პიკასოს გერნიკა
პიკასოს გერნიკა – 1937 წლის იანვარში, როდესაც ესპანეთში რესპუბლიკელებსა და ნაციონალისტებს შორის მიმდინარე სამოქალაქო ომი განსაკუთრებით გამწვავდა, პარიზში მცხოვრებ ესპანელ ხელოვანს, პაბლო პიკასოს, პარიზის 1938 წლის გამოფენის ესპანური პავილიონისთვის, დიდი ფერწერული ტილო შეუკვეთეს. გამოფენა XIX საუკუნეში გამართული იმ მსოფლიო ბაზრობების პირდაპირი შთამომავლი იყო, რომელთა მეშვეობითაც მსოფლიომ ეიფელის კოშკი და ბროლის სასახლე შეიძინა. 1938 წელს, ესპანეთი პირველად წარსდგა მსოფლიო გამოფენაზე საკუთარი პავილიონით.
ვიდრე პიკასო ფიქრობდა, თუ რა ნამუშევარი შეექმნა ეროვნული პავილიონისთვის, 1937 წლის 26 აპრილს, ნაციონალისტების მხარდამჭერმა გერმანულმა ბომბდამშენებმა ესპანეთის ბასკურ რეგიონში მდებარე, ქალაქ გერნიკას შეუტიეს. დაბომბვის შედეგად დაიჭრა და დაიღუპა 1600 სამოქალაქო პირი. გერნიკაზე ცივსისხლიანმა, კარგად გათვლილმა, არაადამიანურმა თავდასხმამ შოკში ჩააგდო ევროპა. სამ საათზე მეტხანს 25 გერმანული ბომბდამშენი დაახლოებით 45 000 კილოგრამიან ყუმბარებს უშენდა ქალაქს, 20-ზე მეტი საბრძოლო თვითმფრინავი კი ცხრილავდა ყველას ვინც კი აფეთქებული და ცეცხლმოდებული შენობებიდან გაქცევას ცდილობდა. გერნიკა სამი დღე იწვოდა. საბოლოოდ, ქალაქის მოსახლეობის 1/3 დაიღუპა ან დაიჭრა, შენობების 70 პროცენტი კი მიწასთან იქნა გასწორებული, იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ თავდასხმა სამხედრო მიზნებს კი არ ემსახურებოდა, არამედ საშუალებას აძლევდა ფრანკოს ნაციონალისტურ ძალებს დაეტერორებინათ სამოქალაქო საზოგადოება. თუმცა ნამდვილ საშინელებად იქცა იმის აღმოჩენა, რომ გერმანელ მეთაურებს ეს მასობრივი ჟლეტა, მხოლოდ თავიანთი საჰაერო ძალების "საწვრთნელ მისიად" დაუგეგმავთ. შეძრწუნებულ პიკასოს ახლა უკვე ჰქონდა თემა სურათისთვის.
პირველ მაისს, ერთი მილიონი ადამიანი გამოვიდა პარიზის ქუჩებში საპროტესტო მარშში მონაწილეობის მისაღებად და სწორედ მომდევნო დღეს შექმნა პიკასომ თავისი სურათის პირველი ჩანახატები. ეს იყო მისი ვიზუალური პასუხი ადამიანების მხეცობაზე. პიკასო აკადემიური ფერწერის ტრადიციებზე იყო აღზრდილი და თავისი გერნიკა ისტორიული ჟანრის მონუმენტურ ფერწერულ ტილოდ დაგეგმა. მასში დეტალურად იყო ასახული თავდასხმის ისტორიული სამარცხვინო მოვლენები. მხატვარი ათი დღის მანძილზე ინტენსიურად გეგმავდა სამუშაოს და ნამუშევრის ტილოზე გადატანამდე, კომპოზიციისა და ფერების შესამუშავებლად, რამდენიმე წინასწარული ესკიზი შექმნა. შემდეგი ერთი თვის განმავლობაში ის თავად, დამხმარეთა გარეშე, მუშაობდა სურათზე - ცვლიდა ფიგურებს, ფერებს, ამუშავებდა თემებს.
