Professional Documents
Culture Documents
`avadmyofoba~
11
`avlabreli bebrebi~
12
`avRaneTSi _ patara tbis piras~
16
`alersi SiSianobis dros~
`anderZi~
daviT gonjilaSvils
amas, rasac me axla vwer, TqvenTvis ara vwer, Cemo Svilebo. Tqvena, verc
biWebsa da verc qalebs, cocxalma kacma ver SegasmineT, rac me gulisguliT
23
mindoda, da am faratina qaRaldze dawerili ras SegasmenT. amas vwer Cemi
SvilTaSvilebisa da imaTi SvilebisaTvis. icodnen esa, rac me unda davwe-
ro, da Tu gamoadgebaT rameSi, xom kargi, Tu arada, anderZs kaci arc mouklavs,
arc daungreviao, arc me damaklebs amis dawera rames, _ arc me, arc Tqvena,
aravisa, _ iyos, xarjs ar mogTxovT da baJs, ise ki, erTi patara saTxovari
maqvs da es mainc unda amisruloT: nu miagdebT am Cems dawerils nagvis
gasayoleblad, SeinaxeT, ai, Tundac sinaTlis gadasaxadis qviTrebs rom in-
axavT xolme, iqa, an sinaTlis qviTrebTan, an arada, ymawvilebis niSnebis
furclebTan. sxva Tu araferi, madlia, kacs rom survils ausrulebT da
Tanac _ iqneb RmerTic aris, ra viciT, imasTan misvlisasac xom yvelas gvWird-
eba cotaodeni ram xelis tvirTad.
daviwyeb imis moTxrobiT, rom qarTveli var, fSaveli, qarTvelebi myav-
da dedaca da mamac, mama _ gojelaSvili, deda _ foTolaSvili. mamaCemis
mama, imedaT gamixardi vaJa-fSavelas eZmakaceboda Turme. mamaCemi meubne-
boda xolme, vaJa Senc unda gaxsovdes, ranairad ar gaxsovs, balRo, Cveni
saxlis ukan xTisos wifelTan ro niSani davsviT, Cven dawolilebi vis-
rodiT, me, mamaCemi da Cemi dedis Zma, vaJam kidev egreve jdomelam rom
gauSvira Tofi da aiRo is niSanio! pataraobisas viZaxdi, rogor ara, sul
wvrilad maxsovs-meTqi, magram exla gamogitydebiT, es dRe ar maxsovs. eg
yvelaferi mamaCemisa da Cemi biZebis naTqvamebidana maqvs damaxsovrebu-
li. me marto ra maxsovs namdvilad: vaJa-fSavela rom mokvda, maSin ukve
xuTi wlisaze cota metisa viyavi da age, exla axali gomuri rom Cadges
Cvenebma, mand sabZeli gvqonda; mamaCemi im sabZlidan cota moSorebiT idga,
etyoba, iman moitana is ambavi, papa kidev sabZlidan gamodioda, kevri gamo-
hqonda. rom aiRo da daaxeTqa is kevri vaJa-fSavelas sikvdilis gagoneba-
ze, kevri Suaze gadai po, kaJebi aqeT-iqiT gacvivda.
didedoCemi, fxiklianT qali, vaJa-fSavelas dedis naTesavi iyo. vaJas
rom aRwerili hyavs dedamisi, sacodavi gulis qali, isic zed iseTi xasiaTi-
sa iyo. sadme gzaze Sexvedril gaWirvebulebs itirebda Sina, CvenTan, _ vai, me
Tvaldamdgars, ra eSvelebaT im sacodavebsao! sanTels daanTebda da RvTis-
Sobels Seexveweboda, _ RvTiSobelo, Sen ZuZuebs Semovevedrebi, _ egre ico-
da Sexvewna, _ uSvele im Cveni codvebisTvis gadadebulebsao. gveli rom
enaxa welgadawyvetili, aiyvanda da ubeSi Caisvamda. is gveli kidev ar uk-
benda. icoda fanduris dakvra da leqsebis Tqma. is rom fandurs daukravda,
daukravda da mere zed leqss ityoda „netavin, mTao, maRalo, Camogaqciva
qariTao“. qvis guli unda gqonoda, rom cremli ar wamogsvloda Tvalidan.
fanduri da leqsebis Tqma Cemma papidam _ mariammac icoda, magram im fx-
24
iklianT momwiTuro qalTan veravin movidoda, verc mariami, verc vinme
sxva.
mamaCemi gaboc, gabrieli, Zalian niWieri kaci iyo, orklasiani skola
hqonda damTavrebuli aqa, CvenTan, TianeTSi, magram imisi marto rusuli
dawerili rom gaCvenaT, gesiamovnebaT. isic ukravda fandurs da isic mRe-
roda leqsebs. daidebda kiserze siamayiT xels, _ me da vaJas gviWidavia,
xumrobiT, ra Tqma undao, aem qedze dResac vigrZnob xolme imis TiTebsao.
gaicinebda da sul sikeTis Suqs gadmohfenda yvelas. me rom davvaJkacdi,
bevrjer uTqvamT qalebs, _ mamaSeni mzesaviT kaci iyo, Sen ram CamogRrubla,
balRoo. ori suraTi gvqonda, erTi, dedaCemi da isaa, Cemma dam waiRo da
saxli rom daewvaT, is suraTic iq Caiwva. meore, Tofiani, mTlad gayviTlda,
magram Tu daukvirdebi, mainc mixvdebi, ra vaJkaci dgas, rogor iyureba, anda
rogor uWiravs Tofi. xelis mtevani hqonda, _ daiWerda ai ese, ori TiTiT,
kakals, Camohkravda kvesiviT im magar xelis mtevans da mogawvdida gatex-
ils. ociani wlebis gaugebrobis dros erT Tavgasul miliciels gaafara
saxeSi, daiWires, gamoiqca cixidan da im gamoqcevisas SemoakvdaT mdevrebs.
TxuTmeti wlisa rom gamxdara, amosula aq, mTaSi, erTi episkoposi. ar
vici, danamdvilebiT ra saqmeze iyo amosuli. ise ki, varaudiT, _ xelmwife-
imperatori apirebda im xanebSi CamobrZanebas, imisTvis emzadebodnen, amza-
debdnen xalxs, zogs amRerebdnen, zogs aTamaSebdnen, mRvdlebi wirvebs da
paraklisebs ixdidnen. is episkoposic am saqmeze unda yofiliyo amosuli.
rom gaugonia mamaCemis simRera, papaCemisaTvis uTqvams, gamixardisTvis,
momeciT es balRi, me waviyvan qalaqSi, gavzrdi, kacad vaqcevo. gamixardis
uari uTqvams, magas vera, eg aq unda gaizardos, mTaSi, sxvebic myavs, arc isini
mRerian naklebad, imaTgan romeli gnebavT, waiyvaneTo, magram episkoposs
kidev isini ar moundomebia.
Tvrameti wlisa yofila, mamaCemze vlaparakob isev, aqaur lesniCs, sa-
tyeos ufross, tyismcvelad rom auyvania. papas es ki gaxarebia, papasac,
mamaCemsac. kargi cxeni, kargi Tofi, kargi magari mklavi, wera-kiTxvac saucxoo,
da meti raRa unda undodes tyismcvels! dadioda da daanaTebda Tvalebs
Cvens daburulebSi, dRisiT iyo Tu RamiT. sanam omi ar daiwyo, pirveli omi,
sul tyismcvelad muSaobda, omamdec da omis Semdegac. im ubedurebasac tye-
Si gadaeyara, daRupvis mizezi rom gauxda. dResac bevrs axsovs imisi lar-
samarTali. ara yofila kaci, umarTebulod ahxirebodes rameze, piriqiT,
xalxs sul amas elaparakeboda, tye Tqvenia, Tqveni mosafrTxilebeli, Tqvens
STamomavlobas marto saxlebi da saqoneli ki ar dasWirdeba, tyec imaTi
qonebaa, Tqven TviTonve unda mouaroT am qonebaso.
25
cxraas cxra welSi, _ aTSi me var dabadebuli, _ laSaroba dRes, dedaCems
Sexvedria. dedaCemi ityoda xolme, netav ra moewona Cemi, qari rom damib-
eravda, Cavjdebodi da balaxebs veWidebodi, ar wamiRos-meTqi. daminaxa,
erTianad ganaTda, gaSala xeli, wamoiRo is sinaTle da madli, movida CemTan
da momiTamaSa. me sul caxcaxi daviwye, wminda giorgiviT iyo sawyali, davi-
wie ukan, magram damiWires sxva qalebma, mkres qimunjebi da gamagdes wina.
raRa unda meqna, gavSale mec xelebi. dambrunavs ese, sul ganaTebuli, da iqve,
im wreSive meubneba, Sen Cemi unda gaxde, qalo! Sen Cemi coli unda gaxde,
qaloo! maSin ki CavRune Tavi, Sevvardi qalebSi da davimale. magram sad
gindoda, rom damalodi imis Tvalebsa! saiTac wavedi da Sevbrundi, iqiTken
damxvda. Tan sul Cems gasagonad mReroda: „me, Senma dawunebulma, yeins ar
mivce salamio“. rom daRamda, TiTqos miwidan amomivida gverdze, _ unda
wamomyveo, amaRamveo, aqedanveo. me guli gamiskda kinaRam. maSin daiCoqa,
daado miwas xeli da, laSaris jvarze viZlevi fics, Sen coli, me qmario!
adre ras vifiqrebdi, egeT rames Tu gavbedavdi, ra viyavi, Cvidmeti wlisa
unda gavmxdariyavi im Semodgomas, magram raRaca Semomidga RvTis Zalasav-
iT, araferi miTqvams, marto xeli davade xelze. mainc mixvda, rom jojox-
eTSic wavyvebodi imwuTas. wavida, gaqra. mere, rom gadavida SuaRame, _ ume-
tesobas sZinavs, mTvralebiRa xavian aqa-iq, zognic cecxlebTan arian mixux-
ulni, _ gamapara Cumad, CavediT dabla, TelianebTan, dagvxvda iq focxveranT
lego ori dasadavebuli cxeniT, TviTonac cxenze ijda, Camoxda, Semsves erT
cxenze me, Sesxdnen TviTonac, Camiyenes SuaSi da wavediT WenebiT, gadamiyv-
anes kaxeTSi, axmetas iqiT, matanSi.
Zneli dro iyo eseTi rameebisaTvis is dro. akvnebSive hqondaT CaTqmu-
li Cveni bedi Cvens mSoblebs. amis darRveva?! aqeT Cvenebi arian azavTe-
bulebi, foTolaani, aJRrialeben Tof-iaraRs, iqiT kidev imaTebi, gojelaani,
gojelaanic Cvens dasacavad ki ara, piriqiT, isinic Cvens muqaraSi, da aris
erTi gagani da gniasi. pirqve wevs Cemi mamamTili, Cemi dedamTili tiris.
da-Zmani erTmaneTs aRar uyureben saxeSi. xuT Tves viyaviT im matanSi egre.
iyo kacebis gagzavn-gamogzavna, Cxubebi, daWra, saklavis kvla, qeifi da sma.
TviTon sulmnaTi vaJa-fSavelac ki Caeria Cvens saqmeSi, imisma Svilma le-
vanma orjer gvnaxa matanSi, Caeria lesniCic, Zalian kargi kaci, da bolos,
xuTi Tvis Tavze Cagvidgnen lego da JulakaT mixeili Tavsa da bolos da
CamovediT miwasCaCerebulebi. jvari iqve gvqonda dawerili, kaxeTSi. mainc
ise gvivlida SoriSors xalxi, TiTqos sakvirvelebani viyaviT rame. gabri-
elis ra! _ me magonebdnen ras aRara da ras aRar, magram mainc gavZeli,
cremli ra aris, cremli ar Camomvardnia Tvalidan.
26
TavisTan ar migviRo gamixardim, arc araferi mogvca. arc iman, arc mamaCem-
ma. TviTonac ar indoma imaTi rame gabrielma. davsaxldiT aqa, dilijnebis
Zvel sadgurSi, cariel-tarielni. is Zveli sadguric lesniCma mogvixerxa,
Zalian uyvarda gabrieli, fulic ki misca sesxad, rom raRac-raRaceebi eyi-
da CemTvis. movidoda, moi pareboda xolme Cemi dedamTili, mogvitanda Cu-
mad, risac ki winsafris qveS SeeZlo damalva, itirebda, daswyevlida gamix-
ardis,mis xasiaTs,da gai pareboda Cumadve. Cumad modiodnen gabrielis da-
Zmebic, imaTac malulad mohqondaT wvril-wvrili raRaceebi. da viyaviT
CvenTvis, yvelasgan Sors. erT versze macxovrebeli ar iyo aravin. gabrie-
li rom Sinidan gavidoda, gavuyridi kars urduls da vijeqi cixeSi gamom-
wyvdeuliviT. zamTarSi meSinoda Zalian. su qarebi da didi Tovlebi iyo
xolme im wlebSi. nadiri etaneboda sofels. berikaanT pirdapir saxlSi
CauvardaT mgeli, skolidan ociode nabijze, da sul CamoiRo kedlebidan
xaliCebi da xalebi. is mgeli lado berikaSvilma mokla, _ kargma vaJkacma,
monadirem... vijeqi, vugdebdi yurs qaris xvivilsa da nadiris ymuilsa da
wkmutuns, _ es verxvebi maSinve idga, maSin ufro bevri, _ da macaxcaxebda
SiSisagan.
raRa dedaCemis naTqvami! me rom wamovizarde da skolaSi daviwye siaruli,
aqeT maSinac ara cxovrobda aravin. am erTversian gzaze marto ar miSveb-
da deda. daiWerda grZel joxs, momWidebda xels da momyveboda gverdze
xan muxlamde TovlSi, xan qarbuqSi, aqedanac, iqidanac. viyaviT xolme gada-
TeTrebulebi da dabuxulebi, magram bedis usayvedurod itanda dedaCemi
yvelafers. mamaCemi xom _ ise gaicinebda, TiTqos oqroTi savse kidobans
gadaxada saxuravi Tavis col-SvilTano, momiqcevdnen SuaSi me, da imaT six-
alises, imaT Tvalebis brwyinvas ara Seedreboda qveyanaze.
me gavCenilvar da, _ Zalian kargi balRi vyofilvar Turme,_ papaCems
sizmari unaxavs: wminda giorgis uTqvams, adeq, is balRi Sen Caigore kal-
TaSi, Torem am maxvils xom xedavo! wamosula meore dResve gamixardi,
mourekia wyvili gamosaqvneli zaqi, Cavugorebivar kalTaSi. is zaqebi xom
mogvca, mamaCemis iorRa cimbiris wyluliT mokvda, gazafxulze Waki cxenic
mogvgvara. dardobda Turme mamaCemi, magram raRas izamda! zaqebi gamou-
qvnia, sadac rom didi naloebi iyo, imeebs ubamdao, _ bevrs axsovda. uremic
gaumarTavs. yvelaferi icoda, yvelaferi gamouvidoda xelidan. TvlebiRa
hqonoda dasarkini, imasac, im darkinvasac im dReebSi apirebdao, da, ai, ra
gadaxda im dReebSi. es aris mTavari, amisTvis vyvebi mTel am ambavs.
zis Turme erT saRamos Tavis Wakze mamaCemi, modis Jebotas mxridan, da
Semoxvda ori xevsuri, cota mTvralebi, cota zedmetad SeTamamebulebi, kar-
27
gi vaJkacebi, karg cxenebze msxdarni; auxed-dauxedes mamaCems Wakze, _ maSin
saTakilod iyo miCneuli vaJkacis Wakze jdoma, _ gascdnen cotaze da ga-
mosZaxes iqidan tkbilad, _ cota frTxilad atare, vaJo, kldeSi ar CagCexos
sadmeo! swyenia mamaCems, mibrunebia da uTqvams, _ Cemi cxeni myavdes, vin vis
CaCexavda, naxavdiTo. Semdgaran is xevsurebi. _ sad aris, sada gyavs Seni
cxenio? xom ar etyoda mamaCemi, myavda da momikvdao, ar aris esec vaJkaco-
bis pasuxi, _ sxvasa hyavs, kviris Tavs aq iqneba, maSina mnaxeT da gaCvenebTo!
dainteresebulan xevsurebi, xom iciT magaTi xasiaTi, kargi cxenis sanaxavad
sad ar wavlen, ras ar moimoqmedeben, _ gnaxavT, gnaxavTo! ukiTxavT vinaoba
erTmaneTisTvis da wasulan iseve, sicil-siciliTa. egre amreziT ician yureba
yvelasi xevsurebma, miT ufro fSavlebisa.
gagikvirdebaT mamaCemis naTqvami, magram rac uTxra sabolood marTa-
li uTxra xevsurebs. erT araba cxens evaWreboda erT aragvispirels _
Savi iyo, mkerdganieri, mwevariviT tanwvrili da yurebpatara. mec kargad
maxsovs, didxansa hyavda mere is cxeni. beravda da beravda nestoebs, afofineb-
da Tvalebs da Txrida wina fexiT miwas. mosula im xevsurebidan wamosuli
mamaCemi dedaCemTan, misjdomia gverdiT, gadauxedavs Taviseburad, RimiliT
da uTqvams: erTi rame unda gavakeTo, iqneba cota giJuric, magram Tu giy-
varvar,Subli ar Seikrao. gascinebia dedaCems,_ TaTrebSi xom ar gvi pireb
gayidvas, Sen Tu Segergeba, exlave gamovkrav boxCasao. auyvania mamaCems
Cemianad, Semoutarebia wre, dausvams gaxarebuls da wasula imave Rames,
gaTenebisas, aragvispirSi. miucia im cxenSi is axalgamoqvnili uReli kameCi
Tavisi urmiT, rkinebsac meve gadagikrav Tvlebzeo, xuTi cxvari, _ xuTive
Wedila, da aTi kodic puri. mokled, rac ki ram ebada ojaxSi. gadmouyvania,
daubams, damjdara da uyurebda Turme sul RimiliT. misjdomia gaxarebu-
li dedaCemic gverdiT, isxdnen ese da uyurebdnen damtkbarni im cxens. mere
wamodgao gabrieli, _ ambobda dedaCemi, _ axsna aRviri latans, msubuqad
gadaevlo im arabas, gavida qvemoT, ivrisken, da gaaWena da gamoaWena Cems
dasanaxad. kargi jdoma icoda sulmaRalma. me arc minaxavs egre mjdomeli
sxva. daixreboda marcxena mxriT unagirze, idayvi TiTqmis kotaze hqonda
dadebuli, marjvena xeli kidev, SublTan hqonda waSverili, da egre, mimi-
nosaviT wagverdebuli miaWenebda da yurSi CasZaxoda cxens, alersiTa Tu
qebiT:
_ hau! hau! hau!
Camiqrola egre gacinebulma, saxeganaTebulma, amomiqrola, amoagdo am
SemaRlebulze grialiTa, Camoxta, Semomitara irgvliv ramdenimejer amay-
ad, daaba da isev momijda gverdiT.
28
movidnen da movidnen arabas sanaxavad soflidan, yvelasa hqonda gag-
onili, rac iyo micemuli imaSi. moswondaT, aqebdnen, mainc ukmayofilod
amwklatunebdnen tuCebs, _ nwah! mainc cxenia, cidan Camosuli raSi xom ar
ariso! zogi, kidev ufro meti, wvivebsac uwunebda, wvrili aqvso Zalian. gab-
riels ainunSiac ar mosdioda aravisi sityva, idga xolme da Sehyurebda,
Sescicinebda, swmendda, uurvebda, ealerseboda arabas. qeris meti araferi
miucia erT kviras, imasac odnav moSuSuls aZlevda, zusti wyviT. miuSvebda,
aWenebda erTxans da mere isev banda da wmendda, elaparakeboda da eal-
erseboda.
imis eSxiT mec ufro Sevuyvardio, ityoda xolme CaRimebiT dedaCemi.
kviris Tavze ki gamoCndnen is xevsurebi, winaswar galaRebulebi, gama-
rjvebulni. naxes araba. erTma muqma Rrubelma ki gadauaraT saxeze, magram
isic ar SeimCnies. exla mamaCemi iyo Turme aRzevebuli da mokled da civad
mouWra, _ gavalT, SevejibrebiT, Tu Tqven gamiswrebT, Tqven waiyvanT Cems
cxens, romelic pirveli gamiswrobs, isa, Tu gagiswariT, me unda damrCes
Tqveni orive cxeni, CamoxvalT da waxvalTo.
cota ki Sefiqrianebulan xevsurebi, magram ris xevsurebi iqnebodnen,
ukan rom daexiaT. cxeni cxenia, magram zedmjdomzedac xom aris saqme, fSave-
li ras gvajobebso, CaurtyamT xeli.
wauyvaniaT Suakacebad berikaSvili, zemoT rom vaxsene, lado, JulakaT
mixeili, da kidev mesame, es mesame, aRar maxsovs. gasulan exla rom bogiri
ari qusnos wyalze, mand baRebi da bostnebi ar iyo maSin, gza ki midioda,
narbili, swori, erwosken. dauTqvamT erTi verxvi, gaaWenebdnen, im verxvs
Semouvlidnen da movidodnen isev bogirTan. xevsurebs jer kargad dau-
TvalierebiaT is gza verxvamde, mere mosulan, TiTo arayi Camourigebia
berikaSvils, gadauweriaT pirjvari, Semsxdaran samiveni, berikaSvils Tofi
hqonia wamoRebuli, dauclia is Tofi da wasulan xevsurebi yiJiniT, mamaCe-
mi kidev Tavis Cumi hau-haus ZaxiliT. jer xevsurebi sad iyvnen, rom mamaSe-
ni ukan moaWenebda arabaso. imdenze gamouswro, ymawvili daiRleboda im
manZilis garbeniTo, _ uTqvams CemTvis TviTon berikaSvil lados. sityvis
uTqmelad, Tavdauxrelad Camoxdnen cxenebidan xevsurebi, moxades unagire-
bi, aikides zurgze da daadgnen gzas mamaCemis sicil-sicilSi. magram cotaze
rom wasulan, wamoswevia mamaCemi da iseve siciliT uTqvams: _ geyofaT
Tqvenca da meca, mobrundiT, Cemi stumrebi xarTo. xevsurebi xom brazianebi
arian, _ arao, maTxovarni xom ar ggonivarTo, _ gauklavT Tavi. maSin mama-
Cemi azavTebula, codva ar daidoT, yeli ar gamomaWrevinoT kacso! mobruneb-
ulan xevsurebi. wamouyvania Sin isinic, Suakacebic, dedaCems ukve mzaTa hqo-
29
nia sufra. damsxdaran kargad uqeifiaT, siciliTa, leqsebiTa, simRerebiTa,
mere Seusxams TavTavianT cxenebze da gauSvia samudamod daZmakacebulebi.
im Rames cota SevSindi kideca, _ ambobda dedaCemi, _ iseTi iyo gabrieli,
vifiqre marTlac wminda giorgi xom ar aris da kacad ar aris mosuli
CemTan-meTqi.
ai, es ambavi unda icodes mTelma Cvenma modgmam. me eg minaxavda frontz-
ec ki, eg minaxavs dResac, ar SeiZleba magan ar uSvelos Cems SvilTaSvilebs
da imaT Svilebs, roca, vTqvaT, dainaxaven, rom TagvebiviT gafacicebulni
miarbenineben patara kacebi TavTavianT soroebisken amqveyniur sagzals.
erTxel, eg ambavi mec maxsovs, sizmariviT gauqra araba mamaCems, mopares,
cxadia. mamaCemma Tavis Zmakacebs Seatyobina, wavidnen xevsurebi, mTa-bari
Seajeres,i poves araba da mohgvares.
sxva ra maqvs saTqmeli, mimxvedri aqamde TqmuliTac mixvdeba yvelafers.
kargad iyaviT da gwyalobdeT, gfaravdeT Cveni winaprebis madli.
`patara biWi golgoTaze~, 1989)
`aniko da vaniko~
***
diliT iq, troleibusis gaCerebasTan, mtkiced gadavwyvite, _ qveyniere-
bis umweoebTaTvis arasodes mimematebina Cemi umweoebi, e. i. bavSvebi. uxe-
Sad Camovicile Temuris xeli. isic gadavwyvite, SevSvebodi sisuleleebis
Caweras yoveldRiurad, magram im Rames iseTi sizmari vnaxe, im sizmarma
raRacebi momTxova Tavis Zafze asasxmeli.
warmoidgineT raRac mibundovanebuli yvavilovani veli. rogor iyo
mibundovanebuli, iciT? Soridan rom vxedavT xolme gazafxulis uceb wa-
mosul wvimas, yvavilebi TrTodnen, erTmaneTs awydebodnen SeSfoTebulni.
Cemi sawoli im velSi idga, yvavilebas maRla. mexura raRac Txeli ze-
wari. uberavda qari da im zewris warTmevas cdilobda, me ar vanebebdi,
vebRauWebodi xelebiT, viWerdi muxlebiT. cotac da veRar gavuZlebdi, mi-
Canda SemaSfoTebeli siSiSvleni. vxaodi, mSvelels veZaxdi, magram amaod.
yvavilebis ZirebSi damdgariyvnen zazunebis msgavsi arsebebi, miyurebdnen
priala TvalebiT, gacinebuli pirebiT. da viTom zazunebi ki ara, adamianebi
iyvnen, saZaglebi, gverdebdaberilebi. zewars ki ukve marTmevda qari. yurebSi
34
mtkioda xaviliT, _ miSveleT! miSveleT! wamomjdars marto mkerdTanRa mqon-
da mibRujuli zewari da davinaxe, rom, Turme qari ki ar marTmevda Cems
zewars, kuziani dedaberi Cahfrenoda klanWebiviT xmeli xelebiT, is eweo-
da Ronivrad da Tan icinoda, akaSkaSebda erTaderT Rojs.
_ miSveleT!.. miS...
da amoCnda lomi. rogori lomi, iciT? Zalian yoCaRi, agizgizebuli. gaC-
erda Tavaweuli, gadmosaxtomad Seziduli, kuzianma gacinebulma dedaberma
raRac siTxeSi Cayo momuwuli TiTebi, mere maRla awia da tkac! tkac! tkac!
samjer Seawuwa im loms. loms dvrini aRmoxra, kamara Sehkra, dedaberi
afrialebda Cems zewars, lomma gadmouara im zewars, zazuna kacunebi mii-
malnen, vxedavdi Cemken daSvebul lomis veeba TaTebs da... kivilSi gameRvi-
Za.
sabangadaxdili, ofliT gaRvaruli viweqi da vkankalebdi. jer sabani
movnaxe, gavexvie, sabnis SigniTac mTel sigrZeze CaviWime perangi. xan davx-
uWavdi, xan gavaxeldi Tvalebs. TeTri Suqi idga Seminul karSi, Tendeboda.
rodis, rodis Camiwynarda guli, SemaSra oflic. marto dvriniRa mesmoda
lomisa, TaxTaxiT eSvebodnen maRlidan veeba TaTebic. avdeqi, gavedi abaza-
naSi, movuSvi onkani. videqi onkanis bakanze orive xeliT dabjenili, mere
SevuSvire wyals xeli, Tvalwin damidga kuziani dedabris momuwuli klanWi,
iqve CavRvare wyali da samjer vTqvi:
_ wyalo, Sen waiRe Cemi sizmari! wyalo, Sen waiRe Cemi sizmari! wyalo, Sen
waiRe...
TiTqos imisic ki meSinoda, sarkeSi ar damenaxa Tavi. davinaxe. Tma
gawewili, Tvalebi dadidebuli, Camuqebuli, tuCebic muqi. gamwyrali wavedi
Cemi sawolisken, davweqi, nikapamde aviwie sabani, gamwyrali avyurebdi Wers,
vwyrebodi, ase rom momSala raRac sizmarma. Semovida saaTis xma. Svidis
naxevari iyo. ufro gulmodgined da brazianad gavexvie sabanSi, Tvalebi
davxuWe. Tavi vaiZule, dameZina. CameZina kidec da im Zil-RviZilSi isev
Camesma lomis sazeimo dRvrini. TiTqos Cemi oTaxis erTi kuTxidan meor-
isken gaakeTa naxtomic. Tvalebi davaWyite. ris lomi, ra lomi! viyavi ase.
isev wavifare sabani, axla Tavzedac ki. mesmoda, rogor airivnen quCaSi
manqanebi, rogor gaCerda da daiZra troleibusi, rogor gaWaxunda misi
bugeli. bolos _ SeSfoTebuli signali, saburavebis daZabuli RrWiali,
jaxani da damsxvreuli minebis wkriali.
wamovvardi, xalaTi movixure da aivanze gavedi.
isev Txeli janRi iyo, isev mcired nawvimari. TviTmcleli da „Jiguli~
SexeTqebodnen erTmaneTs. „JigulTan~ daxril SavebiT Semosil qals xeli
35
Sublze hqonda midebuli. mZRolebi jer TavianT manqanebs aTvalierebdnen,
mere dueliantis nabijebiT miuaxlovdnen erTmaneTs.
_ geZina, Se kai kaco? _ ambobda TviTmclelidan wamosuli cota xnieri
mZRoli.
_ Sen geZina, Se dampalo, sad modixar, sad mi pove am dacarielebul
quCebSi,
_ dampali rom ar iyo, magas ityvi? me gi pove, Tu Sena, acabaca rom
dagirbis ruli!
_ gogi! gogi! _ iZanda SavebiT Semosili qali.
axalgazrda mZRols gaSlili TiTebi mihqonda Sexnierebuli mZRolis
TvalebTan.
_ me amogTxri mag acabaca Tvalebs.
_ visa, visa, Sen is xo ara ggonivar.
dedaCemi amomidga gverdiT.
_ ra moxda?
_ manqanebi daejaxnen erTmaneTs.
mZRolebi erTmaneTs miswvdnen.
_ dedas...
sxva manqanebic gaCerdnen.
dedam ZaliT Semiyvana Sin.
_ morigdebian uSenod.
isev davweqi, yurs vugdebdi quCis xmaurs, avtoinspeqciac movida, cota
xans auwies xmebs, mere CaCumdnen. isev momeria ruli. Semovida deda, me viT-
om meZina.
_ maiko, gZinavs?
_ xo.
_ Sen xom ar waxvidodi rZeze? cxeli wyali modis, iqneb movaswro da
gavrecxo cota rame.
me kargi gogo var, dedis damjeri, yvelas damjeri, ra Tqma unda, waval.
_ maSin adeqi. SabaTia da rigi iqneba dRes.
sabani gadavagde, avdeqi.
_ cudad xom ara xar? _ SemkrTali SemekiTxa deda.
_ ara,
deda isev SemkrTali miyurebda, arafers ki ambobda. ase icis dedam, al-
baT, yvela dedam. arafers ambobs da am ar TqmaSi ibereba wuxiliT. me
mkerdTawn mivaWire xeli.
_ amoisunTqe, qalo!
36
_ cudi feri gadevs.
_ cudi ara, isa.
***
o, es rZis rigebi! SedarebiT mSvidi rigebi! umTavresad xnieri qalebi da
kacebi _ saocrad mSvidad mdgarni, SeiZleba Taviseburi tkbobiTac ki.
xnierebs xom Zalian cota Zili hyofniT (mec, sxvaTa Soris, amitom meZaxian
erTxel daberebuls, mere isev gaaxalgazrdavebuls), eRviZebaT xnierebs
adre, Zalian adre. ai parebian loginidan, sxvebi rom ar gaaRviZon. kidev
ufro frTxiloben, boTlebi ar gauCxakundeT, fexakrefiT gamodian gareT
da mere SvebiT dgebian rigSi, sufTa haerze, Tan dganan, Tan maslaaToben
erTmaneTs Soris. es aris maTTvis mTeli dRis, SeiZleba metic, sulieri
sazrdo. me Semomyureben xolme kmayofilebic da gaocebulebic. erTma beb-
iam erTxel pirdapir mkiTxa: _ nu damimalav, bebia, cxviris operacia gvinda
gaukeToT SviliSvils da Sen vin gagikeTa, miTxario, me rom vuTxari, aseTi
cxviriT davibade-meTqi, ar damijera, _ ah, ar Tqva magio! kidev kargi, sxva
dedaberi gamomeqomaga, _ ratom, ratom aseTi cxvirebic gvaqvs qarTvel
qalebso! Tavis Tavsac gulisxmobda...
o, ra kargebi arian Cveni lamazi mosuci qalebi. axalgazrdobaSi rom
kapasebi iyvnen, Zalian kapasebic, moxucebulobaSi tkbebian kenweros blebiviT.
mivedi mec, morCilad gavuCerdi bolo qals ukan. ki vikiTxe, rogorc
wesia, vin iyo bolo. vdgavarT ase, CagrZelebuli CanTebiT, wynarad. magram
ar gasula xuTi wuTi da viRacam trotuarTan moayena „moskviCi~, gadmovi-
da mucliani kaci, mivida pirdapir magidasTan, urigod iRebda aSkarad.
maSin wavida rigidan dabali, Slapiani kaci, gadauRoba win· xeli, momesma
misi xmac, gamyidvels eubneboda:
_ araviTar SemTxvevaSi! araviTar SemTxvevaSi!
gamyidvelma erTi es Tqva:
_ eqspeditori roa!
_ ar vici me araviTari eqspeditori, eqspeditorebi ki ara, akademikose-
bi dganan aq.
muclianma kacma xeli Zirs daawevina.
_ wadi, Sen saqmes mixede Sena!
_ Zalaze xar, Zalaze? _ gacxarda Slapiani.
_ var, var.
_ nuTu ar gesmiT, nuTu ar gesmiT Tqven! _ moubrunda rigs Slapiani. me
kvamlSi gavexvie TiTqos. Slapiani Cemi esTetikis leqtori iyo. rigSi md-
37
garTa umetesoba TavisTvis tokavda da putunebda raRacas, me CanTa erTi
xelidan meoreSi gadavitane, mindoda gamebeda, ver gavbede.
_ Tfuu! xalxi ki ara! _ mibrunda Slapiani da sul gaiqca rigidan,
mivvardi magidasTan, davavle mucliani kacis or boTls xeli da gava-
gore nabarze, kidev aviRe ori boTli. muclianma mklavSi mtaca xeli, Tvalebi
gadmobrunebaze hqonda. ·
_ ro gagisvri Sena!
_ gamiSvi xeli!
damiqnia. moulodnelad magrad, mtkivneulad. maSin ki wamovida erTi
samxedro da erTic maRali qali.
_ sada ggonia Sen Tavi! _ Cagvidga samxedro.
muclianma kacma xeli gamiSva da Tavisi boTlebisken wavida. is ukve
sacodavi iyo, usinaTlosaviT ewvdeboda boTlebs. me wavedi da Cemi CanTa
aviRe. samxedro da maRali qalic kmayofilebi daubrundnen rigs. boTlebs
rom miwyobda gamyidveli, vgrZnobdi, cdilobda, pativi eca, xurdebic gulm-
odgined momca. rom wamovedi momesma:
_ Tanac egeTi lamazi..,
me ki ise movdiodi, TiTqos krazanebi mexveodnen kiserTan. xuTi Tu
eqvsi safexuriRa mqonda asavleli Cvens sarTulamde da gavCerdi. CanTa
Zirs davdgi TiTqos mTlad dauZlurebulma. Cvenidan usiamovno xmauri
gamodioda. deda eCxubeboda Cems Zmas. es ToTxmeti wlis biWi namdvilad
imisTvis aris movlenili qveyanaze, wuTiT simSvide ar Camovardes Cvens
ojaxSi. ai, magaliTad, gazqurasTan dgas, raRac sadgiss uxurebs wvers, wy-
narad RiRinebs. uceb iyvirebs, _ gvadelupaa! gvadalaxaraa! imodena xmiT
iyvirebs, mzada var, rac ki xelT momxvdeba, vesrolo. is ikriWeba da imeo-
rebs, _ gvadelupaa! gvadalaxaraa!
frTxilad davaWire zaris Rilaks xeli.
_ ar gagiSveb! dRes ukve aRar gagiSveb egre, rom davixocoT oriveni
aqve! _ iZaxda deda.
videqi da velodi, aravin miRebda. me nervebi mawydeba ase dgomisas. isev
davaWire Rilaks TiTi.
dedam gamiRo, aRelvebulma, awiTlebulma.
Tamazi Cemsken zurgmoqceuli idga, CanTa skamze edo, raRac didxans ukir-
kitebda sakets.
_ uTxari, Senc uTxari, _ Semomexvewa deda, _ cota mainc SemaWrevinos,
sul cota.
Tamazma mzakvrulad moixeda, yurTan CamoSlili grZeli Tma loyasTan
38
uTrToda.
_ Tamaz, _ daviwye me, _ aba, momxede, ara grcxvenia Seni sityvisa? xom
vaJkacurad Segvpirdi, diliT SeviWrio.
Tamazma isev mzakvrulad momxeda.
_ netavi ki moketo Sen mand!
me boTlebiani CanTa iatakze davdgi da divanze davjeqi gaumweoebuli.
Zalian mindoda Camebegva, Camebegva. Tan mainc raRac macinebda gulisgul-
Si.
Tamazma Tavisi CanTa amoiRliaiva da gezad daiwyo svla karisken. gaal-
masebuli deda karTan idga.
_ an Sen Cagcxob am makratels, an me gamovisvam yelSi.
Tamazi jer miuaxlovda dedas, mere ukan ukan daiwyo daxeva.
_ modi, momexmare, damaWerine es samiwe!
me gavtydi.
_ gauSvi, deda, gauSvi!
_ sad gavuSva, sad, egre maimuni!
Tamazi isev ukan-ukan ixevda, deda mihyveboda, Tamazma cru moZraoba gaa-
keTa, dedas gausxlta, karis gaReba wamiT gauWirda, deda miswvda, Cascxo
makratliani xeli, ra Tqma unda, mxolod xeli, TiTebi etkina, Tamazma gaaRo
kari da ise moijaxuna, baTqaSis namsxvrevebi dacvivda iatakze.
_ gasvla da aRar dabruneba! wasvla da aRar mosvla Seni!
dedam makrateli pianinoze dado da iqve dajda qancgawyvetili.
_ isev damirekavs magisi damrigebeli da ra vuTxra, ra TavSi qva vixa-
lo, aRar vici.
gamovida mama, yurebidan dagorgolebuli qaRaldebi gamoiRo.
_ damTavrda omi?
dedas arc Seuxedavs, me Sevxede. me zizRiT ara, Sinagani RimiliT. ti pia
egeTi. ai, tranzistoric CarTo. SemWknari qali mReroda.
Cemo dilis varskvlavo,
Cemo dilis siov...
muxlebSoris xelebmoqceuli Sevyurebdi xan dedas, xan mamas, meSinoda,
xarxari ar amtexoda.
_ me Caval magis damrigebelTan, deda, me movelaparakebi.
_ ras moelaparakebi, ras.
_ magis damrigebels me Zalian vuyvarvar,
daireka zari, gavaRe.
sabavSvo baRelis miamitobiT idga Cemi mezobeli, Cemi kbila dea da
39
ukanali or mtkavelze hqonda gaprexili.
sabavSvo baReliviT Tqva:
_ dedama, nemsi ar daaviwydes maikoso,
_ gamoxarSuli gaqvT Sprici? _ aSkarad mkacrad vkiTxe.
_ ki, ki.
_ daviban xelebs da Camoval. Semodi.
_ ara. gelodebiT.
dea mokrZalebiT adgamda fexebs kibis safexurebze, xelic patara bavS-
viviT hqonda ganze gaweuli. raRac gamorCeuli sinarnariT Cahqonda Sar-
valSi gamoprexili ukanali.
_ ra undoda? _ gamwyralma ikiTxa dedam.
_ nemsi.
_ Tu morCebi Senze gapirovnebul farTobs am weliwadSi. _ Tvalebi
auJuJunda mamas da Ronivrad CakbiCa stafilo.
me dedas gavxede. deda rZis boTlebs sclida qvabSi.
me xelebi davibane da dabla Cavedi.
Zvirfasi muxis kari. inkrustirebuli yviTeli liTonis firfita. Sig-
niT WaRebi. mokled _ fulis mkeTeblis bina. Sprici movamzade. vbrZane:
_ swrafad! swrafad!
patiebis momudare RimiliT ikrefda Taliko deida kabisa da perangis
kalTebs. sacodavad waCaCunda sawolisaken.
_ ra vuTxra me deas, rom aseTi ugergiloa yvelferSi.
_ ar SemiZlia, va! ar SemiZlia! _ Tavs gverdze abrunebda dea.
Taliko deida nerviulad ebRauWeboda sawols.
quCaSi saSineli RmuiliT gavarda motocikli, meore motocikli, mesame.
dea kars eca.
_ moica, Se ar gasaSvebo, SiSveli vwevar! _ amoigmina Taliko deidam. me
nemsi amovacale da mSvidad CavuWime perangisa da kabis kalTebi.
dea moajirze iyo gadayudebuli. Caiqroles meeqvse da meSvide moto-
ciklebmac. imaTi CaCumeba iyo da axla Cveni ezodan amovida manqanis SeS-
foTebuli pi pini. gadaxedva arc iyo saWiro. mklavebdakapiwebuli dodika
signalizacias ucvlida Tavis aTi wlis „moskviCs~. CaaCumebda,isev aapi pineb-
da. me rom visauzme da dabla Cavedi,erTxelac gaaba manqanam grZeli pi pi-
ni. daminaxa dodikam, amoswia maRla zeTiani xelebi.
_ su cota xans, maiko, su cota xans da me wagiyvan.
_ ara, gmadlob, meCqareba _ meTqi, dodik.
_ moica, moica. .
40
_ ara, dodik, _ movbrundi me, _ daveCvevi da codva var mere.
_ merec gatareb, maia. _ daketa kapoti.
_ ara.
uceb verc daqoqa, isev axada kapoti.
Cvens saxls rom quCis mxridan Semovuare, iq wamomewia dedaCemis xma.
_ maia! maia! waiRe bebiaSenis wamlebi?
_ waviRe, ki.
axla deda miyurebda TiTqos daeWvebuli. gadavirbine quCa, mivuswari
gaCerebul troleibuss da winidan avedi. SabaTi dRe rom iyo, xalxic cota
iyo. ukana salarosTan viRac veeba Tmagawewili kaci idga, muSuri garegno-
bis, Tanac raRaciT entoni kuiniviT kaci, qanaobda da cisken muStaSverili
mTeli vagonis gasagonad qadagebda:
_ Cven yvelani WuWyianebi da binZurebi varT! Cven yvelas imdeni WuWyi da
codva gvawevs kiserze, jojoxeTis qvabSi Casayrelebi da mosaxarSebi varT.
aTi wlis qvemoT rac arian bavSvebi, rva wlisa, ara, aTi wlisa, isini unda
gaiyvano calke kunZulze, Cvengan Zalian Sors, rom marto isini gadarCnen
sufTad, su Tavidan daawyebino cxovreba, Cven kideva, didebi, Cagvyaro qafqafa
sodian wyalSi da mogvirio.
mgzavrebs siamovnebiT eRimebodaT. meRimeboda mec.
kacma pirdapir SemomanaTa didi, briala Tvalebi. me, ra Tqma unda, davx-
are Tavi. SeumCnevladac Sevbrundi gverdze. magram wamovida is kaci bar-
gan-barganiT, movida CemTan da mibrZana:
_ amoixede Sen!
meti ra gza mqonda. avixede. imodena kacs aSkarad aeria is veeberTela
Tvalebi, ukan daiwia.
_ Sen ara, Sen ver gagimeteb cecxlisa da qvabisTvis.
didi, WuWyiani xeli Cems maRla gaatar-gamoatara qoriviT, TiTqos un-
doda, Tavze daedo, magram ver gabeda, maSin Caixara, gaicina didkbilebiani
piriT da mudariT gamomiwia yeli.
_ modi, ra vqnaT, ici? Sen im patarebis dedofloba ikisre. Sen iseTi
Tvalebi da cxviri gaqvs, modi, Sen im kunZulze gayvanili patarebis dedof-
loba ikisre. Sen yvelani dagemorCilebian, suyvelani. uari ar gamagono. me,
xom ici, vinca var. uari ar gamagono, im sufTa da wminda patarebis dedofa-
li iyavi. ar gagigonebs vinme da me aqa var.
gulze daibaguna xeli.
mgzavrebi icinodnen. me TiTqos nemsebiT mCxvletdnen. meti ra gza mqon-
da, Sevpirdi.
41
_ viqnebi, batono, Tu mag pativs damdebT, viqnebi, batono!
Tanac nel-nela miviwevdi karisken, troleibusi rom gaCerda, maSinve ar
Cavedi, cota Sevicade da mere, _ naxvamdis, me aq Cavdivar-meTqi, _ da swrafad
Cavedi. kari daixura, troleibusi wavida, mesmoda im kacis Zaxili:
_ trusixa! trusixa!
meaTed gamaxsenda wuxandeli sizmari, lomis dvrini, maRlidan wamosu-
li veeba TaTebi. ZlivsRa vCerdebodi fexze. kidev kargi, male movida me-
ore troleibusi. im troleibusSi xalvaTobac iyo da simSvidec. iman mimiy-
vana universitetamde. esTetikis leqcias unda davswrebodi. Sevedi audi-
toriaSi da davjeqi. gamaxsenda bebias wamlebi rom mqonda CanTaSi, erTi
pentalgini amoviRe, mSralad gadavylape, yeli saSinlad damwva. iseTi JivJivi
iyo irgvliv, yurebze xelebs vifarebdi da Tvalebs vxuWavdi.
***
kaTedraze is kaci idga, rZis rigi rom miatova dilas, didi Tavi hqonda,
Txemdabrtyelebuli, didi yurebi. Savi, gadaqnili warbebi, saxe da Tvalebi
_ daRlili. rom laparakobda, TiTqos raRac Sinagan tkivils emorCilebo-
da, Semoutevda tkivili da aenTeboda, auwevda xmas. amboben, rom sul sx-
vanairi iyoo ramdenime wlis win _ energiuli, cocxali.
axla igi laparakobda esTetikis raRac sam saxeze: arsebobs, Turme, es-
Tetikuri pirdapir sinamdvileSi, cxovrebaSi, meore _ subieqtur esTetikuri
e. i. cnobierebiseuli, da mesame _ xelovneba, romelic warmoadgens subieq-
turisa da obieqturis nazavs, erTianobas.
Zalian mindoda, magram mainc ver vusmendi. mxolod erTma rusulma ci-
tatam mimtaca yuri. me vikiTxe, _ ukacravad, rogor pativcemulo leqtoro-
meTqi, da kalami movimarjve. man gaimeora: Íå âåðþ ÿ òåëåãàì ïîäâîçÿùèì
õëåá ÷åëîâå÷åñòâó... áåç íðàâñòâåííîãî îñíîâàíèÿ. gaimeora iseTi aqcent-
iT, ofli daasxa Sublze. cxvirsaxoci amoiRo da Sublze rbili midebiT
imSralebda im ofls. me vijeqi da raRac mani pulaciebs vakeTebdi CemTvis.
pativcemuli leqtori gavaxvie biWebisa da gogoebis JivilSi, motocikleb-
is RmuilSi, muxruWebis RrWialSi da boTlebis WaxaWuxSi. leqtori lapara-
kobda, erTxans jiutad uZlebda am gniass, TvalebSeSfoTebuli, meqanikurad
ybebamuSavebuli. mere ixedeboda aqeT-iqiT, iwevda fexiswverebze. uceb aswia
xelebi, Caixara, Sewva, SeiWyuna kaTedraSi, samjer gamoafurTxa Cvenken da
Camala Tavi. aris ase, Tavze xelebwafarebuli. quslebmocveTili fexsac-
melebis Zirebi saprotesto transparantebiviT aqvs moSverili Cvensken.
fexsacmlis es Zirebi izrdeba, izrdeba, bolos mTel ekrans ikavebs. Caket-
42
ili gvaqvs im kacamde misasvleli gza.
leqtoris meuRle, _ dabali, daudevrad Cacmuli da davarcxnili, ybeb-
abususebuli qali, _ wyevliT misdevs or biWs, cametisas da TerTmetisas.
_ Tqven damiwydiT! orive erT dRes CagalageT kuboSi!
biWebi meore oTaxSi Secvivdnen da Signidan mxrebiT moawvebian kars.
leqtoris meuRle cdilobs, SeaRos kari, magram verafers xdeba,
_ Tqven aRar gagiTendeT xvalindeli dRe!
samzareuloSi, gazquraze, qvabidan gadmodis aduRebuli rZe. leqtoris
meuRle uberavs, uberavs magram amaod. damwvari rZis koriantelSi exveva.
_ ox! ox! ox!
axalgaRviZebuliviT davubrundi arsebuls. leqtori isev kaTedraze
idga, TiTqos raRaca cudis molodiniT mimoatarebda Tvalebs auditoria-
Si. laparakobda hegelze.
daireka zari. studentebi maSinve wamoiSalnen. leqtorma did, SeZvele-
bul portfelSi Seawyo wignebi da qaRaldebi, dinjad daketa da gulgrili
gamometyvelebiT wavida karisken. me CanTa gadavikide, magrad mivikari
idayviT gverdze da giJuri gadawyvetilebiT gavedevne ukan. derefanSi
gasulma leqtorma Cemi gamorCeuli nabijebis xmaze moixeda, me SevkrTi,
SevCerdi. leqtori isev wavida, isev male moixeda. ZlivsRa vsunTqavdi, vuRi-
modi.
_ Tqven kargi, Zalian kargi iyaviT dRes.
leqtoric aSkarad Secba. gverdze gaixeda, magram mainc raRac Sinagani
bednierebis SuqiT gaunaTda saxe.
_ ra TqviT? _ Seamowma yuriT gagonili, Tanac kidev amxed-damxeda
swrafad.
_ Tqven Zalian kargi brZandebiT, kargi brZandebodiT dilasac, rZis
rigSi.
TiTqos sila stkiceso, Tvalebi Cauqra da yba ise moeqca, uTuod ikivl-
ebda.
me bodiSiviT raRaca vTqvi, ukan daviwie da mere gaviqeci, sapirfareSo-
Si Sevvardi da iq daviwye kefis kedelze mirtyma. momdioda cremlic. Sem-
omexvivnen gogoebi.
_ ra aris, ra moxda, ra dagemarTa?
me verafers vambobdi, garda erTi sityvisa:
_ vai, vai, vai!
erTma sqelma gogom sigaretis kolofi momitana saxesTan.
_ mowie.
43
gamiWirda, magram mainc amoviRe erTi sigareti, _ arc momiwevia, arca
vwev, _ namdvili mweveliviT waviSvire sigareti tuCebiTa da ori TiTiT,
momikides, _ movqaCe, amityda xvela, gogoebi mxrebze mityapunebdnen da, _
alalio, _ damZaxodnen. me meored da mesamedac movqaCe, mere gadavagde,
Tvalebi movibane, SevimSrale. viyurebodi sarkeSic da iq vkiTxulobdi, _
ra Wiri dameZgera, ra?! mezareboda Cemi Tavi.
_ Tfu! Tfu! Tfu!
***
ezoSi gasuls Cveuli moridebulobiT wamomewia Temuri. mesmoda misi
yoveli frTxili nabijis xma, misi sunTqvac ki, vgrZnobdi mis Rimilsac, ma-
gram gangeb ar vixedebodi. arc is meZaxda. rodis-rodis momkida xeli
zustad im adgilas, muclianma eqspeditorma rom matkina rZis rigSi, me mT-
lad viSlebi Temuris am gadametebuli moridebulobis gamo, mivubrundi da,
CemTvisac ki moulodnelad, sila vtkice ybaSi.
_ e, e, i! _ moisma raRaca xmebi.
Temuri Tavzardacemuli, pirdaRebuli Semomyurebda. iseTi araCveu-
lebrivi, iseTi kargi da keTili iyo am pozaSi, me sicili amityda da mofer-
eba davuwye loyaze.
_ eg, ici, ratom? ai, egeTi rom xar, namdvili papaSeni Sio, wverebiani Sio.
Temurma iq, Tavis wverTan daiWira Cemi TiTebi.
_ gavi parso?
_ Tu ginda, gai parse, Tu ginda, ara. Sen mainc Siod darCebi. Sio! Sio!
axla orive xeliT eWira Cemi xeli, xelebi didebi hqonda, mSrali da
Tbili, alersiani, miRimoda da cotaRa uklda, cremlebi wamouvidoda.
_ Sen sxva viRacaze xar gabrazebuli, maiko. miTxari, vin gabrazebs da
neknebs gamovacli saTiTaod.
_ oh! oh! oh!
_ maSin wamodi, cota Sampanuri davlioT.
_ ara.
_ ginda, kidev gamartyi, ginda, davwvebi da gamiar-gamomiare, rogorc gin-
da.
_ sxva dros.
_ maiko!
me taqsi gavaCerebine. Temuri ar miSvebda.
_ maiko, rogorc Cemi da...
uu, am sityvebze kidev mindoda, gameWaxunebina sila, magram aq ukve aRar
44
SeiZleboda.
_ ara, Temo, wamlebi unda mivutano bebias.
_ mec rom wamovide?
_ ara, Seni Wirime.
taqsis mZRoli TavSekavebuli boRmiT uyurebda Temuris veeba xelebs.
_ maia!
_ ara, naxvamdis!
_ naxvamdis. Sen dRes gasagiJeblad kargi xar.
kari mivijaxune.
_ Sin mival Tu ara, maSinve Cavixedav sarkeSi.
Temuri daRrubluli, danaRvlianebuli idga. qalaqeli cnobili durg-
lis SviliSvili, saTuTad momvleli patara baRisa TavianTi saxlis win,
ucxos hgavda, nacnobi quCebis damkargav ucxos.
kidev erTxel, es ukve meramdened, gamaxsenda wuxandeli sizmari. Tvale-
bi davxuWe. mZRoli mekiTxeboda.
_ saiT?
_ naxalovka. TeleTis quCa.
mZRolma TiTqosda samadlod CarTo taqsometri da manqana daZra. qur-
Tukis kalTebi win wamoviRe, CanTa muxlebze davide.
quCis piras mdgarma mamakacma agviwia xeli, Cemodani eWira· mis ukan
xelbaduriani qali idga. mZRolma manqana gaaCera.
_ sadguramde xom ver wagviyvan? _ ikiTxa kacma damtvreuli rusuliT.
mZRolma me momxeda,
_ SeiZleba?
_ ra Tqma unda.
kacma qals badura gamoarTva da manqanaSi SemouSva.
TviTonac Cajda qSeniT, Cemodani da badura muxlebze daiwyo. kacic Rrmad
sunTqavda da qalic.
_ wavsuliyaviT avtobusiT, ra taqsebi moindome aqa?! _ ebuzRuneboda
qali kacs osurad.
me bavSvobis sami weliwadi javaSi maqvs gatarebuli, mSvenivrad vra-
tratebdi osurad, axlac SemiZlia cota ram.
_ kai erTi, _ gauiola kacma.
_ naxe, ramdenia dawerili aqamde da imdeni gadauxade, rasac aqedan daw-
ers.
_ imdens gadavuxdi. _ daeTanxma kaci.
_ vnaxoT erTxel Tu mainc gamoiCen Snos.
45
me taqsometrs davxede, 42 kapiki ewera, qali isev Seagonebda kacs.
_ Sen am qarTvelebs ras uyureb, eseni niCbebiT xvetaven fuls, raSi unda
misce zedmeti, Cven vin ras gvaZlevs zedmets.
sadgurTan gavCerdiT. sul raRac 40 kapiki damateboda adre dawerils.
_ iqiT mainc gaeCerebina, _ gabrazebuli Cavida qali.
mamakacma mZRols maneTiani misca. mZRolma gulgrilad Caido maneTiani,
kari moketa da manqana daZra. me mainc movaswari da davinaxe, rogor Seaf-
urTxa qalma kacs.
_ ra rjulis xalxi iyo?
_ ar vici. _ aviCeCe mxrebi.
mamidaCemis mwvane alayafTan rom gavaCerebine manqana, 2 maneTi da 26
kapiki iyo dawerili. gadavedi da mZRols sammaneTiani mivawode. iman Cemi
fulic gulgrilad waiRo jibisken.
_ xurda damibruneT. _ vuTxari me.
gaugebrobis gamometyvelebiT amomxeda, daiwyo jibeebis Cxrekva, xan
pijakis jibeebisa, xan Sarvlisa. kapik-kapik moagrova TeTri da Savi fule-
bi.
_ aha, ormocdarva kapikze meti ara maqvs... Cven bodiSi.
_ is ormocdarva kapiki gamovarTvi, manqanis kari mivkete da cotaze
gamocilebulma vTqvi:
_ yvelaferi Sen, Sens ojaxs.
saSinel Zalas vgrZnobdi.
manqana RrWialiT gavarda.
***
aqauroba namdvil sofels hgavs. sofelSic ar minaxavs amdeni TuTa, xurma
da talavrebi. saxlebic _ Sesaferisad patarebi, SiferiTa da kramitiT gada-
xurulebi, SuSabandianebi, ezoebSi onkanebi udgaT. me miyvars ezos onkanidan
wyali rom moliklikebs.
kacis xeli aklia mamidas talavers, Seuwamlavia, xarixebCamomtvreuli.
kacebis saqme rTulad aris Cvens modgmaSi. bebia ocdaxuTi wlisa daqvriv-
da, mamida _ocdaoTxis, me ocisa var jer, Cemi mamidaSvili Tina _ ocdasamis.
Tinac gauTxovaria.
es fiqriRa mindoda! ar damikakunebia, kari ise SevaRe. bebia marto damx-
vda. gazeTs kiTxulobda. _ bebo genacvalos Senao! _ gadado gazeTi, moixsna
saTvale da xelebgaSlili wamovida Cemken. vis hgavs mamaCemi! bebia maRali
qalia. makoca da momefera mSrali fafuki loyiT. gamiswora Tma _ mere
46
damwia ukan da miyurebda.
_ Cemo lamazo! Cemo daxatulo!
_ kai, axla!
_ ki, TvalisCino, ki. Zalian lamazi xar da unda icode es. zogi lamazia,
magram ise galevs mTel Tavis sicocxles, verasodes ver mixvdeba amas da
aris sul ubedurad.
_ apah!
_ ki, bebia, ki.
qurTuki gavixade da sakidarze davkide. bebiam TeZosTan momkida Sar-
vilze xeli.
_ nametani viwro ara gaqvs es Sarvali, bebo? cota gamogeSva, qarTveli
gogo xar da uxerxulia ase, Svilo.
_ gamovuSveb.
_ cota mainc, bebo, cota.
_ Sen sxvebi unda naxo.
_ nu uyureb Sen sxvebs. Sen sxva ara xar.
sonatina klavesinisaTvis!
axla me vakoce bebos, Cemi CanTa gavxseni, wamlebi amoviRe da magidaze
davuwye.
_ es hemitoni, es pentalgini, esec fxvnilebi. rac gamowerili gqonda,
yvelaferia aq da meti aRar gavigono Sengan _ es wamali minda, is wamali
minda...
bebom orive xeli daado wamlebs, TiTqos efereboda, Tan icinoda. ra
saocrad icinian, RmerTo, moxucebi, ra saocari siTboTi da yovlismpatiebe-
li siyvaruliT!
_ mets aRar SegawuxebT, genacvale, mets aRar... _ am Tves, im Tvesac.
_ aba, Sen ici! xom sul magas geubnebian, rom Senzedac bevri ram aris
damokidebuli. Sen Tu ijeqi·da marto es ifiqre, ai, axla unda wamomiaros
tkivilma, ai axla... rom ar gtkiodes araferi, mainc agtkiva.
_ aRar vifiqreb, bebia, aRar. _ siciliT, raRac umweo kankaliT waiRo
wamlebi Tavisi yuTisaken. _ xom gSia, borSi gvaqvs kargi, axali xorciT,
mamidaSenma aiRo guSin, borSi da uzbekuri flavi, Tinikos gakeTebuli.
_ Tinac muSaobs dRes?
_ Tinac, mamidaSenic.
fessacmelebi gavixade, divanze davweqi, gaviWime, gulze xelebi davikrife.
uh, am dros Sopenis samgloviaro marSi.
_ cotas davisveneb da mere vWim.
47
_ kargi, rogorc ginda, dagaxureb rames da daisvene, ramden xansac ginda.
_ naqsovi sabani moitana, gulze dakrefili xelebi aqeT-iqiT gadamiyara.
_ ra sisulelea es!
damaxura, fexebTan amomikeca.
_ paltoc dagaxuro Cemi, ar Segcivdes.
_ ara, ras ambob.
me xelebi isev gulze davikrife, oRond axla sabnis qveS. msiamovnebda...
sikvdili.
_ mSvenieri siwynarea TqvenTan,
_ ki, CvenTan siwynarea.
gareT Citic JRurtulebda,
_ ra Citia, rom galobs?
_ WinWraqaa, suleli.
_ gaumarjos sulelebs.
_ ra Tqvi?
_ me mZinavs...
bebia samzareuloSi gavida fexakrefiT, frTxilad, frTxilad moixura
kari.
saidanRac mamlis yivilic momwvda.
_ sulebis daraji.
uceb jaxajuxiT, burZayiT, zaTquniT Caiara raRac didma manqanam, mere
gaisma zaris rekva, menagveebi movidnen, mere Caiara kidev didma manqanam.
Tvalebi gavaxile, davxuWe. kaTedraze atokda Cemi leqtori, xelebi aswia
misma ybebabususebulma colma. gadavarundi da mTvikunte. mainc ar momeka-
ra Zili. avdeqi. bebiam gamoixeda Cems xmaurze.
_ ra aris? rad adeqi?
_ morCa, davisvene ukve.
_ ra dasvenebaa, oci wuTi ar iqneba gasuli.
_ oci wuTiT horizontaluri mdgomareoba sruliad sakmarisia Tanam-
edrove adamianis dasasveneblad.
bebia Tavs aqnevda sinanuliT.
_ daibane xelebi da mogitan saWmels, Tbilia ukve.
...vxvrepavdi borSs da Tan bebias vugdebdi yurs, romelic „wesierad~
akerebda Cems qurTuks Rils.
_ unda gaTxovde, bebo. Sen Wkviani gogo xar da unda gaTxovde droze da
kargad. ar ayve viRacebis sisuleleebs. kacisa, bebia, fexiT Semotanili tal-
axic ki Zvirfasia ojaxisaTvis. me ocdaxuTis davqvrivdi, sami Svili gavzarde,
48
mere ra dros, da es Cemze ukeTesad bevrma ar unda icodes amqveynad. ai,
sacodavi mamidaSeni, wvalobs, wvalobs... unda gaTxoviliyo goderZis Sem-
degac.
me mindoda mekiTxa, _ mec rom maTi bedi mqonoda? magram aRar vkiTxe,
daveTanxme.
_ ueWvelad gavTxovdebi, bebo.
_ sityvas nu mitrizaveb.
_ rogor gekadrebaT, qalbatono mariam.
_ sufraJistka qalebze sazizRarni aravin arian cxovrebaSi.
_ vina?
_ sufraJistka qalebi, yovelnairad Tavisufal cxovrebas rom iTxoven.
_ me eg ar vicodi.
bebia gamomcdelad miyurebda, aswia qurTuki da Tqva:
_ esac uwesobaa, Sen rom icode, dakankurebuli RiliT rom dadis axal-
gazrda gogo.
_ axla me Sevyurebdi bebias. me igi momwonda _ tuCebi Seviwminde, mivedi,
davucucqdi win, xelebi muxlebze Camovawye.
_ miTxari, namdvil qalurad, sayvareli arasodes gyolia, bebo?
iseTi sila mtkica, iatakze davjeqi.
migiRiaT aseTi siamovnebis sila? ukeTess verafers igemebT qveyanaze.
***
mere movdiodi sofluri elferis quCaSi, gamoSuqebuliyo mze, Zalian
sasiamovno, yviTeli mze, msiamovnebda fexiT siaruli.
erT mwvane meserTan, didi TuTis totebis qveS, sofluradve, morze, Cam-
wkrivebuliyo sami biWi da mzesumziris CenCos Sors gafurTxebaSi ejibre-
bodnen erTmaneTs. me rom daminaxes, erTi wamodga, Caibertya Sarvlis uka-
na ube da dabla msxdarT ubrZana;
_ wamodeqiT, debilebo, zrdilobis natamali aRar SegrCaT SublSi?
is oric wamodga, imaTac Caisves xeli Sarvlis ukana ubeebze da sapatio
yaraulebiviT gaiWimnen erTmaneTis gverdiT,
_ Tavisuflad. _ vuTxari me.
biWebma erTmaneTs Sexedes gakvirvebiT, me mivdiodi tkbili sasowarkve-
Tis nabijiT.
_ vaa, ra jigaria, to!
_ moica, Cveni iqneba vinme.
erTma mainc damadevna.
49
_ win gigdia Cemi guli, daartyi fexi,
ar mimixedavs, magram vgrZnobdi, rogor iSverda xels biWi,
kargad vxdebodi aSkarad. magram ubnis mTavar quCaze gasuls samglov-
iaro procesiam gadamiketa gza,
modioda muSa xalxi, moasvenebdnen CixtikopiT Tavdaxurul Rrmad mox-
ucebul qals, dudukiT, doliT. niavi atokebda kubodan amoweul leCaqs.
micvalebuli sanTlisgan gakeTebuls hgavda, mSvidi iyo, lamazic ki. qviTineb-
da duduki, oxravda doli.
Cems gverdiT gaCerebulma moxucma kacma, _ Canda muSa iyo isic, _ qudi
moixada, orive xeliT daiWira win da xmamaRla Tqva.
_ wadi, Cemo dao, wadi da daisvene axla.
me cremli veRar Sevikave, cxvirsaxoci mivitane TvalebTan. moxuci kaci
axla me momibrunda.
_ itire, Cemo Svilo, itire. cremli didi madlia amisTana dros.
sirbiliT gadmovWeri quCa.
Cveni saxlis kibeze Camorboda patara biWi leqso.
_ semiWka ar ginda?
_ mzesumzira.
Caiyo jibeSi xeli da, Cemi pasuxisTvis aRar daucdia, muWaSi Camiyara
jer isev Tbili mzesumzira.
Cveni kari ratomRac Ria damxvda. SesasvlelSi, sakidarze, ucxo sawvima-
ri da qalis kargi sazafxulo palto ekida.
samzareuloSi deda daxriliyo da CanTaSi boTlebs awyobda. gauxarda
Cemi danaxva.
_ ui, ra kargia, rom moxvedi, dea unda gamegzavna axla. _ miTxra CurCu-
liT, Tan safeTqelze xels idebda. raRacas igonebda.
_ ho, mdogvs Tu iSovi.
_ vin arian? _ kidev ufro Cumad vikiTxe me.
_ gogatiSvilebi, JuJunas qorwilSi rom revolvers srolulobda.
_ isroda. L!
_ moica ra!
_ dedam ocdaxuTmaneTiani momca.
_ Zexvi, Rvino... Rvino amoitane eqvsi boTli „kaxeTi~, iosebas hqonia,
abazs mets Rebulobs boTlze, miaSave. Rvino, erTi kilo Zexvi, naxevarfab-
rikatebSi Tu kupati iyos, erTi kilo kupati, mdogvi da oric puri.
_ Tamazi sad aris?
_ WirSi da moubrunebelSi. maWaraZesTan waeTra, ra xania.
50
fuli qurTukis patara jibeSi Cavide.
_ mand sad ideb, ar amogvardes da ar dagvRupo, egaa Cveni fuli sul.
_ xeliT meWireba.
CanTa aviRe da, sanam gareT gavidodi, RriWoSi gavapare Tvali.
kargad napativebi, nikapmokle, mxiaruli saxis muqi mamakaci muxlebze
xelebdabjenili ijda da icinoda, maSinve Tvalwin damidga.
qorwili soflad. klarneti da doli „Salaxos~ ukraven. sofleli gogo
da biWi buqniT uvlian wres, sxva gogoebi da biWebi, bavSvebic, areulad
utyapuneben taSs.
gavardeba revolveri _ erTxel, meored, mesamed.
Savi „volga~ avtoritetulad moiwevs win, `volgidan xelia cisken awv-
dili, kidev gavardeba revolveri.
_ gogatiSvili movida! gogatiSvili!
gogatiSvili priala sawvimars miafrialebs, zogs xels arTmevs, zogs
hkocnis, amalasaviT mihyvebian gaxarebulebi ukan.
klarneti da doli axla binaSi agrZeleben „Salaxos~. gogatiSvili da
patarZlis mdade cekvaven. zogi skamze Semdgara da ise iyureba maRlidan.
utaSuneben mTeli ZaliT. mdade TavdaxriT, siciliT gadis wridan. gogatiS-
vili ocdaxuTmaneTians miadebs Sublze medoles da quds daaxuravs, aseve
ukeTebs meklarnetes. medole ficxdeba. TviTonac buqnavs.
***
damlagebelma qalma CanTaSi Cawyobili savse boTlebi momawoda, iose-
bam Zexvi amiwona da veeba qaRaldSi gamixvia.
is rom xurdisTvis daixara, me qaRalds naxevari movaxie, daxlze davde
da xelisgulebiT gavaswore.
ioseba gamoyeyeCebuli miyurebda.
me xurda jibeSi Caviyare, CanTa aviRe da karisaken wavedi.
_ ra gqvian, gogo, Sen? _ damadevna iosebam.
_ julieta.
_ vah!
keklucTa nabijiT gamovedi maRaziidan.
mere vijeqi pianinosTan da mec „Salaxos~ vukravdi. mama da gogatiS-
vili cekvavdnen, mama _ ise ra! gogatiSvili azartiT. siberisken mixrili,
damrgvalebuli da danazebuli gogatiSvilis meuRle, dedaCemi, dea da Tali-
ko deida mxiarulad atyapunebdnen taSs.
Tamazi Tavisi oTaxis karSi idga da iqidan iyureboda _ isic gaRreWili,
51
meCxerkbilebiani.
me vumatebdi da vumatebdi temps.
mamaCemma erTic Cabuqna da iatakze Cajda siciliT,
_ bravo! _ Taliko deidam daiZaxa „bravo~.
gogatiSvili erT xans marto ganagrZobda cekvas, mama viTomda welnat-
keni adga, dedas simkacris naperwklebi uelavda TvalebSi, gogatiSvili
CemTan movida da Tavze makoca.
oqro gogo xar, bajaRlo oqro magram quCaSi mainc ar Semxvde egre,
Tvalebze TmaCamofxatuli, me nu Semxvdebi da ise, Sen ici... ·nurc Sena, mand
rom imalebi, _ mimarTa axla deas, _ Senc Cemiani xar, dReis Semdeg me nu
SemxvdebiT Tvalebze TmebCamofxatulni.
deam daimorcxva, daimorcxva, aRar icoda, sad mihqonda Tavi.
_ ai, xom geubnebi sul! _ Caulaparaka Taliko deidamac.
gogatiSvilic rom dajda, Taliko deidam xeli gaapara deasken da ukan
wamohkra.
_ dajeqi sworad.
...bolos yvelani fexze videqiT. mamaCemi aSkarad qanaobda gogatiSvili
laparakobda Wiqaaweuli:
_ me venacvale am ojaxs, me venacvale im madls, romelic am ojaxSi tri-
alebs, me venacvale im silamazes, romelic aq aris gamefebuli, _ dalia.
mamamac dalia,
_ aRar dacalo, fexze ZlivsRa dgaxar. _ eubneboda deda.
mamam mainc dacala,
gogatiSvili da mama xangrZlivad hkocnidnen erTmaneTs. gogatiSvilis
meuRle da dedaCemi xom xelebSi udnebodnen erTmaneTs. RmerTo, ra di-
mili hqonda orives! pawawasaviT damorcxvebuli dea CemTan idga da mxriT
mexaxuneboda mxarze. Tamazi stumrebis motanil torts Wamda ukve.
me da dea sufras valagebdiT, deda da Taliko deida WurWels recxavd-
nen. daireka zari. me gavaRe.
Semovida abuzuli leqso, ukan deda mosdevda.
_ momkaliT, ase gvian rom gawuxebT, magram meti gza ara gvaqvs, maiko,
genacvale, xval diliT midis maswavlebelTan da erTxel mainc, erTxel
mainc Seumowme, Tu rame eSleba.
me Tavze davade xeli leqsos, leqsom jiutad gaaqnia.
_ dajeqi, daukari!
leqso mivida, pianinosTan dajda, TiTqosda gaWirvebiT gadaSala note-
bi, xelebi grZlad CauSva dabla,
52
_ daiwye biWo! _ wamoiwia dedam.
leqsom daiwyo Cerni.
me Tan sufras valagebdi, Tan SeniSvnebs vaZlevdi:
_ rbilad! rbilad!
mivedi, majaSi xeli movkide da movadunebine.
_ ase, xom xedav, ase.
...sul bolos mama sapirfareSodan gamovida da Tavisi oTaxisken wavi-
da. dedam miTxra, _ Sen mixede, cudad ar gaxdeso. me xelebi gadaviwminde da
mamasTan wavedi. mama sawer magidasTan ijda, xelebi Tavze hqonda Semowyo-
bili da furclebad daSlil samuSaos dahyurebda.
amomxeda.
_ mTvralo! mTvralo! _ gabrazeba davuwye me.
mama alersiani TvalebiT miyurebda da ecineboda.
_ beite menia bespoSCadno!
patara Seyovnebis Semdeg ki Tqva:
_ Tu ici Sen, risTvis iyvnen eg patiosani gvamebi?
mxrebi aviCeCe.
_ movidnen da piri gvikiTxes. im qalis diswulisTvis moswonxarT, Tur-
me, „genialuri biWisTvis~ aqvs bina, hyavs manqana, muSaobs ukve xelmZRvanel
samuSaoze. Tu Seyvarebuli ara hyavso, Senze, Tu iseTi Seyvarebuli ara
hyavso, gavakeToT es keTili saqmeo.
me Temuri gamaxsenda, Tavisi moSterebuli TvalebiT.
_ Sen ra uTxari?
_ me kefa movifxane.
_ dedam?
_ dedam odnav aiCeCa mxrebi.
_ mainc rogor gavakeToTo eg saqme?
_ gavacnoT erTmaneTio, gaiarono...
_ idiotebi.
_ egeTi sityvebi ar iyos, stumrebze egeTi sityvebi ar iyos!
_ idiotebi. _ vimeorebdi me.
mama wamodga, trelaJTan mivida, wiTeli ZafiT gadakruli paketi moitana
da gaxsna. Sig iyo Cais TefSis odena, kargad moxatuli Tasi. mamam Tasi
amoabruna, vercxliao. xelSi wonida da isev Cascqeroda amobrunebuls, sufTa
vercxliao.
damarcxebulebis RimiliT vuyurebdiT erTmaneTs.
mamam nerviulad akrifa telefonis nomeri, me ukve vicodi visTanac re-
53
kavda. gavida.
_ sad jandabaSi iyavi dakarguli?! gadarCi maimunis perangis Cacmas. me?
me frantiviTa var gamowyobili yelamde, baboCkiT. xom ar gavsuliyaviT
xval sadme? Tu ar gaviwminde cota, ase mgonia, qoni da zinTi damaxrCobs...
Sena, me da, wamoxval CvenTan, maiko?
_ sada?
_ sadme, ra vici.
_ wamoval, Zalian sixaruliTac.
_ me Sena da maiko didi sixaruliT, salomes Tema aqvs dasamTavrebeli,
dRevandeli dRec gaucda. meeWveba seirnobisTvis moicalos. gnaxeT gasuqe-
buli, mamam yurmili dado, sayelo gaiReRa.
_ gaaReT ra fanjrebi! ase mgonia, vigudebi. papirosis namwvebi da ferf-
li moaSoreT pirvel rigSi.
divanze gadawva.
_ TqvenTan bodiSi.
_ aba, aba, egre ara, xom ici, egre ar dagaZinebT.
mama yels miwevs,
_ sul cota xani .
_ ara, ara, adeqi.
adga, xelebi Sarvalze gaisva,
_ WuWyiani xom ara var marTla?
vfiqrob: rom gahyoloda, mSvenieri msaxiobi iqneboda mama. studento-
bisas, pirvel kursze, gorkis klubSi Tu sadRac uTamaSia speqtaklebSi, msax-
iobi mama!...
***
gulaRma viweqi da bebiaze vfiqrobdi: nuTu marTla, marTla...
muxlebze mdgari vexvewebodi:
_ mapatie, bebo, mapatie.
bebia gaqvavebuliviT ijda.
_ mapatie, bebo, raRac Wkuaze gadasuliviTa var dRes.
bebia isev gaqvavebuliviT ijda.
autaneli morCilebiT iRimeboda ybaze xelmidebuli Temuri.
Jurnali medo gulze. movisrole da kedels mivaxeTqe. Semovida deda.
_ ra iyo? _ ikiTxa SeSfoTebulma,
_ araferi, Jurnali damivarda.
dedam gaxeda kedelTan dapirqvavebul Jurnals, mere me Semomxeda da
54
gavida, magram maSinve Semobrunda. xelSi makrateli eWira.
_ mZinares unda SevaWra.
axla me Sevxede dedas mZime sayveduriT. aSkarad aibna:
_ aba, maS ra vqna, rogor moviqce!
_ me SevaWrevineb, me waval orSabaTs magis damrigebelTan, Sen nu raa,
deda, Sen nu!
deda mTlad gaumweoebuli idga. me wamoviwie.
_ modi, gakoco! modi ra!
deda wamovida.
mere Cems sawolze ijda, me vuyvebodi Cems sizmars, deda mainca da mainc
ar SeSfoTebula sizmriT.
_ bebias ar mouyevi?
_ ara.
_ bebiasTvis unda geTqva da is agixsnida yvelafers. Tumca ra, beberi
qalis ambavi dResve agixda...
imasac gaecina, mec:
_ lomi kidev.., mogeaxleba romelime mutruki da eg iqneba, sxva ra.
_ ii!
me isev warmomidga ybaze xelmidebuli Temuri. saocrad cxadad momesma
lomis dvrinic. Tvalebi davxuWe.
vinc ra unda Tqvas da me ki ase meCveneba: uamrav xlarTebad rom xata-
ven adamianebs Tanamedrove modernisti mxatvrebi, Zalian marTlebi arian,
saSinlad marTlebi!
***
diliT sarkeSi vuyurebdi raRacnairad gamoSterebul Cems sifaTs da
vambobdi:
_ davaWer dRes enaze kbils da viqnebi sul Cumad.
Cumad Cavujeqi lado biZias Tavis Zvel „moskviCSi~. mama ukan dajda,
mamam iq isurva. raRacas facurobda lado biZia, _ is sul facurobs da
kefis fxaniT fiqrobs. aman Tu daafrTxo qalebi misgan, _ rogorc iqna,
movida, miujda saWes, _ qamari gadmoigde mxarzeo, _ TviTonac, mosaCvene-
blad, marcxena mxridan marjvena jibesTan Caigdo qamris ena, gaiWima:
_ wavediT.
_ me ukve wasuli var, _ Tqva ukana sazurguls miwolilma da Tvalebmi-
lululma mamam.
_ xelidan _ ki, didi xania.
55
o, es Cveneburi eniT kenwlaoba!
_ Tamazi mainc ratom ar wamoiyvaneT?
_ gogos dabadebis dRezea wasasvleli xuTi saaTisTvis.
_ ukve daewyo egeTi rameebi?
_ Sen dagaswrebs colis moyvanas,
_ me _ ki.
eRimeboda lado biZiasac, magram mSvidi ar iyo es Rimili, yovel axlo
gamovlil manqanas adevnebda:
_ qaji xar, Seni... rqiani.
_ Sen manqanaze vin dagsva, nekers unda kortnide soflis boloSi.
_ gamoixede, gamoqliavebulo!
_ pativcemulo, _ SeniSna mamam, _ mandilosani giziT gverdiT.
_ mandilosani Tu jinsosani?
_ dRes sul erTia.
_ Cven bodiSi, _ momibrunda lado biZia me,
cota xnis mere ki:
_ Sen rodis gvaCveneb sasiZos?
_ SabaTs.
saWe aeria, Semomxeda mkacrad,
_ Sen xom ici, tyuilebi ar miyvars,
_ arc me.
gaiWima, mTeli ZaliT daawva gazs., mamam simRera wamoiwyo.
vaJsa rom coli maundes,
fandursa dauamdeba,
qalsa rom qmari maundes,
San jalabT gauJavdeba.
lado biZiam sasowarkveTiT daRuna Tavi,
_ Tu ar gaCumdebi, Cadi,
mama gaCumda.
_ sufrasTan kidev ho, _ me momibrunda lado biZia, _ aq, amisTana moZraoba-
Si SeiZleba Cemi ganerviuleba?
_ erTi Sena gvyavxar sarajiSvili.
_ SenTan SedarebiT, biWo?!.,
me mamas mivxede, Tvalebmilululi netarebda.
_ rogor Tqvi, mama? leqsad miTxari marto.
mamam nel-nela Tqva, zemoT rac Cavwere.
_ genialuria.
56
gagvaCeres. avtoinspeqtorma xeli aswia SublTan.
_ Tqveni dokumentebi. _ wamoixara fanjarasTan.
lado biZiam mSvidad miawoda dokumentebi, inspeqtorma qamars mohkida
xeli, daaCxaruna da mravalmniSvnelovnad mogvaCerda.
_ axla avixseni. _ Tqva lado biZiam.
Tqvenca, qaliSvilo?
_ me ara, me ase mqonda Tavidanve.
_ gmadlobT.
lado biZia manqanidan gadavida.
inspeqtorma jer winidan Sexeda manqanas, mere ukan wavida. lado biZiac
gahyva. iq raRacas laparakobdnen. inspeqtorma dokumentebi daxura. co-
taze win wamovida da Tqva:
_ bavSvebs nu aswavliT tyuils.
lado biZiam madloba gadauxada da saWes miujda.
_ ra TafliviT biZaa, _ vTqvi me.
lado biZiam gamwyralma momxeda.
_ daimaxsovre, rom sami maneTi gmarTebs.
mamaCems gancxromiT gaeRima.
nataxtaridan sul swored gaiWima gza.
mamam iTxova da Woportis xidTan migviyvana lado biZiam. mama gadavida,
lado biZia Sefiqrianebuli uyurebda.
_ cudad xom ara xar?
mamam Tavi gaaqnia. mec gadavedi, mec gavyevi ukan.
_ cudada xar?
_ ara-meTqi, aki giTxariT.
erT xans daSterebuli dahyurebda dawmendil, dapataravebul aragvs,
mere saxeloebi aikapiwa da xelebi wyalSi Cayo TiTqmis idayvamde.
_ Cayavi Senc. _ momibrunda me.
mec CaviCoqe da xelebi wyalSi Cavyavi. wyali sasiamovnod civi iyo,
alersiani. dabla, fskerze, patara kenWebic ki Canda. mama ambobda.
_ aragvi wminda wyalia. aqedan sisufTave da sijansaRe unda Semovides
CvenSi.
lado biZia jer ironiuli RimiliT gviyurebda, mere isic movida da
imanac Cayo xelebi.
_ sanam gagibuJdebaT! _ gvaswavlida mama.
_ poetebi xarT mTeli ojaxi. _ ecineboda lado biZias.
_ povetebi. _ Tqva mamam.
57
yvelani karg gunebaze davdeqiT. did gzaze amovbrundiT. kinokadrebiv-
iT meCveneboda gzispirebi. qalsa da kacs joxis cemiT mihyavdaT fexze
TokebSebmuli talaxiani Rori. arabiviT Savi da maRali papa bednieri
RimiliT svamda saxedarze patara gatikul biWs. meore papa qoqavda daZ-
velebul, daWeWyil motocikls, romlis navSi idga rqebdagresili yoCi. baReb-
Si jer isev esxaT vaSlebs. meseris Ziras dominos TamaSobdnen biWebi. yve-
lafer amas ki maRlidan edga raRac sufTa, naTeli TeTri oRrublebi.
TeTri RrublebiT iyo dafaruli ananuris cac. sazeimod iyo mixatuli
zed taZris gumbaTi da cixis qongurebi. Cven vaTvalierebdiT naRvlian
kedlebs, xels vadebdiT zed. mama TiTqos TavisTvis, magram nerviuli ag-
znebiT, sityvebis tkepniT laparakobda:
_ Cveni didebuli istoriis erTi samaxsovro furceli... Seityo mTeli
ojaxiT TbilisSi myofma SanSem, erisTavma qsnisam, darbevas upirebdnen
yizilbaSebi. ahyara col-Svili, gaapara qalaqidan RamiT. mTeli Rame iares
qalrZalma da bavSvebma, dilisTvis amoaRwies mTebamde. aq ukve samSvido-
bo iyo. yizilbaSebs yovelTvis eSinodaT mTebisa. magram ltolvilebs
swored aq daatydaT ubedureba. sanadirod gamosulma aragvis erisTavma
uTruTma Sei pyro yvelani,qal-rZali Sebilwa,maTi sawmerTulebi droSe-
biviT gahkida aq mdgari xis cixidan, Semdeg ki SanSes col-Svili sparselebs
Caabara. Tavzardacemulma SanSem lekebi daiqirava, ananurs Semoewyo, aiRo
da xis cixeSi Seketili uTruTi Tavisi col-SviliT cecxls misca. dResac
ki esmiT, Turme, ananurelebs qalebisa da bavSvebis sazareli kivili. SanSe?
SanSe·guldaarxeinebuli uSverda xelebs cecxls...
es ambavi vicodi, magram mainc amiforiaqda nervebi.
lado biZia bavSviviT atyapunebda xelebs taZarSi, akustikas usinjavda.
mere amRerda kidec:
_ ufaloo! ufaloo!
Tan mec maniSnebda, amyevio. me Tavi gavaqnie.
mamac Sevida. da uceb SevamCnieT: sakurTxevlis sibneleSi wamodga Savi,
SaviTmosili qali. xelebi umweod hqonda daSvebuli, umweod iyureboda
Cvenken, sanTlisfrad ubrwyinavda Tvalebi da cremliT sveli Rawvebi...
aSkarad gamogvdevna im qalma taZridan.
bolos mimdgari viyavi cixis sarkmelTan da viyurebodi dabla.
damexva Tavbru da daviwie ukan,
isev wavedi win.
axlac ki mburZglavs imis warmodgena,
cixis ezoSi zrialiT garbodnen bokverebiviT mkvrivi, xelSubebSemarTu-
58
li patara biWebi da gogoebi.
_ aaa!., mwvdeboda maTi gamwarebuli xmebi. gatyorcnili xelSubebi kedels
exlebodnen da ukan cvivdebodnen umweod. bavSvebi daCoqilebi idgnen.
ZuZusTavebi amtkivda cudad, jvaredinad davifare xelebi. mec CaviCoqe.
_ loculob, gogo? _ wamomadga Tavs lado biZia, igrZno ar iyo saWiro
Cems yofaSi Careva. usinaTlosaviT Camovdiodi daxveul kibeze.
***
lado biZia simReris gunebaze iyo. Zrava CarTo, waiRiRina:
xinkals gaWmevT imisTanas,
rom CaatanT TiTebs Tana.
_ ar aris Caketili Seni kari, _ gaafrTxila mama.
_ vah! _ moijaxuna kari mamam.
_ gmadlob!
xelebi muxlebze mewyo da ise gavyurebdi gzas.
_ cudada xar Sen? _ me mkiTxa lado biZiam.
_ ara.
_ aba, mogewyina bebrebSi?
_ raze matyobT?
_ sul gaCumebuli xar. Sen xom ici, araferia mudam Cumad myof qalze
uaresi. qali Tu ar WikWikebs da galobs, ise ra qalia.
_ didi gamocdileba aqvs mag sakiTxSi, daujere, _ miTxra TiTqosda ukve
mTvlemare mamam.
_ netav am boRmis gudas Sin rogor aCerebT an dedaSeni, an Sen! _ lado
biZiam braziT gadarTo siCqare.
sasadiloSi Sesvla iyo da garmonic gaswies:
bevrma drom Camagiara,
aegeTma ki ar rosa,
gagaxvrevinebs sikvdili,
_ vaJo, sakuTar galosa.
mTieli biWebi qeifobdnen, qalaqurad Cacmuli mTlad axalgazrda mTie-
li biWebi. ori magida SeeerTebinaT, rvani iyvnen medole-megarmonesTan
erTad. kidev _ erT kuTxeSi sami xnieri kaci ijda, maTlafaSi purCayril
wvnians Wamdnen, qudebi exuraT. danarCeni magidebi carieli iyo.
_ naxeT, reebs mRerian! _ kmayofilebiT. iRimeboda lado biZia da Tan
amorCeul magidas amowmebda, xom ar yanyalebso, _ mogismeniaT sxvagan ege-
Ti rameebi?
59
yvelas siamovnebis Rimili gadagvdioda saxeze.
me damsves moqeifeebisken gverdSeqceviT, mama da lado biZia ki bufe-
tisken wavidnen.
isev gamovarCie sityvebi simReridan;
Suqs bneli SesWams, vards Wia,
kacis guls _ javris iara...
moulodnelad swrafad moitanes yvelaferi mamam da lado biZiam. ludi
_ mamaCemisTvis, limonaTi _ CemTvis da lado biZiasTvis, da xinkali blo-
mad, Tanac gaxuxuli xinkali. lado biZia mTlad gaxarebuli iyo, ase rom
gaumarTlda.
_ berwi Zroxisa, cota Rorissorcgareuli gaxuxuli xinkali, erekle
mefes rom uyvarda! aba, miirTviT!
SemomTavaza me. aviRe ori TiTiT.
_ ori xeliT, orive xeliT!
SevaSvele meore xelic,
_ uu! _ iZaxda mama.
_ daxura yvelaferi,
_ aba ra, arian mTaSi xinklis didostatebi.
isev gasagonad Caawyo sityvebi medolem,
mova sikvdili ueno,
erT wamSi agvyris iaraRs,
Cven ras waviRebT qveynidan,
sxvas ara wauRiara...
_ rogoria? _ axla simReras gvaxarbebda lado biZia.
_ eg mTlad giJebisaa. _ xinkalSi ambobda mama.
wamovida Sindisfersviteriani axalgazrda, oci-ocdaerTi wlis, maRali
da pirTxeli, Savi, SavqoCriani, grZelxeleba, cota fexmorbilebuli.
_ erTi wuTiT SegawuxebT. _ da pasuxisTvis aRar daucdia, Cvens magi-
dasTan dajda. xan mamas uyurebda, xan lado biZias.
lado biZia jer mkacrad uyurebda, mere xinkali SesTavaza.
_ miirTvi da gismenT.
_ madlobeli.
isev uyurebda xan erTs, xan meores, bolos Tqva:
_ am zafxuls gamocdebze brZandebodiT oriveni, ara?
lado biZiam da mamam erTmaneTs gadaxedes.
_ ki, viyaviT.
kidev erTi biWi movida, is lurjsviteriani, zemodan raRac frenCgadac-
60
muli. Cvens magidasTan mjdars CaeWida, Tavisken gaqaCa.
_ wamo, ra, wamo, Sen genacvale!
_ moica, _ mklavis gaqneviT gaaSvebina xeli CvenTan mjdomma. wadi, Sen
dajeqi Sen adgilas.
me wamoviwie.
_ moicaT, Cemo dao, xuligani ki ara var, oriode sityva maTqmevineT
adamians adamianebTan.
mamam xeli momkida da damsva. medolem axali simRera daiwyo:
Camowvnen Savni Rrubelni,
TeTrisa Tovlis mTovari,
vahme, ra yrolni modian,
lamazi qalis mTxovarni...
Cvens magidasTan mjdarma biWma xeli maRla aswia da mkacrad daiZaxa.
_ gaCumdiT mand cota xansa.
mere isev Cven mogvibrunda.
_ miirTviT, miirTviT, Wamas nu SewyvetT.
mamam axali xinkali aiRo, mec maniSna, aiReo.
_ Tqven, _ TiTi miiSvira biWma lado biZiasken, _ Tqven damiwereT samiani,
Zalian gexveweT, magram mainc damiwereT samiani da iman gadawyvita Cemi
bedi, ver movxvdi, Tqven obieqturi iyaviT saocrad. obieqturi iyaviT iq, im
momentSi, magram ai, axla, ai aq gekiTxebiT, rogorc adamiani, adamians, kaci
kacs, nuTu egre xarT mowyvetili cxovrebas, rom ar iciT, sul ar iciT, sad
ra xdeba da rogor xdeba? nuTu ar iciT, rom fuliani Ziebi, Tqven rom
gparaven, me rom mparaven, yvelas rom paraven, aTasnair repetitorebs ax-
veven TavianT. Svilebs da fulidan gasuli codniT Wyirpamen pirveli
klasidan umaRlesSi mowyobamde. Tqveni mtkice obieqturobiT xom im fuliani
biZebis dasacavad kravT jaWviviT magar wres da CemisTana kacs, ai, Cemnair
xelebian kacs, _ gamoSala xmel-xmeli, Savi, didi, Zlieri xelebi, _ aemnair
xelebian kacs ar aWaWanebT im jaWvis SigniTa. Tqven xom mayuTbazebis mx-
areze xarT, Tqven obieqturobiT, nuTu ar iciT Tqven es?!
lado biZia mosaCvenebeli gulgrilobiT svamda limonaTs. mere ambob-
da:
_ Tqvens asakSi, ymawvilo, kacma isic unda icodes, sad ra toniT aris
saWiro laparaki,
_ bodiSi, yvelasTan bodiSi, ai, xmas mTlad vidableb da ise gekiTxebiT,
iciT-meTqi Tu ara, rom Tqveni obieqturobiT mparavebsa da mZarcvelebs
exmarebiT xSirad. ·
61
_ sul erTia, Cven mainc codnas vicavT.
_ moica, _ SeaCera mama lado biZiam, _ Cven gamocdebis periodSi gamo-
mJRavnebul codnas vicavT. kacobriobas jer ar Seuqmnia iseTi manqana,
gaarkvios, rogora aqvs miRebuli abiturients es codna, repetitorebis meS-
veobiT, Tu piradi garjilobiT.
_ magas manqana raT unda,·magas kacoba unda.
lado biZia wamodga.
_ dabrZandiT, _ wamoiwia biWmac, _ me Cxubs ar vapireb da nurc Tqven
ifiqrebT sxva rames. amazedac did, uzarmazar bodiSs movixdi, ris uflebac
miveci Tavs, magram bolomde mainc unda vTqva Cemi saTqmeli. geTanxmebiT,
batonebo, Tqvenc giWirT, Tqven codnis Sesamowmebeli manqana ara gaqvT da
sxva, magram, modiT erT rameze SevTanxmdeT, roca damafiqreblad gviWirs
yvelas, swored maSin nu vaCvenebT udardeli ymawvilebis niRbebs sxvebs. ·
ibrunda da wavida.
lado biZia da mama gamtknarebulebi idgnen erTxans. mere lado biZiam
xelsawmendi daagdo da biWis sufrisken daapira wasvla, magram me gadavud-
eqi win.
_ kargiT ra, lado biZia! mTvralia saSineli! mTvralebi arian suyvela-
ni.
medolem simRera wamoiwyo;
dedas raT unda mravali,
erT ujobs daRurblebuli...
movida lurjsviteriani biWi.
_ apatieT ra, apatieT, Tqven genacvaleT, Tu rame gawyeninaT. dRes magas
yvelam unda vapatioT! magas rom gogo uyvarda, sxvaze gaTxovda.
mamas SvebiT gaeRima da aseve SvebiT Cahkida xeli lado biZias.
wamovediT. me maxsendeboda winaRamis Cemi sizmari, mesmoda lomis dvrini,
ananuris cixis galavanTan daCoqili bavSvebis qviTqviTi, raRacnairad
areuliyo cac, da meCveneboda rom sicxes maZlevda..,
***
_ Cveni inteligentoba! _ igesleboda lado biZia, _ viRac lawiraks viRa-
ca kaxpa gauTxovda da me unda vylapo damamSvidebeli abebi.
_ nela iare, Tu Zma xar, _ gaafrTxila mamam.
xmas aRar viRebdiT arcerTi. lado biZias mainc swrafad mihyavda man-
qana.
Camdgariyo saxeSeSfoTebuli sofleli qali gzaSi da orive. xeli aewia
62
maRla.
_ es giJiRa maklda!
_ gaaCere, iqneba ra uWirs.
lado biZiam mJaved mixeda mamas da manqana gaaCera.
_ Tqven genacvaleT, Tqveni muxlebis Wirime, patara biWi gvyavs avad da
iqneba wagviyvanoT.
_ sad aris biWi?
_ aq aris, ai, am saxlSi.
_ gamoiyvaneT.
qali ZaxiliT wavida, _ gulqano! gulqano! gamoiyvaneT, gogoo!
saxlis dabliTa derefanSi fusfusi atyda, TxuTmetiode wlis gogos
gulTan mixutebuli bavSvi mohyavda, meore gogos, ufro pataras, gatikuli
CanTa mohqonda.
CavisxiT qali da bavSvi. me mamas Sevucvale adgili. daviZariT. es iyo
wlinaxevris didTvaleba biWi, sul naqsovebSi Seborblili _ sviterSi, Sar-
valSi, qudSi.
_ paraskevs unda Camosuliyvnen amisi ded-mama, idarda Tu ra ari, ar
vici, ocdacxrameti misca sicxe, _ dahfofinebda qali.
_ eqims ar aCveneT? _ vkiTxe me.
_ sad ari Cven sofelSi eqimi, eqimi ara, Wiria Cveni TavisTvis.
_ modi CemTan! _ veubnebodi biWs. is didi priala da naRvliani TvalebiT
Semomyurebda. _ modi CemTan!
_ ar mova, egeTi xasiaTi aqvs, aravisTan ar midis.
TavTan SedarebiT xelebi patara hqonda, patara da yviTeli. Tvalebi _
miusafrobis sevdiT savse.
_ patarav! patarav! kargo!
movkide cxel xelebze xelebi, Sevatyupe, vakoce.
biWi atirda.
_ ara, bebo genacvalos, ara! kargi deidaa esa.
biWi ukve braziani TvalebiT Semomyurebda. mere mieZina.
TbilisSi cota moewvima. mainc axalgazrdobiT iyo savse mTavari quCe-
bi. brbod idgnen kinoTeatris win. maT zemoT _ reklama, revolvergawvdili
qali. indoeTi Tu meqsika? daurideblad gadagvirbines xeli-xel Cakide-
bulma gogom da biWma. lado biZiam daamuxruWa.
_ es kretinebiRa makldnen?! _ amoiZaxa umweod.
gogosa da biWs arc ki gamouxediaT Cvensken.
sadRac arsenalTan avediT.
63
biWs mSvidad eZina bebias kalTaSi.
gavCerdiT patara, saxeldaxelod aqoxmaxebul saxlebs Soris, ficris
gadazneqil meserTan.
***
lado biZiam morCilebis niSnad Tavdaxrilma gaaCera CvenTan manqana.
RimiliT vuyurebdiT erTmaneTs.
