Academia.eduAcademia.edu
merab mamardaSvili cnobierebis topologia wigni momzadda da gamoica strategiul gamokvlevaTa institutis mier fond „Ria sazogadoeba _ saqarTvelos“ mxardaWeriT. © elene mamardaSvili saredaqcio sabWo: naTela saxokia zaza SaTiriSvili mTargmnelebi: dodo labuCiZe-xoferia gaga lomiZe ana jegnaraZe stilis redaqtori revaz gogia qarTuli biografiuli centri, 2011 ISBN 978-9941-9220-6-0 merab mamardaSvili cnobierebis topologia leqciebi moxsenebebi interviuebi statiebi Sinaarsi redaqciisagan filosofosi merab mamardaSvili. aleqsandr piatigorski • gzis fsiqologiuri topologia (leqciebi prustze) leqcia 1 leqcia 2 leqcia 3 leqcia 4 leqcia 5 leqcia 6 leqcia 7 • merab mamardaSvilis `franguli arqividan~ (leqciebi, moxsenebebi, interviuebi) `azrovnebisa da enis gansabWoeba~ evropuli pasuxismgebloba azrovnebis statusi da inteleqtualebi `demokratia nacionalistur lozungebs ver daefuZneba...~ realoba da perspeqtivebi aRmosavleT evropasa da sabWoTa kavSirSi nacionalizmi da posttotalitaruli sazogadoeba interviu gazeTisaTvis „Le monde“ • cnobiereba da civilizacia (statiebi da moxsenebebi) cnobiereba da civilizacia `mesame mdgomareoba~ azri kulturis sivrceSi saxelTa saZiebeli 4 5 6 18 19 40 65 91 114 140 162 188 189 196 201 210 213 243 247 268 269 288 299 315 redaqciisagan winamdebare wigni sami nawilisagan Sedgeba. pirveli nawili warmoadgens merab mamardaSvilis mier Tbilisis saxelmwifo universitetSi marsel prustis epopeaze wakiTxuli saleqcio kursis (1984/85 ww.) pirveli 7 leqciis Targmans. Targmani Seasrula gaga lomiZem Semdegi gamocemis mixedviT: Мераб Мамардашвили. `Психологическая топология пути~ (М. Пруст, `В Поисках утраченного времени~). Тбилиси, 1996, gv.5-137. meore nawils, pirobiTad vuwodeT „mamardaSvilis franguli arqividan“. aq mkiTxveli gaecnoba 1989/90 wlebSi merab mamardaSvilis mier parizsa da barselonaSi wakiTxul leqciebs, moxsenebebs da sxvadasxva frangulenovani gazeTebisa Tu Jurnalebisadmi micemul interviuebs. Targmani Sesrulebulia dodo labuCiZe-xoferias mier. mesame nawili Sedgeba merab mamardaSvilis sami teqstisagan, romelic cnobierebisa da kulturis problemebs exeba. samive statia Targmnilia gaga lomiZis mier Semdegi gamocemis mixedviT: Мераб Мамардашвили. `Как я понимаю философию~, М.: `Прогресс~ – `Культура~, 1992, gv. 107-122, 143-155, 163-172. wigns winasityvaobis saxiT erTvis merab mamardaSvilis megobris, kolegisa da Tanaavtoris, filosofos aleqsandr piatigorskis (1929-2009) naSromi merab mamardaSvilisa da misi filosofiis Sesaxeb. teqsti Targmnilia ana jegnaraZis mier. wigni eZRvneba merab mamardaSvilis (1930-1990) dabadebidan 80 wlisTavs. 5 filosofosi merab mamardaSvili1 filosofosoba ar aris profesia. ufro sworad, is sruliad gansazRvruli azrovnebis wyobaa, romelic SeiZleba daemTxves an ar daemTxves profesias. merabis SemTxvevaSi swored aseT damTxvevasTan gvaqvs saqme. arsebobs aseTi gamoTqma: „filosofiuri simSvide“, Tumca, filosofoss yvelaferi – simSvidec da SfoTvac filosofiuri aqvs. maT Soris, SesaZloa, – siyvarulic. magram zizRi da siZulvili SeuZlebelia iyos filosofiuri, radgan, roca gezizReba da gZuls, gezizReba da gZuls sakuTari Tavi ise, rom amis Sesaxeb araferi ici, rac saSineli filosofiuri Secdomaa, ramdenadac Sen Tavidanve mocemul cnobierebas warmoadgen. ocdaaTwliani megobroba merabTan CemTvis, da ara mxolod CemTvis, pirvel rigSi iyo sakuTar TavTan urTierTobis skola. maxsovs Cemi pirveli gakveTili, romelic „filosofiis zneobaSi“ miviRe. ormocdaaTiani wlebis bolos merabTan saubrisas vaxsene Cveni yofili kolega filosofiis fakultetidan da davZine, rom „mas aravin uwvdis xels CamosarTmevad“ („xelisarCamosarTmevi“ – im drois inteligentur Jargonze). merabma ki, RmerTo Cemo, is xom maSin ocdaaTi wlisac ar iyo, ubralod Tqva: „rogor SemiZlia mas xeli ar CamovarTva, Tuki is me var?“. es is dro iyo, rodesac sabWoTa reJimi saxels utexda inteligencias, rasac es ukanaskneli zneobrivi qedmaRlobiTa da jgufuri snobizmiT pasuxobda. goridan moskovSi saswavleblad Camosuli qarTveli biWi, yvelaze partiul-ideologiuri fakultetis studenti uni1 aleqsandr piatigorskis teqsti mamardaSvilisadmi miZRvnili misi sami statiisagan Sedgeba. Targmnilia Semdegi gamocemis mixedviT: А. Пятигорский. Избранные труды. М.: «Языки русской культуры», 1996, gv. 1997-207. 6 versitetSi, aspiranti, Semdeg kidev ufro partiul-ideologiuri Jurnalis – „msoflio da socializmis problemebis“ muSaki, Jurnalis „filosofiis sakiTxebi“ mTavari redaqtoris moadgile – merabi yvelafer amasTan erTad miiCneoda qveyanaSi erTaderT adamianad, vinc flobda dasavluri filosofiuri azrovnebis srul aparats. samociani wlebis Sua periodSi is ukve sakuTar filosofias aswavlis universitetSi da „yvelgan, sadac ki SesaZlebelia“ (misive TqmiT). sakuTar, ukiduresad individualur fenomenologiur midgomas cnobierebisa da azrovnebisadmi asobiT SemTxveviTi da, rogorc wesi, savsebiT axalgazrda xalxis sakuTrebad aqcevs. „Cvens droSi, _ uyvarda mas Tqma, – cnobierebis filosofiis gagebis gacilebiT meti Sansi aqvs SemTxveviT moumzadebel adamians, vidre – profesional filosofoss“. gacilebiT gvian is ambobda, rom oficialuri marqsizmi da CaxSobili faruli antimarqsizmi ruseTSi (zustad iseve, rogorc „memarcxene“ marqsizmi da gviani egzistencializmi dasavleTSi) filosofiidan yvelaze niWier adamianebs aZevebs da maT „rigiT mowinave inteleqtualebad“ aqcevs. 1986 wels is aqveynebs wigns hegelis filosofiaze da aRarasdros daubrundeba am filosofoss: „normaluri filosofiuri muSaoba moiTxovs ukumimarTulebiT moZraobas – hegelidan kantamde da am ukanasknelidan – dekartamde. dekarts aucileblobiT mosdevs huserli. hegelidan dawyeba xelsayrelia, rogorc tradiciis mcdari dagvirgvinebidan, romlis mwvervali – kanti, maradiuli safuZveli ki dekartia. axla idealur filosofiur seminars Seadgenda xuTi-eqvsi adamiani, romelTac huserli esmiT, rogorc ganviTarebuli evropuli, ufro zustad, dekartul-kanturi filosofiis erTaderTi produqtiuli xazi. am seminaris kriteriumebis mixedviT markuze da altiuseri ver miaRwevdnen mesame kursamde, gviani sartri Caflavdeboda gamosaSveb gamocdebze, lakani CaiWreboda aspiranturis gamocdebze, xolo Jak deridas disertacia Cauvardeboda. aq aucilebelia sruliad axali (an Zalian Zveli) azrovnebis tipi“. rodesac me vkiTxe: „da imaT ra vuyoT (me, ra Tqma unda, sakuTar Tavs vgulisxmobdi), visac huser7 lis gageba ar SeuZlia?“ man mipasuxa, rom maSin „Sen TviTon unda ifilosofoso da ar daimowmo da ar mimarTo aravis. ase SeiZleba raRac gamovides kidec. xom xdeba... damTxveva“. damTxvevas is uzarmazar mniSvnelobas aniWebda. rodesac samocdaaTiani wlebis Sua xanebSi yvela dawesebulebidan gamoagdes da saqarTveloSi dabrunda, londonSi damireka da mxiarulad miTxra: „ai, xom xedav, Cemi moskovidan „gandevna“ rogor kargad daemTxva Sinagani impulsis gaCenas – prustSi wasvlas“. prusti esTetikuri ganxorcielebaa (obieqturi, rasakvirvelia, radganac saeWvoa, rom prusts huserli hqonoda wakiTxuli) huserliseuli fenomenologiisa. merabs miaCnda, rom ukve huserlTan dasrulebuli evropuli filosofia obieqturad ganxorcielda sam did mweralTan _ joisTan, kafkasa da prustTan („magram prusti CemTan, rogorc samxreTeli samxreTelTan, yvelaze axlosaa“). amis Semdeg merabi ukve saqarTveloSi cxovrobs da filosofosobs. oTxmocian wlebSi ramdenime wignsa da statias aqveynebs, Tumca, prusti – „filosofosi, romelmac ar icis, rom filosofosia“, mis ZiriTad saqmianobad rCeba. daiwera aTasi gverdi drois Sesaxeb prustTan, dasrulda wignebi kantsa da dekartze. imperiis daSlis axalma eram merabs „aduRebul“ TbilisSi mouswro, sadac is cdilobs, auxsnas Tanamemamuleebs, rom maTTvis gacilebiT mniSvnelovania gaxdnen evropelebi, vidre darCnen antirusebad. misi azriT, es WeSmariteba specialur filosofiur momzadebas ar moiTxovs. vfiqrob, rom aq is Secda: moiTxovs. rogorc sruliad samarTlianad Seepasuxa mas parizSi mcxovrebi qarTveli msaxiobi, Tavad rusebi rom yofiliyvnen evropelebi, qarTuli antirusobac ar iarsebebda, rac aseve marTalia. magram es yvelaferi, sxva araferia, Tu ara – „ase rom yofiliyo“, „ise rom yofiliyo“... im sazarel Rames TbilisSi rusulma xelketebma da sasangre niCbebma didad Seuwyo xeli „keTili grZnobebis“ gaCenas kavkasiaSi, sadac jer kidev cocxlobs mogoneba 1921 wlis darbevaze (ufro zustad, pogromze). maSin man damireka da miTxra, rom keTili damTxvevebis ricxvi Semcirda, sazarel damTxvevebs ki bolo ar uCans. rom yvelaferze ukeTesi 8 is iqneba, Tu rusebi Tavs daanebeben saqarTvelos da datoveben mas „pirispir sakuTar TavTan“ (sworede maSin gadaitana man gulis pirveli mZime Seteva). amave wlis ivlisSi is Cems kolejSi, londonSi Camovida kavkasiur-Suaaziur konferenciaze. cdilobda, Seerigebina somxebi azerbaijanelebTan, qarTvelebi _ rusebTan, nebismieri – nebismierTan. merabi arasdros yofila pacifisti. mas, ubralod, miaCnda, rom „is vinc fiqrobs, sakuTar Tavs ebrZvis da ara _ sxvebs da rodesac yvelas erTnairad ereva guli, – rusebs, somxebs, qarTvelebs, ebraelebs, – saWiroa am gausaZlisi gulisrevis mdgomareobidan gamosavlis Zieba da ara imis garkveva, vis metad ereva guli da vis _ naklebad“. da kidev is ambobda, rom sanam oqtombris revolucia ar gauqmebula, rogorc ruseTis (da ara mxolod rusuli) istoriuli cnobierebis faqti, manamde Cveni Sansi, rom vicxovroT normaluri gonieri cxovrebiT, minimaluria“. diax, filosofosi gardaicvala. is mesame infarqtma imsxverpla aeroportSi, roca is moskovidan Tbilisisken mifrinavda, raTa iqidan aT dReSi londonSi Camofreniliyo. cotaTi simboluria. ara mgonia, rom misnairad bevrs eazrovna. magram es xom asec unda iyos, Tuki adamiani filosofosia. * * * es mcire Canaweri ar aris merabze, rogorc adamianze, filosofosze da a.S. is, ubralod, merabis erTi qarTuli intervius pirveli frazis pirveli oTxi sityvis komentars warmoadgens. sityvasityviT es fraza gveubneba, rom azri TavisTavad arafers upyria. misi maniqeveluri gagebiT (merabisTvis ar iyo ucxo maniqeveloba), viRacas ar surs, rom azri arsebobdes da SenarCundes. magram samyaro isea mowyobili, rom azri arsebobs da am faqtTan es viRac verafers gaawyobs. magram mas SeuZlia, me SemiSalos xeli azris SenarCunebaSi, ufro sworad _ SemiSalos xeli imaSi, rom msurdes azris arseboba da is, rom azri Cemi saSualebiT SenarCundes. am vi9 Racas me ar unda mivawero Cemi sisuste, es sisuste _ Cemia. is, es viRac, aris kidec Cemi sisuste (arc CemTvisaa ucxo maniqeveloba). am viRacas ver daasabuTeb, ver daafuZneb TviTdafuZnebis gareSe. iq, sadac sakuTar Tavs vafuZneb, is viRac ukve dafuZnebulia, rogoc Cemi batoni, ar-azrovnebis demoni. azri narCundeba CemiT, ara rogorc pirovnebis saSualebiT, aramed, rogorc – azrisa azriT. diax, is CemSi narCundeba, magram me am SemTxvevaSi oden fiqris cariel sivrces warmovadgen, saidanac is maSinve wava, rogorc ki aRar viqnebi azrisaTvis amgvari carieli sivrce. Tavad „azri usayrdenoa, araferzea dafuZnebuli da arafriTaa dafuZnebuli, dasabuTebuli“. es ukve aRar aris maniqeveloba, aramed citataa budisturi sutrebidan. metaforulad SeiZleboda gveTqva, rom TiToeuli konkretuli, anu Sesrulebuli an gamoTqmuli azri (gareT gamotanili Tu sakuTar TavTan nafiqri) – sicarielis formaa da ara Sinaarsi _ im materiisa, romelSic is Sesrulda – iqneba es ena, kultura Tu teqsti. rodesac me (sityva „me“ am CanawerSi gamoiyeneba sityvebis _ „me“, „Sen“, „Cven“, „is, vinc“ – nacvlad) azrs im masalasTan vaigivebT, romelSic is Sesrulda – enasTan, kulturasTan, „pirovnebasTan“ da a.S. – maSin is ukve aRar imyofeba iq, Cems „sivrceSi“. azrebis nacvlad xelSi SegvrCeba – ara aqvs mniSvneloba niWierad moxdeba es Tu uniWod, _ azrebiT da sagnebiT, rogorc sityvebiT operireba. ase uqmdeba fenomenologia, romelsac lingvistika, lingvisturi filosofia da logikuri analizi anacvlebs. rodesac cnobierad an aracnobierad (gacilebiT xSiria es ukanaskneli!) vanadgureb azris am „saSemsruleblo masalas“ – uarvyof kulturas, vaxSob pirovnulobas, kliSed vaqcev enas – amiT me eSmakiseul Canacvlebas warmovSob – azrovnebis cariel velSi Sinagani muSaobis nacvlad es „sicarielis principi“ gareT _ sazogadoebaSi, qveyanaSi, xalxSi, koleqtivSi gamaqvs, rogorc yvelaferi „ara-sakuTrivisagan“ gawmendili, azrovnebis damaxinjebuli ideali (gareT Sinaganis nebismieri gamoyeneba damaxinjebas warmoadgens). am mimarTulebiT muSaobda da muSaobs yvela totalitaruli ideologia. 10 TviT kulturuli nihilizmis klasikuri fenomeni, arsebiTad, gvevlineba mrude anareklad imisa, rac mofiqrals SeuZlia (SeuZlia, radgan _ Tavisufalia) sakuTari azrovnebis velSi Caidinos, kerZod _ gaacnobieros azri, rogorc sxva („ara _ es is ar aris“). da bolos, rodesac me „azris pyrobisas“, uarvyof azris Tanamedrove „saSemsruleblo“ masalas, rogorc ara miseuls, misTvis Seuferebelsa da raRac iseTs, rasac CemSi Sesruleba ar uweria, es uaryofa obieqturad (im filosofosis poziciidan, romelic Cems azrovnebasTan erTad TviTon mec makvirdeba), empiriulad iRebs individualuri amboxis formas _ amboxisa sakuTari (da ara sxva!) kulturis, enisa da... filologiis winaaRmdeg. swored aseT SemTxvevas warmoadgens fridrix nicSes mxiaruli mecniereba. klasikuri filologiis brwyinvale axalgazrda profesorma gaauqma filologia, rogorc germanuli qristianuli kulturis elementi, magram Cveni drois yvelaze radikaluri profesorebisgan gansxvavebiT, nicSem sakuTari profesorobac gaauqma. filologia warmoadgenda germanuli kulturis siamayes iseve, rogorc nicSedan ormocdaaTi wlis Semdeg rusuli kulturis siamaye gaxda (Cemma ufrosma megobarma, rusuli filologiis profesorma moskovis universitetSi, boris uspenskim erTxel Tqva, rom ruseTi msoflioSi saukeTeso filologiis qveyanaa. amasTan dakavSirebiT Cemma meore megobarma, erT-erTi germanuli universitetis rusuli filologiis profesorma igor smirnovma doqtor semuel jonsonis perifrazirebiT SeniSna, rom filologia ruseTSi patriotebis ukanaskneli TavSesafaria). nicSes reaqcia warmarTuli teqstebis Semswavlel germanul qristianul kulturaze filosofosis reaqcias warmoadgenda, romelic uaryofs sakuTari kulturis mier misTvis Tavs moxveul meoreul (mesameul?) kulturul enas. mkacrad rom vTqvaT, is imdenad germaniaSi qristianobis winaaRmdegi ar iyo, ramdenadac qristianizmisa da germanizmisa, rogorc erTmaneTSi Casmuli ori kulturis CarCoSi, rogorc ori Jargonisa, romelTa masalaSi misi (nicSes) azrovneba ver sruldeboda. magram, aqve msurs SevniSno, rom nicSes dros 11 germaniaSi jer kidev arsebobda qristianuli kultura. da, amdenad, arsebobda filosofiuri kritikis masalac. merabis mibruneba evropuli qristianuli kulturisken nicSedan asi wlis mere swored maSin xdeba, roca es kultura arc ruseTsa da arc saqarTveloSi ukve aRar arsebobs. nicSesgan gansxvavebiT, merabs sakuTar azrovnebaSi ar uaruyvia filologia (struqturalizmisa da formaluri literaturaTmcodneobis CaTvliT) _ is obieqturad aRmoCnda am filologiis miRma. zustad aseve, merabi pozitivisturi da egzistencialuri filosofiuri mimarTulebebis miRmac aRmoCnda. da vin icis, iqneb mis azrovnebaSi pirveladi masalis roli iseve Seasrula rusulma da frangulma poeziam, rogorc nicSesTan – berZenma poetebma da tragikosebma, xolo nicSes mier gamogonili zaraTuStras roli merabTan... prustma itvirTa? magram es – xumrobiT. azri manamde narCundeba, sanam Cven ar dagvviwyebia misi SenarCuneba. moazrovnis mTavari problema ara imdenad ukve aTvisebuli azris damaxsovrebaa (es vulgaruli mnemoteqnikis saqmea), ramdenadac imis ardaviwyeba, rasac axla akeTeb. merabis kvaldakval mec vimeoreb, rom aq ar igulisxmeba azrovnebis obieqtebi. isini ki sul oria – siyvaruli da sikvdili, an iqneb sulac erTi – sikvdili – gaazrebadi sikvdili, romliskenac mgzavri „kulturis wyvdiadidan, yoveldRiuri cxovrebis wyvdiadian azrovnebis sxivis meSveobiT“ miemarTeba (merabis arazusti citireba). es ki niSnavs mudmivad axla azrovnebas, azrovnebas axla, romelsac upyria sakuTari dro, dro, romelic gansxvavdeba Cemi da sxvaTa cxovrebis droisagan. es gansxvaveba ki arsebobs, rogorc Cemi azrovneba. * * * XVII saukunis erTma naklebad cnobilma germanelma filosofosma valentin andreem Tqva, rom „yvela qalaqs rodi hyavs sakuTari filosofosi“. me ki davamatebdi, rom arc yvela qveyanas an xalxs hyavs sakuTari filosofosi. filosofosoba 12 ukiduresad arasavaldebulo saqmianobaa. bunebrivad da organulad is arc erovnul niadagze da arc yvelaze ufro ganviTarebuli kulturidan aRmocendeba. filosofia SemTxveviTobaa. magram mTavari is aris, rom filosofia filosofosis gareSe ver iarsebebs. rogorc profesia, rogorc mxolod specialoba, is warmoadgens meqanizms, romelic qmnis leqciebs, monografiebs, disertaciebs, statiebs... – ucxo, ara-sakuTar azrovnebaze – am SemTxvevaSi esaa adgili, sadac kultura avad Tu kargad, niWierad Tu uniWod sxva muSaobas aRadgens da imeorebs. ufro zustad – ucxos muSaobas. saqme isaa, rom visac mouwia filosofosad yofna, is ukve TavisTavad ucxoa. yvela qalaqs rodi SeuZlia hyavdes sakuTari, Tavisi filosofosi, magram TviTon filosofosi verasodes iqneba am qalaqSi „Tavisi kaci“ – „Cveneburi“. sadac „Cveneburi“ da „saCveno“ mefobs, iq namdvili filosofosi ver icxovrebs. Tumca, mas SeiZleba uyvardes „Cveni samSoblo“, „Cveni qalaqi“ (anu – „sakuTari samSoblo“, „sakuTari qalaqi“) da kidev vin moTvlis ra ara... magram sakuTar filosofiur azrovnebaSi filosofosi yovelTvis gamoyofilia nebismieri jgufisagan, nebismieri garemosagan, nebismieri erTobisagan, radganac misi muSaobis sagani – esaa azrovneba (upirveles yovlisa, misi sakuTari azrovneba) swored am obiqtebis Sesaxeb (jgufi, garemo, erToba da sxv.) da ara – TviTon es obieqtebi. filosofosi „am sagnebze“ ki ar azrovnebs, aramed azrovnebs am sagnebze azrovnebis Sesaxeb; is swored filosofiuri azrovnebiTaa dacilebuli „am (da sxva) sagnebidan“. swored aseTi filosofosi iyo ori kviris win gardacvlili merab mamardaSvili. daviwyebas miecema yvela Cini, wodeba da Tanamdeboba, rogorc filosofosTan da mis filosofiasTan arafriT dakavSirebuli ram. Tu saWiroa, sxvebma daweron amis Sesaxeb. Cems megobars uyvarda Tqma, rom azrovneba iwyeba, rogorc Seni, aseve, sxvis mier gamoyenebuli sityvebisagan distancirebiT. maxsovs, oci wlis win (da ara xuTi wlis win, gTxovT, gaiTvaliswinoT!), rogor daiwyo leqcia marqsis istoriis filosofiis Sesaxeb – „marqsi ambobda, rom istoriis Sinaarss klasTa brZola warmoadgens. magram Tqven xom gesmiT, 13 rom erTmaneTs ebrZvian adamianebi da ara klasebi. klasobrivi brZola iyo marqsis mier arCeuli forma istoriaze azrovnebisaTvis, es iyo saganze azrovnebis forma da ara – Tavad sagani“. moskovur inteligencias guli auCuyda da aRfrTovanda (gulis aCuyeba da aRfrTovaneba, aRSfoTebis msgavsad, inteligentebisa da, sazogadod, xalxis mier aseulobiT wlis manZilze gamocdil iaraRs warmoadgens sakuTar azrovnebasTan brZolaSi – iaraRs, romelic bolomde dResac ar gamosula xmarebidan). misi filosofosobis are uCveulod farTo iyo – esTetika, drois filosofiuri Teoria, fsiqoanalizi, simbolos filosofia. Tu misi „praqtikuli gonebis“ ZiriTad Temaze visaubrebT, maSin es „adamianis mier istoriaSi sakuTari Tavis gaazreba“ iqneba. „Seni dabadeba SemTxveviTia, _ uyvarda xolme dekartis perifrazireba, – da is SemTxveviT kavSirSia Seni azrovnebis faqtTan, Tu maTi dakavSireba gadawyvite. magram mas Semdeg, rac fiqrsa da laparaks daiwyeb, SeuZlebelia, ar gaacnobiero sakuTari Tavi istoriulad, rogorc raRac sxvisi gamgrZelebeli pirovnuli Zala, rogorc warsulidan momavlisken gagrZelebuli individualuri impulsi, rogorc istoriis sxva wertilebSi sxva individualuri impulsebis gavliT ukve gamoxatuli cnobierebis obieqturoba. istoriisgan mowyvetisa da gamoyofis nebismieri cda gamorCeulobisa da unikalobis gamo – sulerTia, kargi Tu cudi gagebiT – saukeTeso SemTxvevaSi sulieri gaRatakebiT, xolo, uares SemTxvevaSi, cxovrebis sruli kraxiT mTavrdeba“. merabi xSirad imowmebda, misive TqmiT, „ruseTis udides istoriul pirebs“ – puSkins, Caadaevsa da soloviovs. puSkini misTvis rusuli kulturul-istoriuli yofierebis sisavses ganasaxierebda. puSkins, merabis TvalTaxedviT, ar sWirdeboda dasavleTi da aRmosavleTi, medasavleTeoba da slavofiloba, rogorc cal-calke aRebuli elementebi („puSkini– es dasavleTia, magram oden rogorc dro, rogorc istoriis periodi da pirovnebis tipi da ara rogorc – adgili“). Caadaevi ki, misive azriT, ganasaxierebs evropuli (ufro sworad saerTo, erTiani) istoriidan rusuli „gamosvlis“ rusulsave 14 kritikas, sasowarkveTas imis gamo, rom rusuli kultura ar daeyrdno puSkiniseul magaliTs. soloviovi ki warmoadgenda nimuSs esqatologiuri cnobierebisa, romelic Caswvda am „istoriuli uiRblobis“ siRrmes da romelic ara Secdomis gamosworebisken, ara „istoriasTan dapirispirebisken“, aramed sayovelTao dasasrulisken miiswrafoda, rac, merabis azriT, TavisTavad iyo Rirebuli istoriuli gamocdileba, romelic ruseTma sruliad ugulebelyo. „kargi, – sustad vewinaaRmdegebodi me, _ magram germanuli kultura daeyrdno ki Tanamimdevrulad goeTeseul nimuSs? XX saukuneSi, rogorc Cans ara“. „XX saukunem yvela karti auria, – mewinaaRmdegeboda merabi, _ es aris saukune saocari zizRisa, romelsac moazrovne adamianebi cnobierebisadmi ganicdian. magram axla mniSvnelovania, rom rogorme am saukunidan gamovideT, raTa sakuTari Tavi istoriul cnobierebaSi aRvadginoT. amis nacvlad ki Cven, ubralod, ukan, guSinwindeli dRisken viyurebiT, vtovebT ra guSindel dRes, veswrafviT angariSsworebas da gamudmebiT gvaviwydeba, rom is erTaderTi, visTanac aucileblobiT swordeba angariSi – Sen TviTon xar. guSindeli dRec Sen gekuTvnoda da ara – viRac sxvas. amis kargad gacnobierebis gareSe SeuZlebelia xvalindel dReze gadasvla.“ ase vsaubrobdiT rva Tvis win londonSi, rodesac uecrad blumsberiSi svedenborgis sazogadoebis saxls mivuaxlovdiT. maSin gamaxsenda, rom SesaniSnavi Svedi filosofosi da mistikosi svedenborgi daaxloebiT 1770 wels ambobda, rom XVIII saukunis adamianisTvis mTavaria, rogorme gaaRwios am idiotur saukunes ise, rom „cnobiereba SeinarCunos“. diax, praqtikuli gonebis kritikis problemebi sinamdvileSi ar icvleba, iqneba es XVIII saukune, XX saukune Tu _ XVIII saukune Cvens welTaRricxvamde. im dros merabi Camosuli iyo kavkasiur-Suaaziur konferenciaze, romelic Cems kolejSi mimdinareobda. swavlulebi sabWoTa kavSiris ganapira respublikebidan erT sastumroSi cxovrobdnen, magram sauzmis dros erovnuli niSniT jgufdebodnen xolme: somxebi – TavianT magidasTan, azerbaijanelebi 15 – TavianT magidasTan da a.S. maxsovs, merabi serioJa aruTinovTan da erT azerbaijanelTan erTad, romlis saxeli damaviwyda, magidebs Soris dadioda da cdilobda moexsna viwro nacionalizmis mijnebi (farTo ki ar arsebobs). me ironiulad SevniSnavdi: „filosofosi tomebs Searigebs“. merabma Zalian seriozulad mipasuxa, rom ara tomebi, aramed TiToeuli tomi da adamiani TviTon unda dauzavdes sakuTar Tavs. magram amisaTvis saWiroa, rom adamianma manamde sakuTar Tavs omi gamoucxados, raTa Semdeg aucileblobiT miiRos sakuTari Tavi iseTi, rogoric is aris da sxvebs aRar ebrZolos. sakuTari Tavis armiReba ki adamians omisken, revoluciisken da „pogromisken“ ubiZgebs. sinamdvileSi, adamians sxvisi ki ara, sakuTari Tavis atana ar SeuZlia. cxadia, rom filosofosi amasTan verafers gaawyobs. magram man mainc unda gaakeTos raRac – es misi erTaderTi praqtikuli amocanaa, risTvisac is unda wamodges magididan da saxlidan gavides. diaxac, rusi adamiani bolSevikebsa da ebraelebs daadanaSaulebs revoluciisa da sisxliani samoqalaqo omis mowyobaSi, ebraeli rusebs dasdebs brals antisemitizmSi, qarTveli – rusebsa da somxebs xanmokle damoukideblobis dangrevasa da 1921 wels me-11 armiis mier TbilisSi mowyobil sisxlisRvraSi da a.S. dausruleblad. da yvela mxare marTali iqneba! ubralod, am simarTliT „araferi daiZvreba mkvdari wertilidan“. merabi imeorebda: „Cven unda gavxdeT evropelebi am sityvis WeSmariti mniSvnelobiT. Cveni xalxebis TviTmyofadoba evropuli unda gaxdes da Tu es ar moxda, jandabaSi wavalT. evropeli qarTveli iolad moelaparakeba evropel russ, xolo evropel russ TavSi azrad ar mouva evropel rus ebraelTan dapirispireba, magram es evropelebad Camoyalibeba, Sinagan Tu garegan muSaobas moiTxovs“. rogoraa es SesaZlebeli? 3 wlis win parizSi gamarTul seminarze „evropis adamiani“ merabma Tqva: „evropeli aris adamiani, romelmac icis, rom RmerTTan pirispir dgas. icis, rom mis saqmes gaiazreben, naSobi azri ki mas saqmis saxiT daubrundeba. da man icis, rom rogorc ar unda JRerdes mcneba mocemul situaciaSi, mcneba 16 yovelTvis situaciaze maRla dgas“. rodesac seminaris erTma espanelma monawilem mas hkiTxa, bevrs icnobda Tu ara aseT evropels, merabma upasuxa, rom metismetad cotas icnobda aseTs, magram amas ar aqvs araviTari mniSvneloba, rodesac ici, rom aseTi adamiani arsebobs, da rom espanelic icnobs aseT evropels, raki svams kiTxvas, bevrni arian isini Tu cotani. merabisTvis aseTi evropelobis nimuSi iyo misi sayvareli filosofosi dekarti. evropis istoriaSi yvelaze sazarel 30-wlian omSi, romelSic dekarti rogorc oficeri monawileobda, swavluli xalxi ikribeboda da saubrobda (frangulad, germanulad, laTinurad Tu sxva enaze), rogorc „swavluli“. „swavluloba“ maTi naciis, modgmisa da ojaxis saxeli iyo. germaniam sakuTari mosaxleobis TiTqmis mesamedi dakarga da nangrevebSi iwva. inglisSi samoqalaqo omi mimdinareobda. kromvelis „rkinis saldaTebi“ siamovnebiT amtvrevdnen oqsfordis kolejis SesaniSnav vitraJebs da wvavdnen Rirebul xelnawerebs, xolo „swavlulebi“ werilebs iRebdnen dekartisgan da mas pasuxobdnen. es ar aris elitizmi, an – eskapizmi. es filosofosebis sxva cxovrebaa. rom ara es xalxi – dekarti, spinoza, berkli, iumi, kanti _ evropa ar iqneboda iseTi, rogorsac dRes vicnobT. cxovrebisgan distancirebis gareSe ar arseboben arc moazrovneebi da arc maTi cxovreba. merab mamardaSvili iyo aseTi moazrovne. is iyo qarTveli, rusi, magram, upirveles yovlisa, is iyo evropeli. Tavisufali azrovneba iyo misi cxovreba. aleqsandr piatigorski 17 gzis fsiqologiuri topologia (leqciebi prustze) 18 leqcia 1 Cven visaubrebT romanis – „dakarguli drois ZiebaSi“ _ teqstze. es iqneba CvenTvis masala, xolo Tema – „dro da cxovreba“. ikiTxavT, albaT, ratom SevarCieT es Tema. gipasuxebT, rom mizezi martivia: cxovreba – marTlac, prusti swored ase gansazRvravda mas – droSi Zalisxmevaa.1 maSasadame, saWiroa Zalisxmeva, rom cocxali darCe. Cven xom intuiciis doneze viciT, rom yvelaferi, rac cocxali gveCveneba, ar aris cocxali. bevri ram, rasac ganvicdiT, vfiqrobT da vakeTebT, – mkvdaria. mkvdaria (ubralo, sawyisi mniSvnelobiT. ufro rTul mniSvnelobebze jer ar visaubreb), – imitom, rom sxva raimes mibaZva ukve sakuTari azri ki aRar aris, aramed sxvisia. mkvdaria imitom, rom WeSmariti, sakuTari grZnoba ki ar aris, aramed stereotipuli, standartulia da ara is, romelsac TviTon ganicdi. raRac iseTia, rasac mxolod sityvierad warmovTqvamT da am sityvier garsSi Cveni WeSmariti, piradi gancda ar aris. minda xazi gavusva imas, rom mkvdari arc imqveynad arsebobs, arc mas Semdeg, rac gardavicvlebiT, – mkvdari Cveni cxovrebis Tanamonawilea, Cveni cxovrebis nawilia. filosofosebma yovelTvis icodnen (magaliTad, heraklitem), rom cxovreba igive sikvdilia2 da a.S. (Cveulebriv, amas uwodeben dialeqtikas, magram es sityva sakiTxis arsis gagebas xels uSlis). T.R. gv. 1046. – aq da SemdgomSi prustis romanis citatebi moxmobilia m. mamardaSvilis Targmanidan, gamocema: Proust, Marsel. A la recherche du Temps perdu. T. I – III. «Bibliothèque de la Pléiade». Paris, 1954 (romanis Semoklebuli saTauris da gverdis miTiTebiT). 2 `yvelaferi erTia CvenSi – cocxalic da mkvdaric, fxizelic da mZinarec, axalgazrdac da moxucic, radganac eseni (winaaRmdegobriobebi) erTmaneTTan Serevisas, arsiT meoreni xdebian, xolo meoreni xelaxali Serevisas – pirvelni~. (Фрагменты ранних греческих философов. М., 1989. gv. 213.) 1 19 amgvarad, filosofosebi amboben, rom sicocxle yovelwams gadajaWvulia sikvdilTan. sikvdili sicocxlis Semdeg ki ar dgeba _ mas TviT cxovrebaSi udevs wili. Cvens sulier cxovrebaSi yovelTvis arsebobs yoveldRiuri cxovrebis mkvdari narCenebi an mkvdari produqtebi. da xSirad adamiani aRmoaCens, rom es mkvdari narCenebi cxovrebis mTel sivrceSia ganfenili da cocxali grZnobisTvis, cocxali azrisTvis, WeSmariti cxovrebisTvis adgils ar tovebs. marTlac, sityvaTSeTanxmeba „WeSmariti cxovreba~ erT-erTia maTgan, rac yvelaze ufro xSirad gvxvdeba prustis teqstSi3. „Cemi WeSmariti cxovreba“ – TviT am konstruqciis intensioba, misi saWiroeba miuTiTebs imaze, rom cocxlis garCeva mkvdrisgan Zalian Znelia. nebismier Cvens cxovrebiseul mdgomareobas yovelTvis Tavisi dubli axlavs. mkvdari dubli. Tqven xom sakuTari gamocdilebiT iciT, ramdenad rTulia imis garCeva, razec adamiani sityvierad laparakobs, magram ar SeigrZnobs, imave oRond cocxali saubrisgan. ratom aris rTuli? imitom, rom sityvebi erTi da igivea. albaT, xSirad gqoniaT SemTxveva, rodesac garemoebebi ise aewyoba, rom sityva, romelic enaze gqondaT momdgari, ar warmogiTqvamT, vinaidan swored imave wuTs, rodesac amis Tqmas apirebdiT, grZnobdiT, rom naTqvami tyuils daemsgavseboda. zogjer, sxvaTa Soris, imitomac sdumxarT, rom Tqmuli ukve Tqvenze aRar aris damokidebuli, is raRac meqanizmSi xvdeba da tyuils emTxveva (Tumca, SeiZleba simarTlec iyos). dantes SesaniSnavi striqoni aqvs `RvTaebriv komediaSi~ da marTlac, urigo ar iqneboda, prustis teqstis paralelurad dantec rom wagekiTxaT, vinaidan prustis teqsti sulis iseTive mogzaurobaa, rogorc „RvTaebrivi komedia“ – sulis Sinagani mogzaurobis erT-erTi pirveli da yvelaze didebuli Canaweri. SemTxveviTi ar aris, rom bevri danteseuli simbolo, sityvebi da konstruqciebi prustiseul konstruqciebs emTxveva, Tumca prusts sulac ar dausaxavs miznad dantes citireba. erTi sityviT, dantem, romelsac miuZRveboda vergiliusi, dainaxa sicruis urCxuli gerioni gve3 ix.: T.R. – gv. 881, gv. 895; J.F. gv. 718. 20 lis taniT (romelic wyvdiadSi iyo damaluli) da adamianis TaviT. adamiani, magram sinamdvileSi – gveli. da dante ambobs, rom ixila simarTle (es simbolikaa), adamianTa sicruis gansaxiereba, magram amis (simarTlis) Tqma adamians SeuZleblad miaCnia. „WeSmariteba, romelic sicrues hgavs, bageebSekrulebma unda SevinaxoT“4. CvenTvis erT-erTi yvelaze Cveuli fsiqologiuri viTarebaa. es magaliTi ki imisTvis movixme, rom cocxalisa da mkvdris, sicruisa da WeSmaritebis gamijvnisTvis gangawyoT, vinaidan aRniSvnis TvalsazrisiT, isini erTmaneTis msgavsia da, rac yvelaze mTavaria, sicruesa da WeSmaritebas Soris Sinagani sxvaoba, rac garegnulad ar arsebobs (ar arsebobs sityvebsa da sagnebSi; sicruisa da WeSmaritebis sagnebi erTmaneTs hgavs, erTmaneTisgan ganurCevelia), mTlianad raRac gansakuTrebuli Sinagani aqtis anabara rCeba, romelsac yvela sakuTari riskis fasad sCadis. am aqts SegviZlia cnobierebis gamZafrebuli SegrZneba vuwodoT. maSasadame aris Sinagani aqti. ese igi gansxvavebas vadgen me da es sagnebSi TavisTavad mocemuli rodia. is Cemgan damoukideblad ar arsebobs. is, vinc ityueba, imave sityvebiT metyvelebs, rogorc is, vinc simarTles ambobs. sityvebSi ar aris WeSmariteba da, am gagebiT, maTi Cawera SeuZlebelia. sicruis da WeSmaritebis niSnebi erTi da igivea. da swored garegnulad mouxelTebeli es gansxvavebaa Sinagani aqti. magram vinaidan samyaro mas ar axorcielebs, misi gamagreba SeuZlebelia, SeuZlebelia iTqvas: es ukve gakeTebulia da arsebobs; iseve, rogorc, vTqvaT, SesaZlebelia romelime formulis damaxsovreba, simboloTi aRniSvna da Semdeg mxolod simbolos gamoyeneba ise, rom mTeli Sinaarsi ar aRvadginoT. mogiwodebT, rom es aqti prustis teqstis mimarT ganaxorcieloT. patara citatas movixmob. prustiseuli teqsti, vinaidan is sityvis didostatia, Zalian lamazia, kargad SerCeuli da kargad dakavSirebuli sityvebisgan Sedgeba; stili uSualo silamaziTaa gamorCeuli da imdenad xelSesaxebia, rom zogДанте Алигьери. Божественная комедия. М., 1967. Ад, XVI, gv. 75. (Пер. М.Лозинского.) originalSi: “Sempre a quel ver c’ha faccia di menzogna / de’ l’uom chiuder le labbra fin ch’el pote,/ però che sanza colpa fa vergogna”. 4 21 jer swored amitomac ar vufiqrdebiT naTqvams. TiTqmis yvela sityva mravalmniSvnelovania, Rrmaa, maTSi garkveuli anareklia. zogjer prusti karg stils xaverds adarebs (qsovils, romelic Sesaxebad sasiamovnoa da, imavdroulad, mouxelTebeli siRrmis SegrZnebas tovebs)5. aviRoT ubralo citata – romanSi arian gmiris bebidebi (saqarTveloSi Zalian gavrcelebulia am tipis, xSir SemTxvevaSi, didgvarovani warmomavlobis qalebi; anu isini soflis didgvarovanTa faqtobrivad gakotrebul wres ganekuTvnebodnen, magram sinamdvileSi eris xerxemals Seadgendnen, romelic revoluciis wlebSi yvelaze metad dazaralda; isini iyvnen ganmanaTleblobis, garkveuli zneobrivi normebis, tradiciebis matareblebi) prusti ambobs, rom bebidebi fiqrobdnen, rom bavSvebs yovelTvis unda aCvenon is nawarmoebebi, romlebic aRfrTovanebis Rirsia. maT egonaT, rom esTetikuri Tvisebebi arsebul materialur sagnebs hgavs (vTqvaT, `lamazi~ – romelime sagnis materialuri Tvisebaa, an kidev _ `keTilSobili~, `amaRlebuli~, `patiosani~; iseve, rogorc Tqven ar SegiZliaT, rom ar daminaxoT, vinaidan me – materialuri sagani – Tqvens winaSe vdgavar). da Tuki bavSvs amgvari sagnebis – maT Soris kargi wignebis – garemocvaSi gavzrdiT, amiT mas ganaTlebas vaZlevT. da ucbad prusti SeniSnavs: „ese igi, isini fiqrobdnen, rom SeuZlebelia esTetikuri Tvisebebis ar danaxva („esTetikuris“ nacvlad nebismieri sxva sityva CasviT: zneobrivi, inteleqtualuri), ase fiqrobdnen da ar esmodaT, rom es SeuZlebelia (anu danaxva) am Tvisebis eqvivalentis sakuTar sulSi nel-nela momwifebis gareSe“6. anu gaakeTo is, rasac zemoT Sinagani aqti vuwode. ai, axlac TiTqos prustiseul mimzidvel, umniSvnelo frazas vutrialeb, magram amis miRma garkveuli struqturaa. prustisTvis adamiani aRzrdis subieqti rodia, is ganviTarebis subieqtia, romelic sakuTari riskis fasad Sinagani aqtebisTvisaa ganwiruli, rom mis sulSi momwifdes imis eqvivalentebi, romlebic garegnuli Tvalsazri5 6 T.R. – gv. 898. Sw. – gv. 146. 22 siT, TiTqosda, ukve arsebobs sagnebis da adamianuri monapovrebis saxiT. ase rom, adamianTa aRzrda TiTqos SesaZlebelia, Tuki maT, magaliTad, kacobriobis yvelaze didi da keTilSobiluri naazrevis garemocvaSi vamyofebT, romlebic kldeebzea gamokveTili an gamonaTqvamebis saxiT saxlebis kedlebzea gamosaxuli, rom adamianma, sadac ar unda gaixedos, Tvalwin yovelTvis diadi gamonaTqvami xvdebodes da am gziT Camoyalibdes. savalalo isaa, rom xSirad wignebis mimarTac amgvari damokidebuleba gvaqvs. prustisTvis ki wignSi ar arsebobs is Sinaarsi, romelTan kontaqtSic Tqven da me unda SevideT: is SeiZleba, mxolod Cveni Sinagani aqtebidan gamomdinare gaCndes. wigni prustisTvis sulieri iaraRi iyo, romlis saSualebiTac SesaZlebelia (an SeuZlebelia) sakuTar sulSi Caxedva da masSi eqvivalentis momwifeba. wignidan diadi naazrevis an mdgomareobis sxva adamianze gadatana ki SeuZlebelia. maSasadame, prustisTvis wigni cxovrebis nawili gaxldaT. ra gagebiT? ara im gagebiT, rom Tavisufal dros zogjer wignebs vkiTxulobT xolme, aramed imas gulisxmobda, rom raRac arsebiTi xdeba CvenSi, rodesac kiTxvis aqti mWidrodaa Cawnuli Cveni cxovrebiseuli gamovlinebebis, cxovrebiseuli qmedebebis erTobliobasTan, imis mixedviT, Tu rogor dakristaldeba, gasageb formaSi is, rac Tavs gadagvxda, rac ganvicadeT, davinaxeT, rac gviTxres da rac wavikiTxeT. ai, amgvarad unda SevecadoT, rom mivudgeT TviT prustis teqsts. is amis saSualebas gvaZlevs. prusti fiqrobda, rom wignebi, bolos da bolos, arc iseTi sapatio ram aris, isini didad ar gansxvavdebian kabisgan, romlis gamoWrac asec SeiZleba da isec, sakuTar tanTan misadagebiT7. amitomac saWiro ar aris, rom wignebis winaSe qedi movixaroT. aseTia prustis azrebis mimdevroba. da vinaidan ukve gamoviyene sityva „cxovreba“, minda, CaveWido mas. rogor gamovxatavdi prustis ZiriTad mdgomareobas wignSi, romelzec unda visaubroT? kacma rom Tqvas, es survilebis da motivebis romania. fsiqologiaSi aris aseTi ter7 T.R. – gv. 911, 1033. 23 mini – „motivi“, romelic gulisxmobs ama Tu im saqmis an qmedebis fsiqologiur mizezs. magram prusti sityva `motivs~ (da masTan erTad mec) musikaluri mniSvnelobiT iyenebs – ambobs, rom arsebobs romeliRac ucvleli noti, romelic musikaluri nawarmoebis sakmaod did sivrceze vrceldeba.8 cxovrebasac aqvs Tavisi motivi, raRac noti, romelic cxovrebis did sivrces da dros msWvalavs. da es motivi yvelaze xSirad survils ukavSirdeba. erTi, Zalian martivi gagebiT: Cven xom mxolod da mxolod survilis mqone arsebebi varT. da marTlac, erT-erTi yvelaze didi survili _ sicocxlis survilia. magram rogori sicocxlis? rom Tavi cocxal arsebebad vigrZnoT! swored survilebis wyalobiT vgrZnobT Tavs cocxal arsebebad. es yvelaze didi faseulobaa. cxovrebas sakuTari Tavis gareSe ar aqvs faseulobebi, am gagebiT is TavisTavad faseulobaa. im gagebiT ara, rom unda gavufrTxildeT sicocxles, rogorc fizikur faqts, – fizikuri TvalsazrisiT xom viciT, rom viRac mokvda, viRac – cocxalia. ara, aq is igulisxmeba, rom, vimeoreb, survilebi Cveni iseTi gamovlinebebi an Taviseburebebia, romlebSic sakuTar Tavs cocxal arsebebad SevigrZnobT da amitomac maTi ganxorcielebisken viswrafviT. aqedan gamomdinare, Cveni mTavari survilia, rom vicocxloT. sicocxle ki, rogorc Cans, ar aris ioli da ara mxolod im mizezebis gamo, romlebzec visaubre. vambobdi, rom sicocxle gadajaWvulia sikvdilTan da iq Zalian bevri rTuli elementebia, romlebic Cveni cxovrebiseuli aqtebis ukan dgas. im situaciaTa (da aseTi ram mravladaa) ukan dgas, romlebic Cvengan mxolod erT rames moiTxoven: rom Cveni mxridan Sinagani aqti ganvaxorcieloT. axlave ganvmartav, rasac vgulisxmob. yvelaze tipur magaliTs movixmob, romelic amgvar qmedebas saWiroebs. prustTan amgvari mdgomareobaa (CemTan erTad gonebaSi gaSifreT es mdgomareoba sityva `survilTan~, `Tavs cocxal arsebad vgrZnob~-Tan da a.S. mimarTebaSi) – pirobiTad mas adgilis mdgomareobas davarqmev. kerZod: sad var? is situacia, rodesac vici an ar 8 ix.: Sw. – gv. 390; C.G. – gv. 143, gv. 159; S.B. – gv. 559. 24 vici sakuTari WeSmariti mdgomareoba. pirobiTad rom vTqvaT, romel samyaroSi var? sad var raimesTan mimarTebiT? ra xdeba sinamdvileSi Cems Tavs? imitom, rom is, rac Cems Tavs namdvilad xdeba, SeiZleba gansxvavdebodes imisgan, rac Cems Tvalwin xdeba. ras vgrZnob sinamdvileSi? vinaidan Zalian xSirad mgonia, rom miyvars, magram faqtobrivad mZuls. es ara mxolod cxovrebiseuli gamocdilebidan iciT, aramed elementaruli fsiqologiuri codnidanac. ase mgonia, rom miyvars albertina (prustis romanis gmiri), sinamdvileSi ki musikis mosmena minda. ratom? ubralod, garkveuli mizezebis gamo, albertina CemTvis am survilis matareblad iqca _ anu raRac meqanizmis wyalobiT, romelic CemTvis ucnobia, musikisadmi Cemi ltolva albertinasadmi swrafvaSi gadaizarda. sakuTar cnobierebaSi albertinasken viswrafvi, sinamdvileSi ki kargi musikis mosmena minda. an: qalTan paemanze mivdivar imaSi darwmunebuli, rom swored masTan Sexvedra mainteresebs, sinamdvileSi raRac sxva grZnobebs vemorCilebi, da, is faqti, rom es grZnobebi sxvaa, Zalian xSirad vlindeba xolme paemanis dros, vinaidan zogjer paemanze mirbenis Cemi survili im mowyenilobis pirdapirproporciulia, romelic amitans xolme paemanze da survili miCndeba, rom igi male dasruldes. Tan, es mowyeniloba gaurkvevelia, vinaidan paemanze misvlisas, vxedav adamians, romelsac yvela is Tviseba SerCa, _ da es Tvisebebi ar Secvlila, _ ris gamoc, TiTqosda, am paemanze moviswrafodi. magram raRac SfoTva, sevda gipyrobs, romelsac germanelebi Unbehagen-s uwodeben da rogorc prusti ambobs, sayvareli qalis nakvTebsac ki veRar ixseneb9. arada, gegona, rom swored es nakvTebi iyo siyvarulis sagani an mizezi, magram, Cans, ase ar yofila, radgan paemanis Semdeg aRarc ki gaxsovs isini. da is, rac ar gaxsovs, SeuZlebelia swrafvis mdgomareobis mizezad iqces. es magaliTebi imis gansamartavad movixme, rom roca Cndeba kiTxva: ras vgrZnob sinamdvileSi, es ar gaxlavT TavisTavad cxadi kiTxva, romelsac aseTive cxadi pasuxi aqvs. Segaxse9 J.F. – gv. 490. 25 nebT, rom Tavis dros, amaze miuTiTebda folkneri... marTlac, iman, rasac axla vambob, romanis radikalurad Secvlil, an, gnebavT, revoluciur formaze moaxdina gavlena. rogorc Cans, gamocdis is tipi, romlis gavlac pirvel rigSi surdaT folkners da prusts, maTi gamocdilebis saxe klasikur formaSi ver moTavsdeboda, daangrevda mas da saWiro gaxda axali, gansxvavebuli formis moZebna. arc prusts da arc folkners, faqtobrivad, ar hyavT saxeldebuli siuJeturi gmiri, aris gmiri, romlis gvari, SeiZleba, arc vicodeT, maTTan drois yvela Sre erTmaneTSia gadaxlarTuli, Txroba erTi drodan Tavisuflad xteba sxva droze, yovelgvari Tanmimdevruli kavSiris gareSe, romelsac klasikuri romanebis kiTxvisas miveCvieT. araviTari sazogadoeba, socialuri moZraoba, gnebavT, obieqturi suraTi ar aris asaxuli. yvelaferi sruliad sxvagvaradaa agebuli. ratom? da ai, aq davubrundebi folkneris frazas, romlis moxmobasac vapirebdi. folkneri ambobda, rom adamianis yvelaze didi tragedia aris is, roca man ar icis, rogoria misi namdvili mdgomareoba.10 sad aris is da ra xdeba mis Tavs? ufro sworad – rogor da rodis daiwyo is, rac axla xdeba. magaliTad, rogor da rodis daiwyo is, rom sanatrel paemanze misuli, sul imaze vfiqrob, rom is male dasruldes. ra xdeba? gamodis, rom yvela am mdgomareobas erTi Tavisebureba aqvs: unda gamovarkvioT yvelaferi, kvanZi gavxsnaT. romanis formac iseTi unda iyos, rom am cxovrebiseuli gamocdilebis garkvevaSi dagvexmaros. da aqve, jerjerobiT, moviniSnav erT mniSvnelovan mosazrebas. literatura, an teqsti ar aris cxovrebis aRwera, an ubralod iseTi ram, rac garegani TvalsazrisiT (TviT cxovrebasTan mimarTebaSi) misi samSvenisia; is arc Cveni saqmianobis sferoa, – mniSvneloba ara aqvs, vwerT, Tu vkiTxulobT Tavisufal dros, aramed es aris imis nawili, rogorc aewyoba an ar aewyoba cxovreba. imitom, rom saWiroa gaverkveT gamocdilebaSi da amisTvis aucilebelia instrumenix.: Фолкнер У. Собрание рассказов. М., 1977. С. 573; его же: Статьи и интервью. М., 1985. gv. 244. 10 26 ti. magaliTad, prustisTvis – da qvemoT Sevecdebi daganaxoT es – teqsti, anu raime warmosaxviTi struqturis Sedgena gamocdilebaSi garkvevis erTaderTi saSualebaa; rodesac sakuTar cxovrebaSi raRacis gagebas viwyebT da konturebi ikveTeba imis mixedviT, Tu ramdenad monawileobs teqsti masSi, cxovrebaSi. cnobil faqts movixmob: kacma rom Tqvas, prusti Tavis romans werda sikvdilTan Sejibris pirobebSi, vinaidan asTmiT mZimed iyo daavadebuli da, mogexsenebaT, asTma fsiqologiurad erT-erTi yvelaze rTuli daavadebaa. aseTi avadmyofi fizikurad itanjeba, rac yvelaze metad sikvdilis SegrZnebas hgavs, vinaidan suli gexuTeba da sikvdilic sadRac Sors ki ara, aqvea. swored es daavadeba arguna bedma prusts (mapatieT, rom asociaciebs mivmarTav da sxvadasxva gziT mivdivar, magram, mgonia, ase saubari sjobs metismetad mwyobr da Tanmimdevrul laparaks). erTi sityviT, mogexsenebaT, rom, Tuki teqsti cxovrebis nawilia, _ ara im gagebiT, rom mas igive adamiani wers, romelic amave dros cxovrobs, samsaxurSi dadis, hyavs meuRle, Svilebi da a.S. _ ara, sxva rames vgulisxmob: raimes garkvevisTvis, saWiroa, es viTareba raRac gansakuTrebul sivrceSi, teqstis sivrceSi warmovidginoT, da maSin (Tuki es teqsti Sedga) viTareba icvleba. marTlac, nabokovmac zustad igive gaakeTa _ rusul literaturaSi saerTod ar gvxvdeba amgvari ram, me vityodi, msoflio literaturisgan misi provinciul-patriarqaluri CamorCenilobis gamo, _ nabokovi ki amgvar eqsperimentebs atarebda. magaliTad, is aRwers viTarebas, romelSic misi personaJi moxvda, man situaciis gamosarkvevad Seadgina teqsti, sakuTar arsebas CauRrmavda da Tavisi cxovrebis WeSmariti faqti daadgina _ uaxloesi megobari misi colis sayvarelia. amasTanave, bunebrivia, Tuki cxovreba teqstis mixedviT icvleba, maSin es teqsti usasruloa. misi bolomde dawera SeuZlebelia _ gasagebia, rac axla vTqvi? _ am azriT, magaliTad, is ver iqneba dasrulebuli, srulyofili romani. da ai, prusts dawerili hqonda romanis dasawyisi da dasasruli: romanis dasawyisSi ukve mocemulia dasasrulic. prusti sakuTari roma27 nis agebis process taZars adarebda11; masSi yovelTvis aris erTi nawilis meoresTan gadaZaxili. Tqven xom taZars TanmimdevrobiT aTvalierebT, erTi SexedviT SeuZlebelia mTeli taZris aRqma; vTqvaT, jer erT nawils da iq raRac gamosaxulebas uyurebT, romelic, marTalia, mas calke adevnebT Tvals, magram calke ki ar arsebobs, aramed is taZris sxva nawilTan gadaZaxilia, romelsac ramdenime xanSi naxavT. pirobiTad am gadaZaxils simboluri, anu is termini vuwodoT, romliTac simbolistebi sargeblobdnen, _ correspondances, Sesabamisobani. (mgoni, TqvenTvis nacnobi simboluri Sesabamisobebis Tema Semomaqvs.) vTqvaT, 50-e gverdze romeliRac scena azrobrivi gadaZaxilis matarebelia da Tavisi saboloo mniSvnelobiT gaugebari iqneba imis gareSe, rac 3000-e gverdzea (daaxloebiT romanis bolos). ase rom, dasasruli ukve dawerilia. Sesabamisad, dasasruli da dasawyisi romanis SigniT dasabams aZlevs TviT prustis cxovrebis movlenebs. maT Soris saxelganTqmul albertinas `siyvarulis wigns~; romanis or nawilSi is gansakuTrebuladaa gamoyofili – `tyve qali~ da `gaqceuli qali~. es nawilebi cocxladaa dawerili. prusts mofiqrebuli hqonda romanis dasawyisic da dasasrulic da sakuTar realuri siyvarulis istorias xelaxla, sxva Targze Wrida, – siyvaruls, romelic cxovrebaSi hqonda: mas uyvarda Tavisive mdivani alfred agostineli, romelic daiRupa, sxvaTa Soris, iseve, rogorc romanSi _ albertina. minda aqve SevniSno, rom mere am sakiTxs aRar davubrunde. albaT, iciT, rom prusti normaluri seqsualuri temperamentis mqone adamiani ar yofila. is homoseqsualisti gaxldaT. magram is iyo erTerTi im mcireTagani, romelsac simamace hyofnida, pirobiTad rom vTqvaT, Tavisi am axirebidan, adamianisTvis damaxasiaTebel Ziebisadmi dauokebel swrafvaSi, siyvarulis saerTo da ara homoseqsualur bunebamde misuliyo. es problema gaxldaT siyvaruli – rogorc aseTi (anu normaluri sqesobrivi siyvaruli). man moaxerxa zRvris gadalaxva, garkveva da gageba. es imitom, rom, kacma rom Tqvas, iqac igive kanonebi moqmedebs da 11 T.R. – gv. 1044 – 45. 28 zogjer homoseqsualur siyvarulSi ukeT Cans siyvarulis saerTo kanonzomierebebi (am ukanasknel, ase vTqvaT, mizezs mogvianebiT isev davubrundebi, gadaxrebze ki aRar visaubreb, vinaidan maTi analizi sruliadac ar aris saintereso da aranairi mniSvneloba ar aqvs). vimeoreb, prustma Tavisi Zlieri grZnobis mTeli es maraToni romanSi kalmiT xelSi gairbina da Tavs arTmevda am yvelafers; mogvianebiT dainaxavT, rogor daZlia prustma siyvarulis ZiriTadi elementi, romlis gamoc Seyvarebuli adamiani adamianuri kavSiris unars kargavs, kerZod ki _ mesakuTris manias vgulisxmob. is mixvda, rom siyvaruli urCxulad gvaqcevs, Tuki CvenSi mflobelis buneba iRviZebs. swored amisgan Tavisufldeboda is. teqstis saSualebiT gamodis, rom teqsti realur cxovrebaSi monawileobs. davubrundeT imas, rac aRvniSne, – situacias. sakuTari Tavis da namdvili mdgomareobis arcodnis yvelaze tipuri situacia; maSasadame, mTavari amocana sakuTari `me~-s namdvili mdgomareobis garkvevaa. prustis romani, pirdapir rom vTqvaT, aWrelebulia amgvari situaciebiTac, sityvebiTac, romlebic maT aRweras iTvaliswinebs. es gaxldaT, ase vTqvaT, misi mania, is ase xedavda samyaros – am intensivobis niSniT. mogexsenebaT, rom TiToeul Cvengans aqvs maniebi. amis gareSe ver dainaxav imas, rac yovelgvari maniis gareSe, TavisTavad arsebobs. prustis teqstidan cxadad Cans Cveni cxovrebis erTi fundamenturi kanoni. is SemdgomSi mdgomareobs: samwuxarod, TiTqmis verasdros ganvicdiT imdenad, rom davinaxoT, sinamdvileSi ra xdeba. realobis saxe davinaxoT. magaliTad, prustisTvis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani gancda is aris, rom siyvaruliT vanadgurebT maT, vinc gviyvars, radganac egoisturi buneba gvaqvs, gvinda daveufloT da a.S. meore mxriv ki yovelTvis arsebobs moaruli frazebi, romlebic xels gviSlis, rom raime intensiurad ganvicadoT. sakuTar Tavs veubnebiT: es yvelaferi ase ar aris; es imas ar hgavs, rac winaT iyo, axla yvelaferi sxvagvaradaa, yvelaferi gaivlis, mogvardeba; imedi xels gviSlis, rom axlandeli momenti intensiurad ganvicadoT da gadavyavarT momavalSi, xvalindelSi. xvalindeli dRisTvis gadavdebT xolme. imedi xels gviSlis _ 29 raSi? _ rom intensiurad aRviqvaT is, rac aris. amave dros, amitomaa, rom msoflio xelovnebaSi dasabamidanve aris is, rasac sinamdvilis wmidaTawmida SiSs uwodebdnen. rodesac realoba, an is, rac sinamdvileSi arsebobs, garkveuli travmis Semdeg warmogvidgeba (samwuxarod, bolo dros poetebma dakarges CvenSi realobis winaSe wmidaTawmida SiSis aRZvris unari); anu poeti sakmaod grZnobamoreuli an SeZruli unda iyos, rom sinamdvile dainaxos, _ vTqvaT, dedis saxis realoba prustis romanSi. Cven xom sinamdvileSi sakuTar dedebs vklavT. magram swored imitom, rom verasdros ganvicdiT sakmarisad, amas ver vxedavT. magram zogjer poetebi saSinel figurebs xataven, romlebic Cveni gancdis uunarobas bolos uRebs da vxedavT sinamdviles. amave dros, imis Tqmac minda, rom poetis amocana CvenTvis gancdis mogvra ki araa, aramed imis danaxveba, rac sinamdvileSia – Cveni namdvili mdgomareobis, an imis, rasac sinamdvileSi vakeTebT. ganwyobisTvis, kamertonisTvis minda movixmo prustis kidev erTi citata. `ra keTilSobiluria bunebis kanoni, romlis Tanaxmadac arasdros vuwyiT is, rac gviyvars~12. masTan xSirad meordeba aseTi saxe: Seyvarebuli TiTqos SuSis samans miRma, erT mxaresaa, rogorc akvariumSi, romlis kedliTac gamijnulia samyarosgan, da misTvis mxolod erTi samyaroa, is akvariumSi arsebul sagnebs xedavs. Cven ver gvxedavs. is sagnebs sakuTari TvaliT xedavs da isini usasruloa. Cveni Tvalsawieric xom usasruloa, da am TvalsawierSi vxedavT, imas, rasac Tvali xedavs. magram warmoidgineT akvariumis kedeli, romelzec usasrulod irekleba TviT akvariumis wyali, – Tevzi kedels ver xedavs, is usasrulo wyals xedavs mxolod. amitomac, mas rom kedeli daenaxa, imasac dainaxavda, rom akvariumSia. man ki ar icis, rom akvariumSia. (axla CemTvis prustiseul saxeebs valageb, vakavSireb, isini romanis sxvadasxva epizodSi Cndebian.13) da misTvis es samyaro erTaderTia. sinamdvile ki iWre12 13 C.G. – gv. 282. ix.: S.G. – gv. 1049; C.G. – gv. 282. 30 ba akvariumSi an Tevzis samyaroSi, an Seyvarebulis samyaroSi, imis msgavsad, rogorc namdvil, realur akvariumSi adamianis xeli Cndeba da Tevzi amohyavs wylidan, romelic mas erTaderTi da usasrulo egona. saiTac ar unda gaexeda _ yvelgan wyali iyo, aq ki uceb gamoCnda xeli da akvariumidan amoiyvana. ase rom, prustisTvis am SuSis samanebis situacia arsebobs, romlis miRma gasvlac SeuZlebelia. anu is, rac SuSis am mxaresaa, uxilavia iqedanac da mxolod garkveul movlenebs, romlebsac realobas uwodeben, SeuZliaT erTi samyaros meoreSi gadatana. magaliTad, Zalian gamokveTili figura _ baroni Sarliu Tevzis msgavsad cxovrobda. vTqvi, rom wyali SuSaSi usasrulod irekleba, maSin, roca gverdiT, CrdilSi, meTevze, pisciculteur, Tvals adevnebs mis moZraobas, _ SarliusTvis ki aseTi meTevze gaxldaT madam verdiureni, im salonis diasaxlisi, sadac is dadioda. am salonSi Sarliu aristokratiuli samyaros warmomadgeneli iyo; mas sruliad bunebrivad miaCnda, rom salonis yvela stumarma icoda, rom is safrangeTSi erT-erTi yvelaze Zveli aristokratuli gvaris STamomavali iyo. arada, sinamdvileSi sruliad sxvagvarad aRiqvamdnen. prusti ambobs, rom is aseve gaocdeboda, Tuki gaigebda, rogori iyo sxvebis TvalSi, iseve, rogorc Cven gvaocebs, roca raime SemTxveviTi mizezis gamo saTadarigo kibeze CavdivarT, rom gareT gavideT da mosamsaxureebis mier Cvens Sesaxeb daweril warwerebs vxedavT.14 (imitom, rom mosamsaxureebs maTTvis Cveul samyaroSi vxedavT.) `ufro metic, – SeniSnavs prusti, – xalxebi, imdenad, ramdenadac isini individebis koleqciaa (anu sazogadoeba individebis koleqciaa da, Sesabamisad, individebis kanonebic, oRond, gansxvavebul masStabSi, saerTo kanonebicaa; es gaxlavT prustis sociologiuri Tu, gnebavT, politikuri xasiaTis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani naazrevi), am jiuti da gamaognebeli sibrmavis ufro momcvel, magram individTa identur magaliTebs gvTavazoben15~. jiuti da gamaognebeli sibrmave – modiT, am sityveb14 15 ix.: S.G. – gv. 1049. iqve. 31 ze SevCerdeT. radganac sakuTari gamocdilebis wakiTxvas prustis saSualebiT sakuTar sulSic vcdilobdi, SemiZlia vaRiaro, rom erT-erTi Cemi gancda (ris gamoc daviwye kidec, albaT, filosofiis Seswavla) swored es gancda gaxldaT _ arsebulis winaSe adamianTa sibrmave sruliad gaurkveveli iyo CemTvis da Tavgzas mibnevda. es gamaognebeli fenomeni marTlac iwvevs dabneulobas. da es fenomeni gansazRvravs romanis formas: is isea dawerili, rom, rogorc filosofosi ityoda aseT SemTxvevaSi (mapatieT, terminis gamo. rogorc xedavT, gavurbivar romelime sagangebo filosofiur termins, magram erTs gamoviyeneb, rom ubralod SegaSinoT), ontologiur mdgomareobas gaumklavdes. adamianis ontologiuri mdgomareoba jiuti sibrmavis mdgomareobaa. erebs cxvirwin aqvT raRac da ver xedaven. ra Tqma unda, adamianebic ase arian; erebi, rogorc mogaxseneT, _ individebis koleqciebia. magaliTad, sakmarisia davukvirdeT ruseTis istoriis zogierT epizods, rom davinaxoT: es aris mdgomareoba _ axla mas sxva saxeliT movixsenieb, _ rodesac gamocdilebas ver viZenT. rodesac Cvens Tavs raRac xdeba, gamocdilebas ver viRebT da es dausruleblad meordeba. marTlac, prustTan Zalian xSirad vxvdebiT jojoxeTis saxes. sityva `jojoxeTs~ viyenebT, rogorc yoveldRiurobasTan dakavSirebul an religiidan nasesxeb sityvas, magram misi sawyisi simbolizmi gvaviwydeba. jojoxeTi _ es aris sityva, romelic simboloa imis, rac sicocxleSive viciT da yvelaze saSinelia _ maradiuli sikvdili. sikvdili, romelic mudmivad xdeba. warmoidgineT, mudmivad rom vReWavdeT lukmas da es aRar mTavrdebodes. da es aris sikvdili, romelsac ara aqvs dasasruli. es yvelaferi uxeirod meordeba. Cvens cxovrebasa Tu istoriaSi isev da isev vuSvebT erTsa da imave Secdomas, viqceviT ise, rasac vinaniebT. ratom? imitom, rom, rogorc Cans, ar arsebobs struqtura, romlis farglebSic erTxel da samudamod miviRebdiT gamocdilebas imis gamo, risTvisac monanieba mogviwia. da Tuki ase ar movqceulvarT, ver gagvigia; Tuki gamocdileba ver miviReT, es mudmivad ganmeordeba. vTqvaT, ruseTis istoriaSi, vityodi, Tavisuflad daTareSobda uxeiro gameorebebis genia. 32 SeecadeT, TviTonve daZebnoT amis magaliTebi. maT advilad ipoviT. sibrmavis mdgomareobas davubrundebi. sibrmaves Tavisi kanonebi aqvs. Tvalis axelasac aqvs kanonebi. axla ki sibrmavis am ZiriTad mdgomareobas ase gamovxatav da mogaxsenebT `sibrmavisa da Tvalis axelis kanonebs~. ZiriTadi, ris garkvevasac prusti cdilobs da ris gamoc literaturuli moRvaweoba daiwyo da romanisti gaxda, aris Semdegi sakiTxi, romelic realur adamianur gancdas ukavSirdeba. ratom vxedavT erT rames da ver vxedavT meores? ratom viciT erTi raRac da ar viciT meore? Tan, es `raRac~ yovelTvis ukve arsebuls ganekuTvneba. mxedvelobaSi maqvs adamianis mimarTeba ukve arsebul WeSmaritebasTan, romlis winaSec is aRmoCndeba da arsebobs garkveuli kanonebi, romelTa wyalobiTac is brmaa da ver xedavs. mas pirobiTad vuwodeb – gadakveTis da gadaukveTelobis mdgomareobas. Sexvedras. movixsenieb wigns, romelic, albaT, wakiTxuli ar gaqvT, an, ufro zustad, wakiTxvas ver moaxerxebdiT, vinaidan misi Sovna SeuZlebelia; axla ki minda es waukiTxavi wigni gangimartoT da kidev erTi waukiTxavi wigni davasaxelo, romlis wakiTxvasac miT umetes ver SeZlebdiT, imitom, rom is, pirobiTad rom vTqvaT, akrZalulia, Tumca kulturis sferoSi adamianuri RirsebisTvis akrZaluli wignebi ar arsebobs. yvelaferi, rac adamianis Seqmnilia, wesiT, Cven gvekuTvnis da misi warTmeva aravis SeuZlia. mxedvelobaSi maqvs pasternakis romani `eqimi Jivago~, romelic Seqmnilia, rogorc romani-Tvalis axela, oRond naklebad warmatebulia, vidre prustis romani, magram esec TviTgamorkvevis romania. hoda, iq aris aseTi magiuri Sexvedrebi. ai, sadRac, romeliRac sadgurSi erTmaneTisTvis Seqmnili adamianebi urTierTs xvdebian, magram ver cnoben erTmaneTs. TiTqos bedisweriT erTmaneTs ekuTvnian, magram am Sexvedrisas erTmaneTs gverdiT Cauvlian. Sexvedram, TiTqosda niSaniviT gaielva rkinigzis sadgurze, matarebelma Semdeg guguniT gaiara aTasobiT kilometri da aTobiT weliwadi da sadRac es Sexvedra isev gadaikveTeba maTsave sxva SexvedrasTan, rodesac isini erTmaneTs icnoben da erTmaneTs exsnebian. erTmaneTisgan gamijnu33 lia gzebis gadakveTis Tu gadaukveTelobis mdgomareoba da sarkeSi mzeraTa raRac TamaSi, romlebic erTmaneTs erT wertilSi xvdeba an ar xvdeba. naTeli rom iyos, razec vsaubrob, citatas wagikiTxavT. maSasadame _ prustis romanis erT-erTi gadamwyveti scena, Sinagani sulieri RerZi, romelzec asxmulia sxva epizodebi. aRqmis gamartivebis mizniT, odnav gansxvavebulad, ufro zedapirulad, agiwerT viTarebas, romelzec vsaubrobdi. ai, vTqvaT, ar miweria Cemi cxovrebidan swored raRac iseTis gageba, rac am cxovrebis nawilia da unda mcodnoda, magram icis man, visac saerTod ar sWirdeba amis codna. vTqvaT, aseTi viTarebaa prustTan _ mzerebi iqac gadaikveTeba (warmoidgineT, rom yvelani cas vuyurebT da mzeraTa gadakveTaSi, gadakveTis bolo wertilSi Cndeba an ar Cndeba raRac figurebi, saxeebi, movlenebi, codna; es yvelaferi, figurebi, saxeebi da zogjer saxeebis nacvlad Crdilebia), – ori personaJi: marseli, anu romanis gmiri, da markiz sen-lu _ marselis axalgazrdobis megobari, misTvis mimzidveli pirovneba, rogorc aristokratizmis gansaxiereba. (aristokratia SemTxveviT rodi izidavda TviTon prustsac da romanis gmirsac. da es ara raRac snobizmis gamo, aramed imitom, rom aristokratia, ase vTqvaT, yovelive dasrulebulis, Semdgaris simbolo an realuri materialuri yofierebaa. da ai, im srulyofil gansaxierebaTa saxiT, romlebic Sedga, _ adamianebi, romelTac istoriaSi raRac gaakeTes da sakuTari simamaciT saxeli daimkvidres. ra Tqma unda, am saxelma SemdgomSi, SeiZleba, mniSvneloba dakargos. magram amis winaswar gamocnobac saWiroa.) maSasadame – sen-lu da marseli. ise xdeba, rom marselma raRac icis sen-lus Seyvarebulis Sesaxeb, anu bedma mas arguna imis codna, rac swored sen-lus sWirdeba, xolo marselisTvis sulerTia, – bedisweris SemTxveviTobis wyalobiT, is sen-lus Seyvarebuls saroskipoSi xvdeba, sadac am qalis daufleba SeeZlo oc frankad, sanam sen-lus Seuyvardeboda da a.S. Sesabamisad, marselma icis, rogoria is. qals raxili hqvia da Tan romanSi mas zedmeti saxeli aqvs. asakis mixedviT Tqvens asaks ar emTxveva; `asaki~ imitom vaxsene, rom aris melodiebi, romlebic talRebiviT arseboben. aris wlebi, roca 34 romeliRac melodia iyo popularuli da is gamudmebiT ismis radioSi Tu sxvagan da am talRam SeiZleba aTwleulebi moicvas, Semdeg kidev aTwleulebi raRac axali melodia Cndeba. maxsovs, Cems dros, saubedurod Tu sabednierod, ar arsebobda tranzistorebi, aramed iyo reproduqtoris Savi TefSi da iqidan xSirad ismoda aria alevis operidan `ebraeli qali~ _ `raxil, Seni Tavi zeciurma gangebam marguna~ (frangulad _ `Rachel quand du Seigneur~). gogonas metsaxeli, romelic saroskipoSi sxeuliT vaWrobda, iyo `raxil, Seni Tavi zeciurma gangebam marguna~. marsels ki Tavisi megobrisgan _ sen-lusgan, gagonili hqonda romeliRac RvTaebrivi qalis Sesaxeb, romelic Tavisi inteleqtualuri, zneobrivi da fizikuri TvisebebiT, ubralod, dedofalia. da ai, quCaSi erTmaneTs icnoben da uceb marseli xedavs swored im raxils... `zeciur gangebas~ da swored is aris sen-lus Seyvarebuli da misTvisve `dedamiwis gulisguli~. Tavisi zneobrivi, fizikuri da inteleqtualuri RirsebebiT _ dedofalia. da prusti wers: `eWvgareSea (gmiri uyurebs raxils, mis saxes da SeniSnavs), es swored is gamxdari da viwro saxe iyo, romelic vnaxeT robermac (ase erqva sen-lus) da mec. magram Cven masTan (am saxesTan _ Cveni naazrevi TiTqosda raRac gza aris, an Cveni mzerac _ gza aris am zecisken, sadac mzerebi erTmaneTs gadakveTs) sapirispiro gzebiT mivediT (Cvens suls aqvs gzebi, romliTac davdivarT), romlebic arasdros daukavSirdeba erTmaneTs~.16 maSasadame, kidev erTi saxe. upirvelesad, arsebobs gzebi, meorec, SeukavSirebeli gzebi. da Cven verasodes davinaxavT erTsa da imave saxes. im gagebiT, rom mxareebia gansxvavebuli, – anu ara fizikurad gansxvavebuli mxridan, imitom, rom fizikurad, rogorc prusti ambobs, es erTi da igive gamxdari da viwro saxea. fizikurad is erTia, masTan mimavali gzebia gansxvavebuli. anu Cveni sulis mimarTulebebs xSirad, ubralod, SemTxveviTi Sexvedrebi ganapirobebs. prusts bedma SemTxveviT arguna misTvis usargeblo codna, – imitom, rom es 16 C.G. – gv. 159. 35 qali mis cxovrebaSi ar arsebobs, is, ubralod, qalia, romlis Canacvlebac nebismieri qaliT SeiZleba. maTi gzebi gadaikveTa saroskipoSi, sen-lum ki raxili pirvelad Teatris scenaze naxa. sen-lu parterSi ijda da raxils, romelic man pirvelad dainaxa scenaze, saxeze im keTilSobilur grZnobebze diadi ocnebis Suqi efineboda, romlebsac gamoxatavs xelovneba; yvelaferi, rasac xelovneba asvams daRs _ kerZod, ras? – rols, da am SuqSi, am rolis aTinaTSi mis winaSe idga realuri qali. sen-lusTvis amosavali wertili, SemTxveviTobis wyalobiT, sxva ram iyo. anu romeliRac gzis sawyisi wertili gansxvavebuli gaxldaT. sen-lus mzera romeliRac wertilisken iyo mimarTuli, romelzec proecirebuli gaxldaT ara qalis realuri Tvisebebi, aramed xelovnebis Tvisebebi, an Cvens diad miswrafebaTa Tvisebebi. yvelaferi diadi, amaRlebuli, mSvenieri da a.S. (romanSi sxva adgilas prusti isev saubrobs Sexvedrebis gadakveTaze, romlebsac fizikuri gzis Tu fizikuri drois mravali kilometri aSorebs17.) erTi sityviT, sen-lum TeatrSi raxili naxa da moeCvena, rom is iyo wertili, romelzec proecirebulia maRali SegrZnebebi, romlebsac CvenSi xelovneba aRZravs, da isini sen-luSi ukve mSvenieri qalis saxed irekleboda; Sesvenebis dros, kulisebs miRma, is warudgines raxils, magram man sruliad uemocio, gadarecxili saxe dainaxa (vinaidan kulisebs miRma iyo da ara scenaze), `magram sxva droisTvis gadado imis garkveva, Tu rogoria raxili sinamdvileSi~.18 ra iyo es _ carieli saxe gadarecxili nakvTebiT Tu mSveniereba, romelsac is warmodgenis dros xedavda. sagangebod movixme es pasaJi da prustis kvalad, gamoviyene sityvebi – sxva droisTvis gadado imis garkveva, Tu rogoria raxili sinamdvileSi, – sityvaSi `gadado~ prustis mTeli filosofiaa Cadebuli. maSasadame _ sibrmavis mdgomareoba, anu is mdgomareoba, rom aris raRac, rac unda vicodeT da ar viciT; raRac, rasac vxvdebiT da Cven gvekuTvnis, magram ver vacnobierebT. kidev erT saxes, msof17 18 ix.: Ibid. gv. 176. ix.: Ibid. gv. 175. 36 lio literaturidan, rom zustad ganewyoT am mdgomareobisTvis. mogexsenebaT, arcodnis da sibrmavis mdgomareobis erTerTi antikuri gansaxierebaa tragedia `oidipos mefe~. oidiposi xom wevs qalTan, romelic sinamdvileSi dedamisia. da gzad, SemTxveviTi Cxubis dros klavs gamvlels, romelic sinamdvileSi ubralo gamvleli ki ara, mamamisia. es misi cxovrebis nawilebia, raime umniSvnelo sagnebi ki ara, misi cxovrebis nawilebi – mama da dedaa. is maT gadakveTs, magram ver cnobs. dedamisSi is xedavs qals, cols, mamamisSi ki gamvlels, romelmac gaanawyena. ai, sinamdvileSi ras eTmoba prustis romanis mTeli gverdebi. vimeoreb, rom sibrmave Cvens SesaZleblobebze ar aris damokidebuli. aq sityva `sibrmave~ ar gulisxmobs imas, gonierebi varT Tu ugunurebi. vTqvaT berZnebi xom ar msjelobdnen imaze, oidipos mefe – gonieria Tu ugunuri. is ugunurebis gamo ki ver xedavs Tavis meuRleSi dedas. yvela es problema Cveni sazrianobis problemebs miRmaa. ai, ra unda gavigoT. sazrianobasTan, gonierebasTan Tu ugunurebasTan amas araviTari kavSiri ar aqvs. magram erT rames ukavSirdeba. rogorc vTqvi, sakiTxis garkveva gadavde, da imasac vityvi: am yvelafers araviTari saerTo ar aqvs gonierebasTan an ugunurebasTan, aramed Sromas ukavSirdeba. es meore sityva ukavSirdeba `gadadebis~ gagebas. maSasadame, prustiseuli samyaro, an sibrmavis samyaro, iseTi samyaroa, romelSic, Tuki wamiT raime STabeWdileba gagviCnda – iseve rogorc sen-lus, rodesac man moulodnelad gadarecxili da uemocio saxe dainaxa, – ai, roca gveqmneba raRac STabeWdileba – arafris gadadeba ar SeiZleba. STabeWdilebis wami aris Cvendami momarTuli wami, romelic mogviwodebs _ `imuSave~, nu gadadeb. zemoT vambobdi, rom im imediT gadavdebT yvelafers, rom xval sxvagvarad iqneba, movicadoT, mogvardeba. aseve, sizarmaciTac gadavdebT xolme. sizarmace, xSir SemTxvevaSi, aseve, yvelafris ise danaxvis SiSiTaa ganpirobebuli, rogorc sinamdvileSia. anu sizarmacis mizezi fsiqologiuri ar aris, Tumca, sizarmace da imedi fsiqologiuri meqanizmebia, magram maTi struqtura (maT mizezebic aqvs) fsiqologiuri ar aris. 37 patara epizodi, romelic prusts gadaxda, prustis Secdomis epizodi19. amis saSualebiT ganvmartav, ras niSnavs `muSaoba~. es aris raRac unikaluri, romlis gakeTebac mxolod Cven SegviZlia. upirvelesad, codnis gadacema SeuZlebelia (marsels ar SeuZlia, rom sen-lus raxilis Sesaxeb Tavisi codna gadasces), codnaTa Sejamebac SeuZlebelia. sen-lu ver gamdidrdeba im codniT, romelic aqvs marsels da sakuTar codnas ver daumatebs marselisas. maTi SekavSireba SeuZlebelia. es erTi. meorec – drois xelidan gaSveba ar SeiZleba. saWiroa wamis gamoyeneba, swored wamieri STabeWdilebis SigniT muSaoba. da ai, anegdotic, romlis moyolac mindoda, anegdoti saxarebidan. prusti orjer – romanis ZiriTadi ideis ganmartebisas, meored ki megobrisadmi – JorJ de lorisisadmi miweril werilSi, – sagulisxmo Secdomas uSvebs, rodesac kanonikur teqsts moixmobs, romelic, wesiT, zepirad unda scodnoda (zepirad man bevri teqsti icoda, SesaniSnavi mexsiereba hqonda), amitomac Secdoma aq mexsierebis naklebobiT ki ar aris ganpirobebuli, aramed imiT, rom Secdomam TviTonve gamoxata sulis garkveuli Sinagani Jini, tipuri Secdoma (an, rogorc fsiqoanalitikosebi amboben, `simptomuri~, araSemTxveviTi, anu iseTi Secdoma, romlis wyalobiTac raRacis gageba SesaZlebelia, Tuki Secdomad ganvixilavT). prusti moixmobs sityvebs ioanes saxarebidan, romlebic axla CvenTvis TavisTavad mniSvnelovania, Secdomis miuxedavad: „kidev mcire xans aris Tqvens Soris naTeli. iareT, sanam naTeli gaqvT, raTa bnelma ar mogicvaT“ (ioane, 12:35). aq naTqvamia, rom WeSmaritebas aqvs Tavis gamovlenis iseTi Tviseba an iseTi kanoni, rom mxolod elvis saxiT Cndeba (WeSmaritebis gamovlena _ magaliTad SeuZlebelia, WeSmariteba mzesaviT mTeli dRe anaTebdes). erTi sityviT, sanam is arsebobs, – iareT, naTqvamia saxarebaSi. me ase vityodi – Cvens problemebTan axlos rom iyos da saxarebiseuli teqstic rom ganvmartoT – gainZeriT an amoZravdiT, sanam gaielva sinaTlem. es `koreqtireba~ Cemi mxridan SemTxveviTi rodia, Tumca, amgvari teqste19 ix.: S.B. – p. 219; lettre à Georges de Lauris (Claude Mauriac. Proust. 1953, gv. 127). 38 bis koreqtirebas azri ar aqvs. prusti ki orive SemTxvevaSi uneblieT, aracnobierad moixmobs teqsts SecdomiT. kidev cota xniT iqneba sinaTle TqvenTan, sanam anaTebs _ imuSaveT. Travaillez – wers is. uneblie Secdomaa, aratipuri, vinaidan saubaria Sromis droze, romlis niSania wami, wamis wili. sxva sityvebiT rom vTqvaT, WeSmaritebis sivrcis gafarToeba mxolod Sromis gziTaa SesaZlebeli, TavisTavad ki is – wamia da Tuki xelidan gauSvi... morCa _ qaosi da ngreva daiwyeba, aRaraferi ganmeordeba – da samyaro aryofnaSi gadava; maT Soris jojoxeTis usasrulo ganmeorebaSi. es iqneba Seni gaurkveveli, dausrulebeli, mankieri mdgomareoba, is usasrulod ganmeordeba da verasodes miiReb gamocdilebas, amave dros imitomac, rom yovel jerze xelidan uSvebdi wams – ar yovndebodi SromaSi. modiT, amas pirobiTad cxovrebiseuli Sroma vuwodoT, romelic elvis niSniTaa gamoxatuli. marTlac, jer kidev heraklite ambobda, rom samyaros marTavs elva.20 da kidev, ukanaskneli fraza. frang poets – sen-Jon perss aqvs aseTi konstruqcia, romelic, ra Tqma unda, paradoqsuli mogeCvenebaT, magram gamoxatavs imas, razec vsaubrobdiT. erT Tavis leqsSi poeti iyenebs sityvaTSeTanxmebas: elvis sintaqsi.21 gansazRvrebis Tanaxmad, elvas ar SeiZleba gaaCndes sintaqsi, _ mas, rac wamis wils moicavs, SeuZlebelia hqondes sintaqsi, romelsac sivrce sWirdeba. da mainc, poetma es gamoTqma gamoiyena: elvis sintaqsi. 20 `yovelives marTavs maradiuli cecxli, yvela da yovelive cecxliT ganisjeba da masSi dainTqmeba, odes is umal Tavs daesxmeba~. (Фрагменты ранних греческих философов. М., 1989. gv. 239). 21 Saint John Perse _ Exil, 1942 (Poètes français XIX-XX siecles. M., Progres, 1982. gv. 481). 39 leqcia 2 SegaxsenebT, rom teqsti, romelsac varCevT, – rogorc giTxariT, survilebis da motivis, adamianuri arsis TviTformirebis, grZnobebis aRzrdis romania. mogexsenebaT, rom evropul literaturaSi (da ara mxolod evropul literaturaSi) arsebobs romanis aseTi tradiciuli forma – goeTes romani `verTeri~ an floberis romani, romelsac aseve ewodeba: `grZnobebis aRzrda~ (an mgrZnobelobis). Tanamedrove teqstisTvis ufro gasagebi eniT rom vTqvaT, termin `grZnobebis aRzrdis romans~ ar gamoviyeneb, radganac es termini raRac Zalian pedagogiurad JRers, xolo is, rasac Cven vakeTebT, Zalian Sorsaa pedagogikisa da literaturaTmcodneobisganac. am romans gzis romans an gaTavisuflebis romans vuwodeb, rom Tqvens gonebasa da sulSi arsebul tradiciebTan asociacia aRvZra. vTqvaT, religiur tradiciasTan, sadac gvxvdeba termini `xsna~, an `gaTavisufleba~. sityva `gzas~ ara mxolod cxovrebis yoveldRiuri gzis mniSvneloba aqvs – xsnis gza. an, gnebavT, gamosyidvis gza. da rac ufro met wmindad wodebul teqstebSi arsebul tradiciul termins SeusabamebT mas, miT ufro male SegimsubuqebT imis gaTavisebis samuSaos, razec mogiTxrobT. es, ra Tqma unda, mxolod asociaciebi, metaforebi iqneba, magram isini gamogvadgeba imis gasagebad, razec iqneba saubari. maS ase _ sakuTar TavTan misvla. an, SeiZleba, enis SesaZleblobebi gavaTamaSoT da ase vTqvaT: cxovrebis imgvari gza, romlis Sedegadac adamiani sakuTar TavTan midis da sakuTari Tavis realizebas axdens. prustisTvis mTavari mamoZravebeli motivi, paTosi da swrafva iyo is, rac SegviZlia movaTavsoT sityvebSi – `sakuTari Tavis realizeba~. sakuTari Tavis realizeba sakuTari survilebis mTeli mraval40 ferovnebiT, romlebic ki gagaCnia, magram araferi ici maT Sesaxeb, maTi buneba SenTvis gaugebaria. arada, SeuZlebelia imis realizeba, risi bunebac gaugebaria. Tuki ver gaigeb sakuTar survilebs, sakuTari Tavis realizacias ver SeZleb. amitomac prustisTvis, da, albaT, nebismieri adamianisTvis, sityva `sakuTari Tavis realizeba~ emTxveva sityvebs `imis gageba, ra xar sinamdvileSi da rogoria Seni namdvili mdgomareoba~. leqciaSi folkneri ukve vaxsene, romelic ambobda, rom adamianis yvelaze didi tragedia isaa, roca man ar icis, vin aris da ra adgili ukavia. isic mogexsenebaT, rom folkners teqstis metistmetad garTulebuli forma daWirda, rom gansxvavebul droiT plastebSi im SegrZnebebis da mdgomareobebis namdvili mniSvneloba aRedgina, romlebsac adamiani axla, amwuTas ganicdis. magram isini Tavisi bunebiT, Tavisi azriT, Tavisi mniSvnelobiT gaugebaria, Tuki maT ar gardaqmni rekonstruirebul plastebad da Zirebad, romlebic Sengan Zalian Sors midis. pol valeri ambobda: `Cemi grZnobebi Cemamde Soridan modian~1. an: Cemi mdgomareobebi Cemamde Zalian Sori gzidan modian. saerTod, adamiani Soreuli perspeqtivis mqone arsebaa. is, rasac is ganicdis axla, aq da is, rac mas TviTkmari eCveneba, magaliTad, meCveneba, rom bloknots vxedav, maSasadame, es aris aqti, romlis miRma wasvla saWiro ar aris, is sakuTar Tavs TviTonve amowuravs – gasagebad gadmovcem? – is TviTkmaria. ase meCveneba. sinamdvileSi ki isic, rom axla bloknots vxedav, Cemi axlandeli mdgomareobis msgavsad, amwuTas Soridan modis. rom Sevajamo, gaixseneT magaliTi, romelic movixme: sen-lu raxils iseve uyurebs, rogorc me vuyureb am bloknots. magram is, rogorc sen-lu xedavs raxils, momdinareobs ara am viTarebidan, Tu ras xedavs axla, aramed Soridan modis masTan. maT Soris ocnebebis, diadi zmanebebis samyarodan, romlebic TavianT Suqs fenen raxilis TavisTavad cariel saxes da am aTinaTSi mas eCveneba, rom raRac TviTkmars uyurebs; realur raxils xedavs, romelic TiTqos im Tvisebebis matarebelia, romlebsac sen-lu xedavs da is mSve1 Valéry, Paul. Euvres. «Bibliothèque de la Pléiade». T. II. Paris, 1960. gv. 1514. 41 nier qals xedavs. maSasadame, sen-lu – raxilis dasanaxad Tavisi siSoridan modis, marseli ki, romelic raxils uyurebs, isic Tavisi, sxva siSoridan modis. da am `siSoreSi~ ocfrankian meZavs xedavs – im saxis nacvlad, raSic sen-lu RvTaebriv qals – `samyaros centrs~ Wvrets. ase rom, vimeoreb – rogorc aRmoCnda, martivi ar aris imis cnoba, rasac vxedavT. amitomac, roca vambob: prustiseuli mania sakuTari Tavis realizebaa-meTqi, prustTan is TiTqmis igiveobrivia meore frazis, romelic aseve Zalian xSirad meordeba mTeli romanis manZilze, da ucbad ver CawvdebiT, ratom SeiZleba, rom es frazebi igiveobrivi iyos. axlave warmovTqvam am frazas. ese igi, pirvelia: sakuTari Tavis realizeba. meore fraza aseTia, daaxloebiT ase JRers (prusti mas sxvadasxva konteqstSi imeorebs, magram mniSvneloba yovelTvis daaxloebiT erTi da igivea): mwerlis movaleoba, amave formuliT rom vTqvaT, STabeWdilebis realizebaa2. ra kavSiri SeiZleba iyos `sakuTari Tavis realizaciasa~ (romelsac saerTo mniSvnelobas vaniWebT (vTqvaT, adamianad formireba, zrdasrulad gaxdoma da a.S.) da `STabeWdilebis realizacias~ Soris? isini emTxveva imaSi, rasac sinamdviles vuwodeb. prusti ambobda, rom erTaderTi namdvili filosofia aris is, romelic mdgomareobs `imis aRdgenasa da gamocnobaSi, rac sinamdvileSia~.3 anu filosofia garkveuli swavleba an swavluli wignieri saqmianoba ki ar aris, aramed Cveni cxovrebis nawilia, vinaidan, Tuki imis dadgenis Cveneul unars, rac sinamdvileSia (maT Soris Cvens grZnobebSi), filosofia ewodeba, maSin, Sesabamisad, filosofia aris imis elementic, rogori iqneba Cveni grZnobebi an mdgomareoba mas Semdeg, rac davadgineT, sinamdvileSi ras niSnavs isini. sakuTari Tavis realizeba _ STabeWdilebis realizeba. vTqvaT, prustis da Cveni TvalsazrisiTac, – am sityvebs mudmivad SevaTavseb, vinaidan Cemi amocanaa vaCveno, rom, rasac prusti ambobs, imis Tqma Cvenc SegveZlo, rom davfiqrebuliyaviT. ubralod, is cota adre da2 3 T.R. – gv. 890, gv. 1514. S.B. – gv. 309. 