თავი IV

წარსულის ნაშთებთან სათამაშოდ

ტყის პირას, ძველ წყაროსთან მართლაც იყო ნაადრევი მარწყვის ბუჩქები, მაგრამ მხოლოდ ყვაოდა. ბავშვები ძველი ნაციხარისკენ შეუყვნენ გზას, იქნებ იქით იყოს რამეო, თითქოს იქით უფრო ადრე მოსულიყოს ზაფხული და დაემწიფებინოს ნუგბარი მარწყვი. 
იქ საერთოდ არ დაუხვდათ არაფერი ეკალასა და მწვანე, ახალამობიბინებული ქორფა ბალახის მეტი. ლუკა კოშკის დანგრეულ კედელზე აძვრა და დასავლეთის ჰორიზონტს გახედა. მზე ჯერ საკმარისად მაღლა იყო. სულაც არ აპირებდა მოღამებას. მაგდასაც უნდოდა მაღლა ასვლა, მაგრამ ფრთხილობდა. კარგად ახსოვდა ლუკას უკუღმა მოღუნული ხელი. თუმცა კარსაც ფართოდ მოშლოდა საყრდენი გვერდები, მაგდა ციხეში განგრეული კედლიდან შეძვრა და ძეძვებით გავსილ ეზოში აღმოჩნდა. ბავშვები კარგად იცნობდნენ აქაურობას, უწინაც ბევრჯერ მოსულან, მაგრამ ახლა დიდხანს გაუგრძელდათ ხეტიალი. ლუკაც ჩამოძვრა კედლიდან. ციხის ჩრდილოეთ ნაწილში აღმართული, გუმბათჩამონგრეული ტაძრისკენ გასწია, შესასვლელი კარიბჭისაგან მხოლოდ სამი ლოდი დარჩენილიყო თაღად. მის გვერდით, ეზოში, ხის ძელები შეეკრათ და ზედ სპილენძის გაკრიალებული ზარი დაეკიდათ, რაც ძალიან უცნაურად ეფერებოდა კაცისგან მივიწყებულ არემარეს. საფლავის ქვები მოჩანდა ალაგ-ალაგ. ერთ-ერთი თითქოს მოზრდილი მუხის ქვეშ ამოსულა მიწიდანო, უცნაურად, მოწყენით იცქირებოდა. გარშემო მომცრო ქვები მიეწყოთ და საქეიფო მაგიდად გაეხადათ. ორიოდე ძველი თეფში მოჩანდა ბალახში და ლუდის ცარიელი ქილები. ლუკამ შორიდან სინანულით შეხედა ღვთის მიტოვებულ სახლსა და კარის თაღქვეშ შეაბიჯა პირჯვრის წერით. მაგდაც უკან მიჰყვა.  
აღსავლის კარი და კანკელი არსად ჩანდა. ცალკე გამოყოფილი სამკვეთლოსთვის საკურთხევლისკენ მიმავალი თაღი დაეგმანათ და წინა მხრიდან კი ხის კარი მიებათ. იცოდა ლუკამ, შიგ ხატები და ჯვრები მოეთავსებინათ. სანთელიც იქნებოდა. თავად მოაქვს ხოლმე  მამა თევდორეს თხოვნით. 
- შენ არ შემოხვიდე. აქ არ შეიძლება ქალებისათვის ფეხის შედგმა, - ჩუმად თქვა და მაგდას მოუბრუნდა. ახლაღა დაინახა მისი გაბურძგნული თავი. უკნიდან მოუარა და ქურთუკის კაპიშონი წამოახურა გოგოს. მაგდამ დამნაშავესავით შეხედა ლურჯციან გუმბათს. უმანდილოდ როგორ შეიძლებოდა ტაძარში შესვლა? თუნდაც გუმბათჩამონგრეულ ტაძარში? 
ლუკა სამკვეთლოში შევიდა და იქიდან ანთებული სანთლით გამოვიდა. ერთი მაგდას გაუწოდა. გოგომაც აანთო და საკურთხეველის ზემოთ, ჩამოსაქცევად გამზადებული გუმბათის ნახევარზე, წაშლილი ფრესკების ადგილას თვალითა თუ ფიქრით უფალს დაუწყო ძებნა და ბაასი. 
ლუკაც ლოცულობდა. სიჩუმეს ნიავი არღვევდა ხეების ჩუმი შრიალით. სადღაც მერცხალი ჭიკჭიკებდა. 
მაგდამ ლუკას მოხედა. ბიჭის ლოცვა მოემთავრებინა და  საკურთხეველში შესულიყო წყნარად. ჟამთა სვლას გაექო წმინდა ტრაპეზის ზედაპირი. მხოლოდ უსწორმასწორო, მაღალი ლოდი დარჩენილიყო მისგან. დაიჩოქა და რუდუნებით ემთხვია. კედელში ჩატანებულ ნიშს მიუბრუნდა, ოდესღაც ფაქიზად დაკეცილ ოდიკსა და ბარძიმ-ფეშხუმს რომ ისაკუთრებდა შესანახად და დასაცავად. 
- რა უცნაურია, ლუკა, მარტო ყვითელი ყვავილები ყვავის ტაძრის შიგნით, ნახე... საკურთხეველში უფრო მეტია... - მაგდამ დაიმუხლა და წვრილად აალებული მცენარე დასუნა. სუნიც ყვავილისა ქონდა, ჩვეულებრივი, ისევე როგორც ყვავილის ნექტარისგან გაკეთებულ სანთელს. 
