პარიზში, Pont Neuf-ის ხიდს გადავდივართ და ამავე სახელის პატარა კუნძულზე ვხვდებით, სენის ნაპირას. წლებია, ეს მისი „ამოჩემებული“ ადგილია ამ ქალაქში.
- საიდან დავიწყოთ? - ვეკითხები ლელა ლაშხს, ქართველ ქვიარ მწერალს, რომელსაც აქამდე ფეისბუკიდან ვიცნობდი. ახლა კი, ერთი დამთხვევის გამო, პარიზში შევხვდი, სადაც ლელა უკვე ათი წელია ცხოვრობს შვილთან, შიოსთან ერთად.
- ალბათ, ჭიათურიდან დავიწყოთ, - მპასუხობს და ცოტათი ორივეს გვეცინება. წლებით წინ და კილომეტრებით შორს უნდა გადავხტეთ ამ ადგილიდან და ამ წუთიდან. აი, ამ ტირიფთან ვჯდები ხოლმე როცა მარტოობა მინდა, ამბობს ლელა და არც ახლა არღვევს ტრადიციას.
აღარ მახსოვს, რით მიიქცია სულ თავიდან ჩემი ყურადღება ლელა ლაშხმა - კულინარიის სიყვარულით? ლიტერატურის? თუ ფოტოგრაფიის? თუ ღიად საკუთარ თავზე ლაპარაკის და ბრძოლების გამო, რაც აქამდე გამოიარა?
ბევრ რამეს ჰყვებოდა საქვეყნოდ - თავის შიოზე, მთავარ ვნებაზე - წერაზე, ოჯახთან ურთიერთობის სირთულეებზე, თავის შეყვარებულ გოგოებზე, საფრანგეთში ცხოვრების აწყობის სიძნელეებზე, თავის მოულოდნელ სამსახურებზე. ყველაფერზე, რისგანაც საერთოდ შედგება ცხოვრება, რომელიც გაცილებით რთულდება მაშინ, თუ სხვებს არ ჰგავხარ. როცა წესებს არღვევ, მეტი ბრძოლაც გიწევს, ვიდრე დანარჩენებს.
ახლა ამაზე ლაპარაკი უფრო ადვილია. ლელას აქვს სახლი, სამსახური, გვერდით ჰყვანან საყვარელი ადამიანები, ნელ-ნელა თავისი მთავარი მიზნის და ოცნებისკენაც მიდის - მხოლოდ წეროს და ეს იყოს მისი მთავარი საქმეც.
ახლაც, როცა ამ ინტერვიუს ვწერთ, სახლში ორი ფრანგული გამომცემლობის კონტრაქტი უდევს - მისი ბოლო რომანის, „ნეირონის“ გამოცემაზე. რომელს აირჩევს, ჯერ არ გადაუწყვეტია. მოსაფიქრებელი დრო აქვს.
ჩვენ კი, 30 წლით უკან ვბრუნდებით, ლელას ბავშვობაში, ჭიათურაში.
ჭიათურა - „უცნაური ბავშვი“
შენი ბავშვობიდან პირველ კადრად რა გახსენდება-მეთქი, ვეკითხები და დაუფიქრებლად მპასუხობს - 9 აპრილის სტენდიო.
შვიდი წლისაა, ჭიათურის მეცხრე სკოლაში სწავლობს. 1989 წელია. სკოლაში 9 აპრილის გმირების ფოტოები გამოაკრეს. ეს სკოლა და ეს სტენდი, სხვების გვერდით - თამრიკო ჭოველიძის ფოტოთი, ხშირად დაესიზმრება.
„მაშინ პირველად ვიგრძენი, რომ მე ვარ ადამიანი, რომელსაც თავისი აზრი აქვს. რომელსაც აქვს უსამართლობის განცდა. რომელიც გაბრაზდა“.
ტრადიციულ ქართულ ოჯახში დაიბადა, სადაც მთავარი სიტყვა ჯერ ბაბუას ეთქმოდა, მერე მამას - ერთი სიტყვით, კაცს. დაწესებული ნორმებისგან გადახვევა არც განიხილებოდა. ლელამ კი ბავშვობაშივე იცოდა, რომ რაც მას მოსწონდა, რასაც ის გრძნობდა, რაც მას სწორად მიაჩნდა, სხვებისთვის „უცნაური“, მიუღებელი და გაუგებარი იყო.