42 fiqrda da mTeli wigni dawera, Cven ki cota mogvianebiT vfiqrobT. magram am sulieri instrumentis gamoyeneba SegviZlia, raTa am optikuri instrumentis saSualebiT sakuTar sulSi da sakuTar gamocdilebaSi CavixedoT. maSasadame, senlum, romelsac raxilis Sesaxeb STabeWdileba hqonda, prustis azriT, ver SeZlo STabeWdilebis realizeba. ar axsna is, amave dros arc im SoreulSi gadavida, saidanac raxili Cans ise, rogorc Cans, anu – rogorc amqveynad umSvenieresi qali. STabeWdilebis arrealizebiT man sakuTar grZnobebSi sakuTari Tavis realizebac ver SeZlo. da rad iqca is? sruliad SemTxveviTi viTarebis marionetad. sakuTari mdgomareobis monad. nebismieri filosofia ki, iseve rogorc nebismieri azri, Tavisufali adamianis saqmea. maT Soris moCvenebebisgan Tavisufalisac, romlebic sakuTari sulidanve momdinareobs. amitomac filosofosebi Tvlian, rom adamiani, adamianuri arseba Tavisufalia, am sityvis absoluturi mniSvnelobiT. ratom? imitom, rom, Tuki is raimezea damokidebuli an monaa, mxolod sakuTari moCvenebebis monaa, romlebic sakuTari sulidanve momdinareobs. mas garemo ki ar aqcevs monad – garemosTan mimarTebiT adamiani absoluturad Tavisufalia, – misi monobis Zirebi TviT misive arsebis siRrmeSia. sen-lus monobis Zirebi (am SemTxvevaSi monoba igivea, rac sakuTari Tavis realizaciis SeuZlebloba) sakuTari STabeWdilebis realizebis, imis garkvevis uunarobidan momdinareobs, rasac sinamdvileSi grZnobs. SeiZleba Tu ara mis mier gancdili grZnoba raxilis Tvisebebs mivaweroT – rom is aseTia absoluturi gagebiT, rom Tavisi RirsebebiT SeuZlebelia sakuTari Tavis mimarT siyvaruli ar gamoiwvios, Tu ar aris aseTi. prustis mTeli filosofia imis dasabuTebas iTvaliswinebs, rom aseTi ram SeuZlebelia. ar arsebobs adamianuri Tvisebebi, romlidanac gamomdinareobs Cveni maTdami (am adamianebisadmi) damokidebuleba. nebismieri qalis, rogorc siyvarulis obieqtis, Canacvleba xom minimum aTasobiT sxva qaliT SeiZleba. da rom migaxvedroT, ras vgulisxmob, aristoteles erT frazas SegaxsenebT. Tavis droze, man Zalian kargad Tqva, rom mizezi, ris gamoc gviyvars, gacilebiT ufro mniSvnelovania, vidre siyva43 rulis obieqti. is gulisxmobda, rom, roca adamiani gviyvars, sinamdvileSi raRac sxva gviyvars, romelic TvisebebiT am adamians ar emTxveva. Sesabamisad, piriqiT: im adamianis TvisebaTagan, romelic gviyvars, Cveni mdgomareoba ar gamomdinareobs. es mdgomareoba misgan ar momdinareobs. es rom sxvagvarad yofiliyo, samyaro sruliad gaugebari iqneboda. cxadia, araviTari logika ar aris imaSi (rom davfiqrdeT), rom Tuki romeliRac adamian A-s B-s Tvisebebi aqvs, amitom me _ C-s mis mimarT siyvaruli unda mamoZravebdes. mxolod imitom, rom SemiZlia miyvardes adamiani A da Tqven ar giyvarT is, Tumca, mas igive Tvisebebi aqvs, da a.S. maSasadame, isev vimeoreb, sxva kuTxiT ganvmartav sityva `realizacias~. sakuTari Tavis realizacia, an _ sakuTar TavTan miaxloeba. marTlac, es yvelaferi SegviZlia CamovayaliboT sxva, aseve Zalian saintereso sakiTxis gaTvaliswinebiT, romelic, SesaZloa, banaluri mogeCvenoT. sakiTxi amgvaria: prustis romanis mTeli Tema gulisxmobs imis dadgenas, Tu rogor vyalibdebiT da vyalibdebiT Tu ara saerTod. anu vxdebiT Tu ara, saerTod, zrdasrulebi, mamakacebi. aq, rogorc Cans, qalTa sazogadoeba Warbobs, magram amaswinaT ukve gamoviyene termini `mamakaci~ adamianur simamacesTan mimarTebiT da Tavs uflebas mivcem, kvlavac gamoviyeno. prustisTvis, rogorc ukve vTqvi, mTavari problema aris – zrda, mamakacad gaxdoma. da es sakiTxi iqamde dadis, ganawyenebuli varT Tu ara samyaroze. vinaidan, ras niSnavs, rom ar iyo zrdasruli, mamakaci? CaTvalo, rom samyaros `centri~ Cven varT da is imisTvisaa Seqmnili, rom an gagvanawyenos an Tavze xeli gadagvisvas. mSvenivrad mogexsenebaT, rom bavSvTa fsiqologia swored am egocentrizms gulisxmobs, rodesac bavSvi sakuTar Tavs samyaros centrad warmoidgens im gagebiT, rom yvelaferi, rac samyaroSi xdeba, imisTvis xdeba, rom an siamovneba mianiWos mas, an gaanawyenos. da yvela movlenas misTvis, ase vTqvaT, niSnuri buneba aqvs, masTan damokidebulebaSi yvelaferi raRacas niSnavs. amitomac vambobT (Tumca es tavtologiaa): bavSvi infantiluria. bavSvi aris bavSvi. magram rodesac saqme zrdasruls exeba? irgvliv mimoixedeT da dainaxavT sa44 zogadoebas, mdgomareobas _ me vityodi... asakgadacilebul debilebs, romlebic bavSvobis asakSi CarCnen da mTel garemomcvel samyaros ise aRiqvamen, TiTqos masSi raRac maTTan mimarTebiT xdeba da ara – TavisTavad. bavSvis TvalsazrisiT, yvavilic ki samyaroSi TavisTavad ar izrdeba _ rogorc cxovrebis avtonomiuri movlena. an _ irgvliv bnela da demonebi fuTfuTeben, romlebic maT naTel kunZuls alyaSi aqceven, – konspiraciebi, SeTqmulebebi, maT mimarT garkveuli Canafiqrebi. Camoyalibebis, zrdasrulobis pirveli filosofiuri aqti ki Semdegs gulisxmobs _ marTlac, axla gamaxsenda fraza, romelic Tavis droze ludvig vitgenStainma Tqva: samyaros Cvens mimarT araviTari ganzraxva ar gaaCnia. es zrdasrulis Tvalsazrisia. magram zrdasrulebic SeiZleba bavSvebiviT iqceodnen – gaixseneT, rom sparseTis erTma mefem, romelsac saberZneTis dapyroba surda, flotilia gaagzavna saberZneTSi, am dros zRva aRelda da mTeli misi flotilia daiRupa. da man zRvis garozgva brZana. sasacilo aqtia. axla sakuTar Tavze dafiqrdiT, ramdenjer vrozgavT zRvas an samyaros, imitom, rom gveCveneba, samyaros Cvens mimarT garkveuli gadawyvetilebebi hqonda – iseve, rogorc zRvas qserqsesTan mimarTebiT. swored am „Camoyalibeba-arCamoyalibebis“ Temas mogvianebiT davinaxavT arsebiT detalebSi – vTqvaT, prustis teqstidan patara scena, romelic TiTqosda sruliad, rogorc frangebi ityodnen – anodin, uferuli, azrs moklebulia da ver vxedavT, arada, saWiroa vxedavdeT, Tundac imitom, rom prustma swored amitom dawera es teqsti. scena otelSi: biWi, romelic mieCvia, rom mudmivad Sin iyo, dedis kalTas amofarebuli, aRmoCndeba otelSi da daZinebas ver axerxebs, imitom, rom yvela nivTi – karada, sawoli, fanjara – misken moiweven, TavianTi iq yofniT suls uxuTaven mas, es nivTebi cocxal arsebebad da misdami mtrulad ganwyobilad warmoudgeba. da amis miRma mTeli filosofiaa, me ki or punqts gamovyof. pirveli, risi Tqmac minda: saqme gvaqvs iseT adamianTan, romelmac fiqriT iSroma, xolo gadmotanili teqsti – fiqris istoriaa da, amave dros, SesaniSnavi, mSvenieri franguli tradiciaa. Tavis droze kidev erTma didma filosofosma, saxelad 45 dekartma, dawera traqtati „msjeloba meTodis Sesaxeb“, naSroms aseve ewodeba, magram is iwereboda (da dekarti TviTonve ambobda amaze), rogorc „Cemi fiqris istoria“.4 an, gnebavT, grZnobebis aRzrdis istoria. an romani „grZnobebis aRzrda“ – sakuTari Tavis realizaciis, gzis gavlis romani, romelic cocxali gamocdilebis saxiTaa Cawerili. mocemul SemTxvevaSi – fiqris cocxali gamocdileba. esaa STabeWdilebis realizebac. prustisTvis es imas niSnavs, rom STabeWdilebis aRwera mizanSewonilia, Tuki mas iReb, rogorc raime dafaruli da siRrmiseuli kanonis niSans, romelic am STabeWdilebis miRmaa. maT Soris, prustis TvalsazrisiT, es isic aris, Tu rogor vaxdenT sakuTari Tavis realizebas. magaliTad, garkveul uxerxulobas vgrZnob oTaxSi da, Tuki bavSvi var, rasakvirvelia, vTvli, rom karadaa cudi da uxerxulobis mizezi isaa. prusti ki, romelsac Camoyalibeba unda, Camoyalibebis marTebul gzas poulobs: rogors? mocemuli mdgomareoba miiRos ara rogorc uxerxuloba, gamaRizianebeli faqtori, romelsac advilad mivawerT obieqtis Tvisebebs. isevea, rogorc siyvarulSi – SemiZlia cud karadas mivawero is, rom im oTaxSi ver viZineb, sadac is dgas, – iseve, rogorc siyvarulis obieqti qalis Tvisebebs SemiZlia mivawero is, rom miyvars. erTi da igive mdgomareobaa. ufro metic, faqtobrivad, imiT, rac vTqvi, literaturis amocana Camovayalibe. prustisTvis mosawyeni iqneboda im SegrZnebebis, rogorc literaturuli Sromis aRwera, romlebsac Cven ganvicdiT, mdgomareoba, romelSic vimyofebiT, Tuki am aRweras ar eqneboda amocana, romelic cxovrebis mowesrigebis amocanas daemTxveoda, Tuki ar visaxav amocanas, davadgino imis dafaruli mniSvneloba, rasac vgrZnob, an kanoni, romelic prustTan drois da imis bunebis gagebas, amoxsnas ukavSirdeba, rasac cxovrebiseuli Sroma vuwode. da meore – rac kanonis Temas ukavSirdeba: Tuki arsebobs STabeWdileba (romlis realizebac Cvenzea), maSin STabeWdilebis realizacia faruli kanonis (da Descartes. Euvres et Lettres. «Bibliothèque de la Plèiade». Paris, 1953. Discours de la méthode. gv. 126 – 127. 4 46 is yovelTvis farulia) dadgenas niSnavs. zustad iseve, rogorc imis miRma, rac gvizidavs adamianSi da siyvaruli ewodeba, garkveuli kanoni imaleba. imis miRmac, rac karadasaviT gvadgas Tavs, garkveuli kanoni imaleba da maSin am aRwerasac azri aqvs. anu is sainteresoa, rogorc literaturuli aRwerac da rogorc gzis gavlis elementic. xsna an gaTavisufleba. mogexsenebaT, rom, Tuki adamiani ase Zlier aris damokidebuli karadaze, maSin, ra Tqma unda, is ar aris Tavisufali. arada, cudi ar aris, roca adamiani Tavisufalia. maSasadame, prustTan jiutad meordeba, mxolod terminebze rom visaubroT, sityva „kanoni“ (am sityvas aTeulobiT variaciaSi SexvdebiT), is sxva poetebsa da mwerlebze msjelobisasac ki mxolod am TemiT interesdeboda. kanoni – ramdenad aRmoaCina sxvam fsiqologiuri cxovrebis romelime kanoni. vTqvaT, nervalis Sesaxeb ambobda (Jerar de nervali – me–19 saukunis romantikosi poeti, prusts Zalian uyvarda es poeti, bodlerTan erTad); „..SemiZlia davasaxelo, sul mcire, eqvsi kanoni, romlebic nervalma daadgina“.5 „kanonebSi“ prusti, rasakvirvelia, dafarul mniSvnelobas an imis farul meqanizms gulisxmobda, romelsac zedapirze, garegnulad ganvicdi siyvarulis, gaRizianebis, aRfrTovanebis, sixarulis da a.S. saxiT. amave dros, sixaruls azri aqvs mxolod maSin – ratom mixaria? – roca SemiZlia, rom mis miRma raime dafaruli azri davinaxo, davadgino. da meore, rac aseve xSirad meordeba da ucnauri mogeCvenebaT, es gaxlavT Tema an sityva „teleskopi“ (marTlac, is, risi Tqmac minda, prustis teqstis wakiTxvasTan dakavSirebiT, TqvenTvisac SesaniSnavi winaswari Setyobineba iqneba. yovelTvis dasrulebulad vvaraudob imas, risi Semdgarad cnobis garantiac TiTqmis ar arsebobs, imitom, rom, marTalia teqstis ori mesamedis rusuli Targmani gvaqvs, TqvenTvis mainc ar aris xelmisawvdomi, vinaidan wignis maRaziaSi mas ver iyidiT.) maS ase, kidev erTi winaswari gafrTxileba. romanis gamosvlis dRidan dRemde grZeldeba tradicia, romlis Tanaxmadac prusts detalebis ostatad ga5 S.B. – gv. 239. 47 nixilaven. magaliTad, Tuki is raimes grZnobs, ese igi, is detalurad aRwers mas, imdenad, rom zogjer es SeiZleba mosawyeni mogeCvenoT. TvalTaxedvis rogorRac gansakuTrebuli wyoba, romlis wyalobiTac umciresi detalebis CaTvliT xedavs imas, rasac Cven msxvil planSi aRviqvamT. sabralo prusti mTeli cxovreba ebrZoda am aCrdils, romelic mis winaSe gaCnda da romelsac aseve, prusti ewodeboda. cocxali, namdvili prusti prustis aCrdils ebrZoda, romelic detalebis mwerali, wvrilmanebis, niuansebis da a.S. ostatia. is acxadebda: ras ambobT, araviTari detali ar mainteresebs. raime mxolod imdenad mitacebs, ramdenadac ama Tu im movlenis miRma garkveuli zogadi kanonia. metic, prustma swored am punqtSi moaxdina iseTi erTgvari revolucia, an dasva is6 problema, romelic me–20 saukunis literaturis stilistikis problemad rCeba dRemde. me mas aRweris uazro usasrulobis problemas vuwodebdi. saqme is gaxlavT, rom aRweras, TavisTavad, ar gaaCnia kriteriumebi, romlebic gvikarnaxebda, sad unda Segvewyvita aRwera. ama Tu im sagnis aRwera usasrulod SeiZleba. es gaxlavT aRweris usasrulobis fenomeni. da, ufro metic, yvela sagnis aRwera nebismieri saxiT SeiZleba. me–20 saukunis yvela literators simSvide daurRvia frazam, romelic me–19 da sxva saukuneebSi uwyinarad da TavisTavad misaRebad eCvenebodaT: „markizis asuli saxlidan naSuadRevis xuT saaTze gavida“. an saRamos xuT saaTze. – ratom xuT saaTze? ratom ara eqvs saaTze? an, vTqvaT, gmiri X saxlidan gavida da quCis marjvena mxares wavida (es aRweris magaliTia). ratom maincdamainc marjvena mxares? imave warmatebiT SeeZlo marcxena mxaresac wasuliyo. aqve imasac vityvi, rom rusul literaturaSi es Tema nabokovTan Cndeba. bevri misi teqsti agebulia iseTi literaturuli teqstis saxiT, romlis SigniTac TamaSdeba zogadad literaturuli teqstis agebis Taviseburebebi. is dascinis sxvebis weris maneras; es erTgvari teqstia kvadratSi, meore xarisxSi. teqsti teqstis Sesaxeb. mas marTlac ecineboda: kacma rom Tqvas, ratom unda 6 ix.: Ibid. gv. 640. 48 aRvwero, ra azri aqvs imis aRweras, rom tramvaim marcxnidan marjvniv Seuxvia, roca Tavisuflad SemiZlia davwero, ramdenadac es teqstia da ara realuri movlena, rom is marjvnidan marcxniv wavida, an: gmiri wavida ara marcxena mxares, aramed marjvena mxares. ra azri aqvs aseT aRwerebs? da, ufro metic, ra kriteriumebs atareben isini TavisTavSi, rom wertili davsva, rom aRwera amovwure? Tuki, vTqvaT, meaTe detali movixme, yovelTvis SemiZlia meTerTmetec davasaxelo da meaTes davumato, xolo meTerTmetes – meTormete da a.S. am yvelafers azri ar aqvs. marTlac, sakmaod saintereso sakiTxia, magram metismetad literaturaTmcodneobiTi, me ki egzistenciasTan axlos mdgomi, an egzistencialuri problemebi mainteresebs (mapatieT, specialuri filosofiuri terminis kidev erTi, iSviaTi gamoyenebis SemTxvevis gamo). davubrundebi, risi Tqmac mindoda. prusti aseT SemTxvevebSi ambobs: „me detalebs ki ar aRvwer, Cemi aRweris instrumenti aris ara mikroskopi, aramed teleskopi“.7 ki magram, ra aris teleskopi? teleskopi aris imis danaxvis saSualeba, rac sinamdvileSi didia, msxvilia, magram patara, erTi cida gveCveneba. magaliTad, teleskopSi vxedavT mzes, is xom monetisxela patara wre ar aris caze, aramed uzarmazari varskvlavia, mnaTobia. Cven ki mas mcires vxedavT. aseTive mcire gveCveneba... ai, vtrialeb sawolSi da ver viZineb otelSi, sadac sagnebi boroti ganzraxviT moemarTebian Cemken, maT TiTqmis mtruli adamianuri nakvTebi aqvT, _ es xom wvrilmania, anu mdgomareobis TvalsazrisiT, wvrilmania, magram misi aRwera SesaZlebelia, Tuki mas teleskopis saSualebiT uyureb: xedav dids iq, sadac sxvebi mcires xedaven. wvrilmans, sisuleles da aqve vityvi, rom, saerTod, es filosofiuri azrovnebis bunebas emTxveva. filosofiuri azrovneba, rogorc aseTi, imis danaxvas gulisxmobs, rasac sxvebi uyureben, magram mis miRma ufro didi ramis danaxvas cdiloben. amitomac, vTqvaT, prustismagvari literaturuli niWis msgavsad, filosofiis swavleba SeuZlebelia. ai, warmoidgineT, rom arsebobdes skola, romelsac 7 T.R. – gv. 1041. 49 masxarebis skola erqmeoda.. riT gansxvavdeba masxara adamianisgan? _ cirkSi Cvenc da masxarac erTsa da imave sagans vxedavT. magram is mas xedavs ise, rogorc masxara dainaxavda. isic igives xedavs, rasac Cven, magram mis miRma raRac sxvas amCnevs. amis swavleba SeuZlebelia, mxolod gageba da gaTavisebaa SesaZlebeli. maSasadame – rogorc teleskopi, instrumenti, romelic saSualebas maZlevs, davinaxo nebismieri mdgomareoba, rogorc raRac sxva mdgomareobaTa niSani. maT Soris isic, Tu rogor xedavs sen-lu raxils, – umniSvnelo movlena cxovrebaSi. magram amis miRma SesaZlebelia im kanonis danaxva, Tu Cven TviTon, rogor varT mowyobili: rogoraa mowyobili Cveni fsiqologiuri cxovreba, rogor muSaobs Cveni cnobierebis meqanizmi. ai, ras ewodeba teleskopi. rasakvirvelia, es gansakuTrebuli unaria, prustis xedvis gamorCeuli Taviseburebaa. iseve, rogorc masxaraseuli unari, romelic imave saganSi, romelsac Cvenc Tvals vadevnebT, xedavs imas, rasac xedavs, da _ ucbad sicili gvitydeba, moulodnelad viciniT, imitom, rom didi rame moulodnelad davinaxeT (mogexsenebaT, sicilis meqanizmi pirvel rigSi moulodnelobaa). bolos davadgineT, rom TiToeul movlenas, yovel raimes garkveuli azri unda hqondes, winaaRmdeg SemTxvevaSi is `carieli bgeraa~ – ar aRiqmeba. axla, marTalia, ufro rTulad gamovTqvam sakuTar azrs, magram ufro efeqturad, amitomac ufro gasagebi iqneba. warmoidgineT, rom ganvixilavT or sivrces: sivrce 1-s da sivrce 2-s. sivrce 1 _ es is sivrcea, romelSic SesaZlebelia adamianuri movlenebis arseboba. sivrce 2 _ is sivrcea, romelSic adamianuri movlenebis arseboba SeuZlebelia da arc xdeba. meore sivrces vuwodoT ganurCeveli. vTqvaT, sen-lu TeatrSi (adgili, sadac is pirvelad naxavs raxils) uyurebs raxils. raxili – fizikuri movlenaa, anu adamianuri arsebaa, romelsac garkveuli fizikuri Tvisebebi aqvs da am Tvisebebis danaxva SesaZlebelia. magram senlus mzera mipyrobilia ara fizikur saganze, aramed saxeze, romelic savsea amaRlebuli ocnebebis anarekliT. ocnebebiT mSvenierze, romelsac vukavSirebT Teatrs da a.S. maSasadame, es aris sivrce 1, sadac SesaZlebelia movlena, mocemul Sem50 TxvevaSi _ sen-lus aRelveba: igi raxilis mimarT gulgrili ar aris. magram `gulgrili ar aris~, `carieli bgera ar aris~ – imitom, rom man is Teatris sivrceSi dainaxa. da am sivrceSi moxda sen-lus emociuri cxovrebis movlena. yuradReba miaqcieT, rom termin `movlenas~ SemTxveviT ar viyeneb. yvelaferi, rasac ganvicdiT, movlenebia; isini mibmulia TavianT patara Zafebze, romelTa mixedviTac isini xdeba an ar xdeba. Cveni Relvac xom movlenaTa kanonzomierebazea damokidebuli. Cven xom yovelTvis ar vRelavT da, marTlac, aRelveba adamianisTvis xom sakmaod didi faseulobaa?! xSirad viTarebebSi, roca formaluri an sagnobrivi kriteriumebis mixedviT unda gveRelva, qvasaviT civebi varT. gulgrilebi varT. amis miRma raRac kanonzomierebaa. amis ubralo ugulebelyofa SeuZlebelia, miT umetes, rom Cvens cxovrebaSi bevri ram maszea damokidebuli. isev gTavazobT prustiseul teleskops. umniSvnelos miRma SeiZleba davinaxoT is, rac ufro umniSvneloa, vidre is, Tu rogor, ganvicdiT, roca ganvicdiT da a.S., xolo im faqtis miRma, rom grZnobamoreuli ar var, SeiZleba, Cvens cxovrebaSi sakmaod saintereso da mniSvnelovani kanonzomiereba davinaxoT. vubrundebi imas, rac vTqvi: sen-lu _ movlenaTa sivrceSia, prusti ki - movlenaTa sivrceSi ar aris. anu mocemul SemTxvevaSi, marselia romanis gmiri (mTavaria ara mwerali, aramed romanis gmiri, romelic nawilobriv mweralsac emTxveva, axla es ar aris arsebiTi, vuwodoT mas marseli; mas, faqtobrivad, saxelic ki ar aqvs romanSi.) prustisTvis is xedavs raxils _ araviTari movlena ar xdeba. da Tuki xdeba rame movlena, sul sxvagvari tipisaa, rac ukavSirdeba imas, rom is iwyebs fiqrs, Tu ratom Relavs sen-lu da am movlenidan gamomdinare xedavs raxils. magram TviTon is raxilis mimarT gulgrilia im sivrceSi, romelsac ganurCeveli vuwodeT. anu raxils masSi mniSvneloba aqvs, rogorc prusti ambobs, mxolod `saerTo mniSvnelobebis~8 gagebiT. am ganurCevel sivrceSi is xom absoluturad ganurCeveli ar aris, is ganurCevelia mxolod Cveni problemis TvalsazrisiT – Cven yvelas 8 C.G. – gv. 159. 51 gvaqvs saerTo mniSvnelobebi. arsebobs saxis gamometyveleba (zogadadamianur cxovrebaSi), Tvalebis mimika, silamaze an simaxinje _ raRac, ase vTqvaT, rasac aqvs azri, oRond zogadi aqtebis gagebiT. silamaze SeiZleba hqondes A-sac B-sac da C-sac. saxis esa Tu is gamometyveleba SeiZleba hqondes erT adamiansac, mesamesac, meoTxesac da memilionesac – yvelafers, rasac aqvs mniSvneloba zogadi aqtebis gagebiT, romlebic mocemulia sityvebiT, anu aRweris saxiT. win rom gavuswro, mcire miniSnebas mogcemT, romlis axsnac axla ar SemiZlia. yvela es movlena ganurCevelia, vinaidan isini araindividualizebulia. maT mniSvneloba aqvs zogadi kanonzomierebis an zogadi aqtebis gagebiT. maT miRma individebi ar dganan. sen-lusTvis ki raxili unikaluria. misi saxe garkveuli zogadi movlenebis matarebeli ki ar aris, mniSvnelobis mqone, zogadi aqtebis gagebiT, aramed garkveuli sruliad unikaluri aqtebis matarebelia, romlebsac, sxvaTa Soris, sityva `Sarms~ vuwodebT. Sarmi aris iseTi ram, rac mxolod individisTvisaa damaxasiaTebeli da misi gamoxatva SeuZlebelia. is, risi gadmocemac zogadi sityvebis an zogadi mniSvnelobebis SexamebiT SeuZlebelia. rogorc ar unda aRweroT, aRwera yovelTvis zogadi sityvebiT xdeba da verasdros SeZlebT Sarmis gadmocemas. Sarmi unda igrZno. maSasadame, davadgineT, rom aris raRac, rasac mniSvneloba ar gaaCnia TavisTavad da Semdegi gagebiT: `zogadi mniSvneloba~ ar arsebobs movlenebis sivrceSi. es isevea, rogorc _ am metaforas prustic moixmobs9 _ `carieli saxe~ kubistur ferweraSi. SemTxveviTi xom ar aris, rom kubistur ferweraSi ucbad Cndeba myari xati, romelic me-20 saukunis Zalian bevr nawarmoebs gasdevs, adamianis saxis ovali, romelsac araviTari nakvTebi ar avsebs. davuSvaT, marsel prustisTvis raxili kubisturi ovalia, romelsac araviTari nakvTebi ar avsebs. es, rasakvirvelia, ukve abstraqciaa. Tuki qalis saxis yurebisas marseli mxolod zogad mniSvnelobebs xedavs, maSin is ver xedavs saxes. kubizmisTvis saxe ar aris zogadi mniSvneloba. mgoni, rTulad gamovTqvi. vimeo9 ix.: Ibid. gv. 175. 52 reb am azrs: mxatvars surs gviTxras, rom, Tuki vxedavT saxes sityvis zogadi mniSvnelobiT (marTalia, yvela cxviri gansxvavdeba, magram isini xom mainc cxvirebia da yvela Tvali _ Tvalia), es imas niSnavs, rom verafers vxedavT. Tuki amas vxedavT, ese igi ver vxedavT saxes. anu ferwera aris im raRacis niSani, romelsac ver vxedavT... maSasadame, me vaxsene: movlenis sivrce da gulgrili sivrce. erTSia sen-lu, meoreSi _ marseli. am sivrceTa Sexebis wertilSia raxilis saxe. is sen-lus sivrces avsebs, magram (swored amaze vsaubrobdiT bolos), rom Cvenc da sen-lusac, anu imas, vinc aragulgrilobis sivrceSia, unda ainteresebdes, ra xdeba sinamdvileSi. imitom, rom sen-lus bedi uxilavi gzebiT da ZafebiT wamoedeba sinamdvilis meqanizmis borbals da ara sakuTari warmodgenebis meqanizmis borbals. sinamdviles xom is Sedegebi moyveba, rom raxili swored aseTia. ara iseTi, rogorsac sen-lu xedavs. ukve aRvniSne: dasadgenia, ra xdeba sinamdvileSi. saqme isaa, rom azris gamotanas, imis dadgenas, rac sinamdvileSia, SevZlebT, Tuki amisTvis avagebT teqsts. literatura ki, rogorc teqstis kerZo SemTxveva, Cveni cxovrebis nawilia; imisTvis, rom gavigoT, ra aris sinamdvileSi, amisTvis rame unda gavakeToT. mocemul SemTxvevaSi: unda avagoT teqsti, romelic Sobs WeSmaritebas. ras niSnavs WeSmaritebis Soba? mivaniWoT mniSvneloba informaciis an movlenis gancalkevebul nawilebs. vTqvaT, sen-lus ar SeuZlia raxilis Sesaxeb simarTlis gageba, imitom, rom mas ar ZaluZs raxilis marselis TvaliT yureba. an sxvagvarad vTqvaT: amis gakeTeba ar SeuZlia, anu ar ZaluZs gageba, vinaidan sivrcis am wertilSia da ara sxvaSi. ubedureba isaa, rom _ amitom vsaubrobT teqstze, romelic WeSmaritebamde migviyvans, – es sivrce gayofilia. SeuZlebelia, erTmaneTs daemTxves wertili, romlidanac marseli iyureba da wertili, romlidanac viyurebi me, Tuki me – sen-lu var. isini gamijnulia. ai, aq Tavmoyrilia imis sagnobrivi xedvebi, rasac yvela xedavs, vinaidan sen-lu xom imave nakvTebs Wvrets (am sityvis fizikuri gagebiT), romelsac marseli, ubralod, misTvis Sinaarsi sxvaa, marselisTvis ki _ sxva. saqme isaa, rom isini 53 gamijnulia da maTi gaerTianeba SeuZlebelia. teqsti ki aris is, rac maT aerTianebs, – sinamdvileSi literaturuli teqstis dawera cxovrebisgan gamijnuli saqmianoba ar aris; nabokovis magaliTze mogaxseneT: TavisTavad garkveuli pirobiTi, warmosaxviTi konstruqciis ageba pirvelad aniWebs logikas imas, rasac danawevrebulad xedavdiT sakuTar cxovrebaSi da am logikiT SeityobT, rom sinamdvileSi Tqveni megobari Tqveni colis sayvarelia. es faqti imis kerZo magaliTis saxiT movixme, rac ganapiroba teqstis daweram. an aseTi konstruqcia – SeiZleba, teqsti ar daweroT, SeiZleba, TavSi gqondeT. magram teqstis xsenebisas, am SemTxvevaSi literaturuli teqstis xsenebisas, mxedvelobaSi mqonda garkveuli movlena, xdomileba, romelic imisTvis igeba, rom raRacam pirvelad miiRos gaazrebuli saxe. rom yvelaferi Tavis adgilas dalagdes. vTqvaT, Cemi colis saxis raRac gamometyveleba davinaxe, davinaxe an ufro sworad gavigone Cemi megobris xmaSi garkveuli intonacia, an maT erTad Sevxvdi quCaSi – SemeZlo es yvelaferi sruliad sxvadasxva mizezisTvis mimewera, rasac sinamdvilesTan araviTari saerTo ar eqneboda. iseve, rogorc oidiposi Tavis saqciels, rac mamamisis mkvlelobaSi gamoixata, SemTxveviT gadayrili mgzavris cud xasiaTs miawers. garkveuli Seuracxmyofeli (an oidiposis warmosaxvaSi Seuracxmyofeli) sityvebi, romelic mamamisma Tqva, _ garkveuli movlenebia. arsebobs raRac sxva movlenebic, isini gancalkevebulia, mxolod garkveuli Sinagani kavSiri gaaCniaT, rac sworedac rom ar vici. amitomac prusti Zalian xSirad saubrobs imaze, rom zogierTebi warmoidgenen, warmoisaxaven iseT fsiqologias (an iseT literaturas; am SemTxvevaSi es sagnebi urTierTCanacvlebadia), romelic emociis logikis Sesaxeb erTgvari `mecniereba~ iqneboda10, an emociuri logika, sentimentebis logika. am SemTxvevaSi `logika~ – ara silogizmebis da daskvnis gamotanis wesebis gagebiT, rasac, Cveulebisamebr, uwodeben logikas, aramed im gagebiT, rom calkeul nawils azri gaaCnia da ar ifanteba. ai, am nawilebs SegviZlia vuwo10 ix.: Centenaire de Marcel Proust. Europe, revue mensuelle. 1970. gv. 64. 54 doT Sekreba. `Sekrebas~ SemTxveviT ar vuwodeb, vinaidan es sityva berZnuli `logosis~ rusuli ekvivalentia. yvelafers, rac saqmesTanaa dakavSirebuli, aqvs logosi, romelic, rogorc Zveli berZnebi (am SemTxvevaSi, heraklite) ambobdnen, SegviZlia gavigonoT an ar gavigonoT.11 ai, vTqvaT, gvesmis 2 da 2, magram ar gamogvyavs 4; geubnebodiT, rom adamianis ZiriTadi mdgomareoba aris is, roca is ukve arsebul WeSmaritebas exeba, maT Soris TviT sakuTari Tavis Sesaxeb, magram ver xedavs mas. anu is xedavs 2-s da 2-s, xolo adamianur SesaZleblobebs miRmaa operacia 2X2=4-s. ar xorcieldeba es operacia. am operaciis Sesasruleblad saWiroa garkveuli organo. ase rom, roca vambob `teqsti~, faqtobrivad, vgulisxmob ara literaturul teqsts, am sityvis tradiciuli gagebiT, aramed organos, anu raRacas, romlis saSualebiTac Cven vxedavT. bunebrivia, organo imiT gamoirCeva, rom is bunebrivad, Cveni Zalisxmevis gareSe, xedavs imas, rasac xedavs. organo bunebrivad qmnis mas, risi organoc aris. vTqvaT, Tvali qmnis mxedvelobas _ da ai, warmoidgineT iseTi azrebi an mdgomareobebi, romlebsac warmoqmnian teqstebi, rogorc organoebi. raRac, romlis saSualebiTac vxedavT. vTqvaT, sezanis vaSlebi. Tuki kargad davfiqrdebiT, xom cxadia, rom sezanis ferwera sulac ar asaxavs vaSlebs. Tuki vxedavT imas, rac daxata sezanma, es niSnavs, rom vxedavT am vaSlebis saSualebiT. anu isini Cvens organoebad iqceva, romelTa saSualebiTac vxedavT imas, rasac sakuTari TvaliT ver vxedavT. iq vaSlebi ki ar aris gamosaxuli, aramed agebulia konstruqcia, romlis saSualebiTac vxedavT iseT rames, rasac xeze Camokidebuli vaSlebis yurebisas saerTod ver vxedavT. maSasadame, roca vambob `teqsti~, mis gamosaxulebiT mxares ki ar vgulisxmob, aramed – sxvas. da, modiT, axla gavarkvioT es sxva mxare. Cven vambobT: teqsti aris is, rasac vkiTxulobT. me ki sxva rames gTavazobT. teqsti aris iseTi ram, risi saSualebiTac raRac 11 `es - ai am sityvas (logoss) WeSmarits verasdros wvdeba adamiani...~ (Фрагменты ранних греческих философов. gv. 189). 55 sxvas vkiTxulobT. teqsti aris iseTi ram, romlis saSualebiTac movlenas vkiTxulobT. sezanis `vaSlebi~ aris vaSlebi, romelTa saSualebiTac vxedavT imas, rasac am konstruqciis gareSe ver davinaxavdiT. mocemul SemTxvevaSi romanis konstruqcia saSualebas maZlevs davinaxo (rogorc nabokovis SemTxvevaSi), rom yvela movlenas aqvs logika. Tuki davuSveb, rom Cemi megobari Cemi colis sayvarelia yvelaferi sakuTar adgilas dadgeba. morCa – gavigone logosi, anu is, rasac ambobs Sekreba. `ori~ da `ori~ ambobs, `oTxio~. xom vambobdi, rom SeiZleba verc gavigonoT es. im martiv mizezs, rac maiZulebs vTqva `oTxi~, davarqvaT Sinagani azri, Sinagani logika, – ase yvelaferi Tavis adgilas dadga. ai, magaliTad, raRac, rac maiZulebs, rom vTqva: es marTlac asea, – aris logosi, romelic me gavigone. magram logosis materialur nawilSi araferia iseTi, rac TavisTavad gvetyoda, rom `ori~ da `ori~, TiToeuli maTgani cal-calkea, – rom maTi jami aris `oTxi~. da ai, aq mivediT Zalian rTul punqtamde, romelic ajamebs imas, razec aqamde vsaubrobdiT. saqme is gaxlavT, rom logosi niSnavs: ase unda iyos, samyaro asea mowyobili, Tumca, amas Cven ver vamCnevT. me ver vxedav, rom Cemi megobari Cemi colis sayvarelia. yvelafers, rasac vxedav, aqvs, an SeiZleba hqondes sxva axsna. xazs vusvam: yvelafers, rasac vxedav, SeiZleba sxva axsna hqondes. yvelaze xSirad swored am sxva axsnisken vixrebiT. isini xilulia. quCaSi Sevxvdi cols, romelsac eCqareboda da aRelvebuli iyo da mec, imis gamo, rom, RmerTo mixseni, am sakiTxze bevri ar vifiqro, viReb mis ganmartebas – mas mkeravTan eCqareba, Tumca, mis saxeze mRelvarebis xarisxi sulac ar aixsneba mkeravTan banaluri vizitiT, magram amis misaRebad mzad var. risi Tqma minda amiT? upirvelesad, ase unda iyos, samyaro asea mowyobili, viTareba, misi logosi aseTia, anu yvelaferi Tavis adgilas dgeba, Tuki daijereb; meorec, – imas, rac davijere, ver vxedav. es xom sagani ar aris, es – logosia. es ar aris `ori~ da `ori~, aramed aris is, rac `oTxis~ Tqmas maiZulebs. mesame da, SesaZloa, yvelaze mTavari, es CvenTvis saSinelia. Cvens arsebaSi yvelaferi ambo56 xebulia da winaaRmdegobas gviwevs, gvijanydeba imis winaaRmdeg, rom vTqvaT: es asea. Zalian didi simamacea saWiro, miT ufro didi simamace, vinaidan is usagnoa, misi dasabuTeba SeuZlebelia, Tumca, logikurad mxolod ase SeiZleba iyos, magram amis damtkiceba xom SeuZlebelia, da amis dajerebac SeuZlebelia. mainc ra gagebiT? fsiqologiuri TvalsazrisiT, adamiani am yvelafers ewinaaRmdegeba. mogexsenebaT, arsebobs aseTi fsiqologiuri kanonzomiereba, rom tyuilis Tqmis yvelaze efeqturi xerxi simarTlis Tqmaa, magram iseT viTarebaSi, romelSic TiTqmis gamoricxulia (rogorc qarTvelebi ityvian, varianti ar arsebobs), rom is daijeron. movixmob magaliTs, romelic TvalnaTliv aCvenebs imas, risi Tqmac minda da imasac, rogoria prustis da zogadad filosofiuri Sexedulebis meqanizmi, anu wvrilmanis miRma – teleskopiT – kanonzomierebis danaxva, an didis danaxva (filosofosi yuradRebas amaxvilebs, Cven ki _ ara; zogjer yuradRebis miqceva gvSvelis, ugulebelyofa ki gvRupavs). vTqvaT, qali sastumros oTaxSia sayvarelTan erTad da raRac saqmis gamo qmars urekavs. qmari ekiTxeba: `sad xar?~ coli pasuxobs: `sayvarelTan~. rogoria qmris reaqcia? `ratom ambob xolme sul aseT sisuleleebs...~ – is ar daijerebs. arada, colma simarTle uTxra. ai, mTel am kompleqss, ris gamoc qmarma ar daijera, davarqvaT fsiqologia, anu ver vxedavT imitom, rom fsiqologiuri arsebebi varT. fsiqologiuri arsebebi rom ar viyoT, anu – filosofiis enaze rom vTqvaT _ ontologiuri arsebebi viqnebodiT.... rogorc xSirad xdeboda prustis SemTxvevaSi: roca e.w. uneblie simarTlis fenomeni arsebobs, mas yofnis simamace, daijeros, rom samyaroSi mxolod am simamacis aqti arsebobs. sxva Sinaarsi araa. qmars rom daejerebina, es wminda wylis simamacis aqti iqneboda, rac adamianur fsiqologias ewinaaRmdegeba. Sesabamisad, imas, rasac pirobiTad teqsts vuwodeb, antifsiqologiuri muxti gaaCnia; vimeoreb _ is, rasac teqsts vuwodeb, anu is, rasac iZulebiT vagebT, rom man azri warmoSvas, vinaidan azrs ar warmoSobs fsiqologia. fsiqologia sworedac rom ewinaaRmdegeba logoss, ar uSvebs, rom Cven gvamoZravebdes is, rac gvaiZulebs vTqvaT `orjer 57 ori oTxia~, Tumca, roca adamiani geubneba: `oTaxSi sayvarelTan erTad var,~ – es aris kidec `orjer ori oTxia~. prustTan aseT sityvaTSeTanxmebas vxvdebiT: erTaderTi realoba (Cven xom sul realobaze vsaubrobT, ara? aRvniSneT, rom realobisken gza teqstze gadis). is ase ambobs: erTaderTi realoba aris is, rasac vfiqrobT.12 gaixseneT, Zalian xSirad vfiqrobT simarTles, magram Tavidan viSorebT, vinaidan gvaSinebs is. da ai, prusti, TiTqosda, gveubneba, rom swored is, rasac vfiqrobT aris kidec simarTle. aq sityvas `vfiqrobT~ aqvs mniSvneloba, vinaidan vfiqrobT, magram ver vxedavT. vinaidan is, rasac vfiqrobT, aris is, rac mniSvnelobas iZens; is, ris gamoc aT sagans, oc sagans, aTas sagans SeuZlia Tanaarseboba. erTmaneTTan dakavSirebuli, yvelaferi Tavis adgilas dgeba. magram TviT `fiqradi~ calkeuli sagnis saxiT ar arsebobs. prusti wers: aTasi eWvianobaa da TiToeuli maTgani simarTlea.13 eWvianoba, erTi ar aris; is im gancalkevebul sivrceSia (romelzec vsaubrobdi), sadac ori wertili erTmaneTs gamoricxavs, – SeuZlebelia erTsa da imave dros or wertilSi yofna, SeuZlebelia erTsa da imave dros sen-lus da marselis TvaliT yureba, Tuki iseT wertilSi moxvdiT, saidanac yvelafers sen-lus TvaliT uyureb. Cven xom qalis mimarT siyvarulis ara erT, aramed aTasobiT saxesxvaobas ganvicdiT, romelic aTasobiT movlenaSi, sxvadasxva sivrceebsa da droebSia ganfenili. da iqve arsebobs aTasobiT eWvianobebi. ase, magaliTad, prusti ambobs: Cven xom ver vamCnevT, rom yvela es aTasobiT eWvianoba simarTle iyo, anu pirobiTad rom vTqvaT, Cven `cuds~ vvaraudobdiT. magram SeuZlebelia, realoba cudi iyos, is aris is, rac aris, – Tuki infantilurebi ar varT, rasakvirvelia. aseT SemTxvevaSi realoba an cudia an kargia. maSasadame, realoba – es aris is, rasac vfiqrobdiT da rac aris kidec simarTle. erTaderTi realoba aris is, romelic azrad mogvivida, romelzec vifiqreT da romelsac, rogorc 12 13 S.G. – gv. 1126. Fug. – gv. 489. 58 prusti ambobs, amsubuqebs, magaliTad, yofna.14 sayvareli qalis yofna, romelzec fiqriT simarTle iciT, magram misi ueWveli, realuri yofna, Tavisi momxibvlelobiT, amsubuqebs simarTles icilebs da sadRac Sors wevs. erTad yofna emociuri da sulieri monobis erT-erTi meqanizmia; is gvexmareba, rom ar davinaxoT simarTle. iseve, rogorc Cveni SiSi, magaliTad, gvexmareba, rom pirdapir Cven Tvalwin ver davinaxoT realoba. Sesabamisad, risi Tqma minda? imis, rom azriT vgebulobT _ azri xom unda gaCndes. gaCveneT, rom azrs warmoSobs ara fsiqologia, aramed garkveuli konstruqcia; magram is, rac Cndeba, ar arsebobs. arsebobs yvelaferi danarCeni, rac sxvagvarad aixsneba, magram is, rasac vfiqrobT, _ ar arsebobs. erTi sityviT, iseT viTarebaSi aRmovCndebiT, rom – ase gamovxatavdi, – ufro imas unda vxedavdeT da imis gvjerodes, rac ar arsebobs, vidre imis, rac arsebobs da rasac vxedavT. vimeoreb, mTeli sirTule isaa, rom ufro is unda davinaxoT da imis gvjerodes, rac ar arsebobs, vidre imis, rac arsebobs. amave dros, am dagrexili fraziT, ganvmarte, TiTqosda, kristalurad naTeli, magram Tavisi sicxadiT SecdomaSi Semyvani fraza saxarebidan: `iwameT naTeli, raTa iyoT Zeni naTlisa~. aq ori amosavali wertilia. pirvelia: `iwameT naTeli~. swored rwmenaa saWiro, vinaidan is xom ar arsebobs. is mxolod erTi wamiT gaielvebs. maSasadame, gvaiZuleben gvwamdes is, rac ar arsebobs da, rogorc vTqvi, amis ufro metad unda gvwamdes, vidre imis, rac arsebobs. `raTa iyoT Zeni naTlisa~ – meore akordia. anu iyaviT imis Svilebi, rasac ver xedavT, magram risic gwamT da ukve giTxariT, rom teqstis konstruqciis ZaliT gwamT da ara fsiqologiis wyalobiT. maSasadame, ibadebiT _ risgan? Tqveni am fiqrebisgan? sintaqsisgan (gaixseneT `elvis sintaqsi~), an formisgan. logosi aris raRac formaluri. floberi ambobda, rom idea (garkveuli Sinaarsis mqone mdgomareoba Tqvens TavSi) aris is, rac formis wyalobiT arsebobs.15 midi da gaige. amas, SeiZleba, formalizmi uwo14 15 ix.: Ibid. gv. 490. ix.: Poulet Georges – Études sur le temps humain. 1952. Flaubert. gv. 360 – 363. 59 do. magram sinamdvileSi amaze saubari ar aris da arc araviTari formalizmia aq. ra Tqma unda, – mxolod formis ZaliT, vinaidan, rasac vfiqrob da rac ar arsebobs, mxolod formaluri SeiZleba iyos. rodesac vTqvi: azris miniWeba, logosis miniWeba – logika xom Tavisi SinaarsiT raRac formaluria, _ imas vgulisxmobdi, rom SegviZlia am Sinaarsis yvela elementi, rogorc ingliselebi ityvian, explained away ganvmartoT. anu Cvens cxovrebaSi moqmedebs fsiqologiuri kanonzomiereba: rodesac ganmartebis proceduras viyenebT rogorc iseT rames, romlis wyalobiTac vTavisufldebiT imisgan, risi ganmartebac saWiro iqneboda. an rogorc raRacas, risi saSualebiTac vaxerxebT, rom ar davinaxoT is, rac unda dagvenaxa (mkeravTan midioda Cemi coli. – ganmartebis Tavidan acilebis magaliTia; ufro rTuli xasiaTis Tavis gamarTlebebic arsebobs.). movixmob socialur magaliTs; is gviCvenebs, rogor moqmedebs Cveni azrovneba, fsiqologiuri TvalsazrisiT. es 1950 wels xdeboda; rodesac skola davamTavre TbilisSi, moskovs gavemgzavre, universitetSi da CemTvis moulodnel – intensiuri komkavSiruli cxovrebis viTarebaSi aRmovCndi, rac Tbilisis skolis moswavlisTvis raRac gaurkveveli mistikuri movlena iyo; saerTod ar mesmoda, ra xdeboda, rogor SeiZleboda Sekrebebze jdoma, kinoSi koleqtiuri siaruli da a.S. sruli misteria da, bunebrivia, xSirad viRebdi sayvedurebs. maxsovs, moskovSi saSineli zamTari iyo, sveli da TovlWyapiani; gorkis quCaze mivdivarT da gverdiT momyveba Cveni jgufis komkavSiris mdivani. me quCaSic ki morigi komkavSiruli gakicxvis obieqti aRmovCndi. Cemi amxanagis amaRlebuli sityvebis dros, CvenTan aTiode wlis upovari biWi movida da daxmareba gvTxova. normaluri adamiani, upovris danaxvaze ar daiwyebs fiqrs, rom is sinamdvileSi Senze gacilebiT mdidaria, Sen xedav realobas. magram Cemma amxanagma es biWi ver aRiqva, vinaidan igi misi sivrcisTvis damaxasiaTebeli movlena ar gaxldaT. ratom? erTi martivi mizezis gamo: am biWs sazogadoebis Cemi amxanagiseul Teoriul ierarqiaSi ukve Tavisi adgili eWira. ra adgili? – axla komunizmis pirvel etapze varT da am etapze adamianebs Soris gansxvavebaa. erTni 60 ufro Raribi arian, meoreni – ufro mdidari da vinaidan biWi man ukve axsna, ukve SeiZleboda, rom is aRar daenaxa. anu esaa sakuTar cnobierebaSi, SegrZnebis da gancdis sakuTar unarSi im movlenis ardaSveba, romelic Sens Tvalwinaa (es xom fizikurad xdeba, magram ver xedav). arsebobs garkveuli magnituri velebi, romlebSic SegviZlia viyoT da vxedavdeT an ar vxedavdeT imas, rac am vels miRmaa. veli ase marTavs Cvens tvins, Tumca, TiTqosda, verdanaxva SeuZlebelia. rogor SeiZleba, ver dainaxo datanjuli, gayinuli, upovari, mSieri biWi? rogorc Cans, SeiZleba, rom ver dainaxo (axla SeecadeT, es struqtura gacilebiT met cxovrebiseul SemTxvevaze gadaitanoT _ Cvens mier wignebis kiTxvaze, siyvarulze, siZulvilze da a.S. xom xedavT, rogor Sors mivdivarT prustis ganxilvisas. TiTqosda, vSordebi mas, magram sinamdvileSi prusts TiTqmis teqstualurad mivyvebi.). maSasadame, kidev erTxel vayalibeb: aris mdgomareobani, romlebsac ideebs vuwodebT da romlebic formis ZaliT arseboben. forma ki, mogexsenebaT, konstruqciuli bunebisaa, anu is igeba. formebi TavisiT ar darbian, formebs cxovreba badebs, magram maT adamianebic qmnian. maT Soris formebs gamoigoneben xolme xelovnebaSi, literaturaSi. axla cota Sors wavideT. ho, marTla, erTi detali gamomrCa, romelic sakmaod mniSvnelovania. maSasadame, isedac rTuli sakiTxia, magram kidev erTi gamarTulebeli detalic aris magnituri xafangebis an konstruqciebis mTel am viTarebaSi, romelSic vcxovrobT. arsebobs konstruqciebi, romlebic saSualebas ar gvaZlevs davinaxoT (Cemi amxanagis konstruqcia) da arsebobs konstruqciebi, romlebic saSualebas gvaZlevs davinaxoT; modiT, maT prustis konstruqciebi vuwodoT. an – sezanis magaliTi mogiyvaneT – vaSlebi, romelTa saSualebiTac vxedavT. teqsti, romlis saSualebiTac vkiTxulobT Cvens gamocdilebas. da Cveni gamocdilebis am wakiTxvis dros, romelic antifsiqologiuri xasiaTisaa, anu Cveni fsiqikis, Cveni, rogorc adamianuri arsebebis, fsiqologiis ZiriTadi tendenciebis winaaRmdegaa mimarTuli, – aris kidev erTi sirTule. upirvelesad, movniSnoT Semdegi: ver vxedav, radganac 61 minda, Tavi avarido SiSs, anu gaveqce im azrs, rom meSinia. WeSmariteba ki aris is, risic meSinia, – misi danaxva, da mere maviwydeba kidec Cveni fsiqikuri cxovrebis mravalSrianobidan gamomdinare, rom arc minaxavs is, radganac meSinoda; mere ki, momdevno sarTulebze, imis gacnobierebac qreba, rom WeSmaritebas SiSis gamo gavurbodi. imedis es fsiqologiuri meqanizmebi – samyaro xom Tavis nebaze dagvatarebs, maT Soris imedis fsiqologiuri meqanizmis wyalobiTac: xval yvelaferi mowesrigdeba, saswaulis gziT SesaZlebeli gaxdeba saxlis, romelic gaibzara, SekeTeba, – ai, mTeli ubedureba isaa, rom es fsiqologiuri meqanizmebi mSvenivrad akomodirdeba – ki ar asimilirdeba, aramed akomodirdeba, anu ar ewinaaRmdegeba Cvens logikur operaciebs, Cvens racionalur saazrovno operaciebs. racionaluri saazrovno operaciebi sakmaod kargad egueba fsiqologiur meqanizmebs (SiSis, imedis meqanizmebs da a.S. ganmartebis Tavidan acilebac meqanizmia). da ai, varaudis unaris mqone Cveni azrovnebis yvela operacia (modiT, maT logikuri vuwodoT) – roca Cven raRacas vakvirdebiT, aRvwerT, daskvnebi gamogvaqvs, – egueba fsiqologiur meqanizmebs da ar ewinaaRmdegeba maT. SegviZlia vifiqroT, anu logikuri operaciebi SevasruloT da isev im ararealobaSi davrCeT ise, rom realobasTan ar mivideT. logika (racionaluri azrovnebis logikuri operaciebis gagebiT), TavisTavad, WeSmaritebis gzisken ar gvibiZgebs, imisken, rac sinamdvileSia. am gagebiT SeiZleba vTqvaT, rom Cvens realobas sizmris struqtura aqvs. esec erT-erTi prustiseuli problemaa. is ambobda, rom is raRac, rasac cxovrebas vuwodebT, – daglejilia, uwesrigoa, gaurkvevel tkivilebs, sixaruls iwvevs da ufro sizmars hgavs. Cveni sicocxle _ rogorc sizmari. marTlac, mas, rasac realobas vuwodebT, yvelaze xSirad sizmris struqtura aqvs. ra gagebiT? rogoria sizmris struqtura? (marTalia, gamartivebuli saxiT, Tavs ver davdeb, rom es sakiTxi namdvilad martivia da Cven is gvesmis.) arsebobs sizmris kanonzomiereba: Tavisi xilvebis SinaarsiT, sizmari imgvarad igeba, rom am xilvebma gamoRviZebis saSualeba ar mogvcen; sizmars, erTgvarad, ganmartebis Tavidan acilebis struqtura aqvs. vTqvaT, 62 rekavs maRviZara, ar minda gaviRviZo da sul raRac umcires wamebSi, sanam jer kidev rekavs zari (sinamdvileSi xanmoklea, sizmarSi grZlad gveCveneba), sizmarSi mTeli scena TamaSdeba, romelic am xmas iseT mniSvnelobas aniWebs, rom es mniSvneloba amarTlebs imas, rom ar gaviRviZo. da is, rasac realobas veZaxiT, xSir SemTxvevaSi, swored imgvari warmodgenebisgan, imgvari saxeebisgan da mdgomareobebisgan Sedgeba, romlebic saSualebas gvaZleven, rom Zili gavagrZeloT. am SemTxvevaSi sityva `Zili~ realobis arcodnas da ardanaxvas niSnavs. da am gagebiT, realobas aqvs Zilis struqtura. cxovreba sizmaria – sityvis am mniSvnelobiT. ai, aseTi fsiqologiuri xrikia. metic, aq kidev erTi problemaa, romelzec minda Tqveni yuradReba gavamaxvilo. faqtobrivad vTqviT, rom forma, teqsti aris iseTi ram, rac unda aigos, rom CemSi konstruqciulad warmoSvas garkveuli gageba, imitom, rom es gageba bunebrivi fsiqologiuri gziT ver gaCndeba. kerZod, gagebis amgvari mdgomareobis warmoqmnas emsaxureba literaturuli teqstebi, an cxovrebis teqsti. magaliTad, qristes saxe da cxovreba aris teqsti, romlis saSualebiTac SegviZlia (an ar SegviZlia) wavikiTxoT Cveni cxovrebiseuli gamocdileba. teqsti garkveulma logosma moawesriga, romlis sivrceSic movlenebs gaazrebuli da gamarTuli da ara dabneuli da gafantuli saxe eniWeba (zogjer religiur metaforikas SeuZlia dagvexmaros Cveni cxovrebis da Cveni cnobierebis mowyobis kanonzomierebebSi gasarkvevad.) amgvarad, yvelaferi es, faqtobrivad, Semdegs niSnavs: raRac warmoiqmneba CvenSi (raRac – Cveni gageba) ara SemTxveviT Cveni, rogorc fsiqologiuri arsebebis mier, aramed garkveuli kanonzomierebis wyalobiT _ formis wyalobiT. vTqvaT, idea formis wyalobiT arsebobs. da ai, prusti wers sen-luze – da axla yvela es sagani erTmaneTTan unda davakavSiroT: `...yvelaferi, rac ar unda gaego raxilis Sesaxeb (anu marsels rom misTvis eTqva: momismine, raxili saroskipoSi vnaxe, oc frankad yidda sxeuls; magram mTeli xriki is aris, rom sen-lum es yvelaferi ver aRiqva, es codna misTvis ar arsebobda; mTel am cnobebs – `SeiZleboda gaego~ – codna vuwo63 doT da minda axla gaCvenoT, rom codna erT-erTi im saganTagania, romelic am wertilSi, am sivrceSi ar aRwevs; amitomac CvenTvis sivrcis es wertili iqneba mniSvnelovani, misi Taviseburebebi unda aRvweroT, rom sakuTar Tavs gavugoT), – ver aiZulebda, rom im gzidan gadaexvia, romelzec idga da romelzec es saxe (raxilis saxe) ocnebebis saxiT ecxadeboda, ocnebebis, romlebic mis gonebaSi ibadeboda~16. ai, es gaxlavT mniSvnelovani fsiqologiuri detali prustis teqstis Cveneuli analizis mTel manZilze. WeSmariteba, TiTqosda, arsebobs; prusti ambobs: misTvis rom eTqvaT, anu Tuki mas garkveuli codnis saxiT amcnobdnen amas, – `im gzidan aRar gadaaxvevinebda, romelzec es saxe mis mierve warmosaxuli ocnebebis saburvelSi gaxveuli warmoudgeboda~. 16 C.G. – gv. 160. 64 leqcia 3 minda erTgvari gafrTxilebiT daviwyo. upirvelesad, es stils exeba _ ara Cemi leqciebis, aramed qcevis da azrovnebis stils, romlis gamokveTasac vcdilob. albaT, ukve mixvdiT, rom Cemi amocanaa ara literaturuli samSvenisebis aRwera, aramed adamianis azrovnebis stilis gamovlena, im adamianis, romelmac Caatara cda. misi SegrZneba, Tavisi bunebiT, ar gansxvavdeba imisgan, risi SegrZnebac Cven SegviZlia. ubralod, Cven SeiZleba ganvicadoT da ver gavigoT, sxva adamianma ki gaigo da CainiSna. amitomac, sainteresoa, mas mivmarToT. am gamocdilebis wiaRSi moqmedebs azrovnebis garkveuli meTodi, romelzec minda gavamaxvilo yuradReba. azrovnebis amgvari meTodi imis nawilia, ra figuras, ra naxats an ra kontursac iRebs adamianis cxovreba, romelic am xedvas eziara. TviT es xedva garkveulwilad cvlis cxovrebas, bedisweras. mogvianebiT imazec visaubrebT, rom TviT bedisweris SegrZneba da bedisweris warmodgena Cveni cnobieri cxovrebis Zalian mniSvnelovani elementebia. dasawyisisTvis ase vityvi, Zalian uxeSad, rom swored imdenad varT adamianebi, ramdenadac bedisweris Svilebi varT. anu, Tuki bedisweraSi vcxovrobT, maSin – adamianebi varT da, Tuki bedisweris miRma vcxovrobT, da xSir SemTxvevaSi es asec aris, maSin – naxevrad cxovelebi varT; an, rogorc prusti ambobda, demi esprits1, anu naxevrad sulierebi varT. yvelaferi gvaqvs _ azrovnebac, grZnobebic, magram es yvelaferi nawilobriv gagvaCnia. maSasadame, rodesac azrovnebis aseT stilze vsaubrob, vcdilob, am stilis ZiriTadi RerZi gagrZnobinoT. kerZod: samyaros, masSi mimdinare movlenebis iseTi xedva, rom sagnebi TviTkmar detalebad ki 1 T.R. – gv. 894. 65 ar aRviqvaT (rasac prusti detalebs uwodebs), aramed davinaxoT is, rasac figuris an kanonzomierebis elementad aRviqvamT; elementi, romelic teleskops moiTxovs. SemTxveviT ar damisaxelebia magaliTi Cems Tanakurselze: is ver xedavda upovar biWs, – es, marTalia, umniSvnelo faqtia, – romelsac yvelani vxedavT. problema isaa, rom am faqtis miRma arsebiTi kanonzomiereba davinaxoT. ara mxolod SemTxveviToba – aRviqvi-ar aRmiqvams, aseTi SemTxveva aTasobiT, milionobiTaa... Cven ver vxedavT, rom am detalebs, wvrilmanebs miRma aris raRac da TviT detalic ar aris TviTkmari, TavisTavadi sagani – saxis gamometyveleba, cis feri, aramed raRacis elementia. da detalis miRma sxva ramis danaxva aris kidec is, rasac prusti teleskops uwodebda. ara mikroskopiT daTvaliereba, rasac, rogorc wesi, miawerdnen prusts, aramed teleskopiT imis moaxloveba, rac sinamdvileSi didia, magram, ubralod, Cveni sulieri daSorebis gamo, – imitom, rom fizikuri manZilis garda (da amaSia prustis siRrmiseuli SegrZnebis unari), arsebobs sulieri manZilic, da es manZilebi imdenad mniSvnelovania, rom, prustis TqmiT, SeiZleba Seyvarebuls exutebode da amave dros, misgan ise Sors grZnobde Tavs, TiTqos is yvelaze Soreul varskvlavze – siriusze iyos.2 da sagnebi Cvens winaSe warmoCndeba ara fizikur, aramed sulier, an samSvinveliseul manZilze. did manZilze _ is, rac mcire gveCveneba, sinamdvileSi SeiZleba erTi didi varskvlavi, Tanavarskvlavedi an figura iyos. anu es detalebi figurebis elementebia, figura ki SeiZleba iyos uzarmazari; mogvianebiT Sevecdebi gaCvenoT, rom es figurebi, saerTod, sruliad sxva sivrcesa da sxva droSia, romlebic Cveni individualuri cxovrebis sivrcesa da dros ar emTxveva da bevrad aRemateba maT (Cveni individualuri cxovreba ki bedisweris xazebis mixedviT moZraobs, swored im xazebis mixedviT, romlebic am sivrceebis da drois xazebia). da amis Semdeg maT konfiguraciul sivrceebs, anu figurebis sivrceebs vuwodeb. da amitomac, roca vambob `figura~, igulisxmeba – saxe, metyvelebis nawili, 2 ix.: J.R. – gv. 529; S.B. – gv. 170. 66 ubralod, mniSvnelobis gansamartavad. magram, meore mxriv, mas, rogorc termins, an profesionalebis sityviT rom vTqvaT, rogorc cnebas, CemTvis garkveuli Sinaarsis mqone mniSvneloba aqvs. sityva `cnebam~ ar SegaSinoT, amaSi saSiSi araferia. marTalia, vazrovnebT, magram unda SegaxsenoT, rom fiqrSi gamocdili adamianebi, – magaliTad, goeTe, romlis citirebac minda, ambobda, rom nebismieri azrovneba ver waadgeba azrovnebas3, anu azrovneba raRac sxva gziT xdeba da amitomac nebismier azrovnebas ar SeuZlia waadges azrovnebas. kidev sxvagvari azrovnebac unda arsebobdes. da cxovrebaSi TviT cxovrebis mier dakanonebuli am gansxvavebuli azrovnebis gagebas SevecdebiT. ase, magaliTad, mindoda gamefrTxilebineT: rodesac romelime movlenas, romelime detals vasaxeleb – ara TavisTavadi Tvisebis, aramed figurebis elementebis saxiT, – am dros garkveuli magaliTebiT vsargeblob. xelmisawvdomi magaliTebi unda gamoviyeno, anu ara sirTulis mixedviT xelmisawvdomi, aramed ubralod iseTebi, romlebic im cxovrebiseul gamocdilebas efuZneba, rac TiToeuli CvenganisTvis axlobelia. da amaSi aris kanonzomiereba. me unda movixmo magaliTebi, vinaidan asea agebuli Cveni ena da is gvaiZulebs, rom garkveuli gziT viaroT. Tuki adamians raime saqmianis Tqma unda, magaliTebis moxmobaa saWiro, radganac figurebi elementebis, detalebis gareSe ar arsebobs. es, ase vTqvaT, adamianuri enis kanonia. sityva `adamianurs~, aseve, CemTvis gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs. ra gagebiT? mogexsenebaT, roca adamianur enaze vsaubrob, ar SemiZlia, movityuo, ar SemiZlia, miniSnebebiT vilaparako. swored amas exeba Cemi gafrTxileba. vimeoreb, Cvens enas aqvs kanonebi. magaliTad, Cvens enaSi yvelaferi Cven gvekuTvnis. yvelaferi, rac adamianis Seqmnilia, Cveni sakuTrebaa da Tuki pasternakis sityvebs viyeneb, ara imitom, rom ukanono qmedebis Cadena minda. amas imitom vakeTeb, rom ena maiZulebs. sxvagvarad gamoxatva SeuZlebelia, – Tuki enis, adamianuri enis kanonebs icav. yvelaferi, rac samyaroSi Seq3 ix.: Valeri P. Euvres. T. I. Discours en l’honneur du Goethe, gv. 542. 67 mnila, Cven gvekuTvnis da SegviZlia yvela maTgani gamoviyenoT. amitomac, amis sapirispirod, Tuki raime magaliTs movixmob, nu ifiqrebT, rom amiT raime antimiliciur aqts Cavdivar. Tavis droze, imis gasarkvevad, Tu ra aris adamianuri ena, me-19 saukunis sakmaod cnobilma publicistma varfolomei zaicevma (mcirericxovan rus emigrantTagani gaxldaT, romelic daaxloebiT 80-ian wlebSi JenevaSi gamoscemda gazeTs, aRar maxsovs, ra erqva. hoda, Zalian mware pamfletebs werda; rogorc pamfletisti, marTlac, namdvilad gesliani vinme iyo) SesaniSnavi pamfleti dawera, saxelwodebiT `ZaRlis kudis gamo, anu rusuli presis xasiaTis Sesaxeb~. zaicevi ambobs, seismografis (seismografiuli Canaweris) saSualebiT rom aRvricxoT patronis winaSe ZaRlis kudis qicini, miRebuli diagrama absoluturad emsgavseba im enas, romelsac rusuli presa iyenebs. magram amisgan gansxvavebiT, Cven vcdilobT, adamianur enaze visaubroT ubralod imitom, rom aseTia kulturis buneba, aseTia kulturis kanoni. da vinaidan aseTia kanoni, es imas rodi niSnavs, rom kulturis nayofi vinmes gasaxarad an gulgasatexad mwifdeba. is Tavisi kanonebis mixedviT mwifdeba. Sesabamisad, vimeoreb, aqedan nu daaskvniT, rom, TiTqos, sagangebod gadavwyvite quCaSi moZraobis wesebis an sazogadoebrivi wesrigis darRveva an jibidan viRereb muSts. ubralod, metyvelebis kanonebs vemorCilebi, im kanonebs, romelTa mixedviTac igeba kultura. da aq kidev erTi arsebiTi sakiTxia (romelic prustTan dakavSirebiT gvWirdeba). saqme isaa, rom, rodesac raime gareganis Sesaxeb vsaubrobT, – vTqvaT, vambob `ZaRlis ena~ da me-19-me-20 saukuneebis rusul presas vgulisxmob, – isev da isev unda gaigoT, rom es figuris elementebia. figuris elementebis, anu iseTi ramis dasanaxavad, rac ubralod kargi an saziano ki ar aris, aramed figuris elementebia, sakuTar TavSi unda CavixedoT. ase yalibdeba adamianis metyveleba, rameTu Cven maradiulni varT. es ki imas niSnavs, rom, Tuki sakuTar TavSi ar viyurebiT, Cvens arsebaSi maradiulad iqneba yovelgvari nagavi, vinaidan is Cveni grZnobebis materiiT ikvebeba, Cvengan momdinareobs. Semdeg is Canacvldeba. dRes erTi umsgavsoba iqneba, xval _ meore. amitomac 68 TavisTavad umsgavsobas mniSvneloba ar aqvs. Tuki mas gonebaSi `gviWedaven~ da sakuTar TavSi ar viyurebiT, sxva umsgavsobebic warmoiqmneba. isini TavisTavad arasainteresoa. sxvebis gakicxva ar aris saWiro, sakuTar TavSi unda CavixedoT, da isev da isev – es yvelaferi enis kanonebis Sesabamisad unda gavakeToT, romelsac efuZneba nebismieri kulturuli aqti, nebismieri aqti kulturaSi. es imasac niSnavs (rasac axla vityvi, prustiseuli Temaa), rogorc winaT giTxariT, rom simamacea saWiro (oRond ara miliciis winaSe. ar unda gveSinodes miliciis, radgan masze saSiSi rameebic arsebobs _ dRes miliciaa, xval policia, zeg kidev sxva saxeli daerqmeva; vTqvi, rom es yvelaferi isev da isev warmoiqmneba, ganmeordeba, TavisTavad es yvelaferi arasainteresoa), – sakuTar TavSi unda vipovoT simamace, Cven xom simarTlis danaxva gvaSinebs. prusti ambobs: me detalebs ki ar ganvixilav, radiografiiT var dakavebuli (mapatieT, rusul metyvelebaSi galicizmi davuSvi, unda meTqva _ rentgenoskopiiT var dakavebuli)4. magaliTad, vxedav gluv, xaverdovan qalis mucels, magram, Tuki vici, rom es qali kiboTia daavadebuli da am mucelSi kibos simsivne imaleba (gluvi zedapiris qveS), verafers vizam: kibos simsivnes vxedav. prusti ambobs, rom am gagebiT rentgenoskopia maqvso. sakmaod rTuli saqmianobaa; pirobiTad mas `sisastikis filosofias~ vuwodeb. prusts, iseve rogorc nebismier adamians, romelmac intensiuri sulieri cxovreba ganvlo, aqvs filosofia da am filosofias SegviZlia sisastikis filosofia vuwodoT. erT magaliTs movixmob, romelic Tavisi SinaarsiT, SesaZloa, TqvenTvis ufro axlos iyos, vinaidan is Teatris sferos ganekuTvneba, Tumca, avtori naklebad cnobilia da misi speqtaklebi ar idgmeboda (mgoni, TviT frangebisTvisac maincdamainc cnobili ar aris); frang msaxiobs, reJisors da Teatris Teoretikos antonen artos vgulisxmob, romelmac Tavis Teatrs `sisastikis Teatri~ uwoda. swored amasTan analogiiT SegiZliaT gaigoT sityvaTSeTanxmeba `sisastikis filosofia~. es 4 T.R. – gv. 718 – 719; C.G. – gv. 548. 69 daaxloebiT ase JRers (prustiseuli versia erT-erTi yvelaze uwyinaria, imitom, rom arsebobs gacilebiT ufro sastiki versiebi): sakuTari SiSis da riskis fasad, STabeWdilebebidan unda gamovitanoT WeSmariteba, anu gamovitanoT figura; Cvens enaze gadatanisTvis unda viqonioT simamace da frazis: `is Zalian sasiamovno qalia~ nacvlad, unda vTqvaT: `im qalis kocnam siamovneba momaniWa~.5 yvelaze xSirad swored asea. is qali ki ar aris sasiamovno, aramed, ubralod, misma kocnam momaniWa siamovneba. esaa da es. ramdenad xSirad SegviZlia amis Tqma sakuTari TavisTvis? marTalia, xSir SemTxvevaSi asea, magram yvelaze iSviaTad vbedavT sakuTari TavisTvis amis gamxelas, vinaidan sakuTar warmosaxvaSi am sasiamovno qalTan mTel romans vagebT. am pasaJs ubralo citatiT davasruleb. ise moxda, rom prusti erT-erT literaturis kritikoss – kurciuss swerda (kurciusi prustis Semoqmedebas ikvlevda da mis analizs cdilobda): `...politika araferSi gvargebs~. marTlac, es fraza, prustisave sityvebiT, ukve teqstobrivad amtkicebs, rasac aqamde vambobdi, vinaidan mTeli Cemi gafrTxileba iqamde daiyvaneboda, rom politika araferSi gvargebs, im gagebiT, rom arsebobs TviT politikaze ufro seriozuli rameebi, romlebsac didi politikuri Sedegebi mohyveba. Cven literaturas vixilavT. prusti pirdapir wers: `politikaze msjeloba arafers mogvitans~. anu aq TavisTavad uazro da marad ganmeorebadi detalebi an simaxinjeebi igulisxmeba. Cveni saqmea literatura. `literatura~ am SemTxvevaSi sruliad gansakuTrebuli mniSvnelobis matarebelia. literatura – es aris saqmianoba, rac imaSi mdgomareobs, rom adamiani wignebs wers. prustTan literatura, anu literaturuli aqti, sulieri cxovrebis Camoyalibebis nawilia; imis gagebis aqtis Camoyalibebis nawili, rac amqveynad xdeba da rac amqveynad adamianis Tavs xdeba. prusti ambobs: `Cveni saqme literaturaa~, da Semdeg: `...marTalia, bevrs SeuZlia gagvkicxos, rom morbo litterario-Ti (avadmyofuri swrafviT, avadmyofuri grafomaniiT, ar vici, sxvagvarad rogor vTargmno) 5 ix.: T.R. – gv. 896. 70 varT daavadebuli, – ara, – ambobs prusti, – cudi literatura gvamdablebs, didi literatura ki yovelTvis gadagvixsnis xolme Cveni sulis ucnob nawils~6. da ai, es fragmenti gavixsene imis gamo, rom, Semdeg brwyinvale fraza mosdevs: `..ar unda SeuSinde Zalian Sors wasvlas~. magaliTad, gveSinia vTqvaT `kibo~; yovelTvis arsebobs raRac wvrilmani, garkveuli mizezi, rasac SegviZlia CaveWidoT, rom Tavidan aviciloT imis gacnobiereba, rom es kiboa. prusti ki ambobs: `arasdros unda SeuSinde Zalian Sors wasvlas, imitom, rom WeSmariteba kidev ufro Sorsaa~7. marTlac, dafiqrdiT, verasdros movaxerxebT Zalian Sors wasvlas, vinaidan WeSmariteba mainc kidev ufro Sors iqneba. ase rom, me amaswinaT Semdegi azri Camovayalibe: rodesac siyvarulis iluzias ganvicdiT, am gancdis dros yvelaze arsebiTia imis gacnobiereba, Tu sinamdvileSi rogoraa saqme, ra xdeba; anu is, rac Cveni gancdisgan gansxvavdeba, yvelaze xSirad iluziaa – nayofieri, magram mainc iluzia. ho, marTla, minda winaswar aRvniSno, rom sityva `iluzias~ xSirad gamoviyeneb, miT umetes, rom prustis romani SegviZlia ase ganvsazRvroT: romani ukanaskneli iluziis ganadgurebamde, anu romani gulisxmobs iseTi dasrulebuli an ardasrulebuli gzis gavlas, romelic yvelaze ukanaskneli iluziis ganadgurebamde midis... iluzia gasakicxi sityva ar aris. magaliTad, frangma avtorebma SesaniSnavad icodnen (imitom, rom isini yvela sxvaze ukeT ikvlevdnen, zogadad, adamianis guls da suls, sxvebze meti Zalisxmeva daxarjes amaze da am mxriv, yvelaze did warmatebas miaRwies), rom rodesac amboben `illiusion amoureuse~ (magaliTad, furie), sasiyvarulo iluzia, amiT ar miuTiTeben, rom arsebobs siyvaruli da arsebobs iluzia an – siyvaruli iluziaa. gansazRvrebis Tanaxmad, am grZnobis arsi iluziisadmi mis midrekilebas gulisxmobs. da amaSi, TavisTavad, araferia cudi, _ Tuki am iluziis saSualebiT garkveul azrs gamovitanT da im gzas gavivliT, ro6 7 ix.: Centenaire de Marcel Proust – gv. 74. Ibid. 71 melsac sakuTar TavTan, sxva adamianebTan an sxva adamianebis Sinagan samyaromde an qveynierebis faqtobriv mowyobamde mivyavarT (ase rom, imis Tqma: sasiyvarulo iluzia da siyvaruli – erTi da igiveao, – tavtologiaa). magaliTad, CvenTvis yvelaze mniSvnelovani Cvenamde nebelobiTi da gacnobierebuli Zalisxmevisgan damoukideblad, `raRac didi kanonis ZaliT~8 aRwevs. winaze geubnebodiT: SeiZleba Tu ara, rom nebis gacnobierebiT, Tundac roca viciT, rom Cveni gancda amaoa, sakuTari Tavi vaiZuloT, ar ganvicadoT... isic vTqvi, rom Tuki sasiyvarulo paemanze qvemexidan nasroli yumbarasaviT miviCqariT, cxovrebis mTeli problema sworedac rom is gaxlavT, SegviZlia Tu ara SevcvaloT Cveni mdgomareoba. rasakvirvelia, is icvleba, SeiZleba Seicvalos, magram, prustis Tanaxmad, es SesaZlebelia kanonis ZaliT da ara Cemi gacnobierebuli da nebelobiTi ZalisxmeviT. SegrZnebis daokebisTvis mxolod survili sakmarisi ar aris. aseTi ram SeuZlebelia. aqedan gamomdinare, prusts Cvens mdgomareobebSic – da Cvens bedisweraSic, anu imaSi, rac gviweria – cvlilebebis garkveuli kategoria Semoaqvs, romelic cvlilebebis CvenTvis nacnob kategoriaSi ar xvdeba. isev unda davadasturo, ufro sworad, gagafrTxiloT Cveni enis Taviseburebebis Sesaxeb. vTqvaT, `TviTneburisgan~ gansxvavebiT, mzad varT (da amaSi marTali varT) gamoviyenoT termini `araTviTneburi~. mainc ras vgulisxmobT `araTviTneburSi~? Cvens romeliRac amorful sulier mdgomareobebs, emociebs da a.S. zogierTi intuicias, warmavali SegrZnebebi, grZnobebi, romlebic araTviTneburobiT xasiaTdeba. magram aq amaze ar vsaubrobT. prustisTvis da, zogadadac, principSi, swored amgvari mdgomareobebi – maT kiseliseburs, anu struqturis armqones vuwodeb (frangebs am SemTxvevisTvis kargi sityva aqvT – velléité) – araproduqtiulia da maT sulac ar uwodeben araTviTneburs. magram am termins gamoviyeneb imitom, rom Cvens enaSi sxva sityva ar gvaqvs. Tavisi azris cxadyofis mizniT – prustTan (da sxva avtorebTanac) bevr adgilas Sex8 C.G. – gv. 160. 72 vdebiT aseT gamoTqmas: `Cemi cxovreba an misi epizodebi, Cemi cxovrebis movlenebi, rogorc aRmoCnda, xelovnebisTvis masala iyo~9. rogor gvesmis es? Zalian martivad: raRac movlena moxda da es aris masala im gagebiT, rom SemiZlia misi aRwera, masze Txroba. am gagebiT is (movlena) romanis masalad da romeliRac siuJetad iqceva. magram saubari amaze ar gaxlavT. zustad iseve, rogorc araTviTneburi raRac sxvas aRniSnavs, vidre sityva `araTviTneburi~, asevea sityva `xelovnebis masalac~; isic dakavSirebulia araTviTneburobasTan, – vTqvaT, Cemi cxovreba, iseve rogorc Tqveni cxovreba, epizodebi, Tqveni cxovrebiseuli movlenebi, rogorc masala an materia xelovnebisTvis ar niSnavs imas, rom es epizodebi aris is, ris Sesaxebac moyola SeiZleba, _ ase, rom, sityva `materias~, am SemTxvevaSi, pirdapiri, sityvasityviTi mniSvneloba aqvs. misi moxelTeba Znelia. materia xelovnebisTvis _ am sityvis sruliad pirdapiri gagebiT. ara aRsaweri siuJeti an sagani, aramed TviT xelovnebis nimuSis materia, misi sxeuli. axla mxolod gafrTxilebT amis Sesaxeb, radganac ucbad am sakiTxis gaSla da gageba rTulia. ubralod, minda Tqveni yuradReba TviT enaSi sityvebis gamoyenebis sirTuleze mivapyro – sityvis gagonebisas, ar unda avCqardeT da ar unda gavigoT is im mniSvnelobiT, romelic mas Cveulebriv gaaCnia. am mniSvnelobas mas ver wavarTmevT da, samwuxarod, im sityvebiT unda visargebloT, romelTa mniSvnelobasac ver gavauqmebT. magram SegviZlia maTgan iseTi kompozicia gavakeToT, romelic mniSvnelobis TvalsazrisiT, Cvens gonebaSi gardauvlad warmoqmnil asociacias gaaneitralebs. sxva ena ar gagvaCnia. siyvarulTan daaxloebul enaze rom vTargmnoT (da Cvenc sul siyvaruls vutrialebT, radganac siyvaruli prustis da im romanis, romelzec vsaubrobT mTavari siuJetia), odnav gansxvavebulad gamovxatav imas, rac enis Sesaxeb vTqvi da amisTvis fransua viionis cnobil frazas movixmob, romelic princisadmi sabodiSo mimarTvaa; es fraza ase JRers: `Prince, on a 9 T.R. – gv. 909. 73 les amours qu’on a~10. (samwuxarod, rusul enaSi sityva `siyvaruls~ ar aqvs mravlobiTi ricxvi, rac ara marto enis saTanado ganviTarebis uqonlobaze, aramed grZnobebis saTanado ganviTarebis uqonlobazec miuTiTebs, rac enaSi vlindeba). modiT, ase vTargmnoT: `princo, Cven is siyvarulebi gvaqvs, rac gvaqvs~ (da Semdeg viioni umatebs: `mapatieT mciredis gamo~). On è les mots qu’on a Cvenc is sityvebi gvaqvs, romlebic gvaqvs. sxva ar gagvaCnia. is cvlileba, romelzec prusti saubrobs, anu is cvlileba, romelic Cveni mdgomareobis cvlilebis Sedegad xdeba, garkveuli kanonis wyalobiT xdeba da Cemi moqmedebidan ar gamomdinareobs. anu CemSi unda momwifdes raRac kanoni, rom TviT Cemi an Cems mier gacnobierebuli da TviTneburi Zalisxmevis miuxedavadac ki Secvalos Cemi mdgomareoba. faqtobrivad, prusts imis Tqma unda, rom es raRac, romelic amgvar cvlilebas iwvevs, organos msgavsad funqcionirebs, nebisa da cnobierebisgan gansxvavebiT (am Cibuxis dasanaxavad, me xom ar mWirdeba, rom cnobierebis da nebis ZalisxmeviT movawyo mxedvelobis aqti; Tvalimxedvelobis organos saSualebiT, aRiqvams imas, rasac vxedav; es xom naTelia, ara?) da aq, siRrmeSi, imaleba problema, rom prustisTvis – is, rasac xelovnebis nimuSi an teqsti ewodeba (gaxsovT, sityva `teqsts~ viyenebdi), codna ar aris. vTqvaT, sen-lus SeiZleba gadavceT imis codna, rom misi Seyvarebuli raxili sakuTar sxeuls saroskipoSi oc frankad yidda. magram gafrTxilebdiT, rom es codna ar aris Setyobineba da sen-lus gonebisTvis verSetyobinebadia. es codna mis TavSi ver Seva. mas ar SeuZlia, Secvalos sakuTari damokidebuleba raxilis mimarT. man xom icis, rom raxili ocfrankiani meZavia (Tuki SevatyobinebT amas) da am codnis saSualebiT mas arafris Secvla ar SeuZlia. ufro metic, imis codnasa, romlis Tanaxmadac raxili ocfrankiani meZavia, da mis mimarT damokidebulebis Secvlis rezultats (rac ar xdeba) Soris is uzarmazari sivrce, uzarmazari sam10 Villon. Euvres poétiques. Ballade de la belle Heaumière. Garnier _ Flammarion, Paris, 1965. 74 yaro dgas, rasac, SegviZlia fsiqologiuri damuSaveba vuwodoT. codnis faqtma, romelic sruliad ucxoa sen-lusTvis, _ is, rom raxili oc frankad saroskipoSi sxeuls yidda, – misTvis SeiZleba (damuSavebis gziT) sruliad gansakuTrebuli, saidumlo mniSvneloba da mxolod misTvis misawvdomi Sinagani, unikaluri xibli SeiZinos. prusti ambobs, rom amqveynad ar arsebobs yvelaze sazizRari arsebac ki, romelic erTi vinmesTvis mainc ar iyos `yvelaze mgrZnobiare sinazis da momxibvlelobis niSniT aRbeWdili~11. metic, sen-lu SeiZleba gansakuTrebuli siamayiTac ki aRivsos _ naxeT, eseni rogor fiqroben, magram me xom vici, rom raxili mSvenieria... – gecnobaT, razec exla vlaparakob? mas Sinagani codnis, absoluturi Sarmis gansakuTrebuli prerogativac ki eqneba, imisa, rac yvelafris miuxedavad icis. yvela xedavs garegnuls, maT ar ician da arc esmiT raxilis. isini gonebrivi warmodgenebis da iluziebis samyaroSi cxovroben, me ki vici, garkveuli Sinagani, gansakuTrebuli codnis, idumali xiblis wyalobiT. daaxloebiT ise, rogorc muzilis erT-erTi novelis gmiri ijerebs umanko orsulobis SesaZleblobas12 (marTlac, amJamad rwmenis aqts vutrialebT. rodesac amgvari Sinagani aqtis ganxorcieleba SesaZlebelia, maSin umanko orsulobis dajerebac SeiZleba, Tumca, aq terminebs Soris winaaRmdegobaa.) maSasadame, swored is, rasac Sejamebis saxiT da jer kidev gaurkvevlad vuwodebT teqsts, aris kidec raRac – ukve gamoviyene sityva `organo~, – rac iwvevs da rasac SeuZlia cvlilebebis gamowveva, romlebic sxvagvarad Cveni ZalisxmevisTvis miuwvdomelia. da aq pirdapir mivadgebiT, zogadad, rTul sakiTxs, romelmac sxva gziT unda migviyvanos Sepirebul Temamde – Temamde, romelsac sul gpirdebiT da jer verasgziT ver mivuaxlovdi. kerZod ki: cxovrebiseuli Sromis Tema. movixmob magaliTs, rom gangimartoT, risi Tqmac minda. Cven sakuTari cnobierebis, fsiqologiuri cxovrebis iseTi kanonis winaSe aRmovCndebiT, romlis Tanaxmadac logos11 12 C.G. – gv. 283. ix.: R. Musil. Ausgewählte Prosa. Moskaw: Verlag Progress, 1980, gv. 84. 75 Si (imedi maqvs, gaxsovT, ra aris logosi) koncentrirdeba garkveuli nakrebis mniSvneloba. ai, magaliTad, arsebobs uamravi sagani, romelic principSi ama Tu im saqmes exeba da yvelaferi is, rac saqmisTvis mniSvnelovania, aris kidec `Sekreba~, romelsac logosi ewodeba (berZnul enaSi TviT sityva `logosi~, romelic `legein~-idan momdinareobs, amgvari etimologiuri mniSvnelobis matarebelia). yvelaferi, rac saqmes exeba, ara mxolod erTmaneTTan dakavSirebulia logosSi. logosi, rogorc giTxariT, calke nakrebis arc erT wevrSi ar aris, logosi calke mocemuli ar arsebobs, logosi aris is, rac mTel nakrebs mniSvnelobas aniWebs da is, Sesabamisad, ver iqneba nakrebis erT wevrSi. logosis yvela wevri sityvebiTaa aRniSnuli, maT dasaxeleba aqvT. da aq erT ucnaur kanons mivadgebiT, romelsac prusti araerTxel ubrundeboda. is daaxloebiT ase ambobda... faqtobrivad, am kanonis amsaxveli masala ukve warmovadgine _ magaliTad, raxilis saxe; me vTqvi, rom is erTnairad misawvdomia sen-lusTvisac da marselisTvisac; orivesTvis erTnairad misawvdomia raxilis saxe, rogorc prusti ambobs, `zogadi aqtebis~ azriT anu is, rasac ewodeba `cxviri~, `Tvalebi~, `loyebi~, `tuCebi~, `saxis gamometyveleba~ da a.S., – rogorc saerTo, rogorc is, rac SeiZleba iyos raxilis, fransuazas da uamravi sxva adamianis saxeebze. mocinari Tvalebi SeiZleba erTis saxezec iyos, meorisazec da meaTasisazec. es yvelaferi xom TiToeuli CvenganisTvis gasagebia da mas saxels varqmevT. es aris misawvdomoba zogadi aqtebis azriT, anu iseTebis, rogoric sxvebsac aqvT. ukve movixme es citata, magram SemiZlia gavimeoro: `es saxe, Tavisi mzerebiT, RimilebiT, piris moZraobebiT, mniSvnelovani momeCvena mxolod zogadi aqtebis azriT, yovelive individualuris gareSe (aq Semogvepareba Zalian mniSvnelovani sityva `individualuri~, Tumca, ucnauria _ is Cveni metyvelebis kanonebs arRvevs, radgan, rodesac vambobT sityvas `cxviri~, Cven zogadsac ki vaindividualurebT). da ar SemeZlo, interesi gamomeCina, rom maT miRma persona meZebna~.13 sxvagan prusti, igive 13 C.G. – gv. 159. 76 azrs uaryofiTi mxridan, swored im mxridan uyurebs, romelic axla CemTvis mniSvnelovania da ase ambobs: `...Cveni ideebis koleqciaSi (`ideebi~, am SemTxvevaSi, vuwodoT, ubralod, zogad cnebebs, saxelebs _ `cxviri~, `Tvalebi~, `saxe~ da a.S., an Cvens warmodgenas silamazeze, saintereso azrze da a.S. _ esec ideebia) arc erTia iseTi, romelic individualuri STabeWdilebis Sesabamisi iqneboda~14. ukve vTqvi, rom arsebobs problema organosi, romelic warmoqmnis _ me ki ar warmovqmni, Tvali xedavs me ki ar vxedav; da organos problema _ me ase vityodi, aris imis logosis problema, rac logosis gareSe gancalebulia. arsebobs Tvalebi logosSi an cxviri logosSi, an arsebobs saxis gamometyveleba, Rimili zogadi aqtebis gagebiT da es yvelaferi logosis gareSea. logosi aris imis logosi, rac logosis gareSe gancalebulia; logosis gareSe yofna niSnavs zogad aqtebs, romelTa miRmac ar gagvaCnia `cnobismoyvareoba pirovnebis ZiebisaTvis“. am yvelaferSi araferi ar aris – zogad aqtebSi an saxeldebebSi, – rac individualuri STabeWdilebis Sesabamisi iqneboda. axla sicxadisTvis movixmob magaliTs. magaliTad – cnobili, ubralo faqti, romelsac intuiciis doneze unda CavwvdeT: arsebobs wyali `wylis~ individis gagebiT da arsebobs is, rasac `wyali~ ewodeba, individis gareSe (es sakiTxi faqizad dakavSirebulia imasTan, rasac organos vuwodeb). SegiZliaT okeanidan an zRvidan wyali aiRoT, CaasxaT sinjaraSi da ityviT, rom mkvdari wyali gaqvT. es sxva wyalia. misi elementebi igivea, rac zRvis wylis, absoluturad igive elementebi aqvs, da raRac idumali gziT wyali sinjaraSi kvdeba. mkvdari wyali, elementebis mixedviT, igivea, rac zRvis wyali, magram igive wyali aRar aris. maT Soris garkveul sxvaobas sityva `sicocxliT~ movixseniebT. erTs cocxals vuwodebT, meores – mkvdars; an: erTs individs vuwodebT, vinaidan – ra aris zRvis wyali? es aris milionobiT da miliardobiT detalebis Sexameba, iseTi, romelic naklebsavaraudoa, rom kidev erTxel, imave saxiT Seesabamon erTmaneTs, rogoriTac mocemu14 ix.: C.G. – gv. 49. 77 lia wyalSi. amas ewodeba kidec individualoba. bevri elementis, an garemoebebis, an, ubralod, faqtebis SeTanxmeba. Tumca, calke aRebuli, isini isev is aris, rac iyo, magram damatebiTi faqtia is, rom isini erTad iyvnen. erTad cxovrobdnen... da iZulebuli varT, am individs saxeli vuwodoT, radgan naklebsavaraudoa, rom es mravlis SeTanxmeba kidev erTxel ganmeordes. metic, is aramarto ar ganmeordeba kidev erTxel (da imitomac ewodeba individi, radganac mxolod erTxel xdeba), aramed arsebobs kidev jamuri, SeuRlebuli elementebis ganuyofelobis Zala. dasaxelebaSi araferia iseTi, romelic Segvamzadebs imisTvis, rom individualuri STabeWdileba aRviqvaT (am SemTxvevaSi `wylis~). rogorc xedavT, sakmaod rTulad vimsjele, rom TqvenTvis ubralo faqti Semexsenebina. prustTan xelovnebis yvela nawarmoebi warmosaxviTia, TiTqos, xelovnebis qmnilebis wiaRSi, romelsac `dakarguli drois ZiebaSi~ hqvia, isev xelovnebis nawarmoebebi iqmneba, romlebic masSia aRwerili. radganac prustisTvisac, da TqvenTvisac da CemTvisac, Cvens cxovrebiseul STabeWdilebebSi sakmaod arsebiTi adgili uWiravs xelovnebisgan miRebulsac da isinic imave kanonebs eqvemdebarebian da maTganac, iseve, rogorc sxva STabeWdilebebidan, SesaZlebeli da aucilebelia, rom raime miviRoT. anu prustisTvis (da es arsebiTia) xelovnebisgan miRebuli STabeWdilebebi calke gamoyofili ki ar aris, aramed Cveni cxovrebis nawilia da im sxva STabeWdilebebis tolfasia, romelTaganac sakuTari ZalisxmeviT unda miviRoT raime, iseve, rogorc raxilis saxisgan. magram yovelTvis amas rodi vamCnevT, vinaidan raxili Seyvarebuli senlusTvis sabediswerod mniSvnelovania, wigni ki, TiTqosda, ar aris mniSvnelovani, magram sinamdvileSi es gaxlavT Cveni cxovrebisTvis iseTive arsebiTi STabeWdilebebi da iseve moiTxoven raRacas, rac TviT STabeWdilebebSi ar arsebobs im doniT, ra doniTac isini zogad mniSvnelobebs emTxveva. da rodesac prusti bermas simReras aRwers, mudmivad imas ejaxeba (da am sirTules TvalnaTliv qmnis da aRwers), rom ber- 78 mas simReris, rogorc lamazis, aRqma Zalian rTulia, vinaidan is, rac bermas simReraa, ar Seesabameba zogad warmodgenas imaze, ra aris lamazi. prusti mudam xazs usvams, rom silamazis Sesaxeb zogad warmodgenasa da individualur STabeWdilebas Soris araviTari Sesabamisoba ar arsebobs15; iseve, rogorc wylis dasaxelebaSi ar arsebobs iseTi ram, rac wylis sicocxleze, anu wylis individuumze miuTiTebs. amitomac vambobdi, rom logosSi, misi Semadgeneli saxelebis an zogadi faqtebis warmodgenebis TvalsazrisiT, araferia iseTi, rac individualuri STabeWdilebis Sesabamisi iqneboda. logosidan _ saxelebidan, romelic logoss (anu sazriss) Seadgens, veraviTar codnas ver miviRebT. maT ar SeuZlia dagvexmaron. raSi? im STabeWdilebis gaazrebaSi, romelmac SegvZra, romelic Tavs dagvatyda. magaliTad, bermas simRera an raxilis saxe. marseli raxilis saxes zogadi aqtebis TvalsazrisiT uyurebs, vinaidan raxili misTvis, rogorc mogaxseneT, ganurCevel sivrceSia. magram is verc verafers xedavs da verc raime azri gamoaqvs da es movlena, raxilTan Sexvedra, misTvis cxovrebiseuli movlena ar aris. es movlena araviTar konturSi ar ewereba, rac SemdgomSi mis cxovrebiseul gzad gamoikveTeba. da aq kidev erTi dafaruli ramaa, romelic mTel Cvens konstruqcias daangrevs (SesaZloa, TqvenTvis moulodnelad) da imavdroulad, gaiZulebT, rom sifrTxiliT miudgeT im sityvebs, romlebic gagvaCnia. Cven ki mxolod is sityvebi gagvaCnia, romlebic gagvaCnia. sul dasawyisSi vambobdi, rom prustis romani grZnobebis aRzrdis romania. axla ki Zalian sasacilo daskvna miviReT imis gamo, rom mTel logosSi araferia iseTi, rac individualuri STabeWdilebis Sesabamisi iqneboda; anu imis Sesabamisi, rac individualuri STabeWdilebidan SemiZlia davaskvna, kerZod – ra? rom `gavnaTlde~. magaliTad, bermas simReris mSvenierebis aRqmis gziT, silamazis Cveneul gancdaSi `gavnaTldeT~. xolo siyvarulis kanonebSi rom `gavnaTldeT~. raxilis saxis xilvisas miRebuli STabeWdileba unda gavSaloT da gavxsnaT, saintereso daskvna mivi15 ix.: C.G. – gv. 50. 79 ReT, rom, marTalia, grZnobebis aRzrdaze vsaubrobT, magram iseT sferoSi aRmovCndiT, sadac araviTari norma da wesi ar arsebobs; is, rasac STabeWdilebis Sesabamisobis uqonlobaze vambobdi, sxva enaze, ubralod, im sferoSi yofnaa, sadac arc normebia da arc wesebi. anu, verc erTi norma, verc erTi wesi ver dagvexmareba. ki magram, ra aris aRzrda? arada, ra aris axalgazrdis aRzrda? axalgazrda aRizrdeba arsebuli normebisa da wesebis dauflebis gziT da am normebis da wesebis sakuTari cxovrebiseuli qaosisadmi, sakuTari gancdebisadmi misadagebis unaris ganviTarebis gziT... esaa normebisa da wesebis saSualebiT sakuTari gancdebisa da sulieri qaosis moTokva. Cven ki davadgineT, rom normebi da wesebi ar arsebobs. normebisa da wesebis samyaroSi araferia iseTi, rac individualuri STabeWdilebis Sesabamisi iqneboda. vimeoreb: Cveni ideebis koleqciaSi ar arsebobs arc erTi idea, romelic individualuri STabeWdilebis Sesabamisi iqneboda; anu normebis da wesebis arqona Zalian ucnaur aRzrdaze migviTiTebs, rac ar emTxveva imas, rasac, Cveulebriv, aRzrdad miviCnevT da imaze migvaniSnebs, rom im sferoSi, sadac ar arsebobs normebi da wesebi, Cven erTi Semzaravi faqtis winaSe aRmovCndebiT xolme: arsebobs garkveuli ram, risi codnac ar SeiZleba. modi, Tavidan vTqvaT, rom ar SeiZleba icode winaswar. is, rac bermas simReraSi an raxilis saxeSia, SeuZlebelia, icode an ganicado codnis meSveobiT. ai, me vici da am codnis wyalobiT, ganvicdi imas, rasac vxedav an rasac Sevxvdebi, SeuZlebelia icode. da es `SeuZlebelia icode~ CvenTan xSirad gameordeba. minda kidev erTi ram davamato. saqme isaa, rom ucnauri grZnobebis aRzrdaa. ar arsebobs normebi da wesebi, normebiT da wesebiT sakuTar Tavs ver aRvzrdiT _ swored es aris, meore mxriv, zustad is upirvelesi, rasac, rogorc cocxali arsebebi, ganvicdiT. CaatareT refleqsiis patara aqti, sakuTar Tavze dafiqrdiT: vinaidan swored is, rasac normebsa da wesebSi, an `sazogadod, zogadi aqtebis saerTo warmodgenebSi~ araviTari ekvivalenti ar moeZebneba, _ swored esaa Cveni cxovreba. amaSi varT cocxlebi, imitom, rom yvelafer danarCenSi, rac wesebisa da normebis mixedviT viciT, 80 mkvdarni varT; an sxvagvarad _ jerjerobiT mxolod intuiciac gvyofnis – Tavs cocxal arsebebad swored amgvar rameebSi vgrZnobT. da kidev erT nabijs gadavdgam, rom ufro gavamyaro, rom swored is, rac ar Sedis logosSi an am dasaxelebebSi, arc im sferoSi Sedis, sadac individualuri STabeWdilebebisTvis ekvivalenti ar moiZebneba, is, rac sakuTari Tavis cocxal arsebad SegrZnebis mxares gvrCeba. swored es aris cnobiereba (codnisgan da bevri sxva ramisgan gansxvavebiT). aris garkveuli daZabuloba sakuTari Tavis cocxal arsebad SemagrZnobel cnobierebasa (rogorc axlaxans vuwode mas, magram is jerjerobiT mxolod gaurkveveli ramaa) da empiriul cnobierebas Soris, romlis nawilic Cveni codnaa (maT Soris normebis da wesebis codna). maT Soris garkveuli daZabuloba warmoiSva, Tundac im TvalsazrisiT, rom codnis, normebis da wesebis samyaroSi araferia iseTi, rac amas Seesabameba da ris gancdasac SevZlebdi, _ normebis da wesebis samyarodan miRebuli codna rom davurTo Cems gancdas da is amgvarad ganvicado. erTi patara daskvna gavakeToT: is, rasac SemdgomSic teqsts an organos vuwodebT, ar aris codna. Sesabamisad, nebismieri cvlileba, romelsac wavawydebiT, ar aris codnis gziT warmoebuli cvlileba. roca raxilis Sesaxeb raimes gavigeb, codniT verafers Sevcvli. Tuki mecodineba, arsebiTad, rogori vokali iTvleba mSvenierad, verafers gamovitan bermas simReris cocxali aRqmiT. da am sakiTxis gonebaSi ganmtkicebiT erT Zalian saintereso problemas mivadgebiT. weRan, sen-lus magaliTis moxmobisas, sagangebod ar mixsenebia erTi Zalian mniSvnelovani momenti, romlis moxmobac droulia im azris konteqstSi, rom teqsti ar aris codna. erTi sityviT, ise vityvi, rom azrTa msvlelobas mivyveT: Cven vdgavarT grZnobebis aRzrdis, an sakuTari Tavis formirebis, an TviTrealizaciis sferoSi, – sferoSi, sadac arsebobs imis Secnobis problema, rac logosis elementebSi ar aris _ Secnobis da verSecnobis problema, radgan, rodesac bermas simReras vismen an raxilis saxes vxedav, Cems winaSe pirvel SemTxvevaSi simReris silamazea, meoreSi – raxilis cxovrebaSi realu81 ri biografiuli garemoebis faqtis codna; kerZod is, rom raxili ocfrankiani meZavia. SeiZleba es yvelaferi Tavs gadamxdes da ver Sevicno; ver Sevicno, radgan TavSi meqneba zogadi warmodgena imis Sesaxeb, Tu rogori unda iyos mSvenieri simRera, rogoria kargi simRera, rogoria cudi simRera; an vicode, rogorebi arian qalebi. vimeoreb _ imis Secnobis problema, rac aris. prusti zogjer ase ambobda: `megobris verSecnoba~ an `RmerTis verSecnoba~16. xom SeiZleba, kaci RmerTs Sexvdes da masSi RmerTi ver Seicnos; an megobars Sexvdes da masSi megobari ver Seicnos. vimeoreb: unda CavibeWdoT, rom es ubralo SemTxveviToba ar aris, amaSi CarTulia kanonebi. arsebobs kanonebebi imisa Tu ratom ver SevicnobT, zustad aseve arsebobs kanonebi imisa, Tu ratom SevicnobT. anu pirobebi da kanonebi, ratom SegviZlia SevicnoT is, rac SegveZlo verc Segvecno. ai, aseTi erTgvari, gnebavT, gaugebrobamde dasuli tragedia da komedia gvaqvs, rodesac erTi monaTesave suli Sexvedrisas meores ver cnobs. ukve TiTqos sruliad Cveulebrivi eniT gadmovcem imas, razec rogorc abstraqtul sagnebze vlaparakobdi, silamazeze, silamazis cnebaze imaze, rom silamazis gageba arasdros Seesabameba individualur STabeWdilebas. ara, saqmec isaa, rom es yvelaferi erTi da igivea. erTi sityviT, am sakiTxs gumiliovis leqsis striqonis saSualebiT gamovxatav (prustis erT-erTi genialuri Tema da zogadadac _ poeziis Temaa): `o, ra RvTaebrivia SeerTeba erTurTisaTvis qmnilTa!