აგვისტო • 2008

agvistos nangrevebSi
agvistos nangrevebSi
arasamTavrobo organizaciaTa angariSi
2008 wlis agvistos omis dros
adamianis uflebaTa da humanitaruli
samarTlis normaTa darRvevis Sesaxeb
agvistos
nangrevebSi
arasamTavrobo organizaciaTa angariSi
2008 wlis agvistos omis dros
adamianis uflebaTa da humanitaruli samarTlis
normaTa darRvevis Sesaxeb

ნაშრომის შექმნაში მონაწილეობდნენ:

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია
„კონსტიტუციის 42-ე მუხლი“
ადამიანის უფლებათა ცენტრი
„21-ე საუკუნე“
კონსტიტუციურ უფლებათა დაცვის ცენტრი

Tbilisi 2009
ნაშრომი მომზადდა და გამოიცა ფონდ „ღია საზოგადოება – საქართველოს“ მხარდაჭერით.

თინათინ ხიდაშელის საერთო რედაქციით

სტატისტიკა და ანალიზი:
დავით მეტრეველი
ნოდარ კაპანაძე

საერთაშორისო კონსულტანტი:
ალექს უაიტინგი

რედაქტორი
ანა ჭაბაშვილი

დიზაინერები:
ალექსი კახნიაშვილი
ამირან ქინქლაძე

გამოცემაზე პასუხისმგებელი
თამარ ქალდანი

ყდაზე გამოქვეყნებული ფოტოს ავტორი

ნანა ბუნტური

© „ფონდი ღია საზოგადოება-საქართველო“ 2009

 |  iii

შესავალი, კონფლიქტის ქრონოლოგია xviii

1.1  შესავალი 2

1.2  პოზიტიური დინამიკა – მთავარი სატყუარა 5

1.3 სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი საქართველოს

სახელმწიფოს შემადგენლობაში 6
ა) გეოგრაფია 6

ბ) მოსახლეობა ყოფილი ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე 10

1.4  სამართლებრივი მიმოხილვა 14

1.5  კონფლიქტის განვითარების ქრონოლოგია 16

ა) 1989 – 1990 წლები: კანონთა ომი 16

ბ) სახელმწიფო ენის საკითხი 16

გ) ავტონომიის სტატუსი 17

დ) მოსკოვის პასუხი კანონთა ომზე 18

ე) არჩევნები და ოლქის გაუქმება 19

ვ) 1991 – 1992 წლები: კონფლიქტის აქტიური ფაზა 20

ზ) ვარდების რევოლუციამდე 21

1.6  ვარდების რევოლუციის შემდეგ 23

ა) ერგნეთის ბაზრობა და 2004 წლის ზაფხული 23

ბ) საქართველოს ხელისუფლების სამშვიდობო ინიციატივები 24

გ) დროებითი ადმინისტრაცია 26

1.7  2008 წელი – აღმავალი კონფრონტაცია 27

ა) დაძაბულობის ზრდა რუსეთსა და საქართველოს შორის – 2008 წლის
გაზაფხული 27

ბ) 2008 წლის 20 აპრილი, ქართული უპილოტო საფრენი აპარატის

განადგურება აფხაზეთის ტერიტორიაზე 28

გ) დაძაბულობის ზრდა ცხინვალის რეგიონში – 2008 წლის ზაფხული  29

დ) სამხედრო წვრთნები 30

1.8  საქართველო – 2008 წლის აგვისტო 31

ა) 6 აგვისტო 32
iv  |

ბ) 7 აგვისტო 33

1.9  რუსეთი და მისი არგუმენტები 36

1. შეეჩერებინა საქართველოს აგრესია სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ 36

2. შე­ე­ჩე­რე­ბი­ნა ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­და, გე­ნო­ცი­დი და ქარ­თუ­ლი მხა­რის მი­ერ ჩა­

დე­ნი­ლი ომის სხვა და­ნა­შა­უ­ლე­ბი 36

3. დაეცვა რუსეთის მოქალაქეები 39

4. დაეცვა სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებლები 1992 წლის ხელშეკრულების

შესაბამისად 44

სიცოცხლის უფლების ხელყოფა  47

2.1 სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად 48

დიდი ერედვის (ერედვი-ბერულა-არგვიცი) დაბომბვა 49

მზია ბორცვაძის მკვლელობა 51

სეირან ოზგებიშვილის მკვლელობა 51

ციალა ტარიელაშვილის მკვლელობა 52

ნიკო და ჯუმბერ ბერუაშვილების მკვლელობა 52

სოფელ ერედვში შესასვლელი გზის დაბომბვა 52

სიცოცხლის მოსპობა სოფელ ზემო ხვითის დაბომბვის დროს 53

ალექსანდრე გოგიშვილის მკვლელობა 54

ჯემალ გოგიშვილის მკვლელობა 54

სოფელ ქერეს დაბომბვა  54

რობიზონ ელიკაშვილის მკვლელობა  55

სოფელ კარბის დაბომბვა 56

ცაცო (დოდო) უნაფქოშვილის მკვლელობა 57

ანზორ ბიძინაშვილის მკვლელობა 58

გიორგი მარიამიძის მკვლელობა 58

ვალიკო შევარდენიძის მკვლელობა 58

ციალა ბიძინაშვილის მკვლელობა 59

ნაზო თევდორაშვილის, ამირან თევდორაშვილისა და

ირაკლი თევდორაშვილის მკვლელობა 59

სოფელ აჩაბეთის დაბომბვა 60

სოფელ ვანათის დაბომბვა 60

სოფელ შინდისის დაბომბვა 61

სოფელ ვარიანის დაბომბვა 62

 |  v

სოფელ ფხვენისის დაბომბვა 63

ილია ბედიანაშვილის მკვლელობა 63

სოფელ მეღვრეკისის დაბომბვა 63

ჰამლეტ და ოთარ მაისურაძეების მკვლელობა 63

ოლია კასრაძის მკვლელობა 64

სოფელ თორტიზის დაბომბვა 64

სოფელ ზემო ნიქოზის დაბომბვა 66

სოფელ სვენეთის დაბომბვა  67

ვასიკო განჯელაშვილის მკვლელობა 67

სოფელ კეხვის დაბომბვა 67

გორის დაბომბვა 68

9 აგვისტო, გორი, კომბინატის დასახლების დაბომბვა 68

მაია ვაზაგაშვილისა და გიორგი მურადაშვილის მკვლელობა 68

მერაბ და ნათელა მჭედლიძეების, ნათელა სხირტლაძის მკვლელობა  69

ვერა კეკოშვილის, მერაბ კეკოშვილისა და მათი ნათესავების მკვლელობა 70

მიმოზა ლოცულაშვილის მკვლელობა 70

12 აგვისტო, აფეთქება გორის ცენტრალურ მოედანზე 71

გივი (გოჩა) სეხნიაშვილის მკვლელობა 71

ვაჟა ბესტავაშვილის და ავთანდილ ქერდიყოშვილის მკვლელობა 73

ამირან კურტანიძის მკვლელობა 74

ვიქტორ ხადურის მკვლელობა 75

ზავენა ანესაშვილის მკვლელობა 75

ანა დოკაძის მკვლელობა 75

ავთანდილ ცერცვაძის მკვლელობა 76

კარლო აბუაშვილის მკვლელობა 77

ალექსანდრე ბაზანდარაშვილის მკვლელობა  77

2.2 სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა 78

ნათელა კაიდარაშვილის მკვლელობა 79

ივანე ლალაშვილის მკვლელობა 80

თეიმურაზ ხმიადაშვილის მკვლელობა 81

ჯამლეთ ბორცვაძის მკვლელობა  81

თენგიზ ტარიელაშვილის და ნათელა ქრისტესიაშვილის მკვლელობა 82

ოთარ ცოტნიაშვილის მკვლელობა 83

ამირან და სულიკო მჭედლიძეების მკვლელობა  83

ელგუჯა ოქროპირიძის მკვლელობა  84

vi  |

ვიქტორ გაგვიშვილის მკვლელობა 84

გიორგი კასრაძის მკვლელობა 86

გიორგი კობალაძის მკვლელობა 86

ძმების, მიხეილ და შაქრო მელითაურების მკვლელობა 87

ჯაბა ჯალაბაძის მკვლელობა 88

გელა ჩიხლაძის მკვლელობა 89

ნოდარ ბუტაურისა და შამილ ოქროპირიძის მკვლელობა 90

იოსებ (სოსო) ოდიაშვილის მკვლელობა 90

ტყვიავის სამარშრუტო ტაქსი, თამაზ მახარაშვილის სიკვდილი 91

ალექსანდრე ბიბილაშვილის მკვლელობა 92

მორის პაპუაშვილის მკვლელობა 93

ვალიკო ჯოჯიშვილის მკვლელობა 95

ალიჩკა მინდიაშვილის მკვლელობა 95

ვასილ მექარიშვილის მკვლელობა 95

ერვანდ ბეჟაშვილის მკვლელობა 96

ჩაცხრილვა თედოწმინდაში 96

როლანდ ბურნაძისა და ტარიელ (ბეგლარ) გოგიშვილის მკვლელობა 96

თინათინ გიორგაძის მკვლელობა 98

დოდო გარსევანიშვილისა და ნინო აბრამიშვილ-კაციაშვილის მკვლელობა 99

ამირან რაზმაძის მკვლელობა 100

ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება 102

3.1 სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენელთა

განცხადებები ეთნიკური წმენდის შესახებ 104

3.2  ქართული სოფლების განადგურება: რუსეთის პოზიცია 108

3.3 ქართული სოფლების განადგურება: საერთაშორისო

ორგანიზაციების პოზიცია 110

3.4 ქართული სოფლების განადგურება: საქართველოში

კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი საერთაშორისო მისიის პოზიცია 113

3.5 ქართული სოფლების განადგურება: საერთაშორისო მედიის პოზიცია 114

3.6 შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა 116

სოფელი თამარაშენი 116

სოფლები ავნევი და ნული 120

 |  vii

სოფელი კეხვი 126

სოფელი ვანათი 130

სოფელი ქურთა 133

სოფელი ბელოთი 137

სოფელი დისევი 140

სოფელი აწრისხევი 143

ზემო და ქვემო აჩაბეთი 145

სოფელი ზემო აჩაბეთი 146

სოფელი ქვემო აჩაბეთი 151

ერედვი – ბერულა – არგვიცი 153

სოფელი ერედვი 156

სოფელი ბერულა 160

სოფელი ხეითი 161

სოფელი კარალეთი 163

სოფელი გუგუთიანთკარი 164

სოფელი ქსუისი 165

სოფელი ზარდიაანთკარი 167

სოფელი საცხენეთი 167

სოფელი თორტიზა 169

სოფელი კარბი 169

სოფელი ერგნეთი 171

ტყვეობა 176

4.1 სამოქალაქო ტყვეები 178

ა) საპატიმროში  184

ბ) სივიწროვე 185

გ) ძილი 186

დ) ჰაერი 186

ე) კვება 187

ვ) სასმელი წყალი 187

ზ) სანიტარია 188

თ) იძულებითი შრომა და სასტიკი მოპყრობა 188

viii  |

ი) შეურაცხყოფა 192

კ) ცემა 192

4.2 სამხედრო ტყვეები 194

ბოლოთქმა 204

ბიბლიოგრაფია 207

დანართები 211

დანართი №1 211

დანართი №2 219

დანართი №3 222

დანართი №4 224

დანართი №5 227

დანართი №5.1 230

დანართი №6 234

   |  ix

მადლობა

გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მად­ლო­ბა უნ­და გა­და­ვუ­ხა­დოთ ყვე­ლა იმ ახალ­გაზ­რ­დას, ვინც ომის

ცხე­ლი ფა­ზის დას­რუ­ლე­ბის­თა­ნა­ვე, არ­სე­ბუ­ლი საფ­რ­თხე­ე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, კონ­ფ­ლიქ­
ტის ზო­ნა­სა და ე.წ. „ბუფერული ზო­ნის“ სოფ­ლებ­ში და­დი­ოდა და ომის შე­დე­გად და­ზა­რა­
ლე­ბულ ადა­მი­ა­ნებს ხვდე­ბოდ­ა. სწორედ მათ დაიწყეს პირველებმა ინფორმაციისა და
მტკიცებულებების მოძიება და დანაშაულის გარემოებების გარკვევა. მათ მი­ერ ინ­ფორ­მა­ცი­
ის მო­ძი­ე­ბა ხდე­ბო­და, რო­გორც დრო­ე­ბი­თი კომ­პაქ­ტუ­რი ჩა­სახ­ლე­ბის ად­გი­ლებ­ში, ასე­ვე იმ
სოფ­ლებ­ში, სა­დაც რუ­სუ­ლი სამ­ხედ­რო ძა­ლე­ბის გას­ვ­ლის შემ­დეგ დაბ­რუნ­და მო­სახ­ლე­ო­ბა.
ეს ახალ­გაზ­რ­დე­ბი არი­ან: ნი­ნო ხა­ინ­დ­რა­ვა, ნა­თია კა­ცი­ტა­ძე, სო­ფო ჯა­ფა­რი­ძე, შო­რე­ნა
ლა­თა­თი­ა, დავით მანაგაძე, ქე­თე­ვან ბე­ბი­აშ­ვი­ლი, ქე­თე­ვან აბა­ში­ძე, ნი­ნო ჯო­მარ­ჯი­ძე,
ეკა მეშ­ვე­ლი­ანი, მა­რი­ამ მა­ი­სუ­რა­ძე, თა­მარ აბა­ზა­ძე, მა­რი­ამ თა­ყა­იშ­ვი­ლი, ქე­თი აღო­
შაშ­ვი­ლი, სო­ფო წაქა­ძე, გი­ორ­გი დვა­ლაძე, ვახ­ტანგ ჯა­ნა­ზაშ­ვი­ლი, თამ­თა მი­ქე­ლა­ძე,
ეკა ლომი­ძე, სიმონ პა­პუ­აშ­ვი­ლი, თეა თედ­ლი­აშ­ვი­ლი, თა­მარ გა­ბი­სო­ნი­ა, ვან­და ჯე­
ჯე­ლავა, თამარ შო­თა­ძე, დი­მიტ­რი ხა­ჩი­ძე, რუ­სუ­დან მჭედ­ლიშ­ვი­ლი, თამ­თა ტეფ­ნა­ძე,
ცი­რა ჯა­ვა­ხიშვილი, კა­ხა­ბერ კა­ხა­ბე­რი, ანი თვა­რა­ძე, მერი ჯა­ფა­რი­ძე, ბე­ქა კვი­ცი­ა­ნი,
ნა­თია ცა­ლა­ნი, ნი­კა ლე­გაშ­ვი­ლი, სო­ფო ალექ­სი­ძე, რა­ტი აბა­კე­ლი­ა, ლა­შა ჭინ­ჭა­რა­უ­
ლი, ანა ლო­რი­ა, კა­ხა კვა­ში­ლა­ვა, ალექ­სან­დ­რე ნო­სე­ლი­ძე, კო­ბა ბო­ჭო­რიშ­ვი­ლი, ბე­
სიკ კა­ი­შა­უ­რი, ნი­ნო წე­რე­თე­ლი, პა­ა­ტა გა­ჩე­ჩი­ლა­ძე, ვა­ჟა ერა­ძე, ანა ჩა­ფი­ძე, სო­სო
ჯა­ნა­ში­ა, აკა­კი სამ­ხა­რა­ძე, ემ­ზარ პაქ­სა­ძე, დავით მეტრეველი.
გვინ­და გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მად­ლო­ბა გა­და­ვუ­ხა­დოთ ყვე­ლას, ვინც აგ­ვის­ტოს უმ­ძი­მეს
დღე­ებ­ში შეძ­ლო, ომის და ომის შედეგების ფო­ტო და ვი­დეომტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბი შე­ექ­მნ ­ ა.
სამ­წუ­ხა­როდ, ხშირ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში ჩვენ­თვ ­ ის უც­ნო­ბია ამ ადა­მი­ა­ნე­ბის სა­ხე­ლე­ბი და გვა­რე­
ბი. წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რი­შის მომ­ზა­დე­ბი­სას გან­სა­კუთ­რე­ბით მნიშ­ვნ ­ ე­ლო­ვა­ნი იყო ყო­ვე­ლი
ასე­თი ფო­ტო და ვი­დეომა­სა­ლა, რო­მ­ლის მოძიებაც შევ­ძე­ლით ინ­ტერ­ნეტ­ში, რო­გორც
ჩვე­ნი რეს­პო­დენ­ტე­ბის მი­ერ მონათხრობი მრავ­ალი ის­ტო­რიის ვი­ზუ­ა­ლუ­რი მტკი­ცე­ბუ­ლე­
ბა. ვი­ნა­ი­დან უმრავლეს შემთხვევებში ჩვენ­თვ ­ ის უც­ნო­ბია გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი ფო­ტომა­სა­ლის
ავ­ტორ­თა სა­ხე­ლე­ბი და გვა­რე­ბი, კი­დევ ერ­თხელ მად­ლო­ბას ვუხ­დით ყოველ მათ­განს მა­
თი ნა­მუ­შე­ვ­რის ინ­ტერ­ნე­ტის ღია რე­სურ­სებ­ში გან­თავ­სე­ბის და ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბი­სათ­ვის.
და­სას­რულს, გვინ­და, უდი­დე­სი მად­ლო­ბა გა­და­ვუ­ხა­დოთ ყვე­ლა დევ­ნილს, რო­მელ­
მაც მი­უ­ხე­და­ვად დი­დი ტკი­ვი­ლი­სა, იპო­ვა ძა­ლა სა­კუ­თარ თავ­ში, რომ ამ ტკი­ვი­ლის შე­სა­ხებ
ჩვენ­თან ხმა­მაღ­ლა ესა­უბ­რა. მადლობას ვუხდით, სო­ფელ ერ­გ­ნე­თის მო­სახ­ლე­ო­ბასაც, რომ­
ლის დახ­მა­რე­ბა­საც გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა ჰქონ­და ნაშ­რო­მის სულ ბო­ლო ეტაპ­ზე
ფაქ­ტე­ბის სა­ბო­ლო­ოდ გა­და­მოწ­მე­ბი­სა და ნაკ­ლუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ე­ბის შევ­სე­ბი­სათ­ვის.
x  | 

მეთოდოლოგია

2008 წლის აგ­ვის­ტოს ომის ან­გა­რი­ში მომ­ზად­და ქარ­თუ­ლი არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის: სა­ქარ­
თ­ვე­ლოს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ის, „კონსტიტუციის 42-ე მუხ­ლის“, ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­
თა ცენ­ტ­რის, „21-ე სა­უ­კუ­ნის“, კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ უფ­ლე­ბა­თა დაც­ვის ცენ­ტ­რი­სა და მათ მი­ერ შერ­ჩე­უ­ლი
მკვლე­ვა­რე­ბის მი­ერ მო­პო­ვე­ბუ­ლი მა­სა­ლის სა­ფუძ­ველ­ზე. ან­გა­რი­შის გა­მო­ცე­მა შე­უძ­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბო­და,
რომ არა სა­მარ­თ­ლი­ა­ნო­ბის აღ­დ­გე­ნის უდი­დე­სი სურ­ვი­ლი, რო­მე­ლიც მუდ­მი­ვად იგ­რ­ძ­ნო­ბო­და ომს გა­მოქ­
ცე­უ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა­ში. უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნე­სი იყო მა­თი წვლი­ლი ფაქ­ტე­ბის გარ­კ­ვე­ვა­სა და
ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­და­მოწ­მე­ბა­ში.
წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რი­შის მთა­ვა­რი ღი­რე­ბუ­ლე­ბა ის არის, რომ ნაშ­რო­მი ქარ­თუ­ლი უფ­ლე­ბა­დაც­ვი­თი ორ­
გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის სწრა­ფი მოქ­მე­დე­ბის შე­დე­გი­ა. ჩვენ შევ­ძე­ლით სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის დას­რუ­ლე­ბის­თა­ნა­ვე ადა­
მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა და ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი სა­მარ­თ­ლის ნორ­მა­თა დარ­ღ­ვე­ვის ფაქ­ტე­ბის კო­ორ­დი­ნი­რე­ბუ­ლად დო­
კუ­მენ­ტი­რე­ბა. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია ისიც, რომ პრო­ექ­ტ­ში მო­ნა­წი­ლე ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი და­ახ­ლო­ე­ბით 1000-მდე ომის
მსხვერ­პ­ლის ინ­ტე­რე­სე­ბის დაც­ვას გა­ნაგ­რ­ძო­ბენ ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა ევ­რო­პულ სა­სა­მარ­თ­ლო­ში.
ან­გა­რი­შის მომ­ზა­დე­ბის დროს მსგავ­სი ტი­პის დო­კუ­მენ­ტე­ბის ანა­ლი­ზის პრაქ­ტი­კუ­ლად ყვე­ლა აპ­რო­ბი­რე­
ბუ­ლი მე­თო­დი გა­მო­ვი­ყე­ნეთ. წე­ლი­წად­-­ნა­ხევ­რის გან­მავ­ლო­ბა­ში ჩვენ შე­ვე­ცა­დეთ სრუ­ლად გაგ­ვე­ა­ნა­ლი­ზე­ბი­ნა
ინ­ფორ­მა­ცი­ა, რო­მე­ლიც 2008 წლის კონ­ფ­ლიქტს ასა­ხავს. ამ მიზ­ნით მა­სა­ლა და­მუ­შავ­და სპე­ცი­ა­ლუ­რი მე­თო­დო­
ლო­გი­ი­თა და შე­ჯე­რე­ბი­სა და ფაქ­ტე­ბის და­პი­რის­პი­რე­ბის ტექ­ნო­ლო­გი­ის გა­მო­ყე­ნე­ბით.
ან­გა­რი­შის პირ­ვე­ლი ნა­წილ­ში აღ­წე­რი­ლია 2008 წლის აგ­ვის­ტოს ომის წი­ნა­პი­რო­ბე­ბი და, შე­სა­ბა­მი­სად,
და­ფუძ­ნე­ბუ­ლია წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ქარ­თულ­-ო­სუ­რი კონ­ფ­ლიქ­ტის ირ­გ­ვ­ლივ შექ­მ­ნი­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის
ანა­ლიზ­ზე. მი­სი მომ­ზა­დე­ბის პრო­ცეს­ში ჩვე­ნი მიდ­გო­მა აკა­დე­მი­უ­რი კვლე­ვის მე­თო­დი­კას ეფუძ­ნე­ბო­და, სა­დაც
მთა­ვა­რი ამო­ცა­ნა იყო პრობ­ლე­მის სრულ­ყო­ფი­ლი მი­მო­ხილ­ვა, მი­სი გა­მომ­წ­ვე­ვი მი­ზე­ზე­ბის დად­გე­ნა და კონ­ფ­
ლიქ­ტის დი­ნა­მი­კის ჩვე­ნე­ბა. შე­ვე­ცა­დეთ, მკითხ­ვე­ლი­სათ­ვის მეტ­-­ნაკ­ლე­ბად სრულ­ყო­ფი­ლი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა შეგ­
ვექ­მ­ნა კონ­ფ­ლიქ­ტის ირ­გ­ვ­ლივ ბო­ლო 18 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში არ­სე­ბუ­ლი ვი­თა­რე­ბის შე­სა­ხებ და მოგ­ვეთხ­რო
2008 წლის აგ­ვის­ტოს ომის წი­ნა­პი­რო­ბებ­ზე.
ან­გა­რი­შის პირ­ვე­ლი ნა­წი­ლი­სა­გან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით, მი­სი მე­ო­რე, მე­სა­მე და მე­ოთხე ნა­წი­ლე­ბი ძი­რი­თა­დად
დევ­ნილ­თა ინ­ტერ­ვი­უ­ებ­სა და პი­რად ის­ტო­რი­ებ­ზეა და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი. კონ­ფ­ლიქ­ტის დროს და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი ადა­
მი­ა­ნე­ბი თა­ვად ყვე­ბი­ან სა­კუ­თა­რი ტრა­გე­დი­ის შე­სა­ხებ, ვი­ნა­ი­დან კონ­ფ­ლიქ­ტის დი­ნა­მი­კა, მხა­რე­თა მო­ტი­ვა­ცია
და ტრა­გე­დი­ის მას­შ­ტა­ბი ყვე­ლა­ზე უკეთ სწო­რედ კონ­ფ­ლიქ­ტის მსხვერ­პ­ლ­თა მო­ნა­ყოლ­ში ჩანს. ყვე­ლა სხვა მა­
სა­ლა, რომ­ლის მო­ძი­ე­ბაც შე­საძ­ლე­ბე­ლი იყო ღია რე­სურ­სე­ბით, სწო­რედ ამ ის­ტო­რი­ე­ბის გა­და­მოწ­მე­ბი­სათ­ვის
გა­მო­ვი­ყე­ნეთ.
კვლე­ვის და­საწყის­ში ნათ­ლად ჩა­მო­ყა­ლიბ­და ამო­ცა­ნა, ყვე­ლა სა­შუ­ა­ლე­ბით გა­დაგ­ვე­მოწ­მე­ბი­ნა ყო­ვე­ლი
ფაქ­ტი და დე­ტა­ლი, რო­მე­ლიც ინ­ტერ­ვი­უ­ე­ბის დროს გახ­და ჩვენ­თ­ვის ცნო­ბი­ლი. ამ პრო­ცეს­ში და­მუ­შავ­და:
• ქარ­თუ­ლი და სა­ერ­თა­შო­რი­სო არა­სამ­თავ­რო­ბო და სა­ხელ­მ­წი­ფო­თა­შო­რი­სი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის მი­ერ კონ­
ფ­ლიქ­ტის შემ­დეგ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი 21 ან­გა­რი­ში;
• წე­ლი­წად­-­ნა­ხევ­რის გან­მავ­ლო­ბა­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბის მი­ერ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი სხვა­დას­ხ­ვა დო­
კუ­მენ­ტი და ინ­ფორ­მა­ცი­ა;
• გა­ე­როს ლტოლ­ვილ­თა უმაღ­ლე­სი კო­მი­სა­რი­ა­ტის ყო­ველ­დღი­უ­რი ან­გა­რი­შე­ბი;
• ეუთოს დამ­კ­ვირ­ვე­ბელ­თა მი­სი­ის ან­გა­რი­შე­ბი;
• სხვა­დას­ხ­ვა მე­დი­ა­სა­შუ­ა­ლე­ბებ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი მა­სა­ლა და მე­დი­ა­მი­მო­ხილ­ვე­ბი;
• სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის „რუსეთის ფე­დე­რა­ცი­ის მხრი­დან სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი მთლი­
ა­ნო­ბის ხელ­ყო­ფის მიზ­ნით გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი სამ­ხედ­რო აგ­რე­სი­ი­სა და სხვა ქმე­დე­ბე­ბის შემ­ს­წავ­ლე­
ლი სა­პარ­ლა­მენ­ტო დრო­ე­ბი­თი კო­მი­სი­ის“ წი­ნა­შე წარ­დ­გე­ნი­ლი დო­კუ­მენ­ტა­ცი­ა, ჩვე­ნე­ბე­ბი და სა­ბო­
ლოო დას­კ­ვ­ნა;
• ევროკავშირის ეგიდით შექმნილი საქართველოში კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი დამოუკიდებელი
საერთაშორისო კომისიის ანგარიში და მასზე დართული დოკუმენტური მასალა.
   |  xi

მოსახლეობის გადაადგილებისა და მიგრაციის დინამიკის სრულყოფილად წარმოჩენის მიზნით

კვლევის მიმდინარეობის დროს სრულყოფილად შევისწავლეთ და გავაანალიზეთ არსებული სტატისტიკური
ინფორმაცია, მათ შორის:
• საქართველოს სტატისტიკის დეპარტამენტის წლიური ანგარიშები და მოსახლეობის აღწერის
მონაცემები;
• ოსურ ინტერნეტწყაროებში მითითებული სტატისტიკური მონაცემები;
• სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლო­­ში 2002 წლის შემ­­­დეგ ჩა­­ტა­­რე­­ბუ­­ლი სხვა­­დას­­­ხ­­­ვა არ­­­ჩევ­­­ნე­­ბის მო­­ნა­­ცე­­მე­­ბი;
• ინტერნეტ-წყაროებში არსებული დემოგრაფიული მონაცემები ყოფილი სამხრეთ ოსეთის
ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე მოსახლეობის მიგრაციის შესახებ.
და­სას­რულ, ჩვენს ხელთ არ­სე­ბუ­ლი ფაქ­ტე­ბის გა­და­სა­მოწ­მებ­ლად და სი­მარ­თ­ლის და­სად­გე­ნად გა­მო­ვი­ყე­
ნეთ ინ­ტერ­ნე­ტის ღია რე­სურ­სებ­ში არ­სე­ბუ­ლი სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო­ე­ბი, რუ­კე­ბი და მი­მო­ხილ­ვე­ბი, რო­მე­ლიც კონ­
ფ­ლიქ­ტის ზო­ნას ასა­ხავს.
ინ­ტერ­ნე­ტის ღია რე­სურ­სე­ბით ხელ­მი­საწ­ვ­დომ გვერ­დებ­ზე ნე­ბის­მი­ერ და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ პირს შე­უძ­ლია და­
ათ­ვა­ლი­ე­როს ქ. ცხინ­ვა­ლი და მი­სი მიმ­დე­ბა­რე სოფ­ლე­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბა ომის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ. ერ­თი
მხრივ, „Amnesty international“-ის თხოვ­ნით, კვლე­ვა ჩა­ა­ტა­რა მეც­ნი­ე­რე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის ამე­რი­კის ასო­ცი­ა­
ცი­ის ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა დე­პარ­ტა­მენ­ტ­მა, რომ­ლის მი­ერ მო­პო­ვე­ბუ­ლი ფო­ტო­ე­ბი, რუ­კე­ბი და ანა­ლი­ზი თავ­
მოყ­რი­ლია 2008 წლის 9 ოქ­ტომ­ბერს გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბულ ან­გა­რიშ­ში „მაღალი ხა­რის­ხის სა­ტე­ლი­ტუ­რი სუ­რა­თე­ბი
და კონ­ფ­ლიქ­ტი სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში“, მე­ო­რე მხრივ, სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო­ე­ბის ასე­თი­ვე შე­და­რე­ბი­თი ანა­ლი­ზი ჩა­ა­
ტა­რა გა­ე­როს ორ­გა­ნი­ზა­ცია UNOSAT-მა, რომ­ლის ინ­ფორ­მა­ცი­აც, თან­დარ­თუ­ლი ფო­ტო­მა­სა­ლი­თა და რუ­კე­ბით,
ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ინ­ტერ­ნეტ­ში.1
მეც­ნი­ე­რე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის ამე­რი­კის ასო­ცი­ა­ცი­ამ თა­ვი­სი კვლე­ვა და­ახ­ლო­ე­ბით 1,000 კვად­რა­ტულ
კი­ლო­მეტ­რ­ზე ჩა­ა­ტა­რა და იგი მო­ი­ცავს ქ. ცხინ­ვალ­სა და მის მიმ­დე­ბა­რე 24 სო­ფელს. მი­ზა­ნი იყო სა­მო­
ქა­ლა­ქო ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­ტუ­რის ნგრე­ვი­სა და გა­ნად­გუ­რე­ბის ხა­რის­ხის შე­ფა­სე­ბა. და­ფარ­ვის ობი­ექ­ტია ცხინ­
ვა­ლის სამ­ხ­რეთ და აღ­მო­სავ­ლეთ მხა­რე­ე­ბი. სა­ტე­ლი­ტუ­რი მა­სა­ლა მო­პო­ვე­ბუ­ლია ორი თა­რი­ღი­სათ­ვის. ეს
არის 2008 წლის 10 აგ­ვის­ტო, რო­დე­საც ქარ­თუ­ლი შე­ი­რა­ღე­ბუ­ლი ძა­ლე­ბი უკან იხე­ვენ, უკ­ვე და­ტო­ვე­ბუ­ლია
ცხინ­ვა­ლი და მი­სი მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­ტო­რი­ე­ბი და პრაქ­ტი­კუ­ლად აღარ მიმ­დი­ნა­რე­ობს ბრძო­ლე­ბი, ძალ­ზე
უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო შე­ტა­კე­ბე­ბის გარ­და. ხო­ლო მე­ო­რე თა­რი­ღი 2008 წლის 19 აგ­ვის­ტო­ა, რო­დე­საც შე­თან­ხ­მე­ბა
ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის შე­სა­ხებ უკ­ვე ძა­ლა­შია და, შე­სა­ბა­მი­სად, ყო­ველ­გ­ვა­რი ძა­ლა­დო­ბა დას­რუ­ლე­ბუ­ლი უნ­და
იყოს. აქ­ვე გა­სათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლია კვლე­ვის ავ­ტო­რე­ბის მი­ნიშ­ნე­ბა, რომ ანა­ლი­ზი არ არის სრულ­ყო­ფი­ლი
და ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის ნა­წილ­ზე ღრუბ­ლი­ა­ნო­ბის გა­მო რე­ა­ლუ­რი მდგო­მა­რე­ო­ბის გარ­ჩე­ვა თით­ქ­მის შე­უძ­ლე­ბე­
ლი აღ­მოჩ­ნ­და. ამ მი­ზე­ზით, მთე­ლი რი­გი სოფ­ლე­ბის, მა­გა­ლი­თად, ტყვი­ა­ვის, შუ­ა-­ხელ­ჩუ­ა­სა და კარ­ბის ანა­
ლი­ზი მხო­ლოდ ნა­წი­ლობ­რივ მო­ხერ­ხ­და. ამ უკა­ნას­კ­ნე­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, მეც­ნი­ე­რე­ბის
გან­ვი­თა­რე­ბის ამე­რი­კის ასო­ცი­ა­ცი­ის მი­ერ შეს­წავ­ლი­ლი 24 და­სახ­ლე­ბუ­ლი პუნ­ქ­ტის ანა­ლი­ზით და ხელ­მი­
საწ­ვ­დო­მი ფაქ­ტობ­რი­ვი მა­სა­ლის დათ­ვა­ლი­ე­რე­ბით დას­ტურ­დე­ბა, რომ სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის დაწყე­ბი­დან,
ანუ 2008 წლის 7 აგ­ვის­ტო­დან 19 აგ­ვის­ტომ­დე პე­რი­ოდ­ში, ე.წ. ცხინ­ვა­ლის რე­გი­ონ­ში 626 ობი­ექ­ტი გა­ნად­
გურ­და. 10 აგ­ვის­ტომ­დე მათ­გან მხო­ლოდ 202 იყო დან­გ­რე­უ­ლი, მათ შო­რის 182 – ქ.ცხინ­ვალ­ში, ხო­ლო 10-
19 აგ­ვის­ტოს პე­რი­ოდ­ში, რო­დე­საც ამ ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე აღარ იმ­ყო­ფე­ბა ქარ­თუ­ლი ჯა­რი და დას­რუ­ლე­ბუ­ლია
სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბი – 424 ობი­ექ­ტი.
ანა­ლო­გი­ურ ინ­ფორ­მა­ცი­ას შე­ი­ცავს მე­ო­რე სა­ტე­ლი­ტუ­რი მა­სა­ლაც, რო­მე­ლიც გა­ე­როს სპე­ცი­ა­ლურ­მა ორ­
გა­ნი­ზა­ცი­ამ, UNOSAT-მა, გა­მო­იკ­ვ­ლია და რო­მე­ლის შე­სა­ხე­ბაც დე­ტა­ლუ­რად შე­სა­ბა­მი­სი სოფ­ლე­ბის აღ­წე­რის
დროს გვექ­ნე­ბა მითითება.
ჩვე­ნი ან­გა­რი­შის მიზ­ნე­ბი­სათ­ვის აღ­ნიშ­ნულ დო­კუ­მენ­ტებს უდი­დე­სი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა აქვს, რად­გა­ნაც შე­საძ­
ლებ­ლო­ბას გვაძ­ლევს, გა­და­ვა­მოწ­მოთ დევ­ნილ­თა ჩვე­ნე­ბე­ბი და კონ­კ­რე­ტუ­ლი, ვი­ზუ­ა­ლუ­რი მა­სა­ლა შე­ვუ­სა­ბა­
მოთ ჩვენს ხელთ არ­სე­ბულ სხვა ინ­ფორ­მა­ცი­ას. აღ­ნიშ­ნულ ორ დო­კუ­მენტს წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რიშ­ში მრა­ვალ­ჯერ
გა­მო­ვი­ყე­ნებთ შე­სა­ბა­მის სოფ­ლებ­სა და მათ­თ­ვის მი­ყე­ნე­ბულ ზა­რალ­ზე სა­უბ­რი­სას.
და­საწყის­ში­ვე სი­ნა­ნუ­ლით უნ­და აღ­ვ­ნიშ­ნოთ, რომ ინ­ფორ­მა­ცი­ის სიმ­წი­რის გა­მო ჩვე­ნი ნაშ­რო­მი მხო­ლოდ
ყო­ფი­ლი სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ურ ოლ­ქ­ში და ში­და ქარ­თ­ლის რე­გი­ო­ნის მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე გან­

1 იხ. www.aaas.org/international/geotech/ge/georgia.kml; ასევე www.unosat.org

xii  | 

ვი­თა­რე­ბულ მოვ­ლე­ნებს შე­ე­ხე­ბა და არ ფა­რავს 2008 წლის აგ­ვის­ტოს ომის კო­დო­რის ხე­ო­ბის მოვ­ლე­ნებს.
ამას­თა­ნა­ვე, ჩვენ­თ­ვის ხელ­მი­უწ­ვ­დო­მე­ლია ოსუ­რი მხა­რის ხელთ არ­სე­ბუ­ლი ფაქ­ტე­ბი, მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბი და ინ­
ფორ­მა­ცი­ა. ასე­ვე შე­უძ­ლე­ბე­ლია ღია რე­სურ­სებ­ში არ­სე­ბუ­ლი ფაქ­ტე­ბის გა­და­მოწ­მე­ბა კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში თა­
ვი­სუ­ფა­ლი გა­და­ად­გი­ლე­ბის შე­უძ­ლებ­ლო­ბის გა­მო. სწო­რედ ამი­ტომ ან­გა­რი­ში შე­ე­ხე­ბა მხო­ლოდ იმ ფაქ­ტებ­სა და
მოვ­ლე­ნებს, რო­მელ­თა გა­და­მოწ­მე­ბა და და­ზუს­ტე­ბაც მო­ვა­ხერ­ხეთ. ჩვენ მზად ვართ, თუ­კი ასე­თი შე­საძ­ლებ­ლო­
ბა მოგ­ვე­ცე­მა, ჩა­ვი­დეთ პი­რო­ბი­თი საზღ­ვ­რის მე­ო­რე მხა­რეს, მო­ვუს­მი­ნოთ თვით­მ­ხილ­ვე­ლებს, შე­ვის­წავ­ლოთ
ფაქ­ტე­ბი, გა­და­ვა­მოწ­მოთ ყვე­ლა ასე­თი შემ­თხ­ვე­ვა სხვა ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი წყა­რო­ე­ბი­თა და რე­სურ­სე­ბით და სა­ზო­
გა­დო­ე­ბას შევ­თა­ვა­ზოთ მი­უ­კერ­ძო­ე­ბე­ლი ანა­ლი­ზი.
კონ­ფ­ლიქ­ტის ცხე­ლი ფა­ზის დას­რუ­ლე­ბის­თა­ნა­ვე, უკ­ვე 15 აგ­ვის­ტოს, ჩვე­ნი მკვლე­ვა­რე­ბი ჩა­ვიდ­ნენ დევ­
ნილ­თა კომ­პაქ­ტუ­რი ჩა­სახ­ლე­ბის ად­გი­ლებ­ში და და­იწყეს პირ­ვე­ლა­დი ინ­ფორ­მა­ცი­ის მო­ძი­ე­ბა და შეკ­რე­ბა.
პრო­ექ­ტის პირ­ვე­ლი­ვე ეტაპ­ზე შე­მუ­შავ­და სპე­ცი­ა­ლუ­რი ან­კე­ტა „2008 წლის აგ­ვის­ტოს კონ­ფ­ლიქ­ტის შე­დე­გად
მო­სახ­ლე­ო­ბი­სათ­ვის მი­ყე­ნე­ბუ­ლი ზა­რა­ლის აღ­წე­რის მიზ­ნით და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლებ­თან ჩა­ტა­რე­ბულ ინ­ტერ­ვი­უ­ებ­
ში არ­სე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის სის­ტე­მა­ტი­ზა­ცი­ის ან­კე­ტა“ (იხ. და­ნარ­თი № 1), რო­მელ­მაც მოგ­ვ­ცა ინ­ფორ­მა­ცი­ის
სპე­ცი­ა­ლუ­რად შექ­მ­ნილ ერ­თი­ან მო­ნა­ცემ­თა ბა­ზა­ში მოქ­ცე­ვი­სა და, მას­ში მო­ცე­მუ­ლი ფაქ­ტე­ბის გა­და­მოწ­მე­ბის
შე­საძ­ლებ­ლო­ბა.
აქ­ვე უნ­და აღი­ნიშ­ნოს, რომ მი­უ­ხე­და­ვად კითხ­ვა­რე­ბის ერ­თი­ა­ნი ფორ­მი­სა, მთელ რიგ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში პირ­
ვე­ლა­დი ინ­ფორ­მა­ცია არას­რუ­ლი­ა. მა­გა­ლი­თად, არ არის მი­თი­თე­ბუ­ლი ინ­ტერ­ვი­უს ჩა­წე­რის დრო და ად­გი­ლი,
არ არის და­ზუს­ტე­ბუ­ლი სა­ხე­ლე­ბი და მეტ­სა­ხე­ლე­ბი და სხვა. ზოგ­ჯერ მა­სა­ლა ძა­ლი­ან მწი­რია და მხო­ლოდ ზო­
გად ინ­ფორ­მა­ცი­ას შე­ი­ცავს ომის დაწყე­ბი­სა და სოფ­ლი­სათ­ვის მი­ყე­ნე­ბუ­ლი ზი­ა­ნის შე­სა­ხებ, ხო­ლო კონ­კ­რე­ტუ­
ლი ოჯა­ხის ის­ტო­რია გა­მო­ტო­ვე­ბუ­ლი­ა. გვაქვს შემ­თხ­ვე­ვე­ბი, რო­დე­საც ომით და მი­სი შე­დე­გე­ბით გა­მოწ­ვე­უ­ლი
მძი­მე სტრე­სი­სა და შო­კის გა­მო ადა­მი­ა­ნე­ბი ფაქ­ტებს აზ­ვი­ა­დე­ბენ. სწო­რედ ამ მი­ზე­ზე­ბის გა­მო ყო­ვე­ლი ფაქ­ტი,
რო­მე­ლიც გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლია წი­ნამ­დე­ბა­რე ნაშ­რომ­ში, ჩვენ­თ­ვის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი ყვე­ლა ფაქ­ტობ­რი­ვი მა­სა­ლი­
სა და წყა­როს სა­ფუძ­ველ­ზე ფუ­ნად­მენ­ტუ­რად გა­და­მოწ­მ­და, მათ შო­რის ბევრ შემ­თხ­ვე­ვა­ში ჩვე­ნი მკვლე­ვა­რე­ბი
და კონ­სულ­ტან­ტე­ბი ფაქ­ტე­ბის გა­და­სა­მოწ­მებ­ლად მი­დი­ოდ­ნენ და­ზა­რა­ლე­ბულ სოფ­ლებ­ში (ბუნებრივია, იმ ტე­
რი­ტო­რი­ებ­ზე, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი­სათ­ვის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი­ა). მათ შო­რის, კვლე­ვის მომ­ზა­
დე­ბის ბო­ლო ეტაპ­ზე მკვლე­ვარ­თა ჯგუ­ფი რამ­დენ­ჯერ­მე და­მა­ტე­ბით ჩა­ვი­და კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში თვით­მ­ხილ­
ვე­ლებ­თან სა­ბო­ლოო დე­ტა­ლე­ბის და­სა­ზუს­ტებ­ლად და ჩვენ­თ­ვის ცნო­ბი­ლი ყვე­ლა ფაქ­ტის კი­დევ ერ­თხელ
შე­სა­მოწ­მებ­ლად.
კვლევის მიმდინარეობის პირველ ეტაპზე ინტერვიუები ჩავიწერეთ 1,294 ოჯახისაგან, რაც კითხვარებში
მოცემული ინფორმაციის შესაბამისად 4,721 ადამიანის ისტორიას მოიცავს.
კვლე­ვის მე­ო­რე ეტაპ­ზე, კერ­ძოდ, 2009 წლის მარ­ტ­-ოქ­ტომ­ბერ­ში, ინ­ტერ­ვი­უ­ე­ბის დი­დი უმ­რავ­ლე­სო­ბა და­
ზუს­ტ­და და უფ­რო დე­ტა­ლუ­რი ინ­ფორ­მა­ცი­ის შეგ­რო­ვე­ბა გახ­და შე­საძ­ლე­ბე­ლი. სწო­რედ ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­და­მოწ­
მე­ბის შე­დე­გად, ან­გა­რიშ­ში გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლია მხო­ლოდ 1055 ოჯა­ხის ის­ტო­რი­ა, რად­გა­ნაც 239 პირ­ვე­ლა­დი ინ­
ტერ­ვი­უს გა­და­მოწ­მე­ბა ვერ მო­ხერ­ხ­და.
ინტერვიუების განაწილება ორგანიზაციების მიხედვით თვალ­საჩინოდ ქვემოთ მოცემულ ცხრილშია
წარმოდგენილი.2

2 ცხრილიდან ნათლად ჩანს, რომ შევსებული ანკეტები ძირითადად სამი ორგანიზაციის, კერძოდ საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის, „კონსტიტუციის 42–ე მუხლისა“ და „21–ე საუკუნის“ წილად მოდის შევსებული ანკეტების მთლიანი რაოდენობის 80%–ზე მეტი. იგივე
ორგანიზაციები ლიდერობენ პოტენციური რესპონდენტების რაოდენობის თვალსაზრისითაც, თუმცა განაწილება რამდენადმე განსხვავებულია.
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ, თავისი რესპონდენტების ანკეტების 99% წარმოადგინა. სხვა ორგანიზაციების მიერ
ანკეტების შეუვსებლობის ძირითადი მიზეზი იყო ის, რომ პირველადი ვიზიტის დროს ვერ მოხერხდა დაზარალებულებისაგან სრულყოფილი
ჩვენების მიღება, ხოლო ვიზიტები განმეორდა მხოლოდ მათთან, ვინც სასამართლოსათვის მიმართვაზე განაცხადა თანხმობა. ზოგ შემთხვევაში
თავად დაზარალებულებმა განაცხადეს უარი მათი ინტერვიუების წინამდებარე ანგარიშში გამოყენებაზე, ან ზარალის სასამართლოს დახმარებით
ანაზღაურების მცდელობაზე, ვინაიდან ეს გზა, მათი აზრით, უპერსპექტივო იყო.
   |  xiii

რესპონდენტთა განაწილება ორგანიზაციებისა და კითხვარების რაოდენობის მიხედვით

კითხვარის პროცენტული
ორგანიზაცია
რაოდენობა განაწილება

1 საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია 343 32.51%

2 „კონსტიტუციის 42-ე მუხლი“ 323 30.62%

3 ადამიანის უფლებათა ცენტრი 83 7.87%

4 კონსტიტუციურ უფლებათა დაცვის ცენტი 87 8.25%

5 „21-ე საუკუნე“ 214 20.28%

99 სხვა 5 0.47%

სულ 1055 100%

ამ ანგარიშის მომზადების დროს ჩვენს ხელთ არსებული მასალის ანალიზის შედეგად განსაკუთრებული
ყურადღება გავამახვილეთ შემდეგ საკითხებზე:
• სიცოცხლის მოსპობა;
• სოფლებისა და მშვიდობიანი მოსახლეობის დაბომბვა;
• ეთნიკური წმენდა;
• ქონების განადგურება;
• სოფლების განადგურება;
• დევნა და გაძევება ეთნიკური ნიშნით;
• ტყვეობა და მოპყრობა ტყვეობის დროს.

ძირითადი დასკვნები
2008 წლის 3 სექ­ტემ­ბ­რის მო­ნა­ცე­მე­ბით, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს იუს­ტი­ცი­ის სა­მი­ნიტ­როს სა­მო­ქა­ლა­ქო რე­ეს­ტ­რის
ბი­უ­რომ 125,819 დევ­ნი­ლი გა­ა­ტა­რა რე­გის­ტ­რა­ცი­ა­ში. გა­ე­როს ლტოლ­ვილ­თა უმაღ­ლე­სი კო­მი­სა­რი­ა­ტის მო­ნა­ცე­
მე­ბით და­ახ­ლო­ე­ბით 36 ათას­მა ადა­მი­ან­მა გა­დაკ­ვე­თა სა­ქარ­თ­ვე­ლო-­რუ­სე­თის საზღ­ვა­რი და ჩრდი­ლო­ეთ ოსეთ­
ში პო­ვა თავ­შე­საფ­რი.3
აგ­ვის­ტოს ხუთ­დღი­ა­ნი ომი მრა­ვა­ლი წლის მან­ძილ­ზე იქ­ნე­ბა გან­ს­ჯის სა­გა­ნი, ბევრს იტყ­ვი­ან და და­წე­რენ
ომის ქარ­თუ­ლი ვერ­სი­ის, რუ­სუ­ლი ვერ­სი­ის, ოსუ­რი ვერ­სი­ის, ევ­რო­პი­სა თუ ამე­რი­კის ხედ­ვის შე­სა­ხებ. დღე­საც
ბევრს წე­რენ და კი­დევ ბევრს იტყ­ვი­ან ომის მი­ზე­ზებ­ზე, შე­დე­გებ­ზე, გე­ო­პო­ლი­ტი­კა­ზე, სხვა­თა სტრა­ტე­გი­ულ ინ­
ტე­რე­სებ­ზე, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შეც­დო­მა­ზე, რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ულ ამ­ბი­ცი­ებ­ზე, მაგ­რამ სულ უფ­რო და უფ­რო ნაკ­ლებს
ამ­ბო­ბენ ადა­მი­ა­ნურ ტრა­გე­დი­ა­ზე, იმ ათი­ა­თა­სო­ბით დევ­ნილ­ზე, რომ­ლებ­მაც უკ­ვე მე­რამ­დე­ნედ და­კარ­გეს მი­წა-­
წყა­ლი და სახ­ლ­-­კა­რი, და­კარ­გეს მშვი­დო­ბა.

3 გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის მონაცემების შესაბამისად, აგვისტოს კონფლიქტის შედეგად სულ 163 ათასი იძულებით
ადგილნაცვალი პირი იყო რეგისტრირებული. მათ შორის 36 ათასი ჩრდილოეთ ოსეთში გადავიდა და 2008 წლის 3 სექტემბრის მდგომარეობით
მათი დიდი უმრავლესობა უკან დაბრუნდა. დანარჩენი 127 ათასი დევნილიდან, რომელიც საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებში გადანაწილდა,
2008 წლის სექტემბრის მდგომარეობით 68 ათასი რუსული ჯარების მიერ კონფლიქტის გარეთ საქართველოს ტერიტორიების დატოვების
შემდეგ უკან დაბრუნდა. საქართველოს ხელისუფლება ვარაუდობს, რომ დანგრეული სახლების შეკეთების ან ახალი სახლების აშენების და
დევნილთა მეორე ტალღის დაბრუნების შემდეგაც დაახლოებით 31 ათასი დევნილი საკუთარ სახლებში და სოფელში დაბრუნებას გაურკვეველი
დროით ვერ შეძლებს. სრული ინფორმაციისათვის იხ. ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის თავმჯდომარის ანგარიში, ევროპის საბჭოს
ქვეყნების საგარეო საქმეთა მინისტრების არაფორმალურ შეხვედრაზე. ნიუ-იორკი, 24 სექტემბერი, 2008
xiv  | 

და­უშ­ვე­ბე­ლია ათა­სო­ბით ადა­მი­ა­ნის ტრა­გე­დია მხო­ლოდ სა­ინ­ფორ­მა­ციო ომის კუთ­ვ­ნი­ლე­ბად იქ­ცეს, სა­დაც
კო­მენ­ტა­ტო­რე­ბი პე­რი­ო­დუ­ლად შე­ახ­სე­ნე­ბენ ერ­თ­მა­ნეთს 2008 წლის აგ­ვის­ტოს და ნიშ­ნის მო­გე­ბით მი­უ­თი­თე­
ბენ ჩა­დე­ნილ და­ნა­შა­ულ­ზე, რო­მე­ლიც არა­ვის უღი­ა­რე­ბია და რომ­ლის­თ­ვი­საც არა­ვინ დას­ჯი­ლა. ვფიქ­რობთ, არც
ის იქ­ნე­ბა სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი, თუ­კი ში­და ქარ­თ­ლის მო­სახ­ლე­ო­ბის ტრა­გე­დია მხო­ლოდ ოფი­ცი­ა­ლურ დო­კუ­მენ­ტებ­ში
აისა­ხე­ბა, სა­დაც ხში­რად სი­მარ­თ­ლე და ადა­მი­ა­ნუ­რი ტრა­გე­დი­ე­ბი გე­ო­პო­ლი­ტი­კუ­რი მი­ზან­შე­წო­ნი­ლო­ბის ან პო­
ლი­ტი­კუ­რი კო­რექ­ტუ­ლო­ბის მსხვერ­პ­ლი ხდე­ბა.
როგორც საქართველოში კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი დამოუკიდებელი საერთა­შორისო მისიის
ანგარიშშიც ვკითხულობთ, „სიმართლე უკიდურესად რთული დასადგენი და გადასამოწმებელი ჩანს“4.
ჩვენ ღრმად ვართ დარწმუნებული, რომ მშვიდ­ობისა და მო­მავალში გარდაუვალი თანაცხოვრებისათვის
სიმართლის პოვნა აუცილებელია. დაუსჯე­ლობის 20-წლიანი ციკლის დასრულება შეიძლება არა მხოლოდ
საქართველოში, არამედ მთელ რეგიონში იქცეს მშვიდობისა და უსაფრთხოების რეალურ გარანტიად.
სწო­რედ ამ მიზ­ნით და ამ­გ­ვა­რი სუ­ლის­კ­ვე­თე­ბით ომის ე.წ. „ცხელი ფა­ზის“ დას­რუ­ლე­ბის­თა­ნა­ვე და­ვიწყეთ სი­
მარ­თ­ლის ძი­ე­ბა და შე­ვე­ცა­დეთ, ჩვე­ნი მკვლე­ვა­რე­ბის მი­ერ გა­მო­კითხუ­ლი ათა­სო­ბით თვით­მ­ხილ­ვე­ლის მო­ნათხ­რო­
ბის სა­ფუძ­ველ­ზე აღ­გ­ვედ­გი­ნა დი­დი და პა­ტა­რა ლი­ახ­ვის, ფრო­ნეს ხე­ო­ბა­სა და გო­რის რა­ი­ონ­ში 2008 წლის აგ­ვის­ტო­
ში დატ­რი­ა­ლე­ბუ­ლი ტრა­გე­დი­ა. წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რი­ში იმის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას გვაძ­ლევს, რომ მსოფ­ლი­ოს გა­ვაც­ნოთ
ერ­თად თავ­მოყ­რი­ლი ადა­მი­ა­ნუ­რი ის­ტო­რი­ე­ბი, ფაქ­ტე­ბი და დო­კუ­მენ­ტუ­რი მა­სა­ლა მა­სობ­რი­ვად ჩა­დე­ნი­ლი სას­ტი­
კი ქმე­დე­ბე­ბის შე­სა­ხებ, რომ­ლებ­მაც ცეცხ­ლის ალ­ში გა­ახ­ვია ათო­ბით სო­ფე­ლი, სი­ცოცხ­ლე წა­არ­თ­ვა ასო­ბით ადა­
მი­ანს, სა­კუ­თა­რი კე­რა და­ა­კარ­გ­ვი­ნა ათი­ა­თა­სო­ბით ადა­მი­ანს, და დი­დი ხნით გა­და­ა­ვა­და ქარ­თ­ვე­ლე­ბი­სა და ოსე­ბის
კე­თილ­მე­ზობ­ლუ­რი თა­ნაცხოვ­რე­ბის პერ­ს­პექ­ტი­ვა.
2008-2009 წლებ­ში ჩვე­ნი მკვლე­ვა­რე­ბის მი­ერ ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი სა­მუ­შა­ოს შე­დე­გად და მო­ძი­ე­ბუ­ლი
დო­კუ­მენ­ტუ­რი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე ჩვენ მი­ვე­დით დას­კ­ვ­ნამ­დე, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­
რი­ა­ზე 2008 წლის აგ­ვის­ტო­ში, რუ­სუ­ლი და ოსუ­რი შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ფორ­მი­რე­ბე­ბის მი­ერ ერ­თობ­ლი­ვად
გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ე.წ. „მშვიდობის იძუ­ლე­ბის“ ოპე­რა­ცი­ის მი­ზა­ნი იყო ყო­ფი­ლი სამ­ხერთ ოსე­თის ავ­
ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის ტე­რი­ტო­რი­ის ეთ­ნი­კუ­რად ქარ­თუ­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბი­სა­გან გაწ­მენ­და.
ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­და, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში გან­ხორ­ცი­ელ­და, წი­ნას­წარ იყო და­გეგ­მი­ლი, კარ­გად
ორ­გა­ნი­ზე­ბუ­ლი, სის­ტე­მურ ხა­სი­ათს ატა­რებ­და და წარ­მა­ტე­ბუ­ლი აღ­მოჩ­ნ­და.
სწო­რედ ამი­ტომ წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რი­შით მივ­მარ­თავთ სის­ხ­ლის სა­მარ­თ­ლის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­სა­მარ­
თ­ლოს, რა­თა და­იწყოს 2008 წელს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე კა­ცობ­რი­ო­ბის წი­ნა­აღ­მ­დეგ ჩა­დე­ნი­ლი და­ნა­
შა­უ­ლის სრულ­მას­შ­ტა­ბი­ა­ნი გა­მო­ძი­ე­ბა და დად­გეს დამ­ნა­შა­ვე­ე­ბის პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის სა­კითხი. აგ­ვის­ტოს ომი
90-იანი წლე­ბის ომე­ბის და­ნა­შა­უ­ლი­სათ­ვის და­უს­ჯე­ლო­ბის და თით­ქ­მის 20-წლიანი უსა­მარ­თ­ლო­ბის შე­დე­გია და
მი­სი შე­ჩე­რე­ბა მხო­ლოდ სა­ერ­თა­შო­რი­სო მარ­თ­ლ­მ­სა­ჯუ­ლე­ბას ხე­ლე­წი­ფე­ბა.
და­საწყის­ში­ვე ცალ­სა­ხად უნ­და გან­ვაცხა­დოთ, რომ ყვე­ლა და­ნა­შა­უ­ლი, რო­მელ­ზეც სა­უ­ბა­რია ან­გა­რიშ­ში,
ერთ მი­ზანს ემ­სა­ხუ­რე­ბო­და - ეთ­ნი­კუ­რად ქარ­თულ მო­სახ­ლე­ო­ბას და­ე­ტო­ვე­ბი­ნა კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა. მშვი­
დო­ბი­ა­ნი მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის თვალ­წინ წვავ­დ­­ნენ მათ სახ­ლ­-­კარს, ეთ­ნი­კურ ქარ­თ­ვე­ლებს მე­ზობ­ლე­ბის და­სა­ნა­ხად
სჯიდ­ნენ და აწა­მებ­დ­ნენ, რა­თა შე­ში­ნე­ბუ­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბა იძუ­ლე­ბუ­ლი გამ­ხ­და­რი­ყო, გაქ­ცე­ვით და­ეღ­წია თა­ვი
საფ­რ­თხის­თ­ვის; სოფ­­­ლებ­­­ში დარ­­­ჩე­­ნი­­ლი მო­­ხუ­­ცე­­ბის ცე­­მა, შე­­უ­­რაცხ­­­ყო­­ფა და წა­­მე­­ბა მათ და­­ში­­ნე­­ბის მიზ­­­ნით ხდე­­
ბო­­და, რა­­თა სა­­მუ­­და­­მოდ და­­ე­­ტო­­ვე­­ბი­­ნათ სახ­­­ლ­­­-­­­კა­­რი. ის მო­­ხუ­­ცე­­ბი კი, რომ­­­ლე­­ბიც ოსებ­­­სა და რუ­­სებს არ შე­­უ­­
შინ­­­დ­­­ნენ, სოფ­­­ლებ­­­ში დარ­­­ჩ­­­ნენ და თავს სარ­­­და­­ფებ­­­სა და ბა­­ღებს აფა­­რებ­­­დ­­­ნენ, ტყვედ აიყ­­­ვა­­ნეს, შემ­­­დეგ კი სატ­­­
ვირ­­­თო მან­­­ქა­­ნე­­ბით გო­­რის მი­­მარ­­­თუ­­ლე­­ბით გა­­მო­­ამ­­­გ­­­ზავ­­­რეს. რუ­სუ­ლი ავი­ა­ცი­ის მი­ერ საცხოვ­რე­ბე­ლი სახ­ლე­ბის,
ბა­ღე­ბის, სახ­ნა­ვი მი­წე­ბის, სკო­ლე­ბის, სა­მო­ქა­ლა­ქო ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­ტუ­რის და­ბომ­ბ­ვა, ისე­ვე რო­გორც ოსუ­რი შე­ი­ა­
რა­ღე­ბუ­ლი ფორ­მი­რე­ბე­ბის მი­ერ სახ­ლე­ბის გა­დაწ­ვა, სოფ­ლე­ბის ბულ­დო­ზე­რით მი­წას­თან გას­წო­რე­ბა და სხვა,
სწო­რედ ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­დის ნა­თე­ლი მა­გა­ლი­თი­ა. კვლევის შედეგად შესაძლებლობა მოგვეცა, კონფლიქტის
ზონაში განხორციელებული ძალადობა სქემატურად წარმოგვედგინა.
წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რიშს არა აქვს და ვერც ექ­ნე­ბა აგ­ვის­ტოს ომის შე­დე­გე­ბის სრულ­ფა­სო­ვა­ნი გა­მო­ძი­ე­ბის
პრე­ტენ­ზი­ა. თუმ­ცა ამ მა­სა­ლებ­ზე დაყ­რ­დ­ნო­ბით გარ­კ­ვე­უ­ლი წარ­მოდ­გე­ნის შექ­მ­ნა შე­საძ­ლე­ბე­ლი­ა, რო­გორც მა­
ტე­რი­ა­ლურ, ისე მო­რა­ლურ და­ნა­კარ­გებ­ზე. გა­მო­კითხუ­ლი 1055 ოჯა­ხის ინ­ფორ­მა­ცი­ის სა­ფუძ­ველ­ზე კვლე­ვის
დროს შე­საძ­ლებ­ლო­ბა მოგ­ვე­ცა, მოგ­ვეხ­დი­ნა გან­ც­დი­ლი ზა­რა­ლის კლა­სი­ფი­კა­ცია და დაგ­ვედ­გი­ნა პრო­ცენ­ტუ­ლი

4 იხ, Report of the Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia, Volume I, September, 2009
   |  xv

მაჩ­ვე­ნებ­ლე­ბი. გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ყუ­რადღე­ბა გა­ვა­მახ­ვი­ლეთ სა­კითხებ­ზე, რომ­ლე­ბიც და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი მო­სახ­

ლე­ო­ბის მი­ერ იდენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბულ იქ­ნა, რო­გორც ომის შე­დე­გად მი­ღე­ბუ­ლი ყვე­ლა­ზე დი­დი პრობ­ლე­მა და მნიშ­
ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ზა­რა­ლი. მომ­დევ­ნო ცხრი­ლებ­ში სქე­მა­ტუ­რა­დაა წარ­მოდ­გე­ნი­ლი და­ზა­რა­ლე­ბულ­თა მი­ერ და­სა­ხე­
ლე­ბუ­ლი პრობ­ლე­მე­ბი, აგ­რეთ­ვე ძა­ლა­დო­ბის სუ­ბი­ექ­ტე­ბი და მა­თი ეთ­ნი­კუ­რი კუთ­ვ­ნი­ლე­ბა.
გრაფიკი №1: გამოკითხულთა მიერ პირადად განცდილი მორალური და ფიზიკური ზიანის შემთხვევები
(პროცენტული მაჩვენებელი)
სიცოცხლის 0.7%
მოსპობა
და სხვა 2.8%

თავისუფლების
შეზღუდვა 4.5%

იძულებითი
შრომა 5.3%

ფსიქიკური
აშლილობა 6.6%

ცემა 8.7%

წამება/ არაადამიანური
მოპყრობა 10.9%

დაშინება, მუქარა, შეურაცხყოფა, 12.2%

ფსიქოლოგიური ზემოქმედება
ტყვეობა 13.1%

სხეულის დაზიანება 14.4%

0.0% 2.0% 4.0% 6.0% 8.0% 10.0% 12.0% 14.0% 16.0%

გრაფიკი №2: გამოკითხულთა მიერ პირადად განცდილი უძრავი ქონების ხელყოფის შემთხვევები
(პროცენტული მაჩვენებელი)

სხვა შენობის
დაწვა, დანგრევა 18.7%

ნათესებისა და სხვა სასოფლო

სამეურნეო სავარგულის განადგურება 23.9%

ხეხილის ბაღის,
ვენახის განადგურება 39.2%

სახლის დაწვა,
დანგრევა 72.2%

0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0% 60.0% 70.0% 80.0%

გრაფიკი №3: გამოკითხულთა მიერ პირადად განცდილი მოძრავი ქონების ხელყოფის შემთხვევები
(პროცენტული მაჩვენებელი)
ფულის
წართმევა / განადგურება 4.2%

ძვირფასეულობის
წართმევა / განადგურება 4.8%

სატრანსპორტო საშუალების
წართმევა / განადგურება 16.3%

ავეჯის
წართმევა / განადგურება 30.4%

სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების
ტექნიკის წართმევა / განადგურება 30.7%

საოჯახო ნივთების, საყოფაცხოვრებო

ტექნიკის წართმევა/განადგურება 49.3%

0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0% 60.0%

კითხვარების საფუძველზე გამოვლინდა 137 ადამიანის დაღუპვის შემთხვევა.5

პი­რა­დად და ოჯა­ხის სხვა წევ­რ­თა მი­ერ გა­და­ტა­ნი­ლი ძა­ლა­დო­ბის შემ­თხ­ვე­ვე­ბის ანა­ლი­ზი­სას გა­მო­იკ­ვე­
თა იმ და­სახ­ლე­ბუ­ლი პუნ­ქ­ტე­ბის ჩა­მო­ნათ­ვა­ლიც, სა­დაც ძა­ლა­დო­ბის ფაქ­ტებს ყვე­ლა­ზე ხში­რად ჰქონ­და ად­გი­
ლი. ყვე­ლა­ზე მე­ტი ძა­ლა­დო­ბის ფაქ­ტი ცხინ­ვალ­ში და­ფიქ­სირ­და. თუმ­ცა უნ­და გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნოთ ის გა­რე­მო­
ე­ბა, რომ ცხინ­ვალ­ში და­ფიქ­სი­რე­ბუ­ლი ძა­ლა­დო­ბა ძი­რი­თა­დად ტყვე­ო­ბა­სა და წა­მე­ბას ეხე­ბა, მა­შინ რო­დე­საც

5 იხ. დანართი №5 არასამთავრობო ორგანიზაციათა კითხვარების საფუძველზე გამოვლენილი დაღუპულ პირთა სია.
xvi  | 

სი­ცოცხ­ლის მოს­პო­ბის, სხე­უ­ლის და­ზი­ა­ნე­ბის, სახ­ლის, ხე­ხი­ლის ბა­ღე­ბის, ნა­თე­სე­ბი­სა დაწ­ვა/­გა­ნად­გუ­რე­ბის, სა­
ყო­ფაცხოვ­რე­ბო ნივ­თე­ბის, პი­რუტყ­ვი­სა და ფრინ­ვე­ლის წარ­თ­მე­ვის შემ­თხ­ვე­ვე­ბის უმე­ტე­სო­ბა ქარ­თულ სოფ­ლებ­
ში (მაგალითად: ქურ­თა, კეხ­ვი, ერედ­ვი, ქე­მერ­ტი და სხვ.) გა­მო­იკ­ვე­თა.
გრაფიკი №4: გამოკითხულთა მიერ დასახელებული ძალადობის შემთხვევათა რაოდენობის მიხედვით
20 ყველაზე მეტად გამორჩეული დასახლებული პუქტი
1000 12,00
928

ქემერტი
900 რაოდენობა

ქურთა
10,47 10,00
800
პროცენტი

მითითებული არ არის
703
ცხინვალი

კეხვი

ერედვი
700 665

აჩაბეთი
8,00

თამარაშენი
7,93
600
7,51

გორი
532

ტინისხიდი
503

დისევი
500 483 6,00

ბერულა

ძარწემი
6,00
5,68 400

ერგნეთი
400 5,45
350 336

ხეითი
4,51 315 315 4,00
277

ბელოთი
300 271

კარბი

ავნევი

გენწვიში
3,95 3,79
3,56 3,56 219

ნული
3,13 3,06 187
200
2,47 138 129 2,00
2,11 113
96 95
100
1,56 1,46
1,28
1,08 1,07
0 0,00

გრაფიკი №5: გამოკითხულთა მიერ იდენტიფიცირებული მოძალადეები უწყებრივი კუთვნილების

მიხედვით (პროცენტული მაჩვენებელი)
კონკრეტული
სხვა - 0,2 პირი - 0,2
დადგენა ვერ
პოლიციელები - 0,7 მოხერხდა - 6,8

გასამხედროებული
არაფორმალური
დაჯგუფებები - 4,5

დე-ფაქტო
ხელისუფლება - 4,2 სამხედროები - 81,4

სამოქალაქო
პირები - 1,9

გრაფიკი №6: გამოკითხულთა მიერ იდენტიფიცირებული მოძალადეები ეთნიკური წარმომავლობის

მიხედვით (პროცენტული მაჩვენებელი)
რუსები და სხვა ჩრდილო
კავკასიელები - 0,2 დადგენა ვერ მოხერხდა - 4,1

რუსები და კაზაკები - 0,4

რუსები - 30,9

რუსები და ოსები - 37,8

ჩეჩნები - 0,1

ოსები - 26,4
კაზაკები - 0,2
   |  xvii

სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­დის ფაქ­ტი და­დას­ტუ­რე­ბუ­ლია სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო­მა­სა­ლით, ჩვენს ხელთ

არ­სე­ბუ­ლი ვი­დე­ო­მა­სა­ლი­თა და თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბის ჩვე­ნე­ბე­ბით. იმა­ვეს ადას­ტუ­რებს სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში კონ­ფ­
ლიქ­ტის ფაქ­ტე­ბის დამ­დ­გე­ნი მი­სი­ის ან­გა­რი­შიც, სა­დაც გან­სა­კუთ­რე­ბით ხაზ­გას­მუ­ლია სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის
აქ­ტი­უ­რი ფა­ზის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ძა­ლა­დო­ბა. კერ­ძოდ, ქარ­თ­ვე­ლე­ბის მი­ერ მი­ტო­ვე­ბუ­
ლი სახ­ლე­ბის ძარ­ც­ვა და გა­დაწ­ვა. სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში კონ­ფ­ლიქ­ტის ფაქ­ტე­ბის დამ­დ­გე­ნი მი­სი­ის წარ­მო­მად­გენ­
ლე­ბი, ცხინ­ვალ­სა და მის შე­მო­გა­რენ­ში ვი­ზი­ტის დროს პი­რა­დად გა­ეც­ნ­ნენ ვი­თა­რე­ბას და 2009 წლის სექ­ტემ­
ბერ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბულ ან­გა­რიშ­ში მი­უ­თი­თეს:

„ცხინვალის ჩრდილოეთით, გზაზე, რომელიც აერთებს თამარაშენს, აჩაბეთს, ქურთასა და კეხვს,

მისიის ექსპერტები მოწმენი გახდნენ იმისა, რომ ყველა ეს სოფელი დამწვარი და სრულიად
გაუკაცრიელებელია.“6

მისია საკუთარ ანგარიშში მრავალგზის ადასტურებს, რომ ცეცხლის წაკიდება, ძარცვა, მოსახლეობის დევნა
და ეთნიკური წმენდა განსაკუთრებით გააქტიურდა 2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტის შეიარაღებული ფაზის
დასრულების შემდეგ. ეს იმას ნიშნავს, რომ ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ ხელშეკრულების ოფიციალურად
ხელმოწერისა და რუსეთის ფედერაციის მიერ ამ ტერიტორიებზე კონტროლის დამყარების შემდეგ ვითარება კიდევ
უფრო დაიძაბა, როგორც ცხინვალის შემოგარენში, ასევე ე.წ. „ბუფერული ზონის“ სოფლებში. ამგვარი მსჯელობის
დასადასტურებლად ევროკავშირის ფაქტების დამდგენ მისიას, ისევე როგორც მრავალ სხვა ორგანიზაციას,
მაგალითად მოჰყავთ ახალგორის რაიონი, სადაც საომარი მოქმედებები ფაქტობრივად არ ყოფილა, მაგრამ
მოსახლების დევნა მაინც მიმდინარეობდა.
საქართველო პატარა ქვეყანაა, მცირე ტერიტორიით და მცირე მოსახლეობით, შიდა ქართლი
კი დედამიწის კიდევ უფრო პატარა წერტილი. თუკი ტრაგედია და დანაშაულის სიმძიმე მსხვერპლის
რაოდენობით იზომება, ჩვენი ტრაგედიის მასშტაბი, რაოდენ სასტიკიც უნდა ყოფილიყო, ვერ გაუტოლდება
გენოციდს რუანდაში, ეთნიკურ წმენდას ყოფილ იუგოსლავიაში, დარფურისა და კამბოჯის ტრაგედიებს.
მაგრამ ტერიტორიისა და მოსახლეობის სიმცირით შეუძლებელი და უსამართლოა პასუხისმგებლობისაგან
გათავისუფლების ლეგიტიმაცია.
თუ დანაშაული ჩადენილია, უნდა დადგეს პასუხისმგებლობის საკითხი, დანაშაულის ხასიათის და არა
მსხვერპლის რაოდენობის მიხედვით. საერთაშორისო სამართალი და დემოკრატიული დაცვის მექანიზმები
თანაბრად უნდა მოქმედებდეს ყველა შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, თუ რა სიდიდის ან გავლენისაა
სახელმწიფო, ან რამდენი დღე გრძელდებოდა ომი.
მსოფ­ლიო წეს­რი­გის კითხ­ვის ნიშ­ნის ქვეშ და­ყე­ნე­ბა და ორ­მა­გი სტან­დარ­ტით მოქ­მე­დე­ბა კა­ცობ­რი­ო­ბას სა­
ბო­ლო­ოდ გა­ცი­ლე­ბით მძი­მე შე­დე­გე­ბამ­დე მი­იყ­ვანს, ვიდ­რე ათი­ა­თა­სო­ბით უფ­ლე­ბა­აყ­რი­ლი ქარ­თ­ვე­ლი დევ­ნი­
ლი­სათ­ვის სა­კუ­თა­რი სი­მარ­თ­ლის დამ­ტ­კი­ცე­ბი­სა და უფ­ლე­ბე­ბის აღ­დ­გე­ნის შე­საძ­ლებ­ლო­ბის წარ­თ­მე­ვა­ა.

6 Report of the Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia, September, 2009 volume II, p.392
შესავალი კონფლიქტის ქრონოლოგია

1.1 შესავალი
1.2 პოზიტიური დინამიკა – მთავარი სატყუარა
1.3 სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი
საქართველოს სახელმწიფოს შემადგენლობაში
1.4 სამართლებრივი მიმოხილვა
1.5 კონფლიქტის განვითარების ქრონოლოგია
1.6 ვარდების რევოლუციის შემდეგ
1.7 2008 წელი – აღმავალი კონფრონტაცია
1.8 საქართველო – 2008 წლის აგვისტო
1.9 რუსეთი და მისი არგუმენტები
 შესავალი, კონფლიქტის ქრონოლოგია

1 სა­ქარ­თ­ვე­ლო პა­ტა­რა ქვე­ყა­ნა­ა, მცი­რე ტე­რი­ტო­რი­ით და მცი­რე მო­სახ­ლე­ო­ბით.

ში­და ქარ­თ­ლი უზარ­მა­ზა­რი დე­და­მი­წის კი­დევ უფ­რო პა­ტა­რა წერ­ტი­ლი­ა. შე­სა­ბა­მი­
სად, ჩვე­ნი ტრა­გე­დი­ის მას­შ­ტა­ბი ვე­რა­სო­დეს გა­უ­ტოლ­დე­ბა გე­ნო­ციდს რუ­ან­და­ში,
ეთ­ნი­კურ წმენ­დას ყო­ფილ იუგოს­ლა­ვი­ა­ში, დარ­ფუ­რი­სა და კამ­ბო­ჯის ტრა­გე­დი­ას.
მაგ­რამ ტე­რი­ტო­რი­ი­სა და მო­სახ­ლე­ო­ბის სიმ­ცი­რის გა­მო შე­უძ­ლე­ბე­ლი და უსა­მარ­
თ­ლოა პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბი­სა­გან გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის ლე­გი­ტი­მა­ცი­ა.

თუ­კი და­ნა­შა­უ­ლი ჩა­დე­ნი­ლი­ა, უნ­და დად­გეს პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის სა­კითხიც.

სა­ერ­თა­­შო­რი­სო სა­მარ­თა­ლი და დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი სამ­ყა­როს მი­ერ შექ­მ­ნილი დაც­ვის
მე­ქა­ნიზ­მე­ბი თა­ნაბ­რად უნ­და მოქ­მე­დებ­დეს ყვე­ლა შემ­თხ­ვე­ვა­ში და ყველასთვის,
იმის­და მი­უ­ხე­და­ვად, თუ რა ზო­მის ან გავ­ლე­ნი­საა ესა თუ ის სახელმ­წი­ფო.
2  |  თავი 1  ●  შესავალი

1.1  შესავალი

2008 წლის აგ­ვის­ტო­ში სამ­ხ­რეთ კავ­კა­სი­ა­ში მი­ძი­ნე­ბულ­მა, ან რო­გორც ხში­რად ამ­ბო­ბენ,

„გაყინულმა კონ­ფ­ლიქ­ტ­მა“ ცი­ვი ომის გა­ნახ­ლე­ბის და მრა­ვა­ლი სხვა, დი­დი ხნის მი­ვიწყე­ბუ­
ლი და წარ­სულ­ში დარ­ჩე­ნი­ლი პრობ­ლე­მის დაბ­რუ­ნე­ბის, ახა­ლი გამოწვევებისა და საფ­რ­თხე­
ე­ბის გან­ც­და გა­უ­ჩი­ნა ბევრ პო­ლი­ტი­კოსს, ჟურ­ნა­ლის­ტ­სა და მკვლე­ვარს.
აგვისტოს ხუთდღიანი ომის დროს და მის შემდგომ პერიოდში მსოფლიო მედიაში
დომინანტი პოზიციები დაიკავა სტატიებმა, სადაც საერთაშორისო საფრთხეებზე იყო
გაკეთებული აქცენტი. გთავაზობთ რამდენიმე ამონარიდს საილუსტრაციოდ.
ფრანგული „Le Monde“ 12 აგვისტოს წერდა: „ეს იყო რუსეთის შურისძიება“,
რომელმაც ევროპის სისუსტეები გამოავლინა.
ავსტრიული მემარცხენე-ლიბერალური გაზეთი „Der Standard“ 9 აგვისტოს წერ­
და: „საფრთხეები სამხრეთ ოსეთში იმაზე ნაკლები არ არის, რაც პოსტსაბჭოთა იმპე­
რიალიზმის გამოვლინების ნებისმიერ სხვა შემთხვევაში“; ხოლო 16 აგვისტოს განგაშის
ზარი შემოჰკრა: „შემდეგი ბალტიის ქვეყნები და უკრაინა იქნება“.
შვეიცარიული კონსერვატიული გაზეთი „Neue Zurcher Zeitung“ 11 აგვისტოს ნომერში
სამხრეთ ოსეთში რუსეთის ქმედებების შესახებ პირდაპირ მიუთითებს: „ჩვენ ამას ვიცნობთ
– ჩეჩნეთიდან“.7
2008 წლის 25 აგვისტოს ჟურნალი „TIME“ ბზიგნევ ბჟეზინსკის
მთავარი სტატიით სწორედ რუსულ-ქართულ ომს ეხმიანება და მის
ყდაზე ჩნდება შემაშფოთებელი სათაური „როგორ შევაჩეროთ ახალი
ცივი ომი? რუსეთის საქართველოში შეჭრა – რას ასწავლის დღევანდელ
მსოფლიოს.“8 12 აგვისტოს „Time“ რამდენიმე სტატიას აქვეყნებს: „ცივი
ომის გაგრძელება“, „რუსეთი ბრძოლას იწყებს“, 27 აგვისტოს – „ახალი
(ძველი) რუსული იმპერიალიზმი“, ხოლო 22 აგვისტოს შეშფოთებული
კითხულობს: „რუსები მოდიან თუ მიდიან?“
რუსულ იმპერიალიზმზე მოგვითხრობს 16 აგვისტოს ჟურნალი
„The  Economist“: „ერთ დროს საქართველო მისი იმპერიის მარ­
გა­ლიტი იყო და რუსეთმა ფსიქოლოგიურად ვერასოდეს მიიღო
იგი, როგორც სუვერენული სახელმწიფო. საბჭოთა იმპერიის ნოს­
ტალგია, დიდი ხანია, რუსული იდეოლოგიის ლაიტმოტივია“.
„Washington Post“ და­სავ­ლე­თის რუ­სულ პო­ლი­ტი­კას აკ­რი­ტი­კებ­
და და 11 აგ­ვის­ტოს წერ­და: „იქნებ და­სავ­ლეთ­მა ახ­ლა მა­ინც და­ი­ნა­
ხოს, ვინ არის ვლა­დი­მირ პუ­ტი­ნი“, 15 აგ­ვის­ტოს, რუსეთის ოპოზიციის
ერთ-ერთი ლიდერის გარი კასპაროვის, ანა­ლო­გი­უ­რი ში­ნა­არ­სის სტა­
ტია გა­მოაქ­ვეყ­ნ­ა „Wall Street Journal“-მა: „როგორ წა­ა­ხა­ლი­სა და­სავ­
ლეთ­მა პუ­ტი­ნი და­უს­ჯე­ლო­ბით“.9 იგი­ვე გა­ზე­თი 29 აგ­ვის­ტოს სტა­ტი­ა­ში „რუსეთი და ახა­ლი
„ბოროტების ღერ­ძი“ წერ­და: „ახლა, რო­დე­საც რუ­სუ­ლი ტან­კე­ბი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ანა­წევ­
რე­ბენ, აქვს კი ბუ­შის წარ­მა­ვალ, გა­კოტ­რე­ბულ და ერა­ყის გა­მო კრი­ტი­კის ქარ­ცეცხ­ლ­ში
გახ­ვე­ულ ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ას ძა­ლა, რუ­სეთს ღირ­სე­უ­ლი პა­სუ­ხი გას­ცეს – რუ­სეთს, რო­მე­
ლიც მთელ თა­ვი­სუ­ფალ სამ­ყა­როს და­უ­პი­რის­პირ­და?“

7 იხ. Prof. Hans-Georg Heinrich, Kirill Tanaev: „Georgia & Russia: Contradictory Media Coverage of the August War“,
Caucasus Review of International Affairs, From Vol. 3 (3) - Summer 2009 at http://www.cria-online.org/8_2.html
8 იხ. Zbigniew Brzezinski,“How to Stop a New Cold War“, August, 25, 2008, at http://www.time.com/time/co-
vers/0,16641,20080825,00.html
9 იხ. Garry Kasparov, „How the West Fueled Putin’s Sense of Impunity“, August 15, 2008, at http://online.wsj.com/
article/SB121876037443642795.html
 1.1  შესავალი  |  3

14 აგვიტოს „Time“ წერდა: „დიდ სახელმწიფოებს არ უყვართ სხვა დიდი

სახელმწიფოების გაძლიერება. მახე დაგებული იყო საქართველოში“, ავტორის აზრით,
ეს მახე საქართველოში რუსეთმა ამერიკას დაუგო.10
ამერიკული „New York Times“ 11 აგვისტოს იუწყებოდა: „იმ შესაძლებლობების
ჩამონათვალი, რომელიც გაბოროტებულმა რუსეთმა შეიძლება გამოიყენოს ამერიკის
შეერთებული შტატებისათვის პრობლემების შესაქმნელად, სირიიდან და კავკასიის
მთებიდან გაცილებით შორს მიდის“.11 22 აგვიტოს იგივე გაზეთი კვლავაც გვამცნობდა:
რუსეთი „შეეცადა, საათი უკან დაებრუნებინა, იმ ნიშნულზე, როდესაც მოსკოვს
გავ­ლენაში არ ეჯიბრებოდნენ, ე.წ. „ახლო სამეზობლოში“, რამაც განგაშის ზარი
ჩამოჰკრა დასავლეთის ლიდერებისათვის“.12
რუსეთის საქართველოში შემოჭრის შემდეგ ბევრმა ანალიტიკოსმა პირდაპირ იკითხა,
ხომ არ იდგა მსოფლიო ახალი ცივი ომის ზღურბლზე.13 დასავლეთის მედიასაშუალებებმა
უმალვე დაიწყეს აგვისტოს ომის შედარება ბრეჟნევისეულ „პრაღის გაზაფხულთან“ და
ჰიტლერის მიერ 1938 წელს განხორციელებულ ოპერაციებთან. ჟურნალი „The Economist“
16 აგვისტოს წერდა, რომ „სასტიკი და ეფექტური მოქმედება ვლადიმერ პუტი­
ნის გამარჯვება იყო არა მხოლოდ საქართველოზე, არამედ დასავლეთზეც“.
ბუნებრივია, დასავლეთის წუხილი კიდევ უფრო გამყარდა პრეზიდენტ მედვედევის
26 აგვისტოს განცხადებით „ჩვენ არაფრის გვეშინია, მათ შორის არც ახალი ცივი ომის
შესაძლებლობისა“.14
ეს არის იმ მა­სა­ლი­ს ნაწილის მი­მო­ხილ­ვა, რო­მე­ლიც 2008 წლის აგ­­­ვის­ტო­ში და შემ­დეგ
მთე­ლი შე­მოდ­გო­მის მან­ძილ­ზე ჩნდე­ბო­და და­სავ­ლურ მე­დი­ა­ში. სტა­ტი­ე­ბის აბ­სო­ლუ­ტუ­რი უმ­
რავ­ლე­სო­ბა აქ­ცენ­ტს აკე­თებ­და იმ საფ­რ­თხე­ებ­ზე, რომლე­ბიც ხუთ­დღი­ან­მა ომ­მა შე­უქ­მ­ნა და­
ნარ­ჩენ მსოფ­ლი­ოს, რუ­სეთ­-ა­მე­რი­კის ურ­თი­ერ­თო­ბებს და დიდ გე­ო­პო­ლი­ტი­კურ ინ­ტე­რე­სებს.
სა­მარ­თ­ლი­ა­ნო­ბა მო­ითხოვს აღი­ნიშ­ნოს, რომ იყო გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი ხა­სი­ა­თის სტა­ტი­ე­
ბიც და პო­ლი­ტი­კუ­რი გან­ცხა­დე­ბე­ბიც, რო­მ­ლებიც „ცივი ომი­სა“ და აღ­მო­სავ­ლეთ ევ­რო­პა­
ში საბ­­­ჭო­თა ჯა­რე­ბის აგ­რე­სი­ის ანა­ლო­გი­ებს გა­და­მე­ტე­ბუ­ლად მი­იჩ­ნევ­და15, მაგ­რამ ამ­გ­ვარ
მა­სა­ლას აშ­კა­რად ჯაბ­ნი­და მკვეთ­რად გა­მო­ხა­ტუ­ლი ან­ტი­რუ­სუ­ლი ტენ­დენ­ცი­ე­ბის მქო­ნე მი­
მო­ხილ­ვე­ბი და ანა­ლი­ტი­კუ­რი სტა­ტი­ე­ბი. თუ­კი აგ­ვის­ტო-­სექ­ტემ­ბერ­ში ქარ­თუ­ლი მხა­რის მი­
მართ კრი­ტი­კა და კითხ­ვე­ბი კან­ტი­კუნ­ტად ის­მო­და, მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, ოქ­ტომ­ბერ­-­ნო­ემ­ბერ­ში,
რო­დე­საც სამ­ხედ­რო და­პი­რის­პი­რე­ბა შე­ჩერ­და და ჟურ­ნა­ლის­ტებ­სა თუ ანა­ლი­ტი­კო­სებს უფ­
რო მეტი ანა­ლი­ზის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა მი­ე­ცათ, ასეთი ტენდენციები გახ­შირ­და.
იმის მი­უ­ხე­და­ვად, თუ რო­გო­რი იყო ის­ტო­რი­ული ანა­ლო­გი­ებ­ისა და ცი­ვი ომის გა­ნახ­ლე­
ბის საფ­რ­თხე­ებ­ის ანა­ლი­ზი, მი­უ­ხე­და­ვად დის­კუ­სი­ის სიმ­ძაფ­რი­სა და საფ­რ­თხე­ე­ბის მრა­ვალ­მ­
ხ­რი­ვი აღ­წე­რი­სა, სა­კითხი, რო­მელ­ზეც პრაქ­ტი­კუ­ლად ყვე­ლა შე­­თან­ხ­მ­და, ის იყო, რომ ხუთ­
დღი­ან­მა ომ­მა, „რუსეთ-ამერიკის ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი, ცი­ვი ომის ყვე­­ლა­ზე მძი­მე დღე­ე­ბის

10 იხ. „Vladimir Putin's mastery checkmates the West. Russia has been biding its time, but its victory in
Georgia has been brutal – and brilliant“ by Michael Binyon at Time, August 14, 2008
11 იხ. Helene Cooper, „Russia Steps Up Its Push; West Faces Tough Choices“, August 11, 2008, at http://www.nytimes.
com/2008/08/12/world/europe/12diplo.html
12. იხ. Peter Baker, „U.S. Sees Much to Fear in a Hostile Russia“, August 21, 2008, at http://www.nytimes.
com/2008/08/22/world/europe/22policy.html?_r=1
13 იხ. The End of the Frozen Cold War?, by Vladimer Papava, at Caucasus Review of the International Affairs, vol.
3 (1) – Winter, 2009
14 იხ. Georgia: the war in words, Key quotes from the crisis, by IISS, at www.iiss.org/dtratcom
15 ჩეხეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტი, ვაცლავ კლაუსი, აცხადებდა „მე უარს ვამბობ მივიღო ფართოდ გავრცელებული
და მარტივი ინტერპრეტაცია, რომელიც საქართველის ხატავს, როგორც მსხვერპლს, ხოლო რუსეთს – მოძალადეს“,
ვაცლავ კლაუსი ასევე აპროტესტებდა 1968 წელს ჩეხოსლოვაკიაში შეჭრასთან პარალელებს. იხ. „Czech political sce-
ne split over Georgia,“ 15-08-2008, by Daniela Lazarová, http://www.radio.cz/en/article/107261
4  |  თავი 1  ●  შესავალი

შემ­დეგ, თა­ვის ყვე­ლა­ზე უფ­რო და­ბალ ნიშ­ნულ­ზე და­იყ­ვა­ნა“.16 რე­ა­ლუ­რი, ღრმა დის­კუ­
სი­აც სწო­რედ რუ­სულ­-ა­მე­რი­კუ­ლი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის თა­ო­ბა­ზე მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და. გე­ო­პო­ლი­
ტი­კუ­რი გარ­თუ­ლე­ბე­ბი და კავ­კა­სი­ის მთებ­ში დაწყე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტის შე­საძ­ლო გან­ვ­რ­ცო­ბა
მსოფ­ლი­ოს წუ­ხი­ლი­სა და შეშ­ფო­თე­ბის სა­გა­ნი გახ­და, რა­მაც ევ­რო­პე­ლი ლი­დე­რე­ბი ერ­თ­მა­ნე­
თის მი­ყო­ლე­ბით თბი­ლის­ში ჩა­მო­იყ­ვა­ნა, ხო­ლო თა­ვად კონ­ფ­ლიქ­ტი, ადა­მი­ა­ნე­ბის ტრა­გე­დი­ა,
გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი სოფ­ლე­ბი მე­ო­რე რან­გის პრობ­ლე­მე­ბად ან ომის აუცი­ლე­ბელ თან­ამ­დევ ზი­
ა­ნად იქ­ცა. 2008 წლის 14 აგ­ვის­ტოს „Times“ წერ­და: „იმ დღი­დან, რაც რუ­სე­თის სა­ტან­კო
ნა­წი­ლე­ბი გვი­რა­ბის გავ­ლით შე­იჭ­რ­ნენ სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში, რუ­სეთს არც ერ­თი არას­წო­რი
ნა­ბი­ჯი არ გა­და­უდ­გამს... შე­ტე­ვა იყო სწრა­ფი, მკვეთ­რი და სა­სიკ­ვ­დი­ლო – საკ­მა­რი­სი
იმი­სათ­ვის, რომ ქარ­თ­ვე­ლე­ბი შერ­ცხ­ვე­ნი­ლე­ბი პა­ნი­კა­ში გაქ­ცე­უ­ლიყ­ვ­ნენ. მა­თი არა­ორ­
გა­ნი­ზე­ბუ­ლი გაქ­ცე­ვა გა­და­ი­ღეს სა­ერ­თა­შო­რი­სო ტე­ლე­ვი­ზი­ებ­მა. ნგრე­ვა იყო საკ­მა­რი­
სი იმი­სათ­ვის რომ ტკი­ვი­ლი მი­ე­ყე­ნე­ბი­ნათ, მაგ­რამ არ იყო იმ­დე­ნად დი­დი, რომ მსოფ­
ლიო აღ­შ­ფო­თე­ბი­სა­გან ფეხ­ზე დამ­დ­გა­რი­ყო.“17 ასეთი დამოკიდებულება ერთგვარად
სიმპტომატური იყო.
„ურემი რომ გადაბრუნდება, გზა მერე გამოჩნდებაო“, ამბობს ქართული ანდაზა, და
სამწუხაროდ, ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ოლქის ტერიტორიაზე მიმდინარე კონფლიქტი
მსოფლიო მედიისა და დიდი პოლიტიკის ყურადღების ცენტრშიც სწორედ ურმის ტრაგიკული
გადაბრუნების შემდეგ აღმოჩნდა.
„ინტერესი ე.წ. „გაყინული კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის“ მი­მართ მი­ნი­მა­ლუ­რი იყო. პოს­ტ­საბ­
ჭო­­თა ევ­რა­ზი­ის ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბი არ იწ­ვევ­და გან­სა­კუთ­რე­ბულ ინ­ტე­რეს­სა
და წუ­ხილს, თუ არ ჩავ­თ­ვ­ლით სა­შუ­ა­ლო დო­ნის სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბი­სა და აკა­დე­მი­ის წარ­
მო­მად­გე­ნელ­თა მცი­რე ჯგუფს. რე­­გი­­ო­ნის არა­­ღი­­ა­რე­­ბუ­­ლი რეს­­პუბ­­ლი­­კე­­ბი მსოფ­­ლი­­ოს
ისეთ ად­­გი­­ლებს გა­­ნე­­კუთ­­ვ­ნე­­ბო­­და, რო­­მელ­­თა იგ­­ნო­­რი­­რე­­ბაც ად­­ვი­­ლი იყო, იქამ­­დე, ვიდ­­
რე იქ არა­­ვინ კვდე­­ბო­­და, და არა­­ვინ იყო და­­სა­­მარ­­ცხე­­ბე­­ლი ან და­­სა­­ცა­­ვი“.18 – ვკითხუ­
ლობთ ჩარლზ კინ­გის სტა­ტი­ა­ში „ხუთდღიანი ომი“.
ძნელია, ობი­ექ­ტუ­რი და სამ­ხ­რეთ კავ­კა­სი­ის კონ­ფ­ლიქ­ტებ­ში მეტ­-­ნაკ­ლე­ბად ინ­ფორ­მი­
რე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნი ამ­გ­ვარ შე­ფა­სე­ბას არ და­ე­თან­ხ­მოს. შე­საძ­ლო­ა, და­სავ­ლეთ­ში ბევ­რ­მა სწო­
რედ აგ­ვის­ტოს ცხელ დღე­ებ­ში აღ­მო­ა­ჩი­ნა, რომ მათ­თან ძა­ლი­ან ახ­ლოს არ­სე­ბობ­და, მარ­
თა­ლი­ა, მი­ძი­ნე­ბუ­ლი, მაგ­რამ ფეთ­ქე­ბად­სა­ში­ში წერ­ტი­ლე­ბი, რომ­ლე­ბიც მუდ­მი­ვად თვა­ლის
და­ხუჭ­ვის, მოგ­ვა­რე­ბის გზე­ბის ძი­ე­ბის გა­და­ვა­დე­ბის, ან უფ­რო მე­ტი, მხო­ლოდ ად­გი­ლობ­რი­ვი
მო­თა­მა­შე­ე­ბი­სათ­ვის შე­ტო­ვე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, მცი­რე­დი ბიძ­გის პი­რო­ბებ­შიც კი, აუცი­ლებ­ლად
გა­აქ­ტი­ურ­დე­ბო­და. და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა არ შეც­ვ­ლი­ლა არც 2004 წლის ზაფხუ­ლის მოვ­ლე­ნე­
ბის შემ­დეგ, რო­დე­საც სწო­რედ სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე და­ი­ძა­ბა ვი­თა­რე­ბა და პირ­ვე­
ლი მსხვერ­პ­ლიც იყო. სწო­რედ მა­შინ, სა­ერ­თა­შო­რი­სო თა­ნა­მე­გობ­რო­ბის მხრი­დან საფ­რ­თხის
არა­ჯე­რო­ვან­მა შე­ფა­სე­ბამ, პრობ­ლე­მის იგ­ნო­რი­რე­ბამ და უსა­ფუძ­ვ­ლო და­ი­მე­დე­ბამ, რომ მცი­
რე და­ნა­კარ­გე­ბით ყვე­ლა ძი­რი­თად­მა მო­თა­მა­შემ მწა­რე გაკ­ვე­თი­ლი კარ­გად ის­წავ­ლა, ცი­ვი­
ლი­ზე­ბუ­ლი მსოფ­ლიო 2008 წელს ცი­ვი ომის ზღვრამ­დე მი­იყ­ვა­ნა.

16 იხ. The Five-Day War, managing Moscow after the Georgia Crisis, by Charles King; at Foreign Policy, November/
December, 2008.
17 იხ. „Vladimir Putin's mastery checkmates the West. Russia has been biding its time, but its victory in
Georgia has been brutal – and brilliant“ by Michael Binyon at Time, August 14, 2008
18 იხ. The Five-Day War, managing Moscow after the Georgia Crisis, by Charles King; Foreign Policy, November/De-
cember, 2008.
 1.2  პოზიტიური დინამიკა – მთავარი სატყუარა  |  5

1.2  პოზიტიური დინამიკა – მთავარი სატყუარა

კონ­ფ­ლიქ­ტი ყო­ფილ სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ურ ოლ­ქ­ში, შეს­წავ­ლი­სა და ანა­­ლი­ზი­სათ­ვის

ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე უფ­რო სა­ინ­ტე­რე­სო უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო მი­სი დი­ნა­მი­უ­რო­ბის გა­მო. სა­ო­მა­რი
მოქ­მე­დე­ბე­ბის დას­რუ­ლე­ბი­დან 15 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ერ­თ­მა­ნეთს ცვლი­და პროგ­რე­სი და
მი­ძი­ნე­ბა, და­ძა­ბუ­ლო­ბა და მოჩ­ვე­ნე­ბი­თი სიმ­შ­ვი­დე, მაგ­რამ ბევ­რი სხვა მსგავ­სი ვი­თა­რე­ბი­სა­
გან უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნე­სი გან­მას­ხ­ვა­ვე­ბე­ლი ალ­ბათ მა­ინც ის იყო, რომ 2004 წლის ზაფხუ­ლის
მოვ­ლე­ნე­ბამ­დე ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბი­სათ­ვის ყო­ველ­დღი­ურ ყო­ფით ცხოვ­რე­ბა­ში ომი,
და­პი­რის­პი­რე­ბა, სი­ძულ­ვი­ლი და მე­ზობ­ლის მი­უ­ღებ­ლო­ბა მე­ო­რე პლან­ზე გა­და­ვი­და და თა­
ნაცხოვ­რე­ბის, ურ­თი­ერ­თ­გა­გე­ბი­სა და ურ­თი­ერ­თ­სა­ჭი­რო­ე­ბის ტენ­დენ­ცი­ე­ბი დო­მი­ნი­რებ­და.
ქარ­­­თ­­­ვე­­ლე­­ბი და ოსე­­ბი, რო­­გორც ახ­­­ლად ფე­­ხად­­­გ­­­მუ­­ლი ბავ­­­შ­­­ვე­­ბი, ცდი­­ლობ­­­დ­­­ნენ თა­­
ნაცხოვ­­­რე­­ბას, კვლავ ერთ საკ­­­ლა­­სო ოთა­­ხებ­­­ში დაბ­­­რუნ­­­დ­­­ნენ, ერთ სა­­ა­­ვად­­­მ­­­ყო­­ფო­­ში მკურ­­­
ნა­­ლობ­­­დ­­­ნენ, იქ­­­ნე­­ბო­­და ეს გორ­­­ში თუ ცხინ­­­ვალ­­­ში, ერ­­­თად ვაჭ­­­რობ­­­დ­­­ნენ, მრა­­ვალ სო­­ფელ­­­ში
შე­­რე­­უ­­ლი ეთ­­­ნი­­კუ­­რი შე­­მად­­­გ­­­ნე­­ლო­­ბა იწყებ­­­და აღ­­­დ­­­გე­­ნას, მგზავ­­­რო­­ბა პი­­რო­­ბი­­თი ად­­­მი­­ნის­­­ტ­­­რა­­
ცი­­უ­­ლი საზღ­­­ვ­­­რის ორი­­ვე მი­­მარ­­­თუ­­ლე­­ბით ძი­­რი­­თა­­დად უხი­­ფა­­თო იყო და არ­­­სე­­ბობ­­­და მრა­­ვა­­
ლი სხვა მი­­ზე­­ზი, რის გა­­მოც კონფლიქტი ყო­­ფი­­ლი სამ­­­ხ­­­რეთ ოსე­­თის ოლ­­­ქის ტე­­რი­­ტო­­რი­­ა­­ზე
მა­­ღა­­ლი ყუ­­რადღე­­ბის ქვეშ შე­­იძ­­­ლე­­ბო­­და მოქ­­­ცე­­უ­­ლი­­ყო. სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს ხე­­ლი­­სუფ­­­ლე­­ბის თან­­­
მიმ­­­დევ­­­რუ­­ლი სამ­­­შ­­­ვი­­დო­­ბო პო­­ლი­­ტი­­კი­­სა და სა­­ერ­­­თა­­შო­­რი­­სო თა­­ნა­­მე­­გობ­­­რო­­ბის სა­­თა­­ნა­­დო
მცდე­­ლო­­ბე­­ბის პი­­რო­­ბებ­­­ში კი შე­­საძ­­­ლე­­ბე­­ლია ქმე­­დი­­თი და ეფექ­­­ტუ­­რი შე­­დე­­გე­­ბი მიგ­­­ვე­­ღო. თუმ­­­
ცა სწო­­რედ ადა­­მი­­ა­­ნუ­­რი ურ­­­თი­­ერ­­­თო­­ბე­­ბის დათ­­­ბო­­ბა, ნდო­­ბის აღდგენა და ქარ­­­თ­­­ვე­­ლი და ოსი
გლე­­ხე­­ბის მხრი­­დან მშვი­­დო­­ბი­­ა­­ნი თა­­ნაცხოვ­­­რე­­ბის აუცი­­ლებ­­­ლო­­ბის გამ­­­ძაფ­­­რე­­ბუ­­ლი მცდე­­ლო­­
ბა აღ­­­მოჩ­­­ნ­­­და ის სატყუ­­ა­­რა, რო­­მელ­­­მაც ყვე­­ლას ყუ­­რადღე­­ბა მო­­ა­­დუ­­ნა და მთა­­ვა­­რი აქ­­­ცენ­­­ტე­­ბი
უფ­­­რო რთულ, აფხა­­ზე­­თის, კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტ­­­ზე გა­­და­­ი­­ტა­­ნა.
სა­­ერ­­­თა­­შო­­რი­­სო ორ­­­გა­­ნი­­ზა­­ცი­­ე­­ბი, აკა­­დე­­მი­­უ­­რი და ანა­­ლი­­ტი­­კუ­­რი ცენ­­­ტ­­­რე­­ბი ნაკ­­­ლე­­ბად ინ­­­
ტე­­რეს­­­დე­­ბოდ­­­ნენ ცხინ­­­ვა­­ლის პრობ­­­ლე­­მე­­ბით. იგი­­ვე შე­­იძ­­­ლე­­ბა ით­­­ქ­­­ვას მათ ქარ­­­თ­­­ველ კო­­ლე­­
გებ­­­ზეც. შე­­საძ­­­ლოა ვი­­ვა­­რა­­უ­­დოთ, რომ სწო­­რედ ყო­­ფი­­თი ცხოვ­­­რე­­ბის პო­­ზი­­ტი­­უ­­რი დი­­ნა­­მი­­კა გახ­­­
და მაც­­­დუ­­ნე­­ბე­­ლი სატყუ­­ა­­რა სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს ხე­­ლი­­სუფ­­­ლე­­ბი­­სათ­­­ვი­­საც, რა­­მაც ჯერ 2004 წლის
ზაფხულ­­­ში, შემდეგ 2006 წელს ქვეყანა ომის ზღვარზე მიიყვნა, ხოლო 2008 წლის აგ­­­ვის­­­
ტოში – ფართომასშტაბიან ომამდე.
დღეს ვი­თა­რე­ბა პრინ­ცი­პუ­ლად გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლია და კონ­ფ­ლიქ­ტი ახალ ფა­ზა­შია შე­სუ­ლი.
წლე­ბის მან­ძილ­ზე პრობ­ლე­მის პო­ლი­ტი­კუ­რი შე­მად­გენ­ლის სირ­თუ­ლის იგნორირების, ქარ­
თუ­ლი მხა­რის არა­თან­მიმ­დევ­რუ­ლი მოქ­მე­დე­ბე­ბის, კონ­კ­რე­ტუ­ლი გრძელ­ვა­დი­ა­ნი პო­ლი­ტი­კის
არარ­სე­ბო­ბის პი­რო­ბებ­ში, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მე­გო­ბა­რი სა­ხელ­მ­წი­ფო­ე­ბის მხრი­დან არა­საკ­მა­რი­
სი ყუ­რადღე­ბის, რუ­სი „სამ­შ­ვი­დო­ბო­ე­ბის“ თვით­ნე­ბო­ბის, რუ­სუ­ლი იმ­პე­რი­ა­ლის­ტუ­რი პო­ლიტ­
იკის, ოსუ­რი უკა­ნო­ნო შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ფორ­მი­რე­ბე­ბის და­ნა­შა­უ­ლებ­რი­ვი მოქ­მე­დე­ბე­ბის გა­მო
გა­ყი­ნუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტი სულ რამ­დე­ნი­მე დღე­ში ჯერ აქ­ტი­ურ სა­ო­მარ მოქ­მე­დე­ბებ­ში გა­და­ვი­და,
ხო­ლო შემ­დეგ რუ­სე­თის მხრი­დან სუ­ვე­რე­ნუ­ლი სა­ხელ­მ­წი­ფოს ოკუ­პა­ცი­ა­ში გა­და­ი­ზარ­და.
მი­უ­ხე­და­ვად აქტიური საბ­რ­ძო­ლო მოქ­მე­დე­ბე­ბის დას­რუ­ლე­ბი­სა, წარ­სუ­ლი გა­მოც­დი­ლე­
ბა გვკარნახობს, რომ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას, სა­ერ­თა­შო­რი­სო თა­ნა­მე­გობ­რო­ბა­სა და სა­ზო­გა­დო­ე­ბას
უდი­დე­სი ძა­ლის­ხ­მე­ვა მარ­თებთ, რომ ვი­თა­რე­ბა კი­დევ ერ­თხელ კონ­ტ­რო­ლი­დან არ გა­მო­ვი­
დეს და კი­დევ უფ­რო მძი­მე შე­დე­გე­ბი არ გა­მო­იწ­ვი­ოს.
6  |  თავი 1  ●  შესავალი

1.3 სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი საქართველოს

სახელმწიფოს შემადგენლობაში

წი­ნამ­დე­ბა­რე ნაშ­რო­მის მი­ზა­ნი არ არის ქარ­თულ­-ო­სუ­რი მრა­ვალ­სა­უ­კუ­ნო­ვა­ნი ურ­თი­ერ­თო­

ბე­ბის დე­ტა­ლუ­რი ანა­ლი­ზი, მით უფ­რო – ის­ტო­რი­უ­ლი წი­ნა­პი­რო­ბე­ბი­სა და თა­ნაცხოვ­რე­ბის
წი­ნა­აღ­მ­დე­გობ­რი­ვი დე­ტა­ლე­ბის გარ­ჩე­ვა. თუმ­ცა 2008 წლის აგ­ვის­ტოს მოვ­ლე­ნე­ბის, მი­სი
შე­დე­გე­ბი­სა და სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი შე­მად­გენ­ლის სრულ­ფა­სო­ვა­ნი წარ­მოდ­გე­ნი­სათ­ვის მნიშ­
ვ­ნე­ლო­ვა­ნია გა­ვიხ­სე­ნოთ, რა წი­ნა­პი­რო­ბე­ბი არ­სე­ბობ­და საბ­ჭო­თა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში, რო­გორ
მი­ვე­დით კონ­ფ­ლიქ­ტამ­დე და რო­გორ გაღ­ვივ­და იგი სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ურ ოლ­ქ­
ში, რო­გო­რი იყო კონ­ფ­ლიქ­ტის დი­ნა­მი­კა პირ­ვე­ლი ომის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ, გა­ვიხ­სე­ნოთ
2004 წლის ზაფხუ­ლი­სა და შემ­დ­გო­მი მოვ­ლე­ნე­ბი და ის პე­რი­ო­დი, რო­მე­ლიც უშუ­ა­ლოდ უს­წ­
რებ­და წინ 2008 წლის აგ­ვის­ტოს ხუთ­დღი­ან ომს.

ა)  გეოგრაფია
სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში 1922 წელს შე­იქ­მ­
ნა. მა­შინ­ვე ზუს­ტად გა­ნი­საზღ­ვ­რა ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის საზღ­ვ­რე­ბი, სა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბო ორ­
გა­ნო­ე­ბი, კომ­პ­ტენ­ცი­ე­ბი, და ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი თბი­ლის­თან. (იხილეთ და­ნარ­თი 2. სრუ­­ლი­ად
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტი­სა და სა­ქარ­თ­ვე­
ლოს სა­ხალ­ხო კო­მი­სარ­თა საბ­ჭოს დეკ­რე­ტი „სამხრეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის
მოწყო­ბის შე­სა­ხებ“)
სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქი, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ჩრდი­ლო­ე­თის საზღ­ვარ­თან,
3,700 კვ.მ-ზე, კავ­კა­სი­ო­ნის ქე­დის სამ­ხ­რეთ კალ­თა­ზე მდე­ბა­რე­ობს და ჩრდი­ლო­ე­თით რუ­
სეთს, კერძოდ ჩრდილოეთ ოსეთის ავტონომიურ რესპუბლიკას ესაზღ­ვ­რე­ბა. სამხრეთ ოსე­
თის რუსეთთან დამაკავშირებელი გზა როკის გვირაბია, რომლის მშენებლობაც 1985 წელს
დასრულდა. მოსახლეობა ძირითადად მდინარეების გასწვრივ და მჭიდროდ არის
დასახლებული, ვინაიდან ტერიტორიის დიდი ნაწილი მთიანია.
სამხრეთ ოსეთის ყოფილი ავტონომიური ოლქის დედაქალაქი, და შესაბამისად
ყველაზე მნიშვნელოვანი ქალაქი, არის ცხინვალი. ცხინვალი პრაქტიკულად ყველა მხრიდან
ეთნიკურად ქართული სოფლებით იყო გარშემორტყმული.
90-იანი წლე­­ბის კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტამ­­­დე ოლ­­­ქის მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბის და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით ორი მე­­სა­­მე­­
დი ეთ­­­ნი­­კუ­­რად ოსუ­­რი წარ­­­მო­­შო­­ბი­­სა იყო. ქარ­­­თ­­­ვე­­ლე­­ბი, რომ­­­ლე­­ბიც მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბის 30 პრო­­
ცენტს შე­­ად­­­გენ­­­დ­­­ნენ, ძი­­რი­­თა­­დად ოლ­­­ქის აღ­­­მო­­სავ­­­ლეთ ნა­­წილ­­­ში, ახალ­­­გო­­რის რა­­ი­­ონ­­­ში და
მის მიმ­­­დე­­ბა­­რედ, ასევე ქალაქ ცხინვალის შემოგარენში და გორის რაიონის მომიჯნავედ
ცხოვ­­­რობ­­­დ­­­ნენ, ხო­­ლო ოსე­­ბი – ცენ­­­ტ­­­რა­­ლურ და და­­სავ­­­ლეთ ტე­­რი­­ტო­­რი­­ებ­­­ზე. ოლ­­­ქის ჩრდი­­
ლო­­ე­­თი, მთი­­ა­­ნი ნაწილი, ნაკ­­­ლე­­ბად იყო და­­სახ­­­ლე­­ბუ­­ლი. თუმ­­­ცა ასე­­თი და­­ნა­­წი­­ლე­­ბა მა­­ინც პი­­
რო­­ბი­­თი იყო, ვი­­ნა­­ი­­დან აქაც, ისე­­ვე რო­­გორც მთელ სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლო­­ში, ოსე­­ბი და ქარ­­­თ­­­ვე­­ლე­­
ბი ერ­­­თ­­­მა­­ნე­­თის მე­­ზობ­­­ლად პრაქტიკულად ყველა სოფელში, ხში­­რად კი შე­­რე­­ულ ოჯა­­ხებ­­­ში
ცხოვ­­­რობ­­­დ­­­ნენ.
სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი ბო­ლო სრულ­მას­შ­ტა­ბი­ა­ნი აღ­წე­რის დროს, 2002 წელს,
გა­სა­გე­ბი მი­ზე­ზე­ბის გა­მო, შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო ყო­ფი­ლი სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ის ტე­რი­
ტო­რი­ე­ბის მთლი­ა­ნი და­ფარ­ვა, ამი­ტომ სხვა­დას­ხ­ვა მკვლე­ვა­რე­ბი სტა­ტის­ტი­კა­სა და დე­მოგ­
რა­ფი­ა­ზე სა­უბ­რი­სას ხში­რად ბო­ლო საბ­ჭო­თა აღ­წე­რის, 1989 წლის მო­ნა­ცე­მებს იყე­ნე­ბენ.
თუმ­ცა იგივე 2002 წლის აღ­წე­რა, მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ინ­ფორ­მა­ცი­ას იძ­ლე­ვა ყო­ფი­ლი ოლ­ქის იმ
ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის შე­სა­ხებ, რო­მელ­თაც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა აკონ­ტ­რო­ლებ­და. მათ
შო­რის, ახალ­გო­რის რა­ი­ონ­ზე – თით­ქ­მის მთლი­ა­ნად. ეს უკა­ნას­კ­ნე­ლი, 2002 წელ­ს ად­მი­ნის­
ტ­რა­ცი­უ­ლად და სა­არ­ჩევ­ნო თვალ­საზ­რი­სით მცხე­თა-­მ­თი­ა­ნე­თის მხა­რეს იყო მი­კუთ­ვ­ნე­ბუ­ლი.
იმა­ვე აღ­წე­რის მო­ნა­ცე­მე­ბით სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ტ­როლ­ქ­ვეშ მყო­ფი სოფ­ლე­ბიც გო­რი­სა და
 1.3  სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი  |  7

შიდა ქართლის რეგიონი, საქართველო

8  |  თავი 1  ●  შესავალი

ქა­რე­ლის რა­ი­ო­ნებ­ზე იყო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცუ­ლად გა­და­ნა­წი­ლე­ბუ­ლი. მა­გა­ლი­თად, გო­რის რა­ი­ო­

ნის ქურ­თის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტეტს მი­ე­კუთ­ვ­ნე­ბო­და ქურ­თა, თა­მა­რა­შე­ნი, ზე­მო და ქვე­მო აჩა­ბე­თი,
კეხ­ვი, ქსუ­ი­სი, დი­სე­ვი, ჭა­რე­ბი და მრა­ვა­ლი სხვა სო­ფე­ლი, ქა­რე­ლის რა­ი­ონს – ავ­ნე­ვი, ნუ­ლი,
არ­კ­ნე­თი, დვა­ნი და სხვ. მო­სახ­ლე­ო­ბის სტა­ტის­ტი­კუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბი, რო­მლებსაც წი­ნამ­დე­ბა­რე
მა­სა­ლა­ში ვი­ყე­ნებთ, სწო­რედ ამ ორი აღ­წე­რის (1989 და 2002 წლე­ბის) შე­დე­გებს ეფუძ­ნე­ბა.
შე­ვე­ცა­დეთ, ერ­თი მხრივ, სწო­რედ ეს ორი სტა­ტის­ტი­კუ­რი ბა­ზა შეგ­ვე­ჯე­რე­ბი­ნა, ხო­ლო მე­ო­რე
მხრივ, დამ­ხ­მა­რე სა­შუ­ა­ლე­ბად დე­მოგ­რა­ფი­უ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბის დი­ნა­მი­კი­სათ­ვის 2002 წლის
შემ­დეგ ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი სხვა­დას­ხ­ვა ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი არ­ჩევ­ნე­ბის მო­ნა­ცე­მე­ბიც გა­მო­ვი­ყე­ნეთ.
ცხრილი 1: საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სამხრეთ ოსეთის
ავტონომიურ ოლქში ჩატარებული მოსახლეობის აღწერის მონაცემები წლებისა და
ეთნიკური კუთვნილების მიხედვით.19

1926­ 1939 1959 ­ 1970 1979 1989

ეროვნება
აღწერა აღწერა აღწერა აღწერა აღწერა აღწერა

60,351 72,266 63,698 66,073 65,077 65,200

ოსი
(69.1%) (68.1%) (65.8%) (66.5%) (66.4%) (66.2%)

23,538 27,525 26,584 28,125 28,187 28,700

ქართველი
(26.9%) (25.9%) (27.5%) (28.3%) (28.8%) (29.0%)

157­ 2,111­ 2,380 ­ 1,574­ 2,046 2,128

რუსი
(0.2%) (2.0%) (2.5%) (1.6%) (2.1%) (2.1%)

1,374­ 1,537 1,555­ 1,254­ 953­ 871­

სომეხი
(1.6%) (1.4%) (1.6%) (1.3%) (1.0%) (1.21%)

1,739­ 1,979 1,723­ 1,485­ 654­ 648­

ებრაელი
(2.0%) (1.9%) (1.8%) (1.5%) (0.7%) (0.9%)

216­ 700­ 867­ 910 ­ 1,071 1,400

სხვა
(0.2%) (0.7%) (0.9%) 0.9%) (1.1%) (1.4%)

ჯამი 87,375 106,118 96,807 99,421 97,988 99,000

მთლი­ა­ნად სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში სხვა­დას­ხ­ვა ეთ­ნი­კუ­რი ჯგუ­ფე­ბის, მათ შო­რის ოსე­ბის, შე­

სა­ხებ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ინ­ფორ­მა­ცი­ას იძ­ლე­ვა ბო­ლო სა­მი აღ­წე­რის შე­დე­გე­ბის შე­ჯე­რე­ბა. რო­
გორც მე­ო­რე ცხრი­ლი­დან ჩანს, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მცხოვ­რე­ბი ოსე­ბის მხო­ლოდ 40 პრო­ცენ­
ტი ცხოვ­რობ­და ყო­ფი­ლი ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე. თუმცა 2002 წლის აღწერის
შედეგები ადასტურებს, სამხედრო დაპირისპირების შემდეგ ოსების დიდ მიგრაციას ქართული
ხელისუფლების მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიებიდან. ვინაიდან, 1989 წლი­სათ­ვის
ოლ­ქის გა­რეთ მცხოვ­რე­ბი თით­ქ­მის 100 ათა­სი ეთ­ნი­კუ­რი ოსი­დან 2002 წელს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს
ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე მხო­ლოდ ერ­თი მე­სა­მე­დი ცხოვ­რობს.

19 საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში ჩატარებული მოსახ­
ლეობის აღწერის მონაცემები წლებისა და ეთნიკური კუთვნილების მიხედვით, სტატისტიკის დეპარ­ტმანტის ყოველ­
წლიუ­რი ჟურნალი, 1989 წ.
 1.3  სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი  |  9

ცხრილი 2: საქართველოს მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა მოსახლეობის

სხვადასხვა აღწერის მონაცემებით20

პროცენტობით მთელ
ათასი კაცი
მოსახლეობასთან

1959 1979 1989 2002 1959 1979 1989 2002

მთელი
მოსახლეობა 4044,0 4993,2 5400,8 4371,5 100 100 100 100

ქართველი 2600,6 3433,0 3787,4 3661,2 64,3 68,8 70,1 83,8

აფხაზი 62,9 85,3 95,9 3,5 1,6 1,7 1,8 0,1

ოსი 141,2 160,5 164,1 38,0 3,5 3,2 3,0 0,9

რუსი 407,9 371,6 341,2 67,7 10,1 7,4 6,3 1,5

უკრაინელი 52,2 45,0 52,4 7,0 1,8 0,9 1,0 0,2

აზერბაიჯანელი 153,6 255,7 307,6 284,8 3,8 5,1 5,7 6,5

სომეხი 442,9 448,0 437,2 248,9 11,0 9,0 8,1 5,7

ებრაელი 51,6 28,3 24,8 3,8 1,3 0,6 0,5 0,1

ბერძენი 72,9 95,1 100,3 15,2 1,8 1,9 1,9 0,3

ქურთი 16,2 25,7 33,3 20,8 0,4 0,5 0,6 0,5

20 საქართველოს სტატისტიკის დეპარტამენტის ბიულეტენი, 2002 წ.

10  |  თავი 1  ●  შესავალი

ბ) მოსახლეობა ყოფილი ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე

დემოგრაფია ომამდე
ოლ­ქის დე­მოგ­რა­ფი­ის მეტ­-­ნაკ­ლე­ბად ზუს­ტი სუ­რა­თის აღ­დ­გე­ნა უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნე­სია იმის და­
სად­გე­ნად, თუ რა ტი­პის და­ნა­შა­ულ­თან გვქონ­და საქ­მე 2008 წლის აგ­ვის­ტო­ში. ვი­ნა­ი­დან აუცი­
ლე­ბე­ლი­ა, პა­სუ­ხი გავ­ცეთ კითხ­ვა­ზე, იძუ­ლე­ბით გა­მო­რე­კი­ლი ქარ­თ­ვე­ლე­ბი მო­სახ­ლე­ო­ბის
მხო­ლოდ ერ­თი ნა­წი­ლი­ა, რო­მელ­საც სოფ­ლე­ბი და­ა­ტო­ვე­ბი­ნეს შერ­ჩე­ვით და კონ­კ­რე­ტუ­ლი
მი­ზე­ზით, თუ ეს არის მთე­ლი ქარ­თუ­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბა, რო­მე­ლიც ან­გა­რიშ­ს­წო­რე­ბის ობი­ექ­ტი
გახ­და მხო­ლოდ და მხო­ლოდ მი­სი ეთ­ნი­კუ­რი წარ­მო­მავ­ლო­ბის გა­მო.

0,9% 1989 წლის ბოლო, საბჭოთა აღწერის შესაბამისად, რომლიც

0,9%
2,1%
1,4% იმავდროულად სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე
ჩატარებული ბოლო სრულმასშტაბიანი აღწერა იყო21, ოლქის
მოსახლეობა სულ 99 ათას ადამიანს შეადგენდა. მათ შორის
სოფლის მოსახლეობა 49,074 ათასი კაცისაგან შედგებოდა. ოლქის
შემადგენლობაში დააახლოებით 478 სოფელი შედიოდა, მათ შორის
მარტო ახალგორის რაიონში – 246. ამავე აღწერის მონაცემების
29%
შესაბამისად მოსახლეობის 66,2% ეთნიკური ოსი იყო, ხოლო
66,2%
ქართველები მოსახლეობის 1/3-ს, ანუ 29%-ს შეადგენდნენ.
2008 წლის აგ­ვის­ტოს ომამ­დე სხვა­დას­ხ­ვა წყა­რო­ე­ბი, მათ შო­
რის ოსუ­რი წყა­რო­ე­ბი, სამ­ხ­რეთ ოსე­თის დე ფაქ­ტო ად­მი­ნის­ტ­რა­
ცი­ის მი­ერ კონ­ტ­რო­ლი­რე­ბა­დი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის დე­მოგ­რა­ფი­უ­ლი
შე­მად­გენ­ლო­ბის შე­სა­ხებ გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბულ ინ­ფორ­მა­ცი­ას გვაწ­ვ­დის.
ოსი 65,200
ოსუ­რი წყა­რო­ე­ბის თა­ნახ­მად, ოლ­ქის ტე­რი­ტო­რი­ის სე­პა­რა­ტის­
ტე­ბის მი­ერ კონ­ტ­რო­ლი­რე­ბად ნა­წილ­ში 72 ათა­სი ადა­მი­ა­ნი ცხოვ­
ქართველი 28,700
რობ­და, რო­მელ­თა დახ­ლო­ე­ბით 80 % ეთ­ნი­კუ­რად ოსი იყო.22
რუსი 2,178
„РИА НОВОСТИ”-ს მიერ 2008 წლის აგვისტოში გავრცელებული
სომეხი 871 ინ­ფორმაციის თანახმად, ამ ტერიტორიაზე 80 ათასი რუსეთის
ებრაელი 648 მოქალაქე ცხოვრობდა,23 რაც სხვა წყაროებზე დაყრდნობით
უკიდურესად გადაჭარბებულად მოჩანს. BBC-ს ინფორმაციით,
სხვა 1,400
მოსახ­ლეობა 70 ათასს არ აღემატებოდა.24
სხვა­დას­ხ­ვა მო­ნა­ცე­მე­ბის შე­ჯე­რე­ბით ომამ­­­დე­ლი სუ­რა­თი და­ახ­
ლო­ე­ბით შემ­დეგ­­­ნა­ი­რად გა­მო­ი­ყუ­რე­ბა: მთე­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბა 70 ათა­სი ადა­მი­ა­ნის ფარ­
გ­ლებ­ში­ა, რო­მელ­თა შო­რის: უმ­რავ­ლე­სო­ბა და­ახ­ლო­ე­ბით 47,000, ანუ 67% ეთ­ნი­კუ­რად
ოსი­ა, 17,500, ანუ 25% – ქარ­­­თ­ვე­­ლი, ხო­ლო და­ნარ­ჩე­ნი – სხვა ეროვ­ნე­ბის წარ­მო­მად­გენ­
ლე­ბი: რუ­სე­ბი, სომ­ხე­ბი და სხვ.
90-იანი წლების ომის შემდეგ ეთნიკური ბალანსი მნიშვნელოვნად იყო შეცვლილი.
საქართველოს ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტროს ინფორმაციის შესაბამისად,
2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტამდე ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქიდან

21 გასაგები მიზეზების გამო 2002 წლის აღწერა, რომელიც საქართველოში ჩატარდა, ყოფილი ავტო­ნომიური ოლქის
ტერიტორიას არ მოიცავდა. ამ მხრივ გამონაკლისი იყო ახალგორის (ყოფილი ლენინგორის) რაიონი, რომელიც ამ
დროისათვის მცხეთა-მთიანეთს იყო მიკუთვნებული და რომელსაც ქართული სახელმწიფო აკონტროლებდა. აგრეთვე,
ის ქართული სოფლებიც, სადაც ასევე ქართული მხარის კონტროლი დაწესდა და რომლებიც გორისა და ქარელის
რაიონებს შემოუერთეს. მაგალითად, გორის რაიონის ბელოთის, ბერულის, არცევის, ქსუისის და სხვა საკრებულოები,
ასევე, ჯავის რაიონის მცირე ნაწილი, კერძოდ, სინაგურის სასოფლო საბჭოს სოფლები: პერევი, სინაგური, თედელეთი,
ჯალაბეთი, ხახეთი, ზემო და ქვემო ქარზმანი და ტბეთი.
22 იხ. http://presidentrso.ru/republic/ ასევე იხილეთ http://en.wikipedia.org/wiki/South_Ossetia
23 იხ. „Russia to provide $200 mln in urgent aid for S. Ossetia“, 11 აგვისტო 2008.
http://en.rian.ru/russia/20080811/115961365.html
24 იხ. Regions and Territories: South Oseria, at http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/3797729.stm
 1.3  სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი  |  11

დანარჩენ საქართველოში იძულებით გადაადგილებული, და შესაბამისად, დევნილის

სტატუსის მატარებელი იყო 12,496 ადამიანი. მათი 99 % კი ეთნიკურად ქართველია.25
თუმცა სამინისტროს ოფიციალურ ინფორმაციაში არაფერია ნათქვამი იმ დემოგრაფიული
ცვლილებების შესახებ, რომელიც ყოფილი ოლქის ტერიტორიის შიგნით მოხდა მისი
კონტროლის ზონებად დანაწილების შემდგომ.
2002 წლის აღ­წე­რის მო­ნა­ცე­მე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად, რო­მელ­მაც ნა­წი­ლობ­რივ მო­იც­ვა ოლ­
ქის ყო­ფი­ლი ტე­რი­ტო­რი­ა, ახალ­გო­რის რა­ი­ონ­ში 5,281 ადა­მი­ა­ნი ცხოვ­რობ­და. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს
სტა­ტის­ტი­კის დე­პარ­ტა­მენ­ტის მო­ნა­ცე­მე­ბის თა­ნახ­მად, 2008 წლის 1 იან­ვ­რის მდგო­­მა­რე­ო­ბით
ახალ­გო­რის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტეტ­ში რე­გის­ტ­რი­რე­ბუ­ლი იყო 7,600 ადა­მი­ა­ნი; თიღ­ვის (ფრონეს
ხე­ო­ბა), ქურ­თის (დიდი ლი­ახ­ვის ხე­ო­ბა) და ერედ­ვის (პატარა ლი­ახ­ვის ხე­ო­ბა) მუ­ნი­ცი­პა­
ლი­ტე­ტებ­ში კი 14,500 ადა­მი­ა­ნი26. ეს სწორედ ის მუნიციპალიტეტია, რომელიც დროებითი
ადმინისტრაციის შემადგენლობაში შედიოდა.
მუნიციპალიტეტების მიხედვით:
7,100 ადა­მი­ა­ნი ცხოვ­რობ­და დი­დი ლი­ახ­ვის ხე­ო­ბა­ში ქურ­თის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტეტ­ში შე­მა­
ვალ ქარ­თულ სოფ­ლებ­ში – თა­მა­რა­შენ­ში, ზე­მო აჩა­ბეთ­ში, ქვე­მო აჩა­ბეთ­ში, ქურ­თა­ში, კეხ­ვ­ში,
ქე­მერ­ტ­ში, ძარ­წემ­ში, ხე­ით­ში, სვერ­ში; შე­და­რე­ბით ნაკ­ლე­ბი – 5,900 – პა­ტა­რა ლი­ახ­ვის ხე­ო­
ბა­ში, ერედ­ვის თე­მის ქარ­თულ სოფ­ლებ­ში – ერედ­ვ­ში, ბე­რუ­ლა­ში, დი­სევ­ში, ქსუ­ის­ში, ვა­ნათ­ში,
ბე­ლოთ­ში, ერ­გ­ნეთ­-­მა­მი­სა­ანთ უბან­ში, ზე­მო არ­ცევ­ში, ჭა­რებ­ში, საცხე­ნეთ­ში. ყვე­ლა­ზე მცი­რე
იყო მო­სახ­ლე­ო­ბა ფრო­ნეს ხე­ო­ბის, ანუ თიღ­ვის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის ქარ­თულ სოფ­ლებ­ში, რო­
მე­ლიც სულ 1,500 ადა­მი­ანს ით­ვ­ლი­და – ავ­ნევ­ში, ნულ­ში, არ­კ­ნეთ­ში, მტი­ლი­ა­ნა­ში, ახალ­შენ­
ში, ხუნ­დი­სუ­ბან­ში, ქვე­მო ოქონ­ში, ლო­პან­ში.
აგ­­­ვის­­­ტოს ომის შე­­დე­­გად სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს იუს­­­ტი­­ცი­­ის სა­­მი­­ნის­­­ტ­­­როს სა­­მო­­ქა­­ლა­­ქო რე­­ეს­­­ტ­­­
რის სა­­ა­­გენ­­­ტო­­ში ამ სა­­მი მუ­­ნი­­ცი­­პა­­ლი­­ტე­­ტი­­დან 13,260 დევ­­­ნი­­ლი და­­რე­­გის­­­ტ­­­რირ­­­და. რაც იმას
ნიშ­­­ნავს, რომ ქარ­­­თულ­­­მა მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბამ პრაქ­­­ტი­­კუ­­ლად მთლი­­ა­­ნად და­­ტო­­ვა ხე­­ო­­ბე­­ბის სო­­ფ­­
ლე­­ბი და საცხოვ­­­რე­­ბე­­ლი.

ქართული მოსახლეობის მდგომარეობა საომარი მოქმედებების ოფიციალურად

დასრულების შემდგომ
ქარ­­­თ­­­ვე­­ლე­­ბის შე­­ვიწ­­­რო­­ე­­ბა, საცხოვ­­­რებ­­­ლი­­დან აყ­­­რა და დევ­­­ნა ცეცხ­­­ლის ოფი­­ცი­­ა­­ლუ­­რი შეწყ­­­ვე­­
ტი­­სა და კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტის ცხე­­ლი ფა­­ზის დას­­­რუ­­ლე­­ბის შემ­­­დე­­გაც გრძელ­­­დე­­ბო­­და. ამ ფაქტს ადას­­­
ტუ­­რებს სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლო­­ში კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტის ფაქ­­­ტე­­ბის დამ­­­დ­­­გე­­ნი ევ­­­რო­­კავ­­­ში­­რის მი­­სი­­ის ან­­­გა­­რი­­შიც.
ხო­­ლო ჩვენს ნაშ­­­რომ­­­ში გა­­მო­­ყე­­ნე­­ბუ­­ლი სა­­ტე­­ლი­­ტუ­­რი ფო­­ტო­­ე­­ბი, დევ­­­ნი­­ლი მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბის ინ­­­ტ­­­
რე­­ვი­­უ­­ებ­­­თან და სექ­­­ტემ­­­ბერ­­­-­­­ნო­­ემ­­­ბერ­­­ში მო­­პო­­ვე­­ბულ ფო­­ტო-­­­ვო­­დე­­ო­­მა­­სა­­ლას­­­თან ერ­­­თად ამ­­­გ­­­ვა­­რი
დას­­­კ­­­ვ­­­ნის თვალ­­­ნა­­თე­­ლი მტკი­­ცე­­ბუ­­ლე­­ბა­­ა.
სა­­ო­­მა­­რი მოქ­­­მე­­დე­­ბე­­ბის ფორ­­­მა­­ლუ­­რად შეწყ­­­ვე­­ტის შემ­­­დე­­გაც რუ­­სუ­­ლი სამ­­­ხედ­­­რო ძა­­ლე­­
ბი, სე­­პა­­რა­­ტის­­­ტე­­ბის მი­­ლი­­ცია და სხვა­­დას­­­ხ­­­ვა ფორ­­­მი­­რე­­ბე­­ბის წარ­­­მო­­მად­­­გენ­­­ლე­­ბი ასო­­ბით
ქარ­­­თ­­­ველს, გან­­­სა­­კუთ­­­რე­­ბით კი მო­­ხუ­­ცებს, ვინც არ და­­ტო­­ვა მშობ­­­ლი­­უ­­რი კე­­რა და სოფ­­­ლე­­ბი,
იძუ­­ლე­­ბით სვამ­­­დ­­­ნენ სატ­­­ვირ­­­თო მან­­­ქა­­ნებ­­­ში და სა­­კონ­­­ტ­­­რო­­ლო-­­­გამ­­­შ­­­ვე­­ბი პუნ­­­ქ­­­ტე­­ბის მე­­ო­­რე
მხა­­რეს ტო­­ვებ­­­დ­­­ნენ, ან უარეს შემ­­­თხ­­­ვე­­ვა­­ში მძევ­­­ლე­­ბად მიჰ­­­ყავ­­­დათ ცხინ­­­ვალ­­­ში, სპე­­ცი­­ა­­ლუ­­რად
შექ­­­მ­­­ნილ ტყვე­­თა ბა­­ნა­­კებ­­­ში და მათ სამ­­­ხედ­­­რო ტყვე­­ებ­­­ში გაც­­­ვ­­­ლას მოითხოვ­­­დ­­­ნენ.
გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის „უკანონობათა ანგარი­ში: საქარ­
თვე­ლოში ახალი იძულებით გადაადგილებული პირები ჩნდებიან”, 2008 წლის 26 აგვისტოს
ინფორმაციაში ვკით­ხულობთ:

25 იხ. ინფორმაცია მოცემული პრინსტონის უნივერსიტეტის კვლევაში „საქართველოში კონფლიქტების დემოგ­რაფიული

შედეგები“, თამარ შინჯიაშვილი, http://paa2009.princeton.edu/download.aspx?submissionId=91427
26 იხ. „საქართველოს მოსახლეობის რიცხოვნობა თვითმმართველი ერთეულების მიხედვით (2009 წლის 1 იანვრის მდგო­
მარეო­ბით)“, საქართველოს სტატისტიკის დეპარტამენტის საინფორმაციო ბიულეტენი, 2009
12  |  თავი 1  ●  შესავალი

„გორის ცენტრში, დღის განმავლობაში დაახლოებით 400 ადამიანი შეიკრიბა, რომ­ლებიც

დღეს (იგულისხმება 2008 წლის 26 აგვისტო. ავტ.) იძულებული გახდნენ, დაეტოვებინათ
საკუთარი სახლები. ახლად დევნილები ამბობდნენ, რომ მათ სცემდნენ, ემუქრებოდნენ,
ძარ­ცვავდნენ. სამი ადამიანი უბრალოდ მოკლეს. მაროდიორები ე.წ. „ბუფერულ ზონაში”
მოქმედებდნენ, სამხრეთ ოსეთის საზღვრების გასწვრივ“27

ანალოგიურ ისტორიას 2008 წლის 25 აგვისტოს იუწყებოდა ტელეკომპანია BBC-ც.

ფინეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი და ეუთოს მოქმედი თავმჯდომარე, ალექსანდერ
შტუბი აცხადებდა:

„რუსეთის ჯარებმა მოხუცებით სავსე ორი სატვირთო მანქანა მოიყვანეს. ესენი იყვნენ
ქართველი მოხუცები, ვინც იძულებით წამოიყვანეს თავისი სახლებიდან და ქუჩაში
დატოვეს მთელი მათი ავლადიდებით.“28

საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი და ევროკავშირის მოქმედი თავმჯდომარე

ქვეყნის წარმომადგენელი, ბერნარ კუშნერი ტელეკომპანია EuroNews-ისათვის მიც­ე­მულ
ინტერვიუში აცხადებდა:

„აქ არის სამხრეთ ოსეთის რუკა და ეს არის ქალაქი, რომელსაც ახალგორი ჰქვია.
მე მეუბნებიან, რომ ამ ღამით რუსეთის სამხედრო ძალები მის ტერიტორიაზე
გადაადგილდებიან და ქართველებს იქიდან საზღვრის მიღმა ერეკებიან. ეს არის
ეთნიკური წმენდა, ჰომოგენური სამხრეთ ოსეთის შესაქმნელად. ეს მიუღებელია.
ყველაფრის პატიება შეუძლებელია“29

კონ­ფ­ლიქ­ტი­დან ერ­თი წლის შემ­დე­გაც, მა­შინ, რო­დე­საც გა­ლის და ახალ­გო­რის რა­ი­ო­

ნებ­ში კვლა­ვაც რჩე­ბა ქარ­თუ­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბის ნა­წი­ლი, მუდ­მი­ვად არ­სე­ბობს ში­ში, რომ მცი­
რე­დი და­ძა­ბუ­ლო­ბის პი­რო­ბებ­შიც კი, ეს ადა­მი­ა­ნე­ბი, შე­საძ­ლო­ა, ისე­თი­ვე ძა­ლა­დო­ბას და­ექ­
ვემ­დე­ბა­რონ, რო­გორც ეს 2008 წლის აგ­ვის­ტო-­სექ­ტემ­ბერ­ში ხდე­ბო­და. მო­სახ­ლე­ო­ბი­სა და
ჩვენს ამ­გ­ვარ ვა­რა­უდს კი­დევ უფ­რო ამ­ყა­რებს სხვა­დას­ხ­ვა სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის
ან­გა­რი­შე­ბი.
შეშფოთება ისმის „Amnesty International“-ის ანგარიშშიც:

„ყველა, ვინც რჩება სამხრეთ ოსეთში... იმ ტერიტორიებზე, სადაც ბრძოლები მიმდი­

ნარეობდა, დაუცველია ეთნიკური ნიშნით მოტივირებული შეტევების წინაშე“.30

იმავე საფრთხეზე მიანიშნებს საქართველოში კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი

ევროკომისიის მისიაც:

„ვითარება დაძაბული და ფეთქებადსაშიშია და ძალიან ბევრს ეშინია სამხედრო მოქ­

მედებების კვლავ განახლების... აფხაზეთის გალის რაიონსა და კოდორის ხეობაში ეთნი­
კური ქართველების, როგორც უმცირესობის, უფლებები კვლავაც საფრთხეშია“.31

მისიის ანგარიში, რომელიც, შეგახსენებთ, 2009 წლის სექტემბერში, საომარი მოქ­

მედებების დასრულებიდან ერთი წლის შემდეგ გამოქვეყნდა, გვამცნობდა:

27 იხ. UNHCR, Georgia Crisis. Reports of lawlessness creating new forcible displacement in Georga, 26 August 2008
28 იხ. BBC news, „South Osetia Emptied of Georgians”, 25 August, 2008, http://news.bbc.co.uk/2/hi/7581282.stm
29 იხ. „Kouchner claims ethnic cleansing in Georgia”, 27 August, 2008. EURONEWS,
http://www.euronews.net/2008/08/27/kouchner-claims-ethnic-cleansing-in-georgia/
30 იხ. Amnesty International, „Continuing Concern for Civilians After Hostilities in Georgia“, 22 August 2008
31 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, volume I, p.26, September, 2009
 1.3  სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი  |  13

ფინეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი ალექსანდერ შტუბი და საფრანგეთის საგარეო საქმეთა

მინისტრი ბერნარ კუშნერი. გორი, 11 აგვისტო 2008

„ამ ან­გა­რი­შის წე­რის მო­მენ­ტ­შიც კი, სამ­ხ­რეთ ოსე­თის სამ­ხ­რეთ­-აღ­მო­სავ­ლე­თით, ახალ­

გო­რის რა­ი­ონ­ში, ვი­თა­რე­ბა კვლა­ვაც სა­ში­ში­ა, ვი­ნა­ი­დან ეთ­ნი­კუ­რად ქარ­თ­ვე­ლე­ბი ჯერ
კი­დევ ტო­ვე­ბენ რე­გი­ონს”.32

კონფლიქტის ზონის ტერიტორიებზე არსებულ საფრთხეებზეა ლაპარაკი 2008 წლის

ეუთოს ნოემბრის ანგარიშშიც:

„ნათელია, რომ სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის დე ფაქტო ხელისუფლებებს არა­

ვითარი პირობები არ შეუქმნიათ გადაადგილებული პირებისათვის საკუთარ სახ­ლებში
მშვიდობიანი დაბრუნებისათვის. უარესიც, როგორც უკვე ითქვა, სამხრეთ ოსეთის
დე ფაქტო ხელისუფლებამ გააკეთა განცხადებები და გადადგა ნაბიჯები, რომლებიც
მიგვანიშნებს, რომ ისინი საერთოდ არ აპირებენ, იძულებით გადაადგილებულებს
მისცენ უკან დაბრუნების უფლება”.33

ამავე ანგარიშში ვკითხულობთ:

„ახალგორის რაიონში, რომელიც ახლახანს დაექვემდებარა სამხრეთ ოსეთის დე

ფაქტო ხელისუფლებას, მოსახლეობა მუდმივი შიშის ქვეშ ცხოვრობს.”34

32 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, volume I, p.28, September, 2009
33 იხ. Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, November
27, 2008 p.17-18
34 იხ. Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, November
27, 2008 p.17-18
14  |  თავი 1  ●  შესავალი

1.4  სამართლებრივი მიმოხილვა

ფორ­მა­ლუ­რად სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში სა­

ქარ­თ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა სო­ცი­ა­ლის­ტუ­რი რეს­პუბ­ლი­კის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­
სი­ი­სა და სახ­კომ­საბ­ჭოს დეკ­რე­ტით 1922 წლის 20 აპ­რილს35 შე­იქ­მ­ნა. თუმ­ცა პო­ლი­ტი­კურ
დო­კუ­მენ­ტებ­ში ტერ­მი­ნი „სამხრეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ა“ უფ­რო ად­რე, 1917 წლის მი­წუ­რულს
ჩნდე­ბა. ამ დროს „სამხრეთ ოსე­თის დე­ლე­გატ­თა ყრი­ლო­ბა“ ირ­ჩევს „სამხრეთ ოსე­თის ნა­ცი­
ო­ნა­ლურ საბ­ჭოს“ და მო­ითხოვს იმ­ჟა­მინ­დე­ლი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სა­გან შე­სა­ბა­მი­
სი სა­მაზ­რო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი ერ­თე­უ­ლის შექ­მ­ნას.
1920 წლის 28 მარტს სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი საბ­ჭო ქმნის „სამხრეთ ოსე­
თის რე­ვო­ლუ­ცი­ურ კო­მი­ტეტს“. იმა­ვე წლის ოქ­ტომ­ბერ­ში „რევკომი“ რუ­სე­თის კო­მუ­ნის­ტუ­
რი (ბოლშევიკთა) პარ­ტი­ის კავ­კა­სი­ის ბი­უ­რო­სა­გან ითხოვს სამ­ხ­რეთ ოსე­თი­სათ­ვის ავ­ტო­ნო­
მი­ის სტა­ტუ­სის მი­ნი­ჭე­ბას.36 საქართველოს ძალისმიერი გასაბჭოების შემდეგ (1921 წლის
თებერვალში) ამ საკითხს უკვე ქვეყნის ახალი, ბოლშევიკური ხელისუფლება იხილავს.
კავბიურო 1921 წლის 31 ოქტომბერს იღებს დადგენილებას, რომ „სამხრეთ ოსეთს
მიენიჭოს ავტონომიური ოლქის უფლებები“ და მოეთხოვოს საქართველოს რევკომს,
სამხრეთ ოსეთის აღმასრულებელ კომიტეტთან ერთად დაადგინოს ოლქის საზღვრები“ 37.
აფხა­ზე­თი­სა და აჭა­რი­სა­გან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით, რო­მელ­თა ავ­ტო­ნო­მი­უ­რო­ბაც პო­ლი­ტი­
კურ­-ის­­­ტო­რი­ულ სა­ფუძ­ვ­ლებ­სა და ტრა­დი­ცი­ებს ეყ­რ­დ­ნო­ბო­და და აღი­ა­რე­ბუ­ლი იყო და­
მო­უ­კი­დე­ბე­ლი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რეს­პუბ­ლი­კის მი­ერ, ოსებს იმ­დ­რო­ინ­დელ
სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში უყუ­რებ­დ­ნენ, რო­გორც ეროვ­ნულ უმ­ცი­რე­სო­ბას კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რად გა­რან­ტი­
რე­ბუ­ლი უფ­ლე­ბე­ბით, მაგ­რამ ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი თუ სხვა სა­ხის ავ­ტო­ნო­მი­ის უფ­ლე­ბის გა­რე­
შე.38 მაგალითად, 1918 წლის 13 სექტემბრის კანონით „საქართველოს ეროვნულ საბჭოში
ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლობის შესახებ“ უმცირესობებს საბჭოში 26 ადგილი
ეკუთვნოდათ. აქედან სომხებს 10, აზერბაიჯანელებს 4, აფხაზებს 3, რუსებს 2, ოსებს 2,
ქართველ ისრაელელებს 1, ებრაელებს 1, ბერძნებს 1 და გერმანელებს 1.39
სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის შექმნა ბევრი მკვლევარის მიერ აღიქმება, რო­
გორც ერთგვარი მადლობა ოსი ბოლშევიკებისადმი, რომლებიც ებრძოდნენ40 საქართველოს
დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობას და საქართველოსაგან დამოუკიდებლობაც
კი გამოაცხადეს.41 ამასთანავე, სწორედ ავტონომიური ოლქის შექმნის კონტექსტში, აუ­
ცილებელი აღნიშვნის ღირსია საბჭოთა პოლიტიკა, რომელიც მცირე ერებისათვის გან­

35 იხ. 1922 წლის 20 აპრილის საქართველოს საბჭოთა ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტისა და საქარ­თველოს
სახალხო კომისართა საბჭოს დეკრეტი №2, „სამხრეთ-ოსეთის ავტონომიური ოლქის მოწყობის შესახებ”, იხ. აფხაზეთის
და სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური რეგიონების სტატუსი საქართველოს შემადგენლობაში (1917-1988). პოლიტიკურ-
სამართლებრივი აქტების კრებული; რეგიონალიზმის კვლევის ცენტრი, 2004 წელი. სრული ტექსტი იხ. დანართი №2.
36 იხ. По книге: Осетинский вопрос, сборник статей, Тбилиси, Изд-во «Кера-ХХI», 1994, стр.244-246
37 იხ. По книге: Осетинский вопрос, сборник статей, Тбилиси, Изд-во «Кера-ХХI», 1994, стр. 301
38 იხ. 1921 წლის 21 თებერვლის საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის კონსტიტუცია, თავი 11. ამგვარი მიდგომის
მიზეზი ისიც იყო, რომ ეთნიკური ოსები არა მარტო შიდა ქართლში, არამედ მთელ საქართველოში ცხოვრობდნენ, მათ
შორის თბილისში, კახეთში, რაჭაში და სხვ.
39 იხ. Сборник правовых актов Демократической Республики Грузии 1918-1921, Тбилиси, 1990
40 ამ ბრძოლიდან ყველაზე დრამატული იყო 1920 წლის ამბოხი. მის წინააღმდეგ საქართველოს ხელისუფლებამ
რეგულარული არმიისა და სახალხო გვარდიის ნაწილები გამოიყენა. რომელმაც, უკვე ამბოხის არსებითი ჩახშობის
შემდეგ, ოსურ სოფლებში სადამსჯელო ოპერაცია ჩაატარა. ოსური წყაროების ცნობით, ამ ბრძოლაში 5,000 ოსი
დაიღუპა, ხოლო 13,000 გარდაიცვალა შიმშილითა და ეპიდემიებით. იხილით, Danish Association for Research on
the Caucasus, Nokola Svetkovsky, “The Georgian-South Osetian Conflict”.
41 იხ. CRS report for Congress: Russia-Georgia Conflict in South Osetia: Context and Implications for US interests, by
Jim Nichol, updated October 24, 2008
 1.4  სამართლებრივი მიმოხილვა  |  15

საკუთრებული უფლებების მინიჭებითა და ავტონომიების შექმნით მოკავშირე რესპუბლიკებში

ნელი მოქმედების ფეთქებადსაშიშ ტერიტორიებს აჩენდა42.
სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის ფორ­მი­რე­ბი­სას გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ად­გი­ლი ეთ­
მო­ბო­და ცხინ­ვა­ლის სა­კითხს. 1921 წლის 12 დე­კემ­ბერს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ცენ­ტ­რა­ლურ­მა აღ­
მას­რუ­ლე­ბელ­მა კო­მი­ტეტ­მა და­ად­გი­ნა, რომ ცხინ­ვა­ლის რა­ი­ო­ნის ქარ­თუ­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბის
გან­წყო­ბი­ლე­ბის გარ­და­ტე­ხამ­დე ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა ქა­ლაქ­სა და მიმ­დე­ბა­რე სოფ­ლებ­ში დარ­
ჩე­ნი­ლი­ყო რა­ი­ო­ნუ­ლი რევ­კო­მის ხელ­ში, რო­მე­ლიც გო­რის მაზ­რას ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბო­და. ასე­
თი სიფ­რ­თხი­ლის სა­ფუძ­ვე­ლი ქა­ლაქ ცხინ­ვა­ლის მო­სახ­ლე­ო­ბის ეროვ­ნუ­ლი შე­მად­გენ­ლო­ბა
იყო. 1922 წელს იქ ეთ­ნი­კუ­რი ბა­ლან­სი მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად ქარ­თ­ვე­ლე­ბის სა­სარ­გებ­ლო იყო.
კერ­ძოდ, ცხინ­ვალ­ში 1,436 ქარ­თ­ვე­ლი, 613 ოსი, 765 სო­მე­ხი, 64 რუ­სი, 1,651 ებ­რა­ე­ლი
ცხოვ­რობ­და.
1922 წლის საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის კონსტიტუცია
საქართველოს შემადგენლობაში უკვე მოიხსენიებს სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქს.
საქართველოს საბჭოთა კონსტიტუციის მრავალგზისი ცვლილებების კვალობაზე, ეს სტატუსი
შემდგომში აღარ შეცვლილა. საქართველოს ცენტრალური ხელისუფლების კომპეტენციაში
სხვა საკითხებთან ერთად რჩებოდა ავტონომიების კონსტიტუციათა და დებულებათა
დამტკიცება; ასევე ავტონომიათა ხელმძღვანელობის არაკონსტიტუციურ გადაწყვეტილებათა
შეჩერება თუ გაუქმება43.
არის კი­დევ ერ­თი არ­სე­ბი­თი სა­კითხი, რო­მე­ლიც, გან­სა­კუთ­რე­ბულ აღ­­­ნიშ­ვ­­­ნას იმ­სა­ხუ­
რებს. სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ის ფორ­მი­რე­ბას­თან ერ­თად საბ­ჭო­თა ხე­­ლი­სუფ­ლე­ბის
სხვა­დას­ხ­ვა დო­ნე­ებ­ზე 1925-1927 წლებ­ში სამ­ხ­რეთ და ჩრდი­ლო­ეთ ოსე­თის გა­ერ­თი­ა­ნე­ბის
იდე­აც განიხი­ლე­ბო­და. 1925 წელს ჩრდი­ლო­ეთ ოსე­თის საბ­ჭო­ე­ბის ყრი­ლო­ბამ გა­ერ­თი­ა­ნე­
ბა მო­ითხო­ვა. გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას მი­ე­სალ­მა სამ­ხ­რეთ ოსე­თის საბ­ჭო­ე­ბის ყრი­ლო­ბა. ამ უკა­
ნას­კ­ნე­ლის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა­ში აღი­ნიშ­ნა, რომ მსგავ­სი გა­ერ­თი­ა­ნე­ბა უნ­და მომ­ხ­და­რი­ყო სა­
ქარ­თ­ვე­ლოს შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში. იმა­ვე წელს ამ იდე­ას მი­ე­სალ­მა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ცენ­ტ­რა­ლუ­რი
აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტი. აღ­ნიშ­ნულს და­ე­თან­ხ­მა ამი­ერ­კავ­კა­სი­ის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­­­მას­­­რუ­
ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტიც. 1927 წლის 12-16 მარტს სამ­ხ­რეთ ოსე­თის საბ­ჭო­ე­ბის მეშ­ვი­დე ყრი­ლო­
ბამ კი­დევ ერ­თხელ აღ­ძ­რა ეს სა­კითხი, მო­ი­წო­ნა გა­ერ­თი­ა­ნე­ბი­სა­კენ გა­დად­გ­მუ­ლი ნა­ბი­ჯე­ბი
და მო­უ­წო­და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ცენ­ტ­რა­ლურ აღ­მას­რუ­ლე­ბელ კო­მი­ტეტს მე­ტი ენერ­გი­ით ემუ­
შა­ვა ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით. თუმ­ცა ის­ტო­რია აქ მთავ­რ­დე­ბა. ნა­თე­ლი­ა, რომ კრემლს არ სურ­და
სამ­ხ­რეთ და ჩრდი­ლო­ეთ ოსე­თის გა­ერ­თი­ა­ნე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში.44

42 იხ. The South Caucasus: Nationalism, Conflict and Minorities, by Anna Matveeva, Minority Rights Group Internatio-
nal, May 2002
43 სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაციული მოწყობისა და მისი ორგანოების კომპეტენციის დადგენის თვალსაზრისით ერთ-
ერთ ბოლო და ყველაზე დეტალურ დოკუმენტს წარმოადგენს 1980 წლის 12 ნოემბრის საქართველოს საბჭოთა
სოციალისტური რესპუბლიკის კანონი „სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის შესახებ”.
44 1925-1927 წლების დეკრეტები, სტენოგრამები სესიებიდან და სხვა მასალები შეგიძლიან იხილოთ პოლიტიკურ-
სამართლებ­რივი აქტების კრებულში „აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური რეგიონების სტატუსი საქართვე­
ლოს შემადგენლობაში (1917‑1988)“. გამოცემული თბილისში, 2004 წელს, რეგიონალიზმის კვლევის ცენტრის მიერ.
16  |  თავი 1  ●  შესავალი

1.5  კონფლიქტის განვითარების ქრონოლოგია

იმ­­­პე­­რი­­ის ნგრე­­ვა, რო­­გორც წე­­სი, წი­­ნა­­აღ­­­მ­­­დე­­გობ­­­რი­­ვია და არც საბ­­­ჭო­­თა იმ­­­პე­­რია იყო გა­­მო­­
ნაკ­­­ლი­­სი. სსრკ-ს დაშლა მრა­­ვა­­ლი ეთ­­­ნი­­კუ­­რი კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტის ფონ­­­ზე მიმ­­­დი­­ნა­­რე­­ობ­­­და და, სამ­­­
წუ­­ხა­­როდ, სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოც და­­ზა­­რა­­ლე­­ბულ­­­თა შო­­რის აღ­­­მოჩ­­­ნ­­­და. საბ­­­ჭო­­თა ხე­­ლი­­სუფ­­­ლე­­ბის
მი­­ერ სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს გა­­საბ­­­ჭო­­ე­­ბის პირ­­­ვე­­ლი­­ვე დღე­­ე­­ბი­­დან ჩა­­დე­­ბულ­­­მა ნაღ­­­მებ­­­მა და­­­­მო­­უ­­­­კი­­
დებ­­­ლო­­ბის გა­­მოცხა­­დე­­ბის­­­თა­­ნა­­ვე და­­იწყო მოქ­­­მე­­დე­­ბა. 80-იანი წლე­­ბის და­­სას­­­რულს მთელ
საბ­­­ჭო­­თა სივ­­­რ­­­ცე­­ში თა­­ნა­­ბა­­რი სიმ­­­ძაფ­­­რით გა­­მოჩ­­­ნ­­­და სხვა­­დას­­­ხ­­­ვა ერე­­ბის ერ­­­თ­­­მა­­ნეთ­­­თან კონ­­­
ფ­­­ლიქ­­­ტ­­­ში მყო­­ფი ნა­­ცი­­ო­­ნა­­ლუ­­რი ინ­­­ტე­­რე­­სე­­ბი. მხო­­ლოდ გა­­მო­­ნაკ­­­ლის შემ­­­თხ­­­ვე­­ვებ­­­ში მო­­­­ხერ­­­ხ­­­და
სა­­ო­­მა­­რი მოქ­­­მე­­დე­­ბე­­ბის თა­­ვი­­დან აცი­­ლე­­ბა. მოლ­­­დო­­ვა, სამ­­­ხ­­­რეთ კავ­­­კა­­სი­­ის სა­­მი­­ვე რეს­­­პუბ­­­ლი­­
კა, ცენ­­­ტ­­­რა­­ლუ­­რი აზია და თა­­ვად რუ­­სე­­თი 80-იანი წლე­­ბის ბო­­ლო­­დან და­­უს­­­რუ­­ლე­­ბელ კონ­­­
ფ­­­ლიქ­­­ტებ­­­ში აღ­­­მოჩ­­­ნ­­­დ­­­ნენ, რა­­მაც შე­­დე­­გად სიკ­­­ვ­­­დი­­ლი, მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბის იძუ­­ლე­­ბი­­თი გა­­და­­ად­­­გი­­
ლე­­ბა, ინ­­­ფ­­­რას­­­ტ­­­რუქ­­­ტუ­­რის მოშ­­­ლა, სა­­ხელ­­­მ­­­წი­­ფო ინ­­­ს­­­ტი­­ტუ­­ტე­­ბის სტაგ­­­ნა­­ცია და გან­­­ვი­­თა­­რე­­ბის
შე­­საძ­­­ლე­­ბე­­ლო­­ბე­­ბის მი­­ნი­­მი­­ზა­­ცია გა­­მო­­იწ­­­ვი­­ა.

ა)  1989 – 1990 წლები: კანონთა ომი

დამ­კ­ვიდ­რ­და აზ­რი, რომ 1990 წლის 11 დე­კემ­ბერს, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს მი­ერ
სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის ს­ტა­ტუ­სის გა­უქ­მე­ბით და­იწყო კონ­ფ­ლიქ­ტი სამ­ხ­რეთ
ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე. შე­სა­ბა­მი­სად, 1990 წლის 11 დე­კემ­ბე­რი მრა­ვა­ლი მკვლე­ვა­რის ნაშ­
რომ­ში გვხვდე­ბა, რო­გორც კონ­ფ­რონ­ტა­ცი­ის ათ­ვ­ლის წერ­ტი­ლი. მაგ­რამ ის­ტო­რი­უ­ლი ფაქ­
ტე­ბი ამ­გ­ვა­რი მსჯე­ლო­ბის ჭეშ­მა­რი­ტე­ბას არ ადას­ტუ­რებს. თა­ვად ამ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მნიშ­
ვ­ნე­ლო­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, რამ­დე­ნი­მე მომდევნო ქვე­თავ­ში შე­ვეც­დე­ბით, მკითხ­ველს
მოკ­ლედ შე­ვახ­სე­ნოთ „კანონთა ომი“, რო­მე­ლიც, ერ­თი მხრივ, თბი­ლის­სა და ცხინ­ვალს, ხო­
ლო მე­ო­რე მხრივ, მოს­კოვ­სა და თბი­ლისს შო­რის მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და 1989-1990 წლებ­ში და
რომ­ლის ერ­თ­-ერ­თი ცენ­ტ­რა­ლუ­რი სა­კითხი სწო­რედ ავ­ტო­ნო­მი­ე­ბის თე­მა იყო.

ბ)  სახელმწიფო ენის საკითხი

1989 წლის 15 აგვისტოს გამოიცა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კომ­პარ­ტი­ის ცენტრალური კო­მი­ტე­ტის,
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სსრ უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს პრეზიდიუმის, საქართველოს სსრ მი­ნის­ტ­რ­თა საბ­
ჭოს დად­გე­ნი­ლე­ბები „ქარ­თუ­ლი ენის სახელმწი­ფო პროგ­რა­მის შე­სა­ხებ“.45 პროგრამაში
განსაზღვრული იყო ქარ­თუ­ლი ენის კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი სტა­ტუ­სი, როგორც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს
საბჭოთა სო­ცი­ა­ლის­ტუ­რი რეს­პუბ­ლი­კის ყვე­ლა სა­ხის პარ­ტი­ულ, საბ­ჭო­თა, ადმი­ნის­ტ­რა­ცი­
ულ, სა­მეც­ნი­ე­რო-სას­წავ­ლო, კულ­ტუ­რულ, სა­მე­ურ­ნეო დაწესებულე­ბებ­სა და სა­წარ­მო­ებ­ში, სა­
ზო­გა­დო­ებ­რივ ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­ში გამოყენების ერთადერთი სახელმწიფო ენისა. ამასთანავე,
სპეციალური დებულებები მიეძღვნა რეს­პუბ­ლი­კის არა­ქარ­თულ სკო­ლებ­ში ქარ­თუ­ლი ენის
სა­ვალ­დე­ბუ­ლო სწავ­ლე­ბის შე­მო­ღე­ბასა და საყოფაცხოვრე­ბო და სა­ინ­ფორ­მა­ციო სფე­რო­ში
ქარ­თუ­ლი ენის სა­ყო­ველ­თა­ო გა­მო­ყე­ნე­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფას.
სწო­რედ 15 აგ­ვის­ტოს დო­კუ­მენტს მოჰ­ყ­ვა და­ძა­ბუ­ლო­ბა­თა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ტალ­ღა სამ­­­ხ­
რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ურ ოლ­ქ­ში. იგი გა­მო­ი­ყე­ნა სა­ბა­ბად თა­ვი­სი შემ­დ­გო­მი ქმე­დე­ბე­ბის­თ­ვის
სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ურ ოლ­ქ­ში ახ­ლად და­არ­სე­ბულ­მა სე­­პა­რა­ტის­ტულ­მა მოძ­რა­ო­ბამ
„ადამონ ნი­ხას­მა“. გა­ი­მარ­თა პირ­ველ მი­ტინ­გე­ბი, რომელთა სა­თა­ვე­შიც სწო­რედ „ადა­მონ ნი­
ხა­სის“ წევ­რე­ბი იდ­გე­ნენ.
15 აგვისტოს დოკუმენტის საპირისპიროდ, 1989 წლის 4 სექტემბერს საქართველოს
კომპარტიის სამხრეთ ოსეთის საოლქო კომიტეტისა და სახალხო დეპუტატთა საოლქო საბჭოს
აღმასკომმა მიიღო დადგენილება „ოსური ენის განვითარების სახელმწიფო პროგრამის“

45 იხ. გა­ზე­თი „კო­მუ­ნის­ტი”, № 196, 1989 წლის 25 აგ­ვის­ტო, თბილისი.

 1.5  კონფლიქტის განვითარების ქრონოლოგია  |  17

თაობაზე. დადგენილება მიუთითებდა, რომ ოსუ­რი ენის სა­ხელ­მ­წი­ფო პროგ­რა­მა, ფარ­თო საზო­
გა­დო­ებ­რი­ო­ბის მი­ერ იყო შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი და მო­წო­ნე­ბუ­ლი. დადგენილება გაეგზავნა სა­ქარ­თ­ვე­
ლოს კომ­პარ­ტი­ის ცენ­ტ­რა­ლუ­რ კო­მი­ტე­ტს, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სსრ უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს პრე­ზი­დი­უ­მ­სა
და მი­ნის­ტ­რ­თა საბ­ჭოს. ოსური მხარე ითხოვდა, რომ ქარ­თუ­ლი ენის სა­ხელ­მ­წი­ფო პროგ­რა­მის
პირ­ველ პუნ­ქ­ტ­ში ასახულიყო სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რ ოლ­ქში ოსუ­რი ენის გან­ვი­თა­რე­
ბის პროგ­რა­მის შესაბა­მი­სი დებულებები. „ოსუ­რი ენის გან­ვი­თა­რე­ბის სა­ხელ­მ­წი­ფო პროგ­რა­
მის“ ძირითადი მოთხოვნა ოსუ­რი ენისათვის ოლქის ტერიტორიაზე კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი სტა­ტუ­სის
მინიჭებაში გამოიხატებოდა. სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავტონო­მი­ურ ოლ­ქ­ში სა­ხელ­მ­წი­ფო ენე­ბად ოსუ­რი,
ქარ­თუ­ლი და რუ­სუ­ლი ცხადდებოდა; გარდა ამისა, პროგრამაში დეტალურად იყო გაწერილი
ოლ­ქის ფარ­გ­ლებს გა­რეთ მცხოვ­რები ოსუ­რე­ნო­ვანი მო­სახ­ლე­ო­ბისათვის ოსურ ენაზე სასკოლო
პროგრამების შეთავაზების საკითხიც. კერძოდ, ლაპარაკი იყო ოსუ­რი ენი­სა და ლი­ტე­რა­ტუ­რის,
რო­გორც საგ­ნის, შეს­წავ­ლაზე. ამასთან და­კავ­ში­რე­ბით, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სსრ სა­ხალ­ხო გა­ნათ­
ლე­ბის სამინისტრო­ში უნდა დაეშვათ ოსური ენისა და ლი­ტე­რა­ტუ­რის ინსპექტო­რე­ბის შტა­ტე­
ბი და შემოეღოთ ოსუ­რი ენის სწავ­ლე­ბა ოსური მოსახლეობით კომპაქტურად დასახლებული
ერთეულების ქართულ სკო­ლებ­ში მე­ხუ­თე კლა­სი­დან.46
1989 წლის 26 სექტემბერს სამ­ხ­რეთ ოსე­თის სა­ხალ­ხო დეპუ­ტატ­თა სა­ოლ­ქო საბ­ჭოს მე­
თერ­თ­მე­ტე სე­სი­ამ საქართველოს სსრ კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის ცვლი­ლე­ბების თაობაზე მიიღო გა­დაწ­
ყ­ვე­ტი­ლე­ბა და საქართველოს სსრ უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს პრე­ზი­დი­უ­მის წი­ნა­შე და­ის­ვა სა­კით­ხი,
რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მოქ­მე­დი კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის 75-ე მუხლს და­მა­ტებოდა პუნქტი: „სამ­ხ­რეთ
ოსეთის ავ­ტო­ნო­მი­ურ ოლ­ქ­ში სა­ხელ­მ­წი­ფო ენაა ოსუ­რი ენა“.47
1989 წლის სექ­ტემ­ბ­რის ბო­ლოს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კომ­პარ­ტი­ის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი კო­მი­ტე­ტის პირ­
ვე­ლი მდი­ვა­ნი გუმ­ბა­რი­ძე და მი­ნის­ტ­რ­თა საბ­ჭოს თავ­მ­ჯ­დო­მა­რე ჭი­თა­ნა­ვა ჩა­ვიდ­ნენ ცხინ­ვალ­ში და
შეხ­ვ­დ­ნენ ოლ­ქის სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­სა და პარ­ტი­ულ ნო­მენ­კ­ლა­ტუ­რას. თუმ­ცა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კო­მუ­ნის­
ტურ ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო­ბას შემ­ხ­ვედ­რი წი­ნა­და­დე­ბე­ბი არ ჰქონ­და და შე­თან­ხ­მე­ბა არ­/­ვერ შედ­გა.
1989 წლის 10 ნოემბერს სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის მე­ო­ცე მოწ­ვე­ვის სა­
ხალ­ხო დე­პუ­ტატ­თა საბ­ჭოს XII სა­გან­გე­ბო სე­სი­ამ უკვე მეორე გა­დაწ­ყ­ვე­ტი­ლე­ბა მიიღო „ოსუ­
რი ენის განვითარების სა­ხელ­მ­წი­ფო პროგ­რა­მის შე­სა­ხებ“ და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი
ოლ­ქის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე სა­ხელ­მ­წი­ფო ენად ოსუ­რი ენა გამოაცხადა; თუმცა ქართული ენა არ
აკრძალეს, და დადგინდა მისი „თა­ვი­სუ­ფა­ლი და თანასწორუფ­ლე­ბი­ა­ნი ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბა“ სსრ
კავ­ში­რის ენობ­რი­ვი პო­ლი­ტი­კის წესების შესაბამისად.48

გ)  ავტონომიის სტატუსი

1989 წლის ოქ­ტომ­ბ­რი­დან სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ურ ოლ­ქ­ში მი­ტინ­გე­ბის ფარ­თო ტალ­
ღა აგორ­და, რო­ცა ცხინ­ვა­ლი და თბი­ლი­სი ერ­თ­მა­ნეთ­თან ე.წ. „კანონთა ომ­ში“ იყ­ვ­ნენ ჩარ­
თუ­ლი. სწო­რედ ამ დროს გა­ი­მარ­თა პირ­ვე­ლი ფარ­თო­მას­შ­ტა­ბი­ა­ნი გა­მოს­ვ­ლე­ბი, რის შემ­დე­
გაც ქა­ლაქ­ში ქარ­თუ­ლი მი­ლი­ცი­ის და­მა­ტე­ბი­თი რაზ­მე­ბი შე­იყ­ვა­ნეს.
„კანონთა ომის“ ფორ­­­მა­­ლი­­ზე­­ბა მოხ­­­და სამ­­­ხ­­­რეთ ოსე­­თის სა­­ხალ­­­ხო დე­­პუ­­ტატ­­­თა საბ­­­ჭო­­ე­­ბის
მე-12 სა­­გან­­­გე­­ბო სე­­სია­­ზე, რო­­დე­­საც 1989 წლის 10 ნო­­ემ­­­ბერს სე­­სი­­ამ მი­­ი­­ღო გა­­დაწყ­­­ვე­­ტი­­ლე­­ბა:
• სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის გაუქმების;
• სამ­ხ­რეთ ოსე­თის სტა­ტუ­სის ამაღ­ლე­ბისა და
• სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავტონომიური რესპუბლიკის შექმნის შესახებ.