„უცნაური ბავშვი“ - ასეთი დახასიათება მოუფიქრეს, თითქოს ზედმეტ კითხვებზე პასუხების თავიდან ასაცილებლად. ასე უფრო ადვილი იყო. ლელა არ თამაშობდა იმ თამაშებს, რასაც მისი თანატოლები. არ ხიბლავდა თავისი დის მსგავსად სარკის წინ პრანჭვა. ამ დროს ან ჩხირკედელაობდა ან ძერწავდა, ან უბრალოდ ამბებს იგონებდა. წერდა. რეჟისორობაზე ოცნებობდა და ხედავდა თავის გამოგონილ ამბებს წარმოსახვით ეკრანზე.
„ახლა რომ ვფიქრობ, ალბათ, ეს იყო ძებნის გზა. სანამ გაიგებ ვინ ხარ“.
ერთხელ, თავის დაბადების დღეზე, სკოლიდან შინ დაბრუნებულმა, დაინახა, როგორ გამოდიოდა აბაზანიდან მკრთალი სინათლე - მერე იქვე მდგომი მამაც შენიშნა, რომელსაც ხელში კედლისკენ მიმართული მოწყობილობა ეკავა. კედელი ეკრანად ქცეულიყო, სადაც დიაფილმები გადიოდა.
იმ დღიდან, ლელამ სახლი მეზობელი ბავშვებისთვის პატარა კინოსტუდიად აქცია და დაიწყო საკუთარი ამბების გამოგონება. ამ ამბების მთავარი პერსონაჟი ვიღაც ლამაზი გოგო იყო, თვითონ კი მისი მიჯნური.
„ოღონდ ამ ამბავშვში ბიჭი უნდა ვყოფილიყავი. ასე წარმომედგინა, მაგრამ, რა ხდებოდა, ვერ ვხვდებოდი“.
მამის შარვლებს გადაჭრიდა ხოლმე ჩასაცმელად, გოგოსავით გაპრანჭული სიარული არ მოსწონდა.
როგორც შეეძლო ისე ებრძოდა „მოთვინიერებას“. ბრაზდებოდა, როცა მისგან მოითხოვდნენ, რომ ისიც ისეთი უნდა ყოფილიყო, როგორიც მისი და, „ულამაზესი ლანუკა“:
„მე კი ვიყავი „ნიჭიერი, მაგრამ სულელი ლელუკა“. ალბათ, ამიტომ იყო, რომ არასდროს ჩემი თავი არ მომწონდა და ახლაც ასე ვარ. ვერ ვიტანდი ჩემს სიცილს. მეგონა, რომ არ გამოვიყურები კარგად. რომ რაღაც მაკლია. ასე იყო მანამდე, სანამ წლების მერე, ჩემი პარტნიორი გოგონებისგან არ მოვისმინე, რომ დიახ, მე ლამაზი ვარ“.
ამ დროს კი გარშემო მისი თანატოლები თამაშობდნენ ოჯახობანას, დედოფლობანას, ავადმყოფობანას... ლელას არ ესმოდა ამ თამაშების, რადგან თუ ოჯახობანას ითამაშებდა, ვიღაც მისი ცოლი უნდა ყოფილიყო. მაგრამ ის ხომ ბიჭი არ იყო. ეს როლი ვერ ერგებოდა ხოლმე.
სიყვარული - პირველი ქამინგაუთი
12 წლისა იყო, როცა პირველად თავის უახლოეს მეგობარს გაენდო - უთხრა, რომ გოგო უყვარდა. ხშირად ესიზმრებოდა, მასზე ოცნებობდა და როცა გაიზრდებოდა, ცოლად მოიყვანდა.
მეგობარს იმდენად შეეშინდა, რომ ტირილი დაიწყო. ჩათვალა, რომ ლელას დიდი პრობლემები ჰქონდა და საშველი იყო.
გოგო ნამდვილად არსებობდა - ის ლელაზე 5-6 წლით უფროსი იყო და ჭიათურაში საზაფხულო არდადეგებზე ჩადიოდა.
ამ დღიდან თითქმის ყველა მეგობარი გოგო თავს არიდებდა. მხოლოდ მეგობარი ბიჭები შემორჩა. პატარა ქალაქებში ისედაც არაფერი იმალება და ეს ამბავიც უსწრაფესად გახმაურდა.
„ვგრძნობდი, რომ მათ ვაშინებ. უცხო ვარ. გრიყავენ და ეს საშინელი უსამართლობის განცდას მიჩენდა, რომელიც არ დამიმსახურებია. ეს მანგრევდა“.
ის საღამოც, როცა მეგობრის დაბადების დღეზე უნდა წასულიყო სხვებთან ერთად, იმიტომ ჩარჩა ასე მწარედ გულში: მთელი დღე ემზადებოდა და დღის ბოლოს, უბრალოდ არავინ გამოუარა. მოგვიანებით გაირკვა, რომ ყველა გაფრთხილებული იყო, მათ შორის, იუბილარიც, რომ ლელას იმ დაბადების დღეზე მხოლოდ იმიტომ უნდოდა წასვლა, რომ უყვარდა გოგო, რომელსაც იქ სტუმრად ელოდნენ.