_ egec Cveni ganwmenda da gadaxaliseba!
_ aba, aba! _ xelebi gadafSvnita mamam. _ amodi ra, erTad vivaxSmoT.
_ ara.
_ amodiT ra, gexvewebiT, lado biZia.
_ ara.
_ maSin didi madlobeli Cven.
_ ra brZanebaa, batono.
_ naxvamdis. _ RawvisTavze vakoce lado biZias, _ nu nerviulobT.
_ arafersac ar vnerviulob. raki Sen makoce, sanerviulo raRa maqvs.
64
haerovani kocnac gamomigzavna da xeli maRla aswia.
_ bax! bax! bax!
Semoabruna manqana da uceb gaaxsenda.
_ e, e! SabaTs! —
me xeli avuwie:
_ aucilebliv.
mere mamas movekide mklavze.
_ rogor mecodeba.
mamam Semomxeda.
_ Seni Sesacodi ra aqvs.
_ sul martooba gamouWvivis Tvalebidan, maSinac ki, roca icinis.
_ geCveneba, Sen jer patara xar da bevri rame geCveneba.
_ marTla, mama?
_ aba ra!
TiTqmis erTi simaRlisani videqiT erTad.
...Tamazs mTeli xmiTa hqonda CarTuli magnitofoni. frTxilad SevaRe
misi oTaxis kari,
ori biWi da sami gogona!
yvelani ToTxmeti wlisani.
gogonebi dawkepili sapatarZloebiviT isxdnen erTmaneTis gverdiT da
miamiturad axamxamebdnen Tvalebs. me rom daminaxes, Seatyupes wvrili, ma-
Rali kanWebi. biWebmac gamiRimes. Tamazma safeTqelTan gaatkacuna TiTebi.
Tma isev CamogrZelebuli hqonda yurebTan.
bodiSi movixade da kari frTxilad davxure.
dedas saTvale gaekeTebina da. qaRaldebs Cahkirkitebda. mivedi, vakoce.
_ kargi dro gaatareT?
_ genialuri.
dedam daRlili xeliT dado kalami magidaze. Semovida damorcxvebuli
dea.
_ moxvedi, maiko?
_ rogorca mxedav.
deas gaukvirda,
maTvalierebda dadidebuli TvalebiT.
_ ra mSvenivrad mogkidebia mze.
_ sad iyo, gogo, dRes mze.
_ mze ar iyo?!
sxeulis raRac nawiliviT movicile qurTuki da sakidarze davkide. erTx-
65
ans mec vekidebodi im qurTuks.
********
`araCveulebrivi sinaTle~
`artisti~
73
`arqaika~
adre aq, am venaxebSi, bumberazi kaklebi idga. yvela kakals Tavisi saxe-
li erqva: berebianT kakali, fexSvelaanT kakali. qariaanT kakali, zaqaraanT
kakali, Cveni oqruaanT kakali da sxva. idgnen, rogorc spiloebi cxvrebSi,
esxdnen kenweroebze gunebamZime yvavebi, amTqnarebdnen, sTvlemdnen, _ ar-
saidan emuqrebodaT safrTxe. dahkidebdnen SigniTSigan, orkapa wvril
totebze, maxarobela biWogogiebi budeebs, dasCekdnen bartyebs, aqanavebdnen,
arwevdnen da xalisiani patarZlebiviT gadasZaxebdnen erTmaneTs: „naTli-
jalabo! ra gnebavT! erTi puri gvasesxeT! inebeT!“ SikrikebiviT mirikrike-
bdnen da morikrikebdnen xidan xeze Citbatonebi, WriWinebdnen mudam uCi-
nari WriWinebi. zamTrobiT kidev, siciveebSi da nislebSi, mofrindebodnen
ucxo, did-didi frinvelebi, _ Savebi, qoxebiviT daRunulebi, _ dasxdebodnen
Cumad, isxdnen, Cumadve afrindebodnen da wavidodnen.
kunapet RameebSi kaklebis qveS Tavs iyridnen Winkebi da majlajunebi,
godebdnen saukunovan sagodebels Wotebi, qveyanas aSinebdnen mikiotebi.
zogjer estumrebodaT xolme mexic, _ Waaxo! _ daiZaxebda zafxulis giJmaJ
wvimaSi da aabolebda romelime maTgans, daayenebda tusisa da gogirdis
suns. dauberavda qari da daiwyebdnen guguns, _ zRvasaviT Relavdnen da
mimoiqceodnen. isedac muqni, sicxeSi ufro metad muqdebodnen. dablidan
rom axedavdi, TiTqos taZariao, _ Camobinduli, grili, _ adioda totidan
toti, midioda maRla, maRali cisken, aqa-iq Tu gamoiWiatebda mze.
is kaklebi Zalian uyvarda mTel qveyanas, didebsac da patarebsac. imaT
qveS xelsaqmobdnen, imaT qveS isvenebdnen, TamaSobdnen da qeifobdnen. dah-
klavdnen cxvars an Txas, Camohkidebdnen miwamde daweul totze, daanTebd-
nen cecxls, dasxdebodnen mwvaneze da gadadioda jami da Wiqa.
narTvlevis nawvimarze xom maT qveS gavlas ara sjobda ra. eyara bro-
la-brola kaklebi, jer isev nedlebi, CatyviulebiviT mZimeebi, TeTrlebniane-
bi.
CaRrmavebulebSi, sqlad dagebul foTlebSi, nedl kaklebs i povidi
gazafxulzec ki. hqondaT idumaliani xvrelebi, nuJrebi, fuRuroebi. yivanax-
velian bavSvs Tu imaT fesvebSi gaaZvrendi, ukeTes wamals aRar inatrebdi.
did vaJkacobas Cemulobdnen maTi mbertyavebi.
sanam isini cocxlobdnen, cocxlobdnen zRaprebic: amiranisa, devebisa,
mfrinavi raSebisa, uCinmaCinis qudisa, mzis asulisa, irmis Svilisa. TavisiT
ibadeboda survili gunduri, didi, gagrZelebuli simRerebisa, da imRerebo-
74
da kidec.
omis Semdeg yvela saxeliani xe moWres. imaT adgilze, axla, xom xedavT,
wvril-wvrili, facifuca xeebi xaroben: vaSlebi, msxlebi, atmebi, qliavebi, _
sul namyenebi. xeebsa da xeebs Soris bostneulia Carigebuli. yvavian, isxa-
men, mwifdebian, JivJiveben, fuli SeaqvT ojaxebSi.
ho, erTi kakaliRa darCa, aqedan ara Cans, zaqaraanTi, _ am mxridanac tote-
baWrili, im mxridanac, aqeTa momijnavemac aaWra, iqiTa momijnavemac, da qari
rom dauberavs, rogor xmas gamoscems, ici, _ fCxxii!..
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
qalaqis am ubans beberi mTa adgas Tavs, alag buCqnariani, alag flatee-
biani, xavsebiani. xandaxan nislebic aris xolme mimopentili zed.
mTis Ziras Zveli saxlebia. mkvidrad nagebi, qvis vardebiT da girlian-
debiT Semkuli. maT xuroTmoZRvrebs uTuod wvrTnidnen evropeli umka-
cresi maswavleblebi. amaod cdilobdnen im maswavlebelTa pirquSobis
gadaSlas dRevandeli mRebavebi. mudmivad gril quCebSic Zveleburi xeebi
dgas _ cacxvebi, nekerCxlebi, Telebi. Telebi xmebian. cacxvebsac uWirT, neker-
Cxlebsac, mwvane foTlebs Soris, mTlad udrood, yviTeli foTlebic Tr-
Tian. magram xeebi mainc lamazebi arian sevdismomgvreli natifi silamaziT.
trotuarebs rwyaven da sufTad gvian am ubnisve mkvidrni, qurTi mee-
zoveebi, kacebi yalionis bolebiT, qalebi nairferi kabebis rxeviT. mimodis
raRacnairad Zveli yaidis xalxic, TviT patarebic ki. gogonebs acviaT gr-
Zeli, TiTqosda fexebis Semborkavi kabebi, biWebs, umTavresad, grZelsaxe-
loebiani TeTri qaTqaTa perangebi...
da roca is ornic gamoCndebian quCaSi, is Zveleburad TmaSeTvriluli
qali da kaci, lamazni da Zlierni, geCvenebaT, rom quCa inabeba maTi mayure-
beli, geCvenebaT, rom nabijs aneleben yvelani. qali mtkiced moadgams
nabijebs maRali Ronieri fexebiT, moanaTebs TeTri sayeloTi, TeTrive savse
Tlili yeliT, Tvalebis JuJuniT, sruli CaRi tuCebiT, romelnic cdiloben
Seakavon mSvenieri Rimili, akaveben kidec, magram bolomde vera, mainc gamoe-
JonebaT odnav daCrdilul boloebze. mamakacsac unda, SeaCeros WaRara
jiuti qoCoris TrTolva, ver aCerebs. Tvalebi TiTqos kargaven Zalas,
morCilad elian yvelafers. frTxili TavdaxriT, frTxili RimiliT mie-
salmebian da gascdebian erTmaneTs, da roca gascdebian, aSkarad igrZnoba,
75
rom ganimuxteba quCac.
uTuod qalic fiqrobs da kacic, rom erTmaneTisTvis arian darCenilni
qveyanaze. marto isini ki ara, sxvebic amas fiqroben, vinc ki erTmaneTis
siaxloves dainaxavs maT. magram Zveleburi quCa da saxlebi fiqroben sx-
vanairad... isini fiqroben, rom ase unda iyvnen, cal-calke, qali TavisTvis,
kaci TavisTvis. amitom arian esoden kargni, lamazebi, amitom cdiloben, iyvnen
yovelTvis Rirseulni, Zlierni, araferi SeemCniaT erTimeoris gulis-
gasatexi.
qali Sin naRvliani SeCerdeba xolme sarkesTan. warmoidgineT, kacic da
roca isini ase dganan, saxlebic mkvidrad dganan, xeebic.
`patara biWi golgoTaze~, 1989
`arwivi~
...CemTan mofrinda.
me viyavi yvelaze martosuli, yvelaze mitovebuli amqveynad (bednieri
xarT, Tu aseTi fiqri ar daguflebiaT arasodes), aRar vWirdebodi aRaravis
_ aRarc meuRles, aRarc Svilebs, aRarc megobrebs. gamovidodi saxlidan
(saxli sxvisi iyo, me is naqiravebi mqonda, rom or Tves sofluri haeriT
esunTqaT Cem cols, Svilebs da SvilTaSvilebs), gamovidodi jer isev bnel-
Si, siberisaken midrekili, Tmadauvarcxneli, gaflaSulkedebaTreuli, mivjde-
bi da meseris Ziras, miveyrdnobodi nagverdul ficrebs da gulxeldakre-
fili Sevcqerodi cas _ iqidanRa movelodi Svelas.
Cems Tvalwin fusfusebda, _ Tavis gasakeTebels akeTebda ca _ Tanda-
TanobiT, erTmaneTis miyolebiT aqrobda varskvlavebs. rogorc rom tbori,
ubes ivsebda silurjiT da siTeTriT, galiclicdeboda kidiT kidemde da
mere gauRebda mzes kars, JriamuliT, kiskisiT Semodiodnen mzis pirveli
sxivebi.
me ar vTxovdi cas arafers, Cemi daRlili sxeuli Txoulobda masTan
yofnas, masSi galxvobas, rogorc lxveboda silurje da siTeTre.
is ki TavisTvis akeTebda sakeTebels. gaavarvarebda mzes, mere dedami-
was, _ kvnesodnen xeebi da adamianebi papanaqebaSi (albaT, ase iyo saWiro),
miwis siRrmeebSi eZebda TavSesafars wyali, _ kargad moijerebda guls
qveynierebis wamebiT da amis Semdeg Zlivs Seicvlida saxes sigrilisa da
sibnelis Sesaxvedrad.
mTel qveyanaze, vgoneb, pirveli gamovdiodi gareT da amitom Tu SemamC-
76
nia. mamCnevda yoveldRe, jer isev blante sibneleSi, meseris Ziras mikarg-
uls, gulxeldakrefils, misken mudariT Tvalebapyrobils.
da gamogzavna CemTan is _ arwivi.
pirvelad rom davinaxe, mamin sul ar vicodi, axlac darwmunebiT ar vici,
Zera iyo, yajari Tu arwivi. mindoda arwivi yofiliyo da ase vuwode.
frTebgaSeSebuli modioda wowola mTis mxridan (im wowola mTaze
patara eklesiis nangrevi dgas), ca iyo lurjad gamtknarebuli, daZabuli,
sul male unda gaeRo kari mzisTvis. TiTqosda erTad modiodnen Cemken
wowola mTa da arwivi. wowola mTa cis lurj fonze gaCerda, arwivi mov-
ida CemTan, Cems maRla mSvidad Semoxaza wre, mosalmebis niSnad, aswia mxari
da daiqnia, aswia da daiqnia, mere gaaSeSa frTebi da isev SeZoxaxa mtkice
wre.
me saxlSi Sevvardi, gamovitane durbindi da imiT davuwye mzera. gr-
Zlad gaWimuli frTebis marjvena boloSi erTi didi Savi bumbuli aklda.
mSvidi da amayi, Tvalebdauxamxameblad damyurebda maRlidan. araviTari
Zaldataneba! TiTqos wriulad mbrunav haers mihyveboda TviTon gaCerebu-
li. ramdenjerme rom moxaza wre, odnav, sul odnav SeRuna frTa, wamovida
dabla-dabla, gezad, rkals gamoyolili; izrdeboda da izrdeboda Savad
dasirmuli misi lega mkerdi; nela aswia Tavi da SuSxunasaviT avarda maR-
la. kidev gaakeTa ase, kidev. kidev, _ TiTqos dacemisa da amaRlebis gakveTils
maZlevda, _ mere frTebgaSeSebuli isev mihyva wres da, samjer rom Semoi-
ara, wavida, mxriT gaxaza wowola mTis nangrevi, gauCinarda... me ukve fexzemd-
gari gavyurebdi misi dakargvis gzas, da maSinve vigrZeni, rom SedarebiT
Ronivrad vebjinebodi miwas.
saRamos, mze rom Cavida da kvlav gamtknarda ca, arwivi isev mofrinda
CemTan, axla ufro mSvidi, dauZabavi da sivrcis Semtkbobi, araviTar yura-
dRebas ar aqcevda gundad dadevnebul namgalebs da mercxlebs. isini Tvi-
Ton mixvdnen, unda gasclodnen da gaecalnen kidec. arwivma itriala Cems
maRla, miyurebda imgvaradve daSterebuli TvalebiT, _ erTi-orjer SeRuna
frTebi, erTi-orjer daeSva da SuSxunasaviT avarda maRla, gaaswora mxre-
bi da wavida gauCinarda wowola mTis ukan.
mofrinda mesamedac, meore dRis dilas.
maRla TiTqos haeri Relavda, Relavda Tu miRunul-moRunuli iyo, ar-
wivs mxrebis Senacvleba uxdeboda, xan erT mxars waiRebda win, xan meores.
rogorRac gulgriladac iyureboda dabla, Semoxazuli wreebic aRar iyo
winandeburad zusti. samagierod, ramdenjerac daqanda, imdenjer axlos mov-
ida miwasTan; da roca aiWra erTxelac da gamarTa, gaWima mxrebi, zedizedi
77
Weqa avarda misken; uceb Sewyvita winsvla, gadabrunda haerSi da CvariviT
trial-trialiT wamovida Zirs. me gaviqeci Zveli sasaflaos ZeZvebisken,
sadac is CaeSva.
iq SevefeTe saxegaxrebul kacs, romelsac orluliani Tofi saflavis
qvaze mieyudebina da jerac isev mebrZoli frinvels maRla swevda, mTel
sigrZeze uqaCavda frTebs...
_ ratom qeni eg?! _ vkiTxe im kacs da gulTan midebuli xeli CamovuSvi.
_ ra eqeni? _ Semomxeda RimiliT.
_ ratom mokali?!
_ ver vitan, vinme rom damparpaSebs Tavze, TviTon RmerTic rom iyos!
me ukve vicnobdi am kacs. wina Tves Tbilisidan wamomiyvana sakuTari
„volgiT“, saSineli siswrafiT.. maSin ver itanda, vinme rom midioda mis win;
wina kviras bazarSi vnaxe, eZebda iseT sazamTros, yvelaze didi, yvelaze
didi rom iqneboda mTel bazarSi. vicnobdi mis meuRlesac _ yvelaze maRla
Tavaweul qals mTel agarakze.
uceb adgils movwydi, xeli davtace Tofs, daviqnie saflavis qvisken, da
SemaSfoTeblad swrafad vigrZeni rogor damsubuqda kondaxi.
arwivs umweod dahkideboda Tavi mkerdze.
`Tebro~, 1983
`afrena~
papaCemi Tadeozi Tbiliseli iyo, mRvdeli. me misi Zalian cota ram max-
sovs, mowiTuro Tma hqonda, kargad Camozrdoda muceli. mividoda mama, eambo-
reboda mxrebze, xelebze. papa Semoawyobda xelebs ybebze, mamaCemi mucelze
adebda yurs da Tavs ikavebda, siciliT ar CabJirebuliyo. gvqonda kidev
aseTi dokumentic, gacemuli anCisxatis eklesiis mier: Tadeozi, dediTac da
mamiTac qarTveli, daibada 1870 wels, moinaTla 1871 wels, naTloba miiRo
orma episkoposma _ kandelakma da epitaSvilmao. orbelianTa ubanSi vcxov-
robdiT, erToTaxian binaSi, magram oTaxi didi iyo. yvelani Tavisuflad
vsunTqavdiT.
mama literaturis maswavlebeli iyo, is sxva skolaSi dadioda, Cven sxva-
Si _ me da Cemi umcrosi da. am kacis xsenebisas, vinc ki icnobda, naRveli
CaudgebodaT xolme TvalebSi, magram im wuxils maleve mohyveba Rimilic.
mamaCems didi, naTeli Tvalebi hqonda, odnav molurjo. yvelafers ise
uyurebda, TiTqos raRac oinisaTvis sWirdeboda. Zalian uyvarda Zveli
rusuli, ukve akrZaluli wignebis sqeli, Zvirfasi qaRaldebi. Tan Tvals
avlebda, Tan saTamaSoebs akeTebda bavSvebisaTvis. bavSvTa saTamaSoebs
sxvebic akeTebdnen. mamaCemi Tavisi gamogonebuli qolgebiT iyo cnobili.
mavTulis wre, cal mxares saxeluriT. gansakuTrebiT kargi iyo aseTi qol-
ga CaxCaxa mzeSi. mTavari iyo moTminebis Rimiliani unari _ Tbilisur qu-
Cebs xom winaswar hqondaT daRebuli piri sicilisaTvis. erTma msxvilma,
melotma, Cvens ubnebSi popularulma yasabma aRtaceba gamoTqva avTandil-
84
is Tavs zemoT gaSlili qolgis gamo: _ ei, inteligento, Cemi rCevaa, saiqi-
oSic mag qolgiT mibrZandeT! mamaCemma msxvil yasabs qolga Tavze Camoac-
va. diliT cota danestianebuli qaRaldi advilad aixa, yasabs winsafariviT
(sadorblesaviT) gaukeTda. gamouSva Tavisi msxvili xelebi napatiebi lekv-
ebiviT, xan marjvena iyo win, xan marcxena, magram amanac ver gamoiRo sasur-
veli Sedegi, mamaCemi iyo swrafi, idumal iogTa mowafe, oriode wuTSi mt-
kvris gaRmidan iqnevda xelebs. yasabs isev winsafariviT ekeTa qolga.
meores vityvi, kidev ufro uaress: erTmaneTze gadabmul magrad gaber-
il or sahaero buStze gamoxatuli iyo erTi da igive yasabi Tavisi Cuqur-
TmasaviT gamoyvanili tuCebiT. yvelani scnobdnen, visac erTxel mainc enaxa
yasabi. buStebi niavze trialebdnen, erTmaneTs exlebodnen da gamodioda,
rom erTmaneTs hkocnidnen. atyda sicili da mere Tofebis srolac, magram
amaod, maRla, etyoboda, ufro Zlieri niavi iyo, xan aqeT mohqonda buStebi,
xan iqiT, egre daikargnen buStebi RrublebSi.
xidTan gamoCnda mTlad gawiTlebuli yasabi. mamaCemi aq marTla daim-
ala, naZaladevSi avida biZaSvilTan, saybedod, saRlabucod.
saRamos yasabs muceli stkioda, fexebi cxel wyalSi hqonda Cayrili,
Tvalebs bletavda, Cqar-Cqara axamxamebda. mama da biZaCemi ki kurkuriT
svamdnen biZaCemis ezos „sabatono“ yurZnis yviTel Rvinos. es Rvino Cven
ar gvaTrobso. iqneb asec iyo. marTlac, mxolod moxasiaTebulni iyvnen
cotaTi. biZaCemi iZaxda: _ gamiSviT, me davuzelav Cemi fexebiT yasabs mucelso.
biZaCems, erTi es vici, ormocdaxuTi zoma fexscmeli undoda. gauSveb egeT
kacs samSvidobo reisebSi? imaTac ar gauSves.
sad hqonda Cvens ojaxs saagarako fulebi. aviyrebodiT da avidodiT
dedaCemis sofelSi, burianSi. mamaCems winaswar hqonda xolme dalagebuli
saRumele SeSebi, zafxulis dila-saRamos Wrida xolme welzeviT SiSveli.
erT saaTSi ise daTbeboda sqelkedlebian soflur oTaxSi, ukeTes siTbos
veRar inatrebdi. erTi-orjer gaivlida mama soflis mTavar gzaze, ukanmo-
brunebuls mohyvebodnen kacebic, ZaRlebic, dasxdebodnen Cveni saxlis da-
bali Weris qveS. saidan Cndeboda sufraze sxvadasxvanairi saWmelebi, sxva-
dasxva feris Rvinoebi... 11-12 wlisa viyavi, da mainc vatyobdi, rom mama sas-
mels keTilad xmarobda. sxvebsac ar unaxavT fexareuli mTvrali, enis
mwvalebeli. saxiT ki sinaTleebs ikrebda antenasaviT...
Cvens taxtze gulaRma mwoliare mama raRac sabralobeli RimiliT lapar-
akobda, _ metrze meti aqvs sisqe am kedlebs, ra rkinis cxaurebi aqvs or
fanjaras, ori rkinis urduli kidev kars... TiTqos sizmris naxevarsibnele-
Si, egre dadiodnen lekebi Cems gonebriv sibneleSi. dRisiT, guligul
85
SuadRisiT, odnav gadavcdebodiT sabZelebis gadasaxeds, da astexdnen
wiokobas qalebi: _ gana mTlad morCa, wagtaceben lekebi xels da xmasac ar
amogaRebineben, ise mogacileben aqaurobas. erTi fiqri momyveboda ai, aqam-
dis, omis Semdegac, _ megona, rom lekebi oTxzedac mSvenivrad dadiodnen _
patarebic, didebic.
mamas Zalian uyvarda saeklesio dReebi, wagviyvanda Cven, balRebs, da
gvatarebda mSobliur xevebSi da cis qveS. gvelaparakeboda dedamiwis uZ-
veles warsulze, istoriaze, Zeglebze, balaxebze, naTesebze. mama yvavilebis
gvirgvins daadgamda Cemze umcros das.
erTi axali weliwadi iyo Taviseburi mkacri dResaswauli, xmas ver au-
wevdi Sens nebaze, didi iyavi Tu patara. naZvis xe gvedga, saTamaSoebs nel-
nela vkidebdiT, mamaCemi TviTon akeTebda saTamaSoebs _ kacunebs, daTunie-
bs, cxenebs, Zroxebs, sul Tavaweulebs, casTan molaparakeebs. bevrs mouwevda
Cvensken guli...
ai, amoabruna mamaCemma Cemsken didi, naTeli Tvalebi! Rimilic edga, sev-
dac edga. sul makankalebda aseTi Cvenebebis naxva. me veubnebodi TiTqos
ukve cas:
_ mSvidad, mamaCemo, mSvidad!
meSvide klasSi viyavi, zamTris ardadagebze Camosuli soflad. mTel Cvens
ojaxTan erTad. CvenTan iyo Tbiliseli biZac, badria. CamogviCoqa am uCveu-
lo kacma badriamo, rom icodeT, ra mogeliT xval, axali wlis sapatias mwver-
valze Sexvedra. aseTi bednierebi, Tqven rom iqnebiT xval, Zalian cotani,
TiTebze CamosaTvlelni iqnebian qveyanaze. mamaCemi TiTqos cudad gaxda, Ca-
jda da iataks daebjina xelebiT. badria biZia mivida, CaiCoqa da raRac uCur-
Cula yurSi. mamas gaeRima da wamodga. vekiTxebodiT vin ras, vin ras. mamas
veRar icnobdiT, Tavs Runavda, an gaaqan-gamoaqanebda, iRimeboda ki...
mamas ar undoda didad gaxmaurebuliyo Cveni ambavi. meore dResac SeT-
qmulTa saxeebiT vxvdebodiT erTmaneTs. wowola sakatia mTlad axlosaa
Cvengan, sworgverdebian piramidad aRmarTula uzarmazari mTebis fonze.
tye TiTqmis ar aris dRes, wvrili buCqnaria, isic Txeli, mTlad wverze
Tovli ido. es aravis ukvirda, mTaze asvla. mTis wverze nangrevebia. „wmin-
da mariami“ hqvia. Zvelad, zafxulobiT, Rameebsac aTenebdnen am salocavSi,
magram zamTarSi?.. didi, Tbili mze iyo. mze mtkavelze maRla idga jerac
yvelani rom avediT, avxvancaldiT mTis wverze. dainTo didi cecxli (SeSa
mamas da badria biZias moezidaT wina dRes). iseTi haeri iyo (Tovli TiTq-
mis sul gamdnariyo mTis wverzec) gveCveneboda, rom gavSlidiT xelebs da
gavfrindebodiT. im mxares, saidanac TiTqmis mudmivad uberavda niavi, brezen-
86
ti gaWimes. gaiSala naucbaTevi sufrac. lamazi iyo es naucbaTevi sufrac
saaxalwlo nakeTobebiT: gozinayiT, CurCxelebiT, goWiT, indauriT, qaTme-
biT, sanTlebiT, ar gvaklda arc musika. gvqonda sazRvargareTuli patefo-
ni. SegveZlo, ra xmebic mogvewoneboda, im xmaze gagvefina msoflios cno-
bili simRerebi. gza, raRac mudmivi daZabuloba, haeri gvizidavda yvelas.,
miT umetes, rom iseTi kaci iwyebda Tamadobas, rogorc badria biZia iyo.
naxeT, ra xdeba qveyanazeo! marTlac, tafobis didi nawili mowiTalo iyo,
saxlebidan gamosuli sinaTleebi xom SeuCerebliv gviJuJunebdnen Tvalebs.
dablidan gvwvdeboda sxvadasxvanairi simRerebis xmebi. imRera badria bi-
Ziamac, mamamac, dedamac. vimRereT Cvenc, visac rogor SegveZlo. erTi saaTi-
Ra, erTi da unda mobrZanebuliyo axali weli. Tamada cdilobda, Rrma Sin-
aarsisa da farTod gaSlili sadRegrZeloebi eTqva. dablidan ukve amod-
ioda Tofebis xmebic. Cvenebi, ratomRac, jer Tavebs ikavebdnen Tofebis sia-
xlovisagan. bolos qvemoT mTlad xSiri srola atyda, Cvenebmac gamoiRes
Tofebi. rogorc ki radioSi gamocxadda, mobrZanda axali welio, isroles,
Cvenebmac isroles, badria biZias colisZmam da Cvenma karis mezobelma
elizbarma.
mama da badria biZia ganapirdnen da raRacisaTvis Cacucqdnen, asanTs
awvalebdnen, uqrebodaT, bolos gaumarTldaT, aagizgiza naperwklebis bRu-
ja asanTma, aiwia im naperwklebis bRujam, gaizarda, gaizarda da sixaruliT
gaiTqvifa haerSi. swored iqidan, is rom Seimala, wamovidnen raRaca plas-
tikuri Savi frinvelebi, imaT aiwies jer zemoT, mere daeSvnen qvemoT da
gauCinardnen. mamam didi Wiqa gaavso da aswia: _ keTili iyos, axalo welo,
Tqveni mobrZaneba CvenTvis, Cveni qveynisaTvis, mogetanos janmrTeloba, simx-
neve... isev isrodnen Tofebs irgvliv, Cven dabla, da am acabaca srolaSi,
yayanSi gamovarda cecxlovani grZeli raRaca, eca niavis mxridan Cadgmul
brezents, gafliTa da nafleTebis koriantelSi ganagrZo gza. mamam iyvira,
_ eg, venaxebs rom setyvisagan icaven, is raketa iyo, grZel, swor Wokze rom
aris awyobili. mama gadawva da xelebiT daifara saxe, gvegona, cxare crem-
liT tiroda, magram wamoxta, gaicina da Camouara cekviT wre. deda gaiwvia,
deda ar gahyva, badria biZias colma auba mxari... TiTqos erTianad moSivnoda
yvelas, davsxediT da vWameT. msmelebma sves. ukve moskovSiac daiwyo axali
weli, da ori miliciis formaSi gamowyobili kaci SemogvierTda Cven, kanf-
etebi gadmogvifines sakuTari jibeebidan, sul icinodnen, _ ra iyo, Tqven
rogor fiqrobT, Tqveni brezenti rom gaxia? Cvenebmac siciliT miuges, _
ega setyvis sawinaaRmdego raketebia, magram CvenTan katebsac gaaseirneben
xolme haerSi. miliciis tansacmlianebi kidev ufro gulianad icinodnen,
87
svamdnen... svamdnen Cveni ucnauri ojaxis, kargi ojaxis sadRegrZeloebs.
iSviaTobaa dedamiwaze aseTi siaxlove RmerTTano. erTi uCveulo ramac
xdeboda, aSkarad kidev ufro Tbeboda. vayridiT SeSas kocons, cecxlis alSi
xelebwareulni vybedobdiT SvebiT.
ra Tqma unda, yvelaferi ase adviladac ar iyo: bebiaCems guli cudad
gauxda, axla ukve xel-fexi ucivdeboda. Ramis sam saaTze aviyareniT, wam-
ovediT. bebia ayvanili mohyavdaT mamas da badria biZias. Tavebs iklavdnen
miliciis tansacmlianebic _ Cvenc mogveciT bebia, Cvenc vatarebTo, magram
mamam da badria biZiam ar misces amisi ufleba.
soflis saxlSiac gavagrZeleT puroba, sma... ramdenime Cvenianma ise gava-
TeneT, Tvali ar mogvixuWavs. TiTqos kino iyo, Tanac feradi, yiodnen mam-
lebi, iyefebodnen ZaRlebi. modiodnen CvenTan saaxalwlo mosakiTxavebi-
Tac. giJebiviT swrafad trialebdnen deda, bicola, biZia. mama, Tamada
freskasaviT daxatuliyo kedelze. mamas ardadagebis damTavreba aRar
acales, sami dRis Semdeg wavida TbilisSi. miuyvaniaT sadRac, SeuyvaniaT
SigniT da SigniT. erTi es axsovT, sul gaWimuli midiodao. es iyo da es,
mere aRar unaxavT, weli iyo 1936, dgeboda 1937.
ra vicodi me maSin, Tormeti wlis biWma, mere gamagebines _ Sinsaxko-
melebma sazRvagareTis agentebTan saidumlo molaparakebad CauTvales
mamas sakatis wverze axali wlis Sexvedra. badria biZia sul Rmuoda. oTxi
wlis Semdeg, omi rom daiwyo im wels, erTi ambavic movida mamaze. Turme
gasafren aparats akeTebda saidumlod, taigaSi viRacas gaucia, dauwiokebi-
aT, mamaCems xerxs adebdnen Turme kiserze. Cven xom maSin Tamamad verafers
vambobdiT versad. Cumad naTqvami ki, zogs rogor gahqonda, zogs rogor.
axla rom vyvebi mamaze aseT raRaceebs, isev meSinia, Tavs viyoCaReb, mxre-
bis gaSlas vcdilobs, magram mainc, meSinia, ase mgonia, mag SiSiTa var dabade-
buli, mag SiSiTve unda wavide ama qveynidanac. Tqven uamisod gacxovraT,
didxans, didxans. didi guliT gilocavT momaval axal wels yvelas.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
92
sad gaswvdeba bavSvis Tvali did sofels. qvemoubniT, Cveni da papaanT
patara ubniT, Tavdeboda Cemi Tvalsawieri.
Cveni ubani naxevrad mainc sxvadasxva mxridan mosuli qarTvelebiT iyo
dasaxlebuli. Cvens saxls ukan edga raWveli beriZis saxli; iqidan oc nabijze
cxovrobda senakeli megreli sigua; siguas mere, baRs iqiT, imereli qve-
laZe; mere _ isev beriZe, beriZeebis qvemoT _ qarumiZeebi. es iyo, albaT,
mTavari mizezi, rom partikularizmma verasodes moikida fexi Cems gulSi,
kidev is, rom SedarebiT naklebad vuqcevdiT kaxurad. maxsovs, rogor mis-
worebda xolme bebia, _ „bijo“ ki ara „biWoo“, „SaWama“ ki ara, „SeWamao“ da
sxva.
saxlebs Soris Robeebi ar iyo, vis ezoSic mogvesurvileboda, iq gavaC-
aRebdiT TamaSs. vTmaSobdiT: laxts, wreburTs, Toneobas, grZelvirs, qeri-
Wamiobas, Cilikaobas, xuWalaobas, salaobas, kaklaobas, koWaobas, WurWlaobas...
axla meRimeba: im TamaSebSi Zalian vgavdiT patara cxovelebisa da frin-
velebis gundebs. vWaWyanebdiT da vJivJivebdiT. iseve gundad gadavdiodiT
erTi adgilidan meoreze. yvelas Tvalwin viyaviT da Cven Tvalwinve xde-
boda yvelaferi. erTi koWli gvyavda, koWli da xeltakvia, vaWari. Cascecx-
lavda cotas da gasZaxebda ubans: _ mSivrebo! Ratlakunebo! qali Tu ityoda,
isic TavisTvis: _ ai, miwa davayare Sens fuls da cxovrebasaco. kacebs eRime-
bodaT. vaWari yvelaze monjRreul saxlSi cxovrobda.
Zalian mniSvnelovnad, TavmowonebiT gaivlida uremi. midioda da miar-
bilebda saxres meurme. iseTi xmiT dagviyvirebda patarebs, _ gaecaTo, bi-
Woo! _ wams gacqafulni gavdgebodiT aqeT-iqiTa. avtomobili xom... umTavre-
sad mamaCemTan modiodnen avtomobilebiT, misi RmuiliT Semosvla ubanSi
xom mTeli zeimi iyo, movdevdiT yiJiniT ukan. didebs viTom mowyinebis
RimiliT eRimebodaT, magram mainc misken gaurbodaT Tvali. maxsovs, ra
ambavi atexa mezobelTan stumrad myofma xevsurma dedaberma kriala „for-
dis“ danaxvisas. wiokobiT Sevarda karSi, mere akankalebulma gamoaRo
cotaze da iqidan swyevlida „axtanobilis“ gamomgonebel_gamkeTebels.
moitandnen romelime ezoSi SeSas an Wigos. Cven, patarebi, sapatio yaraul-
ad videqiT da vuyurebdiT maT Camoclas. SeSis TiToeul naWers tyis idu-
malebac mohyveboda Tan. mTeli netareba iyo morze gadajdoma da TiTebis
Cayofa xavsSi.
daiwyebdnen Wigoebis gasufTaveba-gaCekvas da Cvenc gavyavdiT saqmeSi _
TiTo-TiTo Wigos vawvdidiT mCekavebs. Tan gvekiTxebodnen, _ aba, eg ra xe
ariso. bevri vicodiT: rcxila, ifni, qorafi, Svindi, Svindanwla. bevri ara:
WanWyata, xeWrela, Trimli, uTxovari. Zalian kargad maxsovs meqvabianT san-
93
dros _ maRali, dinji kacis muSaoba. TiTqmis aTeTrebda yvela Wigos, mere
Cekavda zemodan, grZlad, sufTad. waldi hqonda _ almasi. man icoda xolme,
sandro Ziam, Cveni gamokiTxva, romeli Wigo ra xeao, da, Tu ar vicodiT _
karnaxic, es aris da daixsomeTo.
kargi iyo Tivebis motanac. TivaSi erTxel mainc mogviwevda gadakotri-
aleba. iqac gvaswavlidnen: es prasa balaxia, es Tagvisyana, es SavTava, es
sosanio da sxva. didebuli sanaxavi iyo kargad dadgmuli didi bululi.
did bululsac sandro Zia dgamda xolme. sxvebi aqeT-iqiT awvdidnen Tivas,
sandro Zia adreve dasobili maRali Wokis irgvliv anawilebda Tanabrad.
wverze rom avidoda, iq TokiT iyo mibmuli Wokze, morCeboda, moamrgvaleb-
da wvers, daorpirebuli TokiT Camovidoda uremze.
sofelSi pirveli kameCebi hyavda megrel siguas. uremic magari hqonda
gamarTuli da, Tu is moitanda Tivas, sxvisi ori uremi gamovidoda. lamazi
iyo xorblebis gafenac ezoSi. im xorblebTan, CrdilSi, ueWvelad ijda vinme;
Tan xelsaqmes akeTebda, Tan grZeli joxiT beRurebs, qaTmebs, ixvebs da batebs
afrTxobda. didi gakvirvebiT swevdnen xolme batebi Tavebs maRla, TiTqos
sul ver mimxvdariyvnen, ratom ar uSvebdnen xorbalTan. amgvari ramee-
bidan Tu modis Tqma, _ „batistvinao“.
marnebSic Cabudebuli iyo idumalebani. TviT Cveni marani _ bneli Tax-
CebiT, qilebiT, sawnaxliT, Zveli qvevrebiT _ yovelTvis fexs Semanelebinebda
karTan. Tu kari moxuruli iyo da mainc unda gameRo, vaRebdi uceb da yur-
Tamde.
papaanT maranSi makrTobda dedaboZis Tavxeze dakidebuli Tevzissuni-
ani grZeli sxeulebi, boloebze rom gamWvirvale qaRaldebi hqondaT Semox-
veuli da is qaRaldebi sanaxevrod qoniT iyo savse. Turme, zuTxis zur-
gielebi makrTobda, kidev _ sawnaxelis baqanze gabebRvili TuSuri yvelis
mudam sveli gudebi. kidev _ didi muqi qvamarilebi maT gverdiT.
ra Tqma unda, iyo gaWirvebebic, magram is gaWirvebebi iseT adgilebSi
iyo miyunWulebi, bavSvuri Tvali Znelad rom Caswvdeboda iqamde.
mamaCemis ojaxs jer kidev zafxulis dasawyisisaTvis aRar hqonda xolme
Rvino. momcemdnen xeladas; damifurTxebdnen miwaze, aba, sanam es dafurTx-
ebuli gaSreba, aq unda iyoo, da gamagzavnidnen papaanTa. gza iqneba didi,
didi eqvsasi metri. Suagzaze, wyarosTan, yovelTvis iyvnen kacebi. daminax-
avdnen savse xeladiT momavals da astexdnen Zaxils, _ biWo, biWo! gasdis,
Svilo, xeladas gasdis ZirSio! undodaT, gavbriyvebuliyavi da xelada amome-
brunebina, magram ar vbriyvdebodi, gameRimeboda da fexs avaCqarebdi. _ ai,
naxav, rasac miitan Sinao, _ damadevnebdnen, magram Sin savse mimqonda.
94
Cveni ubani iorTan yvelaze axlomyofi ubani iyo. bebia miyveboda xolme:
ai, aqveo, Cven dablao, venaxebi rom aris axla, uwin didi Waobiani Walebi
iyoo. rom Tendeboda, erTi ambavi gahqondaT xoxbebs, wivwivebdnen imaTi
wiwilebic. erTxel Rori davkargeT, gvegona, mglebma SeWames, magram Tvis
Tavze gamoCnda Svidi damuxlukebuli goWiTa. etyoboda, is xani sul im
WalebSi hqonda gatarebuli, Torem erTi adamiani mainc rogor ar dainaxa-
vda an Tavad Rorsa, an goWebsa.
ar undodaT eRiarebinaT, magram zemoT, jerac isev xeluxleblad dar-
Cenili Waobiani Walidan, Cems pataraobasac amodioda erTi ali Ram_RamobiT
CvenTan. adioda meqvabianT TuTaze da iqidan eZaxda Cvens karis mezobels:
_ biZin! biZin! gauvardeboda biZina ginebiTa da culis trialiT, daemalebo-
da ali, meore Rames ki isev eZaxda... wiTeliao, wiTelTmagaSlilio, _ sa-
sowarkveTili ambobda biZina. da vin icis, riT damTavrdeboda es ambavi,
mamaCems rom rusuli SaSxana ar eTxovebina biZinasaTvis. im SaSxanis sami
tyvia zedized uquxa biZinam als. alma iwivla Turme, daigrixa, gaqra. mokv-
liT ar vici, magram mZimed rom davWeri, naRdiao, _ ambobda biZina.
saSinlad ki gadauxada es alma. patara, sami wlis gogona wauqcia ezoSi,
safeTqeli daaxlevina qvaze da veRar uSveles veraferi.
biZina gaqvavebuli ijda.
ra maxsovs kidev im xanebisa TvalsaCino da mniSvnelovani... mTliani
koleqtivizaciis dasawyisi, janyi anu „ketaoba“ Cvens sofelSi. Semazrzeni
xmebi zemodan; soflis centridan, romelzedac krTeboda, mousvenrobda
saqonelic ki. bebias da dedas eSinodaT, ar amogvwyvitono (mama erT_erTi
moTave iyo koleqtivizaciisa). dagvavles xeli bavSvebs da wagviyvanes pap-
aanTa. sasoflo qvafenils rom gadavdiodiT, wyarosTan Jateli fSaveli
modioda zemodan, boxoxi exura, safqvavebgadakidebul cxens mouZRveboda,
moakankurebda grZel xanjals da iZaxda:
_ oh_oh_oh, sisxli daiRvreba, sisxlio.
marTlac daiRvara sisxli, erTi kaci mokles. dabegves da Tavebi
daumtvries mravals.
mama megobarma gadaarCina. rom miswvdnen, im megobarma tabureti Camo-
adga Tavze...
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2007, t.1
95
baTuric sofelSi cxovrobs, pirvel klasSi dadis. skolaSi wasasvle-
lad rom emzadeba, jer saWmelebs Caawyobs CanTaSi, _ purs, yvels, vaSlebs, _
mere wignebs da tveulebs CaWyunavs. iseTi wiTeli, daberili loyebi aqvs,
vinc ki Sexedavs, yvelas uxaria, _ uh, Seni Wirime, biWoo! _ yvela im loyebze
uTaTunebs xels. baTuris Tavisi loyebi ar uyvars, magram amis gamo Wamas
ver mouklebs, miT umetes, zamTari rom moaxlovdeba da Roris mwvadoba
daiwyeba. Roris mwvadis suns Soridanve icnobs, gamoiqceva da, jer Sewva
sad aris, is ukve magidasTan zis.
zamTarSi, yinvebSi, yvelani Sin Seibudnen, patarebic da didebic, baTuri
ki yoCaRad daapotebs xan baRSi, xan _ xevSi, xanac xmel anwlianSi. mSvild-
isari aqvs, im mSvild-isriT Citebs dasdevs, miepareba mokuzuli, sunTqvaSek-
ruli esvris isars, Citi gafrindeba, isari kidev sadRac maRal balaxebSi an
CirgvebSi Caikargeba. dadis im balaxebSi baTuri, daablarjunebs CirgvebSi,
xeliT eweva aqeT-iqiT, wixlebiT qelavs, isars daeZebs, Znelia isris povna,
magram bolos maic poulobs.
Cumad getyviT yurSi, _ jer arc erTi Citi ar mouklavs, magram imedi
didi aqvs, dRes Tu ver mokla, xval moklavs, xvalac Tu vera _ zeg aucile-
blad moklavs, da ase gadis dReebi, kvireebi da Tveebic ki.
dekemberSi erTi ambavi gadaxda. es ambavi calke moyolad Rirs.
baTuris mamas, elizbars, baRSi Tivis bululi edga. Wirxlebi rom daiw-
yo, is bululi efrema Zias misca. efrema Zia Tavisi „ziliT" movida, zed
RobesTan moayena. TviTon manqanis Zaraze avida, fiwali moimarjva, mama
kidev dablidan awvdida Tivas. mTeli is didi bululi erT gzobaze daudes.
daqoqa efrema Ziam manqana da wavida. saocari iyo! Tiva Zaridan erT mxare-
sac gareT iyo gadmosuli, meore mxaresac, magram mainc ar ibneoda.
darCa Robis aqeT mrgvali, Savi nabululari, im nabulularze Citebi
modiodnen, _ bevrni, bevrni, „aTasni“ (ase ambobda baTuri), balaxis Teslebs
kenkavdnen. aba, imden CitTan mSvild-isriT ras gaxdeboda! gamoitana marnidan
didi lasti, daayuda nabulularze, Seuyena joxi, joxs sarecxis Toki gamo-
aba _ grZeli, grZeli, magram is Toki mainc ver miswvda saqaTmemde, sadac
baTuri unda damaluliyo. maSin ra moigona! moagora erTi Zveli, Zirga-
mocveTili godori, Tokis bolo Sig SeaZvrina, TviTonac mig SeZvra da
iqidan dauwyo Citebs TvalTvali. cota xanSi esec ar ikmara, _ godori
idayvebs da muxlebsa mtkenso, _ gamoitana mamis Zveli palto, gaago godor-
Si, wawva zed rbilad da axla ukve RimiliT ganagrZo TvalTvali, _ es ra
yoCaRi da moxerxebuli biWi varo.
Citebi ki mofrindebodnen Robeze da isxdnen. xan sabulularisken iyu-
96
rubodxen, xan godrisaken. radacebsac gadasZaxodnen erTmaneTs, _ Jiv-Jiv!
daiZaxebda erTi, _ Jiv-Jiv-Jiv! _ miugebda meore. gadafrindebodnen erTi
adgilidan meoreze, Zirs ki, lastTan, verc erTi ver bedavda Camofrinas.
arada, sacaa daRamdeba. dekemberSi xom Zalian Cqara Ramdeba skolis Sem-
deg!
daiRala baTuri, daeRala kiseri da weli, etkina idayvebic, dawva gv-
vrdze, TavqveS xeli amoido, ase viqnebi da ase vuyureb Citebso. Citebi mainc
ar Camodiodnen nabulularze. magram mere, bevri, bevri Citi Camofrinda
erTad. daiwyes kenkva. daxtodnin, erTmaneTs axtebodnen, frTebs maRla sw-
evdnen, marcevlebi yelSi eCxirebodaT, mainc ylapavdnen. mozida Toki ba-
Turim, gamohkra. wamovida lasti, daemxo, daemxo da baTuric CitebTan er-
Tad moiyola. aris uamrav farTxala, frTebfarTxuna CitebSi baTuri, xe-
lebs miadevnebs, exeba, maT siTbos grZnobs, Tan ukve lastis qeeS ki aRar
arian, oTaxia, Citebic oTaxSi irevian, bevrni, bevrni, maTi Jriamuli uWedavs
yurebs, mifrinaven Citebi maRla, baTuric mihyveba, isic mifrinavs da...
_ aq aris, aq ariso! _ daiZaxa viRacam da gaqrnen Citebi, gaqra oTaxic.
_ Cemi Citebi! Cemi Citebi! _ swevda xelebs maRla baTuri, magram maRla
bneli, varskvlavebiani cis meti aRaraferi iyo. baTuri mamas eWira xelSi.
xom mixvdiT, rac moxda?
meore dRes ukve mTel sofelSi yvebodnen: baTuriso, fxikelaSvilebis
patara baTuriso, baRSi godorSi dasZinebia, uZebniaT, gvian Ramisas Zlivs
upoviaT. rom upoviaT, Wirxli pqonia dadebuli zedao, magram gana gaciebu-
la, ubralo surdoc ki ar Sexvedriao.
imas ra gaaciebs, qalo, mezurnesaviT aqvs daberili loyebio! _ ambobd-
nin erTni.
_ kargi mWamelia da imitomao, _ umatebdnen meoreni.
toli biWebi, tolebic da cota didebic, Tavs Runavdnen da moridebiT
eRimebodaT baTuris danaxvisas. gogoebi icinodnen uxmod, igudebodnen
siciliT. magram baTuri im dRidan kidev ufro gulmodginid iwyobs CanTa-
Si saWmelebs. Caawyobs _ yvels, purs, vaSlebs, mere CaWyunavs wignebsa da
reeulebs, aiRebs im CanTas da mSvidad midis skolisaken.
erTxel dam wasZaxa, _ mZinarao! _ da maRla idga, aivanze, baTuri dabla,
ezoSi.
iS wamsee zrialiT Camoimsxira fanjris mina.
amis Semdeg aRaravis gaubedia mZinaras daZaxeba.
advili xom ar aris, isic zamTarSi, fanjris minebis Casma.
`dila~ #3, 1978; am moTxrobis sxva varianti daibeWda gamomcemloba
97
`saqarTvelos macne~, 2010, t.5-Si saTauriT `malxazi~
`baia~
baiam icis, rom yvavilis saxeli hqvia. is yvavili, baia, yviTelia, mkvriv-
furclebiani, mwvane balaxebSi sul mzesaviT brwyinavs. baia rom daiyvavilebs,
ese igi, yviTeli gvirgvinebi CamoeSleba, muxudoze cota msxvili ekliani
kaklebiRa rCeba. Zvelad am kaklebiT „cxvirs itexdnen“. ras hqvia, „cxvirs
itexdnen“?! ai, ras: Tu vinmes sisxli wamoawveboda saxeze, dRevandeli si-
tyvebiT rom vTqvaT, Tu vinmes wneva auwevda, moswyvetda baias eklian kakals
mogrZo yunwianad, Seiyofda nestoSi, dairtyamda zemodan xels, wamoigde-
binebda sisxls da wneva moeSveboda. amitom baia_yvavils cxviris satex-
elasac uwodebdnen. baia_gogos, ratomRac, es cxviris satexelobac moswon-
da. miva, gaCerdeba sarkesTan da akvirdeba sakuTar Tavs. Subli, cxviri,
RawvisTavebi, nikapi da mxrebi baiasac mzisfrad ubrwyinavs. xandaxan
Tvalebic ubrwyinavs, magram Tvalebi, umTavresad, naRvliani da miburuse-
buli aqvs, TiTqos sul axla, ai, axla utiriao, TiTqos sadRac raRaca stkiva
da im tkivils ayuradebso. wamwamebi xom ar aris misi eklebi?
gaaCerebs Tina maswavlebeli baias da ekiTxeba, _ baia, ratom gaqvs egeTi
naRvliani Tvalebi? miTxari, ra gawuxebs. _ baia pataraa, Tina maswavlebe-
li _ didi, axovani qali, mkerdamdec vera swvdeba baia. pasuxi rom gasces,
baiam maRla unda aswios Tavi, is ki dabla xris, wiTldeba da Tvalebsac
xuWavs. maSin Tina maswavlebeli loyebze Semoawyobs xelebs, TviTon Caixreba
da aawevinebs Tavs. baia iZulebulia, Tvalebic gaaxilos da gaiRimos kidec.
iRimeba, magram Tina maswavlebeli mainc eubneba, _ raRaca gawuxebs da ar
ambob, baia. _ baia mxrebs wuravs da isev Tavis CaRunvas cdilobs. Tina
maswavlebeli loyas miadebs safeTqelTan, erTs mouCeCavs Tmas, _ gaiqecio,
_ da SeeSveba. baia ar garbis. neli nabijiT gadgeba ukan, mieyudeba kedels
da aris umTavresad ase, kedelze gaSlilxelebmiwyobili, mal-male xuWavs
Tvalebs, ase ukeTesad aRidgens Tina maswavleblis xelebisa da loyis sa-
siamovno siTbos, surnelebas.
bavSvebi TamaSoben _ xtian, ZiZgilaoben. gogonebi winwamoweuli xelis-
gulebis erTmaneTze mityapunebiT iTvlian: _ ana, bana, nica, rusebis balni-
ca... zogjer baiac Caereva amgvar TamaSSi, magram TamaSSi maSinve Camoereva
fiqric, _ mama cudi hyavs, loTi, nervuli, aseTi mamis xelSi dedac daavadmy-
ofebulia, sacodavi, TviTonac sacodavia baia, sul raRac uTrTis sxeulSi,
98
ra TamaSi unda gamouvides kargad aseT sacodavs. amitom male, TiTqos
Zala gamoeliao, TiTqos mobezrdao, midgeba isev kedelTan da isev zed
miawyobs gaSlil xelebs.
zars rom darekaven, pirveli baia garbis klasisken. dajdeba merxze, dai-
wyobs win xelebs da aris ase, yuradRebadqceuli. Tu wigns akiTxebs Tina
maswavlebeli, yoCaRad kiTxulobs, Tu aTxrobinebs, maSin uWirs, sityvebs
male ver poulobs, umweod ixedeba aqeT-iqiT. Tina maswavlebeli atyobs,
rom Zalian wuxs baia, da dasvams, Tavze moferebiT gadausvams xels, kargi,
baia, kargio. baiam icis, kargad rom ver moyva mosaTxrobi, Tavs dawevs da
wiTldeba. am dros rom vinmem qvemodan amoxedos TvalebSi, Tvalebi crem-
lebiT aqvs savse.
baia diliT yvelaze adre modis xolme skolaSi. sxva bavSvebs sul
darTul_dakazmuli dedebi mohyvebian, xels ar uSveben, sanam klasSi ar
Sevlen bavSvebi. baia marto Camoirbens maRal saxlebs Soris Camomaval
jerac mouasfaltebel biliks. mxolod erTxel uxdeba samanqano gzis
gadmokveTa. iq gaCerdeba, kargad mimoixedavs, darwmundeba, rom manqana
araferi modis, da maSin gadmoirbens aqeT. aqeT ukve skolis mavTulis
Robe iwyeba, gamohyveba im Robes Zir_Zir da sirbiliT amova skolis kibeze.
Tina maswavlebeli xSirad baias utovebs klasis gasaRebs, baia kars gaaRebs,
CanTas merxSi Sedebs. Tu mSvidi dRea, fanjrebsac daaRebs. icis, rogor iRe-
ba fanjrebi. misdgams skams, ava zed, razas jer maRla aswevs, mere marjvniv
gadaxris, mere Tavisken gamoswevs Ronivrad da gaiReba. fanjrebis gaRebis
Semdeg Cvars CamoiRebs dafidan, wava, garecxavs, gawuravs, moitans da gul-
dagul Seudgeba dafis gaprialebas.
amasobaSi sxva bavSvebic movlen, bavSvebic, maTi dakazmuli dedebic. ba-
ias is dedebic eferebian: _ Sen ukve aqa xar, baia? ra yoCaRi gogo xar, ra
yoCaRi! _ baias sxva bavSvebi gamostaceben Cvars, isini agrZeleben dafis
wmendas, baia Secbunebuli dgas. dajdeba merxze, iqidan adevnebs bavSvebs
Tvals.
xandaxan, SabaTobiT, dedac mohyveba skolaSi. baias guli ekumSeba. icis,
rom dedas sam saaTamde ar dauZinia, sami saaTisTvis dabrunda mTvrali
mama. dedas adgomis Tavic aRar hqonda dilas, Tanac meramdene adgilas
ikemsavda kolgots! baiam isic icis, rom axla dedas mets aRaravis acvia
bailonis kaba, im kabis kalTac rogorRac gverdze midis, xan deda isworebs,
xan baia usworebs. gareTa kibes amoivlian Tu ara, miubrundeba dedas baia:
_ wadi, dediko, axla Sen!
_ Tina maswavlebeli ara vnaxo?
99
baia verafers ambobs. amova maRla dedac. baias klasSi SeuSvebs, TviTon
derefnis fanjarasTan dadgeba. baia mal-male gaixedavs xolme dedisken,
magram malulad. modian darTul_dakazmuli sxva dedebi, Tamamebi, bedniere-
bi. baias eCveneba, rom deda nerviulobs, tuCebs ikvnets. bolos mova Tina
maswavlebelic. Tina maswavlebelTan xom sul pataravdeba deda, xan sul
ver ambobs sityvebs, xan erTmaneTs miayris amousunTqebliv. Tina maswavle-
beli amSvidebs dedas, mklavze alersiT uTaTunebs xels. dedas eRimeba da
wiTldeba. mere wava gaRimebuli, gaxarebuli, magram aSkarad iseTi nabije-
biT, baias sul eSinia, ar waiqces.
baia klasis gasaRebs ubrunebs Tina maswavlebels. Tina maswavlebeli
yoCaRad eubneba baias:
_ ra oqro gogo xar! ra mSvenieri deda gyavs!
baias TiTqos Tavbru exveva am sityvebze. dairekeba zari. bavSvebi
Tav_TavianT adgilebze dasxdebian. daiwyeba gakveTili. Tina maswavlebe-
li lamazad gadmoSlis lamazi xeliT Jurnals.
baias uyvars gakveTilis dawyeba. simSvidea, siwynare. garedan Semodis
romeliRaca patara Citis Zaxili: _ „vis! vis! vis!“ vis hkiTxavs netav Tina
maswavlebeli gakveTils? baiam yvela gakveTili icis, magram mainc urCevnia,
sxvas hkiTxos.
sul bolo zaris darekvas xom aRtacebiT xvdeba yvela bavSvi! mxolod
baia awyobs CanTaSi wignebs nel-nela. nela Caicvams paltos, nela moixvevs
mosaxvevs. neli nabijiT gauyveba derefans, gava gareT, cincxal haerze. iq
cota xniT Sedgeba, sunTqavs, sunTqavs, aqeT-iqiT iyureba, mere Zalian daR-
liliviT auyveba Sinisaken amaval aRmarTs. im aRmarTzedac ramdenjerme
Cerdeba. gaCerdeba da naRvliani TvalebiT gadahyurebs dabla mSvidad
gaSlil veeba qalaqs. isev ganagrZobs gzas. xom ase ar unda iyos, ara? ma-
gram mainc ase fiqrobs: netav grZeli, cota ufro grZeli iyoso Sinisaken
mimavali aRmarTi...
`mTvaris asuli~, 1987
gamoxta WinWraqa, Sejda askilis xmel totze da, TiTqos Tavs Zlivs ikaveb-
so, wavarda win da gadmoqanda ukan, wavarda win da gadmoqanda ukan. Tan
did ambavSi iyo,frTebs aTaxTaxebda da wri pinebda. mis maRla,askilisave
nedl totebze, xmeli balaxebi ekida, viRacas Tiva Camoetarebina. mofrinda
100
RobesTan ori wivwivac, erTi atamze dajda, meore vaSlze, pawaw-pawawa nax-
tomebiT miiwevdnen zeviT, tots xan aqedan moeqceodnen, xan iqidan, Tavs xan
erT gverdze gadaswevdnen, xan meoreze. kvirtebs aTvalierebdnen, raRacas
eZebdnen, wivwivebdnen. CxaviliT, frTebis zanti qneviT gadaiara jafaram.
wivwivebi SekrTnen, gainabnen, mere isev daiwyes wivwivi da xtoma. erTi
moxrukul xmel foTols daekida da aqanavda, raRac amokenka, maRlidan
Caxeda, Caukirkita da gafrinda.
ruSi wyali idga, Sig lobios xmel bwkalSemoxveuli rcxilis sari egdo.
biZina Cakuntda, sari amoiRo, lobio gaacala, sveli xeli jibeSi Caiwminda
da sari msxlis Zirze miayuda. msxlis iqiT nabostnarSi, qondari edga. isic
gamxmariyo. frTxilad daadga fexi afuebul, nestian miwas, qondars wveri
waawyvita, saCvenebeli da ceri TiTiT mosrisa da cxvirTan miitana; qond-
ris suni uyvarda. odoJReri lobio, civi, TeTri Rvino da axlad gamomcx-
vari rbili puri mounda. dana amoiRo, Sabiamnisfer kombostos ZirebSi
gadavida, iq viRacis cxens evlo, erTi Ziri moglija, gaTala, Cvil gulze
daiyvana da frTxilad CakbiCa. piri mSrali hqonda da Zalian esiamovna.
SarSan namynobi xidisTauri atmisTvis toti CamoeCexaT, frTxilad SeaWra
is toti da Camoxlewil adgilas magrad gazelili talaxi wausva. „xodalas
ambebia, magas Tu i brutiani cxenis gaSveba ar movaSlevine, ar iqneba!“
vazic Camowmendiliyo, oriode gaSavebuli kufxali da rqasa da rqas
Sua CaWedili xmeli foToliRa moCanda muqad. „neta nasetyvi xom ar daaCn-
da?“ plans auyva, ixreboda da rqebs akvirdeboda. ara, nasetyvi TiTqmis ar
etyoboda, feradac kargi iyo, mowiTalo, kvirtic axlo-axlo hqonda. ramd-
enjerme Cajda da Seberebul vazis Zirs ZonZebiviT dakidebuli tyavi Semo-
afSvnita. alag-alag mavTuli cota daSvebuliyo, xeli mosWida da Seatoka.
miwaze garTxmuli erTi pamidori isev nedli iyo. fexi mouxvda da saamo
suni dadga _ gazafxulis dilisa, CiTils rom rgaven xolme. iqve, Zurwa
balaxSi, ramdenime mwvane nayofic egdo, _ prialebi, molurjo-momwvanoni.
kitris natamalic ki gamqraliyo, aqa-iq vazis ZirebSi Tu iyo CarCenili
Tixisfrad gamxmari, daxlaknuli Rivi da foToli. samagierod, nanivralSi
niori gaRivebuliyo. cidaze iyo amosuli.
uceb raRac mbrwyinavi sagani dainaxa bilikTan, zemodan gadmofarebuli
jer isev mwvane balaxebis qveS. Semovla daezara, mavTulebSi gaZvra da
naxa, dana iyo, Tavisi dana, Tamazam rom daukarga zafxulSi. iseve gaxsnili
egdo. nales adgilas da mSvildze Jangi mohkideboda, tari sveliviT iyo,
civi. bilikis iqiT Camaval ruSi kenWi moZebna da Jangis gacla daiwyo. Tan
kenWs danas uxaxunebda, Tan aRma-aRma adioda da Tanac venaxs uyurebda.
101
„wels atams ar esxa da totad iqca. vaSlsac kargad moaqvs. ca da Rrubeli
Tu mSvidi Sexvda, SuSabands gavakeTeb, cotas biWisTvisac gadavdeb“.
venaxis TavSi jer betonis saSabiamne jini hqonda da mere, kidev ufro
zemoT, beqobze, walmiT daxuruli qoxi. jins araferi efara. Sig wyali Camd-
gariyo da foTlebic Campaliyo blomad. iqve, margilze, tolCa ekida, atmis
or tots Soris qalis neilonis winda gadmocurebuliyo _ Seudarebeli
ram Sabiamnis gasawurad, _ da nazad gaSliliyo Sav zroze. erTi ki Caixeda
jinSi da mere qoxTan avida, qoxs iqiT sakartofile hqonda, imas iqiT ki
ukve ZeZvmodebuli gora iwyeboda, romlis kortoxzec, Sav muxebs Soris,
patara salocavi idga. mis irgvliv ramdenime Zveli saflavic iyo.
im mxares cas piri moequfra, tyiani mTebic RrublebSi iyo gaxveuli, aq
ki, qoxTan, mze anaTebda, mzeze brwyinavda qvemoT, venaxis bolos, saxlebis
axalSeRebili saxuravebi. aqa-iq kvamli amodioda.
daRla igrZno da qoxSi Sevida, lastiT gamarTul taxtze dajda. yve-
laferi Zveleburad daxvda. Tavxeze wverwatexili namgali iyo gadadebu-
li, gayviTlebul gazeTis qaRaldSi marili iyo gaxveuli, kuTxeSi ekida
venaxis Sewamvlis dros Casacmeli WuWyiani, bambebgamoCenCili qurTuki, iqve
iyo miyudebuli pirwamtvreuli sura. magram biZinas mainc miusafrad mo-
eCvena qoxi, _ SeiZleba marto imis gamoc, rom taxtze Tiva aRar iyo gagebu-
li. „vin daayenebda. ian-ian dadian TivisTvis!“ Tanac cioda da sicivisa da
nestis suni idga. maSin adga da gareT gamovida. erTxans aqedanac venaxs
gadahyurebda, siamovnebda, rom misi venaxi xSiri Canda, ufro jansaRi, mowi-
Talo ferisa Canda sxva venaxebs Soris. mere qoxis gverdze, zafxulSi dar-
Ceul lobios CeCqze dajda, jer idayvs daeyrdno da cota gadaixara, mere
kidev cota, da bolos, raki qoxis kalTa daxvda misayrdnobad, palto mux-
lebze Semoixvia da mTlianad miwva, Tvalebi milula.
mze Tbilad, Zalian Tbilad da sasiamovnod edga saxeze, simSvide gaujda
ZarRvebSi, dagemovnebiT sunTqavda mzedakruli balaxisa da wamlis suniT
gaJRenTil haers, qudi Tvalebze Camoiwia da CasTvlima.
Tvali rom gaaxila, erTi veeba axalgazrda kaci dasdgomoda Tavze. es
swored is miwaze argasaSvebi xodala iyo, romelic weRan axsena. aRmarTis
mxridan idga, TiTebgaprialebul rkinis fiwals dahyrdnoboda da iRriWe-
boda.
_ e, azizo, didi xania, rac adeqi?
biZina wamojda da gverdze gadavardnili qudi daixura. cota Sescivno-
da. aseve, jdomelam hkiTxa:
_ sada hyofilxar?
102
_ erTi aTi kona ZeZvi movWeri age iqa.
biZinas uceb cxenis navali gaaxsenda.
_ biWo, ra ginda, rato dagidis gaSvebuli is Seni brutiani cxeni?!
_ sadRa myav cxeni, maimuno.
_ aba, ra uyai?
xodala Cacucqda, daWmuWnili sigaretis kolofi amoiZro da raRac
qveSqveSa RimiliT Tqva:
_ mitas mivyide.
_ romel mitas?
_ jandagaanTi, Tvramet Tumnad.
_ ara, marTla?!
_ marTla, maS!
_ ma visi cxenis navalia qvemoT, Cem nakombostarSi?
_ ar vici, gena, Cemi Tveze metia mitasa hyav. gamohxadeT arayi?
_ rodis unda gamomexada, es sami dRea, rac avdeqi.
_ Zalian dagigdo, ai. exla rogora xar, ver dalev erT Wiqas, ro rame
iyos?
_ Tu kargia, rato ar davlev, ra!
_ i, imisa, ai, mwvane ro Cavyare calke.
_ mogivida rame?
xodalam sigareti moqaCa, axlos miiwia da TiTqmis yurSi uTxra:
_ oTxi godori.
_ ras ambob! dakavebuli xom ara gqonda jera!
_ ara, kaco, nekze, ai, mtevnebi. wamo, kurdRelica myav mokluli.
_ rodis mohkali?
_ guSin saRamos.
_ iq xo ara, me ro wagiyvane SarSan.
_ ara, iq erTad wavideT, Tovls rom Camohyris, _ xodalam cas axeda. _
gamovxadoT aryebi da wavideT.
_ Senc gamosaxdeli gaq?
xodalam viTomda daimorcxva.
_ gamosaxdeli maq, maS!
_ ai, gagixma eg ocdaSvidkiloiani gogra, ras uyurebdi aqamde!
_ erTi magisi fer-xorcica: _ xodalam isev cas axeda. _ ar unda dawo-
liliyav egre, ro Segaqcios, finTia Zalian.
_ nu geSinian, arc egrea saqme. barva rodis daviwyoT?
_ me CemdaTavad, Tebervlamde xelismxlebeli ara var arafrisa.
103
_ Tu kai amindebi daiWira?
_ sabostnebi davubaroT dedakacebs da eyofaT. exla, Cemo Zmao, cota
qoni movikraT daTvebiviTa, Torem mere xo ici, gazafxuli... miTumetes Sena.
Sen Zalian dagigdo... exla Sen unda sWamo da sva. sWamo da sva. Tu Sin ara
gaq, Zmao, vaxSami Cemze iyos, roca ginda.
biZinam axeda da erTsac gaecina da meoresac. midiodnen venaxebis Tavze,
erTi didi, tyiskaciviT qeCoaweuli, mxarze fiwalgadebuli, meore _ patara,
gamxdari, grZeli, yavisferi paltos jibeebSi xelebCawyobili. ca sqeli
RrublebiT dafaruliyo, susti zena niavi qroda, cota xanSi wvimis wveTebic
moitana da xmel balaxebSi aafaCuna. xodala mobrunda da gaiRriWa.
_ Cqara xo ar gatareb, ha?
_ kargi, kargi! _ SeuRrina biZinam. _ ese ro wamovediT, Tinas ar gavage-
bino?
_ biWi gavgzavnoT, biWi iq ar ari!
_ ras sCadis, swavlobs?
_ ra vici, magis mamis sulica... SemWames magis maswavleblebma.
_ daTac egre ar ari? SeimRvrnen dasaduReblad da imitoma.
jafaras Cxavili SemoesmaT. aixedes. didi, Wreli jafara mZimed mofri-
navda barisaken. gaRma goraze naxiri gamoeba. sxvadasxva feris dinji Zrox-
ebi nela eSvebodnen soflisaken. sofelSi kvamlebi gaxSirebuliyo.
`barisken mifrinavs jafara~, 1974
113
`batono aleqsi! megobrebo!~ (ciklidan _ ardaviwyeba)
sityva warmoTqmuli al. goguasTan Sexvedrisas
`beberi klde~
***
mosaxdeni moxda. galavanSemomsxvreuli beberi kldis _ wveri odnav
bolavda.
_ aman, aman, aman! _ amosdevda kvamls sparsuli xma.
ijda kldis piras Calmiani Txawvera moxuci, zurgsukan sazamTros
grovasaviT akokolebul gasisxlianebuli Tavebidan TiTebis cecebiT iReb-
da TiTo-TiTos da netarebiT TvalebmiJuruli agorebda SuroSi. Tavebi
midiodnen gorva-gorviT, jer nela, mere Cqara, mere xtunva xtunviT, dabo-
los, gamwarebuli naxtomiT uCinardebodnen buwvnarSi, dabla.
_ aman, aman, aman! _ kvlav amosdevda kvamls sparsuli xma.
Txawvera moxuci netarebiT TvalebmiJuruli agorebda Tavebs SuroSi.
man mxolod erTxel gadaixeda dabla SeSfoTebiT, gorva-gorviT wasulma
Tavma ZeZvs Cauqrola Suros piras, ZeZvis totebi SexaTqundnen. Tavi mainc
ganagrZobda gorvas, mere meore ZeZvis totebi Seaskdnen erTmaneTs, da Tavi
gaCerda. axla igi baduraSi Cadebuli burTiviT Cahkidebda daRunul ZeZ-
vis tots da mZimed qanaobda haerSi.
_ es iyo grZelTmiani qalis lamazi patara Tavi. Txawvera moxucma zizRiT
gaafurTxa gverdze da sxva Tavs gadaswvda.
_ aa, aman, aman, aman! _ kvlav amosdevda kldis wverze zeasul kvamls spar-
suli xma.
***
biWunam da finiam ar icodnen, odesRac grZelTmiani qalis gasisxlianeb-
uli Tavi rom ekida am Surospira ZeZvze, amitom arc erTs ar undoda aqedan
wasvla. me ki SeSfoTebulma davixie ukan. vakobze kidev vi pove kramitebis
da Tixis WurWlis ramdenime natexi. biWuna da finia darbodnen, erTmaneTs
dasdevdnen. me, maTi momlodine, CaRrmavebul adgilSi Cavweqi, viweqi Cemi
keTili winaprebis ConCxebs Soris da meCveneboda, rom biWuna da finia Cems
irgvliv spiralurad zeamaval gzas asdevdnen. meCveneboda, rom es gza mi-
120
uyveboda ConCxebis neknebs. biWuna da finia am neknebze arbodnen _ erTi
Tavwawvdili, TiTqos cotac da wavardeboda xelebgafarCxuli; meore _
kudisa da yurebis yanyaliT, gamometyvelebiT, romelsac ara aqvs sxva ieri,
garda usityvo morCilebisa.
xelisgulebs frTxilad vadebdi miwas. TiTis wverebi Cumi TrTolviT
uvlidnen raRac saamo siglues.
***
tyve qarTveli qali taxtze iwva gulaRma, majebSi waWerili TokiT xe-
lebi taxtis mTel siganeze hqonda gadaWimuli. Toki taxtqveS iyo Sekruli.
taxtis TavTan vercxliT moWedili zanduki. _ zed momcro Tasi, Tasze _
zeTis liflifa. liflifas susti Suqi qalis yelsa da loyas efineba. yeli
odnav Sesuqebuli, sufTa, mitkaliviT TeTri, lamazi cxviris mTrTolavi
nesto, da am siTeTres _ Savi, mZimed migragnil-mogragnili Tma fonad.
nela-nela uaxlovdeba lurjad gadaprialebuli daZarRvuli Txemi da
ganze gaweuli didi yurebi qalis saxes, falangasaviT gafarCxuli xeli _
gaWeqil ZuZus.
***
TofnakraviviT wamovvardi. glud amoburculi sagani riyis qva aRmoCn-
da, riyis qva am maRali kldis wverze!
biWuna da finia mxiarulad gamorbodnen Cemsken _ Zalian patarebi didi
cis fonze. iqve idga CamoSavebuli mZime Rrubeli. me is Rrubeli movimizeze
da Cqari nabijiT daviwye Camosvla kldidan. ukan biWuna medga. finia xan
biWunas mohyveboda, xanac win gavardeboda. ferdobis naSali iyo. fexis
mikarebisTanave Svavdeboda da garbodnen wvril-wvrili kenWebi da qvebi
ymawviluri JivJiviT.
es mtrisgan dawiokebuli bavSvebi garbodnen sasowarkveTili JivJiv-
iT.
***
sul Zirs rom CavediT, Zveli saaguris naSTs wavawydiT, miwidan ramden-
ime rkina iyo amoCrili, iqve egdo ayiravebuli vagoneti. aq SevCerdiT da
dasasveneblad davsxediT. me frTxilad Sevbrundi beberi kldisken da mis
wvers avxede. wveri unagiriviT azneqiliyo caze. mis qvemoT, jer odnav
SeRunul da mere sufTad CamoSvavebul kalTaze lodebis erTi wyeba ga-
dioda _ Taroze meCxerad Sewyobili wignebisa, Tu raRac giganturi cxove-
121
lis kbilebis msgavsad. es lodebi TeTrad gamoiyureboda kldis saerTo
silurjeze. da momeCvena, rom beberi icinoda, beberi klde icinoda meCxeri
kbilebiT.
maRla, mwvervalze ki qori mofreniliyo da gabezrebuli iraoTi das-
trialebda Cvens naterfalebs.
****
beber kldeze rom avdiodiT, biWunam wvrili, konusurad gagrexili lamazi
lokokinebi mokrifa _ mZivad avasxam da dedikos vaCuqebo. Cven is lokok-
inebi mkvdrebi gvegona maSin. RamiT ki, jamSi Cayrilebs, siTbo rom egrZnoT,
amosuliyvnen da mTels oTaxs mosdebodnen Cumi, Cumi cocviT.
- Cven gvixaroda:
_ ras gadavrCiT, biWo! _ veubnebodiT biWunas, _ rom agvesxa, daekida
dedas, wasuliyo, vTqvaT, TeatrSi, da iq aTasnair morTul-mokazmul xalxSi
gaRviZebodaT lokokinebs! ras gadavrCiT, biWo!
ar mindoda, am ambavSic beberi kldis raRac idumali Zala damenaxa.
isedac, gadioda dReebi. da klde kvlav icinoda, icinoda Tavisi meCxeri,
magram jerac basri kbilebiT.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`beberi mimino~
wavida papa tyeSi, adre wavida, mzis amosvlamde. Cven rom sasauzmod
davsxediT, dabrunda kidec. kibesTan daayuda erTad Sekruli oTxi Zalian
grZeli Wigo. eseni xalxebiao, kaklis sabertyebio. sad ar vibRote, sad ar
viZvrine da mainc vi poveo. rogorebiao?! Cven xom gvikvirda,patarebs,me da
Cem Zmas, Cveni mama da biZa ufro gaocebiT ahyurebdnen xalxebis wverebs.
papam xalxebi miwaze daawvina. sam adgilas hqonda mavTulebiT Sekruli,
sam adgilas kidev gadaaxvia mavTuli, mzeze aRar daibricebiano. gaitana
saxlis ukan da kedlis Ziras mido, aq male daxmebian, damsubuqdebiano.
or kviraSi xalxebi, marTlac, daxmnen, damsubuqdnen. amasobaSi Cveni didi
kakalic dasabertyi gaxda, daiSaSra, daskda wengoebi. qari rom wamouberav-
da, brola-brola kaklebi totebze rakarukiT cvioda Zirs.
SabaTs papam Tqva, _ xval kakali davber tyoTo. dedam ikiTxa, _ vin unda
dabertyoso? papa ijda, sadgisiT da nemsiT fexsacmels mikerebda. TiTqos
ver gaigona, dedam ra ikiTxa; verc papam, verc Cvenma mama-biZam, _ isini televi-
122
zors uyurebdnen. dedam gaimeora, _ vin unda dabertyos kakalio? mamam da
biZam erTi Sexedes erTmaneTs da isev televizors miaCerdnen. papam CaiR-
ima, _ me davbertyav, sxva vinao?! bebiam qvabis xexvas Tavi aneba, _ daetie Sen
Zirsa! ager kikolikis biWi, isa bertyavs sanaxevrod. rac kakali _ Camova,
naxevari TviTon, naxevari patrons. mivaSavoT naxevari da dabertyos imano.
_ xom ar gagiJda is kikolikis biWio! _ wamoiZaxes mamam da biZam. _ maSin
Tqven dabertyeT, Sviloo, _ Tqva RimiliT papam. mamam da biZam isev erTma-
neTs Sexedes da gamwyralni Sebrundnen televizorisaken. papa Ronivrad
daawva sadgiss. bebiamac ufro Ronivrad ganagrZo qvabis xexva. deda ambob-
da, TiTqos TavisTvis, _ sulac nu davbertyavT, Camovides egre Zirs da waiR-
wamoiRon Rorebma aqeT-iqiTao.
gaTenda mziani dila. me skolaSi ar unda wavsuliyavi. deda Semovida, _
swrafad adeqiT, kakalsa vbertyavTo. _ vina bertyavs? _ vikiTxe me. vinao
da papao. swrafad CavicviT da kaklisken gaviqeciT. mamaCemi da biZaCemi
raRac gadaudebel saqmeze wasuliyvnen raionSi. papa ijda cisken veeba
toteba gragnili kaklis qveS da mamaCemis kedebs icvamda, _ eseni rezinisaa,
totebs kargad moebRauWebiano. bebias vedro da joxi eWira, _ tyuiladRa
ggonia, isev isa xar, rac iyavio!.. papas gaecina, _ mainc mimino var, beberi
miminoo. papam marto kibe miidga kaklis Zirze. avida, aitana ori xalxa,
erTi Zalian grZeli, meore cota mokle. nel-nela, bebruli mozomilobiT
miiwevda maRla, mihqonda xalxebic. daayudebda totebs Soris, avidoda maR-
la da aitanda xalxebsac. avida sul maRla.
_ sadRa miZvrebi, kacoo! _ nerviulobda warbebTan xelmidebuli bebia.
_ kosmosSio! _ CamoiZaxa papam.
_ gagiqra xasiaTio! _ unugeSod CamouSva xeli bebiam.
papam ki moimagra kenweros totebSi fexebi, mihyuda zurgic erT tots,
aswia grZeli xalxa, erTi daiZaxa, _ mSvidobaSi, bednierebaSi wlevandeli
mosavalio! _ da dascxo xalxa. wamovidnen xrialiTa da totebze rakaru-
kiT kaklebi. kidev dascxo, kidev! setyvaseburi xmauriT modiodnen brola-
brola kaklebi, farfat-farfatiT _ foTlebi. Caiara gzaze mezobelma kacma,
SeCerda gaocebuli, _ ar Camovarde kacoo! _ nu geSinia, nuo! _ anugeSa papam
da ufro da ufro gametebiT dauSina xalxa. cota Cawynardeboda, grZel
xalxs totebSi gaxidavda, mokles gamoiRebda da im mokle xalxiT maxlo-
bel totebs bertyavda. kaklis qveS koWebamde daego wvril-wvrili totebi
da foTlebi. me davuZaxe, _ totebs nu amtvrev, pa, totebs nu amtvrev! _ egre
undao, - Sviloo, kakali rac ufro daibegreba, ufro kargad daisxamso! _ da
isev dascxo da dascxo xalxa. erTi totidan Camococdeboda, meoreze avi-
123
doda da axla iq astexda xaTquns. bebia da deda maRla-maRla yurebiT
qeqavdnen foTlebs. mamaCemi da biZaCemi rom raionidan dabrundnen, papa
ukve Zirs iyo. mamac gawyra da biZac, _ Sen Seni mainc ar daiSale, arao?! _
wyromiTve miketes manqanis karebi. papam kedebi daixada da Tavisi Savi
fexsacmelebi Caicva. erTi es gasZaxa Svilebs, _ modiT, akrifeT mainco! _
Senao! Senao!.. _ Tavebs iqnevdnen mama da biZa. mamam manqanas kapoti axada,
biZaCemi Sin Sevida. papam ki, gaRimebulma, zonarebic Seikra da isic Cacucqda,
imanac daiwyo foTlebis qeqva.
deda da bebia ukve mxiarulad axmaurebdnen vedroebs, mxiarulad
vkrefdiT me da Cemi patara Zmac. Cemi patara Zma i povida erT kakals da
Caugdebda dedas vedroSi, i povida kidev erTs da imasac sixaruliT Caugdeb-
da vedroSi.
papa aqebda, _ ai, yoCaRo, ai yoCaR, biWoo! avimarTebodi mec welSi, vuyurebdi
papas da meRimeboda. is marTla miminos hgavda _ Txeli, mokauWebuli cx-
viriT, winwamoweuli warbebiT, axla miwaze uxerxulad mbobRav miminos.
da mainc _ mindoda, rom mec papas davmsgavsebodi... ra Tqma unda, roca
gavizrde bodi, roca davberdebodi.
`dila~ #12, 1987
`bebia da SviliSvili~
daberda bebia mariami, Zalian daberda. xan muxlebi awuxebs, xan weli, xan
guli. dadgeba noemberi da gamohketavs saxlSi. umetesad wevs, gverdiT uw-
yvia sxvadasxvanairi wamlebii, TefSze dapirqvavebuli kovzi da gaWrili
vaSli an msxali. Tu wamodgeba, Rumelis axlos datrialebs. iseTi sifrTxil-
iT dadis, TiTqos sadRac unda gai paros da ar unda, vinmem gaigoso. miva
fanjarasTan, gaswevs fardas, iyureba gareT da TavisTvis laparakobs: _
ambara wamoibura, wvima mova. ialnoze TeTri Rrublebi wamosxdnen, qari
amovardeba. irtyas TavSi. gulabi ar dagvices dabla, kramiti ar gadagvi-
yaros saxlidan! xexils misZravs-mosZravs, WiaRuas daayrevinebs. es' yvave-
bi da jafarebi tyuilad ar mofrinaven barisken. pewinac tyuilad ar is-
vams TaTs marcxena yurze. Tovli mogviva, Svilebo, Tovli... _ da, marTlac,
126
Tu dilaa, saRamos daiwyebs ferflvas, Tu saRamoa da, diliT ukve gadaTe-
Trebuli daxvdebaT midamo.
Tovli Zalian aSinebs bebia mariams: _ ee, ise adre daiwyo es zamTari,
amas ki veRar gavatano. aba, Tadarigianad iyaviT, Svilebo-o, _ rogorRac
mimRerebiT eubneba Svilsa da rZals, _ fqvili da SeSa ar gamoilioT. ra
viciT, ra amindebi SegeswroT (ar ambobs, magram gulisxmobs _ me rom movkvde-
bio). Tu SeSa da puri geqnebaT, sxva nurafrisa SegeSindebaT. saklavs Cemi
Zma gadmoiyvans Woportidano.
yoveli axali zamTari wina wlis zamTarze didad eCveneba. Cems pata-
raobas icoda aseo. rom dasdebda giorgobisTveSi, aprilamde aRar aiReb-
da Tovlsao. wleulac ase iqneba namdvilad. dagviviwya mzem. adamianisTvis
ki pirveli wamali mzea, mzem Tu ar abarga avadmyofoba, marto wamali veras
uzamso. gaiWimeba, gaiborjReba zamTari. iwvimebs, iTovlebs, iqroleben qarebi.
mravaljer Semovlen didebi da patarebi svelebi, TovliT gadabardnile-
bi, qarisgan saxeaSuSxulebi da amokuzulebi. mravali Rame gagrZeldeba
usaSvelod, mraval mamals Caexliweba xma imaTi gaTenebisTvis. magram gax-
afxuli mainc mova. mze Zalas moikrebs, burusebs mimohfantavs. daiwyeben
wivwivebi Zaxils _ mwife, mwifeo! gadmoifrens mwvane kodala kivkiviT _
dari, dario! dascviva loluebi saxuravebs, Camoiwkriteba kriala wveTebic.
mxiarulad aJRurtuldebian gunebagaZaRlebuli beRurebic. wiTlad dae-
bereba kvirtebi fanjarasTan momdgar nuSs. jer yoCivardebs moitanen bavS-
vebi, mere Terosa da furisulebs, mere Svindis totebs, mere iebs, venaxis
boloSi dakrefil lurj iebs. moaxlovdeba da moaxlovdeba mze. CaaTbobs,
Caamyudroebs aivans da bebia mariamic gabedavs da gava aivanze. iyureba
maRlidan, moajirTan mimdgari, aTvalierebs ezos da viRacebs uwyreba: _ eg
samTiTi sad dagigdiaT, ymawvilebma rom rame itkinon?! wumpes ver dau-
ruebT gomuris wina?! ZaRls erTi iRlia namja ver moutaneT, raze wevs eg
sacodavi! boRrav! boRrav! _ Seswkmutunebs, Sescicinebs boRra dablidan.
gava kidev ramdenime dRe da aSreba miwa, afuvdeba, asurneldeba. saRamo
xanze SaSvi daiwyebs galobas. wamojdeba maRali kaklis kenweroze _ mSvi-
dad, ocnebaSi wasuliviT, da galobs da galobs. SaSvis galoba sabolood
daarwmunebs bebia mariams, rom zamTari gavida, TviTonac gaatana im zamTars
da kidev erT gaxafxuls daeswro. or-sam dResac aivnidan uTvalTvalebs
casa da miwas, mere erT dRes skolidan dabrunebul bavSvebs baRCaSi dax-
vdeba. rogor SeZlo, rogor moaswro, _ daufocxavs, dausufTavebia baRi
Ziri-Zirobamde. grova-grova udgas xmeli foTlebi, Camocvenili totebi,
gogris Rivebi, kaWaWebi. bavSvebs rom dainaxavs, _ asanTi gamoitaneT, Sviloo.
127
bavSvebic sixaruliT gamoarbenineben asanTs da facifuciT miukideben im
grovebs. burbureben ramdenime adgilas Wiakokonebi, adis msubuqi, sadafis-
feri kvamli, ixlarTebian isa da daweuli mzis sxivebi xeebis totebSi. axte-
bian Wiakokonebs bavSvebi, JivJiveben, kiskiseben. focxis tarxe dayrdnobili
bebia mariami Tadarigs aZlevs _ aqedan wamouareTo, iqidan moukideTo,
cota auCeCeTo. kaklis kenwerodan ki qveyanas dahgalobs SaSvi.
Camoivlian mezoblebi, dainaxaven bebia mariams da xalisianad gadmosZa-
xeben Robis iqidan: _ rogora xar, mariamo, rogor! gmadlobT, genacvaleT,
gmadlobT. Tavad xom kargad gikiTxoT? _ miugebs bebia mariami. _ mainc
veravin dagaswro, ara, baRis dasufTaveba?! _ ee, aba, ra vqna, genacvaleT, mets
raRas gamovrCebi Cem jansa. _ yoCaRad iyavi, yoCaRado! _ daemSvidobebian
mezoblebi da TviTonac raRac idumali imediT aevsebaT guli.
kidev oriode dRec, da bebia mariami im dasufTavebuli, damarmarebuli
baRis Robis ZirebSi dahkrefs qorfa, qorfa WinWars, daarCevs iqve, msxlis
Ziras, myudroSi mimjdari, garecxavs, Sesdgams cecxlze da pirveli is
gaumaspinZldeba axali wlis pirveli mosavliT ojjaxs.
`Sori TeTri mwvervali, 1979 w; pirvelad gamoqveynda krebulSi
`barisken mifrinavs jafara~ 1974 wels saTauriT _ `gazafxuli~
`bebias Segonebani~
bebia akvanSi Semagonebda, _ Cumad, Cumad, Torem qoniani Savi kata mova
da wagiyvanso. saSinelebaa Savi kata, miT umetes _ qoniani. erTxel, ukve
joxis cxenze gadamjdarma, Zveli saxlis saxuravze davinaxe, rbili, Tanac
Ronieri nabijebiT midioda da raRacnairi muqariT miiqnevda Tavs. kidev
kargi, rom bebia axlos iyo da mis kalTas movefare acaxcaxebuli!
joxis cxenze gadamjdarsve, venaxis bilikisken rom mimiwevda patara
guli, _ is biliki Sedioda daburul xilnarSi, xeebze isxdnen sxvadasxva
feris lamazi Citebi da galobdnen, _ joxis cxenze gadamjdars da uceb
SeCerebuls, bebia maSinebda TavglejelebiT. gahyvebodi biliks, waxvidodi,
waxvidodi da aRmoCndebodi venaxis bolos. venaxis boloSi, kunlianebSi
da CalianebSi, isxdnen is Tavglejelebi, kbilebdakreWili cxrabewva baja-
jRanebi. kunlianebi SemdgomSi movCxrike, kvalic ki ver aRmovaCine Tav-
glejelebisa. darCa Caliani WaobiRa. iq mudam raRacebi kvnesodnen,
ymuyunebdnen. Cala maRali iyo, Waobi _ saflobi. kbilebdakreWili cxrabe-
wva Tavglejelebi namdvilad iq iyvnen Cakuntebulni. iqidan gamocurda
128
erTxel oqros sayureebiani didi gveli. wiokiT gaviqeci isev bebiasaken.
bebiam damamSvida locviT, _ gulo, nu SegeSindeba, gulo, Cajeq alagasa...
gulo, nu SegeSindeba, gulo, Cajeq alagasao...
mere bebia maSinebda eSmakebiT, qajebiT. Sebinddeboda Tu ara, Sin unda
gaqceuliyavi, Torem eSmaki macdunebda, gamityuebda. gadaiqceoda patara
batknad anda nukrad. Camirbenda gverdze, me gavedevnebodi, batkani an nukri
arc gameqceoda, arc dameWerineboda, virbendiT egre, mere eSmaki isev eS-
makad gadaiqceoda, mtacebda xels, wamomigdebda zurgze da gamaZugZugebda
Tavis SvilebTan. eSmakis Svilebi kidev, eSmakunebi, amagdebdnen rqebiT, gad-
amagdebdnen da gadmomagdebdnen, gadamagdebdnen da gadmomagdebdnen... qaj-
ma Ritini icoda. qaji giRitinebda, giRitinebda da egre RitiniT dagaosebda,
mogklavda.
ukve biWobaSi Sesuls, mdinareze gaCveuls, SeZrwunebuli saxiT mafrTx-
ilebda bebia, _ wylidan ali ar amdevneboda! ali SiSveli, patara lamazi
qali iyo. koWebamde dasTrevda oqrosferi Tma. im TmaSi xan gaexveoda, xan
gamoCndeboda. Tu agedevneboda, saxels dagiZaxebda, miixedavdi, dainaxavdi
sul oqrosfrad ganaTebuls, gamogiCenda marto gizgiza Tvalebs da vaSli-
sodena ZuZuebs, da ise gizgiza Tvalebi da vaSlisodena ZuZuebi ise migiz-
idavdnen, rogorc magniti izidavs rkinas. migikravda, gagaxvevda TmaSi da
obobasagan sisxlgamoclil buzsaviT gamxmars gi povnidnen erTi kviris
Semdeg.
cota xanic da Rimiliani SiSiT meCurCuleboda bebia, _ qals unda ufrTx-
ilde, Svilo, boloqanqalasaviT mosiarule qals! colis moyvanas rom daa-
pireb, kargad daakvirdi, idayvmwyvetma da WrelTvalebianma qalmac ar Se-
mogaparos Tavi. idayvmwyveti da WrelTvalebiani qali gacivdeba yinulis
loluasaviT, gaeyineba Tvalebic da Senc gagToSavs, sul mobRunZuls ga-
tarebs oTxfexsaviT.
meSinoda qalisac.
sul bolos ki, roca erTxel kolmeurneobis brigadirs veCxube, ai, ra
Semagona bebiam, _ adamians, Svilo, erTi yvelaze saSineli mteri hyavs da
imis dasamorCileblad ocdaTormeti burji mogvca RmerTma. xom mixvdi,
romel mterze geubnebi, magan daRupa mamaSeni, biZaSeni da papaSeni, isic ar
viciT, sad Caayrevina Zvlebio.
ver mivxvdi-meTqi, vera...
am Segonebis mere bebia male mokvda...
Cemi ocdaTormeti burji xelierTpirad daamxo cingam.
sabralo bebia!
129
ra lamaz samyaros miqmnida Tavisi SegonebebiT: ra lamazebi iyvnen
qoniani katebi, cxrabewva, kbilebdakreWili Tavglejelebi, qajebi, eSmakebi,
alebi, boloqanqalasaviT mosiarule, TviT yinulis loluasaviT gaciebu-
li qalebic ki... ra lamazi iyo ocdaTormeti TeTri burji, maT Soris mom-
wyvdeuli Cveni usaSinlesi mtriT.
sabralo, sabralo bebia!
`mTvaris asuli~, 1987; `patara biWi golgoTaze~, 1989
`bekeko~
_ ras ambob, e, rasa! eg adgili zogzogebiviT igre ki ara maq naSovni! age,
Svilo da Zmao, is xalxi isev cocxalia da hkiTxeT: age yruv svimana, dab-
Zande, ZalaT kniazi, evgena mRvdeli... me da Cemi Zma ro gagvyares, eg adgili
imas ergo. imas argunes da axla! manda kalo hqonda. mere Cemi Zma ro
mokvda, aba, Cem Zmiswulebs ra SeeZloT, patarebi iyvnen, daTia xuTi wlisa,
sonka ufro patara, i gogo kidena su patara. akvanSi ewvaT. xoda, aeg yruv
svimana movida, TiTon yruv svimana, ZalaT kniazi da evgena mRvdeli movid-
nen da Sen unda dahmarxoo, miTxres. age xo cocxlebi arian erTica da
meorenica, unda dahmarxoo, da me namduravad viyavi Tu rac viyavi, me mag-
isTvin ar damixednia. ori kodi puri, su sasianos puri, puri, puri ro Svin-
dis marcvali pirdapira, aegre Cemi xeliT gavavse da gadavutane. erTi
Wedilaca, age Zmao, isic xo cocxalia. mgeliWamiaanT mixa, magas gamogarTvi
da davukali. Rvino kidena, Svidi Cafi Rvino! cotaa, ha, cotaa?! age is xalxi
cocxalia, gana daixocnen; 'dabZande, ZalaT kniazi, evgena mRvdeli. imaSi
margunes i damarxvis xarjSi, zogierTebiviT igre ki ara maq naSovni eg
adgili! midiT da hkiTxeT. age aq arian: dabZande, yruv svimana,ZalaT kniazi...
biWo, igre ki ar ari, rogorc Tqven arakunebT aqa!
`ciskari~#4,1968; `saRamo xanis Canawerebi~
`bexas sikvdili~
150
Sehyefe, yurSav, tialo,
Sen Savi patronisao.
an gaigonebs mecxvare,
an monadire mTisao, _
kldesa vkidivar maRalsa,
fur-berwis qalamniTao.
xalxuri
I
zamTris Zilmileuli mziT ganaTebul derefanSi, axalmorecxil filaqan-
ze, patara lados Caumuxlavs. Sinmoqsovili wowola wiTeli qudi hxuravs,
Tbili Sarfi aqvs moxveuli, mezRvaurul yaidaze Sekerili palto acvia.
sicivisagan dalilavebul marjvenaSi CaquCi uWiravs, marcxeniT lursmnebs
wvers unerwyvavs da danjRreul cigas akowiwebs.
mis win, daglejil Wilofze gawolila bexa _ beberi ZaRli. ukana fexebi
marjvniv wamouyria, winani win gauwvdia da Wkviani TvalebiT Sescqeris
xelebSi lados. gazebi dacveTili aqvs, bunukebi dakoStebuli, daSaSruli.
wevs da gaqucul-gawvrilebul kuds nel-nela daacurebs aqeT-iqiT.
kari iReba. lados deda mayvala gamodis.
lado qveS-qveS gaxedavs, bexa ki wamoiwevs, wamoiyunteba.
mayvala aqandazs moiqnevs, nagavs Tovlze mimoabnevs, doinjs Semoidgams
da lados waadgeba.
_ ratom ar gesmis, „adamiani rom gelaparakeba? mag sveli fexebiT sad
unda waxvide?
lado yuradRebas ar aqcevs, lursmans: asworebs. uceb CaquCs gaagdebs,
xelebs gaasavsavebs da Sehyvirebs:
_ uh, uh, gamiWire ra...
bexa ukve fexzea da wrialebs.
lado daZeZkil TiTs muxlebSoris moiqcevs da cdilobs ar atirdes,
magram ori cremli mainc CamoJonavs xSiri wamwamebidan.
_ axia Senze! _ niSns miugebs deda. aqandazs iqve, taxtqve Seagdebs da
wyromiT moixuravs kars.
bexas kiseri daugrZelebia da xelebze·sunavs lados. lado idayvs gah-
kravs. bexa Caimuxlebs, kuds gametebiT dauSens filaqans da isev miuaxlovebs
cxvirs.
_ momwydi-meTqi, ZaRlo! _ biWi yuris ZirSi wixls hkravs. ZaRli gada-
gordeba, filaqans mofxaWnis da wkmutuniT adgeba. lados aRar uyurebs.
TiTqos sinanuliT aqnevs Tavs. mere iZagreba, ibertyeba da mtvris korian-
151
tels ayenebs.
_ fuh, Seni!
lado cigas moiTrevs, erTxel ki Sexedavs kar-fanjaras da gabrunCuli,
gaquruSebuli Cadis Zirs.
bexa nawyenia, magram mainc mihyveba. TiTqos eklebisa eSiniao, ise adgams
pirvelad Tovlze fexs.