46 იხ. გა­ზე­თი „საბ­ჭო­თა ოსე­თი”, № 170, 1989 წლის 5 სექ­ტემ­ბე­რი, თბილისი

47 იხ. გა­ზე­თი „საბ­ჭო­თა ოსე­თი”, № 188, 1989 წლის 28 სექ­ტემ­ბე­რი, თბილისი
48 იხ.  Chronical of Events of the Conflict, 1989 – 1992, at The Georgian-South Ossetian Conflict, published by the
Danish Association for Research on the Caucasus, at www.caucasus.dk; ასევე, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს უახ­ლე­სი ის­ტო­რი­ის
ცენ­ტ­რა­ლუ­რი სა­ხელ­მ­წი­ფო არ­ქი­ვი, ფ. 1165, ანაწ. 8, საქ. 2852, ფურც. 62-54
18  |  თავი 1  ●  შესავალი

ამა­ვე სე­სი­ა­ზე მი­ი­ღეს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბი ოსუ­რი ენის შე­სა­ხებ, რო­მე­ლიც ზე­მოთ გან­­­ვი­
ხი­ლეთ. სე­სი­ამ მო­უ­წო­და სა­ქარ­თ­ვე­­ლოს სსრ უმაღ­­­ლეს საბ­­­ჭოს და სსრკ უზე­­ნა­­ეს საბ­­­ჭოს, გა­­
ნე­­ხი­­ლათ სამ­­­ხ­­­რეთ ოსე­­თის ავ­ტო­­ნო­­მი­­უ­­რი ოლ­­­ქი­­სათ­­­ვის ავ­­­ტო­­ნო­­მი­­უ­­რი რეს­­­პუბ­­­ლი­­კის სტა­­ტუ­­
სის მი­ნი­ჭე­ბის სა­კითხი და თან­ხ­მო­ბა მი­ე­ცათ.
მზარდი სეპარატისტული მოძრაობისა და დაძაბულობის ფონზე საქართველოს ცენ­
ტრალურმა ხელისუფლებამ უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს პრეზიდიუმის 1989 წლის 16 ნოემბრის დად­
გე­ნი­ლე­ბით „იმის გა­მო, რომ უხე­შად და­ირ­ღ­ვა სე­სი­ის მოწ­ვე­ვი­სა და ჩა­ტა­რე­ბის წე­სი და
განხილულ იქ­ნა სა­კით­ხე­ბი, რო­მ­ლებიც სა­ოლ­ქო საბ­ჭოს უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბას აღე­მა­ტე­ბა“,
გააუქმა სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის სა­ხალ­ხო დე­პუ­ტატ­თა საბ­ჭოს სე­სი­ის გა­დაწ­ყ­
ვე­ტი­ლე­ბე­ბი, რო­გორც კანონთან შე­უ­სა­ბა­მო.49
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სსრ პარ­ტი­უ­ლი ამ­ხა­ნა­გე­ბი მი­ვიდ­ნენ იმ დას­კ­ვ­ნამ­დე, რომ 10 ნო­ემ­ბერს
სამ­ხ­რეთ ოსე­თის სა­­ოლ­­­ქო საბ­­­ჭოს აღ­მას­­­კომ­­­მა გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა სე­სი­ის მოწ­ვე­ვის შე­სა­ხებ,
„ადა­მონ ნი­­ხა­­სის“ წარ­მო­მად­გე­ნელ­­­თა მუ­­ქა­­რი­­თა და ზე­­გავ­­­ლე­­ნით მი­ი­ღო და სწო­რედ ამი­
ტომ მხო­ლოდ პრო­ცე­დუ­რულ, ანუ ფორ­მა­ლურ სა­კითხებ­ზე იმ­ს­ჯე­ლა და სა­ერ­თოდ არ შე­ხე­
ბია პრობ­ლე­მის არ­სე­ბით მხა­რეს. თბი­ლის­ში არ ჩათ­ვა­ლეს სა­ჭი­როდ, გა­ნე­მარ­ტათ და და­ე­
სა­ბუ­თე­ბი­ნათ სა­კუ­თა­რი პო­ზი­ცი­ა, პა­სუ­ხი გა­ე­ცათ იმ ში­ში­სა და ინ­ტე­რე­სე­ბი­სათ­ვის, რო­მ­ლებიც
ამოძ­რა­ვებ­დათ ავ­ტო­ნო­მი­ურ ოლ­ქ­ში ასე­თი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბი­სას. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­
ლი­სუფ­ლე­ბა არც კი გა­ნი­ხი­ლავ­და ოსე­ბის წი­ნა­და­დე­ბებს, სე­რი­ო­ზუ­ლად არ უდ­გე­ბო­და მათ
მოქ­მე­დე­ბებ­სა და გან­ცხა­დე­ბებს. ყო­ვე­ლი და­ძა­ბუ­ლო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში მი­ლი­ცი­ის და­მა­ტე­ბით
ძა­ლებს გზავ­ნი­და ცხინ­ვალ­ში და ფორ­მა­ლუ­რი მი­ზე­ზე­ბით, სა­კითხის გა­ნუ­ხილ­ვე­ლად, პრობ­
ლე­მის გა­უ­აზ­რებ­ლად აუქ­მებ­და მათ ყო­ველ დად­გე­ნი­ლე­ბა­სა თუ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას. თბი­ლი­სი
და ცხინ­ვა­ლი მთე­ლი წლის მან­ძილ­ზე თით­ქოს ერ­თ­მა­ნე­თის ჯიბ­რით, წა­ქე­ზე­ბუ­ლი ბავ­შ­ვე­ბი­
ვით ერ­თ­მა­ნე­თის წი­ნა­აღ­მ­დეგ მოქ­მე­დებ­დ­ნენ. ამ დრო­ი­სათ­ვის კი სის­ხ­ლი უკ­ვე დაღ­ვ­რი­ლი
იყო. გაჩ­ნ­დ­ნენ პირ­ვე­ლი იძუ­ლე­ბით ად­გილ­ნაც­ვა­ლი პი­რე­ბი ორი­ვე მხრი­დან.
თბილისი მოკავშირეების გაჩენის ნაცვლად სამხრეთ ოსეთში ბოლო დასაყრდენსაც
კარგავდა. 1990 წლიდან სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის უმაღლესი პარტიული
ნომენკლატურაც შეუერთდა „ადამონ ნიხასის“ პოზიციებს და ამ ორგანიზაციის რადიკალური
მოთხოვნების გამხმოვანებელი გახდა,50 და ეს იმ პირობებში, როდესაც რამდენიმე თვით
ად­რე თავად „ადამონ ნიხასისა“ და მისი ლიდერის, ალან ჩოჩიევის მოთხოვნები და
შეფასებები ჯერ კიდევ ზომიერი იყო.51 მაგალითად, ის აცხადებდა: „გააზრებული გვაქვს,
რომ მოცემულ მომენტში ოსეთის სტატუსის აღდგენის საკითხის დაყენება ნაადრევი და
მოუმზადებელია“.52

დ)  მოსკოვის პასუხი კანონთა ომზე

და­ძა­ბუ­ლო­ბის ფონ­ზე მოს­კო­ვი ქმნი­და რეს­პუბ­ლი­კებ­ში მიმ­დი­ნა­რე ეთ­ნი­კუ­რი და­პი­რის­პი­რე­
ბის შემ­დ­გო­მი გაღ­ვი­ვე­ბის იური­დი­ულ ბა­ზას. 1990 წლის 3 აპ­რილს მოს­კოვ­ში მი­ი­ღეს ახა­ლი
კა­ნო­ნი სსრ კავ­ში­რი­დან მო­კავ­ში­რე რეს­პუბ­ლი­კის გას­ვ­ლის წე­სის შე­სა­ხებ, რო­მელ­მაც ხე­ლი
შე­უწყო ავ­ტო­ნო­მი­ურ წარ­მო­ნაქ­მ­ნებ­ში სე­პა­რა­ტის­ტუ­ლი გან­წყო­ბის შემ­დ­გომ გან­ვი­თა­რე­ბას.
სსრკ კა­ნო­ნი მო­კავ­ში­რე რეს­პუბ­ლი­კე­ბის გას­ვ­ლას­თან და­კავ­ში­რე­ბულ სა­კითხ­თა გა­დაწყ­ვე­
ტის წესს ასე გან­საზღ­ვ­რავ­და:
„მუხლი 3: მო­კავ­ში­რე რეს­პუბ­ლი­კა­ში, რომ­ლის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში არი­ან ავ­ტო­ნო­
მი­უ­რი რეს­პუბ­ლი­კე­ბი, ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქე­ბი, ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოკ­რუ­გე­ბი, რე­ფე­

49 იხ. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სსრ უმაღლე­სი საბ­ჭოს უწ­ყე­ბე­ბი, 1989, № 11, გვ. 7-8. დაცულია საქართველოს პარლამენტის
ბიბლიოთეკაში.
50 იხ. ალეკო ასლანიშვილის პუბლიკაცია, გაზეთი „7 დღე“, 1990 წლის 2 ნოემბერი, თბილისი
51 მოძრაობა „ადამონ ნიხასი“ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში 1988 წელს შეიქმნა და მისი დამფუძნებელი და
ლიდერი ალან ჩოჩიევი იყო.
52 იხ. გაზეთი „ლიტერატურული საქართველო“, 20 ოქტომბერი, 1989 წელი, თბილისი
 1.5  კონფლიქტის განვითარების ქრონოლოგია  |  19

რენ­დუ­მი ეწყო­ბა ცალ­კე თი­თო­ე­ულ ავ­ტო­ნო­მი­ა­ში. ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი რეს­პუბ­ლი­კე­ბის

და ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ფორ­მი­რე­ბე­ბის ხალ­ხებს უნარ­ჩუნ­დე­ბათ სსრ კავ­შირ­ში ან გა­
მა­ვალ მო­კავ­ში­რე რეს­პუბ­ლი­კა­ში ყოფ­ნის სა­კითხის და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი გა­დაჭ­რის,
აგ­რეთ­ვე – თა­ვი­სი სა­ხელ­მ­წი­ფო­ებ­რივ­-­სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი სტა­ტუ­სის სა­კითხის და­ყე­
ნე­ბის უფ­ლე­ბა.“53
ეს პირ­და­პი­რი გა­მოწ­ვე­ვა და 20-იან წლებ­ში ჩა­დე­ბუ­ლი „ნელი მოქ­მე­დე­ბის ნაღ­მე­ბის
ამოქ­მე­დე­ბის“ პო­ლი­ტი­კის კულ­მი­ნა­ცია იყო. შე­სა­ბა­მი­სად, თბი­ლის­სა და ცხინ­ვალ­ში რე­აქ­ცი­
ამ არ და­ა­ყოვ­ნა და ივ­ლის­ში, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სსრ უმაღ­ლეს­მა საბ­ჭომ მი­ი­ღო დად­გე­ნი­ლე­ბა
„საქართველოს სა­ხელ­მ­წი­ფო სუ­ვე­რე­ნი­ტე­ტის დაც­ვის გა­რან­ტი­ე­ბის შე­სა­ხებ“, ხო­ლო 1990
წლის 20 სექ­ტემ­ბერს სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის სა­ხალ­ხო დე­პუ­ტატ­თა სა­ოლ­
ქო საბ­ჭომ მი­ი­ღო დეკ­ლა­რა­ცია „სამხრეთ ოსე­თის სუ­ვე­რე­ნი­ტე­ტის შე­სა­ხებ“, რო­მელ­შიც გა­
მოცხად­და ოსი ხალ­ხის თა­ვი­სუ­ფა­ლი თვით­გა­მორ­კ­ვე­ვის ხელ­შე­უ­ხე­ბე­ლი უფ­ლე­ბა. ნათ­ქ­ვა­მი
იყო, რომ ოსი ხალ­ხის „შემდგომი გან­ვი­თა­რე­ბის ბუ­ნებ­რი­ვი და აუცი­ლე­ბე­ლი პი­რო­ბაა
სრუ­ლი და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა...“; რომ „სამხრეთ ოსე­თი ცხად­დე­ბა სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­
თ­ლი­სა და სა­კავ­ში­რო ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის სუ­ბი­ექ­ტად...“ კერ­ძოდ, სე­სი­ამ და­ად­გი­ნა:
1. სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქი გარ­და­იქ­მ­ნას სამ­ხ­რეთ ოსე­თის საბ­ჭო­თა დე­
მოკ­რა­ტი­ულ რეს­პუბ­ლი­კად;
2. ეთხოვოს სსრკ უმაღლეს საბჭოს სამხრეთ ოსეთის მიღება სსრკ-ში ფედერაციის და­
მოუ­კიდებელ სუბიექტად;
3. ეთხო­ვოს სსრკ რეს­პუბ­ლი­კებს სამ­ხ­რეთ ოსეთ­თან მე­გობ­რო­ბის, ურ­თი­ერ­თ­­­თა­­ნამ­შ­
რომ­ლო­ბი­სა და ურ­თი­ერ­თ­დახ­მა­რე­ბის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის გა­ფორ­მე­ბა.
ამ­გ­ვა­რად, სამ­ხ­რეთ ოსე­თის სა­ხალ­ხო დე­პუ­ტატ­თა საბ­ჭომ ცალ­მ­ხ­რი­ვად (არ ჰქონ­და რა
სა­თა­ნა­დო კომ­პე­ტენ­ცია კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის ფარ­გ­ლებ­ში) მი­ი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს
შე­მად­გენ­ლო­ბი­დან ფაქ­ტობ­რი­ვი გას­ვ­ლის შე­სა­ხებ. ეს დად­გე­ნი­ლე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სსრ უზე­
ნა­ე­სი საბ­ჭოს პრე­ზი­დი­უმ­მა 1990 წლის 21 სექ­ტემ­ბერს გა­ა­უქ­მა.

ე)  არჩევნები და ოლქის გაუქმება

1990 წლის 28 ოქ­­­ტომ­­­ბერს სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლო­­ში ჩა­­ტარ­­­და უზე­­ნა­­ე­­სი საბ­­­ჭოს არ­­­ჩევ­­­ნე­­ბი. ამ არ­­­ჩევ­­­
ნებს სამ­­­ხ­­­რეთ ოსე­­თის ავ­­­ტო­­ნო­­მი­­უ­­რი ოლ­­­ქის ეთ­­­ნი­­კუ­­რი ოსი მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ე­­ბის უმ­­­რავ­­­ლე­­სო­­ბამ
ბო­­ი­­კო­­ტი გა­­მო­­უცხა­­და.
1990 წლის 22 ნოემბერს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს რეს­პუბ­ლი­კის ახლად არჩეულმა უზენაესმა
საბ­ჭომ გააუქ­მა სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის სა­ხალ­ხო დე­პუ­ტა­ტთა საბ­ჭოს 1990
წლის 20 სექ­ტემ­ბ­რის გა­დაწ­ყ­ვე­ტი­ლე­ბა ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის ე. წ. „სამხრეთ ოსე­თის საბ­
ჭო­თა დემოკრა­ტი­ულ რეს­პუბ­ლი­კად“ გარ­დაქ­მ­ნის შესახებ და, აქე­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, მის მი­
ერ მი­ღე­ბუ­ლი ყვე­ლა გადაწყვეტილება, მათ შორის არ­ჩევ­ნე­ბის დანიშვ­ნი­სა და ჩა­ტა­რე­ბის
შე­სა­ხებ54.
1990 წლის 28 ნოემბერს ე.წ. სამ­ხ­რეთ ოსე­თის საბ­ჭო­თა დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რესპუბ­ლი­
კის სა­ხალ­ხო დე­პუ­ტატ­თა საბ­ჭოს მე-16(2) სე­სი­ამ სამხრეთ ოსეთის საბჭოთა რესპუბლიკის
უმაღლესი საბჭოს არჩევნები 9 დეკემბრისათვის დანიშნა. 1990 წლის 9 დეკემბერს
სამხრეთ ოსეთში ჩატარდა შესაბამისი არჩევნები. ცხინვალის ოფიციალური ინფორმაციით,
არჩევნებში მონაწილეობა მიიღო ოლქის მოსახლეობის 72%-მა, რაც თავისთავად საინ­

53 კანონთა ომის შესახებ დეტალური ინფორმაციისა და ქრონოლოგიისათვის იხ., Chronical of Events of the Conflict,
1989 – 1992, at The Georgian-South Ossetian Conflict, published by the Danish Association for Research on the
Caucasus, at www.caucasus.dk
54 1990 წლის 16 ოქტომბერს ცხინვალში ავტონომიური ოლქის საბჭოს მე-15 სესიამ მიიღო დროებითი დებულება
„სამხრეთ ოსეთის საბჭოთა დემოკრატიული რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოსა და სამხრეთ ოსეთის ადგილობრივი
საბჭოების არჩევნების შესახებ».
20  |  თავი 1  ●  შესავალი

ტე­რესო რიცხვია, ვინაიდან იგი ავტონომიის ტერიტორიაზე მაცხოვრებელი ოსების რაო­

დენობას აღემატება.55
1990 წლის მიწურულს დადგენილებების ომი, რომელსაც თანდათან „ცხელი ომის“
მზარდი ნიშნებიც ახლდა თან, დაგვირგვინდა 1990 წლის 11 დეკემბერს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს უზე­
ნა­ე­სი საბ­ჭოს მიერ მიღებული კანო­ნით, რომლითაც გა­უქ­მდა სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი
ოლ­ქი56 და შესაბამისი სა­ხელ­მ­წი­ფო ორ­გა­ნო­ე­ბი. გარდა ამისა, ცნობილ იქ­ნა ბა­თი­ლად ე.წ.
„სამ­ხ­რეთ ოსე­თის საბ­ჭო­თა რესპუბლიკის“ უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს 1990 წლის 9 დე­კემ­ბ­რის არ­
ჩევ­ნე­ბი და მი­სი შე­დე­გე­ბი57.
სამხრეთ ოსეთის ავტონომიის გაუქმების მიზეზებად დასახელდა შემდეგი არგუმენტები:
1. 1922 წელს სამხრეთ ოსეთის ავტონომია შეიქმნა მკვიდრი ქართველი მოსახლეობის
ნების საწინააღმდეგოდ და საქართველოს ინტერესთა საზიანოდ;
2. ოს ხალხს აქვს საკუთარი სახელმწიფოებრიობა სსრკ-ს ტერიტორიაზე;
3. ოლქში საქართველოში მცხოვრებ ოსთა მხოლოდ მცირე ნაწილი ცხოვრობს.
იმავე დღეს საქართველოს უზენაესმა საბჭომ საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა ყო­
ფილი ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე და მიიღო კანონი „საგანგებო წესების შესახებ“.
ასევე, შესაბამისი შესწორება შეიტანეს საქართველოს კონსტიტუციაშიც.
სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ის წაშ­ლა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პო­ლი­ტი­კუ­რი რუ­კი­დან იმ­­­დ­რო­ინ­­­
დელ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში დო­მი­ნან­ტი გან­წყო­ბის ანა­რეკ­ლი იყო. თა­ვად უზე­ნა­ე­სი საბ­ჭოს მი­ერ
მი­ღე­ბუ­ლი კა­ნო­ნიც დაღ­დას­მუ­ლი იყო უფ­რო ემო­ცი­უ­რი ნა­ცი­ო­ნა­ლიზ­მით, ვიდ­რე რა­­ცი­ო­ნა­
ლუ­რი ხედ­ვი­თა და სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი კო­რექ­ტუ­ლო­ბით.
სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ლი­დერ­თა გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბი ადეკ­ვა­ტუ­რი და სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვად
გა­მარ­თუ­ლი არ იყო, მაგ­რამ თბი­ლი­სის პა­სუ­ხიც სრუ­ლი­ად არაპ­რო­პორ­ცი­უ­ლად უნ­და შე­
ფას­დეს. თბი­ლის­მა ვერ გა­ი­აზ­რა ვი­თა­რე­ბის სიმ­ძი­მე და კომ­პ­რო­მი­სე­ბის ძებ­ნის ნაც­ვ­ლად
მოვ­ლე­ნა­თა ეს­კა­ლა­ცია­ში ჩა­ერ­თო, რაც მხა­რე­ე­ბის სა­ერ­თო ნიშ­ნუ­ლი­დან მუდ­მივ, მი­ზან­მი­
მარ­თულ და­შო­რე­ბას იწ­ვევ­და. ამას, და­ძა­ბუ­ლო­ბის შემ­დ­გო­მი ზრდის გარ­და, სხვა გან­ვი­თა­
რე­ბა ვერ მოჰ­ყ­ვე­ბო­და.

ვ)  1991 – 1992 წლები: კონფლიქტის აქტიური ფაზა

მზარ­დი და­ძა­ბუ­ლო­ბის ფონ­ზე და სა­გან­გე­ბო მდგო­მა­რე­ო­ბის გა­მოცხა­დე­ბის შემ­დეგ სა­ქარ­
თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ მე­ამ­ბო­ხე ავ­ტო­ნო­მი­ის ძა­ლით გა­კონ­ტ­რო­ლე­ბა სცა­და და შე­სა­ბა­
მი­სად, 1991 წლის იან­ვარ­ში სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­
ლი ძა­ლე­ბი შე­ვიდ­ნენ, რა­საც ერ­თ­წ­ლი­ა­ნი სის­ხ­ლის­ღ­ვ­რა და ქა­ო­სი მოჰ­ყ­ვა. ომი ძი­რი­თა­დად
ცხინ­ვალ­ში, მის შე­მო­გა­რენ­ში და მთა­ვა­რი მა­გის­ტ­რა­ლის გას­წ­ვ­რივ მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და. ბრძო­
ლე­ბი სრუ­ლი­ად ქა­ო­სუ­რი იყო, ვი­ნა­ი­დან არც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს, და ბუ­ნებ­რი­ვი­ა, არც სამ­ხ­რეთ
ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ას რა­ი­მე ტი­პის კარ­გად ორ­გა­ნი­ზე­ბუ­ლი რე­გუ­ლა­რუ­ლი არ­მია არ ჰყავ­და.
სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში ერ­თ­მა­ნე­თის პი­რის­პირ აღ­მოჩ­ნ­დ­ნენ სრუ­ლი­ად სხვა­დას­ხ­ვა წარ­სუ­ლის, პო­
ლი­ტი­კუ­რი ორი­ენ­ტა­ცი­ი­სა და მიზ­ნე­ბის მქო­ნე შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ფორ­მი­რე­ბე­ბი, რო­მელ­თა უმ­
რავ­ლე­სო­ბა­საც კრი­მი­ნა­ლუ­რი კავ­ში­რე­ბი და ინ­ტე­რე­სე­ბი აერ­თი­ა­ნებ­და. შე­სა­ბა­მი­სად, არ
არ­სე­ბობ­და ბრძო­ლის რა­ი­მე ერ­თი­ა­ნი გეგ­მა, სტრა­ტე­გია ან ტაქ­ტი­კა. ომის დროს ჩა­დე­ნი­ლი

55 დეტალური ქრონოლოგიისათვის იხ. Chronical of Events of the Conflict, 1989 – 1992, at The Georgian-South Osse-
tian Conflict, published by the Danish Association for Research on the Caucasus, at www.caucasus.dk
56 საქართველოს უზენაეს საბჭოში ერთადერთი დეპუტატი, რომელმაც ამ გადაწყვეტილებას ხმა არ მისცა, საქართველოს
რესპუბლიკური პარტიის წევრი დავით ბერძენიშვილი იყო, რაც თავისთავად ადასტურებდა მაშინდელ საქართველოში
დომინანტ განწყობებს, მზარდ დაძაბულობას და იმას, რომ საზოგადოებას მაინცდამაინც კარგად არ ჰქონდა
გაცნობიერებული კონფლიქტის მოსალოდნელი შედეგები.
57 იხ. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს რეს­პუბ­ლი­კის უზე­ნა­ე­სი საბ­ჭოს უწ­ყე­ბე­ბი, 1990, №12, გვ. 10-12
 1.5  კონფლიქტის განვითარების ქრონოლოგია  |  21

სი­სას­ტი­კე და და­ნა­შა­უ­ლი მრა­ვა­ლი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ი­სა და ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­

თა დამ­ც­ვე­ლე­ბის კრი­ტი­კის ობი­ექ­ტი იყო58, თუმცა ამ ომის გამო არასოდეს არავინ დასჯილა.
საომარი მოქმედებების მიმდინარეობის დროს იყო კონფლიქტის დარეგულირების
რამდენიმე მცდელობა. აღსანიშნავია 1991 წლის 23 მარტს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს რესპუბლიკის
უზენაესი საბჭოს თავ­მ­ჯ­დო­მა­რის ზვიად გამსახურდიასა და რუ­სე­თის საბ­ჭო­თა ფედერაცი­უ­ლი
სო­ცი­ა­ლის­ტუ­რი რეს­პუბ­ლი­კის უზე­ნა­ე­სი საბ­ჭოს თავმჯდომარი­ს ბორის ელცინის შეხვედრა,
დაბა ყაზბეგში. მაშინ ერთობლივად ხელმოწერილ ოქ­მში ჩაიწერა:
„ყო­ფი­ლი სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის რე­გი­ონ­ში ვი­თა­რე­ბის სტა­ბი­
ლი­ზა­ცი­ი­სათ­ვის ერ­თობ­ლი­ვი მოქ­მე­დე­ბის შე­თან­ხ­მე­ბის შე­დე­გად მხა­რე­ებ­მა დათ­
ქ­ვეს შემ­დე­გი: ...რუ­სე­თის სფს ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტ­რო და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს
რესპუბლიკის ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტ­რო 10 აპ­რი­ლამ­დე შექ­მ­ნი­ან მილიციის
ერ­თობ­ლივ რაზმს, რო­მე­ლიც გა­ნა­ი­ა­რა­ღებს ყო­ფი­ლი სამ­ხ­რეთ ოსეთის ავ­ტო­ნო­
მი­უ­რი ოლ­ქის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ყვე­ლა უკა­ნო­ნო ფორ­მი­რე­ბას.“59
თუმ­ცა რამ­დე­ნი­მე დღე­ში რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის სა­ხალ­ხო დე­პუ­ტატ­თა ყრი­ლო­ბამ სა­ქარ­
თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ის აღ­დ­გე­ნა მოს­თხო­ვა. ყრი­ლო­ბა მი­
მარ­თავ­და სსრ კავ­ში­რის უმაღ­ლეს საბ­ჭო­საც, მი­ე­ღო ზო­მე­ბი სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე
ნორ­მა­ლუ­რი ვი­თა­რე­ბის აღ­სად­გე­ნად. დო­კუ­მენტს ამ­ჯე­რა­დაც ხელს აწერ­და რუ­­სე­­თის საბ­­­ჭო­­თა
ფე­დე­რა­ცი­­უ­­ლი სო­­ცი­­ა­­ლის­­­ტუ­­რი რეს­­­პუბ­­­ლი­­კის უზე­­ნა­­ე­­სი საბ­­­ჭოს თავ­მ­ჯ­დო­მა­რე ბო­რის ელ­ცი­ნი.
კონ­ფ­ლიქ­ტი გრძელ­დე­ბო­და და მას ფო­ნად გას­დევ­და გამ­სა­ხურ­დი­ას ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის
დამ­ხო­ბა, თბი­ლი­სის ომი, მაგ­რამ ქარ­თულ­-ო­სურ ურ­თი­ერ­თო­ბებ­ზე ეს ნაკ­ლე­ბად აისა­ხე­ბო­და.
სა­გუ­ლის­ხ­მო­ა, რომ სამ­ხედ­რო საბ­ჭომ გა­ა­უქ­მა გამ­სა­ხურ­დი­ას დროს მი­ღე­ბუ­ლი ბევ­რი გა­დაწყ­
ვე­ტი­ლე­ბა, მაგ­რამ „სამხრეთ ოსეთ­თან“ და­კავ­ში­რე­ბით იგი­ვე პო­ზი­ცია შე­ი­ნარ­ჩუ­ნა.
შე­ი­რა­ღე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტის ე.წ. „ცხელი ფა­ზა“ 1992 წლის ივ­ნის­ში დას­რულ­და. ამ
დრო­ი­სათ­ვის აღარც საბ­ჭო­თა კავ­ში­რი არ­სე­ბობ­და და აღარც გამ­სა­ხურ­დი­ას ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა.
სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მოქ­მედ სა­ხელ­მ­წი­ფო საბ­ჭოს უკ­ვე ედუ­არდ შე­ვარ­დ­ნა­ძე ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლობ­
და. 1992 წლის ივ­ნის­ში შე­ვარ­დ­ნა­ძემ და ელ­ცინ­მა სოჭ­ში ხე­ლი მო­ა­წე­რეს შე­თან­ხ­მე­ბას ქარ­
თულ­-ო­სუ­რი კონ­ფ­ლიქ­ტის მო­წეს­რი­გე­ბის პრინ­ცი­პე­ბის შე­სა­ხებ. შე­თან­ხ­მე­ბის უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­
ნე­სი შე­დე­გი იყო:
• ცეცხლის შეწყვეტა კონფლიქტის ზონაში;
• კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნის და­ყო­ფა, ერ­თი მხრივ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს, მე­ო­რე მხრივ კი, სამ­ხ­
რეთ ოსე­თის კონ­ტ­რო­ლის ზო­ნე­ბად;
• შე­რე­უ­ლი სა­კონ­ტ­რო­ლო კო­მი­სი­ის (შსკ) შექ­მ­ნა, ოთხ­მ­ხ­რი­ვი ორ­გა­ნო, სა­ქარ­თ­ვე­
ლოს, სამ­ხ­რეთ ოსე­თის, რუ­სე­თის, ჩრდი­ლო­ეთ ოსე­თის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბი­თა და ეუთოს
პატ­რო­ნა­ჟით;
• საკონტროლო კომისიის ფორმატის განსაზღვრა. ეს იყო უნივერსალური ფორმატი
და მოიცავდა კონფლიქტის მოგვარების ყველა ასპექტს.
ამა­ვე დო­კუ­მენ­ტით შე­იქ­მ­ნა გა­ერ­თი­ა­ნე­ბულ სამ­შ­ვი­დო­ბო ძალ­თა სამ­მ­ხ­რი­ვი კონ­ტინ­გენ­
ტი – სა­ქარ­თ­ვე­ლოს, რუ­სე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბით.

ზ)  ვარდების რევოლუციამდე

სა­­ო­­მა­­რი მოქ­­­მე­­დე­­ბე­­ბის შე­­ჩე­­რე­­ბი­­სა და ცეცხ­­­ლის შეწყ­­­ვე­­ტის შემ­­­დეგ ბრძო­­ლამ დიპ­­­ლო­­მა­­ტი­­
ურ მა­­გი­­დას­­­თან გა­­და­­ი­­ნაც­­­ვ­­­ლა და ერ­­­თ­­­მა­­ნე­­თის მი­­ყო­­ლე­­ბით ფორ­­­მ­­­დე­­ბო­­და შე­­თან­­­ხ­­­მე­­ბე­­ბი, ურ­­­

58 იხ., „Bloodshed in the Caucasus; violation of Humanitarian Law and Human Rights in the Georgia-South Osetia
Conflict”, Human Rights Watch report, 1998
59 ერთობლივი ოქმი რამდენიმე დღეში გამოქვეყნდა თბილისში, გაზეთ „საქართველოს რესპუბლიკაში“, №58, 1991
წლის 27 მარტი.
22  |  თავი 1  ●  შესავალი

თი­­ერ­­­თ­­­გა­­გე­­ბის ოქ­­­მე­­ბი და მე­­მო­­რან­­­დუ­­მე­­ბი. პა­­რა­­ლე­­ლუ­­რად კი მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბა თან­­­და­­თა­­ნო­­ბით

უკან დაბ­­­რუ­­ნე­­ბას იწყებ­­­და, აღ­­­დ­­­გა ეკო­­ნო­­მი­­კუ­­რი და სა­­ვაჭ­­­რო ურ­­­თი­­ერ­­­თო­­ბე­­ბი, 1996 წელს
კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტის სრულ­­­მას­­­შ­­­ტა­­ბი­­ა­­ნი მოგ­­­ვა­­რე­­ბის იმე­­დიც კი გაჩ­­­ნ­­­და, რო­­დე­­საც 1996 წლის 17 აპ­­­
რილს, მხა­­რე­­თა მი­­ერ პა­­რა­­ფი­­რე­­ბულ იქ­­­ნა მე­­მო­­რან­­­დუ­­მის პრო­­ექ­­­ტი კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტის სრულ­­­მას­­­შ­­­
ტა­­ბი­­ა­­ნი მოგ­­­ვა­­რე­­ბის შე­­სა­­ხებ.
ისტორიამ 1996-2002 წლების მრავალი დოკუმენტი და შეხვედრა შე­მოგვინახა. ამ
წლების მანძილზე პოზიციების დაახლოება მრავალჯერ მოხდა და ექსპერტების შეფასებით
ფუნდამენტური გარღვევაც იყო შესაძლებელი60.
გან­სა­კუთ­რე­ბით იმე­დის მომ­ცე­მი შე­ვარ­დ­ნა­ძი­სა და ჩი­ბი­რო­ვის გახ­ში­რე­ბუ­ლი შეხ­ვედ­რე­
ბი იყო: 1996 წელს ვლა­დი­კავ­კაზ­ში, 1997 წელს ჯა­ვა­ში, 1998 წელს ბორ­ჯომ­ში. სწო­რედ ამ
შეხ­ვედ­რე­ბის დროს ნათ­ლად გა­მოჩ­ნ­და პო­ზი­ტი­უ­რი დი­ნა­მი­კა, ვი­ნა­ი­დან მხა­რე­ე­ბი სა­უბ­რობ­
დ­ნენ ყვე­ლა თე­მა­ზე, მათ შო­რის დევ­ნილ­თა დაბ­რუ­ნე­ბა­ზე, რე­გი­ო­ნის ეკო­ნო­მი­კურ გან­ვი­თა­
რე­ბა­ზე, კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში მყო­ფი მო­სახ­ლე­ო­ბის უსაფ­რ­თხო­ე­ბის ერ­თობ­ლივ დაც­ვა­ზე და
სხვა.
იმავე 1996 წელს გაიხსნა ერგნეთის ბაზრობა, რომელიც დასაწყისისათვის ქართული
მხარის მიერ მნიშვნელოვანი ფუნქციის, ხალხის დაახლოებისა და ნდობის აღდგენის
მექანიზ­მად აღიქმებოდა.
ნე­გა­ტი­უ­რი შე­მობ­რუ­ნე­ბა სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში დე ფაქტო პრე­ზი­დენ­ტად ედუ­არდ კო­კო­ი­თის
არ­ჩე­ვის, ხო­ლო სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მხრი­დან ნა­ტოს წევ­რო­ბის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გა­ნაცხა­დის გა­კე­თე­
ბის შემ­დეგ იწყე­ბა. 2002 წლის ნა­ტოს პრა­ღის სა­მიტ­ზე სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­ერ ალი­ან­სის წევ­
რო­ბა­ზე ოფი­ცი­ა­ლუ­რი მი­მარ­თ­ვის შემ­დეგ, უკ­ვე ზაფხულ­ში რუ­სეთ­მა და­იწყო აფხა­ზეთ­სა და
სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში მო­სახ­ლე­ო­ბი­სათ­ვის საბ­ჭო­თა პას­პორ­ტებ­ში სპე­ცი­ა­ლუ­რი შტამ­პე­ბის ჩარ­ტყ­
მა, ხო­ლო 2003 წლი­დან გა­მარ­ტი­ვე­ბუ­ლი წე­სით რუ­სუ­ლი საზღ­ვარ­გა­რე­თის პას­პორ­ტე­ბის მა­
სობ­რი­ვი და­რი­გე­ბა.
პოლიტიკურ მოსაზრებებთან ერთად ექსპერტების უმრავლესობა ქართულ-ოსური
კონფლიქტის ლოგიკას ე.წ. „ომის ეკონომიკის“ ფენომენსაც უკავშირებდა, როდესაც დაძა­
ბულობა და კონფრონტაცია უკანონო ბიზნესისათვის (უკანონო იარაღი, ადამიანებით
ვაჭრობა, ნარკოტიკები, კონტრაბანდა) ნოყიერი ნიადაგი ხდება,61 როდესაც კონფლიქტში
ეკონომიკური ინტერესები ერთვება და მხარეთა შორის ურთიერთობებში დომინანტ
პოზიციებს იკავებს, შესაბამისად ჩნდებიან კონფლიქტის შედეგებით მოსარგებლე ჯგუფები,
რომლებიც მისი განგრძობითა და სტატუს კვოს შენარჩუნებით არიან დაინტერესებული. ეს
ფართოდ გავრცელებული მოსაზრება ომის ეკონომიკის შესახებ წლების განმავლობაში
მნიშვნელოვანი მასაზრდოებელი ფაქტორი იყო საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული
ორივე კონფლიქტისათვის. თუმცა სწორედ ამ ფაქტორის არაადეკვატურმა ან მისი
მნიშვნელობის გადაჭარბებულმა შეფასებამ მიიყვანა ქვეყანა 2004 წლის ზაფხულის
ტრაგედიამდე.

60 1996-2002 წლებ­ში კონ­ფ­ლიქ­ტის დი­ნა­მი­კის სრულ­ყო­ფი­ლი მი­მო­ხილ­ვა. იხ. ზა­ქა­რე­იშ­ვი­ლი, დარ­ჩი­აშ­ვი­ლი, ხა­ინ­დ­რა­ვა,
ხი­და­შე­ლი, კუბ­ლაშ­ვი­ლი, გო­გი­ა, ჯორ­ბე­ნა­ძე, შერ­გე­ლაშ­ვი­ლი, მირ­ზი­აშ­ვი­ლი, ტოკ­ლი­კიშ­ვი­ლი, მა­ი­საშ­ვი­ლი: „ქართულ-
ოსური კონ­ფ­ლიქ­ტის მი­ზე­ზე­ბის, დი­ნა­მი­კის, გა­დაწყ­ვე­ტის გზე­ბის ძი­ე­ბი­სა და სა­ვა­რა­უ­დო მი­მარ­თუ­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხებ”, თბი­
ლი­სი, 2005; ქრო­ნო­ლო­გი­ი­სათ­ვის ასე­ვე იხ. „Chronical of Events of the Conflict, 1989 – 1992, at The Georgian-South
Ossetian Conflict”, published by the Danish Association for Research on the Caucasus, at www.caucasus.dk
61 იხ. საერთაშორისო IDEA, „დემოკრატიის მშენებლობა საქართველოში”, სადისკუსიო მასალა №9, დარჩიაშვილი,
თევზაძე „ეთნიკური კონფლიქტი და განდგომილი რეგიონები საქართველოში”, მაისი, 2003
 1.6  ვარდების რევოლუციის შემდეგ  |  23

1.6  ვარდების რევოლუციის შემდეგ

ა)  ერგნეთის ბაზრობა და 2004 წლის ზაფხული

ვარ­­­დე­­ბი­­სა და აჭა­­რის რე­­ვო­­ლუ­­ცი­­ე­­ბის წარ­­­მა­­ტე­­ბის შემ­­­დეგ იმ პი­­რო­­ბებ­­­ში, რო­­დე­­საც სა­­ყო­­
ფაცხოვ­­­რო­­ბო დო­­ნე­­ზე კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტი თით­­­ქოს­­­და ამო­­წუ­­რუ­­ლი იყო, პრობ­­­ლე­­მად მხო­­ლოდ
კო­­კო­­ი­­თის რე­­ჟი­­მი ჩან­­­და, რო­­მე­­ლიც ძი­­რი­­თა­­დად კონ­­­ტ­­­რა­­ბან­­­დით საზ­­­რ­­­დო­­ობ­­­და და ად­­­გი­­
ლობ­­­რივ მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბა­­ში დი­­დი ავ­­­ტო­­რი­­ტე­­ტით არ სარ­­­გებ­­­ლობ­­­და. და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით ასე­­თი იყო
სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლო­­ში პო­­ლი­­ტი­­კუ­­რი და სა­­ზო­­გა­­დო­­ებ­­­რი­­ვი ელი­­ტის უმ­­­რავ­­­ლე­­სო­­ბის და­­მო­­კი­­დე­­ბუ­­ლე­­
ბა სამ­­­ხ­­­რეთ ოსე­­თის კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტის მოგ­­­ვა­­რე­­ბის მი­­მართ.
2004 წელს ქართველი ექპერტების მიერ ჩატარებული კვლევის შესაბამისად, ვითარება
ერგნეთის ბაზრობის ირგვლივ ძალზე საგანგაშო და, ავტორების მტკიცებით, საქართველოს
უსაფრთხოებისათვის მაღალი რისკების შემცველი იყო. გარდა იმისა, რომ ქართული
ეკონომიკა უდიდეს ფინანსურ ზარალს იღებდა სხვადასხვა ტიპის ტვირთების უკანონო
მიმოსვლის გამო, რომელთა მოცულობაც სხვადასხვა შეფასებებით 200 მილიონი ლარიდან
ერთ მილიარდამდე მერყეობდა, სწორედ ერგნეთის ბაზრობის საშუალებით ხდებოდა
ქვეყნაში იარაღის, ნარკოტიკებისა და სხვა აკრძალული ნივთების შემოტანა62. კვლევის
შესაბამისად, ყოველდღიურად 150 მანქანა კვეთდა პირობით საზღვარს და საქართველოს
დანარჩენ ტერიტორიაზე გადაადგილდებოდა. ყოველ მანქანას თავისი ზომისა და ტვირთის
შესაბამისი არაოფიციალური „ტარიფი“, ანუ ქრთამი, უნდა გადაეხადა ორივე მხარეს მდგარი
მარეგულირებლებისათვის.
ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ტაქ­ტი­კა ნა­თე­ლი იყო. ერ­თი მხრივ, ქარ­თულ ეკო­ნო­მი­კა­ში ასეთ უზარ­
მა­ზარ ფი­ნან­სურ „შავ ხვრელს“ ვერ შე­ე­გუ­ე­ბო­და. მა­შინ რო­დე­საც სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში სა­გა­და­სა­
ხა­დო სის­ტე­მის რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცია და მო­წეს­რი­გე­ბა და­იწყო და ბი­უ­ჯე­ტი იზ­რ­დე­ბო­და, ბუ­ნებ­რი­
ვი­ა, ქვე­ყა­ნა­ში კონ­ტ­რა­ბან­დუ­ლი სა­ქონ­ლის შე­მო­ტა­ნის თით­ქ­მის და­კა­ნო­ნე­ბულ ტე­რი­ტო­რი­ას
ვერ შე­ი­ნარ­ჩუ­ნებ­დ­ნენ. ხო­ლო მე­ო­რე მხრივ, ერ­გ­ნე­თის ბაზ­რის და­ხურ­ვით, ანუ კო­კო­ი­თის
რე­ჟი­მის მა­საზ­რ­დო­ე­ბე­ლი ძი­რი­თა­დი წყა­როს მოს­პო­ბით, და იმავ­დ­რო­უ­ლად „ჰუმანიტარული
შტურ­მით“ თბი­ლი­სი შე­ე­ცა­და ცხინ­ვა­ლის რე­გი­ო­ნის მო­სახ­ლე­ო­ბის გუ­ლის მო­გე­ბას და ლო­ი­
ა­ლო­ბის მო­პო­ვე­ბას. მთავ­რო­ბა ხალ­ხ­სა და პარ­ლა­მენტს გა­ტა­რე­ბუ­ლი წარ­მა­ტე­ბუ­ლი ღო­ნის­
ძი­ე­ბე­ბის შე­სა­ხებ ამა­ყად მო­ახ­სე­ნებ­და:
„ქართველმა სა­მარ­თალ­დამ­ცა­ვებ­მა და­იწყეს ქმე­დი­თი ღო­­ნის­ძი­ე­ბე­ბის გა­ტა­რე­ბა
კონ­ტ­რა­ბან­დუ­ლი ტვირ­თე­ბის შე­მო­დი­ნე­ბის აღ­საკ­ვე­თად. მათ კრი­მი­ნა­ლებს ყვე­
ლა გზა და ბი­ლი­კი გა­და­უ­კე­ტეს. გა­ტა­რე­ბუ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბის შე­დე­გად და­ი­ხუ­რა
ერ­გ­ნე­თის ბაზ­რო­ბა, რი­თაც კონ­ტ­რა­ბან­დის­ტებ­სა და მათ მფარ­ვე­ლებს მთა­ვა­რი
მა­საზ­რ­დო­ე­ბე­ლი წყა­რო და­ეხ­შოთ“.63
ერ­თი შე­ხედ­ვით მარ­ტი­ვი ტაქ­ტი­კა ფუნ­და­მენ­ტ­ში­ვე არას­წო­რი აღ­მოჩ­ნ­და, ვი­ნა­ი­დან
„ომის ეკო­ნო­მი­კა“, მი­უ­ხე­და­ვად მი­სი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი შე­მად­გე­ნე­ლი­სა ქარ­თულ­-ო­სურ კონ­ფ­
ლიქ­ტ­ში, მა­ინც არ იყო გა­დამ­წყ­ვე­ტი ფაქ­ტო­რი.
აჭა­რი­სა­გან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით, სა­დაც ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბის რე­ჟიმ­თან და­პი­რის­პი­
რე­ბის პა­რა­ლე­ლუ­რად, საქმე გვქონდა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­თან სრუ­ლ ინ­ტეგ­რა­ცი­ასთან, ყო­ფი­ლი
ოლ­ქის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე მცხოვ­რე­ბი ოსე­ბი, რამ­დე­ნად და­პი­რის­პი­რე­ბუ­ლიც არ უნ­და ყო­ფი­ლიყ­
ვ­ნენ დე ­ფაქ­ტო პრე­ზი­დენტ ედუ­არდ კო­კო­ი­თი­ს, მისი ხელისუფლების წარმომადგენლებისა
და მი­სი პო­ლი­ტი­­კის მი­მართ, და რამ­დე­ნად კარ­გი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბიც არ უნ­და ჰქო­ნო­დათ თა­
ვის ქარ­თ­ველ თა­ნა­სოფ­ლე­ლებ­თან, არ იყ­ვ­ნენ და თბი­ლი­სი­სად­მი ნდო­ბით გამ­ს­ჭ­ვა­ლულ­ნი.

62 იხ. Alexandre Kukhianidze, Alexandre Kupatadze, Roman Gotsiridze “Smugguling through Abkhazia and Tskhin-
vali region of Georgia”, published by American University, Transnational Crime and Corruption Center (TraCCC)
Georgia Office, Tbilisi, 2004; ასევე, საქართველოს მთავრობის ანგარიში რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოს
წინააღმდეგ განხორციელებული სრულმასშტაბიანი აგრესიის შესახებ, თბილისი, აგვისტო, 2009, გვ. 27
63 იხ. იქვე, გვ.26
24  |  თავი 1  ●  შესავალი

ნდო­ბის მო­პო­ვე­ბა ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი პრო­ცე­სია და, შე­საძ­ლო­ა, თბი­ლი­სის მცდე­ლო­ბებს შე­დე­გიც

გა­მო­ე­ღო, მაგ­რამ ხელისუფლება ჩქა­რობ­და. ერ­თი მხრივ, სულ­ს­წ­რა­ფო­ბამ და, მე­ო­რე მხრივ,
რუ­სე­თის ფაქ­ტო­რის არა­სა­თა­ნა­დოდ შე­ფა­სე­ბამ, 2004 წლის ზაფხუ­ლის კრი­ზი­სამ­დე და სის­ხ­
ლის­ღ­ვ­რამ­დე მიგ­ვიყ­ვა­ნა. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბის ან­გა­რიშ­ში ვკითხუ­ლობთ:
„განახლებულ კონ­ფ­ლიქ­ტ­ში აქ­ტი­უ­რად ჩა­ერ­თო რუ­სე­თი, რუ­სულ­მა მე­დი­ა­სა­შუ­ა­
ლე­ბებ­მა პრო­პა­გან­დის­ტუ­ლი ომი წა­მო­იწყეს. რე­გი­ონ­ში სას­წ­რა­ფოდ შე­მო­იყ­ვა­ნეს
ჩრდი­ლო­კავ­კა­სი­ე­ლი მო­ხა­ლი­სე­ე­ბი“.
ამას­თა­ნა­ვე, გა­უ­გე­ბა­რი­ა, თუ­კი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მარ­თალ­დამ­ცა­ვე­ბი ან­ტი­კონ­ტ­რა­ბან­
დულ ღო­ნის­ძი­ე­ბას ატა­რებ­დ­ნენ ბაზ­რო­ბის და­ხურ­ვის მიზ­ნით, ქარ­თულ­მა პო­ლი­ცი­ამ რა­ტომ
და­ი­კა­ვა სტრა­ტე­გი­უ­ლი სი­მაღ­ლე­ე­ბი, რო­მელ­თა და­ტო­ვე­ბაც, მთავ­რო­ბის იმა­ვე ან­გა­რი­შის
თა­ნახ­მად, სას­წ­რა­ფოდ მო­უხ­და ქარ­თულ მხა­რეს?
„ესკალაციის თა­ვი­დან ასა­ცი­ლებ­ლად ქარ­თუ­ლი პო­ლი­ცი­ის მი­ერ და­კა­ვე­ბუ­ლი
სტრა­ტე­გი­უ­ლად მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი პო­ზი­ცი­ე­ბი „სამშვიდობოებს“ გა­დას­ცა და რე­გი­
ო­ნი­დან გა­მო­იყ­ვა­ნა შსს და­მა­ტე­ბი­თი რაზ­მე­ბი“.64
ამ წა­რუ­მა­ტე­ბე­ლი კამ­პა­ნი­ის პო­ზი­ტი­ურ შე­დე­გად უნ­და მი­ვიჩ­ნი­ოთ, რომ მოხ­და არ­ჩე­
უ­ლი ტაქ­ტი­კის გა­და­ფა­სე­ბა და იმის გაც­ნო­ბი­ე­რე­ბა, რომ კონ­ფ­ლიქ­ტის მშვი­დო­ბი­ა­ნი გზით
გა­დაჭ­რა გრძელ­ვა­დი­ან და თან­მიმ­დევ­რულ მიდ­გო­მას სა­ჭი­რო­ებდა. ყო­ველ შემ­თხ­ვე­ვა­ში,
2004 წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის გან­ცხა­დე­ბე­ბი სწო­რედ ასე­თი
ოპ­ტი­მიზ­მის სა­ფუძ­ველს ქმნი­და.

ბ) საქართველოს ხელისუფლების სამშვიდობო ინიციატივები

2004 წლის 22 სექ­ტემ­ბერს გა­ე­როს 59-ე გე­ნე­რა­ლუ­რი ასამ­ბ­ლე­ის წი­ნა­შე გა­მოს­ვ­ლი­სას პრე­
ზი­დენ­ტ­მა სა­ა­კაშ­ვილ­მა დას­ვა კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის ნა­ბიჯ­-­ნა­ბიჯ გა­დაწყ­ვე­ტის აუცი­ლებ­ლო­ბის სა­
კითხი. ეს გეგ­მა ეტა­პობ­რი­ვი იყო და ნდო­ბის აღ­დ­გე­ნის პა­რა­ლე­ლუ­რად რე­გი­ო­ნის დეკ­რი­მი­
ნა­ლი­ზა­ცი­ას, დე­მი­ლი­ტა­რი­ზა­ცი­ა­სა და უსაფ­რ­თხო­ე­ბის ფარ­თო გა­რან­ტი­ებს მო­ი­ცავ­და.
ამას მოჰ­ყ­ვა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პრე­მი­ერ­-­მი­ნისტრ ზუ­რაბ ჟვა­ნი­ა­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის დე
ფაქ­ტო პრე­ზი­დენ­ტ ედუ­არდ კო­კო­ი­თის შეხ­ვედ­რა სოჭ­ში 2004 წლის ნო­ემ­ბერ­ში, სა­დაც ხე­ლი
მო­ე­წე­რა დე­მი­ლი­ტა­რი­ზა­ცი­ის შე­თან­ხ­მე­ბას. მხა­რე­ე­ბი შე­თან­ხ­მ­დ­ნენ ერ­თობ­ლი­ვი ეკო­ნო­მი­კუ­
რი პრო­ექ­ტე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის სა­ჭი­რო­ე­ბა­ზეც.
2005 წლის იან­­­ვარ­­­ში პრეზიდენტმა სა­­ა­­კაშ­­­ვილ­­­მა სტრას­­­ბურ­­­გ­­­ში ევ­­­რო­­საბ­­­ჭოს სა­­პარ­­­ლა­­
მენ­­­ტო ასამ­­­ბ­­­ლე­­ის ტრი­­ბუ­­ნი­­დან გა­­ახ­­­მო­­ვა­­ნა სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს მთავ­­­რო­­ბის სამ­­­შ­­­ვი­­დო­­ბო ინი­­ცი­­ა­­ტი­­
ვე­­ბი ქარ­­­თულ­-ოსუ­­რი კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტის მშვი­­დო­­ბი­­ა­­ნი და­­რე­­გუ­­ლი­­რე­­ბის შე­­სა­­ხებ, რომ­­­ლის მი­­ზა­­ნიც
სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს მშვი­­დო­­ბი­­ა­­ნი გამ­­­თ­­­ლი­­ა­­ნე­­ბა იყო.65 გეგ­­­მა­­ში სა­­უ­­ბა­­რი იყო ფარ­­­თო ავ­­­ტო­­ნო­­მი­­ა­­ზე,
სა­­კონ­­­ს­­­ტი­­ტუ­­ციო გა­­რან­­­ტი­­ებ­­­ზე, ოსუ­­რი ენის ოფი­­ცი­­ა­­ლურ სტა­­ტუს­­­ზე და რე­­გი­­ო­­ნის რე­­ა­­ბი­­ლი­­ტა­­
ცი­­ის, ასე­­ვე გა­­ნათ­­­ლე­­ბი­­სა და კულ­­­ტუ­­რუ­­ლი მემ­­­კ­­­ვიდ­­­რე­­ო­­ბი­­სათ­­­ვის სპე­­ცი­­ა­­ლუ­­რი სახ­­­ს­­­რე­­ბის გა­­
მო­­ყო­­ფა­­ზე. გეგ­­­მა­­ში სა­­უ­­ბა­­რი იყო კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტის შე­­დე­­გად და­­კარ­­­გუ­­ლი ქო­­ნე­­ბის რეს­­­ტი­­ტუ­­ცი­­ა­­ზეც.
ამას­­­თა­­ნა­­ვე, გეგ­­­მით გათ­­­ვა­­ლის­­­წი­­ნე­­ბუ­­ლი იყო ერ­­­თობ­­­ლი­­ვი, შე­­რე­­უ­­ლი ქარ­­­თულ­-ო­­სუ­­რი პო­­ლი­­
ცი­­უ­­რი ქვე­­­და­­ნა­­ყო­­ფის შექ­­­მ­­­ნა, რო­­მე­­ლიც უზ­­­რუნ­­­ველ­­­ყოფ­­­და მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბის უსაფ­­­რ­­­თხო­­ე­­ბას.
2005 წლის ივ­ლის­ში ბა­თუ­მის სა­ერ­თა­შო­რი­სო კონ­ფე­რენ­ცი­ა­ზე სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პრე­ზი­
დენ­ტ­მა გა­ნაცხა­და, რომ თბი­ლი­სი მზად არის, სამ­ხ­რეთ ოსეთს მის­ცეს ყვე­ლა­ზე ფარ­თო ავ­

64 საქართველოს მთავრობის ანგარიში რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ განხორციელებული

სრულმასშტაბიანი აგრესიის შესახებ, თბილისი, აგვისტო, 2009, გვ. 27
65 იხ. სრული ტექსტი: საქართველოს მთავრობის ინიციატივა სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტის მშვიდობიან დარეგული­
რებასთან დაკავშირებით, იხილეთ, http://207.218.249.154/geo/article.php?id=9252
 1.6  ვარდების რევოლუციის შემდეგ  |  25

ტო­ნო­მი­ა, უზ­რუნ­ველ­ყოს თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის მა­ღა­ლი ხა­რის­ხი­თა და პრი­ვი­ლე­გი­რე­ბუ­ლი

სა­გა­და­სა­ხა­დო და ეკო­ნო­მი­კუ­რი რე­ჟი­მე­ბით.66
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის სამ­შ­ვი­დო­ბო გეგ­მის უფ­რო ვრცე­ლი და კონ­კ­რე­ტუ­ლი ვერ­
სია გა­მოცხად­და 2005 წლის დე­კემ­ბერ­ში ეუთოს ლი­უბ­ლი­ა­ნის მი­ნის­ტე­რი­ალ­ზე, სა­დაც სა­ქარ­თ­
ვე­ლოს პრე­მი­ერ­-­მი­ნის­ტ­რ­მა ზუ­რაბ ნო­ღა­ი­დელ­მა წარ­მო­ად­გი­ნა კონ­ფ­ლიქ­ტის მოგ­ვა­რე­ბის დრო­
ში გა­წე­რი­ლი სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა.67 გეგმის მი­ხედ­ვით გა­მო­იკ­ვე­თა მოქ­მე­დე­ბა­თა სა­მი ეტა­პი:
• კონფლიქტის ზონის დემილიტარიზაცია,
• სოციალურ-ეკონომიკური რეაბილიტაცია, და
• სამხრეთ ოსეთის საბოლოო სტატუსის განსაზღვრა.
სა­­­­ქარ­­­­­­­თ­­­­­­­ვე­­­­ლოს მხრი­­­­დან სა­­­ერ­­­­­­­თა­­­­შო­­­­რი­­­­სო თა­­­­ნა­­­­მე­­­­გობ­­­­­­­რო­­­­ბი­­­­სათ­­­­­­­ვის სამ­­­­­­­შ­­­­­­­ვი­­­­დო გეგ­­­­­­­მე­­­­ბის შე­­­­
თა­­­­ვა­­­­ზე­­­­ბამ გარ­­­­­­­და­­­უ­­­­ვა­­­­ლი გა­­­­ხა­­­­და ოსუ­­­­რი მხა­­­­რის პა­­­­სუ­­­­ხი. მით უფ­­­­­­­რო იმ ფონ­­­­­­­ზე, რომ ეუთოს მი­­­­ნის­­­­­­­
ტე­­­­რი­­­ალ­­­­­­­ზე გეგ­­­­­­­მა ერ­­­­­­­თხ­­­­­­­მად, მათ შო­­­­რის რუ­­­­სე­­­­თის თან­­­­­­­ხ­­­­­­­მო­­­­ბით, მი­­­ი­­­­ღეს. პა­­­­სუხ­­­­­­­მაც არ და­­­ა­­­­ყოვ­­­­­­­ნა.
იმე­­­­დის მომ­­­­­­­ცე­­­­მი იყო სამ­­­­­­­ხ­­­­­­­რეთ ოსე­­­­თის დე ფაქ­­­­­­­ტო პრე­­­­ზი­­­­დენტ ედუ­­­არდ კო­­­­კო­­­ი­­­­თის მი­­­ერ პრე­­­­ზი­­­­
დენ­­­­­­­ტე­­­­ბის, პუ­­­­ტი­­­­ნი­­­­სა და სა­­­ა­­­­კაშ­­­­­­­ვი­­­­ლის, აგ­­­­­­­რეთ­­­­­­­ვე, ეუთოს წევ­­­­­­­რ­­­­­­­-­­­­­­­სა­­­­ხელ­­­­­­­მ­­­­­­­წი­­­­ფო­­­­თა მე­­­­თა­­­უ­­­­რე­­­­ბის სა­­­­
ხელ­­­­­­­ზე გაგ­­­­­­­ზავ­­­­­­­ნი­­­­ლი წე­­­­რი­­­­ლი, სა­­­­დაც ის აქ­­­­­­­ცენტს ერ­­­­­­­თობ­­­­­­­ლი­­­­ვი სამ­­­­­­­შ­­­­­­­ვი­­­­დო­­­­ბო გეგ­­­­­­­მის შე­­­­მუ­­­­შა­­­­ვე­­­­ბის
სა­­­­ჭი­­­­რო­­­ე­­­­ბა­­­­ზე აკე­­­­თებ­­­­­­­და. ედუ­­­არდ კო­­­­კო­­­ი­­­­თის შემ­­­­­­­ხ­­­­­­­ვედ­­­­­­­რი წი­­­­ნა­­­­და­­­­დე­­­­ბე­­­­ბი კონ­­­­­­­ფ­­­­­­­ლიქ­­­­­­­ტის და­­­­რე­­­­გუ­­­­ლი­­­­
რე­­­­ბის იმა­­­­ვე სა­­­­მე­­­­ტა­­­­პი­­­ან მიდ­­­­­­­გო­­­­მას უჭერ­­­­­­­და მხარს და შე­­­­რე­­­უ­­­­ლი სა­­­­კონ­­­­­­­ტ­­­­­­­რო­­­­ლო კო­­­­მი­­­­სი­­­ის ფარ­­­­­­­გ­­­­­­­
ლებ­­­­­­­ში მოქ­­­­­­­მე­­­­დე­­­­ბა­­­­თა ერ­­­­­­­თი­­­ა­­­­ნი გეგ­­­­­­­მის შე­­­­მუ­­­­შა­­­­ვე­­­­ბის ინი­­­­ცი­­­ა­­­­ტი­­­­ვით გა­­­­მო­­­­დი­­­ო­­­­და. კო­­­­კო­­­ი­­­­თის წე­­­­რი­­­­ლი
იმ­­­­­­­დე­­­­ნად ჰგავდა სა­­­­ქარ­­­­­­­თ­­­­­­­ვე­­­­ლოს ხე­­­­ლი­­­­სუფ­­­­­­­ლე­­­­ბის ინი­­­­ცი­­­ა­­­­ტი­­­­ვე­­­­ბი­­­­ს, რომ სა­­­­ქარ­­­­­­­თ­­­­­­­ვე­­­­ლოს პრე­­­­მი­­­ერ­­­­­­­-­­­­­­­
მი­­­­ნის­­­­­­­ტ­­­­­­­რ­­­­­­­მა ზუ­­­­რაბ ნო­­­­ღა­­­ი­­­­დელ­­­­­­­მა ქარ­­­­­­­თულ მე­­­­დი­­­ას გა­­­­ნუცხა­­­­და, „ჩვენგან გა­­­­და­­­ი­­­­წე­­­­რა­­­ო“.
თუმ­­­ცა ყვე­­ლა ამ სამ­­­შ­­­ვი­­დო­­ბო ინი­­ცი­­ა­­ტი­­ვა­­სა და გეგ­­­მას ჰქონ­­­და ერ­­­თი სე­­რი­­ო­­ზუ­­ლი პრობ­­­
ლე­­მა. სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს ხე­­ლი­­სუფ­­­ლე­­ბა ჩქა­­რობ­­­და და ყო­­ვე­­ლი ასე­­თი ინი­­ცი­­ა­­ტი­­ვის რე­­ა­­ლი­­ზა­­ცია
მე­­ტად შეზღუ­­დუ­­ლი დრო­­ი­­თი ჩარ­­­ჩო­­ე­­ბით იყო შე­­მო­­საზღ­­­ვ­­­რუ­­ლი. მა­­გა­­ლი­­თად, ლუბ­­­ლი­­ა­­ნის მი­­
ნის­­­ტე­­რი­­ალ­­­ზე გა­­მოცხა­­დე­­ბუ­­ლი გეგ­­­მის სა­­მი­­ვე ეტა­­პის დას­­­რუ­­ლე­­ბა 2006 წლის სექ­­­ტემ­­­ბ­­­რამ­­­დე
უნ­­­და მომ­­­ხა­­და­­რი­­ყო, რაც საფ­­­რ­­­თხეს უქ­­­მ­­­ნი­­და მის რე­­ა­­ლურ გან­­­ხორ­­­ცი­­ე­­ლე­­ბას.
მი­­უ­­ხე­­და­­ვად ასე­­თი შემ­­­ჭიდ­­­რო­­ე­­ბუ­­ლი ვა­­დე­­ბი­­სა, იგ­­­ვი­­ა­­ნებ­­­და თბი­­ლი­­სის მხრი­­დან ქმე­­
დი­­თი ნა­­ბი­­ჯე­­ბი, რომ­­­ლე­­ბიც სამ­­­შ­­­ვი­­დო­­ბო გეგ­­­მებ­­­ში გან­­­ცხა­­დე­­ბულ ინი­­ცი­­ა­­ტი­­ვებს რე­­ა­­ლო­­
ბად აქ­­­ცევ­­­და. სწო­­რედ კო­­კო­­ი­­თის პა­­სუ­­ხის შემ­­­დეგ სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს პარ­­­ლა­­მენტს შე­­ეძ­­­ლო
და­­ეწყო მოქ­­­მე­­დე­­ბა და შე­­სა­­ბა­­მი­­სი სამ­­­შ­­­ვი­­დო ინი­­ცი­­ტი­­ვე­­ბის მხარ­­­დამ­­­ჭე­­რი კა­­ნონ­­­მ­­­დებ­­­ლო­­
ბის ინი­­ცი­­რე­­ბა. ერ­­­თ­­­-ერ­­­თი ასე­­თი შე­­იძ­­­ლე­­ბო­­და ყო­­ფი­­ლი­­ყო კა­­ნო­­ნი ოსუ­­რი ენის სტა­­ტუ­­სის
შე­­სა­­ხებ, რო­­გორც დაგ­­­ვი­­ა­­ნე­­ბუ­­ლი პა­­სუ­­ხი ოსი ხალ­­­ხის მოთხოვ­­­ნა­­ზე და სიმ­­­ბო­­ლუ­­რი ჟეს­­­
ტი ურ­­­თი­­ერ­­­თო­­ბე­­ბის გა­­ჯან­­­სა­­ღე­­ბი­­სათ­­­ვის სწო­­რედ იმ წერ­­­ტი­­ლი­­დან, სა­­დაც ის შეწყ­­­და. ბუ­­
ნებ­­­რი­­ვი­­ა, ამ­­­გ­­­ვარ აქტს და­­საწყი­­სი­­სათ­­­ვის მხო­­ლოდ სიმ­­­ბო­­ლუ­­რი მნიშ­­­ვ­­­ნე­­ლო­­ბა ექ­­­ნე­­ბო­­და,
მაგ­­­რამ კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტე­­ბი და ნდო­­ბის აღ­­­დ­­­გე­­ნა სწო­­რედ ასე­­თი, სიმ­­­ბო­­ლუ­­რი მოქ­­­მე­­დე­­ბე­­ბი­
­ს კრე­­ბუ­­ლი­­ა, რო­­მელ­­­თა სიმ­­­რავ­­­ლეც დრო­­თა გან­­­მავ­­­ლო­­ბა­­ში ხა­­რის­­­ხობ­­­რივ სხვა­­ო­­ბას იძ­­­
ლე­­ვა. მე­­ო­­რე, ასე­­თი უნ­­­და ყო­­ფი­­ლი­­ყო კა­­ნო­­ნი ქო­­ნე­­ბის რეს­­­ტი­­ტუ­­ცი­­ის შე­­სა­­ხებ, რო­­მელ­­­საც
მი­­ღე­­ბის­­­თა­­ნა­­ვე სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს მი­­ერ კონ­­­ტ­­­რო­­ლი­­რე­­ბულ ტე­­რი­­ტო­­რი­­ა­­ზე მცხოვ­­­რე­­ბი კონ­­­ფ­­­
ლიქ­­­ტის შე­­დე­­გად და­­ზა­­რა­­ლე­­ბუ­­ლი ოსე­­ბის უფ­­­ლე­­ბებ­­­ის აღ­­­დ­­­გე­­ნა უნ­­­და მოჰ­­­ყო­­ლი­­და. სამ­­­წუ­­
ხა­­როდ, ამ კა­­ნო­­ნის მი­­ღე­­ბა 2005 წლის 26 იან­­­ვარს გა­­მოცხა­­დე­­ბუ­­ლი სამ­­­შ­­­ვი­­დო­­ბო გეგ­­­მი­­

66 იხ. „თბილისი სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტის მოგვარების სამშვიდობო გეგმას ბათუმში გააჟღერებს“, თბილისი,
10 ივლისი, 2005, „civil.ge“, http://www.civil.ge/geo/article.php?id=10192; ასევე, „ცხინვალი სამშვიდობო
ინიციატივაზე განცხადებას ავრცელებს“, „civil.ge“, თბილისი, 12 ივლისი, 2005, http://www.civil.ge/geo/article.
php?id=10205&search=
67 იხ. „ნოღაიდელი მინისტრების დღის წესრიგში სამხრეთ ოსეთის სამშვიდობო გეგმის გათვალისწინებას ითხოვს“,
„civil.ge“, თბილისი, 13 ივლისი 2005, http://www.civil.ge/geo/article.php?id=10210&search=; აგრეთვე, GEORGIA’S
ACTION PLAN ON SOUTH OSSETIA: A TEST FOR THE INTERNATIONAL COMMUNITY, Eurasia Daily Monitor Volume:
2 Issue: 219, November 22, 2005, at http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews[tt_news]=31149;
ასევე, REMARKS OF H.E. MR. ZURAB NOGAIDELI, PRIME MINISTER OF GEORGIA, OSCE Permanent Council, VIENNA
- 27 OCTOBER, 2006, http://www.mfa.gov.ge/index.php?lang_id=ENG&sec_id=30&info_id=2573
26  |  თავი 1  ●  შესავალი

დან, 23 თვის დაგ­­­ვი­­ა­­ნე­­ბით, 2006 წლის 29 დე­­კემ­­­ბერს მოხ­­­და. თუმ­­­ცა არც მი­­სი მი­­ღე­­ბის
შემ­­­დეგ გა­­დად­­­გ­­­მუ­­ლა ქმე­­დი­­თი ნა­­ბი­­ჯე­­ბი მი­­სი რე­­ა­­ლი­­ზე­­ბი­­სათ­­­ვის.
ყვე­ლა სამ­შ­ვი­დო­ბო გეგ­მას არა­და­მა­ჯე­რე­ბელს ხდი­და ოფი­ცი­ა­ლუ­რი პი­რე­ბის გან­ცხა­დე­
ბე­ბი თბი­ლის­ში, რომ­ლე­ბიც ხში­რად მუ­ქა­რის ან დამ­ცი­ნა­ვი ტო­ნით ლა­პა­რა­კობ­დ­ნენ სამ­ხ­რეთ
ოსე­თის შე­სა­ხებ და ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი მთლი­ა­ნო­ბის სწრა­ფი აღ­დ­გე­ნის პი­რო­ბებს დებ­დ­ნენ. ამ­
გ­ვა­რი რი­ტო­რი­კის კულ­მი­ნა­ცია იყო თავ­დაც­ვის ყო­ფი­ლი მი­ნის­ტ­რის, ირაკ­ლი ოქ­რუ­აშ­ვი­ლის
გან­ცხა­დე­ბა ტე­ლე­კომ­პა­ნია „იმედის“ პირ­და­პირ ეთერ­ში, რო­მე­ლიც მთელ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს
ახა­ლი, 2007 წლის დად­გო­მის ცხინ­ვალ­ში აღ­ნიშ­ვ­ნას დაჰ­პირ­და.

გ)  დროებითი ადმინისტრაცია

2007 წელს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტ­მა მი­ი­ღო კა­ნო­ნი „ყოფილი სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­
ნო­მი­ურ ოლ­ქ­ში კონ­ფ­ლიქ­ტის მოგ­ვა­რე­ბი­სათ­ვის სა­თა­ნა­დო პი­რო­ბე­ბის შექ­მ­ნის შე­სა­ხებ“,
რომ­ლის სა­ფუძ­ველ­ზეც შე­იქ­მ­ნა დრო­ე­ბი­თი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ­-­ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი ერ­თე­უ­ლი და
მი­სი დრო­ე­ბი­თი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ა.68 კანონით სწორედ დროებით ადმინისტრაციას მიენიჭა
მოლაპარაკებებში ყველაზე მწვავე საკითხის – „ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური
ოლქისთვის ავტონომიური სტატუსის განსაზღვრასთან დაკავშირებით მოლაპარაკებების
წარმართვის“69 ფუნქცია. გაუგებარია, ვინ უნდა ყოფილიყო მოლაპარაკების სუბიექტი და
ობიექტი, ვის ვისთან უნდა მოელაპარაკა ავტონომიის სტატუსის შესახებ. საქართველოს
პარლამეტის დროებითი კომისიის დასკვნაში ამ კითხვაზე პასუხი ირიბადაა გაცემული, და
კონფლიქტის მხარედ გამოცხადდა ცენტრალური ხელისუფლების მიმართ ლოიალური
დიმიტრი სანაკოევის ადმინისტრაცია!
„დიმიტრი სანაკოევი იწყებს მოლაპარაკებებს საქართველოს ხელისუფლებასთან
კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარების მიზნით“.70
პრობ­ლე­მა მთე­ლი სიცხა­დით ჯერ კი­დევ არ­ჩევ­ნე­ბის დროს გა­მოჩ­ნ­და, რო­დე­საც ერ­თ­სა
და იმა­ვე დღეს ყო­ფი­ლი ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე 2 არ­ჩევ­ნე­ბი და 2 რე­ფე­რენ­
დუ­მი ჩა­ტარ­და. ოთხი­ვე შემ­თხ­ვე­ვა­ში შე­დე­გი 90 პრო­ცენტს აჭარ­ბებ­და. ერ­თი მხრივ, ამომ­
რ­ჩევ­ლის 99-მა პრო­ცენ­ტ­მა ხმა მის­ცა სამ­ხ­რეთ ოსე­თის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბას, ხო­ლო მე­ო­რე
მხა­რეს ამომ­რ­ჩევ­ლის 95-მა პრო­ცენ­ტ­მა ხმა მის­ცა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ფე­დე­რა­ლი­ზა­ცი­ას. ასე­თი­
ვე უმ­რავ­ლე­სო­ბით აირ­ჩი­ეს სხვა­დას­ხ­ვა მხა­რეს ედუ­არდ კო­კო­ი­თი და დი­მიტ­რი სა­ნა­კო­ე­ვი.
პარალელური არჩევნებისა და რეფერენდუმის ჩატარებამ პირობითი საზღვრის სხვადასხვა
მხარეს მცხოვრები ადამიანების სრული პოლარიზაცია გამოიწვია, პოლარიზაცია, რომელიც
პოლიტიკური პროცესის შედეგი და საქართველოს ხელისუფლების მიერ დეკლარირებული
დაახლოებისა და თანხმობის ინიციატივების საწინააღმდეგო იყო.
2006 წლის 12 ნო­ემ­ბერს გან­ვი­თა­რე­ბულ­მა სა­არ­ჩევ­ნო ბა­ტა­ლი­ებ­მა ნათ­ლად აჩ­ვე­ნა,
რომ ყო­ფი­ლი ოლ­ქის ტე­რი­ტო­რი­ის ქარ­თუ­ლ სოფ­ლებში არ­ჩე­უ­ლი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცია მო­რი­გი
კონ­ფ­რონ­ტა­ცი­ი­სა და და­ძა­ბუ­ლო­ბის მი­ზე­ზი ხდე­ბო­და. ერ­თი რამ, რაც ცხა­დი იყო კონ­ფ­ლიქ­

68 დროებითი ადმინისტრაციული ერთეული და მისი ადმინისტრაცია შეიქმნა კანონის საფუძველზე გამოცემული ორი
აქტის შესაბამისად: 2007 წლის 8 მაისის საქართველოს პარლამენტის დადგენილება „დროებითი ადმინისტრაციულ-
ტერიტორიული ერთეულის შექმნის შესახებ” და 2007 წლის 10 მაისის საქართველოს პრეზიდენტის ბრაძანებულება
№296, „ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე დროებითი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული
ერთეულის ადმინისტრაციის შექმნის, საქმიანობის წესისა და ფარგლების შესახებ”.
69 საქართველოს კანონი „ყოფილ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში კონფლიქტის მოგვარებისათვის სათანადო
პირობების შექმნის შესახებ“, 2007 წლის 13 აპრილი, მუხლი 4 (ბ). საინტერესოა ამავე კანონის მეოთხე მუხლის „დ“
ქვეპუნქტიც, რომელიც დროებითი ადმინისტრაციის უფლებამოსილებებში განსაზღვრავს „კონფლიქტის მშვიდობიანი
მოგვარების მიზნით შესაბამისი გეგმებისა და პროექტების შემუშავებას და მათი მომზადების პროცესში ადგილობრივი
საზოგადოების მონაწილეობის უზრუნველყოფას”; ეს დებულება საზოგადოებისა და ექსპერტების მხრიდან აღქმულ
იქნა, როგორც ცენტრალური ხელისუფლების მიერ პასუხისმგებლობის გადაბარება ახალი წარმონაქმნისათვის.
70 იხ. რუსეთის ფედერაციის მხრიდან საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის ხელყოფის მიზნით განხორციელებული
სამხედრო აგრესიისა და სხვა ქმედებების შემსწავლელი საქართველოს პარლამენტის დროებითი კომისიის დასკვნა,
2009 წ.
 1.7  2008 წელი – აღმავალი კონფრონტაცია  |  27

ტის მთე­ლი ის­ტო­რი­ის მან­ძილ­ზე – სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ცენ­ტ­რა­ლურ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას ოლ­ქის ქარ­

თულ სოფ­ლებ­თან და მო­სახ­ლე­ო­ბას­თან პრობ­ლე­მა არა­სო­დეს ჰქო­ნი­ა. არც სა­ო­მა­რი მოქ­მე­
დე­ბე­ბი ყო­ფი­ლა ეთ­ნი­კურ ქარ­თ­ვე­ლებს შო­რის. შე­სა­ბა­მი­სად, რე­გუ­ლი­რე­ბა, მო­ლა­პა­რა­კე­ბა,
შეხ­ვედ­რე­ბი, ნდო­ბის აღ­დ­გე­ნა­ზე მუ­შა­ო­ბა სწო­რედ პი­რო­ბი­თი საზღ­ვ­რის მე­ო­რე მხა­რეს დარ­
ჩე­ნილ, ძი­რი­თა­დად ეთ­ნი­კუ­რად ოს ჩვენს თა­ნა­მო­ქა­ლა­ქე­ებ­თან იყო სა­ჭი­რო. ხო­ლო ამ მი­სი­
ას ქარ­თუ­ლი სოფ­ლე­ბის მი­ერ არ­ჩე­უ­ლი დრო­ე­ბი­თი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცია და მი­სი ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლი,
ეთ­ნი­კუ­რი წარ­მო­მავ­ლო­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, ნამ­დ­ვი­ლად ვერ შე­ას­რუ­ლებ­დ­ა.

1.7  2008 წელი – აღმავალი კონფრონტაცია

ა) დაძაბულობის ზრდა რუსეთსა და საქართველოს შორის –

2008 წლის გაზაფხული
2008 წლის ადრეულ გაზაფხულზე კონფრონტაციამ რუსეთსა და საქართველოს შორის პიკს
მიაღწია.
2008 წლის 6 მარტს რუ­სე­თი ცალ­მ­ხ­რი­ვად გა­მო­ვი­და დსთ-ის სა­ხელ­მ­წი­ფო მე­თა­ურ­თა
საბ­ჭოს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბი­დან „აფხაზეთში/საქართველო კონ­ფ­ლიქ­ტის და­რე­გუ­ლი­რე­ბის შე­
სა­ხებ“, რაც პრაქ­ტი­კუ­ლად კონ­ფ­ლიქ­ტის შემ­დეგ აფხა­ზე­თი­სათ­ვის და­წე­სე­ბუ­ლი ეკო­ნო­მი­კუ­
რი სან­ქ­ცი­ე­ბის მოხ­ს­ნას გუ­ლის­ხ­მობ­და. ამგვარი მოქმედების მთა­ვა­რი არ­გუ­მენ­ტი რუ­სე­თის
მხრი­დან იყო აფხა­ზე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე მცხოვ­რე­ბი მო­სახ­ლე­ო­ბის ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი ინ­ტე­რე­სე­
ბი, იმის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, რომ რუსეთის მტკიცებით, აფხა­ზეთ­ში მცხოვ­რებ­თა უმ­რავ­ლე­სო­
ბას 2008 წლის გა­ზაფხუ­ლი­სათ­ვის უკ­ვე რუ­სე­თის მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი, ან უფრო ზუსტად, რუსეთის
მოქალაქის პასპორტის მფლობელი პირები შე­ად­გენ­დ­ნენ.
სა­ქარ­თ­ვე­ლომ რუ­სე­თის მოქ­მე­დე­ბას უკი­დუ­რე­სად უარ­ყო­ფი­თი შე­ფა­სე­ბა მის­ცა და იგი
აფხა­ზე­თის სრუ­ლი მი­ლი­ტა­რი­ზა­ცი­ის დაწყე­ბად გა­მო­აცხა­და. სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში პო­ლი­ტი­კო­სე­
ბი­სა და ექ­ს­პერ­ტე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა აცხა­დებ­და, რომ ნა­ტოს ბუ­ქა­რეს­ტის სამ­ი­ტის წინ რუ­სეთ­
მა მთელ მსოფ­ლი­ოს მკვეთ­რი სიგ­ნა­ლი გა­უგ­ზავ­ნა.
2008 წლის 6 მარ­ტის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის შემ­დეგ რუ­სე­თი აქ­ტი­ურ მოქ­მე­დე­ბა­ზე გა­და­ვი­
და და მომ­დევ­ნო თვე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში რუ­სულ–ქარ­თუ­ლი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი კა­ნო­ნე­ბი­სა და
ურ­თი­ერ­თ­ბ­რალ­დე­ბის შემ­ც­ვე­ლი გან­ცხა­დე­ბე­ბის სა­ინ­ფორ­მა­ციო ომ­ში გა­და­ი­ზარ­და.
2008 წლის 21 მარტს  რუსეთის დუმამ მიიღო რეზოლუცია, რომელიც რუსეთის აღ­
მას­რულებელ ხელისუფლებას აძლევდა რეკომენდაციას, ეღიარებინა აფხაზეთისა და
ცხინვალის რეგიონების დამოუკიდებლობა.71
2008 წლის 16 აპრილს პრეზიდენტმა პუტინმა ხელი მოაწერა დეკრეტს აფხაზეთთან და
სამხრეთ ოსეთთან პირდაპირი სამართლებრივი კავშირებისა და ურთიერთობების შესახებ.
ამავე დეკრეტის შესაბამისად რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენლობა
გაიხსნა ცხინვალსა და სოხუმში. 16 აპრილის დეკრეტი სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხე­
ლისუფლებამ თავისი დამოუკიდებლობის ირიბ დადასტურებად აღიქვა. გადაწყვეტილება
დაგმო საერთაშორისო საზოგადოებამ, მათ შორის ევროკავშირმა, ეუთომ, ნატომ, ამერიკის
შეერთებულმა შტატებმა, დიდმა ბრიტანეთმა, საფრანგეთმა და გერმანიამ. საერთაშორისო

71 „Georgia Condemns Duma’s Call for S.  Ossetia, Abkhaz Recognition“,  24 March, 2008, Civil Georgia, at
http://www.civil.ge/eng/article.php?id=17433; Russia Moves to Legalize Ties with Abkhazia, S.Ossetia,
16 April, 2008, Civil Georgia; at http://www.civil.ge/eng/article.php?id=17638
28  |  თავი 1  ●  შესავალი

საზოგადოებამ რუსეთისაგან მოითხოვა აღნიშნული დეკრეტის გაუქმება და ურთიერთობების

ნორმალიზაცია, თუმცა უშედეგოდ.72
2008 წლის 31 მა­ისს რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის თავ­დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­რომ აფხა­ზეთ­ში შე­იყ­ვა­
ნა სარ­კი­ნიგ­ზო ჯა­რე­ბის ვოლ­გოგ­რა­დის 76-ე შე­ნა­ერ­თი 400 სამ­ხედ­როს შე­­მად­გენ­ლო­ბით73.
მო­ტი­ვა­ცია ამ­ჯე­რა­დაც ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი იყო – ომის შე­დე­გად გა­ნად­­­გუ­­რე­ბუ­ლი რკი­ნიგ­ზის რე­ა­
ბი­ლი­ტა­ცია სო­ხუ­მი­დან ოჩამ­ჩი­რემ­დე. ეს პრო­ექ­ტი სა­ქარ­თ­ვე­­ლოს­თან შე­თან­ხ­მე­ბუ­ლი არ ყო­
ფი­ლა. მე­ტიც, ქარ­თუ­ლი მხა­რე მუდ­მი­ვად გა­მო­ხა­ტავ­და შეშ­ფო­თე­ბას რკი­ნიგ­ზის რე­ა­ბი­ლი­ტა­
ცი­ის ფაქ­ტის გა­მო და ეწი­ნა­აღ­მ­დე­გე­ბო­და მას, ვი­ნა­ი­დან რკი­ნიგ­ზის რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცი­ას მუდ­მი­ვად
უკავ­ში­რებ­დ­ნენ რუ­სე­თი­დან სამ­ხედ­რო აღ­ჭურ­ვი­ლო­ბის ოჩამ­ჩი­რემ­დე ტრან­­­ს­პორ­ტი­რე­ბის, შე­
სა­ბა­მი­სად, რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის ჯა­რე­ბი­სათ­ვის „საჭიროების შემ­თხ­ვე­ვა­ში“ გა­და­ად­გი­ლე­ბის
შე­საძ­ლებ­ლო­ბის გა­მარ­ტი­ვე­ბას და, აფხა­ზე­თის სამ­ხედ­რო პო­ტენ­ცი­ა­ლის ზრდას.
კანონების, დადგენილებებისა და განცხადებების პარალელურად კი სულ უფრო და
უფრო იძაბებოდა ვითარება კონფლიქტის ზონებში, იღუპებოდნენ მშვიდობისმყოფლები,
პოლიციელები და სამოქალაქო პირები, ნადგურდებოდა ათეულობით ადამიანის საკუთრება.

ბ) 2008 წლის 20 აპრილი, ქართული უპილოტო საფრენი

აპარატის განადგურება აფხაზეთის ტერიტორიაზე
2008 წლის 20 აპრილს 10:00 საათზე რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიიდან შემოფ­
რენილმა გამანადგურებელმა გალის რაიონის სოფელ გაგიდის თავზე ჩამოაგდო ქართული
უპილოტო საფრენი აპარატი „ჰერმეს-450“, – იუწყებოდა საქართველოს ხელისუფლება.
გაეროს მისიამ, რომელმაც მხარეთა მოთხოვნით დაიწყო ამ საქმის მოკვლევა, 2008
წლის 20 აპრილის ინციდენტთან დაკავშირებით დასკვნაში ცალსახად მიუთითა, რომ
საქართველო-აფხაზეთის კონფლიქტში ძალების დაშორიშორებისა და ცეცხლის შეწყვეტის
მოსკოვის ხელშეკრულების შესაბამისად, „მხოლოდ დსთ-ს ძალებსა აქვთ მანდატი,
განახორციელონ ღონისძიებები ძალების დაშორიშორებისათვის და მეტს არავის. მკაცრად
განსაზღვრული სამშვიდობო მანდატის პრინციპების თანახმად, მისიას მიაჩნია, რომ მესამე
მხარის – ამ შემთხვევაში რუსეთის – მიერ, კონფლიქტის ზონაში განხორციელებული
ქმედება ფუნდამენტურად ეწინააღმდეგება მოსკოვის ხელშეკრულებას და არღვევს ძალების
დაშორიშორებისა და ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმს“.74
იმავე დასკვნაში გაეროს დამკვირვებელთა მისია ქართულ მხარესაც მიანიშნებს ხელ­
შეკრულების დარღვევაზე: „რამდენად ლეგიტიმურიც არ უნდა იყოს ქართული მხარის
მიზნები, ამგვარი ხასიათის სამხედრო-სადაზვერვო ინფორმაციის მოპოვება შესაძლებელია,
აფხაზური მხარის მიერ განხილულ იქნას, როგორც სამხედრო ოპერაციის დაწყება,
განსაკუთრებით ვითარების გამწვავების ფონზე. ცეცხლის განუახლებლობის რეჟიმს
აქვს თავისი პოზიტიური მხარე – ის აჩერებს ომს. თუმცა თან ახლავს შეზღუდვებიც, რაც
გულისხმობს მხარეთა შეზღუდვას ისეთი ქმედებების განხორციელებაში, რომელიც მეორე
მხარის მიერ შეიძლება აღქმულ იქნას, როგორც საფრთხის მატარებელი“.75
აქ­ვე უნ­და აღი­ნიშ­ნოს, რომ იმა­ვე ან­გა­რიშ­ში, UNOMIG სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას
შე­ახ­სე­ნებს 2008 წლის 7 აპ­რილს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს თავ­დაც­ვის მი­ნის­ტ­რი­სათ­ვის გაგ­ზავ­ნილ წე­

72 Reports: Russia will not Revoke April 16 Decision, 11 July, 2008, Civil Georgia, at http://www.civil.ge/
eng/article.php?id=18753
73 Increase in Troops by Russia in Abkhazia ‘not Wise’ – Solana 29 April, 2008, Civil Georgia, at , http://
www.civil.ge/eng/article.php?id=17724
74 Report of UNOMIG on the Incident of 20 April involving the downing of a Georgian Unmanned Aerial Vehicle over
the Zone of Conflict, para 35;
75 Report of UNOMIG on the Incident of 20 April involving the downing of a Georgian Unmanned Aerial Vehicle over
the Zone of Conflict, para 36;
 1.7  2008 წელი – აღმავალი კონფრონტაცია  |  29

რილს, სა­დაც 2008 წლის 18 მარ­ტის ანა­ლო­გი­ურ შემ­თხ­ვე­ვას­თან76 და­კავ­ში­რე­ბით მი­სია აცხა­
დებ­და, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მხრი­დან კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში უპი­ლო­ტო თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბის გაგ­
ზავ­ნა, შე­საძ­ლე­ბე­ლი­ა, სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­თ­ლი­სათ­ვის ჩა­ით­ვა­ლოს სამ­ხედ­რო ოპე­რა­ცი­ად,
რაც ეწი­ნა­აღ­მ­დე­გე­ბა მხა­რე­თა შო­რის მოქ­მე­დი ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბე­ბის პრინ­ცი­პებს.77

გ) დაძაბულობის ზრდა ცხინვალის რეგიონში –

2008 წლის ზაფხული
2008 წლის ივლისში ცხინვალის რეგიონში ვითარება კიდევ უფრო დაიძაბა.
2008 წლის 3 ივ­ლისს ქარ­თუ­ლი მე­დია იუწყე­ბო­და, რომ ერედ­ვი–ხე­ი­თის შე­მოვ­ლით გზა­
ზე მოხ­და თავ­დას­ხ­მა: „სამხრეთ ოსე­თის დრო­ე­ბი­თი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის უფ­რო­სის, დი­მიტ­რი სა­
ნა­კო­ე­ვის ავ­ტო­მან­ქა­ნა ნაღ­მ­ზე აფეთ­ქ­და, შემ­დეგ კი მის კორ­ტეჟს ავ­ტო­მა­ტუ­რი იარა­ღი­დან
ცეცხ­ლი გა­უხ­ს­ნეს, რის შე­დე­გა­დაც და­იჭ­რა დაც­ვის სა­მი თა­ნამ­შ­რო­მე­ლი“. თავად სანაკოევი
უვნებლად გადარჩა. მომხდარი ქართულმა მხარემ ტერორისტული აქტის მცდელობად
შეაფასა.
სა­ნა­კო­ევ­ზე თავ­დას­ხ­მას წინ უძღო­და იმა­ვე 3 ივ­ლი­სის დი­
ლას, ოსუ­რ სო­ფელ დმე­ნი­სის პო­ლი­ცი­ის უფ­რო­სის, ნო­დარ ბი­ბი­
ლო­ვის აფეთ­ქე­ბა. ნო­დარ ბი­ბი­ლო­ვი ად­გილ­ზე გარ­და­იც­ვა­ლა. 3
ივ­ლი­სის დი­ლას მომ­ხ­დარ აფეთ­ქე­ბა­ში სამ­ხ­რეთ ოსე­თის დე ფაქ­
ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ თბი­ლი­სი და­ა­და­ნა­შა­უ­ლა78 და მომხდარი
ტერაქტად შეაფასა.
კი­დევ ერ­თი აფეთ­ქე­ბა მოხ­და კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში 4 ივ­
ლისს. „ერთი მი­ლი­ცი­ე­ლი გარ­და­იც­ვა­ლა და ერ­თი სა­მო­ქა­ლა­ქო
პი­რი და­იჭ­რა ღა­მის სრო­ლე­ბის დროს, კერ­ძოდ კი სო­ფელ უბი­ა­
თის მი­ლი­ცი­ის პოს­ტ­ზე შე­ტე­ვის შე­დე­გად“, – გა­ნაცხა­და დე ფაქ­ტო
ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გე­ნელ­მა ქარ­თულ მე­დი­ა­სა­შუ­ა­ლე­ბებ­
თან ინ­ტერ­ვი­უ­ში.79
3 და 4 ივ­­­ლი­­სის ინ­­­ცი­­დენ­­­ტე­­ბი ეს­­­კა­­ლა­­ცი­­ის მხო­­ლოდ და­­ 2008 წლის 3 ივლისის აფეთქების დროს
საწყი­­სი იყო და ერ­­­თი თვის მან­­­ძილ­­­ზე ქარ­­­თულ და რუ­­სულ მე­­დი­­ დაზიანებული დიმიტრი სანაკოევის მანქანა.
ა­­სივ­­­რ­­­ცე­­­ში, ერ­­­თი მხრივ, ურ­­­თი­­ერ­­­თ­­­ბ­­­რალ­­­დე­­ბე­­ბი და და­­ზა­­რა­­ლე­­
ბულ­­­თა ის­­­ტო­­რი­­ე­­ბი ის­­­მო­­და, ხო­­ლო მე­­ო­­რე მხრივ, შეშფოთების
გამომხატველი განცხადებები მსოფ­­­ლიო თა­­ნა­­მე­­გობ­­­რო­­ბის მხრი­­დან.
2008 წლის 8 ივლისს, საქართველოში ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო
მდივნის, კონდოლიზა რაისის, ვიზიტის დღეს ოთხმა რუსულმა სამხედრო თვითმფრინავმა
კიდევ ერთხელ დაარღვია საქართველოს საჰაერო სივრცე. საქართველო ბოლო წლების
მანძილზე ხშირად გამოთქვამდა პრეტენზიებს მისი საჰაერო სივრცის უკანონოდ დარღვევის
გამო და 9 ივლისის ინციდენტიც ამ გრძელ ნუსხაში მორიგი ბრალდებების საგანი უნდა
გამხდარიყო, მაგრამ ამჯერად აღნიშნული ფაქტი რუსეთის ფედერაციის საგარეო საქმეთა

76 2008 წლის 18 მარტს ოჩამჩირის სანაპიროზე აფხაზების მიერ ქართული უპილოტო თვითმფრინავის ჩამოგდებას
ქართული მხარე არ ადასტურებს. თუმცა გაეროს მისიამ სპეციალურად ამ მიზნით მოწვეულ ექსპერტებთან ერთად
კვლევის შედეგად დაადგინა, რომ ნარჩენები, რომლებიც თვითმფრინავის ჩამოგდების შედეგად გადარჩა, სწორედ
ქართული შეიარაღებული ძალების კუთვნილი სადაზვერვო თვითმფრინავისა იყო.
77 Report of UNOMIG on the Incident of 20 April involving the downing of a Georgian Unmanned Aerial Vehicle over
the Zone of Conflict, para 3.
78 იხ. „დიმიტრი სანაკოევის კორტეჟს თავს დაესხნენ“, 3 ივლისი, 2008 წელი, საინფორმაციო სააგენტო „civil.ge“;
http://www.civil.ge/geo/article.php?id=18692
79 იხ. „ცხინვალის რეგიონში სროლებს ორი ადამიანი ემსხვერპლა“, 4 ივლისი, 2008 წელი, საინფორმაციო სააგენტო
„civil.ge“; http://www.civil.ge/geo/article.php?id=18695
30  |  თავი 1  ●  შესავალი

სამინისტრომ დაადასტურა.80 „ეს ქმედება მიზნად ისახავდა თბილისში ცხელი თავების

გაგრილებას.“ – ვკითხულობთ 2008 წლის 10 ივლისის რუსეთის საგარეო საქმეთა სამისტ­
როს ოფიციალურ განცხადებაში.81
რუ­სე­თის მოქ­მე­დე­ბა ძალ­ზე უც­ნა­უ­რად გა­მო­ი­ყუ­რე­ბო­და. ბევ­რი ანა­ლი­ტი­კო­სი მა­შინ გა­
მოთ­ქ­ვამ­და მო­საზ­რე­ბას, რომ აშშ სა­ხელ­მ­წი­ფო მდივ­ნის ვი­ზი­ტის დროს სუ­ვე­რე­ნუ­ლი ქვეყ­ნის
სა­ჰა­ე­რო ტე­რი­ტო­რი­ის დარ­ღ­ვე­ვის აღი­ა­რე­ბა იყო ერ­თ­გ­ვა­რი ტეს­ტი რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის
მხრი­დან სა­ერ­თა­შო­რი­სო თა­ნა­მე­გობ­რო­ბის, განსაკუთრებით კი ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბუ­ლი შტა­
ტე­ბის რე­აქ­ცი­ა­ზე.
დღეს უკვე თამამად შეიძლება ითქვას, რომ სხვადასხვა ტრიბუნიდან გაკეთებული შეშ­
ფო­თების განცხადებები საკმარისი არ აღმოჩნდა რუსეთის შესაჩერებელად. ამგვარი გან­
ცხადებების პარალელურად საერთაშორისო თანამეგობრობას ჰქონდა მრავალი მცდე­ლობა,
დიალოგისათვის მაგიდასთან დაესვა მხარეები, თუმცა ეს მცდელობებიც უშედეგო აღმოჩნდა.82

დ)  სამხედრო წვრთნები

2008 წლის 15 ივ­ლი­სი­დან 3 აგ­ვის­ტომ­დე ჩრდი­ლო­ეთ კავ­კა­სი­ის სამ­ხედ­რო ოლ­ქ­ში მიმ­­­დი­ნა­
რე­ობ­და ფარ­თო­მას­შ­ტა­ბი­ა­ნი სამ­ხედ­რო წვრთნე­ბი „კავკასია-2008“.83 წვრთნე­ბი ტარ­­­დე­­ბო­და
რო­კი­სა და მა­მი­სო­ნის უღელ­ტე­ხი­ლებ­თან, უშუ­ა­ლოდ რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს საზღ­ვარ­თან.
აღ­ნიშ­ნულ წვრთნებ­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა მი­ი­ღო 8000-მა ჯა­რის­კაც­მა და 700-მა ერ­თე­ულ­მა
ჯავ­შან­ტექ­ნი­კამ, ძი­რი­თა­დად ჩრდი­ლო­კავ­კა­სი­ის სამ­ხედ­რო ოლ­ქი­დან, მათ შო­რის სა­­დე­სან­
ტო ნა­წი­ლებ­მა, სა­ჰა­ე­რო ძა­ლე­ბის ნა­წი­ლებ­მა, ჰა­ერ­სა­წი­ნა­აღ­მ­დე­გო ნა­წი­ლებ­მა, შა­ვი ზღვი­სა
და კას­პი­ის ზღვის ფლო­ტებ­მა, უშიშ­რო­ე­ბის ფე­დე­რა­ლურ­მა სამ­სა­ხურ­მა, ში­ნა­გან საქ­­­მე­თა სა­
მი­ნის­ტ­როს ში­ნა­გან­მა ჯა­რებ­მა.
წვრთნე­ბის პა­რა­ლე­ლუ­რად აფხა­ზეთ­სა და ცხინ­ვა­ლის რე­გი­ონ­ში და­ა­რი­გეს ბრო­შუ­რე­ბი
წარ­წე­რით „იცნობდე შენს მტერს“. ბუ­ნებ­რი­ვი­ა, მი­ნიშ­ნე­ბე­ბი კეთ­დე­ბო­და სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ზე. სა­
ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბის ინ­ფორ­მა­ცი­ით, სამ­ხედ­რო წვრთნე­ბის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ მათ­ში
მო­ნა­წი­ლე სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბი დის­ლო­კა­ცი­ის ად­გი­ლებ­ზე არ დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლან.

80 იხ. „რუსეთი აღიარებს ცხინვალის რეგიონში საჰაერო სივრცის დარღვევას”, 10 ივლისი, 2008 წელი, საინფორმაციო
სააგენტო „civil.ge“, http://www.civil.ge/geo/article.php?id=18768&search=
81 იხ. Russian Military Practices Peace Enforcement in Conflict Zones, 15 July, 2008, „civil.ge“, http://www.
civil.ge/eng/article.php?id=18782
82 სეპარატისტები უარყოფენ გერმანიის შუამავლობით შემუშავებულ სამშვიდობო გეგმას აფხაზეთის შესახებ და ბერლინში
დაგეგმილ მოლაპარაკებებში მონაწილეობაზე უარს აცხადებენ, იხ. „სოხუმი მეგობართა ჯგუფთან შეხვედრაზე უარს
აცხადებს“, 2008 წლის 4 აგვისტო, სააგენტო civil.ge; ევროკავშირი ცდილობს სამშვიდობო მოლაპარაკებების
ორგანიზებას, რომელსაც სეპარატისტები არ ესწრებიან (2008 წლის 22-24 ივლისი): ევროკავშირი ცდილობს
მოლაპარაკებების გამართვას ბრიუსელში სამხრეთ ოსეთის რეგიონის, საქართველოს მთავრობისა და ცხინვალის
სეპარატისტული რეჟიმის წარმომადგენლებისა და რუსეთის ფედერაციის მონაწილეობით. დე ფაქტო ხელისუფლების
წარმომადგენლები უარს აცხადებენ მონაწილეობის მიღებაზე. თავდაპირველ მიზეზად ისინი ასახელებენ რეინტეგრაციის
საკითხებში სახელმწიფო მინისტრ თემურ იაკობაშვილის თანამდებობას. ამ საბაბის გასანეიტრალებლად ბატონ
იაკობაშვილს ენიჭება პრეზიდენტის სპეციალური წარმომადგენლის უფლებამოსილება. სეპარატისტები კიდევ
ერთხელ აცხადებენ უარს მოლაპარაკებებში მონაწილეობის მიღებაზე, ამჯერად მიზეზების დაუსახელებლად. ამის
შემდეგ იყო ეუთოს სამშვიდობო მოლაპარაკებების ინიციატივა. დე ფაქტო ხელისუფლება ამ ინიციატივასაც უარყოფს
(2008 წლის ივლისის ბოლო): 2008 წლის აგვისტოს დასაწყისში, ეუთოს მოქმედი თავმჯდომარე, ფინეთის საგარეო
საქმეთა მინისტრი ალექსანდრ სტუბი კიდევ ერთხელ გამოდის სეპარატისტებსა და საქართველოს მთავრობას
შორის მოლაპარაკებების ამჯერად უკვე ჰელსინკიში გამართვის ინიციატივით, თუმცა დე ფაქტო ხელისუფლება ამ
შეთავაზებასაც უარყოფს. იხ. საქართველოში რუსეთის აგრესიის ქრონოლოგია, საქართველოს მთავრობის დოკუმენტი,
21 სექტემბერი, 2008 წ. თბილისი; ასევე, ქრონოლოგიური ინფორმაციისათვის იხ. ქართული საინფორმაციო სააგენტო
www.civil.ge -ს 2008 წლის არქივი.
83 იხ. „საქართველოში რუსეთის აგრესიის ქრონოლოგია“, საქართველოს მთავრობის დოკუმენტი, 21 სექტემბერი,
2008 წ. თბილისი; ასევე, http://www.mfa.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=461&info_
id=7097&date=2008-07-23&new_month=07&new_year=2008
 1.8  საქართველო – 2008 წლის აგვისტო  |  31

2008 წლის 15 ივ­ლისს სა­ქარ­თ­ვე­ლო­შიც და­იწყო ერ­თობ­ლი­ვი ქარ­თულ­-ა­მე­რი­კუ­ლი

სამ­ხედ­რო წვრთნე­ბი „დაუყოვნებელი პა­სუ­ხი – 2008“, რო­მე­ლიც სამ კვი­რას გაგ­რ­ძელ­და.
აღ­ნიშ­ნულ წვრთნებ­ში 1,650 სამ­ხედ­რო მო­სამ­სა­ხუ­რე მო­ნა­წი­ლე­ობ­და. წვრთნე­ბი შე­რე­უ­ლი
იყო და მას­ში 1,000 ამე­რი­კე­ლი, 620 ქარ­თ­ვე­ლი და 10-10 უკ­რა­ი­ნე­ლი, აზერ­ბა­ი­ჯა­ნე­ლი და
სო­მე­ხი ოფი­ცე­რი მო­ნა­წი­ლე­ობ­და.
შემ­დ­გომ­ში ეს წვრთნე­ბი რუ­სუ­ლი სა­ინ­ფორ­მა­ციო სამ­სა­ხუ­რე­ბი­სა და რუ­სი პო­ლი­ტი­კო­სე­
ბის მხრი­დან ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბუ­ლი შტა­ტე­ბის კონ­ფ­ლიქ­ტ­ში პირ­და­პი­რი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის შე­
სა­ხებ ბრალ­დე­ბე­ბი­სა და სპე­კუ­ლა­ცი­ე­ბის მი­ზე­ზი გახ­და.

1.8  საქართველო – 2008 წლის აგვისტო

პო­ლი­ტი­კუ­რი და­ძა­ბუ­ლო­ბის ფონ­ზე, უკ­ვე 1 აგ­ვის­ტო­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი, მრა­ვალ წყა­­რო­ზე
დაყ­რ­დ­ნო­ბით, მშვი­დო­ბი­ან მო­სახ­ლე­ო­ბა­ში, ორი­ვე მხა­რეს, მსხვერ­პ­ლი მა­ტუ­ლობ­და. ქარ­თუ­
ლი მე­დია ინ­ტენ­სი­უ­რად აშუ­ქებ­და კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნას და თით­ქ­მის ყო­ველ­დღე აფეთ­ქე­ბულ
მან­ქა­ნებს, დაჭ­რილ მშვი­დო­ბის­მ­ყო­ფე­ლებ­სა და და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლებს გვიჩ­ვე­ნებ­დ­ნენ.
ფართოდ გაშუქდა ინციდენტები 1, 2 და 3 აგვისტოს.
2008 წლის 2 აგ­ვის­ტოს ქართული სა­ინ­ფორ­მა­ციო სა­ა­გენ­ტო „civil.ge“ იუწყე­ბო­და, რომ
სრო­ლე­ბის შე­დე­გად 6 ადა­მი­ა­ნი და­ი­ღუ­პა დე ფაქ­ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ კონ­ტ­რო­ლი­რე­
ბად ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე და 7 ქარ­თ­ვე­ლი და­იჭ­რა. თუმ­ცა ქარ­თულ ნა­ცი­ო­ნა­ლურ სა­ინ­ფორ­მა­ციო
სა­შუ­ა­ლე­ბებს არა­ფე­რი უთ­ქ­ვამთ ოსუ­რი მხა­რის და­ნა­კარ­გე­ბის შე­სა­ხებ.
სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების განცხადებით კი, „ექვსი ადამიანი დაიღუპა
და თხუთმეტი დაიჭრა მას შემდეგ, რაც 1 აგვისტოს გვიან ღამით და 2 აგვისტოს გამთენიისას
ქართულმა მხარემ ცეცხლი გახსნა ცხინვალისა და ახლომდებარე ოსური სოფლების
მიმართულებით. ქართული მხარის განცხადებით, ქართული სოფლების დაცხრილვის
შედეგად შვიდი ადამიანი დაიჭრა, მათ შორის ერთი პოლიციელი“.84
2008 წლის 4 აგვისტოს, რუსული გაზეთი „Российская Газета“ წერდა კონფლიქტის
ზონაში აგვისტოს პირველი დღეების გართულებების შესახებ.85 გა­ზე­თი ადას­ტუ­რებ­და სამ­
ხ­რეთ ოსე­თის სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­ერ არა­კონ­ტ­რო­ლი­რე­ბად ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე 6 ადა­მი­ა­ნის
მკვლე­ლო­ბას და 13 პი­რის დაჭ­რას. 2008 წლის 1-3 აგ­ვის­ტოს ინ­ცი­დენ­ტებ­ში ისიც მნიშ­ვ­ნე­
ლო­ვა­ნია, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მრა­ვალ ან­გა­რიშ­სა და პუბ­ლი­კა­ცი­ა­ში, რო­მე­
ლიც 2008 წლის აგ­ვის­ტოს კონ­ფ­ლიქ­ტის წი­ნა­პი­რო­ბებს შე­ე­ხე­ბა, არც ერ­თი სიტყ­ვა არ არის
ნათ­ქ­ვა­მი ოსუ­რი მხა­რის მსხვერ­პ­ლის და, შე­სა­ბა­მი­სად, ქარ­თუ­ლი მხა­რის მი­ერ ცეცხ­ლის
(თუნდაც სა­პა­სუ­ხო) გახ­ს­ნის შე­სა­ხებ.
მაგალითად, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ,86 დრო­ე­ბი­თი სა­პარ­­­ლა­მენ­
ტო კო­მი­სი­ის მოთხოვ­ნის შე­სა­ბა­მი­სად, დე­ტა­ლუ­რი სა­ინ­ფორ­მა­ციო პა­კე­ტი მო­ამ­ზა­და 2008
წლის 6 მარ­ტის შემ­დეგ კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნებ­ში ვი­თა­რე­ბის ეს­კა­ლა­ცი­ის შე­სა­ხებ. სა­ინ­ფორ­
მა­ციო მა­სა­ლა­ში 31-ე და 32-ე პუნ­ქ­ტე­ბი „თავდასხმები ცხინ­ვა­ლის რე­გი­ონ­ში“, სწო­რედ 1-3
აგ­ვის­ტოს მოვ­ლე­ნებს შე­ე­ხე­ბა. დო­კუ­მენ­ტ­ში ნათქვამია, რომ ცხინ­ვა­ლი­დან ცეცხ­ლი გა­უხ­ს­ნეს
ქარ­თულ სოფ­ლებს ავ­ნევ­სა და ნულს, ასე­ვე ერ­გ­ნეთ­სა და ნი­ქოზს. ნათ­ქ­ვა­მი­ა, რომ და­იჭ­რა
ექ­ვ­სი მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­ქა­ლა­ქე და ინ­ფორ­მა­ცია ამით სრულ­დე­ბა.

84 იხ. „კოკოითი საყოველთაო მობილიზაციის შესახებ საუბრობს”, 2008 წლის 2 აგვისტო, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge
85 იხ. „Груз Осетии – По плечу ли он Тбилиси; Российская Газета - Центральный выпуск №4720 от 4 августа
2008, at http://www.rg.ru/2008/08/04/gruz.html
86 იხ. „რუსეთის აგრესია საქართველოში – 2008“, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო, მომზადებულია
სპეციალურად დროებითი საპარლამენტო კომისიისათვის, თბილისი, ოქტომბერი 2008
32  |  თავი 1  ●  შესავალი

ა)  6 აგვისტო
2008 წლის 6 აგ­ვის­ტოს სამ­ხ­რეთ ოსე­თის დე ფაქ­ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა და რუ­სი მშვი­­დო­ბის­
მ­ყოფე­ლე­ბი იუწყე­ბოდ­ნენ ინ­ტენ­სი­უ­რი სრო­ლე­ბის შე­სა­ხებ. კეთ­დე­ბო­და გან­ცხა­დე­ბე­ბიც,
რომ „ქართული ძა­ლე­ბი სო­ფე­ლ ნუ­ლის მახ­ლობ­ლად არ­სე­ბუ­ლი იმ სი­მაღ­ლე­ე­ბის აღე­ბას
ცდი­ლო­ბენ, რომ­ლე­ბიც ოსურ სოფ­ლებს გა­დაჰ­ყუ­რე­ბენ“.87 ქარ­თუ­ლი მხა­რე ამ ინ­ფორ­მა­
ცი­ას უარ­ყოფ­და. ში­ნა­გან საქ­მე­თა მი­ნის­ტ­რის მო­ად­გი­ლემ ეკა ზღუ­ლა­ძემ გა­ნაცხა­და:
„რეგიონში სიწყ­ნა­რეა და არც ერ­თი ინ­ცი­დენ­ტის თა­ო­ბა­ზე ინ­ფორ­მა­ცია არ
ვრცელ­დე­ბა“.88 ქალბატონ ზღულაძის განცხადებიდან სულ რამდენიმე საათში
ქართულმა მხარემ „დაადასტურა სროლების ფაქტი, თუმცა აღნიშნა, რომ
ინციდენტი უკვე ამოწურულია“.89 იმავ­დ­რო­უ­ლად, ინ­ფორ­მა­ცია გა­ავ­რ­ცე­ლა სამ­შ­
ვი­დო­ბო ძა­ლე­ბის სარ­დ­ლის თა­ნა­შემ­წემ ვლა­დი­მირ ივა­ნოვ­მა. მან „ინტერფაქსს“
გა­ნუცხა­და: „ქართულ და ოსურ მხა­რე­ებს შო­რის ფიქ­სირ­დე­ბა სოფ­ლე­ბის, ავ­ნე­ვი­
სა და ხე­თა­გუ­რო­ვოს მი­და­მო­ებ­ში მა­სი­რე­ბუ­ლი სრო­ლე­ბი“.
2008 წლის 6 აგვისტოს ინტენსიურ სროლებს დევნილებიც ადასტურებენ. სოფელ
ავნევიდან დევნილი ტანია ტოსიევა-დურგლიშვილი90 იხსენებს:
„6 აგ­ვის­ტოს ოსებ­მა ცეცხ­ლი გა­უხ­ს­ნეს ავ­ნევ­ში გან­ლა­გე­ბულ ქარ­თ­ველ მშვი­დო­
ბის­მ­ყო­ფე­ლებს. ოსურ სო­ფელ წუ­ნა­რი­დან ის­როდ­ნენ უშუ­ა­ლოდ ან­ძის მი­მარ­თუ­
ლე­ბით. (წუ­ნა­რი იგი­ვე ხე­თა­გუ­რო­ვო­ა) სრო­ლის შე­დე­გად და­ი­ღუ­პა ორი მშვი­დო­
ბის­მ­ყო­ფე­ლი ქარ­თ­ვე­ლი ჯა­რის­კა­ცი და ორიც და­იჭ­რა. მა­ში­ნათ­ვე ქარ­თ­ველ­მა
ჯა­რის­კა­ცებ­მა და­ტო­ვეს ან­ძა და გა­მო­იქ­ც­ნენ. მკვდრე­ბი რომ გა­მო­იყ­ვა­ნეს, მე თვი­
თონ და­ვი­ნა­ხე. ჩე­მი ბა­ღის გვერ­დ­ზე ჩა­მო­ა­ტა­რეს მოკ­ლუ­ლე­ბი ტაჩ­კით. და­ახ­ლო­ე­
ბით 19 წლის ბავ­შ­ვე­ბი იქ­ნე­ბოდ­ნენ“.
6 აგვისტოს სროლებს ავნეველი გურგენ დურგლიშვილიც ადასტურებს. ის დი­ლა სო­
ფელ ნუ­ლი­დან დევ­ნი­ლებ­საც ახ­სოვთ. რა­მაზ ცერ­ც­ვა­ძე გვი­ამ­ბობს:
„2008 წლის 6 აგ­ვის­ტოს გამ­თე­ნი­ი­სას ოსურ­მა მხა­რემ და­იწყო მსხვილ­კა­ლიბ­რი­
ა­ნი ჭურ­ვე­ბის სრო­ლა სოფ­ლე­ბის, ნუ­ლი­სა და ავ­ნე­ვის მი­მარ­თუ­ლე­ბით. იმ დღეს
და­ი­ბომ­ბა სო­ფელ­ში მდე­ბა­რე პო­ლი­ცი­ის ქვე­და­ნა­ყო­ფე­ბი და პო­ლი­ცი­ელ­თა სახ­
ლე­ბი. პო­ლი­ცი­ის შე­ნო­ბის გარ­და, ჭურ­ვი მოხ­ვ­და ნუ­ლის მცხოვ­რე­ბის, სი­მონ ჟა­
მე­რაშ­ვი­ლის სახ­ლ­საც. და­ბომ­ბ­ვა წარ­მო­ებ­და ოსე­ბის მი­ერ კონ­ტ­რო­ლი­რე­ბა­დი
სოფ­ლი­დან – ღვერ­თე­ვი­დან, რო­მე­ლიც სო­ფელ ნუ­ლის ჩრდი­ლო­ე­თით, და­ახ­ლო­
ე­ბით კი­ლო­მეტ­რ­-­ნა­ხე­ვარ­ში მდე­ბა­რე­ობს. ოსუ­რი მხა­რის შე­ტე­ვას წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­
ბას უწევ­დ­ნენ სო­ფელ­ში მყო­ფი პო­ლი­ცი­ის ქვე­და­ნა­ყო­ფე­ბი. 6 აგ­ვის­ტოს სო­ფელ
ნულ­ში ქარ­თუ­ლი ჯა­რი არ იმ­ყო­ფე­ბო­და“. 91
ვითარება იმდენად რთული იყო, რომ ბატონი რამაზის ინფორმაციით, 6 აგვისტოს
ქალებისა და ბავშვების უმეტესობამ დატოვა სოფელი. თავად ბატონი რამაზის შვილები და
შვილიშვილებიც 6 აგვისტოს წავიდნენ თბილისში.
6 აგ­ვის­ტოს დილით ვი­თა­რე­ბის უკი­დუ­რე­სად გარ­თუ­ლე­ბა­ზე სხვა ქარ­თუ­ლი სოფ­­­ლე­ბის
მცხოვ­რე­ბიც გვიყ­ვე­ბი­ან. ვა­ნა­თე­ლი რა­მაზ ცი­ცი­ლოშ­ვი­ლი გვი­ამ­ბობს:

87 იხ. „შსს უარყოფს ინფორმაციას ცხინვალის რეგიონში სროლების შესახებ“, 2008 წლის 6 აგვისტო, 16:38,
საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge
88 იხ. „შსს უარყოფს ინფორმაციას ცხინვალის რეგიონში სროლების შესახებ“, 2008 წლის 6 აგვისტო, 16:38,
საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge
89 იხ. „ცხინვალი და რუსი სამშვიდობოები „ინტენსიური სროლების“ შესახებ იტყობინებიან”, 2008 წლის 6 აგვისტო,
18:19, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge
90 იხ. ინტერვიუ ტანია ტოსიევასთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის 29 მაისს, თბილისში.
91 იხ. ინტერვიუ რამაზ ცერცვაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგარდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის 11
დეკემბერს, დევნილთა კომპაქტური ჩასახლების ცენტრში, დაბა სურამში, ყოფილი პროფტექნიკური სასწავლებლის
შენობაში.
 1.8  საქართველო – 2008 წლის აგვისტო  |  33

„2008 წლის 5 აგ­ვის­ტოს ღა­მით და­იწყო ხე­ო­ბა­ში სრო­ლე­ბი. იმ ღა­მით ტყვი­ე­ბი სო­ფელ
ვა­ნა­თის მხა­რე­საც მო­დი­ო­და, მაგ­რამ ძი­რი­თა­დი თავ­დას­ხ­მა იყო სო­ფელ ერედ­ვ­ზე. ექ­
ვ­ს­ში სა­არ­ტი­ლე­რიო და­ნად­გა­რე­ბი­დან ის­როდ­ნენ ოსუ­რი სო­ფელ დმე­ნი­სი­დან, სა­დაც
დიდ­ძა­ლი სამ­ხედ­რო ტექ­ნი­კა იყო შე­ტა­ნი­ლი, ასე­ვე ოსურ სო­ფელ სა­რა­ბუ­კი­დან და
ოსუ­რი სო­ფელ ორ­ტე­ვი­დან. სახლს მოხ­ვ­და ჭურ­ვი და მთლი­ა­ნად და­ი­შა­ლა“.92
ანა­ლო­გი­ურ ის­ტო­რი­ას გვიყ­ვე­ბა სო­ფელ ქვე­მო აჩა­ბე­თის მკვიდ­რი გი­ორ­გი
შე­რა­ზა­დიშ­ვი­ლიც:
„ისეთი სრო­ლე­ბი იყო, რომ 6 აგ­ვის­ტო­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი, მთე­ლი სა­მი დღე მე­
ზობ­ლის პად­ვალ­ში გა­ვა­ტა­რეთ. გა­რეთ დღე ვერ გა­მოვ­დი­ო­დით. 6 აგ­ვის­ტოს შე­
მო­ვი­და ქარ­თუ­ლი ჯა­რი“.
7 აგვისტოს დილას ქართული მხარე უკვე ადასტურებს სოფლებზე ერედვზე, ფრისზე,
ავნევზე, დვანსა და ნულზე თავდასხმას.93 იმავე ინფორმაციით, დაჭრილია ორი ქართველი
სამ­შვიდობო. იმავდროულად, სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების განც­ხადე­
ბით ოსური სოფლების ხეთაგუროვოს, დმენისის, სარაბუკის, უბიათისა და ცხინვალის შე­
მოგარენის დაბომბვისას დაჭრილია 18 ადამიანი. ამ ინფორმაციას მედია­საშუალებები
7 აგვისტოს დილიდან ავრცელებდნენ.94
იმა­ვე 7 აგ­ვის­ტოს გავ­რ­ცელ­და კი­დევ ერ­თი ინ­ფორ­მა­ცია ქარ­თ­ველ ქვე­ით­თა საბ­რ­ძო­
ლო მან­ქა­ნის აფეთ­ქე­ბის შე­სა­ხებ. გთა­ვა­ზობთ სა­ა­გენ­ტო „civil.ge“-ს მი­ერ 2008 წლის 7 აგ­
ვის­ტოს 15:56 წუთ­ზე გავ­რ­ცე­ლე­ბულ ინ­ფორ­მა­ცი­ას უც­ვ­ლე­ლად.
„სამი ქარ­­­თ­­­ვე­­ლი სამ­­­ხედ­­­რო და­­იჭ­­­რა მას შემ­­­დეგ, რაც ოს­­­მა სე­­პა­­რა­­ტის­­­ტებ­­­მა ქარ­­­თუ­­
ლი სამ­­­შ­­­ვი­­დო­­ბო ბა­­ტა­­ლი­­ო­­ნის კუთ­­­ვ­­­ნი­­ლი ქვე­­ით­­­თა საბ­­­რ­­­ძო­­ლო მან­­­ქა­­ნა ააფეთ­­­ქეს“,
– გა­­ნაცხა­­და სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს ში­­ნა­­გან საქ­­­მე­­თა სა­­მი­­ნის­­­ტ­­­რომ 7 აგ­­­ვის­­­ტოს. „ინციდენტი
სო­­ფელ ავ­­­ნევ­­­ში მოხ­­­და“. – გა­­ნუცხა­­და შსს-ს ანა­­ლი­­ტი­­კუ­­რი დე­­პარ­­­ტა­­მენ­­­ტის ხელ­­­
მ­­­ძღ­­­ვა­­ნელ­­­მა შო­­თა უტი­­აშ­­­ვილ­­­მა სა­­ა­­გენ­­­ტო „civil.ge“-ს. „ქართულ ქვე­­ით­­­თა საბ­­­რ­­­
ძო­­ლო მან­­­ქა­­ნას ოსი სე­­პა­­რა­­ტის­­­ტე­­ბის მი­­ერ ნას­­­რო­­ლი სა­­რა­­კე­­ტო ჭურ­­­ვი მოხ­­­ვ­­­და“.
6 აგ­­­ვის­­­ტოს სამ­­­ხ­­­რეთ ოსე­­თის დე ფაქ­­­ტო ხე­­ლი­­სუფ­­­ლე­­ბა იტყო­­ბი­­ნე­­ბო­­და, რომ სამ­­­
ხ­­­რე­­თ ოსურ­­­მა ძა­­ლებ­­­მა ქარ­­­თუ­­ლი მხა­­რის კუთ­­­ვ­­­ნი­­ლი ქვე­­ით­­­თა საბ­­­რ­­­ძო­­ლო მან­­­ქა­­ნა
სო­­ფელ ნულ­­­თან მომ­­­ხ­­­და­­რი შე­­ტა­­კე­­ბის დროს გა­­ა­­ნად­­­გუ­­რეს. თუმ­­­ცა, ეს ინ­­­ფორ­­­მა­­ცია
უარ­­­ყ­­­ვეს, რო­­გორც ქარ­­­თულ­­­მა მხა­­რემ, ისე რუ­­სულ­­­მა სამ­­­შ­­­ვი­­დო­­ბო ძა­­ლებ­­­მაც.“
ფაქტია, რომ 2008 წლის 6 აგ­ვის­ტოს ცხინ­ვა­ლის რე­გი­ონ­ში შექ­მ­ნი­ლი მდგო­მა­რე­ო­ბის
შე­სა­ხებ ბევ­რი ურ­თი­ერ­თ­გა­მომ­რიცხა­ვი ინ­ფორ­მა­ცია ვრცელ­დე­ბო­და.

ბ)  7 აგვისტო
7 აგვისტოს ცხინვალის რეგიონში ომი დაიწყო.
7 აგვისტოს სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლებამ განაცხადა, რომ „საქართ­
ველომ დაიწყო ფართომასშტაბიანი აგრესია სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ“.95
7 აგ­ვის­ტოს სა­ქარ­თ­ვე­ლო ქარ­თუ­ლი სოფ­ლე­ბის მა­სი­რე­ბუ­ლი და­ბომ­ბ­ვის შე­სა­ხებ სა­უბ­
რობს და უარ­ყოფს კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში და­მა­ტე­ბი­თი ძა­ლე­ბის შეყ­ვა­ნას.

92 იხ. ინტერვიუ ვანათელ რამაზ ციცილოშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ.
93 იხ. „თბილისი უარყოფს ოსური მხარის მიერ ქართული საბრძოლო მანქანის განადგურებას”, 2008 წლის 6 აგვისტო,
17:27, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge
94 იხ. „ცხინვალის რეგიონში სროლების შედეგად 10 ადამიანი დაშავდა”, 2008 წლის 7 აგვისტო, 10:58, საინფორმაციო
სააგენტო www.civil.ge
95 იხ. „ცხინვალი ინტენსიური ბრძოლების შესახებ იტყობინება”, 2008 წლის 7 აგვისტო, 17:36, საინფორმაციო სააგენტო
www.civil.ge აქვეყნებს სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების ეროვნული უშიშროების საბჭოს მდივნის, ანატოლი
ბარანკევიჩის განცხადებას.
34  |  თავი 1  ●  შესავალი

იმა­ვე სა­ღა­მოს, თბი­ლი­სის დრო­ით 19:10 სა­ათ­ზე, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტ­მა, მი­ხე­ილ

სა­ა­კაშ­ვილ­მა, ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის ბრძა­ნე­ბა გას­ცა.
„რამდენიმე სა­ა­თის წინ გა­ვე­ცი ბრძა­ნე­ბა – მტკივ­ნე­უ­ლი ბრძა­ნე­ბა, რო­გორც უმაღ­ლეს­
მა მთავ­რ­სარ­დალ­მა, რომ არც ერ­თ­მა ქარ­თულ­მა შე­ნა­ერ­თ­მა, არც ერ­თ­მა ჩვე­ნი კონ­ტ­
რო­ლის ქვეშ მყოფ­მა პო­ლი­ცი­ურ­მა და სხვა შე­ნა­ერ­თ­მა, არ გახ­ს­ნას სა­პა­სუ­ხო ცეცხ­ლი
ძა­ლი­ან ინ­ტენ­სი­უ­რი და­ბომ­ბ­ვის შე­სა­ჩე­რებ­ლად. გთხოვთ, და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ შეწყ­ვი­ტოთ
ცეცხ­ლი. ჩვენ არ გვაქვს სურ­ვი­ლი, რომ გი­პა­სუ­ხოთ. ამ­დე­ნი წე­ლი ვით­მენ­დით და არ
გპა­სუ­ხობ­დით. ნუ ცდით ქარ­თუ­ლი სა­ხელ­მ­წი­ფოს მოთ­მი­ნე­ბას. მო­დი შევ­წყ­ვი­ტოთ ძა­
ლა­დო­ბის სპი­რა­ლი. მო­დი ყვე­ლამ ერ­თად მივ­ცეთ მშვი­დო­ბას და დი­ა­ლოგს შან­სი.“96
იმა­ვე გან­ცხა­დე­ბა­ში მი­ხე­ილ სა­ა­კაშ­ვი­ლი რუ­სე­თის შე­სა­ხე­ბაც საუბრობდა:
„ჩვენ გვაქვს მუდ­მი­ვი კონ­ტაქ­ტი რუ­სე­თის სა­გა­რეო საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტ­როს ხელ­
მ­ძღ­ვა­ნე­ლო­ბას­თან და რუ­სე­თის სა­გა­რეო საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტ­რო პრაქ­ტი­კუ­ლად,
რო­გორც ამ­ბო­ბენ, ცდი­ლობს, მაგ­რამ ვერ ახერ­ხებს კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში სე­პა­რა­
ტის­ტე­ბის მი­ერ ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის მიღ­წე­ვას“.
იმავე ღამეს სროლები ორივე მხრიდან ისევ განახლდა და სწორედ მაშინ გაკეთდა
ცნობილი განცხადებები „კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენის“ შესახებ.97 რამდენიმე
დღეში, 11 აგვისტოს ანალოგიურ განცხადებას აკეთებს საქართველოს პრეზიდენტიც.
ამერიკულ გამოცემა „The Wall Street Journal”-ში დაბეჭდილ მიხეილ სააკაშვილის
წერილში ვკითხულობთ: „სხვა არჩევანი არ გვქონდა გარდა მოსახლეობის დაცვისა და
კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენის“.98
8 აგვისტოს დილით საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა ლადო გურგენიძემ განაცხადა:
„ქართული ძა­ლე­ბი ახორ­ცი­ე­ლე­ბენ ზო­მებს გა­რან­ტი­რე­ბუ­ლი მშვი­დო­ბის და­სამ­ყა­
რებ­ლად სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში. სამ­თავ­რო­ბო ძა­ლე­ბი ახ­ლა ახორ­ცი­ე­ლე­ბენ ქმე­დე­ბებს
სი­ტუ­ა­ცი­ის გა­რან­ტი­რე­ბუ­ლი სამ­შ­ვი­დო­ბო მოგ­ვა­რე­ბის აღ­დ­გე­ნი­სა და დამ­ყა­რე­ბი­
სათ­ვის, სა­დაც აღარ შე­ექ­მ­ნე­ბა საფ­რ­თხე რე­გი­ო­ნის მშვი­დო­ბი­ან მო­სახ­ლე­ო­ბას.“99
ამ გან­ცხა­დე­ბა­ში კი­დევ უფ­რო სა­ყუ­რადღე­ბო ის იყო, რომ პრე­მი­ერ­მა გურ­გე­ნი­ძემ
ილა­პა­რა­კა 8 აგ­ვის­ტოს რო­კის გვი­რა­ბის გავ­ლით მო­ხა­ლი­სე­თა შე­მოს­ვ­ლის შე­სა­ხებ. 2008
წლის 9 აგ­ვის­ტოს, სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის დაწყე­ბი­დან 2 დღის შემ­დეგ, ჯერ ქვეყ­ნის პრე­
ზი­დენ­ტ­მა, შემ­დეგ კი პარ­ლა­მენ­ტ­მა სა­ო­მა­რი მდგო­მა­რე­ო­ბა გა­მო­აცხა­დეს (იხ. დანართი 3:
საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საომარი
მოქმედებებისა და სრული მობილიზაციის გამოცხადების შესახებ“).100 სა­ო­მა­რი მდგო­მა­რე­ო­
ბის გა­მოცხა­დე­ბის ძი­რი­თა­დი მი­ზე­ზე­ბი კი ასე ჩა­მო­ყა­ლიბ­და:
• ადგილი აქვს სეპარატისტების მხრიდან ადამიანის უფლებებისა და თავი­სუფლე­
ბების მასობრივ დარღვევას, მშვიდობიან მოსახლეობაზე შეიარაღებულ თავ­
დასხმასა და ძალადობის ფაქტებს. ამ ქმედებების შედეგად არის მსხვერპლი მშვი­
დობიან მოსახლეობასა და მშვიდობისმყოფელებში;

96 პრეზიდენტ სააკაშვილის 7 აგვისტოს 19:10 საათის მიმართვის სრული ტექსტი გამოქვეყნებულია საინფორმაციო საა­
გენტო www.civil.ge-ს ვებ-გვერდზე.
97 საუბარია ქართული სამშვიდობო ბატალიონის მეთაურის, მამუკა ყურაშვილის მიერ გაკეთებულ განცხადებაზე:
„7 აგვისტოს, გვიან ღამით ჩვენ მივიღეთ გადაწყვეტილება, აღვადგინოთ კონსტიტუციური წესრიგი მთელ რეგიონში”.
იხ. „ყურაშვილი: ცხინვალის რეგიონში „კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენა” მიმდინარეობს, 2008 წლის 8 აგვისტო,
01:04, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge.
98 იხ. “The War in Georgia Is a War for the West“, opinion by Mikheil Saakashvili, August 11, 2008 The Wall Street
Journal, at http://online.wsj.com/public/article/SB121841306186328421.html?mod=Election2008_Opinion
99 იხ. „სამხრეთ ოსეთში მშვიდობის დამყარების ქმედებები ხორციელდება”. – ვ. გურგენიძე, 2008 წლის 8 აგვისტო,
10:41, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge
100 იხ. საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საომარი მოქმედებებისა და
სრული მობილიზაციის გამოცხადების შესახებ”, №402 2008 წლის 9 აგვისტო, თბილისი
 1.8  საქართველო – 2008 წლის აგვისტო  |  35

• სეპარატისტების მიერ საქართველოს ტერიტორიაზე განხორციელებული ქმედებები

აქტიურად იქნა მხარდაჭერილი რუსეთის ფედერაციის მიერ. კერძოდ, 8 აგვისტოს
რუსეთის ფედერაციის მხრიდან როკის გვირაბის გავლით საქართველოში შემოვიდა
ასეულობით სამხედრო პირი და სამხედრო ტექნიკა;
• 8 აგ­ვის­ტოს დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის სამ­ხედ­რო საფ­რენ­მა აპა­
რა­ტებ­მა არა­ერ­თ­გ­ზის და­არ­ღ­ვი­ეს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ჰა­ე­რო სივ­რ­ცე და გა­ნა­ხორ­ცი­ე­
ლეს და­ბომ­ბ­ვა;
• ამ­დე­ნად, არ­სე­ბობს ძა­ლის გა­მო­ყე­ნე­ბის აუცი­ლებ­ლო­ბა, რო­მე­ლიც იქ­ნე­ბა სა­
ქარ­თ­ვე­ლოს მი­მართ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი თავ­დას­ხ­მის პრო­პორ­ცი­უ­ლი და მი­
მარ­თუ­ლი იქ­ნე­ბა შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი თავ­დას­ხ­მის შე­ჩე­რე­ბი­ს და სი­ტუ­ა­ცი­ის ეს­კა­
ლა­ცი­ის თა­ვი­დან აცი­ლე­ბი­სა­კენ.
მოგვიანებით, 2008 წლის ნოემბრის ბოლოს, მიხეილ სააკაშვილმა პარლამენტის
დროებითი კომისიის წინაშე განაცხადა:
„დიახ, ჩვენ მი­ვი­ღეთ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა გვე­წარ­­მო­ე­ბი­ნა სამ­ხედ­რო მოქ­მე­დე­ბე­
ბი ცხინ­ვა­ლის რე­გი­ონ­ში სა­კუ­თა­რი სამ­შობ­ლო­სა და მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის უსაფ­რ­თხო­ე­ბის
და­სა­ცა­ვად“.101
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შე­ი­ა­რა­ღე­ბულ­მა ძა­ლებ­მა 9 აგ­ვის­ტოს უკან და­ხე­ვა და­იწყეს. 12 აგ­ვის­
ტოს, საფ­რან­გე­თის პრე­ზი­დენ­ტის ნი­კო­ლა სარ­კო­ზის შუ­ა­მავ­ლო­ბით, მხა­რე­თა მი­ერ ცეცხლის
შეწყვეტის ჩარჩო შეთანხმების ხელ­მო­წე­რის შემ­დეგ ომი ფორ­მა­ლუ­რად დას­რულ­და.
როგორც უკვე აღინიშნა, ჩვე­ნი კვლე­ვის სა­გა­ნი არ ყო­ფი­ლა იმის ანა­ლი­ზი, თუ ვინ და
რა ვი­თა­რე­ბა­ში და­იწყო ომი, თუმ­ცა, ვფიქ­რობთ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ამ რე­გი­ონ­ში ბო­ლო ოცი
წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი მოვ­ლე­ნე­ბის მოკლე მი­მო­ხილ­ვა უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნე­სია
2008 წლის აგ­ვის­ტოს მოვ­ლე­ნებ­ში უკეთ გარ­კ­ვე­ვი­სათ­ვის.

101 მიხეილ სააკაშვილის ჩვენება დროებითი საპარლამენტო კომისიის წინაშე, 2008 წლის 29 ნოემბერი, თბილისი,
www.parliament.ge
36  |  თავი 1  ●  შესავალი

1.9  რუსეთი და მისი არგუმენტები

რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ ომის დაწყე­ბის­თა­ნა­ვე, სა­კუ­თა­რი ქმე­დე­ბე­ბის გა­სა­მარ­თ­ლებ­ლად

რამ­დე­ნი­მე ძი­რი­თა­დი არ­გუ­მენ­ტი შეს­თა­ვა­ზა მსოფ­ლი­ოს. დი­მიტ­რი მედ­ვე­დე­ვის მი­ერ 9  აგ­
ვის­ტოს გა­კე­თე­ბუ­ლი გან­ცხა­დე­ბის თა­ნახ­მად, რუ­სე­თის მოქ­მე­დე­ბე­ბი მი­ზა­ნად ისა­ხავ­და:
1. შეეჩერებინა საქართველოს აგრესია სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ;
2. შეეჩერებინა ეთნიკური წმენდა, გენოციდი და ქართული მხარის მიერ ჩადენილი სხვა
ომის დანაშაულები;
3. დაეცვა რუსეთის მოქალაქეები;
4. დაეცვა სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებლები 1992 წლის დაგომისის ხელშეკრულების
შესაბამისად.

1.  შ
 ეეჩერებინა საქართველოს აგრესია სამხრეთ ოსეთის
წინააღმდეგ
რუ­სე­თის არ­გუ­მენ­ტი სრუ­ლი­ად ლე­გი­ტი­მუ­რად გა­მო­ი­ყუ­რე­ბა, თუმ­ცა სამ­ხ­რეთ ოსეთ­­­ში
2008 წლის აგ­ვის­ტო­ში შექ­მ­ნი­ლი რე­ა­ლო­ბა მის სი­მარ­თ­ლე­სა და სა­ფუძ­ვ­ლი­ა­ნო­ბას არ ადას­
ტუ­რებს. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, თუ რამ­დე­ნად გა­მარ­თ­ლე­ბუ­ლი იყო სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­­ლი­სუფ­ლე­
ბის მხრი­დან ცხინ­ვალ­ზე შე­ტე­ვა და ჯა­რე­ბის ყო­ფი­ლი ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე
გაგ­ზავ­ნა, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს არ და­ურ­ღ­ვე­ვია სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­თ­ლის არც ერ­თი დე­ბუ­ლე­ბა,
ვი­ნა­ი­დან ცხინ­ვა­ლიც და მი­სი მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­ტო­რი­ე­ბიც, სწო­რედ სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­თ­
ლი­სათ­ვის, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს იურის­დიქ­ცი­ას გა­ნე­კუთ­ვ­ნე­ბა, ეფექ­ტუ­რი კონ­ტ­რო­ლის გან­ხორ­ცი­
ე­ლე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბის ხა­რის­ხის მი­უ­ხე­და­ვად.102 შესაბამისად, მხოლოდ ქართული ჯარის
გადაადგილების გამო რაიმე ტიპის ჰუმანიტარული, ან „მშვიდობის იძულების“ ღონისძიების
დაწყება უცხო სახელმწიფოს მხრიდან ვერავითარ შემთხვევაში ვერ გამოდგება არგუმენტად.
ტერ­მი­ნი „აგრესია“ რო­მელ­საც რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა მუდ­მი­ვად იყე­ნებს, სა­ერ­­­თა­­შო­­
რი­სო სა­მარ­თალ­ში ძალ­ზე კონ­კ­რე­ტუ­ლი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბის მა­ტა­რე­ბე­ლი­ა. გა­ე­როს გე­ნე­­რა­ლურ­
მა ასამ­ბ­ლე­ამ ნათ­ლად ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბა აგ­რე­სი­ის განმარტება, რო­გორც ერ­თი სა­ხელ­მ­წი­ფოს
შე­ი­რა­ღე­ბუ­ლი ძა­ლე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა მე­ო­რე სა­ხელ­მ­წი­ფოს სუ­ვე­რე­ნი­ტე­ტის, ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი
მთლი­ა­ნო­ბის ან პო­ლი­ტი­კუ­რი და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის წი­ნა­აღ­მ­დეგ.103
იმის მი­უ­ხე­და­ვად, თუ რამ­დენ­ჯერ გა­მო­აცხა­და სამ­ხ­რეთ ოსეთ­მა სა­კუ­თა­რი და­მო­უ­კი­დებ­ლო­
ბა, 2008 წლის აგ­ვის­ტოს მდგო­მა­რე­ო­ბით, ეს უკა­ნას­კ­ნე­ლი არც ერ­თი სა­ხელ­მ­წი­ფოს მი­ერ, მათ
შო­რის თა­ვად რუ­სე­თის მხრი­და­ნაც, აღი­ა­რე­ბუ­ლი არ ყო­ფი­ლა, სა­ერ­თა­შო­რი­სო ­სა­მარ­თ­ლისათვის
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი ერ­თე­უ­ლი იყო და, შე­სა­ბა­მი­სად, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის
მოქ­მე­დე­ბე­ბი ვე­რა­ვი­თარ შემ­თხ­ვე­ვა­ში ვერ იქ­ნე­ბა შე­ფა­სე­ბუ­ლი, რო­გორც აგ­რე­სი­ა.
სწორედ ამიტომ რუსეთის მხრიდან საკუთარი გადაწყვეტილებების საერთაშორისო სა­
მართლის პრინციპებზე დაყრდნობით საქართველოს მხრიდან განხორციელებული აგრესიის
შეჩერებით გამართლება სამართლებრივ არგუმენტად ვერ გამოდგება.

2.  შ
 ე­ე­ჩე­რე­ბი­ნა ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­და, გე­ნო­ცი­დი და ქარ­თუ­ლი
მხა­რის მი­ერ ჩა­დე­ნი­ლი ომის სხვა და­ნა­შა­უ­ლე­ბი
რუსეთის მხრიდან ინტერვენციის მეორე მიზეზი გაცილებით უფრო სერიოზულია, თუმცა
ინტერვენციისათვის სავალდებულოა დანაშაულის უტყუარობა და დადასტურება.

102 იხ. ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის თავმჯდომარის ანგარიში ევროპის საბჭოს ქვეყნების საგარეო საქმეთა
მინისტრების არაფორმალურ შეხვედრაზე. ნიუ-იორკი, 24 სექტემბერი, 2008 წ.
103 იხ. Definition of Agression, United Nations GA Res. 3314, 29th session, December 14, 1974
 1.9  რუსეთი და მისი არგუმენტები  |  37

საქართველო მიერ გენოციდის, ეთნიკური წმენდის ან კაცობრიობის წინააღმდეგ

მიმართული სხვა დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში ვითარება მნიშვნელოვნად შეიცვლე­
ბოდა. „ქართული მხარის მოქმედებები სხვა არაფერია, თუ არა გენოციდი“.104 – განაც­
ხადა რუსეთის პრეზიდენტმა დიმიტრი მედვედევმა 2008 წლის 10 აგვისტოს და საჯაროდ
დაავალა რუსეთის შესაბამის უწყებებს გენოციდის დანაშაულის გამოძიება.105
დი­მიტ­რი მედ­ვე­დე­ვი არ იყო რუ­სეთ­ში ერ­თა­დერ­თი, ვინც ათა­სო­ბით მოკ­ლუ­ლი ცხინ­ვა­­
ლე­ლის შე­სა­ხებ სა­უბ­რობ­და. უკ­ვე 8 აგ­ვის­ტოს რუ­სუ­ლი გა­ზე­თე­ბი იუწყე­ბოდ­ნენ რომ „მძინარე
ცხინ­ვა­ლის“ და­ბომ­ბ­ვის შე­დე­გად ათას­ზე მე­ტი ადა­მი­ა­ნი გარ­და­იც­ვა­ლა.106 ხოლო 11 აგვისტოს
გაეროში რუსეთის ელჩმა ვიტალი ჩურკინმა განაცხადა რომ სამხრეთ ოსეთში მსხვერპლმა
2,000 ადამიანს გადააჭარბა.107 შესაბამისად, სამშვიდობოების, ისევე როგორც სამხრეთ ოსეთის
მოსახლეობის მასობრივ მკვლელობებთან დაკავშირებით, საგამოძიებო კომიტეტმა დაიწყო
სისხლის სამართლის საქმის გამოძიება „მკვლელობისა“ და „გენოციდის“ მუხლებით.108
რუსეთის გარდა, საქართველოს მხრიდან მსგავსი დანაშაულის ჩადენაზე სერიო­
ზულად არავინ მსჯელობდა.109 უფრო მეტიც, თავად რუსეთსაც საკუთარი ბრალდების და­
სადასტურებლად არავითარი მტკიცებულებები არ წარმოუდგენია. ომის პირველ დღეებში
გავრცელებული ინფორმაცია ქართული შენაერთების მიერ შეტევის პირველ დღეს
ცხინვალში 1,400-დან 2,000-მდე მშვიდობიანი მოქალაქის დახოცვის შესახებ უსაფუძვლო
და გაზვიადებული აღმოჩნდა. როგორც გაზეთ „The Guardian“-ისთვის მიცემულ ინტერვიუში
HRW‑ს წარმომადგენელი ანა ნეისტატი აცხადებს, „ცხინვალის საავადმყოფოში ექიმებმა
მოგვცეს ინფორმაცია, რომ 273 დაჭრილს აღმოუჩინეს დახმარება, და 44 გარდაცვლილი
მოასვენეს საავადმყოფოში“.110 ბუნებრივია, ეს მხოლოდ ერთი საავადმყოფოს, ერთი ექიმის
ჩვენებაა და მსხვერპლის რაოდენობის დადგენისათვის არ გამოდგება, მაგრამ თავისთავად
მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მატარებელია, ვინაიდან საუბარია პატარა ქალაქის მთავარ
საავადმყოფოზე, სადაც ცხინვალის მასირებული დაბომბვის პირობებში დაზარალებულთა
მაქსიმალური კონცენტრაცია უნდა ყოფილიყო.
განსაკუთრებით შემაშფოთებელი იყო რუსული მედიის მიერ გავრცელებული ინფორ­
მაცია ქართველი ჯარისკაცების მიერ სოფელ წინაგარში, ეკლესიაში თავშეფარებული
ადა­მიანების ცოცხლად დაწვის შესახებ. ამის თაობაზე პირველად „Российская газета“
იუწყებოდა 2008 წლის 21 აგვისტოს, და შემდეგ მუდმივად ხდებოდა მისი ტირაჟირება
სხვადასხვა რუსული მედიასაშუალებებით.
„სოფელ წი­ნა­გა­რ­ში, აგ­რე­სო­რებ­მა პირ­და­პირ ეკ­ლე­სი­ა­ში დახ­ვ­რი­ტეს ყვე­ლა ად­
გი­ლობ­რი­ვი მცხოვრები, ვინც ეკ­ლე­სი­ა­ში თა­ვის შე­ფა­რე­ბას ცდი­ლობ­და. სტავ­რო­

104 იხ. „SKP opened a criminal Investigation into then Killings of Russian Citizens in South Ossetia”, Komersant online.
August 14, 2008, www.komersant.ru/
105 იხ. „Следствием установлено: Вчера Следственный комитет назвал первые данные о масштабах
гуманитарной катастрофы в Южной Осетии”, „Российская газета“ – Федеральный выпуск №4733 от
21 августа 2008, http://www.rg.ru/2008/08/21/sledstvie.html
106 იხ. „В Цхинвали погибли более тысячи мирных жителей”, www.rg.ru 8 августа 2008 г
107 იხ., „Геностыд: Убийство более двух тысяч мирных граждан не тронуло Запад”, „Российская газета“ –
Цетральный выпуск №4725 от 11 августа 2008, http://www.rg.ru/2008/08/11/osetia-smi.html
108 იხ. „Следствием установлено: Вчера Следственный комитет назвал первые данные о масштабах гумани-
тарной катастрофы в Южной Осетии”, „Российская газета“ – Федеральный выпуск №4733 от 21 августа
2008, http://www.rg.ru/2008/08/21/sledstvie.html
109 სამართლიანობა მოითხოვს აღინიშნოს, რომ ომის პირველ დღეებში, რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტისა და პრემიერ-
მინისტრის მხრიდან საქართველოს გენოციდში დადანაშაულების შემდეგ კიდევ რამდენიმე ორაზროვანი განცხადება
გაკეთდა. როგორც სომხური საინფორმაციო წყაროები იუწყებოდნენ, 2008 წლის 17 სექტემბერს გაეროს გენერალური
ასამბლეის პრეზიდენტი მიგელ დ’ესკოტო ბროკმანი საქართველოს ბრალს სდებდა სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ აგრესიის
აქტის განხორციელებასა და გაეროს წესდების დარღვევაში. „UN GA president labels Georgia as aggressor, slams US“,
PanArmenian Network, September 17, 2008; ასევე, იხილეთ www.armenians.in/archive/index.php/t-9368.htm
110 იხ. Human Rights watch: Russia inflating casuality figures, by Tom Parfitt from Vladikavkaz, The Guardian, August
14, 2008 at Guaradian.co.uk
38  |  თავი 1  ●  შესავალი

პო­ლი­სა და ვლა­დი­კავ­კა­ზის არ­ქი­ე­პის­კო­პოს ფე­ო­ფა­ნის ჩვე­ნე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად,

ქარ­თ­ველ ჯა­რის­კა­ცებს სახ­ლე­ბი­დან გა­მოჰ­ყავ­დათ ფეხ­მ­ძი­მე ქა­ლე­ბი, სცემ­დ­ნენ
და კლავ­დ­ნენ ხალ­ხის თან­დას­წ­რე­ბით. ცხინ­ვა­ლის ერთ-ერ­თი მცხოვრები ცდი­
ლობ­და ქარ­თ­ვე­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბი­სა­გან თა­ვი­სი ბავ­შ­ვის და­მალ­ვას, მაგ­რამ პა­ტა­რა
პირ­და­პირ მის თვალ­წინ, მის მუხ­ლებ­ზე მოკ­ლეს.“
იმა­ვე სტა­ტი­ა­ში ნათქვამია, რომ ეს და მსგა­ვსი ფაქ­ტე­ბი „აბსოლუტურად ცალ­სა­
ხად ადას­ტუ­რე­ბენ გე­ნო­ციდს“.111 ეს სრ­ულიად შემზარავი ინფორმაცია ბუნებრივად გახდა
უფლებადამცველების ინტერესისა და კვლევა-ძიების საგანი.
სა­ერ­თა­შო­რი­სო უფ­ლე­ბა­დამ­ც­ვე­ლებ­მა, რო­მელ­თაც შე­საძ­ლებ­ლო­ბა ჰქონ­დათ, ომის­­­
შემ­დ­გომ დღე­ებ­ში სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ემუ­შა­ვათ აღ­ნიშ­ნუ­ლი ბრალ­დე­ბის გა­და­
სა­მოწ­მებ­ლად, ყვე­ლა სა­შუ­ა­ლე­ბა გა­მო­ი­ყე­ნეს. HRW-ის ან­გა­რიშ­ში დე­ტა­ლუ­რად არის მოთხ­
რო­ბი­ლი, რო­გორ იც­ვ­ლე­ბო­და ის­ტო­რი­ებ­ში სოფ­ლე­ბის სა­ხე­ლე­ბი, მა­გა­ლი­თად, რუ­სე­თის
სა­გა­რეო საქ­მე­თა მი­ნის­ტ­რ­მა სერ­გეი ლავ­როვ­მა გა­ნაცხა­და, რომ აღ­ნიშ­ნუ­ლი სი­სას­ტი­კე წი­
ნა­გა­რის ნაც­ვ­ლად სო­ფელ დმე­ნის­ში მოხ­და, შემ­დეგ გაჩ­ნ­და სა­რა­ბუ­კი, ბო­ლოს ხე­თა­გუ­რო­
ვო. მაგ­რამ მკვლე­ვა­რებ­მა ვერც ერთ ამ სო­ფელ­ში და­ნა­შა­უ­ლის კვალს ვერ მი­აგ­ნეს. მე­ტიც,
ად­გი­ლობ­რი­ვი მკვიდ­რ­ნი, ოსე­ბი, კა­ტე­გო­რი­უ­ლად უარ­ყოფ­დ­ნენ მსგავს ფაქ­ტებს.112
შემ­დ­გომ­ში, ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა დამ­ც­ველ­მა სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­მა სა­კუ­თარ
ან­გა­რი­შებ­ში უარ­ყ­ვეს შე­ტე­ვის პირ­ველ ღა­მეს 2,000 სა­მო­ქა­ლა­ქო პი­რის მკვლე­ლო­ბის რუ­სუ­ლი
არ­გუ­მენ­ტიც. საქართველოში ომის ფაქტების დამდგენი ევ­რო­კავ­ში­რის სპე­ცი­ა­ლუ­რი მისიის დას­
კ­ვ­ნის შე­სა­ბა­მი­სად კი თა­ვად რუ­სუ­ლი მხა­რის მი­ერ მათ­თ­ვის მი­წო­დე­ბულ ინ­ფორ­მა­ცი­ა­ზე დაყ­რ­
დ­ნო­ბით, 2008 წლის აგ­ვის­ტო­ში სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში სა­მო­ქა­ლა­ქო პირ­თა შო­რის მსხვერპლი 162
ადა­მი­ა­ნით შე­მო­ი­ფარ­გ­ლა.
„ბრალდება სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­ერ გე­ნო­ცი­დის და­­ნა­შა­უ­ლის ჩა­დე­ნის შე­სა­ხებ არ
დას­ტურ­დე­ბა. მსხვერ­პ­ლი ოსე­თის სა­მო­ქა­ლა­ქო მო­სახ­ლე­ო­ბა­ში აღ­მოჩ­ნ­და იმა­ზე
გა­ცი­ლე­ბით ნაკლები, ვიდ­რე ამას და­საწყი­სი­სათ­ვის აცხა­დებ­დ­ნენ. რუ­სე­თის ხე­
ლი­სუფ­ლე­ბამ და­საწყის­ში გა­ნაცხა­და, რომ ქარ­თუ­ლი შე­ნა­ერ­თე­ბის მი­ერ სამ­ხ­რეთ
ოსეთ­ში მოკ­ლულ იქ­ნა 2,000 კა­ცი. თუმ­ცა მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, 2008 წლის აგ­ვის­ტო­ში,
ოსეთ­ში მსხვერ­პ­ლი შემ­ცირ­და 162 ადა­მი­ა­ნამ­დე“.113
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­ერ ოსე­ბის გე­ნო­ცი­დი ევ­რო­კავ­ში­რის ომის ფაქ­ტე­ბის დამ­დ­გე­ნი სპე­ცი­
ა­ლუ­რი მი­სი­ის კვლე­ვის სა­გა­ნიც გახ­და. კო­მი­სი­ის ან­გა­რი­ში გვამ­ც­ნობს, რომ ევ­რო­კავ­ში­რის
საბ­ჭომ სპე­ცი­ა­ლუ­რად და­ა­ვა­ლა მათ „საერთაშორისო ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი სა­მარ­თ­­­ლი­სა და ადა­
მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბის დარ­ღ­ვე­ვე­ბის, ასე­ვე ომის და­ნა­შა­უ­ლე­ბი­სა და გე­ნო­ცი­დის ბრალ­დე­ბე­ბის
შეს­წავ­ლა“. ან­გა­რიშ­ში ცალ­სა­ხად არის უარ­ყო­ფი­ლი რუ­სუ­ლი მხა­რის ბრალ­დე­ბე­ბი და ხაზ­
გას­მით არის მი­თი­თე­ბუ­ლი, რომ „საქართველოს მი­ერ 2008 წლის აგ­ვის­ტოს კონ­ფ­ლიქ­ტის
კონ­ტექ­ს­ტ­ში და მის შემ­დეგ, გე­ნო­ცი­დის და­ნა­შა­უ­ლის ჩა­დე­ნა არ დას­ტურ­დე­ბა, არც სა­მარ­
თ­ლებ­რი­ვად, არც შე­სა­ბა­მი­სი ფაქ­ტობ­რი­ვი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბით“.114 კომისიამ დაასკვნა, რომ
„გენოციდს ადგილი არ ჰქონია“.115

111 იხ. „Следствием установлено: Вчера Следственный комитет назвал первые данные о масштабах гумани-
тарной катастрофы в Южной Осетии“, „Российская газета“ – Федеральный выпуск №4733 от 21 августа
2008, http://www.rg.ru/2008/08/21/sledstvie.html
112 იხ. Up in Flames, Humanitarian Law Violations and Civilian Victims in the Conflict over South Ossetia, Human
Rights Watch, January 1009, p 70-73
113 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, 2009 წლის სექტემბერი ტომი I, გვ. 21
114 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, 2009 წლის სექტემბერი ტომი I, გვ. 26
115 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, 2009 წლის სექტემბერი ტომი II, გვ. 9, 18
 1.9  რუსეთი და მისი არგუმენტები  |  39

3.  დაეცვა რუსეთის მოქალაქეები

მე­­სა­­მე არ­­­გუ­­მენ­­­ტი, სა­­კუ­­თა­­რი მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ე­­ბის დაც­­­ვა, გა­­მო­­ი­­ყე­­ნეს გა­­ე­­რო­­ში რუ­­სე­­თის ელ­­­ჩ­­­მა ბა­­
ტონ­­­მა ჩურ­­­კინ­­­მა და რუ­­სე­­თის სა­­გა­­რეო საქ­­­მე­­თა მი­­ნის­­­ტ­­­რ­­­მა სერ­­­გეი ლავ­­­როვ­­­მა გა­­ე­­როს ტრი­­
ბუ­­ნი­­დან მო­­წო­­დე­­ბი­­სას, რომ სწო­­რედ მა­­თი, რუ­­სე­­თის მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ე­­ბის წი­­ნა­­აღ­­­მ­­­დეგ გან­­­ხორ­­­ცი­­
ე­­ლე­­ბუ­­ლი გე­­ნო­­ცი­­დის გა­­მო, რუ­­სე­­თი იძუ­­ლე­­ბუ­­ლი გახ­­­და, ემოქ­­­მე­­და გა­­ე­­როს წევ­­­რი ქვეყ­­­ნე­­ბის
მა­­ღა­­ლი კონ­­­სენ­­­სუ­­სით მი­­ღე­­ბუ­­ლი პრინ­­­ცი­­პე­­ბის „დაცვის ვალ­­­დე­­ბუ­­ლე­­ბი­­სა“ და „მშვიდობის
იძუ­­ლე­­ბის“ შე­­სა­­ბა­­მი­­სად, რო­­მე­­ლიც იმავ­­­დ­­­რო­­უ­­ლად აღი­­ა­­რე­­ბუ­­ლია რუ­­სე­­თის კონ­­­ს­­­ტი­­ტუ­­ცი­­ით
და მოქ­­­მე­­დე­­ბას იწყებს იმ შემ­­­თხ­­­ვე­­ვა­­ში, რო­­დე­­საც მი­­სი მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ე­­ბი მა­­ღა­­ლი რის­­­კის ქვეშ
არი­­ან.
დასაწყისშივე ცალსახად უნდა ითქვას, რომ რუსეთ-საქართველოს ომის პირობებში
„დაცვის ვალდებულების“ პრინციპის გამოყენება შეუსაბამოა. როგორც გარეტ ევანსი116
აღნიშნავს, „იმის მიუხედავად, თუ სხვა რა ახსნა ჰქონდა რუსეთს საქართველოში სამხედრო
ოპერაციის წარმოებისას, დაცვის ვალდებულების პრინციპი ვერ მოხვდება ლეგიტიმურ
არგუმენტთა შორის“.
„დაცვის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა“ – ეს არის სუ­ვე­რე­ნუ­ლი სა­ხელ­მ­წი­ფოს ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა, და­იც­
ვას მო­სახ­ლე­ო­ბა თა­ვი­სი საზღ­ვ­რე­ბის შიგ­ნით (ხოლო სხვა სა­ხელ­მ­წი­ფოს უფ­ლე­ბა აქვს, მას
და­ეხ­მა­როს). ეს პრინ­ცი­პი არ გუ­ლის­ხ­მობს სხვა სა­ხელ­მ­წი­ფოს უფ­ლე­ბას, ინ­ტერ­ვენ­ცია მოახ­
დი­ნოს თა­ვის საზღ­ვ­რებს მიღ­მა, უცხო ქვეყ­ნის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე, თა­ვი­სი მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის და­სა­
ცა­ვად. წარ­სულ­ში, რო­დე­საც ეს პრინ­ცი­პი იყო გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი, სა­ხელ­მ­წი­ფო­ე­ბი ყო­ველ­თ­ვის
მოქ­მე­დებ­დ­ნენ თავ­დაც­ვის რე­ჟიმ­ში“.117 ევ­რო­კავ­ში­რის მი­სი­ის დას­კ­ვნა­ში, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა,
რომ ასე­ვე კა­ტე­გო­რი­უ­ლად მი­ნიშ­ნე­ბუ­ლი­ა, რომ „არ არ­სე­ბობს ასე­თი მოქ­მე­დე­ბე­ბის დამ­შ­
ვე­ბი სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი სა­ფუძ­ვ­ლე­ბი“, სა­კუ­თა­რი მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის დაც­ვის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის გა­
მო­ყე­ნე­ბის პი­რო­ბად მი­თი­თე­ბუ­ლი­ა, რომ სა­ხელ­მ­წი­ფოს მოქ­მე­დე­ბე­ბი უნ­და „შეიზღუდოს და
შე­მო­ი­ფარ­გ­ლოს სა­მაშ­ვე­ლო და ევა­კუ­ა­ცი­ის ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბით“. სა­ქარ­თ­ველ­ოს 2008 წლის
აგ­ვის­ტოს ომის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, იმა­ვე მი­სი­ის დას­კ­ვ­ნის სა­ფუძ­ველ­ზე, „რუსეთის მოქ­მე­დე­ბე­ბის
უდი­დეს­მა ნა­წილ­მა გა­და­ლა­ხა ეს ზღვა­რი და ფარ­თო­მას­შ­ტა­ბი­ან სამ­ხედ­რო ოპე­რა­ცი­ა­ში გა­
და­ი­ზარ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ის დიდ ნა­წილ­ზე. შე­სა­ბა­მი­სად, უნ­და და­ვას­კ­ვ­ნათ, რომ
რუ­სე­თის სამ­ხედ­რო მოქ­მე­დე­ბე­ბი სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ის გა­რეთ წარ­მო­ე­ბუ­ლი იყო
სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­თ­ლის ნორ­მე­ბის დარ­ღ­ვე­ვით“.118
ამას­თა­ნა­ვე, მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა, რომ რუ­სეთ­მა ვერც მის მი­ერ ხში­რად გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი მე­
ო­რე პრინ­ცი­პის „მშვიდობის იძუ­ლე­ბის“ და­სა­ცა­ვად წარ­მო­ად­გი­ნა ლე­გი­ტი­მუ­რი არ­გუ­მენ­ტე­
ბი. სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­თალ­ში ნე­ბის­მი­ერ ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი ინ­ტერ­ვენ­ცი­ი­სათ­ვის სა­ვალ­დე­ბუ­
ლო­ა, სა­ხელ­მ­წი­ფო­ე­ბი აკ­მა­ყო­ფი­ლებ­დ­ნენ, სულ მცი­რე, ოთხ ძი­რი­თად პი­რო­ბას:
ა. საფრთხე უნდა იყოს სერიოზული;
ბ. მოქმედება უნდა ემსახურებოდეს მხოლოდ პირველადი საფრთხის აღკვეთას;
გ. პასუხი უნდა იყოს პროპორციული;
დ. ინტერვენციით უნდა დადგეს უფრო მეტი პოზიტიური შედეგი, ვიდრე ზიანი, რომელიც
დადგა, ან შესაძლებელია დადასტურდეს, რომ დადგებოდა.
თუკი ფაქტებს, რომლებიც აგვისტოს შემდეგ ჩვენ წინაშეა, თითოეულ ამ პრინციპს შევუ­
საბამებთ, სრულიად ნათელი გახდება, რომ საკუთარი პოზიციების დასაცავად რუსეთმა ვერ
შეძლო ვერც ერთი ტესტის ჩაბარება.

116 გარეტ ევანსი ამჟამად საერთაშორისო კრიზისების ჯგუფის პრეზიდენტია. ასევე, წარსულში იყო ინტერ­ვენციებისა და
სახელმწიფო სუვერენიტეტის საერთაშორისო კომისიის თანათავმჯდომარე, რომელმაც შემოიტანა საერთაშორისო
სამართალში „დაცვის ვალდებულების” პრინციპი.
117 იხ. Russia and the „responsibility to protect“, the principle was intended to prevent another Camodia or
Rwanda; it cannot be used to justify Moscow’s invasion of Georgia, by Gareth Evans, at Los Angeles Times,
August 13, 1008
118 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, ტომი I, გვ. 24-25
40  |  თავი 1  ●  შესავალი

ა) საფრთხე უნდა იყოს სერიოზული

საფრთხის სერიოზულობის დასამტკიცებლად საქმე უნდა გვქონდეს გაეროს მიერ
აღიარებულ რომელიმე დანაშაულთან, იქნება ეს გენოციდი, ეთნიკური წმენდა თუ სხვა.
მა­გა­ლი­თად, 2008 წლის 9 აგ­ვის­ტოს გა­ზე­თი „Российская газета“ ქარ­თუ­ლი აგ­რე­სი­ის
მას­შ­ტა­ბე­ბის შე­სა­ხებ წერ­და. ცხინ­ვა­ლის გა­ნად­გუ­რე­ბის, ბავ­შ­ვე­ბის და­ხოც­ვი­სა და მრა­ვა­ლი სხვა
სი­სას­ტი­კის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცი­ის მთა­ვა­რი წყა­როა რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის სახ­მე­ლე­თო ჯა­რე­
ბის გე­ნე­რა­ლი ვლა­დი­მერ ბოლ­დი­რე­ვი, რო­მე­ლიც ცხინ­ვა­ლი­დან იუწყე­ბო­და:
„ამჟამად ცხინ­ვა­ლი მთლი­ა­ნად დან­გ­რე­უ­ლი­ა, არ არის წყა­ლი, ელექ­ტ­რო­ე­ნერ­
გი­ა, ყვე­ლა­ფე­რი დან­გ­რე­უ­ლია ბო­ლო სა­ა­ვად­მ­ყო­ფოს ჩათ­ვ­ლით, მი­წას­თან არის
გას­წო­რე­ბუ­ლი ყვე­ლა სა­­ბავ­შ­ვო ბა­ღი, და­ხო­ცი­ლია ბევ­რი ბავ­შ­ვი“.119
ეს ძალ­ზე სე­რი­ო­ზუ­ლი ბრალ­დე­ბე­ბია და მა­თი და­დას­ტუ­რე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში პრინ­ცი­პუ­ლად
სხვა სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი გა­რე­მო შე­იქ­მნე­ბო­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­თან და­კავ­ში­რე­ბით. თუმ­ცა შემ­დ­
გო­მი კვლე­ვა-ძი­ე­ბა, დღე­ი­სათ­ვის არ­სე­ბუ­ლი ფო­ტომა­სა­ლა, და თა­ვად რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­
ბის მიერ ომის დასრულების შემდეგ გაკეთებული გან­ცხა­დე­ბე­ბი ამ ფაქ­ტე­ბის ნამ­დ­ვი­ლო­ბას არ
ადას­ტუ­რებს. ამ შემ­თხ­ვე­ვა­შიც, ისე რო­გორც ეს ხში­რად ხდე­ბა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გე­
ნელ­თა გან­ცხა­დე­ბებ­ში, ტრა­გე­დი­ის მას­შ­ტა­ბე­ბი გაზ­ვი­ა­დე­ბუ­ლია და, შე­სა­ბა­მი­სად, პრაქ­ტი­კუ­
ლად შე­უძ­ლე­ბე­ლია ზღვა­რის დად­გე­ნა რეალურსა და სასურველს შო­რის.
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­ერ 7 აგ­ვის­ტოს ცხინ­ვალ­ზე გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი შე­ტე­ვით, რო­გორც არ
უნ­და გა­ვა­ა­ნა­ლი­ზოთ, ვერც ერ­თი დღემ­დე ცნო­ბი­ლი ფაქ­ტობ­რი­ვი მა­სა­ლი­სა და მტკი­ცე­ბუ­ლე­
ბე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად ვერ დას­ტურ­დე­ბა გა­ე­როს კონ­ვენ­ცი­ე­ბით გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი ვერც ერ­თი
და­ნა­შა­უ­ლი, რო­მე­ლიც სხვა სა­ხელ­მ­წი­ფოს მხრი­დან და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ და მა­სობ­რივ ინ­ტერ­ვენ­
ცი­ას გა­ა­მარ­თ­ლებ­და.
რადიო „თავისუფლებისათვის“ 2008 წლის 21 აგვისტოს მიცემულ ინტერვიუში საერთა­
შორისო სამართლის პროფესორი ან-მარი სლაუტერი წერდა:
„რაც უფრო ვშორდებით საქართველოს მიერ ძალის გამოყენებისა და რუსეთის პასუხის
საკითხს და რუსეთის მხრიდან „საქართველოსათვის გაკვეთილის ჩატარებამდე“ მივდივართ
– რაც სწორედ ის არის რაც მოხდა – ეს არის აგრესია. ეს არის ძალის უკანონო
გამოყენება სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიული სუვერენიტეტისა და პოლიტიკური
დამოუკი­დებლობის წინააღმდეგ, და გაეროს წესდების 24–ე მუხლის დარღვევა.“120
ბ) მოქმედება უნდა ემსახურებოდეს მხოლოდ პირველადი საფრთხის აღკვეთას
ის, რომ რუ­­სე­­თის მი­­ზა­­ნი, გა­­ე­­როს პრინ­­­ცი­­პე­­ბის შე­­სა­­ბა­­მი­­სად, მხო­­ლოდ მათ მი­­ერ გა­­
მოცხა­­დე­­ბუ­­ლი პირ­­­ვე­­ლა­­დი საფ­­­რ­­­თხის ლო­­კა­­ლი­­ზა­­ცია არ ყო­­ფი­­ლა, ყვე­­ლა­­ზე ნათ­­­ლად და­­
დას­­­ტურ­­­და ცეცხ­­­ლის შეწყ­­­ვე­­ტის ხელ­­­შეკ­­­რუ­­ლე­­ბის ხელ­­­მო­­წე­­რის შემ­­­დეგ, კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტის ზო­­ნის
გა­­რეთ მდე­­ბა­­რე ტე­­რი­­ტო­­რი­­ე­­ბის ოკუ­­პა­­ცი­­ის გაგ­­­რ­­­ძე­­ლე­­ბი­­თა და კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტი­­დან მნიშ­­­ვ­­­ნე­­ლოვ­­­
ნად და­­შო­­რე­­ბუ­­ლი ტე­­რი­­ტო­­რი­­ე­­ბის და­­ბომ­­­ბ­­­ვით, მათ შო­­რის ქვეყ­­­ნის დე­­და­­ქა­­ლაქ­­­შიც. ამას­­­
თა­­ნა­­ვე, მნიშ­­­ვ­­­ნე­­ლო­­ვა­­ნია ყვე­­ლა ის გან­­­ცხა­­დე­­ბა რო­­მე­­ლიც რუ­­სე­­თის პო­­ლი­­ტი­­კუ­­რი ხელ­­­მ­­­ძღ­­­
ვა­­ნე­­ლო­­ბის მხრი­­დან კეთ­­­დე­­ბო­­და ახა­­ლი ცი­­ვი ომის საფ­­­რ­­­თხე­­ე­­ბის, სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს ნა­­ტო­­ში
ინ­­­ტეგ­­­რა­­ცი­­ის არ დაშ­­­ვე­­ბი­­სა და სხვა ყო­­ფი­­ლი საბ­­­ჭო­­თა რეს­­­პუბ­­­ლი­­კე­­ბის, მა­­გა­­ლი­­თად უკ­­­რა­­ი­­

119 იხ. „В результате грузинской агрессии в Цхинвали разрушены все до одной больницы, убито множество
детей, заявил главнокомандующий Сухопутными войсками РФ генерал армии Владимир Болдырев”,
www.rg.ru 9 августа 2008.
120 იხ. „Russia in Violation of UN Charter, Says International Law Expert”, RFE/RL interview with Anne-Marie Slau-
ghter, August 21, 2008, EURASIA INSIGHT, at http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/pp082108a.
shtml. ან–მარი სლაუტერი პრინსტონის უნივერსიტეტის ვუდრო ვილსონის საჯარო და საერთაშორის ურთიერთობების
სკოლის დეკანია, ამასთანავე, ამერიკის საერთაშორისო სამართლის საზოგადოების ყოფილი პრეზიდენტი და ომის
დანაშაულების ეროვნული კომისიის წევრი. დამატებითი არგუმენტებისათვის ასევე იხილეთ, Anthony Dworkin, “The
Georgia Conflict and International Law”, August 26, 2008, for Crimes of War Project, at, http://www.crimesofwar.
org/onnews/news-georgia.html
 1.9  რუსეთი და მისი არგუმენტები  |  41

ნის, წი­­ნა­­აღ­­­მ­­­დეგ. ვი­­ნა­­ი­­დან სწო­­რედ ამ გან­­­ცხა­­დე­­ბებ­­­ში ნათ­­­ლად ჩან­­­და, რომ რე­­ა­­ლუ­­რი მი­­ზა­­ნი
სამ­­­ხ­­­რეთ ოსეთ­­­ში მცხოვ­­­რე­­ბი რუ­­სე­­თის მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ე­­ბის უსაფ­­­რ­­­თხო­­ე­­ბის დაც­­­ვა კი არა, არა­­მედ
ძა­­ლის დე­­მონ­­­ს­­­ტ­­­რი­­რე­­ბა და სა­­კუ­­თა­­რი ილუ­­ზო­­რუ­­ლი გავ­­­ლე­­ნის სფე­­რო­­ე­­ბის შე­­ნარ­­­ჩუ­­ნე­­ბა იყო.
რუ­სე­თის მი­ერ კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნის გა­რეთ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი აგ­რე­სი­ა, ფაქ­ტობ­რი­
ვი დას­ტუ­რია რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის მხრი­დან სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ფარ­თო­მას­შ­ტა­ბი­ა­ნი ოკუ­პა­ცი­
ის მცდე­ლო­ბი­სა და ძა­ლი­ან შორს დგას სამ­ხ­რეთ ოსე­თის მო­სახ­ლე­ო­ბის დაც­ვის მიზ­ნე­ბი­სა­
გან. ევ­რო­კავ­ში­რის ფაქ­ტე­ბის დამ­დ­გე­ნი მი­სი­ის დას­კ­ვ­ნა­შიც სწო­რედ ოკუ­პა­ცი­ა­ზეა მი­ნიშ­ნე­ბა:
„რუსეთისა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ძა­ლე­ბი ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის შე­თან­ხ­მე­ბის შემ­დეგაც რამ­დე­
ნი­მე დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში გა­ნაგ­რ­ძობ­დ­ნენ წინ­ს­ვ­ლას და და­მა­ტე­ბი­თი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის ოკუ­პა­
ცი­ას, მათ შო­რის ახალ­გო­რის რა­ი­ო­ნი­სა, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ად­მი­ნის­ტ­რი­რე­ბის ქვეშ
იყო მუდ­მი­ვად 2008 წლის აგ­ვის­ტოს კონ­ფ­ლიქ­ტამ­დე, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ იგი მდე­ბა­
რე­ობს სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ საზღ­ვ­რებ­ში, რო­მე­ლიც საბ­ჭო­თა პე­რი­ოდ­ში გა­
ნი­საზღ­ვ­რა.“121 საქართველოს ტერიტორიების ოკუპაციისა თუ სადამსჯელო მოქმედებების
ქრონოლოგია ასე გამოიყურება:
8 აგვისტოს, 09:45 საათის შემდეგ რუსულმა ავიაციამ დაბომბა მთელი რიგი სა­მოქალაქო
და სამხედრო ობიექტები კონფლიქტის ზონის მიღმა საქართველოს ტერი­ტორიაზე, რასაც მოჰყვა
მსხვერპლი მოსახლეობაში და დაზიანდა ინფრასტრუქტურა,122 კერძოდ:
1. გ ორი და გორის მიმდებარე სოფლები (მათ შორის
სამოქალაქო ინფრა­სტრუქტურა);
2. მარნეულის აეროდრომი;
3. ვაზიანის აეროდრომი;
4. კოპიტნარის აეროდრომი;
5. ონი;
6. ფოთის პორტი;
7. ბაქო-სუფსის ნავთობსადენი;
8. ანაკლია;
9. ზემო აფხაზეთი/კოდორის ხეობა;
10. თბილისი (საავიაციო ქარხანა და თბილისის აერო­
პორტ­ის სამოქალაქო რადარი);
11. ხელვაჩაური;
12. შირაქი;
13. სენაკის აეროპორტი და სამხედრო ბაზა;
14. კასპი; ფოთის პორტის დაბომბვა,
15. ხაშურის რაიონის სოფლები; 2008 წლის 8 აგვისტო.
16. ბორჯომის ეროვნული პარკი.
10 აგ­ვის­ტოს ოჩამ­ჩი­რე­ში რუ­სეთ­მა გად­მოს­ხა საზღ­ვაო დე­სან­ტი, რო­მელ­მაც გა­ნა­ხორ­
ცი­ე­ლა ინ­ტენ­სი­უ­რი სა­არ­ტი­ლე­რიო და სა­ჰა­ე­რო შე­ტე­ვა კო­დო­რის ხე­ო­ბის წი­ნა­აღ­მ­დეგ. ამ მო­
მენ­ტამ­დე აფხა­ზეთ­ში ად­გი­ლი არ ჰქო­ნია არა­ნა­ირ და­პი­რის­პი­რე­ბას. შე­ტე­ვა და­იწყო 9 აგ­ვის­
ტოს, მას შემ­დეგ, რაც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შე­ი­ა­რა­ღე­ბულ­მა და­ნა­ყო­ფებ­მა დის­ლო­კა­ცი­ის ად­გი­ლი
– სე­ნა­კის ბა­ზა – და­ტო­ვეს და აღ­მო­სავ­ლეთ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­სა­კენ გა­და­ი­ნაც­ვ­ლეს.
12 აგ­ვის­ტოს, რუ­სე­თის შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ძა­ლე­ბი შე­ვიდ­ნენ ფო­თის პორ­ტ­ში და ზუგ­დიდ­ში
(დასავლეთ სა­ქარ­თ­ვე­ლო) და­ი­კა­ვეს ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი შე­ნო­ბე­ბი.
ამას­თა­ნა­ვე, წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რიშ­ში მო­ცე­მუ­ლია ბევ­რი დო­კუ­მენ­ტუ­რი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბა
თა­ვად კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში ქარ­თუ­ლი სამ­ხედ­რო შე­ნა­ერ­თე­ბის გას­ვ­ლის შემ­დეგ გან­ხორ­ცი­

121 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, volume I, p. 22
122 წინამდებარე ჩამონათვალი ეყრდნობა საქართველოს მთავრობის ანგარიშს „საქართველოში რუსეთის აგრესიის
ქრონოლოგია: საქართველოს მთავრობა იწვევს საერთაშორისო თანამეგობრობასა და ჟურნალისტებს, რათა გადაამოწმონ
დოკუმენტში მოცემული ინფორმაცია“. საქართველოს მთავრობის დოკუმენტი, 2008 წლის 21 სექტემბერი, თბილისი
42  |  თავი 1  ●  შესავალი

ე­ლე­ბუ­ლი მრავ­ლო­ბი­თი ძა­ლა­დო­ბის, სოფ­ლე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბი­

სა და მო­სახ­ლე­ო­ბის იძუ­ლე­ბი­თი აყ­რის შე­სა­ხებ, რაც ასე­ვე ვერ­
ც ერ­თი კრი­ტე­რი­უ­მით ვერ ემ­სა­ხუ­რე­ბა „პირველადი საფ­რ­თხის
აღ­კ­ვე­თის“ ტეს­ტის მიზ­ნებს.

გ) პასუხი უნდა იყოს პროპორციული

მეოთხე, პასუხის პროპორციულობა. ვფიქრობთ, ამ საკითხ­
ზე მთელი მსოფლიო შე­თანხმებულია. რუსეთის მხრიდან
არაპ­რო­­პორციული ძალის გამოყენებაზე საუბარი იყო იმ სა­
ხელმწიფოთა მეთაურების მხრიდანაც კი, ვინც პრინციპში არ
გამოირჩეოდა საქართველოს მხარდამჭერი განცხადებებით. მა­
გალითად, გერმანიის კანცლერმა, ანგელა მერკელმა, სოჭში
დიმიტრი მედვედევთან შეხვედრის დროს განაცხადა:
„უნდა ით­ქ­ვას, რომ რუ­სე­თის ზო­გი­ერ­თი ქმე­დე­ბა იყო არა­პრო­­
პორ­ცი­უ­ლი, და გან­სა­კუთ­რე­ბით, ვფიქ­რობ, რომ რუ­სე­თის ჯა­
რე­ბის სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ყოფ­ნა გა­უ­გე­ბა­რი­ა. რუ­
სულ­მა ჯა­რებ­მა უნ­და და­ტო­ვონ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ცენ­ტ­რა­ლუ­რი
ტე­რი­ტო­რი­ე­ბი“.123
ქართული მხარის არგუმენტები კიდევ უფრო წონიანი გახდა
გორის, ფოთის, ზუგდიდის საჰაერო დაბომბვების შემდეგ და
რუსული სამხედრო შენაერთების საქართველოს სხვა­დასხვა
სოფლებსა და რაიონულ ცენტრებში გადაადგილების ფონზე.
ფოტო: იბრაგიმ ჭკადუა

დ) ინტერვენციის დროს უნდა დადგეს უფრო მეტი შე­

დეგი, ვიდრე ზიანი, რომელიც დადგა, ან შესაძლებელია
დადასტურდეს, რომ დადგებოდა
რუ­სე­თი­სათ­ვის ყვე­ლა­ზე რთუ­ლი პო­ზი­ცია სწო­რედ კონ­ფ­
კოდორის ხეობის აღება აფხაზური და ლიქ­ტ ის შე­დე­გე­ბის ტეს­ტი­ა. ვი­ნა­ი­დან მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბი, რო­მე­
რუსული სამხედრო შენაერთების მიერ. ლიც ხელ­ შე­სა­ხე­ბი და თვალ­ნა­თე­ლია ომის შემ­დეგ – ათი­ა­თა­სო­
ბით დევ­ნი­ლი, გა­დამ­წ­ვა­რი სოფ­ლე­ბი, გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი ქო­ნე­ბა
და და­ბომ­ბი­ლი ქა­ლა­ქე­ბი – სა­უ­კე­თე­სო დას­ტუ­რია აგ­რე­სი­ის შე­
დე­გე­ბის და ზა­რა­ლი­სა, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თ­ვე­ლომ და კონ­ფ­ლიქ­
ტის ზო­ნა­ში მცხოვ­რებ­მა მო­სახ­ლე­ო­ბამ გა­ნი­ცა­და.
და­სას­რულ, უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნე­სია თა­ვად მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბის სა­კითხ­საც შე­ვე­ხოთ. სა­უ­ბა­რი
იმა­ზე, რომ რუ­სეთ­მა სა­კუ­თა­რი მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის დაც­ვი­სათ­ვის მო­ახ­დი­ნა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ინ­
ტერ­ვენ­ცი­ა, მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი პი­რო­ბა­ა. კვლე­ვის სა­გა­ნი უნ­და გახ­დეს, რო­გორ, რო­დის და რა
პი­რო­ბებ­ში აღ­მოჩ­ნ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ამ­დე­ნი რუ­სე­თის მო­ქა­ლა­ქე? პა­სუ­ხი უნ­
და გა­ე­ცეს კითხ­ვას, ხომ არ იყო სწო­რედ მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბის პო­ლი­ტი­კა ის „მცოცავი“ ანექ­სი­ა,
რო­მელ­საც წლე­ბის მან­ძილ­ზე ახორ­ცი­ე­ლებ­და რუ­სე­თი სა­კუ­თა­რი პო­ზი­ცი­ე­ბის გა­სამ­ყა­რებ­
ლად და შე­საძ­ლო სამ­ხედ­რო აგ­რე­სი­ის გა­სა­მარ­თ­ლებ­ლად?