„მახსოვს, მარტო ვიჯექი და ვტიროდი“.
ოჯახში „ამ თემაზე“ არაფერს ეკითხებოდნენ. თითქოს „ეს თემა“ არც არსებობდა. ან შეიძლება, სხვა რამ იყო უფრო მნიშვნელოვანი, მეუბნება ლელა, სახლი, ჩაცმა, ჭამა, სამეზობლო, სანათესაო.
„შინაგანაც ძალიან მარტოსულად გავიზარდე. მარტომ ვისწავლე ყველაფერი“.
თუმცა ლელას ეს ქალაქი უყვარდა და მაშინ არსად გაქცევაზე არ უფიქრია: „დღემდე ჭიათურა მესიზმრება“.
სკოლა რომ დაამთავრა, ოჯახმა თბილისში გადასვლა გადაწყვიტა. როგორც ყველას, ლელასაც სწავლა უნივერსიტეტში უნდა გაეგრძელებინა. რეჟისორობა ისევ მისი ოცნება იყო, მაგრამ იმ ზაფხულს თეატრალურის მისაღებ ტურებზე დააგვიანა და ამიტომ ჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე ჩააბარა - მხოლოდ დროებით, სანამ ისევ თეატრს და სცენას (გიზო ჟორდანიას დრამის სახელოსნო) დაუბრუნდებოდა.
სახლში მის პირად ცხოვრებაზე ისევ არავინ არაფერი იცოდა. ან, ისევ და ისევ, ამაზე ლაპარაკი არ სურდათ. და ეს თითქოს არაბუნებრივი დუმილი იმ დღემდე გაგრძელდა, სანამ მისმა დამ, მისი დღიური არ იპოვა და ლელას და მისი შეყვარებული გოგოს წერილები არ წაიკითხა.
„მთელი ამბავი ატყდა. ჩემი და ამბობდა, რომ ყველაფერს მამაჩემს და დედაჩემს ეტყოდა. მე კი მეგონა, რომ ეს იქნებოდა სამყაროს აღსასრული“.
დედას ეს ამბავი მართლაც ლელას დამ უთხრა. 2018 წელს.
„ეს იყო ჩემს მაგივრად გაკეთებული ქამინგაუთი დედაჩემთან“.
არ იყო მარტივი ამბავი. დღემდე უწევს ახსნა, რომ ის ასეთია. რომ სიყვარული სიყვარულია. რომ ასეთი უნდა უყვარდეს დედასაც, მამასაც, დასაც. ყველას.
სამი-ოთხი თვე ხმა არ გაუციათ ერთმანეთისთვის. მამას თქმა ვერ გაუბედეს. დღემდე არც უთქვამთ. დედასაც დრო დასჭირდა, ეთქვა, მაინც ჩემი შვილი ხარო.
„მაშინ ამის მოსმენაც მეყო. უკვე საფრანგეთში ვცხოვრობდი ჩემს მეგობარ გოგოსთან ერთად. ავდექი და დედას ბილეთები ვუყიდე. ჩამოვიდა, მაგრამ მაინც ვერ ავაწყვეთ მაშინ ურთიერთობა. სამ დღეში უკან გაბრუნდა. ვერ ავუხსენი. ეგ ამბავი მერე „ჟაკლინში“ დავწერე კიდეც... როგორ წარმატებასაც არ უნდა მიაღწიო, გამორიცხულია, ოჯახის მხარდაჭერის გარეშე ბედნიერი იყო. დედის ერთი ნათქვამი, რომ ჩემი საამაყო შვილი ხარ, გილოცავ, კარგი ხარ, ყველაფერზე მეტია“.
ცვლილება - შიო დაიბადა
შიო რთულ დროს დაიბადა.
ლელა ჯერ კიდევ თბილისში ცხოვრობდა, შეყვარებული ჰყავდა, მაგრამ იმ გოგოს ოჯახისთვის ეს ურთიერთობა იმდენად მიუღებელი იყო, რომ მუდმივად უნდა დამალულიყვნენ.