TuTis xes zaqi eqeqeba. bexas rom dainaxavs, drunCs miwaze adebs, Tvale-
bi udiddeba. sanagveze qaTmebi qoTqoTeben, safiCxidan gaocebiT gadmoiyure-
bian beRurebi.
Sukebi aWrelebulia. Tovli da talaxi erTmaneTSi areula. urmis na-
kvalevSi torolebi dagogaven. indaurebs Tavi erTad mouyriaT da ifx-
orebian, kavkaveben. dolaanT solomana farajas ixdis da sarkesaviT gapri-
alebul culs fxas usinjavs.
wyarosTan gadabexrekebuli cxenebi dganan, zurgnaiarevi saxedari dan-
greuli kedlidan gadmoSveril walmis konas ewvdeba. viRac dabal, Casuqe-
bul kacs uzarmazar lodze Custebi gamoufenia gasayidad, TviTon TuTuns
eweva da mzes mis·Cerebia.
mze burusSi exveva. burusSi exvevian mTebic.
sadRac viRac iZaxis, saidanRac patefonis xma modis.
II
SeCerdnen.
win Zveli cixe-koSki da galavania.
galavnis Crdili wisqvilis arxze Camaval viwro gzas efineba. gza
gali pulia. yoveldRe modis soflis biWbuWoba da cigaobs. saRamoobiT
arxidan wyals ezidebian da gzas asxamen. ufrosebi javroben, ramdenjerme
saxreebiTac daifrines, magram biWebi ar iSlian.
gzis iqiT, beqobze, kolmeurneobis marania. or mxriv derefnebi aqvs.
rogorc ki mze miadgeba, biWebi iq iyrian Tavs. TamaSoben qeriWamiaobas da
koWaobas, kaklaobas da WurWlaobas... marnis daraji, calfexa basa, yasidad
utevs. biWebma ician es da sicilad ar hyofniT imisi tatani. is ki ara, xan
imasac CaiTreven TamaSSi. da ai, maSin datrialdeba xolme seiri! basa
yovelTvis agebs, nerviulobs. ise xavis, TiTqos wyalgaRma mdgar xalxs
eCxubebodes.
zogni ganze gamdgaran, moTamaSeebs uyureben da wesrigs icaven.
_ qimebSi nu scem, e. maimuno!
_ swored aagde!
152
_ xels nu atan, nibla!
waWaWyandebian erTi bewo rameze, moiRereben muStebs, da erTmaneTs sTx-
oven:
_ gamartyi ra, gamartyi, ra biWi xar!
_ erTi Sena mtkice!
_ gtkicam, biWo!
_ visa?! visa?! dagaviwyda, skolis ukan rom gabRunave?
_ Sen mabRunave, biWo?
_ ho, me.
_ mtyuans!
_ egre!
gaSvelebaze aravin ar fiqrobs. piriqiT, aqezeben:
_ ras geubneba!
_ emagan eg miTxras?!
_ Citis gulic ar moiTmens.
xandaxan miubrundeba moCxubari wamqezebels da, Tu TvalSi mouvida,
waubasilebs. axla imaT Soris imarTeba gawev-gamoweva, qvis triali, ZiZ-
gili.
magram dRes derefanSi ar TamaSoben, arc aravin cigaobs.
or jgufad gayofilan. iqiTubnelebi marnis gverdze damdgaran, aqeTub-
nelebi koSks amohfarebian. cigebi erTad dauxorebiaT, zogs paltoc iqve
miugdia, gundebs akeTeben da aris erTi muqara da qadili.
iqiTubnelebs Wreli finia wamouyenebiaT. bexas rom dainaxavs, wkav-wkaviT
morbis, utevs, zed axteba. bexa amTqnarebs, mere kuds gauqicinebs da wina fexs
maRla aswevs.
finia axla mxiarulad urbens gars.
bexa gaugordeba, qeCoSi pirs daavlebs da finias yiraze gadaatarebs.
uceb yvirili ismis.
_ moemzadeT! moemzadeT!
ZaRlebi wamosxdebian, yurebs cqveten.
bexa lados eZebs.
lados ciga sadRac miugdia, qudi jibeSi CauCria, paltos kalTaSi gun-
debs iwyobs da icinis.
_ mzada xarT? _ iZaxis qSuvi, gedevanas biWi. cali xeliT gundebiT savse
fafaxi uWiravs, meores iorTqlavs, xandaxan iqiTubnelebs gaxedavs, muSts
uCvenebs da emuqreba:
_ damacadeT! gaCvenebT seirs!
153
Tan Tavis biWebs arigebs:
_ gundebs gaufrTxildiT! patarebo, Tqven ukan mogvyeviT. Tu tyvia-wama-
li dagvaklda, Tqven unda mogvaSveloT.
_ nu geSinia, midi, gagviZex!
_ aba, maS, momyeviT. frTxilad, jer ar esroloT.
welSi iRunebian da xevSi Cadian.
iqiTubnelebic aCoCqoldnen.
_ mouSviT! _ modis imaTi xma.
mainc siCumea. erTmaneTs efarebian.
bexa lados misdevs, xan win gavardeba, finiac yefs, did ambavSia.
qSuvi gzaze adis, cxviris wverze majas gaisvams da Tavis biWebs miubrun-
deba:
_ aba, mivcxoT! cecxli!
jer adgilidan uSenen, aqeT-iqiT xtian. magram ai, qSuvi quds ixuravs,
ori gundaRa SerCenia.
_ momyeviT, vaSa!
_ vaSa!.. _ ismis sapasuxod da ieriSze gadadian.
lados fexi gausxlta, Sarfi mosZvra.
_ bexa! bexa!
bexa iqvea.
Sarfs yelze Semoaxvevs, gundebs imarjvebs da garbis.
_ vaSa! vaSa! _ gadadis Zaxili.
dairivnen. axla ukve Ronezea saqme.
_ ar gauSva!
_ CaCxia gageqcaT!
_ amirana movida!
_ qmuvs erideT!
gaxurda mogverdi, kisruli da Suakauri. vin dagidevs, talaxiT isvrebi-
an Tu wunwuxSi cvivian.
_ midiT, nu geSiniaT!
zogs waqcevasac ar akmareben, TovliT uvseben kisers.
ladom ori biWi dasca da mesames daetana.
_ damnebdi!
_ daweq!
basa Robeze Semdgara da iqidan dasWyivis: ·
_ qSuvs uSveleT! ramdeni exveviT, Tqve oxrebo! dascxe, qmuo! ladiko, ar
gajobos!
154
SoTa magrad dgas, magram lados mogverds mainc ver gauZlo da yiraze
gadaiara.
_ u, Seni! _ qvas ewvdeba SoTa.
_ e, e, qva ar iyos! _ Wyivis basa. _ qva daagde, Se uxeirov!
SoTas aRara esmis ra, lados misdevs.
_ bexa, eci!
amis daZaxeba da bexa mobrundeb iyalyeba.
SoTa qvas bexas esvris, TviTon ki garbis.
sxvebic garbian. iqiTubnelebi ukan ixeven. qSuvs xma Caxlewia da mainc
mTeli ZaliT Cxavis:
_ midiT! davZariT, biWebo!
erTi sveli gunda basasac moxvda da futkarnacemiviT daatriala, yavar-
jnebi daaqnevina.
_ hai, Tqve ZaRlis lekvebo! miSvele, CaCxi! orRobe ar dasTmoT!
magram qSuvis biWebs veRar aCereben, ezoebSi SeiWrnen.
aivnebze qalebi gamoefinen, icinian, aqezeben.
magram gvianRaa!
qSuvis biWebi imarjveben.
qSuvs iqiTubnelebis meTauris, CaCxias qudi sarze wamougia da dro-
SasaviT moaqvs. mohyavT tyveebi. moaTreven nadavls: cigebs, oCofexebs...
marnis derefanSi ikribebian da samarTals aCenen. mosamarTle basaa.
godorze Seskupebula, yavarjnebi lajebSi Cauwyvia da xelis aweviT mbrZa-
neblobs.
bexa meTvalyured dgas.
III
binddeba.
lado Sin midis, ugulod miaTrevs cigas.
Seyinul Sarvlis totebs xragaxrugi gaudis, welSi moxrilia da yure-
bze paltos sayelo wamoufarebia.
ukan yelze Sarfmoxveuli bexa mohyveba, cali fexiT koWlobs.
kolmeurneebic brundebian, sofelSi xmauri matulobs.
mayvala salafavs amzbdebs da oxSivarSia gaxveuli. ori qaTami xeleb-
Si uvardeba.
_ aqSa, Tqve upatronoebo!
cigis xrigini esmis da welSi swordeba.
lado Semodis.
155
_ ai, Sen gaqri, aha! ra dReSi xar, biWo! Sarfi ra uyavi?
bexac Semoituzeba.
_ gaqriT, oriveni gaqriT! axi ar aris, rom namsxvrevebad giqcio eg ciga?
_ maSa! _ SeubRvers lado. bexas Sarfs xsnis, cigas beRlis Tavze Seagdebs.
_ erTi rame agtkivdes da, Tu Sin gagaCero, qali ar merqvas.
lado kars moixuravs. mayvalas taSti gomurisken miaqvs. gomuridan
orTqli da saqonlis suni gamovardeba.
_ emuu! _ bRavis boCola.
miwas ki yinva aSmaSurebs. beRurebi bululebSi moZvrebian. skvinCa Cit-
ebi Robeze sxedan da naRvlianad iZaxian:
_ skvinC! skvinC!
alayafs lados mama, Saqro SemoaRebs. mxarze bari udevs, iRliaSi _ xme-
li sarebi. wengoSi SeRebil windebze wvril-wvrili loluebi dahkidebia.
gomurTan Cerdeba.
_ romeli xar mand? xbo mokled daabi, Zroxas ar miswvdes.
mere bari maranSi Seaqvs, ramdenime sars gadaamtvrevs da lados exmau-
reba:
_ gamodi, biWo, es xmelebi Seitane, gayinuli var adamianiSvili.
TviTon culs aiRebs da baRCisken midis.
irgvliv _
culebis kakuni.
xSir-xSiri kvamli...
binddeba.
civi burusi SuSis mtveriviT wkarunobs xis totebze.
bexa kibis qveS miWuWkula, lokokinasaviT moRunula da sTvlems.·
iqve, axlos, Tagvi raRacas acodvilebs, oTaxidan ritmuli xaxunis xma
ismis _ Saqro culs Tu lesavs, Rumels Tu tafas swmenden.
sadRac Cxiri tydeba. bexa dafeTebuli wamovardeba da baRCisken yefiT
utevs.
baRCaSi Savad alanZuli xeebi dganan.
bexa ·axla nawyvet-nawyvetad yefs, TiTqos viRacas afrTxilebs, aqa varo.
gamobrundeba da Seyinul Tovls moamtvrevs.
elnaTura CauqriaT. patara lampis Suqi gamoimzireba fanjrebidan. —
yinavs. yinavs.
bexa Culs asworebs da isev ikrunCxeba.
Tagvic isev CuCunebs. roca haeri mxars Seicvlis, wisqvilis xmauri moaqvs.
sadRac motori feTqavs. sadRac, zemoubanSi, sxva ZaRlebi cxaroben.
156
erTi yvinCila udrood yivis.
sofeli Zils eZleva. ·
IV
Tendeba.
ca mowmendilia. kalaayrili siniviT aWrelebuli mTvare qedis zergs
efareba. viRac kars aRebs. viRac CabJirebiT axvelebs. bRunZela sonka tye-
Si mii pareba.
bexa derefanSi trialebs.
yovelTvis, rogorc ki inaTebs, lado wignis kiTxvas iwyebs, ise xmamaRla
kiTxulobs, TiTqos viRacas eCxubebao. xandaxan CaamRerebs, muTaqas eWidav-
eba:
_ trani-nuni, trani-nuni...
mere Rumels aaboleben. mayvala nacars gamosdgams derefanSi. qaTmebs
gamouSvebs, sakenks dauyris. Saqro bars amoiiRliavebs, mzis amosvlamde
baRCaSi muSaobs, Camouvlis brigadiri, TiTo arays erTad gadahkraven, waix-
emseben, siciliT daemSvidobebian mayvalas da saRamomde midian.
dRes ki... Tendeba, magram CamiCumi ar ismis.
ai, mayvala gamovida, _ daRvremilia, _ Tavsafari waukravs. qaTmebs uw-
yreba. marnis gasaRebs nerviulad awvalebs.
Saqroc mobuzula. TiTqos ufro gaSavebula. dgas da colis sityvas
elodeba.
_ eqimTan unda waxvide, _ eubneba mayvala. _ sicxe ormoci aqvs-Tqo.
_ eex, unda misdges da...
_ me gamiqra Tavi, rom guSin im gasatialebel sacuraoze gavuSvi.
ra moxda? _ fiqrobs bexa.
kata xatula marnis sanaTurSi miZvreba. CiCaxvdaberili qaTmebi niska-
rtebs iwmenden. axmaxi mamali cali frTiT miwas fxoWnis, meore maRla auS-
veria da retdasxmuliviT brunavs. skvinCa Citebi gadarCenas ulocaven
erTmaneTs. ra moxda?
ratomRac ver isvenebs bexa.
uceb zaris xma moedeba sofels, _ moswavleebs uxmoben.
gaismis Zaxili:
_ sola!
_ ar modixar, vaxto?
_ ciso!
_ ladiko!
157
ori biWi Semorbis. bexa wkmutuniT egebeba.
_ ladiko!
_ lado.
pasuxi ar aris.
erTmaneTs Sexedaven, warbebi gakvirvebiT eZgibebaT.
_ ladiko!
bolos Saqro gamoixedavs.
_ modiT, biWebo, wevs, sicxe aqvs.
_ i!
biWebi mxarze bawriT Camokidebul CanTebs isworeben da Sin Sedian.
bexac cdilobs karSi gaZromas, magram ar uSveben. oTaxSi raRacas lapara-
koben. lado axvelebs.
biWebi daRvremilebi gamodian.
_ vetyviT, vetyviT, _ hpirdebian mayvalas.
_ bodiSi, rom me TviTon ver amovedi-Tqo.
_ ar dagvaviwydeba.
aRmosavleTi wiTlad SeRebila. Rrublis pawawina fTilebi lurj tat-
nobs Seglesia.
Saqros axali palto Caucvams, gaprialebul Ceqmebs mZime-mZimed mi-
aWraWunebs.
lado ki Sinidan fexs ar icvlis. xmasac ar iRebs, marto axvelebs da
axvelebs.
...SuadRes portfeliani msuqani kaci modis. Zveli Sliapa kefaze mohqce-
via da saTvale ubrWyvialebs.
es eqimia. im saxlis suni moitana, sadac TeTrxalaTiani qalebi muSaoben
da Taroebi qilebiT aris gamotenili.
bexa utevs, is ki quds uxdis, tuCebi bavSviviT wamouSveria da uyvavebs:
_ mw! mw!
Saqro gamovardeba.
_ hai, Se Tavmkvdaro! gadi, daikarge aqedan!
bexa kuds amoiZuebs da gverd-gverdze iyureba. cota xans beRelTan
trialebs. mere isev derefanSi adis, TiTqos viRacas emalebao _ aZurwulia,
kiserCaZvrenili. nel-nela miuaxloedeba kars da cxvirs zRerblTan mii-
tans.
SigniT raRacas aCxakuneben, raRacas aWriWineben, fexakrefiT dadian. Cur-
Culeben.
ai, eqimmac amoiRo xma:
158
_ Rrmad isunTqe, risi geSinia, kaco!
lado qSinavs. ·
_ aba, piri daaRe!
_ aa!·
uSvele, bexa!
bexa kars eZgereba da afxaWunebs.
_ gadirie, ZaRlo? _ SeSinebuli gamoixedavs Saqro. bexa fexebSi uvard-
eba wkmutunebs.
_ daikarge, ZaRlo!
bexa ukan-ukan ixevs da isev wkmutunebs.
Sin isev raRacas aCkaxuneben.
V
eqimi wavida.
wavidnen biWebi da gogoebic, romlebmac saRamo xans moiyares Tavi.
bneli Rame Camowva.
haeri ar iZvris. yvelaferi damZimebulia. fanjrebidan gamosrolil
Suqze nisli izmoreba, boJirobs.
bexa kars ar scildeba. Cacucqula da smenad aris qceuli.
ai, SuaRamec xdeba, sinaTles ki ar aqroben, Rumelic isev bolavs. cxadia·,
RviZavT. maS, ram gaaCumaT ase?
bexa adgeba, oriode nabijs gaivlis, mova da isev karwin moiyris ferxT.
xandaxan susti krusuni esmis.
Seikravs sunTqvas, unda, rom kidev sxva ramec gaigonos,
magram es xmac ekargeba.
yurebs gaapartyunebs, awkmutundeba.
ra xdeba mis irgvliv?! ra uWirs mis sayvarel biWs?!
atotdeba, fexebs fanjris CarCoze Seawyobs, kisers daigrZelebs. magram
minebs fardebi aqvs Camofarebuli, araferi ar Cans.
ai, kidev esmis: _ uhu! uhu! uhou!
lado axvelebs.
_ vai guli, dedav!
lado iZaxis.
bexa kars ekveTeba, afxaWunebs, wkavwkavebs. da, rom veras gaxdeba, dayunt-
deba, cxvirs cisken aiSvers da gulsaklavad gaabams:
_ auu...
_ auu... auuu..
159
kari xmauriT iReba bexa adgils moswydeba da atotebuli ekveTeba zurg-
gaSuqebul Saqros.
Saqro raRacas amoiZaxebs, ukan wabarbacdeba. mere xels moiqnevs da
alaplapebuli najaxis piri elvis siswrafiT moxazavs wres.
bexa ybebiT enarcxeba filaqanze. TiTqos buzankali SesZromiao, _ brunavs,
brunavs, kbilebs akapunebs. mere Zirs gadaxoxdeba, saTivisaken midis. ai, mi-
aRwia kidec, magram aq muxli eWreba, waiCoqebs, cxvirs buodoSi Cahyofs da
ase rCeba!
Saqro culs dahyurebs da ambobs·
_ mgoni, Semomakvda.
_ ras ambob, kaco! _ SemfoTebuli iZaxis mayvala.
_ ai, sisxli.
_ uime!
_ bexa! bexa! sakuTari Tavi amoiWama.
_ ras ambob, kaco! bexa!
mezoblis ZaRli iyefeba, mamalsac gauRviZia da yivis.
_ yiyliyo!..
_ bexa! bexa!
siwynarea. RiaddarCenili karidan gamoWril Suqze nisli izmoreba,
boJirobs. karSi Tvalcremliani lado dgas sacvlebis amara...
_ bexa!
1949-56 ww
`megobrebisadmi minaweri werilebidan~, 1958)
`sad cxovrobs mezRapre~, 1970
`behemoTi~
`bibo~
bibo patara biWia. pataraa, aba, maS, ra aris, jer xuTi wlisac ar gamxdara!
grZeli Ramis perangi acvia da ise sZinavs. gadaixdis sabans da gdia sabere
kitriviT arxeinad sabangadaxdili. Zalian ki swyins xolme, vinme rom etyvis,
patara xaro. patara, me ki ara, Cveni robizonaao. robizona viRaa? bibos
biZaSvili. sul raRac cxra Tu aTi TviT umcrosia biboze, magram bibo ise
eqceva, rogorc namdvil dids Sehferis. arigebs: ase da ase moiqecio. mfarvel-
obs kidec _ bibos SiSiT verc erTi biWi cuds veras gaubedavs robizonas.
Tu mainc gaubedes? maSin bibo erTs Rrmad CaisunTqavs, loyebs daberavs da
baybaydeviviT daabrialebs Tvalebs. baybaydeviviT Tvalebmobriale biWs
ki, aba, vin unda daudges win!
zogierT uxeiros ki ara hgavs, mosvenebas rom ar aZleven dedas da
bebias. saWmelia, ZaliT unda CasCaro am uxeiroebs, Zilia da... dawvebian da
daiwyeben Cxavils: zRapari miambeT, Torem ise ar daviZinebo.
bibo didiviT miujdeba magidas, TviTonve aifarebs xelsawmends gulze,
marjvena xelSi did kovzs daiWers, marcxenaSi _ did purs da dinjad, saqmi-
anad Seudgeba Wamas. kerZs rom gaaTavebs, axla Cais moiTxovs, Caisac wynar-
ad, dagemovnebiT dalevs, moiwmends tuCebs, _ agaSenoTo, _ ityvis namdvili
kaciviT da wamodgeba.
Ramea. deda sakerav manqanas uzis. bebia sabans aliandagebs, _ priala
nemsiT marTlac liandagiviT swori xazebi gahyavs sabnis erTi kuTxidan
meoremde.
_ xom araferi gWirdebaTo! _ ikiTxavs bibo.
_ Seni kargad yofna da gaxarebao, _ miugeben deda da bebia, _ daweq axla
da daiZineo.
bibo did, damrgvalebul mucelze aisvams da daisvams xels, loyebs
gamoberavs, _ ar uyvars, ase, patarasaviT rom ealersebian deda da bebia.
165
cota xans bazura katas miujdeba. bazura, aqamde rom arxeinad iwva Rumelis
qveS, bibos miaxloebisTanave wamodgeba da nela gaZvreba Rumelis iqiTa
mxares.
_ Wkviani biWia es Cveni bibo, _ ityvis xolme bazura, _ magram ra vicio,
mainc biWiao, vin aris Tavdebi, rom erT dRes Sig ZirSi ar momaWras kudi
Tavisi waldunaTio?! amitomao, _ ityvis xolme bazura, _ isev gaclas vam-
jobinebo.
SeZvreba taxtis qveS, moikunteba koxtad, TaTs TavqveS amoidebs da axla
iq ganagrZobs Zilsa da krutuns.
bibo ki daamTqnarebs. es imis niSania, rom imasac eZineba. magram ise ar
daiZinebs, erTxel kidev ar gavides gareT da erTxel kidev ar gaxedos
gzas, aba, mamaCemi xom ar modiso. mamamisi, Saqro, Soferia. uzarmazari „zili“
dahyavs da xan mTeli kviraobiT midis Sors, yizlarSi. axlac yizlarSia da
mis molodinSi Tvali gzaze awydeba bibos. gadgeba aivanze da Semoiyris
doinjs. Zirs Cabnelebuli ivris didi Walaa, im Walis iqiT _ walmiani
gora, im goraze ki Saragza miiklakneba da zed cicinaTelebiviT micocaven
manqanebi.
_ netav mamaCemis manqana, ager, is iyos, ager! _ ityvis bibo xan erTze, xan
meoreze, magram manqanebi Walisken ar uxveven. isini zemoT, gomborisken
midian da bibos guli swydeba.
_ ehehei! _ daadevnebs vaJkacur Zaxils, _ ehehe!
magram iqidan ki ar Rebulobs pasuxs, mezobeli saxlidan daexmaureba
viRac:
_ ehehei, bibo!
es robizonaa, patara robizona. isic aivanze gamodis da didi xnis unax-
aviviT xelebaweuli, gaxarebuli eZaxis bibos:
_ bibooo! bibooo!..
bibos ar uyvars, sxva vinme rom ereva mis amgvar ocnebebSi, magram robi-
zona pataraa, jer Wkua ara aqvs, amitom mxolod keTili moxuciviT tuqsavs:
_ raRa dros Seni RviZilia, biWo, wadi, daweqi axlave!
da robizonas Sin Sesvlas aRar daucdis, TviTon Sebrundeba Sin, dinjad
gaixdis tansacmels, koxtad daawyobs erT adgilas, dawveba da daiZinebs.
gaTenebas jer bevri aklia, rom erTi piroba maSin gaiRviZebs. dedas da
bebias sZinavT. ecodeba, ar unda, Seawuxos. wevs gatvrenili, aparpalebs im
didron Tvalebs da icdis, iqneb TavisiT gaiRviZono, magram TavisiT ar
iRviZeben da rodemde iqneba ase, kacs puri Sia!
_ bebo! _ gadasZaxebs Cumad.
166
_ rao, Semogevle! _ imwamsve gamoepasuxeba bebia.
_ karaqiani puri momitane ra, cota!
miutans bebia karga mozrdil karaqian purs. ilukmeba bibo da Tan
fiqrobs... uu, raze aRar fiqrobs. ramdeni ramaa am qveyanaze safiqrali! mama
jer ar dabrunebula yizlaridan. im sigrZe gzaa, aqeT Savi kldeebi, iqiT
ufskrulebi da fafarayrili Tergi, euh! _ fafarayrili Tergi! haerSi kidev
nislebia gakidebuli. Tanac aTasi mTvrali Soferi dadis, aTasi zvavia, aTa-
si oxrobaa... mama kidev ficxia, sul Cqarobs. netav ra eCqareba! roca nela
midixar, gana maSin ufro kargad ara Cans yvelaferi?! mermiss Senc wagiy-
vano. euh, ra iqneba! netav marTla moereva daTikaanT ZaRli Cvensas? erTi
komSze unda gamovcado Cemi walduna, komSi magariao... ilukmeba, ilukmeba
bibo, fiqrobs, fiqrobs da CaeZineba ase.
roca xelaxla gaiRviZebs, ukve qveyanasac RviZavs. deda kolmeurneoba-
Sia wasuli. bebia maranSi abraxunebs raRacas. veeberTela mze aivnis boZsa
da boZs Sua gaCerebula da bibos elodeba. biboc gadis fexSiSvela, Tvalebis
fSvnetiT. axla iqiT is veeberTela mzea aivnis boZsa da boZs Sua, aqeT _
bibo. erTxans jiuti botebiviT aTvaliereben erTmaneTs. mere bibo mxars
Seaqcevs, _ me Seni ayola ras gamomadgebao, _ tansacmels Caicvams wvalebiT,
xvneSiT, magram gmiruli sijiutiT. fexsacmelsac Seikravs da nel-nela Cava
kibeze.
mze mainc Tavs ar anebebs. misdevs da icinis mxiarulad. ratom ar iqneba
mxiaruli ra! aiwevs ase, aiwevs da mere arxeinad Cagordeba walmianis ukan.
bibos ki ramdeni saqme aqvs mosagvarebeli: saqaTmeSi unda SeZvres da nax-
os, dado Tu ara kvercxi qoCora dedalma. ZaRli unda waiyvanos da daTi-
kaanT ZaRls aCxubos. waldunac xom unda gamoscados komSze?! guSin amwe
moitanes skolis mSeneblobaze, dRes mainc ar unda naxos, rogor muSaobs is
amwe? Tanac... janRiviT Semoxvevia es fiqri gulze: mama jerac ar dabruneb-
ula yizlaridan. eeh, mama jerac ar dabrunebula yizlaridan.
_ bibos gaumarjos, bibos! _ esalmebian mezoblebi.
_ gagimarjoT.
_ rogora xar, kaco, bibo!
_ guli dardiani maqvs.
_ raTa, kaco, raTa!
_ mamaCemi yizlarSia da...
_ mova, kaco, magaze ra gadardebs.
_ ra vici, gzaa, aTasi mTvrali daexeteba, zvavia, aTasi oxrobaa.
_ ox_o_xo! ra xar, kaco, ra xar! _ gaikvirveben mezoblebi da mxrebis
167
CeCviT wavlen, _ ra aris es, ra ucnauri ymawviliao, kacoo, ra gamova netav
magisganao!
_ ra unda gamovide da Soferio, _ eubneba yvelas bibo.
_ aba, Sen ici, aba, Sen icio! _ uxariaT mezoblebs...
uxariaT, radgan ician, rom, Tu gamova, misgan gamova dinji, Wkviani Sof-
eri. Cagsvams manqanaSi, gatarebs sul wynarad, sul wynarad. SeiZleba, Sori
gziTac mogataros cota, magram Sin mainc mSvidobiT migiyvans yovelTvis.
es ki mTavaria. aseTi dinji, Wkviani Sofrebi esaWiroeba qveynierebas. da
locaven yvelani:
_ gaizarde, SerCi Sens ded_mamasao.
biboc izrdeba da izrdeba. amayad daabijebs am did, Ronier dedamiwaze
da jerjerobiT, sanam mTlad didi gaizrdebodes, sanam Soferi gaxdebodes,
Tavis bavSvur saqmeebs agvarebs xvneSiT, gmiruli sijiutiT.
Tan dahyveba misi megobari mzec.
`dila~, 1963, #4; `sad cxovrobs mezRapre, 1970
`bindSi~
rom SeuRldnen, gogo rom Tvrameti wlis iyo, biWi _ ocdaoTxis, _ jer
isev Tavmosawoneblad rom iTvleboda im xanebSi siRaribe, _ naqiraveb
cicqna oTaxSi cxovrobdnen da jariskacur viwro sawolze iwvnen. maSin is
sawoli farTodac ki eCvenebodaT, SeeZloT, yvelasTvis daedasturebinaT,
marTalia, moyvaruli col qmari culis tarzedac tkbilad daiZinebso.
bavSvi rom SeeZinaT, qmarma kedlisken gadainacvla, colma _ sawolis
napirisken, coli RamiT ramdenjerme iRviZebda, bavSvs ZuZus aZlevda, safenebs
ucvlida. bavSvi rom wamoezardaT, „bina miiRes“. axla ukve bavSvs calke
oTaxSi eZina, TviTon col-qmarsac calke oTaxSi, cal-calke sawolebSi. Tu
erTad dawvebodnen... Tumca arc qali gavsebula, arc kaci, aSkarad veRar
eteodnen erT sawolSi. ganapirdebodnen Tav TavisTvis, gaexveodnen sab-
nebSi da zurgmiqceulebs eZinaT tkbilad.
rom Sexnierdnen, qalic rom gaWaRaravda da kacic, xan qali ver iTbobda
fexebs, xan _ kaci. xan qali xedavda cud sizmrebs, xan kaci. gadadiodnen
erTmaneTTan da Serigebuli SeTqmulebiviT xelCakidebulni iZinebdnen
isev erTad. rom daberdnen, erTi sawolic ki isev ganivrad eCvenebodaT
ori sulisaTvis. zedized waixuravdnen or sabans, _ erTSi sul sciodaT,
sul kankalebdnen... kidev isic eCvenebodaT, rom yovel RamiT pataravde-
168
bodnen, pataravdebodnen da erT Rames, mTlad dapataravebulni, gaqrebod-
nen. magram saocari iyo, TviTonac ukvirdaT, SiSiT ar elodnen am Rames.
TiTqos patara bavSvebi yofiliyvnen, kidev erTxel gabutulni, zurgSeqceu-
lni, da mxolod bindiT SemkrTalni gaubedavad uwvdidnen akankalebul
xels zurgs ukan erTmaneTs.
`mTvaris asuli~, 1987
`biWebi~
`biWi~
Cveni quCa sabWos quCas kveTs. sakmaod farToa, am mxaresac xeebi aqvs
Carigebuli, im mxaresac. aqeTac patar-patara saxlebia, iqiTac. aprilSi mw-
vane foTlebis saburvelSi exveva, oqtombridan wiTel-yviTel fers amjobin-
ebs. RirsSesaniSnavs rom etyvian, aseTi ram ki ar aris. erTi moxuci gamod-
ioRa xolme, gamoitanda dasakec skams, dajdeboda alayafTan da bavSvuri
gancvifrebiT adevnebda Tvals amvlel-Camvlels. foToli rom Camovard-
niliyo, adgeboda, aiRebda da TeZoaTreuli waxanxaldeboda urnisaken,
romelic bare oci nabijis siSoreze dgas. sadamdec ki xeli mTuwvdeboda,
rwyavda, gvida, xis Zirebs CiCqnida. avivlidi, imaze vfiqrobdi: es ra ucnau-
ri kacia-meTqi. Camovivlidi da, Tundac ar damenaxa, mainc is damidgeboda
Tvalwin. magram es winaT iyo. axla erTi eqimi ufro iqcevs Cems yurad-
Rebas. is ai, xudadovis tyesTan rom poliklinikaa, iq muSaobs. universitet-
Si mimavals, yovelTvis erT adgilas mxvdeboda. modioda, TiTqo mTeli
quCa Tan moaqvso _ marcxena xeliT porTfels moaqnevs, marjveniT Sever-
cxlil yavarjens moaTamaSebs. momiaxlovdeboda, yavarjens iRliaSi am-
oidebda, saTvales Seisworebda, da Tavidan fexebamde amaTval-CamaTva-
lierebda, rodesac gamcdeboda, momxedavda da Tavs aqnevda.
erTxel, is iyo, yavarjeni iRliisaken wyaiRo da brax Zirs! davaswari da
mivawode.
173
_ Tqven reJimiT muSaobT? _ momesma mosalodneli madlobis nacvlad.
_ diax-meTqi.
_ sasiamovnoa, friad sasiamovno.
sami TiTi mohkida Sliapas, maRla awia da gza ganagrZo.
amis Semdeg salamze salmiT mpasuxobda. sxva mxriv ki niri ar Sescvlia.
isev farTo nabijiT mohyveboda trotuars, isev erT adgilze mxvdeboda,
isev dakvirvebiT maTvalierebda.
·magram praqtikaze rom unda wavsuliyavi, imis wina dRes... imis wina dRes
dilis xuT saaTze gavvardi sofelSi. mindoda pirvelsave tramvais kaxe-
Tis gzatkecilamde gavyolodi, iq romelime gzadmimaval manqanas `movbmo-
di~, Cavsuliyavi da isev male gamovbrunebuliyavi.
_ tyuilad aCqarebulxar, _ Zmiswulo, _ miTxra gaCerebasTan moCaliCe
meisrem, _ tranvai grafikiT muSaobs. eqvss manam ocdaxuTi minut ar daak-
ldeba, fexismomdgmeli ar aris.
_ ee.... _ daviwye buzRuni.
erTi Semomxeda. rkinis Ceki aiRo. Rariani relsidan miwis amoyras Seud-
ga. gauyva, gamouyva, papiross moukida da momibrunda.
_ gonebivrda xalxi. kacisSvils aRarc Zveli dro axsovs, aRarc omi.
erT wuTs aRar icdian. moyvebian Cvens lanZRvas: aseTebi xarT da iseTe-
bio. rogorebi varT? ara vmuSaobT? gulxeldakrefili vsxedvarT? Tu
faTerakze ityvi rames da, faTeraki, tranvais ki ara, yvelas uweria.
karga xans Cioda. TiTs inerwyvavda da iribad wverwamwvar papiross
adebda. saaTis didi isari rom Svidians miuaxlovda, gzas gaxeda, gaeRima da
miTxra:
_ aba, modis Tu ara! xom modis, ras gvemduriT, Svilosa.
exla mec gameRima. ase alalmarTlad gataroT-meTqi, da RrWialiT
Camomdgar tramvaiSi avedi.
vagoni carieli iyo. konduqtori Tavis adgilze sTvlemda. is iyo
daviZariT da, Zaxili Semomesma:
_ vatman! vatman!
megona is meisre iyo, zars Camovkari. magram karebSi qali gamoCnda. mas
mamakaci Sveloda amosvlas. wamovidnen siciliTa da tortmaniT, Cems win
dasxdnen, kacma jibeze moisva xeli da RimiliT wamoiwia.
_ dila mSvidobisa!
_ mSvidoba mogceT!
vumzerdi da ver damejerebina, rom is Cemi nacnobi eqimi iyo. aRarc
joxi, aRarc porTfeli. qceviTac raRac ar asvenebs, tokavs. xan qals Sexe-
174
davs, romelmac ver iqna da ver gauswora qaRaldis Tavsafari CanTas, xan _
me, xan fanjaraSi gayofs Tavs.
_ ra moxda? _ isev iman mkiTxa: _ raze garjilxarT ase adre?
vuTxari _ razec virjebodi.
Semaqo da Cvens sofelze gamomkiTxa: rogori haeri iyo, venaxebi gvqon-
da Tu ara da sxva. ·
Tqvena, batono, Tqven raRaze SewuxebulxarT-meTqi _ vkiTxe axla me.
_ SevwuxebulvarT?
qals gadaxeda, gaeRima, ·saTvale gaimagra da win wamoiwia.
_ papa gavxdi.
_ marTla? momilocavs! biWia Tu...
_ ra Tqma unda, biWi.
_ bednieri kaci gagizardoT!
_ gmadlobT.
_ gmadlobT, _ momigo qalmac, romelic, rogorc iyo, moewyo.
_ guSin, sadilobisas, _ eRimeboda „papas~, _ dagorda puris naWeri Tabaxi-
dan, dagorda da, pupluz! koWiviT wamojda. aba, stumari modis, ·stumario.
puri rom ase dajdeba, uTuod stumari mova. Tu mosvlaa _ bargiani mov-
ides-meTqi. aviRe da zed didi naWeri davade _ esec wesia. magram sadilobi-
sas kidev araferi!·vaxSmobisas unda genaxaT! vaxSmobisasac dajda. da mere,
iciT, rogor? ai ase, ai! daviwyeT marCieloba _ visi mosvla iyo mosalodne-
li: Cemi Zmis, am qalbatonis diswulis, qvislis, Tu sidedris... am ambavSi
varT da, rZals feri wauvida. aba, Cqara! manqana! gamovaqaneT da, yvelaze
sanatreli stumari ar mobrZanda!
_ gagizardoT, _ gagizardoT!
_ xom vityviT, Svili yvela Sviliao, _ aRar cxreboda „papa~, _ damZraxe
da ra vqna! gogo rom yofiliyo, ase ar gamexardeboda. ah! ase rogor gamex-
ardeboda!
_ mTeli Rame ar sZinebia, _ RimiliT CaerTo qalma.
_ ZiliT ki meZina, magram...
_ ra geZina _ aRar gaaTave „ha biWo da ha biWo!~
_ Sen? Sena?.. es raa?
tramvai baRis win gaCerda.
_ Cven xom aq CavdivarT, medea! CanTa, CanTa momeci. naxvamdis, keTili
mgzavroba. me exla biWs...
zaris wkrialSi ukanaskneli sityvebi veRar gavigone, magram erTxel
kidev davadevne:
175
_ bednieri kaci gagizardoT, bednieri! ·
davinaxe, rogor daiviwya mamakacis vali zrdilma eqimma, anu „papam~,
rogor gaaswro qals da pirveli Sevida samSobiaros WiSkarSi. Semdeg
tramvaim naZvebi Camomifara win.
***
praqtikaze or Tves davyavi, amas ardadegebi mohyva da oqtombris
pirvelisTvis Zlivs Camovedi. Camovedi da, meore dResve Sevxvdi Cems nac-
nob eqims. magram iq ki ara, sadac winaT vxvdebodiT, qvemoT, sabWos quCis
SesayarTan. es im wuTSive SevamCnieT meca da imanac.
_ Cven aq ar vxvdebodiT, ara? _ meubmeboda is da RimiliT iyureboda
aqeT-iqiT. _ me cota davagviane! _ biWi rogor gyavT-meTqi·
_ biWi? kitriviTaa. sul cmukavs. sul maRla-maRla iwevs. maggvari bavS-
vis mnaxveli ara var. ukve TefSic gagvitexa.
saaTs daxeda da zeviT gaiwia.
_ bodiSi, me...
_ arafris, arafris.
qudi momixada da aCqarebuli nabijiT Seuyva aRmarTs.
meore dRes kidev ufro qvemoT SevxvdiT. Semdeg... Tumca raRa gavagrZe-
lo! gadioda xani da sul ufro da ufro qvemoT vxvdebodiT. SevxvdebodiT,
gavicinebdiT da amiT veubnebodiT erTmaneTs, rom reJimi gverRveoda. dRes
ki... dRes sadgurTan SevefeTe ·taqsisTvis dafacurebuls. rom daminaxa, Cveu-
lebriv, saTvalis Sesasworeblad waiRo xeli. magram cxviris meti ara dax-
vda ra. am jibeze daiyra, im jibeze _ gaSra kaci. aRar icoda, ra eqna.
mere gaecina, movida, mxarze momiTaTuna.
_ xom zxedavT, ras miSvreba is maimuni biWi! ukve saTvalec damrCa, aRar
vici, ra vqna·Tvalebs gaaxels Tu ara, ikriWeba, RuRunebs, metitineba. mec...
veRar vcildebi da, an, xom xedavT?.. Tqven me nuRar miyurebT.
Tqven Tqveneburad. ganagrZeT. me...
xeli Caaqnia. kidev gaecina, mTeli muWi mohkida Sliapas, aswia da, Tumca
trotuari eqvs kacsac gaatarebda erTad, mainc sagangebod damiTmo gza.
1956 w.
`mnaTobi~ #9, 1956; `megobrebisadmi minaweri werilebidan~,1958
`biWi malxazi~
176
bevri kargi sofeli minaxavs. vici, rom qveyanaze kidev ufro kargi sof-
lebi iqneba, magram Cvens sofelze ukeTesi mainc arsad ar meguleba. is arc
haeriT aris ganTqmuli, arc wylebiT, arc tyeebiT. oTxive mxridan mindvre-
bi akravs da es mindvrebia misi simSvenierec, simdidrec. gazafxulze maT
qvena niavi svel-svel Rrublebs daafens, Semdeg taatiT waiRebs Crdiloe-
Tisaken. mis nakvalevze daCndebian gacinebuli balaxebi, almasdafrqveuli
jejilebi, gawuwuli RiRiloebi. afrindebian torolebi maRla, maRla, mo-
hyvebian mzisa da dedamiwis qebas. movlen gugulebi da Zexvis wverebze
aqanavebulni gaabamen kafe-kafes...
zafxulSi, TiTqos dadinjdeba yvelaferi. oqrosfrad aliclicdeba mzis
Suqi TavTavebze, Camodgeba almuri, zantad aWriWindebian WriWinebi, gamobo-
bRdebian bunagebidan kombainebi da or kviraSi xorblis mTebad aqceven
yanebs. Semodgomaze isev Rrublebi amocurdeba samxreTidan, isev amwvande-
ba mdeloebi, isev gamoaWyeten Tvalebs nagvianevi RiRiloebi da mere uceb
zamTaric mova. mova xvaviani Tovli _ sasiamovnod rom gadapentavs xolme
dedamiwas, aguzguzdeba Rumelebi da zecaSi asul kvamls simRera ahyveba
Tan: zamTaro, _ zamTario...
bevri kargi biWi minaxavs, vici, rom qveyanaze kidev ufro kargi biWebi
iqnebian, magram, me rom mkiTxoT, Cems megobar malxazze ukeTesi biWi arsad
ar meguleba. erTi ubralo biWia, gamxdari, gamxdari. qera Tma orad TavisTa-
vad eyofa. iseTi Tvalebi aqvs _ yovelTvis aRtacebuli ggonia, TiTqos es-
es aris saidanRac Camofrinda, pirvelad xedavs am lamaz qveynierebas da
kargi da kargi STabeWdilebebiT savse, sityvis Tqmas veRar axerxebso. is
rom gakveTilis moyolas daiwyebs _ ggonia guli unda amoatanos Tanao.
yovel sityvas raRac siZlieriT warmoTqvams, xmamaRla ki ara, raRac Tavise-
buri siZlieriT; TiTqos imasac geubnebodes _ es aseTi kargia, aseTi auci-
lebelia amisi codna da rogor ar unda vicodeTo.
Cvens sofels xevi auSnoebs. is arc xevia. odesRac wyals udenia, mere
damSrala. axla gazafxulze Tu Camoirbenen niaRvrebi, gamoitanen dalaqe-
bi naparss da dayrian, dasWirdeba nagvis ezodan gatana vinmes da miadgeba
isev xevs...
malxazs es aqvs cudi. moirbens CemTan, CamWidebs xels da mimarbeninebs _
wamo, ra gaCvenoo. gamiyvans, vTqvaT, venaxebis boloze da gzis piras amoTxril
wyaros maCvenebs. _ es me amovTxare, Senc icode, rom sxvam ar daiCemos. xom
kargia? gamoivlian mindvridan momavali daRlili kolmeurneebi, guls
gaigrileben, isiamovneben, ikiTxaven _ vin gaakeTa im xelmadlianmao, da
daerqmeva malxazis wyaro.
177
erTi sityviT, arafris gakeTeba ar surs, Tuki saxels ar SesZens.
xevSi nagvis damyrelebs ara erTxel veCxube.
malxazsac veubnebi, ar varga ase, yvelafers rom Sens saxels arqmev-
meTqi.
xevSi nagavs isev yrian.
malxazi Tavisas ar iSlis.
***
amaswinaT gaxarebulma moirbina CemTan. CamWida xeli da wamiyvana. mivdev,
xmisamouReblad CavediT xevSi, mgonia axladdayril nagavs maCvenebs da
saCxubrad amRerRavs. magram ara, xevis pirze akaciebi Caurgavs. gana erTi
da ori? ocamde.
_ xom kargia? _ aRtacebiT Semomyurebs TvalebSi. _ akacia iseTi xea,
ueWvelad ixarebs. sul ramdenime weliwadSi daizrdebian kidec, gaSlian
totebs, gaiCenen Crdilebs. Seefarebian sicxiT Sewuxebuli gamvlelebi, ikiTx-
aven, vin darga ase koxtad, mwkrivSi, etyvian Cems saxels da daerqmeva malx-
azis akaciebi.
_ xom ar aris cudi? _ rogor unda vuTxra, cudia-meTqi!
mainc raRaca mwyvets guls. sul ramdenime saaTSi oTxi biWi Caatara
CemsaviT, aCvena is akaciebi, auxsna _ amitom da amitom davrgeo. Tanac daan-
amusa: icodeT da mere ar gadaTqvaT, rom Cemi dargulia da ara sxvisi.
gaiara erTma dRem, meorem da... mesame dilas daRvremili modis. ra iyo-
meTqi, vekiTxebi.
is miwyebs mtkicebas: rom qveyana boroti adamianebiT aris savse, rom
maT, am borot adamianebs, sxvisi saxeli yovelTvis SurT; daungries wyaro,
wyalSi Caagdes xidi, romelic man gado arxze, moukles TeTri mtredi da
axla is akaciebic dauglijes, xevSi rom dargo am ramodenime dRis win.
_ xom ar aris kargi ambavi? _ rogor unda vuTxra, kargad uqniaT-meTqi?
mainc, gamovtydebi, raRac mesiamovna gunebaSi.
movkide xeli, waviyvane dudaanT Toneze, sadac mTeli ubnis biWebi iyri-
an xolme Tavs, da gamovacxade:
_ xval me da malxazi xevis pirze akaciebs vrgavT. vin wamova CvenTan
erTad?
Tqven ggoniaT metis Tqma undaT?! .
_ me, me, me... _ gaisma yoveli mxridan.
_ maSin dilaze dagiZaxebT da barebi wamoiReT!
diliT mTeli ubnis biWebi wavediT. dagvinaxes sxva ubnelebmac da, Txa
178
Txaze naklebi mgelma SeWamos, Tqvenze mets Cven davrgavTo, gamoifinen bare-
biT. oci ki ara, orasamde Ziri CavrgeT. wyalic davusxiT, kidevac davusx-
amT. akacia iseTi xea, ueWvelad ixarebs. daglejiT, vin daglejs _ mTelma
soflis biWebma davrgeT. ukve kokrebic gamoitana; sul male es kokrebi
ylortebad iqceva, Semdeg mZlavr totebad aiSleba caSi. gamoivlian ucxo
mgzavrebi, Seisveneben imaT CrdilSi, Tvals mimoavleben aqaurobas, gaao-
cebT es mSvenieri xeivani da isinic ityvian: bevri kargi sofeli gvinaxavs,
viciT, rom qveyanaze kidev ufro kargi soflebi iqneba, magram am sofelze
ukeTesi sofeli mainc arsad ar gvegulebao.
gaicnoben malxazs, moismenen mis saubars, gaigeben, ras laparakoben sxve-
bi masze da, marto me ki ara, isinic ityvian: bevri kargi biWi gvinaxavs, viciT
rom qveyanaze kidev ufro kargi biWebi iqnebian, magram am malxazze ukeTesi
biWi mainc arsad ar gvegulebao.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2007, t.1
`bodbisxeveli nalbandi~
(scenari erTnawiliani dokumenturi filmisTvis~
`boTa~
`boigari~
`bunCo da xvliki~
bunCo patara finiaa. dabali fexebi da grZeli yurebi aqvs, iseTi grZeli,
rom, roca garbis, yurebs miwaze miaTrevs.
erTxel es bunCo venaxSi waviyvane. Zalian gaixara. balaxebSi daxtoda,
kaliebsa da peplebs dasdevda da yefda da yefda...
uceb erTi mwvane xvliki dainaxa. is xvliki myudroSi gamosuliyo da
mzeze Tbeboda. bunCos ar moewona, dauyefa. xvlikma Tvalebi dauparpala
da gaiqca. ZaRli gamoudga. xvlikma ifiqra _ damewevao, komSis xeze Sexta
da sul maRla acocda.
bunCo qvemodan uyefda, xvliki SeSinebuli iyureboda. mere bunComac
axoxeba daiwyo. xvlikma kidev ufro maRla aiwia, wvril totze gavida da
ukan moixeda.
bunCoc mihyva, mihyva da im wvril tots gadaawva. totma qanaoba daiwyo.
xvlikma ifiqra, Cemi saqme cudad ariso, da gadmoxta, Zirxvenis foTOls
rbilad daeca, erTi gadakotrialda da balaxebSi miimala.
187
bunCo, Sehyefa:
Senze naklebi riTi varo. _ da isic gadmoxta.
gadmoxta da iseTi bragvani moiRo Zirs, rom ZlivsRa wamodga koWlo-
biT, wkavwkaviT.
_ av, av, av!..
xvliki ukve cxra mTas iqiT iyo.
`dila~, 1960
`budruganaSi~
„saucxoo Tanamdebobaa —
iyo adamiani qveyanaze~
m. gorki
dabal-dabalia nikala, Cadgmuli, WaRara aRar eTqmis, gaTeTrebulia da
eg aris! Zvalmsxvilsa da kldis·natexiviT magars xelebi gatusul rcxilis
Wolokebs miugavs. fexT saguldagulod amosxmuli, koxtad Wventebamokau-
Webuli qalamnebi acvia. ri psis Sav Sarvalze Ria feris sakerebeli ise
ostaturad aqvs Cagviristebuli, ar SeiZleba marjvena ar dauloco dedakacs,
romlis naxelavic isaa, wamofafrul warbebs qvemodan almacerad rom ga-
mogxedavs, geCveneba, TiTqo qoxidan iyurebao.
zis centraluri sawyobis alayafTan Cadgmul sayaraulo budruganis
win, an sakabele koWazea Seskupebuli, eficxeba mzes da sTvlems. Tavs akant-
urebs.
magram beberi ar aris?! kurdReliviT mZinarec ki xedavs. kargi biWi xar
da rame gaitane unebarTvod! imwamSive gamofxizldeba, Tvals dagaSterebs
da dinjad getyvis:
_ Sen, e, amxanago, ar ici, rom egre ar varga!
unda gabrunde da saSvi gamoarTva sawyobis gamges, Torem ise aijagreba,
ise moiquruSebs saxes, TiTqo mexad unda gaskdeso. bebuTic hkidia! gaubede
erTi sityvis Sebruneba!
Sin marto Tavisi ukbilo dedabris anabara rodia, rva suli axvevia.
erTi esaa, rom mamakacebs (mamazecieri gauwyres hitlers!), mamakacebs inak-
lisebs, Torem sxva mxriv ara uWirs ra. iseTi rZlebis patronia, Zvele-
burad rom vTqvaT, civ qvaze daasaxleben adamians. erTi kolmeurneobis
sanimuSo... ara, es Sors wagviyvans. sjobs mokled movWraT, is ambavi giam-
boT, ris Tqmac gumanSi maqvs. ·
is-is iyo aprili dadga. miwa jer isev sveli iyo, xolo xevebs Tovlic
188
ki SemoenaxaT. mze mxiarulobda da mis sixaruls dedamiwac aeyoliebina.
momskdariyo enZela da furusula mzvareebSi. erTi ambavi gaudiodaT fr-
invelebs. wivwivebdnen beRurebi, galobdnen SaSvebi. sabalaxod gamosuli
nazamTralbalanCamoZenZili cxenebi erTmaneTs ynosavdnen da mimorbod-
nen. maTac gazafxuli Tu axarebdaT, Torem aba sakuntruSo ra hqondaT am
tyruSuliviT okrobokroferdebian jaglagebs!
nikala xom namdvil gancxromaSi iyo. balRiviT iqnevda fexebs da RiR-
inebda:
`Tu ginda _ gavaTeneb
mTel Rames civ qvazeda,
mainc saRi avdgebi,
mtris jibriT, dilazeda~.
sawyobSi siwynare sufevda. mtvirTavebi saqmis molodinSi ficris grove-
bze pirqve iwvnen da zurgebs iTbobdnen. kata, romelsac eSmakma uwyis ra-
tom eZaxdnen CerCils (albaT gadametebuli simsuqnisa da cbierebis gamo),
damtvreul magidaze wamoskupebuliyo da pirs ibanda; nikalas TavRejeja
mamali „abikac~ wynarad daabijebda.
cnobilia, rom darajebs yvelaze ufro male SeuZliaT ucxo kacis, anda
raime ucxo sanaxaobis SemCneva. axlac ase moxda. Caiara Tu ara Saragzaze, e.
i. sawyobis alayafis win, yavarjnebze dayrdnobilma, kalTebSemoWmuWnil
mokle farajaSi gaxveulma kacma, nikalam gunebaSi Tqva: es ucxo vinmea, aqauri
muSa ar unda iyoso. am kacis CavliT, ra Tqma unda, araferi ar Seicvleboda.
mze isev mxiarulad icinoda, mtvirTavebic isev uZravad iwvnen. katac piris
banvas ganagrZobda... magram roca aiara, da Semdeg isev Camoiara, nikala
Sewrialda.
_ ra unda undodes?
im kacs Sewuxebuli saxe hqonda, wveri moeSva da, roca fexebs erTi nabijiT
win gaaTrevda, ise iRrijeboda, ityodi, didi tkivili awuxebso. nikalamac es
gaifiqra; gaifiqra, magram adgilidan ar daZrula, mxolod Tvali gaayola
SeSfoTebiT, maSin ki, roca xeibarma isev aiara da Tan Tvalebi sawyobisken
darCa, veRar moiTmina da gasZaxa:
_ ras eZeb, biWo!
xeibari SeCerda, orive yavarjeni erT iRliaSi amoiwyo da cxviri moi-
wminda, araferi ar uTqvams, alayafs moadga, kars yavarjeni daajaxa, gaaRo
da xmeli bambukis raxaruxiT SigniT gadmovida. nikala wamodga. xeibarma
„gamarjoba~ Tqva da, yovelgvari bodiSisa da nebarTvis gargme, morze Camoj-
da. yavarjnebi gverdiT dailaga saTuTad, TiTqo eSinia, emand rame ar vat-
189
kinoo.
·nikala daurideblad aTvalierebda.
ormociode wlis kaci iqneboda, kexiani cxviri hqonda da loyebi siga-
mxdrisagan Cascvivnoda. galurjebul tuCebs malimal ikvnetda.
mainc marilianad gamoiyureboda. saqme isaa, rom qaliviT lamazi Tvalebi
raRac sinaTliTa da siTboTi aRvseboda.
pirvelSi, cxadia, nikala hkiTxavda _ sadauri xaro da aseTi da aseTi...
isic adga da RiWiniT, magram dauzareblad uambo: mariamjvreli var, gigas
meZaxian, sami Svili myavs da dedisa da colis patroni varo.
mere sityva Tavis gaWirvebaze Camoagdo.
_ aba ra dagimalo, Ziakaco, _ ambobda gulistkiviliT, _ xandaxan vfiqrob,
netavi momkla da momaSora qveyanas, rom zedmet bargad ar. vawve-meTqi.
sxvas kidev ar uWirs ra. ai, swavla rom, mqondes, an xeloba vicode, an vaWro-
ba SemeZlos, kidev kargi... magram miwis muSam ra unda qnas, Ziakaco? Toxna
me aRar SemiZlia da barva. guTneuls ver gavyvebi da tyeSi veRar waval...
gaCumda. yavarjens miswvda da wvaleba dauwyo, mere, raki nikalam hkiTxa,
raze dagemarTa aseTi rameo, mxrebi aiCeCa.
_ ra vici, Ziakaco! damgrila, Tu ra aris, ar vici. eqimebi raRacas eZaxian,
damisivda muxlebi ai, ase da, jer xom tkivzlebma gamtanja, axla esa mklavs,
rom xesaviT gamiqvavda, wamalic aRaras mSvelis. wyaltuboSi viyavi, axta-
lazec viyavi, magram... es aris, tkivilebi aRar mawuxebs, danarCeni ai, esa var,
raca var.
Sewuxda nikala.
_ vaime, vaime, ra dros Seni egeebia, jer ymawvili xar, _ gaaqnia Tavi
sinanuliT. magram ra SeeZlo, ras uSvelida. adga, papirosi ·amoiRo da
SesTavaza. xeibarma madloba gadauxada, aRar vewevio. asanTi ki aRmoaCnda.
nikalam masraSi gayrili Toki da foladis naWeri jibeSive Caabruna, asan-
Ti gahkra da papirosi aabola.
xeibari Tavisas ganagrZobda.
_ axla aqeT wamovexete, iqneb rameSi gamovdge-meTqi. amboben, didi muSax-
eli gvWirdebao! yaraulad xom vivargeb, Ziakaco, davdgebi, axla, ra vuyoT!
_ yarauladac ivargeb ·da... naCalikadac, _ Seaguliana nikalam, _ moin-
dome, Torema...
papirosi gaxvretili aRmoCnda, bolo waaxia, sifrifana sakerebeli daa-
do da uCvevi kaciviT waiSvira tuCebi. mere es hkiTxa:
_ sad apireb dadgomas?
xeibars, TiTqo danaSaulze waaswreso, ena auborZikda:
190
_ ara, ara, amas ise vambob, Torema... ufrosi vnaxe da ase miTxra: Zalian
guliT minda, rom dagexmaroo, magram saSeno saqmeebze sxvebi gviyeniao, imaTac
sxva araferi SeuZliaTo... mainc, sanam Sin wavidode, Camoviare, iqneb guli
gadavayolo-meTqi. Tanac miTxres _ yaraulebi aq, am sawyobSi Tu endomeba-
To.
_ aaq, _ gaagrZela nikalam, _ oTxni varT da meti aRarc aris saWiro...
biWo, buzistolad mainc veRara mxedav? eg qaRaldi rom me unda Camabaro,
ar ici? _ dautatana alayafisken mimaval axalgazrdas. mere isev xeibars
miubrunda:
_ Znelia, Svilo, Zneli jer marto siaruli Tqvi.
kidev karga xans ilaparakes, magram axla Cveulebriv rameebze _ rogor-
icaa: amindi, gzebi, saqonlisa da puris mazanda mariamjvarSi da aseTebi.
SuadRisas, zari rom Camorekes, sxvebTan erTad is xeibaric adga da kare-
bisaken gaemarTa·
_ keTili mgzavroba! _ esRa uTxra nikalam da, roca dires sawyobis
gamgemac gadaalaja, kars urduli gaugdo, budruganaSi Sevida, dajda, iataks
daaCerda.
katis Rnavilma gamoarykvia. kaCxidan abga Camoxsna, puris naWeri am-
oiRo, bolSi gamosul qaSays „gasatialebeli kenCxo~ waacala da sadilo-
bas Seudga.
***
saRamo xanze wvima wamovida da pirvelad iquxa am wels. Tan iseTi si-
cive moitana zena niavma, rom nikala iZulebuli gaxda, cecxli daenTo. miex-
uxa Rumels da arc ki gaugia, rogor CamoRamda. erTxel ki gaixeda gareT,
mavTulze mibmul ZaRls gaexmaura da isev Sin Sebrunda.
uTuod gamogicdiaT: SegemTxveva xifaTi rame, imwuTSi arafrad ar miiC-
nev, RamiT ki, rogorc ki saSualeba mogecema ganmartoebiT fiqrisa, Tr-
Tolva agitans _ es ra momivida, ise rom momsvlodao da sxva. nikalasac
ase daemarTa. TviTonac ar icoda, ratom Seujda TavSi im xeibris loyeb-
mimxmari saxe, keTili Tvalebi.
_ ra unda qnas, ha? _ measejer ekiTxeboda sakuTar Tavs. _ ai, wava Sin,
Selayundeba Tavis ezo-yureSi da Cveulebriv rodi gaaxarebs iqauroba.
rac unda mxiarulad Sexvdes coli, mainc moeCveneba, rom ukmayofilod mx-
vdebao. guli etkineba, saTqmels veRar ityvis da dafaruli cremlebi daaxr-
Cobs. mis lukmas gemo daekargeba, Zilic wamebad gadaeqceva da RviZilic.
uqmad mjdomi kacisTvis xom marTlac ar aris adgili am qveyanaze! kidev
ufro uaresad gaxmeba da gaZvaltyavdeba. ra unda qnas, ha? SeiZleba, araferi
191
ar akldes, saWmelic hqondes, sasmelic da Casacmel-dasaxuric, magram guli
rom aRar eqneba Zveleburi, xma rom aRar eqneba amayi? ra unda qnas, ha?
Rumeli gugunebda. Tu kaci daayurebda, gaigonebda, rogor krutunebda
kata, rogor daagorebda iatakqveS raRacas mousvenari Tagvi da rogor
Camodioda saxuravidan wvima wkrial-wkrialiT.
_ ra unda qnas, ha? _ aRar misca saSveli am kiTxvam nikalas. _ dajdeba
da filebsa da kovzebs dauwyebs Tlas?! amiT ginda icxovro? ara, amiT ver
icxovreb.
nikala dinji kaci iyo, magari nervebi hqonda. magram axla gulze xe-
Tqavda Tagvis usasrulo wrial-fxaWuni. Tagvze gamwyralma katas uWira
wixli da aaRnavla. cota xans TiTqo siCume Camovarda. mere isev aCoCqol-
da saTagveTi, isev wauyrua katam da isev awrialda nikalac. tyapuWs xeli
daavlo, gareT gavarda da erTxans xesaviT idga.
wvima Srialebda Robeze, samWedloSi burburebda qura, wamdauwum aba-
gunebdnen uros. mainc xmamaRlad moeCvena sakuTari xma.
_ ioseb! ioseb! _ iZaxda aCqarebiT.
gzis meore mxares raRac aWriWinda, raRacam lawani moiRo da mere ad-
amianis xvelac moisma. gamoCnda ioseba, „xavana ioseba“, xe-tyis yarauli, ma-
Rali, jargamovlili kaci, romelsac, misi TqmiT, mTeli dedamiwa gardi-
gardmo gadaebilikebina. Tavze tolis nafxrewi gadaefarebina da dakuzu-
li modioda.
_ ra iyo, ra gayvirebs, kaco! _ Zlivs miswvda misi xma nikalas. da nikalam
raRac mikib-mokiba, raRac „ auria~. ioseba verafers ver miuxvda. mxolod
is gaigo, rom viRac iyoo, samsaxurs Txoulobdao, SuadRisas wavidao.
_ mere da Sen ra gawuxebs, gamagebine, kaco!
nikalas ewyina, rogor Tu ver mimixvdao, erTi axeda bnelSi atuzul
axmaxs, fuio _ Tqva da gamobrunda. is iyo karebs miatana rom, isev motrial-
da. ioseba isev Sua gzaze idga.
adre ver vifiqre-meTqi, gesmis? adre rom momefiqrebina, im kacs ar gavu-
Svebdi, Cems adgils davuTmobdi. me mtvirTavadac gamovdgebi, an arada
saqonels xom movuvli.
mainc gamoTayvanebuliviT Sehyurebda ioseba, wvimas erideboda da iZuZge-
boda. Zlivs gabeda da erTxel kidev hkiTxa:
_ Cemgan, Cemgan raRa gindoda?
_ eSmaki da dozana. werili damiwere-meTqi, ar giTxari? damiwere-meTqi
mariamjvarSi giga, giga... gi...
idga kiserwagrZelebuli, cxvirwawvdili, TiTqo raRacas iynosavso, idga
192
da TiTiT xazavda asoebs, magram ra asoebs? es arc TviTon icoda.
_ gvari! _ SemkrTalma ikiTxa bolos.
iosebas ena ar dauZravs. maSin nikala mobrunda da WonWoxSi Wyapa-
WyupiT gamoiqca Tavisi budruganisken.
_ sawyali, _ waiduduna iosebam da imanac Tavis budruganas·miaSura, ma-
gram isev miswvda nikalas xma, isev eZaxda.
SeCerda da mesers mieyuda.
_ ici, ras getyvi? _ ambobda moxuci. _ mainc damiwere. Cvenebs miswere,
rom xval mariamjvarSi mivdivar da dardi ar gqondeT-Tqo. werils, emand
norieli biWi muSaobs da imas gavatan Sin.
1950 w.
`pirveli moTxrobebi~, 1953
`megobrebisadmi minaweri werilebidan~, 1958
`bRukebi~
`gaga mwyemsi~
`gadasavalze~
`gadatrialeba~
mcxeTa Sors aris. saiqio _ axlos.
Savi, brge, daxrili, gorilasaviT pirquSi... jagara, SejanRuli WaRariT.
samecniero biblioTekis patara, sustfexebian magidaze mZimed awyobs msx-
vil, balnian majebs. dabrecili, SemaSfoTeblad deformirebuli TiTebiT
uxeSad Slis wignis Txel furclebs, _ wigni gecodeba, _ TiTqosda mTeli
ori saaTiT igubebs haers mkerdSi, kiTxulobs da wers zustad or saaTs.
ori saaTis Semdeg adgeba, saTvales moixsnis, samive RiliT Seikravs ruxi
pijakis kalTebs, xelebs ukan Semoiwyobs da iatakis WraWuniT gadis dere-
fanSi. iq, derefanSi, SublSeWmuxnili da Tvalebmrisxane, dafiqrebuli mi-
uyveba wiTelzolebian mwvane jejims. derefnis bolos, Seminul stendTan,
sadac saqarTvelos istoriuli Zeglebis fotosuraTebia gamofenili, cota
xniT SeCerdeba, minasTan cxvirmitanili CaaSterdeba xan erT suraTs, xan
meores, gamoscildeba, kvlav xelebukanSemowyobili, tuCebatokebuli, midis
derefnis meore bolosken, _ ase scems bolTas, _ TxuTmeti wuTis Semdeg
dabrundeba darbazSi, xmauriT gamoswevs skams, dajdeba, gaikeTebs saTvales
da kvlav TiTqos ori saaTiT haerCagubebuli ixreba wignebisken.
wignebi _ Zvelebi, axlebi, didebi, patarebi. qarTuli, rusuli, sparsuli,
germanuli. maT gverdiT _ rveulze momcro zomis qaRaldebi. qaRaldebze
_ TiTbris wvrili, pastiani kalami. muWaSi Cakarguli im kalmiT wvril-
wvrilad, erTmaneTze mijriT iwers raRacebs, avlebs xazebs, zogjer or-or
xazs erTad, ·zogjer kbilebis kraWuniTac axlomaxlo msxdarni SemkrTalni
iyurebian misken.
perangi _ yovelTvis sufTa, piri _ gaparsuli, mainc geCvenebaT, rom...
albaT, metismeti uxeSi kanisa da siSavis gamo.
sam saaTze erTi saaTiT isvenebs. gadis iqve, biblioTekis sasadiloSi.
daxlSi mdgari axalgazrda qali ridiTa da Serbilebuli gamometyvelebiT
uwonis samas gram purs, maTlafas piramde uliclicebs wvnianiT, Wams mZimed
maTlafaSi CaSterebuli. carieli maTlafa da kovzi TviTonve miaqvs samre-
cxaosken. naxevar saaTs, mkacr yinvaSic ki, TiTqmis uZravad dgas qvis ri-
kulebian aivanze, dascqeris quCas, sadac naxevrad gamxmaran, gaSavebulan
204
kenweroebwamtvreuli cacxvebi, mimodian sxvadasxva garegnobis da gamoxed-
vis adamianebi. oTx saaTze isev darbazSi Sedis. isev kiTxulobs, wers gvi-
anobamde, biblioTekis daketvamde.
amboben, rom Tormeti weliwadi „agarakze“ aqvs gatarebuli. cols ar
moucdia, arc sxva SeurTavs, cotac da, gadatrialebas moaxdens qarTul is-
toriografiaSi, Tu, ra Tqma unda, simarTle...
magram erT dRes moulodnelad daarRvevs reJims. pirvelis naxevarze,
maSin, rodesac darbazi yovelTvis savsea da buzis gafrenis xmas gaigonebs
kaci, xmauriT adgeba, gadis magidebis win, xelebs, Cveulebisamebr, ukan Semoi-
wyobs, mtkice, dabejiTebuli nabijebiT gaivlis, gamoivlis, Tan eRimeba, cota
xanSi aqirqirdeba kidec, marjvena xels gaSlis, wignebiT savse karadebs
Semoatarebs da paTetikurad warmoTqvams:
_ eseni karadebi nu ggoniaT! eseni saknebia! Sig aTasobiT adamianebis
sulebia damwyvdeuli, Cven gamomZieblebi varT, saTiTaod gamogvyavs sule-
bi iqidan da jvaredin dakiTxvas vuwyobT.
xelebs isev ukan Semoidebs da gaxarebul wava.
SeCoCqolebul biblioTekar qalebs rom gaupirispirdeba, Tavis gada-
qneviT da RimiliT gvetyvis:
_ eseni zedamxedvelebi arian. brwyinvaled floben TavianT saqmes. bis-
tree! bistree.
SeCerdeba.
_ Cven!...
xels maRla aswevs, gadaiqniqeba ukan, moegrixeba kiseri, gadmoekarkleba
Tvalebi, daecema, erTs RRmad amoioxrebs da...
roca saswrafo daxmarebis muSakebi moirbenen, ukve mkvdari xvdebaT.
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`gazafxuli~
`gamosalmeba~
...maisSi sul wvimda. diliT nisli iyo xolme, welSi veRar imarTebod-
nen sisveliT damZimebuli xSirfoTliani totebi. SuadRisTvis gamoiSuqeb-
da, sixaruliT gabrwyindeboda ca da dedamiwa, iZaxdnen molaRurebi. nasa-
mxrevs isev moiRrubleboda, wamovidoda xSiri, Tanabari wvima. vijeqi da
vuyurebdi venaxebidan buzRuniT Sinmobrunebul mezoblebs.
209
Cemi meseris ZirSi sami mSvenieri qamasoko amovida. frTxilad movWeri,
gavasufTave, gavfcqveni, tafaze Sevwvi da im sokoebiT visadile. cot-cota
soko, bevr-bevri puri! puri sasadilodan gadmomaqvs. Talxi fqvilisagan
aris gamomcxvari. rom gaWri, safuvris momJavo suni dahkravs. es suni me
Zalian momwons.
aprilSi, xexilis ayvavebamde, nargizebi ayvavdnen. maisis dasawyisSi _
titebi. titebi ornairi midgas _ wiTeli, CaxCaxa, da meore _ lurjxaliane-
bi. nargizebic da titebic Zalian lamazad tokaven qarSi. sasiamovnod yria
xolme maTi furclebic Sav miwaze. ivlisSi, foTlebi rom CamoefSvnebaT,
patara bariT amoviReb bolqvebs, parkiT Sevinaxav sigrileSi, oqtomberSi
isev kvlebSi davrgav. agvistos bolomde ayvavdeba uamravi astra. me maTi
Relvac miyvars.
nawvimarze gamodian xolme lokokinebi. Sen igrZnob amas _ aweuli aqvT
anteniani Tavebi maRla da TiTqos raRac musikas ismenen. mxvdeba agreTve
baRis mSvenieri ankarac, kriala, tyis satacurisferi. is miwaze wevs xolme,
miwaze Tavdadebuli, miwis xmas Tu ismens. modis yviTelniskarta SaSvic,
skup-skupiT daivlis Cemi yvavilebis kvlebs. wamohkravs, Cahkravs niskarts
xan aq, xan _ iq, isev wava, waskupkupdeba Tavaweuli, isic smenad aris qceuli
dila-saRamos, zis sinaTlis boZis wverze (warmogidgenia, SaSvi sinaTlis
boZis wverze?!) da galobs. galoben bulbulebi Cveni xevis azRvavebul sim-
wvaneSi. naSuaRamevs maRla, gorakze, torolebi gadasZaxian erTmaneTs.
gaTenebis bindbundSive iRviZebs mercxalic. „beri cxonda, beri cxonda“...
daiwyebs JikJiks, saamur simSvides hfens qveyanas. mercxali Cveni yofis naw-
ilia. ai, ra Caiwera aprilSi: _ „dRes ukve cametia, aprilis cameti. mesame-
meoTxe dRea, cxela. mainc ar Canan mercxlebi. ras unda mieweros maTi dagvi-
aneba? ayvavda tyemlebic“. da mere, imave saRamos Canaweri: „tyuilad vSiSobdi.
dResve, cametSi, jer SoSiebi mofrindnen da mezoblis saxlis saxuravze
daiwyes stvena, mere mzis Casvlisas, sami mercxalic davinaxe, laRad sri-
alebdnen naglej-nagleji Rrublebis qvemoT. mercxlebi mocartis musikas
mandomeben“.
Cemi oTaxis ukana fanjara sul mudam Ria maqvs. iq miwa SemaRlebulia.
fanjris aqeT-iqiT buCqgadasuli iasamnebi dgas, iasamnebis win _ vardebi.
vardebi sadacaa ayvavdebian, wiTlad iRimebian msxvili kokrebi. iasamnebis
SuaSi da ukan mzesumzirebia amosuli, erT TveSi mzeebiviT SemoanaTeben
CemTan. wuxel isev iwvima, es-esaa mzem gamoaSuqa. zis im mzeSi mzesumzirebs
Soris Wreli, gulTeTri kata da filosofosis simtkiciT Semomyurebs
TvalebSi. wava, daikargeba, mere isev Semomyurebs TvalebSi.
210
maisSi CemTan, oTaxSi, WianWvelebi iyvnen da wavidnen. axla Tavaxdilic
rom datovo tkbili rame, arc erTi aRar ekareba.
iasamnebTan rom vardebi midgas, SemoToxnisas mozrdili toti momity-
da. Toxi momixvda da momityda. Svidi pirgaxsnili kokori wapirqvavda
umweo gamometyvelebiT. aviRe is toti, wamoviRe, qilaSi Cavdgi, wyali Ca-
vusxi. kokrebi TandaTan ixsnebian, Cems magidasTan mjdars ukve maTi sur-
neleba mwvdeba.
simindi gavToxne. rac gadavabnie, erTi ar momcdara. gamonaxSiri or
gzobad gamovitane da mezoblis Zroxas davuyare. rogor menatreba, Zroxa
mec myavdes!
kartofilic gavToxne, gavToxne da davubulule kidevac. kartofils
kolorados xoWo aqvs Seseuli. sxedan foTlebze, did-didi Wiamaiebi rom
ginaxavs, iseTebi, zolianebi, da TiTqos sTvlemen. sinamdvileSi, gamudmebiT
amuSaveben ybebs, Tan kvercxebiTac itenebian da erT dRes TiTo es mTv-
lemare xoWo aseulobiT memkvidres mouvlens mzisqveSeTs. amitom, saTi-
Taod viWer da vspob. pamidorsac Sevudgi Wogo, saris lobiosac. lobio
aexvia, sadacaa daisxams, pamidoric SigadaSig yvavis.
simindis gamonapiras, dasavleTisken, isev mzesumzirebi maqvs Carigebu-
li. SarSan jafarebma SemiWames, marlebi amoakari da veRar SeWameno. ii,
modi da SefuTe marlebiT mzesumzirebi!.. guSinwin valikos mivexmare, imis
kartofils davubululeT. valikom ar icoda, me rom ormxriv vxmarob Toxs.
gakvirvebuli miyurebda. eqvsze daviwyeT da pirvel saaTamde movrCiT.
wamosvla davapire, magram ar gamomiSves, arc valikom, arc misma colma.
daWres mSvenivrad Senaxuli lori da yveli, moitanes qorfa nivrebi da
mwvanili, Sewves erbokvercxi. me cotas vsvamdi. samlitriani doqi mainc ise
Camogvecala, verc ki gavigeT. sul karg sadRegrZeloebs vambobdiT. me erTi
sadRegrZelo ase vTqvi: imaT gaumarjoT, visTvisac vardebs da yvavilebs
vzrdiT-meTqi. vimRereT kidec. valiko mReroda da me bans vaZlevdi:
erTi varale,
ori varale,
sami varale,
oTxi varale.
egre _ rva varalemde _ mere isev Tavidan:
erTi varale,
ori varale...
wamovedi, nabadSi gavexvie da ise daviZine aivnis taxtze. daiwyo wvima.
mere gadaiRo. RamiT mTvare amovida. uCveulod feradovani SuqiT anaTeb-
211
da naglej-naglej Rrubels. isev gareT viyavi, nabadSi gaxveuli, da vuyurebdi
im mTvaresa da Sav goras, zed gadavlebul Sav ZeZvnars.
Öâåòû _ âåñíîé,
Êóêóøêà _ ëåòîì,
Îñåíüþ _ ëóíà,
Õîëîäíûé, ÷èñòûé ñíåã çèìîé.
ase iyo da ase iqneba kvlavac.
dilas vardebs mivxede. erTi namdvilad avad aris, Sexnierebuli mare-
la, gafiTrebulia, gayviTlebuli. cota rkinis Sabiamani mqonda, is gavxseni
da is mivasxure funjiT. Tan vcdilobdi, gadaxsnil kokrebs ar moxvedro-
da wveTi. rkinis Sabiamani Zalian momwavlelia.
vardebi bevri midgas. daiwyeben ayvavebas da dekembramde yvavian, foT-
lebi kidev Tebervlamdec ki SerCebaT xolme mwvaned. yvelaze lamazi de-
kemberSia vardi _ baRi rom mTlianad TeTrad SeiWirxleba da wiTlad
rom brdRvialebs im siTeTreSi Tundac erTi axalgaxsnili kokori. kidev
ra xdeba xolme maSin! TavdaviwyebiT galoben WinWraqebi da gulwiTelebi.
erT ornitologs vkiTxe _ ra unda uxarodes WinWraqebs da gulwiTelebs
yinvaSi. im sacodavebs hgoniaTo, xexili yvavis, gazafxuli dgebao. magram ar
mjera.
SeSa movitane, tyeSi gza gahyavT, kafaven. iq avWeri da mezobels movata-
nine TviTmcleliT. „druJbiT“ davaxerxineb, davawyob. Cems baRSi Tovli
didxans devs xolme. vardebs im TovlSi kenweroebi Zlivs uCanT. gamaqvs
puris namcecebi da vyri Tovlze, modian Citebi _ beRurebi, skvinCebi, wiv-
wivebi, _ kenkaven. me minTia Rumeli, patara skami da vzivar. adre musikas
vusmendi, axla aRar vusmen. wignebic didi xania, xeluxleblad miwyvia. gameRvi-
Zeba SuaRamisas, avanTeb Ramis naTuras, vwevar, xandaxan sigiJe wamomivlis,
mTlad aSkarad gavigoneb Sens xmas, _ wadi aqedan, sul wadi! _ xanac mo-
meCveneba, rom kedlis iqiT viRac dgas da frTxilad, Zalian frTxilad
ketavs Tofis sakets. maSin swrafad vtaceb xels sasTumalTan miyudebul
Cems Tofs. miWiravs CabRujuli. misi lulebis sicive mamSvidebs. ase var.
mere meZineba.
`mTvaris asuli~, 1987; `patara biWi golgoTaze~, 1989
`gamSvelebeli~
`gangaSi~
ninom Tavidanve igrZno, gogi rom gunebaze ver iyo. moifucavda pirs,
Seiyrida gafarCxul TiTebs TmaSi, dalagebis magivrad TiTqos sagangebod
aiwewavda, axlos ar ikarebda savarcxelgawvdil dedas. Sin iyo, gabutuliv-
iT kiTxulobda, gareT gavidoda, iqidanac aseTsave gunebaze brundeboda.
sul cota rameze uRrenda patara Tinikos. uaresad iRrineboda kiTxvaze, _
cudada xar, biWo? bolos, meoTxe dRes gatyda, _ direqtori gibarebs, xval
ukve aRar damiSveben gakveTilebzeo.
ninom jer xma ver amoiRo, sifiTre daefina saxeze, mere wamouvida crem-
li, _ Sen unda momkla. Sen unda daanelo sabolood Cveni ojaxio. Sewuxe-
buli Tiniko xan dedas Sehyurebda, xan gogis. gogim kari gaijaxuna, gareT
gavarda, Tinikom dedas Semoxvia xelebi.
daRamda. gogi ar brundeboda. es ukve nervebs awyvetda ninos, _ sad iyo,
visTan iyo. aTasi juris naZirala usafrdeba am asakis biWebs, kacic da qal-
ic. gogisac xom uyvarda yvelafris idumalebis burusSi gaxveva oflis
sunSi areulma iaffasiani sunamos sunma dahkra, cecxli waekida sxeulze,
xelisgulebi miiWira safeTqlebze, saabazanoSi Sevida, wyali mouSva, svel
TiTebs isvamda yurisZirebSi. gogi dabrunda dedisTvis ar Seuxedavs. ni-
nos gadawyvetili hqonda, araferi eTqva, mainc ver Seikava Tavi, _ iCqare,
iCqare, aravin dagaswros Cveni mospobao. gogis puris qvabisTvisac ki ar
auxdia, logini gaiSala, dawva, kedlisken gadabrunda. Suqi Caaqreo, nino
213
cota xansac idga, biWs dahyurebda, mere Suqi Caaqro.
diliT gogim uceb dalia Cai, mere fanjarasTan midga da iq ucdida, ro-
dis daamTavrebda Wamas Tiniko. Tiniko did lukmebs idebda, Zlivs ylapav-
da. isic Cqara adga. gogim Tiniko win gauSva da skolaSi wavidnen.
ninom im dRes naSuadRevamde ver naxa Tavisi direqtori. naSuadRevsac
raRac areuli moeCvena. mainc Sevida da sTxova, _ xval dilas ori saaTiT
gaeTavisuflebina samsaxuridan. direqtori uyuradRebod usmenda. _ kargi,
kargio. gareT gamosul ninos Tavi sZulda, eCveneboda rom direqtorTan
cindaliviT knaoda.
samsaxuridan dabrunebuls, biWic Sin daxvda da gogoc. oriveni Tav-
TavisTvis isxdnen da wignebs kiTxulobdnen, _ naSuadRevamde ar moeTra
Cemi direqtori, dagiSves dRes gakveTilebzeo? gogim TiTqos „ho“ waibur-
tyuna. Tinikom CanTa, CamoarTva, cdilobda raRaceebSi waxmareboda.
dedac Camosuliyo soflidan. ninom disa da diswulebis ambavi ikiTxa.
deda Sewuxebuli mouyva, siZe axali samuSaodanac wamosuliyo, zis da gaboRme-
buli svamso. das ramdenjerme hqonia RviZlis Seteva, bavSvebic waramara
avadmyofobeno, damZimebuli guli uaresad daumZimda ninos, raRac meqani-
kurad saqmianobda samzareuloSi, mere bavSvebis tansacmeli mohyavda wes-
rigSi, RamiT cxeli wyalic movida. Tiniko dabana, daawvina gogic adre daw-
va. umZimda, magram TviTonac ibanava. TiTqos banaobam ufro daufrTxo Zili.
braziT fiqrobda meuRleze, asec ki eCveneboda, rom ZaliT moikla Tavi da
yvelaferi ninos Seatova, Svilebic, yvelaferi. Tavi ar hqonda, ar mouwmen-
dia cremli. gatanjuls CaeZina.
diliT gogim dedasTan erTad ar moindoma skolaSi wasvla. direq-
tors aT saaTamde veravin naxavs kabinetSio. Tiniko ki waiyvana da wavida.
ninosac didxans aRar dauyovnebia, TviTonac Caicva, Sewuxebuli idga sarke-
sTan, dResac, guSindeliviT, raRac eCveneboda Tavis saxeSi sacodavuri, sx-
eulSic Semawuxebel modunebas grZnobda.
Tavis TavTan gajibrebuli gavida gareT, _ rac mosasvleli iyo, dae,
mosuliyo! Ronivrad hqonda SemoWerili qamari sawvimarze. iseTi ZaliT
miabijebda, muxlebTan tkivili igrZno. jer aTi ar iyo, magram direqtori
kabinetSi daxvda, mdivani gogo Sevida da moaxsena.
_ mibrZandiT! _ kari Ria datova gamobrunebulma mdivanma gogom.
nino Sevida. sami nabiji gadadga. gaCerda.
wlebisgan morRveulma direqtorma mZimed wamoiwia.
_ mobrZandiT, dabrZandiT. _ gamoweul skamze aniSna.
nino dajda, CanTa muxlebze daido.
214
isev Semovida mRivani gogo. _ Tvauri movides CemTano, _ direqtorma.
Tvauri gogis damrigebeli iyo. gogo unda gasuliyo, magram mobrunda.
_ Tvauri xom profkavSirebSi gauSviT...
direqtorma Tvalebi daxuWa da isev gaaxila.
_ kargi.
direqtori magidaze dawyobil balnian xelebs dahyurebda.
_ Tqven nino gqviaT.
_ nino, diax.
_ albaT, gecodinebaT kidec, razed SegawuxeT.
_ araferi ar vici, batono daviT.
_ nu RelavT, arc araferi unda iyos iseTi, magram erTad unda vizrunoT
bavSvze. saxlSi rogor iqceva?
nino direqtors SeaCerda.
__ ra TvalsazrisiT?
_ ucnauri gamoxdomebi Tu aqvs.
_ rogor, ucnauri?
_ ai, Tu yviris moulodnelad.
ninos usiamovnod daudunda fexebi.
_ Tu yviris an amoZaxebebi aqvs, roca sxvebi Cumad arian.
_ yviriliT ara, ise, roca gaizmoreba, anda maRla aswevs xelebs, maSin
icis xmebis amoSveba.
_ ese igi, saxlSic iqceva ase.
_ rogorc giTxariT.
_ aq ukve mesame maswavlebelma iCivla amaze. zis Cumad, TiTqos yuradRe-
badqceuli, da uceb, _ uu! mogexsenebaT, rasac gamoiwvevs es xmebi bavSvebSi.
TiTqmis iSleba gakveTili.
ninom aq ukve veRar Seikava Tavi da tirili daiwyo. Zlivs amoiRo cx-
virsaxoci CanTidan.
direqtorma Rilaks daaWira TiTi. isev Semovida mdivani gogo.
_ gamrekeli momiyvane mecxre klasidan,
· mdivani wavida.
nino isev cremls iwmendda.
_ swavliTac, ukve orebsac iRebs. erTad unda viRonoT rame. iqneb eqimic
iyos saWiro, nevropaTologi.
_ ninos qviTini waskda.
_ dawynardiT, dawynardiT....
mdivani gogo dabrunda.
215
_ gamrekeli ar aris. dRes sul ar mosula.
_ ai, _ Tqva direqtorma, _ sul gadavida yovelgvar sazRvrebs. Tqven
damSviddiT, qalbatono. erTad vimoqmedoT, avwon-davwonoT, araferi ar
aris SemaSfoTebeli, TviT eqimic...
_ yvelas mivmarTavT, batono.
nino wamodga.
_ dabrZandiT, dabrZandiT, damSviddiT.
_ ara, me Tu SeiZleba, waval.
_ damSviddiT. aseTi sagangaSoc ar unda iyos araferi.
_ damSvidebuli var, batono, Tu SeiZleba, waval.
_ wabrZandiT, ra Tqma unda, Cven ki gvapatieT, Cvenc sxva saSualeba ra
gvaqvs! Cvenc, ai...
direqtoric fexze idga. xelebi umweod hqonda gaSlili.
nino kabinetidan gamovida, tualetSi Sevida. xuTiode wuTSi TvalebSem-
Sralebuli, TavSekavebuli iyo. mdivani gogo derefanSi idga da Sewuxebu-
li iyureboda. ninom masac mouxada bodiSi.
skolidan gamosuls, TiTqos moulodnelad gaciebuli haeri daxvda.
noembris Sua ricxvebi ki iyo, jer isev Tbiloda. quCaSi, ormociode nabijze
gogis mohkra Tvali. jer pirdapir midioda, mere auxvia, CanTa (rbili der-
matinis saqaRalde) ukan eWira orive xeliT, nino rom skolis ezoSi Sevida,
maSin SeamCnia, rom didi verxvis ukan viRac biWi idga. axla mixvda, rom is
gogi unda yofiliyo. verxvs yviTeli foTlebi scvioda. ar dauZaxa, ainter-
esebda, sad wavidoda, ras moimoqmedebda.
gogi prospeqtze avida. CanTa marcxena iRliaSi gadaitana, TiTqos TiTe-
bis erTmaneTze gakvriTac ki miiTvlida nabijebs. puris maRaziasTan gaC-
erda, plakats uyurebda, romelzedac didi xelebiT momyudroebuli TavTavi
exata, qvemoT ki ewera „gavufrTxildeT purs, puri Cveni simdidrea“. gogi
kargad xatavda, nino ver mimxvdariyo, ram miiqcia plakatSi misi yuradReba,
gogi wavida, sakonditro maRaziaSi Sebrunda, wylis gamyidvelTan jibidan
fuli amoiRo, daxlze dado, limonis wvenze daakakuna TiTi. TeTrxalaTiani
sqeli qali raRac mtruli TvalebiT uyurebda gogis, roca mas gamxdari
TiTebiT eWira Wiqa tuCebTan. ninos isev wamoawva cremli.
gogim Wiqa gaacura daxlze, gareT gamovida da mtkvrisaken dauxvia. isev
rogorRac arxeinulad midioda, almacerad TavaRerili, TiTqos nabijebis
TvliT. mimodiodnen mSvenieri gogoebi. gogis aravisTvis miuqcevia yura-
dReba. samkervalosTan gaCerda, iyureboda SigniT, manqanaze daxrili qaleb-
isken. isev wavida. sayofacxovrebo moxmarebis saxelosnosTanac gaCerda.
216
iqac raRacas akvirdeboda.
gogi rom gaCerdeboda, nino iZulebuli iyo, maRaziaSi Sesuliyo. iqidan
adevnebda Tvals. iWerda maRaziis daxlidarTa daeWvebul mzerasac, kidev
kargi, rom gogi didxans ar Cerdeboda, isev wavida mtkvrisakes. xidis yur-
Tan sirbiliT gadaWra manqanebiT gavsebuli quCa. xidze gaCerda da moa-
jirTan fexiswverebze aweuli iyureboda dabla. ninos reCxi uyo gulma,
kinaRam ar gaiqca misken. magram gogi droze moscilda moajirs da avto-
busebis sadgurisken Cabrunda. sadgurSi ise Sehyurebda avtobusebs, TiTqos
viRac nacnobs eZebda, aravin aRmoCnda aseTi. isev mtkvarTan Cavida, isev
iyureboda moajiridan dabla, iqidan wasulma nabiji aaCqara, gmirTa moed-
nisken gadaWra sanapiro, iq fexi isev Seanela. ninoc TiTqmis gaCerda, amoudga
viRaca Savi „volgiT“, qalaqgareT epatiJeboda, Tan „fantastikur“ alerss
hpirdeboda. ninos cecxli moedo. aeCqarebina fexi, gogis daeweoda. maSin
miubrunda im Savs da TviTonve gaukvirda, iseTi ZaliT uTxra, _ waeTrie,
Torem qveyanas Camogaxev Tavze! Savma Seagina da wavida. wuTic ar gasula
da axla mTlad lawiraki viRaca gamohyva gverdiT. ramdeni wliT iqnebo-
da ufrosi gogize?! _ qalbatono! esoden mSveniero qalbatono!.. aq sakmari-
si aRmoCnda adaministraciuli toni, _ qalbatons mogcem me Sen, lawirako!
lawiraki gaqra.
gogi miwisqveSa gadasasvlelSi Cavida. ninoc Cahyva. gogim zooparkis
SesasvlelTan bileTi aiRo da SigniT Sevida. ninomac aiRo bileTi, didi
sifrTxiliT mihyveboda ukan. uyurebda cxovelebs biWi da eRimeboda, raRa-
cac gadaugdo daTvebs Tvalebs uSterebda. fituliviT uZravad damjdar
Wots, eWyaneboda. bevri ar uvlia volierebTan, xevisken wavida, daRmarTi
Cairbina. iq, patara veres piras, did xeebs Soris jerac SemorCenili iyo
xasxasa simwvane. im simwvanidanac gadavida. silaze gaagdo CanTa, dajda,
jer ise Cascqeroda saSemodgomod dawmendil wyals, romelsac yviTeli
foTlebi mohqonda, mere saxeloebi aikapiwa, daiCoqa, xelebi wyalSi Cayo,
moSavo lami amoiRo orive muWiT, uRimoda im lams, mere siamovnebiT isvam-
da mklavebze.
ninos Sezara, veRar moiTmina da misken gaiqca.
_ ras akeTeb, ras!
gogis jer gaocebisgan piri Ria darCa, mere gaiRima xelebi wyalSi Cayo
da gaalaRlaRa.
_ ras akeTeb, ras! _ nino Caixara, Tavi Zlivs Seikava kinaRam waiqca,
gogic wamodga.
_ rbili silaa, sasiamovno.
217
_ aqauroba xom sibinZuriT aris savse!
-_ aqauroba? _ gogim gakvirvebiT mimoixeda, _ ratom? es xom wyalia,
mdinare.
_ Wiri rom geces da gagitanos, imitom. _ cremlebi wamoskda ninos. _ ra
gemarTeba, ra!
_ ra unda memarTebodes?
_ ratom yviri gakveTilze. visi ra imedi gaqvs, ra!
mamaSenma ukve gaaswro am qveynidan.
_ kargi erTi da, rasa vyviri!
_ aba, raze gamadegenerata dRes direqtorma? ratom hgonia mTel sko-
las, rom Sen samkurnalo xar?
_ araferi samkurnalo ara var, orjer amoviRe xma, metjer xom ara?!
_ orjer, Tu samjer, degenerato?
_ nu, samjer.
_ ra gayvirebs mere, kretino?
gogis gaeRima. gamomcdelad gamoxeda dedas. uceb SeimarTa.
_ ai, ra.. giTxra?
_ miTxari, gamaxare.
_ kargi ra, deda.
nino kankalebda.
_ miTxari.
gogim win daiWira CanTa, magidasaviT horizontalurad.
_ ai, me vzivar magidasTan. CemTvis var, CemTvis vdardob. avixedav uceb
da maswavleblis TvalebSic swored im dards davinaxav, me rom mawvalebs
im wams; maswavleblis TvalebSi ufro did dards, uzarmazars, romelic casac
ki dafaravs Cems win.. da meve visjisakuTar Tavs, ase rom vxedav raRaceebs...
_ rogor isji, ra dardisTvis.
_ kargi deda, ra!.. fiqrebSi... mivagoreb did, Cemze maRal, gundasaviT ra-
Racas, avixedav, win midgas swored iseTive mTeli mTa, mTlianad daufaravs
ca, vdgavar, aRar vici, ra vqna rogorc sizmarSi, da... mere Cems Tavs me visji,
ra gindaT?!
SeumCnevlad amosuliyvnen Walidan.
_ ho, is gundebi ruxi ferisaa, moSavo..,
nino gaCerda, umweod qanaobda,
_ ratom miyureb egre?
_ aqve ginda, rom Camiqcio sisxli, ara?
_ kargi ra, deda!
218
_ kidev, kidev!
gogim nayinis gamyidveli dainaxa.
_ nayini unda giyido. „eskimo“ xom giyvars?
_ gaCerdi!
gogi ukve mirboda. nayinis gamyidvels daWmuWnuli maneTiani misca, ori
„eskimo“ gamoarTva, raRaca xurdebi jibeSi Caiyara da sazeimo nabijebiT
wamovida dedisken.
_ damcini kidec, ara?
gogim waiwia, dedas safeTqelTan akoca. ·
_ kargi ra! _ ucnauri alersiT Sehyurebda.
ZaliT gamoaSlevina xeli, ZaliT Caudo „eskimo“, TiTebi moaWerina. nino
Zelskamze dajda, nayinic skamze dado. cxvirsaxoci amoiRo, kankalis Sekave-
bas cdilobda.
_ eg fuli mainc saidan gqonda?
_ bebiam momca guSin.
_ gunebaze mSvenierze xar. qveyana Cven dagvcinis, Sen kreWva-RreWviT
egebebi amas.
_ kargi ra, deda, kargi, gogi daucucqda, _ Seni aq danaxva gamixarda. ar
unda gamxareboda? direqtorma Tavis Svils mixedos, yeyets...
gogi raRacas yveboda direqtoris Svilze.
nino SiSiT savse TvalebiT uyurebda. guli cudad uxdeboda. TiTqos
igrZno gogim es. nayini gadaufcqvna, ZaliT moakbeCina.
....................
....................
sul bolos troleibusis gaCerebasTan idgnen.
isev gogi laparakobda, Cqara.
_ wadi Sen axla samsaxurSi. nuraferi gafiqrebs ra, deda...
nino Tvals ar aSorebda, Svilis yoveli sityva TiTqos pirvelad esmo-
da, yoveli fraza Zabavda, raRac SiSisken eweoda. gabruebuli iyo. dabuJebu-
lic, verafriT garkveuliyo, mainc ra xdeboda, ra unda momxdariyo maT
Tavs.
_ Tinikos me waviyvan da saxlSi waval. Sen.. ise vgiJdebi, rogor gamomy-
evi ukan, rom veraferi vigrZeni, ver daginaxe amodena gzaze. Sen, ici, skot-
lend iardic ki agiyvanda samsaxurSi.
_ vina?
_ skotlend iardi. saxlSi getyvi.
troleibusi gaCerda. gogim dedas xeli SeaSvela da asvla gauadvila,
219
troleibusi daiZra. kari daiketa. nino skamis sazurguls waswvda, gaswor-
da, cdilobda, magrad mdgariyo, ar eqanava. _ `ratom gavuSvi marto!~
eCveneboda, rom yvelaferi yanyalebda, saxlebic ki gareT. kidev kargi,
rom erTi skami Tavisufali iyo, wavida, dajda, mainc yvelaferi yanyalebda,
ZagZagebda, TiTqos wamic da raRac gangaSi atydeboda. Tvalebi daxuWa. uare-
sad air-dairia, yvelaferi. isev gaaxila. troleibusi idga. idgnen saxlebic,
xeebic, boZebic, magram mainc eCveneboda, rom ai, „erTi“ da gangaSi atydebo-
da.
skamis magari sazurgulis imedi hqonda, ukanidan is daicavda. winidan..
amagrebda odnav wamoxril yels, aqvavebda erTmaneTSi CaWedil TiTebs,
TiTqmis aRar axamxamebda Tvalebs...
