პიანისტი

წინასიტყვაობა მამაჩემი იშვიათად მესაუბრებოდა იმის შესახებ, რაც ომის დროს განიცადა, მაგრამ ყოველივე ეს მთელი ბავშვობის მანძილზე მაინც თან მდევდა. 13 წლის ასაკში ჩემი მშობლების ბიბლიოთეკიდან მალულად ამოჩხრეკილი ამ წიგნის მეშვეობით, ბოლოს და ბოლოს, მივხვდი, რატომ არ მყავდა ბებია და ბაბუა მამის მხრიდან და რატომ არასდროს ახსენებდა მამაჩემი თავის ოჯახს. წიგნი უცებ წავიკითხე, მაგრამ მისი შინაარსი სწრაფადვე ამოვიშალე გონებიდან. იქნებ ამიტომაც არ მიფიქრია არასდროს, რომ იგი სხვა ადამიანებისთვის ასეთ დიდ მნიშვნელობას შეიძენდა, სანამ ამაში გერმანელმა პოეტმა ვულფ ბირმანმა არ დამარწმუნა. გერმანიაში წლების განმავლობაში ვცხოვრობ და არაერთხელ გავმხდარვარ ებრაელებს, გერმანელებსა და პოლონელებს შორის ტკივილით სავსე დუმილის მოწმე. იმედი მაქვს, რომ ეს წიგნი ხელს შეუწყობს ჯერ კიდევ ღიად დარჩენილი ჭრილობების მოშუშებას. მამამ იგი ომის შემდეგ, მალევე დაწერა. მაქვს ეჭვი, უფრო თავისთვის წერდა, ვიდრე მკითხველებისთვის. ასე ინელებდა ომისდროინდელ შემზარავ განცდებს, გონებასა და გულს დაგროვილი სიმწრისგან ცლიდა და ახალ ცხოვრებასთან შესაჭიდებლად ძალას იკრებდა. ცხადია, მამა მწერალი არ იყო. ის გახლდათ, როგორც პოლონეთში ამბობენ, „პიროვნება, რომელშიც მუსიკა ცოცხლობდა“. ის გახლდათ პიანისტი, კომპოზიტორი და პოლონეთის კულტურული ცხოვრების ერთ-ერთი სულისჩამდგმელი. მამა მუსიკისთვის ცოცხლობდა და მუსიკის წყალობით გადარჩა. იმედია, ეს წინასიტყვაობა დაგვეხმარება, უკეთ ჩავწვდეთ ამ ადამიანის მოღვაწეობასა და ცხოვრებას, რომელიც არც ამ წიგნშია ბოლომდე ასახული და არც რომან პოლანსკის ფილმში. დარწმუნებული ვარ, მსოფლიო მას გაცილებით ადრე გაიცნობდა, ევროპის ისტორია სხვაგვარად რომ წარმართულიყო და ევროპა პოლიტიკურად და კულტურულად ორად რომ არ გაყოფილიყო, რაც მეორე მსოფლიო ომის შედეგად მოხდა და ორმოცდაოთხი წელი გრძელდებოდა. მისი პირველი პედაგოგები ვარშავაში იყვნენ იუზეფ სმიდოვიჩი და ალექსანდრ მიხალოვსკი. ამის შემდეგ ის ბერლინში მიემგზავრება და სწავლას არტურ შნაბელის ხელმძღვანელობით განაგრძობს, ხოლო კომპოზიციის ხელოვნებას ბერლინის ხელოვნების აკადემიაში, ფრანც შრეკერის კლასში ეუფლება.
1933 წელს, როცა ჰიტლერმა ძალაუფლება ხელში ჩაიგდო, მამა ვარშავაში დაბრუნდა და 1935 წლიდან პოლონურ რადიოში დაიწყო მუშაობა. აკომპანემენტს უწევდა სოლისტებს, უკრავდა ორკესტრთან ერთად, ასრულებდა როგორც კლასიკურ, ისე გასართობი ხასიათის მსუბუქ ნაწარმოებებს. აღსანიშნავია მისი კიდევ ერთი განსაკუთრებული ფუნქცია: გადაცემის მსვლელობისას, როცა მოწვეული სტუმრები იცვლებოდნენ, შუალედებში უკრავდა. ხსენებული შუალედები ზოგჯერ რამდენიმე წუთი გრძელდებოდა და, შესაბამისად, ამ ხნის განმავლობაში ცოცხალი იმპროვიზაცია უწევდა. 1937 წელს ის, რადიოს ორკესტრთან და კაროლ შიმანოვსკის დიდი ხნის პარტნიორთან, პოლონეთის ყველაზე გამოჩენილ დირიჟორ გჟეგოჟ ფიტელბერგთან ერთად, გაემგზავრა პარიზის მსოფლიო გამოფენაზე, რათა იქ შიმანოვსკის ნაწარმოები – შიმპჰონიე ჩონცერტანტე შეესრულებინა.