გერნიკა რთული ფერწერული ნაწარმოებია და მნიშვნელობათა მრავალ შრეს შეიცავს. პიკასო იშვიათად იყენებდა თავის ხელოვნებაში სპეციფიკურ ან თვალსაჩინო სიმბოლოებს. მას ერჩივნა დეტალების ინტერპრეტაცია თავად მაყურებლისთვის მიენდო. ერთია უდავო - გერნიკა სისასტიკის, ქაოსის, ტერორისა და ტანჯვის ამსახველი სცენაა. თავისი შავი, თეთრი და მუქი ლურჯი კოლორიტით, ის ტანჯვასა და ტკივილს ეხმიანება. მოძრაობაში გაშეშებული, სრულიად შავ-თეთრი ფიგურები, თითქოს რეპორტიორის ფოტოკამერის ბლიცს აქვს დაჭერილი. ტილოზე თავმოყრილი ბევრი საგანი ცხადად ამოიცნობა: ექსპრესიონისტულად გადმოცე-მული ხარის თავი ზედა მარცხენა კუთხეში, ტკივილისგან აჭიხვინებული, დაჭრილი ცხენი - ცენტრში, მთელ სასურათე არეზე მიმოფანტული ადამიანების დალეწელი ფიგურები, ყოვლისმხილველ თვალს მიმსგავსებული, უშველებელი ნათურა კომპოზიციის თავზე, ლამპა მის ქვემოთ და ცეცხლი და კვამლი, რომელიც იმ დანგრეული ოთახის უკან მოსჩანს, რომელშიაც მთელი ეს გამანადგურებელი ქმედება ვითარდება. ამ გამოსახულებებმა სხვადასხვაგვარი ინტერპრეტაციები გამოიწვია. ზოგიერთები ხარსა და ცხენში ნაციონალისტური და რესპუბლიკური ძალების სიმბოლოებს ხედავდნენ და მათ ხან ერთ, ხან კი მეორე ცხოველთან აიგივებდნენ. ნათურას, ხელშუბს, ხანჯალს, ლამპასა და ჩიტს ასევე სპეციფიკური მნიშვნელობები მიანიჭეს. პიკასომ უარი განაცხადა რომელიმე სიმბოლოს კონკრეტული მნიშვნელობის აღიარებაზე. გერნიკა, ამბობდა პიკასო, საშინელი სისასტიკით დახოცილ მსხვერპლთა შესახებაა - ამის მიღმა, ყველა მისი მნიშვნელობა ცვალებადია.
გერნიკა ესპანეთის პავილიონში იმ ავტორთა ნამუშევრების გვერდით გამოიფინა, ვინც მხარს უჭედა რესპუბლიკელთა საქმეს. მათ შორის იყვნენ: ხუან მირო, მოქანდაკე ალექსანდერ კალდერი, რეჟისორი ლუის ბუნუელი და სხვები. პიკასომ უარი განაცხადა გერნიკა ესპანეთში გამოფენილიყო, სადაც ნაციონალიტი ლიდერის, გენერალ ფრანკოს რეჟიმი ბატონობდა. ამიტომაც, წლების მანძილზე ნამუშევარი ნიუ იორკში, ახალი ხელოვნების მუზეუმში იყო ექსპონირებული. გერნიკა სამშობლოში მხოლოდ 1981 წელს, ფრანკოს გარდაცვალებიდან 6 წლის შემდეგ დაბრუნდა და ბინა მადრიდში, დედოფალ სოფიას მუზეუმში დაიდო. 1985 წლიდან მისი გობელენში შესრულებული ასლი ნიუ იორკში, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის შტაბ-ბინაშია გამოფენილი, როგორც მძლავრი შეხსენება იმისა, თუ რა სასტიკი საზღაური გაიღო ადამიანმა აღვირახსნილი ომის გამო.