`ciskari~ #7, 1988; `patara biWi golgoTaze~, 1989)
`gandegili~
Znelia, iTqvas Tundac is, romeli saukune unda yofiliyo maSin. _ TaTrebi
rom iyvneno, _ dedaberma. romeli TaTrebi? monRolebi, sparsebi, osmale-
bi? dedaberi ver erkveoda.
_ finTi TaTrebi, kaco! _ Tqva rogorRac wyromiT da es iyo sul. gamo-
qvabulSi gandegili cxovrobda. raRa Tqma unda, axlomaxlos arc sofeli
iyo, arc gza. meCveneba, rom maSin mzec ki ar anaTebda am midamoebs. gamovi-
doda gandegili jer isev bindbundSi gareT, gaCerdeboda gulxeldakre-
fili, idga, damwuxrebuli TvalebiT gadahyurebda qveyanas. esac meCveneba,
rom im xeobaSi, mziT rom ivseba. xolme axla, maSin sul nislebi iwva, ruxi,
uZravi nislebi. uZravad idga gandegilic _ jerac ymawvili, xSiri dalal-
wveriT, wels zeviT SiSveli. Zlier, xmel, garujul sxeulze muqariT esxda
msxvili ZarRvebi da kunTebi. dasdioda wvimac, Camosdioda wveTebi, rogorc
222
kldes, magram is isev idga, isev mwuxare TvalebiT gadahyurebda qveyanas.
bolos, moaTavebda am TiTqosda savaldebulo rituals, Cavidoda dabla
xevSi, Caiyolebda ZvelisZvel Tungs, daibanda pirs, mxar-mklavs, gaavsebda
Tungs da amovidoda senakSi. aq aiRebda weraqvs da misdgeboda kldes. klde
iseTi advili saWreli ar iyo, rogorc ufliscixeSia, anda garejSi; cecx-
lebs afrqvevda weraqvi. brwyinavda, Relavda gandegilis ofliT gaRvaru-
li sxeuli. ase maSvralobda mTel dReebs, kvireebs, Tveebs, zafxulsa da
zamTars, gamovidoda sulis mosaTqmelad, idga, gulxeldakrefili, gadahyureb-
da damwuxrebul qveyanas, Semdeg isev ebrZoda kldes, sul Cumi, weraqvis
kvnesa-bagunSi sunTqvaCakarguli.
ikvebeboda balaxeuliT da RvinoSi Cambali xmeli puriT. imiTac mxo-
lod orjer dReSi. TiTqos maSinac yelSi ar gadasdioda lukma. Wamad
damjdari, gaifenda win puris nafxvenebs, moCveuli hyavda Citebi, mofrin
debodnen is Citebi, kenkavdnen nafxvenebs, sawyluri madlieri TvalebiT
Sehyurebdnen gandegils, uyurebda gandegilic da isic didi sevdiTa da
madlierebiT uqnevda Tavs.
dabla, xevSi, moCveuli hyavda lamazi Svlebi. zamTarSi, TovlSi, modiod-
nen is Svlebi, gandegils yovelTvis hqonda maTTvis sasusnavi, daidebda im
sasusnavs xelisgulze da ise aWmevda Svlebs. gazafxulze ewvelinebodnen
furebi, eTamaSebodnen nukrebi.
xandaxan, RamiT, yelamde gaxveuli daZonZil flasSi, Cadioda uaxloes
soflebSi. ra uaxloesi iyo es soflebic! mTel Rames ivlida da axalgaTeneb-
ulze moirTxavda fexs moedanze. ijda flasis saxeloebSi xelebSemaluli,
muxlebamde TavdaRunuli, win koka da pirgaReRili guda edga. modiodnen
didebi da patarebi, ufro _ patarebi, mohqondaT gasakiTxi, puri da Rvino.
Rvinos kokaSi usxamdnen, puris natexebs gudaSi uyridnen. yvelam ise icoda,
rom yruc iyo, munjic da raRaciT Sepyrobili giJic. maflobis niSnad Tavs
uqnevda didebs, patarebs Tu SeanaTebda Tvalebs. patarebs Tavi ise eWiraT,
TiTqos ar eSinodaT misi, magram mainc eSinodaT. xelis kankaliT usxamd-
nen Rvinos kokaSi, naxevars Rvridnen. gandegili rom Tavs Seatokebda,
Seerxeoda mxrebze dayrili xSiri dalalebi, patarebi frTxebodnen, gar-
bodnen da aRelvebulebi, magram mainc kmayofilni udgebodnen win Soriax-
los gaCerebul didebs. didebi icinodnen.
modiodnen qalebic. isini qirdavdnen da amunaTebdnen, _ vina xar, ube-
duro, saidan xar, ra Savma wyalma gadagiaraT Sena da Sens modgmas egreo.
maTTan gandegils mTlad miwamde mihqonda Tavi. _ amoixede, qveyanas daanaxe
eg dasamiwebeli Tvalebio, _ kidev ufro uTamamdebodnen qalebi, bavSvebs
223
hqondaT naTqvami, _ Cven amogvxeda da tirodao; erT fexSemxmar gogosac, _
me rom mivdivar, tiris xolmeo, magram ZaliTac rom aexedebinaT, maSinac
Tvalebs xuWavda, sazari uZlureba da morCileba gamoexateboda xolme sax-
eze.
rogorc ukve iTqva, qveyanaze TaTroba iyo. TaTrebi sul cxenebiT dadi-
odnen yinCad. zogi maTganic midioda gandegilTan, akvirdeboda, miawvebo-
da maTraxis tariT, wahkravda Ronivrad. gadavardeboda gandegili, SeS-
foTebuli daaRebda pirs, SeezarebodaT TaTrebs, _ fuo! _ da wavidodnen
ginebiT.
sanam ar daRamdeboda, ar adgeboda. daRamdeboda, gaWirvebiT gadaikidebda
gudas, TiTqos Zlivs aacilebda kokasac miwas da walaCundeboda Tavis gza-
ze. isev mTel Rames ivlida, cota xniT iZinebda da mere, flasgadagdebuli,
sul sxvad gamodioda senakidan. gulxelebdakrefili, mwuxare da Tanac
mrisxane TvalebiT gadaxedavda qveyanas. am rituals morCenili, isev mis
dgeboda kldes, gaafTrebuli texda, afarToebda senaks magram ramdenad
unda gaefarTovebina foladiviT qvaSi! goj-gojad, cida-cidad, mainc ar eu-
fleboda sasowarkveTa. qveynis mayurebeli, gulSi Tu ambobda Tavis loc-
vas. iSviaTad gadaiwerda pirjvars.
erTxel. erT Rames, soflidan Tavis sayudrisken momaval gandegils, _
koka da guda mxarze hqonda dakidebuli wneliT, koka win, guda ukan, _ SeS-
foTeba daeufla raRac, TiTqos viRaca mohyveboda fexdafex. gaCerdeboda,
ixedeboda aqeT-iqiT, verafers iseTs ver SeamCnevda da ganagrZobda gzas.
Ramec uCveulo iyo. jer niavi brunavda, mkvrivi, TiTqmis sveli, xan erT
mxares mihqonda xeebis Savi kenweroebi, xan meore mxares, xan erTi mxridan
movidoda grZeli Sriali, xan meore mxridan. ireodnen caSi mZime Rrublebic,
damfrTxalebiviT gamoiWiatebdnen varskvlavebi da gaqrebodnen.
ahyva mikiotic, mohkioda xelmarcxniv, Seferdoebul tye-tye... mere nia-
vic Cadga, mikiotic gaCumda. cudi, daZabuli siCume Camovarda. TiTqos sunTq-
vac gaWirda. Tavis senakTan axlo misuls ca gaunaTda, yinulebiT aCxoril
zamTris zRvas daemsgavsa, gaTeneba ki jer ar iyo. advilad avida gande-
gili am civ sinaTleSi kldeze. Sevida senakSi, moixsna koka da guda, dajda.
misi dajdoma iyo da daiWeqa, Camovarda mexi, erTi, meorec, da wamovida
setyva, namdvili qvis setyva. WaxWaxi gahqonda kldes, aiSalnen wiokobiT
tyis frinvelebi, magram maTi xma male CainTqa saerTo xmaurSi, saqveyno
gugunsa da ZagZagSi.
„meored mosvlaa? _ kiTxulobda gandegili. _ Tu meored mosvlaa, mo-
vides, droa~.
224
eCveneboda, rom unapiro guguni da TrTolva zRvebisa da okeaneebis xma
iyo. cotac, sul cotac da maTi Savi talRebi mZimed Camoskdeboda cidan.
uyurebda cas, raRac SeyovnebiT iwerda pirjvars. gadaiwera erTxel, meo-
red da Zaxilic moesma, kacis xma:
_ ooo!.. oooo!.. _ viRac iZaxda dablidan.
gandegilma flasi wamoigdo Tavze da kldes dauyva, setyva regvavda,
setyvis marcvlebze fexi ucurdeboda, exleboda kldes, mainc Cavida, CaaRwia
Ziramde. iq erTi xis qveS viRac miyunWuliyo da is yviroda:
_ beeroo!... _ beeroo!...
gandegilma xeli mohkida, Seaqana, nu geSiniaTo, me momyevio, kacma jer
ukan gaiwia SeSinebulma, mere mihyva, forTxviT, ZaxiliT, _ aqa, aqeTa, _ avid-
nen maRla. _ oh-ohohoo! _ mosdevda gandegils kaci da Sevidnen, Seefarnen
senaks.
ca ngrevas ganagrZobda, kldes nabuqiviT asdioda setyva.
gandegils gamokiTxva ar dauwyia, vin iyo kaci da ra undoda aq. gande-
gili dajda, TiTqosda isev Soreul guguns miugdo yuri daZabulma, is kaci
ki senakis karTan idga, gareT ixedeboda da bavSvurad niSns ugebda avdars
_ Camoskdi, Camoemxe axla!
xSir-xSirad anaTebda elva. ·iboboqra cam, CamoiRo setyvam ukanaskneli
foTlebic xeebidan, namdvili zamTari dadga, setyvis siTeTrem da ganTiad-
ma senakSic SemoaRwia da naxa gandegilma, rom ucnaurad Tavwowola da
wvrilTvaleba qosa kaci dacucqebuliyo mis win. gawuwuls, Seciebuls, mainc
eRimeboda, gadaxara Tavi gverdze, SeaCerda wvrili Tvalebis kidev ufro
miJurviT da daiwyo tkbilad, metismetad tkbilad:
_ me vicodi, rom Sen arc yru iyavi da arc munji. me es Tavidanve vicodi.
me Sen giTvalTvalebdi da TandaTan vxvdebodi: roca raRaca mtkivneuls
getyodnen, mxrebs Zalauneburad maRla swevdi, Tavs ufro Runavdi da daxuWul
Tvalebsac uaresad xuWavdi. maSasadame, yvelaferi gesmoda. me imas ufro
male mivxvdi, rom Sen arc munji iyavi. munjebs moZravi, mTrToli tuCebi
aqvT, Sen ki tuCebi gaqvavebulebi gqonda, maSinac ki, roca TaTrebi gadaga-
qcevdnen da piri viTom umweod grCeboda Ria. me Wkviani var, Wkviani da
alali.
gandegili mSvidad usmenda.
_ me imasac getyvi, rasac aravin getyoda qveyanaze. me nabrZanebi maqvs,
gamogyolodi Sen da gamego, sad cxovrob, ras akeTeb da visi vina xar. TaTre-
bi eWvoben, rom Sen viRaceebis mstovari xar, _ SeTqmuli qarTvelebisa.
gandegili isev mSvidad usmenda. qosac RimiliTve ganagrZobda;
225
_ me axla yvelaferi vici. Sen dRes aravisi araferi xar.
gandegils axla ki TiTqos Crdili daadga saxeze.
_ nu gwyins, Sen dRes marto Seni Tavisa xar. fufunebaSi gazrdils, me
egec vici, mdabioebs arasodes mouvaT egeTi rameebi TavSi; agixirebia Sle-
gurad _ sulisa da xorcis ganwmenda, sulisa da xorcis gamowrToba... raRac
ver SesZeli erTxel, jer isev bavSvma, ver gaakeTe, rogorc Sen gindoda, da
Tavs iklav mas Semdeg, saxiobob, yvelafris atanas swavlob. magram viRas
sWirdeba aseTi rameebi Cvens droSi?!
_ me da Cems RmerTs. _ civad Tqva gandegilma.
_ romel RmerTs? ai, imas? _ qosam gareT gaiSvira xeli, _ gaWirvebul,
gaubedurebul qveyanas rom kidev es setyva mouvlina da daregva, dalewa
yvelaferi? zamTari rom moiyvana am Sua maisSi?
_ Sen mogivlina ufalma eg setyva.
_ romelma ufalma? Sen ici, rom me ori ufali myavs da metad mSvenivra-
dac vgrZnob Tavs?! Sen ici, rom iesoc Cemia da muhamedic?! me imqveyniuri
sasufevelic ganaRdebuli maqvs. Tu ki iesosTan mimiwevs misvla gansakiTx-
avad, amayad avwev Tavs da vuCveneb mironcxebul Subls, xolo Tu muhamad-
Tan, gavilajebi da davanaxveb, risi danaCvac mas surs. iesom Tu momivlina
setyva, muhamadi sad iyo. Tu iesom ajoba muhamads?! amisTvis ajoba, rom
aTiaTasobiT udanaSaulosTvis, ucodvelisaTvis waerTmia wvalebiT mop-
ovebuli lukma?!
gandegils TiTqos aRar esmoda qosa kacisa.
_ setyvam gadaiRo, aRarca wvims, _ karisken gaswia xeli.
_ waval. me waval, magram wasvlis win mainc getyvi: gijobs daanebo Tavi
sisuleles. moiqec ise, rogorc yvelani iqcevian. TaTrebi kidev... TaTrebic
xalxia. TaTris gogoebsac yvelaferi iseTive aqvT, rogorc Cvens gogoebs.
TaTris gogoebs ufro mkvrivi da cxeli ZuZuebic ki aqvT. Tuki kaci xar...
gandegili gareT gavida da gulxeli daikrifa. axla is kerpas hgavda.
qosac gahyva.
_ isic amoigde Tavidan, viTom qarTvelebi raimes vizamT kidev...
gandegili isev uZravad idga.
maSin qosa kacma erTic gaicina da wavida, cocva-cocviT da xiTxiTiT
dauyva kldes.
gandegili erTxansac idga ase, SublSekruli gadahyurebda gadaTeTre-
bul gorebsa da velebs, foTolgacvenil, gasacodavebul tyeebs, _ mosTqvam-
da dabla adidebuli Rele; mere senakSi Sevida, weraqvi aiRo, gamwarebulma
dauSina kldes, magram cota xanSi TiTqos niaTi gamoelia, weraqvi daagdo,
226
dajda, xelebi Tavze Semoiwyo. uceb wamoxta, sawoli Tivis qveSidan maxvili
gamoiRo da kldeze daeSva, dacurda, daxrialda. TovliviT sqlad dadebul
setyvaze yoveli nafexuri aRbeWdiliyo wasulisa....
SuadRisiT, Wamad damjdarma, gaifina win puris namcecebi: zamTariviT
iyo, Citebi axla ufro unda mofreniliyvnen, _ magram arcerTi aRar mofre-
nila. sadRac dabla iZaxdnen sabralod, masTan ki arcerTi Citi aRar mof-
renila.
maSin gandegili isev Sevida senakSi, gadaikida guda, aiRo Tungi da kveri,
Cavida kldidan Zirs. iq erT qvaze amokveTa: „ubeduri _ Seewiros Tavi~.
Tungi da kveri iqve datova, qva waiRo, Cadga im eSmakis ubeduris saflavSi,
wavida da aRarasdros dabrunebula ukan.
darCa senaki naxevrad gamoTxrili.
axla rom Camosworebulia yvela kedeli? Camosworebuli, galesili da
moxatulic? _ SevekiTxe fSavel dedakacs.
_ hyofilxar?! _ gaukvirda dedabers. _ eg mere sxvebma Camoaswores.
Zvel droSi bevrni iyvnen egre atexilebi. mokvdeboda erTi da imis adgi-
las movidoda meore. Caidebdnen gulSi rames da sityvaze aRar gadavidod-
nen. zogi xmasac ki ar amoiRebda wlobiT. xalxi mainc pativsa scemda, raRa-
ceebs swavlobdnen egeTi adamianebisgan.
_ is qva, is warweriani qvac aris sadme?
_ erTi Senca, warweriani qva ki ara, ramis eklesiebsac Semoacalon
perangebi, qvas daayenebdnen aqamde? iyo da aRar aris, fafu!.
`ganTavisufleba~
`ganTavisuflebuli wyali~
234
papaCems erTi koxtadCadgmuli Zmakaci hyavda, eqvTime erqva, yvelani ki
Ramuras eZaxdnen.
rada hqvia-meTqi Ramura, vkiTxe erTxel papas. imitomao, romao, Sinidan-
ac sul Rame icis gasvla, dabrunebiTac lampebis kai gaxurebisas brunde-
bao. Toxnis, baravs. fiCxsa sWris Tu scelavs, sul egre _ diliT gauTene-
belze mixuxunebs saqmeze, dabinddeba, erT pirobasac amouweven lampebs da
maSin Zlivs Semoabijebs sofelSio.
Cven, bavSvebi, eqvTime papas rom vetyodiT, is ase gveubneboda: Ramura
papa damiZaxeT, Svilebo, Torem eqvTimeoba ar mesmiso. Ramura papa movidao,
Ramura papa, da isic, daikuzeboda, gaSlida xelebs frTebiviT, daiqnevda,
daiqnevda, gamoqandeboda da gagvigordeboda taxtze fexebTan, _ ki ar move-
di, movfrindio. davasxdebodiT gulze Tu zurgze (rogor maxsovs _ sul
mzis da Tivis suni hqonda!), _ vaime, kaco, giorgio, damesxnen Seni lekvebio.
viTom adgoma undoda da ver dgeboda. gviyurebdnen papa da bebia-Zaluebi
da siamovnebiT eRimebodaT. papa xom gvaqezebda kidec, _ midiT, midiT, Ca-
TeTqveTo. Cvenc vbubnidiT da vTeTqvavdiT.
dagvijdeboda da dagviwyebda ucnaur laparaks.
_ ififis xorci giWamiaT?
_ ara.
_ yiyliyuyulasi?
_ ara.
_ faxifuxulasi? _ ara.
_ wamodiT, CemTan iyaviT da sul ififisa da faxifuxulas xorcs gaWmev-
To.
wagviyvana erTxel, mogvitana erT orjamianSi CaWrili lori, mogvca
maxobeliani puris natexebic da gviTxra, wvrili naWrebi ififisaa, saSua-
loebi yiyliyuyulasi, didebi kidev faxifuxulasi. aba, miirTviT da TqviT,
egeTi gemrieli rameebi TqvenTan Tu giWamiaTo. vWamdiT, iqve vaRiarebdiT,
aseTi gemrieli rameebi CvenTan ar gviWamiao. maS, Tu egrea, axla angeloz-
ebis limonaTic daayoleTo. civ wyalSi ramdenime wveT badags CagviwveT-
ebda da imasac didi tkbobiT davlevdiT.
idga misi meuRle, patara alersiani qali mzexaTuni, Semodebuli hqonda
ybaze xeli da icinoda TavisTvis. erTi Svili hyavdaT, jaridan raRac
gasamxedroebul saswavlebelSi gadasuli. _ wavides imisio... ityoda xolme
Ramura papa. _ TavisTvis dakargulad Tvlida. SviliSvilebi enatreboda.
_ darCebiT CvenTan? iqnebiT Cvenebio? daveTanxmeT, rom imaTebi viqnebodiT,
magram, rogorc ki mze Cavida da bindma dahkra cota, maSinve Sinisken gamov-
235
zuzundiT. jibeebi tyis TxilebiTa da Svindis kerkiT gvqonda savse.
meCveneboda, rom me yvelaze metad vuyvardi qmarsac da colsac. iqneb
marTla asec iyo. erTxel, Semodgomaze, qalebi rom saCurCxle nigozs arCevd-
nen, movida patara mzexaTuni, mogvitana Txilebi da tyis mwife panta. Ramura
papa sad aris-meTqi? mzexaTunma yurSi miCurCula RimiliT, _ nuravis nu
etyvi, codoa, da laxankaSi midevs, valbob, unda gavrecxoo. me eWviT Sevxede.
_ ara gjerao? araferi miTqvams, magram mainc mixvda, ara mjeroda. _ ai,
davalbob dRes, gavrecxav amaRam, xval gavkideb, gavaSrob, mova da Sen TviT-
on hkiTxeo.
Ramura papa marTlac meore saRamos gamoCnda. modioda da eSmakurad
iRimeboda SeTeTrebul ulvaSebSi. movida, gaCerda. sufTa, axaldauTovebu-
li xalaT-Sarvali ecva, Sarvlis totebi TeTr windebSi hqonda Catanebu-
li. _ marTla gagrecxa mzexaTun bebom-meTqi? miixed-moixeda, naxa, rom sxva
aravin gvigdebda yurs da Camoixara. _ giTxra im beberma? me aviwure. _
cudi saqme damemarTa, Svilo, cudi. mrcxvenia. Sen mainc nu Semiyri qveyanas.
Sematyo, Zalian mindoda gamego, ra cudi saqme daemarTa egeTi. damijda, _
modi axloso, Sen aravisTan ara sTqva da Sen getyvio. guSin dilaso, uTene-
belzeo, pantaze wavedio. mamlis mesame dayivlebas aRar davucade da wave-
dio. erTi panta maqvs Segulebuli, msxvili, msxvili, tkbili. mivedi im pan-
tasTan, davde godrula Zirs, pantaze unda avide, davbertyo, davixade fexT,
movebRauWe dros, avedi totebis gasayarTan, faCuni Semomesma maRlidan,
avixede da ra davinaxeo! daTvi galajula totidan totze da me Camomyurebs.
me SiSisagan kbilebi davkriWe da avakakune. imas egona, es Cems SeWmas apirebso,
_ baio! SeeSinda da ro CamouSva SiSisgan rac mucelSi hqonda, monelebuli,
Tu mounelebeli Tavidan fexiswverebamde CamoviTxupneo. me aqeT Camovv-
ardi, daTvma iqiT moadina bragva, me aqeT gamoviqeci, iman iqiT daguza. tyeSi
wyali sad aris, su zed Semaxma is daTvis avladideba da Camalbobda mzexa
Tuni laxankaSi, aba, ras mizamdao.
gaocebuli vuvlidi irgvliv. _ xom aravisTan ityvi, eg rom damemarTa,
ha? eg rom Tqva, xalxSi Tavi momeWreba da raRad ginda TavmoWrili Ramu-
ra papao. _ ara, ar vityvi-meTqi. _ daificeo. _ deda momikvdes, ai, kiWi-kiWi
qva da rkinac-meTqi _ moita nekio. mivawode neki, iman Tavisi neki gamomdo,
gavwi-gamovwieT da ficiT viyaviT Sekrulni. es fici ar gamitexia didxans.
Semxvdeboda da mkiTxavda, _ ha, rogoa ficis saqmeo. me ajgimul cers vuCveneb-
di. _ cotac macale da erT saidumlosac getyvio. am saidumlom ufro dam-
afacica... magram misi Tqma veRar moaswro, qalaqSi wamomiyvanes. erTi es
vici: im zamTars tyidan brundeboda Turme, viris taWkas mosdevnebia gver-
236
diT, ciebula, farajis sayelo yurebze hqonia wamofarebuli. sofels rom
moaxloebia, manqana wamoswevia. iqidan naTesav kacs gadmouyvia Tavi da
ukiTxavs. _ aqauri xar, kacoo? _ aqauri varo. _ eqvTime rogor aris, Ramu-
ra rom hqviano. Ramuras swyenia, naTesavs rom ver ucvnia, da gaumaimunebia:
_ Ramura mokvdao. _ ras ambob, kacoo! _ ho, wina kviras ormocic gadauxa-
deso. _ vaime, Zmaoo! _ Semoukravs TavSi xeli naTesavs. misula ase, zariT,
mzexaTunTan. mzexaTuns kidev hgonebia, namdvilad tyeSi rame daemarTa Ra-
muraso, imasac wauSenia TavSi. arian, Turme, am dReSi da SemoRreWila Ramu-
rac wynari „CoS CoSis“ ZaxiliTa. im Rames bevri dauleviaT da is iyoo... im
bevris dalevas abralebdnen. saaxalwlod Svili gamoscxadebia coliT, erTi
yazarmasaviT veeba qera qaliTa, daunaxavs Ramuras da Cakrefila, veRar
moubrunebiaT.
Cvenamde rom es ambavi movida, qalaqis ganapiras vcxovrobdiT, xuda-
dovis tyesTan, iq davrbodiT xolme balRebi. amityda tirili. momefernen.
Tavi vimarTle, tyeSi fexi vitkine-meTqi. TerTmeti wlis viyavi, sruli TerT-
metisac ara.
mzexaTuni axlac cocxalia, mTlad daleuli, magram kvlavac cocxalTvale-
ba. rom daminaxavs, isev bavSviviT momefereba xolme amodena kacs, _ moxvedi,
genacvale, Svilo, modio, mnaxeo, vnaxav, damidgams araysa da xils. me Ramura
papis mosagonebels davlev. Ramura papa Savi CarCodan miyurebs. TuSuri
qudi axuravs, TeTri Tma marjvniv aqvs waRebuli mSvidad, TeTr ulvaSebSi
ecineba. wveric TeTrad etyoba. Svili kvlavac Sors aris, Zalian Sors.
roca wamoval, mzexaTuni, Zveleburad, Txilebs da Svindis kerks Camiyris
jibeSi. movdivar da movaCxaruneb im Txilebs. vRonierdebi, rom Ramura
papa odesRac mainc arsebobda qveyanaze...
ukve bindi wveba, ialnoze da uZoze iseva dganan Cemi bavSvobis zamT-
rispiris Rrublebi. is kaci kidev, dilas rom vnaxe wodoreTis avtobusis
gaCerebasTan, albaT Tbil RumelTan zis, xelebi cecxlisTvis miuSveria da
im xelebze imasac Tivis suni asdis.
`mTvaris asuli~, 1987
`gvalvis dasasruli~
wels xili ver davbare. barvis dro rom iyo, samsaxuridan ruseTSi
gamgzavnes. iq TiTqmis mTel Tves davrCi. iqidan dabrunebuli, saavadmyo-
foSi viweqi.. mere eqimebi qalaqgareT ar miSvebdnen. ivlisi dadga da maSin
Zlivs Camovxede aqaurobas. baRi balaxs da Sambs aevso. Sig rom Sevedi,
Wyimis wverebs xeli ver Sevuwvdine. mezoblebi meubnebodnen, _ sada xar,
kaco, codo ar aris es Seni xexilio?! _ codoa, codo, _ veTanxmebodi me da
238
sibraluliT Sevyurebdi TiTqos sagangebod dadumebul xeebs. atmebs da
qliavebs ar esxaT, _ yinvam yvavilSi mouswro da mofSrukao. arc gargars
esxa, arc alublebs, arc TefSa vaSlebs. samagierod, msxali da kexura vaSle-
bi sul Sexorxlili iyo, kexura vaSlebi, komSa vaSlebi da kitranebi. Camo-
vitane sxvenidan celi, gavumagre yua, avufxave salesaviT piri, mivdeqi im
balaxsa da Sambs, ZirisZirobamde gavcele, gavaSandake. papanaqeba dRe iyo,
naTibi saRamomde CaWkna. im saRamos ara da meore saRamos gadavabrune,
mesame saRamos bululadac davdgi. mivdeqi maSinve bariT, Semovubare at-
mebs, mere msxlebs, vbare meore dResac. mezoblebi meubnebodnen, _ exla raRa
dros barvaa kaco, am papanaqebaSi balaxic ki ar unda gageTiba, balaxi nest-
sa da sigriles inaxavso. me saqmes viiolebdi, _ nesti da sigrile kidevac
iqneba, gaavdardeba-meTqi. _·Sens pirs Saqari, Sens pirs Saqario. me imedi-
anad Sevyurebdi Cvens cas. amindis biuroc gvaimedebda, _ sul cvalebadi
moRrubluloba da el-Weqiani wvimebi iqnebao. SesaZlebelia, sxva adgileb-
Si marTlac elavda da Weqda, Sxapuna wvimebic modioda, CvenTan ki cvari ar
Camovardnila, Rrubelic ki aRar Cndeboda. gavida ase erTi kvira, meore
kvira. iseTi sicxeebi iyo, moxucebi ambobdnen, amisTana rames ar Sevswrebi-
varTo. amoiwureboda Tu ara mze, maSinve aRar Seexedeboda. SuadRisas xom,
miwaze rom kvercxi dagedo, Seiwveboda. _ sarwyavi wyali zemoubnelebsac
ara hyofnidaT, Cvenamde vin CamoaRwevinebda! _ miwa daskda, gzebi amtverda.
mindvridan uaresi ambebi mohqondaT, iq imodenad daeRo miwas piri, kameCs
Cauvardeba fexio. dRe ar gavidoda rom zemoubanSi wiokoba ar atexiliyo,
wiokoba da Toxebis jaxajuxi. mere ambobdnen: amas Tavi gautexes, imas fex-
ebi Semoamtvries, is ruSi Cades da wixliT Cazileso. gavidodi da gaumweo-
ebuli Sevyurebdi Cems xexils. ra unda meSvela?! pirvelad atmebma moiwy-
ines, dausorsoldaT foToli, mere msxlebi da vaSlebic danaRvliandnen,
nacrisferi daedoT, scvivodaT da scvivodaT daWianebuli, umwifari nay-
ofi. miwa Cemi xeebis qveSac daskda, Sig xvlikebi imalebodnen. ukanaskneli
gubeebic amoSra dabla, xevSi. wiodnen boloqanqalebi. unugeSobam moicva
sofeli, _ qalaqSi uaresiao, qalaqSi xalxs guli misdis sicxisaganao. sxva
qveynebSi xom _ TurqeTSi, magaliTad, ormocdaxuTi gradusi iyo CrdilSio,
amerikaSi xalxi iJlitebao. _ eliaze Camomvlelebi mainc iyvnen, _ ambobd-
nen xnierebi, _ Zvelado, Sviloo, CamovivlidiT eliaze, dagvqonda uban-uban
safrTxobelasaviT gamarTuli kaci, Tan vmderodiT, _ aRar gvinda goraxi,
RmerTo mogvec talaxi, _ gamohqondaT wyali saxlebidan, asxamdnen im gam-
arTul kacs, imasac asxamdnen, Cvenc gvasxamdnen, sul davilumpebodiT Tav-
iT-fexamde, elia, Weqa-quxilis RmerTi, Seismenda xalxis vedrebas da dauS-
239
vebda wvimas. axla viRas sjera amisi, moxucebs kidev sadRa SeuZliaT wyliT
galumpva da ise siaruli!LSebuduli iyo Sin mTeli sofeli. ZaRli aRar
gamodioda gzaze. gzis asfalti dadna da sul imis suni idga: WriWinebi rom
WriWinebi arian, isinic ki ar iRebdnen xmas, arc WriWinebi, arc frinvelebi.
dila-saRamos Tu gamocodvildeboda xalxi gareT, maSinac sxva salapara-
ko aRar hqondiT, _ es ra RvTis wyroma dagvatyda, es ra aris Cvens Tavso,
Wirnaxulis SemyureT pirvelad kitrze Caaqnevina xeli gvalvam, mere _
gogrebze, mere lobioze. lobio ise aiSrita, sami marcvali erTi marcvalis
wona ver gamovidoda. Wala gayviTlda. simindi RanRalebda, papirosiviT
hqonda daxveuli foTlebi, imaTic ki, vinc morwya. vinc morwva, imaTi bost-
neuli ufro moiSuSao. guli damZimebuli mqonda, magram me mainc dabejiTe-
biT vanugeSebdi mezoblebs, _ nu geSiniaT, mTiani qveyanaa Cveni qveyana, egre
ar gacuddeba kavkasioni, Cveni samyofi Rrubeli veRar moikribos-meTqi. _
Sens pirs, Saqari, Sens pirs Saqario! avadmyofoba ar gaCndes da bostneuls
vin Civiso! oriode dRec da agvistoc dadgeboda. agvistoSi riRas imedi
unda gvqondeso! da ai, zed ocdaaT ivliss amovida, mSvidobis bairaRiviT
erTi TeTri mkvrivi Rrubeli ialnos mxridan,·im Rrubels sxva Rrublebi
amohyvnen, amoizardnen, amoigragnen, wamovidnen, gadmoefarnen TiTqmis mTel
cas, alag TeTrad, alag muqad, gaiklakna elva, iquxa, kidev iquxa. _ RmerTo
RmerToo! _ sasoebiT ahyurebda Rrublebs xalxi. SeSfoTdnen kiskisiT
mosriale mercxlebi da namgalebi, daiwies dabla, Camocvivda msxvili wveTebi,
dadga mtvrisa da avdris suni, magram daubera saidanRac uceb movardnilma
qarma, daayena mtvris korianteli, SeaxeTq-SemoaxeTqa erTmaneTs xexili,
miyar-moyara Rrublebi da kvlav gamoanaTa mzem. _ fuu! _ ukmayofilod
buzRunebda xalxi, me saqrolav-ZaRlo, _ „lanZRavdnen~ qars, _ raRa exla
moginda amovardna! _ saRamos ukve mTlianad mokalul cis pirSi Cadioda
mze.
meore dRec mziani gaTenda, Rrublebis WaWaneba ar iyo arsad. naqaralze
mze uaresad swvavda. magram erTma moxucma miTxra, _ raRaca finTad ikbine-
ba mzeo. _ sul ase ar ikbineba-meTqi, kaco, mTel Tves?! arao, dRes sxvanairad
ikbinebao, iqneba gaavdrdeso. me cas Sevxede da gavicine, magram naSuadRevs,
cota xniT Tvalwatyuebuli rom gamovedi gareT, gavixede da davinaxe, rom
aRmosavleTidan amoziduliyo TiTqosda erTi mziT gabrwyinebuli veeba
yinulovani mTa. gaizarda kidev ufro is mTa, gaizarda Cems Tvalwin, gamoekve-
Ta yinulis veeba CaquCebi, gamoqvabulebi, jurRmulebi, mziT gabrwyinebuli
gvirgvinebi. alaplapebda, abrWyvialebda dasavleTisken gadaxrili mze mTel
im gigants da ase gegoneboda, cotac da mTamsvlelebic gamoCndebodnen mis
240
oqrosfrad gadagluebul mwvervalebze: mTaamsvlelebi _ ara, magram qorebi
Tu Zerebi mainc gamoCndnen. dastrialebdnen mwvervalebs Tavze, iwevdnen
dabla, xan muqdebodnen, xan TeTrdebodnen, xan oqrosfrad gaibrwyinebdnen.
mTeli ubani gareT iyo gamofenili da im Rrubels uyurebRa·_ wvimis·ar
aris, gvalvisaa, _ ambobdnen erTni. _ ras ambobT, rasa, marto wvimisa ki ara,
setyvisac nu gSurs, _ nerviulobdnen meoreni, _ magis Sav Zirs ver uyurebT?
Rrublis CaSavebuli Ziric swrafad diddeboda. male zedized ganaTda da
ganaTda iq, moisma zarbaznebis xmasaviT, _ baax! _ baax! _ mesamed, meoTxed,
mexuTed. _ age, _ setyvis sawinaaRmdego raketebsac isvrian! _ gamarjve-
bulebi iZaxdnen wvimisa da setyvis mewinaswarmetyveleni. marTlacda
dauSines da dauSines civs iqidan raketebi. Rrubeli _ giganti ki, TiTqos am
xmam ufro gamoafxizlao, Cvens Tvalwin adondgolda, Camoicila oqros-
feri brwyinva, wamovida da wamovida, gadmoefara TiTqmis mTel cas. mkvrivi
iyo da dagragnili, TiTqos aTasobiT ruxi gveleSapi Cahgrexia erTmaneT-
so. gaitruna, mTlad gaisusa miwa. mimoifantnen frinvelebi. raRac idumali
grili niavi movida samxreTidan, muqad atokebda SeyviTlebul balaxebs. _
RmerTo! RmerTo! _ pirjvars iwerdnen Sefiqrianebuli xnieri qalebi, _
RmerTo, Sen daamSvide es ca da Rrubelio! Camoikida muqi svetebi gorebis
iqiT, bnelSi. ivlva da iWeqa, ielva da iWeqa. WaxWaxiT CaiCexa sadRac WalaSi
mexi. atacebuli foTlebiviT airivnen qorebi da Zerebi. SeSinebulebma mi-
aSures saxlebs adamianebmac. gamkvrivda grilid moTaxTaxe bunti haeri.
da ai, gvesmis, _ tkap-tkap! tkap—tkup! _ · gvalvisaa, gvalvisa! _ sasowarkveTi-
lad ismoda kidev da uceb dauSva. wamouSina wvimis brtyeli wveTebi da
setyvis marcvlebi erTad. _ siyrmis Svilebo! siyrmis Svilebo! _ atyda Zax-
ili. gacvivdnen gareT siyrmis Svilebi, patarebic, didebic, Caiyares setyvis
marcvlebi ubeSi. (siyrmis Svili rom setyvis marcvlebs ubeSi Caiyris, set-
yva gawyaldebao), gavida Sua gzaze lelika, mklavebad da kanWebad qceuli
TxuTmeti wlis gogo, iyrida setyvis marcelebs xalvaTad mdgar ubeSi da
RimiliT ahyurebda cas, sxeebic cas uyurebRnen, _ RmerTo! RmerTo! gavarda
Cveni soflis bolodanac raketa, mihyva SxiviliT meore da TiTqos es iyo
niSanio, Camoskda da Rvarad Camovida ca. erT wuTSi daikarga yvelaferi,
mTebic, gaRma ubnis alvisxeebic, cisken siciliT saxeabrunebuli lelikac.
marto saxlTan axlos mdgari xeebiRa Canda, isinic Zirs xridnen totebs
wvimis simZimis qveS, TiTqos miwaSi undodaT Casvla. miwas talaxSi areuli
wylis korianteli edga, erTmaneTs awydebodnen balaxebi, TqliSiniT modio-
da Cqerebi kramitebidan, sawvimari milebi rom veRar atarebda imodena
wyals, kedlebze Camodioda Rvar-Rvarad. patara bavSvebi aivnebidanac ki
241
gaikrifnen, Seibudnen Sin da iqidan, moxurul fanjrebTan momdgarni, iyure-
bodnen SeSinebulni. ise bneloda, sinaTleebic ki CarTes. TiTqos saxlebic
ki TaxTaxebdnen da dgandgarebdnen.·dedakacebma saswrafod daanTes sanTle-
bi, CaiCoqes da gaCqarebulni iwerdnen pirjvars. setyvas aRar urevda, mar-
to wvimaRa modioda, magram sad iyo amdeni wyali caSi! datborda, damorev-
da dablobebi. raketebis jaxunSi da Weqa-quxilSi wamiT SeisunTqavda, Sec-
otavdeboda wvima, mere isev wamovidoda. erTi ramdenjerme rom ase gaake-
Ta, bolos dauSva Tanabrad da ase iwvima da iwvima. iwvima mTel im saRamos,
gaivso sigriliTa da nestiT yoveli kuTxe-kunWuli. gvianvaxSmobas gada-
iRo, wkriala varskvlavebi gamoWiatda, magram naSuaRamevs isev dauSva xSirad
da Tanabrad. iwvima gaTenebamdis. gaTenebisas Sewyda, Rrublebic daiglija,
gaifantnen zogni saiT, zogni saiT. TeTri nislebiRa darCnen mTebze, mTebis
ubeebSi da lurji tyeebis Tavze, didi da patara erTmaneTs SehRimoda, _ es
ra iyo, es ra RvTis wyaloba iyo, xalxoo. zogis guli mainc ver moego
wvimas, _ exla raRa, exla gind iyos, gind arao. patarebi cdilogdnen,·gaetopaT
ezoebSi damdgari gubeebi. quxiliT modioda mRvrie, magram sasiamovno sunis
wyali xevSi. Sevedi gaRvarul baRSi, aviRe Wigo da im Wigos wveriT davuwye
miwas sinjva _ aba, sadamde aqvs gavlili-meTqi. mezoblebma sicili damaya-
res. _ eg, ici, sadamde iqneba wasulio?! marTlac Rrmad iyo wasuli sisvele.
gamococxlebuli, gamoyoCaRebuli iyo yvela xe, foTlebze ekidaT uamravi
msxvili wveTi da mzem rom gamoanaTa, im wveTebma brWyvial-ciali daiwyes.
gamovedi isev gzaze, gavCerdi da siamovnebiT vuyurebdi xan orTqlavard-
nil miwas, xan firuzisfer cas. _ xom geubnebodiT, _ gavZaxodi mezoblebs, _
xom geubnebodiT, Cveni mTebi Tavisas izamen-meTqi, xom qnes, rogorebi arian,
ha?! _ kargebi, kargebi! _ eRimebodaT mezoblebs, _ cota ki wamogvikakunes,
cota ki SegvaSines, magram mere Segvibrales sawyali xalxi, amoisunTqa mi-
wam!
im saRamos kvlavac moiRrubla da wamovida wynari da mZime wvima, im
saRamosac, meore saRamosac da TiTqmis mTel kviras. dila-SuadRe mziani
iyo, dRis miwurulSi daiwyeboda wvima, iwvimebda kargad, Ronivrad, gadai-
Rebda SuaRamisas, gamokamkamdebodnen varskvlavebi. agvistos Svids mere
Zlivs Camodga namdvili mziani dReebi, magram axla ukve qarvaSeparuli mze
iyo, Semodgomisken mixrili, alersiani mze. agvistos cxrametSi xom feri-
cvalobac dgeboda. fericvaloba Rames mTaSi wyalSi yinuli Cavardebao.
amas ki sigrile mohyveba xolme barad. dRisiT SeiZleba isev cxelodes,
RamiT mainc grila. dilas, rom adgebi, nami TrTviliviT aris gagebuli
balaxebze.
242
Cema baRSi meored movida balaxi, es ukve _ Semodgomis rbili, lorTqo
balaxi. Seferianebuli vaSlebi da msxlebi. axla amLgril balaxebSi cvio-
da. avdgebodi adre, Sevidodi baRSi, videqi im naamian balaxebSi da sixaru-
liT davyurebdi Zirsgagebul vaSlebsa da msxlebs. me maT xeluxleblad
vtovebdi. mwvane, wiTeli da yviTeli ferebi Zalian lamazi iyo erTad.
`Tebro~, 1983
`gvebralebodes kodalebic~
`gveli~
ivnisia, TibaTves rom eZaxdnen Zvelad. mze qaCals Tavsa swvavs, magram
jer isev dilaa da CrdilebSi sasiamovnod grila. im CrdilebSi rom SiS-
veli fexebiT Sexval, aRarsad ginda wasvla, cota xniT gadawolas xom ara-
feri ajobebs, magram me saqmeze mivdivar, pamidvrebisTvis Wigo unda movWra,
jiqur mivdivar Walis gzaze. Walis gzasac Crdili afenia naxevramde, Tanac
lamia, odnav notio, da Ronivrad vadgam fexebs.
gadamirbenen da gadmomirbenen xvlikebi, buCqebSi uxmod daZvrebian bul-
bulebi, isini dRisiT sul duman, cnobismoyvare TvalebiT ki Semogxedaven,
gagacileben kidec. qacvis wverebze Tavaweuli yaraulebiviT sxedan RaJoe-
bi, Zveleburi yuaSavi, galeuli da mainc almasiviT mWreli waldi ukve xel-
Si miWiravs. TiTqosda imas mivimZRoleb win.
gzidan gadavdivar. Sarvlis totebs bolomde vikarwaxeb. viwyeb did
WaobSi Sesvlas. Calac Cemze maRalia, dgnalebi xom, SigniT da SigniT, caSi
arian asulni. Tan iseTi xSiria yvelaferi, TiTqos brZolaSi iyo. yovel-
nairad unda ibrZolo TaviT, waldiT, mxrebiT, idayvebiT. fexi muxlamde
midis, dabla da dabla ufro grilia miwa, civic ki. jer cotani arian koRoe-
bi, magram SeiZleba amitom ufro, kamikaZeTa TavganwirviT mesxmian Tavs.
awewil_dawewilia maTi frTebi da fexebi Cems mklavebze. waldis erTi
Cartyma da rbilad gadawveba dgnali, isev erTi Cartyma da midis mis gver-
244
diT meore.
moWrilebi SedarebiT mkvriv adgilas gamaqvs. iq vagroveb. isev Sevdi-
var RrmebSi, vWri. roca vidroveb, gasxepas viwyeb. o, rogor icis Tavisi
saqme waldma! aq sul erTmaneTs exutebian wvrili totebi. erTmaneTze vaw-
yob TiTqmis gaTeTrebul Wigoebsac. ar vTvli. Tvla ra sakadrisia! Tval-
iTac mSvenivrad vatyob, ramdens waviReb. erTxelac Sevdivar tevrSi, mi-
varRvev, vWri. sakmarisia! morCa! da swored maSin davinaxav yvelaze sworad
asuls. mivtopav, imasac vWri. gamomaqvs. gavsxepav. axla rbili wnelebiRa
maqvs mosaZebni. imaTac vpoulob, frTxilad vgrex. frTxilad Sevukrav Tavsa
da bolos Wigoebs. davayeneb fexze konas, avwev, davkrav Zirs. gaTanabrdebi-
an wamowvdili wverebi. axla erTic mokle xelketi mxarze qvemodan amo-
sadebad. imasac vWri, walds welTan gavirWob qamarSi. Seviwmend ofls Sub-
lze, Sevxedav moCaxCaxe mzes, Cavixrebi, frTxilad davuSveb konas mxarze,
avdgebi, qvemodan amovudeb xelkets da TiTqmis sirbiliT davadgebi Sini-
sken gzas. kona mZimea, cotaTi mRunavs, cotaTi miZagZagebs fexebsac.
fexebi ki, TiTqos Ceqmebi mcmodes, ise maqvs amovlebuli talaxSi. tal-
axi swrafad xmeba, kanWebze miWers, viTmen, veRar viTmen, konas davayudeb, vifS-
vnet, cotaTi mainc visufTaveb kanWebs, isev vikideb konas, isev miviCqari, TiTq-
mis mivrbivar Sinisaken.
rom SemekiTxoT, ratom? mxrebs aviCeCav. albaT, imitom, rom Tormeti
wlisa var, Tormeti wlisebs yvelaferi eCqarebaT, miT umetes biWebs, miT
umetes, Tu mZime kona gawevs, Tan wyalic gwyuria, wyaro ki axlos aris, fSis
pira kbodesTan.
da aha, is kbodec. TaviT davuSveb Wigoebs, mere vawven kidec, imaTac dais-
venon. dasaWer bartysaviT vadgavar wyaros, wyaro ki didia, didi taStis
tola, cotaze Crdili adgas, danarCenze mze. laplapebs, TrTis. civi xom!.. ar
vicav araviTar wess, egreve vemxobi, mTel saxes Cavyof wyalSi, mere viwevi,
vsvam. Tvalebi xedaven fskeris sxvadasxva sididisa da feris qvebs, kenWebs,
TiTqos isinic TrTian, marTla TrTian, aSkarad amoiwia qvamac, mere meo-
remac, kenWebi aqeT-iqiT garbian, mTlad abuntdebian qvebi, awiokdebian ken-
Webi da maT Soris amoiRuneba veeberTela mcuravis Wreli moyavisfro
weli. dahqnevs is weli, me qvamortymuli bayayiviT gadavvardebi ukan. ro-
dis gamoviZre waldi?! orive xeliT maqvs CabRujuli. wyaros ankara, Tax-
Taxa zedapirze ki amova, Tavs amoimaRlebs oqros sayureebiani didebuli
gveli; TiTqos cekvavs kidec, Semomyurebs me, me qvebs davwvdebi, avimarTebi,
is ukve aRar Cans, rac SeiZleba, didsa da did qvebs vadgafuneb wyaroSi,
wyali aimRvreva, talaxiviT xdeba. mxolod erTxel momeCveneba gvelis Wreli,
245
mbrwyinavi weli. isev vadgafuneb qvebs. mere velodebi wylis dawmendas.
wyali iwmindeba, magram mcuravi aRarsad Cans, amaod daveZeb balaxebSi, qvebSi.
axlaRa maxsendeba gamofurTxva, vifurTxebi, vifurTxebi, avdivar kbodis
zemoT, iq virecxav wminda wyliT pirs, saxeloebiT viwmendav tuCebs. xeleb-
is SemowyobiT vayuradeb mucels, vmSviddebi, vmSviddebi. walds gavirWob
welSi. mSvidad mivdivar, avdivar Sin. iq sabolood davagdeb konas, gaviz-
niqebi, avmaRldebi da var amaRlebuli, maRlidan mayurebeli...…
erTi esRa mqonda safiqrali, meTqva Tu ara es ambavi sxvebisTvis, dam-
ijerebdnen Tu ara. ver moviTmine, gavedi biWebSi da vTqvi. ki gadaafurTx-
es aqeT-iqiT, magram Tvalebi iseTi hqondaT, damcinodnen aSkarad. isev davi-
wye ufro meti gznebiT, zed Cems TvalebTan, zed Cems tuCebTan, aese... kidev
ufro damcinavi Tvalebi gauxdaT biWebs.
eSmakebsac dautaciaT-meTqi biWebis daburZgnuli Tavebi! amas xom sul,
sul ar damijerebdnen, magram CemTvis mainc is iyo mTavari, rasac axla
vityvi.
im dRidan gavxdi Zalian keTili, mSvidi, Zlieri. diliT rom avizmore-
bodi, uCveulo moqnilobas, simkvrivesa da Zalas vgrZnobdi kidurebSi, sx-
eulSi.
gavidodi da siamovnebiT davudgebodi ase azneqili gaxarebul mzes...
yovlismxilvelic aris mze.
`patara biWi golgoTaze~, 1989
***
o, es Semodgomis gzebi!
mSvidi, momwvano feri dahkravs mtkvars wiTlad brialeben gargrebi,
Wermebi da alublebi navTluRSi: dafeTebulni gadarbian gadasasvlelze
dedaberi da bavSvi. mkacri TvalebiT gviyurebs motocikletTan gaCerebu-
li avtoinspeqtori. „Jigulim“ „Jigulis~ Tu daartya, _ dueliantis nabije-
biT uaxlovdeba ori Ri piani kaci, veeba simkarmzidi ZlivsZlivobiT Se-
brundeba gasaxvevSi, caze grialiT amodis veeba „tu-157; Tavdaxrilebi dga-
nan varkeTilis tirifebi, me kurdReliviT vfxizlob. yovel Casaxlels mux-
lebdaZabuli vxvdebi gverdze mjdari msxvili kaci mSvidad moxsnis:
247
_ mamaCemi ufro msxvili iyo, papaCemi kideva... is kidev ufro msxvili
yofila. me godoras meZaxian, imas sawnaxela rqmevia, Cvens Tavads imereTSi
wauyvania Rvinis sasmelad. imerlebTan Sesajibreblad, ra! xoda, rom unda
wasuliyo Turme. repeticiisaTvis, daswafebi samsapalnian, aTas xuTas litri-
an savse qvevrs da erT mtkavelze dauyvania,
_ vaa!
_ ho, Cauyvania Tavads imereTSi da mTeli imereTi gaukvirvebia. me imas-
Tan SedarebiT ra var! biWebic didebi myavs.
_ gagizardoT!
_ gazrdilebi arian, erTs sami Svili hyavs, meores _ oTxi gogo, Sen ra
xelobis kaci xar Tavada?
_ me, iciT, mweraliviT... mwerali gaxlavarT.
_ mwerali? _ kaci Semomxedavs, _ iyavi, Svilo, iyavi.
***
daiwyo napuralebi, aneulis jejilebi, wynarad wagluebuli mravalgore-
bi. martoxeebi, cxvrebi, grZel joxiani mecxvareebi _ ukan adevnebuli mowyeni-
li ZaRlebiT.
_ bodbeSi xom aivli. Svilo. wamRerebiT ekiTxeba erTi dedaberi mZRols.
_ ara. _ mokled upasuxebs mZRoli.
_ ras ambob biWo, marTla ar aivli? _ ekiTxeba axla mzisa da jafisagan
damdnari patara. cisferTvalebiani kaci.
_ ara-meTqi.
_ i, marTla ar aivli, biWo? _ kiTxulobs mesamec.
_ vTqvi, ar avivli-meTqi da rogor ggoniaT, sityvaze gadaval exla? _
brazianad yviris mZRoli.
_ swori xazis gamtarebelia aCkebianiviT, _ winmjdomis kefasTan ambobs
axalgazrda.
mZRoli kisers moRrejavs.
_ Sen manda, Subli xom gaCvene weRana?!
_ ho, ho, _ Tavs CaRunavs axalgazrda.
_ ar maCvenebino meoreda,
***
SevdivarT nislSi, wvriladac wvims, gzaze wonwoxebi dgas. mZRoli „SeniS-
vnebs urigebs amvlel-Camvleli manqanebis mZRolebs.
_ nela, feTxumo!
248
_ CirgvebSi gazrdilo!
_ Sen manqanaze vin dagsva! Sen nekers unda hkortnide soflis boloebze.
vCerdebiT. win manqanebi gaCxirulan. viRaca viRacas uyviris, _ brma
xar, biWo? viRaca win garbis, viRaca winidan ukan morbis, Cveni mZRoli kars
gaaRebs da tribunidan gadamdgariviT gadasZaxis.
_ CarCiT SuagzaSi komunizmis mSeneblebiviTa...
isaa, unda daviZraT da, viRaca abraxunebs gametebiT garedan. mZRoli
kars gaaRebs.
_ ra iyoT, mogdeven?
_ ara, kaco. Sen rom daginaxeT, avReldiT.
avtobusSi amosuli mTvaresaviT ganaTebuli axalgazrda kaci mgzav rebs
gadaxedavs, mZRoli cerad Sehyurebs da manqanas Zravs. oric sxva amovida,
is oric msxvili. daJinJRilebuli. axla erTmaneTze arian mixorxlilni
samiveni.
_ mideqiT axla ukan. nu damadgeTbiT yvelani Tavzeda? _ Sewuxebuli
moRrejavs kisers mZRoli.
_ yvelani rogor daveteviT, kaco?
_ sad ar daeteviT?
_ Tavze, kaco.
mZRoli amoxedavs. es axalamosulebi masze msxvilebi arian. SeuSvebs
saWes xelebs.
_ vah, kaco, gamagebineT ra dRea dResa, ra yvelas samarTebeliviT gaqvT
galesili enebi!
samni ukan iweven. erTi qali wuwunebs:
_ daTvi xar, ra xar, ra dedis Svili.
_ age, Cemze msxvili ukan ar gizis? _ Cemi ra gikvirT?!
_ me Sen simsxosTan ra saqme maqvs.
_ aba.
_ fexze damadeqi.
_ vai, me Casaqolsa! mere magaze metad ver amogaWyivle, deida?!
_ mgzavrebi icinian, icinis dazaralebuli qalic. vicini mec. mZRoli iw-
ers.
_ RmerTo, mSvidobiT mimiyvane col-SvilTan.
naxnavebi, didi lamazi xeebi, nisli.
***
avtobusi raionul qalaqSia gaCerebuli, viRacebi Cadian jmajuniT, nerv-
249
iulobiT. mZRoli fexze dgas, TiTqos iTvlis, Tan moZRvravs:
_ nela, nu ifuWebT nervebsa.
mec fexxe vdgavar. sabargulidan portfelsa da sawvimarsLviReb.
_ Tqvenc aq CadixarT. pativcemulo? _ mekiTxeba mTvaresaviT ganaTebu-
li gogia, qals rom fexi daadga weRan.
_ Cavdivar.
_ Tqven xom aqauri ara xarT!
_ ara, stumrad mivdivar.
_ amaTTana, kaco?! _ Tavs miabrunebs, viTom siciliT igudeba. mere moixe-
davs. _ saWmel-sasmeli Tu gaqvT wamoRebuli.
me meRimeba.
mSiers mohklaven. _ gogia Zmakacebs gadahyurebs dasturis molodinSi.
_ ho, ho, mohklaven. _ Tavebs uqneven Zmakacebi.
_ ai, ra! _ mklavze meqaCeba gogia. _ es samni xom Cvena varT. meoTxe kaci
gvWirdeba. koxtad rom mivusxdeT sufras.
_ didi madlobeli, didi! _ Tavs vuqnev uaris niSnad.
_ dafiqrdi dagvaTvaliere _ mafrTxilebs gogias Zmakaci.
_ ho, kargad Semogvxede. _- quds ixdis mesamec.
_ dafiqreba ar unda, _ mokled Wris gogia, _ marto erTi iseTi sadRegr-
Zelo vici...
_ icis, icis! _ dasturs aZleven Zmakacebi.
_ didi madlobeli, sxva dros! _ Tavs vukrav da karisken mivdivar.
_ bodiSis moxdiTa, magram scdebiT. Seni saqmisa Sen ici, magram scdebi
amaTTan stumrada? _ cers gareT iSvers gogia, Cems adgilze jdeba, Tavs
CaRunavs, viTomcda Zalian dadardianebuli.
_ scdebi, Zaliana scdebi! _ madevneben gogias Zmakacebi.
me xelebs maRla vwev da ise Cavdivar avtobusidan.
***
portfeli marjvena xeliT mikavia, sawvimari marcxena mklavze maqvs
gadakidebuli da moedans avdev.
Cveulebrivi raionuli centri moasfaltebuli moedniT, ramdenime aseve
moasfaltebuli quCiT. moednis irgvliv _ maRaziebi, saxelosnoebi. saxelos-
noebTan kacebi, lazRandara biWebi, maRaziisken mimavali qalebi. maRazie-
bidan gamosuli qalebi...
modis ori TmamoSvebuli, farfara Sarvliani biWi. mzesumziras mohfq-
vamen. uceb erTi mobrundeba, mova CemTan da mtkiced mekiTxeba:
250
_ ratom mzesumziras ara sWamT?
me gaugebroba mexateba saxeze. yoveli SemTxvevisaTvis mainc vekiTxebi:
_ rogor brZaneT?
_ ratom mzesumziras ar miirTmevT?
_ savaldebuloa?
_ ar iciT?
biWi Sarvlis jibidan mTel bRuja mzesumziras amoiRebs da pijakis jibeSi
miyris.
_ mzesumzira unda sWamoT,
momorebiT gaCerebuli biWi mSvidi TvalebiT miyurebs. Cemgan wasuli
biWi gverdiT amoudgeba da, viTomc araTeri, Ceeulebriv wavlen.
me portfeli marcxena xelmi gadamaqvs. mzesumziras viReb da wina
kbilebiT frTxilad vknet. araferi! ugemrielesi mzesumziraa. siamovnebiT
vacmacuneb tuCebs, erTxelac vixedebi Cemgan wasuli biWebisaken. imaT sxva
biWebi SeugrTdebian. wynarad dganan.
Camoivlis cxenis sazidriani menavTe.
mere borblebmorTuli velosi pediani biWi, mere dabali, Caburvakebu-
li kaci. saCvenebel TiTze dakidebuli cxvris barkali moaqvs.
_ ukacravad, raisabWo sad aris, xom ver gvetyviT?
_ ra sabWoo?
_ raionuli sabWo.
kaci aqeT-iqiT iyureba,
_ raikomi?
_ raisabWo.
kaci trotuarze mdgar kacebs eZaxis.
_ biWo, raisabWo raikomSia, ara?
_ romeli sabWo?
_ raisabWo, yruo.
kacebi erTmaneTs gadaxedaven.
_ ho. po. raikomSia.
kaci cxvris barkals marcxena saCvenebel TiTze gadaitans, marjvenas
Sarvalze gadaisv-gadmoisvams.
_ ager rom axval, maRazia rom Tavdeba, im maRaziis iqiT asaxvevia, iq rom
auxvev, erTi didi saxlia gadmomdgari, im saxlSia yvelaferi.
kaci fexidan iwyebs da Tavamde maTvalierebs.
me madlobas vuxdi da mivdivar.
Camoivlis 9-10 wlis biWi.
251
_ semiCka ara gaqvs? _ mekiTxeba pirdapir,
me mzesumziras amoviReb da muWaSi vuyri.
biWi arc Semomxedavs, ise midis.
ukan patara ZaRli misdevs.
raicentris administraciul SenobaSi TiTqosda kaciSvili ar aris.
mivdivar, TiTqos Cemive nabijebis xma makrTobdes. vkiTxulob karebTan
gakeTebul abrebs. tuCebis cmacuniT vimeoreb gvarebs, bolos vpoulob.
rasac veZeb. portfeli isee
me-7 gv. aklia
***
nebieri turistis nabijiT vuaxlovdebi sastumros.
„alazani“, „Àëàçàíè“ _ aweria kars zemoT gamokidebuli eleqtronis
TeTr buStebs. mTavar kibesTan samTvliani motocikli dgas. mis navSi rqeb-
dagrexili yoCi gaCerebula, mZimed aqanebs Tavs. mivdivar. yoCs Sublze
vadeb xels da RimiliT vusinjav kisris simagres.
_ gaanebe Tavi, biWo! _ meZaxis motociklisken momavali milicieli da
Tan Tvali veeba „platformebian“, miniqvedatanian gogoze rCeba. gogos
Rumelis ori axali mili miaqvs. TiTqos celqobiT mihyvebian ukan asfal-
tze niavisagan atacebuli foTlebi.
_ romlisaa? _ mamakacurad CaTqmuli RimiliT mekiTxeba milicieli.
me mxrebs viCeCav.
_ ar vici, me aqauri ar gaxlavarT.
`gzaze~
`gza kaleidoskopiisken~
`gzis gasabruni~
`gimnasturiani kaci~
didi xania, Tvals vadevneb am kacs. cxovrobs Cvens zemoT omis Semdgom
wlebSi dasaxlebul gorakze. ar vici, saidan aris Camosuli. pirvelad rom
gamoCnda, vgoneb ormocda Svidi weli iyo, samxreebmoxsnili gimnastura
ecva. es imaze metyvelebda, axali demobilizebuli unda yofiliyo armiidan,
magram demobilizebulTaTvis damaxasiaTebeli siamayiT ar iqceoda. Cemi
yuradReba imiT ufro mii pyro, rom yovel saRamos, daaxloebiT erT
dros, Cveni binis iqiT gaCerebuli tramvais ukana baqanze atydeboda CoC-
qoli, viRacebi wyrebodnen, erTmaneTs ujikavebdnen, gamoinapirebdnen am
gimnasturian kacs. esec, es gimnasturiani, jerac isev axalgazrda, beWebganieri,
mSvidad Camoitanda mazuTiani Spalis naxevars, gaidebda mxarze, romelze-
dac winaswar daifenda Savad gapoxil muSambas, marjvena xelSi daiWerda
msxvilad naqsov baduraSi Cadebul or did Sav purs da dinjad Seuyveboda
gorakis gzas.
gorakze naucbaTevad aSenebuli patar-patara saxlebi idga, saxlebi arcki,
qoxebi, zogi toliT iyo gadaxuruli, zogi SiferiT, zogi sxvadasxva zomisa
da moyvanilobis TunuqiT. ezoebic, visac riT moexerxebina, imiT hqondaT
SemoRobili, _ mavTulebiT, wvril-wvrili ficrebiT, liTondammuSavebeli
qarxnidan gamotanili narCenebiT. ezoebSi edgaT jer isev norCi nergebi
da Cvenidan sul Canda, romel ezoSi ramdeni adamiani trialebda, romel
ezoSi ra keTdeboda. Canda im gimnasturiani kacis ezoc. iq oTxi bavSvi,
erTi qali da erTic dedaberi trialebda. bavSvebi skolaSi dadiodnen,
dilaadrian gaikrifebodnen xolme ezodan, qali qoxSi fusfusebda, deda-
beric exmareboda, magram xSirad dedaberi gareT ijda, mzeSi, qoxis wina
kedelTan. miitanda muxlze idayviT dabjenil xels TvalebTan da iyo. ase.
272
gimnasturiani kaci rom ezoSi Sevidoda, bavSvebi gamoegebebodnen, CamoarT-
mevdnen purebs, Searbeninebdnen Sin. gimnasturiani kaci ki Spals sxva Spal-
ze daagdebda da dedabers gverdiT miujdeboda. isxdnen oriveni wynarad,
gadascqerodnen qalaqs. SeiZleba sulac ar laparakobdnen, anda lapara-
kobdnen Zalian Cumad. mere isinic Sediodnen Sin. ainTeboda erTaderTi
naTura.
gimnasturianma kacma erTxel Zalian SemaSfoTa Tavisi saqcieliT. tram-
vaidan Camosuls, gamxdari mawanwala ZaRli miuaxlovda, TiTqmis miado
cxviri baduraSi Cadebul purebs. gimnasturiani kaci Spalis asakideblad
iyo Caxrili, ZaRls brazianad gauqnia wixli da iseTi vinmes kerZi uwoda,
axlo-maxlo myofni, vinc ki misi sityvebi gaigona, zogi saiT gaiZurwa, zogi
saiTa. marto erTi patara saTvaliani kaci auxta, _ „ra ambavSi xar Sen!
reebs bodav Sen!..“ gimnasturianma kacma ki Spali mxarze Seido da uaresi
ram Tqva, _ im patara kacsac da Tavisi saxeliT Tavzardamcem kacsac iseT
adgilas usurva SeZroma, romlis xsenebac SeSfoTebas iwvevs yovelgvar
sazogadoebaSi. patara kaci xtunaobiT da xelebis qneviT misdevda, gimnas-
turiani ki, rogorc ZaRls, ise gauqnevda xolme fexs.
vifiqre, oriode dRe da gimnasturiani kaci samudamod moSordeboda
Cvens midamoebs, magram ase ar moxda, gimnasturiani kaci isev Cveulebriv
dadioda Tavis gzaze, patara kaci ki metad aRar daminaxavs arsad. mgonia, is
imdenad aRelda im saRamos, im adgilamdec ver miaRwevda, sadac jer ars
misvla aseT viTarebaSi, mivida Sin da.., an iqneb Sinamdec ver miaRwia, gzazeve
gauskda guli.
ormocdaaTiani wlebis bolos gimnasturianma kacma (raRa Tqma unda,
mas ukve gimnastura aRar ecva, magram CemTvis bolomde es saxeli SerCa)
iseve, rogorc sxvebma gorakze, qoxs jer cal mxares miadga raRac. mere
meore mxares, mere winac gamoumata da saxuravic aswia maRla. muSaobaSi
ukve dazrdili Svilebic exmarebodnen. ezos xeebic daizardnen, iqauroba
dabures da aRaraferi Canda, ra xdeboda ezoSi. marto imasRa vxedavdi,
rogor mohqonda xolme gimnasturian kacs isev naxevari Spali da purebi _
axla ukve bevri, xan da xan xuTi Tu eqvsi erTad.
mere da mere gimnasturianma kacma Spalebis zidvasac aneba Tavi. marto
purebiani baduriT auyveboda xolme aRmarTs. jer gaWaRaravda, Semdeg
mTlad gaTeTrda. welSic moixara, albaT imdeni Spalebis zidviT. sul
vfiqrobdi, _ ra aris, ratomaa, rom puri isev mas moaqvs, amodena ojaxis
patrons? aZlevs vinme, ufasod gamoaqvs saidanme?! _ magram ver mivxvdi.
marcxena xeli rom gauTavisuflda, imiT zogjer meore CanTasac ikavebda.
273
im CanTidan moCanda: kartofili, kombosto, xaxvi, pamidori, mwvanili. mere
uceb mTlad Semsubuqdnen misi CanTebi. bolos iqamde mivida saqme, rom erTi
puriRa mihqonda saxlSi, isic rvaasgramiani, gasaocari ra unda iyos _ Svilebi
daizardnen, TavTavianT bunagebSi ganapirdnen. dedaberi mokvda. darCnen
coli da TviTon. colic xnieri, TviTonac. ara Cans, Torem albaT erTad
sxedan xolme da erTad gadahyureben qalaqs. gasaocari is aris, miuxeda-
vad yovelive zemoTqmulisa, gimnasturiani kaci iseve mSvidi TvalebiT mi-
uyveba Tavis aRmarTs, rogorc ocdaaTi wlis winaT. mxolod erTxel vnaxe
sxvanairi _ trotuaris napirze ijda da miwas CaSterebuli iRimeboda
TavisTvis.
`mTvaris asuli~, 1987; `patara biWi golgoTaze~, 1989
274
`gogona _ Rame rom Seuyvarda~
(`gogona, romelsac Seuyvarda Rame~)
`gojilebis eqimi~
`grZeli dRe~
`gubazi~
gubazi mexuTeklaseli biWia, man ukve icis, rom mefuri saxeli hqvia. isic
icis, rom iyo gubaz pirveli da iyo gubaz meorec.
gvaric damafiqrebeli aqvs _ medroSiSvili. damafiqrebelia, medroSis,
ese igi, jars rom droSiT miuZRvoda win, imisi STamomavalia gubazi, Tu
xelosnisa, droSebs rom akeTebs. yovel SemTxvevaSi, mamam araferi icis
amisa, _ ra vicio! ra vicio! droSa micvalebulebis gasvenebebzedac mihqon-
daT winao.
damafiqrebelia erTi garemoebac. erTxel troleibusiT rom midiod-
nen deda da gubazi, erTma maRalma, Zalian kargi Sesaxedaobis xnierma kacma
Tqva:
_ am biWs mefuri siamayis borcvebi aqvs Sublxeo, _ da ori TiTi miutana
gubazs warbsa da warbs Sua. deda aRelda, gaeRima da gawiTlda, qurTukis
sayelos sworeba dauwyo gubazs. gubazi ki, ramdenjerac sarkesTan miva im
dRis Semdeg, sul im siamayis borcvebs akvirdeba. xan erTze daiWers TiTs,
xan meoreze. TviTon Zalian siamovnebs, ase rom aqvs, maswavleblebi kidev
ver itanen. maTematikis maswavlebeli ver itans da meorec _ rusulis mas-
wavlebeli. orianis dawera rom undaT, SeSfoTebulni ekiTxebian gubazs:
_ ras wamouSvi rqebiviT eg kopebi? aha, kalami da Sen TviTon Caiwere,
rac gekuTvnis.
gubazi uZravad dgas, mTlad SeumCnevlad gaixedavs
warbebs qveSidan. maswavlebeli erTxelac etyvis, _ aha, kalamio! magram
gubazi isev uZravad dgas. maSin isev TviTon Cauweren im orians da dajdo-
mis uflebasac miscemen gubazs. gubazi dajdeba, da gasaocaria, guliscemas
mTel sxeulSi grZnobs. ugdebs yurs im guliscemas, _ dag--dag! dag-dag! da
odnav eRimeba. SeamCnevs maswavlebeli am Rimils da uaresad moiSlis moS-
289
lil nervebs:
_ Caidine gmiruli saqme da kmayofilebiT geRimeba, ara?
gubazi merxs miuaxlovebs Tavs, TviTon verca grZnobs, rogor atokebs
aqeT-iqiT:
_ aba, axla merxs gaukeTe ciklovka Seni kopebiTo.
amaze xom marTla gaeRimeba gubazs. kidev kargi, rom zari arsebobs qvey-
nad. rogorc iqneba, isic dairekeba. acvivdebian bavSvebi, aJivJivdebian. gamou-
vlis romelime pranWia gogo gubazs, _ mobrZandiT da Tqveni xeliT Caiw-
ereT xuTiani, batono gubaz! _ ityvis msaxiobiviT. gogos xels ar axlebs,
magram biWmac Tu uTxra aseTi rame, _ mokle xuki icis, krivis erTi ileTi,
mokle da swrafi dartyma, _ im dartymas miiRebs biWi da, iSviaTad, rom
gameoreba dasWirdes, maSinve sxva sityvebze gadava, gabrecili da satirlad
gamxadebuli: _ xumroba ar ici? xma aravin ar unda gagces?
im dros ukve gubazic nanobs, ratom gaartya ase. marto darCenili,kidev
ufro met sinanuls grZnobs, magram martoobaSi, amasac adgens: oriania mizezi
yvelafrisa. orianis miRebaSi ki bolomde ver gaamtyuneb gubazs.
gubazi fiqrobs: ojaxuri pirobebi maqvs Zalian cudio. or weliwadze
metia, samoTaxian binaSi gadmovidnen: or weliwadze metia, axal skolaSic
dadian. gubazi dadis da gaiozi, gaiozi mesame klasSia. bina aris saSinlad
nakeTebi. fanjris rafebi TabaSirisa aqvs. jer Semosaxlebulebic ar iyvnen,
daxeTqili iyo is TabaSiri, miekarebi odnav da cviva TeTri mtveri da
namcecebi. abrecil-dabrecilia parketi. amocvenili aqac, iqac, imis iqiTac.
SeiZleba ise wamohkra fexi, Tavi SeaxeTqo kedels. Spaleria naxevrad mik-
ruli, naxevrad mifenili kedlebze. im mifenilze Sendauneburad migepareba
TiTi, gayof meore mxares. jer rafidan Camoyril mtverze ra ambavs texen,
SpalerSi TiTis gayofaze mTlad giJdeba deda. SeuZlia imdeni scemos gubazs
da gaiozs, TviT patara Teasac ki, sanam xeli ar daeRleba. daeRleba xeli,
deda iqiT miesveneba, bavSvebi aqeT miiWuWkebian RnaviliT. _ kedlidan gam-
oiwiT, kedlidan gamoiwiT! _ mainc moaxerxebs da iyvirebs deda. mova mamac,
is TiTqmis yovel saRamos cotaTi mainc nasvamia. bavSvebze gabrazebuli
deda qmars dauwyebs wyevlas, _ Sen Cagiskdes eg muceli, Sen rom Sens mucels
ar ayride yvelafers, rafebs mainc gamovcvlidiT, Tbilisur Spalers mainc
gavakravdiTo. Sen unda Cagiskdes eg mucelio. mama amaze iseTi ginebiT
miugebs, bavSvebi Tvalebs xuWaven da mxrebi yurebTan miaqvT. _ Sens gvarso,
Sens gvarso _ ufro gaalmasdeba deda. mamas dedas yelTan miaqvs xelebi,
aSkarad, daRrCobasac ki hpirdeba. wamoxanxaldeba bebia, dedis sacodavi
deda, Cadgeba col-qmris SuaSi. mama fexs uRerebs bebiasac, _ gaiwi iqiT,
290
Torem glewe wixli da dagSale Senc anasTan erTado. axla bebias auvard-
eba sacodavi tirili da caxcaxi. bavSvebi mas Semoexvevian. gubazs wyali
moaqvs WiqiT. mama lojiaSi waegdeba da iq amouSvebs xvrinvas. diliT im
dros midis samuSaoze, bavSvebs rom jer isev sZinavT.
dedam ver iqna da ver iSova samsaxuri. arada, mamis 150 maneTma da bebias
pensiis 48 maneTma ra qnan? yvelas Wama unda, Cacma, daxurva, saqveyno urT-
ierTobanic, erTni kvdebian, meoreni qorwindebian, mesameni dabadebis dReebs
ixdian. yvelgan fulia saWiro. mamis 150 maneTi da bebias pensiis 4z maneTi
ras izamen? mama sul yviris, _ qurdoba ar SemiZlia, qurdoba ar SemiZliao!
dedac, _ Tqveni mona var, iatakis sawmend tilod qceulio... kidev kargi, rom
sofeli aqvT. soflidan CamoaqvT lobio, kartofili, pamidori, xili, sasme-
li.
gubazi yvelaze ufrosia da-Zmebs Soris, yvelaze metad ganicdis am Cxu-
bebs. _ kargiTo kargiTo _ iyvirebs isic. mama qimunjs hkravs, gubazi kedels
miawydeba, wava, miva fanjarasTan, iq tiris qveda tuCis kbeniT. mobrundeba,
miva akankalebuli dedasTan. verafers eubneba, magram deda mainc agrZnobin-
ebs, rom siamovnebs mklavze Tavis mideba. modian gaiozi da Teac. deda am
dros ukve sxvanairi cremlebiT tiris, bolos ikiTxavs, _ iswavleT
gakveTilebio? _ viswavleTo! viswavleTo! _ magram ra swavlaa, aseTi swav-
la, rusuls rom erTxelac ver waikiTxavs xmamaRla?! ara da am saSineleba-
Si guli uars ambobs xmamaRla wakiTxvaze. ver waikiTxavs gubazi xmamaRla
da orianic iqve dgas, gakveTilis dasawyisSive. nerviulobs gubazi, kumSavs
da Slis xelebs. cotaTi wahkravs gaiozs. gaiozi aseve upasuxebs, cotas dau-
matebs gubazi, gaiozi pirs daaRebs, _ dedas maSinve mzad aqvs, _ damiwydiT!
oriveni damiwydiT erT dRes!
arc gubazma, arc gaiozma da arc patara Team ar icis, _ eg saWmeli ar
minda, me magas ar SevWamo da sxva. rasac miutanen, Wamen. Ronivradac arian.
Tuki xandaxan guliscemas grZnobs gubazi mTels sxeulSi, amaze eRimeba da
eg aris. dedisTvisac ar uTqvams. esRa uklia dedas, eqimebTan arbeninos da
amazec daixarjos fuli.
patara, sul patara dabadebis dReebs uxdian xolme, oTxi-xuTi kacisaTvis.
amiTac didad xaroben bavSvebi. roca stumari hyavT, dedac karg gunebazea,
mamac, bebiac.
gubazi ukve TviTon dadis, gaiozic mas dahyavs skolaSi. mxolod erTx-
el unda gadaWran quCa, iqac kargad miixed-moixedavs gubazi da ise gadava,
gaiozs xels ar gauSvebs, sanam sul ar gadavlen. deda kviraSi orjer Tu
ara, erTxel mainc modis skolaSi, maswavleblebs ekiTxeba Tavisi Svilebis
291
ambebs. gaiozs aravin uCivis, gubazs ki, erTi Tu aqebs, meore mTlad qvis qveS
udebs binas, _ raRaciT aris Sepyrobili, TiTqos imasac ki ver igebs, ar
Sesdis yurebSi, rasac ai, im wamSi eubneba maswavlebeli, wamoSvebuli aqvs
kopebio...
auvardeba dedas tirili. gadgeba ganze gubazi da iqidan iyureba warbe-
bqveSidan. aRar unda Sin mosvla. ramdenjer gadauwyvetia kidec, waval, sul
movSordebi aqaurobas, romelime mSeneblobaze daviwyeb muSaobas: Zvel
dros Cemze patarebic muSaobdneno. magram gadawyvetileba gadawyvetile-
bad rCeba. jer xom dedisagan miiRebs, rogorc aris dakanonebuli, axla
deda mamas etyvis misi warmatebebis ambavs. mama brtyel qamars moixsnis, _
ginda, degenerato, aem balTiT gagixeTqo Tavio?! balTas ar aartyams, ma-
gram TavSi mainc cud elvasa da tkivils igrZnobs gubazi.
ezoSi rom CauSveben, gubazi da gaiozi saxlis ukan gavlen. iq, kldis
Tavze, mSenebare saxlis narCenebi aris Camoyrili. jer isedac kargia klde
xmeli balaxebiT, lodebidan gamonaJoni wveTebiT, maRla graklis buCqe-
biT. axla es saxlis narCenebi! ficrebis namtvrevebi, tilos naxevebi, mavTulebi,
rkinebi! daZvrebian biWebi im nagavSi. ficris namtvrevebisgan gaakeTeben
xmlebs, ebrZvian erTmaneTs. rogor, ranairad da mainc WuWyiandebian. axla
amis gamo daatydebaT wyevlaTa zRva, magram amas uZleben.
xandaxan raRac Ronieri, aRmtaci azrebi eufleba xolme gubazs: viswav-
li, viswavli gakveTilebs, vutireb yofas yvelas. marTlac swavlobs, swav-
lobs, zepirobs. maswavleblebs naTeli efinebaT saxeze. gamorCeuli naTe-
li _ istoriis maswavlebels. istoria Zalian uyvars gubazs. mSvenieri
wignic aqvs, „Cveni samSoblos matiane“, feradi suraTebiT.
erTxelac... aq ukve miWirs Txroba.. TiTqmis zepirad iswavla amacaxcax-
ebeli gakveTili ,,didgoris brZola~. amayad warmoTqvamda TariRs _ 1121
weli, 12 agvisto! selCukTa 300-aTasiani da daviT aRmaSeneblis 56-aTasiani
armiebi sabrZolod dadgnen erTmaneTis pirispir. daviTma sityviT mimar-
Ta Tavis laSqars:
_ eha, meomrebo! samSoblos dasacavad Tu TavganwirviT vibrZolebT, mters
advilad davamarcxebT. erTs girCevT: Cven yvelam Zlier RmerTs aRTqma
mivceT, rom misi siyvarulisaTvis am brZolis velze davixocebiT da ar
gaviqceviT...
Tendeboda, nislebi iZrodnen.
da am gaTenebisas moxda saocreba, daviTis mxedrobas gamoeyo 200 gulzex-
elebdakrefili kaci da egre wavida mtrisaken. selCukTa sardlebs egonaT,
es daRunuli meomrebi tyved bardebodnen da daubrkolebliv SeuSves Ta-
292
vianT banakSi. Cvenma meomrebma ki erTi ikivles da iseTi moulodneli
cecxli daanTes xmlebisa, selCukebi airdairivnen. am dros daviTis laSqaric
moaskda.
gubazi rom amas kiTxulobda da yveboda, Tavi im oras meomarTa Soris
warmoedgina. iRuneboda, Tvalebs xuWavda da jiquri nabijebiT miiwevda
win, _ hka magaTo! _ da viTom aSiSvlebda xmalsac...
meore dRes, daiwyo Tu ara meoTxe, istoriis gakveTili, gubazma iseTi
siTamamiT aswia xeli, _ me mkiTxeT, maswavlebeloo, _ maswavleblma gaxare-
bulma Tqva, _ aba, gvesaubre didgoris brZolaze, medroSiSvilo. gubazi wa-
modga, daiwyo:
_ saqarTvelos gaZlierebam didad Seawuxa amierkavkasiis musulmanuri
saxelmwifoebi. maT TxovniT mimarTes TurqeTis sulTans...
am dros gaiRo kari da direqtori Semovida. bavSvebi adgnen. direqto-
rma xeliT aniSna, dasxediTo. yvela dajda, gubazis meti. aRelvebulma is-
toriis maswavlebelma didi TavaziT miiRo direqtori, cota metad Sesuqe-
buli saxenaTeli kaci, skami miarTva, direqtori dajda, brZana _ ganegrZoT
gakveTili. maswavlebelma gubazs uTxra, _ aba, medroSiSvilo, ganagrZeo.
_ aa, udroSo medroSiSvili irjebao?! _ moesma direqtoris xmac gubazs.
bavSvebma gaicines, gubazi wamoenTo, ganagrZo, magram ukve borZikiT: weli
iyoo 1121, dRe agvistos 12.
selCukTa 300 aTasi meomari saqarTvelos gasanadgureblad, mTlianad
mosaspobad moadga. moiwevda laSqari win TrialeTis mTebiT, daviT aRma-
Senebeli Tavisi 56-aTasiani jariT. gubazi TiTqos raRaca moSavo-mowiTa-
lo veeba milSi midioda, esmoda gulisa Tu dafdafebis mZafri dgriali, es
dgriali Tu ar awevinebda Tavs maRla, arc muxlebs aSlevinebda bolom-
de... da im adgilas rom mivida TxrobiT, rogor gamoeyo qarTvelTa laSqars
200 meomari rogor wavidnen mtrisaken, midiodneno, ai, ase, _ mTeli ZaliT
gavida merxidan, Tavi uaresad daRuna, xelebi gulze daikrifa, Tvalebi dax-
uWa da im meomrebiviT wavida.. klasi axarxarda, gubazi gons moego, gamoiqca,
merxze dajda. xarxarebda direqtoric, ecineboda awiTlebul, areul mas-
wavlebelsac.
_ daasrule, medroSiSvilo, daasruleo, magram gubazi aRar amdgara. Cayo
xelebSi saxe da ase iyo sul, xan merxze damxobili, xan cota wamoweuli.
uaresad dgrialebdnen guli da dafdafebi mTel sxeulSi. orjer mivida
maswavlebeli, CamoaRebina. xelebi saxidan, magram gubazma xeli staca Can-
Tas da, aravisTvis ar daucdia, klasidan gavarda. gaiozisakenac ki ar wasu-
la. TiTqosda mTeli skolis xarxarSi gadaWra ezo. gadaWra quCac, oriod
293
nabiji da iqiT trotuarze unda asuliyo, da swored iq daejaxa raRac, tro-
tuaris Ziras miagdo. erTi es dainaxa, rogor miqrialebda qvemoT misi
CanTa, meti aRaraferi axsovs.
cxadia, manqana daejaxa.
saavadmyofoSi moiyvanes gons. mama mis sawolTan CaCoqiliyo da tiro-
da. dedas xom gawewili hqonda Tma da Camogazuli saxe. atirda gubazic.
undoda, dedisken waewia xeli, ver aswia.
ori Tvis Semdeg daubrunda skolas ori patara yavarjniT. gamxdari
ar iyo, magram feri mainc sxvanairi edo, moTeTro da odnav momwvano. mefu-
ri siamayis borcvebi TiTqos ufro gazrdoda. merxze rom ijda, Cveulebrivi
gubazi iyo, magram CanTas rom aikidebda da yavarjnebs dayrdnobili wavi-
doda, bavSvebi SiSCamdgari TvalebiT uyurebdnen. axla gaiozi ucdida xolme
klasis karTan. Tu vinme gamoelaparakeboda, ridi etyoboda im gamomla-
parakebels xmaSi. gubazsac iseTi rame ekiTxeboda TvalebSi didebs rom
gamoukrTiT xolme, _ vici, yvelaferi vici meo, _ da mSvidad ganagrZobda
gzas. ·
sul eferebodnen maswavleblebi, Sinac _ TiTqosda dawynarebulni gam-
oiyurebodnen yvelani.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`guga da buba~
`guTnis salesavi~
`guram rCeuliSvilTan~
`guram rCeuliSvili~
`dabruneba~
`dagvianebuli rekviemi~
daviT gaCeCilaZe
`daviTis xmali~
`daTvebi~
wesi aseTi iyo: win dedas unda evlo, belebi ki ukan mihyolodnen. mag-
ram mTis gadasaxeds rom miuaxlovdnen, belebma veRar moiTmines da win
gacvivdnen, ·erTi vnaxoT, ra xdeba iq, mTis ukan, aseTi Suqi rom amodiso.
deda gawyra, Tavs iqnevda da qSutunebda, jirkebsac waswvda, undoda, moeg-
lija da Tavneba belebisaTvis esrola. belebi SeCerdnen, Sefiqrianebuli
TvalebiT miaCerdnen dedas. naxes, rom arc erTi jirki ar mohyva xelT, da
isev gaiqcnen. deda ukana fexebze dadga, winani haerSi gafarCxa da Cumi
324
wkmutuniTRa gamoxatavda ukmayofilebas.
belebi ukve mTis wverze iyvnen. yelyelaobdnen, cxvirs maRla swevdnen,
Savadgabarduli xis totebis ukan raRac sinaTlis garCevas cdilobdnen.
ver SeZles da maSin xeebs ecnen. swrafad abobRdnen zed, TaTebiT gaswi-
gamoswies foTlebi da siamovnebisagan piri Ria darCaT. iqiTa mTidan mTv-
are amosuliyo, gverdCamoTlili mTvare. mTasa da mTas Sua naTesebi Canda,
naTesebs Soris ki... hoo, naTesebs Soris adamianebis sacxovreblebi iyo
gafantuli. es ar moewonaT belebs, usiamovnod SeiSmuSnen da dabneuli
gamometyvelebiT Camoxedes dedas.
deda cxvirze TaTs isvamda, etyoboda, raRac mwerisa Tu namcecis moc-
ilebas cdilobda. roca moicila, jer erT bels Sexeda, mere meores, gamw-
yralma dauqsutuna, _ Zirs CamoeTrieT axlaveo. belebma Camoxoxeba daiw-
yes. sul dabla rom Camovidnen, mudaris TvaliT gamoxedes dedas, _ xom ar
gvcemo. dedam TiTqos es Tqva, jer magisTvis ar mcaliao. belebma SoriRan
mouares da ukan mousxdnen. morCilad isxdnen da sunTqviTac ki frTxilad
sunTqavdnen.
deda raRacas marCielobda. drunCs xan maRla swevja, xan miwas adebda,
xan Rrmad sunTqavda da xanac enas awklapunebda. am ambavs rom morCa, belebs
mrisxaned moxeda _ fexi ar moicvaloT adgilidano. beber muxaze abobRda,
TaTiT Tvalebi moiCrdila, didxans iyureboda qvemoT da axla iq mar-
Cielobda. bolos, etyoba, kmayofili darCa mdgomareobiT. muxidan Camobo-
bRda. belebs erTi aniSna, momyeviTo, da ferRobs Cauyva. iseTi sifrTxiliT
midioda, xmeli foTlebic ki ar SmaSurobda misi veeba TaTebis qveS. belebic
frTxilobdnen, magram mainc xan tots gatexRnen, xan qva daugordebodaT, xan
ki TviTonac dacurdebodnen da SeSinebul Tvalebs miaWyetdnen dedas.
mTisZira patara velSi erTxelac SeCerdnen. dedam aqac daiwyo marCi-
eloba _ cxviris aqeT-iqiT triali, Rrmad sunTqva da enis wklapuni. mere,
etyoba, mtkice gadawyvetileba miiRo, sofels aerida da gezad, Soridan mov-
liT daeSva Zlivs gasagonad aCurCulebuli Relisken.
haeri aq mwife xilis surnelebiT iyo gaJRenTili. es Tu ara, SeiZleba
ager is xe mainc tkbili nayofiT iyos daxunZluli. belebi daxarbebulebi
iyurebodnen aqeT-iqiT, magram deda TavauReblad ganagrZobda gzas da iZu-
lebulni iyvnen, maTac bejiTad evloT. ai, fexqveS Waobmac daiwyo WyapaWyu-
pi. dedam moixeda da gaafrTxila, wynarad iareTo. Cavidnen wnorebiTa da
murynebiT daburul RelesTan. deda SeCerda. mere alag-alag aprialebul
wyals daswvda, ramdenjerme amouqnia rbili, wiTeli ena, Tavi aswia. belebic
wyalze iyvnen waxrilni, aCqarebiT uqnevdnen patara mousvenar enebs. ismo-
325
da susti wklapuni. am xmam kidev erTxel miaxed-moaxeda deda. mimoixeda
da gaocda. Relis piras, didi, TiTqos sagangebod SesufTavebuli xeebis
qveS, patara wisqvili idga. deda daTvma icoda, rogoric iyo adamianebis
bunagi, icoda, agreTve, futkrebis sacxovrebelic, magram amisTana raRacas
pirvelad xedavda. Sefiqrianebulma gadaxeda belebs. isinic gakvirvebule-
bi iyurebodnen wisqvilisaken. aq momicadeTo, da TviTon frTxili nabijiT,
kisris wagrZelebiT wavida iqiT. Zalian undoda gaego, ra iyo, ras akeTeb-
da es xuxula aq. erTic vnaxoT, TafliT iyos savse?! Taflis gaxsenebaze
nabijs auCqara. mivida, miuaxlovda, gamoixeda belebisken. belebi erTman-
eTs mihkvrodnen da SiSSereuli cnobismoyvareobiT iyurebodnen dedis-
ken. dedas gambedaoba Semata maTma yuradRebam. mivida wisqvilTan sul
axlos, sul axlos. drunCi maRla aswia. iseTi saamo suni gamodioda im
xuxulidan, zeda tuCi aWima, Rojebi gamoaCina.
xuxula xisa iyo, Zeluri. zemodan xavsiani yavari hqonda gadaxuruli,
qveS ki wylis gube edga deda daTvi. jer pawawina sarkmels miaCerda, atot-
da, SigniT Seixeda. iq, SigniT, cecxli ar enTo da xmas aravin iRebda. maSasa-
dame, arc safrTxe iyo mosalodneli, aseve atotebuli miadga Zelur kedels
da drunCi sarkmelSi Seyo. fqvilis sasiamovno sunma ise gaaRiziana, Seeca-
da, sarkmeli Seengria, magram Zeluri kedeli magari aRmoCnda, Zvrac ki ver
uyo. maSin dabla Camovida da xuxulas Semouara. yovel gojs aTvaliereb-
da da sunavda, yovel pawawina xvrelSi TaTs yofda da sinjavda, SeiZlebo-
da Tu ara gamongreva. bolos kars miadga. karsa da kedelSoris darCenil
RriWoSi TaTi advilad Seetia. erTxans ficars Tavisken eweoda. mere TaTi
zem-zemoT autara _ iqneb ufro moxerxebulad gamovwioo. da, ai, saswauli!
RriWoze gadaxiduli roki aiwia da kari susti WrialiT gaiRo. am Wrialma
cota SeakrTo. ukan daixia da belebs gaxeda. belebic axlo misuliyvnen,
magram isev mityupebulebi isxdnen da isev SiSmoreuli cnobismoyvareo-
biT uyurebdnen dedas. dedam belebs xma ar gasca da isev kars miaCerda.
raki im karma xma aRar amoiRo, frTxili nabijiT gadavida zRurblze da
axla SigniT mimoixeda.
SigniT mTlad uCveulo raRac daxvda. erTi wowola ska haerSi iyo
Camokidebuli, mis qveS xisrkalSemovlebuli mrgvali veeba qva ido, qvis
dabla ki _ ficrisave yuTi. sasiamovno suni am mowyobilobebs asdioda.
marto maT ki ara, yvelafers.
deda daTvma ena frTxilad gausva TovliviT TeTrad dadebul fqvilis
surnelovan mtvers. Zalian egemriela. aCqarebiT daiwyo tleka. ufro da
ufro gemrieli moeCvena. belebi sul gadaaviwyda. ra dros belebze fiqri
326
iyo, roca mrgvali qvis irgvliv fqvili TaTiT sabRoWi aRmoCnda. qvas zed
gadaeblota. is wowola skasaviT raRaca wamoedo qeCoSi. gabrazebulma
axeda. aiwia, ukana fexebze dadga da Sig Caixeda. carieli iyo. TaTi Cayo.
mainc carieli iyo. maSin Ronivrad moswia, molewa da kedlisken gadaago-
ra.
axla ukve galaRebuli dautrialda qvas. magram qvas rkali hqonda Se-
movlebuli, arc is aZlevda Tavisufali moZraobis saSualebas. axla imas
daeWida, liwiniT Semoacala is iyo kedlisTvis unda Seenarcxebina rkalis
namsxvrevebi, rom belebi dainaxa. isinic SigniT Semosuliyvnen da gaCqare-
biT tlekdnen Zelebze TovliviT dadebul fqvilis mtvers. erTi dauqSutu-
na. belebma Tavi aswies, _ aba, deda ras gvetyviso, magram dedamac ar icoda,
ra unda eTqva, da isev Tavis saqmes dautrialda.
qvis irgvliv imdeni iyo gemrieli fqvili, SeeZlo mSvidad eWama, magram
mainc Cqarobda. belebic iq amoxoxdnen da imaTac daiwyes TaTebiTa da
eniT gacxarebuli tleka. miawva da orive Zirs gadayara. belebi awkmutu-
ndnen, deda maSinRa moego gons. belebi axlos mouSva. SemoasufTaves, Sem-
olokes is veeberTela qva. deda daTvs imedi hqonda, qvis qveS ufro blo-
mad iqneboda fqvili. TaTebi amosdo, daiZaba, amoixvneSa, cota daZra, magram
ver gadaagdo. maSin xelaxla daeWida, mTeli Zal-Rone daZaba, aswia da Zirs
gadauSva. qvam iseTi raxvani moiRo, kinaRam Weri Tavzxe daecaT.
cota xans maRla iyurebodnen SeSinebulebi. mere isev samuclavs ecnen.
samwuxarod, qvis qveS bevri araferi aRmoCnda. amitom axla sxvadasxva
joxebsa da Sverilebs misdgnen. jer lokavdnen. mere, iqneb meti sasusnavi
davtyuoTo, uwyrebodnen, amtvrevdnen. roca SigniT aRa· raferi darCa dasage-
movnebeli da xelwamosasmeli, gareT gamovidnen.
gareT xuxulas ayiravebuli sveli Rari uerTdeboda. im Rars maRla
raRac mowyobiloba hqonda. im mowyobilobas wyali exleboda, gverdze
uxvevda da iqiT gadaCxrialebda. deda daTvma im mowyobilobis Semowme-
bac ganizraxa: raRaca daswia, raRac aaWriala, raRac amoaZro da... wyali
qSuiliT gaiqca RarSi, eca xuxulas, xuxula gacocxlda, aZagZagda. cotac da,
saSinel ambavs daawevda daTunebs. gaSeSebuli daTunebi erTxans gons ver
movidnen, ra unda eqnaT. mere hkres fxaWi da gaiqcnen.
eCvenebodaT, rom gabrazebuli xuxula didxans, didxans misdevda ukan.
sofelSi ki, ai, ra saubari hqondaT im saRamos erT dedabers da welSi
moxril TeTrwvera mewisqviles.
d e d a b e r i: bevri ki araa, zosime Cemo, ori baTmani iqneba sul.
TeTrwvera mewisqvile samfexa skams sTavazobda dedabers da Tan wy-
327
narad, imediani RimiliT miugebda.
m e w i s q v i l e: axla raRa aqneba, sidoni-qalbatono, da, iWiatebs Tu ara,
waval! rogor gekadrebaT! dafquli iguleT! saaTiviT maqvs awyobili! muSaobs,
muSaobs, rom... dabrZanebuliyaviT, qalbatono sidoni!
sadRac soflis bolos ZaRlebi cxarobdnen raRacaze.
