მე ბებია ბაბუა დედა მამა და გია ფერაძე

Page 1

1


iliko feraZe

me, babua-bebiebi, deda, mama da

gia feraZe III gamocema

Tbilisi 2013 2


redaqtorisagan es Tbili da ubralo wigni, Tbilisis, veris ubnis erTi ZirZveli, feraZeTa ojaxis sagaa. wignis avtori, Cveni sazogadoebisaTvis kargad nacnobi batoni ilia feraZe saojaxo, sagvareulo meistoriis funqcias asrulebs da patar-patara dokumenturi novelebiT, marTlac STambeWdav pasaJebs qmnis-am ojaxis da modgmisaTvis ase niSandoblivi bunebrivi, keTili iumoris SuqiT. monaTxrobi ki mTel saukunes gadaswvdeba, me-20 saukunis damdegidan, XXI –is dasawyisamde. bedniereba iqneboda, baton ilia feraZis msgavsad garjiliyvnen gasuli drois tradiciuli ojaxis Svilebi. ramdeni ram gvecodineboda dRes Cveni qveynis warsulze, Rirseul winaprebze. magram, albaT, arc es wigni daiwereboda, avtoris Zma aseTi tragikuli bedis, niWierebiT momadlebuli gia feraZe, rom ar yofiliyo. swored misi pirovnebis sayovelTaod axlos gacnobis mizniT, misi saxelis ukvdavsayofad Caifiqra winamdebare wignis dawera, umcrosze mzrunvelma da meoxma ufrosma Zmam, batonma ilia feraZem. avtori wignis mTavar personaJad gia feraZes saxavs da erT mSvenier litera-turul xerxs iyenebs. igi pasuxs scems dainteresebul pirTa SekiTxvas: ratom iyo Cveni artisti aseTi daudgromeli, mousvenari bunebis. saidan modioda iumoris aseTi nakadi, rogor Txzavda amden sasacilo epizodebs, Tavgadasavlebs. am SekiTxvas radganac advilad ver upasuxebda, avtori Soridan, ded-mamis bebia-papebidan iwyebs da arc maT STamomavlebsac ar iviwyebs. swored am mSvidi, patiosani da alali xalxis niWiereba da ucnauri iumoris talRebi, nel-nela moiwevs gia feraZemde, ivseba genetikuri kodi. amiT ki, ase vTqvaT zemoT naxseneb SekiTxvebze pasuxic mzadaa da paralelurad wina Taobis didi soflis binadar, feraZeTa da JorJilianebis mSvenier winaprebsac vecnobiT. am xalxis didi nawili isedac cnobilebi arian... Tundac avtoris mosaxele ilia feraZe, cnobili sazogado moRvawe, pedagogi; dauviwyari saxalxo artisti sandro JorJoliani... ilias da gias mama biZina feraZe, romlis uamravi namowafari Cveni qalaqis binadaria. kaci cnobili wignierebiT, qarTuli zneobiT, araerTi popularuli simReris teqstis avtori, maT Soris “yvavilebis qveyanis”... dedaqalbatoni Tina JorJoliani, Tavisi uzado iumoriT, sxvaTaTvis sixarulis, silaRis miniWebis uCveulo unariT. am pirovnebaTa xasiaTis “gaxsna” ki, rogorc vTqviT, gia feraZis fenomenis Secnobas

3


emsaxureba. wignis meSveobiT, mkiTxveli uneburad Tanamgzavri xdeba, gaubedurebuli Zmis sanaxavad “paemanebze” gamgzavrebuli ufrosi Zmis, ilia feraZisa. Senc binadari xdebi WuWyiT da ganukiTxaobiT aRsavse sabWoeTis ukidegano miwaze mimofantuli zonebis da “kritebis”, karcerebis da etapebisa. zRapruli gmirebis Tavgadasavlebisa ar iyos, aqac, am yru da daxSul, usamarTlobiT mozeime samyaroSic, sinaTlis sxivad iWreba megobrobis da keTilnacnobobis madli, romlis SemweobiTac bevr winaaRmdegobebs laxavs wignis avtori da personaJi batoni ilia! Txrobis ganmavlobaSi bevrjer SexvdebiT sityvebs: “omi”, “represiebi”, “daxvreta”... warsuli drois movlenebis Sesabamisad, epoqis mZlavri sunTqvac SeigrZnoba. ra tragikulia avtoris bebiababuaTagan bevri maTganis, am mSvidi da sikeTis mosurne adamianebis bedi. avtori dro da dro dRevandel, daundobel Tineijerul xelisuflebis warmomadgenlebisaTvisac ar iSurebs oriod frazas SegonebisaTvis. da ixateba, Cveni Tbilisis andamaturi, nostalgiis gamomwvevi xana, rodesac erTmaneTis ojaxebSi stumri-anobis, naTesauri siyvarulis dResaswaulebi Zalze martivad ewyoboda. rodesac radiomimRebebiT gamowveuli sixaruli televizorma Secvala. navTquraze saWmeli keTdeboda da misi oxSivari mTel ezos edeboda, sadac erTi onkani da saerTo tualeti iyo. amave ezoebSi, erTmaneTis Tvalwin izrdebodnen ubnis bavSvebi da iyo swored mSobliuri urTierToba, siyvaruli. dro da dro saerTo siCumeSi gaismis erTad-erTi telefonis patronis xma, romelic xan erT mezobels eZaxis telefonTan, xanac meores. avtoric rom igive genetikis ganStoebaa, amas wignis wakiTxvisas SeigrZnobT. misi monaTxrobi, ra gind tragikul suraTs xatavdes, savsea jansaRi, moxdenili iumoriT. Cems redaqtorobaze da mis mwerlobazec iumoriT saubrobs. es wigni, gulwrfelad getyviT, mSvenier literaturul movlenad mimaCnia.

Tamaz tyemalaZe

4


sarCevis magivrad. wigni Sedgeba, TiTqmis erTmaneTisgan damoukidebeli, 4 nawilisagan:

nawili pirveli: (1 – 60 gv) mogiTxrobT, gia feraZis ojaxze, mSoblebze, bebia-babuebze, feraZeebis gvarze. Tavi daainteresebs ufrosi Taobis mkiTxvels, visac “vardebis xelisufleba” warsulis gadmonaSTs uwodebs, visac axsovs Zveli Tbilisuri urTierTobebi da pativs scems winaprebis xsovnas. nawili meore: (61-90gv) mogviTxrobs gias oxunjobebze, rac SevZeli da movagrove, gias nacnob-megobrebis uaxloes wreSi. amasTan, amave TavSi moTavsebulia gias iumoris pedagogis, mwerlis da Jurnalistis, dedis-Tina JorJo-lianis xumrobebi, wyaro, saidanac warmoiSva gias iumori. es Tavi albaT, axalgazrdebs ufro daainteresebs. maT ki, visac axsovs, gias raime sxva anglobebi, guli nu dawydebaT, rogorme damikavSirden da maT meore gamocemaSi aucileblad CavrTav, Tu RmerTi inebebs. nawili mesame: (91-180gv) exeba, mkiTxvelTa umravleso-bisTvis ucnob, gias patimrobis periods. aq mokled aris aRwerili, Tu ra Tavgadasavlebi gadaxda Tavs gias, me da mis megobrebs, gias patimrobis periodSi, Tvaluwvdeneli ssrk-s teritoriaze mimobneul, mraval cixe koloniebSi masTan paemanze siarulisas. amave TavSi mocemulia sensaciuri cnoba, gias cxovrebis, TiTqmis yvelasaTvis ucnobi gverdis Sesaxeb. es cnoba qveyndeba pirvelad! pirveli sami nawili aq ucvleladaa mocemuli. meoTxe nawili damatebulia bolo wlebis RirsSesaniSnav movlenebTan dakavSirebiT. nawili meoTxe. (170 – 190) aq wina nawilSi mocemuli sensaciuri cnobis gagrZelebaa moyvanili, rogor aRmoaCina avtorma, 26 wlis mere, gias ruseTSi dabadebuli Svili gia feraZe-kuzubovi, Camoiyvana TbilisSi dedasTan erTad da gaaogna Tbiliselebi mamis saocari msgavsebiT da niWierebiT (ix.fotoebi). igi ruseTis qalaq samaris uZvelesi akademiuri Teatris erT-erTi wamyvani msaxiobia,

5


“ufalo! gmadlobT yvelafrisaTvis� wminda ioane oqropiris locva

gia feraZis raime saiubileo TariRi rom axlovdeba, korespondentebi xSirad makiTxaven da mekiTxebian: rogor gaxda gia msaxiobi? ra iyo misi gansakuTrebuli popularobis mizezi? raime kuriozs xom ar gaixsenebT misi cxovrebidan?.... am sakiTxebze mec bevrjer davfiqrebulvar, amitom gadavwyvite momeTxro giaze, mis mSoblebze, ojaxze, Cven uaxloes winaprebze, sixarulsa, Wirsa da lxinze, erTi sityviT yvelafer imaze, rac ganmsazRvrel rols TamaSobs pirovnebis CamoyalibebaSi. bolo nakverCxali me, mTeli cxovrebis manZilze arc dRiurebi, arc raime mogonebebi damiweria, magram rom gavixed-gamovixede da davfiqrdi Cemi ojaxis wevrebidan, im marTlac CemTvis usayvarlesi adamianebidan, aRaravin darCa cocxali. amitom valad CavTvale, Cemi STamomavlebisaTvis mainc, Semomenaxa Cveni ojaxis warsuli adamianuri simdidre, maT mier Cems gulSi datovebuli saocari siTbo da siyvaruli, agreTve gamomexata is didi madliereba Cemi ojaxis megobrebisadmi, rac maT gamoiCines mxarSi dgomiT, ojaxis yvelaze didi Znelbedobis Jams. sanam es ukanaskneli nakverCxalic ar Caferflila, am simdidris mciredi nawili mainc, minda aisaxos Cems mogonebebSi. miT umetes, rom Cemi ojaxis wevrebi qalaqSi

6


cnobili pirovnebebi iyvnen da interesi maT mimarT jerac ar ganelebula Zveli Taobis Tbiliselebs Soris. saocari siamaye geufleba, rodesac qalaqSi welgamarTuli dadixar da yoveli fexis nabijze xvdebi Seni ojaxis wevrebis, aqa-iq mimofantul, qvaze dadebul, sikeTes da Rimils. maswavlebelTa wreebisaTvis me viyavi biZina feraZis vaJi, eqimebisaTvis - Tina JorJolianis Svili, Semdeg ki axalgazrdobisaTvis gavxdi gia feraZis Zma da vin rogor ar mommarTavs: ilia, iliko, ilo, ilariona, iluSa, iluSka, ilu, ili, ilikona da sxva, arasodes mwyenia, rom Cem saxels ase auRleben da Cems axloblebTan akavSirebden. ufro metic, Cemi axalgazrdobis dros rusuli saxelmwifo aparatis gavlenis wyalobiT, gansakuTrebiT Tanamdebobis pirTa Soris, wesad iyo SemoRebuli, mamis saxeliT mimarTva, romelic, aqa iq, dRemde SemorCa da dResac gias megobrebi, rogorc Tavis droze gia, me “biZiniCiT” mommarTaven da me mixaria, radgan Cems saxelTan erTad, mamis saxelic kvlav xSirad ixsenieba. es wigni ar aris nagulisxmebi masobrivi tiraJisaTvis. igi ZiriTadad gankuTvnilia axloblebisaTvis, romlebic piradad icnobden Cemi ojaxis wevrebs, romelTa raodenoba arc Tu ise mcirea da maT garda, Tuki vinme Cems monaTxrobs sainteresod CaTvlis, an gaeRimeba, an cremli moadgeba aq moTxrobil realur mxiarul da sevdian istoriebze, gulSi Caixedavs, Tavisi ojaxis istoriebsac gaixsenebs, madloba maT da CavTvli, rom Cemi misia Sesrulebulia. es gansakuTrebiT mniSvnelovania dRes, rodesac Cems Taobas gasuli saukunis gadmonaSTs uwodeben, xelisufle-baSi mosuli ---Svilebi da ar uwyian Tu ra codvas Cadian. rbil savarZlebSi jdoma xanmokle siamovnebaa, maT unda ifiqron sakuTar xvalindel dReze, maTac xom mouwevT Cvens asakamde mosvla. am wignSi moyvanili mogonebebi swored imis mcdelobaa, rom am qveynad: “sjobs saxelisa moxveWa, yovelsa mosaxveWelsa”.

7


ojaxi mamam – biZina feraZem da dedam – Tina JorJolianma Cveni ojaxi Seqmna 1938 wlis 23 ivliss. me da gias saerTo jamSi gvyavda 11 bebia-babua! dedis mxridan gvyavda 5 babua-JorJolianebi da 4 bebiaquTaTelaZeebi, xolo mamis e.i. feraZeebis mxridan babuas (marTalia, imerlebi babuas vxmarobT mimarTebaSi, magram Semdgom, gaugebrobis Tavidan asacileblad mas “papaTi” movixsenieb) ver moveswariT, xolo dideda nadiko egaZe, bundovnad maxsovs. igi adre, gias dabadebamde gardaicva-la. mkiTxveli rom ar davabnio

am bebia-babuebis simravleSi, mivyvebi nel-nela da mokled Sevecdebi mogiTxroT is, rac Cems mSoblebs mouyoliaT an Tavad me CamrCa, mexsierebaSi maT Sesaxeb, konkretuli faqtebis moyvaniT, romelic qmnida Cveni bebia babuebis, ded-mamis xasiaTis Strixebs da genetikis wyalobiT am Strixebma Cemi da gias pirovnebis Tavisebureba gansazRvres Txrobas viwyeb dedis naTesavebidan, JorJolianebidan da quTaTelaZeebidan; Semdgom mamis mxares, feraZeebs da egaZeebs vixseneb. SeiZleba mkiTxvelma ifiqros, ra SuaSia bebia-babuebi, maTi Zmebi da debi? magram Tanamedrove genetikas Tu daugdebT yurs, vin ra icis, CvenSi ra proporciiT ganazava ufalma Cveni winaprebis genebis koqteili da romeli maTganis genebi warmoadgenen ganmsazRvrels, Cveni pirovnebis CamoyalibebaSi.

8


JorJolianebi babuebi:

xuTi Svili hyavda dedaCemis babuas, wvril moxeles, maqsime JorJolians, romelic ozurgeTSi, seris ubanSi, mdinare bJuJis piras cxovrobda, xuTi vaJi da erTi qaliSvili, romelic adreve gardaicvala. Zmebi JorJolianebi aqve bJuJis piras gaizardnen, iq, sadac amJamad sandro JorJolianis quCaa. ZmebSi ufrosi, filipe JorJoliani - ruseTis armiis generali iyo da mis Sesaxeb samwuxarod meti araferi msmenia. Semdegi Zma iyo vaso, man daamTavra odesis sazRvao akademia da gaxda Soreuli naosnobis kapitani. mas andobdnen im droisaTvis didi wyalwyvis gemebis kapitnobas. modi amis mere eWvi Seitane genebze da STamomavlobaze, axlobeli winaprebis genebis gavlenaze. naxevari saukunis Semdeg, albaT babua vasos genebis wyalobiT, mec xom gamitaca zRvam da gavxdi jer sportis ostati saialqno sportSi, Semdgom afriani sakreisero navis kapitnis wodebac miviRe da megobrebTan erTad, araerTxel, gamivlia ialqniani naviT

9


“kolxeTi�, babua vasosTvis sabediswero, bosforis da dardanelis srute,. erT-erTi sazRvargareTuli reisis dros, babua vasos gemi swored bosforis sruteSi, Seejaxa Semxvedr gems. es iyo mZime 30iani wlebi. igi gaasamarTles da gaacimbires. omis periodSi ssrk-s daWirda Soreuli naosnobis kapitnebi, amitom vadaze adre gamoiZaxes gadasaxlebidan da kvlav gemis kapitnad daniSnes. ramdenime weli atarebda igi tvirTebs sxvadasxva zRvebsa da okeaneebSi. fataluri ubedurebis wyalobiT, mis gems amjerad dardanelis sruteSi, nislis dros, kvlav avaria mouxda. mas Tvalwin warmoudga, ukve erTxel ganvlili, Semdgomi wamebis mTeli procedura: gulagi, cixe, sasamarTlo, gadasaxleba da daufiqreblad miiRo tragikuli gadawyvetileba. kiserze Semoixvia Tokze mobmuli tvirTi, kapitnis bogiridan gadaxta da rogorc namdvilma mezRvaurma, napirze tanjul sicocxles, samudamod zRvaSi darCena amjobina. mesame

Zma-

antoni

iyo eqimi. damoukidebel saqarTveloSi konsulad muSaobda da 1921 wels emigraciaSi gahyva mTavrobas. cxovrobda safrangeTSi. misi ZiriTadi profesiis garda, romelsac keTilsindisierad asrulebda da bevrma qarTvelma emigrantma mis xelSi dalia suli samSoblodan moSorebiT, igi TanamSromlobda safrange-TSi qarTuli saTvistomos mier gamocemul JurnalebTan, sadac aTavsebda statiebs saqarTvelos Sesaxeb. igi dakrZales ruanSi, sadac cxovrobda, xolo Semdgom, qarTulma saTvistomom gadaasvena levilis qarTvelTa sasaflaoze parizis gareubanSi. 80-ian wlebSi dedam da misma biZaSvilma, sandro JorJolianis qaliSvilma, dinara JorJolianma miakvlies antonis Svilis misamarTs da meuRliTurT moiwvies saqarTveloSi. antons SvilisaTvis daurqmevia serJ-tarieli. saxelis pirveli nawili misi Zmis-babuaCemis sergos pativsacemad, xolo meore, albaT mixvdiT, vefxistyaosnis gmiris, tarielis pativsacemad. misma Camosvlam gagvaogna. pirel rigSi igi xom Zalian Sors iyo tarielis aRnagobidan: dabali, axalgazrdobaSive gamelotebuli, msuqani tarieli, arafriT hgavda SoTas gmirs. garegnobis garda

10


yvelaze gasakviri is iyo, rom sicocxlis bolo wuTebamde saqarTvelos siyvarulze mlocvel mama anton JorJolians, erTi sityvac ki ar uswavlebia SvilisTvis qarTulad. ufro metic, man araferi icoda saqarTvelos Sesaxeb: ra qveyanaa? ra istoria aqvs? vin da rani varT Cven, qarTvelebi? ra tradiciebi gagvaCnia da rodesac igi aRmoCnda naTesaur garemoSi, mometebuli qarTuli yuradRebiT, rogoric gvCvevia gansakuTrebulad, Camosuli stumrebis mimarT, rodesac dainaxa misi biZaSvilebi, ulamazesi dinara JorJoliani, momxibvleli da brwyinvale gia feraZe, Cveni yvela erTi meoreze ukeTesi garegnobis megobrebi, romlebic orive stumarTan Seda-rebiT, miloseli venerebi (oRondac xelebiT) da apolon belvederelebi iyvnen, rodesac gavatar-gamovatareT istoriul adgilebSi, vaseirne Cemi iaxtiT Tbilisis zRvaze, gavxadeT qarTuli qeifis utyvi mayurebeli, utyvi, radgan, rodesac sufra duRda qeifiT, serJ-tarieli amTqnarebda da sevdiani gamometyvelebiT albaT mSobliur ruanze fiqrobda, rasac ver ityodi mis mkvircxl frang meuRleze, romelic yvelaferze Zalian xalisobda. magram Turme, sxvagvarad yofila saqme. gogebaSvilis iavnanasi ar iyos, tipiuri frangis musie serJ-tarielis genebSic iyivla dafarulma aminomJavebma da rodesac dadga gamoTxovebis Jami, me mivxvdi yvelafers, ufro swored serJ-tarielma axsna is, rac misi Camosvlis pirvelive dRidan gvawuxebda mis naTesavebs: -CemTvis ukve naTelia, ratom ar maswavla mamaCemma qarTuli. da saerTod arafers miyveboda saqarTveloze, romelze locviTac amoxda suli. mTeli cxovreba eloda komunistebis gadaSenebas da rom mixvda, rom maT magrad Caigdes xelSi misi samSoblo da ukan dabruneba ar ewera, undoda rom me srulyofili frangi moqalaqe vyofiliyavi, rom masaviT nostalgiiT daavadebul emigrantad ar mecxovra. amas axla mivxvdi. Tumca ra... rom Caval iq, ukve ubeduri kaci viqnebi, radganac Tqven gagicaniT, lamazi da kulturuli samSoblo mqonia da aqamde Tu marto frangi viyavi, axla ukve mamaCemiviT cremlmoreuli emigranti gavxdebi. Tqva man da davinaxeT, rom Cven Tvalwin gogebaSvilis “iavnanam ra qmnas” axali varianti iqmneboda da ibadeboda damwyebi qarTveli, “sergo-

11


tariel antoniC” JorJoliani, romelic gulamoskvniT tiroda da Cvenc agvacremla.

sandro JorJoliani

dedaCemis biZa, saqarTveloSi yvelasaTvis sayvareli komikosi, sandro JorJoliani, daibada 1888 wels. Seiyvanes quTaisis saTavadaznauro saswavlebelSi. 1907 wels Sevida odesis universitetSi. Semdeg muSaobda baqoSi maswavleblad, sadac miakiTxa qarTul Teatralur dass. saqarTveloSi Teatraluri moRvaweoba daiwyo 1921 wels, marjaniSvilis xelmZRvanelobiT. kinoSi pirvelad gadaiRes 1926 wels. es iyo filmi “naTela.” SinaurebSi da cxovrebaSi, rbilad rom vTqvaT, sandro, sakmaod ucxvirpiro kaci iyo. qeifebze da drostarebaze fulis xarjva ar uyvarda, arc msmeli gaxldaT. mis momWirneobaze, visac ar ezareba, miTebs igonebs. dedaCemma Tavis droze patara wignad niangis biblioTekaSi dabeWda mogoneba “maqsimiCis anderZi”, sadac biZis bavSvoba gaixsena, bebia pelagia bereJianis moyolili. bavSvobaSi Turme sandro Cagravda umcros Zmas, sergos. roca deda Wads gamoacxobda, sandro gamoarTmevda, gastexda, xeliT awon dawonida da romelic ufro mCate iyo sergos aZlevda. arc sergo rCeboda valSi. Zmebs wisqvilSi xSirad atandnen safqvavs. daTqmuli qondaT: Sua gzaze mdebare Wamde erTs unda mietana, Wis Semdeg meores. erTxel rodesac wisqvilidan sandros mohqonda safqvavi, sergom wamoiwyo saintereso ambavis artistulad moyola. rodesac karga manZiliT gascdnen Was da seris aRmarTi ukve amoiares, sandrom iyvira:

12


-momatyua sergiam! safqvavi isev ukan Camoitana, WasTan daagdo da gaiqca. maxsovs, dedas dabadebis dReze sandro babua, Semoirbenda mosalocad, erTi wuTiT, waixemsebda samzareuloSi da araviTar SemTxvevaSi ar dajdeboda sufrasTan xalxSi: -sad mcalia me axla magaTTan samaimunod, repeticiaze meCqareba - da garboda. naTesaobis garda, didi megobroba da siyvaruli akavSirebda umcros kolegasTan, sesilia TayaiSvilTan, isini erTad viwro wreSi erTmaneTis gakenwvliT, iumoris araCveulebriv improvizirebul feierverkebs awyob-dnen. sicocxlis ukanasknel wuTamde sandro iyo lamazi qalebis trfiali. erTxel troleibusSi, “zemelze�, wina karebidan amovida, axalgazrda qeraTmian, lamaz qalTan erTad. me auRe bileTi da mivesalme: -gamarjoba babua! mrisxaned Semom-xeda: -jer es erTi, vinaa Seni babua, Se cigano! gadmomibriala Tvalebi. meore, ar ici, rom me ar mWirdeba transportSi bileTi! - mokled momixaza da qals miubrunda. kidev erTi kuriozuli mogoneba makavSirebs sandrosTan. rodesac sandro sabolood cudad Seiqmna da iwva maSindeli me4 sammarTvelos saavadmyofoSi. -midi sanaxavad! Svilo, babuaa Seni! Semagdo namusze dedam. mivedi. iq damxvda misi Tavmdgomi, qaliSvili dinara da misi meuRle, cnobili wyalburTeli zorik CaCava. raRa bevri gavagrZelo da sandro ukanasknel dReSi iyo da veRar igema Cemi mitanili forToxali. TiTqmis me Camakvda xelSi sacodavi. dinara da zorika dabneulebi iyvnen, mTxoves ar mimetovebina isini gadasvenebisas, icodnen rom am saqmeSi didi gamocdileba mqonda. Tu ki vinme gardaecvala Cems axloblebs, ZiriTadi ceremonmeisteri me viyavi. maSin sulac ar iyo advili adamianis gapatiosneba da am qalaqSi sxvadasxva adgilas gabneuli saritualo samsaxurebis Tavismobmas saqmis mcodne kaci Wirdeboda. erTi sityviT, babu sandro gadaasvenes saavadmyofos prozeqturaSi, dinara da zorika wavidnen tansacmelis mosatanad.

13


movelaparake manqanas da sanitrebs. ukve yve-laferi mzad iyo gadasasveneblad, roca sanitari Jorika gamovida prozeqturidan da meubneba: -xazein! cali naski Savia, cali mwvane. ra vqna? ukve gvian iyo, sanitris manqana Cqarobda gamoZaxebaze wasvlas da me da zorikam gadmovasveneT saxlSi cal-cali windiT. Cven piroba dav-deT, rom es mkacrad saidumlod darCeboda. dakrZalvamde sul mawuxebda es ambavi. -rogor? babua sandro cxovrebaSi xom, isedac cirki iyo da axla ese jambaziviT, cal-cali windiT rogor gameSva im qveyanaze, ras ityodnen iq Cemi winaprebi. mTeli cxovreba dardad damrCeboda. im dReebSi bevri sarbeni iyo, dakrZalvis dRemde ver movicale da dakrZalvis dRes, diliT, taqsiT mivedi merkvilaZis quCaze, sadac nacnobi sanitari qali cxovrobda da Tavisi “atributebiT� wamoviyvane. manqanaSi mekiTxeba: -qalia Tu kaci? - kaci. -gasaparsia? - ara. -dasabania? - ara. -Casacmelia? - ara. ukve daibna da gakvirvebulma Semomxeda: -aba risTvis migyevar? -yvelaferi rigzea, oRond kuboSi Tbili naskebi CavacviT, amitom cota fexebi gauoflianda da naskebi unda gamoucvalo. gagiJda qali. rom mivediT da sandro dainaxa kuboSi, erTi ambavi morTo: -vaime, amas ras vxedav! Cveni sandrika momkvdara.... Zlivs davawynare, gamoucvala windebi, davarcxna, mouara da rasakvirvelia fuli ar gamomarTva. xalxs Zalian uyvarda sandro, mis danaxvaze yvelas eRimeboda da sakvirveli is iyo, rom xalxisgan ase dafasebuli msaxiobi, am qveynidan gulnatkeni wavida, maSindeli mTavrobidan. igi ver eRirsa imas, rac xalxma didi xania mas mianiWa - ssrk saxalxo artistis wodebas! sandros ar uyvarda panaSvidebze iq Sesvla sadac micvalebuli esvena.

14


erTxel axlobelis ojaxSi misula samZimarze. sandros Sesvlisas Turme oTaxSi sicili amtydara. saswrafod dautovebia iqauroba. albaT, amitom iyo, rom sandro babuam daibara: roca movkvdebi saxeze gadamafareT da ise damasaflaveT, ar minda qalebma kuboSi daminaxon da danarCenebma ki gaicinon Cems danaxvazeo.

babua sergo JorJoliani: babua sergo JorJoliani iyo cnobili iuristi. mSoblebma Seiyvanes quTaisis gimnaziaSi, romlis direqtori iyo gamoCenili pedagogi ioseb ocxeli. igi didad afasebda axalgazrda sergos niWsa da gonierebas. 17 wlis asakSi quTaisis gimnaziis studenti, sergo JorJoliani gaagzavnes TbilisSi, tragikulad mokluli ilia WavWavaZis dasaflavebaze da mas andes gimnaziis studentobis saxeliT gamosaTxovari sityvis Tqma, romelsac misi emociurobiT sazogadoebaze didi zemoqmedeba mouxdenia. es sityva dabeWdilia ilias dasaflavebisadmi miZRvnil krebulSi. “damswre xalxi aatira moswavle JorJolianmao” werda gazeTi “isari” 1907 wels. babua sergo gimnaziis damTavrebis Semdeg cnobili qvelmoqmedis, ivane nakaSiZis dafinansebiT Sevida peterburgis universitetSi, sadac aqtiurad Caeba Tavis droze ilia WavWavaZis mier daarsebul qarTvelTa saTvistomos saqmianobaSi. male ivane javaxiSvilTan erTad babua, gaxda saTvistomos erT-erTi komisiis xelmZRvaneli. igi iuristis diplomiT dabrunda saqarTveloSi. 1918 wels iyo damoukidebeli saqarTvelos damfuZnebeli krebis qvestori (mdivani) da amavdroulad saqarTvelos wiTeli jvris sazogadoebis TanaTavmjdomare, advokatTa kolegiis wevri.

15


xelTa maqvs gazeTi sadac moTavsebulia informacia imis Sesaxeb, rom “aderbeijanis damoukideblobis wlisTavis dRes, damfuZnebeli krebis Tavmjdomare al. lomTaTiZe, misi amxanagebiT da qvestori sergo JorJolianiT, sazeimo paraklisze meCeTSi miemgzavreboden. botanikuri baRis quCaze avtomobils daejaxa uremi... avtomobilidan gadmoxta qvestori s.JorJoliani, romelsac fexze gadauara avtomobilma, JorJo-liani saavadmyofoSi waiyvanes”. fexis tkivili mas mTeli cxovreba awuxebda. am informaciidan me meniSna ara marto is, rom babuaCemma fexi daiziana, urems daejaxa da mere didxans koWlobda, aramed is, rom maSinac, rogorc axlandeli mTavrobis wevrebi, Tanamedrove eniT rom vTqvaT, sakuTari partiis “piarisaTvis” meCeTSic dadio-den, amomrCevlebis gulis mosagebad. droni icvleba, magram mTavrobebis meTodebi ara! 1921 wels, rodesac mTavroba emigraciaSi wavida, babuas manqana gamougzavnes saxlSi, magram man ver miatova ojaxi, patara qaliSvili da ar gahyva mTavrobas emigraciaSi. Semdgom wlebSi muSaobda iuristad da wiTeli jvris sazogadoebaSi, Tavmjdomaris amxanagad anu moadgiled. babua, 1937 wels represiebis dawyebisTanave daapatimres. rogorc mamas deidaSvili, daviT gorgaZe werda Tavis patimrobis droindel mogonebebSi: -“metexis cixeSi, Tavi moiyara Tbilisis narCevma inteligenciam. maT Soris iyo, damfuZnebeli krebis qvestori, cnobili veqili sergo JorJoliani, romelic araCveulebrivad, sainteresod uyveboda sxva patimrebs cnobili beilisis procesis Sesaxeb, romelsac Tavad eswreboda kievSi. mis monayols, mcodnec da uvicic yvela yuradRebiT ugdebda yurs”. cixeSi igi sastikad awames, dakiTxvisas kastetiT Caumtvries kefa da nikapi, romlis kvalic sicocxlis bolomde daRad aCnda, im Savbnel dReTa mosagonarad, da rodesac xeli ver moawerines sias, viTomda misi axlo megobrebi antisabWoTa dajgufebis wevrebi iyvnen, gadaasaxles cimbirSi. rogorc SemdgomSi TiTon igonebda, mas rom xeli moewera am siisaTvis, imav dRes

16


daxvretdnen, radganac mowmeebs umal iSorebdnen Tavidan da xelmoweril siaSi myofT apatimrebdnen, arsebuli aRiarebis safuZvelze. man 12 weli gaatara kamCatkis naxevarkunZulze magadanze, saidanac mravali gaWirvebis gadatanis Semdeg dabrunda.B babua sergo iyo araCveulebrivad erudirebuli, mravalmxriv ganaTlebuli adamiani. kargad flobda rusul, germanul da frangul enebs. misi maRali iuridiuli kvalifikaciis wyalobiT gadasaxlebidan dabrunebisTanave miiRes sam-saxurSi filarmoniis iuris-konsultad, rac iSviaTad xdeboda maSin, msgavsi pirovnebebisaTvis. rogorc ixseneben filarmoniis yofi-li TanamSromlebi, igi Cveulebriv sameurneo davas sasamarTloSi udidesi paTosiT warmarTavda da misi yoveli procesi, Zveli iuridiuli skolis mWermetyvelebis brwyinvale nimuSi iyo. filarmoniis TanamSromlebs Zalian uyvardaT joxiT xelSi, “SlapaSi� gamowyobili, simpaTiuri, mudam eSmakurad momRimari, batoni sergo. igi yvelas esalmeboda da yvelas quds uxdida. filarmoniis direqtori misi megobari, batoni guguli yifiani exumreboda: -quds raRad ixurav, barem saxlSi datoveo. sergo iyo iumoris araCveulebrivi grZnobiT uxvad dajildovebuli kaci. nacnobebi ambobdnen: sandro scenazea artisti, sergo ki yoveldRiur cxovrebaSi. didZali axloblebi da megobrebi hyavda. ar aviwydeboda megobrebis ojaxebSi sazeimo TariRebi, bavSvebis dabadebis dReebic ki da yovelTvis ulocavda iubilarebs. mudam momRimari, yvelasaTvis igonebda raRac xumrobebs da sxartulebs. yvelaferSi xedavda iumoris sababs da rogorc TiTon gvetyoda xolme, gadasaxlebaSi, im Soreul magadanSi, swored iumorma gaaZlebina. gadasaxlebam igi ver gatexa da miuxedavad iq gatarebuli umZimesi wlebisa, mas ar daukargavs arc iumoris grZnoba da arc cxovrebis da Tqven warmoidgineT arc qalebis siyvaruli. quCaSi gamvlel lamaz qals Tvals gaayolebda, Slapas moixdida da ityoda: -dailoca Seni gamCeni!

17


misi xasiaTis am Strixze metyve-lebs erTi mogonebac. bebia da babua sergo gadasaxle-bamde daSordnen erTmaneTs. sicocxlis bolo wlebSi, meore colis gardacvalebis Semdeg, marto cxovrobda, magram yovelTvis sufTad Cacmuli da simpatiuri, kopwia kaci iyo. bolo wlebSi igi janmrTelobas uCioda da misma gimnaziis megobarma profesorma petre qavTaraZem daawvina gamokvle-vebze Tavis klinikaSi. yoveli misvlisas me da dedas gvTxovda yvavilebis mitanas. Tavidan Zalian gvikvirda da deda exumreboda: -jer kargad xar, yvavilebi adre xom ar ariso! magram gairkva, rom es yvavilebi misi momvleli axalgazrda meddebisTvis undoda. rodesac jeri savadmyofodan gamoweraze midga, ucbad ar gamogvyva, sanam me ar gamagzavna saxlSi davalebiT: “karadaSi lurji halstuxi kidia, zed axatia feradi tenisis Cogani, iqvea Calis TeTri Sliapa, TeTri tilos fexsacmelebi, romlebsac kbilis fxvniliT gawmendav da aq momitan”. undoda aseve pewianad gamosTxoveboda mis eqimebs, romlebsac misi oxunjobebiT da komplimentebiT Zlier moawona Tavi. yofil social-demokrats araferi sjeroda rusuli socializmis da komunizmis gamarjvebis: “simindis axladgamosul foCs, rom glexi waekideba da maRla aqaCavs, male datarovdebao, amas gavs komunizmis mSeneblobis idea da tempebio.”- magram gadasaxlebaSi gadatanili tanjvis Semdeg eSinoda da erideboda politikur xumrobebs. SiSiT iyvnen Sepyrobili ara marto represirebulebi da maTi ojaxebi, aramed yvela visac 37 weli hqonda gamovlili. es gamoyolili SiSi erTxel gaxda Cems da babuas Soris erTaderTi usiamovnebis sababi.

18


“laparakobs amerikis xma!” 50 iani wlebis SuaSi, mamam SeiZina radiomimRebi, rac maSin iSviaToba da ojaxSi didi sixaruli iyo. mama xSirad ugdebda yurs “amerikis xmas”, romlis mosmenac akrZaluli iyo da sanam radios moujdeboda, gaaRebda sadarbazos kars da amowmebda xom aravin gvismenso, imdenad didi iyo 37 wlidan gamoyolili dasmenebis da represiebis SiSi.

me maSin damwyebi radiomoyvaruli viyavi da meore oTaxidan Cems mier gamoyvanili sadenebiT, romelic mimRebTan iyo mierTebuli, SemeZlo primitiuli mikrofonidan xmovani signalis gadmocema. babua yovel kviradRes modioda CvenTan da miuxedavad imisa, rom gayrilebi iyvnen, bebia perangs urecxavda. erTxelac sadilis mere, CavrTe radio winaswar momzadebul talRaze, gavedi meore oTaxSi da wavikiTxe teqsti: -laparakobs amerikis xma! damajereblobisaTvis igive gavimeore inglisurad. mere wavikiTxe raRac mokle teqsti gazeTidan da movayole: “axla roca ssrk cdilobs komunizmis aRmSeneblobas, zogierT Zvel menSeviks mainc ar sjera komunizmis gamarjvebis. ai, Tundac yofili patimari sergo JorJoliani, romelic Tavis nacnob megobrebSi dResac yveba mware anegdotebs socializmis Sesaxeb....” am dros gamovarda dedaCemi: gaCerdi Se oxero! wamodi, babua cudad aris. Sevardi meore oTaxSi. babuas feri hqonda wasuli da wveTebs asmevdnen. yvelam magra gamjora. ras vifiqrebdi Tu pirvelive sityvebidan ver mixvdeboda babua, rom “amerikis xma,” es me viyavi. babua rom mosulierda, momotrialda da miTxra: -Se maimuno! Sen ar ici, me ra gadavitane. cota xanSi damSvidda, gamiRima da rogorc xSirad ise mommarTa:

19


-durak sabak! Wkua sad gaq? mas mere, bevri vubodiSe. igi Cemi saukeTeso megobari da maswavlebeli iyo. xSirad vTamaSobdiT nards. maxsendeba kamaTlis gagorebisas miayolebda: -“aba Cemo manaseo, xan ise da xan aseo!� xSirad miyveboda pirveli damoukidebeli respublikis Sesaxeb, romlis xanmokle itoriis erT-erTi Tanamonawi-lec TviT iyo, igi xom axlo icnobda da megobrobda damoukidebeli respublikis xelmZRvanelebTan. simwriT igonebda gadasaxlebis periods, iq masTan erTad imyofeboda yofili Tbilis-qalaqis Tavis, benia CxikviSvilis vaJi, viqtor CxikviSvili, romelic mamis menSevikobisaTvis ixdida sasjels. sergo babua ixsenebda, rogor daiZro TviTon Jangiani lursmiT oqros kbilebi badragis brZanebiT. miyveboda ilia WavWavaZis dasaflavebaze, romlis monawilec TviT iyo, yveboda ilias mkvlelobaze, masSi komunistebis da zogierTi social-demokratebis monawileobaze, mis mkvlelebze da mirCevda: -frTxilad iyavi babua, am oxeri komunistebis xelSi, bevrs nu ilaparakeb. me ver moveswrebi da Sen Tu moeswari amaT gadaSenebas, modi da saflavSi mainc CamZaxe. da rodesac marTlac gamocxadda saqarTvelos damoukidebloba 1990 wels, babua sergos gardacvalebidan 36 wlis mere, me da Cemma megobarma alika kobalaZem, romlis babuac, sandro kobalaZe, mravali weli babuaCemTan erTad muSaobda wiTeli jvris sazogadoebaSi, avitaneT saqarTvelos pirveli damoukidebeli respublikis patara samferiani Sindisferi droSa mis saflavze da erTad CavZaxeT: -babu, gaixare! mogvSorden es oxrebi! Tumca babuebi blomad gvyavda, magram uSualod, mxolod erTi dadioda saxlSi, isic stumrad da isic mxolod 10 weli gadasaxlebis mere,! samagierod bebiebis naklebobas namdvilad ar uCiodiT saxlSi.

20


bebiebi

quTaTelaZeebi dedas babua, mefis armiis polkovniki spiridon quTaTelaZe, 59 wlis asakSi gavida damsaxurebul pensiaze, valmoxdili dabrunda mSobliur xonSi polkovnikis epoletebiT da jinjilebiT, colad moiyvana 20 wlis qali da mas Semdeg eyola 5 Svili. babuaCemis mamis sapirispirod, romelsac 5 vaJi hyavda da erTi qaliSvili, bebias mamas 4 qaliSvili da mxolod erTi vaJi hyavda. pirveli oTxi gaCndnen qaliSvilebi. maSin sad iyo eqoskopia da nayofis prognozireba, maT rols soflis bebia-qalebi asrulebden, romlebic baton spiridons yoveli bavSvis gaCenis win arwmunebden, rom amjerad biWia! yoveli Svilis dabadebisTvis mefis armiis gadamdgari polkovniki gansakuTrebiT emzadeboda, icvamda samxedro formas da gamzadebuli, datenili TofebiT, bebia qalebisgan dasturmiRebuli, biWis dabadebas eloda, magram amaod. pirveli–mania; meore-nadia; mesame-aniCka da rodesac meoTxec gogo gaCnda bebiaCemi-nina, moTminebadakargulma polkovnikma iyvira: -ukan SeabruneT eg maimunio... mxolod mexuTe cdaze gaixara polkovnikma! bolos-dabolos mainc SeeZina vaJi - miSa quTaTelaZe. im Rames mTeli xoni gaayrua Tofebis srolam quTaTelaZeebis ezodan. rasakvirvelia oTxive qaliSvili Zalian uyvardaT ojaxSi da oTxives kargi ganaTleba miaRebines peterburgis keTilSobil qalTa saimperatoro

21


pansionSi, rac bebiebis siamayis sagans Seadgenda mTeli cxovrebis manZilze. -Cven diplomi gamosaSveb darbazobaze TviT dedofalma elisabed meorem gadmogvcao - igonebdnen amayad. mTeli cxovreba, rodesac raime saidumlo hqondaT salaparako, erTmaneTSi frangulad da rusulad laparakobdnen. salamis da madlobis garda pirveli rac me da giamac viswavleT maTgan frangulad, iyo “la rJan” – fuli da “manJe”-saWmeli da roca bebiebi Cvenze raime qiliks daiwyebdnen “regarde, regarde...” (Sexede! Sexede!) gia pasuxobda: “regarde ar vici me, moita la rJani...” da marjvena xelis cera da saCvenebel TiTs gaus-gamousvamda erTmaneTs. “distanciuri bebia mania” oTxi bebiidan, sami bebia aq gvzrdida me da gias, meoTxe ki, mania quTaTelaZe-siamaSvilisa, qmars gayva emigraciaSi. qmari oficeri iyo, igi rusebisagan poloneTis ganTavisuflebisaTvis brZolaSi daiRupa imave 1921 wels varSavaSi. qvrivi bebia mania Semdgom parizSi gadavida da iq cxovrobda sicocxlis bolomde. Sors yofna sulac ar uSlida xels “distanciurad” mieRo monawileoba Cvens aRzrdaSi, rodesac 50-ian wlebSi, stalinis Semdeg, aRdga miwer-mowera sazRvargareTTan, igi werilebiT gzavnida instruqciebs: bavSvebi gamxdrebi arian da makaroniani supi aWameTo. im dros makaroniani supi TiTqmis yoveldRe isedac yelSi gvqonda amosuli da me pasuxad mivwere: - Cemo sayvarelo bebo mania! makaroniani supi isedac ar gvaklia. am instruqciebis gamogzavnas sjobs me da gias neilonis perangebi gamogvigzavno. me maSin 14-15 wlisa viyavi da rodesac mas misweres, rom gatacebuli viyavi kinos istoriiT, werilebs gzavnida Ria baraTebiT frangi da sxva gamoCenili msaxiobebis fotoebiT, romlebic erT did albomSi dResac maqvs Senaxuli. mania iyo niWieri, mSromeli qali, man parizSi gaxsna saxelosno. xeliT qsovda ulamazes Txel maqmanebs, romelsac didi gasavali hqonda. mas ramodenime weli modebis Jurnal “vogSi” gverdi hqonda gamoyofili, sadac “madam siam”-is fsevdonimiT, misi naxelavi iyo gamofenili. didi fuli arasodes hqonia, magram rogorc ixsenebs misi naTluli qalbatoni zeinab zurabiSvili, (salome zurabiSvilis deda): “igi iyo qarTuli

22


emigraciis patroni. yvelas exmareboda, zogs binac ki uyida, sayvareli qali iyo. xSirad igonebda sababs, raTa qarTvelebi TavisTan Seekriba. gansakuTrebiT moswonda msaxiobi gregori peki da mas yovel wels uxdida dabadebis dRes. acxobda xaWapurebs, akeTebda sacivs, sxva qarTul kerZebs da mTeli misi samegobro wre mouTmenlad velodiT gregori pekis dabadebis dRis dadgomas”. 50 iani wlebis bolos maqmani ukve aRar iyo modaSi da masac gauWirda. igi iwereboda: “es frangi qalebi sul gagiJdnen, kabis qveS nifxav-perangi ar acviaT da viRas unda Cemi maqmanebi...” sicocxlis bolos Tvals daaklda, magram mainc axerxebda xatvas. TiTebiT xatavda qarTul eklesiebs mexsierebiT, zepirad. bevri wvalebis mere miiRo samSobloSi dabrunebis nebarTva, magram zedmeti mRelvarebisgan, mravali wlis ocnebis aRsrulebas veRar moeswro da gardaicvala, ukan dasabrunebeli nebarTviT xelSi. madlierma emigraciam, martoxela qali, miwas miabara qarTvelebis sasaflaoze levilSi, sadac misi saflavi dResac movlilia.

adgilobrivi bebiebi.

aqauri bebiebidan mxolod bebiaCems, ninas yavda eTi qaliSvili, dedaCemi, danarCenebi uSviloni iyvnen. samiveni didi siTboTi da siyvaruliT erTad gvzrdidnen me da gias. maT Zalian uyvardaT erTaderTi siZe-mamaCemi. iseTi urTierToba hqondaT, gareSe TvalisaTvis mama gegonebodaT maTi Svili, xolo dedaCemi ki rZali. am urTierTobebze da mamas monayoliT, misma megobarma petre gruzinskim, dawera libreto, xolo kompozitorma levan Wubabriam ki musika, operetisTvis “sayvareli disSvili”, romelic daidga muskomediis TeatrSi.

23


nadia

aristokratuli garegnobis, yovelTvis kargad movlili kopwiad Cacmuli - aseTi Ddamamaxsovrda bebia nadia. misi qmari, vaso nacvliSvili, upatiosnesi, dinji, auRelvebeli qiziyeli kaci, omis dros koopvaWrobaSi muSobda, da sezonis mixedviT sxvadasxva feris kiteli ecva, zafxulSi Ria feris, CeCumCis moyviTalo da zamTarSi xakisferi maudis. nadia da vaso iyo cecxlis da wylis stiqiebis SeuRleba! nadia mudam feTqebadi, aqtiuri, dauokebeli energiis qali, xolo vaso auRelvebeli, dinji pirovneba. nadia iyo Tbilisis “dinamos” Tavgamodebuli gulSematkivari. ar gamotovebda fexburTis matCs da stadionze yoveli misvlisas pirvel rigSi mzesumziras yidulobda da matCis bolomde nerviulad awknapunebda. piradad icnobda da xSirad saxlSic patiJebda cnobil fexburTelebs: boris paiWaZes, miSa berZeniSvils, basa RoRoberiZes da sxvebs. unda genaxaT stadionze ra cecxls anTebda golis gatanisas, xolo msajis Secdomisas mas “saponze” ki ara, ufro Sorsac agzavnida da xSirad or TiTs Caiyofda pirSi da xmamaRla ustvenda, uSver sityvebsac ar erideboda, rasac garSemomyofTa aRtaceba da darcxvenili vaso babuas guliswyroma moyveboda. omis periodSi nadia xSirad utevda vasos: xom xedav bavSvi gamxdaria, mideq-modeqi, marto am talonebs rom misCerebixar, cota meti moitane saxlSi saWmeli. -ras laparakob nadia, rac me ar mekuTvnis imas rogor movkideb xelsa- olimpiuri simSvidiT pasuxobda vaso babua. maTi daxmarebiT gaitana Tavi Cvenma ojaxma omis Znel wlebSi.

24


nadia erT dros muSaobda Rvinis pirvel qarxanaSi, verazebuRaltrad. romlis direqtori iyo cnobili diriJoris, jansuR kaxiZis mama, vaniCka kaxiZe. me da Cemi megobrebi 11-12 wlisani viyaviT da xSirad vakiTxavdiT qarxanaSi nadias, gansakuTrebiT zafxulobiT, rodesac mis udides Rvinis sacavebSi araCveulebrivi sigrile iyo. pirvelad rom mivediT da milebSi moCuxCuxe Rvino davinaxeT me da merab aRlaZem, pirebi davaReT. nadiam Cagvabara TanamSromels saamqroebis dasaTvaliereblad. erT erT veeberTela kasrTan, man aiRo Wiqa, gamorecxa Savi RviniT, gadaaqcia, dagvisxa da mogvawoda-ojaleSi! gavsinjeT, mogvewona! igive gameorda meore kasrTan.... da ise davTveriT, rom nadiam qiCoSi xelmokidebulma Zlivs migviyvana saxlamde, xolo im TanamSromels ki, visac Cveni Tavi Caabara, RvTis risxva daatexa Tavze. cxovrebis bolo wlebSi debma erTad moiyares Tavi Cvens ojaxSi. isini Cemi da gias Zmakacebis sayvareli megobrebi iyvnen. nadia bebia ver Seepua siberes da cxovrebis daundobel sisastikes. erTxel sarkesTan mjdoms, misi axalgazrdobis suraTebi edo win da cremliT moTqvamda: -naxe ras davemsgavse. Старость не радость а большая гадость! erTxel, susxian da qarian amindSi, gia brundeboda saxlSi saburTaloze. saxlTan man SeamCnia welSi moxrili moxuci qali, romelic amaod cdilobda qaris sawina-aRmdegod wasvlas, magram piriqiT qars ukan-ukan mihqonda. mivida gia misaSveleblad da xelSi SerCaA nadia bebia. -nadia! sad mixval am qaraSotSi, vin gamogiSva gareT? -aqve mindoda saparikmaxeroSi misvla, manikuri unda gamekeTebia! magram ver vaxerxeb! - miugo man. giam xelSi aiyvana bumbulis wonis bebia da saxlSi daabruna.

25


“atuti”

aniko –anu “atuti” rogorc mas Sevarqvi, omis dros meddad muSaobda saavadmyofoSi. mis yovel mosvlas samsaxuridan mouTmenlad movelodi, radganac yovelTvis mohqonda CemTvis maSin Zalze iSviaTi Sokoladis filebi da galeti. am sasusnavebs “atutis” aZlevdnen saavad-myofoSi sauzmeze d.a mas ki CvenTvis mohqonda. gansak-uTrebiT miyvarda me da mTel ojaxs misi motanili e.w. “ruzveltis kvercxebi”- amerikis daxmareba-kvercxis fxvnili, romlsac wyalSi vazavebdiT da gemrieli omleti mzad iyo xuT wuTSi. misi qmari saSa CxeiZe 37 welSi daiWires. dardimandi, moqeifeTavadi, igi iyo saqarTvelos monkavSiris Tavmjdomare. ubadlo monadire Tavadur Cvevebs ver eleoda. xSirad ecva Coxa, mxarze mimino ejda da faetoniT dadioda samsaxurSi - “artos baRSi”. monadireebze bevri anegdoti dadis xalxSi, romelTa nawili marTlac xdeboda da mere anegdotad vrceldeboda. es namdvili ambavi ki, me bavSvobaSi atutim miambo, romelsac axla ukve monadireebze SeTxzuli anegdotiviT yvebian. “ukan” datovebuli werili saSa CxeiZes erTi uiRblo monadire megobari yavda, romelsac an srola ar exerxeboda an RmerTi ar wyalobda. erT erTi nadirobisas monadireebma dasces banaki da megobrebi kurdRelze sanadirod momoifantnen. saSa CxeiZes swored es megobari aekida

26


da ukan gayva. erT adgilas biliki orad iyofoda. megobrebi sxvadasxva mxares waviden da daTqves, rom isev gzis am gasayarTan Sexvedriliyvnen. saSam mokla ori kurdReli da Sexvedris adgils miaSura, megobari ar Canda. cota xnis mere saSa dabrunda banakSi, mxolod erTi kurdReliT. gavida xani da modis is uiRblo megobari, CanTaze gadakidebuli didi kurdReliT. daqanculi saxiT, amayad daagdo kurdReli megobrebis Tvalwin da daiwyo moyola Tu ramdeni seri gadairbina, ramdeni sdia da rogori Sori manZilidan gaagora es kurdReli. saSa zis CumaT da ulvaSebSi eRimeba. rom daamTavra moyola, saSa eubneba im baqibuqa monadires: - kaco, erTi Sexede mag ubedurs, ukan raRac qaRaldi aqvs garWobili. ecnen sxva monadireebi da kurdRlis ukanalidan, (ara ise SeumCnevlad, axlandeli policia rom udebs jibeSi “damnaSaves” ararsebul narkotikebs), yvelas Tvalwin gamoiRes qaRaldi, romelzedac ewera: “me momkla saSa CxeiZem.” banakSi atyda erTi ambavi. trabaxa monadirem daavlo Tofs xeli da saSas gamoekida. mere saSa CxeiZe am ambavs bebias, rom uyveboda, siciliT amatebda: -me gaviqeci, Sars moveride! giJis TvalebiT momsdevda, orjer mesrola. amxela kacs damacila da eg ra kurdRlis momkvleli iyoo. saSa CxeiZis Tavaduri cxovrebis yaidas rasakvirvelia ver epueboda komunisturi xelisufleba. gansakuTrebiT aRizianebda misi cxovrebis wesi, piradad lavrenti berias. represiebis dawyebisTanave, misive gankargulebiT daapatimres upartio, mSvenieri qarTveli kaci saSa CxeiZe. aniCka bebia 20 weli eZebda mis kvals sxvadasxva banakebSi, bevrjer iyo ruseTSic, sadac Tavidan moSorebis mizniT agzavnidnen mas da mxolod 20 wlis Semdeg gaigo, rom misi qmari, Turme 37 wels, dapatimrebis meore dResve, lavrenti berias gankargulebiT daxvrites kgb-s sardafSi. atuti iyo niWieri, nakiTxi, enebis mcodne qali. mas bevri megobari yavda, sul cnobili pirovnebebi, mxatvrebi, msaxiobebi da sicocxlis bolomde sistematurad dadioda maT sanaxavad da davrdomilebis dasaxmareblad. mas meuRle mTeli cxovreba

27


uyvarda da misgan TavadiSviluri manerebi hqonda Sesisxlxorcebuli. sakmarisia aRiniSnos, rom misi meuRlis da, TaTuli CxeiZe, iyo didi qarTveli mwerlis niko lorTqifaniZis coli, atuti xSirad dadioda maT saxlSi da axlo uTTierToba hqonda niko lorTqifaniZis SvilebTan, romelTagan erT-erTi gogi lorTqifaniZe, Semdgom gias naTliac gaxda. atutis xeliT nakeTeb kaklis xeze amoWril Sirmas, karadas da Taroebs dResac aRtacebaSi mohyavT Cvens ojaxSi mosuli stumrebi. 50 ian wlebSi igi ar SeuSinda am mTavrobas da pirvelma daiwyo miwer-mowera dasTan sazRvargareT. sxva emigrantebis ojaxebTanac mWidro urTierToba daamyara. gansakuTrebuli, TiTqmis yovel-dRiuri megobroba akavSirebda qalbaton babo dadian-masxaraSvilTan, romlis mTeli naTesaobac emigraciaSi cxovrebda da romelic bavSvobidan mec kargad damamaxsovrda, misi yovelTvis daxvewili CacmulobiT da didi vualiani SlapiT. bolos atutim mainc moaxerxa da 60-iani wlebis dasawyisSi Cavida parizSi dis sanaxavad. surnelovani nobaTi rodesac atuti parizSi midioda, me da Cemma bavSvobis megobarma gogi SaqiaSvilma gavacileT moskovis sadguridan. atutis, bebia manias TxovniT, parizSi mihqonda gudis yveli, romelic yvelaze metad enatreboda da romelic saxlSi saguldagulod, celofanSi SevaxvieT. atuti nerviulobda, ara marto imitom, rom am sabWoTa gulagidan pirvelad gadioda “svabodaze”, mas eSinoda, vai Tu gudas mZafrma sunma Seawuxos mgzavrebi da yveli gadamigdon matareblidano. masTan orkacian kupeSi moxvda frangi studenti, romelic parizSi brundeboda ardadegebze. me vTxove atutis rogorc ki Caxval Sematyobine yvelis ambavi da marTlac pirvelive werilSi atutim moiwera: -Cemo ilu! Cavedi kargad. sami dRe parizamde matareblis derefanSi gavatare. kupeSi iseTi myrali suni idga SeuZlebeli iyo gaCereba, oRondac ara Seni Sexveuli gudis yvelis gamo, aramed im studentis “naskebi” ise yarda, gudis yvelis suni imasTan SedarebiT “Sanel #5”is surneli gegoneboda. Camosvlis mere atuti ar gaCerebula, gaasmagebuli energiiT darboda instanciebSi dis dasabruneblad. –Tqven ar iciT ra mZime yofila emigrantoba, radac unda damijdes, mania unda Camoviyvano. ambobda atuti, rodesac parizis STabeWdilebebs ixsenebda. magram rogorc mogaxseneT, samwuxarod bebia manias samSobloSi dabruneba aRar ewera.

28


bebia “babu nina.“ Cveni bebia nina, anu “babu nina” debSi umcrosi iyo da rogorc ukve viciT, mxolod mas hyavda erTaderTi qaliSvili, dedaCemiTina, romelsac bavSvobidan sami deida, rogorc ki SeeZloT ise anebivrebdnen. mamaCemi xumrobiT ambobda: -ra davaSave amisTana, rom erTis magivrad sami sidedri Semxvdao. babu nina iyo araCveulebrivad Tbili, ojaxze gadayolili da yovelTvis momRimari qali. misi TanamSromlebi mas siyvaruliT “xiCqinia daragaias” eZaxden. gazeT “zaria vostokas” biblioTekari iyo da amasTan erTad mTeli ojaxis movlis tvirTi ZiriTadad mis kiserze gadadioda. bazarSi dadioda, maRazia, sarecxi, bavSvebis skolaSi wayvana-moyvana, amas yvelafers warmatebiT arTmevda Tavs, yovelgvari wuwunis gareSe, rasakvirvelia raRac raRaceebSi dedac exmareboda samsaxuris mere.

moparuli “ganZi” mis movaleobaSi Sedioda agreTve periodulad SviliSvilebis analizebis Cabarebac. erTxel diliT babu-ninam gazeTis qaRaldSi sqlad Seaxvia Cemi da gias analizebze wasaRebi kolofebi da tramvaiT gaeSura veris me-9 poliklinikaSi. tramvaiSi babu-nina atyobs, rom mgzavrebi raRacas aniSneben da igrZno, rom viRaca uZvreboda jibeSi. babu-nina viTomc verafers atyobda wynarad idga. rodesac bacacam amoacala “Zvirfaseuloba” bebias, saswrafod Caxta da axlandeli filarmoniis adgilas, maSin mdgari, qongurebiani saxlis, erT erT sadarbazoSi miimala. xalxi axmaurda, qalbatono, xom ganiSnebdiT, ratom yuradReba ar miaqcieT im jibgirs? -magaze ukeTesi araferi Sevides mis ojaxSi-daawynara mgzavrebi babu-ninam – im qaRaldis SekvraSi Cemi Svili-Svilebis ganavali iyo. analizebze mimqondao. M

29


mTeli vagoni siciliT fexze veRar dgeboda, roca warmoidgines im bacacas saxe “Zvirfas nadavls�, rom gaxsnida. babu-ninas, ra Tqma unda, ar daezara da meore diliT kvlav gaimeora igive, oRondac amjerad mis jibes aravin mikarebia. babu nina axalgazrda gaSorda qmars da aRar gaTxovila, mTeli cxovreba jer qaliSvils da Semdgom me da gias aRzrdas moandoma. yvelani, Cemi da gias megobrebic, mamac ki mas babu-ninas eZaxda. gansakuTrebiT gviyvarda babu-ninas gemrieli nigvziani lobio da xSirad Cemi megobrebis mTeli armia, uCemodac ikribeboden CvenTan saxlSi babu-ninas lobioze, sufraze mamaCemi uwevdaT Tamadobas. eseTi xumrobac gavrcelda im dros, erT Cem axlobel-miamit megobarze, aw gardacvlil, vova CankaSvilze, romelic rusTavelze Sexvda Cem megobrebs buba kikabiZes da lauSa bardaveliZes. -biWebo! sada xarT dakarguli? gamoiareT ra ilosTan! SeepatiJa vova megobrebs. buba moubrunda vovas da upasuxa: -biWo, Sen Tu ginda, SenTan dagvpatiJe cxakaias quCaze, Torem, ilosTan isedac uSenod yoveldRe varT da axlac iqidan movdivarT.

isev lobio? lobiosTan dakavSirebiT kidev erTi istoria minda gavixseno. Cven ojaxSi yvela lobios moyvarulebi viyaviT da sadilad Zalian xSirad keTdeboda. mamas yavda megobari meRvine Saliko CiloCava, romelic xSirad stumrobda CvenTan. ramdenjerac movida Saliko, TiTqos gangeb daemTxveoda da sadilad imdenjer dauxvda lobio. erT zafxuls, TeTr wyaroSi visvenebdiT. me da gias mogvbezrda yoveldRe sufis, souzis, wiwilas, katletebis Wama da babu-ninas vTxoveT, lobios momzadeba. im dRes SabaTi yofila, anu dRe, rodesac ojaxis ufrosebi akiTxavden Tbilisidan damsvenebel ojaxis wevrebs. amovida mama da amoyva stumrad Saliko CiloCava!

30


gaiSala sufra da Salikom rom dainaxa sufraze isev lobio, xma ar amouRia, wamodga. -biZina! Tu Zma xar wamodi, mimaswavle bazris gza. bavSvebs erT wiwilas vuyidi. TbiliSi yoveldRe lobio, aqac lobio, codvebi arian amdeni lobios WamiT da fosforis miRebiT, Ramis fanrebad xom ar ginda gamoiyeno es angeloziviT baRnebi.. mamaCemi babu ninas ekonomikur mecnierebaTa doqtors eZaxda da sul ukvirda, rogor axerxebda igi 30 maneTad (Zveli fuliT), xuTsuliani ojaxisaTvis, ori dRis samyof, samTaviani sadilis gakeTebas! rodesac patara viyavi, ded-mama xSirad dadioda megobar naTesavebTan stumrad an TeatrSi. me da babu-nina vxatavdiT, vTamaSobdiT karts, gemebis CaZirobanas da gakveTilebsac vamzadebdiT. igi erTgulad emsaxura ojaxs mravali weli. erT dRes, 70 wels gadacilebuli, Cajda savarZelSi da gamoacxada: -“ia ustala!� da im dRidan faqtiurad 2 weli arc amdgara savarZlidan, ise nel-nela Caiferfla da aseve wynarad dagvtova 74 wlis asakSi. me da gias bevri siTbo da sikeTe migviRia Cveni bebiebisgan. rodesac gias deda ujavrdeboda rameze, me Sen getyvi mizezi gamoeleoda, misi qomagebi bebiebi iyvnen. gansakuTrebiT gviyvarda is dRe, roca pensias miiRebdnen, am pensiebidan, wili gvxvdeboda. Cvenc yovelTvis vcdilobdiT siyvaruliTve gvepasuxa maTi uSurveli grZnobisaTvis. zemoTmoyvanili mravalgverdiani Cemi prozauli mofereba bebiebis mimarT, giam ramodenime strofSi gamiqarwyla, misi cixis periodis, mxolod erTi, monatreba-leqsiT:

31


“keTilSobili babuSkebi”

sami keTili moxuci, sami keTili bebia, rogor gagvzardes, gagvaTbes, me is ar damviwyebia. im yveynad erTad arian, atuti, nina, nadia da exla maTi alersi, suliT da guliT mwadia. sami keTili moxuci, nina, nadia, atuti, samive “keTilSobili”, keTili saTno saTuTi. “levilSi” erTi moxuci, iq wevs ra dasamalia, meoTxe daa namdvili – siamaSvili mania. erTad arian oTxive, im qveyanaze vincaa. ram gayo Tbilis- parizi, yvelasTvis erTi miwaa. maTi xseneba im qveynad! xseneba hqondeT naTeli. Cvens saxlSi mudam anTia, yvelas saxelze sanTeli. 1987 vladimiri

32


feraZeebi

feraZeebis gvari, saqarTvelos istoriul wyaroebSi Cnde-ba XVIII saukunidan da pirvelive cnoba dakavSirebulia sasuliero moRvaweobasTan. feraZeebis Tavdapirveli saxlobis ZiriTadi adgilebi iyo: imereTis soflebi: wiflavake, zemo saqara da sviri, romlebic gadmocemis Tanaxmad imereTis mefe solomon II aznaurobasTan erTad uboZa, misi karis moZRvars efrem feraZes da mis or Zmas, mefis karze erTguli samsa-xurisaTvis. maTi mama dakrZalulia gelaTis monasterSi. efrem feraZe gahyolia solomon II osmaleTSi, sadac aResrula. mas mere bevrma wyalma Caiara da feraZeebic, sxva gvaris Svilebis msgavsad gansaxlden saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi. amJamad am gvars SexvdebiT, rogorc imereTSi, aseve qarTlSi, kaxeTSi da guriaSi. a.silagaZis da a.ToTaZis naSromis mixedviT, amJamad saqarTveloSi feraZeebis gvaris 3400-mde kaci cxovrobs. feraZeebSi imTaviTve bevri sasuliero piri da eklesiis msaxuri iyo. iyvnen agreTve pedagogebi, xelovnebis sxvadasxva sferos warmomadgenlebi, materialuri dovlaTis Semqmnelebi. xaragaulis raionis sofel neboZirSi, amJamadac aris feraZeebis salocavi, wminda giorgis saxelobis eklesia, romlis ezoSiac ganisvenebs, Cemi da gias winapari, zemo imereTis moZRvari, ioane feraZe.