123 იხ. „Merkel, Medvedev Clash over Russia’s War in Sochi Talks“, Deutsche Welle, 15 აგვისტო,
2008; http://www.dw-world.de/dw/article/0,,3567243,00.html
 1.9  რუსეთი და მისი არგუმენტები  |  43

რუსეთის ფედერაციის პასპორტები

რო­გორც ზე­მოთ უკ­ვე აღ­ვ­ნიშ­ნეთ, 2002 წლის პრა­ღაში ნა­ტოს სა­მი­ტის შემ­დეგ, სა­დაც სა­ქარ­
თ­ვე­ლომ ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გა­ნაცხა­დი გა­ა­კე­თა ალი­ან­სის წევ­რო­ბა­ზე, აფხა­ზე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე
პირ­ვე­ლად გა­მოჩ­ნ­დნენ რუ­სუ­ლი არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი, რო­მე­ლე­ბიც მო­სახ­ლე­ო­
ბას სპე­ცი­ა­ლუ­რი რუ­სუ­ლი შტამ­პის, ხო­ლო მოგ­ვი­ა­ნე­ბით უკ­ვე რუ­სუ­ლი საზღ­ვარ­გა­რე­თის პას­
პორ­ტის აღე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას სთა­ვა­ზობ­დ­ნენ.
2002 წლის რუ­­სე­­თის მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ო­­ბის კა­­ნო­­ნით გა­­მარ­­­ტი­­ვე­­ბუ­­ლი პრო­­ცე­­დუ­­რა დად­­­გინ­­­
და იმ პი­­რე­­ბი­­სათ­­­ვის, ვინც ყო­­ფი­­ლი საბ­­­ჭო­­თა კავ­­­ში­­რის ტე­­რი­­ტო­­რი­­ა­­ზე ცხოვ­­­რობ­­­და და 2002
წლის პირ­­­ვე­­ლი ივ­­­ლი­­სი­­სათ­­­ვის შე­­სა­­ბა­­მი­­სი რეს­­­პუბ­­­ლი­­კის მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ო­­ბას არ ფლობ­­­და, ანუ
მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ო­­ბის არ­­­მ­­­ქო­­ნე პი­­რი იყო. მათ შე­­სა­­ბა­­მი­­სი მი­­მარ­­­თ­­­ვა უნ­­­და წა­­რედ­­­გი­­ნათ მუდ­­­მი­­ვი
საცხოვ­­­რებ­­­ლის მი­­ხედ­­­ვით არ­­­სე­­ბულ რუ­­სე­­თის სა­­კონ­­­სუ­­ლო­­ში. აფხა­­ზე­­თი­­სა და სამ­­­ხ­­­რეთ ოსე­­
თის ტე­­რი­­ტო­­რი­­ა­­ზე მცხოვ­­­რე­­ბი პი­­რე­­ბი­­სათ­­­ვის ეს პი­­რო­­ბე­­ბი კი­­დევ უფ­­­რო გა­­მარ­­­ტივ­­­და და
სპე­­ცი­­ა­­ლუ­­რი სე­­რი­­უ­­ლი ნომ­­­რე­­ბიც კი შე­­მო­­ი­­ღეს რე­­გის­­­ტ­­­რა­­ცი­­ი­­სა და მათ­­­თ­­­ვის მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ო­­ბის
მი­­სა­­ნი­­ჭებ­­­ლად. ხო­­ლო სა­­ბუ­­თე­­ბი, რო­­გორც წე­­სი, კა­­ნო­­ნის შე­­სა­­ბა­­მი­­სად სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლო­­ში არ­­­სე­­
ბულ რუ­­სე­­თის სა­­კონ­­­სუ­­ლო­­ში კი არა, არა­­მედ თა­­ვად რუ­­სე­­თის უახ­­­ლო­­ეს ქა­­ლა­­ქებ­­­ში მიჰ­­­ქონ­­­
დათ. ხშირ შემ­­­თხ­­­ვე­­ვა­­ში, ამ პრო­­ცე­­დუ­­რას სოჭსა და ვლა­­დი­­კავ­­­კაზ­­­ში გადიოდნენ. არც იმით
და­­ინ­­­ტე­­რე­­სე­­ბუ­­ლა ვინ­­­მე, რომ ყვე­­ლა ამ ადა­­მი­­ანს, სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს და­­მო­­უ­­კი­­დებ­­­ლო­­ბის მო­­პო­­
ვე­­ბის შემ­­­დეგ სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ო­­ბა ავ­­­ტო­­მა­­ტუ­­რად ქონ­­­და მი­­ღე­­ბუ­­ლი და, შე­­სა­­ბა­­მი­­
სად, რუ­­სე­­თის კა­­ნო­­ნის მოთხოვ­­­ნას მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ო­­ბის არ­­­მ­­­ქო­­ნე პი­­რის სტა­­ტუ­­სის ფლო­­ბის შე­­სა­­
ხებ ვერ აკ­­­მა­­ყო­­ფი­­ლებ­­­და.
სხვადასხვა რუსული წყაროების შესაბამისად, მხოლოდ სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე
დაახლოებით 100,000-მა პირმა ისარგებლა ამ შესაძლებლობით და მიიღო რუსეთის
მო­ქალაქეობა.124
პასპორტიზაციის საკითხს დეტალურად შეეხო 2008 წელს კონფლიქტის ფაქტების
დამდგენი ევროკავშირის სპეციალური მისიაც. საბოლო დასკვნაში ყველა კითხვაზე ნათელი
და კომპეტენტური პასუხია გაცემული:
„საერთაშორისო სა­მარ­თ­ლის შე­სა­ბა­მი­სად, უნ­და არ­სე­ბობ­დეს საკ­მა­რი­სი ფაქ­
ტობ­რი­ვი კავ­ში­რი მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბის მი­ღე­ბის მსურ­ველ­სა და მიმ­ღებ სა­ხელ­მ­წი­ფოს,
ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში რუ­სეთს, შო­რის. არ შე­იძ­ლე­ბა, ეს პრო­ცე­სი იყოს თვით­ნე­ბუ­რი.
ამ­გ­ვა­რი ფაქ­ტობ­რი­ვი კავ­ში­რის პი­რო­ბად შე­იძ­ლე­ბა გა­მოდ­გეს ოჯა­ხუ­რი კავ­ში­რე­
ბი, გრძელ­ვა­დი­ა­ნი ბი­ნად­რო­ბა, ან გრძელ­ვა­დი­ა­ნი სა­ჯა­რო ან სამ­ხედ­რო სამ­სა­ხუ­
რი მიმ­ღებ ქვე­ყა­ნა­ში. ამას­თა­ნა­ვე, თავ­და­პირ­ვე­ლი სა­ხელ­მ­წი­ფოს თან­ხ­მო­ბა უნ­და
იყოს სა­ვალ­დე­ბუ­ლო“.125
აღ­ნიშ­ნუ­ლი წი­­ნა­პი­რო­ბე­ბის გან­მარ­ტე­ბის შემ­დეგ კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი
მისია აღ­წერს სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში შექ­მ­ნილ რე­ა­ლო­ბას და საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის დაშ­ლის შემ­დეგ
საბ­ჭო­თა მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბის სა­კითხებს. ის სრუ­ლი­ად სა­მარ­თ­ლი­ა­ნად გან­მარ­ტავს, რომ საბ­ჭო­თა
კავ­ში­რის მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბა სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­თ­ლით გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბულ წი­ნა­პი­რო­ბად ვერ
გა­მოდ­გე­ბა ქარ­თუ­ლი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბით სრუ­ლი­ად ლე­გი­ტი­მუ­რად დად­გე­ნი­ლი წე­სე­ბის გათ­
ვა­ლის­წი­ნე­ბით. კო­მი­სია თა­ვის ან­გა­რიშ­ში ცალ­სა­ხად ას­კ­ვ­ნის:
„სამხრეთ ოსე­თი­სა და აფხა­ზე­თის მცხოვ­რებ­თა დი­დი უმ­რავ­ლე­სო­ბა, რომ­
ლებ­მაც მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბა ნა­ტუ­რა­ლი­ზა­ცი­ის წე­სით მი­ი­ღეს, სა­ერ­თა­შო­რი­სო­
სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვად რუ­სე­თის მო­ქა­ლა­ქე არ არის. შე­სა­ბა­მი­სად, ის პი­რე­ბი,
რო­მელ­თაც საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის დაშ­ლის შემ­დეგ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბა მი­
ი­ღეს, ასე­თად რჩე­ბი­ან, „პასპორტიზაციის“ პო­ლი­ტი­კის მი­უ­ხე­და­ვად. 2008 წლის

124 იხ. Law library of congress, document # 2008-01474: Russian Federation: Legal Aspects of War in Georgia, by
Peter Roudik, Chief, Easter Law Devision, September 2008
125 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, volume I, p. 18
44  |  თავი 1  ●  შესავალი

აგ­ვის­ტოს შე­ა­რა­ღე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტის დროს ისი­ნი კვლა­ვაც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მო­

ქა­ლა­ქე­ე­ბი იყ­ვ­ნენ“.126
უფ­რო მე­ტიც, ევ­რო­კავ­ში­რის მისიის ანგარიშში, რუ­სე­თის მხრი­დან მა­სობ­რი­ვი პას­პორ­
ტი­ზა­ცი­ის პო­ლი­ტი­კა შე­ფა­სე­ბუ­ლია სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სუ­ვე­რე­ნი­ტე­ტის წი­ნა­აღ­მ­დეგ გა­დად­გ­მულ
ნა­ბი­ჯად და მის ში­და საქ­მე­ებ­ში ჩა­რე­ვად.

4.  დ
 აეცვა სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებლები 1992 წლის
ხელშეკრულების შესაბამისად
და­სას­რულ, მე­ოთხე არ­გუ­მენ­ტი – და­ეც­ვა სამ­ხ­რეთ ოსე­თის მცხოვ­რებ­ლე­ბი 1992 წლის
და­გო­მი­სის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად. და­გო­მი­სის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბა, რო­გორც ეს წი­ნამ­
დე­ბა­რე ან­გა­რი­შის შე­სა­ბა­მის თა­ვებ­ში იყო გან­მარ­ტე­ბუ­ლი, სხვა სა­კითხებ­თან ერ­თად სამ­შ­
ვი­დო­ბო ძა­ლე­ბის მან­დატს გან­საზღ­ვ­რავ­და. ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად, სამ­შ­ვი­დო­ბო­თა
მან­და­ტი ნა­თლად არის გან­საზღ­ვ­რუ­ლი. კერ­ძოდ, ხე­ლი შე­ე­შა­ლათ და აღეკ­ვე­თათ ყო­ველ­
გ­ვა­რი სამ­ხედ­რო მოქმე­დე­ბე­ბი კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში. ამას­თა­ნა­ვე, სამ­შ­ვი­დო­ბო­ებს მცი­რე­დი
გა­და­ად­გი­ლე­ბაც კი ეკ­რ­ძა­ლე­ბო­დათ კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნის გა­რეთ, რომ არა­ფე­რი ვთქვათ რა­
ი­მე ტი­პის სამ­ხედ­რო ოპე­რა­ცი­ა­ზე. მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა, რომ თა­ვად სამ­შ­ვი­დო­ბო კონ­ტი­ნგენ­ტი
შე­რე­უ­ლი ხა­სი­ა­თისა იყო და ერ­თობ­ლი­ვი კონ­ტ­რო­ლი­სა და მო­ნი­ტო­რინ­გის ფუნ­ქ­ცი­ებს ას­
რუ­ლებ­და. სამ­შ­ვი­დო­ბო კონ­ტინ­გენ­ტი დსთ-ს მან­და­ტით მოქ­მე­დებ­და, თუმ­ცა აგ­ვის­ტოს მოვ­
ლე­ნე­ბის წინ ან შემ­დეგ დსთ-ს არა­ვი­თა­რი ახა­ლი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა მათ შე­სა­ხებ არ მი­უ­ღი­ა,
იქ­ნე­ბო­და ეს მან­და­ტის გა­ფარ­თო­ე­ბა თუ შე­მად­გენ­ლო­ბის შეც­ვ­ლა.
ანტონ დვორკინი, 2008 წლის 26 აგვისტოს, თავის სტატიაში „კონფლიქტი საქართვე­
ლოში და საერთაშორისო სამართალი“, სწორედ რუსეთის შეიარაღებული ძალე­ბის
გამოყენების შესახებ მოგვითხრობდა.
„შესაძლოა, რუ­სეთს, მი­სი სამ­შ­ვი­დო­ბო ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის კონ­ტექ­ს­ტ­ში, ჰქონ­და
სამ­ხ­რეთ ოსე­თის მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის დაც­ვის გარ­კ­ვე­უ­ლი უფ­ლე­ბე­ბი, მაგ­რამ ამ უფ­
ლე­ბე­ბით მა­ღა­ლი ალ­ბა­თო­ბით მი­სი სამ­შ­ვი­დო­ბო ძა­ლე­ბი სარ­გებ­ლობ­დ­ნენ, რო­
მელ­თა მან­და­ტიც იყო სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში მშვი­დო­ბის აღ­დ­გე­ნა ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის
სტა­ტუ­სის დარ­ღ­ვე­ვის შემ­თხ­ვე­ვა­ში. ძა­ლი­ან სა­ეჭ­ვო­ა, რომ ეს უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბა
ვრცელ­დე­ბო­დეს რუ­სე­თის იმ სამ­ხედ­რო ძა­ლებ­ზე, რომ­ლე­ბიც თა­ვად უშუ­ა­ლოდ
არ იყ­ვ­ნენ სამ­შ­ვი­დო­ბო კონ­ტი­ნგენ­ტის ნა­წი­ლი“.127
სამ­შ­ვი­დო­ბო ჯა­რებ­ზე სა­უ­ბა­რი სა­ყუ­რადღე­ბოა არა იმი­ტომ, რომ ეს იყო ერ­თა­დერ­თი
რუ­სუ­ლი სამ­ხედ­რო შე­ნა­ერ­თი, რო­მე­ლიც სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე იბ­რ­ძო­და, არა­
მედ იმი­ტომ, ის იყო ერ­თა­დერ­თი რუ­სუ­ლი სამ­ხედ­რო შე­ნა­ერ­თი, რო­მელ­საც რა­ი­მე მან­და­
ტი და უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბა ჰქონ­და, ლე­გი­ტი­მუ­რად ყო­ფი­ლი­ყო სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­
ა­ზე და კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში გარ­თუ­ლე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში აღეკ­ვე­თა სამ­ხედ­რო მოქ­მე­დე­ბე­ბი.
შე­სა­ბა­მი­სად, პრე­ზი­დენტ მედ­ვე­დე­ვის 9 აგ­ვის­ტოს გა­მოს­ვ­ლის ად­რე­სა­ტიც, სა­დაც ის 1992
წლის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის დაც­ვა­ზე სა­უბ­რობ­და, მხო­ლოდ სამ­შ­ვი­დო­ბო­თა ნა­წი­ლი შე­იძ­ლე­ბო­და
ყო­ფი­ლი­ყო.
ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის რო­გორ ფარ­თო ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ცი­ა­ზეც უნ­და ვი­სა­უბ­როთ, და­მა­ტე­ბი­თი
რუ­სუ­ლი ძა­ლე­ბი, მით უფრო სა­ჰა­ე­რო ხო­მალ­დე­ბი და საზღ­ვაო ფლო­ტი, სამ­ხ­რეთ ოსე­თის
ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­ერ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ვე­რა­ნა­ი­რი ქმე­დე­ბის შე­მა­ჩე­რე­ბელ
პრო­პორ­ცი­ულ ძა­ლად ვერ იქ­ნე­ბა გან­ხი­ლუ­ლი.

126 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, volume I, p. 18
127 იხ. Anthony Dworkin, “The Georgia Conflict and International Law”, August 26, 2008, for Crimes of War Project, at,
http://www.crimesofwar.org/onnews/news-georgia.html
ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლების ხელყოფა,
ომის სამართლის ფუნდამენტური ნორმების დარღვევა
2008 წლის რუსეთ-საქართველოს აგვისტოს ომის დროს

სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

ეთნიკური წმენდა ძარცვა

ქონების განადგურება

ტყვეობა
2.1 სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად
2.2 სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა
 სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

2 „ჩვენ მოგვეპოვება მასალა რუსეთის სამხედრო ძალების მიერ

კონტროლირებად ტერიტორიაზე 16 მშვიდობიანი ადამიანის
მოკვლის შესახებ (ისინი არ არიან სამხედრო ოპერაციების დროს
ურთიერთსროლისას, დაბომბვისას და საარტილერიო ცეცხლის
შედეგად და აუფეთქებელ ნაღმებზე აფეთქების შედეგად მოკლულნი).
ნათელია, რომ ბევრი მათგანი ადგილზევე მოკლეს.“*
ნორვეგიის ჰელსინკის კომიტეტი

* „Georgia-Russia conflict: Ethnic Cleansing Continues in South Ossetian Conflict Zone in Georgia“, by Aage Borchgrevink,
The Norwegian Helsinki Committee, 24 ოქტომბერი, 2008 წელი, http://www.nhc.no/php/index.php?module=article&view=784
48  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

2.1 სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად

სახ­ლე­ბის ძარ­ც­ვას, გა­დაწ­ვა­სა და მო­სახ­ლე­ო­ბის დევ­ნას­თან ერ­თად, ადა­მი­ა­ნე­ბის ცე­მა, შე­
უ­რაცხ­ყო­ფა, და­ში­ნე­ბა და მუ­ქა­რა ჩვე­უ­ლებ­რივ ამ­ბად იქ­ცა 2008 წლის აგ­ვის­ტო-­სექ­ტემ­ბერ­
ში. უფ­რო მე­ტიც, იყო ადა­მი­ა­ნე­ბის სი­ცოცხ­ლის მოს­პო­ბის მრავ­ლო­ბი­თი შემ­თხ­ვე­ვე­ბიც. ჩვე­
ნი რეს­პონ­დენ­ტე­ბი გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ტკი­ვი­ლით იხ­სე­ნებ­დ­ნენ, სოფ­ლი­დან გა­მოქ­ცე­უ­ლებს
რო­გორ ხვდე­ბო­დათ გზად და­ხო­ცი­ლი მე­ზობ­ლე­ბის ან ახ­ლობ­ლე­ბის გვა­მე­ბი. ნა­წი­ლი და­
ბომ­ბ­ვის მსხვერ­პ­ლი გახ­და, ნა­წი­ლი ბრმა ტყვი­ისა, მაგ­რამ იყო შემ­თხ­ვე­ვე­ბი, რო­დე­საც სრუ­
ლი­ად გა­მიზ­ნუ­ლად, თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბის კი­დევ უფ­რო მე­ტად და­სა­ში­ნებ­ლად მათ თვალ­წინ
ხო­ცავ­დ­ნენ ადა­მი­ა­ნებს. (იხ. დანართი №5.1. შიდა ქართლში სახელმწიფო რწმუნებულის
ადმინისტრაციის მიერ მოწოდებული რუსული აგრესიის მსხვერპლთა სია).
წი­ნამ­დე­ბა­რე მა­სა­ლის გაც­ნო­ბამ­დე უპ­რი­ა­ნი იქ­ნე­ბა გა­ვეც­ნოთ რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის
ოფი­ცი­ა­ლურ პო­ზი­ცი­ას სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე 2008 წლის აგ­ვის­ტო­ში მშვი­დო­ბი­ა­
ნი მო­სახ­ლე­ო­ბის სი­ცოცხ­ლის უფ­ლე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით. რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ
აგ­ვის­ტოს ომის ფაქ­ტე­ბის დამ­დ­გე­ნი მი­სი­ი­სათ­ვის გაგ­ზავ­ნი­ლი ოფი­ცი­ა­ლუ­რი ინ­ფორ­მა­ცი­ის
შე­სა­ბა­მი­სად
• კონ­ფ­ლიქ­ტის დროს სა­მო­ქა­ლა­ქო მო­სახ­ლე­ო­ბა­ში მსხვერ­პ­ლი არ ყო­ფი­ლა.
• რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა კა­ტე­გო­რი­უ­ლია და გა­მო­რიცხავს და­
ბომ­ბ­ვის ან ცეცხ­ლის გახ­ს­ნის შემ­თხ­ვე­ვებს მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბით და­სახ­ლე­
ბულ სოფ­ლებ­სა და ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე.
გთავაზობთ რამდენიმე ამონარიდს ამ დოკუმენტიდან:
„ოპერაციის მსვლელობის დროს რუსეთის ფედერაციის სამხედრო ნაწილები...
ცეცხლს უხსნიდნენ... მხოლოდ რეალურად გამოვლენილ სამიზნეს, რითაც გამოირიცხა
დანაკარგები მშვიდობიან მოსახლეობას შორის.
ოპე­რა­ცი­ის აქ­ტი­უ­რი ფა­ზის მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის დროს რუ­სე­თის სამ­ხედ­რო ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო­
ბამ ჩაატარა მთე­ლი რი­გი ქმე­დი­თი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი, რომ­ლე­ბიც მი­მარ­თუ­ლი იყო სა­მო­
ქა­ლა­ქო მო­სახ­ლე­ო­ბი­სა და მა­თი ქო­ნე­ბი­სათ­ვის ზი­ა­ნის აცი­ლე­ბი­სა­კენ. არ­ტი­ლე­რი­ის
ცეცხ­ლი და ავი­ა­ცი­ის დარ­ტყ­მე­ბი იგეგ­მე­ბო­და და ხორ­ცი­ელ­დე­ბო­და სა­მო­ქა­ლა­ქო და­სახ­
ლე­ბე­ბი­სა­გან მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად მო­შო­რე­ბულ ად­გი­ლებ­ზე, რე­ა­ლუ­რად გა­მოვ­ლე­ნი­ლი სა­
მიზ­ნე­ე­ბის მი­სა­მარ­თით.
სა­მო­ქა­ლა­ქო მო­სახ­ლე­ო­ბი­სა და ობი­ექ­ტე­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბით ცეცხ­ლი არ გახ­ს­ნი­ლა.
ქარ­­თუ­ლი შე­ნა­ერ­თე­ბის მი­ერ და­კა­ვე­ბუ­ლი პო­ზი­ცი­ე­ბი­დან გას­ვ­ლის შემ­დეგ ცეცხ­ლი
წყდე­ბო­და. რუ­სე­თის ავი­ა­ცი­ა... დარ­ტყ­მებს ახორ­ცი­ე­ლებ­და ჯა­რის დის­ლო­კა­ცი­ის ად­გი­
ლებ­ზე, სა­ცეცხ­ლე პო­ზი­ცი­ებ­ზე და სამ­ხედ­რო ტექ­ნი­კის კო­ლო­ნე­ბის მსვლე­ლო­ბის დროს.
და­სახ­ლე­ბუ­ლი პუნ­ქ­ტე­ბის საზღ­ვ­რებ­ში და მათ სი­ახ­ლო­ვეს გან­ლა­გე­ბულ სა­მიზ­ნე­ებ­ზე
ავი­ა­ცი­ას შე­ტე­ვა არ მი­უ­ტა­ნი­ა.
გამოყენებული საშუალებების შედეგად მშვიდობიანი მოსახლეობის მსხვერპლი
გამოირიცხა.“128
ჩვენს ხელთ არ­სე­ბუ­ლი თვით­მ­ხილ­ველ­თა ის­ტო­რი­ე­ბი, ფო­ტო და ვი­დე­ო­მა­სა­ლა, გარ­
დაც­ვ­ლილ­თა ექ­ს­პერ­ტი­ზა, ასე­ვე სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის დას­კ­ვ­ნე­ბი სწო­რედ რუ­სე­
თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი პო­ზი­ცი­ი­სა­გან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბულ რე­ა­ლო­ბას აღ­წერს.
ეუთოს 2008 წლის ნო­ემ­ბ­რის ან­გა­რიშ­ში ბევრ ად­გი­ლას მი­თი­თე­ბუ­ლი­ა, რომ სოფ­
ლე­ბი იბომ­ბე­ბო­და. ამას­თა­ნა­ვე, 2008 წლის 7-10 ნო­ემ­ბერს ოკუ­პი­რე­ბულ ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე

128 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, 2009 წლის სექტემბერი, ტომი III
„კონფლიქტის მხარეების შეხედულებები, ქრონოლოგია და კითხვებზე პასუხები“, რუსეთი, პასუხი კითხვაზე №3,
გვ.464-465
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  49

გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ვი­ზი­ტის შე­დე­გად მი­სი­ამ ფაქ­ტობ­რი­ვი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბით და­ა­დას­ტუ­რა

სწო­რედ სა­ჰა­ე­რო და­ბომ­ბ­ვე­ბის შე­დე­გად ქარ­თუ­ლი სოფ­ლე­ბის მი­ერ გან­ც­დი­ლი ზა­რა­ლი.129

დიდი ერედვის (ერედვი-ბერულა-არგვიცი) დაბომბვა

2008 წლის აგ­ვის­ტოს დღე­ებ­ში სო­ფე­ლი ერედ­ვი ინ­ტენ­სი­უ­რად იბომ­ბე­ბო­და. და­ბომ­ბ­ვა
დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში რამ­დენ­ჯერ­მე გან­ხორ­ცი­ელ­და. ყვე­ლა­ზე დი­დი ზა­რა­ლი და მსხვერ­პ­ლიც
სწო­რედ 8 აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვე­ბის შე­დე­გად მი­ად­გა დი­დი ერედ­ვის მო­სახ­ლე­ო­ბას. და­ბომ­ბ­ვე­
ბის გამო და­ი­ცა­ლა სო­ფე­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბი­სა­გან.
რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მტკი­ცე­ბის სა­პი­რის­პი­როდ ლი­ახ­ვის ხე­ო­ბი­დან სიკ­ვ­დილს გა­მოქ­
ცე­უ­ლი ქარ­თ­ვე­ლე­ბი მა­თი მე­ზობ­ლე­ბი­სა და ახ­ლობ­ლე­ბის მკვლე­ლო­ბის ის­ტო­რი­ებს ყვე­ბი­ან:
„მეზობლის სახლს და­ე­ცა ბომ­ბი“,
„ეკლესიის გა­ლა­ვა­ნი და­ი­ბომ­ბა“,
„ჩემს სახლს ბომ­ბი და­ე­ცა“,
„ჭურვის ნას­ხ­ლე­ტი მოხ­ვ­და სა­კუ­თა­რი სახ­ლის ეზო­ში“.
თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბი­სა­გან კიდევ ბევრი სხვა მსგავ­სი ში­ნა­არ­სის ფრა­ზებს მო­ის­მენთ.
სოფლების მცხოვრებთა მონათხრობის მიხედვით დიდ ერედვში (ერედვი-ბერულა-
არგვიცი) დაახლოებით ოცი ადამიანია მოკლული საჰაერო დაბომბვების ან პირდაპირი
სროლის შედეგად.
„სოფელ ერედვს რომ ჩავუარეთ, მაგარი დაბომბვები იყო. გზის პირას, სახლთან
ახლოს ეყარა მკვდრები. ბომბი ჰქონდა სახლებს დაცემული.“130
გულივერ ტარიელაშვილსაც კარგად ახსოვს ერედვის
დაბომბვა:
„პირველად 8 აგ­ვის­ტოს და­ი­ბომ­ბა ერედ­ვი. ამ და­ბომ­ბ­
ვი­სას და­ი­ღუპ­ნენ: მზია ბორ­ც­ვა­ძე, სე­ი­რან ოზ­გე­ბიშ­ვი­ლი,
ნი­ნო ქრის­ტე­სი­აშ­ვი­ლი, გო­გი ჟუჟ­ნი­აშ­ვი­ლი, ცი­ა­ლა ტა­რი­
ე­ლაშ­ვი­ლი. ბევ­რიც და­იჭ­რა, და­ახ­ლო­ე­ბით 10 ადა­მი­ა­ნი.
2 თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვი ბომ­ბავ­და. აჭ­რე­ლე­ბუ­ლი ფე­რის იყო:
თეთ­რი და მომ­წ­ვა­ნო. დაბ­ლა დაფ­­­რი­ნავ­დ­ნენ.“131
მევ­ლუდ ბე­რუაშ­ვილ­მაც თა­ვად უყუ­რა, რო­გორ და­ხო­ცა
ჭურ­ვებ­მა მი­სი მე­ზობ­ლე­ბი. სო­ფელ ბე­რუ­ლის მკვიდ­რი ელ­ნარ
ვახ­ტან­გიშ­ვი­ლიც 8 აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვის თვით­მ­ხილ­ვე­ლი­ა:
„2008 წლის 8 აგ­ვის­ტოს დი­ლის 11-12 სა­ა­თი იქ­ნე­ბო­და,
რომ ჩე­მი სახ­ლი­დან 200 მეტ­რო­ში ჩა­მო­ვარ­და ბომ­ბი. დაბომბვის შედეგად დაღუპული
სახ­ლი ზან­ზა­რებ­და. შუ­შე­ბი სულ ჩა­იმ­ტ­ვ­რა. მე­რე და­ი­ბომ­ საქართველოს მოქალაქეები. 14 აგვისტო
ბა სო­ფე­ლი ერედ­ვიც. 8 ადა­მი­ა­ნი და­ი­ღუ­პა.“132 2008 წელი

129 იხ. Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, November
27, 2008 p.34-35
130 2008 წლის 8 აგვისტოს სოფელ აჩაბეთის მკვიდრი ანზორ ბაბუციძე ქვემო აჩაბეთიდან გამოექცა დაბომბვებს და, გზად
მიმავალი, ხედავდა სხვა სოფლებში შექმნილ ვითარებას. მათ შორის იყო ერედვიც. ინტერვიუ ანზორ ბაბუციძესთან
ჩაწერა საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ.
131 იხ. ინტერვიუ გულივერ ტარიელაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ
ერედველი დევნილების დროებითი ჩასახლების ადგილზე, კოდა, მე-2 კორპ. მე-2 სად. მე-3 სართ. ბ.21
132 იხ. ინტერვიუ სოფელ ბერულის მცხოვრებ ელნარ ვახტანგიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ, გორი, ტყვიავის №1, წმინდა წყაროზე, ბ-30
50  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

8 აგვისტოს დაბომბვას გელა ცოტნიაშვილის

მამაც შეეწირა.
„2008 წლის 8 აგ­­­ვის­­­ტოს, და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით დღის 2 თუ 3
სა­­ათ­­­ზე და­­ი­­ბომ­­­ბა სო­­­­ფე­­ლი ერედ­­­ვი. 2 თვით­­­მ­­­ფ­­­რი­­ნა­­
ვი დაგ­­­ვ­­­ტ­­­რი­­ა­­ლებ­­­და თავ­­­ზე ნა­­ხე­­ვა­­რი სა­­ა­­თის გან­­­მავ­­­­
ლო­­ბა­­ში და რო­­ცა ჩა­­მო­­აგ­­­დო ბომ­­­ბი ბა­­ღებ­­­ში, მე­­რე
მივ­­­ხ­­­ვ­­­დით, რომ რუ­­სე­­ბის თვით­­­მ­­­ფ­­­რი­­ნა­­ვი იყო. ვერ­­­
ცხ­­­ლის­­­ფე­­რი თვით­­­მ­­­ფ­­­რი­­ნა­­ვე­­ბი იყო. ამ დროს მე ქვე­­
ვი­­თა უბან­­­ში ვი­­ყა­­ვი. სა­­ნამ ავი­­დო­­დი სახ­­­ლ­­­ში, კი­­დევ
ჩა­­მო­­ვარ­­­და ბომ­­­ბი. მთლი­­ა­­ნო­­ბა­­ში ჩემს სახ­­­ლ­­­თან 3
ბომ­­­ბი ჩა­­მო­­ვარ­­­და. სახ­­­ლ­­­ში რომ შე­­ვე­­დი, ბო­­ლი იდ­­­გა.
მე­­ო­­რე სარ­­­თულ­­­ზე ავე­­დი, მა­­ში­­ნაც ჩა­­მო­­ვარ­­­და ბომ­­­ბი
ჩემს სახ­­­ლ­­­თან ახ­­­ლოს. ერ­­­თი ოთა­­ხი­­დან მე­­ო­­რე­­ში გა­­
მის­­­რო­­ლა წნე­­ვამ. ცო­­ტა ხა­­ნი გაბ­­­რუ­­ე­­ბუ­­ლი ვი­­ყა­­ვი. სა­­
ხუ­­რა­­ვი ჩა­­მო­­ინ­­­გ­­­რა, ში­­ფე­­რი, ფა­­ნერ­­­კე­­ბი გად­­­მო­­ინ­­­გ­­­რა.
პირ­­­ველ სარ­­­თულ­­­ზე რომ ჩა­­მო­­ვე­­დი, მა­­მა­­ჩე­­მი წაქ­­­ცე­­
უ­­ლი იყო კი­­ბეს­­­თან. მა­­შინ ვერ გა­­ვი­­გე, მაგ­­­რამ თურ­­­მე
ფე­­ხი ჰქო­­ნია და­­ზი­­ა­­ნე­­ბუ­­ლი. ოპე­­რა­­ცია გა­­უ­­კე­­თეს თბი­­
ლის­­­ში მე-5 სა­­ა­­ვად­­­მ­­­ყო­­ფო­­ში. ოპე­­რა­­ცი­­ის მე­­რე ერთ
თვე­­ში გარ­­­და­­იც­­­ვა­­ლა.“133
ერედ­ვე­ლი და­ვით ქრის­ტე­სი­აშ­ვი­ლი, 8 აგ­ვის­
ტოს და­ბომ­ბ­ვის შე­დე­გად და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი კი­დევ ერ­
თი უბ­ნის შე­სა­ხებ გვი­ამ­ბობს:
„ეკლესიის გა­ლავ­ნი­დან და­ახ­ლო­ე­ბით 30 მეტ­რ­ში
ვი­დე­ქი, რო­ცა ბომ­ბი ჩა­მო­ვარ­და და წნე­ვამ გა­მის­
რო­ლა. ძირს და­მაგ­დო. გო­ნე­ბა დავ­კარ­გე. რამ­დე­ნი
ხა­ნი ვი­ყა­ვი გო­ნე­ბა­და­კარ­გუ­ლი, ვერ გეტყ­ვით. გონს
რომ მო­ვე­დი, კვამ­ლი იდ­გა. გზის იქით, სა­დაც ბომ­
ბი და­ე­ცა, იყო ხე­ვი, და­ვი­ნა­ხე ხე­ვი­დან დაჭ­რი­ლე­ბი
ამოჰ­ყავ­დათ. ესე­ნი იყ­ვ­ნენ: ლა­შა ბე­რუ­აშ­ვი­ლი –
თავ­ში და­იჭ­რა; პა­ა­ტა ჟუჟ­ნი­აშ­ვი­ლი მხარ­ში იყო დაჭ­
რი­ლი; სო­სო ტა­რი­ე­ლაშ­ვი­ლი – ფეხ­ში იყო მძი­მედ
დაჭ­რი­ლი; გი­ორ­გი მა­მი­საშ­ვი­ლი სა­ნა­კო­ე­ვის დაც­
ვა­ში მუ­შა­ობ­და; რო­მე­ლაშ­ვი­ლი – მა­ლი­შას ვე­ძახ­
დით, და­იჭ­რა ღვიძ­ლ­ში. და­ი­ღუპ­ნენ: ნი­ნო ქრის­ტე­
სი­აშ­ვი­ლი, ჟუჟ­ნი­აშ­ვი­ლი გო­გი­ა. მე­ო­რე ბომ­ბი ალ­ბათ 15 წთ-ის მე­რე ჩა­მო­ვარ­და
საცხოვ­რე­ბელ სახ­ლებ­ში.“134
ამი­რან მა­ი­სუ­რა­ძე და ვა­ლენ­ტი­ნა ბეს­თა­ვაშ­ვი­ლი 8 აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვის დროს და­­ზა­­
რა­­ლე­ბუ­ლი სხვა ერედ­ვე­ლე­ბის გვა­რებს იხ­სე­ნე­ბენ:
„8 აგ­ვის­ტოს და­იწყო ავი­ა­ცი­ის იერი­შე­ბი, და­ახ­ლო­ე­ბით სა­ღა­მოს 5 სა­ა­თის­თ­ვის.
და­ბომ­ბ­ვის შემ­დეგ თა­ბოშ­ვი­ლი მი­ში­კო, ბე­რუ­აშ­ვი­ლი ნი­კო­ლო­ზი და ჯუმ­ბერ მა­ი­სუ­
რა­ძე მკვდრე­ბი იპო­ვეს.“135

133 იხ. ინტერვიუ გელა ცოტნიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ გორში.
სამწუხაროდ, მამის სახელი ინტერვიუში არ იკითხება. ან ნაშრომის მომზადების მომენტისათვის ბატონ გელასთან
დაკავშირება ვერ მოხერხდა.
134 იხ. ინტერვიუ დავით ქრისტესიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ
დევნილთა ჩასახლებაში, სოფელი კოდაში, მე-10 კორპ.
135 იხ. ინტერვიუ ვალენტინა ბესთავაშვილთან და მის მეუღლესთან, ამირან მაისურაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს
ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ დევნილთა ჩასახლებაში, ქ. თბილისში, მოსკოვის გამზ. №9/ა.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  51

სამ­წუ­ხა­როდ, ჩვენ ვერ შევ­ძე­ლით და­ბომ­ბ­ვე­ბის დროს და­ღუ­პუ­ლი ყვე­ლა ერედ­ვე­ლის

ის­ტო­რი­ის მო­ძი­ე­ბა. ასე­ვე უც­ნო­ბი დარ­ჩა ჩვენ­თ­ვის რამ­დე­ნი­მე სა­ხე­ლი და გვა­რი. მაგ­რამ
ვფიქ­რობთ, თვით­მ­ხილ­ველ­თა მი­ერ მო­ნათხ­რო­ბი ის­ტო­რი­ე­ბი საკ­მა­ოდ თვალ­ნა­თელს ხდის
2008 წლის აგ­ვი­ტოს ერედ­ვ­ში მომ­ხ­დარ შემ­ზა­რავ მოვ­ლე­ნებს.

მზია ბორცვაძის მკვლელობა

სა­კუ­თა­რი თვა­ლით ნა­ნახს გვიყ­ვე­ბა სო­ფელ ერედ­ვის მკვიდ­რი 81 წლის ბაგ­რატ ბორ­ც­ვა­ძე:
„8 აგვისტო იყო თუ 9, ზუსტად არ მახსოვს. დაბომბვის შედეგად დაიღუპა ჩემი
ძმისშვილი მზია ბორცვაძე. ჭურვის ნასხლეტი მოხვდა და თავისი სახლის ეზოში
დაიღუპა“.136
მზია ბორცვაძის მკვლელობის თვითმხილველია ვაჟა ქრისტესიაშვილიც, რომელიც
ასევე იხსენებს, რომ ეკლესიის გალავნის დაბომბვის შემდეგ ორი ცხედარი იპოვა, მზია
ბორცვაძის და ნინო რომელაშვილისა. ეს ამბავი ასევე დაწვრილებით გვიამბო ნოდარ
ცოტნიაშვილმაც.137

სეირან ოზგებიშვილის მკვლელობა

ერედველი სპირიდონ ქრისტესაშვილი იხსენებს, რომ 8 აგვისტოს სოფლის მცხოვ­
რებლები ერთად სოფ. ერედვის ცენტრში იყვნენ შეკრებილი.
„დაახლოებით 10 სთ-ზე და­ვი­ნა­ხე სოფ­ლის თავ­ზე მოტ­რი­ა­ლე 2 თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვი,
რის შემ­დე­გაც თვით­მ­ფ­რი­ნავ­მა, რო­მე­ლიც რუ­სულ სამ­ხედ­რო ძა­ლებს ეკუთ­ვ­ნო­და,
იერი­ში მო­ი­ტა­ნა სო­ფელ ერედ­ვის მშვი­დო­ბი­ან მო­სახ­ლე­ო­ბა­ზე. ბომ­ბე­ბი ჩა­მო­ვარ­
და ჩვენ­გან 500 მეტ­რ­ში, რის შე­დე­გა­დაც და­ინ­გ­რა საცხოვ­რე­ბე­ლი სახ­ლე­ბი და
და­ი­ღუპ­ნენ სოფ­ლის მცხოვ­რებ­ლე­ბი: სე­ი­რან ოზ­გე­ბიშ­ვი­ლი, ტა­რი­ე­ლაშ­ვი­ლი ცი­ა­
ლა და სხვე­ბი. ყვე­ლას გვა­რე­ბი არ ვი­ცი.“138
ამავე დაბომბვას იხსენებს გიორგი ვახტანგიშვილიც, რომელმაც, სეირან ოზგე­
ბიშვილი საკუთარი სახლის ეზოში მკვდარი იპოვა, „ბომბის ანასხლეტი ქონდა მოხვედრილი
იმ უბედურსო“139. სეირან ოზგებიშვილი და ციალა ტარიელაშვილის სიკვდილს ვაჟა
ქრისტესაშვილიც შეესწრო.140
მამის სიკვდილს იხსენებს ნელი ოზგებიშვილიც.
„8 აგვისტოს პირველი დაბომბვისას მეზობელ სახლს დაეცა ბომბი და იმ სახლთან
სკამეიკაზე იჯდნენ დედა და მამა. დამეღუპა მამა, სეირან ოზგებიშვილი. დედა,
ალექსანდრა (შურა) ხუბაევი დაიჭრა. 9 აგვისტოს დედაჩემის წამოსაყვანად ჩავედი
გორში და იქაც დაბომბვაში მოვყევი, მაშინ ვერხვების უბანი დაბომბეს გორში. 11-ში
გათენებისას დავბრუნდი ტყვიავში, რადგან გავიგე, რომ ჩემი დისშვილი, რომელიც
ჯარისკაცი იყო და მსახურობდა, მორგში ჰყავდათ. იმავე დღეს დავასაფლავეთ.“141

136 იხ. ინტერვიუ ბაგრატ ბორცვაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, ქ. თბილისში,
ნაძალადევის რაიონში, სანერგის ქ. 8-ში, მისი რძლის, გულნაზის თანდასწრებით.
137 იხ. ინტერვიუ ნოდარ ცოტნიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ,
ქ. თბილისში, კანდელაკის ქ. 12, საზღვრის დაცვის დეპარტამენტის შენობა. ნოდარ ცოტნიაშვილმა დაბომბვის დროს
ასევე ნახა გარდაცვლილი სეირან ოზგებიშვილი, ნინო ქრისტესიაშვილი, გოგი ჟუჟნიაშვილი, ციალა ტარიელაშვილი.
138 იხ. ინტერვიუ სპირიდონ ქრისტესაშვილთან, ჩაწერილი სახალხო დამცველის აპარატის წარმომადგენელთა მიერ
ქ. თბილისში 112-ე ბაგა-ბაღში.
139 იხ. ინტერვიუ სეირან ოზგებაშვილთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ დევნილთა ჩასახლებაში,
სოფელ კოდაში.
140 სეირან ოზგებიშვილის მკვლელობას შეესწრო დურმიშხან მიდოდაშვილიც, რომელთანაც ინტერვიუ ჩაწერილია
საქართვე­ლოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ. თბილისში, იყალთოს გორაზე მდებარე საბავშვო ბაგა-
ბაღში.
141 იხ. ინტერვიუ ნელი ოზგებაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ დევნილთა
ჩასახლებაში, კოდა, კორპ.9, მე-3 სართული, ბ-17.
52  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

ციალა ტარიელაშვილის მკვლელობა

8 აგვიტოს, შუადღის 4 საათისათვის ცირა ცოტნიაშვილი, სახლიდან 10 წუთის გამო­სული
იყო, როდესაც მის საცხოვრებელ სახლს ბომბი დაეცა და მისი 75 წლის ბებია იმსხვერპლა.
„2 დიდი სამხედრო თვითმფრინავი დაფრინავდა, მუქი მწვანე ფერის, არაფერი
შემიმჩნევია ზედ, არც დროშა, არც რაიმე ნიშანი. დაიწყეს დაბომბვები. ბომბი
დაეცა ჩემს საცხოვრებელ სახლს. მე სახლიდან 10 წუთის გამოსული ვიყავი
მეზობელთან. ბებია იყო მარტო სახლში. ხმაურზე გამოვიხედე და სახლი თითქოს
იქ არ იდგაო, სულ მთლიანად დანგრეული იყო. ბებია ეგდო კანაოში. შიგ
ნანგრევებში არ იყო მოყოლილი. ეტყობა წნევამ ისროლა. მეზობლებთან ერთად
ვნახე გარდაცვლილი“.142

ნიკო და ჯუმბერ ბერუაშვილების მკვლელობა

მი­­ხე­­ილ ვახ­­ტან­­გიშ­­ვილ­­მა ერ­­­თ­­­-ერ­­­თ­­­მა უკა­­ნას­­­კ­­­ნელ­­­
მა და­­ტო­­ვა კონ­­­ფ­­­ლიქ­­­ტის ზო­­­­ნა. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ სო­
ფელ­ში სი­ა­რუ­ლი სა­ხი­ფა­თო იყო, მო­­ხუ­­ცი ყო­­ველ­­­დღი­­უ­­რად
და­­დი­­ო­­და და თით­­­ქ­­­მის ყვე­­ლა ტრა­­გე­­დი­­ის თვით­­­მ­­­ხილ­­­ვე­­
ლი­ა. მის თვალწინ გა­­დაწ­­­ვეს მთე­­ლი სო­­ფე­­ლი, და­­ხო­­ცეს მი­­სი
მე­­ზობ­­­ლე­­ბი.
„მკვდარი ადა­­მი­­ა­­ნე­­ბი ვნა­­ხე. დი­­ლა­­ო­­ბით დავ­­­დი­­ო­­დი დამ­­­წ­­­
ვა­­რი სახ­­­ლე­­ბის სა­­ნა­­ხა­­ვად ერედ­­­ვ­­­ში. ეს ხალ­­­ხი ვნა­­ხე თა­­ვი­­
ან­­­თი დამ­­­წ­­­ვა­­რი სახ­­­ლე­­ბის ეზო­­ში მკვდრე­­ბი: ნი­­კო ბე­­რუ­­აშ­­
ვი­­ლი, ჯუმ­­ბერ ბე­­რუ­­აშ­­ვი­­ლი, ნა­­თე­­ლა ქრის­­ტე­­საშ­­ვი­­ლი,
ცი­­ა­ლა ტა­­რი­­ე­ლაშ­­ვი­­ლი, თენ­­გიზ ტა­­რი­­ე­ლაშ­­ვი­­ლი. ნი­­კოს
და ჯუმ­­­ბერს ძაღ­­­ლე­­ბი ჭამ­­­დ­­­ნენ, გზა­­ზე ეყარ­­­ნენ. ახ­­­ლოს გვა­­
მებ­­­თან ვერ მივ­­­დი­­ო­­დი, თა­­ვი­­ანთ ეზო­­ებ­­­ში გზი­­დან ვხე­­დავ­­­დი,
რო მკვდრე­­ბი ეყარ­­­ნენ. ჩემს ბაღ­­­თან ვნა­­ხე 5  ქარ­­­თ­­­ვე­­ლი
მკვდა­­რი ჯა­­რის­­­კა­­ცი. ჩვე­­ნი სამ­­­ხედ­­­რო ფორ­­­მა ეც­­­ვათ. სოფ­­­
მიხეილ ვახტანგიშვილის მიერ აღწერილი ლის მაცხოვ­­­რებ­­­ლე­­ბი, ვინც და­­ი­­ხოც­­­ნენ, მეტ­ნი ძაღ­­­ლებ­­­მა
დაბომბილი სახლი. შე­­ჭა­­მეს, დამ­­­­მარ­­­ხა­­ვი არა­­ვინ ჰყავ­­­დათ.“143

სოფელ ერედვში შესასვლელი გზის დაბომბვა

8 აგ­ვის­ტოს იბომ­ბე­ბო­და არა მხო­ლოდ სო­ფე­ლი, არა­მედ ერედ­ვ­ში შე­სას­ვ­ლელ­-­გა­მო­
სას­ვ­ლე­ლი გზე­ბიც, რომ­ლი­თაც სოფ­ლი­დან გა­მოქ­ცე­უ­ლი ქარ­თ­ვე­ლე­ბი თა­ვის გა­დარ­ჩე­ნას
ცდი­ლობ­დ­ნენ. რო­ბი­ზონ ნე­ბი­ე­რი­ძემ 8 აგ­ვის­ტოს სოფ­ლის მა­სობ­რი­ვი და­ბომ­ბ­ვე­ბი­სა­გან თა­
ვის დაღ­წე­ვა სცა­და.
„მე და ჩემი ბიძაშვილი ქრისტო ჟიგულით ტყის გავლით სოფლიდან უპრობლემოდ
გავედით. ერედვში რომ შევედით, რუსულმა სამხედრო თვითმფრინავებმა
დაბომბვა დაიწყეს. ჩვენ მაშინვე მანქანა გავაჩერეთ და გზის განაპირას გაჭრილ
არხში დავწექით. ჩვენს უკან ავტომობილში ორი ქალბატონი, კახნიაშვილი მა­
რიკა და თინა ავალიანი-კახნიაშვილისა, დაიღუპა. კიდევ რამდენიმე ადამიანი
დაიჭრა“.144

142 იხ. ინტერვიუ ცირა ცოტნიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ. თბილისში,
რუსული ჰოსპიტლის შენობის I კორპუსში.
143 იხ. ინტერვიუ მიხეილ ვახტანგიშვილთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ. თბილისში.
144 იხ. ინტერვიუ რობინზონ ნებიერიძესთან, ჩაწერილი 2008 წლის 8 დეკემბერს, ადამიანის უფლებათა ცენტრის მიერ
თბილისში, ბუდაპეშტის ქ. 22-ში მდებარე საავადმყოფოში.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  53

კეხველი მალხაზ კახნიაშვილიც ადასტურებს ამ ფაქტს.

„წვერიახოს მთაზე დაეცა ჭურვი და 2 ქალბატონი დაიღუპა.
იმათი ქმრები იყვნენ ჩემი ალალი დეიდაშვილები, ნოდარა და
მიტო კახნიაშვილები.“145
სწორედ სოფელ ერედვში შესასვლელი გზის დაბომბვას
იხსენებს სოფელ ხეითის მცხოვრები ოთარ გოჩაშვილიც.
„სოფლის მო­სახ­ლე­ო­ბა მივ­დი­ო­დით ზო­გი ავ­ტო­მან­
ქა­ნით, ზო­გი ფე­ხით. სო­ფელ ერედ­ვ­ში შე­მოს­ვ­ლამ­დე,
გაშ­ლილ ად­გილ­ზე მო­უ­ლოდ­ნე­ლად მოხ­და მშვი­დო­
ბი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბის კო­ლო­ნის სა­ა­ვი­ა­ციო და­ბომ­ბ­ვა,
ჩემს თვალ­წინ აფეთ­ქ­და სა­მი ავ­ტო­მან­ქა­ნა. სწრა­ფად
ვე­ცა­დეთ შემ­თხ­ვე­ვის ად­გი­ლის და­ტო­ვე­ბას, ირ­გ­ვ­ლივ
კვამ­ლი და დი­დი არე­უ­ლო­ბა იყო. და­ბომ­ბ­ვის დროს
და­ი­ღუ­პა რამ­დე­ნი­მე ადა­მი­ა­ნი, ვი­ნა­ი­დან ის­როდ­ნენ
და ჩვე­ნი სი­ცოცხ­ლე რე­ა­ლუ­რი საფ­რ­თხის ქვეშ იყო, სოფელ ერედვში შესასვლელი გზის
დაბომბვა.
მათ­თ­ვის ჩვე­ნი მხრი­დან რა­ი­მე დახ­მა­რე­ბის აღ­მო­ჩე­
ნა შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო.“146
სოფელი ქურთის მცხოვრები, ვენერა დუღაძე, საკუთარ სოფელში დაბომბვას გამოექ­
ცა და იმავე გზაზე იმყოფებოდა:
„ჩვენს უკან მომავალ მანქანას დაეცა თვითმფრინავიდან ჩამოგდებული ჭურვი,
რის შედეგადაც დაიღუპა მანქანაში მჯდომი 2 ქალი, ხოლო მანქანის მძღოლი
მძიმედ დაიჭრა. დაბომბვა დაიწყო 8 აგვისტოს 19 სათის შემდეგ, მაგრამ რამდენ
ხანს გაგრძელდა, აღარ მახსოვს“.147

სიცოცხლის მოსპობა სოფელ ზემო ხვითის დაბომბვის დროს

დი­დი ერედ­ვის სოფ­ლე­ბი არ ყო­ფი­ლა გა­მო­ნაკ­ლი­სი, რო­მ­ლებიც რუ­სუ­ლი სა­ა­ვი­ა­
ციო და სა­არ­ტი­ლე­რიო და­ბომ­ბ­ვის ქვეშ მოჰ­ყ­ვა. სოფ­ლის და­ბომ­ბ­ვი­სა და მსხვერ­პ­ლის შე­
სა­ხებ დევ­ნი­ლო­ბა­ში მყო­ფი ხვი­თის, ქე­რე­სა და მრა­ვა­ლი სხვა სოფ­ლის მცხოვ­რებ­ლე­ბიც
გვი­ამ­ბობ­დ­ნენ.
პაატა მჭედლიძე რუსების შემოსვლასა და დაბომბვებს იხსენებს:
„2008 წლის 10 ან 11 აგ­ვის­ტოს სო­ფელ ზე­მო ხვით­ში შე­მო­ვი­და რუ­სე­თის ჯა­რი,
ტან­კე­ბით, ვერ­ტ­მ­ფ­რე­ნე­ბით, „ბეემპეებით“. შე­მოს­ვ­ლის­თა­ნა­ვე გვაფ­რ­თხი­ლებ­დ­
ნენ, რომ დაგ­ვე­ტო­ვე­ბი­ნა სო­ფე­ლი, ვი­ნა­ი­დან ოსე­ბი უნ­და შე­მო­სუ­ლიყ­ვ­ნენ. რო­ცა
ქარ­თუ­ლი ჯა­რი ტო­ვებ­და ტე­რი­ტო­რი­ას, გან­ხორ­ცი­ელ­და და­ბომ­ბ­ვა, რის შე­დე­გა­
დაც გარ­და­იც­ვა­ლა 12 ადა­მი­ა­ნი. მათ­გან მხო­ლოდ ერ­თი იყო სამ­ხედ­რო, და­ნარ­
ჩე­ნე­ბი იყ­ვ­ნენ სა­მო­ქა­ლა­ქო პი­რე­ბი, სო­ფელ ზე­მო ხვი­თის მაცხოვ­რებ­ლე­ბი. თა­ვად
დავ­მარ­ხე სო­ფელ­ში. გარ­დაც­ვ­ლილ­თა შო­რის იყო 2 ქა­ლი – ხან­ში­შე­სუ­ლე­ბი.“148
სამ­წუ­ხა­როდ, პა­ა­ტა მჭედ­ლი­ძემ გა­დაც­ვ­ლილ­თა სა­ხე­ლე­ბი და გვა­რე­ბი ვერ გა­იხ­სე­ნა.
თუმ­ცა, ჩვენ მი­ერ მი­სი სხვა თა­ნა­სოფ­ლე­ლე­ბის გა­მო­კითხ­ვი­სა და მრა­ვა­ლი ინ­ტერ­ვი­უს შე­დე­
გად შევ­ძე­ლით 12-ვე არა, მაგ­რამ რამ­დე­ნი­მე და­ღუ­პუ­ლის ის­ტო­რი­ის აღ­დ­გე­ნა.

145 იხ. ინტერვიუ მალხაზ კახნიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ.
146 იხ. ინტერვიუ ოთარ გოჩაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ თბილისში,
90-ე ბაგა-ბაღში.
147 იხ. ინტერვიუ ვენერა დუღაძესთან, ჩაწერილი „21 საუკუნის” მიერ 2008 წლის 15 აგვისტოს.
148 იხ. ინტერვიუ პაატა მჭედლიძესთან, ჩაწერილი სახალხო დამცველის აპარატის წარმომადგენელთა მიერ 2008 წლის
16 აგვისტოს, ქ. თბილისში, დადიანის ქ. 22-ში.
54  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

ალექსანდრე გოგიშვილის მკვლელობა

სოფელ ზემო ხვითის მოსახლეს მანანა გოგიშვილს აგვისტოს ომის დროს მოუკლეს
მეუღლე, ალექსანდრე გოგიშვილი.
„11 აგვისტოს დაიბომბა სახლი. დაიღუპა ჩემი მეუღლე. მუცელში იყო დაჭრილი“.149
ამირან ესიაშვილი თავად შეესწრო ალექსანდრე გოგიშვილის მკვლელობას, თავადაც
დაიჭრა და, რომ არა მეზობლების დახმარება, სისხლისგან დაიცლებოდა.
„11-ში ვიყავით ალეს ოჯახში. იქ ვიმალებოდით. ჭურვები და ბომბები ცვიოდა.
დღის 3 საათიდან დაიწყო მასობრივი დაბომბვა. ალე ერთი წუთით გავიდა ეზოში.
მაშინვე შემობრუნდა და ძირს, მიწაზე დაეცა, აივნის ქვეშ. დავინახე, როგორ
დაეცა. მარცხენა გვერდზე, მუცელში ჰქონდა ჭრილობა და გამოსული იყო მეორე
მხრიდან. სისხლიანი ხელებით გამოვვარდი. მომხვდა ჭურვის ასკოლკა კისერზე,
მარჯვენა გვერდზე. უკან, ალეს სახლში ვაპირებდი შებრუნებას, მაგრამ მომხვდა
კიდევ ორი ასკოლკა მხარში და ფეხზე“.150
ნი­ნე­ლი დო­ი­ჯაშ­ვილ­მა გარ­დაც­ვ­ლი­ლი ალექ­სან­დ­რე გო­გიშ­ვი­ლი სახ­ლის სარ­დაფ­ში ნა­ხა:
„პადვალში, იაშიკებზე იწვა ალე. მუცელში ჰქონდა მორტყმული და მეორე მხარეს
გამოსული. ჭურვი მოხვდაო, ამირან ესიაშვილმა მითხრა“.151

ჯემალ გოგიშვილის მკვლელობა

„11-ში გა­ვი­გო­ნე და­ბომ­ბ­ვის ხმა. მა­შინ ჩე­მი სახ­ლი და­
ინ­გ­რა. ჩე­მი სახ­ლი რო­ცა და­ინ­გ­რა, ჩემ­მა ბი­ძაშ­ვილ­მა, ზა­ზა
გო­გიშ­ვილ­მა შიგ მა­მა­ჩე­მი ნა­ხა დაჭ­რი­ლი. ამო­იყ­ვა­ნა დან­გ­რე­
უ­ლი სახ­ლი­დან ეზო­ში და მე­რე ჩემს მო­სა­ძებ­ნად წა­მო­ვი­და.
მა­მა, ჯე­მალ გო­გიშ­ვი­ლი, მუ­ცელ­ში და თავ­ში იყო დაჭ­რი­ლი.
მე­ზო­ბელ­მა ნი­ნე­ლი დო­ი­ჯაშ­ვილ­მა არ­ყით მო­უწ­მინ­და ჭრი­
ლო­ბა. ზა­ზას სახ­ლ­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს მე­ზობ­ლებ­მა და ზა­ზას სარ­
დაფ­ში მე­სა­მე დღეს და­ი­ღუ­პა ჭრი­ლო­ბე­ბი­სა­გან. ნი­ნე­ლიმ და
ვო­ვა გო­გიშ­ვილ­მა იპო­ვეს უკ­ვე მკვდა­რი და და­მარ­ხეს. პატ­
რო­ნი არა­ვინ ჰყავ­და და და­ი­ღუ­პა“.152
თა­­ვად თა­­მა­ზ გო­გიშ­ვი­ლი, თავის ბი­ძაშ­ვილ­ ზა­ზა გო­გიშ­
ვილ­თან ერ­თად სწო­­რედ იმ დღეს, 11-ში ტყვედ აიყ­­­ვა­­ნეს.
ჩხრე­­კის დროს რე­­ზერ­­­ვის­­­ტის ჟე­­ტო­­ნი უპო­­ვეს, სას­­­ტი­­კად სცე­­
ქართველი ტყვეები თამაზ და ზაზა
გოგიშვილები მეს და ერ­­­თი დღე და ღა­­მე სამ­­­ხედ­­­რო ბა­­ზა­­ზე ჰყავ­­­დათ, სცემ­­­
დ­­­ნენ, ამ­­­ცი­­რებ­­­დ­­­ნენ, და მხო­­ლოდ ამის შემ­­­დეგ გა­­მო­­უშ­­­ვეს.

სოფელ ქერეს დაბომბვა

იქაურების მტკი­ცე­ბით, სო­ფელ ქე­რე­ში პირ­ვე­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტის შემ­დეგ არც მი­­ლი­ცია მდგა­რა
არა­სო­დეს და არც სამ­შ­ვი­დო­ბო ჯა­რი. არც აგ­ვის­ტოს მოვ­ლე­ნე­ბის დროს შეცვლილა რამე.
სოფელში არც ერთი დღით არ შე­სუ­ლა ქარ­თუ­ლი სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბი. ამი­ტომ შე­და­რე­ბით
მშვი­დად იყ­ვ­ნენ და და­ძა­ბუ­ლო­ბი­სა და სრო­ლე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად სო­ფელს არ ტო­ვებ­დ­ნენ. თუმ­
ცა, 9 აგ­ვის­ტოს სოფ­ლის თავ­ში ჩა­მო­ვარ­და ბომ­ბი და სო­ფელ­მაც ნელ­-­ნე­ლა გა­ხიზ­ვ­ნა და­
იწყო. ამის შემდეგ დაბომბვები გრძელდებოდა.

149 იხ. ინტერვიუ მანანა გოგიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, სოფელ ზემო ხვითში.
150 იხ. ინტერვიუ ამირან ესიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, სოფელ ზემო ხვითში.
151 იხ. ინტერვიუ ნინელი დოიჯაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, სოფელ ზემო ხვითში.
152 იხ. ინტერვიუ თამაზ გოგიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 30 მაისს.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  55

ჟი­უ­ლონ ელი­კაშ­ვი­ლი გვიყ­ვე­ბა:

„11 აგ­ვის­ტოს, და­ახ­ლო­ე­ბით შუ­ადღე­ზე, 12 სა­ა­თის­თ­ვის ძრო­ხა მყავ­და გაყ­ვა­ნი­
ლი სა­ძო­ვარ­ზე. სახ­ლ­თან ახ­ლოს მდი­ნა­რე ჩა­მო­დის და მანდ ვი­ჯე­ქი არ­ხის პი­რას.
ორ­ნი ვი­ყა­ვით, მე და ჩე­მი მე­ზო­ბე­ლი არ­სე­ნა ელი­კაშ­ვი­ლი. მე კაკ­ლის ძირ­ში ვი­
ჯე­ქი, შო­თა 3 მეტ­რო­ში გვერ­დ­ზე მედ­გა. უც­ბად ვერც გა­ვი­გე, რა მოხ­და, ახ­ლოს
რა­ღაც აფეთ­ქ­და. და­ვი­ნა­ხე, რომ არ­სე­ნას სა­ქო­ნე­ლი გაფ­ლი­თა შუ­ა­ზე. ჩე­მი სა­
ქო­ნე­ლიც ძირს ეგ­დო მკვდა­რი. ფეხ­ზე და­ვი­ხე­დე და ვე­ღარ ავ­დე­ქი. მოწყ­ვე­ტი­ლი
იყო. და­ვი­ჭე­რი მარ­ჯ­ვე­ნა თვალ­სა და მარ­ჯ­ვე­ნა ხელ­შიც. გორ­ში გა­მი­კე­თეს მარ­
ცხე­ნა ფე­ხის ამ­პუ­ტა­ცი­ა. მარ­ჯ­ვე­ნა თვა­ლით დავ­ბ­რ­მავ­დი და ხე­ლიც გა­მი­კე­რეს“.
ჟი­უ­ლონ ელი­კაშ­ვი­ლი არ ყო­ფი­ლა სოფელი ქერეს და­ბომ­ბ­ვის ერ­თა­დერ­თი და­
ზა­რალე­ბუ­ლი. არ­სენ (შოთა) ელი­კაშ­ვი­ლიც სწო­რედ 11 აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვის დროს
დაიჭრა. ჟი­უ­ლო­ნის დაჭ­რის შემ­დეგ, თავადაც მსუბუქად დაჭრილი, სახ­ლ­ში ავი­და, მეგობრის
დასახმარებლად სამედიცინო საშუალებების წამოსაღებად.
„სახლის კა­რებ­თან კი­დევ გამ­კ­რა რა­ღა­ცამ მუც­ლის არე­ში და ძარ­ღ­ვე­ბი და­მიწ­ვა.
11 აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვის შემ­დეგ თვა­ლე­ბი­დან ვე­ღა­რა ვხე­დავ. გე­გო­ნე­ბა რე­ტი­ა­ნი
ქა­თა­მი­ა­ო, ხან სად წა­ვიქ­ცე­ვი და ხან სად. ფე­ხე­ბიც აღარ მომ­დევს“.153

რობიზონ ელიკაშვილის მკვლელობა

ნა­ზიბ­რო­ლა ლო­მი­ძემ 10 აგ­ვის­ტოს და­ტო­ვა სო­ფე­ლი თა­ვის ოჯახ­თან ერ­თად, თუმ­ცა მი­სი
მე­უღ­ლე რო­ბი­ზონ ელი­კაშ­ვი­ლი ისევ უკან, სო­ფელ ქე­რე­ში დაბ­რუნ­და სახ­ლის სა­და­რა­ჯოდ და
მე­ზობ­ლე­ბის და­სახ­მა­რებ­ლად. ქალბატონ ნაზიბროლას ამის შემდეგ მეუღლე აღარ უნახავს.
„11 აგ­ვის­ტოს თვით­მ­ფ­რი­ნავ­მა და­ბომ­ბა სო­ფე­ლი ქე­რე და ბომ­ბის ას­კოლ­კე­ბის­
გან ჩე­მი ქმა­რი გარ­და­იც­ვა­ლა“.
რო­ბი­ზონ ელი­კაშ­ვი­ლის მკვლე­ლო­ბის ამ­ბავს თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბი, მი­სი მე­ზობ­ლე­ბი, იხ­
სე­ნე­ბენ. გუ­რამ ბეს­ტა­ვაშ­ვი­ლი გვიამბობს:
„11 აგ­ვის­ტოს და­ვი­ნა­ხე ჩე­მი მე­ზო­ბე­ლი: რო­ბი­ზონ ელი­კაშ­ვი­ლი თა­ვის სახ­ლის
ეზო­ში იდ­გა და აკე­თებ­და მო­ბი­ლურს, აკუ­მუ­ლა­ტორ­ზე ჰქონ­და შე­ერ­თე­ბუ­ლი. მე მის
გვერ­დ­ზე სახ­ლ­ში ვცხოვ­რობ. გა­და­ვე­დი და ჩავ­ჯე­ქი მან­ქა­ნა­ში. რა­დიო ჰქონ­და ჩარ­
თუ­ლი და ვუს­მენ­დით. ალ­ბათ პირ­ვე­ლი სა­ა­თი იქ­ნე­ბო­და. უცებ და­იგ­რუ­ხუ­ნა რა­ღა­ცამ
და და­ვი­ნა­ხე იქით მხა­რეს, სა­ცა არ­ხი ჩა­მო­დის, კვამ­ლი იდ­გა. მანქანაში ჩავიმალე.
რომ გად­მო­ვე­დი, რო­ბი­ზო­ნი ძირს ეგ­დო ზურ­გ­ზე. ცოცხა­ლი აღარ იყო. სის­ხ­ლის გუ­
ბე იდგა, ტვი­ნი იყო გად­მოს­ხ­მუ­ლი, სა­ფეთ­ქელ­ში მოხ­ვ­და ბომ­ბის ას­კოლ­კე­ბი“.
და­ბომ­ბ­ვის დროს გარ­დაც­ვ­ლი­ლი რო­ბი­ზონ ელი­კაშ­ვი­ლი გულ­ნა­რა მჭედ­ლი­ძე­მაც ნა­ხა:
„ისეთი კვამ­ლი დად­გა, რომ ირ­გ­ვ­ლივ არა­ფე­რი ჩან­და. და­ვი­ნა­ხე რო­ბი­ზო­ნი თა­
ვი­სი მან­ქა­ნის გვერ­დით ეგ­დო ძირს ზურ­გ­ზე. ხე­ლე­ბი აწე­უ­ლი ჰქონ­და. მარ­ჯ­ვე­ნა
მხა­რეს მკლავ­ზე ჰქონ­და იარა და სის­ხ­ლი მოს­დი­ო­და. მარ­ჯ­ვე­ნა მხა­რესვე სა­ფეთ­
ქელ­ში ჰქონ­და მოხ­ვედ­რი­ლი ბომ­ბის ას­კოლ­კე­ბი. თა­ვი სულ ტვი­ნით ჰქონ­და მოს­
ვ­­რი­ლი, სა­ხე სა­შინ­ლად გაყ­ვით­ლე­ბუ­ლი.“
ივანე ძაბახიძე თავად ბეწვზე გადაურჩა სიკვდილს:
„საკუთარი თვალით ვნახე, როგორ მოხვდა დაბომბვის დროს რობიზონ ელი­კაშ­
ვილს ნამსხვრევი საფეთქელში და დაიღუპა“.154

153 იხ. ინტერვიუ სოფელ ქერეს მცხოვრებლებთან, არსენ ელიკაშვილთან, ჟიულონ ელიკაშვილთან, ნაზიბროლა ლო­
მი­ძესთან, გურამ ბესტავაშვილთან და გულნარა მჭედლიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ.
154 იხ. ინტერვიუ ჩაწერილი სკოლის დირექტორთა ასოციაციის მიერ სოფელ ქერეს მცხოვრებ ივანე ძაბახიძესთან
14 აგვისტოს, 118-ე სკოლაში.
56  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

სოფელ კარბის დაბომბვა

სო­ფე­ლ კარ­ბის და­ბომ­ბ­ვა 2008 წლის ტრა­გი­კულ ის­ტო­რი­ებ­ში კი­დევ ერთ მძი­მე ფურ­­­ცელს
ქმნის. 2008 წლის 9 აგ­ვის­ტოს გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი სა­ა­ვი­ა­ციო და­ბომ­ბ­ვის შე­დე­გად სო­ფელ
კარ­ბ­ში 8 მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­ქა­ლა­ქე და­ი­ღუ­პა, ბევრი და­შავ­და და მრა­ვა­ლი სახ­ლი და­ზი­ან­და.
თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბი კარ­ბის ტრა­გე­დი­ას დე­ტა­ლუ­რად იხ­სე­ნე­
ბენ. მა­თი მო­ნათხ­რო­ბი ერ­თ­მა­ნე­თის იდენ­ტუ­რი­ა, იმის მი­უ­ხე­
და­ვად, ერ­თად გვიყ­ვე­ბი­ან 9 აგ­ვის­ტოს ამ­ბებს თუ ცალ­-­ცალ­
კე. გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბა მხო­ლოდ ჭურ­ვე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა­ში­ა. ზოგს
მხო­ლოდ ერ­თი ჭურ­ვი ახ­სენ­დე­ბა, ზოგს ოთხი. თუმ­ცა ფაქ­
ტობ­რი­ვი გა­რე­მო­ე­ბე­ბი და მსხვერ­პ­ლი იდენ­ტუ­რი­ა. ლა­შა ბი­
ძი­ნაშ­ვილს კარ­გად ახ­სოვს და­ბომ­ბ­ვის დღე.
„სო­ფელ­ში ქარ­თუ­ლი ჯა­რის ნა­წი­ლე­ბი არ იდ­გ­ნენ არც მა­
ნამ­დე და არც შემ­დეგ. და­ბომ­ბ­ვის ად­გი­ლი­დან და­ახ­ლო­ე­
ბით 1,5‑2 კმ‑ში, ბა­ღებ­ში იდ­გა ქარ­თუ­ლი ჯა­რი. ამ და­ბომ­ბ­
ვის შემ­დეგ სო­ფე­ლი თით­ქ­მის მთლი­ა­ნად და­ი­ცა­ლა.“155
იზო ბიძინაშვილი იხსენებს:
„7 აგ­ვის­ტო­დან გვეს­მო­და სა­ში­ნე­ლი სრო­ლის ხმა. 8 აგ­ვის­
ტოს დი­ლის 7 სა­ა­თი­დან და­იწყო თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბის შე­მოფ­
რე­ნა ცხინ­ვა­ლის მხრი­დან. დაბ­ლა დაფ­რი­ნავ­დ­ნენ. 9 აგ­ვის­
ტოს დი­ლით და­ახ­ლო­ე­ბით 7 სა­ათ­ზე ჩა­მო­ვარ­და ორი ბომ­ბი
სოფ­ლის ცენ­ტ­რ­ში, რის შე­დე­გა­დაც მძი­მედ და­იჭ­რა ცა­ცო
(დოდო) უნაფ­ქოშ­ვი­ლი.“156
სოფ­ლის 9 აგ­ვის­ტოს დი­ლის პირ­ვე­ლი და­ბომ­ბ­ვის
ფაქტს ოთარ ბი­ძი­ნაშ­ვი­ლიც ადას­­ტუ­რებს:
„9 აგ­­­ვის­­­ტოს დი­­ლით, და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 7:30 წუთ­­­ზე სო­­ფე­­ლ
კარ­­­ბის ცენ­­­ტ­­­რ­­­ში ჩა­­მო­­ვარ­­­და ჭურ­­­ვი და აფეთ­­­ქ­­­და. აფეთ­­­ქე­­
ბის ად­­­გილ­­­ზე გარ­­­და­­იც­­­ვა­­ლა უნაფ­­­ქოშ­­­ვი­­ლი ცა­­ცო, და­­ინ­­­გ­­­რა
გნო­­ლი­­ძე სო­­სოს სახ­­­ლი, სას­­­ტი­­კად და­­ზი­­ან­­­და მა­­რი­­ა­­მი­­ძე
ოთა­­რის სახ­­­ლი, ის თა­­ვა­­დაც და­­იჭ­­­რა, და­­ზი­­ან­­­და უნაფ­­­ქოშ­­­
ვი­­ლი ვა­­ლი­­კოს სახ­­­ლი და თვი­­თო­­ნაც და­­იჭ­­­რა, და­­ი­­ხო­­ცა
სა­­ქო­­ნე­­ლი.“157
თუმ­­­ცა სოფ­­­ლის და­­ბომ­­­ბ­­­ვა ამით არ დას­­­რუ­­ლე­­ბუ­­ლა და,
რო­­გორც ბა­­ტო­­ნი ოთა­­რი იხ­­­სე­­ნებს, და­ბომ­ბ­ვა და­ახ­ლო­ე­ბით
დაბომბვის ადგილი სოფელ კარბში.
ერ­თ­-ორ სა­ათ­ში კვლა­ვ გან­მე­ორ­და ამ­ჯე­რად სა­მიზ­ნე „უკეთ“
2008 წლის 9 აგვისტო იყო შერ­ჩე­უ­ლი და მსხვერ­პ­ლი გა­ცი­ლე­ბით უფ­რო მას­შ­ტა­ბუ­რი
აღ­მოჩ­ნ­და.
„1-2 სა­ათ­ში ისევ გა­ის­მა აფეთ­ქე­ბის ხმა. რამ­დე­ნი­მე წუ­თის შემ­დეგ სოფ­ლის ცენ­ტ­
რ­ში, ბი­ძი­ნა­ანთ უბან­ში, კი­დევ ერ­თი ჭურ­ვი ჩა­მო­ვარ­და“.

155 იხ. ინტერვიუ ლაშა ბიძინაშვილთან, ჩაწერილი 2008 წლის 15 აგვისტოს, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ ქ. თბილისში, 115-ე საჯარო სკოლაში.
156 ცაცო (დოდო) უნაფქოშვილი, იგივე დოდო მარიამიძეა. უნაფქოშვილი მეუღლის გვარია. შესაბამისად, მისი მეზობ­
ლების ნაწილი ქალიშვილობის გვარით, ხოლო მეორე ნაწილი მეუღლის გვარით მოიხსენიებს. სამწუხაროდ, ცაცო
უნაფქოშვილი დაბომბვის შედეგად გარდაიცვალა, რასაც ადასტურებენ სოფელ კარბის მკვიდრი ოთარ ბიძინაშვილი
და თენგიზ თევდორაშვილი, ვისთანაც ინტერვიუ საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ სოფელშივე
ჩაწერა.
157 იხ. ინტერვიუ ოთარ ბიძინაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  57

ჭურ­ვე­ბი სა­კუ­თარ უბან­ში არა­სო­დეს და­ა­ვიწყ­დე­ბა ლა­შა ბი­ძი­ნაშ­ვილსაც, რო­მე­ლმაც ამ

დაბომბვის დროს მამა, ან­ზორ ბი­ძი­ნაშ­ვი­ლი, დაკარგა.
„9 აგ­ვის­ტოს, და­ახ­ლო­ე­ბით დი­ლის 11 სა­ა­თის­თ­ვის სოფ­ლის ცენ­ტ­რ­ში, ბი­ძი­ნა­ანთ
უბან­ში და­იწყო და­ბომ­ბ­ვა. რუ­სუ­ლი თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბი შე­მოფ­რინ­დ­ნენ ცხინ­ვა­ლის
მხრი­დან, ძა­ლი­ან სწრა­ფად და დაბ­ლა დაფ­რი­ნავ­დნენ და წა­მებ­ში ჩა­მო­ყა­რეს
ბომ­ბე­ბი, ალ­ბათ 4 ცა­ლი, რომ­ლე­ბიც მა­შინ­ვე აფეთ­ქ­და.“
11 სა­ათ­ზე გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი და­ბომ­ბ­ვის შე­დე­გად, ოთარ ბი­ძი­ნაშ­ვი­ლის ნა­ამ­ბო­ბის
მი­­ხედ­ვით, რო­მელ­საც ბევ­რი სხვა თვით­მ­ხილ­ვე­ლიც ადას­ტუ­რებს,158 ადგილზევე გარ­და­იც­­­
ვალ­­­ნენ ამი­რან თევ­დო­რაშ­ვი­ლი და ირაკ­ლი თევ­დო­რაშ­ვი­ლი, გი­ორ­გი მა­რი­ა­მი­ძე კი და­იჭ­რა
და მე­ო­რე დღეს გარ­და­იც­ვა­ლა.
„ჩემ­გან და­ახ­ლო­ე­ბით 30-50 მეტ­რის მო­ცი­ლე­ბით ად­გილ­ზე­ვე გარ­და­იც­ვალ­ნენ
აგრეთვე ნა­ზო თევ­დო­რაშ­ვი­ლი, ცი­ა­ლა ბი­ძი­ნაშ­ვი­ლი, ან­ზორ ბი­ძი­ნაშ­ვი­ლი, ვა­ლი­
კო შე­ვარ­დე­ნი­ძე, ად­გილ­ზე­ვე და­იჭ­რ­ნენ თენ­გიზ თევ­დო­რაშ­ვი­ლი, გუ­რამ თევ­დო­
რაშ­ვი­ლი, და­ვით რჩე­უ­ლიშ­ვი­ლი, რუ­სუ­დან რჩე­უ­ლიშ­ვი­ლი და მე­დი­კო ანი­აშ­ვი­ლი.
აფეთ­ქე­ბის შე­დე­გად მე მი­ვი­ღე ორი­ვე ქვე­და კი­დუ­რის და­ზი­ა­ნე­ბა, მომ­წყ­და მარ­
ცხე­ნა ქვე­და კი­დუ­რის ერ­თი თი­თი, და­ვი­ჭე­რი მარ­ჯ­ვე­ნა იდაყ­ვ­ში და წი­ნა მხარ­ში.“
სვე­რელ მე­დი­კო ანი­აშ­ვი­ლი­საც ცხა­დად ახ­სოვს 9 აგ­ვის­ტო, რო­დე­საც და­ბომ­ბ­ვე­ბის შე­­
დე­გად მრავ­ლო­ბი­თი ჭრი­ლო­ბე­ბი მი­ი­ღო.
„10 სა­ა­თის­თ­ვის მე­ზო­ბელ­მა და­მი­ძა­ხა. ვე­­ლა­­პ­არა­კე­ბო­დი და უეც­რად თვით­მ­ფ­რი­
ნა­ვის გუ­გუ­ნი გა­ვი­გო­ნე. მე­გო­ნა გა­და­იფ­რი­ნა, მაგ­რამ გა­ის­მა ბომ­ბის ჩა­მო­ვარ­დ­
ნის სა­ში­ნე­ლი ხმა და ჩემს გვერ­დით, ჩემს თვალ­წინ ორი ადა­მი­ა­ნი, მე­ზობ­ლე­ბი,
შა­ვარ­დე­ნი­ძე ვა­ლი­კო და ბი­ძი­ნაშ­ვი­ლი ან­ზო­რი, ად­გილ­ზე გარ­და­იც­ვალ­ნენ. ამ
ბომ­ბის ჩა­მო­ვარ­დ­ნის შე­დე­გად მეც მი­ვი­ღე და­ზი­ა­ნე­ბე­ბი. ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვე­ბი მომ­ხ­ვ­და
მუ­ცელ­ში, მქონ­და გამ­ჭო­ლი ჭრი­ლო­ბა და მთელ სხე­ულ­ზე სის­ხ­ლი მდი­ო­და, ისეთ
შოკ­ში ვი­ყა­ვი, რომ ტკი­ვილ­საც ვერ ვგრძნობ­დი. დავ­რ­ბო­დი გი­ჟი­ვით, რად­გან
თვალ­წინ ვხე­დავ­დი გარ­დაც­ვ­ლილ ადა­მი­ა­ნებს, რომ­ლე­ბიც მი­წა­ზე ეყარ­ნენ. მინ­
დო­და გავ­ქ­ცე­უ­ლი­ყა­ვი, მაგ­რამ ეზო­ში ისე­თი ბუ­რუ­სი იდ­გა რომ ვე­რა­ფე­რი და­ვი­ნა­
ხე. მთე­ლი ეზო სულ დახ­ვ­რე­ტი­ლია ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვე­ბით.“159

ცაცო (დოდო) უნაფქოშვილის მკვლელობა

იზო ბიძინაშვილის მიერ დილის 7 საათზე დაბომბვის დროს დაზარალებული ცაცო
უნაფქოშვილი, იგივე დოდო მარიამიძე, მიყენებული ჭრილობებისაგან გარდაიცვალა.
„დილის 7 სა­ათ­ზე ჭურ­ვი და­ე­ცა ცა­ცო (დოდო) მა­რი­ა­მი­ძის საცხოვ­რე­ბელ სახლს.
რის შე­დე­გა­დაც და­ი­ღუ­პა დო­დო მა­რი­ა­მი­ძე, და­იჭ­რ­ნენ ვა­ლო­დია (იგივე ვა­ლი­კო)
უნაფ­ქოშ­ვი­ლი და ოთარ მა­რი­ა­მი­ძე.“160

158 სოფელ კარბის დაბომბვისა და მსხვერპლის შესახებ ჩვენმა ინტერვიუერებმა ბევრს გამოჰკითხეს. ოთარ ბიძინაშვილის
მიერ მოწოდებული ინფორმაციის იდენტურია ყველა სხვა ინტერვიუ. ნანა მაისურაძის ინტერვიუ ჩაწერილია ახალგაზრდა
იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ. თბილისში, რესპუბლიკურ საავადმყოფოში, 2008 წლის 15 აგვისტოს. თავად დაბომბვის
შედეგად სახლი დაუზიანდა; მერაბ ბიძინაშვილთან ინტერვიუ ჩაწერილია 2008 წლის 15 აგვისტოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ ქ. თბილისში, 115-ე საჯარო სკოლაში. თვითონ დაბომბვის დროს დაეღუპა მამა; ნინო გნოლაძესა
და ელდინო გნოლაძესთან ინტერვიუ ჩაწერილია 2008 წლის 15 აგვისტოს, საქართველოს სკოლების დირექტორთა
ასოციაციის მიერ, ქ. თბილისის 115-ე საჯარო სკოლაში. დაკარგეს საცხოვრებელი სახლი; არჩილ სიდამონიძესთან
ინტერვიუ ჩაწერილია 2008 წლის 15 აგვისტოს, საქართველოს სკოლების დირექტორთა ასოციაციის მიერ ქ. თბილისის
115-ე საჯარო სკოლაში. დაკარგა საცხოვრებელი სახლი. სოფელი კარბის საქმეზე აქტიურად მუშაობდა „კონსტიტუციის
42-ე მუხლი“, რომელმაც კარბის დაბომბვის შედეგად დაზარალებული მოქალაქეების სარჩელი წარუდგინა ევროპის
ადამიანის უფლებათა სასამართლოს სტრასბურგში.
159 იხ. ინტერვიუ სოფელ კარბის მცხოვრებელთან მედიკო ანიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტ­
თა ასოციაციის მიერ სოფელ კარბში.
160 კობა მარიამიძე გარდაცვლილ გიორგი მარიამიძის ვაჟია. მასთან ინტერვიუ ჩაწერილია ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ.
58  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

მი­სი ქა­ლიშ­ვი­ლი, თა­მარ უნაფ­ქოშ­ვი­ლი ჩვენ­თან სა­უბ­

რის დროს იხ­სე­ნებს:
„9 აგ­ვის­ტოს, და­ახ­ლო­ე­ბით დი­ლის 6-დან 7 სა­ა­თამ­დე ჩემს
სახლს და­ე­ცა კა­სე­ტუ­რი ბომ­ბი. ამ დრო­ი­სათ­ვის დე­და­ჩე­მი
იმ­ყო­ფე­ბო­და თა­ვის სახ­ლ­ში. დე­და­ჩემ­მა (ცაცო უნაფ­ქოშ­
ვი­ლი) მი­ი­ღო სხე­უ­ლის მძი­მე და­ზი­ა­ნე­ბა: ხე­ლე­ბი ჰქონ­და
და­სე­რი­ლი, გუ­ლის და ფილ­ტ­ვე­ბის მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­ტო­რია
ამოგ­ლე­ჯი­ლი, კი­დუ­რე­ბი და ძვლე­ბი და­ლე­წი­ლი. სხე­უ­ლის
მძი­მე და­ზი­ა­ნე­ბის გა­მო წა­იყ­ვა­ნეს გო­რის ჰოს­პი­ტალ­ში. მიყ­
ვა­ნამ­დე, გზა­ში გარ­და­იც­ვა­ლა.“

ანზორ ბიძინაშვილის მკვლელობა

გარ­დაც­ვ­ლი­ლის მე­უღ­ლე იზო ბი­ძი­ნაშ­ვი­ლი გვიყ­ვე­ბა,
რომ პირ­ვე­ლი და­ბომ­ბ­ვის­გან შე­ში­ნე­ბუ­ლებ­მა სახ­ლი და­ტო­ვეს
და თავ­შე­სა­ფარს ეძებ­დ­ნენ:
თამარ უნაფქოშვილის სახლი სოფელ კარბის
დაბომბვის შემდეგ. 2008 წლის 9 აგვისტო „შემეშინდა, რად­­­გან აფეთ­­­ქე­­ბის ხმა კი­­დევ იყო. ჩე­­მი მე­­უღ­­­
ლე გა­­ჩერ­­­და შე­­ვარ­­­დე­­ნი­­ძე­­ე­­ბის სახ­­­ლ­­­თან, ბი­­ძი­­ნა­­ანთ უბან­­­ში.
ამ დროს უკ­­­ვე მე­­სა­­მედ ჩა­­მო­­ვარ­­­და ჭურ­­­ვი. აფეთ­­­ქე­­ბის ხმა
რო­­გორც კი გა­­ვი­­გე, გა­­მოვ­­­ვარ­­­დი, რად­­­გან ჩე­­მი შვი­­ლი ლა­­შა და მე­­უღ­­­ლე ან­­­ზორ
ბი­­ძი­­ნაშ­­­ვი­­ლი გა­­რეთ იყვნენ. სა­­ში­­ნე­­ლი კვამ­­­ლი იყო, ვე­­რა­­ფერს ვხე­­დავ­­­დი, ვერ მი­­
ვე­­დი აფეთ­­­ქე­­ბის ად­­­გი­­ლამ­­­დე. ჩე­­მი ბი­­ჭი კი მო­­დი­­ო­­და სახ­­­ლის­­­კენ და ნა­­ხა მა­­მა­­მი­­
სი, ან­­­ზორ ბი­­ძი­­ნაშ­­­ვი­­ლი, რო­­მელ­­­საც მარ­­­ჯ­­­ვე­­ნა კი­­დუ­­რი მთლი­­ა­­ნად მოწყ­­­ვე­­ტი­­ლი
ჰქონ­­­და. ად­­­გილ­­­ზე გარ­­­და­­იც­­­ვა­­ლა ჭრი­­ლო­­ბე­­ბის­­­გან.“
ლა­შა ბი­ძი­ნაშ­ვი­ლი:
„მამაჩემი, საცხოვ­­­რე­­ბელ სახ­­­ლ­­­თან ძა­­ლი­­ან ახ­­­ლოს, გზა­­ზე სხვა მე­­­­ზობ­­­ლებ­­­თან ერ­­­
თად იდ­­­გა. სულ 20 ადა­­მი­­ა­­ნი იქ­­­ნე­­ბო­­და, რო­­მელ­­­თა­­გა­­ნაც 8 და­­ი­­ღუ­­პა და და­­ახ­­­ლო­­
ე­­ბით 10 და­­იჭ­­­რა. ჭურ­­­ვებ­­­მა მა­­მა­­ჩემს ფე­­ხი მო­­ა­­ცა­­ლა. ად­­­გილ­­­ზე­­ვე გარ­­­და­­იც­­­ვა­­ლა.“

გიორგი მარიამიძის მკვლელობა

9 აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვის კი­დევ ერ­თი მსხვერ­პ­ლის, გი­ორ­გი მა­რი­ა­მი­ძის ვა­ჟი, კო­ბა მა­რი­
ა­მი­ძე, იხ­სე­ნებს, რომ 9 აგ­ვის­ტოს გორ­ში იყო, რო­დე­საც მა­მა­მი­სის სიკ­ვ­დი­ლი შე­ატყო­ბი­ნეს.
ამ დროს გო­რიც ინ­ტენ­სი­უ­რად იბომ­ბე­ბო­და. ორის ნა­ხე­ვარ­ზე სოფ­ლის რწმუ­ნე­ბულ­მა, ვა­სი­კო
თევ­დო­რაშ­ვილ­მა შე­ატყო­ბი­ნა, რომ მა­მა, გი­ორ­გი მა­რი­ა­მი­ძე დაიჭრა თა­ვის არე­ში და სას­წ­
რა­ფო დახ­მა­რე­ბის მან­ქა­ნით მი­იყ­ვა­ნეს ტყვი­ა­ვის სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში, სა­ი­და­ნაც რე­ა­ნი­მო­ბი­ლით
გა­და­იყ­ვა­ნეს თბი­ლის­ში.
„მა­მა უგო­ნო მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში იყო და რე­გის­ტ­რი­რე­ბუ­ლი იყო უც­ნო­ბად. მო­ვი­ა­რეთ
თბი­ლის­ში მდე­ბა­რე ყვე­ლა სტა­ცი­ო­ნა­რი, ბოლოს მი­ვა­გე­ნით მე-8 სა­ა­ვად­მ­ყო­ფოს
რე­ა­ნი­მა­ცი­ულ გან­ყო­ფი­ლე­ბა­ში. მი­ერ­თე­ბუ­ლი იყო ხე­ლოვ­ნუ­რი სუნ­თ­ქ­ვის აპა­რატ­
ზე, 11 აგ­ვის­ტოს დი­ლის და­ახ­ლო­ე­ბით 8 სა­ათ­ზე გარ­და­იც­ვა­ლა.“

ვალიკო შევარდენიძის მკვლელობა

ბი­ძი­ნა­ან­თ­კარ­ში ჩა­მოგ­დე­ბუ­ლი ჭურ­ვის აფეთ­ქე­ბას შე­ე­წი­რა 75 წლის მო­ხუ­ცი ვა­ლი­კო
შე­ვარ­დე­ნი­ძეც, რო­მე­ლიც და­ბომ­ბ­ვის დროს სა­კუ­თა­რი სახ­ლის ჭიშ­კარ­თან იდ­გა და მე­ზობ­
ლებ­თან სა­უბ­­­რობ­და.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  59

მა­რი­ნა შე­ვარ­დე­ნი­ძის ინ­ფორ­მა­ცი­ით, მო­ხუ­ცი „მძიმედ

და­იჭ­რა გუ­ლის არე­ში. ვერ მო­ეს­წ­რო მი­სი ჰოს­პი­ტა­ლი­ზა­ცი­ა
და ად­გილ­­­ზე­ვე გარ­და­იც­ვა­ლა.“161 სიკ­ვ­დი­ლის ფაქტს შე­ეს­წ­
რო სო­ფიო გი­ორ­გიშ­ვი­ლიც, რო­მე­ლიც ადას­ტუ­რებს, რომ
ვა­ლი­კო შა­ვარ­დე­ნი­ძე სწო­რედ და­ბომ­ბ­ვის შე­დე­გად გა­რდა­
იც­ვა­ლა სხვა თა­ვის მე­ზობ­ლებ­თან ერ­თად. თა­ვად მა­რი­ნა
შე­ვარ­დე­ნი­ძეს და­ბომ­ბ­ვის შემ­დეგ მხედ­ვე­ლო­ბი­სა და სმე­ნის
დაქ­ვე­ი­თე­ბა აღე­ნიშ­ნე­ბა.

ციალა ბიძინაშვილის მკვლელობა

გარ­დაც­ვ­ლი­ლი ქალ­ბა­ტო­ნის მე­უღ­ლე, ფი­რუზ ბი­ძი­ნაშ­
ვი­ლი 9 აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვის, ცო­ლის სიკ­ვ­დი­ლი­სა და სახ­ლ­-­
კა­რის გა­ნად­გუ­რე­ბის თვით­მ­ხილ­ვე­ლი­ა.
„სახლში ვიყავით. საშინელი, ძლიერი აფეთქების
ხმა გავიგონე. ხმა ზემოდან მოდიოდა. წამებში
მოხ­და ყველაფერი.
ჩემი მე­უღ­ლე, ცი­ა­ლა ბი­ძი­ნაშ­ვი­ლი ჩვე­ნი სახ­ლის
ეზო­ში იყო. აფეთ­ქე­ბის შე­დე­გად მოხ­ვ­და ჭურ­ვის
ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვე­ბი მუც­ლის არე­ში, ორი­ვე ხე­ლის თი­თე­ბი
ჰქონ­და მოგ­ლე­ჯი­ლი და ორი­ვე მკლა­ვი და­ზი­ა­ნე­ბუ­
ლი, თით­ქ­მის მოწყ­ვე­ტი­ლი. ად­გილ­ზე­ვე გარ­და­იც­ვა­
ლა. აფეთ­ქე­ბის შე­დე­გად ჭურ­ვის ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვი მომ­ 2008 წლის 9 აგვისტო. სოფელ კარბის
ხ­ვ­და მარ­ცხე­ნა ბარ­ძაყ­ში, მარ­ჯ­ვე­ნა მკლავ­ში და დაბომბვის დროს დაჭრილი ქართველი.
მარ­ჯ­ვე­ნა ფე­ხის 4 თი­თი მო­მაგ­ლი­ჯა.“162

ნაზო თევდორაშვილის, ამირან თევდორაშვილისა და

ირაკლი თევდორაშვილის მკვლელობა
გუ­რამ თევ­დო­რაშ­ვი­ლი აფეთ­ქე­ბის დროს, სხვა თა­ნა­სოფ­ლე­ლებ­თან ერ­თად ფი­რუზ
ბი­ძი­ნაშ­ვი­ლის სახ­ლის წინ იდ­გა და რა­დი­ოს უს­მენ­და. თა­ვად სიკ­ვ­დილს გა­და­ურ­ჩა, მაგ­რამ
მძი­მე და­ზი­ა­ნე­ბე­ბი მი­ი­ღო და თვე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში მკურ­ნა­ლობ­და.
„შეკრებილი ვი­ყა­ვით 7-8 ადა­მი­ა­ნი. ამ დროს გა­ვი­გო­ნე სა­ში­ნე­ლი ძლი­ე­რი აფეთ­
ქე­ბის ხმა. მე­რე არ მახ­სოვს აღა­რა­ფე­რი. გო­ნე­ბა დავ­კარ­გე. რო­გორც ჩემ­თან ერ­
თად მყო­ფი ადა­მი­ა­ნე­ბის­გან ვი­ცი, გა­ოგ­ნე­ბუ­ლი ვყვი­რო­დი, დე­დას მი­მი­ხე­დე­თო.
და­ბომ­ბ­ვის შე­დე­გად და­ზი­ა­ნე­ბე­ბი მი­ვი­ღე ორი­ვე ქვე­და კი­დუ­რის არე­ში. დღემ­დე
მაქვს ძლი­ე­რი ტკი­ვი­ლე­ბი, მი­ჭირს გა­და­ად­გი­ლე­ბა. ასე­ვე ორი­ვე თვალ­ში და­მა­კ­
ლ­­და მხედ­ვე­ლო­ბა. ჯერ წა­მიყ­ვა­ნეს ტყვი­ა­ვის, შემ­დეგ გო­რის სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში და
ბო­ლოს გა­და­მიყ­ვა­ნეს სოფელ ატენ­ში, მე­უღ­ლის ოჯახ­ში.
აფეთ­ქე­ბის დროს 75 წლის დე­და, თევ­დო­რაშ­ვი­ლი ნა­ზო, ჩვე­ნი სახ­ლი­დან ჩემ­თან
მო­დი­ო­და. აფეთ­ქე­ბის შე­დე­გად მძი­მედ და­იჭ­რა, გა­და­იყ­ვა­ნეს ჯერ ტყვი­ავ­ში და
შემ­დეგ გორ­ში. გო­რის სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში მიყ­ვა­ნი­დან მცი­რე დრო­ში გარ­და­იც­ვა­ლა.
ჩემ გვერდში იდგნენ გიორგი მარიამიძე, ამირან თევდორაშვილი და მისი ძმა
ირაკლი თევდორაშვილი. აფეთქების შედეგად სამივე გარდაიცვალა.“163

161 იხ. ინტერვიუ მარინა შევარდენიძესთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ. თბილისში, 2008 წლის
15 აგვისტოს.
162 იხ. ინტერვიუ ფირუზ ბიძინაშვილთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ. თბილისში, რესპუბლიკურ
საავადმყო­ფოში, 2008 წლის 15 აგვისტოს
163 იხ. ინტერვიუ გურამ თევდორაშვილთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ. თბილისში, 2008 წლის
15 აგვისტოს.
60  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

ამი­რან თევ­დო­რაშ­ვი­ლის ქა­ლიშ­ვი­ლი, ნა­თია თევ­დო­რაშ­ვი­ლი გვიყ­ვე­ბა, რომ სო­ფელ

კარ­ბის ბი­ძი­ნა­ან­თუბ­ნის და­ბომ­ბ­ვის შემ­დეგ მო­სახ­ლე­ო­ბა მა­სობ­რი­ვად გარ­ბო­და სოფ­ლი­დან
და მიც­ვა­ლე­ბუ­ლე­ბის მი­ხედ­ვის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა არ ჰქონ­დათ.
„ქალებმა მო­ი­ძი­ეს თა­ვი­ან­თი გარ­დაც­ვ­ლი­ლე­ბი და თა­ვი­ან­თი ხე­ლით იქ­ვე ეზო­ში
ამოთხ­რილ ორ­მო­ებ­ში და­ა­საფ­ლა­ვეს.“164

სოფელ აჩაბეთის დაბომბვა

ანზორ ბაბუციძემ, ისევე როგორც ბევრმა სხვა მისმა მეზობელმა, აჩაბეთი 2008 წლის
8 აგვისტოს საარტილერიო დაბომბვებისას გამოცხადებული სამსაათიანი ცეცხლის შეწყვეტის
ჰუმანიტარული კორიდორის დროს დატოვა. თუმცა კარგად ახსოვს, რომ გზიდან ხედავდა,
როგორ განახლდა სროლები:
„8 აგვისტოს 6 საათის მერე ისევ განახლდა ქვემეხებით სროლა. 20 ყუმბარა
ჩამოვარდა სოფელში. შემოვლით გზას და ხიდს ესროდნენ, სადაც ხალხი
გარბოდა“.
ხიდის დაბომბვას შმაგი ბაბუციძეც იხსენებს:
„8 აგ­ვის­ტოს, სა­ღა­მოს რვის ნა­ხე­ვარ­ზე გა­მო­ვე­დით სოფ­ლი­დან მე, მშობ­ლე­
ბი, დე­ბი, მე­ზობ­ლე­ბი, ჩვე­ნი მან­ქა­ნით. ხიდ­ზე გად­მოვ­დი­ო­დით. ეს ხი­დი ერ­თა­
დერ­თი­ა, რო­მე­ლიც აკავ­ში­რებს შე­მოვ­ლით გზას­თან, ერედ­ვის გზას­თან. ხიდ­ზე
ყოველი მხრი­დან გვეს­როდ­ნენ და აგ­ვა­ცი­ლეს. გა­უ­ბი­ცე­ბი­დან და მი­ნა­მი­ო­ტე­ბი­დან
გვეს­როდ­ნენ. ოსუ­რი და­სახ­ლე­ბა­ა, დამ­პა­ლე­თი ჰქვი­ა. შე­მაღ­ლე­ბულ­ზეა და იქი­
დან გვეს­როდ­ნენ. იმ ხიდ­ზე მარ­ტო სა­მო­ქა­ლა­ქო­ე­ბი გა­მოვ­რ­ბო­დით“.165
სწო­რედ ამ და­ბომ­ბ­ვე­ბის დროს იყო სო­ფელ­ში ყვე­ლა­ზე მე­ტი და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი და
მსხვერ­პ­ლი. სამ­წუ­ხა­როდ, ჩვენ ვერ შე­ვძე­ლით ყვე­ლა ის­ტო­რი­ის გა­და­მოწ­მე­ბა, რო­მე­ლიც
დევ­ნი­ლებ­მა გვი­ამ­ბეს აჩა­ბე­თის მკვიდ­რ­თა მკვლე­ლო­ბებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით. ამი­ტომ მხო­
ლოდ იმ ადა­მი­ა­ნე­ბის ჩა­მო­ნათ­ვა­ლით შე­მო­ვი­ფარ­გ­ლე­ბით, ვი­სი სიკ­ვ­დი­ლის შე­სა­ხე­ბაც დევ­
ნილ­თა სხვა­დას­ხ­ვა ჩა­სახ­ლე­ბებ­ში ჩვე­ნი რეს­პო­დენ­ტე­ბი გვი­ამ­ბობ­დ­ნენ. აჩა­ბე­თე­ლი ანიჩ­კა
მინ­დი­აშ­ვი­ლის მკვლე­ლო­ბის შე­სა­ხებ შემ­დეგ ქვე­თავ­ში იქ­ნე­ბა დე­ტა­ლუ­რად სა­უ­ბა­რი, გან­
სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სი­სას­ტი­კის გა­მო. სხვა და­ნარ­ჩე­ნი გარ­დაც­ვ­ლი­ლე­ბი კი არი­ან ომარ ჭო­ვე­ლი­
ძე, ლე­ვან რაზ­მა­ძე, ნო­დარ ოტი­აშ­ვი­ლი, ომარ ბა­ბუ­ცი­ძე, ელე­ნე ბა­ბუ­ცი­ძე და გი­ორ­გი
ბა­ბუ­ცი­ძე.166

სოფელ ვანათის დაბომბვა

სო­­ფელ ვა­­ნათ­­­ში სრო­­ლე­­ბი სულ იყო და 5 აგ­­­ვის­­­ტოს გა­ნახ­ლე­ბუ­ლი შე­ტე­ვა არა­ვის გაჰკ­
ვირ­ვე­ბი­ა. თვით­­­მ­­­ხილ­­­ვე­­ლე­­ბი იმა­საც ყვე­­ბი­­ან, რომ სო­ფელ­ში მსხვილ­­­­­­­კა­­ლიბ­­­რი­­ა­­ნი ქვე­­მე­­
ხე­­ბი­თაც ის­­­როდ­­­ნენ. 7 აგ­­­ვის­­­ტოს სწო­­რედ ასე­­თი სრო­­ლე­­ბის შე­­­­დე­­გად გა­­ნად­­­გურ­­­და ბა­­სიშ­­­ვი­­
ლე­­ბის სახ­­­ლი. ვა­­ნა­­თე­­ლი ვა­­ჟა ჯო­­ჯიშ­­ვი­­ლი თა­­ვი­­სი სოფ­­­ლის ტრა­­გე­­დი­­ა­­ზე გვე­­სა­­უბ­­­რე­­ბო­­და.
სწო­­რედ ის გახ­­­და შერ­­­მა­­დინ ბა­­სიშ­­­ვი­­ლის მე­­უღ­­­ლის, ჟუ­ჟუ­ნა ბა­სიშ­ვი­ლის სიკ­­­ვ­­­დი­­ლის თვით­­­მ­­­

164 იხ. ინტერვიუ ნათია თევდორაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ
ქ. თბილისში, 2008 წლის 15 აგვისტოს.
165 იხ. ინტერვიუ ანზორ ბაბუციძესთან და შმაგი ბაბუციძესთან ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ დევნილთა ჩასახლებაში, გეოლოგიის დეპარტმენტში, ქ. თბილისი, მოსაშვილის 24.
166 ოსი სამხედრო ფორმიანების მიერ გი­ორ­გი ბა­ბუ­ცი­ძის სახლის გაძარცვის დროს მისი მკვლელობის ფაქტს ჩვენთან
ინტერვიუში ადასტურებს სოფელ ზემო აჩაბეთის მკვიდრი ალექსი ჩლაიძე. დამატებით იხილეთ ქვეთავი სოფელ
აჩაბეთის ეთნიკური წმენდის შესახებ.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  61

ხილ­­­ვე­­ლი.167 7 აგვისტოს, საქართველოს ხელისუფლების მიერ გავრცელებული ინფორმაცია

კონფლიქტის ზონაში სამოქალაქო პირთა შორის მსხვერპლის შესახებ, სავარაუდოდ,
სწორედ ჟუჟუნა ბასიშვილის მკვლელობის ფაქტს ეხებოდა.
ვაჟა ჯოჯიშვილის ნაამბობის მიხედვით:
„7 აგ­ვის­ტოს სნა­რი­ა­დი და­ე­ცა სოფელ ვა­ნათ­ში მცხოვ­რე­ბი შერ­მა­დინ ბა­სიშ­ვი­ლის
სახლს. სახ­ლი სულ და­ი­შა­ლა. მი­სი მე­უღ­ლე კი და­ი­ღუ­პა.“
სოფ­ლის ინ­ტენ­სი­უ­რი და­ბომ­ბ­ვე­ბი და გა­ნად­გუ­რე­ბა უკ­ვე 8-9 აგ­­­ვის­­­ტოს და­იწყო, რო­დე­
საც სოფ­ლის თავ­ზე ავი­­ა­­ცი­­ა გა­მოჩ­ნ­და. ამის შემ­დეგ, მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბაც მა­­სობ­­­რი­­ვად ტო­­ვებ­­­და სა­­
კუ­­თარ სახ­­­ლებს. ბომ­­­ბე­­ბი მშვი­­დო­­ბი­­ა­­ნი მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბის ბა­­ღებ­­­ში და ეზო­­ებ­­­ში ცვი­­ო­­და.168
ვაჟა ჯოჯიშვილი:
„რუსული სამ­ხედ­რო თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბი დაფ­რი­ნავ­დ­ნენ. ბომ­ბებს ყრიდ­ნენ. ერ­თ­-
ერ­თი ბომ­ბი ჩე­მი მე­ზობ­ლის, ოთარ ჯო­ჯიშ­ვი­ლის ბაღ­ში ჩა­მო­ვარ­და. ამ დროს მეც
ეზო­ში ვი­ყა­ვი. შე­მე­შინ­და, წყლის არ­ხ­ში ჩავ­წე­ქი. ბო­ლი და წამ­ლის სუ­ნი იდ­გა.“
სოფელ ვანათში, ჩვენი რესპონდენტების მიერ მოწოდებული ინფორმაციით, აგვისტოს
ომის დროს, დაიღუპნენ მერი ბაბაშვილი და ვლადიმერ ჯოჯიშვილი. მიუხედავად იმისა,
რომ მათი მკვლელობა დადასტურებულია, ჩვენ ვერ შევძელით ალტერნატიული წყაროებით
მათი სიკვდილის კონკრეტული გარემოებების გადამოწმება.

სოფელ შინდისის დაბომბვა

შინ­დი­სე­ლი გი­ორ­გი არა­ბაშ­ვი­ლი ჩვენს მკვლე­ვა­რებ­თან სოფ­ლის და­ბომ­ბ­ვის შე­დე­გად
მიყენებულ ზარალს და მსხვერპლს ითვლის. თვით­მ­ხილ­ველ­თა ინ­ფორ­მა­ცი­ით, სო­ფე­ლი შინ­
დი­სი, ისე­ვე რო­გორც პრაქ­ტი­კუ­ლად ყვე­ლა სხვა ქარ­თუ­ლი სო­ფე­ლი, რუ­სუ­ლი ავი­ა­ცი­ით ინ­
ტენ­სი­უ­რად იბომ­ბე­ბო­და. ინ­გ­რე­ო­და სახ­ლე­ბი და ნად­გურ­დე­ბო­და სოფ­ლის ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­ტუ­
რა. სწო­რედ ერ­თ­-ერ­თი ასე­თი და­ბომ­ბ­ვის დროს და­ი­ღუ­პა შინ­დი­სე­ლი ივა­ნე გო­გი­ძე.
გი­­ორ­­გი ა­­რა­­ბაშ­­ვი­­ლი ამ­­­ბობს, რომ და­­ბომ­­­ბ­­­ვის დროს
გა­­ურ­­­კ­­­ვე­­ვე­­ლი ასა­­ფეთ­­­ქე­­ბე­­ლი მოწყო­­ბი­­ლო­­ბე­­ბი ცვი­­ო­­და. ბევ­­­
რი მათ­­­გა­­ნი არ ფეთ­­­ქ­­­დე­­ბო­­და და მინ­­­დ­­­ვ­­­რე­­ბი სწო­რედ ამ ნივ­­­
თ­ე­ბიც იყო მო­­ფე­­ნი­­ლი. სწო­­რედ ერთ-ერ­­­თი ასე­­თი მოწყო­­ბი­­
ლო­­ბა იპო­­ვა მის­­­მა ძმამ, რა­­მაზ არა­­ბაშ­­ვილ­­მა.
„ნაკვეთიდან მო­­დი­­ო­­და სახ­­­ლ­­­ში, რო­­დე­­საც მინ­­­დორ­­­
ში იპო­­ვა გა­­ურ­­­კ­­­ვე­­ვე­­ლი მოწყო­­ბი­­ლო­­ბა. აიღო და
თან წა­­მო­­ი­­ღო საჩ­­­ვე­­ნებ­­­ლად. მე გა­­რეთ გა­­მიხ­­­მო და
და­­ვათ­­­ვა­­ლი­­ე­­რეთ. თით­­­ქოს სა­­ში­­ში არ ჩან­­­და. აჩ­­­ვე­­ნა
თა­­ნა­­სოფ­­­ლე­­ლებ­­­საც, თან დას­­­ძი­­ნა, მინ­­­დორ­­­ში კი­­დევ
ყრია რა­­ღაც მოწყო­­ბი­­ლო­­ბე­­ბიო. უნ­­­დო­­და, მო­­შო­­რე­­
ბით და­­ე­­დო, გაგ­­­ვე­­რი­­და და მო­­უ­­ლოდ­­­ნე­­ლად აფეთ­­­
ქ­­­და. ად­­­გილ­­­ზე მოკ­­­ლა, ვე­­ღა­­რა­­ფე­­რი ვუშ­­­ვე­­ლეთ. რა
ტი­­პის ნაღ­­­მი იყო, ვერ გეტყ­­­ვით, რად­­­გან ამ მოწყო­­ ბომბის დაცემის ადგილი, სოფელი შინდისი.
ბი­­ლო­­ბებს აღარ ვე­­კა­­რე­­ბო­­დით, ვიდ­­­რე მოგ­­­ვი­­ა­­ნე­­ბით,
ომის შემ­­­დეგ, ქარ­­­თ­­­ველ­­­მა მე­­ნაღ­­­მე­­ებ­­­მა არ გა­­ი­­ტა­­ნეს.

167 იხ. ინტერვიუ ვაჟა ჯოჯიშვილთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ მიერ 2008 წლის 25 დეკემბერს.
168 სოფლისათვის დაბომბვების შედეგად მიყენებული ზარალის უფრო დეტალური აღწერისათვის იხ. ქვეთავი სოფელ
ვანათის ეთნიკური წმენდის შესახებ.
62  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

სო­­ფელ ფხვე­­ნის­­­ში ასე­­თი­ვე ნაღ­­­მ­­­ზე აფეთ­­­ქ­­­და და და­­ი­­ღუ­­პა ილია ბე­­დი­­ა­­ნაშ­­­ვი­­ლიც.“169

ანზორ აბრამიშვილიც ჯერ კიდევ სოფელში იყო, როდესაც სოფელი დაიბომბა.
„და­ბომბვის დროს სახლში ვიყავით. ძალიან გვეშინოდა. აფეთქება მოხდა
სახლთან ახლოს. რუსების თვითმფრინავებიდან ლამაზი ნივთები ჩამოყარეს
– მეზობლებმა ხელში აიღეს. უცბად აფეთქდა. დაიღუპა 2 და მძიმედ დაიჭრა
4  კაცი. ის ნივთები ლამაზი ბურთულები იყო, რომელიც ხელის ტემპერატურაზე
იწყებდა მოქმედებას. ამის შემდეგ აღარ შევხებივართ არავინ, თუმცა საკმაოდ
ბევრი ჩამოყარეს სხვადასხვა ადგილას.“170
ანზორ აბრამიშვილის მიერ დასახელებული მეორე პიროვნება ივანე გოგიძეა,
რომელიც სოფელ შინდისში დაბომბვების დროს დაიღუპა.

სოფელ ვარიანის დაბომბვა

რუ­სუ­ლი ავი­ა­ცი­ის მი­ერ და­ბომ­ბ­ვებს შე­ე­წი­რა სო­ფელ ვა­რი­
ა­ნის მცხოვ­რე­ბე­ლე­ბის, მალ­ხაზ და ომარ ბე­დოშ­ვი­ლე­ბის
სი­ცოცხ­ლეც.
ნა­ნა ლა­ბა­ძე იხ­სე­ნებს:
„8 აგ­ვის­ტოს გო­რის რა­ი­ო­ნის სოფელ ვა­რი­ან­ში მიმ­დი­ნა­
რე­ობ­და და­ბომ­ბ­ვა სა­ჰა­ე­რო ავი­ა­ცი­ით. ასე­ვე იყო სრო­ლე­ბი
სხვა­დას­ხ­ვა იარა­ღი­დან. და­ბომ­ბ­ვის დროს და­იჭ­რა 15 ადა­
მი­ა­ნი და გარ­და­იც­ვალ­ნენ მა­მა-­შ­ვი­ლი, მალ­ხაზ და ომარ ბე­
დოშ­ვი­ლე­ბი. სწო­რედ ამ და­ბომ­ბ­ვის დროს და­იჭ­რა რამ­დე­
ნი­მე მცი­რეწ­ლო­ვა­ნი ბავ­შ­ვიც“.171
მა­მა-­შ­ვი­ლის მკვლე­ლო­ბას ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­
ცი­ა­ცი­ას­თან ინ­ტერ­ვი­უ­ში ადას­ტუ­რებს ამა­ვე სოფ­ლის მცხოვ­
რე­ბი ვა­ნო ნაც­ვ­ლიშ­ვი­ლიც. კი­დევ ერ­თი თვით­მ­ხილ­ვე­ლი,
ვა­რი­ა­ნე­ლი გი­ორ­გი მა­ყიშ­ვი­ლი კი სხვა და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლე­ბის
შე­სა­ხე­ბაც გვი­ამ­ბობს:
„საჰაერო თავ­დას­ხ­მის დროს, 9-10 სა­ა­თი იქ­ნე­ბო­და, ჩა­მო­
ვარ­და ბომ­ბი ვა­რი­ან­ში. ეს მოხ­და სოფ­ლის თავ­ში, რის შე­
დე­გა­დაც და­ი­ღუ­პა ად­გი­ლობ­რი­ვი მცხოვ­რე­ბი მა­მა-­შ­ვი­ლი.
შვი­ლის სა­ხე­ლია მა­ხო ბე­დოშ­ვი­ლი. და­იჭ­რა 8 ადა­მი­ა­ნი:
ილია ადუ­აშ­ვი­ლი, თე­მო ადუ­აშ­ვი­ლი, ბე­ქა გი­ორ­გიშ­ვი­ლი,
ნი­კო­ლოზ კე­რე­სე­ლი­ძე, მი­ხე­ილ ხი­ზა­ნიშ­ვი­ლი, ვა­კო ურ­ჯუ­
მე­ლაშ­ვი­ლი, 12 წლის, ცი­რა ურ­ჯუ­მე­ლაშ­ვი­ლი, 11 წლის“.172

სოფელ ვარიანის გზაზე დაბომბვის

შედეგად განადგურებული მანქანები.

169 იხ. ინტერვიუ გიორგი არაბაშვილთან, ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ 2008 წლის 15  აგვისტოს, თბილისში, 115-ე
საჯარო სკოლაში.
170 იხ. ინტერვიუ ანზორ აბრამიშვილთან, ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ, 2008 წლის 15  აგვისტოს, თბილისში, 115-ე
საჯარო სკოლაში.
171 იხ. ინტერვიუ ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ, 2008 წლის 15 აგვისტოს, ქ. თბილისში 76-ე ბაგა-ბაღში.
172 იხ. ინტერვიუ ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ, 2008 წლის 16 აგვისტოს, ქ. თბილისში 32-ე საჯარო სკოლაში.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  63

სოფელ ფხვენისის დაბომბვა

ილია ბედიანაშვილის მკვლელობა

ყარამან ბედიანაშვილმა თავისი მამის, 78 წლის ილია ბედიანაშვილის სიკვდილს სა­
კუთარ ეზოში, სოფელ ფხვენისში უყურა.
„მამა, ილია ბედიანაშვილი 2008 წლის აგვისტოში საომარი მოქმედებების შე­
დეგად მიღებული სხვადასხვა სახის ტრავმებითა და ჭრილობებით გარდაიცვალა,
საცხოვრებელი სახლი კი სულ მთლიანად განადგურდა რუსეთის საჰაერო
გამანადგურებლების მიერ ჩამოგდებული ჭურვებით.“173
და­ბომ­ბ­ვა 2008 წლის 8 აგ­ვის­ტოს გან­ხორ­ცი­ელ­და და სწო­რედ ამ დროს და­ი­ღუ­პა ილია
ბე­დი­ა­ნაშ­ვი­ლი. გარ­დაც­ვ­ლი­ლის და­მარ­ხ­ვა­ში შვილს და­ეხ­მარ­ნენ მე­ზობ­ლე­ბი: აზო ნა­დი­
რა­ძე, ვახ­ტანგ ნა­დი­რა­ძე და ნოშ­რე ნა­რი­აშ­ვი­ლი, რომ­ლე­ბიც ჩუ­მად, ბა­ღე­ბის გავ­ლით მოძ­
რა­ობ­დ­ნენ, რად­გან სო­ფელ­ში უკ­ვე რუ­სე­თის შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ძა­ლე­ბის ტან­კე­ბი და ჯა­რის­კა­
ცე­ბი იმ­ყო­­ფე­ბოდ­ნენ. სწორედ მათ დაგვიდასტურეს ილია ბედიანაშვილის სიკვდილი და
კონკრეტული გარემოებები. თავად ყა­რა­მან ბე­დი­ა­ნაშ­ვი­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტის მთე­ლი დრო­ის გან­
მავ­ლო­ბა­ში სო­ფელ­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და, მუდ­მი­ვად უწევ­და და­მალ­ვა და თა­ვა­დაც რამდენჯერმე
გახდა არა­ა­და­მი­ა­ნუ­რი მოპყ­რო­ბის მსხვერ­პ­ლი.
დაბომბვების შედეგად ილია ბედიანაშვილის დაღუპვის ამბავი ჩვენთან ინტერვიუში
შინდისელმა გიორგი არაბაშვილმაც174 გაიხსენა, რის შესახებაც ზევით, სოფელ შინდისის
ნაწილში ვისაუბრეთ.

სოფელ მეღვრეკისის დაბომბვა

ჰამლეტ და ოთარ მაისურაძეების მკვლელობა

სო­ფელ მეღ­ვ­რე­კი­სის მცხოვ­რე­ბი რო­მან ნა­დი­რა­ძე გვიყ­
ვე­ბა, რომ 8 აგ­ვის­ტოს, და­ახ­­­ლო­ე­ბით 6 სა­ა­თი­სათ­ვის და­იწყო
სოფ­ლის და­ბომ­ბ­ვა.
„რამდენიმე თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვი­დან ცვი­ო­და ე.წ. „კასეტ­
ნი“ ბომ­ბე­ბი და 3-მეტრიანი სიგ­რ­ძის რა­კე­ტე­ბი. რამ­
დე­ნი­მე წამ­ში და­იჭ­რა 4 ადა­მი­ა­ნი. და­იჭ­რა და და­
ი­ხო­ცა პი­რუტყ­ვი. და­ინ­გ­რა და და­ზი­ან­და 20-ზე მე­ტი
სახ­ლი.
ბევ­რი და­ხო­ცეს. ბევ­რის შე­სა­ხებ არა­ფე­რი ვი­ცით.
სოფ. მეღ­ვ­რე­კის­ში გა­დაწ­ვეს და და­არ­ბი­ეს უმე­ტე­სო­ბა
სახ­ლე­ბი­სა და ვინც იქ დახ­ვ­დათ, მათ შო­რის მო­ხუ­ცე­
ბუ­ლე­ბიც – და­ხო­ცეს.“175
სწო­რედ და­ბომ­ბ­ვის დროს და­ხო­ცი­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბის შე­სა­
ხებ გვიყ­ვე­ბა კი­დევ ერ­თი რეს­პონ­დენ­ტი რა­მაზ მა­ი­სუ­რა­ძე:
დაბომბილი სახლი სოფელ მეღვრეკისში

173 იხ. ინტერვიუ ყარამან ბედიანაშვილთან, ჩაწერილი „კონსტიტუციის 42-ე მუხლის“ მიერ.
174 იხ. ინტერვიუ გიორგი არაბაშვილთან, ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ 2008 წლის 15 აგვისტოს, თბილისში, 115-ე
საჯარო სკოლაში.
175 იხ. ინტერვიუ ჩაწერილი სახალხო დამცველის აპარატის წარმომადგენელთა მიერ 15 აგვისტოს ქ. თბილისში, 176-ე
საჯარო სკოლაში. სამწუხაროდ, ინტერვიუერს არა აქვს ჩაწერილი იმ ადამიანების გვარები და სახელები, რომელთა
სიკვდილის შესახებაც ბატონი რომან ნადირაძე მოგვითხრობს.
64  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

„საჰაერო და­ბომ­ბ­ვის შე­დე­გად და­ი­ღუ­პა მა­მა­ჩე­მი, ჰამ­ლეტ მა­ი­სუ­რა­ძე და ბი­

ძაშ­ვი­ლი – ოთარ მა­ი­სუ­რა­ძე. სახ­ლის ეზო­ში მე­ზობ­ლე­ბის დახ­მა­რე­ბით არი­ან
დაკ­რ­ძა­ლუ­ლე­ბი.“176
სო­ფელ მეღ­ვ­რე­კის­ში წი­ნამ­დე­ბა­რე ნაშ­რო­მის მომ­ზა­დე­ბის ბო­ლო ეტაპ­ზეც გა­ვე­სა­უბ­რეთ
უკ­ვე უკან დაბ­რუ­ნე­ბულ მო­სახ­ლე­ო­ბას. სო­ფელ­ში მძი­მედ იხ­სე­ნე­ბენ ჰამ­ლეტ და ოთარ მა­ი­
სუ­რა­ძე­ე­ბის და­ღუპ­ვას, რად­გან ვერ შეძ­ლეს და­ბომ­ბ­ვის დროს დან­გ­რე­უ­ლი სახ­ლი­დან მა­თი
გა­მოყ­ვა­ნა და გა­დარ­ჩე­ნა.

ოლია კასრაძის მკვლელობა

სო­ფელ­ში მო­ხუ­ცი ქალ­ბა­ტო­ნის, ოლია კას­რა­ძის მკვლე­ლო­ბაც გა­იხ­სე­ნეს, რო­მელ­
საც და­ბომ­ბ­ვე­ბის დროს სახ­ლი და­ენ­გ­რა. დაჭ­რი­ლი და თავ­ზარ­და­ცე­მუ­ლი, თა­ვის გა­და­სარ­
ჩე­ნად გარ­ბო­და, რო­დე­საც ოს და რუს ფორ­მი­ა­ნებს გა­და­აწყ­და. თა­ვად ქალ­ბა­ტო­ნი ოლია
ეროვნებით ოსი იყო, თუმცა ქართველზე გათხოვილი. სწორედ ქარ­თ­ვე­ლი შვი­ლე­ბის გაზ­რ­
დის­თ­ვის და­სა­ჯეს და იქ­ვე სოფ­ლის რუ­ში და­ახ­რ­ჩ­ვეს.177

სოფელ თორტიზის დაბომბვა

ნინო ბერძნიშვილმა ჩვენს ინტერვიუერებს უამბო, რომ 7 აგვისტოს გორი ოჯახთან ერ­
თად დატოვა და უსაფრთხოების მიზნით სოფელ თორტიზას შეაფარა თავი, თუმცა სოფელში
კიდევ უფრო მძიმე ტრაგედიის მოწმე გახდა და 12 აგვისტოს იძულებული გახდა, თბილისში
გაქცეულიყო.
„ამ პატარა, უძველეს სოფელში 8 ბომბი ჩამოვარდა. აქედან 3 აფეთქდა. ჩემი
თვალით ვუყურე, როგორ მოაგროვეს მეზობელი ქალის სხეულის ნაწილები
თანასოფლელებმა და იქვე ბაღში ჩაფლეს. ადგილზე გარდაიცვალა ჩემი
ბიძაშვილის ბავშვი. არიან კიდევ სხვა დაღუპულები და დაჭრილები. ჩემი შვილი
და ძმისშვილი – ლანა ფილიშვილი და იზაბელა ბერძნიშვილი ბედად გადაურჩნენ
სიკვდილს, თუმცა მიიღეს სხეულის დაზიანებები. დაგვიზიანდა სახლიც.“.178
სოფელი თორტიზა, ჟანა (ევგენია) ბეჟანიშვილის თქმით, 12 აგვისტოს თვით­მფრინ­
ავებით იბომბებოდა.
„დაბომბვებს სარ­და­ფებ­ში ვე­მა­ლე­ბო­დით. გან­ც­დი­ლის და ნა­ნა­ხის სიტყ­ვე­ბით
გად­მო­ცე­მა შე­უძ­ლე­ბე­ლი­ა. სო­ფე­ლი გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი­ა, სახ­ლე­ბი მთლი­ა­ნად დან­გ­
რე­უ­ლი, მაგ­რამ ამას ვინ და­ე­ძებს... მე არ ვი­ცი, სოფ­ლის რამ­დე­ნი მცხოვ­რე­ბის სი­
ცოცხ­ლე იმ­ს­ხ­ვერ­პ­ლა იმ­დღე­ვან­დელ­მა და­ბომ­ბ­ვებ­მა. ჩვენს თვალ­წინ თვით­მ­ფ­რი­
ნა­ვის ბომ­ბის ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვე­ბი­სა­გან კის­რის არე­ში სა­სიკ­ვ­დი­ლოდ და­იჭ­რა მე­ზობ­ლის
17 წლის ბი­ჭი ნუგ­ზარ ახალ­კა­ცი. მძი­მედ დაჭ­რი­ლი თბი­ლი­სის­კენ გა­მო­ა­ქა­ნეს,
რად­გან გო­რიც სას­ტი­კად იბომ­ბე­ბო­და, მაგ­რამ მა­ლე­ვე, გზა­ში გარ­დაც­ვ­ლი­ლა. იმ
ავად­სახ­სე­ნე­ბელ დღეს, ჩვენს თვალ­წინ კი­დევ ერ­თი ჩვე­ნი მე­ზო­ბე­ლი – ეთერ მე­
რე­ბაშ­ვი­ლიც და­ი­ღუ­პა.179
დაიღუპა მაქსიმე აკოფიანიც. დახმარება სჭირდებოდა, მაგრამ ვეღარ ვშველო­
დით, რადგან თვითონაც გვიჭირდა და ყველანი ვცდილობდით, როგორმე თავი

176 იხ. ინტერვიუ ჩაწერილი სახალხო დამცველის აპარატის წარმომადგენელთა მიერ 15 აგვისტოს ქ. თბილისში, 191-ე
საჯარო სკოლაში.
177 იხ. ინტერვიუები ჩაწერილი 2009 წლის 24 ოქტომბერს სოფელ მეღვრეკისში თინათინ ხიდაშელის მიერ.
178 იხ. ინტერვიუ ნინო ბერძნიშვილთან, ჩაწერილი ქ. თბილისში, 89-ე საჯარო სკოლაში. სამწუხაროდ, ქალბატონი ნინო
სოფელში დაღუპული ადამიანების გვარებს და სახელებს არ ასახელებს.
179 დაბომბვის შედეგად ეთერ მერებაშვილის დაღუპვას ადასტურებს ლალი გოგიძეც. ინტერვიუ ჩაწერილია საქართველოს
ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ. თბილისში, მე-100 საჯარო სკოლაში.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  65

დაგვეღწია დაბომბვებისათვის. მეუღლემ მიცვალებული ადიალაში გაახვია და

ეზოში ჭის გვერდზე დაკრძალა.“180
12 აგვისტოს, სოფელ თორტიზის სწორედ ამ უბნის დაბომბვას სოფლის კიდევ ერთი
მცხოვრები, ლალი გოგიძეც შეესწრო. ჟანა ბეჟანიშვილის მიერ მოყოლილ ისტორიას ის
მთლიანად ადასტურებს და სხვა დაზარალებულების შესახებაც გვიამბობს.
„დაბომბვის დაწყე­ბის­თა­­ნა­ვე ერ­თ­-ერ­თი პირ­ვე­ლი­ვე ბომ­ბი მოხ­ვ­და ჩემს საცხოვ­
რე­ბელ სახლს, სახ­ლი ჯერ და­ინ­გ­რა, ხო­ლო შემ­დეგ ცეცხ­ლი გა­უჩ­ნ­და და მთლი­
ა­ნად და­იწ­ვა. ერ­თი ბომ­ბი მოხ­ვ­და ჩე­მი მე­ზობ­ლის, ეთერ მე­რა­ბიშ­ვი­ლის ეზო­ში
შე­სას­ვ­ლელ ჭიშ­კარს. ეთერ მე­რე­ბაშ­ვი­ლი ამ დროს ეზო­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და და ჭურ­
ვის აფეთ­ქე­ბის შე­დე­გად ად­გილ­ზე გარ­და­იც­ვა­ლა, მე­ო­რე ჭურ­ვი და­ე­ცა სხვა მე­
ზობ­ლის სახლს. ჩე­მი მე­ზო­ბე­ლი ქრის­ტი­ნე მე­რე­ბაშ­ვი­ლი და­იჭ­რა, ხო­ლო მე­ო­რე
მე­ზო­ბე­ლი მაქ­სი­მე, გვა­რი ზუს­ტად არ მახ­სოვს (იგულისხმება მაქ­სი­მე აკო­ფი­ა­ნი),
რო­მე­ლიც ამ დროს ქრის­ტი­ნე მე­რე­ბაშ­ვილს ესა­უბ­რე­ბო­და, ად­გილ­ზე გარ­და­იც­
ვა­ლა. ერ­თ­-ერ­თი ჭურ­ვი და­ე­ცა ჩე­მი მე­ზობ­ლის ნუგ­ზარ ახალ­კა­ცის საცხოვ­რე­
ბელ სახლს, ამ დროს გარ­და­იც­ვა­ლა მი­სი თექ­ვს­­მე­
ტი წლის შვი­ლიშ­ვი­ლი ნუგ­ზარ ახალ­კა­ცი. და­ბომ­ბ­ვა
გრძელ­დე­ბო­და და­ახ­ლო­ე­ბით ნა­ხე­ვა­რი სა­ა­თის გან­
მავ­ლო­ბა­ში, სო­ფელს ერ­თ­დ­რო­უ­ლად სა­მი თვით­მ­ფ­
რი­ნა­ვი ბომ­ბავ­და.“181
ჩვენ­თ­ვის უც­ნო­ბია იმ ადა­მი­ა­ნე­ბის სა­ხე­ლე­ბი, ვინც ნი­
ნო ბერ­ძ­ნიშ­ვი­ლის ინ­ტერ­ვი­უ­ში არი­ან და­სა­ხე­ლე­ბუ­ლი, თუმ­ცა
შეგვიძლია ვი­ვა­რა­უ­დოთ, რომ ის სწო­რედ ამ და­ბომ­ბ­ვა­ზე და
ლალი გოგიძის მიერ დასახელებულ ადამიანებზე სა­უბ­რობს.
ჩვენ­თ­ვის ცნო­ბი­ლი და და­დას­ტუ­რე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის შე­სა­
ბა­მი­სად სო­ფე­ლ თორ­ტი­ზის 12  აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვის დროს
სულ მცი­რე ოთხი ადა­მი­ა­ნი და­ი­ღუ­პა – მაქ­სი­მე აკო­ფი­ა­ნი,
შალ­ვა ვა­ნიშ­ვი­ლი, ეთერ მე­რე­ბაშ­ვი­ლი და ნუგ­ზარ ახალ­კა­ცი;
ასე­ვე მძი­მედ და­იჭ­რნენ – ზა­ზა და ვე­ნე­რა ახალ­კა­ცე­ბი.
დაბომბვის შედეგად დაღუპული ეთერ მერებაშვილის
მეუღლე შალვა მერებაშვილი გვიამბობს:
„სამი დღე და ღა­მე იქ საფ­ლავ­თან გა­ვა­ტა­რე. დღე­­
ში პა­ტა­რა ნა­ჭერ პურს შევ­ჭამ­დი და ის იყო ჩე­მი საჭ­
მე­ლი. მე­სა­მე დღეს, ყვე­ლა­ფე­რი რომ ჩაწყ­ნარ­და
და უკ­ვე სა­ში­ში აღარ იყო, ისევ ამოვ­თხა­რე ჩე­მი ხე­
ლით და იქ­ვე სო­ფელ­ში ეკ­ლე­სი­ას­თან სა­საფ­ლა­ო­ზე
გა­და­ვას­ვე­ნე.“182
ქიშვარდ ვანიშვილი სწორედ 12 აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვის
შე­სა­ხებ გვე­სა­უბ­რა, ვი­ნა­ი­დან იმ დღეს მა­მა შალ­ვა ვა­ნიშ­ვი­ლი შალვა მერებაშვილი დაბომბვის შედეგად
და­კარ­გა.183 სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის დროს, მი­ დაღუპული მეუღლის, ეთერ მერებაშვილის
უ­ხე­და­ვად იმი­სა რომ ოჯა­ხი გა­ხიზ­ნუ­ლი ჰყავ­და, თა­ვად ძი­რი­თა­ საფლავზე; მერებაშვილების ეზოში
ჩამოვარდნილი ჭურვი
დად სო­ფელ­ში იყო მო­ხუც მშობ­ლებ­თან ერ­თად, რომ­ლებ­მაც

180 იხ. ინტერვიუ დაბეჭდილი ჟურნალში „პოსტ ფაქტუმ” №3/2008. ინტერვიუ ჩაწერელია ქ. თბილისში, 201-ე საბავშვო
ბაგა-ბაღში, ინტერვიუ შეგიძლიათ იხილოთ www.psroots.org
181 იხ. ინტერვიუ ლალი გოგიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, ქ. თბილისში,
მე-100 საჯარო სკოლაში.
182 იხ. ინტერვიუ შალვა მერებაშვილთან. ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურტისტ­თა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
1 ივნისს
183 იხ. ინტერვიუ ქიშვარდ ვანიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
10 სექტემბერს, ქ. თბილისში
66  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

სოფ­ლის და­ტო­ვე­ბა­ზე უარი უთხ­რეს. ქიშ­ვარ­დ ვა­ნიშ­ვი­ლი გვი­ამ­ბობს, რომ სოფ­ლის და­ბომ­ბ­
ვა 12 აგ­ვის­ტოს დი­ლით გან­ხორ­ცი­ელ­და.
„12 აგ­ვის­ტოს და­ახ­ლო­ე­ბით დი­ლის 11 სა­ა­თი იქ­ნე­ბო­და, რო­დე­საც მა­მა­ჩე­მი ეზო­ში
გა­ვი­და. ეზო სახ­ლი­დან და­ახ­ლო­ე­ბით 20 მეტ­რ­ში­ა. ეზო­ში ხბო იყო დაბ­მუ­ლი და მის
სა­ნა­ხა­ვად გა­ვი­და. მი­სი გას­ვ­ლი­დან 5 წუ­თიც არ იყო გა­სუ­ლი, რომ აფეთ­ქე­ბის ხმა
გა­ვი­გე. ძლი­ე­რი ხმა იყო. აფეთ­ქე­ბის შე­დე­გად სახ­ლის ფან­ჯ­რე­ბი ჩა­იმ­ტ­ვ­რა. მა­შინ­ვე
გა­რეთ გა­ვე­დი. ვი­ფიქ­რე, მა­მა­ჩე­მი ხომ არ და­შავ­და-მეთქი. ცა­ზე თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბი
შევ­ნიშ­ნე. მგო­ნი, ორი თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვი იყო. ეზო­ში რომ გა­ვე­დი, და­ვი­ნა­ხე, რომ მა­მა­
ჩე­მი იქ­ვე მი­წა­ზე იწ­ვა. მა­ი­სუ­რი სულ სის­ხ­ლი­ა­ნი ჰქონ­და. ლა­პა­რა­კი­თაც ვე­ღარ ლა­პა­
რა­კობ­და. მუც­ლის არე­ში ჰქონ­და ჭრი­ლო­ბა. ძა­ლი­ან ბევ­რი სის­ხ­ლი სდი­ო­და. სახ­ლ­ში
შეყ­ვა­ნის შემ­დეგ და­ახ­ლო­ე­ბით 10 წუთ­ში გარ­და­იც­ვა­ლა.“

სოფელ ზემო ნიქოზის დაბომბვა

გო­­რის რა­­ი­­ო­­ნის სო­­ფე­­ლი ზე­­მო ნი­­ქო­­ზის მცხოვ­­­რე­­ბი ივა­­ნე ძა­­
მუ­­კაშ­­ვი­­ლი იხ­­­სე­­ნებს, რომ 9 აგ­­­ვის­­­ტოს სოფ­­­ლის ინ­­­ტენ­­­სი­­უ­­რი
სა­­ა­­ვი­­ა­­ციო და საარტილერიო და­­ბომ­­­ბ­­­ვა მიმ­­­დი­­ნა­­რე­­ობ­­­და. სო­­
ფელ­­­ში დარ­­­ჩე­­ნი­­ლე­­ბი და­­ბომ­­­ბ­­­ვე­­ბის დროს სარ­­­და­­ფებ­­­ში იმა­­
ლე­­ბოდ­­­ნენ, ხო­­ლო იმ სა­­ღა­­მოს პრაქ­­­ტი­­კუ­­ლად მთელ­­­მა მო­­
სახლ­­­ე­­ო­­ბამ სო­­ფე­­ლი და­­ტო­­ვა. მათ შო­­რის იყო თა­­ვად ივა­­ნე
ძა­­მუ­­კაშ­­­ვი­­ლიც. და­­ბომ­­­ბ­­­ვე­­ბის შე­­დე­­გად სო­­ფელ­­­ში ბევ­­­რი სახ­­­ლი
და­­ინ­­­გ­­­რა. იყო სხვერ­­­პ­­­ლიც. ჩვე­­ნი რეს­­­პო­­ნდენ­­­ტი იხ­­­ს­­­ნებს:
„9 აგ­ვის­ტოს დი­ლით, და­ბომ­ბ­ვის დროს და­ი­ღუ­პა ჩე­მი მე­
ზო­ბე­ლი მა­რი­ნე მინ­დი­აშ­ვი­ლი, და­ახ­ლო­ე­ბით 50 წლამ­დე
ასა­კის ქალ­ბა­ტო­ნი. სა­კუ­თა­რი სახ­ლის ეზო­ში იყო, რა დრო­
საც მის სახლს მოხ­ვ­და სა­ა­ვი­ა­ციო ჭურ­ვი. მა­რი­ნე მინ­დი­
აშ­ვი­ლი გარ­და­იც­ვა­ლა თა­ვის არე­ში მი­ღე­ბუ­ლი ჭრი­ლო­ბით.
მის­მა მე­უღ­ლემ, და­ვით მინ­დი­აშ­ვილ­მა და­ა­საფ­ლა­ვა სა­კუ­
თა­რი სახ­ლის ეზო­ში.“184
სოფელ ნიქოზში დაბომბვების დროს გარდაიც­ვალა
ამირან მჭედლიძეც.
მეუფე ისაია ჩვენს მკვლევარებთან ნიქოზის ეპარქიის
დაბომბვას იხსენებს:
„აგვისტოში ნი­ქო­ზის ეპარ­ქი­ის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ჩა­მო­ვარ­და
5  ჭურ­ვი. ამის შე­დე­გად გა­ნად­გურ­და ბე­რე­ბის საცხოვ­რე­ბე­
ლი სე­ნა­კე­ბი, დრო­ე­ბით გათავ­სე­ბულ­თა ვა­გო­ნე­ბი და სხვა
სა­თავ­სო­ე­ბი, და, რაც მთა­ვა­რია, ახა­ლ რეს­ტავ­რი­რე­ბუ­ლი X
სა­უ­კუ­ნის სა­ე­პის­კო­პო­სო სა­სახ­ლე.
11 აგ­ვის­ტოს ისევ გა­ნახ­ლ­და ნი­ქო­ზის ეპარ­ქი­ის მა­სი­რე­ბუ­ლი
სა­ჰა­ე­რო და­ბომ­ბ­ვა. გა­ნად­გურ­და ეპარ­ქი­ის მთე­ლი რე­ზი­დენ­
ცი­ა, ყვე­ლა სა­მე­ურ­ნეო ნა­გე­ბო­ბა და სა­თავ­სო, გა­დარ­ჩა მხო­
ლოდ ეკ­ლე­სი­ა. სულ ეპარ­ქი­ის რე­ზი­დენ­ცი­ას 32‑მდე ჭურ­ვი
დაბომბვის შედეგად დაზიანებული ნიქოზის
ეპარქიის შენობა. და­ე­ცა.
გაძარცვას არც დაბომბვების შედეგად გადარჩენილი

184 იხ. ინტერვიუ ივანე ძამუკაშვილთან ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, დროებითი
ჩასახლების ცენტრში, თბილისში, №90 საბავშვო ბაღში
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  67

ერთადერთი ნაგებობა, VI საუკუნის ტაძარი გადაურჩა. მაროდიორები ეკლესიაში

სარკმლიდან გადაძვრნენ და გაიტაცეს საღვთისმსახურო ნივთები და იქ დაცული
წმინდანთა ნაწილები.“

სოფელ სვენეთის დაბომბვა

ვასიკო განჯელაშვილის მკვლელობა
მაია საათაშვილმა სოფელი 9 აგვისტოს ქართული ჯარის სოფელში შესვლის შემდეგ
დატოვა – სოფლიდან მუდმივ საჰაერო დაბომბვებს გაექცა.
„მე უშუ­ა­ლოდ ვი­ყა­ვი თვით­მ­ხილ­ვე­ლი, თუ რო­გორ ბომ­ბავ­და რუ­სის თვით­მ­
ფ­რი­ნა­ვე­ბი ჩვენს ტე­რი­ტო­რი­ას. სწო­რედ ყუმ­ბა­რის აფეთ­ქე­ბის შე­დე­გად და­ი­ღუ­
პა ჩე­მი მე­ზო­ბე­ლი გან­ჯე­ლაშ­ვი­ლი ვა­სი­კო.“185

სოფელ კეხვის დაბომბვა

სო­ფელ კეხ­ვის და­ბომ­ბ­ვის დროს გარ­დაც­ვ­ლი­ლი ადა­მი­ა­ნე­
ბის შე­სა­ხებ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ინ­ფორ­მა­ცი­ას შე­ი­ცავს ეუთოს 2008
წლის ნო­ემ­ბ­რის ან­გა­რი­ში. თვით­მ­ხილ­ვე­ლებ­მა მი­სი­ას ინ­ფორ­
მა­ცია მი­ა­წო­დეს 2 ქალ­ბა­ტო­ნის შე­სა­ხებ, რო­მ­ლებიც და­ბომ­ბ­ვის
დროს გარ­და­იც­ვა­ლნენ მანქანაში, და კი­დევ მა­თი სა­მი თა­ნა­
სოფ­ლე­ლის შესახებაც, რომლებიც ასე­ვე სა­ჰა­ე­რო და­ბომ­ბ­ვის
მსხვერ­პ­ლნი გახ­დნენ. თუმ­ცა, სამ­წუ­ხა­როდ, ეუთოს დას­კ­ვ­ნა­ში
ყოველი ასეთი შემთხვევის შესახებ ძალ­ზე მწი­რი ინ­ფორ­მა­ციაა,
ხოლო მსხვერპლის გვა­რებ­ი და სა­ხე­ლები საერთოდ არ არის
მოხსენიებული. ჩვენ შევეცადეთ, ეუთოს ანგარიშში თავმოყრილი
მასალა ჩვენი რესპონდენტების მონათხრობებთან შეგვეჯერებინა.
კეხ­ვე­ლი სუ­ლი­კო კახ­ნი­აშ­ვი­ლი გვი­ამ­ბობს, რომ ვა­სო
კახ­ნი­აშ­ვი­ლი და გრი­შა კახ­ნი­აშ­ვი­ლი და­ი­ღუპ­ნენ სო­ფელ
კეხ­ვ­ის და­ბომ­ბ­ვის დროს. ამას გარ­და, სუ­ლი­კო კახ­ნი­აშ­ვი­ლი
მან­ქა­ნა­ში და­ხო­ცი­ლი ქალ­ბა­ტო­ნე­ბის ისტორიასაც იხსენებს:
„დაბომბვა რომ შეწყ­და, გა­მო­ვე­დი გა­რეთ და ვნა­ხე
იქ­ვე, ჩე­მი სახ­ლი­დან ცო­ტა მო­შო­რე­ბით, რა­მო­დე­ნი­მე
ჩე­მი თა­ნა­სოფ­ლე­ლი უგო­ნოდ ეგ­დო. მი­ვე­დი, ვნა­ხე
და გარ­დაც­ვ­ლი­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ. იმ დღეს მა­თი და­საფ­
ლა­ვე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბაც არ გვქონ­და. და­ღუ­პუ­ლე­ბი იყ­ვ­
ნენ კახ­ნი­აშ­ვი­ლი გრი­შა და კახ­ნი­აშ­ვი­ლი ვა­სო.
როგორც შემდეგ გავიგე თანასოფლელებისგან,
დაბომბვის შედეგად განადგურებული
9  აგვისტოს დაბომბვის შედეგად დაიღუპნენ ავა­ სოფელი კეხვი.
ლია­ნი თინათინი და მარიკა კახნიაშვილი მანქა­ნაში
სოფელ ერედვთან ახლოს, სოფლიდან გასვლას
რომ ცდილობდნენ, მაშინ.186 10 აგვისტოს დავასაფლავეთ გარდაცვლილები...“187

185 იხ. ინტერვიუ მაია საათაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის
14 აგვისტოს, ქ. თბილისში, 39-ე საშუალო სკოლაში.
186 თინათინ ავალიან-კახნიაშვილისა და მარიკა კახნიაშვილის მკვლელობის შესახებ ინფორმაცია იხილეთ ასევე,
ქვეთავში სოფელ ერედვში შემოსავლელი გზის დაბომბვის შესახებ.
187 იხ. ინტერვიუ სულიკო კახნიაშვილთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 5 მაისს,
სოფელ კოდაში.
68  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

გორის დაბომბვა

გორში, 9 აგვისტო, გორი, კომბინატის დასახლების დაბომბვა

კომბინატის
დასახლებაში
დაბომბილი მაია ვაზაგაშვილისა და გიორგი მურადაშვილის მკვლელობა
ხახუტაშვილის
ქუჩა.
ციცინო ქუშაშვილმა 9 აგვისტოს გორის დაბომბვის დროს ქალიშვილი დაკარგა.
კარგად ახსოვს ის დილა, როდესაც საკუთარი ბინიდან სამი თვითმფრინავი შენიშნა.
„თვითმფრინავი დაბომბვამდე ისე ახლოს მოვიდა, რომ აივნიდან პილოტიც კი
დავინახე, რუსი იყო. მერე ის პილოტი ვიცანი „კვირის პალიტრის“ სტატიაში.
პილოტს თბილისში მკურნალობდნენ და მერე გაცვალეს ქართველებში.“188
ქალ­ბა­ტო­ნი ცი­ცი­ნოს მო­ნა­ყო­ლის მი­ხედ­ვით, რა­საც მი­სი სხვა მე­ზობ­ლე­ბის ის­ტო­რი­ე­
ბიც ემ­თხ­ვე­ვა, პირ­ვე­ლი ბომ­ბი გო­რის სა­ტან­კო ნა­წილ­ში ჩა­მო­ვარ­და, ხო­ლო მე­ო­რე – ეზო­
ში. „იქ ქა­ლე­ბი ის­ხ­დ­ნენ და ყვე­ლა და­ი­ხო­ცა­“, – სი­ნა­ნუ­ლით გვიყ­ვე­ბა. თა­ვად ქა­ლიშ­ვილ­თან
და შვი­ლიშ­ვილ­თან ერ­თად ქა­ლა­ქი­დან სცა­და გაქ­ცე­ვა, მაგრამ და­ბომ­ბ­ვა გრძელ­დე­ბო­და.
„დავინახე, რომ ჩე­მი შვი­ლი წაქ­ცე­უ­ლი იყო, შვი­ლიშ­ვი­ლიც. მათ­თან მი­ვირ­ბი­ნე. მა­ი­ამ 5 წუთ­
ში და­ლია სუ­ლი.“ შვი­ლიშ­ვი­ლი სას­წ­რა­ფოდ სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს და ფეხ­ზე მძი­მე
ოპე­რა­ცია გა­და­ი­ტა­ნა.

188 იხ. ინტერვიუ ციცინო ქუშაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის 9
სექტემბერს თბილისში, ჟვანიას სახელობის ბავშვთა საავადმყოფოში.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  69

კომბინატის
დასახლების
დაბომბვის დროს
დაღუპული მაია
ვაზაგაშვილი
და მისი ოჯახის
წევრები, ციცინო
ქუშაშვილი (დედა)
და გივიკო წვერავა
(შვილი)

ამავე დაბომბვის დროს გარდაიცვალა გიორგი მურადაშვილიც. მისმა მეზობელმა,

ლილი ქერდიყოშვილმა სწორედ 9 აგვისტოს, დილის დაბომბვის შემდეგ დატოვა გორი.
თვითონ დაბომბვის შესახებ გვიამბო:
„ამ დროს 15 ადამიანი დაიღუპა. ჩემს მეზობელს, გიორგი მურადაშვილს, ჭურვის
ნამსხვრევები პირდაპირ გულში ჰქონდა მოხვედრილი“.189

მერაბ და ნათელა მჭედლიძეების, ნათელა სხირტლაძის

მკვლელობა
ლევან მჭედლიძემ მშობლები, მერაბ და ნათელა მჭედლიძეები 2008 წლის 9 აგვის­
ტოს გორის კომბინატის დასახლების დაბომბვის დროს დაკარგა.
სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის დროს ოჯახ­თან ერ­თად ის გორ­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და. ვი­ნა­ი­დან ქა­
ლაქ­ში შე­და­რე­ბით სიმ­შ­ვი­დე იყო, სოფ­ლე­ბი­დან ბევ­რი დევ­ნი­ლი გორს აფა­რებ­და თავს და
ლე­ვან­საც სოფლებიდან – ხე­ი­თი­დან და ნუ­ლი­დან ნა­თე­სა­ვე­ბი ჰყავ­და სახ­ლ­ში. 9 აგ­ვის­ტოს,
დი­ლით, მე­გობ­რის ბე­ბი­ას­თან, ნა­თე­ლა სხირ­ტ­ლა­ძეს­თან ერ­თად სახ­ლის აივან­ზე იდ­გა, რო­
დე­საც ჯერ გრუ­ხუ­ნის ხმა გა­ი­გო­ნა, ხო­ლო შემ­დეგ თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბიც და­ი­ნა­ხა. გო­რე­ლე­ბი
იმე­დი­ა­ნად იყ­ვ­ნენ – ქარ­თუ­ლი თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბი ეგო­ნათ და სწო­რედ ამ დროს გა­ის­მა აფეთ­
ქე­ბის ხმაც.
„აფეთქების შემ­დეგ რა მოხ­და, არ მახ­სოვს, მაგ­რამ მე­რე, რო­გორც ჩემ­მა ძმამ
მითხ­რა, სახ­ლის გვერ­დ­ზე მი­პო­ვა, იქ ვი­დე­ქი თურ­მე. რო­გორ ჩა­მო­ვე­დი კი­ბე­ებ­
ზე და რო­გორ გა­მო­ვე­დი გა­რეთ, არ მახ­სოვს. დაჭ­რი­ლი ვი­ყა­ვი მუხ­ლებ­ში, თავ­ში
და მარ­ცხე­ნა მკლავ­ში. მარ­ჯ­ვე­ნა ხელ­ზე შუა თი­თი თით­ქ­მის მოწყ­ვე­ტი­ლი მქონ­და.

189 იხ. ინტერვიუ ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ 2008 წლის 15 აგვისტოს თბილისში, 22-ე საჯარო სკოლაში.
70  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

გორ­ის სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში წა­მიყ­ვა­ნეს. შემ­დეგ თბი­ლის­ში. ერ­თი კვი­რა არა­ფე­რი ვი­

ცო­დი. მე­რე იმა­ვე სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში მე­ზო­ბელ­მა მითხ­რა, რომ ჩე­მი მშობ­ლე­ბი და­
ღუ­პუ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ. სულ დაფ­ლე­თი­ლე­ბი ყო­ფი­ლან თურ­მე. მე არც ერ­თი არ მი­
ნა­ხავს, არც მათ და­საფ­ლა­ვე­ბა­ზე ვყო­ფილ­ვარ, რად­გან ჩემ­ი ოჯა­ხის წევ­რებ­მა არ
იცოდ­ნენ, რო­მელ სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში ვი­ყა­ვი. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით გა­ვი­გე, რომ და­ღუ­პუ­ლა
ჩე­მი მე­გობ­რის ბე­ბი­აც, რო­მე­ლიც ჩემ­თან ერ­თად აივან­ზე იდ­გა იმ დი­ლით.“190

ვერა კეკოშვილის, მერაბ კეკოშვილისა და მათი ნათესავების

მკვლელობა
ცირა ხუროშვილმა დედა – ვერა კეკოშვილი, ძმის შვილიშვილი – 13 წლის მერაბ კე­
კოშვილი და ნათესავები დაკარგა 9 აგვისტოს
გორის დაბომბვის დროს. თავად გორში არ იყო,
მაგრამ მეზობლებისგან შეიტყო ტრაგედიის
დეტალები. დედამისის ბინაში იმ დღეს 4 ადამიანი
დაიღუპა.
„9 აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვის დროს ჭურ­ვე­ბი დე­და­ჩე­
მის და ჩე­მი ძმისშვი­ლის სახლს მოხ­ვ­და. დე­და­ჩემ­
თან იმ დროს სტუმ­რე­ბი იყ­ვ­ნენ თა­მა­რა­შე­ნი­დან,
მა­მი­და­ჩე­მი და მა­მი­დაშ­ვი­ლის მე­უღ­ლე. სახ­ლ­ში
ყო­ფი­ლან ჩე­მი ძმის შვი­ლიშ­ვი­ლე­ბიც – მე­რა­ბი
და ლი­კა. ყვე­ლა­ნი ერ­თად იყ­ვ­ნენ და ჭამ­დ­ნენ. ამ
დროს მოხ­და აფეთ­ქე­ბა და ყვე­ლა­ნი და­ი­ღუპ­ნენ,
ლი­კას გარ­და. ლი­კამ კი მძი­მე და­ზი­ა­ნე­ბე­ბი მი­ი­
ღო, დამ­წ­ვა­რი იყო. თვა­ლე­ბი დამ­წ­ვ­რო­ბის­გან და­
ხუ­ჭუ­ლი ჰქონ­და. რომ შე­ვე­დი პა­ლა­ტა­ში, ლა­მის
გუ­ლი გა­მის­კ­და. სა­ხე, ხე­ლე­ბი, ფე­ხე­ბი დამ­წ­ვა­რი
ჰქონ­და. მთელ ტან­ზე „ასკოლკები“ ჰქონ­და.
ვერ­ც ერ­თი მათ­გა­ნის სხე­უ­ლი ვერ ვი­პო­ვეთ, დე­
და­ჩე­მის მხო­ლოდ ერ­თი ფე­ხი დავ­მარ­ხეთ და
2008 წლის 9 აგვისტოს გორის დაბომბვის დროს
ჩე­მი ძმის შვი­ლის­შ­ვი­ლის ასე­ვე ფე­ხი კო­ჭის ქვე­
განადგურებული კეკოშვილების ოჯახის ერთადერთი
გადარჩენილი წევრი ლიკა კეკოშვილი. მოთ. ეს სხე­უ­ლის ნა­წი­ლე­ბი, ვიდ­რე მე გორ­ში ჩა­
მო­ვი­დო­დი, ჩემ­მა ძმისშვილ­მა მურ­მან­მა და­მარ­ხა
იქ­ვე, სახ­ლის წინ, ეზო­ში.
როგორც მერე გავიგე, ჭურვი ზუსტად იმ ადგილას დაეცა, სადაც ეს ხუთივენი
ისხდნენ და ამიტომ მათი ცხედრებიც კი ვერ ვიპოვეთ, სულ დაიშალა ალბათ
სხეული და გაიფანტა აქეთ-იქით.“191

მიმოზა ლოცულაშვილის მკვლელობა

2008 წლის 9 აგ­ვის­ტოს მაია ქურ­თა­უ­ლი გო­რის მე-7 სკო­ლას­თან და­ახ­ლო­ე­ბით
3-4  მეტ­რ­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და, სა­დაც თა­ვის მძა­ხალს, მი­მო­ზა ლო­ცუ­ლაშ­ვილს შეხ­ვ­და და იქ­ვე
შექ­მ­ნილ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ზე ესა­უბ­რე­ბო­და. სწო­რედ ამ დროს ხმა­უ­რი შე­მო­ეს­მა. „უცებ თით­ქოს
ჩა­მობ­ნელ­და” – იხ­სე­ნებს მაია ქურ­თა­უ­ლი.
„იმ წამს ჩა­მო­ვარ­და ბომ­ბი. მე­რე აღა­რა­ფე­რი მახ­სოვს. თვა­ლე­ბი რომ გა­ვა­ხი­
ლე, ძირს ვეგ­დე. ჰა­ერ­ში რკი­ნე­ბი და ქვე­ბი ცვი­ო­და. სა­ში­ნე­ლი მტვე­რი და სუ­ნი

190 იხ. ინტერვიუ ლევან მჭედლიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის 5
ნოემბერს, გორში.
191 იხ. ინტერვიუ ცირა ხუროშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, გორში, 2009
წლის 10 ნოემბერს.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  71

იდ­გა. გვერ­დ­ზე მი­ვი­ხე­დე. მძა­ხალს მკლა­ვი მივ­კა­რი, გო­გო, მგო­ნი, ვკვდე­ბი-­მეთ­

ქი. თურ­მე გარ­დაც­ვ­ლი­ლი იყო უკ­ვე.
სისხლი ფანტანივით მდიოდა სახიდან და ყბიდან. მერე ორმა ბიჭმა, რეზერვისტმა,
მომკიდა ხელი და გამაქცუნეს გზისკენ – მშვიდობის ქუჩისაკენ.“192
რეზერვისტებმა მაია ქურთაული საავადმყოფოში წაიყვანეს.

12 აგვისტო, აფეთქება გორის ცენტრალურ მოედანზე

გივი (გოჩა) სეხნიაშვილის მკვლელობა

12 აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვის თვით­მ­ხილ­ველ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა გამ­გე­ო­ბის ეზო­ში, ჰუ­მა­ნი­ტა­
რუ­ლი დახ­მა­რე­ბის მი­სა­ღე­ბად იყო შეკ­რე­ბი­ლი.
სწო­რედ ამ დროს, დი­ლის თერ­თ­მე­ტის ნა­ხე­ვარ­
ზე, გან­ხორ­ცი­ელ­და მო­რი­გი და­ბომ­ბ­ვა. ავ­თან­დილ
თეთ­ვა­ძე, რო­მელ­მაც მძი­მე და­ზი­ა­ნე­ბა მი­ი­ღო,
გვიყ­ვე­ბა, რომ სტა­ლი­ნის ქუ­ჩა­ზე იმ­ყო­ფე­ბო­და.
„ფლოსტებით ვი­ყა­ვი სახ­ლი­დან გა­მო­
სუ­ლი. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ბან­კ­თან ვი­დე­ქი.
მო­უ­ლოდ­ნე­ლად რა­ღაც ხმა გა­ის­მა და
წი­ვილ­-­კი­ვი­ლი ატყ­და. მახ­სოვს, მძლავ­
რი ტალ­ღე­ბი წა­მო­ვი­და, ბრჭყვი­ა­ლა რა­
ღა­ცე­ე­ბი ცვი­ო­და. გა­ვი­ფიქ­რე, ხომ არ
მე­ლან­დე­ბა-­მეთ­ქი რა­მე. ამ ტალ­ღებ­მა
ეტყო­ბა გა­მაბ­რუ­ა. ტკი­ვი­ლი არც მიგ­რ­ძ­ვ­
ნი­ა, რო­გორ და­ვი­ჭე­რი ფეხ­ში, აზ­რ­ზე არა
ვარ. სადღაც ნა­ხე­ვა­რი სა­ა­თი ას­ფალ­ტ­ზე
ვი­წე­ქი. მარ­ცხე­ნა ფეხ­ში რა­ღა­ცა ვიგ­რ­
ძე­ნი, და­ვი­ხე­დე და სის­ხ­ლი მომ­დი­ო­და.
კოჭ­თან და ფე­ხის გულ­ზე გაგ­ლე­ჯი­ლი
მქონ­და. [...] ეზო­დან გა­მო­ვარ­და ქა­ლი
წი­ვილ­-­კი­ვი­ლით, ვთხო­ვე, რომ სას­წ­რა­ გორის ცენტრალურ მოედანზე დაბომბვის დროს
ფოს­თ­ვის და­ე­რე­კა. ამ­ბობ­და, დაჭ­რი­ლე­ დაღუპული გივი (გოჩა) სეხნიაშვილი.
ბი არი­ან ეზო­ში­ო. მო­ე­დანს გა­დავ­ხე­დე
და ტრო­ტუ­არ­ზე, გამ­გე­ო­ბის წინ კუთხე­ში,
სა­ცო­და­ვი კა­ცი ეგ­დო სის­ხ­ლის გუ­ბე­ში,
მგო­ნი, უკ­ვე მკვდა­რი იყო. რო­დე­საც გამ­გე­ო­ბის ეზოს­კენ მივ­დი­ო­დი, მახ­სოვს, ეს
კა­ცი შე­ვამ­ჩ­ნი­ე, გამ­გე­ო­ბის ფან­ჯ­რის რა­ფა­ზე იყო ჩა­მომ­ჯ­და­რი. აფეთ­ქე­ბის შემ­
დეგ კი უკ­ვე ძირს ეგ­დო, გა­უნ­ძ­რევ­ლად. კა­ცი უკ­ვე მკვდა­რი იყო.“193
12 აგ­ვის­ტოს გო­რის და­ბომ­ბ­ვას გა­დარ­ჩე­ნი­ლი სხვა თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბიც ჩვენ­თან სა­უბ­
რის დროს იმ დღეს დე­ტა­ლუ­რად იხ­სე­ნე­ბენ. მათ შორისაა ალექსანდრე აკოფოვიც:
„მოედანზე რომ ჩა­­ვე­­დით, საკ­­­მა­­ოდ ბევ­­­რი ხალ­­­ხი იყო. მე და ნო­­და­­რი ოქ­­­რო­­უ­­
ლო­­ბის მა­­ღა­­ზი­­ის წინ, ზუს­­­ტად მი­­წის­­­ქ­­­ვე­­შა გა­­და­­სას­­­ვ­­­ლელ­­­თან ვი­­დე­­ქით, ანუ გამ­­­
გე­­ო­­ბის შე­­ნო­­ბი­­დან მარ­­­ცხე­­ნა მხა­­რეს, და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 50 მეტ­­­რ­­­ში. უცებ სა­­ში­­ნე­­ლი

192 იხ. ინტერვიუ მაია ქურთაულთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, გორში, 2009
წლის 5 აგვისტოს.
193 იხ. ინტერვიუ ავთანდილ თეთვაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ თბილისში,
უშანგი ჩხეიძის ქუჩაზე მდებარე ტრავმატოლოგიურ საავადმყოფოში. ავთანდილ თეთვაძის მიერ მითითებული პირი
გივი (გოჩა) სეხნიაშვილია. მის დაღუპვაზე შემდეგ კიდევ გვექნება საუბარი.
72  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

გრუ­­ხუ­­ნის ხმა გა­­ვი­­გე, აფეთ­­­ქე­­ბის ხმა იყო, თუმ­­­ცა თვით­­­მ­­­ფ­­­რი­­ნა­­ვი ცა­­ზე არ და­­მი­­
ნა­­ხავს. დიდ­­­მა ტალ­­­ღამ გა­­დაგ­­­ვაგ­­­დო, წნე­­ვამ ჰა­­ერ­­­ში ამაგ­­­დო და შემ­­­დეგ ძირს
დავ­­­ვარ­­­დი, ზედ ნო­­დარ მჭედ­­­ლიშ­­­ვილს და­­ვე­­ცი. ნო­­დარს გო­­ნე­­ბა ჰქონ­­­და და­­კარ­­­
გუ­­ლი. ბომ­­­ბის ნამ­­­ს­­­ხ­­­ვ­­­რე­­ვე­­ბი მქონ­­­და მოხ­­­ვედ­­­რი­­ლი მარ­­­ცხე­­ნა მხა­­რეს და წი­­ნი­­დან
გა­­მო­­მი­­ვი­­და.“
ნო­დარ მჭედ­ლიშ­ვი­ლი, რო­მელ­საც ალექ­სან­
დ­რე აკო­ფო­ვი ახ­სე­ნებს, დი­ლის თერ­თ­მე­ტის ნა­ხე­
ვარ­ზე სტა­ლი­ნის ქუ­ჩის გავ­ლით სახ­ლ­ში მი­დი­ო­და,
რო­დე­საც მძი­მედ და­იჭ­რა და და­ბომ­ბ­ვის დროს
ბევრი მოკ­ლუ­ლი ნა­ხა.
„გამგეობის ეზო­ში მო­ხუ­ცე­ბი შე­ვამ­ჩ­ნი­ე, ჰუ­მა­ნი­
ტა­რუ­ლი დახ­მა­რე­ბის ასა­ღე­ბად მი­დი­ოდ­ნენ. ამ
დროს ჩემს წინ გა­ჩერ­და ტო­ი­ო­ტას ტაქ­სი. გად­
მო­ვი­და უცხო­ე­ლი ჟურ­ნა­ლის­ტი, რო­მე­ლიც კარ­
გად ლაპარაკობდა რუ­სუ­ლად. მას კი­დევ ორი
უცხო­ე­ლი გად­მოჰ­ყ­ვა. იქ­ვე ჯი­პი იდ­გა, თეთ­რი
ორ­კა­რე­ბი­ა­ნი პა­ჯე­რო. ჯი­პის მძღოლ­მა შეს­თა­ვა­
ზა უცხო­ე­ლებს და­ბომ­ბ­ვის ად­გილ­ზე მიყ­ვა­ნა. [...]
უცებ აფეთ­ქე­ბის ხმა გა­ვი­გე, სა­ში­ნე­ლი ხმა­უ­რი
იყო, თით­ქოს მი­წა ინ­ძ­რე­ო­და. ის­მო­და შრი­ა­ლი­
სა და გრუ­ხუ­ნის ხმა. თვითმ­ფ­რი­ნა­ვი არ შე­მიმ­ჩ­ნე­
ვი­ა, არც თვით­მფ­რი­ნა­ვის ხმა გა­მი­გი­ა, უშუ­ა­ლოდ
აფეთ­ქე­ბის ხმა იყო მხო­ლოდ. თით­ქოს რა­ღა­ცა
მი­წა­ზე ვარ­დე­ბო­და და სკდე­ბო­და. წნე­ვამ ამაგ­
დო ჰა­ერ­ში და მი­ვე­ჯა­ხე სტა­ლი­ნის ქუ­ჩა­ზე მდე­ბა­
რე ოქ­რო­უ­ლო­ბის მა­ღა­ზი­ის კე­დელს, აფ­თი­ა­ქის
გვერ­დ­ზე. მი­ჯა­ხე­ბის შემ­დეგ იქ­ვე ძირს და­ვე­ცი და
გო­ნე­ბა დავ­კარ­გე.
შოკ­ში ვი­ყა­ვი ეტყო­ბა და არ მახ­სოვს, რო­დის და
რო­გორ გა­მო­მიყ­ვა­ნეს. ტკი­ვი­ლი არ მიგ­რ­ძ­ვ­ნი­ა,
თუმ­ცა მარ­ჯ­ვე­ნა ფეხს რომ დავ­ხე­დე, და­ვი­ნა­ხე,
რომ შარ­ვა­ლი სამ ად­გი­ლას იყო გახ­ვ­რე­ტი­ლი და
სის­ხ­ლი მდი­ო­და.
ერ­თ-­ ერ­თი უცხო­ე­ლი შავ­გ­რე­მა­ნი ჟურ­ნა­ლის­
გორის ცენტრალურ მოედანზე დაბომბვის დროს ტი, დაჭ­რი­ლი იყო. ისიც აფეთ­ქე­ბის დროს
დაღუპული ჟურნალისტი: სტან სტორიმანსი ტო­ი­ო­ტას მან­ქა­ნას ამო­ე­ფა­რა, ოღონდ მე­ო­რე
მხრი­დან. მე­ო­რე ჟურ­ნა­ლის­ტი, ჰო­ლან­დი­ე­ლი,
ჩემ­გან მარ­ჯ­ვ­ნივ, მან­ქა­ნი­დან და­ახ­ლო­ე­ბით
მეტ­რა-­ნა­ხევ­რ­ში მი­წა­ზე პირ­ქ­ვე ეგ­დო. მე­სა­მემ
კა­მე­რა ხელ­ში აიღო და გა­და­ი­ღო ყვე­ლა­ფე­რი, რაც კი იმ დროს გამ­გე­ო­ბის წინ
ხდე­ბო­და.
იქ­ვე მე­რაბ ტა­ტუ­ლაშ­ვი­ლი შე­ვამ­ჩ­ნი­ე. ისიც დაჭ­რი­ლი იყო. მე­რაბ­თან ვმე­გობ­
რობ, ამი­ტომ ეგ­რე­ვე ვი­ცა­ნი. მას­თან ერ­თად იყო თე­მუ­რი ბოღ­რაშ­ვი­ლიც, ყო­ფი­
ლი გა­მომ­ძი­ე­ბე­ლი. ისიც დაჭ­რი­ლი იყო.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  73

ამ დროს, ჩემს წინ ტრო­ტუ­არ­ზე სა­მი

გარ­დაც­ვ­ლი­ლი და­აწ­ვი­ნეს. მე­რე სას­წ­
რა­ფო­ე­ბიც მო­ვიდ­ნენ. მძი­მედ დაჭ­რი­ლე­
ბი მიჰ­ყავ­დათ“.194
ღვთი­სო სეხ­ნი­აშ­ვი­ლის ძმა, გი­ვი (გოჩა) სეხ­
ნი­აშ­ვი­ლი გო­რის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი მო­ედ­ნის და­ბომ­ბ­
ვის დროს გარ­და­იც­ვა­ლა.
„საშინელი აფეთ­ქე­ბის ხმა გა­ვი­გეთ. მა­
შინ­ვე ჩემს ძმას და­ვუ­რე­კე. ორ­ჯერ არავინ
აიღო ტე­ლე­ფო­ნი. მე­სა­მედ ვი­ღა­ცამ მი­პა­
სუ­ხა და... გარ­და­იც­ვა­ლა­ო. ასე 12 სა­ა­თი
იქ­ნე­ბო­და. ჰო­ლან­დი­ე­ლი ჟურ­ნა­ლის­ტის
წინ მდგა­რა, ასე 30 მეტ­რ­ში.“195
სო­სო ბო­ლო­თაშ­ვი­ლი გო­ჩა სეხ­ნი­აშ­ვილ­თან
გორის ცენტრალურ მოედანზე დაბომბვის დროს
ერ­თად იყო მო­ე­დან­ზე, რო­დე­საც აფეთ­­­ქე­ბა მოხ­ დაღუპულები: ვაჟა ბესტავაშვილი, ავთანდილ
და. „მიწისძვრასავით იყო. წნე­ვამ ჰა­ერ­ში ამაგ­დო ქერდიყოშვილი და ამირან კურტანიძე.
და კე­დელ­ზე მი­მა­ნარ­ცხა“. – გვიყ­ვე­ბა ბა­ტო­ნი სო­
სო და მე­გობ­რის სიკ­ვ­დილს იხ­სე­ნებს.
„ვიგრძენი, რომ გო­ჩა ზე­ვი­დან და­მე­ცა. ცო­ტა ხან­ში შევ­ძე­ლი გვერ­დ­ზე გა­და­მეწ­ვი­
ნა, სულ სის­ხ­ლ­ში ცუ­რავ­­­და. იქ­ვე ნა­ხე­ვარ მეტ­რ­ში კი­დევ ერ­თი კა­ცი ითხოვ­და შევ­
ლას, მო­შო­რე­ბით – ქალ­ბა­ტო­ნი. ჩემს გარ­შე­მო აფეთ­ქე­ბამ­დე ბევ­რი ხალ­ხი იყო,
ჰუ­მა­ნი­ტა­რულ დახ­მა­რე­ბას ელო­დე­ბოდ­ნენ და 15 წამ­ში მა­თი უმ­რავ­ლე­სო­ბა მო­ე­
დან­ზე სის­ხ­ლ­ში ცუ­რავ­და. თა­ვი ახ­ლოს მქონ­და და გა­ვი­გე, რო­გორ მითხ­რა ჩურ­
ჩუ­ლით „მიშველეო“. მე­ტი ხმა არ ამო­უ­ღი­ა.“196
თა­ვა­დაც დაჭ­რილ­ი სო­ფია სამურგანოვა იხ­სე­ნებს:
„დავინახე ბი­ჭი, რო­მე­ლიც გამ­გე­ო­ბის კედ­ლის ქვეშ კუთხე­ში­ვე იწ­ვა. ჩემ­გან და­ახ­
ლო­ე­ბით 20 მეტ­რით იყო და­შო­რე­ბუ­ლი. მის გარ­შე­მო ძა­ლი­ან ბევ­რი სის­ხ­ლი იყო
და ალ­ბათ უკ­ვე მკვდა­რი იყო. ძა­ლი­ან შორს იყო ჩემ­გან და მა­შინ ვერ ვი­ცა­ნი,
ვინ იყო, თუმ­ცა მე­რე რო­გორც გა­ვი­გე, ეს ბი­ჭი იყო გო­ჩა სეხ­ნი­აშ­ვი­ლი. ამ ამ­ბე­ბის
შემ­დეგ სეხ­ნი­აშ­ვი­ლის მა­მა ვნა­ხე, ჩემ­თან აფ­თი­აქ­ში შე­მო­ვი­და, შა­ვე­ბი ეც­ვა და
ვკითხე, რა­ტომ გაც­ვი­ა-­მეთ­ქი, მითხ­რა შვი­ლი და­მე­ღუ­პა და­ბომ­ბ­ვის დრო­სო და
რომ აღმი­წე­რა, რა ვი­თა­რე­ბა­ში და­ი­ღუ­პა და რა ად­გი­ლას, მივ­ხ­ვ­დი, რომ ის იყო,
ვინც მე მკვდა­რი და­ვი­ნა­ხე.“197

ვაჟა ბესტავაშვილის და ავთანდილ ქერდიყოშვილის

მკვლელობა
ნოდარ მჭედლიშვილის მიერ ნახსენები სამი გარდაცვლილი ვაჟა ბესტავაშვილი,
ავთან­დილ ქერდიყოშვილი და ამირან კურტანიძე იყვნენ.
მა­­რეხ ბა­­ლი­­აშ­­ვი­­ლი და მი­­სი ოჯა­­ხი 2008 წლის აგ­­­ვის­­­ტო­­ში გო­­რის რა­­ი­­ო­­ნის სო­­ფელ
ბო­­შუ­­რა­­ში იმ­­­ყო­­ფე­­ბოდ­­­ნენ, ვი­­ნა­­ი­­დან იქ შე­­და­­რე­­ბით სიმ­­­შ­­­ვი­­დე იყო. 11 აგ­­­ვის­­­ტოს სო­­ფელ­­­ში

194 იხ. ინტერვიუ ნოდარ მჭედლიშვილთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქალაქ გორში, 2008 წლის
28 აგვისტოს.
195 იხ. ინტერვიუ ღვთისო სეხნიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქალაქ
გორის ტაძარში, 2008 წლის 29 აგვისტოს.
196 იხ. ინტერვიუ სოსო ბოლოთაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქალაქ
გორში 2008 წლის 29 აგვისტოს.
197 იხ. ინტერვიუ სოფია სამურგამოვასთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქალაქ
გორში 2009 წლის 19 მაისს.
74  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

მე­­ზო­­ბე­­ლი გარ­­­და­­ეც­­­ვა­­ლათ და მა­­რეხ ბა­­ლი­­აშ­­­ვი­­

ლის მე­­უღ­­­ლე ვა­­ჟა ბეს­­ტა­­ვაშ­­ვი­­ლი და გარ­­­დაც­­­ვ­­­
ლი­­ლი ქალ­­­ბა­­ტო­­ნის სი­­ძე ავ­­თო ქერდიყოშვილი,
გორ­­­ში საწ­­­ვა­­ვი­­სათ­­­ვის ჩა­­ვიდ­­­ნენ.
„ის ღა­მე ჩვენთან სახ­ლ­ში გა­ა­თე­ნეს და 12-ში დი­
ლით ქა­ლაქ­ში გა­ვიდ­ნენ. ცო­ტა ხან­ში აფეთ­ქე­ბის
ხმა გა­ვი­გე. ჩე­მი ქმა­რი სად იყო, მაგ დროს ზუს­
ტად არ ვი­ცო­დი. [...] პირ­ვე­ლის ოც წუთ­ზე მე­ზობ­
ლის ბი­ჭი – კა­ხა ქი­ტი­აშ­ვი­ლი ამო­ვი­და მან­ქა­ნით.
ეზო­დან გა­მო­ვე­დი და კა­ხას მან­ქა­ნის­კენ წა­ვე­დი,
ხალ­ხი გარ­შე­მო იყო შეკ­რე­ბი­ლი. უცებ მე­ო­რე ბი­
ჭის, ავ­თო ქერ­დი­ყოშ­ვი­ლის დე­და და­ვი­ნა­ხე მი­წა­
ზე. იქ­ვე ჩე­მი მაზ­ლი იდ­გა და ვკითხე – რა ამ­ბა­
ვი­ა-­მეთქი და მითხ­რა, ვა­ჟა აღარ არი­სო. თურ­მე
კა­ხამ მკვდა­რი ვა­ჟა და ავ­თო მან­ქა­ნით ამო­იყ­ვა­ნა.
გორის ცენტრალურ მოედანზე დაბომბვის დროს
დაღუპულები, ვაჟა ბესტავაშვილი და ავთანდილ გორ­ში ცენ­ტ­რა­ლურ მო­ე­დან­ზე აფეთ­ქე­ბა რომ
ქერდიყოშვილი. მოხ­და, იმის შე­დე­გად და­იჭ­რ­ნენ და ად­გილ­ზე­ვე
გარ­და­იც­ვალ­ნენ. ჩემ მე­უღ­ლეს გულ­ში ჰქონ­და
მოხ­ვედ­რი­ლი ბომ­ბის ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვი და ზურ­გი­დან
ჰქონ­და გა­მო­სუ­ლი. კიდევ ცხვი­რი ჰქონ­და გა­ტე­
ხი­ლი და შუბ­ლი გაჩხაპ­ნი­ლი. ეტყო­ბა, აფეთ­ქე­
ბის ტალ­ღის შე­დე­გად მუც­ლით და­ე­ცა. ავ­თო სულ
დაფ­ლე­თი­ლი იყო.“198

ამირან კურტანიძის მკვლელობა

გო­რის პირ­ვე­ლი და­ბომ­ბ­ვის დროს, თა­მარ
კურ­ტა­ნი­ძის სახ­ლი და­ზი­ან­და:
„მინები ჩა­იმ­ს­ხ­ვ­რა, სან­ტექ­ნი­კა გა­ფუჭ­და, შუ­ქი
ჩაქ­რა, წყა­ლი შეწყ­და, სა­ხუ­რა­ვი და­ზი­ან­და. იქ გა­
ჩე­რე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო.“
მთე­ლი ოჯა­ხით ჯერ მე­უღ­ლის სახ­ლ­ში გა­
და­ვიდ­ა, ხო­ლო შემ­დეგ, და­ძა­ბუ­ლო­ბის მუდ­მი­
გორის ცენტრალურ მოედანზე დაბომბვის დროს ვი ზრდისათვის თავის ასარიდებლად ბორ­ჯომ­ში
დაღუპული ამირან კურტანიძე. გაემგზავრნენ. თუმ­ცა მა­მა, ამი­რან კურ­ტა­ნი­ძე, ვერ
და­ი­თან­ხ­მეს. თა­მა­რი იხ­სე­ნებს, რომ ბო­ლოს, 12
აგ­ვის­ტოს დი­ლით ესა­უბ­რა მამას და სთხოვ­და, გო­
რი და­ე­ტო­ვე­ბი­ნა, „არ წა­მო­ვალ, თუ სა­ჭი­როა, მოვ­კ­ვ­დე­ბი კი­დე­ცო“. ეს იყო მა­თი ბო­ლო სა­უ­
ბა­რი და ამირან კურტანიძის ბოლო პასუხი მშობლიური ქალაქის დატოვებაზე.
ამი­რან კურ­ტა­ნი­ძე 12 აგ­ვის­ტოს გო­რის ცენ­ტ­რ­ში მომ­ხ­და­რი აფეთ­ქე­ბის დროს გარ­და­იც­
ვა­ლა. თა­მარ კურ­ტა­ნი­ძეს თავისმა მაზ­ლ­მა შე­ატყო­ბი­ნა მა­მის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის ამ­ბა­ვი.
„გასულები ვი­ყა­ვით პრო­დუქ­ტებ­ზე და ჰუ­მა­ნი­ტა­რულ დახ­მა­რე­ბა­ზე. ამ დროს ქა­
ლა­ქის ცენ­ტ­რ­ში აფეთ­ქ­და ბომ­ბი და ბომ­ბის ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვე­ბი მოხ­ვ­და­ო.“199
იგი შვილმა და სიძემ 14 აგვისტოს დაკრძალეს.