`sad cxovrobs mezRapre~ 1970;
Jurnal `dilaSi 1967 wels gamoqveynda saTauriT `wisqvilis akleba~
`daTia da gogia~
331
`damalobana niavTan~
`damrigebeli~
`damSvideba~
`damxasiaTebeli~
`darajebi~
...me aqac marto var, Tanac dRe da Rame wvims. movrCebi saqmes, Cavicvam
sawvimars, mWidrod Semovixvev kaSnes da gavdivar fareT. qar-wvima saxeSi
337
mcems, magram ar mawuxebs, piriqiT, raRac, albaT, mxolod mamakacTaTvis gasageb
siamovnebas vgrZnob. ase vivli parkamde. Sen, vici, ginaxavs es parki. karg
amindSi bevrni dadian xolme misi beberi xeebis sanaxavad, beberi xeebis,
beberi SaSvebisa da kodalebis sanaxavad. wvimaSi iSviaTad Tu dainaxav
vinmes. aqa-iqRa TrTian yviTeli foTlebi, danarCenebi sul Zirs aris gage-
buli. saRamoobiT, elnaTuris Suqze, wvimaSi Tovlsac urevs. gavivli parks,
aval patara barSi, iq erTi ubralo rkinis Rumeli dgas, mili gareT aqvs
gayofili, win SeSis naWrebi uyria, xuravs, xuravs, niavi mimoaqanebs minebis
iqiT kvamls. davjdebi fanjarasTan, davukveTav, rac aqvT (ra unda hqondeT
aq?!), Tanac boTl Rvinos da gavcqeri mZimed dawolil janRs, im janRSi
Semalul mTebs. sami Wiqa da me ukve iqa var, im janRsa da mTebSi.
uamravi TeTri fifqi ireva mTasa da mTas Sua. gaWaRaravebulia Savi
fiWvnari. erTi bardidan gamorbis da meore bardisken skup-skupiT mirbis
zurgdasvelebuli kurdReli, Tovls ayrevinebs TavCaRunul balaxebs, mi-
aRwevs meore bardamde, iq dacucqdeba Sav simSraleSi, Semobrundeba haerisken,
dafiqrebuli ahyurebs cas da mere nel-nela wveba Tavissave Tbil TaTe-
bze. Tova ki maRldeba da matulobs, matulobs. fifqebi axlos Camouvlian
cami SeWril mwvervalebs, zogi fifqi iq rCeba, mwvervalze, misi martoobis
samkaulad, umetesoba ki qvemoT da qvemoT modis. efrqvevian xeebs da bal-
axebs, esevian si piT naSen kedlebs, dnebian maT siTboSi. dRisiTac ki,
naSuadRevze, wkavwkaveben turebi, RamiT qaris Suils mohyvebian idumali
Zalebi, yurSi CagZaxeben viRacani Tu raRacani, _ uu! uu! _ cdilob Seaswro im
Zalebs saxlSi, saxlSi _ anTia cecxli. sxedan Talx SuqSi qali da kaci. kaci
awvalebs Congurs, qali _ saCeCels. dabla, boselSi, Zroxebi da cxvrebi
raRacas efuCunebian Tivas. bavSvebi ar arian sofelSi, albaT, arc unda
iyvnen. sofelSi darCenilebi darajoben. sdarajoben winaparTa mier aR-
marTul uxilav Zeglebs. ra Zeglebia es? ai, kaci iwyebs da xmamaRali ZaxiliT
gars uvlis erT maTgans.
yofilan Zmadnaficni. daujerebelia TiTqos, magram me maTi fotosura-
Ti minaxavs _ Zveli, yavisferi. dgas ori SeTofiaraRebuli vaJkaci _ lama-
zebi, amayni. ise iyurebian, TiTqos wamic da gadmoerevian yiJiniT Senken.
erTs rqmevia maTe, meores gege. maTesac da gegesac SehyvarebiaT erTi lamazi
qali _ lamazi, ciskariviT. maTem rom gaigo, gegesac uyvarso is qali, daayu-
da Tofi da moikla Tavi. gegemac _ gaigo maTes Tavis mokvlis mizezi, daayu-
da imanac Tofi da moikla Tavi. qalma vera, qali ver moeria Tavs, magram
aRaravis ki aRar gahyolia aRarasodes oTxmoci wlisac ki midioda maTes
da geges saflavebze, unTebda sanTlebs da tiroda Cumi, sacodavi tiriliT.
338
mere isic mokvda.
kaci gaCumdeba, CaRunavs Tavs da isev Congurs dauwyebs wvalebas. misi
CaCoqili coli, vin icis, meramdened iwmendavs cremls. Rame awveba bnel
fanjaras me raRas vsCadi garindebiT mdgari mTasa da mTas Sua?
vdgavar da damdis Tovli.
`Tebro~, 1983
`darejani~
`dafiqreba~
Turme marto me ki
ar SemarTeba ase...
aba, es werili waikiTxe.
didi xnis ambavia. maSin bevri-bevri Tormeti wlis vyofiliyavi. biWebSi
vTamaSobdi. deda movida da miTxra: mamaSenma _ am wuTSive CemTan amocxa-
ddeso. mama navTiT, sahniT, mariliT da CiT-CuTiT vaWrobda soflis moedanze.
xSirad mibarebda xolme _ xan Sin, xan duqanSi. me fexaTreviT da RrejiT
vanebebdi TamaSs Tavs. mivdiodi, Soriaxlo gavuCerdebodi da TavCaRunu-
li vucdidi, ras metyoda. is, saWiro iyo Tu ara, xSiri xmarebiT gaqonil-
gapoxil saangariSos moimarjvebda, uhu _ uhuo, _ Caiwmindavda yels da
metyoda;
_ axlo moiwi, ai aq gaCerdi...
me kidev ufro mivuaxlovdebodi. maSin Tavidan fexebamde damaTvaliereb-
da, saangariSos yvela koWs erT mxareze mihyrida, salok TiTs tuCze Cam-
oisvamda da maRla aswevda. ·
_ ramdeni wlisa xar exla?
342
_ Tormetis, _ mivugebdi Tavauwevlad.
_ Tormetis, ara? ees... Tormeti, _ gamoagdebda jer erT koWs, Semdeg ors
erTad _ es Tormeti. me ramdeni wlisa viyavi, vasila borks rom vudeqi
mojamagired? cxrisa, ara? ees... cxra.
pirvelad gamosul kops ukan gaagdebda, momdevno ors ki _ erTs kidev
daumatebda.
_ mTeli sami wliTa xar didi. ras akeTeb mere? arafers. marto gareT
sirbili ici! yvelas Sen unda ahyve. WamiT ki CvenTan Wam, samjer Wam. erTxel
diliT...
isev iwyebda koWebis gamocurebas, xolo axla ukve saTiTaod, nela-nela.
_ es erTxel diliT, erTxel SuadRisiT, _ erTxel saRamoTi. fexsacmeli
ar giZlebs, tansacmeli ar giZlebs... Senodena aravis araferi ar sWirdeba.
mere? meaTedis nafasuri Tu Semogaqvs! aba, aswi Tavi, Semomxede. Semogaqvs?
ar Semogaqvs.
saangariSos aayiravebda, xelebs ukan Semoiwyobda, gaivl-gamoivlida
da darigebas damiwyebda:
_ RmerTma Tqva: ofliTa SeniTa moi pove lukma Senio. Seni saWmeli
TviTon Sen unda iSovnoo. Soulob? ara Soulob: raTa mere? imas ver
ityvi, patara varo. Senodenebi kvercxSi wivian...
me am sityvebze yovelTvis Tavs vimtvrevdi: rogor, ranairad unda awiv-
ldes adamiani, Cemi toli iqneba, Tu Cemze patara, kvercxSi... is ki, TiTqo
raRac tkivili awuxebso, warbebs Wmuxnida, qSinavda gaCumdeboda cota xans,
mere isev wamoiwyebda:
_ cxovreba eseTia. cxovrebis muRams gageba unda...
da gana marto me marigebda ase! _ dedasac. gansakuTrebiT maSin, Tu bebia
gvewveoda.
_ Sen, dedakaco, fiqri ar ici. maincadamainc me unda maTqmevino. puri
mamasisxlad gaxda, Cai ufro Zviria, Saqari kidev ufro Zviri. me kidev vber-
debi, ar ki vjeeldebi, rom umaspinZldebi, angariSi icode...
aseTi darigebis Semdeg deda uxmod tiroda _ gadasdebda Tavs da muSaob-
da da muSaobda... erTi Sens davaJkacebas momasuroo, ityoda natvriT. ma-
gram arc es ausrulda. TxuTmeti wlisa viyavi, rom piridan sisxli waskda,
or dRes iwva da nel-nela, TiTqos myeudro adgilze danTebuli cecxli
inavlebao, Caqra... .
...rogorc giTxariT, mamam duqanSi damibara. meSinoda, emand laxtSi gaw-
yvetili qamari ar SemamCniosmeTqi, magram gadavrCi. erTi ki SemomibRvira
da oTxad gakecili qaRaldi momaCeCa:
343
_ gaRma ubanSi gadi, Sav isakasTan, mieci es werili da, ras getyvis, pasuxi
momitane.
_ saxli rom ar vici?
_ ar ·vici! _ gamomajavra, viTom Cems xmaze. _ Se mamacxonebulo, kavkavSi
xom ara ggzavni. ena risTvis gaqvs, ver ikiTxav, ha? ·
naxevarma sofelmac ar icoda wera-kiTxva, magram mamaCemi yvelas wer-
iliT axsenebda valis gadaxdis saWiroebas: qaRalds sxva Zala aqvso. Tu
waikiTxavda movale, xom waikiTxavda, Tu ara da, TviTon gamocxaddeboda
duqanSi. maSin mamaCemi werils ukan gamoarTmevda, waukiTxavda da sagul-
dagulod Seinaxavda, rogorc sabuTs.
isaka _ Savi, _ uzarmazari kaci, zamTrobiT CvenTan muSaobda. baravda,
nakels ezideboda venaxSi. sufrasTanac ki ar iRebda xmas. sul dafiqrebu-
li iyo.
yovelTvis raRac emarTa mamaCemis.
vicvodi, am weriliT vals sTxovda. es ar msiamovnebda, magram kaloebi,
riye da nawisqvilaris eweri unda gamevlo. maSasadame, mTeli mogzauroba
miwevda. Sin gaviqeci, mxarze wina dRes gaTlili kombali gavide da gzas
gavudeqi.
cas kriali gahqonda, mze sasiamovnod ikbineboda. iZaxdnen molaRurebi
da JivJivebdnen wvril-wvrili Citebi. xeebi uZravad idgnen, Sevyurebdi
ayelyelavebul alvis xeebs da meCveneboda, rom isini sadRac mimalul nia-
vs daeZebdnen.
sibaanT kaloze batebi davafrTxe, xaxutaanT sabZelTan xvliki movkali,
riyeze xom mTeli ambavi gadamxda.
ori kameCi iwva gubeSi. jer isec miyvars imaTi gamoxedva da qmetuni.
axla aseTi ramac davinaxe! Sesjdomia erT kameCs rqasa da rqas Sua gaber-
ili bayayi da _ yua! yua!
_ aqSa! a bayaya!
araferi gamodis.
maSin kameCs ferdSi qvebi davuSine. vesrole erTi _ yuric ar Seuber-
tyavT arc kameCs, arc bayays. vesrole meore _ mxolod odnav gaaqnia kameC-
ma Tavi. vesrole mesame, muSta qva, da wamoiwia fSvinviT. dgeba. is bayayic
adis maRla-maRla; gakvirvebiT iyureba xan Zirs, xan aqeT-iqiT. mere naxa,
rom saxumrod aRar hqonda saqme da iskupa im simaRlidan.
jer isev amaze vicinodi, rom xmauri momesma. riyispira flateze Txebi
Camorbodnen. moagorebdnen momZvleul korCxlebs da qvebs, moapartyunebd-
nen jiqnebs.
344
ukan mwyemsi. biWebi mosdevdnen yviriliT:
_ Ci, he-he-he!
daminaxes, damiZaxes, gamomarTves kombali. xan erTma atriala, xan meo-
rem. vxedavdi, rom arafriT ar CamorCeboda imaT komblebs, magram mainc
sicili daayares.
_ es ra aris! es ra kombalia, Sibaqsa hgavs! an, kombali eseTi unda, ai, _ da
TavianTi gabolili komblebi gamomiwodes, _ ro Semosdo, rkina unda dafS-
vnas. Seni izams amas? isemc ras getyvi. eg Sibaqia, Zmao, aha, mJauna Wame!
Seedave visac ginda. Senze dids, Senze metis mcodnes, mwyems biWebs ki, dRe
da Rame mindorSi rom yrian, TavianTi ori TvaliT rom unaxavT mgelkace-
bi da alebi, mainc ver daarwmuneb, rom Sen marTali xar da isini mtyuani. e.i.
Sen meti ici da imaT cota. gamoarTvi, rasac gaZleven da wadi.
mJauna jibeSi Caviyare, dawunebuli kombali yavarjeniviT davibjine da
ewers Sevyevi.
nawisqvilaris bolos moxuci kaci Semxvda. mivesalme. is damaSterda da
mkiTxa:
_ visi xar, patarav?
vuTxari _ visic viyavi.
_ o... _ aRmoxda ratomRac da Crdilma gadauara saxeze,·mere mainc gamiR-
ima:
_ ramodena kaci gamxdarxar! me TiTisodena maxsovdi. saiT gagiwevia.
_ isakasTan mivdivar. ai, Sav isakas rom eZaxian. saxli ki ar vici.
moxuci isev moiRrubla. Tavi ise daaqnia, sinanuls rom gamoxataven xolme,
da saxre gaiSvira.
_ agera, Svilo, ager! mesame ezo aqedan. dauZaxe da gagagoneben.
madloba gadavuxade da ezoebis TvalierebiT gavwie.
ai is ezoc, ·moxucma rom maswavla;·ori gadaRrecili boZi dgas alayafad.
erTze Zirgavardnili qilaa wamocmuli, meoreze _ cxenis gamxmari kenCxo.
Robe gadaumtvreviaT, ezoSi nakeli yria da qaTmebi qeqaven. iqvea
TvalebdaZrobili uremi, kevri, fiwlebi da margilebi. iq ki, sadac SemaRle-
ba iwyeba, miwuri saxlia Cadgmuli. ukanidan rom wamoadge, azradac ar mo-
giva, Tu ojaxs adgaxar Tavze.
didi xmiT daviZaxe: isaka Zia-meTqi.
TeTr Tavsafriani qali gamovida, saxeze mimdgar mzes xeli SeuSvira da
erTxans ase miyura.
me kidev daviZaxe.
maSin wamovida _ isev xelmoCrdilebuli, fostlebis·frastuniT momiax-
345
lovda da nabijs auCqara.
_ ui, Tavs Semovevle, vin mosula qa! moda, Svilo. modi!
undoda xeli CaeWida da ise waveyvane, magram comiani aRmoaCnda. ukan
Seabruna da sityvieri patiJi ganagrZo.
_ mobrZandi, Svilo, mobrZandi.
_ mimiZRoda afusfusebuli, momibrundeboda da nawyvet-nawyvetad meub-
neboda:
_ isaka fiCxzea. aqve, serze avidnen gogo da is aqamde unda Camosuliyvnen
kidec. Semodi, SemobrZandi.
kombali gareT mivayude, Sin Sevedi da werili gavuwode.
_ dajeqi, Svilo...
tabureti damidga. werili gamomarTva da karebisaken wavida.
Tqven uTuod mixvdiT, rogori unda yofiliyo es oTaxi. taxti, saRebav-
gadaclili puris karada, dakeWnili magida...
Tvalis movlebac ver movaswari, rom ezoSi Semosulma isakam xvneSiT
daagdo fiCxis veeberTela kona. mas aTiode wlis gogona mohyva, aTreuli
ori Tu sami toti imanac Sua ezoSi datova da ZaxiliT gamoiqca:
_ wyali mwyuria, dedi!
daminaxa, Sercxva, SeCerda.
Sevatye, arc mamamiss esiamovna Cemi danaxva, magram ras izamda! xeli gam-
omiwoda. xeli didi hqonda, xorkliani.
araferi ar ukiTxavs, colTan mivida, werili. gamoarTva, gadaatrial-
gadmoatriala, daubruna da TvaliT aniSna _ waikiTxeo.
coli rom kiTxulobda, is dedaboZiviT idga da gaburZgnul wvers TiTe-
biT ivarcxnida.
alaparakdnen Cumad, naRvlianad. mere qalma auwia xmas:
_ maS, ra vqnaT? aqamdec rom gvadrova, ar gikvirs?
isev gamoarTva isakam werili. esev gadaatrial-gadmoatriala.
_ sad viSovi axla...
_ unda viSovoT!
_ sada-meTqi, dedakaco!
_ sadac ar unda iyos, TavSi qva unda· vixalo, unda moviSoroT da Seni
fexi... qalma me momxeda da xmas dauwia.
isaka karga xans fiqrobda. mere Tqva:
_ mRvdelTan me veRar mival, erTxelac damiTxova. Tu egnate mimegzav-
na... aba, waval.
_ Tavi daRuna da ise gavida. misma meuRlem ki gogonas xeli mohkida da
346
Tan gaiyola. daibana xelebi. amoiRo skivridan qeris puri, ori xis jami.
daasxa mawoni, Semouwyo xis kovzebi da gviTxra:
_ moidiT, mawoni WameT.
mivediT da magidas SemovusxediT. me aqedan, gogona iqidan. daviwyeT
xmisamouReblad tlekva. xandaxan SevxedavdiT erTmaneTs, is mtrulad, me
dabneuli... vwuxvar, rom uxerxeuloba Semovitane am ojaxSi.
ai isakac dabrunda, Zlivs moaTrevs fexebs.
_ ra giTxra? _ karebSive miageba colma.
_ egnates TviTonac hmarTebia.
_ aqamde ver gagabertyine yuri da axla...
isakam yba moiqcia da ise Sexeda.
_ Sena? Sena! _ Tavi gaaqnia qalma da mosaxvevis bolo waiRo Tvalebi-
saken.
_ cota Cauwi, dedakaco, Torem isec bezarsa var mosuli.
_ mudam ase Camakmedineb xolme xmasa da imitom aris, rom sikeTeSi amogv-
dos suli,
_ daaye, dedakaco!
_ Sen unda Cagaskdes eg muceli, rom ara gadagrCa ra Seusmeli...
_ gaCumdi-meTqi, dedakaco.
_ Sen rom...
isaka moirRva, taburets xeli dastaca da cols esrola. gaisma ficrebis
raxaruxi da raRacis wkriali. wamiT Camobnelda kari da mere isev ganaT-
da.
_ deda! deda! _ daikivla gogonam da taxtTan Cakecil dedisaken gaiqca.
me wamovxti. mere gareT gavvardi, kombals xeli wamovavle da mTeli
ZalRoniT gaviqeci Sinisaken. is mainc SevamCnie, rom isaka urmis Wlebs Cas-
Wideboda, Subli kofosTvis daeWirebina da veeberTela mxrebi ukankaleb-
da.
saRamos muxlmoyrili vexvewebodi mamas:
_ mama, Cemo sayvarelo mamilo, apatie, nu gamoarTmev im fuls. isini ise-
Ti Raribebi arian. iseTi Raribebi... mama, Cemo sayvarelo mamilo, apatie,
aCuqe da me gadavixdi, roca gavizrdebi, ·mama, Sen bevri fulebi gaqvs...
saangariSos aCxakunebda da yurs ar migdebda. an SeiZleba mismenda kidec,
magram ainunSic ar mosdioda Cemi sityvebi. maSin ki, roca gaigona _ bevri
fulebi gaqvso _ denTiviT afeTqda.
_ xma Caiwyvite, ZaRlis lekvo, ras ratrateb!
_ mama, me, me maCuqe! _ waviwie misken.
347
_ ai Sen!
Zlierma silam kuTxeSi mimagdo. kidev da kidev momxvda kiserSi, magram
ar avtirebulvar. piriqiT, wamovdeqi, kbilebi kbilebs davaWire da gamom-
wvevad mivaCerdi.
_ dedakaco! _ daiRriala da xelis zurgi gaSmagebiT gaisva tuCebze. _
momaSor·es lawiraki, ar Semomakvdes.
deda Semovarda. ar vici, waiqca Tu TviTon moiyara muxli, xelebi momx-
via da SemomRaRada:
_ wamodi, Svilo, wamodi!
ukan miuxedavad gavediT im oTaxidan da aRarasodes aRar davbruneb-
ulvarT _ aRarc me, aRarc dedaCemi.
`daRla~
348
`deda~
dedaze me iseTi ra unda vTqva, magram Cemi mosayoli mainc unda movyve.
SarSan, gvian Semodgomaze, noemberSi, Cems sofelSi Cavedi. damxvda sacod-
avi dedaCemi _ TiTebdamWknari, majebdawvrilebuli. mainc miRimoda da ise
meubneboda, _ xan vwevar, Svilo, xan ai, ase davracracebo.
viyavi erT Rames da erT dRes _ TiTqos ezo-yoris mowesrigebiT garTu-
li, sinamdvileSi raRac codviT Sewuxebuli. meore saRamos, ukve Sebinde-
bulze, wamovedi.
Cveni rkinigzis sadguramde oTx kilometramde gza aris, sul Tavqve-
Tavqve, aqedan kidev aRmarTi. gamimarTa dedaCemma Zveleburi farani, aminTo,
_ sadgurSi rom Caxval, morigesTan datove da vinmes amovatanineb mereo.
daviwye me sicili, _ ra farani minda, deda, ormoci weliwadia, am gzaze davdivar,
sul qva_qva vici-meTqi yvelaferi. _ arao, Sviloo, axla sul Secvlilia,
sad ras akeTeben, sad raso, Tan molinWyulia, fexi curavso. bevri mexvewa,
magram ar wamoviRe is farani. gamomacila ki karga manZilze, sanam didi
daRmarTi ar daiwyeboda. momyveboda im wkvaramSi, minaTebda gzas da Tan
sul marigebda dedurad. did daRmarTTan TviTonve SeCerda, aswia farani
cotaze, _ waiRe, Sviloo, _ Semexvewa erTxelac. me gadavkocne RimiliT _
wadi-meTqi axla! _ mivabrune, TiTqos gabrunda, wavida kidec, mivixede da
dgas isev, maRla uWiravs farani, meore xelic SeuSvelebia. _ wadi-meTqi,
wadi! gabrunda, wavida. me Tavqve daveSvi. zurgCanTa mkidia, TiTqmis mivrbi-
var, mivixedav ukan da ramdensac mivixedav, im wkvaramSi is farnis Suqi isev
erT adgilas dgas, albaT, meCveneba-meTqi, gavCerdebi, vakvirdebi, Suqi mainc
ar iZvris.
_ de-daa! de-daa!
araviTari Cqami! niavi saxeSi mcems, Cemi xma iqamde ver aRwevs.
ise Cavedi sadgurSi, ise avedi matarebelSi, is Suqi mxolod pataravde-
boda da ar iZvroda. vuyurebdi vagonis fanjridanac da vwyrebodi dedeb-
is sijiuteze.
is ki iyo da is _ cocxali aRar minaxavs dedaCemi. dekembris TeqvsmetSi,
RamiT, TerTmet saaTze, uwvalebliv daelia suli da damrCa am farnis Suqi
samudamo dardad.
ratom idga iq, im aRmarTis Tavze, sibneleSi da siciveSi imden xans? nuTu
marTla imas fiqrobda, rom cotaTi mainc minaTebda farniT gzas?! nuTu
egona, cudi rom rame momweoda, uTuod miswvdeboda qvemodan xma?! Tu su-
349
lac cudad gaxda, Cajda, veRar wamodga da iyo ase, _ faranze dayrdnobili?!
kidev uaresi _ samudamod xom ar meTxoveboda im farniT?!
davunTeb xolme sanTels, daviCoqeb, magram verafers vSveli Cems dards...
`mTvaris asuli~, 1987
`deda arwivi~
`dedaberi da mwerloba~
`deda mariami~
***
magram me erTxel kidev vnaxe mariami.
dilas rom avdeqi, is iyo Tendeboda. ezoSi, riyis qviT nagebi gomuris
gverdze, moCvenebasaviT uZravad idga mucelCazneqili murasa Zroxa, iqve,
ZeZvis RobesTan, TvalebdaxuWuli iwva wiTeli xbo. gomuris Tavze SemWknari
leli iyo gafenili, baRSi alubali mwifda, vaSlebs da otur qliavebs sxmis-
gan totebi dazneqodaT. is totebi Zalian Savad gamoiyureboda, Canda, sve-
li iyo. baRis boloze gza gadioda, gzis piras, patara moedanTan, talaxSi
naTrevi wiflis grZeli morebi eyara; dabalSi, xeebs Soris, ori saxli
moCanda, Rariani kramitiT daxuruli; sul qvemoT ki TeTri nisli iwva. is
nisli napirebSi TandaTan Txeldeboda da ablabudasaviT iyo gabmuli be-
qidan beqze, xis kenwerodan _ xis kenweroze. mxolod maRali mTebis
balaxovani mwvervalebi iyo ganbanilebiviT cincxali da sufTa. etyoboda,
balaxi iq jer isev lorTqo iyo, odnav narinjisferisa, da gegonebodaT,
mkvdris mze dasdgomiaT zedo.
baRSi, kartofilebidan, nacara qaTami gamoZvra da biliks dahyva qaT-
muri layuna nabijiT, kurtumis aqeT-iqiT qneviT. niskarts xan bilikis erT
mxares Cahkravda, xan meores.
es iyo erTaderTi moZravi arseba im veeberTela mTebsa da cas Soris.
da mec, sxvebi rom ar gameRviZebina, fexakrefiT Cavedi Zirs.
Cveni maspinZlis Robis iqiT, dasavleT mxares, nakaduli Camodioda. is
eSveboda sadRac zemodan, tbordeboda, isev ikargeboda. gavedi erT-erT
tborTan da SevkrTi: Sig Sua wyalSi mariami idga, wiTeli, TeTrad dawinwk-
luli kaba TeZoebamde aekeca, wamoixreboda, Rrmad Cayofda mzemokidebul
priala xelebs aTaxTaxebul WavlebSi, dgafuniT Seisxamda oqrosferidan
vardisferSi gadamaval msxvil barZayebze da mere xelebis dawoliT Cai-
wuravda nel-nela. gaSlili Savi Tma cal mxares CamoSloda da, roca Zalian
372
ixreboda, im Tmis boloebs wyali mialivlivebda.
uceb ca sazarelma Rmuilma gaapo. aRmosavleTidan SubiviT wamaxuli
TviTmfrinavi amovarda da wamSi daikarga. caze darCa misi kvamlisa Tu
orTqlis grZeli TeTri zoli...
mariami muxlebSi odnav CaRunuliyo, sveli, mtevnebdawiTlebuli xele-
bi umweod Caekida Zirs, tuCebi gaxsnoda da SiSiT gadidebuli TvalebiT
iyureboda maRla. TeTri, veeba ZuZuebi CanCqerebiviT CamosZagroda Zirs,
zed lomis bokverebiviT ekida tyupi Sav-wiTeli biWi da nel-nela atoke-
bdnen fexebs.
***
TeTri SiSveli ZuZuebi da zed dakidebuli bavSvebi maSin, ra Tqma unda,
Cemi warmosaxvis nayofi iyo, magram gadis wlebi da, TviT Cemda gasaocrad,
TandaTan ase meCveneba, TiTqos swored es maSindeli warmosaxviTi suraTi
yofiliyos namdvili, sxva danarCeni ki, _ tyis bindi, moWikWike Citebi, axal-
gazrda qali Robeze da sxva, _ TviTon ar vici, rodis an ris mixedviT Sekow-
iwda Cemi cxovrebis burusiT mosil gzaze.
`ciskari~ #4, 1969; `saRamo xanis Canawerebi~, 1971
`dedamdinareze~
***
axla iSviaTad, rom iorTan midiodes vinme. aT Tves dawyvetilia, Tbili-
sisa da sionis wyalsacavebs avsebs. mxolod zafxulis or Tves modis. isic
saSineli civi, sionis Rrma wyalsacavis Ziridan gamomdinare. Zalian giJi
Tu Seva sabanaod Sig. riyeze da WalaSi ageben betonis TevzsaSenebs, raRac
did saxlebs. ayril-dayrilia yvelaferi. Tu „gamoSvebuli ar aris“, wyali
TiTqmis ara Cans qvebSi. Zalian unda daZabo smena, WalaSi mainc rom gaigono
misi xma. magram raRa xmaa es xma? Cumi, Cagubebuli kvnesa. kvnesa gvaklia
376
Cven?
vdgavarT xolme Zveli moyvarulni ivrisa, naRvlianebi davyurebT maR-
lidan. vinme Seswrebia aseT rames adre? ubralo, facifuca adamianebi gam-
oviglovT mdinares, deda mdinares. araferi ki ar viciT jer am glovis
wesisa da rigisa...
1988 w.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`dedebi~
`dedis leqsi~
`dedofala~
`deduleTis gza~
`deduna~
Tokze sarecxi Sreboda. Tokis qveS patara, didTava biWi idga da Tvals
adevnebda, rogor beravda, maRla eweoda da atkacunebda niavi qaTqaTa ze-
wrebs. gamoiara erTma SavTvala gogonam da imanac yureba dauwyo zewrebs,
gamoiara meorem _ WrelTvala gogonam _ da imanac yureba dauwyo ze-
wrebs. gamoiara mesamem _ patara cisferTvala gogonam _ da imanac yureba
dauwyo biWs, gogonebs da zewrebs. maSin biWi mobrunda da RimiliT ikiTxa:
_ iciT, aq ra xdeba? niavi ambobs...
_ rao?! _ gakvirvebiT wamoiZaxes SavTvala da WrelTvala gogonebma,
erTmaneTs gadaxedes, mere didTava biWi da patara, cisferTvala gogonac
aaTval-CaaTvalieres, aq Cveni adgili ar ariso, da Tav-TavianT gzaze
mokurcxles.
388
darCnen martoni patara didTava biWi da cisferTvala gogona.
_ niavi ambobs... _ ganagrZo biWma. _ sad aris is lamazi xelebi, roml-
ebmac ase gagaqaTqaTaTo. zewrebi dedas eZaxian, gamodi da uCvene niavs Seni
lamazi xelebio. dedas ar scalia. Tavisi lamazi xelebiT axla is WurWels
recxavs, mere mtvrebs daswmends, mere sadilis keTebas Seudgeba...
patara, cisferTvala gogonam malulad gamoSala Tavisi sifrifana xe-
lebi, daxeda da swrafad damala zurgs ukan. erTxans ase idgnen gogonac da
biWic, Cumad. mere gogonam biWs hkiTxa:
_ ra gqvia?
_ adami.
_ me rom gavizrdebi, mec lamazi xelebi meqneba, adam. viyo SenTan?
_ iyavi.
da daiwyo didi, didi megobroba da gagrZelda didxans, didxans, sanam
nisliviT ar gaTeTrdnen is gogonac da is biWic.
`dila~ #9, 1968
`didebi~
...maswavleT, rogor movkla
Cemi sevda.
W. lomTaTiZe
(mxolod am qalsRa erqva mTel qalaqSi es Zveleburi saxeli ana)
_ SenTvis „van gogi“ maqvs, drezdenis gamocema. Tu aRarc gaxsovs, sadac
vcxovrob, _ ambobda nani (sxvaTa Soris) da ukve meramdened mihqonda marcx-
ena warbTan odnav SemWknari, uniaTo xelis zurgi. me Sevpirdi, rom ueWve-
lad vewveodi, xval ara, zeg ara, magram kviramde aucileblad vewveodi.
nanim damcinavad Semomxeda, amiT maniSna, rom yvelaferi icoda, mainc mad-
loba gadamixada da avtobusSi avida. me cota xans kidev videqi gaCere-
basTan da mere gamovbrundi. orSabaTi iyo, erTi im saZagel orSabaTTa-
gani, rodesac cxovrebas axleburad viwyebT _ im xanebSi sul meCveneboda,
rom Cems irgvliv yvela Taviseburad tyuoda da gulaZrZnili, gaRizianeb-
uli, vcdilobdi, sxvebs davmsgavsebodi, gaqvavebuli SubliTa da mxrebiT
mivwolodi dabrkolebebs, _ da kmayofilebac ki vigrZeni, rom vicrue. nan-
isTan aRarasodes vapirebdi wasvlas. Tuki SevZlebdi, sxvebsac aravis Sevx-
vdebodi, visTanac oficialuri urTierToba ar mqonda; vimuSavebdi dil-
idan saRamomde, maTematikuri sizustiT Sevasrulebdi samsaxurebriv mova-
leobas, saRamos, damatebiTi SemosavlisaTvis, vTargmnidi CemTvis saZagel,
389
magram sxvebisTvis albaT saWiro wignebs, da viqnebodi ase, CemTvis, damoukide-
beli, rogorebadac meCvenebodnen Zlierni ama qveynisani.
magram ar gasula aTiode dRe da, martoobiT da ugemuri qar-wvimiT
TavSebezrebuli, gazunzluli ZaRliviT vibertyebodi im saxlis sadarba-
zoSi, sadac ana cxovrobda. saxli Zveli iyo, baTqaSdamskdari. kibisTavidan
sacodavad iyurebodnen loyebdaberili, damaxinjebuli kupidonebi. erTi
piroba, gamobrunebac ki davapire, magram... gareT wvimda, Sin valis qaRaldiviT
ardasanaxavi samuSao melodeboda, da davreke. moisma yovelTvis uxerxu-
lobiT mosili „vin aris?“ me vTqvi kidev ufro Znelad saTqmeli „me var“.
amas mohyva aCqarebuli „axlave“, mere Cqari nabijebi, raRac xrigini, raRac
qaRaldebis SmaSuni da ramdenime wamSi saxegabrwyinebuli ana ukve Ria
karSi idga. axaldabanili Tma mwvaned daujruli TavsaxveviT Seekra, wamow-
iTlebuli loyebi TiTqos sveli hqonda da orTqli asdioda. rbilad, iro-
niuli ceremonialiT daixara da gaSlili xeliT Semi patiJa.
me is ar momwonda, ar momwonda misi ,,nukris Tvalebi“ da patara „gaban-
tuli~ tuCebi. nervebs miSlida, rom, sakmaod uniWo, ratomRac ekedleboda
musiks da mxatvrobas. magram mainc mxarze xelmoxveuli mivyvebodi gver-
diT da veubnebodi, rom amgvari procedurebis Semdeg, rogoric aris Tavis
dabanva da sxva, qals unda ekrZalebodes mamakacTan gamoCena. is icinoda
da bavSviviT dabejiTebuli ambobda vagifis leqss „abanodan momavali
qarTveli qali“. pirveli strofi bolomde Tqva, mere SeeSala, igona, igona,
ver moigona da gaecina.
_ saerTod, pirvel strofSi amboben TavianT saTqmels poetebi, mere ise
ra...
sawvimari gamomarTva da savarZeli SemomTavaza. me ar davmjdarvar.
videqi da kedlebs vaTvalierebdi. es iyo Tanamedrove Tbiliseli wignieri
axalgazrda qalis zogadad naZerwi saxe: Sopeni da vaJa fSavela, baxi da
Sagali, leonardo da vinCi da Weduri xelovnebis saZaglobebi, prokofievi
da xevsuruli Sibi. erTmaneTs miwyobili wignis yuebi: Tomas mani, gogeni,
kamiu, kafka, guram rCeuliSvili, hese.
_ „sami megobari“ ra uyavi? _ vkiTxe oTaxSi Semobrunebul anas...
gamiRima Taviseburi patiebis grZnobiT da araferi uTqvams. me viTom
gulwrfelad movikiTxe is wigni. maSin man Sublze momado wvrili, civi,
wylis suniani TiTi da miTxra:
_ me ra maqvs magnairebidan, ici? „moli pul gzaze.
orivem gavicineT, TiTqos erTmaneTs sabolood gavugeT da davsxediT.
isic savarZelSi Cajda, xelebi saxelurebze gamoWima da sayveduriani ga-
390
mometyvelebiT SemomaCerda. me papirosi amoviRe da ufleba viTxove, movw-
ev-meTqi. man patara gogonasaviT aWima warbebi. Subli daeRara. o, ramden
xazad daeRara Subli. cota xans vilaparakeT Cveulebrivi sayvedurebiT
da Tavis marTlebiT, rogor moxda rom vewvie da sxva. mere mardad wamod-
ga, patara nabijebiT mivida minian dabal karadasTan.
_ ici, me raRac koniaki maqvs, aTapapis drois, magram ar gafuWdeboda,
ara? Tu piriqiT, rac ufro didi xnisaa, mgoni, ukeTesia?
TiTqmis savse „varcixe“ gamoiRo.
_ Zalian uvargisi xom ar aris? nu damcini, ra! Sokoladi da.. iqneb gSia!
gSia? me, ici, sam wuTSi gavakeTeb raRacas. sam wuTSi. aba daifice. o, Tqven
biWebi dedas tyuilad ar daificavT.
rodesac Wiqebic gamoiRo da Sevseba daiwyo, ise axlos dadga CemTan,
vifiqre, droa xeli movxvio-meTqi, magram amjerad davagviane Wiqebi Seavso
da qancmileuliviT CaeSva savarZelSi.
_ ginda fanjaras gavaReb? an sinaTles avanTeb. dalie, ratom ar svam? me
vTqva sadRegrZelo? bednierebs gaumarjos, ubedurebs _ miwa da Savi qva
gulze! ratom miyureb egre. me sulac ara var ubeduri. ginda kidev davlio.
me, ici, jerac ar micnob Sen. me...
erTxelac Seavso Wiqebi. amjeradac, Cems gasakvirveblad, sulmouTqmelad
dacala. xolo, roca mesamed aiRo boTli da xelsawmendebisTvis wamodga,
me karadisaken aRar gavuSvi. nela Semovxvie xelebi welze da muxlze davisvi.
_ Cven ukve didebi varT, ana, _ vuTxari da vakoce.
da TiTqos raRac moulodneloba yofiliyos _ rbili, magram Tbili,
tkbili tuCebi hqonda! wamiT SeveSvi da ukan davwie. awiTlebuli loyebi
nel-nela usveldeboda cremliT.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`didi dali~
...aq, am kuTxeSi, viRac uCinari geniosebi dadian, nemsis wveriT eZeben Ta-
vianT saZebars, gadis xani da patara borcvebze kordebze, koromebSi TiTqos-
Ra uceb amoCndebian gasamterebeli silamazis patar-patara saxlebi. am sax-
lebis oTaxebis ricxvi, dablac da maRlac, iSviaTad aRemateba oTxs. Sig
cxovroben kolxebi: welwvrili, beWebfarTo, saxeTxeli kaci, misi Rirseu-
li Tanamocxedre, ori-sami bavSvi, zezeurad Semxmari Tavsafriani dedaberi
da zogjer TeTrwvermoSvebuli, tkbilmoubari, yalionis bolSi gaxveuli
391
berikacic.
Soridan es saxlebi mwvane fonze wiTeli, cisferi da iasamnisferi Zafe-
biT amoqargul naxats mogagonebT, axlodan, pirvel yovlisa, surneleba
SegaCerebT maTi. gansakuTrebiT diliT. diliT am saxlebis kramitian sax-
uravebs asdis soflis wyaroze Tixis doqiT mowvdili wylis suni, xis aivnebs
_ sakmevelis suni, xolo ezo savsea pawawina nazi mcenaris, ombalos, pitnisa
da cecxlze gadmosuli rZis suniT.
aq ise geCveneba, TiTqos yvelani imisaTvis cxovroben, aagon es saxlebi,
Semoavlon gamvlelTa Tvalis gasaxari Robeebi, xeli Seuwyon xeebisa da
mcenareebis zrdas, da mere, sakuTari sicocxlis zamTris dadgomisas, gauCi-
nardnen balaxebiviT.
wuTisofels aqac wuTisofeli hqvia, adamians, am wuTisoflis stumars,
aqac wuTisoflis stumars eZaxian, magram es sulac ar uSliT xels _ iyvnen
xalisianni, mkvircxlni; Sromisgan Tavisufal dros siyvaruliT gadahxvi-
on xeli erTmaneTs, misxdnen miyudroebulSi ramdenime kaci erTad, svan
msubuqi, amodsasmeli RviCo da ilxinon gaTenebamde. aqaurebSi didad fa-
sobs kazmuli sityva _ sadRegrZelo, sxartula, zma, gamorCeviT _ leqsi. am
xalxma ramdenime SesaniSnavi poeti misca msoflios, magram es imas ar niS-
navs, TiTqos gamedidurebuliyvnen da sul aseT poetur simaRleebs moiTx-
ovdnen yvela leqsis mTxzvelisgan. ara. isini pativs scemen „mcdelebsac“,
ese igi, imaT, vinc alali guliT laparakoben TavianT satkivarsa Tu six-
arulze, da keTilsindisierad cdiloben, daamsgavson TavianTi naTqvami
leqss.
xdeba xolme (iseve. rogorc yvelgan. Cvens qveyanaSi) aqac iwveven didi
qalaqidan romelime saxelmoxvebil poets. gamova is poeti „klubis“ scenaze,
sxvadasxva ubnebidan, sxvadasxva soflebidan mosul glexobas da „adgilo-
briv inteligencias“ waukiTxavs umetesad miamitur azrebs, magaliTad: „mzea,
yvavilebi iSleba, saxlebis sakvamurebidan nel-nela adis kvamlebi maRla,
o, ra lamazia samSoblo Cveni!“ an: „nawvimar daRmarTze Camorbian boCole-
bi, romlebic manqanam daafrTxo. maTs dafeTebul TvalebSi vkiTxulob
saukunis sadardels“. anda: „sevdiania sasaflao Semodgomasa da zamTarSi,
o, ufro zamTarSi, roca qvebze pirgadayinuli civi Tovli devs. qari qris,
da cdilobs, miRrecil-moRrecili jvrebidan gadayaros SimSiliTa da su-
lis tkiviliT aCxavlebuli yvavebi“.
darbazSi myofT mainc kmayofilebsaviT uWiravT Tavi. isini jer taSis-
cemiT gadauxdian madlobas poets, mere gamoiyvanen sakuTar bavSvebs, stum-
ris pativsacemad acekveben, amRereben, naTeli Tvalebis gizgiziT imaTac
392
waakiTxeben zogs poetis, zogsac sakuTar leqsebs, mere ramdenime Tavkaci
poets waiyvans sagangebod gawyobil sufraze, da axla iq, RviniT savse Wiqe-
biTa da yanwebiT xelSi, gagrZeldeba „klubSi“ dawyebuli kazmulsityvao-
bis saRamo.
poetis amgvar urTierTobas xalxTan Tavisi saxelic hqvia _ „Sexvedra“,
ese igi, poeti xvdeba Tavis mkiTxvelebs, Tanamemamuleebs. me Zalian mom-
wons es, „Sexvedrebi“, da rogorc ki erTxel erTma Cemma megobarma miTxra,
minda Seni dabadebis ormocdaaTi wlisTavis aRsaniSnavi saRamo gadagixa-
doo, maSinve davTanmdi.
yvelaferi zustad ise moxda, rogorc es-esaa aRvwereT (mxolod gamoms-
vlelTa monacvleobis mcireodeni gansxvavebiT). jer gamovida Cemi me-
gobari, saSualo skolis direqtori, da vrceli moxseneba waikiTxa `Cems
cxovrebasa da Semoqmedebaze~. miwoda me xalxis wiaRidan'amosuli mebrZoli
momRerali. mere gamovidnen maswavleblebi da Wirnaxulis moyvanis os-
tatebi, „momesalmnen“, misurves didxans sicocxle da „SemoqmedebiTi war-
matebani. mere bavSvebma waikiTxes Cemi da Cemdami moZRvnili sakuTari
leqsebi; gamovedi mec. mec wavikiTxe ramdenime leqsi, davpirdi darbazs,
rom vgulebodi maTi sabrZrolo rigebis avangardSi, Tu ki, ra Tqma unda, am
mSvidobismoyvare xalxs aseTi ram dasWirdeboda, bolos „moswavleTa
ZalebiT“ gaimarTa koncerti.
imRera gundma, icekves gogonebma da biWebma erTad, gaiTamaSes pawawina
sketCic, fizkulturis maswavlebelma gamoiyvana tanmovarjiSeni da akro-
batebi, fizikis maswavlebelma mxiarulTa da sazrianTa jgufi...
yvelani kmayofilni viyaviT; stumrebic, ese igi, me, da maspinZlebic _
didebic da patarebic.
koncertis dros me vijeqi darbazis pirvel rigSi, fexi fexze mqonda
gadadebuli da yvelafers iseTi gatacebiT vuyurebdi, TiTqos warmtac, araam-
qveyniuri xmebiT aRsavse feerias gaevlos Cvens win. magram am feeriaSi
mainc iyo erTi nazi cisferi xazi, romelmac yvelaze metad mii pyro Cemi
yuradReba. am xazs qmnida biWurad mokled TmaSeWrili susti, qera gogona.
man leqsic waikiTxa, imRera kidec, icekva kidec, ivarjiSa kidec, sketCis gaTa-
maSebaSic miiRo monawileoba aseTi mravalferovaneba arc sxva bavSvebi-
saTvis iyo ucxo, miT ufro gogonebisTvis, magram is imdenad mSvidad. Zaldau-
taneblad da Tanac raRac mqrqali naRveliT akeTebda yvelafers, SeuZle-
beli iyo, ar gamogecalkevebinaT.
pirveli leqsi rom waikiTxa, ufro zustad _ leqsis wasakiTxavad rom
gamovida, scenaze gaCerda da, sanam daiwyebda, xelis zurgi gaisva Sublze,
393
maSinve gavifiqre, es gogona Cemi scenaris mixedviT gadasaRebi filmis per-
sonaJad gamogvadgeba-meTqi. is scenari is-is iyo „warmoebaSi unda CaSve-
buliyo“ da swored TerTmet-Tormeti wlis gogona gvWirdeboda. roca
icekva, maSin xom ukve sabolood davrwmundi, filmis gmiri napovni gvyavda.
es azri iqve gavuziare Cems megobars da sxva maspinZlebs. maspinZlebi
erTi piroba TiTqos Secbnen, mere mxari amibes, kio, SesaniSnavi gogonaao,
yeelaferSi mowinaveao. xazva-xatvis maswavlebelma _ gogonas naTesavma
__ iTava, me movagvareb am saqmes, aqve, am saRamosveo. magram moxda ise, rom
is maswavlebeli sadRac gaagzavnes, sanam dabrunda, koncertic damTavrda,
xalxi daiSala da gogonasTan da mis mSobelTan Sexvedra meore dRisTvis
gadaido, _ xvalac am Tvisaa, ra gveCqarebao!
saRamos Semdgomi nawilic ise Catarda, rogorc zemoT gvaqvs aRwerili.
gaiSala grZeli, xoragiT dazvinuli sufra, Semousxdnen sul rCeuli, sasia-
movno adamianebi. iTqva lamazi, Wkvianuri sadRegrZeloebi, zmebi, simRerebi,
da maisis navaxSmevi mTvaris Suqze da mamlebis yivilSi waved-wamovediT
mosasveneblad.
dilas, me da Cems megobars jer
isev gveZina, rom xazva-xatvis maswavlebeli gamogvecxada. es iyo, erTi
im energiiT savse axalgazrdaTagani, romlebsac, dafasTan gasulT, yovelTvis
carci efSxvnebaT xelSi, sofelSi uimaTod ar keTdeba araferi da moswav-
leebSi fizikuri RoniT ufro arian popularulni, vidre pedagogiuri un-
ariT. sanam Cven avdgebodiT,pirs davibandiT, gavi parsebodiT da gamovew-
yobodiT, is sul oTaxis SuaSi iRga da Tavis veeba xelebs zurgs ukan mala-
vda.
arasodes ar damaviwydeba is dila. gaTenebisas cota wamoewvima, sil-
nari gza sveli iyo, sveli iyo ferad-feradi meserebi, zed gadmokidebuli
vardebi, xexilis jansaRi foTlebi, saxlebis kramitebi. avdiodiT aRmarT-
aRmarT da dablidan, mwvane xeobis siRrmidan Tan amogvdevda TeTri, TeTri,
sufTa nisli.
xatva-xazvis maswavlebeli TiTqos da sasxvaTaSorisod ambobda:
_ cota ucnauri qalia dedamisi, sul sami Tve icxovra qmarTan. axla
kolmeurneobaSi muSaobs ToxiT, bariT...
me Semogarenis WvretiT viyavi garTuli da gogonas dedaze saubari am
mcire cnobaze Sors ar wasula.
TviTon gogona ki loginSi dagvxvda. ara, ar eZina. am dros sofelSi
aRaravis sZinavs. sicxe hqonda. veeba qaTqaTa baliSze miwolili, nikapamde
sabanaWimuli, kidev ufro patara Canda, vidre namdvilad iyo, sicxiTa da
394
simorcxviT awiTlebuls, sifrifana nestoebi uTrToda, magram Tvalebi
mSvidi hqonda. Tvalebi imdenad mSvidi hqonda, meCveneboda, rom sul ar
axamxamebda.
Cven raRac-raRacebs vekiTxebodiT _ romeli sagani uyvarda ufro metad,
romeli kinosuraTi moswonda da sxva, _ is tuCebs busxavda, gaubedavad
aCenda Cawikwikebul kbilebs da TiTqmis CurCuliT gvi pasuxebda. roca
vuTxari, ras ityoda, TviTon rom gadagveRo filmSi, mxrebi aiCeCa.
_ Tu deda ityvis!. Tu dedas surs!.. me yvelafers gavakeTeb dedasTvis.
dedamisi tanswori, saxemSrali qali, xan CvenTan iyo, xan samzareuloSi
gazquras dastrialebda. is marTlac „cota ucnaur“ STabeWdilebas toveb-
da. jer erTi, Toxze momuSave, raRaciT didqalaqels hgavda, didi qalaqis
artistuli sazogadoebidan gamonapirebulsac ki, meorec _ Zalian cotas
laparakobda.
gogonam gulistkiviliani RimiliT gagvando:
_ mxolod erTi ram ver SevZeli: waramara sicxe maqvs. magram me amasac
SevZleb, me da deda SevZlebT. sicxeebi aRar meqneba.
misi sawoli fanjarasTan idga. fanjara Ria iyo, da TiTqos oTaxSi Se-
mosasvlelad iWvritebodnen TagunebiviT gaburZgnuli komSis axladgamok-
vanZili nayofebi. gogonas orive xeliT eWira nikapTan aWimuli sabani da
meCveneboda, rom cotac da, rogorc scenas _ farda, ise dafaravda es sabani
mis mSvid, RimiliT movarayebul sevdian Tvalebs.
dedam „mizanSewonilad“ CaTvala _ misi gogona kinoSi gadaeRoT. „dali
gaakeTebs, rasac Tqven daavalebT“. patara mrgval magidaze mtkice xeliT
gaawyo lamazi sufra. maswavlebels sTxova, gagvmaspinZleboda. maswavle-
belic gagvimaspinZlda _ xalisiT, saqmis codniT. vadRegrZeleT ojaxi, di-
asaxlisi, maTi gogona, maTi momavali, da wamovediT imediT, rom sul male
TbilisSi SevxvdebodiT.
magram gogona TbilisSi ar CamouyvaniaT. mas xangrZlivi mkurnaloba
dasWirda maRalmTian, naZvnariT Semosil agarakze. orjer movikiTxe wer-
iliT. pirvel werilze dedam mi pasuxa. matyobinebda, rom mis gogonas
sicxeebi aRar hqonda, moikeTa, feri mouvida da moRonierda. meoreze ki
TviTon dalim momwera.
es aris namdvili bavSvuri werili.
upirveles yovlisa, did madlobas mixdis . yuradRebisaTvis, momikiTx-
avs, rogor var, rogor arian Cemi ojaxis wevrebi, rogor midis filmis
gadaRebis saqme, misurvebs warmatebas mec da im msaxiobsac, romelsac mis
magivrad aiyvanen. Tavisi mxridan macnobebs, rom sul kargad aris, dedac
395
kargad aris, mokled amiwers sanatoriumis midamoebs _ lurj mTebs, xav-
sian naZvebs, xmaura nakaduls, im nakadulSi „amomsxdar“ lodebs, da bolos
miwerili aqvs leqsis magvari raRac _ maRali, tanwerweta lamazi asoebiT,
TiTqos mxatvrul weraSi savarjiSod:
didi mze,
Ridi mTvare,
didi dedamiwa,
didi nislebi,
didi dardi.
amis qvemoT kidev aris erTi striqoni _ „didi dali“, am striqonSi
sityva „didi“ weria ramdenjerme gadaxazuli „pataras“ zemoT. ese igi, jer
yofila „patara dali“, mere raRac mosazrebiT „patara“ gadauSlia da mis
adgilas dauweria „didi“.
sabolood miviReT:
didi mze,
Ridi mTvare,
didi dedamiwa,
didi nislebi,
didi dardi,
didi dali...
sul dabla, werilis marjvena kuTxeSi, daxatulia biWurad mokled TmaSe-
Wrili patara gogonas Tavi, Tvalebad da cxvirad sami Savi wertili aqvs
dasmuli, piri TiTqmis yurebamde aqvs arkaluli, icinis, icinis da misi si-
cilisagan raRac gulisgamxarebeli sinaTle efineba mTel werils.
`ciskari~ #5, 1973; `barisken mifrinavs jafara~, 1974
`didi zamTari~
didi zamTaria, didi Tovli devs, didi Rame iwyeba. cis Sav kabadonze
veeberTela mrgvali mTvare dgas da gaocebis RimiliT dascqeris yinvis
Txel burusSi gaxveul tyes.
tye ki marTlac saocaria am RamiT, cisken mudariT totebawvdili maRa-
li xeebi aseve gameSebulan. SeWirxlulan Ziridan kenweroebamde. totebze
Sexorxlili nemsebiviT wvrili yinulis kristalebi milionnairad anaTe-
ben, brwyinaven. haeric am brwyinvalebiT da idumali cimcimiT aris savse.
magram araviTar suldgmuls·ar izidavs amgvari mSveniereba tyisa. mgleb-
396
sac ki versad Sexvdebi, sul rom daiaro kidiT kidemde es amodena tye.
daviwyebiaT SimSili, Rrmad SemZvralan soroebSi, mokuntulan, cxviri lajeb-
Si SeuyviaT da ZilburanSi myofni swyevlian yinvas:
_ mogikvda momgoni! gagfatros da gagglijos Cvenma gamCenma! ·
rom SeeZloT, xeebic ki mimofantavdnen TavianT lamaz samkaulebs da
miwaSi CaZvrebodnen, anda miatovebdnen aqaurobas da Tbili qveynisken wav-
idodnen, sul Tav-piris mtvreviT gaiqceodnen (o, ra kargi sanaxavi iqnebo-
da gaqceuli xeebi!), magram araferi SeuZliaT moTminebis meti da iTmenen.
cisken mudariT auwvdiaT totebi da iTmenen.
maS es vin aris, vin midis, vin misrialebs TxilamurebiT am gaqvavebul
samefoSi?! mxariRliv orluliani Tofi aqvs gadakidebuli, magram mona-
dire ar unda iyos. monadires an ZaRli unda mohyvebodes Soriaxlos, an
arada, savazne da gaprialebuli tyavis CanTa mainc unda hqondes! lamazad
uqcevs mxars xis Zirebsa da buCqebs. xandaxan SeCerdeba, Tbil quds kefaze
gadaiwevs, RimiliT mimoixedavs aqeT-iqiT, garinddeba, yurs miugdebs raRa-
cas. CamiCumi ar aris arsad. is ki, TiTqos didebuli musika moisminao. kmay-
ofilebiT gaaqnevs Tavs, Ronivrad dahkravs joxebs gayinul Tovlze da
swrafad gavardeba win, win ki, tyis siRrmeSi, patara qoxi gamoCndeba, patara
Suqi gamokrTis sarkmlidan. am qoxSi tyis mcveli cxovrobs, jan-RoniT
savse, dinji, saxenaTeli kaci. Cans, es ucnobi masTan midis.
da ai, marTlac, ukanaskneli xis Crdilebic gadaWra, patara TeTr velSi
gavida da Sedga. tyis mcvelis qoxamde ormociode nabijiRa iqneba. dgas da
aqeT-iqiT iyureba gulaCqrolebuli, mere casac axedavs RimiliT. o, aq ca
gaxsnilia! sagrZnoblad SemoumaRlebia mTvares, momravlebulan varskv-
lavebic. magram TiTqos isinic gauTangavs yinvas, anaTeben kia, magram ar
cimcimeben mxiarulad, rogorc es zafxulSi ician xolme.
_ ehehei, maspinZelo! _ iZaxis ucnobi.
Zaxilze ZaRlebi gamoepasuxebian RavRaviT, gaiWrialebs qoxis kari,
odnav moxrili gamova tyismcveli, jan-RoniT savse, dinji, saxenaTeli kaci.
_ oo!
_ Zmas sicocxle da gamarjveba! _ ismis sixarulis amoZaxilebi. gadaex-
vevian, daiweven ukan, gaicineben, isev gadaexvevian da moWidaveebiviT Seajan-
jRareben erTmaneTs. mere stumari Txilamurebs ixsnis da yvelani xorxociT
Sedian Sin, kacebica da alersiT kudaqicinebuli, awkmutunebuli ZaRlebic.
aq, am patara oTaxSi, navTis lampa Ra Tunuqis Rumeli zeimoben (me Sen
getyvi, SeSas ver iSovis jan-RoniT savse tyis mcveli!), mSvidad hkidia irmis
rqaze SaSxana da savazne, iqvea maTarac. Zirs yria xafangebi, culebi da solebi.
397
Tbila, Tbila, dgas cecxlisa da gaxuxuli puris saamo suni, ismis imediani
RuRuni ferdgawiTlebuli Rumelisa da aRarafriT aRar igrZnoba, ra amba-
via gareT.
magram gareT xom araferi Secvlila! kvlav cisken mudariT tote-
bawvdilni dganan gakirCxluli, gaSeSebuli xeebi, kvlav mkvdruli dumili
da umoZraobaa gamefebuli mTel tyeSi. erTaderTi mTvarea, romlis mixed-
viTac SegiZlia Tqma, rom dro mainc midis. mTvare nel-nela moiwevs maRla,
ai, gadascda kidec cis umaRles wertils, aqedan ukve daRmarTi iwyeba. euh,
sadRac Sors, Zalian Sors daiyivles mamlebmac.
tyismcvelis qoxSi ki isev sinaTle anTia. isev gugunebs Rumeli, namore-
bze sxedan stumar-maspinZeli, Rumelis gverdiT, SuaSi tabureti udgaT, im
tabeuretze uwyviaT gaxuxuli puri, xaxvi niori, marili da lori. aavseben
erTnaxadi aryiT patara naTal Wiqas, dalocaven balaxebs, xeebs, casa da
Rrubels, dasclian da Ronivrad daaWaxuneben taburetze.
jan-RoniT savse kacia maspinZeli, magram, etyoba, arc stumari unda iyos
susti. garujuli saxe sufTad aqvs gaparsuli, sportuli sqeli sviteri, sqe-
li qsovilisave Sarvali da saTxilamuro baTinkebi acvia, odnav SeTxele-
buli swori Tma daudevrad CamoSlia Sublze. xelebi aqvs daZarRvuli,
dawiTlebuli, mtkice. raRac ubralod, muSakacis codniTa da guldadebiT
fcqvnis xaxvs. igoneben warsuls: bavSvobas, skolas, jars. netav im dReso,
xuTmaneTiani rom vi poveT, kanfeti rom viyideT da TvliT gaviyaviTo! ne-
tav im dReso, orosani gogo kargad rom mohyva gakveTils, Cven kedelSi
Cxirebi SevurWeT da sandro maswavlebelma kuTxeSi dagvayenao. netav im
dReso!.. Tan icinian gulianad. gars uvlian ZaRlebi, xan erTs Caudeben kal-
TaSi Tavs, xan meores. isinic eferebian, xels usvamen, lukmas awvdian da,
roca meoredac SemoesmebaT mamlis yivili, wamodgeba stumari, Wiqas maRla
aswevs, _ es mamlebs gaumarjos, romlebic arasodes ar Ralatoben TavianT
valdebulebaso! _ gaicineben, daleven, erTxel kidev daawyoben mxrebze
Ronier xelebs, erTxelac SeajanjRareben moWidaveebiviT erTmaneTs mere
Semoicvamen qurTukebs, gadaikideben Tofebs, TavdaRunulni gamovlen ga-
reT da xvneSiT, barganiT moirgeben Txilamurebs.
ra yinva, ris yinva! moWarbebuli energiis oxSivari asdiT saxeze. siam-
ovnebis RimiliT ixedebian aqeT-iqiT, maRla.
_ auh, sad wasula mTvare?
midian, miezayebian gakirCxlul. gaqvavebul tyeSi. TamaSiT mihyvebian
ZaRlebi. xandaxan gametebiT moiqneven joxebs. gacvivdebian win, _ aba, vin
vis gaaswrebso! Sors ismis Txilamurebis qveS aWrialebuli Tovlis xma,
398
kidev ufro Sors _ gadaZaxilebisa da sicilis xma.
da roca gaixsneba tye da zemodan gadaxedaven Txel burusSi CaZirul
brtyel gorebs, magrad CamoarTmeven erTmaneTs xels, stumari cotaze wava,
iq maRla aswevs Txilamurebis joxebs, gamoaCens TeTr kbilebs. tyismcvel-
ic joxebis maRla aweviTa da RimiliT upasuxebs, da stumari Tavbrudamx-
vevi siswrafiT daeSveba ferdobze, Tan gaiyolebs Tovlis koriantels.
tyis mcveli erTxans kidev iq dgas da RimiliT gahyurebs wasulis gzas.
mere daewruwunebs ZaRlebs da gamobrundeba ukan, Tavisi tyisken.
xeebi TiTqos gaocebuli gaCerebulan ·tyis piras, _·vin aris eg kaci, ras
dadis am udroo dros, roca qveyanaze TiTqmis yvelas sZinavs, sZinavT Tbil
oTaxebSi, Tbil loginebSi?
tyis mcvels erTxel kidev eRimeba da daufaravi siamayiT ambobs:
_ eg Cemi megobari poetia mamaci poeti nuTu ver mixvdiT, rom Tqvens
sanaxavad iyo da axla iq, Tbil loginebSi mZinare adamianebTan miaqvs Tqveni
silamazis ambavi?
xeebi daircxvenen, rogor ver unda mivmxvdariyaviT amaso, SeimmuSnebian
da midamos moefineba wvrili, wvrili yinulebis mtvrivis xma.
Cven amas niavis gamoRviZebas veZaxiT.
`sad cxovrobs mezRapre~, 1970
402
marina cvetaevas uTqvams ana axmatovaze: am qalSi raRac aris angelozis,
raRac arwiviso. me meCveneboda, rom geronti qiqoZe loms hgavda, Tvalebm-
iJurul, kopebSekrul loms, xolo Tu mxrebze palto hqonda moxuruli,
maSin farvanas, did farvanas.
me jer ar viyavi dabadebuli, is rom ukve evropidan dabrunda. im drois
mogonebebisa da fotosuraTebis meSveobiT warmovidgen xolme _ axal-
gazrdobidanve raRac ridis momgvrels. SeiZleba, arc ki swevda TuTuns. me
mainc ase vxedav, dinjad gadahqonda marcxena mklavze xeljoxi da ise anT-
ebda asanTs papirosis mosakideblad. misi fexsacmeli iyo magari, kostiumic
mtkice, Slapac, rac mTavaria _ mtkice Tavis dgoma da kefa. laparakobda
mozomilad, azris zustad da mtkiced gamomxatveli frazebiT. imdroindel
nawerebSi ufro Cans misi qarTuli temperamenti. evropaSi gatarebuli
aTwleuli Tavisas sTxovs. guls uwiwknis samSoblo qveynis yovelnair
umweobis gamovlineba, gamorCeulad _ azrovnebaSi.
1914 weli. misi sityvebi: „saRi azrovneba yovelTvis gansazRvruli, naT-
lad gamokveTili enis terminebSi yalibdeba. dRevandeli qarTveloba ki
ar xmarobs aseT gansazRvrul eras, amitom misi azrovneba uformo da uene-
rgioa. gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom dRes ar arsebobs Zlieri,
farTo masStabis qarTuli azrovneba. ioane petriwis, SoTa rusTavelis,
vaxtang meeqvsis da daviT guramiSvilis memkvidreebi iSviaTad scildebian
pawia eskizebs, miniaturebs da kupletebs, da uzomod itanjebian, roca raime
SemTxveva maTgan met gonebriv energias moiTxovs“.
sul erTi wliT adre iyo gardacvlili arCil jorjaZe, sami wlis mere
ki amqveynidan wava kita abaSiZe.
da mainc, araferia gasakviri am sityvebSi. axalgazrda erudits umaRle-
si TaRebis Sesawvdenad aqvs xelebi awvdili. wlebi ki aris Semzaravi _
mdrtvinavi, sisxliani, areul-dareuli. geronti qiqoZe Tavis SeSfoTebul
xalxSi dgas. misi saqmianoba nimuSia qarTuli niWierebisa da evropuli
pedantizmisa. 21-22 wlebSi sruliad saqarTvelos miwaTmoqmedebis saxalxo
komisris moadgiled vxedavT. kiTxulobs leqciebs universitetSi. mas ukve
Seqmnili aqvs bevri ram. piradad scnobebia, SeiZleba, uamxanagia kidec stalin-
Tan. magram am garemoebas arasodes Seusxams msubuqi frTebi. igi yovelTvis
didi profesionalis TavdaxriT ganagrZobda Sromas.
wels ver vazusteb, rodis vnaxe pirvelad, 1946-Si Tu 47-Si. yovel SemTx-
vevaSi, me ukve wakiTxuli mqonda misi ramdenime werili da umSvenieresi
Targmanebi: „wigni tristanisa da izoldasi“, stendalis „wiTeli da Savi“,
da rac mTavari iyo CemTvis, alfons dodes „werilebi Cemi wisqvilidan“. am
403
wignis mTeli pasaJebic ki vicodi zepiraad. me mas axlac aRtacebiT aviReb
xolme xelSi. brwyinavs da tkrcialebs aq qarTuli... viTarca yvavilovani
mdelo mwvelad vnebiani mzis qveS...
movelodi, rom am wignebis CvenTvis mboZebeli, aRvsili iqneboda mSvidi
kmayofilebiT mainc. magram batoni geronti ubralod ijda mweralTa kav-
Siris baRSi, Zelskamis sazurgulze mklavgadadebuli da raRac uceb Sesam-
Cnevi sevdiT elaparakeboda pavle ingoroyvas. karga xans vuyurebdi Sep-
arviT, karga xans laparakobdnen isinic. batoni pavle cota ficxad, batoni
geronti isev dinjad, sevdianad.
kidev ufro mtkivneulad maqvs CarCenili 1957 weli, aprilis dasasru-
li. Jurnal „ciskris“ pirveli nomris gamosvlis momlodine axalgazrde-
bi Tavzardacemulebi mivcvivdiT mweralTa kavSirSi. RamiT Tavi Camoixr-
Co didi literaturuli momavlis mqone Cvenma megobarma karlo qilarj-
anma. es ambavi vacnobeT baton gerontis. batoni geronti amjeradac kavS-
iris baRSi ijda. igi kargad icnobda karlo qilarjians, didad afasebda
mis mTargmnelobiT niWs. _ uh, uh, es ra miTxariTo! _ miido Sublze xeli,
isedac naRvlianma, mZimed Cakida Tavi. mere amoixeda, _ mSvenieri biWi iyo,
eg rogor hqnao! _ miubrunda, vgoneb, daviT suliaSvils, da ase gaCerda,
TiTqos raRac erT wertils miCerebuli. momeCvena, rom mis TvalebSi axalma
eldam didad ver amoangria Zveli sevdis gluvi da mtknari zedapiri...
mesame suraTic aseTi maxsovs, es ukve kavSiris biblioTekidan. iq isxd-
nen orni, didi magidis kuTxesTan, batoni geronti da kvlavac batoni pavle
ingoroyva. batoni geronti laparakobda raRac ojaxur sawuxarze, _ Zalian,
Zalian metkina gulio, _ saxeze iWerda xels, da isev didi sevda, didi dar-
di...
maSin sul mikvirda es didi sevda, didi dardi kacis TvalebSi, romelsac
dawerili hqonda: „erovneba, ena da esTetikuri kultura“, „literatura da
erovnuli enegia“, „ena da erovnuli energia“, „cxovreba da zneobrivi ide-
ali“, da kidev mravali umSvenieresi traqtatuli qmnileba... magram gamox-
da xani, wlebi, aTwleulebi, da mxolod axla Tu SemiZlia Tqma daskvnasav-
iT: is iyo didi kaci, didi niWis, didi sulieri simarTlis kaci. simarTle ki
umTavresad sevdiani dadis Cvens codvil dedamiwaze. Tu gaicinebs, imasac
wamiT, imasac Taviseburi sevdis gareviT.
Cvens STamomavlebSi mainc ulxinos geronti qiqoZis diad, naTel suls!
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
404
`didi qalaqis Svili~
`diRmis boloze~
m. W-s naambobi
Zveli dro. gazafxuli. diRmis boloebi. nazamTrali miwa jer isev rux-
ia. Tbila ki. mze anaTebs.
gzaze gamoCndeba urmebis qaravani. zed RviniT savse rumbebi awyvia da
mZimed moTimTimeben. win batoni mouZRvis, kanWmaRal cxenze zis, buxris qudi
hxuravs. gza grZelia da TiTqos yvelani sTvlemen, meurmeebica da batoni-
ca.
erT adgilas veeba tanis glexi amoCndeba, quds moixdis da Tavdaxrili
dgas. batoni SeamCnevs, cxens cota Seacekvebs da glexs gadmosZaxebs:
_ gamarjoba, gigolav!
_ RmerTma gadRegrZelos, batono..
_ rogora xar, gigolav, xo magra svam iseva.
_ iyos rame batono, Torema...
_ mainc ramdenis daleva SegiZlia kideva.
_ ramdensac mamawvdian, batono!.
_ mainc, kaco, mainc!
_ aegre, rumbs movaxrevineb wina fexebsa.
batoni urmebs miubrundeba da maTraxis aweviT aniSnebs, gaaCereTo.
_ daaye, biWo, daaye! _ gadadis meurmeebis xma.
daayeneben urmebs.
_ ai, esec rumbi da esec Sena!
_ rasa brZaneb, Seni Wirime!
_ ho, dalev da Segergos, daleulica da es rumbica.
_ marTla brZaneb, Seni Wirime?
_ ai, xalxi, xalxi aq ar ari?!
meurmeebi win moiweven, iSmuSnebian, eRimebaT.
_ raki egrea, pirjvari gadamawerineT marto.
gigola pirjvars gadaiwers da uremze adis.
meurmeebi im urems Semoexvevian, urmis patroni rumbs pirs uTavisu-
flebs. gigola miujdeba. batoni cxenidan uyurebs da maTraxis tariT ifx-
410
ans safeTqels.
gigola muSaobs. erTs amoisunTqebs da isev rumbis pirs ubrundeba, Tan
Tvalebamotrialebuli uyurebs fexebs. fexebi moColfotdebian. erTsac
Seisvenebs, erTxelac daewafeba da mere win gawvdili marjveniT saTiTaod
gadakecavs im fexebs.
_ gaamos! gaamos! _ icinian meurmeebi.
batoni cxens acekvebs da maTraxs xan CamoSlis, xan aikecavs. _ devi hyo-
filxar, gigolav, Woportelo, miabrune urmebi da Sin autane eg rumbi.
_ rasa brZaneb, Seni Wirime!
_ ho, ho.
gigola urmidan aRar Camodis, quds ixdis da gaRimebuli, gabebRvili
zis.
sxva meurmeebi siamovnebis yiJiniT acileben.
_ devo! uZirov! gardanqeSano!
gigola isev iRimeba da quds iqnevs.
_ dRegrZeloba did batons!
batoni erTxelac mobrundeba.
_ dReis swors imereli stumrebi meyoleba da Tu vinmem gadoba, tyviiT
gagixvretam mag xodala Tavsa.
_ rasa brZaneb, Seni Wirime, ramdensac mamawvdian imdens davlev. mere mec
gadaval alaverdsa.
_ hoda, daixsome!
_ davixsomeb, batono.
batoni cxens maTraxs amoswyvets da gaaWenebs.
meurmeebi Tavebs miiqneven. ·
_ es ra qna, kaco! giJia, arc giJia, Wkviania da arc Wkviania mTeli rumbi,
kaco, mTeli rumbi!
qaravani wava, dapataravdeba. gzidan gverdze gadaxveuli erTi uremi ki
aRmarTze adis, adis. zed ori kaci uzis. erTi isev xels miiqnevs haerSi.
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`dumili gzaSi~
`dRe TebervalSi~
„Tuki mkiTxaven, _ ra ariso Wmunva, naRveli,
me vupasuxeb, rom esaa saganTa gamo“.
416
naSuaRamevis sam saaTze gameRviZa. quCidan Semosuli Suqi krToda da
TaxTaxebda. cota da Soreuli Sxuilic moaxlovda. kar-fanjaram zriali
daiwyo. wamovxti, farda gavwie. caze mowiTalo Rrublebi ireodnen, xeebi
totebs iqnevdnen, sadRac saxuravidan aglejili Tunuqic raxunobda. „fuu,
Tu aseTi qari iqna, aRarsada varT wamsvlelni“. davweqi da iseTi ganwyo-
bilebiT CameZina _ Sin vrCebodi. magram rvis naxevarze sul sxva suraTi
damxvda. qari Camdgariyo, caze Rrublis nasaxic ki aRar Canda. swrafad
Cavicvi,piri gavi parse,cota wavixemse da rva saaTze ukve troleibuss vuc-
didi. cxris TxuTmet wuTze me da Tengizi sadgurSi unda SevxvedrodiT
erTmaneTs. mTavari es iyo xolme, aqamde mogveRwia... aqedan, saiTac unda
wavsuliyaviT, yvelgan ca iyo da miwa. „Cven samyof sakenks“ udabnoSic ki
vi povidiT.
zustad cxris TxuTmet wuTze sadguris win viyavi. Tengizma, Cveulebi-
samebr, cota daigviana. mis mosvlamde sabileTo salaroebTan mimovdiodi
da mravalWirgamovlili samTo qurTukiT viwonebdi Tavs. male Tengizic
gamoCnda:
_ sad xar, kaco, gagvaswro matarebelma! _ davuZaxe me, magram is arxeinad
iRimeboda. Turme mas marSruti ukve moefiqrebina _ sadgur grakalSi Cam-
ovxdebodiT, iqidan xovlemde manqanas gavyvebodiT, xovledan mTas gada-
vivlidiT, TeZmis xeobas CavuyvebodiT da kaspis sadguriT ukan gamovbrun-
debodiT. erTi eg iyo, grakalamde cxinvalis matarebliT unda wavsuliyav-
iT. is ki aTis naxevarze gadioda...
_ miT ukeTesi CvenTvis! _ Tqva Tengizma, _ manamde bazarSi CavideT da
aqve viyidoT ramerumeebi!
bazarSi TiTqos Semodgoma iyo: grova-grova ewyo vaSlebi da msxlebi,
yurZeni da forToxali, mwvanili da wiTeli boloki. yvelafers xasxasa,
mimzidveli feri hqonda. es albaT imitom, rom ojaxisTvis ar vyidulob-
diT arafers (maSin fasebi amuqebs xolme ferebs). zurgCanTaSi monadiru-
li Zexvi da raRac namcxvari gvqonda. amas davumateT erTi kilo guruli
nacara vaSli, orasi grami namdvili TuSuri yveli (es CemTvis), asi grami
Camwnilebuli zeTisxili (es TengizisTvis), erTi boTli yurZnis wveni da...
meti raRa unda undodes veladgasul kacs?!
mSvidad, xumroba-xumrobiT avediT matarebelSi. vagoni ukve savse iyo.
mgzavrebi, TiTqos didi bedniereba xvdaT wilad, aq rom SemoaRwieso, Ri-
miliT Sehyurebdnen erTmaneTs. viRaceebi kiskisebdnen kidec. marto Cveni
mezobeli osis patara biWuna iWmuxnida warbebs. rva Tvisa iyo. qera, swori
417
Tma daudevrad CamoSloda Sublze, loyebi mezurnesaviT dahberoda. ijda
vagonis kedelsmikrul magidaze, dafiqrebuli, metismetad dafiqrebuli
gaiyureboda gareT, xandaxan moixedavda SublSeWmuxnuli, _ ra iyo, ra am-
bavSi xarTo, magram raki naxavda xalxi Tavisas ganagrZobda, _ TavSi qva
gixliaTo, _ da isev gareT daiwyebda yurebas.
gareT ki marTlac bevri ram iyo saintereso. SeSinebuli garbodnen
saxlebi da oqrosfrad movarayebul kenweroebiani xeebi, Savi laplapa
boZebi da ferad-feradi meserebi. boZebze Rabua CitebiviT Camomwkrivebu-
liyvnen TeTri izolatorebi. neli TaxTaxiT adi-Camodiodnen grZladgaW-
imuli mavTulebi. Sexvdebodnen erTmaneTs, TiTqos akocebdnen da erTi
maRla avardeboda, meore dabla daiwevda damorcxvebuli. manqanebi dare-
tianebulebiviT efarebodnen Senobebs da gormaxebs.
cota xanSi mTvrali jeilebic amoCdnen romeliRac baqanze. naxav, Ten-
giz, Tu Cvens vagonSi ar amovidnen-meTqi. da marTlac, daiZra matarebeli
da, _ „su genacvaleT! xo araferi gawyenineT!“ _ sami erTmaneTze miyudebu-
li sofleli biWi tortmaniT wamovida Cvensken. magram isinic daSaqrul
xasiaTze iyvnen. „bodiSiTa“ da „genacvaleTi“ agvavses. jibeebi Wrel-Wru-
la kamfetebiT hqondaT savse. iRebdnen da qaliSvilebsa da bavSvebs urigebd-
nen. erT SavTavsafrian bebiasac misces. is bebia gadakocnes kidec. _ „tkbi-
lo, tkbiloo!“ _ iZaxes karga xans da mere meore vagonSi gailalnen simRe-
riT.
imaTi wasvla iyo da suraTebis munji gamyidveli Semovida. Savi saqaRal-
de iluzionistis simarjviT gaxsna da mgzavrebs cxvirwin Camoutara: rob-
ert teilori da vivien li, Jerar fili pi da simona siniore, Jan gabeni da
jina lolobrijida. mgzavrebma kisrebi daigrZeles, gaeRimaT kidec, magram
es patiebis Rimili ufro iyo, vidre kmayofilebisa. maSin munjs gamomwve-
vad aucimcimda Tvalebi, saqaRalde daxura, mkerdis jibidan Cvensken
moswrafebuli, xelebgaSlili robertino loretis suraTebi amoiRo da
kartebiviT gaSala, _ arc amas iyidiTo? _ gvaniSna mediduri JestiT. da
gaimarjva. yvelam siamovnebiT iyida. xnierebic ki ise Sescicinebdnen am
italiel biWunas, TiTqos didi xnis unaxavi sakuTari SviliSvili yofiliy-
os. darwmunebuli var, im wuTSi yvelaze cudi smenis patronsac ki aSkarad
Caesmoda misi cisgaxsnasaviT wkriala xma.
osis patara biWunas moswyinda qveynierebis idumalebaze fiqri da daiZ-
ina. fanjrebSi sinaTlem imata. ra Tqma unda, es ufro imis brali iyo, rom
sadRac Sors, burusSi gaxveuli mze maRla-maRla iwevda, magram Tavisebur
gavlenas mtkvris xeobis gaSla-gafarToebasac axdenda. muxaTgverdis, mcx-
418
eTisa da armazis Savi kldeebis nacvlad fanjaraSi kaspis nacara zegnebi
Semodioda. TrialeTis kalTebze Tovlic ido. Tovli iyo albaT ufro
dablac, tyeebSi.
_ es metexi da amis Semdeg grakali iqnebao!
viRaceebi aibargnen, karTan migrovdnen. erTmaneTs afrTxilebdnen: „aba,
vinZlo avtobusSi movaswroT asvlao“. Cvenc sxvebs amovudeqiT. matare-
belma svlas uklo da gaCerda. yvelani patara Senobebisken garbodnen.
Cvenc gaviqeciT, magram ukve gvian iyo. avtobusze veRar avediT. veRar mov-
igeT verc kerZo manqanebis gadabrinjul mepatroneTa guli. dagvrCa er-
TaderTi gza _ tendgadafarebuli gaxunebuli „51-iT“. avediT. Tan Tavs
vinugeSebdiT, es sxvebs sjobs, xalvaTad vivliTo, magram aqac imdeni xalxi
amovida, axlomdgomTa kefebisa da cxvirebis mets verafers vxedavdiT. kidev
kargi, rom am kefebisa da cxvirebis yureba Rirda. erT sqelkiseras, jagar-
aTmians, CitisbudesaviT patara qudi miekosebina, meores lega fafaxi Camoefx-
atebina, mesames da meoTxes _ xanSi Sesul, gaSavrkinebul qalebs _ loyebi
gahqrobodaT da marto Txeli, mokauWebuli cxvirebi da giSris mZivebiviT
brWyviala TvalebiRa SerCenodaT saxeze. ucnauri cnobismoyvareobiT ace-
cebdnen am Tvalebs. kacebis xumrobaze iRimebodnen. cali xeliT manqanis
Zaras ebRauWebodnen, meoreTi baduraSi Cawyobil qalaqur purebs aCerebd-
nen viRacis tomaraze.
_ TqvenSi ra, upurobaa, deida? _ vkiTxe Cems gverdiT mdgar qals.
_ ara, Svilo, guSin ver gamovacxe da...
_ mere amdeni ra ambavia?!
_ bevria? _ gaeRima keTilad, _ igeTi mglebi elodebian, Svilo, am purebs,
saRamomde eyofaT Tu ara, egec ar vici.
Cven gagvecina. misma mezobelma qalma ki daumowma.
_ xo, xo, marTalia, mglebiviT qmar-Svili hyav.
RmerTma kidev ufro kargi mada misceT-meTqi da soflis ambebis gamok-
iTxva davuwyeT. xovle didi sofeliao, xevi Camoudiso, xexmeli hqviao, ufro
xevxmeli unda iyos, magram imTaviTve egre veZaxiT da exla raRas vuSveli-
To. am zafxuls im xevs gaRma geologebi Txridnen da naqalaqaric i pove-
so.
saburavebi ise Wylapunobdnen talaxSi, namdvilad ukve axlos viyaviT
sofelTan. gavwi-gamovwie gafxrewili tendi, gavixede. marTlac sofelia! _
xelmarcxniv ruxi mTis ferdobs Sehfenia. swori, riyisqvisferi kramitiT
daxuruli saxlebi TiTqos saguldagulod dausufTavebiaTo. SigadaSig
ZeZvis Robeebi, TuTebi, qliavebi, vaSlebi da Tivis bululebi moCans. adis
419
maRali kvamli. mzeze qaTqaTebs gasaSrobad gafenili sarecxi.
manqana Cerdeba...
_ aba, daloi! _ iZaxis viRac.
jibeebs iqeqaven, fuls imarjveben da Cadian - zogi CabobRebiT, zogi
skupiT da „hoplas“ ZaxiliT. aris sicili:
_ wvrilSvili ar daaoblo, sandro!
Cvenc CavdivarT, es ori ucxo amden momsvlelTa da damxvdurTa Soris.
Tavgadaprialebuli mZRoli zedac ar gviyurebs, ise gvarTmevs fuls, _ iqiT,
gzis piras ayudebulebs elaparakeba raRacas. CanTas vikideb da talaxian
gzas mivyvebiT aRma. talaxi ki ara, wunwuxia. sanam Sarvlis totebi dagves-
vrebodes, manam unda CavitanoT windebSi. vitanT _ me TeTri Razlis wind-
ebSi, Tengizi _ nacrisferebSi. axla ukve mTlad ucxoni varT. ase viRa da-
dis Cvens droSi! mainc siamovnebiT mivabijebT. amindia, ukeTess ver in-
atreb! amindi da siwynare. rogorc yvelgan, soflebSi, aqac myudroSi ga-
momdgaran xeljoxiani berikacebi. dabal yoreze, gamwkrivebulan axal-
gazrdebic. erTs yveli gamoutania gasayidad, naxevari Tavi lurj qvama-
rilSi nadebi yveli, da im naxevar Tav yvels amosdgomia Svidi qarTleli
epikosi. dganan, dahyrdnobian joxebs da dinjad, sityvebis dagemovnebiT
uyvebian erTmaneTs raRacebs.
iqve axlos, maRaziaa. SevdivarT da RimiliT vaTvalierebT Taroebs.
caluRi da avSara, Toki da jaWvi, fexsacmeli da tansacmeli, wignebi da parfi-
umeria. sunic Taviseburi dgas _ kupris, sveli aguris da Sabiamnis. noqari
saidanRac icnobs Tengizs. guli swydeba, rom „Cveni sakadrisi saqoneli“
ara aqvs. magram Cven vanugeSebT _ zenadrisSi gadasasvleli gza gvaswavle
da meti araferi gvindao. samwuxarod, es gza imasac ar scodnia. maRazias
stovebs, gasayid yvelTan Sekrebil epikosebTan midis, imaT ekiTxeba _ aes
jeilebi zenadrisSi rogor unda gadavidneno. epikosebi TiTqos iRviZe-
ben. yvela erTad cdilobs agvixsnas. migvaswavlos. iSveren dakoJrebul
xelebsa da bolomosvril joxebs, erTmaneTs uwyrebian... Cven did, did mad-
lobas vuxdiT da mivdivarT.
gaTxrebi, am zafxuls rom uwarmoebiaT „geologebs“ (aq ase ician, rom
isini geologebi iyvnen da ara arqeologebi), gaRmaa. Cven iq ver movaswrebT
gasvlas. esec ar iyos, sxva rameebi ufro gvainteresebs, vidre antikuri
epoqis nagebobaTa naSTebi, kerZod _ mze da am mzis qveS gayuCebuli dedami-
wis nazamTrali zurgi.
erT tinis qviT aSenebul saxlTan, patara fexebiT motkepnil moedanze,
gogo-biWebi TamaSoben. dagvinaxaven da maswavleblis winaSe damorcxvebu-
420
li moswavleebiviT dauSveben xelebs, mxolod Tvalebi ucimcimebT sxva-
dasxvaferad. cotas rom gamovcdebiT, erTi gadaulaparakebs meores: _ ma-
gaTa, mamaloi hqondaT gasayidio. amis Tqmaa da astexen yiJinas:
_ mamalo! mamaloi!
_ aRara gaqvT, Zia, mamaloi?
Cven vuciniT. vnanobT, rom marTla ara gvaqvs „mamaloi“. karga man-
Zilze wamosulebs gvaxsendeba: „vaSli xom gvqonda! dagverigebina vaSlebi“,
magram mibruneba aRar Rirs. im vaSlebs Cven viRebT da iseTi siciliT
vkbeCT, TiTqos mogveparos vinmesTvis.
ukve soflis TavSi varT. aq kolmeurneobis mesaqonleobis fermaa. Suaze
xevi Camoudis. xarixebiT Semokavebul saCixebSi Caruxebuli fuCeCis zvine-
bi dgas. zvinis ZirSi didi, banjgvliani ZaRlebi miwolilan. iqiT naxnave-
bia. Cans aq Zlieri qarebi icis. naxnavebidan Tovli da wminda miwaa wamoRe-
buli da xevSia gadmoyrili. Tovli imsisqed devs, albaT aprilamde ar
gadneba. xevis pirs aRma-aRma avdevT. dasavleTisken lurji, CamoTovlili
mTebi moCans, tyian ubeebSi patar-patara bednieri soflebi SeyuJulan. didi,
fiqradqceuli naZvebi ifaraven maT avi qarebisa da avi xmebisagan. dabla
sul naxnavebia, dasufTavebuli, damarmarebuli naxnavebi _ nacara, moyviTa-
lo, ruxi, moruxo da alag-alag moSavo.
xSir-xSirad vCerdebiT da Rrmad visunTqavT mziTa da xmeli balaxis
surnelebiT aRvsebul haers. aq, mTis Ziras, es beRurasferi Tbili klanWa
balaxia modebuli. maRla tyewvrili iwyeba. im tyewvrilSi Tovlic devs.
erTi suli gvaqvs, im Tovls rodis mivaRwevT.
uceb midamos SeaTrTolebs bavSvis wkriala xma _ aa! ee! soflis or-
Robeebidan da tyruSulebs zemodan gadmokiskisdebian patara gogo-biWebi,
Tormetni mainc iqnebian. albaT eqvsidan aT wlamde. Carbian xevSi, mere
iqidan naxnavebisken gaiSlebian. naxnavis sufTa, moyviTalo fons lamazad
daaCndeba maTi wiTeli, cisferi da mwvane tansacmeli. Tan moZraoben, dar-
bian da am ferebis saerTo gama kaleidoskopuri siswrafiT icvleba.
qvemoT, naxnavebSoris midian didebic _ qali da kaci, mere erTi cxenos-
anic, _ Savebi, sworxazovnad mavalni, albaT TavTavianT fiqrSi Caflulni.
Tvals gavadevnebT amaTac da TiTqos pirvelad Cven aRmogveCinos, sixaru-
liT vaskvniT: _ adamians dedamiwaze Tavisi fexebiT daaxloebiT iseTive
xazebi gahyavs, rogorc xeliT qaRaldze. ai, sad aris safuZveli im TiTqos-
da uazro mrudeebisa, romliTac avseben xolme eqvsi-Svidi wlis bavSvebi
TavianT „sajRabn rveulebs!“ wadi da hkiTxe: _ ras xmauroben, tokaven da
xtian. saiT miiswrafian? xtebian namqerebSi, erTmaneTs saxeSi ayrian xorx-
421
oSela Tovls, ibobRebian xevispira kldeebze, gamarjvebulebi Slian xe-
lebs, yivian sixaruliT...
TviTeul maTganSi SeiZleba rual amundsenisa da aleqsandre jafariZ-
is mojibre zis. magram ai iqiT, saeWvod TavCaRunuli rom midian is dideba,
imaTi gveSinia. isini rom axlos iyvnen amgvari sirbilis uflebasac ki ar
miscemen. ekiTxebaT Tu ara, erTs mainc dahkivleben civi xmiT: _ ra ambavSi
xarT, biWoo! xolo Tu oTxkedelSua daixelTes, yurebs gamouWedaven
gasawvrTnel miminoebiviT: _ es ar SeiZleba, is ar SeiZleba; es unda gaigono,
is unda gaakeToo; da aT-TxuTmet weliwadSi sabolood Camoayalibeben
rux, Cum, TavCaRunul arsebebad...
_ irbineT da iyvireT, bavSvebo, iqneb cota xmiT mainc CaaxSoT Cveni avi
fiqrebi Tqvenze!
ai, saocreba! TiTqos gaegoT es sityvebi! adian sufTa, gadamrgvalebul
kortoxze, dganan lurj cis fonze wiTlad, yviTlad, mwvaned; muqariT iqn-
even xelebs da gviyvirian:
_ ee, qurdebo! mawanwalebo! gindaT mogvitacoT? ver mogarTviT, eee!
Cven xevSi mivdivarT. aq wyals udenia, axla gayinulia da am yinuls
Tovli aqvs mofrqveuli zemodan. mivubrundebiT, Cvenc maRla vwevT xelebs,
Cven _ aRtacebiT: _ „vaax, ra kargebi xarT!“ _ amiTac rom veras vagebinebT,
Tengizi Tovlmodebul yinulze joxiT uxatavs sayvarlad dacqvetil Sv-
lis nukrebs da meliebs, Cokinebsa da maTsaviT xelebgafarCxul balRebs.
magram, etyoba, aqidan ar Cans es naxatebi. erTma bavSvma „ucenzuro“ sityvac
ki gamogvigzavna saxsovrad. imas waswvdnen, wahkres, gauwyrnen. imwamsve
mogvesma: _ „bodiSi, Zia!“ _ jer erTis xma, mere yvelasi erTad: _ „bodiSi,
didi bodiSi, Zia!“ Cven Tavs maRla gadaWdobili xelebiT vaniSneT, rom
Serigebuli viyaviT, da xevis gasabrunSi SevediT.
xevi aq viwroa. aqeT-iqidan nestiani cicabo kldeebi Semosdgomian. es
kldeebi aefarnen bavSvebs, mere mzesac. CaxrialebSi aburbuSebuli yinuli
veRar uZlebs Cvens simZimes, imsxvreva da tkacuniT, xraSaxruSiT ivseba iqau-
roba. etyoba, am xmas ugdebda yurs kldidan Camoxvavebul rbil miwaze
miwolili Teqvsmet-Cvidmeti wlis Savgvremani lamazi biWi. majis simsxo
nedli rcxilebis gudura veeba lodze miuyudebia. TviTon wevs dalian-
dagebul qurTukiani, yuradRebadqceul Tvalebiani; dagvinaxavs, jer
gaukvirdeba, mere arxein gamometyvelebas miiRebs. Cven gamarjvebas veub-
nebiT, is gvpasuxobs drouli glexiviT: _ „gaagimarjoT!“ xom swored mivdi-
varT zenadrisisken-meTqi, swored midixarTo da muWaSi damaluli papiro-
si aabola.
422
kidev gvxvdebian gudurebiani biWebi, ufro patarebi, samni erTad. amaT
gudurebisaTvis wnelebi CaubiaT da ise moaTreven. cxadia, tyismcvelis eS-
iniaT. arc ucxo kacebis danaxva siamovnebT maincdamainc, warbebqveSidan
gamogvxedaven malulad, rom gagvcdebian, fexs aCqareben, erTmaneTs uswreben.
mivyvebiT gudurebis naTrevs, avdivarT maRla, kidev ufro maRla. cotac
da xevi gverdze gvrCeba. iqiT mowiTalo lodebiani, mziTgaxunebuli, maRa-
li mTaa, zemodan qorebi dastrialeben, aqeT _ tyewvriliT Semosili fer-
dobi. SigniT Tovli devs, raRacas iZaxis Wreli, Wreli skvinCa. kvirtebi
dahberiaT, sacaa dauskdebaT, jagmuxasa da uzans, Sindsa da ifans. Tovli
bilikzec devs, male ukvalavic WriWinebs, gvsiamovnebs. ai, mzec. mis sxivebs
ise vuSver saxes, TiTqos pirvelad dagvenaxos wlebis Semdeg. win ukve nax-
navebicaa. mzvareebi amSrala, dablobebi ki svelia. Cans, aq dResa Tu guSin
damdnara Tovli. mZafrad gvcems neSompalas suni...
sanam naxnavebTan mividodiT, moxuci glexi Segvxvda _ ori CamoZenZili
viriTa da lega, grZelbalana ZaRliT. fiCxi moeWra da patara orTvalaze
dadebas apirebda am mziT gabrwyinebul tyewvrilis piras. virebi zustad
TavianTfer balaxs wiwknidnen, ZaRli Cven gviyurebda da xandaxan patrons
Sexedavda _ davyefo Tu arao. moxucma xeli warbebTan miitana da ise dagvi-
wyo yureba. Cven Cveni gzisa vkiTxeT. ese, xelmarjvniv mouareT em naxnavsao.
daviwyeT Semovla. Zalian grZeli naxnavi iyo, mogvbezrda, davadeT Tavi da
wavediT naxnav-naxnav. roca sofels gadavxedeT, davsxediT.
zenadrisi patara, mwiri sofelia, bevri-bevri ocdaaTi Tu ormoci ko-
mli. saxlebi sduman, rogorc sakuTari sakvamuridan amomavali kvamli. jer
mxolod oTxisnaxevaria da qvemodan, gzaze, ukve nel-nela amodis soflis
naxiri.
vsxedvarT, zemodan gadavcqeriT am patara sofels da TeZmis xeobas.
ager Wyopiani, erTawminda, axalqalaqi, gariyula. vxsniT Cvens zurgCanTas,
vitexavT purs da xmamaRla vfiqrobT. Tengizsac uyvars aseTi soflebi da
mec. vTqvaT, amoxvedi da dasaxldi aq, ras izam, ras gaakeTeb? an, kargi suraT-
iviT, gana ramden xans geyofa samzerad es xrioki gormaxebi da Txel bu-
rusSi gakarguli velebi! Sen kidev xo, Seni jalaboba?! Znelia, Zneli, aseT
rameebze pasuxis gacema. amitom nel-nela vikravT Cvens guda-nabads da isev
gzas vadgebiT. gzas ki ara, cicaboebs, qvaRorRian klde-Rreebs CavdevT da
ise miviswrafiT TeZmisaken. xandaxan vCerdebiT da kecebiviT gamTbar fla-
teebs veyudebiT. agurisfer mTas axla Sabiamnisferi xalebi aaCnda. es raRac
mineralia uTuod.
CavdivarT Zirs da Zirs. iseT orwoxebSi moveqceviT, aq ueWvelad iqneba
423
eqo. vcdiT: _ eee! _ eee! gamogvZaxeben kldeebi. isev vcdiT: _ gamarjoba, eqo!
_ aaaa! _ gamogvepasuxebian kldeebi.
ra aris es? sul ubralo raRac, haeris talRis moZraoba. magram raoden
safiqrals da saocnebars aZlevs adamians! iqneb marTlac sabralobeli
asulis sevdiani suli gvepasuxeba am mTrTolvare xmiT?!
bolos es xevebic Tavdeba. gaiSleba sivrce da imatebs Suqi. dasavleTidan
amoimarTeba drois cnobili cixe. ukan lurji, burusCamofarebuli mTebi
aqvs fonad. mzis sxivebic mohbjenia iqidan SuSebiviT da erTiorad didebu-
lad ikveTeba haerSi.
xelmarcxniv, mTis Ziras, samiode saxlia gamonapirebuli. gamodis erTidan
wiTelkabiani qali, gadadis beqobze. vin icis, rogoria sinamdvileSi. aqedan
ki lamaz tanbaraqian dedakacad Cans. kidev mouyveba ori (axla ukve Sind-
isfrad Semosili) qali TeZmis iqiTa napirs. lamazia lurj caze axatuli
mwvervalebi, lamazia xeebi, Tovli, Citebi, yvavilebi, magram uadamianod, ufro
sworad _ uqalod, arafers ara aqvs madli... is SindisfradSemosili qale-
bi karga xans miuyvebian jer riyes, mere Camonacrul kbodes. mere gamoiv-
lis SezarxoSebuli mxedari. modis da moezayeba kudganaskvul lurjaze.
nalebs tkacatkuci gaudis qvebze.