33


feraZeebSi bevri iyo damsaxurebuli sasuliero moRvawe, magram maT Soris yvelaze gamorCeuli udidesi mecnieri da RvTismsaxuri, romelmac ganadida feraZeebis gvari, iyo saqarTvelos sapatriarqos wminda sinodis mier, 1995 wels wmindanad Seracxuli-mRvdelmowame, varSavis universitetis profesori, arqimandriti grigol feraZe. misi kanonizeba cno agreTve poloneTis marTlmadidebelma eklesiamac, sadac igi, misi iZulebiTi emigraciis bolo wlebSi cxovrobda da moRvaweobda. mama grigoli, aqve aResrula mowamebrivi sikvdiliT, osvencimis tyveTa sakoncentracio banakSi.

misi saxelis ukvdavsayofad saqarTveloSi da poloneTSi Seqmnilia grigol feraZis sazogadoebebi. didad afaseben grigol feraZes poloneTSi, sadac grovdeba misi naSromebi, tardeba yovelwliuri simpoziumi misi xsenebis dRes, 6 dekembers. Sendeba misi saxelobis sakaTedro taZari. saqarTveloSi, samwuxarod, grigol feraZes naklebad icnoben, radganac sabWoTa kavSiris dros, tabu iyo dadebuli misi saxelis xsenebazec ki. saqarTveloSi axlad Camoyalibebuli grigol feraZis sazogadoeba, cdilobs amoavsos es nakli. ukve gamosca wigni “wminda mRvdelmowame grigol feraZe”, Seqmna feraZeebis sagvareulo gerbi, romelzedac ganTavsebulia gvaris siamaye – wmindani. daamuSava grigol feraZis genealogiuri Stos sqema da yvelaferi es ganaTavsa internetSi, misamarTze peradze.gol.ge.

34


ilia feraZe

ilia feraZe

nadiko egaZe

babua mamaCemis mama, ilia feraZe, visi saxelis tarebis pativic mergo, gaxldaT cnobili pedagogi, mwerali, publicisti, poeti da istorikosi. man Tbilisis sasuliero seminariis damTavrebis Semdeg daamTavra kievis sasuliero akademia da moipova kandidatis samecniero xarisxi. sxvadasxva dros misi moswavleebi iyvnen: korneli kekeliZe, ioseb juRaSvili (stalini), medicinis cnobili moRvaweni: grigol muxaZe da aleqsandre aladaSvili. mravalmxrivi moRvawe, muSaobda pedagogad saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi, bolos ki universitetSi: rusul, laTinur enebs, didaqtikas, fsiqologias da logikas aswavlida. hqonda mravali publikacia pedagogikis sferoSi, polonuridan Targmna ian amos komenskis naSro-mebi. ivane javaxiSvilis rCeviT, axalgazrdobisaTvis Sead-gina saqarTvelos mokle istoria, gamoqveynebuli hqonda aTobiT Sroma miZRvnili saqarTvelos istoriis da reli-giisadmi. me-20 saukunis dasawyisSi misi literaturuli fsevdonimebiT (fari, neboZireli, il.Cxerimelispireli, imediani...) sxvadasxva periodul gamocemebSi gamoq-veynebulia mravali prozauli nawarmoebi, piesa da leqsi. misi didi avtoritetisa da mravalmxrivi moRvaweobisaTvis,

35


Tanamedroveni miuxedavad didi simaRlisa (igi 2 metrze metisa iyo), mas “patara ilias” da “baton ilias” eZaxdnen. ilia feraZe, rogorc aRvniSneT saqarTvelos sxvadasxva regionSi moRvaweobda skolis direqtorad da pedagogad, kerZod: baTumSi, gorSi, xaSurSi, ozurgeTSi, bodbeSi, veliscixeSi. magram ZiriTadi misi sacxovrebeli iyo TbilisSi, veraze, aragvis quCa #8-Si, romlis Sesaxebac mogvianebiT gansakuTrebiT SevCerdebiT. baton ilias didi gavlena hqonda Svilebze. mamas skolis Semdeg sabuTebi ojaxis ukiTxavad, Seutania samsaxioboze, rodesac iliam gaigo amis Sesaxeb, Tqva: “Cemi vaJi takimasxara ar iqneba!” da Tavidan Seatania sabuTebi samedicinoze. mamaCemi iZulebuli iyo damorCileboda, magram samedicinoze iswavla mxolod erTi semestri, rodesac misi jgufi praqtikaze Seiyvanes prozeqturaSi da gvami dainaxa, cudad gaxda, (igi Zalze gulCvili adamiani iyo) motrialda da ukan aRar dabrunebula, Tumca Semdeg ori sxva fakulteti daamTavra. me babuas ver moveswari, igi adre gardaicvala. misi saxeliT mamaCemi yovelTvis amayobda da sabolood mamis gavleniT, yvela Svili: sami vaJi: irakli, giorgi, biZina da ori qaliSvili nino da Tamari, cnobili pirovnebebi, ZiriTadad, pedagogebi gaxdnen. aragvis quCa #8 Tbilisis bevr Zvel ezos Tavisi istoria aqvs, magram erT mocucqnul ezos, mdebares aragvis quCa # 8-Si, bevri ver Seedreba, radganac am patara ezom JamTa trialSi, mniSvnelovani roli Seasrula saqar-Tvelos istoriaSi,

romelic bevrma, dRes am quCaze macxovrebelmac ki ar icis. am ezos adre “maswavleblebis ezos” uwodebden, radganac aq erTdroulad cxovrobda 10 cnobili pedagogi da Tanamedrove statistikis termino-logiiT rom vTqvaT, am ezos erT kvadratul metrTan, sxva ezoebTan SedarebiT, Cveni eris istoriis meti movlenaa dakavSirebuli. am TavSi moyvanili faqtebi namdvilia, magram maTi udidesi raodenoba, samwuxarod, am ezos binadrebis, Cemi naTesavebis CanawerebSia da maT farTo sazogadoeba ar icnobs. ezos istoria minda vauwyo mkiTxvels, biZaCemis, (mamas deidaSvilis) araCveulebrivad ganaTlebuli kacis, mravali leqsis avtoris, baraTaSvilis leqsebis rusul enaze SesaniSnavi

36


mTargmnelis da cnobili ekonomistis, daviT gorgaZis mogonebidan. daTiko biZia iyo warmosadegi, axovani adamiani. mas zomaze metad didi Tavi hqonda. sxvanairad verc warmomedgina, rogor Caeteoda amdeni codna da erudicia sxva zomis, ufro momcro, TavSi. man xom zedmiwevniT kargad icoda poezia, literatura, xelovneba da rac mTavaria iyo seqarTvelos kvebis mrewvelobis saministros kolegiis wevri, wamyvani ekonomisti. am furclebze moyvanili istoriac mis Canawerebs efuZneba. es saxli me-19 saukunis bolos auSenebia warmoSobiT tirZnisel memamules, Tbilisis saxazino palatis moxeles konstantine egaZes, romelsac mcire miwis nakveTebi hqonda agreTve mdinare aragvis da mtkvris SesarTavTan. man TbilisSi aaSena im ubanSi

pirveli, orsarTuliani saxli, me-19 saukunis bolos da aragvis napirebidan gadmosaxlda TbilisSi. manve uwoda axladSeqmnil quCas aragvis quCa, radganac quCa ar arsebobda es saxli iyo pirveli, romelic aguris patara saamqroebTan axlos iyo da im quCas “kirpiCnaia� ewodeboda (amJamad baqraZis quCa). konstantine egaZes Svidi Svili yavda: xuTi qaliSvili da ori vaJi. mravalqaliSviliani ojaxis saWiroebisaTvis, man SemdgomSi miaSena fasadis nawils fundamenturi fligeli. am ezoSi saxlobden konstantine egaZis qaliSvilebi, SemdgomSi TavianTi ojaxebiT.

37


ufrosi qaliSvili nadiko, colad yavda papaCems, ilia feraZes, maT xuTi Svili SeeZinaT. meore qaliSvili gayva peterburgis akademiis kursdamTavrebul gabriel gamrekels, romelic kukiis taZris mRvdeli iyo, maT erTi qaliSvili yavdaT. mesame qaliSvili gaTxovda cnobil enaTmecnierze da istorikosze, mravali samecniero Sromebis avtorze, 1921-1929 wlebSi saqarTvelos saistorio-eTnogra-fiuli muzeumis direqtorze, sergo gorgaZeze, maT ori Svili SeeZinaT. meoTxe qaliSvili evgenia, misTxovda peterburgis universitetis kursdam-Tavrebul, qarTuli universitetis damfuZnebeli saorganizacio komite-tis Tavmjdomaris moadgiles, ivane javaxiSvilis marjvena xels, universitetis profesorTa sabWos pirvel mdivans ioseb yifSiZes. iosebs da evgenias ori Svili yavdaT. warmoidgineT egaZeebis am patara ezoSi erTdroulad cxovrobda 20 sulze meti. mravalricxovnebis miuxedavad, es iyo erTi saerTo cxovrebiT da naTesauri siTboTi Sekruli srulyofili qarTuli ojaxi. am ezoSi me-20 saukunis dasawyisSi xSirad stumrobdnen cnobili qarTveli mecnierebi da sazogado moRvaweebi: ivane javaxiSvili, simon janaSia, akaki SaniZe, arnold Ciqobava, giorgi axvlediani,

niko mari da mecnierebis Tu xelovnebis mravali sxva gamoCenili moRvawe. “ilia feraZe, ioseb yifSiZe da sergo gorgaZe did qalaqsac eyofoda saamayod, araTu erTi bewo ezos, sadac erTi patara TuTis xe idga da mas eWira ezos ZiriTadi farTi�. igonebda daviT gorgaZe.

38


es iyo am ezos macxovreblebis pirveli Taoba, TiTqmis yvela siZe gamoCenili pirovneba iyo, xolo egaZeebis qalebic aqtiur monawileobas Rebulobda qmrebis mier wamowyebul saqmianibaSi. isini exmareboden sergo gorgaZes, saqarTvelos saistorio muzeumisaTvis sazoga-doebaSi nebayoflobiTi Semowirulobebis SegrovebaSi da daxarisxebaSi. Semdgom meore siZes, ioseb yifSiZes exmare-bodnen axladgaxsnil universitetSi Seziduli bargis dalageba-mowesrigebaSi. ioseb yifSiZis meuRle, evgenia(geno) egaZe-yifSiZisa, leninis ordenosani, damsaxurebuli pedagogi gaxldaT. pirvel Taobas moyva Svilebi da SviliSvilebi, romlebmac sxvadasxva asparezze moRvaweobiT gamoiCines Tavi. sakmarisia vaxsenoT mamaCemis Zmebi irakli da giorgi feraZeebi.

pirveli damsaxurebeli pedagogi iyo, xolo meore cnobili ekonomisti, omis dros saqarTvelos statistikuri sammarTvelos ufrosi iyo. amavdroulad, ojaxuri tradiciisamebr leqciebs kiTxulobda universitetSi. aseve pedagogebi iyvnen mamidebi Tamari da nino feraZeebi; biZaCemi daTiko gorgaZe-am mogonebebis avtori, romelzec zemoT mogaxseneT; Cemi biZaSvili, samxatvro akademiis yofili reqtori, cnobili xelovnebaTmcodne, Tengiz feraZe; ioseb yifSiZis qaliSvili - arqireqtori Tina yifSiZe; daviT gorgaZis qaliSvili, pedagogi lia gorgaZe da misi meuRle, wlebis manZilze politeqnikuri institutis proreqtori nodar abesaZe. ar minda, mkiTxveli gadavRalo Cemi mravalricxovani naTesaobis damsaxurebebis CamoTvliT, magram es Sesavali saWirod miviCnie, raTa ufro gasagebi iyos am ezoSi Seqmnili aura da iq mcxovreb pirovnebebis sulieri simdidre, patriotizmi da maRali inteleqtualuri done.

39


am ezos siZe, sergo gorgaZe im komisiis Tavmjdomaris moadgile iyo, romlsac Tavmjdomareobda, didi, aw ukve wmindanad Seracxuli, eqvTime TayaiSvili da romelmac aRwera 1921 wels emigraciaSi wasvlis win, saqarTvelodan gasatani fasdaudebeli istoriuli ganZis 40 yuTi. rodesac eqvTime TayaiSvilma, ukve omis Semdeg, samSoblos winaSe moixada mamuliSviluri vali da ganZi Camoitana saqarTveloSi, ganZis siis Sejerebisas gamoadgaT baton sergo gorgaZesTan muzeumSi Senaxuli CamonaTvali da Semowmebis Sedegad gairkva, rom yvelaferi uklebliv saxeze iyo. am istoriis Sesaxeb yvelam icis dawvrilebiT, amitom masze aRar SevCerdebi. magram es ezo, misi macxovreblebi da kerZod

40


feraZeebis da gorgaZeebis ojaxi dakav-Sirebulia, sxva, gacilebiT adre, TiTqmis me-19 saukunis dasawyisSi ruseTis imperiaSi ZaldatanebiT gatanili ganZis dabrunebasTan, romelic saukuneze meti xnis ganmavlobaSi inaxeboda peterburgSi. 1915-1917 wlebSi peterburgSi swavlobda mamidaCemi nino feraZe, romlis qmari, peterburgis teqnologiuri institutis studenti damiane jguSia, Sevida qarTvel studentTa revoluciur razmSi da peterburgs icavda TeTrgvardielebisgan. damiane jguSia iyo niWieri studenti da institutSi swavlas uTavsebda peterburgis saxelmwifo konserva-toriaSi musikaluri ganaTlebis miRebas. im xanad bolSeviki musikosi iSviaTi xili iyo da man miiqcia ruseTis saxalxo komisaris anatoli lunaCarskis yuradReba, romelsac Zalian moewona axalgazrda qarTveli musikosi da araerTxel miuwvevia ojaxSi stumrad. es yvelaferi kargad icoda sergo gorgaZem, colis disSvilis, mamidaCemis, nino feraZis werile-bidan. man 1921 wlis zafxulSi werili miwera ninos da damiane jguSias, moesinjaT gasuli saukunis dasawyisSi, saqarTvelos samefodan gaziduli ganZeulobis samSobloSi dabrunebis sakiTxi, lunaCarskis meSveobiT. Tumca im areulobis xans baton sergos eWvi epareboda, rom am saqmidan raime gamovidoda. damiane jguSia aqtiurad CaerTo am saqmeSi. lunaCarski Sepirda daxmarebas. damianes moTxovniT, saqarTvelodan batonma sergo gorgaZem, gagzavna saqarTvelos saxalxo komisarTa sabWos Tavmjdomaris oficialuri werili. amasTan damiane jguSias, saqarTvelos saxalxo komisariatma, misca oficialuri rwmuneba, yofiliyo saqarTvelos akademiuri warmomadgeneli ruseTSi da hqonoda uflebamosileba, Caebarebia da Camoetana saqarTvelosaTvis kuTvnili ganZi samSobloSi. amis damadasturebeli oficialuri dokumen-tebi daculia saqarTvelos xelovnebis istoriis muzeumSi. lunaCarskim moaxsena lenins saqarTvelos mTavrobis oficialuri Txovnis Sesaxeb da moxda saswauli! batoni sergo gorgaZis da mTeli qarTuli sazogadoebis gasakvirad da gasaxarad, 1922 wlis 20 ivliss gamoica leninis specialuri dekreti, ganZis nawilis saqarTvelosaTvis dasabruneblad. am ganZis ruseTis mier warTmeva-dabrunebasTan

41


dakavSirebuli sakiTxi, Zalze saintereso istoriaa. sainteresoa, rogor cdilobda ruseTis zarafxana, romelsac daavales ganZis warmomavlobis da gadasacemi nivTebis siis dadgena, daemtkicebina ganZSi Semavali nivTebis araqarTuli warmoSoba, raTa, rac SeiZleba naklebi, ZaldatanebiT warTmeuli, nivTi gadmoecaT saqarTvelosTvis. saqarTvelodan gatanili mravali simdidridan, mxolod is nawili daabrunes, “rac ar aRaribebda ruseTis muzeumebSi daculi koleqciis msoflio mniSvnelobas�. am sakiTxis detaluri ganxilva, misi moculobis gamo, scildeba am mogonebebis farglebs. maS ase. gadawyvetileba gamotanilia. gasarkvevi darCa mxolod, rogor CamoetanaT es istoriuli ganZeuloba saqarTvelomde. Tu rogor CamoaRwia ganZma saqarTvelomde da ra kavSiri aqvs amasTan, aragvis quCa #8-s, amis Sesaxeb TiTqmis aRaravin araferi icis da muzeumSi dacul oficialur dokumentebis erTgvari gacocxlebaa swored, im movlenebis TviTmxilvelis, biZaCemis daviT gorgaZis Canawerebi. lunaCarskim SesTavaza damiane jguSias, rkinisgzaze gaZlierebuli dacvis gamoyofa, magram windaxedulma damianem, daarwmuna saxalxo komisari, rom ganZis transportireba gaZlierebuli dacviT ufro saSiSia, radganac mTel gzaze da gansakuTrebiT CrdiloeT kavkasiaSi TareSobden SeiaraRebuli mravalricxovani kontrrevoluciuri razmebi, gaZlierebuli dacva maT yuradRebas miipyrobda da am SeiaraRebul bandebTan gamklavebas patara razmi ver SeZlebda, amiT ganZi didi safrTxis winaSe dgeboda, iyo saSiSroeba ganZi saerTod dakarguliyo. amitom damiane jguSiam daamuSava ganZis dabrunebis SeniRbuli. riskiani gegma, romelic moawona lunaCarskisac. damianem SearCia eqvsi qarTveli axalgazrda meomari, romlebic TbilisSi brundebodnen. maTTan erTad razmSi ibrZoda da TiToeuli maTgani kargad yavda gamocdili.

42


erT dRes aqtiT Caibara ganZeuloba, Caalaga ubralo xis yuTebSi, romlebsac im xanad, ironiulad “wiTelarmielTa Cemodnebs” uwodebden da jariskacis farajebSi gamow-yobilma patriotma eqvsma axalgazrdam, damiane jguSias meTaurobiT, didi sifrTxiliT da sifxizliT wamoiRo es ganZi saqarTveloSi. “riski didi iyo, maT xom yovel nabijze elodaT faTeraki da SesaZloa sikvdilic da gasaxari isaa, rom arc erTma maTganma ar Sescoda sakuTari sindisis da qveynis winaSe, ar wawyda da uklebliv daabruna samSobloSi, odesRac ZalmomreobiT gatanili nacionaluri kuTvnileba.”

axalgazrdebi TbilisSi Camoviden 1922 wlis martis dasawyisSi, Ramis 2 saaTze da miadgen aragvis quCa #8, muzeumis direqtoris, damiane jguSias colis biZas, sergo gorgaZes. usazRvro iyo batoni sergos da misi meuRlis Tamar gorgaZis sixaruli. gaiRviZa mTelma sanaTesaom. damianem gaxsna yuTebi da Caabara baton sergos. am ganZSi Sedioda: saqarTvelos ukanaskneli mefis giorgi me-12, or kilogramamde wonis mTliani bajaRlo oqrosgan damzadebuli, Signidan wiTeli xaverdiT gaeyobili, uZvirfasesi qvebiT mooWvili samefo gvirgvini. saqarTvelos samefos ukanaskneli kaTalikos patriarqis didi mitra, aseve bajaRlo oqrosagan nakeTebi, uricxvi TvalmargalitiT mooWvili. patara rqis kverTxi, aseve TvalmargalitebiT iyo moWedili, mefe giorgi me-12-s daSlili samefo taxti, Zvirfasi merqanis, movarayebuli oqroTi da vercxliT mosevadebuli. Camotanili ganZis werilobiTi aRwera daculia xelovnebis istoriis muzeumSi da maTi CamonaTvalis

43


zedapiruli gacnobidanac cxadia maTi fasdaudebeli istoriuli da materialuri Rirebuleba. “SeiZleba dabejiTebiT iTqvas, rom kaTalikos patriarqis mitrisa da kverTxis TiToeuli patiosani Tvali mTel qonebas Seadgenda. es iyo uCveulo sanaxaoba”- igonebs TviTmxilveli daviT gorgaZe, romelic maSin 10-12 wlisa iyo. igi aRtacebas ver malavda amgvari silamazis Semxedvare. mSoblebisgan SeumCnevlad, bavSvuri miamitobiT, Tavze moirgo ukanaskneli mefis giorgi me-12s gvirgvini da ise warsdga mSoblebis winaSe, risTvisac dedis mkacri datuqsva daimsaxura. im Rames mTel ezos ar sZinebia. erTad darajobden uZvirfases ganZs. adre diliT batoni sergo wavida da moiyvana profesori ivane javaxiSvili, saqarTvelos ganaTlebis komisari mamia oraxelaSvili, cnobili moRvaweebi irodion sonRu-laSvili da dito SaraSiZe. mere maTTan erTad diliT, batonma sergom ukve, rogorc muzeumis direqtorma oficialurad Caibara, biZaCemis, damiane jguSias da misi megobrebis mier Camotanili udidesi ganZi, romelic erTi RamiT iyo davanebuli aragvis quCis #8-Si, am patara Tbilisur ezoSi, gorgaZeebis binaSi. ar gasula xuTiode Tve da imave wlis zafxulSi saqarTvelos daubrunda misi istoriuli reliqviebis meore nawili leningradis ermitaJidan, romelSiac vefxistyaosanis uZveles xelnawerebTan erTad, bevri sxva Zvirfasi nivTi iyo. am ganZis Camotanac aragvis quCa #8-sTanaa dakavSirebuli. saqme isaa, rom cnobil mecnierebs vukol beriZes da Salva amiranaSvils, romlebic xelmZRvanelobden am nivTebis Camotanas, Tan axlda samSoblosken momavali mamidaCemi, damiane jguSias meuRle, nino feraZe. matarebeli gvian RamiT Camovida TbilisSi da Camotanili nivTebi, kvlav muzeumis direqtoris saxlSi, aragvis quCa #8 Si moxvda. batonma sergo gorgaZem kvlav Caibara yovelive es xelweriliT da diliT gameorda igive procedura, specialurad gamoyofilma samTavrobo komisiam aq, am patara ezoSi, Caibara Camotanili nivTebi da oficialurad gadasca saistorio muzeums. “unda genaxaT im wels mamaCemi, raoden didi iyo masSi TiTqmis axalgazrduli xalisi da aRtyineba. Cveulebriv dinji da auCqarebeli nabiji Seecvala energiuli, odnav aRgznebuli siaruliT da mixvra moxvriT. igi siamayis grZnobiT iyo aRvsili.”igonebda daviT gorgaZe. Tqven warmoidgineT amiT ar mTavrdeba aragvis quCa #8–s monawileoba istoriul ambebSi. rogorc TviTmxilveli bebida evgenia yifSiZe wers Tavis dRiurebSi, 1918 wlis agvistos erT

44


saRamos maTTan, am ezoSi, stumrad misula batoni ivane javaxiSvili, romelic Zalze aRelvebuli Canda. gviani saRamo iyo da bodiSis moxdiT uxmo iosebs: - ar SemiZlia, ver movisveneb, minam ar gagiziareb ambavs. da uambo: me da petre meliqiSvili viyaviT general yazbegTan- im xanebSi werakiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis sapatio TavmjdomaresTan - masTan megobrul saubarSi profesorma meliqiSvilma gamoTqva azri: kargia visargebloT saqarTvelos politikuri situaciiT da gavxsnaT Cveni qarTuli universiteti. yvela damswreni aRtacebiT Sevxvda am azrs. Cvenc avforiaqdiT am didebuli ideis gamo igonebs bebida evgenia yifSiZe- me gavvardi gavaRviZe siZe, sergi gorgaZe-damsaxurebuli maswavlebeli, mkvlevari da sazogado moRvawe, maSinaTve gavaCine qaRaldi, fanqari da samivem Camosweres sia Cvidmeti profesorisa, romelnic moRvaweobden ruseTis sxvadasxva qalaqebSi da gadawyvites meore dResve gaegzavnaT maTTan mowvevis baraTebi. universitetis Sesaxeb gavrcelebulma xmam aRafrTovana yvela.� ase, rom Tbilisis saxelmwifo universitetis profesorTa sabWos pirveli werilobiTi monaxazi, daiwera aragvis quCa #8 Si: ivane javaxiSvilis, ioseb yifSiZis da sergo gorgaZis mier, romlebsac mdivnobas uwevda mamaCemis deida evgenia yifSiZe. amrigad, rogorc davrwmundiT, am patara ezom da masSi macxovrebelma Cvenma sanaTesaom mniSvnelovani wvlili Seitanes qarTuli kulturuli memkvidreobis nawilis saqarTveloSi dabrunebis saqmeSi. aRar vlaparakob imaze, rom sxvadasxva drois am ezos binadarTa naSromebi rom Seagrovos kacma erTad, Cveni qveynis istoriis da kulturis sxvadasxva sakiTxebze, Zalze saintereso da mniSvnelovani mravaltomeuli gamova.

45


mama biZina feraZe,

mama, biZina feraZe, mravali wlis manZilze Cemi gaocebis sagani gaxldaT. igi iyo inglisuris maswavlebeli, Semdgom ganaTlebis saministroSi muSaobda skolebis sammarTvelos ufrosis moadgiled, mas arasodes ekava didi Tanamdeboba, magram misi gardacvalebis Semdeg, TiTqmis dRevandel dRemde, sul axalaxali adamianebi Cndebian, romlebic iCemeben, rom batoni biZina, an maT, an mSoblebs, inglisurs aswavlida da didi siyvaruliT igoneben mas. Cemi megobari mito varZelaSvili, romelsac Cemgan damoukideblad bevrjer Sexvedria sxvadasxva ojaxebSi mamas namowafrebi ambobs: -sakvirvelia! ra amisTana inglisuri icoda mamaSenma, rom mTel saqarTvelos yofnidao. rogorc mogaxsenebdiT, mamas msaxioboba undoda, magram mSoblis survils win ver aRudga da ase moxvda samedicinoze. mama gulCvili adamiani iyo. rodesac samedicino praqtikaze micvalebulis gvami dainaxa, cudad gaxda. mas Semdeg im institutSi ar dabrunebula. amave periodSi mama gardaecvala da axsovda ra mSoblis survili, samsaxiobos aRar gakarebia. ori sxvadasxva fakulteti daamTavra da sabolood pedagogi gaxda.

46


artistuli peragogi mamam, msaxioburi niWi, SesaniSnavad gamoiyena Tavis axal profesiaSi, pedagogobaSi. igi Zalian artistulad atarebda gakveTilebs. igonebda axal axal magaliTebs, Sedarebebs, raTa moswavleebs advilad aeTvisebinaT ucxo sityvebi da yvelafer amas Zalze xatovanad warmoadgenda. moswavleebi mis gakveTilze gasusulebi ijdnen. maxsendeba, mesame klasSi mama, Cems klassac aswavlida me-7 vaJTa skolaSi. igi pirvelive gakveTilidan ipyrobda moswavleTa yuradRebas. Mmama-maswavleblis pirveli sityvebi mec da Cems megobrebsac kargad dagvamaxsovrda. -“me movedi rom inglisuri ena SegaswavloT, magram me ra unda gaswavloT, rodesac Tqven ukve kargad iciT es ena. yvelam iciT sityva “futbol”, fut-aris fexi, bol-aris burTi; iciT agreTve :korneri”- es inglisurad kuTxes niSnavs; iciT “ofsaidi, penali, baskeT-boli” da sxva uamravi magaliTi moiyvana gavrcelebuli inglisuri sityvebisa da gakveTilis bolos yovelive CvenTagans dagveufla grZnoba, TiTqos marTlac vicodiT inglisuri ena da misi daufleba ar gagviWirdeboda. aseve xdeboda sxva gakveTilebzec. mama advilad Sedioda kontaqtSi da ipyrobda mozardis yuradRebas, iTxovda maTgan reaqcias da TiToeuli maTgani gakveTilis aqtiuri monawile xdeboda. iyo skolaSi “Zneli klasebi”, magram mamasTvis es cneba ar arsebobda, igi saocari unariT poulobda saerTo enas yvelnair mowafesTan, yvelaze Zneli klasic ki mis gakveTilze, advilad “moTvinierebuli” hyavda. da Tu gakveTilis msvlelobisas iyo gansakuTrebiT mousvenari bavSvi, iSviaTad, magram damsaxurebulad, isini biZina maswavleblis “SalabandiTac” saCuqrdebodnen, romelic mere, mTeli cxovreba amaxsovrdebodaT. rogorc misi namowafari cnobili qirurgi profesori rezo iaSvili igonebda:

47


-me Zalian celqi bavSvi viyavi da biZina maswavleblis Salabandma swor gzaze damayena da kaci gamxadao. gansakuTrebul SemTxvevebSi igi mkacrad gaixedavda klasisken, marjvena warbs maRla wevda da es ukve gangaSis moaxlovebas moaswavebda da klasi wynardeboda. mamas klassgareTac kargi urTierToba hqonda moswavleebTan. igi didTan didi iyo da patarasTan patara. rogorc misi namowafrebi igoneben, mravali wlis Semdegac maT biZina maswavleblis naswavli sayvelpuro inglisurTan erTad, misgan SeTvisebuli kacobis, megobrobis da samSoblos siyvarulis gakveTilebi, mTeli cxovreba daamaxsovrdaT. mamas namowafari, istoriul mecnierebaTa doqtori, profesori devi kacitaZe igonebs:: ”1940 wels klasSi Semovida axalgazrda, evropuli ieris, Teatraluri garegnobis, SesaniSnavi xmis kaci, romelmac maSinve mogvxibla Tavisi garegnobiT da iumoriT. biZina maswavlebeli kargad icnobda qarTul, rusul, evropul mxatvrul literaturas. Cven gvikiTxavda baironis da Selis leqsebs da marTalia, azri ar gvesmoda, magram Cven, inglisuri enis silamazes gvaCvevda. 1947 wels davamTavre skola, magram masTan urTierToba ar gagviwyvetia. misi Zmis Svili Tengiz feraZe Cems klasSi iyo da SemdegSiac masTan xSirad SevxvedrivarT. biZina maswavlebels uyvarda qarTuli qeifi, iyo araCveulebrivi Tamada, kargad mReroda, zepirad icoda uamravi leqsi, amitomac iyo igi qarTuli ojaxebis sasurveli stumari, gansakuTrebiT meuRlesTan, qalbaton TinasTan erTad, romelic anegdotebis ubadlo mTxrobeli da enakvimati qalbatoni iyo”. profesori rezo iaSvili, mogonebebis wignSi “umusikod da msmenelTa gareSe”, sadac mis pedagogebs igonebs, werda: “gansakuTrebiT miyvarda inglisuri enis maswavlebeli, axovani, sandomiani kaci biZina feraZe... gavida wlebi, skola davamTavre, umaRlesic, magram rom Sevxvdebodi, rogorc Segirdi Tavis aRmzrdels, ise Sevyurebdi mowiwebiT.” es namdvilad SemiZlia mec davadasturo, mamas wasvlis Semdeg rodesac gaigebdnen, rom me da gia, biZinas Svilebi viyaviT, mis namowafrebs saxe ebadrebodaT da sxvisTvis Znelad gasaRebi kari, CvenTvis advilad iReboda.

48


ganaTlebis saministro ganaTlebis saministroSi muSaobisas, romelic amJamindeli parlamentis SenobaSi mdebareobda, biZina gazeTis kioskis gamyidvelidan dawyebuli, ministriT damTavrebuli yvelas uyvarda. “Cveni biZina” ase eZaxdnen saministroSi Tu skolaSi, gamomcemlobasa Tu megobrebSi, raRac magnituri ram iyo masSi. mogizidavda, gulis siTbos giwiladebda, siamiTa da sixaruliT agivsebda suls. usazRvrod uyvarda adamianebi da maTSi mudam keTils, mSveniers xedavda. xSirad imeorebda gorkis sityvebs: ”yvelaze didi Tanamdeboba – esaa iyo adamiani” - igonebda batoni akaki jiqia, mamas gardacvalebidan 20 wlis Tavze 1985 wels, gazeT “saxalxo ganaTlebaSi”. mamas bevri leqsi hqonda dawerili, romelic arsad gamouqveynebia. ai, erTi maTgani, romelsac daarqva: “adamiani” da aseTi principebiT cxovrobda mama. grZnobiT umwikvlo, suliT faqizi saqmeSi mudam xalisiani, nebiT Zlieri, gulisxmieri, aseTi unda adamiani! ver imonebdes mtroba da Suri azrebi unda hqondes Wkviani, mudam fxizeli, darbaiseli aseTi unda adamiani! unda uyvardes didi, patara, yvelasTan iyos Tavaziani, WirSi da lxinSi, darSi, avdarSi axsovdes, aris adamiani! Tvisi azrebi, fiqri da grZnoba daumorCilos xalxisa nebas, rom daeuflos xalxis survilebs, daukavSirdes xalxis Segnebas. sikeTe sTesos, Suri gandevnos, Zmobis, erTobis iyos mgosani, usamarTlobas maxviliT kveTdes, iyos marTali, patiosani. da Tu daWirda samSoblos dacva, da Tu samSoblos moadga mteri, isic gmirulad, SaSxaniT xelSi, unda samSoblos iyos damcveli. nebiT Zlieri, gulisxmieri, azriT da saqmiT xalisiani,

49


mudam fxizeli samSoblos mcveli ai! namdvili adamiani!

mamas TanamSromeli da megobari miSa beburiSvili ixsenebda: ganaTlebis ministri viqtor kupraZe, atarebs kolegiis sxdomas. gamomsvlelTaTvis manve daawesa garkveuli reglamenti. mama wina Ramis naqeifari gaxldaT da Tavi idayvebze hqonda dayrdnobili. ministrs sityva gaugrZelda, aRar aTavebda saubars. mama Cafiqrebuli iyo, albaT misi azrebi im dros sadRac sufraze iyo da misda uneblied Cailaparaka: -reglamenti, ufalo Tamada! ministri gaCerda, Sexeda mamas da RimiliT upasuxa: -me ukve davamTavre da alaverdi SenTan var biZina, axla Sen gaagrZele.

myari pozicia maxsendeba erTi SemTxvevac. 50 iani wlebis bolos xruSCovis zeobis periodSi, aqac daiwyo umaRles eSelonebSi Tanamdebobis pirTa cvla. da es ar xdeboda, rogorc dRes ician, karuselis saxiT, rodesac erTi Tanamdebobidan meoreze gadayavT, orive adgilze uvargisi xelmZRvanelebi, aramed kadrebis cvla xdeboda aiwona-daiwonas principiT. dRes Tu xar maRla, xval SeiZleba saerTod ar yofiliyavi! ganaTlebis saministro-Si Secvales ministri, moadgileebi, sammarTvelos ufrosebi. am periodSi mamas Sexvda misi megobari oTar abulaZe da ekiTxeba: -kaco, biZina, Seni dardi mqonda, es gadatrialebebi Senc xom ar Segexo? -Cemo oTar! me var metrian saxazavze 50 santimetriani niSnuli. roca sworad dgas saxazavi - SuaSi var. gadmoagruneb da mainc SuaSi vrCebi, me myari pozicia miWiravs. ase rom iman ikiTxos, vinc zeviT moxvdeba cota xniT, rac ufro zevidan vardebi, miT ufro mtkivneulia danarcxeba.

50


samsaxuris Semdeg mama xSirad fexiT gamoiseirnebda rusTavelis gamziriT saxlamde da Zalian xSirad saxlSi mosvla agviandeboda. dagvianebiT mosuls deda daetake-boda: -sad iyavi amden xans? kidev nasvami xar? -Tina! ra vqna gzaSi namowafari Semxvda, uari ver uTxari da aqve “gemoSi� TiTo boTli davlieT. rasac moyveboda dedas tiradebi moswavleebze da maswavleblobaze, skolaze da ganaTlebaze.

cnobili Tamada mama, mis TaobaSi qalaqSi cnobili Tamada iyo. sufras uZRveboda artistulad, sadRegrZelos alamazebda sakuTari da cnobili poetebis leqsebiT, didi SemarTebiT kiTxulobda lado asaTianis leqsebs. mTeli guliT mReroda gitaraze, gansakuTrebiT kargad gamodioda dueti dedasTan erTad. misi megobrebi iyvnen aseve cnobili Tamadebi: simonika sxirtlaZe. tupia iaSvili, vaniCka kaxiZe, petiko bokeria, kowo amaSukeli da sxvebi, romlebic Cvens ojaxSi xSirad yofilan da miuxedavad imisa, rom me patara viyavi, mama gverdze momisvamda da qarTuli sufris wesebs maziarebda. igi mmoZRvravda: Tamada unda iyos yuradRebiani sufris yvela wevris mimarT, rom yvelam erTnairad kargad igrZnos Tavi. rac Seexeba sadRegrZeloebs, rasakvirvelia arsebobs ZiriTadi sadRegrZeloebi, romelic unda Sesva da danarCens TiTon sufra gikarnaxebs. yuri unda ugdo saubars da rac im momentSi ainteresebs Tanameinaxeebs da razedacaa saubari, imaze unda aawyo sadRegrZelo. uyuradRebod aravin dagrCes, Tu didi sufraa ise unda daajgufo xalxi, rom jgufi erTgvarovani iyos. sadRegrZeloebis mimdevroba did wveulebaze, winaswar unda dagegmo, araa swori rom adgebi amdeni kacis winaSe da ar ici ra unda Tqva, es sufris upativcemulobaa. axlo megobrebSi ki, rasakvirvelia, sruli improvizacia SegiZlia. ganaTlebis saministroSi xSirad Camodiodnen stumrebi ssr kavSiris sxva respublikebidan da ucxoeTidanac. mama inglisuradac kargad Tamadobda. uxsnida maT qarTuli kulturis ganuyofeli nawilis, qarTuli sufris tradiciebs. erTxel aseT sufras mec veswrebodi da mamam inglisurad warmosTqva mSoblebis sadRegrZelo, romelic RimiliT ase daasrula inglisurad (oRond Targmans nu momTxovT): -mSobels, sakuTari xelis gulze, erbokvercxi rom Seuwva, mainc ver gadaixdi mis amags - gaognebuli ucxoeli stumrebi, xelis

51


gulze ixedeboden, TiTqos vinme marTlac Txovda erbokvercxis Sewvas. -rac mTavaria, Tamada rom xar, unda daixarjo, rac met siyvaruls da energias gaiReb, miT ufro metad daimorCileb da dagafasebs sufra, ityoda bolos. me ki, smiT ar masmevda. Zvel xalxur sibrZnes moiSveliebda: “berikaci Tvreso, vaJkacs erTi xvdeso, ymawvils suni miuvides RmerTs Tayvani sceso”.

Cemze ganumeorebeli STabeWdileba datova qeifebma, sufris mimdinareobis kulturiT, simRerebiT da daxvewili iumoriT.

mamas megobrebis mWermetyvelebiT,

cocxali reproduqtori misi megobrebi, Saliko maWavariani da emelian giorgaZe rom modiodnen, mezoblebs operis Teatridan translacia egonaT, imden ariebs mReroden. erTi aseTi xumrobasaviT epizods gavixseneb, amasTan dakavSirebiT. erTxel Saliko maWavariani mReroda mis sayvarel arias operidan “jambazebi”. maSin radiomimRebebi ar iyo da yvelas qselis, mrgvali Savi, muyaos reproduqtorebi hqondaT saxlebSi, romlebmac namdvilad omi moagebina sabWoTa kavSirs, rogorc, sabWoTa propagandis umZlavresma saSualebam. mTeli qveyana, frontidan axali ambebis molodinSi, mimjdari iyo xuTi weli am reproduqtorebTan. Cvenma mezobelma, lili kobalaZem gaigona aria, Sevarda saxlSi da CarTo reproduqtori. iq kolmeurneobis miRwevebze iyo saubari. gamovida gareT da xma Cveni binidan gamodioda. dedas dauZaxa da kiTxa:

52


-Tina erTi miTxari ra radio gidgaT aseTi, CemTan rom laparakobs da SenTan rom mReris? dedam SemoipatiJa saxlSi lili da daanaxa “momRerali reproduqtori” Saliko maWavariani.

moqeife uSinski cnobili qarTveli reJisori, leliko xotivari, moskovSi sastumro: “ukrainaSi” Seasaxles nomerSi mamasTan, romelsac maSin Soridan icnobda. erT dRes, mamas estumra ZmisSvili Tengiz feraZe da misi megobari, aseve mamas namowafari- devi kacitaZe, romlebic moskovSi iyvnen mivlinebiT. mamam saxeldaxelod sufra gauSala. kargadac moulxines. baton lelikos uTqvams : -roca sastumroSi maTavsebden, miTxres am nomerSi pedagogi cxovrobso. me gamexarda, vifiqre cotas mainc davisveneb, ar davlev meTqi. mas TbilisSi iseTi saxeli qonda, rom... me, batoni biZina komenski Tu ara uSinski mainc megona! ra vicodi Tu aseTi moqeife kaci iyo. yovel saRamos vqeifobT, Zalian saintereso da ganaTlebuli Tanamesufrea”. am mivlinebis mere batoni leliko da mama didi megobrebi gaxden. mamas xSirad mohyavda saxlSi misi namowafrebi: -ai, Tina gaicani, es Cemi namowafaria. restoranSi mepatiJeboda, magram rom ar damegviana, saxlSi davpatiJe da aba Sen ici exla, datrialdi. aqve minda gavixseno dedaCemis ukve sakmaod gavrcelebuli erTi mogoneba, mamas namowafarTan dakavSirebiT.

gadanaxuleba erT dRes mama movida samsaxuridan droze. deda gaemzada sufris gasaSlelad, magram mamam daiwyo sufTa perangis Zebna. -sad mibrZandebi? hkiTxa dedam. -Tina! manqanaSi Cemi namowafari melodeba, givi survilaZe, coli moyavs da qalis gadanaxulebaze mivyavar. deda Cadga karebSi: Cadi axlave amoiyvane is Seni namowafari aq. me Semxedos, Sens arCevans da Tu magan Sen qalis asarCevad wagiyvanos mere vnaxoT! rogorc aRvniSne dedas kompleqsi hqonda mis moRunul cxvirze da Tavis garegnobas kritikulad, magram iumoriT uyurebda.

53


saingilo mama iyo Tavgadadebuli patrioti. 1943 wels, gagania omis dros, stalinma gadawyvita saingiloSi gaexsna damatebiTi qarTuli skolebi da gaegzavna saukeTeso maswavleblebi, iqauri mosaxleobis proqarTul orientaciaze gadmosayvanad. mama erT erTi pirveli gamoexmaura stalinis mowodebas da sxva pedagogebis ojaxebTan erTad, mTeli ojaxi gavemgzavreT kaxSi, sadac mama saswavlo nawilis gamge, xolo deda qarTul enas da simReras aswavlida ingilo bavSvebs. saingiloSi maswavleblebis gagzavnis namdvili miznebis Sesaxeb, mamas namowafarma, profesorma devi kacitaZem, metad sayuradRebo cnobebi momawoda. man mogvianebiT, rogorc istorikosma, erT erTi xelmZRvaneli muSakidan Seityo, qarTveli maswavleblebis saingiloSi gagzavnis realuri miznebi. stalins undoda niadagi

Seemzadebia saingilos mxaris, saqarTvelosTvis dasabruneblad. pirvel rigSi saWiro iyo iq mcxovrebi ingilo-qarTvelebis, erovnuli cnobierebis amaRleba. Semdgom etapze, iqaur mosaxleobas unda daewyoT xelmowerebis Segroveba da moskovSi gagzavna, saingilos, kvlav saqarTvelosTan misaerTeblad. marTlac weliwadnaxevris, Tu ori wlis Semdeg, kandid Carkviani, saqarTvelos cekas mdivani, viqtor kupraZe da irakli kvaWaZe Casulan baqoSi. azerbaijanis pirvel mdivans, m.bagirovs isini kargad miuRia, saingilos mosaxleobis moTxovnasac gacnobia da CarkvianisTvis uTqvams:

54


-kandid nestoroviC! Cven xom mezoblebi da megobrebi varT? amaze rogor gawyeninebT?! ra aris saingilos teritoria, waiReT! magram amas ra vuyo? da ujridan amoiRo qvemo qarTlis azerbaijanuli mosaxleobis, mravalricxovani Txovna qarTuli miwebis azerbaijanTan mierTebis Sesaxeb. Carkviani ver daTanxmda am gacvlaze, l.p.berias unda movelaparakoo da saswrafod datova baqo. beriam stalins moaxsena amis Sesaxeb da misgan aseTi pasuxi miuRia: -axla sxva problemebi gvaqvs da cota movicadoTo! movicadeT da dRemde Cveni Taobac vicdiT! sxva ra vqnaT? saingiloSi wamsvlel maswavleblebs gansakuTrebuli pirobebis Seqmnas Sepirden, magram Sepireba Sepirebad darCa da Cvenma ojaxma TiTqmis ori weli mZime pirobebSi Txilze, kakalze da vaSlze gadaviareT. etyoba gaWirvebis da eqstremaluri pirobebis gamo iq yofna, swored am periodidan kargad maxsovs, miuxedavad imisa, rom me mxolod 4 wlisa viyavi. aqve saingiloSi mogviswro omis damTavrebamac. Cveni ojaxis istoria Semonaxulia leqsebSi, romelsac mama yovelive RirsSesaniSnav movlenas araCveulebrivi iumoriT leqsavda. asea aRwerili dila Cvens ojaxSi (rogor daereoda diliT deda jer dedamiss, mere deidebs, mere bavSvebs da bolos biZinas), erTi poema miuZRvna parmen qajaias (cnobili me-7 vaJTa skolis direqtori, romelzedac niaz diasamiZemac gaavrcela anegdotebi) “parmenis mogzauroba samegreloSi” - skolisaTvis cocxebis Camosatanad, tragikomedia - alioSa avalianis da Jora mgalobliSvilis (misi megobari pedagogebis) moswavleebis eqskursiaze wayvanas mieZRvna, sadac matarebelSi Cajdomamde maTi ugonod daTroba da saxlSi, moswavleebis mier, ukanve mocileba iyo aRwerili. da rasakvirvelia saingiloSi, kaxSi cxovrebis Znel periodsac, ramodenime iumoristuli poema aqvs miZRvnili. am poemebis Sinaarsis Sesaxeb, maTi dasaTaurebidanac cxadi xdeba: “qaTmistyaosani”, “tanisfxanosani”, kaxis skolis kedlis gazeTSi gamoqveynebuli leqsi “orosanis simRera” da sxva es leqsebi ojaxis reliqviaa da saTuTad vinaxavT. saingiloSi mcxovrebi qarTvelebi maSinac mowyvetili iyvnen samSoblos. isini bavSvebs ucnaur saxelebs arqmevdnen. gavrcelebul saxelebad ratomRac qalaqis saxelebs arCevdnen. Cveulebrivi iyo moskovi yuraSvili, xarkovi janaSvili, Tbilisi, quTaisi, filadelfia, leitenanti, manufaqtura da sxva.

55


erTxelac sabargo manqaniT mivdiodiT mezobel sofelSi da saburavi CagvefuSa. mZRolma amogvZaxa: batono biZina! domkrati devs mand da momawodeT. mamam gadasZaxa: Cumad biWo! damkrati aRar axseno, Torem garSemo ingiloebma rom gaigon xvalve romelime bavSvs domkrats daarqmeveno. mamam bevri ingilo monaTla, moswavleebs qarTuli saxelebi SeurCia da qalaqebis saxelebiani bavSvebis magivrad gaCndnen: tarieli, avTandili, fridoni, Tamari, nino, giorgi, cotne! marTalia, im xanad stalinis survili ver Sesrulda, magram Cvenma patriotma pedagogebma, maTi misia pirnaTlad Seasrules da marTlac gauRviZes ingiloebs, maT gulebSi mbJutavi samSoblos siyvaruli. me kargad maxsovs Cveni TbilisSi dabrunebis mere, ramdenime weli, dedas da mamas ingilo namowafrebi, yovel Semodgomas, erTi dRiT Semoirbenden “biZina masw-Tan” da saingilos unayofieresi miwis ganumeorebeli gemos xils, kakals da Tafls mogvitanden.

ojaxuri “iumorina” Cvens ojaxSi mudmivi paeqroba mimdinareobda or, gansxvavebul iumoris skolas Soris. JorJolianebis, cecxlovan, kuTxur-gurul skolasa da feraZeebis SedarebiT daxvewil, inteleqtualuringlisur iumors Soris. Tu ki xSirad, wuTierad, JorJolianebis mware, sarkastuli iumori imarjvebda, es dedas energiis wyalobiT xdeboda. mama yovelTvis daTmobaze midioda, magram meore dResve Cndeboda misi axali opusi-poema, daxvewili iumoriT Sezavebuli da galeqsili, guSin momxdar movlensaTan dakavSirebiT, rac ara marto am movlenis momswreTa did mowonebas imsaxurebda, aramed ojaxis leqsad Semonaxul istoriaSic ikavebda jerovan adgils. am poemebis “ganxilva” ojaxur sabWoze mimdinareobda da maTi pirveli damfaseblebi me, gia da gansakuTrebiT, bebiebi ivnen, radganac am leqsebSi isini yovelTvis daCagrulis rolSi gamodioden da biZina maT leqsebSi yovelTvis eqomageboda. iumori gaxda Cven ojaxSi urTierTobis norma, Tavdasxmis da Tavdacvis saSualeba. deda - mama,, me da gia, bebiebic ar aklebden rusul-frangul iumoris marga-litebs da iumori, WirSi Tu lxinSi, Cven yofas alamazebda.

56


yvavilebis qveyana me-20 saukunis saukeTeso qalaquri Janris simRerad aRiarebulia mamaCemis leqsze dawerili Y”yvavilebis qveyana”. sainteresoa misi Seqmnis istoria. 1946 wels Cveni ojaxi isvenebda daba wyneTSi. me gavxdi avad da dedam gamoagzavna mamaCemi TbilisSi streptocidis da karaqis sayidlad. maSin penicilini jer kidev ar iyo gamogonili (igi flemingma 1948 wels daapatenta) da streptocidis abebic pedagogis erTi Tvis xelfasi Rirda. mama maswavlebeli iyo da rogorc dRes, maSinac maswavleblebs sakmaod uWirdaT. TbilisSi Casvlisas mamas pirveli amocana iyo fulis sesxeba. CamosvlisTanave veraze Semoxvda misi megobari, jano bagrationi, maSin erTad-erTi cnobili orkestris, “janos jazis” xelmZRvaneli. janom icoda, rom biZina werda leqsebs. gaigo misi gasaWiri da SesTavaza: -gogi vasaZem kargi melodia moitana da wamodi moismine, teqsti ara gvaqvs. Tu teqsts dawer, honorarsac gamogiwer avansad. Cavidnen gofileqtSi (filarmoniaSi, plexanovze), mamam moismina melodia da dawera leqsi: “yvavilebis meufev”, romelic batonma janom pirvelad imRera quTaisSi gastrolebze da pirvelsave dRes 15 jer bisze gaameorebines. ase daiwyo am simReram svla qarTveli kacis gulebisaken da misi gansakuTrebuli poeturi muxtis wyalobiT me-20 saukunis yvelaze popularuli simRera gaxda. me ar Cavreulvar da arc mqonda raime ufleba Cavreuliyavi or ojaxs Soris davaSi musikis avtorobaze, magram me rac maxsovs mamasgan, zustad ise moviyvane batoni janos sityvebi. teqstze aravin daobda. mxolod erTxel, rodesac 60-ian wlebSi gamovida “oreras” firfita da ewera: “teqsti xalxuri”. dedam saCivari Seitana da mTavlitidan aiRo oficialuri cnoba, rom: “yvavilebis qveyanis” teqstis avtori, aris biZina feraZe. aqve minda moviyvano, mamas dawerili pirveli teqsti, romelic TavisTavad mSvenieri poeziis nimuSia da romlis poeturma, samijnuro muxtma advilad monaxa gza qarTvelebis gulebisaken:

57


Y

yvavilebis meufe yvavilebis meufev, Tvalni damiziane, gicdi aRar modixar, ratom daigviane. SenTvis dakrefili maqvs, narnari yvavilebi, minda gulze dagakra, viT lamazi Rilebi. ai risTvis dageZeb, ratom daviarebi da ratom melandeba, Seni giSris Tvalebi. magram Sen ar giyvarvar, rom aRar mekarebi, Seni Tvalebis eSxi netav rad dainane netav axla vis umzer miTxari geTayvane. me miyure mxolod me, makmare rac mawvale Cemo gulis saunjev Sens Tvalebs venacvale. Sens lodinSi walkoti CoqviT Semoviare gicdi da ar moxvedi, ratom daigviane. yvavilebis qveyana, CoqviT Semoviare rom miTxar male moval... ratom daigviane.

maS ase, me rom avad ar gavmxdariyavi, es simRerac albaT sul sxva teqstiT iqneboda da darwmunebuli var eseT popularobas ver moipovebda. es leqsi 1946 wels daiwera, rodesac gia jer kidev dabadebuli ar iyo, magram Cven ojaxSi deda da mama yovelTvis mReroda am simReras da Cven faqtiurad am simReraze gavizardeT. mogvianebiT ki, cixeSi mjdomma giam, samSoblodan moSorebiT, radioSi moismina “oreras” rusulad namReri “yvavilebis qveyana” da rasakvirvelia mama gaaxsenda, ise rogorc me, dRemde sadme restoranSi an radioSi am simReris gagonebisas, sul mama midgas Tvalwin. giam im Soreul cimbirSi, leqsiT gamoxata misi emocia.

Cems sayvarel mamas! ukravs Seni melodia iakutiis miwa wyalze. didi xnis win rom dawere, yvavilebis qveyanaze.

58


“yavilebis meufev, Tvalni damiziane, rom miTxar male moval, ratom daigviane”. Tqvengan exla ra Sorsa var, magram mama midgas Tvalwin, es simRera ukvdavia, rogorc axla, isec maSin. mama, sanam me vsuldgmulob, es simRera ar mokvdeba, me waval da rogorc gvari zustad ise gagrZeldeba. “SenTvis dakrefili maqvs, narnari yvavilebi, minda gulze dagakra, viT lamazi Rilebi”. sanam yveynad iqneba veli, mdelo, es yana, iqamde iarsebebs “yvavilebis yveyana” “yvavilebis qveyana, CoqviT Semoviare”, exla vnanob mamiko, kocna dagigviane... ris Tvalebi, ris Tavi.... guli damiziane. iakutia 1989

mama iyo uaRresad didi patrioti. mas bevri leqsi aqvs dawerili saqarTveloze, siyvarulze da stalinze, romelsac pativs cemda, radganac man mTel msoflios gaacno erTi bewo qveyana, saqarTvelo, romelic atlaszec Zlivs Canso.

59


cremlmoreuli raindi mamas xSirad adgeboda cremlebi, gansakuTrebiT, rodesac raime Zalze mniSvnelovani sasixarulo ram xdeboda. magaliTad, nona dafrindaSvili rom TamaSobda bikovasTan matCs msoflio pirvelobaze, mama mimjdari iyo radiomimRebTan da yoveli gamarjvebis mere gamorboda meore oTaxSi cremlmoreuli TvalebiT da lamis qviTiniT gvaxarebda: -nonam moigo! nonam moigo!

“teroristis” morjuleba gulCvili kaci iyo, magram mtrisas misi gabrazeba. maxsovs erTi istoria skolis periodis. Cven skolaSi Cemze win swavlobda erTi “acvenili” moswavle, vinme WeliZe, romelic danas atarebda, rac maSindel axalgazrdobaSi iSviaToba iyo. am WeliZem erTxel mZevlad aiyvana skolis erTi simpatiuri axalgazrda inglisuris maswavlebeli, qeTo bregvaZe, (romelic ara marto WeliZes, mTel skolas moswonda) da masTan erTad Caiketa erT-erT saklaso oTaxSi. veravin bedavda saklaso oTaxSi Sesvlas, radganac WeliZe imuqreboda, rom daniT daWrida qeTo maswavlebels, rogorc Semdgom gairkva igi aseTi xerxiT siyvaruls uxsnida maswavlebels. mamas gaugia amis Sesaxeb. miuxedavad imisa, rom WeliZe misi moswavle ar iyo, misula. Sesula im oTaxSi da oriod wuTis mere wynarad gamouyvania darcxvenili WeliZe. ra elaparaka, rogor CamoarTva dana, aravin icoda. Semdgom ki, mama Tavdebad daudga da skolidan ar gaaricxia, im drois sazomiT, didi danaSaulis Camdeni moswavle.

ramazis murdali xumroba bevr sakiTxSi mama konservatori iyo. me maSin saqarTvelos nakrebSi viyavi saialqno sportSi da xSirad davdiodi baltiispireTSi Sejibrze. erTxel saxlSi ar viyavi da mama, Cem megobar ramaz daTunaSvilTan erTad sadilobda. mama ekiTxeba ramazs: -Svilo ramaz! raRac Zalian xSirad Rebulobs Seni Zmakaci talinidan werilebs, viRac ene wers yovelkvira, xom ar ici ra xdeba Cvens Tavs? ramazis ori Wiqa ukve daleuli hqonda, Tumca fxizelmac sakmaod murtali xumrobebi icoda.

60


-rogor! biZina biZia, ar uTqvams, ilikos coli rom moyavs estoneTidan? Zalian lamazi gogoa!. seriozuli saxiT ambobda ramazi, romelsac sityva damTavrebuli ar hqonda, rom mamam ise Zlierad daartya muSti magidas, rom TefSebTan erTad, ramazic wamoxta skamidan: -biZina feraZis Svili am ojaxSi ucxo tomis qals ver Semoiyvans, ase gadaeci im Sen kazanova Zmakacs! ramazi SeSinda, radgan cudad imoqmeda mamaze misma xumrobam da didxans mouwia imis axsna, rom es yvelaferi misi mogonili iyo.

pedagogobasTan erTad, mama iyo erT erTi pirveli inglisuri enis saxelmZRvanelos avtori ufrosklaselTaTvis, romelzedac mravali wlis ganmavlobaSi izrdebodnen Taobebi da Tu miviRebT amas mxedvelobaSi, (ara pirdapir, aramed iribad), mama marTlac mTel saqarTvelos aswavlida inglisurs. axlac kargad maxsovs babu-ninas kraxmalidan moxarSuli wepos suni, romliTac mama awepebda winaswar momzadebul teqstebs da naxatebs, axali wignis gverdebze, am proceduraSi didi interesiT monawileobda mTeli ojaxi, zogi suraTebs da Zvel teqstebs Wrida, zogic axarisxebda da nomravda. mama iyo ukonfliqto kaci, yovelTvis erideboda ojaxSi usiamovnebas da amiT cxadia sargeblobda Cveni guruli deda, romelic xSirad elvisebr utevda mas, Tundac umniSvnelo sakiTxebze. mama dajildovebuli iyo inteligenturi inglisuri iumoris grZnobiT. misi iumori ufro sarkastuli, magram zusti da uwyinari iyo. mis qilikze aravin, arasdros brazdeboda.

61


dezdemona JorJoliani rodesac deda gahyva biZinas, romelsac, Turme bevri qaliSvili ubrialebda Tvalebs, qmars nelnela Seapara, rom bavSvobidan ocnebobda msaxiobobaze. misi TqmiT: mamas da sandros naTesavebi elisabed CerqeziSvili da sesilia TayaiSvili mas did samsaxiobo momavals uwinaswar-metyvelebdnen. mamam upasuxa: -mere ar gaSinebs xSirad rolis gareSe rom mogiwevs darCena?

amdeni kudiani qalebis da rokapebis rolebi sadaa piesebSi da meorec, vTqvaT da miaRwio dezdemonas rols, mere ras Svrebi. otelo rom Ramis perangSi daginaxavs sawolSi, xom marTla dagaxrCobs da iq damTavrdeba yvelaferio.

jansuR kaxiZis Zeoba mamas ubneli da axlo megobari iyo, jansuR kaxiZis mama vaniCka kaxiZe. rodesac jano daibada, sul mTlad qaTqaTa TeTri, TiTqmis albinosi yofila, arc mere gamxdara mainc da mainc Savtuxa. mamas Zeobaze saCuqrad, Mmuqi feris zewrebi miutania : -bavSvi loginSi ar dagekargoT da daferTxvisas, zewars ar gaayoloTo. uZvirfasesi reliqvia rogorc aRvniSne, mSoblebi xSirad dadioden stumrad da aq funqciebi hqondaT ganawilebuli. mama, rogorc wesi iyo Tamada da deda ki kultmasiuri RonisZiebebis sulisCamdgmeli. stumrad yofnisas, gansakuTrebiT anegdotebis moyolisas deda marilian, kuTxur gamoTqmebs ar erideboda, rac mamas arc Tu Zalian moswonda, magram etyoba mainc eamayeboda, rom deda araCveulebrivi momyoli iyo, kargad icoda saqarTvelos yvela

62


kuTxis dialeqti da nebismieri adamianis imitacias niWierad asrulebda. am anegdotebis uSret wyaros, rogorc Semdeg gairkva, ara marto dedas, aramed mTeli ojaxis gansakuTrebul uZvirfases reliqvias warmoadgenda anegdotebis bloknoti, romelsac ar iSorebda, yvelgan Tan dahqonda da pirvelive SemTxvevisas axaliT avsebda. daaxloebiT 800 mde anegdoti hqonda Segrovili, daxarisxebuli Tematikis mixedviT, profesiebis, saqarTvelos kuTxeebis mixedviT (raWvelebze, kaxelebze, eqimebze, kintoebze da sxva) da Cawerili mxolod misTvis cnobili sakvanZo frazebiT. am bloknotiT dadioda igi Sexvedrebze, stumrad, samsaxurSi. erT mSvenier dRes movedi saxlSi da vxedav: mama amZvralia karadis Tavze, deda SemZvrala loginis qveS cocxiT, raRacas eZeben gamwarebulebi. bebiebi samzareuloSi SeyuJulan da SeSinebuli erTmaneTs Sehyureben. ra xdeba? vikiTxe. bloknoti daikarga, CurCuliT miTxra bebiam da mirCia Cumad vyofiliyavi. mere mTeli ojaxi CaerTo bloknotis ZebnaSi, magram uSedegod. ojaxi glovam moicva. xumroba saqmea? amdeni wlis naSromi wyalSi Caiyara. saxlSi fexakrefiT davdiodiT da vcdilobdiT dedas TvalsawierSi ar movxvedriliyaviT. gavida ramodenime dRe. gviani saRamoa. vbrundebi saxlSi da kibeebze mesmis Cemi mSoblebis xarxari. SevSindi. vifiqre xom ar garekes meTqi. kibeebi avirbine. Sevedi oTaxSi da ras vxedav. magidaze gaSlilia qaRaldebi, ded-mama magidasTan sxedan da erTad igoneben dakargul anegdotebs da erTadac gemrielad xarxarebdnen. -ai, kinto, rom zagesSi midioda .... da xarxari... -ai, gaxsovs megreli, rom goWs eZebda.....da isev xarxari, anegdots aRar abolovebdnen da sicil-siciliT iwerdnen bloknotSi sakvanZo frazebs. ramodenime dRe, mama daugvianeblad brundeboda saxlSi da kvlav iwyeboda dRis ganmavlobaSi gaxsenebuli anegdotebis Cawera. igi ambobda: -aRar SemiZlia, samsaxurSi veRar vmuSaob wesierad. yovel sityvaze, raRac axali anegdoti maxsendeba da marto, suleliviT vicini. TanamSromlebs goniaT, rom me cotas vafren. droze unda movrCeT am reliqviis restavracias. samiod dRis Semdeg xuTasamde anegdoti aRadgines da ojaxSi sagangebo reJimic moixsna, mSvidoba damyarda. mamam moisvena, bebiebs xmis amoRebis ufleba miecaT da cxovreba Cveul ritms daubrunda.

63


dedis gardacvalebis Semdeg mis qaRaldebSi aRmovaCine mravalgzis aRdgenili, gadawer-gadmowerili anegdotebis axali bloknoti, magram 4-5 anegdotis meti ver gavSifre. am anegdotebis Sifrebis saidumlo, dedaCemma Tan gaiyolia. mama gulCvili kaci iyo meTqi vaxsene da sabolood swored gulma uRalata. wina dRiT naTamadari, meore dRes samsaxuridan dabrunebuli, televizoris yurebisas gardaicvala. televizorSi gulis operacias uCvenebden da qirurgs adamianis mfeTqavi guli xelSi eWira. amis Semxedvare mama cudad gaxda: -es ra saSinelebaa! rogor SeiZleba amis televizoriT Cveneba? es iyo misi ukanaskneli sityvebi. gavida meore oTaxSi da 10 wuTSi gardaicvala, 53 wlis asakSi . es iyo 1965 wlis 20 dekemberi. es suraTi ki misi gardacvalebis meore dRes daxata misma namowafarma, iakob nikolaZis siZem vaxtang (buco) manjaviZem. me ver vitvirTav codvas da ver davadanaSauleb pirdapir, imdroindeli telegadacemis eTerSi gamSvebebs, SesaZloa es yofiliyo mxolod emociuri impulsi mamas organizmSi ganviTarebuli procesebis dasaCqareblad. magram, rodesac dRes uyureb televiziiT amden Zaladobas, sisxls, ukbilo, gawamebuli xalxis isterikas da cremlebs, sainformacio programebSi, sadac an vinmes moWrili Tav-fexi, an gamofatruli, sisxlSi mcuravi muceli unda gviCvenon, Sori planidan dawyebuli, neli miaxlovebiT msxvil planamde, mondomebuli reJisorebis karnaxiT, TiTqos, organizmis SigniT SeRwevasac cdiloben, mamaCemi maxsendeba. kidev kargi mas ar mouwia am saSinelebebis cqera, igi amas, rom ver gadaitanda faqtia, magram me is mikvirs, amas Cven ra uemociod uyurebT, Cais smisas. albaT amaSi gamoixateba Cveni televiziis aRmzrdelobiTi funqcia, rom Cven magrebi da sxvisi sisxlis da tanjvisadmi gulgrilebi gagvxadon da aseTi “ubralo� kadrebi, ramac mamaze imoqmeda, Cveni cxovrebis wynar

64


ritms aRar arRvevden. SesaZloa Cvengan madlobasac elian es telekompaniebi.

gardacvalebis cnoba mama gardaicvala 1965 wlis 20 dekembers da zustad imav dRes 30 wlis mere, 1995 wlis 20 dekembers, mas miyva 48 wlis Svili, gia feraZec. es Tavi mTlad ase sevdianad rom ar davasrulo, minda miumato erTi mogonebac, magram rogorc Tavad mixvdebiT, es mogoneba mTlad sasacilo araa. esaa Cveni savalalo warsulis erTi fragmenti. meore dilas, rodesac Cveni raionis poliklinikaSi mivedi saswrafos gacemuli cnobiT, samedicino daskvnis misaRebad, sadac yvelam ukve icoda Cvens ojaxSi momxdari tragediis Sesaxeb, mTavarma eqimma guliT momisamZimra. Semiyvana kabinetSi, moixura dermantinis karebi da Sewuxebulma amixsna: -Cemo iliko! saswrafos cnobaSi weria, rom mama gardaicvala mwvave infarqtiT. infarqti ki socialuri daavadebaa da Cven veridebiT am diagnoziT cnobis gacemas. zemdgomi organoebi mkacrad akontroleben raionis masStabiT socialuri daavadebebis gavrcelebas da Cven raions, rom statistikuri monacemebi ar gagvifuWdes, Tu SeiZleba mogcemT cnobas, viTom mama trombiT gardaicvala. glovisgan isedac Tavzardacemuli, vismendi am statistikaze mzrunveli TeTrxalaTiani Cinovnikis tiradas. mesmoda, Tanac araferi mesmoda. sulac ar mindoda rom mamas, romelsac mTel cxovrebaSi araferi gaufuWebia am qveyanaze da sikeTis meti araferi ukeTebia, misi sikvdili, Cveni saxelovani orjonikiZis raionis, Tundac erTi umniSvnelo parametris gafuWebis sababi yofiliyo. ai, ra qveyana dagvitoves orjinikiZeebma, kirovebma, kalininebma da sxva.... “raiondarqmeulma� komunistebma, romelTa Soris yvelaze patiosani Tavisi saqcieliT da Wamis racioniT, iyo kamo! igi, yvela maRali rangis komunistis magivrad, miirTmevda imas, rac sxva yvela maTgansac ekuTvnoda.