- ხო, სანთლებივით ანთია ყველგან, - ლუკა მაგდასთან მივიდა და ყვავილებს დახედა. ფეხი აუქცია და ისევ ნიშს მიუბრუნდა, რაღაც საგანი შემოაბრუნა პირით თავისკენ. მაგდამ ახლაღა დაინახა თიხისგან ნაძერწი ტაძრის ფორმის სასანთლე. შიგ კი ორი ყანწი შეენახა ვიღაცას. - არა მგონია, საკურთხეველში ყანწებს რამე ესაქმებოდეს. მამა თევდორეს ვკითხავ, მანამდე კი სხვაგან დავაწყობ, - ყანწები გამოიღო და სამკვეთლოში შეიტანა. უკან ხელცარიელი დაბრუნდა. 
- იმ კედელზე რატომაა საფეხურები, ლუკა? ნახე რა სქელია კედელი გარედანაც, - მაგდამ საკურთხევლის ზემოთ, ჩამონგრეული გუმბათის დაბლა გამოჩენილ ორიოდე საფეხურზე მიუთითა. ყოვლისმცოდნეავით მიაცქერდა ბიჭს და მისგან ამომწურავი პასუხის მოსმენას დაუცადა. 
- სამკვეთლოში კარია. ახლა არ ჩანს. დავფარეთ მე და მამა თევდორემ სქელი ფარდით. მაგრამ სწორედ მანდ ადის. სამალავია კედელში. გარედან ძნელია, დიდი ტაძრის შიგთავსი განსაზღვრო, ხოდა მტრის შემოსევი დროს დასამალად აშენებდნენ ასე. სქელ კედლებში სიცარიელეს ტოვებდნენ და მალავდნენ, ალბათ, ქალებს და ბავშვებს, თორემ ვაჟკაცი როგორ დაიმალებოდა მტრის პირისპირ?
- ხო... - მაგდამ უფრო დაფიქრებით დაათვალიერა ტაძრის გუმბათი. ბავშვებმა სანთლების ჩაწვას დაუცადეს და გარეთ გავიდნენ. ახლა გარედან მოუარეს ეკლესიის ნანგრევებს. ძეძვები და მაყვალი მოსდებოდა მიწას. ალაგ-ალაგ ლოდები იყო ამოჩრილი კუნძულებივით. საკურთხევლის თაღიდან დარჩნილი ნაწილის გათვალისწინებით, ოდესღაც საკმარისად დიდ ყოფილიყო ტაძარი, ახლა კი სამიოდე მეტრის სიმაღლის დაბზარული კედლები დარჩენილიყო. იატაკი მიწითა და ბალახით გავსილიყო. ხეც კი ამოსულიყო ადრინდელი საქალებოს ადგილას. გარედანაც დიდად დაუყვებოდა ბზარები. 
- მამა თევდორემ თქვა, დროზე თუ არ შეაკეთებენ ან გაამაგრებენ ამ კედლებს, სულაც შეიძლება ჩამოინგრესო, უბრალო ქვების გროვად იქცეს წინაპრის ჯაფითა და ლოცვით აშენებული და ჩვენგან მოუვლელობით დაქცეულიო.  - დანანებით მოხედა უკან მომავალ მაგდას ბიჭმა. - მარტო სიარული მოიშალე, არაფერი ჩამოიგრესო, გუშინ მითხრა. - დაამატა და ისევ წინ წავიდა.
- მერე მოძღვრის ნათქვამს რატომ არ ასრულებ? -  შეიცხადა მაგდამ. - რატომ წამოხვედი? 
- მარტო როდის წამოვედი? - გაოცებით მოხედა და შედგა. - შენ არ ითვლები? - გაიცინა გოგოს მიუხვედრელობაზე. 
- მე? მე რა უნდა გიშველო, ლოდქვეშ რომ მოჰყვე? - თქვა და სასწრაფოდ ჯვარი გადასახა ბიჭს მზერით, - ჯვარი გწერია, ლუკა, - დაამატა და ისევ ტაძრის კედლებს გახედა. დახავსებულიყო ლოდები, ბალახი ამოსულიყო მიწით ამოვსებულ ნაპრალებში. 
- არაფერიც არ მომივა. ჩვენგან რომაა მიტოვებული, მაგიტომაც დაიქცა. უპატრონო ტაძარს ბოროტი სულები დაეპატრონებიანო, მამა თევდორე თავად იძახის ხოლმე. მე ისევ პატარა ბავშვი ვგონივარ და მიფრთხილდება. ჩვენ თუ არ მოვალთ, დიდებს სად სცალიათ ნანგრევებზე სასიარულოდ? ანდა ტაძრის ლოდები რას მერჩიან? ამდენი ხანია, დგანან და ჩემს დანახვაზე მოუნდებათ დაქცევა?  მოძღვრის კურთხევასაც არ ვარღვევ. თუ რამეა, სოფელში მაინც გაიქცევი და ვინმეს დაუძახებ... - გაჩუმდა და ისევ ჩამავალი მზით აელვებულ კედლებს მიხედა. - ოდესმე, როცა დიდი გავიზრდები, აუცილებლად... - სიტყვა დამთავრებული არა ჰქონდა, ფეხქვეშ სიცარიელე იგრძნო და მუხლამდე ჩაიფლო კიდეც. მაგდა ვერ მიხვდა, რა მოუვიდა ლუკას. ინსტინქტურად წაავლო ხელი, ეგონა ფეხი დაუცდა და წაიქცა. ლუკა კი უკვე წელამდე ჩავარდნილიყო მიწისქვეშა ორმოში. საკმაოდ ფართოდ დაეღო პირი და მხრებითაც ვერ მოედო მიწას. 