TeZami pataraa. muxlamde Zlivs moswvdeba kacs. haiharad Sesxepili
ortota naZvi devs xidad da imiT gadavdivarT iqiTa mxares. Wyopiani aqedan
Zalian lamazia, pirdapir scenas hgavs _ veeba zvinebiT, TiTqos erTmaneT-
Tan saWukWukod misuli saxlebiT, zemodan gadmomdgari xeebiT. qveviT, ve-
naxebis boloze, sami SeSiT datvirTuli orTvala gadis TeZamSi. ukan mi-
hyvebaT kuddaSvebuli Savi ZaRli. erTxans ver bedavs wyalSi Sesvlas, mere
Securdeba, waviviT wagrZelebuli gaivlis livliva talRebs, gava napirze
da iq ibertyeba, xalisiani xtunviT daedevneba patronebs.
mze ki Cadis. mze Cadis da Cveni gzac dasasruls uaxlovdeba. sadacaa
axalqalaqSic SevalT. Tengizi melaparakeba TarxniaanT sasaxleze, romelic
maRlidan gadmogvyurebs misken mimavlebs. ai, Ziridanac SevyurebT. kibe
mongreuli aqvs, mongreuli aqvs aivanic, svetebic. mxolod erTi darbazidanRa
gamosWvivis adrindeli dideba, _ ferad-feradi sarkeebiT mooWvili kedlebi
da Weri. sircxvili Cven, rom aseTi nagebobebi davukargeT STamomavlo-
bas...
axalqalaqi Cveulebriv raionul centrs hgavs. erTi egaa, sxvebTan Se-
darebiT aq aris metad guldasawyveti dawesebulebebi: invalid bavSvTa da
invalid qalTa TavSesafrebi. o, RmerTo, ra daaSaves am patarebma saamiso.
an Cven ratom gvsji esoden mkacrad, rom Cveni warmodgenis ukanasknel
424
kunWulsac ki pirTamde avseb qimeruli saxeebiTa da araamqveyniuri xme-
biT?! mze Casulia. sadacaa bindic unda Camowves. vsxdebiT avtobusSi, Caviv-
liT metexs, gavalT mtkvargaRma, iq taqsze davsxdebiT da kaspis sadguridan
matarebels mivyvebiT Tbilisisaken.
vagoni savsea mTvralebiT, yayaniT, papirosis kvamliTa da borblebis
guguniT. magram aq mainc yvelani mgzavrebi varT, mindobili varT erT ganu-
zomeli siswrafiT mimaval Zalaze, da es grZnoba gvaaxlovebs, gvamWidrovebs,
xalisianad vuxsniT guls erTmaneTs.
qalaqi gvxvdeba civi cisferi Tvalebis xamxamiT. midian, modian, brunaven,
trialeben, ikargebian, Cndebian _ adamianebi, manqanebi, boZebi, mavTulebi,
liandagebi. xalxiT gaWedil troleibusSi, Cvens win, qali ebuzRuneba kacs,
kaci ZlivsZlivobiT ikavebs Tavs. cotas gavivliT da SeSfoTebuli aifarebs
pirze xels. ismis wivil-kivili, vagoni ivseba sazizRari suniT. erTmaneTSi
ireva qalis cremliani Tvalebi, axiTxiTebuli saxeebi, gafarCxuli xele-
bi...
Sin Cems patara biWunas ocdacxrameti aqvs sicxe. daZmarebulni, dadux-
Wirebulni sxedan Cemi meuRle, dedaCemi, Cemi mezoblebi...
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2007, t.1
`edemis baRSi~
`eva~
`eTeri~
`vano~
452
sabavSvo baRis vestibiulSi grZel skamze ijda da Tavis biWunas eloda.
didi, mZime xelebi sawvimris jibeebSi Caewyo, skamis sazurgulas miswolo-
da da gaprialebul muxis parkets CasCereboda. parketis erT filas ori
nuJri hqonda. es nuJrebi saTvales hgavda, SuaSi bolomokauWebuli xazi
Camoudioda da is xazic patara nuJriT Tavdeboda. es qveda nuJri zedga-
moWrili uRvaSebi iyo, Tanac misi mezoblis ulvaSebi. erTxel am mezobel-
ma ase uTxra: Sen, Cemo vano, patiosani ki ara, mSiSara xar da imitom ver
Soulob bevr fulso. maSin vanom, imis sabuTad, rom mSimara ar iyo, sasaci-
lo ram Tqva: me SemiZlia SiSveli xeliT gveli daviWiro, me SemiZlia, rac
ar unda avi ZaRli iyos, xelSi aviyvano. amaze mezobelma, gzaabneul bavSvs
rom dauyvaveben, TiTqmis ise dauyvava: egeTi simamace, Cemo vano, dRes sakma-
risi aRar aris, axla adamianis ar unda geSinodes, Torem gveli da ZaRli...
gveli da ZaRli ra saxsenebelia adamianTano. mezobeli uxeirod akokole-
buli kaci iyo, vanos rom daekra, xuxulasaviT daSlida. erTi suli hqonda,
miefurTxebina mainc, aq, am parketze gamoxatul ulvamSebze mainc, magram esec
arSeiZleboda da nerviulad atokebda TiTebs.
uceb meore sarTulidan skup-skupiT Camovida msuqani pepelasaviT
morTuli da mxrebSeziduli patara gogona. jer Soridan uyurebda vanos.
mere balerinas patara nabijebiT moirbina win gauCerda da keklucad hkiTxa:
_ vin gnebavT?
_ mixo. _ miugo canom.
_ vin mixo?
_ CeZi biWi.
_ ra „gvaria?
_ buWyiaSvili.
_ buWyiaSvili? _ gaecina gogonas. _ eg rogori gvaria?
_ ar mogwons?
_ ara.
_ TviTon ra gvari xar?
_ gagua.
_ gagua jobia buWyiaSvils?
_ ki. msaxiobi gagua Cemi biZiaa, elene gagua Cemi mamidaa, abesalom gaguac
Cemi biZiaa. Cemi dediko musikis maswavlebelia, Cemi bebia _ cirkis ufrosi,
Cemi mamida _ televizorebis 'ufrosi, abesalom gagua _ univermaRis ufro-
si. Cven sul ufrosi naTesavebi gvyavs. Cven yvelaferi bevri gvaqvs.
_ ra yvelaferi gaqvT bevri?
453
_ aveji, tansacmeli, WurWeli...
_ rad gindaT bevri aveji da bevri WurWeli?
_ i! aba stumari rom mogviva?
_ mere ra, movides ra!
_ aba Tqven rogor cxovrobT?
_ ise, ubralod, erTi didi fardagi gvaqvs, gavSliT Zirs da vkotria-
lobT yvelani _ mec, mixoc, mamukac, Cveni dedikoc da, Tu stumari mogviva,
isic Cven xis jamebi gvaqvs, xis kovzebi _kak-kuk, kak-kuk!
'_ aveji sul ara gaqvT?
_ nw, sul ara gvaqvs, aveji rom gvqondes, rogorRa viTamaSebdiT?!
_ ras veRar iTamaSebdiT?
_ frenburTs, oTurmas, daWerobanas.
gogonam funCula xeliT qveda tuCis sresa daiwyo, vano ki ganagrZobda.
_ Cven tansacmelic iseTi gvaqvs, sadac ·ginda, Cajeqi. ai, naxe!
vano iatakze Cajda, gogonas gaucina da isev skams daubrunda.
_ xom kargia?
_ diax. _ dauqnia gogonam Tavi da odnavi Seyovnebis Semdeg moridebiT
ikiTxa:
_ arc manqana gyavT?
_ manqana rad gvinda, Cven sul fexiT davdivarT. davmwkrivdebiT da
mivdivarT, mindor-mindor, tye-tye, mTa-mTa. manqanaSi rom zixar, ra unda
dainaxo? balaxebSi Camalul, Tvalebdakusul kalias dainaxav? vardisfer-
cxviriani patara Taguniebis Widaobas dainaxav? pirdaRebul kisergaRan-
Ralebul mwyris bartyebs dainaxav? balaxis yurSi CaZinebul wvimis wveTs
dainaxav?
_ Cqara rom midixar?
_ Cven arsad gveCqareba, Cven aseTi xalxi varT, arsad ar gveCqareba.
gogona mTlad gamterda, cotac da moiglejda qveda tuCs. vanom pawia
xelSi xeli mohkida da CamoaRebina:
_ ra ginda, ratom awvaleb mag tuCs? rame dagiSava?
am dros mixo gamovarda da Soridanve daiZaxa:
_ wavideT. mamaCemo?
_ wavideT.
vano wamodga. gogona axla ukve qvemodan Sescqeroda, Tvalebi sevdiT
hqonda savse.
_ wamiyvaneT TqvenTan?
_ ki, rogor ar wagiyvanT. _ miugo vanom, _ axla maRla adi, xval ki
454
usaTuod wagiyvanT.
***
gogona didxans gascqeroda gverdigverd mimaval mama-Svils. mamas mokle,
gaxunebuli, boloSemoWmuWnuli sawvimari ecva. maRali iyo, didi, ganieri
beWebiT uZravad mi pqonda lamazi Tavi. Svili TeZomdec ki ver swvdeboda.
midiodnen da milaparakobdnen:
_ mama, `volga~ rom mogcen, „volga, buldogi da germanuli avtomati,
romels airCevdi?
_ vin iZleva?
_ ara, ise, rom iyos: „volga“, buldogi da avtomati, romels airCevdi?
_ ra Tqma 'unda „volgas“.
_ ii, Senca xar, ra! me avtomats, dagixvdebodi da manqanasac wagarTmevdi
da buldogsac.
Svilma xeli gamostaca, cotaze gairbina, Semobrunda da, TiTqos marTlac
avtomati sWerodes, dauyvira.
_ hende hoh!
vanom morCilad aswia xelebi maRla.
`ciskari~ #4, 1968; `saRamo xanis Canawerebi~, 1971
erTi yinula vaSli gvedga zeviTvenaxis gvvrdaSi. didi iyo, Zalian jan-
saRi, magram ar isxamda. bebiaCemi meubneboda xolme, _ kaci xar, axalweli-
wads umZraxi unda gaxvide, culi mouRero, moWriT daemuqro da daisxamso.
me, ra Tqma unda, sicilad ar myofnida es ambavi da arc vasrulebdi. bolos
erTxel, erT axalweliwad dRes, aviRe dilaadrian culi, Cavedi im vaSlTan,
movuRere da samjer vuTxari:
_ daisxi, Torem mogWri-meTqi.
im weliwads daisxa, sul totebi emtvreoda. merec isxamda. culis moRe-
reba aRar sWirdeboda. dResac mecineba am ambavze.
`ciskari~ #1, 1981; `Tebro~, 1983
`vaSlis baRi~
`venaxi~
`venecia~
`vercxlisferi bebia~
geTanxmebiT, geTanxmebiT!
bebiebze wera yelSi aqvs mobjenili qarTul mwerlobas. Tavad me araer-
Ti kankaliT dawerili moTxroba da moTxrobis pasaJi mimiZRvnia misTvis,
magram es, razedac axla me vapireb nervebis wyvetas, imdenad Cveulebriv
ambad gamoiyureba, aravin daiwyebs raRacebis CaTqmas, amitom siuJeturi
zigzagebis uqonlobas pirdapir mivyavarT gulciv mkiTxvelebamdis. nu
vkrTebiT, gulcivi mkiTxvelebi zog SemTxvevaSi ufro saWironi arian mw-
erlisaTvis, vidre gulCvili mkiTxvelebi. gavuZloT unda gulciv mkiTx-
velebs, maTi Tvalebis civ laplaps. bevr SemTxvevaSi swored isini gamodi-
an marTalni, is gulcivni...
bebia patara tanis qali iyo. mamamisi, sofelSi cucquras saxeliT cno-
bili kacic, patara tanis yofila.
Tavadi Tedo ColoyaSvili Tavis rTvlebSi ramdenime soflis axal-
gazrdobas epatiJeboda. dReSi Turme 30 kapiks iZleoda, 30 kapiki ra iyo,
magram Turme fulSi ar yofila saqme. mTavari iyo biWoba, aCvenebdnen qala-
qidan Camosul lamaz stumar qalebs. ColoyaSvili mxolod cucquras aZlev-
462
da 60 kapiks, es imitom, rom cucqura, rac ar unda didi da didad savse godori
yofiliyo, martoka ikidebda, amwevi ara sWirdeboda.
oblobaSi gazrdili cucqura 9-10 wlis asakSi misi gamzrdelis (Tu Sem-
fareblis) zborSCikis gomurSi iZinebda, godorze. godorze imitom, rom
nametan Rrma Zils ar miscemoda, gatokdeboda cotas da Zirs egdo, fxizel
biWs yvelaferi kargad amaxsovrdeboda, _ romeli cxeni rogor idga, rogor
nerviulobda, romeli xari rogor beravda mucels da mere rogor utevda
rqebiT meores.
cucqura Widaobda dReobebSi. mis gamosvlebs didi kmayofilebiT xvde-
boda xalxi, gamarjvebuli, cisken xelebawvdili cucqura lamazi RimiliT
midioda Tavis tansacmlisaken. qaquca ColoyaSvili rom gamoCnda, mis razmSi
daZvreboda cucqurac. `erTxel Cems cxenTan mdgars mkiTxa, aaxtebi xelis
erTi dakvriT Sens cxenso. me gameRima, maSin qaqucam dahkra xeli cxens
welze da zemodan gadaevloo, ramdenime dRes cudi raRacis mWameliviT
davdiodi. uamravi daxvrites, qaquca gadarCa, sazRvargareT gaiqca, _ cuc-
quram _ me ki wylis nawuriviT daviJurebodi qveyanazeo~. magram rodemde
iqneboda ase, 1936 wels, didi sifrTxiliT staces xeli, cucquras ecineboda.
sul ori Tu sami Tve ejdaT sagubernios cixeSi, gaiyvanes iqidan Ramis or
saaTze, mtkvris WalaSi daxvrites oc sxva mamakacTan erTad. bebos ar uy-
varda am ambebze laparaki, mas erTi aseTi Tqma uyvarda, _ papaTqvenma uez-
dis naCalniks aWama erTi iseTi sila, gulaRma amobrunda bayayiviT, deda
Seeginebia cucqurasTvis rusulad.
omi rom daiwyo, me ToTxmetis viyavi, Cemi Zma cametis, ise viyaviT miCveulni
barsa da niCbebs, Suris TvalebiT gviyurebda yvela.
Cven Walis venaxebi gvqonda, mamaCemma Tavisi wili koleqtivs misca, koleq-
tivma traqtori moiyvana, mouvlelobiT abeCxrebuli partala vazi amo-
yares, xili Cayares, sul jiSiani msxlebi, aleqsandrouli, senJermenebi, gogra
msxlebi. koleqtivmac Tavi ver gamoiCina im msxlebis movliT. omis dros
xom ukan-ukan wavida saqmeebi. msxlebs viRac qosa hpatronobda, iseT Tvalebs
gvibrialebda, Tavzari gvecemoda. Zalian, Zalian rom gagviWirda, kolmeur-
neobis Tavmjdomarem, ufleba mogvca Cveni venaxis bolo, CaTavqvevebuli
mayvlian fSatiani gamogveyenebina. bebia gvedga gverdiT, raRaciT vercxl-
isferi bebia. isic iRebda barsa da walds, me da Cemi Zma xom giJebiviT
viyaviT, jer davwviT mayvliani, mere gavkafeT narCenebi, gavitaneT aqeT-
iqiT, Semodgomasve davbareT. sakvirveli iyo, mayvliani kargi sabaravi
aRmoCnda. im weliwads kartofili da simindi davTeseT. iseTi mosavali
moviyvaneT, sagangebod modiodnen sanaxavad. goWebiviT eyarnen amoRebuli
463
kartofilebi simindebs Soris. meore weliwads Waliskenac gavumateT bo-
los, iq simindma gagvaxara. mTavari iyo Toxi, Toxi kidev Cven ar gvezare-
boda. gabrwyinebuli gviyurebda vercxlisferi bebia. im weliwads iori
Zlier adidda, Cvens simindebamde sul cotaRa darCa, aTiode metri da warecx-
avda Cvens siminds. bebia tiroda, foladisferi gaxdomoda saxe, swori maRa-
li cxviri. bolos gamogvicxada, damcveli arxi unda gavuTxaroT zemo mx-
ares Cvens nakveTso. me da Cemma Zmam erTxelac gavigiJeT Tavi. movitaneT
weraqvi da niCbebic. vmuSaobdiT gatacebiT, TiTqos warRvna iyo mosalod-
neli da raRacas vupirispirebdiT mas. iseTi arxi gaviyvaneT, saqamremde
gvwvdeboda TiTqmis. bebias aRar vaZlevdiT uflebas arxSi Camdgariyo da
niCbiT eyara miwa, is gamoyveboda xolme ayrili miwis Tavs, idga moyviTa-
lo bebia miwaze grZeli Savi kabiT, gafiTrebuli saxiTa da xelebiT, ras
aRar gvimzadebda saWmelad: Sindis SeWamands, Rolos SeWamands, kvrinCxis
SeWamandsac ki. gvaxarebda axali tyemlis SeWamandiT, romelsac CvenSi Wri-
antels eZaxian. miswreba iyo misi mosma cxel dRes. gvimaspinZldeboda saqon-
lis koptongareuli purebiT. iq erTad iyvnen puri, simindi da koptoni.
axla aRar vici, ra gemo iyo omisdroindeli is gemo. yovel SemTxvevisa-
Tvis gvaTavisuflebda raRac mZime tvirTisgan. vmuSaobdiT Seuferxeblad.
Cvens namuSevars ufro da ufro mimzidveli feri edeboda. bebia mohyvebo-
da amoyrili miwis Tavs, Tavisi Savi kabiT da monacrisfero, vercxlisfer-
uli saxiT is Zalian waagavda ZvelberZnul qalRmerTs. am grZnobam xom
pirdapir agvanTo. vin riT ar gvaSinebda, magram yurs aravis vugdebdiT.
didi-didi samiode dRis samuSaoRa gvqonda darCenili da gadavadge-
bodiT fSanis patara kbodes. bebiam Camogvitana kartofilis xinklebi, kar-
gad Senelebuli, jer isev Tbili, surnelovani. CanTa Cvens didi verxvis
totze ekida. bebia Cveulebisamebr wamouyva amoyrili miwis Tavs. modioda
da naxevrad simReriT gveubneboda:
_ Tqven genacvaloT Tqveni bebo! Tqveni mtkice TiTebi weraqvis magier
daiWeren kartofilis xinklebs. modiT axla verxvis CrdilSi da CamovsxdeT
Zveleburada. dReebi, dReebi da omic apirebda damTavrebas.
_ sasimRerodaca gaqvT saqme ara? _ mogvesma am dros Cveni brigadiris
goderZis xma, amovarda miwayrilis Tavze, aqeT-iqidan mohyvebodnen orni.
_ Cven Tqvena, mesabliSvilebsa, simindisTvis dagiTmeT is mayvliani, Tqven
kideva aq, akofebi agigiaT, strategiuli mniSvnelobisa.
_ ra akofi, goderZi, ra strategia, _ ewyina bebos. _ es adidebuli ivris
wylis asaridebeli arxia. ase akeTebdnen Cveni winaprebi jer kidev ori
aTasi wlis winaT.
464
_ Zvelad ras akeTebdnen, ra ukeTebiaT, Cveni saqme ar aris. gamovgzavni
buldozers da gadavasworebineb Zveleburada! vin mogcaT ufleba amodena
naxazebi arsebobdes mxolod TqvenTvis, mxolod TqvenTvis.
_ ar gadamrio, goderZi! amodena oms gavuZeliT goderZi da axla amov-
aZroT suli?!
Cvenc, me da Cemi Zmac, amovediT Txrilidan, bebiam kartofilis xinklebi
SesTavaza goderZis, CrdilSi zeviTa venaxis sufTa TeTri Rvino kideva...
_ Sen ra, su daafrine JuJa?! axlave, axlave mivdivar buldozerTan da
vaqoqineb!
_ goderZi! goderZi!
Cvenc vexvewebodiT, Cemi Zmac, patara, tiriliTa, magram ar mobrundnen,
wavidnen.
Cagvimwares sadili mTlianad. dagvimZimes Cveni gakeTebulisken gaxed-
vis ufleba. Cven aRarc meore dRes gvimuSavia, aRarc mesames... meoTxe dRes
raionSi wamiyvanes, raionidan TbilisSi, Tbilisidan taSkentSi. Tvec ar
iyo gasuli, _ bebia mogikvda da Camodi, pativi dasdeo. sawyali bebia kidev
ufro dapataravebuliyo, feri sul Sescvloda, sul wminda sanTlis feri
iyo, anaTebda maRali, sufTa cxviriT. davinaxe da vakoce im cxvirxe. cxviri
civi hqonda, me SevkrTi, yvelani Cven gviyurebdnen, samxedro Ceqmebi mecva,
Ceqmebi meubnebodnen _ gaviqceTo. me viTom ar mesmoda maTi naTqvami. kidev
kargia, goderZi ar Canda...
26. IV. 91. Tbilisi.
gamomcemloba`saqarTvelos macne~, 2010, t.5
„zamTari“
papaCemi Zveli yaidis kaci iyo. axla aseTebs iSviaTad SexvdebiT! wera-
kiTxva xaris beWze eswavlebinaT, ori duqani ki hqonda: erTi zemoT, sof-
lis SuagulSi, „milis wyaro“ rom aris, imis ukan; meore kidev qvemoT _
martyof-noriosken mimavali gzis piras, wisqvilis gaswvriv.
venaxebic hqonda, „yarabulaxi“ _ didi grZeli venaxi, da „Tokebi“ _ pat-
ara, magram movlili, Tavmosawonebeli. „es dro rom dadga“ (rogorc adre
ityodnen xolme), duqnebi daaketines da kinaRam gaakulakes, magram RmerTma
acxonoso, _ viRac did kacze ambobda, _ iman gadamarCinao. darCa venaxebis
493
anabara, jani ar aklda, piriqiT, Widaobda kidec; Toxsa da barze xom zed
iyo Sezrdili. kolmeurneobaSi Sevida. brali uTaurisa da uqnarasi, Torem
me civ qvazedac vicxovrebo. marTla kargad cxovrobda. gazafxulsa da
zafxulSi Sromobda, xSirbindamde Sin ar Sevidoda. gvian Semodgomasa da
zamTarSi ki ijda magidasTan, win Savi xelada da Tixis patara jami edga,
svamda saferavis surnelovan wvens da sadRegrZeloebiTa da megobarTan
saubriT soflisa da kacis urTierTobis sakiTxis garkvevas cdilobda.
saxli didi hqonda _ orsarTuliani, SuSabandiTa da rikulebiani aivniT
gamarTuli, magram yvela oTaxs marnis momijnave Zveleburi darbazi er-
Cia. darbazSi aguris filaqani ego da muxis sqeli dedaboZi idga. is ded-
aboZi ojaxis matianis magivrobas eweoda, zed ewera: vin rodis daibada, vin
rodis gardaicvala, vin rodis monaTles...
aqeT, marnis mxares, erTi kedlidan meoremde, fardaggadafarebuli tax-
ti iyo gagrZelebuli. is taxti Cven gvekuTvnoda, Cven gadavdiodiT yira-
yiras, bavSvebi. Tu ca Camoiqceoda da veravis daZaxebas ver moaxerxebda,
Tanamosufreebad papa Cven dagvsxamda. mWreli sasxlavi dana hqonda, civad
moxarSul xorcs grZel-grZel naWrebad dagviTlida. aiRebda danis wver-
iT, gaaTimTimebda, gaikvirvebda _ ox-o-xo, ra naWeria, vinc amas SeWams, namd-
vilad moWidave gaxdebao. moWidaveoba yvelas gvindoda. Tanac Zalian mogv-
wonda misi daniT daWrili xorci da me da Cemi biZaSvilebi erTmaneTs
vejibrebodiT, vin ufro mets SeWamda. papas es Zalian axarebda da dagviZax-
ebda:
_ egre, genacvaleT, ai, egre, Tqveni Wirime, gaizardeT da gaumravldiT
papasao.
oblobaSi iyo gazrdili, magram Cacma-daxurvis pews, glexkacis kvalo-
baze, sakmao Ralas uxdida. karg vaJkacs tanisamosic kargi unda ecvas, Sesaf-
erisio. sofelSi ise ar gavidoda, dariCinisferi qulaja da Savad gapri-
alebuli Ceqmebi ar Caecva, sarkesTan ar misuliyo da mokled SekreWili
TeTri wveri patara makratliT ar Semoekvercxa.
TuSuri qudi exura, alaverdobas nayidi. mxrebze TeTr yabalaxsac gada-
igdebda. welSi gamarTuli midioda, ulvaSebSi da TvalebSi sinaTle ucim-
cimebda. o, es sinaTle maSin unda genaxaT, roca is „zamTars“ daiwyebda.
„zamTari“ gagiJebiT uyvarda. „zamTris“ karg mTqmelebs qarTlidan moi-
patiJebda. RmerTi agrerigad ar axsendeboda, magram yvelaze metad Cveni
soflis mRvdels megobrobda. es imitom, rom mRvdels SesaniSnavi gundi
hyavda da TviTonac gasaocari mobane iyo, gasaocari mobane da kaklebis
mbertyavi. soflis yvelaze did kaklebs imas abertyinebdnen.
494
garda „zamTrisa“, papas kidev uyvarda: „mravalJamier“, „SaSvi-kakabi“,
„Cakrulo“, „berikaci var“, „guSin Svidni gurjanelni“, „Cveni maspinZlis
sasaxle“ da oriode aseTi. sxva danarCens saRlabucos da sabiWbuWo simR-
erebs eZaxda.
es yvelaferi, rac aqamde vTqvi, zogi dedaCemisa da biZaCemis naambobe-
bidan vici, zogi ram me TviTon minaxavs, magram nanaxidanac ki verc erTs
ver gamogirCevT, romeli rodis moxda, ra dRes. mxolod erTi saRamo max-
sovs Zalian kargad, Sobis wina saRamo.
ehehei, xval Soba unda gaTendes. serebi nislSi Sekargulan. nisli xex-
ilis totebzec iZenZeba, xorxoSelasaviT mkvriv Tovlis fifqebs uSens, sa-
dacaa, Tovli miwazec moikidebs fexs, gomuris bani gadaTeTrebula kidec.
binddeba. sibnele da nisli erTmaneTSi ireva.
yvelani Sina varT, dabla, Zvelebur darbazSi. papac Sin aris. Tavisi
mWreli sasxlavi daniT im dRisiT dakluli Roris xorcs abasturmebs. be-
bia, dedaCemi da Cemi Zaluebic did samzadisSi arian. RumelTan trialeben,
swvaven, xarSaven. Rumels gverdebi gaswiTlebia da ise cxela, kari Ria gva-
qvs. karSi Cveni didi, banjgvliani samura Cawolila da drogamoSvebiT
nerwyvs ylapavs, tuCebs ilokavs. Cven, bavSvebi, taxtze varT axorxocebulni.
viciT, rom aliloze unda Camoiaron, da Tvalebi gareT gagvirbis.
marTlac, is-is iyo Sebindda da wamovida mezoblebis mxridan turebis
wkavwkaviviT: „he! he! he!“ mere Cvens ezoSic SemoCoCqoldnen sul patara
biWebi, xelSi did-didi komblebi eWiraT, mamebisa Tu Zmebis farajebi ecvaT,
boxoxi qudebi exuraT. agaSenoT, agaSenoT sulmouTqmelad CaaCixrixes:
aqa Rori daklulao,
nayelari Cveniao...
bebiam xorci, purebi da xili gautana. faTifuTiT Cayares maRali mebar-
gule biWis xurjinSi da gacvivdnen sxva ezosken, TiTqos eSiniaT, sxvebma ar
migvaswrono. SeiZleba marTlac ase iyo, radgan cota xnis mere sxvebi mov-
idnen, ufro didebi. imaTac imReres _ TavianTeburad, viTom ufro dinjad.
imaTac gautanes xorci, purebi da xili; damatebiT _ Rvinoc. isinic wavidnen
_ ezo-ezo, simRer-simReriT. TandaTan miwyda imaTi xmebic. daRamda kargad.
dawynarda yvelaferi, TiTqos daiZina sofelma; Tovlis fifqebiRa Tama-
Soben fanjridan gasul Suqze. miwa mTlianad TeTrad aris dafaruli.
Cven Zili mogveria, gagviSales kidec, _ iqve, taxtze, oTxive biWs erTmane-
Tis gverdi-gverd. vicelqeT loginSi, davSoSmindiT, Ziliswina ocnebebSiRa
varT da... ezos boloSi, alayafis karze raRac rakaruki atyda, mere _ agaS-
enoT, agaSenoTo, _ daiZaxes viRacebma wynarad. papam bebias uTxra: _ isini
495
movidneno? bebia karTan mivida, gaixeda, mobrunda da Cumad Tqva: _ ho, isini
ariano. Cven loginidan wamovcvidiT da fanjaras veciT. aravin ar gagvwy-
romia. pirvelad veraferi davinaxeT, mere TandaTan gavarCieT: aTamde Savi
landi SequCuliyo da raRacas bWobdnen. mere gamocalkevebuli, xelaweuli
mRvdeli vicaniT _ maRali, grZelanaforiani, mxrebze dalalebCamoSlili.
mRvdeli gaSeSebuliviT idga, sxvebic gaSeSdnen. mRvdelma xeli TiTqos
rbilad Camousva haers da viRacam sufTa, mSvenieri xmiT daiwyo:
ocdaxuTsa ama Tvesa
qriste iSva beTlemsao...
pirvels meore ahyva, ufro sworad _ meore xmam daiwyo da axla pirv-
el xmas mihqonda leqsi. es xmebi ise gansxvavdeboda Cven mier aqamde mos-
menili simRerebisagan, rom gakvirvebisa da aRtacebisagan Tvalebdadide-
bulebma papas mivxedeT. papa dedaboZs mihyrdnoboda, Tavi daexara, ulv-
aSebSi da TvalebSi nacnobi sinaTle Casdgomoda. bebia, dedaCemi da Zalu-
aCemebic gaSeSebulebiviT idgnen da imaTac Tvalebi ubrwyinavdaT. simR-
era rom CaTavda, bebiam da Zaluebma afusfuseba ganizraxes, magram papam
xeliT aniSna _ Cumado da isev adgilze gaqvavdnen. Cven aqamde vCurCulebdiT
mainc da, es rom vnaxeT, sunTqvac ki SevikariT _ netavi ra unda moxdeso.
gareTac iseTi siCume Camovarda, TiTqos iq myofni moCvenebebi yofiliyvnen
da gamqraliyvnen. da ai, am siCumeSi, romelsac, albaT, Tovlis fifqebis Sa-
riSuri Tu arRvevda gareT, nel-nela gaiba kvlav is sufTa, mSvenieri xma,
romelmac alilo daiwyo. magram axla „zamTars“ iwyebda:
zamTariao, hee, harulalo...
zamTari vardsa daaWknobs,
furcelni Camocvivao...
mas Semdeg bare ocdaaTi weliwadia gasuli. ra Tqma unda, am xnis ganmav-
lobaSi kidev bevrjer momismenia es simRera da uTuod ukeTesad Tqmulic,
magram, rogorc ar unda asrulebdnen da sadac ar unda viyo _ sufrasTan
iqneba Tu gaCiraRdnebul TeatrSi _ me mainc is „zamTari“ mesmis, im zam-
Tris RameSi Camdgari landebi midganan Tvalwin.
ise CaaTaves mTeli simRera, TiTqos ar undodaT bzari ram daeCinaT im
keTili saRamos yovlismomcveli simSvidisaTvis. es simSvide raRac didi,
didi imedebiT gvivsebda bavSvur patara gulebs da gaxarebulni Sevyureb-
diT xan erTmaneTs, xan Cvenebs. papa isev dedaboZze iyo miyudebuli, isev
ubrwyinavda ulvaSebi da Tvalebi, magram axla TvalebSi cremlebic edga;
kidev meti _ etyoboda, cremlis ramdenime kurcxals yavisferi loyebi
CamoexazaT da qvemoT, ulvaSebSi CamZvraliyvnen. mere dainaxa, rom dere-
496
fanSi mRvdeli da erTi koxta axalgazrda biWi amovidnen; baRdadi amoiRo
da saxeze miisv-moisva. movelodiT, rom mRvdeli locvas da aseT raRacebs
mohyveboda, magram man farTod, sixaruliT gaiRima, axalgazrda biWs beWe-
bze xeli moxvia, win wamoayena da guguna xmiT daiZaxa:
_ rogoria, ha! rogoria!
papam baRdadi aRelvebuli xeliT CaiWmuWna qamarSi, biWTan mivida, mxre-
bze xelebi daawyo, TvalebSi CaaSterda da jvaredinad gadakocna. esec ar
akmara, mibrunda, Cxidan axalTaxali TeTri yabalaxi CamoiRo, im axalgazr-
da biWs Semoaxvia yelze, totebi ukan gadauyara da maSinRa Tqva:
_ es saCuqari ar gegonos, Svilo. Sen rom masiamovne, mec minda cota
ramiT gadagixado. Rorebi xom ara varT! adamianebs, salafavs garda, xan
tkbili sityva gvWirdeba, xan tkbili xma.
amasobaSi ki derefanSi mTeli gundi amolagebuliyo da karidan gasul
sinaTleze aelvarebdnen Tvalebsa da kbilebs.
***
ai, ase damamaxsovrda is Sobiswina saRamo, bevrjerac miambnia xan visTvis,
xan visTvis. papaCemis sityvebi, romelsac me gansakuTrebul mniSvnelobas
vaZlev, zogs patiebis gamomxatvel Rimils hgvris xolme da lamis Tavze-
dac ki momiTaTunon xeli. magram me mainc, roca axla Cems nawerebSi rames
mixdian, Tu is saRamo da is sityvebi gamaxsenda, ise mwared aRar meCveneba im
fuliT SeZenili lukma.
`ciskari~ #3, 1966; `barisken mifrinavs jafara~, 1974
`zamTari mTaSi~
`zamTari mTaSi~
`zamTarSi, saRamoobiT~
501
`zamTris dila~
`zamTris zRapari~
maRali, sevdiani mTis Ziras daburuli tye iyo. tyeSi Svlebi da irmebi
danavardobdnen, tyis piras ki xis patara saxli idga da Sig kaci da dedaka-
ci cxovrobdnen.
kacs Tevdore erqva, dedakacs _ efemia. orive Rrmad moxuci iyo, orive _
gadaTeTrebuli, dapataravebuli, saxeCamyudroebuli. gaakeTebdnen Tujis
Sav qvabSi fafas an lobios SeWamands, miujdeboda erTi aqedan, meore iqidan,
502
gadmoiRebdnen Tixis jamebze, moimarjvebdnen bzis kovzebs da icmucnebod-
nen bebrulad. sxva yvelafers, rasac ki Tvalmaxaras da gemriels iSovid-
nen, SviliSvilebs unaxavdnen.
SviliSvili ki ori hyavdaT. isini, dedasTan erTad, Cvens lamaz, sayvarel
TbilisSi cxovrobdnen.
rodesac gugulebi da molaRurebi mofrindebodnen, roca bali SewiTlde-
boda da mindvrebs marwyvis surneleba moefineboda, soflis fostalioni,
kafandara saba, Releze gadebul ficris xidze xelebgaSlili gamovidoda,
aRmarTs qaqaniT amoirbenda da Cvens moxucebs cisfer konvertSi Cadebul
werils miutanda. werilSi ewera, rom maT SviliSvilebs, darejansa da
avTandils, isini, papa da bebia, Zalian uyvardaT, swavliT sul xuTianebze
swavlobdnen, ukve ardadegebi daswyebodaT da momaval kviras Camosvla-
sac apirebdnen.
_ gaixare Cveni gaxarebisTvisa!
es wuTi iyo da, tyispira saxli TiTqos Tvalebs ifSvnetda da iRviZebda.
efemia, romelic, Cveulebriv, oTxad iyo mokuzuli, welSi swordeboda da
mzes uRimoda: gaige, Cemi kudraWa darejani da avTandili unda Camovid-
neno. Tevdore papas nabiji umagrdeboda da wver-ulvaSze naTeli adgebo-
da. Rors RiWi emateboda, qaTmebs _ sakenki, fanjrebs _ Suqi da ezos _
sisufTave.
moxucebma icodnen, rom maTi darejani da avTandili im mwvane matarebels
unda Camoeyvana, qvemoT, mdinaris ayolebaze rom gaivlida xolme da kvam-
lis TeTr nafleTebs gadaapentavda lurjad abolqvil verxvebsa da mux-
ebs. da, ai, rogorc ki idrovebdnen, Tevdore papa mxarze abgas gadaikidebda,
Sindis grZel joxs daiWerda da TeTrad moelvare sadgurisken gaswevda.
efemia bebia ki ijda da gzas gahyurebda.
pirvel dRes araferi, meore dResac araferi... da Tu mesame dResac mar-
to dabrundeboda Tevdore papa, tyispira saxli kvlav CamoiRuSeboda. Rori
Wyioda, qaTmebi kriaxobdnen, wiwilebi wivwivebdnen, ezoSi niavi erTmaneTSi
urevda Calasa da bumbulebs da SeWamandic, Tujis Sav qvabSi gakeTebuli da
ukve magidaze Semodgmuli SeWamandic, xSirad xeluxlebeli civdeboda.
magram, unda iTqvas, rom ase cota xans grZeldeboda. mwvane matarebels
erT dRes Cveni moxucebis SviliSvilebic mohyavda, kiviliT afrTxilebda
Tevdore papas, aba, Camibarebia da Tqven iciT, rogorc mouvliTo. da iwye-
boda lamazi, mxiaruli dReebi.
kudraWa darejani bebias exmareboda: hgvida, saxls alagebda, qaTmebs
sakenks uyrida, Tan sul mReroda. avTandili Tevdore papas dasdevda: tye-
503
Si wavidoda, tyeSi mihyveboda, mindorSi wavidoda, mindorSi axlda; masTan
erTad Sromobda, ofls Rvrida da Tan wamdauwum ekiTxeboda: rogor iyo,
papa, vake tyeSi daTvi rom Segxvda? rogor iyo, iremi rom sikvdils gada-
arCine? rogor iyo, aRzevans rom waxvediT?.. da Tevdore papac, es bevris
mnaxveli da kargi moqarTule kaci, didi ambiT daiwyebda: ee, Svilo, eg gr-
Zeli ambavia, eg, Tu ar davsxediT, ise ar iTqmis. dajdeboda da yovel sity-
vas aneulis guTaniviT gasWimavda, gaagrZelebda. ise gamodioda, TiTqos
imas rom daTvi enaxa, imisTana daTvs dedamiwis zurgze sxva veRar naxavda;
TiTqos aRzevani somxeTSi ki ara, sadRac avstraliaSi Tu iaponiaSi yofil-
iyos. avTandili pirdaRebuli usmenda. magram xandaxan asec momxdara, roca,
vTqvaT, saRamoobiT lobios arCevdnen derefanSi, avTandils misZinebia,
Tevdore papa ki hyveba da hyveba: _ aq es Segvxvda da iq isao... da bolos
amasac daurTavda:
_ maaS, egre ki iyo, Cemo biWoo.
es dReebi yvelas uyvarda, papa-bebiasac da SviliSvilebsac.
magram, rogorc ukve giTxariT, es zafxulSi xdeboda xolme, is ambavi ki,
axla rom unda giamboT, zamTarSi moxda. maSin didi Tovli ido, sevdian
mTas Savi Rrubeli moxveoda. tyispira saxlidan kvamli adioda maRla, maR-
la, sworad, da ise moCanda Soridan, TiTqos cidan msxvili sabeliT Camoukid-
iaTo. Tevdore papas da efemia bebias mezoblebTan gadasvlac ki uWirdaT.
isxdnen mTel dRes RumelTan, uficxebdnen xelebs da fiqrobdnen. fiqrobd-
nen Tav-TavianTTvis, fiqrobdnen xmamaRla: rogori iyo darejani sul pat-
ara da rogori iqneba, roca gasaTxovari gaxdeba; ra gaakeTa avTandilma
SarSan Tu SarSanwin da ras gaakeTebs, roca umaRlessac daamTavrebs.
xandaxan wakinklavdebodnen:
_ mTlad gadahyruvdi, dedakaco! _ uwydeboda moTminebis Zafi Tevdore
papas.
_ Sena, Sena, _ wiwmatobda bebia efemia. _ maS, egre gaxsovs? maS, darejani
iyo, kokas rom yuri mostexa?
_ darejani iyo.
_ darejani ki ara, avTandili, avTandili! is aris xelmankiani. maSa, maSa,
Cemi darejani! darejans sul cecxli gasdis xelebidana.
_ darejani iyo, geubnebi. maSin me da avTandili Sin sul ar vyofilvarT,
qulaanT ReleSi ZeZvsa vWridiT.
kidev kargi, rom Rame male modioda, _ lbili, saidumlo CurCul-Sri-
aliT aRsavse Rame. ikamaTebdnen, ikamaTebdnen da miwvebodnen. gareT ki,
gamovidodnen tyidan turebi, dayuntdebodnen tyispira saxlis Soriaxlos
504
da gaabamdnen kivils onavari ymawviliviT.
da, ai, erT dilasac Cveulebrivad gaTenda.
gamodga Tevdore papa derefanSi, Sexeda cas da Rrmad SeisunTqa sisxami,
civi haeri. gamohyva efemia bebia da imanac mosaxvevis sworebiTa da saxeze
xelis mosmiT moavlo Tvali midamos. mere Tevdore papam saRore gamoa-
Ro, efemia bebiam ki qaTmebi gamouSva. lamaz-lamazi dedlebi da variebi
muclamde iflobodnen TovlSi.
_ ju, ju, ju, ju! _ iZaxda bebia efemia da Tan iTvlida: _ es qoCora, es
nacara, es yeltitvela, es Rabua, es bajuja, cancara... ara, es cancara ar aris,
ju, ju, ju! es qoCora aq aris, es yeltitvela, bajuja, nacara, Rabua... cancara
ar aris! gesmis, kaco, cancara ar aris.
movida Tevdore papac, cali xeli muxlze daibjina da caliT Tvla dai-
wyo:
_ es nacara aq aris, es bajuja, es qoCora, Rabua, yeltitvela... marTalia,
cancara ar aris. saRamos aq iyo?
_ aq iyo, aq. sul kalTaSi mifrindeboda. ju, ju, ju! es qoCora, es yeltitvela,
es bajuja... cancara ki ar aris da ar aris!
Seixeda Tevdore papam saqaTmeSi, gamobrunda, Semouara wnelis kedels
da, eriha!
_ aq modi, fefo, Cqara aq modi! daxe, daxe, ra namuSevaria, erTi daxe!
saqaTmis ukana kedlis qveS Savi xvreli iyo, axalTaxali xvreli, sveli
miwa jerac ar daefara Tovls. mis maxloblad ki bumbulebi eyara, sawyali
cancaras bumbulebi.
_ ui, damidga Tvali da momikvda Tavi! ui, ui, ui! _ icemda muxlebze xels
efemia bebia da xan aqedan mouvlida xvrels, xan iqidan. _ uyure im wupaks, im
wupaks, im gasatialebels!
Tevdore papa ki Rimils Zlivs ikavebda.
_ Zaan namuSevaria, me da Cemma RmerTma. Zaan uyoCaRnia im qaTibdal-
ocvilsa!
_ reebs mied-moedebi, kaco! kvals mainc mihyev, iqneb daagdo sadme.
_ ee, melia rom motacebul qaTams daagdebs, maSin berad kurTxevac ar
unda gagikvirdes misi, _ Tqva Tevdore papam da kefa moifxana, magram nakva-
levs mainc gahyva.
ra Tqma unda, bumbulebis meti vera naxa ra. xelcarieli dabrunda, is
xvreli amoqola, Tovli Camoibertya da meuRlis damSvidebas Seudga:
_ kargi axla, Tavs xom ar gadavayolebT im erT qaTamsa!
bebia efemia didxans ar dawynarebula.
505
_ erTi Tvec ar aris, rac moiqca. ymawvilebisaTvis vagrovebdi kvercx-
ebs da misi imedi mqonda. jiSiani iyo, yoveldRe sdebda. amouwyda saxsene-
beli imis wamRebs, tyvia Wamos imis SeWmamde...
is dRe ase, amgvar laparakSi daRamda, is Ramec mSvidobianad gaTenda.
magram meore Ramesac isev gamouTxara meliam saqaTmes Ziri da axla baju-
ja waiRo. bajujas yeltitvela miayola.
ai, maSin ki marTla cecxli moikida efemia bebiam. gaRma ubanSi gadioda
misi viSviSi. Tevdore papas raRa unda eqna?! adga, sofel-qveyanaSi gavida
da daiCivla: xalxo, jamaaTo, erTma wupakma meliam qaTmebi gagviwyo, dagv-
anela, xelcariels gvsxams, rame maswavleT, rame miSveleTo.
aRar Tovda. mzes gamoeWvrita da xalxi sadalaqos win, myudroSi Se-
groviliyo. Tevdore papam es rom Tqva, yvelam misken miiwia, yvelam yur-
Tasmena gaimaxvila. gaiges, rac awuxebda, da daiwyes bWoba da ra daiwyes!
erTi urCevda _ somberas mozvrisodena ZaRli waeyvana da iq daeba, meore
Tavis Tofs sTavazobda, mesame dariSxaniT mowamvlis azrs edga, meoTxe
xafangs amjobinebda.
_ xafangs araferi sjobia, Tevdore! xalxno, damijereT, xafangs araferi
sjobia! ambobda WanWle giorgi. _ rac me imiT meliebi da turebi damiWeria!
SarSanwin mgelic xom daviWire! siko, xo Seni TvaliTa naxe!
_ vnaxe, maS! _ rogorRac ugunebod daudastura sikom.
_ xo, damijere, Tevdore, damijere, xafangebi maqvs iseTi, sul kewkewi
gaaqvT. axla Zalasac ar dagatan! Tuki sxva rame girCevnia, Sen ici da im
Senma meliam.
bevri ifiqra Tevdore papam, bevri ifxana kefa da bolos gadawyvita:
_ me Tofis Tavi ara maqvs. dariSxania da, vaiTu sxva rame movwamlo da
xaTabala gamixdes. isev xafangi ajobebs. giorgi, Svilo, miSvele, barem Senve
miSvele, Sens gaxarebasa.
_ giSveli, ratomac ar giSveli! _ miugo giorgim da amayad gadaxeda
xalxs, Cemma Wkuam xom ajoba Tqvensaso.
maSinve wamovidnen da saqmes Seudgnen.
sami xafangi moamzades, erTi saqaTmesTan dauges, meore gadamtvreul
Robis ZirSi Camales, mesame tyisken mimaval bilikze gadaxides. nakvalevi
waSales da dawyebul saqmes Ziri dauloces. arays svamdnen, mwnils atand-
nen, did ambavSi iyvnen.
efemia bebia Tavs evleboda da pirze xels ifarebda, eRimeboda.
_ erTi im gasatialeblis javri amomyareT da dalieT, ramdenic gindaT,
imdeni dalieT. kideva gvaqvs.
506
Tevdore papa bavSviviT gaxalisda. sul imas natrobda, erTi Cemi
avTandili aq iyos, rom Tavisi TvaliT naxos es ambavio. da, radgan avTandili
aq ar iyo, cdilobda, yvelaferi kargad daemaxsovrebina, rom Semdeg
dawvrilebiT eambna: rogor naxes erT dilas saqaTmis Ziri gamoTxrili,
rogor ganmeorda ase ramdenjerme, rogor dauges iman da WanWle giorgim
xafangebi da, amas winaswar umatebda, rogor waadga xafangSi gabmul melaku-
das da rogor amounaya is wupaki cxvir-piri.
da, ai, kvlav daRamda. mere kvlav gaTenda. ara, jer kargad ar iyo gaTeneb-
uli, rom Tevdore papa adga, tanT Caicva, yabalaxi moixvia, xelSi didi joxi
daiWira da xafangebis dasaxedavad wavida.
midis, axlad mosul Tovls mihkvalavs da guli uCqrolavs, iqneba gabmu-
li melia Tu ara. gulis asaCqarebeli TiTqos araferia, magram mainc ase
mosdis, midis da guli _ dag-dug! dag-dug!
mivida saqaTmesTan _ araferi ara Cans iseTi. gadavida baRSi _ arc
gadamtvreul RobesTan aris rame. gauyva tyisken mimaval biliks... aqeT-
iqiT gadmowvdili ZeZvis buCqebi daubardnia, siCumea, siCume. kvlav Tovs...
gauyva, gauyva da... Soridanve xedavs, kamkama Tovlze patara kunZiviT raRac
gdia. miuaxlovda da, biWos! is kunZi Setokda, Setokda da... ai, guliscema aq
unda genaxaT! melia iyo, Tavisi grZeli kudiT, wvetiani cxviriTa da ac-
qvetili yurebiT.
jer aseT azrs daadga, unda gavbrunde da qveyana Sevyaroo. magram mere
isev axlos misvlis survilma dasZlia. joxi SeimaRla, mivida da Tavs daadga.
_ drasti! gamarjoba!
marjvena wina fexiT gabmuli melia xtoda, aqeT-iqiT awydeboda. Tev-
dore papas wynari xma rom moesma, axeda, daircxvina da Tavi CaRuna.
_ gaebi? axla, rogor movrigdeT, ha, Semomxede, kaco!
magram melias aRar Seuxedavs.
maSin Tevdore papa TviTon Cacucqda da TvalebSi CaaSterda.
_ ratom arafers ar ambob, kaco! ra uyavi Cveni qaTmebi!
melia ZigZigebda.
_ erTi Cemi avTandili aq unda iyos, rom... _ ras izamda avTandili, aq
rom iyos? joxs gamoarTmevda da Tavs gauxeTqavda am sawyal, datanjul,
SeSinebul cxovels? am biWs ise Zalian uyvarda meliebis, turebis, daTvebi-
sa da TviT avi mglebis ambebic ki... ar icoda Tevdore papam, ras izamda misi
avTandili.
muxlebma veRar gauZlo, TovlSi Cajda da joxi fexebSua Caiyuda.
_ ha, Zmakaco!
507
cdilobda, rame saxumaro eTqva, Tundac, ai, iseTi, rogoric pirvelad Tqva,
rogor movrigdeTo, magram raRaca ar uSvebda.
Sehyurebda melias da isev fiqrobda:
ras izamda netav mis adgilas avTandili, anda rogor moewoneba, rom
uambobs: _ mivedi da „drasti“ vuTxari, mere aviRe da keti davuSvi TavSio.
raRac ar iyo kargi, lamazi, vaJkacuri am ambavSi.
da uceb mixvda, rac unda gaekeTebina.
_ Sen eg fexis momtvrevac geyofa sasjelad, qaTmebs veRar miekarebi...
joxi daagdo, qurqi gaixada, axalgazrduli simardiT gadaafara melias,
TviTonac zed daawva, xafangis rkalebi gadaswia, melias molewili fexi
amougdo da adga. qurqi Tovlze gacurda da farTxali daiwyo. merme me-
liam Tavi daaRwia, gaZvra, erTi moixeda da axali Tovlis koriantelSi
daikarga.
Tevdore papa ki idga da eRimeboda. erTdroulad ramdenime suraTs
xedavda. xedavda fexmomtvreuli meliis ojaxs, afuTfuTebul, awkmutuneb-
ul lekvebs; xedavda Tavis avTandils, mxiaruls, bedniers, kmayofils am
ambis aseTi dasasruliT; xedavda Tavis meuRles _ wuTiT gamwyrals, Sem-
deg ki isev male gunebamobrunebuls...
da is Tovlis fifqebi, is sevdiani mTa, is SeWaRaravebuli tye da caSi
kvamlis sabeliT Camokidebuli saxli eCveneboda uCveulod lamazad, uCveu-
lod bednierad, da grZnobda, arasodes ase ar sdomebia sicocxle, rogorc
axla, roca yvelaferi es Tavisi sayvareli SviliSvilisTvis unda eambna.
`megobrebisadmi minaweri werilebidan~, 1958;
1960 wlis gamocemaSi am moTxrobas hqvia `bednieri mTa~
I
soflis skolaSi rom vswavlobdi, Zalian adre viRviZebdi. loginidanve
mivwvdebodi fanjaras, fardas gavwevdi da Tu bneloda, wigns aviRebdi, isev
CavTbundebodi da im wignis kiTxvas viwyebdi.
Cems ded-mamas da da-Zmebs sxva oTaxebSi eZinaT. marto bebias ver av-
aswrebdi xolme verasodes. me rom gaviRviZebdi, bebia ukve fexzec iyo da
Rumelic gagugunebuli hqonda.
Zalian kargi iyo gaTenebis xanis siwynare, im siwynareSi mamlebis yivili,
ZaRlis yefa, Rumelis guguni da wignis kiTxva.
508
erTxel, erT kvira dRes, skolaSi ar unda wavsuliyavi, magram mainc adre
gameRviZa. gavaxile Tvali: lampa anTebulia, Rumeli gugunebs, magram mom-
eCvena, rom kidev xdeboda raRac. gavwie farda, gavixede gareT da sixaru-
liT gadavkotrialdi loginze. Tovli mosuliyo, kvlavac Tovda.
vicmev tansacmels da isev meCveneba, rom sxva raRacac xdeba. ra? ra?
vera vxvdebi. mivedi RumelTan, davjeqi dabal skamze, fexsacmeli unda Cav-
icva da vxedav: RumelqveS TeTri tilo aqvs gadafarebuli raRacas. avwie
is tilo da Tvalebs ar vujereb, CurCxelebi! bevri, bevri, TeTrad daSaqrule-
bi! pirdaRebuli var, aRar vici, ra vqna. swored am dros Semovida bebia.
_ ra bednieri dRea, bebo! _ SevZaxe aRtacebiT, _ gareT Tovli, aq kidev
amdeni CurCxela!
bebias gaeRima. erTi CurCxela amomirCia, sxvebs isev tilo waafara da
darigebiT miTxra:
_ cota Canotivebula, Svilo, namdvili bednieri dReebisTvis rom ar
dagviobdes, unda gavaSroTo.
me fexT Cavicvi, CurCxela CavkbiCe da gareT gavvardi. gareT gaTenebu-
lia, mainc mibundovanebulia yvelaferi: xeebis totebi _ Sefumfluli, daba-
rdnili, dabla daxrili Tovlis simZimisagan. Cumad, nel-nela Camodian
fifqebi. movxvete moajirze Tovli, davagundave da gavisrole baRisken. ar
vici, am gundam daafrTxo, Tu TviTon afrinda, _ WaxWaxiT, Savad wavida SaSvi,
frTis wverebiT Tu Seexo totebs, CamoiSala, CamoSvavda Tovli. afrinda
lamazi skvinCac, Sejda Wermis xmel rokze, mibrunda, mobrunda da daiZaxa:
_ skvinC! skvinC!
Cavedi Zirs. viyurebodi caSi. maxarebda _ rogor Camodiodnen, rogor
moiswrafodnen Cemken fifqebi. gaxarebuli vkbeCdi tkbil CurCxelasac. Cem
Tvalwin, TiTqosda mxolod CemTvis dgeboda sayvareli zamTari. magram
vigrZeni, rom kidev xdeboda sxva raRacac. videqi. viyurebodi xan maRla,
xan aqeT-iqiT, vfiqrobdi.
bolos mivxvdi, _ uceb gavzrdiliyavi mTeli erTi wliTac. magram cota
xanSi isev momeCvena, rom kidev xdeboda sxva raRacac, Tanac kargi raRac.
ra? ra? amaze fiqriT gavatare is dRe. nafiqri maqvs Semdegac, sxva Tovlo-
bas. vfiqrob da ver mivmxvdarvar dResac. vdgavar xolme TovaSi, vgrZnob,
rom raRacac xdeba, garda xilulisa da SegrZnobilisa, Tanac kargi raRac,
magram ra _ arsaidan ar aris pasuxi.
II
zamTris Rame iyo. marto viyavi. Seucnobeli gangaSi maSinebda. guli
509
veRar uZlebda am SiSs. meCveneboda, rom CemTvis aRar gaTendeboda is Rame,
magram gaTenda. fanjaraSi davinaxe, Tovda, bardnida. avdeqi. nel-nela Cav-
icvi. qudi davixure, paltos sayelo wamoviwie da gareT gavedi. haeri si-
civiTa da Tovlis suniT iyo gaJRenTili. Cavedi baRSi. vCerdebodi da
xarbad vsunTqavdi. gavuyevi TovliT gadaspetakebul biliks. mindoda, baR-
is boloSi gavsuliyavi da iqidan erTxel kidev, iqneb ukanasknelad, gada-
mexeda xeobisaTvis.
baRis bolodan gverda iwyeboda. gadavadeqi im gverdas. mTeli xeoba
nisliTa da Camomavali fantelebiT iyo amovsebuli. Tan fantelebi Camo-
diodnen Savad. im siSaveSi da fantelebis Cem qvemoT svlaSic iyo raRac
SemaSfoTebeli. TiTqos saboloo TavganwirviT vuSverdi Tovls saxes.
male aRar vicodi, cremlebs viwmenddi, Tu Tovlis nadnobs. gadavedi Ca-
mtvreul Robeze. wavedi gverdas TavTav, mivuaxlovdi did, beber vaSls. is
vaSli xeobisken aris waxrili, TiTqos haerSi Zlivs gaCerebuli. totebi
TovliT aqvs damsxvilebuli, damZimebuli, mis ZirSi Savad moCans sacri-
sodena miwa, miwac ara, sveli Savi foTlebi, im Sav foTlebSi ki _ ori lamazi
Citbatona. odnav gafuyulan. gaxedaven cas, uyureben fifqebis miriadebs, mere
daiwyeben foTlebis qeqvas, raRacebis kenkvas. yrud mesmis: kurkureben, eruk-
rukebian erTmaneTs.
TiTqos xelaxla davinaxe yvelaferi.
qveyniereba aris didi, Tovlis fifqebis mTeli okeane Camodis maRl-
idan, okeanesaviT gaswolia nisli dedamiwas. xeebic arian raRacnairad
didebi, jer cisken wasulni, mere daRunulebi, meca var didi. yvelani erTad
avad davdgomivarT or pawawina Citbatonas. Citbatonebi ki, Wrelebi, wiT-
lad cimcimani, wynarad, auRelveblad eZeben raRacebs Sav foTlebSi, arad
agdeben qveynierebis sidides da simkacres.
gavbrazdi Cems Tavze. vuwode laCari, guldedali, Tanac xmamaRla, _ mokvdi,
Tu sasikvdile xar, Se...
Citbatonebi gaCerdnen. Wkviani TvalebiT momaSterdnen. vuyure, vuyure
da gavuRime. es iyo Cem gadasarCenad movlenili Rimili qveyanaze. Citba-
tonebma kmayofilebiT Tqves:
_ aba, rogor! aba, rogor!
da kvlav SeuSfoTeblad ganagrZes Savi foTlebis qeqva.
`mTvaris asuli~, 1987
`zamTrispiris bindi~
`zamTris tba~
`zeimi sxvenSi~
Cems sofelSi var, Cems ezoSi Ramea, raRacnairad mqrqalad bneli, uZravi.
Cabnelebulia Cveni saxli, vyviri. xmas aravin mcems. araferi iZvris. isev
vyviri. isev aravin mcems xmas, araferi iZvris. movdivar SiSis JruanteliT.
Cabnelebulia mezoblis saxlic, meore mezoblisac, irgvliv yvelasi. ca aris
civad naTeli, uZravi _ varskvlavebi. da vxedav, zemodan modian bebrebi:
bebiaCemi nino, dedamisi kato, daTias da gogias deda nato. samiveni usinaT-
loni, uZlurni, haerSi xelebis cecebiT. modian Cemsken, moqanaoben sacoda-
vad. samives piri aqvs Ria. albaT, meZaxian. me araferi mesmis, me araferi
mesmis...
`patara biWi golgoTaze~, 1989
521
`zooparkSi~
zooparkSi mivdivarT. ori patara biWi, _ erTi xuTi wlisa, meore oTx-
isa da _ me. biWebs vaxuravT Tbil qudebs. Tebervlis boloa, mziani dRe,
magram mainc civa. movaxvevT kaSneebsac, yeli rom ar gaucivdeT. yvela RiliT
SevukravT paltoebs. CabRujuli maqvs maTi patara xelebi muWebSi, rom kibeze
ar gameqcnen, ar da gordnen. _ moicaT! moicaT! _ xels ar vuSveb ezoSic; iq,
saxlis CrdilSi, Zveli yinulia da SeiZleba daecnen. xels ar vuSveb arc
trotuarze, SeiZleba quCaze gadairbinon an erTmaneTs xeli hkran, trotu-
aridan Zirs gadaagdon, iq ki manqana manqanas mosdevs. kidev ufro magrad
miWiravs gadasasvlelze. gadasasvlelze isinic frTxiloben, SemkrTali
TiknebiviT aceceben Tvalebs, mibakuneben xan win, xan ukan _ ukan. CoCqoliT
avdivarT avtobusSi. iqac ar vuSveb xelebs, avtobusi aqeT-iqiT gvaxeTqebs
da arc patarebs indobs. patarebs TiTqos sulic ugubT, iyurebian maRla,
didebis Tavebs maRla. Suaxnis ZaZiTmosili naRvliani qali dauTmobs adg-
ils. _ brZandebodeT! brZandebodeT! _ biWebi ki ukve sxdebian, maSinve Se-
brundebian fanjrisken. muxlebze dganan, gafarCxuli xelebiT mihyrdnobi-
an minas, dafacicebulni. iyurebian gareT. me vdgebi ise, maTi fexsacmlebis
mtvrianma Zirebma mgzavrebi ar dasvaron. xandaxan amomxedaven, naxaven, rom
iqve var, gamicineben da isev gareT iyurebian. _ bazari! didi saxli! sportis
sasaxle! _ mixaria _ maTi mayurebeli mgzavrebis Tvalebi sikeTes gamoaSu-
qeben. madlierebis Ri miliT mimyavs karisken. _ aq CavdivarT. _ veubnebi
mZRols. mZRoli, mzadyofnis niSnad, maRla aswevs xels. CavediT. isev xeleb-
Si Ronivrad Cafrenils mimyavs zooparkis karisken. bileTebs aviReb. biWe-
bi SeSinebuli TvalebiT uyureben kontrolior qals, vaiTu ar SegviSvas.
SegviSva. biWebi Tavisuflad amoisunTqaven. aq ukve xelebsac vuSveb. garbi-
an. _ tkap-tkap-tkap! _ asfaltze.
Cven gvyavs Cveni sayvareli cxovelebi da frinvelebi. eseni arian: se-
lapebi, daTvebi, TavdaRunuli, darcxvenili tura, meliebi _ Sinau rulad
rom grZnoben Tavs galiaSi da Zveli nacnobebiviT Semogvyureben Tvaleb-
Si. kidev _ Woti, gaSterebuli, didTvalebgaCerebuli, yurebdacqvetili Woti.
biWebic aWyeten Tvalebs, safeTqlebs zemoT ewevian TiTebs da iq atokeben
yurebiviT. Wots TiTqos ukvirs, Tanac ar ukvirs, zis da isev Tvalebdauxam-
xameblad akvirdeba patarebs. kidev gvyavs mTis arwivi, svavze gacilebiT
patara, magram erTi datevebiT orad rom gahglejs svavs. kidev _ cal fexze
mdgari mudam mTvlemare yanCa. magram gvyavs yvelaze, yvelaze sayvareli
522
cxovelebic. isini cxovroben zemoT, xriokze, gancalkevebiT, betonis kedlebiT
SemozRudul sadgomSi. im sadgoms rkinismanebiani mZime kari aqvs. Cveni
yvelaze sayvareli cxovelebi sul im karTan dganan, Savebi, miwasTan ybebmi-
axloebulebi: mama kameCi (ase veZaxiT Cven), deda kameCi da zaqi. sxva damT-
varieleblebi iSviaTad Tu modian maTTan; an modian da maSinve ukan brun-
debian, _ „kameCebi ician“.
Cven swrafad CamovuvliT sxva cxovelebs. mere biWebi gaiqcevian: faT-
afuTiT, erTmaneTis gaswrebiT aivlian aRmarTs, micvivdebian kamerebTan,
mival mec, gavCerdebiT, Rrmad vsunTqavT da vuRimiT. _ rogora xarT? _
kameCebi xmas ar iReben, Savad dganan da gviyureben. _ kargad xarT? _ kame-
Cebi isev ar iReben xmas, arc inZrevian, gviyureben. Cven iqve, narCenebis sa-
yarze, vagrovebT sufTa Tivas, rkinis manebs Soris vuwvdiT Cven-Cvens bRujebs.
kameCebi gvarTmeven, didi, priala drunCebiT gvelamunebian xelebze, amoZrave-
ben ybebs, amoZraveben yurebsac. gagviTavdeba Tiva. SevyurebT patiebis mTx-
ovneli RimiliT, isinic gviyureben, gamwkrivebulni _ mama kameCi, deda kame-
Ci da zaqi. mwuxareba ar aris, ra gamometyvelebiTac isini gviyureben, _
brWyviala cremlebiT aqvT savse Tvalebi. sixarulia? arc eg. maS, raa?
uceb CvenSi yvelaze patara iZaxis:
_ kameCebsac vuyvarvarT! kameCebsac vuyvarvarT!
me Cavixrebi, biWebs mxrebze Semoexvev xelebs, varT ase, aqeT _ Cven, iqiT
_ kameCebi, Savad damdgarni, miwasTan ybebmiaxloebulebi. me vambob: rom
SeiZlebodes da vinme gadagviRebdes suraTs, ai, ase, erTmaneTs miCerebulT,
erTdroulad rom Candes Cveni Tvalebic, kameCebis Tvalebic... es iqneboda
tragikulad ganSorebul da mere kvlav Sexvedril ojaxis wevrTa yvelaze
didi suraTi qveynierebaze!
Cveni papispapani mesaqonle da puris momyvani glexebi yofilan kaxeTSi.
`mTvaris asuli~, 1987
`zRva~
`zRvis piras~
wvims. civa. gadafarebulSi kaci da qali sxedan abuzuli dums. kaci lapar-
akobs.
_ aq yvela egre eCveneba. yvelas eCveneba, marto rom darCes, SeiZLeba
gagiJdes. wvimac ese icis. wvims, wvims, wvims. zRvac sul eseTia, burusdawo-
lili da mgminavi.
erTxel kinaRam mec gavgiJdi. vivlidi, viyialebdi marto (aRar mindoda
kolegebis xmis gagoneba), visadilebdi, davlevdi, davwvebodi. TviTon ver
getyodi, meZina Tu meRviZa. avdgebodi, gamovidodi aq, am napirze, videqi, vus-
mendi wvimasa da zRvas, davbrundebodi oTaxSi, aviRebdi kalams, araferi
gamomdioda, ver vwerdi. imasac ki ver vwerdi, rac mawuxebda, razedac vfiqrob-
di _ CemTvis, gulis gadasayoleblad.
RamiT xom sul veRar viZinebdi. meseodnen cudi da cudi mogonebebi.
viweqi da xmamaRla viTvlidi. sadRac mqonda wakiTxuli, Tu ar geZineba,
unda sTvalo da dageZinebao. vTvli di, vTvlidi, aTasze mets davTvlidi,
ese-eqvsas samocdaCvidmeti, eqvsas samocdaTvrameti... mainc ar meZineboda.
vgrZnob di, an unda gavgiJebuliyavi, an Tavi unda damexrCo. Sin dabruneba
uaresi iyo maSin CemTvis.
avdeqi erT Rames, Camovedi dabla, gvian, oTxis naxevarze. didi qali iyo
erTi, qmris magivrad morigeobda xolme, ganieri, Teqis Ceqmebiani, daZvele-
bul mZime tyapuWSi CaWedili. gaigo, samorigeo budruganis win rom gamov-
iare, gamomyva. Turme imasac ar eZineboda. videqiT ai, iq, sibneleSi, zRvas
miCerebulebi, maSin es gadafarebuli ar iyo, _ vlapara kobdiT. is melapar-
akeboda, tyapuWis jibeebSi xelebCayofili, ra Zneli iyo cxovreba: avadmyo-
fi qmari, galoTebuli Svilebi, kapasi rZali. mec mekiTxeboda amgvar raRa-
cebs, mec Tavs vuqnevdi, veTanxmebodi. moumata da moumata wvimam. Sematoka,
mTlad dasveldebiTo, wamodiTo. Semiyvana Tavis budruganaSi. marto
eleqtro qura enTo. mainc SemamCnia, rom mTeli sxeuliT vkankalebdi, mo-
mkida xelebi xelebze, ra patara xelebi gaqvT, rogor gagyiniaT, rogor
gikankalebTo. damiwyo TiTebis gaTboba daorTqlviT, Seiyo tyapuWs Signi-
526
Tac, ubeSi. mere damiwyo kocna majebze, deda rom ukocnis Tavis patara
Svils, ise. majebze sisvelec vigrZeni. cremlebi. sxeuli hqonda Cakarguli
uamrav TbilebSi...
mere viweqi gulaRma, veweodi sigarets. is qsovda, daxrili, eleqtro
quris Suqze, Tan miyveboda raRac grZel, gauTavebel zRapars, da ese CameZi-
na tkbilad.
abuzulma qalma kacs Sexeda da brZenis TvalebiT gauRima.
`Tebro~, 1983
`Tavadi vidgenSteini~
(ixileT agreTve _ `frTxebian yvavebi dambaCis xmaze~)
`Taflobis Tve~
***
gogi quCaSi midis. gazafxulis Tbili dRea. erTxans xelebi pijakis jibeeb-
Si aqvs Cawyobili, mere amoiRebs, cdilobs, lamazad iaros. moesmis Citebis
WikWiki, mere SaSvis galoba. nabijs Seanelebs, xeebs ahyurebs, dainaxavs
mgalobel SaSvs. siamovnebis Rimili gadauvlis saxeze. dgas da uyurebs.
SaSvi lamazad Caaxvevs sagalobels. gogi taSs daukravs. viRac dabali sqe-
li qali SeSindeba da trotuaridan quCaSi gadava. SeSinebuli uyurebs gogis,
gogi SaSvs gamosamSvidobeblad uqnevs xels.
***
gogi kvlav midis, miseirnobs quCaSi.
sayvaviledan moxuci patara qali gamodis. penuariviT palto acvia, ZafiT-
naqsovi Zveleburi Savi Slapa axuravs. TiTqmis miwaze moafxakunebs fexebs,
SavxelTaTmaniani xelebiT sami mixaki ukavia da kmayofilebis RimiliT
dascqeris. gogi da moxuci qali erTmaneTs SeefeTebian. gogi gverdze gaiw-
evs, qalic iqiT gaiwevs. gogisac gaecineba, qalsac. gogi maRlidan dascqeris
532
mis mixakebs.
_ SesaniSnavi mixakebia, SesaniSnavi! _ ambobs moxuci qali, _ SediT, uyideT
Tqvens gogonas.
gogi dgas da icinis. _ gogona rom ara myavs?
_ isemc ras getyvi! Sedi, Sedi!
gogi xels Subls zemoT aswevs da sayvavileSi Sedis. midis daxlTan.
TiTo mixaki 90 kapiki Rirs. gamyidveli qali saqsovs skamze dadebs da
wamodgeba.
_ ra mogarTvaT.
gogi kefas ifxans erTi TiTiT, Tan eRimeba. amoiRebs bloknots. ise ga-
moaZvrens maneTians, gamyidvelma qalma misi avladideba ar dainaxos, da
didisambiT ityvis.
_ momeciT erTi mixaki. yvelaze kargi.
gamyidveli qali RimiliT urCevs yvelze karg mixaks. _ mere eZebs xurd-
asac, gauwvdis aTkapikians.
_ rogor gekadrebaT! _ ambobs gogi, _ gmadlobT! _ Tavs daxris da gamo-
dis gareT.
mixaki jer yoCaRad miaqvs. RimiliT acileben qaliSvilebi.
mere zurgs ukan amoifarebs da ise midis.
***
ismis milicielis sastvenis xma.
prospeqtze gadmorbis ori gogo. ukanmouxedavad Secvivdebian fexsac-
melebis maRaziaSi. gogic fexsacmelebis maRaziaSi Sedis. gogoebi kedels
amohfarebian da icinian. gogi SeaTvalierebs. arc erTi ar moewoneba da
viTomcda axla fexsacmelebiT aris dainteresebuli. mixaki isev zurgs ukan
ukavia.
uceb miixedavs.
dermatingadakrul Sav savarZelSi sami-oTxi wlis gogona zis da tir-
is. aqeT-iqidan sanovagiT savse ori CanTa udgas. patara xelebiT im badur-
as CasWidebia. viRac xnieri qali awynarebs. gogona ki dedas eZaxis. xnieri
qali gogonas gamoscildeba. gogi midis, daixreba, cxvirze saCvenebel TiTs
daadebs, swrafad aiRebs da Sewuxebuli uberavs TiTs, TiTqos Zalian
daswvodes.
_ ra aris, rogor gagcxelebia cxviri tirilisgan. _ miubrundeba gogo-
nas. _ nakverCxaliviTa gaqvs, fuu! fuu!
_ araferic! _ iZaxis gogona.
533
_ Sen TviTon naxe.
_ araferic!
_ ese igi, ar gjera?
_ ara!
_ Sen iqneb isic ar gjera, rom me kinomsaxiobi var.
gogona pasuxs cota daagvianebs, gogis aTvalierebs, mere isev braziT:
_ araferic.
_ ara?
_ ara.
gogi zurgsukan amofarebul mixaks gauwvdis:
_ xedav? ra aris es?
_ mixaki.
_ yoCaR, magram vin dadis quCaSi erTi cali mixakiT. an mezRapre, an
kinomsaxiobi. me mezRapre ara var, wveri ara maqvs, maSasadame, msaxiobi var,
kinomsaxiobi. me Senc msaxiobi megone _ patara msaxiobi. gadasarevi Tma
gaqvs, gadasarevi Tvalebi. Sen ki zixar da tiri. ii! aha, gamomarTvi.
gogona mixaks gamoarTmevs. Tvalebze paltos saxelos daisvams.
_ me TiTi mtkiva. aba Sen gtkiodes?
_ ra TiTi?
_ fexis.
gogona mixaks patara kalaTaSi Caidebs, daixreba, mere _ SeeSindeba mix-
aki ar gamifuWdeso, TmaSi gaiyris, reituzis tots aiwevs, wiTel windas wa-
iZrobs. marcxena fexis cera TiTze simindis marcvlis simsxo bebera azis.
_ aba Sen gqondes es bebera!
_ oo!
_ aba Sena gqondes, kargia?
_ uu!
gogona beberaze TiTs daiWers da isev wamouva cremli.
gogi dgas da viTomc raRaca jadosnur locvas ambobs.
_ aCuCuli-daCuCuli-gaCeCili-dafuWuli, dafufuli-dafuSuli...
gogona dainteresebuli Sehyurebs. Tan mixaks gamoiRebs Tmidan.
bedad, gogonas deda modis, win Caudgeba gogis, gogona dedas xeliT gver-
dze swevs, deda moixedavs, moibodiSebs da isev gogonas miubrundeba. gogi
dgas, dainteresebulia, ra moxdeba.
_ vin mogca es? _ xels mohkidebs qali mixaks.
gogona TiTs gamoiSvers gogisken.
qali isev moixedavs. mere isev gogonas miubrundeba.
534
_ sazizRrebi! aferistebi! rogorme Caicvi, dediko, saxlamde, rogorme
dediko!
_ vera! vera! _ marcxena fexs marjvena fexis ukan malavs gogona, da ixre-
ba, sxeuliTac gadaefareba fexebs.
_ deda, ra vqna, ra wyalSi Cavvarde!
qali axla iseTi umweo gamometyvelebiT amoixedavs, SeuZlebelia dax-
mareba ar SeeTavazebina gogis. _ maCveneT me! _ xels gauwvdis patara, wiTe-
li fexsacmelebisken.
_ qali fexsacmelebs awvdis.
_ naxeT, gasinjeT, ramodena nakeci aqvs SigniT, nuTu amis Cacma SeiZleba?
gogi fexscmelSi or TiTs Sehyofs da RimiliT eZebs nakecs. kmayofili
daiqnevs Tavs. sabavSvo ganyofilebis daxlTan midis, gamyidvel qals fex-
sacmelebs gauwvdis da rac SeiZleba mSvidad eubneba.
_ ratom ar ucvliT momxmarebels am fexsacmelebs. xom xedavT, rom
aSkara wundasadebi saqonelia. naxeT, SeyaviT xeli.
_ ici, raa?! _ agdebuli kiloTi gamouRrens qali, _ Seni advokatoba
aravis ar sWirdeba aq!
gogi Sublze xels Camoisvams. exla is civia, civi.
_ Tanaxmad aTascxraas samocdaToTxmeti wlis ocdaeqvsi aprilis dad-
genilebisa, maRaziebi valdebulni arian ukan daibrunon wundasadebi saqone-
li im SemTxvevaSic ki, roca isini ukve ganaxmarianebulia. maRazia, Tavis
mxriv, saqonels ukan ubrunebs qarxanas. amave dadgenilebaSi xazgasmiT isicaa
aRniSnuli _ sagangebo yuradReba mieqces vaWrobis muSakTa TavdaWerilo-
bas momxmarebelTa winaSe. Tu Tqven ukanonobad migaCniaT amaSi rame, mibrZ-
aneT da me Sevecdebi Tqveni winadadeba mivitano, sadac jer ars.
gogi bloknots amoiRebs, bloknotidan maneTiani gamovardeba da kidev
kargi, daxlze ar ecema. maneTians aiRebs, jibeSi CaiWmuWnis da fanqars imar-
jvebs.
_ mibrZaneT Tqveni gvari.
gamyidveli qali sabraloblad aris dabneuli. niaTwarTmeuli gada-
iqnevs xelebs.
_ age direqtori da Tqven! me damanebeT Tavi.
gabutuli dajdeba skamze.
_ sad aris direqtori?
_ sawyobis gverdze, ezos mxridan.
gogi deda-SvilTan midis. deda Sewuxebuli Sescqeris. patara qalia, gamx-
dari, TvalebSfofina.
535
gogona daarxeinebula. mixaki keklucad ukavia ori TiTiT da mowiweb-
iT miaqvs odnav zeaweul patara cxvirTan.
gogis rom dainaxavs, gaiRimebs.
_ wavediT direqtorTan! _ ambobs gogi. gogonas aiyvans da mxarze Seis-
vams.
_ ar gindaT, daanebeT Tavi. ar gindaT, Tqveni Wirime, _ ixveweba qali. _
ara var magaTi oTxi maneTis maTxovari.
_ ras brZanebT! wamomyeviT, wamomyeviT!
qali CanTebs aiRebs da ukan gahyveba. Tan imeorebs:
_ SeeSviT ra, ara Rirs magaTTan laparaki.
patara gogona zeimobs, gareT cas ahyurebs da mixaksac cisken swevs.
gogi muxliT SeaRebs kars. ixreba da ise Sehyavs gogona.
direqtori, xnieri, natanji saxiskaci gakvirvebuli Sehyurebs. gverdiT
meloti paltogadaReRili sqeli kaci uzis. xan im kacs gadaxedavs, xan gog-
onas da gogis. Semodis CanTebiani qalic. gogi gogonas magidis kideze
Camosvams.
_ raSia saqme?
_ gamarjobaT.
_ gagimarjoT. raSia saqme?
gogi gogonas wiTel windas waaZrobs, quslSi xels mohkidebs da bebe-
rian TiTs uCvenebs direqtors.
_ es TiTi da bebera!
gogi axla fexsacmelebs gauwvdis.
_ SeyaviT xeli. ara, TiTi SeyaviT. es xom aSkarad wundasadebi saqone-
lia! nuTu ar arsebobs saSualeba, rom gamogvicvaloT. Tqveni gamyidvele-
bi... _ gogi xels maRla aswevs da haerSi frenas gamoxatavs.
direqtori Tavs ukan gadaswevs, kedels miebjineba kefiT, Tvalebs daxu-
Wavs. aris erT xans ase. mere wamodgeba, koWlobiT gaivlis ramdenime nabijs
da ferdzexelmoWerili gaiZaxebs kars iqiT.
_ alioSa!
meloti kaci gogonas fexze efereba.
Semova gamxdari, grZelpijakiani kaci. brioliniT gaprialebuli grZe-
li Tma ukan aqvs gadakrefili. mileul saxeze TiTqos brtyeli Savi ulv-
aSebis meti araferi hqondes. xelebs ukan Semoiwyobs.
_ gismenT, batono giorgi.
direqtori Tavis skams ubrundeba. isic moefereba patara fexze gogo-
nas.
536
_ gtkiva, babua? oi, oi, oi! ar itiro, babua. Cven axlave.
alioSas fexsacmelebi gauwoda. _ mouZebneT yvelaze lamazi wyvili da
gamoucvaleT.
alioSam fexsacmelebi gadaatrial-gadmoatriala.
_ ganaxmarianebuli romaa, batono giorgi?
_ gaugzavneT qarxanas. gaugzavneT, gesmiT? esenic gaugzavneT, im qalma
rom datova, isinic, guSindelic. yvela gaugzavneT. me TviTon waval, me TviTon
waviReb, magaTi... ukacravad, qalbatono!
direqtori braziT gamoswevs ujras, sigarets amoiRebs, Tavs mousresavs
da moukidebs.
meloti sqeli kaci isev mucelwamoweuli zis, xan erTs uyurebs, xan me-
ores. gamgebi kacis ganwyobilebiT aqanebs Tavs.
gogi isev mxarze Seisvams bavSvs da alioSas aniSnebs gagviZexio. alioSa
mainca da mainc gaxarebuli ar unda iyos, magram meti ra gza aqvs.
_ winidan mobrZandiT! _ ambobs civad. '
_ gmadlobT! gmadlobT! _ amboben qali da gogi.
direqtors xvela astexia da kedlisken Sebrunebula.
gareTgamosuli gogi zurgSi „branws“ ukeTebs alioSas. qali SeamCnevs
da mxrebSi Tavs Cargavs.
***
alioSa TviTon amoarCevs fexsacmelebs.
gogi da qali gogonas savarZelSi svamen da cdiloben, fexsacmeli Caac-
van, magram gogona uarzea.
_ vera! vera! _ iZaxis is.
gogi da gogonas deda erTmaneTs Sexedaven Sefiqrianebulebi.
_ aba, scade, scade! Sen xom yoCaRi gogo xar! _ kvlav Caixreba gogi.
_ pirvelad getkineba, dediko, marto pirvelad. mere gagivlis da Sin
sxva rameebs Cagacmev.
gogona jiutad aqnevs Tavs, arafris gagoneba ar unda.
_ ra mouvida bavSvs, _ kiTxuloben qalebi.
_ Tqveni bavSvia? Zvelebi CaacviT.
deda Sewuxebuli uxsnis.
_ rom moukvdeT Tavi! Zvelebi gadavyareT.
_ sad gadayareT, iq iqneba isev.
_ vnaxeT, aRar aris.
_ waiyvaneT ise, ra moxda?
537
_ codvaa, ras atirebT bavSvs.
gogi bavSvs aiyvans. _ wavediT, bavSvs me wamoviyvan.
_ ras brZanebT, ara, ara. amazedac didi bodiSi, ase rom SegawuxeT.
_ ra Sewuxebaa.
gogis gogona ukve mxarze uzis. dedamisi xan vis wamoedeba, xan vis Tavi-
si badurebiT.
_ RmerTo, RmerTo! _ iZaxis is... ra sisulele momivida. troleibusis
gaCerebamde, batono, avtobusamde da mere Cven wavalT.
gogona mxiarulad miiqnevs fexebs da keklucad ynosavs mixaks.
***
gogis avtobusSi ahyavs gogona. amodis dedamisic. kidev ufro dapat-
aravebulia madlierebis grZnobiT. xan Sewuxebulia, Sewuxebuli, xan eRime-
ba.
_ rogori madlobeli var...
_ aba, naxvamdis da yoCaRad. _ gogonas eubneba gogi.
gogona mixaks kalTaSi Caidebs da xelebs gamouwvdis.
_ gakoco!
gogi daixreba RimiliT, gogona hkocnis, gogic hkocnis. amasobaSi avto-
busis karebi iketeba, avtobusi midis. gogi qals bileTsac uRebs. bileTs
gogona gamoarTmevs.
_ me, me momeci. rki gogi pirvelsave gaCerebaze Cadis.
_ axla kidev naxvamdis! sul kargad! sul kargad!
Zirs Casuls uceb raRaca axsendeba. Zlivs SeiWedeba _ isev avtobusSi,
ukana karSi.
_ bodiSi, ukacravad! ukacravad Tqveni Wirime, _ miiwevs win.
gogona dainaxavs da aRtacebiT gaubrwyindeba Tvalebi:
_ deda! deda! _ TiTs iSvers gogisken.
pirvelad dedasac aRtacebiT gaunaTdeba saxe. mere Sewuxdeba, ar icis,
ra Tqvas. gogi ambobs:
_ mTlad gamovSterdi. es avtobusi xom pirdapir Sin ar migiyvanT! xom
raRac manZili unda gaiaroT fexiT. Tanac ukve wvims.
qali locvasaviT warmoTqvams.
_ RmerTo momkali! RmerTo momkali!
wamodgeba.
_ dabrZandiT!
_ rasa brZanebT.
538
_ dabrZandiT. dabrZandiT... _ dabneuli imeorebs qali.
gogi iRimeba. frTxilad mohkidebs qals majaze xels da svams.
qalma aRar icis, saiT waiRos Tvalebi.
_ sul axlos varT gaCerebidan, sul axlos.
gogona mixaks ucacunebs cxvirTan. qali xeliT iSorebs. gogona isev
ucacunebs. qals ecineba. gogonas axla gogis cxvirisken miaqvs mixaki.
gogi daixreba da cxvirze daadebs TiTs.
_ ai, axla rogori civi gaqvs, roca ara tiri.
_ araferic.
_ nu daijereb.
_ araferic.
_ Seni nebaa, nu daijereb.
gogona amjerad TviTonac daidebs TiTs cxvirze.
_ xom civi gaqvs?
gogona Tavs daiqnevs RimiliT.
_ aba ra! me maSinac marTali viyavi, roca geubnebodi, cxeli gaqvs-meTqi.
_ Ronierica xar?
_ maSa!
_ vefxvs moerevi?
_ vefxvsac da lomsac.
_ aba, mklavi maCvene.
gogi moRunul mklavs aCvenebs.
gogona xels dahkravs da icinis, icinis.
dedac icinis moridebuli, gawiTlebuli.
avtobusi ki midis, midis. wvims.
***
qalaqis axali ubani.
avtobusi Cerdeba.
wvims.
Camodian.
gogis gogona pijakis kalTebSi Seufarebia.
gogonas deda win uswrebs gogis.
is TiTqmis mirbis. xandaxan Tu moixedavs ukan, Tan Sewuxebuli, Tan ga-
Rimebuli.
gogona mxiarulad iWyiteba gogis pijakis kalTebidan.
qali rvasarTuliani saxlis sadarbazoSi Seva. ramdenime safexurs aiv-
539
lis da CanTebs Zirs awyobs. svel Tmaze daisvams xels. gogic amova kibeze
da gogonas Zirs dasvams. mere isev aiyvans...
_ filaqani civia!
_ momeciT me.
_ qali gamoarTmevs bavSvs. _ amobrZandiT CvenTan, Cemi meuRlec Sin
gaxlavT.
_ ara, gmadlobT. kargad brZandebodeT.
gogi pijaks isworebs, Rilebs Seikravs.
_ gakoco!
gogi daixreba da gogonas hkocnis.
_ bednieri qali gaizarde xaTuTa! gogonac hkocnis.
_ didi, didi madloba RmerTma gadagixadoT sikeTe!
qali mTlad daleulia madlierebis grZnobiT.
gogi kibeze Camodis.
gogi miixedavs.
qali dgas, sevdiani, Zalian sevdiani aqvs Tvalebi.
gogi xels aswevs maRla.
_ yoCaRad! yoCaRad!
gadis wvimaSi.
qalic Cadis kibeze da sadarbazos karSi Camdgari gahyurebs gogis.
gogona xels uqnevs.
qals sevdiani, Zalian sevdiani aqvs Tvalebi.
gogi saxlis kuTxes efareba.
wvims. wvims.
gogi Zirs dagdebul mixaks dainaxavs.
aiRebs, dgas, fiqrobs RimiliT. gabrundeba. sadarbazo ukve carielia.
mixaks safosto yuTis karis RriWoSi CaarWobs da isev wava wvimaSi.
gogi saxes uSvers wvimas.
***
gogonas dedis flostebi auTrevia, kars ZlivZlivobiT gamoaRebs,
flostebis tyapatyupiT Camodis kibeze. naRvliani Tvalebi aqvs, raRacas
eZebs. dainaxavs. fostis yuTidan mixaks amoiRebs da gaxarebuli mityapunobs
maRla-maRla.
gamomcemloba`saqarTvelos macne~, 2007, t.5
ixileT agreTve `civi wvima~ krebulSi `cisferi gorgali~, 1968
540
`Tebro~
Tebros sofeli TianeTs zemoT aris, artnis zemoTac. isic mdinare iors
gadahyurebs. sanam deda cocxali hyavda, _ mesame klasSi iyo rom moukvda, _
Tebroc bednieri iyo. Semojdeboda xolme xis kenweroze da mReroda, ded-
is sikvdilis Semdeg xvalindel dReze fiqri ahyva, _ sul eSinoda, ra iqneb-
oda xval da xvalis iqiT, mamamisma, xegeCa kacma, baris da culis muSam, wl-
isTavi gadauxada Tu ara cols, meore coli moiyvana _ mxrebwvrili idayvmw-
veti da TvalWreli qali. dedinacvali cudad ar eqceoda Tebros, zRapreb-
Si rom Tqmula, imis mimsgavsebulic ki araferi ugrZnobinebia gerisTvis,
magram Tebros mainc mal-male mihqonda xeli gulTan. eCveneboda, rom xan
upataravdeboda isedac patara guli, uwvrildeboda gulis sakidari Zafi,
xan ki, piriqiT, ise usivdeboda, saguleSi aRar eteoda da sul cota xanSi
sasunTqsac ki gadauketavda. Zalian, Zalian iSviaTad, magram Tebro mainc
ityvis xolme sevdiani RimiliT: arc cema maxsovs Cemi dedinacvlisagan, arc
finTi wyevla, magram dedinacvali rom sxva aris da deda sxva amas Tundac
imiTa vgrZnobdi _ roca dedinacvali mabanebda, wyals ise maqivlebda, suls
veRar viTqvamdi da vosdebodio.
Tebros sofeli dResac pataraa da bavSvebi dResac mezobeli soflis
skolaSi dadian, Tebromac im mezobel sofelSi daamTavra rva klasi. iseTi
koxta gogo dadga _ tanmorCili, magram koxta, welSi gamoyvanili, tuC-kbil-
gawyobili, _ mamamiss maSinve mouvidnen Tebros mTxovnelebi. mamamisic, es
xegeCa kaci, kmayofili darCa RimiliT isvamda ulvaSebze xels da Tavgada-
gdebiT ambobda, _ cota, dagvacadeT, xalxoo. es cota _ Semodgomamde dacda
iyo. bedad Tu saubedurod, Camovida qalaqSi gaTxovili Tebros deida, _
ra dros amis gaTxovebaze laparakia, dabnelebuleboo, _ Cahkida Tebros
xeli, waiyvana TavisTan TbilisSi, samkervalo saswavlebelSi moawyo da
binaSmiac Caiwera droebiT. deidas erTi patara oTaxi da patara SuSaban-
di hqonda lotkinis goraze, im goris ferdobSi. Tebro imasTan ver icx-
ovrebda, isedac viwrod iyvnen, _ ori SviliT, msmeli qmriT, _ da sanam samk-
ervalo saswavlebelSi swavlobda, saerTo sacxovrebelSi cxovrobda.
sofels TiTqmis mTlianad moswyda. sti pendia hqonda da Tavis Tavs Tvi-
Ton irCenda. TveSi erTxel Tu wavidoda, isic imitom, rom iqauri wyal_Wala
da Tavisi naxevari da-Zma moenatreboda. iqneboda erT dRes, didi_didi or
dRes, da mere isev wamovidoda. gamoatandnen patara xelCanTiT cota xilsa
da erT qila mawons. isic Zalian emZimeboda, CanTa sul fexze exleboda,
541
xSirad gadahqonda erTi xelidan meoreSi, da Tu dafiqrdeboda, Zirsac ki
sdgamda. deidasTanac iSviaTad dadioda, _ deidas Tavis msmel qmarTan
usiamovneba hqonda da iq misvla wuxilis mets arafers hgvrida.
saswavlebeli rom daamTavra Tebrom, erTma keTilma maswavlebelma
qalma samsaxuric uSova da binac. aris dRemde iq _ samsaxurSic, binaSic.
dilis cxra saaTisTvis midis samkervalo saamqroSi, mTel dRes bavSvebis
tansacmels keravs, saRamos eqvsi saaTisaTvis Tavisufldeba da maSinve Sin
midis. ratomRac aqamde ver mieCvia qalaqis CoCqols, sul siwynare unda,
sul sadRac miyunWva, saamqroSic kuTxeSia miyunWuli Tavisi sakeravi man-
qaniT, _ es „Sina“ aiq aris, ai, veZisis mTis Ziras. jer troleibusiT mgza-
vrobs viRac didebis zurgebsa da mxrebs Soris Cakarguli. mere trolei-
busis gzidan kidev karga manZilis gavla uxdeba fexiT. marto Tebros sad
SeeZlo kerZo binaSi qiris gadaxda. keTilma maswavlebelma qalma erTi
sxva gogoc Seuamxanaga, marexi, isic qarxnis muma, is mTlad oboli. marexis
sofelic mTaSia, aragvis piras. Tebroc ocdaxuT maneTs ixdis TveSi, _ mar-
exic... erTic Cauweravia am binaSi, meorec. Tan rogori binaa _ naxevarsa-
rdafs rom ityvian, sul rva kvadratuli metri, fanjris TiTqmis naxevaric
rom miwis qvemoT modis. im fanjarazec erTTavad farda unda hqondeT
Camofarebuli. sakmarisia, gaswion gverdze mzisa da sinaTlis SemosaSvebad,
maSinve vinme daixateba maT pirdapir. zogi utifari rkinis cxaursac ki
moadgeba da daiwyebs murdal RreWvas. biWebs kidev ara uSavT ra, xandixan
SeWarmagebuli kacebic ki kadruloben amisTana rameebs. isini viTom SemTx-
veviT yovndebian gogoebis fanjris pirdapir, maluli miniSnebebiT eubne-
bian: an Sin SemogviSviT, an gareT gamodiTo, fulsac ki aCveneben. Tebro da
marexi gabrazebuli gasweven fardas. dasxdebian, _ erTi Tavis sawolze,
meore Tavisze, _ uyureben erTmaneTs da simwriT icinian: ramdennairi gare-
wriT aris savse es qveyanao!
marexi yoCaRia Tebro uSno. marexs biWuri ginebac ki SeuZlia. kinoSi
rom wavlen da viRaca maimunebi aekidebian, marexi im maimunebsac aginebs _
TavisTvis mxolod Tebros gasagonad, magram dagemovnebiT. Tebro wiTldeba
mis ginebaze: gawyvite xma, gogoo. marexi ki icinis, icinis. Tebros xom kargi
kbilebi aqvs, marexs ukeTesi. aTasSi erTxel an muskomediis TeatrSi dadi-
an, an filarmoniaSi. danarCen dros sxedan da arian Sin. ezoSi mal-male
gasvlisac ki eridebaT. onkani da sapirfareSo, _ ai maTi gza. iqac ise mid-
ian, ar undaT xma gamoaceminon fexs, saxlis patroni qalisa eridebaT, rcx-
veniaT. es imitom, rom erTTavad ugviandebaT qiris gadaxda. zamTarSi da
avdarSi ufro kargad grZnoben Tavs, arc gareT eZaxiT araferi, arc gare-
542
dan SigniT awuxebT araferi, Tu didi wvima ar aris da Sxefebi ar swvdeba
fanjaras. wvanan Tav_TavianT sawolebze, da kiTxuloben wignebs. rac saeS-
mako, anda gulisgamkenwlavi rame weria wignSi, xmamaRla ukiTxaven erTma-
neTs zamTrobiT eleqtroqura unTiaT gamudmebiT, zed aguri udevT. zogjer
Semosdgamen tafasac, daaxlian mzesumziras, zis erTi im quris aqeT, meore _
iqiT, aknawuneben surnelovan mzesumziras da hyvebian TavianTi soflebis
ambebs, miwadasayreli biWebis ambebs. erTis sofelic Zalian kargia, meorisac
erTSic did_didi kaklebi dgas, meoreSic. erTganac, kaklebis qveS, gvian
Semodgomamde icis mwvane balaxi, meoreganac. wamogordi da iyavi cas miCere-
buli! erTsac kargi biWi hyvarebia, meoresac, magram im biWebs Tvalebi brma
pqoniaT, sxvebi dausvamT colebad _ finTebi, warukebi. marexs Seyvarebuli
exlac hyavs. ufro sworad, marexi erT biWs uyvars, marexs kidev _ ise ra!
Tanac is biWi cota msmelia, cota debili. amitom marexi sul dakargul
siyvaruls mihglovis. ohoo, xom asea, me kidev ar vkargav imedsao. marexis
exlandeli Seyvarebulic im qarxnis muSaa, sadac TviTon muSaobs. aio, mova-
groveb cotaoden fuls, movaweroT xeli da erTi_ori kviriT sadme wavi-
deTo. sul am sadme wasvlaze ocnebobs. marexi tuCebs pruwavs. or_samjer
is biWi gogoebis binaSic movida, moutana Sokoladiani torti da movida.
Tebros biWi modebilod ar moeCvena. sawyali gulisa Canda, didi xelebisa
da sawyali gulisa. cota nasvami ki iyo. sul Tmaze isvamda zemodan qvemoT
marjvena Ronier xels. Tebroc acina da marexic. biWic soflidan iyo Camo-
suli da Tavisi soflis sasacilo xalxis ambebs hyveboda, marto sxvebisas
ki ara, _ mamaCems hopla hqviao, dedaCemi koleqtivis manqanidan gadauvarda
da hopla miaZaxao. gaigo qofakma saxlis patronma, is biWi rom or_samjer
iyo, Sevida gogoebTan da mkacrad uTxra: Tqven Tu aq bozxanis gaxsnas
mi pirebT, dResve aibargeT aqedanao. mas mere is biWic aRar mosula.
marexi Tebrosac umalavs, magram Tebro mainc gumaniTa grZnobs, rom
marexi da is biWi kocnaoben, Tan ise kocnaoben, meore dRes marexi Cum_Cumad
isinjavs ubes. dainaxavs amas Tebro da mTlad ganmartoeba moundeba, dawveba
Tavis sawolze, waixuravs paltos, gadabrundeba kedlisken da moikunteba,
moibRunZeba.
marexs arafris eSinia, TavaRebulma icis siaruli. arc Tebros eSenia
maincdamainc bevri ramis, magram mainc Tavdaxrilma icis siaruli. Semodgo-
maze, erT Rrublian dRes, _ im diliT gamoitana saxlis patronma iatakis
sawmendi joxi, dauSina yviTelfoTlebian Werams: Tu Camoyraa, erTbaSad
Camoyare foTlebi, sada maqvs yoveldRe magaTi gvis Tavio, da Tebros Zalian
daswyda guli, _ Semodgomis im, dRes saamqroSi kreba hqondaT, is kreba
543
gvian damTavrda, mere troleibusic ar muSaobda, quCaSic bneloda, gagari-
nis moednidan erTi biWi ahyva, jer raRac sisaZagleebs eubneboda, mere
ucbad swvda, miitaca, daacxra sasmeliT ayrolebuli piriT. Tebrom iseTi
gaulawuna saxeSi, biWi wabarbacda, magram Tebros xeli mainc ar gauSva da
iseve, dabarbacebulma, mouqnia muSti. Tebros xmeli muSti marcxena warbSi
moxvda. warbi gauskda. Tebrom ikivla. viRaceebmac ikivles. biWi gaiqca, Te_
brom im Rames ZlivsZlivobiT Seiwyvita sisxli.
samuSaoze Tqva: sibneleSi waviqeci da raRacas davkari warbio. swyevli-
da, swyevlida, sul wyvil_wyvilad awyobda miwaSi quCebis Cambneleblebs,
magram grZnobda, rom maincdamainc mtkiced aravin ujerebda, isedac,
Tavdaxrili mTlad Tavdaxrili gaxda. quCaSi momavali tuCebsac ki malavs.
es zamTaric gaiba, gaiborjRa. sul civa, sul Wyapia. sofelSic veRarcerTx-
el moaxerxa wasvla. Tan uamindobis, Tanac imis gamo, rom mosamsaxure qa-
lia xelcarieli xom ar Cauva Tavis naxevar da-Zmas. marexic, rom ityvian,
cali fexiTRaa masTan, _ oriode Tve, didi_didi samiode Tve, da waiyvans
Seyvarebuli biWi. Tebro eubneba marexs: Sen rom wagiyvans Seni qmari; mec
wamiyvaneT TqvenTan, moaxled dagidgebiTo. marexi icinis, icinis. mere etyvis:
cota moica, gogo, da SenTvisac gamovardeba erTi kldis natexio. Tebro
gapobil warbze miidebs xels: aqamde ar gamovarda aravin da axla riRas
imedi unda mqondeso. _ ras ambobo, _ anugeSebs marexi, _ eg gixdeba kidecao.