„ეს მალვაც დამანგრეველი იყო, მე ისიც კი არ მომწონდა, რომ რაღაც ერთ კონკრეტულ კლუბში უნდა შევკრებილიყავით თემის წევრები. მერე ამას დაემატა მისი ძმისგან წამოსული ფიზიკური ძალადობაც. მისთვის ჩვენი სიყვარული „გარყვნილება“ იყო. მუქარა არ წყდებოდა. რაღაც უნდა მექნა და ზუსტად მაშინ მოხდა, რაც მოხდა - სხვა კაცს გავყევი ცოლად, ოფიციალურად, ყველასთვის დასანახად. ამ ადამიანს ვიცნობდი, ვიცოდი, რომ მოვწონდი. ერთად ცოტა ხანს ვიცხოვრეთ, თუმცა მალევე ვუთხარი, რომ სინამდვილეში, მე კაცი არასოდეს მეყვარებოდა... ამ დროს გაჩნდა შიოც“.
ის სამი წელი, შიოს დაბადებიდან ლელას საქართველოდან წასვლამდე, ალბათ, ყველაზე რთული წლები იყო. როგორც თავად მიყვება, მუდმივი დევნა, შანტაჟი.
„დეტალებს აღარ მოვყვები, მაგრამ წასვლის მეტზე აღარაფერზე ვფიქრობდი“.
წასვლა - თავიდან დაწყება
უკვე 30 წლის იყო. საფრანგეთში წასვლა ყველაფრის ნულიდან დაწყებას ნიშნავდა, თუმცა ამ ქვეყანაში ეგულებოდა ადამიანი, ვისთან ერთადაც უნდოდა ყოფნა. გარისკა და წავიდა. 2013 წელი იყო.
„ახლა თუ მკითხავ, რატომ წავედი, გიპასუხებ, რომ ჩემი ადგილის საპოვნელად, რადგან საქართველოში ეს ადგილი არსად აღმოჩნდა“.
მაგრამ ყველაფერი გეგმის მიხედვით არ წავიდა. პარიზში კი ჩავიდა, მაგრამ ურთიერთობა დასრულდა. უცხო ქვეყანაში სრულიად მარტო დარჩა. ფულიც ელეოდა.
მერე ამბავი ერთი მეგობრის დახმარებით და იღბლის წყალობით გრძელდება - ლელა პარიზის ჟურნალისტთა სახლს დააკავშირეს, რომელიც უცხოელი ჟურნალისტების დაბინავებასა და ლეგალიზაციაზე ზრუნავს. ასე მოხვდა ლელა ლაშხი მათ რეზიდენციაში. ჭერი უკვე ჰქონდა. საჭმელიც. ენას ასწავლიდნენ. დანარჩენში თავისი თავის იმედი უნდა ჰქონოდა.
„ყველაფერი გავაკეთე, რომ ფეხზე დავმდგარიყავი და შიო ჩემთან წამომეყვანა. ისეთი დღეც მქონია, როცა საჭმლის ფული არ მქონდა, მაგრამ არასოდეს გავჩერებულვარ“.
ჯერ ერთ-ერთი მუზეუმის მებაღედ იმუშავა, მერე ერთ-ერთ რესტორანში მზარეულის დამხმარედ, მერე ერთ შატოში შეფად... თან წერდა. შიოს პარიზში ჩაყვანაც შეძლო. თავიდან საზიარო სახლში ცხოვრობდა ერთ ალჟირელ ქალთან და მის შვილებთან.
„თუ სამსახურიდან მაგვიანდებოდა, მას ვთხოვდი ხოლმე, რომ შიოც გამოეყოლებინა“.
ნელ-ნელა ყველაფერი დალაგდა. თავისი პირველი ფოტოაპარატიც იყიდა:
„მდიდარი ვიყავი!“
2017 წლის ოქტომბერში, ჟურნალისტთა სახლმა მისწერა, რომ ცალკე ბინას აძლევდნენ, სადაც შეეძლო ცხოვრება სიცოცხლის ბოლომდე - გაყიდვის უფლების გარეშე. ეს უკვე ნამდვილი სახლი იყო.
შატოდან პარიზის ერთ-ერთი მერიის სისტემაში გადავიდა სამუშაოდ, სამედიცინო კულინარიის სფეროში, სადაც თავად მზადება არ უწევს, ახლა სხვებს ხელმძღვანელობს: „მაგრამ ვიცი, ესეც დროებითია. ჩემი მიზანი წერაა“.
ამ მიზნის ნაწილი იყო ისიც, ერთ დღეს, რამდენიმე ფრანგულ გამომცემლობას თავისი ბოლო რომანის ნათარგმნი 15 გვერდი რომ გაუგზავნა.
როცა ერთ კვირაში საფოსტო ყუთში ერთ-ერთი მათგანის კონტაქტი დახვდა, მაშინ გაიფიქრა: „გილოცავ, ყოჩაღ, რომ არ გატყდი, ლელუკა“.