198 იხ. ინტერვიუ მარეხ ბალიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
19 მაისს, ქ. გორში.
199 იხ. ინტერვიუ თამარ კურტანიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
28 მაისს.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  75

ვიქტორ ხადურის მკვლელობა

ვე­რა ხა­დუ­რი მე­უღ­ლეს­თან, ვიქ­ტორ ხა­დურ­თან და ვა­ჟიშ­ვილ­თან ერ­თად დაბომბვის
დაწყებამდე სა­კუ­თარ სახ­ლ­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და. „11-საათიან სა­ინ­ფორ­მა­ცი­ოს ვუს­მენ­დით და
შემ­დეგ სარ­დაფ­ში ჩა­ვე­დით, რად­გან და­ბომ­ბ­ვე­ბის გვე­ში­ნო­და“, – გვიყ­ვე­ბა ქალ­ბა­ტო­ნი ვე­
რა. – „ყველაფერი წა­მებ­ში მოხ­და. ვიქ­ტო­რი ფეხ­ზე ად­გა და გა­სას­ვ­ლე­ლი­სა­კენ მი­დი­ო­და,
3-4 ნა­ბი­ჯის შემ­დეგ და­ე­ცა“.200 გარდაცვლილის ვაჟს, სერ­გო ხა­დურს კარ­გად ახ­სოვს ის
დი­ლა:
„სარდაფში სკამს ვას­წო­რებ­დი და უცებ წნე­ვამ მო­მის­რო­ლა. მა­მა­ჩე­მი გვერ­დ­ზე
იდ­გა და ისიც და­ე­ცა. ყვე­ლა­ფე­რი სულ ალ­ბათ 15 წამს გრძელ­დე­ბო­და. უზარ­მა­
ზა­რი ფან­ჯა­რა ჩა­მო­იმ­ს­ხ­ვ­რა. ყვე­ლა­ნი სის­ხ­ლ­ში ვი­ყა­ვით. რომ მი­ვე­დი, ჯერ კი­დევ
სუნ­თ­ქავ­და, სის­ხ­ლი მოს­დი­ო­და ზურ­გის მხრი­დან. მკერ­დის არე­ში ჰქონ­და შე­მა­ვა­
ლი ჭრი­ლო­ბა, უკან ზურ­გის მხა­რეს გა­მო­დი­ო­და.
წა­მებ­ში გარ­და­იც­ვა­ლა, ხელ­ში ჩა­მაკ­ვ­და“.

ზავენა ანესაშვილის მკვლელობა

ცი­სა­ნა ანე­საშ­ვი­ლი დი­ლით მე­უღ­ლეს­თან, ზა­ვე­ნა ანე­საშ­ვილ­თან, ერ­თად ქა­ლა­ქის ცენ­
ტ­რ­ში ტაქ­სის მო­საყ­ვა­ნად მი­დი­ო­და „ხელთუბანი შვი­ლებ­თან ვა­პი­რებ­დით წას­ვ­ლა­სო“ – რო­დე­
საც ვერ­ხ­ვე­ბის უბ­ნი­დან (ამჟამინდელი სუ­ხიშ­ვი­ლის ქუ­ჩა) პირ­ვე­ლი აფეთ­ქე­ბის ხმა გა­ი­გეს.
„შე­მე­შინ­და და ჩე­მი მე­უღ­ლე მარ­ტო წა­ვი­და ქა­ლაქ­ში. სახლში და­ახ­ლო­ე­ბით
15‑20 წუთ­ში მი­ვე­დი. უც­ბად გა­ვი­გე ძა­ლი­ან დი­დი შე­ზან­ზა­რე­ბის ხმა, მე­გო­ნა, შე­
ნო­ბა ჩა­მო­ინ­გ­რა­ო. შე­ში­ნე­ბუ­ლი გა­რეთ გა­მოვ­ვარ­დი, თუმ­ცა არა­ვინ დამ­ხ­ვ­და.
უკან შევ­ბ­რუნ­დი და ჩავ­რ­თე ტე­ლე­ვი­ზო­რი, მგო­ნი, რუს­თა­ვი 2 იყო, 11:00 სა­ა­თი
იქნებოდა. გა­მო­აცხა­დეს, რომ ბომ­ბი ჩა­მო­ვარ­და გო­რის ცენ­ტ­რ­ში, რის შე­დე­გა­დაც
და­ი­ღუ­პა ერ­თი სა­მო­ქა­ლა­ქო პი­რი და ორი ჟურ­ნა­ლის­ტი­ო, თუმ­ცა მოგ­ვი­ა­ნე­ბით
შე­ვიტყ­ვე, რომ მე­ტი და­ღუ­პუ­ლა. [...] ჩე­მი მე­უღ­ლის ამ­ბა­ვი გა­ვი­გე ერ­თი ქა­ლის­
გან, თურ­მე ჩე­მი ქმა­რი ეხ­მა­რე­ბო­და მან­ქა­ნის და­ქოქ­ვა­ში, სწო­რედ ამ დროს მომ­
ხ­და­რა აფეთ­ქე­ბა და ჩემ ქმარს ზურ­გ­ში მოხ­ვედ­რია ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვე­ბი. [...] ეს ჟი­გუ­ლის
მარ­კის მან­ქა­ნა მორ­გი­დან გვა­მის ჩა­მოს­ვე­ნე­ბის შემ­დეგ ვნა­ხე, „ავერსის“ აფ­თი­
აქ­თან მთლი­ა­ნად და­ნახ­ში­რე­ბუ­ლი, სა­ბუ­რა­ვე­ბიც კი დამ­წ­ვა­რი ჰქონ­და. ამ ქა­ლის
მე­უღ­ლეც იქ­ვე და­ი­ღუ­პა. [...] ჭრი­ლო­ბე­ბი ჰქონ­და ბე­ჭებ­ში, რო­მე­ლიც გა­მო­სუ­ლი
იყო გულ­-­მ­კერ­დის არე­ში. ჭრი­ლო­ბა უკ­ნი­დან ღრმა იყო, წი­ნი­დან კი გა­მოგ­ლე­ჯი­
ლი­ვით. სა­მე­დი­ცი­ნო ცნო­ბა­ში უწე­რი­ა, რომ მრა­ვა­ლი ცეცხლნასროლი ჭრი­ლო­ბა
აქვს მი­ყე­ნე­ბუ­ლი ბომ­ბის აფეთ­ქე­ბის შე­დე­გად.“201

ანა დოკაძის მკვლელობა

ნი­ნო დო­კა­ძე იხ­სე­ნებს, რომ 8 აგ­ვის­ტოს, რო­დე­საც გო­რი პირ­ვე­ლად და­ი­ბომ­ბა, მთე­
ლი ოჯა­ხი დე­ი­დას­თან გა­და­ვიდ­ა, ვი­ნა­ი­დან მას სარ­და­ფი ჰქონ­და და უფ­რო უსაფ­რ­თხოდ
გრძნობ­დ­ნენ თავს. თუმ­ცა 9-ში და­ბომ­ბ­ვე­ბის გან­მე­ო­რე­ბის გა­მო ქა­ლა­ქი და­ტო­ვეს და სო­ფელ
ატენ­ში გა­ი­ხიზ­ნნენ. მო­ხუც­მა ბე­ბი­ამ, ანა დოკაძემ, უარი თქვა ქა­ლა­ქის და­ტო­ვე­ბა­ზე და გორ­ში
სა­კუ­თარ სახ­ლ­ში დარჩა.
12 აგ­ვის­ტოს შემ­დეგ მის შე­სა­ხებ არა­ფე­რი გა­უ­­გი­ათ. ნი­ნო დო­კა­ძე და მი­სი დე­და ქა­
ლაქ­ში მხო­ლოდ 22 აგ­ვის­ტოს დაბ­რუნ­დ­ნენ და გა­არ­კ­ვი­ეს, რომ 12 აგ­ვის­ტოს, გო­რის ცენ­
ტ­რა­ლუ­რი მო­ედ­ნის და­ბომ­ბ­ვის დროს ანა დო­კა­ძეც იქ ი­ყო, ვი­ნა­ი­დან „დეიდასგან წა­მო­სუ­

200 იხ. ინტერვიუ ვერა და სერგო ხადურებთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქალაქ გორში, ქეთევან
წამებულის ქუჩაზე, 2008 წლის 29 აგვისტოს.
201 იხ. ინტერვიუ ცისანა ანესაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2008 წლის
13 დეკემბერს ქ. გორში, შინდისის ქუჩა №30.
76  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

ლა და გზად ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი დახ­მა­რე­ბის ასაღებად გო­რის გამ­გე­ო­ბა­ში აპი­რებ­და გავ­ლასო“ –

გვიამბობს ნინო.
23 აგ­­­ვის­­­ტოს ანა დო­­კა­­ძის ცხე­­და­­რი ბარ­­­ნო­­­­ვის სა­­ხე­­ლო­­ბის ჰოს­­­პი­­ტალ­­­ში იპო­­ვეს, სა­­დაც
ექი­­მე­­ბი­­სა­­გან შე­­იტყ­­­ვეს, რომ ის 17 აგ­­­ვის­­­ტოს გარ­­­დაც­­­ვ­­­ლი­­ლა.
„გორის სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში დე­დას უთხ­რეს, რომ ბე­ბი­ა­ჩე­მი სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში 12
აგ­ვის­ტოს მი­იყ­ვა­ნეს, გო­რის ცენ­ტ­რის და­ბომ­ბ­ვის შემ­დეგ და გა­ტა­რე­ბუ­ლი იყო,
რო­გორც დაჭ­რი­ლი. მას მუც­ლის ღრუ­ში ბომ­ბის ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვე­ბი ჰქონ­და მოხ­
ვედ­რი­ლი. ასე­ვე ჰქონ­და თა­ვის ტრავ­მა, რო­მე­ლიც ალ­ბათ და­ცე­მის დროს
მი­ი­ღო.“202
გი­ორ­გი მალ­ხა­ზი­ა­ნიც იქ­ვე, ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი დახ­მა­რე­ბის რიგ­ში იდ­გა. აფეთ­ქე­ბის შემ­
დეგ მძი­მედ და­იჭ­რა. ჩვენ­თან სა­უ­ბარ­ში იხ­სე­ნებს:
„დავინახე ჩემ­­­გან და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 5 მეტ­­­რის მო­­შო­­რე­­ბით მო­­ხუ­­ცი ქალ­­­ბა­­ტო­­ნი იწ­­­ვა
ძირს. არ ვი­­ცი, ცოცხა­­ლი იყო თუ არა. მაგ­­­რამ შემ­­­დეგ ბიჭ­­­მა, რო­­მე­­ლიც გრე­­ჩი­­ხას
გვაძ­­­ლევ­­­და, ჩაგ­ვ­­­ს­­­ვა მე და ის დაჭ­­­რი­­ლი მო­­ხუ­­ცი ქალ­­­ბა­­ტო­­ნი მან­­­ქა­­ნა­­ში და სამ­­­ხედ­­­
რო ჰოს­­­პი­­ტალ­­­ში წაგ­­­ვიყ­­­ვა­­ნა. შემ­­­დეგ ნო­­დარ მჭედ­­­ლიშ­­­ვილ­­­მა მითხ­­­რა, ეს ქა­­ლი
გარ­­­და­­იც­­­ვა­­ლაო, ბომ­­­ბის ნამ­­­ს­­­ხ­­­ვ­­­რე­­ვი მოხ­­­ვედ­­­რია მუ­­ცელ­­­ში და თურ­­­მე ნაწ­­­ლა­­ვე­­ბი
სულ და­­უჭ­­­რი­­ა.“203
მოგვიანებით ნოდარ მჭედლიშვილმა განგვიმარტა, რომ მოხუცი ქალბატონი სწორედ
ანა დოკაძე იყო.

ავთანდილ ცერცვაძის მკვლელობა

მე­რაბ ტა­ტუ­ლაშ­ვი­ლი თბი­ლის­ში იყო, მაგ­რამ 12 აგ­ვის­ტოს, დი­ლით, მის ძმას გო­რის
ცენ­ტ­რ­ში ავა­რია მო­უ­ვი­და და სას­წ­რა­ფოდ და­სახ­მა­რებ­ლად ჩა­ვი­და. ამ დროს კი გო­რი იბომ­
ბე­ბო­და. თა­ვად მძიმე ჭრი­ლო­ბე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად გა­დარ­ჩა, მაგ­რამ იქ­ვე ნაც­ნო­ბი ნა­ხა, ავ­თო
ცერ­ც­ვა­ძე, რო­მე­ლიც და­ბომ­ბ­ვამ იმ­ს­ხ­ვერ­პ­ლა.
„ცენტრალურ მო­ე­დან­ზე ერ­თი ნაც­ნო­ბი იყო – ავ­თო ცერ­ც­ვა­ძე, რო­მელ­ზეც შემ­
დ­გომ­ში გა­ვი­გე, რომ და­ი­ღუ­პა. ავ­თო ჩე­მი მე­უღ­ლის ბი­ძაშ­ვი­ლია და იქი­დან ვიც­
ნობ­დი. ორი სიტყ­ვით გა­ვე­სა­უბ­რე კი­დე­ვაც, მკითხა, ძია მე­რაბ, რო­გორ ხა­რო, რა­
მე­ში ხომ არ და­გეხ­მა­რო­ო? 12 აგ­ვის­ტოს სა­ღა­მოს­ვე ავ­თო ცერ­ც­ვა­ძე მო­ვი­კითხე.
აფეთ­ქე­ბამ­დე რამ­დე­ნი­მე წუ­თით ად­რე ის ცენ­ტ­რა­ლურ მო­ე­დან­ზე ვნა­ხე. და­ვუ­რე­
კე მო­ბი­ლურ ტე­ლე­ფონ­ზე, მაგ­რამ არ მი­პა­სუ­ხა. შემ­დეგ დავ­რე­კე ავ­თოს ძმას­თან,
სო­სო ცერ­ც­ვა­ძეს­თან, ვუთხა­რი, რომ დი­ლით გო­რის ცენ­ტ­რის და­ბომ­ბ­ვის დროს
ავ­თო გო­რის ცენ­ტ­რა­ლურ მო­ე­დან­ზე ფოს­ტის წინ ვნა­ხე და ახ­ლა რო­გორ არის­-­
მეთ­ქი. იმა­ვე დღეს სო­სო გორ­ში ჩა­სუ­ლა, მაგ­რამ ავ­თო ვერ­სად იპო­ვა. მე ვურ­ჩი­ე,
რომ სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში მო­ე­კითხა. სადღაც 2-3 სა­ათ­ში ისევ და­ვუ­რე­კე სო­სოს და
მითხ­რა, ავ­თო გორ­ში, მორ­გ­ში ვი­პო­ვე, და­ი­ღუ­პა­ო.“204
ლა­ლი ცერ­ც­ვა­ძე, 12-ში დი­ლით, მე­უღ­ლეს­თან ტე­ლე­ფო­ნით და­კავ­ში­რე­ბას უშე­
დე­­გოდ ცდი­ლობ­და.  უკ­ვე სა­ღა­მო­თი სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში მი­აკ­ვ­ლი­ეს ავ­თან­დილ ცერ­ც­ვა­ძეს,
გარ­დაც­ვ­ლილს.
„ჩემ მე­უღ­ლეს ჰქონ­და ორი ჭრი­ლო­ბა, ერ­თი მარ­ჯ­ვე­ნა მხა­რეს, გვერ­დ­ში. ეს იყო
გამ­ჭო­ლი ჭრი­ლო­ბა. მარ­ცხე­ნა მხა­რეს იყო გა­მო­სუ­ლი. მარ­ჯ­ვე­ნა მხა­რეს ხელ­ზეც
და ფეხ­ზეც მოხ­ვედ­რი­ლი ჰქონ­და ბომ­ბის წვრილ­-­წ­ვ­რი­ლი ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვე­ბი.

202 იხ. ინტერვიუ ნინო დოკაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
12 მაისს ქ. გორში.
203 იხ. ინტერვიუ გიორგი მალხაზიანთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის 11 მაისს.
204 იხ. ინტერვიუ მერაბ ტატულაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
19 მაისს.
 2.1  სიცოცხლის მოსპობა დაბომბვების შედეგად  |  77

გარ­დაც­ვა­ლე­ბის მოწ­მო­ბა­ში უწე­რი­ა, რომ და­ი­ღუ­პა და­ბომ­ბ­ვის დროს ცეცხლნას­

როლი იარა­ღით მი­ყე­ნე­ბუ­ლი ჭრი­ლო­ბის შე­დე­გად.“205

კარლო აბუაშვილის მკვლელობა

83 წლის კარ­ლო აბუ­აშ­ვი­ლი, აგ­ვის­ტოს ომის დროს სულ გორ­ში იყო. ცოლ­-­შ­ვილს
ქვიშ­­­ხეთ­ში არ გაჰ­ყ­ვა, ბო­ლომ­დე სა­კუ­თარ სახ­ლ­ში აპი­რებ­და ყოფ­ნას.
12 აგ­ვის­ტოს მის შვი­ლიშ­ვილს, ნელი აბუაშვილს, მე­ზო­ბელ­მა და­უ­რე­კა და გა­ა­გე­ბი­ნა,
რომ „პაპა გო­რის ცენ­ტ­რის და­ბომ­ბ­ვის შე­დე­გად და­იჭ­რა და მე­ზო­ბელ­მა ექიმ­მა – ირა ის­პ­რი­
ან­ც­მა პირ­ვე­ლა­დი დახ­მა­რე­ბა გა­უ­წი­ა­ო.“ მე­ზობ­ლებ­მა კარ­ლო აბუ­აშ­ვი­ლი გო­რის სა­ა­ვად­მ­ყო­
ფო­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს, ხო­ლო იქი­დან თბი­ლის­ში.
„28 აგ­ვის­ტოს დი­ლით გარ­და­იც­ვა­ლა, ნაღ­მის ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვით მი­ყე­ნე­ბუ­ლი მრავ­
ლო­ბი­თი ჭრი­ლო­ბე­ბით მარ­ცხე­ნა ქვე­და კი­დურ­ზე, ასე­ვე მარ­ცხე­ნა ქუს­ლის ძვლის
მო­ტე­ხი­ლო­ბე­ბით.“206
უკვე გორში დაბრუნებულმა ოჯახმა მეზობლებისაგან შეიტყო, რომ გორის ცენ­ტრა­ლური
მოედნის დაბომბვისას დაჭრილი კარლო აბუაშვილი უნახავთ, ორი პატარა ბიჭი ეხმარებოდა
და იმათ მოიყვანეს სახლშიო.

ალექსანდრე ბაზანდარაშვილის მკვლელობა

მზია ბა­ზან­და­რაშ­ვილს კარ­გად ახ­სოვს ავ­ბე­დი­თი 12  აგ­ვის­ტოს დი­ლა. მი­სი მე­უღ­ლე,
ალექ­სან­დ­რე ბა­ზან­და­რაშ­ვი­ლი, წი­ნა ღა­მეს მო­რი­გე იყო.
„საშინელი აფეთ­ქე­ბის ხმა გა­ის­მა. ისე­თი ხმა იყო,
მე­გო­ნა, ჩემ ეზო­ში ჩა­მო­ვარ­და ბომ­ბი. სა­ში­ნე­ლი
გრუ­ხუ­ნი იყო, თით­ქოს ცა ქუხ­და.“207
მე­­რე, ახ­­­სოვს, ქმარს ეძებ­­­და. გო­­რის ცენ­­­ტ­­­რა­­ლურ მო­­
ე­­დან­­­ზე არა­ვინ რომ არ დახ­ვ­და, შემ­დეგ სა­­ა­­ვად­­­მ­­­ყო­­ფო­­ში
ეძებ­­­და. მე­­უღ­­­ლე ვერც მკვდრებ­­­ში იპო­­ვეს და მა­­შინ ვი­­ღა­­ცამ
უთხ­­­რა, „დაჭრილი იყო და თბი­­ლის­­­ში ღუ­­დუ­­შა­­უ­­რის სა­­ა­­ვად­­­მ­­­
ყო­­ფო­­ში წა­­იყ­­­ვა­­ნე­­სო.“
ქალ­ბა­ტო­ნი მზია იმ დღეს თბი­ლის­ში ვერ წა­ვი­და, მაგ­
რამ მი­სი ქა­ლიშ­ვი­ლი და ახ­ლობ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ თბი­ლის­ში გა­
ხიზ­ნუ­ლე­ბი და ისი­ნი უვ­ლიდ­ნენ მა­მას. ექი­მებ­მა უთხ­რეს:
„ორგანიზმი ისე აქვს ჩა­ხარ­შუ­ლი, ვერ გავ­კე­რეთ,
ხორ­ცი იშ­ლე­ბა, რა­ღაც სას­წა­უ­­ლი უნ­და მოხ­დეს,
რომ გა­დარ­ჩე­სო.“ გორის ცენტრალურ მოედანზე დაბომბვის
დროს დაღუპული ალექსანდრე
ალექ­სან­დ­რე ბა­ზან­და­რაშ­ვილ­მა კი­დევ 9 დღეს იცოცხ­ ბაზანდარაშვილი.
ლა სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში და 22 აგ­ვის­ტოს გარდაიცვალა.

205 იხ. ინტერვიუ ლალი ცერცვაძესთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 28 მაისს.
206 იხ. ინტერვიუ ნელი აბუაშვილთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 19 მაისს.
207 იხ. ინტერვიუ მზია ბაზანდარაშვილთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის 1 მაისს.
78  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

2.2 სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა

კი­დევ ერ­თი ამო­ნა­რი­დი რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი კო­მუ­ნი­კა­ცი­ი­დან
საქართველოში აგ­ვის­ტოს ომის ფაქ­ტე­ბის დამ­დ­გე­ნი მი­სი­ი­სად­მი.
„რუსეთის პრო­კუ­რა­ტუ­რას­თან არ­სე­ბუ­ლი სა­გა­მო­ძი­ე­ბო კო­მი­ტე­ტის მო­ნა­ცე­მე­ბის
შე­სა­ბა­მი­სად, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მშვი­დო­ბის იძუ­ლე­ბის ოპე­რა­ცი­ის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის
დროს რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის სამ­ხედ­რო ძა­ლე­ბის მხრი­დან მკვლე­ლო­ბის, ძა­ლა­
დო­ბის, სა­მო­ქა­ლა­ქო პი­რე­ბის მი­მართ არა­ჰუ­მა­ნუ­რი მოპყ­რო­ბის, ქურ­დო­ბის, ცეცხ­
ლის წა­კი­დე­ბი­სა და სა­მო­ქა­ლა­ქო ნა­გე­ბო­ბე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბის ფაქ­ტებს ად­გი­ლი
არ ჰქო­ნი­ა.
ოპე­რა­ცი­ის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პირ­ვე­ლი­ვე დღი­დან, რუ­სე­თის შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ძა­
ლე­ბის ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო­ბამ ჩა­ა­ტა­რა ამომ­წუ­რა­ვი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი ქარ­თუ­ლი მო­სახ­
ლე­ო­ბის მი­მართ მა­რო­დი­ო­რო­ბი­სა და უღირ­სი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბის შემ­თხ­ვე­ვე­ბის
პრე­ვენ­ცი­ი­სათ­ვის.
რუ­სე­თის შე­ი­რა­ღე­ბუ­ლი ძა­ლე­ბი, სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ძა­ლო­ვან სტრუქ­ტუ­რებ­თან
ერ­თად ქარ­თულ სოფ­ლებ­ში დღე-­ღა­მის გან­მავ­ლო­ბა­ში იცავ­დ­ნენ სახ­ლებ­სა და
მი­წის ნაკ­ვე­თებს და, ეროვ­ნუ­ლი კუთ­ვ­ნი­ლე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, უზ­რუნ­ველ­ყოფ­დ­ნენ
სამ­ხ­რეთ ოსე­თის მცხოვ­რებ­თა უსაფ­რ­თხო­ე­ბას.“208
სამ­წუ­ხა­როდ, რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გან­ცხა­დე­ბე­ბის მიღ­მა დარ­
ჩა სი­მარ­თ­ლე, რო­მე­ლიც ყო­ფი­ლი სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე
ქართველების ნა­სახ­ლა­რებ­სა და ნა­სოფ­ლა­რებ­ში­ა შემონახული. მა­რო­დი­ო­რო­ბის, ძარ­ც­ვის,
ხან­ძ­რე­ბის, შენობა-ნა­გე­ბო­ბე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბი­სა და სი­ცოცხ­ლის მოს­პო­ბის კვა­ლი დღე­საც
ატყ­ვია სოფ­ლებს. კონ­ფ­ლიქ­ტის დამ­თავ­რე­ბი­დან წე­ლი­წად­-­ნა­ხევ­რის შემ­დე­გაც შემ­ზა­რა­ვი სა­
ნა­ხა­ვია ერთ დროს აყ­ვა­ვე­ბუ­ლი სოფ­ლე­ბი.
კი­დევ უფ­რო მრავ­ლის­მ­თ­ქ­მე­ლი და ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გან­ცხა­დე­ბე­ბი­სა­გან ძალ­ზე გან­­­ს­ხ­ვა­­
ვე­ბუ­ლია ომის ის­ტო­რი­ე­ბი, რომ­ლე­ბიც თვით­მ­ხილ­ველ­თა მეხ­სი­ე­რე­ბამ შე­მო­ი­ნა­ხა. სო­ფელ
ტირ­ძ­ნი­სის მკვიდრს, ზა­ი­რა ლა­ლაშ­ვილს, ზუს­ტად ახ­სოვს, რომ ომი რომ და­იწყო, ქარ­თუ­ლი
ჯა­რი სო­ფელ­ში არ იდგა.
„მხო­ლოდ 10 აგ­ვი­ტოს, ერედ­ვი­დან რომ გა­მო­იქ­ც­ნენ, ჩვენ­თან სო­ფელ­ში შე­მო­დი­
ოდ­ნენ გზა­დ და ჩვენც გაქ­ცე­ვას გვირ­ჩევ­დ­ნენ. არც რუ­სუ­ლი ჯა­რი შე­მო­სუ­ლა უშუ­
ა­ლოდ ჩვენს სო­ფელ­ში მანამდე. მას შემ­დეგ, რაც ქარ­თ­ვე­ლე­ბი გა­იქ­ც­ნენ, რუ­სე­ბი
მხო­ლოდ ცენ­ტ­რა­ლურ გზა­ზე, ტრა­სა­ზე და­დი­ოდ­ნენ. ერ­თი ბეტეერი მახ­სოვს, რო­
მე­ლიც თეთ­რი დრო­შით და­დი­ო­და. მას­ზე მჯდო­მი რუ­სი ჯა­რის­კა­ცე­ბი ამ­ბობ­დ­ნენ,
რომ მშვი­დო­ბის­მ­ყო­ფე­ლე­ბი ვარ­თო.“209
ამონარიდი კიდევ ერთი ტირძნისელის, მიხეილ დემუროვის ჩვენებიდან:
„12 აგ­ვის­ტოს, დი­ლით, სო­ფელ­ში რუ­სე­თის სამ­ხედ­რო კო­ლო­ნა შე­მო­ვი­და. [...]
რუ­სე­თის სამ­ხედ­რო კო­ლო­ნა­ში შე­რე­უ­ლი იყო ოსე­ბის მან­ქა­ნე­ბიც. კო­ლო­ნა­ში რუ­
სე­თის ტან­კებს შო­რის ოსე­ბი თა­ვი­სი მან­ქა­ნე­ბით მო­დი­ოდ­ნენ. [...] 12 აგ­ვის­ტოს
სო­ფელ­ში რუ­სე­თის კო­ლო­ნის შე­მოს­ვ­ლის შემ­დეგ, და­ახ­ლო­ე­ბით 2-3 დღის გან­
მავ­ლო­ბა­ში ტირ­ძ­ნის­ში სრუ­ლი გა­ნუ­კითხა­ო­ბა იყო. [...] 12-15 აგ­ვის­ტოს მო­ნაკ­
ვეთ­ში, სო­ფელ­ში გზა­ზე რუ­სი ჯა­რის­კა­ცე­ბი ხში­რად გა­და­ად­გილ­დე­ბოდ­ნენ ტან­კე­
ბით და ბე­ტე­ე­რე­ბით. და­ახ­ლო­ე­ბით 15-16 აგ­ვის­ტოს სოფ­ლის შე­მო­­სას­ვ­ლელ­ში
მდი­ნა­რე პა­ტა­რა ლი­ახ­ვის ნა­პი­რის გას­წ­ვ­რივ რუ­სი ჯა­რის­კა­ცე­ბი და სამ­ხედ­რო

208 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, 2009 წლის სექტემბერი, ტომი III,
„კონფლიქტის მხარეთა შეხედულებები, ქრონოლოგია და კითხვებზე პასუხები“, რუსეთი, პასუხი კითხვაზე №5,
გვ.468‑469
209 იხ. ინტერვიუ ზაირა ლალაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის
18 ოქტომბერს.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  79

ტან­კე­ბი გან­თავ­ს­და. ასე 200-300 ტან­კი იდ­გა ამ ად­გი­ლას. რუ­სე­ბი აქ 2008 წლის
სექ­ტემ­ბ­რამ­დე იდ­გ­ნენ.
[...] სი­ტუ­ა­ცია მა­ინც სა­ში­ში იყო, რად­გან სო­ფელ­ში ოსე­ბი ისევ შე­მო­დი­ოდ­ნენ და
გვძარ­ც­ვავ­დ­ნენ, გვა­წი­ო­კებ­დ­ნენ. ყო­ველ დღე დი­ლის 9 სა­ათ­ზე გზა­ზე რუ­სე­ბი ჩა­
ივ­ლიდ­ნენ ხოლ­მე და სწო­რედ ამის შემ­დეგ იწყებ­დ­ნენ ოსე­ბი სო­ფელ­ში შე­მოს­ვ­
ლას. ცენ­ტ­რა­ლურ გზა­ზე მოძ­რა­ობ­დ­ნენ ხოლ­მე ოსე­ბი, ჩვენ­გან მო­პა­რუ­ლი, ნომ­
რებმოხ­ს­ნი­ლი მან­ქა­ნე­ბით. რუ­სე­ბი ოსებს რე­ა­ლუ­რად არა­ფერს ეუბ­ნე­ბოდ­ნენ.
2008 წლის სექ­ტემ­ბ­რის თვე­ში ოსე­ბი ჯერ კიდევ შე­მო­დი­ოდ­ნენ სო­ფელ­ში.“210
სოფელ ტირძნისის მკვიდრებმა ჩვენს მკვლევარებს ძალადობისა და ადამიანების
მკვლელობის მრავალი ისტორიაც უამბეს.

ნათელა კაიდარაშვილის მკვლელობა

ტირ­­­ძ­­­ნი­­სე­­ლი თი­­ნა­­თინ კა­­ი­და­­რაშ­­ვი­­ლის და, ნა­­თე­­ლა სო­­ფელ­­­ში გარ­­­და­­იც­­­ვა­­ლა.
„აგვის­ტოს ბო­­ლო იქ­­­ნე­­ბო­­და. იმ დღეს, და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 12:00-ზე ან 12:30-ზე სახ­­­
ლი­­დან გა­­ვი­­და. ყრუ-­­­მუნ­­­ჯი იყო. ერ­­­თი­­-ორ სა­­ათ­­­ში სახ­­­ლ­­­ში მობ­­­რუნ­­­და, სა­­ცო­­და­­
ვი, სა­­შინ­­­ლად გა­­მო­­ი­­ყუ­­რე­­ბო­­და: პი­­რი­­დან სულ სის­­­ხ­­­ლი სდი­­ო­­და, თვა­­ლებს ვერ
ახელ­­­და, სა­­შინ­­­ლად და­­სი­­ე­­ბუ­­ლი ჰქონ­­­და. არა­­ფე­­რი მითხ­­­რა და მეც არა­­ფე­­რი მი­­
კითხავს. და­­ვაწ­­­ვი­­ნე. მთე­­ლი დღე ცივ ტი­­ლო­­ებს ვა­­დებ­­­დი სა­­ხე­­ზე. მხრე­­ბიც სულ
და­­ლურ­­­ჯე­­ბუ­­ლი ჰქონ­­­და. იმ დღეს მოგ­­­ვი­­ა­­ნე­­ბით გა­­ვი­­გე, რომ წი­­თე­­ლი ჯვა­­რი იყო
სო­­ფელ­­­ში. თარ­­­ჯი­­მან­­­თან ერ­­­თად მო­­ვიდ­­­ნენ და ნა­­თე­­ლა რომ ნა­­ხეს, ექიმ­­­მა მითხ­­­
რა, ნეკ­­­ნი აქ­­­ვ­­­ს გა­­ტე­­ხი­­ლი და ყბის ძვა­­ლი­­ო. სა­­ა­­ვად­­­მ­­­ყო­­ფო­­ში არ გავ­­­ყე­­ვით.
ორი დღე მარ­ტო ვპატ­რო­ნობ­დი ჩემ დას. თვალს ვერ ვხუ­ჭავ­დი, მე­ში­ნო­და, რომ
ისე მარ­ტო, უპატ­რო­ნოდ არ გარ­დაც­ვ­ლი­ლი­ყო. მე­სა­მე დღეს, სადღაც ღა­მის 2:00
სა­ათ­ზე გარ­და­იც­ვ­ლა.“211
ნა­თე­ლა კა­ი­და­რაშ­ვი­ლის მი­მართ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ძა­ლა­დო­ბას მი­სი მე­ზო­ბე­ლი,
ჯემალ ლა­ფა­ჩი შე­ეს­წ­რო. ის დე­ტა­ლუ­რად აღ­წერს, სამ­ხედ­რო­ე­ბი რო­გორ გად­მოხ­ტ­ნენ ბე­
ტე­ე­რი­დან და როგორ სას­ტი­კად სცე­მდნენ ნა­თე­ლა კა­ი­და­რაშ­ვილს. ჯე­მალ ლა­ფა­ჩი იხ­
სე­ნებს, რომ ბე­ტე­ერ­ზე რუ­სე­თის დრო­შა იყო და­მაგ­რე­ბუ­ლი და სამ­ხედ­რო­ე­ბი რუ­სუ­ლად
იგი­ნე­ბოდ­ნენ.
„სოფ­ლის სკო­ლის პირ­და­პირ, გზის მე­ო­რე მხა­რეს მდე­ბა­რე სა­მე­ბის ეკ­ლე­სი­ის
უკან, ბა­ღებ­ში ვი­მა­ლე­ბო­დი. ბა­ღე­ბი­დან ის ად­გი­ლი, სა­დაც ნა­თე­ლა სცე­მეს, და­
ახ­ლო­ე­ბით 50 მეტ­რით არის და­შო­რე­ბუ­ლი. [..] გი­ნე­ბის და ყვი­რი­ლის ხმა შე­მო­
მეს­მა. რუ­სუ­ლად იგი­ნე­ბოდ­ნენ. და­ახ­ლო­ე­ბით 3-4 მან­ქა­ნა იდ­გა. ბე­ტე­ე­რი, ურა­ლი,
ვი­ლი­სი. ბე­ტე­ერ­ზე ზე­მო­დან რუ­სუ­ლი დრო­შა ეკი­და. მე რო­გორც ვნა­ხე, ყვე­ლას
ჭრე­ლი სამ­ხედ­რო ფორ­მე­ბი ეც­ვა. ბევ­რი სამ­ხედ­რო იყო. ავ­ტო­მა­ტე­ბით იყ­ვ­ნენ შე­
ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლე­ბი. ერთს ზურ­გ­ზე იარა­ღი მუ­ხაც ეკი­და.
და­ვი­ნა­ხე, რომ სამ­ხედ­რო­ე­ბი ბე­ტე­ე­რი­დან გად­მოხ­ტ­ნენ და ურ­ტყავ­დ­ნენ ნა­თე­
ლას. შე­მოხ­ვე­უ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ ნა­თე­ლას გარ­შე­მო, და­ახ­ლო­ე­ბით 4-5 ადა­მი­ა­ნი იქ­
ნე­ბო­და, ვინც სცემ­და. მე რო­გორც და­ვი­ნა­ხე, ავ­ტო­მა­ტის კონ­დახს ურ­ტყავ­დ­ნენ.
თან იგი­ნე­ბოდ­ნენ რუ­სუ­ლად. ზუს­ტად არ ვი­ცი. შე­იძ­ლე­ბა რუ­სე­ბი და ოსე­ბი ერ­თად
იყ­ვ­ნენ.“212

210 იხ. ინტერვიუ მიხეილ დემუროვთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის 13
დეკემბერს, თბილისში.
211 იხ. ინტერვიუ თინათინ კაიდარაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008
წლის 17 ოქტომბერს.
212 იხ. ინტერვიუ ჯემალ ლაფაჩთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ სოფელ ტირძნისში
2009 წლის 24 ოქტომბერს.
80  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

ნა­თე­ლა კა­ი­და­რაშ­ვილ­ზე ძა­ლა­დო­ბას მის­მა მე­ზო­ბელ­მა, 82 წლის მო­ხუც­მა თა­მარ რაზ­

მა­ძე­მაც უყუ­რა:
„დავდიოდი სო­ფელ­ში, არ მე­ში­ნო­და. ქვე­მოთ სო­ფელ­ში ჩა­ვი­დო­დი, შვი­ლის
სახლს დავ­ხე­დავ­დი, სა­ქო­ნელს ვაჭ­მევ­დი და უკან ვბრუნ­დე­ბო­დი. ერ­თხე­ლაც ქვე­
მოთ სო­ფელ­ში მივ­დი­ო­დი, ჩე­მი შვი­ლის სახ­ლ­ში. დღე იყო, სადღაც 12 სა­ა­თი,
რიცხ­ვი არ მახ­სოვს. სკო­ლას­თან­/­თო­ნეს­თან ახ­ლოს სამ­ხედ­რო მან­ქა­ნე­ბი და­ვი­ნა­
ხე, ოთხი იყო, მე მგო­ნი. ახ­ლოს რომ მი­ვე­დი 8 ოსი და­ვი­ნა­ხე, სამ­ხედ­რო­ე­ბი. ყრუ
იყო კა­ი­და­რაშ­ვი­ლი ნა­თე­ლა და იმას ურ­ტყამ­დ­ნენ, და­ნარ­ჩე­ნე­ბი უყუ­რებ­დ­ნენ.
ერ­თ­მა აიღო და თავ­ში ჩა­არ­ტყა რა­ღა­ცა, ნა­თე­ლა წა­იქ­ცა. მე ვუთხა­რი, მუნ­ჯია და
თა­ვი და­ა­ნე­ბეთ­-­მეთ­ქი. ქარ­თუ­ლად მითხ­რეს, გა­ი­ა­რე, ბა­ბო, შენ გზა­ზეო“.213
ნათელა კაიდარაშვილის მხეცურ ცემას მისი მეზობლები ტარიელ სამა­დაშ­ვილი და
ლეილა ედიშერაშვილიც ადასტურებენ214.

ივანე ლალაშვილის მკვლელობა

ტირძნისელი ივა­ნე ლა­ლაშ­ვი­ლის ცო­ლი, ზა­ი­რა ლა­ლაშ­ვი­ლი, 2008 წლის 14 აგ­ვის­ტოს
ასე იხ­სე­ნებს:
„14 აგ­ვის­ტოს სო­ფელ­ში ოსე­ბი იყ­ვ­ნენ შე­მო­სუ­ლე­ბი. მე და ჩე­მი მე­უღ­ლე, ივა­ნე ლა­
ლაშ­ვი­ლი, ბა­ღებ­ში ვი­მა­ლე­ბო­დით. დი­ლის 9–10 სა­ა­თი იქ­ნე­ბო­და. ჩვენ ბაღ­ში ერედ­
ვი­დან გა­მოქ­ცე­უ­ლი მო­ხუ­ცი ქალ­ბა­ტო­ნი და მო­ხუ­ცი კა­ცი შე­მო­ვიდ­ნენ. თურ­მე ორი
დღეა გზა­ში იყ­ვ­ნენ და წყა­ლი გვთხო­ვეს. წყა­ლი და­ვა­ლე­ვი­ნეთ. მე­რე მე ჩემ მე­უღ­
ლეს ვუთხა­რი, მი­დი, მი­ა­ცი­ლე-­მეთ­ქი. ცო­ტა ხან­ში სრო­ლის ხმა გა­ვი­გე. სა­ში­ნე­ლი
სრო­ლა იყო. და­ახ­ლო­ე­ბით 11 სა­ა­თი იქ­ნე­ბო­და ალ­ბათ. სრო­ლა სადღაც 20 წუთს
გაგ­რ­ძელ­და.
სრო­ლის შეწყ­ვე­ტის შემ­დეგ ცო­ტა ხა­ნი ჩემს მე­უღ­ლეს ვე­ლო­დე და, რომ აღარ გა­
მოჩ­ნ­და, მის სა­ძებ­ნე­ლად წა­ვე­დი. მე­ზობ­ლის ბაღ­ში ვი­პო­ვე, იქ­ვე ჩემ სახ­ლ­თან ახ­
ლოს. მუხ­ლებ­ზე იყო და­ჩო­ქი­ლი და ხე­ლებს დაყ­რ­დ­ნო­ბო­და. შო­რი­დან ვი­ფიქ­რე,
რომ ყვე­ლა­ფე­რი წეს­რიგ­ში იყო, მაგ­რამ ახ­ლოს რომ მი­ვე­დი, ვნა­ხე, რომ თა­ვი
სულ გახ­ს­ნი­ლი ჰქონ­და და ტვი­ნი გად­მოს­ხ­მუ­ლი. მე­რე მი­წა­ზე და­ე­ცა და და­ვი­ნა­ხე,
რომ შუბ­ლი სულ გახ­ვ­რე­ტი­ლი ჰქონ­და, ყე­ლიც, გუ­ლიც და მა­ჯე­ბიც.“215
ერთ-ერთი თვითმხილველი გვიყ­ვე­ბა, რომ 2008 წლის 14 აგ­ვის­ტოს, 11 ან 12 სა­ა­თი
იქ­ნე­ბო­და, რო­დე­საც სოფელ ტირძნისში თეთ­რი უნომ­რო ნი­ვა შე­ნიშ­ნეს.
„ოთხნი ის­­­ხ­­­დ­­­ნენ, სამ­­­ხედ­­­რო ფორ­­­მა ეც­­­ვათ, მარ­­­ცხე­­ნა მკლავ­­­ზე თეთ­­­რი ლენ­­­ტი
ჰქონ­­­დათ შე­­მო­­დე­­ბუ­­ლი. გარ­­­დაც­­­ვ­­­ლილ­­­მა (იგულისხმება ივა­ნე ლა­ლაშ­ვი­ლი. ავტ.)
და ნი­­კა დე­­მუ­­რიშ­­­ვილ­­­მა მო­­ხუ­­ცე­­ბი გა­­და­­ა­­ცი­­ლეს, გზა ას­­­წავ­­­ლეს. ეს ნი­­ვაც სწო­­რედ
ამ დროს შე­­მო­­ვარ­­­და. პირ­­­და­­პირ მან­­­ქა­­ნი­­დან ატე­­ხეს სრო­­ლა, იმათ უმიზ­­­ნებ­­­და, მე
კა­­ნა­­ო­­ში ჩა­­ვი­­მა­­ლე. მე­­რე მან­­­ქა­­ნი­­დან გად­­­მო­­ვიდ­­­ნენ, ორ­­­ნი და­­ე­­დევ­­­ნნენ და თან ეს­­­
როდ­­­ნენ, მე­­სა­­მე ჩუ­­მად მიჰ­­­ყ­­­ვე­­ბო­­და ამ ორს. სა­­ვა და ტა­­მე – ასე ეძახ­­­დ­­­ნენ ერ­­­თ­­­მა­­
ნეთს. მკვლე­­ლო­­ბა ჩე­­მი სახ­­­ლი­­დან 300 მეტ­­­რ­­­ში მოხ­­­და. ჩემ სახ­­­ლ­­­თან კა­­ნაოა და
მე იქ ვი­­ყა­­ვი ჩა­­მა­­ლუ­­ლი. ივა­­ნე ჯერ და­­ი­მა­­ლა, მაგ­­რამ იპო­­ვეს, ჩემ­­გან 5 მეტ­­რ­
ში მოკ­­ლეს, მთე­­ლი აბო­­ი­მა და­­ა­ცა­­ლეს. ორი ეს­­­რო­­და. ძა­­ლი­­ან და­­მა­­ხინ­­­ჯე­­ბუ­­ლი
იყო საწყა­­ლი. მე­­რე ყვე­­ლა­­ფე­­რი გა­­ძარ­­­ც­­­ვეს და წა­­ვიდ­­­ნენ.“

213 იხ. ინტერვიუ თამარ რაზმაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის
18 ოქტომბერს.
214 ინტერვიუ თვითმხილველებთან ლეილა ედიშერაშვილთან და ტარიელ სამადაშვილთან ჩაწერილია ადამიანის
უფლებათა ცენტრის მიერ, 2008 წლის 8 სექტემბერს ქ. გორში, №13 საბავშვო ბაღში.
215 იხ. ზაირა ლალაშვილთან ინტერვიუ, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის
18 ოქტომბერს.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  81

ნუკრი დემუროვი აზუს­ტებს, რომ ზემოთ ნახ­სე­ნე­ბი გარ­­­დაც­­­ვ­ლი­ლი ივა­ნე ლა­ლაშ­ვი­ლი

იყო.
„14 აგ­ვის­ტო იყო, უბან­ში ოსე­ბი შე­მო­ვიდ­ნენ თეთ­რი უნომ­რო ნი­ვით. ჩვენ ქვე­მოთ
ვის­ხე­დით უბან­ში: მე, ვა­ნო (ივანე ლა­ლაშ­ვი­ლი), მალ­ხაზ კა­ბუ­ლაშ­ვი­ლი ვა­ნა­თი­
დან და სე­ვე­რა. ნი­ვა რო­გორც კი და­ვი­ნა­ხეთ, გა­ვი­ქე­ცით. ჩვენ ბა­ღე­ბის­კენ გა­ვი­ქე­
ცით და ორი ავ­ტო­მა­ტი­ა­ნი უკან გა­მოგ­ვე­კი­და, თან ის­როდ­ნენ. მე წინ გა­ვი­ქე­ცი და
ვერ და­მე­წივ­ნენ. ბაღ­ში და­ვი­მა­ლე. იქ­ვე ახ­ლოს მა­თი ხმე­ბი მეს­მო­და, ერ­თ­მა­ნეთს
სა­ვას და ტა­მეს ეძახ­დ­ნენ. და­ახ­ლო­ე­ბით ნა­ხე­ვარ სა­ათ­ში უკან ჩა­მოვ­ბ­რუნ­დი. ერ­თ­
-ერთ ბაღ­ში ზედ ვა­ნოს მი­ვა­დე­ქი. პირ­ქ­ვე იყო, სულ გა­დაცხ­რი­ლუ­ლი. ტვი­ნი ძირს
ეყა­რა. თა­ვის ქა­ლა, მხრე­ბი, ხე­ლე­ბი სულ დაცხ­რი­ლუ­ლი ჰქონ­და.“216

თეიმურაზ ხმიადაშვილის მკვლელობა

ტირძნისელმა ლამაზო (ირა) ხმიადაშვილმა თავისი მეუღლე, თეიმურაზ ხმიადაშ­
ვილი, 2008 წლის 13 აგვისტოს საკუთარ სახლში გარდაცვლილი იპოვა.217
„8 აგ­ვის­ტო იქ­ნე­ბო­და. და­ბომ­ბ­ვა და­იწყო და სო­ფე­ლი მა­ლე­ვე და­ი­ცა­ლა. 10 აგ­
ვის­ტოს ქარ­თულ­მა ჯარ­მა პირ­და­პირ ჩე­მი სახ­ლის წინ გა­მო­ი­ა­რა და გო­რის­კენ
წა­ვი­და. ქარ­თუ­ლი ჯა­რი რომ გა­ვი­და სოფ­ლი­დან, მა­შინ­ვე რუ­სეთის სამ­ხედ­რო
კო­ლო­ნა შე­მოჰყ­ვა. ზუს­ტი თა­რი­ღი, ეს რო­დის მოხ­და, არ მახ­სოვს. რუ­სე­ბის შე­
მოს­ვ­ლის შემ­დეგ კი სო­ფელ­ში ოს­მა მძარ­ც­ვე­ლებ­მა და­იწყეს შე­მოს­ვ­ლა.
13 აგ­ვის­ტო იყო, სო­ფელ­ში ოსე­ბი და­დი­ოდ­ნენ, რუ­სე­ბიც იყ­ვ­ნენ და ოსებს იცავ­
დ­ნენ. ოსე­ბი თეთ­რი ნი­ვით და­დი­ოდ­ნენ. [...] ყვე­ლა ვი­მა­ლე­ბო­დით ბა­ღებ­ში, მეც
და­მა­ლუ­ლი ვი­ყა­ვი. სახ­ლ­ში ამო­ვე­დი ჩუ­მად, რომ ჩე­მი ქმა­რი მე­ნა­ხა, რო­მე­ლიც
და­სა­მა­ლად არ მოგ­ვ­ყ­ვე­ბო­და. სახ­ლ­ში რომ მი­ვე­დი, კა­რი ღია დამ­ხ­ვ­და. შე­ვე­
დი და და­ვი­ნა­ხე, ჩე­მი ქმა­რი პირ­ქ­ვე ეგ­დო, სის­ხ­ლი სდი­ო­და, სა­ხე სულ სის­ხ­ლით
ჰქონ­და შე­ღე­ბი­ლი. ცხვი­რი ჰქონ­და გა­ტე­ხი­ლი და თა­ვი. მე რომ შე­ვე­დი თვა­ლე­ბი
გა­ა­ხი­ლა და ერ­თი ამო­ი­სუნ­თ­ქა. მე მე­გო­ნა, რომ ცოცხა­ლი გა­დარ­ჩე­ბო­და. წყა­ლი
მი­ვუ­ტა­ნე, მაგ­რამ ვერ ვუშ­ვე­ლე. ვე­ძახ­დი, თე­მო-­მეთ­ქი, მაგ­რამ უკ­ვე აღა­რა­ფე­რი
ეს­მო­და. მკვდა­რი იყო. 15-ში და­ვა­საფ­ლა­ვეთ მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი.
მარ­ტო მივ­ყ­ვე­ბო­დი კუ­ბოს, რო­მე­ლიც ოთხ ადა­მი­ანს მიჰ­ქონ­და. და­საფ­ლა­ვე­ბა­ზე
სხვა არა­ვინ მო­სუ­ლა, ყვე­ლას ეში­ნო­და და იმა­ლე­ბოდ­ნენ.“218

ჯამლეთ ბორცვაძის მკვლელობა

სოფელ ერედვის მცხოვრები გულნაზ ბორცვაზე რუსული სამხედრო ფორმიანების
მიერ მოკლული მეუღლის ამბავს გვიყვება:
„სულ სრო­ლე­ბი იყო სო­ფელ­ში. გვბომ­ბავ­დ­ნენ. ვი­მა­ლე­ბო­დით. 8 აგ­ვის­ტოს წა­მო­
ვე­დი ჩემს ძმას­თან. იმის შემ­დეგ სულ ვე­ძებ­დი ჯამ­ლეთს და ჰამ­ლეტს, დავ­დი­ო­
დი, რამ­დენ­ჯერ­მე ვი­ყა­ვი წი­თელ ჯვარ­ში, მე­რი­ა­ში, ლტოლ­ვილ­თა სა­მი­ნის­ტ­რო­ში.
დავ­დი­ო­დი ლტოლ­ვი­ლებ­ში, ბა­ღებ­ში და სუ­რა­თე­ბი მიმ­ქონ­და, ვაჩ­ვე­ნებ­დი ხოლ­მე,
აი, ეს ხომ არ გი­ნა­ხავ­თ­-­მეთ­ქი. მორ­გებ­ში დავ­დი­ო­დი. თუ სად­მე გა­ვი­გებ­დი, 2 ძმა
მოკ­ლე­სო, მივ­დი­ო­დი, ვკითხუ­ლობ­დი, ვინ, სად, რო­გორ, რა­ნა­ი­რად­-­მეთ­ქი. ორი­
ვე და­კარ­გუ­ლი მყავ­და. ათას რა­მეს მე­უბ­ნე­ბოდ­ნენ, სად არ მა­ტა­რეს, მაწ­ვა­ლეს.

216 ინტერვიუ ნუკრი დემუროვთან ჩაწერილია საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის
2 ნოემბერს.
217 იხ. ინტერვიუ ლამაზო (ირა) ხმიადაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008
წლის 17 ოქტომბერს.
218 თეიმურაზ ხმიადაშვილის მკვლელობას ადასტურებს ინტერვიუები, რომლებიც 2008 წლის 2 ნოემბერს ჩაიწერა
საქარ­თვე­ლოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მკვლევარმა სოფელ ტირძნისის მცხოვრებლების, ლამარა წამა­
ლაშვილისა და ოთარ ხმიადაშვილისაგან.
82  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

მა­­ხა­­რაშ­­­ვილ­­­მა და­­მი­­რე­­კა 23 თუ 24 სექ­­­ტემ­­­ბერს. სა­­ხე­­ლი არ ვი­­ცი. გორ­­­ში ვმუ­­შა­­

ობ­­­დიო და ვინ­­­მე ზაქ­­­რო არ­­­ჩუ­­ა­­ძე შემ­­­ხ­­­ვ­­­და­­ო, სო­­ფელ ქიწ­­­ნი­­სა­­დან და ასე მითხ­­­რა,
სო­­ფელ ქიწ­­­ნი­­სის შე­­სას­­­ვ­­­ლელ­­­ში უცხო მიც­­­ვა­­ლე­­ბუ­­ლი და­­ვა­­საფ­­­ლა­­ვე­­თო და ეგებ
თქვე­­ნი­­ა­­ო.
წი­თე­ლი ჯვა­რი და­მეხ­მა­რა. იმა­ვე დღეს გად­მო­ას­ვე­ნეს ცხე­და­რი: აღარა­ფე­რი
აღარ იყო... ტო­მა­რა­ში იყო ძვლე­ბი... ცხე­და­რიც აღარ იყო.“219
ჩვენმა მკვლევარებმა ქალბატონ გულნარას მიერ დასახელებული მკვლელობის თვით­
მხილველი ზაქრო არჩუაძეც იპოვეს.
„მანქანა გამოვიდა მეზობლის, გია ნაოჭაშვილის სახლიდან. 06 იყო. ჩვეულებრივი
სამოქალაქო 06. მანქანიდან ორნი გადმოვიდნენ. რუსული ფორმები ეცვათ.
მომწვანო ფერის. 100–150 მეტრი იყო დაშორება ჩვენს შორის. ბუჩქებია იქ
და ნაძვი და ის ნაძვი მფარავდა. ჯერ გადმოვიდნენ და მერე ისროლეს. ხოხვა-
ხოხვით უკან დავიხიე, 20 მეტრით. ცენტრალური გზის ნაპირზე ჯამლეთი
ტროტუარზე ეგდო მკვდარი. 12 თუ 13 რიცხვი იყო.“220

თენგიზ ტარიელაშვილის და ნათელა ქრისტესიაშვილის

მკვლელობა
ერედველმა ვე­ნე­რა არ­ბო­ლიშ­ვილ­მა სა­კუ­თარ სო­ფელ­ში ბევ­რი სი­სას­ტი­კე ნა­ხა. მი­სი
მე­უღ­ლე და­­ბომ­­­ბ­ვას კი გა­და­ურ­ჩა, მაგ­რამ ბოლოს მაინც მო­ძა­ლა­დე­ე­ბის მსხვერ­პ­ლი გახ­და.
„პირველად 8 აგ­ვის­ტოს და­ი­ბომ­ბა ერედ­ვი, დღის 4 სთ-ზე. შუა სო­ფელ­ში ჩა­მო­
ვარ­და ბომ­ბი, ცენ­ტ­რ­ში. აქ მხო­ლოდ საცხოვ­რე­ბე­ლი სახ­ლე­ბი იყო, მი­ლი­ცი­ის
შე­ნო­ბაც კი შორს იყო. იქი­თა მხა­რეს დი­დი ლი­ახ­ვის ხე­ო­ბა იბომ­ბე­ბო­და. რო­ცა
სო­ფე­ლი ერედ­ვი და­ი­ბომ­ბა, ქარ­თ­ვე­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბი არ იყ­ვ­ნენ სო­ფელ­ში. ჯა­რი
ტყე­ში იყო პოს­ტებ­ზე. ად­გი­ლობ­რი­ვი მი­ლი­ცია იყო სო­ფელ­ში 8 აგ­ვის­ტოს.
და­ბომ­ბ­ვი­სას სახ­ლ­ში მე და ჩე­მი მე­უღ­ლე ვი­ყა­ვით. ეზო­ში სა­ნამ ვი­დე­ქით, ამო­ი­
ა­რა თეთ­რი ფე­რის პა­ტა­რა მან­ქა­ნამ. ეს იყო 13 აგ­ვის­ტო, დი­ლა. ჭიშ­კარ­თან გა­
ჩერ­და. ვი­ფიქ­რე, ჩვე­ნი­ა­ნია და გვიშ­ვე­ლის­-­მეთ­ქი. უცებ უკან და­ი­ხია მან­ქა­ნამ ხან­
თან და იქი­დან გა­მო­ის­რო­ლა. მან­ქა­ნის კა­რე­ბიც კი არ გა­უ­ღი­ათ ისე ის­რო­ლეს.
წა­მებ­ში მოხ­და ეს ყვე­ლა­ფე­რი. ორ­ჯერ ის­რო­ლეს: ერ­თი ჩემ­ს­კენ, ერ­თი მე­უღ­ლის­
კენ. პირ­ვე­ლი გას­რო­ლის მე­რე და­მე­ჯა­ხა ჩე­მი მე­უღ­ლე წი­ნი­დან, მე თა­ვი ვე­ღარ
შე­ვი­კა­ვე და წა­ვი­ქე­ცი. იმათ ეგო­ნათ ორი­ვე დაგ­ვ­ხო­ცეს, მაგ­რამ ის მე­ო­რე ტყვი­აც
ჩემს ქმარს მოხ­ვ­და. ბე­ჭებ­ში და თავ­ში ქონ­და მორ­ტყ­მუ­ლი.
ჩვენგან გასულებმა გზაზე გაიოზაც დაჭრეს, ხოლო მისი ცოლი ნათელა ქრისტე­
სიაშვილი – მოკლეს.“221
ქმრის სიკ­ვ­დი­ლის შემ­დეგ ქალ­ბა­ტონ­მა ვე­ნე­რამ თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბა სცა­და. „თავის მოკ­
ვ­ლა მინ­დო­და და გა­და­ვი­ჭე­რი ჯერ მა­ჯა­ზე ვე­ნა, მე­რე მკლავ­ზე არ­ტე­რია გა­და­ვი­ჭე­რი.“ თუმ­ცა
მე­ზობ­ლებ­მა გა­და­არ­ჩი­ნეს.
გაიოზ ტარიელაშვილიც ასევე დეტალურად იხსენებს თენგიზ ტარიელაშვილისა და
თავისი მეუღლის ნათელა ქრისტესაშვილის მკვლელობას. მას კარგად ახსოვს, რომ შეი­რა­
ღებული პირები 13 აგვისტოს მანქანებით დარბოდნენ სოფელში და ყველა მი­მართულებით

219 იხ. ინტერვიუ გულნაზ ბორცვაძესთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის 30 ივლისს.
220 იხ. ინტერვიუ ზაქრო არჩუაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
ოქტომბერში.
221 იხ. ინტერვიუ ვენერა არბოლიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ დევნილთა
ჩასახლებაში, სოფელ კოდაში.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  83

ისროდნენ.222 ბატონ გაიოზს თეთრი ვოლგით ჩაუარა სოფელში ოთხმა შეირაღებულმა

პირმა, ესროლეს კიდეც, მაგრამ დაჭრილმა მეზობლის სახლს შეაფარა თავი და გადარჩა.
„თენგიზ ტარიელაშვილის სახლის ღია ჭიშკრიდან დავინახე, რომ პლოშადკის
ქვეშ ეგდო თენგიზ ტარიელაშვილი და მისი ცოლი – ვენერა. ამათთან იდგა ჩვენი
მეზობელი – თამაზ ტარიელაშვილი.
„თამაზს ვუთხარი, ვენერა ცოცხალია-მეთქი. ისიც ვუთხარი, ოსებმა დამჭრეს
მეთქი. სანამ თამაზის ველაპარაკებოდი, გავიგონე, რომ სამი ტყვია გავარდა.
მაშინათვე თამაზს ვთხოვე, გადავალ ჩემს სახლში-მეთქი. მე და თამაზი ჩემი
სახლის ეზოში რომ შევედით ვნახეთ, რომ ეზოში გულაღმა ეგდო ჩემი ცოლი,
ნათელა ქრისტესიაშვილი, მკვდარი. პირიდან სისხლი მოსდიოდა.
ვინც მე დამჭრა, იმათ მოკლეს თენგიზ ტარიელაშვილი და ჩემი მეუღლე. წინა
დღეს, 12 აგვისტოს, სწორედ ზემოაღნიშნული ოთხი პირი იყო მოსული თეთრი
ვოლგით, მთელი სოფელი რომ გადაწვეს. ნათელას და თენგიზის მკველობა და
ჩემი დაჭრა ერთსადაიმავე დროს მოხდა, მცირე ინტერვალებით. 13 აგვისტოს,
დილის 10 საათამდე პერიოდში.“223

ოთარ ცოტნიაშვილის მკვლელობა

კიდევ ერთი ერედველი, ოთარ ცოტნიაშვილის ვაჟი, გია ცოტნიაშვილი, 8 აგვისტოს
დაბომბვის დროს თავისი მეზობლების სიკვდილის თვითმხილველია. თუმცა მამამისი ამ
დაბომბვის მსხვერპლი არ გამხდარა.
„მამაჩემი, ცოტ­ნი­აშ­ვი­ლი ოთა­რი, 12 აგ­ვის­ტოს მოკ­ლეს. ბაღ­ში იყო გარ­დაც­ვ­ლი­
ლი. ჩემ­მა მე­ზო­ბელ­მა, ბი­ჭი­კო ცოტ­ნი­აშ­ვილ­მა ნა­ხა 9 სექ­ტემ­ბერს. ავე­დი სო­ფელ­
ში 10 სექ­ტემ­ბერს და დავ­მარ­ხე. უცნაურ მდგომარეობაში იყო. თითქოს მიბმული
ჰყავდათ ხეზე და ისე მოკვდა.“224

ამირან და სულიკო მჭედლიძეების მკვლელობა

სო­ფე­ლ ხვი­თის მცხოვ­რე­ბი მა­ნა­ნა მჭედ­ლი­ძე, ისევე რო­გორც მრა­ვა­ლი სხვა მა­სა­ვით
შა­ვით შე­მო­სი­ლი ქალ­ბა­ტო­ნი, თა­ვი­სი ამ­ბის მო­ყო­ლას ასე იწყებს:
„ვცხოვრობდით სო­ფელ ხვით­ში. და­ბომ­ბ­ვე­ბი და­იწყო და მე, ჩე­მი შვი­ლე­ბი და
შვი­­ლიშ­­­ვი­ლე­ბი გა­მო­ვე­დით სოფ­ლი­დან. მყავ­და მე­უღ­ლე ამი­რან მჭედ­ლი­ძე.
12 აგ­ვის­ტოს დი­ლით და­ღუ­პუ­ლა ჩე­მი მე­უღ­ლე. კო­ტო­ლო­ვე­ბის სახ­ლის წინ ეგ­დო
ის უბე­დუ­რი. თურ­მე ამო­უვ­ლი­ათ ჯა­რის­კა­ცებს. ერ­თხელ სრო­ლა არ აკ­მა­რეს და
კი­დევ ერ­თხელ და­ა­ხა­ლეს ტყვი­ე­ბი. ორი დღის შემ­დეგ მღვდე­ლი მო­იყ­ვა­ნეს მე­
ზობ­ლებ­მა, გვა­მი გად­მო­ას­ვე­ნეს ჩვენ ეზო­ში და იქ­ვე და­მარ­ხეს“.
ქალ­ბა­ტონ მა­ნა­ნას 9 აგ­ვის­ტოს სი­ძეც და­ე­ღუ­პა, ქა­ლიშ­ვი­ლის ქმა­რი. იგი სე­ნა­კის ბა­ტა­
ლი­ო­ნის ჯა­რის­კა­ცი იყო.
ამი­რან მჭედ­ლი­ძის მკვლე­ლო­ბის თვით­მ­ხილ­ვე­ლი მე­ზობ­ლე­ბი დე­და-­შ­ვი­ლი ლე­ი­ლა და
ქე­თე­ვან ერ­გემ­ლი­ძე­ე­ბი კი გვიყ­ვე­ბი­ან:
„12 აგვისტოს დავინახეთ, როგორ მოდიოდა ამირან მჭედლიძე ქვემოდან.
შემდეგ სახლში შემოვედით, ცოტა ხანში გავიგონეთ რაღაც ხმა, თითქოს კაფსულა

222 იხ. ინტერვიუ გაიოზ ტარიელაშვილთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, ქ. თბილისში, 2009 წლის 25
მაისს.
223 საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მკვლევარებმა თენგიზ ტარიელაშვილის და ნათელა ქრისტე­
საშვილის მკვლელობის შესახებ ინტერვიუ ჩამოართვეს თამაზ ტარიელაშვილსაც, რომელმაც დაადასტურა ჩვენთვის
მანამდე ცნობილი ინფორმაცია. ინტერვიუ ჩამორთმეულია კოდაში, 2009 წლის 20 მაისს.
224 იხ. ინტერვიუ გია ცოტნიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ. თბილისში;
მამის მკვლელობის ამბავი მეზობლებმა, გრიშა ოზგებიშვილმა და ივანე ჟუჟნიაშვილმა უამბეს.
84  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

გასკდაო, რის მერეც მოგვესმა ამირანის ძახილი, მიშველეთო, მაგრამ შეგვეშინდა

და ვერ გავიხედეთ. მხოლოდ 15-20 წუთის მერე გავიხედეთ, მას შემდეგ, რაც
ამირანის გვამთან მივიდნენ გოგიშვილი ნატაშა და ნინელი დოიჯაშვილი. ამირანი
სისხლში იყო სულ მოსვრილი. უკვე მკვდარი იყო. პარკი გადავაფარეთ და
შემოვედით. ამის მერე გვამთან აღარავინ მისულა.“
ნი­ნე­ლი (ჟუჟუნა) დო­ი­ჯაშ­ვი­ლი ბევრ სხვა თა­ვის და­ზა­რა­ლე­ბულ თა­ნა­სოფ­ლელს და­
ეხ­მა­რა. ამი­რან მჭედ­ლი­ძის მკვლე­ლო­ბის შე­სა­ხებ ქალ­ბა­ტო­ნი ნი­ნე­ლი გვიყ­ვე­ბა:
„ჭრილობა თავ­ში და ფეხ­ზე ჰქონ­და. მე­ო­რედ რომ ვნა­ხე, უკ­ვე გულ­შიც ჰქონ­და
მოხ­ვედ­რი­ლი. იმ სამ­მა შე­ი­ა­რა­ღე­ბულ­მა ფორ­მი­ან­მა და­ა­ხა­ლა ალ­ბათ, იქ­ვე რომ
იდ­გ­ნენ. მე და­ვი­მა­ლე, ეგე­ნი რომ და­ვი­ნა­ხე“.
შე­ში­ნე­ბუ­ლე­ბი თა­ვი­სი მე­ზობ­ლის, სუ­ლი­კო მჭედ­ლი­ძის სახ­ლი­სა­კენ გა­იქ­ც­ნენ და­სა­მა­
ლად. თუმ­ცა „სახლი რომ და­ვი­ნა­ხეთ, დან­გ­რე­უ­ლი იყო, მე და ელ­და­რიმ და­ვიწყეთ სუ­ლი­კოს
ძებ­ნა, და ვნა­ხეთ იქვე, თავ­მოწყ­ვე­ტი­ლი“.225

ელგუჯა ოქროპირიძის მკვლელობა

სოფელ დისევის მცხოვრები გიორგი ოქროპირიძე იხსენებს, რომ ოსე­ბი სო­ფელ­ში 13
აგ­ვის­ტოს ისევ გა­მოჩ­ნ­დ­ნენ. ამ დრო­ი­სათ­ვის სოფ­ლის ნა­ხე­ვა­რი უკ­ვე გა­დამ­წ­ვა­რი იყო. ჯერ
ძარ­ც­ვავ­დ­ნენ და შემ­დეგ წვავ­დ­ნენ. სო­ფელ­ში დარ­ჩე­ნი­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბა ტყე­ში იმა­ლე­ბო­და.
მო­რი­გე­ო­ბით ჩა­მო­დი­ოდ­ნენ.
„15 აგ­ვის­ტოს სოფ­ლის სახ­ლე­ბის 70% უკ­ვე დამ­წ­ვა­რი იყო. პრო­ცესს ტყი­დან ვუ­
ყუ­რებ­დი. ისეთ სი­მაღ­ლე­ებ­ზე ვი­ყა­ვი, რომ ყვე­ლა­ფე­რი კარ­გად ჩან­და. სწო­რედ
15 აგ­ვის­ტოს მოკ­ლეს ელ­გუ­ჯა ოქ­რო­პი­რი­ძეც.”
ბა­ტო­ნი გი­ორ­გი გვი­ამ­ბობს, რომ ელგუჯა სთხოვ­და, სახ­ლი არ და­ეწ­ვათ, პა­სუ­ხად კი ავ­
ტო­მა­ტუ­რი იარა­ღი­დან 4 ტყვია ეს­რო­ლეს. 226
ელ­გუ­ჯა ოქ­რო­პი­რი­ძის მკვლე­ლო­ბის ფაქტს მი­სი მე­ზო­ბე­ლი შო­თა ოქ­რო­პი­რი­ძეც ადას­
ტუ­რებს, რო­მელ­მაც მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი მის სახ­ლ­თან ნა­ხა.
ვახტანგ ოქროპირიძე გვიყვება, რომ 70 წლის მოხუცი, ელგუჯა ოქროპირიძე, ოსებს
ევედრებოდა, სახლი არ დამიწვათო და „უმოწყალოდ მოკლეს. 4 ტყვია ჰქონდა დახლილი.
სახის არეში ჰქონდა მორტყმული“.227
„ჩემი მეზობელი ელგუჯა ოქროპირიძე სწორედ მაშინ მოკლეს, როცა თავისი სახლის
დაწვას შეეწინააღმდეგაო”, ადასტურებს ლილი მამისაშვილიც.228
ოთარ ოქროპირიძემაც დაგვიდასტურა, რომ, ვინც წინააღმდეგობას უწევდა, კლავდ­
ნენ. „ასე მოკლეს ოსებმა ჩემი თანასოფლელი ელგუჯა ოქროპირიძე. ერთი ქალი ნატო
ოქროპირიძე კი სახლში დაწვეს“. 229

ვიქტორ გაგვიშვილის მკვლელობა

12 აგ­ვის­ტოს სო­ფელ ერ­გ­ნეთ­ში უკ­ვე რუ­სული ჯა­რი იყო შე­სუ­ლი. სულ რამ­დე­ნი­მე მო­
ხუ­ცი იყო დარ­ჩე­ნი­ლი, მათ შორის ბა­ტონი ვიქ­ტო­რიც. სახლში იყო, რო­დე­საც ჯა­რის­კა­ცე­ბი
მის ჭიშ­კარს მი­ად­გ­ნენ და სოფ­ლის და­ტო­ვე­ბა მოს­თხო­ვეს. მო­ხუ­ცი ფეხს ით­რევ­და, სა­კუ­თა­რი

225 იხ. ინტერვიუ ნინელი (ჟუჟუნა) დოიჯაშვილთან, ჩაწერილი ადამიანის უფლებათა ცენტრის მიერ.
226 იხ. ინტერვიუ, ჩაწერილი ადამიანის უფლებათა ცენტრის მიერ 2008 წლის 15 დეკემბერს თბილისში, ცოტნე დადიანის
51-ში მდებარე ბაგა-ბაღში.
227 იხ. ინტერვიუ, ჩაწერილი ადამიანის უფლებათა ცენტრის მიერ 2008 წლის 10 დეკემბერს.
228 იხ. ინტერვიუ ჩაწერილი ადამიანის უფლებათა ცენტრის მიერ 2009 წლის 12 იანვარს, გლდანის მე-6 მიკრო­რაიონში,
107-ე საბავშვო ბაღში.
229 იხ. ნატო ოქროპირიძის მკვლელობის ფაქტი, თავში, სადაც აღწერილია ეთნიკური წმენდა სოფელ დისევში.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  85

სახ­ლ­-­კა­რის და­ტო­ვე­ბა უჭირ­და. თა­ვი­სი მე­ზობ­ლის შე­უ­

რაცხ­ყო­ფი­სა და სას­ტი­კი ცე­მის შემ­ხედ­ვა­რეს შე­ე­შინ­და და,
რო­დე­საც ოკუ­პან­ტე­ბი­სა­გან გაქ­ცე­ვას ლა­მობ­და, ზურ­გ­ში ეს­
რო­ლეს. მე­ზობ­ლებ­მა ჩუ­მად იქ­ვე, სა­კუ­თარ ეზო­ში დაკ­რ­ძა­
ლეს. უკ­ვე სო­ფელ­ში დაბ­რუ­ნე­ბის შემ­დეგ ოჯა­ხის წევ­რებ­მა
სა­სა­ფალა­ო­ზე გა­და­ას­ვე­ნეს.
ვიქ­ტორ გაგ­ვიშ­ვი­ლის მკვლე­ლო­ბას მრა­ვა­ლი მოწ­მე
ჰყავს, ვი­ნა­ი­დან სო­ფელ­ში დარ­­­ჩე­ნი­ლი მო­ხუ­ცე­ბი ერ­თად
იმა­ლე­ბოდ­ნენ კას­რა­ძი­ანთ უბან­ში, ვა­ლი­კო (ბურდა) კას­
რა­ძის სახ­ლის სარ­დაფ­ში. იმ დღე­საც ერ­თად იყ­ვ­ნენ, და
ბა­ტო­ნი ვიქ­ტო­რი სულ რამ­დე­ნი­მე წუ­თით გა­და­ვი­და თა­ვის
სახ­ლ­ში, რომ საქონლისთვის ეჭმია. სწო­რედ ამ დროს დატ­
რი­ალ­და ტრა­გე­დი­აც.
„ვიქტორის გას­ვ­ლი­დან და­ახ­ლო­ე­ბით 10-15 წუთ­ ვიქ­ტორ გაგ­ვიშ­ვი­ლის საფლავი მისი სახლის
ში გას­რო­ლის ხმა გა­ვი­გეთ. ერ­თ­-ორ წუთ­ში ვიქ­ ეზოში, სოფელ ერგნეთში.
ტო­რი ვა­ლი­კოს სახ­ლის ეზო­ში შე­მო­ვი­და. მიშ­
ვე­ლეთ, ვკვდე­ბიო, თქვა და იქ­ვე ეზოს კი­ბე­ებ­ზე
ჩა­მოჯ­და. ერთ წუთ­ში სუ­ლი და­ლი­ა“.230
რამ­დე­ნი­მე წუთ­ში სა­მი შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი, თეთ­რ­სამ­კ­ლა­უ­რი­ა­ნი პი­რი მო­ხუ­ცებ­თა­ნაც შე­
ვი­და. „მერე ჩვენ ღო­ბეს­თან აგ­ვა­ყუ­დეს. შე­და­რე­ბით ახალ­გაზ­რ­დებს მხრე­ბი შე­უ­მოწ­მეს, ჯა­
რის­კა­ცე­ბი ხომ არ იყ­ვ­ნენ. შემ­დეგ სახ­ლ­ში ავიდ­ნენ და სახ­ლი გაჩხ­რი­კეს“ – იხ­სე­ნებს ბურდას
სახლს შეფარებული კიდევ ერთი მოხუცი ტა­რი­ელ კას­რა­ძე. მათ შო­რის ერთ-ერ­თი ქალ­ბა­
ტო­ნი, ლი­ა­ნა ჭამ­პუ­რი­ძე, ეროვ­ნე­ბით ოსი იყო და მუხ­ლებ­ზე და­ჩო­ქი­ლი ევედ­რე­ბო­და მო­ხუ­
ცე­ბისათვის სი­ცოცხ­ლის შენარჩუნებას შე­ი­არა­ღე­ბულ პი­რებს. „სასწაულმა და ლი­ა­ნას ვედ­რე­
ბამ გა­დაგ­ვარ­ჩი­ნა­ო“, ამ­ბობ­დ­ნენ თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბი.
ვიქ­ტორ გაგ­ვიშ­ვი­ლის მკვლე­ლო­ბის ფაქ­ტი ეუთოს 2008 წლის ან­გა­რიშ­შიც არის
მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი.
„მა­გა­ლი­თად, ერგნეთში, სოფ­ლის მკვიდ­რი მოგ­ვიყ­ვა, რო­გორ და­ი­ნა­ხა, რომ რუ­სულ
სამ­ხედ­რო ფორ­მა­ში გა­მოწყო­ბილ­მა ათ­მა ოს­მა ჯერ ხე­ლი ჰკრა მო­ხუცს, ხო­ლო შემ­დეგ
ზურ­გ­ში ეს­რო­ლა. მო­ხუ­ცი და­ე­ცა, შე­ნო­ბას­თან მი­ხოხ­და, ერ­თი ამო­იკ­ვ­ნე­სა, მომ­კ­ლე­სო
და სუ­ლი და­ლი­ა.“231
მო­ხუ­ცი, რომ­ლის ცე­მის შე­სა­ხე­ბაც სო­ფელ­ში ყვე­ბი­ან, გა­ი­ოზ კას­რა­ძე­ა. 80 წლის თა­
მარ დო­ი­ჯაშ­ვი­ლი, რო­მელ­მაც ერ­გ­ნე­თი სექ­ტემ­ბ­რის ბო­ლოს, წი­თე­ლი ჯვრის დახ­მა­რე­ბით
და­ტო­ვა, სო­ფელ­ში მომ­ხ­და­რი თით­ქ­მის ყვე­ლა სი­სას­ტი­კის თვით­მ­ხილ­ვე­ლი­ა. სწო­რედ მის
თვალ­წინ სცემ­დ­ნენ გა­ი­ოზ კას­რა­ძეს:
„სულ სის­ხ­ლ­ში იყო ამოს­ვ­რი­ლი, თა­ვი გა­ხეთ­ქი­ლი ჰქონ­და. მკვდა­რი ეგო­ნათ და არ­
ხ­ში გა­და­აგ­დეს“232 – გვიყვება ქალბატონი თამარი, რომელიც ყველაფერს სარდაფიდან
ადევნებდა თვალს. გაიოზ კასრაძე მაშინ სიკვდილს გადაურჩა, მაგრამ უკვე დევნილობაში
რამდენიმე კვირის შემდეგ გარდაიცვალა.

230 იხ. ინტერვიუ ტარიელ კასრაძესთან ვიქტორ გაგვიშვილის მკვლელობის შესახებ, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრ­
და იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის 10 სექტემბერს, სოფელ ერგნეთში.
231 იხ. „Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, November
27, 2008 p. 23
232 იხ. ინტერვიუ 80 წლის თამარ დოიჯაშვილთან, ჩაწერილი თინათინ ხიდაშელის მიერ 2009 წლის 24 ოქტომბერს
სოფელ ერგნეთში.
86  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

გიორგი კასრაძის მკვლელობა

სო­ფელ ერ­გ­ნეთ­ში, მა­მი­სა­ან­თ უ­ბან­ში, რუ­სე­თის შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ძა­ლე­ბის შე­მოს­ვ­ლასთან
ერთად სო­ფე­ლი თან­და­თა­ნო­ბით იც­ლე­ბო­და მო­სახ­ლე­ო­ბი­სა­გან. თუმ­ცა, ისე­ვე რო­გორც
ბევრ სხვა ქარ­თულ სო­ფელ­ში, აქაც რამ­დე­ნი­მე მო­ხუ­ცი ბო­ლო დღემ­დე სო­ფელ­ში რჩე­ბო­
და. 93 წლის გი­ორ­გი კას­რა­ძეც სო­ფელ­ში იყო და სა­კუ­თარ სახ­ლ­-­კარს არ ტო­ვებ­და. 12 აგ­
ვის­ტოს შემ­დეგ მის შე­სა­ხებ მე­ზობ­ლებს არა­ფე­რი სმე­ნი­ათ, თუმ­ცა უკ­ვე მოგ­ვი­ა­ნე­ბით თა­ვი­სი
გა­დამ­წ­ვა­რი სახ­ლის ნან­გ­რე­ვებ­ში იპო­ვეს მკვდა­რი. ამ შემ­ზა­რა­ვი მკვლე­ლო­ბის თვით­მ­ხილ­
ვე­ლე­ბი, სამ­წუ­ხა­როდ, ვერ მო­ვი­ძი­ეთ, თუმ­ცა სო­ფელ­ში ვი­ზი­ტის დროს ვე­სა­უბ­რეთ მის შვი­
ლიშ­ვილს, მაყ­ვა­ლა კას­რა­ძეს და მე­ზობ­ლებს, ვინც ბა­ტო­ნი გი­ორ­გის ცხე­და­რი ნა­ხა და მი­სი
დაკ­რ­ძალ­ვა მო­ა­ხერ­ხა.233
2008 წლის 22 აგვისტოს სოფელში შესვლა მოახერხა გიორგი კასრაძის შვილმა,
ვახტანგ კასრაძემ, რომელმაც პირველმა ნახა სახლში დამწვარი მამის ნეშტი:
„მამაჩემი რად­გან ლო­გი­ნად იყო ჩა­ვარ­დ­ნი­ლი, პირ­და­პირ მი­სი ოთა­ხის­კენ წა­ვე­
დი, სახ­ლის პირ­ველ სარ­თულ­ზე. მა­მა იქ არ დამ­ხ­ვ­და. ოთა­ხი სულ მთლად გა­მომ­
წ­ვა­რი იყო. სა­წო­ლი, რო­მელ­ზეც იწ­ვა ხოლ­მე მა­მა­ჩე­მი, ხისა იყო. მის­გან მხო­ლოდ
ფერ­ფ­ლი­ღა იყო დარ­ჩე­ნი­ლი. უკან მობ­რუ­ნე­ბი­სას, სა­წო­ლი­დან და­ახ­ლო­ე­ბით
2 მეტ­რ­ში, ოთა­ხის შუ­ა­ში, იატაკ­ზე, ხერ­ხემ­ლის ძვა­ლი შევ­ნიშ­ნე, 30-40 სან­ტი­მეტ­
რის სიგ­რ­ძის იქ­ნე­ბო­და. ხერ­ხემ­ლის ფორ­მა ჰქონ­და, თან ზედ­ვე ნეკ­ნე­ბის ნა­წი­ლი
ჰქონ­და დარ­ჩე­ნი­ლი, რო­მე­ლიც გვერ­დებ­ზე იყო გა­მოშ­ვე­რი­ლი და ამა­ზე მივ­ხ­ვ­
დი, რომ ხერ­ხემ­ლის ძვა­ლი იყო. ხერ­ხემ­ლის ძვა­ლი და­ნახ­ში­რე­ბუ­ლი იყო და ხე­
ლი არ მიხლია. რუ­სი ჯა­რის­კა­ცე­ბი ახ­ლოს მომ­ყ­ვე­ბოდ­ნენ და იმა­თაც ვაჩ­ვე­ნე, თან
ვუთხა­რი, რომ ხე­ლი არ ახ­ლოთ­-­მეთ­ქი. მა­მა­ჩე­მი ლო­გი­ნად იყო ჩა­ვარ­დ­ნი­ლი და
ამი­ტომ გა­ვი­ფიქ­რე, რომ მა­მა­ჩე­მის ძვლე­ბი იყო. ვი­ცო­დი, რომ იქი­დან თავს ვერ
და­აღ­წევ­და.
და­ახ­ლო­ე­ბით ერთ კვი­რა­ში ისევ გა­დავ­წყ­ვი­ტე ერ­გ­ნეთ­ში ას­ვ­ლა, მა­მა­ჩე­მის და­
საფ­ლა­ვე­ბა მინ­დო­და. მეღ­ვ­რე­კი­სის პოს­ტ­თან იგი­ვე რუ­სი სამ­ხედ­რო­ე­ბი დამ­ხ­ვ­დ­
ნენ. ჩე­მი სახ­ლის მდე­ბა­რე­ო­ბა რომ ვუთხა­რი, მითხ­რა, რომ თვი­თონ ყო­ფი­ლა იქ
და მა­მა­ჩე­მი დაუ­საფ­ლავებია. ციფ­რუ­ლი აპა­რა­ტით ჰქონ­და სუ­რა­თე­ბი გა­და­ღე­ბუ­
ლი. სუ­რა­თე­ბით ვი­ცა­ნი საფ­ლა­ვის ად­გი­ლი, სახ­ლის გვერ­დით ეზო­ში, აღ­მო­სავ­
ლეთ მხა­რეს იყო გათხ­რი­ლი.“234

გიორგი კობალაძის მკვლელობა

ერ­გ­ნე­თე­ლი სი­მონ წე­რე­თე­ლი მუდ­მი­ვად სო­ფელ­ში იყო. სულ რამ­დე­ნი­მე დღით ჩა­მო­
ვი­და გორ­ში და ისევ უკან გაბ­რუნ­და. სოფელში დარჩენილ რამ­დე­ნი­მე მე­ზო­ბელ­თან ერ­თად
დღი­სით ბა­ღებ­ში იმა­ლე­ბო­და. ცდი­ლობ­დ­ნენ, სა­ქო­ნე­ლი მა­ინც გა­დაერ­ჩი­ნათ. ბა­ტო­ნი სი­მო­ნი
გვიყ­ვე­ბა, რომ იმ დღე­საც ის და მი­სი მე­ზო­ბე­ლი გი­ორ­გი კო­ბა­ლა­ძე ერ­თად იყ­ვ­ნენ.
„ცოტა ხნით გა­მოვ­ბ­რუნ­დი სახ­ლ­ში სა­ქონ­ლის მი­სა­ხე­დად და მის ჭიშ­კარ­თან სამ­
ხედ­რო მან­ქა­ნა გა­ჩერ­და. ალ­ბათ გა­სა­ძარ­ც­ვად მი­ვიდ­ნენ-თქო ვიფიქრე. ატყ­და
სრო­ლა, მე­რე ცეცხ­ლიც ავარ­და. შე­მე­შინ­და და ქვე­ვით გა­ვი­ქე­ცი.“235
რო­დე­საც ბა­ტო­ნი სი­მო­ნი თავის უბანში აბ­რუნ­და, გი­ორ­გი კო­ბა­ლა­ძე საკუთარი სახ­ლის
ეზო­ში იპო­ვა მკვდა­რი.

233 გიორგი კასრაძის სიკვდილის შესახებ თინათინ ხიდაშელს უამბეს მისმა შვილიშვილმა და ნათესავებმა 2009 წლის 17
ოქტომბერს სოფელ ერგ­ნეთში.
234 იხ. ინტერვიუ ვახტანგ კასრაძესთან, ჩაწერილი 2009 წლის 24 ივნისს, სოფელ ერგნეთში ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ.
235 სიმონ წერეთლის მონათხრობიდან ირკვევა, რომ გიორგი კობალაძე პირველი ომის დევნილი იყო ცხინვალიდან და
90-იანი წლების შემდეგ ქალიშვილთან ცხოვრობდა სოფელ ერგნეთში. ინტერვიუ სიმონ წერეთელთან ჩაწერილია
თინათინ ხიდაშელის მიერ 2009 წლის 24 ოქტომბერს სოფელ ერგნეთში. სიმონ წერეთლის ფოტო, გადაღებული
სოფელ ერგნეთში, მის დამწვარ სახლში, გამოყენებულია ამ ნაშრომის ყდაზე.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  87

სო­ფელ­ში რუ­სე­ბი და ოსე­ბი და­დი­ოდ­ნენ და მო­ხუ­ცე­ბი­

სათ­ვის თა­ვი­სუფ­ლად მოძ­რა­ო­ბა სა­ში­ში იყო. ამის შემ­დეგ
გი­ორ­გი კო­ბა­ლა­ძის სახ­ლ­ში კი­დევ რამ­დე­ნ­ჯერმე შე­ვიდ­ნენ.
მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, რო­დე­საც სო­ფელ­ში შეს­ვ­ლა შე­და­რე­ბით უსაფ­
რ­თხო გახ­და, მო­ხუ­ცი სა­კუ­თარ ეზო­ში დაკ­რ­ძა­ლეს. თვით­მ­
ხილ­ვე­ლე­ბი ადას­ტუ­რე­ბენ, რომ გი­ორ­გი კო­ბა­ლა­ძეს დამ­წ­ვარ
სხე­ულ­ზე და­ნით მი­ყე­ნე­ბუ­ლი ჭრი­ლო­ბაც ჰქონ­და,236 რაც მოგ­
ვი­ა­ნე­ბით ექ­პერ­ტი­ზა­მაც და­ა­­დას­­­ტუ­რა.
შო­თა ჯო­ხა­ძემ გი­ორ­გი კო­ბა­ლა­ძე მკვლე­ლო­ბი­დან სულ
რამ­დე­ნი­მე წუთ­ში ნა­ხა.
„გიორგი ოთა­ხის ორ­სა­ფე­ხუ­რი­ა­ნი კი­ბის ძირ­ში იწ­
ვა. ახ­ლოს მი­ვე­დი, გად­მო­ვატ­რი­ა­ლე და და­ვი­ნა­ხე,
რომ მარ­ცხე­ნა მხა­რეს კი­სერ­თან ახ­ლოს ჭრი­ლო­ბა
ჰქონ­და და სის­ხ­ლი მოს­დი­ო­და. მივ­ხ­ვ­დი, რომ გარ­
დაც­ვ­ლი­ლი იყო. გვა­მი იქ­ვე დავ­ტო­ვე და გა­რეთ
გა­ვე­დი – და­სახ­მა­რებ­ლად ხალ­ხის მოყ­ვა­ნა მინ­
დო­და. ამ დროს სახლს უკ­ვე ეკი­და ცეცხ­ლი. ეზო­ში
გა­ვე­დი თუ არა, სა­მი სამ­ხედ­რო და­ვი­ნა­ხე, რო­მე­
ლიც სახ­ლის პირ­ვე­ლი სარ­თუ­ლის წი­ნა კა­რე­ბი­დან
გა­მო­ვი­და. მომ­წ­ვა­ნო სამ­ხედ­რო ფორ­მა ეც­ვათ,
ორს სამ­ხედ­რო ქუ­დიც ეხუ­რა. ხელ­ში ავ­ტო­მა­ტე­ბი
ეჭი­რათ. ერ­თ­-ერ­თ­მა ქარ­თუ­ლად მითხ­რა, ოღონდ
სახლი, რომელშიც მოკლეს გიორგი
ოსუ­რი კი­ლო­თი – სახლს ახ­ლოს არ მი­ე­კა­რო, თო­
კობალაძე და მისი საფლავი სოფელ
რემ შენც მოგ­კ­ლავ­თო. მე­რე სა­მი­ვემ გვერ­დ­ზე ჩა­ ერგნეთში.
მი­ა­რა. ერ­თ­-ერ­თ­მა სამ­ხედ­რომ, და­ნა და­მარ­ტყა
მარ­ჯ­ვე­ნა ხე­ლის იდაყ­ვ­ში. გი­ორ­გი­საც და­ნით ჰქონ­
და ჭრი­ლო­ბა მი­ყე­ნე­ბუ­ლი, ეტყო­ბა ამა­ვე ოს­მა ჩა­არ­ტყა კი­სერ­ში და­ნა.“237

ძმების, მიხეილ და შაქრო მელითაურების მკვლელობა

70 წელს გადაცილებული ცოლ-ქმარი გულნარა იოსებიძე238 და მი­ხე­ილ მე­ლი­თა­უ­რი
და­ბომ­ბ­ვის შემ­დე­გაც სო­ფელ ტყვი­ავ­ში რჩე­ბოდ­ნენ. „არ ვი­ყა­ვით მომ­ხ­რე სოფ­ლის და­ტო­ვე­
ბისა, ხელ­გაწ­ვ­დილ სი­ცოცხ­ლეს აქ სიკ­ვ­დი­ლი მერ­ჩივ­ნა­ო“. – გვითხ­რა ქალ­ბა­ტონ­მა გულ­ნა­
რამ. 12-ში მი­სი მაზ­ლი შაქ­რო მე­ლი­თა­უ­რიც სო­ფელ­ში დაბ­რუნ­და და მათ­თან იყო სტუმ­რად.
„დაახლოებით 5 სა­ა­თის­თ­ვის მო­მეს­მა ბრა­ხუ­ნი, კა­რი არ გა­ვა­ღეთ და გვეს­რო­
ლეს ტან­კ­სა­წი­ნა­აღ­მ­დე­გო ჭურ­ვი. სა­ში­ნე­ლი ხმა ჰქონ­და. კა­რი გა­ი­ღო და შე­მოც­
ვივ­დ­ნენ ორნი, სა­მო­ქა­ლა­ქო ტან­საც­მელ­ში, ოსუ­რად ლა­პა­რა­კობ­დ­ნენ. და­ვი­ნა­ხე,
რომ ვი­ღა­ცას სცემ­დ­ნენ – „ქართველებს ასე გინ­და­თო“. სამ­ზა­რე­უ­ლო­დან რომ გა­
მო­ვე­დი, და­ვი­ნა­ხე, ჩე­მი ქმა­რი და მაზ­ლი მა­გი­დის ქვეშ იყ­ვ­ნენ შე­ყუ­ჟუ­ლი. მე­გო­ნა,
იმა­ლე­ბოდ­ნენ და თურ­მე და­უ­ხო­ცავთ. მი­ყუ­დე­ბუ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ ერ­თ­მა­ნეთ­ზე და სის­
ხ­ლი სდი­ო­დათ, სა­ხეები შე­სი­ე­ბუ­ლი ჰქონ­დათ.
შემდეგ გარაჟიდან გამოიყვანეს 06. წაიყვანეს. ხელის ტრაქტორიც თან გაიყოლეს.
მი­ცვალებულებს ვუვლიდი, რომ კატა არ მოსულიყო და არ შეეჭამა. ერთი ვედრა
სპირტი და არაყი მედგა, პროსტინას ვასველებდი და ვადებდი, რომ მწერი არ
დასეოდათ.“

236 იხ. ინტერვიუ თინათინ წერეთელთან, ჩაწერილი თინათინ ხიდაშელის მიერ 2009 წლის 27 ოქტომბერს თბილისში.
237 იხ. ინტერვიუ შოთა ჯოხაძესთან, ჩაწერილი 2009 წლის 25 ივნისს სოფელ ერგნეთში, ახალგაზრდა იურისტთა ასო­
ციაციის მიერ.
238 იხ. ინტერვიუ გულნარა იოსებიძესთან და მის ვაჟთან, ბადრი მელითაურთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტ­
რის“ მიერ, 2008 წლის 9 სექტემბერს, სოფელ ტყვიავში.
88  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

მათ მე­ზო­ბელს ზა­ზა რაზ­მა­ძე­საც ახ­სოვს ქალ­ბა­ტონ გულ­ნა­რას­თან შეხ­ვედ­რა, რო­დე­საც

მან მე­ზობ­ლე­ბის მკვლე­ლო­ბის ამ­ბა­ვი შე­ატყო­ბი­ნა.
„ზურას სახლთან ვიდექი. უკვე შიგნით იყვნენ შესულები. ერთ-ერთმა იარაღიანმა
სამხედრო ფორმაში დამინახა, ავტომატი გადმოიღო და მესროლა. გავიქეცი,
გა­და­ვაძვერი ღობეზე და ბაღებში დავიმალე. კარგად რომ დაღამდა, წამოვედი
სახლისკენ და ამ დროს შემხვდა გულნარა და მთხოვა, შაქრო და მიშა მომიკლეს
და დამამარხვინეო.
სახლში რომ მივედი, დავინახე, რომ გვამები აივანზე იყვნენ, სისხლიანები. შაქრო
და მაგის ძმა რომ ვნახე, რამდენიმე ტყვია ჰქონდათ მოხვედრილი. თითოს
6-7 ტყვია მაინც ექნებოდა, თუ მეტი არა.“239
კიდევ ერთი ტყვიაველი მოხუცი, ზინა მერებაშვილი, მთე­ლი ომის მან­ძილ­ზე სო­ფელ­
ში რჩე­ბო­და. და­ბომ­ბ­ვე­ბის დროს სარ­დაფ­ში იმა­ლე­ბო­და, სხვა დროს კი ცდი­ლობ­და, სო­
ფელ­ში დარ­ჩე­ნილ თა­ნა­სოფ­ლე­ლებს დახ­მა­რე­ბო­და. იმ დღეებში მრავალი მკვლელობის
მოწმე გახდა.
„ოსები ძარ­ც­ვავ­დ­ნენ ყვე­ლა­ფერს, წვავ­დ­ნენ ყვე­ლა­ფერს, მე­ზობ­ლე­ბიც და­მი­ხო­
ცეს. ძმე­ბი მე­ლი­თა­უ­რები, შა­მილ ოქ­რო­პი­რი­ძე, ნო­დარ ბუ­ნტუ­რი, გე­ლა ჩიხ­
ლა­ძე, კო­ბა ჯა­ში­აშ­ვი­ლი. კი­დევ ერთ კაც­ზე ამ­ბობ­დ­ნენ სო­ფელ­ში, მაგ­რამ მე ის
არ ვი­ცი“.240
გიორგი რაზმაძე, რო­მე­ლიც შე­ეს­წ­რო მე­ლი­თა­უ­რე­ბის სახ­ლის გა­დაწ­ვას, კი­დევ ერ­თი
მოკ­ლუ­ლის შე­სა­ხებ გვაწ­ვ­დის ინ­ფორ­მა­ცი­ას:
„შევესწარი, რო­გორ წა­უ­კი­დეს ცეცხ­ლი თა­მაზ კა­პა­ნა­ძის, ზა­ზა რაზ­მა­ძის, მი­შა მე­
ლი­თა­უ­რის სახ­ლებს. მე­ლი­თა­უ­რი მი­შა, ჩო­ხე­ლი გო­გი­ა, მე­ლი­თა­უ­რი შაქ­რო ჯერ
მოკ­ლეს და შემ­დეგ სახლს ცეცხ­ლი წა­უ­კი­დეს. დე­მეტ­რაშ­ვი­ლის სახ­ლ­საც ცეცხ­ლი
წა­უ­კი­დეს“.241
სამ­წუ­ხა­როდ, ჩვენ ვერ შევ­ძე­ლით და­მა­ტე­ბი­თი ინ­ფორ­მა­ცი­ის მო­პო­ვე­ბა კო­ბა ჯა­­ში­აშ­
ვი­ლი­სა და გო­გია ჩო­ხე­ლის მკვლე­ლო­ბის შე­სა­ხებ. სო­ფელ­ში ამ­ბობ­დ­ნენ, ჩვენი თა­ნა­სოფ­
ლე­ლე­ბი არ უნ­და ყო­ფი­ლიყ­ვ­ნენო. იმ დღე­ებ­ში ხალ­ხი სა­კუ­თა­რი სოფ­ლე­ბი­დან გარ­ბო­და და
ტყვიავსა და გორის რაიონის სხვა სოფლებს აფა­რებ­და თავს. ამიტომ შესაძლებელია, სო­
ფელ ტყვი­ავ­შიც რამ­დე­ნი­მე ასე­თი დევ­ნი­ლი ყო­ფი­ლი­ყო დარ­ჩე­ნი­ლი­.

ჯაბა ჯალაბაძის მკვლელობა

სო­ფელ ტყვი­ავ­ში, მე­ლი­თა­უ­რე­ბის გარ­და, ჩვენ­მა მკვლე­ვა­რებ­მა კი­დევ 6 სხვა სა­ზა­რე­ლი
მკვლე­ლო­ბის ამ­ბა­ვი შე­იტყ­ვეს.
თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბი ყვე­ბოდ­ნენ, რო­გორ მოკ­ლეს 25 წლის ჯა­ბა ჯა­ლა­ბა­ძე, რო­მელ­
იც სმე­ნადაქვეითებული იყო. ბრძა­ნე­ბა­ზე, რომ მან­ქა­ნას მის­წო­ლო­და, ჯა­ბა მიტ­რი­ალ­და
და თეთ­რ­სამ­კ­ლა­უ­რი­ა­ნი ოსე­ბი­სა­გან თა­ვის გა­რი­დე­ბა სცა­და. ვი­თომ ურ­ჩო­ბი­სათ­ვის ად­
გილ­ზე დაცხ­რი­ლეს.242 ჯა­ბა ჯა­ლა­ბა­ძის მკვლე­ლო­ბის ფაქტს ვლა­დი­მერ გივ­ნიშ­ვი­ლი
გვიყ­ვე­ბა:
„შე­მოდიოდა ტან­კე­ბი და ცოცხა­ლი ძა­ლა, წვავ­დ­ნენ სახ­ლებს და აწი­ო­კებ­დ­ნენ

239 იხ. ინტერვიუ ზაზა რაზმაძესთან, ჩაწერილი ადამიანის უფლებათა ცენტრის მიერ, 2008 წლის 9 სექტემბერს, სოფელ
ტყვიავში.
240 იხ. ინტერვიუ ზინა მერებაშვილთან, ჩაწერილი ადამიანის უფლებათა ცენტრის მიერ, 2008 წლის 9 სექტემბერს, სოფელ
ტყვიავში. ქალბატონი ზინა თავად პირველი ომის დევნილია ცხინვალიდან.
241 იხ. ინტერვიუ გიორგი რაზმაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის თანამშრომლების მიერ
2008 წლის 15 აგვისტოს, ქ. თბილისში, 191-ე საშუალო სკოლაში.
242 იხ. ინტერვიუ, ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ. ახალგაზრდა რესპონდენტმა მამაკაცმა უსაფრთხოების მიზნით კონფი­
დენ­ციალურობის დაცვა ისურვა.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  89

ხალხს, ზოგს ხო­ცავ­დ­ნენ და არ­თ­მევ­დ­ნენ ყვე­ლა­ნა­ირ ქო­ნე­ბას. ასე უმი­ზე­ზოდ მოკ­

ლეს ტყვი­ავ­ში სოფელ ფლავის მცხოვ­რე­ბი ჯა­ბა ჯა­ლა­ბა­ძე.“243

გელა ჩიხლაძის მკვლელობა

გე­ლა ჩიხ­ლა­ძე სა­კუ­თა­რი სახ­ლის მა­რან­ში ჩა­ამ­წყ­ვ­დი­ეს.
გა­ძარ­ც­ვის შემ­დეგ, „წესისამებრ“ სახლს ცეცხ­ლი მო­უ­კი­დეს და
მი­სი გან­წი­რუ­ლი ყვი­რი­ლი­სა და ვედ­რე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად კა­რი
მი­უ­კე­ტეს. გე­ლა ჩიხ­ლა­ძის ნა­ხე­ვარ­ძ­მა გი­ვი კა­პა­ნა­ძე იხ­სე­ნებს,
რომ 12 აგ­ვის­ტოს ბა­ღებ­ში, სახ­ლი­დან და­ახ­ლო­ე­ბით 30 მეტ­რ­
ში, იმა­ლე­ბოდ­ნენ და სწო­რედ იქი­დან ხე­დავ­და, რომ სახ­ლ­ში
ათი­ო­დე ჯა­რის­კა­ცი შე­ვი­და. მათ რამ­დე­ნი­მე წუთ­ში კი­დევ შე­უ­
ერ­თ­და ფორ­მი­ა­ნი და შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ხალ­ხი.
„დავინახე, გელას ხელი მოჰკიდეს. ჩემსკენაც ორი
ოსი გამოიქცა ავტომატით და ხელები ამაწევინეს.
მე და ჩემი სიმამრი ვიყავით – გიორგი ტურაშვილი.
შეგვყარეს საღორეში. ორივე ოსი თავზე გვადგა სახლი სოფელ ტყვიავში დაბომბვის შემდეგ.
ავტომატებით. საღორიდან არაფერი ჩანდა.
მხოლოდ ის მახსოვს, რომ ყრუდ მომესმა სროლის ხმა სახლის მხრიდან. ჩემი
ძმის ხრიალიც მესმოდა. რომ წავიდნენ, ჩვენ ბაღებში გავიქეცით. ღამის 10 საათი
იქნებოდა, მე და ჩემი მეგობარი ზაზა რაზმაძე ბაღებიდან წამოვედით და ჩემი ძმის
სახლში მივედით. სახლი იწვოდა, ცეცხლი თითქმის ჩამქრალი იყო, საშინელი
ბოლი და სუნი იდგა. ოსებიც ყველგან მოძრაობდნენ. ტელეფონის შუქით ვეძებეთ
ჩემი ძმა, მაგრამ ვერ ვნახეთ.“244
მე­ზობ­ლებ­მა გამ­თე­ნი­ი­სას გე­ლა ჩიხ­ლა­ძის დამ­წ­ვა­რი ნეშტი იპო­ვეს.
„გელა ჩიხ­ლა­ძეს­თან სახ­ლ­ში გა­და­ვე­დი. რიცხ­ვი ზუს­ტად არ მახ­სოვს, 18 ან 19 აგ­ვის­
ტო იქ­ნე­ბო­და. ძაღ­ლი იყო კა­რებ­ში. სახ­ლ­ში სა­ში­ნე­ლი სუ­ნი იდ­გა. კუხ­ნა­ში შე­ვე­დი და
იქი­დან წი­ნა ოთა­ხში გე­ლას ბა­თინ­კე­ბი ვი­ცა­ნი. ფან­ჯ­რი­დან შე­ვი­ხე­დე. და­ვი­ნა­ხე ხე­ლის
თი­თე­ბი, რო­მე­ლიც თეთ­რად ჩან­და. სხვა არა­ფე­რი ჩან­და, ისე­თი დამ­წ­ვა­რი იყო.“ 245
თამარა სურამელის მონათხრობის შესაბამისად, გელა ჩიხლაძე ტყვიავში განლაგებული
რუსი სამხედროების დახმარებით მისსავე სახლის ეზოში დაასაფლავეს.
„გელა ისეთი დამწვარი იყო, რომ ლაფატკებით გადმოდეს მაგიდაზე. საერთოდ
არაფერი ჩანდა, სულ დანახშირებული იყო“.
ამ სა­ზა­რელ ის­ტო­რი­ას მი­სი ნა­თე­სა­ვი შო­თა ჩიხ­ლა­ძეც ადას­ტუ­რებს. „11 და 12 აგ­ვი­
ტოს და­ხო­ცეს ოჯა­ხის ახ­ლობ­ლე­ბი. მა­მა­ჩე­მის ბი­ძაც მოკ­ლეს.“246 გე­ლა ჩიხ­ლა­ძე­ზე სო­ფელ­ში
ამ­ბობ­დ­ნენ, რომ თა­ვი მოჰ­კ­ვე­თეს და ისე მოკ­ლე­სო, თუმ­ცა ამ ის­ტო­რი­ას თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბი
და ის მე­ზობ­ლე­ბი, ვინც მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი იპო­ვა, არ ადას­ტუ­რე­ბენ. მა­გა­ლი­თად, სო­ფელ მეღ­ვ­
რე­კი­სის მცხოვ­რე­ბი რო­მან ნა­დი­რა­ძე გვიყ­ვე­ბა:
„ბიძას (გელა ჩიხლაძე, ავტ.) სოფელ ტყვიავში თავი მოაჭრეს“247.

243 იხ. ინტერვიუ ვლადიმერ გივნიშვილთან, ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ თბილისის 32-ე სკოლაში 2008 წლის 15
აგვისტოს.
244 იხ. ინტერვიუ გივი კაპანაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ.
245 იხ. ინტერვიუ თამარ მალიშევა-სურამელთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009
წლის 15 ოქტომბერს, სოფელ ტყვიავში.
246 იხ. ინტერვიუ შოთა ჩიხლაძესთან, ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ თბილისის 32-ე სკოლაში 2008 წლის 16 აგვისტოს.
სამწუხაროდ, ინტერვიუში არ ჩანს, ვინ იყვნენ ის ნათესავები რომლებიც შოთა ჩიხლაძეს მოუკლეს. მისი მონათხრობიდან
დღეს მხოლოდ იმის დადგენაა შესაძლებელი, რომ ერთ-ერთი მათგანი გელა ჩიხლაძეა.
247 იხ. ინტერვიუ რომან ნადირაძესთან, ჩაწერილი სახალხო დამცველის აპარატის წარმომადგენელთა მიერ 15 აგვისტოს
ქ. თბილისში, 176-ე საჯარო სკოლაში.
90  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

გელა ჩიხლაძის მკვლელობის ისტორია ამერიკული გამოცემის „CHICAGO TRIBUNE“‑ის248

გვერდებზეც მოხვდა. სა­დაც მის ამბავს დეტალურად აღწერს მკვლელობის თვითმ­ხილველი გივი
ჩიხლაძე.
ამ საზარელი მკვლელობის მოტივად, თვითმხილველების გადმოცემით, ოსები გელა
ჩიხლაძის საქართველოს ყოფილ თავდაცვის მინისტრ ირაკლი ოქრუაშვილთან მეგობრობას
ასახელებდნენ.

ნოდარ ბუტაურისა და შამილ ოქროპირიძის

მკვლელობა
სახ­ლის გა­ძარ­ც­ვის დროს წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბის გა­წე­ვი­სათ­ვის
სა­კუ­თა­რი სახ­ლის წინ დაცხ­რი­ლეს 56 წლის შა­მილ ოქ­რო­
პი­რი­ძე. ოქ­რო­პი­რი­ძეს 10 ტყვია ჰქონ­და მოხ­ვედ­რი­ლი. ჩვე­ნი
რეს­პონ­დენ­ტი იხ­სე­ნებს, რომ მომდევნო დღე­ებ­ში შე­და­რე­ბით
სიმ­შ­ვი­დე იყო და მკვდრე­ბის და­მარ­ხ­ვა მო­ა­ხერ­ხეს.
თამარ სურამელი გვიყვება, რომ, როდესაც გელა ჩიხ­
ლაძის ცხედარი იპოვა, სწორედ იმ დროს შეიტყო შამილ
ოქრო­პირიძის მკვლელობის შესახებ.
„სოფელში ჩვე­ნი მე­ზობ­ლის, შა­მილ ოქ­რო­­პი­რი­ძის, რძა­ლი და­
დი­ო­და და საფ­ლა­ვის ამოთხ­რა­ში დახ­მა­რე­ბას ითხოვ­და. ამო­
ი­ა­რა ჩვენ­თან უბან­ში და მე რომ მნა­ხა, მითხ­რა, შა­მი­ლა მოკ­
ლე­სო, მაგ­რამ ხე­ლე­ბი მტკვი­ვა, მი­წას ვერ ვი­ღებ, მა­გა­რი­ა­ო,
ნოდარ ბუტაურის დაბომბილი სახლი.
და არ ვი­ცი, რა ვქნა­ო. შემ­დეგ ცი­ცომ წა­იყ­ვა­ნა ბი­ჭე­ბი შა­მი­ლის
და­სა­მარ­ხად.“
ევგენია ნასყიდაშვილმა–ოქროპირიძემ 13 აგვისტოს დილით თავისი მაზლი, შამილ
ოქრო­პირიძე საკუთარ სახლში მკვდარი იპოვა.
„შამილის ეზოში რომ შევედი, ვნახე, მისი ცხედარი იქვე, ეზოს შესასვლელ კარებ­
თან იყო დასვენებული. 2008 წლის 12 აგვიტოს, ბაღებიდან შეპარულან ეზოში
სოფლის ბიჭები და შეუსვენებიათ შამილის ცხედარი მისივე სახლის ეზოში. რომ
ავხადე, სახეზეც ჰქონდა ჭრილობები და ტანზეც სულ დაცხრილული იყო. მისი
სახლის ფანჯრებს ჰქონდა ნასროლი და კედელი გამონგრეული იყო.“249
თამარ სურამელმა იმავე დღეს კიდევ ერთი მკვლელობის შესახებ შეიტყო.
„ნოდარი ბუტაურიც მოკვდაო, მეზობელმა კაპანაძე თამაზიმ გაგვაგებინა. მაგან
იპოვა მკვდარი და ადიალაში შეახვია. სულ სისხლიანი იყო თურმე.“
შემდეგ ახალგაზრდების დახმარებით დამარხეს გვამი. „მაგრამ თურმე ღრმად არ
ამოუთხრიათ მიწა და მერე ძაღლებმა გააფუჭეს და ჩანდა ნოდარიო“. – იხსენებს გულ­
ნატკენი თანასოფლელი თამარ სურამელი.
ნოდარ ბუტაურს, ოსური ბანდფორმირების წევრებმა მანქანის (კამაზის) წართმევა
დაუპირეს. მან სიტყვიერი წინააღმდეგობა გაუწია და მხოლოდ ამის გამო მოკლეს.

იოსებ (სოსო) ოდიაშვილის მკვლელობა

ტყვიაველები კიდევ ერთი მკვლელობის შესახებ ყვებიან.

248 იხ. „Georgians flee as friends die and villages burn; Pro-Moscow fighters make the region a netherworld of lawles-
sness”, by Alex Rodriguez, CHICAGO TRIBUNE, 14 September 2008
249 იხ. ინტერვიუ ევგენია ოქროპირიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახლგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009
წლის 17 ივლისს, გორის რაიონის სოფელ ტყვიავში.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  91

დევნილები გვიყვებოდნენ, რომ 25 წლის იოსებ ოდიაშვილი სხვა ქართველებთან

ერთად ოსებმა 12 აგვისტოს გაიტაცეს და ტყვედ აიყვანეს. ლევან გიგუაშვილი იხსენებს, რომ
სამარშრუტო ტაქსში ასვლის შემდეგ იქ მყოფი ქართველები შეათვალიერა, ძირითადად
მეზობელი სოფლებიდან იყვნენ, თუმცა, რამდენიმე ტყვიაველიც იყო მათ შორის, „სოსო
ოდიაშვილი ვიცანიო”. მეზობლები იმასაც ყვებიან, რომ სოსო მანქანიდან გადმოხტა და გაქცევა
სცადა. და სწორედ ამ დროს, მაშინ დაეწივნენ და ავტომატის ჯერით ჩაცხრილეს.
ჩვენ დავინტერესდით სოსო ოდიაშვილის მკვლელობით და კითხვა-კითხვით გიორგი
ხაბაზიშვილს250 მი­ვაკ­ვ­ლი­ეთ, ვინც დაჭ­რი­ლი თა­ნა­სოფ­ლე­ლი სახ­ლ­ში გა­და­იყ­ვა­ნა და ჭრი­
ლო­ბე­ბი და­უ­მუ­შა­ვა. სამწუხაროდ, მან 25 წლის ოდიაშვილის გა­დარ­ჩე­ნა ვერ შეძ­ლო. გი­ორ­
გი ხა­ბა­ზიშ­ვი­ლი გვიყ­ვე­ბა, რომ 12 აგ­ვის­ტოს, შუ­ადღეს იპო­ვეს დაჭ­რი­ლი ახალ­გაზ­რ­და და მე­
ზო­ბელ­თან, ამი­რან ლა­ფაჩთან ერთად ტყვი­ავ­ში გა­და­იყ­ვა­ნა.
„სოსო მარ­ჯ­ვე­ნა მკლავ­სა და მუც­ლის არე­ში ჭიპ­თან ახ­ლოს იყო დაჭ­რი­ლი. მუ­
ცელ­ზეც და მკლავ­ზეც ღრმა ჭრი­ლო­ბა ჰქონ­და. საკ­მა­ოდ ბევ­რი სის­ხ­ლი მოს­დი­
ო­და. სო­სო ჩემ­თან სახ­ლ­ში გა­თი­შუ­ლი­ვით იყო. რო­გორც ჩემ მე­უღ­ლეს უთხ­რა,
ოს­მა სამ­ხედ­რო­ებ­მა სხვა ტყვი­ა­ვე­ლებ­თან ერ­თად ერ­თ­-ერ­თი ქარ­თ­ვე­ლის მარ­
შუტ­კა­ში ჩას­ვეს და ცხინ­ვა­ლის მი­მარ­თუ­ლე­ბით წა­იყ­ვა­ნეს. გზა­ში, არ მი­სუ­ლი სო­
ფელ ტირ­ძ­ნი­სამ­დე, ავა­რია მო­უ­ვი­დათ სწო­რედ ამ დროს სო­სო და კი­დევ რამ­დე­
ნი­მე ქარ­თ­ვე­ლი გა­იქ­ც­ნენ. ოს­მა სამ­ხედ­რო­ებ­მა სრო­ლა აუტე­ხეს და სწო­რედ ამ
დროს და­იჭ­რა. ამის მე­ტი მას არა­ფე­რი უთ­ქ­ვამს.“
ანალოგიურ ისტორიას გვიყვება მისი მამა ვლადიმერ ოდი­აშ­ვილიც251, რომელიც შვილთან
იყო სიცოცხლის ბო­ლომ­­დე. სოსო ოდიაშვილი 13 აგვისტოს გარდაიცვალა. მაგ­რამ, ვინაიდან
სოფელში ისევ რუსი სამხედროები იყვნენ, ხოლო ოსები ძარცვას და ძალადობას განაგრძობდნენ,
მისი სასაფლაოზე დაკრძალვა ვერ გაბედეს და იქვე, სახლის წინ ბაღში დამარხეს.252

ტყვიავის სამარშრუტო ტაქსი, თამაზ

მახარაშვილის სიკვდილი
სა­მარ­შ­რუ­ტო ტაქ­სს, რომ­ლი­თაც სო­სო ოდი­აშ­ვი­ლი და სხვა
ტყვე­ე­ბი გა­დაჰ­ყავ­დათ, ტირ­ძ­ნი­სის გზა­ზე ავა­რი­ა­მოუვიდა, რა­საც
მსხვერ­პ­ლიც მოჰ­ყ­ვა. ავა­რი­ის დროს ად­გილ­ზე გარ­და­იც­ვა­ლა
ეროვ­ნე­ბით ოსი მძღო­ლი, რო­მ­ლის სა­ხე­ლიც ჩვენ­თ­ვის უც­ნო­
ბია და მე­რე­თე­ლი ტყვე თა­მაზ მა­ხა­რაშ­ვი­ლი. რო­გორც თვით­
მ­ხილ­ვე­ლე­ბი ყვე­ბი­ან:
„ერთ-ერთი ქარ­თ­ვე­ლი მარ­შუტ­კის ქვეშ იყო მო­ყო­
ლი­ლი. რო­გორც ჩანს, ფან­ჯ­რი­დან გად­მო­ვარ­და მარ­
შუტ­კის გა­დატ­რი­ა­ლე­ბის მო­მენ­ტ­ში და მარ­შუტ­კა ზე­
მო­დან და­ე­ცა.“253
თა­მაზ მა­ხა­რაშ­ვი­ლის ქა­ლიშ­ვი­ლი, ხა­თუ­ნა ჯა­ნა­ნაშ­ვი­ლი
გვიყ­ვე­ბა, რომ მა­მა­მი­სის ცხე­და­რი პირ­ვე­ლად 16 აგ­ვის­ტოს მის­
ტყვიაველი სამოქალაქო ტყვეების
მა მე­გო­ბარ­მა იპო­ვა. გადაყვანისას ავარიის დროს დაღუპული
„მამაჩემის ცხე­და­რი რომ ნა­ხა სო­ფელ ტირ­ძ­ნის­ში, თამაზ მახარაშვილის გვამი.

250 იხ. ინტერვიუ გიორგი ხაბაზიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
16 ოქტომბერს, სოფელ ტყვიავში.
251 იხ. ინტერვიუ ვლადიმერ ოდიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009
წლის 16 ოქტომბერს, სოფელ ტყვიავში.
252 სოსო ოდიაშვილისა და 12 აგვისტოს გატაცებული სხვა ქართველების ისტორიის შესახებ შეგიძლიათ წაიკითხოთ
მომდევნო ქვეთავში თამაზ მახარაშვილის სიკვდილის შესახებ.
253 იხ. ინტერვიუ ლევან გიგუაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის
15 ოქტომბერს.
92  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

თო­ნეს­თან ახ­ლოს, იქ­ვე იყო გა­დატ­რი­ა­ლე­ბუ­ლი სა­მარ­შ­რუ­ტო ტაქ­სიც“.

ვი­ნა­ი­დან სო­ფელ­ში გა­და­ად­გი­ლე­ბა ჯერ კი­დევ სა­ში­ში იყო, ვერ გა­ბე­და იმა­ვე დღეს
ცხედ­რის სა­ნა­ხა­ვად და გად­მო­სას­ვე­ნებ­ლად წას­ვ­ლა. მა­მის მე­­გო­­ბარ­­­მა უთხ­­­რა:
„ცხედარი მზის გულ­ზე ეგ­დო რამ­დე­ნი­მე დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში, მთლი­ა­ნად გა­სის­ხ­
ლი­ა­ნე­ბუ­ლი იყო სხე­უ­ლი, სა­ხე და თა­ვი სის­ხ­ლით ჰქონ­და და­ფა­რუ­ლი­. ში­შით მი­სი
სხვა ად­გილ­ზე გა­დას­ვე­ნე­ბა და საფ­ლა­ვის გათხ­რაც კი ვერ შევ­ძე­ლით და გზის პი­
რას, სა­დაც იდო გვა­მი, იქ­ვე მი­ვა­ყა­რეთ მი­წა.“
ცხე­და­რი მხო­ლოდ სექ­ტემ­ბერ­ში გა­და­ას­ვე­ნეს სოფ­ლის სა­საფ­ლა­ო­ზე.
ტყვი­ა­ვის სა­მარ­შ­რუ­ტო ტაქ­ს­ში მყო­ფი ყო­ფი­ლი ტყვე­ე­ბი სოსო ოდიაშვილის მკვლე­
ლობის შესახებ ყვებიან. ისიც ახსოვთ, რო­გორ დახ­ვ­რი­ტეს ოსებ­მა იქ მყო­ფი კიდევ ერ­თი
ახალ­გაზ­რ­და, თუმ­ცა მი­სი სა­ხე­ლი, სამ­წუ­ხა­როდ, არა­ვინ იცო­და. ლე­ვან გი­გუ­აშ­ვი­ლისა და თა­
მაზ ჩა­ლა­უ­რის მო­ნა­ყო­ლიც იდენ­ტუ­რი­ა. თა­მაზ ჩა­ლა­უ­რი გვი­ამ­ბობს:
„ჩემს გვერ­დით სუს­ტი ბი­ჭი იყო, ეტყო­ბა, მოძ­რა­ობ­და და ოს­მა ერ­თი­-ორ­ჯერ კონ­
და­ხი ჩა­არ­ტყა თავ­ში. იმას რომ ურ­ტყავ­და, მეც მომ­ხ­ვ­და კონ­და­ხი მარ­ჯ­ვე­ნა გვერ­
დ­სა და თე­ძოს არე­ში. მე­რე უცებ ოს­მა სამ­ხედ­რომ ავ­ტო­მა­ტი გა­და­ტე­ნა და ამ ბიჭს
ორ­ჯერ ეს­რო­ლა შიგ თავ­ში. ზედ და­მაკ­ლეს ის ბი­ჭი, სის­ხ­ლი სულ ზედ გად­მო­მეს­
ხა. იმ მო­მენ­ტ­ში ვი­ფიქ­რე, რომ მეც მეს­როდ­ნენ და სიკ­ვ­დილს ვე­ლო­დე­ბო­დი.“254
ლე­ვან გი­გუ­აშ­ვი­ლიც ადას­ტუ­რებს ამ ის­ტო­რი­ას. მეტიც, თავად ყოფილი ტყვე და
სიკვდილს გადარჩენილი, გვიამბობს, როგორ მოიშორეს გვამი ოსებმა:
„ახალ­გაზ­რ­დის მოკ­ვ­ლის შემ­დეგ ოსმა მძღოლ­მა მარ­შუტ­კა გა­ა­ჩე­რა და იმ ბი­ჭის
გვა­მი მარ­შუტ­კი­დან გზა­ზე გადააგდეს. გა­რე­თაც კი­დევ ერ­თი ტყვია და­ა­ხა­ლეს,
შემ­დეგ გზა გა­ვაგ­რ­ძე­ლეთ. ეს ამ­ბა­ვი და­ახ­ლო­ე­ბით სო­ფელ ბროწ­ლე­თის მი­და­მო­
ებ­ში მოხ­და.“

ალექსანდრე ბიბილაშვილის მკვლელობა

„13 აგვისტოს სოფელ კარალეთში შეიარაღებული უფორმო ადამიანები ისროდნენ
და არავის ინდობდნენ, ვინც წინააღმდეგობას გაუწევდა. ასე მოკლეს ერთ-ერთი
ჩემი თა­ნასოფლელი ალიკა ბიბილაშვილი. ის ოსებს წინააღმდეგობასაც კი არ
უწევდა, უბრალოდ იდგა სოფლის ბირჟაზე და ესროლეს.“255
ალექსანდრე ბიბილაშვილის მკვლელობის შესახებ თვითმხილველმა ბიძინა სუხი­
ტაშვილმა გვიამბო.
მოკლული ალექსანდრე ბიბილაშვილის მეუღლე ზოია ბიბილაშვილი გვიყვებოდა:
„12 აგ­ვის­ტოს 4 ან 5 სა­ა­თი იქ­ნე­ბო­და, ალი­კა სახ­ლი­დან სი­გა­რე­ტის სა­ყიდ­ლად
გა­ვი­და. უკან რომ ბრუნ­დე­ბო­და, სოფ­ლის ბირჟაზე კა­ცე­ბი მსხდა­რან და იქ მი­სუ­
ლა. დაჯ­დო­მას აპი­რებ­და, ყა­ვის­ფე­რი, „ჟიგულის“ ტი­პის ავ­ტო­მან­ქა­ნი­დან რომ ეს­
რო­ლეს. ოსე­ბი იყ­ვ­ნენ. მა­შინ ჯერ არ იყ­ვ­ნენ რუ­სე­ბი შე­მო­სუ­ლი და არც ფორ­მე­ბი
სცმი­ათ. ავ­ტო­მა­ტი­დან ეს­რო­ლეს. ჩე­მი მე­უღ­ლე იქ­ვე და­ი­ღუ­პა.“256
ქალ­ბა­ტო­ნ ზო­ი­ას მე­ზო­ბე­ლი იზოლ­და თედ­ლი­აშ­ვი­ლიც ადას­ტუ­რებს ალექ­სან­დ­რე ბი­
ბი­ლაშ­ვი­ლის მკვლე­ლო­ბას.
„ალიკა გამოსულა სახლიდან, პური ეჭირა ხელში. „ბირჟაზე“ რომ მისულა, ვასიკო

254 იხ. ინტერვიუ თამაზ ჩალაურთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის
13 ოქტომბერს.
255 იხ. ინტერვიუ ბიძინა სუხიტაშვილთან, ჩაწერილი ადამიანის უფლებათა ცენტრის მიერ 2008 წლის 4 დეკემბერს.
256 იხ. ინტერვიუ ზოია ბიბილაშვილთან და იზოლდა თადლიაშვილთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ მიერ
2008 წლის 4 დეკემბერს.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  93

მჯდარა იქ, ჩვენი სოფლელი, ზაალიშვილია. ისიც მისულა და იქ ჩამომჯდარა.

12 აგვისტო იყო, კარგად მახსოვს. მაგ დღეს დაიწყო ჩვენს სოფელში დიდი
დაძაბულობა. ოსებმა ამოიარეს მანქანით. ალიკას დაუძახნია, რა არის, ბიჭებო,
რა მოხდაო, ჩვენები ეგონა – ფორმები არ ეცვათ და არაფერი. შენ აქ ხარ კიდევ,
რატომ არ წახვედიო და ავტომატით ორჯერ გადაცხრილეს, თან მიდიოდა მანქანა
და თან ესროდნენ.
„ალიკას ოსებ­მა რომ ეს­რო­ლეს, ჩვენს მე­ზო­ბელს მა­რო სამ­ხა­რა­ძეს და­უ­ნა­ხავს
ფან­ჯ­რი­დან. ­ჩვენს სოფ­ლე­ლებს, გი­ვის და გე­ლა­საც ეს­რო­ლეს, მან­ქა­ნის წარ­თ­მე­
ვა უნ­დო­დათ. ის მო­მენ­ტი იყო. ეს სწო­რედ ის ოსე­ბი იყ­ვ­ნენ, რომ­ლებ­მაც ალი­კას
ეს­რო­ლეს. მაგ დროს გი­ვის მან­ქა­ნას ჩაბ­მუ­ლი ჰქონ­და გი­ას მან­ქა­ნა. რომ და­ი­ნახა,
ოსე­ბი მოს­დევ­დ­ნენ, გაწყ­ვი­ტა ღვე­დი და გა­იქ­ცა. გი­ვი რომ ვერ და­ი­ჭი­რეს და მან­
ქა­ნა ვერ წა­არ­თ­ვეს, გამ­წა­რე­ბუ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ. მა­შინ გი­ვი და­იჭ­რა. მე­რე ამო­ი­ა­რეს
და უმი­სა­მარ­თოდ ის­როდ­ნენ. ბირ­ჟა­ზე ალი­კა რომ და­ი­ნა­ხეს. გა­დაცხ­რი­ლეს.“257
შესაძლოა, სწორედ ამ მკვლელობის შესახებ არის ლაპარაკი ეუთოს 2008 წლის ნოემბრის
ანგარიშშიც. მიუხედავად იმისა, რომ იქ მსხვერპლის სახელი და გვარი მითითებული არ არის,
მკვლელობის ისტორია და გარემოებები იდენტურია. სწორედ ოსებით დატვირთული მანქანიდან
სროლის ფაქტია აღწერილი აღნიშნულ ანგარიშშიც, რაც სოფლის მცხოვრებლების მიერ
აღწერილი სოფელში შექმნილი მძიმე მდგომარეობის კიდევ ერთი დადასტურებაა.258

მორის პაპუაშვილის მკვლელობა

სო­ფელ ახალ­და­ბის მო­სახ­ლის, მო­რის პა­პუ­აშ­ვი­
ლის მკვლე­­ლო­ბის ის­ტო­რი­ას იხ­სე­ნებს მი­სი კო­ლე­გა მე­
რაბ ხე­ხე­ლაშ­ვი­ლი, რო­მელ­თან ერ­თა­დაც 12 აგ­ვის­ტოს
იგი სამ­სა­ხუ­რებ­რი­ვი მო­ვა­ლე­ო­ბის შეს­რუ­ლე­ბის მიზ­ნით სო­
ფელ ახალ­და­ბის გო­რის ტე­ლე-­რა­დი­ო­გა­დამ­ცემ სად­გურ­ზე
გა­ემ­გ­ზავ­რა.
„დაახლოებით 11 სა­ა­თი­სათ­ვის სა­ჰა­ე­რო და­ბომ­
ბ­ვა კვლავ გა­ნახ­ლ­და. უშუ­ა­ლოდ ან­ძა­ზე ბომ­ბე­ბი
არ ჩა­მო­უყ­რი­ათ, მაგ­რამ ან­ძი­დან და­ახ­ლო­ე­ბით
100 მეტ­რ­ში, ტყე­ში ჩა­მო­ყა­რეს ბომ­ბე­ბი. იქა­უ­რო­
ბა სულ კვამ­ლ­ში იყო გახ­ვე­უ­ლი. და­ბომ­ბ­ვა გარ­კ­
ვე­უ­ლი შუ­ა­ლე­დე­ბით და­ახ­ლო­ე­ბით 20 წუ­თს გაგ­
რ­ძელ­და. მე და მო­რის პა­პუ­აშ­ვილს შეგ­ვე­შინ­და,
რომ თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვებს უშუ­ა­ლოდ სად­გუ­რიც არ ვახ­ტანგ შავ­და­თუ­აშ­ვი­ლის მანქანა,
და­ე­ბომ­ბათ, ამი­ტომ ტე­ლე-­რა­დიოსად­გუ­რის შე­ რომელშიც მოკლეს მორის პაპუაშვილი.
ნო­ბი­დან გა­მო­ვე­დით და იქა­უ­რო­ბას გა­ვე­რი­დეთ.
იქ­ვე, სად­გუ­რის მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე მი­ტო­ვე­ბულ სა­ნაგ­ვეს შე­ვა­ფა­რეთ თა­ვი.“
მა­­ლე ახალ­­­და­­ბის ან­­­ძა­­ზე ტე­­ლე-­­­რა­­დიოსად­­­გუ­­რის დი­­რექ­­­ტო­­რი ვახ­­­ტანგ შავ­­­და­­თუ­­აშ­­­ვი­­ლი
ავი­­და და შე­­ე­­ცა­­და, მო­­რი­­სი და მე­­რა­­ბი მი­­სი კუთ­­­ვ­­­ნი­­ლი ავ­­­ტო­­მან­­­ქა­­ნა „ჟიგულით“ იქა­­უ­­რო­­ბი­­
სათ­­­ვის გა­­ე­­ცი­­ლე­­ბი­­ნა. თუმ­­­ცა, რო­­გორც მე­­რაბ ხე­­ხე­­ლაშ­­ვი­­ლი გვიყ­­­ვე­­ბა,
„ერთი კი­ლო­მეტ­რი არც გვექ­ნე­ბო­და გავ­ლი­ლი, რომ ტე­ლე-­რა­დი­ო­სად­გუ­რის­კენ
მი­მა­ვა­ლი ტან­კე­ბი და­ვი­ნა­ხეთ. რო­დე­საც ტან­კე­ბი მოგ­ვი­ახ­ლოვ­დ­ნენ და­ახ­ლო­ე­ბით
20-30 მეტ­რის მან­ძილ­ზე, მათ­ზე მსხდომ­მა ჯა­რის­კა­ცებ­მა ინ­ტენ­სი­უ­რი ცეცხ­ლი გაგ­

257 ალექსანდრე ბიბილაშვილის მკვლე­ლო­ბის ანა­ლო­გი­ურ ის­ტო­რი­ას ყვე­ბა სა­ხალ­ხო დამ­ც­ვე­ლის აპა­რა­ტის წარ­მო­მად­გე­
ნელ­თან ინ­ტერ­ვი­უ­ში სო­ფელ კა­რა­ლე­თის მცხოვ­რე­ბი ელ­დარ გო­გიშ­ვი­ლიც. ინ­ტერ­ვიუ ჩა­წე­რი­ლია 2008 წლის 16 აგ­ვის­
ტოს, ქ. თბი­ლი­სის 169-ე სა­ჯა­რო სკო­ლა­ში.
258 იხ. “Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, 27
ნოემბერი, 2008 გვ.23
94  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

ვიხ­ს­ნეს. ჩვენ მან­ქა­ნის სა­ლონ­ში ჩა­ვი­მა­ლეთ“.259

თა­ვად ვახ­ტანგ შავ­და­თუ­აშ­ვი­ლი დე­ტა­ლუ­რად იხ­სე­ნებს იმ მო­მენტს, რო­დე­საც მო­უ­­ლოდ­
ნე­ლად ტან­კის პი­რის­პირ აღ­მოჩ­ნ­და:
„უცაბედად რა­ღაც ხმა შე­მოგ­ვეს­მა. მო­უ­ლოდ­ნე­ლად ამ შე­სახ­ვე­ვი­დან ტან­კი გა­მოჩ­ნ­
და. თავ­და­პირ­ვე­ლად მარ­ტო ერ­თი ტან­კი და­ვი­ნა­ხე. ტან­კ­ზე ზე­მო­დან სამ­ხედ­რო­ე­ბი
ის­ხ­დ­ნენ, რომ­ლებ­საც მომ­წ­ვა­ნო ფე­რის სამ­ხედ­რო ფორ­მე­ბი ეც­ვათ და ავ­ტო­მა­ტე­ბით
იყ­ვ­ნენ შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლე­ბი. ტან­კ­ზე და­ახ­ლო­ე­ბით 7-8 სამ­ხედ­რო იჯ­და. სამ­ხედ­რო­ე­ბის
ნა­წილ­მა, რომ­ლე­ბიც ტან­კ­ზე ის­ხ­დ­ნენ, ცეცხ­ლი გახ­ს­ნეს ჩე­მი მან­ქა­ნის მი­მარ­თუ­ლე­
ბით. ეს ტან­კი ჩვენ­გან და­ახ­ლო­ე­ბით 40 მეტ­რის მო­შო­რე­ბით იყო. სამ­ხედ­რო­ე­ბი ავ­
ტო­მა­ტე­ბი­დან გვეს­როდ­ნენ. ტან­კი და­ვი­ნა­ხე თუ არა, მან­ქა­ნა მა­შინ­ვე გა­ვა­ჩე­რე, ბი­
ლიკ­ზე­ვე. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, სამ­ხედ­რო­ებ­მა მა­ინც გა­ნაგ­რ­ძეს ჩვე­ნსკენ სრო­ლა.“260
ამის შემ­დეგ ყვე­ლა­ფე­რი სწრა­ფად მოხ­და. დაჭ­რი­ლე­ბი ბო­ლო სამ­ხედ­რო­ე­ბის გავ­ლას
ელო­დე­ბოდ­ნენ და შემ­დეგ მან­ქა­ნი­დან ხოხ­ვით გად­მოს­ვ­ლას შე­ე­ცად­ნენ. სწო­რედ ამ დროს
აღ­მო­ა­ჩი­ნეს, რომ მო­რის პა­პუ­აშ­ვი­ლი სის­ხ­ლ­ში ამოს­ვ­რი­ლი უკ­ვე მი­წა­ზე იწ­ვა.
„მორის პა­პუ­აშ­ვილს ტყვია ყელ­ში ჰქონ­და მოხ­ვედ­რი­ლი, სა­ი­და­ნაც სისხლი
სდიოდა და მა­ლე გო­ნე­ბაც და­კარ­გა. დაჭ­რი­ლი იყო ვახ­ტანგ შავ­და­თუ­აშ­ვილ­თან
ერ­თად ჩვენ­თან ამო­სუ­ლი გი­ორ­გი ხოს­რუ­აშ­ვი­ლიც. შე­და­რე­ბით მსუ­ბუ­ქად იყო
დაჭ­რი­ლი თავად ვახ­ტანგ შავ­და­თუ­აშ­ვი­ლი.“261
გადარჩენილები მეგობრის და საკუთარი სიცოცხლის გადასარჩენად სამედიცინო
დახმარების მოსაძებ­ნად გაეშურნენ. უკან დაბრუნებულებმა კი მორის პაპუაშვილი
მანქანიდან დაახლოებით 200 მეტრში უკვე გარდაცვლილი იპოვეს.
„მორისს მუხ­ლე­ბი და მკლა­ვე­ბი მთლი­ა­ნად დაგ­ლე­ჯი­ლი და სის­ხ­ლი­ა­ნი ჰქონ­და,
რო­გორც ჩანს, ბევ­რი იხო­ხა და ხოხ­ვით მო­აღ­წია ამ ად­გი­ლამ­დე. სის­ხ­ლის ნაკ­ვა­
ლე­ე­ვი მთელ სიგ­რ­ძე­ზე იყო“. – გვიყ­ვე­ბა ვა­სილ პა­პუ­აშ­ვი­ლი.262
უცნაური კი ის იყო, რომ მორისს უკვე ორი ჭრილობა ქონდა:
„ერთი მარცხენა მხარეს ყელში ჰქონდა მოხვედრილი, საიდანაც სისხლი მოს­
დიოდა და ორი ტყვია შუბლში, თვალების მაღლა ჰქონდა ნასროლი.“
ვა­სილ პა­პუ­აშ­ვი­ლი ვა­რა­უ­დობს, რომ „ალბათ, დაჭ­რი­ლი რომ ფოფხავ­და, მა­შინ შე­ამ­
ჩ­ნი­ეს სამ­ხედ­რო­ებ­მა და ეს­რო­ლეს, ვი­ნა­ი­დან, რო­დე­საც მის­მა მე­გობ­რებ­მა და­ტო­ვეს, მხო­
ლოდ ყელ­ში ჰქონ­და ერ­თი ტყვია მოხ­ვედ­რი­ლი.“
ახა­ლი ნატყ­ვი­ა­რე­ბის შე­სა­ხებ გვე­სა­უბ­რე­ბო­და გი­ორ­გი გი­ორ­გაშ­ვი­ლიც:
„შუბლში მარ­ჯ­ვე­ნა თვა­ლის ზე­მო­დან ჰქონ­და ტყვია მოხ­ვედ­რი­ლი, რო­მე­ლიც კოკ­
რო­ჭი­ნა­სა­ვით იყო გა­მო­სუ­ლი.“263

259 იხ. ინტერვიუ მერაბ ხეხელაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ. გორში,
2008 წლის 12 ოქტომბერს.
260 იხ. ინტერვიუ ვახტანგ შავდათუაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ გორის
რაიონის სოფელ ახალდაბაში 2009 წლის 27 ოქტომბერს.
261 იხ. ინტერვიუ მერაბ ხეხელაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ. გორში,
2008 წლის 12 ოქტომბერს.
262 იხ. ინტერვიუ ვასილ პაპუაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
29 ოქტომბერს.
263 იხ. ინტერვიუ გიორგი გიორგაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008
წლის 2 ოქტომბერს. მორის პაპუაშვილის მკვლელობასა და ახალდაბის ტელე-რადიოგადამცემთან მომხარი
ინციდენტის შესახებ ინფორმაციას ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციისათვის მიცემულ ინტერვიუში ადასტურებენ
გიორგი ხოსრუაშვილი, ვახტანგ შავდათუაშვილი და ვასილ პაპუაშვილი.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  95

ვალიკო ჯოჯიშვილის მკვლელობა

სოფელ ვანათის დატოვება ყველამ ვერ მოახერხა საოკუპაციო ჯარების მიერ სოფლის
პატრულირების გამო. მოსახლეობის ნაწილი, რომელიც დარჩენილი იყო სოფელში, ტყვედ
მიჰყავდათ, ამიტომ დაბომბვის დასრულების შემდეგაც სოფელში დარჩენილი მოხუცები
ძირითადად სარდაფებში იმალებოდნენ, ხოლო ვინც წინააღმდეგობის გაწევას ბედავდა,
ადგილზე კლავდნენ.
ვაჟა ჯოჯიშვილი სწორედ სოფელში დარჩენილ ერთ-ერთ მოხუცს იხსე­ნებს
სინანულით:
„ჩემთან ერთად სოფლიდან გამოსვლა ვერ მოახერხა ბიძაჩემმა, ვალიკო
ჯოჯიშვილმა, რომელიც 13 დეკემბერს მოკლეს რუსმა სამხედროებმა“.264

ალიჩკა მინდიაშვილის მკვლელობა

გია ბაბუციძემ სოფელი აჩაბეთი ოჯახთან ერთად 8 აგვისტოს დატოვა. თუმცა თავისი
70 წლის დედის გამოსაყვანად უკან შებრუნება ვეღარ შეძლო. უკვე მოგვიანებით. სოფლის
ოკუპაციის დროს რუსი ჯარისკაცების დახმარებით შევიდა სოფელში და საკუთარი სახლის
ნანგრევებში ჩამწვარი დედის ცხედარი ეზოში დაასაფლავა.
„მანქანიდან შევნიშნე, რომ სახლების სრული უმრავლესობა დამწვარი იყო. სა­კუ­
თარ სახლს რომ მი­ვუ­ახ­ლოვ­დი, რუ­სებს მან­ქა­ნის გა­ჩე­რე­ბა ვთხო­ვე, რა­­თა მო­მე­ძებ­
ნა დე­და­ჩე­მი, რო­მელ­საც გა­და­ად­გი­ლე­ბა უჭირ­და და ამი­ტო­მაც ვვა­­რა­უ­დობ­დი, რომ
მას სად­მე სახ­ლის მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ვნა­ხავ­დი. ჩე­მი სახ­ლი და ეზო­ში მდგა­
რი სხვა დამ­ხ­მა­რე ნა­გე­ბო­ბე­ბი სრუ­ლი­ად იყო დამ­წ­ვა­რი. სახ­ლის მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­
ტო­რი­ა­ზე დე­და­ჩე­მი რომ ვერ­სად ვნა­ხე და მი­სი ცოცხ­ლად ხილ­ვის იმე­დი გა­და­მე­წუ­
რა, გა­დავ­წყ­ვი­ტე, დამ­წ­ვარ სახ­ლ­ში შევ­სუ­ლი­ყა­ვი, რომ მი­სი ცხე­და­რი მა­ინც მე­პოვ­ნა.
სახ­ლ­ში შე­ვე­დი თუ არა, მი­სი სა­ძი­ნე­ბე­ლი ოთა­ხის­კენ გა­ვე­მარ­თე, რად­გან, რო­
გორც წე­სი, იგი იშ­ვი­ა­თად ტო­ვებ­და ამ ოთახს. სა­ძი­ნე­ბელ­ში შე­სულს სა­ში­ნე­ლი
სუ­რა­თი დამ­ხ­ვ­და, სა­წოლ­ზე დე­და­ჩე­მის ძვლე­ბი და ფერ­ფ­ლი ეყა­რა. მარ­თა­ლი­ა,
სახ­ლი და შიგნით ავე­ჯი სრუ­ლად იყო დამ­წ­ვა­რი, მაგ­რამ რკი­ნის სა­წოლ­ზე დარ­ჩე­
ნი­ლი დე­და­ჩე­მის ძვლე­ბი და ფერ­ფ­ლი კარ­გად შე­ვამ­ჩ­ნი­ე. ცხა­დი გახ­და, რომ მან
ცეცხ­ლ­წა­კი­დე­ბუ­ლი სახ­ლი­დან გა­მოს­ვ­ლა ვერ მო­ა­ხერ­ხა.“265

ვასილ მექარიშვილის მკვლელობა

სოფელ დვანში რუსები პირველად 12 აგვისტოს გამოჩნდნენ. ისევე როგორც ყველგან,
რუსებს აქაც ოსები შემოჰყვნენ და სახლების ძარცვა, დარჩენილი მოსახლეობის დაშინება
და აწიოკება დაიწყეს.
„13 აგ­ვის­ტო იყო, სოფ­ლის ცენ­ტ­რ­ში ვი­ყა­ვით, რო­დე­საც ვა­სი­კო მოკ­ლეს“ – სევ­და­ნა­რე­
ვი ხმით გვიყ­ვე­ბა გი­ორ­გი მე­ქა­რიშ­ვი­ლი. თა­ვად ბა­ტო­ნ გი­ორ­გის ფი­ზი­კუ­რი შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­
ბი შეზღუ­დუ­ლი აქვს და ამი­ტომ ვერ და­ტო­ვა სო­ფე­ლი. ნა­შუ­ადღევ­საც სოფ­ლის ცენ­ტ­რ­ში იყო
რო­დე­საც გა­ჩერ­და ავ­ტო­მო­ბი­ლი, სა­ინდა­ნაც სა­მი შე­ი­რა­ღე­ბუ­ლი და ნას­ვა­მი ოსი გად­მო­ვი­და.
სა­მი­ვეს სამ­ხედ­რო ფორ­მა ეც­ვა და იარა­ღი ჰქონ­და. ერთ-ერთმა იქ მყოფებს თავის მკერდზე
ჯვრების კოცნა მოსთხოვა.
„მგონი, სა­მი ჯვა­რი ეკი­და, თეთ­რი, წი­თე­ლი და შა­ვი. ქარ­თუ­ლად გვე­ლა­პა­რა­კე­
ბოდ­ნენ, მაგ­რამ ოსუ­რი აქ­ცენ­ტით. სო­ფელ­ში ალი­ო­შა კო­კოშ­ვი­ლი შეხ­ვედ­რი­ათ
და, რო­გორც თა­ვად მითხ­რა, იარა­ღი პირ­ში ჩა­უ­დვი­ათ ჯვრებ­ზე კოც­ნის მოთხო­
ვნით. მი­ად­გ­ნენ ვა­სი­კოს და მის­გა­ნაც იგი­ვეს ითხოვ­დ­ნენ. მაგ­რამ უარი მი­ი­ღეს. ის

264 იხ. ინტერვიუ ვაჟა ჯოჯიშვილთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ მიერ 2008 წლის 25 დეკემბერს.
265 იხ. ინტერვიუ, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ მიერ 2008 წლის 24 ნოემბერს ქ. თბილისში, 117-ე ბაგა-
ბაღში, ჟვანიას ქ. 42.
96  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

ავად იყო გო­ნებ­რი­ვად და კოც­ნის ნაც­ვ­ლად, ფეხ­ზე ად­გა და შე­ა­გი­ნა. ამის შემ­დეგ
ერთ-ერთ მათ­განს ხე­ლიც კი ჰკრა. სამ­ხედ­რომ პა­სუ­ხად იარა­ღი ვა­სი­კოს ყელ­ზე
და­ა­დო და ეს­რო­ლა. იმწამ­ს­ვე გა­თავ­და.“266
ვასიკო მექარიშვილის მკვლელობას თემურ კოპაძეც გვიდასტურებს. მართალია,
ბატონ თემურს ზუსტად არ ახსოვს, 12 აგვისტო იყო თუ 13, მაგრამ სოფლის ცენტრში, მის
თვალწინ ადამიანის მკვლელობა კარგად ახსოვს.
„მისგან კოცნას მოითხვდნენ. ვასიკომ ალბათ უბრალოდ ვერ გაიგო, ვერ მიხვდა
რა უნდოდათ. ის ხომ სულით ავადმყოფი იყო. ესროლეს და მოკლეს. შემდეგ
იქვე დააგდეს და წავიდნენ“267.

ერვანდ ბეჟაშვილის მკვლელობა

თე­მურ კო­პა­ძე 16 აგ­ვის­ტომ­დე სო­ფელ­დვანში იყო. 11 აგ­ვის­ტოს სო­ფელ­ში თან­და­თან
სხვა­დას­ხ­ვა ჯუ­რის ხალ­ხი მატულობდა. სახ­ლებს წვავ­დ­ნენ. მის მე­ზო­ბელს, ვა­ჟა კო­კოშ­ვილს
და­უ­რე­კეს, „შენი სახ­ლი იწ­ვი­სო“ და სარ­და­ფი­დან ამო­ვიდ­ნენ სახ­ლის სა­ნა­ხა­ვად. სწო­რედ ამ
დროს გა­ი­გეს ქა­ლის ტი­რი­ლის ხმა.
„ხმას გავ­ყე­ვი და ნა­ტო ბე­ჟაშ­ვი­ლი და­ვი­ნა­ხე. ერ­ვანდ ბე­ჟაშ­ვი­ლი, მი­სი ქმა­რი,
მკვდა­რი იყო. ნა­ტომ გვითხ­რა, რომ და­ი­ნა­ხა, მის ქმარს რო­გორ ეს­რო­ლა და მოკ­
ლა ოსე­ბი­სა და რუ­სე­ბი­სა­გან შემ­დ­გარ­მა მძარ­ც­ვე­ლე­ბის ჯგუფ­მა, რო­მე­ლიც სოფ­
ლის ეკ­ლე­სი­ა­ზე რუ­სუ­ლი დრო­შის აღ­მარ­თ­ვის „ცერემონიალიდან“ ბრუნ­დე­ბო­და.
ჩემ­თ­ვის გა­უ­გე­ბა­რი დარ­ჩა, მა­ინც რა­ტომ მოკ­ლეს ერვანდი.“
თემურ კოპაძის მსგავსად მანანა გოგალაძე-ივანიშვილიც გვე­სა­უბ­რა ერ­ვანდ ბე­­
ჟაშ­ვი­ლის მკვლე­ლო­ბა­ზე. ქალბატონი მანანა თავად თვითმხილველი არ არის, მაგრამ მე­
ზობ­ლე­ბის მო­ნა­ყოლს იხ­სე­ნებ­და, რომელმაც, შესაძლოა, ცოტათი ნათელი მოჰფინოს
მკვლელობის გარემოებებს. მეზობლები კი ამბობდნენ, რომ დრო­შის კოც­ნა­ზე უთხ­რა უარი
ოსებს და ამი­ტომ ეს­რო­ლე­სო. მკვლე­ლო­ბის ეს კონ­კ­რე­ტუ­ლი მი­ზე­ზი ჩვენ ვერ გა­და­ვა­მოწ­
მეთ, თუმ­ცა მკვლე­ლო­ბის ფაქ­ტი ბევ­რი სხვა ინ­ტერ­ვი­უ­ს დრო­საც დადას­ტურ­­და.268

ჩაცხრილვა თედოწმინდაში

როლანდ ბურნაძისა და ტარიელ (ბეგლარ) გოგიშვილის

მკვლელობა
ნა­თე­ლა ჭო­ვე­ლი­ძე პირ­ვე­ლი ომის დროს ცხინ­ვა­ლი­დან გა­მო­იქ­ცა და სო­ფელ ხვით­
ში, დევ­ნი­ლო­ბა­ში ცხოვ­რობ­და თა­ვის მე­უღ­ლეს­თან ერ­თად. ბა­ტო­ნი რო­ლანდ ბურ­ნა­ძე 2008
წლის აგ­ვის­ტოს ომის დროს მოკ­ლეს.
„მყავდა მე­უღ­ლე, რო­ლან­დი ბურ­ნა­ძე, რო­მე­ლიც და­ი­ღუ­პა რუ­სუ­ლი აგ­რე­სი­ის შე­
დე­გად. აგ­ვის­ტოს 7-ში უკ­ვე და­იწყო ჭურ­ვე­ბის ჩა­მოყ­რა, ამ დროს ქარ­თუ­ლი ჯა­რი
უკ­ვე აქ იყო. 9 აგ­ვის­ტოს ჩემ­მა მე­უღ­ლემ მე და დე­და­ჩე­მი გაგ­ვიყ­ვა­ნა სოფ­ლი­დან,
ჩე­მი შვი­ლი გი­ორ­გი უკ­ვე წა­სუ­ლი იყო, ჩე­მი მე­უღ­ლე კი სო­ფელ­ში უკან დაბ­რუნ­და.
12 აგ­ვის­ტოს სო­ფელ ხვით­ში მა­სობ­რი­ვი და­ბომ­ბ­ვა იყო. ჩე­მი მე­უღ­ლე და მი­სი
მა­მი­დაშ­ვი­ლი ტა­რი­ელ გო­გიშ­ვი­ლი შე­შინ­დ­ნენ და გა­დაწყ­ვი­ტეს წა­მო­სუ­ლიყ­ვ­ნენ.

266 იხ. ინტერვიუ გიორგი მექარიშვილთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ მიერ, 2008 წლის 23 ოქტომბერს,
სოფელ დვანში.
267 იხ. ინტერვიუ თემურ კოპაძესთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ მიერ, 2008 წლის 11 სექტემბერს,
გორში, ავტოსადგურში.
268 იხ. ინტერვიუ მანანა გოგალაძე-ივანიშვილთან, ჩაწერილი ადამიანის უფლებათა ცენტრის მიერ, 2008 წლის 8
სექტემბერს, გორში, №10 საბავშვო ბაღში.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  97

წა­მო­ვიდ­ნენ ჩე­მი მე­უღ­ლის მან­ქა­ნით, თეთ­რი 07-

ით, სა­ხელ­მ­წი­ფო ნომ­რით BOY  041. ვა­რი­ან­თან,
ქა­რე­ლის გა­და­სახ­ვე­ვი­დან ცო­ტა მო­შო­რე­ბით ჩა­
უცხ­რი­ლავთ ჯა­რის­კა­ცებს.
მე ზუს­ტად არ ვი­ცი, რუ­სე­ბი იყ­ვ­ნენ თუ ოსე­ბი. მა­თი
და­ღუპ­ვის ამ­ბა­ვი გა­ვი­გე ვა­რი­ა­ნე­ლი ბი­ჭის­გან, დუ­აშ­
ვი­ლი მე­რა­ბის­გან და ფხვე­ნე­ლი ომა­ძე რო­ი­ნის­გან.
ისი­ნი ამ დროს იქ იმ­ყო­ფე­ბოდ­ნენ. მან­ქა­ნა გა­უ­ძარ­
ც­ვავთ და და­უწ­ვავთ. ოთხი დღე იყ­ვ­ნენ ასე უპატ­რო­
ნოდ მიც­ვა­ლე­ბუ­ლე­ბი და მე­რე პატ­რი­არ­ქის დახ­მა­
რე­ბით გად­მო­ას­ვე­ნეს.“269
პა­ა­ტა მჭედ­ლი­ძემ სოფ­ლის და­ტო­ვე­ბის დროს, 14 აგ­ 2008 წლის 12 აგვისტოს, სოფელ ვარიანთან
ვის­ტოს, თა­ვად ნა­ხა ამ შემ­ზა­რა­ვი ფაქ­ტის შე­დე­გი. გზაზე საკუთარ ავტომობილში ჩაცხრილული
როლანდ ბურნაძე
„შევედით მე­ურ­ნე­ო­ბის გა­და­სახ­ვევ­თან. ვნა­ხეთ ავ­
ტო­მო­ბი­ლი 07, რო­მელ­შიც სა­მი ადა­მი­ა­ნი იყო ავ­ტო­მა­ტით ჩაცხ­რი­ლუ­ლი. ჩამ­ს­
ხ­ვ­რე­უ­ლი ჰქონ­და ყვე­ლა მი­ნა. კორ­პუს­ზე მან­ქა­ნას და­ზი­ა­ნე­ბა არ ეტყო­ბო­და.
ავ­ტო­მან­ქა­ნა გა­და­სუ­ლი იყო გზის სა­ვა­ლი ნა­წი­ლი­დან“.270 ნათელა ჭოველიძის
მიერ ნახსენებ პირებს ჩვენმა მკვლევარებმა მიაკვლიეს და გამოჰკითხეს. მერაბ
ადუაშვილი თავის მეზობლებთან ერთად რუს სამხედროებს ჰყავდათ დაკავებული
და სწორედ ამ დროს გახდა თეთრი 07-ის დაცხრილვის მოწმე.
„ახალი გათენებული იყო 12 აგვისტო, როცა შინდისის მხრიდან თეთრი ფერის
07-მა შემოუხვია. ჩვენ ჯერ კიდევ პირქვე ვიწექით. რუს ჯარისკაცებს არც
გაუფრთხილებიათ და არც არაფერი, ისე გაუხსნეს ცეცხლი. ორივე პოსტიდან
ცეცხლი ერთდროულად გაუხსნეს. მანქანა გასცდა პირველ პოსტს, მეორე პოსტს
და სავალი გზიდან გადავარდა. რომ გადავარდა მანქანა, კიდევ ესროდნენ,
ასი ტყვია მაინც ესროლეს. სროლის დროს იცინოდნენ და ხარხარებდნენ
ჯარისკაცები. მანქანა რომ გადავარდა, მერე მიცვალებულებისთვის აღარც მიუხე­
დავთ ჯარისკაცებს.“271
იმავე ისტორიის თვითმხილველია როინ ომაძეც272, რომელიც მერაბ ადუაშ­
ვილთან ერთად ჰყავდათ დაკავებული რუს ჯარისკაცებს.
ტარიელ (ბეგლარ) გოგიშვილის მკვლელობის შესა­ხებ მისმა მეუღლემ ლამარა
გოგიშვილმაც273 გვი­ამ­ბო, თუმ­ცა ქალ­ბა­ტონ ლა­მა­რას მხო­ლოდ მე­ზობ­ლე­ბი­სა­გან ჰქონ­
და ინ­ფორ­­მა­ცია და ადას­ტუ­რებს იმას, რაც ჩვენ­თ­ვის თვით­მ­ხილ­ველ­თა ჩვე­ნე­ბე­ბით უკვე
ცნო­ბი­ლია.
12 აგ­ვის­ტოს ჩაცხ­რი­ლუ­ლი ავ­ტო­მან­ქა­ნე­ბი ნა­ხა სო­ფელ ნი­ქო­ზის მკვიდ­რ­მა თე­ი­­მუ­
რაზ ლა­ზა­რაშ­ვილ­მაც, რო­მე­ლიც თა­ვის ცო­ლისძმას­თან ერ­თად მი­დი­ო­და გო­რი­დან სო­ფელ

269 იხ. ინტერვიუ ნათელა ჭოველიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
23 ივლისს, ქ. გორში ინფორმაცია ბურნაძისა და გოგიშვილის გადმოსვენების შესახებ, ასევე ფოტომასალა დაბეჭდილია
ამერიკულ გაზეთებში. იხილეთ, „Georgia Calls on Russia to Pull Back its Troops Immediately“, New York times, August
16, 2008
270 იხ. ინტერვიუ, ჩაწერილი სახალხო დამცველის აპარატის წარმომადგენელთა მიერ 2008 წლის 16 აგვისტოს ქ. თბილის­
ში, დადიანის ქ. 22-ში.
271 იხ. ინტერვიუ მერაბ ადუაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 21
აგვისტოს, გორის რაიონის სოფელ ვარიანში.
272 იხ. ინტერვიუ როინ ომიაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
23 აგვისტოს, გორის რაიონის სოფელ ვარიანში. თავად რომან ომიაძის, მერაბ ადუაშვილის და კიდევ რამდენიმე
დაკავებულის ისტორია დაწვრილებით იხილეთ ტყვიავის სამარშრუტო ტაქსის ავარიისა და ტყვეობის ეპიზოდებში.
273 იხ. ინტერვიუ ლამარა გოგიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
23 ივლისს, ქ. გორში.
98  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

ნი­ქოზ­ში სი­დედ­რი­სა და სი­მამ­რის გა­მო­საყ­ვა­ნად. აი რას გვი­

ამ­ბობს თე­ი­მუ­რაზ ლა­ზა­რაშ­ვი­ლი:
„12 აგ­ვის­ტოს [..] რუ­სე­ბის სამ­ხედ­რო კო­ლო­ნას­თან – და­
ახ­ლო­ე­ბით 50 მეტ­რ­ში დაცხ­რი­ლუ­ლი იყო „ვაზ 2107“ მარ­
კის მსუ­ბუ­ქი მან­ქა­ნა, სა­ხელ­მ­წი­ფო ნომ­რით 041. მძღო­ლი
– რო­ლან­დი ბურ­ნა­ძე სი­დე­ნი­ა­ზე იყო მი­ყუ­დე­ბუ­ლი მკვდა­
რი და მი­სი მე­ზო­ბე­ლიც მკვდა­რი იყო. ორი­ვე სო­ფელ ზე­
მო ხვი­თი­დან იყ­ვ­ნენ. მე მათ ორი­ვეს ვიც­ნობ­დი ძა­ლი­ან ახ­
ლოს, რად­გან ქვე­მო ნი­ქო­ზის სა­შუ­ა­ლო სკო­ლა­ში ერ­თად
ვსწავ­ლობ­დით. მან­ქა­ნა გზი­დან იყო გა­და­სუ­ლი მარ­ჯ­ვე­ნა
მხა­რეს.
ზუს­ტად რუ­სე­ბის ბლოკ-სა­გუ­შა­გოს­თან ტან­კ­ზე იყო შე­ხეთ­ქე­
ბუ­ლი „ვაზ 2410“ ბულ­დო­გი მარ­კის მან­ქა­ნაც ე.წ. „ვოლგა“
მისი მფლო­ბე­ლი ამი­რან რაზ­მა­ძეც სო­ფელ ფხვე­ნი­სი­დან
მკვდა­რი იყო მან­ქა­ნა­ში.“274
ქარ­თულ­მა არასამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ა „21-ე სა­უ­­
კუ­ნემ“ გო­რის წმინ­და სა­მე­ბის ტაძ­რის მოძღ­ვა­რ მა­მა კონ­ს­
ტან­ტი­ნეს ის­ტო­რიაც ჩა­ი­წე­რა, რო­მე­ლიც 2008 წლის 12 აგ­
ვის­ტოს წირ­ვის შემ­დეგ დე­დას­თან და გზად შე­ხ­ვედრილ სამ
თა­ნა­სოფ­ლელ ქალ­თან ერ­თად სო­ფელ შინ­დის­ში მი­ემ­გ­ზავ­
რე­ბო­და. სწო­რედ ამ დროს აღ­მოჩ­ნ­და ის სა­ქა­შეთ­ში მომ­ხ­და­
რი ტრა­გე­დი­ის მოწ­მეც და და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლიც.
რო­გორც მა­მა კონ­ს­ტან­ტი­ნე აცხა­დებს, ცეცხ­ლი რუს­
მა სამ­ხედ­რო­ებ­მა გა­უხ­ს­ნეს. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ კარ­
2008 წლის 12 აგვისტოს სოფელ ვარიანთან
მოკლული როლანდ ბურნაძის, ტარიელ გად ჩან­და – მან­ქა­ნა­ში ქა­ლე­ბი და სა­სუ­ლი­ე­რო პი­რი
გოგიშვილისა და ამირან რაზმაძის ცხედრების იმ­ყო­ფე­ბოდ­ნენ:
გადმოსვენება.
„ოკუპანტი გა­ნუწყ­ვეტ­ლივ ის­რო­და. ავ­ტო­მო­ბილს 12 ტყვია
მოხ­ვ­და: წი­ნა სა­ქა­რე მი­ნა­ში, წი­ნა ორი­ვე კა­რე­ბის მი­ნებ­ში,
მარ­ჯ­ვე­ნა კა­რებ­ში, უკა­ნა სა­ქა­რე მი­ნა­ში და სა­ხუ­რავ­ზე.“
სრო­ლის დროს თა­ვად მა­მა კონ­ს­ტან­ტი­ნე მძი­მედ და­იჭ­რა, ხუ­თი ჭრი­ლო­ბა მი­ი­ღეს დე­
დამ ნო­რა ბა­ბი­აშ­ვილ­მა და თანამგზავრმა ფიქ­რია მაზ­მიშ­ვილ­მა.
„მათ სრო­ლა მა­ში­ნაც არ შე­უწყ­ვე­ტი­ათ, რო­ცა შევ­ძე­ლი და ავ­ტო­მო­ბი­ლი მო­ვაბ­
რუ­ნე. სის­ხ­ლი­სა­გან ვიც­ლე­ბო­დით, ისი­ნი კი კვლავ გვეს­როდ­ნენ. ალ­ბათ გამ­წარ­
დ­ნენ, რომ ცოცხ­ლე­ბი გა­დავ­რ­ჩით. სულ მთლად სის­ხ­ლ­ში ვცუ­რავ­დით და ასე სას­
წა­უ­ლის ძალით ჩა­ვაღ­წი­ეთ გო­რის სა­ა­ვად­მ­ყო­ფოში.“275

თინათინ გიორგაძის მკვლელობა

ადა­მი­ა­ნე­ბის პირ­და­პი­რი და­მიზ­ნე­ბით გან­ზ­რახ მკვლე­ლო­ბა იშვიათი არ იყო აგ­ვის­ტოს
ომის დროს და გო­რის რა­ი­ო­ნის სო­ფელ თე­დოწ­მინ­დას­თან მან­ქა­ნე­ბის დაცხ­რილ­ვა სწო­რედ
ამ სამ­წუ­ხა­რო ტრა­გი­კუ­ლი ის­ტო­რი­ე­ბის გაგ­რ­ძე­ლე­ბა­ა.
გო­რელ­მა პა­ა­ტა გი­ორ­გა­ძემ, რო­მე­ლიც თა­ვად სამ­ხედ­რო სამ­სა­ხურ­ში იყო, 11 აგ­
ვის­ტოს და­ტო­ვა კონ­ფ­ლიქ­ტის ტე­რი­ტო­რი­ა, თუმ­ცა გო­რის და­ბომ­ბ­ვის გახ­ში­რე­ბის შემ­დეგ
უკან დაბ­რუ­ნე­ბა და მო­ხუ­ცი დე­დის სო­ფელ არა­შენ­და­ში გა­რი­დე­ბა გა­დაწყ­ვი­ტა. 12 აგ­ვი­ტოს

274 იხ. ინტერვიუ თეიმურაზ ლაზარაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009
წლის 19 მაისს.
275 იხ. ინტერვიუ გორის წმინდა სამების ტაძრის მოძღვარ მამა კონსტანტინესთან, ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  99

დი­ლით სო­ფელ არა­შენ­დის­კენ მი­მა­ვა­ლი ტყვი­ე­ბის წვი­მაში

აღ­მოჩ­ნ­და.
„სოფელ თე­დოწ­მინ­დის სახ­ლე­ბის გა­ყო­ლე­ბა­ზე მივ­
დი­ო­დით. გზის მარ­ცხე­ნა მხა­რეს ჟი­გუ­ლის ტი­პის
დაცხ­რი­ლუ­ლი მან­ქა­ნა შე­ვამ­ჩ­ნი­ეთ. მი­ნე­ბი ჰქონ­და
ჩამ­ს­ხ­ვ­რე­უ­ლი, გარ­შე­მო არა­ვინ ჩან­და. გავ­ც­დით თუ
არა რამ­დე­ნი­მე მეტ­რით ამ მან­ქა­ნას, მო­უ­ლოდ­ნე­
ლად ჩვე­ნსკენ ტყვი­ე­ბის წვი­მა წა­მო­ვი­და. უცებ აზ­რ­
ზეც ვერ მო­ვე­დი, სა­ი­დან გაგ­ვიხ­ს­ნეს ცეცხ­ლი, რად­გან
არა­ვინ ჩან­და. პირ­ვე­ლი ტყვი­ე­ბი წი­ნა სა­ქა­რე მი­ნას
მოხ­ვ­და, ესე იგი ჩრდი­ლო­ე­თის მხრი­დან ის­როდ­ნენ.
თუმ­ცა მი­ნამ ტყვი­ე­ბი აის­ხ­ლი­ტა და გა­დავ­რ­ჩით. ამ
დროს არც ერ­თი ჩვენ­­გა­ნი არ დაჭ­რი­ლა, ისე გა­ვას­
წა­რით. იქ­ვე გზის გა­ყო­ლე­ბა­ზე, თე­დოწ­მინ­დის აღ­
მარ­თ­ზე, ერ­თი ბე­ემ­პე თუ ბე­ტე­ე­რი შე­ვამ­ჩ­ნი­ე. შე­უ­ჩე­
რებ­ლივ გვეს­როდ­ნენ, სა­ვა­რა­უ­დოდ, ავ­ტო­მა­ტი­დან
და ტყვი­ამ­ფ­რ­ქ­ვე­ვი­დან. ტყვი­ის წვი­მა გრძელ­დე­ბო­
და. უცებ ვიგ­რ­ძე­ნი, რომ მარ­ცხე­ნა ფეხ­ში და­ვი­ჭე­რი.
მძღო­ლის კა­რე­ბი (მარცხენა წი­ნა კა­რე­ბი) გახ­ვ­რი­ტა
ტყვი­ამ და მე­რე მარ­ცხე­ნა ფეხ­ში მომ­ხ­ვ­და. მან­ქა­ნას
პრაქ­ტი­კუ­ლად ვე­ღარ ვმარ­თავ­დი. ვყვი­რო­დი, შვე­
ლას ვითხოვ­დი. მან­ქა­ნი­დან გად­მოვ­ფორ­თხ­დი. სრო­
ლას ისევ გა­ნაგ­რ­ძობ­დ­ნენ. ამ დროს მან­ქა­ნას ცეცხ­
ლი გა­უჩ­ნ­და. და­ვი­ნა­ხე დე­და­ჩე­მი. ისიც მან­ქა­ნი­დან
გად­მო­ფორ­თხ­და, მე­რე ერ­თი ამო­იკ­ვ­ნე­სა და თა­ვი
მი­წა­ზე და­დო. დე­დას ჭრი­ლო­ბე­ბი ჰქონ­და მარ­ცხე­ნა
მხა­რეს, მუ­ცელ­თან. მა­მა­ჩემ­მა დე­და­ჩე­მის ნეშტი სო­
ფელ არა­შენ­და­ში გა­და­ას­ვე­ნა და მე­სა­მე დღეს, 14 აგ­
ვის­ტოს იქ­ვე, სოფ­ლის სა­საფ­ლა­ო­ზე დაკ­რ­ძა­ლა.“276
პა­ა­ტამ მი­მალ­ვა მო­ა­ხერ­ხა და შემ­დეგ სოფ­ლის მცხოვ­რებ­
ლებ­მა გო­რის სა­ა­ვად­მ­ყო­­ფო­ში ჩა­მო­იყ­ვა­ნეს. სა­დაც შემ­თხ­ვე­ვით
თა­ვი­სი კლა­სე­ლი მა­მუ­კა ბერ­კა­ცაშ­ვი­ლი შეხ­ვ­და, რომ­ლის­გა­ნაც
ანა­ლო­გი­უ­რი ის­ტო­რია მო­ის­მი­ნა.
სამოქალაქო პირების დაცხილვა
მა­მუ­კას მან­ქა­ნა­საც და­ახ­ლო­ე­ბით იმა­ვე ად­გი­ლას, სო­ფელ თედოწმინდასთან.
თე­დოწ­მინ­დას­თან, იმა­ვე დღეს ცეცხ­ლი გა­უხ­ს­ნეს, რის შე­დე­
გადაც მის მან­ქა­ნა­ში მჯდო­მი ორი ქალ­ბა­ტო­ნი და­ი­ღუ­პა, თვი­
თონ კი ძლივს გა­დარ­ჩა.

დოდო გარსევანიშვილისა და ნინო აბრამიშვილ-კაციაშვილის

მკვლელობა
პა­ა­ტა გი­ორ­გა­ძეს­თან მი­სი კლა­სე­ლის მა­მუ­კა ბერ­კა­ცაშ­ვი­ლის მი­ერ ნახ­სე­ნე­ბი ქალ­ბა­ტო­
ნები დო­დო გარ­სე­ვა­ნიშ­ვი­ლი და ნი­ნო აბ­რა­მიშ­ვი­ლ-­კა­ცი­აშ­ვი­ლი იყ­ვ­ნენ.
ვა­რი­ა­ნე­ლი მა­მუ­კა ბერ­კა­ცაშ­ვი­ლი ტაქ­სის მძღო­ლად მუ­შა­ობ­და და სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­
ბის მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის დროს მო­სახ­ლე­ო­ბას გა­და­ად­გი­ლე­ბა­ში ეხ­მა­რე­ბო­და. მათ შო­რის 12 აგ­
ვის­ტოს სო­ფელ ორ­თა­შენ­თან მან­ქა­ნა­ში ჩა­ის­ვა ორი ქალ­ბა­ტო­ნი, რომ­ლე­ბიც სო­ფელ ვა­რა­

276 იხ. ინტერვიუ პაატა გიორგაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
16 ივნისს.
100  |  თავი 2  ●  სიცოცხლის უფლების ხელყოფა

ი­ა­ნამ­დე უნ­და წა­ეყ­ვა­ნა. თე­დოწ­მინ­დის აღ­მარ­თ­ზე მა­თი მან­ქა­ნაც ინ­ტენ­სი­უ­რი სრო­ლის ქვეშ
მოჰყვა.
„ჩრდილოეთის მხრი­დან ავ­ტო­მა­ტე­ბი­დან ის­როდ­ნენ. ვცა­დე მან­ქა­ნის მარ­ცხე­
ნა მხა­რეს შეტ­რი­ა­ლე­ბა, მაგ­რამ ძა­ლა აღარ მე­ყო, და მთას შე­ვე­ჯა­ხე. ამ მო­მენ­
ტის­თ­ვის უკ­ვე დაჭ­რი­ლი ვი­ყა­ვი. ერ­თი ტყვია გუ­ლის მხა­რეს მომ­ხ­ვ­და, ხო­ლო მე­
ო­რე ჯერ მარ­ჯ­ვე­ნა მხარ­ში, შემ­დეგ მხარ­მა ეს ტყვია გა­ა­ტა­რა და იქი­დან სა­ხის
მარ­ჯ­ვე­ნა მხა­რე და­მი­ზი­ა­ნა. მხედ­ვე­ლო­ბა უცებ და­მიქ­ვე­ით­და. კა­რე­ბი გა­ვა­ღე და
მან­ქა­ნი­დან გად­მოვ­ფორ­თხ­დი. მან­ქა­ნი­დან ისე გად­მო­ვე­დი, რომ მგზავ­რე­ბი ვერ
და­ვი­ნა­ხე, რად­გან მარ­ჯ­ვე­ნა თვა­ლით ფაქ­ტი­უ­რად ვე­ღარ ვხე­დავ­დი. ამ დროს
მან­ქა­ნას მუ­ხა ეს­რო­ლეს. მარ­ჯ­ვე­ნა მხა­რეს წი­ნა კა­რებს მოხ­ვ­და, იქ, სა­დაც დო­
დო გარ­სე­ვა­ნიშ­ვი­ლი იჯ­და. აფეთ­ქე­ბის შე­დე­გად წნე­ვამ მან­ქა­ნა ჰა­ერ­ში ააგ­დო,
ხო­ლო მე მთას მი­ვას­კ­დი. მუ­ხის და შუ­შის ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვე­ბი სა­ხე­ში და მარ­ცხე­ნა ხელ­
ში მომ­ხ­ვ­და. სრო­ლე­ბი რომ შეწყ­და, თა­ვი წა­მოვ­წიე და სამ­ხედ­რო­ე­ბი და­ვი­ნა­ხე.
მანქანიდან ქალების ხმა საერთოდ აღარ მესმოდა. შემ­დეგ რუ­სი სამ­ხედ­რო მო­
მი­ახ­ლოვ­და. გარეგნობით მივ­ხ­ვ­დი, რომ რუ­სი იყო. ჭრე­ლი ფოთ­ლი­ა­ნი სამ­ხედ­რო
ფორ­მა ეც­ვა და ქუ­დი ეხუ­რა. ძა­ლი­ან გა­უკ­ვირ­და, ცოცხა­ლი რომ და­მი­ნა­ხა და ავ­
ტო­მა­ტი მო­მიშ­ვი­რა. შეტ­რი­ალ­და და სა­ი­და­ნაც ის­როდ­ნენ, იქი­თა მხა­რეს გა­დას­ძა­ხა
„живого нашел“ და წა­ვი­და. მა­ლე ის რუ­სი სამ­ხედ­რო მობ­რუნ­და და მას კი­დევ
სა­მი პი­რი მოჰ­ყ­ვა. მკითხეს „ползать можешь“? მე ვუ­პა­სუ­ხე „уйду как-нибудь,
только не стреляйте“. მან­ქა­ნას და­ვეყ­რ­დე­ნი და წა­მოვ­დე­ქი. მა­ინ­ტე­რე­სებ­და, ეს
ქა­ლე­ბი რო­გორ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში იყ­ვ­ნენ. მან­ქა­ნა­ში ჩა­ვი­ხე­დე და ორი­ვე უკ­ვე და­ხო­
ცი­ლი იყო. არც სუნ­თ­ქ­ვა ის­მო­და, არც კვნე­სა, იმა­თი სა­ხე­ე­ბი რომ და­ვი­ნა­ხე, შიშ­მა
ამი­ტა­ნა. შე­მოვ­ტ­რი­ალ­დი და წა­მო­ვე­დი.“277
გზად მომავალმა მამუკა ბერკაცაშვილმა კიდევ ორი სხვა მანქანა ნახა დაცხრილული.