Tebro mainc saSinlad TvalnaTliv xedavs sakuTar simartoves, martoobis
haersac ki Tavis irgvliv,da ciebismagvari JrJolva i pyrobs: keTili mas-
wavlebeli qalic aRar aris aq, baTumSi gadasaxlda. samSoblo sofelic
aRar eZaxis TavisTan. etyoba, samudamod gauukuRmarTda guli. sasTumal-
Tan udgas patara flakonebiT kordiamini da katabalaxas wveTebi. axla
saamqros axali ufrosi, binZuri kaci, mosvlisTanave rom wasZaxa: _ Senao,
ra vqnao, TbilisSi ratom ara xar Cawerilio, _ eRlabuceba, eZaleba. rogorc
ki patara saSualeba miecema, aucileblad xels Seavlebs, simkvrives usin-
javs. Tebro emuqreba: raikomSi giCivlebo. _ oh, oh, nuo, nuo, _ viTomc SiSiT
kankalebs saamqros ufrosi. kidev uaresi _ ubnis inspeqtoris yuramdec
miaRwia, Cauweravebi rom cxovroben es sofleli gogoebi, da kvira ar gava,
ar moukakunos fanjaraze da ar ikiTxos RreWiT: aba, gagasaxloT, Tu... mets
arafers ambobs, magram gogoebi xvdebian, gagasaxloT, Tu hkisrulobT rame-
sao. gogoebi aibuzebian _ cotac, cotac dagvacadeTo, _ eubneba yoCaRi mar-
exi. Tebros urCevnia miwa gauskdes da Tan Caitanos. erTxel inspeqtorma
xeli miuaxlova warbTan da uTxra: Sena amiT kai ambavSi ara xar dajil-
doebulio.
544
gadaswyvets Tebro: modi, Cavicvam rkinis qalamnebs, daviWer xelSi rki-
nis joxs, rogorme mivaRwev mTlad ufrosebamde da sul wvrilad vetyvi
Cems ambavs, vetyvi, rom arc ojaxi meweva Cemi soflisaken, arc xeloba. vetyvi,
rom dilidan saRamomde vzivar, patara sayvarel bavSvebs vukerav
lamaz_lamaz tansacmels da am adamians nuTu erTi Tagvis samyofi kuTxe
ar mekuTvnis Cvens qalaqSi, Cvens dedaqalaqSi, Tu esac dedinacvali ar
aris CemTviso. sxvebsac eubneba amas Tebro. es sxvebi yurs ugdeben da eRime-
baT, ise eRimebaT, ukanasknel wveTamde uwuraven imedis wyals. amitomac
aris rom misi gadawyvetileba dRemde mxolod gadawyvetilebad rCeba.
erTi cudi kidev es aris: albaT mudmivi jdomis gamo _ suqdeba. Tan
tandabali gogoa, Tan suqdeba. boloxanebSi kidev, samuSaozec da Sinac, xSirad
mTlad umizezod cremliT evseba Tvalebi. es erTi mxriv kargia, ufro ul-
amazdeba isedac lamazi Tvalebi, magram vin ixreba da vin uyurebs qvemodan
am silamazes? aravin.
acvia (marti axla daiwyo da albaT kidev erT Tves ivlis quCaSi ase)
Cveni naqsovi molurjo feris tvidis palto, romlis kalTebi siarulis
dros exsneba da xeli win xSirad moaqvs maT SesaerTeblad. fexT _ ruxi,
yavisferi tyaviT gawyobili sqelZiriani fexsacmeli, ukve pewdakarguli,
moZulebulic ki Tebros mier. axuravs Razlis Sin naqsovi qudi, isic moruxo
da yavisferzolebCamoyolebuli. saxis yvelaze gamorCuli niSasi ukve iciT,
rogorc ar unda SeiniRbos, mainc etyoba, rom marcxena warbi orad aqvs
gapobili. odnav Semuqebul saulvaSeze marjvena mxares mouCans patara
xalic. Zalian iSviaTad eRimeba, magram, roca iRimeba, maSinac qveda tuCs
kbilebs aWers da Rrmad Runavs Tavs.
tansruloba ukve paltomic etyoba, gamorCeviT _ mkerdis sisrule. amas
TviTonac grZnobs da, quCaSi rom midis, sul cdilobs, rogorme SigniT Seiz-
idos is winwamoxiduli mkerdi.
dahRimebs trotuaris piras amobzinebul balaxebs, magram im wamsve
TiTqos raRac samwuxaro ambavi gaaxsendeba da adrindeburad mienacreba
saxe.
`Tebro~, 1983
`Tevzebi~
`TeTri yanCa~
«I»
gogi, meeqvseklaseli fermkrTali, maRali biWi, baRSi Sevida. baRi daT-
ovlili iyo, Tanac isev Tovda: mSrali, msubuqi fifqebi uwesrigod boria-
lobdnen burusian haerSi. gazonebs Soris jer aravis gaevlo.
gogis xelebi paltos jibeebSi Caeyo. nikapze lurji fumfula kaSne
Semoexvia, maRalyelian Sav fexsacmelebs frTxilad adgamda Tovlze da
kaklis murabasaviT priala TvalebiT aqeT-iqiT iyureboda. fifqebi ece-
modnen fetris rux kepze, mxrebze, saxeloebze. zogi gordeboda da miwaze
dadebul Tovls uerTdeboda, zogi zedve rCeboda. Tovli mxolod wiwvo-
vani xeebis qveS ar ido, iq migrexil_mogrexili xmeli foTlebi da nemse-
biviT wamaxuli wiwvebi eyara. axla is foTlebi da wiwvebi Savad gamoiyure-
boda. yvelafers mowyenilobis ieri dahkravda, quCidan Semosuli avtomo-
549
bilebis xmaursac ki.
uceb gogi Sedga da Tavi win waswia, raRacas daakvirda. xelebi jibidan
amoiRo, ramdenime nabiji kidev ufro frTxilad gadadga, isev gaCerda, isev
raRacas daakvirda da saxe TandaTan gaunaTda. erTi gabardRuli Savi fi-
Wvis ZirSi, mrgvalad moxazul Sav miwaze, maRalfexeba TeTri yanCa idga,
Tavi beWebze daedo, vardisferi niskarti win wamoeSvira da sTvlemda. gogim
qvas dauwyo Zebna. i pova gazonebis piras gayolebuli tuiebis ZirSi,erTi
ar ikmara, meore da mesamec moZebna, frTxilad, fexiswverebze siaruliT
yanCas gverdidan wamouara da, aTiode nabijze rom miuaxlovda, qva mTeli
ZaliT esrola. qva jer funjiviT daSvebul wiwvebs moxvda, mere fiWvis
Zirs da, ukan gadmovardnili, xtunva_xtunviT Segorda TovlSi. yanCa win
wavarda, kiseri daigrZela, frTebi miwaze waaTria, ramdenime nabiji gair-
bina da isev SeCerda, wvril, usaSvelod awowil fexebze umweod qanaobda.
gogimac ramdenime nabiji wadga win da axla meore qva esrola. meores
mesamec miayola, magram verc erTi ver moartya. yanCa aflatunda, Tovli
aaforiaqa da tuiebis RobeSi SeiyuJa. gogi mixvda, yanCa ver frinavda. kvalSi
gadaxta. xelebi fexburTelTa mekaresaviT aswia mkerdTan, ukanaskneli
nabijebi sul frTxilad, frTxilad wadga da, roca darwmunda, ukve miswvde-
boda, uceb wavarda TovlSi. yanCa afaTqunda, gogim xelebSi misi civi, sveli
bumbuli igrZno, imasac mixvda, yanCam niskarti ramdenjerme dahkra majaze,
magram xelebi aRar gauSva. aseve, TovlSi mwoliarem moiqcia yanCis orive
fexi da erTi frTa marcxena xelSi, wamodga da axla afaTqunebul meore
frTaSi waswvda. yanCa niskarts scemda, magram imdenad uniaTod, rom sul
ar stkioda. meore frTac rom dauWira, gaxarebuli gaiqca Sinisaken. yanCa
Zalian msubuqi aRmoCnda Tavis tanTan SedarebiT. gogi SeCerda da beWebi
mousinja: xelSi mxolod tyavgadakruli wvrili Zvlebi moxvda, guli etki-
na, magram maSinve gadawyvita, rom kargad aWmevda da male moaRonierebda.
«II»
gogi dRiurebs werda da amis Semdeg, umjobesia, misi Canawerebidan gav-
igoT, ra daemarTa im TeTr yanCas. ai, ra Cawera imave saRamos, Cvidmet
ianvars, gogim: „biWebi Zlivs gavreke. jer erTi, yvelas talaxiani da sveli
fexebi Semoaqvs Sin, deda ki meubneba, mere Sen moswmendav iatakso, meorec,
yurTasmena aRar aris imaTi yayaniT; yvelas unda, yanCas xeli mohkidos,
aiyvanos. me ar vuSveb. maSin Cacucqdebian da pirdapir TvalebSi Sehyureben.
gelas ki hkra Sig SublSi is grZeli niskarti!.. kidev kargi, Tvali ar ga-
mosTxara. zogi rogor eZaxda, zogi rogor: yan_yan! Ca_Ca! _ wer_wero, da
550
vin icis, rogor aRara. mama rom movida, saxelis darqmevaSi is mogvexmara.
Cven kargi veraferi movifiqreT. dedam Tqva, TeTra davarqvaTo, magram
„TeTra“ Zneli dasaZaxebelia. mamam gvirCia: ubralod, yanCas „yan“ Camoac-
ileT da mSvenieri saxeli „Ca“ dagrCebaTo. amaze gela atyda: „Ca“ xom
pirvelad me movigone, me ar veZaxdi, Ca_Caso?!“ Sen eZaxdi da Seni mogonili
iyoso, _ daeTanxma mama. gela cas moewia sixaruliT. rac marTalia, marTa-
lia, „Ca“ kargi saxelia. Ca! Ca! SegiZlia melodiac ki aawyo. gasaocaria, Cems
Cas mdinaris pirebisa da Tevzis suni asdis. meti adgili ara gvaqvs da
samzareuloSi, magidis qveS davabiT. idga sul daRonebuli, arc ki inZreo-
da. TvalebSi Zalian didi gulgriloba exateboda. TiTqos misTvis yve-
laferi amao yofiliyos, datyvevebac da ardatyvevebac. Tu Zalian ar Sea-
wuxebdnen, niskartsac ki ar gaatokebda. magram biWebi rom wavidnen, sao-
cari ram moxda. Cam macivarze Sedgmuli akvariumi dainaxa, romelSic me da
gelas ori oqros Tevzi gvyavs. Sig wyalmcenareebic aris, feradi kenWebic,
niJarebic. wamovida Ca, daigrZela kiseri, daigrZela da _ Cxink! _ minis
kedels, _ Cxink! Cxink! _ xan aqedan urtyams niskarts, xan iqidan, Tevzebis
daWera unda. Tevzebi dafrTxnen, daborialdnen. gadavirieT suyvelani, aba,
im Tevzebs xom ver SevaWmevdi, TiToSi oTxmoci kapiki maqvs micemuli, Tan
yovelTvis ki ar iSoveba! akvariums gazeTebi CamovafareT, Torem Ca arc
TviTon moisvenebda da arc Tevzebs moasvenebda. taStiT wyali davudgiT,
Sig purisgulebi da xorcis pawawina naWrebi CavuyareT, magram Cam piri
arafers ar axlo. mamam Tqva: qafSia Tevzi unda movutanoT, imas SeWamso.
wavediT, sul SemoviareT Tevzis maRaziebi, magram qafSia ver viSoveT. maSin
TavwaWrili virTevza viyideT. patar_patara nakuwebad davuWeriT da ise
miveciT, magram arc is SeWama Cam. mama ambobs, moSivdeba da SeWamso. sakvirve-
lia, rogorc ki Sebindda, Cam Tavi frTis qveS amoido da daiZina. sZinavs
dgomelas, verafers Seatyob, Tavi saerTod Tu aqvs. ai, axlac gavedi samza-
reuloSi, TerTmetis naxevarze, dgas magidis qveS qandakebasaviT uZravi da
sZinavs. rogor moxvda am Sua qalaqSi, saidan gadmovarda, ra mtacebels
dausxlta, _ ra unda gaigo! mama ambobs, mTavaria, daisvenoso. daisvenos.
Tvrameti ianvari: wuxel sul Caze vfiqrobdi. mZinaresac ki Tvalwin
sul is medga. sizmarSi vnaxe, gamfrenoda. dadioda Cvens sofelTan, ivris
WalebSi, WaobebSi, Cayofda Tavs wyalSi, daiWerda Tevzs, aswevda kisers maR-
la, Tevzs gadaylapavda da eSmakurad Camikravda Tvals. gaTenebuli ar
iyo, rom wamovxti, gavedi samzareuloSi da davxede. isev ise uZravad idga,
frTisqveS Tavamodebuli, da TiTqos arc sunTqavda. kargad rom gaTenda,
maSin gamoyo Tavi, gaizmora, cali fexi gverdze gaswia da kvlav gaSterda.
551
TvalebSi isev gulgrili gamometyveleba edga. Tevzis naWrebi wylian taStSi
Cavuyare, is gajijgnili virTevzac mivutane niskartTan, magram piri mainc
arafers axlo. gela davarige, ar ewvalebina. Tumca darigeba zedmeti iyo,
imas Cemze naklebad ar uyvars. skolaSi botanikis maswavlebels vuambe, Ca
rom myavda, Tan vkiTxe, ra unda vaWamo-meTqi. bayayebs da Tagvebs geaxlebaT
didi siamovnebiTo. ori saTaguri davuge sakuWnaoSi, iq Tagvebi blomad
arian, Tu daviWire, gveSveleba.
cxrameti ianvari: ori wruwuna daviWire. Cavuyare taStSi. eca, erTic
imwamsve gadaylapa, meorec. magram saocari ram moxda, yelSi gaeCxira, ver
Caylapa verc erTi, verc meore. umweod aWyetda Tvalebs da niskarts xan
iqiT miiRebda, xan aqeT. bolos ukanve amoiRo Tagvebi da daRvremili gaC-
erda. meored arc ucdia gadaylapva. mesame dRea, mSieria. gadavwyviteT, ai-
vanze gagveyvana da iq dagvesva, samzareuloSi gazis suni Tu awuxebso. gaviy-
vaneT. taStic iq davudgiT. xan yurZeni davuyareT, xan vaSlis naWrebi da
nafcqvenebi, mainc arafers miekara.
oci ianvari: Cam dResac araferi Wama. dgas gaSterebuli. yvelafris
mimarT gulgrili. ar viciT, ra unda vqnaT.
ocdaerTi ianvari: arc dRes Wama Cam araferi. erTaderTi isRa dagvr-
Cenia, cocxali Tevzebi mivceT, oqros Tevzebi, magram dedac gawyra da mamac:
Tqven giJebi xom ara xarT, TiTo oTxmoci kapiki Rirs, magas ki dReSi aTi
cali ar eyofa, mTelma ojaxma unda viSimSiloT, eg rom gamovkveboTo. gela
tiris. mec metireba. ra vqnaT, ar viciT. Tanac Tovs. yinvaa, am dilas civi
qaric iyo. Cemi Ca ki dgas da fiqrobs gulgrilad, TiTqos ar unda, rom
Sewuxebulad gveCvenos.
ocdaori ianvari: Ca isev ar Wams. gvindoda, ZaliT Cagveylapebina Tevzis
naWrebi, niskarti gavuReT da yelSi TiTiT CavteneT, magram ar qna, ukanve
amoiRo. zogi ras gvirCevs, zogi ras, magram araferi Svelis, Cas Tvalebi
raRacnairad cudad SeemRvra.
ocdasami ianvari: Cas isev araferi uWamia. deda da mama brazoben, Tqven
Tu magas gadayeviT, oxradac darCenila mTeli safrinveleTio. meSinia, Cu-
mad ar gauSvan.
ocdaxuTi ianvari: dRes Ca me TviTon waviyvane da, sadac daviWire, isev
iq davsvi. an TviTon Seecdeba rames, an iqneb iseTma vinmem waiyvanos, romelsac
cocxali TevzebiT gamokveba SeeZleba. yovel SemTxvevaSi, ar gvindoda, Cvens
xelSi momkvdariyo. gela tiroda, dedac Sewuxebuli iyo, mamac, me xom...
zooparki mainc gvqondes am Cvens uxeiro qalaqSi, iq Cavabarebdi. SevaWeri
kanafis nawyveti fexze, davsvi fiWvis qveS da wamovedi. gelac wamoviyvane.
552
me ukan aRar mimixedavs. gela iyureboda. erTi saaTic ar gasula. gulma
aRar momiTmina da Cavedi. Cemi Ca iq aRar iyo. sul Semoviare baRi, aRarsad
iyo. albaT, vinmem Tu waiyvana. netav iseTma vinmem mainc Tu waiyvana, cocxa-
li TevzebiT gamokveba SeeZlos! iqneb gafrinda kidec. ar vici“.
«III»
gavida ianvari, dadga Tebervali, magram zamTari mainc grZeldeboda, xan
Tovda, xan civi qari uberavda da yinavda, da mxolod xandaxan Tu gamoi-
Wvriteboda burusidan zamTris Zalmileuli mze. ise Canda, Ca TiTqos yve-
las daaviwyda, daaviwyda patara gelas da TviT gogisac ki. magram, sinamd-
vileSi, ase ar iyo. skolaSi, Sin, sawer magidasTan Tu loginSi, gogi xSirad
fiqrobda Caze. gaixsenebda da gulze maSinve mZime sevda Semoawveboda.
bevri fuli rom hqonodaT da cocxali TevzebiT ekvebaT, Ca isev maTTan
iqneboda. netavi im ojaxs Tu mainc aqvs amis saSualeba, visTanac Ca maTs
Semdeg moxvda. Tu gafrinda da Tavis wyal_Walas daubrunda?! sul eCvene-
boda, rom kargad ver moiqca. verc is moiqca kargad, verc deda da verc mama.
gelas ra unda eqna, gela pataraa. gogi mas araviTar brals ar sdebda.
erTxel sizmarSi naxa: Ca Tavis Walebs dabruneboda. es isev ivris is
Walebi iyo, Cvidmet ianvars rom naxa sizmarSi. Ca dinjad, gabrwyinebuli
TvalebiT modioda misken, Tavis grZel, kriala fexebs nel-nela swevda
maRla da nel-nelave uSvebda wyalSi. mouaxlovda. Tvalebi zed TvalebT-
an miutana da gogim uceb dainaxa, rom es yanCasi ki ara, gelas Tvalebi iyo,
didi, Tbili, sayvareli Tvalebi. da gamoeRviZa.
gareT Tovda, oTaxSi TeTri sinaTle Semodioda. gogim gelas gadaxeda.
is arxeinad iwva, marjvena xeli loyis qveS amoedo da odnav pirgaRebuls
eZina. gogi gadaiwia da Sublze akoca. mere sabanSi gaexvia da daiZina, ma-
gram ZilSi isev Walebs, Waobebs, zedapirgaprialebul gubeebs da TeTrad
gaelvebul yanCis zurgs xedavda.
`sad cxovrobs mezRapre~, 1970
`TeTrcxviriani da Savcxviriani~
ciyvi xom ginaxavs, daxatuli xom mainc ginaxavs? aba, maS avdgeT da pirda-
pir is ambavi daviwyoT, romelic ciyvebis erT ojaxs gadaxda.
ciyvebis es ojaxi erTi saagarako soflis maxlobel tyeSi, beberi muxis
fuRuroSi cxovrobda, oTxni iyvnen: deda, mama da oric Svili _ ori patara
553
ciyvunia_biWunia.
ciyvebis enaze am ciyvunia_biWuniebs CvenTvis Zalian Znelad dasamaxs-
ovrebeli saxelebi erqvaT, raRac aseTi _ pih_pah_pa da puh_pah_ha. magram,
radgan es sityvebi adamianebis enaze, ubralod, TeTrcxvirians da Savcxvir-
ians niSnavs, amitom avdgeT da TeTrcxvirian da Savcxvirian
ciyvunia_biWuniebad movixsenioT xolme. miT umetes, rom Cveni ambisTvis
TiTqmis araviTari mniSvneloba ara aqvs, es saxelebi erqmeodaT Tu sxva.
maS ase, cxovrobda oTxi ciyvi saagarako soflis maxlobel tyeSi. ga-
Tendeboda, amovidoda didi wiTeli mze da deda fexisgulebze RitiniT ga-
moaRviZebda Tavis sayvarel Svilebs, Tavis TeTrcxvirians da Savcxviri-
ans. TeTrcxviriani da Savcxviriani fexebs iqnevdnen, Tvalebze TaTebs if-
arebdnen, ezarebodaT adgoma, magram bolos mainc wamosxdebodnen. icodnen,
deda jer gvefereba, mere ki, Tu gavabrazeT, ZaliT wamogvyris da TiTo-
TiTosac magrad migvartyams kudis ZirSio, moifSvnetdnen Tvalebs, gadmov-
idodnen sawolidan da dedis Tqmas aRar daucdidnen, iqve, maTi fuRuros
qvemoT, totsa da tots Sua Camdgar wkriala wyalze Cavidodnen, daibandnen
TaTebsa da pirs,kudsac gai pewavdnen, yurebsac. Tu deda ar Canda, erTma-
neTsac SeaSxefebdnen wveTebs da gaxalisebulni airbendnen Sin.
_ deda, aba, Semogvxede, rogori lamazebi varTo.
dedas Tavisi Svilebi, Tavisi sayvareli TeTrcxviriani da Savcxviriani,
pirdaubanelebic Zalian lamazebad eCveneboda, magram ra Sedareba iyo! pird-
abanilebi aTasjer ufro lamazebi Candnen, bednieri RimiliT akocebda
erTsac, meoresac da mere TiTo Txilisguls gadmouRebda, dasxediT da
wesierad isauzmeTo.
TeTrcxviriani da Savcxviriani lamazad Cacucqdebodnen, aknawunebdnen
Txilis gemriel guls da, Tu namceci dauvardebodaT Zirs, eniT TaTs dais-
velebdnen, namcecs zemodan daaWerdnen da ase TaTze mikruls gaaqanebdnen
pirisken.
sauzmis Semdeg ciyvunia_biWuniebs neba eZleodaT, iqve, fuRuros axlos
eTamaSaT; mxolod fuRuros axlos, radgan, Sors rom wasuliyvnen, SeiZle-
ba qors, miminos an Zeras daenaxa da maSin, Tqvens mters, maT rom dRe daadge-
bodaT! deda verc ki bedavda imis Tqmas, ra dRec daadgeboda mis patara
ciyvunia_biWuniebs. daiwyebda:
_ Svileboo, Sors ar waxvideT, Torem qori an Zera daginaxavTo da…aq
Sewyvetda sityvas, orives mkerdSi Caikravda, gaakankalebda da bolos,
rodis_rodis, amasRa ityoda _ uwinamc dRe gamiqres, sanam me magas vnax-
avdeo. _ Svilebic, ciyvunia_biWuniebi, grZnobdnen, rom Sors wasvlas Sei-
554
Zleba marTla raRac didi saSiSroeba mohyoloda da arsad ar midiodnen,
iqve, fuRurosTan TamaSobdnen. arc maSin wasulan Sors, roca is saSineli
ambavi gadaxdaT, ris moyolasac me vapireb. maSin, es ki ara, fuRurodanac ar
apirebdnen gamosvlas, magram faTeraki riRas faTeraki iqneba, Tuki iq ar
wamogido fexi, sadac sul ar eli?!
mama dilaadrianad wasuliyo sanadirod. dedam kidev, _ avadmyofi naTe-
savi unda vnaxoo, Svilebo, gareT ar gaxvideT, Sin iTamaSeT, Tu mogSivdeT, ai,
es Txilebi WameT, Tqven xom Cemi sayvareli ciyvunia_biWuniebi xarTo, Tqve-
ni imedi maqvso, _ Cailaga pawawina kalaTaSi nobaT_mosakiTxi da isic wav-
ida. Cveni patara ciyvunia_biWuniebi ki martoni darCnen.
isini sxva drosac yofilan martoni, amitom arc gastirebian dedas, arc
buzRuni dauwyiaT. cota xans fuRuros karTan isxdnen da natrobdnen.
TeTrcxviriani natrobda:
_ netavi erTi dRiT arwivad maqcia, rom miminoebs da qorebs sul bdRvi-
ri gavacaloo. Savcxvirianma kidev inatra:
_ netavi TviTmfrinavi viyo, o, rogori xma aqvs, Seni arwivi ra aris
imasTanao! _ da radgan arc erTi gaxda arwivi da arc meore _ TviTmfri-
navi, Sebrundnen Sin, amoarCies erTi mrgvali, yvelaze mrgvali Txili da
xan erTi daartyamda fexs, xan meore, mokled, zedgamoWrili Cveneburi fex-
burTi gaaCaRes.
arc es iyo saSiSi, es yvelaferi xom fuRuroSi xdeboda! magram cota rom
daiRalnen da dasasveneblad Camosxdnen, dablidan, maTi beberi muxis Ziri-
dan, raRac ucnauri xma SemoesmaT. ciyvunia_biWuniebs bevrnairi xma smeno-
daT tyeSi. smenodaT adamianebis laparaki, Roris Rrutuni, daTvis burdRu-
ni, turis wkavwkavi da, vin icis, kidev ra aRara, magramaseTi xma namdvilad
pirvelad esmodaT:
_ xxx_xxx_xxx...…
ra Tqma unda, maSinve dedis sityvebi gaaxsendaT _ Sors ar waxvideT,
Svilebo, uwinamc dRe gamqrobia, Sors rom iyoT da qorma daginaxoTo, ma-
gram isini xom fuRuroSi iyvnen!
ra eqnaT, rogor unda moeTminaT, rom gadaxedviT mainc ar gadaexedaT
Zirs!
da, ai, cota ki iyoymanes da mere frTxili nabijiT wavidnen fuRuros
pirisaken. xma marTlac maTi muxis Ziridan amodioda:
_ xxx_xxx_xxx...
karTan dawvnen, SiSiT gadaxedes erTmaneTs, ukanaskneli gojebi cocviT
gaiares, daigrZeles kiseri, Caixedes Zirs da ra dainaxes: erTi veeberTela,
555
ucnauri kaci! wiTelzoliani tansacmeli acvia, Camjdara balaxebSi, moswo-
lia kisriT muxas, amohbervia uSvelebuli muceli, sZinavs da xvrinavs:
_ xxx_xxx_xxx...
rogorc ukve giTxariT, es muxa saagarako soflis maxlobel tyeSi idga.
ciyvebi xSirad xedavdnen xeebSoris moseirne adamianebs da maTi arc gar-
egnoba ukvirdaT, arc xma, magram adamianic aris da adamianic. ciyvunia-biWu-
niebi aseT veeberTela adamiansac pirvelad xedavdnen, aseTi xmac pirve-
lad esmodaT da, rac mTavaria (aman sxva yvelaferi daaviwyaT), arc erT
adamians ar hqonia aseTi Tavi, rogorc am kacs hqonda. warmogidgeniaT,
erTi bewvi ra aris, erT bewvsac ki ver aRmouCendiT zed. iyo mTliani,
mrgvlad gadaWimuli kani da is kani ise brwyinavda, ise brwyinavda SuaSi,
TiTqos sarkea da Sig mze iWvritebao.
_ es ranairi Tavi aqvs, ee! _ gakvirvebisagan pirdaRebulma gadaxeda
TeTrcxvirianma Savcxvirians.
_ uTavoa, _ Tqva Savcxvirianma.
_ uTavo rogor SeiZleba! Tavi ki aqvs, magram sxvanairi Tavi aqvs.
es iyo da es. pirvelad gaukvirdaT, gaecinaT, erTmaneTs gauziares Tavi-
anTi azri da isev SigniT Sebrundnen, magram dablidan amomavali xma wuTiT
ar aZlevda mosvenebas, is ki ara, TandaTan ufro Zlierdeboda da xrials
ukve raRac traxtraxismagvari bgerebic emateboda. aRar SeiZleboda metis
atana da ficxi xasiaTis Savcxvirianma Tqva:
_ gavagdoT aqedan.
_ rogor unda gavagdoT? _ gaukvirda TeTrcxvirians.
_ me vici, rogorc. aiRe erTi Txili da gamomyevi ukan.
daswvdnen pawawina kbilebiT TiTo-TiTo Txils, gauZRva win Savcxviri-
ani TeTrcxvirians, gacocdnen im totze, saidanac marjved SeiZleboda dam-
izneba, aq Txilebi wina TaTebiT daiWires. daumizna Savcxvirianma _ erTi,
ori, samio da isrola. Txili bzrial_bzrialiT wavida qvemoT, priala
Tavs gverdze Cauara da balaxebSi Cavarda.
_ uux! _ CurCuliT amoiZaxa guldawyvetilma Savcxvirianma, _ eg a s cda ,
momeci Seni Txili!
_ Sen ratom unda mogce?! _ iuara TeTrcxvirianma. _ Senze naklebi miza-
ni vici? gamatare!
_ momeci, Sen aacden!
magrad moxuWa cali Tvali TeTrcxvirianma, daumizna, gaisrola da _ pax!
_ moprialebul Tavze dacemuli Txili erTi metris simaRleze mainc amox-
ta ukan. isic dainaxes, rogor SekrTa da Tavze xelic moisva mZinare kacma.
556
Semdeg ki ukve fuRuroSi isxdnen da muxlebi ukankalebdaT mRelvarebisa-
gan. xmis amoRebas veRar axerxebda verc erTi.
_ rom amovides? _ Tqva bolos SeSinebulma TeTrcxvirianma.
_ aqa?! _ dacinviT CaeRima Savcxvirians, _ adamians brWyalebis magier
raRacnairi kuTxiani fexebi aqvs, xeze rogor amova?!
_ netav wavida?
_ wavidoda, maS ras izamda! u, rogor moartyi, biWo?!
magram am laparakSi iyvnen, rom _ _ xxx_xxx_xxx... _ isev SemoesmaT xvr-
inva dablidan.
_ ee! _ gakvirvebiT Sexedes erTmaneTs ciyvunia_biWuniebma, axla ukve
gabedulad miscvivdnen fuRuros pirTan, gadaixedes Zirs da gakvirvebu-
li gamometyveleba RimiliT SeecvalaT.
kaci isev ise arxeinad moswoloda muxas, isev ise ubrwyinavda motitv-
lebuli Tavi da ise xvrinavda, TiTqos araferic ar momxdariyos
qveyanaze.
_ wamodi, axla kaklebi vesroloT!
_ deda rom gagvijavrdes? kaklebi, xom ici, stumrisTvis aqvs Senaxuli.
_ deda ras gaigebs, uTvalavia sakuWnaoSi! wamodi, wamodi. _ TiTqmis
ZaliT waiyvana Savcxvirianma TeTrcxviriani.
gadaZvrnen sakuWnaoSi, TiTo-TiTo kakali amoirCies da kvlav im totze
gacocdnen, saidanac weRan isrodnen Txilebs.
kacs ki sZinavs da xvrinavs. Tanac lamazad uprialebs Tavi. ra icis, rom
Savcxviriani kakals umiznebs.
daumizna, sunTqva Seikra, isrola da _ paax! _ iseTi xma gaisma tyeSi,
TiTqos didi xmeli toti gamtydariyos. aseT xmas sul ar moelodnen pa-
tara ciyvunia-biWuniebi. verc imas warmoidgendnen, rom imodena kaci ise
swrafad wamoxteboda fexze. amitom TeTrcxvirians ki ar usrolia kakali,
ubralod, SiSisagan gauvarda. magram moxda saswauli da _ paax! _ is kakal-
ic SublSi daeca dafeTebul kacs, romelic kinkrixoze xels isvamda, maRla
iyureboda da gamwarebuli yviroda:
_ hai, Tqve veranebo! hai, Tqve gasatialeblebo! me Tqven giCvenebT, me
Tqven magram, bedad, swored am dros mocvivdnen deda da mama.
isini gzaze Sexvedrodnen erTmaneTs. Tvali mohkres, rogor moxvda
TeTrcxvirianis TaTebidan gaSvebuli kakali melot kacs SublSi, rogor
Sehyvira, mere rogor daixada fexT, rogor moebRauWa maT beber muxas da
xvneSiT, muqariT daiwyo zemoT amoxoxeba;
gulgaxeTqilni Secvivdnen fuRuroSi, arc mourtyamT ciyvunia-biWunieb-
557
isTvis, arc araferi uTqvamT, dastaces kisrebSi piri, ai ise, rogorc kata
daavlebs xolme Tavis knutebs, gamocvivdnen fuRurodan, fxaWafxuWiT gair-
bines muxis totebi, gadaxtnen wifelze, wiflidan meore wifelze, iqidan kidev
sxva xeebze da iq, TavianTi fuRurodan Sors, gulgaxeTqilebma, muxlebacax-
caxebulebma, ZlivZlivobiT amoiRes xma.
_ ris Rirsi xarT axla Tqven?! ha, ris Rirsi xarT, Tqven TviTonve TqviT!
patara ciyvunia_biWuniebma piri daaRes, magram veraferi ver Tqves da
sabralobeli Rnavili amouSves.
saRamos, mze rom Cavida da Savi bindi Camowva tyeSi, maSin Zlivs gabeda
TavinTi fuRuros sanaxavad wasvla mama ciyvma. wavida da samwuxaro ambavi
moutana gamtknarebul col_Svils: Cveni fuRuro im kacs sul qvebiT amou-
Wediao. ra unda eqnaT, TeTrcxviriani da Savcxviriani erTxelac aRnavld-
nen sabraloblad da darCnen im Rames yvelani gareT, siciveSi. mezoblebT-
an mividodnen, magram rogor unda eTqvaT, aseTi uWkuo Svilebi gvyavs, amaT
gamo davrCiT gareTo. tyuilis Tqma ki ar undodaT, deda da mama wesieri
ciyvebi iyvnen da Tavis dReSi ar ambobdnen tyuils.
kidev kargi, rom im Rames wvima ar mosula.
`sad cxovrobs mezRapre~, 1970
`Tina da sandro~
562
daexva, daexva Tinas Tavbru da... rom ar waqceuliyo, fexi ganze gadga.
aqeT-iqiT gaweuli xelebiT TiTqos haers eyrdnoboda. wavida ase, taat-
taatiT, RimiliT, erTi didi vazis ZirSi mijda, miiyunWa, Tavi foTlian rqebs
miayrdno, Tvalebi milula. fexis ZarRvebi ufeTqavda da Tavbru isev esx-
moda. „aq rom movkvde!~ sandro mounda, marjvena mxares Tavdaxrili, CaR-
imebuli, kunTebgabrwyinebuli. Tvalebi gaaxila. ukidegano venaxSi ijda.
cac ukidegano da kriala iyo. sul axlos futkrebi Tu krazanebi ireodnen
da bzuodnen. isev daxuWa Tvalebi. isev mounda sandro. „Senca xar, ra!~ _
Tqva Cumad, unugeSod.
Crdilis iqiT darCenil SiSvel kanWebze mze hkbenda, wamoaRo fexebi,
CrdilSi Semotanas Seecada, ver moaxerxa, sayveduriT gaxeda mzes. Custebi
waiZro, gamtvrianebuli mokle TiTebi aamoZrava. gaxurebul fexisgulebze
SeumCnevelma niavma daubera da odnavi Sveba igrZno.
_ Tina! _ dauZaxa mananam.
_ Tinam xma ar gasca.
_ Tina! ar gesmis, gogo!
Tinam isev ar gasca xma.
mananam Wilis qudi daiwia, wamovida, ixreboda da vazis Zirebisken iyure-
boda. mziT gaSuqebul foTlebsa da Sav Zirebs Soris Tinas TeTraddawin-
wkluli lurji kaba gamoCnda. manana gamoiqca, saxvevs akecil winsafarSi
itenida.
_ ra iyo, gogo, cudad xom ara xar? _ rqebi gaswia da vazis rigs zemodan
gadmoeyuda.
_ ara. _ mowyenili TvalebiT axeda Tinam.
_ aba!
_ ise, davjeqi cota xniTa,
manana mavTulebs Soris gamoZvra da win daucucqda. jer gaxurebul
msxvil kanWebze daado xeli, mere maja gamoarTva, pulsi gausinja.
_ cudada xar? me ras mimalav!
Tinas Tavbru aRar esxmoda, magram iseT gunebaze iyo, cudad yofna er-
Cia. ufro metad mirbilda, ufro metad daunaRvlianda Tvalebi, sakinZeze
xeli. moikida, gulispiriT dainiava.
manana Sewuxebuli uyurebda.
_ pulsi cudi ara gaqvs. wyali mogitano?
_ ara. modi, Tu da xar, es oxroba gamixseni. _ Tina wamoixara da xelebi
ukan waiRo.
manana wamodga, xeli odnav nestian zurgSi Cauyo da lifi gauxsna.
563
_ vih, gagaxara RmerTma! _ Tqva Tinam da lifi sul Caiwia CamZimebuli
ZuZuebidan.
_ wyalsac mogitan, risa gerideba!
_ ra vici, ra Wiri Semidga, Tavbru damexva da TiTqos sul wamerTva xel-
fexi. _ niaTwarTmeul xels kabis qveS gulTan itkapunebda Tina.
_ exlave mogitan wyals.
manana korCxlebze barganiT gaiqca. cali xeliT saxveviani winsafari
ekava, cals ganze miiqnevda.
Tina uyurebda, euxerxuleboda Tavisi cudadyofnis gaWirdideba, magram
Tan iqve guls ikeTebda: „ratomac ara! vis vaWmevineb netav Cem jansa!~ vazis
Zirs mixeda, msxvili Ronieri Ziri iyo, _ nakleb gamokuzuli mxridan miawva,
mosaxvevi jer kefasTan gadaiwia, mere sul moixsna. Savi datkepnili Tmis
boloebi kefisken aiCeCa.
mananam tolCiT wyali moacimcima.
_ dalie cot-cota.
_ Tinam tolCa CamoarTva, cota mosva, rac darCa, muWaSi isxamda da xan
gavarvarebul kanWebze isvamda, xan saxeze, xanac ZuZuebze. kabis gulispirs
lurji laqebi daaCnda.
manana muxlebze idga.
_ xo mogeca Sveba?
· _ RmerTma gagaxaros. wneva maqvs, ra ari, ar vici.
_ unda gaazomino.
_ gavazoine ninas maisSi da, minimaluri gaqvs aweulio· saxvevi momeci
cota.
_ ijeqi, qalo, amis patronic Caxma, ra gesaxveveba!
_ ii, me rom Cem leSs avyve!..
_ ijeqi cota xans mainc. xom ar gadairie. _ ZaliT dasva wamoweuli
Tina mananam.
_ Tina! TinaTino! _ daiZaxa brigadirma.
_ xmis Cawyveta! _ TiTqmis erTad Tqves Tinam da mananam.
_ Tina! manan! _ isev iZaxda brigadiri.
_ kuboSi Cadeba! miwis dayra!
_ manan, yruo! manan! _ xmaSi brazi emateboda brigadirs.
_ aqa varT, aqa! _ wamodga manana.
brigadiri ormociode metris iqiT gamoZvra rigidan _ didi, win-
wamoxrili, TvalebdaWyetili. sicxisgan galeqebuli moafxakunebda korCx-
lebze Ceqmebs.
564
_ rasa mamaZaRlobT manda?
_ mamaZaRlica xar da mamaayrolebulic, _ Tqva Cumad mananam. xmamaRla
ki es daiZaxa:
_ Tina gaxda cudad.
_ cudze xom araferze dajda, ha! _ gaiRriWa da laSCamovardnili yba
gverdze moeqca brigadirs.
_ Seni coli dajdes SanTze da mounelebelze.
Tinam wamoiwia da xeli kabis gulispirze miifara.
brigadiri movida, isev iRriWeboda.
_ ra iyo, gogo! _ Tvali aatara Tinas kanWebidan zemoT.
_ wadi, moSordi aqedan, _ gauTamamda brigadirs manana.
brigadirma ukan daixia, Tvals ar aSorebda Tinas.
_ Seni fer-xorcis patroni da cudada?!
_ wadi, kaco, dagvanebe Tavi!
brigadiri cotaze wavida da isev RimiliT mobrunda.
_ Tu iseTi dagWirdeT rame, nurafrisa nu mogeridebaT.
qalebma erTmaneTs Sexedes gamtknarebulebma da araferi uTxres. kidev
cotaze rom wavida brigadiri, Tinam maSin Tqva:
_ Sen gamWvartlul cols moaxmare eg Roris dingi.
brigadirma erTxelac daiZaxa:
_ gogo, manan! Tu gindaT, daicadeT manqanis mosvlamde manda, Tu gindaT,
waiyvane eg avadmyofi da wadiT Sina. Tqvengan mainc araferi saxeiro ar
gamodneba.
_ wavideT? _ hkiTxa mananam Tinas.
Tinam pasuxad sul sxva ram Tqva:
_ maS erTxel da samudamod ar unda amovuqoloT magas eg myrali piri?!
_ Tqva lacabiZis colma krebaze Tqven xom sul vard-yvavilebi amogdi-
To, _ Tavmjdomarem, da amiT damTavrda yvelaferi.
_ magaTi amowyveta iyos, yvelasi erTad, aha!
Tinam iqiT gaixeda, saiTac brigadiri wavida, brigadiri aRar Canda.
_ modi, Sens gaxarebas isev Semikari esa.
Tinam lifi ZuZuebze moirgo.
manana fexze idga.
_ ormocze metisa xom xar, ara?
_ ormocdaerTisa. ra iyo?
_ ra vici, me ram Camiwyala es mkerdi.
_ ii, netavi Sena! _ Sinagani kmayofilebiT Tqva Tinam. _ muxli da mklavi
565
miWrides, Torem raRa TavSi vixli ZuZuebs. Sen Cemze patara ara xar?
_ raRa patara, ormocisa mec unda gavxde seqtemberSi mec wamogyvebi,
wavideT.
_ ara, ras ambob. xval ar unda gamovide samuSaod, kitri maqvs wasaRebi
qalaqSi, isedac damiberda da mag miwaSi CasarCenis salaparako ar minda
gavxde.
_ dakrefili gaqvs?
_ saRamoze davkrefav. ·
_ maSin mec wamoval. meca maqvs kitrica da cota atamica.
_ wamodi.
_ seiranas manqanas gavyveT?
_ xo, mand Camova, wyarosTan, aTi saaTisTvis da oTx saaTze wavalT.
momeci saxvevi, cotac wavicodviloT.
mananam sayvederiT Tu mudariT Sexeda.
_ ras ambob! ijeqi Sena.
_ moita, moita, aRaraferi miSavs.
mananam winsafridan saxvevi amoiRo da misca. Tina w avida, asaxvev vaz-
Tan Cakuntda, zedized, Ronivrad gamoglija zedmeti azonayari. adga, Seaca-
la namxrevic, mavTulebze miakra ganze wasuli rqebi.
manana momdevno rigTan iyo waxrili. Tinas Seebrala es keTili gulis
Zalian gamxdari gogo, wvrilad rom CamoSveboda TviT naoWasxmuli kaba
TeZoebze. mananas uxeiro qmari hyavda, xelTupyari, loTi.
sadRac Soridan moisma jer manqanis xma, mere brigadiris Zaxili.
_ sad moxval, sada, e, brmav, tvinSebrunebulo!
maRla, kalisferi cidan gamovidnen krutuna kvirionebi. trialebdnen
venaxebis Tavze, iwevdnen dabla, iWerdnen raRac mwerebs da frTebis gaC-
qarebuli qneviT cdilobdnen gundidan ganapirebas.
Tina da manana Tvalebze xelmoCrdilebulebi ahyurebdnen im kvirion-
ebs.
_ ramden futkars Casanslaven es gasatialeblebi! —
mananam ori qva moZebna da kakuni atexa, kvirionebs afrTxobda, qvebis
kakuni ismoda aqeT-iqidanac.
Tinas eRimeboda.
kvirionebma itriales, itriales da TviTon wavidnen soflisken.
Tinam da mananam erT saaTs kidev imuSaves, Tinam nel-nela, mowyenilma,
mananam _ yoCaRad, raRac jibrianad. xandaxan Tu gamosZaxebda Tinas:
_ rogora xar?
566
_ kargad! kargad! _ miugebda Tina, magram Tan xmaSi iseT kilos urevda,
mananas ar unda efiqra _ marTla mTlad kargad ariso.
dajeqi, daisvene xolme, _ urCevda manana.
_ aki visveneb. nel-nela mogdev!
mze kidev cidaze iyo, manqana rom movida. gamodga lafana gogia safex-
urze da daiZaxa gangeb gawvrilebuli dedabruli xmiT:
_ qalebo, qveynis Wrelo Tvalebo! aba, Sinisken, Svilebsa sWirdebiT, qm-
rebsa sWirdebiT.
Camoxta safexuridan, arxTan gavida da talaxiani kitri wyalSi gaalaR-
laRa.
Tinam da. mananam darCenili saxvevi, sadac iyvnen, iqve miyares, winsafre-
bi moixsnes, dabertyes da maTi kecva-kecviT manqanisken gamoCqardnen. man-
qanaSi Svidi qali sxva ijda. Tina erTxans gverdiT mihyveboda mananas, mere
gaaxsenda, rom cudad iyo da CamorCa. fexi Seanela mananamac.
_ CqaraT, qa, ra axalamdgari patarZlebiviT moseirnobT.
_ cudad aris qali, ra iyoT! _ asZaxa mananam.
mananas sityvebze Tinam nabijs umata. manqanaze msxdari qalebi axla
mdumared iyurebodnen. laliaSvili qeTua wamodga, Zaris boloSi gamovi-
da, Tinas xeli CamoaSvela da yoCaRad aiyvana.
_ ra mogivida, qalo!
_ ra vici, Wiri da jandaba Cemi TavisTvis. wneva maqvs, ra maqvs, ar vici.
mananasTvisac mibrunda qeTua, magram mananas mixmareba ar dasWirvebia,
TviTon amovida.
_ sxva aravin ar aris aqa? _ ikiTxa kitriT pirgamotenilma lafana
gogiam.
_ TelasTan arian, TelasTan iqnebian.
_ eg xo vici.
gogia kabinaSi Sevida da manqana daZra.
Tina da manana gverdigverd isxdnen. Tinas exla sxvebi ekiTxebodnen, ra
dagemarTa, rogor gaxdi cudado.
_ araferi, _ iiolebda Tina, _ Tavbru damesxa da xelfexi wamerTva cota
xniT.
_ wneva geqneba, wneva, _ uyvirodnen qalebi manqanis jayjaySi, mzes unda
erido. ramdeni wlisa xar, gogo!
_ ormcdaerTisa.
_ droa, ukve droa. wneva geqneba.
_ ii, magis... _ isev iiolebda Tina.
567
eqvsi qalic TelasTan amovida. ukan gamobrundnen. samni, Tina da manana
rom muSaobdnen imis cota iqiT daxvdnen. Soridanve daiwyes yayani:
_ gvtovebdi, e, maimuno, lazRandar?! _ xelebs uqnevdnen mZRols.
_ rato xma ar amoiReT, rom vyvirodi! ras iyaviT Canabulebi, ra saqmiT
iyaviT garTulebi?!
_ ai, Caxmi! _ qoqola miayares qalebma, _ amasTan laparaki SeiZleba?!
is samic amoiyvanes. did gzasTan brigadiri idga. Tina rom manqanaze
dainaxa, gaikvirva.
_ ar waxvedi Sena? ar waxvediT Tqvena? xo giTxariT, wadiT-meTqi, manan!
_ i, netavi erTi Senca.
_ ra vici, kaco, codo ar davido-meTqi magisi qmrisa.
Tinas gverdulad CaeRima.
_ exla wagviyvane droiT, Sinac saqmeebi gvaqvs! _ uTxra mananam.
_ exlave, gena, exlave.
brigadiri gaCqarebuli Cajda kabinaSi da manqanam mtveri aiyola xreS-
moyril gzaze.
Tinas ukve sxvebi ekiTxebodnen, rogor iyo, rogor gaxdi cudad, isev ise
xar, Tu gadagiarao. Tan Tinas ugdebdnen yurs, Tan TavianT gasaWirisasac
ambobdnen, _ mayvalac gamxdariyo cudad. mayvalac, angelinac da nazikoc.
swyevlidnen mzes.
_ aRar ki Cacxra da Cagrilda oxrad dasarCeni da...
swyevlidnen qalis beds da gaCenis saaTsac.
_ qali ra gasaCeni iyo. qali da Savi qva erTad arian Zruli dedis
mucelSi.
Tinas gaecina.
_ kargiT, qa, me Zalian mSvenivrada var. ai, kitris dakrefac unda movaswro
dabindebamde, amaRam kidev qalaqSic unda waviRo. _ welSi gaimarTa, Rrmad
CaisunTqa da saxegabrwyinebulma mimoixeda. axla marTla kargad iyo. kar-
gadac iyo, lamazic iyo _ TvalebSi xaverdovnebaSenarCunebuli, tuCebmkvrivi.
_ kargad gamyofos RmerTma, _ Tqva erTma sevdianad miSterebulma qal-
ma.
_ suleli xom ara xar Sena! _ gauwyra meore.
_ ii, Tqvenca!..
sofelSi Sesuli manqana ramdenjerme gaCerda. Cadiodnen qalebi _ or-
ori, TiTo-TiTo, sami-oTxi erTad. Camovidnen Tina da mananac.
_ davkrifo meca, maSa? _ kidev erTxel ikiTxa mananam.
_ dakrife, xo. wyarosTan SevxvdeT. aT saaTze iq viqnebi. Senc im droisTvis
568
gadmodi, rom „mere cota waZinebac movaswroT.
manana gaiqca. Tinac Sinisken gamoCqarda.
Sin marto gogo daxvda, pirqve dawoliliyo derefnis taxtze, mTel si-
grZeze gamoeSala Zlieri SiSveli fexebi da wigns kiTxulobda.
Tinam kabaze xeli mohkida da Camouwia. gogom SemkrTalma moxeda.
_ biWi sad aris?
_ me ra vici, _ ukve aRar amouxedavs gogos.
_ adeqi, kitris dakrefa miSvele, movaswroT, Torem daRamdeba sadacaa.
_ me kitrisa ra vici, qalo!
_ ra ar ici?
_ kitris dakrefa.
_ ara gacodinaT ra mamazecierma. Tu xeli ar axleT rames, araferi
gecodinebaT Tqvens sicocxleSi. eyareniT egre da iyaviT. ai, dResac cudad
gavxdi mindorSi.
gogo axla ki wamojda.
_ ra dagemarTa!
_ Wiri Cemi TavisTvisa.
Tinam ori tomara moZebna, winsafari isev Semoikra da venaxisken gaC-
qarda.·
_ moica, wamoval, maca.
Tinam araferi uTxra.
_ me ra wamoviRo?
_ winsafari rame wamoiRe Seni.
gogom winsafars dauwyo Zebna. rodis-rodis i pova. Zveli fexsacmele-
bi aiTria, kibeze Camobakunda da venaxis bilikze gavida. Tavis asakTan Se-
darebiT (TxuTmetisa xdeboda) didi iyo, dedis kvalobaze wasuli _ ferx-
orciani, Tanac ufro maRali. midioda da daudevrad mihqonda is Zlieri,
varvara fexebi.
mze Cavida. venaxebSi grili simSvide Camodga. Tina gafacicebuli eweo-
da kitris foTlebs aqeT-iqiT, krefda, brazobda:
_ daberda da gaoxrda. gaoxrdes da gatialdes magaTi saxl-kari. ·
gogoc gadavida kitrSi, imanac frTxilad gadasw-gadmoswia foTlebi.
_ cota roma aqvs Separuli siyviTle, iseTebic davkrifo? SeyviTle-
bulebi da dabrecilebi.
_ dakrife, yvelanairi dakrife.
gogom didi, Tavze siyviTleCamoyolebuli kitri mowyvita da dedas
daanaxva.
569
_ ai, eseTebi. .
_ ho, iyos egeTebic. mxolod cota mardad, Camobneldeba sadacaa.
gogoc·gafacicda.
aivsebdnen akalTavebul winsafrebs, gadavidodnen bilikze, iq tomrebSi
Casclidnen da isev kitrSi brundebodnen. gogo Sewuxebuli isvamda dasus-
xul kanWebxe· xels, magram xmamaRla arafers ambobda, dabnelda da morCnen
kidec. orive tomara TiTqmis piramde gaivso. Tinam gogo Sin gagzavna, wadi,
naxe, valiko Tu Camosulia, gamovides, gatanaSi mogvexmaroso. TviTon isev
kitrSi gadavida da erTxel kidev auar-Cauara rigebs. gogom cota daigvi-
ana, _ wyarosTanac ki gadavedi da valiko versad vnaxeo.
_ modi, amiwi maSin me! _ Tqva Tinam.
_ gadavyoT, qalo, da nawil-nawil gadavitanoT.
_ magisi droa exla?
marTlac kargad iyo Camobnelebuli.
_ maSin me amiwie, me gavitan.
_ Sen ara, isa. Cemi xom Zalian madlobeli var,_ axla Sen ikide meSokebi,
Tinam tomaras piri mouxvia, gogo mivida, Caixara.
_ Tan cudad yofilxar dResa.
_ amiwi, nuRa magvianeb. ·
Tinam Ronivrad Seaqana tomara, gogom Ziridan auwia, Tinam muxli Cax-
ara da tomara zurgze moigdo. erTi Seqaneba Seqanda, mere nabiji gamarTa
da Cqar-Cqara wavida bilikze. TiTqos gaganierebuli iyo, gabrtyelebuli.
gogo uyurebda da eRimeboda. mere daRonda. mivida meore tomarasTan, mou-
grixa piri imanac Ronivrad, miaTria bilikis ·napirTan, TviTon dabalSi
Cadga, CaiRuna, tomara. gadmoaqnia da yoCaRad wamoikida, yoCaRad avida maRla.
sul sirbiliT mihqonda. saxls rom miuaxlovda, Tina SeefeTa.
_ kargiT ra! kargiT! _ daiZaxa Tinam. gamoiqca, ukan amoudga da tomara
auwia. gogom iuara, _ damanebe Tavi, ra Seni aweva mindao, magram Tinam xeli
ar gauSva, ase orma miitana tomara derefnamde da iq kedelTan midges.
derefanSi sinaTle enTo. Tina irgvliv uvlida awiTlebul gogos da eub-
neboda:
_ aqedanve Tu wauweqi meSokebsa da godrebs, mTel Sen sicocxleSi veR-
ar moicileb. eg magas exerxebao da, Sinauri iqneba, Tu gareuli, yvela Sen
agkidebs.
_ ra aris, qalo, es CemTvis, _ tomaras xeli wamohkra gogom, _ me exla
gaqSuebul kameCs daviWer rqebiT.
miswvda dedas, welze Semoxvia xelebi, maRla aswia.
570
_ damsvi, Se argasaSvebo!
Tina Zlivs gausxlta. icinoda da tkbilad uyurebda gogos.
_ daiWer Sen gulis gaganierebas da aTas oxrobas.
gogo moWidavesaviT gamomwvevad uyurebda, iRuneboda.
_ kargi, ara mcalia RlabucisaTvis.
Tinam tomara iatakze wamoamxo, Cakuntda. gogo daixara da yurisZirSi
akoca.
_ fuh! _ moiSora Tinam, _ WuWyiani var, Se ar gasaqrobo!
movida gogoc, Caimuxla _ gabrwyinebuli TvalebiT. amoxedavda xolme
dedas, qveda tuCs kbilebiT awvalebda _ „gasaTxovaria es maimuni~. Tinas
raRac usiamovno grZnoba daeufla.
_ cudad xom ar gaxdi? _ hkiTxa Sefiqrianebulma gogom.
_ ara.
sul saTiTaod gadaarCies orive tomara _ dabrecili, anu naxunagi kitri
da cota gayviTlebulebi _ calke, samwniled, Sin mosaxmarad, _ kargi kidev
_ calke, gasayidad. gasayidma kitrma erTi tomara gaavso da meore nax-
evrobaze. moyara. gaaTanabres.
_ Wama ar ginda, qalo? _ hkiTxa Tinas gogom.
_ Tu rame gaqvs, gamoitane, manam me xelebs daviban.
Tinam tomrebs kanafiT moukra piri. midga pirsabanTan. sapniT daibana
xelebi, saxezedac moisva wyali.
gogos kamiani axali kartofili gaekeTebina.
Tina magidasTan dajda, kerZi gadmoiRo, puri moitexa.
_ Sena? Sen ara Wam?
_ me exlaxan vWame.
_ ici, ras getyvi Sena?
_ rasa.
_ mag sisuleleebs Tavi daanebe.
_ ra sisuleleebs, qalo!
_ ai, mag gaxdomebsa da raRaca eSmakobebs.
_ vWame, Sen Tavs geficebi.
Tinam gamomcdelad Sexeda. gogos Tvali ar dauxamxamebia.
_ dagisustdeba filtvebi da naxav mere Sen.
gogom TefSi gamoitana.
_ vWame, magram Seni xaTriT kidev SevWam cotas.
qvabs saxuravi axada, sami kartofili amoiRo da dedis pirdapir dajda.
Tina Cqara Wamda, is _ nel-nela, Tan sul dedas uyurebda.
571
_ rogor gaxdi cudad?!
_ ra vici, Tavbru damexva da xel-fexi damidunda.
_ mere, xval axla bazarSi unda idge mTel dRes?!
_ ma ra vqna, gavafuWo? ori aTasi maneTi marto Seni momzadebisTvis
rom gvWirdeba?!
_ Camovidoda mamaCemi da is waiRebda.
_ rodis Camova, ra ici! eg kidev naxevarze meti damsxvilebulia, raRa
fasi unda hqondes magas! Sen isa qeni _ biWi monaxe, rom wyaromde mainc iman
gadmomitanos eg meSokebi.
_ gadmovides TviTon is manqana, ra moxdeba?!
_ ar gadmova, isea gayvizinebuli eg fexebdabrecili seirana, ar gadmova.
dgas raikomis mdivaniviT da bargi rom gsresavdes, xels zurgidan ar gam-
oiRebs.
_ ar moxmardes magodena fuli, rasac eg iRebs.
gogo wamodga.
_ waval, aba, me, zeviTac vikiTxav.
_ wadi, mxolod droiT Camodi, Senc ar daikargo.
gogom sayveduriT mixeda.
Tinamac daamTavra Wama _ gazi _ aanTo, qeTliT wyali dadga, sufra aal-
aga, gadarCeuli naxunagi kitri kalaTaSi Cayara da maranSi Seitana. maran-
Si moesma Zaxili:
_ nargiz! nargiz!
mezoblis gogom rZe moitana. Tinam gamoarTva da madloba gadauxada.
sakidridan mominanqrebuli qvabi CamoiRo, rZe im qvabSi Caasxa da asaduRe-
blad dadga. sanam rZe aduRdeboda, SigniT oTaxSi Sevida, sinaTle CarTo
da garderobis sarkesTan midga, axlos miiwia. gaSavebuli iyo, saxis wvril-
naoWebCamuqebuli. „amowydnen da amoibgnen~·_ daswyevla viRacani. gamovi-
da, gazidan qeTli gadmodga, rZemac amoiwia. taxtis qveSidan aluminis taSti
gamoacura. taStSi biWis ori perangi iyo Cambali, cxeli wyali Caumata da
WeWyva dauwyo.
mobrunda gogoc.
_ valiko da biWebi Tevzze wasulan maSxalebiT. vin icis, rodis movlen.
_ mousavleTSi wavides, sul sufTa-sufTa perangebi ki unda.
_ moica me _ gavrecxav. _ wamoswvda gogo, _ aq ar iyo, Tu gamrecxavi
iyavi?!
_ gamodi, me gavrecxav, magas ra unda.
_ midi, Sen TefSebi darecxe.
572
_ egeTi jibriani rom xar, imitoma xar egre.
_ rogora?
_ cudad rom xdebi xolme.
Tinam aTvalwunebiT gamoxeda.
_ manqana xom ar iyo mosuli wyarosTan?
_ ara.
Tinam perangebi garecxa da boZebSoris gabmul mavTulze gafina.
aTs ukve gadacdenili iyo. wavida, wyarosTan gadavida. seirana mosuli
iyo. zogni dabargebuliyvnen kidec. imaT SvebiT eRimebodaT. wamovida Cqari
nabijiT Sin. erTi tomara TviTon aikida, meores gogom wamousva xeli.
gadaitanes manqanasTan. kacebi qvebze isxdnen da sigaretebiT anaTebdnen.
arc Tinas uTxovia xeli wamaSveleTo, arc isini garjilan. maRla Tina
avida, gogom qvemodan aswia da ise aitanes manqanaze tomrebi. Tinam pirve-
li tomara sxva bargTan midga, meore zed daado. Seamowma, xom ar tokavda.
orive tomara magrad idga. Camovida manqanidan da seiranas hkiTxa:
_ romelze gaxval, seiran?
_ rogorc ari, ra! oTxi rom. gaxdeba, daviZvrebi! sul ega gaq?
_ eg ari sula.
_ niSani xom gidev meSokebze?
_ saxelebi miweria.
_ Sena Tina gqvian, ara?
_ xo, Tina.
_ wadi exla, Tina, daiZine tkbilad ·da oTxis naxevarze aq iyavi.
wamovida deda-Svili.
_ modi, wyals gadavivleb.
_ me dagisxam.
_ Tu mag sikeTes izam?!
didi qvabiT Sedges gazquraze wyali. sanam is wyali gaTbeboda, Tinam
maRviZara saaTi daqoqa, samze daayena, sufTa TeTreuli moimzada. mere, wya-
li rom gaTba, maranSi, dedaboZis iqiT, spilenZis didi taSti dadga. wyali
gaanela.
_ modi, aba! _ dauZaxa gogos.
qvabi maranSi Seitanes.
gogom tolCa aiRo.
Tinam kari mixura, gadaraza. tanT gaixada, taStSi gadavida, yels qvemoTa
da muxlebs zemoT TeTri iyo, TeTri. kanic axalgazrdulad gadastkecoda.
mxolod muceli hqonda cotaTi wamozrdili da savse ZuZuebis kertebi
573
dagrZelebuli, gamkvrivebuli.
_ Tavsac daiban? _ hkiTxa gogom,
_ daviban. raki xarjia, xarji iyos.
_ ar gascivde.
_ damasxi. sad aris sicive.
Tina Cakuntda, Tma win wamoiSala.
gogom wyali daasxa.
_ vui! _ daiZaxa wylis pirvel dasxmaze Tinam da weli Sezniqa. mere da
mere Sveba igrZno.
_ gagaxara RmerTma!
Tinam saponi aiRo da Tavze miisv-moisva. beWebi da weli nargizam gaux-
exa. wyali rom Tavdeboda, TeZoze xeli dautyapuna da uTxra:
_ daTvi mWle da Sen msuqani! daTvi mWle da Sen msuqani!
_ me kidev simsuqne mWirdeba, gogo?!
_ ras ambob, kuklasaviTa xar. did, priala kuklasaviT.
_ ii! _ aSkarad esiamovna Tinas. mainc Semoiwyo barZayze xelebi, _ ai, am
CiCias uyure!
_ araferic, aba, rogor ginda!
kmayofili mSraldeboda Tina didi, xaoiani pirsaxociT.
gogo wylebs Rvrida. Tinam erTxelac daloca.
_ Sen gaixare da gamravldi!
neilonis sacvali da perangi Caicva. axla Tavs marTla ise grZnobda,
TiTqos sul axalgazrda yofiliyos. Wrel xalaTSi gaxveuli gamovida
marnidan. _ Tavze wiTeli mosaxvevi hqonda wakruli. gogos wigni aeRo.
_ maSin me davwvebi, Svilo, iqneba cota wavatyuo Tvali.
_ daweqi, aba ra!
wavida Tina, sawols cisferi· gadasafarebeli gadaxada, sabani aswia da
Sewva.
_ ui, RmerTo!
logini sasiamovnod grili iyo. sabanSi yelamde gaexvia. maSinve Tvalebi
daxuWa. erTxans imaze fiqrobda, Tavisi cudad yofna rom gaazviada. mere
sandro mounda, misi magari xeli welze. magram sandro „jandabaSi~ iyo
dakarguli. baliSi amoswia, loyaze miixuta da ase CaeZina.
valiko rom dabrunda, gaeRviZa.
_ nela, dedasa sZinavs, ar gaaRviZo. _ Cumad eubneboda nargiza, _ qalaqSi
midis amaRam.
_ qalaqSi ra unda? _ ikiTxa valikom.
574
_ kitri miaqvs gasayidad.
_ ii!
_ ra i! aba, egre gafuWdes?!
qvabis saxuravma gamosca xma.
Tinas isev CaeZina.
sams, albaT, aTiode wuTi uklda, rom TavisiT gaeRviZa. cota xans iwva da
siCumes ugdebda yurs. raRacnairad carieli iyo usandrood saxli. wamod-
ga. saaTma swored maSin dareka. waswvda, Rilaks TiTi daaWira. sibneleSi
Caicva. Jaketic Semoicva kabaze. Tmas xeli Seuyara. iZulebuli iyo, sinaTle
aenTo. aanTo. sarkesTan mivida, daivarcxna, mqrqali, mqrqali pomadac gada-
isva tuCebze, sxva mosaxvevi aiRo, imiT waikra Tma ukan. CanTa da badura
monaxa, dakeca, gazeTSi gaaxvia. „aba, kargad iyaviT, genacvaleTo~. _ Tqva
TavisTvis da gareT gavida.
ca varskvlavebiT iyo moWedili, magram mainc bneloda. maRalqusliani
fexsacmelebi ecva da miwas akvirdeboda, frTxilad midioda. mainc gaigo
RaRaniZeebis ZaRlma, oriodejer amoiyefa, daiyivla mamalmac.
wyarosTan misuls, xalxi ukve iq daxvda. „gamarjoba~ Tqva. midioda ax-
los, saxeSi uyurebda, ainteresebda, vin iyvnen.
_ manana ar mosula?
_ aqa var, aqa, amodi! _ daiZaxa manqanidan mananam.
Tina manqanasTan mivida, mananam xeli CamoaSvela da ise avida.
_ modi, ai, aq davsxdeT.
mananam xelgauSveblad miiyvana grZel skamTan. dasxdnen. win waiwies.
etyoboda, mananasac ebanava, vardis wylis suni hqonda.
_ Tina xar, gogo? _ ikiTxa viRaca qalma manqanis siRrmidan.
_ ho, Tina var, saSiko.
_ Sen raRa mogaqvs, gogo?
_ ii, cotaodeni kitri.
_ givargaT, gogo?
_ ra gvivarga, meore dakrefaa es da mesamed daikrifeba Tu ara, aRar
vici, ise aqvs foToli daxacruli da daxrukuli.
_ Cvensasac, gena, Cvensac.
_ amodena raketebis baxabuxs ar SeuZlia?!
_ ho, ho, magisi bralia namdvilad, magisi momgoni dajdes carieli, rogorc
Cvena gvsxams cariels.
manana mxriT miekra Tinas.
_ civa, ara, cota?
575
_ xo. Ram-RamobiT jer isev grila.
Tinas aRar eZineboda, magram mainc Tvalebi daxuWa.
amovida takvia daTa. xelebis cecebiT ikiTxa:
_ aq vina sxedxarT?
_ me var, _ miugo Tinam.
_ Tina xar?
_ ho.
_ SeiZleba, Sen gverdiT davjde?
Tinas ar undoda, mis gverdiT damjdariyo takvia daTa, magram uars xom
ver etyoda!
_ dajeqi.
takvia daTa jer mocilebiT ijda. mere sxvebic rom amovidnen, moiwia da
Tinas moekra.
Tinas ugemurad gaaJrJola, magram ra unda eqna! isev mananas mieWuWka da
isev Tvalebi daxuWa. xalxi manqanis daZvramde yayanebda, manqana daiZra da
TandaTan yvela gaCumda. Tina naxevrad mTvlemare Tu fxizeli ijda mTel
gzaze. CasaxlelebSi mometebulad exleboRa daTa. „fuh Seni!~ ambobda Tina
gunebaSi da Tan, ratomRac, sandroze brazobda.
qalaqSi rom Sevidnen, kargad inaTa. Tinam manqanis gaCerebas aRar daucada,
adga, Tvalis gadakvriTac ki ar gauxedavs takvia daTasken, Tavis tomrebT-
an mibarganda, nakrauli gaaswora da iqve darCa, tomaraze xelebmokidebu-
li. manqanam didi gzidan marcxniv Cauxvia, rkinigzis xidqveS gaZvra, tram-
vais xazze gavida da aTiode wuTs qvebze jayjayis Semdeg navTlulis baz-
arTan gaCerda.
_ aba, daloi! _ daiZana qvemodan seiranam.
umetesoba ukve fexze iRga, CaeWidnen Tav-Tavis bargs. modgnen bazris
mtvirTavebic. tayvia daTa uyviroda im mtvirTavebs:
_ me ras SemomyurebT, age, dedakacebsa hkiTxeT.
_ ar gindaT Svela, dedakacebo?
_ moSordiT aqedan, aq raRa Svela gvinda, amogvitania, Catanas veRar
movaxerxebT?!
marTlac, yoCaRad irjebodnen qalebi, ejajgurebodnen, moaTrevdnen
yuTebsa da tomrebs, erTni Zirs idgnen, meoreni maRlidan awvdidnen. saSi-
ko gaubrazda mtvirTavebs:
_ wadiT, Tqve gasawyvetebo, ras SemogvyurebT pirdaRebulebi!
_ ra iyo, ras iwyevlebi! _ Tqva erTma muSam da yvelani gverdze gadgnen.
··Tinam da mananamac erTmaneTs uSveles. bargi Camozides, erT grovad daaw-
576
yves da seiranasTan angariSis gasasworeblad mividnen.
seiranam nakraulebic tomrebad CaTvala da imaSic TiTo maneTi moiTx-
ova. nakraulebSic maneTi, or vedroSic maneTi.
_ ras ambob, seiran, pirvelad xom ara varT am gzaze.
_ me pirvelada var ro?!
_ nakraulze aTi Sauri ar iyo?
_ maneTi! _ mtkiced Tqva seiranam.
Tinam da mananam erTmaneTs Sexedes.
_ unda mivaSavoT, ra vqnaT! _ Cumad uTxra, Tinam mananas.
_ sam maneTze meti ara maqvs, qa. magas rom sami maneTi mivce, Cekisa da
sasworis fuli aRar damrCeba.
_ me maqvs, nu geSinia. :
Tinam ubidan cxvirsaxoci amoiRo, gaxsna da seiranas sammaneTiani misca
_ ori maneTi tomrebisa, maneTic Tavisi, Tavisi mgzavrobisa.
misca sammaneTiani manananamac Tan mainc Tavis bargs dahyurebda _ erT
nakraulas da or vedros.
_ emaSi, qa, emaSi ori maneTi!
_ kargi, nuRara brazob. dRes SabaTia, atams karg fasad gahyidi, _ amS-
videbda Tina.
seiranam yvelasgan akrifa fuli. daTvala, jibeSi Caido, _ aba, kargad
iyaviT saRamomdeo, _ Cajda manqanaSi da wavida. darCnen Camosulebi Tav-
Tavis bargTan, quCaSi. sxvebic bevrni iyvnen, sxvasoflelebi, zogi bargze
miwoliliyo da Tvlemda, zogi ijda, zogi mimodioda. bazari Svid saaTze
gaiReboda. manamde arc Ceki iyideboda, arc SigniT uSvebdnen aravis. Tina
da manana fexze iRdgnen. yuTic araferi hqondaT, rom imaze Camomsxdariyvnen.
saSikom mii patiJa,_ modiT,gogo,CamosxediTo,magram iuares. zurgs uqcevd-
nen niavs da TavisTvis laparakobdnen. manana meveles swyevlida.
_ magas amouwydes komloba, magis meti vina, qalo! romeli qurdi mivida
da su kargebi arCia aqa-iq. Tvalebi, rom daubnelo adamians, TiTqos Tval-
ibi dahbnelebiao, ise idga mTeli atami.
Tina eTanxmeboda.
_ ki, ki, magis meti qurdi aRar awuxebs Cvens venaxebs.
_ Tavmjdomares unda daeyaros miwa rom eg gauSva wleulaca.
_ imasac asargeblebs da imitoma.
_ aba, ris interesi aqvs maSa!
movidnen meezoveebi. mohyvnen quCas zemodan, egreve, mourwyavs dauwyes
didi cocxebiT gva. niavi imaTi mxridan modioda da mtvers pirdapir baz-
577
arTan Segrovil xalxs da bargs ayrida.
_ morwyeT, Tqve jandamwvrebo! _ uyvirodnen qalebi.
_ lailai! lailai! _ gamoajavres meezoveebma.
marto es ki ara, kedlis Ziriskenac moiTxoves bargis miweva.
amaze ukve yvelani ayayandnen.
_ midi! midi! _ jiutobdnen meezoveebi.
zogi marTla CaeWida Tavis bargs da kedlisken waaTria.
Tina magrad daudga.
_ xom ar gadairieT Tqvena! iqneba ra ginaxiaT!
_ ra gvinaxia! Tqven Tqveni saqmea, Cven _ Cveni!
_ mere adamianebi aRara xarT! ·
_ Tqven ara xarT adamianebi? Cveni saqmes gakeTeba ar unda? Tqven da-
gaoT aqauroba?
_ aba, aq ra aris dasagveli!
erTi sxvagneburi didi kaci iyo miwolili Tavis bargze, iman dauZaxa
iqidanve.
_ ar gadmomiyvanoT manda!
meezoveebma gaxedes da viTom qalebs dauTmes.
_ ai, Tqveni xaTriTa! _ wavidnen da dauyvnen qvemoT-qvemoT quCas.
gaiRo salaroebi. yvelas rigi hqonda dakavebuli, magram yvela erTad
miawyda. TiTo Cekis meti ar gaicemoda, da iseTi CoCqoli atyda, TiTqos
eSinodaT, mTlad uCekod ar davrCeTo.
erTmaneTis Tavs zemodan awvdidnen fulsa da kolmeurnis wignaks. Tinam
mananas maneTiani misca da isinic im WeWyvaSi moeqcnen, Tan Tvali bargisken
hqondaT.
_ ra iyo, xalxo, _ iZaxda xan vina da xan vin, _ xalxi ara xarT? daiwiT
cota ukan.
_ magram ukan aravin iwevda. mosaxvevgadamZvrali, Tmagawewili gamovi-
da Tina rigidan.
_ gaiJuJeniT, kargi adamianoba Tqvena gaqvT!
gaiRo bazris karic. gamovidnen axla sxva muSebi rkinis urikebiT. imaTac
TiTo gzobaze TiTo maneTi undodaT. umetesoba uars eubneboda daxmareb-
is Tavazze.
_ Sen aq iyavi, _ fTxra mananas Tinam, _ me waviReb pirvelad, me daviWer
adgils, Sen es meSoki amiwie!
aikida Tinam tomara da waiRo Cqar-Cqari nabijiT. maleve mobrunda, _
kargi adgili davikaveo. waiRo axla meore. mere mananas bargi waiRes _
578
vedroebi Tinam, nakrauli mananam. mananac kmayofili darCa adgiliT.
_ sasworze me waval, _ Tqva mananam.
_ kargi, wadi, mxolod ori winsafari gamoarTvi.
sasworis da winsafrebis fulic Tinam misca.
sanam manana dabrundeboda, Tinam kitri daxlze amoawyo, wvrilsa da
qorfebs calke alagebda, msxvilebs _ calke.
Camoiares myidvelebma Tu mazandis gamgebebma, daafasebines.
_ es maneTnaxevari, es maneTi.
aravin SevaWrebia, Caiares imaT da wavidnen. moitana mananam saswori,
aifares winsafrebi. exla ukve guldaarxeinebulebi iyvnen. orive erTma-
neTs SehRimoda.
_ rogor gixdeba, qa, eg mosaxvevi da eg winsafaric! _ eubneboda manana
Tinas.
_ Senc gixdeba, komkavSirel gamyidvels hgavxar.
mananam cxviri SeiWmuxna.
gaivso bazari gamyidvelebiTac da myidvelebiTac. daacxuna mzemac.
_ ivris wminda wyliT morwyuli! inebeT ivris kamkama wyliT morwyuli
kitri!
es sityvebi izidavda, Tu Tinas Sesaxedaoba, bevrni Cerdezodnen, kitrSi
xelebs urevdnen, afasebinebdnen, arCevdnen _ yvelas arCeva undoda. zogi
SehRimoda Tinas, _ naklebad ar iqneba, Cemo dao? zogs ukvirda, _ ra ambavia
maneTnaxevari, uqmdeba fuli Tu ra ariso! umetesoba Tavis fass sTavazobda,
_ maneTs, maneTsa da erT abazs, maneTsa da ormoc kapiksac ki. magram Tina
magrad idga, _ es maneTnaxevari, maneTad kidev, ai, esao.
movida erTi gaoxrebulic, naklul tikWorasaviT dafukuli, tuCebgad-
mobrunebuli, viTomc erTi TavCaRunuli. samjer ikiTxa:
_ msxvili sjobia Tu wvrili, ha, qalo. msxvili sjobia, Tu wvrili. ratom
arafers ambob?
Tina ise daibna, marTla veraferi uTxra maSin manana gadmoeSvela:
_ Sena, aem girs xom xedav!
_ giJebi xarT, vina xarT! _ viTom Zalian gaikvirva im gaoxrebulma,
_ mowydi aqedan, Torem gaCvenebT, ra giJebica varT!
_ uux! _ muqariT gadaiqnia Tavi gaoxrebulma da wavida.
_ Tfu! _ exlaRa miadevna Tinam.
modiodnen yvelaferze gaRizianebulebic, Zalian eZvirebodaT kitric,
atamic. uwodebdnen Tinas da mananas spekulantebs, CarCebs, sawyali xalxis
myvlefavebs.
579
_ xuTi maneTi daafase, ufro male gamdidrdebi!
Tina amaT advilad umklavdeboda.
_ mdidarsac mexi davayare da Raribsac. ·
_ Raribebs raRaTa, Raribebma ra daaSaves!
_ Raribs imitom, rom xelis gaZvra ezareba. xelis gamtokebeli adamiani
exla Raribi raRaT unda iyos!
_ ee! _ uqnevdnen SublTan xels, _ Sen rom rame gesmodes!
_ Cemi wili yvelaferi mesmis.
cxra saaTi iqneboda, rom muStari rogorRac Secotavda. Tinam Tqva, _
SimSiliT xom ar unda davixocoT, waval, Zexvsa da purs viyidi, cota wavix-
emsoTo mananam Tavisi wili fulis micema daapira, maneTianisa.
_ moica, ras sulelob!
wavida Tina, orasi grami Zexvi da erTi ocdaaTkapikiani peri iyida, Zex-
vic daaWrevina, peric. moitana, gaSales qaRaldi daxlze da daiwyes Wama.
Tan Wamdnen, Tan vaWrobdnen.
movida erTi jgufi qalebisa. win xanSiSesuli qali mouZRodaT _ mok-
led TmaSeWrili, ybebganieri, Savi, kaciviT boxi xmiT molaparake.
_ Tqveni dokumentebio! _ mosTxova Tinas da mananas.
_ ra dokumentebi? _ hkiTxa Tisnam.
_ vina xarT, gaqvT Tu ara ufleba sakolmeurneo bazarSi vaWrobisa.
_ Tqven TviTon vina xarT, _ yoCaRad daudga Tina, _ yvelas ki ara aqvs
ufleba, egeTi rameebis moTxovnisa.
im qalma raRac mowmoba amoiRo da isev jibeSi Caido.
Tina aSkarad nerviulobda. ubidan kolmeurnis wignaki amoiRo da aCve-
na.
_ Sena? _ miubrunda qali mananas.
_ me sasworze maqvs datovebuli.
_ erTada xarT? _ aniSna Tinaze.
_ erTad.
qalma Tinas wignaki gadaSala da Tqva:
_ ormoci kac-dRec ara gaqvs gamomuSavebuli. imitoma gaqvs damrgvale-
buli eg mklavebi,
wignaki TiTqmis miugdo Tinas da isic da sxva qalebic daxlebs qvemoT
dauyvnen.
Tinas cremlebi mosdgomoda. karga xnis dumilis Semdeg ZlivsRa Tqva:
_ Sen ikvnese da iWleqe! raki kolmeurne var, Wleqiani unda viyo aucile-
blad? ·
580
saWmlisTvis xeli aRar uxlia, vinc ki kitrs afasebinebda, yvelas wy-
romiT miugebda:
_ es maneTnaxevari, es maneTi.
axla ukve aRaravis arCevinebda, orive xels daadebda grovas da Tavis
gaqneviT ambobda:
_ rac aris, eg aris. egre rom arCioT yvelam, sad wava.
_ sad wava, valSi Cavardebi?
_ wamodiT, Tqven waiRuneT im mzeSi da naxavT.
_ ee, Zalian ar getyoba?!
Tina pirvelad xom ar iyo bazarSi da ukvirda.
_ ra Tvali damadges am amosaZiravebma!
_ rac kargi kitri hqonda, is SuadRemde gayida, magram SeyviTlebul-
Seberebulebs aRaravin ekareboda. dauklo fasi, samoc kapikze · Camovida,
mainc didxans dasWirda dgoma.
bolos viRaca movida, aT Saurobaze miiZwona sul, mananamac aTSauroba-
ze misca. mananam vedroebi erTmaneTSi Cadga, _ atami sul karg fasad gayida,
sam maneTad da ordaaTSaurad, Cacucqdnen daxlis ukan, fuli daiTvales,
kargad gamokres cxvirsaxocebSi, isev ubeSi Caides, saswori Caabares, tom-
rebi da vedroebi saSikos miabares da qalaqSi gavidnen. Tina ambobda, iqne-
ba TiTo wyvili Culqi mainc viyidoTo.
jer oTxi saaTi xdeboda. xan erT maRaziaSi Sevidnen, xan meoreSi, Culqe-
bi. iyo, magram arc sazRvargareTuli, arc _ ocdasami zoma. Casxdnen tram-
vaiSi da avlabris univermaRSi gavidnen. arc iqa hqondaT. erTma qalma
uTxra, axal univermaRSiao, Cavidnen metroSi, sicil-siciliT, erTmaneTis
qezebiT, amovidnen rusTavelze.
axal univermaRSi marTla hqondaT „dederonis~ Culqebi. Tinam ori
wyvili aiRo, mananam _ erTi. iyides ·kidev TiTo minis grafini, Tavisi TiTo
WiqiT, iafad, or-or maneTad da oc kapikad. iyides sarecxi fxvnili „ainac~,
TiTo „nedec~. badurebi gatenes da bazarSi dabrundnen. saSikos imdeni
panta hqonda darCenili, etyoboda, dRes ver morCeboda gayidvas. isev gavid-
nen maRaziebSi, puri iyides, Tinam oTxi puri, mananam _ xuTi, imas meti hyavda
mWamlebi. puris maRaziidan rom gamodiodnen, erT glex qals yveli mo-
hqonda. sad aiReo, hkiTxes. age, aqve, rom gauxvevT da maRaziaa, exla daiwyes
gayidva, didi rigi ar ariso. gaiqcnen Tina da manana, karga mozrdili rigi
daxvdaT, magram mainc dadgnen naxevar saaTze metxans idgnen da or-ori
kilo yveli aiRes. mets ar iZleodnen. amiTac didad kmayofilebi darCnen.
dabrundnen saSikosTan da iqac gaixares. saSiko pantas morCeniliyo, er-
581
Tianad ·miewona viRacisTvis „TiTqmis muqTad~. saSikom rom yveli dainaxa,
erTi ambavi daawia, maS Tqven xalxi xarT, maS CemTvis ar unda Segetyobine-
binaT, rom arigebdneno!
_ rogor, qalo, imodena panta gqonda gasayidi!
_ Cavabarebdi mec vinmes da mec davdgebodi. dRes ra, Tqveni bargis yarau-
li ara var sula?!
_ wadi, exla dadeqi, gana ar mogiwevs, bargTan Cven viqnebiT, _ uTxra
Tinam.
wavida facifuciT saSiko. Tina da manana ki imis cariel yuTebze dasxd-
nen. itexdnen purs da nel-nela Wamdnen, yvelisTvis xeli ar uxliaT. daiw-
yes sastvenebis stvena „bazarnikebma~, _ aba, morCiT, bazari iketebao. elod-
nen cota xansac Tina da manana saSikos, raki ara da ar gamoCnda, aiConCxles
imisi yuTebic, Tavisi vedroebi da tomrebic da gareT gavidnen, iq daiwyes
cda. bolos, rogorc iyo, saSikoc gamoCnda, imas erT kiloze meti ver aeRo.
_ miwa davayare amaT! Tavdeba da TiTo kiloze meti ar misceTo! maS,
Tavidanve ar unda SegetyobinebinaT, Tqven wils xo me ar wamoviRebdi! _
kidev erTxel usayvedura Tinas da mananas.
Tinasac swyinda, mananasac, magram Cumad iyvnen. aiRo samivem Tav-Tavisi
bargi, wavidnen sadgurisken, sadac seirana modioda xolme, da iq dabargd-
nen, dasxdnen. sxvebic iq iyvnen _ zogi kmayofili, zogi ukmayofilo, zogi
nayidebiT, zogi Tavisi carieli yuTebis amara. vin ras ambobda, vin ras.
movida seiranac. rogorc yovelTvis, axlac mxiarul gunebaze iyo.
_ ha, rogora myavxarT, xom ar izaraleT romelimema!
gadmoxsna manqanis ukana borti, waesivnen qalebi; qalebic, kacebic. ayares
yuTebi, vedroebi. avidnen TviTonac, dasxdnen. „sazizRari~ takvia daTa ara
Canda. _ „miwam uyos piri~, _ gaifiqra Tinam. dilas ufro cotani iyvnen,
axla zemoubnelebic damatebodnen. daiZrnen da wamovidnen. lomaSvilebis
rZali, didi, roxroxa, xumara qali, yvelas gasagonad hyveboda:
_ movida erTi gaoxrebuli, finTi, da ras mekiTxeba, iciT, qalo, ai, msx-
vili kargia Tu wvrili, msxvili sjobia, Tu wvrilio, viTom kitrze.
Tinam ara, magram mananam wamoiZaxa:
_ CvenTanac iyo is gafuWebuli!
_ mere Tqven romeli uTxariT, Tqven rogorebi girCevniaT?
ifxriwebodnen siciliT qalebic da kacebic.
binddeboda, sofelSi rom Sevidnen. zogi sad ,„Camoyara~ seiranam, zogi
sad. bolos Tina da mananac Camovidnen.
_ kargad iyavi, qalo! —
582
_ kargad, kargad! _ da erTi iqiT wavida, meore aqeT wamovida. modioda
Cabnelebul quCaSi Tina, zurgze tomara ekida, exla imaSi ewyo „ainebic~,
purebic, yvelic _ naRvliani Cahyurebda miwas da fiqrobda, _ „neta movida
sandro Tu ara, neta mova, Tu ara, xval xom kviraa! Tavisi ezo rom gamoCnda,
nabiji Seanela, maRlac Suqi enTo da dablac. daakvirda da xis totebSi
dainaxa: derefnis win sandro da valiko idgnen, sandro wels zemoT gaSiS-
vlebuliyo, valiko suriT wyals usxamda, da priala mxar-mklavs abanineb-
da.
Tina raRacnairad uceb modunda. wavida TiTqmis barbaciT, WiSkari Sea-
Ro da gaCerda. sandrom gamoxeda da daiZaxa:
_ oo, vinc movida, gaumarjos!
_ mSvidoba Sens gamoCenas! _ sabraloblad gaeRima Tinasac. tomara Cam-
oiRo da iqve, balaxebSi Cadga. mosaxvevi ukan gadaiwia.
sandrom moajiridan pirsaxoci aiRo, saxeze Camoisva da Taviseburad
gverdze gadaxrilma, gverdze CaRimebulma daiZaxa
_ modi, qalo, an makoce, an gakoco!
Tina wamovida, jer biWs Sexeda, valikos, romelic gaRreWili idga, mere
TiTiswverebze aiwia da svel loyaze akoca, tuCebis bolos.
sandromac biWs mixeda.
_ mideq cota, Se mamaZaRlo, ras Semogvyureb pirdadRebuli!
valiko fxukuniT mitrialda.
sandrom Tinas beWebze Semoawyo xelebi, miizida da jer Seblze akoca,
mere qvemoT _ yelisa da ybis Tbil SesayarSi.
kibis Tavze gaRimebuli nargizac gadmodga.
583
`Tiniko~
cisartyelav, daginaxe,
Sen yviTeli, me wiTeli.
II
590
_ ieremos leqsi Tu iciT? _ vkiTxe me. _ gogi Turmanaulma rom gamo-
aqveyna.
_ aba?
_ erTi sabralo kaci yofila fSavSi _ ieremo. dadioda Camoxeul-Camo-
glejili, sxvebis xelebSi Semyure. rom mokvda, sofelma damarxa. mivida
erTi moxuci qali, daiCoqa da daatira saflavs:
mahkvdia, beCavo ieremo,
dasdeva siRaribis joxi,
miwanimc dailocebian,
SiSvelni dagimalnes sorcni.
trotuaris piras qvis skamebi iyo. :
_ davsxdeT erTi wuTiT.
TiTqos sulis moTqmas veRar axerxebda. ·
_ gamimeoreT kidev.
_ kidev ra!
kidev gavumeore.
_ auuh! ra giJi unda iyo, rom ega Tqva!
da gaicina, gaicina TiTqos simwariT, gagrZelebiT.
misma sicilma uceb waleka aTasi banovani (talRebSi ireoda maTi SiSve-
li mxar-mklavi), romlebsac leqsebi ar uyvardaT...
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`Tovla
mas Semdeg, rac mTis am patara sofelSi didi sarwyavi arxis saTave
nagebobis mSenebloba daiwyo, qaliSvilebis patronebma mosveneba dakarg-
es; saiTac ar unda mibrunebuliyvnen, yvelgan mziT damwvari, daZarRvuli,
mxiaruli biWebi ikriWebodnen. zogi durgali iyo, zogi kalatozi, zogi mear-
mature, zogi mZRoli, zogi meeqskavatore da, vin mosTvlis, kidev vin aRara.
qaliSvilebma Sinaur saqmeebze guli aicrues, Tu ki rames akeTebdnen, maSi-
nac Tvali gzisken gaurbodaT, aba, vin aivlis da vin Camoivliso. moafacfa-
cebdnen gasakeTebels, gadaicvamdnen sagareo kabas, wayofdnen SiSvel fex-
ebs maRalquslian tuflebSi, swrafad Camoivarcxnidnen Tmas, pomadasac ki
waicxebdnen _ mqrqalad, gaubedavad da gakivkivdebodnen did gzaze. sad
591
unda wasuliyvnen, _ an romelime amxanagTan, an ara da soflidan ganapire-
bul bostanSi, magram iseTi gamometyvelebiT miabijebdnen, TiTqos raRac
rTuli saqmis mosagvareblad iyvnen dabarebulni.
gzaze ki, ar gaivlida xuTi wuTi da CamoiburZayebda gaxunebuli, danjR-
reuli TviTmcleli, gadmoyofda mtvrian Tavs kbilebaqaTqaTebuli mZRo-
li da savaldebulo salamiviT gadmoiZaxebda: _ `Sen ki genacvale, gogo,
mag gavla-gamovlaSi~. gogos fexebSi TiTqos cecxlis ali gaurbenda, nabiji
aereoda. SemkrTali mivardeboda Robesken, erTs kuStad gaxedavda mZRols,
_ „mexi ki dagartyio“, _ da roca marto darCeboda, isev nabijgamarTuli.
sxeulis yoveli CakvTis sasiamovno SegrZnebiT ganagrZobda gzas.
adgilobrivi biWebi erT xans ezos ZaRlebiviT uRrendnen Camosulebs
da xSirad ZiZgilaobdnen kidec; am ZiZgilaobidan yvelani Tav-pir dasisx-
lianebuli gamodiodnen; mere imaTac mSeneblobaze daiwyes muSaoba, Camo-
sulebs dauZmakacdnen da maTTan erTad mSvidobianad inawilebdnen gogoe-
bis Rimilsa Tu kopebSekrul mzeras.
sofelma garegnuli ieric uceb meicvala. mTeli erTi mxare, nakalovre-
bi da nasabZlarebi, TeTrma korpusebma, barakebma da kotejebma daikaves.
didi gza gaaganieres da asfalti moasxes, aqeT-iqidan boZebi Caumwkrives, im
boZebze naTurebi dahkides; soflurma yavrianma saxuravebma iklo, Tunuq-
ma da Siferma imata, saxuravebze teleantenebi amoimarTa; maRaziebi gaaRes,
axali klubi aaSenes, Sig ori saproeqcio aparati dadges, da axla TiTqmis
aRaraviTari gansxvaveba aRar iyo qalaqursa da aqaur kinos Soris. yovel
saRamos axali filmi mohqondaT, darbazic sul savse iyo pirvel xanebSi
calke Cajgufebuli aqaurebiT calke _ CamosulebiT, mere es sazRvaric
dairRva. rusebma sacekvao oTaxic ki moawyves. marTalia adgilobrivi
gogoebi am cekvebSi ar monawileobdnen, _ ubralo mizezis gamo, evropuli
cekvebi ar icodnen, _ magram biWebi mainca d mainc didad ar dagidevdnen
cekvis ucodinrobas da xSirad naxavdiT sasaciloR molayuneT, gogosTan
zomaze metad mikruls _ TiTqos waqcevis eSinia da gogos saSvelad eWide-
bao.
am kinom da cekvebma xom sul Tavgza aubnies sabralo mSoblebs. kinoSi
wasvlaze rogor unda eTqvaT uari axalgazrda gogo-biWebisaTvis, da arc
eubnebodnen, magram mTavari sxva iyo: kinoSi mivdivarTo da, ra icodnen,
sad midiodnen? yovel saRamos xom ukan ar gahyvebodnen, yovel saRamos
xom TviTonac kinoSi ar isxdebodnen, anda gareT ar daelodebodnen daw-
yebidan damTavrebamde?! ramdenime gogo gaTxovda, ramdenime biWma Camosu-
li gogo moiyvana colad, da cota xnis winandeli patriarqalurad CaR-
592
rmavebuli sofeli internacionalur mikrocentrad iqca. qarTul sxvadasxva
kilokavebs rom Tavi davaneboT, mis orRobeebSi ismoda: azerbaijanuli,
somxuri, berZnuli, osuri da, rac mTavaria, rusuli. araviTari garTuleba!
araviTari moulodneli da mZimed asatani sazrunavi ar momatebia sofels.
piriqiT yvelafriT igrZnoboda, rom cxovreba gaadvilda da safuariviT
amodioda da amodioda.
`Tovli~
`Tovlis kaci~
`ToTiaurebis kunZuli~
I
aris erTi patara wyali, ZaRluaanT xevi. aravin icis, vin iyvnen es ZaRlu-
aani, sad cxovrobdnen, rodis, raRa maincdamainc maTi saxeli daerqva amsi-
grZe wyals, romelic ramdenime sofels gaivlis, magram erTi cxadia, sulac
rom aRar iyvnen qveyanaze ZaRluaani, maTi saxeli samaradJamod iarsebebs
am xevis wyalobiT.
modis es ZaRluaanT xevi maRali mTidan. jer im mTis Ziris patara sofels
Camouvlis gverdiT, mere meore sofels CamosWris TiTqmis Suaze, iqidan
gamosuls, usaxelo xevi SeerTvis, amis Semdeg ki, ufro gazrdili, moRo-
nierebuli, ZvelsofelSi Semodis. ZvelsofelSi erT adgilas orad iyofa,
patara klde hyofs orad. erTi toti marjvniv wava, meore _ marcxniv. gaiv-
lian asiode metrs da isev SeerTdebian. am totebSoris lamazi kunZulia
darCenili, romelzedac aTadan-babadan ToTiaurebi cxovroben da asec eZa-
610
xian _ ToTiaurebis kunZuli.
rac me Tavi maxsovs, kunZulis patroni xoxona ToTiauri iyo. kar-mida-
mo sul SemoRobili hqonda: ezo _ ficris mesriT, ezos qvemoT, daburuli
xilnari _ ZeZvis RobiT.
ezoSi, wylis marjvena totTan, veeba verxvi dgas. is verxvi, albaT, kidev
ufro didi xnisa iqneba, vidre daZvelebuli, TaRovansarkmlebiani saxli.
zroze ori kaci Zlivs Semouwvdens xels. asulia verxvuli sijmuxiT, kan-
daSaSruli da nuJrebdayrili. cxeniani kacis xelSesawvdenze gatotvilia
aqeT-iqiT, totebis didi nawili gadmoxrilia wylisken da, miuxedavad imisa,
rom bevri toti xmeli aqvs, mainc bumberazulad gamoiyureba, bumberazulad
da jansaRad.
sicxeSi, saRamoobiT, verxvis Ziras jdomas araferi sjobs. ToTiaur
xoxonas mesers aqeT, wyalze gadmokidebul kbodesTan, Zelskami hqonda gam-
arTuli. gamovidodnen isa da misi „kneina“ TavTuxa da dasxdebodnen kox-
tad. ToTiaurs joxi hqonda Cadgmuli win, najafari didi xelebi zed ewyo.
dafiqrebuli dahyurebda wyals, misi „kneina“ TavTuxa ki arTavda, abzri-
alebda TiTistars qaSanuris jamSi da Tavze maRla mihqonda matylis fTi-
la.