65


P

deda: Tina JorJoliani

winaswar dawerili nekrologi. “Tina sergos-as JorJolianirespublikis damsaxurebuli biblioTekari; Jurnalisti-ssrk JurnalistTa kavSiris wevri; mwerali iumoristi; respublikis mniSvnelobis personaluri pensioneri; janmrTelobis dacvis warCinebuli moRvawe; Sromis veterani. ormoci wlis uwyveti staJi janmrTelobis dacvis saministros biblioTekaSi.� ai, es regaliebi hqonda Camowerili dedas, misi datovebuli leqsebis da iumoreskebis xelnaweri Jurnalis pirvel gverdze, romelic araerTgzis hqonda gadawerili da es gverdi arasodes aviwydeboda. mas ar undoda rom, misi raime naRvawi gamokleboda STamomavlebs, Tu ki mis Sesaxeb vinme dawerda presaSi. rogorc TiTon mwared xumrobda, amas TqvenTvis vakeTeb nekrologis masalebis Zebnaze rom ar iwvaloTo. amave JurnalSi iyo Cakerebuli am titulaturis damadasturebeli wignakebic. bolo wlebSi, deda ZiriTadad saxlSi oyo da mamas, gias da misi leqsebis mowesrigebiT, masalebis gadaweraaRdgeniT iyo dakavebuli. misi wyalobiT SemorCa dRemde ojaxuri poeziis nimuSebi, romelic Sinauruli cxovrebis sxvadasxva epizodebis, leqsebSi Senaxuli istoriaa. am istoriebs, rasakvirvelia ara aqvs

66


zogadsakacobrio mniSvneloba, magram Cemi ojaxis wevrebisaTvis da STamomavlebisaTvis igi fasdaudebeli ganZia. dedas gamoqveynebuli aqvs 5 iumoristuli krebuli niangis biblioTekaSi, amas garda gazeTebi xSirad beWdavden patara iumoristul moTxrobebs, romlebmac mkiTxvelTa mowoneba da presis yuradReba daimsaxura. dedas xSirad patiJebden sxvadasxva oficialur saRamoebze, Sexvedrebze, sadac igi bunebrivad eqceoda yuradRebis centrSi. am saRamoebze misi gamosvlebis Sesaxeb amonaWrebi Jurnal-gazeTebidan, akuratulad hqonda Cakruli erT-erT JurnalSi. calke hqonda leqsebis Jurnali miZRvnili misi megobrebisadmi. mis wignebSi igi dascinoda adamianur sisusteebs, mankierebebs, magram arc Tavis Tavs indobda da sakuTar cxovrebaze aranaklebi kritikuli iumoriT yveboda.

CemodanSi moyolili cxviri. “davibade didi areulobis dros (1919 wels). Cemi mSoblebi qalaqidan qalaqSi garbodnen da me erTad erT qaliSvils Cemodnidan CemodanSi mtenidnen. vfiqrob erT erTi aseTi gadarbenis dros cxviri Cemodnis saxuravSi momyva da forma saSinlad icvala, rac mTeli Cemi cxovrebis manZilze mtkivneul adgilad iqca.�

bavSvoba bavSvoba Tbilissa da ozurgeTSi gaatara. rogorc TiTon igonebda, celqi bavSvi yofila da biZis, sandro JorJolianis da misi megobrebis: sesilia wuwunavas, sesilia TayaiSvilis da elisabed CerqeziSvilis gavleniT, romlebic xSirad stumrobden ojaxs, Tavidanve ocnebobda msaxiobobaze. iumori da artistizmi, arc mis mamas, sergo JorJolians aklda. deda bavSvobidanve

67


saxlSi TiTon awyobda speqtaklebs da rac rame rekviziti dasWirdeboda, dedamisis da bebia pelagia bereJianis garderobidan mihqonda. amitom iyo sul dakarguli nivTebis Zebna da yvirili. am improvizirebul speqtaklebze igi swrafad gardaisaxeboda da araCveulebrivad ganasaxierebda ama Tu im mezobels an stumars. ojaxSi sul sicili da oxunjoba iyo. magram “CemodanSi moyolili cxviris� gamo ver gabeda misi ocnebis asruleba da TeatralurSi Cabareba. roca wamoizarda, cota imedis naperwkali gauCnda, da bedma daarwmuna, rom arcTu ise uimedod iyo saqme, rodesac romauli profilis mqone, lamazi megobrebis gulis gasaxeTqad, romlebic Tvalebs uJuJunebdnen inglisuris maswavlebels, qalaqSi gamorCeul kacs, biZina feraZes, dedam jer miipyro misi yuradReba da Semdeg coladac gahyva mas: -ese igi, arc ise maxinji vyofilvar, Tu aseTma kacma, amden lamaz gogoSi me amirCia! amayad ambobda igi.

samedicino biblioTeka universitetis damTavrebis mere, 40 weli imuSava samedicino biblioTekaSi. Tuki vinme Zveli Taobis eqims erTi wigni mainc

waukiTxavs biblioTekaSi, yvelas axsovs Tina JorJoliani. igi saWiro wignebiT amaragebda mkiTxvelebs da rogorc TiTon xumrobda, exmareboda disertaciebis gadawer-gadmoweraSi, amasTan xSirad, rodesac Sesvenebebisas eqimebi mosawevad gamodioden foieSi samkiTxvelo darbazidan, daigulebda ra saWiro auditorias, cxel-cxel anegdotebs yveboda, risi ubadlo ostatic iyo.

68


eqimebi xumrobden: Cven rom eseTi ganaTlebulebi varT, dedaTqvenis damsaxurebaa. specialurad saWiroze metad davdiodiT biblioTekaSi, rom qalbatoni Tina gvenaxa, axal axali anegdotebi mogvesmina da SemdgomSi qalaqSi gagvevrcelebia, amitom met literaturasac vecnobodiT. bevrs sul sicilsiciliT dagvacvevina disertaciebi. sapasuxod igi eqimebis didi siyvaruliT sargeblobda. nebismier samedicino dawesebulebebSi yvela kari Ria iyo misTvis, Sesasvleli karidan dawyebuli, mTlad ufrosis-mTavari eqimis dermantinis kariT damTavrebuli.

niazi biblioTekaSi. niaz diasamiZe, dedas pirveli klasis megobris, guguli diasamiZis Zma iyo, romelic TiTqmis maTi toli iyo. niazi xSirad mosula RamiT Cvens ojaxSi, “biZina masw”-Tan, viTomda skolis wlebis gasaxseneblad da bavSvobis megobris “JorJolas” mosakiTxavad, magram icoda, rom “biZina masw” ise ar gamouSvebda... mas gansakuTrebuli ridi hqonda mamaCemis, dedasTan ki dasaviT Sexumrebuli iyo. mis enamoswrebul raime gamoTqmaze, arc deda rCeboda valSi. -kargi ra iuzgar! erTi sityva mainc SemarCine-ambobda niazi. erTxel nasvami niazi misula dedasTan biblioTekaSi da uTxovia wina dRis gazeT “Tbilisis” mTeli Sekvra momitaneo. dedas gakvirvebia: -rad ginda biWo mTeli Sekvra? -wadi momitane rasac geubnebi, Torem am Cemanala profesorebs ofofebs davufrTxob. dedas SeeSinda, marTla ar aetexa niazs xmauri da gamoutana gazeTebis Sekvra. niazma aiRo gazeTebi da xmamaRali dedis ginebiT, daiwyo maTi daxeva wvril wvril naWrebad. xalxi gagiJda, yvela motrialda niazisken, deda daibna, ar icoda ra eqna. roca guSindeli gazeTebis mTeli dasta, nakuwebad aqcia, cota damSvidda da dedas mimarTa: JorJol! bodiSi. prafesorebo bodiSi! rom mogwyviteT wignebs. reveransi gaukeTa gaocebul mkiTxvelebs da gaemarTa gasasvlelisaken. gakvirvebulma dedam gamoacila da hkiTxa -biWo ram gadagria am gazeTze. ra weria Sig iseTi?

69


-ra weria da Cemi meuRlesTan ganqorwinebis gancxadeba gamouqveynebiaT. davdivar yvela biblioTekaSi da vspob. ar minda, rom es informacia STamomavlebs darCeT. boRmiT Cailaparaka da wavida. maSin marTlac iyo aseTi wesi, rom ganqorwinebis gancxadeba gazeT “TbilisSi” unda gamoqveynebuliyo. niazmac ase gamoxata meuRlesTan daSorebis gulistkivili.

“avadmyofobis maZiebeli.” deda, rom eqimebis siyvaruliT sargeblobda, swored es iqca Cemi da gias namdvil ubedurebad. deda sul cdilobda sadme eqimTan miveyvaneT, Tundac ubralo mizeziT. saavadmyofoSi an poliklinikaSi misvlisas eqimebi gareT gamovardebodnen da Semoexveodnen mas da axali anegdotebis moyolas Txovden. isic rasakvirvelia bevrs ar axvewebda, amoiRebda Tavis cnobil anegdotebis bloknots da iyo erTi xorxoci mis garSemo. rolSi Sesuls, samkurnalod miyvanili Svilebic ki aviwydeboda. gansakuTrebiT mondome-buli oyo CemSi gulis manki aRmoeCina, raTa bevri ar meTamaSa kalaTburTi. yofila SemTxveva, rodesac mis megobars, araCveulebriv kardeologs, usimpaTiures qalbaton naTela qiqoZes winaswar Txovda, rom Cems gasagonad, gulis raime mZime diagnozi daesva, magram qalbatoni naTela ar Ralatobda hipokrates fics. dedas, gasinjvisas gareT acdevinebda, guldasmiT msinjavda da mere misive TandaswrebiT meubneboda: Zalian unda dedaSens, rom avad iyo, magram ra vqna janmrTeli xar da ramdenic ginda iTamaSe kalaTburTi. maxsendeba erTi SemTxvevac. me yovelTvis gamxdari viyavi da albaT, amitomac deda xSirad cdilobda saeqimo Semowmeba Caetarebia CemTvis. amitomac mimiyvana kardeologiis institutSi, romlis direqtori iyo, Cveni ojaxis axlo megobari, batoni vaxtang (Rutu) qavTaraZe. araCveulebrivi eqimi, araCveulebrivi iumoriT dajil-dovebuli adamiani. batonma Rutum mousmina dedas, mere Txova, gareT daecada, momibrunda me da mekiTxeba: -gawuxebs rame Svilo? me mxrebi aviCeCe. icnobda ra dedaCems, yvelafers mixvda.

70


-raxan moxvedi, modi guli movisminoT-miTxra man da perangi amiwia. damado stetoskopi gulmkerdis areze gasinjvis tradiciuli: CaisunTqe, amoisunTqe, ar isunTqo... mere igive gaimeora zurgis areSi da miTxra: -ras gerCis dedaSeni? araferi ar gWirs. janmrTeli xar. me gakvirvebiT uyurebdi radganac mTeli gasinjvis ganmavlobaSi, mas fonendoskopis mosasmeni mili yurebze ar gaukeTebia da kiserze hqonda Semoxveuli. vifiqre axali meTodia da gulis signalebi distanciurad gadaecemoda, magram male mivxvdi raSic iyo saqme. -modi axla aRvniSnoT, raxan janmrTeli xar da mec saSinel paxmeliaze var. midi macivarSi, iq erTi kargi koniaki devs da gamoiRe. man karadidan ori patara Wiqa da Sokoladi amoiRo da Svilebze mzrunveli mSoblebis sadRegrZelo damalevina.

sayvareli disSvili deda da mama xSirad dadiodnen muskomediaSi. televizori jer ar iyo da muskomediis Teatri erT-erTi popularuli adgili gaxldaT TbilisSi. aq daidga opereta “sayvareli disSvili�, romlis premieraze avtorebma: petre gruzinskim da levan Wubabriam mama dapatiJes. operetaSi iumoriT iyo moyolili kacis istoria, romelsac sami sidedri yavda da romelic faqtiurad mamaCemma uambo avtorebs. ded-mama da adre mivida darbazSi da daikaves kuTvnili adgili. male Caqra sinaTle da speqtaklis musukaluri Sesavali (uvertiura) daiwyo. uceb wina rigSi Semodis ori roxroxa qalbatoni, maRali, qaTmis frTiani SlapiT da Tavis adgilebze droze misuli mayurebeli uneblieT Seeswro am dialogs: -romel rigSi varT? SesnaCSi Tu semnaCSi? -ara, mgoni SesnaCSi varT. -ras ambob SesnaCSi ki ara semnadCSi varT. qalbatonebi ar cxreboden da SesnaCSi da semnaCSi ZaxebiT agrZelebden rigis garkvevas da adgilis Zebnas.

71


am dros moqmedeba ukve iwyeboda. es qalebi, dedas winac moeqcen da xels uSliden speqtaklis yurebaSi. man ver moiTmina da mimarTa: -Tu SeiZleba droze gaarkvieT vin romel naCSi xarT da speqtakli gvayurebieT.

Tina sufraze biblioTeka, oficialuri saRamoebi, Sexvedrebi, iumoristuli nawarmoebebi-es erTi mxare iyo Tinas moRvaweobis. meore da ufro xSiri, TiTqmis yoveldRiuri, iyo misi stumrad da gansakuTrebiT sufrebze gatarebuli wuTebi. rogorc cnobili qirurgi, rezo iaSvili werda Tavisi mogonebebis wignSi: ”Tina sazogadoebis suli da guli iyo. mas specialurad patiJebdnen, Tuki vinmes surda daesvena yoveldRiurobisagan da gaecina. Cemi avadmyo-fobisas, saavadmyofoSi mestumra. imdeni axali anegdoti damayara, imdeni macina, rom Sevexvewe gaCerebuliyo: -avadmyofoba verafers damaklebs, amdeni sicilisgan ki SeiZleba marTla movkvde meTqi” misi megobari darejan (dako) cxvediani ambobda: “roca bevri stumari myavda dapatiJebuli da purmarili cota, aucileblad Tinas vpatiJebdi. imdens acinebda stumrebs, rom xalxs sicilisagan Wamis Tavi ar hqondaT. purmarili TiTqmis xeluxlebeli rCeboda da meore dRisaTvisac myofnida.” dedasTvis bevrjer miuZRvniaT sapasuxo kafia sufraze. ai, erTi maTgani: Tina Tu ar laparakobs, mTel magidas sZinavs, viRac xvrinavs, Tamada ki brazianad Rrinavs. Tina iwyebs anegdotebs, sufra xarobs, brwyinavs, sicocxlis da sufris mkurnals gaumarjos Tinas.! mecnierebi Tvlian, rom sicili uebari saSualebaa adamianis janmrTelobisTvis da deda sul eloda rodis gamocxaddeboda oficialurad sicilis TerapiiT mkurnaloba, igi iZaxda:

72


-�rogor gavkeTdebodi, siciliT mkurnaloba rom SemoiRon. ramxela rigi dadgeba Cems karebTan. mTel Cems valebs sul siciliT gavistumrebdi�.

saiubileo saRamo 60 weli

60 wlis rom Sesrulda deda, sazogadoebam xelovnebis muSakTa saxlSi saiubileo saRamo mouwyo. am saRamom araCveulebriv mxiarul viTarebaSi Caiara. zurab rcxilaZe, eTer kakulia, medea ZiZiguri, eTer WeliZe. damswreTa didi mowoneba daimsaxura: gia feraZem da TbilisSi gastrolebze myofma misma moskovelma megobrebma andrei mironovma, aleqsandre Sirvindtma da mixeil derJavinma, romlebmac sakuTari miniaturebi miuZRvnes mxiarul iubilars. bolos gamovida iubilari da erTi saaTi siciliT daxoca mTeli darbazi. gakvirvebul moskovel stumrebs me uTargmnidi, amitom isinic cota dayovnebiT gulianad xarxarebden.

73


deda-Svilis iumori. aseTi iyo deda cxovrebaSi. igi ver itanda martoobas, ise rogorc gia, sul undoda rom xalxSi yofiliyo. ramodenime kaci mis garSemo ukve auditoria iyo misTvis da wamSi iwyebda iumoristul mono speqtakls parodiebiT, anegdotebiT, an situaciidan gamomdinare movlenas ise aSarJebda TiTqos winaswardaweril sketCs TamaSobda. am niWiT, gavden erTmaneTs deda da gia. maTi erTad yofna sufraze raRac dausru-lebeli iumoristuli nomrebis korianteli iyo. aq ar egebis termini “Tu formaSi iyo�, orive sul Caxmaxze Seyenebuli TofiviT, mzad iyvnen iumoris axali feierverkebis amosafrqvevad, amitomac gias oxunjobebi da masTan dakavSirebuli dedaCemis xumrobebi erTad aris warmod-genili momdevno nawilSi. bavSvobidanve gias iumoris maswavlebeli iyo, deda-Tina JorJoliani. marTalia igi oficialur gakveTilebs saSinao davalebiT da sakontroloTi ar gvitarebda, magram rodesac stumrebi iyvnen saxlSi da es sakmaod xSirad xdeboda, Tina marTlac Seudarebel enakvimat parodistad gardaiqmneboda. misi sxartulebi da anegdotebi gaucinar xelmwifesac gaacinebda. SemdgomSi ki, rodesac giac damoukideblad gamovida xalxuri iumoris asparezze, Tinas da gias dueti araCveulebrivi improvizirebuli speqtakli iyo. gias Tavisi nomrebi hqonda, Tinas Tavisi. dedas anegdotebis bloknotze ukve movyevi, magram Tinas giasTan dakavSirebuli nomrebi dResac mTel qalaqsaa modebuli da esaa pirveli mcdeloba maTi erTad Tavmoyris.

74


ninka da Tina-bebo Cems ninkas, bebo bavSvobidan aswavlida anegdotebis moyolas. erTxelac ninka ekiTxeba bebias: -bebo amden anegdotebs rogor imaxsovreb? -ai, Svilo magisTvis specia-luri bloknoti maqvs da yvela axal anegdots iq viwer. -maSin bebo, erTi bloknotic unda giyido. -rad minda, bebo genacvalos? -imitom rom, Sig Caiwero vis ra anegdoti mouyevi! dRes Zia mitos ukve mesamed mouyevi erTi da igive anegdoti.

areuli SviliSvilebi me da gias ojaxis Seqmnisas pirvelad ar gagvimarTla da orive sxvadasxva dros davSordiT colebs. mere meored davojaxdiT. me meore cdaze gavCerdi, giam ki gaagrZela maraToni. Cven TiTo colidan TiTo Svili gvyavs. roca momravlden SviliSvilebi deda xumrobda: -rogorc rusis deda Tavis xuT Svils, xuTive vanias, mamis saxelebiT arCevda, ise var mec. SviliSvilebi rom Seikribebian da oTaxSi darbian, daviWer romelimes da vekiTxebi, romeli xar? Sen dedas ra qvia da mere vcnob.

lifti liftTan dakavSirebiT erTi istoriac magondeba. deda liftis kabinas alagebda. uceb gamovida mezobeli da romelsac arasodes unaxavs Tina damlageblis rolSi, gakvirvebuli ekiTxeba -deida Tina, ras akeTebT? -Svilo! gia feraZe ramdenjerac cols gaSorda (gia maSin ukve orjer colgayrili iyo) imdenjer TiTo oTaxi ufeSqaSa. axla mgoni colis moyvanas apirebs da me ubinaod davrCebi. amitom valageb lifts, CemTvis vamzadeb samomavlod.

75


“Wkuamxiaruli” mSobeli

Tinas daureka viRac qalma: -qalbatoni Tina brZandebiT? gia feraZis deda? -diax! upasuxa dedam. - TqvenTan saqme maqvs da Tu saxlidan ar gadixarT Tu SeiZleba cota xanSi Semovivli. -mobrZandiT qalbatono-upasuxa Tinam. marTlac, aTiod wuTSi, ori gapranWuli mandilosani Semovida saxlSi. -pirdapir saqmeze gadaval. qalbatono Tina! Cemi arasrulwlovani qaliSvili ramodenime dRea saxlSi ar mosula, miTxra megobarTan mivdivar agarakzeo da rogorc gavige, Turme Tqvens vaJiSvilTan, gia feraZesTan erTad yofila es dReebi da Zalian gTxovT, rom mixedoT Tqven Svils! Tinas CaeRima da upasuxa: -me ra unda mivxedo qalbatono Cem Svils? am moxuc dedaCems xom xedavT. gia feraZes rom qali moundeba, me da dedaCemi liftSi vemalebiT, ase rom girCevniaT Tqven TiTon mixedoT Tqvens qaliSvils. gapranWuli qalbatonebi Turme sul xelebis qneviT da wyewvla krulviT, saswrafod gaecalen iqaurobas. -am Wkuamxiaruls, ra unda elaparako! Svili albaT uaresi iqneba - wamoiZaxes gasvlisas.

76


vakaWis dabadeba. gias bavSvobis megobris beso xidaSelis meuRles makas, mZime mSobiaroba hqonda. makas samSobiaroSi Tavze adga dedaCemi, romelsac Tavisuflad Sesvla SeeZlo yvela samedicino dawesebulebaSi. rogorc maka igonebs: deida Tinas iseTi Sewuxebuli saxe hqonda, rom me ufro metad vSiSobodi. daibada bavSvi vakaWi da moaTavses inkuba-torSi. igi Zalian patara da wonanakluli iyo. arc beso da maka iyvnen goliaTebi. meore dRes besom Txova dedaCems, rogorme bavSvi enaxebia. dedam Caacva xalaTi da beso waiyvana bavSvis sanaxavad: -vaime, deida Tina! nuTu es erTi bewo maimuni Cemi Svilia? -ra vici Cemo beso! zoma-woniT kopio mamamisia da sxva visi unda iyos? mere icocxle, gaizarda vakaWi, romelsac mamis da naTlia gias oxunjobis niWi dahyva da dRes, cnobili, popularuli iumoristia.

gia “boCkaSi”. gia kavkasiur carcis wreSi or rols TamaSobda. erTi ufro cnobili, iosebis roli da kasrSi banaobis scena, iza gigoSvilTan erTad. es scena iyo TiTqmis yvela afiSaze da speqtaklis programebSi sazRvargareT. scena iwyeboda ase. gia wevs taxtze da Zinavs zewargadafarebuls. dedamisi, leila ZigraSvili aRviZebs mas da mere iwyeba dialogebi da kasrSi banaobis scena. erTxelac gia mivida nasvami speqtaklze, dawva scenaze, gadaafares zewari da marTlac daeZina ise, rom veRar aRviZeben, dauwyia gineba da wixlebis qneva “dedisaTvis” da mizanscena CaiSala. mere rogorc iqna azrze mosula da rogorRac CaaTava roli. Teatris xelmZRvanelobam ar apatia disciplinis darRveva da gia daiTxoves Teatridan. es iyo tragedia ojaxSi. gia smas mieZala da gulwrfelad ganicdida mis danaSauls. mTeli dReebiT ikargeboda gaurkveveli mimar-TulebiT. oriod kviris gavlis

77


Semdeg, Tina urekavs robiko sturuas, romelsac axlo urTierToba hqonda Cvens ojaxTan. -robiko! Seni Wirime iqneb rame miSvelo, saxlSi ver vCerdebi, oflis sunad avyroldi. -raSia saqme deida Tina, me raSi dagexmaroT-gaukvirda robikos. -robiko! rac Teatridan daiTxoves gia, tani ar daubania da mand rom ijda boCkaSi sul dabanili modi-oda. eg oxeri damnaSavea da ganicdis kidevac, magram me ra davaSave, faqtiurad me visjebi. ar vici imoqmeda Tu ara aman, magram gia gastrolebze wasvlis win, cota xanSi marTlac aRadgines rolze.

borblebiani kubo erTxel robiko movida stumrad giasTan. saubrisas Tina eubneba: -robiko, mefe lirs rodis moxsniT repertuaridan? -raSia saqme deida Tina? - ver mixvda robiko. -raSia da minda gTxovo, rodesac mag speqtakls morCebiT, rekvizitSi rom gaqvT borblebiani kubo iqneb me maCuqo. -Cemi Svilebi iseTi oxrebi arian, rom daezarebaT Cemi dasaflaveba da miwis zeviT damtoveben. rom movkvdebi borblebiani kuboTi vinme qristians ar Seezareba da gamagorebs sasaflaomde. uTxra Tinam gakvirvebul robikos.

WaSi naxaTqunebi vedro. gias mxolod erTxel hyavda manqana da isic cota xniT. moZraobda bevrs. amasTan mainc da mainc Tavs ar iwuxebda misi movliT. -transporti fufuneba ki ara, gadaadgilebis saSualebaa imeorebda cnobil frazas. da male aqa iq miarty- moartya kidec. erTxel saxlSi mosulma megobarma uTxra: -gia Sen ufro kargi manqana mogixdeboda! razedac dedaCemma upasuxa: -ras laparakob Svilo, es manqana or TveSi, WaSi naxaTquneb vedros daamsgavsa da kargi manqanis momvlelia eg?

78


da gaixsena bavSvoba, sofelSi WaSi jaWviT Cakiduli vedro, amotanisas Wis kedlebs rom ejaxeboda aqeT iqeT da uformo xdeboda.

Tinas danabarebi 1994-95 wlebi gaWirvebis wlebi iyo da aravis ar ulxinda. gia saxlidan gadioda da xan mTeli dReebiT ikargeboda. me yoveldRe miwevda dedasTan misvla. mZime wlebi iyo. navTi, saWmeli, wamali Cemi misatani iyo. erTxelac daTqmul dros ver mivedi, cota damagvianda. giac ar Canda da Tinac anerviulda. daiwyo rekva samsaxurSi, megobrebTan da bolos Cems megobars mito varZelaSvils miakvlia saxlSi. SesCivla: - mito! damagdo upatronod Senma Zmakacma, albaT sadme an aCiko gogeliasTanaa TaTbirze televi-ziaSi an gizo da eg sadme svamen. -ra iyo deida Tina, mova aucileblad. xom araferi gindaT? -ra vici Svilo, arc puri maqvs, arc araferi –SesCivla Zmakacs mitom gaaxvia qaRaldSi yveli, saxlSi gamomcxvari Rvezeli, iyida cxeli puri da miakiTxa dedas. rogorc gairkva Tinas puric hqonda, saWmelic, magram marto yofna mowyinda. da mitosac gamounaxa davalebebi, rom didi xniT daekavebina, Cems gamoCenamde. jer uTo gaakeTebia, mere radiomimRebi gaasinja, rodesac yvela Txovna Seasrula, mito adga da dedam gamoacila karebamde. karebSi mito gamoeTxova: -deida Tina Tu rame dagWirdebaT damirekeT da moval. -ara Svilo ra unda damWirdes, saxlSi rom mixval damireke, Tu ar gipasuxe, ese igi movkvdi, maSin modi panaSvidze da Cems magivrad damatire, deida Tina Seni Svilebis dedac ........! am dros kibeebze sveneb-svenebiT ori moxuci amodioda. Tinas ginebaze ise daibnen, meSvide sarTulamde amosulebi, ukan motrialden da Semcbarebi kibeebze ukan daeSvnen.

79


sityvieri orTabrZolebi gaWirvebil dReebze mogaxseneT da gias cixidan gamosvlis mere, deda ZiriTadad saxlSi iyo. me ki giac da dedac orive mosavleli gamixda. gia diliT adre gadioda saxlidan da an gvian brundeboda, an dReebiT ikarge-boda, rac dedas nerviulobas da xandaxan isterikebsac iwvevda. gia rom saxlSi moaRwevda, deda miaxlida: -sad dadixar Se oxero. movkvdi qali nerviulobiT. netav gdebuliyavi im cixeSi. qe mainc vicodi sad iyavi. gagiskdeba eg filtvebi da morCa! -kargi ra Tina! SemeSvi! giac bolomde mTlad ar iyo gamofxizlebuli da nabaxusevze uxeSad pasuxobda. maT Soris imarTeboda sityvieri orTabrZola. bolos mainc yvelaferi mSvidad mTavrdeboda. gansakuTrebul SemTxvevebSi ki me, “umaRles arbitrs”, gamomiZaxebda deda da SemoCivlebda. erTxel aseTi Cxubis mere mivedi. gia saxlSi ar iyo. deda iwva da mTxova davxmarebodi tualetSi gasvlaze. man SemomCivla: -kaco, gia rom saxlSia tualetSi ver gavdivar. meubneba, aRar kvdebi qalo, xuTi mofsma dagrCa da iqneb mere momasveno. da yoveli tualetSi Sesvlisas moSardvas miTvlis da erTs aklebs. ra unda meTqva, rogorc gairkva gias msgavsi araferi uTqvams da es manve moigona xeldaxel Cemda gasamxiaruleblad. neli - momvleli neli gias gardacvalebis mere deda loginidan ar amdgara. aRar undoda sicocxle. sul iwva da iZulebuli viyavi momvleli ameyvana. rogorc iqna didi gaWirvebiT, kiTxva kiTxviT mivakvlie erT, xanSi Sesul inteligent qals. maSin umuSevrebis meti ra iyo, magram gazeTi “sityva da saqme” ar arsebobda da momvlelis moZebna Wirda. am qals erqva neli, romelic sul literaturaze elaparakeboda dedas amiT agiJebda. erTxel Tinam damireka da mTxova milicioneris sastveni meSovna da mimetana. -rad ginda deda sastveni? dastvena gakliaT Sen da gias? vekiTxebi

80


-momitane da getyvi. viSove sastveni da miutane. -kaco es vin momiyvane? qali ese Tavis saxels amarTlebdes ar minaxia. neli, samzareulodan saZineblamde mosvlas erTi saaTi undeba. movliT ki mivlis magram, jer gadamria am literaturaze da filosofiaze laparakiT, viTom me Cemi gaWirveba ar meyofa da rac mTavaria TiTqmis yrua da aq rom aris unda viyviro, iqneb rame gavagebio, xolo samzareuloSi rom Sedis, sul rom gavskde yviriliT verafers gaagebineb, amitom bevri vifiqre da gadavwyvite, rom sastveni miSvelis. miveci sastveni. Tinam daustvina. magram neli arsad Cans. samzareuloSia. mere igive gameorda. gavedi samzareuloSi da vekiTxebi: -qalbatono neli, araferi ar gagigiaT? -dedas ar dauZaxia, magram ezoSi viRac milicielis stvena gavige. ese igi dedas varaudi swore gamodga, sastveni moqmedebda! ubralod qalbatoni nelisTvis arc pavlovs da arc me ar amixsnia, Tu ra upirobo refleqsi unda moyves am sastvenis xmis gagonebas. rogorc amas dedas mezobeli, nana yveboda siciliT, im dRidan dedas oTaxidan xSirad ismoda milicielis sastvenis xma, rac Tavidan sxva mezoblebsac akvirvebdaT. dartymagamZle telefoni weliwadnaxevari deda ar amdgara loginidan. sul iwva da gare samyarosTan misi damakavSirebeli iyo telefoni da patara radiomimRebi, romelTa gareSec erTi wuTiTac ver Zlebda. radios sul usmenda. gansakuTrebiT uyvarda saqarTvelos radios gadacema “Tanadgoma,� romelsac uZRveboda araCveulebrivi Jurnalisti, garegnulad da sulierad lamazi adamiani medea gegeSiZe. ai, vin iyo namdvili Jurnalistis etaloni! radios programebis direqtori, ramodenime ciklis wamyvani, teleradiokomitetis kolegiis wevri, qalbatoni medea yvelafers aswrebda da miuxedavad imisa, rom Cven erTad vmuSaobdiT teleradiomauwyeblobaSi, deda mas gadacemidan daumegobrda Cems gareSe, wiTeli telefonis meSveobiT. xSirad telefoniT hqondaT urTierToba da or samjer qalbatoni mediko dedas saxlSic estumra yvavilebiT da namcxvrebiT. aseve xSirad stumrobda naTliaCems nunu CikaSuas, romelsac erTaderTi qaliSvili guliko, eqimebis uyuradRebobiT daeRupa, darCa marto da

81


qalbatoni medea misi manugeSebeli iyo. aseve bevri martoxela, davrdomili adamiani vici, visi imedi da gverdSi mdgomi iyo es SesaniSnavi qalbatoni. meore, samyarosTan kavSiris ufro mniSvnelovani wyaro, iyo rigis qarxnis WEF-is, Zveli, masiuri, wiTeli telefoni, romelsac arsebobis manZilze imdeni dartyma moxvda TavSi, rac rusis barabans ar moxvedria. saqme isaa, rom dedas zed gulze edo es sacodavi telefoni da rom CaeZineboda, braxvans moadenda iatakze, momcro nawilebad iSleboda da iyo erTi ambavi. veRar rekavda da saswrafod nanas uxmobda. misi karis mezobeli nana CxeiZe, romelsac TiTon moxuci mosavleli deda yavda saxlSi, xSirad or frontze muSaobda, akiTxavda dedas da patronobda. nana damirekavda siciliT: -iliko, ariqa gviSvele, telefoni isev dagveSala. ramdeni telefonic miutane, yvela daiSala. gawamebuli viyaviT me da mito varZelaSvili am telefonis SewepebiT da awyobiT. bolos, imdeni saizolacio lenti davaxvieT zed, rom sabolood burTiviT gaxda, dartymagamZle gamovida da yoveli Semdgomi iatakze danarcxebis mere, naklebad fuWdeboda. amdens verc erTi cnobili firmis telefoni ver aitanda. aha telefonis reklamac! swored am telefoniT ukavSirdeboda deda nacnob da ucnob megobrebs, magram gansakuTrebiT gawamebuli yavda Cveni axlo naTesavi, im raionis mTavari eqimi nana sergia-asaTiani. dReSi ramodenimejer urekavda da isic ar tovebda mamidamisis Txovnas uyuradRebod. xan TiTon Semoirbenda, xan Terapevts gamogzavnida Tinas TxovniT, xan okulists, xan laringologs, xan endokrinologs da ase gaicno dedam, nanas poliklinikis mTeli personali. nanas ukvirda: -ra xdeba ver gamigia! es Cemi TanamSromlebi sxvasTan wasvlaze fexs iTreven da TinasTan im wuTSi garbian. gaugebari aq araferi iyo. Tina maT imden anegdots da xumrobas daayrida, rom siciliT xocavda.

82


mas xom wamalze ufro metad, axal axali msmeneli Wirdeboda. bolo xumroba. miuxedavad imisa, rom cudad iyo, bolo Jamamde dedas ar tovebda iumoris grZnoba. gardacvalebamde erTi kviriT adre misi TanamSromlebi iyvnen misuli sanaxavad. Tinam auditoria daigula da.... dedas bina wereTlis prospeqtze, me7 sarTulze mdebareobda. am dros quCidan gaisma manqanis gabmuli signali, romelic Semdgom or-samjer gameorda. dedam Tavi wamowia sasTumalidan da TiTqos aivnidan “xazeiniviT� atyobinebda mZRols, gabmulad gadasZaxa: -moov...dii...vaaar! da gind daijereT, gind ara, signa-lis xma aRar gameorebula. es iyo albaT, scenaze arSemdgari da cxovrebaSi uniWieresi, komikuri msaxiobis, Tina JorJolianis ukanaskneli gaxumreba.

83


gia feraZe:

ezo Cveni saxli mdebareobs veris centrSi, veris abanos da samxatvro teqnikumis gverdiT. mas Tavisi istoriac aqvs. am saxlSi me-20 saukunis dasawyisidan ganTavsebuli iyo wiTeli jvris sazogadoeba, romlis Tavmjdomaris moadgilec 1918 wlidan, wlebis ganmavlobaSi, iyo babuaCemi, sergo JorJoliani. saxlis mesame sarTuli, sazogadoebis xelmZRvanelobis sacxovreblad iyo gankuTvnili, sadac dRemde me vcxovrob. saxlis ezo, esaa tipiuri Tbilisuri ezo, Ria aivnebiT. sarTulze da ezoSi, erTi saerTo tualetiT, da ara marto tualetiT, aramed saerTo wuxiliT da saerTo sixaruliT, 3 sarTulis mobinadreni, mTeli ezo, erT ojaxad vcxovrobdiT. yvelam yvelaferi vicodiT, vin ras Wamda, vin ras da rodis..... Sveboda. me mikvirs, ratom xmaroben xSirad aseTi ezoebis mimarT “italiuri ezoo�. im dros, rodesac italiuri neorealisturi kino CvenSi 50-iani wlebis bolos gavrcelda, xolo es Cveni Tbilisuri ezoebi, Tavisi gamorCeuli internacionaluri surneliT, or saukuneze meti xania ukve arsebobdnen. im dros ezoSi iyo mxolod erTi telefoni da mTel ezoze gaismoda sawyali deida Tamara RaWavas xma: -babu-nina. ilikom dareka damagviandebao. -Tina. giam dareka ar SegeSindeT bolo seansze var kinoSio. -xazala! arusakam dareka deidasTan rCeba da ar SegeSindeTo.

84


ezoSi iyo erTi somxis ojaxi, erTi germaneli ebraelis ijaxi da erTic qurTis ojaxi, romelic rogorc maSin, yvela qurTi, cxovrobda sardafSi da rodesac am saerTo komunaluri ezoebidan daiwyo 50-ian wlebSi qarTvelebis gadasvla axal prestiJul binebSi, es ojaxi amovida sardafidan meore sarTulze qarTvelebis gamoTavisuflebul binaSi da qalaqis taqsis mZRolebic ese icnobdnen Cvens ezos: -eg romeli saxlia? is xom ara, qurTebi meore sarTulze rom cxovroben?

antisabWoTa “gimnoTerapia” rogorc mogaxseneT, saxli me-20 saukunis dasawyisSi aSenda. igi sqeli aguris kedlebiT iyo naSenebi da xis iatakebi hqonda. xis iatakebs ar gaaCndaT Tanamedrove samSeneblo masalebis msgavsad, xmisgaumtari izolacia da pirvel sarTulze nalaparakevs, RamiT, mesame sarTulze gaigebdi. amasTan dakavSirebiT maxsendeba bavSvobis erTi “koSmaruli” mogoneba. Cvens qveviT cxovrobda, araCveulebrivi inteligenti kaci, griSa quTaTelaZe, romelic omis dros janmr-Telobis saministroSi, pasuxsageb Tanamdebobaze muSaobda. mas coli omis mere gardaecvala da or oTaxSi marto cxovrobda. batonma griSam, pirvelma Cvens saxlSi, iyida radiomimRebi. es iyo 50-iani wlebis dasawyisi, rodesac gia 3-4 wlis iyo. Zilis win batoni griSa, yurs ugdebda radios da misda uneblieT, am radios xma Cvenamdec aRwevda. radios smenaSi, baton griSas, rogorc wesi CaeZineboda da radio rCeboda CarTuli. es imas niSnavda, rom Cven, Ramis or saaTze da diliT 6 saaTze unda mogvesmina sabWoTa kavSiris da sabWoTa saqarTvelos himni. ramdenjer ar Seapara xumrobiT mamam, baton griSas: -batono griSa, gveyo amdeni patriotuli aRzrda. Cven, ufrosebs, omi gamogvicdia da isedac gviyvars Cveni qveyana. gia da iliko SeicodeT, maT es orive himni Wiris dResaviT ezarebaT da nu SeaZulebT samSoblos. magram araferi Sveloda. erTi-ori dRis mere, igive himniT viZinebdiT da viRviZebdiT. albaT, aqedanve Caisaxa me da gias SemecnebaSi antisabWoTa ganwyobilebebi. skolidan dabrunebulebs Tu saxlSi aravin dagvxvdeboda, mezobeli dagvapurebda, CanTas davtovebdiT masTan da an ezoSi anda samxatvro teqnikumis sportul moedanze gaviqceodiT, sadac mTeli dRe ubnis biWebi da leqciebidan Tavisufali samxatvro

85


saswavleblis studentebi vTamaSobdiT fexburTs, xan kalaTburTs, xan teniss, erTi sityviT es iyo mTeli veris ubnis namdvili sportuli meqa. ai, aseT ezoSi davibadeT me omamde, xolo gia, 9 wlis mogvianebiT, omis Semdeg. Cvens Soris garda wlebis gansxvave-bisa, iyo TiTqmis mTeli Taoba: omamdeli da omis Semdgomi, romelsac sul sxvanair garemoSi da sxva ojaxur urTierTobebSi mogviwia cxovreba. bavSvobaSi 9 wlis gansxvaveba bevria. maxsovs, Cvenze ori wliT ufros Taobas, rogori mowiwebiT SevyurebdiT. maSin aseTi dro iyo da me gias Zmakacebze 9 wliT ufrosi maTTvis mozrdil biZasaviT vCandi. ojaxSi pirveli Svili viyavi da omis periodSi mTeli ojaxis pedagogiuri gamocdileba, Cemi swori aRzrdisken iyo mimarTuli. dedmama pedagogebi iyvnen. maT garda myavda oTxi bebia, “blagorodnie devici�, romlebic SeZlebisdagvarad aqtiurad iRebdnen monawileobas Cems CamoyalibebaSi, erTi rusuls maswavlida, erTi franguls. omis mere dro da cxovrebis yaida mniSvnelovnad Seicvala. gaqra sasursaTo talonebi, navTis rigSi mwkrivad dawyobili carciT danomrili bidonebi, puris rigebi, sadac Rameebs vaTenebdiT da sxva. amasTan pirveli bavSvis aRsazrdelad daxarjuli, mSoblebis pedagoguri vnebebi SedarebiT Cacxra da gias dabadeba mouwia Tavisufalad gazrdisaTvis SedarebiT ufro mSvid pirobebSi, rac man SesaniSnavad gamoiyena da marTlac, Cemgan gansxvavebiT, Tavisufal, ukompleqso pirovnebad Camoyalibda. gia daibada perangSi gaxveuli da zurgze welis areSi hqonda veeberTels xali, razedac yvela iZaxda, rom igi RmerTis rCeulia da qveyanas gadaabrunebso.

CaquCi gia Tavidanve celqi da mousvenari bavSvi gaxldaT. Zalze Zneli iyo misi erT adgilas gaCereba. erTxel roca 5-6 wlis iyo, xis aivanis muajirs vamagrebdi, gia gamocdili zedamxedveliviT yuradRebiT akvirdeboda saqmis mimdinareobas da sul cdilobda

86


raime monawileoba mieRo. damWirda CaquCi, romelic ver vipovne xelsawyoebSi da is iyo, mezoblisTvis mindoda meTxovna.. gia saswrafod gamoenTo, me viSovni CaquCso da gaiqca mosatanad. gavida eri saaTi, ori... aivans viRa Cioda, SevSindiT da dauwyeT Zebna. Zlivs vipoveT quCis boloSi erT erT ezoSi, gaxurebul fexburTs TamaSobda bavSvebTan. -ili, geficebi yvela ezo Semoviare da CaquCi versad viSovesaswrafod daiwyo Tavis marTleba. am dros, roca karis mezobelma imav wuTs gamomitana CaquCi.

pirvelad scenaze. griSaSvilis iubile gia iyo 6 wlis. gadasaxlebidan axali dabrunebuli babua sergo gias xSirad daayenebda skamze da leqsebs akiTxavda. gia maSin yvela sityvas gamarTulad ver warmoTqvamda da enas bavSvurad uqcevda. erTxelac babuas megobris, didi poetis, ioseb griSaSvilis saRamo tardeboda. im leqsebs Soris, romelic giam icoda, iyo griSaSvilis “dideba belads”, rome-lsac gansakuTrebuli aplombiT kiTxulobda. babuam mokida xeli gias da waiyvana saRamoze, sadac poets gaacno SviliSvili da uTxra, rom giam misi leqsi icoda, Tanac gamoTqmiT kiTxulobda. meore ganyofilebaSi wamyvanma waradgina da gia pirvelad gamovida did scenaze, xalxiT savse darbazis winaSe. rogorc babua yveboda, araviTari dabneuloba, morcxvoba. gia pirdapir rixianad gavida, dadga scenis SuaSi da gamoTqmiT daiwyo: -dideba belads! – leqsi “aq damekidos” griSaSvilisa! ... da atyda darbazSi xarxari. gia daibna. igi sityva “akademikosis” magivrad “aqdamekidoss” gamoTqvamda, rac babuaCemma kargad icoda. scenaze savarZelSi mjdomi soso wamodga, mivida giasTan, Tavze mouTaTuna xeli da RimiliT uTxra: -Svilo am mTavrobas rom vkidivar eg vicodi, magram Sen raRa dagiSave. es iyo momavali msaxiobis sceniuri debiuti.

87


pirveli filmi “papa gigia” gias pirveli filmi iyo “papa gigia”, sadac masobriv scenaSi gia fexburTs TamaSobda. gadaRebebi kaxeTSi mimdinareobda. gia iyo meeqvse klasSi da bebia axlda. Tanac ori YTvis ganmavlobaSi. filmis premieraze mTeli ojaxi: mSoblebi, bebiebi, me da Cveni karis mezoblebi wavediT. filmSi bavSvebi ganuwyvetliv TamaSobdnen fexburTs, win da ukan darbodnen, magram gias versad ver mivageniT. mogviwia filmis meored naxva, raTa erT-erT “masovkaSi” wamiT mogvekra Tvali gias siluetisaTvis. igive gameorda meore filSic “manana”, sadac mTavar rols gias klasis megobari, nanuli sarajiSvili asrulebda. gias aqac masobriv scenebSi Cakarguli roli hqonda. SemdgomSi, roca gia ukve seriozul rolebze miiwvies, da nanuli sarajiSvils- am marTlac uniWieres saxasiaTo msaxiobs, erTi periodi reJisorebi ar wyalobdnen, xumrobiT eubneboda: -“petrovna! me rom masovkaSi vTamaSobdi, xom gaxsovs, Sen mTavar rolSi iyavi. axla xom agiRe “abaroti”!”

samxatvro rogorc aRvniSne, Cveni saxlis win aris samxatvro teqnikumi, romlis direqtoris, niWieri mxatvris da pedagogis, Zalze sportuli adamianis kote kiknaZis uSualo xelmZRvanelobiT, aSenda sportuli moedani. teqnikumis pedagogebis da studentebis monawileobiT sistematurad tardeboda Sejibrebi kalaTburTSi, fexburTSi, CogburTSi. gia bavSvobidanve did dros atarebda saswavleblis saxelosnoebSi da saRebavebiT moTxupnuli amodioda saxlSi. gansakuTrebiT gviyvarda ubnis bavSvebs 1 maisi da 7 noemberi, rodesac swored aq samxatvros ezoSi xdeboda Cveni orjonikiZis raionis manqanebis morTva paradisaTvis. amisTvis ki muSaoba xSirad mTeli Ramis ganmavlobaSi mimdinareobda. xan lenin-stalinis veeba figurebi ijden erTad manqanaze, xan stalini da mao Zeduni. ubnis biWebic xan

88


erT belads movajdebodiT kiserze, xan meores CauxtebodiT kalTaSi. me-6 klasSi iyo gia roca SeviyvaneT samxtvro teqnikumis saswavlebelSi, radganac xatva uyvarda da pataraobidan am erT rames Tu SeeZlo SedarebiT didi xniT gaeCerebina erT adgilas... igi sakmaod kargad xatavda da mTeli cxovreba qaRaldis naglejebs da xelsa-xocebs megobrebis karika-turebiT amSvenebda. SemdgomSi, roca cixeSi moxvda da seriozulad daiwyo leqsebis wera, rveulis gverdebs naxa-tebiT aformebda, leqsis Sinaarsidan gamomdinare. am naxatebiT gaajera gias megobarma, mxatvarma malxaz kuxaSvilma misi leqsebi “sevdis krebuli”, romelic 1997 wels gamoveci Tamaz tyemalaZis redaqtorobiT. skolis Semdeg dRis udides nawils mec da SemdgomSi giac samxatvros moedanze vatarebdiT. aq daostatda igi fexburTis TamaSSi da Tbilisis patara moednebis saukeTeso bombardiric gaxda. daTo yifiani eubneboda: -Sen rom Tavs daanebebde maimunobas da fexburTs mokidebde xels seriozulad, didi fexburTeli gamoxval. magram sad gia da sad seriozuloba, igi bolomde “araseriozuli kaci” darCa. kirovis baRis, kinostudiis, samedicino institutis moednebis risxva iyo. igi aq tols ar udebda TviT Tbilisis dinamoelebsac ki. rogorc wesi TamaSobdnen xinkalze da ludze da is gundi sadac gia TamaSobda, yovelTvis muqTad qeifobda damsaxurebuli gamarjvebis Semdeg. SemdgomSi Teatrebis spartakiadazec araerTjer gia Teatrebis saukeTeso bombardiri iyo.

“avara-mu” gia ukve skolis asakidan dawyebuli, dReSi ramodenime ojaxs moivlida da rogorc mogaxsenebdiT, erT adgilas didi xniT arsad Cerdeboda. deda xumrobiT mawanwalas eZaxda, netav vicode sad dawanwalob mTeli dRe, namdvili avara-mu xar. deda gulisxmobda im dros raj kapuris popularuli filmis “avaras” gmiris simReras. ukve mogvianebiT gias msgavsi personaJi oTar ioselianma aRwera filmSi “iyo SaSvi mgalobeli”, erlom axvledianma faqtiurad albaT gia igulisxma am filmis gmiris prototipad. filmSi dasartymeli instrumentebis Mmusikosis msgavsad, (romelsac

89


TamaSobda Cemi pirveli klasis megobari gela kandelaki) giac bolo wuTSi bevrjer Sevardnila scenaze rolis saTamaSod da Semdeg aseve uceb gamqrala, rodesac Tavdeboda scena misi monawileobiT. drom ver moaSlevina xasiaTSi Camjdari es Tviseba. amis dasturia aw gardacvlili SesaniSnavi msaxiobis tristan yvelaiZis erTi mogoneba giaze, romelic man gaixsena gias xsovnis saRamoze 1996 wels.

Tavisufali Tema “me ar viTvlebodi gias axlo Zmakacad, magram gia iyo erTad erTi kaci TeatrSi, romlisac me mSurda. mSurda is, rom gia iyo absoluturad kompleqsebidan Tavisufali kaci da axerxebda ecxovra ise, rogorc, mas undoda. CemTan erTad gia dakavebuli iyo speqtaklSi “Tavisufali Tema”. me vTamaSobdi mamis rols, gia ki Cemi qaliSvilis megobar Jurnalists”. qaliSvilis saxlSi ar yofnisas gias da tristans 15 wuTiani dialogis scena hqondaT. erTxel gia megobrebma pirdapir sufridan miiyvanes TeatrSi, zustad scenaze gamosvlis win da uTxres rom manqanaSi daelodebodnen, maT icodnen, rom gias 10-15 wuTiani scena hqonda. gia gavida scenaze: -gamarjobaT. ukacravad irina saxlSia? -ara Svilo, mobrZandiT, araa saxlSi, male unda movides SemoipatiJa tristanma da moemzada Jurnali-stTan sasaubrod. -ara uSavs, maSin me waval da sxva dros gamovivli – miaZaxa giam da swrafad gavida scenidan da datova gaognebuli tristani, romelsac mTeli fantaziis da ostatobis mokrefa dasWirda, rom dialogi monologad gadaekeTebina da speqtakli ar CaSliliyo.

bebiebi skolaSi gia skolaSi gauTavebelad oxunjobda, dadioda Sataloebze da xSirad cudi niSnebi hqonda, magram bolo meoTxedSi yvela maswavlebeli normalur niSnebs uwerda, rom SemTxveviT klasSi ar CarCeniliyo da erTi wliT ar gaexangrZlivebina maTi wvaleba. rodesac damrigebeli mSoblebs ibarebda, gias bebiebi mihyavda rigrigobiT. ar yavda Tu ra! xan erTs gauZRveboda, xan meores da

90


xan mesames. maT moferebiT: “blagorodni devicebs” eZaxda, mravaljer enaxa maTi erTguleba. darwmunebuli iyo, rom dedasTan ar daasmendnen, mxolod megobrulad mouwyobdnen “saqmis garCevas”. da rodesac gia measejer debda pirobas, rom aucileblad gamoswordeboda, nayinis fulsac dascinclavda gaxarebul bebiebs. yvelaze xSirad babu ninas uwevda maswavleblebis sayvedurebis mosmena, gia mas siyvaruliT “makarenkos” eZaxda. rodesac deda an me rameze vtuqsacvdiT gias, im wuTasve gaismoda: -Оставь ребенка, не будь садистом -da samive bebia matrosoviviT gadaefareboda mas. gias rom kinos fuli moundeboda, dasvamda samive bebias da sxvadasxva fokusebs utarebda. fuls rasakvirvelia winaswar arTmevda. erTxel, rodesac erT erTi fokusi Cauvarda da ar gamouvida, nadia bebiam Caiyo ori TiTi pirSi, rogorc amas xSirad Cadioda stadionze, daustvina da -Ишкиль, деньги обратно - fuli ukan moiTxova. magram gia ukve ezoSi iyo.

skolis aRsazrdeli klasis damrigebeli moTqvamda: netav rodis dadgeba is bednieri dRe, rodesac gia skolas daamTavrebs. maswavleblebi fuls vagrovebT, gadawyvetili gvaqvs mayariCi unda gadavixadoTo... rodesac giam daamTavra skola da Semdgom saxeli moixveWa, mere genaxaT maswavleblebi, erTmaneTs ejibrebodnen gias siyvarulSi. ramodenimejer gazeTSic ki daibeWda maTi interviu giaze saqebari sityvebiT: celqi, magram sayvareli moswavle iyoo. skolaSiac miiwvies, rogorc skolis saxelovani aRzrdili. asea! albaT, sworia andaza: Tagvs yvelaze metad, misi mwvalebeli kata uyvarso! gazeTebSi axlac xSirad ibeWdeba maswavleblebis mogonebebi, gansakuTrebiT parlamentarebze, rogor yvelani erTnairad niWieri, erTnairad sayvareli, erTnairad kargi moswavleebi iyvnen. me mgoni es interviuebi erTxel aris dawerili da Jurnalistebi mxolod saxelebs cvlian Sig, Torem es mogonebebi, rom marTali iyos Cveni parlamenti sul sxva ram iqneboda da Cvenc saSveli dagvadgeboda.

91


popularoba gia imdenad popularuli iyo, rom SeuZlebeli gaxldaT, masTan erTad quCaSi gavla. zemelidan rusTavelis Teatramde erTxel saaTze meti mivdiodiT. didi da patara yvela aCerebda, exveoda, yvelas raRacas exumreboda, gaacinebda, aRar uSvebdnen, sanam ramodenime anegdots ar moayo-lebdnen da ase meordeboda yoveli xuTi nabijis mere. misi moyvarulebi asakiT ar iyvnen SemosazRvrulni, sul patara bavSvidan dawyebuli, xanSiSesuli adamianebic mas sayvarel, axlo megobrad miiCne-vdnen. mikvirda kidevac, me giaze 9 wliT didi viyavi da Cemze gacilebiT ufrosi adamianebi meubnebodnen: -ras ambob gia? Cemi Zalian axlo megobaria! gia, xom yvelas Tavis wil siyvaruls, siTbos da mxiarulebas miagebda, amitom uyvardaT igi qalaqSi gansakuTrebiT. rigi idga mis dapatiJebaze gansakuTrebiT “wiwkvi” gogonebis aqtiurobden, romelTa namdvili kerpic iyo da igi cdilobda arc erTi maTganisaTvis ar ewyeninebia, amitom didi xniT mainc ver Cerdeboda erT adgilas da dReSi ramodenime ojaxSi uwevda stumroba. stumrad misuls Tan dahyavda misi amfsonebi. yvelaze xSirad ki beso xidaSeli, (gias naTlulis, axla ukve cnobili telewamyvanis vakaWis mama). maT damuSavebuli hqondaT iumoristuli nomrebi, romlebic damswre sazogadoebis, gansakuTrebiT “wiwkvebis” aRfrTovanebas iwvevda. sufraze didi xniT ar Cerdeboda. sul yuradRebis centrSi unda yofiliyo, situaciis mixedviT wamSi moifiqrebda raRac xumrobas da amas araCveulebrivi arti-stizmiT asrulebda kidec. misi erT erTi sayvareli xumroba iyo kbiliT limo-naTis boTlis gaxsna, mas marTlac araCveulebrad magari kbilebi hqonda, riTac xalxs ancvifrebda. amasTan igi xSirad Cumad gaxsnida limonaTs, sacobs kvlav daaxuravda boTls, miidebda Tvalze da viTom TvaliT xsnida, Tan SeumCnevlad boTlis gaxsnis damaxasiaTebeli SiSiniT, xmovan gaformebas ukeTebda piriT. gansakuTrebiT moimata misma popularobam TbilisSi televiziidan axladgadmoRebuli “kvn”-is dros, roca gias xan sxvadasxva skolaSi, xan universitetSi patiJe-bdnen, sadac gia iyo

92


reJisori, scenaris avtori, Semsru-lebeli, mxatvari erTi sityviT Seucvleli pirovneba. adamianebi mas siyvaruliT uxdidnen madlobas sicilisa da im dadebiTi emociebisaTvis, rac mas Sehqonda yvela ojaxSi.

umisamarTo qalaqeli. gia iyo marTla is kaci, romelsac TbilisSi misamarTi ar Wirdeboda. mogvianebiT, rodesac mis Tavze tragedia datrialda da igi iZulebiT saqarTvelodan Zalze Sors, mravalwlian “gastrolebze” imyofeboda, BTbilisSi Camovida masTan erTad cixeSi najdomi rusi, yofili patimari. man ar icoda gias misamarTi da ase marto gvaris da saxelis kiTxva-kiTxviT, momayenes saxlSi veraze. dedaCemi gadairia imis Semxedvare. kiTxva ar undoda, habitusiT da CacmulobiT koloniidan axladgamoqceuli recidivistis Sesaxedaoba hqonda. man ise Tbilad gaixsena gias, cixis ambebi, mivxvdi, rom masTan axlo urTierToba hqonda da rasakvirvelia gias magivrad misi maspinZloba me vikisre. erTi dRec ar darCenila, raRac Zveli saqmis mosagvareblad midioda erevanSi da Sempirda ukana gzaze isev gamomivlida, Tanac xeldamSvenebuli, magram aRar gamoCenila, etyoba erevnidan kvlav sxva “mivlinebaSi” gauSves. es moxda gias cixeSi yofnis periodSi, xolo misi gardacvalebidan TiTqmis 5 wlis mere, gias ukanaskneli qaliSvilis, marikunas qmari – oTari, eZebda misi megobris binas, romelic cxovrobda im korpusSi, sadac adre gias ucxovria. wereTlis prospeqtze maRaziis win, cariel yuTebze ijda 5 axalgazrda da luds svamda. oTo mivida maTTan da ikiTxa: -bodiSi xom ar iciT aq gia feraZe sad cxovrobda? biWebma Seuracyofad miiRes es SekiTxva. -Zmao, aba ra ubnelebi varT Tu is ar viciT gia feraZe sad cxovrobda. roca gaiges, rom gias siZe iyo, erTi ori Wiqa misi mosagonari daalevies da miiyvanes gias saxlTan.

93


bavSvebis kerpi gia yvelas uyvarda: skolaSi, institutSi, TeatrSi, qalaqSi. ubralo damlageblebidan daw-yebuli, mezoblebi, maswav-leblebi, leqtorebi, megobrebi da gansakuTrebiT ki bavSvebi giJdebodnen masze. igi iyo nacnobmegobrebis bavSvebis kerpi. stumrad misvlisas Semoaxtebodnen kiserze da maTTan erTad iatakzec gora-obda, toliviT eTamaSeboda... rusTavelis Teatris msaxiobi mamana gamcemliZe igonebda: “gastrolebze msaxiobebs bavSvebi Tan dagvyavda xolme da gia yvelas patronobda, fexburTis TamaSs aswavlida, avarjiSebda, arTobda. gia Cveni SvilebisaTvis yvelaze sayvareli, ganumeorebeli da erTaderTi iyo”. amasve adasturebs msaxiobi lili burbuTaSvili: “me ar meguleba rusTavelis TeatrSi mexanZridan dawyebuli, Cveni SvilebiT damTavrebuli vinme, romelsac gia feraZe ar uyvarda.”

leqsad amRerebuli xelsaxocebi xelsaxocebisagan giam Seqmna poeziis gansakuTrebuli saxeoba: “leqsad amRerebuli xelsaxocebi”. igi megobrebTan stumrad

94


yofnisas xelsaxocebze xatavda SarJebs da werda leqsebs maspinZlebze, maT bavSvebze, sxva stumrebze da es xelsaxocebi dResac saTuTad inaxeba misi megobari Tbiliselebis ojaxebSi. bevri maTgani, sakmaod kargi lirikuli nawarmoebia. maTi raodenoba arcTu ise mcirea da erTad rom Seagrovo, albaT erTi didi qorwilis sufras eyofa gasawyobad. ufro metic, xelsaxocze dawerili 5 leqsi misma megobrebma, kompozitorebma: macaco sefiskveraZem, gogi ClaiZem da sxvebma, SesaniSnav simRerebad aqcies, romelsac MmTeli qalaqi mReroda da dResac mReris. bevrma arc ki icis, rom am simReris teqstis avtori gia feraZea. ase Seiqmna simRerebi: “vera” –romelsac gogi doliZe asrulebda, “gadaxede Tbiliss, ra lamazad cris”- romelsac asrulebda qeTi jafariZis trio “harmonia”, “es sul erTia, es sul erTia”romelsac asrulebdnen medea ZiZiguri, “maxsovs Seni gaRimeba”asrulebdnen marika da cisana sayvareliZeebi, “quCa quCa geZeb, versad ver gxvdebi” mReroda trio harmonia, “Tu ki vinme Sens siyvaruls, SenTan yofnas apirebs” – mReroda medea ZiZiguri. aq imitom momyavs yvela leqsi, rom aqamde maTi CamonaTvali gias avtorobiT srulad erTad, jer arsad dafiqsirebula. etyoba Cvens ojaxSi MmTavari iyo, simReris leqsis dawera, mere misi Semdgomi bedi ukve TviTdinebaze iyo miSvebuli. ase iyo mamaCemic. meoce saukunis saukeTeso qalaqur simRerad aRiarebuli “yvavilebis qveya-nas” sityvebis avtori. Tu ki am simReris musikis avtorobaze ori didi ojaxi sasamarTloSic ki edaveboda erTmaneTs, teqstze aravin daobda, igi biZina feraZisa iyo. garda “yvavilebis qveyanisa” mamas simRerebia: “mTaSi dakre-fil, zambaxTa konas...”, “winaT Cemi vardi iyav, axla dardi xar...” da sxva, romlebic sakmao popularobiT sargeblobdnen 50-ian wlebSi, maT jer jano bagrationis, xolo Semdgom politeqnikuri institutis orkestrebi asrulebden da qalaqSic mReroden sufrebsa da restornebSi. ise, rom aravin icoda misi avtoris Sesaxeb. rodesac mamas eubnenoden Tu ratom ar afiqsirebs “mTavliTSi” mis avtorobas, pasuxobda: mTavaria,

95


rom am simRerebs xalxi mReris da ra mniSvneloba aqvs Tu vin dawera! magram rogorc irkveva, Turme aqvs mniSvneloba, gansakuTrebiT STamomavlobisaTvis. amis dadastureba ki, Cems Tavze orjer gamovcade. mamas gardacvalebis Semdeg “mTavliTidan” Segvatyobies mamaze daricxuli honoraris Sesaxeb, xolo sul axlaxan 40 wlis Semdeg savsebiT moulodnelad saavtoro uflebebis dacvis samsaxuridan kvlav damirekes da macnobes, rom “yvavilebis qveyanas” avtors, amJamadac daericxa garkveuli Tanxa. rasakvirvelia aq Tanxis odenobas ara aqvs gadamwyveti mniSvneloba. mTavaria faqti, rom adamianis gardacvalebidan 40 wlis Semdeg, kvlav Rebulob misgan danatovar sikeTes.

Teatraluri instituti

marTalia, giam skolaSive miiRo monawileoba TviTSemoqmedebiT speqtaklSi, magram seriozul scenaze, pirvelad iTamaSa pionerTa sasaxleSi. aq misi sayvareli pedagogi iyo vaxtang sulaqveliZe, romlis xelmZRvanelobiT ramodenime roli Seasrula. aq sabolood “moiwamla” scenis mtveriT, taSiT, pirveli popularobiT. amitom, skolis Semdeg gias didxans ar ufiqria da pirdapir Teatralur institutSi Caabara. gia cnobili pedagogis, saSa miqelaZis jgufSi swavlobda. jgufSi iyvnen massaviT mxiaruli, iumoris grZnobiT dajildovebuli megobrebi, rogoricaa: amiran buaZe, nanuli sarajiSvili, eliso gudiaSvili, asmaT tyablaZe, daTo dvaliSvili da sxvebi.