- ლუკა, ლუკა... - აღრიალდა მაგდა და რაც ძალი და ღონე ჰქონდა, ბიჭის შეკავებას ცდილობდა, მაგრამ ლუკა საკმარისად მძიმე იყო სიფრიფანა გოგოსათვის. ძირს გაწოლილი მაგდა მუხლებით ლოდს მოსდებოდა და ორივე ხელით ორმოში ჩავარდნილ ლუკას ებღაუჭებოდა. 
- გამიშვი... არ ჩამოვარდე... - ლუკამ უნებურად მოჭიდებული ხელები გაუშვა მაგდას მკლავებს. გოგომ ვეღარ შეიმაგრა. შიშით გაფართოებული თვალები ცრემლით აევსო. ხელებიც გაეშვა და მიხვდა, ლუკა სიბნელემ ჩაყლაპა. 
- ლუკა... - მთელი ხმით აღრიალდა... - ლუკა... - ცარიელ ორმოში თავი ჩაყო და სიბნელეს ჩასძახა. 
- რა იყო, გოგო? აქა ვარ... - გაიცინა ბიჭმა. - სოფელში წასვლაც არ დაგჭირდება, ლოდი რომ დამეცეს. უკვე გაიგებდა ყველა შენს ღრიალს. 
- ცოცხალი ხარ, ლუკა? - მაგდა დაწყნარდა, მაგრამ მაინც სლუკუნებდა. 
- ხო... ქვევრია, მგონი... ვიწრო ძირი აქვს... არ ვიცოდი, აქეთ თუ ქვევრები იყო. რას მოვდიოდით ამ ძეძვნარში?! ეტყობა ახლაღა ჩაინგრა სარქველი... მშრალია, იმდღევანდელი წვიმის წყალიც კი არ დგას... რომ ავხტე, კი მოგწვდები, მაგრამ მაინც ვერ ამოვალ... თოკი მაინც გვქეონდეს... მიდი, ჩემს ქოხშია ლეიბის ქვეშ... გაიქეცი... - მაგდა ადგილს მოსწყდა და ისევ შედგა. ქვევრის პირდს დააფარა გაწეწილი ნაწნავები:  - ქოხი ხო დაკეტე, ლუკა?.. გასაღები ამოაგდე... 
- არა, ღიაა... მიდი... ნუ გეშინია, მშვენივრად ვარ... - ჩაიცუცქა და ვერ დაჯდა ძაბრივით ვიწრო ქვევრში. ხელებით ნაპირები მოსინჯა. - დაგელოდები. მიდი... - ანდა სად წავალო, გაივლო გულში და გაეცინა.
მაგდამ ლუკას სამალავისკენ მოკურცხლა.

კარს მართლაც დაუკეტავი ბოქლომი ედო. ალბათ, გაფუჭდა და აღარ მოაძრო, ვითომ დაკეტილიაო, იფიქრა და სწრაფად მოძებნა თოკი. ძირს დაეშვა და მამის ხმაც მოესმა. მის სახლთან, ხის ძირში იდგა და მაგდას ეძახდა.
- მამი, მამი... აქეთ ვარ... - მაგდა მარდად გაძვრა ღობეში და ლაშას მივარდა. - ლუკა ქვევრში ჩავარდა! ლუკა ქვევრში ჩავარდა! - სახელოზე ექაჩებოდა და ყვიროდა. ერთიანად ცახცახებდა დაღლილობისა თუ აღელვებისაგან.
- დაწყნარდ, მაგდა. სადაა ქვევრი? - ლაშა თითქოს მოელოდა კიდეც ამათ ხიფათიან თავგადასავლებს. 
- იქით... ნაციხარზე... ტაძრის უკან... - მაგდა უკვე გარბოდა. ლაშაც შვილს აედევნა და მალე მიადგა კიდეც ძველი კოშკის ნანგრევებს. 
ეზოში მაგდას გზით მოხვდა, ჩამონგრეულ კედელში შეძვრა და ერთ წამს შედგა. არ მოელოდა ესოდენ მივიწყებულსა და მოუვლელს თუ ნახავდა დიდებული წარსულის ნაშთად ქცეულ აწმყოს... მერე რას? უფლის გუმბათდაქცეულ სახლს! 
ლაშა მაგდას მოძრაობამ შეაკრთო, გოგომ სახელოზე მოქაჩა. კაცმა მისკენ გადადგა ნაბიჯი და ისევ ტაძარს მოხედა. მუქი ლურჯი ცის ფონზე მიცურავდა თეთრი ღრუბელი, გუმბათიან სამეუფო სახლს მიამგვანა კაცმა. ქულა ღრუბელი გაიდღაბნა, საკურთხევლის ნახევრად ჩამოქცეული თაღის ნაპირებზე დასართავი მატყლივით გაიწეწა და გაწყალდა... ბინდი დაიწყებდა მალე შემოპარვას... შვილს მიჰყვა ლაშა, ლუკას შველა უნდოდა, რა დროს დიდებული, მწუხარე ჰორიზონტით ტკბობა იყო?  