1939 წლამდე მამა ხშირად წერდა მუსიკას კინოფილმებისათვის, ასევე მსუბუქი ჟანრის სიმღერებს, რომლებსაც საოცარი პოპულარობა ხვდათ წილად. ომამდე არაერთხელ წარდგა სცენაზე მსოფლიოში ცნობილ მევიოლინესთან - ბრონისლავ გიმპელთან, აგრეთვე, ჰჰენრიკ შერინგსა და იდა ჰენდელთან ერთად. 1939 წლის 23 სექტემბერს შოპენის სოლო კონცერტი შეასრულა.ე ეს იყო უკანასკნელი ცოცხალი გადაცემა პოლონეთის ეროვნული რადიოსადგურის განადგურებამდე. შემდგომმა წლებმა მამას წარმოუდგენელი დანაკარგები მოუტანა, როგორიც ოდესმე ადამიანსა და ხელოვანს განუცდია. ვარშავის გეტოში გატარებული ორი წლის შემდეგ, სადაც დღენიადაგ გადარჩენისთვის იბრძოდა და სიკვდილის მუდმივი საფრთხის ქვეშ იმყოფებოდა, 1942 წლის აგვისტოში მთელი მისი ოჯახი ტრებლინკაში გადაიყვანეს და დახოცეს. მათგან არც ფოტოები დარჩა და არც პირადი ნივთები, თითქოს შპილმანების ოჯახი და მისი ისტორია ძირფესვიანად ამოიძირკვა. მამაჩემი კი სასწაულებრივად გადარჩა.მ მან რადიოეთერში გამართული კონცერტებითა და კინომუსიკით ჯერ კიდევ ომამდე გაითქვა სახელი. შესაბამისად, გეტოში ცხოვრების დროს მას არათუ ოჯახის რჩენა შეეძლო, არამედ გადარჩენის დიდი შანსიც ჰქონდა. ფაქტობრივად, დეპორტაციისგანაც საკუთარმა პოპულარობამ იხსნა: ერთმა ებრაელმა პოლიციელმა იცნო, ხელი სტაცა და გამოარიდა იმ ვაგონს, მისი ოჯახის წევრები ბანაკში რომ მიჰყავდა, სადაც მათ უეჭველი სიკვდილი ელოდათ.
თავიდან მამა პოლონელმა მეგობრებმა, რადიოს თანამშრომლებმა შეიფარეს, თუმცა მალვის დროს არაერთმა სხვა პოლონელმაც გაუწოდა დახმარების ხელი. მათ შორის იყვნენ ვიტოლდ ლუტოსლავსკი და მევიოლინე ევგენია უმინსკა, რომელიც მისთვის თანხების შესაგროვებლად კონცერტებსაც ატარებდა. ყველა ეს ადამიანი ერთი რაღაცის სიყვარულმა, ერთმა ძალამ შეაკავშირა: მუსიკამ. ომის მიწურულსაც სწორედ ხელოვნებამ იხსნა მამაჩემი. ის თვეობით ცხოვრობდა განადგურებული ვარშავის ნანგრევებში და მოტივაცია რომ არ დაეკარგა, ყველა ნაცნობ მუსიკალურ ნაწარმოებს გონებაში, სტრიქონ-სტრიქონ იმეორებდა.
მამასთან დიდი სიახლოვის მიუხედავად, ვერასდროს ვხვდებოდი, საიდან იკრებდა ეს ფაქიზი კაცი ასეთ ზებუნებრივ ძალას იმ შემზარავ ამბებთან გასამკლავებლად.
ამ კითხვაზეც ერთადერთი პასუხი მაქვს: მუსიკიდან!
1944 წლის ნოემბერში, როცა ჰაერის ტემპერატურა მინუს ოც გრადუსს კარგა