96


studentobac sul maimunobaSi gaatara, magram yvelaferi advilad eZleoda, amitom swavla ar gasWirvebia. kargi mexsiereba hqonda, rolis wakiTxva mxolod erTxel kmaroda. iyo saocrad plastiuri, cekvavda araCveulebrivad da qoreografiis pedagogis iuri zareckis sayvarel mowafed iTvleboda. gias oinebiT Sewuxebulma misma pedagogma batonma saSa miqelaZem, daibara gias mSobeli. mama ukve gardacvlili iyo da me momiwia institutSi misvla. batoni saSa, Zveli Taobis represirebuli, Semdgom reabilitirebuli reJisori iyo. masac ar aklda iumoris grZnoba da amitom bevrs uTmenda studentebs. gadasaxlebidan dabrunebis mere, igi Turme gaagzavnes samuSaod axalcixeSi. megobrebi ekiTxeboden: -Zneli ar iqneba SenTvis? rogor gaZleb axalcixeSi? batonma saSam upasuxa: -ra iyo Tqve kai xalxo. 12 weli Zvel cixeSi gavZeli da axal cixeSi raRa miSavs, rogorme gavZleb. Cemi misvlisas, ase SemomCivla: “ocdaCvidmet welSi komunistebma gadamasaxles cimbirSi. bevri ubedu-reba gadavitane, magram es yvelaferi monagonia im wamebasTan SedarebiT, rasac Seni Zma mikeTebs leqciebze. mecodeba, niWieri kacia da ar minda Cemi gulisTvis institutidan gari-cxon, magram Tu RmerTi gwams, iqneb rame miSvelo da daarigo Wkua. macalos leqciis Catareba, vici, Seni didi xaTri aqvs. komunistebs ar gaumwarebivar ise, rogorc giam gamawvala”. me Tavdaxrili usmendi mxcovani pedagogis saCivars. saqme isaa, rom arc me da albaT arc mas ar sjeroda, am saqmidan rame gamovidoda. gias daokeba praqtikulad SeuZlebeli iyo. orjer idga garicxvis zRvarze. aq mas Cveni naTesavi koki sergia gadaefara “matrosoviviT” da bolos bevri CiCinis, namusze Segdebis Semdeg, raRaca Seigno da ramodenime saintereso roli iTamaSa sakurso speqtaklebze.

kafe “Tbilisi” gias Stab bina iyo kafe “Tbilisi”, romelic Teatris gverdiT mdebareobda da Tavisufal dros, rogorc “mSromelTa misaRebs”

97


ise xmarobda. mas fanjarasTan hqonda dabevebuli magida, raTa kargad edevnebina Tvalyuri prospeqtze gamvlel gamomvlelTaTvis. Tu gia ar iyo aq misi megobrebi elodeboden. am kafeSi muSaobda gias didi megobari qalbatoni, gvarad feraZe da gia mas moferebiT “mamidas” eZaxda. igi iyo gias da misi megobrebis mekavSire, sainfor-macio banki, damxmare, nisiad dampurebeli. maTi megobroba bolomde gagrZelda da giam igi filmSiac ki aTamaSa, “araseriozul kacSi”, sadac mTavari gmiri niko mas xorcis sakep manqanas Txovs. am kafeSi akiTxavdnen gias megobrebi. Tu igi iq ar iyo, mamidas ambavs daubarebdnen. yvelam icoda, rom raRac monakveTSi gia aq mainc gamoCndeboda. institutSi swavlisas gatanjuli yavda uaxloesi megobrebi: nanuli sarajiSvili, eliso gudiaSvili, asmaT tyablaZe, amiran buaZe dausrulebeli xumroba gaTama-SebebiT..

elisos 5 maneTi. erTxel gia kafe “Tbilisis” win idga megobrebSi da dasalevi fulis saSovnelad nacnobebs elodeboda. SuadRe iyo da rusTavelze bevri xalxi midi modioda. am dros institutidan gamoviden eliso gudiaSvili da nanuli sarajiSvili. giam icoda rom elisos 5 maneTi hqonda CanTaSi da Txova 3 maneTi masesxeo. elisom upasuxa, rom ojaxis davalebiT raRac unda eyida da fuls ver miscemda. giam gaixed gamoixeda, elisos Caavlo xeli da xmamaRali xmiT xalxs mimarTa: -SexedeT batonebo, SexedeT, es bozi rusTavelze daseirnobs da bavSvebi saxlSi yavs dayrili. wadi gogo waeTrie saxlSi da bavSvebs mixede, ra ginda me rom damdev.... xalxi Segrovda maT garSemo da elisos almacerad dauwyes yureba. gia Sevida rolSi da agrZelebda tiradebs elisos Sesarcxvenad. eliso mixvda, rom sxva gamosavali ar hqonda. -aha Se oxero! - swrafad amoiRo CanTidan xuTi maneTi, miugdo gias da loyebawiTlebuli, sirbiliT saswrafod gaecala iqaurobas.

98


giaze didi xniT aravin brazdeboda. igi mware xumrobis mere ise mouqonavda kacs Tavs, ise miefereboda, rom SeuZlebeli iyo masze gulSi raime xinji dagrCenoda.

eliso cirkSi. institutis mere gia da eliso gaanawiles rusTavis TeatrSi, sadac xSirad akiTxavden megobrebi manqaniT. erTxelac qalaqSi dabrunebisas, giam SeipatiJa manqanaSi quCaSi mdgari eliso. Tbilisis magivrad, manqanis mxiaruli ekipaJi saavadmyofoSi moxvda. gia, elisos SesaSineblad mZRols xan Tvalze afarebda xels, xan saWes ebRauWeboda da am xumroba xumrobaSi manqana marTlac daejaxa xidis moajirs. elisom moitexa fexi. sxva megobrebic daSavdnen, isini RmerTma gadaarCina. gia tvinis SeryeviT SedarebiT iolad gadarCa da saavadmyofoSi misul, gulgaxeTqil dedas RimiliT eubneboda: -ai, Sen rom iZaxi Se utvinoo, xom dagimtkice rom tvini mqonia. amave dros igi Zalian ganicdida elisos avadmyofobas da SemdgomSi xSirad akiTxavda saxlSi. elisos didxans mouwia TabaSiris artaxebSi wola da mwared moTqvamda: vai Tu davkoWlde da cali fexi damimokldeso. gia amSvidebda, nu geSinia Tu xeibari gaxdi, me mogiyvan colad, Cemi bralia, radgan im manqanaSi me mogipatiJe. eliso didxans wolis mere ver bedavda fexis dadgmas miwaze. erTxel giam Cveulebrivi samarSruto samgzavro avtobusi #3, vakis parki-rkinigzis sadguri, moayena elisos saxlSi, bevri xvewniT da daZalebiT, TiTqmis ZaliT Camoiyvana, Casva avtobusSi da miuxedavad imisa rom avtobusSi mgzavrebi isxdnen, mZRols ise Seacoda Tavi, rom aaxvevina da cirkis zeda SesasvlelTan Camosva eliso didi wuwuniT, Tan daamSvida, rom avtobusi maT erT saaTSi aqve miakiTxavda. ra ecirkeboda, magram eliso didi wvalebiT Seiyvana cirkis SenobaSi da rodesac speqtakli damTavrda, sadaa avtobusi?. cirkis mravalsafexurian kibeebze elisos Camoyvana, meore cirki gaxda. speqtaklidan gamosuli mayureblebi siciliT ixoceboden gias maimunobebiT, kibeebze elisos Camoyvanis procesiT. xan xels

99


miaSvelebda dasayrdnobad, xan gaecleboda, rasac elisos ganmgmiravi kivili mohyveboda. faqti erTia, am ambis gadamtani eliso, rogorc TviT ixsenebs, meore dResve fexze dadga da rom ara gia, didxans iwveboda loginSi. gadasworebuli notebi elisos mama, cnobili kompozitori iyo da mis kabinetSi did sakoncerto roialze, gaSlili notebi ewyo, axali daumTavrebeli nawarmoebiT. iqve iyo fanqaric, romliTac igi werda notebs. erTerTi misvlisas yvelasgan SeumCnevlad gias mTel furcelze gadaukeTebia notebi, Camousva xazebi da erTi nota Secvala meoreTi. rodesac elisos mama movida da daapira muSaobis gagrZeleba, kaci kinaRam gagiJda, melodiis magivrad kakafonia gamovida. -eseTi ram me ar damiweria da ra moxdao? – daucofia ojaxi da rodesac gaigo rom gia iyo stumrad, yvelafers mixvda. mas mere gia didxans aRar gamoCenila gudiaSvilebTan. praqtika moskovSi Teatraluri institutis me-4 kursze, gias jgufi, ianvarSi, praqtikaze gagzavnes moskovSi. nanuli sarajiSvili, eliso gudiaSvili da asmaT tyablaZe moewyvnen erTad, sastumro “moskvas”, orkacian nomerSi. gia moskovSi ki Cavida, magram uceb gauCinarda da pirdapir leningradSi wasula. ruseTis sastumroebSi saerTod didi simkacre iyo stumrebis SemosvlasTan dakavSirebiT, Camosuli stumrebis moralur mxares ufrTxildeboden. Tu ki vinmes Seagviandeboda nomerSi stumroba, rac ar unda geTxova morigesaTvis, amas moyveboda, ruseTSi momsaxurebis sferos muSakebis universaluri, Seuvali da magiuri sityva: “ne poloJeno!”: am sityvebs gaigebdi yvelgan: restornebSi, TeatrebSi, sastumroebSi, Cveni diadi sabWoTa qveynis yvela rusul qalaqsa Tu dasaxlebaSi, rac imas niSnavda, rom saqme damTavrebuli iyo da am saqmidan araferi gamovidoda NNnanulis da elisos daemarTaT gripi. maSin es gripi ubralod janmrTeli sabWoTa gripi iyo da qaTmis momakvdinebel gripebTan

100


saerTo araferi qonda. gogoebs hqondaT maRali sicxe da erTaderT fexzemdgom momvlelad, yavdaT asmaTi. gavida sami dRe da leningradidan brundeba gia feraZe. mas ra daemaleboda, gaugia megobrebis sacxovre-beli adgili da saRadaod, moiyvana nomerSi, viRac cirkis liliputi. rodesac dainaxa loginad Cavardnili avadmyofi megobrebi, daiwyo misTvis Cveuli maimunoba. gia ansaxierebda momTvinie-reblis rols da im sawyal liliputs ergo, moTvi-nierebuli maimunis roli. giam aiRo raRac fanqari, kiserze liliputs Semoaxvia Toki da SeZaxilze: “aleee”, xan maRla aaxtunebda, xan iatakze agoravebsa da xan tarzanis maimun CitasaviT “ongava, ongavas” ZaxiliT avadmyofebis loginebze daxtoda. sicxisagan isedac dasustebuli nanuli, eliso da agreTve janmrTeli asmaTic, iatakze goravden da maTi kiskisi mTel sastumros esmoda. asmaTs sufra gaaSlevina. saRamos giam liliputi gaacila, Turme igi iqve gaucnia sastumroSi mosvlisas, Secodebia es patara kacuna, ucbaT gaunaTda TavSi, daimegobra da misi megobrebis gasamxiaruleblad wamouyvania. gogoebis gasakvirad, gia dabrunda nomerSi da moemzada dasaZineblad. gogoebi gagiJden. isedac patara orkacian nomerSi, “raskladuSka” qondaT Cadgmuli, samni Zlivs uqcevden gverds erTmaneTs da gias adgili iq namdvilad aRar iyo. garda amisa, moriges, rom gia nomerSi daenaxa, maT yvelas, rogorc amoralur studentebs, sastumrodan gagdeba da institutis komkavSiruli organizaciis saxelze gagzavnili werili ar acdebodaT. magram, giam ar daiSala. imdeni imaimuna, imdeni acina gogoebi, rom morigis yuramdec miaRwia xmaurma da manac nomris kars miukakuna. dakakunebisTanave yvela mixvda, raSic iyo saqme. gia swrafad Cawolila asmaTis “raskladuSkaze”, Tavze misi Tavsaburi mouxvevia da sabani gadauxuravs, viTom avadmyofs Zinavs. zedmeti adamianis rolSi darCenili asmaTi, usiamovnebis asarideblad, iZulebuli gaxda am zamTris yinvaSi, sastumros patara, Ria aivanze gadamaluliyo.

101


gia darCa kidev sami dRe. dRisiT sadRac qreboda, saRamos sul axal maimunobebs igonebda. bolos uTqvams: -ex! vici gagiwyaleT saqme. axla me, rom fuli ar damexarja, dResve wavidodi TbilisSi, magram gzis fuli aRar damrCa. Tu gaqvT, gogoebo masesxeT da xvalve k-9-ze gamogigzavniT mokiTxvamde, erTad-erTi janmrTeli qalis, asmaTis saxelze. ra eqnaT gogoebs, oRondac gia moeSorebiaT Tavidan, fuli Seagroves. daigula, ra fuli, gia marTlac, gamoeTxova megobrebs. piroba misca xvalve fostamtSi miiRebden kuTvnil Tanxas da wavida. meore dRidan, asmaTi yovel dilas icvamda elisos bewvis qurqs da midioda gorkis quCaze K-9-Si, moskovSi ufulod darCenili qarTvelebis tradiciul imedis- birJaze. ase meordeboda yovel dRe, kviris bolomde, praqtikis damTavrebamde. maTda sabednierod, ukan gasamgzavrebeli bileTebi winaswar hqondaT aRebuli. gogoebi mixvden, rom maTi fulis saqme cudad iyo da ojaxebSi afrines telegramebi saSvelad. gabrazebuli megobrebi, Camoviden TbilisSi da dauwyes gias Zebna, magram sadaa “feraZe”!? igi TbilisSi jer ar iyo Camosuli da rodesac erTi kviris mere, ikadra giam Camosvla mSobliur qalaqSi, gairkva, rom moskovidan, maTi fuliT, pirdapir leningradSi dabrunebula, “mouTavebeli saqmeebis dasamTavreblad.” -Tqven gaixareT gogoebo! iciT ra dro gavatare leningradSi. da viTomc araferi, dauwyo iqauri Tavgadasavlebis moyola. ra unda eTqvaT gogoebs. gia - gia iyo da masze wyena xom SeuZlebeli iyo. studenti-msaxiobis rveuli asmaT tyablaZe gias jgufSi yvelaze seriozuli iyo. igi duSeTidan iyo warmoSobiT, magram bevr viqtorianelkonservators SeSurdeboda misi simkacre da sijiute. mas ara Tu cud sityvas wamoacdeniebdi, aramed Tavadac sastiki reaqcia qonda, rodesac jgufSi vinme bilwsityvaob-da. institutSi samsaxioboze studen-tebs hqondaT rolebis rveulebi, sadac marjvena gverdze iwerden rols, xolo ukana mxare e,i. gaSlili rveulis gverdebis marcxena mxare,

102


Seuvsebeli iyo, sadac iwerden pedagogis SeniSvnebs. erTxelac gia da asmaTi erTad gadian scenis repeticias, maTi pedagogis saSa miqelaZis TandaswrebiT. baton saSaze ukve mogaxseneT, rom igi iyo represirebuli, Zveli Taobis reJisori, aqedan gamomdinare SedegebiT: seriozulobiT da momTxovne-lobiT. gia Caacivda asmaTs, rom igi rols swored ar ambobda. asmaTi, duSelebis damaxasiaTebeli sijiutiT, Tavis azrs icavda. giam mimarTa pedagogs davis gadasaWrelad: -batono saSa, naxeT. vgoneb asmaTs swored ara aqvs roli Cawerili rveulSi. gabrazebuli asmaTi mivida, aiRo misi rveuli da gaemarTa pedagogisken. -ai, naxeT, batono..... da sityva Seaxma tuCebze. pedagogisken mimavalma asmaTma, gaSala rveuli im adgilis mosaZebnad da adgilze gaqvavda. mis rveulSi yovel marcxena, Cveulebriv cariel gverdze, exata maRalmxatvrul doneze Sesrulebuli, mamakacis veeberTela sasqeso organo. asmaTs ucbaT dahkra siwiTlem. batoni saSa dainteresda. iTxovda rveuls da bolos gadaswvda adgilze gaqvavebul asmaTs, CamoarTva rveuli da Tvalebi gaufarTovda. moixsna saTvaleebi da miaCerda mas: -gogo, ameebis xatvas, Tanac yvela gverdze, roli geswavla ar jobda. ai, Turme ra aqvs TavSi! sxva studentebmac Caixedes rveulSi da atyda homeruli xarxari. asmaTs miwa gaxeTqoda is erCivna da uceb iyvira: -feraZe! es sazizRari feraZis gakeTebulia! batono saSa, me arafer SuaSi var.... da motrialda feraZis dasaxrCobad. magram feraZe oTaxidan ukve SeumCnevlad gaparuliyo. asmaTis saCuqrebi adre, rusTavelis Teatri gastrolebze matarebliT midioda da sadgurSi zRva xalxi acilebda, xolo yoveli warma-tebis mere, maT ukve - okeane xalxi xvdeboda. gamcilebeldamxvedrebis ricxvSi iyvnen, gias “marjaniSvileli” megobrebi: amiran buaZe da asmaT tyablaZe, romlebsac TeTri SuriT “SurdaT” gias xSiri wasvla-mosvla.

103


erTi gacilebisas, asmaTma megobrulad usayvedura gias: -ra aris biWo, rom Camodixar gastrolebidan, yvelasTvis raRac Camogaqvs da me ratom miviwyebo. Teatris gastrolebma amjeradac triumfiT Caiara da Tbilisis vagzlis baqanze damxvdurebis teva ar iyo. da ai, matareblis vagonebi “simdis� mocekvave qalebiviT, narnarad Semocurda baqanze. xalxi eZebs Tavis nacnobebs da axloblebs. msaxiobebi fanjrebSi arian gadmoyudebuli da isinic, mouTmenlad elian axloblebTan Caxutebas. erT-erTi vagonis karebSi gadmokidebuli, dgas gia feraZe da damxvdurebSi eZebs viRacas. rodesac xalxis jgufSi, Soridan Tvali mokra asmaTs, yvelas gasagonad, xmamaRla gahyvira: -asmaT! tyablaZe! naxe ra Camogitane! xelSi eWira qalis wiTeli bikini, feradi lifebi, foxano nifxavi da rac Zali da Rone hqonda, xalxis dasanaxad droSasaviT aqnevda. gviani zari erTxel asmaTi, nanuli da gia, zeikosTan SerCen da gvianamde qeifoben. isedac seriozuli asmaTi, amjerad manqaniT iyo. wveTs ver svamda da verc ilxenda. gaxda Ramis 2 saaTi. moqeifeebi gaxurden. zeiko arcerT instrumentze ar ukravda, magram saxlSi pianinoc hqonda da gitarac, radganac mis ojaxSi namdvili qeifis feierverkebi imarTeboda, xolo qeifi simReris gareSe, igivea, rac sadili marilis gareSe! zeiko rodesac kargad Seqeifiandeboda, aiRebda gitaras, TiTiT iRebda erTad erT akords, monotonurad Camokravda simebs, yovelgvari riTmis gareSe da romansebs mReroda, guldamwvari xmiT. gia formaSi iyo da sufris wevrebi sicilisagan ixoceboden. gias, marto TiTi rom eCvenebia, imazedac ki cremlebi sdiodaT. asmaTi daiRala, magram megobrebs gvian RamiT umanqanod ver tovebda. giasi eSinoda. SigadaSig gia, saeWvod gadioda oTaxidan da male, isev ukan brundeboda.

104


rogorc mere gairkva, gia Turme urekavda asmaTis dedas da Secvlili xmiT eubneboda: -qalbatono! asmaTs gadaeciT, rom dareka kote Toloraiam da rodesac mova, aucileblad damirekos, gadaudebeli saqme maqvs. gia sufraze brundeboda da dros welavda. cdilobda asmaTi rac SeiZleba gvian dabrunebuliyo saxlSi. batoni kote Toloraia, Tamaz Toloraias mama, ufrosi Taobis msaxiobi, axlad gadmosuli iyo rusTavis Teatridan marjaniSvilis TeatrSi, sadac mas did pativs cemden, gansakuTrebiT axalgazrdebi. gias kidev orjer daurekavs asmaTis dedisaTvis, gadaumowmebia, xom ar mosula asmaTi da didi bodiSis moxdiT kvlav gaumeorebia “batoni kotes Txovna”. rogorc iqna daamTavres qeifi, risi momaswavebeli iyo zeikos Cveuli daskvniTi fraza: -“koncert akonCen! aba, medlena i grustna, daeSviT Tqven Tqven saxlebSi”, rac gasaCivrebas ar eqvemdebareboda. megobrebis saxlebSi Camorigebis mere, asmaTi ukve gamTeniisas misula saxlSi. dedas ar eZina, mis mosvlas eloda da mosvlisTanave Sewuxebulma gadasca “batoni kote Toloraias Txovna”. ukve 5 saaTi iyo dawyebuli. asmaTma ifiqra, rame xom ar uWirs baton kotes? ver mixvda darekvis mizezs, ifiqra guli aqvs cudad da manqana xom ar sWirdeboda? mcire WoWmanis Semdeg, mainc daureka: -batoni kote brZandebiT? – hkiTxa, rodesac gaigo yurmilSi, naxevradmZinare mamakacis xma. -diax! vin brZandebiT? -me asmaTi var tyablaZe.... -vin? vin? ikiTxa jer kidev ZilburanSi myofma kacma. -asmaTi var! asmaTi! tyablaZe! Tqveni TanamSromeli! batono kote, Tqven dagirekiaT CemTan da dedasTvis giTxoviaT, aucileblad, mosvlisTanave damirekoso. -meee? damirekiaaaa? Seni deda...sTan?? vis dedasTan? Svilo asmaT me arsad damirekia, Sen Tavad xom ar gagirekia am uTenias... asmaTi uceb mixvda saqmis viTarebas da Zneli misaxvedri ar iyo, Tu ra durakis rolSi Caagdo igi gia feraZem. didi bodiSebi uxada baton kotes da uxerxuli mdgomareobidan Tavis dasaRwevad, amjeradac mouxda gia feraZis CaSveba.

105


angariSsworeba siciliT gia, amiran buaZe, nanuli sarajiSvili, asmaT tyablaZe, sxva megobrebTan erTad, wavidnen asmaTis mSobliur duSeTSi. iq magra moulxines da dadga ukan dabrunebis Jami. megobrebi mxolod erTi manqaniT iyvnen Casulebi. iq ukan wamosasvlelad daemataT asmaTis deda, mezobeli da taqsis Zebna mouwiaT. ufrosebi Casuli manqaniT gaistumres. gia, nanuli, amirani da asmaTi taqsiT wamoviden. jer kidev duSeTSi gaxurda gia, man duSelTa kiloze aawyo misi oxunjobani da dawyvita xalxi siciliT, gia, xom dauSreteli energiiT iyo savse da man taqsSic gaagrZela maimunobebi, miTumetes, rom kargad SezarxoSebulic iyo. mas arc nanuli da amirani CamorCnen da manqana sicil xarxariT uaxlo-vdeboda Tbiliss. bedad iumoris damfasebeli mZRoli SexvdaT. manac imdeni icina, rom orjer mouwia manqanis gaCereba. Tvalebi cremliT qonda savse sicilisagan da SeeSinda avaria ar gaekeTebia. madlieri ucxo msmenelis danaxvaze, gia gagiJda. miayara da miayara oxunjobebis seria. rogorc iqna CamoaRwies qalaqamde. molaparakebisamebr, kampania didubis metrosTan apirebda Camosvlas.. didubis metros siaxloves, sicilisagan dauZlurebulma mZRolma ganacxada: -arsadac ar CamogsvamT! imdeni vicine dRes, rom Cem sicocxleSi amdeni ar micinia. arc Tqveni fuli minda, ise dagarigebT. gamxiarulebulma mZRolma yvelani Camoariga saxlebSi ufasod. mgzavrobis safasuri, megobrebma, gias oxunjobebiT gadaixades. kasri telefoniT gaTamaSebas verc eliso gudiaSvili gadaurCa. analogiur mdgomareobaSi, erT erTi qeifisas, sadac gias megobrebTan erTad, elisoc iyo, gias SeumCnevlad daurekavs elisos bebiisaTvis da reJisoris asistentis saxeliT daubarebia, rom eliso xval diliT 9 saaTze mosuliyo kinostudiaSi, kinofilm “kasris� mTavar rolSi, sacdeli kadrebis gadaRebaze #234 oTaxSi. saxlSi dabrunebul elisos mTeli ojaxi gaxarebuli daxvda.

106


-bebo Semogevlos, kinostudiidan darekes, mTavar rolSi giReben- sixaruls ver malavda bebia. -rogorc iqna dagvadga saSveli, dafasdeba Seni niWi Svilo- xarobden mSoblebi da rodesac gakvirvebul elisos, bolos da bolos gaagebies, Tu raSia saqme, masac gaexarda, magram erTi ram Crdilavda am sixaruls, kerZod is, rom diliT 9 saaTze unda yofiliyo kinostudiaSi. eliso saSineli Zilisguda iyo da gvars amarTlebda. oRond adre ar amdgariyo, erCivna mere mTeli dRe ewvalebiaT. magram amjerad, xelovneba moiTxovda msxverpls da elisoc mzad iyo, monatrebuli msxverplis gasaRebad. diliT mTelma ojaxma erTad gaaRviZa, daapura, mokazma da sazeimod gaacila kinostudiaSi. bebiam sanTeli daanTo, pirjvari gadawera da RmerTs SesTxova misi sayvareli SviliSvilis daxmareba. eliso droze gamocxadda kinostudiaSi. pirveli ucnauroba, rac mas TvalSi moxvda iyo is, rom Cveulebrivad WianWvelebis budesaviT xalxsavse kinostudiaSi TiTqmis aravin iyo. dauwyo Zebna meore korpusis 234-e oTaxs. Semoiara Zveli kinostudiis bevri oTaxi da 234-e oTaxi versad naxa. mere gaaxsenda da eZia kinofilm “kasris� gadamRebi jgufi. magram amaod. -ra kasri? ris kasri? SeuRrina erTma TanamSromelma, romelic erT-erT oTaxSi, marto svamda Cais. mesame aRmoCena razedac elisos miuTiTa kinostudiis darajma, iyo is, rom im dRes, kviradRe yofila da kvira, mTel Cven diad sabWoTa yveyanaSi, yvela qveynidan SeerTebuli proletarebis, dasvenebis dRe iyo. manve anazdad daayola, rom dRes fexburTis moTamaSe gia feraZis da misi megobrebis garda studiis teritoriaze aravin iyo. feraZis gvaris xsenebaze elisos elda eca. mixvda, rom es yvelaferi misi morigi boroti xumroba iyo da gacecxlebuli gaemarTa fexburTis moednisaken. giam, rodesac dainaxa Cqari nabijiT misken momavali ganrisxebuli eliso, romelic mzad iyo misTvis Tvalebi gamoekortna, daaswro, farTod gaSala xelebi, RimiliT da laquciT Seegeba elisos:

107


-ai, eCoc mosulaaaa! biWebo, axla wavediT ludis dasalevad. aqve ludis barSi, kargi “kasris” ludia. elisos ki Zalian uyvars “kasris” ludi. ra unda eqna elisos. rom SeZleboda kasrSi CaaxrCo-bda gias, magram feraZe, xom feraZe iyo da es misi boroti xumroba arc pirveli iyo, da albaT arc ukanaskneli..

morze megobrebi sul Tan axldnen. ar uyvarda saxlSi marto darCena erT erTi aseTi xSiri stumri, romelic mohyavda saxlSi, iyo amiran buaZe. isini gvian RamiT naqeifrebi movidnen da daiZines. diliT gias loginSi ver gaaCerebdi, rac unda naqeifari mosuliyo diliT adre dgeboda, icvamda kedebs da midioda fexburTis saTamaSod. amjerad igi Cveulebisamebr adre adga, oRond fexburTis magivrad nabaxusevze ludis amosatanad Cavida gastronomSi, maSin ase erqva dRevandel “markets”. gias oTaxi da dedis oTaxi erTmaneTs emijneboda. diliT, rodesac dedas wamali an wyali moundeboda, gias moukakunebda kedelze. am daTqmul signalze, gia gaakiTxavda da igebda Tu ra sWirdeboda. dedam ver gaigo im Rames verc gias gvian mosvla da verc saxlidan adre gasvla. diliT mas wamali mounda da gias miukakuna. amirans ukve gaRviZeboda da kakunis xmaze manac kakuniT upasuxa. cxadia araferi icoda am ojaxuri signalizaciis Sesaxeb. dedam amjerad orjer daakakuna. amiranmac orjer upasuxa. daakakunes samjer ufro energiulad, amiranma sami dakakunebiT, aseve energiulad upasuxa. Tina adga, moicva xalaTi da saZinebelSi gamovida. dainaxa mwoliare amirani. rodesac raime ar sruldeboda ise rogorc mas undoda, masSi iRviZebda Soreuli svani winaprebis sisxli, (JorJolianebi, xom warmoSobiT svaneTidan arian) da mtrisas misi gabrazeba. -Se oxero! ra morzes anbans meTamaSebi, rom gikakuneb iqneb vkvdebi, ar unda gaigo ra xdeba?

108


dabneulma amiranma Tavi Cayo sabanSi, am dros giac movida da ixsna megobari. mocurave buaZe gia, amiran buaZe, beso xidaSeli da “goWo” miqautaZe, zafxulis erT cxel dRes avidnen Tbilisis zRvaze sabanaod. megobrebi moewyven qvian napirze da saswrafod daiwyes tanze gaxda. marto gia ijda Cacmuli. -ras Svebi biWo? ratom ar ixdi? –hkiTxa amiranma. -giJi xom ara xar! mand ra Camiyvans. curva ar vici. amiran buaZe gawvalebuli iyo gias xumrobebiT da boroti gaTamaSebebiT. axla ki bedma misca SesaZlebloba giasTvis samagiero miezRo. -modi biWo, nu geSinia, aq ara var? me gaswavli. ar dagaxrCob. -ara! ara! meSinia. Tan aq uceb Rrmavdeba da mand ra Camomiyvans. amasTan, amboben Tbilisis zRvaSi “vadalazebi” arian, mocuraveebi fskerze CayavT, mere Wirisuflidan fuls iReben da viTom “poulobeno”. -“vadalazebi” ara torola-agulavda amirani-wamo Se arifo, nu geSinia. giam mainc gaixada tanze. amiranis da megobrebis Tvalwin mivida wyalTan, Cayo fexis TiTi, moibuza da ukan dabrunda. -ara Zmao! civia. me aq davrCebi, bavSvobidan wylis SiSi maqvs.. -ei, Se goimo, me Caval axla da wyals mogitan Sublis dasasveleblad-warmosTqva siciliT amiranma da qvebidan wyalSi iskupa. “goWo” da beso eSmakuri RimiliT miyvnen megobars. maT kargad icoden, rom gia TevziviT curavda yvela stiliT da mixvden rac moxdeboda. rodesac mocuraveebi moSorden napirs, amirani wylidan agrZelebda gias dacinvas, sxva damsveneblebis gasagonad: -ei, biWo, amxela kacma curva rogor ar iswavle. Camodi, ici ra kargia- nebivrobda amirani. giam moicada garkveuli dro. wynarad adga. avida erT erT qvaze, aRmarTa xelebi maRla da artistulad, xmamaRla gasZaxa: -amiran buaZe! axla dadga Seni aRsasrulis Jami! lampreduzo, meduzo! da lamazi kamara naxtomiT CaeSva wyalSi. jer brasiT,

109


mere baterflaiT, mere ki kroliT miuaxlovda ukve gafiTrebul amirans. igi mixvda, rom feraZem axla namdvilad gaacura da cudi dRe eloda, magram ukve gvian iyo. giam miscura amiranTan, daawva Tavze xeliT, CaayvinTia erTjer, meored, mesamed, rasac axlda, amoyvinTvis momentebSi, amiranis ganwiruli yvirili: -feraZe, mapatie to. ar damaxrCo, bodiSs gixdi to. axla gias dro movida da TamaS-TamaSiT, wylis ylapva-ylapviT gamoiyvana galurjebuli amirani napirze.

saidumlo parki. giam gastrolebiT moiara msoflios 11 qveyana. gastrolebidan yovelTvis saCuqrebi Camohqonda yvela axlo megobrisTvis. visTvis perangi, vis fexsacmeli, vis jinsebi. megobrebisTvis araferi enaneboda, marTlac bevrjer TiTon tanze gauxdia da megobrisTvis miucia, deda xandaxan gakenwlavda: Se ubeduro “yvavs ar hqonda, bus gahqondao” Senzea naTqvami. gia dinjad brZnuli gamometyvelebiT aforizmiTve pasuxobda: Tinajan! esecaa naTqvami, “rasaca gascem Senia, rac ara dakargulia”o. Tina bolo sityvas ar SearCenda aravis da amatebda: -es asec iTqmis, “rasaca gascem Senia, rac ara, xom Senia da Senia!” mis mier Camotanil nivTebs Soris iyo gansakuTrebulad gasaidumloebuli erTi didi parki, romelsac igi CamotanisTanave saguldagulod malavda. rogorc Semdgom irkveoda am parkSi hqonda misi sayvareli samaimuno suvenirebi: gasaberi xmovani buStebi, niRbebi: dawyebuli fidel kastros, luis korvolanis da amerikis prezidentebidan, damTavrebuli micvalebulis saSineli gamosaxulebiT, romlebic ise naturalisturad iyo damzadebuli, Txeli rezinisagan da saxis zedapirs ise mWidrod ekvroda, rom namdvilisagan garCeva Zneli iyo. aqve iyo plastmasis xoWoebi, buzebi, morielebi, romlebsac, nel nela aCenda, sul Tan atarebda jibiT da xSirad iyenebda sxvis gasamxiaruleblad an SesaSineblad sxvadasxva situaciaSi. gasaber buSts sufraze SeumCnevlad daudebda viRac gansakuTrebiT gapranWul qaliSvils da misi skamze dajdomisas qvevidan iseTi gabmuli prawa-pruwi ismoda, rom mTeli sufra misken trialdeboda da gawiTlebuli qaliSvili sufridan Tavqudmoglejili garboda.

110


xan tarakans an buzs Caugdebda vinmes SeumCnevlad WiqaSi, an saWmelSi da gulgaxeTqili “msxverplis” Tvalwin wynarad amoiRebda Wiqidan da pirSi Caidebda. “micvalebulis” gamocxadeba gia rogorc ki brundeboda gastrolebidan, iwyeboda monatrebuli megobrebis ganuwyveteli svla misi saxlisken. erTxelac karze zaria. giam gaixeda saTvalTvalo WuWrutanaSi da dainaxa megobari, amiran buaZe. Cumad Sevida oTaxSi, gaikeTa micvalebuli qalis rezinis niRabi, Caicva bebias xalaTi da welSi mokuntulma, joxiT xelSi gauRo karebi da imqveyniuri xmiT SeipatiJa saxlSi. amirans guli kinaRam gauskda, marTlac saSineli Sesaxedavi niRabi iyo. -vaime! -iyvira amiranma da meeqvse sarTulidan pirvel sarTulamde sirbiliT Cairbina da Tan iZaxda: -vaime, feraZe xar, feraZe xar, xom vici rom feraZe xar....

naCuqari niRabi es saSineli niRabi Zalian moswonda Cveni biZaSvilis, gizo nikolaiSvilis qaliSvils, patara naTias da giamac ar awyenia da niRabi aCuqa. gaixara bavSvma da xan sad atydeboda misi megobrebis wivil kivili da xan sad. im periods daemTxva gizos dedis gardacvaleba. gia rasakvirvelia, yoveldRe dadioda panaSvidebze. erTxelac gia da naTia panaSvidze sadarbazoSi idgnen. am dros samZimarze modioda gizos mezobeli, welSi mokakvuli moxuci qali, gaSlili WaRara TmebiT, romelsac saxe mTlianad danaoWebuli hqonda. moxuci rom gascda naTias, gia eubneba: -naTia! Sen mieci Cemi naCuqari niRabi am Sen mezobels? naTiam jer ver gaigo raze iyo saubari, xolo roca am mezobels Sexeda yvelafers mixvda da pirze xelafarebuli, sicil-siciliT Cairbina kibeebi da gaecala iqaurobas.

111


gabrazebuli reigani cnobilma telediqtorma abon ciciaSvilma, eTerSi warmoTqva cnobili teqsti: -“amerikis prezidents, reigans nu daaviwydeba cnobili qarTuli andaza: rac mogiva daviTao, yvela Seni TaviTao”... da amaze mTeli qalaqi Radaobda. meore dRes, diqtors gia daxvda televiziis derefanSi, Sav kostumSi, reiganis niRbiT da Soridan dauZaxa: -batono! abon! ra ginda Cemgan? ratom ar damanebeb Tavs! da cnobili komentatori sanam gia miuaxlovdeboda, rbilad rom vTqvaT, gaognebuli neli taatiT cdilobda ukan studiaSi Sesvlas.

beso da gia saxinkleSi giam miakiTxa besos samxatvro akademiaSi. besos ferweris leqcias ukiTxavda farnaoz lapiaSvili da misi leqciis gacdenas studentebi ver bedavden. gia daeloda leqciis bolomde da besos uTxra -babuSkebma pensia miiRes da Cemi wili Sevawere. pivas dalev? -maS, maS! gaexarda besos. -xinkali ginda? -aba ra to! -aba araysac dalev, ara? -vax, to!! Caviden da iqve kino “Tbilisis” axladgaxsnil saxinkleSi aiRes xinkali, qababi, ludi, as asi gramic gadakres da kargadac moulxines. beso misi gabaritebis proporciuli msmeli iyo da kargad SezarxoSebuli, kvlav akademiisken gaeSura. leqciebis mere beso mxiarulad dabrunda saxlSi. saxlSi misvlisas, dedamisi karebSive daetaka da dauwyo lanZRva: -Se kacis Ciro! Se liliputo! degenerato! ratom urtyamdi panCurs miliciels da ratom fsamdi quCaSi? beso gaSterebuli TvalebiT Sescqeroda dedas da ver gaego ra xdeboda. -gia feraZe rom ar yofiliyo, cixeSi amogalpobden, Se ubeduro!

112


bolos, rogorc iqna gairkva, rom gia yofila maTTan da beso ukiTxavs. saxlSi rom ar daxvda, uTqvams: -imitomac ar aris rom, igi miliciaSi, kpz-Si zis da iseTi rame Caidina, ar gamouSvebden Tu ki mSoblebi ar gadaixdiden jarimas. winaaRmdeg SemTxvevaSi miarWobden sam weliwads xulignobisaTvis. mis bedad, nacnobi Semxvda miliciaSi da daviTanxme jarimis gadaxdaze. mSoblebma, moifxikes jibeebi da rac fuli hqondaT gias gaatanes Svilis dasaxsnelad. ase dapatiJa giam, beso saxinkleSi “babuSkebis” fuliT da misi mSoblebis fuliT ki, meore dResac erTad kargad moulxines

beso da gia telefonis jixurTan gia da beso xidaSeli rusTavelze telefonis jixurTan idgen da didxans maimunobden da siciliT ixoceboden. iqve mdgomma milicielma uyura, uyura da bolos mivida da moiTxova gaclodnen iqau-robas. gia im wams mou-trialda da seriozulad mimarTa miliciels: -bodiSi, amxanago milicie-lo, aq imitom vdgevarT, rom am jixurSi es esaa unda dagvirekon. -maS kargi! iyaviT, oRondac gamvlelebs nu SeawuxebT! Tqva man da iqaurobas TviTon gaecala. nanulas “budka” gias Sexvda megobari da ekiTxeba: -gia, nanuli sarajiSvili rogor aris? -axla ara uSavs! adre sul valebSi iyo da Zlivs gaistumra axali biznesis wyalobiT. -ra biznesi aqvs amisTana? -ra da, rusTavelze daiqirava erTi kioski, da daawera “cxel cxeli Tbilisuri Worebi”. zis Sig mTeli dRe da gamvlel gamomvlelze, TiTo Wors maneTad yidis. imdeni aqvs Semosavali, rom male meore manqanis yidvasac apirebs.

113


baseinze gias xSirad Zalze saCoTiro nomrebic hqonda. im suvenirebs Soris, romlebic gias Camohqonda, iyo naturaluri zomis da feris, rezinis “ganavali”. gia SesaniSnavad curavda da xSirad stumrobda sacurao auzsac, sadac mravali Tbiliseli lamazmani dadioda gasarujad da gasapranWad. erTxel diliT, fexburTis TamaSis Semdeg, gia megobrebTan erTad mivida auzze. iq ukve emzadebodnen sanebivrod “foe-foe” qalbatonebi. sanam isini auzSi Cavidodnen, giam SeumCnevlad Seacura wyalSi “ganavlis” fituli. rodesac qalebma dainaxes wyalze motivtive “ganavali”, atexes wivil-kivili, mouxmes direqtors. gansakuTrebiT Relavda erT-erTi raikomis mdivnis meuRle. -es aRmaSfoTebelia! rogor SeiZleba amis atana! Cveni fexi ar iqneba am auzze. me amas ase ar davtoveb da sxva... gia mivida masTan da mimarTa: -nu nerviulobT qalbatono, axlave movaSoreb am saZaglobas! umalve wyalSi gadaxta, CayvinTa da pirdapir “ganavalTan” amoyo Tavi. piri daavlo da wynaradve curviT gamoitana. gaognebul qalbatons mimarTa: -amaze nerviulobdiT qalbatono? da miawoda daWmuWnuli rezinis naWeri.

zeikos “saeWvo” purmarili. erTxel gia, nanuli sarajiSvili da amiran buaZe “paxmeliaze” diliT miadgnen zeiko bocvaZes. fuli arc erTs ar hqonda, zeiko ki maTi xSiri maspinZeli iyo. arc zeikos hqonda im dros fuli. igi TeatrSi rolebidan, ratomRac droebiTi SeuTavseblobis gamo, Tavisufali iyo da QWra-kerviT irCenda Tavs. amavdroulad zeikos xSirad patiJebden titulovani Tayvanismcemlebi restoranSi da iqidan, viTomda ZaRlisTvis, uamravi xoragi mohqonda, sinamdvileSi megobrebisTvis, romelic yovelTvis hqonda macivarSi “moJoSkili”. amjeradac datrialda zeiko Tavis koxta samzareuloSi da gauSala sufra sulmixdil megobrebs. wina dRiT mezoblis dasaflaveba yofila da Wirisufalma ojaxma, mosaxsenebeli daugzavna mezoblebs. magidaze gaCnda: moxarSuli zuTxi, saTali, xaSlama da rodesac amas Silaflavi moayola da zeiko gavida tkbili flavis Semosatanad, giam Tqva:

114


-aman iseTi qelexis purmarili gagviSala, rom mgoni micvalebulic eyoleba sadme damaluli. adga da iqve zeikos saZinebelSi Sevida. swrafad daalaga muTaqebi zeikos sawolSi, gadaafara zewari, gaaswora ise, TiTqos vinme iwva da gafarTovebuli TvalebiT gamovarda iqidan. -xom giTxariT, marTlac mkvdari yavs, Tu ar gjeraT midiT, naxeT. nanuli da amirani ZaliT Seagzavna saZinebelSi. loginSi zewargadafarebuli “micvalebulis� damnaxavi SeSinebuli nanuli da amirani yviriliT gamovardnen saZineblidan da kibeze daeSvnen. zeikom bevri icina, mere aryiT Zlivs daamSvida SeSinebuli megobrebi. zeikos dabadebis dRe zeikos dabadebis dRe 13 agvistosaa, roca TbilisSi gagania sicxea da yvela cdilobs sadme gril adgilas an mTaSi an zRvaze gasvlas. zeikosTan yovel wels imdeni megobari iyrida Tavs, saRamoze mis ezoSi, rom iubilari xumrobiT ambobda: -qalaqSi rom gaxval quCaSi TiTqos aravin araa, yvela dasasveneblad aris wasuli, es oxrebi, maincdamainc Cem dabadebis dReze Camodian TbilisSi, Tu raSia saqme?

erT welsac 12 agvistos zeiko mirekavs: -biZiniC! rame unda miSvelo, ram moaSia am xalxs gagania sicxeSi, imdeni rekavs da xval mosvlas apirebs, rom Cem saxlSi fexze dasadgomi adgilic ar iqneba. me davamSvide. vuTxari xval dilas 10 saaTisTvis mzad yofiliyo. daereka Temur kldiaSvilTan da nana keTilaZesTan, romlebic SesaniSnavi momlxeni Tanamesufreebi iyvnen da isinic

115


gamzadebuliyven. zeiko mendoboda, igi ambobda “biZiniCi, Cemi burjia, daeyrdnobi da dagiWerso” da xom undoda am “burjobas” gamarTleba. diliT gamouare manqaniT, uTxari am sicxeSi erTad- erTi adgili, sadac grila da Cvens meti aravin iqneba, Tanac veravin mogvnaxavs, aris Tbilisis zRva da Cemi iaxta “erosi”. zeiko pirvelad ar modioda iaxtaze, Zalian gaexarda, radganac yovelTvis mexveweboda zRvaze ayvanas. wamoiRo sabanao kostumebi, ganieri Calis qudi, gauareT Temuris da nanas, magram Temuri qalaqSi ar aRmoCnda. me, zeiko da nana, wavediT zRvaze. zeikosTan misvlamde gaviare bazarSi, viyide yvelaferi, rac saWiro iyo sazRvao purmarilisaTvis. ai, avediT iaxtaze, auSviT afrebi da gavediT zRvaSi. zRvaze iaxt klubis zeviT aris erTi Tvalidan mofarebuli patara yure da iq Cavagde Ruza. qalebi mwvanilis garCevas, salaTis keTebas da sufris gaSlas Seudgen. me, boTlebi Cavawyve badeSi da CauSvi wyalSi Casaciveblad. gavSaleT sufra kaiutaSi, sadac magidasTan 7 kaci eteva Tavisuflad. Cven ki mxolod samni viyaviT. daiwyo zeikos uCveulo dabadebis dRe. nel-nela, auCqareblad vwrupavT: vin Sampaniurs, vin arays. dagvcxeba, CavdivarT wyalSi, vbanaobT, amovalT isev vwrupavT. nana gaxurda simReriT, me ki gavibere banis TqmiT. varT am netarebaSi da gancxromaSi. ar ki vicodiT, Tu ra mzaddeboda Cvens Tavs... SuadRes, roca aravin pasuxobda zeikosTan tele-fonze, gia feraZem ifiqra telefonia gafuWebuli da miadga zeikos saxls. rasakvirvelia iq aravin daxvda, garda zeikos mdgmurisa, latvieli veebe-rTela ZuZuebiani skaiasi, romlis am simdidreebze Tvali eWiraT zeikos “bunkeris” yvela mamr wevrs, murman giorgaZidan dawyebuli, “Saqara” gizo nikolaiSviliT damTavrebuli. giam skaiasgan gamoarkvia, rom zeikos, diliT moakiTxa ilikom manqaniT da sadRac waviden, ise, rom araferi daubarebiaT. ar daWirda gias bevri fiqri, ucbad mixvda sad viqnebodiT da swrafad moifiqra “SurisZiebis” meTodic. gamouara nanuli sarajiSvils, atexes rekva axloblebSi: ariqa, zeiko zRvis mekobreebs moutaciaT, gaupatiurebas upireben da unda

116


gavaTavisufloTo. Sekriba saWiro raodenoba xalxi, rom CvenTvis mwared enanebia gias gareSe qeifi da megobrebiT savse ori manqaniT amogvakiTxes iaxt-klubSi. iaxt klubi erTad erTi adgili iyo msoflioSi, sadac gia feraZes icnobden, rogorc Cems Zmas, daarCen adgilebSi ki, yvelgan me viyavi gia feraZis Zma. amasTan dakavSirebiT erTi SemTxveva maxsendeba. adre, gia midioda moskovSi. man icoda, rom me moskovSi, sastumro “rosiaSi,� kargi nacnobi administratori myavda da uTxari: -mixval sastumroSi. ikiTxav elizaveta petrovnas. etyvi, me iliko feraZis Zma var da nomeri garantirebuli geqneba. gia ori kviris mere dabrunda moskovidan. me vkiTxe: -ra qeni? dagexmara Cemi nacnobi? -ki rogor ara damexmara, magram, rom vuTxari: iliko feraZis Zma var meTqi, man mkiTxa: romeli iliko feraZis? artisti gia feraZis Zma rom aris? ai ase, erTxelac ar moiTmina giam, iliko feraZis Zmoba, romelic mere uxvad gamoadga. daubrundeT iaxt-klubs. ras vifiqrebdi, rom konspiracia damWirdeboda, amitom ar daubare klubSi, rogorc amas xandaxan vakeTebdi, vinc unda mosuliyo, CemTan ar gadmoeyvanaT, magram rom davfiqrdi, esec sisulele iyo, gia feraZes verc zRvaSi da verc caSi versad daemalebodi. Cveni qeifi iaxtaze Sesulia im stadiaSi rom qalic da kacic fexze adgomiT vsvamdiT sadRegrZeloebs. Tamadas kiT-xva ar undoda, ukve zeiko Tamadobda. vinc unda dageniSna Tamadad, mesame, meoTxe sadRegrZeloze zeiko CamoarTmevda Tamadobas, amas ver ubedavda mxolod Temiko CirgaZes da ujia avalians, radganac maTi dauokebeli energia da iumori, SeuZlebeli iyo, sxvis raime CarCoebSi mogeqcia. zeikosTan ufro xSirad, ujia Tamadobda da misi Tamadoba es iyo iumoris, parodiis, pantomimis da yvelaferi sasacilos nazavi, ganumeorebeli speqtakli, xolo Tu sufraze gia feraZec iyo, rac xSirad xdeboda, maSin WamisTvis vis ecala, xalxi sicilisagan cudad xdeboda. iaxtaze moqeifeebi, varT gancxromaSi da gvesmis raRac ucnauri yvirili da yiJina. gamovyavi Tavi kaiutidan da ras vxedav. ori

117


kateri savse xalxiT, moemarTeba iaxtisken. mowinave kateris cxvirze dgas “mekobre”, mezRvauris “telniaSkaSi” Cacmuli, calTvalaxveuli gia feraZe da yviris: - na abordaJ! - “zRvaSi modis kateri iob tvaio materi! “ da iaxta gaivso mekobar-megobrebiT. rasakvirvelia yvelas gagvexarda... mere, saRamoxans, meore amosvlaze, miematen Cemi megobrebi mito varZelaSvilis TamadobiT, romlebmac gaiges, rom ilos iaxtaze purmarilia da saboloo jamSi, iaxtaze 22-ma kacma moviyareT Tavi. “viwro wris qeifi”, rom CaiSala es naTelia, magram iaxta, rom ar CaiZira amazec madlobeli davrCi. naxevar xalxs vinc zRvaze amovida, zeiko saerTod ar icnobda. -ai, biZiniC RmerTma damsaja. saxlSi rom davrCeniliyavi, nacnobebSi mainc viqnebodi da siviwrovisgan gverdebi ar damemtvreoda. -ara zei! RmerTma ki ara, Cemma oxerma Zmam dagvsaja da axlave mivxedav saqmes. me fuli cota mqonda darCenili. gias auxseni situacia da man Tavisi mekobris formiT da zeikos “SlapiT” Camoiara yvela da ZaldatanebiT, viTom marTla ayaCaRebda, zogs viTom sayures xsnida, zogs gulze Camokidul Zewkvs da sabolood sakmao Tanxa Seagrova. kateriT gadavediT napirze, movitaneT dasalevi da qeif-qeifiT, banaobiT da gias gauTavebel lazRan-daraobaze sicil-xarxariT, gvian Rames mSvidobianad davasruleT zeikos cxovrebaSi pirveli dabadebis dRe sazRvao emigraciaSi da Cemda sasixarulod, RmerTis wyalobiT, aravin ar damxCvala.

uTo rusTavelis Teatri gemiT midioda gastrolebze saberZneTSi. baTumidan Caviden odesaSi da saberZneTSi gasvlis wina dRes, yvelani sazRvargareT gasayidi saqonlis sayidlebze apirebdnen wasvlas. am dros gia ukve brundeboda qalaqidan, didi mZime SekvriT, romelsac Zlivs moaTrevda. gagiJden cnobismoyvare msaxiobebi. etyoba giam raRac karg rames miagno da Cven gvimalavso. gayvnen gias kaiutaSi da naxes, rom mas uToebis didi Sekvra mihqonda. -ruseTis uToebze saberZneTSi didi moTxovnilebaa da Zalian momgebianad gadiso!

118


gavardnen msaxiobebi da odesaSi swrafad Seqmnes uToebis deficiti. rodesac gemi gavida odesidan, giam uTos carieli yuTebi sxvebis dasanaxad wyalSi moisrola da Semdeg gemis sxvadasxva kunWulSi emaleboda ganrisxebul megobrebs. qalis mowmoba gias sakuTari manqana arasodes yolia, magram umanqanobas ar uCioda, sul nacnob megobrebis manqaniT dadioda, megobrebi mas uars ver eubneboden, inspeqtorebi ki cnobdnen da problema arasodes Seqmnia. ara marto TbilisSi, moskovSic ki, igi xan andrei mironovis bmv-Ti dagrialebda, xan ki aleqsandre abdulovis 07 JiguliT. erTxel gia misi megobari gogonas manqaniT midioda. gaaCera inspeqtorma, rome-lic etyoba soflidan axali Camosuli iyo da gia ver icno. -Tqveni sabuTebi-moTxova gias. giam miawoda sabuTebi. inspeqtorma daxeda qalis sabuTebs da gakvirvebulma Sexeda gias: -qalbatono manana! ratom arRvevT moZraobis wesebs?-niSnis mogebiT mimarTa gias. gia gadmovida manqanidan, wynarad aarTva xelidan sabuTi da minazebuli xmiT, keklucad upasuxa gaognebul inspeqtors: -kargi ra! me Cemi gaWirveba meyofa! da ukanalis qneviT, qaluri mixvra moxvriT Cajda manqanaSi, daqoqa da adgilze gaqvavebul inspeqtors miaZaxa -Cao!

kaklis muraba gias axlobeli megobrebi iyvnen Tamaz seferTelaZe, daTo abesaZe da malxaz TavarTqilaZe, “ciferi trios” momRerali biWebi. rodesac isini pirvelad miemgzavreboden germaniaSi gastrolebze, sazRvargareT bevrjer namyof, gamocdil megobars, gias moadgen, rCeva darigebisaTvis. giam rasakvirvelia “Wkua daariga” biWebs da seriozuli saxiT urCia gasayidad waeRoT lagodexis qarxnis kaklis muraba, da xazi gausva, “lagodexis”, radganac iq am produqts reklamas

119


ukeTeben da masze didi moTxovnilebaao! daujeres. waiRes blomad lagodexis kaklis muraba, romelic rasakvirvelia, SerCaT xelSi da iZulebuli iyvnen nawili sastumroSi daerigebinaT gemrieli suvenirebis saxiT, nawili Tavad mieyolebinaT Caize da TiToeuli tkbili kaklis Wamisas, simwriT ayolebden gias ginebas: -ox! feraZe Seni....

botkini studentobisas daemarTa botkini da davawvineT infeqciur saavadmyofoSi. iqac gaagiJa mTeli medper-sonali. masTan erTad viTom da analizebze, specialurad dawva, masaviT Wkuamxiaruli soso JRenti, romelsac giam “CurCxela” Searqva. gia xumroboda: Cemi xaTriT sosom, Zalad daimarTa botkinio. eqimebi gawamebuli yavdaT reJimis xSiri darRveviT. moakiTxavda beso xidaSeli da avadmyofis pijamoebiT iparebodnen dabadebis dReebze samaimunod. Tan mihqondaT Ramis qoTnebi da sxva, marTlac saSiSi, infeqciuri ucnauri inventari. misvlisas, ojaxebSi improvizirebul speqtaklebs awyobdnen da sicilisagan, cremlebamde mihyavdaT damswreni. maTTan erTi buzRuna da damsmeni, somexi avadmyofi iwva. gansakuTrebiT gia amoiCema, romelsac yvelaze meti aurzauri Sehqonda palataSi da xSirad asmenda eqimTan. giamac ar daaklo “yuradReba” da “Spioni” Searqva. erTxel am “Spions” analizebi unda Caebarebina. im ganyofilebaSi iyo sam kabiniani tualeti da avadmyofebs oynis gakeTebis Semdeg am tualetSi unda moegrovebinaT laboratoriisaTvis “masalebi”. Spions gaukeTes oyna da miadga tualets. magram samive kabina dakavebuli iyo. kabinebi winaswar daikaves giam da misma amfsonebma. Spionma daiwyo karze kakuni. uSedegod. mere gadavida muStebiT braxunze. xmas aravin iRebda, mxolod kabinebis daketili karebebis zemodan, papirosis bolis rgolebi amodioda. Spioni mixvda raSic iyo saqme, daiwyo win da ukan sirbili da yvirili: -gia, gamodi, RmerTi ara gwams!?

120


Spioni moikunta da cota xanSi saeWvod gaitruna tualetis gareT.. analizis Cabareba CaiSala. am dros kabinidan wynarad gamovida gia da uTxra: -ai, axla waval da eqims vetyvi, sabWoTa botkinelis pijamo rom dasvare da amayad gaiara. mas Semdeg Sercxvenili somexi ukve aRar “Spionobda”.

areuli analizebi infeqciur saavadmyofoSi aris Sardis gamokvlevis e.w zimnickis meTodi, rodesac avadmyofi dRe-Ramis ganmavlobaSi yovel 3 saaTSi agrovebs Sards qilaSi da mere ikvleven sxvadasxva daavadebebze. TiToeuli avadmyofis 8 qila, maTze qaRaldiT miwepebuli gvarebiT idga tualetSi. am qilebis raodenoba daaxlovebiT 50-s aRwevda. eqimebisTvis da avadmyofebisTvis qilaTa es simravle, did uxerxulobas qmnida da am ritualis Sesruleba bevr kuriozTan iyo dakavSirebuli. gia, ra giaa, es situacia salazRandarod rom ar gamoeyenebia. gia Sedioda Cumad tualetSi da dakrul qaRaldebs gadaawepebda da aurevda erTmaneTs sxvadasxva avadmyofebis qilebs, rac avadmyofebze metad eqimebs agiJebda. mere, im xsenebul “Spions” ar akmara zemoTaRwerili sasjeli da rodesac moZme somexi, dilis porcias moSardavda Tavis qilaSi, gia SeumCnevlad Sedioda tualetSi da mis sxva qilebsac SardiT avsebda. razedac es “Spioni” eqimebis risxvas imsaxurebda: -ra ver gagagebineT, rom marto erT qilaSi unda Caafsa da ara yvelaSi. ujavrdeboden sawyal gaognebul avadmyofs.

“sabWoTa botkineli” saavadmyofodan erT erTi gaparvis dros, sadRac iSovna didi yviTeli qaRaldis formati, romelic Tavad moxata da gamouSva kedlis gazeTi “sabWoTa botkineli” SarJebiT eqimebze, avadmyofebze, mkurnalobis meTodebze, zimnickis analizze, “Spionis” analizebis Cabarebaze, iumoristuli leqsebiT, romlis sanaxavad mTeli saavadmyofo modioda. es gazeTi mere didi xnis ganmavlobaSi kabinetSi ekida saavadmyofos mTavar eqims, araCveulebriv adamians, slava CxikviSvils, im didi benia CxikviSvilis SviliSvils, romlis Svilic Cven babua sergo JorJolianTan erTad iyo gadasaxlebaSi kamCatkaze.

121


dediko fafa minda... saavadmyofos merec, rasakvirvelia ar icavda reJims. dieta dauniSnes 6 TviT. yovel diliT deda ukeTebda fafas da iyo erTi Cxubi fafis Wamaze. erTxelac mravaljeradi xvewna-mudaris miuxedavad giam kategoriuli uar ganacxada fafis Wamaze. -kargi ra, Tavi damanebe, nu gamiwyale guli am fafiT. ar SevWam. dedas auvarda isterika. daagdo savse TefSi da fafa iatakze daiRvara. gia mixvda, rom zedmeti mouvida da samzareulodan gaiZurwa. cota xanSi Semobrunda ZunZuliT, trusebSi, kiserze gaukeTebia winsafari, xelSi uWiravs kovzi da moClefili patara aRua bavSvis xmiT mivida dedasTan: “dedito, fafa mindaaa!” Caicucqa da daiwyo kovziT iatakze daRvrili fafis Wama. konfliqti im wuTas ganimuxta. sul ase iyo. ra gind gabrazebuli yofiliyo deda giaze, sakmarisi iyo erTi misi mofereba, rom nebismieri daZabuli situacia ganmuxtuliyo.

“soiuzi” erTi

ambavic

minda gavixseno gias moskovis istoriebidan, romelic mis dasaxasiaTeblad saintereso detalia. es gaxlavT sxvadasxva kategoriis adamianebTan misi arastereotipuli qceva. gias megobari soso JRenti-“CurCxela”geologia. misma eqspediciam afxazeTSi avadxaraze aRmoaCina Zvirfasi feradi liTonis sabado da mTeli jgufi daajildoves im droisaTvis arnaxuli TanxiT. am Tanxis araCveulebriv dros-tarebad gadaqcevis saukeTeso adgili im dros, rasakvirvelia iyo, moskovi. da sosomac Caalaga tkicina ocdaxuTmaneTianebi sqel safuleSi, ojaxs didi xniT gamoeTxova da amayad gaemarTa moskovis dasapyrobad. bevri rom ar gavagrZelo, Caicva, daixura

122


da erT saRamos, mSvenier mandilosanTan erTad, specialurad daqiravebuli “volgiT” miaSura axladgaxsnil, im dros yvelaze prestiJul restoran “soiuzs”. aq moxvedra Cveulebrivi mokvdavisaTvis praqtikulad SeuZlebeli iyo. ras ar ecada soso, xan 25 maneTiani SeaZlia kariskacs, xan ra dapirda da xan ra, magram veraferi gaawyo, Sercxva kaci mandilosanTan. kariskaci Cveuli JestiT miuTiTebda warweraze: “specmomsaxureba”. vinc im dros moskovSi dadioda, maT kargad ician kariskacebis Jargoni, Tu ras niSnavs “specobsluJivanie,” “ne poloJeno”, “ mest net”, rodesac garedan SeuiaraRebeli TvaliT mSvenivrad Cans, rom TiTqmis mTeli restorani carielia da es regveni kariskaci ar giSvebs. problemis gadasaWrelad sakmarisi iyo cota moxerxeba, cota fuli da rac mTavaria kariskacebTan gansakuTrebuli midgoma. am xelovnebis mcodne ubadlo ostati iyo gia. misi Tavbrudamxvevi oxunjobani jer aognebda kariskacebs, mere ki sabolood ganawyobda misdami simpaTiiT da misTvis yvela karebi uproblemod iReboda. xalxi karebs iyo miseuli da SuriT Sehyurebda restoranSi Semaval maRal sazogadoebas. uceb Sveicari gamovarda karebidan, da daiwyo xalxis xeliT gawev-gamoweva: -gavataroT, gaecaleT, gamoatareT! xalxma koridori gaakeTa sapatio stumrebis gasatareblad. gaixeda sosom da ra dainaxa. gia feraZe or ulamazes msaxiob qalTan erTad Sedis restoranSi da kariskaci swored mas uTavisuflebda gzas.. soso uceb moego gons da rac Zali da Rone hqonda ibRavla: -giaaa, feraZeeee! soso var JRenti, miSveleee... ar miSveben... giam amayad gamoxeda, arc gaCerebula, kariskacs ise Caulaparaka: -es gamoatareT, CemTanaa... da gaiara. soso rasakvirvelia dauyovnebliv gaatares. mere ki... vinane-xumrobiT igonebda soso- netav ar gaegona gias Cemi xma. daiwyo ganuwyveteli drostareba dilidan-dilamde, rodis Tendeboda, sad gviRamdeboda, sad davdiodiT, saTvalavi ameria. praqtikulad ar gveZina. gias daRla ar etyoboda da sul axal axal feierverkebs awyobda. me ki energia da fuli male gamomelia da mesame dRes ukve saswrafo telegrama gavgzavne TbilisSi dasTan: -“izo. gzis fuli damaxmare. Seni soso”.

123


damsxvreuli “boklebi” gia da amiran buaZe, erT zafxuls SampaniurebiT aviden soso JRentTan saxlSi. gaSales sufra. sosom gamoiRo axladnayidi boklebi da siamayiT daayola: -es, ubralo Wiqebi ar gegonoT, davardnisas ar tydeba. daiwyes sma. Tamada gia iyo. man Tqva: -vici es boklebi, miWaxunebisas iseTi xma aqvT, kremlis kurantebi gegonebaT. sadRegrZelos damTavrebisas daiZaxa: -aba, kremli! kremli gavakeTiT da bokali iseTi kuTxiT magra miuWaxuna sosos, rom orive bokali wvril wvril namsxvrevebad daiSala magidis Tavze. Turme gias scodnia, rom am Wiqebs aqvs kritikuli wertili da Tu am wertiliT davarda an gverdidan raime Seexo mas, im wuTas imsxvreoda. soso gagiJda. -rogor, es albaT wuni iyo da gamoiRo meore wyvili bokali. giam kvlav gaaxura sadRegrZelo da kvlav daiZaxa: -aba, kremli! kremli! - isev jax! da orive daimsxvra. raRa bevri gavagrZelo, sanam sosos siamayiT nayidi 12-ve bokali, “aba. kremlis” ZaxiliT, ar dalewa, giam ar moisvena da soso, purmarilis magivrad, SuSis namsxvrevebs xvetda cocxiT xelSi.

bevri anekdoti dadis giaze. bevri marTalia, zogs ubralod miaweren mas, bevrs Tavad igonebda situaciis mixedviT, da es anegdotebi dResac axsovs sul sxvadasxva wreebSi mis mraval nacnob-megobars. aq moyvanili xumrobebi albaT mciredi nawilia maT gonebaSi darCenilisa da Tu am wignis mkiTxveli momawodebs, mis mier damaxsovrebul, gias “Cadenil” xumrobebs, Tu RmerTma ineba, maT momaval gamocemaSi mivuCen adgils.