~17. anu, SesaZloa, raRac imTaviTve erTmaneTisTvis iyos Seqmnili, magram ar SeerTdes, empiriuli Sexvedris drosac ki. gasagebia, rom SeiZleba, ubralod, imitom ar SeerTdnen, rom erTmaneTs verasdros ver Sexvdnen, magram isic SeiZleba, rom Sexvdnen da ver SeerTdnen. da Tuki SeerTdnen _ `o, ra RvTaebrivia SeerTeba erTurTisaTvis qmnilTa!~ ese igi SeiZleba iyos raRac dasabamidan erTmaneTisaTvis Seqmnili da ar SeerTebuli empiriuli Sexvedrisasac ki. gasagebia, rom SeiZleba ar SeerTde, ubralod J.F. – gv. 719. “О как божественно соединение извечно созданного друг для друга”. Гумилев Н. Стихи. Поэмы. Тбилиси: Мерани, 1989. gv. 296. 16 17 82 imitom, rom arasodes ar SexvdiT, magram ara... SeiZleba Sexvde da ver SeerTde. magram Tu SeerTdi, maSin `o, ra RvTaebrivia SeerTeba erTurTisaTvis qmnilTa!~ maSasadame, SeerTeba-verSeerTebaze, metic, ase vTqvaT, adamianis tragikul sasrulobaze vsaurbobT. saqme isaa, rom ar SegviZlia, vinaidan sasrulni varT, usasrulo dro ar gagvaCnia, empiriulad SevxvdeT yvelafers, rac CvenTvisaa Seqmnili. ar SegviZlia imitom, rom Cveni cxovrebiseuli sivrce SezRudulia, geografiuli TvalsazrisiTac ki. saidan iciT, rom axla vinme parizSi ar gelodebaT? da axlave romc SeZloT parizSi gaqceva, getyodiT: `iqneb swored londonSi gelodebian da ara axla, aramed ramdenime wlis Semdeg?~ ufro metic, SemiZlia sakuTar Tavs vkiTxo: nuTu yvelaferi, rac Cveni cxovrebaa, Cvensave cxovrebaSi xdeba? tyuilad xom ar mougoniaT adamianebs ukvdavebis idea da amis imediT arsebobdnen. am metaforis saSualebiT, maT garkveuli garemoeba moixelTes, romelic Cvens cxovrebaSi moqmedebda. maT Soris es sasrulobac moixelTes. garwmunebT, Cem Tavze zustad vici, rom arsebobs raRac wigni, romelic TqvenTvisaa dawerili da romelsac verasdros waikiTxavT, vinaidan yvela wignis wakiTxva SeuZlebelia. wignebis raodenoba ar Seesabameba Cveni aqtebis dasaSveb raodenobas. aRarafers vambob empiriul SemTxveviTobaze, rom zustad im biblioTekaSi an im wignis maRaziaSi moxvdeT, sadac es wignia. es xom SemTxveviTobaTa Tvaluwvdeneli zRvaa, romelSic ver gavalT. magram sainteresoa Semdegi: marTalia, Tqven verasdros waikiTxavT im wigns, romelSic Tqveni gamocdilebis msgavsi ram weria da, Tuki am wignis saSualebiT sakuTar arsebaSi CaixedavdiT, amiT nabijs win gadadgamT da es aris wignis amocana, _ mainc, am wignSi aRwerili movlenebi SeiZleba Tqvens sulSi moxdes. simbolistebi xom ambobdnen, rom arsebobs simboluri Sesabamisobebi; rom raRac mosazreba, romelic wignSia warmodgenili, romelsac verasdros waikiTxavT mxolod imitom, rom empiriulad SezRuduli, sasruli xarT, _ es azri mainc SeiZleba mogivideT TavSi. anu arsebobs iseTi ram, rac adamianis SezRudulobis, misi sasrulobis winaaRmdeg moqmedebs. amgvari moqmedi 83 instrumentebia is sagnebi, romlebsac teqstebi vuwode. filosofosebi mas produqtul warmosaxvas uwodebdnen _ raRac gamaneitralebels, rac im SemTxveviTobisgan mazRvevs, rasac empiriulad ar SemiZlia Sevxvde, davinaxo. arsebobs garkveuli damatebiTi unarebi – davuSvaT, maT adamianis warmosaxvas uwodeben, romelic agebs konstruqciebs, rasac teqstebi hqvia. teqstebi CvenSi warmoqmnian movlenebs, romlebic ar arian damokidebuli am movlenebis matareblebTan an materialur, ase vTqvaT, ganmaxorcieleblebTan Sexvedris empiriul SesaZleblobaze an SeuZleblobaze. metic, ar SegviZlia yvelafris codna erTi fundamenturi kanonis mixedviT. modiT, davuSvaT: SeiZleboda, yvelaferi gvcodnoda da, miuxedavad imisa, rom sasruli varT, mainc teqstebiT Segvevso sakuTari usasrulobis SeuZlebloba. mainc ras niSnavs `yvelafris codna~? sivrcis da drois yvela wertilSi yofnas. davuSvaT, SesaZlebelia mTeli sivrcis da drois moxelTebis garkveuli `RvTaebrivi~ unaris floba da masSi Cemi monawileoba. maTematikosebi da fizikosebi e. w. zRvrul gadasvlas axorcieleben, anu zRvarze ganixilaven. SegviZlia, zRvarze aviRoT warmosaxva, magram im pirobiT, rom im samyaros nawili ar xarT, romelsac xedavT da aRwerT. Tuki Tavad msaxiobi xarT _ ara mxolod speqtakls uyurebT, aramed misi monawilec xarT, anu speqtaklSi sakuTari monawileobiT yvela movlenas cvliT, es movlenebi ki TqvenTanaa dakavSirebuli, _ maSin, arsebiTad, yvelafris codna TqvenTvis, marTlac. SeuZlebelia, vinaidan am cxovrebaSi TviTon monawileobT. gamodis, rom kidev erTi SezRudva gvaqvs. da aq migiyvaneT iqamde, risi Tqmac cvlilebis sakiTxTan dakavSirebiT mindoda. erTi sityviT, cvlileba CvenTvis miuwvdomelia, Tuki garkveul pirobebs ar vasrulebT. cvlileba, TavisTavad, martivi gziT miuwvdomelia, ara mxolod imitom, rom is, razec vsaubrobdi, Cvens nebas da cnobierebas ar eqvemdebareba, aramed _ sxva gziT xdeba; aseve imitomac (da amas uxeSad Camovayalibeb), rom iZulebuli vxdebiT, ukve Secvlili SevcvaloT. da `ukve Secvlilis~ Secvla Zalian rTulia. axla ganvmartav am bundovan frazas: saqme isaa, rom adamiani Tavis cnobierebasa 84 da warmosaxvaSi garkveul empiriul garemoebebs Tavisi maRali idealebis Sesabamisad cvlis, gardaqmnis ise, rom imaSi, rasac xedavs da uyvars, rasac aRiarebs, sakuTari Tavisa da samyaros mimarT misi garkveuli moTxovnebi Sesruldes. vTqvaT, sen-lum dainaxa raxili, empiriuli raxili (qali brtyeli saxiT) sen-lus vnebis obieqtad iqca, imitom, rom is Seicvala, gardaiqmna mis TvalSi; sen-lu raxils, ase vityodi, `maRali~, anu idealebis da ocnebebis wertilidan umzerda, romelsac xelovneba aRZravs. sen-lum xom raxili TeatrSi dainaxa. da samyarom, romelsac Teatrs vukavSirebT _ ara Senobas, ara Teatrs, rogorc aseTs, am sityvis fizikuri gagebiT, aramed adamianuri keTilSobilebis, maRaladamianuri siyvarulis da a.S. Sesaxeb warmodgenebs _ am yvelaferma gardaqmna empiriulad xiluli. Tavis damokidebulebaSi mSvenieri raxilis mimarT, ara ocfrankiani meZavis, aramed mSvenieri raxilis mimarT, _ sen-lum sakuTari Tavis realizeba moaxdina iseT adamianad, romelTanac mSvidobianad Tanacxovreba SeuZlia. anu man es TavisTvis dauSva. ratom? imitom, rom is TviTon qveli idealebis Tayvanismcemelia, raxili ki qvelia da mas, raxilis siyvaruliT, siqvelec uyvars (axla sityva `siqveliT~ Cavanacvle bevri sityva, radgan, roca azris Camoyalibeba ginda, Cqarob da yvela termins aRar eZeb). maSasadame, yuradRebas vamaxvileb imaze, rom sen-lus damokidebuleba raxilisadmi (rogorc TviTon xedavs mas), Tavisi arsiT, ra Tqma unda, sakuTari Tavis mimarT damokidebulebaa. ra gagebiT? am urTierTobaSi unda realizdes da ar dairRves sakuTar TavTan mSvidobiani Tanacxovrebis, sakuTari Tavis pativiscemis unari. xom asea? Sesabamisad, is ukve iqca adamianad. da `ukve adamianis~ „kidev adamianad~ gardaqmna TiTqmis SeuZlebelia. SesaZlebelia, magram rTulia. Tuki gaxsovT, aristoteles fraza movixme, rom mizezi, ris gamoc raime miyvars, ufro mniSvnelovania, vidre is, rac miyvars. magram saqme isaa, rom arsebobs kanonzomiereba da axla, faqtobrivad, Camovayalibe kidec is: Cveni cxovreba, Cveni cnobiereba da fsiqika isea mowyobili, rom SeuZlebelia Semdeg gqondes is, ris gamoc giyvars imis gareSe, rac giyvars. anu, is, ris gamoc giyvars, 85 gaqvs mas Semdeg, roca gaqvs is, rac giyvars. Semdeg ukve – raxilis saSualebiT – sen-lus grZnobebi iZens formas da moZraobis sferos, romlebic mimarTulia amaRlebulisken, mSvenierisken, siqvelisken da a.S. gasagebia? da am sferoSi cvlilebiT SeWra TiTqmis SeuZlebelia. es kanoni socialur cxovrebaSic moqmedebs, aTasgzis vawydebiT am kanonzomierebis gamovlinebis magaliTebs. Zalian xSirad amgvar ganuviTarebel velurebs verafers vuxerxebT (iseve, rogorc marseli Tvlida sen-lus velurad, vinaidan marselma icis, rom raxili meZavia da, am gagebiT, TviTon ufro metad gacnobierbulia vidre sen-lu): saqme is gaxlavT, rom Cven ar gvaqvs civilizacia (aracivilizebulebi varT, marTlac, daaxloebiT iseve, rogorc rusebi) da xSirad gviCndeba survili, garkveuli racionaluri cvlilebebi davnergoT, magram es cvlilebebi yovelTvis im kanonis moqmedebas upirispirdeba xolme, romelsac ase gamovTqvam: rusebi ver axerxeben, rom adamianebad iqcnen, radganac isini ukve iqcnen adamianebad, ise, rogorc iqcnen. imitom, rom isini imad, rogorebic arian, Camoyalibdnen maTTvis misawvdom farglebSi (es Cvenc gvexeba, sxvaTa Soris, sakuTari gamocdilebidan gamomdinare, davasaxele `rusebi~, magram me xom sxva gamocdilebac maqvs _ Cveni sakuTari, qarTuli) ukve Camoyalibdnen. amas gaaCnia iseTi inercia, romelic Znelad eqvemdebareba cvililebas da miT umetes, ar eqvemdebareba gacnobierebul nebelobiT aqts. iq, organoebidan dabadebuli cvlilebis garkveuli bunebrivi procesi unda mimdinareobdes. muskulaturis realuri sinTezisa da ganviTarebis gziT da ara – garedan. garedan nebismieri qmedeba imisTvisaa ganwiruli, rom `Secvlilis~ Secvla ukve rTulia. swored imitom, rom is Secvlilia. da aq Cndeba problema, romelsac fsiqologiaSi identity-s problemas uwodeben. sakuTar TavTan igiveoba, Tuki adamianma mas miaRwia, misi rRveva SeuZlebelia. is, TiTqosda, raRac cecxlovan afeTqebas SeuerTda da gamoiZerwa; racionaluri aqtebis gziT misi gamoxsna, daSoreba SeuZlebelia. is, ris gamoc miyvars, CemTvis imis saSualebiT arsebobs, rac miyvars. magaliTad, prustTan aris termini, romelic frangul 86 tradiciaSi, ZiriTadad, stendalidan momdinareobs, – grZnobebis kristalizacia.18 maSasadame, Tuki kristalizaciis kanonebis Tanaxmad ise moxda, rom sinaze samyaroSi albertinas gziT gaxda xiluli, maSin sinazis SegrZnobisTvis, misi gancdisTvis (adamianSi ki arsebobs amis gancdis moTxovnileba), am moTxovnilebis sagnisgan damoukidebladac ki, – sinazis SesagrZnobad saWiroa albertina.19 da mainc, rogoria es albertina? iqneb, demonia da mxolod albertinas saSualebiT gancdili sinazis gamo, warmoidgineT, ra SeiZleba moxdes Cems cxovrebaSi?! rogori jojoxeTuri eWvianobis rbolaa! Cveni romanis gmiri gamudmebiT eWvianobs, sul unda daadginos, visTan da sad uRalata albertinam; da yvelaze saSinelia, roca danamdvilebiT rwmundeba, rom albertina lesboselia da qalebTan Ralatobs... da ai, Ziebis es infernaluri cikli sivrcis da drois yvela wertilSi, sadac SeuZlebelia, rom iyo da sivrcis da drois yvela wertili moicva, am dros garbixar. Tu gaxsovT, dantes jojoxeTSi aris morbenalTa saxe, romlebic mudmivad Tavqudmoglejili sirbiliT arian dasjili. arsebobs aseTi sirbili, Sinagani sirbili, romelic fizikur, garegan sirbilze metad gvaclis araqaTs. is, rom Secvlili Secvlas, pirdapir Secvlas aRar eqvemdebareba, kidev ufro cxadyofs imas, rasac sakuTar TavTan igiveoba vuwode. yuradReba miaqcieT, rom es aris empiriulis, anu faqtebis gardaqmna. raxilis saxe – rogoria is sinamdvileSi, rogori Tvalebi aqvs da a.S., magram es yvelaferi gardaiqmna warmosaxvis sxivSi, im wertilis sxivSi, saidanac sen-lu iyureboda. xom asea? Semdeg gaigivda saganTan, romlis saSualebiTac adamianis maRali miswrafebebi realizebas poulobs da am gziT sakuTar TavTan Rirseuli damokidebulebac xorcieldeba. iseve, rogorc samyaroSi sakuTar adgilTan da a.S. amas igiveoba, anu identity vuwode. da cxadia, es cvlilebis Sedegia, rom saxecvlilSi saqme gvaqvs imasTan, rac faqtebidan ar gamomdinareobs. saxecvlili raxili xom misi Tvisebe18 19 ix.: C.G. – gv. 53, gv. 115; T.R. – gv. 992. Fug. – gv. 556. 87 bis, fizikuri Tvisebebis Sedegi ar gaxlavT?! fizikuri Tvisebebi, rogorc viciT, mxolod bliniviT brtyeli saxea. maSasadame, faqtebis Sedegi ar aris; da ai, unda CamovayaliboT kanonzomiereba, rom faqtebi ver aRwevs im sferoSi, romelic faqtebidan ar momdinareobs. vimeoreb: faqtebi ver aRwevs im sferoSi, romelic faqtebidan ar momdinareobs. magaliTad, faqti, rom saroskipoSi raxili vnaxe, ver aRwevs am sferoSi mxolod imitom, rom es sfero faqtebidan ar momdinareobs. amitom faqtebs iq SeRweva ar SeuZliaT. es sul sxva ramis Sesaxebaa _ es sfero, TumcaRa, is mTlianad faravs faqtebs. sen-lus uyvars raxili, magram es aris faqti, romelsac es sfero faravs da ara TavisTavadi faqti, es sfero faqtebidan ar momdinareobs. is faqtebidan ar dabadebula da faqtebi mas ver moklavs. ramdenic geneboT, uTxariT sen-lus, rogoria `sinamdvileSi~ raxili, ver gaagebineb. maSasadame, rogorc sxva kuTxiT aRvniSneT, es aris individualuri gancdis singularuli wertili, romlis SigniTac sen-lu ara mxolod cocxalia, aramed sakuTari Tavis realizaciac SeZlo Tavis adamianur RirsebaSi, maRal kriteriumebSi, sakuTar TavTan gaigivda da, rogorc vTqvi, amis Secvla SeuZlebelia. bevrjer mqonia SemTxveva, davrwmunebuliyavi, rom aq faqtebi ver aRweven (faqtebis nacvlad SegviZlia vTqvaT: racionaluri argumentebi. racionaluri argumentebi yovelTvis faqtebs uTiTebs), ubralod imitom, rom faqtebidan ki ara, sxva fsiqologiuri procesidan gaCnda. im procesidan, romelsac sakuTar TavTan, sakuTar `me~-sTan gaigiveba vuwode. sakuTar TavTan TanxmobaSi unda vicxovro da amqveynad mxolod is unda miviRo, rac sakuTar TavTan TanxmobaSi cxovrebis saSualebas momcems. da Tuki adamianma sakuTar TavTan igiveoba faqtis arcodniT an gauazreblobis xarjze moipova, is verasdros SeZlebs faqtis aRqmas; metic, SenSi saxifaTo adamians dainaxavs, romelsac misTvis yvelaze Zvirfasis, kerZod – identity-s dangreva surs. sakuTar TavTan igiveobis dangreva. aseTi ram xSirad xdeba egreTwodebuli ideologiebis Tu msoflmxedvelobebis SemTxvevaSi. msoflmxedveloba, an ideologiebi, aris sfero, sadac adamiani sakuTar TavTan mimarTe88 baSia Sezrdili. da amaSia ideologiis Zala, misi ngrevis SeuZlebloba da momakvdinebeli buneba. vinaidan adamianisTvis yvelaze didi xifaTi sakuTar TavTan Tanxmobis, sakuTari Tavis pativiscemis dakargvaa. magram Tuki Tavdapirvelad garkveul fasad moipove pativiscema, mere es fasi uzrunvelyofs pativiscemas. anu is, ris gamoc giyvars, Caanacvlebs mas, rac giyvars. rac giyvars, imis pirobad iqceva, ris gamoc giyvars. vTqvaT, raxili siqvelis winapirobad iqceva da siqvele, TiTqosda, TavisTavad giyvars. gasagebia? ase rom, msoflmxedvelobebis SemTxvevaSi Zalian xSirad ase xdeba; erTxel, rogorRac, haitelebisTvis, namdvili haitelebisaTvis filosofiis leqciis Catareba momiwia, erTgvari ganmanaTlebluri xasiaTis leqcia iyo. Tan formalurad iqidan gamovdiodi, rom saqme ganaTlebul adamianebTan maqvs, radganac saubari frangul enaze mimdinareobda da ukve TviT franguli enis codnis faqti ganaTlebis garkveul doneze da azrovnebis moqnili struqturis garkveuli minimumis arsebobaze miuTiTebda, rac adamianebs, ubralod, enis codnis wyalobiT gamoumuSavdebaT. Tu kacma franguli liceumi daamTavra, ese igi, raRac unda icodes. me Sevejaxe magar gaqvavebul punqtebs iq, sadac vcdilobdi, ubralod, garkveuli faqtebi, msjelobebi momexmo... Semdeg mivxvdi, rom aq mTavari arc ugunureba da arc goniereba ar yofila, aramed maT hqondaT samyaros umartivesi klasobrivi sqema, sadac arseboben mdidrebi da Raribebi, imperialistebi, muSebi da glexebi; ramdenadac sqema Zalian martivia da adamiani Zalisxmevis gareSe iTvisebs mas, masze daxarjuli gonebrivi Sroma iseTia, rom man es adamianebi daakmayofila sakuTar TavTan mimarTebaSi (isini samyaros gagebis matareblebi gaxdnen, maT samyaro Seicnes); da amitomac isini am sqemaze uars arasdros ityvian. mxolod TavianTi pirovnebis srulad gardaqmnis fasad. es ki Zalian rTuli ram aris adamianisTvis. adamiani zarmaci arsebaa. samyaro rTuladaa mowyobili, tvinis Wyleta, mudmivad sakuTar arsebaSi CaRrmaveba, sakuTari Tavis Secvlaa saWiro (ai, Cveni romani, prustis romani, – sakuTari Tavis gardaqmnis romania. da amaSia avadmyofi, ubeduri avtoris gmiroba. prusti sakuTar Tavs 89 gardaqmniT samuSaoebs utarebda simamacis zRvarze. misi romani sakuTari Tavis Secvlis da sakuTari realuri bedisweris moxelTebis organoa.) im adamianebs ki, romlebzec vsaubrob, iSviaTi gamonaklisebis garda aseT Sromaze wasvla ar surT (vinaidan adamiani zarmacia). samyaro maT TavSia moqceuli, am samyaroSi maT samyaros Semmecnebeli adamianis adgili ukaviaT da yvelaferi martivad eCvenebaT: arseboben imperialistebi, arseboben sxvebi da sxvebi. arseboben mdidrebi, radganac Raribebic arseboben, Raribebi ki imitom arseboben, rom mdidrebic arseboben; da ra unda gavakeToT, rom Raribebi aRar iyvnen? – unda gavanadguroT mdidrebi da morCa, samyaroc mowesrigdeba. da am sferoSi faqtebi da argumentebi ver moxvdeba. ai, xom xedavT, ras vakeTeb axla? Secvlilis Seucvlelobis (an Znelad Secvlis) kanoni Camovayalibe, romelic Cvens fsiqologiur da cnobier cxovrebaSi moqmedebs. ufro metic, wvrilmanebi davasaxele, romlis miRmac Tvali (am SemTxvevaSi filosofosis Tvali) figurebs xedavs. amitomac es ukve wvrilmanebi ki aRar aris, aramed – sakmaod msxvili figurebis elementebi, im figurebis, romlebsac didi sivrce da dro ukaviaT; imdenad didi, rom haitic ki Cveni msjelobis sagnad iqca. maSasadame, sadRac arsebobs raRac, rac mocemul momentSi haitelebTan gvaerTianebs an gvaziarebs maTTan. gaziareba ki mxolod gaerTianebulis, rac SenTvis sulerTi ar aris, imis SeiZleba. is, rac haitelebis Tavs xdeba, imas, rogorc isini cxovroben da azrovneben, mniSvneloba aqvs imitom, rom isini CinelebiviT miliardi rom yofiliyvnen, maSin uSualod davrwmundebodiT, rom amas mniSvneloba aqvs. naTqvamis Sejamebis saxiT SegviZlia aRvniSnoT: Cven ganvixilavT imas, rasac prusti yvelaze xSirad STabeWdilebas uwodebs (sityva, romelic romanis TiTqmis yvela gverdze meordeba), magram es STabeWdileba, rogorc Cans, raRac gansakuTrebulia. is SeiZleba SevuTavsoT wertils, romelsac axla ukve SegviZlia singularuli (es termini ukve gamoviyene) vuwodoT, anu iseT wertils, romelSic, magaliTad, faqtebi ver aRwevs. romelSic SeuZlebelia codnis gadatana: is Seuvalia, misi gaerTianeba SeuZlebelia. da aqve, prustTan, aRmocendeba samyaroTa simravlis Tema. 90 leqcia 4 dRevandeli Sexvedris molodinSi iseT rameebze vfiqrobdi, romlebic Tqven mogxiblavdaT da es bunebrivicaa, vinaidan yvela adamiani, romelsac raRac uyvars, Tuki is normaluria, ra Tqma unda, surs, Tavisi siyvarulis sagani sxvasac gauziaros, rom es raRac sxvebsac uyvardeT. da momeCvena, rom prustis teqsts ise unda mivudgeT, rogori damokidebulebac mas hqonda cxovrebiseuli STabeWdilebebis mimarT, _ Semdegi TvalsazrisiT _ romanSi erT adgilas aris aseTi scena1: marseli maRal mTebSi bilikze cxeniT midis. am gziT wasvla mas hercogis asulma germantma urCia da uTxra, rom egzotikur peizaJs naxavda; da, marTlac, kldeebSi cxeniT midis da kldeebs Soris xan gamoCndeba zRva, xanac _ miimaleba; da am xan xilul da xanac Tvalsmifarebul zRvaSi is elstiris peizaJebs amoicnobs (prustis mier gamogonili mxatvari; Tanac prustma ara marto mxatvari gamoigona, aramed am mxatvris naxatic, romelic sxva naxatebTan erTad aRwerilia romanSi). elstiris peizaJebSi (aSkaraa, rom prustma Seqmna erT-erTi pirveli warmosaxviTi impresionistis odnav gaumjobesebuli saxe) yovelTvis erTmaneTs erwymoda zRva, Sua saukuneebis qalaqebi, miwa, ise, rom rTuli gasarCevi iyo, sad iyo miwa, sad – wyali da sad – qvis saxlebi. marseli, TiTqos, kldeebs Soris napralidan xedavs am peizaJebs da ucbad moulodneli xma cxens daafrTxobs. marseli Zlivs iWers cxensac da sakuTar Tavsac, rom ar Camovardes da iqiT ixedeba, saidanac xma esmis da _ aseTi ram mis cxovrebaSi pirvelad xdeba – pirdapir Tavs zemoT aeroplans dainaxavs. aeroplani mis Tavze, daaxloebiT, as metrSi livlivebs. ilivlivebs, frTebs daaq1 S.G. – gv. 1028 – 1029. 91 nevs da gauCinardeba. marselis suli ki gansxvavebuli cxovrebis gaurkveveli da, imavdroulad, cxadi SegrZnebiT ivseba. ara iseTi cxovrebis SegrZnebiT, rogoriTac TviTon cxovrobda, romelic misTvis Cveulebrivi iyo da arc iseTi cxovrebis SegrZnebiT, romlis gamocnobac SesaZlebelia, vinaidan Cven Cveni warmosaxviT gamovicnobT xolme imas, rasac sxva cxovrebas vuwodebT, magram sinamdvileSi es ara sxva cxovreba, aramed Cveni warmosaxvis gagrZelebaa. Cvens warmosaxvas, rogorc xSirad ambobda prusti, ver warmoudgenia ucnobi situacia, radganac Cveni ucnobi warmosaxva nacnobi elementebisgan Sedgeba da Cven, arsebiTad, ar ZalgviZs, rom nacnobi elementebis xlarTebs Tavi davaRwioT (bunebrivad ar ZalgviZs Tavis daRweva; raRac unda dagvexmaros, an sakuTar Tavs TviTonve unda davexmaroT).2 ase rom, es warmosaxva `sxva~ ar aris. im SegrZnebaSi ki, romelic marselma molivlive TviTmfrinavis xmas daukavSira, sruliad abstraqtuli, gaurkveveli, magram uzomo sixarulis momgvreli sxva cxovreba, sxva `me~, anu gansxvavebuli sakuTari Tavi warmoidgina.3 amas imitom giyvebiT, rom es grZnoba gadmogedoT – prustis, an, SesaZloa, Cemi ugergilo da, rasakvirvelia, prustis teqstTan SedarebiT, uniWo monaTxrobis saSualebiT, – imis SegrZneba, rom, SeiZleba sxva adamiani yofiliyaviT. da, Tuki sxva adamianad ar iqceviT, TviTon am SegrZnebam, SesaZloa, gavlena iqonios imaze, rac am cxovrebaSi Tqvens Tavs xdeba. bolos xom geubnebodiT, rom `cxovrebas~ sruliad gansxvavebul rameebs vuwodebT, Tumca, sityva `cxovrebas~ sakmaod zusti mniSvneloba aqvs, rasac zogierT gansakuTrebul, gadamwyvet wuTebSi vwvdebiT. pirobiTad maT gamouTqmelis momentebi davarqvi _ rodesac mtkiced vgrZnobT, rom es asea, magram amis gamoTqma SeuZlebelia. da swored is, risi `gamoTqmac SeuZlebelia~, gvagrZnobinebs Tavs cocxal arsebad. anu cocxal arsebebad vgrZnobT Tavs WeSmaritebaSi, romelic sicrues hgavs, rogorc dantes citirebisas mogaxseneT – im 2 3 Fug. – gv. 424. S.G. – gv. 1028 – 1029. 92 WeSmaritebaSi, romelsac bagedamuwulebi unda gavufrTxildeT, radganac piris daReba uSedegoa, mainc verafers ityviT. Tqveni naTqvami sicrues daemsgavseba. cxovrebis amgvari SegrZneba ki TavisTavad faseulia. is arafrisTvisaa. is yvelaze Zvirfasia CvenTvis da yvelaferSi, rasac unda vakeTebdeT, swored am SegrZnebas veZebT. Tuki imaSi, rasac vakeTebT an ganvicdiT, es SegrZneba monawileobs, maSin amas azri hqonia. erTi sityviT, Cvens yvela survils Soris udidesia, rom cocxali viyoT. sicocxle gvinda. sicocxlis ori mniSvneloba arsebobs. sicocxle, pirveli gagebiT, aris gamouTqmeli; arsebobs sicocxle meore gagebiT, romelic pirvels hgavs, magram zogjer cxovrebiseuli sazrisis am SegrZnebas moklebulia. prusti, me vityodi, sicocxliTaa Sepyrobili. da yvelaferSi, rasac aRwers, yovelTvis cxovrebis am SegrZnebis Ziebaa mocemuli; imis Zieba, rom cocxali xar. amitomac, xSirad SexvdebiT frazas: yvelaferi, rac me vici, ar var me, yvelaferi, rac sakuTari gamocdilebidan ar mimiRia – Cemi gageba ar aris4; anu _ ar aris cxovreba. prustTan yovelTvis warmodgenilia garkveuli tolobebi, gantolebebi (gantolebebi – maTematikuri gagebiT). vTqvaT, sityva `cxovreba~: TviT cxovrebis faqti ucnaurad utoldeba ideas; anu cxovreba ideis tolia.5 cxovreba arsis tolia, cxovreba kanonis tolia. Zalian uCveulo gantolebebia. magram erT patara ganmartebas gavakeTeb. aris erTi magaliTi, romlis moxmobac miwevda xolme (piradad me, amgvari ganmeorebebi mezizReba, magram arsebobs intuiciuri TvalsazrisiT zusti magaliTebi, maTi Secvla SeuZlebelia, rac ar unda tvini viWylitoT, verafers movifiqrebT). iciT, erTxel, rogorRac cxovrebis Zalian martivi, intuiciuri ganmarteba movifiqre, anu cocxali mkvdrisgan, aracocxlisgan gavmijne. cocxali aracocxalisgan imiT gansxvavdeba, rom mas yovelTvis SeuZlia raRac sxva. mkvdars ki ukve aRaraferi SeuZlia imis garda, rac aris. amitomac, sabralo puSkini, sxvaTa Soris, Tavis droze ambobda, 4 5 ix.: S.G. – gv. 399 – 402; T.R. – gv. 876 – 877. T.R. – gv. 872, 876, 906, 1044. 93 rom ruseTSi mxolod mkvdrebi uyvarTo. SeamCnevdiT, rom, Tuki vinme uyvarT, mxolod mkvdari poetebia. amas erTi martivi mizezi aqvs – mkvdari poetebi veRar auxirdebian maT; veRar `uximandreben~, rogorc rusebi ityvian. martivia. cocxals ki yovelTvis sxva raRac SeuZlia. maSasadame, isev davubrundi imas, risTvisac mindoda ganmewyveT; prustTan umTavresi SegrZneba, romelic unda moixelTo da sakuTar Tavsa da teqstze gadaitano, – bgeraSi, musikaSi, yvavilSi, adamianis saqcielSi an adamianis saxeSi imis danaxvaa, rom sxva cxovrebiT cxovreba SesaZlebelia. anu – imis SesaZlebloba, rom cocxali xarT. amitomac, rodesac prusti Tavis tipur STabeWdilebebs CamoTvlis (isini xom yvelas aqvs), vTqvaT, namcxvari `madleni~, martenvilis samreklos xedi, veneciaSi xidis filebi, _ es yvelaferi gaanalizebulia TviTmfrinavis simboluri gafrenisgan gansxvavebiT, romelic mgrZnobiare poetisTvis sxva cxovrebis, sxvagvarad cxovrebis kodis matarebeli aRmoCnda. da rodesac vambobdi, rom arsebobs cxovreba STabeWdilebis gagebiT da arsebobs cxovreba (sityvis sxva mniSvnelobiT), romelic cxovrebas hgavs, maSin Cem mier CamoTvlili gantolebebis gasaSifravad vityvi, rom iyo cocxali, sityvis pirveli mniSvnelobiT, anu iyo namdvilad cocxali, Zalian rTulia. es, pirvel rigSi, gulisxmobs (is, razec sul dasawyisSi vsaubrobdi), rom cxovreba droSi Zalisxmevaa. Zalian zusti gansazRvrebaa. kidev davumateb _ axla ukve prustiseuli gantolebis gansamartavad: cxovreba ideis tolia, cxovreba arsis, kanonis tolia, – cocxali arseba kanonebiT an arsiT suldgmulobs. garkveuli asociaciebi rom gagiCndeT da ucbad ar dagafrTxoT am frazam, minda SegaxsenoT fizikosi, gvarad Sredingeri, kvanturi meqanikis erT-erTi fuZemdebeli; Tavis droze, rodesac genetika (mxedvelobaSi maqvs biologiuri Teoria) jer kidev fexze dgeboda, man Tavis sxva wignebs Soris, aseve, dawera wigni genetikis Sesaxeb; wigni miznad isaxavda im droisTvis, 40-iani wlebisTvis genetikis axali miRwevebis popularizacias. wigns ase ewodeboda: `ra aris sicocxle?~. entropiisa da mowesrigebulobis (arsebobs ori dapirispireba – mouwesrigebeli mdgomareobebi, romel94 Tac axasiaTebs entropia an maqsimum-entropia da mowesrigebuli mdgomareobebi) sakiTxTan dakavSirebiT sicocxleze msjelobisas, Sredingers gauCnda kiTxva: ai, amboben, rom sicocxle nivTierebaTa cvlaa. sicocxles gansazRvraven, rogorc nivTierebaTa cvlas. magram ra azri aqvs, vTqvaT, Jangbadis erTi atomis Canacvlebas Jangbadis meore atomiT, isini xom sakmaod igiveobrivi da erTnairi arian? rogorc Cans, gacvlis procesi amas ar gulisxmobs, Tuki es procesi sicocxlis arsia. rogorc is ambobs, aSkaraa, rom cxovreba marTlac mainc gacvlas gulisxmobs da cxovrebiseuli arsi procesia, romelic imaSi mdgomareobs, rom sicocxle wesrigiT ikvebeba; anu sicocxle wesrigis mopovebis procesia – cocxali cocxlobs wesrigis mopovebis gziT da, Tuki sicocxle ar gulisxmobs wesrigs, is ar cocxlobs. sityva `wesrigis~ nacvlad CasviT sityva `arsi~ an `kanoni~. vubrundebi Cvens Temas: prustis Rrma rwmeniT, amitomacaa saWiro mxatvris mTeli is `analitikuri~ samuSao, romelsac is Tavis mowodebad Tvlida, aucilebelia sicocxlis aqtis aRdgena drois momdevno monakveTSi. sicocxlis aqtis aRdgena drois momdevno monakveTSi TavisTavad ar igulisxmeba; sicocxlis aqtis aRdgena drois momdevno monakveTSi gulisxmobs Sromas an wesrigis dasamyareblad gaweul Sromas. maT Soris, mniSvnelobebis, kanonebis, arsis garkvevas; xolo am yvelafers Tu Cvens enaze gadmovitanT (romelic ukve SemovitaneT), es niSnavs imaSi garkvevas, rac Cvens Tavs xdeba. ras vgrZnob sinamdvileSi? imitom, rom Cven xom sakuTar TavTan mimarTebaSi vkvdebiT. magaliTad, ver vcnob megobars. Cemi eniT rom gamovTqva, romelsac axla gTavazobT, es imas niSnavs, rom `suli sakuTari Tavis mimarT mokvda~6. sakuTari TavisTvis mokvda. anu es aris erTgvari cocxali operacia, romelic suls exeba, _ da Cvenc, prustTan erTad, vvaraudobT, rom suli, an goneba, aseve aris sicocxle, cocxali ram, _ da is mokvda sakuTar TavTan mimarTebaSi. an, sxvagvarad rom vTqvaT, dabneulobis da dacemis mdgomareobaSi, an Sredingeriseul entropiaSi aRmoCnda. maSa6 ix.: T.R. – gv. 899. 95 sadame, gvaqvs ori polusi: cocxali, anu mowesrigebuli im gagebiT, rom cocxalia wesebidan da kanonebidan daskvnebis gamotanis fasad, meore mxriv ki, gvaqvs gabneuloba da rRveva _ is, rac ar aris cocxali. axla ki davubrundeT im Temas, romelic wina jerze haerSi gamokidebuli davtoveT. Cven im azramde mivediT, rom gvaqvs cnobierebis ucnauri fenomeni. is, rac udavod arsebobs da araviTari garegani ekvivalenti ar aqvs, _ Tuki garegan ekvivalentad miviCnevT sityvas, – romelsac saxeli ar aqvs. ai, Cven erTsa da imaves vuyurebT, anu imas, rasac CvenTvis erTi da igive saxeli hqvia, da is, riTac gansxvavdeba Cemi danaxuli da am sityvaSi ar Tavsdeba, aris kidec cnobiereba. erTi sityviT, is, rasac ekvivalenti ar gaaCnia, cxadia, magram gamouTqmelia. amasTanave, gafrTxilebdiT, rom nuraviTar asociacias nu miusadagebT. intuicia, iracionaluri da a.S., sanam es yvelaferi ar gvaqvs da ar viciT. Cven mxolod erTi ram viciT – cxadia, magram ekvivalenti ar gaaCnia. axla mas cxovrebas davukavSireb da citatas wagikiTxavT (samwuxarod, isev furclidan momiwevs Targmna) da gafrTxilebT, kiTxvis Semdegi wesiT unda ixelmZRvaneloT: sakuTar TavSi SeaCereT, dablokeT silamazeze reagirebis bunebrivi, uneblie zraxvebi, romelsac, ra Tqma unda, Cemi ki ara, prustis teqsti iwvevs, vinaidan gamonaTqvamis silamaze azris SemCnevis saSualebas ar gvaZlevs. prusti damabrmavebel sinaTleze saubrobs, romelic mas ewvia; kerZod ki imas ambobs, rom `xelovnebis nawarmoebi~ – dakarguli drois aRdgenis erTaderTi saSualebaa~7. dasawyisisTvis pirvel gafrTxilebas mogcemT, rac sityvebisadmi Cvens damokidebulebas exeba. TiTqos, gasagebi frazaa, ara? dakarguli dro – maSasadame, raRac dagaviwydaT. xom asea? an – dakarguli dro vTqvaT, imis nacvlad, rom guSin gemuSavaT, araferi gagikeTebiaT. an _ imis nacvlad, rom Wkvianurad gesaubraT, paemanze waxvediT, – sxvaTa Soris, prustis azriT, paemani dakarguli dro ar iqneboda. dakarguli dro Wkvianuri saubari iqneboda (maT Soris inteleqtualuri saubrebi) erTi martivi mizezis gamo: iq, sa7 ix.: T.R. – gv. 1032. 96 dac riskze ar mivdivarT, sadac Cvens gancdebSi, aRqmebSi da bedisweraSi riskze ar mivdivarT, dro dakargulia. Tavis droze, prusti ambobda (is Zalian ewinaaRmdegeboda snobizms, romelic Wkvian da Sinaarsian adamianebTan Sexvedrisa da, agreTve, maT garemocvaSi yofnis wadils gulisxmobs): gonier adamianebTan saubari igivea, stumrad rom mixvide da mosalodneli Tavgadasavlis nacvlad maRali sazogadoebis salonSi aRmoCnde, sadac xelSi ojaxuri fotoebis alboms gaCeCeben, romelic dainteresebuli gamometyvelebiT unda aTvaliero. an, vTqvaT, albaT, xSirad gadagxdeniaT, bnel oTaxSi diapozitivebis Tvaliereba.8 ase rom, dakarguli dro – yvela usicocxlo momentis droa. sxvagvarad, dakarguli dro aris dro, rodesac SegeZlo gecxovra am sityvis pirveli mniSvnelobiT, rogorc adre aRvniSne, magram ase ar gicxovria. niSani mogeca, magram xelidan gauSvi. xelidan gauSvi, radgan ar SeCerdi da ar Sromobdi. niSani ki viciT rogoricaa, Tuki gaxsovT. gTxovT, es niSani yovelTvis gaxsovdeT, radgan CiraRdanma Cveni samuSao unda gagvinaTos. vinaidan is, rasac vakeTebT – Cemi samuSaocaa (yvelaferi Tavidanve rom mcodnoda, rasac vambob, mosawyeni iqneboda), Tqvenc unda imuSaoT imisTvis, rom sakuTar TavSi yvelaferi gaarkvioT. niSani martivia – rogorc wminda ioane ityoda: vidre sinaTle ginaTebT – sinaTle sulSi areklili nebismieri STabeWdilebaa – xvalisTvis an zegisTvis ar unda gadadoT. arc sxvebs unda gadaabaroT, radgan Tqvens garda amaSi veravin gaerkveva. Cveni da prustiseuli Sromis amosavali aris is, rom SegviZlia mxolod me da Tqven. am SemTxvevaSi, `me~ Cveni saerTo `me~-a. prusti ase wers: `mivxvdi (ukve meore sinaTle, romelic pirvel gamonaTebas mohyva), rom xelovnebis nawarmoebi dakarguli drois aRdgenis erTaderTi saSualebaa~9. Sesabamisad, `xelovnebis nawarmoebi~ ara tradiciuli gagebiT, aramed samuSao, romlis gakeTeba mxolod me SemiZlia, rom gavarkvio, ra moxda Cems Tavs, ras niSnavda STabeWdileba, ras niSnavda 8 9 J.F. – gv. 872, gv. 892. T.R. – gv. 899. 97 niSani, _ RmerTma maniSna da erTi wamiT ganaTda, mere iwyeba qaosi da sibnele da roca bnela, muSaoba SeuZlebelia. sxvaTa Soris, aucilebeli ar aris, rom es STabeWdilebebi SiSismomgvreli iyos, anu, SeiZleba, ar Seicavdnen mniSvnelovan religiur WeSmaritebas; magaliTad, aseTi STabeWdileba SeiZleba aRZras tbis xilvam. prusti ase ambobs, imis msgavsad, roca mxatvari mTaze adis da mTebs Soris napralebidan mis Tvalwin iSleba tba, romelic mas garkveuli STabeWdilebiT avsebs, – is umalve iRebs molberts, funjs, `magram ukve bnela da muSaoba SeuZlebelia~10. ase rom, wignSi Sesuli es masalebi (mas Semdeg, rac is mixvda, rom xelovnebis nawarmoebi muSaobis, daukargavi drois rekonstruqciis Sedegia, roca tba gamoCnda – da man dabnelebamde moaswro), – WeSmaritebis aRmoCenaa: rom `erTni gancdebSi, sxvebi _ sakmaod uferul siamovnebebSi~11. yuradReba miaqcieT, rom es yvelaferi sagangebodaa naTqvami: uferuli siamovnebebis gziT WeSmaritebebis aRmoCena; tanjva (Zalian mniSvnelovani punqtia, romelsac isev mivubrundebiT) – uferul siamovnebebSi; anu WeSmaritebebis aRmoCena ara wignebis, Wkvian adamianebTan saubris saSualebiT, aramed yvelaze banaluri rameebis gziT, oRond mxolod erTi pirobiT: Tuki adamiani sakuTar Tavs uRrmavdeboda, dros ar kargavda da riskavda. yvelaze ubadruki qalic ki yvelaze Wkvian da genialur Tanamosaubres jobia, vinaidan genialur TanamosaubresTan salonuri saubrisTvis damaxasiaTebeli urTierToba maqvs, xolo ubadruk qalTan riskze mivdivar da masTan urTierTobisas erTveba survilebi da mxolod maTi gziT, mxolod survilebisa da tkivilis gziT SemiZlia Sevicno samyaro, sxvebi da sakuTari Tavi. ufro metic, prusti aseT SemTxvevebSi umatebda, rom namdvilad Rrma da intensiuri Sinagani cxovrebis mqone adamianebs, am mdgomareobidan gamosvlisas, frivoluri saubrebis moTxovnileba uCndebaT12 (es WeSmariteba, albaT, sakuTari gamocdilebidan mogexsenebaT. 10 11 12 ix.: T.R. – gv. 1035. ix.: T.R. – gv. 899. ix.: T.R. – gv. 899, S.B. – gv. 307; gv. 215 – 216. 98 Tuki Tqvens arsebaSi raime seriozuli moxda da Tqven sakuTar Tavze imuSaveT, am mdgomareobidan gamosvlis Semdeg, frivoluri saubrebis aucileblobas grZnobT da ara Wkvianuri msjelobebisas.). ase rom, sakmaod uferul an zogjer mdabal siamovnebaTa gziT aRmoCenili WeSmaritebani, mxatvruli nawarmoebis mTeli es masala, _ yvelaferi `es Cemi warsuli cxovreba gaxldaT~13. anu nawarmoebisTvis gansazRvruli masala cxovrebiseuli masalisgan iqmneboda, – da aq yuradReba, ra Tqma unda, gagvefanteba (rasac gafrTxilebdiT kidec). marTlac, mwerali imaze wers, rom is Tvals adevnebda siuJetebs, an, rasac xedavda, siuJetad gardaqmnida; da is, risi gadmocemac msurs, teqstis kiTxviT unda gaamyaroT da maSin Tqvens Tvalwin sakmaod mniSvnelovani WeSmariteba gadaiSleba, _ es ar maqvs mxedvelobaSi. am sityvis pirdapiri, materialuri mniSvnelobiT _ is, rasac nawarmoebi ewodeba, Cveni cxovrebiseuli masalisgan Sedgeba. es iyo ganvlili cxovreba, romelSic – kunelis buCqTan Cavla an namcxvar `madlenis~ Wama (cnobili scena), – kunelis buCqTan ubralo Cavla ki ar igulisxmeba, aramed masTan SeCereba. es epizodi xelovnebis nawarmoebisTvis masalaa. da, TiTqosda, umniSvneloa. sxva kriteriumebiT, is xelovnebis vercerT nawarmoebSi ver moxvdeboda; damisaxeleT mwerali, romlis romanSic namcxvris Wamis scena aseT mniSvnelovan adgils daikavebda. aseTi ar arsebobs. `mivxvdi, rom es masala Cemamde frivoluri siamovnebebis, sizarmacis saSualebiT movida~ – ezareboda imaze wera, rasac yvela xedavs da rasac misi Tvalebi TavisTavad umzeren, wyindeboda (romanis zogierT adgilas prusti ambobs, rom sizarmacem is cudi raRaceebis dawerisgan ixsna.14). maSasadame, `...Cemamde sizarmacis, sinazis gancdis dros, tkivilisas modioda, lagdeboda da ileqeboda CemSi, ise, rom ar mesmoda am masalebis arsi, arc is vicodi, rom es masalebi icocxlebdnen, iseve, rogorc arc marcvalma icis, sazrdos gadanaxvisas rom amiT mcenare ikvebeba. mec SemeZlo movmkvdariyavi, iseve 13 14 ix.: T.R. – gv. 899. ix.: Centenaire de Marcel Proust, lettre à Robert Dreyfus, gv. 64. 99 rogorc marcvali kvdeba mcenaris ayvavebisas da maSin gamovidoda, rom am mcenarisTvis vcocxlobdi ise, rom arc ki vicodi es; verc Cemi cxovreba daukavSirdeboda odesme im wignebs, romlebis dawerac mindoda da romelTa gamoc magidasTan vjdebodi xolme, magram siuJets ver vpoulobdi~ (isev _ im sifrTxileze saubrobs, rasac nawarmoebis masala ewodeba; cxovrebiseuli movlenebi ki ar aris nawarmoebis masala, vinaidan movlenebi rom nawarmoebis masala yofiliyo, magidasTan jdomisas, aucileblad ipovida siuJets. am dros is verc ki xvdeba, rom namcxvris Wama aris kidec masala xelovnebis nimuSisTvis; mas literaturul saqmianobaze jer kidev gansxvavebuli warmodgena aqvs; magidasTan jdeba, TavSi ki... sicarielea, ar moufiqrebia siuJeti, an aqvs iseTi siuJetebi, romelTa asaxvac ezareba da amitomac ar aqvs weris survili.). `da, amgvarad, mTeli Cemi cxovreba dRevandlamde SeiZleboda kidec da arc SeiZleboda, rom Semdegi saxelwodebiT Sejamebuliyo: mowodeba. ar SeiZleboda im gagebiT, rom literatura araviTar rols ar asrulebda Cems cxovrebaSi...~ isev Cems gasafrTxileblad, aseT rames wers: literatura araviTar rols ar asrulebda Cems cxovrebaSi; ase rom, roca es adamiani amtkicebs, rom xelovnebis nimuSi erTaderTi realobaa, erTaderTi namdvili cxovrebaa da a.S., amas gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs; ara Cveulebrivi mniSvneloba, romelsac Cven masSi vdebT; maSasadame, literatura, Cveulebrivi gagebiT, mis cxovrebaSi araviTar rols ar asrulebda. meore mxriv: `...Cemi cxovreba SeiZleboda Semejamebina am saxelwodebiT, vinaidan mravali sevdis da sixarulis mogonebebi erTgvar maragad iqceoda, im cilis msgavsad, romelic mcenaris Canasaxovan ujredSia da romelSic es ujredi moipovebs TavisTvis sakvebs, rom marcvlad iqces da, amave dros, araferi icis, rom am marcvlidan ayvavdeba mcenare, TumcaRa, swored es marcvalia is adgili, sadac Zalze idumali, magram aqtiuri qimiuri da mSvinvieri fenomenebi iyris Tavs (minda Tqveni yuradReba mivapyro Semdeg sityvaTSeTanxmebas, romelic yovelgvari Zaldatanebis gareSea warmodgenili: `adgili~, le lien, da `aqtivoba~, erTgvari faruli da idumali aqtivoba; 100 prusti am SemTxvevaSi metaforas mimarTavs da amitomac ambobs _ `aqtiuri qimiuri da mSvinvieri fenomenebi~, magram Cven gamovyoT sityvebi da aviRoT `aqtivoba da adgili~.)15. axla ki davubrundeT Zvel Temas, rodesac sicocxleze da organoze vsaubrobdi. mogexsenebaT, biologebisTvis TiTqmis SeuZlebelia sicocxlis arsis gansazRvra. sabolood, isini, xSir SemTxvevaSi, intuiciur gansazRvrebas gvTavazoben, romelic, sxvaTa Soris, emTxveva imas, rasac, sakuTari survilis sawinaaRmdegod, gvTavazobs prusti. aq igulisxmeba, rom garkveul adgilas, e.w. organoSi, yovelTvis SeimCneva garkveuli sagnebis gansakuTrebuli, specifikuri aqtivoba, xolo maT miRma aseTi aqtivoba ar xdeba imis miuxedavad, rom am organos miRmac SeiZleba arsebobdes igive sagnebi. vimeoreb: im adgilas, romelsac organo ewodeba, vlindeba garkveuli elementebis raRac gansakuTrebuli tipis aqtivoba, xolo igive elementebi am aqtivobis miRma ar avlenen Tavs. pirvel SemTxvevaSi amas sicocxle ewodeba, xolo adgils – organo. meore SemTxvevaSi ki – ara. ase rom, is, rasac cnobiereba vuwode, aris adgili, sadac garkveuli aqtivoba vlindeba. es aqtivoba am adgilis – cnobierebis, miRma ar vlindeba. vTqvaT, am adgilis gareSe arsebobs sityvebi. Tuki isini am adgilis miRma arseboben, maSin, ubralod, sityvebad rCebian. da ai, prustis mTeli romani gansakuTrebuli tipis gamocdilebaa, cnobierebis gamocdilebaa, sruliad gamorCeuli tipis aqtivobis gamocdilebaa. aq sityvebic Zalian orazrovania. vTqvaT, vambobT: cnobierebis gamocdileba. magaliTad, siyvarulis gamocdileba, siZulvilis gamocdileba, sazogadoebis gamocdileba, omis gamocdileba da a.S. da am yvelaferSi monawileobs cnobiereba. me ki am SemTxvevaSi mxedvelobaSi maqvs cnobierebis gamocdileba, sadac cnobiereba raRac sruliad calke mdgomi ramaa. aq igulisxmeba ara gacnobierebuli Sinaarsi da sagnebi (Cven xom cnobierebis saSualebiT SevimecnebT; SevimecnebT oms, siyvaruls, siZulvils, survilebs da a.S.), aramed gamorCeuli, calke mdgomi cnobierebismieri movlenebi da Cvenc, Cveni 15 ix.: T.R. – gv. 899. 101 mxriv, SegviZlia, rom cnobiereba, SevigrZnoT rogorc calke mdgomi. am moulodneli biologiuri citatis saSualebiT Cveni wina saubris Temis Sexsenebis Semdeg gavagrZeleb azrs. Cven vambobdiT, rom arsebobs raRac wertili (romelsac singularuli vuwode), romelsac Tavisi, Zalian ucnauri kanonebi aqvs. faqtobrivad, am wertilisTvis axali sityvis _ `adgilis~ _ moZebniT da am adgilas gansakuTrebuli, mxolod aq, am adgilas mimdinare aqtivobis moTavsebiT, SegviZlia vTqvaT, rom am wertilSi an am adgilSi veraferi aRwevs da verc iqidan gamodis raime. ai, aseTia Cveni cnobierebis amgvari ucnauri wertili Tu adgili. maSasadame, cnobiereba aris is, rac Cvens cxovrebas emTxveva (raSic Tavs cocxal arsebebad vTvliT), _ masSi veraferi aRwevs da misganac araferi gamodis gareT. ver aRwevs, vinaidan, rogorc viciT, iq codnis gadacema SeuZlebelia da cnobiereba ukavSirdeba imas, risi codnac, saerTod, SeuZlebelia. xom SeuZlebelia, rom senlum icodes, rogoria raxili?! xom SeuZlebelia, rom mas gadavceT codna, Tu rogoria misi siyvarulis obieqti. ukve viciT, rom es SeuZlebelia. anu amiT ra davadgineT? davadgineT is, rom Cveni azrovneba an azri, vimeoreb, azrovneba logikur azrovnebasTan asocirdeba; amitomac sityva `azrs~ gamoviyeneb, rom klasificireba ar daviwyoT, radganac Cven iseT sferos ganvixilavT, romelic, rogorc budistebi ityodnen, sruliad ar eqvemdebareba klasifikacias. maSasadame, imas, razec vsaubrobT, ver vuwodebT verc azrs, verc grZnobas, verc nebas, verc instinqts, verc intuicias. axlaxan mas `azri~ vuwode, magram es ar aris azrovneba, Cveneuli klasifikaciebis gagebiT. Tan gaiTvaliswineT, rom nebismieri klasifikacia Cveneuli klasifikaciebia, Cveneuli kategoriebia. magram Cvens Tavs yovelTvis xdeba raRac, rac sakmaod ucnaurad da damaxinjebulad gamoixateba Cvensave kategoriebSi, maT Soris azrovnebis, SegrZnebis, cnobierebis da a.S. Cveneul kategoriebSi. vubrundebi imas, razec vsaubrobdi, _ maSasadame, cnobiereba anu azri ar aris ise agebuli, rogorc (Cveni varaudiT) azrovneba. azrovneba xom isea agebuli, rom SegviZlia mivuTi102 ToT garkveul faqtebze, saxeli vuwodoT maT, maT Soris logikuri kavSirebis mixedviT davalagoT, gadavceT sxvas, romelsac SeuZlia am msjelobas mihyves, Tavis gonebaSi aRadginos da aseTi gziT es codna mas gadaecema. cxadia, ase senlu verafers Seityobs raxilis Sesaxeb, xolo raRac abstraqtulad arsebuli codna raxilis Sesaxeb ver moxvdeba im wertilSi, romelSic sen-lu imyofeba da romelsac sakuTar aRqmis organoSi Tavisi cnobiereba (an aqtivoba) aqvs. iq am codnis gadacema SeuZlebelia. sen-lus cnobierebidan raimes gamosvlac SeuZlebelia. mizezi naTelia. ai, am wuTas sruliad axali sityvebiT avxseni is, razec aqamde sxva sityvebiT vsaubrobdi; vambobdi kidec, mas [cnobierebas] garegnuli ekvivalenti ar gaaCnia, is unikaluria da yvelafrisgan cxadad ganirCeva, maT Soris, sityvisganac. Cven ki raimes saTqmelad sityvebi gvWirdeba! arada, cnobireba sityvebisgan gansxvavebuli ramaa. Sesabamisad, sityvebs ver gamoviyenebT da es yvelaferi sityvebiT ver gamoiTqmis, im wertilidan ver gamoaRwevs. mokled, ucnauri adgilia... cnobierebis is gamocdileba, romelzec vsaubrobdi da romlis pirispirac prusti aRmoCnda, aris kidec am faqtis, an iseTi adgilis gamocdileba, sadac veraferi SeaRwevs da saidanac veraferi gamoaRwevs. da am adgils, rogorc, ase vTqvaT, ormag varskvlavs, prusti uTavsebs imas, rasac STabeWdilebas uwodebs. STabeWdileba prustTan yovelTvis Cvens mgrZnobelobaze miyenebuli raRac dartymebis gansakuTrebuli kategoriaa, romelTa Taviseburebebis wyalobiT Cveni mgrZnobeloba garkveul aramdgrad winaaRmdegobaSi modis, rac sakuTari sicocxlis (an riskis) fasad unda movagvaroT, an, sulac, _ bedisweris fasad. ai, ras gulisxmobs prustiseuli STabeWdileba. amave dros, STabeWdileba yovelTvis ukavSirdeba im wertils an adgils, romelSic veraferi SeaRwevs da saidanac veraferi gamoaRwevs. TiTqos, STabeWdileba varskvlaviviT, ormagi varskvlaviviTaa gamokidebuli, romelTagan erTia adgili da misi oreulia – STabeWdileba. am adgilas ra mxaresac midixar, im mxares esa Tu is samyaro Cndeba, romelic sxvebisgan radikalurad gansxvavdeba. martiv magaliTs movixmob. 103 romanSi aseT pasaJs vxvdebiT: sastumrosTan Sikrikebi da msaxurebi dganan da raRacaze bWoben. maT gverdiT Caivlis momxibvlelTa Soris yvelaze momxibvleli qali, hercogis asuli germanti, romelzec didxans da xSirad fiqrobda romanis gmiri, misi warmomavlobis (germanti safrangeTSi erTerTi yvelaze aristokratuli gvaria, am gvaris ukan mTeli feodaluri saxelmwifo dgas) da qaluri Rirsebebis gamo, romanis gmirs erTxans hercogis asuli germanti uyvarda. swored es momxibvleli qali Cauvlis Sikrikebs da mosamsaxureebs da ucbad erT-erTi maTgani sxvebs eubneba: `am pranWias Sexede, naxe ras hgavs, Tan, albaT, samocdaaTi wlisaa~16. isini ase xedavdnen. vimeoreb, adgilebze vsaubrobT da ara fsiqikur Taviseburebebze da sakuTar TavSi unda SevakavoT ama Tu im gamovlinebis mimarT adamianuri Tvisebebis _ ugunurebis an gonierebis – miweris gardauvali midrekileba. mocemul SemTxvevaSi vTqvaT, rom Sikrikebi sakuTari ugunurebis gamo ver xedaven. ara, sinamdvileSi es aris (pirobiTad vityvi da amas did mniSvnelobas nu mianiWebT) topologia da ara goniereba an ugunureba. SemTxveviT ar mixsenebia sityva `adgili~. isini konkretul adgilas arian da arc ugunurebi arian da arc gonierebi. ra adgilia es? kidev erT ganmartebiT masalas movixmob. amas mohyveba prustis saintereso msjeloba. is aseT rames ambobs: `rogor gansxvavebulia samyaroebi...~ da nawilobriv ganmartavs, rom Sikrikebi da msaxurebi hercogis asuls ase xedavdnen, radganac maT TvalSi qalis gamoCenas survilis Rrubeli ar uZRoda win. survili ki saidumlos tolfasia _ Cveni adamianuri bunebis kanonebis Tanaxmad. Sesabamisad, `saidumlos Rrubeli ar uZRoda win~. da arsebobs ara erTi, ori an sami samyaro, aramed `samyaro imdenia, ramdeni goneba da Tvalic iRviZebs yovel dilas~17. romanis pirveli gverdic gamoRviZebiT iwyeba. es Zalian arsebiTia, vinaidan mTeli Cveni cnobierebis gamocdileba gamoRviZebis gamocdilebis modelis mixedviTaa agebuli. es Zalian saintereso 16 17 Pr. – gv. 191. Ibid. 104 modelia. ukve aRvniSne: TavisTavad srulebiTac ar igulisxmeba, rom drois momdevno monakveTSi meordeba sicocxle. vTqvaT, moment A-Si raRac cocxalia da vvaraudobT, rom moment A1-Sic is agrZelebs sicocxles. filosofosi (da sxva adamiani _ prusti, romelmac cnobierebis gamocda Caatara) amtkicebs, rom TavisTavad cxadi rodia, rom moment A1-Si A ukve A1-Si cxovrobs (meore momenti gamoRviZebis momentia). prustma es Zalian martivad, araTavsmoxveuli gziT Camoayaliba. axla kvazimecnierul enaze vsaubrob, magram es simwiriTaa gapirobebuli. prusti ki mdidari xelovania da man gacilebiT martivad da daxvewilad gamoTqva es. magram ra imaleba daxvewilobis miRma? axlave ganvmartav da sakiTxs davxurav. ai, iRviZebs adamiani. prusti kiTxulobs, saidan vici, rom swored me viRviZeb?18 anu ra safuZveli arsebobs imisTvis, rom gaRviZebisas, sakuTar arsebas xels vtaceb da es me var? saidan vici? SesaZlebelia Tu ara davuSvaT TavisTavad nagulisxmevi xangrZlivoba, rom sagani A A1 momentSi igive sagani A aris, Tuki cocxalze an cnobierze vsaubrobT? ra safuZveli arsebobs imisTvis, rom A1 momentSi gaRviZebuli adamiani A-s, anu im saxiT gaiRviZebda, rac manamde iyo? ra safuZveli gvaqvs amisTvis? iqneb, sul sxva adamianis saxiT gaviRviZe? da rodesac amas ar vufiqrdebiT, problemac ar wamoiWreba. sakmarisia davfiqrdeT, rom wina planze gamodis sakmaod didi problema. swored misgan (ara misi gadawyvetidan, ra Tqma unda, aramed Tundac masze dafiqrebiT) Zalian bevri ramis garkveva SeiZleba. rasakvirvelia, gaRviZebisas `me var me~-s Tqma rom SevZlo, arCevanis aqts vaxorcieleb. xom asea? arCevanis aqtis gansaxorcieleblad saWiroa subieqtis arseboba, romelic irCevs. magram arCevanis subieqti, anu subieqti, romelic irCevs, mxolod mas Semdeg arsebobs, rac arCevani gakeTebulia. prusti aseve wers: rodesac Zilis mdgomareobidan gamovdivarT, `Cven _ arara varT~. `maSin, sakuTari azris Ziebisas (Cven xom sakuTari azri unda vipovoT, rom is ganvavrcoT da gavaxangrZlivoT; xangrZlivoba, prustis TqmiT, moicavs saa18 C.G. – gv. 88. 105 Tebs, dReebs, Tveebs, wlebs), sakuTari pirovnebis Ziebisas iseve, rogorc dakargul obieqts eZeben (Zilis mdgomareobidan gamosvlisas, sakuTar Tavs iseve veZebT, rogorc dakargul obieqts). rogorRa xdeba ise, rom sakuTar `me~-s ufro swrafad pouloben, vidre sxvas. ratom xdeba, rom, rodesac isev viwyebT fiqrs, ara sxva pirovnebis gansaxiereba varT, aramed swored sakuTari Tavis, sakuTari winamorbedis? ar mesmis, ra gvkarnaxobs am arCevans da ratom xdeba, rom milionobiT adamianis nacvlad, romelTa arCevac SemeZlo, swored masze Cerdeba Cemi arCevani, vinc manamde viyavi~19. amas saintereso Tema mosdevs, romelsac jer ar ganvavrcob: `keTilismyofeli gonebrivi gankerZoebidan (rac aris kidec Zili) gamofxizlebis momentSi sakuTari Tavis aRorZineba, wesiT, unda hgavdes im process, roca daviwyebul sityvas, leqss an melodias vigonebT. da, SesaZloa, sikvdilis Semdeg sulis aRdgoma warmovidginoT kidec mexsierebis fenomenis msgavsad~20. maSasadame, Cven vagebT situacias, rodesac arsebobs garkveuli samuSao konkretul adgilas, rasac cnobiereba vuwodeT. am samuSaozea damokidebuli, romeli mimarTulebiT gadavixrebiT _ aqeT Tu iqiT. Tavisi safuZveli unda hqondes imas, Tu ratom unda gadavixaroT maincdamainc `aqeT~. es TavisTavad ar igulisxmeba. metic, raRac rom moxdes iq, im wertilSi, romelzec vsaubrobdi, rom iq, masSi veraferi aRwevs da iqedanac veraferi gamoaRwevs _ am adgilis Tu wertilis kidev erTi Zalian ucnauri Tavisebureba, es erTgvari sicarielis kanoni Tu wesi, – is carieli unda iyos. faqtobrivad, naTelia, rom es wertili (romelzec ase amaRlebuli sityvebiT vsaubrob da topologias, biologiasa da fsiqologias Tu kidev sxva rameebs erTmaneTSi vurev) Cveni samuSaos Catarebis adgilia, STabeWdilebis niSniT, an wminda ioanes sityvebis niSniT. es aris wertili, romelSic unda SeaRwios sinaTlem. oRond am process erTi winapiroba aqvs: wertilSi sicariele, an wyvdiadi unda iyos. iq arc sinaTle unda arse19 20 Ibid. Ibid. 106 bobdes da arc naxevrad sinaTle. Sikrikebi, romlebic hercogis asul germants uyurebdnen da ver xedavdnen mas, isini, sxvaTaSoris imitomac ver xedavdnen mas, rom maT mzerasa da hercogis asul germantis siluets Soris ar yofila wyvdiadi. survilis wyvdiadi (winaT mas idumali survili vuwode). problemis wyvdiadi. maSasadame, sakuTar arsebaSi sinaTlis SemosaSvebad Zalian gadaRlili unda iyoT da araferi ar unda icodeT. Cven ki yovelTvis metismetad bevri viciT wyvdiadamde. erTi sityviT, Cveni wertili aris ara marto wertili, romelSic ver aRwevs codna, aramed adgili, sadac akrZalulia raimes codna. axla sxva magaliTs movixmob, romelic sabolood yvelafers Tavis adgils miuCens. mogexsenebaT, filosofiis Senobis frontonze unda daiweros an SesaZloa daiweros (radganac Senoba warmosaxviTia da masze yvelafris dawera SeiZleba) erTi fraza: `me vici, rom araferi vici~. es fraza imaze rodi migvaniSnebs, rom Cven adamianebi, anu sasruli arsebebi varT da bevris codna Cven arc gvWirdeba da rom, ramdenic ar unda vicodeT, mainc cota viciT. ara, am frazaSi mTavari maxvili pirvel nawilze modis: `me vici, rom araferi vici~. imis codna ki, rom ar ici, Zalian rTulia, TiTqmis SeuZlebelia. gaixseneT, sen-lus raxilis danaxva ar SeeZlo, radganac misi wertili ukve Sevsebuli iyo sinaTliT Tu naxevarsinaTliT. iq jer kidev ar iyo wyvdiadi. man es icoda. anu icoda, rom icoda. vambobdi, rom man gaaaqtiura winaswar mocemuli warmodgenebi silamazis, mSvenieris Sesaxeb; am warmodgenebma Tavi moiyares TeatrSi SemTxveviT danaxul qalSi, am qalze kristalizdnen da am kristalizaciis daSla sen-lus ar ZaluZs. kidev erTi magaliTi; am magaliTs kirkegori moixmobs. Zalian sainteresod msjelobs; kirkegori sakuTar Tavsa da garSemomyof adamianebze did eqsperimentebs atarebda. zogjer metismetad civi iyo da gonebiT moqmedebda, magram xSirad misi civi isterikis wyalobiT, romliTac mTeli cxovreba gaatara, mas sagulisxmo daskvnebi gamohqonda Tavisi cxovrebidan Tu im sagnebidan, romlebsac exeboda. vis ufro meti Sansi aqvs, rom qristiani gaxdes _ mas, vinc monaTlulia Tu mas, vinc ar aris monaTluli? protestantuli 107 da kaTolikuri religiebis Tanaxmad, arsebobs egreT wodebuli konfirmacia; Tu ar vcdebi, daaxloebiT 14 wlis adamiani bavSvobaSi Sesrulebul naTlobis aqts adasturebs. ase vTqvaT, nebayoflobiT (konfirmaciis aqts bavSvi monaTvlis gziT uaxlovdeba.). kirkegori amtkicebs, rom WeSmaritad morwmuneobis ufro didi Sansi aqvs im adamianebs, romlebic monaTluli ar arian, vidre maT, vinc monaTlulia, vinaidan monaTlul adamians aqvs codna imis Sesaxeb, rom is morwmunea; anu mis gonebaSi arsebobs stereotipi, romelsac, rogorc davrwmundiT, cxovrebisgan ver ganvasxvavebT, mxolod arsobrivi, Sinagani sxvaobaa maT Soris. Cven xom viciT, rom wertilidan gareT veraferi aRwevs. garegnulad xom SeuZlebelia cocxlis garCeva mkvdrisgan. rogor ganvasxvavoT, vTqvaT, formalurad naTqvami fraza WeSmaritad Tqmulisgan, magaliTad, religiuri rwmenis SemTxvevaSi, TviT frazis mixedviT es SeuZlebelia. monaTlul adamians aqvs cnobiereba, rom mas marTla swams, radganac garegnul religiur ritualebs asrulebs. kirkegori amatebs, rom TiTqmis araviTari Sansi ar arsebobs, rom aseTi adamiani qristiani gaxdes. marTalia, gadaWarbebuli da paradoqsuli azria, magram azria. am wertilis kanonzomierebis daxasiaTebisTvis kidev erT magaliTs movixmob, wertils, romelsac sxvadasxva kuTxiT ganvixilavT da mudmivad unda davukavSiroT gamoRviZebis saxes. ratom viRebT gamoRviZebul adamians Cveni situaciis magaliTad? imitom, rom gamoRviZebulma ar icis, rom am wertilSi SeuZlia gaacnobieros, ratom gaiRviZa man swored im adamianad, romladac gaiRviZa. albaT, gesmiT, rom xelsayreli wertilia. lev Sestovi ambobda (ufro sworad cnobil WeSmaritebas imeorebda; samwuxarod, xSirad rodi imeoreben amas), rom arsebobs calkeuli sruliad `sakuTari~ fenomenebi, romlebic adamians mxolod piradad SeiZleba hqondes, an _ SeigrZnos. amgvari sruliad `sakuTari~ fenomenia sikvdili. roca kvdebi, kvdebi mxolod Sen Tavad, veravin Sens nacvlad ver mokvdeba, Senc ver mokvdebi sxvis nacvlad. es absoluturad piradi da `sakuTari~ fenomenia. meore aseTi `sakuTari~ aqtia gageba. mxolod Sen TviTon SegiZlia gaigo. Sens nacv108 lad sxva ver gaigebs, rac ar unda moxdes. gaixseneT uZvelesi, sokrateseuli miTosi mona biWze, romelic sakuTari Tavidan `Sobs~ piTagoras Teoremas. es miTosi gvxvdeba iq, sadac platons surs daamtkicos, rom codna sinamdvileSi ukve arsebobs sulSi da mxolod misaxvedri kiTxvebis saSualebiT vixsenebT mas. platoni aiZulebs monas, rom Teoremis codna `dabados~. warmoidgineT, rom codna mizez-Sedegobrivi jaWviT gadaecema: A, B, C, D erTmaneTTan mizezobrivad arian dakavSirebuli. D (Tqveni goneba) jaWvis rgolia da A-s, B-s da C-s gziT, Tqvens gonebaSi unda gadmovides codna. samyaro ki isea mowyobili, rom swavlebis determinirebuli jaWvis ukanasknel rgolsa da Tqvens gonebas Soris napralia. uwyveti gadasvla SeuZlebelia. codna Tqvens gonebaSi SeiZleba aenTos mxolod rogorc gagebis piradi, sakuTari aqti. mxolod Tqven SegiZliaT gaigoT. imas, rasac Sestovi ambobda, SemiZlia mesame, sruliad piradi aqti davumato. es aris Crdili, wyvdiadi. TiToeul Cvengans Tavisi Crdili aqvs. dante _ Crdilebis udides wreSi. dantes Cveni sulisTvis damaxasiaTebeli Semdegnairi kanoni hqonda mxedvelobaSi: Cvens sulSi Zalian didi Crdili unda arsebobdes, Cveni vergagebis Crdili, da mxolod misgan SeiZleba gaCndes gageba. mxolod Cveni vergagebidan, mxolod Cveni Crdilidan SeiZleba amoizardos sinaTle. maSasadame, sinaTle, romelic am wertilisken miemarTeba, saWiroebs, rom mis win iq sinaTle ar yofiliyo, imisTvis, rom, rogorc filosofosebi ityvian, reduqcia ganxorcieldes; rom yvelaferi, rac manamde iyo, reducirdes. anu nebismieri varaudi, winapiroba, yvelaferi, rac manamde SeiZleba yofiliyo, dauSvebelia. mxolod im sinaTlis Semdeg da misgan momavali sinaTliT (mapatieT tavtologia) SeiZleba, raime daiwyos. wyvdiadi ki gulisxmobs risks, bolomde daxarjvas. saWiroa didi mondomeba, bolomde daxarjva, wyvdiadSi amoZraveba ise, rom araferi icodeT da arc imas miiCnevdeT, rom raime iciT. maSin, Tuki arsebobs raimes gagebis Sansi, raRacas gaigebT. reducirebuli codna am wyvdiadSi, upirvelesad, sakuTari Tavis Sesaxeb reducirebuli codnaa, im gagebiT, rom sakuTari `me~-s Sesaxeb warmodgena gvqondes. es aris is iden109 tifikacia – gaxsovT, sen-luze geubnebodiT, mis mamoZravebel Zalaze, sakuTar TavTan sen-lus Sezrdaze, anu imaze, visac, SeiZleba, pativi sceT, – rac yvelaze didi saSinelebaa, saxifaToa. igive kirkegori (ukve sxva teqstSi) amas momakvdinebel daavadebas uwodebda. ra aris momakvdinebeli daavadeba? codna, winaswari codna, maT Soris, Cemi dabejiTebiTi codna sakuTari Tavis Sesaxeb: rogori var, ra minda, ra pirobebSi da rogor SeiZleba movipovo sakuTari Tavis pativiscema. rogori unda iyos samyaro, romelSic Rirseulad vicxovrebdi, romelSic Cemi saxe xorcs Seisxamda. radgan samyaro unda moqmedebdes ise, rom masSi SeeZlos icxovros iseT `me~-s, romlis pativiscemasac SevZlebdi. momakvdinebeli daavadeba _ imitom, rom erTgvari `me~ TavisTavad moqmedi meqanizmis saxiT gamodis. aseTive momakvdinebeli daavadeba SeiZleba iyos zogierTi TviTmoqmedi socialuri meqanizmebis Sesaxeb warmodgena an codna (imisgan gansxvavebiT, rasac mxolod TviTon akeTeb _ Seimecneb Tu kvdebi). magaliTad, istoria, istoriis meqanizmi _ momakvdinebeli daavadebaa. Cven xom vuSvebT, rom arsebobs istoriis erTgvari meqanizmi, romelic TavisTavad moZraobs da garkveul procesebs aZlevs dasabams. Cven ar gagvikeTebia, magram iq xdeba, vinaidan Cvens gverdiT sxvebic Sromoben, maTac SeaqvT TavianTi wvlili. da es yvelaferi miiwevs sadRac, CvenTvis uxilav SoreTSi brunavs istoriis mqnevara. an borbali, ratomRac, raRac gangebis ZaliT da adamianisTvis sasargeblod moZraobs, Tumca, vin Tqva, vin daadastura, rom amgvari borbali adamianis sakeTildReod moZraobs? – gaurkvevelia. zogjer istoriis am borbals istoriis meqanizms, progress uwodeben, bevr saxels arqmeven da esec momakvdinebeli daavadebaa. maSasadame, es aris meqanizmi, romelic TavisTavad moqmedebs. Cemi garkveuli damokidebuleba, Cemi wvlili raRac nawilakia da iq yvelaferi jamdeba. magram sumireba xom ar xdeba. swored axlaxans davrwmundiT, rom codnis sumireba ar arsebobs. imas, rasac sen-lu xedavs, ver davumatebT marselis codnas (mecnierebaSi miRebulia, rom, vTqvaT, erTma swavlulma dado aguri, meorem kidev erTi aguri da ase akumulirdeba 110 codna. sinamdvileSi ki ase ar aris. es sxvadasxva codnaa). maSasadame, Cven mier modelad aRebul situaciaSi, anu situaciaSi, romelsac vamuSavebT, danawevrebul materias, danawevrebul da diskretul, araerTgvarovan materias vxvdebiT, sadac SeuZlebelia urTierTSekreba an urTierTdamateba. ai, axla mecnierul sityvebs viyeneb, abstraqtuls, magram winamavali magaliTebi amis uflebas maZlevs; meore mxriv, axla ukve gesmiT, rom, rodesac adamianebi aseTi abstraqtuli sityvebiT saubroben, maT mxedvelobaSi sakmaod konkretuli da cxovrebiseuli sagnebi aqvT, maT Soris iseTebic, rodesac me momakvdinebel daavadebaze saubrisas, magaliTis saxiT, socialuri meqanizmebis Sesaxeb warmodgenebi movixme. vinaidan vici, rom socialuri meqanizmi asea mowyobili da amas SemiZlia daveyrdno. piradi ki (anu is, rac sakuTari Crdilidan, sakuTari vergagebidan momdinareobs), ar SeiZleba gadavdoT xvalisTvis. Cven ukve viciT es kanoni. am wertils naTels fens wminda ioanes sxivi. modiT, ase vTqvaT: es wertili gamonaTda da misi xvalindeli dRisTvis gadadeba ar SeiZleba. samyaro Seuqcevadia da rasac dRes ver movipovebT, verc xval miviRebT. metic, mopoveba mxolod Sen SegiZlia. sxvas ver daeyrdnobi, vinaidan mas Seni wyvdiadi ar aqvs, mopoveba ki mxolod sakuTari wyvdiadidan SeiZleba, – yvelas Tavisi wyvdiadi aqvs, sxvis mxrebs ver daeyrdnobi. SemiZlia es azri ganvavrco da vTqva, rom arsebobs raRaceebi, razec pasuxs me vageb da ar SemiZlia, rom es yvelaferi klasis, partiis, sazogadoebis an eris anabara davtovo. da piriqiT, is, rac ers daemarTeba, TiToeuli Cvenganis mier sakuTar Tavze aRebuli valdebulebis integrali iqneba. da is, rac moxdeba, Cveni sulebis mdgomareobis Sesabamisad, im wertilis kanonzomierebis mixedviT dalagdeba, romelzec vsaubrobdi, vinaidan es wertili (axla ukve sxva sityvas gamoviyeneb) gaTanabrebis wertilia. prusti ase ambobda: mniSvneloba ar aqvs, princi xar Tu maTxovari, – veravin gagaTavisuflebs survilis, tanjvis, siyvarulisa da siZulvilis aucileblobisgan. nebismieri civilizaciis, an omis SemTxvevaSi, nebismieri teqnikuri saSualebebis pirobebSi, yovelTvis arsebobs wertili, romelSic adamianebi erTma111 neTs Seebmebian da imarjvebs is, vinc guliT ufro Zlieria. arsebobs wertili, romelSic albertinas mimarT nebismier Cems upiratesobas (marseli mdidaria, albertina – Raribi, is marselis xarjze cxovrobs) azri ekargeba, Tuki albertinas jiuti neba moqmedebs. aseT dros yvelaferi Tanabrdeba (sityva `neba~ – Sinagani Sromis, anu imis metaforaa, rac Sinagani wyvdiadidan, am SemTxvevaSi albertinas wyvdiadidan amoizarda). vagrZeleb: omSi (anu rodesac ar arsebobda atomuri bombi. prusti sxva magaliTebs moixmobda, magram SemiZlia isini Sevcvalo da atomuri bombis Sesaxeb visaubro), rac ar unda iyos, rogori parafernaliebic ar unda moxdes, yovelTvis arsebobs wertili, romelSic `erTi adamiani Seebmeba meores da imarjvebs is, vinc guliT Zlieria~21. sxva sityvebiT rom vTqvaT, is, rac moxdeba, Sesabamisi iqneba. magaliTad, is, rac 1921 wels moxda, Cveni sulebis mdgomareobis Sesabamisi iyo, didi katastrofebis miuxedavad. rac davTeseT, is movimkeT, didma katastrofebma Cven didebi ver gagvxada, ver gagvzarda. sxvaTa Soris, prusti araerTxel gaimeorebs, rom poeti, romelic did movlenebs adevnebs Tvals, mxolod amis gamo ver gaxdeba didi poeti.22 ratom xdeba ase? ubralod, imitom, rom arsebobs, ai, es wertili. mas pirobiTad buniobis wertili vuwodoT. es Cveni adgilis, Cveni cnobierebis, an toposis kidev erTi Taviseburebaa. ukve giTxariT, rom yvelgan danteseul saxeebs vxvdebiT. getyviT, rom dantesTan am carieli wertilisTvis Zalian karg sityvaTSeTanxmebas vawydebiT (warmoidgineT carieli, magram daZabuli wertili. is xom daZabulia _ masSi araferi aRwevs da arc iqedan gamodis raime, magram iq aris cnobiereba, cnobierebis intensivoba). `RvTaebriv komediaSi~ aRwerilia warmosaxviTi mogzauroba da iq aris Semobrunebis wertili, sadac dante da vergiliusi kvlav ubrundebian miwis zedapirs, oRond ise, rom dabrunebisas maT Tavze sxva ca aris da es Semobruneba buniobis wertilSi xdeba: `Cven SemovbrundiT wertilSi, sadac moxda yvelanairi 21 22 Fug. – gv. 504. ix.: S.G. – gv. 756; T.R. – gv. 918. 112 simZimis Tanxvedra~23. ai, warmoidgineT, erT wertilSi Tavmoyrili mTeli dedamiwis, mTeli samyaros koncentrireba. samyaros amgvari mZime, carieli wertili. carieli imitom, rom masSi ar unda iyos Cveni codna _ winaswari codna. faqtobrivad, swored am wertilidan aiTvleba samyarosTan mimarTebis damyarebis unari, anu is, rasac grZnobebis aRzrda vuwode. es aris samyaros xedvis unari, romlis Tanaxmadac samyaros Cven mimarT araviTari ganzraxva ar amoZravebs da upirvelesad vxedavT imas, rac Cvengan amoizrdeba (da ara imitom, rom samyaro garkveulad aris ganwyobili Cvens mimarT). ase rom, am wertils, sicarieles, prusti kidev erTi sityviT axasiaTebs da es aRzrdis antiinfantilizmis TemisTvis mniSvnelovania; es gaxlavT Seucnobeli, an ucxo wertili. prusts Rrmad swamda, rom nebismier adamianSia xelovani, _ ara im gagebiT, rom TiToeul adamians SeuZlia xatos da a.S. ara, mas mxedvelobaSi hqonda Sinagani Sroma, romelic Cvens cxovrebaSi aucilebelia da yvela am saqmiTaa dakavebuli, Tuki is cocxlobs, magram, rasakvirvelia, yvela rodi cocxlobs... 23 `magram im wertilSi Semovbrundi, sadac mTel simZimeTa tvirTma Tavi moiyara~. (Данте Алигьери. Божественная комедия, Ад, XXXIV, gv. 154). 113 leqcia 5 ganewyveT imisTvis, rom Cveni ormagi varskvlavi (romelzec vsaubrobdi), anu STabeWdileba, romeliRac STabeWdilebis naTeli wertili (jer ar viciT, romlis) da wertili, romelSic vimyofebodiT (mas Seuvali vuwode, anu iseTi, romelSic garedan veraferi aRwevs), _ ormagi varskvlavia, romelic sinamdvileSi raRac patara naTeli wertilia samyaros sruliad bnel ufskrulebSi. es aris Zalian mkrTali sinaTliT ganaTebuli umciresi wertili. es saxe, albaT, yvelaze metad uxdeba imas, rasac adamianur xvedrs, an rogorc frangebi ityvian, condition humaine-s vuwodebT. patara wertili, iseTive patara, rogorc tba, romelic kldeebs Soris gamokrTa, – dasaxatavad ki ukve gviania, daRamda. an iseTive patara, rogorc qristes sityvebi: `iareT, sanam ginaTebT, raTa ar mogicvaT bnelma: vinaidan bnelSi moarulma ar icis, saiT midis~. (am sityvebs, mTeli Tavisi garegnulad cxadi xatovnebiT, Cveni samSvinvelis, Cveni sulis sicocxlisTvis arsebiTi mniSvneloba aqvs; es Cveni sulis raRac Rrma metaforebia; momavalSi, kidev aTasi wlis Semdeg, rac ar unda movifiqroT, Tuki vinme adamianis sulSi Caixedavs, imave metaforebs ipovis, anu iZulebuli gaxdeba, daaxloebiT saxarebiseuli sityvebiT gamoTqvas is, rasac grZnobs da rac bevr sxva teqstSicaa.). es wertili unda gavafarTovoT, vinaidan masSi sakuTari adgili unda movipovoT SromiT, muSaobiT. muSaoba aucilebelia. xelidan ar unda gavuSvaT STabeWdileba, xelidan ar unda gavuSvaT elva, unda wavikiTxoT elvis sintaqsi _ forma. kanoni. kanoni raRacas gveubneba, Cven amas vgrZnobT; yvelaze mniSvnelovani STabeWdilebebi aris is, romlebic (Tuki davadgenT, am mniSvnelovani STabeWdilebebis dros ras vgrZnobT) raRa114 cas gveubnebian, an gvimzeren. SemTxveviTi ar aris, rom bevr miTologiaSi gvxvdeba mzis damabrmaveblad mkveTri sinaTle, Suqi, magram misi wakiTxva, simbolos gageba SeuZlebelia. prusti Zvel keltur gadmocemebze saubrobs, sadac samyaro, xeebi da a.S. sulebiTaa dasaxlebuli, romlebsac surT raRac gvacnobon da maTi sicocxle, anu gacocxleba, damokidebulia imaze, movaxerxebT Tu ara maTi sityvis wakiTxvas.1 es aris Cvendami momarTuli sityva, romelic Cven mier gaweuli gaSifvris Sromis gareSe ar arsebobs. amgvar STabeWdilebebs, pirobiTad, mowodebis STabeWdilebebi (впечатления призвания), an gamoxmaurebis STabeWdilebebi vuwodoT. Cven gvexmaureba raRac ucnobi da gaugebari da, amave dros, viciT, rom es ucnobi daiRupeba (arada, codoa!), Tuki ver gavSifravT mas. aseTi STabeWdilebebi SeiZleba aRgviZran adamianebma, saxeebma, adgilebma; am STabeWdilebebis kategoria, intuiciis doneze, sakmaod cxadi gveCveneba, magram misi gansazRvra, rasakvirvelia, SeuZlebelia. amgvari STabeWdilebis formaluri gansazRvreba CemTvis SeuZlebelia, sxvebisgan gansxvavebiT. SemiZlia, mxolod xelaxla migiTiToT sakuTari cxovrebis SegrZnebis Tqveneul gamocdilebaze. danteseul saxes movixmob – jojoxeTSi TviTmkvlelebis sulebia. vin aris TviTmkvleli? adamiani, romelmac Zalis gamoyenebiT, erTmaneTisgan daacalkeva suli da sxeuli. da dasjis saxiT, misi suli raRac sxva materialur saganSi Casaxlda, vTqvaT, xeebSi. dantesTan xeTa sulebi (romelTa totebic, TiTqos, sulis gamoZaxilis TiTebia, romlebic xels gvavleben, Tuki SeiZleba, rom sulis gamoZaxilis TiTebi arsebobdnen, suraTis plastika amgvari warmodgenis saSualebas gvaZlevs) godebiT gvevedrebian, rom movusminoT maT. sxvaTa Soris, CvenTvis mniSvnelovani STabeWdilebebi yovelTvis maTTvis araadekvatur materiaSi Tavsdeba. xeSi Casaxlebuli suli, romelsac CvenTvis raRacis gaziareba surs, ar aris totebi, ar aris is, rasac xed aRviqvamT. mosaubris materias (suli xom Cvenken gamowvdili totebiT, foTlebis SrialiT gvesaubreba) saubris SinaarsTan araviTa1 Sw. – gv. 44. 115 ri saerTo ara aqvs. STabeWdilebebi maTTvis ucxo materialur garsSia moTavsebuli, romelic, swored misi gansxvavebulobis gamo, gvaiZulebs, rom, Tuki zarmacebi varT da gveSinia, Cveni cxovrebisTvis mniSvnelovani STabeWdilebebis gaSifvra ar daviwyoT. imis gaSifvra, rasac konkretulad Cvenken momarTuli ucnobi xma gveubneboda. ra gagebiT? Cven xom mtkiced vgrZnobT, rom Cvenzea damokidebuli sulis cxovreba, romelic xeSi Casaxlebula da mogvmarTavs?! Tuki verafers gavigeb, ver gavSifrav, is sabolood gadainacvlebs aryofnaSi. amitomac garkveuli zneobrivi valdebuleba, adamianuri garkveulobis valdebuleba Cvens mxrebzea. ra gziT? STabeWdilebebis saSualebiT. prustisTvis amgvar STabeWdilebad iqca namcxvari `madleni~ – gaberili, afuebuli namcxvari. prusts eyo gambedaoba da sulieri simamace, rom es xma gaego, SeCerebuliyo da, Sromis Seuwyvetlad, ise, rom xvalindeli dRisTvis ar gadaedo, sakuTari warsuli am namcxvridan, misi xmidan, misi daZaxebidan aRedgina. Sewyvetil frazas vubrundebi _ patara wertils Cven TviTon vavrcobT ucnobi, an ucxo mimarTulebiT. ukve giTxariT, rom prustis romani, garkveulwilad, topografiuli romania, TvalnaTeli topografiaa. ai, magaliTad, bavSvisTvis arsebobs garkveuli idumali mxare, romelsac svanis mxare ewodeba, – pirobiTad mas frangi eris saSualo klasis warmomadgenelTa burJuaziuli, mowesrigebuli, respeqtabeluri yofis qveyana vuwodoT. swored am wres ekuTvnis dabadebidan romanis gmiric. es aris idumali, macduri qveyana, marTalia burJuaziuli, magram mainc idumali. arsebobs sxva, germantebis mxarec. es aris aristokratebis qveyana, romelic ganTqmulia im adamianTa saxelebiT, romlebic safrangeTis mTel istorias aerTianebs. es saxelebi patara biWisTvis, romelic cxovrebaSi im legendebis samyarodan iRviZebs, romlebSic am saxelebs gasaocari datvirTva aqvT, sulis mTel musikas qmnis. analogiuri gamocdileba gvqonda Cvenc; Cvens mexsierebaSi arsebuli saqarTvelos gamocdileba. da ra aris masSi? ra Tqma unda, legendebi, yvelaze xSirad aristokratTa xmlebisa da saxelebis JRaruni. es prustisTvisac da CvenTvisac mniSvnelovani 116 Temaa, vinaidan Cndeba kiTxva: ramdenad cocxalia es gamocdileba da carieli xom ar aris is? iqneb, mxolod Cvens warmosaxvaSi esxmeba xorci mas? SesaZloa, isini, TavisTavad, carielia da araviTari mniSvneloba ara aqvT da Cven mxolod kankaliT davdevT am saxelebs, romlebic Cvenive iluziis nayofia (amave dros, saxelebiT SecdomaSi Sesvlis Tema Semovitane). magaliTad, saidumlo kunZulis topografia, samyaro, rogorc saidumlo kunZuli: marjvniv – svanis mxare, marcxniv – germantebis mxare. samyaros gaTaviseba, anu axalgazrda kacis zrda am mxareebSi moZraobis gziT xdeba. is iTvisebs svanis mxares, iq ki misTvis naRmia gamzadebuli (romelic, Tuki fexs daabijebs, moulodnelad afeTqdeba) – odetisadmi svanis siyvarulis arqetipi. odeti Cveni axalgazrda gmirisTvis siyvarulis pirvelsaxed iqceva. mas albertinac da sxvebic ise eyvareba, rogorc svans uyvarda Tavisi odeti. anu bediswera am sivrceSia. meore mxriv, germantebis gvari, romlebsac ukavSirdeba safrangeTis idumali da gmiruli, saxelovani istoria, romelic am hercogebisa da baronebis gvarebSia aRbeWdili. am saxelebis gaSifvras daiwyebs Cveni gmiri salonebSi siaruliT, imedgacruebebiT, aRmoCenebiT da es nawili hercogis asul germantTan mejlisiT dasruldeba (es mejlisi romanis or aseul gverds daikavebs; prusti Txrobis qronologiuri Tanmimdevrobis princips ar icavda: gadaxvevebi, sxva epoqebSi dabrunebebi da a.S., magram formalurad es Tema daaxloebiT 200 gverdze vrceldeba)2. am mejliss SegviZlia `Tavis qalebis mejlisi~, moCvenebaTa mejlisi vuwodoT, romelzec, musikis nacvlad, avtoris maxvili smena adamianTa sxeulebis gaxevebuli nawilebis Wrials daiWers. sxeulebi, TiTqosda, xorcisaa da xismagvar xmas ar unda gamoscemdnen, magram yvelaferi gaqvavebulia, mkvdaria. mxolod mas, vinc Tavs ityuebs, sxeuli cocxali eCveneba; damkvirveblisTvis ki sxeuli Wrialebs, TiTqos adamianebi gaxevebuli nawilebiT cdiloben adamianuri mimikis, adamianuri mdgomareobebis, grZnobebisa da a.S. gamoTqmas. micvalebulebis, an `Tavis 2 T.R. – gv. 972 – 1048. 