ამირან რაზმაძის მკვლელობა

ვარიანელი მერაბ ადუაშვილი სოფელ ვარიანში 11 აგვისტოს დაბრუნდა და სოფელი
თითქმის მთლიანად დაცარიელებული დახვდა. სამდღიანი (8-10 აგვისტო) ინტენსიური
დაბომბვის შემდეგ სოფელში სამოც კაცამდე თუ იქნებოდა დარჩენილი და ისინიც სოფელს
ტოვებდნენ. თავად მერაბ ადუაშვილი მეზობლებთან ერთად 11 აგვისტოს სოფლის
სასაფლაოზე წავიდა დაჭრილი თანასოფლელის მოსანახულებლად და სწორედ ამ დროს
კიდევ სამ ვარიანელთან ერთად ტყვედ აიყვანეს რუსებმა.
„დაახლოებით 15 სამ­ხედ­რო მა­ინც იქ­ნე­ბო­და. მკლავ­ზე ზო­გის ფორ­მას რუ­სუ­ლი
დრო­შის მსგავ­სი რა­ღაც ნა­ჭე­რი ქონ­და მი­კე­რე­ბუ­ლი. ჯა­რის­კა­ცებ­მა ალ­ყა შე­მოგ­
ვარ­ტყეს, იარა­ღე­ბი მოგ­ვიშ­ვი­რეს და გვა­ნიშ­ნეს, წა­მოგ­ვ­ყე­ვი­თო.“278
და­კა­ვე­ბის ად­გილ­ზე კი­დევ რამ­დე­ნი­მე ქარ­თ­ვე­ლი დახ­ვ­დათ სო­ფელ ფხვე­ნი­სი­დან და
ორი ქუ­თა­ი­სე­ლი ახალ­გაზ­რ­და. სწო­რედ და­კა­ვე­ბის დროს გახ­დ­ნენ რუ­სი სამ­ხედ­რო­ე­ბის მი­ერ
სოფ­ლე­ბი­დან გა­მოქ­ცე­უ­ლი ქარ­თ­ვე­ლე­ბის თედოწმინდასთან და­ხოც­ვის მოწ­მე.
„იქნებოდა და­ახ­ლო­ე­ბით ღა­მის პირ­ვე­ლი სა­ა­თი, შა­ვი ფე­რის ვოლ­გა. რომ გა­
მოჩ­ნ­და ეს მან­ქა­ნა სა­საფ­ლა­ოს რომ გა­მოსც­და, მე-2 ტან­კი სა­დაც იდ­გა, იქი­დან
ყო­ველ­გ­ვა­რი გაფ­რ­თხი­ლე­ბის გა­რე­შე გა­უხ­ს­ნეს ცეცხ­ლი. მან­ქა­ნამ გზა გა­აგ­რ­ძე­
ლა და კა­ლონ­კას­თან მდგომ­მა ჯა­რის­კა­ცებ­მაც გა­უხ­ს­ნეს ცეცხ­ლი. მან­ქა­ნა სადღაც
პირ­ველ და მე­ო­რე პოსტს შო­რის იქ­ნე­ბო­და, რო­ცა ორი­ვე მხრი­დან ეს­როდ­ნენ და
მან­ქა­ნა ბო­ლოს ვა­რი­ა­ნის­კენ მდგომ ტანკს და­ე­ჯა­ხა. იქ მდგომ­მა ჯა­რის­კა­ცებ­მა

277 იხ. ინტერვიუ მამუკა ბერკაცაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
12 ივნისს.
278 იხ. ინტერვიუ მერაბ ადუაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
21 აგვისტოს, გორის რაიონის სოფელ ვარიანში.
 2.2  სიცოცხლის განზრახ მოსპობა, მკვლელობა  |  101

კი­დევ ეს­რო­ლეს უკ­ვე გა­ჩე­რე­ბულ მან­ქა­ნა­ში მძღოლს და შემ­დეგ გად­მო­იყ­ვა­ნეს

მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი და იქ­ვე და­აგ­დეს. ტი­რი­ფის ხე იყო, იმას ტო­ტე­ბი და­ა­ტე­ხეს და ზედ
და­ა­ყა­რეს. იმ მან­ქა­ნა­ში კი­დევ ქა­ლი იჯ­და (გარდაცვლილის მე­უღ­ლე ყო­ფი­ლა),
რო­მე­ლიც გად­მო­იყ­ვა­ნეს და იმისი ქმა­რი სა­დაც და­აგ­დეს, იმ ად­გი­ლი­დან ერ­თი 5
მეტ­რის მო­შო­რე­ბით და­აწ­ვი­ნეს.
ქალი დაჭრილი იყო. იქვე ეგდო მთელი ღამე. მთელი ღამე ტიროდა და
შველას ითხოვდა ხან რუსულად და ხან ქართულად. გამთენიისას ქალი ტანკზე
დაგვაწვენინეს და ტანკით ცხინვალისკენ წაიყვანეს.“
ქალბატონი, რომლის შესახებაც მერაბ ადუაშვილი მოგვითხრობს ნუნუ ჩლაიძეა, გარ­
დაც­ვ­ლი­ლ ამი­რან რაზ­მა­ძის მე­უღ­ლე. ქალ­ბა­ტონ­მა ნუნუმ ჩვენს მკვლე­ვა­რებს უამ­ბო, რომ
მან­ქა­ნა­ში რა­ღაც აფეთ­ქ­და და შემ­დეგ გო­ნე­ბა და­კარ­გა, ამი­ტომ არა­ფე­რი ახ­სოვს. რო­დე­საც
თვა­ლი გა­ა­ხი­ლა, მი­სი მე­უღ­ლე, გა­რდაც­ვ­ლი­ლი, იქ­ვე მი­წა­ზე იწ­ვა თა­ვად კი ბენ­ზინგა­სა­მარ­თი
სად­გუ­რის კე­დელ­თან იჯ­და.
„სულ სის­­­ხ­­­ლი­­ა­­ნი ვი­­ყა­­ვი. დაჭ­­­რი­­ლი ვი­­ყა­­ვი მხარ­­­ში, ბეჭ­­­ში, საჯ­­­დომ­­­ზე, ასე­­ვე მარ­­­ჯ­­­ვე­­­­
ნა ფეხ­­­ში და მარ­­­ცხე­­ნა ხე­­ლი მქონ­­­და მა­­ჯა­­ში მო­­ტე­­ხი­­ლი, გარ­­­და ამი­­სა, შუბ­­­ლი მქონ­­­
და დარ­­­ტყ­­­მუ­­ლი.“279
ქალ­ბა­ტო­ნი მა­ნა­ნა ტან­კით სა­ვე­ლე სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს, სა­ი­და­ნაც პირ­ვე­ლა­დი
დახ­მა­რე­ბის აღ­მო­ჩე­ნის­თა­ნა­ვე წა­მო­ვი­და და ფე­ხით გო­რის ჰოს­პი­ტალ­ში ჩა­ვი­და.
ამ ფაქტს მიხეილ ღოღაძეც შეესწრო, რომელიც სხვებთან ერთად რუსებს სამხედრო
ბლოკ-პოსტზე ჰყავდათ დაკავებული.
„რუსმა სამ­ხედ­რო­ებ­მა ვაზ 31-ს გა­უხ­ს­ნეს ცეცხ­ლი, გას­რო­ლა გა­უფ­რ­თხი­ლებ­ლად
დაიწყეს, მათ­თ­ვის არც და­უ­ძა­ხი­ათ, რომ მან­ქა­ნა გა­ე­ჩე­რე­ბი­ნათ. სრო­ლის შეწყ­ვე­
ტის შემ­დეგ ყრუ შე­ძა­ხი­ლე­ბის ხმა გა­ვი­გე. მან­ქა­ნა ტანკს შე­ე­ჯა­ხა. და­ჯა­ხე­ბის მე­რე
მა­ლე­ვე კვლავ სრო­ლის ხმა გა­ის­მა, რუ­სი სამ­ხედ­რო­ე­ბი მან­ქა­ნას­თან მი­ვიდ­ნენ და
მან­ქა­ნა­ში ის­რო­ლეს. შემ­დეგ მან­ქა­ნა და­ათ­ვა­ლი­ე­რეს, თუმ­ცა გა­ვი­გე, რომ რუ­სე­ბი
ამ­ბობ­დ­ნენ, სამ­ხედ­როც მკვდა­რი­ა­ო.“280
მერაბ ადუაშვილი იმასაც გვიყვება, რომ შავი ვოლგის დაცხრილვის დროს საკუთარ
ჯარისკაცსაც შემთხვევით მოარტყეს და დაჭრეს, მაგრამ იქვე არხში გადააგდეს და ამის
შემდეგ, სამწუხაროდ, მისი ბედით აღარავინ დაინტერესებულა.
თედოწმინდასთან ქართველი დევნილების ჩაცხრილვის შესახებ 2008 წლის 15
აგვისტოს გაზეთი „The New York Times“ წერდა. გაზეთში გამოქვეყნებულია საპატრიარქოს
მიერ ცხედრების გადმოსვენების ფოტო.281

279 იხ. ინტერვიუ ნუნუ ჩლაიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
13 ოქტომბერს.
280 იხ. ინტერვიუ მიხეილ ღოღაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
21 აგვისტოს, სოფელ ფხვენისში.
281 იხ. Rice, in Georgia, Calls on Russia to Pull Out Now, By ANDREW E. KRAMER and CLIFFORD J. LEVY, on 15 August,
2008 http://www.nytimes.com/2008/08/16/world/europe/16georgia.html
ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება
ეთნიკური წმენდა ძარცვა ქონების განადგურება

3.1 სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების

წარმომადგენელთა განცხადებები ეთნიკური წმენდის
შესახებ
3.2 რუსეთის პოზიცია ქართული სოფლების
განადგურებასთან დაკავშირებით
3.3 საერთაშორისო ორგანიზაციების პოზიცია ქართული
სოფლების განადგურებასთან დაკავშირებით
3.4 ქართული სოფლების განადგურება საქართველოში
კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი საერთაშორისო
მისიის ანგარიშში
3.5 ქართული სოფლების განადგურება საერთაშორისო
მედიაში
3.6 შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა

სოფელი თამარაშენი
სოფლები ავნევი და ნული
სოფელი კეხვი
სოფელი ვანათი
სოფელი ქურთა
სოფელი ბელოთი
სოფელი დისევი
სოფელი აწრისხევი
ზემო და ქვემო აჩაბეთი
სოფელი ზემო აჩაბეთი
სოფელი ქვემო აჩაბეთი
ერედვი – ბერულა – არგვიცი
სოფელი ხეითი
სოფელი კარალეთი
სოფელი გუგუთიანთკარი
სოფელი ქსუისი
სოფელი ზარდიაანთკარი
სოფელი საცხენეთი
სოფელი თორტიზა
სოფელი კარბი
სოფელი ერგნეთი
 3 „საქართველოში ამჟამად ყოველი
მეთერთმეტე ადამიანი დევნილია.“
თომას ჰამარბერგი*

„ეთნიკური წმენ­და ნამ­დ­ვი­ლად გან­ხორ­ცი­ელ­და ეთ­ნი­კუ­რი ქარ­თ­ვე­ლე­ბის მი­მართ სამ­ხრ ­ ეთ ოსე­თის

ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე 2008 წლის აგ­ვის­ტოს კონ­ფ­ლიქ­ტის დროს და მას შემ­დეგ.“
სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში კონ­ფ­ლიქ­ტის ფაქ­ტე­ბის დამ­დგ ­ ე­ნი
სა­ერ­თა­შო­რი­სო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში**

„სამხრეთ ოსე­თის ეთ­ნი­კუ­რად ქარ­თულ სოფ­ლებ­ში ის­ტო­რი­ე­ბი თა­ნაბ­რად შე­მაძ­რ­წუ­ნე­ბე­ლი­ა.

გა­სამ­ხედ­რო­ე­ბუ­ლი ფორ­მი­რე­ბე­ბი შე­დი­ან სოფ­ლებ­ში, მან­ქა­ნებს და სა­ბარ­გუ­ლებს ავ­სე­ბენ
ყვე­ლაფ­რით, რა­საც ფა­სი აქვს, შემ­დეგ კი წვა­ვენ სახ­ლებს და შემ­დე­გი სოფ­ლი­სა­კენ მი­ე­მარ­თე­ბი­ან.“
რა­დიო „თავისუფლება“***

„სამოქალაქო პი­რე­ბის სა­კუთ­რე­ბის ძარ­ც­ვი­სა და გა­ნად­გუ­რე­ბის პო­ლი­ტი­კამ

ყო­ფი­ლი ქარ­თუ­ლი სოფ­ლე­ბი აჩ­რდ ­ ი­ლე­ბის ქა­ლა­ქე­ბად აქ­ცი­ა“
„Human Rights Watch“****

არ­სე­ბობს თან­ხმ ­ ო­ბა, რომ „ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­დის“ მი­ზა­ნია მო­სახ­ლე­ო­ბის გა­და­ად­გი­ლე­ბა

იმ­გ­ვა­რად, რომ შე­იც­ვა­ლოს მო­ცე­მუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ის ეთ­ნი­კუ­რი შე­მად­გენ­ლო­ბა,
და მი­ვი­ღოთ ეთ­ნი­კუ­რად ჰო­მო­გე­ნუ­რი, ანუ „სუფთა“ ტე­რი­ტო­რია
ვი­ლი­ამ შა­ბა­სი*****

არ­ც ერ­თი ქარ­თვ

­ ე­ლი აქ არ უნ­და დარ­ჩე­სო. მო­ხუ­ცე­ბი აქ თუ დარ­ჩე­ბი­თ, მე­რე ახალ­გაზ­რ­დე­ბიც მოვ­ლე­ნ და
ამი­ტომ უნ­და წახ­ვი­დე­თო.
ნოდარ დემეტრაშვილი, დევნილი სოფელ ბელოთიდან

* "Human Rights in the Areas Affected by the south Ossetia Conflict", September 2008
** Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, September 2009
*** RADIO FREE EUROPE – „Rights Groups Say South Ossetian Militias Burning Georgian Villages“, by Brian Whitmore 30 September 2008
**** Up in Flames, Humanitarian Law Violations and Civilian Victims in the Conflict over South Ossetia, Human Rights Watch, January 2009
***** William Schabbas, Genocide in international law: the crime of crimes, Cambridge University Press, 2000
104  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

3.1 სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების

წარმომადგენელთა განცხადებები ეთნიკური წმენდის
შესახებ

2008 წლის 15 აგვისტოს ე.წ. სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის დე ფაქტო პრეზი­დენტი

ედუარდ კოკოითი გაზეთ „კომერსანტის“ ჟურნალისტის კითხვაზე „რა ხდება ამჟამად
ქართული ანკლავების ტერიტორიაზე?“ აცხადებდა: „არა­ფერი, ყველაფერი დაინგრა,
სამხრეთ ოსეთის საზღვრები დადგენილია“. იქვე, იმავე ინტერვიუში, იგი დაჟინებით
იმეორებდა, „ჩვენ არ ვაპირებთ, ვინმე ოდესმე უკან დავაბრუნოთ. საქართველოდან
დაახლოებით 18 ათასი ოსი დევნილია ამჟამად ჩრდილოეთ ოსეთში და სწორედ ისინი
უნდა დაბრუნდნენ სამხრეთ ოსეთში“282.
ეს არ იყო დე ფაქ­ტო პრე­ზი­დენ­ტის, ედუ­არდ კო­კო­ი­თი­სა და, ზო­გა­დად, სამ­ხ­რეთ
ოსე­თის დე ფაქ­ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა ერ­თა­დერ­თი გან­ცხა­დე­ბა. ისი­
ნი რე­გუ­ლა­რუ­ლად და ნე­ბა­ყოფ­ლო­ბით ამ­ცნ ­ ობ­დ­ნენ მსოფ­ლი­ოს მათ მი­ერ მი­ღე­ბუ­ლი
გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის შე­სა­ხებ „გაენადგურებინათ სა­მო­ქა­ლა­ქო მო­სახ­ლე­ო­ბის საცხოვ­
რებ­ლე­ბი, რა­თა ხე­ლი შე­ეშ ­ ა­ლათ ეთ­ნი­კუ­რად ქარ­თუ­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბის დაბ­რუ­ნე­ბი­სათ­
ვის“.283 2008 წლის 19 აგვისტოს ამერიკული გამოცემა „USA Today“ იუწყებოდა ედუარდ
კოკოითის განცხადებების შესახებ.
„თავს ნუ შეიწუხებენ ქართველები უკან დაბრუნებით. მათი სოფლები ეთნიკურ
ოსებს უნდა გადავცეთ“.284

282 იხ. რუსულ გაზეთ „Коммерсантъ“ ინტერვიუ სამხრეთ ოსეთის სეპარატისტ ლიდერთან ედუარდ კოკოითისთან, „Ko-
mersant” 15.08.08; No144. http://www.kommersant.ru/
283 იხ. „Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, Novem-
ber 27, 2008 p.47
284 იხ. „Homecoming may be impossible for Georgians“ By Jeffrey Stinson, 19 August, 2008, USA Today, at http://
www.usatoday.com/news/world/2008-08-19-georgia_N.htm
 3.1  სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენელთა განცხადებები  |  105

„ყველაფერი დაინგრა, სამხრეთ

ოსეთის საზღვრები დადგენილია.“
ედუარდ კოკოითი
„Коммерсантъ“, 15 აგვისტო, 2008

„ჩვენ არ ვაპირებთ, ვინმე

ოდესმე უკან დავაბრუნოთ.“
ედუარდ კოკოითი
„Коммерсантъ“, 15 აგვისტო, 2008

„სამხრეთ ოსეთში ქარ­თული

ანკლავები ლიკვიდირებულია.
სოფლები კეხვი და თამარაშენი,
სამხედრო ოპერაციის
შედეგად ახლა სრულიად
განადგურებულია.“
ედუარდ კოკოითი
REGNUM.RU, 22 აგვისტო, 2008

ედუარდ კოკოითი განადგურებული ქართული სოფლების

დათვალიერების დროს.

2008 წლის 22 აგ­ვის­ტოს რუ­სულ გა­მო­ცე­მა „Комсомольская Правда“-სათვის მი­ცე­მულ

ინ­ტერ­ვი­უ­ში, დე ფაქ­ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის პარ­ლა­მენ­ტის თავ­მ­ჯ­დო­მა­რე ზნა­ურ გა­სი­ე­ვი აღი­ა­რებს
ეთ­ნი­კურ წმენ­დას, თუმ­ცა იმავ­დ­რო­უ­ლად ცდი­ლობს მი­სი გარ­და­უ­ვა­ლო­ბის დამ­ტ­კი­ცე­ბას:
„ომი აღარ იქ­ნე­ბა... ჩვენ სას­ტი­კი ქმე­დე­ბა ჩა­ვი­დი­ნეთ, ვი­ცი. მაგ­რამ ქარ­
თ­ვე­ლე­ბი აქ აღარ დაბ­რუნ­დე­ბი­ან. ჩვენ გა­დავ­წ­ვით მა­თი ყვე­ლა სახ­ლი ან­
კ­ლა­ვე­ბის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე. სხვა გზა არ არ­სე­ბობ­და, რომ ომი შეგ­ვე­ჩე­რე­ბი­ნა
და კვან­ძი გაგ­ვეხ­სნ
­ ა“.285
იმავე დღეს, 2008 წლის 22 აგვისტოს, რუსული სააგენტო „Regnum.ru” ბეჭდავს
ედუარდ კოკოითის მორიგ ინტერვიუს, სადაც მისი განწყობა ერთი მისხლითაც არ არის
შეცვლილი – „სამხრეთ ოსეთში არსებული ქართული ანკლავები ლიკვიდირებულია.
სოფლები კეხვი და თამარაშენი, რომლებიც უკონტროლო იყო (სამხრეთ ოსეთის
სეპარატისტული ხელისუფლების მხრიდან), სამხედრო ოპერაციის შედეგად ახლა
სრულიად განადგურებულია“286.
მოგვიანებით ეუთოს ადამიანის უფლებათა მდგომარეობის დამდგენ სპეციალურ მისიას
(OSCE/ODIHR HRAM), რომელიც საომარი მოქმედებების დასრულების შემდეგ კონფლიქტის
ზონაში იმყოფებოდა, სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარის

285 იხ. Дмитрий СТЕШИН, „Южную Осетию отбили. Что с ней делать дальше?“, „Комсомольская Правда“,
22 Август 2008, http://www.kp.ru/daily/24150/366813
286 იხ. „სამხრეთ ოსეთში ქართული ანკლავები აღარ არსებობს.“ ინტერვიუ ედუარდ კოკოითისთან, სააგენტო REGNUM.RU,
22 აგვისტო 2008. გადმობეჭდილი იმავე დღეს, 22 აგვისტოს civil.ge-ს მიერ.
106  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

მოადგილემ, ელეონორა ბედოევამ ინტერვიუში განუცხადა:

„თუკი ქართველი, რომელიც რჩება სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე, ვერ
გაამართლებს ჩვენს მოლოდინს, მათ განვდევნით... მე არ მჭირდება
ქართველების დაბრუნება ჩრდილოეთის სოფლებში თამარაშენსა და
სხვებში, და მათ ამის შესაძლებელობა არ ექნებათ”.287
გარდა ამისა, 2008 წლის 13 აგვისტოს, მაშინ ჯერ კიდევ სამხრეთ ოსეთის უშიშროების
საბჭოს ხელმძღვანელი ანატოლი ბარანკიევიჩი, რუსული გამოცემა „Российская
газета”-ს ჟურნალისტთან აღიარებს მათთვის წაყენებულ ბრალდებებს ქართველთა
ქონების განადგურებისა და მოროდიორობის შესახებ, მაგრამ იქვე საკუთარი ქმედებების
გასამართლებლად დასძენს: „ომი ომია”288.
სა­კუ­თა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის გა­მარ­თ­ლე­ბის კი­დევ ერ­თი ქრეს­ტო­მა­თი­უ­ლი მცდე­­ლო­ბაა სამ­­
ხ­რეთ ოსე­თის პრე­სი­სა და ინ­ფორ­მა­ცი­ის კო­მი­ტე­ტის ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლის, ირი­ნა გაგ­ლო­ე­ვას
ინ­ტერ­ვიუ რუსეთის ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა ცენტრ „მემორიალისათვის”. ქალ­ბა­ტო­ნი გაგ­ლო­ე­
ვა შე­ე­ცა­და აეხ­ს­ნა და გა­ე­მარ­თ­ლე­ბი­ნა ქარ­თულ სოფ­ლებ­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ძა­ლა­დო­ბა:
„ისინი თბილისთან და ქართველ სამხედროებთან თანამშრომლობდნენ –
განსხვავებით იმ ქართული სოფლებისაგან, რომლებიც ოსური ადმინისტრაციის
კონტროლის ქვეშ იყო – და ამიტომ, მათ მიიღეს ზუსტად ის, რისთვისაც ბოლო
18 წლის განმავლობაში თავად ემზადებოდნენ”.289
ამ­გვ
­ არ გან­ცხა­დე­ბებს და­მა­ტე­ბი­თი კო­მენ­ტა­რე­ბი და ანა­ლი­ზი არ სჭირ­დე­ბა. ისი­ნი
თა­ვად იძ­ლე­ვა პა­სუ­ხებს ყვე­ლა კითხ­ვა­ზე დე ფაქ­ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მო­ტი­ვა­ცი­ის შე­სა­ხებ.
ერ­თია ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მო­ტი­ვა­ცია და მე­ო­რე – რი­გი­თი ადა­მი­ა­ნე­ბის მოქ­მე­დე­ბე­ბი,
რო­მე­ლე­ბიც მი­ღე­ბულ ბრძა­ნე­ბებს ხა­ლი­სით ას­რუ­ლე­ბენ. რო­დე­საც და­ნა­შა­უ­ლის, დამ­ნა­
შა­ვე­ე­ბის, მი­ზე­ზე­ბის ძი­ე­ბა იწყე­ბა, არ შე­იძ­ლე­ბა, არ გაგ­ვახ­სენ­დეს სა­ერ­თა­შო­რი­სო უფ­
ლე­ბა­დაც­ვითი ორ­გა­ნი­ზა­ცია „Human Rights Watch”-ის წარ­მო­მად­გე­ნლის ანა ნე­ის­ტა­ტის
გან­ცხა­დე­ბა 2008 წლის 14 აგ­ვის­ტოს ბრი­ტა­ნული გა­ზეთისათვის „The Guardian”, რო­მე­
ლიც შემ­დეგ ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის ან­გა­რიშ­შიც აისა­ხა:
„იმ სოფ­ლებ­ში (იგულისხმება ქარ­თუ­ლი სოფ­ლე­ბი) სახ­ლე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბა,
გარ­კ­ვე­ულ­წი­ლად, რუ­სე­თის მა­სობ­რი­ვი პრო­პა­გან­დის მან­ქა­ნის დამ­სა­ხუ­რე­ბა­
ცა­ა, რო­მე­ლიც გა­მუდ­მე­ბით ახ­სე­ნებ­და გე­ნო­ციდს და მსხვერპლს აზ­ვი­ა­დებ­და.
შემ­დ­გომ­ში სწო­რედ ეს გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და ან­გა­რიშ­ს­წო­რე­ბის არ­გუ­მენ­ტად”.290
უფ­­­ლე­­ბა­­დაც­­­ვი­­თი ორ­­­გა­­ნი­­ზა­­ცი­­ე­­ბი არ იყ­­­ვ­­­ნენ ერ­­­თა­­დერ­­­თი, ვინც აგ­­­ვის­­­ტოს ომის
დროს ქარ­­­თულ სოფ­­­ლებ­­­ში ჩა­­დე­­ნილ სი­­სას­­­ტი­­კეს, ქარ­­­თველების მიერ არ მომ­­­ხ­­­და­­რი
„გენოციდის“ ჩა­­დე­­ნი­­სათ­­­ვის ან­­­გა­­რიშ­­­ს­­­წო­­რე­­ბას უკავ­­­ში­­რებ­­­და. ჩვენ მი­­ერ დევ­­­ნი­­ლებ­­­თან
სა­­უბ­­­რე­­ბის დროს ამ­­­გ­­­ვარ მსჯე­­ლო­­ბა­­სა და არ­­­გუ­­მენტს ხში­­რად მო­­ის­­­მენ­­­დით. ერ­­­თ­­­-ერ­­­თი
ასე­­თი სო­­ფელ ზე­­მო ხვი­­თის მცხოვ­­­რე­­ბი თა­­მაზ გო­­გიშ­­ვი­­ლი­­ცა­­ა, რო­­მელ­­­საც კარ­­­გად ახ­­­
სოვს მის სო­­ფელ­­­ში შე­­სუ­­ლი ოსე­­ბის ბრალ­­­დე­­ბე­­ბი.
„ოსები დამტვრეული ქართულით გველაპარაკებოდნენ, დასახვრეტები ხართ,
თქვენებმა 12 წლის ბავშვები ჩაგვიხოცეს ცხინვალშიო” .

287 იხ. „Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia“, OSCE-ODIHR, Warsaw,
November 27, 2008 p.48
288 იხ. „South Ossetian Authorities acknowledged cases of looting: ‘war is war’”, August 13, 2008,
at www.newsru,com/world/13aug2008/maroderstvo.htlm
289 იხ. Up in Flames, Humanitarian Law Violations and Civilian Victims in the Conflict over South Ossetia, Human
Rights Watch, January 2009, p.152
290 იხ. Tom Parfitt, „Human Rights Watch: Russia inflating casualty figures“, on 14 August 2008, http://www.guar-
dian.co.uk/world/2008/aug/14/georgia.russia1
 3.1  სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენელთა განცხადებები  |  107

ხანძრის კერები სამხრეთ ოსეთში 7-24 აგვისტო, 2008 (სატელიტი 1)

წყარო: South Ossetia, Georgia. Damage Assessment with WorldView-1 & Formosat-2 Satellite Imagery recorded on
24 August, 2008; UNOSAT, Satellite Solutions for All

რუ­კა­ზე ნაჩ­ვე­ნე­ბია სა­ტე­ლი­ტის მი­ერ და­ ცეცხლის კერები თარიღების მიხედვით

ფიქ­სი­რე­ბუ­ლი ხან­ძ­რის კე­რე­ბი სამ­ხ­რეთ ოსეთ­
ში ქ. ცხინ­ვა­ლის ჩრდი­ლო­ე­თით და აღ­მო­სავ­ლე­ 10 აგვისტო 2008 17 აგვისტო 2008
თით, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის ... ...
მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის დროს და მის შემ­დეგ, 2008
წლის 7-24 აგ­ვის­ტოს შუ­ალ ­ ედ­ში. ეს რუ­კა ცალ­ ...
12 აგვისტო 2008
...
19 აგვისტო 2008

სა­ხად ადასტურებს დევნილთა ნაამბობს, რომ

22 აგვისტო 2008
2008 წლის 22 აგ­ვის­ტოს რე­გი­ონ­ში ჩნდე­ბა ახა­ ...
13 აგვისტო 2008 ...
ლი ცეცხ­ლის კე­რე­ბი.
108  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

3.2  ქართული სოფლების განადგურება: რუსეთის პოზიცია

სამ­ხ­რეთ ოსე­თის დე ფაქ­ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა გან­ცხა­დე­ბე­ბი­სა­გან გან­­­
ს­ხ­ვა­ვე­ბით, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში კონ­ფ­ლიქ­ტის ფაქ­ტე­ბის დამ­დ­გე­ნი ევ­რო­კავ­­ში­რის და­მო­უ­
კი­დე­ბე­ლი მი­სი­ი­სათ­ვის გაგ­ზავ­ნილ ოფი­ცი­ა­ლურ კო­მუ­ნი­კა­ცი­ა­ში, რუ­სე­თის ხე­ლი­­სუფ­ლე­ბა
კა­ტე­გო­რი­უ­ლად უარ­ყოფს ყო­ფი­ლი ავ­ტო­ნო­მი­ის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე კონ­ფ­ლიქ­ტის მიმ­დი­ნა­რე­
ო­ბის დროს „სამოქალაქო ობი­ექ­ტე­ბის დაწ­ვის, ძარ­ც­ვის ან გა­ნად­გუ­რე­ბის” ფაქ­ტებს, ისე­ვე
რო­გორც „ეთნიკურად ქარ­თუ­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბის გა­და­ად­გი­ლე­ბის იძუ­ლე­ბას”.
„რუსეთის შე­ი­არ ­ ა­ღე­ბულ­მა ძა­ლებ­მა, სამ­ხ­რეთ ოსე­თის სა­მარ­თ­ლა­დამ­ცა­ვებ­სა და
სამ­­­ხედ­რო შე­ნა­ერ­თებ­თან ერ­თად, უზ­რუნ­ველ­ყვ ­ ეს ქარ­თულ სოფ­ლებ­ში მი­ტო­­ვე­­ბუ­ლი
სახ­ლე­ბი­სა და მი­წის ნაკ­ვე­თე­ბის ოც­და­ოთხ­სა­ა­თი­ა­ნი დაც­ვა. ამას­თა­ნა­ვე, უზ­რუნ­ველ­
ყოფ­დ­ნენ სამ­ხრ ­ ეთ ოსე­თის მო­სახ­ლე­ობ ­ ის დაც­ვა­სა და უსაფ­რთ ­ ხო­ებ
­ ას მა­თი ეთ­ნი­კუ­
რი კუთ­ვ­ნი­ლე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად.”291
და კი­დევ, რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცია იმა­ვე კო­მუ­ნი­კა­ცი­ა­ში აცხა­დებ­და:
„საქართვე­ლოს წი­ნა­აღ­მ­დეგ მშვი­დო­ბის იძუ­ლე­ბის ოპე­რა­ცი­ის მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის პე­
რი­ოდ­ში სა­ერ­თა­შო­რი­სო ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი ან ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა სა­მარ­თ­ლის დარ­
ღ­ვე­ვის არც ერ­თი შემ­თხ­ვე­ვა არ ყო­ფი­ლა აღ­მო­ჩე­ნი­ლი”.
მი­უ­ხე­და­ვად რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი პი­რე­ბის მტკი­ცე­ბი­სა, დევ­­­ნი­ლი
ქარ­თ­ვე­ლე­ბის ის­ტო­რი­ე­ბი და სხვა ჩვენს ხელთ არ­სე­ბუ­ლი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბი რა­დი­კა­
ლუ­რად გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბულ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ზე მეტყ­ვე­ლებს და ედუ­არდ კო­კო­ი­თის გან­ცხა­დე­
ბებს ადას­ტუ­რებს. სო­ფელ თა­მა­რა­შე­ნის მკვიდ­რი, 31 წლის და­ვით ძა­ძა­მი­ა, რო­მელ­მაც
10 აგ­ვის­ტოს, დატყ­ვე­ვე­ბულ­მა, ცხინ­ვა­ლის იზო­ლა­ტო­რი­სა­კენ მი­მა­ვალ­მა გა­ი­ა­რა ქარ­თუ­
ლი სოფ­ლე­ბი, ჩვენს მკვლე­ვა­რებ­თან ინ­ტერ­ვი­უშ ­ ი იხ­სე­ნებ­და:
„10 აგ­ვის­ტოს ცხინ­ვა­ლის­კენ გზა­ზე ვუ­ყუ­რებ­დი, რო­გორ ძარ­­­ც­ვავ­დ­ნენ და წვავ­
დ­ნენ სახ­ლებს. აჩა­ბე­თი­დან თა­მა­რა­შე­ნამ­დე სულ ცეცხ­ლის ალ­ში იყო გახ­ვე­უ­
ლი მი­და­მო. თა­მა­რა­შენ­ში თე­გაშ­ვი­ლი ოთა­რის სახ­ლი პირ­ვე­ლი და­იწ­ვა. გო­გი­ძე
ავ­თოს სახ­ლიც უკ­ვე სულ დამ­წ­ვა­რი იყო, ბო­ლიც აღარ ას­დი­ო­და. და­თაშ­ვი­ლი
ოლი­ნას და ქარ­თლ ­ ო­სის სახ­ლე­ბიც იწ­ვო­და და მა­გათ მა­ღა­ზი­ა­საც ცეცხ­ლი ჰქონ­
და წა­კი­დე­ბუ­ლი.”292
კეხველი თინა ნებიერიძის მონათხრობიც იდენტურია:
„14 აგვისტოს გამოსვლა ვცადეთ სოფლიდან. საშინელი სანახაობა იყო. გზის
ნაპირებზე ყველაფერს ცეცხლი ეკიდა. კვამლისაგან მზე არ ჩანდა და საშინელი
სიმხურვალე იდგა.”293

291 იხ. Report of the Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia, ტომი III, სექტემბერი 2009,
გვ.484-486
292 იხ. ინტერვიუ დავით ძაძამიასთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
30 იანვარს.
293 იხ. ინტერვიუ თინა ნებიერიძესთან, ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ, 2008 წლის 24 ნოემბერს.
 3.2  ქართული სოფლების განადგურება: რუსეთის პოზიცია  |  109

რუსეთის ფედერაციის შეიარაღებული ძალები, სოფელი აჩაბეთი (სამხრეთ ოსეთი), აგვისტო, 2008 წელი

„რუსეთის შეიარაღებულმა ძალებმა, სამხრეთ ოსეთის

სამართლადამცავებსა და სამ­ხედრო შენაერთებთან ერთად,
უზრუნველყვეს ქართულ სოფლებში მიტო­ვე­ბული სახლებისა
და მიწის ნაკვეთების ოცდაოთხსაათიანი დაცვა. ამასთანავე,
უზრუნველყოფდნენ სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობის დაცვასა
და უსაფრთხოებას მათი ეთნიკური კუთვნილების მიუხედავად.“
რუსეთის პასუხები
საქართველოში კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი ევროკავშირის დამოუკიდებელი მისიის
ანგარიში, ტომი III, სექტემბერი, 2009

„საქართვე­ლოს წინააღმდეგ მშვიდობის

იძულების ოპერაციის მიმდინარეობის პერიოდში,
საერთაშორისო ჰუმანიტარული ან ადამიანის
უფლებათა სამართლის დარღვევის არც ერთი
შემთხვევა არ ყოფილა აღმოჩენილი.“ რუსეთის პასუხები
საქართველოში კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი ევროკავშირის დამოუკიდებელი მისიის
ანგარიში, ტომი III, სექტემბერი, 2009
110  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

3.3 ქართული სოფლების განადგურება: საერთაშორისო

ორგანიზაციების პოზიცია
რუსეთის ფედერაციის ოფიციალური პირებისაგან განსხვავებით, ქართული სოფლების
განადგურებას ადასტურებს ყველა, ვინც შეძლო 2008 წლის აგვისტოს შემდეგ საკუთარი
თვალით ენახა ქართველთა ნასახლარები.

ადამიანის უფლებათა დაცვის ცენტრი Memorial:

„ამჟამად, ეთნიკურად ქართული სოფლები, რომლებშიც ჩვენ ვიყავით (კეხვი, ქურ­

თა, აჩაბეთი, თამარაშენი, ერედვი, ვანათი, ავნევი), პრაქტიკულად მთლიანად
გადამწვარია. დღესაც, საომარი მოქმედებების დასრულებიდან ერთი თვის შემდეგ,
ბოლო გადარჩენილ სახლებს წვავენ ყოველდღიურად. ჩვენ ამ სოფლებში ახალ-
ახალი ცეცხლის გაჩენის მოწმენი ვხდებით.”294
ადამიანის უფლებათა დაცვის ორგანიზაცია Human Rights Watch:

„ჩვენ აგვისტოში ვიყავით თამარაშენში, ზემო აჩაბეთში, ქვემო აჩაბეთში, ქურთაში,

კეხვში. ჩვენმა მკვლევარებმა თავად ნახეს, როგორ იძარცვებოდა და ინგრეოდა
ეს სოფლები. როდესაც სექტემბერში დავბრუნდით, სოფლები თითქმის მთლიანად
განადგურებული დაგვხვდა. კეხვში, გზის პირას სახლების ნარჩენებს, ეტყობა,
ბულდოზერი გადაატარეს. სექტემბერშივე ვიყავით ერედვში, ვანათში, ავნევსა
და ნულში, რომელიც იმ დროისათვის მთლიანად ჩაფერფლილი იყო. ნოემბერში
ვიყავით ბელოთში, საცხენეთში, აწრისხევსა და დისევში. ისინიც მთლიანად
განადგურებულია.

ადგილზე დათვალიერებამ და ინტერვიუებმა იმ დასკვნამდე მიგვიყვანა, რომ

სამხრეთ ოსეთის ძალების ამოცანა იყო ამ სოფლების ეთნიკური წმენდა.

სახ­ლე­ბის დან­გ­რე­ვა იყო წი­ნას­წარ გან­ზ­რა­ხუ­ლი, სის­ტე­მა­ტუ­რი და ამ სოფ­ლე­ბის

მცხოვ­რებ­თა ეთ­ნი­კუ­რი და პო­ლი­ტი­კუ­რი კუთ­ვნ
­ ი­ლე­ბით ნა­კარ­ნა­ხე­ვი, ნათ­ლად გა­მოკ­ვე­
თი­ლი მიზ­ნით, რომ ყვე­ლას, ვინც გა­დარ­ჩა, იქა­უ­რო­ბა და­ეტ ­ ო­ვე­ბი­ნა და ამით უზ­რუნ­ვე­
ლე­ყოთ, რომ უკან აღა­რა­სო­დეს არა­ვინ დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლი­ყო.“295
ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის დროებითი კომიტეტი:

„მათი ასეთი მოქმედებები შესაძლებელია დავადასტუროთ დელეგაციის სოფელ

ქსუისში ვიზიტით. სოფელი მთლიანად გაძარცული და დანგრეულია. დელეგაციამ
მიიღო ინფორმაცია, რომ ზოგან, მთლიანად სოფლებს ბულდოზერი გადაატარეს და
თითქოს წაშალეს.”296

ადამიანის უფლებათა დაცვის ორგანიზაცია Amnesty International:

ორ­მა­გი ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ცი­ის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას არ ტო­ვებს სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო­

294 იხ. Memorial Human Rights Center-ის სპეციალური პრეს-რელიზი: „A Month after the War, Violations of Human
Rights and Norms of Humanitarian Law in the Conflict Zone in South Ossetia“, September 11, 2008
295 იხ. Up in Flames, Humanitarian Law Violations and Civilian Victims in the Conflict over South Ossetia, Human
Rights Watch, January 2009, p.131
296 იხ. Memorandum: The situation on the ground in Russia and Georgia in the context of the war between these
countries, ad hoc Committee of the Bureau of the Assambly, prepared by Mr.Luc Van den Brande (Belgium, EPP/
CD), 29 September 2008. Doc.11720 Addandum II
 3.3  ქართული სოფლების განადგურება: საერთაშორისო ორგანიზაციების პოზიცია  |  111

„სექტემბერში
სოფლები თითქმის
მთლიანად
განადგურებული
დაგვხვდა. კეხვში,
გზის პირას სახლების
ნარჩენებს ეტყობა
ბულდოზერი
გადაატარეს.“
Human Rights Watch,
იანვარი, 2009

„ზოგან, მთლიანად
სოფლებს ბულდოზერი
გადაატარეს და
თითქოს წაშალეს.“

Mr.Luc Van den Brande

ევროსაბჭო,
სექტემბერი, 2008

ე­ბი, რომ­ლე­ბიც ინ­ტერ­ნეტ­ში ად­ვი­ლა­დ ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მია.297 „ეს სუ­რა­თე­ბი არ იტყუ­ე­

ბა“, აცხა­დებ­და სა­ერ­თა­შო­რი­სო ამ­ნის­ტი­ის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი არი­ე­ლა ბლა­ტე­რი.298
მიუხედავად იმისა, რომ ომის პირველი დღეების ამსახველი სატელიტური მასალა
პრაქტიკულად ყვე­ლა ინტერნეტ-წყაროში დახურულია299, ჯერ კი­დევ შე­საძ­ლე­ბე­ლია
კონ­ფ­ლიქ­ტის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დ­გო­მი მდგო­მა­რე­ო­ბის შეს­წავ­ლა. იმ სა­ტე­ლი­ტურ ფო­ტო­
ებ­ზე, რომ­ლე­ბიც ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი­ა, კარ­გად ჩანს ზი­ა­ნი, რაც ქარ­თულ­მა სოფ­ლებ­მა უშუ­ა­
ლოდ საბ­რ­ძო­ლო მოქ­მე­დე­ბე­ბის დროს და მა­თი დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ გა­ნი­ცა­და. ჩვენ შე­
საძ­ლებ­ლო­ბა გვაქვს, ერ­თ­მა­ნეთს შე­ვა­და­როთ 2008 წლის 10 და 19 აგ­ვის­ტოს ფოტოები,
სა­დაც თვალნათლად ჩანს ზიანის ზრდის დინამიკა. სწო­რედ ამ ფაქ­ტებ­ზე მი­უ­თი­თებ­და

297 იხ. www.unosat.org; და www.aaas.org/international/geotech/ge/georgia.kml

298 იხ. „Amnesty International Satellite images Revieal Damage to the Southe Ossetian Villages After Major Fighting
Ended“; Amnesty International Press Release. October 9, 2008
299 “Satellites Operated by Major Commercial vendors (GeoEye, DigitalGlobe, and ImageSat International) were
fully booked, preventing the tasking of a new image by AAAS for the duration of this conflict. Therefore, AAAS
was forced to rely upon imagery requested by other entities to meet the needs of the project. Fortunately, it was
possible to acquire imagery of the region surrounding Tskhinvali, one of the major sites of damage upon areas
of civilian infrastructure, with a time scale concurrent to the conflict in the region. Specifically, AAAS acquired
satellite imagery of the region for the dates of August 10 and August 19, 2008 to establish whether satellite ima-
gery analysis supported AI’s witness reports”, High-Resolution Satellite Imagery and The Conflict in South
Ossetia, Summary Report, October 9, 2008, American Association for the Advancement of Science, Science and
Human Rights Program
112  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

19 აგვისტო, 2008. სოფელი თამარაშენი, სატელიტური ფოტო (სატელიტი 2)

„ეს სურათები არ
იტყუება.“

წყარო: არიელა ბლატერი

High-Resolution
Amnesty International
Satellite Imagery
and The Conflict 9 ოქტომბერი, 2008
in South Ossetia,
Summary Report,
October 9, 2008,

Amnesty International, 2008 წლის 9 ოქტომბერს გაკეთებულ განცხადებაში ამბობს:

„დამატებითი ნგრევა ჩანს 10-დან 19 აგვისტომდე პერიოდში და აუცილებლად
უნდა დადგინდეს, ვინ არის პასუხისმგებელი მილიციის შეტევებისაგან სამოქალაქო
მოსახლეობის დაცვაზე.”300
ეუთოს ადამიანის უფლებათა მდგომარეობის მონიტორინგის მისია
ეუთო კონფლიქტის ზონაში 2008 წლის ნოემბერში იმყოფებოდა და შესაძლებლობა
ჰქონდათ, თავად ენახა და გადაემოწმებინა ყველა ისტორია, რომელიც დევნილთა ბანაკებში
უამბეს სიკვდილს გამოქცეულმა ქართველებმა. მისიამ თავის ანგარიშში განაცხადა:
„ჩვენ ვიყავით ყველა ამ სოფელში და დავადასტურეთ ნგრევა. ზოგიერთ სოფელში
სახლები მიწასთანაა გასწორებული ბულდოზერებით ან სხვა მძიმე ტექნიკით”.
იმავე ანგარიშში ვკითხულობთ:
„სამხრეთ ოსეთში, ცხინვალის მახლობლად მდებარე ბევრი ქართული სოფელი,
რომლებიც ძირითადად ეთნიკური ქართველებით იყო დასახლებული, მთლიანად
გა­ნადგურებულია. ქართული ჯარის გასვლის შემდეგ ეს სახლები ჯერ გაიძარცვა,
ხოლო შემდეგ გადაწვეს; როგორც ირკვევა, ამგვარი მოქმედებები დე ფაქტო ხე­
ლი­სუფლებამ უპასუხოდ/დაუსჯელად დატოვა. ამჟამად ამ სოფლებში მოსახლეობის
მცი­რე რაოდენობაა დარჩენილი და უმძიმეს პირობებში იმყოფება”.301

300 იხ. “Amnesty International Satellite images Revieal Damage to the Southe Ossetian Villages After Major Fighting
Ended”; Amnesty International Press Release. October 9, 2008
301 იხ. Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw,
November 27, 2008 p.18, 43
 3.4  ქართული სოფლების განადგურება: საქართველოში კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი   |  113

ნორვეგიის ჰელსინკის კომიტეტი

მნიშვნელოვანია განცხადება „სამხრეთ ოსეთში ეთნიკური წმენდა გრძელდება“,
რომელიც ნორვეგიის ჰელსინკის კომიტეტმა 2008 წლის 24 ოქტომბერს გამოაქვეყნა. ამ
განცხადების მნიშვნელოვნება იმაშიც მდგომარეობს, რომ ორგანიზაციის მკვლევარები
რამდენიმე დღე კონფლიქტის ზონაში იმყოფებოდნენ და საკუთარი თვალით ნახეს იქ
არსებული მდგომარეობა და ბევრი უკანონობის თვითმხილველები გახდნენ:
„ჩვენ მიერ მოპოვებული მასალიდან კარგად ჩანს, რომ მშვიდობიან მოსახლეობაზე
თავდასხმები სისტემატურად ხდება დღემდე, და მისი მიზანი სამხრეთ ოსეთის
მოსახლეობის ეთნიკური შემადგენლობის შეცვლაა. შეიარაღებული კონფლიქტის
პირველ ეტაპზე (რომელიც მოიცავს 5 დღეს 7 აგვისტოდან 12 აგვისტომდე) კონფლიქტის
ორივე მხარემ სავარაუდოდ ომის დანაშაული ჩაიდინა სამხედრო ობიექტებისა და
არასამხედრო ობიექტების დაბომბვითა და მათ წინააღმდეგ დისპროპორციული ძალის
გამოყენებით. კონფლიქტის მეორე ეტაპზე მშვიდობიანი მოსახლეობა ძალადობის
მსხვერპლი ხდებოდა რუსული სამხედრო ძალების აქტიური კონტროლის ქვეშ
მყოფ ტერიტორიაზე, რომლის შედეგი იყო ეთნიკური წმენდა.
მოროდიორობის უამრავ ფაქტს თან ახლდა ისეთი დანაშაულები, როგორიცაა:
მკვლელობები, გაუპატიურება, მძევლად აყვანა, თავისუფლების აღკვეთა, ცემა, მუქარა,
სახლების სისტემური გადაწვა და სახელმწიფო თუ პირადი საკუთრების განადგურება.
ჩვენ მოგვეპოვება მასალა რუსეთის სამხედრო ძალების მიერ კონტროლირებად
ტერიტორიაზე 16 მშვიდობიანი ადამიანის მოკვლის შესახებ (აღსანიშნავია, რომ
ისინი არ არიან სამხედრო ოპერაციების დროს ურთიერთსროლისას, დაბომბვისას
და საარტილერიო ცეცხლის შედეგად ან აუფეთქებელ ნაღმებზე აფეთქების შედეგად
მოკლულნი). ნათელია, რომ ბევრი მათგანი ადგილზევე მოკლეს. “302
საერთაშორისო ორგანიზაცია FLARE
FLARE თავის დასკვნაში მრავალი სხვადასხვა ისტორიის შესახებ გვიამბობს,
რომელიც, მათი განცხადებით, „ეთნიკური წმენდის დადასტურებაა“.
„კონფლიქტის ზონაში, სოფლები ერედვი, ავნევი, ნული, ქურთა, აჩაბეთი,
თამარაშენი, კეხვი, დისევი მიზანმიმართულად არის გადამწვარი და დანგრეული.
ამ ტერიტორიების ნაწილი (ერედვი, ქურთა, აჩაბეთი, თამარაშენი, კეხვი, ტყვიავი,
ფხვენისი, ნიქოზი) ასევე დაიბომბა 8–10 აგვისტოს .“303

3.4 ქართული სოფლების განადგურება: საქართველოში

კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი საერთაშორისო
მისიის პოზიცია

ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე ქართველების ეთნიკურ წმენდას ადასტურებს

საქართველოში კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი საერთაშორისო მისიაც:

„სამხრეთ ოსეთის სამხედრო ძალების და არარეგულარული ფორმირებების მიერ

302 იხ. „Georgia-Russia conflict: Ethnic Cleansing Continues in South Ossetian Conflict Zone in Georgia“, by Aage
Borchgrevink, The Norwegian Helsinki Committee, 24 ოქტომბერი, 2008 წელი, http://www.nhc.no/php/index.
php?module=article&view=784
303 იხ. International Monitoring Group of Freedom Legality and Rights in Europe (FLARE) „Report on the Conditions
of the Civil Population during the Conflict between the Russian Federation and Georgia” September 2008, p.10,
at http://peace.yhrm.org/files/EUreport_final.pdf
114  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

ეთნიკურ წმენდის დანაშაულთან დაკავშირებით მისიამ აღმოაჩინა იმ ეთნიკური

ქართველების იძულებითი დევნის შემთხვევები, ვინც საომარი მოქმედებების
მიმდინარეობის დროს საკუთარ სახლებში რჩებოდა. დამატებით სახეზეა სამხრეთ
ოსეთში ეთნიკურად ქართული სოფლების სისტემური ძარცვისა და განადგურების
მტკიცებულებები. შესაბამისად, მრავალი ელემენტი გვაფიქრებინებს, რომ ეთნიკური
წმენდა ნამდვილად განხორციელდა ეთნიკური ქართველების მიმართ სამხრეთ
ოსეთის ტერიტორიაზე 2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტის დროს და მას შემდეგ.”

გარ­და იმი­სა, რომ მი­სი­ამ და­ად­გი­ნა სის­ტე­მუ­რი ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­და, ან­გა­რიშ­ში სა­უ­ბა­რია
რუ­სე­თის პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის შე­სა­ხე­ბაც, ვი­ნა­ი­დან სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­თ­ლის ნორ­მე­ბის
შე­სა­ბა­მი­სად, უშუ­ა­ლოდ ომის დღე­ებ­ში და მას შემ­დეგ ამ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე სწო­რედ ეფექ­ტუ­რი
კონ­ტ­რო­ლის მქო­ნე ძა­ლას ეკის­რე­ბო­და მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბის დაც­ვის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა.

„7/8 აგვისტოდან 12 აგვისტომდე განხორციელებული ქმედებების გარდა, ცეცხლის

შეწყვეტის შეთანხმების ძალაში შესვლის შემდეგ დამატებითი მოქმედებები
განხორციელდა, რაც სერიოზული შეშფოთების საგანია იმ ძალის პასუხისმგებლობის
თაობაზე, რომელიც აკონტროლებდა ვითარებას და ვისი ვალდებულებაც იყო,
დაეცვა სამოქალაქო მოსახლეობა.”304

3.5 ქართული სოფლების განადგურება: საერთაშორისო

მედიის პოზიცია
მსოფ­ლი­ოს გავ­ლე­ნი­ან პრე­სა­ში ქარ­თუ­ლი სოფ­ლე­ბის ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­დის შე­სა­ხებ კონ­
სენ­­­სუ­სი­ა. იმ დღე­ებ­ში ძა­ლი­ან ბევ­რი ით­ქ­ვა და და­ი­წე­რა. ჩვე­ნი ან­გა­რი­შის ფურ­ც­ლე­ბი ვერ
გას­წ­ვ­დე­ბა 2008 წლის აგ­ვის­ტო-­სექ­ტემ­ბ­რის პრე­სის მი­მო­ხილ­ვას, ამი­ტომ სა­ილ ­ უს­ტ­რა­ცი­
ოდ გთა­ვა­ზობთ მხო­ლოდ რამ­დე­ნი­მე ამო­ნა­რიდს.

„ქართველების
ეთნიკური წმენდის
მტკიცებულება
ნათელია...
“წინ თბილისისკენ”
მიწერილია
რუსულად ერთ-
ერთი დანგრეული
სახლის ჭიშკარზე”
ჟურნალი
„The Economist”,
25 სექტემბერი,
2008.

„წინ თბილისისაკენ“, სამხრეთ ოსეთი, აგვისტო 2008

304 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, ტომი I, გვ.26-27; სექტემბერი 2009
 3.5  ქართული სოფლების განადგურება: საერთაშორისო მედიის პოზიცია  |  115

ჟურნალი „The Economist” 2008 წლის 25 სექტემბერს კვლავაც ამცნობდა მსოფ­ლიოს:

„სისტემატური ნგრევა, ძარცვა და ქართული სოფლების ეთნიკური წმენდა
გრძელდება, როგორც სამხრეთ ოსეთის შიგნით, ასევე მის ფარგლებს გარეთაც”.305
2008 წლის 4 სექტემბერს ბრიტანული „The Guardian” ასევე წერდა:
„ახლა, როდესაც ამას კითხულობთ, ევროპის კიდევ ერთი კუთხე ეთნიკურად
გაასუფთავეს. ეს ნიშნავს, რომ ახალგაზრდა კაცები დახოცეს, მოხუცი ქალები
გარეკეს მათი საცხოვრებელი სახლებიდან, სოფლები გაძარცვეს და გადაწვეს.
„დიახ, ჩვენ ჩა­ვა­ტა­რეთ ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­დის ოპე­რა­ცი­ა” – გა­ნუცხა­და მი­ლი­ცი­ის
მეთაურმა „კაპიტანმა ელ­რუს­მა” „The Guardian”-ის ლუკ ჰარ­დინგს. ეს სას­ტი­კი და­
ნა­შა­უ­ლე­ბი ჩა­დე­ნი­ლია რუ­სი სამ­ხედ­რო­ებ
­ ის ცხვირ­წინ, ამ­ჟა­მად მშვი­დო­ბის­მყ
­ ო­ფე­
ლებ­თან მხო­ლოდ იმი­ტომ, რომ ცის­ფე­რი ჩაფხუ­ტე­ბი ახუ­რავთ. ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­და
გა­და­ვი­და ბუ­ფე­რულ ზო­ნა­შიც მთელ სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში”.306
12 აგვისტოს Associated Press-ის კორესპონდენტიც იტყობინებოდა, რომ მან
საკუთარი თვალით ნახა, როგორ იწვოდა სულ ცოტა ათი ქართული სახლი და რეგიონში
მრავალი ძარცვის მოწმეც გახდა.307
2008 წლის 14 აგვისტოს „New York Times” წერდა:
„რუსეთსა და საქართველოს შორის კონფლიქტის მეორე კვირას, კონფლიქტის ზონის
რამდენიმე ქართულ სოფელში სულ უფრო მატულობს ძარცვის და ეთნიკური წმენდის
მტკიცებულება. თავდასხმები – რომელიც საკუთარი თვალით ნახეს რეპორტიორებმა
და ადამიანის უფლებათა დამცველებმა – მოიცავს ქურდობას, სოფლების გადაწვას
და მკვლელობებსაც. {...}. თავდამსხმელები განსხვავდებიან, მაგრამ სახეზეა
ეთნიკურად ოსების მხრიდან ეთნიკურ ქართველებზე შეტევა. ამას ადასტურებენ
რუსეთის ფედერაციის ჩინოვნიკებიც. „ამჟამად ოსები დასდევენ და კლავენ საწყალ
ქართველებს მათსავე სოფლებში“, განგვიცხადა გენერალმა ვიაჩესლავ ბორისოვმა,
რომელიც რუსების მიერ ოკუპირებული გორის კომენდანტია.“308
2008 წლის 15 აგვისტოს ანალოგიური მასალა დაიბეჭდა კიდევ ერთ ამერიკულ
გაზეთში „The Washington Times“, რომელიც ასევე ვარაუდობდა, რომ საქართველოში
ეთნიკურ წმენდას ჰქონდა ადგილი.309
2008 წლის 29 აგვისტოს გაზეთი „USA Today“ წერდა:
„Associated Press”-ის რეპორტიორმა, 22 აგვისტოდან მოყოლებული ხუთშა­
ბათამდე, საკუთარი თვალით ნახა ქართველთა სახლების ძარცვა სულ მცირე 6 სხვა­
დასხვა სოფლებში: აჩაბეთში, კეხვში, თამარაშენში, ქსუისსა და ერედვში, ისევე როგორც
ცხინვალის მახლობლად.
„მაშინ როდესაც ქართველების უმრავლესობა წასულია, შთაბეჭდილება რჩება,

305 იხ. „Coping with the fraught aftermath of August’s war, Georgia and Russia-Tense times”, THE ECONOMIST, 25
September 2008
306 იხ „Only a combination of deterrence and détente can meet this challenge”, by Timothy Garton Ash, The GUAR-
DIAN, 4 September 2008
307 იხ. „თბილისი აცხადებს, რომ კონფლიქტის ზონაში მოხდა „ეთნიკური წმენდა“, „სივილ ჯორჯია“,
თბილისი / 13 აგვ. 08 / 17:43
308 იხ. Sabrina Tavernise and Matt Siege, „Signs of Ethnic Attacks in Georgia Conflict“, August 14, 2008, New York
Times, at http://www.nytimes.com/2008/08/15/world/europe/15ethnic.html?_r=1
309 იხ. Kelly Hearn „Georgia claims ethnic cleansing, U.S. envoy cites credible reports of violence by 'irregular for-
ces", August 15, 2008, The Washington Times, at http://www.washingtontimes.com/news/2008/aug/15/georgia-
claims-ethnic08
116  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

რომ საქმე გვაქვს მცდელობასთან გაქრეს მეხსიერებიდან მათი აქ ყოფნის ფაქტი.

ხუთშაბათს, სამხრეთ ოსეთის პოლიციამ ჩამოაგდო საგზაო ტრაფარეტი რომელსაც
ქართულად და ლათინურად ეწერა ქართული სოფლის, თამარაშენის სახელი. ეს კი
მაშინ ხდებოდა, როდესაც ბულდოზერი ბოლო გადარჩენილ სახლებსაც მიწასთან
ასწორებდა. თვითმხილველთა მიხედვით, სულ მცირე კიდევ სამი სხვა ქართული
სოფელი გაასწორეს მიწასთან ბულდოზერით ამ დღებში.“310

3.6 შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა

პრაქ­ტი­კუ­ლად ყვე­ლა სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ა, რო­მელ­მაც ომის დროს და მის შემ­დეგ
მო­ა­ხერ­ხა და შე­ვი­და კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში, ერ­თხ­მად აღი­ა­რებს, რომ 2008 წლის აგ­ვის­ტო­ში
მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და მი­ზან­მი­მარ­თუ­ლი შე­ტე­ვა ქარ­თულ მო­სახ­ლე­ო­ბა­ზე დი­დი ლი­ახ­ვის, პა­ტა­რა
ლი­ახ­ვი­სა და ფრო­ნეს ხე­ო­ბებ­ში. მკვლე­ვა­რე­ბი, ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბი და, რაც მთა­ვა­რი­ა, თვით­მ­
ხილ­ვე­ლე­ბი, ყვე­ბი­ან მრა­ვალ ის­ტო­რი­ას სოფ­ლე­ბის ძარ­ც­ვის, გა­დაწ­ვის, მო­სახ­ლე­ო­ბის იძუ­
ლე­ბით გან­დევ­ნის, მკვლე­ლო­ბე­ბის, ყა­ჩა­ღო­ბის, დამ­­­ცი­რე­ბის, მუ­ქა­რი­სა და წა­მე­ბის შე­სა­ხებ.

სოფელი თამარაშენი
თამარაშენის სატელიტური ფოტოები სრულ ინფორმაციას იძლევა, ერთი მხრივ, ჩვენ
მიერ გამოკითხული თვითმხილველების ისტორიების დასადასტურებლად, ხოლო მეორე
მხრივ, თვალნათელს ხდის ზარალის ხარისხს, რომელიც სოფელს მიადგა.
10 აგვისტო, 2008. სოფელი თამარაშენი, სატელიტური ფოტო (სატელიტი 3)

2008 წლის
10 აგვისტოს
გადაღებულ
ფოტოზე ნათლად
ჩანს, რომ
სოფელს ზიანი
ჯერ არა აქვს
მიყენებული
წყარო: High-
Resolution Satellite
Imagery and The
Conflict in South
Ossetia, Summary
Report, October 9,
2008, AAAS, Sci-
ence and Human
Rights Program

310 იხ. “AP IMPACT: Georgians uprooted in South Ossetia”, By Yuras Karmanau, on 29 August, 2008 at http://www.
usatoday.com/news/world/2008-08-29-3937720385_x.htm
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  117

ამ ქვეთავში მო­ცე­მუ­ლია სო­ფელ თა­მა­რა­შე­ნის ორი სა­ტე­ლი­ტუ­რი სუ­რა­თი. პირ­ვე­

ლი გა­და­ღე­ბუ­ლია 2008 წლის 10 აგ­ვის­ტოს და სუ­რათ­ზე კარ­გად ჩანს, რომ სო­ფე­ლი
ჯერ კი­დევ თით­ქ­მის უვ­ნე­ბე­ლი­ა. 10 აგ­ვის­ტოს გა­და­ღე­ბულ სა­ტე­ლი­ტურ ფო­ტო­­ზე არ ჩანს
გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ძა­ლა­დო­ბის, მა­სი­რე­ბუ­ლი და­ბომ­ბ­ვის ან რა­ი­მე სხვა სე­რი­ო­ზუ­ლი საბ­რ­
ძო­ლო ოპე­რა­ცი­ის კვა­ლი, არ ჩანს ცეცხ­ლის კე­რე­ბი. რო­გორც შემ­დეგ თვით­მხ ­ ილ­ველ­თა
ის­ტო­რი­ე­ბი­თაც დას­ტურ­დე­ბა, სოფ­ლის ძარ­ცვ ­ ა, გა­დაწ­ვა და გა­ნად­გუ­რე­ბა ძი­რი­თა­დად
2008 წლის 11 აგ­ვის­ტოს და­იწყო.
მე­ო­რე სუ­რა­თი გა­და­ღე­ბუ­ლია 2008 წლის 19 აგ­ვის­ტოს. სა­ტე­ლი­ტი­დან გა­და­ღე­ბუ­
ლი ფო­ტოს დე­ტა­ლუ­რი შეს­წავ­ლის შე­დე­გად ნათ­ლად ჩანს, რომ სო­ფე­ლი პრაქ­ტი­კუ­ლად
მთლი­ა­ნად გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი­ა. სა­ტე­ლი­ტუ­რი წყა­როს ან­გა­რი­შის მი­ხედ­ვით სულ გა­ნად­გუ­
რე­ბუ­ლია 152 ობი­ექ­ტი. რად­გან სა­უ­ბა­რია სო­ფელ­ზე შეზღუ­დუ­ლი ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­ტუ­რით,
ბუ­ნებ­რი­ვი­ა, რომ გა­დამ­წ­ვა­რი, დან­გრ ­ ე­უ­ლი და და­ბომ­ბი­ლი ობი­ექ­ტე­ბი, საცხოვ­რე­ბე­ლი
სახ­ლე­ბი, სკო­ლა, სა­ბავ­შვ ­ ო ბა­ღი და სხვა, ერ­თმ ­ ­ნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად სა­მო­ქა­ლა­ქო ინ­­­ფ­რას­­­ტ­
რუქ­­­ტუ­რი­სათ­ვის გან­კუთ­ვ­ნე­ბუ­ლი შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბე­ბი­ა.
2008 წლის 9 ოქ­ტომ­ბერს, სწო­რედ სო­ფელ თა­მა­რა­შენ­თან და­კავ­ში­რე­ბით, სწო­­რედ
სა­ტე­ლი­ტურ ფო­ტო­მა­სა­ლა­ზე დაყ­რ­დ­ნო­ბით, Amnesty International მთელ მსოფ­ლი­ოს
ამ­ც­ნობ­და:
„თამარაშენში, რომელიც კონფლიქტამდე ძირითადად ეთნიკური ქართველებით
იყო დასახლებული, 10 აგვისტოს არ ჩანს პრაქტიკულად არავითარი ზიანი. ცხრა
დღის შემდეგ კი ანალიზი აჩვენებს 152 დანგრეულ შენობას, ანუ სოფლის საერთო
ინფრასტრუქტურის დიდ ნაწილს”.311

19 აგვისტო, 2008, სოფელი თამარაშენი, სატელიტური ფოტო (სატელიტი 4)

2008 წლის
19 აგვისტოს
გადაღებულ
ფოტოზე წითლად
მონიშნულია
ის ობიექტები,
რომლებიც ამ
დროისათვის
განადგურებულია,
ხოლო ყვითლად
– ის ობიექტები,
რომლებიც მძიმედ
არის დაზიანებული.
სულ 152 ობიექტი.

წყარო: South
Ossetia, Georgia.
Damage Assessment
with WorldView-1 &
Formosat-2 Satellite
Imagery recorded
on 19 August, 2008;
UNOSAT, Satellite
Solutions for All

311 იხ. „Amnesty International Satellite images Revieal Damage to the Southe Ossetian Villages After Major
Fighting Ended“; Amnesty International Press Release. October 9, 2008
 118  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

ანა­ლო­გი­ურ ინ­ფორ­მა­ცი­ას იძ­ლე­ვა სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო­ე­ბის მე­ო­რე წყა­როს,

UNOSAT‑ის მა­სა­ლაც, სა­დაც ფო­ტო­ებ ­ ი კი­დევ უფ­რო მოგ­ვი­ა­ნე­ბით არის გა­და­ღე­ბუ­ლი.
მა­თი მო­ნა­ცე­მე­ბით თა­მა­რა­შენ­ში უკ­ვე 205 და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი ობი­ექ­ტი­ ჩანს. თვით­მხ
­ ილ­ვე­
ლე­ბის გან­ცხა­დე­ბით კი ცეცხლი ქარ­თულ სახ­ლებ­ში სექ­ტემ­ბ­რის ბო­ლომ­დე გიზ­გი­ზებ­და
და როგორც ზემოთ იყო ნათქვამი, მრავალი საერთაშორისო ორგანიზაცია თავად გახდა
თამარაშენის ბულდოზერებით მიწასთან გასწორების თვითმხილველი.
ეთნიკური წმენდის, ქართველების მასობრივი დევნისა
და ქართველთა ნასახლა­რების ამოძირკვის კიდევ ერთ
დასტურს ქმნის სტატისტიკა.
2002 წელს ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი აღ­წე­რის მო­ნა­ცე­მე­ბის შე­სა­­ბა­მი­
სად, სო­ფელ თა­მა­რა­შენ­ში 241 ოჯა­ხი ცხოვ­რობ­და. 1989 წლის
აღ­წე­რის მო­ნა­ცე­მე­ბით, რო­მე­ლიც ეთ­ნი­კურ შე­მად­გე­ნელ­ზეც
გვაწ­ვ­დის ინ­ფორ­მა­ცი­ას, ქარ­თ­ვე­ლე­ბი 63, ხო­ლო ოსე­ბი მო­
სახ­ლე­ო­ბის 35 პრო­ცენტს შე­ად­გენ­დ­ნენ. თა­მა­რა­შე­ნი 90‑იანი
წლე­ბის კონ­ფ­ლიქ­ტის შემ­დეგ პრაქ­ტი­კუ­ლად მთე­ლი დრო­ის
გან­მავ­ლო­ბა­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს იურის­დიქ­ცი­ა­ში რჩებოდა და,
შე­სა­ბა­მი­სად, ძი­რი­თა­დად ქარ­თ­ვე­ლე­ბით ან შე­რე­უ­ლი ოჯა­ხე­
ბით იყო და­სახ­ლე­ბუ­ლი. მას სე­პა­რა­ტის­ტე­ბი მუ­დამ ერ­თ­-ერთ
მთა­ვარ „ქართულ ან­კა­ლა­ვად” მო­იხ­სე­ნი­ებ­დ­ნენ.
თუ­კი ვი­ვა­რა­უ­დებთ, რომ მაქ­სი­მა­ლუ­რი სტა­ტის­ტი­კუ­რი
ნიშ­ნუ­ლი და­ახ­ლო­ე­ბით 241 ოჯა­ხი­ა, შე­სა­ბა­მი­სად, 205 დან­
გ­რე­უ­ლი შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბა, რო­მე­ლიც 19 აგ­ვის­ტოს გა­ერ­ ოს
სა­ტე­ლი­ტურ ფო­ტო­ებ­ზე ჩანს, თვით­მხ ­ ილ­ველ­თა ჩვე­ნე­ბე­ბი
(მათ შო­რის, იმ სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ
­ ის წარ­მო­მად­
გენ­ლე­ბი­სა, ვინც თა­მა­რა­შენ­ში 2008 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში იმ­
ყო­ფე­ბო­და), რომ სახ­ლე­ბი თა­მა­რა­შენ­ში სექ­ტემ­ბერ­შიც იწ­ვო­
და, ასე­ვე ჩვენს ხელთ არ­სე­ბუ­ლი ფო­ტო- და ვი­დე­ო­მა­სა­ლა,
იმის თვალ­ნა­თე­ლი ფაქ­ტობ­რი­ვი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბა­ა, რომ თა­
მა­რა­შე­ნი, რო­გორც სო­ფე­ლი, აღარ არ­სე­ბობს. დე ფაქ­ტო
პრე­ზი­დენტ ედუ­არდ კო­კო­ი­თის გან­ცხა­დე­ბა, რომ სოფ­ლე­ბის
„არსებობის კვა­ლი წაშ­ლი­ლი­ა”, ამ კონ­კ­რე­ტუ­ლი სოფ­ლის
შემ­თხ­ვე­ვა­ში და­დას­ტუ­რე­ბულ ფაქ­ტად უნ­და მი­ვიჩ­ნი­ოთ.312
რო­გორც უკ­ვე აღვ­ნიშ­ნეთ, ჩვენს მა­სა­ლებ­ში, გარ­და ამ
კვლე­ვა­ში მო­ცე­მუ­ლი ინ­ფორ­­­მა­ცი­ი­სა და ფო­ტო­სუ­რა­თე­ბი­სა,
არის უამ­რა­ვი სხვა ფო­ტო- და ვი­დე­ოკ ­ ად­რი, რომ­ლე­ბიც ასე­ვე
ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ინ­ტერ­ნე­ტის ღია რე­სურ­სე­ბით, ან გა­და­ღე­
ბუ­ლია თა­ვად და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლე­ბის მი­ერ სო­ფელ­ში. ამ ვიდეო­­
მა­სა­ლა­ში კარ­გად ჩანს, რომ ცხინვალის ჩრდილოეთით და
სამხრეთით, მთა­ვა­რი გზის გა­ყო­ლე­ბა­ზე არც ერ­თი ქართული
სოფელი აღარ არ­სე­ბობს და ტე­რი­ტო­რი­ის დი­დი ნა­წი­ლი
სოფელი თამარაშენი. 2008 წლის აგვისტო
ბულ­დო­ზე­რით არის გა­დას­წო­რე­ბუ­ლი.

312 იხ. 2008 წლის 22 აგვისტოს, ედუარდ კოკოითის ინტერვიუ „სამხრეთ ოსეთში ქართული ანკლავები აღარ არსებობს“,
რუსული სააგენტო „REGNUM.RU“, „სამხრეთ ოსეთში არსებული ქართული ანკლავები ლიკვიდირებულია.
სოფლები კეხვი და თამარაშენი, რომლებიც უკონტროლო იყო სამხედრო ოპერაციის შედეგად, ახლა სრულიად
განადგურებულია“. ინტერვიუ იმავე დღეს, 22 აგვისტოს, გადმობეჭდა ქართულმა სააგენტომ civil.ge. აგრეთვე იხ.
„Села грузинского анклава в Южной Осетии Курта и Тамарашени“, ვიდეო მასალა გადაღებულია დიმიტრი
სტეშინის მიერ, რომელიც 2008 წლის 17 აგვისტოს იმყოფებოდა ცხინვალსა და მის შემოგარენში, http://kp.ru/vi-
deo/8997/
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  119

სოფლის მკვიდრმა, ალექსი ნასუაშვილმა და მისმა მეუღლემ, ეთერ დათაშ­

ვილ-ნასუაშვილისამ313 პრაქტიკულად უკანასკნელებმა დატოვეს თამარაშენი. ალექ­
სი ნასუაშვილი მძიმე ავადმყოფობის გამო ვერ გადაადგილდებოდა და ამიტომ
მოხუცები სოფელში დარჩნენ, თანაც იმის იმედით, რომ მთელი ცხოვრების ნაწვალებს
გადაარჩენდნენ. მათი იმედი არ გა­მართლდა – ვერც საკუთარი სახლი გადაარჩინეს და
ვერც ვინმეს უშველეს. თუმცა, ვინაიდან კონფლიქტის მიმდინარეობის დროს მუდმივად
სოფელში იმყოფებოდნენ, თავიანთ სამეზობლოში ჩადენილი მრავალი დანაშაულის,
ძარცვისა და ქართველთა სახლების მასობრივი გადაწვის მოწმენი გახდნენ.
81 წლის ეთერ დათაშვილი იხსენებს, რომ ოსე­ბი სო­ფელ­ში პირ­ვე­ლად 2008 წლის
10 აგ­ვის­ტოს გა­მოჩ­ნ­დ­ნენ, მას შემ­დეგ, რაც რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის ჯა­რის კო­ლო­ნებ­მა
ჩა­ია
­ ­რეს. სწო­რედ ამის შემ­დეგ და­იწყო ქარ­თ­ველ­თა სახ­ლებ­ში თა­რე­ში. მათ­თანაც სხვა­
დას­ხ­ვა ჯგუ­ფე­ბი მი­დი­ოდ­ნენ. ჯერ იარაღს ეძებ­დნ ­ ენ, შემ­დეგ ამოწ­მებ­დ­ნენ. 11 აგ­ვის­ტოს
და­ახ­ლო­ე­ბით ხუ­თი ფორ­მი­ა­ნი მი­ვი­და, ოსე­ბი და რუ­სე­ბი. მიუხედავად იმისა, რომ ავად­მ­
ყო­ფი ალექ­სი ნა­სუ­აშ­ვი­ლი სახ­ლშ ­ ი იყო, ცეცხ­ლი გა­ა­ჩი­ნეს და სი­ცი­ლით წა­ვიდ­ნენ.
„ერთ ოსის ბიჭს ერთ ხელ­ში ნავ­თით სავ­სე ბოთ­ლი ეჭი­რა, ხო­ლო მე­ო­რე ხელ­ში ასან­
თი. რუს­მა მკითხა რუ­სუ­ლად, მარ­ტო ხარ­თო? კი, მე და ჩე­მი ავად­მ­ყო­ფი ქმა­რი-­მეთ­ქი.
რა­ტომ დარ­ჩით, სახ­ლი უნ­და დავ­წ­ვა­თო. ავარ­და მაღ­ლა სახ­ლის მე­ო­რე სარ­თულ­
ზე. კი­დევ ორი ოსი გაჰ­ყ­ვა. ამ რუსს გვერ­დ­ზე სხვა რუ­სი ედ­გა. უცებ კი­ბე­ზე ჩა­მო­ირ­
ბი­ნეს ოსებ­მა, ეზო­დან გა­დი­ოდ­ნენ რომ ჭიშ­კარ­თან მოტ­რი­ალ­და, თი­თი და­მიქ­ნია და
ქარ­თუ­ლად მითხ­რა: მაღ­ლა არ ახ­ვი­დე, თო­რემ გეს­ვ­რი­ო. ამ რუ­სებს ვე­უბ­ნე­ბი, სახ­ლი
ხომ არ იწ­ვის­-­მეთ­ქი? არა­ო, მი­პა­სუ­ხა და გა­ვიდ­ნენ. ავ­ვარ­დი ზე­ვით. ლე­ი­ბებ­ზე ჰქონ­
დათ ნავ­თი გა­დას­ხ­მუ­ლი. ლე­ი­ბებს ეკი­და ცეცხ­ლი. ავი­ღე ბა­ლი­ში და ვაქ­რობ­დი. რო­
გორც იქ­ნა, ჩა­ვაქ­რე. გა­მო­ვე­დი გა­რეთ, აივან­ზე, და­ვი­ნა­ხე, ჩე­მი მე­ზობ­ლე­ბის სახ­ლებს
ას­დი­ო­და უკ­ვე ცეცხ­ლი. სახ­ლე­ბი ეკუთ­ვ­ნო­დათ ივა­ნე ნა­სუ­აშ­ვილს, იოსებ და­თაშ­ვილს,
გაგ­ნი­ძე ზეზ­ვას, სამ­სონ და­თაშ­ვილს, ელ­ბა­ქი­ძე ელ­ზას, რო­ბინ­ზონ და­თაშ­ვილს. სიცხე,
კვამ­ლი, ჭვარ­ტ­ლი გვახ­რ­ჩობ­და მე და ჩემს ქმარს.
12 აგვისტო იქნებოდა, ჩემი სახლის აივნიდან დავინახე, რომ ჩემი ძმის,
გურამ დათაშვილის სახლს და ძმისშვილის, გოჩას სახლს ეკიდა ცეცხლი. მაგ
დროისათვის სახლებს წვავდნენ ოსები და რუსები ერთად, სამხედროფორმიანები.
ვხედავდი, უფორმო ოსებიც წვავდნენ სახლებს.
13 თუ 14 აგ­ვის­ტო იქ­ნე­ბო­და. და­ვინ­ტე­რეს­დი, ჩე­მი შვი­ლის, მე­რაბ ნა­სუ­აშ­ვი­ლის
სახ­ლი რა მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში იყო. გა­და­ვე­დი მე­ზობ­ლის
ბაღ­ში და და­ვი­ნა­ხე, რომ მე­რა­ბის სახ­ლი, ჩე­მი ძმის­შ­ვი­
ლის, ალექ­სან­დ­რეს სახ­ლი და მე­ზობ­ლე­ბის, გო­ჩაშ­ვი­
ლე­ბის და მა­ი­სუ­რა­ძე­ე­ბის სახ­ლე­ბი უკ­ვე იწ­ვო­და.“
კიდევ ერთი თვითმხილველი, რამაზ მინდიაშვილი,
სოფ­ლიდან 15 აგვისტოს გა­მოვიდა. გზად ტყვედაც ჩავარდა,
თუმცა რამდენიმე საათში გაათავისუფლეს. „საძარცვავი
ჰქონდათ ბევრი და ჩვენთვის ალბათ მაგიტომ ვერ მოიცალეს”
– იხსენებს დაზარალებული.
„ვუყურებდი, რო­გორ და­იწყეს „ელიტ ელექ­ტ­რო­ნიქ­­
სის” მა­ღა­ზი­ის ძარ­ც­ვა. გა­მოჰ­ქონ­დათ სა­ყო­ფაცხოვ­
რე­ბო ტექ­­­ნი­კა და მან­ქა­ნებ­ში ტვირ­თავ­დნ­ ენ. გა­ძარ­ც­ „ელიტ ელექტრონიქსის“ გადამწვარი
ვეს იქ­ვე მდე­ბა­რე აფ­თი­აქ­ იც. ვნა­ხე, რო­გორ და­ი­ბომ­ბა მაღაზია სოფელ თამარაშენში
თა­­მა­რა­შე­ნის სა­ჯა­რო სკო­ლა.

313 იხ. ინტერვიუ ალექსი ნასუაშვილთან და ეთერ დათაშვილ-ნასუაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა
იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის 5 დეკემბერს. დაზუსტებული ინტერვიუ დამატებით ჩაწერილია 2009 წლის
29 სექტემბერს.
120  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

მერე სახლების დაწვა დაიწყეს. პირველი დაწვეს ლიახვის გამგებლის, დავით

დათაშვილის სახლი, მერე მიჰყვნენ და მიჰყვნენ დანარჩენებს.“314
ანა დათაშვილი თამარაშენში 14 აგვისტომდე იყო. 75 წლის მოხუცი სოფლის
დატოვებას არც აპირებდა, რომ არა მისი ტყვეობა. ჯერ სახლი დაუწვეს, მერე ცხინვალის
დროებითი დაკავების საკანში ჰყავდათ და მხოლოდ რვა დღის შემდეგ გაათავისუფლეს.
„სოფელში 14 აგვისტომდე ვიყავი. ვუყურებდი, როგორ ძარცვავდნენ სახლებს.
ჯერ დატოვებული მან­ქა­ნე­ბი თუ ტრაქ­ტო­რე­ბი მიჰ­ყავ­დათ. მე­რე სახ­ლებ­ში შე­დი­
ოდ­ნენ და რაც იყო, ეზი­დე­ბოდ­ნენ. ბო­ლოს სახ­ლებს წვავ­დ­ნენ. ის­როდ­ნენ რა­ღა­
ცე­ებს, შა­ვი კვამ­ლი ავარ­დე­ბო­და და სახ­ლი ერ­თი­ა­ნად იწყებ­და წვას.
14-ში ორი შეიარაღებული ოსი მოვიდა. სახლი დატოვე და წამოდიო. უარი
ვუთხარი. მეორე სართულზე ავიდა და სახლს შიგნით დაუწყო სროლა. მერე
ცეცხლის ალი ავარდა და სახლმა დაწვა დაიწყო. შიშისგან ვერაფერი ვუთხარი.
ხა­ლა­თით და ფრა­ტე­ბით წა­მო­მიყ­ვა­ნეს, სახ­ლ­შიც კი არ შე­მიშ­ვეს, რომ კა­ბა ჩა­
მეც­ვა. ამის შემ­დეგ ქვე­მოთ, თა­მა­რა­შე­ნის ცენ­ტ­რის­კენ წა­მო­მიყ­ვა­ნეს. ორი­ვე უკან
გა­მომ­ყ­ვა. ჩემ მი­მართ მა­თი მხრი­დან არა­ნა­ირ ფი­ზი­კურ ან სიტყ­ვი­ერ შე­უ­რაცხ­
ყო­ფას ად­გი­ლი არ ჰქონ­და. გზად ჩე­მი მე­ზობ­ლის სახ­ლებ­საც ვათ­ვა­ლი­ე­რებ­დი,
ყვე­ლას სახ­ლი დამ­წ­ვა­რი იყო, მათ შო­რის ემ­ზარ და ვლა­დი­მერ და­თაშ­ვი­ლე­ბის
სახ­ლე­ბი.“315

სოფლები ავნევი და ნული

სოფ­ლე­ბის ავ­ნე­ვი­სა და ნუ­ლის ის­ტო­რია 2008 წლის აგ­ვის­ტოს ომის კი­დევ ერ­თი უმ­ძი­მე­
­ . სო­ფელ ავ­ნე­ვის მკვიდ­რი, თა­ვად ეთ­ნი­კუ­რად ოსი, ტა­ნია ტა­სო­ე­ვა-­დურ­
სი ტრა­გე­დი­აა
გ­ლიშ­ვი­ლი­სა, გვიყ­ვე­ბა, რომ 13 აგ­ვის­ტოს დე ფაქ­ტო პრე­ზი­დენ­ტ­მა ედუ­არდ კო­კო­ითი­მ
თა­ვად ჩა­მო­ი­ა­რა გა­დამ­წ­ვა­რი სოფ­ლე­ბი. „ის და დე­და­ჩე­მი ალა­ლი ბი­ძაშ­ვილ­-­მა­მი­დაშ­ვი­
ლე­ბი არი­ან. ჩემს გვერ­დით ჩა­ია ­ ­რა. დამ­ცი­ნა­ვად გა­მომ­ხე­და. კმა­ყო­ფი­ლი იყო”. – კარ­
გად ახ­სოვს ქალ­ბა­ტონ ტა­ნი­ას. 316

19 აგ­ვის­ტოს UNOSAT-ის მი­ერ გა­და­ღე­ბუ­ლი სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო სოფ­­­ლე­ბის ავნევის

და ნულის მასშტაბური გა­ნად­გუ­რე­ბის დო­კუ­მენ­ტურ მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბას ქმნის. ფო­ტო­ზე ნათ­
ლად ჩანს, რომ ზი­ან ­ ი მი­ყე­ნე­ბუ­ლი აქვს პრაქ­ტი­კუ­ლად ყვე­ლა საცხოვ­რე­ბელ სახლს. პირ­­­
ვე­ლა­დი ანა­­ლი­ზის სა­ფუძ­ველ­ზე დო­­კუ­მენ­ტი გვამ­­­ც­ნობს, რომ სო­ფელ ავ­ნევ­ში 153 (იხ.
სატელიტი 5), ხო­ლო სო­ფელ ნულ­ში 119 (იხ. სატელიტი 6) შე­ნო­ბაა და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი.317 სამ­­­
წუ­­ხა­­როდ, ჩვენ ხე­­­­ლი არ მიგ­­­ვიწ­­­ვ­­­დე­­ბა უფ­­­რო გვი­­ა­­ნი პე­­­­რი­­ო­­დის სა­­ტე­­ლი­­ტურ ფო­­ტო­­ებ­­­ზე, რაც
და­­მა­­ტე­­ბით ინ­­­ფორ­­­მა­­ცი­­ას მო­­­­გ­­­ვაწ­­­­­­­­­­­ვ­­­დი­­და სექ­­­ტემ­­­ბ­­­რის თვე­­ში გა­­­­დამ­­­­­­­წ­­­ვა­­­­რი სახ­­­ლე­­ბის შე­­სა­­ხებ.
ასე­­­­­­­­ვე შე­­უძ­­­ლე­­ბე­­ლია სოფ­­­ლე­­ბის, ავ­­­­­­­ნე­­­­ვი­სა და ნუ­­ლის ნახ­­­ვა, ვი­­ნა­­ი­­დან ისი­­­­ნი ოკუ­­პი­­რე­­ბულ
ტე­­რი­­ტო­­რი­­ა­­ზე მდე­­ბა­­რე­­ობს და ჩვენ­­­თ­­­ვის, სა­­ქარ­­­თ­­­ვ­­­­ე­­ლოს მო­­ქა­­ლა­­ქე­­ე­­ბი­­სათ­­­ვის, და­­ხუ­­­­რუ­­ლი­­ა.
თა­­­­ვად ქალ­­­­­­­ბა­­­­ტონ­­­­­­­მა ტა­­­­ნი­­­ამ ომის დას­­­­­­­რუ­­­­ლე­­­­ბი­­­­დან ორი თვის შემ­­­­­­­დეგ მო­­­ა­­­­ხერ­­­­­­­ხა
სო­­­­ფელ­­­­­­­ში შეს­­­­­­­ვ­­­­­­­ლა და სწო­­­­რედ მა­­­­შინ ნა­­­­ხა, რომ მთე­­­­ლი სო­­­­ფე­­­­ლი გა­­­­ნად­­­­­­­გუ­­­­რე­­­­ბუ­­­­ლი იყო.
„მე პი­­­­რა­­­­დად შე­­­­ვი­­­­პა­­­­რე ავ­­­­­­­ნევ­­­­­­­ში 2008 წლის სადღაც ოქ­­­­­­­ტომ­­­­­­­ბ­­­­­­­რის შუ­­­ა ­რიცხ­ვებ­ში და

314 იხ. ინტერვიუ რამაზ მინდიაშვილთან, ჩაწერილი „21-ე საუკუნის“ მიერ, 2009 წლის 7 თებერვალს
315 იხ. ინტერვიუ ანა დათაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის
5 დეკემბერს, თბილისში, ვაზისუბნის მე-4 მკ.რ.-ში, №149-ე საბავშვო ბაღში
316 ინტერვიუ ტანია ტასოევასთან ჩაწერილია საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
29 მაისს თბილისში.
317 იხ. High-Resolution Satellite Imagery and The Conflict in South Ossetia, Summary Report, October 9,
2008, American Association for the Advancement of Science, Science and Human Rights Program
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  121

19 აგვისტო, 2008. სოფელი ავნევი, სატელიტური ფოტო (სატელიტი 5)

2008 წლის 19
აგ­ვის­ტოს გა­და­
ღე­ბულ ფო­ტო­ზე
წით­ლად მო­ნიშ­
ნუ­ლია ის ობი­ექ­
ტე­ბი, რომ­ლე­ბიც
ამ დრო­ი­სათ­ვის
გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი­ა,
ხო­ლო ყვით­ლად
– ის ობი­ექ­ტე­ბი,
რომ­ლე­ბიც მძი­
მედ არის და­ზი­ა­
ნე­ბუ­ლი. სულ 153
ობი­ექ­ტი.

წყარო: South
Ossetia, Georgia.
Damage Assess-
ment with World-
View-1 & Formo-
sat-2 Satellite
Imagery recorded
on 19 August,
2008; UNOSAT,
Satellite Solutions
for All

ჩე­­­­მი თვა­­­­ლით ვნა­­­­ხე, რომ მთე­­­­ლი სო­­­­ფე­­­­ლი გა­­­­დამ­­­­­­­წ­­­­­­­ვა­­­­რი იყო. მხო­­­­ლოდ 4 სახ­­­­­­­ლი­­­­ღა
იყო და­­­­საწ­­­­­­­ვე­­­­ლი. ჯერ კიდევ იდგა ზა­­­­ლი­­­­ნა ბეს­­­­­­­ტა­­­ე­­­­ვას და კო­­­­კო­­­ე­­­­ვა ანას სახ­­­­­­­ლე­­­­ბი”. –
აცხა­­­­დებს ქალ­­­­­­­ბა­­­­ტო­­­­ნი ტა­­­­ნი­­­ა.
იმა­ვეს გვი­ამ­ბობს სოფ­ლის კი­დევ ერ­თი მცხოვ­რე­ბი, კონ­სტ
­ ან­ტი­ნე კა­­ცე­­ლა­­შვ
­ ი­ლი,
რო­მელ­მაც სო­ფე­ლი ავ­ნე­ვი 1 სექ­ტემ­ბერს და­ტო­ვა.
„მთელი სო­ფე­ლი გა­დამ­წ­ვა­რი იყო. მხო­ლოდ დამ­წ­ვარ და ცეცხ­ლ­მო­კი­დე­ბულ სახ­
ლებს ვხე­დავ­დი. ჩე­მი სახ­ლი ჩე­მი იქ ყოფ­ნის დროს დაწ­ვეს. ეზო­ში ვი­დე­ქი და ვუ­ყუ­
რებ­დი, რო­გორ იწ­ვო­და. მე­რე იმა­საც შე­ვეს­წა­რი, რომ ჩე­მი თა­ნა­სოფ­ლე­ლი შუ­რა
ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი მოკ­ლეს, მი­სი ბი­ძაშ­ვი­ლის, ყალ­ფე­ზა ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის თვალ­წინ.”
აქ­­­ვე ყუ­­რადღე­­ბა უნ­­­და მი­­ვაქ­­­ცი­­ოთ ერთ მნიშ­­­ვ­­­ნე­­ლო­­ვან გა­რე­მო­ე­ბას: ორი­­ვე სო­­­­ფე­­ლი
2008 წლის აგ­­­ვის­­­ტომ­­­დე სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს ხე­­ლი­­სუფ­­­ლე­­ბის კონ­­­ტ­­­როლ­­­ქ­­­ვეშ იყო და, შე­­სა­­
ბა­­მი­­სად, ამ ტე­­რი­­ტო­­რი­­ებ­­­ზე 2002 წელს აღ­­­წე­­რა ჩა­­ტარ­­­და. სტა­­ტის­­­ტი­­კის დე­­პარ­­­ტა­­მენ­­­
ტის მო­­ნა­­ცე­­მე­­ბის თა­­ნახ­­­მად, 2002 წელს სო­­ფელ ავ­­­ნევ­­­ში 262, ხო­­ლო ნულ­­­ში 124 ოჯა­­ხი
ცხოვ­­­რობ­­­და, რაც უკ­ვე აგ­ვის­ტოს შუა რიცხ­ვებ­ში ზა­­რა­­ლის შე­­სა­­ხებ არ­­­სე­­ბუ­­ლი ინ­­­ფორ­­­­­­­მა­­
ცი­­ის შე­­სა­­ბა­­მი­­სად სო­­ფელ ნუ­­ლის სრულ, ხო­­ლო ავ­­­ნე­­ვის მნიშ­­­ვ­­­ნე­­ლო­­ვან გა­­ნად­­­­­­­გუ­­რე­­ბა­­ზე
მეტყ­­­ვე­­ლებს. აქ­­­ვე ნი­­შან­­­დობ­­­ლი­­ვია კი­­დევ ერ­­­თი გა­­რე­­მო­­ე­­ბა. 1989 წლის საბ­­­ჭო­­თა აღ­­­
წე­­რის მო­­ნა­­ცე­­მე­­ბით, სა­­დაც სოფ­­­ლე­­ბის ეთ­­­ნი­­კუ­­რი შე­­მად­­­გენ­­­ლო­­ბა­­ცაა მო­­ცე­­მუ­­ლი, ორი­­ვე
სო­­ფე­­ლი, ავ­­­ნე­­ვი­­ცა და ნუ­­ლიც ძი­­რი­­თა­­დად ოსე­­ბით და­­სახ­­­ლე­­ბულ სოფ­­­ლე­­ბა­­დაა მოხ­­­სე­­ნი­­
ე­­ბუ­­ლი. თუმ­­­ცა 90-იანი წლე­­ბის სა­­ო­­მა­­რი მოქ­­­მე­­დე­­ბე­­ბის შემ­­­დეგ ყო­­ფი­­ლი ოლ­­­ქის ტე­­რი­­ტო­­
რი­­ა­­ზე დაწყე­­ბუ­­ლი დე­­მოგ­­­რა­­ფი­­უ­­ლი ცვლი­­ლე­­ბე­­ბის, ში­­და მიგ­­­რა­­ცი­­ი­­სა და სოფ­­­ლე­­ბის ქარ­­­
თუ­­ლი მხა­­რის კონ­­­ტ­­­რო­­ლის ზონ­­­ში მოქ­­­ცე­­ვის გა­­მო შე­­სა­­ბა­­მი­­სად შე­­იც­­­ვ­­­ლა მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბის
ეთ­­­ნი­­კუ­­რი ბა­­ლან­­­სიც. უნ­­­და ვი­­ვა­­რა­­უ­­დოთ, რომ ის გან­­­სა­­კუთ­­­რე­­ბუ­­ლი სი­­სას­­­ტი­­კე, რო­­მე­­ლიც
თეთ­­­რ­­­სახ­­­ვე­­ვი­­ან­­­მა ოს­­­მა მა­­რო­­დი­­ო­­რებ­­­მა ამ სოფ­­­ლებ­­­ში ჩა­­ი­­დი­­ნეს, სწო­­რედ წარ­­­სუ­­ლის გა­­
მო­­ძა­­ხი­­ლი იყო.
ამ­­­გ­­­ვა­­რი მსჯე­­ლო­­ბის შე­­საძ­­­ლებ­­­ლო­­ბას ქმნის თვით­­­მ­­­ხილ­­­­­­­ველ­­­თა მო­­ნა­­ყო­­ლიც. მა­­გა­­­­
ლი­­­­თად, ტა­­ნია ტოსიე­­ვა-­­­დურ­­­გ­­­ლიშ­­­­­­­ვი­­ლი­­სა სო­­ფელ­­­ში 50 წელ­­­ზე მეტ ხანს ცხოვ­­­რობ­­­და.
122  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

19 აგვისტო, 2008. სოფელი ნული, სატელიტური ფოტო (სატელიტი 6)

მარ­­­თა­­ლი­­ა, ქარ­­­თ­­­ვე­­ლი ქმარ­­­-­­­შ­­­ვი­­ლი
ჰყავს, მაგ­­­რამ თა­­ვად ოსია და სწო­­რედ
ამი­­ტომ თით­­­ქ­­­მის ყვე­­ლას იც­­­­­­­ნობ­­­და, ვინც
სო­­ფელ­­­ში შე­­მო­­დი­­ო­­და სა­­ძარ­­­ც­­­ვა­­ვად და
ასა­­ოხ­­­რებ­­­ლად. ქალ­­­ბა­­ტო­­ნი ტა­­ნია დე­­ტა­­
ლუ­­რად იხ­­­სე­­ნებს ერ­­­თი თვის მან­­­ძილ­­­ზე
გან­­­ც­­­დილ­­­სა და ნა­­ნახს. მან ავ­­­ნე­­ვი მხო­­
ლოდ სექ­­­ტემ­­­ბ­­­რის და­­საწყის­­­ში და­­ტო­­ვა.
რო­­დე­­საც 12 აგ­­­ვის­­­ტოს მას­­­თან შე­­სულ­­­მა
მა­­რო­­დი­­ო­­რე­­ბის ჯგუფ­­­მა მი­­სი გვა­­რი (ანუ
ოსუ­­რი წარ­­­მო­­შო­­ბა) გა­­ი­­გო და­­ამ­­­შ­­­ვი­­დეს:
„ნუ გე­­ში­­ნი­­ათ აქ იყა­­ვით, თქვენ არა­­
ფერს გავ­­­ნე­­ბე­­ნო. თქვენ სა­­მა­­ჩაბ­­ლოს
პირ­­ველ ომ­­ში ოსე­­ბის­­თ­ვის არა­­ფე­­რი
და­­გი­­შა­­ვე­­ბი­­ა­­თო.” კი­­დევ ერ­­­თი ჯგუ­­ფი
მის ჭიშ­­­კარს 14 აგ­­­ვის­­­ტოს მი­­ად­­­გა.
„შუადღეს მო­­ვიდ­­­ნენ ოსე­­ბი. ჟი­­გუ­­
ლით იყ­­­ვ­­­ნენ ოთხ­­­ნი. გად­­­მო­­ვიდ­­­ნენ და
სახ­­­ლ­­­ში შე­­მო­­ვიდ­­­ნენ. თეთ­­­რი სამ­­­კ­­­ლა­­
უ­­რე­­ბი ეკე­­თათ. ამ ოსებ­­­მა მიც­­­ნეს – მე
ოსი ვარ წარ­­­მო­­შო­­ბით სო­­ფელ მუ­­გუ­­თი­­
დან. ისი­­ნიც მუ­­გუ­­თე­­ლე­­ბი იყ­­­ვ­­­ნენ. ერ­­­თ­-
ერ­­­თი ჩე­­მი მოგ­­­ვა­­რე აღ­­­მოჩ­­­ნ­­­და. მითხ­­­
რეს, კა­­რებს და­­ა­­წე­­რე ოსუ­­რი გვა­­რი, ის,
რომ ოსი ხა­­რო და ეგე­­ბა არ და­­გიწ­­­ვან
სახ­­­ლი­­ო“. მაგ­­­რამ მი­­სი სახ­­­ლი გა­­დაწ­­­
ვას მა­­ინც ვერ გა­­და­­ურ­­­ჩა. ქალ­­­ბა­­ტო­­ნი
ტა­­ნია გვიხ­­­ს­­­ნი­­და, „ჩემი შვი­­ლი რად­­­გან
ქარ­­­თ­­­ვე­­ლია და თა­­ნაც პო­­ლი­­ცი­­ე­­ლი,
ალ­­­ბათ ამი­­ტომ არ გა­­ით­­­ვა­­ლის­­­წი­­ნეს,
რომ მეც ოსი ვარ და მა­­ინც და­­მიწ­­­ვეს
2008 წლის 19 აგ­ სახ­­­ლი­ო.“ უფ­­­რო მე­­ტიც, მო­­რო­­დი­­ო­­რებს შო­­რის მი­­სი შვი­­ლის თა­­ნაკ­­­ლა­­სე­­ლე­­ბიც
ვის­ტოს გა­და­ღე­ბულ იყ­­­ვ­­­ნენ, რო­­მელ­­­თაც, ბუ­­ნებ­­­რი­­ვი­­ა, იცოდ­­­ნენ, რას საქ­­­მი­­ა­­ნობ­­­და მი­­სი შვი­­ლი პეტ­­­რე
ფო­ტო­ზე წით­ლად დურ­­­გ­­­ლიშ­­­ვი­­ლი. ეძებ­­­დ­­­ნენ კი­­დეც: „ერთმა სამ­­­ხედ­­­რო ფორ­­­მი­­ან­­­მა ოს­­­მა ბიჭ­­­მა, რუ­­
მო­ნიშ­ნუ­ლია ის ობი­
სუ­­ლი ფორ­­­მა ეც­­­ვა, მწვა­­ნე და­­ფოთ­­­ლი­­ლი. და­­მიწყო ჩხუ­­ბი: სად არის შე­­ნი კა­­ცის­­­მ­­­
ექ­ტე­ბი, რომ­ლე­ბიც ამ
დრო­ი­სათ­ვის გა­ნად­ კ­­­ვ­­­ლე­­ლი ბი­­ჭი­­ო”, იხ­­­სე­­ნებს ქალ­­­ბა­­ტო­­ნი ტა­­ნი­­ა.
გუ­რე­ბუ­ლი­ა, ხო­ლო
იმას, რომ პირ­ველ დღე­ებ­ში სახ­ლებს შერ­ჩე­ვით ანად­­­გუ­რებ­­­დ­ნენ, სხვა ის­ტო­
ყვით­ლად – ის ობი­
ექ­ტე­ბი, რომ­ლე­ბიც რი­ე­ბი და დე­ტა­ლე­ბიც ადას­ტუ­რებს. მა­გა­ლი­თად, იგი­ვე ტა­ნია ტოსი­ევ ­ ა გვი­ამ­ბობს,
მძი­მედ არის და­ზი­ რომ და­ბომ­ბვ ­ ი­სას თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვებ­ში რუს პი­ლო­ტებს გვერ­დზ
­ ე ოსე­ბი ეს­ხ­დ­ნენ და
ა­ნე­ბუ­ლი. სულ 119 თა­ვად აჩ­ვე­ნებ­დ­ნენ მფრი­ნა­ვებს, რო­მე­ლი სახ­ლე­ბი უნ­და და­ე­ბომ­ბათ.
ობი­ექ­ტი.
„დავინახეთ, თვით­­­მ­­­ფ­­­რი­­ნავ­­­ში იჯ­­­და ზნა­­უ­­რე­­ლი ოსი თი­­ბი­­ლო­­ვი. რო­­გორც ჩანს,
წყარო: South ეგ აჩ­­­ვე­­ნებ­­­და, რო­­მე­­ლი სახ­­­ლე­­ბი და­­ე­­ბომ­­­ბა. ორ­­­ნი იჯ­­­დ­­­ნენ. მფრი­­ნა­­ვი რუ­­სი იყო,
Ossetia, Georgia.
Damage Assessment
თვით­­­მ­­­ფ­­­რი­­ნა­­ვი – რუ­­სუ­­ლი. სულ პირ­­­ვე­­ლად და­­ბომ­­­ბეს ჩე­­მი მაზ­­­ლის­­­შ­­­ვი­­ლის სახ­­­
with WorldView-1 & ლი, რო­­მე­­ლიც ად­­­რე ზნა­­ურ­­­ში მუ­­შა­­ობ­­­და და ამ თი­­ბი­­ლოვს იც­­­ნობ­­­და.“
Formosat-2 Satellite
Imagery recorded on 19 იმას, რომ დასაწყისში მონიშვნით, შერჩევით ნადგურდებოდა ქართველთა
August, 2008; UNOSAT, სახლები, გურგენ დურგლიშვილიც ადასტურებს:
Satellite Solutions for All
„ანა კოკოევას სახლი იმიტომ არ დაწვეს, რომ კოკოითის ნათესავია. ზალინა
ბესტაევას ძმისშვილები კი ბოევიკები არიან, მთელ სოფელში ცნობილია ეს.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  123

ზალინას სახლში ჰქონდათ ოსებს 2008 წლის ომის

დროს შტაბი.”318
ეს სახლები ოქტომბერში ჯერ ისევ უვნებლად იდგა
სოფელში.
მრავალი ფაქტორი მიგვანიშნებს, რომ ამ ორი სოფლის
შემთხვევაში შეგვიძლია დარწმუნებით ვილაპარაკოთ
ეთნიკური წმენდის მიზანმიმართულ პოლიტიკაზე.
იმავეს ადასტურებს ეუთოს მისია, რომელმაც მოინახულა
სოფელი ავნევი და თავის ანგარიშში აღწერა, რომ „სოფელი
ავნევი... პრაქტიკულად მთლიანად დამწვარია.”319
სო­ფელ ავ­ნევ­ში რუ­სე­ბი და ოსე­ბი 9 აგ­ვის­ტოს შე­ვიდ­
ნენ. ისე­ვე, რო­გორც სხვა სოფ­ლებ­ში, აქაც თვით­მხ ­ ილ­ველ­
თა მო­ნა­ყო­ლის თა­ნახ­მად, 5-6 კა­ცი­ან ჯგუ­ფე­ბად და­დი­ოდ­ნენ
„ჯგუფურად შე­ვი­დოდ­ნენ ხოლ­მე სახ­ლ­ში, ჯერ გა­მო­ზი­დავ­დ­
ნენ ვეშს, და­აწყობ­დ­ნენ მან­ქა­ნებ­ზე – კა­მა­ზე­ბი იყო ვერ­ცხ­ლის­
ფე­რი, ღი­ა, გა­დას­ხნ
­ ი­ლი და რა­ფე­ბი, სამ­ხედ­რო ფე­რის და
კრე­მის­ფე­რი, მე­რე დაწ­ვავ­დ­ნენ ხოლ­მე სახლს”.
ტანია ტასოევას სახლში 14-ში საღამოს კიდევ ერთხელ
შევიდნენ.
„მოვიდა ის სა­მი ოსი, რომ­ლებ­მაც 13 აგ­ვის­ტოს გურ­
გენს ფე­ხებ­ში და­უ­ში­ნეს. ჭიშ­კარ­თან ვი­დე­ქი, კრე­მის­ სოფელი ავნევი. 2008 წლის აგვისტო
ფე­რი რა­ფი­კი მან­ქა­ნა რომ მო­ვი­და. გა­ტე­ნი­ლი იყო
ავე­ჯით. ვი­ცა­ნი, ჩვე­ნი მე­ზობ­ლის, კო­ჩი­ევ­ ი პავ­ლეს
შვი­ლიშ­ვი­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ, ორი ძმა და მა­გა­თი ბი­ძაშ­ვი­ლი. ერ­თ-­ ერ­თმ
­ ა ძმამ – რო­
ბერ­ტამ მო­უ­ლოდ­ნე­ლად ავ­ტო­მა­ტის კონ­და­ხი და­არ­ტყა თავ­ში გურ­გენს. ისე­თი
ძა­ლით და­არ­ტყა, რომ წა­აქ­ცი­ა. მე­რე წაქ­ცე­ულს ახ­რ­ჩობ­და. გურ­გე­ნი ზურ­გ­ზე ეგ­
დო. ზე­მო­დან და­აჯ­და ის ოსი და ხე­ლით ახ­რ­ჩობ­და. პა­რა­ლე­ლუ­რად მე­ო­რე ძმა
წიხ­ლებ­სა და მუშ­ტებს ურ­ტყამ­და. ძი­რი­თა­დად გვერ­დებ­ში სცემ­და. ვუ­ყუ­რებ­დი,
ვწი­ო­დი. ვეხ­მა­რე­ბო­დი გურ­გენს. ხან ერთ ოსს ვურ­ტყამ­დი, ხან მე­ო­რეს და მა­შინ
ერ­თ­-ერ­თ­მა, ვინც წიხ­ლე­ბით სცემ­და გურ­გენს, მეც და­მარ­ტყა ავ­ტო­მა­ტის კონ­და­
ხი მხარ­ზე.
მე­რე აც­ვივ­დ­ნენ მაღ­ლა მე­ორ ­ ე სარ­თულ­ზე. ადი­ელ­ ას წა­უ­კი­დეს. ზე­ვით და­იწყეს
მტვრე­ვა. სა­ნამ ისი­ნი მე­ო­რე სარ­თულ­ზე იყ­ვ­ნენ, მე და გურ­გე­ნი გა­ვი­ქე­ცით ტყე­ში.
ტყი­დან და­ვი­ნა­ხეთ, რომ ჩვენს სახლს ცეცხ­ლი ეკი­და. კრი­შა ჩა­ვარ­და. ბა­ღებ­ში
გვე­ძებ­დ­ნენ, სრო­ლით და­დი­ოდ­ნენ. ოსუ­რად გვა­გი­ნებ­დ­ნენ. რომ ვე­პო­ვეთ, მოგ­
ვ­კ­ლავ­დ­ნენ, იმი­ტომ, რომ ვი­ცა­ნით.
ჩე­მი თვა­ლით ვნა­ხე, რო­გორ დაწ­ვეს სა­ლო­მე დურ­გ­ლიშ­ვი­ლის, ჰამ­ლეტ კა­პა­ნა­
ძის და სე­ი­რან და­ვი­თი­ძის სახ­ლე­ბი. სა­ლო­მეს სახ­ლი 9 აგ­ვის­ტოს დაწ­ვეს, სე­ი­
რან და­ვი­თი­ძის სახ­ლი – 13 აგ­ვის­ტოს, იმათ, ვინც ჩვე­ნი სახ­ლი დაწ­ვა.”
ავ­­­ნე­­ვე­­ლე­­ბი, ისე­­ვე რო­­გორც ბევ­­­რი სხვა სოფ­­­ლის მკვიდ­­­რ­­­ნი, ძი­­რი­­თა­­დად ოსე­­
ბის მა­რო­­დი­­ო­­რო­­ბი­­სა და სი­­სას­­­ტი­­კის შე­­სა­­ხებ სა­­უბ­­­რო­­ბენ. თუმ­­­ცა სა­­გუ­­ლის­­­ხ­­­მოა ის, რა­­
საც ხე­­ო­­ბი­­დან გა­­მოქ­­­ცე­­უ­­ლი მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბის უმ­­­რავ­­­ლე­­სო­­ბა ამ­­­ბობს რუ­­სე­­თის ფე­­დე­­რა­­ცი­­ის

318 იხ. ინტერვიუ გურგენ დურგლიშვილთან ჩაწერილია საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009
წლის 29 მაისს თბილისში.
319 იხ. Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, November
27, 2008 p.43
 124  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

შე­­ი­­ა­­რა­­ღე­­ბუ­­ლი ძა­­ლე­­ბის შე­­სა­­ხებ. გურ­­გენ დურ­­გ­ლიშ­­ვი­­ლის

სიტყ­­­ვე­­ბი, შე­­საძ­­­ლო­ა, ყო­­ვე­­ლი მათ­­­გა­­ნის მი­­ერ ნათ­­­ქ­­­ვა­­მად
მი­­ვიჩ­­­ნი­­ოთ:
„ოსები რომ მა­რა­დი­ორ ­ ობ­დ­ნენ და სახ­ლებს წვავ­დ­ნენ,
ამ დროს რუ­სე­ბი ტან­კე­ბით სოფ­ლის შუ­ა­გულ­ში იდ­გ­ნენ.
მუდ­მი­ვად იდ­გ­ნენ ტან­კე­ბით რუ­სე­ბი მთე­ლი ის პე­რი­ოდ
­ ი,
სა­ნამ ოსე­ბი სო­ფელ­ში იყ­ვნ­ ენ. ოსე­ბი რომ ვეშს იპა­რავ­
დ­ნენ, ისი­ნი სას­მელ­სა და საჭ­მელს ზი­დავ­დ­ნენ. ტან­კებ­ზე
შე­მო­აწყობ­დ­ნენ ხოლ­მე ქათ­მებს, ბი­დო­ნე­ბით გა­მოჰ­ქონ­
დათ არა­ყი.”
ანა­­ლო­­გი­­ურ ის­­­ტო­­რი­­ებს იხ­­­სე­­ნე­­ბენ სო­­ფელ ნუ­­ლის
მცხოვ­­­რებ­­­ლე­­ბიც.
ნუ­­ლის მცხოვ­­­რე­­ბი რა­­მაზ ცერ­­ც­ვა­­ძე სოფ­­­ლის ტრა­­გე­­დი­­
ა­­ზე სა­­უბ­­­­­­­რი­­სას ცდი­­ლობს, ახ­­­ს­­­ნა მო­­უ­­ძებ­­­ნოს ოსე­­ბის მოქ­­­მე­­დე­­
ბებს, რასაც სა­­კუ­­თა­­რი თვა­­ლით უყუ­­რა:
„წინა ომის დროსაც 90-იან წლებში, ოსები სულ იმას
დარდობდნენ, ნული როგორ დარჩათ ქართველებსო და
ახლა მოახერხეს მისი დაკავება. ჩვენ იქ შესვლის ნებას
სოფელი ნული. 2008 წლის აგვისტო აღარავინ გვაძლევს.” 320
იაშა ტო­რო­შე­ლი­ძე ფრო­ნეს ხე­ო­ბი­დან დევ­ნილ­თა მრა­
ვალ­რიცხო­ვა­ნი არ­მი­ის კი­დევ ერ­თი წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი­ა, რო­მელ­საც სახ­ლ­-­კა­რის გა­დაწ­
ვა არ აკ­მა­რეს და შე­პა­სუ­ხე­ბი­სათ­ვის, 72 წლის მო­ხუ­ცი სას­ტი­კად სცე­მეს.
„თარიღი არ მახ­სოვს, მაგ­რამ, რო­დე­საც ომი და­იწყო, სახ­ლ­ში ვი­ყა­ვი სა­ქო­ნელ­
თან ერ­თად. და­ახ­ლო­ე­ბით ერ­თი კვი­რის შემ­დეგ ოსე­ბი შე­მო­ვიდ­ნენ. ჩემს ეზო­ში
შე­მო­ვიდ­ნენ და სა­ქონ­ლის წაყ­ვა­ნა უნ­დო­დათ. უარი ვუთხა­რი. სას­ტი­კად მცე­მეს
იარა­ღის ტა­რით და მითხ­რეს, რომ და­მე­ტო­ვე­ბი­ნა სო­ფე­ლი. ბრძა­ნე­ბა ჰქონ­დათ,
გა­ეწ­მინ­დათ სო­ფე­ლი ქარ­თ­ვე­ლე­ბი­სა­გან „ან წახ­ვალ ან მოკ­ვდ
­ ე­ბი“. ასე­თი იყო
პი­რო­ბა. შემ­დეგ ბენ­ზი­ნი გა­და­ას­ხეს ჩემს სახლს და დაწ­ვეს. მეც დავ­ტო­ვე იქა­უ­
რო­ბა და ქა­რელ­ში ჩა­მო­ვე­დი ჩემს დას­თან ერ­თად, რო­მე­ლიც 75 წლი­სა­ა.“321
სახლი რამაზ ცერცვაძესაც გადაუწვეს. სახელებით და გვარებით იცის ყველა, ვინც
მის სოფელში დადიოდა და ძარცვითა და სახლების გადაწვით ირთობდა თავს. სოფელ
ნულის მცხოვრებთა განცხადებით, მათი უმრავლესობა გვერდით მდებარე სოფელ
უბიათიდან იყო.
„რუსი სამ­ხედ­რო­ე­ბის შე­მოს­ვ­ლის შემ­დეგ, მე­ზო­ბე­ლი ოსუ­რი სოფ­ლი­დან – უბი­ა­თი­
დან გად­მო­დი­ოდ­ნენ ოსე­ბი და ძარ­ც­ვავ­დ­ნენ და წვავ­დ­ნენ სახ­ლებს. ყვე­ლა ეს ოსი,
ვი­ცი, ვინ არი­ან, რად­გან სო­ფე­ლი უბი­ა­თი ძა­ლი­ან ახ­ლო­საა ნულ­თან, ჩრდი­ლო­ე­
თით პირ­ვე­ლი სო­ფე­ლია და ხალ­ხი ყვე­ლა ერ­თ­მა­ნეთს იც­ნობს. ისი­ნი და სა­ერ­თოდ,
ოსურ სოფ­ლებ­ში მცხოვ­რე­ბი ახალ­გაზ­რ­და კა­ცე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა წლე­ბის მან­ძილ­
ზე ოსურ სამ­ხედ­რო დაჯ­გუ­ფე­ბებ­ში ე.წ. „აპალჩენიაში“ იყ­ვ­ნენ გა­ერ­თი­ა­ნე­ბულ­ნი,
სამ­­­ხედ­რო ფორ­მაც ეც­ვათ, იარა­ღიც ჰქონ­დათ და საკ­მა­ოდ მა­ღალ ხელ­ფას­საც
იღებ­დ­ნენ. სამ­ხედ­რო ფორ­მებს მკლა­ვებ­ზე ეწე­რა ხოლ­მე „Россия“.
მა­სი­რე­ბუ­ლი და­ბომ­ბ­ვის, ქო­ნე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბი­სა და შე­უ­რაცხ­ყო­ფის უმ­ძი­მეს ის­ტო­რი­ებს

320 იხ. ინტერვიუ რამაზ ცერცვაძესთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის 11 დეკემბერს
დევნილთა კომპაქტური ჩასახლების ცენტრში, დაბა სურამში, ყოფილი პროფტექნიკური სასწავლების შენობაში.
321 იხ. ინტერვიუ სოფელ ნულის მცხოვრებ 72 წლის იაშა ტოროშელიძესთან, ჩაწერილი გორის მე-2 საბავშვო ბაღში,
2008 წლის 7 სექტემბერს.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  125

სოფელი ავნევი.
2008 წლის
აგვისტო

ყვე­ბი­ან სო­ფელ ნუ­ლის სხვა მცხოვ­რებ­ლე­ბიც: გლა­ხო, ზი­ნა და ნი­ნა ჭავ­ჭა­ვა­ძე­ე­ბი, თი­
ნა­თინ ქსოვ­რე­ლი, რო­მან, და­ვით და ვა­ჟა ტყე­მა­ლა­ძე­ე­ბი, ასე­ვე, ზუ­რაბ და ვა­ლი­კო
ცერ­ც­ვა­ძე­ე­ბი322. მათი სახლებიც გაძარცვეს და დაწვეს, საქონელი გაიტაცეს, ხოლო თავად
ისინი სიკვდილის მუქარით იძულებული გახადეს, საკუთარი სოფელი დაეტოვებინათ.
როგორც თავად ნულის მაცხოვრებლები ამბობენ, სოფელში საფლავების და მოგონებების
გარდა, აღარც არაფერი დარჩათ. ამ ადამიანების ისტორიები გაჭრილი ვაშლივით ჰგავს
ერთმანეთს. ყველა გამოაძევეს, სახლები გაუძარცვეს და შემდეგ გადაუწვეს.
მოგვიანებით ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისარი თომას ჰამარბერგი
თავის ანგარიშში წერდა:
„ყველა იძულებული იყო გაქცეულიყო“.323
ანალოგიური დამოკიდებულება აქვს მოსახლეობის გადაადგილების მოტივა­ციას­
თან გაეროს გენერალური მდივნის სპეციალურ წარმომადგენელს ვალტერ კაილინსაც:
„უმრავლესობა გაიქცა უპირველეს ყოვლისა იმიტომ, რომ თავიდან აეცილებინა
ომის საშიშროება და საფრთხე“.324
ევროკავშირის ფაქტების დამდგენი მისია, რომელიც ასევე იმყოფებოდა კონ­
ფლიქ­ტის ზონაში და შესაძლებლობა ჰქონდა, გასაუბრებოდა, როგორც დევნილ,
ასევე სოფლებში დარჩენილ მოსახლეობას, აღნიშნავს:
„ძარცვა და სახლებისა და საკუთრების გადაწვა იყო იმ ეთნიკური ქართველების
გაქცევის მიზეზი, რომლებიც ცხინვალის გარშემო სოფლებში ცხოვრობდნენ. ეს
განსაკუთრებით ეხებათ მათ, ვინც, ომის მიუხედავად, გადაწყვიტა დარჩენა, მაგრამ
შემდეგ აიძულეს გაქცეულიყო.”325

322 იხ. ინტერვიუები ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციისა და ორგანიზაცია „42‑ე მუხლის”
მიერ 2008 წლის ოქტომბრის შემდეგ. სოფელ ნულის მცხოვრებლების გლახო, ზინა და ნინა ჭავჭავაძეების,
თინათინ ქსოვრელის, რომან, დავით და ვაჟა ტყემალაძეებისა და რამაზ, ზურაბ და ვალიკო ცერცვაძეების საქმეები
გაგზავნილია სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა სასამართლოში.
323 იხ. Thomas Hammarberg, Commissioner for Human Rights of the Council of Europe, Human Rights in Areas
Affected by the South Ossetia Conflict, Special Mission to Georgia and Russian Federation, 22-29 August 2008,
CommDH(2008)22, 8 September 2008, para 31.
324 იხ. Report of the Representative of the Secretary-General on the human rights of internally displaced persons,
Walter Kälin, A/HRC/10/13/Add.2, 13 February 2009, para. 10.
325 იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the conflict in Georgia, ტომი II, გვ.392, სექტემბერი, 2009
126  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

სოფელი კეხვი
19 აგვისტო, 2008. სოფელი კეხვი, სატელიტური ფოტო (სატელიტი 7)

2008 წლის
19 აგვისტოს
გადაღებულ
ფოტოზე წითლად
მონიშნულია
ის ობიექტები,
რომლებიც ამ
დროისათვის
განადგურებულია,
ხოლო ყვითლად
– ის ობიექტები,
რომლებიც
მძიმედ არის
დაზიანებული.
სულ 252
ობიექტი.

წყარო: South
Ossetia, Georgia.
Damage Assess-
ment with World-
View-1 & Formo-
sat-2 Satellite
Imagery recorded
on 19 August,
2008; UNOSAT,
Satellite Solutions
for All

სოფელ კეხვის ტრაგედია 80 წლის ქალბატონმა, მაყვალა ელბაქიძემ აღგვიწერა:

„8 აგ­ვის­ტოს, დი­ლი­დან სო­ფელ­ში ის­მო­და თვით­მფ ­ ­რი­ნა­ვე­ბის ფრე­ნის ხმა. და­
ბომ­ბვ
­ ა მთე­ლი დღე გრძელ­დე­ბო­და. ვხე­დავ­დი ალ­მო­კი­დე­ბულ სახ­ლებს, რო­
გორ შერ­ბოდ­ნენ ჩე­მი თა­ნა­სოფ­ლე­ლე­ბი სახ­ლ­ში და ცდი­ლობ­დ­ნენ ცეცხ­ლის ჩაქ­
რო­ბას. ბევ­რი სახ­ლი და­იწ­ვა ამ და­ბომ­ბ­ვე­ბის შე­დე­გად, სახ­ლშ ­ ი ყოფ­ნის დროს
მე პი­რა­დად ვხე­დავ­დი კახ­ნი­აშ­ვი­ლი კო­ლი­ას, კახ­ნი­აშ­ვი­ლი ნო­და­რის, კახ­ნი­აშ­
ვი­ლი კო­ბას, ელი­ჯან ღონ­ღა­ძის, ლა­უ­რა ნე­ბი­ე­რი­ძის ალ­მო­კი­დე­ბულ სახ­ლებს.”
მალხაზ კახნიაშვილი კი იხსენებს, რომ დაბომბვები 12 აგვისტომდე არ შეწყვეტილა.
„იბომბებოდა მწვერ­ვა­ლე­ბი­და­ნაც და თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბი­და­ნაც, დღეც და ღა­მეც.
დი­ლი­დან და­იწყე­ბო­და თუ არა, მო­დი­ო­და და მო­დი­ო­და. ჯა­ვის მხრი­დან მოფ­რი­
ნავ­დ­ნენ. დაბ­ლა დაფ­რი­ნავ­დ­ნენ ოთხი ვერ­ტა­ლი­ო­ტი და ბომ­ბ­დამ­შე­ნე­ბი. ეგე­ნი
რომ წა­ვი­დოდ­ნენ, მო­დი­ოდ­ნენ თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბი. ვერ­ტა­ლი­ოტს და თვით­მ­ფ­რი­ნა­
ვებს წი­თე­ლი ვარ­ს­კ­ვ­ლა­ვე­ბი ჰქონ­და ფრთებ­თან. ორი­ვე მუ­ქი ბა­ლა­ხის­ფე­რი იყო.”
მალხაზ კახნიაშვილმა ამ დაბომბვების შედეგად დაღუპული ქალბატონებიც ნახა.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  127

ციცინო გაგნიძე:
„იმდენი ტანკი
შემოვიდა,
რომ მთელ
საქართველოს
დაფარავდა.
მწვანე ფერის იყო,
რუსული დროშები
ეკეთათ”.

„წვერიახოს მთაზე დაეცა ჭურვი და 2 ქალბატონი დაიღუპა. მათი ქმრები ჩემი ალალი
დეიდაშვილები, ნოდარა და მიტო კახნიაშვილები იყვნენ.” ჭურვებმა არც მისი ოჯახის
წევრები დაინდეს და დედას ჭურვი საკუთარი სახლის აივანზე მოხვდა ფეხში. მალხაზ
კახნიაშვილის დედა სისხლისგან დაიცალა.
„11-ში დავიწყე ეზოში დედის საფლავის გათხრა, მაგრამ სამჯერ მომიწია გაქცევა
მინდვრისკენ, რადგან სოფელი იბომბებოდა”.326
ნა­ზი ბე­რუ­აშ­ვილ­მა და­საწყის­ში­ვე გან­გ­ვი­მარ­ტა, რომ მე­ზო­ბე­ლი ოსუ­რი სოფ­ლე­ბი­
დან ის­როდ­ნენ. სა­არ­ტი­ლე­რიო და­ბომ­ბვ ­ ა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და თლი­ა­ყა­ნი­დან, წვე­რი­ა­ხო­დან,
ქი­წი­ნი­დან, ზალ­და­და­ნი­დან და ით­რა­ფი­სი­დან. „დიდად ანა­თებ­და და ან­გ­რევ­და ყვე­ლა­
ფერს.” – იხ­სე­ნებს ქალ­ბა­ტო­ნი ნა­ზი. 7 და 8 აგ­ვის­ტოს კი უკ­ვე ავი­ა­ცია ბომ­ბავ­და.
„ჰაერიდან ცვიოდა ბომბები. წივილ-კივილი იყო და გარეთ საერთოდ არ
გამოგვიხედვას. სადღაც 100-150 მეტრში ჩამოვარდა ჭურვი და მეზობლებს
ფანჯრები სულ ჩაულეწა. მთელი დღე იბომბებოდა.“327
მერაბ კასრაძეც ადასტურებს პირველ დღეებში ინტენსიურ დაბომბვებს. თავად
სწორედ „ჰაერიდან სეტყვასავით მფრინავ” ბომბებს გამოექცა სოფლიდან 8 აგვისტოს.
„8 აგ­ვის­ტო­ს მთე­ლი ღა­მის გან­მავ­ლო­ბა­ში ყრიდ­ნენ ბომ­ბებს. და­ბომ­ბ­ვა პერ­­­მა­
ნენ­ტუ­ლად გრძელ­დე­ბო­და. ზოგ­ჯერ იყო ათ­წუ­თი­ა­ნი, ნა­ხე­ვარ­სა­ა­თი­ა­ნი ან ზოგ­
ჯერ ერ­თ­სა­ა­თი­ა­ნი შუ­ალ
­ ე­დე­ბით. თუმ­ცა სა­ღა­მოს 6 სა­ა­თის შემ­დეგ ისევ და­იწყო
ისე­თი­ვე სიძ­ლი­ე­რით, რო­გორც 7-ში ღა­მე. 7 აგ­ვის­ტოს საარტილერიო და­ბომ­ბ­
ვის შე­დე­გად და­ზი­ან­და რამ­დე­ნი­მე საცხოვ­რე­ბე­ლი სახ­ლი, მათ შო­რის რო­ბერტ
ზან­გა­ლა­ძი­სა და გო­დერ­ძი ბლი­აძ ­ ის.”328

326 იხ. ინტერვიუ მალხაზ კახნიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009
წლის 4 ივლისს თბილისში.
327 იხ. ინტერვიუ ნაზი ბერუაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
29 აპრილს, თბილისი თამარაშვილის ქ. 35
328 იხ. ინტერვიუ მერაბ კასრაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ. თბილისი,
თამარაშვილის ქ. 35, 2009 წლის 27 აპრილს
128  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

ცი­ცი­ნო გაგ­ნი­ძე ქურ­თის სა­ა­ვად­მყ

­ ო­ფო­ში მუ­შა­ობ­და ექ­თნ
­ ად, რის გა­მოც მუდ­
მი­ვად გზა­ზე იყო, დაჭ­რი­ლებს უვ­ლი­და. სო­ფე­ლი 14 აგ­ვის­ტოს და­ტო­ვა და ნათ­ლად
ახ­სოვს, რომ სოფ­ლე­ბის კეხ­ვი­სა და დი­ცის ინ­ტენ­სი­უ­რი და­ბომ­ბ­ვე­ბი 12 აგ­ვის­ტომ­დე
მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და.
მაყვალა ელბაქიძე 9 აგვისტოს საღამოს ჯარის შემოსვლას იხსენებს:
„შემოვიდნენ ტანკებითა და ქვეითი ჯარით. ყველა რჯულის ხალხი იყო.
ტანკების მერე რუსები მოდიოდნენ, მერე სხვა ერის ხალხი მოჰყვებოდათ.
ჯარისკაცებს ყველას ფორმა ეცვათ და ავტომატები ეჭირათ. ბევრნი იყვნენ.
ისინი სოფელში ადიოდნენ და ჩამოდიოდნენ.“
სოფლის მცხოვრებთა უმრავლესობა ჩვენთან საუბარში იხსენებს, რომ სოფლის
ძარცვა და სახლების დაწვა 11 აგვისტოს, საღამოს დაიწყო.
ცი­ცი­ნო გაგ­ნი­ძე:
„11-ში სა­ღა­მოს და­ვი­ნა­ხე, რომ ნა­ზი ბე­რუ­აშ­ვი­ლის სახლს ძარ­ც­ვავ­დნ ­ ენ.
სახ­ლთ
­ ან იდ­გა პა­ტა­რა კა­მა­ზი. ცო­ტა ხან­ში ისევ რომ გა­მო­ვი­ხე­დე, სახლს
უკვე ცეცხ­ლი ეკი­და.
12-ში საღამოს საბძლიდან დავინახე (ჩემს სახლამდე 50 მეტრია დაშორება),
შევიდა 6-7 კაცი. გზის პირას იდგა კამაზი და იმაზე ტვირთავდნენ. რომ
დატვირთეს, შვებით ამოვისუნთქე, ნეტა არ დაწვან-მეთქი. შევბრუნდი უკან,
წასვლაც აღარ დამინახავს. 2 საათის შემდეგ გამოვიხედე და უკვე ცეცხლი
ეკიდა.“329
რო­გორც თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბის მო­ნათხ­რო­ბი­დან ჩანს, სო­ფე­ლი კეხ­ვის დი­დი ნა­
წი­ლი, სა­­ვა­რა­უ­დოდ, სწო­რედ და­ბომ­ბ­ვე­ბის შე­დე­გად გა­ნად­გურ­და.330 შე­საძ­ლო­ა,
ამით აიხ­სნ ­ ას სა­ტე­ლი­ტურ ფო­ტო­ებ­ზე და­ფიქ­სი­რე­ბუ­ლი ზი­ა­ნის სიმ­რავ­ლეც. 2008
წლის 19 აგ­ვის­ტოს გა­და­ღე­ბუ­ლი სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტოს მი­ხედ­ვით სო­ფელ­ში არ­სე­ბუ­
ლი შე­ნო­ბე­ბის 44 % უკ­ვე გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი­ა. (იხ. სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო 7).
მაყვალა ელბაქიძე იხსენებს:
„მეზობლის სახლში ვიყავით. უკან რომ წამოვედით, ჩემმა შვილმა დაინახა,
რომ ჩვენი სახლიდან ბოლი ამოდიოდა. შეშინებული გაჰყვიროდა,
მიშველეთ, ჩემ სახლს ცეცხლი უკიდიაო. სახლის კარი რომ გამოვაღე,
ალი გამოვარდა, შიგნიდან ყველაფერს ცეცხლი ეკიდა. მაინც შევვარდი,
ვიფიქრე, რამეს გადავარჩენ-მეთქი. სახლში ყოფნის დროს მარცხენა ფეხზე
მივიღე დამწვრობა.“331
დავით კასრაძემ სოფელი 23 აგვისტოს დატოვა. იხსენებს, რომ სოფელში ამ
დროისთვის მისი და მისი მეუღლის გარდა, სხვა ქართველი არ ყოფილა.
„14 აგვისტოს ტანკი მიადგა მეზობლის, კახნიაშვილი გოდეს სახლს და
სახურავი ჩამოანგრია. მერე ტანკი გამოვიდა გოდეს სახლიდან და შევიდა
კახნიაშვილი ნოდარის სახლში. იმის სახურავიც ჩამოანგრია, ეს სახლები
ჩემი სახლის მოპირდაპირე მხარესაა და ჩემი აივნიდან ყველაფერს კარგად
ვხედავდი.

329 იხ. ინტერვიუ ციცინო გაგნიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2008
წლის ოქტომბერი, გორის რ-ნი, წმინდაწყლის დასახლება, კოტეჯი №19
330 სოფელი კეხვისათვის მიყენებული ზიანი იხილეთ ვიდეო მასალაში, „Georgia: Kekhvi is deserted“, France
24, http://www.dailymotion.com/video/x6hgjr_georgia-kekhvi-is-deserted_news
331 იხ. ინტერვიუ მაყვალა ელბაქიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ,
2008 წლის ოქტომბერი, თბილისი, კივის ქ. საბავშვო ბაღის შენობა
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  129

სოფლის შემოსასვლელში მაღაზიასთან იდგა ორი

მწვანე ფერის ტანკი და ორი ბულდოზერი. ირგვლივ
მაღაზია და სახლები სულ დანგრეული იყო.
15 აგ­ვის­ტოს, და­ვი­ნა­ხე, რომ ჩე­მი ძმის სახ­ლთ ­ ან
იდ­გ­ნენ ჯა­რის­კა­ცე­ბი, და­ახ­­­ლო­ე­ბით 10 კა­ცი იქ­ნე­ბო­
და, მკლავ­ზე თეთ­რი ლენ­ტა ეკე­თათ. სახ­ლ­თან იდ­გ­
ნენ და უყუ­რებ­დნ ­ ენ, ჩე­მი ძმის სახლს ცეცხ­ლი ეკი­და
და იწ­ვო­და. ჩე­მი მე­ორ ­ ე ძმის, ვა­ლო­დი­ას სახ­ლ­იც ამ
დროს უკ­ვე დან­გრ ­ ე­უ­ლი იყო, მაგ­რამ დამ­წ­ვა­რი ჯერ
არ იყო. 19-ში დაწ­ვეს.“332
მალ­ხაზ კახ­ნი­აშ­ვი­ლი სოფ­ლის გა­ნად­გუ­რე­ბას სოფ­ლი­
დან 200-300 მეტ­რის მო­­შო­­რე­ბით ადევ­ნებ­და თვალს:
„12-13 აგ­­­ვის­­­­­­­ტო იქ­­­ნე­­ბო­­და. სო­­ფელ­­­ში რო­­კის გვი­­რა­­ბის
მხრი­­დან შე­­­­მო­­იყ­­­ვა­­ნეს სპე­­ცი­­ა­­ლუ­­რი მან­­­ქა­­ნა, რო­­მელ­­­
ზეც იდ­­­გა ყუმ­­­­­­­ბა­­­­რ­­­თ­­­მ­­­ტყორ­­­ც­­­ნის­­­ნა­­ი­­რი რა­­ღაც. შემ­­­დეგ
ეს მან­­­ქა­­ნა სო­­ფელ­­­ში ცეცხლს ის­­­რო­­და. ასე გა­­დაწ­­­ვეს
მთე­­ლი სო­­ფე­­ლი. ჩე­­მი თვა­­ლით ვუ­­ყუ­­რებ­­­დი, რო­­გორ
წვავ­­­დ­­­ნენ სო­­ფელს. ამ მან­­­ქა­­ნას მოჰ­­­ყ­­­ვე­­ბო­­და მძი­­მე
ტექ­­­ნი­­კა (რუსი სამ­­­ხედ­­­რო­­ე­­ბი და ოსი ბო­­ე­­ვი­­კე­­ბი). ისი­­ნი
ჯერ სახ­­­ლებს ძარ­­­ც­­­ვავ­­­დ­­­ნენ და შემ­­­დეგ წვავ­­­დ­­­ნენ.
ვუ­ყუ­რებ­დი, რო­გორ გა­ძარ­ც­ვეს და გა­დაწ­ვეს კახ­­­ნი­­აშ­
ვი­ლი ნუგ­ზა­რას, კახ­ნი­აშ­ვი­ლი რა­მა­ნას, მე­რა­­ნაშ­ვი­ლი
გე­ში­ლოს, ზან­­­გა­ლა­ძე გი­ას და კახ­ნი­აშ­ვი­ლი გო­გას
სახ­ლე­ბი”.
ჯუ­ლე­ტა მა­ღალ­და­ძე და მი­სი მე­უღ­ლე 19 აგ­ვის­ტოს წი­­
თელ­მა ჯვარ­მა გა­მო­იყ­ვა­ნა. მე­უღ­ლის ავად­მყ
­ ო­ფო­ბის გა­მო
ვერ შეძ­ლეს სოფ­ლი­დან გა­მოქ­ცე­ვა. ქალ­ბა­ტო­ნი ჯუ­ლე­ტა იხ­
სე­ნებს: „გასროლის ხმას გა­ვი­გებ­დი ხოლ­მე და სახლს უკ­ვე
ცეცხ­­­ლი ეკი­და”. 12 აგ­ვის­ტოს დი­ლით, სა­მა­ლა­ვი­დან გა­­მო­
სულს, ორი­ვე ქა­ლიშ­ვი­ლის სახ­ლი გა­დამ­წ­ვა­რი დახ­ვ­და.
„სანამ იქ ვიყავი, იწვოდა სახლები. ჩემი სახლი ჯერ არ
იყო დამწვარი. 5 სექტემბერს დაუწვავთ. მეზობელმა სოფელი კეხვი. 2008 წლის აგვისტო
ნახა. სულ გადაწვეს ყველაფერი.“333
12 აგვისტოს სახლების გადაწვას HRW-იც ადასტურებს.
„სოფელ კეხვში, 12 აგვისტოს 6:30–დან 7:30–მდე ბევრი სახლი გადაწვეს.
ისინი სწორედ მაშინ იწვოდა როდესაც ჩვენი მკვლევარები ცენტრალური გზის
გასწვრივ გადაადგილდებოდნენ.“334
სოფ­ლის და­ტო­ვე­ბას არც მე­რი ქა­რე­ლიშ­ვი­ლი და მი­სი მე­უღ­ლე აპი­რებ­დნ ­ ენ –
შვი­ლის საფ­ლავს ვერ მი­ვა­ტო­ვებ­დი­თო. და­­ბომ­ბ­ვე­ბი რომ და­იწყო, მა­თი სახ­ლიც შე­
ტე­ვის ქვეშ აღ­მოჩ­ნ­და. „ზემოდან ცვი­ოდ
­ ა და მწვერ­ვა­ლე­ბი­და­ნაც მო­დი­ო­და ჭურ­­­ვე­ბი.

332 იხ. ინტერვიუ დავით კასრაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009
წლის 29 აპრილს, თბილისი თამარაშვილის ქ. 35
333 იხ. ინტერვიუ ჯულეტა მაღალდაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ,
2008 წლის სექტემბერი, გორის რ-ნი, წყალწმინდის დასახლება, კოტეჯი №21
334 იხ. HRW: Georgian Villages in South Ossetia Burnt, Looted, August 12, 2008, http://www.hrw.org/en/
news/2008/08/12/georgian-villages-south-ossetia-burnt-looted
130  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

დი­დი რა­ღაც სკდე­ბო­და, გლეჯ­და ხე­ებს.” მო­ხუ­ცე­ბი ბომ­ბე­ბი­სა­გან გაქ­ცე­ვას ლა­მობ­დ­ნენ

და უსაფ­რ­თხო ად­გი­ლებს ეძებ­დ­ნენ. ბა­ღებ­ში იმა­ლე­ბოდ­ნენ.
„ჩვენს სახლს რაღაც მოხვდა. წინა მხრიდან კედელი გადმონგრეული ჰქონდა.
ცოტა ხნის შემდეგ დავინახეთ, რომ ცეცხლი ეკიდა. ვერ ჩავაქრეთ, სულ ჩაიწვა.“335
2008 წლის აგ­ვის­ტოს ტრა­გე­დია და­ლი ბა­გა­ლიშ­ვილ­საც მთე­ლი სი­სას­ტი­კით და­
ატყ­და თავს. ქალბატონი დალის სახლი მრავალჯერ გაძარცვეს და შემდეგ დასაწვავად
მიადგნენ.
„დასაწვავად რომ მო­ვიდ­ნენ, კა­რე­ბე­ბის და ფან­ჯ­რე­ბის და­ლეწ­ვა და­იწყეს.
ტი­რი­ლით მივ­ვარ­დი, შვი­ლი სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში­ა, შე­მი­ცო­დეთ, შვი­ლი არ გყავთ,
დე­და არ გყავთ, ამ ბო­როტ საქ­მეს რომ სჩა­დი­ხართ, ღმერ­თის მა­ინც არ გე­
ში­ნი­ათ­-­მეთ­ქი. ორ­ჯერ ჩა­მარ­ტყეს ავ­ტო­მა­ტის კონ­და­ხი ზურ­გ­ში და გი­ნე­ბით
წა­ვიდ­ნენ”.336
თუმცა ქალბატონ დალისათვის ყველაზე მძიმე დღეები წინ იყო. მეორე დღეს ოსების
სხვა ჯგუფმა ტყვედ აიყვანა და ცხინვალის „საკონცენტრაციო ბანაკში” აღმოჩნდა, ხოლო
მისი სახლი განადგურებას მაინც ვერ გადაურჩა და ფერფლად აქციეს.

სოფელი ვანათი
„9-ში თუ 10-ში ჩემ­მა ქმარ­მა მითხ­რა, დროა წა­ვი­დე­თო და წას­ვლ ­ ა გა­დავ­წყ­ვი­
ტეთ, მაგ­რამ რუ­სუ­ლი და ოსუ­რი შე­ნაერ­თე­ბი ამ დროს უკ­ვე სო­ფელ­ში შე­მო­ვიდ­
ნენ. და­ახ­ლო­ე­ბით 13 საბ­რ­ძო­ლო ტან­კი და 6 კა­ზა­კე­ბით სავ­სე სატ­ვირ­თო მან­ქა­
ნა შე­მო­ვი­და. ჩვენ ტყე­ში გა­ვი­ქე­ცით და 14 დღე იქ ვი­ყა­ვით. იქი­დან ყვე­ლა­ფერს
ვხე­დავ­დით, რაც სო­ფელ­ში ხდე­ბო­და.

რუსეთის ფედერაციის სამხედრო ტექნიკა ალმოდებულ ქართულ სოფელში, ცენტრალურ გზაზე,

აგვისტო, 2008 წელი

335 იხ. ინტერვიუ მერი ქარელიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2008
წლის სექტემბერი, გორი, საბავშვო ბაღი №17
336 იხ. ინტერვიუ დალი ბაგალიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009
წლის 14 აგვისტოს, გარდაბანში, დევნილთა კომპაქტურ ჩასახლებაში.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  131

ჯარს უკან მძარცველები მოჰყვნენ. პირველი ჯგუფი 4 მანქანით იყო. ერთი ოპელი,
ერთი ძველი და ერთი ახალი რუსული სამხედრო ჯიპი და ერთიც სატვირთო.
სახლიდან სახლში გადაადგილდებოდნენ. ჯერ ისროდნენ სახლებში და შემდეგ
იწყებდნენ ძარცვას. აავსებდნენ სატვირთოს, შემდეგ ბენზინით ბრუნდებოდნენ
და სახლს წვავდნენ”.
იგივე ისტორია ყოველდღე მეორდებოდა.
„პირველი, რაც გადაწვეს, პოლიციის შენობა იყო, შემდეგ სოფლის
ადმინისტრაცია და სკოლა. როგორც წესი, ძარცვა დღის 1 საათზე იწყებოდა და
საღამოს 8-9 საათამდე გრძელდებოდა. ყველა გაძარცულ სახლს იმავე საღამოს
წვავდნენ.
ჯგუ­ფი და­ახ­ლო­ე­ბით 15 კა­ცი­სა­გან შედ­გე­ბო­და. პირ­ველ ჯგუფს ძი­რი­თა­დად ძვირ­
ფა­სე­უ­ლო­ბა მიჰ­ქონ­და. ხო­ლო მცი­რე საგ­ნე­ბი მე­ო­რე ჯგუ­ფი­სათ­ვის იყო გან­კუთ­
ვ­ნი­ლი. დაწ­ვის ბრძა­ნე­ბა­საც სხვა ჯგუ­ფს აძ­ლევ­დნ ­ ენ. დაწ­ვას გა­დარ­ჩა მხო­ლოდ
ოსე­ბის სახ­ლე­ბი, რომ­ლებ­საც სპე­ცი­ა­ლუ­რი თეთ­რი ლენ­ტე­ბი შე­აბ ­ ეს.
რუსი სამხედროები სოფლის თავსა და ბოლოში იდგნენ ძარცვის დროს.
მომდევნო დღეებში რუსული ჯარი სოფლის ტერიტორიაზე გადაადგილდებოდა,
მძარცველების საქმიანობა მათ არ აინტერესებდათ.
ერთადერთი, რასაც რუსი ჯარისკაცები აკეთებდნენ, ტყისკენ ისროდნენ
ღამღამობით, იქ თავშეფარებული სოფლის მოსახლეობის დასაშინებლად.
ჩვენს სო­ფელ­ში, ვა­ნათ­ში, და­ახ­ლო­ებ ­ ით 50 სახ­ლი იდ­გა. ჩვე­ნი სო­ფე­ლი, ისე­ვე
რო­გორც სხვა ქარ­თუ­ლი სოფ­ლე­ბი ამ გზა­ზე, მდი­ნა­რე პა­ტა­რა ლი­ახ­ვის გას­წ­ვ­რივ
– საცხე­ნე­თი, აწ­რის­ხე­ვი, გო­ჯა­ა­ნი – აღარ არ­სე­ბობს. ისი­ნი ყვე­ლა ფერ­ფ­ლად
აქ­ცი­ეს.”
სო­ფელ ვა­ნა­თის ის­ტო­რი­ა, რო­მე­ლიც დი­დად არ გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბა სხვა ქარ­თუ­ლი სოფ­
ლე­ბის ის­ტო­რი­ი­სა­გან, გო­რის მე-13 ბაღ­ში გან­თავ­სე­ბულ დევ­ნილ­თა ჩა­სახ­ლე­ბა­ში თავ­შე­ფა­
რე­ბულ­ი და­ახ­ლო­ე­ბით 65 წლის წყვი­ლი მო­უყ­ვა „ადამიანის უფ­ლე­ბა­თა ცენ­ტ­რის” მკვლე­
ვა­რებს 2008 წლის 8 სექ­ტემ­ბერს. მათ გვა­რი­სა და სა­ხე­ლის გამ­ხე­ლა­ზე უარი გა­ნაცხა­დეს.
იმავე სოფლის მცხოვრები ციალა ზაქაროშვილი იხსენებს, რომ ქართული ჯარი
მის სოფელში არ შესულა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა რუსები და ოსი მძარცველები
სოფელში დაახლოებით 9-10 აგვისტოს მაინც გამოჩნდნენ.
„პირველად რომ ცეცხ­ლი და­ვი­ნა­ხე, საბ­ჭო და პო­ლი­ცი­ის შე­ნო­ბა იწ­ვო­და. იქით
გა­ყო­ლე­ბა­ზე ყვე­ლა­ფე­რი იწ­ვო­და. ვა­ნათ­ში შეხ­ვალ თუ არა, ხიდ­ზე გა­დახ­ვალ
და ჩე­მი სახ­ლი­ა. რა­მა­ზის სახ­ლის­გან არის 150 მეტ­რით და­შო­რე­ბუ­ლი. 11-ში
ჩე­მი სახ­ლი­დან და­ვი­ნა­ხე ბ-ნი რა­მა­ზის კა­რებ­თან იდ­გა დი­დი სატ­ვირ­თო მან­ქა­
ნა (ტენტიანი). ფორ­მი­ან ­ ე­ბი, შე­ი­არ
­ ა­ღე­ბუ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ. სახლს ცეცხ­ლი წა­ე­კი­და.
12‑ში ვუ­ყუ­რე ჩე­მი სახ­ლის გა­ძარ­ცვ ­ ას. ბაღ­ში ვი­ყა­ვი, მე და ჩე­მი ნა­თე­სა­ვი ქა­
ლი იქ ვი­მა­ლე­ბო­დით. ფორ­მი­ან ­ ე­ბი იყ­ვნ
­ ენ. სხვე­ბის სახ­ლებ­საც ძარ­ცვ
­ ავ­დნ
­ ენ. არ
ლაპა­რა­კობ­დ­ნენ სა­ერ­­­თოდ. რა­ღაც სას­რო­ლი ჰქონ­დათ და იმით უკი­დებ­დ­ნენ.
ჩემი სახლი სადღაც 14-15-ში დაწვეს.“337
რამაზ ციცილოშვილმა კი ძალიან მოკლედ აღგვიწერა საკუთარი სოფლის ტრაგე­დია:
„დანგრეულია სოფელი. მიწის პირზეა გასწორებული“.338

337 იხ. ინტერვიუ ციალა ზაქაროშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009
წლის თებერვალი, თბილისი, ისნის სამხედრო ჰოსპიტალი.
338 იხ. ინტერვიუ რამაზ ციცილოშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009
წლის თებერვალი, თბილისი, ისნის სამხედრო ჰოსპიტალი.
132  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

სოფლის მცხოვრებლების მიერ მოყოლილი ისტორია დასტურდება UNOSAT‑ის მიერ

2008 წლის 19 აგვისტოს გადაღებული ფოტოთიც. აღნიშნული წყაროს შესაბამისად,
განადგურებულია 42 ნაგებობა. ამასთანავე, „პირველადი ანალიზის საფუძველზე
დასტურდება, რომ ძლიერი ზიანი აქვს მიყენებული გამოკვეთილ საცხოვრებელ უბანს“.339
1989 წლის აღწერის მონაცემების მიხედვით, სოფლის მოსახლეობის 59%
ქართველი, ხოლო 40% ოსი იყო. მართალია, 90-იანი წლების ე.წ. „პირველი ომის“
შემდეგ საქართველოს კონტროლქვეშ დარჩენილ სოფლებში ეთნიკური ბალანსი
შეიცვალა, მაგრამ ოსური მოსახლეობის მცირე ნაწილი ქართული სოფლების ნაწილში
მაინც რჩებოდა. სატელიტურ სურათზე ნაჩვენები 42 დანგრეული ნაგებობა და ის
ფაქტი, რომ 2008 წლის 19 აგვისტოსათვის ძლიერი ზიანი გამოკვეთილად კონკრეტულ
საცხოვრებელ უბანს აქვს მიყენებული, შესაძლებლობას გვაძლევს, ვივარაუდოთ, რომ
სწორედ ქართ­ველებით დასახლებული უბანია განადგურებული, ხოლო პროპორციულად
ზიანი აღწერით დადასტურებულ ეთნიკურ თანაფარდობას ემთხვევა.

19 აგვისტო, 2008. სოფელი ვანათი, სატელიტური ფოტო (სატელიტი 8)

2008 წლის
19 აგვისტოს
გადაღებულ
ფოტოზე წითლად
მონიშნულია
ის ობიექტები,
რომლებიც ამ
დროისათვის
განადგურებულია,
ხოლო ყვითლად
– ის ობიექტები,
რომლებიც მძიმედ
არის დაზიანებული.
სულ 42 ობიექტი.

წყარო: South
Ossetia, Georgia.
Damage Assessment
with WorldView-1 &
Formosat-2 Satellite
Imagery recorded
on 19 August, 2008;
UNOSAT, Satellite
Solutions for All

339 Village Damage Summary: Vaneti, South Ossetia, Georgia. Damage Assessment with WorldView-1 & Formosat-2
Satellite Imagery recorded on 19 August, 2008; UNOSAT, Satellite Solutions for All, at www.unosat.org;
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  133

სოფელი ქურთა

განადგურებული
სოფელი ქურთა.
აგვისტო 2008 წელი.

ქართველთა მასობრივი გამოძევებისა და მათი საკუთრების განადგურების უმძიმესი

ისტორია შეიქმნა სოფელ ქურთაში. აქ საქართველოს ხელისუფლების მიერ 2006 წელს
შექმნილი დროებითი ადმინისტრაცია იყო განლაგებული და სოფლის წინააღმდეგ
განხორციელებული ძლიერი აგრესიის მიზეზად, შესაძლოა, სწორედ ეს ფაქტი მივიჩნიოთ.
სოფელ ქურთის დაბომბვა ეუთოს ანგარიშშიც მოხვდა.
„ქურთა, სადაც თბილისიდან დანიშნული ცხინვალის რეგიონის დროებითი ად­
მინისტრაციის ხელმძღვანელის, დი­მიტრი სანაკოევის საცხოვრებელი იყო, ძლიერი
დაბომბვის ქვეშ მოჰყვა. გან­საკუთრებით დაზარალდა სამეზობლო სანაკოევის
საცხოვრებლის გარშემო“.340
სერიოზული პრობლემები სოფლის მცხოვრებლებს უკვე 2007 წლიდან ექმნებოდათ,
როდესაც ოსებმა გორისკენ მიმავალი გზა ჩაკეტეს და მთელი წლის განმავლობაში
სოფელი დანარჩენ საქართველოსთან დასაკავშირებლად შემოვლით გზას იყენებდა.
სოფ­ლის მცხოვ­რე­ბი გი­ვი გუჩ­მა­ზაშ­ვი­ლი იხ­სე­ნებს, რომ სწო­რედ დი­მიტ­რი სა­ნა­კო­
ე­ვის რე­ზი­დენ­ცი­ის­კენ ის­როდ­ნენ.
„სიტუაცია სო­ფელ ქურ­თა­ში მთე­ლი მა­ის­-აგ­ვის­ტოს გან­მავ­ლო­ბა­ში იძა­ბე­ბო­და.
ქ.ცხინ­ვა­ლი­დან და ოსე­ბის მი­ერ კონ­ტ­რო­ლი­რე­ბა­დი ტე­რი­ტო­რი­ებ­ ი­დან გა­მუდ­მე­
ბით ის­როდ­ნენ. ამ პე­რი­ოდ­ში და­იჭ­რა რამ­დე­ნი­მე მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­სახ­ლე. მა­გა­
ლი­თად, და­იჭ­რა ჩე­მი მე­ზო­ბე­ლი მევ­ლუდ ჭუ­ლუ­ხა­ძე, რო­დე­საც შე­მოვ­ლით გზა­ზე
მოძ­რავ ავ­ტო­მან­ქა­ნე­ბის კო­ლო­ნას გა­უხ­სნ
­ ეს ცეცხ­ლი. 3-4 აგ­ვის­ტოს სრო­ლე­ბი
გაძ­ლი­ერ­და ავ­ნევ­-­ნუ­ლის მი­მარ­თუ­ლე­ბით. სოფ­ლებ­ში სახ­ლე­ბი და­ინ­გ­რა და მო­
სახ­ლე­ო­ბამ სოფ­ლის და­ტო­ვე­ბაც კი და­იწყო“.341

340 იხ., Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, November
27, 2008 p.41
341 იხ. ინტერვიუ გი­ვი გუჩ­მა­ზაშ­ვი­ლთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, სოფელ
ბერბუკში.
 134  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

19 აგვისტო, 2008. სოფელი ქურთა, სატელიტური ფოტო (სატელიტი 9)

2008 წლის
19 აგ­ვის­ტოს გა­
და­ღე­ბულ ფო­ტო­ზე
წით­ლად მო­ნიშ­ნუ­
ლია ის ობი­ექ­ტე­ბი,
რომ­ლე­ბიც ამ დრო­
ი­სათ­ვის გა­ნად­გუ­
რე­ბუ­ლი­ა, ხო­ლო
ყვით­ლად – ის
ობი­ექ­ტე­ბი, რომ­
ლე­ბიც მძი­მედ არის
და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი. სულ
166 ობი­ექ­ტი.

წყარო: South
Ossetia, Georgia.
Damage Assessment
with WorldView-1 &
Formosat-2 Satellite
Imagery recorded
on 19 August, 2008;
UNOSAT, Satellite
Solutions for All

სო­ფელ ქურ­თა­ში, 19 აგ­ვის­ტოს სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო­ე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად უკ­ვე 166 შე­

ნო­ბაა გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი, მა­შინ რო­დე­საც სო­ფელ­ში 2002 წლის აღ­წე­რის მო­ნა­ცე­მე­ბით,
სულ 269 ოჯა­ხი ცხოვ­რობ­და, რაც იმას ნიშ­ნავს, რომ შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბე­ბის ნა­ხე­ვარ­ზე მე­
ტი კონ­ფ­ლიქ­ტის ცხე­ლი ფა­ზის დას­რუ­ლე­ბის მო­მენ­ტი­სათ­ვის უკ­ვე აღარ არ­სე­ბობ­და. იმა­
ვე 19 აგ­ვის­ტოს ფო­ტო­ზე ცეცხ­ლის კე­რე­ბი კვლა­ვაც ჩანს, რაც თვით­მხ ­ ილ­ველ­თა ქვე­მოთ
მოყ­ვა­ნი­ლი ის­ტო­რი­ებ­ ის დას­ტუ­რი­ა, რომ ბევ­რი სხვა ქარ­თუ­ლი სოფ­ლის მსგავ­სად, ქურ­
თა­შიც ქარ­თ­ველ­თა სა­მო­სახ­ლო­ე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბა მათ სრულ ლიკ­ვი­და­ცი­ამ­დე მიმ­დი­
ნა­რე­ობ­და და კი­დევ ერ­თხელ ბა­ტო­ნი კო­კო­ი­თი თა­ვი­ს და­ნა­პი­რე­ბს სრულ­მას­შ­ტა­ბი­ანად
ახორ­ცი­ე­ლებ­და.
ჩვენი რესპონდენტების მონათხრობით შესაძლებელია 2008 წლის 6 აგვისტოდან
სოფელ ქურთაში განვითარებული მოვლენების აღდგენა და ამ პატარა, ლამაზი ქართული
სოფლის ტრაგედიის აღწერა.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  135

გოჩა ხეთაგური გვიყვება:

„დაბომბვა 9 აგვის­ტომდე გრძელდებოდა. და­ბომ­ბვის შედეგად დაიღუპნენ
ბიძინა ყოჩიშვილი, ქსენია ჩიბიროვა“.342
ამ დროს ხალხი სოფელს უკვე მასობრივად ტოვებდა. გოჩა ხეთაგურმაც თავისი
მანქანით დატოვა სოფელი და 50 ადამიანის გამოყვანა მოახერხა. გურამ ხაჭაპურიძეც
იხსენებს, რომ სროლები 6 აგვისტოს დაიწყო, „სოფელში ისმოდა აფეთქებების და
იარაღის სროლის ხმებიც“, მაგრამ იქვე დასძენს, რომ „მსგავსი მდგომარეობა ხშირად
იყო ლიახვის ხეობაში და ამიტომ განსაკუთრებულ ყურადღებას არ ვაქცევდითო.“343
თუმცა ქურთელები ყვებიან, რომ სროლები 7 აგვისტოდან უფრო ინტენსიური გახდა,
ხოლო 8-ში უკვე თვითმფრინავებიც გამოჩნდა და საარტილერიო დაბომბვას საჰაერო
დაბომბვა დაემატა. თემურ ყაულაშვილს კარგად ახსოვს, რომ მის სოფელში რუსები
10 აგვისტოს შევიდნენ.
„ქუჩაში ვი­დე­ქი, უბ­ნის ჩა­სახ­ვევ­ში. გა­მოჩ­ნ­დნ
­ ენ ტან­კე­ბი. ბევ­რი იყო. ჯა­რის­­­კა­ცე­
ბიც. დრო­შე­ბი იყო ტან­კებ­ზე: ლურ­ჯი, თეთ­რი და წი­თე­ლი. ტან­კე­ბი­დან ის­როდ­
ნენ, ყვე­ლა მხა­რეს. ოსე­ბიც შე­მო­ვიდ­ნენ. რამ­დე­ნი­მე ჯგუ­ფი იყო.“
რუსების შემოსვლა ომარ ხუცინაშვილსაც დაამახსოვრდა:
„10 აგ­ვის­ტოს, დი­ლის 4 სა­ათ­ზე, ჯა­ვის მხრი­დან შე­მო­ვიდ­ნენ რუ­სის ტან­კე­ბი,
რომ­ლე­ბიც ცხინ­ვა­ლის მი­მარ­თუ­ლე­ბით მი­დი­ოდ­ნენ. იქ­ნე­ბო­და და­ახ­ლო­ებ ­ ით
300‑მდე ტან­კი, ქვე­ი­თი ჯა­რიც ბევ­რი ძა­ლი­ან. მწვა­ნე ტან­კე­ბი იყო (ჯავშნოსანი)
და წი­თე­ლი ვარ­ს­კ­ვლ ­ ა­ვე­ბი ჰქონ­დათ. 10 აგ­ვის­ტოს რუ­სის ჯა­რის შემ­დეგ სო­ფელ­
ში უკ­ვე ოსე­ბი შე­მო­ვიდ­ნენ. ოსებს ყვე­ლას სამ­ხედ­რო ფორ­მე­ბი ეც­ვათ და შე­ი­ა­
რა­ღე­ბუ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ. მან­ქა­ნე­ბით იყ­ვ­ნენ ძი­რი­თა­დად, ჰყავ­დათ დი­დი სატ­ვირ­თო
მან­ქა­ნე­ბი, ასე­ვე მსუ­ბუ­ქი საბ­ჭო­თა მან­ქა­ნე­ბიც. ჩე­მი სახ­ლი და ბა­ღიც ცენ­ტრ
­ ა­ლუ­
რი გზის პი­რას არის და იქი­დან ყვე­ლა­ფე­რი კარ­გად ჩან­და. რუ­სებს და ოსებს კი
იმით ვარ­ჩევ­დი, რომ რუ­სე­ბი ძი­რი­თა­დად სამ­ხედ­რო კო­ლო­ნას მოჰ­ყ­ვე­ბოდ­ნენ,
ტან­კე­ბით და პე­ხო­ტაც იყო, ჯა­რის ფორ­მა ეც­ვათ, ხო­ლო ოსე­ბი ცალ­-­ცალ­კე და­
დი­ოდ­ნენ ჯგუფ­-­ჯ­გუ­ფად, და უფ­რო გვარ­დი­ის მსგავ­სი ფორ­მა ეც­ვათ.”344
ომარ ხუ­ცი­ნაშ­ვი­ლი დევ­ნი­ლო­ბის პირ­ველ თვე­ებ­ში თავ­დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­როს სამ­
ხედ­რო ჰოს­პი­ტალ­ში ცხოვ­რობ­და და ჩვენ­თან სა­უ­ბარ­ში რუ­სე­ბი­სა და ოსე­ბის შე­მოს­ვ­ლის
პირ­ველ სა­ა­თებს იხ­სე­ნებს.
„10-ში ღამის 12-01 საათი იქნებოდა, ტკაცატკუცი მომესმა. ჩემი სახლის მეორე
სართულზე ვიყავი. დავინახე, რომ მერი და გუსეინ (გურამ) მაისურაძეების
სახლს ცეცხლი ეკიდა. იმავე ღამით, ვნახე ჩემი ბიძაშვილის, ავთო ხეთაგურის
და მისი ბიჭის, გოგიტა ხეთაგურის სახლის დაწვა. მათი სახლებიც ჩემს სახლთან
ახლოს დგას, ავთოს სახლი ჩემი სახლის პირდაპირ დაახლოებით 15 მეტრშია,
ხოლო მისი ბიჭის, გოგიტა ხეთაგურის სახლი მარჯვენა მხარეს, დაახლოებით
50 მეტრში.”

342 სოფელ ქურთაში დაბომბვის დროს დაღუპული ბიძინა ყოჩაშვილისა და ქსენია ჩიბიროვას შესახებ, რაზეც გოჩა
ხეთაგური გვიამბობს, დამატებითი ინფორმაციის მოძიება ვერ მოვახერხეთ. ქსენია ჩიბიროვას სიკვდილს გუსეინ
მაისურაძეც ადასტურებს: „ქურთაში ვიყავით ჯერ კიდევ, მოვდიოდით გზაზე, როცა ვნახეთ, რომ ქსენია კოჩიევას
დაფლეთილი გვამი ეგდო მისი სახლის II სართულზე. სოფლის გზიდან ჩანდა.“ თუმცა ჩვენთვის უცნობია მისი
სიკვდილის ზუსტი გარემოებები, კეროდ, როდის და რა ვითარებაში გარდაიცვალა.
343 იხ. ინტერვიუ გურამ ხაჭაპურიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009
წლის 4 ნოემბერს გორში, კარალეთ-წმინდაწყლის დასახლებაში.
344 იხ. ინტერვიუ ომარ ხუცინაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
4 ნოემბერს, თბილისში.
136  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

ამის შემ­დეგ ბა­ტო­ნი ომა­რი შე­ში­ნე­ბუ­ლი გა­იქ­ცა და­სა­მა­ლად და სა­მა­ლა­ვი­დან თა­ვი­

სი თვა­ლით უყუ­რა, რო­გორ იწ­ვო­და მი­სი სა­კუ­თა­რი და მე­ზობ­ლე­ბის, ემ­ზარ ელ­ბა­ქი­ძის,
გია ყო­ჩიშ­ვი­ლი­სა და ლე­რი ჯო­ხა­ძის სახ­ლე­ბი. ხო­ლო 11-ში, რო­დე­საც სო­ფელს ტო­ვებ­
და, მწვერ­ვა­ლე­ბი­დან სო­ფელ ერედ­ვს ­ აც ხე­დავ­და. იგი ნა­ნა­ხს გვი­ზი­ა­რებს:
„მწვერვალიდან რომ ჩა­მოხ­ვალ, დაბ­ლა სო­ფე­ლი ერედ­ვი­ა. ისიც სულ გა­ნად­გუ­
რე­ბუ­ლი იყო.“
თემურ ყაულაშვილიც შეესწრო სახლების დაწვას.
„11-ში ოსე­ბი უკ­ვე წვავ­დ­ნენ სახ­ლებს. რამ­დე­ნი­მე კა­ცი მი­ვი­და გო­ჩა ხე­თა­გუ­
რის სახ­ლ­თან. ბაღ­ში ვი­მა­ლე­ბო­დი. 100 მეტ­რი იყო და­ახ­ლო­ე­ბით ჩე­მი­დან გო­
ჩას სახ­ლამ­დე. ერ­თი 5-6 კა­ცი იქ­ნე­ბო­და – ყვე­ლა შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი. ავ­ტო­მა­ტე­ბი
ეჭი­რათ. შე­ვიდ­ნენ სახ­ლ­ში და, რომ გა­მო­ვიდ­ნენ, ცეცხ­ლი ავარ­და.
გოჩას სახლიდან გამოვიდნენ და გერონტისაში შემოვიდნენ. გერონტის სახლში
შევიდა 5-6 კაცი სამხედრო ფორმაში. 5 წუთი და ავარდა ალი გერონტის სახლსაც
და ასე დაუსრულებლად. დადიოდნენ და წვავდნენ.“
გუ­რამ ხა­ჭა­პუ­რი­ძე სო­ფელ ქურ­თა­ში 2008 წლის 12 სექ­ტემ­ბერს შე­ვი­და რუ­სი სამ­ხედ­
რო­ე­ბის დახ­მა­რე­ბით. მი­სი მე­გობ­რის, ჯო­ნი ბა­სიშ­ვი­ლის მა­მას, ტა­რი­ელ ბა­სიშ­ვილს ეძებ­დ­
ნენ. ტა­რი­ელ ბა­სიშ­ვი­ლი სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის დროს სო­ფელ­ში დარ­ჩა და მი­სი არა­ფე­რი
იცოდ­ნენ.
რადგან მა­მა ვერ იპო­ვა, ჯო­ნი ბა­­სიშ­ვი­ლი, სო­ფელ­ში კი­დევ ერ­თხელ 18 სექ­ტემ­
ბერს დაბრუნდა.

ტარიელ ბასიშვილი, სოფელი ქურთა. 2008 წელი, სექტემბერი

 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  137

„მაშინ ვნა­­ხე ნო­და­რის სახ­ლი. სოფ­ლის შე­­სას­ვლ­ ე­­ლ­ში­ა. პი­რა­დად შე­ვე­დი, რომ
მე­ნა­ხა. ცეცხ­ლწ­ ა­კი­დე­ბუ­ლი იყო. ერ­თ­-ორ სახლს მოხ­ვედ­რი­ლი ჰქონ­და, ანუ და­
ბომ­ბი­ლი იყო, მე რო­გორც ვხვდე­ბი, და სხვე­ბი კი დამ­წ­ვა­რი იყო. კედ­ლე­ბი იდ­გა
და მა­გა­ზე მივ­ხ­ვ­დი.“345
თუმცა სანამ ქურთაში შევიდოდნენ დიდი ლიახვის სოფლები უნდა გაევლოთ.
„გავიარეთ დი­დი ლი­ახ­ვის სოფ­ლე­ბი: თა­მა­რა­შე­ნი, ქვე­მო და ზე­მო აჩა­ბე­თი.
სოფ­ლე­ბი და­ცა­რი­ე­ლე­ბუ­ლი იყო, სახ­ლე­ბი გა­დამ­წ­ვა­რი. სო­ფელ ქურ­თა­ში, ყვე­
ლა სახ­ლი დამ­წ­ვა­რი იყო. მხო­ლოდ ორი სახ­ლი ვნა­ხეთ ქურ­თა­ში გა­დარ­ჩე­ნი­
ლი – მო­რის ბა­სიშ­ვი­ლის და ვა­ლე ზო­ზი­აშ­ვი­ლის, სა­ლო­ცავ­თან ახ­­­ლოს არის და
ვიფიქრეთ, ამი­ტომ არ დაწ­ვე­სო. და­ნარ­ჩე­ნი ყვე­ლა სახ­ლი დამ­წვ ­ ა­რი იყო. მე­რე,
რო­გორც ვი­ცი, ეს სახ­ლე­ბიც დაწ­ვეს, ვა­ლე ზო­ზი­აშ­ვი­ლის დე­დას, რო­მე­ლიც იმ
დროს ისევ სო­ფელ­ში იყო, თა­ვის ხე­ლით და­აწ­ვე­ვი­ნეს სახ­ლი და გა­მო­აგ­დეს
სოფ­ლი­დან ოსებ­მა. ჩემს უბან­ში ჩე­მი სახ­ლიც დამ­წ­ვა­რი იყო.“
გუ­სე­ინ (გურამ) მა­ი­სუ­რა­ძე სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ა­ში ეკო­ნო­მი­კის გან­
ვი­თა­რე­ბის მი­ნის­ტ­რის მო­ად­გი­ლედ მუ­შა­ობ­და. სო­ფე­ლი 10 აგ­ვის­ტოს და­ტო­ვა და მი­სი
სახ­ლი იმა­ვე დღეს გა­დაწ­ვეს. ასე­ვე მე­ზობ­ლე­ბის სახ­ლე­ბის გა­დაწ­ვის მოწ­მეც გახ­და.
„დავინახე, იწ­ვო­და ავ­თო ხე­თა­გუ­რის სახ­ლი და ელ­ბა­ქი­ძე ემ­ზა­რის სახ­ლი. ამას
ვუ­ყუ­რებ­დით წვე­რი­ა­ხო­დან. ხე­ლის­გულ­ზე ჩან­და ყვე­ლა­ფე­რი: იწ­ვო­და თა­მა­რა­
შე­ნი, იწ­ვო­და კეხ­ვი. და­ნარ­ჩე­ნი ყვე­ლა სახ­ლი იწ­ვო­და ელ­ბა­ქი­ძის უბან­ში. ყვე­
ლას ცეცხ­ლი ჰქონ­და მო­დე­ბუ­ლი.“346

სოფელი ბელოთი
„ომის დაწყე­ბის შემ­დეგ ოსე­ბი ჩვენს სო­ფელ­ში ყო­ველ­დღე მო­დი­ოდ­ნენ და მიჰ­
ქონ­დათ ყვე­ლა­ფე­რი, რა­საც ფა­სი ჰქონ­და. მარტო ჩემი სა­მე­ზობ­ლოდან 200
ძრო­ხა და ბევ­რი ღო­რე­ბი წა­იყ­ვა­ნეს. 60 ოჯა­ხის სახ­ლ­-­კა­რი მთლი­ა­ნად გა­დაწ­
ვეს“. – იხსენებს 75 წლის ნადია ტერაშვილი, რომელიც ინტერვიუს ჩაწერის
დროისათვის, ქ.  გორში გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის
ბანაკში ცხოვრობდა.347 ქალბატონი ნადია თავად ოსია და სწორედ ამიტომ
დარჩა სოფელში 8 სექტემბრამდე. ბევრი რამ საკუთარი თვალით ნახა. მათ
შორის ისიც, თუ როგორ გადაწვეს მისი ქალიშვილის, ირა ტერაშვილის სახლი.
თავად ირინა ტერაშვილი სოფელ ბელოთის რწმუნებული იყო და ამის გამო
მოსაკლავად დასდევდნენ.
„ტყეში ვიმალებოდი 2008 წლის 28 აგვისტომდე. ათი დღე ნახევრად მშიერი,
მიწაზე გართხმული, გაუნძრევლად ვიწექი. ვუყურებდი, როგორ გაცამტვერდა
ჩემი სახლი.”348
ქალ­ბა­ტონ­მა ნა­დი­ამ ამო­იც­ნო ბე­ლო­თის მძარ­ცვ
­ ე­ლე­ბი და მა­თი ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლი.
ისი­ნი, მი­სი გან­ცხა­დე­ბით, ოსურ სო­ფელ ელ­ტურ­ი­დან იყ­ვ­ნენ, ასე 30-40 წლის ძმე­ბი

345 იხ. ინტერვიუ ჯო­ნი ბა­­სიშ­ვი­ლთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
4 ნოემბერს გორში კარალეთ-წმინდაწყლის დასახლებაში.
346 იხ. ინტერვიუ გუსეინ (გურამ) მაისურაძესთან ჩაწერილია საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ
2009 წლის 8 აგვისტოს თბილისში.
347 იხ. ინტერვიუ ნადია ტერაშვილთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის” მიერ 2008 წლის 9 სექტემბერს,
გორის დევნილთა ბანაკში.
348 იხ. ინტერვიუ ირინა ტერაშვილთან, ჩაწერილი „კონსტიტუციის 42-ე მუხლის“ მიერ ქ.თბილისში, გამომცემლობა
„სამშობლოში“, კოსტავას ქ. №14.
138  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

სი­უხ
­ ა­ე­ვე­ბი. „სწორედ ისი­ნი აკონ­ტრ ­ ენ ყვე­ლა­ფერს ჩვენს რე­გი­ონ­ში.” – აცხა­
­ ო­ლებ­დნ
დებს თვით­მ­ხილ­ვე­ლი.
იმა­ვე სოფ­ლის, ბე­ლო­თის მცხოვ­რებ ვა­სო არ­ჩ­ვა­ძის ის­ტო­რი­აც ანა­ლო­გი­უ­რია და
ქალ­ბა­ტონი ნა­დი­ას ეჭ­ვებს ადას­ტუ­რებს:
„ერთი ოსი იყო, რო­მელ­მაც სახ­ლებ­ში და­იწყო სი­ა­რუ­ლი. გვაფ­რ­თხი­­ლებ­და, წა­
დით, თო­რემ გა­დაგ­წ­ვავთ სუყ­ვე­ლა­სო. რო­ბე ერ­ქ­ვა. გვარ­დი­ის ფორ­მით და­დი­
ო­და. სამ­ხედ­რო­ებს რომ აც­ვი­ათ, აი, ეგე­თი მწვა­ნე ფორ­მა ეც­ვა. ვიც­ნობ­დი ამ
რო­ბეს, ჩვე­ნი მე­ზო­ბე­ლი იყო და მო­დი­ო­და ხოლ­მე. სოფ­ელ ელტურიდან იყო,
ბე­ლო­თი­დან ორ­-­სამ კი­ლო­მეტ­რ­ში.
ახალ სახლში ვცხოვრობდით მე და ჩემი მეუღლე. ორსართულიანი სახლი იყო,
კაპიტალური, ეზოც ჰქონდა წინ, 8-9 მეასედი.
50 მე­ა­სე­დამ­დე მი­წა მქონ­და ცალ­კე, სი­მინ­დი მე­თე­სა,
ლო­ბი­ო, ვა­ზი და ხი­ლიც მქონ­და, ვაშ­ლი. ბა­ღე­ბით ვცხოვ­
რობ­დით სუყ­ვე­ლა­ნი. ცხინ­ვალ­ში გაგ­ვქ­ ონ­და და იქ ვყიდ­
დით. სახ­ლ­ში ავე­ჯი გვქონ­და, ჭურ­ჭე­ლი, 700 ლიტ­რა ღვი­
ნო, არა­ყი 90 ლიტ­რა. ბა­ღე­ბის მო­სა­ვა­ლი, კარ­ტო­ფი­ლი,
ლო­ბი­ო, სი­მინ­დი. ყვე­ლა­ფე­რი მანდ გვქონ­და, ვე­რა­ფე­რი
წა­მო­ვი­ღეთ. 10 სუ­ლი სა­ქო­ნე­ლი გვყავ­და, 10 სუ­ლი თხა
და ცხვა­რი, 5 ღო­რი თა­ვის გო­ჭე­ბი­ა­ნად.
ჩემმა შვილიშვილებმა გვითხრეს, რომ სახლი დაგვიწვეს.
ნახეს, როგორ იწვოდა სახლი, მაგრამ წყალი არ იყო
არსად და ვერ ჩააქრეს.” 349
ერ­თ­მა­ნე­თი­სა­გან არ გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბა სო­ფელ ბე­ლო­
თის სხვა მკვიდ­რთ ­ ა ჩვე­ნე­ბე­ბი. ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა
ასო­ცი­ა­ცი­ის მი­ერ სო­ფელ შავ­შ­ვებ­ში გა­მო­კითხუ­ლი ორი
მო­ხუ­ცის, ნო­დარ დე­მეტ­რაშ­ვი­ლი­სა და მი­სი ოსი მე­უღ­
ლის, ჟე­ნია დე­მეტ­რაშ­ვი­ლის ჩვე­ნე­ბებს350 კიდევ უფრო
მეტი სიცხადე შეაქვს სოფლის ტრაგედიაში.
ნოდარი:
„პირველ დღეს 5 სახლს წა­­უ­­კი­­დეს ცეცხ­­­ლი.
პირ­ვე­ლად რომ შე­მო­ვიდ­ნენ, ლი­­მონ­კა შე­აგ­დეს ჩვენ
სახ­ლ­ში და წი­ნა კა­რი­დო­რი, რაც იყო, სულ და­ან­გრ ­ ი­ეს.
ჩვენ ერ­თი თვე მა­ინც ვცხოვ­რობ­დით, სახ­ლი გვინ­დო­და
გა­დაგ­ვერ­ჩი­ნა. სულ მო­დი­ოდ­ნენ, ეს სახ­ლი მა­ინც უნ­და
დავ­წ­ვა­თო. არ­ც ერ­თი ქარ­თ­ვე­ლი აქ არ უნ­და დარ­ჩე­
სო. მო­ხუ­ცე­ბი აქ თუ დარ­ჩე­ბი­თ, მე­რე ახალ­გაზ­რ­დე­ბიც
მოვ­ლე­ნ და ამი­ტომ უნ­და წახ­ვი­დე­თო. ჩვენ იქ ყოფ­ნა­ში
ჩვე­ნი სა­ქო­ნე­ლიც გა­რე­კეს.”
დაბომბილი სახლი, ჟენია:
სოფელი ბელოთი. 2008 წელი, სექტემბერი
„ოსებს რომ ვხედავდით, მეზობლები ტყეში გარბოდნენ.