124


milorava gias hqonda Cveva. Tu vinme mis xmas ver icnobda telefonSi, kiTxvaze: vin brZandebiT? ratomRac yvelas pasuxobda: -SoTa var milorava! da amiT axloblebi ukve cnobdnen gias. gia megobrobda daTo yifianTan da mTel mis ojaxTan, sadac igi miRebuli kaci iyo. daTos da gias bevrjer uTamaSiaT erTad fexburTic. rogorc ukve aRvniSne daTo eubneboda: Sen rom msaxiobobas Tavs daanebebde da fexburTisTvis seriozulad migexeda, Sengan didi fexburTeli gamovidoda. erTxelac didi xnis unaxaobis Semdeg, rodesac daTos fexi motexes espaneTSi, giam gaigo rom igi dabrunda da saxlSi iwva. giam daureka daTos, -vin brZandebiT? ikiTxa daTom. -daTo, SoTa var milorava! -gismenT batono SoTa! raze SewuxebulxarT. gia mixvda rom ver icnes misi xma da cota daseriozulebuli xmiT ganagrZo. -Cemo daTo, kantatas vwer fexburTze da mindoda TqvenTan gasaubreba Tu ar SegawuxebdiT. -ras brZanebT batono SoTa. me fexi maqvs motexili da vwevar, Tavisufali dro bevri maqvs, magram gareT ver gamovdivar. -Cemo daTo! Tu ar SegawuxebT me SemogivliT, albaT sul naxevar saaTs wagarTmevT. -ras brZanebT, ramdeni xanic geneboT batono SoTa! da Sexvedraze saRamos 7 saaTze moilaparakes. meti damajereblobisaTvis giam dawvrilebiT gamokiTxa misamarTi, sadarbazo, sarTuli, romelic rasakvirvelia kargad icoda da daemSvidoba Sexvedramde. saRamos 6 s. 30 w. gia rekavs yifianebis karze. iReba karebi. -o, gia mobrZandi, mobrZandi! raRac cali ybiT SeipatiJes. ojaxSi sagangebo situacia iyo gamocxadebuli, rogorc didi komunisturi dResaswaulis wina Rames, rodesac yvelaferi unda moeswroT bolo wuTebSi. yovelTvis sayvareli stumari gia feraZe, am situaciaSi misi mousvenari, xan utifari xumrobebiT

125


rasakvirvelia cota saxifaToc iyo da ver jdeboda dRevandeli oficialuri Sexvedris protokolSi. gverdze oTaxSi sufras Slidnen. samzareulodan ismoda Wadis comze xelebis tyapuni, sadRac gulgamgmiravad wioda mtversasruti. gia saswrafod SeuSves daTosTan, Tan gaafrTxiles, rom daTo ver aris kargad da didxans stumroba da gadaRla ar SeiZleboda. gavida xani, gaxda 7 saaTi, gia raRaceebs uyveba daTos. daTo xSir-xSirad saaTze iyureba. gia viTom verafers amCnevs da ganagrZobs Cveul maimunobas. gaxda 8 saaTi. igive situaciaa. SualedSi mezobelma dareka karze da ojaxSi erTmaneTs Tavebs axlidnen sapatio stumrisTvis karis gasaRebad. magram amaod. yvelas erTi dardi hqondaT, rom im situaciisaTvis zedmeti gia feraZe, vera da ver moiSores Tavidan. 9 saaTze daTos da jiutad SemorCenil stumars Semoutanes langarze dawyobili buterbrodebi da Cai. 10 saaTze gia adga da wasvla daapira. sapatio stumris armosvliT gulgatexili da beds Serigebuli ojaxis wevrebi axla ki SeepatiJen gias darCenaze. ukve karebTan misuli gia, moubrunda ojaxs da Tqva: -daTo! iseTi STabeWdileba mqonda mTeli saRamo, viTom es es aris gaiReba kari da SoTa milorava unda Semosuliyo... -ox, feraZeee Seni.... erTxmad aRmoxda mTel ojaxs da isRa darCenodaT, naloliaveb gaSlil sufraze, giasTan erTad kargad ecinaT mTeli saRamos ganmavlobaSi gadatanil peripetiebze.

feraZe - breJnevis mrCeveli wina mogonebaSi, moyvanili gias da daTo yifianis foto, dabeWdilia daTos xsovnisadmi miZRvnil krebulSi: “dResaswaulis wadili”. am krebulSive naxavT gia gorgoZis erT mogonebsac, romelsac gTavazobT. “1981 wlis 21 maiss, saqarTvelos avadsaxsenebeli gasabWoebis 60 wlis iubileze, politbiuros mTeli Semadgenloba ewvia Tbiliss, “gensek” breJnevis winamZRolobiT. CvenSi diuseldorfis 13 maisis brwyinvale gamarJvebas zeimobdnen. 20 maiss, saRamos, daTo yifianTan kaxi asaTianma ucnauri stumrebi moiyvana – breJnevis da ukrainis cekas pirveli mdivnis – SCerbickis TanaSemweebi. xelcarielic ar mosulan – yifos lamis magidisxela kievuri torti moarTves SCerbickis saxeliT. torti daiWra, mere koniakic dailia da breJnevis gvarianad

126


Seqeifianebul TanaSemwes SevapareT: iqneb xvalindel gamosvlaSi, gensekma Tbilisis “dinamos” gamarjveba moulocoso... gensekis TanaSemwes yvelaze energiulad cxonebuli gia feraZe utevda, Tavisi gauTavebeli oxunjobebiT. feraZe arwmunebda TanaSemwes, leonid iliCs namdvilad gauxardebao, Tanac amiT qarTvelebis guls moigebso... imasac ra enaRvleboda, etyoba diliT Caamata sityvaSi da meore dRes, mTelma qveyanam moismina breJnevis piriT: ”ne podveli tbiliskie dinamovci, za kotorix mi vse pereJivali...” ase, batonebo! gia feraZes, breJnevzec hqonia gavlena. aba!?

jvarcmuli kunZuli – gias iRebdnen filmSi “jvarcmuli kunZuli”, romelic teqselis gmirebs eZRvneboda. gadaRebebisaTvis airCies qalaqi talini. gias epizoduri roli hqonda, germanel jariskacs TamaSobda da yoveldRe ar iyo dakavebuli. erT Tavisufal dRes giam gaicno momxiblavi qeraTmiani estoneli qaliSvili ene da saRamos moipatiJa restoranSi megobrebTan erTad. im Rames gia sastumroSi ar dabrunebula. megobrebs es Zalian ar SeucxadebiaT. meore dRes dainiSna gadaReba, magram gia diliTac ar gamoCenila. gaxda SuadRe. Sewuxda mTeli gadamRebi jgufi, aRar icodnen sad eZebnaT. am dros sastumroSi, misi megobris gela WiWinaZis saxelze modis elva telegrama novosibirskidan: “mZime meteorologiuri pirobebis gamo frena gadadebulia, viqnebi xval. gkocniT. ene. gia.” Turme ene stiuardesa yofila da gia gayolia mas TviTmfrinavSi, Ramis reisSi talini-novosibirski, im angariSiT rom SuadRemde unda dabrunebuliyvnen. magram kaci bWobda eSmaki icinodao naTqvamia. filmis reJisori dasabmeli gaxda, mis Rrials albaT yovelgvari aparaturis gareSe gaigebda gia novosi-birskSi. magram raRa unda eqnaT. im dRes sxva scenis gadaReba mouwiaT.

gia gastrolebze kaci mgzavrobaSi Seicnoba naTqvamia da rogorc rusTave-lis Teatris msaxiobebi igo-neben, gia araCveulebrivi iyo gastrolebze.

127


-“Tu

matarebliT

mivdioT, gamcileblebs uaxlovdeboda momentalurad. Tu ki, TviTmfri-naviT, maSin misi samizne stiuardesebi iyvnen. igi maT formaSi gamowyobili gamogvecxadeboda da xumrobebiT gvemsaxureboda. gastrolebze, gia iyo Cveni motori”-igonebs msaxiobi nana faCuaSvili. ucxo qveyanaSi CasvlisTanave gaiCenda axal nacnobebs, romlebic xSirad akiTxavden manqaniT da mihyavdaT megobrebTan erTad sxvadasxva gasarTob adgilebSi, qalaqSi dros satareblad, riTac xarobdnen misi axlo megobrebi da gulze skdebodnen dasze “mimagrebuli” Cinosnebi. magram, gias maTTvisac hqonda Semonaxuli xumrobebi da anegdotebi, riTac maT gulsac advilad igebda, risTvisac bevr rames patiobdnen. speqtaklis damTavrebisTanave yvela eZebda gias: -gia! aba ras vSvebiT, dRes saiT mivdivarT? rogorc gia ambobda, mas ar undoda, rom igi sxva speqtaklebSi daekave-binaT, radganac “kavkasiuri”, xom aucileblad wavidoda gastrolebze da sazRvargareT yofnisas meti Tavisu-fali dro eqneboda. gia TiTonac mSvenivrad tkbeboda am TavisuflebiT da mis megobrebsac axeirebda. erTxel gastrolebze wasvlis win megobari ekiTxeba: -gia ra speqtaklebi migaqvT sagastrolod? -kavkasiuri da riCard I I I. -kavkasiurSi vici, kasrSi zixar. riCardSi ar minaxixar, ra roli gaqvs. -araferi, epizoduri roli maqvs, xandaxan mesame erTianis magivrad mayeneben. (riCard I I I). moulodneli surprizebi iza gigoSvilis meuRle, msaxiobi merab TavaZe, gias axlobeli megobaria. isini 1982-83 wlebis ganmavlobaSi erTad iyvnen gadaRebebze dovJenkos studiaSi kievSi da rigis studiaSi. merabi igonebs:

128


-rodesac adamians icnob da megobrob da periodulad xvdebi, es sul sxvaa da rodesac erTi wlis ganmavlobaSi 24 saaTi erTad xar, aq sul sxva saxiT warmogidgeba igi. giam gamaogna am erTi wlis ganmavlobaSi, misi yuradRebiT, mousvenari xasiaTiT. Cveni erTad yofnis ganmavlobaSi igi, sul axal-axal waxnagebs warmoaCenda CemTan da sxva adamianebTan urTierTobaSi. me rogorc davaskveni misi dauokebeli energia mimarTuli iyo iqiTken, rom rogorme sxvisTvis esiamovnebina da moewyo maTTvis siurprizebi, moulodneli zeimebi. merab TavaZe igonebs:

sazeimo daxvedra kievSi dovJenkos studiaSi me da gia, mTavar rolebSi gadagviRes filmSi “baterflais dabruneba”. gia erTi kviriT adre Cavida kievSi. Cemi Casvlis Sesaxeb gias gaugzavne telegrama da Sevatyobine TviTmfrinavis reisi. TviTmfrinavidan Camovedi da aeroportSi Sesvlisas davinaxe uamravi xalxi transparantebiT da yvavilebiT xelSi, taSiskvriT, SeZaxilebiT da vaSas ZaxiliT gamoemarTa Cemsken. yuradReba mivaqcie warwerebs. Tvalebs ar daujere. transparantebs ewera: “kievi miesalmeba gamoCenil msaxiobs merab TavaZes.” “merab! keTili iyos Tqveni fexi ukrainis miwaze”. da sxva. rogorc iqna, gogoebs ukan davinaxe gia feraZe da mivxvdi, rom es misi oinebi iyo. magram amxela ambavis atexas ver warmovidgendi. Turme, erTi kvira sakmarisi iyo, rom gias dovJenkos studia srulad daepyro. man ar daizara da suraTis mxatvars moamzadebia transparantebi, Seubia reJisori da ori avtobusi “masovka” wamouyria Cems dasaxvedrad. mTeli borispolis aeroportis mgzavrebi gakvirvebuli kiTxulobden vin Camovida amisTana, kievSi Cven rom ar vicnobTo. rogorc ki damTavrda sazeimo misalmeba, gia miubrunda gogoebs -Анука девочки все! Спасибо! По машинам . da gaistumra isini ukan.

129


kapitani feraZe erTxel me da gia gadaRebaze viyaviT rigaSi. iq giam gamacno ori SesaniSnavi mandilosani romlebic dapatiJa restoranSi. me daniSnul dros gamovcxaddi paemanis adgilas, gogonebic Tavis droze moviden. mxolod gia ar Canda. gavida 10, mere 20, mere 30 wuTi da gia kvlav ar Cans. vicodi, rom magida SekveTili iyo. movigone, rom albaT gia gadaRebaze Seyovnda, moubodiSe gogonebs gias magivrad da SeuZexi restoranSi,. miusxediT magidas. saubari ki raRac ar gamodioda, gia mainc sul sxva iyo kampaniaSi. uceb iReba restornis kari da sazeimo marSiT Semodis gia feraZe, gemis kapitnis srul amuniciaSi gamowyobili. sazRvao oficris Savi formiT, kokardiani qudiT, kapitnis kortikiT da iseTi mwyobri nabijiT gamoiara restorani, rom suyvela mas miaCerda. Cveni sufrac da qaliSvilebic gamococxlden. gavida ramodenime wuTi, giam erTi-ori Wiqa gadakra da uceb wamodga. aiRo xelSi sasmisi da xmamaRla miipyro darbazis yuradReba: -Господа! Прошу всех встать! iseTi rixiT warmoTqva es sityvebi, rom mTeli darbazi fexze wamodga. -Разрешите выпить, За тех кто в море! Tqva, bokali dacala bolomde, dajda da miTxra: -erTi suraTi gadamaRebia am formaSi, ras mouxazav Cem Zmas, mTeli cxovreba zRvazea iaxtiT da kapitnis forma jer arc unaxia.

gia mebufete gias araCveulebrivi niWi hqonda adamianTan daaxlovebis. sul sxvadasxva tipis, donis da asakis adamians ise advilad Seabamda, rom sul mokle xanSi misi axlobeli xdeboda. merab TavaZe da gia kievSi yofnisas, gadaRebidan gvian brundeboden. mag dros yvelaferi daketili iyo. amitom xSirad mSivrebi rCeboden. maT sarTulze iyo bufeti, romelic 11 saaTze iketeboda. bufetSi muSaobda balzakis asaks gadacilebuli erTi ukraineli qali. igi dilas mSvenier sauzmes gvimzadebda. gia ise dauaxlovda am mebufetes, imdeni exumra, imdeni earSiya, ise Seacoda Tavi, rom

130


Rame mSivrebi rCebian, rom es RvTisnieri mebufete gias gulis gasaRebTan erTad, utovebda bufetis gasaRebsac da mTeli produqtebi mis gankargulebaSi iyo. Rame gvian mosulebi gemrielad SeveqceodiT bufetSi yvelafers, ara marto Cven, sxvebic SemogveCvien da RamiT navaWri produqtis Rirebuleba da Tanxa, diliT srulad bardeboda mebufetes. gias Zalian uyvarda da afasebda iza gigoSvils. izac siyvaruliT pasuxobda gias, isini axlo megobrebi iyvnen. gTavazobT izas erT mogonebas.

rei Carlzis koncerti rusTavelis Teatris SveicariaSi yofnisas, iq koncertebi hqonda cnobil momRerals, rei Carlzs da bileTis fasi 30 dolaridan iwyeboda. erT saRamos gia movida da meubneba: -Salvovna! maqvs pativi dagpatiJoT rei Carlzis koncertze. gadavirie! gia saidan iSive bileTebis fuli, ori bileTis fasi xom TiTqmis Cveni honoraris naxevris tolia. -dardi nu gaqvs, oc wuTSi qveviT iyavi holSi, gamowyobili! saswrafod moviyvane Tavi sazeimo wesrigSi da daTqmul droze Cavedi holSi. giac gamowkepili qveviT melodeboda. mdidari kacis JestiT gaaCera taqsi da mivediT veeberTela sakoncerto darbazTan, sadac uamravi xalxi iyo miseuli Sesasvlel karebs. giam xeli Camkida, gaswi gamoswia xalxi, rogorc iqna mivaRwieT karebamde, romelsac policia akontrolebda. mivediT bileTebis kontroliorTan. giam win gamatara, jibidan amoiRo sadRac naSovni rei Carlzis suraTi,

131


romelzedac qarTulad waewera momRerlis avtografi da kontroliors damtvreuli inglisur-qarTul-italiuriT daayara: -rusTaveli... teatr... kavkaziSe wre...iza... Salvovna... rei Carlz...big friend–big dost... –Tan Cemze uTiTebda da marjvena da marcxena xelis saCvenebeli TiTebi erTmaneTs gausv gamousva, rac CvenSi axlo megobrobis maniSnebeli Jestia. gakvirvebul kontroliors veraferi gaego, ukan xalxi moawyda, Seiqmna sacobi. gia da me ukan momavalma xalxma, TandaTan Segvitanes Sig da giam kidev erTxel mxarze mouTaTuna xeli kontroliors: -ies! rei Carlz... big frend... Tenk iu... da kvlav gaus gamousva TiTebi erTmaneTs. xalxis nakads nel nela SevyavdiT Sig. kontroliori iZulebuli gaxda ukve Cvens ukan momavali mayureblebis bileTebi Seemowmebina, Cven ukve Soridan vakvirdebodiT gaocebul kontroliorebs, romlebic kvlav saCvenebeli TiTebis erTmaneTze gasmiT arkvevdnen Tu ras niSnavda es Jesti. me da gia saswrafod SeverieT xalxSi. darbazSic, viRac axalgazrdas daaTmobina CemTvis adgili. -ase manaxa giam rei Carlzis dauviwyari koncerti.

roza rusTaveli merab TavaZe igonebs. izas saRamo imarTeboda moskovSi. me izam, da giam wina RamiT gadavwyviteT restoran “pekinSi” Sesvla savaxSmod. restornis SesasvlelTan moskoveli bomJebi maTxovrobden. erT-erTma maTganma rodesac gaigo Cveni qarTuli laparaki, mogviaxlovda da mogvmarTa: -Земляки! Не поможете? gia moubrunda da ekiTxeba: -Какой ты мне земляк? -Как кацо! У меня жена грузинка! -Как зовут? -Роза! -Как фамилия? bomJi dafiqrda da upasuxa -Руставели! gias gaecina. amoiRo sami maneTi da rusTavelis codnisTvis daajildova gaxarebuli bomJi. -Молодец! Ты правда земляк.

132


gia da guja bubuteiSvili guja bubuteiSvili da gia axalgazrdobidan megobrobden.. qeifi da mxiaruleba gujasTvis ucxo ar iyo. amitomac is da gia xSirad poulobden erTmaneTs. im periodSi guja betonis qarxanaSi muSaobda da cxovrobda veraze, java-xiSvilis SesaxvevSi, Zvel SuSabandian saxlSi. rogo-rc yvela meuRle, mis colsac ar mowonda qmris xSiri, gvianamde gadakar-gva megobrebSi. erTxel, dilaadrian, gia miadga gujas saxls da quCidan dauZaxa. gamoixeda misma meuRlem da uTxra, rom guja guSin gvian dabrunda samsaxuridan da jer Zinavs. giam kargad icoda ra samsaxuridan dabrunda gvian guja, radganac im RamiT 3 saaTze daSorden erTmaneTs. giam uTxra marinas: -unda gaaRviZo, Zlivs uSovne betonis “rastvoris” klienti da manqanaSi melodebao. saqmes radganac Wirdeboda, marinam didi sifrTxiliT, gadasca mZinares, gias danabarebi. guja swrafad wamoxta da daiwyo Cacma. mixvda ra “rastvorze” iyo laparaki. “TeTr duqanSi” SesaniSnavi xaSis “rastvori” keTdeboda “sapaxmeliod”, razedac maT wuxel moilaparakes. SabaTi dRe iyo. gias diliTve Seukrebia mTeli “sastavi” da manqanaSi eloda merab TavaZe, gela bregvaZe, agreTve giasTan da merabTan erTad, kievis gadaRebebidan stumrad Camosuli, cnobili msaxiobi, lena safonova. kampania gaemarTa “rastvoris” saSovrad soRanluRSi. rastvors moyva “betoni”, “sukis armatura”, mere mTeli ambebi da gaxurda qeifi. SuadRes viRacas gaaxsenda pantianis xinkali da haida...pantianisken. windaxedulma gujam dareka saxlSi da meuRles Seatyobia, rom qarxanaSi avaria iyo da sanam ar aRadgenden qarxnis normalur muSaobas, saxlSi ver mividoda. man aseve, alibisaTvis, adreve Seiara qarxanaSi da wamoiRo muSis spectansacmeli.

133


pantianidan gadaeba qeifebis seria, mSvenieri moskoveli stumris pativsacemad. gadapatiJeba-gadmopatiJebebi. kviras SampanurebiT amomakiTxes Tbilisis zRvaze da iaxtaze iqeifes. lena safonova, cotaTi Tbilisis zRvis wyalma gamoafxizla. igi, isedac ar iyo maincdamainc putkuna, magram ukve landi gasdioda da sufris danaxvaze alergia emarTeboda.. am boboqari, “qarxnis saremonto samuSaoebis” damTavrebis Semdeg, kviras gvian RamiT, guja, qarxnis muSis, betoniT amoTxvrili formiT da CeqmebiT, mZimed “naSromi” dabrunda saxlSi. mis bedze, muSis spectansacmelis kompleqtSi Sedioda dartymagamZle plastmasis kaska, romelic yoveli SemTxvevisaTvis Tan wamoiRo. “gamaadga” Tu ara ojaxSi kaska, amaze istoria dums.

TamaraSvili laSa TabukaSvili da gia veris ubnelebi iyvnen. gias Zalian uyvarda laSas mSoblebi, batoni rezo TabukaSvili da qalbatoni medea jafariZe. isinic siyva-ruliT pasuxobdnen Svilis mxiarul megobars. bolos, rodesac gia ganTa-visuflda patimrobidan da rogorc TiTon iZaxda, ukve is gia aRar iyo, Seuvlia didubis panTeonSi, misula baton rezo TabukaSvilis da medea jafariZis saflavze, sadac gadauRia misi erTerTi ukanaskneli foto, romelic man laSas usaxsovra. erTxel adre TabukaSvilebTan stumrobisas gia da laSa sufras usxdnen da xinkals Seeqceoden. laSa erTi wuTiT gavida samzareuloSi. xinkals pilpili aklda. giam miixed-moixeda da daiwyo Savi pilpilis Zebna, iqve, gias ukan, did Zvelebur kaklis xisgan damzadebul karadaze, ido raRac ucxouri Tavdaxuruli moWiquli qila, iseTi romelSiac CvenSi sxvadasxva sunelebs inaxavdnen. gia gadaswvda qilas, gaxsna da naxa, rom Sig raRac pilpilis msgavsi fxvnili iyo. is is iyo gaemzada fxvnilis xinkalze mosayrelad, rom Semovida laSa. laSa gafiTrda da iyvira: -gia, ras Svrebi? axlave dadgi qila adgilze!

134


gia verafers mixvda, sanam ar auxsnes, rom am qilaSi iyo cnobili qarTveli mecnieris TamaraSvilis ferfli, romelic batonma rezom italiidan Camoasvena, da romelic male qarTuli miwisaTvis unda miebarebinaT. rogorc laSa ixsenebs, es qila gias marTlac unaxavs maT ojaxSi da es istoriac Tavad gamougonia, razedac batoni rezo gamwyrala: -mag onavarma, TamaraSvilis meti saxumaro veraferi moigonao?!

Tazos babua. gias bavSvobis megobars, Tamaz andRulaZes gardaecvala babua. andRulaZeebis ojaxi cnobili iyo qalaqSi da babuas dasaflavebis dRes, TiTqmis mTelma qalaqma moiyara Tavi. ezoSi dadga panaSvidze mosuli xalxis rigi. andRulaZeebis karis mezoblad cxovrobda plastikuri qirurgiis fuZemde-beli saqarTveloSi, Tavad araCveulebrivi iumoriT dajildovebuli adamiani, qirurgi vaxtang xurciZe, romelsac mTeli qalaqi siyvaruliT “wopes” eZaxis da bevri cxviri aqvs, gakreWil-galamazebuli, ara marto TbiliselebisaTvis. im dRes rasakvirvelia “wope” panaSvidze idga WirisuflebTan erTad. Tamazis megobrebi, ezos gareT quCaSi iyvnen. am dros maT siaxloves gaCerda “volga”, erevnis nomrebiT da manqanidan gadmovida sami grZelcxvira, SavSavi somexi qali. bedi ar ginda? maTda saubedurod pirveli vinc maT SemoxvdaT iyo, gia feraZe. -izvinite, gde moJno uvidet, profesora vaxtanga xurciZe? mimarTes maT gias. gia ar dabneula da seriozuli gamometyvelebiT miuTiTa panaSvidis rigze. -vot eta oCered k nimu! da gauSva grZelcxvira somexi qalbatonebi panaSvidis rigSi Casadgomad. advili warmosadgenia Tu ra moxdeboda mere. faqtia, gia droebiT gaecala iqaurobas da Soridan akvirdeboda Tu rogor gamodiodnen sadarbazodan fxukun-fxukuniT, pirze xelafarebuli, panaSvidmovlili grZelcxvira erevneli stumrebi.

135


alkk cekas mdivnis kabinetSi vaJa lorTqifaniZe gias axlo megobari iyo. rodesac igi komkavSiris cekas mdivani gaxldaT, xSirad dahyavda gia sxvadasxva Sexvedrebze. erTxelac giam miakiTxa mas kabinetSi. vaJam Txova: -gia aq dajeqi cota xani, ucxoeli stumrebi unda miviRo 10 wuTiT da mere wavalT. gia dajda kuTxeSi, magididan moSorebiT. Semovidnen stumrebi. gia warudgines, rogorc aqtivisti msaxiobi. gavida 20 wuTi, Sexvedra gaiwela da aRar Tavdeboda. mosalodneli purmarilis lodinSi, gias suli ukawkawebda. adgilze ver isvenebda. cota xanSi adga, amoiRo sigareti, mivida cekas mdivanTan da mobodiSebiT asanTi sTxova, rodesac misgan uari miiRo, mivida kedelTan, romel-zedac ekida breJnevis axalgazrdobis suraTi formaSi “mcire miwaze�, papirosiT xelSi. -razreSite prikurit?! yvelasgan SeumCnevlad amoiRo sanTebela, viTom miado sigareti breJnevis sigarets, msuye boli gamouSva da gemrielad gaabola, Tavi daukra suraTs da xmamaRla madloba mouxada leonid iliCs. stumrebi gaognden da suraTs miaCerden. yvelaze metad gaognda vaJa lorTqifaniZe, romelic suraTTan zurgiT ijda, amitom ver gaego, rogor moukida giam sigarets da ratom uxdida madlobas leonid iliCs.

hail hitler. gia studentobisas komkavSiruli sagzuriT eqskursiaze iyo CexoslovakiaSi. me bevri mqonda wakiTxuli praRis Sesaxeb da wasvlamde gias veubnebodi: -ra bednieri xar. praRa gazafxulze ra lamazia. viSgorodi, ayvavebuli alublebi... -alublebis deda vatire-mpasuxobda gia- paxmeliaze Cexuri ludis saSovnelad nacnoboba rom ar dagWirdeba, esaa mTavari! im dros qarTuli ludi, erTxel ukve daleuls Camogavda da

136


Cexuri ludi rom geSovna, an centralur komitetis bufetSi an “inturistSi” unda gyoloda nacnobi, an miSa lolaZis da vaxo cxadaZis axlobeli unda yofiliyavi, romlebic sastumro “aWaris” da sastumro “iveriis” direqtorebi iyvnen. 68 wlis Cexoslovakiis cnobili ambebi axali Cavlili iyo da daZabu-loba jer kidev arsebobda. am jgufis xelmZRvaneli iyo gias megobari alkk cekadan, Temur kaWkaWiSvi-li romelic Semdgom mRelvarebis gareSe ver igonebda am mogzaurobas. jgufxeli ixsenebda: erTxel quCaSi movdivarT karlovi-varSi da uceb mwkrivad dawyobili germaneli turistebis jgufi modis quCaze. gia raRac nagvis tumboze Sedga, gaiWima da rodesac moaxlovdnen germanelebi, qusli qusls miartya, marjvena xeli ze aRmarTa da rixianad daiZaxa: -hail gitler! germanelebi daibnen. provokatori egonaT da Cqari nabijiT, TiTqmis sirbiliT gaecalen iqaurobas. me ki ise SemeSinda miwas Cavetane is merCivna. vifiqre es rom vinmes daenaxa damTavrda Cemi kariera komkavSirSi. movkide gias xeli da saCqarod SevimaleT romeliRac saxlis ezoSi. kidev kargi gadavrCiT!

modern jaz kvarteti.-praRaSi im wels praRaSi tardeboda cnobili festivali “praRis gazafxuli” da Cven sastumroSi cxovrobden am festivalis monawileebi. maT Soris iyo msoflioSi saxelganTqmuli jgufi “modern jaz kvarteti”. msoflios saukeTeso pianistis jo luisis da aseve saukeTeso vibrofonistis milt jeksonis monawileobiT, romelTa naxvas da mosmenasac natrobda nebismieri jazis moyvaruli mTel msoflioSi. im saRamos koncertidan Tavisufali musikosebi isveneb-den da damswre sazogadoebi-sTvis sastumros restoranSi, jo luisi roialze ukravda pasaJebs. Cveni jgufi, im dros Cexuri ludiT gatiknilebi, karg xasiaTze damdgari, vbrundebodiT sastumroSi. giam Seixeda restoranSi, gaixed gamoixeda, dainaxa, rom viRac zangi ukravda roialze.

137


gadaWra darbazi, avida scenaze. mivida zang pianistTan, mxarze mouTa-Tuna xeli da Tbilisurad mima-rTa: -aba, Cemi Savi biWi, erTi mimiSvi instrumentTan! jo luisi, ratomRac, usit-yvod daemorCila da darbazSi gadainacvla. jgufxeli, Tavdaxrili, sircxvilisagan darbazidan gaipara. gaognebuli auditoriis winaSe, gia moujda roials, daukra da imRera “Tbiliso”, “mefaetone” “yvavilebis qveyana” da rodesac Seatyo, rom darbazi ukve ayvanili yavda, mTeli darbazi amRera “suliko”. mere gaugia gias Tu vin aagdo roialidan da Sewuxda, magram feraZe ra feraZea, rom ar eTqva: -Txa Txaze naklebi, mgelma SeWamao... aba, yvela panaSvidurad rom ijden es kai iyo? im zangis jinaze xom avamRere mTeli darbazio. gia raime ambavs gaigebda, Taviseburad Sealamazebda da meore dResve qalaqSi anegdotic mzad iyo.

gizos mama Cvens biZaSvils gizo nikolaiSvils mama adre 1949 welSi gardaecvala da dakrZaluli iyo kukiis sasaflaoze. rodesac misi deda muxaTgverdSi panTeonSi davasaflaveT, gadawyda rom mamac unda gadmogvesvenebia muxaTgverdSi. me da gizo movelaparakeT muSebs orive sasaflaoze da daTqmul dRes avediT kukiaze. muSebs ukve yvelaferi gamzadebuli hqondaT, amitom dro bevri ar dagvikargia da mamis neSTi Caasvenes patara yuTSi. aRmoCnda rom, muxaTgverdSi muSebis mosvlamde didi dro iyo darCenili. yuTi CavasveneT manqanis sabargulSi da wamove-diT qalaqSi. micvalebulis gadmosvenebas

138


pirvelad veswre-bodiT orive da Zalian vRelavdiT. me ar vimCnevdi, magram daZabulobisagan xelebi mikankalebda. warmomodgenia gizo ra dReSi iqneboda. vinaidan dro amis saSualebas gvaZlevda, gadavwyviteT cotaTi davmSvidebuliyaviT da mamis xsovnis sadRegrZelo Segvesva. plexanovis prospeqtze CavediT “imereTSi” da erTi ori Wiqa wavuqcieT. cotaTi suli moviTqviT. mere neli svliT, biZia vaso nikolaiSvilis neSti, simboliurad manqaniT gavatareT qalaqSi da mivabareT miwas meuRlis gverdiT. naSuadRevs gizos saxlSi, uaxloesi megobrebi SevikribeT da movigoneT micvalebulebi. iq iyo giac. rodesac movyeviT gadasvenebis ceremonialis Sesaxeb, wamSi gamoacxo moaruli anegdoti gia feraZem. meore dRidan mTeli qalaqi dagvcinoda me da gizos: -rogor iyo? gizos mamas manqaniT saxinkleebSi rom atarebdiT da is ki sabargulidan akakunebda, gexvewe-bodaT, biWebo mec uWmeli var, nu mawvalebT, Cems elenesTan mimeCqarebao.

iaraRebis koleqcia erTxel gizo nikolaiSvilma gia dapatiJa misi megobris, omar maWavarianis ojaxSi. saxlSi Sesvlisas mimsvlelis yuradRebas ipyrobda kedelze dakidebuli Zveli Tofebis da xmlebis mdidari koleqcia. giam SeaTvaliera iqauroba da Tqva -auf! ravari gasatrakebelia am ojaxSi?!

alikas aliyuri gia Sexvda Cems megob-rebs: alika kobalaZes da gizo nikolaiSvils, rom-lebsac Zalian uyvardaT gia. alikam dapatiJa megobrebi restoran “durujSi”, sadac im dros kargi purmarili keTdeboda. maSin mobi-luri ar iyo da alikam restornidan damireka samsaxurSi da Sematyobina “durujSi” mivsuliyavi. darbazSi male gaewyo purmarili. alika zurgiT ijda darbazSi Sesasvlel karTan. Cems molodinSi gia ramodenimejer wamoxta, sul sxvadasxva JestikulaciiT

139


-vax, biZiniCi mosula! -o, biZiniCs gaumarjos! gia ase meZaxda: xan “biZiniCs”, xan “starSi biZiniCs”. da alika yovel aseT gamoxdomaze fexze dgeboda da Semosasvlelisken trialdeboda. gia periodulad imeorebda sul sxvadasxva aspeqtSi am scenas da alika yovelTvis “Wamda”. erTxelac alika gons moego da ar ayva gias xumrobas, swored maSin, rodesac me marTlac mivedi. sxva sufris wevrebi wamodgnen Cems Sesaxvedrad, alika ki jiutad ar dgeboda, Tan saxis iseTi gamometyveleba hqonda -magas aRar Wams biWi alikao! sufras miuaxlovdi, yvelas gaexarda Cemi misvla, alika ki jiutad ignorirebas mikeTebda. me megobrulad kiserze wauTaTune xeli zurgiT mjdom alikas: -ra iyo biWo, gewyina Cemi mosvla! ratom ar mesalmebi. darcxvenili alika eldanakraviviT wamovarda fexze: -biWo! am Senma Zmam imdenjer momatyua, imdenjer wamovxti tyuilad fexze, bolos vifiqre, degenerati xom ara var, aRar movtyvildebio da axia Cemze, gia moubrunda da leqsad mimarTa: -ar dagegdo CemTvis yuri, agcdeboda ale-yuri.

alo gastronomia? gia adre dabrunda repeticiidan da speqtaklamde gadawyvita cota waeZina. ar gagecinoT, es anegdoti araa, asec xdeboda magram Zalian iSviaTad. rogorc ki Tavi mido baliSze, rekavs telefoni. -alo. gastronomia? -ara batono, SegeSalaT. upasuxa da dakida yurmili. cota xanSi zari ganmeorda. -alo gastronomia? -ara, xom giTxariT, araa gastronomi. kvlav zaria mesamed. giam nerviulad aiRo yurmili: -alo gastronomia? igive xmiT, igive toniT, igive kaci rekavs. -xo gastronomia, gastronomi. upasuxa giam -Sen romeli xar? -kalbasi var dva dvacatiani, Seni deda vatire, damaZine ra! upasuxa giam da klients meti aRar daurekavs.

140


babu nina, Camovedi babu ninas savarZelSi Cajdomisas telefonic iqve unda hqonoda da ra gasakviria, pasiuri cxovrebis gamo sklerozic advilad moeria. telefonze xandaxan araprognozirebad pasuxebs iZleoda, rac dedas da gias, rbilad rom vTqvaT, wyromas iwvevda. gia roca Camodioda gastrolebidan, iyo erTi rekva da Tu ar miaswrebdi telefonis aRebas, babu nina pasuxobda: -gia ne priexal, saxlSi ar aris. ar Camosula gastrolebidan. erTxel, meored da bolos giam aiRo Cemodani, Caicva, zari dareka da viTom es es aris Camovida, babu ninas Caexuta: -gamarjoba babu nina. ai, Camovedi gastrolebidan! papirosi Camogitane. riTac bebiam Zalze gaixara da im dRes aRar upasuxia telefonze arasworad.

sami ZiriTadi roli gias, kinosa da Teatris scenaze, 40-mde roli aqvs Sesrulebuli. magram mis cxovrebaSi saetapo iyo, sami ZiriTadi roli, romlebic mayurebels dRemde SemorCa mexsierebaSi. am rolebma gias Semdgom cxovrebazec imoqmedes.. misma popularobam arnaxul dones miaRwia da patara “wiwkvebis” da bavSvebis kerpidan, gia ufro seriozuli auditoriis sayvareli msaxiobi gaxda. es rolebia: TeatrSi ganxorcielebuli roli, robert sturuas- “kavkasiur carcis wreSi”, gias dauvi-wyarad Sesrulebuli iosebis roli, gansakuTrebulad ki, scena iza gigoSvilTan da leila ZigraSvilTan erTad – kasrSi mjdomi gia. meore-nikos roli, sevdiani qalaqeli kacis saxe, dima baTiaSvilis filmSi “arase-riozuli kaci” da leko TaTaSelis roli, giorgi Sengelaias filmSi: “axalgazrda kompozitoris mogzauroba”-Si. qronologiurad 1975 wlidan dawyebuli, es rolebi ase ganlagden.

141


kavkasiuri carcis wre gias pirveli didi warmateba, am speqtaklma moutana. mayurebelma, presam, kinokritikosebma erTxmad aRniSnes iosebis saxasiaTo rolis araCveulebrivi eqspresiuli, Sesruleba. es scena, ramaz CxikvaZis azdakis scenebTan erTad, mTeli “kavkasiuri carcis wris” saxed iqca da sazRvargareTis bevr qveyanaSi, Teatralur afiSebze, Tu programebSi iyo ganTavsebuli. kavkasiurze imdeni daiwera da iTqva, rom aq maTi amonaridebis moyvanac ki, zedmetad mimaCnia, faqtia es epeqtakli dResac cocxlobs da mis pirvel mnaxvelebs, jer ar daviwyebiaT gias kasrSi mjdomi-iosebi.

araseriozuli kaci Semdegi mniSvnelovani, dasamaxsovrebeli saxe Seqmna giam, qalaqeli, gzaabneuli niko, dima baTiaSvilis am filmSi. filmis reJisoris dima baTiaSvilis, scenaristis- erlom axvledianis, kompozitoris-vaxtang kuxianiZis da mTavari rolis Semsruleblis, gia feraZis, sinergizmma gansazRvra swored, am filmis warmateba. filmi dajildovebulia ramode-nime festivalze sazRvar-gareT. miuxedavad imisa, rom ssr kavSirSi didi winaaRmdegoba Sexvda, jer kidev warmoebis periodSi, filmi moskov-mac aRiara da mas qarTuli kinos Sedevri uwodes, sabWoTa kinos cnobilma moRvaweebma. frangulma kinoakade-miam, “araseriozuli ka-ci” orjer Seitana evro-pis 12 saukeTeso filmebis siaSi. rogorc cnobili italieli kinodramaturgi tonino guera aRniSnavda: -“qarTuli kino im mniSvnelobisa ar iqneboda, rom ar yofiliyo, iseTi mSvenieri filmi, rigoricaa “araseriozuli kaci”. xolo roca filmi frederiko felinim naxa moskovSi, utiria. am filmis warmateba mniSvnelovanwilad gansazRvra gia feraZis brwyinvale TamaSma. yvelani erTxmad gamoyofden mis araCveulebriv talants da rolSi Cawvdomis siRrmes.

142


reJisori, dima baTiaSvili, ixsenebs: -“sabWoTa periodSi es araideologiur filmad iTvleboda da gadaRebebi oTxjer gagviCeres, isic ki gviTxres, moqmedeba revoluciamdel saqarTveloSi gadaitaneTo, razedac me vupasuxe, modiT barem Cven welTaRricxvamde gadavitanoT meTqi. partiul mesveurebs isic uTqvamT Cemze, es araseriozuli kaci ras iRebso... filmis saTauric am frazidan aviRe. gia, uniWieresi kaci iyo, or sam dublze metis gadaReba masTan ar damWirvebia. filmSi gansa-kuTrebuli fsiqologiuri daZabulobiT Seasrula giam, roli gazeTebis jixurTan. rodesac am scenas viRebdiT, iq, rom kaci TamaSobs, restoranSi “viSibalad” muSaobda. vin-me Tu iCxubebda, gareT agdebda. mivedi da vuTxari, filmSi unda iTamaSo meTqi. gaukvirda, mkiTxa, vin unda viTamaSoo. vupasuxe, erTi yalTabandi da usaqmuri kaci mova da ise mogiSlis nervebs, lamis daaxrCo meTqi. davaxrCob ki ara, movklavo-mipasuxa. ase davamtkiceT rolze. Zalian menatreba giac da bevri Cemi megobari, romlebic cocxlebi ar arian. amas winaT gia gamomecxada sizmarSi. ras Srvebi biWo, aRar modixar? momenatreo. me vupasuxe: cotac moica, aq kidev erTi-ors gadavkrav da mere mudam erTad viqnebiT-meTqi.” am filmiT, dima baTiaSvilma da giam, dedaCems ausrules bavSvobis ocneba da miiwvies, xanSi Sesuli martoxela qalis rolze, romelsac giam orjer mihyida kata. -am ori epizodis gadaRebaSi kinaRam gamaloTes-iZaxda dedaCemi. “gadaRebebi qalaqis Zvel ubnebSi mimdinareobda. gagvikeTebdnen grims, moamzadebdnen ganaTebas, da ucbad gias an dimas moakiTxavdnen manqaniT “sponsori-amfsone-bi”, Soridan ybaze wklipurts miirtyamden, rac dalevis paroli iyo da reJisori acxadebda: -mze wavida, gadaReba gadaido xvalisTvis.- miuxedavad imisa, rom kaSkaSa mzes, realurad

143


araferi mosvlia da fTila Rrubelic ki arsad Canda caze, swrafad uCinardebodnen. ase meordeboda xSirad. xandaxan Tan mivyavdiT, kinaRam mec gamaloTes. gadaRebebisTvis jgufma iqirava erTi Zveli Tbiliselis binis ramodenime oTaxi. erT-erT oTaxSi ki, cxovrobden studentimdgmuri gogoebi, romlebic dilidan midiodnen institutSi da gvian brundebodnen. erT dRes am mdgmurebs CamosvliaT pur-Rvino soflidan. reJisori cota mogvianebiT gamocxadebula da gadasaReb moedanze aravin daxvedria. ukiTxavs sad ariano? -ager mdgmurebis oTaxSi, repeticias gadiano-upasuxes.

Seixeda dimam oTaxSi da ras xedavs, mTeli gadamRebi jgufi Semosxdomia sufras, Tamada gia feraZea da midis gaxurebuli qeifi. “repeticia� mTeli dRe grZeldeboda. kidev kargi, im dRes cotaTi adre mosulma mdgmurebma, xoragis narCenebs mainc mouswres. Tu ki vinme namdvili qalaqeli, moqeife megobari yavda dima baTiaSvils da gias, yvela am filmSia gadaRebuli. Tundac rad Rirs, aTia daTunaSvilis TamaSi- nikos mamis rolSi, romelic bevr profesional msaxiobs SeSurdeboda. marTlac, es guliani filmi, meoce saukunis bolo periodis, Tbilisqalaqis da qalaquri urTierTobis namdvili anTologiaa da bevri qalaqeli biWis saxes inaxavs, romlebic dRes ukve cocxlebi ar arian. albaT, amitomac aCveneben am films ase xSirad televiziiT da amitomac mas daviwyeba ar uweria.

144


“axalgazrda kompozitoris mogzauroba” es filmi, rom gamovida ekranze, gia ukve ukve sapyrobi-leSi iyo, ramac gansazRvra, am SesaniSnavi filmis ubedoba. marTalia, filmi daajildoves minskis sakavSiro festivalze da berlinis festivalis “vercxlis daTvic” miiRo, magram qarTveli mayure-blisaTvis igi didxans darCa ucnobi. gia feraZis saxelis gamoCena filmis titrebSic ki aikrZala. kerZod, amoSales misi saxeli mis mier Sesrulebuli yvela rolidan, es maSin, roca filmSi gia wamyvan rols TamaSobda. moklemetraJian filmSi “serenada”, amoWres mTeli epizodi gias monawileobiT. “kavkasiuri carcis wris” satelevizio variantSi, saswrafod CaamontaJes axali msaxiobi da im patara dasawyis scenebSi, sadac gia da nanuli sarajiSvili cekviT gairbendnen scenaze, saerTod amoWres. “axalgazrda kompozitoris mogzaurobaSi” gias mier Sesrulebuli dramatuli, leko TaTaSelis roli, erT- erTi saintereso saxea qarTul kinematografSi. es roli SeiZleba iTqvas, sabediswero iyo giasTvis, radganac misi Semdgomi cxovreba, am filmis bolo scenebis gagrZelebad SeiZleba CaiTvalos. amaze ki qvemoT mogaxsenebT.

145


Sewyvetili

“ankanakeba”

sulxan-sabas leqsikonSi, sityva “ankanakeba”, ganmarte-bulia, rogorc gabmuli lxini. es sityva yvelaze zustad Seefereba gias cxovrebis pirvel periods. gia feraZis cxovreba, sworedac, iyofa or-araTanabar nawilad. pirveli 37 weli “ankanakeba” - dausrulebeli zeimi, sixaruli, siyvaruli, gastrolebi, megobrebi, drostareba, feierverkebi, ferad feradi cxovrebis dReebi da meore - bolo 10 weli: gamousworebeli faTeraki, dausrulebeli tanjva, patimroba, karcerebi, gadasaxlebebi, Tavisuflebis moyvaruli, moZravi adamianisaTvis, jojoxeTad qceuli arseboba, cixis muq-mwvane da Sav-nacrisfer ferebSi.

ori filmi, romlebSiac giam iTamaSa mTavari roli, tragikulad daemsgavsa mis biografias. erTi “araseriozuli kaci”, romelSiac igi qalaqeli kacis saxasiaTo rols ki ar TamaSobda, aramed Tavis Tavs asaxavda da meore, tragizmiT aRsavse leko TaTaSelis roli filmSi “axalgazrda kompozitoris mogzauroba”, sadac leko TaTaSeli cemiT da tanjviT patimari xdeba da vin icoda, rom am rolis damTavrebis mere, sul raRac naxevari weli ar gavidoda da leko TaTaSeli-gia feraZe, Tavisi gmiris beds gaiziarebda. 1985 wlamde, gia feraZis biografia kargadaa gaSuqebuli presaSi da mis mier Seqmnili saxeebi, Semonaxulia im 40-mde filmSi, romlebSiac mas uTamaSia. magram misi pirovnebis bolomde gasagebad, yvelasaTvis gamocanad rCeba is bolo wlebi, rac man gaatara cixis kedlebSi 1985 wlidan, rodesac mas bedma umuxTla da rodesac iwyeba gia feraZis bolo roli, iZulebiTi “gastrolebi” ssrk sxvadasxva cixeebSi, romelsac SeiZleba

146


ewodos “ubeduri Wleqiani msaxiobis mogzauroba”, rodesac man ssr kavSiris yvelaze Znelad asatani, gaZlierebuli reJimiani cixeebi moiara. mkiTxvelis SekiTxvaze: ratom? me pasuxze Tavs Sevikaveb! Tavs aRar Sevawyen mkiTxvels mZime detalebiT, ubralod miyolebiT CamovTvli im sapyrobileebs, gaZlierebuli reJimis SromagasworebiT dawesebulebebs, romlebSi yofniTac jer aravin gamosworebula da romlebSiac gias mouxda “mogzauroba” etapiT 1985-1992 wlebSi: Tbilisi-vladimiri(ruseTi)-Tbilisi. Tbilisi –SuSa (yarabaxi) - baqo(azerbaijani)- Tbilisi. TbilisiwulukiZe –iakutia –maxaCyala (ruseTi)- rusTavi- Tbilisi. gia, 1992 wlis bolos ganTavisuflda amnistiiT.

kvali naTeli gia ara marto TbilisSi iyo popularuli, sadac ki yofila gadaRebaze an gastrolebze, yvelgan uamravi megobari da gulSematkivari uCndeboda. moskovSi, leningradSi, kievSi, vilniusSi, nivosobirskSi... gansakuTrebiT bevri megobari yavda moskovSi. amaSi me maSin davrwmundi, rodesac mas gauWirda da saWiro Seiqmna megobrebis rekomendacia-daxasiaTeba, raTa daemtkicebinaT, rom igi sazogadoebisTvis saxifaTo elementi ar iyo da WleqiT daavadebuli gia, iakutiis yinviani mxaris patimari, rogorme samxreTiT gadmoeyvanaT. vicodi CamonaTvali im didi msaxiobebisa, visTanac gia megobrobda, gavamzade prokuraturaSi misatani patara werili, da Camouare mis megobrebs moskovSi. zogierTs TeatrebSi vakiTxavdi, zogierTebs saxlSi da ar yofila SemTxveva, rom TiToeul maTgans uari eTqvas daxmarebaze, gulTan axlos ar mietanos misi ubedureba da didi siTboTi ar moegonebiaT maTi sayvareli megobari, miuxedavad imisa, rom zogierTs masTan, arc Tu ise xangrZlivi urTierToba hqonda, xanmokle gadaRebebis periodSi. am xelmowerebiani werilis asli CemTan inaxeba, rogorc megobrobis da mxarSi dgomis magaliTi, gansxvavebiT im qarTveli oriod “axlo megobrisagan”, romlebmac mizezTa gamo uari ganacxades msgavs werilze xelis moweraze. ar SemiZlia Cemi Zmis xsovnis 10 wlis Tavze madlierebiT ar gavixseno gias rusi megobrebis saxelebi, romelTa nawili dRes ukve cocxali aRar aris. ssrk saxalxo artistebi: andrei mironovi; zinovi gerti; evgeni leonovi; tatiana pelceri; yvelani gardaicvalen. naTeli daadgeT maT!

147


maTTan erTad iyvnen dResac mbrwyinavi varskvlavebi: ruseTis saxalxo artistebi: aleqsandre Sirvinti; mixeil derJavini; aleqsandre abdulovi; nikoloz karaCencevi; oleg iankovski; aleqsandre zbruevi; valentina teliCkina; nataSa kraCkovskaia; konstantin raikini; irina alferova. giasTvis da Cemi ojaxisTvis es iyo udidesi moraluri mxardaWera da kidev erTi cxadi dadastureba, imisa, rom kvali naTeli, adamianisagan gacemuli siTbo, sikeTe da siyvaruli, gastrolebze wayvanaze, Tanamdebobaze da erovnebaze maRla dgas. igi arasodes ikargeba! me, orjer damWirda maTi daxmareba da am xelmowerebis erT-erTi asli, momyavs qveviT.

148


cnobili rusi msaxiobebis xelmowerebi, gias mxardasaWerad. imisaTvis, rom gavigoT, Tu ras niSnavs”mogzauroba” anu patimrebis enaze etapireba, gTavazobT gias cixis Canawerebidan, mxolod mcired mogonebebs, dakavSirebuls mis erT-erT etapirebasTan, anu mesame “mogzauroba wulukiZidan-iakutiamde”. gias stili, Jargoni, ena, naxatebi, mTlianad daculia. miuxedavad gausaZlisi pirobebisa, gia aqac giaa da rogorc mkiTxveli dainaxavs, ar kargavs misTvis Cveul iumors, romelmac mas gaaZlebina wlebis ganmavlobaSi, amdeni tanjvis gadatana.

gia feraZis cixis dRiurebidan (teqsti da naxatebi giasi) 1988 weli 10 marti. rogorc yovelTvis, mesamedac momatyviles. saqme Seni daiSalao da TbilisSi unda gagiSvaT «sizo-1»-Sio. rogorc yovelTvis me degeneratma, gaxarebulma, galayebulma, «rugzakSi» vdurTe nivTebi da Sevaxti «Corni voronaSi» rasac CvenTan «voronoks» uZaxian. Camovedi quTaisSi da iq miTxres: esa da es Tqven brZandebiTo? diax meTqi-uTxari mowiwebiT. –maSin erTi gencva aqeT gadmovbrZandeT ruseTisken mimaval xalxTan erTado. mivxvdi, rom kidev momatyviles... magram ras izam «patara kacsa did kacTan, rodis gasvlia marTali». 17-mde viyavi quTaisis cixeze, xolo amave dRes ruseTisken mikres Tavi. wamic ar mimaxedes arc dedisken da arc Zmisken, Camsves swrafad stolipinSi Tavi mikres rostovisken... 18-Si viyavi rostovis cixeze, xolo 19-Si gavemgzavre volgogradisken. volgogradSi egreTwodebul juRaevgradSi davyovndi 2 dRe – 22 Si damiZaxes saratovidan «gia, droze, gelodebiTo», mec sxva ra gza mqonda, 23-Si Cavedi saratovSi. vikiTxe vin meZaxda meTqi? iq miTxres «biZia, racxa cudaT gamoiyurebi, mgoni gzaSi

149


gagvicivdi da exla unda gagaTboTo» da ise marbenines miwisqveSa gadasasvlelSi, ukan ZaRlebi da Stikiani jariskacebi mogvdevdnen, rom aTi dRe suli Zlivs moviTqvi. Sevedi saratovSi «etapkaSi». rogorc yovelTvis marto var, irgvliv 8 kacia, magram egeni ginda yofilan, ginda ara. me vcocxlob, roca Tqven gxedavT Cemo dediko, Cemo Zmao, Svilebo da Cemo sisxlo da xorco Cemo megobrebo. o rom icodeT rogor menatrebiT. RmerTma micocxlos Tqveni Tavi, albaT kidev rodesme viqnebiT erTad. ara mgonia, magram kargi iqneboda. yovel SemTxvevaSi «ia tak xoCu»! Sinagani xma mpasuxobs: Zalian bevri maindome ai giajan! moxarSul wablze uars xom ar ityvi?! da ai, 1 aprilamde viyavi aq saratovis cixeze. 1-Si miTxres «dRes pirveli aprilia gamgzavrebac advilia», megona kvlav matyvilebdnen, magram marTla ar gamamgzavres aaa... CvenSi xom tyvili mefobs. avkrife guda nabadi da Celiabinskinsken heri...heri... dRes ukve aprilis oria da stolipinSic «sboria». 3-Si viqnebi CeliabinskSi, mere rogor? saiT? da rodis? «Cort ego znaet»... aprili ki Cemi Tvea, me marTlac magrad miyvars aprili... 10-Si Cemi patara gogos dabadebis dRea, 20-Si Cemi dabadebis dRe. ra saocari oTxeuli SevikrifeT 20 aprils: gitleri, napoleoni, xruSCovi da me, xolo ori dRiT gvian ki daibada, me imis dabadebis dRec... maxsovs... vova ulianoveli. samwuxarod, garda Cemi dabadebis dRisa verc erTs ver daveswrebi,sapatio mizezi maqvs eh...gia...gia...fera...fera...gia...gia...fera...fera. ismoda borblebis raka ruki... me, ki vijeqi CemTvis da gulSi bans veubnebodi vai...gia...gia...fera...fera...Ze...Ze...vai! da ai, 4-Si amovyavi Tavi, ara CeliabinskSi,

150


aramed sverdlovskSi. erT patara kameraSi 60 kaci Segvyares, magram ara uSavs... amasac miCveuli var... dRes 10 aprilia! aRdgomaa...qriste aRdga! dRes 10 aprilia! Cemi gogo 4 wlis gaxda... aRdgoma CemTvis uwmindesi da saswaulad lamazi dResaswaulia. wiTeli kvercxi... batkani... sanTeli... gazafxuli... RmerTo Cemo, ra dRe dadga, me vkvdebi da qriste aRdga... (WeSmaritad!) yvela Cemebs vulocav am dResaswauls, yvela qristians da yvela morwmunes. dRes albaT ramdenma urwmunom da uxatom gadaiwera pirjvari. imdeni saaTi rom momaklon, anda wami... mTavroba kidev valSi damrCeba. davelodebi ras momitans xvalindeli dRe... ise RmerTis wyalobiT, Cai ar gvaklia, Cefiri-arestantebis koniaki... madloba, didi madloba RmerTs imisTvis, rom saSualeba gvaqvs CaiT mainc vTqvaT gulis nadebi... velodebi etaps... dro garbis. me ki isev sverdlovskis «peresilkaSi» var. modis dalocvili da amave dros dawyevlili 20 aprilic, Cemi dabadebis dRe – daiqces es dRe. jigari biWebi arian CemTan erTad: CeCeni saida, kazaxebi: anvar «yabzi» (brZens niSnavs) da xalida, vaxa, maliSa da iura. dilidan 20 aprils adre adgen da saWmlis momtans raRac Cveneburi fokusi Cautares – iman ki moitana magari Saqari da 2 paikiT meti puri. gaviRviZe da damaxvedres «kritnikebis» torti. iseTi lamazi iyo, rom imis yurebas araferi jobda. zemodan wvrilad dafqvil Saqarze, CaiT ewera «gia 40 let». gia, ai esec 40 weli sul gagiTeTrda tiali wveri, guSin ymawvili gerqva saxelad, uceb erT dReSi gaxdi beberi. Cai SemovinaxeT am dRisTvis specialurad. miviRe mravali misalocebi. gverdiT qurdebi ijdnen: Tbiliseli vaxo da soxumeli slavika. jempri maCuqes Savi, Cveneburi. Cemma kameris biWebma ki pirsaxoci, cxvirsaxocebi,

151


naskebi, Sarfi da visac ra hqonda mravli sxva saxsovari. madlobeli var imaTi. yvelas Tavis dardi aqvs da RmerTi iyos maTi mfarveli... isev etapis cdaSi, isev WaRara TmaSi... es meramdene Tvea, rom miveTrevi gzaSi. iakutiamde mivaRwev Tu ara azrze ara var. erTi ki vici, me miyvars yvela visac uyvarvar, visac ar uyvarvar da Tavis gzaze gaumarjos...etyoba egeTebic bevria, radganac karga xania kritis rejimi damimTavrda, magram me isev kritis rejimi maqvs, amas sxvanairad ver daarqmev, zona wesierad arc minaxia, da arc mjera Tu odesme vnaxav. Tumca davicadoT... sad gveCqareba, mivyveT dinebas. es sroki xom asec da isec Cemi gasatania, amaT xelSi ki es cxovreba, vax ra mZime asatania...

dRes ukve 21 aprilia- dRes davlieT bolo Cai... Tavi gvtkiva, deda vai... aba, jer jerobiT, vecadoT yovel SemTxvevaSi, rom finali iyos «hepi endi». zRaparia, magram «ia tak xoCu»... rogorc iqna 21-Si pativcemulebma inebes da Camsves matarebelSi. ukve 20 dReze metia aqa var, etyoba ukve movbezrdiT da ufro imitom. Segvrekes patara oTaxSi da 22 Si saRamomde im patara oTaxSi viyaviT 70 kaci. amaT exerxebaT, magaSi ostatebi arian, es xom Sroma-gasamxecebeli koloniaa. rogorc iqna isev matarebeli, ise mixaria xolme, TiTqos isev sadme sazRvargareT mivdiode. stolipini, stolipini, ra garToba, an ris lxini, gulze gawevs rkinis kari, gasaqcevi arsiT ari. ocdasami –gaTenda-daRamda, ocdaoTxi-gaTenda-daRamda. ocdaxuTi gaTenda, jer kargad ar daRamebula.

152


mivaRwieT krasnoiarsks. vifiqre krasnoiarskSi cixeze, ramodenime dRes gamaCerebdnen, am qalaqTan, Cemi gastrolebis droindeli saukeTeso mogonebebi makavSirebs, guliT mindoda, magram cxovreba egrea mowyobili, guliT rac ginda is sad aris babaia?!... «zakon podlosti, procvetaet». zustad erT saaTSi damiZaxes krasnoiarskis cixidan etapze gasasvlelad! egeTi ram me ar maxsovs, rac etapebSi var, rom matareblidan, matarebelze daveZaxeT erT dReSi, magram xom xvdebiT ratom moxda ase? me mindoda, rom davrCeniliyavi krasnoiarskSi... «vnutreni golosi» kvlav meubneba: «eeh.. giajan! Seni mikvirs, veRar gaige, rom ubedo xar!? am xnis kaci makvirveb ai!» ocdaxuTi daRamda-ocdaeqvsi gaTenda. saRamos viqnebiT irkutskSio, ase sTqves. CamovediT irkutskSi. Segvyares isev oTaxSi etapkaSi. magram oTaxic aris da oTaxic. warmoidgineT kubo ramodenime kacze. temperatura igive rac miwis qveS adamians aqvs, zustad ar vici, magram daaxlovebiT egre iqneba. 27 –Si saRamomde gamovkubovdiT. xo, marTla! wamogvyares Ramis 3 saaTze mkvdrebi, Zvlebis gasaTbobaT. cota SeviTbeT Zvlebi da is iyo am qveynisken unda mogvexeda, rom Cqara, Cqaras ZaxiliT gamogvrekes da isev im sasaflaoze e.i. imave kuboSi-e.i. imave kameraSi Cagvasvenes. iqneba ase sabolood gacivdeTo. magram moxda saswauli aravin ar momkvdara, yvela gagvanawiles kamerebSi. aq cota moviTqvi SedarebiT suli. exla vzivar irkutskSi da velodebi. movida pirveli maisi, daiwyo dResaswaulebi. risi pirveli maisi, romeli gulze xalisi, dRes iseT xasiaTze var ra gavakeTo arc vici. movida 7 maisi – gamogvaTries kameridan. gamogvaTries da CagvaTries isev im yinulis kuboSi, romelzedac zemoT mogaxseneT. «gamogvaTries, CagvaTries, wagvaTries», ratom vxmarob am sityvebs?

153


imitom rom amaT sxvanairad ar SeuZliaT da im mopyrobas, rogorc Cven gveqcevian sxvas verafers dauZaxeb. ras izav, Tanamdebobis pirebi arian da sxvanairad «ne polojeno!», asea yvelgan, rogorc aqeT, iseve iqeT, mavTuls zeviT Tu qveviT. Cvenc raRa dagvrCenia ra? viTminoT, viTminoT, viTminoT, idayvze vikbinoT, vikbinoT! saqme aris imaSi jer mivdivarT CitaSi, mere «Cort ego znaet» mgoni iakutiaSi.

rogorc iqna dagviZaxes etapze. exla mTavaria vnaxoT romel tranzitSi momiwevs gaCereba... gavediT “gasaSmonad” da saWmlis misaRebad. aq puris raodenobaze mixvdebi sad miyavxarT:, naxevari puri – ulan udemde, 1 puri Citamde, 2 puri- taxtamitamde («dolina smerti»), 3 puri –xabarovskamde. aseve TiTo kovzi Saqari Citamde, 2 kovzi taxtamitamde, 3 kovzi xabarovskamde, naxevari ulan-udemde. aseve zustad nawildeba Tevzi. me miviRe yvelaferi TiTo TiTo. TqvenTvis albaT ukve gasagebia, Tu sad mivdivar. CvenTan saqarTveloSi, deda Svils rom wyevlis, Sen wadi armousvlelSi CitaSi da iakutiaSio. Cemo gia, es ra xdeba, ra Tvalebi dageWyita, msoflio, rom moiare, ra moxdeba, naxe Citac.

154


mokled raRa bevri gavagrZelo CitaSi vzivar da davelodebi rodis gamaTreven, an wamaTreven Citidan. aq SemovbrZandi... ( es ise! Cems Tavs Tu ar veci pativi, aba eseni xom sul fexebze mikideben!), maS ase... SemovbrZandi CitaSi 9 maiss, gamarjvebis dRes. visi gamarjvebis? risi gamarjvebis azrze ara var. mgoni magnebis. SemovbrZandi 9-Si da dRes 25 maisia ukve... ukve is dro dgeba, da is ganwyoba, rodesac yvelafers iReb da fexebze ikideb. swored ase var mec. araferi ar vici, rogora xarT Cemo axloblebo. me ki vwer werilebs da var, ar vici modis Tu ara Tqvenamde, iqneb Tqvenc am dReSi xarT, rom ar iciT rogora var, ras vSvrebi. asea patimris xvedri etapSi . mas aqvs mimarTuleba da patimris nomeri, sxva aranairi misamarTi da ufleba mas ar gaaCnia. vzivar da vzivar CitaSi da velodebi TviTmfrinavs, rodis inebebs amindi Cems gamgzavrebas. ras izam iakutiaSi mimavali patimris bedic taroszea damokidebuli... vai Cems ubedur Tavs, velodebi TviTmfrinavs, am lodinSi dro gadis da es wlebic mifrinavs. male wamikiTxaven mec CukCebis siaSi Tavs amovyof sul male «mzian» iakutiaSi. P.S. rogorc iqna leko TaTaSelma (gia feraZem) ivnisis Sua ricxvebisaTvis miaRwia «mzian» iakutias, cocxal mkvdarma.”

155


Zma ZmisTvis, Savi dRisaTvis. zemoT moyvanili nawyveti, aris patimrobis periodis gias erTad-erTi prozauli mogoneba, danarCeni mogonebebi da gancdebi misi leqsebis 15-mde did formatian rveulSia Tavmoyrili. es rveulebi dro da dro sxvadasxva paemanebidan Camomqonda TbilisSi. sapyrobileSi moxvedris pirvelive dReebidan dawyebuli, gia

ganuwyvetliv werda dRec da Ramec, rogorc misi kameris binadrebi ambobden, TiTqmis ar eZina.

“cixeze Tema ar daileva, ise xandaxan Tu dawer rames, dRisiT ar fiqrob, xalxSi erTobi, Tu momdis muza, vumadli Rames”. werda yvelaferze: sakanis mobinadreebze, mis gaunelebel gulistkivilze, Tavze datexil ubedure-baze, sasamarTlo procesis wina dReebis gancdebze da mere, ukve sxvadasxva koloniebSi gancdil emociebze. es yvelaferi aRwerilia gias mier da maTi mcire nawili Setanilia misi leqsebis wignSi “sevdis krebuli”, romelic gamoveci 1997 wels gias gardacvalebis Semdgom.

gawamebuli redaqtori am krebulis xsenebisas, ar SemiZlia gverdi auaro Cemi megobris, saqarTveloSi cnobili literatoris, ilia WavWavaZis da sxva poetebis poeziis da cxovrebis wvrilmanebis, zepirad mcodnis, Tamaz tyemalaZis Rvawls, gaweuls krebulis redaqtirebis saqmeSi, savsebiT uangarod da rac mTavaria, misive SemoTavazebiT.

156


TxuTmeti ki ara, ocdaaTamde did da patara saerTo rveulSi Cawerili Cemi Zmis cixis leqsebi, man TiTqmis weliwadnaxevari guldasmiT ikiTxa, gadaarCia da marTlac Cinebuli redaqtura gaukeTa, ramac ganapiroba maTi warmateba. rodesac yoveli leqsis Casworebaze vedavebodi, me, am saqmis uvici inJineri, misTvis Cveuli sidarbaisliT mpasuxobda: -biZiniC! Sen ici, rom gala-ktionsac hyavda redaqtori. gias leqsebSi me arafers vcvli, ubralod vaSalaSineb: zogan riTmaa amovardnili, zogan strofia gasasworebeli da meti araferi. es gias azria da es gias leqsia! asea Tu ise, gias leqsebma, rom udaod didi mowoneba daimsaxures, am saqmeSi Tamaz tyemalaZis Sromis lomis wilicaa. aqve TandarTul gverdebze momyavs da SigadaSig teqstSic urTav gias oriode axal leqss, romelTa redaqtirebac, kvlav Tamazs mouwia. ra qnas batonma Tamazma? am ubedurs egona, gias leqsebis mere, samudamod movisvene feraZeebisgan, magram nuras ukacravad! mas mouwia Cemi pirveli patara wignis: “wminda mRvdelmowame grigol feraZe�-s da amjerad ukve, SedarebiT mozrdili, am wignis redaqtirebac. axla mivxvdi ra yofila gamarTuli qarTuli. rodesac Tamazi mibrunebs mis Casworebul, gadaxazul-gadmoxa-zul variantebs, me axlidan vswavlob qarTuli enis ana-banas da mrcxvenia Cemi skolis qarTuli enis SesaniSnavi maswavleblebis:SuSana zoiZis, maro abaSiZis, galina qoCiaSvilis, avTandil kvasxvaZis gaxseneba, maTi fuWad Cavlili Sromis gamo. maT marTlac SesaniSnavad gvaswavles da Segvayvares qarTuli ena. mis mimarT aRtaceba da mowiweba Cagvinerges, magram Semdgomma Cemma inJinrulma cxovrebam, ZiriTadad ucxoenovan teqnikur teqstebze muSaobam, Cemda samwuxarod am didi pedagogebis siyvarulis da TamazisTana kargi meqarTuleebis, sityviT aRfrTovanebis meti, araferi damitova TavSi. niSani rom iwerebodes, redaqtoris mier qarTul marTlweraSi, me albaT aranairi niSnis Rirsi ar viqnebodi da es Cemi maswavleblebis brali namdvilad araa. Tamazi imedovnebs, rom meaTe wignisaTvis albaT, samianis dones mainc mivaRwev qarTulSi.