117 qalebis~ mejlisi, romelzec drois damangreveli nakvalevia aRbeWdili. magram es simfoniis, ase vTqvaT, finaluri Strixebia, romlebsac prusti germantebis mxaris warmosaCenad akeTebs romanis dasasruls. magram geubnebodiT, rom nayofieri sulis WeSmariti moZraoba, romlis wyalobiTac SesaZlebelia svanis an germantebis mxares sxva iluzoruli moZraobebis daSla an koregireba, WeSmariti moZraoba, sxva mxaresaa. es aris ucnob, an sxva mxares moZraoba. vambob sityvas `ucnobi~ da maSinve Cveuli asociacia Cndeba: ucnobia is, rac ar viciT da, Tuki wignebs an saxelmZRvaneloebs CavujdebiT, gavigebT. an – ucnobia garkveuli amocana, romelic unda amovxsnaT. ucnobidan fesvis amoReba; magaliTad, X-is fesvi maTematikaSi. sxvaTa Soris, prusti aseve iyenebda am gamoTqmebs, magram is fesvs iRebda ucnobi saxidan _ raxilis TeTri laqa, romelzec geubnebodiT. midi da amoiRe racionaluri fesvi ucnobidan. amitomac viRebT moCvenebiT da iracionalur mniSvnelobebs; SemTxveviT ar vambob am, TiTqosda, uwyinar frazebs; SemTxveviT arc maTematikasTan piJonur analogiebs ar movixmob; sinamdvileSi me-20 saukunis xelovnebisTvis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani Tema Semomaqvs. vTqvaT, rogorc mogexsenebaT, _ 1-dan kvadratuli fesvis problema arsebobs da es sakiTxi prustTanac gamokrTa. prusts daJinebiT ar dausvams es problema. muzili ki daJinebiT ganixilavs am sakiTxs. misi mTeli wigni (`terlesis siymawvile~) racionaluris wiaRSi iracionaluri xmauris sakiTxis gamo axalgazrda biWis tanjvas eZRvneba, rodesac zogierTi sagnidan racionaluri operaciis gziT SeuZlebelia fesvis amoReba, romlis Sedegic TviTon namdvili ricxvi iqneboda. prusti ki amas sasxvaTaSorisod akeTebs. vTqvaT, raxilis TeTri laqidan, ucnobidan iRebs fesvs. magram ucnobi ar aris is, rac dRes ar viciT da xval SegviZlia gavigoT. mas aq gansxvavebuli mniSvneloba aqvs – ucnobis mxare. axla Sevecdebi, es sakiTxi sxva asociaciebiT `warmovadgino~, rom gasagebi gaxdes: ucnobis mimarTulebiT moZraoba Cvens zrdas, anu Cvens gzas ukavSirdeba da am gziT vviTardebiT, rogorc pirovnebebi. maSin cotas gaviTamaSeb: am sityvas infantiliz118 mis TemasTan dakavSirebis gziT ganvmartav; infantilizmTan, rogorc sakuTar TavTan mTeli samyaros koncentraciasTan, rodesac vuSvebT, rom samyaroSi yvelaferi imisTvis xdeba, rom gavixaroT, an – gvewyinos. garkveulwilad, ukve sapirispiro Sexeduleba SemogTavazeT, romelsac pirobiTad zrdasrulis Sexeduleba vuwodoT. zrdasruli Sexeduleba, romelic moiTxovs sulier simamaces, imis aRiarebas, rom samyaroSi yvelaferi TavisTavad xdeba. CvenTan mimarTebiT maT ar gaaCniaT intenciebi. is intenciebi ki, romlebic maT aqvT, Cven mivawereT. gaxsovT, karada _ borot karadaze vsaubrobdi, da gemrieli namcxvari `madleni~. ai, aq arsebiTi mniSvnelobebis pirispir aRmovCndebiT, romlebic naRmebiviT feTqdeba. ai, vTqvaT, vTqvi: `gemrieli namcxvari~, roca gamaxara namcxvris danaxvam (sxvaTa Soris, arc Tu ise misawvdom sagnebze vsaubrob; modiT, SevecadoT, erTad vimuSavoT, vinaidan imis zRvarze varT, risi gagebac saerTod SesaZlebelia. codnis raime mza sistemas ar gTavazobT. im sagnebSi, romlebzec vsaubrob, codna, ubralod, ar arsebobs da arc arasdros iarsebebs. yvelaferi, rasac vakeTebT, azrovnebis stilis donezea. es gaxlavT erTgvari unari _ raimes Wvreta zustad ase da ara sxvagvarad, _ romlis formaluri kodireba an sxvebisTvis gadacema SeuZlebelia.) aRvniSne, rom STabeWdileba miviRe namcxvrisgan (am prustiseul magaliTs sagangebod movixmob); aba, ras fiqrobT? rogor mogwonT? gemrielia. gamixarda. ras vakeTeb, Tuki infantiluri, an, ubralod, adamiani var? kidev minda namcxvari, kidev da a.S. maSinve cxadi xdeba (Tuki Cems SegrZnebas, cnobieri cxovrebis arsebiT struqturas, fsevdomecnierul enaze gadaviyvanT), rom ukve sirbilis usasrulobaSi var CarTuli. iseTi garemo mWirdeba, sadac sul ufro meti namcxvari – anu kargi ram meqneba. cud karadas ki gaveqcevi an davartyam. qserqsem xom gaamaTraxa zRva. zRva aRelda (adamianis enaze amas qariSxali ewodeba) da xomaldebi CaZira. qserqse Zalian gabrazda da gaamaTraxa. sasacilo saqcielia. ramden aseT saqciels CavdivarT Cvenc. maSasadame, Cveni sulieri cxovrebis fundamenturi gadabmulobebis garSemo vtrialebT, rac garegnulad Zalian ubralo sagnebiTaa 119 gamoxatuli. namcxvari SeWama da STabeWdilebebSi CaiZira. CaZirvac xom SeiZleba, im gagebiT, rom kidev moindomo namcxvris SeWma da is, rom irgvliv sul namcxvrebi gqondes. ase rom, erT xulignur magaliTs movixmob. masSi sityva `mxare~ gvxvdeba da amitomac SemeZleba, rom sityvebis TanaJReradobis, konsonansebis, aliteraciebis gziT mainc, garkveuli mniSvnelobebs miganiSnoT. sxva gza ar gvaqvs. rusul enaze aris erTi moTxroba, romelic ramdenime wlis win gamovida. manqanaze gadabeWdili saxiT, Zalian didxans vrceldeboda moskovSi, mere frangul gamomcemlobaSi moxvda da Targmnes kidec aseTi saTauriT: `aryiT mTvrali moskovi~. ufro zusti Targmani aseTia: `aryis orTqliT daburuli moskovi~. sinamdvileSi ki am patara wigns `moskovi-petuSki~ hqvia da misi avtoria venediqt erofeevi. man aRwera im adamianis mdgomareoba, romelic verafriT aRwevs kurskis sadguramde, saidanac gamodioda eleqtromatarebeli da „petuSkisken“ midioda, ubralod, imitom, rom gzad da TviTon sadgurze Zalian bevri duqani xvdeboda. rodesac bolos da bolos daniSnulebis adgilamde miaRwevs, eleqtromatarebelSi Tavisnair mTvral mawanwalebTan erTad mogzaurobs da yvelaferi, mTeli samyaro am TvalTaxedviTaa danaxuli, TavzexelaRebulad da iumoristulad. gansakuTrebiT maSin, rodesac avtori alkoholikis saukeTeso sasmelebis menius CamoTvlis. aq, ra Tqma unda, TviTnakeTi alkoholuri sasmelebis fantastikur preiskurants vxvdebiT, vinaidan loTebi, mogexsenebaT, xSirad imas ar svamen, rac maRaziebSi iyideba. Tan, xSir SemTxvevaSi, maRaziebi yovelTvis daketili aRmoCndeba xolme swored im dros, rodesac daleva ginda, daleviT ki, vTqvaT, kbilis pastis da kidev raRac nivTierebis narevs svamen. moTxrobaSi gasaocari receptebia warmodgenili. erT-erT aseT koqteils `komkavSireli gogonas cremlebi~ hqvia, romelic kristalurad gamWvirvale sasmelia. da `komkavSireli gogonas cremlebis~ moyvaruli ori adamiani zis, isini ukve gradusSi arian. rogorc saerTod xdeba xolme ruseTSi, pirveli sirCis Semdeg, nebismieri saubari urTierTobebis garkvevaSi gadadis: pativs mcem Tu ara da a.S. mere Tanamosaubreebi erT didebul Temaze 120 gadadian da klasikur kiTxvas svamen: pirineis romel mxares ufro did pativs scemen rusebs? vimeoreb, pirineis romel mxares _ vin fiqrobs pirineebze amaze? _ ama Tu im mxares. rogor ggonia, pirineis romel mxares ufro pativs scemen rusebs? es daaxloebiT igivea, prusti rom dafiqrebuliyo: baRis WiSkris romeli mxarea kombreSi (marselis ojaxis agaraki) arsebuli WiSkari _ Cveni avtoris Tu Cveni gmiris mTeli sulieri cxovrebisTvis mravalmniSvnelovani, radganac, rodesac zari rekavda, es niSnavda, rom svani, romelic xSirad modioda xolme stumrad, wavida. marselis dedas ki SeeZlo asuliyo mis oTaxSi da Zilis win misTvis ekocna. am kocnis gareSe is ver iZinebda. warmoidgineT, is rom ar gazrdiliyo da aseT rameze efiqra xolme: WiSkris romel mxares _ svanis mxares Tu germantebis mxares _ ufro uyvardaT is? maSasadame, is, rasac zrdas, an mamakacur Tu zrdasrul (an romeli sityvac gnebavT) Tvalsazriss vuwodebT, samyaros sruliad gansxvavebuli xedvaa. am xedvis Tanaxmad, samyaroSi ar arsebobs iseTi movlenebi, romelTa Sesaxebac SeiZleba vikiTxoT: romel mxares ufro vuyvarvarT, am mxares, Tu im mxares. kargad mogexsenebaT, rom Cvens infantilur, farTo gagebiT rusul sulSi amgvar bavSvur kiTxvebs Semzaravad didi adgili ukavia. ase rom, axla, am konteqstSi unda visaubroT ucnobze, an sxvaze. sxvas, an ucnobs vuwodebT imas, rac arasdrosaa is, rasac vfiqrobT. is, rac yovelTvis sxvaa da Cveni warmodgenebisgan gansxvavdeba, aris ucnobi. marTalia, sityvaSi `ucnobi~ Cadebulia sxva, mamakacuri Tu zrdasruli mniSvneloba. adamiani, cxovelisgan gansxvavebiT, aris arseba, romelic dakavSirebulia ucnobTan an ZiebasTan, ucnobi mimarTulebiT moZraobasTan. cxovelisTvis aseTi ram ar arsebobs. mxolod adamianisTvis arsebobs ucnobi. Tan imitom, rom adamians imTaviTve araviTari sazomi ar eZleva. ar arsebobs araviTari sazomi, romlis mixedviTac ganvsazRvravdiT, rom, ai, es aris adamiani. adamiani sakuTar Tavs aRmoaCens ganuzomlisken moZraobaSi da, Sesabamisad, mxolod amgvari moZraobis produqtebia esa Tu is samyaroebi, romlebic mudam icvleba. adamianSi 121 yvelaze lamazi sanaxaobaa, rodesac igi im zRvramde midis, risi SesaZleblobac aqvs zogadad adamians. radganac sazRvari Tavidanve ucnobia, sakuTari Tavi riskis winaSe unda daayeno da iaro. amitomac `RvTaebriv komediaSi~ odisevsi (Cvens cnobierebaSi, ufro sworad, Cveni cnobierebis simboloTa leqsikonSi odisevsi figurirebs, rogorc adamiani, romelic Sepyrobili iyo, erT adgilas ver isvenebda da yovelTvis undoda enaxa is, rac arasdros enaxa, rac ucnobi iyo) dantes winaSe (romelsac vergiliusi axlavs) cecxlis RrubelSi Cndeba (yuradReba miaqcieT, materiis TvalsazrisiT, rogor igeba Cveni cnobiereba, anu is, risi Tqmac gvinda. sityvebi ar gvaqvs, magram gvaqvs saxe _ cecxli. cecxls xom ar aqvs konkretuli moculoba, xom ver ityviT, rom cecxls garkveuli adgili, moculoba ukavia, _ mas moZravi moculoba uWiravs. cecxlis als ar aqvs materia. rogoria cecxlis alis substancia? aqamde sxva, `mecnieruli~ sityvebiT vsaubrobdi: adamians ar gaaCnia winaswar mocemuli sazomi. es fraza, SesaZloa, gaurkveveli an fsevdomecnieruli Canda. ratom? SegviZlia sxva sityvebiT visaubroT; mxolod, ra Tqma unda, roca cecxlis als gaCvenebT, suraTi gasagebi xdeba, magram mniSvneloba yovelTvis gasagebi ar aris. imitom, rom, vimeoreb, suraTi metismetad lamazia). maSasadame, SemTxveviTi ar aris, rom odisevsi, anu moZravi Tu mouxelTebeli adamianuri arsi, romelic arasdros iRebs saboloo formas, dantes wignieri sulisTvis cecxlis saxiT warmoCndeba. da am cecxlovani Rrublidan esmis xma (misdami, dantesadmi mimarTuli), romelic sakuTari Tavgadasavlebis Sesaxeb yveba, maT Soris iseT Tavgadasavlebsac, romlebic `odiseaSi~ ar Sesula (dantes ki ainteresebs, ra xdeboda am adamianis cxovrebaSi mas Semdeg, vinaidan, cxadia, is ver darCeboda penelopesTan). da is ambobs3: `swored mzis Casvlamde herkulesis svetebs mivaRwieT...~ _ herkulesis svetebi, am geografiis mixedviT, dasavleTiTaa (laTinur enaSi oriente da occidente _ aris amomavali 3 `rodesac im Soreul mxares srutes mivaRwieT, sadac herkulesma Tavisi sazRvrebi aRmarTa...~ (Данте Алигьери. Божественная комедия. gv. 119). 122 mzis qveynis da Camavali mzis qveynis aliteracia; aris masSi garkveuli xatovneba, es mxolod geografia, mxolod qveynis mxare rodia). gagebis mTeli Cveni xelovneba sinamdvileSi, isev vawyvetineb sakuTar Tavs, cnobis xelovnebaa. ai, vTqvi: swored mzis Casvlamde. isev Cveni SesaZleblobebis an simboloebis mocemuli nakrebiT vsaubrobT. gaxsovT: mzis Casvlamde mxatvari midioda mTebSi da mTebs Soris napralebSi krTeboda tba. sanam gamokrTeboda xolme, SeiZleboda misi daxatva. magram mze Cavida da xatva SeuZlebeli gaxda. axla sruliad sxva magaliTs movixmob, arcerTi maTgani ar aris meoris citireba. odisevsi ambobs: `nuTu Cveni grZnobebis sifxizlis am umniSvnelo naprals miRma, romelic SemogvrCa, verasdros gavalT da ver davinaxavT miwas, romelzec xorciels arasdros daudgams fexi~4. anu raRacas ver davinaxavT pirveli SexedviT. ai, arsebobs raRac ucnobi, rasac pirvelive danaxvisas vxedavT. es aris ara raRac aRmoCena, aramed raRac individualuri, romelic mxolod am pirvel danaxvaSi arsebobs da rasac, sazogadod, codnis gziT ver movipovebT. es, daaxloebiT, saxis gaxsenebas hgavs. riT xasiaTdeba saxis gaxseneba? (axla gvarebze ar vsaubrob, es literaturis klasikuri problemaa; magaliTad, Cexovis moTxrobaSi `cxenuri gvari~). saxe imis klasikuri magaliTia, risi codnac SeuZlebelia. am codnis SeuZleblobis simptomi saxis gaxsenebis mZime Sromaa. saqme isaa, rom saxes ver miviRebT iqedan, rac viciT, araviTari monacemis gziT ar SeiZleba saxis miReba. saxis gamoyvana SeuZlebelia, vinaidan monacemebsa da am monacemTa saxes Soris usasrulobaa. (daaxloebiT ise, rogorc maTematikaSi. usasrulobamde misvlisas, mciredi nawilic ki usasruloa. sxvaoba usasruloa). saxe aris iseTi ram, risi gamoyvanac masze monacemebis saSualebiT SeuZlebelia. magram, roca is arsebobs, is aris is. es ueWvelad asea. mas ar Wirdeba arc dasabuTeba, arc 4 `o, Zmano... odes mzis Casvlisas / SemovbrundiT mZime gzidan! / is mcire dro, sanam jer miwier grZnobebs ar sZinavT, misi mcire nawili / siaxlis Secnobas dauTmeT, / rom mzis nakvalevze, ukacuri mxare ixiloT.~ (Данте Алигьери. Божественная комедия, Ад, XXVI, gv. 119). 123 ganmarteba, romelic mis miRma iqneboda. is arc mis miRma arsebuli faqtebis moxmobas moiTxovs, romelTa (am faqtebis) saxis miRma arsebuli jaWviTac TandaTanobiT, uwyveti gziT mividodiT saxemde. TviTon saxe misken mimavali nebismieri gzisgan ganyenebulia. rodesac is arsebobs, araviTari kiTxva ar Cndeba. rodesac is ar arsebobs, monacemebidan misi gamoyvana SeuZlebelia. saxis es metafora daukavSireT imas, rasac adre da SemdegSic individs vuwodebdi da vuwodeb (vTqvaT, zRvis wyali aris individi, im gagebiT, rom TviT wylis elementebidan misi gamoyvana SeuZlebelia. me cocxal da mkvdar wyals Soris Sedareba movixme: orives qimiuri analizi erTsa da imave Sedegs iZleva, magram isini gansxvavebuli ramea). axla ucnobis sakiTxi ganvixiloT. maSasadame, ucnobi, an sxva, _ aris is, risi pozitiurad gadawyvetac SeuZlebelia. magaliTad, SemiZlia mivuTiTo garkveul faqtze. faqti pozitiurobaze miuTiTebs. magram ukve viciT, rom im wertilSi, romelzec vsaubrobdiT, faqtebi ver aRwevs. maSasadame, pozitiuroba Cveni azrovnebisTvis an azrisTvis, Cveni cnobierebisTvis arasakmarisia. am gasaocrad rTul sakiTxTan dakavSirebuli kidev erTi magaliTi: fsiqoanalizSi arsebobs klasikuri problema, e.w. pirveladi erotikuli scenis, an pirveli cdunebis sakiTxi. bavSvi misi cdunebis faqtis winaSe aRmoCndeba, romlis mniSvnelobac, bunebrivia, misTvis gaugebaria; an is, vTqvaT, mSoblebis seqsualuri scenis uneblie TviTmxilveli xdeba (sxvaTa Soris, aucilebeli ar aris, rom es scena empiriulad moxdes, sakmarisia, es scena warmosaxvaSic ganxorcieldes). es aris is, risi codnac SeuZlebelia. davuSvaT, bavSvi xedavs scenas da ufrosebi mas ganmartebas sTavazoben; mas pozitiur codnas aZleven am sagnis Sesaxeb, romelic sakuTari TvaliT ixila. principSi, mas ar SeuZlia amis gageba. mis cnobierebamde es ver miaRwevs. swored es aris is wertili, romelic daxurulia imgvari sagnebisTvis, romlebic garedan Semodian. TiTqosda, araferia... aiRe da erTi Tavidan meores gadaeci codna faqtobrivad ukve nanaxi scenis Sesaxeb. ara, es scena bavSvisTvis gasagebi mniSvnelobebis sferos miRmaa, yvelaze mTavari ki mniSvnelobebis muSaobaa da mas ar SeuZlia 124 amis gageba. amave dros, es vergageba gamowveulia imiT, rom am aqtis gageba sakuTari warmomavlobis gagebasac niSnavs. xom asea? gageba, yvelaferTan erTad, samyaroSi amgvar movlenebTan sakuTari dabadebis, qveynad movlenis asocirebas gulisxmobs. xom cxadia, rom me, rogorc bavSvi, romelic am sakiTxiT vinteresdebi, SeuZlebelia, am aqtis nayofi viyo. aSkara kedelia, masSi veraviTari pozitiuri codna ver SeaRwevs. misi gadacema SeuZlebelia. esec imis erTi magaliTia, risi codnac SeuZlebelia. oRond, vimeoreb, ara im gagebiT, rom dRes ar vici da xval gavigeb. is, rasac bavSvi SemdgomSi gaigebs, sul sxva ram iqneba, radganac is vergageba, romelic maSin moxda, rodesac am aqts adevnebda Tvals an mis warmosaxvaSi TamaSdeboda, sul sxva iyo. mas verc SemdgomSi miRebuli codna gaabaTilebs. momavalSi es, SeiZleba, sruliad paTogenuri movlenebis dasabamad iqces, romlebic gaTamaSdeba da Tavisi, ufrosisTvis Sesabamisi saqcielis bavSvisTvis swavlebis pozitiuri gakveTilebisgan sruliad damoukidebeli istoria eqneba. faqtobrivad, Cveni stilistikis sityvebs vagrovebT. magaliTSi, romelic movixme, termin `ucnobs~ viyenebdi da mis dasamtkiceblad fsiqoanalizs mivmarTe. axla prustiseuli magaliTi aviRoT: akvariumi, romelSic xels yofen da Tevzi amohyavT. modiT, am xels Tevzis TvaliT SexedeT. Tevzi, romelic misi usasrulo samyarodan xels uyurebs, romelic mas akvariumidan iRebs; samyarodan, romelSic xeli meteoriviT iWreba, sruliad miuwvdomelia Tevzis samyarosTvis, _ aseTi Tevzis Tvalebi im bavSvis Tvalebs hgavs, romelic moulodnelad sqesobriv aqts Seeswreba. ai, ra unda SevadaroT erTmaneTs (vinaidan isev samyaroebis, samyaroTa Soris SeRwevis an SeuRwevlobis problema wamoiWreba): ra aRwevs wertilSi da ra ver aRwevs masSi. winaswar SegviZlia sakuTar Tavs vuTxraT, rom wertilSi mxolod is aRwevs, rac im moZraobis talRaze ivlis, romelSic aris `me~. axla sxvagvarad SemiZlia visaubro im sirTuleze, romelic sityva `ucnobTanaa~ dakavSirebuli. imas, rasac, prustis kvalad, `ucnobi~ vuwode, imavdroulad sinamdvile ewodeba – raRac, rac sinamdvileSi arsebobs, magram mas verasdros veraviTar konkretul 125 Tvisebas ver mivaniWebT. bolos geubnebodiT: realuria is, rasac ver vxedavT da risic unda gvwamdes. maSasadame, realuria raRac iseTi, romelic Cveni rwmenis gareSe ar arsebobs. is, rac ar arsebobs. Cveni rwmenis ZaliT ganagrZobs arsebobas. is, rac arsebobs, Cvens rwmenas ar saWiroebs – es ukve filosofiuri enaa, is asea agebuli, filosofosebi am enaze saubroben. mas Tavisi gramatika aqvs. es aris gonebis metismetad uCveulo axireba. yuradReba miaqcieT: raRac, rac Cems rwmenas ar saWiroebs, – magaliTad, egos rwmena SeuZlebelia. am mdgomareobas da am mdgomareobis gagebas, ubralod, azri ara aqvs. Cven xom gaazrebul enas vqmniT, romelSic sityvebs Cvengan damoukidebeli azrobrivi Zala aqvT. Cven ar SegviZlia, rom isini Tavisuflad ganvagoT. Cveni cnobieri cxovrebis enac an cnobierebis teqstic (im mniSvnelobiT, romelic arc Tu ise naTlad ganvmarte da sul dasawyisSi vaxsene) asea agebuli. Tuki masSi sityva `rwmena~ aris, ese igi gvwams mxolod imis, rac Cveni rwmenis gareSe ar arsebobs. da isev: raRac Cvens gareSe ar arsebobs. sxva sityvebiT vambobdi: wertili, romelsac mxolod me TviTon vamoZraveb. prusti aRniSnavs: is, rac vici, me ar mekuTvnis, me mekuTvnis mxolod is, rac Cemgan amoizarda. da es aris erTaderTi gza realobisken, romelic yovelTvis sxvagvaria. ras niSnavs `realoba yovelTvis sxvagvaria~? is arasdrosaa uwyveti da Cveni molodinebis Tu SesaZleblobebis nabij-nabij gagrZeleba. vTqvaT, arsebobs aseTi dramatuli fraza – mas unda CavukvirdeT, radganac is adamianma ganicada, Seecada, gadmoeca es gancda, magram vinaidan es gancda Cawerilia, misTvis ganwyoba rTulia. Cveni gmiri warmoidgens, rogor iqneboda albertinas gareSe, romelic uyvars, romelic moitaca da TavisTan hyavs, – ra moxdeboda, albertinas rom mietovebina? am movlenis warmodgenis mcdelobisas (albertina rom wasuliyo misgan), is SesaZleblobis saxiT uSvebs am movlenas. SesaZlebloba ki ar aris realoba. axla ganvmartav, ras niSnavs es. adamiani, romelsac gverdiT albertina hyavs, warmoidgens, rom is ar arsebobs. da amas realobasTan araviTari saerTo ar aqvs, radganac adamiani, romelsac gverdiT albertina hyavs, am situaciis warmodgenas 126 cdilobs. Cveni warmosaxva isea mowyobili, rom warmosaxvis gagrZelebis gziT, jer erT nabijs vdgamT warmosaxvaSi, mere kidev erT nabijs vdgamT moCvenebiT warmosaxvaSi, da xan erTi SesaZlebloba warmogvidgeba, xan – sxva da a.S. Cven warmovidgenT, warmovisaxavT, rogor moiqceoda albertina aseT viTarebaSi, magram am dros sulac ar varT isini, vinc Seejaxebian realobas Tu albertina wava. marseli, romelsac gverdiT albertina hyavda, mzad iyo masTan ganSorebisTvis. mogexsenebaT, rom, Tuki gvyavs qali, iolad SegviZlia warmovidginoT, rom is Cvens gverdiT ar aris. zogjer, mis gverdiT gvwyindeba kidec, xolo xSirad sayvareli adamianis gverdiT yofna bevri ramis gakeTebaSi xels gviSlis. da am raRaceebze fiqrisas, warmovidgenT, rom sayvareli adamiani rom ar gvyoloda, am sagnebiT davtkbebodiT. `...magram, _ aRniSnavs prusti, _ Cven arasdros viciT, ras gveubneba guli~5. Tuki aseTi ram marTlac moxdeba, is sruliad gansxvavebuli iqneba imisgan, rac warmogvedgina. ai, es faqizi gansxvaveba unda SevniSnoT. misi moxelTeba rTulia. prusti gamudmebiT imeorebs: `...da yvelafers, rac warmomedgina, araviTari saerTo ar hqonia imasTan, rac moaxle fransuazas sityvebSi vigrZeni~6 (moaxlem uTxra marsels, rom madmuazel albertina wavida). da am sityvebs, rac aTasjer gaTamaSda mis warmosaxvaSi, _ ra moxdeba, is rom ar iyos, – am yvelafers, rac warmosaxvaSi da SesaZleblobebSi dauSva, araviTari saerTo ar hqonia amasTan. sxvagvarad rom vTqvaT, Cven verasdros mivalT realobamde, romelic yovelTvis sxvagvaria, rasac Cvens logikur SesaZleblobebTan araviTari saerTo ar aqvs. kidev erTi magaliTi (isic Zalian moqnilia): svani, romelic ganicdis marselis eWviT aRsavse, mesakuTruli siyvarulis arqetips, odetze ise eWvianobs, rogorc SemdgomSi marseli ieWvianebs albertinaze da mis mouxelTebel aCrdils aedevneba. Cven ki gviyvars is, rac xelidan gvisxlteba, ambobs prusti, da mouxelTebeli saidumloc gviyvars ukanaskneli 5 6 Fug. – gv. 444. ix.: Fug. – gv. 434. 127 wertilis gaSifvramde.7 sanam arsebobs es saidumlo, sanam Cveni cxovrebiseuli realuri gancdebiT da movlenebiT ar davikavebT yvela wertils, romlebzec ganfenilia es saidumlo, vinaidan nebismieri adamiani, rogorc prusti ambobs, ar aris Caketili sakuTar sxeulSi, imis wiaRSi, romelsac vxedavT, aramed uxilavi wamonazardebiT sivrcisa da drois aTasobiT wertils moicavs, anu Tavis warsuls, mogonebebs, kavSirebs – romlebic mocemuli ar aris, magram is fiqriT maTSia, Tumca, me miRimis – (albertinas Tvalebi prustisTvis – waxnagovania, romlebSic aTasobiT samyaroa da albertina rom Seni sakuTreba gaxdes, yvela es samyaro unda Semoiaro, rac SeuZlebelia), _ da sanam adamianebis samyaroebSi wvdomisken miviswrafviT (CvenTvis ganurCeveli adamianebis samyaroebSi wvdomas arc vcdilobT, isini CvenTvis mxolod adamianebi arian, rogorc prusti ambobs, zogadi aqtebis gagebiT; saxe – saxe, Tvalebi – Tvalebi da a.S.; xeebi – xeebi, yvavilebi – yvavilebi, tbebi – tbebi da a.S.), ar aris is, ris garSemoc vtrialeb, ar arsebobs individi. kargi, davubrundebi magaliTs, romlis moxmobac mindoda: da amis Semdeg, zustad aseve, svani, romelmac arqetips daudo dasabami, imis garda, rom odetis da sxva mamakacebis urTierTobaze eWvianobs, varaudobs, rom odets lesbosuri midrekilebebi aqvs _ ase hgonia, rom odetma ara mxolod mamakacebTan, qalebTanac ki uRalata, rac eWviani adamianisTvis saSinelebad iqceva, vinaidan mamakacis da qalis urTierTobis siamovneba misTvis nacnobia, magram qalebis urTierTobis siamovneba – sruliad gaugebari. amis gamo odeti aTasgzis ufro idumali da mouxelTebelia. saqme mxolod is ki ar aris, rom es naklia (anu, Tuki movindomebT, SegviZlia amas garkveuli zneobrivi Sefaseba movuZebnoT), aramed, imavdroulad, es sruliad gaugebari, jojoxeTuri, warmoudgeneli siamovnebaa. svani cdilobda odeti sxvadasxva viTarebaSi warmoedgina: vTqvaT, ras ityoda is erT situaciaSi, saxis rogori gamometyveleba eqneboda konkretul viTarebaSi, rogor SeiZleboda moqceuliyo, maT Soris _ rogori cudi saq7 Pr. – gv. 384. 128 cieli SeeZlo Caedina. Tavs ver ikavebs gamokiTxvisgan da amiT grZnobs, rom odets abrazebs (odeti brazdeba, iseve, rogorc yvela adamiani, rodesac mas simarTlis Tqmas aiZuleben da siZulvili euflebaT, anu Tavisi nakli masze gadaaqvs, vinc mas dakiTxvas uwyobs); svans Tan eSinia, rom ar gaaRizianos odeti, magram Tavsac ver ikavebs da ambobs: `gTxov, simarTle miTxari, odesme qalebTan wolilxar?~ odeti pasuxobs: `ki, albaT, orjer-samjer~. Semdeg prusti wers, rom `rogorc yovelTvis, realobas araviTari saerTo ar aqvs SesaZleblobebTan~8, anu imasTan, rasac, Cveni warmodgeniT, samyarosgan veliT. vinaidan veli, rom, Tuki xels gaviwvdi, am furcels aviReb. amas molodini ewodeba. es aris samyaro, romelic isea mowyobili, rom vici, ra iqneba, an veli, rom, Tuki ase da ase moviqcevi, esa da es moxdeba. es aris molodinis samyaro. amis Sesaxeb amboben, rom es irealuri, SemTxveviTi samyaroa. realoba rom davinaxoT, swored es Tviseba, anu mosalodneli movlenebis Cveuli garkveuloba unda davangrioT. es aris zrda, an ganviTareba, an gzis gavla. ase rom, `rogorc yovelTvis, realobas araviTari saerTo ar aqvs SesaZleblobebTan, iseve rogorc Rrubels, romelsac vumzerT im wams, rodesac gulSi danas gviyrian~9. marTlac, sad aris aq kavSiri? Rrubels Tvals vadevneb da ra kavSiria im Rrublebs (romelTac vumzer da maTTan dakavSirebiT mosalodnel da Cveul kavSirebs vageb) da im danas Soris, romelic swored am dros Cems gulSi gaivlis? an xels rom yofen akvariumSi da amohyavT Tevzi. araviTari kavSiri, araviTari saerTo ar aqvT Rrubels da danas, romelic gulSi mesoba da iq `jvrisebur sisxlian Wrilobas~ mitovebs (esec saintereso xatovani fenaa. sxvagan prustTan Segvxvdeba `ormagi sisxliani xnuli~, `tanjvis kveTa _ jvari jvarze~.10). isev xazs vusvam, rom Cvens cnobier sulier cxovrebaSi arsebobs struqtura, romlis simebic amotivtivdebian xolme Sw. – gv. 363. Ibid. 10 S.G. – gv. 759. 8 9 129 Cvens sulier da samSvinveliseul afeTqebebSi. Tan, amiT, TiTqos, imasac vambob, rom ara mxolod Cvens sulebs, aramed Cvens movlenebsac aqvT struqtura, anu sulis Semadgenlobis nawilakebis matareblebi arian. `jvari~ _ SemTxveviTi ar aris. qristes vneba – jvars ukavSirdeba. jvars axseneb da es asociacia Cndeba, versad gaeqcevi. ise, yovelgvari religiuri an mecnieruli, erudirebuli konteqstis, an qristes cnobil istoriaze miniSnebis da a.S. gareSe. araferi msgavsi ar aris. Cven ase varT mowyobili. raRac gamoiZerwa garkveul saxeebSi, saxeebi ki Cveni sulieri cxovrebis SesaZleblobebia, da realur movlenebSi, gancdebSi ego ifeTqebs xolme. prustma, ubralod, ver moZebna da ver SeZlo sxva sityvebis povna, radganac gancdilis zustad gadmocema surda. jvarze gancdili tanjva. jvris sisxliani xnuli. da im SemTxvevaSic, roca is ganmartavs frazas, romelsac SesaZleblobebTan araviTari saerTo ar hqonia: `madmuazel adelaida wavida~ _ iqac sisxliani ormagi xnulia, an sulSi jvrad gamosaxuli tanjvis niSania.11 yuradReba miaqcieT, es magaliTi SevabrunoT, Rrublebs araviTari saerTo ar aqvT danasTan. maSasadame, yuradReba gaamaxvileT imaze, rom Rrublebis mzeriT SeuZlebelia mixvideT danasTan, anu dainaxoT dana. rac ar unda uyuroT Rrublebs, Rrubeli Rrubels rac ar unda daamatoT, mainc verasdros gamoTvliT danas. maSasadame, realuri yovelTvis sxvaa, ucnobia. ucnobi ki – ukve SegviZlia ganvsazRvroT – sxvis, anu imis mZafri SegrZnebaa, rac ar hgavs arafers, rac viciT, vxedavT, rasac miveCvieT an rac aris, pozitiurad arsebobs. vimeoreb, maSin gamodis, rom ucnobi cnobierebis mZafri SegrZnebaa – misiT ki adamiani SeiZleba daavaddes, mas zogjer nostalgias, msoflio sevdas uwodeben (ukve sagangebod Semomaqvs asociaciebis sxva wyeba). ai, es is sityvebia, romlebic Seucnobelis Sesaxeb gviamboben. ucnobi, Sesabamisad, mZafri gacnobierebaa realobisa, rogorc iseTis, rac yovelTvis sxvaa, rasac araviTari saerTo ar aqvs, arafriT hgavs imas, rac viciT, rasac miveCvieT da a.S. Cveni sulis TvalsazrisiT, 11 Fug. – gv. 424. 130 ucnobi SeiZleba Cveni daavadeba iyos – daavadeba sityvis normaluri da ara damakninebeli gagebiT. Cven SeiZleba ucnobis vnebiT, paTosiT viyoT daavadebuli. rasakvirvelia, is aris kidec usasruloba. adamiani aris arseba, romelic usasrulobiTaa daavadebuli. rogorc prusti ambobda, `araferia imaze mware, vidre usasrulobis nestari~12. realobis nestari, an Seucnobelis gacnobiereba aris kidec usasrulobis nestari. sanam saubars gavagrZelebdeT, winaswar moviniSnoT, rom is, rasac STabeWdilebas vuwodeb (maT Soris jvarze gancdili tanjva an tanjvis jvris kvali), – realoba, rogorc STabeWdileba, – yovelTvis aris iseTi ram, rac individualobis an unikalurobis beWdiTaa daRdasmuli. is arasdros hgavs raRac sxvas. Tuki namcxvar `madlenidan~ mniSvneloba gamovitane, maSin is rigiTi namcxvari ki aRaraa, aramed mas aqvs garkveuli mxare, romelsac jerjerobiT bolomde ar gavSifravT da unikalurobas, individualurobas, individualur aqcents vuwodebT. Cven ki viciT, rom individualuri aris is, raSic garedan veraferi aRwevs da misi gadmocema SeuZlebelia, magram misi gansxvaveba uciloblad SesaZlebelia. Signidan ase vxedav da amis ekvivalenti CemSi ar aris: kunelis yvavilebi, romlisganac is azris gamotanas cdilobs da isini (yvavilebi) mas gamoexmaurnen. maSasadame, sagans, romelic gamogvexmaura, individualuri aqcenti aqvs da es sagani ar aris erTi sxvaTagani. es kuneli ar hgavs sxva kunelebs, es ar aris kunelisgan miRebuli STabeWdileba, arc vardebisgan miRebuli STabeWdilebaa, romlebic sityvebiTaa saxeldebuli. rogorc Seqspiri ambobda, vards rom sxva saxeli rqmeoda, mainc iseve surnelovani iqneboda.13 erTi sityviT, davimaxsovroT _ unikaluroba. prustisTvis amgvari unikaluroba sulis individualuri realobis upirobo dadasturebaa. suli, anu Cveni sulieri cxovrebis wyoba, individualuri TvalsazrisiT, realuradaa mocemuli da ara sxvagvarad (TviTonve vgrZnob, rom es marTlac rTuli punqtia). vimeoreb, suli garkveuli totaluro12 13 S.B. – gv. 241. `xom sulerTia: vards rom vardi aRar uwodo, tkbilsurneleba imgvarive iqneba mainc~. 131 baa, masSi bevri ramaa. individualuri saxiT, is mTlianad vlindeba, rogorc realuri, erTi, unikaluri aqcentis saSualebiT. is individualurad realuria, an is realuria individualurad da ucilobeli. realobis ugulebelyofa SeuZlebelia. rogorc geubnebodiT: SeuZlebelia, ugulebelvyoT is, rac Seuvalia, SeuZlebelia, ugulebelvyoT is, rasac vxedavT. Sinaganad erT sityvebs vambobT, magram is, rac saganSi ukiduresad gansxvavebulia, aris kidec individualuroba, anu raRac ufro meti. suli sakuTar Tavs individualurad avlens, – diskretulad, an – lokalurad, an kidev – individSi Tavisi arsebobis mTliani saxiT. swored amasTan dakavSirebiT wers prusti _ romanSi aris musikos venteilis ori nawarmoebi: sonata da septeti, romlebic prustisTvis unikaluri aqcentis matareblebi iyvnen da romelTa miRmac mTeli samyaroa, anu individi, prustis terminologiis Tanaxmad, samyaroindividi.14 es marTlac asea – isini igiveobrivi cnebebia. individebi samyaroebia. samyaroebi ki individebia, an individualurad vlindebian, individualurad realurebia. sad SeiZleboda, amgvari aqcenti gaegona? _ kiTxulobs prusti. da Semdeg am ritorikul kiTxvas, sad SeiZleboda, rom es unikaluri aqcenti gaegona, ase agrZelebs: `ase mgonia, TiToeuli xelovani ucnobi samSoblos moqalaqea~15. maSasadame, daimaxsovreT: ucnobi samSoblo, patrie inconnue. anu TiToeul xelovans individualuri aqcentis matarebeli unikaluri msoflxedva aqvs. is (xilva) TiTqos aq, am samyaroSi ki ar gaugonia, aramed ucnob samSobloSi Semonaxuli bgeris gamoZaxilia, an `Sinagani samSoblos gaxsenebaa~16. da is yovelTvis sakuTari Tavis igiveobrivia (es Sinagani samSoblo), damoukidebelia yovelTvis, TviT xelovanis gadawyvetilebebisgan, misi cnobieri qmnilebebisagan, Tu misive qmnilebebisagan, romelTac neba da cnobiereba akontrolebs. es igive konstruqciebia – wigns Tu wer, mis wyobas akontroleb da 14 15 16 Pr. – gv. 256. ix.: Pr. – gv. 257. Ibid. 132 mniSvneloba ar aqvs siuJetur sxvaobebs, romlebsac xelovani amuSavebs. arc masalas aqvs mniSvneloba – romanebi iqneba es Tu ferweruli tiloebi, isini SeiZleba sxvadasxva rameze mogviTxobdnen. es yvelaferSi vlindeba sulis Semadgeneli nawilebis saxiT. swored es nawilebi, sulis Semadgeneli nawilebia, gaerTianebuli unikaluri aqcentiT, romelic siuJeturi sxvaobis miuxedavad vlindeba. prustis azriT, mwerlebi, romelTac, vTqvaT, asobiT wigni daweres, sinamdvileSi mxolod erT wigns werdnen. mxatvrebi, romlebic asobiT da aTasobiT naxats xatavdnen, sinamdvileSi erT naxats xatavdnen. anu yvelgan – is, rasac (sxva SemTxvevebSi prusti amas stils daarqmevs) prusti `sulis Semadgenel nawilebs~ uwodebs da romlebic cnobier gadawyvetilebebSi vlindeba, – cnobieri gadawyvetilebebi ki awesrigeben ama Tu im, yovelTvis gansxvavebul Sinaarss, _ magram amasTanave, cnobierad gansazRvrul SinaarsSi ucnob samSobloSi dabadebuli sulis kompozicia vlindeba.17 `da am elementebs, _ wers prusti, _ mTel am résidu réel-s, mTel am realur danaleqs (sityva `realuri danaleqi~ axla ukve daurTeT yvelafer imas, rasac gansakuTrebuli, Seuvali wertilis Sesaxeb vambobdi), romelSic esa da es aris; is, sagnebi, rasac me vxedav da romlebsac maTi saxelis saSualebiT, Tqvenc xedavT, – es aris kidec cnobiereba; ara cnobiereba raimes Sesaxeb, aramed TavisTavad cnobiereba; aq es asociacia unda vipovoT; rogorc wesi, vambobT: raimes gageba, an raimes gacnobiereba, – ara, cnobierebaa, is, rac, TiTqosda, Signidan ganasxvavebs sagans, romelsac me vxedav – cnobiereba, gansxvavebiT sagnebisgan, niSnebisgan, anu saxelebisgan). ..mTeli es realuri danaleqi (yvelaferi danarCeni ararealuria, es aris realuri), romelic iZulebuli varT, Tan viqonioT (xom vTqvi, rom cnobiereba, romelic cxadia, gamouTqmelia), – saubars ar SeuZlia _ megobridan megobars, maswavleblidan mowafes, sayvarlidan sayvarels gadasces is, rac gamouTqmelia, rac Tvisobrivad ganasxvavebs imas, rac swored man SeigrZno imisgan, rac iZulebulia datovos 17 ix.: Pr. – gv. 375; gv. 257; S.B. – gv. 75. 133 im frazebis zRurblze (is, risi Tqmac gvinda, frazebis zRurblze rCeba, romelTa saSualebiTac amas vambobT; yvelaferi, rac vTqviT, garkveuli TvalsazrisiT, im marcxis namsxvrevebia, risi Tqmac gvindoda), romlebSic SeuZlebelia, rom sxvebTan gaerTiandes ise, rom daxmarebisTvis misTvis da maTTvis saerTo punqtebs ar mimarTos (is, rac yvelasTvis saerToa da yvelasTvis cnobilia da is, rac, gansazRvrebis Tanaxmad, imisgan gansxvavdeba, risi Tqmac surda; sxvebisTvis ki, Sesabamisad, oden zogadi aqtebis mniSvnelobis matarebelia; Rimili _ sityvis zogadi mniSvnelobiT, yvavili – sityvis zogadi mniSvnelobiT da a.S.), xelovnebas SeuZlia gvaCvenos...~18 maSasadame, résidu réel _ es danaleqi Cveni toposia, gamouTqmelia, Cveni cnobierebaa – is, rac CvenSia da rac mxolod Cven varT da rasac veravis gadavcemT. vimeoreb, rom isev adamianuri sityvebi gvRalatobs. rodesac vambob – gamouTqmeli, sulac ar vgulisxmob raRac miuwvdomels. misawvdomia – es aris kidec yvelaze misawvdomi, magram is ganmasxvavebs me da TiToeuls da Cveni kontaqtis zRurblze rCeba. is aris Cemi mowodeba an pasuxismgebloba, romlis sxvisTvis gadacemac, rogorc vambobdi, SeuZlebelia. Cems an Tqvens magivrad veravin gaigebs. ase rom, gagebis aqts am kuTxiT miaqcieT yuradReba. aravis SeuZlia gageba. aravis SeuZlia sikvdili da Crdilze, anu sibneleze dafiqrebac aravis SeuZlia. yvelas Tavisi sibnele aqvs. sakuTari sibnelidan sinaTlisken mivdivarT, oRond mxolod sakuTari wyvdiadidan. ase rom, `...xelovneba, Semadgeneli saRebavebis eqsteriorizebiT, gvTavazobs am samyaroebs, romlebsac individebs vuwodebT da romlebic ar gvecodineboda, xelovneba rom ar arsebobdes~19. ara mxolod ucnobi, rogorc aseTi, aramed ucnobi samyaroebic arsebobs, TiToeul wertilSi arsebuli bevri samyaro, romelTa Sesaxeb verc gavigebdiT, xelovneba rom ar yofiliyo. am SemTxvevaSi, sityva `xelovneba~ qaragmulad miuTiTebs imaze, rasac sxva sityvebiT movixseniebdi, metismetad 18 19 ix.: Pr. – gv. 257 – 258. ix.: Pr. – gv. 258. 134 esTetikuri asociaciebi rom ar aRgZrodaT, vinaidan ufro mniSvnelovan da, imavdroulad, ufro Cveulebriv sakiTxebze vsaubrob. sxva sityvebiT rom vTqva, es aris is, rasac Sromas, an teqsts, an sintaqss vuwodeb. maSasadame, mxolod am Sromis kompoziciis wyalobiT gveZleva, fiqsirdeba individi da am Sromis gareSe verasdros vicnobdiT am individs. vTqvaT, arasdros gvecodineboda, ra aris sindisi, sindisis formebi rom ar arsebuliyo. veraviTar gulaxdilobas ver amovicnobdiT, gulaxdilobis arsi ostaturad rom ar yofiliyo Camoyalibebuli, ise, rom masSi Cveni zraxvebi ki ar yofiliyo gulaxdili, aramed TviTon gulaxdiloba arsebuliyo. misi arseboba ki mxolod organizebis da mtkiced Sekvris gziTaa SesaZlebeli. adamianis cxovrebaSi sxva gza ar arsebobs. rogorc prusti da sxvebic ambobdnen, zraxvebi xelovnebis zRurbls miRma rCeba.20 da ase vityvi (ar vaxsenoT sityva `xelovneba~) – zraxvebi Cveni namdvili qmedebebis da realobaSi Cveni cxovrebis zRurbls miRma rCeba. Velléité aris patiosnebisadmi miswrafeba, patiosneba ki, unda vTqva, xelovnebaa, struqtura, formaa, romelic ganasaxierebs Sromas. aseT SemTxvevebSi prusti ambobda, rom es sagnebi iseve gansxvavdeba, rogorc erTmaneTisgan ganirCeva, vTqvaT, frenis survili da mfrinavi manqana.21 mfrinavi manqana ki Semdgari, sruli arsebaa. sruli arseba ki formisa da struqturis gareSe warmoudgenelia. zogjer amgvar sagnebze migvaniSneben religiuri simboloebi da Cveni sulis wyobas Segvaxseneben, rom Tuki suli arsebobs, is fsiqologiuri zraxvebisgan ar Sedgeba. masSi wili ar udevs fsiqologiur wadils, ganzraxvebs, velléité-s. vTqvaT, religiaSi miCneulia, rom adamianuri mdgomareobebi unayofod ganmeordeba, Tuki isini struqturaSi ar gaerTiandeba. magaliTad, SesaZloa, movinanioT qmedeba A; monanieba namdvili fsiqologiuri mdgomareobaa, fsiqologiuri TvalsazrisiT, is realuria, filosofiuri TvalsazrisiT – irealuri. axlave SeityobT, ratomac. SeiZleba moinanioT, magram es imas ro20 21 T.R. – gv. 898. ix.: Tr. – gv. 892. 135 di niSnavs, rom imave saqciels ar gaimeorebT, rasac inaniebdiT. Tuki monaniebis gziT raime ar Seemata struqturas da ar ganmtkicda (aq pirovnebis struqturac igulisxmeba), maSin yvelaferi ganmeordeba. aTasgzis Caviden iseT saqciels, romlis gamoc aTasgzis movinanieb da ase ganmeordeba usasrulod. mgoni, ukve vTqvi, rom ruseTis teritoriaze (ruseTis teritoriaSi ki Cveni periferiac igulisxmeba), safuZvlianad iTareSa ganmeorebis geniam. verasdros veraferi viswavleT, verasdros veraviTari azri ver gamovitaneT, aTasgzis vimeorebT erTsa da imaves da mainc gveCveneba, rom is, rasac vakeTebT, ar hgavs imas, rac aqamde iyo. swored amgvar brunvas uwodebs prusti xelidan gaSvebul, an dakargul dros. ase rom, es ubralod `dro~ rodia, am sityvis Cveulebrivi gagebiT. axla ki sabolood minda davado saRebavebi ucnobi qveynis, ucnobis Temas. ucnobis sakiTxs ukve raRac davumateT. magaliTad, SemovitaneT termini `samSoblo~, `ucnobi samSoblo~ da prustis sityvebidan viciT (da Tuki davfiqrdebiT, es Cvens gamocdilebasac emTxveva), rom xelovanis samSoblo _ ucnobi samSobloa. arc erT samSoblos ar aqvs sakuTrebis ufleba yma xelovanze, romelTac mxatvrebs uwodeben. xelovanebi mxolod ucnob samSobloSi ibadebian, anu xelovanebad ibadebian adamianebi, romlebic realobis mZafri SegrZnebiT arian daavadebulni, iseTi realobisa, romelic arafers hgavs (ai, vTqvaT, Tvali asea mowyobili da amiT Tavis gancdebSi ganSrevdeba); isini TiTqos, sxvebisgan ganSrevdebian, maT yovelTvis raRac nostalgia awuxebT imis gamo, rac arasdros yofila, magram rasac ganicdian, rogorc dakarguls. magaliTad, dakarguli samoTxe (amgvari simbolo xSirad gvxvdeba). prusti SeniSnavs: nebismieri samoTxe mxolod da mxolod dakarguli samoTxea.22 rasakvirvelia, es samoTxe arasdros yofila. magram mas ase uwodeben _ dakarguli samoTxe. es raRac gansxvavebuli cxovrebaa. da imis miuxedavad, arsebobs Tu ara is, _ Cven ki swored imas vambobT, rom igi arasdrosaa mate22 ix.: Tr. – gv. 870; S.G. – gv. 859. 136 rializebuli, _ TviT `sxvisi~ cnobierebis es kompleqsi, Tu struqtura Cveni adamianuri cxovrebis produqtiuli elementia, adamianis yvelaze ubralo, sulieri cxovrebis elementia, romelic ganicdis sxva sagnebs, magram swored am kuTxiT. amitomac SegviZlia vTqvaT, rom prustis mTeli samuSao ori yvelaze mniSvnelovani sagnidan iwyeba: daeWvebidan da iqidan, rasac frangebi uwodeben (Znelia amis rusul an qarTul enaze Targmna _ TviT arsebiTi saxeli moZraobis konotaciis matarebelia), l’écart-s, moSoreba, gandgoma, l’écart da – daeWveba. maSasadame, gvaqvs ori ram, riTac dakavebulia adamiani, romelsac aqvs imis mZafri SegrZneba, rasac ucnobi vuwodeT. realobis mZafr SegrZnebas ucnobis SegrZneba da sakuTari ucnobi samSoblos Zieba, an am samSoblos xmebis SenarCunebis mcdeloba vuwodeT, samSoblosi, romelic ar arsebobs da romelic arc erT maTgans ar hgavs, sadac adamianebi oficialurad Cawerili arian. maSasadame, gvaqvs daeWveba da absoluturi l’écart-i – amiT iwyeba prustiseuli samuSao. aqve unda aRiniSnos, rom prusti miiCnevda, rom seriozuli sakiTxia mxolod sulis maradiulobis, xelovnebis realobisa da, sazogadod, realobis sakiTxebi23 (maSasadame, arsebobs sulis realobis, xelovnebis nimuSis realobisa da realobis problema). Tuki ucnobis mZafri SegrZneba gaqvT, maSin erTi SekiTxva giCndebaT, romlis drosac iseT faqtebs amCnevT, romlebic arsebobs da, SeiZleboda, verc SegeniSnaT. maT Soris amCnev e.w. cocxalis SegrZnebas, sicocxlis SegrZnebas (sicocxlis SegrZneba nawilobriv cnobierebasTan gavaigive), imas, rac Tavs cocxlad gvagrZnobinebs. formalurad amis gadmocema, ra Tqma unda, SeuZlebelia. cxovrebis intuicia gamouTqmelia. magram yvelas SeuZlia sakuTar TavSi amis SegrZneba, codna. erTi sityviT, saqme isaa, rom moazrovnes, an xelovans, SeuZlia mTeli samyaro am sakiTxis niSniT gaSalos da gaxsnas _ ra sakiTxis? – amas xom unda hqondes mniSvneloba _ ra mniSvneloba? ra mniSvneloba aqvs, rom Tavs cocxal arsebad vgrZnob, 23 Pr. – gv. 374. 137 Tuki erTi SexedviT, samyaro isea mowyobili, rom masSi amas saerTod ar aqvs adgili? ra saerTo aqvs vardis an kunelis danaxvisas Cems cocxal gancdas, an namcxvrisgan mogvril gancdas namcxvrebis samyarosTan? anu rodesac vgrZnob, rom sicocxlis CemTvis ueWveli aqtiT ver vetevi samyaroSi, am samyaroSi Cemi adgili ar aris, maSin Cndeba sazrisTan dakavSirebuli problema. maT Soris – yvela Cvens moWarbebul amaRlebul grZnobebTan dakavSirebuli sakiTxebi, albertinasadmi Cemi siyvarulis sazrisi _ ra azri aqvs amas, rodesac cxadia, rom albertina, rogorc adamiani, anu rogorc sagani, SeiZleba sxvebiT CavanacvloT da mxolod SemTxveviTobis wyalobiT dakristalda Cemi sulieri Tu samSvinveliseuli samyaro albertinaze. am SemTxveviTobis kanonebi imgvaria, rom, Tuki sinazes albertinas saSualebiT vgrZnob, maSin, rogorc prusti ambobs, sinazis moTxovnilebas vgrZnob mxolod albertinasadmi moTxovnilebis saxiT (yuradReba miaqcieT azrTa am mniSvnelovan svlas; nawilobriv, es azri aristoteles citirebis saSualebiT gangimarteT)24. es yvelaferi imitom xdeba, rom adamians sinazisadmi moTxovnileba aqvs da mas es grZnoba, rogorc aseTi, albertinasadmi moTxovnilebis gziT uCndeba. erTi SexedviT, TiTqos gansxvavdeba – albertina da sinazisadmi moTxovnileba. SeiZleboda, ise momxdariyo, rom sinaze sruliad sxva sagnebSi Caketiliyo da mxolod am sagnebis saSualebiT gamovleniliyo, realizebuliyo, magram albertinaSi ganxorcielda. mesmis, rom ego SemTxveviTia, magram mxolod misi saSualebiT vaRwev im mdgomareobas, romelic CemTvis TavisTavad mniSvnelovania. is mniSvnelovania TavisTavad, magram mxolod albertinas gziT vaRwev iqamde. aba raRa azri aqvs amas? ras niSnavs es yvelaferi? ras vgrZnob, ratom xdeba es yvelaferi? an, vTqvaT, raRac davinaxe, – ra gagebiT SeiZleba mas vuwodo momxdari, danaxuli? magaliTad, marseli Tvals adevnebs: albertina cekvavs Tavis megobar qalTan. ra daskvnis gamotana SegviZlia aqedan? is, rasac davaskvniT, – yuradReba miaqcieT, – es Cveni cxovrebiseuli movlenaa, ro24 Fug. – gv. 556 – 557. 138 melic sxva movlenebs ukavSirdeba, gvamaxsovrdeba. da ra xdeboda? maTi Semxedvare marselis gverdiT dgas salonidan misi nacnobi, ganaTlebiT eqimi kotari da sasxvaTaSorisod, TiTqos TavisTavad cxad rames ambobs, magram am SemTxvevaSi is akvariumSi xelis mofaTure adamians emsgavseba, romelsac iqedan Tevzis wylidan amoyvana unda: – am SemTxvevaSi Tevzi marselia – `iciT, qalebi, pirvel rigSi, mkerdiT Sexebisgan iReben seqsualur kmayofilebas~25. ori gogona ki, romlebic cekvaven, mkerdiT exebian erTmaneTs. aq lesbosuri siyvarulis did Temas wamoWris prusti, rasac svanTan dakavSirebiTac gadaaTamaSebs da marselTan mimarTebiT. da ra davinaxe? es fraza sxva samyarodan gaCnda. man sagonebelSi Caagdo marseli, rogorc akvariumSi SeWrilma xelma. es sruliad sxvagvari movlena iyo adamianis usasrulo samyaroSi. gogonebma Cveulebrivad icekves. SegviZlia davimaxsovroT, SegviZlia mexsierebaSi davubrundeT am Temas, mogvianebiT es Tema Sinagani idumali ZafebiT daukavSirdeba kidev sxva movlenas, magram iq Camoyalibda azri. 25 S.G. – gv. 796. 139 leqcia 6 maSasadame, radikaluri daeWvebis da écart absolu-s (is, rac frangulidan rusul enaze ver vTargmne da SevTanxmdiT, rom qarTulad mas, pirobiTad, „gandgoma“ vuwodeT) winaSe varT. erTic da meorec – absoluturia. viciT, rom sakuTari Tavi ucnobis mxares movaTavseT. modiT, davfiqrdeT. Zalian ucnauria es realoba. Cven xom raRacas realobas vuwodebT imisgan gansxvavebiT, rasac vxedavT. raRac aris realoba da is, rasac realobas vuwodebT, svanis an germantebis mxares ki ar movaTavseT, aramed _ ucnobis mxares. imazec SevTanxmdiT, rom nebismieri xelovani, nebismieri filosofosi da pirovneba – aucilebeli ar aris, rom pirovneba filosofosi an xelovani iyos, – isea mowyobili, rom TviT mis konstituciaSi yovelTvis Cawnulia garkveuli qmedeba, romelsac postfaqtum _ mas Semdeg, rac is moxdeba (aRwerisTvis garkveul sityvebs veZebT), _ filosofiuri, an mxatvruli aqti ewodeba (magram es Cveni enis siRatakesTan dakavSirebuli sityvebi an saxelwodebebia da Cvenve unda mivaqcioT yuradReba da imisTvis ganvewyoT, rom yvelaferi, rasac xan filosofias, xan xelovnebas vuwodeb _ adamianis pirovnebis makonstituirebeli garkveuli fundamenturi aqtebis uxeiro adamianuri aRwerebia) _ maSasadame, adamianis pirovneba (rogorc xelovanis da rogorc filosofosis) ucnob samSobloSi movaTavseT. pirovnebis erTaderTi samSoblo – ucnobi samSobloa. Sesabamisad, arc saqarTvelo, arc safrangeTi, arc ruseTia Cveni samSoblo da aqedan gamomdinare, arc garkveuli valdebulebebi gvaqvs maT winaSe, vinaidan samSoblo yovelTvis valdebulebebs gviwesebs da, Tuki aRmovaCenT, rom ama Tu im samSoblos sulac ar vekuTvniT, zogierTi valdebuleba gviqreba kidec. samagie140 rod sxva valdebulebebi gviCndeba – valdebulebebi sakuTari daniSnulebis, adamianuri mowodebis, anu imis winaSe, riTac prusti iyo Sepyrobili da is, risi Zaxilis pasuxadac am momakvdinebel gzas daadga, codvis, gamocdis, tanjvis, avadmyofobis da sikvdilis gzas. am ucnob samSobloze imitomac daviwye saubari, rom TviT im faqtis gacnobiereba, rom, rogorc pirovnebebi garkveul samSoblos, anu imas vekuTvniT, romelsac konkretul geografiul moxazulobas ver mivaniWebT, Tundac am dros Tavi am ucnobi samSoblos sruluflebian moqalaqeebad vigrZnoT, – is mainc ucnobi unda darCes, is ar SeiZleba iyos romelime konkretuli samSoblo da sanam mas ar eqneba konkretuloba, is Cveni sulieri cxovrebisTvis nayofieri mniSvnelobis matarebeli darCeba. ase rom, am azris gacnobiereba uCveulo mdgomareobaSi gvayenebs. me ase gamovxatav mas (oRond SeecadeT zustad gaigoT, vinaidan isev da isev im sityvebs viyeneb, rac gagvaCnia): iseT mdgomareobaSi aRmovCndebiT, rom garkveulwilad jaSuSebs unda davemsgavsoT. warmoidgineT adamiani-jaSuSi, eWvis antenebiT.1 prustic aseve ambobs: eWvis antenebi . ratom jaSuSebi? imitom, rom, rogorc axla gavigeT nawilobriv, yvelaferi Cvens winaSea – saidumloc da naglejebic da am naglejebis saSualebiT raRac unda wavikiTxoT (rac sakmaod hgavs jaSuSis saqmianobas). ucnobi samSoblos jaSuSebi. saerTodac, unda vaRiaro, rom yvela pirovnebas, imdenad, ramdenadac e.w. filosofosobis aqts sCadis, rasakvirvelia, jaSuSis Tvisebebi aqvs. yoveli filosofosi jaSuSia (yovel SemTxvevaSi, sakuTar Tavs ase SevigrZnob) – oRond ucnobia, – visi. amavdroulad, jaSuSis kidev erTi Tviseba xelovansac aqvs da filosofossac. prustis romani _ es aris eWvianis romani; romani adamianze, romelic uiRblo, eWviani siyvarulis niWiTaa dajildoebuli. yvela eWviani adamiani ki, mogexsenebaT, – jaSuSia. man naglejebis – Canawerebi, STabeWdilebebi – gziT unda aRadginos simarTle. misi antenebi yovelTvis momarTuli unda iyos imisTvis, rom Tqmulisgan gansxvavebuli 1 Pr. – gv. 356. 141 ram daiWiros. giTxres erTi, unda daiWiro sxva; dainaxe erTi, unda dainaxo sxva da a.S. am saqmianobas kidev erTi Tviseba aqvs: jaSuSi normalur moqalaqes unda hgavdes. mas cnobiereba unda hqondes jaSuSisa (Cveulebriv, jaSuSebi arian buRaltrebi, inJinrebi, mesaaTeebi da a.S. zogjer filosofosebi). is, rasac vambob, erT Zalian mniSvnelovan rames gulisxmobs. xelovans da filosofoss (ukve aRvniSne, rom xelovani ucnob samSoblos ekuTvnis) yovelTvis amoZravebT cduneba, rom im TavianTi samSoblos qudi daixuron. sakuTari daniSnulebis WeSmariti filosofiuri gageba xelovanisgan moiTxovs, rom cxovrebaSi iseTive iyos, rogoric sxvebi. kargi jaSuSi iseTive unda iyos, rogorc yvela danarCeni. floberi ambobda, rom normalur, yoveldRiur cxovrebaSi adamiani respeqtabeluri burJua unda iyos, sakuTar xelovnebaSi sruliad rom gaTavisufldes. ubralod, gaixseneT Tqveni STabeWdilebebidan da piradi cxovrebidan, ramdenad xSirad gaqvT cduneba, rom garegnuladac xelovans hgavdeT da ramdenad xSirad axorcielebT amas. prustis TvalsazrisiT, es artistuli msoflaRqmis zogierTi higienuri wesis darRvevas gulisxmobs.2 prustTan erTi Zalian saxaliso scena gvxvdeba, romelic, albaT, saSualebas mogcemT, nebismier xedvaSi jaSuSuri mxare gaacnobieroT. realobis xedvas vgulisxmob (faqtobrivad, vambob, rom realobis danaxva mxolod jaSuSs SeuZlia, anu adamians, romelic konkretul samSoblos ar ekuTvnis.). prusti aRwers Sarlius (rodesac pirvelad xedavs mas) – is TiTqmis epikuri, aristokratis giganturi figuraa, romelic mWevrmetyvelebis da eqspansiur-gamomxatvelobiTi azrovnebis saocari unariT da, imavdroulad, gasaocari mankierebiTaa dajildoebuli da sicocxlis bolos is im mrude gzas gaivlis, sadamdec adamiani mankierebas mihyavs da ambobs, rom Sarlius iseTi mzera hqonda, rogoric aqvT adamianebs, romlebic imas SeniSnaven, rasac sxvebi ver xedaven. prusti aRniSnavs, rom amgvari mzera SeSlilebs an jaSuSebs axasiaTebs.3 ai, magaliTad, vi2 3 J.F. – gv. 580. ix.: J.F. – gv. 751. 142 WerT adamianis mzeras, romelic imaves uyurebs, rasac Cven da Cven vxedavT, rom es mzera imaSi, rasac Cvenc vxedavT, imas amCnevs, rasac Cven ver SevniSnavT. es aris mzera ucnobi samSoblodan. imedi maqvs, mixvdiT, rom Cveni sulieri metyvelebis metaforebiT vsaubrob da ara sityvasityviT, milicielebisTvis damaxasiaTebeli klasifikaciebiT. erTi sityviT, am (jaSuSur) mzeraSi aris is, razec unda SevaCeroT Cveni yuradReba, danarCenze aqamde ukve visaubreT. vTqvaT, arsebiTia, rom saWiro ar aris ucnobi samSoblos qudis daxurva. saWiroa im qveynis qudis daxurva, romelSic cxovrob, rogorc Cveulebriv moqalaqes Seefereba, vinaidan ucnobi samSoblos qudis daxurvis mcdelobas adamianis artistuli da filosofiuri niWis gadagvareba mohyveba. aseT dros, realobis danaxvis nacvlad, adamiani yovelTvis mxolod sakuTar Tavs xedavs da, rogorc prusti ityoda, `sakuTari Tavisadmi siyvaruliT weras iwyeb~. aqedan araferi gamova. ase rom, am mzeraSi daeWvebis mxares unda SevCerdeT. es raime konkretulSi Tu gansazRvrulSi ubralo daeWveba rodia. radikaluri daeWvebaa. am daeWvebis niSnebi ukve davinaxeT, roca vcdilobdi, aRmewera prustis damokidebuleba imis mimarT, rasac is realobas uwodebs. realuri an yvelaze metad realuri aris is, rac ar arsebobs, empiriuli TvalsazrisiT ar arsebobs. Cven amas ki ar vxedavT, sxva rames vxedavT, magram rasac vxedavT, ararealuria, xolo rac ar arsebobs, realuria. vxedav maxinj karadas, romelic nervebs miSlis, vgrZnob sakuTar uxerxul mdgomareobas, romelic, TiTqosda, karadis damsaxurebaa, me ase aRviqvam amas, magram sinamdvileSi sul sxva ram xdeba. da es `sul sxva ram~, rac wina planze ar Cans, magram xdeba, aris kidec realoba, xolo is, rac xdeba, ar arsebobs. ar arsebobs boroti karadebi. iseve rogorc pirineebis arc erT mxares ar fiqroben rus adamianze. samyaroSi xdeba, realurad xdeba ara Cvens mimarT borotad an keTilganwyobili movlenebi, aramed raRac sxva. maSasadame, es iqneba kidec daeWveba. anu daeWveba erTgvari dabrunebuli bileTia, Tuki dostoevskis sityvebs odnav 143 SevcvliT.4 albaT, gaxsovT dostoevskis Tema (iq, marTalia, bileTs sxva sityvebiT da sxva mizezebiT abrunebdnen): is ukan ubrunebda RmerTs samyaros bileTs, radganac RmerTi uSvebda, rom am samyaroSi ucodveli bavSvis cremli daRvriliyo. amis safuZvelze abrunebda bileTs. Cvenc vabrunebT bileTs, empiriis bileTs. an, sxvagvarad rom vTqvaT: is, rac arsebobs _ boroti karada an espanelebi pirineebSi, romlebic Cvenze fiqroben, _ sinamdvileSi sulac ar arsebobs da arc SeiZleba, rom arsebobdes. samyaro sxvagvaradaa mowyobili. maSasadame, nebismieri argumenti, romlis Tanaxmadac, samyaros wyoba upirispirdeba imas, rasac vxedavT, aris kidec daeWvebis argumenti, radikaluri daeWvebis argumenti, an gandgomis argumenti _ me ganze gavdeqi. maSasadame, me unda amovxte kavSirebidan: CemTvis Cveuli tyavidan, sakuTari ojaxidan, ganaTlebidan, qveynidan, vinaidan sanam am wiaRSi var, maT ise viReb, rogorc raRac TavisTavad cxads an WeSmarits. WeSmaritad qarTvelad yofna, anu qarTvelad yofnis TavisTavadi sicxade. sakuTari colis WeSmariti meuRleoba monogamiur ojaxSi. romelime sazogadoebis, am SemTxvevaSi, socialisturi sazogadoebis WeSmariti wevroba. magram pirovnebad formirebis gzaze nebismieri pirveli nabiji maTze uaris Tqmas ukavSirdeba. es ar arsebobs. marTlac, ratom unda iyos ojaxi monogamiuri? ra, asea dawesebuli romelime kosmiuri kanoniT? cxadia, es SemTxveviTi socialuri formaa. an ratom unda viyoT im sazogadoebaSi, romelSic varT? amis araviTari kosmiuri safuZveli ar arsebobs. da rodesac sakuTar bileTs vabrunebT, gonebis Tvalis winaSe adamianuri bunebis sxva SesaZleblobebi gveSleba, romlebic bileTi romc ar davabrunoT, isedac arsebobs. isini arsebobs, magram verasdros davinaxavT maT, Tuki bileTs ar davabrunebT. prustic amiT iwyebs. yvelaferi imiT iwyeba, rom adamiani iRviZebs da ar icis, aqvs Tu ara ufleba an safuZveli ifiqros, rom swored man 4 `Tan, metismetad Zvirad daafaseT harmonia, Cveni jibe ver gaswvdeba, rom SesvlisTvis amdeni gadavixadoT. amitomac vCqarob, rom sakuTari bileTi ukan dagibrunoT~. (Достоевский Ф. Братья Карамазовы: Собр. соч.: В 10 т. Т. 9. М., 1958. gv. 309). 144 gaiRviZa. an TviTon im pirovnebad iRviZebs, romelsac SeuZlia uwodos `me~. sakuTar Tavs ekiTxeba: kerZod, amis ra safuZveli arsebobs? pirveli, rac TavSi momdis – sakuTar Tavs, rogorc amis gamfiqrebel subieqts, qeCoSi vavleb xels – ratom? daeWvebis unari mamoZravebs – ara raime konkretuli sagnebis mimarT, aramed radikalur daeWvebas vgulisxmob. ai, es unari Cveni jaSuSuri niWisgan ganuyofelia, jaSuSuri niWi ki gagebis da danaxvis unarisgan ganuyrelia. realobis danaxva da gageba. es aris is, risi mxolod rwmena SeiZleba, radganac es an ar arsebobs, an arsebobs, Tuki misi mwams. cnobili gamonaTqvamic xom aris: mwams, rameTu absurdulia. xom gecnobaT? mwams, rameTu absurdulia. mTeli ubedurebac isaa, rom es gamonaTqvami absoluturad zustia da imis fundamentur Taviseburebas gamoxatavs, Tu vin varT Cven, adamianebi, rogor varT mowyobili da rogoraa mowyobili samyaro. mxolod imis rwmenaa SesaZlebeli, rac ar arsebobs, an absurdulia. es erTi da igivea. is, rac absurduli ar aris, SeuZlebelia, rwmenis sagani iyos. ra aris `absurduli~? _ mxedvelobaSi armiReba. imis mxedvelobaSi armiReba, rac xilulia, rasac vxedav, rac realobad iTvleba. ai, is, rac amgvari `mxedvelobaSi armiRebis~ rwmenis gareSea, SeuZlebelia, rwmenis obieqtad iqces. axla ki am ukan dabrunebuli bileTiT unda davubrundeT im wertils, romelzec vsaubrobdiT; wertils, romelSic garedan veraferi aRwevs. es wertili CaanacvleT axlad gamoRviZebuli adamianis saxiT, romelic ukve ise iRviZebs, rom es daeWvebis sakmaod rTul proceduras gulisxmobs; viRviZebT da TavisTavad cxadi gveCveneba, rom es Cven gaviRviZeT: TiTqos, Cvens cnobier cxovrebas SeuZlia, rom TavisTavad gagrZeldes, rogorc raRac sagani, _ daeWveba ki imas niSnavs, rom TavisTavad araferi grZeldeba. drois monakveT A-sa da A1-s Soris erTsa da imave saganSi aris garkveuli naprali, romelic TavisTavad ar igulisxmeba da raRaciTaa Sevsebuli (SemdgomSi davinaxavT, rom am naprals Cveni Zalisxmevisa da samyaroSi Cveni CarTulobis mTeli samyaro avsebs). kidev erTi saxec davamatoT. maSasadame, erTi mxriv _ axlad gamoRviZebuli adamianis saxe (adamianis, romelsac gamoRviZe145 bisas ar aqvs safuZveli ifiqros, rom im adamianad gaiRviZa, radac gaiRviZa), meore mxriv _ sikvdilis saxe, romelic Zalian kargad cxadyofs cnobierebis zogierT fundamentur Taviseburebas (romelsac vutrialeb), romelic jerjerobiT ase aRvniSne: drois monakveT A-Si Semcnob sagansa da drois monakveT A1-Si imave sagans an Sinaarss Soris ar arsebobs TavisTavad cxadi uwyveti gadasvla. ai, magaliTad, sikvdili amas Segvaxsenebs. yvelam viciT, rom movkvdebiT, magram ar viciT, rodis moxdeba es. da nebismieri cxovrebiseuli momenti imisgan Sedgeba, rom momavalze varT proecirebuli. romeliRac A wertilidan, romelSic axla var, miviwev B wertilisken, magram es B wertili ar momdinareobs winamavali wertilidan Tundac imitom, rom A-sa da B-s Soris SualedSi SeiZleba movkvde. zustad asevea azrovnebis SemTxvevaSic – sikvdilis zemoxsenebuli mxare im azrobrivi mdgomareobebis zogierTi Tvisebis simboloa, romlebsac Cveulebriv ganvicdiT. vTqvaT, azrovnebis mdgomareoba. Tuki romelime azrovnebis mimarTulebiT vmoZraob, _ mTeli azrovneba, maT Soris Semecnebac, xom moZraobaa: vmoZraob da uamravi nabijis Semdeg raRacas vigeb. ase rom, mTeli ubedureba isaa, rom is, rac ramdenime nabijis Semdeg aris, winamavali nabijebidan ar gamomdinareobs. rogorc Cans, amas sxvagvari mizezi unda hqondes (kargi, es Zalian rTuli punqtia da guls nu gaitexT, Tuki erTbaSad ver wvdebiT; CemTvisac ki TiTqmis SeuZlebelia amis wvdoma). unda davfiqrdeT imaze, ra SegviZlia gvqondes sakuTari nebiT da ra – ara. is, rac sakuTari nebiT gvaqvs, swored imas gulisxmobs, rom rogorRac garantirebulia, rom, Tuki A-dan daviwye da mxedvelobaSi maqvs B, am B-sTan A-dan mival. saWiroa A, rom mere iyos B-c. xom asea? maSin aseT kiTxvas dagisvamT: Tuki movisurveb, SesaZlebelia Tu ara, – anu, roca winamaval momentSi raimes gavakeTeb – survilic xom es aris? – A im SinaarsiTaa datvirTuli, rom am Sinaarsidan A drois monakveTSi unda miviRoT B drois monakveTi, anu drois momdevno monakveTi, – SemiZlia Tu ara, rom, Tuki movisurveb, rom mqondes azri, es survili sakmarisi iqneba drois momdevno monakveTSi mis misaRebad? an SevZleb 146 Tu ara aRelvebas, Tuki movindomeb? an STagonebis miRebas, Tuki movindomeb? samyaroSi uamravi movlenaa, romlebsac am gziT ver miviRebT. SeuZlebelia azris miReba mxolod survilis gziT, arc aRelvebaa SesaZlebeli mxolod mondomebiT. is, rac momdevno wams moxdeba, Sesabamisad, ar gamomdinareobs imisgan, rac manamde iyo. sikvdili amaze Zalian martivad migviTiTebs. sikvdili Segvaxsenebs, rom Cveni cnobieri cxovrebis zogierT fundamentur procesSi ar arsebobs uwyvetoba. ar arsebobs TavisTavad moqmedi xangrZlivoba (TiTqos, milia _ am da momdevno wams grZeldeba. da es sigrZe aris kidec am milis Tviseba. Tviseba droSi. anu: viZineb da viRviZeb merab mamardaSvilis saxiT, TiTqos es aris Cemi, TavisTavad cxadi Tviseba. ara, vimeoreb, samyaro ase ar aris mowyobili). amitomac gviCndeba daeWveba, rac im sferos moxazvis mcdelobaa, romelSic _ raRac safuZvelze da ara TavisTavad da Tan, pirvelad _ raRac ibadeba da Cndeba. erTi sityviT, ase vTqvaT: rodesac raRacas eWvis TvaliT vuyureb, gansakuTrebuli saxis cdas vatareb, rac Semdegs gulisxmobs: rogorc subieqti (anu is, vinc am cdis Sedegad raRacas gaigebs, eqneba gancdebi, darCeba mexsiereba da a.S.), me win ar vuswreb cdas. vimeoreb, me win ar vuswreb cdas, da saqme gveqneba mxolod iseT `me~sTan, romelic TviT cdaSive ibadeba. magaliTad, Cven xom vvaraudobT, rom istoriis mier ukve gansazRvruli garkveuli Taviseburebebis, anu mexsierebis, da gancdebis garkveuli nakrebis mqone adamiani (TiToeul Cvengans aqvs Tavisi istoria, gvaqvs garkveuli Tvisebebi da Taviseburebebi da is, vinc raime axals an gansxvavebuls gaigebs, aris kidec ama Tu im Tvisebis matarebeli adamiani), _ raRacas gaigebs. muzilis enaze rom vTqvaT, _ Cven vvaraudobT, rom adamiani, vinc raRacas igebs, garkveuli Tvisebebis matarebeli adamiania. anu, adamiani, romelsac garkveuli Tvisebebi aqvs, aris kidec adamiani, romelmac raRac gaigo, dainaxa, raRacas mixvda da a.S. muzilis romans ki `uTvisebo kaci~ ewodeba. maSasadame, daeWveba pirobiTi procedura, sagangebo proceduraa, amocanaa, romelic imaSi mdgomareobs, rom raimes gagebis survilis mqone adamiani uTvisebo adamianad, anu im Tvisebebis armqoned aqcios, romlebic mocemul cdamde hqonda. 147 axla uxeSad aRvniSnav, ubralod aRniSvnis saxiT davtoveb, radgan mere sxva gzebiT davubrundeT amas, – da es aris, sxva sityvebiT rom vTqvaT, gza, romelsac SegviZlia individualuri metafizikis gza vuwodoT. amgvari proceduris ganxorcielebas metafizika ewodeba. im wertilSi, romelzec vsaubrobdi, aris garkveuli `me~, romelSic araferia iseTi, rac win uswrebda imas, rac am wertilSi moxdeba. dekarti, romelic aris kidec, ase vTqvaT, Cveni axali evropuli azrovnebis, daeWvebis am proceduris avtori, proceduris, romelic, rogorc wesi, Zalian zedapirulad esmiT: eWviT Sexede yvela konkretul cnobas (magram, rogorc xvdebiT, laparakia sxva rameze), – erTi sityviT, dekartma, romelmac sakuTar TavSi azris gamoRviZebis erTgvari egzistencialuri gamocdileba srulad gaiara da iwvnia da sakuTari SiSis da riskis fasad Seecada sxvebisTvis gadaeca is, riTac is iyo dakavebuli, – es procedura amgvari sityvebiT gadmosca: imis garda, rom me var sagani, ambobs is, amave dros – moazrovne arseba var. maSasadame, adamiani, rogorc garkveuli Tvisebebis matarebeli sagani, raRac mizez-Sedegobrivi jaWvis rgolia. is _ es nivTi – garkveul droSia moqceuli, garkveulma mSoblebma Sobes da a.S. da mas aqvs Taviseburebebi da Tvisebebi. magram is, rasac `me~-s, `moazrovne me~-s an `kogitos~ vuwodeb, dekartis TqmiT, aris raRac iseTi, rac am mizez-Sedegobrivi jaWvidan amovardnilia, TiTqos, is Cemamde arara yofiliyo. vimeoreb: TiTqos, Cemamde araferi yofiliyo. rasakvirvelia, vici, rom `me~ – dabadebaTa da gardacvalebaTa grZeli jaWvis rgolia da isic vici, rom garkveuli mSoblebisgan viSvi da a.S., magram azrovnebis aqti, anu gagebis aqti gulisxmobs im winapirobas, TiTqos, Cemamde araferi arsebobda; maT Soris, arc me varsebobdi. me xom jer kidev unda davibado. me TviTon, vinaidan, gansazRvrebis Tanaxmad, `me TviTon~ aris viRac konkretuli da gansazRvruli, romelsac garkveuli Tvisebebi da Taviseburebebi axasiaTebs. metic, dekarti amatebs: TiTqos, RmerTma mxolod me Semqmna. saqme isaa, rom Cveni ena da cnobiereba, imdenad, ramdenadac arseboben, isea mowyobili, rom mxolod ase SeiZleba iTqvas. yvelas SeuZlia Tqvas, rom Rmer148 Tma mxolod is Seqmna da RmerTisadmi Cveni mimarTeba TiToeuli Cvenganis misdami damokidebulebis erTgvari jamia; TiToeulis – vinc fiqrobs, rom RmerTma mxolod is Seqmna. amgvari ganwyobis gareSe _ adamianTa modgmis am damokidebulebis gareSe garkveuli arsebisadmi an Zalisadmi, romelsac RmerTs uwodeben, msgavsi – WeSmariti – gancda SeuZlebelia. ai, SeecadeT, CawvdeT: TviT am gancdis arsi gulisxmobs imas, rom es gancda aris cal-calke TiToeuli adamianis mtkicebaTa jami, rom RmerTma mxolod is Seqmna. esaa moZraobis, Cveni sulieri Tu samSvinvelismieri cxovrebis, gagebis da ganviTarebis amosavali wertili. amitomac vuwode mas `individualuri metafizikis gza~ (mogexsenebaT, metafizika aris swavleba zogierTi cdis gareSe arsebuli sagnis Sesaxeb, romlebic arasdros gveZleva cdis gziT. amgvari sagnebia RmerTi, suli da ukvdaveba. magaliTad, prusts mtkiced swamda, rom is ukvdavia5, ara rogorc empiriuli adamiani, romelsac esa Tu is gvari aqvs, aramed rogorc adamiani, romelmac Caatara cda da es cda Tavis romanSi, – `dakarguli drois ZiebaSi~ aRnusxa.) rogorc xedavT, am wertilSi unda movaTavsoT ucnauri sagnebi. magram dagvigrovda zogierTi sityva imis gasarkvevad, rac iq xdeba; raRac, rac mxolod iq xdeba, _ rasac araferi uswrebs win da rac arafridan ar gamomdinareobs. arc TavisTavad igulisxmeba, rom drois monakveTis erTi Sinaarsidan momdevno drois monakveTis Sinaarsi momdinareobs. yvelaze saintereso SualedSi xdeba da amiT es yvelaze saintereso SegviZlia ganvixiloT ise, TiTqos manamde araferi xdeboda. maT Soris arc Cemi `me~ arsebobs. mas araviTari Tviseba, araviTari Tavisebureba ar aqvs da, Tuki eqneba, – mxolod isini, romlebsac Cven SevitanT momxdarTan, im cdasTan erTad, romelic am wertilSi tardeba, _ anu Tavidan arsebobs uTvisebo adamiani da maSin, SesaZloa, gaCndes adamiani, romelic Tavisufalia. rasakvirvelia, mas SemdgomSi garkveuli Tvisebebi eqneba, magram es iqneba Tavisufali adamiani. maSasadame, es erTsa da imave dros individualuri metafizikis gzacaa da 5 T.R. – gv. 1037 – 1038. 149 Tavisuflebisac. saSineli da rTuli meqanizmia, rac adamianisTvis mZime tvirTad iqceva. magram adamians sxva gza ar aqvs, unda zidos es tvirTi. adamiani xom sakmaod ususuri arsebaa da bevri ram arc xelewifeba. magram mxolod Tavisufleba Tu daexmareba mas. vityodi, rom Tavisufal adamianebsac ki ar ZaluZT bevri ram, monebs xom sulac araferi SeuZliaT?! axla ki es yvelaferi rom ucnob qveyanas davukavSiro, minda erTi Zalian tevadi italiuri gamoTqma movixmo (ufro sworad, italiuri sityvaa, misi Targmna SeuZlebelia, ufro sworad SesaZlebelia, magram sityvis energia ikargeba, vinaidan erTi sityvis nacvlad ramdenimeTi unda gadmovceT.). maSasadame, am wertilSi samSoblos _ spaesemente-s gareSe aRmovCndebiT. samSoblosTan kuTvnilebis grZnobas vkargavT; sacxovreblis, adgilis, misamarTis gareSe vrCebiT, srul yaribad... sicocxliT savse varT, sicocxlis sisavse ki aris kidec Cveni problema, sakuTari `me~-s Segrovebis problema, romelic mkvdari nawilebis saxiT, mimofantulia mTel garemoSi. sruliad cocxali – imavdroulad yovelTvis gaucxoebulia. Spaesato. Sesabamisad, unda warmovidginoT Cveni wertili garkveuli cocxali wertilis saxiT, vinaidan Cveni problema cocxlad darCenaa da erTaderTi ram, rac gvinda, aris is, rom cocxali viyoT. ase rom, es cocxali wertili romeliRac mrude xazzea moTavsebuli. warmoidgineT mrude xazi da masze wertili, romelic Tqvens qveS iseve Tavbrudamxvevad moZraobs, rogorc unagirze jdomisas Cans miwa. da am unagirze Tavi unda SeimagroT. unda SeaerToT ori bolo, romlebic TavisTavad ar erTdeba; iseve, rogorc ar erTdeba drois winamavali monakveTi momdevnosTan. sikvdili Segvaxsenebs, rom aseTi, TavisTavad cxadi xangrZlivoba ar arsebobs da arc SeiZleba arsebobdes. ukve davagroveT ramdenime sityva imisTvis, rom rogorRac warmovidginoT am wertilis Taviseburebebi. magaliTad, am wertilSi movaTavseT wyvdiadi. rogorc vTqvi, am wertilSi wyvdiads win ar unda uswrebdes sinaTle. faqtobrivad, dRes xelaxla, sxva, SesaZloa, ufro gasagebi sityvebiT vsaubrobdi imaze, rom Cveni amosavali unda iyos is, rom, TiTqos, arafe150 ri arsebobs da arc me varsebobdi manamde, sanam am wertilSi rame moxdeboda. daeWveba maiZulebs amgvari pozicia davikavo. maSasadame, es aris masSi arsebuli wyvdiadi. vambobdi: wyvdiadi piradulia, yvelas Tavisi Crdili aqvs, iseve, rogorc is, rom yvela TviTon kvdeba, sxvis nacvlad sikvdili SeuZlebelia; yvelas TviTon esmis, iseve rogorc Crdilic yvelas Tavisi aqvs, romelsac dantem `Crdilis didi wre~6 uwoda. Crdili _ sakuTari vergagebaa, winamavali codnis arqona (rogorc kirkegoris magaliTSia), vinaidan arsebuli codna yvelaze xSirad ukve stereotipia da Cvens cocxal azrs, cocxal grZnobas moklebulia. es aris daavadeba, romelic sicocxles safrTxes uqmnis. sasicocxlod saxifaToa warmodgena istoriis msvlelobaze, rogorc garkveul socio-istoriul meqanizmze (egreT wodebuli progresis idea), romelSic, TiTqos, Cveni Zalisxmeva uerTdeba raRac TavisTavad mimdinares. istoria, rogorc TavisTavad mimdinare _ drois A monakveTs da momdevno B monakveTs ar gaaCniaT TavisTavad cxadi xangrZlivoba. asevea sazogadoebaSic _ me davde aguri da sxvamac dado da es yvelaferi TavisTavad gvardeba da grZeldeba. ratomRac yvela Tvlis, rom es yvelaferi adamianis sakeTildReod xdeba, TiTqos, romeliRac providencialuri xeli arsebobs, romelic awesrigebs am meqanizms. romel meqanizms? TviTmoZraobis meqanizms, TviTmoZrav meqanizms. ra aris TviTmoZravi meqanizmi? es aris meqanizmi Cems gareSe, is Cems gareSe muSaobs, me mxolod vumateb da yvelaferi ise gamodis, rogorc saWiroa. samyaro ase ar aris mowyobili. SemiZlia martivi maTematikuri paradoqsiTac ki gangimartoT es (odnav gadavuxvev). vTqvaT, mecnieri var. mecnieri akeTebs raRacas, rac drois momdevno monakveTSi SeiZleba ugulebelyon (da mecnieri amisTvis mzad unda iyos). viRac aRmoaCens raRacas, rac xazs gadausvams Tqvens winamorbed aRmoCenas. da momdevno codna yovelTvis dRes dagrovebulis jamia. es jami ugulebelyofs raRacas, am `raRacis~ nacvlad sxvas svams da a.S. anu, rogorc mecnieri, vmonawileob garkveul koleqtiur saqmianobaSi, ro6 Данте Алигьери. Божественная комедия. Ад, IV, gv. 24. 151 melSic Zalisxmevebi jamdeba. igive SeiZleba iTqvas istoriuli sazrisis, erTgvari socio-istoriuli meqanizmis Sesaxeb, romelic TavisTavad brunavs, rogorc istoriis borbali. SemTxveviTi ar aris, rom socialur idiotebTan gaCnda `istoriis borblis~ saxe, romelic gvavaldebulebs, rom misi moZraobis mimarTulebiT viRvawoT. igive SeiZleba iTqvas imis Sesaxeb, rasac sazriss, an zneobriv sazriss vuwodebT. xSirad vambobT, rom is, rasac dRes vakeTebT, sazriss xval SeiZens. ra gagebiT? ai: rom, rasac vakeTeb, imdenad aqvs mniSvneloba, ramdenadac dRes, xval, zeg mas sxva Zalisxmevebi daemateba da sazriss mianiWeben imas, rasac dRes vakeTeb. magaliTad, Tuki dRevandeli Cemi qmedebis azrs me vxedav imaSi, rac sazogadoebis saxiT 50 wlis mere Sedgeba, sruliad cxadia, rom imis zneobrivi da sulieri sazrisi, rasac dRes vakeTeb, mxolod 50 wlis Semdeg iqneba, vinaidan, Tuki Cems Zalisxmevas sazrisi eniWeba koleqtiuri saqmianobis warmatebidan gamomdinare, romelic garkveul droSi igulisxmeba, maSin dRes vinmes mokvlac SemiZlia, Tuki Tavisi mniSvnelobiT es mkvleloba gamarTldeba imiT, rac 50 wlis Semdeg iqneba. erTi sityviT, samyaro isea mowyobili, rom yvelafers mniSvneloba xvalindeli dRis gadmosaxedidan rom hqonoda, amwamiers arafers eqneboda azri, vinaidan, Tuki vambob, rom is, rasac vakeTeb, damokidebulia imaze, Tu ra iqneba xval, maSin aiReT xvalindeli dRisken moZraobis es usasruloba da gamoyaviT masSi dRevandeli dRe da mixvdebiT, rom yvelaferi azrs dakargavs. ramdenadac xvalidneli dRe dRevandelobisgan Sedgeba, anu xvalac iqneba dRes, xom? _ maSin iqac kargavs mniSvnelobas. igive SeiZleba iTqvas codnazec. Tuki is, rasac rogorc mecnieri vakeTeb, dRes SeiZens mniSvnelobas, mxolod am SejamebaSi usasrulo momavalSi, maSin nebismier mocemul momentSi araferi vici. Tuki Semecneba amgvari Sejamebaa, maSin codna arcerT nebismier momentSi ar gvaqvs. SeuZlebelia codnis erTeulis miReba usasrulobaze misi gayofiT. aseT SemTxvevaSi nuls viRebT da TiToeul wertilSic nulia. es SeuZlebelia. marTlac, tolstoim, rodesac is progresis Teoriis aCrdils 152 ebrZoda, aseTi metafora moigona. man es drois glexis mier (Tanamedrove adamianisgan gansxvavebul) SegrZnebas Seadara da imis miuxedavad, rom misi Sedarebebi moikoWlebs, mainc saintereso msjeloba SemogvTavaza: yovelTvis aris masTan raRac sazrisi, WeSmariti zusti gancdis raRac amosavali wertili, romelic Semdeg gansjaSi ikargeba, vinaidan is filosofiaSi didad gaTviTcnobierebuli ar gaxldaT, magram wertili yovelTvis aris; Seqspiris Sesaxeb msjelobebSic ki, TqvenTvis, rasakvirvelia, cnobil xelovnebis uaryofaSi da a.S. _ yvelaferi es Cvengan didsulovnebas moiTxovs. gauTviTcnobierebeli adamianis azrebis ZonZebs miRma unda davinaxoT WeSmariti problemebi, gancdaTa WeSmariti safuZveli, romelic hqonda tolstois, sxva Wkuis kolofebisagan gansxvavebiT, romlebic, SesaZloa, ufro Wkvianebic iyvnen da gaTviTcnobierebulnic, magram amis danaxvas ver axerxebdnen da ver grZnobdnen. da, saerTod, azrisadmi damokidebuleba Cvengan sulis gansakuTrebul Tvisebebs an imas moiTxovs, rasac didsulovneba vuwode. es aris adamianis sulis gansakuTrebuli Tviseba – Tuki adamiani didsulovania, SeuZlia, ugunurebasTanac imezoblos. ar moviTxov, rom mas Wkvianuri saxe hqondes, vxedav, rac mis miRmaa da ugunurebas vpatiob. marTlac, is amosavali, socialistur ideaTa aseTi humanuri Tu humanisturi Sinaarsi, romelic am moZraobis aRmocenebisas iyo, aseve ukavSirdeba imas, razec axla vsaubrob. martiv magaliTs movixmob. saukunis dasawyisSi erTma frangma socialistma, parlamentSi gamosvlisas, – am dros ganixilavdnen gaficvebis sakiTxs, romelSic gaubedurebuli, ZonZebSi gaxveuli, mSieri adamianebi monawileobdnen, maT lanZRavdnen, rom isini upovarebi da gaunaTleblebi iyvnen, araferi esmodaT da, ubralod, socialur amboxSi iyvnen CarTuli, – aseTi ram Tqva: `am ubeduri adamianebisgan srulyofilebasac ki moiTxoven~. didsulovnebis sakiTxi imas gulisxmobs, rom ugunurebis ZonZebsa Tu pirdapiri mniSvnelobiT ZonZebs miRma davinaxoT is realuri adamianuri mdgomareoba, romelic sxva adamianebTan gvaerTianebs, ramdenad kargad an cudadac ar unda gamoxatavdnen TavianT mdgomareobas. Cven sulac ar dagvakninebs amis SegrZneba. ar 153 SeiZleba ubeduri adamianebisgan srulyofilebis moTxovna. magram azrovnebis sferoSi sxva mxarecaa. adamianebi ise arian mowyobili, rom didi mondomebiT da sixaruliT eWidebian uxeiro gamonaTqvamebs, rom ver igrZnon is, rasac sakuTari Tavis gamoxatva surda. maSinve sababs gamovnaxavT da ar gvesmis. amitomac, rodesac adamians raimes gamoxatva surs, mainc srulyofilad unda gamoxatos is. ara imitom, rom ase unda iyos, _ ubralod, adamianebi sababs moZebnian da mosmenas ar moindomeben. faqtobrivad, mxolod RmerTis winaSe SeiZleba ZonZebSi wardgoma, vinaidan is ar aris formalisti, mixvdeba, rasac gulisxmob da yuradRebas ar miaqcevs imas, rom CamoZonZili xar. adamianebis winaSe ki mTeli iaraRiT unda wardge, anu azris samosi kargad unda moirgo da Tanac, uqudod, CaCis gareSe unda iyo. SegviZlia Semdegi daskvna gavakeToT: wertilidan, romelSic vimyofebiT, samomavlod verafers gadavitanT. Tuki arsebobs sazrisi, mxolod masSia da Tuki xvalindeli dRisTvis SeiZleba gadadeba an sxvebisTvis gadabareba, maSin azri ar eqneba arc aq da arc iq. ai, aseTi ucnauri wyvdiadis wertilia, sakuTari wyvdiadis wertili. masSi SeiZleba SeaRwios sinaTlem, arsebobs amis Sansi. naxevrad sinaTleSi sinaTle ver SeaRwevs. aq gzas mas is uRobavs, rasac kirkegorma sasikvdilo daavadeba uwoda. amas davumatoT sityva `wyvdiadi~ _ xom gaxsovT prustis citata, sadac is erTgvar idumal `aqtivobaze~ saubrobs, romelic TeslSi mimdinareobs, _ is unda gavaerTianoT `wyvdiadTan~. paradoqsulia: Cveni wyvdiadi imavdroulad idumali aqtivobaa, an Sromaa, romelsac verafriT CavanacvlebT. SeuZlebelia cxovrebiseuli Sromis, an idumali aqtivobis, an wyvdiadis Canacvleba romelime gansjismieri aqtiT. anu SeuZlebelia sakuTari Tavis (vinc gansjiseul elementebs erTmaneTs ukavSirebs) dayeneba imis nacvlad, rac idumali aqtivobis gziT keTdeba. Tesls sakuTari TaviT ver CaanacvlebT. Tqven varaudobT, rom Tesli akeTebs imas, rac ar aris Tqveni azris an Teoriis realizacia, _ is amas idumali Sromis gziT akeTebs. maSasadame, Cvens wertilSi garkveuli idumali Sroma mimdinareobs. Semdeg gvaxsovs, rom am wertil154 Si Tavi moiyara yvela tvirTma da simZimem. wonasworobis wertili. danteseuli wertili. ukve `RvTaebriv komediaSi~ ki ara, dantes prozaul teqstSi (kinaRam prusti vaxsene, simptomuri wamocdena iqneboda), romelsac `axali cxovreba~ ewodeba, amgvari mdgomareobis aRweras vxvdebiT. dante ambobs, rom mas romeliRac ciuri xma mimarTavs, romelic, TiTqosda, sizmarSi esaubreba: `sxva yvela Cemgan Tanabar manZilzea daSorebuli, magram ara Sen~7. anu is, TiTqos ar imyofeba im wertilSi, saidanac mas xedaven. am mzeras ki iseTi Tviseba aqvs, rom yvelaferi, rasac is xedavs, misgan Tanabari manZiliTaa daSorebuli (es axla arc Tu ise gasagebia, magram, ubralod, daukavSireT im masalas, romelic movixme). vambobdi, rom arsebobs raRac wertili, romelSic ar arsebobs sxvaoba maTxovarsa da ufliswuls Soris. Tuki isini im wertilSi imyofebian, garkveuli mzeris manZilidan Tanabrad arian daSorebuli. modiT, am mzeras daniSnulebis mzera vuwodoT. maSasadame, wyvdiadis wertili, idumali Sromis wertili, amave dros, `Tanabari daSorebis~ wertilicaa: masSi sruliad gansxvavebuli adamianebi erTnairad axlos da Sors arian garkveuli centrisgan, romelic, rasakvirvelia, geografiulad arc erT mxares ar ekuTvnis. vambobdi, rom arsebobs romeliRac wertili, romlis moqmedebis ZaliTac TiToeuli Cvenganis bedi Cveni sulis doneze dgindeba. is yvelafers Cveni sulis doneze aTanabrebs, mniSvneloba ar aqvs am mzeris centrSi viyaviT Tu, rogorc dante ambobda – `ratomRac Sors xar~, araTanabar manZilze. prustiseuli Tema _ gaTanabrebis mudmivi Temaa. es aris romeliRac wertilTan gaTanabreba, romelic erTgvari neitraluri wertilia. ufro meti sicxadisTvis prustis amgvar msjelobas movixmob. msjeloba exeba imas, rom arsebobs raRac, raSic aris swored `me~ nebismieri winamavali Tvisebebis gareSe. es gaxlavT gaTanabrebis an nulovani wertili, romelSic – rogorc vambobdi – adamians ar gaaCnia Tvisebebi, 7 `wris SuaguliviT var, romlis mimarTac yvela wertili irgvliv Tanabradaa daSorebuli, oRond ara Sen~. (Данте Алигьери. Новая жизнь. М.,1965. gv. 15). 155 Taviseburebebi, ar arsebobs araferi, rac win uswrebs cdas da mxolod is aris, rac mis wiaRSi gaCndeba. es SiSvlad siaruls hgavs. ase rom, am `siSiSvleSi~ yvela Tanabari varT da masSi mxolod erTi ramaa: is, rasac TviTon vakeTebT. vTqvaT, me mdidari var, albertina _ Raribia, ambobs prusti (vimeoreb magaliTs, romelic ukve movixme), teqnikis da civilizaciis yvela upiratesoba Cems gankargulebaSia, vinaidan saSualebebs vflob, SemiZlia davreko, SemiZlia msoflios sxvadasxva wertilSi depeSebi davagzavno, Cemi agentebi mivavlino da vkiTxo maT, sad naxes albertina, Sevida Tu ara is am saroskipoSi da marTlac Sexvda Tu ara wyvils. da prusti ambobs: rasakvirvelia, mTeli telegrafi, kavSiris saSualebebi Cems gankargulebaSi iyo, romelTa wyalobiTac Tvalis daxamxamebaSi SeiZleboda cnobebis Segroveba yvela im sxvadasxva wertilis Sesaxeb, romlebSic albertina iyo da amgvar teqnikur saSualebebs aramdidari adamiani ar flobs, mdidars ki aqvs is, magram yvelaferi es nulze daiyvaneboda im wertilSi, sadac saubari TviTon adamianis siyvarulsa da tanjvas exeboda da sadac albertinasac TviTon uyvarda da itanjeboda da sadac Cemi neba albertinas neba-survils an nebis uqonlobas Tanxvdeboda. albertinas survilis gamowveva xom SeuZlebelia sakuTari codniT, sakuTari teqnikuri saSualebebiT?! mas surs an ar surs da amas versad gaveqceviT. yuradReba miaqcieT, rom aq yvela Tavisebureba moxsnilia. ufliswuli var, magram maTxovari var am wertilSi, albertinas uryevi survilis an survilis uqonlobis winaSe. metic, prusti ambobs, rom Cveni garkveuli gancdis an mdgomareobis materialur Semadgenlobas araviTari mniSvneloba ar aqvs. SeiZleba, amaRlebuli an mdabali mdgomareoba gvqondes: SeiZleba, genialur wigns vkiTxulobde, SeiZleba, yvavils vuyurebde. mniSvneloba aqvs mxolod, ase vTqvaT, gardasaxvis xarisxs an gradients. gardasaxva ki am nulovani wertilidan momdinareobs. or magaliTs movixmob. pirveli8: imis mixedviT, Tu rogori cda CaatareT, anu ramdenad CadeT Tqveni energia an CaerTeT gancdaSi 8 Fug. – gv. 504, 543. 156 sakuTari SiSis da riskis fasad (magaliTad, ara telegrafis xarjze, aramed albertinas uryev nebasTan pirispir aRmoCenis gziT), im wertilSi, romelSic unda iyo Sen da ara Sen _ ufliswuli an Sen, romelic Tanamedrove kavSiris yvela saSualebas flob (isini veraferSi dagexmareba); imdenad, ramdenadac sakuTari energia CadeT masSi, _ Tqvens winaSe mTeli samyaro erTnairad mdidaria (maRali da dabali sagnebi erTmaneTisgan ar ganirCevian) da erTnairad saxifaTo. safrTxe ki CvenTvis raRac mniSvnelovanis pirveli mauwyebelia. safrTxe imas niSnavs, rom sakuTar Tavs riskis fasad vwiravT. da es samyaro ukve imdenad gajerebulia CveniT, radgan sakuTar Zalisxmevas vdebT masSi, rom is, rac Cvens Tavs xdeba, Cveni dabandebis Sesabamisad modis; sapnis reklamis kiTxviTac ki SeiZleba aranakleb amaRlebuli azrebi gamovitanoT, vidre paskalis `azrebis~ kiTxviT, an _ davumatebdi _ saxarebis kiTxviT. gagafrTxileT, rom Cven varT wertilSi, romelSic wignebic ki ver aRweven. am wertilSi saxarebiseuli sityvac ki (imdenad, ramdenadac is aRebulia teqstidan, wignidan, romelsac saxareba ewodeba) ver aRwevs. verc paskalis wignis azrebi SeaRwevs masSi, xolo is, rasac SeRweva SeuZlia, SeiZleba paskalis `azrebidanac~ iyos da sapnis reklamidanac. ai, am neitralizaciis wvdomaa Zalian mniSvnelovani. meore magaliTi, romelic dagvexmareba9: fanjridan benzinis suni Semodioda da zogierTi adamiani, romlebic sinamdvileSi erTgvari materialistebi arian, Tvlis, rom amaRlebuli mdgomareoba an silamazis gancda SeiZleba Cvenamde lamazi sagnebidan movides da sicocxle gacilebiT lamazi iqneboda (adamianis mier gancdili silamazis jamis gagebiT), irgvliv mxolod lamaz samosSi gamowyobil adamianebs rom evloT (prusti me16-me-17 saukunis samoss gulisxmobs, rodesac mamakacebi Wreli peplebiviT dadiodnen). da yuradReba miaqcieT, rom aseT adamianebs prusti Tavisebur materialistebs, sulis materialistebs uwodebs. faqtobrivad, is imasve ambobs, rasac me, rodesac saponi da paskalis `azrebi~ vaxsene. silamazis ganc9 Pr. – gv. 411. 