349 იხ. ინტერვიუ ვასო არჩვაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 7
თებერვალს გორის №5 საბავშვო ბაღში.
350 იხ. ინტერვიუ ნოდარ და ჟენია დემეტრაშვილებთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის
მიერ, 2008 წლის 29 სექტემბერს გორის „კარვების ქალაქში“. დაზუსტებული ინტერვიუები ჩაწერილია 2009 წლის
თებერვალში წილკნის დევნილთა ჩასახლებაში, კოტეჯი №302.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  139

მე ოსი ვარ. ჩემთან სახლში რომ შემოდიოდნენ, ოსურად ველაპარაკებოდი.

სახლში ვრჩებოდი, რომ არ დაეწვათ. ეზოში ვიჯექი და ველოდებოდი ხოლმე
მათ მოსვლას.
სხვები რომ მოდიოდნენ, მეუბ­ნებოდნენ, ბრძანება გვაქვს, მთელი სოფელი უნდა
გადავწვათ და წადით აქედანო.
ოსი სამ­ხედ­როე­ბი სო­ფელ­­­ში ჩარ­ჩე­ნილ ოს ქა­ლებს გვიფ­რ­თხილ­დე­ბოდ­ნენ. ერ­თ­­­
ხელ გვითხ­რეს, რომ თეთ­რი ნაჭ­რე­ბი გაგ­ვე­კე­თე­ბი­ნა მკლა­ვებ­ზე, რომ არა­ვის ეს­
რო­ლა ჩვენ­თ­ვის. ერ­თხელ ისიც მითხ­რეს, სახ­ლ­ზე თეთ­რი პროს­ტი­ნა ჩა­მო­მე­კი­და.
ჩვენ იქ ყოფ­ნა­ში ბევ­რი სახ­ლე­ბი დაწ­ვეს, ვუც­ქე­რო­დით, ცეცხ­ლი რო­­გორ ეკი­და
სახ­ლებს. ჩვენ ვცდი­ლობ­დით ჩვე­ნი სახ­ლის გა­დარ­ჩე­ნას, მაგ­რამ ვერ გა­და­ვარ­
ჩი­ნეთ, მო­სა­ვა­ლი სა­ერ­თოდ ვერ ავი­ღეთ. ღო­რი, ქათ­მე­ბი, სა­ქო­ნე­ლი – ყვე­ლა­
ფე­რი იქ დაგ­ვ­რ­ჩა.”
ნოდარი:
„გიორგის, ჩე­მი ძმის, სახ­ლი 20 აგ­ვის­ტოს დაწ­ვეს. ცო­ტა მო­შო­რე­ბი­დან ვუ­ყუ­რებ­
დით, კვამ­ლი რო­გორ ას­დი­ოდ ­ ა. ცეცხ­ლის ჩაქ­რო­ბა ვერ შევ­ძე­ლით, რად­გან გვე­
ში­ნო­და, რომ ვინ­მეს არ მო­ვე­კა­ლით. მე­ო­რე დღეს სულ დამ­წვ ­ ა­რი იყო სახ­ლი.
მანქანა მანქანაზე მოდიოდა ყოველდღე, სახლებს ცლიდნენ და მერე ცეცხლს
უკიდებდნენ.”
ჟენია:
„ყოველდღე მო­დი­ოდ­ნენ ოსე­ბი მა­სი­უ­რად, მან­ქა­ნე­ბით. მე რომ ვხვდე­ბო­დი, რუ­სუ­
ლად მე­სალ­მე­ბოდ­ნენ, მე კი ოსუ­რად ვპა­სუ­ხობ­დი, რომ გა­ე­გოთ, რომ ოსი ვი­ყა­ვი.
7 სექტემბერს გამოგვიყვანა წითელმა ჯვარმა. სოფელი უკვე სულ გადამწვარი იყო.
ჩვენ რომ გამოვედით, მერე შევიტყვეთ, რომ ჩვენი სახლიც გადაუწვავთ.”
პრაქ­ტი­კუ­ლად იმა­ვეს იმე­ო­რე­ბენ სოფ­ლის სხვა მკვიდ­რ­ნი. ჯე­მალ რთვე­ლა­ძე და
მი­სი მე­უღ­ლე, ზი­ნა­ი­და სა­ბა­ნო­ვა, რომ­ლებ­საც სო­ფელ შავ­შვ ­ ებ­ში დევ­ნილ­თა თავ­შე­სა­
ფარ­ში გა­მოჰ­კითხეს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­აც ­ ი­ის მკვლე­ვა­რებ­მა სო­ფელ­ში დატ­
რი­ა­ლე­ბუ­ლი ტრა­გე­დი­ის დე­ტა­ლები: ოსე­ბის მუ­ქა­რას, რომ ყვე­ლა სახ­ლის გა­დაწ­ვა გა­
დაწყ­ვე­ტი­ლი იყო და ყვე­ლას და­ხო­ცავ­დ­ნენ, ვინც სო­ფელს არ და­ტო­ვებ­და, , რომ ოსებს,
თუ­კი ისი­ნი სო­ფელ­ში იყ­ვ­ნენ, თეთ­რი სახ­ვე­ვი უნ­და გა­ეკ­ ე­თე­ბი­ნათ ან სახ­ლებ­ზე გა­მო­ე­
კი­დათ დაც­ვის მიზ­ნით. ისი­ნიც ტყე­ში იმა­ლე­ბოდ­ნენ და იქი­დან ადევ­ნებ­დ­ნენ თვალს მა­
რო­დი­ო­რე­ბის. „ჩვენთან რომ შე­მო­ვიდ­ნენ, პირ­და­პირ სახ­ლებს წა­უ­კი­დეს ცეცხ­ლი, ჯერ
ჩიფ­ჩი­ური გუ­რა­მის სახლს, შემ­დეგ ფი­სა­ძე გო­გი­ას სახლს და მე­რე ჩვენ სახლს”. – იხ­სე­
ნე­ბენ მო­ხუ­ცე­ბი.
„ყოველდღე შემოდიოდნენ ოსები ჯგუფ-ჯგუფად, ცლიდნენ სახლებს, მერე კი
ცეცხლს უკიდებდნენ. 4-5-კაციან ჯგუფებში დადიოდნენ. სამხედრო ფორმა
ეცვათ და შეიარაღებულები იყვნენ. ზოგს ნიღაბიც კი ეკეთა სახეზე, მეზობელი
სოფლებიდან იყვნენ უმრავლესობა.
ერთ დღეს ვუ­ყუ­რეთ, რო­ბინ­ზონ დე­მეტ­რაშ­ვი­ლის სახ­ლი რო­გორ დაწ­ვეს, ალ­ბათ
23 აგ­ვის­ტო იქ­ნე­ბო­და.
ჩვენ წა­მოს­ვ­ლამ­დე სო­ფე­ლი თით­ქ­მის სულ გა­დამ­წ­ვა­რი იყო. ტყი­დან ვუ­ყუ­რებ­
დით, რო­გორ ცლიდ­ნენ სახ­ლებს და მე­რე ცეცხლს უკი­დებ­დ­ნენ. უცებ ეკი­დე­
ბო­და ხოლ­მე ცეცხ­ლი, რა­ღა­ცას შე­აგ­დებ­დ­ნენ და მე­რე ცეცხ­ლი ჩნდე­ბო­და.”351

351 იხ. ინტერვიუ ჯემალ რთველაძესთან და ზინაიდა საბანოვასთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 8 თებერვალს შავშვების კოტეჯი №11.
140  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

სოფელი დისევი
დარბევის, ძარცვის, სასტიკი მოპყრობის და მკვლელობის ისტორიებს ყვებიან სოფელ
დისევის352 მცხოვრებლებიც, რომლებიც ინტერვიუს დროს გორის დევნილთა ბანაკში
იმყოფებოდნენ.
„9 აგ­ვის­ტოს რუ­სუ­ლი ჯა­რი შე­მო­ვი­და ჩვენს სო­ფელ­ში ბევ­რი ტან­კე­ბით და სამ­
ხედ­რო პუნ­ქტ­ ი გა­იხ­ს­ნა. ოსების გა­სამ­ხედ­
რო­ებ­ უ­ლი ფორ­­მი­რე­ბე­ბიც მათ მოჰ­ყ­ვ­ნენ და
სახ­ლე­ბის ძარ­ცვ­ ა და დაწ­ვა და­იწყეს. მთე­
ლი სო­ფე­ლი გა­ძარ­ც­ვეს.
მე რაც ვი­ცი, ჩვე­ნი სოფ­ლის 300 სახ­ლი­­
დან მხო­ლოდ 20-25 თუ გა­და­ურ­ჩა დაწ­ვას.
გუ­ში­ნაც კი (იგულისხმება 10 სექ­ტემ­ბე­რი),
3 სახ­ლი კი­დევ გა­დაწ­ვეს.
პირ­­­ვე­­ლად ოსე­­ბი 9 აგ­­­ვის­­­ტოს სა­­ღა­­მოს შე­­
მო­­ვიდ­­­ნენ. და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით ოც­­­ნი იყ­­­ვ­­­ნენ. ეზო­­
დან ეზო­­ში დაძ­­­რ­­­წოდ­­­ნენ. პირ­­­ვე­­ლი ორი
დღის მან­­­ძილ­­­ზე არა­­ფერს იპა­­რავ­­­დ­­­ნენ,
მხო­­ლოდ ერ­­­თ­­­მა­­ნე­­თის მი­­ყო­­ლე­­ბით წვავ­­­დ­­­
ნენ სახ­­­ლებს. ჩე­­მი სახ­­­ლი, მა­­გა­­ლი­­თად, არ
გა­­უ­­ძარ­­­ც­­­ვავთ, პირ­­­და­­პირ გა­­დაწ­­­ვეს.
ჩე­მი სახ­ლი რუ­სე­ბის სამ­ხედ­რო პუნ­ქ­ტი­დან
200-300 მეტ­რშ ­ ია და, რა თქმა უნ­და, ყვე­
ლა­ფერს ხე­დავ­დ­ნენ, მაგ­რამ მა­­რა­დი­ორ
­ ებს
ყვე­ლაფ­რის უფ­ლე­ბას აძ­ლევ­­­დ­ნენ. თვი­თონ
სამ­ხედ­რო პუნ­ქ­ტის გვერ­დით მდე­ბა­რე სახ­
ლიც გა­დაწ­ვეს. ისი­ნი არა­ფერს აკონ­ტ­რო­
ლებ­დ­ნენ. მხო­ლოდ ეხ­ლა, რო­დე­საც სახ­
ლე­ბის 90-95 % გა­დამ­წ­ვა­რი­ა, და­იწყეს
პატ­რუ­ლი­რე­ბა.
სამი დღის წინ ოსები ისევ დაბრუნდნენ
ჩემს ბაღში, 150 ყუთი ატამი მოკრიფეს და
გაიტანეს.“353
იმა­ვე სოფ­ლის კი­დევ ერ­თი მცხოვ­რე­
ბი, ვა­ლი­კო ხე­ლაშ­ვი­ლი, რო­მელ­საც სო­
ფე­ლი არ და­უ­ტო­ვე­ბია და, შე­საძ­ლო­ა, სოფ­
დამწვარი საცხოვრებელი სახლი,
ლის ერ­თა­დერ­თი ქარ­თვ ­ ე­ლი მცხოვ­რე­ბი­ა,
სოფელი დისევი, 2008 წლის აგვისტო
იხ­სე­ნებს:

352 სამწუხაროდ, 2009 წლის შემოდგომაზე, მრავალი მცდელობის მიუხედავად, ჩვენ ვერ შევძელით სოფელ დისევში
შესვლა და დევნილების მიერ აღწერილი მდგომარეობის ადგილზე შესწავლა. სოფელი დისევი თავისთავად
მნიშვნელოვანი და საინტერესო შემთხვევაა განგრძობადი ეთნიკური წმენდის პოლიტიკის დასადასტურებლად.
ამასთანავე, საინტერესოა პირობითი საზღვრების თვალსაზრისითაც. მიუხედავად იმისა, რომ ოფიციალურად
სოფელი ოკუპირებული არ არის, სოფელში უსაფრთხოებაზე არავინ იღებს პასუხისმგებლობას. დისევში დღესაც
პერიოდულად შედიან სამხრეთ ოსეთის გასამხედროებული ფორმირებების წარმომადგენლები და პატრულირებენ,
რათა ქართველებმა ვერ შეძლონ საკუთარ ნასახლარებზე დაბრუნება.
353 იხ. ინტერვიუ სოფელ დისევის მცხოვრებ, 51 წლის ვახა ოქროპირიძესთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა
ცენტრის” მიერ 2008 წლის 11 სექტემბერს, სოფელ დისევში.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  141

„20 წელი ვაშენებდი ჩემს სახლს ჩემი ხელით. არც ერთი დღით სოფელი არ
დამიტოვებია და ვუყურებდი, როგორ იწვოდა მთელი სოფელი. რიცხვები არ
მახსოვს, არ მახსოვდა კალენდარი.
ერთ დღე­საც ჩე­ჩე­ნი სამ­ხედ­რო­ე­ბი მო­ვიდ­ნენ. სო­ფელ­ში ხალხს ხო­ცავ­დნ­ ენ. მო­
ხუ­ცი კა­ცი მოკ­ლეს. ასე ორ­მოც­და­ა­თი­ოდ ­ ე წლის კა­ცი სას­ტი­კად სცე­მეს. მის
ტან­საც­მელს ბენ­ზი­ნი გა­და­ას­ხეს და ცეცხ­ლი მო­უ­კი­დეს. გუ­ლის შე­ტე­ვა და­ე­
მარ­თა და გარ­და­იც­ვა­ლა.
ნატო ოქროპირიძე საკუთარ სახლში დაწვეს. მისი ქმარი თავად უყურებდა ამ ამბავს.
„ყოველდღე ახალ­-ა­ხა­ლი სახ­ლე­ბი იწ­ვო­და, უფ­რო სწო­რედ, ყო­ველ ღა­მე. ყო­
ველ ღა­მე ის­როდ­ნენ. ჩე­მი სახ­ლი საკ­მა­ოდ მო­შო­რე­ბუ­ლია სოფ­ლი­დან და ხალ­
ხი ჩემ­თან მო­დი­ო­და, თავს აფა­რებ­და, სოფ­ლის ამ­ბებს მიყ­ვე­ბო­და, მა­თი მოკ­ლუ­
ლი ახ­ლობ­ლე­ბის და გა­დამ­წ­ვა­რი სახ­ლე­ბის შე­სა­ხებ.
ჩემი დათვლებით სოფელში მხოლოდ 4 სახლი უნდა იყოს დარჩენილი,
რომელსაც არ შეხებიან.”354
სოფელ დისევში მომხდარ შემაძრწუნებელ ამბებს ამავე სოფლის დევნილობაში
მყოფ სხვა მცხოვრებლებთან ჩაწერილი ინტერვიუებიც ადასტურებს.
მაგალითად, ოთარ რაზმაძე ნატო ოქროპირიძის საკუთარ სახლში დაწვის ამბავს
იხსენებს, რომელზეც მანამდე დისეველი ვალიკო ხელაშვილი გვიყვებოდა.

ოსი
გასამხედროებელი
ფორმირების
წარმომადგენლები
საცხოვრებელ
სახლში, სოფელი
დისევი, 2008
წლის სექტემბერი

354 იხ. ინტერვიუ 52 წლის ვალიკო ხელაშვილთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ მიერ 2008 წლის 20
ოქტომბერს, სოფელ დისევში.
142  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

„13 აგვისტოს სროლების ხმა ჯერ კიდევ ისმოდა. დავინახე, რომ კაცი ტყისკენ
მირბოდა, და სახლი გადამიწვესო, ყვიროდა. როდესაც უკან დაბრუნდა, თავის
გადამწვარ სახლში თავისი მეუღლის დამწვარი ცხედარი იპოვა. მთლიანად
დამწვარი იყო. სულიკო ოქროპირიძე, კიდევ ერთი მეზობელი და მე დავეხმარეთ
მის დაკრძალვაში სახლის ეზოში“.355
თავად ოთარ რაზმაძე სოფლის ერთ-ერთი ყველაზე შეძლებული ოჯახის უფროსი
იყო. მას სოფელში 4 სახლი, 2 ტრაქტორი „ბელარუსი“, სამი პატარა ტრაქტორი, კამაზი
და ორი ზილი ჰყავდა, ასევე 6 კამეჩი, 2 ძროხა, და მრავალი შინაური ფრინველი.
„12 აგვისტოს, როდესაც რუსები და ოსები სოფელში შემოვიდნენ, იცოდნენ, რომ
მდიდარი ვიყავი და პირდაპირ მომადგნენ. ჩემი სახლები გადაწვეს. ტექნიკა
წაიყვანეს. მეორე დღეს ისევ მოვიდნენ და მეოთხე სახლიც გადაწვეს. მერე
ხილის ბაღი გაძარცვეს და ეზო და კარ-მიდამო გადამიწვეს.

ოსი
გასამხედროებელი
ფორმირების
წარმომადგენლები
ქართული
სოფლიდან
ნაძარცვის
გადატანის დროს.

ესეც არ მაკმარეს და ჩემი ცოლი და მისი 98 წლის დედა სასტიკად სცემეს, თან
იმუქრებოდნენ. ჩემი მოკვლა უნდოდათ.“
კიდევ ერთი დისეველი, შოთა ოქროპირიძე გვიამბობს თავისი და სხვა მეზობლების
სახლების გადაწვის ისტორიას.
„12 აგ­ვის­ტოს, შუ­ადღეს, რუ­სის ტან­კე­ბი შე­მო­ვიდ­ნენ სო­ფელ­ში. ტან­კებს დრო­შე­ბი ეკე­
თათ. ტყე­ში ვი­მა­ლე­ბო­დი და იქი­დან ვუ­ყუ­რებ­დი. არ ვი­ცი, რუ­სებ­თან ერ­თად ოსე­ბი
იყ­ვ­ნენ თუ არა. ჩე­მი სახ­ლი ტყეს­თან ახ­ლო­სა­ა. სახ­ლი­დან კი­ლო­მეტ­რ­-­ნა­ხე­ვარ­ში ვი­
ყა­ვი. ტყი­დან და­ვი­ნა­ხე, რომ ჩე­მი ეზოს კა­რებ­თან მო­ა­ყე­ნეს წი­თე­ლი იკა­რუ­სი. ეზო­ში
8 სამ­ხედ­რო­ფორ­მი­ა­ნი, შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი კა­ცი შე­ვი­და. ერ­თ­ნა­ი­რი ფორ­მა ეც­ვათ მწვა­ნე,
ჭრე­ლი. ამათ­ში ორს თეთ­რი სამ­კ­ლა­უ­რი ეკე­თა. ამ ორ­მა გა­მო­ზი­და სახ­ლი­დან ნივ­თე­ბი
და მე­რე დაწ­ვეს სახ­ლი. უცებ ავარ­და ბო­ლი და წა­ე­კი­და ცეცხ­ლი სახლს.
ჩემი სახლის გვერდზე რძის მიმღები ქარხანა იყო და დანარჩენებმა იქიდან
გამოზიდეს ყველაფერი.“
ბა­ტონ­მა შო­თამ ისიც გა­იხ­სე­ნა, რომ ტყი­დან ხე­დავ­და, იმა­ვე ხალ­ხმ
­ ა მი­სი მე­ზობ­ლე­ბის,

355 იხ. ინტერვიუ ოთარ რაზმაძესთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის” მიერ 2008 წლის 20 ოქტომბერს
სოფელ მერეთში.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  143

შალ­ვა ოქ­რო­პი­რი­ძის, გე­ლა თუ­ხა­რე­ლის, სი­მო­ნა ოქ­რო­პი­რი­ძის, მალ­ხაზ ოქ­რო­პი­რი­ძის,

ელი­ო­ზა ოქ­რო­პი­რი­ძის, ჰამ­ლეტ ოქ­რო­პი­რი­ძის, კო­ბა ბე­ღე­ლუ­რის და ელ­გუ­ჯა ოქ­რო­პი­
რი­ძის სახ­ლე­ბი რო­გორ გა­ძარ­ც­ვეს და დაწ­ვეს.
კიდევ ერთმა დისეველმა, ოთარ ოქროპირიძემ356 სოფელი 2008 წლის სექტემბრის
შუა რიცხვებში დატოვა. „მანამდე კი სოფლის განაპირა ტყეში ვაფარებდი თავს და რასაც
იქ ვნახავდი საკვებს, იმას ვჭამდიო.” ბატონი ოთარი სახლში იყო, როდესაც მძარცველები
მიადგნენ და იარაღის მუქარით აყურებინეს საკუთარი სახლის ძარცვა და განადგურება.
სწორედ ამიტომ მძარცველების ამოცნობაც შეძლო:
„ოსური დაჯგუფებები დადიოდნენ, გობოზოვები რომ არიან, იმათი მეთაურობით.
ჩემი სახლი 14 აგვისტოს დაწვეს. 5-6 კაცი გარშემო შემომეხვია. ჩემს სახლს ცეცხლი
წაუკიდეს. სახლს თვალწინ მიწვავდნენ და ვერაფერი გავაკეთე. ავტომატები
მომაბჯინეს მუცელზე, ადგილიდან არ დაიძრაო. ეს ტერიტორია ჩვენია, თქვენი
არ არის და რასაც გვინდა, ვიზამთო. აქედან ყველა უნდა წახვიდეთო.
რაც დაწ­ვეს, ხომ დაწ­ვეს და რაც დარ­ჩა, იდ­გ­ნენ მე­რე და თა­ვი­ანთ სო­ფელ­ში
ეზი­დე­ბოდ­ნენ. ალა­ყა­ფის კა­რე­ბე­ბიც კი დახ­ს­ნეს და წა­ი­ღეს. პი­რუტყ­ვიც ბევ­რი
მყავ­და – 5 ძრო­ხა და 2 ხა­რი. წა­იყ­ვა­ნეს. ჩე­მი თვა­ლით ვხე­დავ­დი, რო­გორ ძარ­
ც­ვევ­დ­ნენ სო­ფელს”.
დისევის გადაწვის მოწმე გახდნენ ამერიკელი ჟურნალისტი და ადამიანის უფლებათა
ცენტრის მკვლევრებიც, რომლებიც სოფელში იყვნენ 2008 წლის სექტემბერში.
სტუმრობდნენ. ჯეფრი კეი სილვერმენი თავის სტატიაში წერს:
„ოსმა ბოევიკებმა ორგანიზებულად გადაწვეს ქართველების სახლები სოფელ დისევში
რუსი სამხედროების დახმარებით. ქართული სოფლების მასობრივი გადაწვა, შესაძლოა,
დიდი გეგმის ნაწილი იყო, რომელიც მიზნად ისახავდა ქართველების გამოდევნას ე.წ.
სამხრეთ ოსეთიდან (განსაკუთრებით კი, ოსებით მჭიდროდ დასახლებული რაიონებიდან).
დისევში 300 სახლიდან მხოლოდ 20-25 დგას. დანარჩენი მიწასთანაა გასწორებული.
სოფელში ამჟამად 30 კაცამდე იქნება. მათი უმრავლესობა 70-80 წლისაა.“357

სოფელი აწრისხევი
მკითხ­ვე­ლი­სათ­ვის გა­საკ­ვი­რი არ იქ­ნე­ბა, თუ­კი და­საწყის­ში­ვე ვიტყ­
ვით, რომ სო­ფელ აწ­რის­ხე­ვი­დან დევ­ნი­ლე­ბის ის­ტო­რი­ე­ბი არაფ­რით
გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბა სხვა ქარ­თუ­ლი სოფ­ლე­ბის მცხოვ­რებ­თა ის­ტო­რი­ე­ბი­
სა­გან. რო­დე­საც 9 აგ­ვის­ტოს, დი­ლით, სოფ­ლის თავ­ზე ვერ­ტ­მ­ფ­რე­ნე­
ბი გა­მოჩ­ნ­და, მომ­წ­ვა­ნო ფე­რისა, საბ­ჭო­თა სიმ­ბო­ლი­კით, ყვე­ლა­სათ­
ვის გა­სა­გე­ბი გახ­და, რომ რუ­სე­ბი შე­მო­ვიდ­ნენ. ვერ­ტ­მ­ფ­რე­ნე­ბი ძალ­ზე
დაბ­ლა დაფ­რი­ნავ­დ­ნენ და იქა­უ­რო­ბას ზვე­რავ­დ­ნენ. ად­გილ­-ად­გილ
ბომ­ბებს ყრიდ­ნენ. ასი­ათ ბი­ჩე­ნოვს კარ­გად ახ­სოვს ის დი­ლა358:
„ვერტმფრენები ღრმად რომ შე­­ვიდ­­­ნენ ხე­­ო­­ბა­­ში, წი­­ფო­­
რის­­­კენ, რამ­­­დე­­ნი­­მე ძლი­­ე­­რი აფეთ­­­ქე­­ბის ხმა გა­­ვი­­გე. სა­­მი

356 იხ. ინტერვიუ სოფელ დისევის მცხოვრებ ოთარ ოქროპირიძესთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის” მიერ რუსეთის
გორში 2008 წლის 18 დეკემბერს. შეიარაღებული
ძალების
357 იხ. ჯეფრი ქეი სილვერმანი, „ქართველები გასაჭირში - სოფელი დისევი, სამხრეთ ოსეთი”, 1 ოქტომბერი, 2008
კუთვნილის საბჭოთა
http://www.humanrights.ge/index.php?a=article&id=3165; ამერიკელი ჟურნალისტი ჯეფრი სილვერმანი და სიმბოლიკიანი
„ადამიანის უფლებთა ცენტრის“ თანამშრომელი სიმონ პაპუაშვილი 2008 წლის 27-28 სექტემბერს სოფელ დისევში ვერტმფრენები
იმყოფებოდნენ. ქართული
358 იხ. ინტერვიუ ასიათ ბიჩენოვთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ თბილისში, სოფლების თავზე.
სასტუმრო „კოლხეთში”. აგვისტო 2008
144  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

ვერ­­­ტ­­­მ­­­ფ­­­რე­­ნი იყო და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით. და­­მა­­ლუ­­ლი ვი­­ყა­­ვი სა­­თო­­ნე­­

ში. ვერ­­­ტ­­­მ­­­ფ­­­რე­­ნე­­ბი მოტ­­­რი­­ალ­­­დ­­­ნენ და ლა­­მის ჩვე­­ნი სახ­­­ლის
სა­­ხუ­­რავს გა­­ე­­ხა­­ხუნ­­­ნენ. ჯერ ერ­­­თ­­­მა ჩა­­ი­­ა­­რა, მე­­რე მე­­ო­­რემ. მე­­
რე მე­­სა­­მემ ჩა­­ი­­ა­­რა და ზონ­­­კ­­­რის წყალ­­­სა­­ცავ­­­თან ჩა­­მო­­ყა­­რეს
ბომ­­­ბე­­ბი. ჩვე­­ნი სო­­ფე­­ლი მაღ­­­ლაა და კარ­­­გად ჩანს“.
აწ­­­რის­­­ხევ­­­შიც, ისე­­ვე რო­­გორც სხვა სოფ­­­ლებ­­­ში, ვერ­­­ტ­­­
მ­­­ფ­­­რე­­ნებს უკან რუ­­სი ჯა­­რის­­­­­­­კა­­ცე­­ბი მოჰ­­­ყ­­­ვ­­­ნენ, მათ კი მომ­­­წ­­­ვა­­
ნო ფორ­­­მებ­­­ში ჩაც­­­მუ­­ლი, თეთ­­­რ­­­სამ­­­კ­­­ლა­­უ­­რი­­ა­­ნი შე­­ი­­ა­­რა­­ღე­­ბუ­­ლი
ოსე­­ბი. ნა­­თე­­ლი იყო, რომ სა­­ჰა­­ე­­რო და­­ბომ­­­ბ­­­ვით ჯარს გზას უწ­­­
მენ­­­დ­­­დ­­­ნენ და მო­­უ­­ლოდ­­­ნე­­ლო­­ბე­­ბი­­სა­­გან იცავ­­­დ­­­ნენ. ამის შემ­­­დეგ
მოვ­ლე­ნე­ბი ჩვენ­­­თ­­­ვის უკ­­­ვე ნაც­­­ნო­­ბი სცე­­ნა­­რით გან­ვი­თარ­და –
მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბის და­­ში­­ნე­­ბა, სრო­­ლა, დევ­­­ნა, შემ­­­დეგ კი მა­­თი სახ­­­
ლე­­ბის ძარ­­­ც­­­ვა, სა­­ქონ­­­ლი­­სა და ფრინ­­­ვე­­ლის და­­ტა­­ცე­­ბა და კარ­­­
მი­­და­­მოს გა­­დაწ­­­ვა.
სოფელ აწრისხევის მცხოვრები გოჩა ასკილაშვილი
იხსენებს:
„სოფლიდან და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 100 მეტ­­­რის და­­შო­­რე­­ბით ვი­­ყა­­ვით
და კარ­­­გად ვხე­­დავ­­­დით, რო­­გორ გა­­იყ­­­ვა­­ნეს ოსებ­­­მა ჩე­­მი მან­­­ქა­­ნა
ეზო­­დან. ასე­­ვე წა­­იყ­­­ვა­­ნეს ჩე­­მი მე­­გობ­­­რის, ვა­­ლე­­რი გე­­ლაშ­­­ვი­­ლის
ორი მან­­­ქა­­ნა, ნი­­ვა და ვი­­ლი­­სი და გი­­ვი ას­­­კი­­ლაშ­­­ვი­­ლის უაზი. 11
დაბომბილი სოფელი აწრისხევი, აგ­­­ვის­­­ტოს­­­ვე დაწ­­­ვეს ჩე­­მი სახ­­­ლი. და­­ვი­­ნა­­ხე, რო­­გორ ას­­­დი­­ო­­და
აგვისტო 2008 წ. ჩემს სახლს ბო­­ლი. ამ დროს იწ­­­ვო­­და ვეფხია ას­­­კი­­ლაშ­­­ვი­­ლის
სახ­­­ლიც. დე­­და­, მა­­მა და ჩე­­მი ძმა გა­­მო­­იყ­­­ვა­­ნეს სახ­­­ლი­­დან და
აყუ­­რე­­ბი­­ნეს ამ ყვე­­ლა­­ფერს. მა­­მა­­ჩემს რამ­­­დენ­­­ჯერ­­­მე და­­არ­­­ტყეს.
ჩე­­მი ოჯა­­ხის წევ­­­რე­­ბი იქ იყ­­­ვ­­­ნენ, რო­­ცა დაწ­­­ვეს ჩე­­მი მე­­ზობ­­­ლის, გი­­ვი ას­­­კი­­ლაშ­­­ვი­­ლის
სახ­­­ლიც”. 
მა­რო­დი­ო­რე­ბი ყვე­ლა­ფერს იტაცებდნენ და ანად­გუ­რებ­დ­ნენ: საცხოვ­რე­ბელს, ხი­
ლის ბა­ღებს, ტექ­ნი­კას, სა­ყო­ფაცხოვ­რე­ბო ნივ­თებს – ყვე­ლა­ფერს, რი­ს გა­მო­ყე­ნე­ბა,
ყიდ­ვა და გა­ყიდ­ვაც შე­საძ­ლე­ბე­ლი იყო. გო­ჩა ას­კი­ლაშ­ვი­ლი იხ­სე­ნებს, რო­გორ გა­ი­
ტა­ცეს მი­სი სკე­ბი და ფუტ­კა­რი:
„ჩვენი სოფლის თავზე ქედიდან დავინახე, რომ „გაზელი” იყო მიყენებული
სკებთან და 3 კაცი ფუტკარს ტვირთავდა. საღამო ხანი იყო. კარგა ხანს ვუყურეთ.
რომ ჩავსულიყავით, იარაღი არ გვქონდა, თან მშივრები და ძალაგამოცლილები
ვიყავით და აბა რას ვიზამდით”. 
ძარ­ც­ვა და სახ­ლე­ბის გა­დაწ­ვა ქარ­თვ­ ე­ლე­ბის შე­უ­რაცხ­ყო­ფის და და­ში­ნე­ბის ფონ­ზე
მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და. მარ­თა­ლი­ა, გა­მო­კითხულ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა გა­ურ­ბო­და შე­უ­რაცხ­ყო­ფა­სა
და და­მამ­ცი­რე­ბელ მოპყ­რო­ბა­ზე სა­უ­ბარს, მაგ­რამ ილია ას­კი­ლაშ­ვილ­მა, მი­უ­ხე­და­ვად
გან­ც­დი­ლის სიმ­ძი­მი­სა, მა­ინც გვი­ამ­ბო:
„დამაყენეს და წინ მესროდნენ ტყვიებს.
ჩემი სახლის წინ იქვე იყო ტლაპო, ღორების ტლაპო. შიგ დამაწვინეს. არც
ეხლა იტყვით, სად არის ხალხიო? სულ ისროდნენ ამ ტლაპოშიც. მერე ერთმა
ქართულად დაუძახა, მოკვდებაო, არ გვაწყობს, ეს კაცი რომ მოკვდესო”.
იგივე ბედი ეწია სოფლის კიდევ ერთ მცხოვრებს, ჯემალ ვაზაგაშვილს, რომელიც
იხსენებს, რომ რუსების და ოსების შემოსვლის შემდეგ სოფლის „ბირჟაზე” შეხვდა მათ.
„ამ დროს და­მა­ყა­რა ფე­ხებ­ში ავ­ტო­მა­ტი. ას­კოლ­კე­ბი მომ­ხვ­ ­და ფე­ხებ­შიც და მუ­
ცელ­შიც. სის­ხ­ლი წა­მო­მი­ვი­და და მინ­დო­და და­მე­ხე­და, მაგ­რამ არ მომ­ცა სა­შუ­ა­
ლე­ბა, წა­მიყ­ვა­ნა ტყე­ში. ერთ სახლს ცეცხ­ლი იმ წუთ­ში მო­უ­კი­დეს.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  145

ქა­ლებს ეძებ­დ­ნენ. რომ ჩა­მო­ვე­დით, უკ­ვე მე­ო­რე სახ­ლიც იწ­ვო­და. იქ­ვე, 15-20
მეტ­რ­ში დამ­ს­ვეს. სოფ­ლის 6 მან­ქა­ნა შე­აგ­რო­ვეს. ერ­თ­-ერ­თ­მა ამო­იღ
­ ო იარა­ღი
და ჩემ­ს­კენ ის­რო­ლა. ჩემ წინ 2 ღო­რი იყო და ერ­თი მოკ­ლეს.
ცეცხლი კიდევ 3 სახლს წაუკიდეს და წავიდნენ. ჩემი სახლი ჯერ კიდევ იდგა,
მაგრამ ცეცხლი ჰქონდა წაკიდებული. სამს აკლდა 20 წუთი, რომ წაუკიდეს და
ერთ საათში უკვე დამწვარი იყო.” 359

ზემო და ქვემო აჩაბეთი

ორი­ვე ქარ­თუ­ლი სო­ფე­ლი, ზე­მო და ქვე­მო აჩა­ბე­თი, 2008 წლის აგ­ვის­ტოს ომის შემ­დეგ
მო­რიგ ქარ­თულ ნა­სახ­ლა­რად იქ­ცა. აჩა­ბე­თი ჯერ და­ი­ბომ­ბა, შემ­დეგ ცეცხ­ლ­ში ჩა­იწ­ვა,
ბო­ლოს კი, რო­გორც თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბი ყვე­ბი­ან, სპე­ცი­ა­ლუ­რი ტექ­ნი­კით მთლი­ა­ნად და­
ან­გ­რი­ეს და მი­წას­თან გა­ას­წო­რეს.
UNOSAT-ის სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო­ე­ბი ზე­მო და ქვე­მო აჩა­ბე­თი­სათ­ვის მი­ყე­ნე­ბუ­ლი
ზი­ა­ნის მძი­მე და სას­ტიკ სუ­რათს ასა­ხავს. 19 აგ­ვის­ტოს გა­და­ღე­ბულ ფო­ტო­ებ­ზე კარ­გად
ჩანს არა მხო­ლოდ სოფ­ლე­ბი­სათ­ვის იმ მო­მენ­ტ­ში უკ­ვე მი­ყე­ნე­ბუ­ლი ზი­ა­ნის მას­შ­ტა­ბე­
ბი, არა­მედ ისიც, რომ 19 აგ­ვი­ტოს, ანუ საბ­რ­ძო­ლო მოქ­მე­დე­ბე­ბის დას­რუ­ლე­ბი­სა და
ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის ხელ­მო­წე­რი­დან ერ­თი კვი­რის შემ­დე­გაც სახ­ლე­
ბი ისევ იწ­ვო­და. ფო­ტო­ზე მო­ნიშ­ნუ­ლია 5 ად­გი­ლი, რო­გორც მოქ­მე­დი ცეცხ­ლის კე­რა.
ეს უკა­ნას­კ­ნე­ლი ქმნის ჩვენ მი­ერ გა­მო­კითხუ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბის მი­­ერ გან­­­ც­­­დი­­ლი და მათ
გო­­ნე­­ბა­­ში აღ­­­ბეჭ­­­დი­­ლი ტრა­­გე­­დი­­ის დო­კუ­მენ­ტურ მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბას.
UNOSAT-ის პირველად ანალიზში მითითებულია, რომ ფოტოებზე ნათლად ჩანს
მთლიანად ან ნაწილობრივ განადგურებული 199 შენობა. (იხ. სატელიტური ფოტო 10)
აქვე კიდევ ერთხელ უნდა აღვნიშნოთ, რომ იმავე ფოტოების თანახმად, სახლების დაწვა
19 აგვისტოს შემდეგაც გრძელდებოდა.
2002 წლის მო­ნა­ცე­მე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად სო­ფელ ქვე­მო აჩა­ბეთ­ში 175 ოჯა­ხი იყო რე­გის­
ტ­რი­რე­ბუ­ლი, ხო­ლო ზე­მო აჩა­ბეთ­ში 160 ოჯა­ხი. მო­სახ­ლე­ო­ბის უმე­ტე­სო­ბა ქარ­თუ­ლი იყო.
ეს მცი­რე­დი სტა­ტის­ტი­კა კი იმის დას­ტუ­რი­ა, რომ 19 აგ­ვის­ტო­სათ­ვის სახ­ლე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­
ბა უკ­ვე გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი­ა. ხო­ლო ამ ფო­ტო­ე­ბის გა­და­ღე­ბი­დან თით­ქ­მის ერ­თი თვის შემ­დეგ,
რო­გორც ად­გილ­ზე ჩა­სუ­ლი ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა დაც­ვის ორ­გა­ნი­ზა­ცია „მემორიალის”
წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი აცხა­დებ­დ­ნენ, სო­ფე­ლი აჩა­ბე­თი, სხვა ქარ­თულ სოფ­ლებ­თან ერ­თად
უკ­ვე მთლი­ა­ნად იყო გა­დამ­წ­ვა­რი.360 გადამწვარი სოფელი აჩაბეთის მტკიცებულებები
მრავ­ლად არის განთავსებული ინტერნეტში ფოტო- და ვიდეოფაი­ლების სახით. 361
ზე­მო აჩა­ბე­თე­ლი ალექ­სი ჩლა­ი­ძე გა­ო­ცე­ბუ­ლი გვე­უბ­ნე­ბო­და, „ჩვენს ტე­რი­ტო­რი­
ა­ზე ქარ­თუ­ლი ჯა­რი სა­ერ­თოდ არ შე­მო­სუ­ლა­ო“,362 და რუ­სე­ბი­სა და ოსე­ბის აქ­ტი­უ­რო­ბა
სო­ფელ­ში უფ­რო მე­ტად ამი­ტომ უკ­ვირ­და. ბა­ტო­ნი ალექ­სიც და სხვა აჩა­ბეთ­ლე­ბიც ხაზ­
გას­მით გვე­უბ­ნე­ბოდ­ნენ, რომ მა­თი სოფ­ლე­ბის ძარ­ცვ­ ა­სა და გა­დაწ­ვა­ში ოსებ­თან ერ­თად
რუ­სე­ბიც პი­რა­დად მო­ნა­წი­ლე­ობ­დ­ნენ.

359 იხ. ინტერვიუებე გოჩა ასკილაშვილთან, ილია ასკილაშვილთან და ჯემალ ვაზაგაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს
ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ თბილისში, სასტუმრო „კოლხეთში“, განმეორებითი ინტერვიუ ჩაწერილია
2009 წლის 1 აგვისტოს საქართვე­ლოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის ოფისში.
360 იხ. Special press-release by the Memorial Human Rights Center: “A Month after the War, Violations of Human
Rights and Norms of Humanitarian Law in the Conflict Zone in South Ossetia”, September 11, 2008
361 იხილეთ ვიდეომასალა http://www.myvideo.ge/?video_id=277990; ასევე http://www.myvideo.ge/?video_id=338027
362 იხ. ინტერვიუ ალექსი ჩლაიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
14 აპრილს თბილისში.
 146  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

19 აგვისტო, 2008. სოფელი ზემო და ქვემო აჩაბეთი, სატელიტური ფოტო

(სატელიტი 10)

2008 წლის
19 აგ­ვის­ტოს გა­
და­ღე­ბულ ფო­ტო­ზე
წით­ლად მო­ნიშ­
ნუ­ლია ის ობი­ექ­
ტე­ბი, რომ­ლე­ბიც
ამ დრო­ის ­ ათ­ვის
გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი­ა,
ხო­ლო ყვით­ლად
– ის ობი­ექ­ტე­ბი,
რომ­ლე­ბიც მძი­მედ
არის და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი.
წი­თე­ლი რგო­ლე­
ბით მო­ნიშ­ნუ­ლია
ხან­ძ­რის კე­რე­ბი –
სულ 199 ობი­ექ­ტი.

წყარო: South
Ossetia, Georgia.
Damage Assessment
with WorldView-1 &
Formosat-2 Satellite
Imagery recorded
on 19 August, 2008;
UNOSAT, Satellite
Solutions for All

სოფელი ზემო აჩაბეთი

ზე­მო აჩა­ბე­თელ­მა ილია ჭუ­ლუ­ხი­ძემ მრა­ვალ სი­სას­ტი­კეს თა­ვად უყუ­რა და ბო­ლოს ტყვე­
ო­ბაც გა­მო­ცა­და. მო­ხუ­ცი ჩვენს მკვლე­ვა­რებს დე­ტა­ლუ­რად უყ­ვე­ბო­და თა­ვი­სი თვა­ლით
ნა­ნახ­სა და გან­ც­დილს. მი­სი მო­ნათხ­რო­ბი შემ­დ­გომ­ში ამა­ვე სოფ­ლის სხვა მცხოვ­რებ­ლებ­
მაც და­ად ­ ას­ტუ­რეს363. ილია ჭუ­ლუ­ხა­ძე ახალ­­­გაზ­­­რ­­­და იურის­­­ტ­­­თა ასო­­ცი­­ა­­ცი­­ის მკვლე­­ვა­­რებ­­­
თან სა­­უბ­­­რი­­სას იხ­­­სე­­ნებს, რომ „სოფელში ქარ­­­თუ­­ლი ჯა­­რიც იყო და მი­­ლი­­ცი­­აც, მაგ­­­რამ
რუ­­სე­­ბი რომ შე­­მო­­ვიდ­­­ნენ, აღარც ქარ­­­თუ­­ლი ჯა­­რი იყო და აღარც მი­­ლი­­ცი­­ა”. მის სახ­ლ­ში
შე­სულ­მა რუს­­­მა ჯა­­რის­­­კა­­ცებ­­­მა ოჯა­ხი და­უ­წი­ო­კეს. ისი­­ნი იარაღ­­­სა და ჯა­­რის­­­კა­­ცებს ეძებ­­­დ­­­
ნენ. ბა­­ტო­­ნი ილია ადას­­­ტუ­­რებს, რომ მას­­­თან სახ­­­ლ­­­ში სწო­­რედ რუ­­სე­­ბი შე­­ვიდ­­­ნენ.
„იარაღი მო­მა­დეს პირ­თან, ჩქა­რა თქვი, იარა­ღი სა­და გაქ­ვ­სო. მი­ლეწ­-­მო­ლე­წეს

363 ილია ჭულუხაძის ჩვენებას ემთხვევა ზემო აჩაბეთის მცხოვრებ ნელი მჭედლიძის ინფორმაცია, რომლის სახლიც
ასევე გადაწვეს და თავად ტყვეობაში ჰყავდათ ცხინვალში. ანალოგიურია მისი მეზობლის, გივი ჭულუხაძის ჩვენებაც.
იმავეს ადასტურებს სოფლის მკვიდრი ბესიკ მაისურაძეც, რომელმაც 8 აგვისტოს ქართულ ჯართან და პოლიციასთან
ერთად დატოვა სოფელი. ზეინაბ ბასიშვილიც იხსენებს, რომ 8 აგვისტოს რუსული ჯარი შემოვიდა სოფელში. ისიც
ადასტურებს, რომ 8 აგვისტოს ქართული ჯარი სოფელში უკვე აღარ იყო.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  147

იქა­უ­რო­ბა. რუ­სე­ბი იყ­ვ­ნენ, მწვა­ნე სამ­ხედ­რო ფორ­მე­ბი

ეც­ვათ. გა­რეგ­ნო­ბასა და ლა­პა­რა­კზე ეტყო­ბო­დათ, რომ
რუ­სე­ბი იყ­ვ­ნენ. ცო­ტა რუ­სუ­ლი ვი­ცი. მითხ­რეს: ჩვენ არ
დაგ­ხო­ცავთ, მაგ­რამ ჩვენ ოსე­ბი მოგ­ვ­ყ­ვე­ბი­ან და იმათ
შე­იძ­ლე­ბა დაგ­ხო­ცო­ნო.“
ილია ჭულუხაძე სოფელში რუსული ჯარების შემოსვლის
შესახებ გვიამბობს:
„ყველა სა­­ხის თვით­­­მ­­­ფ­­­რი­­ნა­­ვე­­ბი, ვერ­­­ტ­­­მ­­­ფ­­­რე­­ნე­­ბი, ტან­­­
კე­­ბი: რუ­­სუ­­ლი დრო­­შე­­ბი ეკე­­თათ. რა სა­­ხის იარა­­ღი არ
მოჰ­­­ქონ­­­დათ – ყვე­­ლა­­ნა­­ი­­რი. ჩე­­მი ეზო­­დან ვხე­­დავ­­­დი.
ნა­­წი­­ლი კო­­ლო­­ნი­­სა, 2-3 ტან­­­კი, გა­­ჩერ­­­და ხიდ­­­თან, გა­­
და­­სახ­­­ვევ­­­თან, და­­ნარ­­­ჩე­­ნი მი­­დი­­ო­­და ცხინ­­­ვა­­ლის­­­კენ.
დღე და ღა­­მე სულ მი­­დი­­ოდ­­­ნენ უწყ­­­ვეტ­­­ლივ, თან მაღ­­­
ლი­­დან თვით­­­მ­­­ფ­­­რი­­ნა­­ვე­­ბი დას­­­დევ­­­დ­­­ნენ. და­­ბომ­­­ბ­­­ვე­­ბი
მაშინვე და­­იწყო. სახ­­­ლის სი­­მაღ­­­ლე­­ზე დაფ­­­რი­­ნავ­­­დ­­­ნენ
თვით­­­მ­­­ფ­­­რი­­ნა­­ვე­­ბი და ვერ­­­ტ­­­მ­­­ფ­­­რე­­ნე­­ბი. ბომ­­­ბავ­­­დ­­­ნენ.“364
სწო­რედ სა­ჰა­ერ­ ო და­ბომ­ბვ ­ ე­ბის დროს და­ზი­ან­და მრა­­
ვა­ლი საცხოვ­რე­ბე­ლი სახ­ლი. სოფ­ლის მცხოვ­რებ­თა თქმით
და­ბომ­ბ­ვა მუდ­მი­ვად მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და. მო­სახ­ლე­ო­ბის უმე­ტე­
სო­ბამ სო­ფე­ლი ქარ­თულ ჯარ­თან ერ­თად და­ტო­ვა. სოფ­ლის
მცხოვ­რე­ბი, ბე­სიკ მა­ი­სუ­რა­ძე ჩვენ­თან ინ­ტერ­ვი­უ­ში სოფლის
დატოვების მიზეზებზე მოგვითხრობს:
„9 აგ­­­ვის­­­ტოს ისევ და­­ი­­ბომ­­­ბა ჰა­­ე­­რი­­დან აჩა­­ბე­­თი. 9
აგ­­­ვის­­­ტოს, დღის 12 სა­­ა­­თის­­­თ­­­ვის მე და ჩე­­მი მე­­ზო­­ბე­­
ლი ჩემს სახ­­­ლ­­­ში პად­­­ვ­­­ლის კა­­რებ­­­თან ვი­­დე­­ქით, რო­­ცა
სახლს რა­­ღა­­ცა მოხ­­­ვ­­­და და წნე­­ვის ძა­­ლით შე­­ვამ­­­ტ­­­ვ­­­რი­­
ეთ პად­­­ვ­­­ლის კა­­რე­­ბი. შიგ შევ­­­ც­­­ვივ­­­დით. სახლს სა­­ხუ­­
რა­­ვი სულ აეხა­­და. მი­­ნე­­ბი სულ ჩა­­ი­­ლე­­წა”.
მა­მუ­კა მა­ის
­ უ­რა­ძე გვიყ­ვე­ბა, რომ 9 აგ­ვის­ტოს, შუ­ადღის
1 სა­ა­თი­სათ­ვის, სო­ფელ­ში დაბ­რუნ­და მშობ­ლე­ბის გა­მო­საყ­ვა­ნად
და სწო­რედ მა­შინ შე­ეს­წ­რო სოფ­ლის კი­დევ ერთ და­ბომ­ბ­ვას. გადამწვარი სოფელი ზემო აჩაბეთი,
„ზურა მა­­ი­­სუ­­რა­­ძის სახლს (რომელიც ჩემ­­­გან 30 მეტ­­­ აგვისტო 2008 წელი
რის მო­­შო­­რე­­ბი­­თა­­ა) და­­ე­­ცა ბომ­­­ბი. ჩე­­მი სახ­­­ლი­­დან და­­
ახ­­­ლო­­ე­­ბით 50 მეტ­­­რის მო­­შო­­რე­­ბი­­თაა ასე­­ვე ბა­­ბუ­­ცი­­ძე­­ე­­ბის სახ­­­ლი და იმა­­საც ბომ­­­
ბი და­­ე­­ცა, ბომ­­­ბი და­­ე­­ცა გი­­ორ­­­გი ხე­­თა­­გუ­­რის სახ­­­ლ­­­საც და 2 ბომ­­­ბი ჩე­­მი სახ­­­ლი­­დან
და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 50 მეტ­­­რ­­­ში ხე­­ხი­­ლის ბაღ­­­შიც ჩა­­ვარ­­­და.
შე­მოვ­ლით გზა­ზე წა­მო­ვე­დი გო­რისკენ. შე­მოვ­ლით გზა­ზე გად­­­მოს­ვ­ლი­სას ვხე­დავ­
დით, რო­გორ იბომ­ბე­ბო­და სოფ­ლე­ბი ხვი­თი, ძარ­წე­მი, ქურ­თა, კეხ­ვი. ეს იყო
მწვერ­ვა­ლე­ბი­დან და­ბომ­ბ­ვა და არა სა­ჰა­ერ ­ ო იერი­ში. იბომ­ბე­ბო­და პო­ლი­ცი­ის
შე­ნო­ბე­ბი, ის ად­გი­ლე­ბი, სა­დაც სამ­შვ
­ ი­დო­ბო­ებ
­ ი იდ­გ­ნენ და დრო­ე­ბი­თი ად­მი­ნის­
ტ­რა­ცი­ის შე­ნო­ბა იყო”.365
ის, რაც დაბომბვას გადაურჩა, საგულდაგულოდ, სათითაოდ გადაწვეს.

364 იხ. ინტერვიუ ილია ჭულუხაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
8 აპრილს ქ.თბილისში, თამარაშვილის ქ. 9.
365 იხ. ინტერვიუ მამუკა მაისურაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
17 აპრილი თბილისში. №200 ბაგა-ბაღში.
148  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

ბაგრატ ხალაძემ 10 აგვისტოს ღამე კიბის თავზე გაათენა.

„მომადგნენ კა­რებ­ზე – 7 ოსი, ქარ­თუ­ლად მითხ­რეს, აუშ­ვი შე­ნი ხე­ლით სა­ქო­ნე­
ლი­ო. ხბო იქ­ვე დაკ­ლეს, შუ­ადღეს ისევ მო­ვიდ­ნენ, სახ­ლი­დან გა­მო­ზი­დეს ყვე­
ლა­ფე­რი, და­დეს მან­ქა­ნა­ზე და წა­ი­ღეს, 5 სა­ათ­ზე მო­ვიდ­ნენ, დამ­ს­ვეს კა­რებ­თან,
წყლის ონ­კან­თან და მითხ­რეს, ღო­რო, უც­ქი­რე, შე­ნი სახ­ლი რო­გორ და­იწ­ვე­ბა­ო.
თავს და­მად­გა 7 ავ­ტო­მა­ტი­ა­ნი. რომ ვნა­ხო, ყვე­ლას ვიც­ნობ.
სახ­ლ­ში შე­ვიდ­ნენ და რა­ღაც მავ­თულს ცეცხ­ლი წა­უ­კი­დეს. ჯერ
ლო­გი­ნებს მო­ეკ ­ ი­და, მე­რე სულ და­იწ­ვა. ბო­ლომ­დე იქ ვი­დე­ქი
და ვუ­ყუ­რებ­დი”.366
იმავე დღეს ბაგრატ ხალაძე და მისი რამდენიმე
მეზობელი დაატყვევეს და ორი კვირის მანძილზე, 23
აგვისტომდე ცხინვალის ციხეში ჰყავდათ.
ზეინაბ ბასიშვილი, 13 აგვისტოს ბესიკ მაისურაძის
სახლის გადაწვას იხსენებს.
„13 აგ­­­ვის­­­ტოს დაწ­­­ვეს ბე­­სიკ მა­­ი­­სუ­­რა­­ძის სახ­­­ლი. სა­­ნამ დაწ­­­
ვავ­­­დ­­­ნენ, მა­­ნამ­­­დე ბომ­­­ბი და­­ე­­ცა. 3 ოსის ბი­­ჭი იყო, ასე 22
წლამ­­­დე ასა­­კი­­სა. სა­­მო­­ქა­­ლა­­ქო და­­ძონ­­­ძი­­ლი ტან­­­საც­­­მე­­ლი ეც­­­
ვათ. იარა­­ღე­­ბი იმათ ხელ­­­ში არ და­­მი­­ნა­­ხავს. შე­­ვიდ­­­ნენ სახ­­­
ლ­­­ში, გა­­მო­­ზი­­დეს რა­­ღა­­ცე­­ე­­ბი და და­­ა­­ლა­­გეს დიდ მან­­­ქა­­ნა­­ზე.
და­­ვი­­ნა­­ხე 5-ლიტრიანი ბენ­­­ზი­­ნი­­ა­­ნი კა­­ლის­­­ტ­­­რა ეჭი­­რათ ხელ­­­
ში. მი­­ვე­­დი მათ­­­თან და ოსუ­­რად ვუთხა­­რი: ნუ დაწ­­­ვავთ სახ­­­ლ­­­ს­­­
­­­მეთ­­­ქი. ოსუ­­რად­­­ვე მი­­პა­­სუ­­ხეს, თუ არ გინ­­­და, რომ შენც დაგ­­­წ­­­
ვათ, მო­­შორ­­­დი აქე­­და­­ნა­­ო.
ჯერ დაბლა სართულზე მოასხეს ბენზინი, მერე მეორე
სართულს წაუკიდეს. სანამ არ გაძლიერდებოდა ცეცხლი, არ
გადიოდნენ ხოლმე ეზოდან. ეზოში იდგნენ და უყურებდნენ.
ასე დაწვეს: გუჩმაზაშვილი გივის, ოთინაშვილი ნუგზარის და
ქარქუსოვი ზვიადის სახლებიც. რაც მე პირადად ვნახე.”367
ილია ჭულუხიძეც იხსენებს, რომ 8 აგვისტოს უკვე
ჯგუფებად დაიწყეს სიარული. დღეში რამდენ­ჯერმე შედიოდა
სხვადასხვა ხალხი ქართველების სახლებში. იარაღს
ეძებ­დნენ.
„ერთი დღის განმავლობაში 5-ჯერ შემოვიდნენ სხვადასხვა
ჯგუფები. ერთ-ერთს ვკითხე: შენ რუსი არ ხარ-მეთქი? მითხრა,
ჩეჩენი ვარო. იარაღი რო არა მქონდა, მცემდნენ, მცემდნენ
უმოწყალოდ. შერეულები დადიოდნენ: რუსებიც იყვნენ და
ოსებიც. რუსულადაც ლაპარაკობდნენ, ოსურადაც და ზოგი –
ქართულადაც. იარაღი ჰქონდათ, ერთნაირი ფორმები ეცვათ
ბალახისფერი, ზოგს მიწისფერი. გარეგნობით და აქცენტით
განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისაგან. ერთმა ოსმა მითხრა,
სულ დასახოცები ხართ, ერთი არა ხართ ქართველები
გადასარჩენიო.
სოფელი ზემო აჩაბეთი, სექტემბერი 2008 წ.
ორჯერ-სამჯერ ისე მცემეს, გონი დავკარგე. მე მხოლოდ

366 იხ. ინტერვიუ ბაგრატ ხალაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ
2008 წლის 28 ოქტომბერს, თბილისში.
367 იხ. ინტერვიუ ზეინაბ ბასიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, თბილისში.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  149

სოფელ აჩაბეთში
განადგურებული
ერთ-ერთი
საცხოვრებელი
სახლი. აგვისტო
2008 წ.
სახლის კედელზე
მიწერილია:
„Грузины не
хотели жить в
мире!!!
получили чему
стремились“

ოსები მცემდნენ, რუსებს არ ვუცემივარ. რუსები იქ იდგნენ და მიყურებდნენ.

9 აგვისტოს დაიწყეს ოსებმა მასობრივად სოფელში სახლების დაწვა. რაც
მოეწონებოდათ, იმას გაიტანდნენ ხოლმე სახლიდან და მერე სახლებს წვავდნენ.
შეასხამდნენ ბენზინს და ასანთს უკიდებდნენ. ჩემი თვალით ვნახე, როგორ
დაწვეს ჩემი მეზობლის, ჭულუხიძე ნოდარის სახლი. შევიდნენ იმასთან სახლში.
შეასხეს სახლს ბენზინი და დაწვეს.
შემ­დეგ ტრის­ტან ჭუ­ლუ­ხა­ძის სახ­ლი დაწ­ვეს. ჯერ გა­მო­ზი­დეს სახ­ლი­დან ყვე­ლა­
ფე­რი და მე­რე დაწ­ვეს. ორი დი­დი ძრო­ხა და ღო­რი წა­იყ­ვა­ნეს.
არც ერ­თი სახ­ლი არ და­უ­ტო­ვე­ბი­ათ. რუ­სე­ბი ხე­დავ­დნ­ ენ, რო­გორ წვავ­დ­ნენ ჩვენს
სახ­ლებს, ზო­გი სუ­რათ­საც უღებ­და. მე­რე ჩვე­ნი დამ­წ­ვა­რი სახ­ლის სუ­რა­თი ინ­ტერ­
ნეტ­ში ვნა­ხეთ.
ბრი­გა­და­სა­ვით იყო გა­მო­ყო­ფი­ლი, ვინც სახ­ლებს წვავ­და. თან ბენ­ზი­ნით სავ­სე მან­
ქა­ნა დაჰ­ყავ­დათ. ხუთ­ნი იყ­ვ­ნენ ფორ­მი­ა­ნე­ბი, ოსე­ბი. ზუს­ტად ამ ხალ­ხ­მა 11 აგ­ვის­
ტოს დაწ­ვა ჩე­მი სახ­ლიც. ტრის­ტა­ნის სახ­ლის დაწ­ვის მე­რე ჩემს ეზო­ში შე­მო­ვიდ­ნენ.
მე მითხ­რეს ოსუ­რად და ქარ­თუ­ლა­დაც, შენ თვი­თონ ხომ არ მო­უ­კი­დებ სპიჩ­კა­სო,
რა სა­ცოცხ­ლებ­ლე­ბი ხარ­თო, არც ერ­თი ქარ­თ­ვე­ლი არ არი­ს სა­ცოცხ­ლე­ბე­ლი­ო.
ერ­თ­-ერ­თ­მა და­უ­რე­კა ტე­ლე­ფონ­ზე ვი­ღა­ცას და ოსუ­რად უთხ­რა: აქ ერ­თი ბე­ბე­რი
კა­ცი­ა, რა ვუ­ყოთ, რა გა­ვუ­კე­თო­თო? მე ოსუ­რი ვი­ცი. იმან უთხ­რა, წა­მო­იყ­ვა­ნე­თო.
იმ ოს­მა, ვინც ტე­ლე­ფონ­ზე ლა­პა­რა­კობ­და, და­ნარ­ჩე­ნებს უთხ­რა, სახ­ლი გა­დაწ­ვი­
თო. ბენ­ზი­ნი შე­ას­ხეს, სპიჩ­კა მო­უ­კი­დეს და ჩემ თვალ­წინ დაწ­ვეს ჩე­მი სახ­ლი.
ფრატები მეცვა და ტანსაცმლის ჩაცმის საშუალებაც არ მომცეს, ისე შემაგდეს
ვილისში და წამიყვანეს ცხინვალში.”
ნე­ლი მჭედ­ლი­ძე იხ­სე­ნებს თა­ვი­სი სა­კუ­თა­რი და მე­ზობ­ლის, ირ­მა ოთი­ნაშ­ვი­ლის,
სახ­ლე­ბის გა­დაწ­ვის ის­ტო­რი­ას. ამ ის­ტო­რი­აშ­ ი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ის არის, რომ სწო­რედ რუ­
სე­ბი მო­ნა­წი­ლე­ობ­დ­ნენ დარ­ბე­ვას, ძარ­ც­ვა­სა და გა­დაწ­ვა­ში და, ბევ­რი სხვა სოფ­ლი­სა­გან
150  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

რუსი ჯარისკაცი
სოფელ ზემო
აჩაბეთში სახლის
დაწვის დროს,
აგვისტო, 2008 წ.

გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით, მარ­ტო პა­სი­ურ

­ ი მა­ყუ­რებ­ლის კი არა, აქტიურად მოროდიორობდნენ კიდეც.
„10 აგვისტოს დილა რომ გათენდა, , გადავედი სახლში. ორი სამხედროფორმიანი
შემოვიდა ჩემს ეზოში. ერთი რუსი იქნებოდა ქერა თმითა და აწეული ცხვირით,
ხოლო მეორე ალბათ კაზაკი – ბრტყელი ცხვირით და თვალით ბოლოში რომ
წვრილდება. სახლი დაჩხრიკეს.
ესე­ნი რომ გა­ვიდ­ნენ, 5 წთ-ში აივ­ნი­დან და­ვი­ნა­ხე, კი­დევ ვი­ღა­ცე­ებ ­ ი მო­დი­ოდ­
ნენ. 6 შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი, რუ­სულ სამ­ხედ­რო­ფორ­მი­ა­ნი კა­ცი შე­მო­ვი­და. ორ მათ­განს
სხვა­ნა­ი­რი ავ­ტო­მა­ტი ეჭი­რა, თით­ქოს ავ­ტო­მა­ტებ­ზე მე­რე რა­ღაც იყო მიბ­მუ­ლი.
(მოგვიანებით და­ვი­ნა­ხე, რომ იმ სამ­ხედ­როს, რო­მელ­მაც ჩე­მი მე­ზობ­ლის, ირ­მა
ოთი­ნაშ­ვი­ლის სახ­ლი დაწ­ვა, ასე­თი­ვე ავ­ტო­მა­ტი ეჭი­რა). ცხინ­ვა­ლელ ოსებს არ
ჰგავ­დ­ნენ. 24 წე­ლი ცხინ­ვალ­ში ვმუ­შა­ობ­დი და ცხინ­ვა­ლის ოსებს მი­მი­კი­თაც კი
ვცნობ. რუ­სუ­ლად ლა­პა­რა­კობ­დ­ნენ.
ეზოში რომ შემოვიდნენ იარაღიდან ისროლეს.
გამოზიდეს ტელევიზორი, საოჯახო ნივთები და დაბლა ეზოს კარებთან დააწყვეს.
ამ დროს მობილურზე დამირეკა ჩემმა გოგომ. ვინც ჩემ გვერდზე იდგა, რუსულად
მითხრა: მომეცი ტელეფონიო. მე რუსულადვე ვუპასუხე, რაც მიგაქვთ, ის აღარა
გყოფნით-მეთქი და დავახეთქე ტელეფონი ძირს. იმან კი დაბლა ისროლა.
ტელეფონი აიღო.
მე ვთხოვე, ერთ პატარა ჩანთას ავიღებ, შიგ წამლების რეცეპტები მიდევს-მეთქი.
არ ამაღებინა. მითხრა, თქვენი აქ არაფერი არ არის, ჩვენია ყველაფერიო.
4 თვის ავჩარკა მომიკლეს.
მეზობლის, ირმა ოთინაშვილის სახლიდან ლაპარაკის ხმა მესმოდა. არ დამინახავს,
რამდენნი იყვნენ. რაღაც სროლის და აფეთქების ხმა იყო და ცეცხლიც წაეკიდა
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  151

სახლს. ჩემი სახლისკენაც რომ მივიხედე, დავინახე, რომ იმასაც ცეცხლი ეკიდა.”368
81 წლის ალექსი ჩლაიძე გვიყვება:
„16 აგ­ვის­ტოს სახ­ლ­ში ვი­ყა­ვი. შე­მო­ვი­და და­ახ­ლო­ებ
­ ით 10 კა­ცი, ფორ­მი­ა­ნე­ბი,
შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლე­ბი, ხა­კის­ფერ ფორ­მებ­ში. მკლავ­ზე თეთ­რი ეკე­თათ. რუ­სუ­ლად
ლა­პა­რა­კობ­დ­ნენ.
დღე იყო, 12 საათი იქნებოდა. დაათვალიერეს სახლი, რაციით გამოიძახეს
მანქანა, ყველაფერი გაიტანეს სახლიდან, დატვირთეს მანქანა და წავიდნენ
(შეფუთული და გაუხსნელი ნივთები წაიღეს). სამხიდიანი მანქანები, ურალები
ეყენათ გარეთ და იმათ ტვირთავდნენ. ჯერ მეზობლის ბინიდან გამოიტანეს
ყველაფერი და მერე – ჩვენი. ვხედავდი,
ის­როდ­ნენ. ბა­ბუ­ცი­ძე ჟო­რა მოკ­ლეს. ცო­ლი ტი­რი­ლით ჩა­მო­ვი­და. იმ ღა­მეს გზი­
დან სრო­ლა ამი­ტე­ხეს. რომ მივ­ხო­ხავ­დი, ალ­ბათ რა­ღა­ცას მი­ვე­დე და ხმა რომ
გა­ი­გო­ნეს, და­მიწყეს სრო­ლა. გა­ვი­ქე­ცი და ბა­ღებ­ში და­ვი­მა­ლე”.
სოგ­რატ ბა­ბუ­ცი­ძე კი, რო­მელ­მაც სო­ფე­ლი მხო­ლოდ 5 სექ­ტემ­ბერს და­ტო­ვა, იხ­სე­
ნებს, რომ 2 სექ­ტემ­ბერს სა­კუ­თა­რი სახ­ლის ეზო­ში იყო, რო­დე­საც შე­ი­რა­ღე­ბუ­ლი და სამ­
ხედ­რო­ფორ­მი­ა­ნი ოსე­ბი სპე­ცი­ა­ლუ­რი მან­ქა­ნე­ბით მო­ვიდ­ნენ.
„ტანკები ჯერ ისევ იქ იდგნენ. ოსებმა რომ სახლი გადამიწვეს. რუსებიც იქ იდგნენ
და არაფერი უთქვამთ“.
სახლების დაწვაზე ალექსი ჩლაიძე მოკლედ გვპასუხობს:
„სახურავი აღარც ერთ სახლს აღარ ჰქონდა, ფანჯრები სულ გამობოლილი იყო.“

სოფელი ქვემო აჩაბეთი

ქვემო აჩაბეთის მცხოვრებლები იხსენებენ, რომ სოფელ ქვემო აჩაბეთში 2008 წლის
6 აგვისტოდან ისროდნენ. მწვერვალებიდან დაბომბვაც მიმდინარეობდა. თუმცა
ინტენსიური დაბომბვა მხოლოდ 7 აგვისტოს, ღამით, დაახლოებით 11:00 საათზე
დაიწყო და დილამდე არ შეჩერებულა. მანანა გალეგაშვილის369 ინფორმაციით, „8
აგვისტოს, დაახლოებით საღამოს 8 საათზე, ისევ დაიწყო დაბომბვა და არ შეწყვეტილა
10 აგვისტოს დილამდე. მგონი, ამ დაბომბვას შუალედი არც ჰქონია, სულ შეუწყვეტლივ
გრძელდებოდა. 10 აგვისტოს დილამდე სარდაფიდან გარეთ არ გამოვსულვართ“. 9
აგვისტოს სოფელში უკვე რუსული ტანკები იდგა. 9 აგვისტოს დილიდან აჩაბეთში აღარც
ქართული პოლიცია იყო და აღარც ჯარისკაცები იყვნენ370.
ქვე­მო აჩა­ბეთ­ელე­ბის ნა­ამ­ბო­ბის მი­ხედ­ვით რუ­სი სამ­ხედ­რო­ე­ბი და ოსი ბო­ევ ­ ი­კე­ბი
ერ­თგ­ ­ვა­რი წი­ნას­წარ და­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი სის­ტე­მით მოქ­მე­დებ­დნ­ ენ. რამ­დე­ნი­მე ჯგუ­ფად და­
დი­ოდ­ნენ და ყვე­ლას თა­ვი­სი ფუნ­ქც ­ ია ჰქონ­და: ზოგს სა­ქო­ნე­ლი მიჰ­ყავ­და, ზო­გი სახ­ლებს
ძარ­ც­ვავ­და, კი­დევ სხვა ჯგუ­ფი დარ­ჩე­ნი­ლი „წვრილმანების” გა­ტა­ნით იყო და­კა­ვე­ბუ­ლი.
ბო­ლოს კი, სრუ­ლი­ად სხვა ჯგუ­ფი მო­დი­ოდ ­ ა, რო­მე­ლიც სახ­ლებს წვავ­და და დარ­ჩე­ნილ
ქარ­თ­ვე­ლებს იარა­ღის მუ­ქა­რით სოფ­ლი­დან დევ­ნი­და. მა­თი მოქ­მე­დე­ბე­ბი სო­ნია ლომ­
სა­ძე­მაც სხვე­ბის მსგავ­სად აღ­გ­ვი­წე­რა:

368 იხ. ინტერვიუ ნელი მჭედლიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, თბილისში,
დევნილთა ჩასახლებაში თამარაშვილის ქ. №9.
369 იხ. ინტერვიუ მანანა გალეგაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, მცხეთის
რაიონის წეროვანის დასახლებაში, მე-18 რიგი, კოტეჯი №15, 2009 წლის 22 იანვარს. მანანა გალეგაშვილი საომარი
მოქმედებების დროს ტყვედ ჩავარდა.
370 სოფლის მცხოვრებლები სონია ლომსაძე, თენგიზ რაზმაძე, შმაგი ბაბუციძე, გიორგი შერაზადიშვილი იდენტურ
ჩვენებებს აძლევდნენ საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციას.
152  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

„პირველად რომ შემოვიდნენ ჩემს ეზოში, მე თვითონ გავუღე

ჭიშკარი. სამნი იყვნენ, შეიარაღებულები, სამხედრო ფორმები
ეცვათ. რუსები იყვნენ და ალბათ ოსიც ერია მათ შორის.
სახლში შევიდნენ, ყველაფერი გადმოანგრიეს და დაჩხრიკეს.
იარაღს ეძებდნენ.
რაც მოეწონათ, წაიღეს. მანქანაში ჩაალაგეს.
იმა­ვე დღეს მე­ო­რე პარ­ტი­აც მო­ვი­და. ჩემს ეზო­ში გა­რეთ ჰქონ­
დათ გა­მო­ტა­ნი­ლი ტე­ლე­ვი­ზო­რი. სა­მი თუ ოთხი კა­ცი იყო, სამ­
ხედ­რო ფორ­მა­ში. ოსე­ბიც იყ­ვნ ­ ენ და რუ­სე­ბიც. ჩემ­თან მარ­ტო
ოსი არ შე­მო­სუ­ლა. რომ და­მი­ნა­ხეს ერ­თ­-ერ­თ­მა რუ­სუ­ლად
მითხ­რა: შე­დი სახ­ლ­შიო და თან ავ­ტო­მა­ტის კონ­და­ხი და­მიბ­
რა­ხუ­ნა მი­წა­ზე. ამ პარ­ტი­ა­მაც გა­ზი­და სახ­ლი­დან, რაც უნ­დო­
დათ. ორი ძრო­ხა მყავ­და და ისი­ნიც წა­იყ­ვა­ნეს.
ჩე­მი შვი­ლი, ან­ზორ ბა­ბუ­ცი­ძე ახ­ლოს ცხოვ­რობ­და 100 მეტ­რ­ში
და და­ვი­ნა­ხე, მი­სი სახ­ლი­და­ნაც გა­მო­იყ­ვა­ნეს ძრო­ხე­ბი და წა­
იყ­ვა­ნეს. ვხე­დავ­დი, მე­ზობ­ლების სახ­ლე­ბი­დან რო­გორ გა­მოჰ­
ყავ­დათ ტრაქ­ტო­რე­ბი.
ერთ დღე­საც შე­მო­ვიდ­ნენ სახ­ლ­ში ხუთ­ნი. ფორ­მი­ან ­ ე­ბი იყ­
ვ­ნენ. ერ­თ-­ ერ­თ­მა ქარ­თუ­ლად მითხ­რა: გა­დი­ო, სახ­ლი უნ­და
და­იწ­ვა­სო.
სოფელი ქვემო აჩაბეთი,
აგვისტო 2008 წელი. უკან რომ მოვიხედე, უკვე ალი ასდიოდა სახლს. სათონესა
და საბძელსაც მოუკიდეს. ერთ-ერთს ხელში ეჭირა რაღაც,
გეგონება პოლის ჯოხიაო. შორიდანვე ესროდა და ცეცხლი ჩნდებოდა.
მერე ეს ხალხი წავიდა ჩემი შვილის, ანზორის სახლისკენ და მაგასაც წაუკიდეს
ცეცხლი. ვხედავდი, როგორ ასდიოდა ალი სახლს.”
თენგიზ რაზმაძის სახლი 13 აგვისტოს გაძარცვეს და გადაწვეს:
„13 აგ­ვის­ტოს და­ვი­ნა­ხე, ჩე­მი სახ­ლის ეზო­ში შე­ვი­და და­ახ­ლო­ებ ­ ით 5 შე­ი­ა­რა­ღე­
ბუ­ლი პი­რი. ოსე­ბი იყ­ვ­ნენ, და­ფოთ­ლი­ლი სამ­ხედ­რო ფორ­მა ეც­ვათ, ოსუ­რად ლა­
პა­რა­კობ­დ­ნენ. ჯერ ნივ­თე­ბი გა­მო­ზი­დეს სახ­ლი­დან. სულ რომ გა­მო­ი­ტა­ნეს სახ­
ლი­დან ყვე­ლა­ფე­რი, რაც უნ­დო­დათ, ამის შემ­დეგ ერ­თ-­ ერ­თმ ­ ა, რო­მელ­საც ხელ­ში
რა­ღა­ცა ეჭი­რა, გა­მოს­წია და იმ­წამ­ს­ვე გაჩ­ნდ
­ ა ცეცხ­ლი”.
როლანდი (ცაცი) ბაბუციძე, ბევრი თავისი მეზობლის მსგავსად მრავალი სახლის
გადაწვას შეესწრო, მათ შორის თავისი მეზობლის, შმაგი ბაბუციძის სახლისაც.
„12 აგვისტოს დავინახე ექვსი სამხედროფორმიანი უკიდებდა შმაგის სახლს
ცეცხლს. რუსებისნაირი, ფოთლიანი ფორმა ეცვათ. ამ ექვს ადამიანში ოსებთან
ერთად რუსებიც ერივნენ. ოსები მარტო არ დადიოდნენ ხოლმე.
სახლების დაწვა 9-ში დაიწყეს.
მე სანამ სოფელ აჩაბეთში ვიყავი, 24 სახლი დაწვეს, ვითვლიდი. 14 აგვისტოს,
დილას, გამოვედი სოფლიდან და, როგორც მერე მითხრეს, ჩემი სახლი ჩემი
წამოსვლის მერე, იმავე დღეს, საღამოს დაუწვავთ.“371
ედუარდ ბაბუციძის სახლი 8 აგვისტოს სოფლის დაბომბვას შეეწირა.
„8 აგვისტოს 12 საათისთვის ჩემი სახლი დაინგრა. თვით­მფ
­ ­რი­ნა­ვე­ბი ძა­ლი­ან

371 იხ. ინტერვიუ როლანდ ბაბუციძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009
წლის 15 აპრილს, რუსთავში.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  153

დაბ­ლა დაფ­რი­ნავ­დ­ნენ და ვხე­დავ­დი, სამ­ხედ­რო ფე­რის იყ­ვ­ნენ და რუ­სუ­ლი ვარ­

ს­კ­ვ­ლა­ვე­ბი ეხა­ტათ. ეზოში ჩამოვარდა ბომბი და სამი სახლი ერთად დაანგრია:
ჩემის გარდა, ბაბუციძე ნაზის, ხოჩიშვილი გიასი და ბაბუციძე ვანოსი. ყველანი
გარეთ ვიყავით და ვუყურებდით, როგორ დაინგრა ჩვენი სახლები.”

ერედვი – ბერულა – არგვიცი

1-31 აგვისტო, 2008. ცეცხლის კერები. სოფლები ერედვი, ბერულა და არგვიცი (სატელიტი 11)
1,516m

ცეცხლის კერები

12 აგვისტო 2008
...

13 აგვისტო 2008
...

22 აგვისტო 2008
...

წყარო: South Ossetia, Georgia. Damage Assessment with WorldView-1 & Formosat-2 Satellite Imagery recorded on
1-31 August, 2008; UNOSAT, Satellite Solutions for All

ნოდარ ყოჩიშვილი თბილისში, 149-ე საბავშვო ბაღში იყო თავშეფარებული, როდესაც

მოვინახულეთ. სო­ფელი ქართული ჯარის გამოსვლისთანავე დატოვა.
„ხეითის გზით წამოვედი, იბომბებოდა ერედვი. ერედვს ერთი გამანადგურებელი
ბომბავდა. ჩემს წინ მი­მავალ ავტომობილ ნივას მოხვდა, 2 კაცი დაიღუპა იქ.”
სოფელ ბერულის მცხოვრები გელა ცოტნიაშვილი ჩვენთან საუბრისას იხსენებდა:
„როცა მე დავბრუნდი ბერულაში, 10 აგვისტოს, სახლები არ იყო დამწვარი.
რუსები და ოსები ჯერ არ იყვნენ შემოსულები.“
ნოდარ ყოჩიშვილისა და გელა ცოტნიაშვილის ნაამბობის დასტურად, სატელიტური
ფოტოების მონაცემებიც ანალოგიურ ვითარებას აღწერს. 2008 წლის 19 აგვის­ტოსათვის,
ფოტოებზე აღბეჭდილი მონაცემების შესაბამისად, დანგრეულია 294 შენობა. მათ შორის 10
აგვისტოს დილის 8 საათისათვის, დანგრეული იყო მხოლოდ 12 და დაზიანებული – 5 შენობა.
სა­­მი სოფ­­­ლის სა­­ტე­­ლი­­ტუ­­რი ფო­­ტო­­ს ანა­­ლი­­ზი მრავ­­­ლის მთქმე­­ლი­­ა. უმ­­­ნიშ­­­ვ­­­ნე­­­­ლო­­­­ვა­­
ნე­­სია სუ­­რათ­­­ზე და­­ტა­­ნი­­ლი და­­ნარ­­­თიც, რო­­მე­­ლიც გან­­­გ­­­რ­­­ძო­­ბა­­დი ხან­­­ძ­­­რის კე­­რე­­ბის შე­­სა­­ხებ
გვაძ­­­ლევს ფაქ­­­ტობ­­­რივ ინ­­­ფორ­­­მა­­ცი­­ას. (იხ. სატელიტური ფოტო 11) კერ­­­ძოდ, სა­­უ­­ბა­­რია
ხან­­­ძ­­­რის კე­­რებ­­­ზე 2008 წლის 1-31 აგ­­­ვის­­­ტოს პე­­რი­­ოდ­­­ში. პირ­­­ვე­­ლი ცეცხლის კერები, რო­­
მელ­­­საც სა­­ტე­­ლი­­ტი აჩ­­­ვე­­ნებს, 12 აგ­­­ვის­­­ტო­­თი თა­­რიღ­­­დე­­ბა და არ­­­გ­­­ვი­­ცი­­დან ერედ­­­ვის მი­­მარ­­­
თუ­­ლე­­ბით სა­­მი­­ვე სო­­ფელ­­­ში შე­­ი­­ნიშ­­­ნე­­ბა. გა­­ცი­­ლე­­ბით ნაკ­­­ლე­­ბი ხან­­­ძა­­რია გა­­მოვ­­­ლე­­ნი­­ლი
13 აგ­­­ვის­­­ტოს. ხო­­ლო, მას შემ­­­დეგ, 22 აგ­­­ვის­­­ტომ­­­დე, სა­­ტე­­ლი­­ტი პრაქ­­­ტი­­კუ­­ლად არც ერთი
სე­­რი­­ო­­ზული ხან­­­ძ­­­რის შემ­­­თხ­­­ვე­­ვას აღარ აჩ­­­ვე­­ნებს.
154  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

10 აგვისტო, 2008. სოფლები ერედვი, ბერულა და არგვიცი (სატელიტი 12)

2008 წლის 19 აგვისტოს მდგომარეობით დაზიანე­

ბულია 294 შენობა-ნაგებობა / შენობების 94%
მათ შორის:
• 222 შენობა მთლიანად განადგურებულია;
• 72 შენობას ძლიერი დაზიანება აქვს მიღებული
თარიღების მიხედვით;
• 10 აგვისტოს დილის 8 საათისათვის
დაზიანებულია 12 შენობა;
• 10 აგვისტოდან 19 აგვისტომდე შუალედში
დაზიანებულია დამატებით 210 შენობა-ნაგებობა;
• ამასთანავე ფოტოზე ჩანს არტილერიის შეტევით
გამოწვეული დამატებით 13 შესაძლო დაზიანება.

მთლიანად
განადგურებული დაზიანება 2008 წლის
..... 10 აგვისტოს
ძლიერ მდგომარეობით
დაზიანებული

დაზიანება 2008 წლის

დაზიანება, ..... 19 აგვისტოს
არტილერიის მდგომარეობით
შეტევით

წყარო: South Ossetia, Georgia. Damage Assessment with WorldView-1 & Formosat-2 Satellite Imagery recorded on
10 & 19 August, 2008; UNOSAT, Satellite Solutions for All

ჩვენ­თ­ვის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო­მა­სა­ლა მხო­ლოდ რამ­დე­ნი­მე დღეს,

10 და 19 აგ­ვის­ტოს აღ­წერს სრულ­ყო­ფი­ლად და, შე­სა­ბა­მი­სად, 22 აგ­ვის­ტოს შემ­დეგ ამ
ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე გან­ც­დი­ლი ზა­რა­ლი დეტალურად აღ­წე­რი­ლი არ არის. მაგ­რამ აქ­ვე უნ­და
აღი­ნიშ­ნოს, რომ რუ­კა­ზე ცალ­სა­ხა­დაა მი­თი­თე­ბუ­ლი (შავი ფე­რითაა მო­ნიშ­ნუ­ლი) ის ტე­რი­
ტო­რი­ე­ბი, სა­დაც 22-24 აგ­ვის­ტოს ახა­ლი ხან­ძრ ­ ე­ბის კე­რე­ბი შე­ი­ნიშ­ნე­ბო­და. რაც შე­ე­ხე­ბა
10, 12, 13, 17 და 19 აგ­ვის­ტოს ხან­ძრ ­ ებს, ისი­ნი ფო­ტო­ზე სხვა­დას­ხვ ­ ა ფე­რი­თაა და­ტა­ნი­
ლი და ად­ვი­ლად ამო­საც­ნო­ბი­ა. ინ­ფორ­მა­ცია ხან­ძ­რე­ბის შე­სა­ხებ UNOSAT-მა, მე­რი­ლენ­
დის უნი­ვერ­სი­ტე­ტის მა­სა­ლის შე­სა­ბა­მი­სად, ნა­სა­დან მო­პო­ვე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის სა­ფუძ­
ველ­ზე მი­ი­ღო. (იხ. სატელიტური ფოტები 11 და 11)
ანა­ლო­გი­ურ­ ი ინ­ფორ­მა­ცი­ის მა­ტა­რე­ბე­ლია მე­ო­რე, ამე­რი­კის მეც­ნი­ერ
­ ე­ბის ხელ­შეწ­­­
ყო­ბის ასო­ცი­აც
­ ი­ის სა­ტე­ლი­ტუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბიც, სა­დაც ამ სა­მი სოფ­ლის ზა­რა­ლი ასე­ვე
დე­ტა­ლუ­რად არის გა­ან ­ ა­ლი­ზე­ბუ­ლი. წი­ნამ­დე­ბა­რე სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო (იხ. სატელიტი
13), სო­ფელ ერედ­ვის ტე­რი­ტო­რი­ის ერთ მცი­რე ფრაგ­მენტს გვიჩ­ვე­ნებს, რომლითაც
ილუსტრირებულია ზონის მასშტაბი და ხარისხი.
მარ­თა­ლი­ა, ჩვენ არ გვაქვს სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტომ­ტ­კი­ცე­ბუ­ლე­ბა 22 აგ­ვის­ტოს შემ­დეგ
სო­ფელ ერედ­ვის მი­ერ გან­ცდ ­ ი­ლი ზი­ა­ნის შე­სა­ხებ, მაგ­რამ 2008 წლის ნო­ემ­ბერ­ში კონ­
ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში მყოფ­მა ეუთოს ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა მდგო­მა­რე­ო­ბის შემ­ს­წავ­ლელ­მა
მი­სი­ამ და­ა­დას­ტუ­რა თვით­მ­ხილ­ველ­თა ის­ტო­რი­ებ ­ ი სოფ­ლის სრუ­ლი გა­ნად­გუ­რე­ბის შე­სა­
ხებ. კერ­ძოდ, ან­გა­რი­ში გვამ­ც­ნობს:
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  155

„მიზანმიმართული ცეცხ­ლის წა­კი­დე­ბი­სა­

გან სოფ­ლი­სათ­ვის მი­ყე­ნე­ბუ­ლი ზი­ან ­ ი იმ­დე­
ნად სრულ­ყო­ფი­ლი იყო, რომ ერ­თ­-ერ­თ­მა
იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ­მა გვითხ­რა:
„ამჟამად, აღარ არ­სე­ბობს სო­ფე­ლი, რო­
მელ­საც ერ­ქ­ვა ერედ­ვი”. მი­სია თა­ვად იმ­
ყო­ფე­ბო­და ერედ­ვშ ­ ი და და­ად­ ას­ტუ­რა ფარ­
თო­მას­შ­ტა­ბი­ა­ნი ზი­ან
­ ი, რო­მე­ლიც სო­ფელს
მი­ად­გა”.372
გი­ვი ხა­დურ­მა სო­ფე­ლი 10 აგ­ვის­ტოს და­
ტო­ვა, თუმ­ცა პე­რი­ოდ ­ უ­ლად ბრუნ­დე­ბო­და დე­დის
მო­სა­ნა­ხუ­ლებ­ლად. ჯერ 2008 წლის 22 სექ­ტემ­
ბერს, ხო­ლო შემ­დეგ 26 სექ­ტემ­ბერს რუ­სი ჯა­რის­
კა­ცე­ბის დახ­მა­რე­ბით ისევ დაბ­რუნ­და სო­ფელ­ში:
„22 სექტემბერს სულ გადამწვარი
დამხვდა სოფელი: ერედვიც და
ბერულაც. ზოგ სახლს ჯერ ისევ ბოლი
ასდიოდა, ახალი წაკიდებული ჰქონდა
ცეცხლი. ჩემი ზურიკოს სახლს ცეცხლი
ეკიდა. ჩემს სახლს რომ გავხედე,
სახლი მაშინ ჯერ არ იყო დამწვარი.
ელნარ ვახტანგაშვილის სახლთან რომ
მივედით, იმასაც მოკიდებული ჰქონდა
ცეცხლი. მისი სახლი გზის ნაპირზეა.
თეთრსახვევიანი ოსები, გადამწვარი სოფელი ერედვი,
გე­ლა ცოტ­ნი­აშ­ვი­ლის სახ­ლი ცო­ტა შო­ აგვისტო 2008 წელი.
რი­დან და­ვი­ნა­ხეთ. სახლს ბო­ლი ას­დი­ო­
და. სახ­ლ­თან იდ­გ­ნენ 3 თუ 4 სამ­­­ხედ­რო­
ფორ­მი­ა­ნი შე­ი­არ
­ ა­ღე­ბუ­ლი კა­ცე­ბი. რუ­სუ­ლი სამ­­­ხედ­რო ფორ­მე­ბი ეც­ვათ. გზი­დან
50 მეტ­რო­ში და­­ვი­ნა­ხე, ტა­რი­ელ ბე­რუ­აშ­ვი­ლის სახლსაც ბო­ლი ას­დი­ო­და.”373
ამ ამ­ბი­დან 4-5 დღის შემ­დეგ გი­ვი ხა­დუ­რი ისევ დაბ­რუნ­და სო­ფელ ბე­რუ­ლა­ში რუ­სე­
ბის დახ­მა­რე­ბით. და სწო­რედ მა­შინ ნა­ხა, რომ მი­სი სახ­ლი, რო­მე­ლიც 22 სექ­ტემ­ბერს
უვ­ნე­ბე­ლი იდ­გა, უკ­ვე დამ­წ­ვა­რი იყო.
2002 წლის აღ­წე­რის მო­ნა­ცე­მე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად, სო­ფელ ერედ­ვ­ში 238 ოჯა­ხი იყო რე­
გის­ტ­რი­რე­ბუ­ლი, სო­ფელ ბე­რუ­ლა­ში – 209, ხო­ლო სო­ფე­ლი არ­გ­ვი­ცი, (ან არაგ­ვი­სი, რო­
გორც იგი 2002 წლის აღ­წე­რა­ში მო­იხ­სე­ნი­ე­ბა), შე­და­რე­ბით პა­ტა­რაა და იქ 141 ოჯა­ხი
ცხოვ­რობს. 19 აგ­ვის­ტოს სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო­ე­ბის მო­ნა­ცე­მე­ბით, სოფ­ლე­ბის ნა­ხე­ვა­რი იმ
დრო­ი­სათ­ვის უკ­ვე გა­დამ­წ­ვა­რი და გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი­ა. ინ­ფორ­მა­ცია და სა­ტე­ლი­ტუ­რი მტკი­
ცე­ბუ­ლე­ბა გან­გ­რ­ძო­ბა­დი ხან­ძ­რე­ბის შე­სა­ხებ, რო­მე­ლიც დას­­­ტურ­დე­ბა თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბი­სა
და და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი დევ­ნი­ლე­ბის ის­ტო­რი­ე­ბით, კი­დევ ერთი სოფლის ქართველებისაგან
გაწმენდის დამატებით ფურ­ცელს ქმნის ქარ­თუ­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბის ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­დის უმ­ძი­
მეს ის­ტო­რი­ა­ში.

372 იხ. Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, ნოემბერი
27, 2008 გვ.42
373 იხ. ინტერვიუ გივი ხადურთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 17
ივნისს, სოფელ შაუმიანში.
156  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

19 აგვისტო, 2008. სოფელი ერედვი, ფრაგმენტი (სატელიტი 13)

წყარო: Figure 3C: Subset of Damage to the Eredvi-Berula-Argvitsi Region. Subset of August 19, 2008. High-Resolution Satellite
Imagery and The Conflict in South Ossetia, Summary Report, October 9, 2008, AAAS, Science and Human Rights Program

სოფელი ერედვი
სო­ფელ ერედ­ვის ტრა­გე­დი­ას მრა­ვა­ლი თვით­მხ ­ ილ­ვე­ლი გვი­ამ­ბობს. ჩვენ­მა მკვლე­­ვა­რებ­
მა სხვა­დას­ხ­ვა დრო­ე­ბით ჩა­სახ­ლე­ბებ­ში ოც­და­ა­თამ­დე ერედ­ვე­ლის ინ­ტერ­ვიუ ჩა­წე­რეს.
ეს ის­ტო­რი­ებ
­ ი ერ­თ­მა­ნეთს ჰგავს, ხან­და­ხან ერ­თ­მა­ნე­თის მო­ნა­ყოლს ავ­სებს, დე­ტა­ლებს
აზუს­ტებს, თუმ­ცა ზოგ­ჯერ თა­რი­ღე­ბი არე­უ­ლი­ა. ამ ადა­მი­ა­ნე­ბის მი­ერ მოთხ­რო­ბი­ლი გან­
ც­დი­ლი და ნა­ნა­ხი და­ბომ­ბ­ვა, ძარ­ც­ვა, გა­დაწ­ვა, ადა­მი­ა­ნე­ბის და­ხოც­ვა მძი­მე მო­სას­მე­ნი­ა.
დავით ქრისტესიაშვილი გვიამბობს:
„დილით, 8-ში, ბომ­ბავ­დნ ­ ენ ცხინ­ვა­ლის შე­მო­გა­რენს, სა­ცა ჩვე­ნი ჯა­რი იდ­გა. პირ­
ვე­ლად სო­ფე­ლი ერედ­ვი და­ბომ­ბეს ვერ­ცხ­ლის­ფერ­მა თვით­მფ ­ ­რი­ნა­ვებ­მა, უფ­რო
8-ში, სა­ღა­მოს 6 სა­ა­თის­თ­ვის. პირ­ვე­ლი ბომ­ბი და­ე­ცა ეკ­ლე­სი­ის გა­ლა­ვან­თან,
ზედ გზა­ზე. IX სა­უ­კუ­ნის წმინ­და გი­ორ­გის სა­ხე­ლო­ბის ეკ­ლე­სი­ა­ა. ჩე­მი სახ­ლი ეკ­
ლე­სი­ას­თან ახ­ლოს იდგა და სახლს ჩა­ემ­ტ­ვ­რა მი­ნე­ბი. ჭურ­ჭე­ლი, ჭა­ღე­ბი, ნივ­თე­ბი
წნე­ვი­სა­გან ძირს ეყა­რა. ეკ­ლე­სი­ის გა­ლავ­ნი­დან და­ახ­ლო­ე­ბით 30 მეტ­რ­ში ვი­დე­
ქი, რო­ცა ბომ­ბი ჩა­მო­ვარ­და. მე­ო­რე ბომ­ბი ალ­ბათ 15 წთ-ის მე­რე ჩა­მო­ვარ­და
საცხოვ­რე­ბელ სახ­ლებ­ში. მე­ო­რე დღეს, 9 აგ­ვის­ტოს, სა­ღა­მოს ისევ და­იწყეს და­
ბომ­ბვ
­ ა ვერ­ცხ­ლის­ფე­რი თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბით. დღი­სით ვერ­ტა­ლი­ო­ტი, მუ­ქი მწვა­ნე
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  157

ფე­რის, გა­და­იფ­რენ­და ხოლ­მე და სხვა სოფ­ლებ­საც ბომ­ბავ­და.“374

წი­ნამ­დე­ბა­რე ნაშ­რომ­ში წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ბევ­­­რი სხვა სოფ­ლის ის­ტო­რი­ის მსგავ­სად, შე­­
საძ­­­­­ლე­ბე­ლი იყო აქაც ბევ­რი მოწ­მის ჩვე­ნე­ბის სხვა­­დას­ხ­ვა ფრაგ­მენ­ტე­ბი მოგ­ვეყ­ვა­ნა, მაგ­რამ,
ვფიქ­რობ ის, რა­საც ერ­თი 83 წლის მო­ხუ­ცი, მი­ხე­ილ ვახ­ტან­გაშ­ვი­ლი375 იხ­სე­ნებს, მეტ­-­ნაკ­
ლე­ბად სრულ წარ­მოდ­გე­ნას შეგ­ვიქ­მ­ნის 2008 წლის 8 აგ­ვის­ტო­დან ერ­თი თვის გან­მავ­ლო­
ბა­ში სო­ფელ ერედ­ვ­ში დატ­რი­ა­ლე­ბუ­ლი ტრა­გე­დი­ის შე­სა­ხებ. მით უფ­რო, რომ ყვე­ლა­ფე­რი,
რა­საც ის ყვე­ბა, ჩვენ მი­ერ გა­მო­კითხუ­ლი სხვა თვით­მ­ხილ­ვე­ლე­ბის მო­ნა­ყო­ლი­თაც დას­ტურ­
დე­ბა. მი­ხე­ილ ვახ­ტან­გაშ­ვილ­მა სო­ფე­ლი 4 სექ­ტემ­ბერს და­ტო­ვა თა­ვის რამ­დე­ნი­მე მე­ზო­ბელ­
თან ერ­თად.
„ჩემს სახლს და­ბომ­ბ­ვი­სას ჩა­ემ­ტ­ვ­რა სა­ხუ­რა­ვი, მი­ნე­ბი. ალექ­სან­დ­რე მა­ი­სუ­რა­ძის სახ­
ლი ჩე­მი სახ­ლი­დან 300 მეტ­რის და­შო­რე­ბი­თა­ა. და­ბომ­ბ­ვი­სას სა­ხუ­რა­ვი და­ემ­ტ­ვ­რა.
ოსები შემოვიდნენ რუსის ტანკებთან ერთად. ქალებიც იყვნენ. ჯერ ქალები შე­
დიოდნენ სახლებში, გამოჰქონდათ ნივთები და შემდეგ კაცები წვავდნენ სახლებს.
სახლების დაწვა დაიწყეს 13-ში.
ჩემს სახ­ლ­ში შე­მო­ვიდ­ნენ, ზუს­ტად არ მახ­სოვს – 12 ან 13-ში. 10-12 უფორ­მო
ოსი – სულ უნ­და ამოგ­წყ­ვი­ტოთ ქარ­თვ ­ ე­ლე­ბიო – და წა­უ­კი­დეს სახლს ცეცხ­ლი.
ერ­თი დი­დი ღო­რი მო­მიკ­ლეს. ჩე­მი სა­მი ძრო­ხა წა­იყ­ვა­ნეს. ცეცხ­ლი წა­უ­კი­დეს ჯერ
ბო­სელს და მე­რე სახლს. ეზო­ში ვი­დე­ქი. გა­მო­ზი­დეს მა­გი­და, სკა­მე­ბი, ლო­გი­ნი,
მა­ცი­ვა­რი, სა­მი ტე­ლე­ვი­ზო­რი წა­ი­ღეს შვი­ლის სახ­ლი­
დან გა­მო­ტა­ნი­ლი.
ჯერ შვი­ლის სახლს წა­უ­კი­დეს ცეცხ­ლი, მე­რე ჩემს
სახლს. ჩემს სახლს ცეცხ­ლი რომ წა­უ­კი­დეს, ერ­თ­მა ოს­
მა თვი­თონ გამ­ხა­და ტუფ­ლე­ბი და ცეცხ­ლ­ში შე­აგ­დო.
აქე­დან წა­დი­ო, თო­რემ მოგ­კ­ლავ­თო. მე­რე ჩე­მი ჭიშ­კ­
რი­დან გა­ვიდ­ნენ და სხვა სახ­ლებს და­უწყეს დაწ­ვა.
მეორე-მესამე დღეს დაწვეს ალექსანდრე მაისურაძის
სახლი. არც ერთ სახლში აღარ იცხოვრებოდა, ისე
დაიწვა ორივე. მარტო კედლებიღა დარჩა.
ბაღ­ში მე­ძი­ნა ხოლ­მე. ფეხ­შიშ­ვე­ლი ვი­ყა­ვი. ბაღ­ში
ბოს­ტ­ნე­უ­ლი და ხი­ლი მქონ­და და იმით ვიკ­ვე­ბე­ბო­
დი. სახ­ლის დაწ­ვი­დან 5-6 დღის შემ­დეგ შე­მო­ვიდ­
ნენ ბაღ­ში რუ­სე­ბი და წა­ი­ღეს ატა­მი, ვაშ­ლი, ხახ­ვი.
იქ ვი­ყა­ვი, რო მო­ვიდ­ნენ. ხუთ­ნი იყ­ვ­ნენ. ფორ­მე­ბი
ეც­ვათ, ავ­ტო­მა­ტე­ბით იყ­ვ­ნენ. რუ­სე­ბი კარ­გად მექ­ცე­
ოდ­ნენ. რუ­სუ­ლად მთხო­ვეს, „მოჟნო” რო წა­ვი­ღო­
თო. ნე­ბა მი­ვე­ცი. ატა­მი თვი­თონ მოკ­რი­ფეს. ცუ­დი
არა­ფე­რი უთ­ქ­ვამთ ჩემ­თ­ვის. სა­ნამ ერედ­ვ­ში ვი­ყა­
ვი, ბევ­რი რუ­სი მხვდე­ბო­და, მაგ­რამ ცუ­დი არა­ფე­რი
უთ­ქ­ვამთ.
ოსური გასამხედროებული ფორმირების
რო­ცა ჩე­მი სახ­ლი დაწ­ვეს, რუ­სის ტან­კე­ბი იქ­ვე ახ­ლოს წარმომადგენლები ნაძარცვის გატანის დროს,
იდ­გ­ნენ გზა­ზე. რუ­სე­ბი ხე­დავ­დ­ნენ, ჩე­მი სახ­ლი რო სოფელი ერედვი, აგვისტო, 2008 წელი

374 იხ. ინტერვიუ დავით ქრისტესიაშვილთან, ჩაწერილია საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ
დევნილთა ჩასახლებაში, სოფელი კოდაში, მე-10 კორპ.
375 იხ. ინტერვიუ მიხეილ ვახტანგაშვილთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 31
ივლისს, გორში.
158  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

იწ­ვო­და. ერ­თხელ ვი­ჯე­ქი სკამ­ზე ღო­ბეს­თან, ვტი­რო­დი. ერ­თ­

მა რუს­მა ჩა­მო­ი­ა­რა წყლის და­სა­ლე­ვად. გა­მო­მე­ლა­პა­რა­კა: სად
გძი­ნავ­სო? ბაღ­ში-­მეთ­ქი. ხვალ პურს მო­გი­ტა­ნო. მე­ო­რე დღეს
მო­მი­ტა­ნა ორი ბუ­ხან­კა პუ­რი. ლა­მის 10 დღე მე­ყო. ქარ­თუ­ლად
რო მე­ლა­პა­რა­კე­ბო­და, ვუთხა­რი: რა კარ­გი ქარ­თუ­ლი იცი-­მეთ­
ქი და – დე­და მყავს ქარ­თ­ვე­ლი­ო.
2 სექ­­­ტემ­­­ბერს ქათ­­­მე­­ბიც ავ­­­ტო­­მა­­ტით დახოცეს ოსებ­­­მა და ისე
წა­­ი­­ღეს. სახ­­­ლი რო და­­მიწ­­­ვეს, ორი ტრაქ­­­ტო­­რი წა­­იყ­­­ვა­­ნეს. წინ
გა­­და­­ვუ­­დე­­ქი, არ წა­­იყ­­­ვა­­ნო-­­­მეთ­­­ქი. ხე­­ლი მკრეს და წა­­ი­­ღეს. 3
სექ­­­ტემ­­­ბერს ეზო­­ში ვი­­ყა­­ვი. 20 ოსი შე­­მო­­ვი­­და ეზო­­ში. ხვალ თუ
აქ კი­­დევ და­­გი­­ნა­­ხე, თავს მო­­გაჭ­­­რიო და წალ­­­დი და­­მა­­დო თავ­­­
ზე. ფორ­­­მა არ ეც­­­ვათ, მაგ­­­რამ ავ­­­ტო­­მა­­ტე­­ბი ყვე­­ლას ეკე­­თათ.
ერედ­­­ვი თქვე­­ნი აღარ არი­­სო.
ყველას სახლი დამწვარია ერედვში. სახეზე ვიცნობ ოსებს,
რომლებმაც სახლი გამიძარცვეს. ვეტყვი, აი, შენ იყავი, რო
გამძარცვე-მეთქი.
დი­ლა­ო­ბით დავ­დი­ო­დი დამ­წ­ვა­რი სახ­ლე­ბის სა­ნა­ხა­ვად, ოსე­
ბი დი­ლის 9 სა­ა­თამ­დე არ ამო­დი­ოდ­ნენ ერედ­ვ­ში. ადა­მი­ა­ნე­
ბი ვნა­ხე თა­ვი­ან­თი დამ­წ­ვა­რი სახ­ლე­ბის ეზო­ში მკვდრე­
ბი: ნი­კო ბე­რუ­აშ­ვი­ლი, ჯუმ­ბერ ბე­რუ­აშ­ვი­ლი, ნა­თე­ლა
ქრის­ტე­საშ­ვი­ლი, ცი­ა­ლა ტა­რი­ე­ლაშ­ვი­ლი, თენ­გიზ ტა­რი­
ე­ლაშ­ვი­ლი.376 ნიკოს და ჯუმბერს ძაღლები ჭამდნენ, გზაზე
ეყარნენ. ახლოს გვამებთან ვერ მივ­დი­ო­დი, გზი­დან ვხე­
დავ­დი, რო თა­ვი­ანთ ეზო­ებ­ში მკვდრე­ბი ეყარ­ნენ. სოფ­ლის
მცხოვ­რებ­ლე­ბი ვინც და­ი­ხოც­ნენ, ძაღ­ლებ­მა შე­ჭა­მეს, დამ­
მარ­ხა­ვი არა­ვინ ჰყავ­დათ.
ჩემს ბაღთან ვნახე 5 ქართველი მკვდარი ჯარისკაცი.
4 სექ­ტემ­ბერს ჯერ მზე არ იყო ამო­სუ­ლი, წა­მო­ვე­დი. რუ­სე­
ბი და ოსე­ბი ისევ იყ­ვ­ნენ სო­ფელ­ში. აღარც ღო­რი მყავ­და,
დაბომბილი სოფელი ერედვი, აღარც ძრო­ხა, აღარც ქათ­მე­ბი, აღარც სახ­ლი მქონ­და, არც
აგვისტო 2008 წელი. რა­მე მე­ბა­და და რა­ღა მე­კე­თე­ბი­ნა, წა­მო­ვე­დი ფეხ­შიშ­ვე­ლი
ხელ­ში ყა­ვარ­ჯ­ნით.”
სოფ­ლის მცხოვ­რებ­თა ის­ტო­რი­ებ ­ ი ყველა ერ­თ­მა­ნეთს ჰგავს, მხო­ლოდ ზა­რა­ლის
ოდე­ნო­ბაა გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი. სხვა მხრივ სა­ხე­ლე­ბი და გვა­რე­ბი შეგ­ვიძ­ლია შევ­ც­ვა­ლოთ:
ლია ბა­ბუ­ცი­ძე, მა­რო ვახ­ტან­გაშ­ვი­ლი, გი­ვი გრძე­ლიშ­ვი­ლი, სამ­სონ ბე­რუ­აშ­ვი­ლი,
მა­ნია თუ­ა­ე­ვი-­ბე­რუ­აშ­ვი­ლი, ტრის­ტან ბე­რუ­აშ­ვი­ლი და მრა­ვა­ლი სხვა მო­ხუ­ცი და
ახალ­გაზ­რ­და ერედ­ვე­ლი ცრემ­ლი­ა­ნი თვა­ლე­ბით გვე­სა­უბ­რე­ბო­და ნან­გ­რე­ვებ­ში და­უ­მარ­
ხა­ვად დარ­ჩე­ნილ მე­ზობ­ლებ­ზე, ფერ­ფ­ლად ქცე­ულ მთე­ლი ცხოვ­რე­ბის ნაშ­რომ­-­ნა­ჯაფ­ზე,
გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სი­სას­ტი­კით და­ხო­ცილ ში­ნა­ურ ცხო­ველ­ზე და ა.შ.
თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვებ­სა და ბომ­ბებს ერედ­ვ­შიც რუ­სე­თის ჯა­რი და ოსე­ბი შე­მოჰ­ყ­ვ­ნენ და შემ­
დეგ ყვე­ლა­ფე­რი სტან­დარ­ტუ­ლად გან­მე­ორ­და, იძარ­ც­ვე­ბო­და და იწ­ვო­და ქარ­თ­ვე­ლე­ბი­სა­გან
მი­ტო­ვე­ბუ­ლი სახ­ლე­ბი.
„10 აგ­ვის­ტო­ა. ვე­ნახ­ში ავე­დი. ვე­ნა­ხი­დან და­ვი­ნა­ხე 4-5 სამ­ხედ­რო­ფორ­მი­ან
­ ი კა­
ცი. და­ფოთ­ლი­ლი ფორ­მა ეც­ვათ, ერ­თი­-ორს მუ­ხის­მაგ­ვა­რი რა­ღა­ცა ეჭი­რა ხელ­ში.

376 სოფელ ერედვში მოკლული ადამიანების შესახებ იხილეთ თავი სიცოცხლის მოსპობის შესახებ. 2008 8-9 აგვისტოს
სოფელ ერედვისათვის მიყენებული ზიანი სრულად იხილეთ ვიდეომასალაში http://www.ireport.com/docs/DOC-
61149; აგრეთვე, http://www.youtube.com/watch?v=T5UoyWlet0k
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  159

ნუგ­ზა­რის ეზო­ში შე­ვიდ­ნენ, ის რა­ღაც მუ­ხის­მაგ­ვა­რი

ეს­რო­ლეს ჩე­მი ძმის სახლს და იმ წუთ­ში­ვე წა­ე­კი­და
ცეცხ­ლი.
წა­­მო­­ვე­­დი ქვე­­მოთ, სახ­­­ლის­­­კენ. და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 80
მეტ­­­რის და­­შო­­რე­­ბით და­­ვი­­ნა­­ხე, რო­­გორ შე­­ვი­­და 3-4
სამ­­­ხედ­­­რო­­ფორ­­­მი­­ა­­ნი პი­­რი ჩე­­მი მე­­ზობ­­­ლის, კო­­
ლია ოზ­­­გე­­ბიშ­­­ვი­­ლის სახ­­­ლ­­­ში. ისე­­თი­­ვე მუ­­ხა ეჭი­­რათ
ხელ­­­ში. შე­­ვიდ­­­ნენ თუ არა, მა­­ლე­­ვე აალ­­­და კო­­ლი­­ას
სახ­­­ლი.
წავედი გამგეობის შენობისკენ. გამგეობის შენობა და
პოლიციის შენობაც იწვოდა.“377
ვენერა არბოლიშვილი შვილის სახლიდან უყურებდა
სოფლის აოხრებას.
„12  აგ­ვის­ტოს მე და ჩე­მი მე­უღ­ლე ჩე­მი შვი­ლის,
გუ­ლი­ვე­რის სახ­ლშ ­ ი ავე­დით. გუ­ლი­ვე­რის სახ­ლი
აღ­მარ­თზ­ ე­ა, სოფ­ლის გა­ნა­პი­რას. იქი­დან რო­ცა
გად­მოვ­ხე­დეთ სო­ფელს, და­ვი­ნა­ხეთ, რომ მთე­ლი
სო­ფე­ლი იწ­ვო­და. 12  აგ­ვის­ტოს სა­ღა­მოს ზე­ვი­თა
მხრი­დან წა­მო­ვიდ­ნენ სო­ფელ­ში ტან­კე­ბი. ტან­კე­ბი
სოფ­ლის გა­ნა­პი­რას, სა­საფ­ლა­ოს მხა­რეს დად­გ­
ნენ და იქი­დან და­უწყეს სრო­ლა სო­ფელს. 13 აგ­
ვის­ტოს გა­თე­ნე­ბი­სას მინ­დორ­ში ვი­ყა­ვით. თენ­გიზ­მა
მითხ­რა, ჩე­მი თვა­ლით უნ­და ვნა­ხო­ო, და­იწ­ვა თუ
არა ჩვე­ნი სახ­ლი­ო. რო­ცა დაბ­რუნ­და უკან, მითხ­რა,
გუ­ლი გა­ი­მაგ­რე, და­უწ­ვავთ სახ­ლი­ო. ჩე­მი სახ­ლი
რომ დამ­წ­ვა­რი და­ვი­ნა­ხე, გუ­ლი შე­მი­ღონ­და.“378
თუმცა სახლ-კარის დაწვა მხოლოდ დასაწყისი იყო.
იმავე დღეს, 13 აგვისტოს მოკლეს ქალბატონ ვენერას
მეუღლე, თენგიზ ტარიელაშვილი.
დაბომბილი სოფელი ერედვი,
ერედვში ქართველთა სახლების განადგურებას გაიოზ
აგვისტო 2008 წელი.
ბორცვაძეც შეესწრო.
„მარტო ჩვენ უბან­ში და­ბომ­ბ­ვის შე­დე­გად 5 სახ­ლი
და­ინ­გ­რა. სო­ფელ­ში ძი­რი­თა­დად ხან­დაზ­მუ­ლე­ბი დარ­ჩნ
­ ენ. მე თვი­თონ სო­ფელ­
ში დავ­რ­ჩი. 12 აგ­ვის­ტოს სოფ­ლის გა­დაწ­ვა და­იწყო. სო­ფელ­ში თა­რე­ში 12-­დან
21 აგ­ვის­ტომ­დე გრძელ­დე­ბო­და. ჩე­მი სახ­ლი 12 აგ­ვის­ტოს გა­ძარ­ც­ვეს და დაწ­ვეს
ყვე­ლა­ფე­რი, რის წა­ღე­ბაც შე­იძ­ლე­ბო­და.
21 აგ­ვის­ტოს, შუ­ადღე არ იქ­ნე­ბო­და, ჩემს ნა­სახ­ლარ­ზე ვი­ყა­ვი, გა­ვი­გო­ნე, მან­ქა­ნა
მო­დი­ო­და. შე­მე­შინ­და და ბაღ­ში წა­ვე­დი. სამ­ნი შე­მო­ვიდ­ნენ. ამ დროს და­მად­გა ერ­თი
გა­ლე­უ­ლი სამ­ხედ­რო ფორ­მა­ში გა­მოწყობ­ლი ბი­ჭი, რო­მელ­მაც ქარ­თუ­ლად მკვეთ­
რად გა­მო­ხა­ტუ­ლი ოსუ­რი აქ­ცენ­ტით მითხ­რა, გა­მო­დი მან­დე­და­ნო. თან რე­ვოლ­ვე­რი
მო­მიშ­ვი­რა. ფოფხ­ვით გა­ვე­დი ჩე­მი სახ­ლის­კენ, რო­მე­ლიც მთლი­ა­ნად იყო ამ დრო­
ის­თ­ვის დან­გ­რე­უ­ლი. რა­ხან ხან­ძარ­მა ვერ წა­აქ­ცი­ა, ტრო­სე­ბით წა­აქ­ცი­ეს.

377 იხ. ინტერვიუ ვაჟა ქრისტესიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009
წლის 30 აპრილს, თბილისში.
378 იხ. ინტერვიუ ვენერა არბოლიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ
ქ. თბილისში, 142‑ე საჯარო სკოლაში.
160  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

დავინახე დიდი სამხედრო მანქანა, რომელსაც ტროსები ჰქონდა გამობმული.

სახურავი, ეტყობა, იმით გადმოათრიეს. სახლი მიწასთან იყო გასწორებული.
გზის ჩაყოლებაზე სხვა მანქანებიც იდგნენ, რომლებიც ჩემი მეზობლების სახლებს
ანგრევდნენ.” 379
მარო ვახტანგაშვილი, 84 წლის
„თვითმფრინავი ბომ­ბავ­და მცხე­თის­ჯვ ­ ­რის ტყის იქით. მე­რე ჩვენ­­კენ წა­მო­ვი­და. პირ­
ვე­ლი ბომ­ბი პო­ლი­ცი­ის შე­ნო­ბას მოხ­ვ­და, მე­ო­რე კულ­ტუ­რის სახლს, მე­რე საცხოვრებელ
სახ­ლებს. კულ­ტუ­რის სახ­ლის წინ გა­ჩე­რე­ბულ ავ­ტო­ბუსს და­უ­ში­ნეს ბომ­ბი. ავ­ტო­ბუ­სი დი­დი
ლი­ახ­ვის ხე­ო­ბი­დან მო­დი­ო­და, გა­მოქ­ცე­უ­ლი ხალ­ხი მოჰ­ყავ­და, კეხ­ვე­ლე­ბი. ბომ­ბი ნაძვს
და­ე­ცა.
შუ­ადღის მე­რე და­იწყო ტკა­ცატ­კუ­ცი. მო­ად­გ­ნენ ჩე­მი ეზოს კა­რებს, და­ნით გაჭ­რეს ჭიშ­
კარ­ზე თო­კი. რომ შე­მო­მეს­მა რუ­სუ­ლი ლა­პა­რა­კი, და­ვი­მა­ლე სარ­დაფ­ში. სარ­დაფს ფან­ჯა­
რა აქვს და იმ ფან­ჯ­რი­დან და­ვი­ნა­ხე 4 სამ­ხედ­რო. იარა­ღი ჰქონ­დათ. კა­რებს გა­ა­ღებ­დ­ნენ
თუ არა, ჯერ ის­როდ­ნენ და მე­რე შე­დი­ოდ­ნენ შიგ. ალ­ბათ ფიქ­რობ­დ­ნენ, სახ­ლ­ში ვინ­მე
ხომ არ არი­სო. მთლი­ა­ნად დაწ­ვეს. კვამ­ლი შე­მო­ვი­და სარ­დაფ­ში. გა­ვი­ქე­ცი. ვა­ზებ­ში და­
მა­ლუ­ლი ვი­ჯე­ქი და და­ვი­ნა­ხე, რომ ჩემ შვილ­საც უწ­ვავ­დ­ნენ სახლს. რომ მო­უ­კი­დეს ცეცხ­
ლი, მე­რე სხვის სახ­ლ­ში გა­და­ვიდ­ნენ და დაწ­ვეს.
სა­ნამ ვი­მა­ლე­ბო­დი, სა­ქო­ნე­ლი წა­მის­ხეს. სახ­ლ­ში სადღა დავ­წ­ვე­ბო­დი. სახ­ლის უკან
ძა­რი მედ­გა, იმ ძარ­ში სი­მინ­დი მე­ყა­რა და იმ ძარ­ში გა­ვა­თე­ნე ღა­მე. ერ­თი კვი­რა ჭან­ჭურს
ვჭამ­დი და ტყე­მალს. და­დი­ოდ­ნენ ოსე­ბი და იპა­რავ­დნ ­ ენ. მე­რე 200-ლიტრიანიც გა­მო­იტ ­ ა­
ნეს. სკე­ბი, თაფ­ლე­ბი, ცე­მენ­ტი წა­ი­ღეს სამ­სო­ნას­გან.” 380
მოხუცებმა მეორე დღეს დატოვეს სოფელი.

სოფელი ბერულა
სო­ფე­ლი ბე­რუ­ლა ერ­თხანს მო­ხუ­ცე­ბის იმე­დად რჩე­ბო­და, თუმ­ცა სექ­ტემ­ბ­რის და­საწყის­ში
აქაც, ისე­ვე რო­გორც სხვა ქარ­თულ სოფ­ლებ­ში, ქარ­თ­ვე­ლე­ბი აღარ იყ­ვ­ნენ. შიმ­ში­ლი, სიკ­
ვ­დი­ლის ში­ში და სა­კუ­თა­რი თვა­ლით ნა­ნა­ხი ასო­ბით ჩა­ფერ­ფ­ლი­ლი სახ­ლ­-­კა­რი აიძუ­ლებ­
და მათ, მი­ე­ტო­ვე­ბი­ნათ კარ­-­მი­და­მო და სა­კუ­თარ სამ­შობ­ლო­ში დევ­ნი­ლო­ბა­ში ცხოვ­რე­ბის
მძი­მე ბე­დი გა­ე­ზი­ა­რე­ბი­ნათ. გი­ვი გრძე­ლიშ­ვილ­საც არ ეგო­ნა, თუ სახ­ლ­-­კა­რის მი­ტო­ვე­ბა
მო­უ­წევ­და, მაგ­რამ, რო­დე­საც აღარც სახ­ლი ჰქონ­და და აღარც თავ­შე­სა­ფა­რი, იძუ­ლე­ბუ­ლი
გახ­და, ჯერ გორ­ში და შემ­დეგ კი დრო­ე­ბით ჩა­სახ­ლე­ბა­ში ეძებ­ნა გადარჩენის იმე­დი.
„10 კა­ცი შე­მო­ვი­და ჩემ­თან სახ­ლ­ში, შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი. ფორ­მა ეც­ვა ისე­თი, რო­გო­
რიც რუ­სებს. მყავ­და სა­ქო­ნე­ლი. ოსებ­მა მა­თი წაყ­ვა­ნა მო­ინ­დო­მეს. ერ­თ­-ერ­თ­მა
ხბოს და­არ­ტყა. შე­ვა­გი­ნე და ამ ოს­მა კონ­და­ხი და­მარ­ტყა, გო­ნე­ბა დავ­კარ­გე. რო­
ცა გონს მო­ვე­დი, ოსე­ბი აღარ იყ­ვ­ნენ. საქონელი წაეყვანათ.
მეორე დღეს ფეხით ბაღ-ბაღ ვიარე. სახლში რო მივედი, დამხვდა დამწვარი,
სულ შედუღებული იყო ერთიმეორეში ხრუსტალი. ჯერ ჩემი სახლი ვნახე, მერე
ტერეზასი, მერე ქსენიასი – ყველა დამწვარი იყო.“
თამარ ხადური, 82 წლის
„ვუყურებდი, რო­გორ ძარ­ცვ ­ ავ­დნ
­ ენ მო­სახ­ლე­ობ
­ ას. ოსიც და­დი­ო­და, რუ­სიც. კა­
ზა­კე­ბიც იყ­ვ­ნენ, წვრილ­თვ
­ ა­ლე­ბი­ა­ნი ხალ­ხი. მან­ქა­ნე­ბით გაჰ­ქონ­დათ ვე­ში. ჩე­მი

379 იხ. ინტერვიუ ბაგრატ ბორცვაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ თბილისში,
ნაძალადევის რაიონში, სანერგის ქ. 8-ში, მისი რძლის, გულნაზის თანდასწრებით.
380 იხ. ინტერვიუ მარო ვახტანგაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2008
წლის 28 სექტემბერს, თბილისში №170 ბაგა-ბაღი.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  161

შვი­ლიშ­ვი­ლის ბო­სელ­ში ვი­მა­ლე­ბო­დი. მე­ში­ნო­და, სახ­ლშ ­ ი არ ჩამ­წ­ვან­-მ

­ ეთ­ქი და
ღა­მეს ბო­სელ­ში ვა­თე­ნებ­დი. ერთ დღეს შე­მო­ვიდ­ნენ ჩე­მი შვი­ლიშ­ვი­ლის, ზუ­რი­
კოს ეზო­ში. სა­ქო­ნე­ლი გაჰ­ყავ­დათ. მან­ქა­ნა რომ მი­ა­ყე­ნეს და ძარ­ც­ვავ­დ­ნენ, ბოს­
ლი­დან ვუ­ყუ­რებ­დი.”381
თამარ ხადურის შვილი, გივი ხადური, იხსენებს:
„ბერულა ჰაერიდან 8 აგვისტოს დაახლოებით დღის 13:00 – 14:00 საათისთვის
დაბომბეს პირველად. 3-4 თვითმფრინავი დაფრინავდა. სახლები დაბომბვისას
დაზიანდა. დაახლოებით 20 ადამიანი დაიღუპა მთლიანად დიდი ერედვიდან
(იგულისხმება ბარულა, ერედვი და არგვიცი).
თა­ვად სო­ფე­ლი 10 აგ­ვის­ტოს და­ტო­ვა, თუმ­ცა პე­რი­ო­დუ­ლად ბრუნ­დე­ბო­და დე­დის
მო­სა­ნა­ხუ­ლებ­ლად და იქა­უ­რი ამ­ბე­ბის გა­სა­გე­ბად. სექ­ტემ­ბ­რის ბო­ლოს სო­ფელ­ში დაბ­რუ­
ნე­ბულს ერედ­ვიც და ბე­რუ­ლაც სულ გა­დამ­წ­ვა­რი და გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი დახ­ვ­და.
„მანქანის კუ­ზა­ოდ ­ ან ვხე­დავ­დი, რომ ოსე­ბი, ქა­ლე­ბი­ან­-ბ
­ ავ­შვ
­ ე­ბი­ან­-კ
­ ა­ცე­ბი­ა­ნად
მო­დე­ბუ­ლი იყ­ვნ
­ ენ სო­ფელს. ზო­გი ბა­ღებ­ში პა­მი­დორს კრეფ­და, ზო­გი სი­მინდს,
ვაშლს. და­ვი­ნა­ხე, სამ­ნი რო­გორ დებ­დ­ნენ თი­ვას სამ­ხი­დი­ან მან­ქა­ნა­ზე.”
სოფლის კიდევ ერთმა მკვიდრმა, ელნარ ვახტანგაშვილმაც რუსი ჯარისკაცების
დახმარებით ერთი თვის შემდეგ ნახა თავისი და მეზობლების გადამწვარი სახლები.
ბატონი ელნარი ჩვენთან საუბრისას იმასაც იხსენებს, რომ დამწვარი იყო სოფლის
მაღაზიებიც.
ელენე ბერუაშვილმა სოფელი ბერულა აგვისტოს ბოლო დღეებში დატოვა. სწორედ
ის იხსენებს, როგორ გადაწვეს სახლები 28 აგვისტოს.
„ბაღ-ბაღ მივ­დი­ოდ ­ ი და გავ­ჩერ­დი ტუ­რაშ­ვი­ლი ლი­ზოს ბაღ­ში, რად­გან და­ვი­ნა­ხე,
ელ­გუ­ჯა ბე­რუ­აშ­ვი­ლის სახ­ლთ ­ ან დი­დი ცის­ფე­რი სატ­ვირ­თო მან­ქა­ნა იდ­გა და 5
სამ­ხედ­რო­ფორ­მი­ან ­ ი ელ­გუ­ჯას სახ­ლი­დან ავეჯს ტვირ­თავ­და. მან­ქა­ნა რომ წა­ვი­
და, 2 კა­ცი დარ­ჩა. ოსე­ბი იყ­ვ­ნენ. ოსუ­რად ლა­პა­რა­კობ­დ­ნენ. ერ­თ­-ერთს მკლავ­
ზე შე­მოხ­ვე­უ­ლი ჰქონ­და შნუ­რი, მო­ბი­ლუ­რის მსგავ­სი, ან­ტე­ნი­ა­ნი რა­ღაც ეჭი­რა,
აჭერ­და ხელს და სახლს უკ­ვე ცეცხ­ლი ეკი­და. ასე ჩე­მი სახ­ლის­ნა­ირ ­ ად დაწ­ვეს
ელ­გუ­ჯას სახ­ლიც.” 382

სოფელი ხეითი
გი­ორ­გი ქუ­ლი­ჩიშ­ვილს კარ­გად ახ­სოვს, რომ „6 აგ­ვის­ტოს, ღა­მით, სო­ფე­ლი ხე­ით ­ ი და­ი­
ბომ­ბა არ­ტი­ლე­რი­ით. 8 აგ­ვის­ტოს სო­ფელ­ზე გან­ხორ­ცი­ელ­და სა­ჰა­ერ
­ ო და­ბომ­ბ­­­ვა. 4 თვით­
მ­ფ­რი­ნა­ვი დაფ­რი­ნავ­და ერ­თ­დ­რო­უ­ლად, ვერ­ცხ­ლის­ფე­რი, დაბ­ლა დაფ­­­რი­ნავ­დნ ­ ენ.“383
სოფ­ლის მცხოვ­რებ­ლებს, რომ­ლებ­საც ჩვენ შევ­ხვ ­ ­დით, არ ახ­სოვთ, რომ სო­ფელ­
ში და­მა­ტე­ბი­თი ქარ­თუ­ლი ძა­ლე­ბი შე­სუ­ლიყ­ვ­ნენ. მე­ტიც, „8 აგ­ვის­ტო­დან სო­ფელ ხე­ით­
ში აღარ იყო აღარც ად­გი­ლობ­რი­ვი მი­ლი­ცია და აღარც სა­ნა­კო­ე­ვის დაც­ვა“. – იხ­სე­ნებს
უშან­გი შე­რა­ზა­დიშ­ვი­ლი.
ამის მი­უხ
­ ე­და­ვად, სო­ფე­ლი მა­ინც უმოწყა­ლოდ იბომ­ბე­ბო­და. ხო­ლო 9 აგ­ვის­ტოს უკ­ვე

381 იხ. ინტერვიუ თამარ ხადურთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 17
ივნისს, სოფ. შაუმიანში.
382 იხ. ინტერვიუ ელენე ბერუაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ თბილისში,
თამარაშვილის 9.
383 იხ. ინტერვიუ გიორგი ქულიჩიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009
წლის 4 ივლისს, გორის რაიონის წყალწმინდის დევნილთა ჩასახლებაში.
162  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

რუ­სე­თის ჯა­რე­ბი შე­ვიდ­ნენ სო­ფელ­ში. „შემოვიდა ტან­კე­ბის კო­ლო­ნა, რუ­სუ­ლი დრო­შე­ბი

ეკე­თათ: სამ­ფე­რა დრო­შა. ნა­წი­ლი და­ბა­ნაკ­და სო­ფელ ხე­ით­ში. სა­ნა­კო­ე­ვის ად­მი­ნის­ტ­რა­
ცი­ის შე­ნო­ბა­ში შე­ვიდ­ნენ“. – გვიყ­ვე­ბა ბა­ტო­ნი უშან­გი. რუ­სებს ოსე­ბიც მოჰ­ყ­ვნ
­ ენ და იმა­ვე
დღეს და­იწყო სოფ­ლე­ბის გა­დაწ­ვა. „9 რიცხ­ვი­დან და­იწყო სახ­ლე­ბის გა­დაწ­ვა. მე ჩემს
ბაღ­ში ვი­მა­ლე­ბო­დი. მაღ­ლობ ფერ­დობ­ზე­ა. 9 აგ­ვის­ტოს სა­ღა­მოს, შე­ბინ­დე­ბულ­ზე, ჩე­მი
ბა­ღი­დან და­ვი­ნა­ხე, გი­ორ­გი ქუ­ლი­ჩიშ­ვი­ლის სახ­ლი იწ­ვო­და.“384
თა­მაზ ქუ­ლი­ჩიშ­ვილ­მა სო­ფელ­ში სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის დაწყე­ბის შემ­დეგ 42 დღე
გა­ატ
­ ა­რა. თა­ვი­სი თვა­ლით ნა­ხა და გა­და­ი­ტა­ნა ყვე­ლა­ფე­რი. სექ­ტემ­ბ­რის ბო­ლოს წი­თელ­მა
ჯვარ­მა გა­მო­იყ­ვა­ნა. სას­ტი­კად იყო ნა­ცე­მი. ღუ­დუ­შა­უ­რის კლი­ნი­კა­ში ოპე­­რა­ცია გა­უ­კე­თეს.
„8 აგ­ვის­ტო­დან მა­მა­პა­პი­სე­ულ ბა­ღებ­ში ვი­მა­ლე­ბო­დი, და­სახ­ლე­ბი­დან 200-300
მეტ­რის და­შო­რე­ბით. ბა­ღე­ბი მა­ღალ ად­გილ­ზეა და იქი­დან მთე­ლი სო­ფე­ლი კარ­
გად ჩანს.
10 აგვისტოს შემდეგ გადაწვეს ჩემი სახლი. ჩემი ძმის სახლში ვიყავი და იქიდან
ვუყურებდი. რამდენიმე კაცი, ზოგი ფორმაში და ზოგიც უფორმო, შედიოდა
სახლებში და გამოჰქონდათ ყველაფერი. გარეთ იდგა რუსების სამხედრო მანქანა
და იმაში აწყობდნენ ყველაფერს. დავინახე, უკვე თვითონ სახლი რომ აალდა და
იწვოდა.
ჩემს უბან­ში შე­ვეს­წა­რი ბევ­რი სხვა სახ­ლის გა­დაწ­ვას. მი­დი­ოდ­ნენ ჯგუ­ფუ­რად, ქა­
ლე­ბიც დაჰ­ყავ­დათ. თვი­თონ შე­ი­ა­რა­ღე­ბულებ­ი გა­რეთ იდ­გ­ნენ.
დღე არ მახ­სოვს, 20 აგ­ვის­ტოს შემ­დეგ, დი­ლა იყო. და­ვი­ნა­ხე, ზა­ურ ზუ­ბაშ­ვი­ლის
სახ­ლი­დან რო­გორ გა­მოჰ­ქონ­დათ ზოგს სა­წო­ლი და ზოგს სხვა ნივ­თე­ბი. სახ­ლ­
თან რუ­სე­ბის სატ­ვირ­თო მან­ქა­ნა იდ­გა (ჭრელი ტენ­ტი რომ აქვს გა­და­ფა­რე­ბუ­ლი)
ოსებს ასე­თი მან­ქა­ნე­ბი არ ჰყავ­დათ. ცო­ტა ხან­ში და­ვი­ნა­ხე, ბა­ტო­ნი ზა­უ­რის სახ­ლი­
დან ბო­ლი რო­გორ ამო­დი­ო­და. რა­ღაც პა­ტა­რა ცეცხ­ლ­სას­რო­ლი იარა­ღი ჰქონ­დათ,
რო­მე­ლიც გა­ზით არის და­ტუმ­ბუ­ლი, და­იშ­ხუ­ი­ლებ­და ხოლ­მე და მო­მენ­ტა­ლუ­რად
ცეცხ­ლი ეკი­დე­ბო­და ყვე­ლა­ფერს. რუ­სი მხო­ლოდ ძვირ­ფა­სე­უ­ლო­ბით იყო და­ინ­ტე­
რე­სე­ბუ­ლი. ისი­ნი შე­დი­ოდ­ნენ და მე­რე შე­დი­ოდ­ნენ ოსე­ბი, რომ­ლე­ბიც ძარ­ც­ვავ­დ­
ნენ და წვავ­დ­ნენ ყვე­ლა­ფერს.
ყველანაირი ხალხი დადიოდა, ზოგს რკინის კარი უნდოდა, ზოგს საქონელი, ზოგს
პროდუქტი და ა.შ.”385
თა­მაზ ქუ­ლი­ჩიშ­ვი­ლი მას­ზე გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ძა­ლა­დო­ბის შე­სა­ხე­ბაც გვიყ­ვე­ბა.
„შემოსვლიდან მე-4 დღეს მცე­მეს ოსებ­მა. სამ­ნი იყ­ვნ ­ ენ, სამ­ხედ­რო ფორ­მებ­ში
და შე­ი­არ
­ ა­ღე­ბულ­ნი. მკითხეს „გრუზინ“? კი-­მეთ­ქი. და­მაგ­დეს და იარა­ღის კონ­
და­ხი მირ­ტყეს. გო­ნე­ბა დავ­კარ­გე. იმ ღა­მეს წვი­მა წა­მო­ვი­და და იმან გა­მო­მაფხიზ­
ლა. თვა­ლე­ბი ისე­თი და­სი­ე­ბუ­ლი მქონ­და, ვე­რა­ფერს ვხე­დავ­დი.
ჩემს სახ­ლ­ში ხეითში ვი­ყა­ვი. ერთ დღეს გა­ჩერ­და უაზი და იქი­დან ვი­ღა­ცე­ე­ბი გად­
მო­ვიდ­ნენ. შე­მოც­ვივ­დ­ნენ შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი სამ­ხედ­რო­ებ
­ ი. ოსე­ბი იყ­ვ­ნენ. არა­ფე­
რი უთ­ქ­ვამთ, პირ­და­პირ უმოწყა­ლოდ ცე­მა და­მიწყეს, ზო­გი მა­ფურ­თხებ­და, ზო­გი
წიხლს მირ­ტყამ­და, ფე­ხით გა­მა­გო­რებ­დ­ნენ და გა­მო­მა­გო­რებ­დ­ნენ. მლან­ძღავ­
დ­ნენ ყვე­ლა­ნა­ი­რი ბილ­წი სიტყ­ვე­ბით, თან მიყ­ვი­როდ­ნენ, რამ­დე­ნი ოსი გყავს
მოკ­ლუ­ლი­ო“.

384 იხ. ინტერვიუ უშანგი შერაზადიშვილთან, ჩაწერილი „21-ე საუკუნის” მიერ 2009 წლის თებერვალში.
385 იხ. ინტერვიუ თამაზ ქულიჩიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  163

სოფელი კარალეთი
სო­­ფე­­ლი კა­­რა­­ლე­­თი, სხვა ქარ­­­თუ­­ლი სოფ­­­ლე­­ბის მსგავ­­­სად, 8
აგ­­­ვის­­­ტო­­დან ოთხი დღის გან­­­მავ­­­ლო­­ბა­­ში იბომ­­­ბე­­ბო­­და. თა­­მაზ
თი­­ბი­­ლაშ­­ვი­­ლი სოფ­­­ლი­­დან 12 აგ­­­ვის­­­ტოს გა­­მო­­ვი­­და, „ციდან
მო­­მა­­ვალ ცეცხ­­­ლის ენებს” გა­­მო­­ექ­­­ცა. გარ­­­და იმი­­სა, რომ ყვე­­
ლას სახ­­­ლე­­ბი გა­­და­­უწ­­­ვეს და სარ­­­ჩო-­­­სა­­ბა­­დე­­ბე­­ლი წა­­არ­­­თ­­­ვეს,
ყო­­ველ და­­ზა­­რა­­ლე­­ბულს სა­­კუ­­თა­­რი ის­­­ტო­­რია აქვს. ცალ­­­კე­­უ­­ლი
მცი­­რე დე­­ტა­­ლე­­ბი სა­­ერ­­­თო, დიდ ტრა­­გე­­დი­­ა­­ში კი­­დევ უფ­­­რო ამ­­­
ძი­­მებს მათ ყო­­ფას. სა­­ო­­მა­­რი მოქ­­­მე­­დე­­ბე­­ბის დაწყე­­ბის დროს
ბა­­ტო­­ნი თა­­მა­­ზი ავ­­­ტო­­ა­­ვა­­რი­­ის შემ­­­დეგ ახა­­ლი ნა­­ო­­პე­­რა­­ცი­­ე­­ბი
იყო და აგ­­­ვის­­­ტო­­ში გა­­და­­ტა­­ნილ­­­მა უბე­­დუ­­რე­­ბამ მი­­სი ჯან­­­მ­­­რ­­­თე­­
ლო­­ბა და სი­­ცოცხ­­­ლე სე­­რი­­ო­­ზუ­­ლი საფ­­­რ­­­თხის ქვეშ და­­ა­­ყე­­ნა.
„ოპერაცია გა­ვი­კე­თე 2008 წლის მა­ი­სის თვე­ში და
6 თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში არ უნ­და გა­მევ­ლო ფეხ­ზე. ამ
მოვ­ლე­ნე­ბის გა­მო მო­მი­წია კას­ტი­ლე­ბის გა­რე­შე სი­ა­
რუ­ლი. ექიმ­მა რომ გამ­სინ­ჯა, გა­ირ­კ­ვა, რომ დაწყე­ბუ­
ლი მაქვს ძვლის დაშ­ლა.”386
სო­ფელ კა­რა­ლეთ­შიც სახ­ლებს ძი­რი­თა­დად უფორ­მო,
შე­ირ
­ ა­ღე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბი არ­ბევ­დნ ­ ენ. ბი­ძი­ნა
­ ენ და წვავ­დნ
სუ­ხი­ტაშ­ვი­ლის, ისე­ვე რო­გორც ბევ­რი მი­სი მე­ზობ­ლის, სახ­
ლიც სწო­რედ ასე და­იწ­ვა.
„12 აგ­ვის­ტოს, შე­ი­არ­ ა­ღე­ბულ­მა დაჯ­გუ­ფე­ბებ­მა მო­­
სახ­ლე­ო­ბის გაფ­რ­თხი­ლე­ბა და­იწყეს, რომ სო­ფე­ლი
დაგ­ვე­ტო­ვე­ბი­ნა, და იმავ­დრ­ ო­უ­ლად ძარ­ც­ვა­საც მიჰ­ყ­
ვეს ხე­ლი. 13-ში სახ­ლი და­მიწ­ვეს და დავ­ტო­ვე სო­ფე­
ლი. მივ­დი­ოდ ­ ი და კვამ­ლი მომ­ყ­ვე­ბო­და.” 387
იზოლდა თედლიაშვილი
„13 აგ­­­ვის­­­ტოს, ოთხ­­­შა­­ბა­­თი რომ გა­­თენ­­­და, მან­­­ქა­­ნე­­ბით
ჩა­­მო­­ი­­ა­­რეს უცხო ადა­­მი­­ა­­ნებ­­­მა. ღო­­ბე­­ებს ეს­­­რო­­ლეს,
ალ­­­ბათ შე­­სა­­ში­­ნებ­­­ლად. ჯერ თა­­ზო სუ­­ხიტ­­­­ა­­­­შ­­­ვი­­ლის
სახლს წა­­უ­­კი­­დეს ცეცხ­­­ლი. მე­­რე მო­­თეთ­­­რო-­­­კ­­­რე­­­­მის­­­
ფე­­რი „ჟიგულით“ გა­­და­­ი­­ნაც­­­ვ­­­ლეს სუ­­ხი­­ტაშ­­­ვი­­ლი ვა­­
ლას სახ­­­ლის­­­კენ, მე­­რე მე­­ზობ­­­ლად გე­­ლას სახ­­­ლ­­­საც
წა­­უ­­კი­­დეს ცეცხ­­­ლი და ბო­­ლოს ბი­­ძი­­ნა სუ­­ხი­­ტაშ­­­ვი­­ლის
სახ­­­ლ­­­თან ამო­­ვიდ­­­ნენ. ეს სახ­­­ლი ჩვენ­­­გან რამ­­­დე­­ნი­­მე
მეტ­­­რ­­­ში­­ა. გა­­ვე­­დი ბაღ­­­ში და ხე­­ებს ამო­­ფა­­რე­­ბუ­­ლი ვუ­­
ყუ­­რებ­­­დი. კრე­­მის­­­ფე­­რი „ჟიგული” გა­­ჩერ­­­და ბი­­ძი­­ნას
სახ­­­ლ­­­თან. ოთხი ადა­­მი­­ა­­ნი გად­­­მო­­ვი­­და. ფორ­­­მე­­ბი არ
ეც­­­ვათ, ოსე­­ბი იყ­­­ვ­­­ნენ. მა­­შინ ჩვენს სო­­ფელ­­­ში რუ­­სე­­ბი დაბომბილი სოფელი კარალეთი,
არ იყ­­­ვ­­­ნენ შე­­მო­­სუ­­ლე­­ბი. სექტემბერი 2009 წელი.

386 იხ. ინტერვიუ თამაზ თიბილაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ
ქ.თბილისში, მე-100 საჯარო სკოლაში. ინტერვიუერები ადასტურებენ, რომ თამაზ თიბილაშვილი ინვალიდია.
387 იხ. ინტერვიუები ბიძინა სუხიტაშვილთან და იზოლდა თედლიაშვილთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის”
მიერ 2008 წლის 4 დეკემბერს.
164  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

სახლი დაიწვა, დანახშირდა, ჩაიფუშა ყველაფერი. ბიძინა რომ ჩამოვიდა, ნახა,

რომ ხატები გამოუტანიათ სახლიდან, ვიდრე ცეცხლი წაუკიდეს და იქვე ახლოს
სათონის შენობასთან დაუწყვიათ.“
ვლადიმერ სუხიტაშვილისა (ვალას) და მისი ძმის ვეფხვიას სახლების დაწვას,
რომლის შესახებაც იზოლდა თედლიაშვილი გვიყვება, მათი დედა შეესწრო.
„დედაჩემმა თა­ვი­სი თვა­ლით უყუ­რა, რო­გორ დაწ­ვეს ჩე­მი სახ­ლი. მა­მა­ჩე­მი უსი­
ნათ­ლოა და და­ახ­ლო­ებ ­ ით ორი კვი­რა არ იცო­და, ჩე­მი და ჩე­მი ძმის სახ­ლე­ბი
რომ დაწ­ვეს, მე­რე შემ­თხ­ვე­ვით გა­ი­გო ლა­პა­რა­კი და ინ­სულ­ტი და­ე­მარ­თა. ერთ
კვი­რა­ში გარ­და­იც­ვა­ლა. დე­და­ჩე­მის თქმით, სა­მი მან­ქა­ნა და­დი­ოდ
­ ა, ბევ­რ­ნი იყ­ვ­
ნენ, 15 ადა­მი­ა­ნი. ჯერ ჩვენს წი­ნა სახ­ლშ­ ი შე­ვიდ­ნენ ჩემს მე­ზო­ბელ­თან, შემ­დეგ
ჩვენ­თან შე­მო­სუ­ლან და ასე შე­დი­ოდ­ნენ და გა­დი­ოდ­ნენ. გა­ძარ­ცვ ­ ით არ გა­უ­ძარ­
ც­ვ­ავთ, არა­ფე­რი არ იყო გა­მო­ტა­ნი­ლი. ავე­ჯის ნამ­წ­ვე­ბი ისევ იყო, რომ ავე­დით.
ალ­ბათ ოქ­რო­ულს ეძებ­დ­ნენ. ერ­თ­ბა­შად ამო­ვარ­და დი­დი კვამ­ლი და მე­რე მოჰ­ყ­
ვა ცეცხ­ლი­ო. ორი­ვე სახლს ერ­თ­დ­რო­უ­ლად წა­უ­კი­დეს ცეცხ­ლი 13 აგ­ვის­ტოს, ჩე­მი
მე­ზობ­ლი­სას და ჩემ­სას.“388

სოფელი გუგუთიანთკარი
გუ­­გუ­­თი­­ან­­­თ­­­კა­­რი ერ­­­თ­­­-ერ­­­თი ბო­­ლო სო­­ფე­­ლი­­ა, სადაც ქართველებს პერიოდულად შესვლის
ნებას რთავენ. სწო­­რედ მას­­­ზე გა­­დის დღეს პი­­რო­­ბი­­თი ად­­­მი­­ნის­­­ტ­­­რა­­ცი­­უ­­ლი საზღ­­­ვა­­რი. ფორ­­­
მა­­ლუ­­რად იგი სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს ხე­­ლი­­სუფ­­­ლე­­ბის კონ­­­ტ­­­რო­­ლის ქვე­­შ არის. თუმ­­­ცა, 2009 წლის
ოქ­­­ტომ­­­ბერ­­­ში, ად­­­გი­­ლობ­­­რი­­ვებ­­­მა, უსაფ­­­რ­­­თხო­­ე­­ბის მო­­ტი­­ვე­­ბით არ გვირ­­­ჩი­­ეს სო­­ფელ­­­ში გა­­დამ­­­
წ­­­ვა­­რი სახ­­­ლე­­­­ბის სა­­ნა­­ხა­­ვად წას­­­ვ­­­ლა.
2008 წლის აგ­ვის­ტო­ში გუგ­თი­ან­თ­კარ­შიც, ისე­ვე რო­გორც ბევრ მის მო­მიჯ­ნა­ვე სო­
ფელ­­­ში, რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის ჯა­რე­ბი ჩად­გა.
თინა ბიძინაშვილი:
„13 აგ­­­ვის­­­ტოს შე­­მო­­ვიდ­­­ნენ ოსე­­ბი და კა­­ზა­­კე­­ბი სო­­ფელ გუ­­გუ­­თი­­ან­­­თ­­­კარ­­­ში. უმ­­­­­­­რავ­­­­­­­
ლე­­სო­­ბას სამ­­­ხედ­­­რო ფორ­­­მა ეც­­­ვა. ჩე­­მი მაზ­­­ლის­­­ცო­­ლი შე­­ე­­ფე­­თათ და და­­უწყეს
ავ­­­ტო­­მა­­ტის კონ­­­და­­ხე­­ბით ცე­­მა, გვითხა­­რი, სად არი­­ან თქვე­­ნი ბო­­ე­­ვი­­კე­­ბი­­ო. თან
სადღაც მი­­ათ­­­რევ­­­დ­­­ნენ.
ბაღ­ში ვი­მა­ლე­ბო­დით. ბა­ღის ბო­ლო­დან ვხე­დავ­დით, სახ­ლე­ბი რომ იწ­ვო­და. ჩე­
მი მე­ზო­ბე­ლი, და­თო ჩა­ლა­უ­რი და­უ­ჭე­რი­ათ ოსებს და რო­ცა ის ჩა­მო­ა­ტა­რეს ჩემს
სახ­ლ­თან, და­თოს და­უ­ნა­ხავს 5 ბი­ჭი ჩე­მი სახ­ლის ეზო­ში. 2 ქე­რა იყოო და სამ­ნიც
ხელ­ჩუ­ე­ლი ოსე­ბი იყ­ვ­ნე­ნო. სა­ხე­ლი­ცა და გვა­რე­ბიც ვი­ცით მა­თი. ავ­ტო­მატ­ზე რა­ღა­ცა
ჰქონ­დათ მი­მაგ­რე­ბუ­ლი. იმას ეს­როდ­ნენ სახლს და ჩნდე­ბო­და ცეცხ­ლი. ამ პარ­ტი­ამ
დაწ­ვა სხვა სახ­ლე­ბიც. ჩემს უბან­ში 4 სახ­ლი დაწ­ვეს. ყვე­ლა სახ­ლი 13-ში და­იწ­ვა.
ვი­სი სახ­ლიც გა­დარ­ჩა დაწ­ვას, იმას­თან ვა­თე­ნებ­დით ღა­მეს. ჩემს დამ­წ­ვარ სახ­ლ­
ში გა­დავ­დი­ო­დი ხოლ­მე. ერ­თხე­ლაც სექ­ტემ­ბ­რის და­საწყი­სი იყო, გა­და­ვე­დი ჩემს
სახ­ლშ ­ ი და ვნა­ხე ორი ოსი. რა­ღა­ცე­ებს იპა­რავ­დ­ნენ ჩემს სახ­ლ­ში. რომ და­მი­ნა­
ხეს, და­ნა მო­მიშ­ვი­რეს – ვე­ღარ გა­ი­გეთ, რომ აქ არ უნ­და იყოთ ქარ­თვ ­ ე­ლე­ბი­ო!
– მითხ­რეს.”
ქალბატონი თინა ომის დასრულებიდან წელიწად-ნახევრის შემდეგაც დევნი­
ლობაშია. გუგუთიანთკარში დაბრუნება დღეს უსაფრთხოების მინიმალური პირობების

388 იხ. ინტერვიუები ვლადიმერ და ვეფხვია სუხიტაშვილებთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის” მიერ 2009
წლის 26 იანვარს.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  165

არარსებობის გამო შეუძლებელია.389

გუგუთიანთკარში სახლების გადაწვასა და ქართველების ცემის შესახებ იუწყე­
ბოდა 2008 წლის 15 სექტემბერს ბრიტანული გაზეთი „Daily Telegraph”, სადაც ხუთი
ქართველი მამაკაცის ცემის ფაქტია აღწერილი390.
სწორედ ამგვარი მუქარით, სახლების გადაწვით, დარჩენილი მოხუცების ცემითა
და მძევლად აყვანით აიძულებდნენ ქართულ მოსახლეობას თავიანთი საცხოვრებლის
დატოვებას.

სოფელი ქსუისი
ქსუ­ი­სე­ლე­ბი გა­ზეთ „USA Today“-ს ჟურ­ნა­ლის­ტებს საბ­ჭო­თა პე­რი­ოდ­ში ქარ­თ­ვე­ლე­ბი­სა
და ოსე­ბის თა­ნაცხოვ­რე­ბის შე­სა­ხებ უამ­ბობ­დ­ნენ – „ქართველები და ოსე­ბი ჰარ­მო­ნი­უ­
ლად ვცხოვ­რობ­დით სი­მინ­დის მინ­დვ ­ ­რე­ბით, ვე­ნა­ხე­ბი­თა და ატ­მი­სა და ვაშ­ლის ბა­ღე­ბით
გარ­შე­მორ­ტყ­მულ­ნი­ო“. თა­ვად ჟურ­ნა­ლის­ტი, რო­მელ­მაც ქსუ­ი­სი და მიმ­დე­ბა­რე სოფ­ლე­ბი
მო­ი­ნა­ხუ­ლა, ვი­თა­რე­ბას ასე აღ­წერს:
„ამჟამად ქარ­­­თ­­­ვე­­ლე­­ბით და­­სახ­­­ლე­­ბულ ნა­­წილ­­­ში და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 400 სახ­­­ლი გა­­
დამ­­­წ­­­ვა­­რი და გა­­ძარ­­­ც­­­ვუ­­ლი­­ა. ხო­­ლო ოსე­­ბის და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 700 სახ­­­ლი­­დან, მხო­­
ლოდ მცი­­რე ნა­­წი­ლს – სკო­­ლის ჩათ­­­ვ­­­ლით – ატყ­­­ვია ქარ­­­თუ­­ლი არ­­­ტი­­ლე­­რი­­ის მი­­
ერ გახ­­­ს­­­ნი­­ლი ცეცხ­­­ლის კვა­­ლი.
ბევრი ოსი ამბობს, რომ მათ ქართველ მეზობლებს თბილისის მიერ ჩადენილ
დანაშაულზე კოლექტიური პასუხისმგებლობა აქვთ.
„ქართველები ჩემი შვილის გვერდით უნდა იწვნენ,“ – ამბობს 70 წლის ეკატერინე
დოგუზოვა.
პაველ პანიკაევი კი აცხადებს: „ჩვენ გვაქვს ანგარიშის გასწორების უფლება. ჩვენ
არ დავტოვებთ ქართელების სახლებს, ბაღებს, არაფერს. ჩვენ მათ გავაქრობთ
პირისაგან მიწისა“.391
ეს მუქარა ოსურმა შეიარაღებულმა ფორმირებებმა ბევრ ქართულ სოფელში
ნამდვილად შეასრულეს.
შოშიტაშვილების ოჯახი
„სოფელში შეხ­ვალ თუ არა, პირ­ვე­ლი­ვე სახ­ლი დამ­წვ ­ ა­რია და ასე გრძელ­დე­ბა
ბო­ლომ­დე. ქრის­ტე­ფო­რემ მითხ­რა, 10-11 აგ­ვის­ტოს დი­ლით რომ და­იწყეს, მიჰ­
ყ­ვ­ნენ და მთელ სახ­ლებს წვავ­დ­ნე­ნო.“392
ოფე­ლია შო­ში­ტაშ­ვილ­მა სო­ფე­ლი 10 აგ­ვის­­­ტოს და­ტო­ვა.

389 გუგუთიანთკარში ასვლის მცდელობა რამდენჯერმე გვქონდა 2009 წლის შემოდგომაზე, სამწუხაროდ, ეს შეუძლებელი
აღმოჩნდა. როგორც მოსახლეობა ამბობს, სოფელ მერეთში ადგილობრივები ბილიკებით ხანდახან ახერხებენ
სოფელში ასვლას, თუმცა ქართველების ტყვედ აყვანის გახშირებული შემთხვევების გამო უსაფრთხოების ზომები
სულ უფრო გამკაცრებულია და, შესაბამისად, პირობითი საზღვრის დარღვევა სერიოზულ საფრთხესთან არის
დაკავშირებული. ინტერვიუ თინა ბიძინაშვილთან ჩაწერილია თინათინ ხიდაშელის მიერ 2009 წლის 24 ოქტომბერს,
გუგუთიანთკარში.
390 იხ. „British police to join EU peace force in Georgia“ by Bruno Waterfield, DAILY TELEGRAPH, 15 September 2008
391 იხ. “AP IMPACT: Georgians uprooted in South Ossetia”, By Yuras Karmanau, on 29 August, 2008 at http://www.
usatoday.com/news/world/2008-08-29-3937720385_x.htm
392 იხ. ინტერვიუ ოფელია შოშიტაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009
წლის 9 აგვისტოს, თბილისში, გლდანის IV მ/რ, III კორპუსი.
166  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

„ყველაზე მა­სი­რე­ბუ­ლი შე­ტე­ვა 7 აგ­ვის­ტოს ღა­მეს

იყო, ყვე­ლა­ნი პად­ვალ­ში ვი­მა­ლე­ბო­დით. ქარ­თუ­
ლი ჯა­რი სო­ფელ­ში 8 აგ­ვის­ტოს დი­ლით შე­მო­ვი­
და და ამა­ვე დღეს გა­მოჩ­ნ­დ­ნენ თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­
ბიც. და­ბომ­ბ­ვა და­იწყეს. შე­მოფ­რინ­დე­ბო­და სა­მი,
წრეს და­არ­ტყამ­და, ოსურ სოფ­ლებს გვერდს აუქ­
ცევ­და და ჩვენს სოფ­ლებს ბომ­ბავ­და. ძა­ლი­ან
დაბ­ლა დაფ­რი­ნავ­დნ ­ ენ, ყვე­ლას ვარ­ს­კ­ვ­ლა­ვე­ბი
ეხა­ტა. ბომ­ბე­ბი ჰა­ერ­ში­ვე სკდე­ბო­და, ნა­წი­ლე­ბად
იშ­ლე­ბო­და და ცეცხ­ლის მა­სა მო­დი­ო­და ძირს,
ზო­გი მი­წა­ზე ეცე­მო­და და შემ­დეგ ფეთ­ქ­დე­ბო­და.
და­ბომ­ბ­ვის პირ­ვე­ლი­ვე დღეს, 8 აგ­ვის­ტოს, ორი
სახ­ლი და­იწ­ვა: ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი პა­ა­ტა­სი და ოლე­
გი შო­ში­ტაშ­ვი­ლის. რა­მა­ზი შო­ში­ტაშ­ვი­ლის
სახ­ლ­საც რა­ღაც ნა­წი­ლი მოხ­ვ­და და და­ინ­გ­რა.“
მი­უხ
­ ე­და­ვად მი­სი თხოვ­ნი­სა, მა­მა და ძმე­ბი
სო­ფელს არ ტო­ვებ­დნ ­ ენ და სა­კუ­თა­რი თვა­ლით
ნა­ხეს, თა­ვი­ან­თი სახ­ლე­ბის გა­დაწ­ვა. თა­ვად
ქალ­ბა­ტო­ნი ოფე­ლია სო­ფელ­ში ორი კვი­რის შემ­
დეგ დაბ­რუნ­და და თა­ვი­სი და ბი­ძაშ­ვი­ლის, ქრის­
ტე­ფო­რეს დამ­წ­ვა­რი სახ­ლე­ბი ნა­ხა. გა­დამ­წ­ვარ
სო­ფელ­ში ტი­რი­ლით მო­სი­ა­რუ­ლე ქალ­ბა­ტონს
რუ­სე­ბი დას­ცი­ნოდ­ნენ: „а вы в первый раз“.
ოფე­ლია შო­ში­ტაშ­ვი­ლის ძმის, იოსებ შო­
ში­ტაშ­ვი­ლის სახ­ლი­დან კარ­გად ჩან­და, რო­გორ
ცვი­ო­და სო­ფელ­ზე ჭურ­ვე­ბი. „ჩემს სახ­ლ­თან 40
მეტ­რ­ში ჩა­მო­აგ­დო სნა­რი­ა­დი და მოხ­ვ­და ჩემს მე­
ზო­ბელს, 75 წლის სა­ლო­მე შო­ში­ტაშ­ვილს, ბე­ჭებ­
დაბომბილი სოფელი ქსუისი, ში მოხ­ვ­და.”393 იოსებ შო­ში­ტაშ­ვი­ლი დაჭ­რი­ლებს
დეკემბერი 2008 წელი ეხ­მა­რე­ბო­და და მთე­ლი დღე მან­ქა­ნით გა­მოჰ­
ყავ­და სოფ­ლი­დან ხალ­ხი.
რო­გორც თა­ვად იხ­სე­ნებს, 8-ში გან­სა­კუთ­რე­
ბით ბევ­რი იყო და­ბომ­ბ­ვი­სა­გან და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი და დაჭ­რი­ლი, როგორც სოფელ ქსუისში,
ასევე სო­ფელ ჭა­რებ­ში და მა­ნაც მთე­ლი დღე იქა­უ­რე­ბის დახ­მა­რე­ბა­ში გა­ატ ­ ა­რა.
„ჭარებში რომ შე­ვე­დი, და­ვი­ნა­ხე, ლა­ფა­ჩე­ბის სახ­ლი იწ­ვო­და. და­ბომ­ბი­ლი დამ­
ხ­ვ­და ჭა­რე­ბი. ვა­ხო რაზ­მა­ძეა დაჭ­რი­ლი­ო. ვა­ხოს სახ­ლ­თან რომ მი­ვე­დი, იქაც
ერ­თი ბომ­ბი იყო ჩა­მო­ვარ­დ­ნი­ლი. სახ­ლი დან­გ­რე­უ­ლი იყო და ვა­ხო დაჭ­რი­ლი
იწ­ვა ლო­გინ­ში. მარ­ცხე­ნა მხა­რი ჰქონ­და მოგ­ლე­ჯი­ლი, მკერ­დ­თან, თავ­ში ჰქონ­და
მორ­ტყ­მუ­ლი, ჩავ­სვ ­ ი მან­ქა­ნა­ში, გა­მო­ვიყ­ვა­ნე და წა­მო­იყ­ვა­ნეს სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში
გორ­ში. მე­რე ისევ შე­ვე­დი ჭა­რებ­ში და კა­ხა ლა­ფა­ჩი წა­ვიყ­ვა­ნე.“
მე­ო­რე დღეს მი­სი სახ­ლიც და­იწ­ვა ქსუ­ის­ში და მე­ზობ­ლებ­თან ერ­თად და­ტო­ვა სო­ფე­
ლი. უკან მხო­ლოდ 25 აგ­ვის­ტოს დაბ­რუნ­და. სო­ფე­ლი მთლი­ა­ნად გა­დამ­წვ ­ ა­რი დახ­ვ­და.

393 იხ. ინტერვიუ იოსებ შოშიტაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009
წლის 9 აგვისტოს, თბილისში, გლდანის IV მ/რ, III კორპუსი.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  167

სოფელი ზარდიაანთკარი
სო­ფელ ზარ­დი­ა­ან­თ­კა­რის მცხოვ­რებ­ლებ­მა კარ­გად იცი­ან, რომ მათ სო­ფელ­ში არა­სო­დეს
მდგა­რა არც ქარ­თუ­ლი ჯა­რი და არც სამ­შ­ვი­დო­ბო­ე­ბი. სო­ფელს ად­გი­ლობ­რი­ვი მი­ლი­ცი­აც კი
არ ჰყავ­და და ტყვი­ა­ვის მი­ლი­ცი­ის გან­ყო­ფი­ლე­ბა ემ­სა­ხუ­რე­ბო­და სა­ჭი­რო­ე­ბი­ს შემთხვევაში.
სოფ­ლის მცხოვ­რებ­ლე­ბი გვიყ­ვე­ბი­ან, რომ 7 აგ­ვის­ტოს ქარ­თუ­ლი ჯა­რი სო­ფელ ქსუ­ი­სის შე­
სას­ვ­ლელ­ში შე­ვი­და. ქსუ­ი­სი კი ზარ­დი­ა­ან­თ­კა­რი­დან კი­ლო­მეტ­რ­-­ნა­ხე­ვარ­ში მდე­ბა­რე­ობს. მი­
უ­ხე­და­ვად ამი­სა, სრო­ლებ­სა და ძა­ლა­დო­ბას ვერც ეს ქარ­თუ­ლი სო­ფე­ლი გა­და­ურ­ჩა.
„7 აგ­ვის­ტოს ოსუ­რი სოფ­ლე­ბის – დმე­ნი­სი­სა და ხელ­ჩუ­ას მხრი­დან და­იწყო ინ­
ტენ­სი­უ­რი სრო­ლე­ბი ჩვე­ნი მი­მარ­თუ­ლე­ბით. მომ­დევ­ნო დღე­ებ­შიც: 8, 9 და 10
აგ­ვის­ტოს მა­სი­რე­ბუ­ლად გვეს­როდ­ნენ.“394
12 აგ­ვი­ტოს სო­ფე­ლი თით­ქ­მის მთლი­ან ­ ად და­ი­ცა­ლა ად­გი­ლობ­რი­ვე­ბი­სა­გან, თუმ­ცა ცეცხ­
ლის შეწყ­ვე­ტის შემ­დეგ ხალ­ხმ­ ა უკან დაბ­რუ­ნე­ბა და­იწყო.
ბატონი გიორგი გაბლიშვილი სოფელში 12 სექტემბერს დაბრუნდა.
„დავრჩი 22 სექ­­­ტემ­­­ბ­­­რამ­­­დე. ამ დროს სო­­ფელ­­­ში მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბის ნა­­წი­­ლიც დაბ­­­
რუნ­­­და, მაგ­­­რამ სექ­­­ტემ­­­ბ­­­რის ბო­­ლოს­­­თ­­­ვის ყვე­­ლა­­ნი, ვინც დაბ­­­რუნ­­­დ­­­ნენ, ისევ გა­­იქ­­­
ც­­­ნენ. ოსებს რო­­ცა უნ­­­დო­­დათ, შე­­მო­­ვარ­­­დე­­ბოდ­­­ნენ სახ­­­ლებ­­­ში. არ იყო მო­­სახ­­­ლე­­
ო­­ბა და­­ცუ­­ლი. სახლს ვყა­­რა­­უ­­ლობ­­­დი, არ და­­მიწ­­­ვან­­­-­­­მეთ­­­ქი. სახ­­­ლებს ჯერ კიდევ
წვავდნენ მე­­ზო­­ბელ სოფ­­­ლებ­­­შიც.
22 სექ­ტემ­ბერს, ღა­მის 11.30 სა­ათ ­ ი იქ­ნე­ბო­და, სახ­ლ­ში ვი­ყა­ვი. გა­ვი­გო­ნე სრო­
ლე­ბის ხმა მე­რე­თის მხრი­დან. სრო­ლის ხმა რომ გა­ვი­გო­ნე, გა­მო­ვე­დი სახ­ლი­დან
და მდი­ნა­რე ჭა­რე­ბუ­ლას ხევ­ში და­ვი­მა­ლე. და­ვი­ნა­ხე 6 ავ­ტო­მა­ტი­ა­ნი სამ­ხედ­რო­
ფორ­მი­ან­ ი კა­ცი. ოსუ­რად ლა­პა­რა­კობ­დნ
­ ენ. ექ­ვ­სი­ვე სახ­ლ­ში შე­ვიდ­ნენ. შე­ვიდ­ნენ
თუ არა, ცეცხ­ლი მო­ე­დო სახლს. ამის მე­რე და­ახ­ლო­ებ ­ ით ნა­ხე­ვა­რი სა­ა­თი იდ­გ­ნენ
ეზო­ში. სა­ნამ მაგ­რად არ მო­ე­კი­და სახლს ცეცხ­ლი, არ გა­სუ­ლან.
მერე გადავიდნენ ჩემი სახლის უკან დაახლოებით 60 მეტრში მდებარე ჩემი
ბიძაშვილის, გელა გაბლიშვილის სახლში და იმასაც ისევე წაუკიდეს ცეცხლი.
მე რომ დავინახე, ბიძაშვილის სახლში შევიდნენ, ჩავირბინე მდინარეზე. დავუწყე
ჩემს სახლში ცეცხლს ჩაქრობა. ალბათ მდინარიდან წყალს რომ ვეზიდებოდი,
მაშინ შემამჩნიეს. დამიწყეს სროლა. ამის შემდეგ გამოვიქეცი და მას მერე
ზარდიაანთკარში ვეღარ ვბრუნდები.“
ბატონი გიორგის ინფორმაციით სოფელში სექტემბრის ბოლოსათვის მხოლოდ
ერთი შერეული ოსურ-ქართული ოჯახი იყო დარჩენილი.

სოფელი საცხენეთი
სოფლის მკვიდრნი ადასტურებენ, რომ საცხენეთში ქართული ჯარი არასოდეს მდგარა.
სოფელში სამშვიდობოების პოსტიც არ ყოფილა, საკუთარი პოლიციაც კი არ ჰყავდათ და
პოლიციის ფუნქციებს ვანათის პოლიცია ასრულებდა. პირველი ომის შემდეგ სოფელში
დაძაბულობა მუდმივად იყო, ვინაიდან, ბევრი სხვა ქართული სოფლისაგან განსხვავებით,
საცხენეთი დაბლობშია და მაღლობებიდან სულ ოსური სოფლებითაა გარშემორტყმული.
ესენია: ღვრია, ორტევი, მარმაზეთი, ელტურა და დმენისი. სოფლის ასეთი მდებარეობის
გამო იგი ხშირად ექცეოდა სროლების ეპიცენტრში.

394 იხ. ინტერვიუ გიორგი გაბლიშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009
წლის 6 სექტემბერს, თბილისი.
 168  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

გოდერძი ხადური იხსენებს, რომ 2008 წლის აგვისტოს დასაწყისიდან სროლა

გახშირდა.
„ისროდნენ თით­ქ­მის ყო­ველ­დღე და ყო­ვე­ლი მხრი­დან. დი­ლის 6 სა­ა­თი­დან და­
იწყე­ბო­და და და­ახ­ლო­ე­ბით 20 წუ­თი გრძელ­დე­ბო­და, შე­ბინ­დე­ბი­სას ისევ“.
სო­ფელ­ში სრო­ლა არ გაჰ­კ­ვირ­ვე­ბი­ათ, სარ­და­ფებ­ში იმა­ლე­ბოდ­ნენ და იმე­დი ჰქონ­
დათ, რომ რამ­დე­ნი­მე დღე­ში ყვე­ლა­ფე­რი ისევ ჩვე­ულ რიტ­მ­ში ჩად­გე­ბო­და. თუმ­ცა 8 აგ­
ვის­ტოს ბომ­ბდ
­ ამ­შე­ნებ­მა სა­ჰა­ერ
­ ო და­ბომ­ბ­ვა და­იწყეს და მო­სახ­ლე­ო­ბა­მაც სო­ფე­ლი და­
ტო­ვა. გო­დერ­ძი ხა­დუ­რი სო­ფელ­ში დარ­ჩა სახ­ლ­-­კა­რისა და სა­ქონ­ლის სა­პატ­რო­ნოდ.
9 აგ­ვის­ტოს მის სახლს ოსე­ბი მო­ად­გ­ნენ. ჩხრე­კის დროს რამ­დე­ნი­მე ვაზ­ნა აღ­მო­ა­ჩი­
ნეს სახ­ლშ ­ ი, რის გა­მოც ბა­ტო­ნი გო­დერ­ძი ჯერ სას­ტი­კად სცე­მეს, ხო­ლო შემ­დეგ გო­ნე­ბა­
და­კარ­გუ­ლი ტყვედ აიყ­ვა­ნეს. იქ­ვე ოსუ­რი სოფ­ლის, დმე­ნი­სის სკო­ლა­ში მი­იყ­ვა­ნეს და საკ­
ლა­სო ოთახ­ში ჰყავ­დათ გა­მო­კე­ტი­ლი ოთხი დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში. ტყვე­ო­ბის პე­რი­ოდ­ში
არც და­უ­კითხავთ, არც რა­მე მო­უთხო­ვი­ათ მის­გან და რო­გორც უმი­ზე­ზოდ და­ი­ჭი­რეს, ასე­ვე
უსიტყ­ვოდ გა­ა­თა­ვი­სუფ­ლეს 13 აგ­ვის­ტოს.
გო­­დერ­­­ძი ხა­­დუ­­რი ტყვე­­ო­­ბი­­დან გა­­თა­­ვი­­სუფ­­­
ლე­­ბის შემ­­­დეგ საცხე­­ნეთ­­­ში აღარ დაბ­­­რუ­­ნე­­ბუ­­ლა,
რადგან იქ უკ­­­ვე რუ­­სული ჯა­­რი იდ­­­გა და სო­­ფე­­ლი
მთლი­­ა­­ნად ოსი მა­­რო­­დი­­ო­­რე­­ბის ხელ­­­ში იყო. თუმ­­­ცა,
რო­­გორც მე­­ზო­­ბე­­ლე­­ბი­­სა­­გან იცის, მი­­სი ორი­­ვე სახ­­­
ლი დამ­­­წ­­­ვა­­რი­­ა.
„ნინომ მითხრა, შენი ორივე სახლი დამწვარი ვნა­
ხეო. ცარიელი კედლებიაო. ის, რომ ჩემი ორივე
სახლი დამწვარია, მითხრა ტყვეობაში ჩემმა
დარაჯმა ოსმა ბიბილოვმაც.“395
გიორგი ბიძინაშვილი დიდხანს დარჩა
სოფელში და საკუთარი და მეზობლების სახლების
გადარჩენას ცდილობდა, მაგრამ ვერ მოახერხა.
„ჩემი სახ­­­ლის აივან­­­ზე ვი­­ჯე­­ქი, ეზოს ჭიშ­­­კა­­რი გა­­ა­­ღო
სამ­­­მა ოს­­­მა და შე­­მო­­ვიდ­­­ნენ. მე­­ზო­­ბე­­ლი სოფ­­­ლის,
დმე­­ნი­­სის, ოსე­­ბი იყ­­­ვ­­­ნენ, ვიც­­­ნობ­­­დი. შე­­ი­­ა­­რა­­ღე­­ბუ­­ლე­­
ბი იყ­­­ვ­­­ნენ. ერ­­­თ­­­-ერ­­­თ­­­მა ქარ­­­თუ­­ლად მითხ­­­რა: რა­­ღას
ხარ აქ, რა­­ტომ არ მი­­დი­­ხა­­რო? ავად ვარ, სად წა­­ვი­­დე-­­
­მეთ­­­ქი? შე­­ნი სა­­ქარ­­თ­ვე­­ლოს მი­­წა­­ზე მოკ­­ვ­დი, რა­­ღა
აქ უნ­­და მოკ­­ვ­დეო და გა­­რეთ გა­­მო­­მაგ­­­დო. ის ორ­­­ნი
მაღ­­­ლა იყ­­­ვ­­­ნენ. მი­­ლეწ­­­-­­­მო­­ლე­­წეს იქა­­უ­­რო­­ბა. რომ ჩა­­
მო­­ვიდ­­­ნენ, ვხე­­დავ­­­დი, რო­­გორ შე­­ას­­­ხეს ბენ­­­ზი­­ნი სახლს
და წა­­უ­­კი­­დეს ცეცხ­­­ლი. მე­­რე გა­­და­­ვიდ­­­ნენ მე­­ზობ­­­ლე­­ბის:
მთვა­­რი­­სა ჯა­­ნაშ­­­ვი­­ლის, კო­­ბა­­ლა­­ძე ლო­­კას, ჭი­­ო­­ტაშ­­­ვი­­
ლი გე­­ლას, ჭი­­ო­­ტაშ­­­ვი­­ლი ზუ­­რას და ხა­­დუ­­რი გო­­გი­­ტას
სახ­­­ლ­­­ებში და იმა­­თაც წა­­უ­­კი­­დეს.

სოფელი საცხენეთი, აგვისტო 2008 წელი. სურათზე მეორე დღეს დაბრუნდნენ და საქონელი წაასხეს.”396
კარგად ჩანს, ოსი მოსახლის სახლი უვნებლად დგას.
მისი სახლის ღობე თეთრი სახვევით არის მონიშნული. 78 წლის ნინა ჯანაშვილის სახლიც ჯერ
მთლიანად გაძარცვეს. „ქვაბი რომ ქვაბია, ისიც კი

395 იხ. ინტერვიუ გოდერძი ხადურთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 10 ივლისს, თბილისში.
396 იხ. ინტერვიუ გიორგი ბიძინაშვილთან, ჩაწერილი „ადამიანის უფლებათა ცენტრის” მიერ დევნილთა ჩასახლებაში,
ს.კოდა, მე-10 კორპ; 1-ლი სართ; ბ-11
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  169

წაიღეს”, საქონელი გაიტაცეს, და ბოლოს თავად მოხუციც არ დაინდეს. „თავში სკამი

ჩამარტყეს. თავი და ცხვირი გატეხილი მქონდა, სულ სისხლში ვიყავი ამოსვრილი.”
ხოლო წასვლის წინ დაემუქრნენ: „აქედან დროზე წაეთრიე, სანამ უარესი მოგსვლიაო”.
მოხუცს სახლიც რომ გადაუწვეს, ამის შემდეგ სოფელში აღარაფერი აკავებდა და გორის
გავლით თბილისში წამოვიდა დევნილობაში397.

სოფელი თორტიზა
2008 წლის 12 აგვისტოს „Georgian Daily“ სოფელ თორტიზის ინტენსიური დაბომბვის
შესახებ იუწყებოდა.398
ლა­ლი გო­გი­ძე სოფ­ლი­დან 9 აგ­ვის­ტოს გა­მო­იქ­ცა. ის სიკ­ვ­დილ­სა და ცეცხლს გა­ურ­ბო­და.
თორ­ტი­ზა­ში პირ­ვე­ლი­ვე და­ბომ­ბ­ვას მსხვერ­პ­ლი მოჰ­ყ­ვა, რა­საც ლა­ლიმ თა­ვად უყუ­რა. სო­
ფელ­ში აღა­რა­ფე­რი აჩე­რებ­და. სახ­ლი და­ენ­გ­რა და ყვე­ლა­ფე­რი და­ეწ­ვა, მრა­ვალ­ჯერ აღ­მოჩ­
ნ­და სიკ­ვ­დი­ლის პი­რის­პირ. მი­სი მე­ზობ­ლე­ბი ზუს­ტად ისე­თი­ვე ჭურ­ვის ნამ­ს­ხ­ვ­რე­ვე­ბით კვდე­
ბოდ­ნენ, რო­გო­რიც მრავ­ლად ცვი­ო­და მის ეზო­შიც. ამი­ტომ 9 აგ­ვის­ტოს და­ტო­ვა სო­ფე­ლი.
„8 აგვისტოს, დაბომბვის დაწყებისთანავე ერთ-ერთი პირველივე ბომბი
მოხვდა ჩემს საცხოვრებელ სახლს, სახლი ჯერ დაინგრა, შემდეგ ცეცხლი
გაუჩნდა და მთლიანად დაიწვა. მეორე ბომბი მეზობლის, ეთერ მერებაშვილის
ეზოში შესასვლელ ჭიშკარს მოხვდა. ეთერ მერებაშვილი ამ დროს ეზოში იყო
და ჭურვის აფეთქების შედეგად ადგილზე გარდაიცვალა, მესამე ჭურვი დაეცა
სხვა მეზობლის სახლს. ჩემი მეზობელი ქრისტინე მერებაშვილი დაიჭრა,
ხოლო მეორე მეზობელი მაქსიმე, გვარი ზუსტად არ მახსოვს, რომელიც ამ
დროს ქრისტინე მერებაშვილს ესაუბრებოდა, ადგილზე გარდაიცვალა. ერთ-
ერთი ჭურვი დაეცა ჩემი მეზობლის, ნუგზარ ახალკაცის საცხოვრებელ სახლს.
ამ დროს გარდაიცვალა მისი თექვსმეტი წლის შვილიშვილი, ნუგზარ ახალკაცი.
დაბომბვა გრძელდებოდა დაახლოებით ნახევარი საათის განმავლობაში.
სოფელს ერთდროულად სამი თვითმფრინავი ბომბავდა.“399
ამის შემდეგ სოფელი თორტიზა კიდევ რამდენიმე დღე იბომბებოდა, და ისევე
როგორც ბევრ სხვა შემთხვევაშიც, ქართულმა მოსახლეობამ დატოვა იქაურობა და
საკუთარ ქვეყანაში დევნილთა არმიას შეუერთდა.