ტაძრის უკან, ძეძვითა და მაყვლის ბუჩქებით მოდებული მიწა ჩამუქებულ ჯურღმულს ჰგავდა. ფრთხილად იყო საჭირო სიარული. ვინ იცოდა, კიდევ რამდენი ქვევრი იყო? ვინ იცოდა, სად იყო? მაგდა უკან მისდევდა მამას და მის დანადგამ ადგილას აბიჯებდა ფეხს. 
- მრავააალჟამიეეეეეერ! - უეცრად ექოსაცით გაისმა დაგუდული, ბოხი, მაგრამ ბავშვური ხმა... ლუკა მღეროდა. 
ლაშა შედგა და დააყურადა. მაგდას მოხედა და გაღიმა. სუო, საჩვენებელი თითი მიიფარა ტუჩებზე. 
- მრავააალჟამიეეეეერ... ღმერთმა ინებოოოოს... - ლუკა ისევ ამღერდა. ისევ ამოუშვა საუკუნოვანმა ქვევრმა ბოხი, მაგრამ ბავშვური ჰანგები.
- მშვენიერი ხმა ჰქონია ლუკას, - ლაშამ ჩუმად გადაულაპარაკა მაგდას. 
- ხო, წირვაზე გალობას უსმენს ხოლმე ყურებდაცქვეტილი. არც მე ვიცოდი, თუ მღეროდა, - დამშვიდდა მაგდა. რაკი მღერის, ესე იგი, კარგადააო, იფიქრა. - ხომ არ დათვრა? - მამას ცბიერი ღიმით გადახედა და ფეხაკრეფით გაიპარა პირმორღვეული ქვევრისკენ. - რაღაც ცუდი სუნი ამოვარდა დაბლიდან, როცა ლუკა ჩავარდა. 
- მრავალჟამიეეეერრრ... - ამჯერად ბოხი, კაცური ბანი აჰყვა ლუკას წკირიალა ხმას. ლაშაც მღეროდა. ლუკა გაჩუმდა და იმავ წამს მაგდას გაწეწილი თავი დაინახა მისთვის კუთვნილი ცის ნაჭერზე. ქვევრში ჩამობნელდა.
- დამხმარე ძალა მოიყვანე, გოგო? - ლუკა უცნაურად გაიკრიჭა. 
- მამი, მგონი, მართლა დათვრა, - ლაშამ შვილი გვერდზე გასწია და თავად ჩაიხედა ქვევრში.
- აბა, ლუკა, მომე ხელი და ამოგიყვან, - მარცხენა მხრით ლოდს მიებჯინა და მეორე ხელი ქვევრში ჩაყო. 
- არა, ლაშა ძია. კარგად ვარ, - ლუკა ისევ გაიკრიჭა. - სასჯელი დამსახურებულია! 
- მანდ ღვინოც ხომ არ იდგა, ბიჭო? - ლაშამ უფრო ცნობისმოყვარედ ჩაიხედა ქვევრში და ძველი, დაგუდული სპირტისა თუ ღვინის სუნი იგრძნო. - შენ ჩაამტვრიე სარქველი? - გვერდები მოუთვალიერა და ბევრი ვერაფერი დაინახა სიბნელეში.
- ხო, ლაშა ძია. მე ჩამოვანგრიე, ფეხი რომ დავადგი. აგერ, აქა გდია დიდი, ნათალი ქვა, მრგვალი... მგონი, ყელი ჩამოეშალა ქვევრს... 
- ხოდა, საუკუნეების წინანდელმა დაწურულმა ღვინომ შვილთაშვილის შვილის შვილი დაათროო, ამაზეა ნათქვამი! ამო, მომე ხელი, ბიჭო! - ისევ ღრმად ჩაყო ქვევრში მკლავი. 
- მე ისა ვთქვი, ლაშა ძია, რომა... დავაშავე-მეთქი. ვერ ვიგებდი რას მერჩოდა ეგა და მაგის დღიური წავიკითხე, რო გამერკვია. ხოდა, სასჯელი დამსახურებულია... ოღონდ ბოლო გვერდი არ წამიკითხავს, ვფიცავ. არ გადამიშლია, მაგდა! მხოლოდ ერთი ფურცელი წავიკითხე... - მაგდა გაშეშებული იდგა. აი, თურმე რა ცოდვა მოინანია მამა თევდორესთან. ამოვიდეს, ხელახლა ჩააგდებს ამ ქვევრში! 
- ხო, მამი, დამსახურებულია. იჯდეს, მოინანიოს. ნეტა რა ეწერა ეგეთი, რომელი ფურცელი წაიკითხე? - იხტიბარი არ გაიტეხა გოგომ. ფრთხილად ჩაეკითხა. 
- სველი... ოღონდ არ გადამიშლია გაგრძელებაზე... ვფიცავ, არ გადამიშლია.