157 da ar niSnavs lamazi sagnebiT garSemortymas. silamaze lamaz saganSi ki ar aris, aramed gardasaxvaSi, am gardasaxvis ingredientSia da amas benzinis suni xels ver SeuSlis. gardasaxvis unaris mqone suls an didsulovan adamians Tavis irgvliv benzinis monelebac SeuZlia, vinaidan zneobrivi da sulieri moZraobis wyaro garemoze ar aris damokidebuli. sinamdvileSi Cveni cxovreba isea mowyobili, rom esTetikursa da zneobriv gancdaSi erTsa da imave struqturas vxvdebiT. axla am yvelafers sruliad sxva enaze gadavitan. SesaniSnavad iciT fraza, rom garemo ayalibebs da gansazRvravs adamians. xom asea? rogor SegviZlia kargi, an iseTi adamianis Seqmna, vinc keTilSobiluri, lamazi grZnobebis, azrebis da a.S. gancdas SeZlebs? Zalian martivad. saWiroa, rogorRac SevqmnaT garemo, lamazi an idealuri, samarTliani, harmoniuli garemo da sabolood (vinaidan garemo ganapirobebs adamians), manqanasaviT daarigebs adamianis karg mdgomareobebs. Seiqmneba kargi adamiani. rusi raznoCinelebi amas gadmobrunebuli saxiT, orsityviani fraziT gamoxatavdnen: `garemom imsxverpla~. anu TavisTavad kargi, didi, genialuri, lamazi, bednieri viqnebodi, magram garemom mimsxverpla. am yvelafris miRma sxva msoflxedva, sxva metafizika dgas (prustis SemTxvevaSi). prustisTvis SeuZlebelia, rom Cems mier gancdili damokidebuli iyos saganTa Tvisebebze an TvisebaTa gansxvavebebze. ra Tqma unda, benzini ar aris vardi, magram arc vardebidan momdinareobs silamaze da arc benzinidan. amitomac SeiZleba, benzinis garemocvaSi icxovro da ar unda Tqva, rom garemom gimsxverpla. pirovnuli wyaro sxvaganaa, im wertilSia, romelzec vsaubrob – da iq is damokidebuli ar aris arc benzinze da arc vardze, _ im wertilSia Tanasworoba. is, rasac ganvicdi benzinis gamonabolqviT garSemortymuli da is, rasac vardis xilvisas ganvicdi, Tanabar manZilze unda iyos romeliRac wertilidan, romelzec vsaubrobdi. swored maSin aris mTeli es sivrce sicocxliT savse. adamiani cocxalia! imis molodini ki, rom mTeli garemo samarTliani sazogadoebrivi urTierTobebisgan, lamazi sagnebisgan, peplebiviT lamaz tansacmelSi gamowyobili adamianebiT iqneba Semdgari da isini Tvals gaaxareben, 158 uazro molodinia. vimeoreb, samyaro ase ar aris mowyobili, maT Soris Cveni sixarulis da sicocxlis wyaro, Cveni cocxali mdgomareoba sxvagvaradaa mowyobili. metic, naklebad savaraudoa, magram dasaSvebia, rom iseTive warmatebiT SegviZlia Zalian amaRlebuli ramis gageba reklamidan, rogorc paskalis `azrebidan~. gasagebia, rom am SemTxvevaSi, SesaZloa, prusti, ubralod, sakuTari maniis karnaxiT moqmedebs, rac literaturuli, inteleqtualuri SromisTvis im fetiSisturi garsis Camocilebas gulisxmobs, rogoradac Cven mas warmovidgenT. inteleqtualuri Sroma aucileblad amaRlebulia Cvens TvalSi. am gagebiT prusti xuligania. swored es aRizianebda mas da amis ngrevas cdilobda da, marTlac, im citatebSi, romlebic movixme, is ambobda, rom mis cxovrebaSi araferi yofila dakavSirebuli literaturasTan. amas ambobs adamiani, romelic iqve acxadebs, rom literatura aris kidec `namdvili cxovreba~10. rogor davakavSiroT es sityvebi? ai, axla ukve met-naklebad TandaTan gvesmis, rogor ukavSirdeba es sityvebi erTmaneTs. is, rac SegviZlia paskalis Sesaxeb davuSvaT, rasakvirvelia, ver vityviT teqstze, romelsac araadamianur warmoSobas miaweren _ saxarebas vgulisxmob. magram Cveni gageba an azrovneba isea mowyobili, rom teqstidan, Tundac is saxarebiseuli iyos, Cvenamde veraferi moaRwevs. moaRwevs, Tuki CvenSi gamocdis araverbaluri Ziri arsebobs, Tuki TviTonve gamovcadeT. ai, amis axsna Zalian rTulia. dekarti ambobda: `..mxolod man icis, ra aris daeWveba da azri, romelic TviTon eWvdeboda da azrovnebda~11. magram rogor unda gadmovceT es? davuSvaT, wigns vkiTxulob Semecnebis Teoriis Sesaxeb, sadac aseTi ram weria (rac, faqtobrivad, movlenis verbaluri aslia): Semecneba iwyeba pirveli etapidan _ aRqmidan. Semdeg, sxvadasxva sagnis Sedarebis gziT, ganzogadebas mivmarTavT, am sxvadasxva sagnis zogad niSans gamovyofT da vqmniT gagebas. es aris meore nabiji. da a.S. yvela sityva sworia. magram is, 10 11 T.R. – gv. 895. ix.: Descartes. Recherche de la vérité par la lumière naturelle, gv. 899. 159 vinc es dawera, SemiZlia giTxraT, TviTon arasdros Seumecnebia. is im raRacis sityvier aRweras gvTavazobs, ris Sesaxebac mxolod sityvierad, anu verbalurad icis. sityvebi ki yvelafrisTvisaa. sityvebi yvelafers faravs. mas rom odesme Seemecnebina, magaliTad, imaSi mainc darwmundeboda, rom arasdros araviTari aRqma win ar uswrebs araviTar gagebas, – mimdevroba sruliad sxvagvaria. yvelaferi sxvagvarad xdeba: Tuki ar varT angaJirebulni, riskze ar mivdivarT, Tuki ar gamogvecxada fenomeni, an, rogorc joisi ambobda, epifania, sruliad arafers ar SevimecnebT. anu Tu ar gvewvia is, rac sakuTar TavSi sakuTar Tavze saubrobs. prusti ki ityoda: Tuki ar gvaqvs STabeWdilebao. esTetikuri aqti sxvagvaradaa mowyobili. magram yvela aqtisTvis arsebobs sityvieri ekvivalenti. Cven erTmaneTTan urTierToba am sityvieri ekvivalentebis gadacemis gziT gvaqvs. magram mis miRma an dgas an ar dgas araverbaluri gamocdileba, azris TviT yofna, an silamazis esTetikuri gancda; piradi gancda – ai, es araverbaluri gancda, – da aq paradoqsuli sityvaTSeTanxmeba unda Semovitano – araverbaluri Sinagani sityva. Tqven, rasakvirvelia, gesmiT, rom SeuZlebelia, sityva araverbaluri iyos, _ da ra davarqva am raRac araverbalur formas, romelic SenSia, da maSin SenTan mova is, rac saxarebaSi weria. sxvagvarad rom vTqvaT, saxarebidanac ver SeZleb amis sesxebas, Tuki Sen piradad, sakuTari riskis fasad, sakuTari sicocxlis fasad ar gadagxda Tavs. modiT, amas sagnebis, an azrebis, grZnobebis an, rac gnebavT, imis, garkveuli gancdebis araverbaluri arseboba vuwodoT. da ai, aTvlis wertili, anu is, ris winaSec sabolood aRmoCndeba daeWveba, rogorc sicxadis raRac uryevi kldis winaSe, aris is, rasac axla `araverbaluri~ vuwode, anu garkveuli TavisTavad myofi gancda anu azrebis mdgomareoba. es erTi da igivea. gafrTxilebdiT, rom ar ganvasxvaveb emociebs, azrebs, – logikurs, aralogikurs, es jerjerobiT ar gvainteresebs. axla TqvenTvis da piradad CemTvis moqmedebs swored is kanoni, romelsac gauwyebT; maT Soris imas, rasac vambob, ver gadmogcemT, Tqven SegiZliaT mxolod araverbalurad aRidginoT is. miWirs amis gamoxatva, vinaidan 160 verbalurad unda `gamovxato~. Sesabamisad, – radganac vlaparakob, maSasadame, sityvebiT vlaparakob. amrigad, sityvebTan mainc imis sityvieri aslis doneze vrCebi, rac arasityvierad, araverbalurad unda yofiliyo. amas dekartma sicxadis mdgomareoba uwoda. daeWveba yvelaferSi SeiZleba, magram daeWveba, sabolood, dekartTan nebis damoukidebel fenomens Tanxvdeba, anu – isev sityvas movixmob – cxovrebis gamovlinebis araverbaluri SemTxveva, romlis Secvla sxva arafriT ar SeiZleba; anu Zalis fenomeni, romelic nebis tolfasia. is, rasac araverbalurs vuwodeb, SeiZleba davarqvaT neba da misi sxva ramiT Canacvleba SeuZlebelia. is TavisTavad unda arsebobdes. dekartma mas sicxade uwoda, prustma ki – sixaruli. man amas gansakuTrebuli gancdis saxeli daarqva, romliTac dainteresebuli iyo kidec. marTlac, prustma, romelic mainc faruli metafizikosi, anu filosofosi iyo, mSvenivrad icoda, rom es Zalian hgavda imas, rasac frangul kulturaSi erTxel ukve hqonda adgili. is ramdenjerme ubrundeboda am azrs da ambobda, rom SesaZloa, is, rasac aRwers, rogorc im ueWvelobas, romelic sixarulis sruliad auxsnel mdgomareobaSi gveZleva, aris is, rasac dekartma sicxade12 uwoda (Tavis cogito ergo sum-Si.) SesaZloa, es azri prustTan or-samjer meordebodes da es SemTxveviTi rodia. maSasadame, Zafebs amgvarad davakavSireb – ukve vTqviT: wertilSi aris wyvdiadi, idumali Sroma da sanam gavagrZelebde, miganiSnebT, rom idumali Sroma yvelaze xSirad aris Sroma, romelsac tanjvis Sromas uwodeben. 12 ix.: J.S. – gv. 703; gv. 490; S.B. – gv. 132. 161 leqcia 7 ase rom, im sityvebs, romlebic ukve gvqonda (sityvebs da terminebs vagrovebT), sxvebic daemata, ra Tqma unda, yvela maTgani gasagebi ar aris – magaliTad, „sevda“, „tanjva“, „cxovrebiseuli Sroma“, „gandgoma“. marTalia, arc erTi am sityvaTagani ar miuTiTebs droze, magram isini sinamdvileSi moicaven drois gagebas da amaSi davrwmundebiT. prustisTvis arsebiTi mniSvnelobis mqone drois problema Zalian ucnauri mxridan iWreba. saqme isaa, rom drosTan dakavSirebiT, Cveulebriv, ar vuSvebT, rom is uZravia. dro aris swored is, rac moZraobs, risi moxelTebac ar SegviZlia, rac mqrolavia da qreba. wami, Tvalisdaxamxameba, erTimeoris monacvleobis uwyveti mimdevroba. is sityvebi ki, romlebic CamovTvale, vxedavT, rom dakavSirebuli arian drosTan, rogorc erTgvar SeyovnebasTan, dgomasTan. SemTxveviT ar mixsenebia sityva „adgili“ (miganiSnebdiT kidec, rom is garkveulad mogvagonebs topologias, topologia ki, mogexsenebaT, aris mecniereba adgilebis, an rogorc laTinebi ambobdnen, analysis situs-is Sesaxeb), rodesac cnobierebaze vsaubrobdi, – is, rac Seuvalia, arsebobs, cxadia, magram misi gamoTqma Znelia. amas cnobiereba vuwode. iseTive warmatebiT SemiZlia mas adgili vuwodo. adgili. dro, romelzec visaubrebT da romlis pirispirac aRmoCnda prusti, rodesac adamianis sulSi Rrmad Caixeda, am adgilis droa, an dro-sivrce, dro-adgili. rasakvirvelia, es axla CvenTvis gaugebaria. magram, modiT, vcadoT amis garkveva. cxovrebis saidumlo qimia garkveuli aqtivobaa, romlis aRdgenac Tanmimdevruli jaWvis rgolebis saxiT, sakuTari azrovnebisa da warmodgenebis Tu warmosaxvebis saSualebiT ar SegviZlia. yvelafers, rasac vakeTebT, Tanmimdevrulad vake162 TebT. Cven vambobT: arsebobs A, A-s mivyavarT B-mde, B-s mivyavarT C-mde, an A dakavSirebulia B-sTan, B dakavSirebulia C-sTan da a.S., magram imaves ver gavakeTebT – rasTan mimarTebiT? – imasTan mimarTebiT, rac marcvlis funqcias gulisxmobs. es aris cxovrebis saidumlo. anu cxovrebaSi xdeba raRac aqti, romlis danawevrebac adamians ar ZaluZs. SeuZlebelia danawevreba adamianuri SesaZleblobis modelis mixedviT – amis gakeTeba ar SemiZlia. adamianuri modeli xom imis modelia, risi gakeTebac SegviZlia?! Cven ki yovelTvis, vimeoreb, Tanmimdevrulad vakeTebT yvelafers. ai, amgvar danawevrebas ar eqvemdebareba is, rac imavdroulad, ueWvelad, aris aqti. Cven ar SegviZlia sakuTari azriT, rogorc giTxariT, am aqtis adgilas davdgeT, xolo yvelaferi, rac gvesmis, rogorc wesi, gulisxmobs imas, rom Cven imis adgilas vdgebiT, rac gvesmis da gonebaSi aRvidgenT sakuTari aqtis saxiT. gasagebia, xom? erTi sityviT, cxovrebis aqtTan, an imasTan dakavSirebiT, rasac cxovrebis saidumlo qimia vuwode, imaves gakeTeba SeuZlebelia. is an arsebobs, an – ara. raRac SeiZleba moxdes mxolod imdenad, ramdenadac es an arsebobs, an – ara. igive mdgomareobaa adamianuri gagebis aqtebTan dakavSirebiTac. gagebis aqti, aseve, cxovrebis saidumlo qimiaa, vinaidan an gesmiT, an – ar gesmiT. is, rac gavige, SeiZleba TavisTavad moxdes da Cems TavSi misi gadmonergva SeuZlebelia. warmoidgineT uwyveti mizez-Sedegobrivi jaWvi, romelic adamianis fsiqikas da gagebis aqtebs ganapirobebs. rogor warvmarTavT msjelobas swavlebisas? viRebT A-s, rom A-dan gaCndes B, xolo B-dan – C da vvaraudobT, rom is, rac gvesmis, magaliTad Teorema, amgvari jaWvis rgoli iqneba. Sesabamisad, am jaWvis rgolze uwyvetad gadavdivarT. Cemi swavlebis ukanaskneli rgolidan imaze gadasvla, rac Cems gonebaSi moxdeba, – TiTqosda, mTliani, uwyveti procesia. ase miiCneva. magram sinamdvileSi ase ar aris. ver vaTavsebT am jaWvSi imas, rac Cems an Tqvens gonebaSi gaCndeba, ver Cajdeba. amas mxolod Sen TviTon gaigeb. ai, rodesac sityvas „TviTon“ viyeneb, es aris saidumlo qimia. magram rogori garegnuli gamoxatuleba aqvs mas? sxvagan swored amas vuwodebdi „adgils“. me am adgilas 163 var da mxolod imitom, rom me var am adgilas, an Cems gagebas ukavia es adgili, raRac xdeba, raRac aris. sxva mizezi ar arsebobs. geubnebodiT, rom yvela garegani zedmetobebis miuxedavad, tolstoisTan yovelTvis aris raRac punqti, romelsac is grZnobs. da, rogorc ukve mogaxseneT, ubedurebs srulyofilebas ver moTxovT, uwesrigo formis da cudad SefuTuli azris miRma unda SevZloT da davinaxoT adamianis lamazi sxeuli, romelic zogjer ZonZebSi imaleba. azrebic sxeulia da zogjer is sityvebis ZonZebs miRmaa damaluli; Zalian arazust, mcdar da a.S. sityvebs miRma. da, ai, is cdilobda Camoeyalibebina Tavisi azri progresis Teoriis winaaRmdeg da ambobda, rom sikvdilis sazrisi glexisTvis sxvaa (glexi, rasakvirvelia – tolstoisTan idealuri warmosaxuli gmiria; aq ar igulisxmeba, rom glexi namdvilad idealuria; amgvari tipis msjelobebSi romelime realuri pirovnebebi sinamdvileSi mxolod da mxolod ritorikuli figurebia) da progresis moZraobaSi CarTuli qalaqelisTvis _ sxva. mindoda, es Cemi magaliTi momexmo, rom nebismieri sazrisis erTi Tavisebureba ganmemarta: sazrisi TanmimdevrulobaSi ar aris da, Tumca, is droSia, magram is raRac uZravis droSia, anu adgilis droSia. amiT imis Tqma minda (tolstoi swored aseTi magaliTiT sargeblobs, magram me mas sxvagvarad gavSifrav), rom, Tuki koleqtiuri saqmianobis raime procesSi var CarTuli, romelSic, TviT mecnierebis Tanaxmad, Semdegi aqti xorcieldeba: vakeTeb raRacas im varaudiT, rom xval vinme sxva ukeTess gamoigonebs, _ maSin gamodis, rom mudmivad momavalisken var mimarTuli. mudmivad, TiTqosda, nabijis gadasadgmelad vemzadebi. warmoidgineT, rom vkvdebi. dRes arafers aqvs azri, mxolod xval eqneba. da ucbad xvalamde movkvdi. maSin Cemi sicocxle azrs kargavs. ratomaa sicocxle uazro? _ kiTxulobs tolstoi. imitom, rom sikvdilia uazroba. ras gulisxmobs sikvdilis uazroba? is dasanani SemTxveviTobaa, uazroba da absurdia. ratom? cnobierebis struqturaSi, romelic `gadasadgmelad momzadebuli nabijiT~ warmogvidgeba, mTeli dro winaa. maSasadame, sikvdili dasanani SemTxveviTo164 baa, romelmac momcela, an, rogorc mandelStami ambobda, `sikvdili monetasaviT welSi mRunavs~. ai, warmoidgineT, _ erTi _ da welSi mogxaraT: magram, Tuki sakuTar sulier cxovrebas amgvarad warvmarTavdi, maSin sikvdili, Tavisi absurdulobiT da uazro SemTxveviTobiT, TviT sicocxlesac azrs aclis, vinaidan dRes mas ar hqonda azri. mniSvneloba mas mxolod xval unda miniWeboda. maSasadame, tolstoi im faqtis konstatacias cdilobs, rom Cveni sulieri cxovreba, imdenad, ramdenadac awarmoebs mniSvnelobebs, sxvagvaradaa mowyobili. magram azrebi ase ar arsebobs. anu azrebi erTimeoreze damatebis TanmimdevrobiT ar arsebobs, ise, rom dRevandeli mniSvnelobas mxolod xvalindeli gadmosaxedidan iZens (am magaliTze gaamaxvileT yuradReba, vinaidan mniSvnelovania). es struqtura moqmedebs Cvens socialur, zneobriv azrovnebaSic. warmoidgineT, rom zneoba damokidebulia socialuri saqmis warmatebaze, romelSic imdenad vmonawileobT, ramdenadac oficialuri sityvebi da doqtrinebi gvaqvs am zneobis Camosayalibeblad, _ zneobrivia is, rac raRacas emsaxureba, xom asea? magram is, rasac is emsaxureba, iqneba xval da ara dRes (gansazRvrebis Tanaxmad, naTel momavals vaSenebT). ase rom, Tuki dRevandeli mniSvnelobis gamovlineba an gamoCena, dabadeba damokidebulia imaze, Tu rogor da rodis dadgeba es naTeli momavali, maSin, bodiSi momiTxovia, Cven dRes uzneo arsebebi varT, mniSvneloba ar aqvs, empiriul borotebas CavdivarT Tu ara. ubralod, gamodis, rom zneobriobis struqtura ar gvqonia. da vinaidan zneobriobis struqtura mainc gvaqvs, es imaze miuTiTebs, rom namdvili zneobrioba, Tavisi struqturiT, sxvagvaradaa agebuli (Tuki is arsebobs). gamodis, rom is drois TanmimdevrulobaSi ar aris. axla ukve gasagebia, rom ori gansxvavebuli ram arsebobs. aris dro, rogorc Tanmimdevroba da arsebobs adgilis dro, dro – wami. Cveni dro aris wami, oRond Zalian ucnauria, – sakuTar wiaRSi mTel samyaros itevs. saxarebiseuli locvis dro aris wami – mcire xniT aris CvenTan sinaTle. da yvelaferi, rac aris, rac Cvens Tavs moxdeba, am droSia moqceuli – aq da axla. Zvelad ambobdnen: hic et nunc (aq da axla). prus165 tmac aRmoaCina, rom Cveni aRqma, Ceni sulieri cxovrebis umartivesi aqtebic amgvaradaa mowyobili. gamudmebiT maniakalurad gamovavlen erTsa da imave struqturas sruliad sxvadasxva sferoSi. TiTqosda, ra saerTo unda hqondes zneobas esTetikasTan, mxatvrul SemoqmedebasTan? rogorc SeniSneT, saerTod ar viyeneb sityvebs „mxatvruli“, „mxatvruli Semoqmedeba“, „esTetika“. marTali giTxraT, ar vici, ra aris es. esTetikuri Teoriis arc erTi termini ar vici da ar mesmis. ubralod, vcdilob gadmogceT is, rasac, rogorc mkiTxveli, vxedav. anu swored Tqveni poziciidan vuyureb. Tqven xom movale ar xarT, esTetikur Teoriebs gaecnoT?! Tqven mkiTxvelebi xarT da wignebi Semodis Tqvens cxovrebaSi, iseve rogorc _ CemsaSic, im gancdebis saxiT, romelic utoldeba sapnis reklamisas miRebul STabeWdilebas. da am wertilSi, sadac aRmovCndiT – hic et nunc, aq da axla, – vimeoreb, es yvelaferi exeba aRqmasac da Semoqmedebasac. ratom? imitom, rom nebismieri Cveni qmedeba sakuTar TavSi moicavs aqtebis Tanmimdevrobas. xazs vusvam: aqtebis Tanmimdevroba. me ki vamtkiceb, rom (prustis kvalad) Cems gagebaSi raRac arsebiTi unda moxdes (Tuki moxdeba) am Tanmimdevrobisgan damoukideblad. axla sxva mxridan Sevecdebi ganvmarto, manamde ki minda, erTi punqti Semovitano (bevri sxvadasxva citatis moxmoba SeiZleba prustidanac da sxva avtorebis teqstebidanac, es Zalian Zveli ramaa, rac adamianisTvis jer kidev im droidan gaxda cnobili, roca sakuTar Tavze dafiqrda). SesaniSnavad mogexsenebaT, rom adamianisTvis yvelaze didi gamocana sakuTari Tavia. da am gamocanis amoxsnisas, adamians raRacaze warmodgena hqonda, vinaidan xom unda ecxovra?! anu ise unda ecxovra, rom Tavmoyvareobis grZnoba hqonoda. ara mxolod, ubralod, ecxovra, aramed sakuTar TavTan raRac damokidebuleba hqonoda. ucnaur citatas movixmob mandelStamis Semoqmedebidan da misi saSualebiT Sevecdebi ganvmarto, risi Tqma minda da ras ambobs prusti, Tavisi romanis pirvelive gverdebidan, bolo gverdiT damTavrebuli: 166 dae, ayvavebuli qalaqebis saxelebma daatkbos smena warmavali mniSvnelovnebiT, qalaqi romi ki ar arsebobs saukuneebSi, aramed – adamianis adgili samyaroSi. mis dapyrobas mefeebi eswrafvian, mRvdlebi ki omebs amarTleben, da mis gareSe zizRis Rirsia, rogorc ubadruki nagavi, aseve saxlebica da sakurTxevlebic. Cveni sulieri cxovreba ise ucnaurad erTnairadaa mowyobili romeliRac Tavis siRrmiseul fenaSi, rom, rogorc ukve erTxel aRvniSne, azris gamoxatvisas, Tuki es azria, swored erTi da igive sityvebi gvaxsendeba. rogor ggoniaT, mandelStamTan SemTxveviT gaCnda sityvebi „adamianis adgili samyaroSi“? ara. sityvebis ubralo arCevanic ki aq SemTxveviTi ar aris. ai, naxeT: „dae, ayvavebuli qalaqebis saxelebma daatkbos smena warmavali mniSvnelovnebiT“. maSasadame, adgili, romelSic vimyofebiT (mas SegviZlia vuwodoT adamianis adgili samyaroSi, cnobierebis adgili, SegviZlia vuwodoT dro, rogorc Seyovneba, SeCerebuli wami) – erTi sityviT, am adgilas axla ar SemiZlia viyo mamaci, vinaidan guSin viyavi mamaci. guSin, davuSvaT, me an Tqven viyaviT mamaci. ras niSnavs es? raRac gavakeTeT. raRac gakeTebulia. „gakeTebulia“ – yovelTvis konkretulia da „mniSvnelovnebis“ matarebelia. magram mandelStami umatebs sityvas: „warmavali“. gakeTebuli, erTi mxriv, Caivlis da, meore mxriv, droisTvis is Tanmimdevrulobis gansaxierebaa. romi ki ar cocxlobs, aramed _ adamianis adgili. romi ganadgurdeba, yvelaferi, rac gakeTebula, ganadgurdeba. axla SeabruneT es azri, – Tuki axla raime arsebobs, vTqvaT, igive romi, ara imitom, rom is guSin iyo. isev im msjelobasTan dagabruneT, Tu rogor mivalT A–dan B–mde. arsebobs Tu ara B, radgan manamde iyo A? gaxsovT? Zalian abstraqtuli msjeloba iyo, ara? amitomac prustis teqstidan movixmob scenas. sakmaod 167 saSineli scenaa da emociurad moqmedebs. bunebrivia, is sikvdils ukavSirdeba: Cveni romanis gmirs bebia gardaecvleba. hercogi germanti ki marselis mosanaxulebladaa misuli. Cveulebrivi adamianuri TanagrZnobis gamosaxatavad mivida. mwuxarebiT ganadgurebul adamians TanagrZnobis da sxva niSnebi ar ainteresebs, rogorc niSnebi, is mTlianad Sinaarszea orientirebuli: is ganicdis, rom bebia gardaecvala. da masTan midis adamiani, romelic TanaugrZnobs, es adamiani dgas da – ra xdeba? – dausruleblad laparakobs da aristokratuli zrdilobis mTel rituals simfoniasaviT Slis. is warsulis simfonias asrulebs, romelic mocemul SemTxvevaSi im adamianis mouTmenlobas ejaxeba, romelsac erTi suli aqvs bebiamisis sawolTan mivides, es usasrulo sityvebi ar isminos da aristokratis am gauTavebel reveransebs Tavi daaRwios. es sityvebi xom odesRac SeiTxza, rom amiT mwuxarebisas TanagrZnoba gamoexataT. anu es – warsulia. ase rom, SeuZlebelia, is iyos germantis TanagrZnobis mizezi. TanagrZnobis es movlena samyaroSi ar xdeba, vinaidan mas ukve hqonda adgili. metic, prusti aq saintereso svlas akeTebs, rac brwyinvalea TviT fsiqologiuri da mxatvruli aRweris xasiaTis TvalsazrisiT. aseT SemTxvevebSi, rogorc wesi, vambobT (Tuki vxedavT), rom es formaluri ritualia da ara TanagrZnoba; ganvmartavT, rom germanti ugrZnobi adamiania, borotia, uaryofiTia. prusti ase ar iqceva. is im gzas ar irCevs, romelzec TiTqmis yvela mwerali midis. mwerlebi xom sulis da fsiqologiis saukeTeso mcodneni arian?! maT erTgvari monopolia aqvT amaze da xSirad yvelaferi iqamde daiyvaneba, rom viRac cudi adamianisTvis mwuxareba gaugebaria. prusti ki amiT ar interesdeba, mas ufro meqanizmi izidavs da momxdars is germantis borotebas an sikeTes, anu realuri mwuxarebis mimarT mis ugrZnobelobas ki ar miawers. prusti ase ambobs: is, rogorc hercogi germanti, TiTqosda, daemorCila „sakuTar muxlebSi reveransebis dauxarjav marags“1. anu prustma warsulis mTeli meqanizmi dainaxa, romelic moqmedebs da romelic WeS1 C.G. – gv. 339. 168 mariti fsiqologiaa, Tvisebebis fsevdofsiqologiisgan gansxvavebiT, romlebic arafers xsnian. mainc ra gavigeT iqedan, roca vTqviT – es borotia, es – keTili? veraferi gavigeT. aseT SemTxvevebSi prusti ambobda, rom is, vinc faqtebs aqcevs yuradRebas, im safrTxis winaSea, rom kanonebs ver dainaxavs.2 faqti am SemTxvevaSi borotebis Semcveli faqtia. roca adamiani ugrZnobia, borotebaa, xom asea? ai, Tuki ase vxedav, SeiZleba, ver davinaxo kanoni. kanonis danaxva ki usasrulobis Seyovnebas niSnavs. ra gagebiT? im gagebiT, rom faqtebi, Tuki mxolod maT vxedav, usasruloa. erT faqtze sxva faqti modis da yvela faqti WeSmaritia, vinaidan samyaroSi araviTari boroteba ar xdeba keTili intenciis gareSe. mogexsenebaT, boroti adamiani Tavs arasdros Tvlis borotad. Tavis samyaroSi is yovelTvis raRac WeSmaritebas mihyveba. borotebis Zala yovelTvis misdevs borotebis wiaRSi arsebul WeSmaritebas, imas, romelic xilulia. azri ara aqvs qadagebas, samyaros usasrulod dayofas borotebad da keTilebad, Tuki ver davinaxavT kanonebs. maSasadame, ukve drois ori gageba gvaqvs. kanoni gulisxmobs adgilis, anu uZravad myofi raRacis danaxvis unars (yuradReba miaqcieT azris am rTul mimdevrobas). warsulis meqanizmi _ reveransebis dauxarjavi meqanizmi, romelsac emorCileba germanti, – is adgilze dgas, uZravia. es aris dro, dro – kanonis, an dro – wamis gagebiT. empiriuli dro mankieri usasrulobaa, faqtebis mankieri usasruloba. SegviZlia usasrulod davupirispiroT erTmaneTs boroti faqti da keTili faqti. mogexsenebaT, omSi yvela marTalia. ar arsebobs arc erTi mebrZoli mxare, romelic marTali ar iyos. magram amis miuxedavad, omi borotebaa, rac cxadia. midi da gaarkvie. am pasaJs Semdegi mtkicebiT davasruleb. ese igi, am wertilSi, vimeoreb, SeuZlebelia, axla raime iyos, – vTqvaT, germantis sikeTe, vinaidan guSin is keTili iyo. es rituali sikeTis ritualis saxiT aRmocenda. magram is, rac dRes iqneba, iqneba ara imitom, rom guSin iyo. saWiroa – ra? – cocxali Zala, 2 J.S. – gv. 536. 169 aRorZinebuli cocxali Zala. saWiroa adamianis adgili samyaroSi da ara aSenebuli romi. mandelStami xom ambobs: `mis gareSe zizRis Rirsia~, anu Tuki samyaroSi ganaxlebuli cocxali adamianuri mdgomareoba ar iqneba, amis gareSe – `rogorc ubadruki nagavi, zizRis Rirsia saxlebic da sakurTxevlebic~. ramdenic gnebavT iloceT sakurTxevelTan – azri ar eqneba, Tuki raRac sxva ar iqneba. da am `sxvas~ ara mxolod ar aqvs warsuli mizezebi, mas saerTod ar gaaCnia mizezebi. erTbaSad or fenomens aviReb – gagebas da sikeTes. sikeTiT daviwyoT. sikeTis Sesaxeb Zalian mokled vityvi, vinaidan es TavisTavad cxadia da maSinve gaigebT. ai Cven vambobT: adamiani sikeTisken iswrafvis. mTeli filosofia, im droidan, rac is gaCnda, darwmunda, rom sikeTis an sikeTisken swrafvis faqtis ganmarteba SeuZlebelia nebismieri mosazrebebiT da interesebiT. maT Soris arc adamianis jiSis gadarCenis interesiT, arc mizanSewonilobis interesebiT, araviTari praqtikuli da fsiqologiuri motivebiT, vTqvaT, kmayofilebis an ukmayofilebis fsiqologiuri motivebiT. ara, mankieri usasruloba gamodis. erTnairad SeiZleba imis mtkiceba, rom sikeTes moaqvs ukmayofileba an sikeTis keTebas moaqvs kmayofileba. aq verafers daamtkiceb. swored amgvaradve – ras emsaxureba sikeTe? araviTari damadasturebeli sabuTi ar arsebobs. azrTa msvleloba Zalian martivia, romelic maSinve naTels hfens fenomens: sikeTisken swrafvisTvis adamiani Sinaganad sikeTis matarebeli unda iyos. adamianis swrafva sikeTisken raRac Zalis moqmedebis gamoxatulebaa, romelic sakuTari Tavisken iswrafvis. is an aris, an – ara. amisTvis garegani mizezebi ar arsebobs. ufro metic, mizezebi saerTodac ar arsebobs. mizezi arsebobs borotebisTvis, magram sikeTisTvis mizezi ar arsebobs. ratom? SeecadeT es amocana TviTon amoxsnaT. ra SeiZleba iyos sikeTis mizezi? ganmartebis Tanaxmad, sikeTis, an zneobriobis sferoSi, misTvis araviTari mizezi ar arsebobs, an ar arsebobs zneobriobis sxva mizezi. zneobrivi var da morCa. yovelgvari mizezis gareSe. da, Tuki arsebobs sxva mizezebi, maSin es ukve filosofiuri mtkicebaa – Tuki arsebobs mizezebi, maSin Cven saerTod zneobriobis sferos miRma varT. es 170 raRac sxva fenomenia da ara zneobis fenomeni: zneobis fenomeni iseTi movlenebiTaa daRdasmuli, romlebSic zneobisTvis ar arsebobs mizezebi. iq, sadac ar arsebobs mizezebi, aris kidec morali. Tuki raRac arafris gamo xdeba, iq aris sindisi. magram Tqven xom Tqvens enaSi imaveze saubrobT – magaliTad, garkveuli rTuli viTarebaa, romelsac aRwerT, rodesac adamianTa saqcielis suraTs akvirdebiT da axarisxebT maT: es ase moiqca, imitom, rom SeeSinda, es mSieri iyo da amitomac moipara puri, an aman ama da am mizezis gamo ar gaakeTa raRac an gaakeTa raRac. yovel jerze aris mizezi. ver amCnevT, rom amoraluri qmedebebisas yovelTvis mizezobrivi ganmarteba gWirdebaT, xolo rodesac zneobriv saqciels sCadiT, romelic mizezebiT ar aixsneba, mxrebs iCeCavT da ambobT _ ara, imitom ki ara, ubralod, sindisierad moiqca. ese igi, ra gaakeTeT? enaSi ukve fiqsirebulia, cxovrebaSi Zalian bevrjer ambobT amas, ubralod ver amCnevT. aseT saqciels ki sindisi gkarnaxobT. sicariele, romelSic ar arsebobs mizezi, `sindisi~ uwodeT da amiT mizezis armqone termini gamoiyeneT. gasagebia, xom? ubralod, enis geniis wyalobiT xdeba ase. rogorc Cans, is Cvenze Wkviania. cxadia, enis plastebSi da im kanonebSi, romlebsac ena gvkarnaxobs, arsebobs sityvis arCevani, azris msvlelobis arCevani, vinaidan adamiani zneobriv arsebad daibada, ena ki adamianis enaa. enas aqvs kanonebi da isini – adamianis kanonebia. igive SeiZleba iTqvas gagebazec. ai, warmoidgineT, rom viRacasTan urTierTobebs arkvevT da argumentebs moixmobT. argumentebis moxmoba igivea, rac mizezebis moxmoba. argumenti mizezia, romelmac im sxva adamianis gonebaSi, romelsac mimarTavT, garkveuli gageba an mdgomareoba unda gamoiwvios. xom asea? argumenti igive mizezia. sakuTari gamocdilebidan xom dabejiTebiT iciT, rom argumentebs mxolod iseT viTarebaSi moixmoben, rodesac urTierTgageba qreba da gagebis uqonlobas garkveuli mizezebi aqvs. Tuki gageba arsebobs, maSin es yvelaferi saWiro aRar aris. rodesac urTierTobebis garkveva da dasabuTebaa saWiro, maSin Cndeba mankieri usasrulobis saxe, romlis gzazec davrbivarT da danteseul morbenalebs vemsgavsebiT, romlebic jojoxeTSi imiT 171 ixdian sasjels, rom sul darbian. da enagadmovardnili virbenT, vinaidan vamtkicebT da verasdros verafers davamtkicebT. sxvagvarad rom vTqvaT, mizezebi da empiriuli faqtebi mxolod vergagebisTvisaa, gagebisTvis ki mizezebi ar arsebobs. gageba raRac uZravia, gasagebia? am dros Cven ar vmoZraobT. isev sabralo mandelStamis citatas movixmob: garegani pirobebisgan SemiZlia sulis gaTavisufleba: simRera _ sulis duRili mesmis _ da swrafad vTvrebi. ..... iq, miukerZoebel eTerSi, awonilia Cveni raoba, dagdebulia varskvlavuri sawonebi acaxcaxebul pinebze. da zRvrul zeimSi aris cxovrebiseuli aRtaceba _ sxeulis mogoneba ucvlel samSobloze. es aris Cveni sulis ucvleli topologiuri wyobis ilustracia. gaxsovT, sruliad sxva sakiTxebze vlaparakobdi da – ucnob samSobloze. axla xedavT – sityva damcda, ggoniaT, rom citata movixme, magram leqsi sulac ar momixmia, citatis saxiT. ubralod, erTisa da imaves simboluri Sesatyvisoba iyo da ara, vTqvaT, Cemi erudiciis nayofi, – vicodi mandelStami da amitomac mexsierebis siRrmeSi mqonda gadamaluli, jer „ucnobi samSoblo“ vaxsene, mere, viTomc araferi, mandelStamis leqsi movixme. damerwmuneT, es ar ganmizraxavs. Tuki ar damijerebT, Tqveni saqmea. Tuki ar damijerebT, sakuTari Tavis da imis Sesaxeb, Tu rogor varT mowyobili, raRacas ver SeityobT. maS ase, ucbad Cndeba – „sxeulis mogoneba ucvlel samSobloze“. maSasadame, is ucnobi samSoblo, romelic yvela mxatvrisTvis samSobloa – anu yvela mxatvari ucnobi samSoblos moqalaqea, – sworedac rom „ucvlelia“. 172 gvaqvs sxeulis mogoneba ucvlel samSobloze. es „cxovrebiseuli aRtacebacaa“. ara romi, aramed _ adamianis adgili, anu ara agebuli sakurTxeveli, aramed Sen sakuTari cocxali ZalisxmeviT amagreb yvelafers. yvelaferi, rac konkretuli da Sesrulebuli, ganxorcielebulia, – qreba, Sen xar maradiuli. wina Temas davubrundiT: Zalian ucnauri uwyvetobaa, rac maradiul dgomas gulisxmobs. es aris romeliRac maradiuli aqti, romelSic araferia Sesrulebuli, vinaidan yvelaferi, rac Sesrulebulia, SeiZleba wavides da warmavalia. vTqvaT, berZnebi mTel samyaros SiSis zars scemdnen da sad aris maTi imperia? sad gaqra aleqsandre makedonelis imperia? aleqsandre makedoneli Cvens sulebSi erTi martivi mizezis gamo cocxlobs – vinaidan mas adamianuri Zalisxmeva epyra. maT imperiis mSenebloba ki ar sWirdebodaT – adamianuri Zalisxmeva epyraT. zustad igives amboben mistikosebi rwmenis Sesaxeb: WeSmariti rwmenis sagani TviT rwmenaa. me xom tavtologiebs ganvsazRvrav – ai, axla ganvsazRvre rwmena iseve, rogorc manamde ganvsazRvre gageba. vTqvi, rom gageba an arsebobs an ar arsebobs. mas ar gaaCnia mizezebi. is TviTonve qmnis azrebis sivrces. xom gasagebia? ase rom, me vTqvi, an mistikosi ityvis (ara religiuri adamiani, romelic eklesiaSi dadis, aramed mistikosi, – isini sxvadasxvaa), rom religiis sagani TviT rwmena, anu rwmenis qonaa da ara romeliRac obieqtebi. amave struqturis mixedviT, igive SemiZlia vTqva poeziaze. da prustis citatas movixmob, sadac aseTi striqonebia: „..poezia sakuTari arsebobis SegrZnebas gulisxmobs“3. CaukvirdiT: poezia sakuTari arsebobis SegrZneba da grZnobaa. xom gasagebia? imedi maqvs, gaigebT, radganac amgvari obieqtebi, Cveni SesaZleblobebisgan sruliad damoukideblad – am sityvis fsiqologiuri mniSvnelobiT (romelia ufro Wkviani da romeli – uWkuo), – aris zRvari, risi gagebac adamianebs SeuZliaT. es aris filosofiuri da zneobrivi abstraqciebis zRvari. prustma amgvari cda Caatara, magram, Cemgan gansxvavebiT, plastikurad Caatara – aris siuJeti, aris aRwerebi da risi gakeTe3 ix.: J.S. – gv. 536. 173 bac gagebis doneze ar SeeZlo, gamosaxulebis doneze akeTebda. magaliTad, SesaZlebelia azris brZolaSi damarcxeba, magram _ esTetikur brZolaSi gamarjveba. Tan, saqmis msvlelobis mixedviT, poeziis lamazi naperwklis dakvesebac SeiZleba. poezias aqvs materia, materia rCeba, azri ki, SeiZleba, daniSnulebis adgilamde bolomde ver mivides. ase rom, rodesac vfilosofosobT (da axla vfilosofosobT), araviTari saSualeba ar gagvaCnia, araviTari daxmarebis imedi ar SeiZleba gvqondes, lamazi sityva ver gadagvarCens – damamcirebeli gagebiT ar vambob, – mas ver daveyrdnobiT, vinaidan azri bolomde unda miviyvanoT, misi bolomde miyvana ki TiTqmis SeuZlebelia. isev sicocxlis gansazRvrebas vubrundebi: es aris sakuTari arsebobis SegrZneba, anu ise, TiTqos poezia poeziis sagania. ucnauria. magram es aris kidec adamianSi arsebuli poeziis gansazRvreba. axla Teologiur gansazRvrebas movixmob. vTqvaT, arsebobs raRac, risi saxelic aris kidec misi arseboba. Cven xom sagnebs, rogorc wesi, saxelebs varqmevT. arsebobs raRac, risi saxelic aris kidec misi arseboba. sxvaTa Soris, TeologiaSi ase gansazRvraven RmerTs. magram yuradReba miaqcieT, rom poeziac zustad ase ganvsazRvre, am struqturis mixedviT. vTqvi: poezia aris grZnoba (an mis adgilas CasviT – saxeli) – risi? _ poeziis. aris misi arsebobac. anu poeziis SegrZneba misi sakuTari arsebobis SegrZnebaa. maSasadame, raRac gansakuTrebul obieqtebze vsaubrobT. modiT, amas pirobiTad usasrulo obieqtebi vuwodoT. amgvar usasrulo obieqtebs Cven gagebis sferoSic ki vawydebiT. gageba am saxis usasrulo obieqtia. asevea urTierTgagebac ki. is, rom es asea, Cveni cxovrebisTvis arsebiTia. vTqvaT, gaucnobiereblad usasrulod daviwyebT urTierTobebis garkvevas, imis nacvlad, rom am procesidan amovvardeT, vinaidan, Tuki urTierTobebis garkveva saWiroa, garkveva SeuZlebelia. es – kanonia. am usasrulo obieqtebSi vrTavT „me“-s, anu TiToeuli am usasrulo obieqtis mxare aris „me“. is am usasrulobisgan ganuyofelia. axla sainteresoa gavarkvioT, ra aris es „me“? erTi patara nabiji gadavdgaT win. cxadia, rom am „me“-s gar174 kveuli mimarTeba aqvs imasTan, rasac gaTanabrebis wertili vuwode, sadac, dantes Tanaxmad, yvela tvirTis simZimem Tavi moiyara, an yvela tvirTi Seiyara. es aris, rogorc giTxariT, nulovani, magram imavdroulad, intensiuri wertili. iciT, raze minda Tqveni yuradReba SevaCero? imaze, rom sinamdvileSi raRac ucnaur xangrZlivobaze an uwyvetobaze vsaubrobT, romelic empiriuli xangrZlivobisa da uwyvetobisgan gansxvavdeba. am ucnaur uwyvetobas „me“-s, romeliRac „me“-s da Zalisxmevas vukavSirebT; imas, romlis wyalobiTac arsebobs romi. TviTon romi qreba, magram Zalisxmeva aCerebs mas da es aris kidec misi xangrZlivobis da uwyvetobis sagani. aseve, poeziaSic arsebobs TviT poeziis xangrZlivoba da misi Zalisxmeva TviTon poeziaa. arsebobs raRac, romlis saxelic aris kidec arseboba. da es arseboba aris garkveuli ucnauri uwyvetoba da xangrZlivoba. sanam raime sakmaod TvalSisacem simbolos movixmobde (iZulebuli var, gavimeoro da es SemTxveviTi rodia, vinaidan simboloebis gamogoneba SeuZlebelia; magaliTis gamogoneba SeiZleba, simbolos gamogoneba ki ar SeiZleba, iZulebuli varT, isini gavimeoroT), romelsac SeuZlia, rom bevri ram am sferoSi Tavis adgilas daayenos, sferoSi, romelic Zalian rTulia da romelSic vmoZraobT, minda, Tqveni yuradReba erT terminologiur sakiTxs mivapyro. ramdenjerme giTxariT, rom sicocxle SegviZlia ganvsazRvroT, rogorc droSi Zalisxmeva. sicocxle droSi Zalisxmevaa. ai ase, gakvriT. prusti ambobs: Zalisxmeva droSi. da sanam arsebobs Zalisxmeva, – magaliTad, sanam arseboben adamianebi, romlebsac ar SeuZliaT ise icxovron, rom moqalaqeebi ar iyvnen, – samoqalaqo kanonic iarsebebs. maSasadame, kanons marTavs adamiani da ara, piriqiT. SeuZlebelia kanonis Seqmna da mere arxeinad yofna; im kanonis mixedviT, romelzec vsaubrobdiT: raRac warsulSi rom iyo, imitom ki ar ganmeordeba dRes. maSasadame, gvaqvs kanoni; rogorc konkretuli Sesrulebis, rogorc konkretuli realizaciis sagani, is SeiZleba daviwyebas mieces, magram misi Zalisxmeva unda gagrZeldes. Zalisxmeva ki xalxSi, „me“-Si grZeldeba. raRac ucnauri „me“ gvaqvs. modiT, droebiT mas „absoluturi“ vuwodoT. minda 175 terminologiuri TvalsazrisiT miaqcioT yuradReba imas, rom termini „dro“ frazaSi: „sicocxle aris droSi Zalisxmeva“ – Cvens cxovrebiseul dros ar gulisxmobs, iseve rogorc ar gulisxmobs Tanmimdevrobis Sedegad miRebul raRac gansxvavebuls. magaliTad, SemiZlia ase vTqva: arsebobs es cxovreba da arsebobs sxva cxovreba, sadac mxedvelobaSi meqneba, rom am cxovrebis Semdeg dgeba garkveuli momenti, romelsac mosdevs sxva cxovreba – vTqvaT, saiqio, Tuki is arsebobs (es prustisTvis erT–erTi realuri problemaa, is CamoTvlida: realobis problema, nawarmoebis realobis problema da sulis realobis an ukvdavebis problema. erTaderTi seriozuli problemebia. ase Tvlida prusti). jerjerobiT mxolod terminologiuri TvalsazrisiT vamaxvileb Tqvens yuradRebas imaze, rom dro am cxovrebiseul dros ar gulisxmobs; swored iseve, rogorc arc sxvas gulisxmobs (rom sxva cxovreba aris is, rac am cxovrebis Semdeg dgeba). prusti ambobs (megobrisadmi miweril werilSi), rom „Cveni realuri cxovreba is cxovreba ki ar aris, romelic am cxovrebaSia, arc isaa, romelic mas mosdevs, aramed isaa, romelic am cxovrebis miRmaa. Tuki termins, romelic sivrcobrivi terminologiidanaa nasesxebi, raime mniSvneloba aqvs am sferoSi“4 (es citata imitom movixme, rom yuradRebiT iyoT da termin „dro“-s raime mniSvnelobebi ar miaweroT). maSasadame – simbolo, romlis saSualebiTac „me“-sTan (romelsac „absoluturi“ vuwode), „ZalisxmevasTan“ da a.S. dakavSirebuli am ucnauri uwyvetobis Tu xangrZlivobis axsna minda. Cven vsaubrobT garkveul aqtebsa Tu obieqtebze, romlebsac SegviZlia maradiuli obieqtebi an aqtebi vuwodoT. amitomac gTxoveT, rom sityva „drosTvis“ an „xangrZlivobisTvis“ Cveni cxovrebisTvis damaxasiaTebeli drois gageba ar migeniWebinaT. aq raRac sxva Wrilia. paskals sruliad genialuri fraza aqvs. rasakvirvelia, is misi Zalian Rrma religiuri gamocdilebidan momdinareobs, religiuri gamocdileba ki zogadadamianuri gamocdilebis erTgvari sityvieri gafor4 ix.: Mauriac Claude. Proust, gv. 127, lettre a Georges de Lauris. 176 mebaa, romlis gamoTqmac arareligiuri terminebiTac SeiZleba (anu religiam raRac icis Cveni samSvinveliseuli cxovrebis Sesaxeb. Tavisi miznebisTvis is amas garkveuli saxiT gamoTqvams, magram igive arsebobs da sxva eniTac gamoiTqmis). am Rrma religiuri gamocdilebidan paskalma aseTi fraza warmoTqva. is originaluria mxolod rogorc fraza da ara rogorc azri, vinaidan es azri, saerTod, Cvens sulSicaa, da – miT umetes – religiur gamocdilebaSic Tu zneobriv gamocdilebaSic. paskali ambobs: „qristes agonia maradiulad grZeldeba da am dros Zili ar SeiZleba“5. ai, es Zalian xatovani sityvebi ganaTlebul mkiTxvelSi maSinve aRZravs saxarebis zogierT scenasTan asociacias. xom gaxsovT scena, romelic, mgoni, samjer meordeba, rodesac qriste, romelmac ukve icis, rom misi dro dadga, mociqulebs sTxovs, mis gverdiT iyvnen da ar daiZinon (isini ki iZineben)6. am frazas imdenad brwyinvale, priala zedapiri aqvs, rom Cveni yuradReba da azri am zedapiridan Camocurdeba, Tavs ver imagrebs, mis siRrmeSi ver aRwevs. ra Tqva sinamdvileSi paskalma am fraziT... da, sxvaTa Soris, mas SemdgomSi lev Sestovi imeorebda – ise, rom am simbolos ki ar iyenebda, aramed mxedvelobaSi hqonda wmindad filosofiuri da zneobrivi amocanebi. SegviZlia ase vTqvaT: raRac moxda, qriste jvars acves da is agoniaSi Cavarda. paskali Tavis frazaSi imaze miuTiTebs, rom arsebobs sagnebi, romlebic ki ar moxda, aramed xdeba, maradiulad xdeba. maSasadame, Cvens samSvinvelismier cxovrebaSi ar SegviZlia am movlenis, rogorc ukve momxdaris, miReba, aramed sakuTari Tavi mis wiaRSi unda vigulvoT – rogorc mimdinare da, amasTanave, ar unda daviZinoT. es aris kidec im obieqtebis xangrZlivoba, romlebzec vsaubrobdi. vimeoreb, arsebobs iseTi movlenebi, romlebic mudam TanayofierebaSi arian. warmoidgineT, rom mTeli samyaro erTi mosaubre, magram bolomde uTqix.: Pascal. Euvres completes. Le Nouveau Testament. «Bibliotheque de la Pléiade», 1954; gv. 1313. Шестов, Лев. На весах Иова. Гефсиманская ночь. Paris: Ymca Press, 1957. 6 `frTxilad iyaviT, ifxizleT da iloceT, radgan ar iciT, rodis moawevs Jami.~ (markozi: 13, 33). 5 177 meli fraza an sityvaa da Cvenc, imasTan erTad, rac Cvens Tavs xdeba an ar xdeba, mis – am frazis wiaRSi varT. marTalia, Cveni ena gveubneba: jvars acves. keisarma gadalaxa rubikoni. qriste jvars acves. folknerTan Crdiloelebsa da samxreTelebs Soris gadamwyvet brZolaSi qvemexebma gaisroles da samxreTelebi damarcxdnen. folkneri ki ambobs, rom nebismieri 14 wlis (samxreTeli) ymawvilisTvis samyaro arsebobs im wamSi, rodesac gaSlilia bairaRebi da bairaRs ar gahyva polki.7 jer kidev SeiZleba, rom brZola ar Sedges. am wuTis gareSe ymawvili sakuTar sulSi ver aRidgens sakuTar warsuls da ver gaigebs, vin aris is. adamianisTvis yvelaze didi tragedia isaa, roca ar icis, vin aris sinamdvileSi. ra xdeba Sens Tavs. sad xar centrTan mimarTebaSi. axla ukve viciT, ra aris centri, – maradiulad gangrZobadi aqtebi, romlebic momxdarad ar iTvleba; ucnauri movlenebi, romlebic movlenebia (movlenaSi yovelTvis aris is, rac moxda), magram maradiulad xdeba. movlenebi, romlebic maradiulad xdeba. gagebis, sikeTis Cveneuli aqtebi gaxangrZlivebuli, an maradiuli aqtis am struqturis wiaRSi arsebobs. rogorc arabi mistikosebi ambobdnen, atributs sxva momenti ar gaaCnia. dekarti ki, maTgan sruliad damoukideblad, imeorebda am Teorias, vinaidan is, albaT, aravis ekuTvnis, rogorc aravis ar ekuTvnis samyaro; is iseTia, rogoric aris da, Tuki dainaxav, is arsebobs (iseve rogorc vxedav mzes, – imas xom ver ityviT, rom „mze“ vaxsene da es romeliRac wignidan moxmobili citataa, sadac weria, rom es aris mze. me vxedav mzes da vambob, rom es – mzea). isev im TemasTan gabrunebT, romelsac manamde ganvixilavdi: marTlac TavisTavad grZeldeba Tu ara А da drois momdevno monakveTSic iqneba Tu ara is? ara, Tuki is romeli7 `TiToeuli 14 wlis Crdiloeli mozardisTvis – ara erTxel, aramed ramdenjerac moisurvebs, – dgeba wuTi, rodesac jer kidev ar damdgara 1863 wlis ivlisis im dRis ori saaTi: galavans miRma diviziebi mzadyofnaSia, tyeSi damaluli qvemexebi damiznebulia, dakecili bairaRebi gaSlilia, myisve rom afrialdes... axla yvelaferi sasworze devs, jer ar momxdara, arc ki dawyebula, da ara marto ar dawyebula, aramed kidev aris dro, rom ar daiwyos~ (Фолкнер У. Собрание рассказов. М., 1977. gv. 573). 178 Rac pirvelad aqtivobasTan ziarebuli ar aris; Tuki gangrZobiTi aqtis wiaRSi arsebob da, Tan, ar gZinavs, maSin drois momdevno etapze raRac iqneba – Tuki am gangrZobiTi aqtis wiaRSi xar. atributs, TavisTavad, drois meore momenti ar gaaCnia da arc eqneba. sakmarisia, CavTvaloT, rom qristes agonia ukve Sedga, anu obieqti dasrulda da is, TiTqos, gagrZeldeba, aRmoCndeba, rom samyaroSi qristianebi aRar iarsebeben. isini aRar iqnebian. maSasadame, is, rasac ar aqvs mizezi, magram grZeldeba, am tipis obieqtebis wiaRSia moTavsebuli. ai, ase unda warmovidginoT – aseTia samyaros struqtura. amitomac, ase vTqvaT, prustis Tvalsazrisi Semdegs gulisxmobs: is, rac axla xdeba aris kidec maradiuli sicocxle. Sesabamisad, maradisoba ara am sicocxlis Semdegaa, aramed maradisoba vertikaluri Wrilia Cveni cxovrebis Tanmimdevruli horizontalis mimarT. gamudmebiT win miviwevT da gveCveneba, rom maradisoba, an, vTqvaT, sxva sicocxle an ukvdaveba da a.S. sadRac amis Semdegaa. filosofosi da prusti amtkiceben, rom sinamdvileSi vertikaluri Wrili maraos erTmaneTze gadabmul fenebs unda mivamsgavsoT (bergsoni ityoda, mandelStami mis kvalad gaimeorebda). gaSaleT marao, is Tanmimdevruladaa dakavSirebuli, maraoseburi kavSiri aqvs, anu es aris vertikaluri kavSiri maraos mTel gaSlaze, mTel ganfenilobaze; TviT maraos vertikaluri kavSiri. ai, ra igulisxmeba, rodesac prusti mopovebul droze saubrobs. mTeli danarCeni dro, im drosTan mimarTebiT, romelsac axla aRvwer, dakarguli droa. mopovebuli dro ki aris dro, romelic am maradiulad mimdinareSia da, amitomac, prusti amaze ityoda, rom is, rac axla xdeba, aris kidec maradiuli sicocxle, Tuki cocxali xar, an, sxva sityvebiT rom vTqvaT, prustis samyaroSi ar arsebobs sicocxlisSemdgomi aRdgoma. Tuki aRdgebi – mxolod am sicocxleSi da Tuki ar aRdgebi am cxovrebaSi, maSin arasdros aRdgebi, – Tuki am gangrZobiT aqtSi cocxali mdgomareobebi ar aRadgine. magaliTad, Tu mociqulebis msgavsad dageZina, _ maT rom samudamod daeZinaT, anu am aqtidan bolomde rom amovardniliyvnen, aRarc aRdgebodnen. Cveni sulieri cxovrebis am topografiaSi aRdgoma sicocx179 lis Semdeg ki ar xdeba, aramed amave sicocxleSi. amitomac prusti frTxilad ambobs, rom sxva cxovreba am cxovrebis Semdeg ki ar aris, aramed mis miRmaa. miRmaSi swored es vertikaluri Wrili igulisxmeba. ai, warmoidgineT: viyurebi win, horizontis mimarTulebiT da am dros xdeba movlena, Cemi horizontaluri mzeris, moZraobis mimarT vertikalur mdgomareobaSi, vinaidan Tanmimdevrulobidan Cans, rom qristes jvarcmis movlena ukve moxda. is ganxorcielda – oRond am TanmimdevrulobaSia Tu ara Cemi sulieri cxovreba? vamtkiceb, rom Cvens sulier cxovrebaSi arsebiTi mniSvnelobis movlenebi am TanmimdevrulobaSi ar arian. masSi xdeba raRac, rac SegviZlia warmovidginoT, Cvens adamianur enaze, oRond vertikaluri mimarTulebiT, maraoseburad. Caadaevic imaves imeorebda (erTaderTi rusi moazrovne mTels me-19 saukuneSi, vinaidan yvela danarCenis moazrovned CaTvla, ra Tqma unda, ar SeiZleba. isini yvelaferi danarCeni iyvnen, rac gnebavT _ xalxis moyvareebi da a.S., magram arcerTi maTgani ar iyo moazrovne. mxolod erTi adamiani azrovnebda me-19 saukuneSi – Caadaevi.) orlovisadmi werilSi is ambobda, rom sami qristianuli siqvelidan _ rwmena, imedi, siyvaruli _ samwuxarod, erT-erT maTganze, kerZod, imedze, uari unda vTqvaT, vinaidan Cvens viTarebaSi risi imedic ar unda gvqondes (Cven mxolod imediT SegviZlia raimes dawyeba), rac ufro mets viwyebT, miT ufro veflobiT WaobSi. warmoidgineT: WaobSi moZraobT, raRacas akeTebT da rac ufro mets moZraobT, miT ufro swrafad eflobiT masSi. rogorc Caadaevi ambobs, imedze uari unda TqvaT. magram, samwuxarod, amas ver gaakeTebT, vinaidan gwamT, rom sxva cxovrebisgan mesaflavis niCabi gaSorebT, anu cxovrobT sakuTari cxovrebiT da iq, Tqveni sikvdilis Semdeg, raRac sxva cxovrebaa. araferi msgavsi, ambobs Caadaevi, es samyaro da es samefo aq arsebobs. Tuki sxvas vangrevT, rasakvirvelia, sulierad vangrevT am sxvas da arsebiTad gadaverTvebiT _ sad? ai, am sxva samefoSi, romelic amave sicocxlis Wrilia. CaadaevisTvis araviTari imqveyniuroba ar arsebobs. arsebobs mxolod imis gansakuTrebuli Wrili, rac aq, axla xdeba. am WrilSia cxovreba, cocxali da savse 180 cxovreba, magram ufro realuri, vidre Cveni yoveldRiuri erTferovani cxovreba. vTqvi, rom es wertili, imavdroulad, romeliRac absoluturi `me~-s wertilia, romelic Cveni fsiqologiuri `me~sgan gansxvavdeba. absoluturi `me~-s fsiqologiuri `me~-sgan gansxvaveba prustis romanis mTeli formis RerZia. es forma Tanamedrove da revoluciuria romanis tradiciul formasTan mimarTebiT, vinaidan sulieri cxovrebis Sreebs Soris gansxvavebaa _ esaa, erTi mxriv, sulieri cxovreba, romelic absoluturi `me~-s, an gangrZobiT aqtTan Sezrdili absoluturi `me~-s da, meore mxriv, fsiqologiuri `meebi~-s ganzomilebaSi mimdinareobs. SemTxveviT ar mixsenebia `me~ mravlobiT ricxvSi: prustTan aris erTi absoluturi `me~, an rogorc prusti ambobs, Cveni, rogorc absoluturi arsebebis, intuicia. bunebrivia, ra Tqma unda, rom arseba, romelmac sakuTari Tavi gangrZobiTi aqtis wiaRSi moaTavsa, sakuTari Tavis, rogorc absoluturis, intuicia aqvs. ase rom, masTan mimarTebiT arsebobs Cveni sulieri cxovrebis sxva Sreebi, romlebSic `me~ mravalricxovania. iq bevri `me~-a. maSasadame, prustis romani `mravalmeiani~ romania. aq uamravi `me~ gvxvdeba erTsa da imave pirovnebaSi (sruliad sxva magaliTs movixmob; SesaZloa, sityvieri metaforis saxiT dagexmaroT; sxva sferoa _ erotikul-sasiyvarulo. bloki, romelic qalebTan urTierTobaSi uamravi kompleqsiT itanjeboda, Sepyrobili iyo erTgvari zesiyvarulis, erTgvari zeCaxutebebis Sesaxeb warmodgeniT, romlebic gansxvavdebodnen imisgan, rac cxovrebaSia SesaZlebeli da amiT maqsimalurad gairTula piradi cxovreba, radganac sxvadasxva eqsperiments mimarTavda. mas realuri urTierTobebi hqonda sxva qalebTan da ara sayvarel colTan. mis ubis wignakSi ucnauri fraza iyo, romelic struqturuli TvalsazrisiT aris is, rasac Cven vikvlevT. is wers: `Cems cxovrebaSi mxolod ori qali arsebobs. erTia _ luba, meore _ yvela danarCeni~. SegiZliaT `me~-s problema amgvarad warmoidginoT). da ai, misi `me~-s am warmodgenaSi, am problemaSi prustiseul svlas vxedavT, anu esaa warmodgena gancdis an romanis subieqtze, romelic TviTon wers mas. es aris kidec 181 is, rasac Cveni yofierebis araverbaluri safuZveli vuwode, romelsac TviTonve ganicdi da sakuTari gancdidan, imiT, rom gangrZobiTi aqtis wiaRSi TviTonve Cadeqi, daskvnis saxiT gamogaqvs. am aqtis msvlelobisas ar gZinavs da es aqti maradiulad grZeldeba. qristes agonia maradiulad grZeldeba. masSi moxvedra mxolod sakuTari nebiT SemiZlia. es aris is, rasac araverbaluri vuwode. da es `araverbaluri~ aris adamianuri yofierebis saerTo safuZveli, – Tuki am aqtis wiaRSi sakuTar absolutur `me~-s vicav, amiT vicav safuZvels, romlidanac sxva adamianebic izrdebian, anu adamianuris saerTo safuZvels vicav. Tqveni cxovrebac aqedan momdinareobs. da es yvelaferi axla xdeba. raRac gagebiT, es prustiseuli msoflmxedveloba, ufro sworad, msoflaRqma imis SegrZnebaa, rom sicocxle erTia, anu yvelas erTi sicocxle eZleva. sicocxlis erTeuli. da Tuki vcocxlobT, mxolod erTi sicocxliT. magram Tuki erTi sicocxliT ar vcocxlobT, maSin es sicocxle aRar aris. im TemasTan gabrunebT, romelzec manamde vsaubrobdi: am raRac absoluturi `me~-s SegrZneba, romelic Cveni mdgomareobebis sicxadis, sicocxlisunarianobis kriteriumia, – RmerTma xalxi ki ara, me Semqmna. yvela amas ambobs, yvela ase grZnobs, vinaidan, Tuki RmerTma xalxi Seqmna, sagnebi Seqmna, anu unda warmovidginoT iseTi naturaluri aqti, rom RmerTma xalxi, raRac arsebebi Seqmna. ara, RmerTma me Semqmna, anu `me~, romelzec vsaubrob, romelsac ar gaaCnia mizezebi. mizezebis uqonlobas amitomac hqvia RmerTi. es igivea, rom vTqvaT: `sindisi, romelic sakuTari Tavis mizezia~. rodesac araferi sxva ar arsebobs da adgils ikavebs sindisis fenomeni, vambobT: `sindisis karnaxiT~. maSasadame, `arafris gamo~ aris kidec `me~, an `me~, romelic Seqmna RmerTma. sulac ar ganvixilav RmerTs, rogorc iseT gansakuTrebul sagans, romelic, Tavis mxriv, raRac sagnebs qmnis, romlebsac adamianebi ewodeba. ara, RmerTs adamianebi ar Seuqmnia, man me Semqmna. isic ki SemiZlia CavTvalo, rom Cemamde arc aravin yofila, iseve rogorc adamianisTvis, romelsac Cveni fsiqologiis gageba surs, ar arsebobs iseTi ram, rac TviT am fsiqologiamde, anu iqam182 de iwyeba, sanam gaiRviZebs. gamoRviZebulma xom arc ki icis sityvebi – sityvebSi ukve aris Zafebi, romlebic mis gareSe gaiba. ara, mas TviTon surs gabma. Sesabamisad, is Tvlis, rom, TiTqos, samyaro aqedan iwyeba, rasakvirvelia, Tvlis imitom, rom raRac gaigos. Tan, amiT sakuTari Tavi unda gaacocxlos, vinaidan amis gareSe, maradiul, gangrZobiT aqtSi, uwyvetobaSi ver CaerTvebi, anu ver moxvdebi centrSi. rogorc dante ambobda – Cemgan yvelaferi Tanabari manZiliTaa daSorebuli da Sen, ratomRac, – ara; yvelaferi Tanabari manZiliTaa daSorebuli sakuTari absoluturi `me~-dan centrisadmi mimarTebiT, romelic maradiulad gangrZobiTi aqti, obieqtia. is grZeldeba, adgilze ar dgas. magram, amasTan erTad, es aris gansakuTrebuli adgili, romelic dgas kidec da arc dgas. qristes agonia maradiulad grZeldeba. is momxdari movlenaa, magram is (movlena) isev procesSia, xdeba. masze ver vityviT, rom moxda. folknerTan qvemexebs ar gausvriaT. da gangrZobisa da aRsrulebis am wuTSi moqceulia kidec folkneris mTeli mikrokosmosi. gaRviZebis am wuTSi moqceulia prustis mTeli mikrokosmosi. axla ki minda odnav SegimsubuqoT saqme da gansxvavebuli gziT daganaxoT azrebis aRmoceneba (razec axla vlaparakobdi) ufro misawvdom da tevad sagnebSi. Caadaevis sityvebs movixmob. Tavis Tanamedroveebs ase mimarTavda Caadaevi: `mogiwevT, rom TviTonve SeqmnaT yvelaferi: TviT haeric ki, rom isunTqoT, TviT niadagic ki, rom masze fexi dadgaT~. ai, warmoidgineT amgvari zneobrivi amocana. me-19 saukunis rusi adamianis socialuri da sulieri – zneobrivi problemebi arsebobs im niadagze, romelic misi Seqmnili ar aris. es niadagi maqsimalurad gajerebulia batonymobis anaorTqliT. adamians SeuZlia airCios A, vTqvaT _ iyos batonymobis momxre da SeuZlia airCios B, iyos batonymobis mowinaaRmdege da ibrZolos. magram adamiani zogadi niadagidan momdinareobs. rac ar unda akeTo, am niadagis anaorTqli iseTia, rom Tqvens nebismier guliswadils, Canafiqrs Secvlis da daamaxinjebs. Caadaevi ocnebobs _ haeric ki sakuTari TavisTvis TviTonve unda Seqmna da niadagic, romelzec fexi gidgas. am frazas umateb183 da, rom aucilebelia, xalxebis saSinao zneobriobis SemuSavebiT davkavdeT, romelic maTi politikuri zneobriobisgan gansxvavdeba. niadagi dasabams aZlevs politikur amocanebs. arsebuli politikuri Sexedulebebic niadagia. saSinao zneobrioba ki aris kidec is absoluturi `me~, romelzec axlaxans vlaparakobdi. am saukunis dasawyisSi erT-erTi rusi politikuri moRvawe stolipini, romelic Tvlida, rom ruseTSi samoqalaqo kanoni arasakmarisia (mogexsenebaT, ruseTis mikrokosmosisTvis maqsimalurad uCveuloa kanonmorCilebis SegrZneba; maT, SesaZloa, samarTlianobis SegrZneba hqondeT, magram kanonmorCilebis SegrZneba ar aqvT) ambobda (es iyo udabnosa Sina mRaRadeblis xma), rom unda Seiqmnas moqalaqe, romelic samoqalaqo kanonebis safuZvlebis matarebeli iqneboda. TiTqos sruliad sxva problemaa, me ki mandelStamis sityvebiT gavimeoreb: `ara qalaqi romi arsebobs saukuneebi, aramed adamianis adgili samyaroSi.~ sxvaTa Soris, kanonis mowinaaRmdegeebma, romlebic Cqarobdnen da sakuTar Tavs sxvadasxva saxeliT moixseniebdnen, mokles kidec stolipini, rogorc CvenTan _ WavWavaZe, daaxloebiT imave mizezebiT da imave meqanizmebiT, anu socialuri cxovrebis daaxloebiT igive meqanizmi amuSavda, sazogadoebrivi cnobierebis igive ganuviTareblobis gamo moxda es yvelaferi; meore mxriv, demagogebis mxridan progresis daCqareba, romlebic yvelafers imave wuTSi, Tvalis daxamxamebaSi gvpirdebian da adamianebi, romlebsac am yvelafris gadatana uxdebaT, kvdebian; vinaidan samoqalaqo kanonebisTvis saWiroa moqalaqe, moqalaqe ki romeliRac adamianuri masalidan unda daibados. stolipins Temis ganadgurebiT moqalaqisTvis masalis gamoTavisufleba surda. moqalaqis Seqmna ki gulisxmobs – ras? – dros, xangrZlivobas, magram ara socialuri saqmis xangrZlivobas, ara socialur mSeneblobas, aramed adamianis cxovrebis xangrZlivobas zustad im vertikalur ganzomilebaSi, romelSic Cveni Zalisxmeva cxovrobs. sxva yvelaferi Zalisxmevis mwvervalze dgas. mis gareSe `zizRis Rirsia saxlebica da sakurTxevlebic~. ramdenic ginda, imdeni kanoni moifiqre, – Tuki adamianebi ar iarsebeben, romlebic maT daicaven, araferi ar iqneba. Cems naTqvamSi zo184 gierTi zogadi struqtura gamosWvivis. stolipinis magaliTi movixme, – rasakvirvelia, am kacma sakuTar Tavze aiRo danaSauli (mogexsenebaT, rom 1905 wels adamianebs xvretdnen) da saqme isaa, rom danaSaulis gareSe SeuZlebelia, vinaidan Tuki ginda udanaSaulo darCe, ver SeZleb SeaCero `cocxali qristeebi da RvTismSoblebi~, romlebsac axlave undaT yvelafris gadatrialeba. isini Cqaroben, eSiniaT, rom maT gareSe sxvebi gaakeTeben saqmes; droSi viRac sxva gaakeTebs. saqmis gakeTeba ki TviTon maT surT, – Tan undaT, cocxali qristeebad, anu wminda adamianebad darCnen. sxvaTa Soris, adamianebis amgvari dayofa wminda da uwmindur adamianebad tradiciidan momdinareobs, romelic qristianuli azris wiaRSi aRmocenda, rogorc eretikuli (mxedvelobaSi maqvs ioaxim floreli). masSi sityvebic ki aRmocenda, romlebic `aTaswlovan mefobaze~ miuTiTebda. wmindanebis mefobaze (SemTxveviTi ar aris, rom nacistebTanac igive sityvebi gaCnda – `aTaswlovani raixi~. esec cxovrebiseuli kanonia, romlis mixedviTac Cveni topografiis erTsa da imave adgilas – ara empiriul adgilas – erTi da igive sityvebi Cndeba. ai, germanelebTan gaCnda wmindanebis `aTaswlovani raixi~). ase rom, minda Semdegi ram vTqva: upirvelesad, saqme gvaqvs – me-20 saukunis dasawyisis mTel manZilze – adamianis raRac gaRviZebasTan, romelsac, nebismieri sxva gaRviZebis msgavsad, dro sWirdeba, da sinamdvileSi 1984 wels ki ar vcxovrobT – drois is gageba rom gamoviyenoT, romelic axla SemovitaneT (Tuki mas SeiZleba gageba vuwodoT), _ im wertilSi vimyofebiT, romelSic 1895-1905 wlebSi cxovrobdnen, anu pirvel msoflio omamdel wertilSi. am daskvnis safuZvels gvaZlevs problemebi, romlebic Cvens winaSea, igive problemebi. maT Sorisaa Sinagani adamianis problema, romelsac SeuZlia sakuTari SiSis da riskis fasad, Tavisi Zalisxmevis Sesabamisad, sakuTari nebiT daicvas kanoni. me-19 saukunis dasasrulisTvis gamovlinda, rom normebi da wesebi, kanonebi TavisTavad ar muSaoben, rom civilizaciis wesebi da kanonebi mxolod da mxolod cxovrebis sakmaod brwyinvale, magram Txeli saburvelia, rom mis miRma imaleba qaosi (amis Sesaxeb nicSe 185 gvafrTxilebda) da es qaosi SeiZleba afeTqdes; rom adamianebi, romlebic normebs imitom asruleben, rom normebia, am normebis da kanonebis arasando matareblebi arian; es asea, Tuki es normebi sakuTari, piradi gamocdilebis Sinagani araverbaluri fesvidan ar amoizarda. is, rac piradi, sakuTari gamocdilebis gziT ar aris mopovebuli, – myifea, aramyaria, SeiZleba daingres, da _ daingra kidec pirvel msoflio omSi da dRemde ingreva. esec uaryofiTi, magram gangrZobiTi aqtia, romlis wiaRSic vimyofebiT da am gagebiT ara 1984 wels vcxovrobT, aramed, Sinagani cxovrebis gamoTvlis Tanaxmad, me-19 da me-20 sakuneebis gardatexis wertilSi vcxovrobT. gamodis, rom Cvenc imave problemis _ Sinagani adamianis problemis winaSe varT (da is iribad gamoixateboda sxvadasxva rameSi). xelovnebis sferoSi is am TvalsazrisiT Tavdapirvelad Zalian zustad gaaTamaSes simbolistebma (maT Soris qarTvelma simbolistebmac). es aris Sinagani adamianis problema, romelsac damoukideblad (ara normebis an warsuli mizezebis gamo) – TviTonve upyria samyaro. samyaros samarTavad misTvis aucilebelia Tundac azrobriv doneze CamoiSoros pirvandeli, myari; kulturis safarqveS aRmoaCinos cocxali plasti – ai, amiT iyvnen isini dakavebuli. Semdeg, simbolistebis kvalad, am sakiTxebiT dakavebuli iyvnen siurrealistebi, akmeistebi (saxelwodebebi sxvadasxvaa, magram sinamdvileSi yvelaferi simbolizmidan daiwyo). simbolistebi pirvelebi iyvnen, romlebic xelovnebas religiuri seriozulobiT miudgnen, rogorc am cxovrebaSi cxovrebis SecvlisTvis aucilebel elements da ara cxovrebis socialur mSeneblobas, romelic empiriuli Tanmimdevrobidan iRebs saTaves. mogexsenebaT, programis Tanaxmad, 1980 wels komunizmSi unda gvecxovra. es TariRi saxeldeboda. warmoidgineT, 1960 wels raRacas akeTebdiT zneobriobis an uzneobis terminebis farglebSi, rac zneobriv mniSvnelobas 1980 wels SeiZenda, rodesac aSendeboda komunizmi. amitomac gekiTxebiT: maSin, rodesac raimes akeTebdiT da sazrisis proecirebas 1980 wlisTvis sazRvravdiT, iqedan rom gaenaTebina Tqveni saqcieli da qmedebani 1960 wels, _ zneobrivad iqceodiT Tu ara? Tuki ase Sendeboda, 186 maSin, rasakvirvelia, zneobriobaze laparakic zedmetia (Cveni gagebis, siyvarulis aqtebSic analogiuri struqtura moqmedebs). am Sinagan adamianze, rogorc saukunis problemaze saubrisas, imazec mivuTiTeb, rom es problema aRorZinebis xanaSic arsebobda. modiT, pirobiTad ase vTqvaT: saxarebiseuli adamianis problema; saxarebiseuli adamianis da ara _ eklesiis. saxarebis Sinagani adamianis problema, adamianis, romelsac Tavis samyaroSi teqstebidan ki ar Seaqvs raRac kanonebi, normebi, wesebi, aramed TviTonve Sobs maT, gamocdis sakuTari araverbaluri ZiriT. gamocda saxifaToa, samyaros pirispir marto xar (aRorZinebis xanis adamianis SegrZnebas aRvwer). sakuTari riskis da SiSis fasad gadixar gamocdis gzas. da es gamocda usasrulod faseulia. kanti amaze ityoda: zneobrivi saxis usasrulo faseuloba. isev usasrulo obieqti miviReT. kerZod: zneobrivi saxe, usasrulo obieqti, romlis wiaRSic grZeldeba raRac. es aris Cvevis atmosferuli svetis gauqmebis da riskis, an rogorc prusti ityoda, Engagment-is, angaJirebis araverbaluri cocxali fesvis aRdgenis mcdeloba. maSin gaigeb imas, risi gagebac sxva gziT SeuZlebelia (vambobdiT, rom arsebobs raRac, risi codnac SeuZlebelia). zneobrivi saxe aris is, romelic raRacas saxed aqcevs, anu sakuTari SiSis da riskis fasad atarebs cdas. TviTon. da am usasrulo faseulobis gamocdilebas sxva sityvebiT vuwode `is, risi codnac SeuZlebelia~. 187 merab mamardaSvilis `franguli arqividan~ (leqciebi, moxsenebebi, interviuebi) 188 `azrovnebisa da enis gansabWoeba~ 1 „icxovro drois Sesabamisad“ rogorc sabWoTa adamianTa mTeli erToblioba, GCvenc imden xans vTvlemdiT, ise gaviyineT, rom dRes xelaxla unda viswavloT sicocxlis garCeva sikvdilisagan, ocnebisa – realobisagan. qarTvelebma unda imuSaon sakuTar Tavze, gandevnon uvicoba da istoriuli wyvdiadi maT zneSi, saqmianobaSi, codnaSi rom dagrovda. sabWourad dapataravebulebma, energiadaSretilebma davkargeT politikis SegrZnebis unari, aRar viciT, rogor vicxovroT rTul sazogadoebaSi. samoqalaqo sazogadoeba iqmneba kerZo pirTa avtonomiurobis safuZvelze, avtonomiurobisa – am sityvis ontologiuri mniSvnelobiT. sabWoTa kavSiris sinamdvileSiGCamoyalibda gamWvirvalobis iseTi metafizikuri grZnoba, rom kerZo pirTaTvis damaxasiaTebeli xelSeuxebeli siRrme, es ukumSvadi siRrme, romelic GCemSia, romelic arsebobs „me-sa“ da „Cems“ Soris da rCeba marad Seuvali, daingra samoqalaqo sazogadoebis ngrevasTan erTad. nivTTa fantomuroba da adamianTa fantomuri, zombis xasiaTi cxovrebis wesad iqca. racionaluri kritikiT amis dangreva SeuZlebelia. cxovrebis aseTi forma iseve, rogorc niebismieri paTosi, dayofas ar eqvemdebareba; zemoqmedeba uSedegoa. saWiroa, Seiqmnas erTi „gverdiTi“ centri, fizikur ZalTa mizidulobis sxva centri, saiTkenac unda iqnes mobilizebuli mTeli sazogadoeba. saqarTveloSi da sxvaganac ver daafuZneben samarTlebriv saxelmwifos, Tu sakuTar Tavs ar gamocdian, Tundac es gamocda gadiodes siZulvilze sakuTari Tavis mimarT. saWiroa, sakuTari Tavis winaSe aRmarTo Rirsebisa da pativis ideali da geyos vaJka1 ĽAutre Journal, 1990, Juillet/Août, #3. 189 coba, gaiaro sakuTari Tavis mimarT ukiduresi siZulvilis gzaze. ai, istoriuli aucilebloba milionobiT adamianisaTvis. Tu pirovnebebs ar SeswevT unari, win sarke daidgan da sakuTar anarekls gulis arevamde uyuron, sakuTar TavSi ver aRmoaCenen aucilebel Sinagan Zalas raime cvlilebisaTvis; kvlav gaagrZeleben cxovrebas landebis samyaroSi, romelic sisxliT sazrdoobs. sakuTari Tavisa da warsulis mkacri gamocdis dro jer ar damdgara, jer isev surT urTierTobis ganaxleba rusul azrovnebasTan, marTlmadidebel qristianobasTan, magram rusulma azrovnebamac da marTlmadidebelma qristianobamac Cven ufskrulSi gadagvCexa. kvlav agrZeleben pativmoyvareobis maamebeli xatebis Seqmnas: oh! ra kargad viyaviT, kulturac gvqonda, sofelic yvaoda!.. magram Tavad glexobis nawilma mospo namdvili glexebi. vidre am yalb nugeSiscemas gaagrZeleben, dausruleblad itrialeben wreSi, rogorc dantes gmirebi _ jojoxeTSi. dRes TbilisSi metismetad aRgznebuli adamianebi GCanan manifestaciebze, damoukideblobis sakiTxze gaRizianebiT rom laparakoben. zogi mieltvis simboloebs, lozungebs da ar fiqrobs, rom yvelafris mopovebas swavla sWirdeba. GCvenSi arsebobs safrTxe, rom erovnulma moZraobebma, rogorc samoqalaqo sazogadoebis gamoRviZebis erT-erTma formam, GCveni xalxi GCaZiros ganuviTarebeli ekonomikis mqone qveynebis morevSi da xelaxla daubrunos mas miwisa da sisxlis mZafri vnebebi, romlebic warmoqmnian yvelaze ulmobel mxecs adamianur mxecTagan. qarTveli axalgazrdoba, yovel SemTxvevaSi, erTi nawili mainc, or cecxls Suaa – erTi mxriv, isini swavlisaken iswrafvian, refleqsiisTvis dros elian, magram, meore mxriv, veRar itanen mozrdilebs, uars amboben maT saR azrze; axalgazrdobas es azrebi ar miaCnia arc vaJkacurad, arc heroikulad _ isini xom raindobis idealebiT arian Sepyrobilni da hgoniaT, rom istorias mxolod legendebi qmnian. aseT dros aravis ZaluZs maTi daxmareba, arc raimes gakeTeba maT magivrad. amgvari daxmarebis iluziidan gamosvla ki aucilebelia, radgan mas totalitaruli Sedegebi mohyveba. ra aris totalitarizmi Tu ara paternalizmi?! 190 daxmareba Cveni arsebis nawilia Cven gvexmarebian, daxmareba GCveni arsebobis nawilia. GCven xom arasodes gvigemia „ganmanaTlebloba“, realuri Zala sakuTari azrovnebiT azrovnebisa, roca flob Sinagan unars, Tavad gaerkve da gauZRve sakuTar Tavs GCiraRdanis, an im xelebis gareSe, romlebsac daveyrdnobodiT. XVI saukunidan moyolebuli, frangebs SeswevT gaxsnili cxovrebis unari, isini gambedavi, moqmedi da Zlieri adamianebi arian. germanelebs ki am tipis cxovreba Zalze gvian daudgaT. yvela dagvianebuli movlena saSiSia. didi xnis ganmavlobaSi germanelebma icxovres intensiuri cxovrebis moTxovnilebis daukmayofilebeli grZnobiT. swored amitom warmoiSva faSizmi, romelic germanelebs hpirdeboda diad, sisxlsavse codnasa da gamocdilebas. saqarTveloSi da, sazogadod, ruseTSic, igive drama gaTamaSda, gansakuTrebiT _ axalgazrdobisaTvis. am ukanasknelT rogorc ki uCndebaT kiTxva, Tu sad cxovroben, ras akeTeben, amCneven, rom maT irgvliv fexze mdgomi gvamebis uRrania, suli exuTebaT im adamianebisagan, romlebic, TiTqos, cocxloben, magram mkvdrebi arian – sicruiT, fantomebiT, Cagvra-SeviwroebiT, uazrobiTa da uvicobiT. CemTvis Tavisufleba aris Semdegi: adamianma unda moipovos Tavisi Sinagani Tavisufleba sakuTar TavTan da adamianTa sazogadoebasTan brZolaSi. amas me vxedav dekartTan da prustTan, romlebic ufro mets maswavlian, vidre monobis mware Tu naRvliani mxilebaa. ai, amitom aris filosofiis swavleba GCemTvis is iSviaTi SesaZlebloba, rom mivaRwio imas, rasac ambobs monteni: „yvelaze umaRlesi – es aris icxovro drois Sesabamisad“. adamianebi arsebobas fizikuri dawoliT aRiqvamen, reagireben swored im biZgebze, Tavad arsebobis riskiT rom aris gamowveuli. rodesac Sen raimes wer, SegiZlia daubrunde am samuSaos, mosafiqrebeli dro misce sakuTar Tavs, drois kvaldakval imuSao. magram laparakis dros es gamoricxulia; Sen am dros moqmedeb, ar SegiZlia, xelaxla daibruno, rame Secvalo am momentSi; Sen unda Zal-Rone moikribo da es mocemuli wami daiWiro. swored amitom, pegi werda dekartze: is iyo raindi, romelic qveynad mtkice nabijiT dadioda. 191 saWiroa, miaRwioT swavlebas swavlebis gareSe, uSualod leqciis dros fizikurad ar SemiZlia teqstis wakiTxva, ena mebmis, vibnevi, Tavs vgrZnob srul idiotad. Tqven iciT, rom erT mSvenier dRes, platonma miatova tirani, romelic Cemulobda mis mowafeobas da avrcelebda mis moZRvrebas. platons – iseve rogorc dekarts an kants – am WeSmarit mebrZol moazrovnes, axasiaTebda saocari vaJkacoba, sxvaTa winaSe emxilebina sakuTari Tavi, daenebebina Tavisi piradi arseboba sxvisi gansjisaTvis ise, rom Tavi ar daecva. platoni eubneba tirans: aravin SeiZleba iyos GCemi mowafe, radgan me arasdros araferi damiweria, arc vinmesTvis miswavlebia raime. ai, udavo amocana! platonma xom bevri ram dawera, magram daxeT, – aravis SeuZlia iqonios pretenzia, rom igi misi mowafea, maSinac ki, Tu platoni mas aswavlis. saWiroa, vaswavloT swavlebis gareSe, SiSvlad, ubralod da uSualod. dekarti da rastiniaki metyvelebiseul cdaSi unda gavbedoT araverbaluri arseboba, uSualod da ubralod – sityvis gareSe. Tu flobT mxolod logikur konstruqciebs garkveuli naperwklis gareSe, SesaZlebelia nebismieri ramis mtkiceba. magram ra gambedaobaa saWiro, gjerodeT am patara, cTomili naperwklisa, – rac, TiTqos, arc araferia – raTa isaubroT raime niRbis gareSe, ise, rom brZenTa azrebi mowiwebiT ar warmoaCinoT da gaimeoroT. yovelTvis SeiZleba darbaisluri, STambeWdavi xmiT codnis sxapa-sxupiT, gznebiT deklamireba, rogorc amas kargi mowafe akeTebs; SeiZleba sxvisi azrebis, moZRvrebisa da tradiciis pativiscemis gamoxatva. magram gana filosofia mxolod kargi mowafeebis Seqmnas emsaxureba? is, rac me mizidavs franguli azris istoriaSi, es gaxlavT moazrovneTa didi raodenoba, romelTac gabedes sakuTari naWuWis gamomsxvreva da gamosvla da Seicnes sicocxlis safrTxe. maT gabedes, eswavlaT umal samyaros wignidan, vidre elaparakaT im 192 wignebis mixedviT, romlebic maT usafrTxoebas uzrunvelyofdnen. iciT, rodesac me vkiTxulob leqciebs ruseTSi an saqarTveloSi dekartis meditaciebis Sesaxeb, yovelTvis vimowmeb rastiniaks, romelmac, roca dainaxa borcvidan parizi, wamoiZaxa: „an me, an _ Sen, parizo!“ aq mniSvnelovania ara piradi ambicia, aramed `me~-s gabeduli, araverbaluri sicxade. me monawileoba miviRe saqarTvelos saxalxo frontis SeqmnaSi, var aRmasrulebeli komitetis wevri, Tumca, ar vmonawileob mis yoveldRiur saqmianobaSi. filosofia gamoricxavs politikur xmaurs, mas esaWiroeba martooba da siCume – ai, ra aucilebloba mkarnaxobs GCemi valdebulebisa Tu samsaxuris sazRvrebs. saWiroa, rom filosofia Tavis TavTan konfrontaciaSi iyos maradiulad ganaxlebadi. paskali ambobda, rom siyvaruls asaki ara aqvs da arsebobs mudmivad warmoSobis mdgomareobaSi. filosofias Seswevs unari, gamoTqvas iseTi WeSmariteba, romelic ewinaaRmdegeba yofiT metyvelebas. metyveleba sasrulia, magram, radgan kacobriobis TviTqmnadobaSi aris iseTi ganzomileba, rasac me vuwodeb usasrulobas da uxilavs, es unda iqnes ganmartebuli. rogor gadmovceT sasruli sityvebiT usasruloba? swored es aris filosofiis unari: gamoiyenos sityvebi imgvarad, rom warmoaCinos garduvali sasrulobebi. Tu Tqven gesmiT, rom siyvaruls ara aqvs asaki, Tqven filosofosobT da exebiT sulis sijansaRes – es aqti aucilebelia; sxvagvarad _ kisers moitexT, gadagvardebiT, daibneviT, SeicnobT farul sikvdils da, maSasadame, ar SegeZlebaT erTad cxovreba, e. i. sazogadoeba ar iarsebebs. ufro naTlad da ufro Sors xedvas aRweven mas Semdeg, rac sityvebis wiaRSi, sityvebis SuagulSi gadalaxaven im wertils, romlis iqiTac xdeba sityvis povna, gamogoneba. filosofia gaqvavebulsa da uZravs gardaqmnis dinebad, moZraobad, raTa igi daubrunos Tavisive gauxevebel mdgomareobas. kavkasionze sikvdilmisjili promeTe aris filosofiis simbolo, pirveli filosofosi; igi cnobierebis mgznebare mdgomareobaa, romelic SeuZlebelia, daiWiroT an GCaidoT jibeSi, elvarebaa, romelic xelebs gidaRavs; igi agizgizebuli yofierebaa! 193 araferi didi ar ibadeba arqivebidan filosofosad GCemi GCamoyalibebis dros rusuli azrovneba ukve aRar arsebobda da mravali GCemi Tanamedrovis msgavsad mec aRmovCndi warsulis uwyveti gagrZelebis, Tundac farulis, miRma. 1917 wels ruseTma ganicada didi anTropologiuri katarstrofa. daimsxvra Sinagani mimarTeba warsuli drois moazrovneebTan. orma didma poetma, mandelStamma da pasternakma – es iseTi saxiT gamoxates, rom damexmarnen, mecxovra am ubedurebaSi. gangebam damicva im dros, rodesac sicocxle saSiSi iyo, imdenad saSiSi, rom sifrTxiles azri ar hqonda. saukeTeso gza iyo, yofiliyavi ugunuri, raTa normalurad darCeniliyavi, gecina, gyvareboda, raRac gagego. imisaTvis rom gearseba, saWiro iyo gandobodi, guli gagexsna sxvebisaTvis, Tundac isini damsmenebi yofiliyvnen. mandelStami da pasternaki ambobdnen, rom, Tu raRac didi unda daibados, mas aRmoaCenen ara arqivebSi, aramed im adamianebSi, GCvens irgvliv rom arian. mandelStami werda: „swored wiTeli armiis am jariskacebidan, romelTac me mivyavar, am ubiri, gulqva da monurad morCili jariskacebidan, romlebic me mikrZalaven puSkinis kiTxvas, SeiZleba iSvas raRac didi ram. yovel SemTxvevaSi, umal maTgan, vidre puSkinisagan, radgan Zafebi, romlebic did poets gvakavSirebda, amieridan gawyvetilia“. dRes vxedavT, Tu raoden marTali iyo igi: cenzura moxsnes da bevrs hgonia, rom gadailaxa 1917 wlis katastrofa, rom SeiZleba ganaxldes kavSiri, magaliTad, berdiaevTan; es yvelaferi uproblemod moxdes da Tavs saerTod ar dausvan kiTxva – ratom dasrulda yvelaferi ase cudad. dRes, enisa da metyvelebis sovietizaciis Semdeg, GCven gvesaWiroeba, xelaxla vipovoT Tioeuli sityvis mniSvneloba. kvlav mandelStams movixmob _ igi ganmartavs GCaadaevis erT-erT frazas, romelSic naTqvamia: ruseTi istoriis miRmaa, magram arsebobs ena, didi rusuli ena. is, TiTqos, winaswar grZnobda safrTxes. mandelStami dasZens: „Tu amas daiviwyeben, Tu enis istoriuloba Seilaxeba, nihilizmis ufskrulSi CaiZirebian“. 194 amrigad, dRes Zalze Znelia gadmosce yvela teqsti, ris gacnobasac GCven gvikrZalavda cenzura. es iyo katastrofis Sedegi. es ar aris codnisa Tu niWis sakiTxi, aramed es sivrcis kanonia _ samyaroebi Sordebian erTmaneTs, sagnebi icvlebian da Zafi, romelic GCven gvakavSirebda am TxzulebebTan, sabolood gawyvetilia. amJamad am teqstebs arafris Tqma ar ZaluZT GCvenTvis. ar mokvde sikvdilamde rodesac dasavleTSi GCamovdivar, vamCnev, rom yvelaferi, rac me mawuxebs, es aris is, rac awuxebs sicocxles. isec xdeba, rom kvdebian sikvdilamde. vinc sakuTar suls ufrTxildeba, mas mainc dakargavs da vinc mas gaiRebs, Semdeg moipovebs. GCvenSi iseTi mdgomareobaa, gegonebaT, cocxali adamianebi qmnidnen Senobis wyobas. msgavsi midis msgavsTan da sicocxle _ sicocxlesTan. magaliTad, vinme saxarovisaTvis arsebiTi aris azris amboxi iseTi sazogadoebis winaaRmdeg, sadac adgili ar aris azrovnebisaTvis; sadac azrovnebisa da patiosnebis, Rirsebis sanacvlod, cxovrebis wesad ugunureba dadgenila. GCvens saxelmwifos sWirdeba mecnierebi, romlebic futkrebiviT TavianTi patara saqmiT iqnebian dakavebuli da mecniers sWirdeba didi simamace, raTa gaxdes moazrovne. 195 evropuli pasuxismgebloba1 Tavdapirvelad, gTxovT, momitevoT ucilobeli enobrivi Secdomebi (franguli ena ar gaxlavT GCemi mSobliuri ena) da, aseve, is garemoebac, rom fsiqikurad unari ar Semwevs, winaswar dawerili teqsti wavikiTxo; me vamjobineb, rom vmuSaobde TviT laparakis drosac. miuxedavad imisa, rom b-n turenis gamosvlis Semdeg mindoda rusulad melaparaka (rusuli ena ki CemTvis, qarTvelisaTvis, espanuria); me mainc „Cven espanurs“ varCie franguli ena – maS ase, vilaparakeb frangulad. minda cota ram vTqva, konceptebze, romlebic CemSi Camoyalibda Cemi, anu im kacis, axalgazrduli, piradi gamocdilebis safuZvelze, romelic ara evropaSi, aramed sxvagan iRviZebda – erT provinciul qveyanaSi, sadac igi acnobierebda sakuTar Tavs, Tavis qveyanasa da kulturas. am gamocdilebisa da Wkuis swavlebis mimzidveloba gaxldaT is, rom Cem winaSe iyo privilegia, – dakvirvebisa da awon-dawonis umaRlesi wertili, saidanac movlenebs vakvirdebodi. amgvari movlenebi evropelma, SesaZloa, ver dainaxos. TqvenTvis, evropelebisaTvis, mravali ramaa iseTi, rac TavisTavad xdeba, rac TiTqmis bunebrivia; iSviaTad uweven angariSs sakuTari arsebobis safuZvels, mZafrad ar acnobiereben im faqts, rom adamiani aris droSi SeCerebuli, droSi dakidebuli Zalisxmeva, mudmivi, Seunelebeli mcdeloba adamianad gaxdomisa. adamiani – es ar aris bunebrivi mdgomareoba, es ar aris bunebis mdgomareoba; es iseTi mdgomareobaa, romelic ganuwyvetliv iqmneba. swored GCemma piradma gamocdilebam aRmagzno da Camomayaliba samaradJamod; vimedovneb, rom es iyo filosofia, rogorc Teoria uwyveti Semoqmedebisa, qmnadobisa. es iyo WeSmaritad karte1 moxseneba wakiTxulia barselonaSi 1989 wels. 196 ziuli filosofia da me vaRiareb, – marTlac, es aris franguli kultura an filosofia, romelTac me Semqmnes mentalurad. Cemi azris gadmosacemad me gamoviyeneb im gansazRvrebas, riTac paskali gansazRvravs siyvaruls. erTxel man Tqva, rom siyvaruls saerTod ar aqvs asaki, igi yovelTvis dabadebis mdgomareobaSia. igive SeiZleba iTqvas evropul identobaze, – mas saerTod ar gaaCnia asaki, igi mudam dabadebis mdgomareobaSia. swored es aris evropis pasuxismgebloba, evropuli pasuxismgebloba sakuTari Tavis winaSe. am azriT, me ganvicdidi raRacis ukmarisobis grZnobas, rac me mimaCnda arsebiTad cvlilebaTa Tu evoluciis procesSi, da es ukmaroba kargad miCvenebda GCemi moTxovnilebebis bunebas, mibiZgebda, ufro metad gamecnobierebina es buneba, vidre _ evropels, romelic bunebriv mdgomareobad iRebs evropul mdgomareobas. e. i. ukmarobis wyalobiT, SesaZloa, GCven ukeT vigebT – da swored amitom GCemi dakvirvebis, awon-dawonis amosaval wertils ganvsazRvrav rogorc privilegirebul wertils, – evropuli sazogadoebis arssa da kulturis bunebas. CemTvis kultura, rogorc aseTi, es aris SesaZlebloba an unari, cxovrebaSi ganaxorcielo sirTule da mravalferovneba. me gansakuTrebiT xazs vusvam sityvas – „ganxorcieleba“. kultura ar aris „codna“; kulturuli arian maSin, rodesac aqvT niWi praqtikulad ganaxorcielon sirTule da sxvadasxvaoba codnis gareSe, yvelafris codnis gareSe da (realobasa da qmedebasTan mimarTebaSi) erTi ideis an erTi abstraqtuli konceptis gamoyenebis SesaZleblobis gareSe. renesansidan moyolebuli, Cven Seuqcevadad Tanamedroveni, axali drois warmomadgenlebi varT. kargad unda gaviTvaliswinoT, risi aRorZineba an xelaxla dabadeba xdeboda renesansis dros. risi renesansi iyo es? CemTvis renesansi aris GCveni modernulobis safuZveli, TviT misi uwyvetoba, da Sedgeba swored renesansis drois xelaxla dabadebuli Seuqcevadi ori elementisagan. pirveli elementi berZnul-romauli samyaroa, – socialuri an samoqalaqo idea, e. i. socialuri forma, konkretuli sazogadoeba – SeiZleba ganxorcieldes realurad miwaze ra197 Rac usasrulo idealis saxiT. sasruli forma SeiZleba iyos matarebeli usasrulobisa. amas gamoxatavs romauli, rogorc samarTlebrivi saxelmwifos formis safuZveli. am azriT, me SemiZlia Cemi qveyana aRviqva, rogorc postkoloniuri (aq gamoiyenes es sityva). me vicodi, rom qveyana, sadac me davibade, aris eqs-imperiis moxetiale paradoqsi da, imavdroulad, postkoloniuri im azriT, rom GCemi qveyana arasodes yofila romauli oikumenis nawili. meore elementi aris saxareba; igi adamianSi aris rogorc idea, is, rasac ewodeba Sinagani xma an sityva. adamianisaTvis sakmarisia, kargad gaigonos am sityvis xma da gahyves mas, rom igrZnos, RmerTi rogor exmareba gzaSi. saWiroa praqtikuli mxardaWeris, raime garantiis gareSe siaruli, svla mxolod Sinagani xmis kvaldakval. ase vlindeba adamiani rogorc simSvidis damrRvevi elementi, rogorc moqmedi elementi, rogorc elementi, romelic qmnis istorias. CemTvis evropa aris is samyaro, sadac kargad xedaven, rom sicocxlis saSualeba, adamianis arsebobis iaraRi aris istoria. maSasadame, renesansi CemTvis aris istoria, rogorc sicocxlis iaraRi. es SeiZleba aRorZindes da amis safuZvelze Seiqmnas samoqalaqo sazogadoeba, – organizacia Semdgari im gansxvavebuli elementebisagan, romlebic xels uwyoben misi, rogorc erTianis, mTlianis funqcionirebas. Cven, visac ar gagvaCnia arsebobis iseTive ganviTarebuli sxeuli, ar gvaxasiaTebs iseTive sirTule da struqturuli aRnagoba samoqalaqo sazogadoebisa, mainc Zalze kargad gvesmis, rom zustad es aris is, rac unda gvqondes. magram, SesaZloa, es gvqondes mxolod istoriuli formiT, e. i. daviwyoT Zalisxmevis SeCereba an SenarCuneba. davelodoT, rom movlenebi warmoiSobian sivrceSi, romelic SezRudulia Tavad am ZalisxmeviT. magram, aseve, arsebobs uZlureba an daviwyeba am dasabamisa. ar SegiZlia, am Zalisxmevas dauWiro mxari da swored es aris evropuli safrTxe; e. i. evropuli saSiSroeba es aris uZlureba unarisa – mxari dauWiros Zalisxmevas, raTa yovel wuTs xelaxla aaRorZinos sakuTari arsebobis safuZvlebi an SeaCeros igi garantiisa da ierarqiis gareSe. 