157


cixis xelovneba. minda oriod sityviT Sevexo, xelovnebis gansaku-Trebul Janrs, gias cixis saerTo rveulebs. cixeSi gamomwyvdeuli, yurebamde niWiT gaZeZgili gia, ver isvenebda da mis Semoqme-debiT wvas am Jurnalebis da kameris kedlebis gaforme-biT ikmayofilebda. TiTqmis yovel leqss gverdze axlavs, pastiT Sesrulebuli naxatebi, romlebic leqsis xasiaTidanaa gamomdinare. am naxatebiT gaaforma gias megobarma malxaz kuxaSvilma “sevdis krebuli”. roca madlobas vuxdidi, malxazi sul imas iZaxda: me ra SuaSi var, ubralod gias daxatulebi mivusadage saTanado leqsebs da morCa! am rveulebSi, sevdasTan erTad, araCveulebrivi iumoristuli Canaxatebicaa. Cakruli hqonda ojaxis wevrebis da axlo megobrebis fotoebic. Teatris msaxiobebis SarJebi. gansakuTrebul gverdebze misi nacnobi kinomsaxiobebis suraTebia Cawebebuli, Jurnalebidan, romlebsac aformebda misi leqsebiT da naxatebiT. rac Seexeba kameras, aq kedelze ekida, misi uaxlovesi megobrebis didi plakatebi. zonidan-zonaSi gadahqonda Cemi bavSvobis megobris, zonebSic gansakuTrebuli pativiT miRebuli, buba kikabiZis kalendari da yovel wels axal kalendars akravda gacrecil suraTs. amdeni wlis mere, minda gamovtyde, roca es kalendari gamoica, buba TbilisSi ar iyo. darwmunebuli viyavi uars ar metyoda da am kalendars, bubas magivrad, me wavawere qarTulad misalmeba, riTac gias gansakuTrebiT mohqonda Tavi sxva patimrebTan da alibis gamagrebisaTvis, damatebiT gaugzavne Cem dabadebis dReze, saxlSi gadaRebuli suraTi, sadac gia da buba erTad arian fotoze gamosaxulni. aseTive pativi xvda wilad lena safonovas plakats, aq ukve Cemi “paddelka” ar damWirda, TviT lenam miawera mokiTxva moskovSi da mas tuCebis pomadis anabeWdic davatovebine plakatze. erT gverdze Cakruli hqonda amonaWeri adrindeli Jurnali-dan “axali filmebi”, sadac gias foto garekanze iyo moTavsebuli. am Jurnalis gamosvlisas yvela eubneboda, rom suraTi ufro me mgavda, vidre gias. marTlac iyo egeTi SemTxveva! albaT gia

158


kargad ver gadaiRo fotoreportiorma, suraTi gaufuWda da me damemgvana, razedac giam aseTi xumrobac gamoacxo: -ho! Jurnalis ydaze me, ki ara ilikoa. me ar mecala, kinogadaRebaze viyavi maSin da JurnalSi gadasaRebad iliko gauSvio. erTxel mainc gamoCndes xalxSi. mkiTxvelis interesis dasakmayofileblad, aqve momyavs am rveulebidan, ramodenime gverdis asli, yovelgvari kompiuteruli redaqtirebis gareSe. yvela paemanze, Camqonda JurnalgazeTebis mTeli dasta, romelsac paemnidan paemnamde deda ugrovebda. am misTvis uZvirfasesi masalebidan, aformebda gia Jurnalis gverdebs da amavdroulad, dagvianebiT igebda warsulSi ukve momxdar, magram misTvis axal-axal ambebs, movlenebs.

159


-“es iloa, Cems magivrad gamoCndes xalxSi”.

gauSvi

160

gadaRebaze.

erTxel

mainc


pasuxi, megobrebis gagzavnil fotoze.

161


veris gundi Tbilisis Cempioni gaxda mini-fexburTSi

162


163


gverdi miuZRvna rusudan fetviaSvils

ori “araseriozuli� vereli

gia da miSa kazakovi

164


gias, leninze naklebad ar uyvarda bavSvebi!

165


mamukas gverdi

166


araromantiuli paemnebi Cven SevexeT gias cxovrebis sxvadasxva waxnagebs, magram arsebobs kidev erTi mxare, iribad dakavSi-rebuli giasTan, romlis Sesaxebac icis mxolod Cveni ojaxis axloblebis Zalian viwro wrem da isic nawil-nawil. es mogonebebi Seexeba Cemi giasTan paemanze wasvlis da mzadebis, TviT cixis paemanebze yofnis process, romelic misi patimrobisas, weliwadSi ramodenimejer meordeboda, Svidi wlis ganmavlobaSi. me giasgan gansxvavebiT, saerTod didi molaparake ar gaxlavarT, ris dasturadac momyavs Cemi naxevrad guruli meuRlis, dea ivaniZis sityvebi (aq colis gvars imitom vaxseneb, rom Zvel nacnobebs pirvel colSi ar aerioT}. deas, rom kiTxaven megobrebi,: rogor? es ar ici? nuTu ilikom ar mogiyva? mas xumrobiT uTqvams: -“iliko roca saxlSia, Tu fxizelia, ar laparakobs, xolo Tu mTvralia, ver laparakobs�, amitomac aq moyvanil istoriebs SeiZleba bevri pirvelad gaicnobs. paemani romantikuli sityvaa da asocirdeba siyvarulTan, mTvaresTan, SeyvarebulTan. magram paemani sapatimroSi, rasakvirvelia, Sorsaa amgvari poeturi cnebebidan. igi dakavSirebulia did wvalebasa da siZneleebTan. gias sanaxavad Soreul gzaze wasasvlelad, gansakuTrebiT emzadeboda Cveni ojaxi da am samzadisSi CarTuli iyo gias mTeli samegobro. am procesma Tavidanve Mmkacrad Camoyalibebuli struqturis saxe miiRo, sadac TiToeul megobars, Tavisi mkveTrad gamoxatuli funqciebi unda Seesrulebina. marto kaci WamaSiac ar varga, magram, rodesac giWirs da gverdSi erTguli megobrebi gyavs, rogorc es xdeboda gias patimrobis mTeli periodis ganmavlobaSi, es aris megobrobis, Tanadgomis, Zmobis da siyvarulis gamoxatvis iseTi araCveulebrivi magaliTi, romelic yvelam minda rom gaigos, magram amis srulyofilad aRweras, albaT mxolod didi kalmosani Tu SeZlebda, amitom didsulovani mkiTxveli momitevebs Cems diletantur mcdelobas, SeZlebisda-gvarad gadmovce 20 wlis winandeli giasTan dakavSirebuli Cemi mogonebebi.

167


ar viqnebi originaluri, Tu vityvi, rom patimris movla cixeSi Zalze Zneli ramaa WirisufalisTvis. igi pirvel rigSi ojaxisaTvis didi gamocdaa da did energiasTan erTad sakmao saxsrebsac moiTxovs. amasTan dakavSirebiT maxsendeba erTi Cemi megobris meuRlis monayoli, rodesac misi qmari daiWires da raRac umniSvnelo darRvevisaTvis koloniaSi moxvda, aq igi biblioTekis gamged moewyo da SedarebiT karg pirobebSi ixdida sasjels. arc wignebi aklda, arc saWmel-sasmeli. meuRles ecodeboda qmari da cdilobda ar moeklo misTvis zrunva, yuradReba. ori bavSvi mosavleli yavda, samsaxuri, bazari, amanaTebi da gawyda welSi axalgazrda qali. erTxelac paemanze misuls, patimarma qmarma mainc gamoTqva sayveduri raRacaze, veRar moiTmina ficxma gurulma qalma da miaxala umadur qmars: -gavwydi welSi qali, gavnaxevrdi. rac Sen aqa xar gazeTis wakiTxvis dro ara maqvs, Sen ki RaJRaJa loyebiT sul axal axal raRaceebs iTxov. modi erTi gamicvale adgili. cota xniT me davjdebi Sens magivrad cixeSi da Sen mixede ojaxs da iare CemTan “peredaCebiT�. amas garda, ssr kavSiris dros patimrisaTvis saWiro yvelaferi unda geSovna, wamlidan dawyebuli (aq mxedvelobaSi maqvs samkurnalo wamlebi, romlebic tuberkuloziT daavadebul gia feraZes sistematurad Wirdeboda), tansacmliT damTavrebuli (sportuli pijamo, kedebi, sacvlebi). yvelafris Sovnas nacnoboba da megobrebis Tanadgoma sWirdeboda. da ai, swored gias, aseTi erTguli Zmebi idgen Cems gverdSi misi patimrobis TiTqmis rva wlis ganmavlobaSi, romlebsac erTi dRiTac ar moukliaT yuradReba gaWirvebaSi Cavardnili megobrisaTvis. aq aRar iyo garCeva vin ojaxis megobari iyo, vin Cemi da vin giasi, Cven yvela erTad vwevdiT im mZime, magram savaldebulo kacur Wapans, rasac gaWirvebaSi Cavardnili Zmis da megobris daxmareba hqvia. rogor daviviwyo am xalxis erTguleba da Tanadgoma, TiToeuli maTgani Cemi giasTan paemanze wasvlamde sul CvenTan trialebda, TvalebSi miyurebda da erTmaneTs aswrebden yvela wvrilmani saqmis mogvarebas. albaT aseTi ram marTlac, marto saqarTveloSi SeiZleba moxdes, madloba maT megobrobis aseTi unikaluri niWisaTvis. axla, rodesac maTze vfiqrob, uneblieT maxsendeba wminda ioane oqropiris sayvareli locva, romelsac xSirad imeorebda Cveni naTesavi, wminda mRvdelmowame grigol feraZe yvelaze mZime gaWirvebis Jams,

168


samSoblodan moSorebiT Soreul poloneTSi: “ufalo gmadlobT yvelafrisaTvis�

Cemi skolis megobrebi, sworupovarni, sikeTis da siyvarulis sxivTa mTovarni, magondeba skolis wlebi, Cveni ancoba, bolo zari, siWabuke, mere kacoba... erTmaneTis WirSi-lxinSi videqiT erTad, erTmaneTis Zmobis madliT-gulebi Zgerda. megobrobis koSki gvedga, asi sarTuli, Tbilisuri, veruli da naRdi qarTuli. Cveni Zmobis safuZveli qva da rkinaa, nuTu marTla yvelaferi isev winaa? myrali cixis yru dilegi, Cemi binaa, mtyuan-marTlis gamrCeveli Zmebo, vinaa? rom miSvelos, frTebi momces, marTla vin ari? mWams dardebi, mWams Wleqi da kidev mkbinari... madloba RmerTs, SemrCa Zala, Zmebad gsaxavdeT, kakal, sulxan ar movkvdebi, vidre gnaxavdeT. Tazo, miSa kvlav meyofa saZmo muxtebi, fogo, zura, filipika-CagexutebiT. mand melodeT, Cveni skolis axlos iareT, rasac igrZnobT, werilebiT gamiziareT.

169


Cemi merxis megobrebo, aswiT fiala, madRegrZeleT, Torem dardma, gamatiala. SuSa 1987 w. cnobilia, rom cixeebSi produqtebis da nivTebis Setanas “fokusnikoba” Wirdeboda, radganac yvelaferi mkacrad kontroldeboda da Zalze SezRuduli iyo. magram, rogorc cnobili italieli komikosi toto ambobda filmSi “kanoni, kanonia”, Cvenc yvela patiosan gzas veZebdiT, rom gverdi agveara am arahumanuri kanonebisaTvis da rodesac iseT gadasakargavSi midixar patimar ZmasTan, rogoric, iakutiaa, vcdilobdi maqsimalurad Cametana saWiro nivTebi da saqoneli, radganac iq Casvla xSirad, praqtikulad SeuZlebeli iyo. Cvenc zustad ise, rogorc es zemoT naxseneb genialur filmSia, kontrabandist totosaviT, “fokusebis” meSveobiT gadagvqonda spirti sazRvarze, mxolod im gansxvavebiT, rom fernandelis simpaTiuri da humanuri mesazRvris nacvlad, Cven gviwevda urTierToba pirquS da uxeS rus Cinovnikebsa da mecixovneebTan.

“ilo midis paemanze”! maS ase! TbilisSi, gias axloblebSi, vrceldeboda mosamzadebeli signali, koduri dasaxelebiT: “ilo midis paemanze!” da iwyebda funqcionirebas “paemanis saorganizacio komiteti”, romlis struqturaSi Sedioda: pirveli, informaciis da gzavnilebis jgufidedaCemis xelmZRvanelobiT, romelic axlo nacnobebSi avrce-lebda informacias momavali paemanis Sesaxeb da Semdgom agrovebda werilebs, patara amanaTebs, sigaretebs da sxva, rac mohqondaT megobrebs giasTan gasataneblad. saerTod deda iyo yvela qvejgufis makontrolebeli da gamxalisebeli, igi Tavze dagvtrialebda yvelas da yvelaferSi ereoda. me vpatiobdi mis am Carevas, radganac is Cemze metad nerviulobda.

170


am saorganizacio komitetSi Cems gverdze mdgomi yvela saqmeSi, faqtiurad saorganizacio komitetis Tavmjdomaris moadgile, agreTve sxva qvekomitetebis sulisCamdgmeli da xSirad “fulisCamdgmeli” pirovneba, iyo mTeli am rva wlis ganmavlobaSi, gias ubnis, bavSvobis da pirveli klasis megobari Tazo andRulaZe, romelic TbilisSi yvelasaTvis sayvareli adamiania. me ar Semxvedria kaci, visac Tazos xsenebaze siyvaruliT saxe ar gabadrodes. Tazo dRemde Cemi ojaxis erT erTi uZvirfasesi wevria, romelsac Zmakacis ojaxSi Semosvlis “kruglasutoCni” saSvi aqvs.. saTiTaod ar CamovTvli maT saxelebs, vinc gverdSi medga, rom aravin gamomrCes da ar vawyenio vinmes. axla, daaxloebiT 20 wlis Semdeg, gias magivrad, dedas magivrad da Cemi saxeliT, kidev erTxel minda didi madloba movaxseno yovel maTgans im TanadgomisaTvis da siTbosTvis rac maT gamoiCines gias da Cemi ojaxis mimarT Znelbedobis Jams. rom ara maTi erTguleba, albaT mec gamiWirdeboda yovelive amis atana. axloblebi sruliad uangarod gvexmareboden, magram ZiriTadi materialuri dartyma mainc Cvens ojaxze modioda, risTvisac gavcvaleT dedas saburTalos bina ufro patara binaze didubeSi, mec momiwia manqanis gayidva. sxva “mivlinebebze” rom araferi vTqva, marto iakutiaSi Cemi “mivlineba” erTi megobris TanxlebiT, uromlisodac iq wasvla SeuZlebeli iyo, kargad mozrdili Tanxa jdeboda, me ki samjer momiwia wasvla-wamosvla weliwadnaxevarSi da megobrebis wyalobiT ojaxi gausaZlis valebSi ar Cavardnila.

171


meore jgufi iyo - produqtebis jgufi. masSi Sediodnen“punqtualuri Zmakacebi” sulxan isakaZe da “kakala” anu gia norakiZe, gias ubnelebi, pirveli klasis megobrebi da erTmaneTis ganuyreli verelebi, romlebsac saTiTaod yvela “sulxanakakalas” eZaxda da TiTqmis erT pirad aRiqvamda. maT me “punqtualuri” davarqvi, radganac ar yofila SemTxveva, rom am wlebis ganmavlobaSi, Tu kakalas danjRreuli “niva” iZleoda amis saSualebas, raime davalebaze wasvla dagvianebodeT da saqme

zustad droSi ar SeesrulebioT. am jgufSi Sediodnen agreTve gias klaselebi: givi jijixia, miSa baqraZe, fogo, filipe. zura ramiSvili, devika anTaZe da aseve Cemi manqaniani megobrebi: alika kobalaZe, rezo-“braxuna” Tvalabe-iSvili; yvela isini valdebuli iyvnen gamgzavrebis wina dReebSi bazarSi wasuliyvnen, agreTve moexerxebiaT wamlebis, sxva saWiro produqtebis Sovna da motana, romelsac saxlSi asufTavebda, axarisxebda da recxavda qalebis jgufi Cemi meuRlis dea ivaniZis da irma gurgeniZis

SemadgenlobiT. SeuZlebelia ar gavixseno Rvawli am jgufis umcrosi wevris, Cemi patara qaliSvilis, ninkasi, romelic sul raRac 7-8 wlisa iyo da mondomebiT exmareboda qalebs mwvanilis garCevaSi, fusfusebda da sul kiTxulobda: -gia biZia male Camova?

172


motanili, daxarisxebuli produqtebi calke ewyoboda da isini xelSeuxebeli iyo. xolo amden “muSas” Wamac xom undoda, aq ki jgufSi iyo, Cemi megobari alika kobalaZe, romelsac “xorcis giJs” veZaxdiT, ise uyvarda xorcis arCeva da yidva. mas “saldackis”-daxurul bazarSi Tavisi mexorce avCarka yavda da xorcis yidviT ver ZReboda. im dReebSic moitanda 15-18 kilo xorcs da TiTonve Seudgeboda, irma gurgeniZesTan da omar supataSvilTan erTad, “muSaTa” sadilis mzadebas. SekiTxvaze Tu rad undoda amdeni xorci? alika pasuxobda: -amden kacs dapureba xom unda da meorec “iamans” rame xom unda mouwyoT “stolze”. produqtebs Soris iyo, wasaRebad aucilebeli, yvelaze strategiuli produqti – qarTuli univer-saluri valuta “WaWa”, romlis saSualebiT, gansakuTrebulad, ruseTSi, ali babas “sezam gaiRes” SeZaxilis msgavsad, yvela karebi iReboda. magram Sor gzaze WaWis tareba ararentabeluria da Cvenc RmerTma gamogvigzavna ufro Zliermoqmedi saSualeba, raqtifi-cirebuli, 96 gradusiani, xorblis spirti- “cecxlovani wyali”, rogorc mas xumrobiT veZaxdiT da romlis erTi boTlidan 3 boTli arayi gamodioda. im dros Cveni biZaSvili, gizo nikolaiSvili muSaobda erT-erT sawarmos xelmZRvanelad, sadac es strategiuli produqti ruseTidan Semodioda. gizo vasiliCi gizos, megobrebSi gavrcelebuli zedsaxeli iyo “vasiliCi, dolgarmona”. gizo iyo absoluturi smeniT Semkobili, yovelTvis kargad Cacmuli, cxel zafxulSic ki halstuxSebmuli, simpatiuri adamiani. ukravda yvela instrumentze. mReroda araCveulebrivad, gansakuTrebiT qalaqur baiaTebs. xSirad garmonze loyadadebuli, TiTqos CaZinebuli, ukravda TuSur melodiebs, magram mas ki ar eZina, im dros, TvaldaxuWuli, Soreuli TuSeTis mTebze da mdeloebze daseirnobda. mis ojaxs da megobrebs ormoci weli gizos Saqris diabeti gvawuxebda, xolo igi, amas ainuSSic ar agdebda. misTvis mTavari iyo megobrebi, sufra da namdvili qeifi, am sityvis sruli mniSvnelobiT. mis gareSe qeifs fasi ar hqonda Cvens samegobroSi. es xorciel SevigrZeniT gizos wasvlis mere.

173


“vasiliCi” “cotas” aklebda misi sawarmos produ-qcias ruseTidan Camotanil “cecxlovan wyals”, raTa Cven ukan ruseTSive dagvebrunebia, oRond sxva daniSnulebiT. es danaklisi rasakvirvelia socialisturi sa-warmos gegmiur maCveneblebze ar moqmedebda, Cven ki fasdaudebel daxmarebas gviwevda. “iamani” adgilze mosaxmarad am cecxlovani siTxidan Cveulebriv wyalSi ganzavebiT, vamzadebdiT “iamans”. rom avxsna Tu ra aris “iamani”, mitox monayols gavixseneb. kaxel mituas Rvinos asinjeben. dausxes taniniani warafi. man bolomde dacala, Wiqis Zirs akoca da siamovnebiT warmosTqva - “iamania!” - hkiTxes : -ra aris Zia mito iamani? -“iamani” Svilo? balaxia. cxensa klavs or wuTSi! miugo pasuxad. marTalia, Cveni ganzavebuli “iamanidan” aravin momkvdara, magram 100 gramic ki, pirdapir mTavar tvinSi urtyamda kacs da hipnoziviT swrafi Wra hqonda, rasac odiTganve gansakuTrebulad afasebden ruseTSi da dResac ase grZeldeba. da ara marto ruseTSi. gias Zmakacebi, rogorc ki Semodian dResac CemTan, ojaxSi, imav wams “iamans” kiTxuloben. “iamanis” moqmedebis meqanizmi minda avxsna gias usayvarlesi, aw gardacvlili, megobris gia norakiZis-(kakalas) sityvebiT, romelic Cveni saxlidan oras metrSi, zeviT, abanos gverdiT cxovrobda. -biZiniC! veraferi gavige am “iamanis”. TqvenTan rom vsvam, sufraze yvelaferi maxsovs, absoluturad fxizeli mgonia Tavi. rogorc ki gamoval da 100 metrs gavivli veris abanos kibeebamde, mere aRaraferi maxsovs, TiSi memarTeba. -Cemo kakal! mito Zia xom mogiyva, rom “iamani” cxensa klavs or wuTSi. or wuTSi cxeni 100 metrs gadis, da Senc albaT amitom iTiSebi, magram ar kvdebi, e.i. Sen cxenze magari yofilxar vpasuxobdi me. kakala ki Tavisi ganumeorebeli, odnav almaceri mzeriT, miamiti RimiliT Semomxedavda.

174


SefuTvis jgufi spirti Semodioda erT erT pasuxsageb seqtorSi, anu - SefuTvis jgufSi, romelsac mTeli, misTvis Cveuli mecnieruli seriozulobiT uZRveboda mito varZelaSvili. misi aprexili ulvaSebi, mudam “mrisxane” gamometyveleba, romlis qveS megobris, ojaxis, Svilebis, SviliSvilebis araCveulebrivi erTguleba da siTbo imaleba. misi pirdapiri, SublSi SalabandiviT moxlili, qarTluri iumori da rac mTavaria, yvelafrismcodneoba, gias Zmaka-cebSi Tavidanve misdami mowi-webas iwvevda. mas yvela “mito-Zias” eZaxda. am proceduraze iyo damokidebuli sasmelis mSvido-bianad Catana giamde, romelsac unda gaevlo aeroportebis mkacri kontroli da rac mTavaria, msoflioSi gansakuTrebuli, yovlad araadamianuri, rusuli sabaJo personali. bolos cixis, egreTwodebuli “Smonis” (gasinjvis) procedura, sadac yvelafers xsnidnen, sinjavden, yuradRebiT aTvalierebden da mito-Zias moxuful, morCilul, maskirebul sasmels erTxelac ar gamouwvevia zemoT naxsenebi epiTetebiT Semkuli personalis eWvi. sityva “Smoni”-gasinjva, xSir SemTxvevaSi pirdapir eTanadeboda mis qarTul Sesatyviss, radganac paemanze Semsvlels sul mTlad aSiSvlebden da sinjavden, emand Tvalidan dafarul raime organoSi, narkotiki da fuli rom ar hqonoda damaluli.

SefuTvis teqnologia “produqtebis jgufs” Semohqonda wvenebi 0.5 kg rkinis qilebSi (mango, forToxali da misT). yidvisas winaswar mowmdeboda qilis garSemo etiketi, romelic ar unda yofiliyo gaxeuli. siTxis Secvlis procedura ase iwyeboda. qilebs frTxilad Sordeboda etiketi, rom ar dazianebuliyo. gverdze ukeTdeboda ori wvrili naxvreti, saidanac gadmoisxmeboda SigTavsi da samedicino msxvili SpriciT, jer wyliT irecxeboda, mere ki SeyavdaT spirti. ris Semdeg xdeboda naxvretebis mirCilva. ise, rom isini SeumCneveli unda darCeniliyvnen, zevidan kargad ewepeboda etiketi da “cecxlovani wvenic” mzad iyo gasagzavnad. spirtis gadatanis meore meTodiT, Camosxma xdeboda aryis cariel boTlebSi. TviTmfrinaviT aryis gadatana, garkveuli

175


raodenobiT, ar ikrZaleboda. restoranSi vSoulobdiT aryis cariel etiketdauzianebel 0,75 litrian boTlebs. aq ukve mito Zia sxva teqnologias xmarobda. man daamuSava boTlebze xraxnis moWris kustaruli miwyobiloba da uxmar metaliur sacobebs, xraxns ukeTebda filigranulad, qarxnulze saimedod. Tavdayira gadmobrunebul boTlebi, rom genjRria koqteilis “SeikeriviT”, wveTi siTxe ar gadmoisxmeboda. Soreuli transportirebisaTvis gamoiyeneboda kidev erTi saSualeba, “limonis” limonaTi, Tavze vercxlis qaRaldiT damSvenebuli e.w. “samTavrobo limonaTi”. limonaTis cariel, boTlebSi isxmeboda spirti. mere migvqonda megobarTan limonaTis qarxanaSi, qarxnulad ixufeboda, yelze vercxlis qaRaldi ekvreboda, Semdeg ewepeboda limonis etiketi da “spec-limonaTi” mzad iyo transportirebisaTvis. am “limonaTis” boTlebs vawyobdiT maRazia “WaSnikis” koniakis 10 boTlian muyaos yuTebSi. sifrTxiles Tavi ar stkiva da yoveli SemTxvevisaTvis yuTis cal mxares, SeumCnevlad niSans vadebdiT. aq vdebdiT or namdvil limonaTs. ramac erTxel agvarida kidevac usiamovnebas, moskovis aero-portSi. domodedovos aeroporti cnobili iyo cimbirisken mimavali TviTvmfrinavebis mkacri SemowmebiT. erTxel, rodesac iakutiaSi mivfrinavdiT me da kote ebanoiZe, miuxedavad imisa, rom sabaJo monitorze aSarad Canda yuTSi Calagebuli boTlebis rentgenograma, mebaJe verafriT ver ijerebda, rom or axmax qarTvels am siSore gzaze, saqarTvelodan iakutiaSi, limonaTi mihqonda. man dacinviT Semogvxeda da niSnismogebiT gvkiTxa. -Вы что? Будете уверять, что два здоровых Грузина в Якутию лимонад везут? Cven dauwyeT “Sebma”, rom viyaviT geologebi da sami TviT mivdiodiT samuSaod, rom iq wyali ar daileva, rom iq bavSvebi gvelodebian da a.S. bolos me viTom gavbrazdi, amoviRe patara jayva, moniSnul mxares dausvi yuTs, amoviRe namdvili limonaTi da mivawode kontroliors. Tan guli mainc mikankalebda: vai Tu Calagebisas raime SeeSalaT an yuTis mxare SemeSala, xom CamogvarTmevden amden nawvaleb cecxlovan wyals da saqmeSi gamoyenebis magivrad, viRaca urjulo rusebs unda gadaexuxaT igi, Tan rasakvirvelia erTsac kargad Semogvaginebden madlobis magivrad. aeroportidan aeroportSi, ori dRis natareb yuTSi, limonaTi kargad gamTbariyo, kontroliorma gamomarTva jayva, gaxsna boTli da rac moxdeboda, albaT mixvdiT. GgamTbari limonaTi, mravali saukunis win boTlSi damwyvdeuli jiniviT, lavuazies kanonis Tanaxmad yvela mimarTulebiT, SiSiniT

176


amoifrqva da mTlianad gawuwa mebaJec da garSemomyofebic. ris Semdeg igi, jer mis gverdze mdgomma gawuwulma ufrosma gajora, ramac limonaTSi amovlebuli CurCxelasaviT mebaJes, danarCeni bargis Semowmebis survili daukarga da saswrafod Tavidan mogviSora, Cemi jayva ki Seityapuna, magram jayvas vinRa Cioda. sazRvargareT gamgzavrebis jgufi. mniSvnelovani iyo sazRvargareTis jgufis funqciebi. isini saqarTvelos gareT paemanze mimavali “zonderkamandis” gamgzavreba-dabinavebadajavSvnis problemebs agvarebden. aq mTavari mzrunveli gaxldaT batoni oTar gordelaZe, romelic maSin umaRlesi sabWos prezidiumSi muSaobda da Tbilisi – moskovi - Tbilisis mimarTulebiT bileTebis Sovnis koordi-natori iyo. oTari iyo mTeli Cveni samegobros “mama da marCenali”, mas “oTar-seTursac” veZaxdiT axlo megobrebi. mTavari iyo mas gaego, ra gWirdeboda, Tqmac ar undoda, ise martivad gadagiwyvetda nebismier sakiTxs, ise moridebulad mogarTmevda larnakze dadebuls. madlobas rom eubnebodi, dasjili bavSviviT Tavs xrida, wiTldeboda da Takilobda. me sul mikvirda, rogor axerxebda drois gamonaxvas, yvelasaTvis eca pativi. Tumca, erTxel misi es teqnologiac gavSifre. diliT samsaxurSi misvlisTanave iwyebda “spisokis” weras. “gordelaZis spisokSi”, rogorc mas megobrebi uwodebdiT, iyo misi mravalricxovani ojaxis wevrebis davalebebi, misi megobrebis gasaWiri, baxvidan Camosuli naTesavebis saqmeebi (igi sapatio baxvelia), kakabeTidan SemoTvlili Txovnebi (igi kakabeTis siZea) da es “spisoki” xandaxan ramodenime Tabaxs moicavda. es iyo mxolod mimdinare dRis davalebebi, radgan saRamos es “spisoki” ukve gadaSlil-gadaxazuli iyo da xval axali sia dgeboda. Tu Sen gewera am “gordelaZis spisokSi” moxvedra, SegeZlo dawynarebuli yofiliyavi, is saqme gakeTebuli iyo friadze. adamiani ase eTanadebodes Tavis Tanamdebobas meti ar minaxavs. igi mravali weli, bevri mTavrobis periodSi, iyo qveynis prezidiumSi Sewyalebis ganyofilebis gamge. rom migeSva yvelas Seiwyalebda da Cvens gadatenil cixeebs, or dReSi daacarielebda, misi keTili gulis wyalobiT. upatiosnesi kaci, romelsac veravin Sebedavda

177


fulis SeTavazebas im saqmeebSi, rac maSinac aTasebi Rirda. mas SeeZlo milioneri yofiliyo, magram ase cxovrobs dResac Cveni oTari, mxolod “vardebis revoluciam”, mas “mama marCenalis” tituli - ocdarvalariani pensioneris titulze Seucvala. Cven sazRvargareTis komisiaSi maSin oTari bileTeb-Tan erTad SeTavsebiT, Cveulebriv mokvdavTaTvis miuwvdomel da ministrTa sabWos bufetSi, ama qveynis ZlierTaTvis xelmisawvdomi produqtebis SovnaSic gvexmareboda.

Sansiani jgufi moskovidan mgzavrobas ukve Cveni zeiko bocvaZe xelmZRvanelobda. zeiko iyo Cveni ojaxis uaxloesi megobari. mTeli cxovrebis manZilze iSviaTad Semxvedria misi naturis tolfasi qalbatoni. Cveni megobrobis peripetiebis aRweras namdvilad tomebi dasWirdeba. me mxolod amas vityvi-RmerTis madlobeli var, Tunac marto imitom, rom am qveyanaze Semaxvedra aseTi lamazi, mudam momRimari, erTguli, nazi, Tan vaJkacuri da megobrebze gadayolili adamiani. roca es megobars Wirdeboda, zeiko xdeboda daundobeli, mis mier gansaxierebuli “monaniebis” gmiris msgavsad, SeeZlo Seni gulisTvis SeuZlebeli gaekeTe-bina. amavdroulad iyo dedofa-liviT mediduri, ampartavani, da rac CvenTvis mTavari iyo, araCveulebrivi Tanamesufre, namdvili Tbiliseli darba-iseli qalbatoni, Cveni sayva-reli zeiko bocvaZe. moskovSi bileTebis “gaSansva” evaleboda zeikos da Cvens megobars, qarTvelebis yofil rZals, saqarTveloze Seyvarebul SesaniSnav qalbatons, lia verbickaias. lias yvelaze Zneli funqcia ebara, radganac iakutskze da gansakuTrebiT iakutskidan

178


bileTebi praqtikulad erTi wliT adre winaswar iyo dajavSnili. iakutelebi mowyvetili arian “did miwas”. iq rkinisgza ar aris, mTavari sasicocxlo arteria mdinare lenaa. amitom yvelam winaswar icis, rodis midis SvebulebaSi, ramdeni dRiT, sad midis, ramdeni unda daxarjos, rodis Camova da sxva, maT mTeli weli winaswar aqvT dagegmili, ise, rogorc, albaT mTeli cxovreba da wlidan wlamde araferi icvleba. am gegmas mxolod mZime avadmyofoba da sikvdili Tu Secvlis, am erTad-erT ucilobel movlenas, Turme winaswar verc iakutelebi iTvaliswineben. amitom lias uwevda kavSirebis amoqmedeba moskovis yvelaze maRal doneze, rom romelime uwyebis javSaniT CvenTvis bileTebi “gaeSansa”. bileTebis “gaSansva” SesaniSnavi YTbilisuri terminia. es ar niSnavs did rigSi dgomas da bileTis mopovebas. “gaSansva” aris mTeli Seni nacnobobis, Seni pirovnuli energiis, momxibvlelobis gamoyeneba bileTis saSovrad, maSin rodesac misi Sovnis Sansi minimaluria da liac am Tvisebebidan gamomdinare, yovelTvis axerxebda bileTebis mopovebas. rodesac wasvlis TariRs winaswar vacnobebdiT, es procesi, SedarebiT advili xdeboda, magram erTxel iakutiidan axalma Camosulma, aseTi telegrama miviRe: -Срочно приезжай! Гие плохо! da Sua oqtomberSi, roca iq Termometri 20 gradus yinvas uCvenebda, momiwia isev ukan gamgzavreba. ai, maSin ki, didi jafa daadga lias bileTis saSovnelad. RmerTma gaanaTlos am dauviwyari qalbatonebis zeiko bocvaZis da lia verbickaias xsovna. maTi mravaljeradi gadarekvgadmorekviT, yovelTvis xerxdeboda bileTebis Sovna. dasanania,

179


rom suliT da xorciT aseTi lamazi pirovnebebi, dRes am qveynad aRar arian. me maSin televiziaSi vmuSaobdi da kargi megobrebi myavda sakavSiro televiziaSi. maTi meSveobiT xdeboda saukeTeso sastumros dajavSvna iakutskSi. es damRleli procedura, rac me CamovTvale, ZiriTadad iakutiaSi gamgzavrebasTan dakavSirebiT xdeboda, radganac yvela paemnebidan, sadac me miwevda Casvla, es iyo yvelaze rTuli, am saqmeSi mTeli seriozulobiT Cabmuli iyo Cveni ojaxis mravali megobari, visac ra SeeZlo imas akeTebda. iyo gauTavebeli misvlamosvla, gadarekvebi TbilisSi, moskovSi da pirveli Casvlis mere, rodesac iakutskSic kargi megobrebi SeviZine, garkveuli saqmeebis mosagvareblad winaswar vrekavdi am Soreul qalaqSi. danarCeni mgzavrobebi amasTan SedarebiT martiv gaseirnebas hgavda. magram paemanis saorganizacio komitetis yvela rgoli, yoveli Cemi gamgzavrebisas aseve Seuferxeblad da Sewyobilad muSaobda. aq upriani iqneba, vaxseno gamgzavrebis mxardamWeri moskovuri jgufi. saqme isaa, rom iakutiaSi mgzavrobisas yvela SemTxvevaSi erTi Rame unda gagveTia moskovSi. aqedan bargiT damZimebulebi xan gizo baqaniZes davadgebodiT Tavze, romelic im dros ojaxTan erTad cxovrobda da muSaobda moskovSi, xan ki Cemi megobrebi igori da nataSa xorunJebi da luda petrunisi edavebodnen erTmaneTs Cvens gadapatiJebaSi, maTi ojaxis karebi yovelTvis Ria iyo CemTvis. rogorc SemdgomSi es cxovrebam aCvena, mTeli Cemi megobrebisTvisac. erTi sityviT, megobrebis wyalobiT, yvela problema moxsnili iyo. ase mzaddeboda paemanis safuZvlebi, romlis Semdeg mTavari iyo “zonderkamandis” gamgzavreba paemanze. “zonderkamanda” Soreul paemanze wasvla erTi kacisaTvis TiTqmis SeuZlebelia, radganac adgilze imdeni sarbeni, imdeni erTdroulad gasakeTebeli saqmea, Tanac drois Zalze SezRudul periodSi, rom amas erTi kaci ver gawvdeboda. Tbilisidan axlo-maxlo gamgzavrebaze erTi-ori dRiT bevri msurveli iyo, magram iakutiaSi wasvlas minimum 10 dRe Wirdeboda. amitom cxadia, es yvelas ar SeeZlo.

180


am zonderkamandaSi, me, RmerTisgan misjili, Cemi mudmivi adgili mqonda, rogorc Zmas da eqspediciis xelmZRvanels. wasvlis win ojaxi mimyavda sionis wyalsacavze “rezervaciaSi”, ase veZaxdi kibernetikis institutis orsarTulian, naxevraddangreul xis baraks, romelSi zafxulSi dasasveneblad moxvedrazec, erTmaneTs xocavda kibernetikis institutis mravali ufulo TanamSromeli. Cems iq momuSave meuRles, romelic saxlis gareT, samsaxurSi, megobrebSi, mudam Rimiliani da Tavaziania, yvela pativs cemda, umarTlebda da gaTamaSebaSi erTi patara dasasvenebeli oTaxi yovelTvis xvdeboda. aq, albaT Tavis rols TamaSobda is, rom adre mec, am institutis daarsebis pirvel wlebSi, maTi TanamSromeli viyavi, yvela micnobda da rac mTavaria, Cveni Svili ninka, visac unda daesvena sionSi, mTlad “kibernetikuli qmnileba” gamodioda. gias patimrobaSi yofnis 8 wlis ganmavlobaSi, me arc erTi zafxuli ar damisvenia ojaxTan erTad. Cemda samwuxarod, arc erTxel madloba ar miTqvams deasTvis, Cemi meuRlisaTvis, rome-lic yovelTvis gverdSi medga, moTminebiT itanda yvela gaWirvebas da usityvod TanamigrZnobda. radganac ar var maincda mainc, enaWikWika, “SeniWirime-Sengenacva-le” kaci, magram yvelafers kargadD vgrZnobdi da vicodi, rom ojaxis simtkice gaWirvebaSi gamoicdeba. yvela wevrma Tavisi vali yovelgvari madlobis da jildoebis gareSe unda moixados. magram, rom davfiqrdi, swored axla, marTalia, 20 wlis dagvianebiT, rodesac igi ukve mieCvia Cems aseT “daunaxaobas”, sajarod, werilobiT minda madloba movaxseno mas... pirad saqmeSi SetaniT! davabinavebdi ojaxs... mivdiodi “dasasveneblad” xan aq, xan iq, xan yarabaxis “kurort” SuSaSi, xanac cimbirSi “mdinare lenas rivieraze” -iakutskSi. gias, sabWoTa samarTaliT, patimroba hqonda misjili, me ki, ufalma, patimris movla damakisra. da ginda Tu ara TiToeul CvenTagans, Cveni jvari unda gvezida.

181


megobris mZime uReli zonderkamandis meore wevri icvleboda mimarTulebis da siSoris mixedviT. yvelaze xSirad uwevda gamgzavreba kotiko ebanoiZes anu rogorc mas gia eZaxda siyvaruliT “kostias”. kostia tipiuri vereli, maRali, Tbilisis “dinamos” yofili fexburTeli, zanti mixvra-moxvriT, pensiaze gasulma sportsmenebma, rom ician, xelebis Taviseburi JestikulaciiT, mzad iyo nebismier momentSi, nebismier sakiTxze aetexa dava da dagniZlaveboda. mas “kirovis baRis gulSematkivarTa umaRlesi skola” hqonda gavlili. amitomac adamianebTan urTierTobas da maTi gulis mogebas advilad axerxebda. me da kote kargad SeTamaSebuli tandemi viyaviT, orjer gaxldiT iakutiaSi da bevrjer kidev sxva xanmokle paemanebze, rogorc ityvian, igi yovelTvis “bezatkazni” megobari iyo da eseTive darCa dRemde. Tumca naRd verels ra Secvlis! iakutiaSi erTxel gela bregvaZe maxlda. es iyo gias da Cemi saerTo megobari. erTi SexedviT-mZime artileria! magram uspetakesi, veeberTela - keTili gulis adamiani, rom Sexedav, SeiZleba SegSineboda iseTi kompleqcia hqonda, magram visac unaxavs gelas urTierToba SvilTan da axla, ukve SviliSvilTan, anasTan, SeiZleba gaukvirdes, radganac es amxela garSemo-werilobis, bunCula, daTvistola kaci, asakiT SviliSvilze ufro patara bavSvi xdeba. rodesac erTxel kostias ar ecala, gelam gadado Tavi, daeTxova samsaxu-ridan da marto ar gamiSva iakutiaSi. megobrisgan iTxova cxvris qurqi “dublionka”, romelic misTvis viwro iyo da mWidrod hqonda SemoWerili tanze. rodesac Tavze bewviani boxoxic daixura, namdvili “lico kavkasskoi nacionalnosti ” gaxda, magram maSin es termini ar arsebobda da qarTvelebs mTel did ruseTSi didi pativiscemiT gvxvdeboden. es termini JirinovskisTana

182


idiotma politikosebma moigones, xalxTa megobrobis Taviseburi gagebis gamo. Tbilisis siaxloves SuSaSi, wulukiZeSi da maxaCkalaSi paemanze gias klaselebi: Tamaz andRulaZe, sulxan isakaZe, gia norakiZe, givi jijixia momyveboden da gzis gakvalvis Semdeg, uCemodac Cadiodnen iq da SeZlebisdagvarad mexideboden.

omSi gacileba” gaxsenebad Rirs am e.w. zonderkamandis gamgzavrebis ritualis aRwera. visac axsovs filmi “jariskacis mama”, misTvis advili gasagebi iqneba, rodesac sabargo manqanaze mjdom giorgis mTeli sofeli acilebs da saCuqrebs da darigebebs aZlevs. iseve Cvenc, wasvlis dResTan moaxlovebis proporciulad izrdeboda xalxis raodenoba Cvens ojaxSi. vin ar modioda, dawyebuli dedas bavSvobis megobrebiT: bardRunia kobalaZe, eTer metreveli, naTliaCemi Tamara kacitaZe da misi qaliSvilebi manana da pusika, biZaCemi koki sergia da misi qaliSvili nana, damTavrebuli gias patara naTlulebiT da rasakvirvelia Cemi da gias uricxvi megobrebi. TiToeuli maTgani cdilobda gansakuTrebuli raime rCeva moecaT, rom gzaSi frTxilad vyofiliyaviT, TviTmfrinavidan Tavi ar gamogveyo, taigaSi Sors ar SevsuliyaviT, rom giasTvis mokiTxva gadagveca, rom.... rom.... rom.... da ase Semdeg dausruleblad, iamaniT gvilocavden gzas. bolos, mxurvale gamoTxovebis mere, rodesac mxolod ori kaci, Cveni 120 kg. bargiT TviTmfrinavSi movTavsdebodiT. iwyeboda paemanis meore, CvenTvis yvelaze mZime, aTasi barieris daZlevis, etapi. 120 kg.bargi vaxsene. ar SemSlia! aq iyo yvelaferi akuratulad SefuTuli da Cawyobili, “paemanis saorganizacio komitetis” mier momzadebuli tvirTi, romelic mSvidobiT unda Cagvetana daniSnulebis adgilamde. sasmelebi gansazRvruli iyo cixis administraciis mosaTviniereblad, cota ki zonaSi Sesagzavnad. iyo sxva nivTebi da produqtebi gias moTxovniT. rveulebi da kalmistrebi leqsebisaTvis, saWmeli, konservebi, sulguni, guda, tuSonka, xaWapurebi, saparsi saSualebebi. Tu mivdiodi samdRian paemanze, mimqonda lobio, Wadis fqvili da paemanis dros adgilze vamzadebdi gias yvelaze sayvarel kerZs- lobios, romelic ise

183


uyvarda, rom adre im bednier dros, rodesac gia gastrolebidan brundeboda, specialurad rekavda saxlSi Camosvlis win da lobios gvikveTavda. vinc erTxel mainc yofila zonaSi patimarTan paemanze, imas arasodes daaviwydeba sabWoTa zonisaTvis damaxasiaTebeli rkinis gisosebiani karebebis Wriali da jaxuni, muqi ruxi da mwavne ferebiT SeRebili kedlebi, mxolod zonisaTvis damaxasiaTebeli specifikuri mZafri suni, paemanisTvis gankuTvnili zonis saerTo sacxovrebelSi qoniT gazintyluli saerTo samzareulo da tualetis “surneli”, romelSi Sesvlasac jobda sami dRe mogeTmina. Casulebi Tavs vikavebdiT emociebisagan, radganac Cven mxolod 3 dRe gviwevda am pirobebSi yofna, gia ki ukve ramodenime weli itanda am gausaZlis pirobebs. ginda were, ginda ikiTxe. gias cixeSi moxvedris da gansakuTrebiT sasamarTlos usamarTlod mkacri ganaCenis gamotanis dRidan, iwyeba gias mogzauroba ssr kavSiris sxvadasxva cixeebSi da amis paralelurad Cemi kardakar siaruli, saqarTvelodan dawyebuli, moskovis umaRlesi samarTaldamcavi organoebis kabinetebSi damTavrebuli. ufro swori iqneboda, maT yovlad “usamarTlo organoebi” ewodebodes, radganac, maSin, rogorc dRes, samarTlis moZiebis dargSi Cveulebrivi adamia-nebisaTvis araferi Secvlila. saCivars saCivarze vwerdi. im periodSi yvelaze gamocdil advokatebsac ki SurdaT Cemi Sedgenili saCivrebis emociurobis da logikurobis. ase damigrovda yvela doneze Setanili saCivrebis mravaltomeuli. aravis epareboda eWvi, rom gia feraZe ar SeiZleba ganzraxmkvleli yofiliyo, amis damadasturebeli yvela masala arsebobda saqmeSi, magram ginda were da ginda ikiTxe, oTaraanT qvrivisa ar iyos, rkinis qalamnebic rom Camecva, samarTals versad vipovnidi. gias bedi gadawyvetili iyo sxva doneze. igi praqtikulad ganwiruli iyo cixeebSi nel nela gasaqrobad.

184


zemoT vaxsene gias moskoveli msaxiobi megobrebi, romelTa werilic mniSvnelovani iyo sakavSiro prokuraturisaTvis gias pirovnebis dadebiTi daxasiaTebisaTvis, magram gadamwyveti roli gias iakutiidan gadmoyvanaSi iTamaSa gias megobarma, yofilma Cemma ufrosma da megobarma, warsulSi saqarTvelos televiziis xelmZRvanelma nugzar fofxaZem. misi avtoritetis meSveobiT

moxerxda Cemi Sexvedra ssr kavSiris generalur prokurorTan, rac praqtikulad sxvamxriv gamoricxuli iyo CemTvis, ise, rogorc sxva Cveulebrivi mokvdavTaTvis. ase wvalebiT movaxerxeT WleqiT daavadebuli patimris iakutiidan Tbil qveynebSi, kerZod ki maxaCyalaSi gadmoyvana. amas garda nugzar fofxaZem, sxva bevri sikeTe gaukeTa Cem ojaxs, risTvisac misi madlieri viqnebi cxovrebis bolomde.

185


Wleqiani patimris mogzaurobebi im dReebis mware gasaxsenebels ra dalevs, romlebsac me da gias megobrebi, xSirad, axla ukve RimiliT vixsenebT. Sevecdebi gavixseno giasTan paemanebze siarulisas gadatanili Tavgada-savlebi, romlebic naTels mohfenen gias da mis patimro-basTan dakavSirebul naklebad cnobil periods, romliTac vgoneb mkiTxvelic dainteres-deba. maS ase, Tbilisis sapyrobi-leSi (kritSi) yofnisas sruliad janmrTeli gia WleqiT daavadda. kritSi moxvedril patimars, rom araferi daemarTos, is unda gagikvirdes, radgan dilegis daxSul sivrceSi, patimrebiT gadaWedil saknebSi kedlebic ki gaJRenTilia koxis CxirebiT, romlebic mravldebian da Semdeg patimrebis filtvebSi ideben binas. gia ramodenime Tve sicxiani iyo da mainc ar gadaiyvanes cixis saavadmyofoSi, radganac misi cixeSi yofna, lamis Tbilisis qalaqkomis biuroze ganixileboda. amitom kuTvnili mkurnalobis Catarebas veravin bedavda, yvelas eSinoda misTvis xelisSewyoba ar dabraleboda, TumcaRa sityviT igi yvelas ebraleboda. cixidan 500 metrSi mdebare cixis saavadmyofoSi (“rezbalnicaSi”) gadayvanis magivrad, masze “zrunviT gadaRlilma” xelmZRvanelobam, samkurnalod saqarTvelodan “cotaTi” moSorebiT, ruseTSi, sul raRacE1700 kmilometrSi, ulmoblobiT, ganukiTxaobiT cnobil, vladimiris tub-zonaSi gadaiyvana.

vladimiri. vladimiris sapyrobile moskovidan 200 km.is daSorebiTaa. iq aris sakavSiro tuberkuloziT daavadebul patimarTa sapyrobile-

186


saavadmyofo. sadac patimrebis naxva SeiZleba mxolod xanmokle paemaniT, isic sqeli SuSis miRma, ise rom patimarTan axlo kontaqti ar gqondes. moskovidan eleqtromatarebeli gadioda diliT da 2 saaTSi iyo vladimiris koloniasTan, pokrovSi. aq, giasac mouwia misi survilebis moTokva, radganac Zalian mkacri reJimi iyo, mxolod SezRuduli raodenobiT sakvebi produqtebis, TeTreulis da rveulebis gadacema SeiZleboda. binas videbdi moskovSi da iqedan davdiodi pokrovSi. 1987 wlis Soba axlovdeboda. samsaxuris saqmeebi “gamoviCine” moskovSi da Cems TanamSromelTan, zura kandelakTan erTad wavediT mivlinebaSi. zura samsaxuris saqmeebze darboda dilidan saRamomde, xolo me dilas adre gavdiodi da gvian RamiT vbrundebodi sastumroSi. tubzonaSi patimrebis naxva Zalze SezRuduli iyo. vladimirSi bevri “tvini uxvrite” ufrosobas da didi CaliCis mere (aqac gaWra cecxlovanma wyalma), sqeli minidan manaxes gia da isic sul raRac 1 saaTiT. gvian saRamos me da zura erTmaneTs sastumroSi vabarebdiT dRis angariSs, mere CavdiodiT savaxSmod restoranSi, sadac didi griali midioda. me da zura ki sxvadasxva mimarTulebiT mTeli dRis narbeni. araqaT-gamoclilebi indiferentulad uyurebdiT mocekvave da moZigZige ZiriTadad qalebis wyvilebs da erTi suli gvqonda loginamde migveRwia dasaZineblad. erT saRamosac zuriko meubneba: -afsusi araa me da Sen gareT viyoT da gia feraZe cixeSi ijdes!? xom warmogidgenia axla, gia rom Cvens adgilas iyos, ras gadauvlida am bozebs. moskovSi Casvlisas yovelTvis vexmaurebodi gias uaxloes megobrebs: aleqsandre (saSa) abdulovs. andrei mironovs da nikoloz (kolia) karaCencevs. isini interesiT mekiTxeboden gias Sesaxeb da roca gaiges, rom gia iqve vladimirSi iyo, maTi aranormaluri datvirTuli grafikis miuxedavad, abdulovma da mironovma survili gamoTqves gias naxvisa. abdulovs SabaTs hqonda Tavisufali dRe, mironovs ki oTxSabaTs. me ar SemeZlo ar gamomeyenebina giasTan misvlis es saSualeba, vicodi Tu ra mniSvnelovani iqneboda cixeSi am saxelovani xalxis misvla da giasTvis didi xnis unaxavi megobrebis naxva.

187


aleqsandre abdulovi paemanze. SabaTs me da saSa abdulovi misi 07-JiguliT CavediT pokrovSi. abdulovi rom dainaxes cixis sanitar qalebSi atyda erTi Jivilxivili. gamovardnen gareT, bloknotebiT, suraTebiT, Txovden avtografebs. qalebisgan gansxvave-biT araviTari sixaruli ar gamouxatavs cixis ufrosobas da didi WoWmanis Semdeg neba darTes saSas xanmokle paemanisa, magram kvlav SuSis miRma Segvaxvedres. saSa Zalian eqxpansiuri pirovnebaa. imereliviT ficxi, me veubnebodi: Sen ranairi rusi xar, aseTi temperamentiani? -diax, rusi var! ferganaSi davibade da quCis kanonebiT gavizarde, iqidan maqvs samxreTuli temperamenti. Zalian gaanerviula cixis usulgulo administraciam, pirad Seuracyofad miiRo maTi uyuradReboba. Cemi damSvideba ar Wrida. -ZaRlebi! tyuilad ki ar eZaxian ZaRlebs, iZaxda moskovisken momavali. gzaSi manqana gagvifuWda, moskovSi davbrundiT gvian, pirdapir mivediT kinos saxlis restoranSi, sadac ukve misi samyaro iyo, yvela did pativs miagebda. miuxedavad imisa, rom arc erTi adgili Tavisufali ar iyo, administratorma kabineti daucala da iq

davsxediT. yvela daesia siyvaruliT da naxevari restorani rigrigobiT Cvens kabinetSi ASemodioda, romlebsac saSa, gias sadRegrZelos asmevda, maSin ki cota daioka pokrovis

188


“ZaRlebidan” miyenebuli wyena, Tavmoyvareoba Selaxulma msaxiobma. wamosvlisas misgan malulad qarTuli Cvevisamebr, davapire angariSis gadaxda, razedac admonisrtatorma gakvirvebulma Semomxeda -Tqven etyoba kargad ar icnobT saSas. me rom Tqvengan fuli aviRo, namdvilad momklavs. am dros saSamac SeamCnia Cveni saubari da eldanakraviviT meca: -Илюша! Я же сказал, что вырос на улице, пожалуйста, не оскорбляй меня! Cveni wamosvlis mere gaCnda es leqsi:

abdulovs da ilos dRes pakrovSi zeimia, atyda taSi, atyda vaSa, feraZesTan Camovida abdulovi, TviTon saSa! laparaki vin macala, anda aq vin gagigebs, me miyurebs, Tan vsaubrobT, Tan avtografs arigebs. veubnebi wadiT Zmao, gamigiJda “operi”, miaWylites, saSa yviris: “giJia es oxeri?” Cemi Zma da saSa iyvnen, did brZolaSi da omSi veubnebi: Tqveni fexi, aRar vnaxo pakrovSi. 1986 16.12 pakrovi, vladimiri.

andrei mironovi cixeSi sul vnerviulobdi, radganac vicodi, rom 3-4 dReSi mironovTan erTad unda Cavsuliyavi pokrovSi, razedac cixis uJmuri ufrosoba namdvilad gagiJdeboda, isedac Cems danaxvaze ukve alergia hqondaT, magram ras izam... oTxSabaTs daTqmul dros andrei mironovs daureke, Sevxvdi da wavediT pokrovSi. Tanac gavafrTxile, rom 5 dRis win me da saSa viyaviT da albaT gaZneldeboda gias naxva da SeiZleba me aRar SeveSviT. Tu ase moxdeboda, mas mainc enaxa gia. marTalia pokrovi moskovTan axlos mdebareobs, magram Cveulebrivi Soreuli rusuli provinciasaviTaa, sadac erTaderTi RirsSesaniSnavi nageboba sapatimroa.

189


rodesac andreis axalT-axali vercxlisferi BMV, (romelic maSin moskovSic ki iSviaToba iyo), miadga sapyrobilis karebs, xalxi daibna, ifiqres viRac cekas komisia Camovidao, magram manqanidan gadmosuli mironovi, rom dainaxes, umal atyda Jivilxivili. andrei pirdapir Sevida cixis ufrosTan. me manqanaSi davrCi, zedmetad rom ar aRmeSfoTebina cixis momsaxure personali. gavida 20 wuTi da gamoCnda andrei. meubneba, cixis ufrosobam piroba wamomiyena, feraZesTan am TveSi ukve orjer iyo misi Zma da abdulovi, rac Cveni reJimis pirobebSi uprecedento SemTxvevaa, magram radganac amxela msaxiobi SewuxdiT, Tu gindaT, rom mogiwyoT Sexvedra, Cven unda CaviweroT Tqveni saaxalwlo milocva patimrebisadmi, romelsac axali wlis Rames cixis Sida radioTi gadavcemT. ra meqna, davTanxmdi, miTxra andreim, magram ra unda vTqva ar vici. msoflios mravali qveynis sul sxvadasxva auditoriis winaSe gamovsulvar, magram patimrebis winaSe arasodes. Zalian vRelav. erTad movilaparekeT gamosvlis Sinaarsze da SevediT pirdapir cixis ufrosis kabinetSi. Cemda gasakvirad cixis ufross iumori aRmoaCnda da meubneba: -Товарищ Перадзе! Вы так часто ходите к нам, может вообще останетесь у нас? andreis daudges babiniani danjRreuli magnitofoni “spalisi”, aseve primitiuli mikro-foniT. mere cixis politrukma xeliT gvaniSna gavCumebuliyaviT da mikrofonSi Sesavali sityva Cawera: -Говорит радиоузел учереждения №01/294. слушаите передачу «Ваше будущее в ваших руках» Перед вами выступит народный Артист СССР Андрей Миронов.- da miuCoCa andreis mikrofoni. andreis iseTi dabneuli saxe hqonda, Segecodeboda. xSir xSirad iwmendda ofls Sublidan, gaubedavad daiwyo, magram male Sevida uCveulo rolSi. man axali weli miuloca patimrebs da axsna rom igi Camovida cixeSi misi megobris, niWieri msaxiobis, gia feraZis sanaxavad, rome-lic sabediswero SemTxve-vis gamo

190


moxvda aq, me darwmunebuli var rom bevri TqvenTaganic SeiZleba ase SemTxveviT aris am kedlebSi da mouTmenlad elodeba saxlSi dabrunebas, sadac ojaxi da Svilebi egulebaT... da Aandrei ise Sevida rolSi da iseTi gulis-amaCuyebeli sityvebi warmosTqva, rom cixis gulqva ufrossac cota uklda atirdeboda. am sityvis mere, gainaRda ra, saxalwlo milocva, cixis administracia Cveni megobari gaxda, Semoiyvanes gia pirdapir ufrosis kabinetSi da saSualeba momeca mas Cavxutebodi. andreis wamoRebuli hqonda ungruli Sebolili Zexvi-“saliami� da inglisuri Sokoladi. mere ufrosis TanxmobiT erTi boTli viski

amoiRo portfelidan. mis garda yvelam davlieT, igi saWesTan ijda da win Tovliani moyinuli gza gvqonda gasavleli. damdegi mSvidi axali weli vusurveT cixis ufrosobas. patimrebs ki saxlSi dabruneba. visaubreT, bevri vicineT, andreim da giam bevri ram gaixsenes maTi erToblivi gadaRebebidan da bolos gamoveTxoveT erTmaneTs. gamosvlisas cixis ufrosma damabruna ukan, ujridan konverti amoiRo da mawodebs. konverti rom davinaxe Sevcbi, umalve vicani, magram nirSeucvleli vekiTxebi es ra konvertia? igi meubneba ai, qaRaldi da kalmistari. -dawereT, rom daibruneT Tqveni 300 maneTi, romelic wina kviraSi giasTvis gadasacemad mieciT Cven oficers. es erTxel marTlac moxda, cixidan moSorebiT, romeliRac saxlis sadarbazoSi, irgvliv aravin ar iyo da arc SeeZlo vinmes daenaxa. somxis anegdotis ar iyos, udabnoSi, rom gaando saidumlo megobars da igi meore dResve daiWires, razedac somexma Tqva: -ra magra muSaobs kaco es kagebe?

191


me rom ar damismenia is oficeri faqtia da sxva vis unda daesmina, magram ar davibeni, wynarad kategoriulad uarvyavi es faqti: -ra fuli? ris fuli? ra oficeri? ris oficeri? me araferi ar gadamicia aravisaTvis. da bolomde pirvel Cvenebas mivaweqi. bolos uTxari: -Tu Tqven gindaT vinmes gafuWeba Cemi meSveobiT es ar gamogivaT, sxva vinme gamonaxeT. ufrosi gamomyva da meubneba -ratom kargavT am fuls 300 maneTi soliduri Tanxaa. -me, da Tqveni patimari, Cemi Zma, ise varT gazrdilebi, batono ufroso, rom rac Cveni ar aris, imas xels ar movkidebT, is ar Segvergeba! vTqvi da wamovedi. rogorc Semdeg momwera giam kameris “nasedkas” daunaxavs fulis gadacemis faqti da CauSvia is eqimi, magram Cemi dasturi undodaT, rom sabuTi hqonebodaT mis gasafuWeblad. marTalia, is mamasisxlad naSovni Tanxa damekarga, samagierod kacis gasafuWeblad sabuTi ver miiRes Cemgan, magram axal wels ufulod darCenili giasaTvis, mere didi CaliCi damWirda, rom garkveuli Tanxa isev mimewodebia.

gaxvretili sabuTi. magram usiamovnebebi Turme im dRes, amiT ar damTavrebula. gzaze Tovli ido. andreis Zalian frTxilad miyavda manqana. erT dasaxlebul punqts gavcdiT da uceb gagvaCera avtoinspeqtorma. CamoarTva mironovs sabuTebi da iqve jixurisken gaemarTa. me Secbunebuli gadmovedi manqanidan. gairkva, rom am dasaxlebuli punqtis farglebSi akrZaluli iyo 60 km. meti siCqariT moZraoba, Cven Turme 65 km. siCqariT gvimoZravia da dagviwyo didaqtikuri leqciis kiTxva, rom es dauSvebelia, rom amiT moyinul gzaze safrTxes uqmnidiT, rogorc sxva moqalaqeebs, ise sakuTar Tavs.... araferma ar gaWra. arc mironovis avtoritetma, arc Cemma Txovnam. me gamouSvi andrei jixuridan da inspeqtors veubnebi: -kinoSi ar dadixar? an televizors ar uyureb? bolos da bolos rusi xom xar da mironovi, ruseTis siamayea da ruseTis saxalxo artistia! mas ar Seuwyvetia oqmis Sevseba da Tavauwevlad, civad mipasuxa: -Ну и что? Народный артист тоже может убить человека!

192


ra unda mepasuxa, xelebi meqaveboda, erTi suli mqonda, rom TavSi Camecxo, magram rusi Cinovniki, rusi Cinovnikia da morCa... ar mindoda axal SarSi gamexvia andrei da iseTi madliani qarTuli ginebiT gamovedi gareT, romelsac Targmanis gareSec iolad gaigebda nebismieri erovnebis adamiani, manqanaSi andrei mamSvidebda: -nu brazob, arauSavs! es istoriuli dRea CemTvis. pirvelad viyavi sapyrobileSi. pirvelad gamovedi patimrebis winaSe, marTalia radioTi, magram ise vRelavdi, sxva qveynis mayureblis winaSec ki ar minerviulia amdeni da bolos, dRes pirvelad CamomarTves da pirvelad gamixvrites marTvis mowmoba. amiT gia kidev erTxel Semovida Cem cxovrebaSi. mTavaria, axla mSvidobiT CavideT saxlamde. am urjulo inspeqtorma pirveli da rogorc SemdgomSi gairkva erTaderTi Wrili gaukeTa andrei mironovis marTvis mowmobas. am vizitis mere, momdevno zafxulSi, baltiispireTSi gastrolebisas andrei mironovi pirdapir scenaze gardaicvala anevrizmiT. RmerTma naTelSi amyofos am didi msaxiobis da didi adamianis suli. rodesac andreis misalmeba gauSviaT cixis radioqseliT axal wels, patimrebma Canaweri ramodenimejer gaameorebies administracias da mas Semdeg gia feraZe sapyrobilis yvelaze gamoCenili patimari gaxda. andreis Camosvlas gia ase gamoexmaura:

dRes TiTqos gulze amxsnes nakeri, da moaciles tkivilis Sovi, Cems sanaxavad aq Semovidnen, Cemi Zma ilo da mironovi. andruSa Zmao, RmerTma dalocos! da misi gulis Wirime naRdad, megobrebma, rom ar damiviwyes gulze momeSva, rac mqonda dardad. movida guliT, kacur gagebiT, da ara qarTul siabandebiT, miTxra: “gamagrdi, SenTan varT yvela”, da ara “gia, rogor brZandebiT”.

193


mis cud kacobas da vaJkacobas, cud artistobas veravin ityviT mas SeuZlia axlad dagbados, tkbilad naTqvami oriod sityviT. kacuri kaci yvelgan kacia, eg sul erTia, Tu ra nacia, mTavari aris ar migatovos, anda vin gkiTxavT Tu ra gacvia? madloba RmerTo, Sen Semogevle, Cemo mfarvelo da sulze tkbilo, radgan vixile Cemi jigrebi, mironovi da Cemi Zma ilo!

1986 19.12 SuSa vladimiridan gia daabrunes kvlav Tbilisis sapyrobileSi. etyoba giaze meTvalyure pirebma, romlebic “masze zrunavden” mTeli patimrobis periodSi, kargad icoden gias mousvenari xasiaTi. kerZod is, rom igi erT adgilas didxans ver Cerdeboda da masac erT cixeSi ar aCerebden. vladimiridan dabrunebis mere ifiqres, ifiqres da moifiqres. feraZes azerbaijanis cixe jer ar unaxavso da gauSves yarabaxis mTiani respublikis kurortze, q.SuSas, ekaterine meoris dros, me-18 saukuneSi aSenebul sapyrobileSi.

ukve sami ivlisia da baqosken mivdivar, mikluxo var maklai Tu, bolo bolo vin vgdivar. xan pakrovSi Tavs mikraven, xan mivyavarT “SuSaSi”, Cems zarebze arasodes ar amova “duSaSi”. me yvelafris Rirsi gavxdi, Tund najaxiT gapobis, oRond ara ase SxamiT nela-nela dalpobis.

194


SuSa Tbilisidan 560 km. aris daSorebuli da marTlac, azerbaijnis erT erTi ulama-zesi maRalmTiani adgilia, (yarabaxis teritoriazea), mxolod erTi gansxvavebiT, rom am silamazes “Corni voronaTi” iq Casuli patimari ver aRiqvams da man SuSis silamazis Sesaxeb mxolod sxvis moyolils unda daujeros.

“rkinis SuSa.” ra xdeba gamagebineT, dResac ar dadis Cemamde, kaci “SuSaSi” ijde da gareT verafers xedavde. gia SuSinski Tbilisidan SuSaSi wasvla-wamosvlas erTi dRe undeboda. me manqana ar myavda da pirveli sakiTxi iyo manqanis arCeva. aq rigSi idgen kostia, Tazo da braxuna. xan kostia modioda Tavisi manqaniT, xan braxuna maZlevda manqanas, xan ki Tazo. yvelaze xSirad mainc kostias uwevda wamosvla. igi im dros ar muSaobda da rogorc kirovis baRSi gazrdil namdvil Zvel verels ekadreboda, dilaobiT “daavadebuli” iyo qronikuli paxmeliiT. Cven gavdiodiT diliT, Zalian adre. kote saWesTan damjdomi ar iyo. sacodavi TvalebiT meubneboda : -biZiniC! mkvdari var, oRondac Sen aqedan dajeqi saWesTan, me mere erT “pivas” davlev gzaSi, azrze moval da iqidan Cemze iyos mZRoloba. Tu ginda baTumamde gatareb. iq Casvlisas, rogorc wesi, cixis erTi TanamSromeli, romelic adgilze gvexmareboda paemanis saqmeebis mogvarebaSi, unda wagveyvana pativsacemad da xSirad sasadiloSi misvlisTanve kotika viTom ucabedad, pirveli gadahkravda sasmiss. -vai! es ra momivida biZiniC, damaviwyda saWesTan rom unda davmjdariyavi, rac imas moaswavebda, rom ukana gzaze 560 km. kvlav me miwevda saWesTan jdoma da diliT adre gasulebi, RamiT 1-2 saaTze vbrundebodiT da zurgs ukan 1200 km. gza mrCeboda gavlili.