- ბიჭო, დაფიცება რომ არ შეიძლება, არ იცი? ახალი ცოდვა გაქვს მოსანანიებელი, - დოინჯი შემოიყარა და მერეღა შეცბა. სველიო? სველ, უკვე გამშრალ ფურცელზე ათასი სისულელე ეწერა, მაგდამ ამოხია კიდეც, მეორე დღეს რომ ნახა და დაწვა. მეორე გვერდზე არ გადაშალა? სველი როდისღა ნახა, იმ თავსხმა ღამეს მიბრუნდა ქოხში? ლუკა არაა საღ ჭკუაზე! 
- კარგი, გეყო ცოდვების მონანიება. თანაც ეგ რა სასჯელია, თუ მოგწონს მანდ ჯდომა და მღერი? - ლაშა ქვევრის გვერდით წამოჯდა. - სხვისი დღიურების კითხვა კი ნამდვილად ცუდი საქციელია! - დაფიქრებით მოავლო თვალი გარემოს. - მე ვიცი უკეთესი სასჯელი ლუკა. აქაურობა დავასუფთავოთ მე და შენ. მეც მაქვს უამრავი მოსანანიებელი ცოდვა. თანახმა ხარ?
- კი... კი... თანახმა ვარ... - ლუკა წამოხტა და ხელები ამოსწია, მაგრამ აღარავინ იყო მისი ამოყვანის მსურველი.
- მეც ხომ ვაპირებდი ლუკას დღიურის წაკითხვას, მამი?  ლუკას ქოხში მობრუნებამ შემიშალა ხელი. მეც ხომ მეკუთვნის სასჯელი? - მაგდაც მამის გვერდით დაცუცქდა. ნელა შეანათა მწვანე თვალები.
- შენ - მსუბუქი სასჯელი, რადგანაც არ შეგისრულებია ბოროტი განზრახვა. მერე მოვიფიქრებთ, რა სახის. ჰა, ლუკა, ამოხვალ? - ლაშა ისევ ჩაეყუდა ქვევრში და მკლავი მიაწვდინა ქვევრის პატიმრის ამოწვდილ ხელებს. - კაი ღრმა ყოფილა, ე, დალოცვილი?! -  გაჭირვებით ამოიყვანა და იქვე მიწაზე დასვა.
- უჰ, რა კაი ჰაერია მაღლა! - ლუკამ ღრმად ჩაისუნთქა. - მგონი ისე ვარ, მთვრალები რომ არიან ხოლმე, ლაშა ძია. თავბრუ მეხვევა. თითქოს მსუბუქი ვარ უფრო. არც მეშინია, მაგდა რო გამლახავს თავისი დღიურის გამო. ჰო, კიდევ თავი ამტკივდა ძალიან... განა რა დროინდელი ღვინო იდგა მანდ? ღვინოც არ იყო, მშრალი იყო ქვევრი, აორთქლდა? 
- არ ვიცი, ლუკა, მთვრალს კი ნამდვილად ჰგავხარ. შეიძლება თავი მისცხე რამეს, როცა ჩავარდი და იმიტომ გტკივა, თორემ, ამდენ ხანს რა სპირტი გაჩერდებოდა მანდ?  - ბიჭს ქოჩორი გაუქექა. - სულ შარში როგორ ებმებით თქვენ, ორნი?  - ახლა მაგდას მიხედა. გოგომ არცოდნის ნიშნად მხრები აიჩეჩა. - მაშ, დავიწყოთ ხვალიდან? - ბინდში გამოკვეთილ ტაძარს მიხედა. მთვარე ამოცურებულიყო და ჯერ ძლევაშეუჭურველი მამაცივით მკრთალად ანათებდა.  ფეხზე წამოდგა ლაშა და ბავშვებს მკლავები მოხვია. სოფლის გზას დაადგა ბნელში. ზურგსუკან მოხედა ტაძარს. 
თითქოს ახალი, აქამდე უცნობი, მაგრამ გულში ჩამარხული მიზანი ცხოვრებისა ცხადზე გამოიტანა  და მისკენ წასასვლელად ეს ორი ონავარი უჩვენებდა გზას.  

თავი V

დღე პირველი

- იცი, ლუკა, მამაჩემი თურმე არქეოლოგია პროფესიით, მაგრამ არასდროს უმშავია მსგავს საქმეზე. მართალია, არ მიმიღია მონაწილეობა, მაშინ მხოლოდ ვსწავლობდი, მაგრამ აფხაზეთის ომმა სამხედრო სამსახურისკენ მიბიძგაო, ასე უთხრა დედას... - მაგდა ლუკას უყურებდა და ისე ლაპარაკობდა. თან შინისაკენ მიდიოდა ჩქარი ნაბიჯით. ფეხი ქვას წამოჰკრა და წაბორძიკდა. ლუკამ ახლაღა შეხედა.
- ნელა, გოგო... არ წაიქცე, წინ იყურე! - დაუბღვირასავით. საკუთარ თავზე ბრაზობდა, დღიურის წაკითხვის ამბავი რომ წამოაყრანტალა. მაგდასგან ცალკე სიარული უნდოდა, მაგრამ ეს მაინც კუდში დასდევდა. არაუშავს, ქვევრის ამბავმა დაავიწყა გაბრაზებაო, გაიფიქრა.
- ხო, რას ვამბობდი? მამა არქეოლოგია-მეთქი. იცი, ეგ რა არის? - ჰკითხა და თავად დაიწყო პასუხის გაცემა. - აი, ნამარხებს რომ თხრიან და დინოზავრის ძვლებს პოულობენ, - ლუკამ ჩაიცინა.