198 amasTanave, me vlaparakobdi saxarebiseul elementze da msurda saubari im sxvaobaze, rac damaxasiaTebelia evropuli kulturisaTvis; mkafio sxvaobaze – Sinagan principze, mTavar rwmenaze TiToeulSi, rasac uwodeben „metyvelebis Zalas“. es aris sxvaoba metyvelebis Zalasa da garegan kanons Soris. maS ase, am azriT, CemTvis evropuli kultura aris antimoralis mqadagebeli da imis winaaRmdegi, vinc absoluturad pativs scems religiur kanons. enis, metyvelebis uflebamosileba, romelic gamomdinareobs Sinagani principidan, aris yvelaze arsebiTi ram, rac marTavs adamianis Zalisxmevasa da brZolas. CemTvis evropuli kultura aris pirveli da, SesaZloa, bolo pasuxi mniSvnelovan kiTxvaze – SesaZlebelia Tu ara cvlileba msoflioSi, SesaZlebelia Tu ara, rom borkildadebul mdgomareobaSi myofma adamianma, warmodgenilma da Camoyalibebulma borkilebiT, SeZlos, amovides amgvari mdgomareobidan, ganviTardes, amaRldes da konkretul, arasrulyofil formebSi ganaxorcielos usasruloba, – adamianis ideali. adamiani is qmnilebaa, romelic mudam sakuTari Tavis Seqmnis mdgomareobaSia da mTeli istoria es aris adamianad gaxdomis mcdelobis istoria. adamiani ar arsebobs, igi iqmneba. amiT me msurs vTqva, rom Tqven, – dasavleTis adamianebi, da Cven, – aRmosavleTis adamianebi, erTsa da imave istoriul momentebSi varsebobT (istoriuli momentebi ar emTxveva qronologiuri momentebis Tanmimdevrobas). CemTvis xdeba raRac imave bunebisa, rasac azrobrivad warmomadgeninebs pirveli msoflio omi, rasac Tvalwin miyenebs meore msoflio omi – Cven vcxovrobT imave zRvarze, razedac es katastrofebi warmoiSva. aris raRac, rac xdeba evropuli kulturis, rogorc madnis ZarRvebSi, is axla xdeba da Cven vdgebiT imave safrTxisa da imave pasuxismgeblobis winaSe. rogor ganvsazRvro es pasuxismgebloba kidev sxva mniSvnelobiT? pasuxi am kiTxvaze mravaljer gaica, – es aris modernuli, Tanamedrove barbarosoba – ai, ra aris safrTxe! barbaross ar aqvs adamianis ena, metyveleba (swored es gaxlavT barbarosis berZnuli gansazRvreba), e. i. es aris vinme iseTi, visac ar aqvs ena. sruliad cxadia, rom berZenTa irgvliv mosaxle sparselebs da sxva xalxebsac hqon199 daT ena, magram sityvaSi „ena“ berZnebi gulisxmobdnen sivrceSi yvelaferi imis gamoTqmas, rasac adamianebi ganicdian, rac surT da rasac fiqroben, agreTve, gulisxmobdnen enis gamoyenebas saxalxo agoraze. maTi azriT es iyo ena, metyveleba. maS, rogor SegviZlia „vaRiarebdeT“ im faqts, rom adamiani arsebobs SiSveli da marto sityvis winaSe, rom adamiani mxolod maSin aris adamiani, rodesac arsebobs sivrce cocxali agorisa, – savse sametyvelo artikulaciiT, roca uZluri individi mimarTavs gansja-meditacias adamianuri sirTulis misaRwevad, rac mas saSualebas aZlevs GCamoayalibos Tavisi winare azrebi, nebas rTavs ifiqros is, rasac fiqrobs? adamianis ZiriTadi Tviseba aris is, rom Tavisi Tavi ganaxorcielos, Svas is, rac dabadebis, warmoqmnis mdgomareobaSia da es, – me Tqven garwmunebT, Tumca vici, rom Tqven es kargad iciT, – Zalze Znelia. yvelaze xSir SemTxvevaSi istoria aris sasaflao CanasaxSive mkvdari dabadebisa, Tavisuflebis uniaTo ndomisa, azrovnebis dune survilisa, sikvdilis, Rirsebis, pativis wadilisa, istoria aris sasaflao imisa, rac darCa arSobil sulTa enaSi. maS ase, amgvar eqsperiments raRacis ardabadebisa, me bolomde ganvicdidi, rogorc Cems pirad gamocdas; amiT me mivxvdi, rom adamianis miswrafeba esaa sakuTari Tavis realizeba. magram sakuTari Tavis realizeba xdeba mxolod sametyvelo sivrciT, artikulirebuli sivrciT da es realizeba aris Cveni amocana, saqme (sakmao dagvianebiT rom mogviwia) da misi Sesruleba. aqve me gamoviyenebdi pol valeris sityvebs: mTliani adamiani ar aris adamianSi. da swored es iyo Cemi idea; adamianis udidesi nawili misi adamianobis miRmaa im sivrceSi, romelzec me vilaparake da ganvsazRvre, rogorc metyvelebis sivrce. naTqvams davamatebdi imas, rom adamiani aris mTliani adamiani. amdenad, unda gqondeT mxneoba da unari im Zalisxmevisa, romlis simtkiciTa da cxovelmyoflobiTacaa daRdasmuli evropuli aqtebi, raTa es ukanaskneli SeaCeroT da – daicadoT: davelodoT sakuTar Tavs imave ZalisxmeviT. kidev vimeoreb: adamiani aris mTliani adamiani. gmadlobT. 200 azrovnebis statusi da inteleqtualebi1 Cemi Tema gaxlavT „azrovnebis statusi da inteleqtualebi“. msurs, winaswar gamcnoT ori varaudi, romlebic ar exeba Cemi Temis Sinaarss. me maT vacxadeb cota „araoficialurad“. vimedovneb, rom ar CamiTvlian boZebuli drois fuW gamoyenebad imas, rom unda visaubro azrovnebis statusze ori sistemis konfrontaciisa da Sedarebis savaraudo, dasaSveb CarCoebSi. maS ase, Cemi pirveli winaswardaSveba iqneba is, rom Tavad am konfrontacias ar SeiZleba axasiaTebdes konceptualuri metyveleba, anda SeeZlos amgvari metyvelebis ageba, – swored amas vacxadeb Cems winaswardaSvebad – presupoziciad, radgan ar arsebobs ori Sesadarebeli an dasapirispirebeli sistema. kapitalisturi sistema ar arsebobs, socialisturi sistema arsebobs. kapitalisturi sistema ar arsebobs im martivi mizezis gamo, romelic Cvens winaSea: movlena, rasac ewodeba kapitalizmi, – rac aris Tanamedrove samoqalaqo sazogadoebis erT-erTi saxe, – daibada renesansis mwvervalze. mkacrad definirebuli kapitalizmis, rogorc movlenis, gverdiT arsebobs sxva movlenebic, sxva formebi, sxva instituciuri mowyobani, romlebic Tavidan kapitalizmTan erTad ki ar warmoqmnilan, aramed drosa da sivrceSi kapitalizmisagan damoukideblad gaCndnen. es ukanasknelni sazogadoebriv arsebobaSi kapitalizmis wyalobiT Signidan ar GCanergilan da isini arc kapitalizms „gadauylapavs“ an Seucvlia. Tanamedrove modernul sazogadoebaSi kapitalizmTan gadaxlarTulia dRevandeli samoqalaqo sazogadoebis mravali 1 wina moxsenebis msgavsad, es wels, aseve, frangul enaze. moxsenebac wakiTxulia barselonaSi 1989 201 elementi, mravali forma, romlebic asimilirebas axdenen an cvlian kapitalizms. am ukanasknelma angariSi unda gauwios modernuli sazogadoebis sxva elementebsa da formebs, romlebic ar arian SeTvisebuli kapitalizmis mier. socialisturi sistema arsebobs, imitom rom SeiZleba danaxva yvela socialuri elementisa, romelTa arsebobac kanonieria socialistur sazogadoebaSi, sadac yvela forma Signidan aris gaJRenTili socialisturi SinaarsiT; isini TavianT kanonier arsebobas socialistur sinamdvileSi xarjaven. swored ruseTis istoriuli amocana aris, kvlav aaSenos samoqalaqo sazogadoeba, romlis erT-erTi elementi iqneba socializmi. meore winaswardaSveba – xSirad socializmze an socialistur sistemaze laparakoben idealursa da realurs Soris mimoqcevadi SedarebebiT, SedarebisaTvis gamosadegi sityvebiT. Cveulebrivi sametyvelo eniT yovelTvis gamoiTqmis, rom realurad ar arsebobs socializmi, e. i. ar arsebobs socializmis ideali da socialisturi Teoria. aq me minda Tqven gagacnoT erTi SeniSvna am TvalsazrisTan da Cvens istoriul gamocdilebasTan dakavSirebiT: ruseTSi aaSenes, zustad ganaxorcieles is, risi ganxorcielebac undodaT, Seqmnes is, rac ruseTSi TavianT Tavs SesTavazes gansaxorcieleblad – e. i. socializmi. sxvagvarad – Cndeba ideologia, sadac naTqvamia, rom saWiroa marad gameoreba, Tavidan Seqmna socialisturi siwmindisa, risTvisac aucilebelia realurad mosalodneli socializmis deformaciebis moSoreba, maTi likvidacia, es cotaoden hgavs samxedro Teorias, romelic ZalaSi iyo napoleonis dros. avstrieli da germaneli generlebi eyrdnobodnen Teorias, romelsac Tvlidnen swor, marTal Teoriad, risi ukugdebis, gabaTilebis SesaZleblobac ki gamoricxuli iyo. magram, raki realoba ar daemTxva aRniSnul Teorias, maT waages brZola. Cveni reziume socializmze an arasocializmze, namdvil socializmze an mcdar socializmze gvaxsenebs swored am germanul samxedro Teorias. axla vubrundebi Tavad Temas, Cemi Temis arss. ra aris Cveni problema? problema, romlis gadaWrasac axla cdiloben, es 202 aris dialogis problema (cxadia, Tu aqvT gacnobierebuli... Tumca, aseTi mosazreba arsebobs), an sxvagvarad – es aris problema, rasac saxelmwifo iwvevs. arada, miCqmalvis da problemis gaRrmavebis nacvlad unda xdebodes dialogi sazogadoebasTan, damoukidebel socialur ZalebTan, romlebic saxelmwifos meSveobiT ar ewevian TavianTi arsebobis mediacias. es aris dialogis mcdeloba saxelmwifosi sazogadoebasTan da saxelmwifos partniorobisa sazogadoebis realur da avtonomiur ZalebTan, sazogadoebis damoukidebel ZalebTan, im varaudiT, rom am gziT moaxerxeben samoqalaqo sazogadoebis aSenebas. Cveni mxriv – dialogi dasavleTTan an evropasTan, es aris am mcdelobis Semadgeneli nawili. TiTqmis erTi da igivea: sabWoTa saxelmwifos dialogi rusul an sabWoTa sazogadoebasTan da sabWoTa kavSiris dialogi dasavleTis an evropul qveynebTan. meore mxriv – es aris azrovnebis statusisa da ganaTlebis an kulturuli azrovnebis problema, moazrovne iniciativisa sabWoTa sazogadoebaSi. azrovnebis elementi, kulturuli refleqsiis elementi, moazrovne iniciativis elementi iyo swored is, rac ufro da ufro Seaviwrova xelisuflebam, gverdi auqcia mas, ris gamoc veRar axerxebda Tavisi ganviTarebis kvaldakval waremarTa sazogadoebaSi arsebuli moazrovne elementi. es elementi ki arsebobda, radgan sicocxle grZeldeba da vidre sicocxle arsebobs, aravis SeuZlia is Caklas: simRerebs mainc imRereben, poemebs daweren, ifilosofoseben, iazrovneben... e. i. xdeba xelisuflebis mier ukugdebuli, Seviwrovebuli azrovnebis dagroveba, akumulacia pasuxismgebel moxeleTa miRma, im oficialur moxeleTa miRma, romlebic sul ufro da ufro daClungebulan da idiotebad qceulan; es aris gaTiSva, erTi mxriv, saxelmwifosa da sazogadoebas Soris, meore mxriv, gaTiSva oficialur struqturebSi, TviT oficialur moxeleTa azrovnebaSi. arsebobs, agreTve, oficialur iurisdiqciis gareT arsebuli azrovneba araoficialur struqturebSi. aq xdeba miwidan mowyveta, romelic yovel wams izrdeba da afeTqebisaTvis qmnis dasabams; Zalebmac swored am ukanasknel203 Si iCines Tavi. Cemi azriT, Tanamedrove msoflios, – Tavisi atomuri bombebiT da a. S., – ar ZaluZs Tavis wiaRSi kidev aitanos iseTi deformirebuli, mouqneli, sinaTlisaTvis SeuRwevadi ram, rac sabWoTa saxelmwifoebrivi Zalauflebaa, – naprali swored am sust, naxseneb dasabamSi GCndeba. vimeoreb, erTmaneTs scildebian, erTi mxriv, Zalaufleba da araoficialuri kultura, xolo, meore mxriv _ saxelmwifo da damoukidebeli socialuri Zalebi. am dacilebisaken, am napralisaken svla qveynis infantilizmidan gamosvlis tolfasia. kidev erTxel SegaxsenebT ganmanaTleblobis Zalze Zvel definicias (movlena, romelic asomTavruliT aRiniSneba indoevropul enebSi). kantis gansazRvrebis Tanaxmad, „ganmanaTlebloba kacobriobis mowifulobis mdgomareobaa, e. i. es aris realuri unari, realuri Zala damoukidebeli azrovnebisa, _ garegani avtoritetebis gareSe gaZlebis realuri unari, Zala uyavarjnod, sxvaTa dauxmareblad, sakuTar kidurebze dayrdnobiT siarulisa; unari imisa, rom aRar dagvWirdes, xelCakidebuli gagviZRves viRac, rom aRar gvmarTon sxvebma. es aris mowifulobis mdgomareoba~. Cven ar vimyofebiT mowifulobis am mdgomareobaSi, Cveni yofiereba ufro bavSvobis asakis msgavsia. meore mxriv, gamosvla infantilizmidan, romelic Warbad agrovebs pirovnebaSi Zlier agresias, radgan Tqven Zalze kargad gesmiT, rom bavSvi, romelmac ver miaRwia warmatebas mowiful etapze, e. i. ver gaxda Zlieri (im azriT, rogorc me ganvsazRvre), xdeba agresiuli, mzad aris msoflios asafeTqeblad _ infantilizmidan sxva saxiT gamosvla es aris dabruneba warmosaxviTi, warmodgenili sicocxlidan realur sicocxlesTan, nivTier sicocxlesTan. CvenSi evropul sityvebs: „saxelmwifo“, „sazogadoeba“, „demokratia“, centralizacia“, „decentralizacia“, „ekonomika“, „sargebeli“ da a. S. aqvT (aq fransua vions davesesxebi) – „sicocxlis gareSe warmodgenebiT cxovreba“. xsenebuli evropuli sityvebi mxolod xatebia, romlebic cxovroben, arseboben, arseboben sicocxlis gareSe. magaliTad, me am xatebSi Tavs ar vgrZnob cocxlad, es ufro sizmarSi yofnas hgavs. 204 axla davubrundeT azrovnebis (azris) sakiTxs, mis mimarTebas realobasTan. es aris yvelaze rTuli nawili Cemi Txrobisa, romlis Taobazec filosofosoben. saTqmelTan Zalze axlos, oriode nabijze var da vgrZnob, vkargav kontaqts (Tuki mqonda) TqvenTan. swored amitom moviSvelieb im avtors, romelic Zalian uyvars maqsimilian rubls da xSirad mimarTavs xolme mis citirebas. es avtori gaxlavT simona veili. Tavisi cxovrebis erT momentSi man Tqva: „sicocxle, rogorc Sensus strictus, SeuZlebelia“. Sensu stricto2 – es filosofiuri naTqvamia, es aris is, rac empiriulad ar aris gacxadebuli. magram Tu Tqven es gesmiT an Tu me Tavadac mesmis (Tavad mec miWirs imis gageba, rasac vambob) – sicocxle SeuZlebeli ram aris, igi Sensu stricto – azric (azrovnebac) aseve SeuZlebelia. azri yovelTvis aris fiqri „SesaZlo SeuZleblis Sesaxeb“, amis ilustrirebas meore mxridan movaxden. marTlac, es aris rTuli da Zalze mniSvnelovani sakiTxi im problemebis gadasawyvetad, romelTac me Tqven miyenebT GCems moxsenebaSi da romelic obieqturad arsebobs inteleqtualTa winaSe. es aris inteleqtis, azrovnebisa da a. S. problemebi. me mivmarTav montenis sityvas. igi ambobda, rom yvelaze Zneli da yvelaze umaRlesi, es aris cxovreba droulad, cxovreba viTarebis, drois, adgilis Sesabamisad. swored es gaxlavT is, risi Tqmac msurs sityviT, „SeuZlebloba azrovnebisa da sicocxlisa“. azrovneba yovelTvis azrovnebaa, is aris azris drouloba da Sesabamisoba; da es aris gaugonari kombinacia, erToblioba garemoebebisa, romelic dasturdeba, aRmoCndeba azrovnebis anu azris dabadebis SemTxvevaSi; esaa Sexameba garemoebebisa, rac ar gameordeba; SeuZlebelia azrovnebis dadgena, rogorc raime nivTisa, misi qona da jibeSi Gdeba; azri aris raimeze fiqri, rac SeuZlebelia realobaSi, nostalgiurad SeuZlebeli da rac aris Tavad realoba. e. i. raimes Sesaxeb azrs, azrovnebas ara aqvs Zalaufleba realobaze. da mxolod maSin xdeba! azri realo2 `mkacri azriT~, `pirdapiri mniSvnelobiT~ (ix. laT.). 205 baze, – sxvaoba azrovnebasa da zmanebas Soris, _ gadis swored am zRvarze. me realurad vazrovneb, rodesac ar SemiZlia realobis xelaxla Sedgena, nostalgiis gamoricxva, roca SeuZlebelia azris Sinaarsis xelaxla daxatva. sxvaTa Soris, es iyo dekartis pozicia. cogito-s sawyisi es aris gonebaWvretiT niSnis manamde arqona nivTis mdgomareobis Sesaxeb miniSnebebSi, vidre adamianSi ar gaiRviZebs warmosaxvis Zala, vidre adamianis azrovnebaSi ar warmoiqmneba _ azris arsebobis araverbaluri mdgomareoba samyaroSi, romelic arasodes emTxveva verbalur gamoxatvas. modernuli sazogadoebis dasawyisSi yovelTvis swored amitom iyo gansazRvruli „codna“, rogorc Zala; sruliadac ar iyo es definicia utilitaruli an mesakuTris azri bunebis mimarT, rogorc es esmiT axla. me vicnob am interpretacias. dRes amboben, rom evropul azrovnebas surda batonoba msoflioze, bunebaze da am survils swored am formuliT gamoxatavda. codna da SesaZlebloba. me minda mogawodoT is interpretacia, rac Zevs am frazis SinaarsSi realurad: codna aris is, rac Tavad Tavis TavSi Seicavs ganxorcielebis Zalas, rogorc realur mdgomareobas moazrovne subieqtSi, samyaroSi. e. i. azri es aris SemTxveviToba, SesaZlebloba, romelic Tavad Tavis TavSi Seicavs TviTrealizaciis, sakuTari SesaZleblobis ganxorcielebis Zalas; TviTrealizacia ki aris realuri mdgomareoba subieqtisa, romelic fiqrobs imas, rasac fiqrobs. luTeris fraza azrovnebis am aqsiomis ilustraciaa. igi ambobs: „me var iq da sxvagvarad ar ZalmiZs“. es aris codna, romelic imavdroulad aris Zala, unari da mxolod am azriT sityva „SesaZlebloba“, anu Zala da unari gamoyenebulia azrovnebis mimarT; azrovneba yovelTvis aris Zala Sesvlisa, SeRwevisa codnis realur mdgomarebaSi; azrovneba adamianisaTvis aris gardamqmneli Zala. adamiani aris is, rac man, am adamianma icis. magaliTad, budizmis mixedviT: „Tu me Tavad vici Cemi Tavi, rogorc cxoveli RmerTis winaSe, me var cxoveli; Tu vici, rom me ZalmiZs yvelaferi, me var RmerTi“. e. i. me var is, rac me vici, rom var. e. i. 206 codnaa Tavad pirovnebis gardamqmneli _ pirovnuli codna, individualuri WeSmariteba imavdroulad universaluria imitom, rom, Tuki adamianebi azrovneben, isini imyofebian im azris velSi, romelsac aqvs TviTrealizaciis Zala. modernuli azrovnebis racionaloba niSnavs imas, rom subieqtis winaSe mdgar yvela sakiTxTan mimarTebiT Tavad subieqts SeuZlia Seqmnas xelaxla „codna“, rogorc Zala, rogorc Zalaufleba. e. i. mas SeuZlia Seqmnas sakuTari pirovnuli araverbaluri arseboba, rac ar aris abstraqcia an idea, aramed aris arseboba, aqtiuri yofiereba da arc erTi wertili, – yuradReba miaqcieT amas, – ar aris romelime sxva mTlianobis Semadgeneli nawili. maS ase, vimeoreb, – racionaluri an universaluri aris is, rac ar aris sxva mTlianobis, sxva finalobis (rogorc mTlianobis) Semadgeneli nawili. magaliTad, me maqvs raRac aRqma, romelic Cemia, magram is RmerTis mieraa CemSi Semotanili. am SemTxvevaSi me kmayofili var raRac iseTiT, rac CemSia, magram, imavdroulad, es sxva finalobis mqone mTlianobis Semadgeneli nawilia. imasac davsZen, rom ruseTSi azrovnebis, masis cnobierebis realuri funqcionireba swored amgvar situaciaSi xdeba: TiTqmis yvela Cveni azri, yvela GCveni sulieri mdgomareoba sxva mTlianobis Semadgeneli nawilia _ is, SeiZleba, Semovides Cvens cxovrebaSi, rogorc iseTi movlena, romelzec veranair kontrols ver vaxorcielebT, an ise, rom am movlenas aranairi kavSiri ar hqondes romelime wina movlenasTan. amgvar SemTxvevaSi mizezebisa da Sedegebis jaWvi gawyvetilia swored `iracionaluri racionalobis~ Zalis zewoliT. es swored is movlenebia, romlebic arseboben GCems velSi da imavdroulad arian nawilebi, elementebi sxva mTelisa, romelTac me ar vicnob. romlebic me ar memorCilebian, misxltebisan da CemSi Semodian. ai, am SemTxvevaSia azrovnebis xelovneba swored kontroli da „SeuZleblis SesaZleblobis mdgomareobis Seqmna~. cxovreba midis. ras vgulisxmob, rodesac me vambob: „sicocxle SeuZlebelia?“ – cxovreba aris sicocxle rogorc mTeli. arsebobs Cemi cxovrebis mravali momenti, rodesac me 207 ar mekuTvnis srulad Tavad Cemi Tavi. magaliTad, aucilebelia, axla gavixseno raRac garkveuli ram, magram me igi damaviwyda e. i. me ar var sruli, – cxovrebis dineba SeCerebulia. an, me msurs davexmaro megobars, igi Cemgan erTi-ori metris moSorebiTaa... swored es ori metri miSlis, rom me megobars xeli gavuwodo da gadavarCino; gadarCenis aqtis Sesruleba SeuZlebelia, – arada, CemTvis sasicocxlo aqtia megobris gadarCena, romelic me miyvars. maS ase, Cven vcxovrobT iseT samyaroSi, sadac arc sicocxliseuli Zalebi da da arc WeSmariti azri racionaluri zraxvebiT kontrols ar eqvemdebareba. saqme isaa, rom azris gamogoneba an SeTxzva SeuZlebelia. azri ibadeba da es aris misi bunebrivi dabadeba an damoukideblad iRviZebs im calkeuli sasicocxlo anu organuli formebisagan, romlebic arasdros arian realobasTan ideis konstituciuri misadagebis Sedegi. maSasadame, am azriT azrovnebis ontologia, romelsac me vageb Tqvens Tvalwin, logikurad gamoricxavs yovelgvar socialursa da sulier konstruqtivizms. arsebobs akrZalvebi. jer erTi, Tavad akrZalva aris Semdegi faqti: rodesac ukve aqvT nafiqri, rom ori metriT arian dacilebuli megobrisagan, romlis xsnac undodaT (safrTxeSi Tavis Cagdebis survili Zalze, Zalze gvian Cndeba), rom arsebobs ori metri da xels ki gawvdena SeuZlia mxolod erT metrze. da meore akrZalva gaxlavT is, rom arc erT TavSi azrs ar SeuZlia Sesvla garedan; es niSnavs, rom me ar SemiZlia cxovrebis mowyoba sxvisTvis mxolod im azris safuZvelze, rac mis Sesaxeb maqvs. es ori akrZalva logikurad gamoricxavs socialursa da sulier, spiritualur, konstruqtivizms. me vsaubrob im socialursa da sulier konstruqtivizmze, riTac rusuli da evropuli inteligencia TiTqmis saukunis ganmavlobaSi erTmaneTTan iyo dakavSirebuli. maSasadame, Tu adamianebi uRirsebo da aralokalizebadi codvis samyaroSi cxovroben, e.i. _ Rirsebis gareSe cocxloben. me xazs vusvam, rom samyaroSi, romelsac aRvwer (raki wilad mxvda es bedniereba, Tumca, ara imitom, rom me amas vimsaxureb), Cemi Rirseba ar aris Cemi bednierebis mizezi, _ 208 me SeiZleba viyo mxolod im bednierebis Rirsi, SeiZleba gavxde an vaqcio sakuTari Tavi im bednierebis Rirsad, rac wilad mxvda (asevea ubedurebis SemTxvevaSic). samyaroSi ar arsebobs lokalizebadi ubedurebis gamomxatveli niSani. magaliTad, is ar arsebobs klasebSi, an _ adamianur agentebSi, romelTac CemTvis, ginda Tu ara, borotebis motana surT. saWiroa, icode cxovreba qveyanaSi, sadac ar SeuZliaT lokalizeba da mizezebad gardaqmna arc Rirsebisa da arc naklisa, sadac Tavadve SegiZlia, Seqmna sakuTari Tavi ubedurebis matarebel kerpad. am SemTxvevaSi es niSnavs imis Tqmas, rom azrovneba aris xelovneba an, sxvagvarad, azrovneba aris SeuZleblis mamacoba. saWiroa Tavis SenarCuneba (Sekaveba) azrovnebaSi, radgan igi ar batonobs realobaze, ver Seiqmneba xelaxla imitom, rom is aris Seuqcevadi da azrovnebis elementebic aseve Seuqcevadi arian; mizezebis jaWvis kristalizebac aseve Seuqcevadia, – rogorc retroaqtiuli qmedebis Zala. raime formis gaCena qmnis, ayalibebs am formis warmoqmnis mizezebs. am SemTxvevaSi moazrovneni, filosofosebi unda darCnen maradisobaSi, maT unda SeaCeron TavianTi Tavi sicocxlis, adamianuri arsebobis tragikulobaSi. maT azradac ar mosdiT, ar ZaluZT warmoidginon, rom SeuZliaT magiurad SeaerTon erTmaneTs garemoebebi da warmoSvan is, vinc SeZlebs SeuZlebeli azris realizacias. maS, me vinarCuneb SeuZleblis Zalauflebas – es ar aris raime xrikis Zieba Tavis dasaZvrenad, arc mixvedris moSvelieba raimes gasagebad, arc aRgzneba-aRfrTovanebis gamoyeneba da arc ojaxisa Tu naTesaobis keTilmosurneobis mopoveba. rodesac ar gaaCniaT SeuZleblis vaJkacoba, xan ojaxis marwuxebSi vardebian, xan _ partiis, xan – ra ewodeba islamur erTobas? – ho, uma – an umas marwuxebSi. aseTi qceva Tavis daZvrenaa. me vityodi, rom am tipis revolucionerebi arian iseTi adamianebi, romelTac ar SeswevT marto yofnis, martoobis unari, – marto yofnisa azrovnebaSi, RirsebaSi, marto yofnisa patiosnebaSi. „me, me msurs viyo patiosani, oRond, sxvebic patiosanni unda iyvnen!“ 209 „demokratia nacionalistur lozungebs ver daefuZneba...“1 _ saqarTvelo emzadeba Tavisi momavlis gadamwyveti arCevnebisaTvis. Tqveni azriT, aris igi mzad damoukideblobisaTvis da demokratiuli reJimis dasamyareblad? _ yvela respublikas damoukidebloba surs da yvela Tavs demokratad acxadebs. magram jer sanaxavia, ra ifareba am sityvebis ukan. samocdaaTi wlis ganmavlobaSi GCvenSi sabWoTa reJimi batonobda. am faqtis gamo, Cvens qveyanaSi politikuri fena bevrad ufro korumpirebulia, vidre, magaliTad, baltiispireTis qveynebSi. Cvens politikur, socialur da, gansakuTrebiT, mentalur sivrceSi sabWouri yofa – sovietizmi _ rogorc cxovrebis, warmoebis, azrovnebis wesi, kvlav gabatonebulia. GCven viqeciT orsaxovan xalxad: erTi mxriv, niadag ukmayofilo, kritikuli varT, sakuTari Rirsebis damfasebeli, sakuTari nacionaluri kulturis gadasarCenad SefarviT mebrZoli. meore mxriv ki, TviTgadarCenis mZafrma survilma qarTvelebs kargad SeaZlebina sistemiT sargebloba, sakuTari miznebisadmi misi misadageba, ris Sedegadac isini gaebnen xsenebuli wyobisaTvis damaxasiaTebeli korufciis, qrTamis, maqinaciebis xafangSi. mxolod da mxolod individualuri keTildReobisaken swrafva mTeli sazogadoebrivi sivrcis ngreviT sruldeba. sistemasTan Seguebis aseTi forma erTdroulad iwvevs mkveTr zneobriv dacemas da ioli gzis Ziebis konservatizms – jobia, yvelaferi ise darCes, rogorc aris. ase ki Znelia demokratiisaken gzis gakvleva. _ da mainc, Tbilisis gamosvlebma, nacionalisturma moTxov1 Le Nouvel Observateur, #1335, 7 ivnisi, 1990. saubars uZRveboda Jurnalisti fransua Sloseri. 210 nebma, protestebma xom naTelyo, rom es iyo politikuri aqtivobis erTgvari aRorZineba? _ amgvari nacionalizmis saxiT gvibrundeba samoqalaqo sazogadoeba, romelic daangria totalitarizmma. es socialuri avtonomiis erTgvari aRorZinebaa. samwuxarod, zogierTebisaTvis politikuri brZola mxolod erovnuli lozungebiT Semoifargleba, rac ar aris sakmarisi namdvili demokratiuli moZraobisaTvis. `sovietizms~ mxolod GCveni erovnuli vinaoba ar uaruyvia. misgan Tavsmoxveulma cxovrebis wesma Rrma Wriloba miayena Cvens pirovnul Rirsebas. es iarebi unda ganikurnos, xolo Rirseba – aRdges. yovelive amis dayvana erovnuli grZnobebis martiv manipulaciamde sakmarisi ar aris demokratiuli moZraobisaTvis. amasTan dakavSirebiT qarTuli opoziciis erTi platforma kargad ayalibebs im pozicias, romlis Tanaxmadac, saZirkvelSive unda moikveTos yovelgvari mcdeloba, rom erovnulma moZraobam, damoukideblobis Tu erovnuli interesis saxeliT, GCagvris erTi forma sxva formiT Secvalos. _ es gafrTxileba saqarTveloSi romelime garkveuli jgufiskenaa mimarTuli? _ cxadia, demokratiuli moZraobidan Cven aravis gamovricxavT. magram vfiqrob, rom arian nervulad aRgznebul adamianTa jgufebi da pirovnebebic, romlebic zedmet yuradRebas iqceven xolme. magaliTad, iseTi pirovneba, rogoricaa zviad gamsaxurdia, arc saqarTvelos warmoadgens da arc qarTuli opoziciis ZalTa rCeuls. igi primitiuli agresiuli nacionalizmis warmomadgenelia. marTalia, igi helsinkis adamianis uflebaTa dacvis jgufidan modis, magram iyenebs dauSvebel meTodebs opoziciis sxva wevrebis mimarT, acxadebs ra maT „qarTveli eris moRalateebad“ da a. S. me gansakuTrebiT gamaogna im siZulvilma da agresiam, rac zogierT mis zepir Tu werilobiT gamosvlebSi vlindeba. rodesac movlenebs garedan vuyurebT, nacionalisturi afeTqebis mxolod es ukiduresi formebi ikveTeba. _ gsurT Tu ara, rom saqarTvelom Zireulad gawyvitos kavSiri sabWoTa kavSirTan? 211 _ is, rac GCven gvinda, Tavisuflebaa. Cven gvinda, rom Tavi dagvanebon, raTa vimuSaoT GCveneburad, centridan gankargulebebis gareSe. GCven gvinda, ekonomikur organizaciaze kontroli davibrunoT. es ar niSnavs avtarkias anu imas, rom Cven qveyanas sxva qveynebTan urTierToba ar esaWiroeba. raki bolos da bolos, damoukidebelni viqnebiT, GCven TviTonve davamyarebT saWiro gacvla-gamocvlasa da TanamSromlobas Cven mosazRvre samyarosTan: rusebTan, ukrainelebTan, azerbaijanelebTan, somxebTan... da es moxdeba orive mxaris urTierTinteresebis Sesabamisad. totalur damoukideblobaze laparaks azri ara aqvs. evropul bazrebze gasasvlelad qarTvelebs, iseve rogorc litvelebs, amJamad araferi gaaCniaT. me ar vici, rogori federaciuli mowyoba dagvakavSirebs moskovsa Tu leningradTan, – amas dro gviCvenebs. gegmebma, romlebic amJamad muSavdeba, sxva, yofil respublikebTan kavSirebis dasamyareblad TiToeul maTgans moqnili meqanizmebi unda Seuqmnas. 212 realoba da perspeqtivebi aRmosavleT evropasa da sabWoTa kavSirSi1 erik hobsbaumi: Cveni saxiT aq Seikriba politikiT dainteresebul inteleqtualTa jgufi. gvinda ganvixiloT iseTi mwvave sakiTxi, romlis amowurvasac inteleqtualebi erTi SabaT-kviris ganmavlobaSi ver SeZleben. sakiTxi exeba sabWoTa kavSiris, centraluri evropis, balkaneTis, germaniis, erTi sityviT, msoflios didi nawilis momavals, rac ainteresebs yvelas erTad da TiToeuls cal-calke. CvenTan brZandeba merab mamardaSvili, filosofosi, saqarTvelos saxalxo frontis erT-erTi damfuZnebeli. xom ar isurvebT gamosvlas? merab mamardaSvili: saocrad Znelia saubari aseT uaRresad rTul da bundovan, iqneb, SemaZrwunebel sakiTxze. miuxedavad amisa, daviwyeb Sarl ureviCis TezisiT, romelic exeba amierkavkasiaSi socialisturi azrovnebisa da partiis specifikur pozicias. saqarTvelodan rodesac vuyurebT, SeiZleba iTqvas, rom periodi, romelSic amJamad vcxovrobT sabWoTa kavSirSi, es aris evropis xvedris, evropis garkveuli socialuri da idealuri tradiciis xvedris Sebrunebuli xati. es xvedri muSaTa saerTaSoriso socialisturi moZraobaa. Cven gavdivarT ukanasknel gakveTils, bolos da bolos varkvevT, Tu ra iyo da ra aris msoflio socializmi. es xati ki, – SesaZloa Sebrunebuli, – aris sarkidan miRebuli erTgvari pasuxi, anarekli imisa, rac iyo socializmisa da muSaTa socialisturi moZraobis realuri, WeSmariti azri. amave dros ar mjera, rom dRes saqarTvelosa an baltiispireTis qveynebSi marTlac nacionaluri moZraobaa. somxeTsa da azerbaijanSi problemas arTulebs istoriuli da Sinagani 1 saerTaSoriso urTierTobaTa kvlevis konferencia (12-13/05/1990, safrangeTi). 213 siZulvili, rasac ori xalxi erTimeoris mimarT ganicdis. amis gamo masze msjeloba mxolod movlenis wminda gagebiT ar SeiZleba. me vambob, rom CamoTvlil qveynebSi ar aris nacionalisturi moZraoba im azriT, rac SeiZleboda gamogveyenebina ganTavisuflebuli an Tavisuflebis gzaze mdgari indoeTisa da afrikis qveynebis mimarT. saqarTveloSi Cvens moZraobas socialuri motivi uZevs safuZvlad, magram ufro farTo mniSvnelobiT, vidre zogadad iyeneben mas. es aris modernulobisa da samoqalaqo sazogadoebis problema. arc somxeTSi, arc saqarTveloSi ar momxdara normaluri gadasvla ukve Camoyalibebuli eri-saxelmwifodan modernulobaSi. klasikuri evropuli gza modernulobisaken Semdegia: Tavdapirvelad arsebobs eri-saxelmwifo, erovnuli niSnis mqone yvela gadaWrili problemiT, Semdeg es saxelmwifo gadadis modernulobaSi. magram Cven 80 wlis ganmavlobaSi praqtikulad ar gvicxovria! am xnis dasawyisSive gaviyineT da Cven qveyanaSi, rogorc fransua viioni ambobda „gvqonda arseboba usircxvilo aCrdilebisa“! aseTi yofis Semdeg rodesac adamianebi fxizldebian, gons egebian, ase TvqvaT, „lRvebian“, – imyofebian sawyis wertilSi, TiTqos, arc ucxovriaTo da igive problema aqvT gadasawyveti. arada, sinamdvileSi saqme gvaqvs gansxvavebul problemaTa xasiaTsa da ritmTan. saxelmwifoSi eris formirebisa da modernulobis ritmebi erTmaneTSi ireva da erTmaneTs emTxveva da xdeba interferencia, rogorc fizikaSi. es aris movlenis darmatuli mdgomareoba. am safuZvelze or rames davsZendi: yovelive is, rac Cans rogorc nacionalisturi an nacionaluri moZraoba, realurad aris socialuri avtonomiurobis moZraoba, romelic imavdroulad nacionaluria. CvenSi sociologebi da politologebi abstraqtulad acalkeveben movlenis or mxares; erTs ganixilaven da aanalizeben rogorc socialur movlenas, xolo meores, rogorc _ nacionalur movlenas. magram SeuZlebelia abstraqciaTa reontologizacia da dajereba, rom sicocxleSi, e. i. realobaSi arian abstraqciebi, romlebic cocxloben, Relaven da ibrZvian. aseTi ram sufTa akademiuri idiotizmia, rac ase axasiaTebT sociolo214 gebsa da politikosebs, isini gind evropelebi iyvnen, gind _ sabWoTa kavSiridan, gind _ somxebi, qarTvelebi an sxvebi. maSasadame, amJamad es aris brZola nacionaluri realobisaTvis da brZola xelaxla SeqmnisaTvis, – ubralod ganaxleba an Tavidan dabadeba samoqalaqo sazogadoebisa, rac iqneba absoluturad specifikuri SenaZeni evropuli kulturisa da istoriisa. es ki CvenTvis mniSvnelovania. (me ar Sevudgebi samoqalaqo sazogadoebis gansazRvrebas Cveulebriv sazogadoebasTan SedarebiT). marTlac, es dramatuli procesi – ori gansxvavebuli ritmis interferencia eri-saxelmwifos Seqmnasa da modernulobas Soris, problemas qmnis, radgan modernuloba Tavad aris samoqalaqo sazogadoeba. axla davubrundeT im paradoqss, romelic exeba socializmsa da samoqalaqo sazogadoebas. saqarTvelo axla mixvda, rom socializmi SinaarsiTac da definiciiTac aris samoqalaqo sazogadoebis mteri. socializmis sisxliani istoria dasawyisidanve amis demonstraciaa. sxvaTa Soris, hitlersa da lenins Cinebulad esmodaT, rom mTavari dasamarcxebeli mteri samoqalaqo sazogadoeba iyo. paradoqsia, rom GCven gamovfxizldiT samoqalaqo sazogadoebis meSveobiT da samoqalaqo sazogadoebisaTvis, evropuli sazogadoebisaTvis. yovelive es moxda bunebisa da gansazRvrebis Tanaxmad antisamoqalaqo socialisturi miTologiis sityvebis kvaldakval da maTi meSveobiT. dRes totalitaruli saxelmwifo daiSala. GCven gasavleli gvaqvs mravali ubedureba da tkivili, rac axlavs samoqalaqo sazogadoebis, rogorc totalitarizmis sapirispiro realobis dabadebas. Tu amas ar gaviTvaliswinebT, vfiqrob, verafers gavugebT verc amierkavkasiis istoriasa da realobas, verc sabWoTa kavSiris istoriasa da realobas. erik hobsbaumi: vTxov merab mamardaSvils, sxdomis daxurvamde mokled Seexos socialisturi azrovnebis sakiTxs. merab mamardaSvili: me cotaoden SeZrwunebulic ki var adamianebis wayruebiT, TiTqos, socialisturi azrovneba uZlevelia, isini Tvlian, rom verasodes SeZleben, Caswvdnen am azrovnebas; maT SeuZliaT, yovelTvis hpovon TavSesafari, sxvebisaken mibrundnen da arasodes ar Sexedon sakuTar Tavs. 215 yovelTvis Tavis motyuebaa imis Tqma, rom Cven ki ara varT, aramed sxvebi arian, rom es socializmi ki araa, aramed leninizmia... imasac amboben, rom leninizmi aris ara socializmi, rogorc aseTi, aramed erT-erTi socializmTagani. es gaxlavT socialisturi azrovnebis gancxroma, riTac Tavs ase iwoneben memarcxeneebi. isini arasodes svamen kiTxvebs, romelic exeba siRrmiseul problemebs, rac xdeba evropis teqtonikaSi. zereled dasmuli problemebi ufro didia moculobiT, gaberilia, vidre wlis an aTwleulis konkretuli movlenebi. evropul niadagze socialisturi moZraoba gamoixata jer pirveli, Semdeg meore msoflio omebiT da agrZelebs arsebobas imiT, rom Tavs gvaxsenebs nacionalizmiTa da SovinizmiT _ movlenebiT, romlebic realurad sruliad sxva rames gamoxataven. igive iTqmis le penis fenomenzec safrangeTSi. raRac xdeba TviT evropuli civilizaciis safuZvelSic, ris danaxvasac veravin SeZlebs naTlad, Tu gaagrZeleben gancalkevebas sakuTari problemisagan da imis Tqmas, rom es sxvebis problemaa. erTma socialistma Tqva, rom leninizmi an marqsizmi mxolod da mxolod socializmis kerZo gamoxatulebaa. saqme exeba socialisturi ideis, rogorc aseTis, analizs da, vimeoreb, swored es mimaCnia yvelaze ufro mniSvnelovan sakiTxad. sakmarisia daakvirdeT, Tu ra moxda iq, sadac ganxorcielda es idea konkretulad: es aris sabWoTa kavSiri, sadac eqsperimentis saxiT – e. i. sxva institutebis zegavlenis gareSe, romlebic zemoqmedebas axdenen socialistur tendenciebze, rogorc es moxda evropis SemTxvevaSi – wminda idea, aseve, wminda, TiTqmis eqsperimentuli formiT ganxorcielda. ise rogorc laboratoriis pirobebSi iocnebebdnen amaze. erik hobsbaumi: am problemebs Sesvenebis Semdeg davubrundebiT... erik hobsbaumi: naSuadRevis sxdomaze Cven gvyavs sami momxsenebeli: merab mamardaSvili, romelsac ukve gaecaniT, isaubrebs Temaze: „sakuTari Tavis Semecneba da politikuri kultura sabWoTa kavSirSi“; qalbatoni klodi vai ilaparakebs Temaze – „umciresobaTa ufleba“ da batoni iv delaei – „evropa axali formebiT“. 216 didi siamovnebiT gadavcem sityvas Cvens megobar merab mamardaSvils – Tbilisel filosofoss, saqarTvelos saxalxo frontis mmarTveli komitetis wevrs. merab mamardaSvili: gamosvlisaTvis es Tema imitom avirCie, rom GCemi qveynis gaCanagebis paralelurad xdeba kulturisa da Semecnebis gaCanagebac. amrigad, me visaubreb kulturisa da Semecnebis problemebze, oRond maT simboluri kuTxiT ganvixilav, ufro zustad, im adgilisa da rolis mixedviT, rasac asrulebs simbolizmi adamianTa sazogadoebaSi da maTi cnobierebis struqturaSi; aq igulisxmeba moqalaqeobrivi anu civiluri Semecnebac. daviwyeb mtkicebiT, rom Zalze xSirad GCven azrovnebisa da kulturis metafizikuri mxare gvaviwydeba. me msurs vTqva, rom arsebobs Tavisuflebisa da azrovnebis metafizika. radganac Tavisufleba da azrovneba ar aris bunebrivi movlenebi, arsebobs metafizika. adamianebi, maTi saqmianobis miuxedavad, sakuTari Tavis realizebas an axdenen, an _ ara. adamianis realizacia, misi ganxorcieleba, imis miuxedavad, Tu ra saqmianobas eweva igi – saqonels yidis, miwas amuSavebs Tu filosofosobs, es yovelTvis aris adamianuri yofna maradiul axla-Si; es ukanaskneli aris vrceli samflobelo, farTo ganzomileba, romelSic kristaldeba pirovnebis adamianuri, niSandoblivi Tvisebebi, misi socialuroba, misi kulturuli done. ganvixiloT movlena am kuTxiT. mokled gagacnobT im stils, romlis mixedviTac gavaSuqeb sakiTxs da mogawvdiT erT magaliTs im WeSmaritebisa, riTac dakavebulia filosofia – es aris uxilavi, araxatovani WeSmariteba. saxarebaSi naTqvamia, rom visac didZali qoneba aqvs, RvTis saufloSi ver Seva. Cveni yofiTi azrovneba Cveni yoveldRiuri metyveleba amas ganmartavs, me vityodi, sagnobrivi formiT, TiTqos, es fraza gulisxmobdes xilul simdidres an siRaribes. am frazaSi gamoTqmuli azri da WeSmariteba sul sxva gaxlavT. WeSmariteba gaxlavT is, rom pirovneba, rogorc mflobeli, ver Seva RvTis saufloSi; SesaZlebelia siRaribis flobac da amiT siamayec. magaliTad, xarT muSa da imitom, rom xarT muSa da siRaribe gagebulia rogorc Tviseba, ukeT 217 SegiZliaT samyaros gageba, vidre burJuebs, romelTac araferi esmiT. am SemTxvevaSi, proletari is mdidaria, RvTis saufloSi rom ver moxvdeba. ai, aq gvaqvs iseTi WeSmariteba, vTqvaT, usasrulo, romlis definiciac sasruli sityvebiT gadmoicema. yoveli sityva gulisxmobs raRac sagans, referents; swored amitom sityvas ganvmartavT am sityvaSi nagulisxmevi referentis mixedviT da vuSvebT Secdomas. es xdeba imitom, rom Cven mier gamoTqmul ubadruk sityvebs surT raRacis Tqma, rac ar eTanxmeba warmodgenas. filosofia aris saSualeba, romelic agvacilebs am saxis Secdomebs. filosofiurad azrovneben maSin, rodesac am saxis Secdomebs ar uSveben, e. i. rodesac sakuTari azrovnebidan, gonebidan gamoricxaven suraTebs, rodesac maT ar xedaven. swored maSin, rodesac suraTebs ar xedaven, xedaven WeSmaritebas. magaliTad xSirad laparakoben kulturaze da Tanac ise, rom imis Tqma, fuli kulturis fenomeniao, iqneboda paradoqsi. definiciis Tanaxmad, kaci romelmac icis fulis gamoyeneba, ar aris kulturuli, is ar Sedis kulturaSi! yofiT metyvelebaSi kulturis saxiT Cven gvesmis raRac ufro maRali, didebuli, amaRlebuli, sulieri; es savsebiT mcdaria. fulis magaliTi, romelsac me viyeneb, aris kulturuli instituciis magaliTi. ena, rogorc aseTi, aris mxolod niSanTa sistema, magram aq (enaSi) arsebobs simboluri sagnebi. fuli aris simboluri sagani, romelic informacias azustebs, adgens kulturis warmosaxviT produqts, romelic qmnis ara fizikuri, aramed kulturuli drois vels da ara fizikuri, aramed kulturuli sivrcis vels. am dro-sivrceSi gadis informacia, komunikacia, xdeba energiebis gacvla-gamcvla. minda, erTi magaliTi mogiyvanoT. CvenTvis, qarTvelebisaTvis, Savi zRvis sanapiros problema zustad fuls exeba. ra azriT? vacxadeb, rom am zRvis sanapiro aris qoneba, dovlaTi, romelic ekuTvnis korporaciebs. es ki SeniRbulia paternalizmiT, klientelizmiT, privilegiebiT, patara kerZo baRebiT, rac korporaciis wevrebs aqvT Savi zRvis sanapiroze. es aris privilegiebi maT absolutur ganzomilebaSi, minimalurSi, minimalurze mciredSi, magram mainc realuri privilegia, 218 – SefardebiTi mniSvnelobiT, – imaTTan mimarTebiT, visac ar gaaCnia igive privilegia. me vityodi, rom aq es aris kerZo sakuTrebis yvelaze cudi forma: privilegia. TviT politikuri problemac, romelic dgeba Cvens winaSe, es gaxlavT Semdegi: rogor daisakuTron zRvis sanapiro rogorc demokratiuli qoneba, romelic miekuTvneboda Res Publica-s, respublikis mosaxleobas da rasac igi daesakuTreboda demokratiulad. aRniSnulis gansaxorcieleblad erT-erTi saSualeba sanapiro zolisaTvis fulisaken gzis gaxsnaa im privilegirebis gavlis sanacvlod, romlebic maiZuleben moskovi gaviaro, – Tbilisidan gamgzavrebis nacvlad, romelic sanapirodan ramdenime kilometrzea – raTa avide Cem sakuTar kuTxeSi, romelic me ar mekuTvnis, imitom rom is korporaciebis kuTvnilebaa! es aris Tanamedrove sazogadoebis mTeli problema. Cven mxolod maSin gveqneba modernuloba, Tu gamovricxavT yvela privilegias, romelic uZRvis da apriori urTierTqmedebaSia im nivTTan, romelic keTdeba, mzaddeba. swored amitom iyvnen pirveli evropuli demokratiebi, saqmisa da wamowyebis, am sityvis farTo mniSvnelobiT, demokratiebi da azriT, rom erTaderTi kriteriumi iyo Tavad im nivTis kriteriumi, rasac akeTebdnen, rom garegani kriteriumebi, magaliTad, privilegiebi, piradi urTierTobebi da a. S., – ar miiReboda mxedvelobaSi, xdeboda mxolod TiToeulis Sromis gaTvaliswineba. swored es aris Tavad demokratiis safuZveli da me Tqven garwmunebT, rom am azriT fuli aris erTaderTi demokratiuli instituti, rac Cven gvayenebs Tanasworobis mdgomareobaSi da spobs privilegiaTa arsebobas. enis am funqciis gasagebad, saWiroa Tavidan moviSoroT is suraTi, gonebaSi rom gvaqvs GaRbeWdili. aseTi suraTia, magaliTad, rodesac amboben – fuli, da xedaven iseT adamians, romelic qaRaldis fulis dastebs atrialebs, aris Ripiani, an iseT quds atarebs, rogorc biZia semis karikaturebzea warmodgenili – quds amerikuli droSis varskvlavebiT. es aris sufTa idiotizmi! vidre amgvari suraTebi aqvT adamianebs TavSi, yovelTvis sxvebis samarTavni, sabralo sulelebi, namdvili kretinebi iqnebian. Zalze xSirad es aris socialisturi 219 azrovnebis SemTxveva, azrovnebisa, romelSic simboluri mxare, ara mxatvruli TvalsazrisiT, – mTeli adamianuri qcevisa da mTeli adamianuri azrovnebisa _ mTlianad gamoricxulia xolme. jer kidev marqsma Cauyara safuZveli amgvar azrovnebas, rodesac samoqalaqo sazogadoebas ganixilavda. es ukanaskneli is gamoTqmaa, romelsac marqsi Zalze xSirad iyenebs, Tanac, sakmaod ucnauri formiT, me vityodi, TiTqmis germanuli da romantikuli formiT, – im formiT, romelic samoqalaqo sazogadoebis konteqstidan saerTod gamoricxavs kerZos, rogorc movlenas. kerZo es aris raRac erTgvari Sinagani dabejiTebiT moTxovna nivTisa, sagnisa da adamianisa, garegani mzeriT aRqmuli arakumSvadi distancia da amitomac, saSiSi socialisturi, komunisturi Tu racionalisturi cnobierebisaTvis, romelmac yvelaferi icis, sxvebis nacvlad xedavs, Tu ra aris sasikeTo da am sikeTes qmnis danarCenebisaTvis. es distancia aris erTob gamZle, igi Sinagani distanciaa da adamiani mas sakuTar TavSi gadis; es swored distanciis dumili, misteriuli gavlenaa, romelic pirovnebas aSorebs Tavissave TavTan. arsebobs distancia adamianSi; es distancia sakuTar TavSi SeiZleba gaiaros mxolod Tavad adamianma, sxva saSualeba ar arsebobs. marqsistuli an komunisturi azrovnebisaTvis, gansakuTrebiT marqsisTvis, es distancia yovelTvis miCneuli iyo, rogorc mtruli samflobelo. rogorc buxarini ambobda glexebis fenaze – „glexuri qaosi“, „glexuri wyvdiadi“, romelic saxifaToa, radgan aq demonebi mzakvrobebs awyoben. glexebi e. i. is arsebebi, romelTa Secnobac ar ZaluZT marqsistuli azrovnebis gamWvirvalobiT, romelTa Segonebac ar ZaluZT garedan. es aris socialisturi Teoria, leninis gansazRvreba, romelic imeorebs marqsis midgomas: socializmi aris inteleqtualTa mier SemuSavebuli socialisturi Teoriis muSaTa klasSi SeRwevis Sedegi. socializmi arasdros ar aris muSaTa klasis uSualo cnobiereba, maTi Sinagani distancia, Tu gavbedav axla am sityvis gamoyenebas, romelic axlaxan ukve Semovitane, rasac ase igulveben aRniSnul klasSi. distancia, romelzec me vsaubrob aris kultura. 220 rodesac viyeneb sityvas „kultura“, me Tavs vayeneb simbolur doneze da vgulisxmob kulturis simboloTa sferos. Zalze naTlad Cans, rom totalitaruli mcdeloba yovelTvis Zalis gamoyenebiT am Sinagani distanciis Semoklebaa. man ar unda dauSvas amgvari distancia, radgan yovelgvari kerZo distancia saxifaToa totalitaruli ganzraxvisaTvis. marqsi, gegonebaT, brma iyo kerZos, rogorc movlenis, winaSe. es dasturdeba mis mier gamoyenebuli konceptiT: es aris gamWvirvalebis, anu nivTTa funqcionirebis sajaroobis koncepti, romlis mixedviTac, nivTebis urTierTqmedeba, maTi warmoeba mTlianad sajaro _ absoluturad gamWvirvale unda iyos... icnobT Tu ara Tqven am `diad~ koncepts, romelsac efuZneba mTeli marqsizmi da mTeli socialisturi Zalisxmeva, mTeli socialisturi mcdeloba? leninamde da hitleramde, bolSevizmamde da faSizmamde germanulma social-demokratiam Zalze kargad aCvena am konceptis efeqturoba da Seqmna organizebuli sazogadoebis mdgomareoba. Tu iseT sityvebs, rogorebicaa _ `social-demokratia~, an `faSizmi~ mimzidveli an dramatuli maxvilebis gareSe gamoviyenebT (ase vTqvaT, arasensituri maxvilebiT), Tu maT gamoviyenebT rogorc socialuri da kulturuli cxovrebis garkveuli formebis aRmniSvnel cnebebs, maSin davinaxavT, rom totaluri sajaroobis, gamWvirvalebis, nivTis uSualoobas (arada, definiciis Tanaxmad nivTi arauSualo, yovelTvis gaSualebuli gaxlavT, maT Soris, fulic, is gaSualebulia simboloebiT, warmosaxvebisa da socialuri realobisaTvis simboluri struqturuli formis miniWebiT) kulturaTa ngreva da ganadgureba mohyveba. ras vgulisxmob me amiT? Tu kulturas mivudgebiT misi simboluri kuTxiT (es ar aris kulturis erTaderTi mxare), Zalian kargad davinaxavT, rom kultura aris codnis erT-erTi saxe, ara mecnieruli codna, aramed Seucnobelis (gamoucnobis) pirispir dgomis xelovneba. yvelgan, sadac aris kultura, aris raRac Seucnobeli da aucilebelia, rom is datovo ucnobad. aravin icis fulis buneba, fulis moqmedebis pirobaa mxolod is, rom misi bolomde gageba ar unda moxdes. sxvagvarad arasodes geqnebaT fuli. CvenSi hgoniaT, rom gai221 ges, ra aris fuli. is ar gaaCniaT, magram aqvT pativiscema fulisadmi! aravin ise dainteresebuli ar aris fuliT, rogorc sabWoTa adamiani! es Tqven Zalze kargad SegiZliaT daadginoT, Tu daakvirdebiT sabWoTa turistebis qcevas evropaSi. sxvaTa Soris, termini Homo Sovieticus pirvelad zinovievma rodi gamoiyena?! 1940-50-iani wlebis germanelma politologma menhartma SemoiRo termini Homo Sovieticus... vimeoreb, Tu bolomde gansazRvraven imas, rac unda akeTos glexma miwaze, – e. i. Tu gamoricxaven glexur kulturas, – da es asec moxdeba, Tu mas Tavs moaxveven raRac racionalur codnas, Tu qmedebis yvela elements mas winaswar ganusazRvraven, Tu adgils ar dautoveben imas, rac ucnobia da saZiebeli, – glexobas GCaklaven da es moxdeba imitom, rom glexis mimarTeba miwasTan aris kulturuli. am SemTxvevaSi kultura (cxadia, Tu mas nergaven) _ es aris ucnobis winaSe Tavisufali yofnis forma, esaa haeri, romliTac sunTqaven da es movlenac kulturaa. SemiZlia davadasturo, rom, magaliTad, CvenSi, Cem qveyanaSi, ar arsebobs ekonomikuri kultura, socialuri kultura, azrovnebis kultura, kulturis kultura. es ar gaxlavT paradoqsi. Tu kulturas aRiqvamen rogorc kulturul sikeTeTa jams, romelsac moixmaren da rac gaxlavT erTgvari danamati materialuri cxovrebisa, es niSnavs, rom adamianebma kulturis kultura dakarges, rom maT aRara aqvT kultura. mTeli ideokratia, – da es aris socialisturi gegmis azri, – sazogadoebas aSenebs codnaze; maSasadame, mTeli ideokratia kulturisaTvis damangrevelia. aviRoT ekonomikis magaliTi. CvenSi awarmoeben im pirobiT, rom winaswar iqnas gansazRvruli produqtis Semadgeneli yvela elementi. sxvaTa Soris, es iyo leninis didi gegma – „kontroli da disciplina“, rogorc TviTon uwodebda. swored amitom pirveli, rac 1917 wlidan Seqmnes sabWoTa kavSirSi, iyo saxelmwifo xazina. sabWoTa kavSiris ekonomikis namdvili patronebi arian buRaltrebi, – sabralo adamianebi dabali anazRaurebiT; isini arian yoveli ekonomikuri da materialuri aqtis modaraje ZaRlebi. warmoebis momavali produqtis yvela Semadgeneli 222 elementi winaswar aris gansazRvruli imis SiSiT, rom vinmem raime ar moiparos an ar miiTvisos. Sedegi aris is, rom arafers awarmoeben, radgan araviTari safuZveli ara aqvT, rom awarmoon, raki maTi sakuTari Sromis produqti ukve ganawilebuli da moxmarebulia. swored ase varT Cvenc moxetialeni am paradoqsul wreSi (moZravi paradoqsi wris kvadratulisa), aseTi gaxlavT sabWoTa ekonomikis saidumlo. aq usargebloa didi diskusiis gamarTva bazris qonasa Tu arqonaze, Rrma kapitalistur Teoriebze da a. S. realurad, problema aris im socialuri nivTebis, rogorc kulturuli nivTebis, bunebaSi, romlebic yovelTvis aris organuli produqti, romelic viTardeba bunebrivad da organulad. problema sxvagvarad ar daismis. me gTxovT, warmoidginoT iseTi ekonomika, roca 70 wlis ganmavlobaSi, 1917 wlis noembridan moyolebuli, arsad aravis Seusrulebia amaze umartivesi ekonomikuri aqti. es martivi, mikroskopiuli aqti aris koncentruli wris centri, saidanac SesaZlebelia, am aqtis koncentruli afeqtis wyalobiT, makroskopuli ekonomikis warmoeba. ra aris es aqti? ai, Cems winaSea danieli. mas esaWiroeba saferfle; me SemiZlia saferflis gakeTeba. maSasadame, me saferfles vamzadeb danielisTvis. mTeli ekonomikuri saidumlo amaSia, _ esaa faqti, rom Cemi Sromis produqti SeiZleba moxvdes Sromis dayofis, kooperirebis da a. S. rTul sistemaSi. es aris Cemi Sromis Sedegi an koncentruli gamsxvilebebi am elementaruli wrisa, rac xorcieldeba yvelgan, sadac aris civilizacia an warmoebis kultura. magram aseTi aqti erTxelac ar ganxorcielebula sabWoTa kavSirSi. aq iTqva, rom CvenSi komercia akrZaluli iyo; diax, es swored is aris, risi Tqmac me msurs. cxadia, produqcia iqmneba; magaliTad, me vici saferflis gakeTeba, daniels esaWiroeba es saferfle, magram me mas ar vqmni danielisaTvis, romelic Cemi TvalTaxedvis horizontzea. amgvarad, ukve arsebobs bunebrivi gacvla-gamocvlis mimarTeba, Cvens Soris moZraobs sisxli, socialuri sisxli. magaram ara! me Sevqmeni produqti misteriuli, faruli centrisaTvis, romlis garkveuli adgilic arasodes ar aris dad223 genili. TiTqos, centris lokalizeba xdeba, rodesac amboben „moskovi“, magram es gamoTqmis erTi formaa, es ar niSnavs, rom centri mainca da mainc moskovia. (somex kahaians merabis saferfle Tavis magidaze gadaaqvs). oh! qarTvelebs yovelTvis somxebi gvwapnian nivTebs. ai, es gaxlavT Cveni urTierTobebis ilustracia! (sicili darbazSi). davubrundeT Cems mier gakeTebul saferfles. maS ase, iqidan, moskovidan saferfle daniels, romelic mas sWirdeba, an daubrundeba an _ ara; ufro xSirad – ara. es xdeba imitom, rom hipoTeturadac ki SeuZlebelia iseTi Zlieri gonebis qona, romliTac gaTvli milionobiT ekonomikur aqts da dasamyarebel mimarTebebs, raTa upasuxo danielis moTxovnilebebs; magram me, romelic viyavi danielis TvalTaxedvis velSi, Zalze kargad SevZlebdi am saqmis Sesrulebas: amiT Cem Tavsa da ojaxsac varCendi da danielis moTxovnilebebsac davakmayofilebdi. Semdeg warmoidgineT am normaluri aqtebis milionobiT gamravleba da Tvalwin geqnebaT realoba, aseve, am aqtis milionobiT Seusruleblobac, romlis Sedegadac iqmneba erTgvari realuri ararealuroba. axla miTxariT, rogor davangrioT es realoba, Tu uecrad amas gadawyveten, Tanac Tu Tavisuflad SemeZleba am normaluri, primitiuli, elementaruli saqmianobis, anu ekonomikuri kulturis aqtis Sesruleba? magram es igivea, rac micvalebulTa samyarodan sicocxlesTan dabruneba! SesaZloa, Zalze gvianaa, SesaZloa, gadavcdiT Seuqcevadobis sazRvars, SesaZloa, gavcdiT daubruneblobis zRvars da veRarc SevZlebT xelaxla gacocxlebas! rusuli anu sabWoTa sakiTxi swored es aris: SevZlebT Tu ver SevZlebT xelaxla gacocxlebas? udavod, ase aris kulturis kulturuli sakiTxic. Tu sakmarisi kultura gveqneba, e. i. warmosaxvis unari da simbolos grZnoba, raTa davijeroT ucnobi [elementi] urTierTobaTa simboluri xelovnebis meSveobiT, maT Soris, _ fuliTac, an warmoebis aqtiTac, romelSic yvela elementi faruli da gamoucnobi rCeba, SesaZloa, SevZloT xelaxla gacocxleba. magram vimeoreb, produqtis elementebi da Semadge224 neli nawilebi ganisazRvreba mas Semdeg, rac produqti Seiqmneba. Tumca, marqsi da engelsi daJinebiT iTxovdnen produqtis Semadgenlobis winaswar gansazRvras, raTa Tavidan aecilebinaT zedmeti Rirebuleba, – meore faruli ram, rac aseve aris mxatvruli azrovnebis nayofi... es marTlac Zalze originaluri ramaa! magaliTad: me vmuSaob eqvs saaTs, gamovimuSaveb Cemi samuSao Zalis sazRaurs da, Tu me maiZuleben, ganvagrZo muSaoba kidev erTi an ori saaTiT, swored maSin me vqmni zedmet Rirebulebas. momismineT, es xom sufTa idiotizmia! aq Cven mojadoebuli varT suraTiT, im suraTiT, romelic „aSkara TavisTavadobaa“ _ sicxade sakuTari Tavisa. magram es aris mcdari sicxade, mcdari intuicia. ar ician azrovneba da ar azrovneben, imitom, rom ar gaaCniaT ekonomikuri kultura, imitom, rom ar gaaCniaT warmoebis kultura, romelsac funqcionirebisaTvis ar esaWiroeba moqmedebis yvela elementis mecnieruli suraTi. vimeoreb, rom kulturuli moqmedeba aris ucnobi, [is Seicavs ucnob elements]; amas verc fizikuri ZaliT miaRwevT, verc _ codniT; es miiRweva mxolod kulturiT, anu drosa da sivrceSi – oRond, kulturis drosa da kulturul sivrceSi, romelic gansxvavdeba fizikuri droisa da sivrcisagan SeZenili codniTa da gamocdilebiT. aseTive mdgomareobaa siRaribisa da simdidris problemasTan dakavSirebiTac. CvenSi maSinve imas iTvlian, rac sxvebis jibeSia. ar gaaCniaT kulturuli unari Tavis SenarCunebisa (gaZlebisa) kulturis did droSi; es ukanaskneli ar aris dro uSualo, fizikuri survilebis Sesrulebisa da realizaciisaTvis, reaqtiuli dro, fsiqikuri da fizikuri reaqciis dro; es aris kulturasa da did kulturul sivrceze damokidebuli dro. iq, im sivrceSi, Sen unda SeZlo da unda gqondes warmosaxvisa da xasiaTis Zala, raTa gaigo, rom raRac, rasac vqmni, rasac Sen xedav, rac Sens winaa, ekuTvnis an ubrundeba viRac sxvas im dros, rodesac Sen mas qmni. magram es raRac imavdroulad Senc aseve mogitans sargebels. maSasadame, nacvlad imisa, rom manam gadawyvet da imoqmedeb, e. i. vidre daTvlide, rac sxvebis jibeSia da ganawilebulia Tanasworobis principiT, – ris Sesa225 xebac afanasievma ukve ilaparaka dilis sxdomaze –, saWiroa Sesvla kulturul droSi, moqmedebis kulturul drosa da sivrceSi. Cems qveyanaSi me ver vxedav adamianebs, romelTac aqvT es kultura. me ver vxedav adamianebs, romelTac aqvT es warmosaxva. es aris simboluri cnobierebis sruli rRveva. me ar vlaparakob socialur mecnierebebze. me vlaparakob im codnaze, Tu ra aris kultura, rac aris moqalaqis gonebaSi da ara akademiis an universitetis departamentSi, sadac ikvleven sociologias, socialur filosofias da a. S. me vlaparakob sazogadoebis im gagebaze, romelic TavSia, agreTve sazogadoebrivi subieqtebis kulturul unarze, moqmedebis agentebze, socialur, materialur, inteleqtur arsebobaze da a. S. rodesac sinamdvilesTan azrovnebis mimarTebiT mTeli arsebiT daJinebiT uTiTeben ideografiul sawyisze, samyaro warmodgeba rogorc wminda magiis sfero, rac Zalze sainteresoa. CvenSi aris iseTi movlenebi, romlebic realuria, magram realuri mxolod literaturuli metaforebis realizaciis azriT. me vityodi, rom arsebobs iseTi realuri movlenebi, romlebic Tavs Zalas atanen warmoadgendnen literaturuli xerxebisa an metaforebis materializacias. rodesac vsaubrobdi kulturaze, me aseve vlaparakobdi azrovnebis kulturaze (cotaoden paradoqsulia, magram amis aRniSvna damaviwyda kulturis Cemeul definiciaSi). magaliTad, iseTi mecnieri, rogoric lisenkoa, aris literaturuli SemTxveviTobis realizacia, gogolis gmiris erTgvari saxe realobaSi. realoba moqmedebaSia da Seicavs fantasmebis mixedviT mweralTa mier gamogonil literaturul gmirebs, – am SemTxvevaSi ki gogolis mier Seqmnil gmirs! Tu sabWoTa sinamdvilis es fantomuri mxare ar esmiT, saerTod verafers igeben. dasavluri sityvebis an racionaluri konceptebis wminda da ubralo gadatanis SemTxvevaSi, sabWoTa movlenebi gaugebaria, isini ar aris realoba; am movlenaTa mTeli arsi aris xorcSesxma im fantasmebisa, mwerlebma TavianTi mxatvruli stilis moTxovnilebisamebr rom gamoigones, e. i. gaakeTes stilisturi svla; es asea gogolTan, sadac, cxadia, gadmocemulia rusuli sulis potencia. maSin, swored amgvar poten226 ciurobas baZaven, – moqmedebis Semdeg. vimeoreb, Tu ar gaiTvaliswineben am fantasmur mxares, – arada, am fantasmuri mxaris gageba SesaZlebelia mxolod kulturuli faqtis simboluri gagebis SemTxvevaSi, maSin araferi esmiT realobis Sesaxeb da yvela kamaTi sxva araferia, Tu ara mxolod kargos transpozicia evropuli racionaluri konceptebiTa da problemebiT, romlebic amave kargos ar cdebian. swored amgvarad viqeciT am daskvnebis msxverplad saTanado konceptualur velSi ise, rom CvenTvis arasdros yofila xelmisawvdomi realoba, romelic aris is cxoveli, rasac totalitaruli sazogadoeba erqva. axla ki mas post-totalitaruli sazogadoeba ewodeba, im azriT, rom dRes am sazogadoebis yvela garegani jaWvi gawyvetilia, magram daSlil kulturasa da gauqmebul cnobierebaSi misi stigmebi iarebad gvaCnevia, xolo Sinagani jaWvebi kvlav mTeli gvrCeba. erik hobsbaumi: madlobas vuxdi merab mamardaSvils uaRresad saintereso moxsenebisaTvis ara mxolod misi Sinaarsis gamo, aramed imis gamoc, rom Zalze kargad warmogvidgina gaugebrobis arsi imaT Soris, vinc aRizardnen sabWoTa kavSiris wiaRSi, da maT Soris, vinc mis sazRvrebs gareT cxovroben. miuxedavad amisa, erTi azri mebadeba: merabi varaudobs – ruseTSi xom ar miaRwies im zRvars, saidanac dabruneba SeuZlebelia. CemTvis, istorikosisaTvis, erTi daskvna absoluturad udavoa; kerZod, istorias ara aqvs dasasruli, igi grZeldeba. amrigad, kiTxvaze – `iqneba ki momavali?~ pasuxi yovelTvis calsaxad dadebiTia; xolo rogori momavlisaken mivdivarT? am kiTxvaze pasuxs veZiebT da, Sesaxloa, diskusiis msvlelobaSi kidec mivakvlioT mis raRac monaxazs. aqamde me veZebdi, magram ver vipove konkretuli axsna imisa, Tu ra unda iyos SesaZlo momavali rogorc mTlianad sabWoTa kavSirisaTvis, ise _ misi Semadgeneli erebisa da xalxebisaTvis. magram dRenaxevris samuSao kidev win gvaqvs da, SesaZloa, sakiTxis gadawyvetis gzaze mivideT raime naTelis gamovlenamde. JuJa heJeduSi: me vfiqrob, rom is, rac axlaxan brZana merab mamardaSvilma, Zalze sainteresoa. igi Zalze kargad asaxavs azrovnebisa da gansjis modelis cvlilebis sirTules 227 iseT viTarebaSi, rodesac momswre gavxdiT ara marto socializmis saboloo kraxisa, aramed _ sabWoTa struqturisac mTeli misi kulturuli, ekonomikuri, politikuri, eTikuri da a. S. SemadgenlobiT. miuxedavad aSkara procesebisa, mainc Zalze rTulia erTiani orientaciis, erTi perspeqtivis povna. swored poziciaSia erTi, Cemi azriT, orazrovani orientacia. es aris is, rasac igi uwodebs „kulturas“, amasTan gvixsnis imas, rom am „kulturas“ filosofosebi, tradiciis Tanaxmad, uwodeben „dedabunebas“, rusul suls, qarTul suls, frangul suls da a. S. me ki mas „individualur cnobierebas“ davarqmevdi. solJenicinis novela „ivan denisoviCis erTi dRe“ gviCvenebs, rom sakoncentracio banakSic ki ar ZaluZT mospon azrovnebisa da Semecnebis Tavisufleba.GCveni momavali aris imaSi, rasac vaclav haveli „personalur cnobierebas“ uwodebs. am momavlis gadasawyvetad iv delaies Tanaxmad, gamosavals unda veZebdeT ara warsulSi, aramed umal win unda gaviWraT. rogor warmogidgeniaT msoflio, romelic mudam savse iqneba konfliqtebiT, magram arasodes ar miva sxvis gaZevebamde, mospobamde? es, iqneb, SesaZloa imiT, rasac eTika hqvia; is, rac Cven, mTels dasavleTs gvaqvs Tanaziarad da ugzo-ukvlod arasodes gamqrala arc aRmosavleTSi. kargad mesmis, ratom miuTiTeben yovelTvis nacionalur identobaze an ratom emyarebian kulturas. imitom, rom aseTi midgoma uTuod gamodgeba Tavis dasacavad. magram am tipis dacviT bevri ubedurebis Cadenamdec midian. rom davubrundeT klodt veisa da Sarl ureviCis gamosvlebs, Semdegs vityodi: marTalia, avstria-ungreTis monarqia gamgeblobis Zalze rTuli konstruqciisa gaxldaT, magram ungrelebs arasodes SeuwyvetiaT ruminelebis xocva-Jleta, xorvatebs _ serbebisa, avstrielebs _GCexebisa. Cans, Zalze rTuli viTarebebidan martivi gamosavali ar arsebobs. erik hobsbaumi: didi madloba. cxadia, SegiZliaT upasuxoT, oRond Zalze swrafad. merab mamardaSvili: Sevecdebi pasuxi gavce ramdenime Zalze arsebiT SekiTxvas. Tavdapirvelad JuJas mivmarTav. Sevec228 debi mis qalur mxares Sevexo yvavilebze saubriT. Tqven wamoWeriT individualuri cnobierebis daumsxvrevlobis problema. me Tqven geTanxmebiT, radgan SeuZlebelia misi damsxvreva iseve, rogorc es SeuZlebelia uWknob-ukvdavi yvavilis, sicocxlis yvavilis SemTxvevaSi. SeiZleba, mTeli Zal-RoniT cdilobdnen mis mokvlas, sicocxlis mospobas, magram amas verasodes miaRweven. es ar gaxlavT imis damsaxureba, vinc Seecada sicocxlis xelyofas! rac Seexeba individualur cnobierebas, axla mivmarTav iv delahais. igi marTalia, roca ambobs, rom samuSaos raRac nawili teqstSive unda dgindebodes. me mivuTiTeb im individualur mcdelobaze, rac SegiZliaT naxoT politikur teqstSi. ivi ixsenebs Tanamedrove TxzulebaTa magaliTs, magram gulaxdili Txzuleba ukve arsebobs politikuri azris sferoSi da igi, sxvaTa Soris, socialistur azrovnebaSi gvxvdeba. me vgulisxmob oruelsa (is sicocxlis dasasrulamde socialistad darCa) da mis „espanur dRiurebs“, romelic iyo teqstis iseT sivrceSi gadanacvlebis mcdeloba, sadac individualuri arseboba, individualuri cnobiereba, individualuri sicxadeebi xelaxla iqmneba, xelaxla aigeba, da Semdeg teqstis srulyofilebis, misi myari, me vityodi, klasikuri formis iqiT TandaTan ixsneba aseT sivrceSi da socialisturi ideis, rogorc aseTis, dafaruli substrati mTeli sicxadiT vlindeba. amitomac, oruelma SeZlo SeemCnia socializmis totalitaruli saxe. ai, is, ris gamoc ver axerxeben individualuri cnobierebis dangrevas. sakamaTod ar miTqvams, ubralod zogierTi sakiTxi davazuste. davubrundeT sakoncentracio banakis Temas da solJenicinis novelas, romelmac Tqven sruliad safuZvlianad mogajadovaT. swored aq GCans banakebis eqsperimentis mwvave sakiTxi, rac mweralsac aseTive simwvaviT aqvs daxatuli. aq, – banakebis gamocdilebaSi, – humanisturi azrovnebis iluziebsa da crurwmenebs awydebian, maT Soris, socialisturi azrovnebis crurwmenebsac. meore mweralma, solJenicinis kolegam, Salamovma, zustad dasva maxvili am dramatul sakiTxze rogorc evropisaTvis, ise _ ruseTisaTvis. man naTelyo, rom banakis eqsperimenti ar aris sicocxlis gamZleobis damadasturebe229 li, aramed es aris am eqsperimentis usargeblobis, gamousadegrobis ilustracia. am tragikulma eqsperimentma milionobiT adamianis sikvdili gamoiwvia, misgan SeuZlebelia raimes swavla, misgan sibrZnisdagvaric ki araferi gveZleva. poeti da eseisti Ceslav miloSi am tipis magaliTze, eqsperimentze fiqrobda, rodesac mware da usargeblo codnaze laparakobda. Salamovs, marTlac gacnobierebuli hqonda, rom mware codna usargebloa. Tavis korespondenciebSi, mimoweraSi, igi amaSi rusul literaturas sdebda brals, romelic humanisturi azrovnebis, moraluri cnobierebisa da eTikuri qcevis mwvervalia. igi brals sdebda rusuli literaturis tradicias, did klasikur literaturas: „Cven mogvatyues, roca adamianis Taobaze werdnen da ai, adamiani! rusulma klasikurma literaturam GCven ar gagvafrTxila, winaswar ar gvacnoba“. oruelma ki politikur teqstSi araklasikuri TxzulebiT dasva maxvili totalitarul safrTxeze, rac rusulma literaturam, Salamovis azriT, ver SeZlo gaekeTebina. es Zalze mniSvnelovania da Zalze sakamaToc, magram vimeoreb, – es aris centraluri sakiTxi GCveni, rogorc Tavisufali adamianebis, mgrZnobelobisa, Tundac gulCvilobisa, Cveni, vinc vcdilobT cotaoden filosofosobasa da gakveTilebidan daskvnebis gamotanas. erik hobsbaumi: davsZen, rom jorj orueli sikvdilamde socialisti darCa. es asea, amas aRniSnavs oruelis biografosi – bernard kriki – Cemi megobari da kolega. axla davxuroT sxdoma da SevisvenoT 17 saaTamde. SabaTi 12 maisi, 1990 weli, 17 saaTis sxdoma. antonin leimi: didi madloba. movusminoT merabs, romelic, albaT, mxiarul Temaze isaubrebs, magaliTad, `Sav Wirze~ odesaSi. merab mamardaSvili: diax, viReb GCem Tavze im piris rols, vinc odesaSi Savi Wiris Sesaxeb ise saubrobs, rogorc raRac yvelaze mxiarul rameze! me axal gansazRvrebas mivcem sabWoTa kavSiris mdgomareo230 bas da vityvi, rom es qveyana ar aris adamianis sacxovrebeli adgili. problemis pasuxs mikroskopuli done esaWiroeba. qveyanaSi unda Seqmniliyo milionobiT da milionobiT patara locus-ebi, _ sacxovrebeli adgilebi adamianTaTvis, maTi yvelaze ufro martivi da bunebrivi gamoxatulebebiTa da moTxovnilebebiT. sabWoTa kavSirSi ki sruliad moulodneli, gauTvaliswinebeli mdgomareobaa – adamianebi gatanjuli arian wminda da martivi iracionalizmiT, radgan totalitarul sistemaSi bunebisa da sazogadoebis spontanur ZalTa iracionalobac saxelmwifos mier `imarTeba~. arada, swored saxelmwifo, saxelmwifoebrivi struqtura avrcelebs Tavis garSemo iracionalurobas da arvis ZaluZs amis SeCereba. amitomac, roca sabWoTa problemis gadasawyvetad gamosavals eZeben, yovelTvis trialeben mTeli sazogadoebis momcveli racionaluri marTvis artaxebSi. aq aralis zRvis magaliTi daasaxeles. adamianuri azrovnebisa da Cveni politikuri gamocdilebisaTvis sakmarisi unda yofiliyo mosalodneli safrTxis, katastrofis dadgena, rom Secvliliyo adrindeli gadawyvetileba. es erTi welia, rac daadgines am tbis savalalo mdgomareoba, magram me garwmunebT, misi gamomwvevi mizezebi, procesebi kvlavac grZeldeba. TiTqosda, Cven gvmarTavdes SeSlili manqana, romlis gaCerebac ar ZaluZT mTeli im gamafrTxilebeli informaciisa da mxilebebis miuxedavad, rac winaswar iqna gakeTebuli. meore magaliTi: Cernobili, atomuri katastrofa. im dRes, rodesac es ubedureba moxda, Cems Tavs vuTxari: ai, namdvili Cernobili! rogoria Cernobilis Sesaxeb simarTle? es aris is sinamdvile, romelic avlens reJimisa da sistemis namdvil bunebas. momxdari faqtis Semdeg rogori iyo reJimis gadawyvetileba? es iyo saswrafo gegma mTeli im raionis Caketvisa, romelic atomurma katastrofam moicva, sadac safrTxe Seeqmna milionobiT adamianis sicocxles; oRond aravis araferi ar unda gaego, ar unda gaJoniliyo raime cnoba. es aris sistemis namdvili saxe, WeSmariti saxe reJimisa. am ganzraxvam ar gaWra, radgan amJamad msoflio Caketili aRar gaxlavT, nurc Rrublebs daviviwyebT, erTi sazRvridan meoreze rom gadadian. 231 marTalia, Semdgom yvelaferi gamJRavnda, magram es ugunureba oTx dRes gagrZelda; am ugunurebis saWirboroto mizezebi kvlav warmoiqmneba da angariSgasawevia. TiTqos yvelaferi iTqva, yvelaferi gavigeT, magram es mizezebi ganagrZobs moqmedebas. xelisufalni moqmedeben totalitaruli siCumis gamanadgurebeli kanonis mixedviT, milionobiT msxverplTa mimarT totaluri zizRis grZnobiT. erTi mSvenieri, savsebiT froidistuli lafsusic ki moxda, Cemi yuriT gavigone televiziis diqtorisagan. mas unda eTqva – „katastrofis Sedegebis likvidireba“ da amis nacvlad Tqva: „katastrofis msxverplTa likvidireba“. es iyo lafsusi, magram simarTle. sistemis manqanas verc soflis meurneobaSi aCereben. me minda vTqva, rom, raki raRac erTi sistema Camoyalibda garkveuli pirobebis safuZvelze, – arada, es iyo CvenSi cxovrebis yvelaze dabali pirobebi, e. i. monobis yvelaze vrceli baza, mTeli socialuri formacia iltvis rom misi pirobebi da safuZvlebi kvlav SeinarCunos, an aRadginos, rogorc misive aqtiurobis Sedegi. magaliTad, aRar SeuZliaT mdinareebisaTvis kalapotis Secvlis didi proeqtis SeCereba, miuxedavad im mxilebebisa, rac iyo presaSi, miuxedavad im kritikisa, – gansazRvrebis Tanaxmad ultra-demokratiul mcdelobad rom iwodeba, – ar SeuZliaT da ratom? imitom, rom Tavad es gegmebi ocian wlebSi Seiqmna sakoncentracio samyarosa da monuri Sromis gamoyenebis gegmis safuZvelze. amJamad monobis baza materialurad gaqra, magram struqtura rCeba da kvlav iqmneba, rogorc im racionaluri manqanis gegma Tavissave racionaluroobaSi rom dakarga goni. mTeli iracionalizmi gadatanilia socialur da ekonomikur organizaciaze. amis SesaCereblad sxva araviTari saSualeba ar arsebobs, garda erTaderTi saSualebisa – esaa SeumCnevlad moqmedeba sistemis sapirispiro milionobiT qmedebaSi, rac realizdeba yvelaze umartivesSi – ekonomikur gacvla-gamocvlaSi, azrTa gacvla-gamocvlaSi. cxovreba iTxovs, rom Cveni garemomcveli garemo sacxovreblad vargisi gavxadoT, CvenSi ki es ase ar aris. magaliTisaTvis, wadiT da naxeT sabWoTa qveynis 232 Sida aeroporti, sadac adamianebi pirutyviviT gadahyavT. rogor SevcvaloT es? aq aris Cemi qveynis problema da ara did diskusiebSi imperiaTa Taobaze. TiToeuli es wvrilmani yvelaze mniSvnelovani ram aris cxovrebaSi. axlaxan me Tqven geubnebodiT, rom sabWoTa pirobebSi piradi cxovreba ar iyo kerZo cxovreba; aseTi gageba marqsizmma da socializmma Tavidan aicila. me minda davZino, rom sicocxle, rogorc aseTi, aris genialuri gansakuTrebuloba an familiaroba; es aris mxolod erTi genialuri detali (wvrilmani) da sxva araferi. Cven vcdilobT, davubrundeT sicocxles, magram amis gakeTeba xdeba srul sasowarkveTilebaSi. am ukanasknels iwvevs „didi gegma“, radgan amgvari „didi gegmiT“, „didi zraxvebiT“ socialisturi cxovrebis did manqanas ver gaaCereben. saWiroa gadanacvleba yoveldRiurobaSi, yofiTobaSi, saWiroa axali socialuri da ekonomikuri qsovilis xelaxla, agur-agur Seqmna. es, marTlac, uimedo saqmea! gadavideT evropelTa urTierTobebze sabWoTa kavSirTan. jer erTi, litvelebs ufleba aqvT arafrad Caagdon sabWoTa kavSiris didi problema, romlis ganxorcielebazedac isini ar arian pasuxismgebelni, maT ar exebaT gorbaCovis Sida problema. ra aris maTi amocana, daexmaron sabWoTa sistemas da misi arsebobis saZirkvels Ziri ar gamouTxaron? es sistema xom maTTan mivida, raTa maT qveyanas daufleboda?! maS ratom da riT arian isini valdebulni, monawileoba miiRon im sistemis Secdomebis gamosworebaSi, romelic maTi ar aris? me geTanxmebiT, aSkaraa, rom am patara xalxs, romelic or Zlier saxelmwifos Sorisaa moqceuli, msxverplad wiraven ise, rom mas ar utoveben ukan dasaxev gzas da es yovelive xdeba Rrma Teoriuli analizis gareSe. saqarTvelosTvisac asevea, magram sxvaoba efuZneba im faqts, rom qarTvelebi, Tu SeiZleba iTqvas, bevrad ufro pasuxismgebelni arian Tanamedrove situaciaze, vidre _ litvelebi. saWiroa vaRiaro, rom qarTvelma xalxma aqtiurad miiRo monawileoba sabWoTa struqturebis SeqmnaSi Tavisi adamianebiT, Tavisi energiiT, iniciativiTa da warmosaxviT. swored amitom, GCven, qarTvelebma, sakuTar Tavs unda SevxedoT sarkeSi da pasuxismgeblobis ra233 Rac wili Cvens Tavze aviRoT. Tu Seicavs iracionalurobas is azri, rac me axla gamovTqvi, evropelTa urTierToba sabWoTa kavSirTan SesaZlebelia, oRond es unda iyos urTierToba mxolod heroikuli stoicizmis sferoSi. igi iqneba Semdegi saxisa: saWiroa, iswavlo an xelaxla iswavlo sikvdili. Teoriulad arsebobs iseTi movlenebi, romlebic CvenTvis garkveul safrTxes Seicaven. magaliTad, aguri, romelic SeiZleba Tavze dageces. magram, radgan ar SemiZlia dialogi gavmarTo agurTan, romelic ar aris SesabamisobaSi adamianur arsebobasTan da ar gaaCnia Sinagani cxovreba, me ar SemiZlia aguris an aguris Sesaxeb Cemi azris gadaqceva Cemi Sinagani fsiqologiuri cxovrebis mudmiv elementad da aguris Sesaxeb azrTan erTad cxovreba. es me absoluturad momspobda. aguri CemTvis, adamianisaTvis, SeuRwevelia, raki mas ara aqvs Cems winaaRmdeg raime ganzraxva maSinac ki, roca mas SeuZlia momklas. msgavsad amisa, aviRoT sabWoTa kavSiri, romelic SeiZleba Tqven an Cven aguriviT dagveces Tavze, magram SeuZlebelia, es aguri vaqcioT evropuli Sinagani samyaros refleqsebis Sinagan nawilad, radgan ngreva garduvali iqneba. socialuri fsiqologiis struqturebi individualuri fsiqologiis struqturebis msgavsia. fsiqologiur mecnierebaSi Catarebuli cdebi mowmoben ukidures viTarebaSi adamianis mier SegrZnebis dakargvas. rodesac individi dgas televizoris ekranis win da ekrani uCvenebs amosaxsnel davalebas, rac moklebulia mwyobr, struqturul wyobas. am dros arc erTi struqtura principulad gasagebi ar aris, magram ekranis win myof subieqts aiZuleben, moaxdinos koncentrireba, raTa gaigos is, rac principulad gaugebaria; amgvar procesSi xedaven, rom subieqtis cnobierebis struqturebi irRveva da ispoba kidec. ekranis win mdgomma sabralo, beCavma adamianma Sedegad ra miiRo? araferi! imitom, rom man daJinebiT moindoma zewola moexdina Tavisi gagebis unarze, mixvedroda amosaxsnelis sirTules, misi mcdeloba ki gaugebarma, amouxsnelma obieqtebma daangries. swored ase SeuZlia sabWoTa kavSirs, daangrios evropis inteleqtualuri unari, Tu erT mSvenier dRes ar gadawyveten, rom Tavidan aacilon TavianT 234 Sinagan struqturebs aguri, romelsac, – da es sruliad SesaZlebelia, – SeuZlia, maT Tavze daeces da atomuri bombiviT afeTqdes; aqedan gamosvlas ki veRar SeZleben. saWiroa viswavloT an xelaxla viswavloT sikvdili. da maSin, iqneb, vaJkacuri sikvdiliT xelaxla gaxsnil sivrceSi vipovoT iseTi raime, rac sicocxlis gangrZobas SegvaZlebinebs. erik hobsbaumi: sikvdili Tu mokvla?! TiToeuli pasuxs agebs sakuTar sikvdilze, magram Tu misi sikvdili iwvevs milionobiT sxvaTa ganadgurebas, maSin moraluri problema gansxvavebulad dgeba. antonin diemi: albaT, saWiroa iTqvas, rom odesaSi Savi Wiri sabWoTa imperiis dezintegraciis problemaze marTlac bevrad ufro mxiaruli movlena ar aris, – Tu me kargad gavige. merab mamardaSvili: ra Tqma unda, es asea! swored amitom mindoda, winaswar meTxova TqvenTvis patieba... msurs erTi SeniSvnis damateba nacionalur problemaze. aqamde saguldagulod avaride Tavi am sakiTxs, magram Tavs movaled vTvli, rogorc qarTveli, amis Sesaxeb ramdenime sityva mainc vTqva. minda xazi gavusva imas, rac Zalze kargad Tqva iuri afanasievma da rac, SesaZloa, SeumCneveli darCa. man SeniSna, rom yovelTvis moskovSi eZeben universalur gadawyvetilebebs. amiT igi aRniSnavda, rom kolonizatoruli azrovneba grZeldeba. diax, swored es aris nacionaluri problema. yovelTvis amtkiceben, rom moskovSia dafuZnebuli centraluri azrovneba, romliTac xelisufalT surT gansazRvron erTa uflebebi, respublikaTa uflebebi; rom centrSi, – moskovSi, unda SeimuSaon respublikebis damoukideblobisa da maTi erovnuli cxovrebis gegma; es udavod xdeba im garkveuli Teoriebis safuZvelze, Tu ra aris eri. es igive iracionaluri Zalaa, romlis Sesaxebac me vlaparakobdi: erTa xelaxali mowyoba iseTive universaluri gegmaa, rogoric mdinareTa bunebrivi dinebis Secvla, ris gakeTebasac amJamadac cdiloben sabWoTa kavSirSi. es momdinareobs im komunisturi ocnebidan, romlis Tanaxmadac, buneba srulad emorCileba gnostikuri formiT adamianur wamowyebas. jer erTi, me mjera, rom eri aris iseTi nivTi an sagani, 235 romelzec ar SeiZleba Teoriis Seqmna. ar arsebobs eris Teoria, imitom, rom, rogorc renani ambobda: „eri aris iseTi subieqti, romelic iqmneba gamudmebiT, yovel dRe, yovel wuTs plebiscitis saSualebiT“. eTnosis Teoria, iqneb, SesaZlebelia, magram eris Teoria _ ara, radgan eri aris is, radac iqceva eTnosi konstituciuri mowyobis procesSi, maSin, roca igi erTveba kamaTSi, romelic agoraze mimdinareobs, am sityvis berZnulenovani mniSvnelobiT; rodesac igi mimarTavs kritikul refleqsias sakuTar Tavze, rac evropis SemTxvevaSi gadis gansakuTrebiT didi qristianuli idealebis mijnaze, xolo sxva SemTxvevebSi, albaT, romelime sxva religiis idealebis kvaldakval. am procesebis Sedegad eTnosi iZens Sinaarss, rasac eri ewodeba. es aris istoriuli erToba an istoriuli xvedri, romelic iqmneba eTnosis amgvari saqmianobiT; am ukanasknelis gareSe, es sagani ar arsebobs. swored im samuSaos wiaRSi, rasac plebisciti an konstitucia ewodeba, iZens arsebobas eri. rogor ginda Seqmna masze Teoria? rogor unda gaigo, ra aris qarTveli eri? ra ufleba eqneboda am Teorias litvaSi an romelime sxva respublikaSi es konstituciuri procesi rom gamoewvia an aemuSavebina? Tu ar gaCndeba iseTi Zala, romelic gabedavs, gariskavs da dauSvebs, rom istoriam iaros Tavisi bunebrivi gziT da ara saxelmwifoebrivi gadawyvetilebebis mimarTulebiT (rac miznad isaxavda, gamoewvia iseTi sayovelTao moZraoba, rogoric iyo aqamde), Tu ar Sewydeba „xalxebis magivrad gadawyvetilebebis miReba“, Cven am mZime mdgomareobidan gamosvlis araviTari Sansi ar gagvaCnia. sakuTari Tavis dadgena konstituciis Seqmnis procesis kvaldakval, erTdroulad qmnis subieqtebsac da konstituciasac. es aris ueWveloba; es aris evropuli gamocdileba, romelic gviCvenebs, rom konstitucia aris iseTi samyaro, sadac „konstituciis Rirsi adamianebi iqmnebian da ibadebian“. Cven winaSea amocana – davbadoT qarTveli eri. rogor gavigoT apriori is, Tu ras mogvcems qarTveli eri, an rogoria qarTvelTa uflebebi? rogor unda gansazRvron moskovSi is, Tu vin iqneba somexi eri, litveli eri... maSin 236 moskovSi Tavmoyrili unda iyos iseTi Zalebi, romelTac eqnebaT unari, Seqmnan universaluri gegma, romelic dRes sruliad iracionalurad qceula da visac SeeZleba respublikebis ndoba moipovos. am perspeqtivaSi Cans saprezidento Zalauflebis simbolo. cxadia, me ar SemiZlia Tavdeboba gorbaCovis Sinagan mentalitetze, magram misi Zalaufleba imdenad, ramdenadac igi gagebulia rogorc ara-partiis Zalaufleba da Tavsdeba partiis konteqstis miRma (es maSin, rodesac sabWoTa saxelmwifo es aris saxelmwifo-partia), warmoadgens axali tipis Zalauflebas, romlis bunebrivi mokavSireebi arian respublikaSi arsebuli avtonomiuri Zalebi. ratom? imitom, rom es avtonomiuri Zalebi Seqmnian TavianT sakuTar konstituciebs. gorbaCovs SeiZleba hyavdes mokavSireebi im spontanuri moZraobebiT, rogoricaa umciresobaTa moZraoba sabWoTa kavSirSi. maSasadame, Tu prezidenti, romelic idgeba nomenklaturaze maRla, arsebul politikur klasze maRla, alianss Seqmnis respublikebTan, (am ukanasknelT jer kidev ara aqvT konstitucia), totalitaruli klasis bunebriv mtrebTan – e. i. muSebis, maRaroelebis an sxvebis aratradiciul spontanur moZraobebTan. aseT dros swored es Zalebi SeZlebdnen _ CaeqroT arsebuli politikuri klasis winaaRmdegoba. am ukanasknels safuZvlad edo inertuloba; Homo Sovieticus-Si iyo sabWoTa totalitaruli Zalauflebis socialur-adamianuri safuZveli; swored am azriT SeiZleba iTqvas, rom sabWoTa saxelmwifo aris xalxis saxelmwifo, Tu xalxSi igulisxmeben Homo Sovieticus-Ta erTobliobas. merab mamardaSvili: erT kiTxvas, romliTac Cezare riki di anjelom iuri afanasievs da me mogvmarTa, Cven nawilobriv ukve vupasuxeT adre; igi exeba evropis monawileobas sabWoTa kavSirSi mimdinare ekonomikur procesebs. igi axsenebs saxelmwifo kapitaldabandebebs, rac SeiZleboda Sefasebuliyo da gamoyenebuliyo saerTo ekonomikur gegmaSi. me msurs, mas vupasuxo: Tu formula: mdidari saxelmwifo – Raribi xalxi _ Rirebuli iyo sabWoTa kavSirisaTvis warsulSi, amJamad for237 mula: Raribi saxelmwifo – Raribi xalxi _ aris is, rac mas dRes Seesabameba. saxelmwifos ar gaaCnia kapitaldabandebebi im azriT, rom „sabWoTa saxelmwifos yvela kapitaldabandeba aris mkvdari kapitaldabandeba“. es kapitaldabandebebi Cadebulia rkinis namtvrevebSi, – maT Soris, samxedro namtvrevebSic, _ miwaSi, romelic ar iZleva Semosavals, did konstruqciebSi, romlebic arasodes midis bolomde. es aris gamouyenebel nivTebSi datyvevebuli kapitaldabandebebi. es saxelmwifo, romelic ase mdidari Cans, Tavis resursebs Tavissave mkvdar nawilSi amwyvdevs. sxdomis erT-erTi monawile: vfiqrob, rom es erTob saintereso koloqviumia da yvelas madlobas vuxdi. magram TqvenSi Zalze Warbadaa pesimizmi, rac gamowveulia sabWoTa kavSiris realuri mdgomareobiT da rac kargad iqna warmoCenili. magram Tqven, rogorc mecnierebma, unda dasZlioT es sasowarkveTileba. saWiroa, imedi CaunergoT axalgazrdobas da im maswavleblis bavSvebs, axlaxan rom moiTxoves sityva. raRac xom unda aSendes! me aseve meCveneba, rom perestroikis mimarT gamoTqmul kritikaSi sakmarisad ar uwevdiT angariSs droSi evolucias. Zalze Cqari svla saukeTeso saSualebaa Tav-piris dasamtvrevad. aRniSnulis SemTxvevaSi gaigebdiT simarTles. nu ivliT Zalze swrafad! me arqiteqtori var da ocsarTuliani saxli rom avaSeno, aTi metris siRrmeze vasxam fundaments. aseT wuTebSi mTeli arsebiT saZirkvelSi var, vasxam betons ise, rom gadaxurvaze ar vfiqrob. saxuravi Tavis droze unda gakeTdes da fiqric mis Sesaxeb maSin mova. is, rac me vTqvi, Tqven, albaT, cota miamituradac ki mogeCvenebaT, SesaZloa, cota kategoriuladac, magram ar visurvebdi, rom aseTi sasowarkveTili sevdis ganwyobilebiT dagvetovebina Satovaloni. merab mamardaSvili: me Tanaxma var, imedi ar davkargoT, magram unda giTxraT, rom sxvebisaTvis imedis micema es aris sabWoTa adamianebis TiTqmis profesiuli saqmianoba mTeli am xnis ganmavlobaSi. es 1917 wels daiwyo! swored amitom dRes Cven SevecadeT cotaoden dagvenaxvebina sxva saxe imisa, rac Tqven saimedod migaCniaT – imisi saxe, rac dumilis miRmaa, rac im zRurbls iqiTaa, rasac Cven GCveni evropuli yuriT 238 aRviqvamT. maSin, rodesac aq imedis sayvirebis xma swvdeboda adamianTa smenas, Cven jvarcmulebad gamoviyurebodiT evropelTa TvalSi, Cven vegoneT bednierebi da mSvenierebi, ganwesebulni winaswar gansazRvruli, yvelasaTvis imedis momtani cxovrebisaTvis. es swored isaa, rac me msurda mecnobebina, – am idealuri imedis sxva saxe. me optimisti var sityvis nicSeseuli azriT. igi ambobda: „mxolod im pirobiT, rom unda miaRwioT ukidures sasowarkveTilebas, maSin iSleba Tqven Tvalwin sicocxliT savse veli Heiterkeit-isa (mxiarulebisa), _ im tragizmisa“. merwmuneT, me Zalian mxiaruli adamiani var! 13 maisis sxdomaze oTxi momxsenebeli gamovida. maTi saubris Temebi exeboda ori germaniis – federaciulisa da demokratiulis problemebs. kamaTSi monawileoba miiRo merab mamardaSvilmac. merab mamardaSvili: erT sakiTxs Sevexebi, raTa ukeT gavigoT hainc vaismanis gamosvla. rogoria cnobierebis problemis gavlena germaniis federaciul respublikasa da germaniis demokratiul respublikaSi? federaciuli germaniis mosaxleobam, maT Soris inteleqtualebmac, cnobierebis namdvili krizisi gaiara. mas nacizmisagan Tavis daRweva uwodes. demokratiuli germaniis SemTxveva ki sruliad sxvaa. rogori iqneba momavalSi am problemis mniSvneloba politikur movlenebSi, gansakuTrebiT, Tu gaiTvaliswineben, rom es aris konkretuli da kerZo SemTxveva problemisa, rac ufro farToa, vidre auTvisebel warsulTan Sexvedris problema. es iseTi SemTxvevaa, romelic, SesaZloa, Zalze mtkivneuli da feTqebadi iyos. amave sakiTxis erTi nawili exeba inteleqtualTa rolis gansazRvras. maT SeuZliaT Tqvan: „Cven varT xalxi“, aseve SeuZliaT Tqvan: „Cven varT erTi xalxi“. magram aq aris erTi niuansi, romelic Zalze mniSvnelovania problemis dasadgenad. fraza, romelsac me movitan, gaCnda ruseTSi; igi Cexovis bageTagan wamovida. me mas ase vTargmni: „Cvenc, inteleqtualebic, xalxi varT“. hans vaismani: daskvnis saxiT vityodi, rom germaniis fede239 raciulma respublikam unda aitanos germaniis demokratiuli respublikis moqalaqeTa zomagadasuli emociuroba da sevda. merab mamardaSvili: maSin, nacvlad imisa, rom germaniis demokratiuli respublika da federaciuli respublika gavaerTianoT, gTavazobT, – igi ruseTs SeuerTon, raTa Tqven mier wamoWrili problema gadawydes. aq, ruseTSi, Tqven dagxvdebaT absoluturad iseTive siTbo da ojaxuri solidarobis igive tipi, romelic Tqven axlaxan aRwereT. antonin leimi: aRmosavleTi-dasavleTi – es problema, marTlac, Zalze sainteresoa, magram dro aRar gvaqvs gansaxilvelad. merab, sityvis Tqma gsurs? merab mamardaSvili: aris mosazreba aRmosavleTSi ganviTarebis sxva formebis SesaZleblobis Taobaze? diax, aris! magram pasuxi imis sruliad sapirispiro iqneba, rasac Tqven Cemgan eliT. dabalganviTarebuli mesame msoflios qveynebis problema, danaxuli im pirTa TvaliT, vinc mdidari evropisa da SeerTebuli Statebis gamo Tavs idanaSauleben da amboben, rom TavianTi simdidre Raribi qveynebis xarjze Seqmnes – es problema simetriulia im problemisa, razec mtkivneulad fiqroben sabWoTa kavSirSi. es aris rusi inteligenciis mimarTebis problema rus xalxTan. swored rusi inteleqtualebis braleulobis grZnobam Seqmna sabWoTa qveynis momavali kraxis safuZvlebi. es samwuxaro stereotipi dasagmobia, saWiroa misi uaryofa da Zirfesvianad amogdeba sakuTari sulidan, raTa moxdes gzis gakafva msoflios realobisaken, Tavisuflebisaken. am gziT SeiZleba momavlis danaxva. es ori problema, – mdidari qveynebis braleuloba da inteleqtualTa braleuloba, – absoluturad simetriulia. inteleqtualTa rolis analizisaTvis sakmarisi ar aris mxolod sityva „orWofoba“. saWiroa laparaki „sisaZagleebze“, romlebic aq (aRmosavleTSi!) iseve binadroben, rogorc ConCxebi da fantomebi saxloben sakadrisad Zvel britanul sasaxleSi. saWiroa, vipovoT es ConCxebi. Cemi azri rom gagagebinoT, erT GCvenebur xumrobas getyviT: „erTi rusi ekiTxeba Tavis Tanamosaubre qarTvels: `_ lenini wagikiTxavs? ara. plexanovi? – ara. maS, gorki geqneba wakiTxuli? – ara. aba, 240 Tomas mani? – ara. stalini? – ara“. kiTxvebiT gatanjulma qarTvelma upasuxa russ: „momismine, Seni kiTxvebiT guli nu gamiwyale... Seni kompania Sen gyavdes, me _ Cemi!