სოფელი კარბი
სოფელ კარბში400 ინ­ტენ­სი­უ­რი და­ბომ­ბ­ვე­ბი 8 აგ­ვის­ტოს და­იწ­­­ყო. და­ბომ­ბ­ვას მრა­ვა­ლი ადა­მი­
ა­ნი შე­ე­წი­რა, კი­დევ უფ­რო მე­ტი მძი­მედ და­იჭ­რა, და­ი­ხო­ცა ში­ნა­უ­რი ცხო­ვე­ლი და ფრინ­ვე­ლი,
გა­ნად­გურ­და სახ­ლე­ბი, ხი­ლის ბა­ღე­ბი, ჰექ­ტ­რო­ბით ნა­თე­სე­ბი, ხე­ივ­ნე­ბი, და სოფ­ლის ინ­ფ­რას­
ტ­რუქ­ტუ­რა. ჭურ­ვე­ბი ყველ­გან ცვი­ო­და, სახ­ლე­ბის ეზო­ებ­ში, თავ­შეყ­რის ად­გი­ლებ­ზე, მა­ღა­ზი­ებ­
თან, შე­მო­გა­რენ­ში, გზა­ზე.

397 იხ. ინტერვიუ ნინა ჯანაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის
სექტემბერში ქ.თბილისში ჩუბინიშვილის ქ. 27, № 139 ბაგა-ბაღში.
398 იხ. „Village of Tortiza is being Bombed“ by InterpressNews, on 12 August, 2008, at http://georgiandaily.com/
index.php?option=com_content&task=view&id=5720&Itemid=1
399 იხ. ინტერვიუ ლალი გოგიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ქ.თბილისში,
№ 100 საჯარო სკოლაში.
400 ინტერვიუები სოფელ კარბის მცხოვრებლებთან, ჩაწერილია საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციისა და
„კონსტიტუციის 42-ე მუხლის“ მიერ.
170  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

ნუგზარ ბიბილური:
„9 აგ­ვის­ტოს დი­ლი­დან 3-ჯერ აფეთ­ქ­და სო­ფელ­ში ჭურ­ვე­ბი, რის შე­დე­გა­დაც და­ი­
ღუპ­ნენ და და­იჭ­რ­ნენ მცხოვ­რებ­ლე­ბი. ჩვენ ოჯა­ხი არ დაგ­ვი­ტო­
ვე­ბი­ა, მი­უ­ხე­და­ვად საფ­რ­თხი­სა”.
და­ბომ­ბ­ვებ­მა ბა­ტონ ნუგ­ზარს გა­უ­ნად­გუ­რა სახ­ლი, ხი­ლის
ბა­ღე­ბი. თუმ­ცა, ყვე­ლა­ზე უარე­სი წინ იყო. ნუგ­ზარ ბი­ბი­ლუ­რის
მე­უღ­ლემ ნერ­ვი­უ­ლო­ბი­სა და ში­შის გა­მო 23 აგ­ვის­ტოს მწვა­ვე
ინ­სულ­ტი მი­ი­ღო და დღე­საც პა­რა­ლი­ზე­ბუ­ლი­ა, და­კარ­გა მეტყ­ვე­
ლე­ბა, ვერ გა­და­ად­გილ­დე­ბა.
9 აგვისტოს დაბომბვების შედეგად განცდილ ზარალზე
ციალა თევდორაშვილიც მოგვითხრობს:
„დაბომბვისას და­ინ­გ­რა ჩვე­ნი სახ­ლი. ბომ­ბი სახ­ლი­დან და­ახ­ლო­ე­
ბით 20 მეტ­რის მო­შო­რე­ბით ჩა­მო­ვარ­და, ამ დროს სახ­ლის სარ­დაფ­
ში ვი­მა­ლე­ბო­დით მე და ჩე­მი მე­უღ­ლე.“
სა­კუ­თა­რი დან­გ­რე­უ­ლი სახ­ლის სარ­დაფ­ში გა­ა­ტა­რეს შემ­
დე­გი ოთხი დღე და ღა­მე. და­ზა­რა­ლე­ბულს ეზო­ში ორი სახ­ლი
ედ­გა და ორი­ვე შე­ი­წი­რა 2008 წლის აგ­ვის­ტოს და­ბომ­ბ­ვებ­მა.
დაბომბვების დროს სოფელში გამეფებულ შიშზე ყვებიან
მზია ჩემია და სოფიო გიორგიშვილიც.
„სულ ისმოდა სროლები. თვითმფრინავები დაფრი­ნავდნენ და
გვბომბავდნენ. სოფელში იყო პანიკა, შიში.“
ქალბატონებმა ყველაფერი დაკარგეს, დაინგრა და დაიწვა
მათი შრომით შექმნილი კარ-მიდამო. სოფიო გიორგიშვილი კი
დაბომბვის დროს მხარში დაიჭრა.
ასევე მძიმედ იყვნენ დაჭრილი თენგიზ თევდორაშვილი
და მისი მეუღლე ეთერ თევდორაშვილი. 70 წლის თენგიზ
თევდორაშვილი ბიძინაანთ უბანში აფეთქების დროს ბევრ სხვასთან ერთად დაიჭრა,
თუმცა გადარჩა. მის გვერდით იმ დღეს მისი მრავალი თანასოფლელი დაიღუპა.401 მას
ჯერ ტყვიავის, შემდეგ გორის საავადმყოფოში დაუმუშავეს ჭრილობები, შემდეგ სამი დღე
თავის ქალიშვილთან მკურნალობდა და სასწრაფოდ უკან სოფელში დაბრუნდა, სახლ-
კარს მივხედავო. სახლი უკვე დანგრეული დახვდა.
„მისგან მხოლოდ კედლები იყო დარჩენილი, ასევე მთელი მოსავალი, ხეივანი,
ვენახი, ნათესები იყო განადგურებული, დამეღუპა ძროხა და ღორი.“
80 წლის ოთარ მარიამიძე თვეების განმავლობაში საკუთარი დანგრეული სახლის
კიბის ქვეშ ცხოვრობს. თავადაც დაიჭრა დაბომბვის დროს მარჯვენა ფეხში. თბილისში
იმკურნალა და სასწრაფოდ უკან, სოფელში დაბრუნდა. საკუთარი გადამწვარი სახლ-
კარისა და მეუღლის საფლავის მიტოვება ვერ შეძლო.
და­ბომ­ბ­ვის დროს მი­ყე­ნე­ბულ ჭრი­ლო­ბებს სა­მი კვი­რის გან­მავ­ლო­ბა­ში, სო­ფელ
აწყურ­ში მე­გო­ბარ­თან შე­ხიზ­ნუ­ლი იშუ­შებ­და უსახ­ლ­კა­როდ დარ­ჩე­ნი­ლი ვლა­დი­მერ უნაფ­
ქოშ­ვი­ლიც, რო­მე­ლიც მარ­ჯვ ­ ე­ნა წი­ნა მხა­რეს იღ­ლი­ა­ში და­იჭ­რა.
ბიძინაანთ უბანში დაბომბვის დროს ბევრი ადამიანი დაიღუპა, რის შესახებაც დეტა­
ლურად გიამბეთ შესაბამის თავში სიცოცხლის მოსპობის შესახებ.

401 სოფელ კარბში, 9 აგვისტოს ბიძინაანთ უბანში დაბომბვის დროს დაღუპული ადამიანების შესახებ წაიკითხეთ
სიცოცხლის უფლების თავში.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  171

სოფელი ერგნეთი
7 აგვისტოს ტარიელ კასრაძემ თავისი ოჯახი გორში ჩაიყვანა და სოფელში მარტო დარჩა
საქონლის და სახლ-კარის საპატრონოდ. ერგნეთელები ყვებიან, რომ მათი სოფელი
მთლიანად ქართული იყო და მხოლოდ რამდენიმე შერეული ოჯახი ცხოვრობდა. სწორედ
ამით ხსნიან იმასაც, რომ მთელი სოფელი დამწვარი და განადგურებულია.
ერგნეთში 7-ში უკვე ინტენსიური სროლა იყო.
„7 აგ­ვის­ტოს ღა­მე და­ახ­ლო­ებ ­ ით ცხრის ნა­ხევ­რი­დან სრო­ლა რომ და­იწყო, დი­
ლის რვა სა­ათ ­ ამ­დე არ გა­ჩე­რე­ბუ­ლან. რა­კე­ტებ­საც ის­როდ­ნენ. იმ დღეს თვით­მ­
ფ­რი­ნა­ვე­ბი სო­ფელ­ში არ გა­მო­ჩე­ნი­ლა, მაგ­რამ აფეთ­ქე­ბე­ბის სა­ში­ნე­ლი, ძლი­ერ
­ ი
ხმა გვეს­მო­და.“402
შე­სა­ბა­მი­სად, სო­ფე­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბის­გან თით­ქ­მის მთლი­ა­ნად და­ი­ცა­ლა. „მხოლოდ
მო­ხუ­ცე­ბი ვი­ყა­ვით სო­ფელ­ში“403 – გვი­­ამ­­­ბო­­ბს თამარ დოიჯაშვილი. 12 აგ­­­ვის­­­ტოს ცხინ­­­ვა­­
ლის მხრი­­დან რუ­­სე­­თის ჯა­­რი შე­­მო­­ვი­­და, ხო­­ლო მათ ფეხ­­­და­­ფეხ სა­­მო­­ქა­­ლა­­ქო­­ტან­­­საც­­­მ­­­ლი­­
ა­­ნი და მკლავ­­­ზე თეთ­­­რ­­­სახ­­­ვე­­ვი­­ა­­ნი ოსე­­ბიც მოჰ­­­ყ­­­ვ­­­ნენ. სო­­ფელ­­­ში უამ­­­რა­­ვი რუ­­სუ­­ლი ტან­­­კი
და სამ­­­ხედ­­­რო მან­­­ქა­­ნა იყო და, რო­­გორც თვით­­­მ­­­ხილ­­­ვე­­ლე­­ბი გვიყ­­­ვე­­ბი­­ან, პირ­­­და­­პი­­რი და­­
მიზ­­­ნე­­ბით ეს­­­როდ­­­ნენ სახ­­­ლებს.
„კარგად ჩან­და, რო­გორ მი­უ­ახ­
ლოვ­დ­ნენ რუ­სი სამ­ხედ­რო­ე­ბი
ტან­კე­ბით და ბე­­ტე­ე­რე­ბით ჩემ
სახლს. და­ვი­ნა­ხე, რო­გორ ეს­
რო­ლეს ჩემ სახლს ერ­თ­-ერ­თი
ტან­კი­დან ჭურ­ვი. მთელ სახლს
ცეცხ­ლი მო­ე­კი­და. ამ დროს ოსე­
ბიც თუ იყ­ვ­ნენ მანდ, არ ვი­ცი. ნამ­
დ­ვი­ლად მახ­სოვს, რომ ტან­კებს
რუ­სუ­ლი სამ­ფე­რი­ა­ნი დრო­შე­ბი
ჰქონ­და.“404
ერ­გ­ნე­თე­ლე­ბის გან­ცხა­დე­ბით, 12 აგ­
ვის­ტოს და­იწყო სოფ­ლის ძარ­ც­ვა და გა­დაწ­
ვა, და რო­­გორც მე­რი დვა­ლაშ­ვი­ლი გვიყ­
ვე­ბა, 17 აგ­ვის­ტოს სახ­ლე­ბის უმე­ტე­სო­ბა
უკ­ვე დამ­წ­ვა­რი იყო.
„დამწვარი იყო ჩე­­მი მე­­ზობ­­­
ლე­­ბის, ჯე­­მალ დო­­ი­­ჯაშ­­­ვი­­ლის,
გო­­ჩა დო­­ი­­ჯაშ­­­ვი­­ლის, ნუგ­­­ზარ
დო­­ი­­ჯაშ­­­ვი­­ლის, ნო­­დარ დო­­ი­­ჯაშ­­­
თამარ დოიჯაშვილს სოფელი ერგნეთი საომარი მოქმედებების
ვი­­ლის, ზა­­ურ დო­­ი­­ჯაშ­­­ვი­­ლის, ივა­­
დროს არ დაუტოვებია. სოფელი ერგნეთი, ოქტომბერი 2009 წელი.
ნე დვა­­­­ლიშ­­­ვი­­ლი­­სა და გა­­ი­­ოზ
დვა­­ლიშ­­­ვი­­ლის სახ­­­ლე­­ბი. მა­­თი

402 იხ. ინტერვიუ მერი დვალაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
22 ივლისს სოფელ ერგნეთში.
403 იხ. ინტერვიუ თამარ დოიჯაშვილთან, ჩაწერილი თინათინ ხიდაშელის მიერ 2009 წლის 24 ოქტომბერს სოფელ
ერგნეთში.
404 იხ. ინტერვიუ ტარიელ კასრაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
10 სექტემბერს სოფელ ერგნეთში.
172  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

სახ­­­ლე­­ბი­­და­­ნაც კვამ­­­ლი გა­­მო­­დი­­ო­­და. 17  აგ­­­ვის­­­ტო

იყო, დო­­ი­­ჯა­­ანთ უბ­­­ნი­­დან წე­­რეთ­­­ლი­­ანთ უბან­­­ში გა­­
და­­ვე­­დით. გზა­­ში არა­­ვინ შეგ­­­ვ­­­ხ­­­ვედ­­­რი­­ა, მთე­­ლი სო­­
ფე­­ლი დაც­­­ლი­­ლი იყო. წე­­რეთ­­­ლი­­ანთ უბან­­­ში, მაია
წე­­რეთ­­­ლის სახ­­­ლ­­­თან ახ­­­ლოს, ბო­­ძებ­­­თან გავ­­­ჩერ­­­დით
და­­სას­­­ვე­­ნებ­­­ლად. ამ უბან­­­შიც თით­­­ქ­­­მის ყვე­­ლა სახ­­­ლი
დამ­­­წ­­­ვა­­რი იყო, მათ შო­­რის მაია წე­­რეთ­­­ლი­­ს და და­­
ვით ჯო­­ხა­­ძისა.“
თავად ქალბატონ მერის სახლი 12 აგვისტოს
დაწვეს.
„სამხედროები გო­­ჩა დო­­ი­­ჯაშ­­­ვი­­ლის სახლს მი­­უ­­ახ­­­
ლოვ­­­დ­­­ნენ. ცო­­ტა ხან­­­ში და­­ვი­­ნა­­ხე, რო­­გორ ავარ­­­და
კვამ­­­ლი გო­­ჩას სახ­­­ლის სა­­ხუ­­რა­­ვი­­დან. მე­­რე ეს სამ­­­
ხედ­­­რო­­ე­­ბი ჩვე­­ნი სახ­­­ლის ეზო­­ში შე­­მო­­ვიდ­­­ნენ. მათ
შო­­რის რამ­­­დე­­ნი­­მე ქა­­ლიც იყო. ერ­­­თ­­­-ერ­­­თ­­­მა ქალ­­­
მა, ოსუ­­რი აქ­­­ცენ­­­ტით, ქარ­­­თუ­­ლად თქვა, ამ სახ­­­ლ­­­ში
ნამ­­­ყო­­ფი ვა­­რო. მინ­­­დო­­და გავ­­­სუ­­ლი­­ყა­­ვი, მე­­ნა­­ხა, ვინ
იყო, მაგ­­­რამ ჩემ­­­მა მე­­უღ­­­ლემ არ გა­­მიშ­­­ვა. უეც­­­რად
ჩვე­­ნი სახ­­­ლის სა­­ხუ­­რა­­ვი­­დან შა­­ვი კვამ­­­ლი ამო­­ვი­­და.
ამის შემ­­­დეგ ოსებ­­­მა ოსუ­­რი სიმ­­­ღე­­რე­­ბი ჩარ­­­თეს და
ცეკ­­­ვა და­­იწყეს.“
სახლის განადგურებიდან ერთი წლის შემდეგაც
კარგად ახსოვს ის მძაფრი ემოცია, რომელიც თავის
დაფერფლილი სახლის დანახვაზე დაეუფლათ მას
და მის მუღლეს:
„საშინელი სა­ნა­ხა­ვი იყო ჩე­მი სახ­ლი. მთლი­ა­ნად
დამ­წ­ვა­რი იყო, სახ­ლი­დან ჯერ კი­დევ კვამ­ლი გა­
მო­დი­ო­და. ლა­მის გუ­ლი გა­მის­კ­და, სახ­ლი ასეთ
მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში რომ და­ვი­ნა­ხე. და­ვიწყე ტი­რი­ლი.
სახ­ლის შემ­ხედ­ვა­რე, ჩე­მი მე­უღ­ლე უფ­რო უარეს
მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში ჩა­ვარ­და, ჭკუ­ი­დან შე­ი­შა­ლა, ღრი­
ა­ლებ­და, ტი­რო­და და ყვი­რო­და, ჩე­მი სახ­ლი იწ­
ვის, გა­მიშ­ვით, წყა­ლი მო­მი­ტა­ნეთ, უნ­და ჩა­ვაქ­რო­ო.
ძლივს და­ვაწყ­ნა­რე.”
2009 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში ჩვენი თვალით ვნახეთ
სო­ფელი ერ­გ­ნეთ­ი. სი­სას­ტი­კის სა­უ­კე­თე­სო მტკი­ცე­ბუ­
ლე­ბა თა­ვად სოფ­ლის დღე­ვან­დე­ლი მდგო­მა­რე­ო­ბა­ა.
სო­ფელ­ში გა­დარ­ჩე­ნილ სახ­ლებს თი­თებ­ზე და­ით­ვ­ლით.
ერთ დროს საკ­მა­ოდ დი­დი და ძლი­ე­რი ქარ­თუ­ლი სო­
ფე­ლი დღეს ნან­გ­რე­ვე­ბად და ფერ­ფ­ლად არის ქცე­უ­
ლი. ამას­თა­ნა­ვე, სო­ფე­ლი გა­ყო­ფი­ლია და მი­სი ერთ
ერ­თი უბა­ნი ოკუ­პი­რე­ბულ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზეა დარ­ჩე­ნი­ლი,
რის გა­მოც სო­ფელ­ში დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლი ქარ­თ­ვე­ლე­ბი მუდ­
მი­ვი ში­შის ქვეშ ცხოვ­რო­ბენ.
თუმ­ცა სახ­ლე­ბის ძარ­ც­ვა და დაწ­ვა არ ყო­ფი­
ლა ერ­თა­დერ­თი უკა­ნო­ნო­ბა, რო­მელ­საც შე­­მო­­სუ­ლი
დაბომბილი სახლები. სამ­ხედ­რო­ებ
­ ი თუ გა­სამ­ხედ­რო­ე­ბუ­ლი ფორ­მი­რე­ბე­
სოფელი ერგნეთი, სექტემბერი 2009 წელი ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი სჩა­დი­ოდ­ნენ.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  173

მე­რი დვა­ლაშ­ვი­ლი იხ­სე­ნებს, რომ

11 აგ­ვის­ტოს, დღის და­ახ­ლო­ე­ბით 12 სა­
ათ­­­ზე მე­ზო­ბელ­თან, ზა­ურ დო­ი­ჯაშ­ვილ­თან
იმ­ყო­ფე­ბო­და.
„ზაურის სახ­ლის ეზო­ში ვი­დე­
ქით, რო­დე­საც უც­ბად გა­ის­მა წუ­
ი­ლის ხმა. მარ­ცხე­ნა ფეხ­სა და
მარ­ცხე­ნა ხელ­ში ტკი­ვი­ლი ვიგ­
რ­ძე­ნი. და­ვი­ხე­დე ფეხ­ზე და და­
ვი­ნა­ხე, რომ ბარ­ძა­ყი­დან სის­ხლ ­ ი
მომ­დი­ოდ ­ ა. სის­ხ­ლი წა­მო­მი­ვი­და
მკლა­ვი­და­ნაც. ზა­უ­რი დაჭ­რას გა­
და­ურ­ჩა, ხო­ლო მი­სი მე­უღ­ლე და
შვი­ლი და­იჭ­რ­ნენ, ნა­თი­ას ნეკ­
ნებ­ში მოხ­ვ­და, ხო­ლო ნა­ნუ­ლის
– თავ­ში. მე ამ ჭრი­ლო­ბე­ბით ეგ­
რე­ვე სახ­ლ­ში წა­მო­ვე­დი. ჩე­მი
მე­უღ­ლეც დაჭ­რი­ლი დამ­ხვ ­ ­და.
სახ­ლშ ­ ი რომ არ დავ­ხ­ვ­დი, ჩემ
სა­ძებ­ნე­ლად გა­მო­სუ­ლა. ტრა­
სის­კენ წა­სუ­ლა. ტრა­სა­ზე ერ­თი
ბე­ტე­ე­რი იდ­გა, რო­მელ­ზეც ფორ­
მი­ა­ნი სამ­ხედ­რო­ე­ბი ის­ხ­დ­ნენ და
უმი­სა­მარ­თოთ ის­როდ­ნენ. ჩემ
მე­უღ­ლეს უკითხავს, რა­ტომ ის­ვ­
რი­თო, მათ კი­დევ რუ­სუ­ლად უპა­
სუ­ხი­ათ, „дядя, война, война”.
გუ­რა­მი უკან გა­მოტ­რი­ა­ლე­ბუ­ლა
და უც­ბად იგ­რ­ძ­ნო, რომ სის­ხლ ­ ი
მოს­დი­ო­და მარ­ცხე­ნა ხე­ლი­დან.”

დაბომბილი სახლი, სოფელი ერგნეთი,

სექტემბერი 2009 წელი.
174  |  თავი 3  ●  ეთნიკური წმენდა, ძარცვა, ქონების განადგურება

10 აგვისტო, 2008 წელი, სოფელი ერგნეთი (სატელიტი 14)

ფოტოზე
ნათლად ჩანს,
რომ სოფელში
დაზიანებულია
მხოლოდ ერთი
შენობა.

წყარო: High-
Resolution Satellite
Imagery and The
Conflict in South
Ossetia, Summary
Report, October 9,
2008, AAAS,
Science and Human
Rights Program

„Amnesty International“-ის მი­ერ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბულ დო­კუ­მენ­ტურ მა­სა­ლა­ში ნათ­ლად

ჩანს, რომ 2008 წლის 10 აგ­ვის­ტოს სო­ფელ ერ­გ­ნეთ­ში და­ზი­ა­ნე­ბა მხო­ლოდ ერთ შე­ნო­ბას
აქვს მი­ღე­ბუ­ლი. (სატელიტი 14)
სოფ­ლის მცხოვრებთა გან­ცხა­დე­ბე­ბიც სა­ტე­ლი­ტის მი­ერ გა­და­ღე­ბუ­ლი ფო­ტოს და­
დას­ტუ­რე­ბა­ა, რომ 2008 წლის 11 აგ­ვის­ტომ­დე რა­ი­მე გან­სა­კუთ­რე­ბულ ძა­ლა­დო­ბას ან
სახ­ლე­ბის დაწ­ვა-­გა­ნად­გუ­რე­ბას, სო­ფელ ერ­გ­ნეთ­ში ად­გი­ლი არ ჰქო­ნი­ა.
უკ­­­ვე მოგ­­­ვი­­ა­­ნე­­ბით, UNOSAT-ის მი­­ერ გავ­­­რ­­­ცე­­ლე­­ბულ მა­­სა­­ლა­­ში 2008 წლის 19 აგ­­­
ვის­­­ტოს მდგო­­მა­­რე­­ო­­ბით სო­­ფელ ერ­­­გ­­­ნეთ­­­ში მნიშ­­­ვ­­­ნელ­­ოვ­­­ნად გან­­­ს­­­ხ­­­ვა­­ვე­­ბუ­­ლი ვი­­თა­­რე­­ბა­­ა.
ფო­­ტო­­ზე კარ­­­გად ჩანს, რომ სო­­ფელ­­­ში 58 შე­­ნო­­ბა-­­­ნა­­გე­­ბო­­ბა სრუ­­ლად ან მნიშ­­­ვ­­­ნე­­ლოვ­­­ნად
გა­­ნად­­­გუ­­რე­­ბუ­­ლია. კერ­­­ძოდ, თა­­ვად UNOSAT-ის მი­­ერ ფო­­ტო­­ზე და­­ტა­­ნი­­ლი მო­­ნა­­ცე­­მე­­ბის შე­­
სა­­ბა­­მი­­სად, 19 აგ­­­ვის­­­ტოს მდგო­­მა­­რე­­ო­­ბით 41 შე­­ნო­­ბა მთლი­­ა­­ნად გა­­ნად­­­გუ­­რე­­ბუ­­ლი­­ა, ხო­­ლო
17 ძალზე და­­ზი­­ა­­ნე­­ბუ­­ლი. შე­­სა­­ბა­­მი­­სად, ფო­­ტო­­ზე (სატელიტი 15) წით­­­ლად მო­­ნიშ­­­ნუ­­ლია ის
შე­­ნო­­ბე­­ბი, რო­­მ­­ლებიც გა­­ნად­­­გუ­­რე­­ბუ­­ლი­­ა, ხო­­ლო ყვით­­­ლად – და­­ზი­­ა­­ნე­­ბუ­­ლი.
 3.6  შეტევა ქართულ სოფლებზე – ეთნიკური წმენდა  |  175

19 აგვისტოს. 2008 წელი, სოფელი ერგნეთი (სატელიტი 15)

2008 წლის
19 აგვისტოს
გადაღებულ
ფოტოზე წითლად
მონიშნულია
ის ობიექტები,
რომლებიც ამ
დროისათვის
განადგურებულია,
ხოლო ყვითლად –
ის ობიექტები,
რომლებიც მძიმედ
არის დაზიანებული –
სულ 58 ობიექტი.

წყარო: South
Ossetia, Georgia.
Damage Assessment
with WorldView-1 &
Formosat-2 Satellite
Imagery recorded on 19
August, 2008; UNOSAT,
Satellite Solutions for All

თვით­მ­ხილ­ველ­თა ინ­ფორ­მა­ცი­ით სახ­ლე­ბის გა­დაწ­ვა 2008 წლის 19 აგ­ვის­ტოს შემ­

დე­გაც გრძელ­­­დე­ბო­და, რაც ნე­ბის­მი­ერ და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ პირს შე­უძ­ლია სო­ფელ­ში სტუმ­
რო­ბით სა­კუ­თა­რი თვა­ლით დღე­საც იხი­ლოს.
2009 წლის ბო­­ლოს სო­­ფელ ერ­­­გ­­­ნეთ­­­ში მხო­­ლოდ 6-7 სახ­­­ლი დგას და­­უ­­ზი­­ა­­ნე­­ბე­­ლი. ყვე­­
ლა და­­ნარ­­­ჩე­­ნი ან უბ­­­რა­­ლოდ აღარ არ­­­სე­­ბობს, ან გა­­ნად­­­გუ­­რე­­ბუ­­ლი და საცხოვ­­­რებ­­­ლად უვარ­­­
გი­­სი­­ა. სოფ­­­ლის დღე­­ვან­­­დე­ლ მდგო­­მა­­რე­­ო­­ბას ნა­წი­ლობ­რივ წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რიშ­ში მო­ცე­
მუ­ლი ფო­ტომა­სა­ლაც ადას­ტუ­რებს, თუმ­ცა ჩვენს არ­ქი­ვ­ში სო­ფე­ლი ერ­გ­ნე­თის 100-ზე მე­ტი
ფო­ტოა და­ცუ­ლი, რომ­ლე­ბიც 2008 წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე და 2009 წლის ოქ­ტომ­ბერ­ში არის
გა­და­ღე­ბუ­ლი და და­ინ­ტე­რე­სე­ბის არ­სე­ბო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში ნე­ბის­მი­ე­რი პი­რი­სათ­ვის ხელ­მი­
საწ­ვ­დო­მი­ა. თა­ვად სო­ფე­ლი ერ­გ­ნე­თიც ღიაა სტუმ­რე­ბი­სათ­ვის და „რუსული ხე­ლოვ­ნე­ბის ნი­
მუ­ში“, რო­მე­ლიც, ერ­თი მხრივ, ავი­ა-­გა­მა­ნად­გუ­რებ­ლე­ბით, ხო­ლო მე­ო­რე მხრივ, ცეცხ­ლის
წა­კი­დე­ბით არის შექ­მ­ნი­ლი, ყვე­ლას შე­უძ­ლია სა­კუ­თა­რი თვა­ლით იხი­ლოს.
 ტყვეობა

4.1 სამოქალაქო ტყვეები
4.2 სამხედრო ტყვეები
 4 „ვეხვეწებოდით, ტელეფონზე მაინც დაგვარეკინეთო. ამაზე აუწიეს
ტელევიზორს ხმა და გვითხრეს: თქვენ ხალხს არა სჭირდებითო. აი,
მოუსმინეთ, თქვენ აქ რა დღეში ხართ და იქ კონცერტი აქვთ გამართულიო.
პირველი კვირა დიდ უბედურებაში ვიყავით.“
ნელი მჭედლიძე, ქართველი ტყვე

„ათეულობით ადამიანი აიყვანეს ტყვედ, მათ შორის ისეთებიც, ვინც ვერავითარ შემთხვევაში ვერ
დააკმაყოფილებდა ჯარისკაცის კრიტერიუმს – ქალები, ბავშვები და მოხუცები. ტყვეებს იყენებდნენ
ქართველი ჯარისკაცების ცხედრების გადასატანად და დასამარხად.“
ვარვარა პახომენკო*

* იხ. Varvara Pakhomenko „South Ossetia: fear and loathing in the buffer zone“,  15 November 2008, at http://www.opendemocracy.net/
article/russia-theme/south-ossetia-fear-and-loathing-in-the-buffer-zone
178  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

4.1 სამოქალაქო ტყვეები
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბით 2008 წლის აგ­ვის­ტო­ში სამ­ხ­რეთ
ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე 163, ეროვ­ნე­ბით ქარ­თ­ვე­ლი, სა­მო­ქა­ლა­ქო პი­რი იმ­ყო­ფე­ბო­და ტყვედ.
(იხილეთ დანართი 6: სამოქალაქო ტყვეების სია)
განსხვავებულია, სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების ომბუდსმე­ნის, და­
ვით სანაკოევის ინფორმაცია. 2008 წლის 29 აგვისტოს გაზეთ „USA Today“-სთან
ინტერვიუში დავით სანაკოევი აცხადებდა, რომ დე ფაქტო ხელისუფლებას სულ 182
ქართველი სამოქალაქო პირი ჰყავდა დატყვევებული „მათივე უსაფრთხოების დაცვის
მიზნით“.405 ამგვარი განსხვავებული მონაცემები, შესაძლებელია, იმით იყოს გამოწვეული,
რომ ქართველი ტყვეები ერთ საპატიმროში არ ყოფილან მოთავსებული, ისინი არც
ერთდროულად გაუთავისუფლებიათ. სოფელ საცხენეთის მკვიდრის, გოდერძი ხადურის
და სოფელი ზემო ხვითის მოსახლის, თამაზ გოგიშვილის ტყვეობის ისტორია სწორედ
იმას ადასტურებს, რომ ტყვეები სხვადასხვა ადგილზე და სხვადასხვა მიზნით ჰყავდათ
განაწილებული. შესაბამისად, განსხვადება სტატისტიკაც.
სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბი­სა და მის შემ­დ­გომ
დღე­ებ­ში ქარ­თ­ვე­ლი სა­მო­ქა­ლა­ქო ტყვე­ე­ბის შე­სა­ხებ ბევრს
წერ­და და აშუ­ქებ­და სა­ერ­თა­შო­რი­სო მე­დი­ა. მა­გა­ლი­თად, გა­
ზე­თი „Telegraph“ 18 აგ­ვის­ტოს იუწყე­ბო­და 130 ქარ­თ­ვე­ლი
ტყვის შე­სა­ხებ, რომ­ლე­ბიც ცხინ­ვალ­ში ე.წ. ში­ნა­გან საქ­მე­
თა სა­მი­ნის­ტ­როს შე­ნო­ბა­ში ჰყავ­დათ და­კა­ვე­ბუ­ლი.406 გაზეთის
ინფორმაციით, ტყვეთა შორის იყო 12 წლის გო­გო­ნაც. ამას­
თა­ნა­ვე, პრაქ­ტი­კუ­ლად ყვე­ლა და­სავ­ლურ მე­დიასა­შუ­ა­ლე­ბა­ში
ხაზ­გას­მუ­ლია სა­მო­ქა­ლა­ქო ტყვე­ე­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბით გა­მოწ­ვე­
უ­ლი შეშ­ფო­თე­ბა. მა­გა­ლი­თად, გა­ზე­თი „The Guardian“ სა­ერ­
თა­შო­რი­სო სა­მარ­თ­ლის ნორმების დარღ­ვე­ვა­ზე მი­ა­ნიშ­ნებ­და
და წერ­და, რომ „სამოქალაქო ტყვე­ე­ბის აყ­ვა­ნა ჟე­ნე­ვის მე­
ოთხე კონ­ვენ­ცი­ის მე­სა­მე მუხ­ლით არის აკ­რ­ძა­ლუ­ლი“.407
ქართველი სამოქალაქო ტყვეები. ფოტოზე მძევ­ლე­ბად ნამყო­ფი ქარ­თ­ვე­ლე­ბი, მი­უ­ხე­და­ვად გა­და­ტა­
ჩანს თემურ ლაზარაშვილი. ნი­ლი წა­მე­ბის, შე­უ­რაცხ­ყო­ფი­ს და ძა­ლა­დო­ბი­სა, დე­ტა­ლუ­რად
იხ­სე­ნე­ბენ ტყვედ აყვანასა და ტყვე­ო­ბა­ში გა­ტა­რე­ბულ დღე­ებს.
ამ ის­ტო­რი­ებს არა აქვს, რა­ი­მე ერ­თი მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი, გარ­და ადა­მი­ა­ნე­ბის ეროვ­ნუ­ლი კუთ­ვ­
ნი­ლე­ბი­სა. ტყვედ აჰყავდათ სოფ­ლებ­ში ჩარ­ჩე­ნილი ეთ­ნი­კური ქარ­თ­ვე­ლები ან ოსები, რომ­
ლე­ბიც შე­რე­ულ ოჯა­ხებ­ში ცხოვ­რობ­დ­ნენ.
ეთ­ნი­კუ­რი ქარ­თ­ვე­ლე­ბის ტყვედ აყ­ვა­ნის და მათ მი­მართ არასა­თა­ნა­დო, და­მამ­ცი­რე­
ბე­ლი და ხში­რად სას­ტი­კი მოპყ­რო­ბის შე­სა­ხებ ვრცლად არის მოთხრობილი ეუთოს 2008
წლის ან­გა­რიშ­ში, თუმ­ცა, იმის გა­მო, რომ ჩვენ­თ­ვის უც­ნო­ბია იმ ადა­მი­ა­ნე­ბის გვა­რე­ბი და სა­
ხე­ლე­ბი, რო­მელ­თა ის­ტო­რი­ე­ბიც მის ფურ­ც­ლებ­ზეა მოყოლილი, რთუ­ლია დაზარალებულების
აბსოლუტური სიზუსტით იდენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბა. მიუხედავად ამისა, უდავოდ მნიშვნელოვანი ინ­
ფორ­მა­ცი­ის მა­ტა­რე­ბე­ლია ეუთოს ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა და დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის
მოხ­სე­ნე­ბა „ადამიანის უფ­ლე­ბე­ბი ომით და­ზა­რა­ლე­ბულ ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში კონ­
ფ­ლიქ­ტის შემ­­­დეგ“, სადაც ბევ­რი ინფორმაციაა ტყვე­ე­ბის მი­მართ არა-­ადა­მი­ა­ნუ­რი, შე­უ­რაცხ­მ­
ყო­ფე­ლი მოპყ­რო­ბი­სა და ძა­ლა­დო­ბის შე­სა­ხებ.408

405 იხ. „AP IMPACT: Georgians uprooted in South Ossetia“, By Yuras Karmanau, on 29 August, 2008, at http://www.
usatoday.com/news/world/2008-08-29-3937720385_x.htm
406 იხ. „Georgians held hostage by South Ossetia“, 18 August, 2008, telegraph.co.uk, http://www.telegraph.co.uk/
news/worldnews/europe/georgia/2576779/Georgians-held-hostage-by-South-Ossetia.html
407 იხ. „South Ossetia holds civilian Georgians hostage“, The Guardian, 18 August 2008
408 იხ. Human Rights in the War-Affected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, November
27, 2008 p. 37-40
 4.1  სამოქალაქო ტყვეები  |  179

84 წლის ტყვე, ილია ჭუ­ლუ­ხა­ძე მთე­ლი მონ­დო­მე­ბი­თა და ემო­ცი­ით გვიყ­ვე­ბა სა­კუ­თა­რი

გამ­წა­რე­ბუ­ლი სი­ბე­რის შე­სა­ხებ.
„ფრატები მეც­ვა და ტან­საც­მ­ლის ჩაც­მის სა­შუ­ა­ლე­ბაც არ მომ­ცეს, ისე შე­მაგ­დეს
ვი­ლის­ში და წა­მიყ­ვა­ნეს ცხინ­ვალ­ში. პირ­და­პირ მი­ლი­ცი­ის შე­ნო­ბა­ში მი­­მიყ­ვა­ნეს.
11 აგ­ვის­ტო იყო. 23-მდე ტყვედ ვი­ყა­ვი. კა­მე­რა­ში ჩემ­თან ერ­თად იყ­ვ­ნენ: ხა­ლა­ძე
სოკ­რა­ტი და მი­სი ცო­ლი, მჭედ­ლი­ძე ნე­ლი, გო­გი­ძე ან­დ­რო და მი­სი ცო­ლი შუ­რა
ხა­ბა­რე­ლი, ბა­ბუ­ცი­ძე ას­მა­თი, ჭუ­ლუ­ხა­ძე ალი­ო­შა, ჭუ­ლუ­ხა­ძე გი­ვი, ხე­თა­გუ­რი
ალექ­სან­დ­რე, ბა­ბუ­ცი­ძე ენ­ვე­რი და ივა­ნე და სხვე­ბი.“409
ილია ჭუ­­ლუ­­ხა­­ძეს­­­თან ერ­­­თად მყო­­ფი მი­­სი თა­­ნა­­სოფ­­­ლე­­ლი, მძე­­ვა­­ლი ნე­­ლი მჭედ­­ლი­­ძე მე­­
ზობ­­­­­­­ლის სახ­­­ლი­­დან გა­­იყ­­­ვა­­ნეს.
„ავედი გზა­ზე და და­ვი­ნა­ხე, მოგ­რო­ვი­ლი ჰყავ­დათ ხალ­ხი. ხა­ბა­რე­ლებ­თან ჩა­ვე­დი.
შე­ვე­დი თუ არა, თან მომ­ყ­ვ­ნენ ავ­ტო­მა­ტი­ა­ნე­ბი. შე­რე­უ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ: ოსე­ბიც და კა­
ზა­კე­ბიც. ოსუ­რა­დაც ლა­პა­რა­კობ­დ­ნენ და რუ­სუ­ლა­დაც. გა­მოგ­ვ­ყა­რეს სახ­ლი­დან და
მიგ­ვიყ­ვა­ნეს იმ მოგ­რო­ვილ ხალ­ხ­თან. და­ვუ­ყე­ვით ფე­ხით ცხინ­ვა­ლის გზას. სა­ნამ
მოვ­დი­ო­დით, გზა­ზე აივ­ლი­და და ჩა­ივ­ლი­და ხოლ­მე თეთ­რი 07, შიგ ახალ­გაზ­რ­და
ბი­ჭე­ბი ის­ხ­დ­ნენ და მან­ქა­ნი­დან გვა­გი­ნებ­დ­ნენ ხან რუ­სუ­ლად, ხან ოსუ­რად, გვა­ფურ­
თხებ­დ­ნენ. მოგ­ვი­შენ­დ­ნენ ფე­ხებ­ში ავ­ტო­მატს, მო­ხუ­ცე­ბი წაწ­ვე­ბოდ­ნენ ხოლ­მე ძირს
კი­ვი­ლით, მე­რე მო­ხუ­ცებს ძლივ­ძ­ლი­ვო­ბით წა­მო­ვა­ყე­ნებ­დით ხოლ­მე და გან­ვაგ­რ­
ძობ­დით გზას. პირ­და­პირ ცხინ­ვალ­ში მიგ­ვიყ­ვა­ნეს, კაპეზეს შე­ნო­ბა­ში.“410
და­ვით ძა­ძა­მი­ამ დე­დას­თან ერ­თად 10 აგ­ვის­ტოს და­ტო­ვა თა­მა­რა­შე­ნი და აჩა­ბე­თის გავ­
ლით გორ­ში ჩას­ვ­ლას გეგ­მავ­და. ირ­გ­ვ­ლივ რუ­სი ჯა­რის­კა­ცე­ბი, სამ­ხედ­რო ტექ­ნი­კა და თეთ­
რ­სამ­კ­ლა­უ­რი­ა­ნი ოსე­ბი იყ­ვ­ნენ. ამი­ტომ გზა­დაგ­ზა იმა­ლე­ბოდ­ნენ, რომ ვინ­მეს არ და­ე­ნა­ხა.
აჩა­ბეთ­ში ილია ხა­ბა­რე­ლის სახ­ლ­ში გა­ჩერ­დ­ნენ, სა­დაც მი­სი მე­უღ­ლე სა­ლი­მა­თი, მა­თი შვი­ლი
ნა­ტო ხა­ბა­რე­ლი და მე­ზობ­ლე­ბი, ას­მათ ბა­ბუ­ცი­ძე, ნე­ლი მა­ი­სუ­რა­ძე, მა­რუ­სა და ას­მათ ჭუ­ლუ­ხა­
ძე­ე­ბი დახ­ვ­დ­ნენ. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით შე­მო­უერ­თ­დ­ნენ თა­მა­რაშ­ნე­ლე­ბი რა­მაზ და გი­ვი მინ­დი­აშ­ვი­ლე­
ბიც, რომ­ლე­ბიც ასე­ვე სოფ­ლის და­ტო­ვე­ბას ცდი­ლობ­დ­ნენ, თუმ­ცა ვერ მო­ას­წ­რეს.
„ცოტა ხან­­­ში ორი ოსი შე­­­­მო­­ვი­­და ილოს სახ­­­ლ­­­ში. იარა­­ღი მოგ­­­ვიშ­­­ვი­­რეს და გა­­რეთ
გაგ­­­ვიყ­­­ვა­­ნეს ყვე­­ლა­­ნი. გა­­რეთ კი­­დევ ოთხი ოსი იყო. ყვე­­ლას სამ­­­ხედ­­­რო ფორ­­­მა ეც­­­
ვა, ოღონდ სხვა­­დას­­­ხ­­­ვა­­ნა­­ი­­რი, ზოგს შა­­ვი ფორ­­­მა, ზოგს მხო­­ლოდ შა­­ვი მა­­ი­­სუ­­რე­­ბი
და ჭრე­­ლი სამ­­­ხედ­­­რო შარ­­­ვა­­ლი, ზოგს ღია მწვა­­ნე რუ­­სუ­­ლი სამ­­­ხედ­­­რო და ზოგს კი­­
დევ – ე.წ. ომო­­ნის ფორ­­­მა. ხელ­­­ზე ყვე­­ლას თეთ­­­რი ლენ­­­ტი ეკე­­თა. ვინც კი ვი­­ყა­­ვით,
სახ­­­ლი­­დან ყვე­­ლა გა­­მოგ­­­ვიყ­­­ვა­­ნეს: მე, დე­­და­­ჩე­­მი – ვა­­ლენ­­ტი­­ნა აიდა­­რაშ­­ვი­­ლი, ტა­­
სი­­კო ლაშ­­ხი, ილო, სა­­ლი­­მათ და ნა­­ტო ხა­­ბა­­რე­­ლე­­ბი, ას­­მათ ბა­­ბუ­­ცი­­ძე, მა­­რი­­ამ
და ას­­მათ ჭუ­­ლუ­­ხა­­ძე­­ე­ბი, უშან­­გი (შიო) ჭუ­­ლუ­­ხა­­ძე. ცო­­ტა ხან­­­ში იქ­­­ვე მო­­იყ­­­ვა­­ნეს
ძმე­­ბი გი­­ორ­­გი და ვი­­გენ­­ტი ჭუ­­ლუ­­ხა­­ძე­­ე­ბი და ჟუ­­ჟუ­­ნა ჭუ­­ლუ­­ხა­­ძე.“411
ტყვე­ე­ბი ცხინ­ვა­ლი­სა­კენ ფე­ხით წა­იყ­ვა­ნეს, თუმ­ცა მა­ლე­ვე გზა­ზე მან­ქა­ნა და­ე­წი­ათ, რო­
მელ­შიც კი­დევ სამი ტყვე – დე­და-­შ­ვი­ლი ანას­ტა­სია (ტასიკო) ხე­თა­გუ­რი და ლე­ვან ხე­თა­გუ­
რი და მა­თი მე­ზო­ბე­ლი, ქე­თე­ვან ჭუ­ლუ­ხა­ძე იყ­ვ­ნენ და ყვე­ლა­ნი ერ­თად ცხინ­ვალ­ში მი­ლი­ცი­
ა­ში ჩა­იყ­ვა­ნეს.

409 იხ. ინტერვიუ სოფელ აჩაბეთის მცხოვრებ ილია ჭულუხაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ 2009 წლის 8 აპრილს, თბილისში, თამარაშვილის ქ.  9.
410 იხ. ინტერვიუ სოფელ აჩაბეთის მცხოვრებ ნელი მჭედლიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ თბილისში, თამარაშვილის ქ. 9.
411 იხ. ინტერვიუ დავით ძაძამიასთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009
წლის 30 იანვარს, თბილისში. ტყვეობიდან სხვებთან ერთად გამოიყვანა ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა
კომისარმა თომას ჰამამბერგმა 2008 წლის 27 აგვისტოს. გათავისუფლებას ესწრებოდა სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო
ხელისუფლების ომბუდსმენი დავით სანაკოევიც.
180  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

სოფლის დატოვების მცდელობისას დააკავეს ქურთელი

ლევან ელბაქიძე და ვეფხვია ლაფაჩიც.
„მეზობლის მან­ქა­ნით, ფორ­ც­ვა­გე­ნით, წაგ­ვიყ­ვა­ნეს ცხინ­ვალ­
ში, მან­ქა­ნის ბა­გაჟ­ნ­­იკ­ში ჩაგ­ვ­ყა­რეს და ისე. ბა­გაჟ­ნი­კის კა­რე­ბი
რომ გა­ა­ღეს და გად­მოგ­ვ­ყა­რეს, და­ვი­ნა­ხე, მი­ლი­ცი­ის შე­ნო­ბა­
ში ვი­ყა­ვით. სა­ნამ კა­მე­რა­ში შეგ­ვიყ­ვან­დ­ნენ, კო­რი­დორ­ში­ვე
გვცე­მეს: ქარ­თ­ვე­ლე­ბი რომ ხართ, იმი­ტომ გცემ­თო. თა­ვიც
არ აგ­ვა­ღე­ბი­ნეს, სას­ტი­კად გვირ­ტყამ­დ­ნენ. მა­ი­კა მეც­ვა, რო­
მელ­საც ეწე­რა „იტალია“. ეხ­ლა გიშ­ვე­ლოთ იტა­ლი­ამ და
ამე­რი­კა­მო. ნეკ­ნე­ბი მტკი­ო­და, ტუ­ჩი და ცხვი­რი გა­ხეთ­ქი­ლი
მქონ­და. ამის შემ­დეგ კა­მე­რა­ში შეგ­ვ­ყა­რეს. მგო­ნი, 11 აგ­ვის­
ტო იყო.“412

ქართველი სამოქალაქო ტყვეები, გოგიტა სო­ნია ლომ­სა­ძე და რე­ზო ბა­ბუ­ცი­ძე სა­კუ­თა­რი სოფ­ლი­
ქიტუაშვილი და ნიკოლოზ დარბუაშვილი. დან, აჩა­ბე­თი­დან კი გა­მო­ექ­ც­ნენ სიკ­ვ­დილს და ტყვე­ო­ბას, მაგ­
რამ 12 აგ­ვის­ტოს თა­მა­რა­შენ­ში თავშეფარებულები, ერ­თ­-ერ­თი
დამ­წ­ვა­რი სახ­ლის სარ­დაფ­ში იპო­ვეს ოსებ­მა და სხვა ქარ­თ­ვე­
ლე­ბის მსგავ­სად ისი­ნიც ცხინ­ვა­ლის მი­ლი­ცი­ის შენობაში მი­იყ­ვა­ნეს.
„კიბეებით ჩაგ­ვიყ­ვა­ნეს ქვე­ვით, იზო­ლა­ტორ­ში. იმ­დე­ნი ხალ­ხი იყო, რომ კა­მე­რე­
ბი სავ­სე იყო. მე და რე­ზო შეგ­ვიყ­ვა­ნეს ღია ოთახ­ში. ზე­მო­დან მავ­თუ­ლე­ბი იყო, ცა
მო­ჩან­და, პა­ტა­რა ეზო­სა­ვით იყო. ფე­ხის და­სად­გა­მი ად­გი­ლი არ გვქონ­და, ისე იყო
ხალ­ხით სავ­სე. მთე­ლი სა­მი დღე და ღა­მე აქ გა­ვა­ტა­რე. რო დამ­ჯ­და­რი­ყა­ვი, იმის
ად­გი­ლიც არ იყო, არა­თუ და­სა­ძი­ნე­ბე­ლი.“413
ილია ჭუ­ლუ­ხა­ძეს­თან ერ­თად სა­კან­ში მყო­ფი გი­ვი ჭუ­ლუ­ხა­ძე 9 აგ­ვის­ტოს თა­ვი­სი ძმის
სახ­ლ­ში იყო და სოფ­ლის ძარ­ც­ვას იქი­დან უყუ­რებ­და. სწო­რედ ამ დროს შე­ვიდ­ნენ მათ­თან
თეთ­რ­ლენ­ტი­ა­ნი ოსე­ბი: „ბოგირთან შე­იკ­რი­ბეთ, იქ სხვე­ბიც იქ­ნე­ბი­ან და წა­გიყ­ვან­თო.“
ბო­გირ­თან შუა სო­ფელ­ში ბა­ტონ გი­ვის რამ­დე­ნი­მე თა­ვი­სი თა­ნა­სოფ­ლე­ლი დახ­ვ­და, მათ შო­
რის იყვნენ და­ვით ძა­ძა­მი­ა, ილო ხა­ბა­რე­ლი, სა­ლი­მათ ხა­ბა­რე­ლი, ნა­ტო ხა­ბა­რე­ლი, მა­
რო ხე­თა­გუ­რი, შო­თა ლა­ფა­ჩი, სოგ­რატ ხა­ლა­ძე, მა­რუ­სა ჭუ­ლუ­ხა­ძე და სხვე­ბი. აჩა­ბე­თის
გავ­ლით წა­იყ­ვა­ნეს ცხინ­ვალ­ში.
„გზად თეთ­რი ფე­რის უაზის ტი­პის მარ­შუტ­კა­ში ჩაგ­ვ­ს­ხეს და ჩაგ­ვიყ­ვა­ნეს ცხინ­ვალ­
ში. ფან­ჯ­რე­ბი­დან ჩან­და, რომ თა­მა­რა­შენ­საც ეკი­და ცეცხ­ლი. ქა­ლა­ქის მი­ლი­ცი­ის
შე­ნო­ბა­ში მიგ­ვიყ­ვა­ნეს. რომ გად­მო­ვე­დით, შე­ნო­ბის წინ ბევ­რი ხალ­ხი დაგ­ვ­ხ­ვ­და:
ჯა­რის­კა­ცე­ბი, მი­ლი­ცი­ე­ლე­ბი. შე­ნო­ბის შე­სას­ვ­ლელ­თან, კი­ბე­ებ­თან გაგ­ვი­შა­ლეს
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს დრო­შა, ფე­ხე­ბი და­იწ­მინ­დე­თო. დაგ­ვამ­წ­კ­რი­ვეს და ისე დაგ­
ვა­ყე­ნეს დრო­შა­ზე.“414
ბაგ­რატ ხა­ლა­ძემ 9 აგ­ვის­ტოს ერთხელ მო­ა­ხერ­ხა ოსე­ბი­სა­გან გაქ­ცე­ვა, მაგ­რამ მე­ო­რე
დღეს უკვე სახ­ლ­ში მი­ად­გ­ნენ. ჯერ სა­ქო­ნე­ლი წა­იყ­ვა­ნეს, შემ­დეგ თა­ვი­სი თვა­ლით აყუ­რე­ბი­
ნეს, რო­გორ უწ­ვავ­დ­ნენ სახ­ლ­-­კარს და ბო­ლოს მე­ზო­ბელ­თან ერ­თად ნა­ქურ­და­ლი მსუ­ბუ­ქი ავ­
ტო­მო­ბი­ლით ცხინ­ვალ­ში მი­ლი­ცი­ის შე­ნო­ბა­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს. სწო­რედ იქ, ცი­ხე­ში, ნა­ხა თა­­ვი­სი

412 იხ. ინტერვიუ სოფელ ქურთის მცხოვრებ ლევან ელბაქიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 8 ივლისს, დევნილთა ჩასახლებაში სოფელ კოდაში. ტყვეობიდან გაათავისუფლა
წითელმა ჯვარმა 27 აგვისტოს.
413 იხ. ინტერვიუ სოფელ აჩაბეთის მცხოვრებ სონია ლომსაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ 2009 წლის 16 აპრილს, დევნილთა ჩასახლებაში თბილისში, გეოლოგიის დეპარტამენტში,
მოსაშვილის 24. ინტერვიუს ესწრებოდა შვილიშვილი შმაგი ბაბუციძე. სწორედ შვილიშვილმა გვითხრა, რომ 10 დღე
ჰყავდათ ბებია ტყვეობაში და 22 აგვისტოს წითელმა ჯვარმა გამოიყვანა.
414 იხ. ინტერვიუ სოფელ აჩაბეთის მცხოვრებ გიორგი (გივი) ჭულუხაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა
იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის აგვისტოში, დამატებითი ინფორმაცია ჩაწერილია 2009 წლის 26 ივნისს.
დევნილთა ჩასახლებაში, თბილისში, თამარაშვილის ქ.  №9.
 4.1  სამოქალაქო ტყვეები  |  181

მე­უღ­ლე, და­რე­ჯან ხა­ლა­ძე, რო­მე­ლიც ოსებ­მა 9-ში და­ატყ­ვე­ვეს. და­რე­ჯან ხა­ლა­ძე ტყვედ აყ­
ვა­ნას შემდეგნაირად იხ­სე­ნებს:
„9 აგ­ვის­ტოს 15 ადა­მი­ა­ნი მოგ­ვაგ­რო­ვეს, ჩა­მოგ­ვიყ­ვა­ნეს ფე­ხით აჩა­ბეთ­ში, იქაც
მოგ­რო­ვი­ლი იყო ხალ­ხი, 20‑25 ადა­მი­ა­ნი. ჩაგვსხეს რა­ფის ტი­პის 3 მან­ქა­ნა­ში და
წაგ­ვიყ­ვა­ნეს ცხინ­ვალ­ში, მი­ლი­ცი­ის შე­ნო­ბა­ში. შეგ­ვიყ­ვა­ნეს შიგ­ნით, წინ გაგ­ვი­
შა­ლეს ქარ­თუ­ლი დრო­შა და გვითხ­რეს, ფე­ხე­ბი გა­იწ­მინ­დეთ, თქვე ღო­რე­
ბო­ო. იარა­ღი ას­ხ­მუ­ლი ჰქონ­დათ და გვე­რე­კე­ბოდ­ნენ შე­ნო­ბა­ში, რომ გა­დაგ­ვევ­ლო
დრო­შა­ზე. თვი­თონ კი­ბე­ებ­ზე იდ­გ­ნენ და დაგ­ვ­ცი­ნოდ­ნენ, სა­ა­კაშ­ვილს და­უ­კა­რით
ტა­ში­ო, აი, რა გი­ყო­თო“.415
დრო­შა­ზე ფე­ხით შედ­გო­მას ყვე­ლა ტყვეს აიძუ­ლებ­დ­ნენ.
და­ვით ძა­ძა­მია იხ­სე­ნებს, რომ ცხინ­ვა­ლის დრო­ე­ბი­თი და­კა­ვე­
ბის იზო­ლა­ტორ­ში რომ მი­იყ­ვა­ნეს, იქაც შე­სას­ვ­ლელ­ში ქარ­­­თუ­
ლი დრო­შა და­ა­ფი­ნეს და ტყვე­ებს მოს­თხო­ვეს:
„ჯერ და­ა­ფურ­თხეთ და მე­რე ზედ გა­და­ი­ა­რე­თო“.
და­ახ­ლო­ე­ბით 30 ადა­მი­ა­ნი იყო ერ­თად. „უარის გა­მო
ჯერ თა­ვი გა­მი­ტე­ხეს ავ­ტო­მა­ტის კონ­­­და­ხით და შემ­დეგ ძლი­
ერ მცე­მეს. ამას ყვე­ლა­ფერს მა­თი შსს მი­ნის­ტ­რი მინ­ძა­ე­

სააგენტო „ოსინფორმი“
ვი ეს­წ­რე­ბო­და და მშვი­დად უყუ­რებ­და.“416 როდესაც ტყვეები
შენობაში შეიყვანეს, ახალგაზრდებს არჩევდნენ და ცალკე
ოთახში მიჰყავდათ დაკითხვაზე, ამოწმებდნენ, ჯარისკაცები ან
რეზერვისტები ხომ არ იყვნენ. 31 წლის დავით ძაძამიაც მათ
შორის აღმოჩნდა.
„შენობიდან გა­­რეთ გა­­მიყ­­­ვა­­ნეს და კი­­ბის ძირ­­­ში
და­­აგ­­­დეს სა­­ქარ­­­თ­­­ვე­­ლოს დრო­­შა. მინ­­­ძა­­ე­­ვი ისევ იქ იყო. ოს­­­მა მითხ­­­რა: „დავაი,
მო­­შარ­­დე ზე­­დო“, მე ვუთხა­­რი, „ნე მა­­გუ“­­­-­­­მეთ­­­ქი. მაგ დროს წიხ­­­ლი ამო­­მარ­­­ტყა
წი­­ნი­­დან ფე­­ხებს შო­­რის. ჩა­­ვი­­კე­­ცე და ზე­­ვი­­დან ავ­­­ტო­­მა­­ტის კონ­­­და­­ხი ჩა­­მარ­­­ტყეს.
მხო­­ლოდ იმა­­ზე ვფიქ­­­რობ­­­დი, რომ გო­­ნე­­ბა არ და­­მე­­კარ­­­გა“.
დავით ძაძამიას ცემის ფაქტს თამარაშენელი ტყვე ანა დათაშვილიც იხსენებს:
„ოს სამხედროებს ახალგაზრდა ბიჭები გარეთ სამუშაოდ გაჰყავდათ. ბიჭები
გარეთ რომ გაჰყავდათ, იქიდან სულ ნაცემები შემოდიოდნენ, გაშავებულები
იყვნენ ხოლმე. დათო იყო ერთი ძაძამია თამარაშენიდან, გამგეობაში მუშაობდა,
ისე სცემეს, რომ სულ დაუშავეს თვალები.“
13 ან 14 აგ­­­ვის­­­ტოს, 77 წლის კეხ­­­ვე­­ლი ნი­­კო­­ლოზ კახ­­ნი­­აშ­­ვი­­ლი სახ­­­ლ­­­-­­­კა­­რის გა­­დაწ­­­ვის
შემ­­­დეგ შუ­­ა­­ღა­­მი­­სას გო­­რის­­­კენ მი­­მა­­ვა­­ლი და­­ა­­კა­­ვეს ოსებ­­­მა და ცხინ­­­ვალ­­­ში ჩა­­იყ­­­ვა­­ნეს. მას­­­თან
ერ­­­თად „კარცერში“ (როგორც თა­­ვად უწო­­დებ­­­დ­­­ნენ) კი­­დევ 50 ტყვე იყო. მათ შო­­რის ოსე­­
ბიც, ისი­­ნი, ვი­­საც შე­­რე­­უ­­ლი ოჯა­­ხე­­ბი ჰქონ­­­დათ ქარ­­­თ­­­ვე­­ლებ­­­თან. მი­­ლი­­ცი­­ის თა­­ნამ­­­შ­­­რომ­­­ლე­­ბი
ოსებს ეუბ­­­ნე­­ბოდ­­­ნენ, „ქართველს რა­­ტომ გაჰ­­ყე­­ვი, შენ თუ ოსე­­ბის­­კენ ხარ, ქარ­­თ­ველს არ
გაჰ­­ყ­ვე­­ბო­­დი­­ო“.417

415 იხ. ინტერვიუ სოფელ აჩაბეთის მცხოვრებლებთან, დარეჯან და ბაგრატ ხალაძეებთან, ჩაწერილი „კონსტიტუციის 42-ე
მუხლის” წარმომადგენელთა მიერ, 2009 წლის 27 ოქტომბერს. ცოლ-ქმარი ტყვეობიდან გამოიყვანა წითელმა ჯვარმა
23 აგვისტოს.
416 იხ. ინტერვიუ დავით ძაძამიასთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის 30
იანვარს, თბილისში.
417 იხ. ინტერვიუ სოფელ კეხვის მცხოვრებ ნიკოლოზ კახნიაშვილთან, ჩაწერილი „კონსტიტუციის 42-ე მუხლის”
წარმომადგენლების მიერ, 2008 წლის 10 სექტემბერს, თბილისში 150-ე საბავშვო ბაგა-ბაღში. ნიკოლოზ კახნიაშვილი
სხვა 15 ქართველ ტყვესთან ერთად 24 აგვისტოს ოსებმა გორში ჩამოიყვანეს ოს ტყვეებში გაცვლის მიზნით.
182  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

ერთ ერ­თი ასე­თი ტყვე შერეული ოჯახიდან იყო ას­ლან ჯი­ო­ე­ვი, თავად წარმოშობით ოსი,
რო­მელ­საც ქარ­თ­ვე­ლი ცო­ლი ჰყავ­და. ჯიოევი ოთხ სხვა თა­ნა­სოფ­ლე­ლ­თან ერ­თად 12 აგ­ვის­
ტოს სო­ფელ კეხ­ვ­ში და­ა­კა­ვეს კა­ზა­კებ­მა და ოსებ­მა. „იქვე იდ­გა ტან­კე­ბი, რო­მელ­შიც ის­ხ­დ­ნენ
რუ­სი ჯა­რის­კა­ცე­ბი“. ას­ლან ჯი­ო­ე­ვი გვიყ­ვე­ბა, რომ სწო­რედ იმის გა­მო, რომ ქარ­თულ სო­ფელ­
ში ქარ­თ­ვე­ლებ­თან ერ­თად ცხოვ­რობ­და, დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი იყო, რომ მოკ­ლავ­დ­ნენ. ამი­ტომ, რო­
დე­საც ცხინ­ვალ­ში მი­ლი­ცი­ა­ში მი­იყ­ვა­ნეს, თა­ვი­სი გვა­რი და­მა­ლა და ნე­ბი­ე­რი­ძედ ჩა­ე­წე­რა.
და­კა­ვე­ბის­თა­ნა­ვე და­უწყეს ცე­მა, ავ­ტო­მა­ტის კონ­და­ხებს ურ­ტყამ­დ­ნენ თავ­ში და მოკვლით ემუქ­
რე­ბოდ­ნენ. და­კა­ვე­ბი­დან ორი დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში ჯი­ო­ევ­სა და მას­თან მყოფ პი­რებს ატ­ვირ­თ­ვი­
ნებ­დ­ნენ ოჯა­ხე­ბი­დან გა­მო­ზი­დულ ავეჯს – ნა­ქურ­დალს. ორი დღის შემ­დეგ ოთხი­ვე­ნი სატ­ვირ­თო
მან­ქა­ნით წა­იყ­ვა­ნეს ცხინ­ვალ­ში და მი­იყ­ვა­ნეს მი­ლი­ცი­ის შე­ნო­ბის ეზო­ში, ხე­თა­გუ­რო­ვის ქუ­ჩა­ზე.418
ტყვე­­ო­­ბას ვერც სო­­ფელ თა­­მა­­რა­­შე­­ნის 92 წლის უხუ­­ცე­­სი ნი­­კა­­ლა პა­­პა გა­­და­­ურ­­­ჩა. ნი­­კო­­
ლოზ ელ­­ბა­­ქი­­ძეს სო­­ფელ­­­ში ყვე­­ლა ნი­­კა­­ლა პა­­პას ეძახ­­­და და ჩვენ­­­თან სა­­უ­­ბარ­­­შიც მას ასე მო­­
იხ­­­სე­­ნი­­ებ­­­დ­­­ნენ თა­­ნა­­სოფ­­­ლე­­ლე­­ბი. რო­­დე­­საც ოსე­­ბი მის სახ­­­ლ­­­ში შე­­ვიდ­­­ნენ და ცხინ­­­ვალ­­­ში გა­­ყო­­
ლა უბ­­­რ­­­ძა­­ნეს, მო­­ხუც­­­მა წი­­ნა­­აღ­­­მ­­­დე­­გო­­ბის გაწევა სცადა. ანა დათაშვილი იხსენებს:
„სოფლის ცენ­ტ­რ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ბან­კის შე­ნო­ბას­თან მი­
მიყ­ვა­ნეს. იქ სხვა თა­ნა­სოფ­ლე­ლე­ბიც დამ­ხ­ვ­დ­ნენ, კერ­ძოდ,
ელ­ბა­ქი­ძე ნი­კა­ლა, გო­გი­ძე შაქ­რი­ა, გო­გი­ძე კო­ლია და გო­
გი­ძე თე­მო. მგო­ნი, სულ 6 კა­ცი ვი­ყა­ვით. ნი­კა­ლა ელ­ბა­ქი­
ძე, ომის ვე­ტე­რა­ნი, 92 წლის კა­ცი, ნა­ცე­მი იყო და ტი­რო­და,
თა­ვი­დან სის­ხ­ლი მოს­დი­ო­და და მხა­რიც სტკი­ო­და. რო­გორც
თვი­თონ მითხ­რა, ოსებ­მა რომ და­ა­კა­ვეს, მა­შინ ჩა­არ­ტყეს ავ­
ტო­მა­ტის კონ­და­ხი.“
ფოტო: RFE/RL

ნიკოლოზ ელბაქიზის შესახებ დავით ძაძამიამ გვიამბო:

„ძალით წა­­მო­­იყ­­­ვა­­ნეს. თა­­ვი გა­­უ­­ტე­­ხეს და ლა­­ვი­­წი ჩა­­უმ­­­ტ­­­ვ­­­რი­­
ეს. ოპე­­რა­­ცია ახა­­ლი გა­­კე­­თე­­ბუ­­ლი ჰქონ­­­და და ზონ­­­დი ჰქონ­­­
და ჩად­­­გ­­­მუ­­ლი. კონ­­­ც­­­ლა­­გერ­­­ში მოს­­­ძ­­­ვ­­­რა. ტკი­­ვი­­ლე­­ბი­­სა­­გან
სამოქალაქო ტყვე ნიკოლოზ ელბაქიძე.
იტან­­­ჯე­­ბო­­და. ორი დღე მას­­­ხა­­რად იგ­­­დებ­­­დ­­­ნენ და ექი­­მი არ
მოჰ­­­ყავ­­­დათ“.419
ნუ­ნუ გო­გი­ძეც თა­ვი­სი სახ­ლის ეზო­დან წა­იყ­ვა­ნეს ცხინ­ვა­ლის იზო­ლა­ტორ­ში.
„10 აგ­ვის­ტოს ეზო­ში 3 შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი პი­რი და­ვი­ნა­ხე, ერ­თი კი სახ­ლ­ში შე­სუ­ლი­
ყო. რუ­სე­ბიც იყ­ვ­ნენ და ოსე­ბიც. ჩე­ჩე­ნი კა­რებ­ში იდ­გა და ეზო­ში არც შე­მო­სუ­ლა.
მომთხო­ვეს დამ­ე­ტო­ვე­ბი­ნა სახ­ლი და მათ გავყო­ლო­დი, აქ ქარ­თ­ვე­ლე­ბის ად­გი­ლი
არ არი­სო.
შევეკამათე, სად უნ­­­და წა­­მოგ­­­ყ­­­ვეთ, ამ სახლს რომ უყუ­­რებ, აქ ოსი უფ­­­რო მე­­ტი სტუ­­
მა­­რია ნამ­­­ყო­­ფი, ვიდ­­­რე ქარ­­­თ­­­ვე­­ლი, არ გცხვე­­ნი­­ა-­­­მეთ­­­ქი? არ მა­­ინ­­­ტე­­რე­­სებ­­­სო და
ფე­­ხებ­­­ში ავ­­­ტო­­მა­­ტი­­დან მეს­­­რო­­ლა, თან იცი­­ნო­­და, შე­­გე­­შინ­­­და­­ო.“ გზა­­ზე რომ გა­­მო­­ვე­­
დით, ჩე­­მი ოსი ნა­­თესა­­­ვი ნა­­დეჟ­­და გო­­გი­­ძე შეგ­­­ვ­­­ხ­­­ვ­­­და, და ოსუ­­რად უთხ­­­რა, რა გინ­­­
დათ ამ მო­­ხუ­­ცი ქა­­ლი­­სა­­გან, რას ერ­­­ჩი­­თო. პა­­სუ­­ხად ავ­­­ტო­­მა­­ტის კონ­­­და­­ხი ჩა­­არ­­­ტყეს
და ისიც ჩვენ­­­თან ერ­­­თად წა­­მო­­იყვა­ნეს. გზა­­ზე კი­­დევ ერ­­­თი კა­­ცი, ქრის­­ტო ხე­­თე­­რე­­
ლი აიყ­­­ვა­­ნეს.“420

418 იხ. ინტერვიუ სოფელ კეხვის მცხოვრებ ასლან ჯიოევთან, ჩაწერილი „კონსტიტუციის 42-ე მუხლის“ მიერ 2008 წლის 10
სექტემბერს, თბილისში №150 საბავშვო ბაღში. ასლან ჯიოევი ტყვეობიდან 27 აგვისტოს გათავისუფლდა.
419 ნიკალა პაპას ისტორია ჩვენს მკვლევრებს დავით ძაძამიამ უამბო. ნიკოლოზ ელბაქიძის ისტორია იხილეთ აგრეთვე,
“Georgian Hostages Swapped For Ossetian Fighters In Gori”, Gocha Apitsiauri, August 21, 2008, at http://www.
rferl.org/content/Georgian_Hostages_Swapped_For_Ossetian_Fighters_In_Gori/1192915.html; აგრეთვე, http://www.
youtube.com/watch?v=lSqiWomftEw;
420 იხ. ინტერვიუ ნუნუ გოგიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის 9
ნოემბერს, ქ. თბილისში დროებით ჩასახლებაში. დამატებითი, დამაზუსტებელი ინფორმაცია ჩაწერილია 2009 წლის 30
ივნისს, ქ. თბილისში.
 4.1  სამოქალაქო ტყვეები  |  183

დავით ძაძამია სხვა პატიმრებსაც იხსენებს, რომლებიც მასთან ერთად იყვნენ საკანში:
„თავიდან სა­კან­ში სადღაც 10 კა­ცი ვი­ყა­ვით. მე რომ მი­მიყ­ვა­ნეს, უკ­ვე 3 კა­ცი იქ
დამ­ხ­ვ­და: მა­მა-­შ­ვი­ლი უშან­გი და გია თე­გაშ­ვი­ლე­ბი და გი­ორ­გი და­თაშ­ვი­ლი –
სა­მი­ვე თა­მა­რა­შე­ნი­დან. მე და ჩემ­თან ერ­თად აჩა­ბეთ­ში და­კა­ვე­ბუ­ლი სხვა კა­ცე­
ბი ერ­თად შეგ­ვიყ­ვა­ნეს იმ სა­კან­ში, მე­ო­რე დღეს მა­მა-­შ­ვი­ლი თენ­გიზ და ოთარ

ფოტო: Reuters
ქართველი ტყვეები რეზო შავკანი და გოგიტა ქიტუაშვილი ცხინვალში
დე ფაქტო შსს შენობასთან. 2008 წლის 15 აგვისტო.

მე­ლა­ნაშ­ვი­ლე­ბიც შე­მო­იყ­ვა­ნეს. ისი­ნი სო­ფელ კეხ­ვი­დან იყ­ვ­ნენ. შემ­დეგ რო­მან

კას­რა­ძე შე­მო­იყ­ვა­ნეს ცხინ­ვა­ლე­ლი და მი­ხო რაზ­მა­ძე ქსუ­ი­სი­დან (ტირძნისში და­
უ­ჭე­რი­ათ) – 26 წლის ბი­ჭი იყო, სა­შინ­ლად ნა­ცე­მი. ცი­ხი­დან ჩვენ­ზე ად­რე გა­მო­უშ­
ვეს, ქა­ლე­ბის გა­მოშ­ვე­ბი­დან რამ­დე­ნი­მე დღე­ში, ძა­ლი­ან რომ იყო ნა­ცე­მი, ალბათ
ამი­ტომ. ბო­ლოს შე­მო­იყ­ვა­ნეს აკა­კი ბა­სიშ­ვი­ლი (ლიახვის ხე­ო­ბის დე­პუ­ტა­ტის მა­
მა) და ას­ლან ჯი­ო­ე­ვი (რო­მელიც ნე­ბი­ე­რი­ძედ ჩა­ე­წე­რა, ოსუ­­რი წარ­მო­შო­ბა რომ
არ გა­ემ­ხი­ლა). სულ სა­კან­ში 15 კა­ცი ვიქ­ნე­ბო­დით. მე­ო­რე დღეს კი­დევ ორი თბი­
ლი­სე­ლი ბი­ჭი ვნა­ხე, გი­ორ­გი მო­ნა­სე­ლი­ძე (22-23 წლის) და ნი­კა ხა­რა­ძე (19
წლის), ორი­ვე ნა­ცე­მი იყო. ჩვენ­ზე ად­რე მი­უყ­ვა­ნი­ათ. კახ­ნი­აშ­ვი­ლი კო­ბა იყო
საჩხე­რიდან და მი­სი 12 წლის ბი­ჭი გი­ორ­გი. თე­მო ბარ­ბა­ქა­ძეც იყო კიდევ, რო­
მე­ლიც მუ­­შად მუ­შა­ობ­და ცხინ­ვალ­ში.“
თავად გიორგი მონასელიძე თბილისელია. ცხინვალში 8 აგვის­ტოს თავისი ნებით
მოხა­ლისედ წავიდა თავის მეგობარ ნიკა ხარაძესთან ერთად, თუმცა რეზერვისტების ბაზაზე
იარაღი არ მისცეს და გზად შემხვედრ მანქანებს მიჰყვებოდა. 8-ში სა­ღა­მოს 9 საათისათვის
უკვე ცხინვალში იყო. ოსებმა დაიჭირეს და იქვე ქალაქში ჯერ კერძო სახლში გამოკეტეს,
შემდეგ კი ცხინვალის იზოლატორში გადაიყვანეს სხვა ქართველ ტყვეებთან ერთად, სადაც
27 აგვისტომდე იმყოფებოდა. მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში გიორგი და ნიკა ყველაზე
ხშირად ხდებოდნენ ფიზიკური შეურაცხყოფის მსხვერპლნი.421

421 გიორგი მონასელიძის ინფორმაციით, მასთან ერთად იმ სახლში იყვნენ თამაზ ბარბაქაძე და მისი დისშვილი კობა.
მათი მიყვანის შემდეგ კი თბილისელი გიო ხუნაშვილი, ლაშა პატარქალიშვილი და გოგიტა ბერიძე შეიყვანეს. ყველანი
ნაცემები იყვნენ, გიოს თავი ჰქონდა გატეხილი. მეორე დღეს კი ყველა ცხინვალის იზოლატორში გადაიყვანეს.
184  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

ტყვედ აიყ­ვა­ნეს ზე­მო ხვი­თე­ლი

თა­მაზ გო­გიშ­ვი­ლიც. 11 აგ­ვის­ტოს
და­ბომ­ბ­ვის დროს სო­ფელ­ში იყო და
სწო­რედ მა­შინ და­ი­ჭე­რეს.
„ტანკი მო­დი­ო­და. გზა და­ვუთ­მე. გა­
ა­ჩე­რეს. ათ­ნი იყ­ვ­ნენ. ფორ­მე­ბი ეც­
ვათ. მკლავ­ზე თეთ­რი ლენ­ტე­ბი ეკე­
თათ ყვე­ლას. რუ­სუ­ლად მითხ­რეს,
ხე­ლე­ბი მაღ­ლაო! და იქ­ვე ახ­ლოს
კე­დელ­თან ამა­ყუ­დეს. გამ­ჩხ­რი­კეს და
კი­სერ­ზე რე­ზერ­ვის­ტის ჟე­ტო­ნი მი­პო­
ვეს. გვარ­დი­ე­ლი ხა­რო, გა­დაც­მუ­ლი
ხა­რო. ერთ-ერ­თ­მა მცე­მა, ცხვი­რი

ფოტო: არკადი ბაბჩენკო

და წარ­ბი გა­მი­ტე­ხეს ცე­მის დროს.
მთლი­ა­ნად და­სის­ხ­ლი­ა­ნე­ბუ­ლი ვი­ყა­
ვი. [...] ცო­ტა ხნის შემ­დეგ გა­მოგ­ვიყ­
ვა­ნეს ყვე­ლა­ნი გა­რეთ. მე და ზა­ზა
წაგ­ვიყ­ვა­ნეს მინ­დორ­ში. გვითხ­რეს
ხე­ლე­ბი თავ­ზე და­იწყეთ და ისე გა­
სამოქალაქო ტყვეები თამაზ და ზაზა გოგიშვილები, სოფელ ზემო ი­ქე­ცი­თო. თვი­თონ უკან მოგ­ვ­დევ­დ­
ხვითიდან.
ნენ. ტან­კი ზე­ვით გვე­ლო­დე­ბო­და.”422
რთუ­ლია თვით­მ­ხილ­ველ­თა ის­ტო­რი­ებ­ში კა­ტე­გო­რი­უ­ლად გა­მიჯ­ნო და­ნა­შა­უ­ლი­სა თუ სი­
სას­ტი­კის სხვა­დას­ხ­ვა ფორ­მე­ბი, მა­გა­ლი­თად, ზუს­ტად გა­ავ­ლო ზღვა­რი შე­უ­რაცხ­ყო­ფა­სა და
ცე­მას შო­რის. სწო­რედ ამი­ტომ ხში­რად სხვა­დას­ხ­ვა ქვე­თა­ვებ­ში მთა­ვა­რი თე­მი­დან შე­საძ­ლო
აც­დე­ნე­ბი იგ­რ­ძ­ნო­ბა. მაგ­რამ მა­ინც შე­ვე­ცა­დეთ, რომ ჩვენს ნაშ­რომ­ში მეტ­-­ნაკ­ლე­ბად პი­რო­ბი­
თი სის­ტე­მა შე­მოგ­ვე­ტა­ნა და ჩვენს ხელთ არ­სე­ბუ­ლი იმ ინ­ფორ­მა­ცი­ი­სა და ის­ტო­რი­ე­ბის სის­ტე­
მა­ტი­ზა­ცია მოგ­ვეხ­დი­ნა, რო­მელ­საც ჩვე­ნი რეს­პონ­დენ­ტე­ბი დი­დი ტკი­ვი­ლით, მაგ­რამ მთა­ვარ
კითხ­ვებ­ზე პა­სუ­ხე­ბის მი­ღე­ბის იმე­დით გვიყ­ვე­ბოდ­ნენ.

ა) საპატიმროში
სა­პა­ტიმ­რო­ში ადა­მი­ა­ნის ღირ­სე­ბის შემ­ლა­ხა­ვი და სი­ცოცხ­ლი­სათ­ვის სა­ში­ში პი­რო­ბე­ბი იყო.
ამას ყვე­ლა პა­ტიმ­რის ინ­ტერ­ვიუ ადას­ტუ­რებს. ჩვენს არ­ქივ­ში მრავ­ლად არის ფო­ტო- და ვი­
დე­ო­მა­სა­ლაც, რო­მე­ლიც საკ­ნე­ბი­სა და პა­ტიმ­რე­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბის შე­სა­ხებ ობი­ექ­ტურ ინ­
ფორ­მა­ცი­ას იძ­ლე­ვა. იმის მი­უ­ხე­და­ვად, თუ სად იმ­ყო­ფე­ბოდ­ნენ მძევ­ლე­ბი, მა­თი ის­ტო­რი­ე­ბი
ძალიან ჰგავს ერ­თ­მა­ნეთს - ყველ­გან შე­უ­რაცხ­ყო­ფა, საკ­ვე­ბი­სა და სას­მე­ლი წყლის სიმ­ცი­რე
ან სა­ერ­თოდ არარ­სე­ბო­ბა, გა­დატ­ვირ­თუ­ლი კა­მე­რე­ბი, სა­ნი­ტა­რი­ის მი­ნი­მა­ლუ­რი პი­რო­ბე­ბის
უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფა, კა­ცე­ბი­სა და ქა­ლე­ბის აღ­რე­ვა საკ­ნებ­ში, და­მამ­ცი­რე­ბე­ლი შრო­მა და ცე­მა.
კვი­რე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ქარ­თ­ვე­ლი პა­ტიმ­რე­ბი ცხინ­ვა­ლის სა­პა­ტიმ­რო­ში, ე.წ. იზო­ლა­ტორ­ში
და და­კა­ვე­ბის სხვა ად­გი­ლებ­ში ენით აუწე­რე­ლი სი­სას­ტი­კის მსხვერ­პ­ლნი გახ­დ­ნენ. მოპყ­რო­
ბა კი­დევ უფ­რო მძი­მე და გა­უ­საძ­ლი­სი იყო იმ საკ­ნებ­ში, სა­დაც ჯა­რის­კა­ცე­ბი ან რე­ზერ­ვის­ტე­ბი
ჰყავ­დათ. ბევ­რი მათ­გა­ნი სა­კუ­თა­რი თა­ნა­მებ­რ­ძო­ლის მკვლე­ლო­ბა­საც შე­ეს­წ­რო, ხო­ლო თა­
ვად სიკ­ვ­დი­ლის მუდ­მი­ვი ში­შის ქვეშ ათენ­-ა­ღა­მებ­დ­ნენ. ჩვენ შე­ვეც­დე­ბით, ტყვე­ე­ბის მი­ერ მო­
ნა­ყო­ლით იმ ვი­თა­რე­ბის მეტ­-­ნაკ­ლე­ბად სრუ­ლი სუ­რა­თი აღ­ვად­გი­ნოთ, რო­მე­ლიც ქ.  ცხინ­ვა­
ლის ე.წ. „კონცლაგერებში“ იყო შექ­მ­ნი­ლი.423
ყველა ქართველი საკუთარი ტყვეობის ისტორიას შემდეგი სიტყვებით იწყებს.
„შენობის შესასვლელთან დაგვიწყეს ლანძღვა: ქართველები ფაშისტები ხართო,

422 იხ. ინტერვიუ თამაზ გოგიშვილთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 30 მაისს.
423 ცხინვალის საპატიმროს შესახებ ვიდეომასალა იხილეთ http://www.youtube.com/watch?v=lSqiWomftEw
 4.1  სამოქალაქო ტყვეები  |  185

უნდა დაგხოცოთო. შენობის წინ ბევრნი იდგნენ სამხედროფორმიანები, მკლავზე

მრგვალ ემბლემასავით ჰქონდათ ყვითელი. გარეგნობით ძაან შერეულები იყვნენ:
ოსებიც იყვნენ და კაზაკებიც, რუსებიც. მერე ჩაგვიყვანეს პადვალში, 6 საფეხურით
დაბლაა პირველი სართულიდან, და კამერებში ჩაგვყარეს“.424
რო­გორც ჩვენ მი­ერ გა­მო­კითხუ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბის მო­ნა­ყო­ლით ირ­კ­ვე­ვა, თბი­ლი­სე­ლი მო­
ხა­ლი­სე­ე­ბი გი­ორ­გი მო­ნა­სე­ლი­ძე და ნი­კა ხა­რა­ძე  ცხინ­ვა­ლის პო­ლი­ცი­ის შე­ნო­ბის სარ­დაფ­ში
ტყვე­თა ბა­ნა­კის ერ­თ­-ერ­თი პირ­ვე­ლი ტუ­სა­ღე­ბი იყ­ვ­ნენ. ისი­ნი 8 აგ­ვის­ტოს გვი­ან ღა­მით და­ა­კა­
ვეს და 9-ში დი­ლით კერძო ბინიდან სა­კან­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს.
„ჩვენი კამერა დერეფნის ხელმარცხნივ პირველივე იყო. კამერაში არავინ არ
დაგვხვდა, მაგრამ მახსოვს, საშინელი სუნი იყო. სხვა საკნებთან ჩვენ შეხება არ
გვქონია, არც ხმაური ისმოდა, ჩვენთვის ვეყარეთ, ყველას თავისი განსაცდელი
ჰქონდა. ერთმანეთს არც კი ველაპარაკებოდით. ჩვენ პირველი ტყვეები
ვიყავით, ჩვენამდე არავინ არ იყო. ჩვენს კამერაში ბოლოსკენ ერთი 20 კაცი
მაინც შევგროვდით.“425
სა­პა­ტიმ­როს მდგო­მა­რე­ო­ბას კი­დევ ერ­თი ყო­ფი­ლი ტყვე, ნე­ლი მჭედ­ლი­ძე, ასე ახა­სი­ა­თებს:
„ერთ პა­ტა­რა ოთახ­ში 40 ქა­ლი ვი­ყა­ვით. ჩა­მოგ­ვ­დი­ო­და ოფ­ლი, ვე­ღარ ვსუნ­თ­ქავ­
დით. სა­ში­ნე­ლი სუ­ნი იდ­გა: ზოგს კუ­ჭი ჰქონ­და აშ­ლი­ლი, ზოგს ჩაფ­ს­მუ­ლი ჰქონ­და
ში­ში­სა­გან. რკი­ნის კა­რებს პა­ტა­რა ფორ­თოჩ­კა ქონ­და და ის დაგ­ვი­ტო­ვეს ღი­ა. კა­
მე­რა­ში შე­წუ­ხე­ბუ­ლე­ბი რომ ვი­ყა­ვით, ზო­გი ყვი­რო­და, გაგ­ვიშ­ვი­თო, ზო­გი ტი­რო­და.“

ქართველი სამოქალაქო ტყვეები ცხინვალის საპატიმროში

ბ) სივიწროვე
ილია ჭულუხაძეს კარგად ახსოვს, რომ „სულ 9 კამერა იყო, ცხრავე გადატენილი“. გივი
ჭულუხაძე კი იხსენებს, რომ „კამერა იქნებოდა დაახლოებით 8 კვ/მ, ფანჯარა არ ჰქონდა.
კარებს ჰქონდა პატარა გასაწევი ფორტოჩკა“, და როდესაც ზედამხედველები ძალიან
წუხდებოდნენ ტყვეების ტირილითა და ყვირილით, სწორედ ჰაერის ამ ერთადერთი წყაროს

424 იხ. ინტერვიუ სოფელ აჩაბეთის მცხოვრებ ნელი მჭედლიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა
ასოციაციის მიერ, 2009 წლის 16 ივლისს, ქ.  თბილისში, თამარაშვილის ქ.  9.
425 იხ. ინტერვიუ გიორგი მონასელიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ,
ქ. თბილისში, 2009 წლის 24 იანვარს.
186  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

დაკეტვითაც ემუქრებოდნენ. „გაჩუმდით, თორემ ამ ფორთოჩკასაც დაგიკეტავთ და ეგრე

დაგხოცავთ, რომ ვერავინ გაიგებსო“. – კარგად ახსოვს ეს მუქარა ნელი მჭედლიძეს.
„კამერაში იყო ორი რი­გი ფიც­რის კო­ი­კა, არა­ფე­რი არ ეგო ზედ. ვინც ვერ ეტე­ო­
და ფი­ცარ­ზე, იატაკ­ზე წვე­ბო­და. იატა­კი ფიც­რი­სა იყო. და­საწყის­ში ცალ­-­ცალ­კე ვი­
წე­ქით ქა­ლე­ბი და კა­ცე­ბი კა­მე­რებ­ში, მაგ­რამ შემ­დეგ დღე­ებ­ში მძევ­ლე­ბი რომ მო­
იყ­ვა­ნეს, ვე­ღარ ვე­ტე­ო­დით და ყვე­ლა ერ­თად ვი­წე­ქით ხოლ­მე. ის კი არა­და, რომ
ვერ ვე­ტე­ო­დით, გა­ა­ღეს კა­მე­რის კა­რე­ბე­ბი და გა­რეთ გა­მოვ­დი­ო­დით ხოლ­მე. კა­
მე­რე­ბი ვიწ­რო დე­რე­ფან­ში გა­მო­დი­ო­და. დე­რე­ფან­ში კი­ბე იყო, რომ­ლი­თაც გა­რეთ
ეზო­ში გავ­დი­ო­დით. იმა­საც თუ ეზო ჰქვი­ა. უფ­რო ღია ოთა­ხი იყო. რო­გორც ცხო­
ვე­ლე­ბი ზი­ან გა­ლი­ა­ში, ისე ვი­ყა­ვით იმ ეზო­ში. ზე­მო­დან კლეტ­კე­ბით იყო და­ფა­რუ­
ლი. ამ კლეტ­კე­ბის უჯ­რე­ბი­დან ცა ჩან­და. მაგ­რამ ჰა­ერს მა­ინც ვყლა­პავ­დით.“

გ) ძილი
ილია ჭულუხაძე
„საწოლები არ იყო, არც ლე­ი­ბე­ბი რა­ი­მე, ძირს და­სა­გე­ბად. თუ მო­ვას­წ­რებ­დი, კა­
მე­რა­ში ვი­წე­ქი ცე­მენ­ტ­ზე, თუ ვე­რა ­და კა­მე­რის გა­რეთ ვი­წე­ქი კენ­ჭებ­ზე. ხუთი ღა­მე
ასე გა­ვა­ტა­რე, სულ ჩა­მი­ლურ­ჯ­და სხე­უ­ლი კენ­ჭე­ბის­გან. მე­რე ქა­ლებს შე­ვე­ცო­დე და
თა­ვის­თან, ფე­ხებ­თან და­მაწ­ვი­ნეს ცე­მენ­ტ­ზე.“
ილია ჭულუხაძე იმაზეც წუხდა, რომ „ქალები და კაცები ერთად ვიყავით. დაახლოებით
12 ადამიანი ერთ კამერაში. სივიწროვე, ჭყლეტა იყო.“
ამ ისტორიისგან არც სხვა პატიმრების მონათხრობი განსხვავდება. იმის მიუხედავად, თუ
რომელ საკანში იყო ტყვე, პირობები ყველგან ერთნაირად მძიმე იყო.
გივი ჭულუხაძე:
„კამერაში სა­წო­ლე­ბი არ ყო­ფი­ლა, იყო მხო­ლოდ ორი ნა­რი – ფიც­რე­ბი. 2 მეტ­რი
იქ­ნე­ბო­და ეს ნა­რე­ბი სიგ­რ­ძე­სა და სი­გა­ნე­შიც. ნა­რებ­ზე ძვე­ლი ლე­ი­ბე­ბი ეგო მხო­
ლოდ, ყარ­და ეს ლე­ი­ბე­ბი, მაგ­რამ მე­რე ეგეც წაგ­ვარ­თ­ვეს. თი­თო ნარ­ზე ხუთ­ნი ვი­
წე­ქით. ნა­რე­ბის ქვეშ სა­მი ადა­მი­ა­ნი იწ­ვა ცე­მენ­ტ­ზე. იმ ღა­მეს, 9 აგ­ვის­ტოს, კა­მე­რა­ში
8 ადა­მი­ა­ნი ვი­ყა­ვით. მე­ო­რე და მე­სა­მე დღე­საც (10-ში, 11‑ში) შე­მო­იყ­ვა­ნეს მძევ­ლე­
ბი და ერთ კა­მე­რა­ში თოთხ­მეტ­ნი ვი­ყა­ვით, ოჩე­რე­დი­თა ვწვე­ბო­დით ხოლ­მე“.
ლეიბები დიდი იშვიათობა იყო და იქაც, სადაც ერთი-ორი მაინც ჰქონდათ, ისიც
გადააყრევინეს.
დავით ძაძამია
„22 აგვისტოს, ქალები რომ გაუშვეს, ბადრაგმა ყველაფერი გადაგვაყრევინა საკ­
ნებიდან. გვითხრეს, რომ თქვენც უნდა გაგიშვათო. ოთახები სულ დაგ­ვალაგებინეს
და დაგვაწმენდინეს, მერე აღარ შეგვიშვეს და ღამე კიბის ქვეშ დე­რეფანში გა­
ვათენეთ. მეორე დღეს ისევ კამერებში დავბრუნდით.“

დ) ჰაერი
ტყვეების ერთ-ერთი ყველაზე დიდი პრობლემა უჰაერობა იყო. პრაქტიკულად ყოველი
მათგანი იხსენებს, რომ კამერებს არ ჰქონდა ფანჯარა.
„არც ერთ სა­კანს არ ჰქონ­და ფან­ჯა­რა, რო­მე­ლიც დღის სი­ნათ­ლე­ზე გა­დი­ო­
და. სა­კა­ნი გა­დი­ო­და კა­რი­დორ­ში, რო­მე­ლიც მხო­ლოდ ერ­თი ნა­თუ­რით იყო
გა­ნა­თე­ბუ­ლი.“426

426 იხ. ინტერვიუ დავით ძაძამიასთან.

 4.1  სამოქალაქო ტყვეები  |  187

„სუნთქვა ჭირ­და. სა­ში­ნე­ლი სიცხე და და­ხუ­თუ­ლო­ბა იყო. ხალ­ხი ცუ­დად ხდე­ბო­და.

მეც ცუ­დად გავ­ხ­დი. კა­რებს მი­ად­გა ხალ­ხი და ყვი­რო­და, გვიშ­ვე­ლე­თო. ზე­დამ­ხედ­
ვე­ლე­ბი მო­ვიდ­ნენ, სად ჯან­და­ბა­ში გა­იქ­ცე­ვი­ა­ნო და კა­რე­ბი გაგ­ვი­ღეს.“427
ეს კარიც დერეფანში გადიოდა, რომელსაც, თავის მხრივ, ფანჯარა არ ჰქონდა.

ე) კვება
ტყვეების კვება ბანაკში გათვალისწინებული არ ყოფილა. ნელი მჭედლიძე გვიყვება:
„პირველი კვი­რა მხო­ლოდ წყალ­სა და პურს გვაჭ­მევ­დ­ნენ. არც ჭი­ქა გვქონ­და, არც
თეფ­ში. წი­თე­ლი ჯვრის მო­ნა­ხუ­ლე­ბის შემ­დეგ გრე­ჩე­ხა მოგ­ვ­ცეს დღე­ში ერ­თხელ
და პლას­ტ­მა­სის თეფ­შე­ბი და ჭი­ქე­ბიც მოგ­ვი­ტა­ნეს. წი­თე­ლი ჯვა­რი 16 აგ­ვის­ტოს
შე­მო­ვი­და ჩვენ­თან“.
ნუნუ გოგიძესაც ახსოვს ის დღეები, როდესაც საჭმელი და წყალი საერთოდ არ ჰქონდათ:
„ჩვენს საკანში დაახლოებით 25 ქალი ვიჯექით. ოთხი დღე არც საჭმელი გვქონდა
და არც სასმელი.“
ანალოგიური მდგომარეობა იყო კაცების საკნებშიც. ლევან ელბაქიძე გვიამბობს:
„პირველი კვი­­­­რა მხო­­­­ლოდ პურს გვაჭ­­­­­­­მევ­­­­­­­დ­­­­­­­ნენ. ოთხ კაც­­­­­­­ზე ერ­­­­­­­თი პუ­­­­რი მოჰ­­­­­­­ქონ­­­­­­­დათ.
მე­­­­რე დაგ­­­­­­­ვი­­­­მა­­­­ტეს მშრა­­­­ლი გრე­­­­ჩე­­­იხა და უტ­­­­­­­კ­­­­­­­ბო ჩა­­­ი, დღე­­­­ში ერ­­­­­­­თხელ გვაჭ­­­­­­­მევ­­­­­­­დ­­­­­­­ნენ.
თეფ­­­­­­­ში და ჩან­­­­­­­გა­­­­ლი არ გვქო­­­­ნი­­­ა. გა­­­­დაჭ­­­­­­­რილ პლას­­­­­­­ტ­­­­­­­მა­­­­სის ბოთ­­­­­­­ლებ­­­­­­­ში ვჭამ­­­­­­­დით გრე­­­­
ჩე­­­­ხას და წყალ­­­­­­­საც იმით ვსვამ­­­­­­­დით. სი­­­­გა­­­­რე­­­­ტებს მაღ­­­­­­­ლი­­­­დან ჩა­­­­მოყ­­­­­­­რიდ­­­­­­­ნენ ხოლ­­­­­­­მე.“
წიწიბურას დამატება სხვა ტყვეებსაც ახსოვთ. ილია ჭულუხაძე გვიამბობს:
„დილა-საღამოს მოჰქონდათ გრეჩიხა, უტკბო ჩაი და პატარა პური. გრეჩიხის
მეტი არაფერი მიჭამია. საჭმელი რო მოჰქონდათ, ასე გვეძახდნენ, ჭამეთ, თქვე
ღორებოო. დასაწყისში კარდონის ქაღალდებზე ვჭამდით, მერე ერთჯერადი
თეფშები მოგვიტანეს.“
გივი ჭულუხაძის საკანშიც ანალოგიური მდგომარეობა იყო:
„ერთი პუ­რი მოჰ­ქონ­დათ ხუთ კაც­ზე, მშრა­ლი გრე­ჩე­ხა, ჩა­ი, ხან უპე­სო­კო, ხან
ოდ­ნავ ტკბი­ლი. პირ­ვე­ლი ორი დღე დღე­ში ორ­ჯერ გვაჭ­მევ­დ­ნენ, მე­რე დღე­ში
ერ­თხელ“.
ტყვიაველი ლევან გიგუაშვილი თავის ემოციას გვიზიარებს:
„როგორც საქონელს, საჭმელს ისე გადმოგვიყრიდნენ.“
იზოლატორში მეთვალყურეები ოსები იყვნენ მეზობელი სოფლებიდან. მრავალმა ტყვემ
ამოიცნო ისინი. სახელები და გვარებიც იციან. თავისი მეთვალყურე დავით ძაძამიამაც
ამოიცნო.
„დავით თედეევი, იყო ბადრაგი. პურს მეშოკით მოიტანდა ხოლმე, ფეხს
ამოარ­ტყავდა და ჭამეთ, ღორებოო, გვეუბნებოდა.“

ვ) სასმელი წყალი
კიდევ უფრო მძიმე მდგომარეობა იყო სასმელ წყალთან დაკავშირებით. ყველა ტყვედ
ნამყოფი და დღეს დევნილობაში მყოფი ქართველი იხსენებს, რომ პირდაპირ მდინარე
ლიახ­ვიდან ამოტანილ წყალს ასმევდნენ.

427 იხ. ინტერვიუ ნუნუ გოგიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, 2009 წლის
9 ნოემბერს, ქ.  თბილისში.
188  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

ნელი მჭედლიძე:
„წყალი ისეთი ჭუჭყიანი იყო, რომ ვერც ვსვამდი. მეშინოდა, დიზენტერია არ
დამმართ­ნოდა. მარტო პირში გამოვივლებდი ხოლმე და ვაფურთხებდი“.
კეხველი თინა ნებიერიძეც ყვითელ, დაბინძურებულ წყალზე მოგვითხრობს:
„საშინელი ჭუჭყიანი, ყვითელი წყალი იყო დასალევად, ალბათ მდინარის.“
პა­ტიმ­რებს ჭურ­ჭე­ლი არ ჰქონ­დათ და ასე­თი წყლის და­ლე­ვაც კი პრობ­ლე­მა იყო მათ­თ­ვის.
ილია ჭულუხაძე:
„კამერიდან რო გამოხვიდოდი, პატარა ადგილი იყო სამოძრაოდ, იქ იდგა წყლის
ცისტერნა და იქიდან უნდა ჩამოგესხა წყალი. ჭიქები არ გვქონდა. თუ ბოთლს
ვიშოვიდით, ვსვამდით. მერე მოიტანეს ერთჯერადი ჭიქები“.
დავით ძაძამია:
„წყალი ორ კას­­­რ­­­ში იყო, ერ­­­თი რკი­­ნის და­­ჟან­­­გე­­ბუ­­ლი კას­­­რი იყო, მე­­ო­­რე – პლას­­­ტ­­­მა­­
სის. სა­­ხან­­­ძ­­­რო მან­­­ქა­­ნით მოჰ­­­ქონ­­­დათ ყვი­­თე­­ლი წყა­­ლი, ეტყო­­ბა მდი­­ნა­­რე ლი­­ახ­­­ვი­­დან
იყო. სა­­ხან­­­ძ­­­რო მან­­­ქა­­ნებს ჩვენ თვი­­თონ ვხე­­დავ­­­დით ხოლ­­­მე, რად­­­გან შე­­მო­­ღო­­ბილ
ეზოს­­­თან გა­­რე­­დან აყე­­ნებ­­­დ­­­ნენ და მე­­რე მი­­ლე­­ბით ას­­­ხამ­­­დ­­­ნენ წყალს კას­­­რებ­­­ში. ტუ­­ა­­
ლეტ­­­თან იდო ეს კას­­­რე­­ბი. იქ ხე­­ლიც უნ­­­და დაგ­­­ვე­­ბა­­ნა და წყა­­ლიც უნ­­­და დაგ­­­ვე­­ლი­­ა.“

ზ) სანიტარია
გაუსაძლის პირობებს საშინელი ანტისანიტარია კიდევ უფრო ამძიმებდა.
გივი ჭულუხაძე:
„3-4 მეტროში იყო ტუალეტი. საერთო ტუალეტი იყო ქალებისთვისაც და
კაცებისთვისაც. ტუალეტს კარები არ ჰქონდა. რიგი რომ იყო შესვლაზე, ქალი
იქვე მელოდებოდა ხოლმე. რიდი აღარ გვქონდა. სულ ერთი ტუალეტი იყო“.
ნელი მჭედლიძე:
„160 მძე­ვალს ერ­თი ტუ­ა­ლე­ტი გვქონ­და. სი­ბინ­ძუ­რე და სიმ­ყ­რა­ლე იყო იმ ტუ­ა­ლეტ­
ში. კა­რიც არ ქონ­და. ერ­თი სიფ­რი­ფა­ნა ცე­ლო­ფა­ნი იყო ჩა­მო­კი­დე­ბუ­ლი. ტუ­ა­ლე­ტის
გვერ­დ­ზე იყო პი­რის სა­ბა­ნი. თუ მო­ას­წ­რებ­დი, და­ი­ბან­დი პირს. წყა­ლი ფაქ­ტი­უ­რად არ
იყო. ცის­ტერ­ნით მოჰ­ქონ­დათ და რო­ცა უნ­დო­დათ, მა­შინ გა­მო­უშ­ვებ­დ­ნენ ხოლ­მე.“

თ) იძულებითი შრომა და სასტიკი მოპყრობა

ყვე­ლა მეტ­ნაკ­ლე­ბად შრო­მი­სუ­ნა­რი­ა­ნი ტყვე ვალ­დე­ბუ­ლი იყო, მუდ­მი­ვად ემუ­შა­ვა. პა­
ტიმ­რების იძუ­ლე­ბი­თი შრო­მის შესახებ იმ დღეებშივე საერთაშორისო მედია იუწყებოდა.
მაგალითად, გაზეთი „USA Today“ 16 აგვისტოს ანალოგიური ისტორიის შესახებ წერდა,
ამავე შინაარსის სტატიაში სათაურით „ქართველების იძულებითი შრომა სამხრეთ ოსეთში“.
„შაბათს ეთნიკური ქართველების სამი სხვადასხვა ჯგუფი წმენდდა ცხინვალის
ქუჩებს. ჩემ წინ დაახლოებით თორმეტი ადამიანი გამოიყვანეს ქუჩაში ოსმა და რუსმა
ოფიცრებმა. „შრომა მაიმუნსაც კი ადამიანად აქცევსო”, ამბობდა რუსი ოფიცერი. ეს
უკანასკნელი ჩვენს ფოტოგრაფსაც დაემუქრა, თუკი ის ფოტოებს გადაიღებდა.”428
შრომა ქართველ ტყვეებს სრულად არა­ა­და­მი­ა­ნურ პი­რო­ბებ­ში და არა­ა­და­მი­ა­ნურ
გა­რე­მო­ში მო­ეთხო­ვე­ბო­დათ. ას­ლან ჯი­ო­ე­ვი ჩვენ­თან სა­უბ­რი­სას იხ­სე­ნებს, რომ დღის

428 იხ. „Georgians doing forced labor in South Ossetia”, USA TODAY,  August 16, 2008, http://www.usatoday.com/
news/world/2008-08-16-Georgia-forced-labor_N.htm
 4.1  სამოქალაქო ტყვეები  |  189

გან­მავ­ლო­ბა­ში ტყვე­ებს იძუ­ლე­ბით ამუ­შა­ვებ­დენ (ასაფლავებინებდნენ გარ­დაც­ვ­ლი­ლებს, ნიჩ­

ბე­ბით ნან­გ­რე­ვე­ბის­გან ასუფ­თა­ვე­ბი­ნებ­დ­ნენ ქუ­ჩებს). თა­ვად მას ერთ დღე­ში 50 მკვდა­რი და­ა­
მარ­ხვი­ნეს. მუ­შო­ბი­სას თავ­ზე ედ­გ­ნენ ავ­ტო­მა­ტე­ბით შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ოსე­ბი და ემუქ­რე­ბოდ­ნენ,
რომ მა­თი ბრძა­ნე­ბის შე­უს­რუ­ლებ­ლო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში მოკ­ლავ­დ­ნენ. და ასე გრძელ­დე­ბო­და
ყო­ვე­ლდღე. მუ­შა­ო­ბის დროს არც კვე­ბა და არც დას­ვე­ნე­ბა გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი არ იყო.
და­ვით ძა­ძა­მი­ა:
„სამუშაოდ და­ახ­ლო­ე­ბით დი­ლის 10 სა­ათ­ზე გავ­ყავ­დით და უკან გვაბ­რუ­ნებ­დ­ნენ,
იმის მი­ხედ­ვით, სა­მუ­შა­ოს რო­დის მოვ­რ­ჩე­ბო­დით, ძი­რი­თა­დად და­ახ­ლო­ე­ბით სა­
ღა­მოს 6 სა­ათ­ზე. მუ­შა­ო­ბის დროს საჭ­მე­ლი ჩემ­თ­ვის არ მო­უ­ცი­ათ, არც გვას­ვე­ნებ­
დ­ნენ. მხო­ლოდ ერთ დღეს, ბო­ლოს რომ გა­მიყ­ვა­ნეს სა­მუ­შა­ოდ მა­შინ გვა­ჭა­მეს
– პუ­რი და თევ­ზის კონ­სერ­ვი.“
გი­ორ­გი მო­ნა­სე­ლი­ძე:
„ვინც თვალ­ში მოხ­ვ­დე­ბო­დათ, ის მიჰ­ყავ­დათ სა­მუ­შა­ოდ, ხში­რად მე, ნი­კუ­შა და
სხვა თბი­ლი­სე­ლე­ბი გავ­ყავ­დით. კა­ბი­ნე­ტე­ბის და ქა­ლა­ქის და­სა­ლა­გებ­ლად. თით­
ქ­მის ყო­ველ­დღე, 7-ზე დი­ლით გავ­დი­ო­დით. რო­ცა ვა­ლა­გებ­დით, ხან კონ­და­ხით
გვცემ­დ­ნენ ხოლ­მე და ხან ფეხს ამოგ­ვარ­ტყამ­დ­ნენ. მთვრა­ლი ოსე­ბი მან­ქა­ნას გა­ა­
ჩე­რებ­დ­ნენ ხოლ­მე, შეგ­ვა­გი­ნებ­დ­ნენ, ამოგ­ვარ­ტყამ­დ­ნენ წიხ­ლებს და მი­დი­ოდ­ნენ.“
რეზო შავკანი:
„ახალგაზრდა ბი­ჭე­ბი სა­მუ­შა­ოდ გავ­ყავ­დით ქა­ლაქ­ში.
დან­გ­რე­ულ შე­ნო­ბებს ვწმინ­დავ­დით, ნა­გავს ვყრი­დით.
ზო­გი მიც­ვა­ლე­ბუ­ლე­ბის და­სა­მარ­ხად მიჰ­ყავ­დათ, მე ერ­
თხელ მო­მი­წია მხო­ლოდ. ერედ­ვის მინ­დ­ვ­რებ­ში წაგ­ვიყ­
ვა­ნეს, პირ­და­პირ მინ­დ­ვრ ­ ებ­ზე ეყა­რა მკვდრე­ბი და იქ­ვე
ვმარ­ხავ­დით. პა­ტა­რა­ზე მი­წას ამოვ­თხ­რი­დით. სულ ჯა­
რის­კა­ცე­ბი იყ­ვ­ნენ, ქარ­თვ­ ე­ლე­ბი. თა­ვის ხალხს თვი­თონ
მარ­ხავ­დ­ნენ ეზო­ებ­ში, ჩვენ არ გვა­მარ­ხი­ნებ­დ­ნენ.
ყო­ველ დღე გავ­ყავ­დით სა­მუ­შა­ოდ დი­ლი­დან სა­ღა­მომ­
დე. ზო­გი კერ­ძოდ მი­ყავ­დათ სა­მუ­შა­ოდ. ვინ­მე მო­ვი­დო­
და, იტყო­და, სახ­ლი და­მენ­გ­რა, გა­მა­ყო­ლე ვინ­მეო და
ხალხს ატან­დ­ნენ.
მეც ესე კერ­ძოდ რა­მო­დე­ნი­მე­ჯერ წა­ვე­დი. იქ­ვე ცხინ­
ვალ­ში დან­გრ ­ ე­უ­ლი სახ­ლის ნან­გრ ­ ე­ვებს ვყრი­დით, ერ­
თხელ დან­გ­რე­უ­ლი ქარ­ხა­ნა იყო. რო­ცა ვმუ­შა­ობ­დით
ხან­და­ხან გვაჭ­მევ­დ­ნენ, ხან­და­ხან არა. ზოგს ისე ვე­
ზიზღე­ბო­დით, რომ საჭ­მე­ლი კი არა, წყალ­საც არ გვა­
ლე­ვი­ნებ­დ­ნენ. მხო­ლოდ ოსებს მივ­ყავ­დით სა­მუ­შა­ოდ.
მო­ხუ­ცე­ბი არ­სად არ მი­ყავ­დათ, დამ­წყ­ვ­დე­უ­ლე­ბი ჰყავ­
დათ კა­მე­რა­ში.”429
გი­ვი ჭუ­ლუ­ხა­ძეც ადას­ტუ­რებს, რომ სა­მუ­შა­ოდ უფ­რო ხში­რად
ახალ­გაზ­რ­დე­ბი გაჰ­ყავ­დათ. მათ შო­რის ქა­ლე­ბიც.
ნე­ლი მჭედ­ლი­ძე:
„გაგვიყვანდნენ ხოლ­­­მე ახალ­­­გაზ­­­რ­­­და ქა­­ლებს გა­­რეთ ქართველი სამოქალაქო ტყვე რეზო
და გვა­­მუ­­შა­­ვებ­­­დ­­­ნენ. ქუ­­ჩებს ვა­­ლა­­გებ­­­დით, ოსე­­ბი კი შავკანი გვამების შეგროვების დროს.
ავ­­­ტო­­მა­­ტე­­ბით გვად­­­გ­­­ნენ, რომ არ გავ­­­ქ­­­ცე­­უ­­ლი­­ყა­­ვით. ცხინვალი, აგვისტო 2008 წელი
მო­­სახ­­­ლე­­ო­­ბა გვა­­ფურ­­­თხებ­­­და, გვწყევ­­­ლი­­და. ზოგ­­­
მა ქვაც გვეს­­­რო­­ლა. დი­­ლი­­დან შუ­­ადღემ­­­დე ვმუ­­შა­­ობ­­­
დით.“
იძულებითი შრომის დროს ხშირი იყო ტყვეების

429 იხ. ინტერვიუ რეზო შავკანთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ, გორში, ხახუტ­
აშვილის №3
190  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

ცემისა და შეურაცხყოფის ფაქტები. უფრო სწორი იქნებოდა გვეთქვა, რომ

ფიზიკური შეურაცხყოფისა და ღირსების შემლახავი მოპყრობის გარეშე არც
ერთ შემთხვევას არ ჩაუვლია.

დავით ძაძამია გვიყვება, რომ სამუშაოდ პირველად ტყვეობის მეორე დღეს იმავე
შენობაში მეორე სართულის დასალაგებლად აიყვანეს.
„მუხლებზე დაგ­ვა­ჩო­ქეს და იატაკს გვა­ხე­ხინ­ებ­დ­ნენ. გი­ორ­
გი მო­ნა­სე­ლი­ძე იქ დაგ­ვ­ხ­ვ­და, იატა­კებს წმენ­დ­და და თან
სცემ­დ­ნენ, და­ჩო­ქი­ლი იყო და წიხ­ლე­ბით სცემ­დ­ნენ. 5 კა­
ცი გა­მო­ვი­და ამ დროს ერ­თ­-ერ­თი ოთა­ხი­დან, სამ­ხედ­რო
ფორ­მა ეც­ვათ, რუ­სუ­ლად და ქარ­თუ­ლად ლა­პა­რა­კობ­დ­ნენ.
რა­ღა­ცე­ე­ბი გა­მომ­კითხეს. მე­რე ცე­მა და­მიწყეს. ლე­ვა­ნიც430
სცემეს, გინდა თუ არა ჯარისკაცი ხარო. სამივე დაჩოქილი
ვიყავით და წიხლებით ხუთივე გვირტყამდა. მინძაევი აქაც
გამოჩნდა – „მაიმუნი შრომამ ადამიანიად აქცია და თქვენ,
ქართველები, ისევე მაიმუნები დარჩითო. იმუშავეთ და იქნებ
რამე გეშველოთო.“ კა­პე­ზეს უფ­როს­მა, ჰამ­ლეტ გუჩ­მა­ზოვ­მა,
და­ჩო­ქილს ტუფ­ლე­ბი მო­მიშ­ვი­რა – გა­მიწ­მინ­დე­ო. რომ შევ­
ცხინვალის იზოლატორის უფროსი ყოვ­ნ­დი, ძლი­ე­რად და­მარ­ტყა, ცხვი­რი გა­მი­ტე­ხა და სის­ხ­ლი
ჰამ­ლეტ გუჩ­მა­ზოვ­ი წამ­ს­კ­და. მას შემ­დეგ სის­ხ­ლ­დე­ნა მქონ­და და­ახ­ლო­ე­ბით ერ­თი
კვი­რის მან­ძილ­ზე.“
ამ ინციდენტის შესახებ გიორგი მონასელიძემაც გვიამბო:
„6-7 კა­ცი იქ­ნე­ბო­და სამ­ხედ­რო ფორ­მა­ში. კონ­და­ხე­ბით მცემ­დ­ნენ და წიხ­ლე­ბით.
ერ­თი წიხ­ლი მარ­ცხე­ნა თვალ­ში მომ­ხ­ვ­და. მე­რე და­სი­ე­ბუ­ლი მქონ­და. ესე­ნი რომ
მირ­ტყავ­დ­ნენ, გა­ვი­თი­შე, მო­მა­ძა­ხეს, ნა­ხე ეს „აკტიორიო“ და კი­დევ უფ­რო მაგ­
რა და­მიწყეს ცე­მა, თან იატაკ­ზე დაგ­დე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი. მე­რე მითხ­რეს, და­ა­ლა­გეო
და ჩე­მი­ვე სის­ხ­ლი მო­მაწ­მენ­დი­ნეს. იატაკს რომ ვწმენ­დ­დი, ამ დროს ამო­იყ­ვა­ნეს
ლე­ვან ელ­ბა­ქი­ძე და და­თო ძა­ძა­მი­აც. სა­მი­ვე­ნი ვა­ლა­გებ­დით და თან გვცემ­დ­ნენ.
და­თოს და­უწყეს გან­სა­კუთ­რე­ბით მაგ­რა ცე­მა“.431

ქართველი
ტყვეები, დავით
ძაძამია, ნიკა
ხარაძე და გიორგი
მონასელიძე
ცხინვალში
გმირების ქუჩის
დალაგების დროს.

430 დავით ძაძამიასთან ერთად საკნიდან ლევან ელბაქიძეც აიყვანეს და სწორედ მისი ცემის შესახებ გვიყვება
რესპონდენტი. ლევან ელბაქიძის ცემის ფაქტი გიორგი მონასელიძემაც დაგვიდასტურა.
431 იხ. ინტერვიუ გიორგი მონასელიძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ
ქ. თბილისში, 2009 წლის 24 იანვარს.
 4.1  სამოქალაქო ტყვეები  |  191

გან­სა­კუთ­რე­ბით მძი­მე ქარ­თ­ვე­ლი ტყვე­ე­ბი­სათ­ვის ქა­ლა­ქის და­სუფ­თა­ვე­ბა იყო. ამ დროს

ოსე­ბი შე­უ­რაცხ­ყო­ფის, დამ­ცი­რე­ბი­სა და სი­სას­ტი­კის ნამ­დ­ვილ შო­უს აწყობ­დ­ნენ.
გი­ორ­გი მო­ნა­სე­ლი­ძეს და ნი­კა ხა­რა­ძეს მო­უ­წი­ათ იმ ქა­ლაქ­ში გავ­ლა, სა­დაც მათ ყვე­
ლა მო­სის­ხ­ლე მტრად მი­იჩ­ნევ­და.
„რუსებმა რომ აღი­­ა­­რეს სამ­­­ხ­­­რეთ ოსე­­თის და­­მო­­უ­­კი­­დებ­­­ლო­­ბა 26 აგ­­­ვის­­­ტოს, ქა­­ლა­­
ქის და­­სა­­ლა­­გებ­­­ლად ვი­­ყა­­ვით გა­­სუ­­ლე­­ბი, შუ­­შის ნამ­­­ს­­­ხ­­­ვ­­­რე­­ვებს და ტო­­ტებს ვა­­ლა­­
გებ­­­დით გმი­­რე­­ბის ქუ­­ჩა­­ზე. ხალ­­­ხი უკ­­­ვე დაბ­­­რუ­­ნე­­ბუ­­ლი იყო ცხინ­­­ვალ­­­ში, მან­­­ქა­­ნე­­ბის
მოძ­­­რა­­ო­­ბაც იყო. ნი­­კუ­­შა ქუ­­ჩის იქი­­თა მხა­­რეს მუ­­შა­­ობ­­­და, მე - აქე­­თა მხა­­რეს, 10-10
კა­­ცი ვი­­ყა­­ვით. უცებ ატყ­­­და სრო­­ლე­­ბი. და „независимость! независимость!“
ყვი­­როდ­­­ნენ. ჩვენ დავ­­­დი­­ო­­დით და ვა­­ლა­­გებ­­­დით, თან თვალ­­­ში არა­­ვის ვუ­­ყუ­­რებ­­­
დით, გვე­­ში­­ნო­­და. მან­­­ქა­­ნე­­ბით და­­დი­­ოდ­­­ნენ და უმი­­სა­­მარ­­­თოდ ის­­­როდ­­­ნენ. ერ­­­თი
ბად­­­რა­­გი იყო და მა­­გან გვითხ­­­რა, რომ და­­მო­­უ­­კი­­დებ­­­ლე­­ბი გავ­­­ხ­­­დი­­თო. მე ამ დროს
ცრემ­­­ლე­­ბი წა­­მო­­მი­­ვი­­და და, რომ და­­ი­­ნა­­ხა, მოკ­­­ვ­­­ლით მე­­მუქ­­­რე­­ბო­­და.“
და­ვით ძა­ძა­მია ერ­თ­-ერ­თი ასე­თი „გასეირნების“ შე­სა­ხებ გვიყ­ვე­ბა:
„17 აგ­ვის­ტოს წა­მიყ­ვა­ნეს სა­მუ­შა­ოდ, თით­ქ­მის ორი კი­ლო­მეტ­რი გვა­ტა­რეს ფე­ხით
და მიგ­ვიყ­ვა­ნეს ცხინ­ვალ­ში­ვე ძვე­ლი წის­ქ­ვი­ლის შე­ნო­ბა­ში. და­ახ­ლო­ე­ბით 30 კა­ცი
ვი­ყა­ვით. ცო­ტა ხან­ში ოსი ქა­ლე­ბიც მო­ვიდ­ნენ და დაგ­ვიწყეს ქვე­ბის სრო­ლა, თქვე
ღო­რე­ბო და ფა­შის­ტე­ბო­ო.
ბად­რა­გი ამ დროს იდ­გა და არა­ფერს აკე­თებ­და. იმ სა­ღა­მოს სის­ხ­ლის დე­ნა და­
მეწყო. ქა­ლა­ქის და­სა­ლა­გებ­ლად რამ­დენ­ჯერ­მე მო­მი­წია გას­ვ­ლა, მგო­ნი, სულ
ოთხ­ჯერ. და­ლა­გე­ბა­ზე 8-10 კა­ცი გავ­ყავ­დით ხოლ­მე. ქუ­ჩა­ში გამ­ვ­ლე­ლე­ბი ბოთ­
ლებს და ქვებს გვეს­როდ­ნენ“.
თუმ­ცა ქა­ლაქ­ში გა­სე­ირ­ნე­ბის უფ­რო მძი­მე ეპი­ზო­დებს ტყვედ ჩა­ვარ­დ­ნი­ლი ქარ­თ­ვე­ლი
ჯა­რის­კა­ცე­ბი იხ­სე­ნე­ბენ. მა­თი ის­ტო­რი­ე­ბი შე­გიძ­ლი­
ათ წა­ი­კითხოთ ქვე­ვით, თავ­ში სამ­ხედ­რო ტყვე­ე­ბის
შე­სა­ხებ.
ქარ­თ­ველ ტყვე­ებს მკვდრე­ბის შეგ­რო­ვე­ბა
და და­მარ­ხ­ვაც ევა­ლე­ბო­დათ. გი­ვი ჭუ­ლუ­ხა­ძემ
გან­გ­ვი­მარ­ტა:
„მკვდრებს ცე­ლო­ფან­ში ვახ­ვევ­დით და
სა­სახ­ლე­ებ­ში ვაწ­ვენ­დით. მკვდრე­ბი ძი­
რი­თა­დად ქარ­თ­ვე­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბი იყ­
ვ­ნენ. ხელს რო მოვ­კი­დებ­დი, ხან ხე­ლი
შემ­რ­ჩე­ბო­და ხოლ­მე და ხან ფე­ხი“.
და­ვით ძა­ძა­მი­ამ, თა­ვის თა­ნა­საკ­ნე­ლებ­
თან ერ­თად მრა­ვალ ასეთ დაკ­რ­ძალ­ვა­ში მი­ი­ღო
მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა.
„15 აგ­ვის­ტოს კუ­ბო­ე­ბი წაგ­ვა­ღე­ბი­ნეს.
ცა­რი­ე­ლი იყო კუ­ბო­ე­ბი. სო­ფელ ნი­ქო­
ზის მხა­რეს, ე.წ. „შანხაის“ და­სახ­ლე­ბა­
ში გვა­მებს გვაკ­რე­ფი­ნებ­დ­ნენ. სა­ერ­თოდ
შიშ­ვ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ, ტრუ­სე­ბიც კი არ ეც­ვათ, ქართველი ჯარისკაცების გვამების შეგროვება სამოქალაქო
სულ გა­შა­ვე­ბუ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ დამ­წ­ვ­რო­ბის­ ტყვეების მიერ, ცხინვალი აგვისტო 2008 წელი
გან. ყვე­ლა კა­ცი იყო, თმაც სა­ერ­თოდ არ
ჰქონ­დათ. ძა­ლი­ან და­სა­ხიჩ­რე­ბუ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ – ზოგს ფე­ხი არ ჰქონ­და, ზო­გი წელ­
ში იყო გაწყ­ვე­ტი­ლი. ჩვენ ვერც ვარ­ჩევ­დით, ქარ­თ­ვე­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ თუ არა, არც
ფორ­მა ეც­ვათ, მაგ­რამ თვი­თონ ოსე­ბი გვე­უბ­ნე­ბოდ­ნენ, ქარ­თ­ვე­ლე­ბი არი­ა­ნო.
192  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

ჩვენ­მა ჯგუფ­მა 17 ცხედარი ავკრიფეთ. ოსები გვაგინებდნენ და ამბობდნენ, თქვენს

ქართველებს მკვდრები არ უნდათო“. 432

ი) შეურაცხყოფა
რო­გორც უკ­ვე მრა­ვალ­გ­ზის აღ­ვ­ნიშ­ნეთ, ტყვე­თა ცე­მა და შე­უ­რაცხ­ყო­ფა საკ­ნებ­ში თუ საკ­
ნებს გა­რეთ ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი მოვ­ლე­ნა იყო. რთუ­ლი­ა, ასე კა­ტე­გო­რი­უ­ლად და­ად­გი­ნო, სად გა­
დის ზღვა­რი ცე­მა­სა და წა­მე­ბას შო­რის, ცე­მა­სა და შე­უ­რაცხ­ყო­ფას შო­რის, არაადამიანურ და
ღირსების შემლახავ მოქმედებებს შორის, მაგ­რამ სრუ­ლი სუ­რა­თის აღ­დ­გე­ნი­სათ­ვის მა­ინც შე­
ვე­ცა­დეთ, რომ მცი­რე სის­ტე­მა­ტი­ზა­ცია შე­მოგ­ვე­ტა­ნა და ასე­უ­ლო­ბით მსგავ­სი ის­ტო­რი­ი­დან ის
დე­ტა­ლე­ბი ამოგ­ვეკ­რი­ფა, რომ­ლე­ბიც სუ­რა­თის სრულ­ყო­ფას მეტ­-­ნაკ­ლე­ბად შე­საძ­ლე­ბელს
გახ­დის.
ნელი მჭედლიძე:
„ერთ სა­ღა­მოს ეზო­ში ვი­ყა­ვით. ეზო­დან ავ­დი­ო­დი კი­ბით მი­ლი­ცი­ის შე­ნო­ბის პირ­
ველ სარ­თულ­ზე. კი­ბე­ე­ბი­დან დამ­ცი­ნა­ვად გვიც­ქე­როდ­ნენ ხოლ­მე ოსე­ბი, ღო­
რე­ბი­ო, იძახ­დ­ნენ. იმ სა­ღა­მოს ქა­ლე­ბი ვი­ყა­ვით ეზო­ში გა­მო­სუ­ლე­ბი ჰა­ე­რის
ჩა­საყ­ლა­პად. ოსე­ბი მთვრა­ლე­ბი იდ­გ­ნენ კი­ბე­ზე ორ­ნი და ჩვენს გა­სა­გო­ნად ლა­პა­
რა­კობ­დ­ნენ რუ­სუ­ლად. ერ­თ­მა უთხ­რა მე­ო­რეს: გა­იყ­ვა­ნე, რო­მე­ლი ქა­ლიც გინ­და
და იხ­მა­რე­ო. მე­ო­რემ უპა­სუ­ხა: ამათ სახ­მა­რა­დო, ძაღ­ლიც ცო­დო­ა­ო.“
მიუხედავად ასეთი პასუხისა, შიში და უარესის მოლოდინი ძალიან მაღალი იყო ტყვეთა
შორის. მით უფრო, რომ, როგორც დარეჯან ხელაძე იხსენებს, მისი საკნიდან „ერთი ქალი,
შორენა, ბევრჯერ გაიყვანეს ოსებმა, აუპატიურებდნენ.“ თი­ნა ნე­ბი­ე­რი­ძე გვი­ამ­ბობს, რომ,
მარ­თა­ლი­ა, ხან­ში შე­სუ­ლი ქა­ლე­ბი სა­მუ­შა­ოდ არ დაჰ­ყავ­დათ და ბევ­რი უბე­დუ­რე­ბა, რო­მე­ლიც
კა­ცებს გა­დახ­დათ თავს, მათ არ შე­ხე­ბი­ათ, შე­უ­­რაცხ­ყო­ფას არც ად­გილ­ზე აკ­ლებ­დ­ნენ.
„მუდმივად გვამ­ცი­რებ­დ­ნენ. ზე­მო­დან სი­გა­რე­ტის ნამ­წ­ვა­ვებს, ნახ­მარ ერ­თ­ჯე­რად
საგ­ნებს, ბრიტ­ვებ­საც კი გვაყ­რიდ­ნენ. საჭ­მელ­საც ზე­მო­დან გვიყ­რიდ­ნენ, ძი­რი­თა­
დად გამ­ხ­მარ პურს, გვა­ფურ­თხებ­დ­ნენ და გვე­ძა­ხოდ­ნენ, ჭა­მეთ, ღო­რე­ბო­ო.“
კაცები კი ძირითადად საკნებს გარეთ დამცირებასა და შეურაცხყოფაზე მოგვითხრობენ.
ლევან გიგუაშვილი:
„სამუშაოზე რო­ცა გავ­ყავ­დით, ად­გი­ლობ­რი­ვი ოსე­ბი ცდი­ლობ­დ­ნენ, მან­ქა­ნა და­ე­­ჯა­
ხე­ბი­ნათ და და­ვე­სა­ხიჩ­რე­ბი­ნეთ, მაგ­რამ, რად­გან ჩვენ დათ­ვ­ლით ვი­ყა­ვით ჩა­ბა­­რე­
ბუ­ლი, ბად­რა­გი გვი­ცავ­და, სათ­ვა­ლავ­ში რომ არ დავ­კ­ლე­ბო­დით. შე­უ­რაცხ­ყო­ფის მო­
ყე­ნე­ბას კი არ უშ­ლიდ­ნენ და ისი­ნიც გვა­ფურ­თხებ­დ­ნენ და წიხ­ლებს გვირ­ტყამ­დ­ნენ.“
დავით ძაძამიას ბადრაგი უქმნიდა მუდმივად პრობლებს, რადგან იცნო.
„დავით თე­დე­ე­ვი, ბად­რა­გი, კი­ბე­ზე იდ­გა. ხელ­ში „ბაბოჩკა“ და­ნა ეჭი­რა. ორი პას­
პორ­ტის სუ­რა­თი ჰქონ­და, რო­მე­ლიც კი­ბის მო­ა­ჯირ­ზე ჰქონ­და გაკ­რუ­ლი და და­ნით
ხვრეტ­და. ამათ იც­ნო­ბო, მკითხა, ვუ­პა­სუ­ხე, არ ვიც­ნობ­-­მეთ­ქი. შენც ღო­რი ხარ და
ესე­ნიც ღო­რე­ბი არი­ა­ნო. ორი­ვე სუ­რა­თი და­ნით პირ­ში ჩა­მი­დო და მითხ­რა შე­ჭა­მე,
თო­რემ ამ და­ნით ყუ­რებს და­გაჭ­რი­ო. იდ­გა და მე­ლო­დე­ბო­და.“

კ) ცემა
იზოლატორში ცემა ჩვეულებრივი მოვლენა იყო. დარეჯან ხელაძე გვიამბობს:
„ახალ­გაზრდა ბი­­ჭებს სცემ­­­დ­­­ნენ, გაჰ­­­ყავ­­­დათ ცალ­­­კე ოთახ­­­ში და ის­­­მო­­და ბრა­­გაბ­­­რუ­­გი

432 ცხედრების დამარხვაზე იმ დღეს დავით ძაძამიასთან ერთად იყვნენ ზაზა მაისურაძე, უშანგი ჭულუხაძე, ლევან
ხეთაგური, რუსთაველი (სახელი და გვარი არ იცის), დავით ჯარმელაშვილი და სხვები.
 4.1  სამოქალაქო ტყვეები  |  193

და ცე­­მის ხმა. მა­­თი ყვი­­რი­­ლი გვეს­­­მო­­და. ერ­­­თი ტყვი­­ა­­ვე­­ლი ბი­­ჭი იყო. ვნა­­ხე, თა­­ვი­­
დან სის­­­ხ­­­ლი ჩა­­მოს­­­დი­­ო­­და. რამ­­­დე­­ნი­­მე ახალ­­­გაზ­­­რ­­­და ბი­­ჭი გა­­იყ­­­ვა­­ნეს რამ­­­დენ­­­ჯერ­­­მე,
სცე­­მეს და ისევ შე­­მო­­იყ­­­ვა­­ნეს. რო­­გორც მე­­რე ამ­­­ბობ­­­დ­­­ნენ, დაბ­­­ლა და­­აგ­­­დებ­­­დ­­­ნენ და
ურ­­­ტყამ­­­დ­­­ნენ. მათ თა­­ვის აწე­­ვის უფ­­­ლე­­ბაც არ ჰქონ­­­დათ. ამას ჭრელ­­­ფორ­­­მი­­ა­­ნი ოსი
მი­­ლი­­ცი­­ო­­ნე­­რე­­ბი აკე­­თებ­­­დ­­­ნენ.“
თინა ნებიერიძესაც კარგად ახსოვს:
„ახალგაზრდა თუ შუ­ახ­ნის კა­ცე­ბი, ყვე­ლა­ნი სას­ტი­კად ნა­ცე­მე­ბი იყ­ვ­ნენ. ისი­ნი პე­
რი­ო­დუ­ლად აჰ­ყავ­დათ ზე­და სარ­თულ­ზე და იქი­დან ის­მო­და სა­ში­ნე­ლი ცე­მი­სა და
ყვი­რი­ლის ხმე­ბი. სა­მუ­შა­ო­ზე გაყ­ვა­ნის შემ­დე­გაც, რო­გორც წე­სი, ნა­ცე­მე­ბი და ნაწ­
ვა­ლე­ბი ბრუნ­დე­ბოდ­ნენ“.
ლევან ელბაქიძე, ერთ-ერთია იმ ახალგაზრდე­ბისგან, რომელთაც რეგულარულად
სცემდნენ:
„ხან სა­­მი, ხან ოთხი გავ­­­ყავ­­­დით და მი­­ლი­­ცი­­ის შე­­ნო­­ბა­­ში გვცემ­­­დ­­­ნენ ხოლ­­­მე.
გვეტყოდ­­­ნენ, და­­ა­­ლა­­გეო და სა­­ნამ ვა­­ლა­­გებ­­­დით, თან გვცემ­­­დ­­­ნენ. ძალიან მძი­­
მედ ვი­­ყა­­ვით ნა­­ცე­­მე­­ბი, ხან ცხვი­­რი გვიტყ­­­დე­­ბო­­და, ხან რა და ხარ რა. ზო­­გი წიხლს
ამოგ­­­ვარ­­­ტყამ­­­და, ზო­­გი რომ ჩა­­ივ­­­ლი­­და, თან ხელს შე­­მოგ­­­ვარ­­­ტყამ­­­და. რუ­­სი შე­­ნო­­ბა­­
ში იყო ხოლ­­­მე. ხე­­დავ­­­დ­­­ნენ, რომ გვირ­­­ტყამ­­­დ­­­ნენ. არა­­ფერს უშ­­­ლიდ­­­ნენ.“
ცე­­მა და­­კითხ­­­ვის შე­­მად­­­გე­­ნე­­ლი ნა­­წი­­ლიც იყო. და­­კითხ­­­ვა საკ­­­მა­­ოდ პი­­რო­­ბი­­თი ცნე­­ბა­­ა,
რად­­­გან რო­­გორც ტყვე­­ე­­ბი ამ­­­ბობ­­­დ­­­ნენ, არ­­­სად არაფ­­­რის არ იწერდნენ, რა­­ი­­მე ოფი­­ცი­­ა­­ლუ­­რი
დო­­კუ­­მენ­­­ტა­­ცია არ გა­­ფორ­­­მე­­ბუ­­ლა. თუ, რა თქმა უნ­­­და, არ ჩავ­­­თ­­­ვ­­­ლით რუ­­სი ჟურ­­­ნა­­ლის­­­ტე­­ბის
მი­­ერ გა­­და­­ღე­­ბულ რამ­­­დე­­ნი­­მე ვი­­დე­­ო­­ჩა­­ნა­­წერს.
გი­ორ­გი მო­ნა­სე­ლი­ძემ მი­სი და­კითხ­ვე­ბის რამ­დე­ნი­მე ეპი­ზო­დი გვი­ამ­ბო:
„დაკითხვაზე ამიყ­ვა­ნეს. ორი ოსი იყო, სამ­ხედ­რო ფორ­მა­ში. სულ გა­მა­ტიტ­ვ­ლეს,
ამოწ­მებ­დ­ნენ ჯა­რის­კა­ცი ხომ არ ვი­ყა­ვი. მა­ი­კა ზედ გა­და­მა­ხი­ეს. მე­ო­მა­რი თუ არ
ხარ, აბა აქ რა გინ­და­ო. თოკ­ზე ჯვა­რი, ხა­ტი და ბე­ჭე­დი მე­კი­და. ქრის­ტი­ა­ნი თუ
ხარ, ჩვენს მო­საკ­ლა­ვად რა­ტომ მოხ­ვე­დი­ო. ერ­თ­-ერ­თ­მა იარა­ღი ჩა­მი­დო პირ­ში.
მე­რე და­ნა მო­მის­ვეს კი­სერ­ზე და წვე­ტით უკან მო­მა­ჭი­რეს. ბო­ლოს თა­ვი და­მა­დე­
ბი­ნეს მა­გი­და­ზე და 10-ჯერ მა­ინც ჩა­მარ­ტყეს იარა­ღის ტა­რი.
ერ­თი კვი­რა გვცემ­დ­ნენ მე და ნი­კას იმა­ზე, რომ ჩვე­ნე­ბებს ვერ ვამ­თხ­ვევ­დით. ყვე­
ლა აყ­ვა­ნა­ზე გვირ­ტყამ­დ­ნენ, ხან თავ­ში კონ­დახს და ხან წიხლს. სა­მე­დი­ცი­ნო დახ­
მა­რე­ბა არა­ნა­ი­რი არ იყო.
შე­მიყ­ვა­ნეს ჰამ­ლე­ტის კა­ბი­ნეტ­ში, ცი­ხის უფ­რო­სი იყო. ფუ­ლი უნ­და გა­და­მე­რიცხა
მაგ­თის ერ­თი ნომ­რი­დან მე­ო­რე­ზე. წარ­თ­მე­უ­ლი ტე­ლე­ფო­ნი იყო და ჰამ­ლე­ტის ტე­
ლე­ფონ­ზე უნ­და გა­და­მე­რიცხა თან­ხა. მაგ­რამ გა­და­რიცხ­ვის სერ­ვი­სი ჩარ­თუ­ლი არ
იყო. რო­გორ არ იცი­ო, რას მატყუ­ე­ბო და ცე­მა და­მიწყო. იარა­ღის ტა­რი ჩა­მარ­
ტყა თავ­ში, 5-ჯერ მა­ინც. მე­რე კო­კო­ი­თის სუ­რა­თი მაჩ­ვე­ნეს და ამას თუ იც­ნო­ბო,
მკითხეს. არა-­მეთ­ქი ვუ­პა­სუ­ხე და მა­გა­ზეც მომ­ხ­ვ­და“. 
194  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

4.2 სამხედრო ტყვეები
Amnesty International-ის მონაცემების მიხედვით, 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს
სამხედრო ტყვეების მინიმალური რაოდენობა იყო რეგისტრირებული ორივე მხარეს.
საქართველოს ხელისუფლების განცხადებით, მათ მიერ მხოლოდ ხუთი რუსი სამხედრო,
სამხრეთ ოსეთის შეარაღებული დაჯგუფებების 27 წევრი და ერთი მებრძოლი რუსეთის
მოქალაქე იყო დაკავებული. მეორე მხრივ, რუსეთისა და სამხრეთ ოსეთის ძალებმა 39
ქართველი ჯარისკაცი აიყვანეს ტყვედ433.
Amnesty International-ის ანგა­რიშის მიხედვით, მათთვის არ არის ცნობილი შემ­
თხვევები, რომ საქართველოს ხელისუფლების მხრიდან ტყვედ აყვანილი ჯარისკაცები
სასტიკი მოპყრობის მსხვერპ­ლნი გამხდარიყვნენ. ამ თემაზე რაიმე ტიპის ინფორმაციის
მიწოდებაზე რუსეთის ფედერაციის ხელისუფლებამ უარი განაცხადა. რუსეთისაგან ასეთივე
უარი მიიღო ეუთომ, და შესაბამისად, საქართველოს მიერ დატყვევებული სამ­ხედ­როების
შესახებ ინფორმაცია ვერ მოხვდა ვერც ეუთოს ანგარიშში. მიუხედავად ამისა, სამხრეთ
ოსეთის ხელისუფლება ხშირად საუბრობს ქართველების მიერ კონფლიქტის შემდეგ
დაკავებული ადამიანების შესახებ და მათ მიმართ სასტიკი მოპყრობის მრავლობით
შემთხვევებზე. ყველაზე მეტი ინფორმაცია რის მოძიებაც ჩვენ შევძელით, ქართველების
მიერ აყვანილი ტყვეების შესახებ თავმოყრილია „HRW“-ის ანგარიშში434, ხოლო ეს
უკანასკნელი თავისთავად ყველა დაინტერესებული ადამიანისათვის ხელმისაწვდომია.
ქართველი სამხედრო ტყვეების მიმართ წამებისა და
ძალადობის ფაქტებს საერ­თაშორისო ამნისტია ადას­
ტურებს არა მხოლოდ მათ მიერ გადმოცემული ისტო­
რიების საფუძველზე, არამედ თავად ტყვეების სხეულზე
არსებული წამების კვალზე დაყრდნობით.435 ანგარიშში
ვკითხულობთ:
„საერთაშორისო ამ­ნის­ტი­ის დე­ლე­გა­ტე­ბი გა­ე­­სა­უბ­რ­ნენ
რამ­­დე­ნი­მე ქარ­თ­ველ სამ­ხედ­როს, რომ­­­ლე­ბიც თბი­ლი­სის
სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში ჭრი­ლო­ბებს მკურ­ნა­ლობ­დ­ნენ. მათ მარ­
ჯ­ვე­ნა ხე­ლის საჩ­ვე­ნე­ბე­ლი თი­თე­ბი ძვლამ­დე ჰქონ­დათ
დამ­წ­ვა­რი“.436
ქარ­­­თ­­­ვე­­ლი სამ­­­ხედ­­­რო ტყვე­­ე­­ბის ის­­­ტო­­რი­­ას სრულ­­­
ყო­­ფი­­ლად და ყვე­­ლა­­ზე ნათ­­­ლად თა­­ვად ყო­­ფი­­ლი ტყვე­­ე­­
ბი ყვე­­ბი­­ან. სწო­­რედ მათ ნა­­ამ­­­ბობს გთა­­ვა­­ზობთ მცი­­რე­­დი
ქართველი სამხედრო ტყვეები მალხაზ მელაძე, შე­­მოკ­­­ლე­­ბით.
მურმან დუმბაძე და გიორგი რამაზაშვილი
გათავისუფლების დღეს. კახაბერ ზირაქაშვილი437 და დავით მალაჩინი438
ფოტოზე ჩანს, რომ სამივე ჯარისკაცს მარჯვენა
ერ­­თად ჩავარდნენ ტყვედ ქ. ცხინვალში. ორივე ჯარის­კაცი
ხელის თითები დაზიანებული აქვს.

433 იხ. Civilians in the Line of Fire, The Georgian-Russian War, Amnesty International, 2008, გვ. 48
434 იხ. Up in Flames, Humanitarian Law Violations and Civilian Victims in the Conflict over South Ossetia, Human
Rights Watch, January 1009, p. 79 - 84
435 როგორც ერთ-ერთი ასეთი მტკიცებულება, იხილეთ დანართი №4 კახა ზირაქაშვილის ჯანმრთელობის ცნობა. ჩვენს
მასალებში ინახება ყველა იმ სამხედრო ტყვის სამედიცინო მდგომარეობის ამსახველი დოკუმენტაცია რომელმაც
დახმარებისათვის მოგვმართა.
436 იხ. Civilians in the Line of Fire, The Georgian-Russian War, Amnesty International, 2008, გვ. 48
437 კახაბერ ზირაქაშვილმა ახსნა-განმარტება მისცა საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციას 2009 წლის 5 მაისს
ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში გასაგზავნ ინდივიდუალურ განაცხადთან დაკავშირებით, ქ. თბილისში
იურისტთა ასოციაციის ოფისში.
438 დავით მალაჩინმა ახსნა-განმარტება მისცა საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციას 2009 წლის 1 აგვისტოს,
ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში გასაგზავნ ინდივიდუალურ განაცხადთან დაკავშირებით, ქ. თბილისში
იურისტთა ასოციაციის ოფისში.
 4.2  სამხედრო ტყვეები  |  195

დაჭრილი იყო. 8 აგვისტოს რუსული ბომბ­დამშენების მიერ ე.წ.

„შანხაის დასახლების“ დაბომბ­ვის დროს ორივე დაიჭრა.
კახა ზირაქაშვილი:
„ჭრილობები მი­ვი­ღე მარ­ჯ­ვე­ნა ხელ­ში, მხრი­სა და
მა­ჯის არე­ში. ჭრი­ლო­ბე­ბის გა­მო მარ­ჯ­ვე­ნა ხელს
თით­ქ­მის ვერ ვა­მოძ­რა­ვებ­დი, ხე­ლის აწე­ვა სა­ერ­
თოდ არ შე­მეძ­ლო. და­ვით მა­ლა­ჩი­ნიც და­იჭ­რა,
ოღონდ უფ­რო მსუ­ბუ­ქად. იგი ფეხ­ში იყო დაჭ­რი­ლი.“
და­ვით მა­ლა­ჩი­ნი იხ­სე­ნებს, რომ ჭრი­ლო­ბე­ბის მი­უ­ხე­

LIFE
და­ვად, კა­ხას­თან ერ­თად დაჭ­რი­ლებს ეხ­მა­­რე­ბოდ­ა და მან­ქა­
ნე­ბით გორ­ში უშ­ვებ­და. თუმ­ცა და­ბომ­ბ­ვის გაძ­ლი­ე­რე­ბის პა­­რა­ ქართველი სამხედრო ტყვე
ლე­ლუ­რად ერთ ად­გილ­ზე გა­ჩე­რე­ბა სულ უფ­რო შე­უძ­ლე­ბე­ლი კახაბერ ზირაქაშვილი საკანში.
ხდე­ბო­და. იქ­ვე მი­მალ­ვა სცა­დეს, რად­გან ბომ­ბ­დამ­შე­ნი მე­ო­რე
წრე­ზე მო­დი­ო­და. ჯა­რის­კა­ცე­ბი ნი­ქო­ზისკენ გა­იქ­ც­ნენ. სწო­რედ
იქ აიყ­ვა­ნეს ჩა­საფ­რე­ბულ­მა ოსებ­მა ტყვედ. მათ­თან ერთად კი­დევ ერ­თი სამ­ხედ­რო, კა­ხა­ბერ
ხუბულოვი (ხუ­ბუ­ლუ­რი) იყო.
„მე, მა­ლა­ჩი­ნი და ხუ­ბუ­ლუ­რი სა­მა­ლავ სან­გარ­ში ჩაგ­ვათ­რი­ეს. ყვე­ლა­ფე­რი წაგ­­­
ვარ­თ­ვეს. მე­რე გვცე­მეს კი­დე­ვაც, მაგ­რამ ეს ცე­მა არა­ფე­რი იყო იმ ცე­მას­თან შე­და­
რე­ბით, რა­საც ად­გი­ლი ჰქონ­და შემ­დეგ დღე­ებ­ში.
სან­გარ­ში სხვა ოთხი ქარ­თ­ვე­ლი სამ­ხედ­რო ტყვეც დაგ­ვ­ხ­ვ­და – ქუ­ტაშ­ვი­ლი იმე­და,
რა­მა­ზაშ­ვი­ლი გი­ორ­გი, სოფ­რო­მა­ძე უშან­გი და მე­ლა­ძე მალ­ხა­ზი. მათ შო­რის
იყო ის, რო­მელ­საც ჩვენ­თ­ვის და­ა­ძა­ხე­ბი­ნეს, ალ­ყა­ში ხართ მოქ­ცე­უ­ლი და იარა­ღი
და­ყა­რე­თო.“439
ცხინ­ვა­ლამ­დე შვი­დი­ვე თხრილ­ში ხოხ­ვით ჩა­იყ­ვა­ნეს. რო­გორც თა­ვად იხ­სე­ნე­ბენ და­ახ­
ლო­ე­ბით ერ­თი კი­ლო­მეტ­რი მა­ინც მო­უ­წი­ათ დაჭ­რილ დატყ­ვე­ვე­ბულ ჯა­რის­კა­ცებს ამ ფორ­მით
გა­და­ად­გი­ლე­ბა.
დავით მალაჩინი იხსენებს:
„ოსმა სამ­­­ხედ­­­რო­­ებ­­­მა იქ­­­ვე, ჭად­­­რებ­­­თან ახ­­­ლოს გათხ­­­
რილ სან­­­გარ­­­ში ჩაგ­­­ვიყ­­­ვა­­ნეს. სან­­­გარ­­­ში და­­მა­­ტე­­ბით
ოცამ­­­დე ოსი სამ­­­ხედ­­­რო დაგ­­­ვ­­­ხ­­­ვ­­­და. თი­­თო­­ე­­ულ მათ­­­
განს თეთ­­­რი ლენ­­­ტა ეკე­­თა მკლავ­­­ზე და შე­­ი­­ა­­რა­­ღე­­ბუ­­
ლი იყო. ისი­­ნი ერ­­­თ­­­მა­­ნეთ­­­ში ოსუ­­რად ლაპარაკობდნენ,
ხო­­ლო ჩვენ დამ­­­ტ­­­ვ­­­რე­­უ­­ლი ქარ­­­თუ­­ლით გვე­­ლა­­პა­­რა­­კე­­
ბოდ­­­ნენ. იქ­­­ვე დაგ­­­ვ­­­ხ­­­ვ­­­და ოთხი და­­ჭე­­რი­­ლი ქარ­­­თ­­­ვე­­ლი
სამ­­­ხედ­­­რო: მე­­ლა­­ძე, სოფ­­­რო­­მა­­ძე, ქუ­­ტაშ­­­ვი­­ლი და რა­­
მა­­ზაშ­­­ვი­­ლი. ეს ბი­­ჭე­­ბი ტყვე­­ო­­ბა­­ში ყოფ­­­ნი­­სას გა­­ვი­­ცა­­ნი.
მა­­ნამ­­­დე არც ერთს არ ვიც­­­ნობ­­­დი.
სან­­­გა­­რით ცხინ­­­ვა­­ლამ­­­დე ვი­­ხო­­ხეთ. საკ­­­მა­­ოდ გრძე­­ლი
სან­­­გა­­რი იყო, სიღ­­­რ­­­მე­­ში იქ­­­ნე­­ბო­­და ერთ მეტ­­­რამ­­­დე. ეს
სან­­­გა­­რი პირ­­­და­­პირ ცხინ­­­ვალ­­­ში, საცხოვ­­­რე­­ბელ კორ­­­
ქართველი სამხედრო ტყვე
პუ­­სებ­­­თან გა­­დი­­ო­­და. ჩვენ ჯერ მივ­­­ხო­­ხავ­­­დით და მე­­რე
დავით მალაჩინი საკანში.
ფე­­ხით გვიბ­­­რ­­­ძა­­ნეს სი­­ა­­რუ­­ლი. და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 10 წუ­­თი
ვი­­ხო­­ხეთ და ერ­­­თი ამ­­­დე­­ნი­­ვე დრო დაგ­­­ვ­­­ჭირ­­­და კორ­­­პუ­­
სამ­­­დე, სა­­ნამ ფე­­ხით ვი­­ა­­რეთ. ოსებს იქ­­­ვე სან­­­გარ­­­ში ჩან­­­თე­­ბი და ყუ­­თე­­ბი ჰქონ­­­დათ

439 იხ. ინტერვიუ კახაბერ ზირაკაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციას მიერ, 2009
წლის 5 მაისს, ქ. თბილისში
196  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

და ისი­­ნი წა­­მოგ­­­ვა­­ღე­­ბი­­ნეს. თან და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 15 კა­­ცი გა­­მოგ­­­ვ­­­ყ­­­ვა.“

ტყვეობის პირველი დღეები ჯარისკაცებმა საცხოვრებელი კორპუსის სარდაფში
გაატარეს. კახა ზირაქაშვილი ტყვეობის სწორედ ამ პერიოდს იხსენებს:
„ცხინვალში ოსებ­­­მა სამ­­­სარ­­­თუ­­ლი­­ა­­ნი თუ ოთხ­­­სარ­­­თუ­­ლი­­ა­­ნი შე­­ნო­­ბის ეზო­­ში შეგ­­­ვიყ­­­
ვა­­ნეს. საცხოვ­­­რე­­ბე­­ლი კორ­­­პუ­­სი იყო. ჯერ ეზო­­ში ვყავ­­­დით. მე­­რე ერთ ოთახ­­­ში შეგ­­­
ვიყ­­­ვა­­ნეს და იქ ჩაგ­­­ვ­­­კე­­ტეს. სა­­ღა­­მოს იმა­­ვე შე­­ნო­­ბის სარ­­­დაფ­­­ში ჩაგ­­­ვიყ­­­ვა­­ნეს.
მე­ო­რე დღეს (9 აგ­ვის­ტოს), რომ გა­ი­გეს, ქარ­თ­ვე­ლე­ბი ვი­ყა­ვით დატყ­ვე­ვე­ბუ­ლი,
სხვა­დას­ხ­ვა სამ­სა­ხუ­რე­ბი­დან და­იწყო ხალ­ხ­მა მოს­ვ­ლა. შე­მო­ვი­დო­და 10 კა­ცი,
გვკითხავ­და, ვინ ვი­ყა­ვით, სა­ი­დან ვი­ყა­ვით და თან გვცემ­და. სხვა­დას­ხ­ვა ხალ­ხი
მო­დი­ო­და. ზოგს ომო­ნის შა­ვი ფორ­მა ეც­ვა, ზო­გი სამ­ხედ­რო იყო, ზო­გი მი­ლი­ცი­
ი­დან იყო. ზო­გი­ერ­თი სუფ­თა რუ­სუ­ლით ლა­პა­რა­კობ­და, თუმ­ცა
ოსი იყო თუ რუ­სი, არ ვი­ცი.
ვინც მო­ვი­და, ყვე­ლამ გვცე­მა და გვა­გი­ნა. გვე­კითხე­ბოდ­ნენ,
რა­ტომ ომობ­თო. გვე­მუქ­რე­ბოდ­ნენ, რომ დაგ­ვ­ხო­ცავ­დ­ნენ.
იარა­ღის კონ­და­ხე­ბი­თა და ჯო­ხე­ბით გვცემ­დ­ნენ.
9-ში საღამოს და 10-ში დილით ადრე კიდევ ორი ქართველი
სამხედრო ტყვე შემოიყვანეს. ერთ-ერთი, ზაზა კავთიაშვილი,
ფეხში იყო მძიმედ დაჭრილი და ვერ დადიოდა. ჩვენივე
შენობას ჰქონდა თურმე თავი შეფარებული და ოსებმა იქვე
დაიჭირეს. მეორე დილით ადრე მოიყვანეს – დუმბაძე
მურმანი. მურმანი არ იყო დაჭრილი.“
ჩვე­ნი მკვლე­ვა­რე­ბი ზა­ზა კავ­თი­აშ­ვილ­საც რამ­დენ­ჯერ­მე
ესა­უბ­რ­ნენ, რო­მე­ლიც დე­ტა­ლუ­რად იხ­სე­ნებს, რო­გორ ჩა­ვარ­და
ტყვედ 9 აგ­ვის­ტოს. ცხინ­ვა­ლის გა­რე­უ­ბან­ში, ე.წ. „შან­ხა­ის და­სახ­
LIFE

ლე­ბა­ში“ მი­სი ნა­წი­ლი პირ­და­პირ შე­ე­ჯა­ხა რუ­სე­თის სამ­ხედ­რო

ქართველი სამხედრო ტყვე კო­ლო­ნას.
მურმან დუმბაძე საკანში.
„ასობით სამ­ხედ­რო იყო. კო­ლო­ნას წინ ტან­კე­ბი და ბე­ემ­პე­ე­ბი
მოუძღოდნენ. ტან­კე­ბის ზე­მო­დან ის­ხ­დ­ნენ ჯა­რის­კა­ცე­ბი, რო­
მელ­თაც და­ფოთ­ლი­ლი მომ­წ­ვა­ნო ფე­რის ფორ­მა ეც­ვათ. ტან­კებს ჰქონ­და ორი
დრო­შა, ერ­თი თეთ­რი ფე­რის და მე­ო­რე რუ­სე­თის სამ­ფე­რი­ა­ნი დრო­შა. რამ­დე­ნი­მე
ტანკს ზე­მო­დან ეწე­რა „MC“ (სამშვიდობო ძა­ლე­ბი). სამ­შ­ვი­დო­ბო­თა ტან­კე­ბი წინ
მი­უძღო­და ამ კო­ლო­ნას და მას უკან მოჰ­ყ­ვე­ბო­დნენ ორ­დ­რო­ში­ა­ნი ტან­კე­ბი. არ
ვის­რო­ლეთ, რად­გან ბრძა­ნე­ბა იყო, რომ სამ­შ­ვი­დო­ბო­ე­ბის­თ­ვის არ გვეს­რო­ლა. კო­
ლო­ნის ნა­წი­ლი, და­ახ­ლო­ე­ბით 10-მდე ბე­ემ­პე და ტან­კი, რო­მელ­თაც სამ­შ­ვი­დო­ბო­
ე­ბის წარ­წე­რა ჰქონ­დათ, გა­ვა­ტა­რეთ. ისი­ნი ნი­ქო­ზის მი­მარ­თუ­ლე­ბით (სამხრეთით)
წა­ვიდ­ნენ, თუმ­ცა გაგ­ვ­ც­დ­ნენ თუ არა, მა­შინ­ვე უკან მოტ­რი­ალ­დ­ნენ და ზურ­გი­დან
ცეცხ­ლი გაგ­ვიხ­ს­ნეს. წი­ნი­დან კო­ლო­ნის და­ნარ­ჩენ­მა ნა­წილ­მა გაგ­ვიხ­ს­ნა ცეცხ­ლი.
ამ დროს ჩვენ­გან მარ­ცხე­ნა მხა­რეს მდე­ბა­რე საცხოვ­რე­ბე­ლი კორ­პუ­სე­ბი­დან ოსებ­
მა შე­მოგ­ვი­ტი­ეს და შე­სა­ბა­მი­სად, ყვე­ლა მხრი­დან ალ­ყა­ში მო­ვე­ქე­ცით.“440
ამ შე­ტა­კე­ბის შე­დე­გად დაჭ­რილ­მა ჯა­რის­კა­ცებ­მა იქ­ვე მდგომ შე­ნო­ბას შე­ა­ფა­რეს თა­ვი.
ზა­ზა კავ­თი­აშ­ვილს მძი­მე ჭრი­ლო­ბე­ბი ქონ­და ფეხ­ზე და გა­და­ად­გი­ლე­ბა უჭირ­და. ამი­ტომ შე­
ნო­ბა­ში დარ­ჩა, სა­ნამ მი­სი მე­გობ­რე­ბი გზას იპოვ­იდ­ნენ. თუმცა, მის­თ­ვის მო­უ­ლოდ­ნე­ლად,
სწო­რედ ამ შე­ნო­ბის სარ­დაფ­ში „ოსი სამ­ხედ­რო და სა­მო­ქა­ლა­ქო პი­რე­ბი დამ­ხ­ვ­დ­ნენ. 15-20
კა­ცამ­დე მა­ინც იქ­ნე­ბო­და. სამ­ხედ­რო­ე­ბი­დან, ზოგს რუ­სუ­ლი კა­მუფ­ლი­ა­ჟი­ა­ნი სამ­ხედ­რო ფორ­

440 იხ. ინტერვიუ ზაზა კავთიაშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციას მიერ, 2009 წლის
13 ივნისს, ქ. თბილისში
 4.2  სამხედრო ტყვეები  |  197

მა ეც­ვა, ზოგს – ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი სა­მო­ქა­ლა­ქო ტან­საც­მე­ლი. მგო­ნი, თეთ­რი ლენ­ტე­ბი ეკე­თათ

მკლავ­ზე, ზუს­ტად არ მახ­სოვს. ყვე­ლა შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი იყო.“
იმა­ვე სა­ღა­მოს, იმა­ვე შე­ნო­ბის სარ­დაფ­ში მო­იყ­ვა­ნეს სხვა ქარ­თ­ვე­ლი სამ­ხედ­რო ტყვე­ე­
ბის ჯგუ­ფიც, რომ­ლ­თა შო­რი­საც კა­ხა ზი­რა­ქაშ­ვი­ლი და და­ვით მა­ლა­ჩი­ნიც იყ­ვე­ნენ. ის ღა­მე, 9
აგ­ვის­ტო, ყვე­ლამ ერ­თად იქ­ვე გა­ა­თე­ნა.
ზა­ზა კავ­თი­აშ­ვილ­მა დე­ტა­ლუ­რად აღ­გ­ვი­წე­რა და­კა­ვე­ბის ად­გილ­ზე შექ­მ­ნი­ლი პი­რო­ბე­ბი:
„სარდაფში, რო­­მელ­­­შიც ჩვენ ვი­­ყა­­ვით, ირ­­­გ­­­ვ­­­ლივ სი­­ნეს­­­ტე და სის­­­ვე­­ლე იყო. გა­­ნა­­
თე­­ბა არ იყო. პა­­ტა­­რა ფან­­­ჯა­­რა იყო მხო­­ლოდ, სა­­ი­­და­­ნაც ოდ­­­ნავ სი­­ნათ­­­ლე შე­­მო­­
დი­­ო­­და. სარ­­­დაფს კა­­რე­­ბი არ ჰქონ­­­და. სარ­­­და­­ფის გვერ­­­დ­­­ზე იყო დე­­რე­­ფა­­ნი, სა­­დაც
იდ­­­გ­­­ნენ ოსი სამ­­­ხედ­­­რო­­ე­­ბი და გვყა­­რა­­უ­­ლობ­­­დ­­­ნენ. ერ­­­თხელ ოსებ­­­მა საჭ­­­მე­­ლიც შე­­
მოგ­­­ვ­­­თა­­ვა­­ზეს. ორი პაჩ­­­კა „სუხოი პა­­ი­­ო­­კი“ შე­­მოგ­­­ვი­­ტა­­ნეს. მას­­­ში შე­­დი­­ო­­და წი­­წი­­ბუ­­
რა, პა­­ტა­­რა პე­­ჩე­­ნი­­ე­­ბი, სა­­ქონ­­­ლის ხორ­­­ცის კონ­­­სერ­­­ვი, მო­­ხარ­­­შუ­­ლი ბრინ­­­ჯი და გა­­
სა­­ზა­­ვე­­ბე­­ლი წვე­­ნე­­ბი. ერ­­­თი ბოთ­­­ლი წყა­­ლიც მოგ­­­ვა­­წო­­დეს.“
მე­ო­რე დი­ლით ტყვე­ე­ბი შე­მოვ­ლი­თი გზით ცხინ­ვალ­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს. ჯა­რის­კა­ცე­ბი
გვიყვებოდნენ რომ გზა­ში სას­ტი­კად ცემ­დ­ნენ.
კახა ზირაქაშვილი:
„10-ში დი­ლით მო­ვიდ­ნენ. 30 კა­ცი მა­ინც
იქ­ნე­ბო­და. ამოგ­ვიყ­ვა­ნეს სარ­და­ფი­დან
და გვა­ი­ძუ­ლეს ორი კი­ლო­მეტ­რი ფე­ხით
გვევ­ლო ცხინ­ვა­ლის ქუ­ჩებ­ში. იძუ­ლე­ბუ­ლი
ვი­ყა­ვით, ხე­ლით გვე­ტა­რე­ბი­ნა ზა­ზა კავ­
თი­აშ­ვი­ლი, რად­გან მას სი­ა­რუ­ლი არ შე­
ეძ­ლო. სა­ნამ ქა­ლაქ­ში მივ­დი­ო­დით, გზა­ში
ოსი სა­მო­ქა­ლა­ქო პი­რე­ბი გვლან­ძღავ­დ­
ნენ, გვირ­ტყავ­დ­ნენ და გვა­ფურ­თხებ­დ­ნენ.
ასე­ვე ორ­მა თუ სამ­მა მან­ქა­ნამ ჩა­მო­ი­ა­
რა, შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ოსე­ბი გად­მო­ვიდ­ნენ,
კონ­და­ხე­ბი ჩაგ­ვარ­ტყეს და წა­ვიდ­ნენ.
და­ხო­ცი­ლი ქარ­თ­ვე­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბი ვნა­
ხეთ. ერ­თი ცოცხა­ლი იყო, მი­სი ღრი­ა­ ქართველი სამხედრო ტყვეები: იმედა ქუტაშვილი,
ლიც ის­მო­და, თუმ­ცა არა­ვინ მი­დი­ო­და მალხაზ მელაძე, მურმან დუმბაძე, კახა ზირაქაშვილი,
დავით მალაჩინი და გიორგი რამაზაშვილი.
და­სახ­მა­რებ­ლად.“
ზაზა კავთიაშვილი:
„ცხინვალის შე­მო­სახ­ვევ­თან პა­ტა­რა გო­რაკ­თან ვი­ყა­ვით, რო­ცა პირ­ვე­ლად გვცე­
მეს. ძა­ლი­ან ბევ­რ­ნი იყ­ვ­ნენ გარ­შე­მო, ყვე­ლას მომ­წ­ვა­ნო ფე­რის სამ­ხედ­რო ფორ­მა
ეც­ვა და ხელ­ში ავ­ტო­მა­ტი ეჭი­რა. თავ­და­პირ­ვე­ლად, რამ­დე­ნი­მე კაც­მა დაგ­ვიწყო
ცე­მა და შემ­დეგ მათ სხვე­ბიც შე­უ­ერ­თ­დ­ნენ. კონ­და­ხებ­სა და წიხ­ლებს გვირ­ტყავ­დ­
ნენ. ცე­მის დროს ყვე­ლა­ნი ძირს ვე­ყა­რეთ. თა­ვი­დან სის­ხ­ლი წა­მო­მი­ვი­და. სხვე­ბიც
ძა­ლი­ან ნა­ცე­მე­ბი იყ­ვ­ნენ. შემ­დეგ ერ­თ­მა კაც­მა რუ­სუ­ლად თქვა, გა­ჩერ­დი­თო და
მა­თაც შეწყ­ვი­ტეს ჩვე­ნი ცე­მა.
შემ­დეგ ფეხ­ზე აგ­ვა­ყე­ნეს და ცხინ­ვა­ლის­კენ გა­ვაგ­რ­ძე­ლეთ სი­ა­რუ­ლი. მე ისევ ქარ­
თ­ველ­მა სამ­ხედ­რო­ებ­მა ხე­ლით წა­მო­მიყ­ვა­ნეს. გზა­ში შე­ვამ­ჩ­ნი­ე, რომ მო­ბი­ლუ­რი
ტე­ლე­ფო­ნე­ბით გვი­ღებ­დ­ნენ. შემ­დეგ თბი­ლის­ში ინ­ტერ­ნეტ­ში ვნა­ხე ეს კად­რე­ბი.
ვი­დე­ო­ში ჩანს, რო­გორ ვუ­ჭე­რი­ვარ ხელ­ში ბი­ჭებს. ჩემ მარ­ცხე­ნა მხა­რეს დგას მე­
ლა­ძე, მის წინ დგას რა­მა­ზაშ­ვი­ლი. რა­მა­ზაშ­ვი­ლის გვერ­დ­ზე დგას ჯერ ხუ­ბუ­ლოვი
და შემ­დეგ ქუ­ტაშ­ვი­ლი. ჩემს უკან დგა­ნან სოფ­რო­მა­ძე, დუმ­ბა­ძე და მა­ლა­ჩი­ნი. ჩემ­
გან მარ­ჯ­ვ­ნივ კი დგას ზი­რა­ქაშ­ვი­ლი. ეს ვი­დეო ამ ცე­მის შემ­დეგ არის გა­და­ღე­ბუ­
ლი, ყვე­ლა­ნი ძა­ლი­ან ნა­ცე­მე­ბი ვართ.“
198  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

დავით მალაჩინი:
„უმრავლესობას მომ­წ­ვა­ნო ფე­რის სამ­ხედ­რო ფორ­მა ეც­ვა. რამ­დე­ნი­მე მათ­გან­ზე
რუ­სუ­ლი დრო­შის გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბა მახ­სოვს. იმ გო­რაკ­თან რომ მიგ­ვიყ­ვა­ნეს, რამ­
დე­ნი­მე სამ­ხედ­რო მოგ­ვი­ახ­ლოვ­და. მათ ცე­მა დაგ­ვიწყეს. მე იარა­ღის კონ­და­ხი
ჩა­მარ­ტყეს მარ­ჯ­ვე­ნა ყუ­რის არე­ში და თვალ­თან ახ­ლოს, რის შე­დე­გა­დაც სა­ხის
მარ­ჯ­ვე­ნა მხა­რე მთლი­ა­ნად და­მი­ლურ­ჯ­და და ჩა­მი­სის­ხ­ლი­ან­და. დარ­ტყ­მის დროს
წა­მი­ე­რად გა­ვი­თი­შე, თით­ქოს გო­ნე­ბას ვკარ­გავ­დი, მაგ­რამ სა­ბედ­ნი­ე­როდ გო­ნე­ბა
არ და­მი­კარ­გავს, თან ამ დროს ზა­ზა ხელ­ში გვე­ჭი­რა და მე რომ გო­ნე­ბა და­მე­კარ­
გა, ისიც დაგ­ვი­ვარ­დე­ბო­და. შემ­დეგ სხვა სამ­ხედ­რო­ე­ბიც წა­მო­ვიდ­ნენ ჩვენ სა­ცე­
მად. ყვე­ლამ ერ­თად დაგ­ვიწყო ცე­მა. ჩვენ ძირს და­ვე­ყა­რეთ, ისი­ნი კი­დევ კონ­
და­ხებს და ფე­ხებს გვირ­ტყავ­დ­ნენ. ამ ცე­მის დროს კონ­და­ხი მომ­ხ­ვ­და მარ­ჯ­ვე­ნა
მხა­რეს ნეკ­ნებ­შიც, რის შე­დე­გა­დაც ერ­თ­-ერ­თი ნეკ­ნი გა­მი­ტე­ხეს. ცე­მის დროს თან
გვა­გი­ნებ­დ­ნენ და გვლან­ძღავ­დ­ნენ.“
ჩვენ მოვიძიეთ აღნიშნული ვიდეომასალა ინტერნეტში441.
მასში კარგად ჩანს ჯარის­კაცების ცემის კვალი. თითქმის ყოველ
მათგანს სახე დასიასხლიანებული და დალურჯებული აქვს.
გარდა ამისა, თავად ამ გადაღების დროსაც ჯარისკაცების
უწყვეტი შეურაცხყოფა. ცემა და ღირსების შემლახავი მოპყრობა
კიდევ დიდხანს გრძელდებოდა.
კახა ზირაქაშვილი:
„ოსებმა ჩაგ­ვ­ს­ვეს გა­ზე­ლის ტი­პის მან­ქა­ნა­ში და წაგ­ვიყ­ვა­ნეს ქა­
ლა­ქის ცენ­ტ­რ­ში. იქ და­ახ­ლო­ე­ბით 200–300 ადა­მი­ა­ნი დაგ­ვ­ხ­ვ­
და, სამ­ხედ­რო­ე­ბი, ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბა, არა­რე­გუ­ლა­
რუ­ლი ჯა­რი, ყვე­ლა შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი იყო. ვი­საც უნ­დო­და, ყვე­ლა
გვირ­ტყავ­და კონ­და­ხებს, რკი­ნის მი­ლებს, სკა­მებს, ჯო­ხებს, ყვე­
ლა­ფერს, რაც კი ხელთ ჰქონ­დათ. გუ­ლი რომ წაგ­ვი­ვი­დო­და ან
წა­ვიქ­ცე­ო­დით, ზედ გვა­შარ­დავ­დ­ნენ და მე­რე ცე­მას აგ­რ­ძე­ლებ­
დ­ნენ. ამ ცე­მის დროს მე რამ­დენ­ჯერ­მე დავ­კარ­გე გო­ნე­ბა. ალ­
ბათ ერ­თი სა­ა­თი მა­ინც ვი­ყა­ვით. მე­რე, თუ არ ვცდე­ბი, კი­დევ
ერთ ად­გი­ლას მიგ­ვიყ­ვა­ნეს, სა­დაც ასე­ვე გვცე­მეს, თუმ­ცა ზუს­
ტად აღარ მახ­სოვს.
შემ­დეგ ისევ მან­ქა­ნა­ში ჩაგ­ვ­ტე­ნეს და სადღაც შე­ნო­ბა­ში მიგ­ვიყ­ვა­
ნეს. რო­გორც მე­რე მითხ­რეს, ეს იყო ცხინ­ვა­ლის მე-6 სკო­ლა,
რო­მელ­საც ოსე­ბი დრო­ე­ბით სამ­ხედ­რო ბა­ზად იყე­ნებ­დ­ნენ. ასო­
ბით სამ­ხედ­რო დაგ­ვ­ხ­ვ­და. ისევ გვცე­მეს. გა­რეთ შე­ნო­ბას­თან­ვე,
ყვე­ლა გვირ­ტყამ­და. შემ­დეგ სკო­ლა­ში შეგ­ვიყ­ვა­ნეს, სა­დაც ჟურ­
კახა ზირაქაშვილის მიერ აღწერილი
ნა­ლის­ტე­ბი მო­ვიდ­ნენ, მე მგო­ნი, რუ­სუ­ლი ტე­ლე­ვი­ზი­ი­დან იყ­ვ­ნენ.
ქართველი სამხედრო ტყვის, მალხაზ
მელაძის, რუსული მედიისათვის მიცემული ჩვენ რვა ზურ­გით დაგ­ვა­ყე­ნეს კე­დელ­თან, ხო­ლო მე­ლა­ძე რუ­სუ­
ინტერვიუ ცხინვალის მე-6 სკოლაში. ლად ალა­პა­რა­კეს. მე­ლა­ძემ თქვა, რომ ჩვენ ყვე­ლა­ნი რე­ზერ­
ფოტოზე რიგით მესამე ჯარისკაცი ვის­ტე­ბი ვი­ყა­ვით და რომ ომის შე­სა­ხებ არა­ფე­რი ვი­ცო­დით და
დახვრეტილი უშანგი სოფრომაძეა. არა­ნა­ი­რი ინ­ფორ­მა­ცია არ გვქონ­და. ინ­ტერ­ვი­უს მე­რეც გვცე­მეს.
სა­ერ­თოდ, სკო­ლა­ში, ვი­საც არ ეზა­რე­ბო­და, ყვე­ლა გვცემ­და442.
მერე ერთ კაფელიან ოთახში შეგვიყვანეს, აბანოსავით იყო. იქ მაგრა გვცემეს.
მერე სხვა ოთახში გადაგვიყვანეს. ეს პატარა ოთახი იყო, ფანჯრების გარეშე.

441 კახა ზირაქაშვილისა და დავით მალაჩინის მიერ მოყოლილი ისტორიის დასტურად იხილეთ ვიდეო მასალა http://www.
youtube.com/watch?v=wBE54oks2AU&NR=1; აგრეთვე, http://www.youtube.com/watch?v=L88ctqSQboU&NR=1
442 მალხაზ მელაძის ინტერვიუ რუსეთის მედია საშუალებებისათვის იხილეთ http://www.youtube.com/watch?v=-
JNKweCyOhw&feature=related
 4.2  სამხედრო ტყვეები  |  199

იატაკზე დაგვყარეს. იმ ოთახში გავატარეთ ორი დღე და ორი ღამე. ეს ორი

დღე სკოლაში არც საჭმელი, არც წყალი არ მოუციათ, ექიმიც არ მოუყვანიათ.
ტუალეტში, არსად არ გავუყვანივართ.
იმა­ვე დღეს, 10 აგ­ვის­ტოს, 5 სამ­ხედ­რო შე­მო­ვი­და. იკითხეს, ჩვენ შო­რის თუ იყო
რო­მე­ლი­მე ტან­კის­ტი ან არ­ტი­ლე­რის­ტი. ხე­ლე­ბი შეგ­ვი­მოწ­მეს და და­ად­გი­ნეს, რომ
ერ­თ­‑ერ­თი ჩვენ­თა­გა­ნი, უშან­გი სოფ­რო­მა­ზე, ტან­კის მძღო­ლი იყო. მათ უშან­გი
ოთა­ხი­დან გა­იყ­ვა­ნეს. 5 წუთ­ში ავ­ტო­მა­ტის ჯე­რის ხმა გა­ვი­გო­ნეთ.
დავით მალაჩინი:
„თითოეულ ჩვენ­­­თა­­განს შეგ­­­ვი­­მოწ­­­მეს ხე­­ლე­­
ბი. ჩვენ შო­­რის ერ­­­თ­­­-ერ­­­თი, უშან­­­გი სოფ­­­რო­­
მა­­ძე, ტან­­­კის­­­ტი იყო. მგო­­ნი, ტან­­­კის მე­­სა­­ჭე
იყო. ხელ­­­ზე კოჟ­­­რე­­ბით ამო­­იც­­­ნეს. სოფ­­­რო­­
მა­­ძეს ქარ­­­თუ­­ლად უთხ­­­რეს, გა­­მოგ­­­ვ­­­ყე­­ვიო და
ოთა­­ხი­­დან გა­­იყ­­­ვა­­ნეს. სად წა­­იყ­­­ვა­­ნეს, ვერ
და­­ვი­­ნა­­ხეთ, მაგ­­­რამ და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 1-2 წუთ­­­ში
სრო­­ლის ხმა გა­­ვი­­გეთ, ავ­­­ტო­­მა­­ტის ჯე­­რი იყო.
სრო­­ლის ხმა ძა­­ლი­­ან ახ­­­ლოს გა­­ვი­­გეთ, თით­­­
ქოს ჩვენ ოთახ­­­ში­­ვე ის­­­რო­­ლეს.“
კახა ზირაქაშვილი:
„სროლის მე­რე რამ­დე­ნი­მე წუთ­ში გაგ­ვიყ­ვა­ ცხინვალის №6 სკოლის შენობა და დახვრეტილი
ნეს მე, მა­ლა­ჩი­ნი, ქუ­ტაშ­ვი­ლი და რა­მა­ზაშ­ვი­ სამხედრო ტყვის, უშანგი სოფრომაძის ცხედარი
(ამოიცნეს სხვა სამხედრო ტყვეებმა).
ლი იქ­ვე გვერ­დ­ზე კო­რი­დორ­ში, რო­მე­ლიც კა­
ფელ­ში იყო.
კო­რი­დორ­ში და­ვი­ნა­ხეთ უშან­გი სოფ­რო­მა­ძე, რო­მე­ლიც იატაკ­ზე ეგ­დო და თა­ვი
ჰქონ­და შუ­ა­ზე გა­დახ­ლე­ჩი­ლი. სოფ­რო­მა­ძე იწ­ვა ნა­ჭერ­ზე სა­ხით ქვე­მოთ, თავ­ში
უკა­ნა მხრი­დან ჰქონ­და ნას­რო­ლი და თა­ვი ორად ჰქონ­და გახ­ლე­ჩი­ლი.
მე, მა­ლა­ჩი­ნი, ქუ­ტაშ­ვი­ლი და რა­მა­ზაშ­ვი­ლი, გვა­ი­ძუ­ლეს, რომ სოფ­რო­მა­ძის გვამი
ნა­ჭერ­ში გაგ­ვეხ­ვია და ქვე­მოთ სკო­ლის გვერ­დით მდე­ბა­რე ერ­თ­-ერთ ბაღ­ში ჩაგ­
ვე­ტა­ნა. სკო­ლის შე­ნო­ბი­დან და­ახ­ლო­ე­ბით 30 მეტ­რ­ში იყო ეს ბა­ღი, შემ­დეგ უკ­ვე
კერ­ძო საცხოვ­რე­ბე­ლი სახ­ლე­ბი იწყე­ბო­და. მე­ო­რე დღეს ოთხ­ნი საფ­ლა­ვის ამო­
სათხ­რე­ლად წაგ­ვიყ­ვა­ნეს, რკი­ნიგ­ზის მახ­ლობ­ლად. მო­რი­გე­ო­ბით ვთხრი­დით ჯერ
მე და მა­ლა­ჩი­ნი, მე­რე დუმ­ბა­ძე და რა­მა­ზაშ­ვი­ლი. საფ­ლა­ვის გათხ­რას რომ მოვ­რ­
ჩით, უკ­ვე ძა­ლი­ან ბნე­ლო­და. გვა­მი უბ­რა­ლოდ ნა­ჭერ­ში გა­და­ვახ­ვი­ეთ, შე­მო­ვახ­ვი­
ეთ თო­კი და იქ­ვე დავ­ტო­ვეთ.“
უშან­გი სოფ­რო­მა­ძის მკვლე­ლო­ბის ფაქტს ზა­ზა კავ­თი­აშ­ვი­ლიც ადას­ტუ­რე­ბს. უშან­­­გი სოფ­
რო­მა­ძის საფ­ლა­ვის გათხ­რის ამ­სახ­ვე­ლი ვი­დეომა­სა­ლა ასევე ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ინ­ტერ­­­ნეტ­
ში.443 კად­რებ­ში კარ­გად ჩა­ნან ქარ­თ­ვე­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბი, რომ­ლე­ბიც საფ­ლავს თხრი­ან და ასე­
ვე მა­თი მეთ­ვალ­ყუ­რე ავ­ტო­მატ­მო­მარ­ჯ­ვე­ბუ­ლი ოსი და რუსი სამხედროები.
ჯა­­რის­­­კა­­ცე­­ბის ინ­­­ფორ­­­მა­­ცი­­ით, ტყვე­­ო­­ბის დროს დახ­­­ვ­­­რი­­ტეს კახაბერ ხუ­­ბუ­­ლო­­ვიც. მარ­­­
თა­­ლი­ა, თა­­ვად ამ ფაქ­­­ტის მოწ­­­მე არც ერ­­­თი მათ­­­გა­­ნი არ გამ­­­ხ­­­და­­რა, მაგ­­­რამ ოსებ­­­მა სწო­რედ
მკვლე­ლო­ბით ახ­­­ს­­­ნეს მი­­სი გა­­უ­­ჩი­­ნა­­რე­­ბა. ზა­­ზა კავ­­­თი­­აშ­­­ვილ­­­საც და კა­­ხა ზი­­რა­­ქაშ­­­ვილ­­­საც კარ­­­
გად ახ­­­სოვთ ის დღე, რო­­დე­­საც ხუ­­ბუ­­ლოვი ოსებ­­­მა გა­­იყ­­­ვა­­ნეს.