- დინოზავრის, ჰო. ის ქვევრიც დინოზავრების ჩაგდებულია, მაშ! - უფრო ხმამაღლა გაეცინა. 
- იცი, რას გეტყვი, შეგიძლია სულაც არ წამობრძანდე, თუ არ გაინტერესებთ, მე და მამა კი დღესვე ვიწყებთ. უფრო სწორედ, მამა უკვე დაიწყებდა დასუფთავებას. მამაშენისთვისაც უთქვამს და ერთად წავიდოდნენ იქ!  - მაგდა განაწყენდა ამდენი უჟმურული პასუხით. თავი წინ გაიშვირა და ახლა კი კარგად დააცქერდა გზას.
- ჰო, ნუ აიჯაგრები ხოლმე. მეც მოვდივარ.
- ჰმ, - შეიფხუკუნა მაგდამ და ცერად მოხედა.
- მამაჩემი კიდევ გეოლოგია, მაგრამ რაც თავი ახსოვს, სატვირთო მანქანის მძღოლად მუშაობს, - მაგდა გამოცოცხლდა. 
- გეოლოგი რაღაა? - ისევ ლუკასკენ მოეღრიცა კისერი.
- რა და ეგეც მიწასთანაა კავშირში, ოღონდ მიწის ქანებს იკვლევს და არა ნამარხებს. მიწის თხრა ორივეს საქმეა, მოკლედ. გავასუფთავებთ და მერე კიდევ ბევრი რამე აღმოჩნდებაო, ლაშა ძია ეუბნებოდა დილას მამაჩემს. იქნებ დაფინანსება მოვითხოვოთ არქეოლოგიური გათხრებისთვის, მერე ტაძრის აღდგენაც შესაძლებელი იქნება, თუ ერთი ყურადღების მიქცევა მოვახერხეთო. მოკლედ, მე რომ ვგეგმავდი, სწორედ ეგრე მიდის საქმე.
- შენ რას გეგმავდი? როდის თქვი, ტაძრის აღდგენას ვაპირებო? - მაგდამ არ დაანება მამამისის აზრის მითვისება ლუკას.
- აი, მანამ ქვევრში ჩავარდებოდი, ზუსტად მაგის თქმას ვაპირებდი, დიდი რომ გავიზრდები-მეთქი, - არ დაიბნა ლუკაც. ფიქრის მოწმედ მოყვანა არ იკმარა მაგდამ. აღარაფერი უპასუხა. მაინც მამამისი იყო ამ საქმის მოთავე! მას ჰყავდა ნაცნობები, ვინც უნდა შეეწუხებინათ და დაენამუსებინათ. - მაგრამ ლაშა ძიას ისე მოუნდა მაგ საქმისთვის მიხედვა, არა მგონია, ჩემ გაზრდას დაუცადოს, - გაიკრიჭა ლუკა. მაგდასაც გული მოულბა, მამამისს ამაგი რომ დაუფასეს. თუმცა კი ჯერ არაფერი ექნა სამაგისო, ჯერ მხოლოდ ბარი და თოხი მოენახა საქმისთვის, სასხლავი მაკრატელი და ფოცხი. 
გაკვეთილებს მერე ვისწავლით, რომ მოღამდებაო, დათქვეს. ნახევარ საათში გასვლა დანიშნეს ნაციხარისკენ და თავ-თავისი სახლებისკენ  გადაუხვიეს ტანსაცმლის გამოსაცვლელადა და სასადილოდ...

ლაშასა და გიას ტაძრის შიგნით უკვე მოესუფთავებინათ ყველაფერი. მამა თევდორეც წამოეყვანათ და მოხუცის მითითებებსაც ითვალისწინებდნენ. მოძღვარი გახარებული იყო, ახალგაზრდა კაცებს ესოდენი მონდომება და სურვილი რომ შეატყო ტაძრის აღდგენისა. 
საკურთხეველი და მთლიანი დარბაზიც ბალახისა და ხმელი ფოთლისაგან გაესუფთავებინათ. რაც შეეხება საუკუნეების შედეგად დაგროვილ მიწას, მხოლოდ ფაქიზად მოცლა შეიძლებოდა მისი არქეოლოგებისათვის დამახასიათებელი სიფრთხილით, რათა ისტორიულად ღირებული იატაკის ფილები არ დაზიანებულიყო. საფლავებიც მრავლად იქნებდა ტაძრის შიგნით. ამ ყველაფერს ნებართვა დასჭირდებოდა შესაბამის უწყებებში. ლაშას უკვე დაერეკა და გაერკვია, ვისთვის უნდა მიეკითხა სამომავლოდ. 
საქალებოში ამოსული ახალგაზრდა მუხა მოეჭრათ, რადგან ტაძრის კედელს აწვებოდა ტანით და მის გადაქცევას იქადნიდა გაზრდის შემთხვევაში. გარეთ გამოეტანათ და გაესხვიპათ.  ჩამოყრილი ლოდები ხელუხლებლად დაეტოვებინათ. ასე უფრო იოლი იქნებოდა განსაზღვრა, რომელი სად იყო განთავსებული უწინ და დაიბრუნებდა თუ არა კუთვნილ, ჟამთასვლისაგან მიტოვებულ ადგილს. 