“ rodesac sityva „inteleqtuals“ warmoTqvamen, paradoqsulad yovelTvis raRac kompaniaSi arian. vis kompaniaSi? Zveli mebrZolebisa! eseni arian adamianebi, romelTac idealad aqvT motyueba, sxvisi Seyvana SecdomaSi. es kompania ar aris Cemi kompania. ubedureba is aris, rom maT arasodes ainteresebT is adamianebi, romlebic fiqroben sakuTriv realobaSi, damoukideblad ukve dadgenili Tu winaswar SemuSavebuli teqstebisagan humanisti inteleqtualebi dausruleblad, rom qmnian da romelTa xvedrsac kargad mowmobs aRmosavleT-germanel inteleqtualTa istoria. eseni arian Zveli mebrZolebi, idealisti aqtivistebi. swored amaSia maTi inteleqtualoba. zustad aRniSnul SemTxvevaSi kmayofildebian inteleqtualTa kompaniiT, romlebic, SeiZleba, mividnen absoluturad idioturi frazebis Seqmnamde. ai, es xdeba dRes CvenSi, gansakuTrebiT axla, rodesac Tavi stalinizmisagan ganTavisuflebulad miaCniaT. rodesac pirveli sabWoTa mTavrobebis suraTebs uyureben, siamovnebisagan dorblmoreulni amboben: „gvyavda qveynad yvelaze inteleqtualuri mTavroba, rac ki cnobilia istoriaSi!“ aq TqvenTvis yvelasTvis cnobilia, ra Sedegebic mohyva amas! inteleqtualobis doneze es adamianebi mxolod inteleqtualuri Wkuasustebi iyvnen, radgan inteleqtis Rirebuleba mxolod WeSmaritebis Ziebaa da am Ziebis saSualebebi pasuxismgeblobiT unda gamoiyenon _ pasuxismgeblobiT Tavad saSualebebTan mimarTebiT da pasuxismgeblobiT im privilegiasTan, rom aqvT ufleba (SesaZlebloba?) ikiTxon, weron da iazrovnon. swored aq aris didi safrTxe Tavis dadanaSaulebisa xalxis winaSe, Tavis dajerebisa, rom inteleqtualebis, – anu sazogadoebis istoriuli cnobierebis an moraluri cnobierebis, – gareSe, ase vTqvaT, sazogadoeba moklebuli iqneboda cnobierebas da WeSmaritebis Tu WeSmaritebebis saZebrad TqvenTan da CemTan, inteleqtualebTan, movidnen. ase mividodnen sartrisa an germaneli teroristebis qcevamde. es ukanasknelni ambobdnen: „Cven gvsursG terorizmiT 241 germanuli sazogadoebidan masSi dafaruli faSizmi gamovavlinoT, raTa Semdeg sazogadoeba GCvenTan movides rCevisa da sibrZnis sakiTxavad“. imave ideebs vawydebiT sartris nawerebSi da simon de bovuaris memuarebSi. isini fiqrobdnen, rom Zlierni ama qveynisani maTTan mividodnen WeSmaritebisa da rCevis sakiTxavad, radgan maT SeeZloT fiqri sxvebis magivrad, fiqri sxvebisaTvis. swored amaze unda vifiqroT. GCvenSi zogierTebi, ra Tqma unda, cotani, mimarTaven amas. es Zalze mtkivneulia: saWiroa Sexedo sakuTar Tavs sarkeSi da guli agerios sakuTari xatis Semxedvares. mxolod amis fasad SeiZleba, raime gaigo. anton leimi: es ar iqneba GCveni debatebis urigo dasasruli! SeiZleba misi damaxsovreba, rogorc Zalze marTebuli daskvnisa! 242 nacionalizmi da posttotalitaruli sazogadoeba1 me msurda mxolod ramdenime sakiTxi damefiqsirebina, ramdenime martivi sicxade. maTi gaTvaliswineba aucilebelia im fenomenis gasagebad, romelsac empiriulad aRiqvamen rogorc nacionalizmis moulodnel aRorZinebasa da nacionalizmis aRmavlobas. vfiqrob, saWiroa davubrundeT Zalze xSirad daviwyebul am sicxadeebs, vinaidan nacionalizmze saubari TavisTavad niSnavs misTvis, rogorc movlenisaTvis, myari iarliyis mikvras, mis Sefasebas, Teoriul mxilebas. erovnebaTa sakiTxis amgvari TvalTaxedviT ganxilva upriania imdenad, ramdenadac igi sawyisia sxva, misi msgavsi evidenciebisa, da totalitarul saxelmwifoSi socialuri da sulieri Ziebis realur azrs ganapirobebs. upirvelesi evidencia gaxlavT is, rom totalitaruli saxelmwifo, misi arsebiTi niSnebis Tanaxmad, antisazogadoebaa imave azriT, rogoric Teoriuli fizikis terminebs aqvs _ antimateria, antisamyaro. totalitaruli saxelmwifo gaxlavT piruku xati samoqalaqo sazogadoebisa; totalitaruli saxelmwifo samoqalaqo sazogadoebas gamudmebiT da gegmazomierad uaryofs sxvadasxva imitaciebis warmoqmniT. yoveli totalitaruli fenomenis piroba samoqalaqo sazogadoebis gauCinareba, mokvdineba da mospobaa. Tumca, aseTive WeSmariteba gaxlavT sapirispiro movlena: Zlieri da cxovelmyofeli samoqalaqo sazogadoeba gamoricxavs totalitarizms, rogorc sazogadoebis SesaZlo formas. zemoTqmulidan SegviZlia gavacnobieroT erTi aseTi evidenciac: amgvarad gansazRvruli yoveli totalitaruli sazoga1 winamdebare moxseneba merab mamardaSvilma 1988 wels parizSi waikiTxa. 243 doeba uninacionaluri anu mononacionaluria. rodesac totalitarul saxelmwifos xelewifeba sazogadoebis marTva sakuTari reduqciuli Zalis meoxebiT, aseTi sazogadoebis suliskveTeba yovelTvis rasistulia; igi Cqefs mis sisxlZarRvebSi, vlindeba eTnikurad gabatonebuli jgufis wadilSi, mentalobaSi da humanurobis doneSi. SesaZloa, am sazogadoebis sametyvelo ena, – ise rogorc es iyo germaniaSi, – ar iyos mkveTrad rasistuli da Tavis farul struqturas niRbavdes iseTi terminebiT, romlebic Seesabamebian sazogadoebis ganviTarebas, mis socialur da istoriul aRmavlobas umaRles safexurze; aseTi donidan eTnikurad gabatonebuli jgufi, Tavisi upiratesi mdgomareobis wyalobiT, danarCen sazogadoebriv jgufebs wiravs dromoWmuli, CamorCenili, mankieri wyvdiadisTvis. totalitaruli sazogadoebis am ferSecvlil enas is upiratesobac aqvs, rom mas wuns ver dasdebT. magram am enis safuZvlebic da xatebic (gamoxatulebebic) istoriis mamoZravebeli Zala gaxlavT, survilTa kristalizaciebisa da aqtiur fsiqikur ZalTa koagulaciebis msgavsad. realobaSi maTi qmedeba geografiul da geopolitikur sivrceTa gansxvavebaTa Tu ideologiur da politikur enaTa arCevanis miRmaa. Tu gaviTvaliswinebT yovelive amas, gacxaddeba kidev erTi evidencia: erT-erTi forma, romlis meSveobiTac fxizldeba samoqalaqo sazogadoeba da ubrundeba sicocxles, swored iZulebiT Tavsmoxveuli mononacionalizmis msxvreva gaxlavT e. i. erovnul-ganmanTavisuflebel grZnobaTa da moZraobaTa aRorZineba. samoqalaqo sazogadoebis gamofxizleba, misi ZalRonis aRdgena da momZlavreba xorcieldeba konkretul sinamdvileSi da ara _ Teoriul abstraqciaTa sferoSi. totalitaruli reJimis marwuxebSi myofi samoqalaqo sazogadoeba, romelmac sikvdilisdari sicocxliT icxovra, amave reJimis umTavresi mteria, man igi unda daamarcxos da kidevac daamarcxa! am faqts naTels hfens „sajaroobis“ (`glasnostis~) Sedegad totalitaruli enis fantomur formaTa, mwyobr, dausrulebel lingvistur fiqciaTa da deformaciaTa, totalitarizmiT ritualizebuli sicruis reJimis rRveva da gauCinare244 ba. amgvari transformaciis fonze xelaxla ibadeba sicocxlis grZnoba, namdvili sicocxlisa, misi bunebrivi mravalferovnebiTa da sirTuliT. nacvlad imisa, rom ideebs emyarebodnen, socialuri substanciebi cdiloben daubrundnen TavianT normalur, saukuneTa manZilze istoriulad GCamoyalibebul cirkulacias sasicocxlo sisxlZarRvebis meSveobiT. Sesabamisad, erovnul problemas wyvets multinacionaluri samoqalaqo sazogadoebis Seqmna, raki, gansazRvrebis Tanaxmad, adamianTa totalitaruli saxelmwifo, romelic antisazogadoebaa, gaxlavT uninacionaluri. istoriisa da drois miRma mogzaurobidan, mandelStamis TqmiT, „usqeso sivrceSi“ (no vherre) siurealisturi yialidan, vubrundebiT istoriul sinamdviles aqamde CamorTmeuli erovnuli Tavisuflebis gziT. erovnuli cnobierebis aRorZinebis, erovnuli damoukideblobis da TviTmyofadobis dabejiTebiTi moTxovniT, uSualod mivemarTebiT iqiT, rom sazogadoebrivi materiis aritikulaciisa da diferenciaciis rTuli procesi movaqcioT missave kalapotSi, anu samoqalaqo sazogadoebaSi gansxvavebulobisa da mravalferovnebis realuri ganxorcieleba adasturebs swored individis civilizebulobas, anu imas, rom igi aris wevri iseTi ganviTarebuli samoqalaqo sazogadoebisa, romelic uzrunvelyofs pirovnebis individualobas, mis damoukidebel arsebobas. zemoTqmulis Tanaxmad, aseve SeiZleba ganvacxadoT, rom ekonomikac erTgvari kulturaa. is ar gaxlavT mxolod materialuri interesebiT TamaSi2, anda fulis oqrod qceva. amgvarad, samoqalaqo sazogadoebisaken Semobruneba imavdroulad kulturisa da civilizaciisaken mobrunebac gaxlavT. magram daxeT! TiTqosda mogvarebuli erovnuli problema kvlav wamoiWra. ratom? Tu samoqalaqo sazogadoeba aRdgeba Cems mier gansazRvruli procesis Tanaxmad, maSin arc is unda iyos SemTxveviTi, rom samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebis mcdelobisas sabWouri sivrcis eTnosebi, romlebmac oqtomb2 „TamaSi“ frangul enaze garkveul sargebelsa da zaralTan dakavSirebul qmedebasac gulisxmobs. merab mamardaSvili sityvas swored am azriT xmarobs (mTargmnelis SeniSvna). 245 ris revoluciamde ver aubes mxari dros, mZime mdgomareobaSi aRmoCndnen. `modernulobis~ cneba dasavleT evropis sazogadoebisaTvis damaxasiaTebelia. igi Camoyalibda daaxloebiT XVII saukunisaTvis, mas Semdeg, rac dasrulda erovnul saxelmwifoTa formirebis procesi. es is saxelmwifoebi gaxlavT, romlebic mogvarebuli erovnuli problemebiT Sexvdnen sruliad axali bunebisa da gansxvavebuli ritmis mqone epoqis majiscemas. samwuxarod, sabWour sivrceSi erovnul saxelmwifoTa yofisTvis damaxasiaTebeli kanonebi da ritmi kidev ufro arTulebs da amZafrebs modernizaciis problemebs: industriuli demokratiebi sazogadoebas da sazogadoebriv xelSekrulebas afuZneben damoukidebeli da Tavisufali individis fenomenze. magram swrafva pirovnebis modernizaciisaken saqmes iiolebs erovnuli damoukideblobis aRorZinebis survilis meoxebiT. es marTla sirTules uqmnis politikosebsa da moqalaqeebs, vinaidan Cven erTdroulad vyalibdebiT erad da samoqalaqo sazogadoebis moqalaqeebad. mdgomareobas isic arTulebs, rom mTeli es procesi mimdinareobs posttotalitaruli sazogadoebis burusSi, sadac, TiTqosda, gauvnebelyofili da blokirebuli totalitaruli struqturebi, kvlav arseboben socialur da mentalur sivrceSi. arsebiTad, es gaxlavT reformis pirobebi, romlebic miznad isaxavs, sazogadoebas orientirad daubrunos Tavisufleba da damoukidebeli individualuri keTilsindisiereba, meore mxriv ki _ myari da ierarqiuli instituciuri normebi dauwesos adamianis SemoqmedebiT moRvaweobas. 246 interviu gazeTisTvis „LE MONDE“1 merab mamardaSvili: Cemi pirveli sakiTxi gaxlavT erovnuli afeTqebis problemisa da erTa Soris urTierTobebis problema. aRniSnuli sakiTxis gansjis dawyebas vamjobineb am kuTxiT, radgan nacionalizmze laparakis dawyebac ki ukve niSnavs, rom mogvakeron garkveuli iarliyi. yvelaferi gamomdinareobs erTi udavo azridan, romelic momdinareobs sxva aseve udavo azridan – evidenciidan, romelic exeba sazogadoebis realur arsebobas totalitaruli saxelmwifos wiaRSi. ai, birTvul fizikaSi xom xmaroben gamoTqmas anti-forma, anti-arseboba; amis analogiiT amboben, rom totalitaruli saxelmwifo warmoSobs anti-saxelmwifos, anti-saxes samoqalaqo sazogadoebisas, romelic uaryofilia. totalitarizmis mTavari piroba samoqalaqo sazogadoebis daTrgunva, misi gaqroba, sikvdili, mkvlelobaa. am saxiT gansazRvruli yoveli totalitaruli sazogadoeba aris uni-nacionaluri an mononacionaluri; es ki niSnavs, rom totalitarul saxelmwifoSi warmoqmnil sazogadoebas safuZvlad udevs rasizmi, romelic Cqefs sazogadoebis sasicocxlo ZarRvebSi da aris eTnikurad gabatonebuli jgufis survilis, mentalitetis, ganviTarebis, „civilurobis“ donis gamoxatuleba. metyveleba SeiZleba uSualod arc amJRavnebdes rasizms, gansxvavebiT imisagan, rasac Tavis dros akeTebda germanuli ena germaniaSi, magram arsebobs socialuri metyvelebac, savse socialuri progresis terminebiT, an, ufro zustad – anti-rasizmiT Seferili terminebiT, romelsac `ara-erovnulobis~ [zeerovnulobis] gamomxatveli sityvebi gadaaqvs maRali socialuri ganviTarebis sibrtyeSi. saqme isaa, rom am enis matarebelni kacobriobis 1 Le Monde, 1990, #24. 247 saTaveSi arian moqceulni. isini yvelaze progresul sazogadoebis mkvidrni arian, magram am upiratesobis miuxedavad, igive substratebi xatebisa (rac istoriis mamoZravebeli Zalaa), nebaTa kristalizaciisa, _ nebaTa qmediTi koagulaciis msgavsad, _ am sazogadoebaSi absoluturad imgvari SeiZleba iyos, rogoric romelime sxva qveyanaSi, romelime sxva epoqaSi, sxva geografiul Tu geopolitikur sivrceSi, Tumca, SesaZloa, sxva formiT. es aris am problemis winaswari daSveba. diax, es gaxlavT udavo azri, romelic modis imis gacxadebidan, rom gamofxizleba anu gza, riTac samoqalaqo sazogadoeba sicocxles ubrundeba, es aris mononacionalobisa da monoeTnikuri naWuWis msxvreva; e. i. es aris erovnuli grZnobebis gamoRviZebis gza, erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobis ganaxleba. vimeoreb, is faqti, romelic SeiZleba paradoqsalurad Candes, gaxlavT Semdegi: erovnulma moZraobebma daZaba Tanamedrove sazogadoebis mier ukve gadalaxuli erovnuli problema da es swored is formaa, romelic msWvalavs sinamdviles, aRviZebs da gardaqmnis, xelaxla ayenebs fexze samoqalaqo sazogadoebas, mas Semdeg rac am ukanasknelma icxovra sikvdiliT. es sikvdilis sadari sicocxle sazogadoebam gaiara totalitaruli reJimis xelSi, romlis mTavari mteri da bolos momRebi swored samoqalaqo sazogadoebaa, ra formiTac ar unda iyos igi gamoxatuli. Jurnalisti: Tqven fiqrobT, rom „glastnostis“ politikam samoqalaqo sazogadoebas mxneoba STabera da SesaZlebeli gaxada misi aRorZineba? merab mamardaSvili: udavod, magram ara im azriT, rom „glastnostma“ ukve Secvala realoba, aramed im gagebiT, rom man metyvelebis samyaros WiSkari gauRo da Cven, – cocxali da socialuri arsebebi, anu adamianebi, – ukve vacnobierebT sakuTar Tavs, Cvens problemebs, realobasa da misaRwev miznebs. am Ria samyaroSi Cven ise SevediT, rom realoba jer kidev ar Secvlila. Cven am samyaroSi SevediT mTavari gziT, romlis gayolebaze uCinardeba totalitaruli metyvelebis fantomuri formebi, sasaubro fiqciebi, sametyvelo konvenciebi; aq qreba totalitarizmis lingvisturi reJimi da ibadeba 248 realuri sicocxlis grZnoba. es xdeba sasicocxlo da socialur nivTTa gacvla-gamocvliT, rac damaxasiaTebelia sicocxlisaTvis, e.i. rac saukuneTa manZilzea dadgenili, tradiciulia, bunebrivi urTierTobebia da warmoadgens samoqalaqo sazogadoebis arsebobis princips. is SeiZleba arsebobdes da arc arsebobdes, magram Tu igi arsebobs, maSin misi arseboba efuZneba bunebrivi urTierTobebis princips da ara _ ideas, rogorc safuZvels. modiT, saubari gadavitanoT, magaliTad, komerciaze. fuli aris realoba, realuri koncepti, romelic gulisxmobs gadaxdis aucileblobas; fulis gamoyeneba icis xalxma. adamianebma ician, rom fuliTa da bazris meSveobiT xdeba gacvla-gamocvliTi urTierTobis damyareba erTimeoresTan. es aris yoveldRiuri cxovrebis norma, riTac xalxma icxovra da cxovrobs. es yoveldRiuroba saocari movlenaa, TavisTvisaa, ideologiurad ar aris datvirTuli. Tu aqvs raime datvirTva, es umal adamianuri moTxovnilebebis bunebrivi ganxorcielebaa, garkveuli mimarTebaa sakuTar Tavsa da sicocxles Soris. am mimarTebaSi adamianebi erTmaneTs Seicnoben, pativs scemen da avlenen TavianT adamianur Rirsebas; es arsebobis erTgvari Rirsebaa mocemuli cxovrebiseul formaSi. totalitarizmi ki uars ambobs sicocxlis am formaze. totalitarizmis mier SemoRebul sicocxlis formaSi adamianebs ar SeuZliaT, Tavi Seicnon, ar SeuZliaT gaTanabreba vinme pirovnebasTan, visac SeiZleba pativs scemdnen, rakiRa xedaven cxovrebis im wess, romelsac is eweva, an _ vinme iseTTan, vinc adamianuri Rirsebis matarebelia. daJinebiT vacxadeb, rom swored yoveldRiurobaSia warmodgenili adamianuri Rirsebis Rirebulebebi _ me gansakuTrebul yuradRebas vaqcev am sakiTxs, radgan es is upirvelesi grZnobaa, romlis wyalobiT adamiani SeiZleba daubrundes sicocxles aracocxali samefodan, fantomebis samefodan, im cxovrebis samefodan, romelSic cxovroben usicocxlo da usxeulo xatebi. totalitarizms ara aqvs socialuri agebuleba. misi sxeuli fiqciuria da niSnebiT marTvadi. am sxeulis arseboba reaqtiulia da realizdeba mokle droSi. igi moqmedebaSi mohyavT niSnebs da 249 ara _ xatebsa da realur konceptebs istoriul droSi, rac kulturuli ganviTarebis xangrZlivi periodis mauwyebelia. xangrZliv droSi moqmedeba aqtiurobaa; niSnebiT marTul mokle totalitarul droSi ki reaqtiulobaa, anu giCxvleten da Senc xanmokled reagireb. xanmokle periodi ar uSvebs progresuli Zalebis Camoyalibebas, _ cxovrebis evoluciis Zalebis, romelTac didi dro sWirdeba; es progresuli Zalebi yovelTvis droSi arian „Camokidebuli“ da moiTxoven adamianur mcdelobas, Zalisxmevas, mxardaWeras. `droSi Camokidebuli~ fizikuri metaforaa: Sen Tavad Sen Tavze xar Camokidebuli da Sen axden transcendirebas xanmokle periodebisas, reaqciis im patara, danawevrebuli da daSlili ritmebisas, romlebic arafers cvlian. ai, es aris, rac Zalian gvimZimebs sicocxlisaken mibrunebas, xelaxla dabadebas. iqneb, es SeuZlebelicaa; iqneb, Cven ukve gavcdiT ardabrunebis zRvars?! sicocxlesTan dabruneba aRar SeuZlia imas, vinc sicocxlis survili dakarga an saerTod ar SeugrZvnia sicocxlis gemo. Tu programebiTa da abstraqtuli xedvebiT vixelmZRvanelebT, Cven ver SevZlebT sicocxlesTan dabrunebis ltolvis sakuTar TavSi xelaxla dabadebas. rusi eTnosis gamo gansakuTrebulad CavZiebivar xolme sakuTar Tavs: aqvs ki mas unari, daubrundes sicocxles? rodesac adamiani didxans fexebis gaunZrevlad zis, ankilozi anu saxsrebis uZraoba emarTeba. rodesac kvlav iwyebs siaruls, sisxlis amoZraveba saSinel tkivils ayenebs. sazogadoebasac ase emarTeba. fsiqo-fizikuri tkivilis, – egzistenciuri tanjvis gamo iseTma SiSma SeiZleba Seipyros adamiani, rom gaunZrevlad jdoma amjobinos: „jdoma mirCevnia, ver SevZleb am tkivilis atanas“, – etyvis is sakuTar Tavs. es aris gausaZlisi mdgomareoba... rogorc germanelebi amboben, iseTi mdgomareoba, iseTi tanjva, rom veRar acnobiereb, ra gawamebs. amgvari tanjva fizikurTan erTad fsiqikuricaa, – adamianis moZraoba adre qmediTi iyo, is sakuTari interesebisa da RiRsebis ganxorcielebas emsaxureboda, axla ki SeuZlebelia, Seiqmnas misi Sesaferi fizikuri garemo, magaliTad, _ lamazi 250 magida, gemrieli vaSli, kargad Sesrulebuli samuSao, dasufTavebuli trotuarebi da a. S. yvelasTvis TvalSi sacemia, ra dabal donezea ruseTSi yoveldRiuroba. adamianebma dakarges yovelgvari interesi Rirseuli fizikuri garemos Sesaqmnelad: Tu kaci aRar Wams qaSays gazeTis naglejze da magidas sufras afarebs, es ukve transformaciis dasawyisia. aseTi umniSvnelo rameebis ricxobrivi zrda SeiZleba didi socialuri problemebis Tvisebrivi maxasiaTebeli gaxdes. rodesac milionobiT adamiani gadawyvets, „ara, Tundac am rTul situaciaSi, me mainc vijdebi SiSveli sajdomiT trial mindorSi“! _ maSin, SesaZloa, movlenebi Seicvalos. magram amgvar survilsa Tu gadawyvetilebas ver vxedav sabWoTa kavSirSi. sxva eTnosebi am mxriv cota sxvagvarad amJRavneben Tavs. cxadia, magaliTad, baltiispirelebs ar daukargavT sakuTari damokidebuleba sicocxlesTan. isini Sinaganad ar arian daCaCanakebulni; am xalxSi sicocxlesa da sikvdilTan safuZvliani mimarTebis jaWvi ar gawyvetila, rogorc _ arc, kavkasiis, arc samxreTis xalxebSi. me ar vicnob centralur azias da, amdenad, mis Sesaxeb verafers vityvi. swored erovnuli cnobierebis gamonaTebis da ganaxlebis kvaldakval samoqalaqo sazogadoebaSi idgmeba praqtikulad swori nabiji socialuri sakiTxis mowesrigebisa da diferenciaciisaken. diferencirebis sakiTxi erTob rTulia da gulisxmobs im pirTagan, romlebic cxovroben rTulsa da mravalferovan pirobebSi, cxovrebis xelovnebis, cxovrebis unaris gamovlinebas; Know-how-s garkvevas gansxvavebul interesTa struqturizaciis pirobebSi, roca es interesebi da maTi gansxvavebulobac kanonierad aris miCneuli. amgvari simravlis da nairgvarobis praqtikuli gamoyenebis codna _ swored es aris kultura, samoqalaqo kultura, anu civilizacia e. i. samoqalaqo sazogadoeba _ swored is, rac subieqts qmnis. imave azriT, SeiZleba iTqvas, rom ekonomikac kulturaa; is ar aris mxolod materialur interesTa ganxorcieleba, es ar aris mxolod fuli, fizikur survilTa da sxva egoistur ltolvaTa dakmayofilebis sagani. ase rom, SeiZleba iTqvas, samoqalaqo sazogadoebisaken dabruneba aris dabruneba kul251 turasa da civilizaciasTan. swored am azriT aris SesaZlebeli transformacia. da ai, problema, romelic gadawyvetili egonaT, dgeba dRis wesrigSi. ratom? Tu am procesis kvaldakval, romelzec eses aris visaubre, xelaxla ganxorcieldeba samoqalaqo sazogadoeba, es ar iqneba SemTxveviToba; magram sabWouri sivrcis eTnosebSi, – eTnosebSi, romelTac ver miaRwies modernulobas oqtombris revoluciamde, samoqalaqo sazogadoeba ver Sedgeba, ver ganxorcieldeba. modernuloba aris koncepti, romelic axasiaTebs dasavleT evropis sazogadoebas XVII saukunis dasasrulidan moyolebuli. mas Semdeg eri-saxelmwifoebi [nacionaluri saxelmwifoebi], romelTac mogvarebuli hqondaT nacionaluri problemebi, Sevidnen modernulobis mdgomareobaSi. am ukanasknels ganviTarebis sul sxva ritmi axasiaTebs. CvenSi eTnosebi mxolod axla Sedian modernulobaSi, romlisTvisac damaxasiaTebelia damoukidebeli da Tavisufali mwarmoebeli individi socialuri da kulturuli saxiT. modernulobaSi Sesvla damoukidebeli nacionaluri cxovrebis xelaxali agebis surviliT aris gpanpirobebuli. am sakiTxTan dakavSirebiT bevri SiSobs kidec, magram Tavisufali mwarmoebeli sxva pirebs ukavSirdeba sazogadoebrivi xelSekrulebebiT, rac modernulobis yvelaze principuli mxarea. samoqalaqo sazogadoebaSi erovnuli problemis ritms emateba modernulobis ritmic. aRniSnuli ori ritmi gansxvavebulia, radgan orive problema Tavisi bunebiT erTmaneTisagan gansxvavebulia; isini erTvian post-totalitarul saxelmwifos, e. i. anti-totalitarul revolucias, ramac, SesaZloa, sirTuleebi Seuqmnas politikosebsa da moqalaqeebs. aRniSnuli progresi niSnavs imas, rom Cven vyalibdebiT rogorc „eri“ da, imavdroulad, vxdebiT samoqalaqo sazogadoebis moqalaqeebi. Jurnalisti: SeiZleba Sevajamo Tqveni naTqvami, raTa Sevamowmo, kargad gavugeT Tu ara erTmaneTs? xdeba Semdegi: erebi dainteresebulni arian samoqalaqo sazogadoebis SeqmniT, miuxedavad totalitaruli Tu post-totalitaruli sazogadoebis burusisa da es samoqalaqo sazogadoeba ufro naTlad warmoCnda e. w. gamWvirvalebis politikis wyalobiT. 252 merab mamardaSvili: swored es aris baltiispireTis qveynebis SemTxveva. Jurnalisti: ...da, garkveulad, samxreTis qveynebisac. me vgulisxmob amierkavkasias. faqtia, rom aris konfliqti sazogadoebaTa Soris, romelTagan zogma miaRwia ar-dabrunebis zRvars – Tqven gulisxmobT rusul sazogadoebas – da im sazogadoebaTa Soris, romelTac jer kidev aqvT principad cocxali, modernuli samoqalaqo sazogadoebis mimarTeba sakuTar individualobasTan. daaxloebiT gavige? merab mamardaSvili: diax. SevajamoT, rac vTqvi aqamde. me ganvmartav, rom samoqalaqo sazogadoeba iwyeba arsebuli sazogadoebis multinacionalur sazogadoebad gardaqmniT; mogexsenebaT, totalitarizmi aris mono-nacionaluri sazogadoeba. meore mxare am reziumesi gaxlavT Semdegi: modernulobis problemidan gamomdinare, SemiZlia vTqva, rom es ukanaskneli saxezea – da swored es aris arsebuli momentis specifikuroba da sirTule, rom yovelive es xdeba post-totalitarizmis argo igi, e. i. ganvlili totalitarizmis, totalitaruli cxovrebis narCenebis, totalitarizmis mexsierebis, magram ukve daSlili an daSlis procesSi myofi totalitarizmis GargoSi. es aris reformis pirobebi, reformisa brZolis mniSvnelobiT. me ar vlaparakob reformaze ekonomikuri gardaqmnis programis mniSvnelobiT, aramed mxedvelobaSi maqvs istoriosofiuli sityva. Jurnalisti: marTlac, ise, rogorc dRes, arasodes yofila amdeni laparaki sabWoTa kavSirSi mimdinare procesebTan dakavSirebiT. merab mamardaSvili: diax, Rirs laparakic da dafiqrebac im sirTulesa da specifikurobaze, aseve, amaRelvebelsa da TiTqmis skandalur aspeqtebze, romlebic axlavs erovnulis gamovlinebebs. es aspeqtebi Semdegia: yvela erovneba, romelic Sedis sabWoTa kavSiris SemadgenlobaSi, erTgvarad darwmunebuli iyo sakuTar nacionalur TviTmyofadobaSi, maSin, rodesac maTi erovnuloba datvirTuli iyo oden egzotikuri Tu folkloruli SinaarsiTa da arsiT; amgvari fiqciuri forma akmayofilebda nacionaluri identobis moTxovnilebas da, sa253 kuTari TviTmyofadobis niSnebis kvaldakval, Seicnoboda eri da mas identobac TiTqmis garantirebuli hqonda. amJamad xdeba amgvari niSnebis waSla, CamoSoreba; post-totalitarizmTan erTad erovnuli realobis egzotikuri da folkloruli fiqciebic iSleba e. i. erebi iRviZeben, ubrundebian sakuTar Tavs. Jurnalisti: maSasadame, qveynis saTaveSi gorbaCovis mosvlis Semdeg am niSnebs angreven? merab mamardaSvili: diax, es asea. es niSnebi aRar moqmedebs, radgan totalitaruli garsi daskda da dairRva; blokirebulia adamianTa fsiqikaca da azrovnebac. adamianebi, TiTqos, TavisTavad iRviZeben nacionalur realobaSi da ara im niSnebis samyaroSi, romlebic erTgvar aRfrTovanebasa da erovnuli TviTmyofadobis bundovan usafrTxoebas iwvevdnen. niSanTa es garsi, folkloruli da egzotikuri datvirTvis mqone es naWuWi, daculi iyo Zaladobis monopoliiT, totalitaruli saxelmwifo rom axorcielebda. amis gamo iyo, rom aravin Tavs Seuracxyofilad ar grZnobda arc fesvebis garkvevisas, arc sakuTar cxovrebiseul procesebSi, arc erovnuli grZnobebis sferoSi. magram gamoRviZebisas erebs erTmaneTis mimarT SiSi gauCndaT. Turqebs anu azerbaijanelebs qarTvelebisa da somxebis SeeSindaT, somxebs – azerbaijanelebisa, qarTvelebsac daeuflaT azerbaijanelebis SiSi da a. S. erTa gamoRviZebis pirveli momenti aris SiSi sxvebis mimarT. Jurnalisti: terori (SiSi) aRar aris partiis monopolia? merab mamardaSvili: ara, axla TiToeuli Tavis sakuTari Zaladobis meTods axorcielebs. amiT aixsneba damnaSaveobis procentuli zrda. Jurnalisti: iqneb damisaxeloT magaliTi im principisa, rac axla ganmarteT. mainc rogor xdeba garegani folkloruli niSnebis gauCinareba, rac erovnuli TviTmyofadobis iluzias qmnida? merab mamardaSvili: mTeli informaciis foni, romelic exeba realur cxovrebas, aseve, kavkasiis movlenebi am sakiTxis naTeli gamoxatulebaa. am regionis erebs erTmaneTis 254 mimarT gauCndaT SiSi, TiTqos, arasodes ucxovriaT erTad, erTmaneTis mezoblad, TiTqos, arc arsebobda Tanacxovrebis gamocdileba; es ar aris marTali! e. i. es iseTi momentia, rodesac saWiroa xelaxla swavla, xelaxla gaxseneba am codnisa, am kulturisa – anu codna sxvebTan erTad mSvidobiani cxovrebisa an maTTan saomar mdgomareobaSi yofnisa, radgan, omic, aseve aris erTgvari ritualamde ayvanili movlena tradiciul samyaroSi. amiT imis Tqma msurs, Tu kvlav kavkasiis magaliTs aviRebT, vnaxavT, rom es aris mTeli samyaro, saxe TavisTavad _ Tavisi politikiT, kulturiT, socialuri cxovrebiT. aqacaa mTeli xelovneba sxvebTan Tanacxovrebisa, mSvidobisa da omis warmoebisa. es memkvidreoba gasaaxlebelia da did pasuxismgeblobasac gulisxmobs. es aris genetikuri mexsierebis rTuli aqti, radgan cnobierebisa da mexsierebis lingvisturi sivrce mowamlulia totalitarizmiT. moxda ise, rom es xalxebi sicocxles ubrundebian da moulodnelad erTimeorisa SeeSindaT, TiTqos ar icodnen, erTad rogor icxovron. qarTuli saxelmwifo amis aSkara magaliTia. aq warmomavlobis aspeqtebi kveTda politikur aspeqtebs. qarTvelebi eguebodnen qarTuli saxelmwifos teritoriaze TurqebTan Tanacxovrebis wess mravali saukunis ganmavlobaSi; qarTvelebi omobdnen mezobel saxelmwifosTan, – TurqeTTan, magram Turqi mosaxleoba cxovrobda saqarTvelos teritoriaze, e. i. qarTul saxelmwifos tradiciulad hqonda garkveuli politika, garkveuli unari, garkveuli kultura Tanacxovrebisa mis saxelmwifoSi mcxovreb sxvadasxva eTnosTan, – maTTan, visac saerTo araferi aqvT arc warmomavlobiT, arc TavianTi uSualo interesiT saqarTvelos gabatonebul eTnosTan. Jurnalisti: dRes oseTis problema mZime problemaa? merab mamardaSvili: oseTis problema magaliTia am mouqnelobisa, SiSisa, romelic aixsneba imiT, rom amJamad nacionalur identobas gamoecala sayrdeni – fiqciuri niSnebis samyaro. realoba ki codnasa da unars moiTxovs, magram amJamad mexsiereba cotaTi Sesustebulia da saWiroa am mexsierebis aRdgena, saxelmwifosa da erebis am istoriuli mowodebis 255 Sesabamisi kunTebis gajansaReba. sruliad aranormaluria qarTvelisTvis, osis eSinodes da _ piriqiT. es SiSi istoriulad gaumarTlebelia da SeiZleba iolad gadailaxos. osebi qarTulma samefo dinastiam Camoasaxla rogorc meomari tomi. mas mere isini yovelTvis qarTuli saxelmwifos mokavSireni iyvnen da am saxelmwifos feodalur sistemaSi vasalur damokidebulebaSi imyofebodnen. Jurnalisti: ratom xocaven erTmaneTs ufro xSirad samxreTSi, vidre _ CrdiloeTSi? es Zaladobis tradiciaa? Tu ufro cudad cxovroben? iqneb azerbaijanelebi arian velurebi? me es ar mjera! baqos muzeumi erT-erTi umdidresia sabWoTa saxelmwifoSi. Tqveni azriT, ra aris safuZveli? rac Seexeba 17 aprilis ambebs, – da amas davubrundebiT, rodesac antirusul nacionalizmze visaubrebT, – nuTu, es provokacia iyo? is, razedac Cven vsaubrobT, aris nacionalizmis aRmavloba or gansxvavebul da mniSvnelovan regionSi: baltiispireTis qveynebSi, sadac es marTlac rTulad, magram molaparakebebiT mimdinareobs da amierkavkasia, sadac erTmaneTs yels Wrian. merab mamardaSvili: saqme is gaxlavT, rom arseboben ZaladobiT daavadebulni da am sakiTxTan dakavSirebiT minda Semdegi ram vTqva: amis Taobaze ukve visaubre, rodesac vsaubrobdi Zaladobis monopoliaze, romelsac totalitaruli saxelmwifo eweoda TiToeuli eTnosisa Tu adamianis winaaRmdeg. am monopoliis Zirebi da meqanizmebi, TiTqos, blokirebulia. baltiispirelebi SedarebiT axlaxan Sevidnen sabWoTa federaciis multinacionalur SemadgenlobaSi, Tanac ara samoqalaqo omis sisxliani gziT, aramed _ garegani represiiT. adamianebi yovelTvis iviwyeben samoqalaqo oms ruseTSi, sabWoTa kavSirSi, romlis mkvidrnic Cven varT. Cveni cxovrebis saTaveebi iq Zevs. samoqalaqo omi sakuTar tyavzea gamocdili – Cven varT am ZaladobiT daavadebulni. Jurnalisti: TqvenTan es moxda ara ormocian, aramed ocian wlebSi da amas arsebiTi mniSvneloba aqvs. merab mamardaSvili: uTuod, es wlebi istoriuli xangrZlivobaa. amitomac Cven varT ara mxolod msxverplni Zalado256 bisa, aramed _ matarebelnic. Cven CvenSive vatarebT am daavadebis narCenebs. SemiZlia vTqva, rom sabWoTa kavSirSi Semaval erTa umravlesoba iseve mZimedaa daavadebuli, rogorc TiToeuli individi SeiZleba iyos ubralod avad, imis miuxedavad, keTilia is, Tu _ boroti, kargi, Tu avi ganzraxvis mqonea da a. S... ase davibadeT Cven da SeuZlebelia, ar vatarebdeT amgvari daavadebis kvalsa da wylulebs; Cven davibadeT WuWysa da sisxlSi, swored amitom, ar SegviZlia da arc SegveZlo vyofiliyaviT sxvagvarni. amJamad totalitaruli saxelmwifos mier damkvidrebuli Zaladobis monopoliis, TiTqosda, gauCinarebis procesSi, Zaladobis seniT daavadebulebma aiwyvites, zedapirze amocvivdnen, TiToeul maTgans SeuZlia, gamoavlinos Tavisi dasnebovnebuli buneba. maT SeuZliaT Tavisufal dinebaze miuSvan riski da safrTxe, ltolva Zaladobisaken. es, rogorc vTqviT, axasiaTebs daavadebul saxelmwifosa da ers. es procesi vlindeba yoveldRiurobaSi. yofili sabWoTa adamianebi gaborotebulni, gaavebulni arian. amitomac, izrdeba damnaSaveobis procenti. jarSi rac xdeba, istoriulad avadmyofi adamianis zneTa gamovlinebaa. me ar vlaparakob im daavadebebze, romlebic SeiZleba daadginoT samedicino gamokvleviT, an individualurad, sxeulis mdgomareobis mixedviT, me vlaparakob socialuri cnobierebis, kulturisa da adamianebis, rogorc garkveuli kulturisa da socialuri cxovrebis formebis, garkveuli praqtikis subieqtebis daavadebaze. es avadmyofuri mdgomareoba moicavs Zaladobis sawyisebs, _ Tavisufals saxelmwifos Zalauflebisa da iZulebisagan. es saxelmwifo Tavad iyo ukanono, magram akanonebda Zaladobas. ra daupirispirda samarTlebriv saxelmwifos? Zaladoba. sakiTxi ase dgas: vcxovrobT kanonebiT, an _ Tavawyvetili ZaladobiT. axla TiToeuls SeuZlia, eweodes Zaladobas sakuTari riskisa da safrTxis gaTvaliswinebiT. Cndeba kanonis garegani niSnebi. formalurad vlindebian damnaSaveebic. magram SexedeT kavkasiis realobas. xdeba Zaladobebi, romlebzec iuridiuli normebi ar vrceldeba; ar arsebobs saTanado iurisdiqcia, romelic gamoiyenebda samarTlebriv normebs imis mimarT, rac dRes iq xdeba. 257 davubrundeT sawyis wertils. isev kavkasiis Temas Sevexebi. gaxdeba Tu ara kavkasia barbarosuli? – saWiroa, kargad CavibeWdoT TavSi, rom aq adgili aqvs modernulobis problemas, rac fuZndeba da myardeba post-totalitarizmis garemoSi. modernuloba xangrZlivi drois saqmea, mcdeloba ki, romelic Tavs gvexveva, aris reforma brZolis gziT. SesaZloa, daadgnen im gzas, romelic ar aris pre-modernul erovnul saxelmwifod gaxdomis gza, magram aris gza erovnul saxelmwifosi, romelic cxovrobs erSi, modernulobaSi. e. i. eri-saxelmwifo, romelic iqneba modernulobis birTvis garSemo: eri gamoikveTeba individTa Soris Tavisufali gacvla-gamocvlis safuZvlebSi, individis, rogorc istoriuli da socialuri kategoriis gamovlinebis, Tavisufali mwarmoeblisa da iseTi struqturis gamokveTis safuZvelze, romelic nakarnaxevia sazogadoebriv xelSekrulebaTa ZaliTa da biZgiT. konfliqtebisa da SiSebis Tavidan acilebis gza gadis konstituciasa da kanonmdeblobaze. saWiroa, moqalaqis moqmedeba eqvemdebarebodes kanons e. i. saWiroa Res Publica. es aris erTaderTi gza, romelmac SeiZleba TandaTan Seqmnas Tanamedrove erebi, e. i. erebi, romlebic Sedgebian moqalaqe-individebisagan. amiT, marTlac, SesaZlebelia asatani gaxdes forma im swrafvebisa, rasac iwvevs samoqalaqo sazogadoeba adamianTa nebaSi. es swrafva aris istoria, – WeSmaritebis istoria, rogorc zogierTebi uwodeben mas. ai, es unda iyos saqarTvelos respublikis arsebobisa gza da es unda iyos erTaderTi gza. igi unda iyos mxolod sakonstitucio anu kanonieri kanonebiT aRWurvili, e. i. romlis saTavec aris xalxis, individTa damoukidebeli jgufis Zalaufleba _ suvereniteti. adamianis uflebaTa ganxorcielebiT miRweuli erTaderTi suvereniteti, rac SeiZleba warmodgenili iyos saxelmwifos doneze, aris xalxis suvereniteti. am mimarTebiT, iyo suverenuli, niSnavs suverenulad yofnis codnas. saWiroa unari, rom es icode. es aris kultura, es erTgvari xelovnebaa, romelic Zalisxmevas saWiroebs. amrigad, erTi mxriv, saWiroa konstituciis Seqmna Zalauflebis artikulaciiTa da kacobriobisaTvis misaRebi sakonstitucio 258 saxelmwifos klasikuri dayofiT da, meore mxriv, – da es mxare Zalze mniSvnelovania, rogorc amas istoria mowmobs, – erTgvari ontologiuri simetriis safuZvelze sakuTari Tavis Camoyalibeba ukve Seqmnili konstituciis meSveobiT. konstituciis SeqmniT Cven vqmniT duRabs, romliTac vaSenebT da vqmniT sakuTar Tavs. adamianebi qmnian konstitucias da konstitucia qmnis adamianebs. es aris ontologiuri sicxade Tavad istoriisa, istoriis struqturisa da adamianisa, adamianuri sulisa da arsebobisa. konstitucia Cven gvesaWiroeba ara mxolod, rogorc Camoyalibebul samarTlebriv normaTa da kanonTa sfero, aramed rogorc sicocxlisunariani organo, romelic moqalaqeebsac mianiWebs sicocxles. unda daibado konstituciis wiaRSi. es aris erTaderTi gza, riTac SeZleben afxazeTis, oseTis da, romelic gnebavT im eTnosis problemis mogvarebas, romelic Tavisi dasabamiT da bunebiT, faruli Tu aSkara azriT, gabatonebuli eTnosis, e. i. qarTuli eTnosis, mokavSire eTnosia. magaliTad, teritoriebi, sadac afxazebi da osebi saxloben, ar gaxlavT qarTuli samxedro eqspansiis Sedegad mopovebuli, ramdenadac SesaZlebelia amis gaxseneba saqarTvelos istoriis ramdenime aTaswlovani arsebobis manZilze. konstitucia Tavidan unda daiweros, an xelaxla gadamuSavdes im mimarTulebiT, rom Camoyalibdes erTmniSvnelovani uflebebi adamianisa da moqalaqisa, gansakuTrebiT maSin, Tu fiqroben, rom konstituciis SeqmniT Cven Tavadac vyalibdebiT arsebebad, romelTac SeswevT unari konstituciuri cxovrebisa, imgvarad cxovrebisa, rac gansazRvrulia konstituciaSi an konstituciiT. amave dros, SesaZloa, daadginon am gzis alternativa, romelic realurad arc aris alternativa, radgan saerTod ar arsebobs sicocxlis alternativa, magram sikvdils mainc aqvs erTi alternativa! is aq ar aris, radgan adamianebi yovel wams cocxloben. rodesac vambob sityvas „sikvdili“, vgulisxmob realobas, romelic, TiTqos, sikvdilis saxiT Zevs Cveni socialuri, fsiqologiuri, lingvisturi Tu kulturuli realobis siRrmeebSi; isaa saTave bevri ramisa, maT Soris, daumTavrebeli samoqalaqo omebisac. samo259 qalaqo omi ar dasrulebula 1922 wels. samoqalaqo omis gadagvarebul SedegebSi, im ufskrulSi, romelic Cndeba samoqalaqo omis kvaldakval fiqciuri cnebebis rideTi, aris iseTi koagulaciebi, romlebic erTiandebian da TavianTi SeuqcevadobiT iZenen kanonTa mniSvnelobas. maTi saerTo niSani aris cxovrebis fantomuroba – samoqalaqo omSi sikvdilis Semdeg sicocxlis erTgvari saxe. Tu ar SevaSvelebT aRqmis gamaxvilebul unars an intuicias cxovrebis am fantomuri xasiaTis racionalur aRweras, rasac ruseTs garedan sTavazoben da rac Seadgens evropuli inteleqtualuri saSualebebis erTobliobas, verafers gaugeben sabWoTa realobas; es SeuZlebelia farTo tradiciuli evropuli pragmatizmis gareSe. aRniSnul saSualebebs aqvT sagangebo konceptebi, romlebsac zemoT naxseneb fantomur Tvisebebs umateben, raTa sabWoTa socialuri da istoriuli totalurobis, rogorc movlenis, gageba gaxdes SesaZlebeli; saWiroa gacxaddes moCvenebiToba da absurduloba konceptualur metyvelebaSi, specialurad rom Seiqmna am SemTxvevisaTvis. masSi kanoni aris Tanxmobis SeuZlebloba, sicocxle dafarulia sicocxlis fiqciebiT an imitaciebiT, – im imitaciebiT, romlebic ararsebul sicocxles baZaven mimikiT, es aris sicocxle sikvdilis Semdeg. gauCinarebuli sicocxlis adgilze xelaxla iqmneba axali sicocxle, rogorc moCveneba. magram adamianebi fizikurad mainc sicocxleSi rCebian da, rodesac sxva gza ara aqvT, fantomebis gandevnas iwyeben, es aris sicocxlis narCeni sikvdilis Semdeg, dakninebuli da damaxinjebuli sicocxle, romelic zedapirulad aris gardaqmnili, es aris istoriuli ukandaxeva, romelic iwvevs mxolod zedapirul gardaqmnas. es yvelaze arqauli istoriuli ukandaxevaa. es srulebiTac ar gaxlavT barbarosoba, rogorc aseTi, radgan bunebrivad SeuZlebelia barbarosoba civilizaciis Semdgom, rogorc SeuZlebelia, mTeli sicocxle sicocxlis imitacia iyos. ukandaxeva sicocxlisa, realuri ukandaxeva sicocxlis nawilebisa Cndeba maSin, rodesac garegani jaWvebi wydeba da yvelaze arqaul, brma da mZafr ltolvebs eZlevaT farTo gasaqani. es ganaxlebuli ltolvebi, rogorc borxesi ambobda, miwis, sisxlisa da 260 grZnobis kerpebi, xelaxla dafaravs WeSmaritebis idumal da gamWvirvale gzebs. es aris, me vityodi, yvelaze bneli buneba adamianisa, romelic, TiTqos, gaurkvevel mdgomareobaSi darCa da mxolod Tavs gvaCvenebs sxvagvarad; amas emateba totalitarul saxelmwifoSi (amaze ukve visaubre) Zaladobis monopoliisa da ukanonobis dakanonebis rRvevac. ai, ase miiRebT benzinis feTqebad kasrs. es aris kavkasiis libanizaciis safrTxis realoba. vfiqrob, rom azerbaijanelebma da somxebma, – sasikvdilod gadawnul-gadaxlarTulebma, _ ukve mravali nabiji gadadges kavkasiis libanizaciis ufskrulisaken mimaval daRmarTze. viRebT absoluturad gadauWrel problemaTa iseT kvanZs, roca yvela marTalia da yvela Sav dReSia. TiToeul calke aRebul protests Tavisi racionaluri gamarTleba aqvs, erTobliobaSi ki gamouvali da ugunuri fsiqozia. maT SeuZliaT am cicaboze CaiTrion kavkasiis sxva xalxebic, – genocidisa da sikvdilis xatiT monusxulebi. magram, meore mxriv, es iseTi movlenaa, romelmac CvenSi unda gamoacocxlos pasuxismgeblobis grZnoba, aRadginos saqarTvelos istoriuli da geopolitikuri mowodeba, – iyos mSvidobis damamyarebeli da Suamavali Zala kavkasiis eTnosebsa da saxelmwifoebs Soris. kavkasia, rogorc axlaxan giTxariT, es aris mTeli calke samyaro, romelsac ar miesadageba rusi demokratebis naloliavebi sqemebi; me am sqemebs rusuli „matrioSkis princips“ vuwodeb. kavkasiis problemebis gadasaWrelad am principebis gamoyeneba iqneboda provokaciuli moqmedebis naRmi, romelic gamoiwvevda organulad erTmaneTTan dakavSirebuli samyaros, kavkasiis, afeTqebasa da ngrevas. am samyaroSi sxvagvari sibrZne, sxva sqema, sxva principi moqmedebs. arsebobs mravalsaukunovani politikuri gamocdilebac da ar aris saWiro kavkasiis am Sida, intimuri realobis xelyofa; ar kmara abstraqtuli principebis, adamianis uflebebis qona, saWiroa, gagaCnedes konkretuli realobis intuiciac da kavkasiisaTvis damaxasiaTebeli multinacionalizmis, kosmopolitizmisa da genetikuri unaris daleqili Sreebis ndoba da maSin iq, sadac ukiduresi saSiSroeba Cndeba, iqneb, xsnis gzac 261 gamoCndes. imedi maqvs, es situacia gamoaRviZebs qarTvelebSi maTi istoriuli da geopolitikuri daniSnulebis Segnebas, – imas, rac genetikurad Zevs CvenSi – viyoT kavkasiis xalxebisaTvis mSvidobis momtani Suamavali; es aris is mowodeba, romliTac unda gamofxizldes qarTuli saxelmwifo, rogorc kavkasiis gasaRebi. vinc flobs saqarTvelos, kavkasiasac flobs. amJamad saqarTvelo aris mTeli amier da imier kavkasiuri samyaros stabilurobis sayrdeni, mSvidobis gasaRebi, kavkasiis xalxTa erTad cxovrebis gasaRebi. saWiroa, amas daematos religiuri Semwynarebloba, rac ase tradiciulia qarTuli saxelmwifosaTvis. qarTul kulturasa da zneSi yovelTvis aris adgili garkveuli saxis ekumenizmisaTvis. Cven, qarTvelebs, gagvivlia musulmanebTan erTad cxovrebis gza, ufro metic, – Cven Cveni sakuTari qarTveli musulmanebi gvyavs. es mxolod axla, roca cnobiereba sovietizmiT deformirebulia, gveSinia Cvenive sakuTari musulmani Zmebisa; eseni arian mesxebi, maTi specifikurobis problema arasdros mdgara qarTvelebis winaSe, amJamad, saWiroa, sakuTar Tavze aviRoT qarTveli xalxis am nawilze pasuxismgebloba. igive iTqmis afxazeTze, romelic aris, da es aravis unda daaviwydes, lingvistur da simbolur sibrtyeze, TviT saqarTvelos, rogorc istoriuli saxelmwifos, sinonimi. arc erT qarTvels ar SeuZlia, gamoeTiSos sityva „afxazs“. yvela qarTvelisaTvis miuRebelia varaudi – SeiZleba, afxazeTi teritoriulad Camocildes saqarTvelos; amgvar daSvebas araviTari saerTo ara aqvs afxazebis, rogorc eTnikuri, socialuri da kulturuli jgufis avtonomiis problemasTan. avtonomiurobis problema saparlamento da sakonstitucio gziT aris gadasawyveti, rogorc cxovrebis nebismieri sxva problema adamianTa eTnikuri erTobis Sesaxeb. es unda moxdes samarTlebriv sazogadoebaSi, romlis Seqmnas veswrafviT. saWiroa saparlamento da samarTlebrivi gzebiT gadavuketoT gza korporaciul interesebs kavkasiis sanapiros mimarT; saWiroa, sawarmoebi, sakurorto adgilebi da meurneobebi, romlebic ekuTvnis centralur xelisuflebas, gadaeces saqarTvelos 262 respublikisa da adgilobrivi xelisuflebis iurisdiqcias. es iqneba rogorc, sazogadod, saxelmwifos, ise adgilobrivi afxazuri sinamdvilis ganviTarebis gzac. afxazi xalxis piradi interesebis dasakmayofileblad saWiroa, daiSalos monopoliebisa da korporaciebis sistema, rac afxazTa sagareo realobis ukan malavs moskovs. es Cven gvabrunebs konstituciis problemasTan, romelic ukve ganvixileT. axla, minda ganvsazRvro, ras vgulisxmob nacionalur damoukideblobaSi. aq me ar gamoviyeneb sityvas nacionalizmi an nacionaluri moZraoba. Cven saqarTveloSi ara gvaqvs nacionaluri moZraoba, samagierod, gvaqvs brZolis gamomxatveli sityvebi, gamoTqmebi, rogorc anabeWdi sityvebisa, romlebic axasiaTeben namdvil nacionalur brZolebs. es sityvebi SesaZlebelia ganvixilo mxolod moZraobis SigniT, sadac me SemiZlia moZraobis monawileebi warmovadgino nacionalistebad. es SesaZlebelia maSin, Tu amaSi vgulisxmobT realuri problemebis garkveul koncefcias. magram aRniSnuli sityvebi ar SeiZleba garedan miesadagos mTliani moZraobis gansazRvras da realur problematikas. Tavad moZraobis SigniT arian maqsimalistebi, romlebic ikvebebian sakuTari nacionaluri gansakuTrebulobis grZnobiT, magram arian, aseve, konstitucionalistebi, romlebic ufro axlos arian realur problemebTan. faqti, rom qarTuli moZraoba, sinamdvileSi, ar aris nacionalisturi moZraoba, dasturdeba misi mimarTebiT ruseTisadmi individualur, yofiTsa da kulturul doneze. saqarTveloSi ar arsebobs antirusuli grZnoba; adamianebi mxolod adamianuri, samoqalaqo TavisuflebisaTvis brZolis azriT arian politikurad anti-sabWourebi, e. i. rusebis mier Tavs moxveuli Zalauflebis winaaRmdegni. im situaciaSi, rodesac ori gansxvavebuli _ eri-saxelmwifos da modernulobis _ problema Cndeba, roca es ori problema erTmaneTis mimarT disharmoniul urTierTobaSia da TiTqmis gamouvali mdgomareobaa Seqmnili, ZiriTadi rgoli, saidanac aigeba mTeli jaWvi, unda iyos Semdegi: monaxos damoukidebeli qcevebisa da unarebis magaliTebi da realurad ganxorcieldes saqmeSi. ai, es iqneba Tavisufleba, ara rogorc 263 raRac garegani saboZvari, aramed _ Sinagani niWi, unari, rac TavisTavad damkvidrdeba TiToeulis sulsa da xorcSi. saWiroa, icode damoukideblobis praqtikulad gamoyeneba ekonomikur, socialur, kulturul saqmeebSi. es gulisxmobs qarTveli politikuri klasis Cvevebisa da adaTebis amoZirkvas, klasisa, romelic memkvidreobiT gvergo, rogorc moskovis mona. me vimeoreb, saWiroa, Seiqmnas damoukidebeli cxovrebis realuri sivrce, xolo ra daerqmeva am damoukideblobas, ara aqvs mniSvneloba; sityvebis, saxeldebebis miRma unda Seiqmnas Tavisufali saqarTvelo. SesaZloa, Cven gamovideT sabWoTa kavSiridan, Tu Tavad ruseTi ar daadgeba konstituciisa da demokratiis gzas. vnaxoT! ar SegviZlia Cveni suli da niWi davimaxinjoT sityvebis gamo brZoliT. yovelgvari saerTaSoriso xelSekrulebis xelaxali formulirebis safuZveli, iqneba es federaluri Tu konfederaluri xelSekruleba, aris respublikis mier saqmeSi ganxorcielebuli Tavisufleba. did Teoriebs aq ara aqvs mniSvneloba. arc imaze vinaRvlebT, ras dagviZaxeben! raki gvecodineba damoukideblad cxovreba, viqnebiT Tavisufali adamianebi da adamianur urTierTobebs davamyarebT mTel samyarosTan, vnaxavT, rogor aRsruldeba erovnuli TavmoyvareobiTa da siamayiT nakarnaxevi Cveni survilebi. saWiroa, mTeli nacionaluri cxovreba, – qalaqebisa Tu soflebis mSenebloba, ganaTleba, janmrTelobis samsaxuri, kulturuli moRvaweoba da a. S. – warimarTos erTi movlenis kvaldakval – es aris Tavisufali Sroma. es imasac gulisxmobs, rom unda viswavloT muSaoba, Sroma modernuli anu Tanamedrove msoflios doneze. amisaTvis saWiroa, xelaxla movipovoT adamianis erT-erTi yvelaze fundamenturi ufleba – ufleba, da ara movaleoba Sromisa. esaa _ individualuri da SromaSi sxvebTan dadgenili wesiT TanamSromloba _ Sromis ufleba, rac gamomdinareobs Tavisuflad gasakeTebeli nivTidan. politikur doneze amgvari SromisaTvis daSvebulia moxerxeba, manevrireba, TvalTmaqcoba, kompromisi da simarjve politikur mowinaaRmdegesTan iqneba es, Tu centralur xelisuflebasTan molaparakebisas. es yovelive saWiroa, Tu surT, 264 moipovon gamarjveba, rac yovelTvis aris brZolis erTaderTi mizani. brZola aravis sWirdeba brZolisaTvis, brZolaSi gamarjvebisaTvis ebmebian. uSualod brZolis warmoebisas saWiro ar aris gorbaCovis Sinagani mentalitetis gamocnoba, sakmarisia, dadgindes situacia, gorbaCovis moqmedebaTa Sedegebi da isini gamoyenebul iqnas sakuTar moqmedebaSi. es erTgvari safexurebia, romelTac SemiZlia daveyrdno Cems gzaze svlisas. magaliTad, me SemiZlia davadgino, rom misi qmedebani safuZvels qmnian imisaTvis, rom Cveni brZola warmatebiT dagvirgvindes. Cven ar SegviZlia, warmatebiT ganvsazRvroT Cveni saWiro energia Cvensave brZolaSi, imitom, rom Cven gvjera, an ar gvjera, vxvdebiT an ver vxvdebiT iseTi adamianebis fsiqologias, rogorebic arian gorbaCovi, elcini da sxvani. magaliTad, me ar mWirdeba gorbaCovis rwmena, – iseve, rogorc, sxvaTa Soris, qarTveli erovnuli gmirebisa. misi umal madlieri var im fizikuri, materialuri faqtebis gamo, romlebic me sakuTar moqmedebas miadvileben. me mainteresebs mxolod is, rom gorbaCovma da misma elitam gaicnobieron maT winaSe arsebuli istoriuli momenti, – es aris saprezidento momenti. cxadia, Tu xvdebian, Tu esmiT, partiulobisa da misi ideologiis gareSe arsebuli saprezidento Zalauflebis axali tipi, romlis bunebrivi mokavSireebic iqnebian respublikebi, sakonstitucio procesebi respublikebSi da araformaluri momentebi masebis cxovrebisa, rogoricaa muSaTa klasisa da kooperativebis profkavSiruli moZraobebi. aseT dros ZiriTadi amocana gaxlavT Sualeduri korpusis dangreva prezidents, rogorc xalxis msaxuris simbolosa, da xalxs Soris. amgvarive Sualeduri rgolebis damsxvrevaa saWiro respublikebTan da xalxTa moZraobasTan _ nomenklaturis, partiis Zalauflebis, ideokratiuli Zalauflebis, mmarTveli sabWoTa klasis gareSe. am urTierTqmedebisas iqmneba artikulaciisa da diferenciaciis gzac, erTob xelsayreli samoqalaqo sazogadoebisaTvis. anti-rusuli lozungebi, sinamdvileSi, mxolod politikuri lozungebia, anu isini mimarTulia rusuli politikuri 265 Zalauflebis winaaRmdeg. CvenSi arasdros yofila eTnikuri siZulvilis gamomxatveli lozungebi. arasodros yofila rusuli mosaxleobis darbevis mciredi niSanic ki, TviT cxra aprilis tragikuri konfliqtis Semdegac ki. yoveldRiurobis TvalsazrisiT (quCaSi, qalaqsa Tu dabaSi) rusebis mimarT, romlebic im droisaTvis saqarTveloSi turistebad imyofebodnen, araviTari niSani mtrobisa, anda Zaladobisa ar gamovlenila. quCebSi arc erTi rusisaTvis „Tav-piri ar daumtvreviaT“. magram aris erTi ram, rac rusebma uTuod unda gaigon da Tanac Seeguon: qarTvelebs surT damoukidebloba. qarTvels, rogorc qarTvels, SeuZlebelia, ar surdes Tavisi qveynis saxelmwifoebrivi damoukidebloba da Tavisufleba. ar SeiZleba, igi ar iswrafvodes amisaken. es aris TavisTavadi mocemuloba, es aris istoriuli ltolva, romelic Zalze Soridan modis, romelic Zevs genetikaSi da romelic Seuqcevadia. es is basri isaria, uxsovari droidan rom gamotyorcnila da dRes aRar SeuZlia frenis mdgomareobaSi darCena; igi araa mimarTuli vinmes winaaRmdeg, igi aravis umiznebs, mas ara aqvs aseTi ganzraxva – igi mxolod da mxolod frenis mdgomareobaSia; es aris is, rac rusebma uTuod unda gaigon da amaSi ar unda dainaxon cudi zraxvebi, umaduroba, intrigebi da a. S. es is yvavilia trotuaris safars rom gaapobs da mainc amova. mtrulad rad unda Sexvdnen am yvavilis gaSlas?! misi amosvla xdeba ara imitom, rom Cven siamovneba an usiamovneba mogvaniWos, aramed _ sicocxlis dauZleveli Zalis wadiliT. yvavilis TavisTavadoba, damoukidebloba Rirseuli movlenaa yvela Cveni siamovnebis gamomxatveli reaqciebis miuxedavad, zraxvaTa gamovlinebis miuxedavad, yovelive imis miuxedavad, rac xdeba Cven TavSi, rodesac yvavils vuyurebT. amrigad, diax, aseTi ram problemas uqmnis yvelas, vinc ar aris sakmarisad ganviTarebuli da momwifebuli, sakuTari Tavis gverdiT aitanos amgvari avtonomia, amgvari mizanswrafuloba, _ dafuZnebuli mxolod sakuTar kanonebze. axla me mivmarTav rusebs da me maT vubiZgeb kulturisaken, e. i. vaJkacobisaken, codnisa da imis unarisaken, Seicnon avtonomiur movlenaTa sirTule mravalferovan pirobebSi. es maT 266 ar surT, magram ar SeuZliaT, waSalon es yovelive adamianur SesaZleblobaTa rukidan. Cvens irgvliv avtonomiuri movlenebia, romlebic aRmocendnen sakuTar safuZvelze da sakuTari kanonis ZaliT. amitom saWiroa, icode maTTan mezobloba da iqonio maTTan urTierToba. amisaTvis Tavad unda iyo momzadebuli, mravalmxrivi da GCamoyalibebuli. Tu Tavad ar gagaCnia sakmao vaJkacoba, sakmao Zala, raTa aitano Sens irgvliv damoukidebeli movlenebi, zemoT rom ganvsazRvreT, an gagiJdebi, an iqcevi sastik mkvlelad. yovelTvis daeWvdebi, rom mtrebs miznad mxolod Seni ganadgureba aqvT. aqedan, rogorc afeTqebuli atomidan, wamova SiSi da agresia im martivi mizeziT, rom Sen ara xar mravalmxrivi da rTuli elementebis erToblioba, Sen moklebuli xar sakmao simxnevesa da gonebis sinaTles. am azriT, rusul socialur kulturasa da politikaSi aris garkveuli ukmarisoba. amis gamo rusebi arsebul avtonomiur movlenebSi borot zraxvebs Wvreten. maT eCvenebaT mxolod ufskruli, sadac demonebi imalebian. udavod, es ganwyoba erTvis Zaladobis, sadizmis da sibrmavis kapitals, rac ukve Zevs sabWoTa xalxTa sulebSi im atmosferos wyalobiT, romelSic sunTqavdnen aTeulobiT wlebis ganmavlobaSi. maTSi gansakuTrebiT daleqilia kristalebi samoqalaqo omisa, arasdros rom ar damTavrebula adamianTa zneSi, adaT-wesebSi, cnobierebasa da koleqtiuri Tanacxovrebis kulturaSi. saWiroa brZola yovelive amis winaaRmdeg, e. i. rusebis brZola sakuTari Tavis winaaRmdeg, am istoriuli da genetikuri memkvidreobis winaaRmdeg, gansakuTrebiT im reaqciuli struqturis winaaRmdeg, maT sulSi rom aris Cakiruli yovelgvari ucxo, avtonomiuri da rTuli movlenis mimarT. me vlaparakob politikuri kulturis unarze. naxaven, rogori iqneba xelSekruleba im xalxebs Soris sabWoTa kavSiris SemadgenlobaSi rom arian. es moxdeba mas Semdeg, roca yvela xalxi, da, gansakuTrebiT, rusi xalxi, Tavad gaivlis kulturuli, sakonstitucio da saparlamento formaciis Ria process. amaze yvelam bevri unda ifiqros da ar unda Camoekidon lozungebs, raoden mimzidveladac ar unda eCvenebodes isini erovnul Tavmoyvareobasa da suliskveTebas. 267 cnobiereba da civilizacia (statiebi da moxsenebebi) 268 cnobiereba da civilizacia Tema, romelic saTaurad gamovitane, rasakvirvelia, Zalian mravalmniSvnelovania, uamrav asociacias iwvevs, magram CemTvis is konkretulia da Tanamedrove viTarebis SegrZnebas ukavSirdeba; viTarebis, romelic maRelvebs da romelSic romeliRac struqturis msgavs niSnebs vxedav, rac SeiZleba Seuqcevadi aRmoCndes da amiT SiSis zars mcems. imavdroulad, survili miCndeba, rom davfiqrde da mis miRma raRac zogadi kanoni davinaxo. da SiSis da cnobismoyvareobis Sereuli grZnobiT minda kidec gamovTqva Cemi mosazrebebi am sakiTxTan dakavSirebiT. msjelobis elferi rom mieces, SeiZleba ase davaxasiaToT maTi arsi. iseTi SegrZneba maqvs, rom im uamrav katastrofas Soris, romliTac cnobilia da gvemuqreba me-20 saukune, erTerTi mTavari da xSirad TvalisTvis uxilavi maT Soris aris anTropologiuri katastrofa, romelic sulac ar vlindeba iseT egzotikur movlenebSi, rogoricaa dedamiwis da asteroidis Sejaxeba; arc misi bunebrivi resursebis amowurvas an mosaxleobis raodenobis metismet zrdas vgulisxmob; arc ekologiur an atomur tragediaze vsaubrob. mxedvelobaSi maqvs movlenebi, romlebic TviT adamianis Tavs xdeba da civilizacias ukavSirdeba im gagebiT, rom, SesaZloa masSi raRac sicocxlisTvis mniSvnelovani sabediswerod ganadgurdes, sicocxlis procesis civilizebuli safuZvlebis ngrevis an, ubralod, maTi uqonlobis gamo. civilizacia metismetad nazi yvavilia, Zalian myife konstruqciaa da me-20 saukuneSi sruliad naTelia, rom am yvavils, am konstruqts, romelsac yvelgan bzarebi gauCnda, 269 daRupva emuqreba. civilizaciis safuZvlebis ngreva ki adamianur elementzec, cxovrebis adamianur materiazec rogorRac moqmedebs, rac anTropologiur katastrofaSi vlindeba, romelic, SesaZloa, nebismieri sxva, SesaZlo globaluri katastrofebis prototipia. is SeiZleba nawilobriv moxdes kidec, im kanonzomierebebis darRvevis gamo, romlis mixedviTac mowyobilia adamianuri cnobiereba da masTan dakavSirebuli `minaSeni~, romelsac civilizacias uwodeben. rodesac saxelganTqmuli mwerali-fantastis, a. azimovis mier Sedgenil globaluri katastrofebis siaSi aTobiT sxva katasrofasTan erTad vxvdebi dedamiwis Sav xvrelTan savaraudo Sejaxebas, uneblieT vfiqrob, rom amgvari xvreli ukve arsebobs, Tanac Zalianac Cveulebrivi, CvenTvis kargad nacnobi mniSvnelobiT; rom sakmaod xSirad vyvinTavT masSi da yvelaferi, rac misi horizontis gadalaxvis Semdeg masSi xvdeba, maSinve qreba, mouxelTebeli xdeba, rogorc unda iyos kidec Sav xvrelSi moxvedris SemTxvevaSi. aSkarad arsebobs cnobierebis raRac fundamenturi struqtura, romlis wyalobiTac gansxvavebuli, garegnulad erTmaneTTan daukavSirebeli mikroskopuli, makroskopuli da kosmiuri movlenebi Sors mimaval analogiebad warmogvidgeba. garkveuli TvalsazrisiT, es movlenebi SegviZlia ganvixiloT, rogorc cnobierebis Tvisebebis metaforebi. Cemi azrebis gansamartavad `miuwvdomlobis~, `gaqrobis~, `ekranirebis~ am metaforebs gamoviyeneb kidec. magram manamde g. benis erTi leqsis Cemeul, faqtobrivad, bwkaredul Targmans movixmob. am poetis gasxivosnebis siRrme garkveuli sistemis, gamocdilebis pirobebSi, piradad ganvlil realobas da mis mier Sinaganad gancdil cxovrebiseul gamocdilebas ukavSirdeba, rac, principSi, garegan, gamijnul damkvirvebels ar gaaCnia. ai, rogoria am `Sinagani codnis~ da misi matareblis, – adamianis xvedri leqsSi, romelsac SemTxveviT rodi ewodeba `mTeli~: 270 nawili mTvrali iyo, nawili – cremlebs Rvrida, xan – brwyinvalebis kaSkaSi, xanac – wyvdiadi bneli, zogjer – yvelaferi gulSi iyo, sxva dros – mZvinvarebdnen qariSxlebi. romeli qariSxlebi, visi? mudam daRvremili, iSviaTad sxvasTan erTad, sul ufro erCia TavSesafari, es yovelive xom siRrmeSi duRda, da amoxeTqili niaRvrebi ivseboda, Zlierdeboda da rac miRma iyo, yovelive wiaRs ubrundeboda. erTi mkacrad giyurebda, meore iyo mSvidi, erTi xedavda, rasac Sen qmnidi, xolo meore – piriqiT – rasac angrevdi. magram yovelive, rasac xedavdnen _ zmanebis namsxvrevebia: mTeli xom mxolod Sen gipyria. gegoneboda mizani axloa: da momavali win naTelia. magram Cven winaSea is, rac unda momxdariyo, da is axla gaqvavebuli mTelidan gvimzers: arc brwyinvaleba, arc sxivia garedan, rom sabolood miijaWvon Seni mzera – TavSiSveli qvewarmavali sisxlis tbaSi gdia da wamwamze oboli cremli SerCenia. am leqsSi damasrulebeli saxe da misi Sinagani kavSirebi Semownulia `mTelis~ an `mTelis~ SegrZnebis irgvliv, romelsac poeti ganicdis, rogorc gansakuTrebul amaRlebul ganwyobilebas da samyaros saidumlos arsis flobas, rasac ganyenebuli, garedan damkvirveblisTvis gansakuTrebuli tipis ucnauri sistemebis `Sinagani gamocdilebiT~ miuwvdomels vuwodeb kidec; gamocdilebaSi, – da esaa aq mTavari _ adamiani, misi matarebeli, sakuTari TavisTvisac ki miuwvdomelia. es imitom, rom adamiani, Tavisi arsiT, mTlianad SinaganSi (sxeulSi, tvinSi, azrSi) danTqmuli rodia, sakuTari Tavisken 271 Soridan modis da mocemul SemTxvevaSi, verasdros aRwevs mas. leqsSi asaxuli es kavSirebi ama Tu im saxiT momdevno msjelobisas gamoCndeba. sami `k~-s principi yvelafer danarCens garkveuli principis garSemo movuyri Tavs; principis, romelic, erTi mxriv, saSualebas iZleva, rom davaxasiaToT situaciebi, romlebsac aRwerads an normalurs vuwodeb (maTSi ar aris `mTlianis~ mistika, rac warmodgenili iyo leqsSi, Tumca, isini TviTon mTliani arian), meore mxriv ki – situaciebs, romlebsac aRuwerels, an `ucnaur situaciebs~ vuwodeb. situaciis es ori tipi momijnave an sarkiseburad urTierTamreklavia, maT Soris imitomac, rom yvelaferi, rac maTSi xdeba, SeiZleba erTi da imave eniT, anu sagnobrivi nominaciebis (saxeldebebis) da niSnobrivi aRniSvnebis erTi da imave SemadgenlobiT da sintaqsiT gamoixatos. `Sinagani codna~ orive SemTxvevaSia, Tumca, meore SemTxvevaSi is, faqtobrivad, gadagvardeba TviTimitaciis sistemaSi. Tumca, ena igivea, magram mkvdaria (`cudi suni asdis mkvdar sityvebs~, – werda n. gumiliovi). aRuwerel situaciebs (is, rac aRweras ar eqvemdebareba) SegviZlia principuli ganuzRvrelobis situaciebi vuwodoT. wminda saxiT am Taviseburebis gankerZoebisa da realizaciisas, isini arian kidec is `Savi xvrelebi~, romlebSic SeiZleba aRmoCndnen mTeli erebi da adamianuri cxovrebis vrceli sferoebi. princips, romelic am ori tipis situacias aregulirebs, sami `k~-s princips vuwodeb – karteziusis (dekartis), kantis da kafkas. pirveli `k~ (dekarti): samyaroSi adgili aqvs da xdeba romeliRac umartivesi da aSkara yofiereba _ `me var~. is yovelive danarCens eWvqveS ayenebs da am dros, aramarto aRmoaCens konkretulad adamianis qmedebebis garkveul damokidebulebas yvelafer imasTan, rac samyaroSi xdeba (maT Soris codnis sferoSic), aramed nebismieri dasaSvebi codnis abso272 luturi damajereblobis da sandoobis amosavali wertilicaa. am gagebiT, adamiani aris arseba, romelsac SeuZlia Tqvas: `me vazrovneb, me varsebob, me SemiZlia~; da arsebobs im samyaros SesaZlebloba da piroba, romlis gagebac mas SeuZlia, romelSic adamianurad SeuZlia moqmedeba, raimeze pasuxisgeba da raimes codna. Sesabamisad, samyaro Seqmnilia (sakuTari `qmnis kanonis~ gagebiT) da axla ukve saqme Senzea, vinaidan iqmneba iseTi samyaro, sadac SenTvis yvelaferi SesaZlebelia, rogoric ar unda iyos bunebis xiluli winaaRmdegobebi, stiqiur-bunebrivi movlenebi da garemoebebi. am formulirebebSi advilad amosacnobia principi `cogito ergo sum~, romelsac odnav gansxvavebuli forma mivaniWe, romelic mis namdvil Sinaarss pasuxobs. Tuki pirveli `k~-s principi ar xorcieldeba an yovel jerze xelaxla dgindeba, maSin yvelaferi gardauvlad nihilizmiT ivseba, romelic mokled SegviZlia ganvsazRvroT, rogorc `mxolod me ar gamomdis~ (danarCenebs – sxva adamianebs, RmerTs, garemoebebs, bunebriv aucileblobebs da a.S. gamosdiT). anu aseT viTarebaSi SesaZlebloba ukavSirdeba raRac TavisTavad moqmedis, Cem magivrad moqmedi meqanizmis daSvebas (TiTqos, is bednierebis, socialuri da zneobrivi keTildReobis, umaRlesi ganWvretis, winaswarmetyvelebis da a.S. meqanizmi iyos). principi cogito amtkicebs, rom SesaZleblobis ganxorcieleba mxolod me SemiZlia im SemTxvevaSi, Tuki TviTonve viSromeb da sulier Zalisxmevas ar daviSureb sakuTari gaTavisuflebis da ganviTarebisTvis (es, rasakvirvelia, yvelaze rTuli ramaa amqveynad). magram mxolod ase SeiZleba, sulma miiRos da aRmoacenos `umaRlesi~ Tesli, sakuTar Tavze da garemoebebze amaRldes, risi wyalobiTac yvelaferi, rac irgvliv xdeba, Seuqcevadi, saboloo, mTlianad da srulad mocemuli ar aRmoCndeba. sxvagvarad rom vTqvaT, arasaimedo ar aRmoCndeba. mudmivqmnad samyaroSi CemTvis da Cemi qmedebisTvis yovelTvis aris adgili, Tuki mzad var, rom yvelaferi Tavidan, sakuTari TaviT, imiT daviwyo, rac var. meore `k~: samyaros wyobaSi aris gansakuTrebuli `inteligibeluri~ (gonebiT sawvdomi) obieqtebi (ganzomilebebi), 273 romlebic, imavdroulad, uSualod, cdis gziT Secnobadi arian, magram SemdgomSi mTlianobaTa dauSleli saxeebi, ganviTarebis erTgvari Canafiqrebi an proeqtebia. am principis Zala imaSia, rom is migviTiTebs pirobebze, romelTa saSualebiTac sivrcesa da droSi sasrul arsebas (magaliTad, adamians) cdis gziT gaazrebulad SeuZlia ganaxorcielos Semecnebis aqtebi, zneobrivi qmedebebi, Sefaseba, siamovneba miiRos Ziebisgan da a.S. vinaidan sxvagvarad arafers ar eqneboda azri _ win (da ukanac) usasrulobaa. sxva sityvebiT rom vTqvaT, es imas niSnavs, rom samyaroSi xorcieldeba pirobebi, romlebSic xsenebul aqtebs, rogorc aseTebs, eniWebaT mniSvneloba (yovelTvis diskretuli da lokaluri), anu daSvebulia, rom samyaro SeiZleboda iseTic yofiliyo, rom am pirobebs daekargaT mniSvneloba. zneobrivi qmedebebis ganxorcielebas, Sefasebebs da miswrafebebs mniSvneloba eniWeba mxolod sasruli arsebisTvis. usasrulo da yovlisSemZle arsebisTvis maTi gaazrebulobis sakiTxi TavisTavad gamoiricxeba da, amgvarad, wydeba. magram sasruli arsebis SemTxvevaSic yovelTvis da yvelgan, maSinac ki, roca Sesabamisi sityvebi aqvs, ver SevafasebT `kargia~ da `cudia~-Ti, `mSvenieria~ da `maxinjia~-Ti, `WeSmaritia~ da `mcdaria~-Ti. magaliTad, Tuki erTi cxoveli meores SeWams, absoluturi ueWvelobiT xom ver vityviT, es sikeTea Tu boroteba, samarTlianobaa Tu ara. iseve, rogorc adamianis ritualuri msxverplSewirvis SemTxvevaSi. rodesac Tanamedrove adamiani afasebs, ar unda dagvaviwydes, rom aq ukve farulad igulisxmeba, TiTqosda, pirobebis Sesrulebuloba, rac mniSvnelobas aniWebs Cvens pretenzias imaze, rom Semecnebis, zneobrivi Sefasebis da a.S. aqtebi ganvaxorcieloT. amitomac meore `k~-s principi amtkicebs kidec: TviT samyaros wyobaSi arsebobs gansakuTrebuli `gonebiT sawvdomi obieqtebi~, romlebic am uflebas da gaazrebulobas gaazrebulad uzrunvelyofen. da bolos mesame `k~ (kafka): imave garegani niSnebisa da sagnobrivi nominaciebisa da maTi naturaluri referentebis (sagnobrivi Sesatyvisebis) dakvirvebadobis pirobebSi ar 274 sruldeba yvelaferi is, rac zemoxsenebuli ori principiTaa mocemuli. es zogadi k-s principis ganxorcielebis gadagvarebuli an regresuli versiaa _ adamianis msgavsi `zombi~-situaciebia, magram sinamdvileSi adamianebisTvis miRmuria da mxolod da mxolod baZavs mas, rac, faqtobrivad, mkvdaria. maTi produqti, Homo sapiens-isgan, anu imisgan gansxvavebiT, rac sikeTisa da borotebis codnas gulisxmobs, aris `ucnauri adamiani~, `aRuwereli adamiani~. sami `k~-s principis zogadi mniSvnelobis TvalsazrisiT, adamianuri yofierebis mTeli problema imaSi mdgomareobs, rom raRac kidev (isev da isev) unda gardavqmnaT situaciad, romelic, magaliTad, eTikisa da pirovnuli Rirsebis terminebis saSualebiT gaazrebul Sefasebas da mogvarebas eqvemdebareba, anu Tavisuflebis an misi uaryofis, rogorc misi erT-erTi SesaZleblobis, situaciaSi. sxva sityvebiT rom vTqvaT, zneobrioba garkveuli zneobis zeimi ki ar aris (vTqvaT, `kargi sazogadoeba~, `mSvenieri institucia~, `idealuri adamiani~), romelic SegviZlia raime sawinaaRmdegos SevadaroT, aramed es aris iseTi situaciis Seqmna da misi aRdgenis unari, romlis mimarTac SeiZleba gamoviyenoT zneobriobis aRmniSvneli terminebi da maT (mxolod maT) safuZvelze unikalurad da srulad aRvweroT is. magram es, Sesabamisad, imas niSnavs, rom arsebobs zogierTi pirvelaqtebi an msoflio momcvelobis aqtebi (absolutebi), romlebic kantiseul inteligibelurs da dekarteseul cogito sum-s ganekuTvneba. swored maTi saSualebiT da maTSi, – sakuTari ganviTarebis Sesabamisad, – adamians SeuZlia moaqcios samyaro da sakuTari Tavi, rogorc misi nawili, romelsac es samyarove aRadgens adamianuri moTxovnilebebis, molodinebis, zneobrivi da SemecnebiTi kriteriumebis da a.S. subieqtis saxiT. magaliTad, mxatvris mzera aris momcvelobis da bunebis, rogorc peizaJis pirvelaqti (am Seuqcevadi mdgomareobis gareSe buneba TavisTavad ver iqneba Sesabamisi adamianuri grZnobebis wyaro). faqtobrivad, es Semdegs niSnavs: vTqvaT, usamarTlobis, Zaladobis da a.S. aqtebis araviTari naturaluri aRwera saku275 Tar TavSi ar moicavs Cveni aRSfoTebis, risxvis, zogadad faseuli gancdebis raime mizezs; ar Seicavs faqtobrivi (`praqtikuli~) Sesrulebulobis an gonebrivi mdgomareobis mocemulobis damatebis gareSe; imis gareSe, rasac kanti `gonebis faqtebs~ uwodebda: ara konkretuli aqtebis gaazrebuli codniT, maTi, ase vTqvaT, anareklebiT, aramed TviT gonebiT, rogorc ganxorcielebuli cnobierebiT, romlis winaswar gansazRvra, daSvebis gziT Semotana, `yovlisSemZle gonebiT~ Canacvleba da a.S. SeuZlebelia. da, Tuki aseTi `faqti~ arsebobs, is yovelganmyofi da yovelJamieria. magaliTad, k-principis pirveli da meore nawilebis ganxorcielebis gareSe, ver vityviT, rom afrikaSi romelime tomi uzneod cxovrobs an inglisSi raime zneobrivia da ruseTSi _ uzneo. magram, Tuki arsebobs da ganxorcielda pirvelmomcvelobis aqtebi da maT mimarT memkvidreobiT kavSirSi varT, CarTuli varT masSi, maSin SegviZlia raimes gaazrebulad Tqma da, imavdroulad, aRweris sisrulisa da unikalurobis miRweva. ganuzRvrelobis situacia mesame `k~-s situaciebSi ki, romlebsac absurdis situaciebs uwodeben da romlebic garegnulad imave sagnobrivi da niSnobrivi nominaciebiT aRiwereba, pirvelmomcvelobis aqtebi ar arsebobs an isini reducirebulia. amgvari situaciebi sakuTari enis mimarT ucxoa da adamianuri Tanazomadoba ar gaaCnia (es isea, erTi bunebis ganuviTarebeli `sxeuli~ sakuTar Tavs rom gamoxatavdes da sruliad ucxobunebovan `TavSi~ vlindebodes). isini saSineli sizmris koSmarebs hgavs, romelSic sakuTari Tavis gagebis da azrovnebis nebismieri mcdeloba, WeSmaritebis nebismieri Zieba, Tavisi uazrobiT, sapirfareSos Ziebas emsgavseboda. kafkaseuli adamiani im enas iyenebs da sakuTari Ziebis paToss mihyveba im mdgomareobebSi, sadac Tavidanve cxadia, rom pirvelmomcvelobis aqtebis Sesruleba SeuZlebelia. Zieba misTvis wmindad meqanikuri gamosa276 valia situaciidan, misi avtomaturi mogvarebis tolfasia _ ipova, ver ipova! amitomac es uaRresad ucnauri adamiani tragikuli ki ar aris, usazrisoa, sasaciloa, gansakuTrebiT Tavisi kvaziamaRlebuli aRmafrenis dros. es aris tragediis SeuZleblobis komedia, garkveuli miRmuri `amaRlebuli tanjvis~ niRabi. SeuZlebelia, seriozulad aRiqva situacia, rodesac adamiani ise eZebs WeSmaritebas, TiTqos, sapirfareSos eZebdes da, piriqiT, sinamdvileSi mxolod sapirfareSos eZebs, magram eCveneba, rom es aris WeSmariteba an samarTlianobac ki (aseTia, magaliTad, batoni k. kafkas `procesSi~). sasaciloa, uazroa, arabunebrivia, absurdulia, raRac Zilismieri araraobaa, raRac miRmuria. es gansxvavebuloba, ukve sxva kuTxiT, kafkasTan gamoxatulia sayovelTao Sinagani gaSeSebis metaforiT, magaliTad, roca gregor zamza romeliRac sazizRar lorwovan arsebad gardaiqmneba, romelsac sakuTari Tavidan ver iSorebs. ra aris es, ratom mimarTavs kafka amgvar metaforebs? ufro nacnob magaliTs movixmob. SeiZleba Tu ara, vTqvaT, iseTi cnebebis gamoyeneba, rogoricaa `simamace~ da `simxdale~, an `gulaxdiloba~ da `matyuaroba~ iseTi situaciebis mimarT, romlebSic xvdeba `mesame~, aRuwereli adamiani (am situaciebs vuwodeb iseTs, romlebSic `ukve yovelTvis dagvianebulia~). magaliTad, amgvar situaciad bolo xanamde iTvleboda sabWoTa turistis ucxoeTSi gamgzavreba. is SeiZleboda iseT viTarebebSi aRmoCeniliyo, rodesac misgan mxolod piradi Rirsebis, bunebriobis gamovlena iqneboda saWiro; ubralod, unda gamogeCina simamace da ar gamogevlina, rom miTiTebebs elodi, rogor unda moqceuliyavi, ra unda gepasuxa ama Tu im konkretul SekiTxvaze da a.S. zogierTebi im dros fiqrobdnen, rom turisti, romelmac Tavi ar warmoaCina, rogorc namdvilma civilizebulma adamianma, mSiSaraa, xolo vinc civilizebul adamianad warmoaCina Tavi, _ mamacia. Tumca, am turistze ver ityvi, mamacia Tu mSiSara, gulaxdilia Tu ar aris gulaxdili, im martivi mizezis gamo, rom sazRvargareT is garkveuli privilegiis safuZvelze moxvda da amitomac ukve gviania sakuTari mxridan 277 raimes gamovlena. es uazrobaa, amaze SeiZleba mxolod gaicino. absurdis situaciis aRwera SeuZlebelia, misi gadmocema mxolod groteskiT, siciliTaa SesaZlebeli. sikeTis da borotebis, simamacis da simxdalis ena mas ar miesadageba, vinaidan is ar aris im sferoSi, romelic pirvelmomcvelobis aqtebiTaa Semoxazuli. ena xom, umTavresad, swored am aqtebis safuZvelze aRmocendeba. an, vTqvaT, cnobilia, rom gamoTqma `sakuTari uflebebis mtkiceba~ im adamianis qmedebebs ganekuTvneba, romelic formalurad cdilobs samarTlianobis miRwevas. magram, Tuki adamianis yvela qmedeba ukve `SekavSirebulia~ im situaciiT, sadac kanonis pirvelaqti ar yofila, maSin adamianisgan samarTlianobis Ziebas (is enis saSualebiT xdeba, romelic yvelas erTi da igive gvaqvs _ evropuli, romelic monteskiedan, montenidan, rusodan, romis samarTlidan da a.S. iRebs saTaves) am situaciasTan araviTari kavSiri ar aqvs. Cven ki, vinc erT situaciaSi vcxovrobT, mainc xSirad vcdilobdiT da vcdilobT mis gagebas sxva terminebiT da am dros `procesidan~ batoni k.