443 ჯარისკაცების ნაამბობის დასტურად იხილეთვიდეო მასალა http://www.youtube.com/watch?v=wBE54oks2AU&NR=1;

აგრეთვე http://www.youtube.com/watch?v=Uf0A-NRyS7o&feature=related
200  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

კახა ზირაქაშვილი:
„ჩემთან და მა­ლა­ჩინ­თან ბი­ჭი რომ და­ი­ჭი­რეს, გვა­რად ხუ­ბუ­
ლო­ვი, დე­დით ოსი იყო. სკო­ლა­ში რომ გა­ი­გეს ამ ბი­ჭის ეროვ­
ნე­ბის შე­სა­ხებ, სპე­ცი­ა­ლუ­რად ამო­დი­ოდ­ნენ მის სა­ნა­ხა­ვად.
11 აგ­ვის­ტოს ოს­მა სამ­ხედ­რო­ებ­მა კი­დევ სცე­მეს, სულ მო­ღა­ლა­
ტეს ეძახ­დ­ნენ და იმ დღეს­ვე სადღაც გა­იყ­ვა­ნეს. ამ ფაქ­ტის
შემ­დეგ ჩვენ იგი აღარ გვი­ნა­ხავს. ერ­თ-­ ერ­თ­მა სამ­ხედ­რომ ზა­
ზა კავ­თი­აშ­ვილს უთხ­რა, ჩვენ თვი­თონ მოვ­კა­ლით ის ბი­ჭი,
რად­გან მო­ღა­ლა­ტე იყო­ო. 11-ში დი­ლით მოხ­და ეს ამ­ბა­ვი.“
ზაზა კავთიაშვილი:
„11 აგ­ვის­ტოს რამ­დე­ნი­მე სამ­ხედ­რო შე­მო­ვი­და და ხუ­ბუ­ლო­ვი
დახვრეტილი ქართველი სამხედრო ტყვე გა­
იყ­ვა­ნა. თუ არ ვცდე­ბი, რუ­სუ­ლად უთხ­რეს, უფ­რო­სი გი­ბა­რებს
კახაბერ ხუბულოვი ტყვედ აყვანის დროს. და­კითხ­ვა­ზე­ო. ხუ­ბუ­ლო­ვი დე­დით ოსი იყო და ამი­ტომ სულ
ლან­ძღავ­დ­ნენ, ქარ­თ­ვე­ლე­ბის მხა­რეს რო­გორ იბ­რ­ძ­ვი­ო, მო­ღა­
ლა­ტეს უწო­დებ­დ­ნენ, აგი­ნებ­დ­ნენ და სცემ­დ­ნენ. გაყ­ვა­ნის შემ­დეგ ხუ­ბუ­ლო­ვი ჩვენ
აღარ გვი­ნა­ხავს, ის ჩვენ­თან არ და­უბ­რუ­ნე­ბი­ათ. იმ სა­ღა­მოს­ვე ბად­რაგს შე­ვე­კითხე
ქარ­თუ­ლად, ხუ­ბუ­ლო­ვი სად არის­-­მეთ­ქი, რა­ზეც მან მი­პა­სუ­ხა, მას თა­ვი მოვ­ჭე­
რით და ნუ­ღარ ელო­დე­ბი­თო.“
ხუ­ბუ­ლო­ვის საქ­მით HRW-ც იყო და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი. სამ­წუ­ხა­როდ, ისი­ნიც ადას­ტუ­რე­ბენ
ხუ­ბუ­ლო­ვის დახ­ვ­რე­ტას. კერ­ძოდ, ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის 2008 წლის ან­გა­რიშ­ში გვხვდე­ბა ინ­ტერ­ვიუ
სამ­ხ­რეთ ოსე­თის მი­ლი­ცი­ის წარ­მო­მად­გე­ნელ­თან, რომ­ლიც HRW-თან ინ­ტერ­ვი­უ­ში აცხა­დებს,
რომ ჩე­ჩენ­მა მებ­რ­ძოლ­მა აღ­შ­ფო­თე­ბა ვერ და­მა­ლა, რო­დე­საც ქარ­თუ­ლი ჯა­რის სამ­სა­ხურ­ში
მყო­ფი ოსუ­რი წარ­მო­შო­ბის პი­რის შე­სა­ხებ შე­იტყო:
„მან თქვა, მოღალატეები უნდა დაისაჯონო, გაიყვანა ეზოში და უბრალოდ ესროლა“.444
ქარ­თ­ველ სამ­ხედ­რო ტყვეს, ზი­რა­ქაშ­ვილს, ისიც ახ­სოვს, მათ­თან სა­მო­ქა­ლა­ქო პი­რე­ბი
რომ მი­იყ­ვა­ნეს. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით უკ­ვე სხვა ინ­ტერ­ვი­უ­ე­ბთან შე­ჯე­რე­ბით გა­ვარ­კ­ვი­ეთ, რომ ეს მო­ხუ­
ცე­ბი ცოლ­-­ქ­მა­რი მა­ნა­ნა გა­ლე­გაშ­ვი­ლი და ან­დ­რო რაზ­მა­ძე, ასე­ვე ნა­თე­ლა მჭედ­ლი­ძე და
სუ­ლი­კო კახ­ნი­აშ­ვი­ლი იყ­ვ­ნენ. ჩვენ შევ­ძე­ლით, სწო­რედ მათ­თან გა­დაგ­ვე­მოწ­მე­ბი­ნა ჯა­რის­კა­
ცე­ბის მო­ნა­ყო­ლი­დან დრო­ის ის მო­ნაკ­ვე­თი, რო­მე­ლიც მათ ერ­თად გა­ა­ტა­რეს. მო­ხუ­ცე­ბი ანა­
ლო­გი­ურ ის­ტო­რი­ებს ყვე­ბი­ან.
ტყვე­ებ­ზე ზე­წო­ლა და მუ­ქა­რა სულ უფ­რო და უფ­რო ძლი­
ერ­დე­ბო­და. გან­სა­კუთ­რე­ბულ­მა შიშ­მა კი სოფ­რო­მა­ძის მკვლე­
ლო­ბის შემ­დეგ და­ი­სად­გუ­რა.
კახა ზირაქაშვილი:
„სოფრომაძის და ხუ­ბუ­ლო­ვის მკვლე­ლო­ბის მე­რე გვითხ­რეს,
რამ­დენ დღე­საც გა­ჩერ­დე­ბით, ყო­ველ­დღე თი­თო კაცს მო­
გიკ­ლავ­თო. მაგ­რამ 11-ში დღის მე­ო­რე ნა­ხე­ვარ­ში ერ­თ­-ერ­
თი სპეც­ნა­ზის უფ­რო­სი ამო­ვი­და ჩვენ­თან, გა­ზა­ე­ვი, თა­ვა­დაც
ად­რე ტყვედ იყო ჩა­ვარ­დ­ნი­ლი. ღა­მე მცვე­ლე­ბი დაგ­ვი­ყე­ნა
და გა­აფ­რ­თხი­ლა, რომ აქ არა­ვინ შე­მო­ეშ­ვათ. გა­ზა­ევ­მა ზა­ზას
LIFE

ჭრი­ლო­ბაც გა­და­უხ­ვია და გა­მა­ყუ­ჩე­ბე­ლიც მის­ცა. მე­რე ვლა­

დი­კავ­კაზ­ში რუ­სე­ბის სამ­ხედ­რო ჰოს­პი­ტალ­ში გა­და­აფ­რი­ნეს.
ქართველი სამხედრო ტყვეები მურმან 18-ში ვნა­ხეთ ზა­ზა ცხინ­ვალ­ში, რო­დე­საც ქარ­თ­ვე­ლი სამ­ხედ­
დუმბაძე და კახაბერ ზირაქაშვილი საკანში. რო ტყვე­ე­ბი გა­და­საც­ვ­ლე­ლად მივ­ყავ­დით.

444 იხ. Up in Flames, Humanitarian Law Violations and Civilian Victims in the Conflict over South Ossetia, Human
Rights Watch, January 1009, p 190
 4.2  სამხედრო ტყვეები  |  201

ორი ღა­მე გა­ვა­თე­ნეთ მე-6 სკო­ლა­ში. 12 აგ­ვის­ტოს დი­ლით ოსებ­მა სხვა ად­
გი­ლას წაგ­ვიყ­ვა­ნეს. დაგ­ვ­კითხეს და მაგ­რა გვცე­მეს. ვი­დეო არის გა­და­ღე­ბუ­
ლი, სა­დაც მე­ლა­ძეს ჰკითხა­ვენ და ცე­მენ. პო­ლი­ცი­ის ერ­თ­-ერთ გან­ყო­ფი­ლე­
ბა­შია გა­და­ღე­ბუ­ლი. მგო­ნი, ოსუ­რი სპეც­რაზ­მი იყო. მეც ცალ­კე და­სა­კითხად
გა­მიყ­ვა­ნეს და და­კითხ­ვის დროს ერ­თ­-ერ­თ­მა ოს­მა პის­ტო­ლე­ტი რა­მო­დე­ნი­
მე­ჯერ და­მი­მიზ­ნა და და­აჩხა­კუ­ნა, ოღონდ ტყვია არ გა­ვარ­და.“445
„მილიციაში დუმ­­­ბა­­ძეს­­­თან ერ­­­თად ჩამ­­­ს­­­ვეს სა­­კან­­­ში. სულ 5 თუ 6 სა­­კა­­ნი იყო,
მე მგო­­ნი. მი­­ლი­­ცი­­ა­­ში არა­­ფერს გვაჭ­­­მევ­­­დ­­­ნენ. 100-200 გრამ წყალს გვაძ­­­
ლევ­­­დ­­­ნენ. რა­­მა­­ზაშ­­­ვილს და მე­­ლა­­ძეს ერ­­­თხელ პუ­­რიც შე­­უ­­ტა­­ნეს. ტუ­­ა­­ლე­­ტი
ჩვენ სა­­კან­­­ში არ იყო, მაგ­­­რამ არც დაგ­­­ვ­­­ჭირ­­­ვე­­ბი­­ა, რად­­­გან თით­­­ქ­­­მის ერ­­­თი
კვი­­რა უჭ­­­მე­­ლე­­ბი ვი­­ყა­­ვით. მო­­შარ­­­დ­­­ვის­­­თ­­­ვის კი პა­­ტა­­რა პლას­­­ტ­­­მა­­სის ბოთ­­­ლი ქართველი სამხედრო
გა­­მო­­ვი­­ყე­­ნეთ რა­­მო­­დე­­ნი­­მე­­ჯერ, რომ­­­ლი­­თაც წყა­­ლი შე­­მოგ­­­ვი­­ტა­­ნეს. ორი ხის ტყვეები იმედა
ნა­­რი იყო სა­­კან­­­ში. ფან­­­ჯა­­რა არ გვქონ­­­და და სა­­კა­­ნი სრუ­­ლი­­ად ჩაბ­­­ნე­­ლე­­ბუ­­ ქუტაშვილი და დავით
მალაჩინი საკანში.
ლი იყო.
ჩვენ თუ გვე­გო­ნა, რომ მაგ­რა გვცემ­დ­ნენ, ეს არა­ფე­რი იყო იმას­თან შე­და­რე­
ბით, რაც ამ ად­გი­ლას გა­დაგ­ვ­ხ­ვ­და. აქ იყ­ვ­ნენ ოსე­ბი, რო­მელ­თაც ერთნაირი ვარ­ს­კ­
ვ­ლა­ვე­ბი ეკეთათ ქამ­­­რებ­ზე. მივხვდით, რომ რაღაცას ნიშნავდა. სპეც­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის
რაზ­­­­­მი­დან იყ­ვ­ნენ. ამ საკ­ნებ­ში მოგ­ვი­წია 17 აგ­ვის­ტომ­დე ყოფ­ნა. ოსე­ბი სის­ტე­მა­ტუ­
რად გვცემ­დ­ნენ. სა­ში­ნელ პი­რო­ბებ­ში ვი­ყა­ვით, გვა­წა­მებ­დ­ნენ და გვცემ­დ­ნენ ყო­ველ­თ­
ვის, რო­ცა შე­საძ­ლებ­ლო­ბა ჰქონ­დათ. რამ­დე­ნი­მე კა­ცი შე­მო­ვი­დო­და ჩვენ­თან სა­კან­ში,
გვცემ­დ­ნენ, მე­რე რომ და­იღ­ლე­ბოდ­ნენ, გა­დი­ოდ­ნენ, ის­ვე­ნებ­დ­ნენ და ისევ ბრუნ­დე­ბოდ­
ნენ. გო­ნე­ბის და­კარ­გ­ვამ­დე გვცემ­დ­ნენ; გვირ­ტყავ­დ­ნენ ჩა­ქუ­ჩე­ბი­თა და კონ­და­ხე­ბით.
გან­სა­კუთ­რე­ბით ხე­ლე­ბის, თი­თე­ბი­სა და იდაყ­ვის შე­ერ­თე­ბის ად­გი­ლას მირ­ტყავ­დ­ნენ.
სა­­კან­­­ში­­ვე გვცემ­­­დ­­­ნენ. მე პი­­რა­­დად ორი­­ვე მხა­­რეს კბი­­ლე­­ბი ჩა­­მიმ­­­ტ­­­ვ­­­რი­­ეს იარა­­ღის
კონ­­­და­­ხით; ნი­­კაპ­­­ზე, ცხვირ­­­ზე, შუბ­­­ლ­­­ზე და მარ­­­ჯ­­­ვე­­ნა ხე­­ლის საჩ­­­ვე­­ნე­­ბელ თით­­­ზე
ჩა­­ქუ­­ჩი მაქვს არა­­ერ­­­თხელ მოხ­­­ვედ­­­რი­­ლი. შუბ­­­ლ­­­ზე რომ მო­­მარ­­­ტყეს ჩა­­ქუ­­ჩი, მა­­შინ
გო­­ნე­­ბაც დავ­­­კარ­­­გე. მარ­­­ჯ­­­ვე­­ნა ხელ­­­ზე თი­­თე­­ბი ჩა­­ქუ­­ჩით მაქვს დამ­­­ტ­­­ვ­­­რე­­უ­­ლი, და­­
მი­­ზი­­ან­­­და შუა თი­­თის და საჩ­­­ვე­­ნე­­ბე­­ლი თი­­თის სახ­­­სა­­რიც; სა­­ხე­­ზე მაქვს სი­­გა­­რე­­ტის
ნამ­­­წ­­­ვა­­ვე­­ბი. მარ­­ჯ­ვე­­ნა ხე­­ლის საჩ­­ვე­­ნე­­ბე­­ლი თი­­თი სან­­თე­­ბე­­ლით დაგ­­ვიწ­­ვეს, იმ
მიზ­­ნით, რომ იარა­­ღი ხელ­­ში არას­­დ­როს აღარ აგ­­ვე­­ღო. მახ­­­სოვს, ორი ოსი ჩემ
მკლავ­­­ზე იდ­­­გა და ხელს მი­­ჭერ­­­და, სა­­ნამ მე­­სა­­მე თი­­თებს მიწ­­­ვავ­­­და. მა­­შინ მითხ­­­
რეს – იმ შემ­­­თხ­­­ვე­­ვა­­შიც, თუ გა­­გიშ­­­ვეს, შენ თი­­თებს ოსე­­ბის წი­­ნა­­აღ­­­მ­­­დეგ სას­­­რო­­ლად
ვე­­ღარ გა­­მო­­ი­­ყე­­ნე­­ბო. ცე­­მის­­­გან ასე­­ვე გა­­მიწყ­­­და მარ­­­ჯ­­­ვე­­ნა ყუ­­რის ბა­­რა­­ბა­­ნი, ყურ­­­ში
ავ­­­ტო­­მა­­ტის კონ­­­და­­ხი ჩა­­მარ­­­ტყეს.“
დავით მალაჩინი:
„საშინლად გვა­წა­მეს. და­ახ­ლო­ე­ბით ხუ­თი­-ექ­ვ­სი კა­ცი შე­მო­ვი­და ოთახ­ში. ყვე­ლა
ფორ­მი­ა­ნი იყო. სახ­ს­რებ­ში გვირ­ტყავ­დ­ნენ. რკი­ნის მი­ლე­ბით გვცემ­დ­ნენ. პლას­ტ­
მა­სის ვედ­რო­ებს გვა­ფა­რებ­დ­ნენ თავ­ზე და ზე­მო­დან ჩა­ქუ­ჩებს გვირ­ტყავ­დ­ნენ. მე
პი­რა­დად ორ­ჯერ ჩა­მო­მა­ფა­რეს ვედ­რო.
რამ­­­დე­­ნი­­მე ჩვენ­­­განს თი­­თე­­ბი დაგ­­­ვიწ­­­ვეს. მეც და­­მიწ­­­ვეს თი­­თი. ჯერ მარ­­­ცხე­­ნა ხე­­ლის
საჩ­­­ვე­­ნე­­ბელ თითს მიწ­­­ვავ­­­დ­­­ნენ. მაგ­­­რამ მე­­რე შე­­ჩერ­­­დ­­­ნენ და მარ­­­ჯ­­­ვე­­ნა ხელის საჩ­­­ვე­­ნე­­
ბე­­ლი თი­­თი და­­მიწ­­­ვეს. ერთ სამ­­­ხედ­­­როს ჩემ თით­­­ზე ფე­­ხი ედო ზე­­მო­­დან, მე­­ო­­რეს ან­­­
თე­­ბუ­­ლი სან­­­თე­­ბე­­ლა ეჭი­­რა და მე­­სა­­მე კი­­დევ ავ­­­ტო­­მა­­ტით თავ­­­ზე მად­­­გა და გა­­ვინ­­­ძ­­­რე­­ო­­
დი თუ არა, კონ­­­დახს მირ­­­ტყავ­­­და. და­­ახ­­­ლო­­ე­­ბით 1 წუ­­თი ეჭი­­რათ სან­­­თე­­ბე­­ლა თით­­­თან.
კან­­­მა სუ­­ნი რომ აუშ­­­ვა, მე­­რე გა­­ჩერ­­­დ­­­ნენ. თი­­თი იმ დო­­ნემ­­­დე მქონ­­­და დამ­­­წ­­­ვა­­რი, რომ
უკ­­­ვე ძვა­­ლი მი­­ჩან­­­და.

445 ჩვენ შევძელით ინტერნეტში მიგვეკვლია ამ ვიდეომასალისათვის. შეგიძილიათ იხილოთ: http://www.youtube.com/wa

tch?v=hmohP5KRTHQ&feature=related
202  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

ეს წამება ძალიან დიდხანს გაგრძელდა. ფეხის გულებზე და

ტერფებზე გვირტყავდნენ რკინებს, მე იმ დონემდე მირტყეს
რკინა, სანამ არ გადატყდა. საშინელ დღეში მქონდა ფეხები,
დასიებული და ძლივს დავდიოდი.“
ცე­მა-წა­მე­ბა დღედაღა­მ გრძელ­დე­ბო­და. ტყვე­ე­ბი და­უს­რუ­
ლებ­ლად ყვე­ბი­ან მა­თი შე­უ­რაცხ­ყო­ფი­სა და წა­მე­ბის შე­სა­ხებ.
ცე­მის დროს ყვე­ლა შე­საძ­ლო იარაღს იყე­ნებ­დ­ნენ: ჩა­ქუ­ჩებს,
ქამ­რებს, იარა­ღის ტარს, სკა­მებ­საც კი. მა­გა­ლი­თად, და­ვით მა­
ლა­ჩი­ნი გვიყ­ვე­ბა, რომ „ცემის შე­დე­გად ქუ­ტაშ­ვილ­მა ერ­თხელ
გო­ნე­ბაც და­კარ­გა და კრუნ­ჩხ­ვებ­ში ჩა­ვარ­და“.
გიორგი ანწუხელიძის საქმე
კი­დევ ერ­თი ჯა­რის­კა­ცი და ყო­ფი­ლი ტყვე რო­ლანდ ნა­კა­ში­
ძე იხ­სე­ნებს, რომ 9 აგ­ვის­ტოს ცხინ­ვალ­ში, რუ­სე­თის სამ­შ­ვი­დო­ბო
ძა­ლე­ბის სიმ­ბო­ლი­კი­ა­ნი სამ­ხედ­რო მან­ქა­ნი­დან გა­უხ­ს­ნეს ცეცხ­ლი.
სწო­რედ ამ დროს გი­ორ­გი ან­წუ­ხე­ლი­ძეს­თან და კი­დევ სხვა 35
ქარ­თ­ველ სამ­ხედ­როს­თან ერ­თად იმ­ყო­ფე­ბო­და.
„უეცრად რუ­სე­ბის ბე­ემ­პე­ე­ბის კო­ლო­ნა შე­ვამ­ჩ­ნი­ეთ „МС“ ეწე­რა.
ბრძა­ნე­ბა მი­ვი­ღეთ, რომ ცეცხ­ლი არ გაგ­ვეხ­ს­ნა, რად­გან რუ­სე­
თის სამ­შ­ვი­დო­ბო­ე­ბი იყ­ვ­ნენ. თუმ­ცა რო­გორც კი მოგ­ვი­ახ­ლოვ­დ­
ნენ, მა­შინ­ვე გვიბ­რ­ძა­ნეს, რომ იარა­ღი დაგ­ვე­ყა­რა. ჩვენ იარა­ღი
არ დავ­ყა­რეთ და ცეცხ­ლი გაგ­ვიხ­ს­ნეს. მე ხელ­ში და­ვი­ჭე­რი. ჩე­მი
ოცე­უ­ლი­დან 14 ბი­ჭი და­ი­ღუ­პა, სულ 35 კა­ცი ვი­ყა­ვით.“
სწო­რედ ამ ბრძო­ლის დროს ნა­ხა გი­ორ­გი ბო­ლოს, „მიწაზე
იწ­ვა, და­ახ­ლო­ე­ბით 6 მეტ­რის მო­შო­რე­ბით. მო­მეჩ­ვე­ნა რომ დაჭ­
რი­ლი იყო ფეხ­ში, თუმ­ცა დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი არ ვარ. პირ­ქ­ვე იწ­ვა და
არ ინ­ძ­რე­ო­და.“
მე­ო­რე დღეს რო­ლანდ ნა­კა­ში­ძე ად­გი­ლობ­რივ­მა მო­სახ­ლე­
ო­ბამ და­ა­კა­ვა და მას შემ­დეგ, გი­ორ­გი ან­წუ­ხე­ლი­ძის შე­სა­ხებ აღა­
რა­ფე­რი გა­უ­გი­ა. უკ­ვე ტყვე­ო­ბი­დან დაბ­რუ­ნე­ბულ­მა ინ­ტერ­ნეტ­ში
ვი­დეომა­სა­ლა ნა­ხა და ჩვენს მკვლე­ვა­რებს უამ­ბო სწო­რედ ამ ჩა­
ქართველი სამხედრო ტყვის, ნა­წე­რის შე­სა­ხებ:
გიორგი ანწუხელიძის წამება
„ჩანს ერ­თი ქარ­თ­ვე­ლი სამ­ხედ­რო, რო­მე­ლიც ზის მი­წა­ზე და მას
სას­ტი­კად სცე­მენ ოსი სამ­ხედ­რო პი­რე­ბი.“ რო­ლანდ ნა­კა­ში­ძე
დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლია, რომ ამ კად­რებ­ში სწო­რედ გი­ორ­გი ან­წუ­ხე­ლი­ძე­ა.
ქარ­თ­ვე­ლი ჯა­რის­კა­ცის რუ­სი სამ­ხედ­რო­ე­ბის მი­ერ წა­მე­ბის ამ­სახ­ველ­მა ვი­დეომა­სა­ლამ
მსოფ­ლიო პრე­სა მო­ი­ა­რა. ეს უკა­ნას­კ­ნე­ლი, აგ­ვის­ტოს ქარ­თულ­-­რუ­სულ ომ­ზე შექ­მ­ნი­ლი მრა­ვა­
ლი დო­კუ­მენ­ტუ­რი ფილ­მის ერ­თ­-ერთ ყვე­ლა­ზე შთამ­ბეჭ­დავ ეპი­ზო­და­დაც იქ­ცა. გი­ორ­გი ან­წუ­ხე­
ლი­ძის და, ხა­თუ­ნა ან­წუ­ხე­ლი­ძე, დი­დი ხნის მან­ძილ­ზე ცდი­ლობ­და გა­ერ­კ­ვია ამ ფი­რის წარ­მო­
მავ­ლო­ბა და მი­სი სრუ­ლი ვერ­სი­ა. ხა­თუ­ნა ან­წუ­ხე­ლი­ძე იხ­სე­ნებს:
„ჟურნალისტმა მითხ­რა, რომ ამ ვი­დე­ო­ში ტყვე­ებს აწა­მე­ბენ, ფრჩხი­ლებს აძ­რო­ბენ
და სას­ტი­კად სცე­მე­ნო. ჟურნალისტს ვკითხე, სა­ი­დან გა­ი­გე, რომ ეს გი­ორ­გი ან­წუ­
ხე­ლი­ძე იყო-­მეთ­ქი და მი­პა­სუ­ხა, რომ გამოვკითხეთ მე-4 ბრი­გა­დის ჯა­რის­კა­ცე­ბი.
ყვე­ლა მათ­გან­მა ამო­იც­ნო გი­ორ­გი და მას შემ­დეგ წავაწერეთ გი­ორ­გის სა­ხე­ლი და
გვა­რიო.“446

446 იხ. ვიდეომასალა: How the Russian Occupants Treat Georgian Hostages, http://www.sosgeorgia.org/2008/08/20/
how-the-russian-occupants-treat-georgian-hostages/
 4.2  სამხედრო ტყვეები  |  203

მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, ცხედ­რე­ბის გად­მოს­ვე­ნე­ბი­სა და გე­ნე­ტი­კუ­რი

ანა­ლი­ზის ჩა­ტა­რე­ბის შე­დე­გად დად­გინ­და, რომ ერთ-ერ­თი გად­
მოს­ვე­ნე­ბუ­ლი ჯა­რის­კა­ცი გი­ორ­გი ან­წუ­ხე­ლი­ძე იყო.
ხათუნა ანწუხელიძე:
„ანალიზის მი­ხედ­ვით გი­ორ­გის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის დღე არის
9 აგ­ვის­ტო, გარ­დაც­ვა­ლე­ბის ად­გი­ლი: ცხინ­ვა­ლი. სიკ­ვ­დი­ლის
რე­გის­ტ­რა­ცი­ის თა­რი­ღი: 2009 წლის 29 იან­ვა­რი. გარ­დაც­ვა­ლე­
ბის მი­ზე­ზი – „დაიღუპა ომ­ში“.
ტყვეების გაცვლა
17 აგ­ვის­ტოს რუ­სებ­მა ტყვე­ე­ბი იქ­ვე ცხინ­ვალ­ში მი­ტო­ვე­ბუ­
ლი სკო­ლის შე­ნო­ბა­ში გა­­და­იყ­ვე­ნეს. ჯა­რის­კა­ცებს იქ სხვა ქარ­თ­
ვე­ლი ტყვე­ე­ბიც დახ­ვ­დ­ნენ. მათ შო­რის კა­ხა მა­ხა­თა­ძე, ნა­კა­ში­ძე,
მეგ­რე­ლიშ­ვი­ლი და სხვე­ბი.
სწო­რედ ამ დროს მის­ცეს რუ­სებ­მა ტყვე­ებს და­ბა­ნი­სა და გა­
პარ­ს­ვის სა­შუ­ა­ლე­ბა, იქ­ვე აღ­მო­უ­ჩი­ნეს სა­მე­დი­ცი­ნო დახ­მა­რე­ბაც,
და­უ­მუ­შა­ვეს და შე­უხ­ვი­ეს ჭრი­ლო­ბე­ბი, სის­ხ­ლი­ა­ნი ტან­საც­მ­ლის
გა­რეცხ­ვის ნე­ბარ­თ­ვაც მი­ი­ღეს. თით­ქ­მის 10-დღიანი შიმ­ში­ლო­ბის
შემ­დეგ, რუ­სებ­მა პირ­ვე­ლად სწო­რედ 17 აგ­ვის­ტოს შე­და­რე­ბით
ნორ­მა­ლუ­რად პირ­ვე­ლად აჭა­მეს.
დავით მალაჩინი ჩვენთან საუბარში, განსაკუთრებული
სიმძიმით სწორედ 17-19 აგვისტოს ისტორიას იხსენებს.
„ერთი რუ­სი სამ­ხედ­რო მო­ვი­და და გვითხ­რა, რომ
სადღაც მივ­ყავ­დით, უნ­და გა­ვეც­ვა­ლეთ რუს სამ­ხედ­რო
ტყვე­ებ­ში. ვერ­ტ­მ­ფ­რე­ნით გა­დაგ­ვაფ­რი­ნეს მთა­ში, სა­
დაც ბევ­რი ჟურ­ნა­ლის­ტი დაგ­ვ­ხ­ვ­და. ერ­თ­-ერ­თ­მა რუს­მა ქართველი სამხედრო ტყვეების გაცვლა
2008 წლის 18 აგვისტოს.
სამ­ხედ­რომ გვითხ­რა, რომ სა­ა­კაშ­ვილ­მა მი­გა­ტო­ვათ
ფოტოზე ჩანს, რომ სამივე ჯარისკაცს
და უარი თქვა თქვენ­ზე­ო. ეს რუ­სი ოფი­ცე­რი იყო, ალ­
მარჯვენა ხელის თითები დაზიანებული აქვს.
ბათ 35-40 წლის, ორი ვარ­ს­კ­ვ­ლა­ვი ჰქონ­და, რაც მის
სამ­ხედ­რო წო­დე­ბა­ზე მი­უ­თი­თებ­და. მან ჟურ­ნა­ლის­ტებს
ინ­ტერ­ვიუ მის­ცა და ჩვენ­ზე და სა­ა­კაშ­ვილ­ზე ესა­უბ­რა. ერ­თ­-ერ­თი ჟურ­ნა­ლის­ტი ამე­
რი­კე­ლი უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო. და­ნარ­ჩე­ნე­ბი ყვე­ლა­ნი რუ­სე­ბი იყ­ვ­ნენ.
ვერ­ტ­მ­ფ­რენ­თან რომ ვი­დე­ქით, ჟურ­ნა­ლის­ტებ­მა სუ­რა­თე­ბიც გა­დაგ­ვი­ღეს. ეს სუ­
რა­თე­ბიც არის ინ­ტერ­ნეტ­ში. სუ­რათ­ში ჩანს, რომ ბი­ჭე­ბი ვდგა­ვართ ვერ­ტ­მ­ფ­რენ­
თან. იქ­ვე დგას ქარ­თ­ვე­ლი სა­მო­ქა­ლა­ქო ტყვეების ნაწილიც. ეს არის მომ­წ­ვა­ნო
ფე­რის სამ­ხედ­რო ვერ­ტ­მ­ფ­რე­ნი, რო­მელ­საც ზედ ჰქონ­და დი­დი წი­თე­ლი ვარ­ს­კ­ვ­
ლა­ვი. ეს სუ­რა­თე­ბი 18 აგ­ვის­ტოს გა­დაგ­ვი­ღეს, 19-ში გა­ც­ვ­ლა­ზე ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბი არ
ყო­ფი­ლან."447
გა­ც­ვ­ლა მე­ო­რე დღეს, 2008 წლის 19 აგ­ვის­ტოს გან­ხორ­ცი­ელ­და. ტყვე­ე­ბის ეს ჯგუ­ფი,
ვერ­ტ­ფ­რე­ნით იგო­ე­თამ­დე გა­და­აფ­რი­ნეს. იმ დღეს სულ 13 სამ­ხედ­რო ტყვე გაცვალეს ხუთ
რუს სამ­ხედ­რო­ში, რო­მელ­თა­გან ორი პი­ლო­ტი იყო და სა­მი ჯა­რის­კა­ცი.
„ორი ქარ­თ­ვე­ლი, მახ­სოვს, და­ი­ტო­ვეს, ერ­თი სა­მო­ქა­ლა­ქო პი­რი და მე­ო­რე, ჯა­
რის­კა­ცი, რო­მელ­­­საც ყუ­რი მო­აჭ­რეს. მეგ­რე­ლიშ­ვი­ლი იყო, მგო­ნი. ისი­ნი მე­ო­რე თუ
მე­სა­მე დღეს გაც­ვა­ლეს.“

447 იხ. ინტერვიუ დავით მალაჩინთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის
1  აგვისტოს, ქ. თბილისში ასოციაციის ოფისში. ტყვეების გაცვლის შესახებ ასევე იხილეთ, http://www.globalsecurity.
org/military/library/news/2008/08/mil-080821-rferl06.htm
204  |  თავი 4  ●  ტყვეობა

ბოლოთქმა
მსგავსი ისტორიები მრავლადაა ბევრ ქართულ სოფელში.
წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რი­ში გვაძ­ლევს იმის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას, რომ მსოფ­ლი­ოს გა­ვაც­ნოთ
ერ­თად თავ­მოყ­რი­ლი მრა­ვა­ლი ის­ტო­რი­ა, ფაქ­ტი და სხვა­დას­ხ­ვა დო­კუ­მენ­ტუ­რი მა­სა­ლა მა­
სობ­რი­ვად ჩა­დე­ნი­ლი სას­ტი­კი და არა­ჰუ­მა­ნუ­რი მოქ­მე­დე­ბის შე­სა­ხებ, რომე­ლ­მაც ცეცხ­ლის
ალ­ში გა­ახ­ვია ათო­ბით სო­ფე­ლი, სი­ცოცხ­ლე წა­არ­თ­ვა ასო­ბით ადა­მი­ანს, სა­კუ­თა­რი კე­რა და­
ა­კარ­გ­ვი­ნა ათი­ა­თა­სო­ბით ადა­მი­ანს, და დი­დი ხნით და­ფერ­ფ­ლა ქარ­თ­ვე­ლე­ბი­სა და ოსე­ბის
კე­თილ­მე­ზობ­ლუ­რი თა­ნაცხოვ­რე­ბის პერ­ს­პექ­ტი­ვა.
ქარ­თ­ვე­ლე­ბის მი­ერ მი­ტო­ვე­ბუ­ლი სახ­ლე­ბის ძარ­ც­ვა და გა­დაწ­ვა სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის
დას­რუ­ლე­ბის შემ­დე­გაც, კარ­გა ხნის მან­ძილ­ზე გრძელ­დე­ბო­და. ევ­რო­კავ­ში­რის ფაქ­ტე­ბის
დამ­დ­გე­ნი მი­სი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი, ცხინ­ვალ­სა და მის შე­მო­გა­რენ­ში ვი­ზი­ტის დროს პი­რა­
დად გა­ეც­ნ­ნენ ვი­თა­რე­ბას და 2009 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბულ ან­გა­რიშ­ში მო­უ­თი­თეს.
„ცხინვალის ჩრდილოეთით, გზაზე, რომელიც აერთებს თამარაშენს, აჩაბეთს, ქურთასა
და კეხვს, მისიის ექსპერტები მოწმე გახდნენ იმისა, რომ ყველა ეს სოფელი დამწვარი
და სრულიად გაუკაცრიელებულია.“405
უდი­დე­სი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა აქვს იმას, რომ მი­სია სა­კუ­თარ ან­გა­რიშ­ში მრა­ვალ­გ­ზის ადას­ტუ­
რებს, რომ ცეცხ­ლის წა­კი­დე­ბა, ძარ­ც­ვა, მო­სახ­ლე­ო­ბის დევ­ნა და ეთ­ნი­კუ­რი წმენ­და გან­სა­კუთ­
რე­ბით გა­აქ­ტი­ურ­და 2008 წლის აგ­ვის­ტოს კონ­ფ­ლიქ­ტის შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ფა­ზის დას­რუ­ლე­ბის
შემ­დეგ. რაც იმას ნიშნავს, რომ ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის ოფიციალურად ხელ­მო­
წე­რი­სა და რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის მი­ერ ამ ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე კონ­ტ­რო­ლის დამ­ყა­რე­ბის შემ­დეგ ვი­
თა­რე­ბა კი­დევ უფ­რო და­ი­ძა­ბა, რო­გორც ცხინ­ვა­ლის შე­მო­გა­რენ­ში, ასე­ვე ე.წ. ბუ­ფე­რუ­ლი ზო­
ნის სოფ­ლებ­ში. ამ­გ­ვა­რი მსჯე­ლო­ბის და­სა­დას­ტუ­რებ­ლად, ევ­რო­კავ­ში­რის ფაქ­ტე­ბის დამ­დ­გე­ნ
მი­სი­ას, ისე­ვე რო­გორც მრა­ვალ სხვა ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას, მა­გა­ლი­თად მოჰ­ყავთ ახალ­გო­რის რა­ი­ო­
ნი, სა­დაც სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბი ფაქ­ტობ­რი­ვად არ ყო­ფი­ლა, მაგ­რამ მო­სახ­ლე­ბის დევ­ნა მა­ინც
მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და.
ევროკავშირის ფაქტების დამდგენი მისიისათვის გაგზავნილ პასუხებში რუსეთის
ფედერაციის ოფიციალური პირები იუწყებოდნენ:
„ქართველებმა სა­კუ­თა­რი სოფ­ლე­ბი 2008 წლის 8 აგ­ვის­ტომ­დე იმი­ტომ მი­ა­ტო­ვეს, რომ
მათ ჰქონ­დათ პირ­ვე­ლა­დი ინ­ფორ­მა­ცია თა­ვი­სი სოფ­ლე­ბის შე­სა­ხებ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­ერ
სამ­ხედ­რო ოპე­რა­ცი­ის დაწყე­ბის შე­სა­ხებ. ეს პრო­ცე­სი არ დაწყე­ბუ­ლა არა­ვი­თარ შემ­თხ­
ვე­ვა­ში ეთ­ნი­კუ­რი ქარ­თ­ვე­ლე­ბის წი­ნა­აღ­მ­დეგ რა­ი­მე კონ­კ­რე­ტუ­ლი მოქ­მე­დე­ბე­ბის გა­მო“.406
რუ­სე­თის მხა­რის ამ გან­ცხა­დე­ბას არ იზი­ა­რებს ევ­რო­კავ­ში­რის ფაქ­ტე­ბის დამ­დ­გე­
ნი მი­სი­ა, რო­მელ­მაც თა­ვა­დაც ჩა­წე­რა მრა­ვა­ლი ინ­ტერ­ვიუ ქარ­თ­ველ დევ­ნი­ლებ­თან, და
იმავდროულად, სა­კუ­თა­რი შე­ფა­სე­ბე­ბი­სა და დას­კ­ვ­ნე­ბის გა­კე­თე­ბი­სას გა­მო­ი­ყე­ნა სხვად­ას­ხ­ვა
სა­ერ­თა­შო­რი­სო და ქარ­თუ­ლი არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის მა­სა­ლე­ბი. კერ­ძოდ, დას­კ­ვ­
ნა­ში ვკითხუ­ლობთ:
„კონფლიქტის დაწყებამდე რამდენიმე დღით ადრე, ეთნიკურად ქართველებმა
დატოვეს სოფლები იმიტომ, რომ სამხრეთ ოსეთის ქართული სოფლები, თამარაშენი
და ფრისი ინტენსიურად იბომბებოდა. დაბომბვისა და არტილერიის ხმა აჩაბეთშიც
ესმოდათ და მოსახლეობამ მზარდი დაძაბულობისა და საფრთხის გამო დატოვა
სოფლები“407.

405 Report of the Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia, September, 2009 volume
II, p.392
406 Report of the Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia: Russia, Responses to Que-
stions Posited by the IIFFMCG (Humanitarian Aspects; September, 2009, p. 7., p.385
407 Report of the Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia, September, 2009 volume
II, p. 391
 ბოლოთქმა  |  205

ის, რომ უსაფ­რ­თხო­ე­ბა არ იყო ერ­თა­დერ­თი მი­ზე­ზი, რის გა­მოც ქარ­თ­ვე­ლე­ბი ტო­ვებ­დ­
ნენ სოფ­ლებს, ამას ჩვე­ნი ან­გა­რი­შიც ადას­ტუ­რებს. ამას­თა­ნა­ვე, ხაზ­გას­მით უნ­და აღი­ნიშ­ნოს,
რომ სახ­ლ­-­კა­რის გა­დაწ­ვა და სა­კუთ­რე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბა მხოლოდ ერთი ფრაგმენტია იმ
ტრაგედიისა, რო­მე­ლიც ქარ­თულ­მა მო­სახ­ლე­ო­ბამ აგ­ვის­ტოს ომის დროს გა­მო­ცა­და, მი­უ­ხე­
და­ვად მი­სი სიმ­ძი­მი­სა. შე­ი­რა­ღე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბი ყვე­ლა სა­შუ­ა­ლე­ბას მი­მარ­თავ­დ­ნენ, რომ
ად­გი­ლობ­რი­ვე­ბი იძუ­ლე­ბუ­ლი გა­ე­ხა­დათ, და­ე­ტო­ვე­ბი­ნათ მშობ­ლი­უ­რი სოფ­ლე­ბი და უკან მი­
საბ­რუ­ნე­ბე­ლი აღარ ჰქო­ნო­დათ. ძალადობის, მკვლელობის, ადამიანების გაუჩინარების,
ტყვეობაში დამცირებისა და წამების მრავალ შემთხვევაზე კიდევ იქნება საუბარი
წინამდებარე ანგარიშის შესაბამის თავებში.
მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ხშირ შემ­თხ­ვე­ვაში და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლე­ბი ცალ­სა­ხად მი­უ­თი­თე­ბენ,
რომ ძა­ლა­დო­ბას მათ წი­ნა­აღ­მ­დეგ ოსე­ბი მი­მარ­თავ­დ­ნენ, ყვე­ბი­ან ის­ტო­რი­ებს რუ­სი ჯა­რის­
კა­ცე­ბის მხრი­დან გაფ­რ­თხი­ლე­ბის, ხან­და­ხან მარ­ტო დარ­ჩე­ნი­ლი, სახ­ლ­-­კარ გა­დამ­წ­ვა­რი და
ბა­ღებ­ში ღა­მე­ნა­თე­ვი მო­ხუ­ცე­ბის საკ­ვე­ბით თუ ტრან­ს­პორ­ტით დახ­მა­რე­ბის შე­სა­ხებ, ეს ის­ტო­
რი­ე­ბი გა­მო­ნაკ­ლი­სი­ა. ამ­გ­ვა­რი ის­ტო­რი­ე­ბი სის­ტე­მურ ხა­სი­ათს არ ატა­რებს და კონ­კ­რე­ტუ­ლი
ჯა­რის­კა­ცე­ბის ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლურ მოქ­მე­დე­ბებს არ სცილ­დე­ბა.
ეს ამბები მხო­ლოდ იმა­ზე მეტყ­ვე­ლებს, რომ რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის ჯარ­ში ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი
ახალ­გაზ­რ­დე­ბი მსა­ხუ­რობ­დ­ნენ, რო­მელ­თაც, შე­საძ­ლო­ა, მო­ხუ­ცე­ბი თამარაშენიდან, აჩა­ბე­თი­
დან, კეხვიდან, ქურ­თი­დან და სხვა ქარ­თუ­ლი სოფ­ლე­ბი­დან ძა­ლი­ან შორს და­ტო­ვე­ბულ სა­
კუ­თარ მშობ­ლებს ან ბე­ბი­ა-­ბა­ბუ­ებს აგო­ნებ­დ­ნენ და ზუს­ტად ისე ექ­ცე­ოდ­ნენ, რო­გორც მსგავს
ვი­თა­რე­ბა­ში მყო­ფი მა­თი ახ­ლობ­ლე­ბი­სად­მი მოპყ­რო­ბას ისურ­ვებ­დ­ნენ.
ღრმად ვართ დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი, რომ ისი­ნიც ისე­თი­ვე მსხვერ­პ­ლი არი­ან 2008 წლის აგ­
ვის­ტოს ომი­სა, რო­გორც სახ­ლებ­გა­დამ­წ­ვა­რი ადა­მი­ა­ნე­ბი და შვილ­მ­კ­ვ­და­რი დე­დე­ბი.
სტან­დარ­ტუ­ლი ის­ტო­რი­ე­ბი კი რუ­სი ჯა­რის­კა­ცე­ბის პა­სი­ურ თა­ნა­მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა­ზე მეტყ­
ვე­ლებს. პრაქ­ტი­კუ­ლად ყვე­ლა შემ­თხ­ვე­ვა­ში ისი­ნი სოფ­ლებ­ში იყ­ვ­ნენ და არ რე­ა­გი­რებ­დ­ნენ,
უფ­რო მე­ტიც, რიგ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში სწო­რედ რუ­სუ­ლი სამ­ხედ­რო ტექ­ნი­კით ხდე­ბო­და ნა­ძარ­ც­ვის
გა­და­ტა­ნა, ბევ­რია ისე­თი შემ­თხ­ვე­ვაც, რო­დე­საც რუ­სი ჯა­რის­კა­ცე­ბი მძარ­ც­ვე­ლებ­თან ერ­თად
შე­დი­ოდ­ნენ სახ­ლებ­ში და გა­რე პე­რი­მეტრს უდა­რა­ჯებ­დ­ნენ.
და­სას­რულ, უნ­და ით­ქ­ვას და­ბომ­ბ­ვის შე­სა­ხე­ბაც, რო­მელ­მაც ბევ­რი ადა­მი­ა­ნის სი­­ცოცხ­ლე
შე­ი­წი­რა, რომ აღა­რა­ფე­რი ვთქვათ და­ბომ­ბ­ვე­ბის დროს დან­გ­რე­ულ სახ­ლებ­ზე, ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­
ტუ­რა­სა და გა­ნად­გუ­რე­ბულ ბა­ღებ­ზე. ეს სწო­რედ რუ­სუ­ლი არ­მი­ის პირ­და­პი­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის
შე­დე­გი­ა. ოსურ მი­ლი­ცი­ას თუ სრუ­ლად ან ნა­ხევ­რად გა­სამ­ხედ­რო­ე­ბულ ფორ­მი­რე­ბებს, ბუ­ნებ­
რი­ვი­ა, ავი­ა­ცია არ ჰყავ­დათ.
 ბიბლიოგრაფია  |  207

ბიბლიოგრაფია

ინგლისურენოვანი მასალები: Permanent Committee of Geographical Names, January 2007

25. “Georgia: Humanitarian Bulletin no.1, 25 December 2008 – 22
1. “A Comparative Typology of Ethnic Relations in Central and January 2009”, by United National Country Team in Georgia, 22
Eastern Europe,” By Petra Kovacs, Discussion paper #5, CEU/OSI January, 2009
Publications, 1998 26. “Georgia: Joint Needs Assessment”, United Nations and the World
2. “A Month After the War: Violations of Human Rights and Norms Bank, October 9, 2008
of Humanitarian Law in the Conflict Zone in South Ossetia”, by 27. “Georgia: New Homes for the displaced”, by German government,
Human Rights Center “Memorial”, September 11, 2008 29 January 2009
3. “A resolute Strategy on Georgia,” commentary by Robert E. Hamil- 28. “Georgia: war costs includes not just physical damage”, by Oxford
ton at Center for Strategic and International Studies, September Analytica, September 10, 2008
4, 2008
29. “GEORGIA’S ACTION PLAN ON SOUTH OSSETIA: A TEST FOR THE
4. “A Resolute Strategy on Georgia”, by Robert E. Hamiltom, Com- INTERNATIONAL COMMUNITY”, Eurasia Daily Monitor Volume: 2
mentary, Center for Strategic and International Studies, Septem- Issue: 219, November 22, 2005, at http://www.jamestown.org/
ber 4, 2008 single/?no_cache=1&tx_ttnews[tt_news]=31149
5. “A stability Pact for the Caucasus, A consultative Document of 30. “Georgian Hostages Swapped For Ossetian Fighters In Gori”,
the CEPS task force on the Caucasus,” by Sergiu Celac, Michael by Gocha Apitsiauri, August 21, 2008, at http://www.rferl.org/
Emerson and Nathalie Tocci, 2000 content/Georgian_Hostages_Swapped_For_Ossetian_Fighters_In_
6. “Active Fire Locations for Tskhinvali, South Ossetia, Georgia.” Gori/1192915.html
Active Fire Locations Detected with Modis (7-16 August, 2008), 31. “Georgian President Vows to Rebuild Army and Pursue Control of
UNOSAT-2008-000141. at. www.unosat.org Enclaves,” by C. J. Chivers and Michael Schwirtz, The New York
7. “An Uncertain Death Toll in Georgia-Russia War,” by Tara Bahram- Times, 25 August 2008
pour, The Washington Post, 25 August 2008“Appeal Georgia, Post 32. “High-Resolution Satellite Imagery and the Conflict in South
conflict Relief and Recovery: EUGE81 Revision 2”, by ACT Interna- Ossetia, Summary Report”. October 9, 2008, by the Geospatial
tional: Action by Churches Together, Geneva, February 3, 2009 Technologies and Human Rights Project as part of the Science and
8. “Asymmetrical Reciprocity and Compliance with the Laws of War,” Human Rights Program (SHRP; http://shr.aaas.org) at the Ameri-
by René Provost, available at http://ssrn.com/abstract=1427437 can Association for the Advancement of Science (AAAS)
9. “Building Damage Summary Breakdown by Affectted Village / 33. “How to Stop a New Cold War“,by Zbigniew Brzezinski,
Town.” Damage Assessment with WorldView-1 & Formosat-2 Satel- Time, August, 25, 2008, at http://www.time.com/time/co-
lite Imagery Recorded on 19 August 2008. UNOSAT-2008-000153. vers/0,16641,20080825,00.html
at www.unosat.org 34. “Human Rights in the War-Affected Areas following the conflict in
10. “Calls Intercepted From Georgian Cellphone Network”, by Dan Georgia,” by the OSCE ODIHR Human Rights Assessment Mission,
Bilefsky, The New York Times, 16 September 2008 Warsaw 27 November, 2008
11. “Communications to the ICC and Other Actions regarding the 35. “Human Rights Watch: Russia Inflating Causality Figures”, by Tom
situation in Georgia,” by the AMICC September 10, 2008 Parfitt from Vladikavkaz, the Guardian, on August 14, 2008 at
http://www.guardian.co.uk/world/2008/aug/14/georgia.russia1
12. “Conflict in South Caucasus”, by German Marshall Fund, at http://
www.gmfus.org/template/page.cfm?page_id=471 36. “Humanitarian consequences of the armed conflict in the South
Caucasus: The “buffer zone” after the withdrawal of the Russian
13. “Did Saakashvili Lie? The West Begins to Doubt Georgian Leader,”
troops. Special Press Release of Human Rights Centre “Memorial”
by Spiegel Staff, on September 15, 2008
and Demos Centre, October 23, 2008
14. “Europe to Send Mission to Moscow, Without High Hopes,” by
37. “Illusion of Power: Russian after the South Caucasus Battle,” by
Steven Erlanger, The New York Times, 8 September 2008 “Factual
Stanislav Secrieru, at CEPS Working Document No.311/February,
Evidence Contradicts War Claims in Recent Media Stories: OSCE
2009
Cautions on Drawing Conclusions Based on Incomplete Evidence”,
Georgia Update, Weekly Service of the Government of Georgia, 38. “In Battered Villages, Georgians Speak, if They Dare”, by C. J.
Updated on November 18, 2009 Chivers, The New York Times, August 19, 2008
15. “Foreign Media on Ethnic Cleansing of Georgian in Conflict Zone: 39. “In Georgia, a Claim Russia Is Making More Advances,” by Andrew
20 August to 27 October, 2008”, Georgia Update, Service of the E. Kramer, The New York Times, 22 August 2008
Government of Georgia 40. “International Court Hears Georgian Case,” by Marlise Simons,
16. “Georgia – Russia War, August 2008”, Preliminary Findings by the The New York Times, 9 September 2008.
Georgian Human Rights Center, The Austrian Helsinki Association, 41. “International Reaction to the 2008 South Ossetia War”, Wikipe-
The Norwegian Helsinki Committee, and Caucasus Centre for dia, the free encyclopedia
Human Rights and Conflict Studies, November, 2008
42. “Lessons and Losses of Georgia’s Five-Day War with Russia”, by
17. “Georgia & Russia: Contradictory Media Coverage of the August Koba Liklikadze, Published at Eurasia Daily Monitor Volume: 5
War,” by professor Hans-Georg Heinrich and Kirill Tanaev, Cauca- Issue: 185 September 26, 2008
sus Review of International Affairs, From Vol. 3 (3) - Summer 2009
at http://www.cria-online.org/8_2.html#_ftn2 43. “Longtime Battle Lines Are Recast In Russia and Georgia's Cyber-
war,” By Kim Hart at Washington Post, August 14, 2008
18. “Georgia Claims on Russia War Called into quetsion”, by C. J. Chi-
vers and Ellen Barry, the New York Times, November 7, 2008 44. “Looting, Fires rage in South Ossetia: Rights Groups,” by Chris
Baldwin, Reuters, September 11, 2008
19. “Georgia Country Report March 2009”, by the Economist Intelli-
gence Unit, 2009, at www.eiu.com 45. “Medvedev’s Statement on South Ossetia and Abkhazia,” The
New York Times, 26 August 2008.
20. “Georgia Fired More Cluster Bombs Than Thought, Killing Civilians,
Report Finds”, by Michael Schwirtz, New York Times, November 6, 46. “NATO Chief Defends Engaging With Russia,” by Steven Erlanger,
2008 The New York Times, 4 December 2008
21. “Georgia Offers Fresh Evidence on War’s Start”, by C. J. Chivers 47. “NATO is divided over policy on Russia: European nations reject
The New York Times, 16 September 2008. American proposals for tough line over Georgia,” by Adrian Blom-
field, The Daily Telegraph, 20 August 2008
22. “Georgia Submits a Request for the Indication of Provisional
Measures”, Press release #2008/24 by the International Court of 48. “Obama, Misha and the Bear”, by Nicholas D. Kristof, the New
Justice, August 14, 2008, York Times, November 20, 2008
23. “Georgia Update, Weekly edition 7 August 2009”, Publication of 49. “Perspectives in the Georgian – Russian War”, by the Caucasus
the Government of Georgia, at www.georgiaupdate.gov.ge Analytical Digest December 17, 2008
24. “Georgia: A toponimic note concerning South Ossetia,” by the 50. “Post Conflict Georgia,” By David L. Phillips, at the Atlantic Council
of the United States, on September 2008
208  |  დანართები

51. “Regions and Territories: South Oseria”, at http://news.bbc. Central Asia and Caucasus Journal, of Social and Political Sciences,
co.uk/2/hi/europe/country_profiles/3797729.stm at the John Hopkins University 2008
52. “Rice, in Georgia, Calls on Russia to Pull Out Now”, By Andrewe, 78. “The Russo-Georgian War and Great Power Politics”, by Gregory
Kramer and Clifford J. Levy, on 15 August, 2008 http://www.nyti- Gleason, published by Central Asia-Caucasis Instute Analyst, at
mes.com/2008/08/16/world/europe/16georgia.html the John Hopkins University September 17, 2008
53. “Road to War in Georgia: The chronicle of a Caucasian Tragedy”, 79. “The Russo-Georgian War and the Balance of Power,” by George
by Spiegel staff August 25, 2008 Friedman, published in Stratfor, August 12, 2008. at http://www.
54. “Russia and the „responsibility to protect“,by Gareth Evans, at Los stratfor.com/
Angeles Times, August 13, 1008 80. “The Situation on the Ground in Russian and Georgia in the con-
55. “Russia cedes village to Georgia, but briefly,” by Ellen Barry, The text of the war between those countries”, Memorandum by the
New York Times, 13 December 2008. ad hoc Committee of the Bureau of the Assambly, prepared by
Mr.Luc Van den Brande (Belgium, EPP/CD), 29 September 2008.
56. “Russia Claims Its Sphere of Influence in the World,” by Andrew E. Doc.11720 Addandum II
Kramer, The New York Times, 1 September 2008
81. “The South Caucasus: Nationalism, Conflict and Minorities”, by
57. “Russia mocks West over its action on Georgia,” by Adrian Blom- Anna Matveeva, Minority Rights Group International, May 2002
field, The Daily Telegraph, 26 August 2008
82. “The Struggle for a Civilized Wider European Order, Elements for
58. “Russia’s Kosovo: a Critical Geopolitics of the August War over a European Security Strategy”, By Michael Emerson, Published at
South Ossetia” by Dr Gerard Toal (Gearóid Ó Tuathail), at School CEPS Working Document No.307/October 2008, http://www.ceps.
of Public and International Affairs, Virginia Tech, National Capital eu
Region. Draft, October 2008. Eurasian Geography and Economics,
2009, vol 50 Issue 1 83. “Tremors in the South Caucasus,” by Lee Hurdon Teslik, published
by the Daily Analysis of the Council on Foreign Relations, April 25,
59. “Russian Federation: Legal Aspects of War in Georgia,” by Peter 2008, at www.cfr.com
Roudik, Chief, Easter Law Devision, Law library of congress, docu-
ment # 2008-01474, September 2008 84. “Village Damage Summary: Kekhvi to Tskhinvali, South Ossetia,
Georgia". Damage Assessment with WorldView-1 & Formo-
60. “Russian Intentions Unclear: Some Troops May Stay For ‘Additional sat-2 Satellite Imagery Recorded on 19 August 2008. UNO-
Security,” by Tara Bahrampour, The Washington Post, 20 August SAT-2008-000153. at www.unosat.org
2008
85. “Vladimir Putin’s Mastery Checkmates the West, Russia has been
61. “Satellite Damage Assessment for Tskhinvali, South Ossetia, Geor- biding its time, but its victory in Georgia has been brutal – and
gia: Damage Assessment” with WorldView-1 & Formosat-2 Satelli- brilliant”, by Michael Binyon, The Time, August 14, 2008
te Imagery Recorded on 19 August 2008. UNOSAT-2008-000145.
at www.unosat.org 86. „AP IMPACT: Georgians uprooted in South Ossetia“, By Yuras
Karmanau, on 29 August, 2008, at http://www.usatoday.com/
62. “Smuggling in Abkhazia and the Tskhinvali Region in 2003-2004”, news/world/2008-08-29-3937720385_x.htm
by A, Kukhianidze., A, Kupatadze., and R, Gotsiridze., in L. Shel-
ley, E. R. Scott, and A. Latta (ed.) Organized Crime and Corruption 87. „Coping with the fraught aftermath of August’s war, Georgia and
in Georgia, US: Rouledge, 2007 Russia-Tense times”, The Economist, 25 September 2008
63. “Spotlight on Georgia”, edited by Adam Hug, published by Foreign 88. „Czech political scene split over Georgia,“ 15-08-2008, by Daniela
Policy Center , 2009 Lazarová, http://www.radio.cz/en/article/107261
64. “Statement on Georgia by G7 Foreign Ministers,” Foreign Affairs 89. „Georgia claims ethnic cleansing, U.S. envoy cites credible reports
and International Trade, News release, No. 185, 27 August 2008. of violence by ‘irregular forces”, by Kelly Hearn, The Washington
Times, August 15, 2008, at http://www.washingtontimes.com/
65. “Tbilisi responds to Western Media reports on War’s Start,” Civil news/2008/aug/15/georgia-claims-ethnic08
Georgia, Tbilisi, November 18, 2008
90. „Georgians doing forced labor in South Ossetia”, USA TODAY, Au-
66. “Tensions Mounting in South Ossetia”, By Johanna Popjanevski, gust 16, 2008, http://www.usatoday.com/news/world/2008-08-16-
published by Central Asia-Caucasus Institute Analyst, at the John Georgia-forced-labor_N.htm
Hopkins University, July 9, 2008
91. „Georgians flee as friends die and villages burn; Pro-Moscow
67. “The age of divergence: Georgia and the lost certainties of the fighters make the region a netherworld of lawlessness”, by Alex
West,” by Robert Hogenraad1 and Rauf Garagozov, Catholic Rodriguez, Chicago Tribune, 14 September 2008
University of Louvain, Belgium; Institute of Strategic Studies of the
Caucasus, Baku, Azerbaijan presented at the Sixth General Mee- 92. „Georgians held hostage by South Ossetia“, 18 August, 2008,
ting of the World Public Forum “Dialogue of Civilizations” (Rhodes, telegraph.co.uk, http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/eu-
October 9-13, 2008) rope/georgia/2576779/Georgians-held-hostage-by-South-Ossetia.
html
68. “The Caucasus: War Jitters in the Caucasus”, The Economist, print
edition, August 7, 2008 93. „Georgia-Russia conflict: Ethnic Cleansing Continues in South
Ossetian Conflict Zone in Georgia“, by Aage Borchgrevink, The
69. “The Conflict between Russia and Georgia”, by Jean-Rodrigue Norwegian Helsinki Committee, October 24, 2008 http://www.nhc.
Pare, Legal and Legislative Affairs Division, PRB 08-36E no/php/index.php?module=article&view=784
70. “The Eight Stages of Genocide”, By Gregory H. Stanton, presented 94. „Homecoming may be impossible for Georgians“ By Jeffrey Stin-
as the first Working Paper (GS 01) of the Yale Program in Genocide son, 19 August, 2008, USA Today, at http://www.usatoday.com/
Studies in 1998. news/world/2008-08-19-georgia_N.htm
71. “The End of the Frozen Cold War?” By Vladimer Papava, published 95. „How the West Fueled Putin’s Sense of Impunity“,by Garry Kaspa-
in the Caucasus Review of International Affairs, Vol. 3(1) – Winter rov, Wall Street Journal, August 15, 2008, at http://online.wsj.
2009 com/article/SB121876037443642795.html
72. “The Five-Day War: Managing Moscow After the Georgia Crisis,” by 96. „Kouchner claims ethnic cleansing in Georgia”, 27 August, 2008.
Charles King, published in Foreign Affairs, November/December EURONEWS, http://www.euronews.net/2008/08/27/kouch­
2008 ner-claims-ethnic-cleansing-in-georgia
73. “The Georgia Conflict and International Law”, by Anthony Dwor- 97. „Merkel, Medvedev Clash over Russia’s War in Sochi Talks“,
kin, August 26, 2008, for Crimes of War Project, at, http://www. Deutsche Welle, 15 August, 2008; http://www.dw-world.de/dw/
crimesofwar.org/onnews/news-georgia.html article/0,,3567243,00.html
74. “The Georgian – South Ossetian Conflict,” by Danish Association 98. „Only a combination of deterrence and détente can meet this
for Research on the Caucasus, at www.caucasus.dk challenge”, by Timothy Garton Ash, The Guardian, 4 September
75. “The Georgian-South Ossetian Conflict” by Nokola Svetkovsky, pu- 2008
blished by the Danish Association for Research on the Caucasus, 99. „Russia in Violation of UN Charter, Says International Law Expert”,
at www.caucasus.dk RFE/RL interview with Anne-Marie Slaughter, August 21, 2008,
76. “The Hague courts to investigate ethnic cleansing in Georgia,” by Eurasia Insight, at http://www.eurasianet.org/departments/insight/
Thijs Bouwknegt, 13 August, 2008 at Radio Netherlands Worldwi- articles/pp082108a.shtml
de 100. „Russia Steps Up Its Push; West Faces Tough Choices“, by
77. “The Russo-Georgian Five-day war: the price to be paid and its Helene Cooper, August 11, 2008, at http://www.nytimes.
unintended consequences”, by Korneli Kakachia. published in com/2008/08/12/world/europe/12diplo.html
 ბიბლიოგრაფია  |  209

101. „Signs of Ethnic Attacks in Georgia Conflict“,by Sabrina Ta- of the Council of Europe, “The Humanitarian Consequences of the
vernise and Matt Siege, August 14, 2008, The New York Ti- war between Georgia and Russia,” Doc.11789, 12 January 2009
mes, at http://www.nytimes.com/2008/08/15/world/ 128. Report by the International Monitoring Group FLARE: “The Con-
europe/15ethnic.html?_r=1 ditions of the Civil Population during the Conflict between the
102. „South Ossetia Emptied of Georgians”, BBC news, 25 August, Russian Federation and Georgia,” September 2008, at http://pea-
2008, http://news.bbc.co.uk/2/hi/7581282.stm ce.yhrm.org/files/EUreport_final.pdf
103. „South Ossetian Authorities acknowledged cases of loo- 129. Report of the Independent International Fact-Finding Mission on
ting: ‘war is war’”, August 13, 2008, at www.newsru,com/ the Conflict in Georgia, September, 2009
world/13aug2008/maroderstvo.htlm 130. Report of the Representative of the Secretary-General on the
104. „U.S. Sees Much to Fear in a Hostile Russia“,by Peter Baker, Au- human rights of internally displaced persons, Walter Kälin, A/
gust 21, 2008, at http://www.nytimes.com/2008/08/22/world/ HRC/10/13/Add.2, 13 February 2009
europe/22policy.html?_r=1 131. Report of the Secretary General pursuant to Security Council Re-
105. „UN GA president labels Georgia as aggressor, slams US“, PanAr- solutions 1808 (2008) and 1866 (2009), UN, Security Council, May
menian Network, September 17, 2008; www.armenians.in/archive/ 18, 2009 S/2009/254
index.php/t-9368.htm 132. Report of the Thomas Hammarberg, Council of Europe Commis-
106. Amnesty International, „Continuing Concern for Civilians After sioner for Human Rights, “Human Rights in Areas Affected by the
Hostilities in Georgia“,August 22, 2008 South Ossetia Conflict, Special Mission to Georgia and Russian
107. Amnesty International: “Civilians in the Line of Fire: The Georgian Federation, 22-29 August”, Vladikavkaz, Tskhinvali, Gori, Tbilisi
–Russian Conflict”, 2008 and Moscow; CommDH(2008)22, 8 September 2008
108. Amnesty International: “Georgia/Russia Conflict: Counting the 133. Report of UNOMIG on the Incident of 20 April Involving the
cost of war: Return, security and truth still a long way off”, press Downing of a Georgian Unmanned Aerial Vehicle over the Zone of
release, November 17, 2008 Conflict
109. Amnesty International: “Satellite images Revieal Damage to the 134. UNHCR “Georgia: Focus shifting to returnees in both South Osse-
Southe Ossetian Villages After Major Fighting Ended“; Amnesty tia and Georgia.”Georgia Crisis,
International Press Release. October 9, 2008 135. UNHCR, Georgia Crisis. Reports of lawlessness creating new forci-
110. CRS report for Congress: “Russia-Georgia Conflict in South Os- ble displacement in Georga, 26 August 2008
setia: Context and Implications for U.S. Interests”, by Jim Nichol 136. UNOSAT Update 1: Active Fire Locations for Tskhinvali, South
(Specialist in Russian and Eurasian Affairs Foreign Affairs, Defen- Ossetia, Georgia. Active Fire Locations Detected with Modis (7-20
se, and Trade Division) Updated October 24, 2008. Prepared for August, 2008), UNOSAT-2008-000144. at. www.unosat.org
Members and Committees of Congress 137. UNOSAT Update 2: Active Fire Locations for Tskhinvali, South
111. Human Rights Watch, “Bloodshed in the Caucasus; violation of Ossetia, Georgia. Active Fire Locations Detected with Modis (7-24
Humanitarian Law and Human Rights in the Georgia-South Osetia August, 2008), UNOSAT-2008-000144. at www.unosat.org
Conflict”, 1998
112. Human Rights Watch, “Georgia / Russia. Up in Flames: Humanita-
rian Law Violations and Civilian Victims in the Conflict over South
Ossetia”, 2009 ქართული წყაროები
113. Human Rights Watch, “Georgian Villages in South Osse- 1. სრულიად საქართველოს საბჭოთა ცენტრალური
tia Burnt, Looted,” August 12, 2008, http://www.hrw.org/en/ აღმასრულებელი კომიტეტისა და საქართველოს სახალხო
news/2008/08/12/georgian-villages-south-ossetia-burnt-looted კომისართა საბჭოსი  “სამხრეთ-ოსეთის ავტონომიური ოლქის
მოწყობის შესახებ”. 1922 წლის 20 აპრილი
114. Human Rights Watch, “Helsinki Watch: Bloodshed in the Cau-
casus, Violation of Humanitarian Law and Human Rights in the 2. "ქართულ-ოსური კონფლიქტის მიზეზების, დინამიკის,
Georgia-South Ossetia Conflict”, New York, 1992 გადაწყვეტის გზების ძიებისა და სავარაუდო მიმართულებების
შესახებ”, თბილისი, 2005 ავტორთა ჯგუფი: პაატა
115. IISS “A chronology of the Crisis: How the major events played ზაქარეიშვილი, რევაზ ჯორბენაძე, თინათინ ხიდაშელი, კონსტანტინე
out,” by Strategic Comments at www.iiss.org/stratcom კუბლაშვილი, ივლიანე ხაინდრავა, გიორგი გოგია, თენგიზ
116. IISS, “Georgia: the war in words. Key quotes from the crisis.” Stra- შერგელაშვილი, მიხეილ მირზიაშვილი, ლია ტოკლიკიშვილი,
tegic Comments at www.iiss.org/stratcom ხათუნა მაისაშვილი, დავით დარჩიაშვილი
117. International Crisis Group “Russia vs Georgia: the Fallout, Europe 3. აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური რეგიონების
Report n 195 – 22 August, 2008” სტატუსი საქართველოს შემადგენლობაში (1917-1988),
118. International Crisis Group, “Conflict resolution in the South Cauca- პოლიტიკურ-სამართლებრივი აქტების კრებული, შემდგენელი
sus: The EU’s Role”, Policy Report, March 20, 2006 თამაზ დიასამიძე, რეგიონალიზმის კვლევის ცენტრი, თბილისი,
2004
119. International Crisis Group, “Georgia: Avoiding War in South Osse-
tia”, Europe Report #159, 26 November, 2004 4. რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ
განხორციელებულ სრულმასშტაბიან აგრესიასთან
120. International Crisis Group, “Georgia’s South Ossetia Conflict: Make დაკავშირებით, საქართველოს მთავრობის ანგარიში, თბილისი,
Haste Slowly,” Policy Report, June 7, 2007 აგვისტო 2009
121. OSCE Mission to Georgia: Spot report Firing Incident in Sveri/ 5. 2008 წლის აგვისტო: საქართველოში რუსეთის აგრესიის
Andzisi Area in the Georgian – Ossetian Zone of Conflict; OSCE ქრონოლოგია, საქართველოს მთავრობის დოკუმენტი 2008
Secretariat, conflict Prevention Centre, Vienna July 30, 2008 წლის 21 სექტემბერი, თბილისი
122. OSCE Mission to Georgia: Spot report on the Situation in the Zone 6. რუსეთის ფედერაციის მხრიდან საქართველოს ტერიტორიული
of the Georgian-Ossetian Conflict; OSCE Secretariat, conflict Pre- მთლიანობის ხელყოფის მიზნით განხორციელებული სამხედრო
vention Centre, Vienna August 7, 2008 აგრესიისა და სხვა ქმედებების შემსწავლელი საქართველოს
123. OSCE Mission to Georgia: Spot report on the Situation in the Zone პარლამენტის დროებითი კომისიის დასკვნა, დეკემბერი 30,
of the Georgian-Ossetian Conflict: update No.1 (11:00 Tbilisi, 2008
Time); OSCE Secretariat, conflict Prevention Centre, Vienna Au- 7. საქართველოში რუსეთის აგრესიის ქრონოლოგია,
gust 8, 2008 საქართველოს მთავრობის დოკუმენტი, თბილისი, 2008
124. OSCE Permanent Council: REMARKS OF H.E. MR. ZURAB NOGAI- წლის 21 სექტემბერი; http://www.mfa.gov.ge/index.php?lang_
DELI, PRIME MINISTER OF GEORGIA, VIENNA - 27 OCTOBER, 2006, id=GEO&sec_id=461&info_id=7097&date=2008-07-23&new_
http://www.mfa.gov.ge/index.php?lang_id=ENG&sec_id=30&info_ month=07&new_year=2008
id=2573 8. საქართველოს სტატისტიკური წელიწადეული, 2008,
125. Parliamentary Assembly of the Council of Europe, “The Humani- საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს
tarian Consequences of the war between Georgia and Russia”, სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება სტატისტიკის
Resolution 1648 (2009) დეპარტმანეტი, თბილისი, 2008
126. Report by the Chairman of the Committee of Ministers in view of 9. სახეზე მყოფი მოსახლეობის რიცხოვნობა, 2008, საქართველოს
the Informal Meeting of Ministers for Foreign Affairs of the Council ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს სახელმწიფო
of Europe (New York, 24 September 2008) საქვეუწყებო დაწესებულება სტატისტიკის დეპარტმანეტი,
127. Report by the Committee on Migration, Refugees and Population თბილისი, 2008
210  |  დანართები

10. სადისკუსიო მასალა № 9: ეთნიკური კონფლიქტი და საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge

განდგომილი რეგიონები საქართველოში, საერთაშორისო იდეა, 37. „ცხინვალი და რუსი სამშვიდობოები „ინტენსიური სროლების“
დემოკრატიის მშენებლობა საქართველოში, მაისი, 2003 შესახებ იტყობინებიან”, 2008 წლის 6 აგვისტო, 18:19,
11. ჟურნალი პოსტ ფაქტუმ №3/2008, www.psroots.org საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge
12. ქართული პოზიციებს სერიოზულად უტევენ, - აცხადებს შსს,
სივილ ჯორჯია, თბილისი / 7 აგვ.'08 / 23:49 რუსულ ენოვანი მასალები:
13. ყურაშვილი: ცხინვალის რეგიონში ’კონსტიტუციური წესრიგის 1. „Груз Осетии – По плечу ли он Тбилиси; Российская Газета
აღდგენა’ მიმდინარეობს, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 8 აგვ.'08 - Центральный выпуск №4720 от 4 августа 2008, at http://
/ 01:04 www.rg.ru/2008/08/04/gruz.html
14. საომარი მოქმედებები ცხინვალის მისადგომებთან 2. По книге: Осетинский вопрос, сборник статей, Тбилиси, Изд-
მიმდინარეობს, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 8 აგვ.'08 / 01:36 во «Кера-ХХI», 1994
15. საქართველოს მთავრობა როკის გვირაბის გავლით ასობით 3. Сборник правовых актов Демократической Республики
შეიარაღებული პირის გადაადგილების შესახებ იუწყება, სივილ Грузии 1918-1921, Тбилиси, 1990
ჯორჯია, თბილისი / 8 აგვ.'08 / 01:55
4. „Следствием установлено Вчера Следственный комитет
16. იაობაშვილი ქართული მხარის მიერ 5 სოფლის დაკავების назвал первые данные о масштабах гуманитарной
ფაქტს ადასტურებს, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 8 აგვ.'08 / катастрофы в Южной Осетии”, „Российская газета“ –
03:36 Федеральный выпуск №4733 от 21 августа 2008, http://www.
17. სამხრეთ ოსეთში მშვიდობის დამყარების ქმედებები rg.ru/2008/08/21/sledstvie.html
ხორციელდება - გურგენიძე, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 8 5. „В Цхинвали погибли более тысячи мирных жителей”, www.
აგვ.'08 / 10:41 rg.ru 8 августа 2008 г
18. ”სამხრეთ ოსეთის უდიდესი ნაწილი თბილისის კონტროლს 6. „Геностыд: Убийство более двух тысяч мирных граждан не
ექვემდებარება” - სააკაშვილი, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 8 тронуло Запад”, „Российская газета“ – Цетральный выпуск
აგვ.'08 / 12:04 №4725 от 11 августа 2008, http://www.rg.ru/2008/08/11/osetia-
19. სააკაშვილი გამორიცხავს ცხინვალის რეგიონიდან ძალების smi.html
გამოყვანას, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 8 აგვ.'08 / 19:13 7. „Следствием установлено Вчера Следственный комитет
20. სააკაშვილი: თბილისი ცხინვალს აკონტროლებს, სივილ назвал первые данные о масштабах гуманитарной
ჯორჯია, თბილისი / 8 აგვ.'08 / 22:30 катастрофы в Южной Осетии”, „Российская газета“ –
21. შსს - ქართული ჯარების სამიზნეა ქალაქი ჯავა და როკის Федеральный выпуск №4733 от 21 августа 2008, http://www.
გვირაბი, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 10 აგვ.'08 / 05:00 rg.ru/2008/08/21/sledstvie.html
22. რუსეთმა საქართველოს მნიშვნელოვანი ნაწილის ოკუპაცია 8. „Следствием установлено: Вчера Следственный комитет
განახორციელა” - სააკაშვილი, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 11 назвал первые данные о масштабах гуманитарной
აგვ.'08 / 21:22 катастрофы в Южной Осетии“, „Российская газета“ –
Федеральный выпуск №4733 от 21 августа 2008, http://www.
23. საქართველოში მშვიდობის იძულების ოპერაციის ძირითადი rg.ru/2008/08/21/sledstvie.html
ნაწილი დასრულებულია - მედვედევი, სივილ ჯორჯია, თბილისი
/ 11 აგვ.'08 / 13:27 9. „В результате грузинской агрессии в Цхинвали разрушены
все до одной больницы, убито множество детей, заявил
24. მედვედევმა საქართველოში ოპერაციის შეწყვეტის главнокомандующий Сухопутными войсками РФ генерал
გადაწყვეტილება მიიღო, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 12 აგვ.'08 армии Владимир Болдырев”, www.rg.ru 9 августа 2008.
/ 13:09
10. Дмитрий СТЕШИН, „Южную Осетию отбили. Что с ней
25. თბილისი აცხადებს, რომ კონფლიქტის ზონაში ”ეთნიკური делать дальше?“, „Комсомольская Правда“, 22 Август 2008,
წმენდა” მოხდა, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 13 აგვ.'08 / 17:43 http://www.kp.ru/daily/24150/366813
26. ”დაუცველად დატოვების” გამო გაბრაზებული მოსახლეობა
კონფლიქტის ზონას ტოვებს, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 14
აგვ.'08 / 20:36 ფოტო და ვიდეო მასალები
27. ”ჩვენ არ მოვმზადებულვართ ამგვარი განვითარებისთვის” - 1. „Georgia: Kekhvi is deserted“, France 24, http://www.dailymotion.
ქუთელია, სივილ ჯორჯია, თბილისი / 22 აგვ.'08 / 11:43 com/video/x6hgjr_georgia-kekhvi-is-deserted_news
28. სააკაშვილის ჩვენება კომისიაზე - სრული ტექსტი, სივილ 2. How the Russian Occupants Treat Georgian Hostages, http://www.
ჯორჯია, თბილისი / 29 ნოე.'08 / 17:26 sosgeorgia.org/2008/08/20/how-the-russian-occupants-treat-
georgian-hostages/
29. სრული ტექსტი: საქართველოს მთავრობის ინიციატივა სამხრეთ
ოსეთის კონფლიქტის მშვიდობიან დარეგული­რებასთან 3. http://www.globalsecurity.org/military/library/news/2008/08/mil-
დაკავშირებით, იხილეთ, http://207.218.249.154/geo/article. 080821-rferl06.htm
php?id=9252 4. http://www.ireport.com/docs/DOC-61149
30. „რუსეთის აგრესია საქართველოში – 2008“, საქართველოს 5. http://www.myvideo.ge/?video_id=277990;
შინაგან საქმეთა სამინისტრო, მომზადებულია სპეციალურად 6. http://www.myvideo.ge/?video_id=338027
დროებითი საპარლამენტო კომისიისათვის, თბილისი,
ოქტომბერი 2008 7. http://www.youtube.com/watch?v=hmohP5KRTHQ&feature=rela
ted
31. „შსს უარყოფს ინფორმაციას ცხინვალის რეგიონში სროლების
შესახებ“, 2008 წლის 6 აგვისტო, 16:38, საინფორმაციო 8. http://www.youtube.com/watch?v=-JNKweCyOhw&feature=related
სააგენტო www.civil.ge 9. http://www.youtube.com/watch?v=L88ctqSQboU&NR=1
32. „ცხინვალი ინტენსიური ბრძოლების შესახებ იტყობინება”, 10. http://www.youtube.com/watch?v=lSqiWomftEw
2008 წლის 7 აგვისტო, 17:36, საინფორმაციო სააგენტო www. 11. http://www.youtube.com/watch?v=T5UoyWlet0k
civil.ge აქვეყნებს სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების
ეროვნული უშიშროების საბჭოს მდივნის, ანატოლი ბარანკევიჩის 12. http://www.youtube.com/watch?v=Uf0A-NRyS7o&feature=related
განცხადებას. 13. http://www.youtube.com/watch?v=wBE54oks2AU&NR=1;
33. „სამხრეთ ოსეთში ქართული ანკლავები აღარ არსებობს.“
ინტერვიუ ედუარდ კოკოითთან, სააგენტო REGNUM.RU, 22
აგვისტო 2008. გადმობეჭდილი იმავე დღეს, 22 აგვისტოს civil.
ge-ს მიერ.
34. რუსული გაზეთი „კომერსანტის“ ინტერვიუ სამხრეთ ოსეთის
სეპარატისტ ლიდერთან ედუარდ კოკოითთან, „Komersant”
15.08.08; No144. http://www.kommersant.ru/
35. „ცხინვალის რეგიონში სროლების შედეგად 10 ადამიანი
დაშავდა”, 2008 წლის 7 აგვისტო, 10:58, საინფორმაციო
სააგენტო www.civil.ge
36. „თბილისი უარყოფს ოსური მხარის მიერ ქართული საბრძოლო
მანქანის განადგურებას”, 2008 წლის 6 აგვისტო, 17:27,
 დანართები
დანართი №1  |  211

დანართი №1

2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტის შედეგად მოსახლეობისათვის

მიყენებული ზარალის აღწერის მიზნით დაზარალებულებთან
ჩატარებულ ინტერვიუებში არსებული ინფორმაციის
სისტემატიზაციის ანკეტა
ანკეტაში შემავალი ინფორმაცია ეფუძნება მხოლოდ უკვე ჩატარებული ინტერვიუებში
არსებულ ინფორმაციას

1. კითხვარის ნომერი ------------------

2. სახელი ------------------

3. გვარი ------------------

4. მამის სახელი ------------------

5. დაბადების თარიღი ----/-----/-------

რიცხვი/ თვე / წელი

6. სქესი (შემოხაზეთ)
1 ქალი;
2 მამაკაცი
99 ინფორმაცია არ იკითხება

7. განათლების მიღწეული დონე (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი შესაბამისი)

1 არასრული საშუალო
2 საშუალო
3 საშუალო სპეციალური
4 დაუმთავრებელი უმაღლესი
5 უმაღლესი
99 ინფორმაცია არ იკითხება
8. ოჯახური მდგომარეობა
1 დაუქორწინებელი
2 დაქოწინებული
3 განქორწინებული
4 ქვრივი
99 ინფორმაცია არ იკითხება

9. კონფლიქტამდელი საცხოვრებელი მისამართი

9.1. რაიონი ------------------
9.2. დასახლება ------------------
9.3. მისამართი ------------------
99 ინფორმაცია არ იკითხება

10. ამჟამინდელი საცხოვრებელი მისამართი

10.1. რაიონი ------------------
10.2. დასახლება ------------------
10.3. მისამართი ------------------
98 მისამართი უცვლელია
99 ინფორმაცია არ იკითხება

11. ოჯახის წევრთა სრული რაოდენობა (კონფლიქტამდე)

ჩაწერეთ ------------------
99 ინფორმაცია არ იკითხება
212  |  დანართები

12. ზარალი რომელიც პირადად რესპონდენტმა განიცადა საომარი მოქმედებების შედეგად (შემოხაზეთ
ყველა შესაძლებელი ვარიანტი)
განზომილების ერთეულის ზარალის ღირებულება
კოდი მიყენებული ზარალის სახეობა
ერთეული რაოდენობა (მიახლოებით, ლარებში)
უძრავი ქონების ხელყოფა
1. სახლის დანგრევა
2. სახლის დაწვა
3. სხვა შენობის განადგურება
4. ხეხილის ბაღის განადგურება
5. ნათესების განადგურება
6. ვენახის განადგურება
7. სხვა სასოფლო სამეურნეო სავარგულის განადგურება
მოსავალის წართმევა/განადგურება
8. მარცვლეული
9. ალკოჰოლური სასმელები
10. ხილი
11. ბოსტნეული
12. თაფლი
13. სხვა პროდუქტის წართმევა/განადგურება
14. მიუღებელი შემოსავალი
სატრანსპორტო საშუალების ხელყოფა
15. მსუბუქი ავტომობილის წართმევა/განადგურება
16. სატვირთო ავტომობილის წართმევა/განადგურება
17. სამარშუტო ტაქსი/ავტობუსის წართმევა/განადგურება
18. სხვა სატრანსპორტო საშუალების წართმევა/განადგურება
სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების ტექნიკის წართმევა/განადგურება
19. ტრაქტორის წართმევა/განადგურება
20. კომბაინის წართმევა/განადგურება
21. ხელის ტრაქტორი/მოტობლოკის წართმევა/განადგურება
22. სხვა ტექნიკის წართმევა/განადგურება
საოჯახო ნივთები
ელექტრო ტექნიკის წართმევა/განადგურება (ტელევიზორი,
23.
მობილური კომპიუტერი, მაგნიტოფონი და სხვა)
24. ავეჯის წართმევა/განადგურება
25. საყოფაცხოვრებო ნივთების წართმევა/განადგურება
26. სხვა საოჯახო მოხმარების ნივთების წართმევა/განადგურება
ძვირფასეულობა
ოქრო, ვერცხლი, საიუველირო ნაწარმის
27.
წართმევა/განადგურება
28. ფულის (შესაბამისი ვალუტით) წართმევა/განადგურება
29. ანტიკვარული ნივთების წართმევა/განადგურება
30. სხვა ძვირფასი საგნების წართმევა/განადგურება
შინაური ცხოველებისა და ფრინველების წართმევა/განადგურება
31. ძროხა
32. ღორი
33. ცხვარი
34. ფრინველი
35. სკა
36. სხვა შინაური ცხოველის/ფრინველის წართმევა/განადგურება
ჯანმრთელობის დაზიანება
37. წამება
38. ჭრილობა
39. ცემა
40. მოტეხილობა
41. დაჟეჟილობა
42. ფსიქიკური აშლილობა
43. და სხვა
თავისუფლების უკანონო აღკვეთა
44. თავისუფლების შეზღუდვა
45. ტყვეობა
სხვა ზარალი
46. გაუპატიურება
47. დაშინება, მუქარა, შეურაცხყოფა, ფსიქოლოგიური ზემოქმედება
48. იძულებითი შრომა
49. სიცოცხლის მოსპობა
50. დაბომბვა
51. სროლების დაწყება
52. წამება/არაადამიანური მოპყრობა
99 ინფორმაცია არ იკითხება 14
 დანართი №1  |  213

13. როდის მოხდა ინცინდენტი?

13.1. I ინცინდენტი
13.1.1. მიყენებული ზარალის შესაბამისი კოდები მე–12 კითხვიდან
13.1.1.1. ––––– 13.1.1.6. ––––– 13.1.1.11. ––––– 13.1.1.16. ––––
13.1.1.2. ––––– 13.1.1.7. ––––– 13.1.1.12. –––––
13.1.1.3. ––––– 13.1.1.8. ––––– 13.1.1.13. –––––
13.1.1.4. ––––– 13.1.1.9. ––––– 13.1.1.14. –––––
13.1.1.5. ––––– 13.1.1.10. ––––– 13.1.1.15. –––––
13.1.2. ინცინდენტის ადგილი (ჩაწერეთ) ______________
13.1.3. თარიღი ----/-----/-------/––––––––/
რიცხვი/ თვე / წელი დრო (საათი)

13.1.4. ვინ იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი შესაბამისი)

1 სამხედროები
2 სამოქალაქო პირები
3 დე-ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენლები (გამგებელი, ადმინისტრაციის თანამშრომლები....)
4 გასამხედროებული არაფორმალური დაჯგუფებები
5 პოლიციელები
6 სხვა _______________________________ ( ჩაწერეთ თუ თქვენთვის ცნობილია დამზარალებლის სახელი)
98 დადგენა ვერ მოხერხდა
99 ინფორმაცია არ იკითხება
13.1.5. რა ეროვნების იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ ამ კონკრეტული
ინცინდენტის მხოლოდ ერთი შესაბამისი)
1 რუსები 9 რუსები და აფხაზები
2 ოსები 10 რუსები და ჩეჩნები
3 აფხაზები 11 რუსები და კაზაკები
4 ჩეჩნები 12 რუსები და სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები
5 კაზაკები 13 რუსები და ქართველები
6 ქართველები 14 დადგენა ვერ მოხერხდა
7 სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები 99 ინფორმაცია არ იკითხება
8 რუსები და ოსები
13.2. II ინცინდენტი
13.2.1. მიყენებული ზარალის შესაბამისი კოდები მე–12 კითხვიდან
13.2.1.1. ––––– 13.2.1.6. ––––– 13.2.1.11. ––––– 13.2.1.16. ––––
13.2.1.2. ––––– 13.2.1.7. ––––– 13.2.1.12. –––––
13.2.1.3. ––––– 13.2.1.8. ––––– 13.2.1.13. –––––
13.2.1.4. ––––– 13.2.1.9. ––––– 13.2.1.14. –––––
13.2.1.5. ––––– 13.2.1.10. ––––– 13.2.1.15. –––––
13.2.2. ინცინდენტის ადგილი (ჩაწერეთ) ______________
13.2.3. თარიღი ----/-----/-------/––––––––/
რიცხვი/ თვე / წელი დრო (საათი)

13.2.4. ვინ იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი შესაბამისი)

1 სამხედროები
2 სამოქალაქო პირები
3 დე-ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენლები (გამგებელი, ადმინისტრაციის თანამშრომლები....)
4 გასამხედროებული არაფორმალური დაჯგუფებები
5 პოლიციელები
6 სხვა _______________________________ ( ჩაწერეთ თუ თქვენთვის ცნობილია დამზარალებლის სახელი)
98 დადგენა ვერ მოხერხდა
99 ინფორმაცია არ იკითხება
13.2.5. რა ეროვნების იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი
შესაბამისი)
1 რუსები 9 რუსები და აფხაზები
2 ოსები 10 რუსები და ჩეჩნები
3 აფხაზები 11 რუსები და კაზაკები
4 ჩეჩნები 12 რუსები და სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები
5 კაზაკები 13 რუსები და ქართველები
6 ქართველები 14 დადგენა ვერ მოხერხდა
7 სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები 99 ინფორმაცია არ იკითხება
8 რუსები და ოსები
214  |  დანართები

13.3. III ინცინდენტი

13.3.1. მიყენებული ზარალის შესაბამისი კოდები მე–12 კითხვიდან
13.3.1.1. ––––– 13.3.1.6. ––––– 13.3.1.11. ––––– 13.3.1.16. ––––
13.3.1.2. ––––– 13.3.1.7. ––––– 13.3.1.12. –––––
13.3.1.3. ––––– 13.3.1.8. ––––– 13.3.1.13. –––––
13.3.1.4. ––––– 13.3.1.9. ––––– 13.3.1.14. –––––
13.3.1.5. ––––– 13.3.1.10. ––––– 13.3.1.15. –––––
13.3.2. ინცინდენტის ადგილი (ჩაწერეთ) ______________
13.3.3. თარიღი ----/-----/-------/––––––––/
რიცხვი/ თვე / წელი დრო (საათი)

13.3.4. ვინ იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი შესაბამისი)

1 სამხედროები
2 სამოქალაქო პირები
3 დე-ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენლები (გამგებელი, ადმინისტრაციის თანამშრომლები....)
4 გასამხედროებული არაფორმალური დაჯგუფებები
5 პოლიციელები
6 სხვა _______________________________ ( ჩაწერეთ თუ თქვენთვის ცნობილია დამზარალებლის სახელი)
98 დადგენა ვერ მოხერხდა
99 ინფორმაცია არ იკითხება
13.3.5. რა ეროვნების იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი
შესაბამისი)
1 რუსები 9 რუსები და აფხაზები
2 ოსები 10 რუსები და ჩეჩნები
3 აფხაზები 11 რუსები და კაზაკები
4 ჩეჩნები 12 რუსები და სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები
5 კაზაკები 13 რუსები და ქართველები
6 ქართველები 14 დადგენა ვერ მოხერხდა
7 სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები 99 ინფორმაცია არ იკითხება
8 რუსები და ოსები
13.4. IV ინცინდენტი
13.4.1. მიყენებული ზარალის შესაბამისი კოდები მე–12 კითხვიდან
13.4.1.1. ––––– 13.4.1.6. ––––– 13.4.1.11. ––––– 13.4.1.16. ––––
13.4.1.2. ––––– 13.4.1.7. ––––– 13.4.1.12. –––––
13.4.1.3. ––––– 13.4.1.8. ––––– 13.4.1.13. –––––
13.4.1.4. ––––– 13.4.1.9. ––––– 13.4.1.14. –––––
13.4.1.5. ––––– 13.4.1.10. ––––– 13.4.1.15. –––––
13.4.2. ინცინდენტის ადგილი (ჩაწერეთ) ______________
13.4.3. თარიღი ----/-----/-------/––––––––/
რიცხვი/ თვე / წელი დრო (საათი)

13.4.4. ვინ იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი შესაბამისი)

1 სამხედროები
2 სამოქალაქო პირები
3 დე-ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენლები (გამგებელი, ადმინისტრაციის თანამშრომლები....)
4 გასამხედროებული არაფორმალური დაჯგუფებები
5 პოლიციელები
6 სხვა _______________________________ (ჩაწერეთ თუ თქვენთვის ცნობილია დამზარალებლის სახელი)
98 დადგენა ვერ მოხერხდა
99 ინფორმაცია არ იკითხება
13.4.5. რა ეროვნების იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი
შესაბამისი)
1 რუსები 9 რუსები და აფხაზები
2 ოსები 10 რუსები და ჩეჩნები
3 აფხაზები 11 რუსები და კაზაკები
4 ჩეჩნები 12 რუსები და სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები
5 კაზაკები 13 რუსები და ქართველები
6 ქართველები 14 დადგენა ვერ მოხერხდა
7 სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები 99 ინფორმაცია არ იკითხება
8 რუსები და ოსები
 დანართი №1  |  215

14. ზარალი, რომელიც მიადგა რესპონდენტის ოჯახის სხვა წევრებს (შემოხაზეთ ყველა
შესაძლებელი ვარიანტი)
პირთა ინფორმაცია
რაოდენობა არ იკითხება
უძრავი ქონების ხელყოფა
1. სახლის დანგრევა 99
2. სახლის დაწვა 99
3. სხვა შენობის განადგურება 99
4. ხეხილის ბაღის განადგურება 99
5. ნათესების განადგურება 99
6. ვენახის განადგურება 99
7. სხვა სასოფლო სამეურნეო სავარგულის განადგურება 99
მოსავალის წართმევა/განადგურება
8. მარცვლეული 99
9. ალკოჰოლური სასმელები 99
10. ხილი 99
11. ბოსტნეული 99
12. თაფლი 99
13. სხვა პროდუქტის წართმევა/განადგურება 99
14. მიუღებელი შემოსავალი 99
სატრანსპორტო საშუალების ხელყოფა
15. მსუბუქი ავტომობილის წართმევა/განადგურება 99
16. სატვირთო ავტომობილის წართმევა/განადგურება 99
17. სამარშუტო ტაქსი/ავტობუსის წართმევა/განადგურება 99
18. სხვა სატრანსპორტო საშუალების წართმევა/განადგურება 99
სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების ტექნიკის წართმევა/განადგურება
19. ტრაქტორის წართმევა/განადგურება 99
20. კომბაინის წართმევა/განადგურება 99
21. ხელის ტრაქტორი/მოტობლოკის წართმევა/განადგურება 99
22. სხვა ტექნიკის წართმევა/განადგურება 99
საოჯახო ნივთები
23. ელექტრო ტექნიკის წართმევა/განადგურება (ტელევიზორი, მობილური კომპიუტერი, მაგნიტოფონი ...) 99
24. ავეჯის წართმევა/განადგურება 99
25. საყოფაცხოვრებო ნივთების წართმევა/განადგურება 99
26. სხვა საოჯახო მოხმარების ნივთების წართმევა/განადგურება 99
ძვირფასეულობა
27. ოქრო, ვერცხლი, საიუველირო ნაწარმის წართმევა/განადგურება 99
28. ფულის (შესაბამისი ვალუტით) წართმევა/განადგურება 99
29. ანტიკვარული ნივთების წართმევა/განადგურება 99
30. სხვა ძვირფასი საგნების წართმევა/განადგურება 99
შინაური ცხოველებისა და ფრინველების წართმევა/განადგურება
31. ძროხა 99
32. ღორი 99
33. ცხვარი 99
34. ფრინველი 99
35. სკა 99
36. სხვა შინაური ცხოველის/ფრინველის წართმევა/განადგურება 99
ჯანმრთელობის დაზიანება
37. წამება 99
38. ჭრილობა 99
39. ცემა 99
40. მოტეხილობა 99
41. დაჟეჟილობა 99
42. ფსიქიკური აშლილობა 99
43. და სხვა 99
თავისუფლების უკანონო აღკვეთა
44. თავისუფლების შეზღუდვა 99
45. ტყვეობა 99
სხვა ზარალი
46. გაუპატიურება 99
47. დაშინება, მუქარა, შეურაცხყოფა, ფსიქოლოგიური ზემოქმედება 99
48. იძულებითი შრომა 99
49. სიცოცხლის მოსპობა 99
50. დაბომბვა 99
51. სროლების დაწყება 99
52. წამება/არაადამიანური მოპყრობა 99
216  |  დანართები

15. როდის მოხდა ინცინდენტი?

15.1. I ინცინდენტი
15.1.1. მიყენებული ზარალის შესაბამისი კოდები მე–14 კითხვიდან
15.1.1.1. ––––– 15.1.1.6. ––––– 15.1.1.11. ––––– 15.1.1.16. ––––
15.1.1.2. ––––– 15.1.1.7. ––––– 15.1.1.12. –––––
15.1.1.3. ––––– 15.1.1.8. ––––– 15.1.1.13. –––––
15.1.1.4. ––––– 15.1.1.9. ––––– 15.1.1.14. –––––
15.1.1.5. ––––– 15.1.1.10. ––––– 15.1.1.15. –––––
15.1.2. ინცინდენტის ადგილი (ჩაწერეთ) ______________
15.1.3. თარიღი ----/-----/-------/––––––––/
რიცხვი/ თვე / წელი დრო (საათი)

15.1.4. ვინ იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი შესაბამისი)

1 სამხედროები
2 სამოქალაქო პირები
3 დე-ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენლები (გამგებელი, ადმინისტრაციის თანამშრომლები....)
4 გასამხედროებული არაფორმალური დაჯგუფებები
5 პოლიციელები
6 სხვა _______________________________ ( ჩაწერეთ თუ თქვენთვის ცნობილია დამზარალებლის სახელი)
98 დადგენა ვერ მოხერხდა
99 ინფორმაცია არ იკითხება
15.1.5. რა ეროვნების იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი
შესაბამისი)
1 რუსები 9 რუსები და აფხაზები
2 ოსები 10 რუსები და ჩეჩნები
3 აფხაზები 11 რუსები და კაზაკები
4 ჩეჩნები 12 რუსები და სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები
5 კაზაკები 13 რუსები და ქართველები
6 ქართველები 14 დადგენა ვერ მოხერხდა
7 სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები 99 ინფორმაცია არ იკითხება
8 რუსები და ოსები
15.2. II ინცინდენტი
15.2.1. მიყენებული ზარალის შესაბამისი კოდები მე–14 კითხვიდან
15.2.1.1. ––––– 15.2.1.6. ––––– 15.2.1.11. ––––– 15.2.1.16. ––––
15.2.1.2. ––––– 15.2.1.7. ––––– 15.2.1.12. –––––
15.2.1.3. ––––– 15.2.1.8. ––––– 15.2.1.13. –––––
15.2.1.4. ––––– 15.2.1.9. ––––– 15.2.1.14. –––––
15.2.1.5. ––––– 15.2.1.10. ––––– 15.2.1.15. –––––
15.2.2. ინცინდენტის ადგილი (ჩაწერეთ) ______________
15.2.3. თარიღი ----/-----/-------/––––––––/
რიცხვი/ თვე / წელი დრო (საათი)

15.2.4. ვინ იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი შესაბამისი)

1 სამხედროები
2 სამოქალაქო პირები
3 დე-ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენლები (გამგებელი, ადმინისტრაციის თანამშრომლები....)
4 გასამხედროებული არაფორმალური დაჯგუფებები
5 პოლიციელები
6 სხვა _______________________________ ( ჩაწერეთ თუ თქვენთვის ცნობილია დამზარალებლის სახელი)
98 დადგენა ვერ მოხერხდა
99 ინფორმაცია არ იკითხება
15.2.5. რა ეროვნების იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი
შესაბამისი)
1 რუსები 9 რუსები და აფხაზები
2 ოსები 10 რუსები და ჩეჩნები
3 აფხაზები 11 რუსები და კაზაკები
4 ჩეჩნები 12 რუსები და სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები
5 კაზაკები 13 რუსები და ქართველები
6 ქართველები 14 დადგენა ვერ მოხერხდა
7 სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები 99 ინფორმაცია არ იკითხება
8 რუსები და ოსები
 დანართი №1  |  217

16. არის თუ არა ცნობილი სხვა ინცინდენტის შესახებ, რომლის დროსაც დაზიანდნენ
სხვა ოჯახის წევრებიც? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი შესაბამისი)
1 დიახ 
2 არა დაამთავრეთ
17. თუ ცნობილია რამდენი ადამიანი გახდა თითოეული სახის ძალადობის მსხვერპლი
პირთა ინფორმაცია
მიყენებული ზარალის სახეობა
რაოდენობა არ იკითხება
უძრავი ქონების ხელყოფა
1. სახლის დანგრევა 99
2. სახლის დაწვა 99
3. სხვა შენობის განადგურება 99
4. ხეხილის ბაღის განადგურება 99
5. ნათესების განადგურება 99
6. ვენახის განადგურება 99
7. სხვა სასოფლო სამეურნეო სავარგულის განადგურება 99
მოსავალის წართმევა/განადგურება
8. მარცვლეული 99
9. ალკოჰოლური სასმელები 99
10. ხილი 99
11. ბოსტნეული 99
12. თაფლი 99
13. სხვა პროდუქტის წართმევა/განადგურება 99
14. მიუღებელი შემოსავალი 99
სატრანსპორტო საშუალების ხელყოფა
15. მსუბუქი ავტომობილის წართმევა/განადგურება 99
16. სატვირთო ავტომობილის წართმევა/განადგურება 99
17. სამარშუტო ტაქსი/ავტობუსის წართმევა/განადგურება 99
18. სხვა სატრანსპორტო საშუალების წართმევა/განადგურება 99
სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების ტექნიკის წართმევა/განადგურება
19. ტრაქტორის წართმევა/განადგურება 99
20. კომბაინის წართმევა/განადგურება 99
21. ხელის ტრაქტორი/მოტობლოკის წართმევა/განადგურება 99
22. სხვა ტექნიკის წართმევა/განადგურება 99
საოჯახო ნივთები
ელექტრო ტექნიკის წართმევა/განადგურება (ტელევიზორი, მობილური კომპიუტერი,
23. 99
მაგნიტოფონი და სხვა)
24. ავეჯის წართმევა/განადგურება 99
25. საყოფაცხოვრებო ნივთების წართმევა/განადგურება 99
26. სხვა საოჯახო მოხმარების ნივთების წართმევა/განადგურება 99
ძვირფასეულობა
27. ოქრო, ვერცხლი, საიუველირო ნაწარმის წართმევა/განადგურება 99
28. ფულის (შესაბამისი ვალუტით) წართმევა/განადგურება 99
29. ანტიკვარული ნივთების წართმევა/განადგურება 99
30. სხვა ძვირფასი საგნების წართმევა/განადგურება 99
შინაური ცხოველებისა და ფრინველების წართმევა/განადგურება
31. ძროხა 99
32. ღორი 99
33. ცხვარი 99
34. ფრინველი 99
35. სკა 99
36. სხვა შინაური ცხოველის/ფრინველის წართმევა/განადგურება 99
ჯანმრთელობის დაზიანება
37. წამება 99
38. ჭრილობა 99
39. ცემა 99
40. მოტეხილობა 99
41. დაჟეჟილობა 99
42. ფსიქიკური აშლილობა 99
43. და სხვა 99
თავისუფლების უკანონო აღკვეთა
44. თავისუფლების შეზღუდვა 99
45. ტყვეობა 99
სხვა ზარალი
46. გაუპატიურება 99
47. დაშინება, მუქარა, შეურაცხყოფა, ფსიქოლოგიური ზემოქმედება 99
48. იძულებითი შრომა 99
49. სიცოცხლის მოსპობა 99
50. დაბომბვა 99
51. სროლების დაწყება 99
52. წამება/არაადამიანური მოპყრობა 99
218  |  დანართები

18. როდის მოხდა ინცინდენტი?

18.1. I ინცინდენტი
18.1.1. მიყენებული ზარალის შესაბამისი კოდები მე–14 კითხვიდან
18.1.1.1. ––––– 18.1.1.6. ––––– 18.1.1.11. ––––– 18.1.1.16. ––––
18.1.1.2. ––––– 18.1.1.7. ––––– 18.1.1.12. –––––
18.1.1.3. ––––– 18.1.1.8. ––––– 18.1.1.13. –––––
18.1.1.4. ––––– 18.1.1.9. ––––– 18.1.1.14. –––––
18.1.1.5. ––––– 18.1.1.10. ––––– 18.1.1.15. –––––
18.1.2. ინცინდენტის ადგილი (ჩაწერეთ) ______________
18.1.3. თარიღი ----/-----/-------/––––––––/
რიცხვი/ თვე / წელი დრო (საათი)

18.1.4. ვინ იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი შესაბამისი)

1 სამხედროები
2 სამოქალაქო პირები
3 დე-ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენლები (გამგებელი, ადმინისტრაციის თანამშრომლები....)
4 გასამხედროებული არაფორმალური დაჯგუფებები
5 პოლიციელები
6 სხვა _______________________________ ( ჩაწერეთ თუ თქვენთვის ცნობილია დამზარალებლის სახელი)
98 დადგენა ვერ მოხერხდა
99 ინფორმაცია არ იკითხება
18.1.5. რა ეროვნების იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი
შესაბამისი)
1 რუსები 9 რუსები და აფხაზები
2 ოსები 10 რუსები და ჩეჩნები
3 აფხაზები 11 რუსები და კაზაკები
4 ჩეჩნები 12 რუსები და სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები
5 კაზაკები 13 რუსები და ქართველები
6 ქართველები 14 დადგენა ვერ მოხერხდა
7 სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები 99 ინფორმაცია არ იკითხება
8 რუსები და ოსები
18.2. II ინცინდენტი
18.2.1. მიყენებული ზარალის შესაბამისი კოდები მე–14 კითხვიდან
18.2.1.1. ––––– 18.2.1.6. ––––– 18.2.1.11. ––––– 18.2.1.16. ––––
18.2.1.2. ––––– 18.2.1.7. ––––– 18.2.1.12. –––––
18.2.1.3. ––––– 18.2.1.8. ––––– 18.2.1.13. –––––
18.2.1.4. ––––– 18.2.1.9. ––––– 18.2.1.14. –––––
18.2.1.5. ––––– 18.2.1.10. ––––– 18.2.1.15. –––––
18.2.2. ინცინდენტის ადგილი (ჩაწერეთ) ______________
18.2.3. თარიღი ----/-----/-------/––––––––/
რიცხვი/ თვე / წელი დრო (საათი)

18.2.4. ვინ იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი შესაბამისი)

1 სამხედროები
2 სამოქალაქო პირები
3 დე-ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენლები (გამგებელი, ადმინისტრაციის თანამშრომლები....)
4 გასამხედროებული არაფორმალური დაჯგუფებები
5 პოლიციელები
6 სხვა _______________________________ ( ჩაწერეთ თუ თქვენთვის ცნობილია დამზარალებლის სახელი)
98 დადგენა ვერ მოხერხდა
99 ინფორმაცია არ იკითხება
18.2.5. რა ეროვნების იყვნენ შეურაცხმყოფელები? (შემოხაზეთ მხოლოდ ერთი
შესაბამისი)
1 რუსები 9 რუსები და აფხაზები
2 ოსები 10 რუსები და ჩეჩნები
3 აფხაზები 11 რუსები და კაზაკები
4 ჩეჩნები 12 რუსები და სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები
5 კაზაკები 13 რუსები და ქართველები
6 ქართველები 14 დადგენა ვერ მოხერხდა
7 სხვა ჩრდილოეთ კავკასიელები 99 ინფორმაცია არ იკითხება
8 რუსები და ოსები
 დანართი №2  |  219

დანართი №2

დეკ­რე­ტი №2 

სრუ­ლი­ად სა­ქარ­თ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა

ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტი­სა და
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ხალ­ხო კო­მი­სარ­თა საბ­ჭო­სი 

სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის მოწყო­ბის შე­სა­ხებ

სრუ­ლი­ად სა­ქარ­თ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტი და

სა­ხალ­ხო კო­მი­სარ­თა საბ­ჭო ად­გე­ნენ:
1. მო­ეწყოს სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქი, რო­გორც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს
სოც. საბჭ. რეს­პუბ­ლი­კის შე­მად­გე­ნე­ლი ნა­წი­ლი;  აღ­ნიშ­ნუ­ლი ოლ­ქის ცენ­ტ­რად იქ­ნეს ქ.
ცხინ­ვა­ლი.
2. სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის შედ­გე­ნი­ლო­ბა­ში მო­თავ­ს­დეს ტე­რი­ტო­
რი­ა, რო­მე­ლიც უჭი­რავს სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ხალხს შემ­დეგ საზღ­ვ­რებ­ში:
ა) ჩრდი­ლო­ეთ სა­ნა­პი­რო ხა­ზი გა­ივ­ლის კავ­კა­სი­ო­ნის მთა­ვარ ქედ­ზე მთი­ულ­თა ავ­
ტო­ნო­მი­უ­რი რეს­პუბ­ლი­კის სამ­ხ­რეთ სა­ხელ­მ­წი­ფო საზღ­ვ­რის გას­წ­ვ­რივ;
ბ) და­სავ­ლე­თი-­სა­ნა­პი­რო ხა­ზი იწყე­ბა მთი­ელ­თა სოც. საბჭ. ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი რეს­პუბ­
ლი­კის საზღ­ვ­რე­ბი­დან მდი­ნა­რე ჩან­ჩა­ხის სა­თა­ვე­სა და მის შე­ნა­კა­დებ­თან, გა­დას­ჭ­რის
სი­მაღ­ლეს 8.872, მი­ე­მარ­თე­ბა წი­თელ­ტის ქე­დის გას­წ­ვ­რივ, გა­დას­ჭ­რის მდი­ნა­რე ჩან­
ჩახს, შე­ნა­კა­დი გეს­კეს შე­სარ­თავ­ში გაგ­რ­ძელ­დე­ბა სამ­ხ­რეთ­-­და­სავ­ლე­თის მი­მარ­თუ­
ლე­ბით გეს­კეს მთის კალ­თებ­ზე ამა მდი­ნა­რის და­სავ­ლე­თით;  გა­დას­ჭ­რის გეს­კეს მთას,
ძვა­რის მთას, სი­მაღ­ლეს 6.062, მდი­ნა­რე ღა­რუ­ლას სოფ. დაბ­ლა-­კ­ვა­ჟას ქვე­ვით, მდი­
ნა­რე ქვედ­რუ­ლას, სოფ. ქვე­დის აღ­მო­სავ­ლე­თით­;­და­ეშ­ვე­ბა ვე­ლუ­ან­ტის მთის კალ­თებ­
ზე, გა­დას­ჭ­რის სი­მაღ­ლეს 7.616;  გა­დას­ვ­ლის ქუ­დე­ვის მთას, 2.932-ს სი­მაღ­ლის ცო­ტა
და­სავ­ლე­თით; გაგ­რ­ძელ­დე­ბა აღ­მო­სავ­ლეთ­-­სამ­ხ­რე­თის მი­მარ­თუ­ლე­ბით, 6.013 სი­მაღ­
ლის ძი­რის გას­წ­ვ­რივ;  გა­დას­ჭ­რის მდი­ნა­რე ყვი­რი­ლის მარ­ჯ­ვე­ნა შე­ნა­კადს სოფ. პე­რე­
ვის ჩრდი­ლო­-აღ­მო­სავ­ლე­თით, გა­ივ­ლის სოფ. პე­რე­ვის აღ­მო­სავ­ლე­თით; გა­დას­ჭ­რის
მდი­ნა­რე ყვი­რი­ლის 2.170 სი­მაღ­ლის აღ­მო­სავ­ლე­თით, მი­ებ­ჯი­ნე­ბა პე­რან­გის მთას
5.201 სი­მაღ­ლე­ზე; მი­ე­მარ­თე­ბა სამ­ხ­რე­თით ამ მთის კალ­თებ­ზე ძი­რუ­ლის მთის და­სავ­
ლე­თით; გა­დას­ჭ­რის უკა­ნას­კ­ნელს და გა­ივ­ლის კაპ­რე­ბის­-­სე­რის ქედს, 4.172 სი­მაღ­ლემ­
დე; გაგ­რ­ძელ­დე­ბა მდი­ნა­რე ჭა­რათ­-­ხე­ვის ზე­მო მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბით და შემ­დეგ კაპ­რე­ბის­-­სე­
რის ქე­დის კალ­თე­ბის იქით, მდი­ნა­რე ლო­პა­ნის და­სავ­ლე­თით.
გ) სამ­ხ­რე­თით: სა­ნა­პი­რო ხა­ზი გაგ­რ­ძელ­დე­ბა ჭორ­ჭან­-­წ­ნე­ლი­სის გზით, გა­დას­ჭ­რის
მდი­ნა­რე ლო­პანს, წნე­ლი­სის ქვე­ვით, მო­უხ­ვევს ჩრდი­ლო­-აღ­მო­სავ­ლე­თით;  გა­ივ­ლის
სოფ. ატო­ცის ზე­ვით, გა­დას­ჭ­რის მდი­ნა­რე ფრო­ნას სოფ. ოქო­ნის ქვე­ვით, მი­ი­მარ­თე­ბა
სამ­ხ­რე­თით, მდი­ნა­რე ფრო­ნის აღ­მო­სავ­ლე­თით, გა­დას­ჭ­რის მდი­ნა­რე ფრო­ნის მარ­ცხე­ნა
შე­ნა­კადს, სოფ. ქვა­თეთ­რის ქვე­ვით­;­შემ­დეგ გა­დას­ჭ­რის მდი­ნა­რე ფრო­ნას (ყორნისისა)
სოფ. და დვა­ნის ზე­ვით; გა­ივ­ლის დვა­ნი-­გუ­ჯა­ბა­უ­რის გზის პა­რა­ლე­ლუ­რად ჩრდი­ლო-­
და­სავ­ლე­თის მხრით;  გა­დას­ჭ­რის მდი­ნა­რე დიდ ლი­ახვს ქა­ლაქ ცხინ­ვა­ლის ქვე­ვით და
სო­ფელ ერ­გ­ნე­თის ზე­ვით; მი­ებ­ჯი­ნე­ბა სოფ. ერედ­ვას; გა­დას­ჭ­რის მდი­ნა­რე პა­ტა­რა-­ლი­
ახვს, სოფ. არ­ბოს ზე­ვით, მდი­ნა­რე ჭა­რე­ბუ­ლას, სო­ფელ მე­რე­თი­სა და კოშ­კის ზე­ვით;
220  |  დანართები

მო­უხ­ვევს სამ­ხ­რეთ­-აღ­მო­სავ­ლე­თით, გა­დას­ჭ­რის მდი­ნა­რე ოთ­რე­ვას სოფ. ფლა­ვის­მა­ნის ზე­

ვით და მდ. აძუ­რას და მე­ჯუ­დას, სოფ. აძ­ვი­სა და მე­ჯე­ხის­ხე­ვის ცო­ტა ზე­ვით; გრძელ­დე­ბა სოფ.
ყირ­ბა­ლი­სა და ბერ­შუ­ე­თის ჩრდი­ლო­-აღ­მო­სავ­ლე­თით., გა­დას­ჭ­რის მდი­ნა­რე ტარ­ტ­ლას სოფ.
წი­ნა­კა­რის ქვე­ვით, მდი­ნა­რე ლე­ხუ­რის მარ­ჯ­ვე­ნა შე­ნა­კადს სოფ. ხურ­ვა­ლე­თის ზე­ვით, შე­მო­
უვ­ლის სო­ფელ­თა ჯგუფს: ორ­ჭო­შანს, აბ­რევ­სა და სხვ; გა­დას­ჭ­რის მდი­ნა­რე ლე­ხურს სოფ. სა­
კო­რინ­თ­ლო­სა და ოძი­სის ჩრდი­ლო­ე­თით; გა­დას­ჭ­რის მდი­ნა­რე ქსანს სოფ. ოძი­სის ზე­ვით და
მი­ებ­ჯი­ნე­ბა იფ­ნი­ა­ნის ქე­დის მთას;
დ) აღ­მო­სავ­ლე­თით: სა­ნა­პი­რო ხა­ზი იფ­ნი­ა­ნის ქე­დის მთი­დან მო­უხ­ვევს ჩრდი­ლო­ე­
თით და გა­დას­ჭ­რის ხნარ­ც­ვ­სა, გა­ივ­ლის სოფ. მი­ქე­ლი­ან­თ­კა­რის, ირ­მის სოფ­ლის და სხვა
სოფ­ლე­ბის ხა­ზის და­სავ­ლე­თით; შე­მო­უვ­ლის ჩრდი­ლო­ე­თით 6.409 სი­მაღ­ლის შუა კალ­
თებს, გა­დას­ჭ­რის უკა­ნას­კ­ნელს ეკ­ლე­სი­ის ნან­გ­რე­ვე­ბის ცო­ტა აღ­მო­სავ­ლე­თით;  შემ­დეგ გაგ­
რ­ძელ­დე­ბა ჩრდი­ლო­ე­თი­სა­კენ ქე­დით მდ. ალე­ვის მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის გას­წ­ვ­რივ ამა მდი­ნა­რის
აღ­მო­სავ­ლე­თით; გა­დას­ჭ­რის ჭარ­ტა­ლას მთას 8.283 სი­მაღ­ლე­ზე, სა­ფერ­შე­თის და ტახ­ტის
მთებს, გაგ­რ­ძელ­დე­ბა მდი­ნა­რე არაგ­ვი­სა და ქსნის შე­ნა­კა­დე­ბის შუა წყალ­თა გამ­ყო­ფი ქე­დის
ხა­ზით; გა­დას­ჭ­რის სი­მაღ­ლე­ებს: ყურ­ყუტ­სა, მუნ­ჯუხ­სა და ლო­მი­სის უღელ­ტე­ხილს მო­ნას­ტ­რის
ნან­გ­რე­ვებ­თან და მი­ე­მარ­თე­ბა ჯა­მუ­რის უღელ­ტე­ხი­ლამ­დე; გა­დას­ჭ­რის მდ. არაგ­ვის მარ­ჯ­ვე­ნა
შე­ნა­კა­დებს _ გა­ნი­სი­სა, ერე­თი­სა და სხვა სოფ­ლე­ბის და­სავ­ლე­თით; გაგ­რ­ძელ­დე­ბა ჩრდი­ლო-­
და­სავ­ლე­თით მდ. არაგ­ვის ზე­მო-­მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბით; მი­უხ­ვევს და­სავ­ლე­თით, გა­დას­ჭ­რის ლაზ­
გ­-­წი­თის მთას და მი­ე­მარ­თე­ბა წყალ­თა-­გამ­ყო­ფი ქე­დის ხა­ზით მდი­ნა­რე თერ­გი­სა და დი­დი
ლი­ახ­ვის შე­ნა­კა­დებს შუ­ა, გა­დას­ჭ­რის 12.117, 11.333 და 12.572 სი­მაღ­ლე­ებს და მი­ებ­ჯი­ნე­ბა
ვა­ილ­კ­-­პარ­სის მთას.
3. სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის მმარ­თ­ვე­ლი ორ­გა­ნო­ე­ბია ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­
მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტი და ად­გი­ლობ­რი­ვი საბ­ჭო­ე­ბი.
4. სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის საქ­მე­თა მმარ­თ­ვე­ლო­ბი­სათ­ვის და­არ­ს­დე­ბა
სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ა­ტე­ბი: ა) ში­ნა­გან საქ­მე­თა, ბ) იუს­ტი­ცი­ის, გ) გა­ნათ­ლე­ბი­სა, დ) ჯან­მ­რ­თე­
ლო­ბი­სა, ე) შრო­მი­სა და სო­ცი­ა­ლუ­რი უზ­რუნ­ველ­ყო­ფი­სა, ვ) მი­წათ­მოქ­მე­დე­ბი­სა, ზ) სა­სურ­სა­
თო, თ) ფი­ნან­ს­თა, ი) სა­ხალ­ხო მე­ურ­ნე­ო­ბის საბ­ჭო და კ) მუ­შა­თა და გლეხ­თა ინ­ს­პექ­ცი­ა.
შე­ნიშ­ვ­ნა 1. სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სა­ხალ­ხო კო­მი­სარ­თა საბ­ჭო არ და­არ­
ს­დე­ბა და სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ა­ტე­ბი მოქ­მე­დე­ბენ, რო­გორც ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი
კო­მი­ტე­ტის გან­ყო­ფი­ლე­ბა­ნი.
შე­ნიშ­ვ­ნა 2. გა­რე­შე საქ­მე­ნი და სა­გა­რეო ვაჭ­რო­ბა რჩე­ბა საქ. სოც. საბჭ. რეს­პუბ­ლი­კის
ცენ­ტ­რა­ლუ­რი ორ­გა­ნო­ე­ბის გამ­გებ­ლო­ბა­ში.
სამ­ხედ­რო საქ­მეს გა­ნა­გებს სამ­ხედ­რო კო­მი­სა­რი­ა­ტი, რო­მე­ლიც უშუ­ა­ლოდ ექ­ვემ­დე­ბა­რე­
ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სამ­ხედ­რო და საზღ­ვაო სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ატს და მოწყო­ბილ იქ­ნე­ბა უკა­
ნას­კ­ნე­ლის მი­ერ სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ცენ­ტ­რა­ლურ აღ­მას­რუ­ლე­ბელ კო­მი­ტეტ­თან შე­თან­ხ­მე­ბით.
კონ­ტ­რ­-­რე­ვო­ლუ­ცი­ას­თან ბრძო­ლა დარ­ჩე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­გან­გე­ბო კო­მი­სი­ის ორ­გა­
ნო­თა გამ­გებ­ლო­ბა­ში, რო­მელ­ნიც მოწყო­ბილ იქ­ნე­ბა უკა­ნას­კ­ნე­ლის მი­ერ სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის
აღ­მას­რუ­ლე­ბელ კო­მი­ტეტ­თან შე­თან­ხ­მე­ბით.
5. რა­თა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სოც. საბჭ. რეს­პუბ­ლი­კის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე და­ცულ იქ­ნეს და მო­
ეწყოს ერ­თი­ა­ნი სა­ფი­ნან­სო და სა­მე­ურ­ნეო მოქ­მე­დე­ბა, სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი
ოლ­ქის სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ა­ტე­ბი: სა­სურ­სა­თო, სა­ფი­ნან­სო, შრო­მი­სა, სა­ხალ­ხო მე­ურ­ნე­ო­
ბის საბ­ჭო და მუ­შა­თა და გლეხ­თა ინ­ს­პექ­ცია დარ­ჩე­ბი­ან სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სოც. საბჭ. რეს­პუბ­
ლი­კის სა­თა­ნა­დო სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ა­ტე­ბის ქვემ­დე­ბა­რე­ო­ბა­ში, ამას­თა­ნა­ვე უკა­ნას­კ­ნელ­თა
ყო­ვე­ლი გან­კარ­გუ­ლე­ბა და ღო­ნის­ძი­ე­ბა გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ უნ­და იქ­ნეს სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის სა­
ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ა­ტე­ბის მი­ერ სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტის
მეშ­ვე­ო­ბით.
 დანართი №2  |  221

შე­ნიშ­ვ­ნა: მე­ხუ­თე მუხ­ლ­ში და­სა­ხე­ლე­ბუ­ლი სა­ხალ­ხო კო­მის­რე­ბი და­ნიშ­ნულ იქ­ნე­ბი­ან საქ.

სოც. საბჭ. რეს­პუბ­ლი­კის სა­თა­ნა­დო კო­მი­სა­რი­ა­ტე­ბის მი­ერ, სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ცენ­ტ­რა­ლურ
აღ­მას­რუ­ლე­ბელ კო­მი­ტეტ­თან შე­თან­ხ­მე­ბით და დამ­ტ­კი­ცე­ბულ იქ­ნე­ბი­ან უკა­ნას­კ­ნე­ლის მი­ერ.
6. სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ა­ტე­ბი: ში­ნა­გან საქ­მე­თა,
იუს­ტი­ცი­ი­სა, გა­ნათ­ლე­ბი­სა, ჯან­მ­რ­თე­ლო­ბი­სა, მი­წათ­მოქ­მე­დე­ბი­სა და სო­ცი­ა­ლუ­რი უზ­რუნ­ველ­
ყო­ფი­სა ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი არი­ან თა­ვის მოქ­მე­დე­ბა­ში და პა­სუ­ხის­მ­გე­ბელ­ნი საქ. სოც. საბჭ. რეს­
პუბ­ლი­კის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი ორ­გა­ნო­ე­ბის წი­ნა­შე, სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­
ლი კო­მი­ტე­ტის მეშ­ვე­ო­ბით.
7. სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქი ყვე­ლა სა­ჭი­რო სა­ფი­ნან­სო და ტეხ­ნი­კუ­რი სა­
შუ­ა­ლე­ბე­ბით მო­მა­რა­გე­ბულ იქ­ნე­ბა საქ. სოც. საბჭ. რეს­პუბ­ლი­კის სა­ერ­თო სახ­ს­რი­დან სა­ქარ­
თ­ვე­ლოს ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტი­სა და სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ატ­თა საბ­ჭოს
უშუ­ა­ლო გან­კარ­გუ­ლე­ბი­სა­მებრ სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­თის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტის
მეშ­ვე­ო­ბით.
8. იმ ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი ერ­თე­უ­ლე­ბის ფაქ­ტი­ურ გა­და­ცე­მას, რომ­ლე­ბიც მი­ეთ­ვი­სე­ბა სამ­
ხ­რეთ­-ო­სე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ურ ოლქს, აწარ­მო­ებს შე­რე­უ­ლი კო­მი­სი­ა, შემ­დ­გა­რი სამ­ხ­რეთ­-ო­სე­
თის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტი­სა, მო­საზღ­ვ­რე და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი მაზ­რის
აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტი­სა და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სოც. საბჭ. რეს­პუბ­ლი­კის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი ხე­
ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა­გან
აღ­ნიშ­ნუ­ლი  კო­მი­სი­ას და­ე­ვა­ლე­ბა თა­ვი­სი მუ­შა­ო­ბა და­ამ­თავ­როს არა უგ­ვი­ა­ნეს ამა
1922 წ. მა­ი­სის 1-სა.
სრუ­ლი­ად სა­ქარ­თ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა ცენ­ტ­რა­ლუ­რი 
აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტის თავ­მ­ჯ­დო­მა­რე 
ფ. მა­ხა­რა­ძე.

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სოც. საბჭ. რეს­პუბ­ლი­კის
სახ. კო­მი­სარ­თა საბ­ჭოს თავ­მ­ჯ­დო­მა­რე 
ს. ქავ­თა­რა­ძე.
აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტის მდი­ვა­ნი 
თ. კა­ლან­და­ძე.
1922 წ. აპ­რი­ლი 20.

(მოამბე, ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ა­ტი­სა, № 33, 1922, გვ. 81-84;

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს უახ­ლე­სი ის­ტო­რი­ის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი სა­ხელ­მ­წი­ფო არ­ქი­ვი, ფ. 607, ანაწ. 1, საქ. 754, ფურც. 4)
222  |  დანართები

დანართი №3

ძალადაკარგულია
საქართველოს პრეზიდენტის
09/03/2008 N 425
ბრძანებულებით

საქართველოს პრეზიდენტის
ბრძანებულება
N 402 2008 წლის 9 აგვისტო ქ. თბილისი

საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საომარი მდგომარეობისა და სრული

მობილიზაციის გამოცხადების შესახებ

ბო­ლო დღე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ყო­ფი­ლი სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლ­ქის ტე­რი­

ტო­რი­ა­ზე არ­სე­ბუ­ლი ვი­თა­რე­ბა უაღ­რე­სად გამ­წ­ვავ­და. ად­გი­ლი აქვს სე­პა­რა­ტის­ტე­ბის მხრი­დან
ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბი­სა და თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ბის მა­სობ­რივ დარ­ღ­ვე­ვას, მშვი­დო­ბი­ან მო­სახ­ლე­
ო­ბა­ზე შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი თავ­დას­ხ­მი­სა და ძა­ლა­დო­ბის ფაქ­ტებს, ამ ქმე­დე­ბე­ბის შე­დე­გად არის
მსხვერ­პ­ლი მშვი­დო­ბი­ან მო­სახ­ლე­ო­ბა­ში და მშვი­დო­ბის­მ­ყო­ფე­ლებ­ში. ათე­უ­ლო­ბით ადა­მი­ა­ნი
დაჭ­რი­ლი­ა. გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლია მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბის სა­კუთ­რე­ბა.
მი­უ­ხე­და­ვად სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ მი­ღე­ბუ­ლი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბი­სა – ცალ­
მ­ხ­რი­ვად შე­ეწყ­ვი­ტა ცეცხ­ლი და შე­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი წი­ნა­და­დე­ბი­სა – გა­მარ­თუ­ლი­ყო სამ­შ­ვი­დო­ბო
მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბი, სე­პა­რა­ტის­ტე­ბის მი­ერ 7–8 აგ­ვის­ტოს გან­ხორ­ცი­ელ­და მა­სი­რე­ბუ­ლი შე­ტე­
ვა მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბის მი­სა­მარ­თით. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ გა­მო­ყე­ნე­
ბულ იქ­ნა აუცი­ლე­ბე­ლი და ადეკ­ვა­ტუ­რი ზო­მე­ბი შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი თავ­დას­ხ­მის აღ­საკ­ვე­თად.
სე­პა­რა­ტის­ტე­ბის მი­ერ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ქმე­დე­ბე­ბი აქ­
ტი­უ­რად იქ­ნა მხარ­და­ჭე­რი­ლი რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის მი­ერ. კერ­ძოდ, 8 აგ­ვის­ტოს რუ­სე­თის
ფე­დე­რა­ცი­ის მხრი­დან რო­კის გვი­რა­ბის გავ­ლით სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში შე­მო­ვი­და ასე­უ­ლო­ბით სამ­
ხედ­რო პი­რი და სამ­ხედ­რო ტექ­ნი­კა.
8 აგ­ვის­ტოს, დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში, რუ­სე­თის ფედ­რა­ცი­ის სამ­ხედ­რო საფ­რენ­მა აპა­რა­ტებ­
მა არა­ერ­თ­გ­ზის და­არ­ღ­ვი­ეს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ჰა­ე­რო სივ­რ­ცე და გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლეს ქა­რე­ლის,
გო­რის და მა­თი მიმ­დე­ბა­რე სოფ­ლე­ბის, ასე­ვე ცხინ­ვა­ლის რე­გი­ო­ნის სოფ­ლე­ბის, ვა­ზი­ა­ნის სამ­
ხედ­რო ბა­ზი­სა და მარ­ნე­უ­ლის სამ­ხედ­რო აეროდ­რო­მის და­ბომ­ბ­ვა, რა­საც მოჰ­ყ­ვა მსხვერ­პ­ლი
მშვი­დო­ბი­ან მო­სახ­ლე­ო­ბა­ში და და­ზი­ან­და შე­ნო­ბა–ნა­გე­ბო­ბე­ბი. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით ასე­ვე და­ი­ბომ­ბა
სე­ნა­კის აერო­პორ­ტი, სამ­ხედ­რო ბა­ზა და რკი­ნიგ­ზის სად­გუ­რი, ასე­ვე ფო­თის პორ­ტი, გემ­სა­შე­
ნი ქარ­ხა­ნა და სარ­კი­ნიგ­ზო კვან­ძი. 9 აგ­ვის­ტოს და­ი­ბომ­ბა კო­პიტ­ნა­რის აერო­პორ­ტი, ქ. გო­
რის რკი­ნიგ­ზის სად­გუ­რი და საცხოვ­რე­ბე­ლი სახ­ლე­ბი, რა­საც მოყ­ვა მსხვერ­პ­ლი მშვი­დო­ბი­
ან მო­სახ­ლე­ო­ბა­ში. უკა­ნას­კ­ნელ სა­ა­თებ­ში რუ­სეთ­მა აგ­რე­სი­უ­ლი ქმე­დე­ბე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა
და­იწყო აფხა­ზე­თის მი­მარ­თუ­ლე­ბი­თაც. აღ­ნიშ­ნუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა გან­ლა­გე­
ბუ­ლია ცხინ­ვა­ლის რე­გი­ო­ნი­დან 200–300 კი­ლო­მეტ­რის და­შო­რე­ბით. შე­სა­ბა­მი­სად რუ­სე­თის
მხრი­დან გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი აგ­რე­სი­უ­ლი ქმე­დე­ბე­ბი მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად გას­ც­და კონ­ფ­ლიქ­ტის
ტე­რი­ტო­რი­ას და მო­იც­ვა პრაქ­ტი­კუ­ლად მთე­ლი სა­ქარ­თ­ვე­ლო.
ყო­ვე­ლი­ვე ზე­მოთ­ქ­მუ­ლი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, სა­ხე­ზეა რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის მხრი­დან სა­
ქარ­თ­ვე­ლო­ზე შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი თავ­დას­ხ­მის ფაქ­ტი, რო­მე­ლიც ატა­რებს რო­გორც ირიბ, ასე­ვე
პირ­და­პირ ხა­სი­ათს.
 დანართი №3  |  223

ირი­ბი თავ­დას­ხ­მა გა­მო­ი­ხა­ტა სე­პა­რა­ტის­ტუ­ლი ძა­ლე­ბის სრულ მხარ­და­ჭე­რა­ში, მა­თი

სამ­ხედ­რო აღ­ჭურ­ვი­ლო­ბი­თა და ტყვია–წამ­ლით მო­მა­რა­გე­ბა­ში, რუ­სე­თის ფედ­რა­ცი­ის ოფი­ცი­
ა­ლუ­რი პი­რე­ბის მი­ერ თვით­გა­მოხ­ცა­დე­ბუ­ლი სამ­ხედ­რო ოსე­თის რეს­პუბ­ლი­კის მა­ღა­ლი თა­
ნამ­დე­ბო­ბე­ბის და­კა­ვე­ბა­ში (თავდაცვის მი­ნის­ტ­რი, ში­ნა­გან საქ­მე­თა მი­ნის­ტ­რი, უშიშ­რო­ე­ბის
საბ­ჭოს მდი­ვა­ნი, პრე­მი­ერ–მი­ნის­ტ­რი). პირ­და­პი­რი სამ­ხედ­რო თავ­დას­ხ­მა რუ­სე­თის ფე­დე­რა­
ცი­ის მხრი­დან გა­მო­ი­ხა­ტა აქ­ტი­უ­რი, ინ­ტენ­სი­უ­რი და გან­გ­რ­ძო­ბა­დი საბ­რ­ძო­ლო მოქ­მე­დე­ბე­ბის
წარ­მო­ე­ბით, მათ შო­რის, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ის სა­ჰა­ე­რო სივ­რ­ცის არა­ერ­თ­გ­ზის დარ­ღ­
ვე­ვით და მა­სი­რე­ბუ­ლი და­ბომ­ბ­ვით, ასე­ვე გა­მო­ყე­ნე­ბულ იქ­ნა შა­ვი ზღვის საზღ­ვაო სამ­ხედ­რო
ძა­ლე­ბი და სამ­ხედ­რო სახ­მე­ლე­თო შე­ნა­ერ­თე­ბი. ეს ქმე­დე­ბე­ბი, თა­ვი­სი ხა­სი­ა­თი­თა და მას­შ­ტა­
ბით, სრუ­ლად შე­ე­სა­ბა­მე­ბა სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­თ­ლით აღი­ა­რე­ბუ­ლი „შეიარაღებული თავ­
დას­ხ­მის“ დე­ფი­ნი­ცი­ას და სწო­რედ ამ­გ­ვა­რად უნ­და იქ­ნეს კვა­ლი­ფი­ცი­რე­ბუ­ლი.
აღ­ნიშ­ნულ ვი­თა­რე­ბა­ში, არ­სე­ბუ­ლი საფ­რ­თხის სა­პა­სუ­ხოდ, ერ­თა­დერთ ადეკ­ვა­ტურ
და, შე­სა­ბა­მი­სად, აუცი­ლე­ბელ ზო­მას წარ­მო­ად­გენს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის 98–ე მუხ­
ლით, გა­ე­როს წეს­დე­ბის 51–ე მუხ­ლით და სა­ერ­თა­შო­რი­სო ჩვე­უ­ლე­ბი­თი სა­მარ­თ­ლით გან­მ­ტ­
კი­ცე­ბუ­ლი თავ­დაც­ვის უფ­ლე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა.
ამ­დე­ნად, არ­სე­ბობს ძა­ლის გა­მო­ყე­ნე­ბის აუცი­ლებ­ლო­ბა, რო­მე­ლიც იქ­ნე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­
ლოს მი­მართ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი თავ­დას­ხ­მის პრო­პორ­ცი­უ­ლი და მი­მარ­თუ­ლი იქ­ნე­ბა შე­ი­ა­
რა­ღე­ბუ­ლი თავ­დას­ხ­მის შე­ჩე­რე­ბი­სა­კენ და სი­ტუ­ა­ცი­ის ეს­კა­ლა­ცი­ის თა­ვი­დან აცი­ლე­ბი­სა­კენ.
შექ­მ­ნი­ლი ვი­თა­რე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, რე­გი­ონ­ში დეს­ტა­ბი­ლი­ზა­ცი­ის, მშვი­დო­ბი­
ან მო­სახ­ლე­ო­ბა­ზე შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი თავ­დას­ხ­მი­სა და ძა­ლა­დო­ბის ფაქ­ტე­ბის აღ­კ­ვე­თის, ადა­
მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბი­სა და თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის მიზ­ნით, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს
კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის 73–ე მუხ­ლის პირ­ვე­ლი პუნ­ქ­ტის „ზ“ ქვე­პუნ­ქ­ტის, 98–ე მუხ­ლის და მე–100
მუხ­ლის პირ­ვე­ლი პუნ­ქ­ტის, „საომარი მდგო­მა­რე­ო­ბის შე­სა­ხებ“ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნო­ნი­სა და
„მობილიზაციის შე­სა­ხებ“ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნო­ნის მე–6 მუხ­ლის „ა“ ქვე­პუნ­ქ­ტის შე­სა­ბა­მი­სად:
1. გა­მოცხად­დეს სა­ო­მა­რი მდგო­მა­რე­ო­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთელ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე.
2. სა­ო­მა­რი მდგო­მა­რე­ო­ბის მოქ­მე­დე­ბის ვა­და გა­ნი­საზღ­ვ­როს 15 დღით.
3. სა­ო­მარ მდგო­მა­რე­ო­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით გა­მოცხად­დეს სრუ­ლი მო­ბი­ლი­ზა­ცია და
შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი თავ­დას­ხ­მის აღ­საკ­ვე­თად გა­მო­ყე­ნე­ბულ იქ­ნეს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სამ­
ხედ­რო ძა­ლე­ბი.
4. ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბა და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ გა­მოქ­ვეყ­ნ­დეს მა­სობ­რი­ვი ინ­ფ­რო­მა­ცი­ის სა­შუ­ა­ლე­ბე­
ბით, ხო­ლო შემ­დ­გომ (ერთი დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში) ყო­ველ 2 სა­ათ­ში ერ­თხელ გა­და­
ი­ცეს სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მა­უწყებ­ლის მეშ­ვე­ო­ბით.
5. ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბა 48 სა­ათ­ში წა­რედ­გი­ნოს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენტს და­სამ­­ტ­კი­­ცებ­ლად.
6. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­გა­რეო საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტ­რომ (ე. ტყე­შე­ლაშ­ვი­ლი) სა­ო­მა­რი მდგო­
მა­რე­ო­ბის გა­მოცხა­დე­ბის შე­სა­ხებ და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ აც­ნო­ბოს გა­ერ­თი­ა­ნე­ბუ­ლი ერე­ბის
ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის გე­ნე­რა­ლურ მდი­ვანს, ევ­რო­პის საბ­ჭოს გე­ნე­რა­ლურ მდი­ვანს, სხვა
შე­სა­ბა­მი­სი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი­სა და სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში აკ­რე­დი­ტე­ბუ­ლი
დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი მი­სი­ე­ბის ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლებს.
7. ეს ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბა ამოქ­მედ­დეს ხელ­მო­წე­რის­თა­ნა­ვე და და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ გა­მოქ­ვეყ­ნ­
დეს ოფი­ცი­ა­ლურ ბეჭ­დ­ვით ორ­გა­ნო­ში.

მი­ხე­ილ სა­ა­კაშ­ვი­ლი
224  |  დანართები

დანართი №4
დანართი №4  |  225
226  |  დანართები
 დანართი №5  |  227

დანართი №5
არასამთავრობო ორგანიზაციათა კითხვარების საფუძველზე
გამოვლენილ დაღუპულ პირთა სია
№ გარდაცვლილი პირი გარდაცვალების ადგილი ასაკი

1 გიორგი აბრამიშვილი გორი, სამხედრო ჰოსპიტალი 41 წლის

2 კარლო აბუაშვილი გორის ცენტრი 79 წლის
3 მაქსიმე აკოფიანი გორის რაიონი სოფელი თორტიზა 68 წლის
4 ზავენა ანესაშვილი გორის ცენტრი 58 წლის
5 ნუგზარ ახალკაცი გორის რაიონი სოფელი თორტიზა 16 წლის
6 ვაჟა ბესტავაშვილი გორის ცენტრი 41 წლის
7 ალექსანდრე ბაზანდარაშვილი გორის ცენტრი 51 წლის
8 ავთანდილ ცერცვაძე გორის ცენტრი 41 წლის
9 გელა ჩიხლაძე გორის რაიონის სოფელი ტყვიავი 66 წლის
10 ამირან რაზმაძე გორის რაიონი სოფელი ვარიანი 57 წლის
11 ერეკლე ჭანია დაიღუპა გორთან ახლოს, 17 წლის
12 ანა დოკაძე გორის ცენტრი 79 წლის
13 ბიძინა ფარქაშვილი გორის რაიონის სოფელი კარალეთი (გაუჩინარდა) 44 წლის
14 ვიქტორ გაგვიშვილი გორის რაიონის სოფელი ერგნეთი 78 წლის
დაკავებული იყო ცხინვალის მე-6 სკოლაში,
15 ანდრო რაზმაძე 59 წლის
გარდაიცვალა თბილისის საავადმყოფოში
16 დოდო გარსევანიშვილი გორის რაიონის სოფელი თედოწმინდა 52 წლის
17 თინათინ გიორგაძე გორის რაიონის სოფელი თედოწმინდა 62 წლის
18 გუგულა გოგინაშვილი გორის რაიონის სოფელი რუისი 45 წლის
19 ტარიელ გოგიშვილი გორის რაიონის სოფელი ვარიანი 62 წლის
20 თამაზ მახარაშვილი გორის რაიონის სოფელი ტირძნისი 58 წლის
21 გიორგი კასრაძე გორის რაიონის სოფელი ერგნეთი 93 წლის
22 ეკატერინე პაპელიშვილი გორის რაიონის სოფელი კეხვი 74 წლის
23 მერაბ კეკოშვილი გორი, ხახუტაშვილის ქ. 13 წლის,
24 ვარლო კეკოშვილი გორი, ხახუტაშვილის ქ. 77 წლის
25 გიორგი კობალაძე გორის რაიონის სოფელი ერგნეთი 83 წლის
26 ამირან კურტანიძე გორის ცენტრი 78 წლის
27 ნათელა გურასპაშვილი გორის რაიონის სოფელი რუისი 79 წლის
28 ივანე ლალაშვილი გორის რაიონის სოფელი ტირძნისი 58 წლის
29 რობიზონ ელიკაშვილი გორის რაიონის სოფელი ქერე 41 წლის
30 გრიშა ნალბანდოვი გაუჩინარდა ცხინვალის მე-6 სკოლაში ყოფნისას 21 წლის
31 ეთერ მერებაშვილი გორის რაიონის სოფელი თორტიზა 60 წლის
32 იოსებ ოდიაშვილი გორის რაიონის სოფელი ტყვიავი 41 წლის
33 შამილ ოქროპირიძე გორის რაიონის სოფელი ტყვიავი 61 წლის
34 მორის პაპუაშვილი გორის რაიონის სოფელი ახალდაბა 33 წლის
35 ნათელა კაიდარაშვილი გორის რაიონის სოფელი ტირძნისი 65 წლის
36 გოჩა ღაღანიძე დაიღუპა გორთან ახლოს 38 წლის
37 ხვიჩა ღაღანიძე დაიღუპა გორთან ახლოს 32 წლის
38 ავთანდილ ქერდოყაშვილი ქ.გორის ცენტრი 37 წლის
39 უშანგი სოფრომაძე ცხინვალის მე-6 სკოლა 25 წლის
40 ვასილ სმირნოვი დაიღუპა გორთან ახლოს 28 წლის
41 გრიშა-გიორგი ბერუაშვილი გაუჩინარდა გორის რაიონის სოფელ ბერულადან 74 წლის
42 შალვა ვანიშვილი გორის რაიონის სოფელი თორტიზა 81 წლის
43 დოდო ჭანია გორთან ახლოს ტრასაზე 49 წლის
44 თენგიზ ჭანია გორთან ახლოს ტრასაზე 50 წლის
45 როლანდ ბურნაძე გორის რაიონის სოფელი ვარიანი 58 წლის
46 მაია ვაზაგაშვილი ქ.გორი, სუხიშვილის ქ. 43 წლის
228  |  დანართები

№ გარდაცვლილი პირი გარდაცვალების ადგილი ასაკი

47 ვიქტორ ხადური ქ.გორის ცენტრი 84 წლის

48 თეიმურაზ ხმიადაშვილი გორის რაიონის სოფელი ტირძნისი 68 წლის
49 კახაბერ ხუბულური ცხინვალის მე-6 სკოლა 20 წლის
50 გიორგი ანწუხელიძე ცხინვალი 27 წლის
51 მაყვალა მესროფაშვილი ქ.გორი სუხიშვილის ქ. 29წლის
52 ზვიად თენგიზის ძე რაზმაძე ქ.გორი სუხიშვილის ქ. 34 წლის
53 გიგა ჩიხლაძე 9-10 აგვისტო –
54 ალექსანდრე (საშა) კლიმჩუკი 9-10 აგვისტო 28 წლის
55 ომარ ბაბუციძე ქვემო აჩაბეთი 63
56 მარინე გოგიაშვილი ქ. გორი, სუხიშვილის ქ. 47
57 ჰამლეტ მაისურაძე სოფელი მეღვრიკისი –
58 ჯაბა ჯალაბაძე სოფელი ტყვიავი –
59 იოსებ ნებიერიძე სოფელი კეხვი –
სახელი არ იკითხება ჩაცხრილეს
60 ტრაქტორში, ჩვენებას გვაძლევს მეუღლე სოფელი ვარიანი –
ვალია ჩებანი
61 მარინა მინდიაშვილი სოფელი ნიქოზი –
62 არ იკითხება მეუღლის სახელი და გვარი სოფელი ქვემო ნიქოზი –
63 ვიქტორ კახნიაშვილი წმინდაწყლის დასახლება –
64 მზია ბორცვაძე – –
65 მერი ქრისტესიაშვილი – –
66 გოგია ჟუჟუნიშვილი სოფელი ერედვი –
67 რამაზი პაპელიშვილი სოფელი სვერი –
68 სეირან ოზბეგაშვილი სოფელი ერედვი 73 წლის
69 ნატალია სამქანაშვილი ქ.გორი, სუხიშვილის ქუჩა №14 58 წლის
70 სოფიო მჭედლიძე ქ.გორის კომბინატის დასახლება –
71 მერაბ მჭედლიძე ქ.გორის კომბინატის დასახლება –
72 ქსენია ყოჩიაშვილი სოფელი ზემო აჩაბეთი –
73 ომარი ჭოველიძე სოფელი ზემო აჩაბეთი –
74 ელენე ბაბუციძე სოფელი ზემო აჩაბეთი –
75 შურა ჯავახიშვილი სოფელი ავნევი 70 წლის
76 ჯიმშერ ტოროშელიძე – 36 წლის
77 ხათუნა გოგაშვილი ქ.გორი ხახუტაშვილის 4 30 წლის
78 გულჩინა მეგრელიშვილი ქ. გორი –
79 ალექსი გიორგის ძე ღერკენაშვილი სოფელი თამარაშენი –
80 სოგრატი გოგიძე სოფელი ძარწემი –
81 სერიოჟა გუნდიშვილი სოფელი ძარწემი –
82 ერმანი ბეჟანიშვილი სოფელი დვანი –
83 მიშიკო თაბოშვილი სოფელი ერედვი –
84 ნოკოლოზ ბერუაშვილი სოფელი ერედვი –
85 ჯუმბერ მაისურაძე სოფელი ერედვი –
86 ნათელა ქრისტესაშვილი სოფელი ერედვი –
87 ციალა ტარიელაშვილი სოფელი ერედვი –
88 თენგიზ ტარიელაშვილი სოფელი ერედვი –
89 მარიკა კახნიაშვილი სოფელ ერედვში შესასვლელი გზა –
90 თინა ავალიანი-კახნიაშვილისა სოფელ ერედვში შესასვლელი გზა –
91 ალექსანდრე გოგიშვილი სოფელი ხეითი –
92 ჯემალ გოგიშვილი სოფელი ხეითი –
93 ანზორ ბიძინაშვილი სოფელი კარბი –
94 ამირან თევდორაშვილი სოფელი კარბი –
95 ირაკლი თევდორაშვილი სოფელი კარბი –
96 გიორგი მარიამიძე სოფელი კარბი –
97 ნაზო თევდორაშვილი სოფელი კარბი –
 დანართი №5  |  229

№ გარდაცვლილი პირი გარდაცვალების ადგილი ასაკი

98 ვალიკო შევარდენიძე სოფელი კარბი –

99 ციალა ბიძინაშვილი სოფელი კარბი –
100 დოდო მარიამიძე ცაცო უნაფქოშვილი სოფელი კარბი –
101 ანიჩკა მინდიაშვილი სოფელი აჩაბეთი –
102 ლევან რაზმაძე სოფელი აჩაბეთი –
103 ელენე ბაბუციძე სოფელი აჩაბეთი –
104 ნოდარ ოტიაშვილი სოფელი აჩაბეთი –
105 გიორგი ბაბუციძე სოფელი აჩაბეთი –
106 ჟუჟუნა ბასიშვილი სოფელი ვანათი –
107 მერი ბაბაშვილი სოფელი ვანათი –
108 ვლადიმერ ჯოჯიშვილი სოფელი ვანათი –
109 ილია ბედიანაშვილი სოფელი ფხვენისი –
110 ივანე გოგიძე – –
111 მალხაზ ბედოშვილი სოფელი ვარიანი –
112 ომარ ბედოშვილი სოფელი ვარიანი –
113 ოთარ მაისურაძე სოფელი მეღვრიკისი –
114 ოლია კასრაძე სოფელი მეღვრიკისი –
115 ამირან მჭედლიძე ზემო ნიქოზი –
116 ვასიკო განჯელაშვილი სოფელი სვენეთი –
117 ვასო კახნიაშვილი სოფელი კეხვი –
118 გრიშა კახნიაშვილი სოფელი კეხვი –
119 გიორგი მურადაშვილი ქ.გორი –
120 ნათელა მჭედლიძე ქ.გორი –
121 ნათელა სხირტლაძე ქ.გორი –
122 მიმოზა ლოცულაშვილი ქ.გორი –
123 გოჩა სეხნიაშვილი ქ.გორი –
124 ჯამლეტ ბორცვაძე სოფელი ერედვი –
125 ოთარ ცოტნიაშვილი ­– –
126 სულიკო მჭედლიძე სოფელი ხეითი –
127 ელგუჯა ოქროპირიძე სოფელი დისევი –
128 ნატო ოქროპირიძე სოფელი დისევი –
129 მიხეილ მელითაური სოფელი ტყვიავი –
130 შაქრო მელითაური სოფელი ტყვიავი –
131 ნოდარ ბუტაური – –
132 ალექსანდრე ბიბილაშვილი სოფელი კარალეთი –
133 ვასილ მექარიშვილი – –
134 ერვანდ ბეჟაშვილი – –
135 ბიძინა ყოჩიშვილი სოფელი ქურთა –
136 ქსენია ჩიბიროვა სოფელი ქურთა –
137 ჟორა ბაბუციძე – –
230  |  დანართები

დანართი №5.1
რუსული აგრესიის მსხვერპლთა სია
1 აბრამიშვილი გოგა მოქალაქე, გორი – გადამოწმების პროცესში
2 აბუაშვილი კარლო ალექსანდრეს ძე მოქალაქე, გორი
3 აკოფიანი მაქსიმე მოქალაქე, თორტიზა
4 ანესაშვილი ზავენა რომანის ძე მოქალაქე, ხელთუბანი
5 არაბაშვილი ნინო მოქალაქე, შინდისი
6 არაბაშვილი რამაზი მოქალაქე, შინდისი
7 ავალიანი თინა მოქალაქე, კეხვი
8 ახალკაცი ნუგზარი დავითის ძე მოქალაქე, თორტიზა
9 ბაბაშვილი მერი მოქალაქე, ვანათი
10 ბაბუციძე ელენე მოქალაქე, აჩაბეთი
11 ბაბუციძე გიორგი მოქალაქე, ქურთა – გადამოწმების პროცესში
12 ბაბუციძე გიორგი მოქალაქე, აჩაბეთი
13 ბაბუციძე ილია მოქალაქე, ცხინვალი
14 ბაბუციძე ომარი ალექსანდრეს ძე მოქალაქე, აჩაბეთი
15 ბაბუციძე-მინდიაშვილი ნანო მოქალაქე, აჩაბეთი–გადამოწმების პროცესში
16 ბალახაძე ვალერი ან ივანე მოქალაქე, არაშენდა – გადამოწმების პროცესში
17 ბასიშვილი ჟუჟუნა მოქალაქე, ვანათი
18 ბაზანდარაშვილი ალექსანდრე მოქალაქე, გორი
19 ბაზანდარაშვილი გრიგოლი მოქალაქე, კარალეთი – გადამოწმების პროცესში
20 ბედიანაშვილი ილია მოქალაქე, ფხვენისი
21 ბედოშვილი მალხაზი ომარის ძე მოქალაქე, ვარიანი
22 ბედოშვილი ომან მოქალაქე, ვარიანი
23 ბეჟანიშვილი ერვანდ მოქალაქე, დვანი
24 ბერუაშვილი ნიკოლოზი მოქალაქე, ერედვი
25 ბერუაშვილი ვიქტორი მოქალაქე, ბერულა
26 ბესტავაშვილი ვაჟა მოქალაქე, ხიდისთავი
27 ბიბილაშვილი ალექსანდრე გიორგის ძე მოქალაქე, კარალეთი
28 ბიძინაშვილი ანზორი მოქალაქე, კარბი
29 ბიძინაშვილი ციალა მოქალაქე, კარბი
30 ბორცვაძე ჯამლეთი მოქალაქე, ქიწნისი
31 ბორცვაძე მზია მოქალაქე, ერედვი – გადამოწმების პროცესში
32 ბორცვაძე მზია შალვას ას მოქალაქე, ერედვი
33 ბუგიანიშვილი ნუგზარი მოქალაქე, ხეითი
34 ბურნაძე როლანდი მოქალაქე, ზემო ხვითი
35 ბუტაური ნოდარი ალექსანდრეს ძე მოქალაქე, ტყვიავი
36 ჩებანი ალექსი მოქალაქე, ვარიანი
37 ცერცვაძე ავთანდილი მოქალაქე, ზეღდულეთი
38 ჩიბიროვა ქსენია მოქალაქე, ქურთა
39 ჩიჩუა ზურაბი მოქალაქე, ფოთი– გადამოწმების პროცესში
40 ჩიხლაძე გელა მოქალაქე, ტყვიავი
41 ჩიხლაძე გრიგოლი მოქალაქე, (ჟურნალისტი)
42 ცოტნიაშვილი ოთარი მოქალაქე, ერედვი
43 დათუაშვილი გელა მოქალაქე, ფოთი– გადამოწმების პროცესში
44 დოიჯაშვილი მაყვალა მოქალაქე, ზემო ხვითი – გადამოწმების პროცესში
45 დოკაძე ანა მოქალაქე, გორი
46 ელიკაშვილი რობიზონი მოქალაქე, ქერე
47 გაბარაევა ნადეჟდა მოქალაქე, ვანათი
48 გაგვიშვილი ვიქტორი მოქალაქე, ერგნეთი
49 გალავანიშვილი მიმოზა მოქალაქე, გორი– გადამოწმების პროცესში
50 გარსევანიშვილი დოდო მოქალაქე, შინდისი
51 გეგენავა ხათუნა მოქალაქე, თამარაშენი
52 გიორგაძე თინათინი ნიკოლოზის ას მოქალაქე, არაშენდა
53 გოგაშვილი ვალენტინი აბრამის ას მოქალაქე, თამარაშენი – გადამოწმების პროცესში
54 გოგიაშვილი მარინა ლენტოს ას მოქალაქე, გორი– გადამოწმების პროცესში
 დანართი №5.1  |  231

55 გოგიაშვილი მარნა მოქალაქე, კასპი– გადამოწმების პროცესში

56 გოგილაშვილი რუიზანი მოქალაქე, გორი– გადამოწმების პროცესში
57 გოგინაშვილი გუგულა მოქალაქე, რუისი
58 გოგიშვილი ალექსანდრე მოქალაქე, ნიქოზი
59 გოგიშვილი ბეგლარი მოქალაქე, ზემო ხვითი – გადამოწმების პროცესში
60 გოგიშვილი ჯემალი მოქალაქე, ზემო ხვითი
61 გოგიშვილი ტარიელი (ბეგო) მოქალაქე, ზემო ხვითი
62 გოგიძე ივანე მოქალაქე, შინდისი
63 გოგიძე სოგრატ მოქალაქე, ძარწემი
64 გუნდიშვილი სერიოჟა მოქალაქე, ძარწემი
65 გურასპაშვილი ნათელა მოქალაქე, რუისი
66 გურგენაშვილი ვახტანგ ბაგრატის ძე მოქალაქე, კარალეთი
67 გვიჩიანი სამსონი მოქალაქე, ზუგდიდი – გადამოწმების პროცესში
68 ინჯგია მეირა მოქალაქე, სენაკი
69 ჯალაბაძე ჯაბა ზაზას ძე მოქალაქე, ფლავი
70 ჯაშაშვილი გელა მოქალაქე, ტყვიავი– გადამოწმების პროცესში
71 ჯაშაშვილი კობა მოქალაქე, ტყვიავი
72 ჯავახიშვილი შურა მოქალაქე, ავნევი
73 ჯიქია გელა მოქალაქე, ფოთი– გადამოწმების პროცესში
74 ჯოჯიშვილი ვლადიმერი მოქალაქე, ვანათი
75 ჟუჟნიაშვილი გიორგი მოქალაქე, ერედვი
76 ჟუჟნიაშვილი ვახტანგი მოქალაქე, ერედვი
77 კაცაძე გოჩა მოქალაქე, ფოთი– გადამოწმების პროცესში
78 კაციაშვილი ნინელი მოქალაქე, შინდისი
79 კაიდარაშვილი ნათელა მოქალაქე, ტირძნისი
80 კასრაძე გიორგი მოქალაქე, ერგნეთი
81 კასრაძე თეიმურაზი მოქალაქე, ერგნეთი
82 კავკასიძე გურამ გიორგის ძე მოქალაქე, თორტიზა
83 კახნიაშვილი ეკატერინე მოქალაქე, კეხვი – გადამოწმების პროცესში
84 კახნიაშვილი გრიგოლი მოქალაქე, კეხვი
85 კახნიაშვილი მარიკა მოქალაქე, კეხვი – გადამოწმების პროცესში
86 კახნიაშვილი ნოდარი მოქალაქე, კეხვი
87 კახნიაშვილი ვასილი მოქალაქე, კეხვი
88 კახნიაშვილი ვიქტორი მოქალაქე, გორი
89 კახნიაშვილი ვიქტორია მოქალაქე, გორი– გადამოწმების პროცესში
90 კეკოშვილი დავითი მოქალაქე, ხეითი
91 კეკოშვილი მერაბი მოქალაქე, გორი
92 კეკოშვილი რომან ილიას ძე მოქალაქე, ტირძნისი – გადამოწმების პროცესში
93 კეკოშვილი ვარო მოქალაქე, გორი
94 კიკალია მოქალაქე, ზუგდიდი– გადამოწმების პროცესში
95 კლიმჩუკი ალექსანდრე მოქალაქე, (ჟურნალისტი)
96 კობალაძე გიორგი მოქალაქე, გორი
97 კოდოევი ტასია მოქალაქე, გორი
98 კურტანიძე ამირანი მოქალაქე, გორი
99 კუთხაშვილი ნათელა მოქალაქე, რუისი– გადამოწმების პროცესში
100 კვინიკაძე ნორა მოქალაქე, კოდა
101 ლალაშვილი ივანე მოქალაქე, ტირძნისი
102 ლიკლიკაძე ანდრია მოქალაქე, გორი– გადამოწმების პროცესში
103 ლოცულაშვილი მიმოზა მოქალაქე, გორი
104 ლომიძე ანგელინა მოქალაქე, კარალეთი
105 მაისურაძე ალექსანდრე მოქალაქე, ძარწემი
106 მაისურაძე გულნარა მოქალაქე, ონი
107 მაისურაძე ჰამლეტი მოქალაქე, მეღვრეკისი
108 მაისურაძე ჯუმბერი მოქალაქე, ერედვი
109 მაისურაძე ლოლა მოქალაქე, ერედვი
110 მაისურაძე მერგუზ მოქალაქე, აჩაბეთი
111 მაისურაძე ნათელა მოქალაქე, გორი – გადამოწმების პროცესში
112 მაისურაძე ოთარი მოქალაქე, მეღვრეკისი
113 მაისურაძე რეზო დალოსტის ძე მოქალაქე, ჭედისი – გადამოწმების პროცესში
232  |  დანართები

114 მაისურაძე ვენია მოქალაქე, გორი

115 მაკრახიძე ნანული მოქალაქე, გორი
116 მამაცაშვილი ვიოლა მოქალაქე, გორი– გადამოწმების პროცესში
117 მამაგულაშვილი ტარიელი მოქალაქე, დვანი
118 მაღალდაძე ანა მოქალაქე, ქემერტი
119 მაღალდაძე ლევანი მოქალაქე, ქემერტი
120 მარიამიძე ციალა (ცაცა) მოქალაქე, კარბი– გადამოწმების პროცესში
121 მარიამიძე გიორგი მოქალაქე, კარბი
122 მარიამიძე ვარვარა მოქალაქე, ერედვი
123 მახარაშვილი თამაზ ვახტანგის ძე მოქალაქე, ტირძნისი
124 მდინარაძე ლიანა მოქალაქე, გორი
125 მეკარიშვილი ვასილი მოქალაქე, დვანი
126 მელანაშვილი ალვინა მოქალაქე, ზემო ხვითი
127 მელანაშვილი ელენე მოქალაქე, ზემო ხვითი – გადამოწმების პროცესში
128 მელანაშვილი მერი მოქალაქე, ზემო ხვითი – გადამოწმების პროცესში
129 მელანაშვილი რებიკო მოქალაქე, ზემო ხვითი
130 მელითაური გრიგორი მოქალაქე, ტყვიავი
131 მელითაური შაქრო მოქალაქე, ტყვიავი
132 მერაბაშვილი გურამი მოქალაქე, გორი– გადამოწმების პროცესში
133 მერებაშვილი მურადი მოქალაქე, კასპი– გადამოწმების პროცესში
134 მერებაშვილი მურაზი მოქალაქე, გორი
135 მერებაშვილი შუშანა შიოს ას მოქალაქე, თორტიზა
136 მესოფაშვილი (ორსული) მოქალაქე, ვერტყვიჭალა – გადამოწმების პროცესში
137 მიდოდაშვილი ნათელა მოქალაქე, გორი– გადამოწმების პროცესში
138 მინდიაშვილი ანიჩკა მოქალაქე, აჩაბეთი
139 მინდიაშვილი გელა მოქალაქე, ქემერტი
140 მინდიაშვილი მარინა მოქალაქე, ზემო ნიქოზი
141 მღებრიშვილი კონსტანტინე მოქალაქე, ქარელი – გადამოწმების პროცესში
142 მღებრიშვილი მურადი მოქალაქე, დირბი
143 მჭედლიძე ამირანი მოქალაქე, ნიქოზი
144 მჭედლიძე მერაბი ვლადიმერის ძე მოქალაქე, გორი
145 მჭედლიძე სოფიო მოქალაქე, გორი
146 მჭედლიძე სოლომონი მოქალაქე, ზემო ხვითი
147 მჭედლიძე თამარი მოქალაქე, ერედვი–გადამოწმების პროცესში
148 ნანავა ზურაბი (ზაური) მოქალაქე, ფოთი – გადამოწმების პროცესში
149 ოდიაშვილი იოსები ვლადიმერის ძე მოქალაქე, ტყვიავი
150 ოქროპირიძე ელგუჯა მოქალაქე, დისევი
151 ოქროპირიძე ნატალია მოქალაქე, დისევი
152 ოქროპირიძე შამილი მოქალაქე, ტყვიავი
153 ოტიაშვილი ნოდარი მოქალაქე, აჩაბეთი
154 ოზგებიშვილი სევერიანი მოქალაქე, ერედვი
155 პაპელიშვილი ეკატერინე მოქალაქე, კეხვი
156 პაპუაშვილი მორისი მოქალაქე, ახალდაბა
157 ქარაშვილი რამინი მოქალაქე, ნიქოზი – გადამოწმების პროცესში
158 ქარდავა ჯონი მოქალაქე, სენაკი – გადამოწმების პროცესში
159 ქარდავა როლანდი გვანჯის ძე მოქალაქე, სენაკი – გადამოწმების პროცესში
160 ქარელი ვახტანგი მოქალაქე, ტყვიავი – გადამოწმების პროცესში
161 ქებაძე გაიოზი მოქალაქე, ვარიანი
162 ქერდიყოშვილი ავთანდილი მოქალაქე, ხიდისთავი
163 ქოქოშვილი ნაყიდა მოქალაქე, ტახტიძირი
164 ქრისტესიაშვილი დუნია მოქალაქე, ერედვი –გადამოწმების პროცესში
165 ქრისტესიაშვილი ნათელა მოქალაქე, ერედვი
166 ქულიჩიშვილი თამაზი მოქალაქე, ხეითი – გადამოწმების პროცესში
167 ღაღანიძე ძმები ტყუპები მოქალაქე, სამტრედია –გადამოწმების პროცესში
168 ღაღანიძე ძმები ტყუპები მოქალაქე, სამტრედია –გადამოწმების პროცესში
169 რაზმაძე ამირანი მოქალაქე, ფხვენისი
170 რაზმაძე ანდრო მოქალაქე, აჩაბეთი –გადამოწმების პროცესში
171 რაზმაძე ლევანი მოქალაქე, აჩაბეთი
172 რაზმაძე მაკა მოქალაქე, გორი– გადამოწმების პროცესში
 დანართი №5.1  |  233

173 რაზმაძე ზვიადი მოქალაქე, გორი– გადამოწმების პროცესში

174 რევაზიშვილი ოლღა მოქალაქე, გორი
175 რომანოვი ვახტანგ სერაფიონის ძე მოქალაქე, ძევერა
176 რომელაშვილი ალე მოქალაქე, ერედვი – გადამოწმების პროცესში
177 რომელაშვილი ალექსანდრე მოქალაქე, არგვიცი
178 რომელაშვილი ნინო მოქალაქე, ერედვი
179 შალუტაშვილი თამთა მოქალაქე, ბრეთი– გადამოწმების პროცესში
180 სამქანაშვილი ნატალია მოქალაქე, გორი
181 სამქანაშვილი ნატალია მოქალაქე, გორი– გადამოწმების პროცესში
182 შავარდენიძე ვალიკო მოქალაქე, კარბი
183 საძაგლიშვილი ვალიკო მოქალაქე, ავნევი
184 სეხნიაშვილი გოჩა მოქალაქე, გორი
185 სტანისლაუს სტორიმანსი მოქალაქე, (ჰოლანდიელი ჟურნალისტი) გორი
186 სურამელი ილია მოქალაქე, ბროწლეთი
187 სხირტლაძე ნათელა მოქალაქე, ზნაური
188 თაბოშვილი მიხეილი მოქალაქე, ბერულა
189 თარაშვილი რამანი მოქალაქე, ქვემო ნიქოზი
190 ტარიელაშვილი ციალა მოქალაქე, ერედვი
191 ტარიელაშვილი ნათელა მოქალაქე, ერედვი–გადამოწმების პროცესში
192 ტარიელაშვილი თენგიზ მოქალაქე, ერედვი
193 თენაძე ცაცა მოქალაქე, ვარიანი–გადამოწმების პროცესში
194 თევდარაშვილი ნაზი მოქალაქე, კარბი– გადამოწმებისპროცესში
195 თევდორაშვილი ამირანი მოქალაქე, კარბი
196 თევდორაშვილი ირაკლი მოქალაქე, კარბი
197 თევდორაშვილი ნაზი მოქალაქე, კარბი
198 ტოჩიევა ქსენია მოქალაქე, ქემერტი – გადამოწმების პროცესში
199 ტურავა ლევანი მოქალაქე, ფოთი – გადამოწმების პროცესში
200 თხლაშიძე ილია მოქალაქე, ავნევი
201 ტყემალაძე ნადიკო მოქალაქე, ნული
202 ტყემალაძე ნაზიკო მოქალაქე, ავნევი– გადამოწმებისპროცესში
203 უნაფქოშვილი ცაცო მოქალაქე, კარბი
204 ვანიშვილი ელენე (ლელო) მოქალაქე, გორი
205 ვანიშვილი შალვა ივანეს ძე მოქალაქე, თორტიზა
206 ვარძელაშვილი ამირანი მოქალაქე, რუისი
207 ვაზაგაშვილი მაია მოქალაქე, გორი
208 ჭანია დოდო მოქალაქე, ნაკიფუ
209 ჭანია ერეკლე მოქალაქე, ნაკიფუ
210 ჭანია თენგიზი მოქალაქე, ნაკიფუ
211 ჭიტაძე თემური მოქალაქე, ფოთი– გადამოწმების პროცესში
212 ჭოველიძე ომარი მოქალაქე, აჩაბეთი
213 ჭუმბურიძე ელგუჯა მოქალაქე, გორი
214 ხადური ვიქტორი მოქალაქე, გორი
215 ხალაძე ოლია მოქალაქე, მეღვრეკისი
216 ხარხელი ვენერა მოქალაქე, – გადამოწმების პროცესში
217 ხეთერელი მურადი მოქალაქე, კეხვი
218 ხეთერელი მურმანი მოქალაქე, სვერი– გადამოწმების პროცესში
219 ხმიადაშვილი თეიმურაზი მოქალაქე, ტირძნისი
220 ხუბაშვილი (ხუბაევი) ჟენია მოქალაქე, გორი
221 ხუბულოვი დავითი მოქალაქე, კარალეთი
222 ხუცინაშვილი შალვა მოქალაქე, თამარაშენი
223 ყაზახაშვილი კირილე მოქალაქე, ავნევი
224 ყოჩიშვილი ბიძინა მოქალაქე, ქურთა
225 ყოჩიშვილი ქსენია მოქალაქე, ქურთა– გადამოწმების პროცესში
226 ზაბახიძე თამარი მოქალაქე, თამარაშენი
227 ზანგალაძე ანიჩკა მოქალაქე, კეხვი
228 ზუბაშვილი ელიკო მოქალაქე, წვერი– გადამოწმების პროცესში
234  |  დანართები

დანართი №6

ქართველი სამოქალაქო ტყვეები

ჩალაური თამაზი ელზა ცხოვრებოვი ჭულუხაძე შიო ბუთურიშვილი გიორგი
გორგიშელი დიმიტრი მიშა ცხოვრებოვი ლომსაძე სონია ღვალაძე ნინო
გუგუტიშვილი სერგო ბაბუციძე ასმათი შათირიშვილი ირინე
ლაფაჩი ვასილი სოფელი კეხვი ხაბარელი ნატო
მეცხვარიშვილი გერასიმ ბაგალიშვილი დალი ხაბარელი ილო სოფელი ფცა
რჩეულიშვილი თამაზი ჩაგელიშვილი ლიდა ხაბარელი სალიმათი კოკუაშვილი ვაჟა
ცხოვრებოვი ზამირა მჭედლიძე ნელი ჩიმჩიური ენგური
სოფელი ტირძნისი კახნიაშვილი ზაურბეგ ჭულუხაძე ილია ფუხაშვილი ვანო
ჩუტკერაშვილი გოგიტა კახნიაშვილი სულიკო ხაბარელი შურა
დემურიშვილი ოთარი ნებიერიძე თინა გოგიძე ანდრო სოფელი ძევერა
დემუროვი ანზორი ხეთაგაშვილი ნინა ხალაძე სოკრატი
დემეტრაშვილი ტარიელი
მიდოდაშვილი გურამი ბლიაძე დათო ხალაძე დარიკო
ტეტუნაშვილი ნუგზარი ბლიაძე ტრისტანი სოფელი მერეთი
ტეტუნავილი ჯუმბერი ქართველი მუშები ჯავაში
გორგიშელი დიმიტრი
სოფელი ქურთა, ნიქოზი გიუნაშვილი დავითი მეცხვარიშვილი გერასიმე
სოფელი თამარაშენი და ვარიანი კოტუაშვილი გოგიტა ჩალაური თამაზი
აიდარაშვილი ვალია ქებაძე ვახტანგი პაპალაშვილი თამაზი მახარაშვილი დავითი
გოგიძე მანანა ბასიშვილი გიორგი სეხნიაშვილი ზვიადი ქებაძე კობა
გოგიძე ნადია ლაზარაშვილი თეიმურაზი სეხნიაშვილი რეზო
გოგიძე ნიკოლოზი ოთინაშვილი თენგიზი შავკანი რევაზი სოფელი კარბი
გოგიძე ნუნუ ლაფაჩი ვეფხია რჩეულიშვილი თამაზი
დათაშვილი ანა ბასიშვილი ტარიელი ქართველი მუშები
დათაშვილი ვენერა ელბაქიძე ლევანი ცხინვალში
სოფელი გუგუთიანთკარი
ძაძამია დავითი ხუცინაშვილი ბონდო ავაზნელი ცეზარი
გუგუტიშვილი სერგო
ხეთერელი გურამი თეგაშვილი ზაირა ბერელაშვილი დავითი
ბეღელური ალიოშა
ხეთერელი მარო თეგაშვილი უშანგი გიორგაშვილი მურმანი
კრეხელაშვილი გივი
ოთინაშვილი ლამარა თეგაშვილი გიორგი სტეფანაშვილი რუბენი
გუგუტიშვილი ტრისტანი
ტურაშვილი აზა ერემოვი ნიკოლოზი
სიმონიშვილი ვასილი
ტურაშვილი კოლა ქებაძე ვახტანგი თბილისელი სტუმრები
გუგუტიშვილი დიმიტრი
გოგიძე ზახარი ხარაძე ნიკა
გუგუტივილი სევერიანი
ბაბუციძე ტარიელი სოფელი აჩაბეთი მონასელიძე გიორგი
ნასუაშვილი ლუიზა ხეთაგური ლევანი სოფელი კოშკა
ოთინაშვილი ლამარა ხეთაგური ტასო სოფელი ტყვიავი
მარგიშვილი ამირანი
ხეთერელი ქრისტო ხმიადაშვილი ანზორი გიგუაშვილი ლევანი
ელბაქიძე ნიკოლოზი ვიგენტი ჭულუხაძე ლაფაჩი ვასიკო
სოფელი დისევი
ჯალაბაძე ციალა დავით ბაბუციძე ბაინდაროვი გიორგი
ლურსმანაშვილი ოთარი ოქროპირიძე გივი
ომარი ბაბუციძე
დათაშვილი ირაკლი კუკური ბაბუციძე სოფელი დიცი
ცხოვრებოვი გია სოფელი ტყიბული
ბაბუციძე ენვერი ჯარმელაშვილი თეიმურაზი
მინდიაშვილი ელზა ბაბუციძე გაიოზი ბარბაქაძე შორენა
ჯარმელაშვილი დავითი
ხუცინაშვილი თამარი ბაბუციძე რევაზი
ბახტურიძე გრიშა ლაზაგაშვილი ვაჟა სოფელი ღოღეთი
დათაშვილი იზო ჯიხაშვილი ბეჟანი
ხორგუანი ნორა
დათაშვილი ირაკლი ჭულუხაძე ნიკოლოზი
ბუთურიშვილი ავთანდილი
ცხოვრებოვი გია კანდელაკი სონია