195


nabi gias sakanSi erTi azerbaijaneli biWi ijda, saxelad nabi, romelsac gia moferebiT “nabi-CvarCiks” eZaxda. man rasakvirvelia, ar icoda am moferebiTi sityvis mniSvneloba. igi TiTqmis yru iyo. Zalian uyvarda gia da sul TvalebSi Sescqeroda, Tu rame gamorCeboda misi moyolilidan, Caacivdeboda da ameorebiebda. nabi ukve didi xania SuSis sapyrobilis binadari iyo, ndobis niSnad xSirad ufrosobis kabinetebsac alagebiebden. gia xumrobda: -momkla am nabim! monasaviT damdevs kudSi es “nabi-WvarCiki”, araferi ar esmis yurSi da orjer miwevs moyolilis gameoreba, erT welSi 2 wlis salaparako malaparaka, magram sroks mainc ar minaxevreben. minda aRvniSno, rom rodesac gia SuSadan gadaiyvanes wulikiZeSi, erT Rames nabim moaxerxa, direqtoris kabinetSi Seipara, didi riskis miuxedavad, saxlSi dareka CvenTan da gias ambavi ikiTxa. mas xom yurSi kargad ar esmoda, nabi SuSadan da me Tbilisidan imxelas vyvirodiT yurmilSi, rom telefoni sul ar gvWirdeboda.

“policielebi da qurdebi.” mas mere 18 weli gavida. bevrma wyalma Caiara, bevric cocxali aRar aris da axla ukve SeiZleba iseTi raRaceebis gaxseneba, rac adre SeuZlebeli iyo. rodesac gias patimrobis am wlebs vixseneb, ar SemiZlia kidev erTi RvTisnieri kaci ar movigono, romlis profesiac Sorsaa RvTismosaobisagan. miT umetes, arc igia dRes cocxali da bevrisTvis SeiZleba es istoria daujerebelic iyos. rogorc mogaxsenebdiT, gia sapyrobileSi moxvedrisTanave sargeblobda, rogorc patimrebis, aseve administraciis didi siyvaruliT. vin vin Tu ara maT, kargad icoden, rom gias gamoutanes uprecedentod mkacri ganaCeni da isini Tavisi keTilganwyobiT gamoxa-tavden giasadmi TanagrZnobas. maT Soris iyo Tbilisis

196


sapyrobilis ufrosi, axovani vaJkaci, asormocdaaTkiloiani kaci givi SavTvalaZe, romelsac gia Zalian ecodeboda. igi meubneboda: -aseT niWier kacs ra unda sapyrobileSi, codoa. rode-sac gia gadaiyvanes azerbai-janis sapyrobileSi, damibara da miTxra: -SuSaSi cixis ufrosi, Cemi nacnobi somexi kacia, Tu dagWirdeba masTan rame, erTi dRiT wamogyvebi. marTlac, man Seasrula kacuri sityva! erT kvira dRes gauareT me da kostiam saxlSi da SuSaSi waviyvaneT. misgan bevri araferi mWirdeboda, magram rom warmovidgine ra efeqts moaxdenda giaze da cixis ufrosebze misi Casvla, gadavwyvite gamomeyenebia es uprecendento SeTavazeba. givi, maRali da janmrTeli kompleqciis tipaJi, yvelafriT Zalian waagavda cnobili italiuri kinos “policielebi da qurdebis� mTavar gmirs, aldo fabricis policiels. araCveulebrivi TuxTuxa, cocxali kaci iyo. man gzaSi moifiqra gias gaTamaSebis scena da Seecada Tavad Seesrulebia kidevac. giam rasakvirvelia araferi icoda misi Casvlis Sesaxeb. batoni givi pirdapir Sevida cixis ufrosTan. megobruli misalmebis Semdeg, auxsna Tu ra iyo misi stumrobis mizezi, ramac pirdapir rom vTqvaT, gaaoca misi somexi kolega. me da kostia mosacdel oTaxSi Segviyvanes. TanamSromeli gaagzavnes gias dasaZaxeblad. gia Semovida cixis ufrosis kabinetSi da iq cixis ufrosTan erTad, marto misi yofili cixis ufrosi rom dainaxa, gagiJda. jer gaexarda misi danaxva, magram daibna, ver mixvda raSi iyo saqme. batonma givim uTxra: -gia! gaemzade! me Camovedi rom wagiyvano, isev CemTan gadmoyavxarT... gia umalve mixvda mware xumrobas. -batono givi, magas Wams gamocdili patimari gia feraZe? rodis iyo, rom cixis ufrosebi patimrebis sabadragod dadioden?! mere me da kostiasac dagviZaxes. yvelaferi dadga Tavis adgilas. gia ver malavda givis naxviT gamowveul sixaruls da gaocebas. karga xani visaubreT, gadaveciT Catanili amanaTi da wamovediT. somexma kolegam Tavi gamoido da givi SavTvalaZis pativsacemad qalaqgareT, somxur restoranSi wagviyvana. SuSaSi ZiriTadad azerbaijanuli soflis sasadiloebia, romlebSiac yvelaferi cxvris sunad yars. somxur restoranSi, gacilebiT ukeT vigrZeniT Tavi.

197


batonma givim SesaniSnavad iTamada, madloba gadauxada somex kolegas, SigadaSig sadRegrZeloebs somxuradac ambobda. saocari sanaxavi iyo, rodesac ori sxvadasxva qveynis cixis ufrosi, maTi saerTo patimris sadRegrZelos svamden da mas janmrTelobas da male gaTavisuflebas usurvebden. eseTi rame, verc cnobili italiuri filmis, “policielebi da qurdebi”s avtorebma, stenom da moniCelim, ver moifiqres da mgoni saerTodac msgavsi ram jer ar yofila sasjelaRsrulebis istoriaSi. es purmarili, ginesis wignSi Sesatani Tu ara, sanaxavad da miTumetes gasaxseneblad marTlac Rirs. kotikam rasakvirvelia kvlav momaswro daleva, me isev mZRolis roli garantirebuli mqonda. daSorebisas erTi sayveduri mainc miviReT somexi cixis ufrosidan, rodesac yvelas SeumCnevlad, mas davaswari sufris safasuris gadaxda, romelic ise mizeruli iyo, rom gakvirveba ver davmale. oqroskbilebianma oficiantma gamiRima, Tvali Camikra da miTxra: -Sen rom, raikomis mdivanTan erTad mosuliyavi, ufro iafs dagiTvlidiT.

wulukiZe SuSaSi yofnisas gias daumTavrda sapatimro reJimi da wulukiZis koloniaSi gadaiyvanes. 1987 wlis dekembris bolo iyo wulukiZis koloniis ufrosoba Turme “mouTmenlad eloda” patimar feraZes, raTa bolomde mieyvanaT misi “pativiscemis” saqme. sul 3 Tve gaaCeres aq da am 3 Tvidan gaurkveveli mizezebiT, naxevari karcerSi Caketili yavdaT, axali wlis Ramis CaTvliT. amis Sedegad gaumwvavda sapyrobileSi SeZenili Wleqi da avadmyofi, 39 gradusi temperaturiT, yovelgvari adamianuri da iuridiuli kanonebis darRveviT, martSi gauyenes Soreuli iakutiis gzas, “sadac, kalimis msgavsad, 12 Tve zamTaria da danarCeni ki, zafxuli” da Turme iakutiis 50 gradusiani yinvebi xels uwyobs Wleqis kerebis Cakirvas, magram sinamdvileSi, oTxTvian etapze Wleqiani kacis gagzavna, misTvis sikvdilis ganaCenis gamotanis tolfasi iyo, magram yvelas gasakvirad, giam gauZlo am RvTis risxvas da rac mTavaria ar gatyda. iakutiamde minda erTi mogoneba gavixseno wuluki-ZesTan dakavSirebiT.

198


nigvziani paemani. rogorc iTqva, SuSadan gia gadaiyvanes wulukiZeSi. 14 ianvari axlovdeboda me, deda da gias ufrosi qaliSvili paemanze mivdivarT wulukiZeSi, Cveni mezoblis, Temur vaSakiZis axali “07” manqaniT. Temuri giasTan erTad ijda “kritSi” da axali gamosuli iyo cixidan. gavediT dila adrian. gza moyinuli iyo da rikoTze misvlisas Temurim siCqares mouklo. TavdaRmarTSi gaZnelda moZraoba. ukan dabrunebac aRar SeiZleboda, gvian iyo da meorec, gia mouTmenlad eloda Cvens Casvlas. md. ZirulasTan miaxlovebisas mosaxvevSi manqana TavdaRmarTze mogvicurda, daiwyo moyinul gzaze valsis cekva da absoluturad umarTavi trial-trialiT gacurda mdinareSi gadasavardnisaken. me vijeqi win, fexebSi medga didi qvabi saciviT, is is iyo, gadasavardn jebirs miuaxlovdiT... RvTis wyalobiT!!! aRmarTSi amodioda quTaisis samgzavro “ikarusi”, romelsac iseTi ZaliT davejaxeT marcxena mxridan, rom biliardis SariviT, marjvena mopirdapire mxares rkinis didi borti Camovarda, ramac Cveni manqana adgilze gaaCera da gvixsna naRdi daRupvisagan. mere rom gadavixede marTlac SevSindi. 30 metris siRrmis xramSi, adre gadavardnili damtvreuli manqanebis korpusebi egdo, romlebsac ar gaumarTla da etyoba arc quTaisis avtobusis grafiki icodnen. manqanaSi aravin daSavebula, mxolod qvabi axta dartymisagan da mTeli sacivis wveni Sarvalze gadmomesxa. avtobusidan gadmocvivden mgzavrebi, gadmovediT Cvenc. dainaxes, rom cocxlebi viyaviT. vatyobdi, avtobusis mgzavrebi cdilobden Cemgan distanciaze mdgariyven. me rom davixede Sarvalze mivxvdi, raSic iyo saqme. Sarvlis totebi, fexsacmelebi, sacivis wvenSi amovlebuli, saWvo asociacias qmnida da im mgzavrebs me SiSisagan Casvrili vegone, mere erTi quTaiseli momiaxlovda da quTaisur kiloze mekiTxeba: -Zamia, etyoba axal wlebze bevri sacivi Wame? rava nigvzis sunad Cagisvria. rodesac me TiTi amovisvi Sarvalze da uTxari: Zmao es marTlac sacivia! mTeli avtobusi Semiyara: -naxeT, naxeT, pirvelad vnaxe saciviT Casvrili adamiani. Cven RmerTma gadagvarCina! albaT imitom, rom keTil saqmeze viyaviT wasuli, didi xnis unaxavi patimari gveloda mouTmenlad, Cveni daRupva amitomac ar iqneboda. Temuris manqana CavacureT buqsiriT ramodenime kilometrze da profilaqtikaSi davtoveT. bedi etyoba, mainc Cven mxares iyo. manqanis buqsirebaSi vinc

199


gvexmareboda, aRmoCnda wulukiZis koloniis TanamSromeli. gadavjeqiT mis manqanaze. gias ki, sxva produqtebTan erTad, mxolod indauris sacivis naWrebi CautaneT, wvenis gareSe. wvenis arsebobis damamtkicebel sabuTad, paemanis bolomde Sarvlidan sunelebiT gemrielad Sezavebuli nigvzis suni amdioda. giam iSovna xumrobis sababi : -indauris xorci gadaiReT. wveni Tu gindaT, ager ilikos daasxiT Sarvalze wyali da zed puri mousviT- xumrobiT patiJebda sacivze zonis megobrebs.

iakutia

wulukiZidan “mziur-iakutiaSi� mgzavrobas gia Tavad hyveba mis dRiurebSi, romelic zeviT SemogTavazeT. imas rame daumato SeuZlebelia. me ki, Cemi grafiki mqonda da oriod sityviT, minda gansakuTrebiT SevCerde iakutiaSi giasTan paemanebze mgzavrobis Sesaxeb, radganac sirTuliT da Tavga-dasavlebiT, sxva paemnebTan SedarebiT, am siSores paemanze wasvla, alpinistebis terminologiiT, evere-stze asvlis tolfasi iyo. imas Tu rogor mzaddeboda eqspedicia iakutiaSi ukve mogaxseneT, Cems ojaxTan erTad rogor inawilebda am problemas paemanis saorganizacio komiteti ukve iciT, mTeli datvirTviT muSaobda mzadebis yvela samsaxuri: bileTebi naSovnia, bargi Calagebuli, iakutskSi sastumro dajavSnili. rogor gavdiodiT sabaJo kontrols ukve mogiyeviT da gavCerdi iq, rom bolos da

200


bolos Cveni bargiT aRmovCndebodiT moskovi-iakutskis TviTmfrinavSi. aq unda vaxseno kidev erTi RvTisnieri, aw gardacvlili, Zalian simpatiuri da niWieri Tbiliseli kaci, zurab WeliZe, romelic samxatvro fondSi muSaobisas, bevrjerjer yofila iakutskSi mivlinebiT da misi pirovnuli momxibvlelobis wyalobiT bevri kargi nacnobi SeiZina iq. man ori werili gagvatana iakutskSi mcxovreb megobreb-Tan, romlebmac SemdgomSi fasdaudebeli samsaxuri gamiwies. erTi werili gankuTvnili iyo iqauri qarTvelisaTvis, rome-lic 25 wlis win ganawilebiT moxvda iakutiaSi da im xanad “iakutgeologias” sammarTve-los mTavari inJineri iyo – misi saxelia juReli. diax juReli! juReli misi saxelia da gvarad aris lefsveriZe. juReli lefsveriZe zurabma winaswar gaafrTxila Cveni Casvlis Sesaxeb da isic dagvxvda aeroportSi, merec didi daxmareba gagviwia am gemrielma leCxumelma kacma, magram amaze cota mogvianebiT. meore werili iyo gankuTvnili iakutiaSi yvelaze saWiro da gavleniani adamianisaTvis, mdinare lenis sanaosnos ufrosis, admiral mineevisaTvis. mdinare lena iakutiis sasicocxlo ZarRvia. radganac iq sarkinigzo transporti ar aris, mgzavroba, tvirTebis gadazidva mdinaris meSveobiT warmoebs da mxolod zafxulis TveebSi, roca lena gayinuli ar aris. amitomaa iakutskSi yvelaze saWiro kaci mineevi da saWiroebasTan erTad igi aRmoCnda saSualo asakis, araCveulebrivad Tbili adamiani, magram amazec cota mogvianebiT. taiga, taiga, moskovidan iakutskamde 7 saaTia safreni. haerSi afrenis mere cota xanSi TviTmfrinavis ilumi-natoridan kidev SeiZleba raRac dasaxlebuli punqtebis da uralis danaxva, magram mere, rodesac TviTmfrinavi taigis zemoT aRmoCndeba, gegoneba igi erT adgilas Cerdeba da mis qveviT xedi saerTod ar icvleba. taiga... taiga... taiga da maRal xeebs Soris aqa iq, mzeze brWyvialebs wylis gubeebi, romlebic warmoiqmneba adidebuli kalapotidan

201


gadmosuli mdinareebidan. asea bolomde, iakutskamde. am gauTavebeli tyeebis Tavze uneblieT grZnob am usaSvelo 7000 kilometris manZils. erTxel, rodesac, taigis caze gela bregvaZesTan erTad mivfrinavdi, man uyura, uyura am gauTavebel ukacriel tyeebs da meubneba: -biZiniC! aq rom Camovardes TviTmfrinavi, xom samudamod davikargebiT taigaSi. Cveni TbilisSi Casvenebis Sansi ar arsebobs -gela! nu geSinia. Cven erTad ar SeiZleba raime dagvemarTos. Cvens gareSe TbilisSi xom sxva mkvdrebi darCeba dausaflavebeli, amitomac RmerTi ar gagvwiravs. qalaqSi orive, dakrZalvebis ceremoniis ubadlo mcodne da Semsruleblebad viTvlebiT dRemde. me saritualo saqmeebs vagvareb, xolo gela qelexis mowyobis aRiarebuli ostatia. amis dasturad erT istorias gavixseneb. Cemi sidedri qalbatoni lida, mZime avadmyofi gardaicvala Ramis pirvel saaTze. deam da misma dam, cialam, rogorc wesia, mixedes cxedars. me dilas avdeqi da marto wavedi saqmeebis mosagvareblad. moZraobis optimaluri gegma TavSi ukve damuSavebuli mqonda. imav diliT 12 saaTze ukve yvelaferi davamTavre: balzamireba, saflavi, cnobebi, panaSvidis musika, katafalki da bolos rom mivedi “sasaxleze�, zomebi da misamarTi uTxari, xelosanma saxeliT mommarTa: -batono iliko! Tqven ise xSirad mogyavT klientebi, rom mag zomis sasaxle ageraa mzad, marTalia sxvisi SekveTaa, magram. Tu gnebavT axlave mivitanT am misamarTze. me umalve SevaCere. -ara! Tu Zma xar, saRamos moitaneT, Torem iseTi oxeri Zma myavs, gia feraZe, rom mTel qalaqSi Tavs momWris, sidedris kubo winaswar qonda nayidio. rodesac gelas daureke da sidedris ambavi gavagebine, man mxolid oriod profesiuli SekiTxva damisva: ra ricxvSi? ramden kacze? samarxo Tu xsnili? da rodesac Cemgan miiRo pasuxi, usityvod saqmis mogvarebas Seudga. amiT qelexze safiqralic momSorda. magram imjerad, sabednierod me da gelas Camosveneba ar dagvWirvebia da RmerTis wyalobiT, iakutiaSi samive mgzavrobisas gadavurCiT yovelgvar usiamovnebebs. moskovidan frenas Wirdeba 14 saaTi da iakutskidan moskovamdearaferi, radganac moskovidan safren 7 saaTs unda daamato drois amdenive gansxvaveba da gamodis 14 saaTi, xolo iakutskidan ki

202


drois sartyels moyvebi da dilis 8 saaTze gamofrenili, moskovSi isev dilis 8 saaTze Camodixar, viTomc mTeli 7 saaTi ar gifrenia. juReli iakutskSi pirvel Casvlaze manqaniT dagvxvda juReli lepsveriZe. man gadawyvita saxlSi waveyvaneT da rodesac gaigo, rom sastumro gvqonda dajavSnuli iwyina! igi iq colTan da qaliSvilTan erTad cxovrobda. juRelma didi yuradReba gamoiCina yvela Casvlisas. manqaniT daxvedra, saxlSi dapatiJeba, ojaxSi gaSlili qarTuli purmarili, koloniaSi mosvla Cvens wamosayvanad da Semdgom Cemi TbilisSi yofnisas igi TavisiT ugzavnida gias sigaretebs da sxva produqts. gias igi piradad ar icnobda, magram erTi paemanisas mainc movaxerxe misi cota xniT Separeba da gias gacnoba. minda gavixseno erTi SemTxveva. Cemi iakutiidan erT erTi wamosvlis mere, giam mTxova “iamanis� gagzavna saaxalwlod. me da mito Ziam, Cveuli teqnologiiT davamuSaveT mangos rkinis qilebi, Sig CavasxiT spirti da amanaTiT gaugzavneT juRels, konspiraciisaTvis werili mivwere qarTul enaze, rom ori qila misi iyo da ori qilis wasaRebad gia gamogzavnida saimedo kacs. juRelma miiRo amanaTi: CurCxelebi, mangos wveni. magram werilma daigviana da amanaTis Semyure ver mixvda, ratom gaugzavneT mango Tbilisidan, rodesac mangos wveni iqac blomad iyo. naCuqar cxens kbilebs ar usinjaveno da saxlSi erTi qila

gaxsna misma qaliSvilma. rodesac yviTeli mangos magivrad TeTri

203


siTxe gadmoisxa da tropikuli aromatis nacvlad spirtis suni dadga oTaxSi, juReli maSinRa mixvda Tu ra iyo amanaTSi. juReli telefoniT damikavSirda da yvelaferi gairkva. xorblis sufTa spirti misTvisac kargi saaxalwlo saCuqari iyo, radganac iakutiaSi TiTo mSromels! diax, marto mSromels, (radganac iq Tvlian, rom vinc ara Sromobs is ar svams!), TveSi TiTo boTli arayis taloni ekuTvnoda da mets veranairi fuliT ver iSovnidi. erT erTi paemanis Semdeg juReli dagvxvda zonasTan da me da kostia pirdapir mis saxlSi wagviyvana. 1989 wlis zafxuli iyo. 9 aprilis weli. sufra qarTulad iyo gaSlili Cvens pativsacemad: xaWapuri, lobio, baJe, badrijani, fxali, ar vici, sad eSovna juRelis es qarTuli produqtebi, magram Cven ki gavixareT. iurmalas daskvniT koncerts aCvenebden televizorSi da rodesac gamoacxades gamarjvebuli qarTveli soso pavliaSvili, romelmac imRera “samSoblo, samSoblo” da darbazSi qarTul droSebs afrialebden gulSematkivrebi, kinaRam gaskda guli! yvelani cxare cremliT vtirodiT sixarulisagan. Soreul iakutiaSi! im stresis mere rac 3 dRis ganmavlobaSi, me da kostiam gias naxviT da mere gansakuTrebiT ganSorebiT miviReT, qarTvelis ojaxSi, saocari mSobliuri iyo simRerac, sosoc, droSebic, rac iq, iakutskSi myof yvela qarTvels ganuzomeli siamayis, erTianobis da sixarulis grZnobiT gvavsebda. restorani “iakutski”. iakutskSi pirvelive saRamos me da kostia gamovediT qalaqis dasaTvaliereblad. rom giTxraT, rom deda es ra vnaxe, deda es ra silamaze yofila meTqi, ver vityvi. erTi centraluri quCa, romelzedac stalinis epoqis damaxasiaTebeli administraciuli saxlebi dgas da danarCeni me-19 saukuneSi xis morebidan aSenebuli Zveli barakebia, zamTris 60 gradusiani yinvebis gadasatanad. mogvSivda. vaxSmad SevediT restoran “iakutskSi”. me ar Seudgebi yvelafris aRweras, vityvi mxolod rom meniu, arc Tu ise mdidari iyo, xolo sasmeli Cven ubis jibeSi gvqonda, brtyel boTlebSi Casxmuli qarTuli koniaki. mTavari risTvisac am epizods vigoneb iyo Semdegi. restoranSi ukravda orkestri, Cveulebrivi provinciuli orkestri, ialtidan vladivastokamde yvela rusuli restornebisTvis damaxasiaTebeli erTnairi publikiT, meniuTi, repertuariT da kedelze uniWod moxatuli beriozkis xeebiT. Cvenda gasakvirad orkestrma daukra qarTuli

204


simRera filmidan “mimino”, romelic rusulad da mere damtvreuli viTom qarTuliT “Cito, gritoTi”, Seasrula TviT orkestris xelmZRvanelma. qarTvelebi Cvens meti aravin Canda da es Sesruleba ar iyo miZRvnili Cvendami, es iyo maTi Cveulebrivi rigiTi nomeri. Sesvenebisas oficiants davaZaxebineT orkestris xelmZRvaneli, axalgazrda, grZelTmebiani, beWdebiani kaci, romelsac kiserze raRac jaWvebi ekida. igi gagvecno - viqtorad. rodesac vkiTxeT saidan am siSores maT repertuarSi qarTuli simRera? man amayad gvipasuxa - rogor Tu saidan?! me coli myavs, qarTveli, tatiana feraZe! me da kostias Tvalebi gagvifarTovda. rodesac gaigo, rom mec feraZe var, Tanac Cven kidev erTi feraZis sanaxavad varT Camosuli am siSores, manac gaikvirva. umal Zmebi da naTesavebi gavxdiT. Sesve-nebis damTavrebis mere orkestrma amjerad ukve Cvendami miZRvnili qarTu-li simRera Seasrula, mere ki ramodenime simRe-ra miuZRvna gaWirvebaSi Cavardnil msaxiobs. gia feraZes. man TiTon Seasrula “SesaniSnavi” rusul-qarTuliT laRi-Zis “simRera Tbilisze”. koncertis damTavrebis Semdeg kvlav moujda Cvens sufras. kostiam daiwyo garkveva Tu sadauri feraZe iyo misi coli? zestafoneli? xaragauleli? svireli? Tu afenidan? gairkva rom igi arc zestafoneli, arc xaragouleli, arc afenidan da arc svireli ar iyo, aramed iyo iakuteli feraZe. igi iakutiaSi dabadebula, deda yavda iakuteli.... da mamis Sesaxeb informacias viqtora da mgoni arc misi meuRle tatiana feraZe ar flobda. gia feraZe, rom adre mjdariyo koloniaSi iakutskSi, ar gamikvirdeboda rom tatiana Cemi ZmisSvilic aRmoCeniliyo. viqtoras, rogorc qarTvelebis “musikos siZes”, mainc raRac hqonda gagebuli Cvens tradiciebze. oriod Wiqa qarTuli koniakis mere, romelsac igi ganuzomeli netarebiT wrupavda, man xatovnad Sesva, iakutiis sadRegrZelo da Tqva: -rodesac RmerTi zecidan aTvalierebda dedamiwas, iakutiis Tavze kalTa daibertya da mTeli simdidre datova Cvens miwaSi!

205


modi da nu ifiqreb dedamiwis simcireze, Cven qarTvelebic xom vsvamT msgavsi paTosis sadRegrZelos. mec odnav nasvami viyavi da viqtoras wavetrabaxe: -viqtor! Sen bolomde ar gcodnia eg istoria. RmerTi rom miwebs aTvalierebda da Tan arigebda, etyoba jer iakutiaSi

gamoiara. Cven qarTvelebs ki mis molodinSi mogvSivda, sufra gavSaleT da purRvinos SeudeqiT. rodesac RmerTma Cvenamde moaRwia, Cven ukve Sua qeifSi viyaviT. aRmoCnda, rom qarTvelebs Turme sufra misTvis gadanaxul baRSi hqonodaT gaSlili. mas ise moewona Cveni udardeli qeifi da simRerebi, rom sakuTari baRi qarTvelebs aCuqa. maS gaumarjos saqarTvelos RmerTis kuTvnil edemis baRs. viqtora Zalze seriozulad mismenda. -amas dResve mouyvebi Cems meuRles. rogor gavaxarebCailaparaka. ver mixvda xumrobas. situaciis ganmuxtvis mizniT isev moubrundi viqtoras: -ra iyo biWo, mTeli kalTa rom CamoaclevineT RmerTs iakutiis Tavze, cota simdidre CvenTvisac dagetovebiaT rame. rogorc iqna gagviRima. im saRamos gvianamde visaubreT viqtorTan, gavigeT iakutiis cxel cxeli ambebi, mas mere Cven dro aRar gvqonda restoran “iakutskSi� sasiarulod. Cveni marSruti iakutskudan 70 km. CrdiloeTiT gadioda gamosasworebeli koloniisaken. magram, bedi bedia da misi wyalobiT ise ar wamovediT iakutiidan, rom erTad-erTi iakuteli feraZe ar gagvecno. Cveni iakutiidan gamomgzavrebisas kvlav Segvxvda viqtora! igi cols acilebda moskovSi da gagvacno tatiana feraZe! igi gvars mxolod uxvadgaferadebli saxiT Tu gaamarTlebda. mwared

206


daxatulTvalebiani, tipiuri rusis iaffasiani, SeRebili qali, xelovnurad gaCeCili TmebiT da marTlac Semecoda Cemi sagvareulo, rom isic feraZis gvars atarebda. magram ras izam. nugeSad isRa mrCeboda, rom igi ZiriTadi feraZeebis sagvareulos 7000 kilometriT iyo moSorebuli da CvenSi misnairebis gamravlebis saSiSroeba ar gvemuqreboda. admirali pirvelive Casvlaze, rodesac mivxvdiT, rom paemanis uflebaze SesaZloa problemebi Segvxvedroda, zurab WeliZis qvis gamxeTqavi weriliT mivediT admiralis gasacnobad. iakutiaSi zafxulSi ar Ramdeba. mze odnav gadaiwvereba da isev iwyebs zenitisken aRmasvlas. saRamos mziani 11 saaTi iqneboda, rom movaxerxeT masTan Sesvla. gadaveciT zurab WeliZis werili, mokiTxva da qarTuli suvenirebi. igi Zalian keTilganwyobili kaci gamodga qarTvelebis mimarT. rodesac mis oTaxSi iaxtis maketi Sevaqe da gaigo, rom mec iaxtsmeni viyavi, gaexarda. igi novosobirskidan yofila warmoSobiT da bevr Cems nacnob, ufrosi Taobis iaxtsmensac icnobda. amjerad ar gagvimxelia Cveni Casvlis mizezi, radganac dagvTanxmda imav saRamos sastumroSi gvwveoda, Camotanil qarTul purRvinoze. sastumroSi igi movida megobarTan erTad. misi megobari ki aRmoCnda, arc meti da arc naklebi, iakutiis ministrTa sabWos Tavmjdomaris moadgile. Cven davaxvedreT qarTuli sufra: xaWapuri, sulguni, civi Wadi, guda da sxva, nairnairi qarTuli sasmelebiT, romelTa dagemovnebasac, maT Cvenda gasakvirad 96 gradusiani sufTa spirti arCies da rodesac vkiTxe moridebiT, ramdeni ramdenze gamezavebia wyliT, admiralma ise Semomxeda mivxvdi, rom Cems mezRvaurobaSi eWvi Seepara:

-Ты что Илюша! Какой моряк будет спирт разбавлять?! ЕmovyeviT aqeTuri iqeTuri da ramodenime sadRegrZelos Semdeg Cvens Soris yovelgvari barieri moixsna. admirali Cagvacivda: -bolos da bolos momkla cnobismoyvareobam, aRar ityviT ra aris Tqveni Camosvlis mizezi? aq spirtis dasalevad xom ar xarT Camosulebi?! Sesaferisi momenti iyo da aRar hqonda azri damalvas. rodesac gaiges, rom arc almasis sabado gvindoda gveyida da

207


arc xe-tyis gazidvas vapirebdiT, gulze moeSvaT, radgan maTTvis am ubralo saqmeSi daxmareba aRgviTqves. iqve gadarekes Sinagan saqmeTa ministrTan da moipatiJes, magram radgan igi im RamiT miemgzavreboda moskovSi, ver movida, Tumca 20 wuTSi dagvikavSirda telefoniT, da gviTxra, rom gadagvabara mis moadgiles, romelic xval saqmeSi gaerkveoda da amitom, erTi dRis mere dagvibara. sanam meore dRes paemanis ambebi gairkveoda uCvenod, mineevma didi ndoba gamomicxada da SemomTavaza misi iaxtiT lenaze gaseirneba. iaxtis Txoveba sxvisTvis es igivea, rac cxenis, an colis Txoveba jigitisaTvis. amas ocnebaSic ki verc warmovidgendi, rom odesme cimbirSi, mdinare lenaze, meqneboda saSualeba iaxtiT gameseirna, romelic dawynarebul mdgomareobaSi zafxulSi 20 kilometramdea siganiT. (am drosac erTi napiridan meore Znelad moCans). man Tqva, rom samwuxarod ori dRiT midis novosibirskSi da diliT gamogvigzavna manqana, mZRols gamoatana iaxtis gasaRebi da Cvenc gavemarTeT iaxtklubisaken. cimbirelebi rom magrebi arian aryis smaSi cnobilia, magram Tanamdebobis pirebs Tu amdenis daleva SeeZloT amas namdvilad ver vifiqrebdi. diliT, mTeli Ramis nabaxusevi, me da kostia cocxal mkvdrebi viyaviT, magram mainc didi iyo Cemi survili lenaze iaxtiT gaseirnebisa. rodesac kostias uTxari, rom Cven viqnebiT pirveli qarTvelebi, romlebmac afriani naviT lenaze imogzaures da Senc Sexval qarTuli afosnobis istoriaSi, Tqven warmoidgineT, kostiac aviyolie, Tumca naTeli iyo, rom Cemi xaTriT, Tavs ukanasknel Zalas atanda. mineevis gazizinebuli samTavrobo, “volgiT”, wavediT iaxtklubisaken. gzaze lenaze xidiT gadaviareT. imxela iyo mdinare, iseTi Cqari dineba da talRebi iyo, rom kotika xmamaRla mosTqvamda: -vai mamajan! sad viRupebi. taigaSi mainc CamovardniliyaviT, vinme gvipovnida an cocxals an mkvdars, es lena ki pirdapir “severni ledaviti akeanSi” Cagvitans da mere eZebe aisbergebSi kostia. kostias vuambe mousvenari mogzaurebis, aw gardacvlili Cemi megobrebis: alika yavlaSvilis, Zmebi zura da guram saxelaSvilebis monayoli, romlebic motoriani naviT daeSven eniseize, Tu ra saSineleba iyo cimbiris mdinareebze mogzauroba da gansakuTrebiT taigis monakveTebis gavla, sadac koRoebis msgavsi, patara sabrZolo moieriSe TviTmfrinavebi dafrinaven da maTi agresiisagan, sqeli, wyalgaumtari tansacmelic ki ar icavda

208


tans. ris Semdeg ormetriani, Zveli Tbilisis “dinamoeli”, fexburTeli kostia, Tval da Tval dapataravda. CvenSi darCes da am boboqari mdinaris damnaxavs, mec SemeSinda. am miuCvevel pirobebSi, Zlier dinebaze, umotoro sxvisi iaxtis marTva sarisko saqme iyo, magram ixtibars ar vitexdi, me xom saqarTveloSi erT erTi pirveli sportis ostati viyavi afrosnobaSi da mindoda “momakvdavi” megobisaTvis meCvenebia klasi. kostias veRar uyurebdi, kvdeboda sawyali. xelSi raRac mineraluri wyali eWira da cxvirsaxociT isvelebda Subls. miuaxlovdiT iaxt klubs. manqana gaCerda klubidan daaxlovebiT 500 metris moSorebiT. Soridan Canda wyalze moqanave iaxtebis anZebi. mZRolma agvixsna, rom lena gadmosulia napirebidan da danarCeni gza fexiT unda gagvevlo. gavaRe manqanis kari da fexsacmelebiT pirdapir wyalSi Cavtope koWebamde. male Sevbrundi manqanaSi, gaviZre fexze, avikapiwe Sarvlis totebi da kotikas magaliTis misacemad, fexsacmelebiT xelSi gadmovedi manqanidan. kotika SiSiT da kvnesiT miyurebda, dasaklavi boColas TvalebiT. etyoba Cems gamoCenas eloden da ori nabijis Semdeg wylidan Tavamoyofili buCqebidan (ise, rogorc iaponeli kamikaZe mfrinavebi daesien amerikis sazRvao bazas “pirl harbors” 1941 wels), dametaka iakuteli koRoebis mTeli armia, da damiwyes uwyalod kbena Tavidan fexebamde, maSin ki veRar moviTmine da ganwiruli xmiT vibRavle: -kostia, ar gadmoxvide! arc egeTi lena minda, arc valia, arc katia da arc egeTi iaxta! erT wuTSi mwared dakbenili saswrafod Sevxti manqanaSi. isev saxelaSvilebis monayoli gamaxsenda eniseis koRoebze. etyoba lenis, eniseis, obis da Tqven warmoidgineT Cveni qarTvelifoTis koRoebic an erTmaneTis axlo naTesavebi arian, an maT yvelas erTnairad ejavrebaT qarTvelebi. kotem pirjvari gadaiwera da Tqva: -biZiniC! rogorc ki CavalT iakutskSi, aqauri koRoebis sadRegrZelo unda davlio. me iq namdvilad movkvdebodi. maT lenas talRebSi asprocentian sikvdils gadamarCines. me ki nakbenebisgan fexebi dasiebuli mqonda da gamwarebuli vifxandi. kotes feri daubrunda saxeze da xumrobis xasiaTzec dadga: -biZiniC! Sen rac foTSi koRoebi gixocia, mgoneb amaTma aiRes sisxli, qarTveli naTesavi koRoebis magivrad.

209


kostiam sastumroSi dabrunebisTanave gadmoiRo “iamani” da samjer Seasrula danapirebi, Sesva misi gadamrCenebis sadRegrZelo da Cemi xaTriT, koRos saxeli ar uxsenebia, “mxsnelebs” uwodebda sadRegrZeloSi. mas Semdeg iakutskis koRoebze, miuxedavad maTi gansakuTrebuli sisastikisa, Cemgan gansxvavebiT, kostias meti sayveduri ar dascdenia. aqac feraZe?! admiral mineevs yoveli Casvlisas vxvdebodi. Zalian davmegobrdiT. gavicaniT misi ojaxic. marTalia, mere TiTqmis ar Semiwuxebia gias Taobaze, ukve Tavad davamyareT saWiro kavSirebi gacilebiT dabal, magram Semsruleblebis doneze, magram, rogorc namdvili mezRvauri da Tanac afrosani, romlebmac mTel msoflioSi, marTlac gansakuTrebulad ician megobrobis fasi, admirali TiTon iCenda iniciativas da sul cdilobda raimeTi pativi eca an dagvxmareboda. erT erTi Casvlisas me da gela bregvaZe, admiralis manqaniT, romelsac mTeli iakutia cnobda, mivediT paemanze da rodesac manqanidan gadmovediT Cveni bargi barxaniT, iq myofebze didi efeqti movaxdineT. TviT bargis gamsinjavi “SmonSCiki” gvexmareboda gadmolage-baSi. paemanis damTavrebis droisaTvis, admiralma kvlav gamogvigzavna manqana da misi gankargulebiT mZRolma pirdapir sanaosnos patara restoranSi migviyvana. sanam Cven xel-pirs vibandiT da Tavi wesrigSi mogvyavda samdRian sibinZureSi myofebs, mZRolma mineevic moiyvana restoranSi. calke kabinetSi gaSlili iyo saocari, guluxvi, cimbiruli purmarili, ZiriTadad CvenTvis nacnobi da bevri ucnobi gamoyvanili TevzebiT, Sav da wiTel xizilalebze aRarafers vlaparakob, romlebic did jamebSi ewyo da saWmelad veeberTela sufis kovzebi iyo Cawyobili. mineevs uyvebodiT Cvens STabeWdilebebs, gadaveciT gias gamogzavnili saCuqari, koloniaSi damzadebuli ulamazesi xis jvari da purisagan damzadebuli feradi krialosani.. uceb, admiralis signalze, oficiantma qalebma Semoitanes mineevis - siurprizi: qababi da xinkali! me da gela, romelsac 24 saaTi Seuwyvetlad SeuZlia gemrieli saWmelebis Wama, magram yvelafers qoniani Roris mwvadi urCevnia, xinkal-qababze mainc da mains ar giJdeba, Tvals ar ujerebdiT. gviWamia moxevuri, xevsuruli, qalaquri da yvela sxva saxis

210


xinkali, magram iakuturi xinkali Tu arsebobda verc warmomedgina. mineevma, nasiamovnebma Caicina -ai, aqac viciT kavkasiuri saWmelebis keTeba. Cven CamouTvaleT mineevs xinklis nairsaxeobebi da aq damzadebul xinkalsac mouZebneT dasaxeleba, mas “admiralski xinkali” davarqviT. rogorc gairkva mis restoranSi mzareulad muSaobda viRac somexi. Cven vTxoveT misi daZaxeba. Semovida saSualo tanis somexi da sufTa qarTulad mogvesalma. Cvenma gaocebam piks miaRwia. rodesac mas gamovecnaureT gairkva, rom igi adre cxovrobda TbilisSi da mzareulad muSaobda kafe “TbilisSi”. ai, saocreba! swored im wlebSi, swored im kafe “TbilisSi”, sadac gias Stab-bina hqonda mowyobili. rodesac vkiTxeT icnobda Tu ara gia feraZes, iwyina: -ras qvia! gias vin ar icnobs TbilisSi. da bevri misi megobaric CamoTvala. marTlac, Seucnobelia gzani uflisani da moCvenebiTi sididis miuxedavad, samyaro arc ise didi yofila. rodesac gaigo, gia iqve 70 kilometrSi imyofeboda, Tan xedavda, rom Cven misi ufrosis, admiralis megobrebi viyaviT, Tavi gaigiJa da aRgviTqva, awi man icis, rogor mouaros gias. mas Semdeg arc is somexi gvinaxavs da arc giasaTvis misi gakeTebuli sikeTis Sesaxeb gvsmenia rame. mis mier cimbirSi momzadebuli “admiralski” xinklisgan miRebuli siamovnebisaTvis madlobelic davrCiT, romlis gemomac ufro metad gagvimZlavra mSobliuri saxlis nostalgia.

211


cimbiruli paemnebi iakutskSi paemanis garSemo bevri ram movyevi, garda sakuTriv paemanisa. weliwadnaxevarSi iakutskSi 3-jer momowia Casvla da samivejer bevri Tavgadasavali gadamxda Tavs, romlis ZiriTadi, yvelaze dasamaxsovrebeli momentebi axla minda rom gagacnoT. tabaga mSobliuri gineba tabagas SromagasworebiTi dawesebuleba # 256/12 iakutskidan 50 kilometris moSorebiT, samxreTiT mdebareobs. me ukve giambeT, rom paemanis nebarTvaSi dagvexmaren Cveni axali megobrebi, radganac gias, rogorc mZimed daavadebul infeqciur avadmyofs, paemani ar ergeboda. warmogidgeniaT, am siSores Casulebi, gias unaxavad ukan rom gamovebrunebieT, ra codva iqneboda jer CvenTvis da pirvel rigSi giasaTvis, romelic wuTebs iTvlida axlobel xalxTan Sesaxvedrad. magram madloba RmerTs! yvelaferi mogvarda. me da kostia CavediT adgilze dasazverad. zonaSi Sesasvlelidanve daiwyo Cveni gaoceba. rogorc pirvelad misulebi, mokrZalebiT SevediT Tu ara, gvesmis mamapapuri qarTuli dedis gineba!!! ai, saocreba, aq am gadakargulSi, mSobliuri gineba!? ori samxedro formaSi gamowyobili dacvis axalgazrda TanamSromeli, uSveri sityvebiT aginebda viRacas da es gineba Soreul iakutiaSi imdenad moulodneli da mSobliuri iyo, rom gakvirvebulebma SevZaxeT: -biWebo qarTvelebi xarT? cota ar iyos biWebi SeSinden da umal orive Cvensken Semobrunda. Semdeg gairkva, rom im zonis dacvaSi msaxurobda saqarTvelodan jarSi gawveuli Cveni qisti biWebis mTeli razmi da Cvens danaxvaze maT gakvirvebas sazRvari ar qonda. isini mixvden, rom Cven gias sanaxavad viyaviT Casulebi. erT-erTi maTgani gaiqca gias dasaZaxeblad. giam ukve icoda Cveni Casvlis Sesaxeb da mouTmenlad gveloda. igi gisosebis miRma dagvanaxes da movaswariT oriod sityvis gadala-parakeba. giamac da Cvenma qistma megobrebma gagvafrTxiles, rom aq magari “Smoni� anu gasinjva ician, amitom akrZaluli saqoneli da sasmeli ar unda mogvetana.

212


migviTiTes erT ucxvirpiro rusze, romelic sakuTar dedasac ar daindobda Semowmebisas. me da kostia ukve gamocdilebi viyaviT msgavs tipebTan kontaqtebis damyarebaSi da am “SmonSCiks” kostia miuqsie. “SmonSCikis” moTviniereba rogorc ukve aRvniSne, kotikas aqvs Tbiliseli kacis Sarmi da icis, vis rogor daelaparakos. wynarad, damajereblad, xelebis JestikulaciiT ipyrobda Tanamesaubris guls. kote Sevida “SmonSCikis” oTaxSi. gamoelaparaka aqaurze-iqaurze. igi Cais svamda da Tavi daipatiJa Caize, sanacvlod uTxra, rom misTvis hqonda kavkasiuri suveniri, ori boTli spirti! kostiam spirti, rom axsena “SmonSCiks”, cxeli Cais didi ylupi daadga yelze. man gaameorebina kostias da aseTi cidan Camovardnili uecari bednierebisagan, sul Seicvala. orcxobila da kamfetebic gamoiRo da auxsna kotes, rogor da sad mietana SeumCnevlad misTvis es sasmeli binaze. tabaga aris erTi uSvelebeli zona da mis gareT erTaderT quCaze, barakebSi cxovrobs mxolod zonis momsaxure personali. me da kostia davbrundiT iakutskSi, aviReT ori boTli spirti, romelic 0.75 litriani boTlebidan 0.5 litrian boTlebSi gadmovasxiT, riTac 0.5 litri spirti davzogeT, TiTo grams TvalisCiniviT ufrTxildebodiT. saRamos isev CavediT tabagaSi. Cvens mier 7000 kilometrze wvalebiT Catanili bargis giamde miRwevis bedi, am kacis xelSi iyo. mxolod igi wyvetavda ra SeiZleboda Segvetana da ra ara. kotem Seasrula micemuli instruqcia da konspiraciis mTeli dacviT, gadasca spirti adresats, romelmac meore dRes diliT dagvibara. giasgan, agreTve Cveni qistebidan gafrTxilebulebma sasmeli davtoveT sastumroSi da meore dilas mivediT Cveni bargi-barxaniT paemanze. “SmonSCiki” ar Canda. man Turme, Tavis sicocxleSi pirvelad daagviana samsaxurSi. kaci gaugzavnes da rodesac, ori saaTis dagvianebiT gamoCnda, dawiTlebuli cxvirpiriT da uazro TvalebiT, mivxvdiT, rom am sawyals mZimed daspirtuli Rame gautarebia, diliT ver amdgara da Cveni varaudiT rusi kacis fsiqologiidan gamomdinare, danamdvilebiT im orive boTls,

213


bolos mouRebda, Tanac ise Cumad, rom wveTsac ar uwiladebda Tavis Zmasac ki. kidev kargi, Cvenda bedad masac ar moeRo bolo. “SmonSCiki” ijda da sakuTari Tavi orive xeliT Zlivs ekava. daviwyeT bargis amolageba Sesamowmeblad. es rom dainaxa mogvvarda: -ras SvebiT? ratom alagebT bargs? Cven gagvikvirda. oTaxSi Cvens meti aravin iyo da man mZimed warmosTqva: -me axla “Smonis” Tavi maqvs kostia?1 SeitaneT yvelaferi rac gaqvT! amas ki ar movelodiT! gamigia, rom arayi da spirti normalur adamiansac amxecebs, is ki rom, ori boTli spirti mxec “SmonSCiks”, adamianad gadaaqcevda, ar movelodiT. es, rom gvcodnoda, iakutskis sastumroSi ar davtovebdiT sasmelebs, romelTa zonaSi Segzavnaze, mere didi wvaleba gadagvxvda me da kotikas, qist megobrebTan erTad. surnelovani paemani gia mouTmenlad gveloda! igi xuTi Tve ar menaxa! cremliani misalmeba, Caxuteba, mofereba da daiwyo samdRiani gauTavebeli laparaki, SekiTxvebi, laparaki, laparaki, laparaki. mas yvelaferi ainteresebda da gvayrida SekiTxvebs. nivTebi amovalageT, sufra gaiSala. me samzareuloSi vipove qvabi da tafa, romlebic Catanili WurWlis sarecxi pastiT vxexe da Cavdgi lobio mosaxarSad. gamovacxe Wadi da SeudeqiT sufras, mowyenilad, dasalevis gareSe. gias mouyeviT, rom Seumowmeblad SegviSva SmonSCikma, gagiJda, eseTi rame Teoriuladac ki ver warmoedgina, radganac erTi Tvis win, erT-erT kanonier qurdTan paemanze mosul dedas, Turme tansacmeli sul mTlad gaaxdevina, narkotikebi da fuli, rom ar Seetana. qarTuli sufra ra sufraa, dasalevis gareSe da gia ra giaa, rom wynarad iyos... man Cveni Catanili nivTebidan amoiRo, saparsi odekoloni “sporti”, romelic Turme, Cemda ubedurebad dedas 3 flakoni Caudia da imiT gvaiZula sadRegrZeloebis Tqma. gia aiRebda aryis Wiqas, Caasxamda odekolons, gaurevda odnav wyals, didxans rom gvyofneboda, da yovel sadRegrZelos ase iwyebda: -am patara, magram surnelovani sasmisiT... es gaumarjos........... da wavidaaa....... Cvenc ra gveqna. agviyolia da Tavidan ZaliT gvasmevda “surnelovan” Wiqas bolomde, mere ki CvenTvis sulerTi iyo ras davlevdiT, magram esec ar gvakmara, odekolonis mere, Catanil nivTebSi losioni ipovna, gaxsna wyalSi da isic dagvalevina. es raRac saSineleba gamovida da bavSvobaSi Tevzis qons rom

214


masmevden, ise davlie cxvirzexelmoWerilma. amis Semdeg odekolonis da losionis nazavi koqteilis saSinel sunad vyardiT mTeli 3 dRis ganmavlobaSi. pirSi iseTi gemo gvqonda, TiTqos veris abanos saparikmaxero gadagveylapos. am paemanis mere, dasanaxad ver vitan odekolon “sports”. erTxelac, aq TbilisSi, kote ebanoiZes xumrobiT, dabadebis dReze miutane odekoloni “sporti”. mgrZnobiare kotika “sportis” danaxvaze gavarda tualatSi da guli kinaRam aeria. paemanidan gamosvlis mere, Cveni mTavari amocana, rac “ramkianma giam” dagvisaxa, iyo spirtis Segzavna zonaSi. dagvibara meore saRamos, rodesac Cveni axali qisti- megobrebis morigeoba iyo. saxifaTo misia Cven rasakvirvelia CavediT daniSnul dros fasdaudebeli “tavariT”, romelsac mTeli zona mouTmenlad eloda. qisti biWebidan erT-erTi gamovida da gvauwya SemaSfoTebeli ambavi, rom im dRes, zonis ufrosobas, sul Seucvlia dacvis ganlagebis ganrigi. etyoba maTamdec mivida, Cvens mier iakutskSi Catanili spirtis suni. qisti jariskacebi im dRes centraluri Sesasvlelidan gadauyvaniaT zonis ukan, erT-erTi saguSagos koSkze. magram megobroba ra megobrobaa da Tanac spirti-spirtia, amitom Setanis gegma erToblivad saswrafod SevcvaleT. gavemarTeT im saguSagosken, romlis gzac gvaswavla qistma. kidev kargi iq yofnis dros Cven, taqss ar vuSvebdiT, igi bolomde gvelodeboda. zona sakmaod didi iyo da manZilic didi gaviareT. koSki vipovneT. masze avtomatiani jariskaci davinaxeT, magram qistia Tu rusi ra vicodiT? vai Tu rusi gamomdgariyo. igi instruqciiT imwuTas, gau-frTxileblad agvitexavda srolas. pavlik morozovma, mama ar daindo mis samorigeosTan miaxlo-vebisas, me da kostia ki, im rusi mcvelis ra tiki tomrebi viyaviT, rom CvenTvis, mama-papuri srola ar aetexa.

215


Cvens bedad, koSkis qveviT Robedan, Tavi gamoyo meore qistma da cota davmSviddiT. Cven misgan maRali mavTulxlarTi gvaSorebda. man ikiTxa: “tavari” raSi gaqvTo?” rodesac upasuxeT, rom SuSis taraSi, swrafad gvipasuxa rom plastmasis taraSi gadagvesxa da ucbaT gauCinarda Robis patara xvrelSi. im wuTas Cven SekiTxvebi dagvebada da ver mivxvdiT misi swrafi gauCinarebis mizezs. magram cxovrebam male TiTon migvaxvedra! Robis imave xvrelidan gamovarda, uSvelebeli germanuli avCarka da gamoiqca yefiT, Cvens SesaWmelad. me da kostiam, Zvirfasi, magram mZime bargiT, rogor gavirbineT, “erT adgilze” quslebis rtymeviT, 300 metri da rogor aRmovCndiT taqsSi, aravin icis. gadaviwereT pirjvari da gavqandiT iakutskSi. viSoveT plastmasis litrian boTlebSi Casxmuli wvenebi. siTxe gadmovasxiT, gamovrecxeT, SevcvaleT spirtiT da cota suli moviTqviT. gadavwyviteT, oriod saaTis mere, kvlav gvecada bedi, gvian RamiT. gvian ki iqneboda, magram, Ramesi ra mogaxsenoT, im dros im mxareSi ar Ramdeba, rogorc mogaxseneT, iq Ramis 2-3 saaTze, Cveneburi umzeo dRea. taqsisti, romelic didi enTuziazmiT gvemsaxureboda da fulTan erTad spirtis sunsac grZnobda, sul sastumrosTan gvelodeboda. -Tqvenze karg xalxs da amaze sasiamivno tvirTs, sad vnaxav mTel cimbirSi- ambobda, gaavrcela ra, Cveni mniSvnelobis areali mTel cimbirze. igi mTeli guliT TanagvigrZnobda da yovelmxriv gvexmareboda. CavediT mogvianebiT. mivadeqiT isev im koSks, sadac vicodiT, rom dilamde qistebi unda yofiliyvnen moriged. davdeqiT Soriaxlo, 300 metrSi da gulisfancqaliT, manqanis SuqiT, mokle signali gauSviT. iq Cveni manqanis meti, araferi moZravi fizikuri sxeuli ar iyo da Soridanac advilad SesamCnevi viyaviT. Cvenda gasaxarad guSagma xeli aRmarTa maRla. es ukve raRacas niSnavda! vijeqiT manqanaSi, yovel mxares vakontrolebdiT da veweodiT da veweodiT sigarets sigaretze. ar vici, ramdeni xani gavida da rogorc iqna, Robe odnav gaiwia, iqedan viRacam gamoyo Tavi da xeliT gvaniSna, axlo mivsuliyaviT. ariqa gveSvela! gadmovitaneT Zvirfasi “tavari”. Cveni nacnobi qisti jariskaci aRmoCnda. Cven, spirtiani xelyumbarebiT vbombavdiT, maRal mavTulxlarTebs iqeT, zonis teritorias da

216


Cveni megobari cqviti qisti, ki maT miwaze davardnas ar aclida, ise iWerda. yvelaferi es CavatareT oriod wuTSi, davpatiJeT qisti biWebi, meore dRes, iakutskSi sastumroSi. bolos omgadaxdilebma, magram gamarjvebulebma, kmayofilebis grZnobiT, saswrafod davtoveT brZolis veli. meore dRes Cveni biWebi gvestumren sastumroSi. sufra gauSaleT da imdeni vicineT, guSindel Tavgadasavlebze, rom iakutskis “obkomis” sastumros sarTulis moriges SeeSinda da ver xvdeboda ra xdeba? risgan zanzarebda kedlebi? Turme, biWebsac aranaklebi xifaTi gadaxdaT Tavs. rodesac koloniis ufrosobam gaigo, rom Cven davamTavreT paemani, gaaZlieres dacva, Secvales morigeobis grafiki, etyoba, maT mierve Canergili damsmenebis wyalobiT, Seityves “tavaris” Segzavnis Sesaxeb. pirvel Cven misvlaze damatebiTi badragis ZaRlma, kinaRam Cveni qisti megobari Seiwira. igi Turme imitom gauCinarda maSin saswrafod, rom droze Seatyobines koSkidan, moaxlovebuli safrTxis Sesaxeb. Semdegi Casvla me da gela bregvaZes mogviwia imave wels oqtomberSi. im paemanma mSvidad Caiara da yvelaze mniSvnelovani, rac damamaxsovrda iyo, somxis gakeTebuli “admiralski” xinkali, romelzedac ukve mogiTxreT. mesame paemani Sedga ukve Semdeg wels. marxa meore wels gia gadaiyvanes sxva zonaSi, daba marxaSi, romelic iakutskis CrdiloeTiT oTxmoc kilometrSi mdebareobda. 1989 weli iyo. 9 aprilis weli. werilebSi etyoboda, rom gia Zalian nerviulobda aq TbilisSi momxdar ambebze. me da kote zafxulSi CavediT da gia Cvengan eloda dawvrilebiT cxel cxel informacias momxdar ambebze. paemanze giasTan erTad dagvxvda kidev erTi patimari, romelsac specialurad winaswar dauWeria Tadarigi, gamouZaxia deda, raTa giasTan da CvenTan erTad yofiliyo 3 dRe paemanis zonaSi. es patimari iyo gvarad maliSevi, zedsaxelad “maliSa”, igi gaxldaT marxas zonis “mayurebeli”, anu zonis mTavari kanonieri

217


qurdi. 38 wlidan man 21 weli gaatara cixeebSi da koloniebSi, sami kaci yavda mokluli, mravalgzis nasamarTlebi iyo yaCaRobaze da gaupatiurebaze. erTi sityviT kargi rame iyo! igi garegnobiT gavda Cem bavSvobaSi, popularuli filmis, “sagzuri cxovrebaSi”s gmirs, qurd mustafas. taniT patara iyo da gvars Seefereboda, magram im zonaSi maliSa yvelaze didi figura iyo, mis gareSe ar wydeboda arc erTi sakiTxi. erTi iyo, rom msgavs adamianebTan urTierToba Zalze saxifaToa. SeiZleba sul ubralo rameze tvini gadautrialdeT, rasac araprognozirebadi Sedegebi moyveba. amis eSinoda gias da misvlisTanave gvTxovda, rom frTxilad vyofiliyaviT, zedmetad ar gagveRizianebia maliSa. maliSas Zalian uyvarda gia da zonaSi gverdidan ar iSorebda, misi ridiT gias ubatonod xmas ver cemda veravin, iq momsaxure personalis CaTvliT. ai, aseTi SesavaliT daiwyo mesame paemani iakutiaSi. marxaSi paemani dagegmili iyo da problemebi ar Segvqmnia. yvelafris Setana SevZeliT, feSqaSaT gacemuli qarTuli “iamanis” wyalobiT. cixe Signidan tydebao. giamac da maliSamac moaxerxes Signidan badragis Semzadeba da davbinavdiT, gavemzadeT sam dRiani paemanisaTvis. sufra gavawyveT, me kvlav SevaTbe xaWapurebi, gamovacxe Wadebi da Cavdgi lobio mosaxarSad. amovawyeT sasmelebi. radganac maliSa iq iyo maTi amolageba ar SegvSinebia, zonis TanamSromlebs, romlebmac maTi wili dasalevi ukve miiRes, akrZaluli hqondaT paemanis zonaSi gamoCena “ramkiani” qurdis daZaxebis gareSe. iseTi sufra gaiSala av Tvals ar daenaxveboda. sasmelebic nairnairi gvqonda. erTi boTli viski levan uCaneiSvilma gagvatana, miSa (basku) lolaZem finuri bankis ludebi gaugzavna gias, gogi xarabaZem franguli sigaretebi “Jitani” da maliSas, rom aseTi rameebi cxovrebaSi ar enaxa cxadia, magram im droisaTvis TbilisSic ki, bevri sxvac gakvirvebuli darCeboda sufris siuxviT. paemanze SesvlisTanave giam dagvayara SekiTxvebi, deda rogor aris? ra moxda 9 aprils? vin gaTxovda? vin kiTxulobda mas? vin gardaicvala da sxva da sxva. paemanis oTaxi patara, rogorc gia eZaxda, “erTi sakuile oTaxi” iyo da Cemi gakeTebuli lobios Wamis mere, marTlac amarTlebda gias darqmeul saxels. or mxares mdgar loginebs Soris CavdgiT magida. gasavleli aRar darCa. praqtikulad mTeli oTaxi sawoli da magida iyo. Cvenc qurdulad fexmorTxmulebi, naxevrad

218


wamowolilebi viyaviT mTeli sami dRe. vinmes gareT gasvla Tu moundeboda erTmaneTze unda gadaebijebina. maliSa ar gasula Tavis oTaxSi, sul CvenTan iyo, dRec da Ramec, erTxelac ar dauxedavs dedamisisaTvis, romelsac sul eZina, rac adasturebda kostias eWvebs, rom is qali sulac ar iyo dedamisi. Tavidan maliSas yofna sirTules gviqmnida. misi xaTriT ZiriTadad rusulad vlaparakobdiT. cota rom davlieT maliSas imden yuradRebas aRar vaqcevdiT da sadRegrZeloebs qarTulad vlaparakobdiT da xan me, xan kostia, rigrigobiT vuTargmnidiT. “rwyili da WianWvela” - “po iakutski”. Tbilisidan gias megobarma vaxtang kobaiZem-(kokoSam) didi vaiviSiT gamatana misi samsa-xuris, patara zomis ucxouri diqtofoni, radgan kargad icoda megobris xasiaTi, eSinoda, is gias ar daetovebia, risTvisac mas samsaxurSi problemebi Seeqmneboda. rogorc gairkva, kokoSas tyuilad ar Sinebia. giam rom dainaxa patara, kompaqturi ucxouri diqtofoni, gulSi Caikra da ukan waRebaze uari gagvicxada: -amas cocxali TaviT ver gagatanT! mokled moWra. misi ambavi mec rom vicodi, mivxvdi Tu ra safrTxis winaSe dgeboda, mTeli saqarTvelosTvis ase mniSvnelovani, kokoSas Jurnalisturi kariera. mas sityva miveci, rom diqtofons ukan daubrunebdi. da uceb gamaxsenda “rwyili da WianWvela” da Tu ratom, amas Tavad mixvdebiT. gia diqtofons efereboda, me ki, kostia da maliSa SeumCnevlad gavixme samzareuloSi da gaWirvebaSi Cavardnili kokoSas daxsnis Cemi gegma auxseni.... maliSa axta-daxta da moixmo badragi. badrags uTxra: -kostia ori saaTiT gareT und gauSvao! -mas rom CemTvis arayi ar moutaniao... -mogitans! uTxra maliSam. badragma gaaRo cixis karebi. axla ukve kostia axta-daxta da quCaSi badragis gamoZaxebul taqsSi Caxta. -Zmao, TbilisSi megobaria gasaWirSi da swrafad unda uSveloTo. gagiJda taqsisti! -rogor? TbilisSi mivdivarT? gaocebulma ikiTxa. -ara! aqve iakutskSi, umal magnitofoni

219


unda maSovnioo! aq movitan arays, mivcem arays badrags, magnitofons mivcem cnobil avtoritets “gia iakutskis” da aqedan davixsni megobars TbilisSi. -Sen rom CemTvis 25 maneTi ar mogiciao! -problem iox! mogcem iuzgar-jan. Tu iCqareb erT araysac gaCuqeb. uTxra kostiam. am sityvebis mere, taqsi ki ar axta-daxta, aramed gafrinda da iakutskSi pirdapir univermaRTan daeSva... kostia gadmoxta, iyida univermaRSi magnitofoni “eleqtronika”, mere Sexta sastumroSi, aiRo spirtis maragi da Caxta taqsSi. misca taqsists 25 maneTi da 1 iamani. misca badrags 1 iamani, CvenTvisac moitana 2 boTli... oRondac spirti da... SemoaRo paemanis oTaxis karebi. CavabareT gias axalT-axali magnitofoni “eleqtro-nika”. samives erToblivi mowadinebiT, mainc Zlivs avarTviT, diqtofoni da ase gadavarCineT aq iakutiaSi, 7000 kilometriT daSorebuli megobris, kokoSas Jurnalisturi kariera. paemanze amis mere, mTeli paemanis pirvel dRes sufris msvleloba iwereboda firze. gia adRegrZelebda mis megobrebs personalurad da kiTxulobda maTdami miZRvnil leqsebs. amas garda, gias CautaneT jemal sefiaSvilis 9 aprilis simRera “vaCuqoT erTmaneTs titebi”, xolo gogi doliZem specialurad gamatana misi simRerebis Canaweri, sadac igi gias leqsze, macaco sefiskveraZis simReras “veras” mReroda. MmTeli dRe xom CarTuli gvqonda es Canawerebi, mere ki Rame, rodesac yvelas ukve kiseri gvwydeboda da vin sad miwolili wavuZinebdiT, giam Seitana magnitofoni tualetSi, sadac Sesvla autaneli “aromatis” gamo erTi wuTiTac gviWirda. gia, mTeli sami saaTi ar gamosula tualetidan, saidanac ismoda: “vaCuqoT erTmaneTs titebi” da “TbilisSi yvela patara ubans...” da gogis sxva simRerebi. meore dRes sufra ganvaaxleT. dilidan mivxedeT Tavs. lobio ukve mzad iyo da Catanili sunelebiT Sevazave, cota wveni daumate da mSvenieri sapaxmelio rame gamovida, Sig Cambal, ukve Semxmar SoTis purebTan erTad. maliSa gviyveboda, rogor uyvarda zonaSi yvelas gia. rogori yuradRebiT usmenden mis monaTxrobs sxvadasxva qveynebze, gamoCenil msaxiobebze, kinogadaRebebze, qalebze. siciliT xocavda yvelas anegdotebiT. mTeli zonis guli da suli iyo.