-s gzaze vdgebiT da am gzas gavdivarT. marTlac, Tuki arsebobs gonebis marcvlebi, maSin gonebis Tmis warmodgenac SegviZlia. warmovidginoT, rom adamians Tma Tavis SigniT amodis (imis nacvlad, rom, rogorc wesia, gareT izrdebodes), warmovidginoT tvini, romelic TmiTaa dafaruli, sadac azrebi ugzo-ukvlod daexetebian, rogorc tyeSi, erTmaneTs ver pouloben da verc erTi maTgani ver yalibdeba. es samoqalaqo azris pirvelyofili mdgomareobaa. civilizacia ki, upirvelesad, eris sulieri sijansaRea da amitomac aucilebelia, upirvelesad, imaze fiqri, rom mas iseTi ziani ar mivayenoT, rom Sedegad veRaraferi SevcvaloT. maS ase, Cven winaSea gaurkveveli situaciebi da pirveli ori `k~-s situaciebi, romelTac erTi da igive ena gaaCniaT. situaciebis es ori tipi mTlianad gansxvavdeba erTmaneTisgan. is mouxelTebeli, risi garCeva da gamoxatvac garegnulad SeuZlebelia da riTac gamoirCeva am situaciebSi, magaliTad, sityva `simamace~, aris kidec cnobiereba. 278 civilizaciis formaluri struqtura cnobierebasa da civilizacias Soris kavSiris Semdgomi gagebisTvis gavixsenoT dekartis mier Camoyalibebuli azrovnebis sxva kanoni, romelic yvela adamianur mdgomareobas ukavSirdeba, maT Soris imaTac, romlebSic Camoyalibebulia samyaroSi movlenaTa mizezobrivi kavSirebi. dekartis Tanaxmad, azrovneba gansakuTrebiT rTulia, azrSi unda gavmyardeT, vinaidan azri moZraobaa da araviTari garantia ar arsebobs, rom erTi azridan meore ganviTardes romeliRac gonebiTi aqtis an gonebrivi kavSiris Sedegad. yvela arsebuli unda aRematebodes sakuTar Tavs, rom drois momdevno monakveTSi sakuTari `meoba~ moipovos. amasTanave, is, vinc axla var, ar momdinareobs imisgan, rac manamde viyavi da is, rac xval an drois momdevno monakveTSi viqnebi, ar momdinareobs imisgan, rac axla var. maSasadame, azri, romelic momdevno monakveTSi aRmocendeba, iq imitom rodia, rom misi sawyisi an nawili axla iRebs saTaves. civilizacia aris azrovnebis amgvari `sayrdenebis~ uzrunvelyofis saSualeba. is uzrunvelyofs konkretuli azrebisa da Sinaarsebisgan ganyenebis sistemas, qmnis ganxorcielebisTvis aucilebel sivrces da SesaZleblobas iZleva, rom azri, romelic drois А monakveTSi daiwyo, drois Semdgom B monakveTSi azrad iqces; an adamianuri mdgomareoba, romelic drois А monakveTSi daiwyo, drois Semdgom B monakveTSi adamianur mdgomareobad gardaiqmnas. movixmob magaliTs. dResdReobiT gaxSirda specialuri azrovnebiT tkboba. iTvleba, rom swored es aris namdvili azrovneba, rac, TiTqosda, TavisTavad xorcieldeba. aseT gamorCeul azrovnebas SegviZlia mivakuTvnoT xelovneba da egreT wodebuli sulieri Semoqmedebis nebismieri sxva sfero. Tumca, azrovnebis unari romelime erTi profesiis privilegia rodia. azrovnebisTvis aucilebelia adamianTa umravlesobisTvis daukavSirebeli sagnebis dakavSirebisa da maTi Sekruli saxiT SenarCunebis unari. samwuxarod, adamianTa umravlesobas, Zveleburad, rogorc yovelTvis, damoukideblad naklebad SeswevT raimes unari da 279 araferi ician qaosis da SemTxveviTobis garda. maT mxolod bundovani saxeebisa da cnebebis tyeSi nadiris nakvalevis gakvalva SeuZliaT. imavdroulad, pirveli `k~ principis Tanaxmad (`me SemiZlia~), azrSi ganmtkicebisTvis aucilebelia `azris kunTebis~ qona, romlebic zogierTi pirvelaqtis safuZvelze viTardeba. sxva sityvebiT rom vTqvaT, azrovnebisTvis dalagebuli sivrcis bilikebi unda gavkvaloT, romlebic sajaroobis, ganxilvis, urTierTatanis, formaluri wesrigis bilikebia. amgvari wesrigi qmnis kidec sivrces da dros Tavisufali interpretaciisTvis, sakuTari Tavis gamocdisTvis. arsebobs sakuTari saxeliT saxeldebis kanoni, saxelis darqmevis kanoni. is istoriuli mniSvnelobis mqone pirobaa, formaa, romelic, arsebiTad, erTaderTia, rac Tavisuflebas saWiroebs. am gagebiT SegviZlia vTqvaT, rom kanonebi mxolod Tavisufali arsebebisTvisaa. adamianuri instituti (azric institutia) Sroma da Tavisuflebis atanaa. civilizacia (sanam adamiani Sromobs da fiqrobs) swored uzrunvelyofs, rom raRac amoZravdes da mowesrigdes, sazrisi dadgindes da adamianma Seityos, ras fiqrobda, ra undoda, ras grZnobda, _ am yvelafris SesaZleblobas iZleva civilizacia. magram amiT civilizacia, Sesabamisad, iTvaliswinebs sakuTar TavSi Seucnobelis ujredebis arsebobasac. Tuki is arc Tu ise Sesacnobis gamovlinebisTvis adgils ar datovebs, civilizacia, kulturis msgavsad (rac, arsebiTad, erTi da igivea), gaqreba. magaliTad, warmoebis ekonomikuri kultura (anu ara mxolod keTildReobis materialuri kvlavwarmoeba, romelic moxmarebis aqtis Sedegad kvdeba) niSnavs, rom arakanonzomieria marTvis iseTi struqtura, romelic gansazRvravs, rodis unda daTesos glexma da am codnis ganawileba moicavs mTeli misi saqmianobis sivrces. vimeoreb, zogierT adgilas avtonomiurad unda gamovlindes sagnebi, romlebsac Cven ar vicnobT da winaswar verc gavigebT, an mis arsebobas romelime yovlismcodne gonebaSi ver davuSvebT. kidev erTi magaliTi: k. marqsi ambobda, rom fulis bunebis Sesaxeb imdenive sisulele Tqmula, ramdenic siyvarulis bu280 nebaze. magram, davuSvaT, fulis buneba ucnobia da formalur civilizebul meqanizmSia CarTuli; adamianebma imdenad gaiTavises fuli, rogorc kultura, rom maTi ara mxolod Tvla aris SesaZlebeli, aramed maTi saSualebiT raRaceebis warmoebac SeiZleba. ratom aris es SesaZlebeli? erTi martivi mizezis gamo: aseT SemTxvevaSi iTvleba, rom Sesasyid saqonelze fulis gacvla, Tavis mxriv, ar moiTxovs dros, vinaidan maTSi ukve igulisxmeba SromiTi dro. amgvari saqcieli civilizebulia. amgvari abstraqcia TviT civilizaciis mieraa Cadebuli adamianuri gamocdilebis civilizebul mowyobaSi. msgavsi, magram `sarkiseburi~ saqcieli ki _ aracivilizebulia. rodesac fulis kulturuli meqanizmi ar arsebobs, Cndeba da arsebobs fulis mimarT sarkismiRmuri saqcieli, rac Semdegs gulisxmobs: Tuki, vTqvaT, gamomuSavebulia 24 maneTi (anu Cadebulia 8-saaTiani Sroma), maSin misi daxarjvisTvis kidev 10 saaTi, anu 30 maneTia saWiro. aseT cnobierebaSi, bunebrivia, ar arsebobs fulis, rogorc faseulobis gageba. aseT SemTxvevaSi, fuladi erTeulis niSnis gamoyenebiT SeuZlebelia ekonomikis gaTvla, ekonomikuri warmoebis racionaluri sqemis SemuSaveba. Cven ki am fuladi erTeulebiT vsargeblobT. metic, am fulad sarkismiRmur samyaroSi, TiTqosda imave sagnebiT moxvedrisas, `wris kvadratura~ amovxseniT – fulis yadris codnis gareSe, movaxerxeT da angarebiani da TvalTmaqcebi gavxdiT. maSasadame, civilizacia gulisxmobs mowesrigebuli, samarTlebrivi saqcielis formalur meqanizmebs da ara viRacis mowyalebaze, ideasa Tu keTil nebaze dafuZnebul meqanizmebs. es aris kidec socialuri, samoqalaqo azrovnebis piroba. `Tundac mtrebi viyoT, modiT, civilizebulad moviqceT, nu movWriT im tots, romelzec vsxedvarT~, _ SeiZleba am Tavisi arsiT martivi fraziT aris kidec gamoxatuli civilizaciis, kulturul-samarTlebrivi, zesituaciuri qcevis arsi; vinaidan situaciis SigniT yofnisas, SeuZlebelia imaze maradiuli SeTanxmeba, rom erTmaneTs ziani ar mivayenoT, vinaidan viRacisTvis yovelTvis iqneba `cxadi~, rom man unda aRadginos darRveuli samarTlianoba. am aSkara swrafvis gareSe istori281 aSi ar ganxorcielebula boroteba, vinaidan yovelgvari boroteba saukeTeso miznebiT xorcieldeba da es fraza sulac ar gaxlavT ironiuli. borotebis energia WeSmaritebis energiiT, WeSmaritebis xilvis sinamdviliT sazrdoobs. civilizacia ki axSobs mas da imdenad aferxebs mas, ramdenadac Cven, adamianebs, Segvwevs saamiso Zala. erTi sityviT, ngreva, `civilizaciis Zafebis~ dawyveta, romlis saSualebiTac adamianis cnobiereba moaswrebda WeSmaritebis kristalizaciamde misvlas (Tan, ara mxolod calkeul gmirebTan), adamiansac anadgurebs. rodesac miRmuri srulyofilebis saxeliT gamoiricxeba yvela formaluri meqanizmi swored im safuZvelze, rom isini formaluria da maSasadame, abstraqtulia uSualod adamianur sinamdvilesTan SedarebiT da iolad gasakritikebelia, maSin adamianebi TviTonve amboben uars adamianad yofnis SesaZleblobaze, anu imaze, rom urRvevi, ara mxolod niSnuri cnobiereba hqondeT. monopolia da cnobierebis ngreva amgvari ngrevis sxva magaliTs movixmob. cnobilia, rom sistema, romelsac monopolias uwodeben, civilizaciis miRmaa, vinaidan adamianuri samyaros totaluri dacarielebis warmoqmniT mis sxeuls angrevs; ara marto im gagebiT, rom monopolia afarTovebs yvelaze primitiul da asocialur instinqtebs da maTi gamovlenisTvis arxebs qmnis. azris miRweuli mdgomareoba jer unda `gamoiwrTos~, rogorc agoraze, unda Seibas kunTebi, rogorc Tovlis babua iZerweba Tovlisgan, sakuTari SesaZleblobebis gansaxorcieleblad Zala unda moikribos. Tuki ar arsebobs agora, is, rac xels Seuwyobs mis ganviTarebas, maSin arc WeSmariteba arsebobs. Tumca, adamianis winaSe uxsovari droidanve dgas sakuTari bunebis siveluris, sisastkis, egoizmis alagmvis amocana, mis instinqtebs, sixarbes, gulis sibneles, usulobas da umecrebas Tavisuflad SeuZlia saazrovno unarebis, gonebis akomodireba da maTi saSualebiT ganxorcieleba. masTan dapirispi282 reba mxolod moqalaqes SeuZlia, romelsac sakuTari gonebiT azrovnebis Zala Seswevs da am uflebas axorcielebs. es ufleba an kanoni SeiZleba arsebobdes mxolod im SemTxvevaSi, rodesac miznis miRwevis saSualebebi, Tavis mxriv, kanonieria, anu sakuTar TavSi ganzavebulad moicaven TviT kanonis arss. SeuZlebelia TviTneburi da administraciuli, anu ukanono saSualebebiT kanonis danergva, Tundac am dros saukeTeso miznebiT da maRali mosazrebebiT, `ideebiT~ xelmZRvanelobdeT, vinaidan misi gamoyeneba (da rac ufro farTod vrceldeba is, miT ufro mtkivneulia) ukanonobis precedentad da nimuSad iqceva, rasac amgvari xerxebi gulisxmobs. da es yvelaferi _ miznebis da idealebis miuxedavad, `sikeTisa~ da `xsnisTvisaa~. es cxadia nebismieri monopoliis SemTxvevaSi. vTqvaT: Tuki SemiZlia, Tundac sazogadoebrivi sikeTis yvelaze amaRlebuli miznebisTvis, erT mSvenier dRes garkveul saqonelze sagangebo fasi davaweso, davmalo da saidumlod gavanawilo Semosavlebi, davaweso SeRavaTebi, gavanawilo saqoneli, gegmiuri maCveneblebis saxeliT Sevcvalo mSromelebTan SromiTi xelSekrulebebi da a.S. da a.S., maSin imave dRes (da SemdgomSic, maradiuli paralelis mixedviT), imaves gaakeTebs sxva sxvagan (an igiveni, iqve), sruliad sxva mosazrebebiT; piradi angarebis gamo, spekulaciis, motyuebis, Zaladobis, qurdobis, qrTamis gziT. konkretul mizezebs da motivebs struqturebSi mniSvneloba ar aqvs, isini urTierTCanacvlebadia, vinaidan kanoni erTiania da sivrcisa da drois yvela wertilSi ganuyofelia; sivrcis da drois, – sadac moRvaweoben adamianebi da erTmaneTTan kavSirs amyareben. maT Sorisaa sazogadoebrivi sikeTis kanonebic. Sesabamisad, kanonTa miznebi mxolod kanonieri gzebiT miiRweva! da, Tuki es ukanaskneli irRveva, maT Soris imitomac, rom samarTlianobis wesrigs, rogorc wesi, ideis, `WeSmaritebis~ wesrigiT anacvleben, TiTqos kanoni TavisTavad arsebobs da ara adamianur individebsa da sakuTari saqmis, maTeul gagebaSi. individis gverdis avlis SesaZlebloba gamoricxulia ara humanuri upiratesobis an adamianze zrunvis gamo, aramed TviT yofierebis, cxovrebis gardauvali mowyobis gamo. mxolod individTa arsobri283 vi Tanasworobis doneze SeiZleba raime moxdes. aq aravis araferi ar ekuTvnis, yvelam TviTon unda gaiaros gza da sakuTari moZraoba ganaxorcielos `bunebaSi~, rogorc Tavis droze werda derJavini; moZraoba, romlis miRmac araviTari monapovari da dadgenileba ar arsebobs. winaaRmdeg SemTxvevaSi daingreva WeSmariteba, misi ontologiuri safuZveli da buneba. da sicrue gabatondeba, romelsac sxva mizezebi warmoSobs. magram es mizezebi ukve adamianurs miRmuri da totaluria, romelic socialuri sivrcis yvela wertils ikavebs da niSnebiT avsebs maT. es aris sarkeebiT TamaSi, raRac sxvis siurrealistur-niSnobrivi anarekli. sarkiseburi samyaro rasakvirvelia, amgvari sarkiseburi TamaSis warmoSoba mis gansakuTrebul, Sinagan `sarkismiRmur~ mniSvnelobebs ukavSirdeba, rodesac gveCveneba, rom isini raRac umaRlesi sibrZnis matareblebi arian. adamianebi xom am dros mTlianobas xedaven. maTTvis garegani damkvirvebeli xom yovelTvis cdeba. gavixsenoT g. benis sityvebi: `..mTlianoba xom mxolod Sens xelSia~. erTi damkvirvebeli xedavs imas, rasac angreven, sxva xedavs imas, rasac aSeneben, didi nawili ki uyurebs da Tvals ukravs erTmaneTs: Cven ki viciT, rac `sinamdvileSi~ xdeba, `mTlianoba Cvens xelSia~. ai, ra aris `Sinagani~. magram CemTvis es Sinagani, sakuTar TavSi CaRrmavebuli cxovreba agoras gareSe igivea, rac WeSmaritebis Zieba sapirfareSoSi. kafkas niWi rom mqondes, aRvwerdi dRes am Sinagan sulier Ziebebs, rogorc WeSmaritebis fantastikur, ucnaur Ziebebs iq, sadac adamianis cxovrebis ontologiuri kanonebis mixedviT, ubralod, SeuZlebelia iyos is. am gagebiT ganuzRvreli situaciebis an totaluri niSnobrivi sxva yofierebis adamianebi imaT magoneben, visac f. nicSe SemTxveviT rodi uwodebda `ukanasknel adamianebs~. marTlac (swored aqedan momdinareobs misi avadmyofuri qristianuli 284 sindisis Zaxili), an `zekacebi~ viqnebiT, rom adamianebi davrCeT (`k~-s pirveli ori principi aris kidec adamianurisadmi adamianis TviT mis wiaRSive transcendenciis principebi), an `ukanaskneli adamianebi~ aRmovCndebiT; organizebuli bednierebis adamianebi, romlebsac sakuTari Tavis siZulvilic ki ar SeuZliaT, vinaidan iseT situaciaSi cxovroben, sadac cnobiereba da adamianuri materia dangreulia. Sesabamisad, Tuki sadme adamianuri movlenebi xdeba, isini cnobierebis monawileobis gareSe ar arsebobs; maTi Semadgenlobidan ukanasknelis Tavidan acileba SeuZlebelia da verafer sxvamde ver daiyvaneba. es cnobiereba ormagia Semdegi fundamenturi mniSvnelobiT. sami `k~-s principis Semotanisas, faqtobrivad, ori urTierTgadamkveTi Sre Semovitane. imis Sre, rasac ontologias vuwodeb da romelic sxva veravis realuri gancda ver iqneba, magram mainc arsebobs; magaliTad, amgvari gancda ar SeiZleba iyos sikvdili, sikvdilis simbolo ki adamianis cnobieri cxovrebis produqtiuli momentia. da meore _ `kunTovani~, realuri Sre _ am simboloTi cxovrebis unari pirvelmomcvelobis aqtebis safuZvelze. am Sridan verc erTs ver ugulebelvyofT: cnobiereba, Tavisi safuZvliT, ormagia. sarkismiRmur samyaroSi ki, sadac marcxena da marjvena adgils ucvlian erTmaneTs, yvela mniSvneloba Sebrundeba da adamianuri cnobierebis ngreva iwyeba. anomaliuri niSnobrivi sivrce sakuTar TavSi iTrevs yvelafers, rac mas exeba. adamianuri cnobiereba nadgurdeba da ganuzRvrelobis situaciaSi moxvedrisas, sadac yvelaferi ara orazrovani, aramed mravalmniSvnelovania, adamianic nadgurdeba: arc simamace, arc Rirseba, arc simxdale, arc uRirsoba. es `cnobieri~ aqtebi da codna aRar monawileobs msoflio movlenebSi, istoriaSi. mniSvneloba ar aqvs, ra aris Tqvens `cnobierebaSi~, sakmarisia niSnis micema. amasTanave, zRvarze qreba imis aucileblobac, rom adamianebs saerTod hqondeT raime mrwamsi. mniSvneloba ar aqvs, gwams Tu ara momxdari, vinaidan micemuli niSnis wyalobiT sazogadoebrivi meqanizmis moqmedebaSi da wrebrunvaSi erTvebi. me-20 saukuneSi amgvari situaciebi kargadaa gaazrebuli 285 literaturaSi. aq ara marto kafkas vgulisxmob, aramed, magaliTad, did avstriel mwerals, romanis `uTvisebo kacis~ avtors, r. muzilsac. muzils SesaniSnavad esmoda, rom im viTarebaSi, romelic avstria-ungreTis imperiis ngrevis safrTxis pirobebSi xdeboda, radgan yvelaferi dagvianebuli iyo, rac ar unda gagekeTebina, raRac uazrobaSi gadaizrdeboda. simarTlis Tu tyuilis Zieba sulerTia _ mainc uazrobis ukve mocemuli gzebiT mogiwevda svla. man kargad icoda, rom amgvar situaciaSi moqmedeba da azrovneba SeuZlebelia _ mTavaria misgan Tavis daRweva. mkiTxveli Zalian seriozulad rom ar davafiqro zogierT terminze (vgulisxmob mxolod terminebs da ara problemebs; problemaze Rirs seriozulad dafiqreba, magram Cems terminebze aucilebeli ar aris), `sarkismiRmuri arsebobis~ sakuTar gamocdilebas ase gamovxatav. mTeli Cemi cnobierebis `Teoria~ SeiZleba erT adreul gancdaSi erT marcvlamde daviyvano; erTi mxriv, civilizaciasTan da, meore mxriv _ yru cxovrebasTan Sexvedris wertilis pirvelad STabeWdilebamde. vgrZnobdi, rom Cemi mcdeloba, aRweril viTarebaSi davrCeniliyavi adamianad, groteskulia, sasaciloa. civilizaciis safuZvlebi imdenad ZirgamoTxrili iyo, rom SeuZlebeli gaxda sakuTari daavadebebis gareT gamotana, ganxilva, gaazreba. da rac ufro naklebad SegveZlo maTi gareT gamotana, miT ufro Rrmad gvijdebodnen isini da TandaTan idumali, SeumCneveli xrwna gvepareboda, rac civilizaciis daRupvas da uagorobas ukavSirdeboda. 1917 wels daingra dampali reJimi, Cven ki isev mogvyveba gaxrwnili imperiis mtveri da Wvartli, `samoqalaqo omi~, romelic grZeldeba. samyaro isev savsea dautirebeli msxverpliT, gamousyidveli sisxliTaa gajerebuli. bevri, kacma ar icis, risTvis, daRupuli adamianis bedi, momxdaris gamo axsnas iTxovs. erTia daRupva da sakuTari daRupviT azris pirvelad dadgena da dasruleba (magaliTad, ganmaTavisuflebeli brZolis dros), sruliad sxva ramea _ brma gavelurebiT gaqroba, ise, rom sikvdilis Semdeg kidev dasadgenia misi mniSvneloba. magram sisxli mainc moedineba xan iq, xan aq, rogorc 286 legendebSi wmindanebis saflavis qvidan, sruliad moulodnel adgilebSi da raime cxadi mizezis gareSe. da Cven, yvelani vcxovrobT, rogorc am `sxivuri~ daavadebis Soreuli memkvidreebi, rac CemTvis nebismier hirosimaze saSiSia. ucnauri memkvidreebi varT isini, vinc jer kidev cota ram gaiges da cota ram iswavles sakuTari gansacdelisgan. Cven winaSea Taobebi, romelsac TiTqosda, ar moucia STamomavloba, vinaidan man, vinc sakuTar TavSi ar dabada, ar Seqmna niadagi, zrdisTvis aucilebeli cxovrebiseuli Zalebi, SeuZlebelia, rom momavals misces dasabami. da, ai, davexetebiT uenoebi sxvadasxva mxareSi, areuli mexsierebiT, gadawerili istoriiT da zogjer arc vuwyiT, ra xdeboda sinamdvileSi da Cvens irgvliv Tu Cvens arsebaSi. ar vgrZnobT Tavisuflebis da imis pasuxismgeblobis codnis uflebas rogor gamoviyenoT is. samwuxarod, dResac dedamiwis jer kidev uzarmazari, gankerZoebuli sivrceebi ukavia am `sarkismiRmur antisamyaros~ da adamianis gadagvarebuli saxis velur sanaxaobas gvTavazobs. sarkismiRmuri samyarodan mosuli `ucxoebi~, romlebis warmodgenac mxolod martorqisa da kaliis egzotikuri narevis saxiT SeiZleba, borot ferxulSi Caebnen da irgvliv sikvdils, SiSs da gaunaTebeli wyvdiadis gaSeSebas Tesaven. maT, mRamiobebs da kuzianebs, moaqvT mxrebiT SiSis qviSiani qarborbala da dumilis webovani bindi. amitomac, rodesac ekologiuri ubedurebebis, mosalodneli kosmosuri Sejaxebebis, atomuri omis, gamosxivebis daavadebisa Tu Sidsis Sesaxeb mesmis, yvelaferi es naklebad saSiS da ufro Soreul movlenebad meCveneba, _ iqneb vcdebi, iqneb warmosaxva ar myofnis, _ vidre is, rasac aRvwerdi da rac sinamdvileSi yvelaze saSineli katastrofaa, vinaidan is adamians exeba, mas, viszec yvelaferi danarCenia damokidebuli. 287 `mesame~ mdgomareoba minda, Cveni socialuri azrovnebis xasiaTis gansazRvriT daviwyo, raSic socialuri mecnierebebis profesiuli departamentebis saqmianobas ki ar vgulisxmob, aramed adamianebis socialur azrovnebas maT yoveldRiur cxovrebaSi. sxvagvarad rom vTqvaT, zogadmoqalaqeobrivi ganaTlebis mdgomareoba maqvs mxedvelobaSi. pirdapir da mokled rom vTqva, dResdReobiT am mxriv mdgomareoba, ubralod, saSinelia. magram, cxadia, sxvagvarad arc SeiZleboda yofiliyo. xalxi, romelic amovarda istoriidan da cxovrebidan (yvela xalxs vgulisxmob, vinc ruseTis sivrceSi cxovrobs), SeuZlebelia, ar daavadebuliyo. TviTon adamianebi arian daavadebuli. es mimdinare movlenebze, sakuTar Tavze, xelisuflebaze, garemomcvel samyaroze maTi reaqciebidan Cans. aSkaraa, aq saqme gvaqvs dezorganizebul, dabneul, gavelurebul cnobierebasTan, risi warmodgenac mxolod fantasmagoriul saxeebSi SeiZleba, vTqvaT, adamians Tma gareT ki ara, SigniT rom ezrdebodes. warmoidgineT amgvari veluri balaxi, romelSic yvelaferi areulia, sadac azris erTi nawili meores verasdros poulobs, rom mTliani, dasrulebuli, kanonieri azri Seqmnas. adamianebs isev swyuriaT sisxli, isev yvelgan mavneblebs xedaven da es imas niSnavs, rom isini iseT gaurkvevlobis mdgomareobaSi arian, rodesac nebismier mutacias, nebismier biZgs SeuZlia, isini kristalSi gadaisrolos, rasac ocdaCvidmet wels vuwodebT. rogorc Cans, ver SevZlebT an ver davexmarebiT amgvar cnobierebas gamojanmrTelebaSi, Tuki, rogorc profesionalebi, isev da isev gamoviyenebT iseT tlanq, maxinj sityvebs, rogoricaa `Secdomebi~, `gadaxra~, `usafuZvlo represiebi~ (TiTqos safuZvliani represiebi arsebobdes?!), `cru ciliswameba~, 288 `gadaxvevebi~ da a.S. sityvebis es uazro grova, romelic, yvelafris miuxedavad, sabediswerod migvaniSnebs, rom mTel am RvTismosav, keTilSobilur mdgomareobaSi yofnisas, sadac msgavsi sityvebiT operireben, Zala ar Segvwevs, rom erTxel da samudamod gamovitanoT azri iqidan, ra dagvemarTa, ra ganvicadeT. amitomac tanjva, _ Seuracxyofili mgrZnobeloba, romlebic amgvari sityvebis miRma dgas, maradiulad gagrZeldeba. da yovelTvis, rodesac romelime movlenis Sefasebas daviwyebT, isev da isev vityviT, rom es aris Zaladoba, ganukiTxaoba da a.S. jer kidev saltikov-SCedrinma SeniSna Tavis droze, rom rusi xalxi (gnebavT, ruseTis xalxi) mzad aris maradiuli tanjvisTvis, TiTqos Tvlis, rom aq, ruseTSi, kargia, vinaidan aq ufro mets itanjeba. magram metafizikuri gagebiT, im gagebiT, rogorc aris mowyobili samyaro, ar arsebobs tanjva mravlobiT ricxvSi, iseve, rogorc ar arsebobs sikvdili mravlobiT ricxvSi. Tuki marTla itanjebian, es erTxel xdeba, erTi egzemplaris saxiT. es aris erTaderTi gza, romlis saSualebiTac SeiZleba, gancdilidan raRac daskvna mainc gamovitanoT; erTxel da samudamod davaskvnaT, rom istoriul arsebobaSi Sevides is, rac erTxel ukve ganvicadeT. mravaltanjuli gamudmebiT ubrundeba Crdilebis samefos, sakuTar Tavs wrebrunvisTvis wiravs, sadac Cveni cxovrebis da cnobierebis nakadi maradiulad axetialebs dausrulebel saqmes, WeSmaritebis dauReWav lukmas. SemTxveviT ar vakeTeb aseT aqcents `sityvebze~. daavadebuli cnobierebis problema xom enobrivi problemacaa. Cven vcxovrobT sivrceSi, romelSic azrisa da enis warmoebis narCenebis uzarmazari masaa dagrovebuli. es sivrce ukiduresad danagvianebulia normaluri saazrovno da sulieri saqmianobis gverdiTi, meoradi produqtebiT, maTi miTologizebuli namsxvrevebiT. amitomac, maSinac ki, rodesac azrovneba gvinda, rodesac azri gvixmobs, mogviwodebs, araferi gamogvdis. TviT enaSive, mis safuZvelSivea ukve raRac darRveuli. magram sanam am daavadebis mizezebis garkvevas daviwyebdeT, minda am teqstis aRqmis Taviseburebaze gavafrTxilo mkiTxveli. saqme isaa, rom Tavisi arsiT profesiuli filosofiuri 289 azrovneba droisa da sivrcis ufro msxvili erTeulebiT unda operirebdes. misi logika aseTia: dRevandelobidan azris gamosatanad msxvili erTeulebiT unda viazrovnoT, romelic moicavs da ukavSirebs erTmaneTs, magaliTad, me-20 saukunesa da me-18 saukunes; unda viazrovnoT xangrZlivmoqmedi terminebiT, ruseTis, ase vTqvaT, istoriis gamWoli ZalebiT. amisTvis ki saWiroa maTi, Tundac, gamovlena, am istoriis Sesaxeb Cveni (SesaZlo) azris namdvili droiTi da sivrcobrivi ganzomilebis dadgena. mxolod am SemTxvevaSi SevZlebT davinaxoT, magaliTad, is, rom problemebis jami, romlebzec dRes ase bevrs vlaparakobT, sinamdvileSi SegviZlia erT _ samoqalaqo sazogadoebis problemamde daviyvanoT. mokled rom vTqva, misi arsi saxelmwifosa da sazogadoebis mtkice erTobis gaxleCas, gayofas, damoukidebeli sazogadoebrivi elementis ganviTarebas gulisxmobs, romelic, erTi mxriv, xelisuflebis bunebrivi mijna iqneboda, xolo meore mxriv, ar daefuZneboda araviTar saxelmwifoebriv garantiebs da saxelmwifos kmayofaze ar iqneboda. magram es aris axali drois dasawyisis, sazogadoebis burJuaziamdeli an bunebrivsamarTlebrivi mdgomareobis problema. imaSi dasarwmuneblad, rom Cveni dRevandeli mdgomareoba aseTia, sulac ar aris saWiro raime gansakuTrebuli sabuTis Zieba. sakmarisia enobrivi problemis sibrtyes davubrundeT. Cvens cnobierebaSi moqalaqeobamdelobis erT martiv elements davasaxeleb. magaliTad, vambobT _ `sazogadoebrivi Sroma~ da, imavdroulad, vgulisxmobT sazogadoebriv da individualur Sromas Soris sxvaobas. daaxloebiT ase vmsjelobT: jer unda vimuSaoT sazogadoebisTvis da mxolod amis Semdeg _ sakuTari TavisTvis. magram es aris kidec cnobierebis swored is `Cacementeba~, `kekluci sityva~, saidanac Cveni nebisgan damoukideblad, uneburad sruliad sxva ram vlindeba. kerZod ki is, rom Cveni Sroma batonisTvisaa gankuTvnili, dRiuri muSaobis Sromaa, sadac Cven mxolod da mxolod gamomuSavebaze varT orientirebuli. magram es aris kidec situacia, romelic axali drois dawyebisgan, aRmocenebuli axalevropuli sazogadoebisa da kulturisgan gansxvavdeba. gan290 manaTleblobis xanaSi ukve msgavsi aRaraferi arsebobs. kacobriobis ganaTlebuli mdgomareoba ganviTarebis im safexurs Seesabameba, rodesac Sromas axorcieleben Tavisufali mwarmoeblebi, romlebic erTmaneTsa da damqiravebels Soris xelSekrulebriv urTierTobas amyareben. da aq SeuZlebelia sakuTari Tavisa da sazogadoebisTvis muSaobas Soris raime sxvaobis arseboba. da, Tuki amgvari sxvaoba arsebobs, is sinamdvileSi arsebuli ekonomikuri materiis batonymuri mdgomareobis amsaxvelia, rac Cvens droSi srul absurdad iTvleba. magram isev da isev ar unda daviviwyoT is istoriul-kulturuli konteqsti, romelSic vimyofebiT. Tavis droze puSkini SeekamaTa Caadaevs, romelmac Cvens filosofiur tradiciaSi pirvelma daamkvidra `istoriulsa~ da `ara istoriul~ ganaTlebas Soris opozicia. am dros Caadaevs mxedvelobaSi hqonda ruseTis, rogorc socialur-kulturuli fenomenis, Taviseburebebi. igi misi gansazRvris mcdelobisas, Zalian ucnaur rames Seejaxa, rasac `aRuwerlobas~ vuwodebdi; im gagebiT, rom arsebobs sagnebi, romelTa aRwerac SeiZleba, magram arsebobs raRac, rac aRweras ar eqvemdebareba. swored amgvar amoucnob fenomenad iqca CaadaevisTvis ruseTi. marTlac, `ruseTis Sesaxeb amboben, rom is arc evropas ekuTvnis da arc azias, wers Caadaevi, rom es gansakuTrebuli samyaroa. ki batono, ase iyos. magram isic dasamtkicebelia, rom kacobriobas, Tavisi ori mxaris garda, romelsac sityvebiT _ dasavleTi da aRmosavleTi _ gansazRvraven, mesame mxarec gaaCnia~, romelic sinamdvileSi ar arsebobs da arc SeiZleba arsebobdes. es momenti Zalian zustadaa daWerili Cvens enaSi. vambobT, `erTi mxriv~ da `meore mxriv~ da arasdros vambobT _ `mesame mxriv~. Tuki amas axla Caadaevis sxva dakvirvebebs da Cvens sakuTar gamocdilebas davukavSirebT, mivxvdebiT, rom sinamdvileSi ar SeiZleba arsebobdes `mesame mxare~. magram SeiZleba is irealobaSi, sarkisebur samyaroSi arsebobdes. CaadaevisTvis, rogorc Cans, ruseTi iyo kidec aseTi aRuwereli qveyana `sarkismiRmuri samyarodan~. man SemTxveviT ar uwoda am qveyanas `xarvezi gagebaSi~, anu is, rac danawevrebu291 li formebis, safuZvlebis, tradiciebis, mkafio artikulaciis istoriul samyaroSi ar arsebobs. puSkini am mosazrebas upirispirdeboda, magram, faqtobrivad, sakuTari cxovrebiT am azris simarTles adasturebda. is xom sakuTari ZalisxmeviT cdilobda ruseTSi tradiciis, saxlis, ojaxis safuZvlebis Seqmnas. irealur samyaroSi ki amisTvis sakuTari cxovrebiT uwevT zRveva, vinaidan cnebebi, romlebsac iq iyeneben adamianebi, fantasmagoriulia. isini avadmyofi, gavelurebuli cnobierebis pirmSoebia. sxvaTa Soris, erT-erTi pirveli amas gogoli mixvda. swored man ganaviTara am miRmurobebis literaturuli aRweris specialuri xerxi. am TvalsazrisiT, mTeli rusuli literatura, marTlac, gogolis `Sinelidan~ gamovida. jer kidev nabokovi, romelic TviTonve mgrZnobelobiT ekideboda miRmurobaTa Temas, aRniSnavda: `...ra TaRliTia CiCikovi! misi TaRliTobis sagani irealuria~. is iseTive aRuwerelia, rogorc Tanamedrove moskoveli an qarTveli milioneri. SeecadeT is mxatvrul-tipologiurad aRweroT, vTqvaT, gobsekis, Seilokis an rugon-makaris msgavsad. araferi gamogivaT, vinaidan misi miswrafebaTa sagani iseTive irealuria, rogori irealuricaa sabWoTa fuli. me-20 saukunis dasawyisSi puSkinis da Caadaevis kamaTSi o. mandelStamic CaerTo _ Tanamedrove rusul tradiciaSi im poetebidan erT-erTi mcireTagani, romelic gamoxatulad istoriosofiurad da metafizikurad azrovnebda. is bevr rameSi eTanxmeboda Caadaevs, magram, imavdroulad, amtkicebda, rom ruseTi mainc `istoriuli warmonaqmnia~, vinaidan iq, minimum, erTi organuli struqtura mainc arsebobs, romelic sakuTar fexze dgas, sakuTari kanonebiT cxovrobs, Tavisi tradiciebi da safuZvlebi aqvs. es aris rusuli ena. magram viTarebis mTeli tragizmi is iyo, rom mandelStamma azri im dros gamoTqva, rodesac Cveni istoriidan swored enis amovardnis procesi iyo dawyebuli, rodesac TandaTan xorci esxmeboda blokis winaTgrZnobas TviT harmoniis Sinagani saTaveebis ngrevis SesaZleblobis Sesaxeb da ara am saTaveebis garegani produqtebis mimarT, ubralod, barbarosul damokidebulebaze. es mandelStamsac esmoda. CaadaevTan mTeli 292 misi kamaTi erT ucnaur frazaSia gamoxatuli imis Sesaxeb, rom Tuki Cven enidanac amovardnili varT, maSin sabolood nihilizmis ufskrulSi gadaveSvebiT. asec moxda. magram aq saintereso sxva ramea. swored am istoriul punqtSi, ufskrulis piras, ruseTSi, yvelafris miuxedavad, gamoCndnen adamianebi, romelTac ukve arsebuli literaturuli tradicia gaagrZeles. upirvelesad, vgulisxmob zoSCenkos, zabolockis, platonovs. isini pirvelni iyvnen, vinc ucnauri adamianebis aRwera daiwyes, romlebic `saxlmmarTvelebis enaze~, anu adamianuri arsebis im enaze laparakobdnen, romelic bulgakovma Tavis `ZaRlis gulSi~ gamoiyvana. es ena raRac miRmuri uZravi blokebisgan Sedgeba da kiboseburi warmonaqmnia. sinamdvileSi, rogor SeiZleba azrovneba, magaliTad, aseTi sityvaTSeTanxmebiT: `qveynis bostneulis konveieri~? am enobrivi monstris miRma maSinve Cndeba konveierTan kunTiani, plakaturi axalgazrdebis saxe. imis danaxva an gafiqreba, ra emarTeba am dros bostneuls, sruliad SeuZlebelia. maSinve, TiTqosda, magnitur velSi aRmoCndebiT da masSi mieqanebiT im mimarTulebiT, romelsac misi ZalTa wirebi gkarnaxoben. aq sagangebod vuvli gverds socialur problemebs. me mainteresebs saazrovno meqanizmi da enis mdgomareoba, romelSic ukve yvelaferi aris. mxolod is dagvrCenia am enobrivi maragis SegrZneba movaswroT, masSi sakuTari grZnobebi da azrebi CavweroT. amgvari cnobiereba Zalian hgavs oTaxs, romelSic fanjrebis nacvlad mTlianad sarkeebia, da am dros garegan samyaros ki ar xedavT, aramed sakuTar gamosaxulebas. Tan, es gamosaxuleba mianiSnebs ara imaze, rogoric xarT, aramed imaze, rogori unda iyoT. cnobierebis nebismieri naperwkali, SeiZleba, kafsulis saxiT CamontaJdes am gamosaxulebebSi da Wkuidan SeiSalos. amgvari cnobierebis mqone adamians, SeiZleba, mxolod erTi ram undodes _ sakuTari Tavis afeTqeba, anu Tavis mokvla da samyaros ganadgureba, vinaidan adamianis gulboroteba _ es aris sakuTar TavSi raime uunarobis mimarT siZulvili. adamiani mxolod amis Semdeg proecirdeba garegan samyaroze. raRac amis msgavsi daemarTa filosofiis enasac. aiReT marqsistuli filosofiis nebismieri saxelmZRvanelo da daina293 xavT, rom is mTlianad imave miRmurobebisgan Sedgeba. SeuZlebelia maTi amoZraveba. SeuZlebelia maTi saSualebiT profesiulad operireba. isini azris araviTar ganviTarebas ar eqvemdebareba. es ena ki sakmaod martivi meqanizmis kanonebis Tanaxmad yalibdeboda. warmoidgineT social-demokratTa wre, sadac `swavlulma adamianma~ mTeli samyaro unda miitanos msmenelebis gonebamde, _ samyaro, mTeli Tavisi urTulesi problemebiT da SemadgenlobiT; Tan ise miitanos, rom msmenels Zalisxmeva ar dasWirdes, ar daiZabos, ar ifiqros da ar daitanjos. amis miRweva erTaderTi saSualebiT _ samyaros mTeli sirTulis martiv sqemebamde dayvaniT SeiZleboda. magaliTad, aseT sqemamde: `ratom arseboben Raribebi? _ Raribebi imitom arseboben, rom mdidrebi arseboben. ra unda gavakeToT, rom Raribebi aRar iyvnen? unda gavanadguroT mdidrebi~. minda mkiTxvelis yuradReba mivapyro ara am mtkicebis saeWvo Sinaarsze, aramed imaze, rasac is ukavSirdeba msmenelis cnobierebaSi da rac sabolood warmoiqmneba misgan. upirvelesad, is adamians damoukidebeli Sromis moTxovnilebas arTmevs. anu STaagonebs mas, rom azri aris is, ris mosapovebladac araviTari gonebrivi Zalisxmeva ar aris saWiro, sakmarisia mxolod gagoneba, wakiTxva. amave dros, adamianis mier sakuTari Tavisadmi pativiscemis meqanizmi arsebobs. arsebobis, Sedgomis, an, rogorc filosofosebi amboben, myofobis aucilebeli moTxovnilebis garda, mas gagebis moTxovnilebac aqvs. sazogadod, adamians ar SeuZlia icxovros samyaroSi, romelic misTvis gaugebaria. magram amgvari gagebis principi yovelTvis Sezrdilia sakuTari Tavisadmi adamianis fundamentur damokidebulebasTan da sakuTari Tavis identificirebis da sakuTari Tavis pativiscemis unarTan. Tuki gamartivebuli sqemebis saSualebiT is sakuTari Tavis pativiscemis safexurs aRwevs, maSin adamiani umal mzad iqneba, gaanadguros yvela, vinc misi sqemebis dangrevas Seecdeba, vidre daTmos isini. es gasagebi unda iyos, vinaidan rTuli samyaros miseuli gamartivebuli gageba ukve Seeweba nebismieri adamianisaTvis arsebiT sicocxlisa da sikvdilis sakiTxebs. 294 axla warmoidgineT, rom am `filosofiuri~ enisgan gaTavisuflebas vcdilobT, gvinda azrovnebis swavla da stalins vupirispirebT iseT moazrovneebs, rogorebic arian plexanovi, buxarini, lunaCarski an viRac sxva. magram aqedan araferi gamova. am moazrovneTa done umniSvneloa. xom unda gagenadgurebina irgvliv ruseTis humanitaruli azrovnebis gigantebi, rom gaTavisuflebul sivrceSi filosofiuri azris monblanad gamoCeniliyvnen aseTi adamianebi?! maTi teqstebi ara marto saSinlad mosawyenia, aramed sruliad mouqneli, mkvdari eniTaa dawerili. isini Tavidanve gamoricxaven cocxal, Tavisufal azrs. amitomac, Cvens Temas Tu davubrundebiT, vityvi, rom, sazogadod, enobrivi da, kerZod, filosofiuri sivrcis gawmendis amocanis mogvarebis gareSe adgilidan ver daviZvrebiT. Cven xom mudmivad vcxovrobT situaciaSi, romelic erTi fraziT zustad aRwera platonovma. erT-erT mis gmirs `sulis xmis~ nacvlad `cnobierebis xmauri~ esmis, romelic reproduqtoridan iRvreba. TiToeuli Cvengani, sakuTari SiSis da riskis fasad, Tavis konkretul saqmeSi, Sinaganad rogorme win unda aRudges am `xmaurs~, vinaidan, rogorc ukve vTqvi, adamians, romelsac gavelurebuli cnobiereba, socialur sinamdvileze da mis kanonebze gamartivebuli warmodgena aqvs, me-20 saukuneSi ver icxovrebs. is ara marto sakuTari TavisTvis xdeba saSiSi, aramed mTeli samyarosTvisac. dRes ki imaze vlaparakobT, rom Cvens saerTo evropul saxlze zrunvaa aucilebeli. magram amisTvis, minimum, saWiroa am saxlSi sakuTari wevrobis aRdgena. mTavari amocana, romelic socialuri azrovnebis, sabWoTa moqalaqeebis winaSe dgas, sakuTar samSoblosTan gaerTianebaa, rac Seuqcevadad evropul ojaxSi gaerTianebis sawindari iqneba ruseTisTvis. marTalia, jer `mesame~, fantasmagoriuli mxare ganvaxorcieleT da `samoqalaqo sazogadoebis~ problema didi xniT amovarda Cveni mxedvelobis aridan. zemoT ukve aRvniSne, rom `samoqalaqo sazogadoebis~ problemis arsi saxelmwifosa da sazogadoebis mtkice erTobis gaxleCas da damoukidebeli sazogadoebrivi elementis ganviTarebas gulisxmobs. socialuri da ekonomikuri Teoriebidan ga295 davuxvev da Sevecdebi am TvalsazrisiT gangimartoT nebismieri samoqalaqo sazogadoebisTvis principuli sityva `kerZo~. saqme isaa, rom evropuli kultura, upirvelesad, qristianuli kulturaa da is sruliad ar aris damokidebuli imaze, ramdeni adamiani dadis eklesiaSi da ramdeni adamiani asrulebs konfesiur an saeklesio rituals. saqme isaa, rom qristianobam evropuli samoqalaqo sazogadoebis yvela instituciaSi SeaRwia da maTSi ukve kristalizebuli saxiT arsebobs. TviT qristianuli kulturis idea fundamenturi da martivia. es kultura ekuTvnis adamianebs, romlebsac SeuZliaT, kerZo saqmianobiT xorci Seasxan usasrulobas da RvTaebriobas. aq `kerZo~-Si vgulisxmob xarazis, vaWris, muSis da a.S. saqmes. sapirispiro kulturul situaciaSi Cven winaSea fenomeni, romlis arsic sakuTari saqmisadmi adamianis fantastikur gulgrilobas gulisxmobs. ratom xdeba ase? imitom, rom nebismieri saqme arasdros ar emTxveva raRac mistikur absolutur da usasrulo wertils. am sqemis Tanaxmad, imas, rasac vakeTeb, araviTari mniSvneloba ara aqvs. amitomac dRes SemiZlia usindisod moviqce, rom xval umwikvlo gavxde. evropuli kulturisTvis ki araviTari xvalindeli dRe ar arsebobs. aris mxolod is, rac axlaa, konkretulad gaformebul Sesrulebul samuSaoSi. sxvaTa Soris, aqedan zogierTi sociologi ekonomikuri Teoriis erTgvar gadatrialebas da qvakuTxedis mwvervalze religiuri cnobierebis faqtis moTavsebas cdilobs kidec. me ar viziareb am Tvalsazriss, magram am azrTa msvlelobis sailustraciod erT magaliTs movixmob. arsebobs maqs veberis cnobili Teoria. maqs veberi TviT kapitalizmis fenomenis gamoCenas imas ukavSirebda, rasac `protestantul eTikas~ uwodebda. is Tvlida, rom kapitalizmis ganviTarebisTvis saWiro iyo, rom aqti, magaliTad, vaWrobis aqti, anu kerZo saqmis aqti, romeliRac Zalian amaRlebuli Rirebulebebis matarebeli gamxdariyo, maT Soris RmerTTan damokidebulebis, pasuxismgeblobis da a.S. aseT dros, misi azriT, Cndeba kapitalistebis, mewarmeebis, vaWrebis klasi, anu iseTi sityvebi Cndeba, rogoricaa `biurgeri~, 296 `kerZo adamiani~ da a.S. rusul enaSi amis analogi arsebobs _ `meSCani~. swored am gagebiT iyenebda am sityvas puSkini Tavis cnobil leqsSi. magram CvenTvis sityvebi `biurgeri~, `burJua~, `meSCani~ da a.S. didixania uxamsobis, obivatelobis simbolod iqcnen. vimeoreb, veberis Teoria ar mimaCnia marTebulad kapitalizmis aRmocenebis mizezebis analizis TvalsazrisiT. mis mimarT Cemi pretenziebi maqvs, magram misi azrTa msvleloba, mocemul SemTxvevaSi, sakmaod sagulisxmoa da bevri ram swored evropuli qristianuli kulturis xasiaTze miuTiTebs. Tuki axla me-20 saukunis dasawyisis ruseTs SevxedavT, davinaxavT, rom misi xalxis cnobiereba Rrmad sulac ar SeuZravs saxarebas. jer kidev rozanovi miuTiTebda Tavis droze qveyanaSi, pirvel revoluciasTan erTad, `cocxali qristeebis~ da `cocxali RvTismSoblebis~ gavrcelebaze, rac nebismieri wignieri religiuri cnobierebisTvis sruliad miuRebelia. aq sxva Zalebi moqmedebs. `ruseTze saubrisas, _ werda Caadaevi, _ yovelTvis warmoidgenen, TiTqos, iseTive saxelmwifoze saubroben, rogoric sxvebia; sinamdvileSi sulac ar aris ase. ruseTi mTeli samyaroa, romelic erTi adamianis nebas, TviTnebobas, fantazias emorCileba. mniSvneloba ara aqvs, petre hqvia mas Tu ivane, es ar aris mTavari: yvela SemTxvevaSi erTnairia is, rom ruseTi TviTnebobis gansaxierebaa~. sxva sityvebiT, Caadaevs, rogorc moazrovnes, Tanamedrove diskusiebSi rom mieRo monawileoba, aseve CaTvlida, rom araviTari stalinizmi ar arsebobda, rom es gamonagonia, romlis saSualebiTac SeuZlebelia imis gaazreba, rasac am sityviT movixseniebT. sinamdvileSi stalini milionebis `TviTmpyrobelobis~ Sedegia, an, ufro sworad, maTi fokusirebuli anareklia. sxvaTa Soris, amis Sesaxeb TviTonac laparakobda, rodesac aRiarebda, rom partiam Tavis saxed da xatad Seqmna igi. milionobiT `stalini~ _ es aris socialuri sinamdvile, romelSic mbrZanebelTa masa cxovrobs. es aris kidec is, rasac Caadaevi `TviTnebobis gansaxierebas~ uwodebda. axla vcdilobT im droSi gamovyoT inteleqtualuri, partiuli da, Tundac, sulieri `opoziciis~ msgavsi ram. magram sinamdvile297 Si aseTi ram ar arsebobda da arc SeiZleboda arsebuliyo. ubralod, igive buxarins odnavi disonansi Sehqonda im saxesTan, romelsac milionobiT `TviTmpyrobeli~ Tavs miakuTvnebda. maTi cnobierebisTvis adekvaturi aRmoCnda stalini. amitomac iqca imad, radac iqca. magram es istoria jer ar dasrulebula. jer kidev ar gviswavlia gancdilisgan daskvnis gamotana. sxva SemTxvevaSi ar vilaparakebdiT breJnevis kultze, romelic sinamdvileSi aseve ar arsebobda. arsebobda `breJnevis kulti~, romlis saSualebiTac asrulebdnen ritualur cekvas da adamianebis garkveuli jgufi sakuTari Tavis qebiT iyo dakavebuli. misi saSualebiT saubrobdnen sakuTar Tavze, sakuTar avtoritetze, sakuTar Zalaze da a.S. minda es msjeloba davasrulo CvenTvis isev aqtualuri azriT, romelic Caadaevs ekuTvnis da romliTac asrulebs zemoT moxmobil msjelobas imis Sesaxeb, rom ruseTi ubralod saxelmwifo rodia, sxva saxelmwifoebis msgavsad. `adamianTa Tanacxovrebis yvela kanonebis sapirispirod, _ wers Caadaevi, _ ruseTi mxolod sakuTari Tavisa da mezobeli xalxis dapyrobis mimarTulebiT midis. amitomac, sasargeblo iqneboda, rom misTvis axal gzaze dadgoma eiZulebinaT, ara mxolod sxva erebis interesebidan gamomdinare, aramed TviT mis sakeTildReodac~. odesRac am amocanis ganxorcieleba daiwyo, magram mimarTuleba SevicvaleT da gavvelurdiT. axla, Tuki marTlac gvinda, rom dedamiwaze civilizaciebi vixsnaT an misi xsnis procesSi CaverToT, Tuki gvinda, rom Cvens evropul saxls davubrundeT da masze damcvelis rolSi saubris ufleba movipovoT, jer Cven TviTon unda gavxdeT civilizebuli _ ufro civilizebuli an ubralod civilizebuli adamianebi, anu sxva, axal gzas davadgeT. 298 azri kulturis sivrceSi msurs ganvixilo azris problema kulturis sivrceSi. vgulisxmob azrs, rogorc saswauls, radganac saswaulis gareSe azri kulturis sivrceSi ver moxdeba, ver Sedgeba. ganxorcielebuli azrisTvis iqve, rogorc antisamyaroSi, arsebobs raRac Crdilebi an saxeebi, romlebsac TviTon ar gaaCniaT Crdilebi da fransua viionis sityvebiT rom vTqvaT, „usicocxlod“ cocxloben. kerZod, am saxeebis ganxilvisas, dafiqreba gviwevs azrze, rogorc sakiTxze, „Tu rogor davaRwioT Tavi am wyvdiads?“ gansakuTrebiT maSin, Tuki es wyvdiadi xSirad epidemiur xasiaTs atarebs; uecari da masobrivi epidemiis xasiaTs, romlis miRmac garkveviT ikiTxeba, Cemi azriT, raRac Sinagani TviTmkvleloba; anu bevri TvalsazrisiT, azrTan dakavSirebuli sakiTxi, imavdroulad, TviTmkvlelobis sakiTxze pasuxis Ziebacaa, magram ara mTlad im gagebiT, rogorc amaze saubrobda, vTqvaT, kamiu, aramed sxva gagebiT, rogorc Zveli filosofosebi ambobdnen, adamianis bunebaSi dasabamieri borotebis arsebobis gagebiT. es Tavdapirveli boroteba, cxadia, im SeuZleblobaSi igulisxmeba, romelic TviT adamianisTvisac ki miuwvdomelia. is xiWvis msgavsadaa Camjdari da adamians misgan saswrafod Tavis daRweva surs. magram manamde is mzadaa, mTel samyaros daswamos arasrulyofileba da am dros ver SeniSnos, rom TviTmkvlelobis aqts sCadis jer Tavis irgvliv samyaros ganadgurebiT da Semdeg sakuTari Tavis fesvianad amoZirkviT. sxva sityvebiT, imis Tqma minda, rom swored es fesvia autaneli. da am autanlobis xiWvis amoReba, rogorc Cans, mxolod azrovnebis aqtiTaa SesaZlebeli. SeiZleba gagviCndes kiTxva: am dros xom ar amoqmeddeba „maRali suliereba“? 299 vfiqrob, sityvebs „maRali suliereba“ delikaturad unda mivudgeT, vinaidan is SeiZleba Zalian „dabla“ iyos, es aravin icis, iseve, rogorc aravin icis, sad aris sxeuli (mxedvelobaSi maqvs am problemisadmi kantiseuli midgoma). gawonasworebulobis, harmoniis SegrZneba, rac adamianis umartives kaprizebSi, maT Soris, vTqvaT, sizarmaceSic vlindeba, mxolod Post Factum emsgavseba erTgvari sulierebis aqts. anu mTeli problema isaa, rom sulierebis lokalizeba, faqtobrivad, SeuZlebelia. adamianis yvelaze didi cduneba amaRlebuli cnebebiT operirebaa. es aris cduneba, romelsac adamiani siamovnebiT emorCileba da am dros fiqrobs, rom ukve TviT maTi gamoyenebis faqti amaRlebs mas. sinamdvileSi ki problema isaa, rom, sazogadod, cnebebi, rogorc aseTi, analitikuri TvalsazrisiT, ar Seicavs azris, azrovnebis mdgomareobebs. azris mdgomareoba yovelTvis erTgvari damatebiTi cocxali aqtia, rac cnebis (maT Soris amaRlebuli) mniSvnelobasTan erTad xdeba. mas Semdeg, rac moxdeba, aseTi mdgomareoba ganurCevelia im cnebisgan, romelSic is, samwuxarod, ar aris. cocxali ram sakuTari arsebobis Sesaxeb Tavisi yofniT gvamcnobs, xolo cocxalsa da mkvdars Soris sxvaobis moxelTeba ar SegviZlia. is, rasac vambob, Zalian mniSvnelovani meCveneba imitomac, rom saSualebas gvaZlevs, imis gagebas mivuaxlovdeT, razec sinamdvileSi vfiqrobT, an rac sinamdvileSi gvaRelvebs, rodesac kulturaze vsaubrobT. istoriuli gamocdileba gviCvenebs, rom kultura amaRlebuli cnebebis an maRali faseulobebis erToblioba ar aris. es ase ar aris Tundac imitom, rom mocemul SemTxvevaSi, araviTari Rirebulebebi, araviTari miRwevebi da araviTari meqanizmebi ar aris garantia. kulturis nebismieri simaRlidan SeiZleba ufskrulSi gadaveSvaT. Sesabamisad, is, rasac kulturul mdgomareobas, an, vTqvaT, azris mdgomareobas vuwodebT, raRac istoriuli wertilia; wertili, romelic sakuTar Tavs TviTonve eyrdnoba da cocxalia warmoudgenlad dagrexil mrudeze. mas ukulturobisTvisac Tavi ar dauRwevia. kultura rodia iseTi ram, rac qaosidan Cndeba. qaosi da ukulturoba arc ukanaa, arc win, arc 300 gverdiT, aramed TiToeul istoriul wertils gars akravs, iseve, rogorc maTematikaSi racionaluri ricxvebi yovel wertilSi garSemortymulia iracionaluri ricxvebiT imitomac, rom TviT Cveni azrebis arsebobis kulturuli forma (vinaidan formis gareSe araferi arsebobs), Tavisi safuZvliT, sakuTar TavSi varaudobs arcodnas, anu ontologiuri meqanizmis mier datovebul erTgvar sicarieles da samyaros, azrs imisTvis, rom is cocxali aqtiT, cocxali, daWimuli, nebelobiTi mdgomareobiT Seivsos. azris arsebobisTvis aucilebelia amis neba. sxvaTa Soris, amas ewodeba kidec wminda azri. es is SemTxvevaa, rodesac termini „azri“ TiTqosda moWarbebulia, ramdenadac azri meqanikurad ar iqmneba. Sevecdebi zemoTqmuli (analogiis saSualebiT) rwmenis magaliTze ganvmarto. yvelasTvis cnobilia gamoTqma, romelzec, rogorc wesi, icinian xolme, kerZod: „mwams, rameTu absurdulia“, „mwams, rameTu SeuZlebelia“ (ori versiaa). is vinc es Tqva, SesaniSnavad esmoda, ras niSnavs rwmenis mdgomareoba. sinamdvileSi, rogor SeiZleba gwamdes is, rasac romeliRac meqanizmi awarmoebs, TviT rwmenisgan damoukideblad. amgvar mdgomareobebTan damatebis saxiT termin „rwmenis“ gamoyeneba, ubralod, zedmetia – okamis Tanaxmad, is aforizmi unda iyos. rwmenaze, marTlac, mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba saubari, Tuki laparakia imaze, risi arsebobac SeuZlebelia TviT rwmenis aqtis gareSe; maSasadame, is, rac SeuZlebeli an absurdulia sxvagvarad, SeiZleba iyos rwmenis sagani an rwmena. mistikosebma es didi xniT adre icodnen, mSvenivrad esmodaT saqmis arsi, cnobierebis im aqtebis arsi, romlebic aq xdeba, rodesac vambobT, rom rwmenis faqtobrivi sagani TviT rwmenaa, rom es TviT rwmenis unaris da Zalis ganaxleba, aRorZinebaa. sxva saqmea, rom amgvari aqtebi, ukve moxdenis momentSi, ganzavebulia raRac SinaarsTan, romelic amave aqtebis safuZvelze ixsneba CvenTvis da amitomac ver vamCnevT TviT aqts wminda saxiT, magram amisTvis (mis mosaxelTeblad) arsebobs kidec specialuri xerxi – religiuri da filosofiuri azrovnebis xerxi. maSasadame, kulturas rom davubrundeT, faqtobrivad, misi problema is ki ar aris, Tu ra movuxerxoT adamianis sulis, 301 adamianuri unaris arsebul da iseT qmedebebs, romlebic gvaxsovs, aramed is, Tu ramdenad gvesmis, rom es yvelaferi araTviTkmaria, TviTon ar dalagebula, rom qaosi, rogorc vTqvi, ukan ki ar aris, TviT kulturis wiaRSi kulturuli arsebobis TiToeuli wertilis irgvlivaa. kulturis damatebiTi, gamudmebiT Sevsebadi piroba aris, yovelTvis SemTxveviTi, swored iseTi saxis cocxali mdgomareobebis an cocxali aqtebis aRsruleba, romlebsac TavisTavad ara aqvT Rirebuleba, ar arian sasargeblo da arian is, rasac kantma `usasrulo Rirebulebebi~, an `umizno miznebi~ uwoda. gansazRvrebis Tanaxmad, faseuloba xom raRac sasrulia, Cven ki `Rirebulebis usasrulobaze~, anu imaze vsaubrobT, rasac arasdros, drois arc erT mocemul monakveTSi ara aqvs raime konkretuli, gazomvadi Rirebuleba da aris wyveta, Zvra. ase rom, Tuki es aqtebi ar sruldeba, Tuki kulturaSi ar aris adamianebis sakmarisi raodenoba, visac misi mxardaWera sakuTari ZalisxmeviT SeuZlia, maSin araferi ar arsebobs. da Tuki raime arsebobs, is mxolod da mxolod Crdilebia, romlebic cocxlisgan arafriT gansxvavdeba. Cveni adamianuri arsebobis uRirsobis erT magaliTs movixmob. mxedvelobaSi maqvs sakiTxi imis Sesaxeb, davlioT Tu ara Rvino. mogexsenebaT, erT dros Cveni kinofilmebidan, telegadacemebidan umartivesi adamianuri Jestebis gaqroba daiwyo, romelTa saSualebiTac adamiani Wiqas wevda, uWaxunebda, pirTan mihqonda da svamda. amitomac aRmoCnda, rom SesaZlebelia puSkinis teqstidanac amoviRoT da gadavagdoT `punSis ali cisferi~ an `mivuWaxunoT Wiqebi~. ra aris es, Tu ara Crdilebis uxeiro ferxuli? ori dabakuneba, sami taSi. TiTqos yvela adamiani valdebulia, uxeiro ferxulSi Caebas. TiToeul am `aucileblobis~ aqts, ra Tqma unda, konkretuli axsna aqvs. am ferxulSi Cabmas yovelTvis konkretuli da adamianurad gasagebi mizezebi aqvs. aseve gasagebia isic, rom, vTqvaT, sadac gagebis yvelaze naklebi aqti xorcieldeba, iq yvelaze gavrcelebuli sityvaa _ enis sixSiris leqsikoni rom SevadginoT _ `gesmis~: `xom gesmis~, `ra Tqma unda, mesmis~, `gvesmis~. 302 da es erTmaneTze gadawnuli miniSnebebi, idumali, yvelasTvis nacnobi urTierTgageba aris kidec am Crdilebis samefos logika, romelSi cxovrebac, Tuki adamians raime mgrZnobeloba aqvs, SeuZlebelia, vinaidan saqme is ki ar aris, rom gvciva an fexSiSvelni varT, aramed is, rom upirvelesad daWrili varT yofierebiT. da rodesac es uxeiro ferxuli uzarmazari qveynis masStabSi sruldeba (qveynis, romelsac msoflio mniSvnelobaze aqvs pretenzia) da am gziT, TiTqosda, uxilavi, magram sinamdvileSi sakmaod sagrZnobi iarebi adgeba yofierebas, riT SeiZleba es damTavrdes? ra SeuZliaT adamianebs, romlebic, ai, aseTi, TiTqosda, adamianuri kanonebiT cxovroben? aseT adamianebs, Tavis droze, nicSe (romelsac saocrad gamaxvilebuli mgrZnobeloba hqonda), albaT, SemTxveviT ar uwodebda `ukanasknel adamianebs~. saerTod, roca nicSeze saubroben, misi `zekaci~ axsendebaT, magram mxolod is rodia nicSeseul simbolikaSi. mas erTgvari samsafexuriani simbolo aqvs: `zekaci~, romelic romelime realuri arseba an adamianebis realuri jiSi rodia, vinc sxvaze maRla idgeboda, aramed esaa adamianis raRac ukiduresi mdgomareoba, romlisken swrafviTac SeuZlia adamians adamianad qceva. formulis meore wevri aris arseba, romelsac SeuZlia iyos adamiani, mxolod im SemTxvevaSi, Tuki is zekacis mimarT transcendentur mdgomareobaSi iqneba, vinaidan yvelaferi arsebuli, rogorc erTma Tqva, unda aRematebodes sakuTar Tavs, rom TviToba SeiZinos. formulis mesame wevria `ukanaskneli adamiani~, anu swored is, romelic sakuTar Tavze aRmatebis aqts ar axorcielebs. ukanaskneli adamiani asea aRwerili: `aseTma adamianebma aRarc ki uwyian, ra aris varskvlavi, sakuTari Tavis siZulvilic ar SeuZliaT da Tan imeoreben: `bednieri varT, bednieri varT da erTmaneTs Tvals ukraven~, _ es, faqtobrivad, nicSes sityvasityviTi citataa. ase mgonia, aqedan Zalian bevri kulturuli realiis da, faqtobrivad, kulturologiis mTeli problematikis da, rac mTavaria, misdami Cveni interesis mizezebis gamoyvana SeiZleba. ara kulturis problemebisadmi, aramed kulturaSi adamianis 303 adgilis problemisadmi. anu am SemTxvevaSi saubaria kulturis ganviTarebisa da arsebobis romeliRac farul wanamZRvrebze. is, rac nawilobriv aRvwere, rogorc Crdilebis samyaro, rasakvirvelia, pirdapir ukavSirdeba am wanamZRvrebs, im realur katastrofas, romelsac yvela ganvicdiT da romelic yvela sxva katastrofaze saSinelia. vgulisxmob anTropologiur katastrofas. es aris gadagvareba, romelic xorcieldeba adamianuri cnobierebis gardasaxvis romeliRac Tanmimdevruli rigis mixedviT, Crdilebis an saxeebis (romlebsac, Tavis mxriv, Crdili ara aqvT) antisamyaros mimarTulebiT, gadagvareba sarkismiRmur samyaroSi, romelic cxovrebis imitaciebisgan Sedgeba. am TviTimitirebul adamianSi, ra Tqma unda, istoriulma adamianma, SeiZleba, sakuTari Tavi ver amoicnos. Tan, realuri kultura sulac ar aris muzeumebSi da iq siarulamde ar daiyvaneba, aramed yofierebis an aryofnis is gancdaa, romlis aRwerasac Sevecade. maSasadame, es yvelaferi fundamenturad ukavSirdeba azrs, Cven mier azrovnebis aqtis Sesrulebis SesaZleblobas. radganac kulturis problemebze ki ara, metafizikasa da ontologiaze vsaubrobT, ase vityodi: kulturebi ukvdavia. nebismieri kulturis sibrtyeze arasdros Cndeba sikvdili. nebismieri kulturis asparezi usasruloa. es imas hgavs, rasac Tavis droze vitgenStaini ambobda Tvalis Sesaxeb _ `Tvalsawieri usasruloa~. rac ar unda davinaxoT, nebismieri manZilidan, amas Tvali dainaxavs; Tvali xedavs imas, rasac xedavs. kulturaSic igive xdeba. kultura usasruloa. Tumca, amgvar usasrulobas, rasakvirvelia, uxeiro usasrulobis elementic aqvs. metic, misgan amovardna, azrisken mimarTva aucileblad ukavSirdeba sikvdilis simbolos gamoCenas, vinaidan azramde misvla SegviZlia mxolod gardaqmnis gziT, rodesac iseTi aRar varT, rogoric winaT. Sesabamisad, yofierebis ontologiuri wyoba sakuTar Tavs aRadgens mxolod Cveni Zalisxmevis CarTviT, rodesac, pirvel rigSi, sxvad gardaviqmnebiT, vidre manamde viyaviT da, meore mxriv, aqamde Cven mier sakuTari Tavis uwyveti gagrZelebebiT mivdivarT. aq aris ra304 Rac vertikali, romelic kulturul sibrtyeebs kveTs. am vertikalze aris raRac simbolika, romelic TviT sibrtyeebSi arasdrosaa mocemuli. TiToeuli kultura ukvdavia. mxolod vertikaluri kveTa aniWebs mas am axal mdgomareobas, anu sikvdilis nacnobi da gaazrebuli simbolo, rogorc mdgomareoba, romlis Semdegac gadaiSleba yofiereba da Cven SegviZlia azrovnebis mdgomareobaSi aRmovCndeT. varjiSis an Cveni logikuri da kulturuli saSualebebis martivi gagrZelebiT amis gakeTeba ar SegviZlia. aqedan vubrundebi im sulierebas (romelzec dasawyisSi vsaubrobdi), transformirebul mdgomareobebs (romlebSic xelaxla iqmneba realobis mTlianoba), yovelTvis sxva, vidre Cveni warmodgenebi da maTgan proecirebuli logikuri SesaZleblobebi. aSkaraa, samyaroSi moqmedebs raRac Zala, romelic Cvenze didia da iq, sadac sakuTar Tavze uari vTqviT, CvenSi am Zalam raRac mdgomareobebs misca dasabami, rom imis Rirsi vyofiliyaviT, rac SeiZleba gadagvxdes. sxvagvarad rom vTqvaT, mxolod garkveul sazRvrul mdgomareobebSia imis gageba da danaxva SesaZlebeli, rac sinamdvileSia. kantis diad mosazrebas SegaxsenebT, romelic Zalian xSirad arasworad esmiT. is, rasac kanti Semecnebis sazRvrebis Sesaxeb ambobda, rogorc wesi, ise esmiT, rom arsebobs garkveuli sazRvrebi, romlis iqiTac adamians gasvla ar SeuZlia: Cveni gonebis, qmedebis da a.S. sazRvrebi. magram is, rom amgvari sazRvrebi arsebobs, TavisTavad cxadia, magram kantisTvis mTavari es ar yofila. arsebiTi adamianis gonebis da SesaZleblobebis sazRvrebi rodia. kantiseuli problema _ sazRvruli, anu im mdgomareobebis problemaa, romlebic, principSi, mxolod sazRvrebze arsebobs. velis, daZabulobis problema, rasac TviT am sazRvrebis arseboba ganapirobebs. magaliTad, wminda neba aris zRvruli warmodgena an zRvruli mdgomareoba, rac arasdros araa im samyaros nawili, romelic Semowerilia sazRvriT, Tumca, misi wyalobiT, TviT samyaroSi SeiZleba raRac moxdes. an, vTqvaT, ideali zRvruli mdgomareobaa. aq ar vgulisxmob, rom is ararealuria, vinaidan samyaroSi ar arsebobs samarT305 liani, idealuri sazogadoeba, rac raRac realuri faqti iqneboda, romelze orientirebasac da romelTan daaxloebasac SevZlebdiT. engelsma, Tavis droze, Cemi azriT, sakmaod uxeiro metafora moifiqra, rac yoveldRiuri metyvelebidan isesxa _ asimptotebis, anu SedarebiT Sejamebadi WeSmaritebebis Tavmoyris gziT absolutur WeSmaritebasTan garkveuli miaxloebis metafora. ase rom, aseTi ram SeuZlebelia TviT cnebebis bunebidan, iqidan gamomdinare, rogorcaa mowyobili, zogadad, adamianuri miswrafebebi. imisTvis, rom samyaroSi iyos raime, rac imis Rirsi iqneboda, rom mSvenieri, samarTliani da a.S. ewodos, unda arsebobdes aRniSnuli gacnobierebuli mdgomareobebi. samyaroSi ar arsebobs msgavsebebi an raime miaxloebebi; nebismieri mdgomareoba erTnairad zRvruli da daSorebulia usasrulobisgan. ar arsebobs ufro didi da ufro patara srulyofileba. aRmatebuli yovelTvis iseve aRmatebulia, rogorc nebismieri sxva aRmatebuleba. samyaro asea mowyobili. Cveni tvini, samwuxarod, sxvagvaradaa mowyobili. Cveni tvinis mowyobidan gamomdinare (Cveulebrivi warmodgenebis gagebiT), ar ZalgviZs, rom sakuTari Zalebis, fizikuri, sagnobrivi xedvis gagrZelebis gziT mivideT azramde. vimeoreb, amisTvis saWiroa drois momdevno monakveTSi (winandeli) sakuTari Tavis proecirebaze uaris Tqma. Sesabamisad, kulturis (sxvebze ufro warmatebulis) mTeli problema SemdegSi mdgomareobs: SesaZlebelia Tu ara samyaroSi cvlileba. SegviZlia mxolod iseTi viyoT, rogoric varT, Tu samyaroSi SesaZlebelia cvlilebebi, kerZod, adamianis sakuTar Tavze amaRleba? arsebiTad xom aqamde daiyvaneba evropuli kulturis swrafva. amitomac, bevri TvalsazrisiT, Cveni amocanac ara mxolod kulturas, kulturul-istoriul realiebs exeba, aramed Cvens realur sulier moTxovnilebebs an `adamianis adgils kulturaSi~. masze pasuxi saboloo, dasrulebuli ver iqneba, Tundac imitom, rom SekiTxvas sakuTar Tavs TviTonve vusvamT. magram imis Tqma minda, rom, Tuki Cven mas sakuTar Tavs vusvamT, gamodis, rom sakuTar Tavs Cvenive safuZvlebis Sesaxeb vekiTxebiT, anu Cvens sulier samSoblosTan, kerZod, qristianul evropul kulturasTan gaerTianebas 306 veswrfviT. Tan, sityva `qristianuls~, rasakvirvelia, konfesiuri gagebiT ar viyeneb, mxedvelobaSi maqvs cvlilebis Cveneuli unari. amave dros: sadac adamians ar ZaluZs, iq amoqmeddeba raRac pirveladi ganmasxvavebeli gageba, raRac naperwkali, rogorc garkveul Sinagan wyaroze da saxeze miTiTeba, rac TviT adamianSia mocemuli da am saxeze orientacia, nebismieri garegani avtoritetis, miTiTebis da nebismieri idealuri ierarqiis gareSe. ubralod, orientacia an gza. sakmarisia, am gzas davadgeT, rom raRac dagvexmareba. magram, rac ar unda moxdes, mTavaria, Rirseba SevinarCunoT. es aris axali drois kulturis saZirkveli an safuZveli. adamianis samyarosTan pirispir arseboba, yovelgvari garantiis gareSe, rac adamianisTvis da adamianuri cnobierebisTvis Sinagani iqneboda, raRac Ria sivrce, romelSic ikveTeba mxolod gza, Seni gza, romelic TviTon unda gaiaro. sxvaTa Soris, es gansazRvreba ganmanaTleblobis gansazRvrebasac emTxveva. rogorc cnobilia, ganmanaTlebloba wmindad negatiuri cnebaa, anu es aris cneba, romelic pozitiuri codnis iseT erTobliobaze ar migvaniSnebs, romlis gavrceleba da adamianebisTvis gadacemac SesaZlebeli iqneboda. kantis sityviT rom vTqvaT, ganmanaTlebloba adamianis zrdasruli mdgomareobaa, rodesac adamianebs sakuTari gonebiT fiqri da moqmedeba SeuZliaT da am dros amisTvis ar sWirdebaT avtoritetebi garedan da aWimebiT aravin marTavs maT. Cndeba kiTxva: ganaTlebuli varT Tu ara Cven? da meore SekiTxva: ras veZebT, rodesac kulturaze vlaparakobT, ratom vsaubrobT masze? naTelia, rodesac kulturaze vsaubrobT, ganmanaTleblobis amosaval sazriss vubrundebiT, rac axali drois safuZvlad iqca, anu vubrundebiT mis iseT niSnebs, rogoricaa pirovnebis aqtivoba, misi uflebebi, sakuTari azrebis sazogadod gamoxatva da a.S. da meore wanamZRvari, romelic aq aseve mniSvnelovania _ aris gansxvaveba fizikurad SesamCnev arsebobasa da imas Soris, rasac filosofosebi uwodeben arsebobas; anu ganxorcielebul arsebobas, romelic iseT zmnebSi igulisxmeba, rogoricaa `sufeva~, `istoriul arsebobaSi Sesv307 la~, rac aSkarad gansxvavdeba ganzraxvisgan, iseve rogorc, vTqvaT, movaleobis ganzraxva gansxvavdeba TviT movaleobisgan, azris ganzraxva gansxvavdeba TviT azrisgan, gulaxdilobis ganzraxva gansxvavdeba gulaxdilobisgan, Rirsebis ganzraxva gansxvavdeba Rirsebisgan. sagnobriv ganzomilebaSi CvenTvis SeuZlebelia, vTqvaT, Rirsebis gamijvna Rirsebis ganzraxvisgan (miT umetes, rom TviT am ganzraxvis matarebelTan is gamoixateba cnebebisa da warmodgenebis mentalur SinaarsSi). saqcieli azris momxdari mdgomareobaa. da radganac is moxda, veRarafers SevcvliT. kanti aseT dros ityoda: `wminda nebam sakuTari Tavi gansazRvra~. is damokidebuli ar aris TviT qmedebis Sedegebze, warmatebasa Tu warumateblobaze. Tuki raime moxda, qmedebis `siwmindeze~ miTiTeba jer kidev arafers gveubneba nebis Sesaxeb; iseve, rogorc sakanonmdeblo sistemis usamarTlo qmedebaze miTiTeba verafers gveubneba TviT sakanonmdeblo sistemis xasiaTze. ratom? imitom, rom kanonis mizani kanonia. kanonis mizani aris kanoni da ara kanonierebis dadgenis esa Tu is SemTxveva, iseve, rogorc rwmenis mizani da sagani aris rwmena, an azris mizani da sagani aris azri. magaliTad, yvelam viciT, ganzraxvis Tanaxmad, kanonieri miznebis ukanono ganxorcielebis Sesaxeb, rodesac simarTle an socialuri samarTlianoba Zaladobis gziT myardeba. swored es aris samyaros arsebiTi yofierebismieri da ontologiuri wyobis rRveva; samyarosi, romelSic kanonebi mxolod kanonebis gziT miiRweva da ara ganzraxvebiT, ramdenad amaRlebulic ar unda iyos isini. igives Tqma SeiZleba Tavisuflebazec. zogjer amboben: `sad aris WeSmariti sasamarTlo, WeSmariti samarTlianoba~. da rodesac mas ver pouloben, rogorc wesi, pasuxoben: `ai, xom xedavT, raRa amerika da raRa ruseTi, yvelgan erTi da igivea. adamianebi yvelgan ityuebian.~ bunebrivia, radgan samyaros yofierebismieri mowyobis mixedviT, Tavisufleba mxolod Tavisuflebas warmoSobs da arafers sxvas. misi sagnis saxiT Cveneba SeuZlebelia, miT umetes SeuZlebelia misi jibeSi Cadeba. amgvari sakiTxebis gadasawyvetad arsebobs formebi. samar308 Tali aris forma _ mxolod da mxolod forma. is manamde cocxlobs, sanam ar vcdilobT adamianebs Soris Sinaarsis mixedviT mis ganawilebas raime samarTlianobis niSniT: forma aris mxolod imis miRwevis Sansi, razec masSia saubari. maSasadame, marTlwesrigis forma. xelovneba formaa. mecniereba formaa. filosofia formaa. risi forma? am saazrovno wyobas pirobiTad `drois manqanebs~ an `azrovnebis manqanebs~ vuwodeb. ratom drois? bunebrivia, Tuki kulturuli sibrtyeebis gamkveTi vertikali vaxseneT, maSin am vertikalze wertilebi TiToeuli kulturuli sibrtyis mimarT (romlebic usasrulobis proeqciaSi arian ganlagebuli) drois dgoma iqneba, romelic wamis formiT gveZleva, wami ki SeiZleba mTeli maradiuloba iyos. misi ganzomileba ar emTxveva Cveneul gansxvavebas warsuls, awmyosa da momavals Soris. im gansxvavebebs davubrundebi, romlebiTac azris gamoTqmisas ukve vixelmZRvanele. maSasadame, vTqvi, rom termin `azrs~, sul mcire, ori mniSvnelobiT viyenebT; is aucileblad ormxrivia. erTi mxriv, is aRniSnavs azrovnebis ganzraxvas, an, ase vTqvaT, azris winaswar ganzraxul mdgomareobas, rac niSnobriv-sagnobriv sferos ganekuTvneba; meore mxriv, es aris garkveuli cocxali mdgomareoba. pirvel SemTxvevaSi azris logikuri SesaZleblobebi igulisxmeba. azris ganzraxva misi logikuri SesaZleblobaa. meore SemTxvevaSi ki es aris cocxali azris Tandaswreba, rac cnebis doneze pirvelisgan ar gansxvavdeba. an es aris azris potencia, romelic SesaZleblobisgan gansxvavdeba. SesaZleblobisgan gansxvavebuli potencia aris SesaZlebloba, romelsac imavdroulad, gaaCnia Zala, rom ganxorcieldes. cocxlad ganxorcielebadi azri. magram orives azrs vuwodebT. Tumca, meore mniSvnelobiT (azris mdgomareoba) is, analitikuri TvalsazrisiT, ar Sedis im cnebis SinaarsSi, romelic imaves aRniSnavs. vTqvaT, sikeTis mdgomareoba, analitikuri TvalsazrisiT, ar Sedis sikeTis cnebaSi. misi xdomilebisas is ukavSirdeba cnebas, magram SeuZlebelia konkretuli qmedebis Sefasebis miReba sikeTis cnebis gziT, sikeTis cnebis damatebiT. 309 amasTan dakavSirebiT erT kantiseul formulas SegaxsenebT, is cota gansxvavebulia. rodesac kanti azriT gamudmebiT sxvadasxva orbitaze trialebs da isev erT wertils ubrundeba, ambobs, rom `ideebis saSualebiT ideaTa Secnoba SeuZlebelia~, an rodesac ambobs, rom gonebas yovelTvis `mxolod albaToba~ aqvs, mxedvelobaSi aqvs swored is, rasac analitikuri SigTavsis ararseboba vuwode, anu is, rom, analitikuri TvalsazrisiT, gonebis cneba ar Seicavs gonebis garkveul faqts. faqtobrivi mxare aris kidec cxovrebis mxare, anu SesaZleblobis cocxali Zala da ara ubralod logikuri SesaZlebloba an ganzraxva. magram orive SemTxvevaSi vsaubrobT azrebis Sesaxeb da termin `azrs~ viyenebT. da meore mxare, romelsac vgulisxmobdi: azri miemarTeba mxolod imisken, rac drois mocemul monakveTSi da azris wiaRSi arsebobs. rogorc erTgvari cocxali moZraobis momenti mocemul momentSi. martivi ramea. arsebobs musikaluri bgeris notebis saxiT Canaweri. magram me vamtkiceb, rom bgera mxolod maSin arsebobs, rodesac mas asruleben. kulturis yvela movlena aseTia: wigns kiTxuloben da is arsebobs mxolod maSin, rodesac mas kiTxuloben. sxvagvari arseboba mas ar gaaCnia. simfonia arsebobs mxolod maSin, rodesac mas asruleben. peizaJi arsebobs, rodesac mas amJamad xiluli suraTis TvaliT uyureben, vinaidan TviTon buneba peizaJi ar aris. is qvebis grova, balaxebis, wylisa da xeebis simravlea. igive SeiZleba iTqvas sazogadoebazec. adamianTa Tanacxovreba jer kidev ar aris sazogadoeba. sazogadoeba aris is, rac drois im monakveTSi arsebobs, rodesac sruldeba iseTi aqti, rasac adamianis cneba itevs, anu formebi, romelTa saSualebiTac sazogadoebrivi movlenebi viTardeba. sazogadoeba mxolod maTi wyalobiT arsebobs. magram xom SeiZleba, rom es movlenebi an moxdes, an ar moxdes; iseve, rogorc sityvebi, romlebic SeiZleba iyos mxolod usisxlxorco niSnebi da, aseT SemTxvevaSi, es aris aslebi. jer anbanSi, niSanSi vkvdebiT, Semdeg viwyebT `cxovrebas~ an cxovrebis imitacias. movixmob magaliTs, ufro sworad _ or magaliTs. 310 msgavsi kvaziarseboba, an, rogorc ukve aRvniSne, sarkismiRmuri arseboba, romelSic azrovnebis aqtis ganxorcieleba ar ZalgviZs, gamomdinareobs iqidan, rom TviT azris Sinagani wyaroebi darRveulia, Tan, ara raime cenzuruli akrZalvebis gamo, aramed imitom, rom yvelaferi, TiTqos, ukve Sesrulebulia. sulis nebismieri moZraoba, romelic swored axla xdeba, ukve gamoxatulia da Cven mxolod niSnis niSanze, an aCrdilis aCrdilze varT orientirebuli. rogorc Cans (vinaidan amgvari regresia yovelTvis gardauvalia), aqedan momdinareobs Cvens kulturaSi, _ da aq gadavdivar magaliTze, _ micvalebulTa kultis aRorZineba, maT Soris is interesi fiodorovis mimarT, romelic odesRac cocxlebs mkvdrebis aRdgomisken mouwodebda. gamaognebelia, rom me-20 saukuneSic rusuli inteligencia, romelic saxalxo inteligenciaa, ar asrulebs Tavis inteleqtualur pasuxismgeblobas, azris Rirsebis SenarCunebis TvalsazrisiT. arc ise didi xnis win gazeTSi aRwerdnen, Tu rogor aRmoaCines pionerebma omis dros daRupul meomarTa gvamebi. es masala daRupulTa xsovnisa da pativis migebis konteqstSi iyo ganxiluli. magram, aRweris konkretulma masalam da adamianis mdgomareobam, romelic amas aRwerda da imanac, rasac aRwerda, piradad me, ubralod, SemZra. da kidev, magaliTi rom davasrulo, davamateb, rom didi xania es SegrZneba maqvs. es detali ar vicodi, magram is imdenad metyvelia, rom sakuTar Tavze TviTonve laparakobs. WeSmaritebas xom Zalian xSirad uneblieT warmoTqvamen. mas ar gulisxmoben da uceb is Cven winaSe Cndeba. leninis dakrZalvis dokumentur kadrebs vgulisxmob, sadac erTma plakatma gamaogna. anu TavisTavad ki ar gamaogna, aramed damTxvevis, imis pirdapiri gamoxatvis gamo gamaogna, rac azrad momdioda da vfiqrobdi. plakatze didi asoebiT ewera: `leninis saflavi kacobriobis akvania~. ai, imis gamoxatuleba, rac maRelvebs: sicocxle sikvdilis Semdeg. sicocxle, romelic sicocxlis imitaciaa. da amas ukavSirdeba is, rasac enobriv daCqarebas vuwodebdi, magram sapirispiro mimarTulebiT, rodesac sicocxles sikvdilis Semdeg viwyebT, gogolis baSmaCkiniviT, 311 romlis sulieri cxovreba aSkarad provocirebuli iyo anbanis mkvdari asoebiT, romelTac araviTari mniSvneloba ar hqonda. da daiwyo lirikuli TamaSi anbanis sikvdilis Semdeg. anbani, sityva, rogorc wesi, sulis cxovrebis dagvirgvinebaa, aq ki yvelaferi piriqiTaa, Tumca, aris masSi Taviseburi poezia, Taviseburi raRac adamianoba, garkveuli logika da, amasTanave, ukudaCqareba. Cven xom jer vkvdebiT didi siCqariT, anu imis Seusruleblobis gamo, rac Tavis droze Tavs gadagvxda, ganviTarebaSi Cveni drois xelidan gaSvebis gamo, sabolood vdegradirdebiT. cnobilia, rom arebobs iseTi sagnebi, romlebic, Tuki mas bavSvi 5 wlis asakSi ar gamocdis, aRarasodes SeemTxveva. Semdgom wlebSi amis kompensacia SeuZlebelia; erTgvari laibniciseuli peticiaa, romlis anazRaureba yvelaze mZlavri tvinis saSualebiTac ki SeuZlebelia, Tuki is TavisTavad ar arsebobs an ar moxda. aseT sagnebs aqvT drois niSani `axla~. odesRac ar moxda, da morCa. vfiqrob, ruseTis istoriaSi, aseve, bevri ram ar momxdara Tavis droze _ da amitomac aRmoCnda mkvdari. saboloo jamSi _ Cven winaSe, Cven Tvalwin ganviTarda evropa da Tavisi nayofi (maT Soris uaryofiTic) gamoiRo. Cven ki erTgvari evropis Semdgomi mdgomareobisken wavediT da ise gavuSviT xelidan SesaZlebloba, ar gangvicdia araviTari, _ ara mxolod Tanamedrove evropuli, aramed winaevropuli mdgomareobebi. faqtobrivad, Cveni momavali sazogadoebis mSeneblobis siCqare araadamianuri aRmoCnda da ufro imis enobrivi moSliT iyo nakarnaxevi, rac ar gadagvitania da TviTon ar gangvicdia, vinaidan Cveni ena xom evropulia. CerniSevski da sxvebi evropul enaze metyvelebdnen, magram maTTvis kapitalizmi, biurgeroba, samoqalaqo sazogadoeba _ es yvelaferi iseTi ganvlili etapebi iyo, romlebic SeiZleba ar gaiaro. sinamdvileSi ki socialistur gardaqmnaTa siCqare xelidan gaSvebulis gamodevnebis siCqariT ganisazRvreboda. es iyo araadamianuri siCqare, oRond ukumniSvnelobiT. es xom azris saSualebiT xdeboda. am SemTxvevaSi aRvwer azrs, romelic azris kanonebs ar asrulebs. 312 kanonebis Sesruleba ki mxolod gamarTuli `manqanebis~ – `drois manqanebis~ saSualebiTaa SesaZlebeli. da ukanaskneli magaliTi: yvelaferi, rac gamomsaxvelobiTia, yvelaferi, rac sagnobrivia, ukve sxvagvari, aslis saxiT gvevlineba. vTqvaT, Teatri. rodesac speqtaklze mivdivarT, _ idealur SemTxvevas movixmob, _ winaswar viciT teqsti. yvelaferi cnobilia. raRa saWiroa Teatri? ra xdeba? xdeba is, rom TeatrSi imis pirispir aRmovCndebiT, rac sxvagvarad ver mogvecemoda, rasac sxvagvarad ver gavigebdiT. Teatri aris Cveni im mdgomareobaSi Seyvanis `manqana~, romelic mxolod maSin arsebobs, rodesac sruldeba. TiTqosda, teqstSi weria, sakmarisia, mxolod waikiTxo, magram gageba, Tuki aseTi ram moxda, TeatrSi xdeba. gaige, SenSi cvlileba, kaTarzisi moxda, magram sityvebi gaqra, vinaidan organizebuli Zlieri forma amuSavda. aseTivea mecniereba; anu mTeli es `manqanebi~, romlebic isea mowyobili, rom maT SeuZliaT CvenSi gaaRvivon is, ris miRebasac bunebrivi gziT ver SevZlebdiT da sadamdec verasdros mividodiT sakuTari Tavis martivi gagrZelebiT, Cveni im bunebrivi mentaluri da fizikuri Zalis gagrZelebiT, romlebic mogvepoveba. aseTi `manqanebi~, rasakvirvelia, saWiroebs sazogadoebriv, sajaro sivrces, vinaidan, rodesac is qreba, masTan erTad azric qreba. swored sajaro sivrce aris TviT azris piroba. is imitom ki ar arsebobs, rom vinmes Tavi moabezros, viRac gaanawyenos an gaaxaros. azri arsebobs mxolod Sesrulebis aqtSi, mxolod sivrceSi, romelic araviTar crurwmenas, akrZalvas da a.S. ar ukavia. es azris yvela Sinagani pirobaa, vinaidan, jer erTi, is adamianis TavSi ar aris, is sivrcobrivia, sxvagvarad artikulireba ar SeuZlia da am gagebiT, SeuZlebelia saidumlo codnis arseboba _ codnisa sakuTari Tavis Sesaxeb, rom TiTqos, garegani sivrce wagvarTves, magram Sinaganad Wkvianebi varT da yvelaferi gvesmis. TviT azris kanonebidan gamomdinare, sinamdvileSi araferi gvesmis. Sinagani sivrcis ngreva aris harmoniis Sinagani wyaroebis 313 ngreva, ambobda bloki. is aseT SesaZleblobas varaudobda. anu ara maSin, rodesac harmoniis nayofi damaxinjebulia an idevneba, aramed rodesac Sinagani wyaroebi, azris Sinagani SesaZleblobebia dangreuli, TviT azric ingreva, vinaidan arsebobs kanoni: adamiani mTlianad sakuTar arsebaSi rodia. Cven sakuTar TavTan Soridan movdivarT, Zalian Soridan. sxvaTa Soris, am xnis (da sivrcis) manZilze, sanam sakuTar TavTan movdivarT, bevri ram SeiZleba moxdes _ SeiZleba sakuTar Tavs verc mivaRwioT, im siCqaris mixedviT, romliTac vmoZraobT. da meore: Sesabamisad, SeiZleba iTqvas, rom azrisTvis mTeli azrovneba sakmarisi ar aris, Tundac erTi SemTxveviTi azrisTvisac ki. damatebiT saWiroa is sagnebi, romlebsac damatebiTi an cocxali aqtebi, cocxali mdgomareobebi vuwode, romlebsac SesaZleblobebis sakuTari ontologiuri an yofierebismieri pirobebi aqvT. am pirobebis ngreva SesaZlebelia. da maSin arasakmarisia, magaliTad, mexsierebis survili, vinaidan SeiZleba adamianma icodes, rom unda axsovdes, magram mTavari es ar aris. CvenSi gamudmebiT laparakoben, rom unda gvaxsovdes, unda arsebobdes mexsiereba, tradicia da a.S. wignieri azrovnebis TvalsazrisiT, es yvelaferi ugunurebaa, anu is pirobebi, romlis mixedviTac raRac saerTod SeiZleba arsebobdes. vimeoreb, arsebobs azris ganzraxvasa da azrs, an xsovnis ganzraxvasa da xsovnas Soris sxvaoba. aq mTavari ar aris, rom SeiZleba adamians xsovnis survili hqondes. xsovnis survili jer kidev ar aris xsovna. rogorc erT dros voloSinma Tqva: bodvaSic ar ZaluZs Tavdaviwyeba, arc gaRviZeba ZaluZs Zilidan. bodvaSi Tavdaviwyeba, rodesac Tvlemac SeuZlebelia da gaRviZebac, rogorc Cans, es Sualeduri mdgomareoba aris kidec Cveni mdgomareoba, Tuki sakuTari `drois manqana~ ar gagvaCnia. 314 saxelTa saZiebeli a azimovi 270 alevi 35 altiuseri 7 andree valentin 12 arto antonen 69 aruTinovi serioJa 16 afanasievi iuri 226, 235, 237 b beni 270, 284 berdiaevi 194 bergsoni 179 berkli 17 bloki 181, 292, 314 bodleri 47 borxesi 260 breJnevi 298 bulgakovi 293 buxarini 220, 295, 298 g gerioni 20 goeTe 15, 40, 67 gorbaCovi 233, 237, 254, 265 gumiliovi 82, 272 d dante 20, 21, 87, 92, 109, 112, 115, 122, 151, 155, 171, 175, 183, 190 dekarti 7, 8, 14, 17, 46, 148, 159, 161, 178, 191, 192, 193, 206, 272, 275, 279 derida Jak 7 derJavini 284 dostoevski 143, 144 315 e engelsi 225, 306 erofeevi venediqt 120 v vaismani hainc 239 valeri pol 41, 200 veberi maqs 296, 297 veili simona 205 viioni fransua 73, 74, 214, 299 vergiliusi 20, 112, 122 vitgenStaini ludvig 45, 304 voloSini 314 z zabolocki 293 zaicevi varfolomei 68 zoSCenko 293 i iumi 17 k kamiu 299 kanti 7, 8, 17, 18, 187, 192, 204, 272, 275, 276, 302, 305, 307, 308 karteziusi 272 kafka 8, 272, 274, 276, 277, 284 286 kirkegori 107, 108, 110, 151, 154 kriki bernard 230 kromveli 17 kurciusi 70 l laibnici 312 lakani 7 lenini 215, 220, 221, 222, 240, 311 lunaCarski 295 luTeri 206 316 m mandelStami 165, 166, 167, 170, 172, 179, 184, 194, 245, 292 markuze 7 miloSi Ceslav 230 monteni 191, 205, 278 monteskie 278 muzili 75, 118, 147, 286 n nabokovi 27, 48, 54, 56, 292 nervali 47 nicSe 11, 12, 186, 239, 284, 303 o okami 301 orlovi 180 orueli 229, 230 p paskali 157, 159, 176, 177, 193, 197 pasternaki 33, 67, 194 pegi 191 persi sen-Jon 39 piTagora 109 platoni 109, 192 platonovi 293, 295 plexanovi 240, 295 puSkini 14, 15, 93, 194, 291, 292, 296, 302 r rastiniaki 192, 193 renani 236 rozanovi 297 rubli maqsimilian 205 ruso 278 317 s saltikov-SCedrini 289 sartri 241, 242 saxarovi 195 sezani 55, 56, 61 svedenborgi 15 simon de bovuari 242 smirnovi igori 11 sokrate 109 soloviovi 14, 15 spinoza 17 stalini 241, 294, 297 stendali 87 stoli pini 184, 185 t tolstoi 152, 153, 164, 165 tureni 196 u uspenski boris 11 ureviCi Sarl 213, 228 f fiodorovi 310 floberi 40, 60, 142 folkneri 26, 41, 178, 183 furie 71 q qserqse 45, 119 S Salamovi 229, 230 Seqspiri 131, 153 Sestovi lev 108, 109, 177 Sredingeri 94, 95 318 C Caadaevi 14, 180, 183, 194, 291, 292, 297, 298 CerniSevski 312 Cexovi 123, 239 Cezare riki di anjelo 237 W WavWavaZe 184 j joisi 8, 160 jonsoni semuel 11 h hegeli 7 heraklite 19, 39, 55 huserli 7, 8 319