ეზოში გამოსულიყვნენ და ძეძვების მოჭრა დაეწყოთ, როცა მაგდა და ლუკა მიადგნენ. ძველი ტანსაცმელი ჩაეცვათ, სამუშაო ხელთამენები წამოეღოთ და კეპები დაეხურათ თავზე.
- აი, დამხმარე ძალაც მოვიდა! - გიამ პირველმა დაინახა ბავშვები. 
- დაგლოცოთ უფალმა, - მამა თევდორემ ჯვარი გადასახა თავდახრილებს. - ლუკა, გაიხარე, ბიჭო, ასეთი კარგი საქმის წამომწყები შენ გახდი მაინც. კი სულ მოიწევდი აქეთ და იპოვე, რასაც ეძებდი?! - დარცხვენილი ბიჭი ცალი ხელით მიიზიდა და გულში ჩაიკრა. 
- მაგდას მოუნდა აქეთ წამოსვლა, მარწყვი ვნახოთო, - მეგობარი არ დაივიწყა ლუკამ. 
- დედამ და ნანა დეიდამ საჭმელი გამოგვატანეს თქვენთვის, - ლუკას კალათი ჩამოართვა და მწვანეზე ცელოფანი დააფინა, სუფრის გაშლას შეუდგა მაგდა. 
- უცბად წავიხემსოთ და ეს ჯაგები მოვაცილოთ დღესვე, - ლაშამ ხელთათმანები გაიხადა და წყალი დაასხმევინა ბიჭს ხელზე. გიამ და მამა თევდორემაც მიბაძეს. ირგვლივ შემოუსხდნენ სუფრას და ლუკმა გატეხეს. მაგდა და ლუკა დასუფთავებული ტაძრის თვალიერებას შეუდგნენ... 
ქალების გამოტანებული ერთი ბოთლი წითელი ღვინო გახსნეს და ფიალა ჩამოატარეს. უფლის დიდებისა თქვეს. ლაშამ ის იყო, ღვინო გამოსცალა, მაგდას შეკივლება მოესმა ტაძრის შიგნიდან. ყვირილს გრუხუნი მოჰყვა. თითქოს მიწა დაზვავდაო, იგრიალა რაღაცამ. ფეხზე წამოცვივდნენ და ტაძარს ეცნენ...
მაგდა კარად დარჩენილი ლოდების თაღიქვეშ იდგა და ცახცახებდა. ჩრდილოეთი კედლის ბოლოში, დასავლეთის კართან მიწა მართლაც ჩაქცეულიყო. ლუკა გადაჭრილი ხის კუნძსა და კედლის შვერილებს მთამსვლელივით ებღაუჭებოდა. თავადაც ვერ მიხვდა, იქ შეხტომა როდის მოასწრო. დაბლა ფართო ორმოს დაეღო ხახა. მუხის ფესვები სიცარიელეში გაზრდილ- დახვეულიყო, ვაზის ულვაშივით დაგრეხილი კვეთდა სიბნელეს და სიღრმეში იკარგებოდა. ლუკა შიშით უცქერდა დაბლა დაგულებულ, ჯერ ვერ დანახულ მიცვალებულთა ჩონჩხებს და ვერ გაებედა გასაქანი ადგილის გარეშე გადმოხტომა. კაცებმა უცებ იაზრეს დახმარებაც. მოჭრილი ხე შემოიტანეს, გადაჭრილ კუნძამდე მიაწვდინეს და ფეხის საყრდენად გაუმაგრეს ლუკას. ცალი ხელით კედელს უნდა მოსჭდებოდა და ფრთხილად, ნაპირ-ნაპირ გამოსულიყო.  

ლუკას ორმოში ჩავარდნისგან აცილების ცდამ წარმატებით ჩაიარა. დაძაბული და დაღლილი ბიჭი მიწაზე იჯდა და მამის მხარს ეყრდნობოდა. 
- ეს რა დღე გაგვითენდა, ხალხო! - მამა თევდორე მიწას ჩაასცქერდა. - აქ სამარხი იქნება, ან საიდუმლო გვირაბი, მაგრამ ამოდენა? - ხელები გაშალა და გაასავსავა. -  მე რაც მგონია, თუ ისაა, თავად ტაძარი აღაშენებს თავის თავსა ხელახლა! - დაფიქრებით თქვა და ძირს მიმჯდარ ლაშასა და გიას მოხედა.
- რა ამბავია, მამა თევდორე? - კითხვა მიაგება გიამ.