220


maliSas monayoliT warmividgine ra dReSi agdebda da rogor beravda tyuil marTaliT gia im sawylebs, romlebTac kameris, naris da “buris” meti araferi enaxaT am qveyanaze. gia maTTvis iyo televizoric da gare samyaros sxivis SemonaTeba, maT nacrisfer da usaxur yofaSi. qurduli gakveTilebi maliSa ukve magrad moTvinierebuli gvyavda. kostiam gamokiTxa, Tu raSi gamoixateba maliSas saqmianoba zonaSi. man axsna, rom mTeli dRe dakavebulia. Tvals adevnebs karaqis da aryis falsificirebuli talonebis beWdvas, romlis mTeli warmoeba hqondaT awyobili. kontroli yofila saWiro, rom zedmeti aravis ar daebeWda an ar “moeRunaT”. adevnebda Tvalyurs wesrigs, disciplinas, dabeWdili talonebis gareT gagzavnas, Semosuli fulis da saerTo salaros (obSCagis) Sevsebas da rac mTavaria, xSirad uwevda mosamarTleoba anu saqmis garCeva. maliSa ijda loginze Cacucquli, me viyavi wamowolili, kostia iyo fexmorTxmuli, gia ki TbilisSi gasatan leqs-werilebs werda. Cven mSvidad vsaubrobdiT. maliSam agvixsna cixis ierarqia da CamoTvala patimrebis 6 ZiriTadi kategoria. Sevecdebi gavimeoro misi klasifikacia, rogorc damamaxsovrda: yvelaze dabal safexurze arian“mraz”anu “WuWyi”-s kategoriis warmomadgenlebi, romlebsac visac rogorc unda, ise xmarobs. meore- “Cornie”, momsaxureTa kategoriaa, igivea “Snirebi”. mesame“krasnie”, romlebSic igulisxmeba ZiriTadad administraciis damsmeni da kamerebis “nasedkebi”. meoTxe fena –“muJiki” anu kacebi, normaluri patimrebi, romlebic muSaobden da zonis sawarmoo gegmas asrulebden. mexuTe- “fraerebi”- anu, araqurdebi. es kategoria yvelaze daaxlovebulia qurdebTan, amitomac ar muSaoben meeqvse kategoriaa, “vor” anu qurdi, romlis maRlac dgas mxolod ukategorio kategoria! “vor v zakone” anu kanonieri qurdi. Cven dagvainteresa, romel kategoriaSi gadioda Cveni Zma gia. maliSam agvixsna, rom gia iyo “fraeri”, anu qurdebTan daaxlovebuli araqurdi adamiani, romelsac ufleba hqonda qurdebTan erTad puri gaetexa erT sufraze, magram qurdul garCevebSi monawileobas ver miiRebda, ese igi gia miekuTvneboda im kategorias, romelic qurdebis ndobiT da pativiscemiT sargeblobda. maliSam daamata:

221


-rogor? ver xvdebiT, me da giam davamTxvieT paemanebi da erTad varT aq. es ki bevr rames metyvelebs. CvenTan qalaqSi fraeri Seuracyofis tolfasi wodebaa. vinme burTs fexs rom aacdenda fexburTis TamaSisas miaZaxebden: “ei Se fraero!”. magram Turme ra “sapatio” wodebiT vamkobdiT im fexburTels, maSin ar vicodiT. aq urTavT gias ramdenime axal leqss, romelic ar Sedioda wignSi “sevdis krebuli”.

colis momtirali qmari me cocxali da Sen mkvdari, samarTali es ar ari, vwevar marmarilos qvaze Cakruli maqvs mkerdSi jvari. o! ra tkbilad magondeba Sen coli da me ki qmari, namusi sul aRar ari? me cocxali da Sen mkvdari. sasaflao, susti qari, cremli, sevda, gulze bzari, isev qriste, isev jvari, colis momtirali qmari... ara! ara! genacvale, samarTali es ar ari.... 1989 iakutia

222


mariamo, wminda qalo! mariamo, wminda qalo! saqarTvelos natvrisTvalo, erTi Txovna amisrule ocnebebis dedofalo! Cems miwaze damabrune, deda mkerdSi Camaxute, Svili momaferebine, ra? Senc xom ar gamebute? mariamo wminda qalo, salocavo xato Cveno, Tu codva maqvs Cadenili, gevedrebi, SemaCveno! sayvarelo Cemo miwav, davrCi isev is vinc viyav, ucabedi SemTxvevisTvis me mgonia ar gamriyav. Seni var da Sens gulisTvis amoviglej guls mkerdidan, Cems sicocxles ganacvaleb... yovel mxridan. SeiZleba dRe gaTendes, movkvde uceb gardvicvalo, mariamo gevedrebi, ise momkla ar viwvalo. meyo tanjva, sevda, glova, isec bevri damigrovda. sisxls aspiti miwuwnida suli kidev Svelas mTxovda. saqarTvelos natvris Tvalo mariamo, wminda qalo, momiare mZime wuTas, sisxliT rom ar davicalo. miwaSi Tu Camasvenes,

223


sulerTia, dRes Tu xvale, mTeli ZaliT amovZaxeb “saqarTvelo genacvale”! me vecdebi, rom ar movkvde, kvlav TbilisSi davibudo, mariamo, wminda qalo, oRond Sen ar gamebuto. 1989 tabaga

takimasxara (avtobiografiuli leqsi) rom CaufiqrdeT vin aris kaci, romelsac hqvia akimasxara?! trialebs xtunavs, yiraze dgeba xalxi icinis, TviTon ki ara, cud xasiaTze movida cirkSi, da Camoicva saxes maska ra, maska icinis, guli ki ara, ai, vin aris takimasxara. sicilisagan xalxs guli misdis, warmodgenaze aseTic xdeba, acinebs yvelas, dids da pataras, misi guli ki, Suaze skdeba. Caqra maneJi, da roca yvela Tavis saxlebSi mimoiSalen, moixsna maska, mwuxarebiT Tqva: isev masxara viqnebi xvale?!

gamodis cirkis Senobidan da avtografebs Txovs didi patara, jibidan iRebs metrian fanqars da programaze awers “masxara”.

224


mivida saxlSi, Cawva loginSi, ferxTiT micucqda pudeli “vaska”, da mis gadaRlil saxes, kedlidan, mas ucinoda masxaras maska. Sexeda maskas da wynarad uTxra ra gecineba? Cemo biZia! daiZina da meore dilas masxaras aRar gauRviZia. Tavis gamzrdels rom gaRviZeboda wkmutunebs, cmukavs pudeli “vaska”, tiroda yvela didi patara, sicils ar wyvetda, kedlidan maska. 1987 SuSa

“qurdi” kostia kostia ekiTxeba maliSas: -maliS! ra amisTana saqmeebs arCev aq? SegiZlia Zmurad erTi mainc momiyve? gia daiZaba. TvaliT aniSna kostias, rom daukrefavSi ar gadasuliyo. nasvam maliSasTan xumroba ukve saxifaTo iyo. avad uelavda Tvalebi... Tumca Cvenda gasakvirad, maliSam piriqiT, Tavisi sibrZnis damadastureblad, kostias mouyva zonaSi momxdari, raRaca Cxubis ambavi da amayad Tqva Tu rogor dasaja sastikad masSi monawile erTi mxare. uceb kostia xelebis Tbilisuri JestikulaciiT eubneba: -izvini maliS, no ti ne prav! oTaxSi siCume Camovarda. qurds, viRac “mofraero” eubneba, rom maraTli araa. uprecendento SemTxvevaa. -poCemu? - iwyina maliSam. kostiam, romelsac kirovis baRSi miRebuli, fexburTidan dawyebuli, CxubiT damTavrebuli, garCevebis didi gamocdileba hqonda SeTvisebuli, Tbilisurqalaquri Cxubis magaliTze iolad gaurCia, ratom ar iyo marTali maliSa da ratom unda daesaja erTi monawile meoris magivrad. maliSa yuradRebiT ugdebda yurs kostias. Rrmad Cafiqrda! mere mouyva meore SemTxveva da misi gamotanili, meore ganaCenis Sesaxeb. aqac kostiam igive gaimeora da daumtkica, Tu ratom ar

225


iyo adamianuri poziciidan marTali maliSa da rogor unda moqceuliyo misi gagebiT. maliSa sul ufro metad dainteresda kostias samarTaliT da mesame SemTxvevac gaarCevina. oTaxSi avad Camowva siCume! maliSam uyura, uyura da mTeli seriozulobiT warmoTqva: -Костья! Останься ну! Ничего не будушь делать. Будешь сидеть на нарах и будешь помогать мне дела разбирать и много денег будешь иметь.- Cven SvebiT amovisunTqeT. -ariqa, kostia, rogorc iqna, magari samsaxuri iSovne. siciliT uTxra giam. ar gauSva bednieri SemTxveva xelidan. kostiam madloba moaxsena maliSas, magram moimizeza rom iq TbilisSi mas SviliSvilebi yavs gasazrdeli da maT ver daaRalatebda. maSin maliSam gaixada feradi sakeravi ZafebiT specialurad xeliT naqsovi ramkiani qurdis wvrili badeebiani maisuri da udidesi pativiscemis niSnad kostias aCuqa: -Наси! Эта воровскаия майка. Ты достоен! uTxra man da yuradReba ar miuqcevia imisaTvis, rom ori metris simaRlis kostias, metranaxevriani maliSas maisuri, mxolod Wipamde Tu miswvdeboda. mere yvelam erTad didi gaWirvebiT, fexze SemoWerili “aziackiviT”, Zlivs CamovacviT Tavze. nel-nela saubrebSi ileoda paemanis dro. gia Txzavda leqsebs, romelsac mere diqtofonze vwerdiT. SesaniSnavi leqsi dawera 9 aprilze, romelic cremlebmomdgarma emociurad waikiTxa. maliSas erTi dRiT adre daumTavrda paemani da Cvenc gavixareT, radganac erTi dRe marto viqnebodiT ucxos gareSe. maliSa didi siyvaruliT gamogveTxova. man me “nastaiaSCi bratuxas” wodeba momaniWa. cremlic ki moadga Tvalze. Turme am gamousworebeli recidivistis gulSi mTlad ar iyo Cakluli yovelive adamianuri. wasvlisas dagvamSvida, rom sanam gia masTan iqneboda, araferi daakldeboda. gamoTxovebisas, rogorc iqna davinaxeT “dedamisi”, WroRaTvalebiani patara iakuteli moxuci qali, romelic kompleqciiT marTlac waagavda maliSas. me rom, es kostias uTxari, mis mier adre gamoTqmul eWvze, mipasuxa: -mase Tua biZiniC, simaRliT da TvalebiT yvela iakuteli da yvela Cineli erTmaneTis axlo naTesavi gamodis. amjeradac sibrZniT savse iyo qurdis maisuriani vereli kostias logika. gias iakutiidan wamosvlis mere, maxaCyalaSi mouvida werili suraTiT. suraTs ukan aweria: “Братуха Гия. Не забывай Марху! Малыш и Кувалда Вася.

226


maliSas wasvlisTanave kostiam iyvira, ariqa miSveleT, rogorme gamxadeT es maisuri, ori dRe ver vsunTqav, movkvdi kaci! maliSas SiSiT aqamde verafers vambobdi. me da giam sicil-sicilSi Zlivs gamovaZreT kostia qurduli maisuridan. mas tanze, TiTqmis ukve Calurjebuli maisuris wvrilad naqsovi wertilebis asli, paemanis bolomde etyoboda. qurdi kostia, kvlav verel kostiad gadaiqca. -asea Zmao! qurdoba advili saqme ki ar aris-icinoda gia. darCenili dro gauTavebel saubrebSi da erTmaneTis ferebaSi gavatareT. paemanis damTavrebis moaxlove-basTan erTad neldeboda xumrobis survilic. gia meubneboda: ra ginda biZiniC! xom ganaxe qveynebi, vladimiri, SuSa, taiga, lena, iakutia. Seni iaxtiT, rom gadaakvdi am Tbilisis zRvas, aq rogor moxvdebodi me rom ar vyofiliyavi da albaT, rom

ityvian eSCo ni veCer! ra ici kidev ras mipireben, albaT kidev bevr qveyanas ganaxeb. ise yvelaferi agixdaT, rogorc es naTqvami marTali aRmoCnda. paemanze yvelaze saSineli momenti iyo Cveni daSoreba, rodesac Cveni wasvlis dro axlovdeboda. bargi Calagebulia, zonaSi Sesagzavni Segzavnilia, (amjerad maliSam Seitana yvelaze saCoTiro nivTebi) gamoTxovebisas, rodesac Sen ukve “svabodaze� xar, gisosebs aqeT da tuberkuloziT daavadebuli Seni RviZli Zma ki, gisosebs miRma darCenili gicqeris, SeuZlebeli iyo misTvis TvalebSi Sexedva. arasodes damaviwydeba gamoTxovebisas, misi bolo gamoxedva, romlis sevdis aRwerasac, mxolod Seqspiris an yazbegis kalami Tu SeZlebda.

227


sensacia!!! sensaciis moyvaruli JurnalistebisaTvis da ara marto maTTvis rogorc vTqvi, am ambebis Semdeg bevrma wyalma Caiara. arc gia, arc deda, arc bevri sxva adamiani aRar arian cocxlebi da radganac albaT mxolod me davrCi am istoriis mematiane, erTi TiTqmis yvelasaTvis ucnobi saidumlo minda gauwyoT. warmomidgenia, gazeTis romelime korespondentisaTvis, rom momeyola es ambavi, ra xmauri atydeboda gazeTebis saTaurebSi: eqskluzivi... sensacia... mxolod Cvens gazeTSi.. da sxva. magram amjerad varCie dumilis darRveva wynarad, yovelgvari xmauris gareSe. minda rom es ambavi gias Svilebma da mTelma sazogadoebam icodes. jer kidev gia feraZis zenitSi yofnisas, im fatalur SemTxvevamde ori wliT adre, gia rusTavelis TeatrTan erTad

gastrolebze imyofeboda ruseTSi, q.krasnoiarskSi. iq Cveuli triumfiT mimdinareobda rogorc Teatris, ise gias piradi, gastrolebs miRma “gastrolebi�. gias iqac gamouCnda mravali Tayvanismcemeli da maT Soris iyo erTi ulamazesi qaliSvili, krasnoiarskeli cnobili samxedro piris Svili, romelsac Zveli turgenevis droindeli rusi qalebis msgavsad, TavdaviwyebiT Seuyvarda gia. mas saqmroc ki yolia, magram gias naxvis mere, aravisi saxelis gagoneba ar undoda. giasaTvis es iyo Cveulebrivi sagastrolo romani, romlisTvisac mas didi yuradReba ar miuqcevia. aq Camosvlis mere, gia Rebulobda werilebs, magram axali gastrolebi, msaxiobis

228


datvirTuli cxovreba da nel-nela Sewyda miwer-mowera. gavida xani. moxda ubedureba. gia aRmoCnda cixeSi. rodesac ori wlis mere gias saxelze movida werili krasnoiarskidan, me da deda sagonebelSi CavvardiT. werilSi iyo sami wlis bavSvis fotoebi, gia feraZis asli, romlis dedasac bedis ironiiT erqva irina da romelmac Svils daarqva gia - gvari ki misca feraZe!

irinam miuxedavad mSoblebis da axloblebis didi winaaRmdegobisa, mainc gaaCina bavSvi giasagan. giam amis Sesaxeb ara uwyoda. irina arafers iTxovda giasagan, ubralod undoda, rom ori wlis mere mainc, gaego mamas Svilis Sesaxeb da gamogzavna bavSvis foto. dedam miwera gias ubedurebis ambavi. ira Zalian Sewuxda. Semdeg yovelTvis kiTxulobda mis misamarTs, romelic xSirad icvleboda. igi werilebs werda da ugzavnida

229


gias bavSvis suraTebs. araviTari genetikuri analizi ar Wirdeboda am suraTebs. fotoebidan gia feraZis bavSvoba giyurebdaT. rodesac gia moxvda iakutiaSi da irinam gaigo amis Sesaxeb, momwera iyo Tu ara SesaZlebloba, rom mas iq mouwyobden paemans da miscemden saSualebas gias enaxa bavSvi paemanze. me aRuTqvi daxmareba da Cemi iakutskeli megobrebis wyalobiT es ulamazesi rusis qali, dekabristebis colebis msgavsad, bavSvTan erTad Cavida zamTarSi iakutskSi da cixeSi moinaxula WleqiT mZimed daavadebuli, sayvareli adamiani, romelic mxolod oriod kvira yavda nanaxi da romelmac ase Secvala mTeli misi cxovreba. meti raRa vTqva! es aris Cemi saidumlo! romelzedac bevri vifiqre gamemxila Tu ara? magram Cven droSi ise iSviaTia siyvarulis aseTi Zlieri da uangaro gamovlineba, rom mindoda amis Sesaxeb sxvasac gaego, gansakuTrebiT maT, visac rusis qalebze marto gamomyenebluri warmodgena aqvT. gias gardacvaleba irinam dedasgan gaigo. mas mere samwuxarod aranairi informacia ar gamaCnia masze. bolo xanebSi, internetis meSveobiT, vcdilob mivagno “gia feraZe-rusis� asaval dasavals, magram jerjerobiT uSedegod. erTia, rodesac Cemi da gias Svilebis bednierebaze sanTels vanTeb, minda rom misma wminda Suqma, ruseTSi gadakargul gia feraZesac gaunaTos gza. maxaCyala moskovSi sakavSiro prokuraturaSi sirbilma da saCivrebis weram da gias aqauri da saxelovani rusi megobrebis Tanadgomam, bolos da bolos gaWra da Wleqiani avadmyofi gia feraZe, rogorc iqna gamoamgzavres xangrZlivi etapiT maxaCyalis koloniaSi. ukan momavali etapic ori Tve mozozinebda Cvenken, magram ra Sedarebaa, gias yoveli dRe aaxlovebda mSobliur kavkasias da Tbil qveynebs. saqarTveloSi misi gadmoyvana ar SeiZleboda, radganac mas albaT kvlav sadme mousvlelSi gaistumrebden. meorec, maxaCyala SedarebiT axlo iyo. dedas xom oTxi weli ar enaxa Svili, ris gamoc, dardisgan man insultic gadaitana da amis miuxedavad, mainc moeloda rom aucileblad Caviyvandi paemanze maxaCyalaSi. rogorc ki movida Setyobineba gias maxaCyalaSi Casvlis Sesaxeb, amuSavda zemoT naxsenebi paemanis saorganizacio komiteti da

230


kvlav gavrcelda signali: “ilo midis paemanze�. male dasazverad me da gias megobrebi CavediT maxaCyalaSi. did sabWoTa kavSirSi kolonia yvelgan koloniaa da miuxedavad imisa, rom maxaCyalaSi Cvens tradicieb-Tan axlo mdgomi xalxi cxovrobs, koloniis ufroso-ba mainc rusebi iyvnen da am mxriv didi gansxvaveba ar iyo ruseTis sxva kolonie-bTan. magram Tbiliseli megobari moWidaveebis daxmarebiT gavediT kavSirze iqaur moWidaveebze, romle-bic daRestanSi legendaruli popularobiT sargeblobden. maTi daxmarebiT ki vaxerxebdiT paemanis saqmeebis mogvarebas. amas garda maxaCyalaSi moRvaweobda Cemi megobari Temo zaqa-raSvili (xozika), romelic mTel maxaCyalas icnobda da iq yvela sayofacxovrebo problemis gadawyvetaSi gvexmareboda. maxaCkalaSi xuTjer viyavi gias megobrebTan erTad. erTxel didi gaWirvebiT dedaCemic Caviyvane paemanze, ris Semdegac igi ise cudad gaxda, rom ori dRe damatebiT mogviwia sastumroSi darCena, ukan gamosavleli uReltexilebiT cnobili gzis win, rac wneviani adamianisaTvis Zalian saxifaTo iyo. didi xnis unaxavi deda-Svilis Sexvedra mZime stresi iyo yvelasTvis da am Sexvedras gia rasakvirvelia leqsiT gamoexmaura.

231


dedas! Sen rom icode, Sens sanaxavad deda, ramden xans vemzadebodi. aRar gavida dro usaSvelo, ha, da megona gavTavdebodi. movida dRe da vzivar oTaxSi, sadac Sen unda gamoCnde deda, jer karebSic ki ar Semosulxar, magram me mainc Cems Tvalwin gxedav. gaiRo kari da Sen gamoCndi, megona ufro moxucs gnaxavdi, isev iseTi rom daginaxe, Sens kocnas, rogorc mgeli davxarbdi. Cagexute da vigrZeni suni, suni am qveynad yvelaze tkbili, da gamaxsenda me Seni kalTa, sayvareli da saocrad Tbili. mainc Segetyo sixarulisgan loyaze cremli odnav gcxeboda, kiseri-kisers ise mogxvie albaT gedebsac SeSurdebodaT. mogxvie xeli da Cagexute, usmendi guli rogor gicemda, mxolod aseTi wminda grZnobisTvis, kaci darCenil dReebs micemda. es guliscema mec gadmomedo, da SeuerTda Cemi gulis riTms, maSin ki mivxvdi, rom Rirs sicocxle, mxolod da mxolod Seni gulisTvis. Sen waxvedi da kvlav marto davrCi, isev kedlebi, isev fiqrebi, eSmakma icis, dRes rom viyavi, kvlav bednieri rodis viqnebi!

232


pirveli Casvlisas CautaneT aucilebeli nivTebi da wamlebi, maT Soris, aw gardacvlili Cemi megobris alika gaCeCilaZis cnobili wamali “katreqsi”, romelsac kargi Sedegebi hqonda Wleqis mkurnalobis dros, magram administraciam kategoriulad agvikrZala ampulebis Setana, radganac narkotiki egonaT. narkotikebi ki paemanze yofnisas imdeni vnaxeT, rom gagvikvirda. saqme isaa, rom Cvens Casvlas daemTxva sakavSiro mniSvnelobis “ramkiani” qarTveli qurdis “gvajis” qorwili, romelsac sacole krasnodaridan Camouyvanes. sufra iyo gaSlili Cveulebriv patara oTaxSi da rom ityvian Citis rZec ar aklda. Savi, wiTeli xizilala didi kovzebiT, asetrinebi, saTali, oraguli veeba naWrebad dayrili da sxva delikatesebiT savse iyo sufra. saqorwino torti da dasalevi rasac isurvebdi! viskidan dawyebuli SampaniuriT damTavrebuli. mosawevic rac ginda: mxolod deficituri importuli sigaretebi: marlboro, kenti, qemeli da Tu isurvebdi anaSac blomad gaaCndaT. cixis saerTo wesebis Tanaxmad rogorc iakutiaSi, ise aqac ufrosobas Semosvlis ufleba ar hqonda. saqme umaRles doneze iyo Cawyobili. Cven rasakvirvelia, migviwvies sazeimo sufraze. patara oTaxSi, sadac magrad dabolili, qorwilSi dapatiJebuli ramodenime patimari qurdi iyo minavebuli. Cven davloceT axladdaqorwinebulebi da droze adre gavecaleT iqaurobas. SemdgomSi gia momiyva, rogor dalia mis xelSi suli im ubedurma “gvajim”, zedmeti doza wamlis gakeTebis Sedegad. aq gamarTlda gias iakutskSi naTqvami, “eSCo ni veCer” da rom jer kidev bevri qveynis naxva momiwevda mis gadamkides. CeCneTis omi kars iyo momdgari da is adgilebi, romlebsac Semdgom wlebSi ase xSirad axsenebden saomari moqmedebebis dros: maxaCyala, xasaviurTi, aCxoi martani, grozno, inguSeTi da Crdilo oseTi gias wyalobiT mec da misma megobrebmac, paemanze siarulisas bevrjer “davaTvaliereT”.

233


maraTonis bolo dro midioda. qveyana icvleboda. ssrk ingreoda da dro mainc midioda. saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebamde, sxvadasxva respublikebis patimrebs maT samSobloSi abruneben. giac gadmoiyvanes ruseTidan saqarTveloSi, kerZod rusTavis koloniaSi, sadac mouswro kidec prezident gamsaxurdias amni-stiam da 1992 wlis bolos samoqalaqo omis dawyebamde gia ganTavisuflda 7 wlis da 7 Tvis tanjva-wamebis Semdeg. rusTavSi giam cota gaixara, radganac TavisianebSi moxv-da. igi optimizmiT eloda moaxlovebul ganTavisufle-bas. didi gegmebi hqonda. ambobda me iseTi rameebi maqvs gancdili da nanaxi, rom “oskaris� donis kinoscenarebs davwer da films gadaviRebo. ra bedi maqvs. sadac viyavi koloniebSi, yvelgan air dairia. Tbilisidan gadamiyvanes da aq atyda 9 aprili da ubedureba. SuSadan gadmomiyvanes da atyda yarabaxis omi. iakutiidan wamovedi da iq revolucia daiwyo. maxaCyaladan rogorc ki gadmomiyvanes atyda CeCneTis omi. axla unda vTxovo moskovSi gadamiyvanon, iqneb davSalo es dedamot...... ruseTi da iqneb rame eSvelos saqarTvelos. ambobda xumrobiT da am xumrobaSi sinamdvilis marcvali marTlac iyo. moskovSi ara, magram gias saqarTveloSi gadmoyvanis mere, aq atyda, rac atyda. gias patimrobidan ganTavisuflebas daemTxva saqarTveloSi samoqalaqo omi, omi oseTSi, omi afxazeTSi da yvela ubedureba. maSin Zma Zmas, coli qmars ebrZoda sxvadasxva politikuri simpatiebis gamo. vin zviadisti iyo, vin kitovanis mxardamWeri, vin mxedrioneli, vin SevardnaZisti - da vinac ubralod naZirala pidarasti ver gaigebdi. gias ki, Wleqi isev awuxebda da seriozuli mkurnaloba Wirdeboda. mkurnalobis magivrad igi koloniidan pirdapir saavadmyofoSi moxvda, oRond ara Wleqis samkurnalod. mravali wlis monatrebuli iyo kargad Cacmas, man halstuxSi da kostiumSi gamowyobilma miacila megobrebi gldanSi. ukana gzaze gadaawyda romeliRac SeiaraRebul jogs da marto imitom, rom mas

234


halstuxi ekeTa. saSineli agresia gamoxates inteligentis tipis mimarT: -ras uyureb? vera xedav halstuxi ukeTia, dascxe mag inteligents- miaZaxes da ise scemes fexebiT da avtomatis kondaxebiT, rom ugonod egdo mTeli Rame gzis piras susxian TovlSi, axali wlis wina dReebSi dekemberSi. mxolod diliT ipovna viRac qristianma gamvlelma da saswrafos Seatyobina. me, ki ori dRe veZebe saavadmyofoebSi da morgebSi da bolos Zlivs mivageni erT erTi saavadmyofos yba-saxis ganyofilebaSi sul mTlianad bintebSi Sexveuls. boloTqma patimrobidan ganTavisuflebuli gia sul sxva epoqaSi aRmoCnda, sul sxva garemoSi, sxva urTierTobebSi. gaWirvebisagan gaTiTokacebul TbilisSi, rac misTvis gaugebar da ucxo samyarod aRiqmeboda. TiTqos sxva qalaqSi moxvda. misTvis aravis ar ecala. samwuxarod megobrebic yvela Tavis yoveldRiur problemebs iyo SeWidebuli. TeatrSi dabruneba mas ar ucdia da arc Teatrs gamoudia Tavi misi SepatiJebiT. dadioda qalaqSi ase miusafari, nacnob-ucnobi ubneli “Wiqa-megobrebis� amara da rodesac soxumis Teatris xelmZRvanelma dima jaianma TiTqmis ZaldatanebiT miiyvana soxumis TeatrSi, imedis niSnebi gauCnda. ar SeiZleba didi madliereba ar gamovTqva dima jaianis da soxumis Teatris mTeli dasis mimarT, romlebmac sakuTar Tavze iwvnies Tu ra aris gaWirvebaSi Cavardna da kargad esmiT gaWirvebuli kacis daxmarebis madli. maT Zalian Tbilad miiRes gia da misi gardacvalebis merec xSirad dadiodnen dedaCemis sanaxavad. madloba maT! RmerTma ausrulos maTTvis da ara marto maTTvis, yvelaze sanukvari ocneba - soxumSi dabruneba!

235


rodesac gaimarTa premiera gorkis piesisa “fskerze”, sadac gia gauparsavi, fskerze daSvebuli adamianis rols TamaSobda, rusTavelis Teatris mcire darbazis scenaze, darbazi savse iyo

gias sanaxavad misuli mayurebliT. finaluri scenis damTavrebisTanave, dimam, rodesac msaxiobebi moixmo scenaze, win gia gamoatara da sxva msaxiobebi SeumCnevlad ukan daxia. gia SerCa pirispir mayureblis winaSe. xalxi fexze wamodga da cremliani ovacia gaumarTa mas. albaT ara imitom, rom kargad Seasrula roli, aramed monatrebuli mayurebeli, mis scenaze dabrunebas esalmeboda. amis mere giam Tqva: imdeni vinerviule, sul makankalebda, TiTqos pirvelad videqi scenaze. axla ki mivxvdi, rom CemSi, romeliRac “kritis” kameraSi mokvda msaxiobi gia feraZe. da mas mere scenas aRar gakarebia.

236


dasasruli

alvisagan gaTaleT, Cemi kubos ficari, alva amkobs Cems kavSirs feradovan warsulTan, cxovreba ki Sevican, rac aris da vinc aris, magram raRa drosia... komedia dasrulda! reJisori TviT viyav, ase msurda finali, msgavsad herostratesi, mec xom davwvi taZari... xom gaxsovarT qeifSi, fexburTSi morkinali, xoda! fafu! gaTavda! ferfli var da nacari! ori dRec da Semamkobs, albaT Savi arSia, SaviT Seimoseba Cemi mwiri saxloba, Tqveni gia feraZe, TqvenTan bari-barSia, es sikvdili man TviTon ZaliT moiaxlova. bevrTan Sevcdi... sxva “bevri” CemTan aris “CaWrili”, RmerTma yvelas Seundos, mec SemindeT codvebi, TqvenTvis damilocia es marti da aprili, kidev ori-sami dRec da uTuod movkvdebi. sul sicocxle mindoda, sicili da xumroba, bednieri viyavi, mudam TqvenTan myofeli, ase mwared dasrulda Cemi TqvenTan stumroba, ase cremliT aivso Cemi wuTisofeli.

237


ra kargi xar Tbiliso, menanebi Zalian... cixeSi gnatrulobdi da am natvriT vTbebodi, magram CemTvis Tbiliso, vici aRar gcalia... erT dros rogor gkocnidi, rogor gexutebodi. morCa leqsi, TviTonac sanTeliviT mivqrebi... suli TiTqos daWrili, mofarfate gedia... isev Sensken mixmoben es sneuli fiqrebi, komedia dasrulda?... dasrulda tragedia! samwuxarod, gias komediac dasrulda da tragediac. cxovrebas ki ra gaaCerebs, midis da miedineba! mamas gardacvalebidan gavida 40 weli, giasi – 10, deda 8 wlis win wavida am qveynidan. Cemi ojaxidan marto me davrCi. da rodesac mxvdebian mamas namowafrebi da maTi Svilebi, dedas nacnobebi, gias megobrebi, Cems danaxvaze yvelas saxe sevdiani RimiliT gaebadrebaT da guldawyvetilebi, amooxvriT igoneben maT. -vax! batoni biZina, ra kaci iyo! -afsus, deida Tina, ra mxiaruli qali iyo! -ex! gia! gia! rogor dagvwyvita guli... maSin maxsendeba didi germaneli mwerlis Tomas manis didebuli sityvebi da welSi vswordebi: ei Sen! megobaro! ras Cagiqindravs Tavi! welSi gaimarTe da amayad gaiare! SenSi xom mama-papa daabijebs am qveyanaze! am qveynad ki Cvenda nugeSad daabijeben: bebia-babuis, ded-mamis, Cemi, gia feraZis Svilebi da SviliSvilebi. did muxrans erT striqons davesesxebi, Cemi dabolovebiT, RmerTma mSvidoba misceT maT da de: iaron... iaron... iaron... .... welgamarTulebma!

Tbilisi 2006. 238


gia feraZis cxovreba da Semoqmedeba 1985 w. 19 martamde

239


cxovreba

240


241


242


Semoqmedeba

243


244


245


246


247


248


249


gia feraZis yofa da cixis Semoqmedeba 1985 w. 19 martis Semdeg

250


yofa

251


252


გია და იაკუტელი ბიჭები

253


254


gias megobrebi TbilisSi

255


256


“srokmoxdili” gia

257


gias mere. XXI saukune

258


2011 weli - gia feraZis “dabruneba”!

259


rogorc wignis pirvel gamocemaSi vwerdiT, giam “kavkasiuri carcis wris” erTerTi gastrolis Semdeg “waruSleli” kvali datova ruseTSi. kerZod, qalaq krasnoiarskSi SeeZina biWi, romlis dedam irina kuzubovam mamis pativsacemad gia daarqva. iqve vwerdiT, rom amis Sesaxeb, Cven gias dapatimrebis mere gavigeT. irinas gamogzavnili patara biWis suraTi saocrad hgavda amave asakis Cems Zmis bavSvobis suraTebs. gavida xani... mama-gia cixidan avadmyofi gamovida, Semdeg giac da dedac wavidnen am qveynidan da daikarga kavSiri krasnoiarskTan. dedas hqonda irinas misamarTi, magram gardacvalebamde cota xniT adre Sewyda misgan werilebi... Semdgom dadga XXI saukune Tanamedrove eleqtronuli fostiT da me daviwye patara gia feraZis Zebna. saqme isaa, rom iakutiis zonaSi gias yofnisas irina krasnoiarskidan Cavida iakutskSi da Caiyvana bavSvi. iq paemanze mas aravin SeuSvebda da Cemma iakutelma gavlenianma megobrebma (ix.wignSi), maT cixeSi xeli moaweries. irina kuzubova gaxda irina feraZe da dRemde igi atarebs feraZis gvars. maSin Cvenamde skaips jer ar moeRwia da eleqtronuli fostiT Zebnam Sedegi ar gamoiRo. me ukve davkarge patara gias povnis imedi. da gavida ramdenime weli. etyoba uflis neba iyo is saocreba, rac Semdeg moxda... pirveli gamocemis dasawyisSi vwerdi babuaCemis sergo JorJolianis Zmebze. erT-erTi maTgani, vaso iyo Soreuli naosnobis kapitani da cxovrobda odesaSi ojaxiTurT. vaso JorJolianis ojaxs mimowera hqonda dedasTan. 1972 wels me da Cemi megobrebi, saqarTvelodan pirvelad, sportuli afriani naviT“Svidkaca”, CavediT foTidan odesaSi. iq movinaxule vitia JorJolianis ojaxoba. vitias Svili iura, gemze muSaobda. samwuxarod im dros ar iyo odesaSi da mas ver Sevxvdi. Semdeg es Tavad giam gamoaswora. rusTavelis Teatris gastrolebisas odesaSi man gaicno mTeli ojaxi. es iyo da es. meti kontaqti odesel JorJolianebTan Cven aRar gvqonia kvlav gadis wlebi da erT dRes mirekavs Cemi megobari, mwerali badri quTaTelaZe, romelic didubis sazogado moRvaweTa panTeonis direqtoria da meubneba: aq viRac rusebi arian sandro JorJolianis saflavze da Sen gkiTxuloben. man momca maTi koordinatebi. saswrafod gaveSure sastumrosken da gavicani Cemi ukraineli naTesavebi: iura JorJoliani meuRliT, qaliSvilTan da siZesTan erTad. iuras ar asvenebda misi genebi, qarTuli

260


warmomavloba da gadawyvita ojaxi saqarTveloSi Camoeyvana JorJolianebis nakvalevze. molaparakebia erT erT turistul kompanias da dauTvalierebia ozurgeTi, md. bJuJis pira raioni, amJamad sandro JorJolianis quCis ubani, sadac daibada misi babuac, Semdeg mamamisidan icoda, rom JorJolianebi warmoSobiT svaneTidan iyvnen. aiyvana ojaxi mulaxSi, sadac stumarTmoyvare svanebs sul gaugiJebiaT. ai esaa JorJolianebis koSkebio da erTerT koSks Cuqnidnen kidevac. aseTi turis mere Camovidnen TbilisSi. sandro JorJolianis saflavis sanaxavad. iuram icoda rom gia da deda aRar iyvnen cocxlebi, visac piradad icnobda, magram Cemi koordinatebi ar hqonda da SemTxveviT, RvTis wyalobiT! badri quTaTelaZem, damakavSira maTTan. mec rac SemeZlo pativi veci araCvulebriv xalxs. gauwie megzuroba TbilisSi. Tavad iura namdvili JorJoliania: Tbili, emociuri, iumoriT savse. erT erTi saubrisas man gadmomca rusuli saitebis misamarTebi, romlebsac saqarTveloSi wamosvlis win aTvalierebda da romlebzedac iyo gia feraZeze informaciebi. erT saitze viRac dalocvili rusis qali werda: marTlac dasanania rom aRar aris cocxali eseTi simpaTiuri da niWieri msaxiobi, magram CvenTan samaris TeatrSi axalgazrda msaxiobia, giorgi kuzubovi, romelsac yvela gias veZaxiT da romelic Zalian hgavs gia feraZes. saswrafod Sevedi internetSi. me veZebdi gias krasnoiarskis saitebze. kuzubova - irinas gvari iyo da samaris akademiuri Teatris saitze vipove is rasac 10 weli veZebdi. iq ganTavsebuli giorgi kuzubovis suraTebidan, namdvili gia feraZe gviyurebda. mTeli ojaxi gaxarebuli miusxediT kompiuters da Zalian male daukavSirdiT skaipiT gakvirvebul da gaxarebul gias, mis dedas – irinas da im dRidan daiwyo Cveni urTierToba. ase, rom gias Svilis povnaSi kvlav dedaCemi Tina JorJoliani, odeseli JorJolianebi da badri quTaTelaZe dagvexmara – niSandoblivia is, rom Cveni bebiebic, quTaTelaZeebi iyvnen! mas Semdeg dRe ar gavidoda, rom skaipiT ar gvesaubra me da Cems qaliSvils ninkas. dawvrilebiT gavigeT yvelaferi maTi cxovrebidan. gadawyda, rom imav wels zafxulSi, gias Svebulebis dros, ivlisSi deda-Svili Camovidodnen stumrad. TbilisSi xma gavarda amis Sesaxeb. irinam gias ojaxuri suraTebi gamogzavna, ramac kidev ufero gaaRviva interesi. yvela rakursSi, saxis mimikaSi, moZraobis maneraSi suraTebidan namdvili gia feraZe gviyurebda. giam daamTavra saSualo skola krasnoiarskSi. bavSvobidanve deda, mamis siyvaruls unergavda patara gias. uyveboda masze bevr

261


rames, miuxedavad imisa, rom Tavad mxolod erTi-ori kvira yavda nanaxi. irina agrovebda suraTebs Jurnal-gazeTebidan giaze da ojaxSi Seqmna legenda mamaze. skolis damTavrebis mere 2000 wels, patara gia Sevida krasnoiarskis musikis, Teatris da kinos akademiaSi. im droisaTvis saqarTvelos da ruseTs Soris ukve garTulebuli iyo urTierTobebi da bavSvis momaval karieras raime Seferxeba rom ar Sexvedroda, qarTuli gvaris gamo, gia feraZe-babuis gvarze gadavida da gaxda giorgi kuzubovi, Tavad irina ki kuzubovaferaZis gvars atarebs dRemde. giam Tavidanve miipyro pedagogebis yuradReba. mesame kursze yofnisas, institutSi axalgazrda kadrebis dasaTvaliereblad Camovida, 165 wlis istoriis mqone qalaq samaris wamyvani akademiuri Teatris, reJisori. man Tvali daadga gia kuzubovs da dauniSna stipendia im pirobiT, rom institutidan igi pirdapir samaris akademiur TeatrSi gaagrZelebda moRvaweobas. ase moxvda gia da dedamisi samaraSi. im droisaTvis irinas mSoblebic gardaicvalen, maT gayides bina krasnoiarskSi da gadabargdnen samaraSi. irina feraZe-kuzubova araCveulebrivi adamiania. man mTeli misi axalgazrdoba gias siyvaruls da Svilis aRzrdas moandoma. STaunerga mas agreTve saqarTvelos siyvaruli, romelic bavSvis ocnebis wyaro Seiqmna. miuxedavad bevri mTxovnelisa, igi ar gaTxovila. igi namdili gansaxierebaa turgenevis droindeli erTguli colebisa, romlebic usityvod miyvebodnen qmrebs cimbirSi gadasaxlebisas. irina werda leqsebs, misi 200 mde leqsi ganTavsebuli iyo rusul saitze poezia.ru amgvarad, rodesac gias megobarma - Tamaz andRulaZem maT eleqtronuli aviabileTebi gaugzavna, imis mere deda-Svili dReebs iTvlida Camosvlamde. irinasTvis es meore Camosvla iqneboda, xolo giasTvis pirveli nacnoboba saqarTvelosTan, da-ZmasTan, naTesavebTan da mamis mravalricxovan megobrebTan. ar davmalav, rom maTze aranakleb vnerviulobdiT Cvenc - aq damxvdurebi. pirveli Camosvla aeroportSi damxvdurebis sakmaod didi jgufi Seikriba. MmTeli Cemi ojaxi, gias Zma biZina, mama-gias axlo megobrebi (SemdegSi, rom ar agverios - ufros gias am saxeliT movixsenieb, miT umetes, rom mas ase eZaxda bavSvobaSi Svili biZina). rogorc ki dajda TviTmfrinavi, romliTac gia da dedamisi mofrinavdnen me da Tamaz andRulaZe, romelic maSin aeroportis maRalCinosani iyo

262


da misTvis yvela kari Ria iyo, gavediT Camosvlis zonaSi da pirvelebi gadavexvieT maT. saocari grZnoba dameufla, rodesac gia gulSi magrad Cavikari, TiTqos Cems Zmas gias vexveodi. verc me da verc maT cremlebi ver SevikaveT. gareT gamosvlisas gia pirveli gamouSviT da misi gamoCenisas atyda Jivil-xivili, kocna, cremlebi da ara marto damxvdurebi, aramed sxvebic ki gakvirvebulebi Semogvcqerodnen. maT Soris iyo cnobili reJisori merab kokoCaSvili, romelic am TviTmfrinaviT Camosul Tavis stumars xvdeboda. man araferi icoda gias Svilis Sesaxeb da moxda ise, rom karebidan gamosuli gia pirvelad mas SeefeTa da igi gaSra misi Semxedvare, gaocda, misken misi filmebis gmiri-axalgazrda gia feraZe moemarTeboda da ver gaego ra xdeboda. rodesac Semdeg ukan momavali damxvdurebis didi jgufi Semoexvia gias da dauwyo kocna, baton merabs, nanuli sarajiSvilma da asmaT tyablaZem auxsnes, rom es iyo gia feraZis ruseTSi dabadebuli Svili. imisaTvis rom gia da dedamisi pirveli Camosvlisas Tavisuflad yofiliyvnen, me isini davasaxle komfortul binaSi vakeSi, sadac winaswar gaSlili iyo sufra da aeroportidan pirdapir iq gavemarTeT. yvelani aRfrTovanebiT SevyurebdiT gias. suraTebi erTia magram moZraobaSi, mimikiT da iumoriT gia yvelafriT gavda mamas. xolo rodesac sufras miujeqiT da giam aiRo koniakis boTli da mas sacobi kbilebiT moxsna, Cem gakvirvebas sazRvari ar hqonda. garegnoba, mimika, Jestikulaciis msgavseba es kidev gasagebia, magram boTlis ase gaxsna, rogorc es gias Cveoda...es vinRa gaswavla meTqi, man gaicina da Tqva: genebi, biZia, genebi... meore dilidanve daiwyo Cems mier winaswar dagegmili programis – “gavecno mSobliur mxares” - ganxorcieleba. gias TxovniT pirvelive adgili saiTkenac diliTve gaveSureT - iyo mamis saflavi. aq giam yvavilebiT Seamko mamis da bebia-babuis saflavebi da muxli moiyara maT winaSe. mere ukve aRar Rirs detalurad Cveni yoveli nabijis aRwera. gafarTovebuli Tvalebi, xvevna-kocna, yoveldRiuri sufrebi, romelzedac giam Tavi aseve Rirseulad warmoadgina. TbilisSi imdeni iyo misi naxvis msurveli, rom SeuZlebeli iyo amis dakmayofileba calk-calke, amitom Camosvlamde skaipiT vTxove gias da iras, saxlSive moemzadebinaT masalebi gias SemoqmedebiTi saRamosaTvis, raTa Tbiliselebs erTbaSad gaecnoT axalgazrda gias SesaZleblobebi.

263


mama-gias uaxloesma megobarma merab TavaZem sixaruliT aitaca es winadadeba da gadavwyviteT mogvewyo gias SemoqmedebiTi saRamo masTan, samefo ubnis TeatrSi da TariRad davTqviT SabaTi, 23 ivlisi. oriod sityviT minda am TariRis simbolikasac Sevexo. saqme isaa, rom es dRe, Cemi mSoblebis qorwinebis dRea da deda, romelic adre daqvrivda, yovelTvis raRaciT mainc aRniSnavda am dRes da mec mimyavda mamis saflavze sanTlis dasanTebad. axla ki, rodesac deda aRaraa cocxali, momeca saSualeba da misi ucnobi SviliSvilis Camosvla da TbilisisaTvis wardgena swored am dRes davamTxvie, raTa im qveynad, misma sulmac gaixaros. miuxedavad imisa, rom dawyebamde ramdenime xniT adre uCveulodLZlieri wvima da qaraSoti wamovida, ramac mosvlis bevr msurvels saxlidan gamosvlis saSualeba ar misca, samefo ubnis Teatri Cveni axloblebiT gaivso. winaswar davarige mosawvevebi, daibeWda afiSa da umcrosma gia feraZem dauviwyari saRamo aCuqa Tbiliselebs. man warmoadgina misive damontaJebuli nawyvetebi gia feraZis filmebidan. aqve minda xazi gausva, rom Camosvlis wina wels gias Seusrulda 25 weli da warmoidgineT, samaris akademiurma Teatrma, axalgazrda msaxiobs, iubile gadauxada. igi am Teatris erT-erTi, perspeqtiuli wamyvani msaxiobi gaxda sul mokle xanSi da Tavad giam am saiubileo saRamos daarqva “gmadlobT deda da mama�! gamouSva diski amave saxelwodebiT da afiSasac igive daawera. diskze iyo nawyvetebi mama gias monawileobiT sxvadasxva filmebidan, romlebic gadaRebuli iyo ruseTis studiebSi. im dRes ki, samefo ubnis TeatrSi giam waikiTxa dedamisis dawerili leqsebi da warmoadgina nawyvetebi speqtaklebidan. bolos man Seasrula popularuli rusuli saestrado simRerebi, romelsac igi didi warmatebiT asrulebs samaras Ramis klubebSi. saRamos bolos, damswreebma moismines mama-gias leqsebis motivebze, Tamaz tyemalaZis mier dawerili leqsis audio-Canaweri, romelsac saocrad emociurad Tavad avtori kiTxulobs, ramac bevri damswre aacremla. saRamos damTavrebis mere iyo xvevna kocna. sawyali bavSvi kinaRam cocxlad SeWames gias megobar-nacnobebma... Tamaz tyemalaZis leqsi arsad ar gamomiqveynebia da am damatebaSi pirvelad vaqveyneb cremlis momgvrel mogonebas gias tragikul dasasrulze

264


gia feraZis cixis bolo leqsebidan azrebi amokrifa da galeqsa Tamaz tyemalaZem Cemo lamazo Svilebo, ismineT bolo saTqmeli, Tumc ver giboZeT-verc lukma, verc sanTeli da sakmeli, TqvenTvis iReba am sulis, adre daxSuli sarkmeli, Tqvens xsenebaze sisxli sCqers, ver itevs gulis sarqveli. Wleqma rwmena da Zalisgan sul erTianad damcala, damauZlura, damgvema, mTvraliviT amabancala, TqvenTan alersi Svilebo, wamiTac aRar macala, kidev bevr rames Sevqmnidi, magram sawurTom damZala me movkal Cemi cxovreba Sevsvi Sxami da samsala. saginebelad viqeci, aravin ar Semicoda, vin ra sasjeli momizRo, magina, ra ar miwoda, Cemi suli da sxeuli, sul erTianad iwvoda, ramdenma zurgi maqcia, xeli ar gamomiwoda. Tu daviZine, sizmarSi, isev cixeSi vbrundebi, rom uneblied Sevcode, amis mtkicebas vundebi, Tavze mexveva jalaTTa da sisxlismsmelTa gundebi, nacemi pirqve vagdivar, xel fexze rkinis xundebiT.

biZina, Cemo vaJkaco, mamaCemis gaqvs saxeli, tkivilma sulSi iZina, SenTan saTqmels ver vamxeldi, ruseTSi Zma gyavs patara, TbilisSi debi, cxadia, ase moxda, rom yvelani, sxvadasxva gzebiT dadian, Sen SeanivTe es gzebi, Sens mamas ase swadian. vkvdebi da lamis vRrialeb, sofo, biZina, marika, TqvenTan mindoda, dinebam suleTis mxares gamriya. sicocxles mainc mivdevdi, mxolod Tqvens gamo Svilebo, sxvadasxva dedis, ojaxis, da lukmiT gamozrdilebo, vai, ra sayvarlebo da, vai, ra rigad tkbilebo, cotaxans Tuki vicocxleb, Tqvens locviT vicodvilebo. aTasjer vityvi Sens saxels, sul nabolara giao, sadRac cimbirSi izrdebi, me Seni naxva mSiao,

265


Tqven gaixareT, Cems gzaze, mxolod eklebi yriao, Tqven saval gzaze yvaodes vardi, enZela, iao Cemi Savbneli sicocxle, ra Znelad saTqmeliao, Rrma ukuneTma wamiRo, mzis sxivi dameliao. vici, erT dResac yvelani, mxars daumSvenebT ilosa, is arvis ar aTqmevinebs, Cemze cuds saTakilosa, is getyviT saTqmels saCemos, mamaSvilurs da tkbilosa, Tu kaci ufals uyvardes, Zmad ilo gauCinosa. quCaSi mxvdeba nacnobi, da ver mcnobs, Cemi ieriT, vis nakacari vgonivar, vis mawanwala, mSieri, gamqrala Tqveni feraZe, dauRleli da Zlieri, Tbiliss quCebSi eTreva viRaca Cemmagieri. verav! veravin, veravin Cemebr ver getyvis `Cemi xar~, Cemi ocnebis lurj zRvaSi, afriT mavali gemi xar, Sena xar Cemi varZia, Cemi oSki da gremi xar, Cemi meored mosvlisas, kvlav ubnad amirCevixar. Zmebo, vinc Cemze amagi dauyvedreblad gawieT, gekuTvniT, Cemi sasaxle, gamoitaneT awieT, mere es xalxi saCemo Wiris sufrasTan awvieT, Sesandobari qarTulad momiZRven-SemomawieT. as welze metxans icocxleT, adre nu daiqancebiT, da darCiT rogorc maxsovxarT – Cemi vereli ancebi, kaxuri Rvinis zarxoSiT, gilaplapebdeT Rawvebi, mere ki, CemTan rom moxvalT, dagxvdebiT savse yanwebiT. me saqarTvelo miyvarda, da imasac ver vefere, Tumca feraZe viyavi, eklesiuri gvarisa, mis yvela quCas, xeivans gulze yvavilad vefare mTawmindiT gulanTebuli, gagrilebuli mtkvariTa.

ixareT Cemo Svilebo, qargeT samSoblos velebi mis salocavad me axlac cisken avRmarTe xelebi, mTeli sicocxle viyavi am trfobiT ganaxelebi, swored eg aris, rasac me vkvdebi da veRar velevi.

266


sofo, biZina, marika, da gia, erTxel naxulo, minda es codvis zamTari, sul TqvenTan gavizafxulo, Cemo sulo da sxeulo, sunTqvav da Tvalis faxulo obolo Tvalmargalito, uflisTvis gadanaxulo. SromiT yvelafers miaRwevT, Sors Tqvengan uqmi Civili, sul me wameRos im qveynad Tqveni sul mcire tkivili, Tbilisis quCebs amkobdes Tqvens SvilTa Jivil-xivili. zecas esmodes Tqvens mterTa godeba, wivil-kivili... ra aris kacis sicocxle? mxolod nacari, mtveria, Svili Tu rCeba momavals, is marTla bednieria, cxovreba mainc kargia, turfa da mSvenieria ase dasrulda boloTqmac, rogorc erT wignSi weria. bolos, sul bolos, sul bolos, getyviT, rom “genecvalebiT” bolo, sul bolo, sul bolo, sityva amomaqvs wvalebiT, mivdivar Tqveni mimyveba gadauxdeli valebi, o, rogor minda, rom axla, amogikocnoT Tvalebi. ufalo! codvianisgan erTxel ismine ajao, Cem SvilTa dasalocavad erTxel aRapre majao, cixeSi nacem nawamebs, sicocxle damexarjao, samaradJamo karceri, miwaSi mimesajao. Tbilisi 2011 wlis 23 ivlisi magram patara giasTvis, im dRis mTavari movlena kidev win iyo. mis Camosvlas ar daswrebia, misi da marika miqataZe... gia mouTmenlad eloda am moments da ai, Cemma qaliSvilma ninkam moiwvia igi saRamoze. marika moerida xalxmraval situaciaSi ZmasTan Sexvedras da ninkas moeleparaka, rom igi speqtaklis mere Teatris gareT daelodeboda maT manqanaSi. roca Senelda gias xvevna kocna, ninkam daureka marikunas (mas yvela ase eZaxis), gaiyvana gia Teatridan da uTxra: ai, im manqanaSi Seni da gelodebao. im saRamos mravalgadatanili gia gaubedavad gaeSura, siaxloves sibneleSi mdgari manqanisken, saidanac viRac qaliSvili gadmovida. giam icoda, rom es iyo misi da, romelic arasdros enaxa, suraTebSic ki. Semdeg moviyvan Tavad gias sityvebs. “...rom mivdiodi manqanisken fexebi ar memorCileboda, rogoria igi? Cemi da? romelzedac bevrjer mifiqria! manqanasTan

267


rom mivedi davinaxe didi Tvalebi, gaRimebuli saocari silamazis saxe da vifiqre, netav es ar iyos meTqi Cemi da ... manac gadmodga nabiji da Cven erTmaneTs gadavexvieT...“ es iyo da es! mas Semdeg gia da marikuna erTmaneTs ar daSorebian... TbilisSi yofnisas marikasTan, Cems ninkasTan, mis qmarTan-mirianTan da ZmasTan-biZinasTan erTad TbilisSiYyvela Ramis klubi da e.w. “saZigZigo” adgilebi Semoiares. gia mamamisiviT dauRleli da saocrad plastikuri mocekvave iyo. kidev iyo erTi msgavseba! gias SeeZlo dilamde ecekva, yvelanairi sasmeli daelia da fxizlad darCeniliyo. bevri saintereso da gulisamaCuyebeli Sexvedra Sedga im dReebSi gias megobrebTan. erTi aseTi damamaxsovrebeli Sexvedra iyo kompania ”sarajiSvilSi” mama-gias bavSvobis megobarTan, elguja bubuteiSvilTan. rodesac gujasTan mivediT qarxanaSi da giam sadegudtacio darbazSi Zveli da axali koniakebis vernisaJi dainaxa, masSi rusulma genebma gaiRviZes, koniakebis win daemxo muxlebze da xmamaRla moTqvamda: nu i krasota... erTi saRamo mama gias uaxloes megobrebSi gavatareT asmaT tyablaZis restoranSi “belvili”. didi STabeWdileba moaxdina giaze da dedamisze Cveni megobris, miSa (basku) lolaZis ojaxSi stumrobam. basku Tbilisis Zvel ubanSi aSpaSxanaSi cxovrobs da misi saxli garemoculia eklesia-monastrebiT, xolo misi saxlis banidan saocari xedia sololakze, avlabarze, samebis taZarze, saaxalwlo naZvis xesaviT ganaTebul Tbilisze. gia da ira gafarTovebuli TvalebiT uyurebdnen am saocrebas da ganuwyvetliv fotoze afiqsirebdnen. amis Semdeg, es utyvi silamaze iqve banze gaSlil sufraze, mravalxmianad rom gaxmovanda, Cveni megobrebis ”qarTuli xmebis” wevrebis simReriT, STabeWdileba marTlac dauviwyari iyo, ara marto Camosuli stumrebisTvis. aseT reJimSi gaatares axalgazrdebma Tvis bolomde. mere wavediT yvelani quTaisSi, sadac mama-gias megobrebma gela bregvaZem, nugzar boWoriSvilma (briliantam) da jumber iobiZem miwis zedac da miwis qveSac-gamoqvabulebSi quTaisurad gvimaspinZles da Semdeg axalgazrdebi gaemgzavren baTumSi, baTumis Ramis klubebis dasalaSqrad, sadac giam bevri ”iZigZiga”, bevrs Seayvara Tavi da bevri nacnobi da Tayvanismcemeli SeiZina. baTumSi isini ninkas da mirianis megobrebTan raul da zaira xalvaSebis ojaxSi cxovrobdnen, romlebic Tavidan megzurobas uwevdnen maT, magram oriod dReSi gia ise gauSinaurda iqaurobas,

268


rom Semdeg TiTon uwevda megzurobas maspinZlebsac ki e.w. Ramis baTumSi. Svilebi erTad dros ver SeaCereb. erTma Tvem ucbaT gaifrina. patara gia feraZe gansxvavebiT mamamisisgan, romelsac Teatris mkacri disciplina mainc da mainc ar epitnaveboda da amisaTvis isjeboda kidevac Teatris xelmZRvanelobidan, saocrad organizebuli da reJimis Tvinieri msaxiobi gamodga. marTalia igi imdenad moixibla aqaurobiT, rom wasvla ar undoda, magram reJimi reJimi iyo. 1 seqtembers samaris TeatrSi yvela msaxiobi unda gamocxadebuliyo. patara gia, mamamisiviT laRi da Tbili pirovnebaa. saqarTvelom igi moajadova: adamianuri urTierTobebiT, siTboTi, silamaziT da bolos sul imeorebda: ra ubeduri viyavi aqamde, es xom yvelaferi Cemia da amdeni xani rom ar SemigrZvnia. axla albaT gamiWirdeba yovelive amisgan moSorebiT cxovreba. mivxvdi, rom Cemi samSoblo aq aris da me aq unda vicxovro sabolood! patara gias Camosvlam aaforiaqa Tbilisi. kidev erTxel gaacocxla Zvel TbiliselebSi gia feraZis nostalgiiT gamowveuli iara da rac mTavaria gia feraZis Svilebi kidev erTxel Sekra da SeakavSira. Tundac is rad Rirs, rom patara gia da misi da-marikuna erTad dadiodnen mSoblebis sasaflaoze... ganSoreba axlovdeboda ganSoreba. guja bubuteiSvilma gamosaTxovar sufraze mcxeTaSi, mis restoranSi, Sekriba mama-gias megobrebi. mas, rogorc maspinZels, hqonda pirveli sadRegrZelos ufleba da Tqva: gia! Sen aq iyavi ukve erTi Tve, bevr rames gaecani, bevri tradicia SeiTvise da axla am sufraze sadac mamaSenis megobrebi da Seni naTesavebi sxedan, minda, rom gamocda Caabaro da dRevandel sufras unda uTamado. patara gia daibna, TavpatiJi daido, magram Semdeg: mTeli seriozulobiT, sadRegrZeloebiT, gansxvavebuli sasmisebiT, alaverdiT da yvela wesebis dacviT friadze Caatara sufra. xolo rodesac qeifi gaxurda da nanuli sarajiSvilma da gujas meuRle marinam, romelic adre sakmaod kargi mocekvave iyo, “Salaxoze” moipatiJes igi, gias es cekva saerTod ar hqonda nanaxi, ayva maT da iseTi ileTebi Caatara improvizirebulad, cxvirsaxocis piriT aRebisas, rom xelovnebaSi yvelafris mnaxveli, “qarTuli xmebis” solisti zura lolaZe, aRtacebis xmamaRal SeZaxilebs ver malavda.

269


gamgzavreba iseve xmauriani ar iyo, rogorc Camosvla, radganac ganSorebis sevdasTan iyo dakavSirebuli. wavida axlobeli adamiani da sevdas mxolod is aqarvebda, rom am momentidan momavalSi Cven ueWvelad erTad viqnebodiT. Cvens gulebSi dabudebuli siTbo da siyvaruli ganawilebuli hqonda yvelas mis da-Zmas, naTesavebs, axal megobrebs da madloba RmerTs, rom dRes, yvela ojaxSi arsebobs skaipi-operatiuli video-kavSiri da yoveldRiuri kontaqtebi ukve aRaraa ocnebis sfero da misi wasvlis mere gias da dedamiss yoveldRiuri kontaqtebi aqvs CvenTan... saqarTvelosTan. inkognito Camosvla gavida xani. Camosvlis da ganSorebis STabeWdilebebi nelnela dalagda da cxovreba Cveul ritmSi Cajda. erT mSvenier dRes, me Cems megobrebTan: Janri lolaSvilTan, Tamaz tyemalaZesTan da gia anTaZesTan erTad vzivarT erT-erTi restornis kabinetSi da uceb iReba karebi da... Tavi Semoyo xmauriT... farTod gaRimebulma patara gia feraZe-kuzubovma! Cvens gaocebas sazRvari ar hqonda. me megona, rom momeCvena da Tvalebs ar ujerebdi... rogorc gairkva! TeatrSi gamocxadebis Semdeg xelmZRvanelobam sezonis gaxsna gadado erTi TviT da msaxiobebi faqtiurad am periodSi Tavisuflebi iyvnen. gias yoveldRiuri skaip-seansebi hqonda CvenTan, marikunasTan, biZinasTan da gadawyvita Teatridan Tavisufal dros dasTan Camosuliyo, ise, rom amis Sesaxeb aravis araferi codnoda mis meti. esec kidev erTi, mamamisis msgavseba, ucabedi siurprizebis keTeba! bevri ar ufiqria, marikunam gaugzavna bileTi da ase ucbaT, gia kuzubov-feraZe zvaviviT dagvatyda Tavze xelmeored, wasvlidan sul raRac 10 dReSi. is da marikuna misulan CemTan saxlSi da Cems gancvifrebul meuRles miuswavlia Cemi adgilsamyofelisTvis da yvelaferi Tavidan daiwyo, im gansxvavebiT, rom am Camosvlaze gias wveTi sasmeli ar daulevia. aqedan wasvlisas man piroba dado, rom erTi weli sasmels ar miekareboda. meti unda emuSava, unda efiqra momaval karieraze, raTa saqarTveloSi saxelovan msaxiobad Camosuliyo da man dapirebis pirveli piroba Seasrula. erTi weli wveTi ar daulevia! amjerad gia mis dasTan, marikunas qmris ojaxSi cxovrobda. saqveynodaa cnobili gias maimunobebi, romelTac mTeli qalaqi dRemde igonebs. zogi simarTle iyo, zogic mogonili, magram faqti is iyo, rom gia mis garSemo Seqmnil situaciaSi, cdilobda

270


raRac sasacilo, iumoristuli momenti Seetana. am xerxebs Soris iyo, moulodneli siurprizebis keTeba, da megobrebis, ucabedad sxvadasxva uxerxul situaciaSi Cayeneba, romelic mere sayovelTao siciliT mTavrdeboda, nawyenic aravin rCeboda da meore dResve mTel qalaqs moedeboda: gaige! giam esa qna... giam esa Tqva... rogorc zeviT aRvniSne, patara giam Tavisi ucabedi CamosvliT marTlac bevri gaakvirva. misi Camosvlis Sesaxeb icoda mxolod misma dam marikunam da gias megobarma Tazo andRulaZem, romelic aeroportis “naCalniki” iyo da mis gareSe TbilisSi veravin Semoipareboda. araferi icoda gikas Camosvlaze misma Zmam biZinamac. hoda! gias ucabedi Camosvlis meore dilas, marikuna urekavs biZinas da eubneba: biZo, unda miSvelo! manqana gamiCerda da ver vqoqav. marto var kukiaze, aravin araa Cems garSemo da unda momexmaro! ra Tqma unda, biZina saswrafod avarda gulgaxeTqili kukiaze, miTiTebul adgilas. iq daxvda Sewuxebuli saxiT marikuna. manqanis karebebi Ria iyo da sabarguli daketili. -sabargulSi CamrCa gasaRebi da ver vaReb, magrad unda dawola da Zala ar myofnis!-uTxra biZinas. mivarda biZina sabarguls, rac Zala da Rone hqonda daawva. sabargulis Tavsaxuri ucbaT aixada da... iq damaluli gia feraZe amoxta xmauriT. warmoidgineT ra daemarTeboda biZinas! igi gaognebuli axta haerSi, wamiT gaqvavda, magram maleve mixvda xumrobas da da-Zmebi magrad Caexuten erTmaneTs. ai, ras niSnavs genebi! mamis gardacvalebidan 15 wlis mere, sami sxvadasxva gvaris gias SvilebSi (biZina feraZe, marikuna miqataZe da gia kuzubovSi) mamis genebi xarobden da albaT Tavad giac zecidan siyvaruliT adevnebda Tvals genetikis zeims, romelsac naxevari saukunis win, msoflio proletariatis beladma, didma stalinma “umecreba” (lJenauka) uwoda. Semdeg moxda kidev erTi saintereso damTxveva da mravali wlis Semdeg gia feraZe, imxanad, gastrolebze mimaval rusTavelis TeatrTan erTad gaemgzavra baTumSi. mikroavtobusSi iyo erTi Jivil xivili, sixarulis cremlebi: gia kvlav CvenTanaa! gzaSi patara gia mamis rolSi Sevida da baTumamde nair nair xumrobebs igonebda. baTumSi kvlav Zvel maspinZlebTan raul da zaira xalvaSebTan cxovrobda, romlebsac ise Seayvara Tavi, rom ar undodaT misi TbilisSi gamoSveba. giam guli ijera baTumis klubebSi drostarebiT da samaraSi wasvlis win gadaRlili dagvibrunda TbilisSi.

271


ai, amgvari iyo gia feraZe umcrosis Camosvla TbilisSi, romelTan Sexvedras “samefo ubnis TeatrSi” me “dabruneba” vuwode, radganac patara gia mamamisis aslia da sxvadasxva adgilebSi is adamianebi, romlebic gias icnobdnen, gakvirvebuli esalmebodnen gia feraZis dabrunebas mSobliur qalaqSi, romlis mkvidrT, ganvlili 18 wlis miuxedavad, kidev axsovT da uyvarT yvelasTvis sayvareli “araseriozuli kaci”-gia feraZe.

272


273


274


275


276


277


278


279


280


281


“Я, бабушки -дедушка, мама, папа и ГИЯ ПЕРАДЗЕ “ Это Ш издание книги, которая рассказывает о жизни, предках, родителях и семье известного Грузинского актера театра и кино, второй половины XX века, о Гие Перадзе. Не претендуя на рецензию его ролей, брат Гии, Илья Перадзе с некоторой грустью и с юмором вспоминает его жизнь и главную исполненную братом роль, всеми любимого в городе, симпатичного, веселого, «несерьезного», в конце трагического человека.

В книге описаны его многие реальные юмористические истории, которые и по сей день живут в памяти многих старых Тбилисцев. В Ш издании в конце приведена трогательная история пойска, обнаружения и первого приезда в Тбилиси, сына Гии Перадзе, рожденного в России, молодого актера Самарского Академического Театра Гии Кузубова-Перадзе. avtorisagan wignis bolos, kvlav madloba minda movaxseno yvelas, vinc gverdSi edga Cems ojaxs Znelbedobis Jams: megobrebs, naTesavebs, axloblebs, redaqtors Tamaz tyemalaZes, mxatvars malxaz kuxaSvils, agreTve axalgazrda programists levan xomeriks, pirveli gamocemisas gaweuli konsultaciebisa da daxmarebisaTvis.@madloba, yvelas, vinc gaixsena da momawoda gias oxunjobani. meore gamocemis mere, am wignSi naxsenebi imdeni axlobeli wavida am qveynidan, rom ar SeiZleba ufals ar SevavedroT maTi sulebis naTelSi yofna. da bolos III gamocemaSi mxolod mokled maqvs aRwerili is didi sixaruli, rac gias Svilis, gia kuzubov-feraZis aRmoCenam da TbiliSi Camosvlam mogvayena mis axloblebs da gias mravalricxovan megობrebs. am sixaruls mxolod is anelebda, rom verc gia, verc deda da verc bevri megobarTagani მას ver moeswro, magram gia feraZe-kuzubovma iseTi siZlieriT SemoanaTa Tbiliselebis sazogadoebaSi, rom darwmunebuli var is Tavis sityvas ityvis momavalSi, ara mxolod saqarTveloSi da kvlav gaaxsenebs bevrs im Zvel “araseriozul kacs”-yvelasTvis sayvarel gia feraZes. iliko feraZe

282


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.