- თქმულებაა ძველი, ამ სოფლისკენ წამოიღეს მრავალ სასახლეთაგან ერთ-ერთი თამარ დედოფლისა. აკი კვალის ასაბნებად ბევრი ჩასასვენებელი გამოასვენეს და მხოლოდ ერთში იყო ცხედარი მეფისა, დანარჩენი თვალ-მარგალიტით იყო სავსეო. განა დედოფლის სამარხს აქეთ წამოიღებდნენ? მგონია, უფრო დიდებულ სავანეს უნახავდნენ. თუმცა, ახლაა დაქცეული აქაურობა, მაშინ ეგებ დიდებულიც იყო? ანდა თუ განძია დაფლული თამარისეული? - ისევ ორმოს ჩახედა და დაიჩოქა მის ნაპირთან. ხელები მაღლა აღმართა: - ჰოი, ძეო ღვთისაო, უფალო იესუ, - თავი მიწამდე დადრიკა და აღარ აუწევია, - თავად გვანახებ გზას... ვერ გემეტება სამეუფეო სახლი დასაქცევადა, მაცხოვარო, და ჩვენ რადღა გაგვიქვავდა გული? ჩვენ რადღა ვუცქერთ მშვიდად წარსულის მემკვიდრეობის ქცევასა? - ერთხანს გარინდებული დარჩა და წამოდგა. სულგანაბული ბავშვების გვერდში მოკეცა მუხლი და ცას ახედა. - განა მაშინ რა სულისკვეთება ჰქონდა კაცსა, ამოდენა ლოდები ერთიმეორეზე შეეწყო და ტაძრად ექცია ცარიელა ხელითა და ხარ კამეჩის ჯაფით? ახლა კიდევ არა გვაკლია, მანქანა... ამწე... დაიქცა და გაპარტახდა ძველი დიდება ჩვენს ხელში... კლარჯეთში ტაძრები იქცევა და არ გვაძლევენ მიხედვინ ნებას თურქებიო, ჩივიან... შე, კაი კაცო, აქაც თურქი გიშლის შეკეთებასა და აღდგენას? მაგრამ ძველის განახლება უფრო უჭირს კაცსა, ვიდრე ახლის შექმნა. განა ცოტა შენდება ახალი? ძველის აღდგენა უფრო ერთულება, ქალაქში, ბინის ფანჯრებქვეშ უნდა ტაძარი და წირვა-ლოცვა, სიარული ეზარება შორ გზაზე. მცონარობა შეპარვია ერსა, მრევლსა... ვიღა მივა ტყეში და ღრეში წირვაზე დასასწრებად? ცხვირწინ გვაქვს და გვერდს ვუქცევთ... წირვის ზარების რეკვაც გვიშლის და გვაღიზიანებს... - მდუმარედ უსმენდნენ მოძღვარს... მართალს ამბობდა თევდორე, გრძნობდნენ...
- ხვალვე უნდა წავიდე თბილისში. აქ ფოტოებს გადავიღებ და დავარწმუნებ, სასწრაფო საქმე რომაა... იქამდე არსად ვთქვათ, ბავშვებო... ვინმე განძის მაძიებელი არ ჩაყვეს, არ ჩაიმარხოს ნანგრევებში... - ლაშა მოქმედების გეგმებს სახავდა ხმამაღალი ფიქრით.
- სულაც, ამაღამ აქ დავრჩები მე... ვუდარაჯებ... - გიამ მოიწადიანა ტაძრის მცველობა. - ეგებ, მართლა განძია? 
- ხო, შვილო, აგრე! მეც დავრჩები... - მამა თევდორესაც არ ეთმობოდა აღმოჩენა დასათმობად.  მერე იქნებ დიდხანს აღარ შემოუშვან თბილისიდან მოსულმა შარვალკოსტუმიანმა კაცებმა თავის ტაძარში? 
ლუკას და მაგდასაც არ უნდოდათ წასვლა, მაგრამ მშობლებს დამორჩილდნენ. ლაშა შინ წავიდოდა ღამიანად და მეორე დღისთვის ყველაფერს კარგად გაარკვევდა და დაგეგმავდა. საჭირო ხალხს დაურეკავდა და შეაწუხებდა. დაღამებამდე დიდი დრო იყო დარჩენილი, ჯერ შუადღე თუ იქნებოდა. ისევ ეზოში გამოვიდნენ. ტაძარში ხელი არ ახლეს არაფერს. ისევ ძეძვების გაკაფვა დაიწყეს უგერგილოდ. ყველას შიგნით შესვლად და იდუმალი სამარხის პირას ჯდომა უნდოდა, მაგრამ დრო არ ეთმობოდათ ამაოდ გასაცდენად. 
ბინდისპირს მორჩნენ ტაძრის გალავნის შიგნით ძეძვების კაფვას. ქვევრები კიდევ ბლომად აღმოჩნდა ტაძრის უკანა ეზოში. კელიების საძირკვლის ნაშთებიც თუ? დიდი კოცონი ააბრიალეს მოგროვილი ნაგვით. დაფოცხვა ვერ მოესწრო და მეორე დღისთვის გადადეს საქმე. მანამ ლაშა თბილისს მოივლიდა, გია და ბავშვები ყველაფერს მოასწრებდნენ, გაკრიალებულს დაახვედრებდნენ თბილისელ სტუმრებს. თუმცა ეეჭვებოდათ კია, ხვალვე მოსულიყო ვინმე ტაძრის სანახავად... 
მოჭრილი მუხა მანქანის ძარაზე შეაგდეს და ნიკო პაპასთან წაღება გადაწყვიტეს. ტაძრისთვის ჯვარცმას თუ გამოკვეთს მოხუცი ხეშიო, იფიქრეს. გიამ ააგუგუნა სატვირთო, ლაშა და ბავშვები სოფელში წაიყვანა. უკან უნდა მობრუნებულიყო, საჭმელი და საბნები მოეტანა ღამის გასათვად. 
მარტო დარჩენილი მამა თევდორე ისევ ტაძარში შევიდა და სანთლები დაანთო. დიდხანს მეტანიობდა მოხუცი მღვდელი ღვთის გუმბათდაქცეულ სახლში.