_ gamodiT, xalxno, ubanSio! _ xan vin gasZaxebda, xan vin, magram ToTiau-
rebi verxvis Ziridan fexs ar icvlidnen. _ maSa! wewiko Tamaras ratratSi
gavcvli am wylis rukruks da Cemi verxvis Srialso! _ ityoda xoxona da,
didi-didi, joxisTvis gadaenacvlebina adgili.
marTlac, zafxulis sicxeebSi xom kargi iyo verxvis Ziras meserTan jdoma,
Semodgomas da gazafxulzedac ar iyo naklebi. modgeboda mSvenieri mzis-
guli, Tbebodnen im mzisgulze da TiTqos yurs ugdebdnen _ gazafxulze
futkrebis putuns (mTeli soflis futkrebi sul im verxvidan ezidebodnen
sadindgle Ralas), Semodgomaze ki _ yviTeli foTlebis Camocvenis tkapat-
kups.
zamTarSi, Tovli rom mova, maSin xom mTlad lamazia ToTiaurebis verx-
vi. Seifumfleba xan WirxliT, xan fafuki TovliT da, farTod gadaSlili,
dagumbaTebuli, totebZirsCamowvdili, iseT simSvides amefebs irgvliv, sul
ginda, Cumad ilaparako, _ vaiTu Cemma xmam Wirxli da Tovli Camoyaroso.
da mainc erTi gamorCeuli ram icoda verxvma _ Woti. jer kidev adre
gazafxulis Sebindebulze mofrindeboda (Tu iqve cxovrobda, verxvze, rome-
liRac fuRuroSi, da fuRurodan amodioda), Sebindebulzeve daiwyebda da,
sanam meore dilas kargad ar modRevdeboda, gaiZaxoda:
_ Woot! Woot! Woot!
611
zafxulSi ToTiaurebis kunZulze bavSvebic gamoCndebodnen xolme. isi-
ni mSoblebs, ToTiaurebis Svilebs, qalaqidan CamohyavdaT. iyvnen erT-or
Tves, moaxlovdeboda seqtemberi da wavidodnen. rCebodnen isev martoni
ToTiauri xoxona da imisi coli TavTuxa.
ToTiauri TiTqos sul gabrazebuli iyo. gabrazebulive muSaobda da im
sibrazeSi marcxena Tvali avad eWuteboda. TavTuxasac sul raRac awuxeb-
da. dadioda da TavisTvis dalaparakobda: _ CaqriT, CaiqoleT! _ viRacebs
da raRacebs aqrobda da hqolavda. iyo kunZulze kidev erTi sulieric (is
rogor dagvaviwydeba!), didi bombora ZaRli, farexa. gamovidodnen ToTiau-
rebi saRamo xanze mesers gareT, dasxdebodnen Zelskamze, isxdnen, dauwvebo-
daT iqve, fexebTan, mowyenili farexa; Cascqeroda wyals ToTiauri, arTav-
da matyls TavTuxa, Tvlemda Tu Rrma fiqrebSi iyo farexa, ijda verxvis
romeliRac totze Woti da iZaxda gamozomilad:
_ Woot! Woot! Woot!
II
erT zamTars ToTiaurma gareT gamosvlas uklo. TavTuxa Tu gadmovi-
doda mezoblebSi. _ rogor aris ToTiaurio? _ ekiTxebodnen mezoblebi. _
ar laparakobso, _ ubralod ityoda TavTuxa. _ ratom, qalo, ratomo? _
albaT, egre urCevniao. _ isesxebda TavTuxa an navTs, an safuars da wavido-
da.
ToTiaurTanac gadadiodnen xandaxan mnaxvelebi. ToTiauri taxtze iyo
wamowolili. mnaxvelebTan wamojdeboda, raRac umweod Camohkidebda tax-
tidan Razliswindebian fexebs, dauwyebdnen gamxnevebas, _ ha, ra iyo, kaco,
qali xom aravin Cagivarda gulSi am sikeTis xanso! _ ToTiauri ZalisZal-
ad gaiRimebda: _ me ar SemiZlia, qalo, Sen daalevine Rvino stumarso. gamou-
wyobda TavTuxa stumars nigozs, mwnils, yvels, Rvinos. TviTonve dausxamda
Rvinos, sadRegrZelosac ityoda. stumari svamda, ToTiauri marto tuCebs
adebda Wiqas, es iyo da es. maisis damdegs ki, erT wvimian Rames, daiZina
ToTiaurma da aRar gauRviZia.
_ es sacodavi, es sacodavio, _ dastiroda TavTuxa, _ maS, erTi mainc ar
unda amoeoxra sulis amosvlisas, rom gamego da mimexednao! magram qva
kaci iyo da qvasaviT Cumad wavidao. giyvarda, ToTiauro, siCume da iyav
exla egre samudamod Cumado.
damarxes ToTiauri didis pativiT Svilebma da naTesavebma. didZali
xalxi Camovida qalaqidan. aTvalierebdnen ToTiaurebis kunZuls da ukvir-
daT, _ vih, ra mSvenierebaao! am adgils CaeWideT, gaufrTxildiTo, _ eubne-
612
bodnen ToTiaurebis Svilebs. _ gavufrTxildebiTo, _ hpirdebodnen To-
Tiaurebis Svilebi. magram erTi kviris mere mainc yvelani qalaqSi
gaikrifnen, darCnen kunZulze TavTuxa _ CaSavebuli, Canacrebuli, farexa _
kidev ufro mowyenili, verxvze kidev _ Woti. aRarc TavTuxa iRebda xmas,
farexa xom Cumad iyo, SuaRamisas Tu amoiyefebda erTi-orjer, marto Woti
ganagrZobda Tavisas: _ Woot! Woot! _ iZaxda dRisiTac ki.
daugdo yuri erTxel TavTuxam, TiTqos pirvelad esmoda, _ Woot! Woot!
Woot! _ cudad eniSna es dRis Zaxili. _ ToTiauri xom amoiWame, raRa ginda
Cvengan, Se TvalebdasaTxrelo. eZeba verxvze Woti, ver i pova. im dRes ara,
ori dRis mere ki veRar moiTmina da maRaziasTan gavida. maRaziasTan, said-
anRac mogorebul qvebze, biWebi isxdnen, sigaretebs eweodnen. daibjina Tav-
Tuxam joxi (axla ukve TavTuxas eWira ToTiauris joxi) da Seexvewa bi-
Webs:
_ biWebo, Svilebo, Tqvens gaxarebas, lamis gamagiJos Wotma. wamodiT, mo-
mikaliT, dRisiTac ki iZaxis is TvalebdasaTxreli. xom amoiWama ToTiauri,
exla raRa unda Cvengano!
biWebma erTmaneTs gadaxedes. ade, biWo, Sen gahyevio, _ xan erTs wahkres
qimunji, xan meores. erTma Tqva, vaznebi ara maqvso, meorem _ Cem Tofs Caxm-
axi aqvs gafuWebulio. bolos wamodga wiTuri SoTa RimiliT, gamoitana
Sinidan calpiri „centralka“. wahyvnen sxva biWebic. TavTuxa win miuZRviT.
gadavidnen kunZulze. binddeba. eZeba wiTurma SoTam Woti, eZebes sxvebmac.
Wotma TiTqos raRac igrZnoo, gaCumda. gaCumdnen biWebic. mere isev amoiZa-
xa Wotma: _ Woot! Wooto! _ da im xmaze uquxa wiTurma SoTam. wamovida
verxvidan trial-trialiT foTlebi da im foTlebSoris _ erTi didi foT-
oli Tu ramdenime foToli erTad. ecnen biWebi, aswies maRla da daiZaxes:
_ aris! aris!
yvelas undoda, xelSi daeWira sacodavi Woti _ momCvarebuli, TavCamo-
vardnili. aCvenes TavTuxasac _ amoiWame Seni Tavio?! _ niSni miugo Tav-
Tuxam. xeli ki ar axlo. Sevida Sin, gamoitana boTli da Wiqa, _ modiT, TiTo
arayi dalieT, ToTiauris Sesandobario! wiTurma SoTam dalia, sxvebma ara.
wavidnen, waxorxocdnen, Woti imaT waiRes. wiTuri SoTa yelmoRerebuli
midioda.
_ egre vesrole, kaco, endeze, da rogor Camovardao! _ ukvirda TviTonve,
_ albaT, eg iyo mag Wotis weracao.
didma biWebma patara biWebs misces Woti. patara biWebma gaaqcies, patara
gogoebs aCvenes, _ sawyali, sacodavio! _ iZaxdnen gogoebi da vis darCa
bolos Woti, ar vici.
613
III
darCnen TavTuxa da farexa mTlad martoni. iyvnen qaTmebic, indaurebic,
iyo katac, magram isini TavianTTvis cxovrobdnen, TavianTi sazrunavi hqon-
daT. im Rames ara, meore Rames ara da mesame Rames raRaca daemarTa Tav-
Tuxas. TiTqos dayruvda, TiTqos adre uxilavi saaTi muSaobda, dros aRni-
Snavda, raRacebsac elaparakeboda TavTuxas, da uceb gaCerda. gaCumda. jer
ver mixvda TavTuxa, ra xdeboda. wavida, wneva gaazomina, wneva kargi hqonda.
mainc veRar iyo adrindeburad. xom ara vgiJdebi am siberis Jamso. eCvene-
boda, rom sofelic gamoyruvda. CaeZineboda, gaeRviZeboda uceb da iyo ase,
TvalebdaWyetili. isresda yurebsa da safeTqlebs. esmoda sakuTari gulis-
cema, garedan Semosuli wylis rukruki, verxvis Cumi Srialic, raRac xma ki
aklda. bolos mixvda, Woti aRar iZaxda, Wotis Zaxili undoda. adga da miawy-
evla, _ Tvalic gamosTxria da gamoeTxara kidecao. gadaigdo gulidan imaze
fiqri. magram cota xanSi darwmunda, rom isev Wotis xma undoda, imas elo-
deboda. maSin es Tqva, _ es ra vqeni, ra Cavidineo. gaTenebisas Zlivs CaeZina
dadardianebuls.
im dRes ara da, meore dRes gavida ubanSi. mivida maRaziasTan gamwkrive-
bul biWebTan, daeyrdno joxs da daiwyo:
_ biWo, SoTa, neta raT mogakvlevine is Woti! mTlad gamovyruvdi. erTi
xmis gamcemi isa myolia da isic me moviSoreo.
biWebma sicili daiwyes. wiTurma SoTam uTxra:
_ TavTuxa Zalo, metikianT babe waiyvane, Sesvi verxvze da iman iZaxoso.
metikianT babes „Wots“ eZaxian metsaxelad.
_ SeCvendiT Tqvenao, _ SeaCvena TavTuxam biWebi da wamovida. mohyvebo-
da mowyenili farexac gverdze. ahyurebda TavTuxa verxvs. imasac usayve-
dura: _ ra iyo, ra dagemarTa, rogor ver damale is patara frinvelio.
verxvi gamtknarebuli idga.
erT Rames ki, sTvlemda da TiTqos sizmarSi gaigona:
_ Woot! Woot! Woot!..
gaaxila Tvali, gafacicda.
_ Woot! Woot! _ iZaxda Woti namdvilad verxvidan.
Zalian bneloda, mainc aiRo joxi, gavida gareT, gaCerda kibis Tavze.
amoudga maSinve gverdiT farexa.
_ Woot! Woot! Woot!.. _ iZaxda Woti verxvidan.
TiTqos muxlebi daurbilda TavTuxas. iqve, kibis zeda safexurze Cajda.
farexamac Caikeca ukana fexebi mis gverdiT. uberavda neli niavi, frTxilad
614
aSrialebda verxvis foTlebs da iyvnen ase, erTad, bnelSi: TavTuxa, farexa,
verxvi da Woti. Woti iZaxoda:
_ Woot! Woot! Woot!
ho, marTla, iqve mirukrukebda wyalic, marcxena toti ZaRluaanT xevisa.
mnaTobi #1, 1984
`ToTia Camovida~
ToTia Camovida. oTx Tveze metia, rac sofelSi aRar yofila da dRes
Camovida. es oTxi Tve sul qalaqSi iyo, skolaSi dadioda, anabanasa da
mimateba-gamoklebas swavlobda.
aqedan rom mihyavdaT, maSin, is-is iyo, oqrosfrad ifereboda Sindebi,
axla ki zamTaria, marTalia, Tovli ar devs, magram or-sam dReSi, albaT, isic
mova. tyuilad rodi uberavs civi qvenaqari, miagverdelebs nasimindrebSi
wiowiod damaval qaTmebs, balans uwewavs gamxmar, yurebdacqvetil xborebs.
moxucebi amboben: es qari Cadgeba da Tovli movao. netamc ar iqneba! netamc!
qari rom xandaxan mZlavrad wamouberavs, gaSiSvlebuli xeebi SeSineb-
ulebiviT acaxcaxeben totebs, magram ToTia sxva biWia! yoCaRad, welSi gama-
rTuli, Tavaweuli zis cxenze. cxens mZime xurjinic hkidia, kiseri dahgr-
Zelebia, nestoebi dahbervia, didi xmiT qSinavs da jiquri nabijiT amosdevs
aRmarTs. morCilad mohyveba ToTias biZas, romelsac aRviri marcxena xe-
lze gadauxvevia da ise miuZRvis win.
zemodan, aRmarTis Tavidan, ToTias Zmakacebi Camorbian: nugzara, baxa,
givia da vaJa. moapartyuneben Tbili qudebis yurebs, moaCxakuneben saSurd-
ule kenWebs, romlebiTac jibeebi aqvT savse, da Tan, ra Tqma unda, yvirian.
qars seri-ser miaqvs maTi xma:
_ ToTia Camovida!.. ee, Too-Tii!.. Too-Tii!..
sul ramdenime nabijiRa, axla Sexvdebian da gadaexvevian erTmaneTs, ma-
gram swored am ramdenime nabijze SeCerdnen gaxarebulni, awiTlebul-
aqoTqoTebulni. ToTias biZam dauyvira:
_ cxens maecaT, gverdze gadadiT, biWoo! _ cxenma win gauara ymuyuniT,
ToTiamac win gauara, iman maRla-maRla, unagirze wamoWimulma. ToTiam gauRi-
ma da gawiTlda, TviTonac gauRimes da gawiTldnen. da amiT damTavrda am
didxans nanatri Sexvedris ceremoniali. ToTia cxeniT ganagrZobda gzas,
biWebi kidev fexdafex mihyvebodnen _ saSurdule kenWebis Cxaka-CxukiT, Tbili
qudebis yurebis partyuniT. jer arc erTma ar icoda, ra eTqvaT, ra gaekeTe-
615
binaT.
maT bedze, sawyobis Robis iqidan maxaraanT mziam amoyo Tavi, amoanaTa
didi Savi Tvalebi da mere kbilebic gamoaCina, nafota kbilebi. biWebs TiTqos
onavari kata an ZaRli daenaxoT, _ imas daxeT, im kvrinCxaso, _ daiZaxa yve-
lam erTad _ givimac, nugzarmac, vaJamac da baxamac, _ daswvdnen goraxebs da
welSi moxrilni gaqandnen misken.
mziam, TiTqos didi Savi peplebi sxdomodes Tvalis upeebSi, ise daafax-
ura wamwamebi, Robes Caefara da isic welSi moxrili gaiqca Robis Zir-Zir.
nasrol goraxebs wnelebSi gahqonda WaxaWuxi da Tan biWebis kiskisic misd-
evda:
_ ii, es kvrinCxa! sadac ara mgonia, iq amohyofs Tavsa!
sanam Sin mividodnen, orjer meti gaxdnen. JivJiviT, siciliTa da bRlarZ-
abRlurZiT Secvivdnen alayafSi. aq ki ToTiamac ineba cxenidan CamobrZa-
neba.
_ ui, Tavs SemovevleTo, ui, davenacvleTo, _ gamorbodnen Zaluebi. gamo-
tustusda didedac. RimiliTa da ZaxiliT, _ hai, Se qalaqelo kintuav, Senao, _
wamovida gabro papac, gadadioda ToTia mkerdidan mkerdze, mklavidan
mklavebSi, hkocnidnen, dahgurgurebdnen, leqso Ziam xom, sofelSi simaRliT
ganTqmulma leqso Ziam, „caSic aafrina“, aswia maRla, Zalian maRla, mere
kiserze Semoisva da ase Semoatara ezo.
_ wavideT sanadirod? _ qoCorSi ejajgureboda ToTia, _ wavideT san-
adirod?
_ wavideT, maS, wavideT.
_ exlave wavideT!
_ i, an puris Wama ar ginda, an cota dasveneba?!
_ ar minda, ara! _ asavsavebda fexebs ToTia.
_ dajeqi, gviTxari rame, biWoo! deda rogor aris, ager, Zaluam ra mogi-
tana, aba, Seni knuti naxe, ramodena gaxdao, eubnebodnen aqeT-iqidan, magram
ToTia mainc Tavisas ar iSlida, ebRauWeboda leqso Zias da isev imas gaiZa-
xoda: sanadirod wavideT, sanadirod wavideTo.
raRas izamdnen! ToTiasTvis, ojaxis sayvareli biWisTvis, oTxi Tve rom
aq ar yofila, aba, uari rogor unda eTqvaT rameze!
_ ee! xaTabala xaro, SenTvis veraferi uswavlebiaT skolaSio, _ xeli
Caiqnia leqso Ziam, gaicines ToTias Zmakacebmac da, sanam isini kanfetebs
miiRebdnen, romlebsac dideda arigebda xurjinidan, leqso Ziam gamoitana
orluliani Tofi, Semoikra savazne, daiWires TiTo didi puris natexi, TiTo
didi yvelis naWeri da wavidnen sanadirod CxarTvebze da SaSvebze: ahyvnen
616
ekalbardebiT daburul Cxriala Reles qvidan qvaze xtomiT, kenWebis Cx-
akaCxukiT. ToTias Zmakacebic ukan misdevdnen nugzara, baxa, givia, vaJa da
kidev sxvebi. maTgan moSorebiT ki, ise, rom biWebs ar daenaxaT, miituzeboda,
mii pareboda maxaraanT mzia. Tvalis upeebSi TiTqos isev Savi peplebi es-
xdnen, magram axla peplebi mxolod maSin iqnevdnen frTebs, roca mzia uc-
bad Cerdeboda anda rameze krTeboda.
didxans sdia mziam ase SoriSors, SeumCnevlad, mere, tye rom gaxSirda
(SeeSinda Tu), jer mal-male daiwyo aqeT-iqiT yureba, bolos Sedga, marjve-
na xeli tuCebTan miitana da gamobrunda, xan nela modioda, xan morboda,
saqusleCakecili fexsacmeli exdeboda, iCoqebda, icvamda, isworebda da isev
morboda, amovida ToTiaanT alayafTan da iq Camojda, muxlebze paltos
kalTebi Semoixvia, xelebi iRliebSi amoiwyo. uberavda qari, uwewavda Tmas,
ekiTxebodnen amvlel-Camvlelni, ras iyinebi, gogo, aqao, is ki ijda da ijda...
ijda manamde, sanam biWebi ar gamoCndnen. biWebi rom gamoCndnen, wamoxta
da gaiqca.
imden xalxs, leqso Zias, ToTiasa da mis Zmakacebs, mxolod erTi SaSvi
moeklaT. is SaSvic ToTias eWira. magram biWebi mainc gaxarebulni iyvnen,
TiTqos qorbuda iremi mouklavTo, modiodnen da moyayanebdnen:
_ SevwvaT da viqeifoTo!
_ viqeifoT, maS!
_ vin gahbumblavs da gaakeTebso!
_ vinao, vinao da mziao!
_ mzia, mzia! _ iZaxdnen iqiT, saiTac maxaraani cxovrobdnen, magram mziam
iqve, ToTiaanT Robis ukan amoyo Tavi da gaicina. Tanac peplis frTebiviT
daafaxura is Savi wamwamebi.
biWebs kvlav gaukvirdaT misi danaxva: _ ii, amas naxeT, sada yofilao,
magram goraxebisTvis aRar dauvliaT xeli, piriqiT, gaucines da mziac gabrwy-
inebuli wamovida maTken.
SaSvi ToTiam mas gadasca, ise ki, rom zed ar Seuxedavs, mxolod, eg iyo,
cota gawiTlda, cota...
sul male saTonesTan dainTo cecxli, aSiSxinda Samfurze wamogebuli
SaSvi. nugzaram loris naWeri moarbenina, baxam yveli, ToTiam qalaquri
Tevzi, sxvam kidev mwnili. Semousxdnen cecxls da gaCaRda qeifi. qeifobd-
nen vaJkacuri xmauriTa da siciliT. mere, bindi rom wamoepara sofels,
Citmac Tavisi bude iciso, ToTias Zmakacebi mTvraluri borial-borialiT
wavidnen Tav-TavianTi saxlebisaken da cecxlTan mTlad martoni darCnen
ToTia da mzia. ToTia didiviT CxiriT awvalebda nakverCxlebs, ise, viTomc
617
sasxvaTaSorisod hyveboda qalaqis ambebs, skolis ambebs, da ver amCnevda,
rogori bednieri gamometyvelebiT SehRimoda, Sescicinebda mzia.
da kidev kargi, rom ukve bindi iyo, qaric wriulad aborialebda kvamls
da ToTia ver amCnevda, rogori bednieri gamometyvelebiT SehRimoda, Sesci-
cinebda mzia, Torem es rom daenaxa, xom gaagdebda? gaagdebda, maS! da mzia
darCeboda marto, marto... Tvalis upeebSi Camsxdari Tavisi Savi, didroni
peplebis amara.
`sad cxovrobs mezRapre~, 1970; `Sori TeTri mwvervali~, 1979
`TuTaze~
`ia~
quCaSi cxra wlis saxemSvidi gogona midis. zurgze saskolo CanTa hkid-
ia, xelebi mercxlisferi xaverdis paltos jibeebSi Cauyvia, mercxlisferive
bereti hxuravs, _ odnav didi, odnav gverdze da Tanac Zirs daweuli. marcx-
ena warbi marjvenaze cota ufro metad aqvs aWimuli, magram ar emCneva, _
Sublze sworad Camovarcxnili baci wablisferi Tma ise dabla aqvs SeW-
rili, warbebi Sig emaleba. marto warbebi ki ara, geCveneba, rom didi keTi-
li TvalebiTac Tmis wverebs aris amofarebuli, Tmis wverebsa da Zirs-
daweuli beretis kides, da sul ase, am Tmis wverebsa da beretis kides amo-
farebuli iyureba. SeiZleba arc geCvenebodes, SeiZleba es marTlac ase
iyos. am gogonas kaci hyavs gadarCenili, Tanac Cveni xalxis sayvareli
msaxiobi, da uTuod erideba aTasobiT cnobismoyvareTa Semoxedvas.
saxeli? saxeli _ ia.
SarSan, zafxulis ardadegebze, ivlisis aTidan agvistos ocamde, ia dei-
dasTan iyo TuSeTSi, sofel SenaqoSi. deida maTikos qmari TuSia, TuSebi
hyavs Svilebic _ darejani da zezva. Telavidan vertmfrinaviT gafrindnen,
omalodan Senaqomde sul fexiT iares, SenaqoSi Zvel, Zalian Zvel saxlSi
dabinavdnen.
is saxli _ isic da sxva saxlebic _ Savi, TxladdaxeTqili fiqaliT iyo
aSenebuli, saxuravadac brtyeli fiqalebi hqonda dafarebuli da mzeze ise
622
brwyinavda, foladisa gegoneboda. soflis mosaxleobis umetesi nawili
baridan saagarakod iyo amosuli. mTel dRes an Joloze da mocvze dadi-
odnen, an arada isxdnen, laparakobdnen da did mTebsa da xeobebs gadahyu-
rebdnen. saRamoobiT gamoitandnen garmons, misxdebodnen Tbili kedlis
ZirSi, patara, mwvanian moedanze, _ bexvneze, _ qalebi qsovdnen, kacebi eweod-
nen sigaretebs; ukravdnen, mRerodnen, cekvavdnen; maRlidan ki edgaT gumbaT-
iviT aziduli, varskvlavebiT moWedili, Savi, idumalebiT aRvsili ca.
erT dRes sofelSi kinogadamRebi jgufi Camovida. jgufs msaxiobebic
Camohyvnen, maT Soris isic _ cnobili, yvelas sayvareli msaxiobi. roli
hqonda aseTi, _ ecva didi, mZime Ceqmebi da brezentis daWmuWnuli qurTuki,
wver-ulvaSi moeSva, Tmac lomis fafariviT edga.
kinogadamRebebic da msaxiobebic dilaadrian, jer isev uTenia, mwyem-
sebTan adiodnen, maTTan erTad raRac films iRebdnen, saRamoobiT ki, ukve
Sebindebulze, isinic moedanze gamodiodnen, Casxdebodnen TuSebSi da maT
stumrebSi, usmendnen momRerlebs, taSs ukravdnen mocekvaveebs yvelani Zalian
kargad iyvnen.
_ mxolod cnobili msaxiobi iqceoda ucnaurad. ambobdnen, rom yovelTvis
mTvrali iyo. Tu taSs ukravda, ukravda gamZafrebiT, didi, daZarRvuli xe-
lebis baTquniT. gadaxteboda wreSi, TviTonac Camouvlida romelime bal-
RTan erTad, _ xelebis SliT, Ceqmebis bragabrugiT, xaviliT, amoZaxilebiT.
mere ijda, isev taSs scemda, isev iZaxda: _ midi! midi!
xandaxan, roca gadaRebebi ar hqondaT, idga mTis Txemze, xelebi kefaze
hqonda Semowyobili da ise sunTqavda, TiTqos mTeli qveynis haeris Ca-
sunTqva hqonda gadawyvetili. qalebi raRacas, CurCulebdnen, qalebic da
kacebic, yvelas Zalian ecodeboda, qalebs cremlic ki mosdiodaT.
pirvelad msaxiobma ia sxva gogoebSi Camdgari SeamCnia. msaxiobi cekvavda,
Ceqmebs abragunebda, gaugebar sityvebs iZaxda. sxva gogonebi taSs ukravd-
nen da icinodnen. taSs ukravdnen da icinodnen qalebic, kacebic. ia ki idga,
Sewuxebuli ikvnetda tuCebs da miwas Cascqeroda. uceb Tavze xelis Sexeba
igrZno da aixeda. mis win gaocebuli msaxiobi idga, TeTri kbilebiT an-
aTebda. TandaTanobiT mTeli saxec gaunaTda, dabla daiwia da Tqva:
_ Sen aq ram amogiyvana?
ias muxlebi daudunda.
_ ra gqvia? _ ekiTxeboda msaxiobi.
_ ia, _ Zlivs amoTqva iam.
_ Se marTla iav! am simaRleze ram amogiyvana, ha?
vahme, ra sabralo aris
623
ia, mosuli mTazeda,
beCavs daazrobs sicive,
an elvas dahkravs Tavzeda.
ias cremlebma daswva Tvalebi.
_ ar itiro! _ daiZaxa msaxiobma, _ ar itiro, Torem sul ria-ria waviReb
am qveyanas!
iam ar itira, gaiRima.
_ ai, egre! _ daiZaxa xelis aweviT. _ aba, me Semomxede!
gaSala xelebi, mZime Ceqmebi ramdenjerme Caabraguna miwaze da iseve
xelebgaSlili, siciliTa Tu xaviliT wavida, gors Caefara, sadRac qvemoT
Cawva pirqve.
meore ambavi SuadRisas moxda. maSin yvelas eZina, deidasac da deidaS-
vilebsac. ias Zalian ejavreboda es dro, qalaqSic da aqac. is arasodes
iZinebda. ijda gareT da did Wrel ZaRls jabus elaparakeboda:
_ Subli didi! _ TiTs aWerda Sublze, _ yurebi didi, Tvalebi didi. Wkua?
Wkua kidev patara.
ZaRli alersiT Sehyurebda, undoda dawvrilebiT gaego, rasac gogona
eubneboda, ver igebda da fumfula kuds naRvlianad aqanebda.
gzaze msaxiobi gamoCnda, modioda, moqanaobda. irgvliv mis meti aravin
iyo, marto WriWinebisa da kaliebis xma ismoda. uceb wamoiborZika, ori-sami
nabiji TiTqos sirbiliT gamoiara, mere Cajda, xelebiT miwas daeyrdno.
ia wamoxta, msaxiobisken gaiqca, jabum erTi amoiyefa da isic daedevna.
msaxiobi TvalebdaxuWuli ijda, molurjo feri edo, nawyvet-nawyvetad,
slukuniT sunTqavda. iam Caimuxla, xelze xeli daado, Seatoka:
_ cudad brZandebiT?
msaxiobma Tvalebi gaaxila, jer civad, uazrod iyureboda, mere Tvaleb-
Si siTbo Caudga, gaubrwyinda, es brwyinvaleba saxezedac gadaedo, sxeulze-
dac.
_ oo, ia!
_ cudad brZandebiT?
_ didi bodiSi SenTan, ia! moica, me exla... me exlave smenaze dagidgebi!
Rrmad CaisunTqa, xelebs daawva, wamoiwia, wamodga. iac exmareboda. msax-
iobi ukve maRlidan dascqeroda.
_ guli gawuxebT?
msaxiobi SekrTa. mere ucebve damSvidda, gaiRima.
_ i-a- Tqva damarcvliT da Tavze xeli daado. _ ias uTxariT lamazsa,
mova da SegWams... ara, ara, xeli unda gamiSva!
624
ramdenime nabiji gaiara. mobrunda.
_ didi madlobeli, ia!
Tavi daxara, wavida, aRmarTi aiara, saxls moefara, isev gamoCnda, mere
meore saxls. moefara.
ia da ZaRli erTad idgnen da Sewuxebulni uyurebdnen.
roca kinogadamRebebi saqmes morCnen da vertmfrinaviT unda gafre-
niliyvnen, msaxiobma iqve, mindorSi mowyvita ramdenime cisferi yvavili _
RiRiloebi, mivida sxvebTan erTad _ maT gasacileblad gamosul iasTan,
Cacucqda, miawoda da uTxra:
_ me Sen gadamarCine, ia. didxans iyavi qveyanaze egeTi da kidev bevri,
bevri gadaarCine xolme, xom?
msaxiobi mTvrali aRar iyo.
vertmfrinavi guguniT eSveboda. ias niavma saxeze Tma gaublanda da ve-
raferi Tqva.
sxva gogonebi icinodnen.
iam iq veraferi Tqva, magram mas Semdeg Tavis gulSi xSirad imeorebs:
visac ar unda gauWirdes, yvelas davexmarebio; cota euxerxuleba amis
gamJRavnebisa, amitom efareba Sublze Camoweul Tmis wverebsa da beretis
kides, magram sxeuli ver faravs TvalebiT dafaruls _ swori, maRali fex-
ebiT Ronivrad, amayad dadis.
msaxiobma rom yvavilebi miarTva, wignSi uwyvia, amoiRebs, dahyurebs, su-
navs, isev Caawyobs da mere uTuod sarkesTan miva.
sarkesTan SublSekruli dgas.
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`ia da lia~
`ialno~
`idilia~
ladom kvartaluri premia aiRo. sanam uwyisi win ar daudes, sanam mola-
rem fuli ar dauTvala, ar sjeroda, rom am fuls miiRebda. ar sjeroda,
radgan, _ premiebi gvekuTvniso, _ zafxulis sicxeebSi iTqva, iqidan mokide-
buli, im zafxulis sicxeebidan, sul esmoda, axla fuli ara gvaqvs, premia
momaval kviras iqnebao, _ da es momavali kvira oqtombris bolos Zlivs
dadga. magram jandabas, iyos rame da, roca ginda, maSin iyoso, _ ambobdnen
mSromelebi, _ ladomac marto salaros winkari gamoiara rogorRac areu-
li nabijiT, fuls ubis jibeSi idebda, mere mxrebSi gaiSala, uxerxulobisa-
gan ganTavisuflda.
kibis Tavze Tengizi fridoni da gaga idgnen, SeTqmulTa gamometyvelebiT
laparakobdnen. lado rom dainaxes, dauZaxes. lado mivida. wamo, diRomSi
avideTo. ladom ukan daixia. _ gamosworebis gzaze var damdgari da Tavi
gamanebeTo. _ Sen yovelTvis gamosworebuli ar iyavio?! _ miaSterda fri-
doni. _ sanimuSo unda gavxdeo.
_ rom egreve migakran sapatio dafaze, ara?
_ lursmani ar iSoveba, marifaTiano, iqneb Sen iSovo da profkavSirSi
moitano!
lado mibrunda da kibeze daeSva.
_ sanimuSod gaiWimebi kuboSi! _ moesma maRlidan.
_ Sen CaTqvirebuli angelosebi wagiyvanen kocna-kocniT pirdapir caSi!
_ ladom qudi mouxada, _ naxvamdis! _ quds daxeda, orive xeliT daixura da
629
gareT gavida.
gareT Semodgomis miburusebuli dRe iwureboda, SeumCnevlad Tqorav-
da, sinestisagan gadaSavebul asfaltze yviTeli foTlebi eyara, xeze skvin-
Ca ijda da mowyenili iZaxda. lados undoda skvinCa daenaxa, xes Semouara,
ver dainaxa, mainc saxeganaTebuli gadavida trotuaridan, manqanebs xels
uwevda. erTma patara biWma gauCera. lado Caujda, _ saburTalos bazarTan
mimiyvaneo. biWma gareka. ladom uTxra, _ gonSCiki xom ara xaro. biWs gaeRi-
ma da siswrafes umata.
bazris win manqanebis zRva idga. biWma Tqva, _ bodiSi, iqiT ver gavaCere-
bo. _ rasa bodiSobo! _ ladom maneTiani misca. biWma madloba gadauxada da
maSinve bazris karebTan areuli xalxisaken daiwyo yureba. ladom quCa
gadairbina, taqsis rigSi gaCerebul mezoblebs, axalgazrda keTil col-
qmars, qudis haerSi aweviT miesalma da xalxs Seeria. sxeulSi sasiamovno
Zalas da simsubuqes grZnobda. Tavi amayad eWira. ori celofanis parki
iyida, TiToSi sami Sauri misca, xilis rigs Cauara, leRvis fasi ikiTxa. ori
maneTi Rirda. _ qveynis boloao? _ exla iwyebao, _ miugo leRvis patronma.
lados gaecina.
_ jer xorci! _ Tqva xmamaRla da gadaxurulSi Sevida. daxlebs umTavre-
sad qalebi miseodnen. axali xorci iyo, Tanac blomad, Tanac burvakis, _ ra
Rirs burvakis xorcio? _ hkiTxa daxlidar qals. daxlidarma eWviT amoxe-
da, _ ar ici? _ ratom meCxubebiT? _ gauRima ladom. _ aba, maS ar ici, xorci
raca Rirs? _ burvakisac ori maneTi, kaco?! _ gaukvirda lados, _ ma ratom
ar yidulois es xalxi? _ feri ar moswonT, _ ii, es faris burvakebia, pa-
tivcemulebo, qarTuli burvakebi, jagrianebi! qalebi unRo RimiliT uyurebd-
nen, _ xuTi kilo SeiZleba? _ aTi inebeT! _ daxlidarma qalma feSxo Cam-
oiRo. erTma qaliSvilma axlaRa Tqva, _ jer Cven vdgavarT, batonos lado
ukan gadga, mibrZandiT, genacvale! magram daxlidarma xuTi kilo awona da
qalebis maRla gadmoawoda, laTom aTmaneTiani misca, yvelas madloba gada-
uxada, wamovida, xorci Tavisufal daxlze dado, daaTvaliera, Zalian kargi
xorci iyo, erT kacs sTxova, parkis piris gawevaSi mixmareboda, kaci miexma-
ra, xorci parkSi Cades, _ agaSenoTo _ da xilis rigebSi dabrunda. ori
kilo aleqsandres msxali iyida, ori kilogrami yurZeni. fuli ar enanebo-
da, premia TiTqos napovni iyo, mivida, is ormaneTiani leRvic aawonina, bolok-
ic aiRo, mwvanileulic, ZlivsRa iWerda gatikul parkebs. isev kerZo manqana
gaaCerebina, isev maneTi misca sami gaCerebis manZilze. kibeze Cqari, Ro-
nieri nabijiT avida da kars fexis wveriT miukakuna, _ gamiReTo! meuRlem
gakvirvebulma gauRo, gakvirvebuli uyurebda xelebSi, ra ambavia es? _ nan-
630
adireviao. _ mainc, kacoo? _ premia aviRe, premiao!
gamocvivdnen bavSvebi, ori biWi. da erTi gogo. _ mamas premia auRiao!
parkebis dadeba aRar acales, dauwyes CiTva, _ aho, uho! _ iZaxdnen mowonebis
niSnad. deda eubneboda, _ moicaT, jer xili ar WamoT, jer xili ar WamoTo!
_ cota, deda, cota! _ da, marTlac, cotas Wamdnen, _ TiTo msxals, TiTo kufxal
yurmens, or-or leRvs.
ladom Tqva, _ eg xorci egreve, mTlianad unda SevwvaT gazquraSi. meuRlem
moxeda, _ Semwvari ra unda gagvixdeso! _ muqTia, xvalac SegviZlia viyidoT!
bavSvebi, ra Tqma unda mamis mxareze dadgnen, _ maSin Sen mouare, Sen ici
egeTi rameebio. _ ki, batono, Sen mwvanils mixedeo.
ladom tansacmeli gamoicvala, saxeloebi daikapiwa, mWreli dana moZeb-
na, meore danaze asi pa, xorcs kani gadaafxika, gaasufTava, garecxa, Tan
bavSvebs elaparakeboda, _ ubralo xorci ar gegonoT, faris Rorisaa, rko-
Ti da wiwiboTi gazrdilisao. bavSvebi imasRa kiTxulobdnen, _ male Sei-
wvebao? _ maleo, sul maleo. ladom xorci gazquraSi Sedga, xelebi daibana,
SeimSrala. meuRles mwvanili gaerCia, gaerecxa, axla did jamze awyobda.
lamazad. brwyinavda sveli boloki.
lado wavida, divanze dajda, fexebi aikrifa, TaTrulad moikeca, xelebi
muxlebze daiwyo, jer yinCad iyureboda, mere Tavi marjvniv gadaxara da
baiaTi gaaba:
Rrubeli modis, wvimas apirobs,
Sexe, monadire rogor nadirobs...
kacma sakvebi moutana qalsa da bavSvebs! bavSvebic TaTrulad ikecavd-
nen fexebs iatakze da siciliT Sehyurebdnen mamas.
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
mokvda moxuci petre. ivane, misi Zmakaci, misi kbila, mSvidad dahyrdnobia
joxs da mSvidi TvalebiT uyurebs axalgazrdebis tirilsa da qoTqoTs.
`ciskari~ #1, 1974; `Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`ivris WalebSi~
`imedi~
`imedis Citebi~
***
qveviT rom Cavida, abesaloms isev eZina. miuxedavad imisa, rom axla fan-
jara sanaxevrod amoevso cisfrad priala Tvalebgayinul manqanas, mainc
mofrindnen beRurebi, beRurebic da wimfefeebic. beRurebi ukve samni iyvnen,
wimfefeebi _ orni. xuTive Citi mSvidad kenkavda puris namcecebs da kmay-
ofilebis gamometyvelebiT iyureboda oTaxSi. qeTevans imedis keTilma
Suqma gaunaTa suli.
`Tebro~, 1983
642
_ meca myavs bebia, mamaCemis deda, lamazi, lamazi, myud roSi danTebuli
sanTeliviT. axlac, oTxmoci wlisas, sul sikeTiT ucimcimebs Tvalebi. cx-
ovrobs soflad, Cvens Zvel saxlSi. cxovroben kidev, im qarTuli kramitiT
daxurul saxlSi, didi kaklis, didi TuTis da didi leRvebis qveS, beberi,
yurebdaWrili ZaRli almasa (sul TavisTvis sTvlems), amayi kata zozia,
ramdenime qaTami da erTic jaWviT dabmuli Rori. mohyavs bebias, ra Tqma
unda, mamaCemis daxmarebiT, simindi, lobio, gogrebi, niori, xaxvi, ucxo suneli,
zafrana, wiwaka... vaSlebi, msxlebi da komSebi TavisTavad, kidev _ broweule-
bi. wvimian Semodgomas broweulebi daskdeba xolme da wvril wvril foT-
lebSi brdRvialeben lalis Tvlebis grovebiviT.
rac papa gardaicvala, bebias fexi aRarsad gaudgams. vexvewebiT xolme,
wamodi, bebo, zamTarSi mainc CvenTan iyavi, qalaqSi, gazafxuldeba da Camogiy-
vanT isevo, magram arao, sul uarzea. swored zamTarSia Cemi aq yofna saWiro,
sanam cocxali var, Cvens fanjrebSi sinaTle ar unda Caqreso. aris xolme
Sebuduli zamTrobiT dabla, patara samzad oTaxSi. zamTrobiT papaCemis
suraTic iq Camoaqvs (papas ulvaSze xeli ukidia da ise iyureba). Tovs, yin-
vaa, qarbuqia, bebia ki zis fanjarasTan, an arTavs, an qsovs, da gamoiyureba
gareT. RmerTma uSveloT, mezoblebi gvyanan kargebi, modian bebiasTan, isin-
ic masTan xelsaqmoben, laparakoben salaparakos, arToben, erTobian. mar-
to erTaderTxel, me rom coli moviyvane, gabeda da CamobrZanda qalaqSi.
rogor moaxerxa, gasaocaria. Camoitana kalaTebi savseebi, pirgadakerile-
bi. dawnuli didi boca _ Rvino. arayi, yvelaferi, da SabaT dilas, Cven rom
isev viweqiT, marto mamaCemi iyo wasuli bazarSi, Tavs wamogvadga yvelas.
atyda erTi ambavi, _ bebo Camovida, beboo! SemovexvieT didian patarianad.
bebom kidev moixada Tbili qiSmiris TavSali, gaixsna dugmebiT Sekruli
badrijnisferi xaverdis palto. paltos gaxdaSi Cemi meuRle miexmara, pa-
tarZali. gaxada, awon-dawona xelSi da aRtacebulma Tqva:
_ es ra stilni palto gqoniaT, beboo.
gaecina bebos da uTxra:
_ gaCuqeb, genacvale, qudebad mainc gamogadgebaTo.
_ ah, ah, arao!
magram bebias sityva namdvili sityvaa, aCuqa. im paltos axla Cemi meuRlis
palto hqvia. davsviT, Caujda muxlebTan Cemi da, davusxediT zogni aqedan,
zogni iqidan. xelebiT gavuTbeT gamSrali, gamSrali, civi TiTebi. gamov-
kiTxeT, rogorc wesia, ra rogor iyo Cvens so felSi. isic mogviyva: megona,
ubeduri iasonis dakrZalvaze mainc CamoxvidodiT, qveyana iyo, magram tyui-
lad damawyda Tvalebi gzazeo. im iasons cxrameti wlis biWi mouyva avari-
643
aSi, daeRupa, imis Semdeg galoTda, yinulze waqceuliyo, sacodavi, daekra
qvisTvis kefa da iqve amosvloda suli. mere mogviyva, rogor Camosuliyo
Cvens mezobel sofelSi zvavi, madloba ufalso, marto erTi boseli waiRo
Zroxian-xboianado. kidev mogviyva erTi mezoblis ambavic. mSeneblobaze
rom daeRupa qmari, _ simkarma daiyola gauxareli, _ da pensias ar uniS-
navdnen. wasula is mezobeli, ori bavSvi sWeria xelSi, erTi aqeT, meore _
iqiT, da ise misula zeviT, mTlad ufrosobaSi. iq gaurCeviaT saqme, sami kaci
daupatimrebiaT, im mSeneblobis moTaveebi, Cveni mezoblisTvis kidev, pensi-
ac xom dauniSniaT, saxli hqonia dasamTavrebeli, im saxlis damTavrebac
dauvaldebulebiaT mSeneblobisaTvis. Cvenc Cvensas vuambobdiT, Cven vuTx-
ariT, rom Cems meuRles biZa axali gardacvlili hyavda, amitom qorwils
wlisTavis gadaxdamde ver movaxerxebdiT. ra uSavso, Sviloo, ra uSavso, _
Tavze efereboda Cems meuRles, saiTac wavidoda, Tvals sul imas miayoleb-
da. damxara da CamCurCula yurSi: _ fexebi iseTi aqvs, gulic keTili eqnebao.
_ ra ici, bebo, fexebiT ra unda Seatyo-meTqi. _ Cumado, Cumado, _ ufro dam-
wia Zirs, _ maS, meti raRa vicio. ar gagisuqdes kio, egeTi gulis qalebi male
suqdebiano. me vicine, vicine.
amasobaSi mamaCemic dabrunda bazridan. is rogor gaixarebda, gasagebia.
atyda rekva da gadaZaxili naTesav-mokeTeebSi. gavSaleT sauzmis sufra,
sauzmes sadili mohyva aulageblad, sadils _ vaxSami. gvesva bebia dedo-
faliviT, isic ijda da RimiliT, magram didi dakvirvebiT adevnebda yvelas
da yvelafers Tvals.
meore dRes, ese igi, kviras, CavacviT bebias da gaviyvane gareT. Zalian
ainteresebda metro, erTi maCveneT im miwisqveSeTSi ra xdebao. Cemi meuRlec
unda wamogvyoloda, magram imas kbili astkivda da nacnob kbilis eqimTan
waiyvanes. metroc vaCvene bebias, sisufTave da sinaTle moewona Zalian,
rusTavelzec gavaseirne fexiT, sul Cven gviyurebdnen gamvlel-gamomvlelni,
taqsSic Cavsvi, orTaWalaSi Caviyvane, orTaWalidan mTawmindazec avediT.
sul cdilobda, welgamarTuli yofiliyo. gaxedavda quCasa da saxlebs,
uyurebda, uyurebda da mere _ me Semomxedavda rogorRac TiTqos Soridan.
mTawmindidan sabagiro gziT Camoviyvane, ar SeSinebula sulac, gliase dava-
levine, moewona, da im dros davbrundiT Sin, sufras rom awyobdnen Cvenebi.
mobrZanebuliyvnen Cemi sidedr-simamri, sidedr-simamri da sidedris mamac,
Zveli Tanamdebobis piri. siyvaruliT gaicnes, erTmaneTi. moikiTxes, rogorc
wesia. imaTac aambobines soflis ambebi bebias. mivusxediT magidas. bebia
zis welSi gamarTuli. Cemi sidedris mama ekiTxeba, Zveli Tanamdebobis
piri, romlis azriT, naTura rom gikidia saxlSi, misi wyalobaa, ara, marto
644
misi ara, magram misic, da ai, es kaci gekiTxeba: xom mogewonaT Cveni ganaxle-
buli qalaqio. gaeRima bebias, ufro gasworda welSi da Tqva:
_ iih, qalaqi aRarc ki maxsovs: me Cemi SviliSvili mainteresebda, eg
mainteresebda, rogor dadioda am qalaqis xalxSi, sul magas vuyurebdi da
RmerTs madlobas vwiravdi! egeTi lamazi da keTilad metyveli TiTqmis
aravin Semxvedria mTel dRes. quCaSi kidev isea CamomTbari, amaRam Tovli
movao.
gavixedeT diliT da marTla Tovli ido saxlebis saxuravebze.
Cemi sidedr-simamri ara, magram sidedris mama mainc cota amrezili wav-
ida Cvengan. imas gamorCeviT ar movwonvar, Cemi wveri xom agiJebs.
bebia kidev _ ufro welgamarTuli dadioda meore dRes.
jer ar uTqvams, magram, vatyob, wveri rom maqvs moSvebuli, moswons.
`Tebro~, 1983
`ixvi~
`kalaTebi~
`kalatozi~
`kata da me~
Sevedi baRSi. davjeqi didi Wermis qveS, davinaxe wiTlad dazolili mz-
isferi kata.
es kata winadRes movida CemTan, jerac isev knuti, daxvewili, msubuqi.
652
mTel dRes CemTan darCa, xan fanjris rafaze Semoskupebuli da Cemken moCer-
ebuli, xanac sawolebis qveS amayad moaruli. Ramec CemTan eZina, Cems saw-
olze. moxveuli iyo koxtad da kudi cxvirze hqonda mifarebuli. TiTqos
undoda, me mis sunTqvasac ki ar Sevewuxebine. wynarad, gabmulad krutuneb-
da. axla vaSlebs Soris, mwvaneSi miabijebda. miabijebda Seyovnebuli Tv-
liT _ eeerTi, ooori... da ase. isedac grZeli, odnav Tavaweuli, kidev ufro
gagrZelebuliyo. fexs maRla swevda, rom balaxebisTvis ar wamoedo, ar
gaetokebina, aswevda ase da frTxilad CauSvebda. mis irgvliv patara TeTri
peplebi dafarfatebdnen. is yuradRebas ar aqcevda, raRacas epareboda, kidev
ufro Seanela nabiji, gaCerda, Cadablda, kudi balaxebSi CauSva. axla isku-
pebs-meTqi, da, marTlac, iskupa, datotvil fericvalas daaxta. iqidan SeS-
foTebuli frTaxatula pepela afrinda, katam kidev iskupa, kinaRam miswvda
brWyalebiT frTaxatulas. frTaxatulam maRla aiwia, kata gawbilebuli
darCa, maRla iyureboda da raRacas fiqrobda. mere rogorRac gaubedavad
moixeda, xom aravin miyurebdao, me daminaxa, Secba, gaSterda. ainteresebda,
davcinodi Tu ara. me meRimeboda, xmadabla, Zalian xmadabla daiknavla,
TiTqos meubneboda, ra moxda, eg erTi pepela wamividao. me isev meRimeboda,
maSin cota xansac miyura da aSkarad ugunebod gabrunda. cota ufro daude-
vrad, magram ufro lamazad midioda. yoveli nakvTi miumReroda. gaCerda,
momxeda, me isev meRimeboda. maSin Subli Seikra, Tvalebi moWuta, skup-sk-
upiT wavida, bolo naxtomiT vaSlis Zirs Seaxta, qarboriasaviT swrafad
avarda kenweroze, momagrda iq, Cemken iyureboda, knaoda, _ Semomxde, iqneb
ese Senc gaakeToo! me viTom verc vxedavdi, CemTvis vqirqirebdi. maSin
Camovida, wamovida Cemken. modioda isev imgvari siaruliT, sxeulis yoveli
nakvTis mReriT. gaCerda, Semomknavla, _ axla mainc miyure kargado, _ gamo-
qanda, Seaxta Wermis Zirs da Tvalis daxamxmebSi zemodan moeqca kenweros,
iqidan Camomxeda da Camomknavla, _ gaakeTeb Sen egreo? me sicili amityda.
_ vera, fiso, magas ver gavakeTeb-meTqi. _ aba, maS raRa gacinebso. Camovida
rbilad, uxmaurod, movida sul axlos da TvalebSi Semomxeda, _ arasodes
ar dascino sxvas, es uwesobaa. _ ara-meTqi, fiso, _ moferebiT gavusvi xeli.
bewvi hqonda Tbili da nazi. fexze momeyuda, uceb gaicqafa, didi wiTeli
pepela dainaxa. is pepela kulmuxos foTolze dajda. kata wavida Crdiliv-
iT Cumad, gaCerda, CaiRuna da iskupa. es iyo didebuli naxtomi! moisma kul-
muxos foTlis Caxevis xma. kata wina fexebTan atokebda Tavs. mere gaCerda,
mobrunda, pepela piriT ekava, movida CemTan, pepela win damido, mitrialda
da wavida. me taSi davukari, gakvirvebulma moixeda. ver gaigo, ras niSnavda
es taSi, da zviadad ganagrZo Tavisi gza.
653
`dila~, #4, 1983
`kata wvimaSi~
RamiT isev wvimda. katas imedi hqonda, dilamde gadaiRebda, magram dil-
iT ufro dauSva, _ amRerda niaRvari saxlis gverdze. kata moajirze Sexta,
boZTan miiyunWa da iqidan iyureboda gareT. kramitebidan brWyviala msx-
vil Zafebad Camodioda wyali, iqiT da iqiT wvrildeboda, meseris boloSi
ukve nisliviT iyo dafaruli mTebi.
kedlis kuTxidan msuqani, beWebdamrgvalebuli Wreli Rori gamobayun-
da xvneSiT, raRacis dudRuniT dauyva ezos. Rorebis naTqvams xom veravin
gaigebs rigianad. miT ufro, msuqani Rorebis naTqvams, _ sul miwas elepar-
akebian; midioda Wreli Roric, viTomcda araferi, rom awvimda, milapara-
kobda TavisTvis da saca fexs daadgamda, Sav ormos tovebda. is ormo male
wyliT ivseboda.
wamoubera niavma, wvimis wveTebi katas miawvdina; kata SekrTa, iatakze
gadmoxta, mwyralad Sehfrutuna cas, mere taxtqveS SeZvra, dajda, cxvir-pirze
ramdenjerme moisva TaTi,ulvaSebi gadai pewa.
gamovida oTaxidan qali, gazqura aanTo, zed qeTli dadga. katas Sioda,
mivida qalTan, Sehknavla, gaiara, fexze gaexaxuna, qalma yuradReba ar miaq-
cia. gamoiara, gamoexaxuna. qalma meore fexi wahkra, kedelTan miagdo. katam
sayveduriT amoxeda, amohknavla.
_ zmuki! _ miugo qalma.
katam isev daiknavla.
_ zmuknaxevari!
gamovida namZinarevi biWi, RimiliT ikiTxa:
_ eg naxevari raRaa?
_ Seni wilia, Sengan aris ganebivrebuli.
kata biWTan mivida. biWi Cakuntda, miefera. kata gailursa. krutuni daiw-
yo. biWma wina TaTebSi mohkida xelebi, aitaca da haerSi datrialda. kata
Sewuxda, guli yelSi moebjina, xma ver amoiRo. qali gamoeqomaga, _ ras
uSvrebi, Se urjuloo! biWma kata dasva. kata barbaciT wavida da taxtis qveS
SeZvra. mTeli sxeuli ukankalebda, Zalian gabrazebuli iyo, _ biWzec, Tavis
Tavzec, ra suleli var, ras gavyuCdio, magram biWma rom piri daibana, magi-
das miujda da alersiT dauZaxa:
_ nabo! nabulav!
654
kata mainc wavida misken, ise ki, rom maRla ar auxedavs. biWma yvelis
naWeri misca, Tan fexiT miefera, _ rbilad, alersiT usvamda kanWs xan Tavze,
xan gverdebze. katas guli moubrunda. axla man gausva Tavi da mxari biWs
fexze.
amovida dablidan bebia, amoitana qvabiT rZe. moajiris karTanve dato-
va didi Ceqmebi, dauwyo lanZRva wvimas. katas rZe Zalian undoda, ver moiT-
mina, magidaze axta, qvabs irgvliv Semouara; aq ukve bebia gauwyra, _ ui, Se
Tavmkvdaro. CamoSavdi exlave! _ wamousva xeli da Zirs gadmoagdo. biWs
Seecoda, _ ra iyo, rasa scemTo! _ motexa karaqiani puri da misca katas. katam
jer karaqi aloka, mere puri SeWama. kidev undoda karaqiani puri, knavili-
Ta da sabralobeli TvalebiT sTxova biWs, magram aRar misca. rZec cecx-
lze Sedges. bebia isev dabla Cavida. biWma CanTaSi wignebi Caiwyo, palto
Caicva, qudi daixura da skolaSi wavida. aivanze qali da kataRa darCnen.
rZe aduRda. qalma qvabi gadmodga, cota xans TavRia edga. mere saxuravi
daaxura, zed filTaqva daado, katas ar aexada. qalic Zirs Cavida.
darCa kata mTlad marto. aRar Sioda. ramdenjerme Sewuxebulma axeda
wvimian cas, itriala, iboriala, kedlis Zirebi suna, bolos daswia kudi Zirs,
TaTiT miawva Riad darCenil kars, SeaRo da oTaxSi Sevida. iq patara sa-
wolSi patara gogonas eZina. axta im sawolze, monaxa patara gogonas pat-
ara fexebi, miuwva im fexebTan, Semoerkala irgvliv da ase morkalulma
wamoiwyo wynari gurgura simRera, _ amgvar simRerebs kata Zilis win umR-
eroda xolme gogonas da sakuTar Tavs.
Zili kargi iyo, gansakuTrebiT _ patara gogonas patara fexebTan Zili.
ZilSi yvela da yvelaferi kargi iyo; TviT gulisgamawvrilebeli wvimac
ki. dae, ewvima da ewvima! katam icoda, gaiRviZebda erTxelac da caSi wvimis
nacvlad Tbili mze iqneboda, mze aaSrobda qveyanas, kata avidoda saxlis
saravze da gaizmoreboda bednierebisgan.
imas xom araferi sjobs, roca Sen maRla xar, veeba dedamiwa ki Zirs
aris.
amitom mReroda wynarad:
cam icis grZeli wvima,
me da gogonam _ Zili.
Zili ajobebs wvimas,
yvelafers sjobia odnav Tbili rZe.
amitom aWyetda xandaxan SeSinebuliviT Tvalebs da mere nazi wiTeli
eniT ilokavda tuCebs.
`dila~, #1, 1977
655
`kacebi~
„kaci“
kaci ugunebod iyo. serze avida, fiCxis didi kona Sekra, CamoaTria, mainc
ugunebod iyo. Toxi aiRo, cidaze amosuli kartofili gaToxna mainc ugune-
bod iyo. sofel-qveyanaSi gavida, sxva kacebSi Cajda, sami sigareti moswia,
mainc ugunebod iyo. adre dawva, ar daeZina. itriala, itriala, adga, brezen-
tis Sarvali, brezentis qurTuki da rezinis Ceqmebi Caicva, savazne Semoikra,
qudi daixura, kedlidan orluliani Tofi Camoxsna da tyeSi wavida. iara,
ibRota ganTiadis svel bindSi, ofli Camoidina. mzis amosvlisas focxveri
wamouxta, elvasaviT gaiklakna ablabudebad gabmul sxivebSi orjer esro-
la. pirvel srolazeve focxveri RrubeliviT SeikumSa da daeca, magram
meoredac usrola. maSin focxvers kvnesa aRmoxda, sazarlad gaakankala,
Tavi ukan gaswia, TeTri kbilebi gamoaCina da ase darCa. kacma ki Tofi
gadaxsna carieli vaznebi amoiRo, lulebSi, Cabera, savseebi Caawyo.
wkmutuni raRac Semoesma. mibrunRa, mobrunda, buCqi gadaswia, gaocebuli
Sedga. focxveris ori patara lekvi bartyebiviT aRebdnen wiTel pirs, abri-
alebdnen Tvalebs da uRrendnen. kacma Tofi miuSvira. lekvebi isev iseTiee
Tvalebis brialiT uyurebdnen, isev uRrendnen. maSin kacs gaeRima, axlos
mivida, Tofis luliT SeuRitina. lekvebi miikuntnen, sabraloblad awkmu-
tundnen. maSin kacma Tofi buCqze miayuda, qurTuki gaixada, Zirs gafina, jer
erT lekvs mokida qeCoSe xeli, aiyvana da qurTukze dasva, mere –- meores, da
isic gverdze miusva. qurTuki boRCasaviT gamokra. dedafocxvers oTxive
fexi qamriT erTad Seukra, mklavi gauyara, zurgze wamoikida boRCadgamok-
660
ruli qurTuki marcxena xeliT aiRo. marjvenaSi Tofi daiWira da welSi
moxrili daadga gzas. dedafocxvers RiaddarCenili piridan sisxli sdio-
da da kacs Sarvlis ukana ubes wiTlad uRebavda. magram kaci amas yura-
dRebas ar aWcevda. xandaxan SeCerdeboda, qurTukSi afuTfuTebul lekvebs
dahRimebda. xelze sisvele igrZno, amanac Rimili mohgvara. midioda da
Tofiani xeliT iwmendda Sublidan ofls.
uceb lawani moesma, Tavis mibrunebac ver moaswro, rom maRlidan raRa-
ca daeca da miwaze waabRava. magram kaci ar daibna Tofi kondaxiT moiqnia,
Tavqveze dagorda, gawva da orjer daaquxa. axali naxtomisaTvis Semzade-
buli mamali focxveri miwas daaskda da balaxebs dauwyo gleja. kaci wa-
modga. beWi moisinja. CamobdRvnili hqonda da sisxli sdioda. cxvirsaxoci
amoiRo, oTxad gakeca, zed daido. idga da siamovnebis RimiliT dahyurebda
mamal focxvers, romelic jer kidev kankalebda. mere TofSi vaznebi gamocv-
ala, cali xeliT TavTan miuSvira da esrola. focxveri jer moikunta, mere
gaiWima da ase darCa. TviTon dajda, Tofi gverdze moido, mxarze dadebuli
cxvirsaxoci moicila, naxa, rom sisxliT iyo gaJRenTili da Tavi daaqnia.
cxvirsaxoci xelaxla dakeca da isev daido. sigareti amoiRo, moukida da
gaabola. mesame napasi rom daartya, adga, dedafocxveri da qurTukSi gamok-
ruli lekvebi dabla Camoitana, mamafocxverTan daawyo, isev dajda, qurTu-
ki cotaze gaixsna, lekvebi amoaxeda, TiTiT dauwyo gaRizianeba. lekvebi
pirs aRebdnen da cdilobdnen TiTSi waswvdomodnen. erTi swvda kidec,
wowvna dauwyo. kacs eRitineboda da mxiarulad icinoda. mere mxridan cx-
virsaxoci erTxel kidev moicila, naxa, rom sisxlis dena TiTqmis Sesw-
yvetoda. „dana amoiRo, Caimuxla da focxverebis gatyavebas Seudga. xandax-
an wamodgeboda, wels gamarTavda, lekvebs 'dahRimebda. erTxel mivida da
TiTi kidev SesTavaza, magram piri aRar uxliaT. Sewuxebuli TvalebiT iyure-
bodnen da sabraloblad krusunebdnen.
orive focxveri rom gaatyava, tyavebi erTad Sekra, saR mxarze gadaikida,
marcxena xelSi isev boRCadgamokruli qurTuki daiWira, marjvenaSi _ Tofi
da 'gaxalisebuli nabijiT wavida Sinisken.
saRamos kaci soflis moedanze ijda, irgvliv sxva kacebisa da biWbuWo-
bis brbo exvia. kaci mxars iSiSvlebda, xan erTs miuSverda Camogazul adg-
ils, xan meores da Tan jadosnuri mezRapris ieriT yveboda:
_ movdivar da uceb law! Tavis mobrunebac ver movaswari da raRaca
dameca. me aqeTa vgdivar, dedafocxveri iqiT, lekvebi-kidev iqiT, moviqnie
kondaxi...
kacic, sxva kacebic Ra biWbuWobac yvelani Zalian karg xasiaTze iyvnen.
661
`saRamo xanis Canawerebi~, 1971
„kaci da qali“
Tebervlis civi, qariani wvimis Semdeg (qari kvlavac qris), saRamo xans
svel bindSi, rbilad gadagluebuli gorakis ferdobs nel-nela asdevs bal-
anCamoZenZili gamxdari mela. wava, CrdiliviT uxmod gaZvreba CaSavebul
ZeZvebsa da uro balaxis bRujebs Soris, SeCerdeba, azuzuli moxedavs qarsa
da horizontze daxvavebul amRerebul Rrublebs, uwadinod daaRebs pirs
da amoixavlebs:
_ bha!
wava, qari waagverdelebs, gaZvreba ZeZvebs Soris, isev SeCerdeba, isev
moixedavs da moixavlebs sabraloblad:
_ bhaa! bhaa!
kaci da qali erTamenTs mihkvrian da sunTqvaSekrulni uyureben.
kacma Tqva:
_ Sia.
_ oh, ras ambob! _ ukmayofiloa qali, _ martoa da guneba stkiva.
`saRamo xanis Canawerebi~, 1971
`kaxeTi~
`kaxelebi~
`kedeli~
`keTili miwa~
`keTilo~
680
dRes dilas, gareT rom gamovedi, momeCvena, rom ca mTlad dabla iyo
daweuli. mTebi aRar Canda. maRali kaklebisa da alvis xeebis kenweroebic
burusSi iyo Sekarguli, haerSi Tovlis suni trialebda, Cemi baRis meseris
kuTxeSi, Savi toliT gadaxuruli saqaTmis saxuravi gadafifquli iyo, mSvi-
di trial-trialiT Camovida ramdenime mqrqali fifqic. oTaxSi, saidanac
me gamovedi, Tbiloda, Rumeli guzguzebda. sqelZiriani Tbili axali fex-
sacmelebi mecva, mxrebze Tbili qurTuki mqonda wamoxuruli. viyurebodi
maRla da omianobis erTi aseTi dila maxsendeboda.
SemindeT, Tu Tavi SegabezreT bavSvobis mogonebebiT. Cvenc codoni varT.
Cemi Taobis didi nawili jerac im civ, janRian dReebSi cxovrobs da jerac
ar gauvlia maSin atexil kankals...
....................
Tendeba. me da Cemi umcrosi Zma gigi TiTqmis sirbiliT mivdivarT zeviT,
ivris didi Walebisaken. me TxuTmeti wlisa var, gigi _ Tormetis. ca ai, ase
dablaa daweuli, civa, pirveli fifqebi eSvebian aqa-iq.
wina saRamos SeSa avaquCeT WalaSi, Tanac ra SeSa _ sul Spali, napobi da
mzeSi daTakruli wiflis adliani naWrebi. am Spals sadRac zemoT, Tian-
eTisken amzadebdnen birdabirebiT, uroebiT da rkinis solebiT SeiaraRebu-
li muSebi, amzadebdnen zamTarSi, gazafxulze, zafxulSi. saJnavdnen ivris pi-
ras. Semodgomaze ki, oqtomberSi, Caazvavebdnen iorSi. mihqonda iors TiTq-
mis Sededebuli Spalebi da mosdevdnen grZeltariani priala WankebiT meSpa-
leebi, napirTan momdgar Spalebs wylis Suagulisken ubiZgebdnen. atare-
binebdnen ase wyals kaxeTis rkinigzamde. aq, sadgur „iorTan“, wyali gadaR-
obili hqondaT, Spali qvemoT veRar midioda, amohqondaT maRla, tvirTavd-
nen vagonebs da ase ezidebodnen qalaqSi.
ivris napirebis mosaxleobas suli epareboda im Spalebisken, magram
iseT Zvirfas SeSas saimaTod vin gaxdida, karabiniani mcvelebi icavdnen
dRisiTac da RamiTac. maSin xdeboda erTi auxsneli ram. daiZreboda Spali
iorze da ar gavidoda oriode dRe da daiwyeboda avdari, cofiani wvima.
adiddeboda, azavTdeboda iori, moedeboda mTel Walebs da saiT mimofan-
tavda im naloliaveb Spalebs, eSmaki veRar igebda. gamoavsebda gauval qacvi-
anebs, mayvlianebs da RiWnars. sadgur „iorTanac“ wamousvamda gadaRobilebs
da Tavis Spalebianad mihqonda kaspiis zRvisaken.
didi jafa adgebodaT meSpaleebs. ixmariebdnen kolmeurneobebsac, daZ-
vreboda xalxi buwknarebSi, gauvalebSi. agrovebdnen Spalebs, magram yvela
buwknaridan vin gamoitanda yvela Spals, bevri iqve rCeboda. Caivlidnen
sabolood is gawamebuli meSpaleebi da maSin Cum-Cumad erTxel kidev Sev-
681
eseodiT Walebs. sadac rom Citi ver Zvreboda, Cven vZvrebodiT, vglejdiT
minaSulebsac da mere RamiT, welSi oTxad waRunulebi vezidebodiT Sini-
sken. Tu meSpaleebi an tyis mcvelebi gadagveyrebodnen, gvarTmevdnen. cot-
aze jarima iyo, bevrze _ cixec ki, da mainc... Caatara ukanaskneli Spali
iorma, Caiares meSpaleebmac, daiwyo siciveebi, yinva. omia _ gvSia, gvciva.
tyidan SeSis Camomtani vin gvyavs da ai, erT janRian dRes Cvenc gavbedeT, me
da Cemma Zmam, wavediT zemoT, did WalaSi, waviReT waldebi, sad viZvrineT,
sad vixoxeT, aravin dagvijerebs, sul davigazeT xelebi da Tav-piri, da im
deni Spali movagroveT, Cveni patara zurgebiT veRaras gavxdebodiT, cxen-
is taWka mainc undoda imis Sin Catanas. cxenis taWkas ki Cven vin mogvcemda,
an vin gabedavda taWkiT Spalebis wamoRebas! maSin me movifiqre: saRamos,
Sebindebulze, mivzideT wisqvilis ar xis napiras. jer gvindoda, maSinve
wamogveRebinebina wylisTvis, magram ise dabnelda, Spali ki ara, wyalic
ZlivsRa Canda. wamovediT Sin, dakawrul-daTxunulni, gasavaTebulni, _
gaTenebisas amovideT, _ davweqiT, daveyareniT, da rom gvegona SuaRame ar
iqneba jero, gagvaRviZa dedam. sanam CavicviT, gaTenebac daiwyo.
da ai, rogorc zemoT vTqvi, mivdivarT axalgaTenebulze, mivrbivarT kidec.
yinvaa, gakirCxilulia xeebi. burusSi TiTqos ar unda hyinavdes, magram CvenSi
icis erTi aseTi janRi, „civad“ wodebuli, mova, gahkirCxlavs yvelafers
(gamorCeviT saSiSia es „civi“ vazis Tvis), moiyolebs Txel criat Tovlsac.
swored aseTi Txeli, criati fifqebi Camodioda. mivediT Cvens SpalebTan.
Tu romelimes sisvele hqonda SerCenili, gayinulia, xvriSi mariliviT adevs
ToSi, gviwvavs TiTis wverebs. mainc gacofebulis siswrafiT CavyareT wy-
alSi. mivdevT napir-napir winaswar gamzadebuli WokebiT. miaqvs civ, tyvi-
isfer, TiTqos siciviT damZimebul wyals Spalebi, Tu sadme aCerebs, WokebiT
vexmarebiT. gaxarebulni varT Cveni simarjviT, erTmaneTs vaqezebT, _ midi,
biWo, midi! magram male arxi qacvianebSi Sevida. qacvebs totebi wyalSi aqvT
Cakidebuli, fesvebic gamoCrilan, Cxndeebic gaxidulan, Spalebi kidev, TiTqos
savaldebulo iyos, yvela im totebisa da Cxndeebisaken iwevs. SeZvrebian,
gativtivdebian cotaze, gaixidebian gardigardmo. amaod vuCxikinebT Wokeb-
iT. amaod vuRrenT erTmaneTs, _ egre ara, Stero! Tu cotaze davZravT, uares
adgilas iWedebian. gigis cremlebi wamouvida. im cremlebis danaxva iyo da
Sevvardi wyalSi. wyali Sarvlis ubemde mwvdeba. saTiTao Spals vglej
Cxndeebidan, Tavisufal wyals vatan. gigi xmamaRla tiris, _ mohkvdebi, biWo!
_ ar movkvdebi ara! Sen am Spalebs mihyev! gamovglej buwknaridan da gavat-
an wyals. arc sicives vgrZnob, arc nakawrebs. rogorc iqna, gavacile im
gadmoburul qacvianebs, magram ise var gaafTrebuli, aRar amovdivar wyl-
682
idan. mivdev Spalebs da mivaCqareb xelis kvriT, TiTqos cxvrebs vereke-
bode, _ he, he! he! gigi isev tiris. _ mohkvdebi, biWo! _ ar movkvdebi, ara! da
mivrbivar wyalSi, miverekebi Spalebs. amoval cota xans, iRliebSi amoviwy-
ob xelebs, vbuqnaob, miayenebs iqiT napirze Spals da isev Sevdgafundebi
wyalSi.
egre Cavyevi Cveni venaxis bolomde. iq wyali mdored midis, magram kidev
erTxel damWirda gacofeba. unda momeswro, yvela, Spali _ ameyara napirze.
gigimac daapira Camosvla, magram me gavgiJdi, isedac aciebda Semodgomaze, _
ar Camoxvide! mogklav! movaswari, avyare yvela Spali napirze, gigic avikide,
gadaviyvane Spalebisken. axla, rac SeiZleba swrafad unda Segvezidna Spal-
ebi xevSi. akidebis dro ar iyo, vinRliavebdiT, gulze vixutebdiT da ise
migvqonda xevisken, qvemoT xom viyavi sveli, davsveldi TiTqmis yelamde.
gigisac dausvelda mklavebi da ube. da mainc _ ofli gadagvaskda Sublze.
SevitaneT ukanaskneli Spalebi xevSi, wavayareT zemodan totebi, kaWaWebi,
xmeli foTlebi. gamovediT xevidan da kinaRam CavikeceT SiSiT: im adgilas,
sadac Spalebi amovyareT wylidan, tyis mcveli oboli mixa dgas, xelSi gr-
Zeli saxe uWiravs da asworebs Tu arbilebs. vkariT fxaWi Cven. _ hai, Tqve
mamaZaRlebo, Tvenao! _ gamogvidga im saxis qneviT mixa, magram ver dagvewia.
gaCerda, mibrunda da wavida muqariani buzRuniT xevisken.
Cven mTel dRes SeSinebulni visxediT deda-budianad, ZaRlis yovel
dayefebaze vkrTebodiT, vkankalebdiT. daRamda is dRe, gaTenda meore dRe,
miiwura is dRec. vfiqrobT, _ waiRo mixam Cveni Spalebi da eg gvamyofina
sasjelad. Sebindebisas mainc wavediT, CavediT xevSi da saxtad davrCiT.
Cveni Spalebi xeluxlebeli iyo. mxolod Txeli Tovli dasdeboda xmel
foTlebs zemodan TeTrad...
....................
da kidev krTi saZageli filantropuli dasasruli, ara? gamor CeviT _
Cems naambobebSi. morCilad vxri Tavs. madloba ufals, imas mainc veravin
xedavs, ras vgavarT am dasasrulebis weris dros.
`mTvaris asuli~, 1987
`kiskisa~
`kitris qurdi~
`kolia~
`komli~
saxli aqvT rogori: ori didi oTaxi dabla, oric maRla, Tavisi „tum-
boWkebiT~. winidan rom gava aivani, xelmarcxniv gauxvevs da ukana kedlam-
de midis. boZebad milebia gamwkrivebuli. dabla _ Tujis msxvili milebi,
rvaduimianebi, maRla _ wvrilebi, oTxduimianezi, moajiri jer arc dablaa
gamarTuli, arc maRla. maRliTa oTaxebi gajiTac ar aris galesili. gogia
ambobs, am Semodgomaze unda gavlesoo. Tu ver galesa, arc magisaTvis mo-
iklavs Tavs. mainc yvelani dabla arian. axla, am Sua zafxulSi, gogias da
vaJas derefanSi sZinavT, egre, sigrZiv. gogias dedas, sofios „tumboWkaSi~,
mzias da Tamilas kidev _ Sin. stumari Tu mouvidaT, imas did oTaxSi daa-
Zineben. iq xis kriala sawolebi dgas. didi WaRic hkidia. gogia da mzia
xandaxan saxlze; modgmul maranSi eZeben xolme raRacas. sofio ukmay-
ofilod imrizeba.
diliT yvelaze pirvelad sofio gamodis gareT. TeTri xilabandi xom
aqvs wakruli, boloebCamoSlili Talxi mosaxvevic Tavze adevs. marjvena
ferdze xelmibjenili, flatuniT miva wyalTan, tutuniT daibans xel-pirs,
693
gaimSralebs, mosaxvevis boloebs ukan Caixvevs da Zroxis mosawvelad wava.
daidgams patara skams, dajdeba, vedros moimarjvebs. xelis erTi-ori Camosma
da, daiwyebs tokvas da jiutobas Zroxa, sofio qveynis gasagonad uwyreba:
_ Seni janiRa maqvs, jandamwvaro?! samocdacametisa gavxdi. samocdacame-
ti Wiri eces, vinc es ar dainaxos!
cota xanSi:
_ kidev! dasdgebi Tu ara, gamosulelebulo?!
am xmaze mziac gamodis derefanSi ikravs qvedatanis dugmebs. braziani
nabijiT wava gomurisken.
_ ra iyo, qalo, ra ca CamoiRe yviriliT.
_ Tqven nu CamoiRebT nurafers. kinaRam muceli Camangria.
_ Sena, ra vqna!.. _ miubrundeba Zroxas mzia, xo ar ginda, aviRo SeSis
naWeri da fexebic Semogamtvrio da rqebic?!
Zroxa pirs ar aCerebs, magram lamis aris, miwas daados ybebi.
_ gamodi, me movwveli.
_ movrCi. mosawveli raRa ari!
_ gamodi, gamodi.
_ ai, es aris da es. Cxap-Cxap-Cxap-Cxap da morCa. sul es aris amisi dRevan-
deli monawveli.
_ amas iqneba boinSi amovayofino Tavi. ram gadaria da ram SeSala!
Zroxa isev miwas uaxloebs ybebs.
_ ra vici, balaxi kargi, su xeliT gavuglije vazis ZirebSi, korma kargi,
meti raRa unda!
ezos boloSi vanuSa modga sigaretis bolebiT, gogias dauZaxa:
_ hai, gogi! gogi!
_ sZinam! sZinam! _ gaepasuxa mzia.
_ gaaRviZeT, xazeinia Tu vin ari, ro aqamde loginSia gaTxleSili. gogi,
e, yruo!
gogia zmorebiT modgeba aivnis boZTan, Tvalebs ver axels.
_ ho, ra ginda.
_ xazeini xar, naCaliki xar, rom gZinam, raTa gZinam aqamdin.
gogia arafers ambobs. mzia uWyivis qvemodan:
_ Sarvali Caicvi, kaco, tasua modis.
gogi Sarvals gadaswvdeba, fexs ZlivZlivobiT gahyofs. vanuSa maRla
adis da gogias Cumad elaparakeba.
_ naxevar saaTSi iqa varT.
gogia Tavs uqnevs.
694
_ tasua amoivlis, minis kiloiani qiliT rZe miaqvs iosebiZis mdgmureb-
isTvis, litra maneTad, erTsac ar gamoixedavs, TavdaRunuli midis.
_ aq ra Cveni gaiyideba rame! _ murmurebs sofio.
gogia gadaxunebul „ÇÈË~-Tan midis. dahqoqavs, vanuSa gverdiT miujde-
ba.
_ purs ara sWam, kaco? _ eZaxis mzia.
manqana wava. mtvers gaiyolebs.
sofio raRac tutuns gaayolebs im manqanasac. mere isa da mzia xan maRla
gamoCndebian, xan dabla, xan aRraWuneben, xan araxuneben. gogo-biWs mainc ar
eRviZebaT. imaT Tavisi dro aqvT. vaJas buzebi exvevian, kedlisken gadab-
rundeba, Tavze sabans waixuravs.
_ mxia! _ mova mklavze yisinis CanTaCamokidebuli nuca. mzesumziris mTe-
li Tavi uWiravs da arxeinad kenkavs.
_ misdixar, qalo? _ ukvirs mzias.
_ ho, age, manqana ukve dgas.
_ Wiri magaTa, _ dafacurdeba mzia. _ me jer arc piri damibania, arc Tma
damivarcxnia, daica, ra, cota.
nuca kibis safexurze dajdeba, ufro guldagul Caukirkitdeba mzesumziras.
mzia sarkes gamoitans, fanjris rafaze dadgams. faTifuTiT daibans pirs,
faTifuTiT ivarcxnis sqel, abululebul Tmas. Tan im Tmis momgonsac sw-
yevlis.
nuca sul uyurebs, gaCqarebuli Wams mzesumziras.
_ eg semiWka mainc gadaagde, gogo, nervebs nu miSli.·
nucas tkbilad eRimeba.
mzia CanTas aiRebs da Tamilas Seuvardeba.
_ ade, gogo, ade, ai, me mivdivar.
Tamila arc gainZreva.
_ ar uyureb am wamyvanZaRlsa?!
sabans gadaaZrobs.
_ ade, gogo!
Tamila moikunteba.
_ Tfui! _ sabanSi SeiZaxebs mzia. gamodis.
_ adeqi, biWo,·Sen mainca! _ xels wahkravs vaJas.
vaJa mTlad Tavs imkvdarunebs.
_ Tqveni Toxumi ·gaqra, Tqveni.
gzidan sqeli pepela daiZaxebs:
_ modixarT, qalebo?!
695
_ ho, ho.
mzia da nuca midian.
_ purs ara sWam, gogo? _ axla sofio uyviris mzias.
_ vaswreb ro?!
_ ar Cailoke da Caixvewe sacodavada!
mzias TiTqos nabiji aereva, raRacas ityvis brazianad.
mze rom kargad SemomaRldeba, Tamila maSin gamova. dilis xalaTis
kalTebs TeZoebze iWimavs, nebivrad uSvers saxes, Tvalebs uJuravs mzes.
dainaxavs sofio da niCabs gaaCerebs.
_ abrZandi, ZalaTkneinav?
Tamila xalaTis qamars SemoiWers, viTom arc gaugonia bebias naTqvami,
flostebis flatuniT, ryeviT wava baRis bolosaken.
vaJa, sanam ar moSiva, manam ar dgeba. egre, TerTmeti saaTisTvis moSiva,
maSin aizlazneba, gaxuxuli, gaSavebuli, reituzs amoicvams da ezoSi gamar-
Tul RerZs daekideba. zeviT awevis Tavi sada aqvs, hkidia CurCxelasaviT da
tokavs.
vaJa calke Wams. utrialebs, elaparakeba sofio:
_ TiTqos Tqveni ar ari araferi, arc baRi, arc venaxi. Zroxa xo, age,
gaSra. erT iRlia balaxs ver moutan.
_ gaCumd i, gaige?
_ samudamod gagaCumos mamazecierma.
isev sofio aiRebs daxeul tomaras da namgals da venaxSi midis. dainax-
avs Tamilas.
_ me ver wamoviReb balaxs, gaigeT? Sen mainc gadmomxede, ro dagaqvs eg
fuTiani artalebi!
Tamila iWyaneba.
mere erT saaTs ibans, nel-nela isvams mklavebze sapons, erT saaTs iataks
wmends. vaJa da biWebi ankesebiT Caivlian mdinarisken.
SuadRes, papanaqeba sicxeSi, saxli CayuCdeba, CailuSeba. vaJas sawolze
kata eTamaSeba Tavis knutebs. TamilasTan Taflo gadmodis, is ufro sruli
da zanti, mal-male busxavs gakvirvebiT isedac bococa tuCebs. jer samza-
reuloSi arian, Tamila kerZs akeTebs, mere sarkesTan welze iWeren muSam-
bis metrians, mere TuTis qveS gabmul hamakSi wvanan da icinian, kuWkuWeben
TavianTTvis, grZlad gadmoukidiaT Ronieri, SiSveli fexebi, TiTo flosti-
Ra uqanavebT fexis wverebze.
gadava, gadaiTavqvevebs mze, afusfusdebian niavic da adamianebic. jer
mzia mova, dasicxuli, awiTlebuli. gatikul CanTas Sin Seitans da kuTxeSi
696
misdgams. dgas wyalTan, majebs isvelebs, mere gogiac moayenebs manqanas.
raRac uCveulod Semoaqanebs ezoSi.
_ nela, e, dafTxvine, boZs ar wamosdo!
boZi ki ukve ukan aris darCenili.
mova vaJac, celofanis parkiT sul murwebs moitans. is parki gogis uWiravs
da gaxarebulia:
_ dabmulebi gyavT, ra gyavT, kaco!
Tamilas TeTri kaba acvia. magidaze dgams sapures. kidev _ or maT-
lafas. deda da mama dasxdebian, daisxamen mawons, Wamen. mere adgebian da
wavlen, „im dedakacs~ gadaxedaven venaxSi. iqidan Sebindebulze brundebian.
moaqvT gaparkuli lobio, naqarali vaSli, lobios CeCqi ZroxisaTvis. va-
Jas Tevzi mouxarSavs, gaufenia, gauSvria patara lastze. amayad aCvenebs
mSoblebs.
mzias eRimeba.
ludi ar unda exla magasa? _ gogia fuls amoiRebs da vaJas awvdis, _
adi kolasTan da oTxi boTli gamoarTvi.
_ erTi dRe rom ar dalio, ar iqneba?
_ dalios, ra aris, _ ambobs sofio.
mzia wyromiT gaxedavs.
axla, daRamebulze, yvelani dasxdebian magidasTan. zogi wvnians Wams, zogi
_ Tevzs. Tamilac awvalebs erT patara Tevzs, ise uWiravs, TiTqos nemsi iyos
da Sig Zafis gayras apirebdes.
sofio eubneba:
_ piri ar mohkido, ar gikbinos.
Tamilas isev ise uWiravs Tevzi.
gogia Zvalrbilianad fqvams.
_ xval axmetaSi unda wavide da Senc wamodi, _ eubneba vaJas.
_ me damsvam ro?
_ dagsvam !
_ gadauSvebs erTxelac xevSi sadme da mere dasvi kidev, _ ambobs mzia.
_ eg Cemze kargad dadis.
_ aq ra gakveTilebze ifiqrebs!
arc mama ambobs arafers, arc biWi.
gogia luds asxams da Tan fiqrobs:
„wavides magaTi gakveTilebic... aTi, TxuTmeti Tumani pravas... mere da-
jdeba rulTan da iqneba. jarSic kargad iqneba, aqac. me Sen getyvi, adgils
ver iSovis an ruls ver Seswvdeba~...
697
_ netav me raT unda viyo yvelgan gamorCeuli, rato Cemebma ar unda
iswavlon, _ nerviulobs mzia.
_ age, imas uTxari, _ Tamilaze mianiSnebs vaJa.
gogia isev fi qrobs:
„cotac da, egec gaTxovdeba. me Sen getyvi, mTxovneli ar eyoleba~.
_ sawyali kacis Wirimee, _ waiRiRinebs gogia. mere gabrazdeba. _ sawya-
li kacis mkvdar-cocxali... Caiyofs jibeSi xels da fulis gunjalas dadebs
magidaze.
im fuls aravin mistanebia. marto sofiom Tqva:
_ mikviriav! mikviriav!
mziamac dalia cota ludi da axla dawynarebulia, _ Tvalebgabrwyineb-
uli. dalia vaJamac, mxolod Tamila uyurebda boTlebs zizRiT.
tejlevizorSi viRac raRacaze yatyatebda aRgznebiT. TiTqos arc aravin
uyurebda, arc usmenda, gogiam mainc dauZaxa:
_ SoSman, e, SoSman!
adga, gareT gavida, erTi gasmiT gaixada da dawva. sabani aiWima, xelebi
TavqveS amoiwyo.
_ eqvsis naxevarze unda gagvaRviZo, mzia! gaiRviZeb, biWo?
_ me damsvam ro?
_ dagsvam-meTqi, ar giTxari?!
gogias uceb CaeZina. bolos erTi esa Tqva:
_ eex, Tqveni...
maSinve xvrinva amouSva. mivida mzia, gadaabruna da erTi magari uCqmita
gverdSi. gogiam idayvi gamoiqnia da Zili ganagrZo.·
mzia kibisTavze Sedga. cas axeda. iq uamravi varskvlavi iyo. xvalamdis
mainc kargi amindi iqnebao. mobrunda, Sin Sevida, meurneobidan motanili
CanTa taStze wamoamxo, lobios moyolili CeCqis namsxvrevebis rCeva dai-
wyo.
sofio magididan WurWels alagebda.
Tamila sarkesTan idga da kefasTan ori xeliT maRla iwevda Tmas.
vaJac tanT ixdida.
ZaRli aeSvaT da axla is idga kibisTavze magrad.
`mTvaris asuli~, 1987
698
me moval SenTan, roca daRamdeba. moval (o, rogor vxedav sakuTar Tavs),
napatimraliviT, qudCamofxatuli, sawvimris sayelo wamoweuli da jibeebSi
xelebCamaluli. Cemi nabijebi Tqvens ezoSi da sadarbazoSi iqneba aram-
yari. erT fexs rom magrad davadgam, meores odnav Tu Sevaxeb miwas. vici,
rom sisulelea aseTi TavSekavebuloba, magram mainc.
sadarbazos kibesTan, uamravi yviTeli fanjris Ziras, isic ki momeCveneba,
rom Tavbru damexva, magram ar SevCerdebi. mxolod sadRac yuris ukan ga-
tokdeba oflis civi wveTi. is oflis civi wveTi gamaxsenebs raRac, raRac,
raRacebs. tuCze kbils davaWer, gameRimeba, gaeRviZebaT Cems xelebs jibeebSi
da uceb gadaviqcevi nafotiviT ugrZnoblad.
Seni mezoblebis daketili karebi damxvdebian bavSeebis xmebiT da musi-
kiT. „Cemo Toma... Cemo Toma~... aq kidev gatokdeba oflis erTi civi wveTic
yuris ukan. xelebs vuWer am „Cemo Tomas~... mere ceriT davawvebi liftis
wiTel Rilaks. lifti xmas amoiRebs, CuCuns daiwyebs. da maSinve damidgeba
ukan Seni mezobeli kudiani dedaberi. me ver gavbedav mibrunebas da im
dedabris saxeSi Sexedvas. is ki daurideblad SemomaCerdeba, Tanac tuCebis
cmacuniT, kargad gamoxatuli ulvaSebis ayolebiT. jajguriT gaCerdeba
lifti, gaiReba kari, me win gavuSveb kudian dedabers (netav rogor aqvs
moxveuli balniani kudi), unda Sevide mec, magram, _ tap-tap-tap! _ wiTelqur-
Tukiani qaliSvili, me odnav gaviwevi gverdze da qaliSvili Seirbens liftSi,
maSinve maRla aswevs wvetian cxvirs da isic daiwyebs Tu ganagrZobs Sesie-
buliviT dawiTlebuli tuCebis cmacurs. mec Sevdivar da liftis kari iketeba.
qaliSvili TviTon daaWers Tavisi sarTulis Rilaks wvril TiTs. kud-
iani dedaberi brZanebs, _ meSvide! ra Tqma. unda, meSvide unda iyos. mec
meSvide! ise tokavs, iseTi gaCqarebiT atokebs tuCebs qaliSvili, isic kudi-
ania. me ar unda SevimCnio, rom maTTan yofnas ganvicdi. sworad vdgavar,
isev sawvimris jibeebSi maqvs Camaluli xelebi, meSvideze gadavdivarT, me
da kudiani dedaberi. kudiani qaliSvili, Cemsken moSverili wiTeli cxvir-
iT, ganagrZobs gzas. tuCebs Soris TandaTan gamobuStavs TeTr buSts.
beberi kudianic marcxniv uxvevs. netav ra sakudiano xelsawyoebi uw-
yvia Zveli yaidis CanTaSi. kidev kargi, rom Seni mezoblis kars miadgeba, da
ara Sens kars. iq zarisken aswevs namdvilad katis gafarCxul klanWebs, Tan
kvlav ganagrZobs sakudiano saqmes, albaT, ukuRmarT locvas. me gadamete-
buli siTamamiT davaWer TiTs Sens zars, dedaberi ufro swrafad aamuSavebs
tuCebs. Tvalmoucileblad miyurebs me, mere _ Ria karSi Camdgari dabali,
msuqani qalic. aSkara sinanuliT miixuraven kars.·
Senc miReb, Sen ai, ra. sul minda gkiTxo, ratom dagedeba xolme saxeze
699
muqi Crdilisferi karis gaRebisas, ratom gaqvs Tvalebi viTom mSvidi. si-
namdvileSi _ braziT savse (aseTi braziani Tvalebi aqvT gareul katunie-
bs), Cemi danaxva gabrazebs, Tu didi xnis daunaxavoba? Tumca, raRa azri aqvs
axla yovelive amas! !
me vixdi quds, mere sawvimars, TviTonve vkideb sakidarze. Seni grZeli
xeli TiTqos wki purtis dasartymelad SegiCerdeba haerSi. Tmis varcxnas
rom daviwyeb, RimiliT viyurebi sarkeSi da viTomc xumrobiT vambob, _ ras
davemsgavse, kvebmrewvis muSaks, ra? iqve sarkeSi vxedav, rogor gadageyreba
saxidan simuqe. Sen mxolod mqrqalad geRimeba Cems sityvebze, me mucels
uaresad vberav, Sen xelebs Caiwyob Tbili xalaTis jibeebSi, CaiWimav qve-
moT da ase SemiZRvebi oTaxSi.
Cems SekiTxvaze, _ rogora xar, _ isev Semomxedav, TiTqos raRaca gauge-
bars gekiTxebode, tuCebs wamoiSver win. e! raRac saerTo xom ara gaqvT am
saxlSi mcxovrebT, yvelas! me gimeoreb:
_ rogora xar?
Sen marto amas ityvi:
_ civa.
_ ra dros sicivea.
_ Zalian civa. _ da iseve, xalaTis jibeebSi xelebCawyobili Cajdebi
savarZelSi, Jurnalebis magidis iqiT. me aqeT vjdebi, divanze. ar minda maS-
inve wavatano xeli Jurnal-gazeTebs. xelebs muxlebTan daviwyob glexka-
civiT.
_ gSia?
_ ara mSia.
_ Sen xom ici, rom Zalian advilad vijereb tyuilebsac?
_ amjerad marTals geubnebi.
_ e. i. gamoswordi.
_ vfiqrobT, ase unda iyos.
mainc wamodgebi, or TefSs moitan, or danas.
_ xils xom SeeqceviT?
_ xils ki. SenTan erTad.
xili Tixis orjamianiT dgas magidaze. orjamianic lamazia, _ TiTqos
unabebdayrili, xilic _ muqi wiTeli vaSlebi, moyviTalo vaSlebi, momwva-
noebic. me viReb yvelaze Seuxedavs, mwvanes, mqrqali TeTri winwklebiT.
_ Senc giyvars ara, es vaSli?
_ ki.
700
_ mec. mere ra hqvia, ici?
_ mnaxe ra specialisti.
_ semirankao, bazarSi. sinamdvileSi, semirenkoa, ukrainuli warmoSobis.
iq iyo semirenko, seleqcioneri.
_ reebi aRar ici!
_ aba!
_ ginda me gagiTalo?
_ ara.
_ momeci, me gagiTli. Sen Jurnalebi gainteresebs da gadaSale.
_ me meRimeba da marTla gadavSli Jurnals.
Sen lamazad iwyeb vaSlis gaTlasa Tu gafcqvnas. xelis zurgebze Wor-
flebi...
_ me ra mainteresebs, ici? Sens gverdiT kudian dedabers ucxovria. RamiT
ar gaRviZebs Werze da kedlebze fxaWuni?
_ uime, vara Zalo! uime, Sen ra giTxra, rogori kargi qalia, rom icode.
_ gana aucilebelia, cudi iyos kudiani. zogma marto Ram-damobiT icis
kedlebze da Werze fxaWuni.
_ gaCumdi, gaCumdi. eg sacodavi qali arCens mTel ojaxs, debil Svils,
mTxle rZals.
_ debili Svili kanonikuria kudianisTvis. magram gogoc iyo liftSi,
wiTelqurTukiani, wiTelcxviriani. is tuCebsac acmacunebda, cxvirsac, me mgonia,
yurebsac.
_ eg ki. eg kudiania namdvilad. xvalve gaaqn-gamoaqnevs kuds da datkbi-
luli mkiTxavs, TqvenTanac ukve civa, ara, qalbatono lili? Cven daviyeneT
Cven _ Tanac imdenni rom varT.. eg inga kudiania namdvili,
_ saerTod am saxlSi....
_ kargi, axla, dauSvi.
ukve ramdenime yavisferi xali aqvs xelis zurgze. kanic raRacnairad
metad Txeli, civi, gacrecili. yovel SemTxvevaSi, aRaraferi aqvs kans sazei-
mo, gasabrwyinebeli. me xom ra xania gadavcdi ormocdaaTs, ar minda gavamx-
ilo, magram isic...
_ Sen marTla ibuzebi,
_ cotaTi ho.
_ auh, gaxsovs, manqana rom gagvifuWda isik-yulTan, raRac xeobaSi? aTasi
gradusi rom iyo sicxe. Sen ki netarebdi. Tavzedac ki rom ar ifarebdi
arafers.
_ yirgizma mwyemsma rom dagiCoqa?
701
_ aba!
_ arwivi rom daeSva da dagvyivla swored im dros!
_ dResac sakvirvelsa var.
_ yirgizi rom TofisTvis gaiqca, rogor idga mere Tofiani da gviyurebda.
meCveneba, rom am naTuris qveS Seni Tma iseve mxurvalea, rogorc iqa, yir-
gizeTSi.
Sen Tavze ideb xels da Tavs aqaneb.
_ ara.
_ aba, me maCvene.
aSkarad magrZnobineb, kidev xom ar vinebebT sxva ramesac.
_ xeli mainc maCvene.
_ ara.
me xels mainc gkideb majaSi, Sen aiwevi, TiTqmis avardebi, _ amoiZaxeb:
_ gagiJdi?
xels gamomtaceb, ukan-ukan ixev, majas isres.
_ gagiJdi? gadairie?
_ baTqaSi Camogcvivda?..
wami da mexi damecema Tavze. maSinve Zirs davuSveb Cems bairaRebs:
_ ...miukarebelo cixev,
gadmosanTxevad agroveb zizRs. me fexebTan giyri im bairaRebs.
_ marTla bodiSi. ukacravad. Jurnals avifareb saCeze.
RamurasaviT faTqunobs oTaxSi sibraze, morCileba. bolos mesmis:
_ ijeqi manda da xelebi gaCerebuli gqondes.
savarZels cota ukan gaswev, jdebi. farulad gimzer. zemodan qvemoT
dawoliT isres TiTebs. Tvalebi...
es marto brazi ar aris, es aris procesi, _ raimis damuSaveba sicivis
qveS.
isev amaZaRlebs eSmaki:
_ ici? arsebobs teqnikaSi raRacebis damuSaveba mkveTri sicivis qveS.
sxvaTa Soris, sul uadvilod SeiZleba Seni gamoyeneba saxalxo meurneoba-
Si.
_ takimasxarobaRa gaklda.
_ ratom kadrulobT, qalbatono?
_ Seayole, ra, Seayole aqedan!
me marTla avdgebi. fanjarasTan mival. xelebs Sarvlis jibeebSi Cavma-
lav. safeTqlebi mixurs; ras vCadi, ras vmaimunob?!.. Sen TiTqos... TiTqos
aRarc gaxsovs col-qmari rom viyaviT, erTad rom viweqiT TiTqmis or
702
weliwads, pirveli Sexvedrebis lamazi, lamazi... lamazi winwkliani sarafani...
ocdarva welia mas Semdeg, Seni bavSvuri gaafTrebis Semdeg. Sen calke, modix-
ar, danasaviT mWreli, me calke, me xan kbilebis kraWuniT vakeTebdi raRacebs,
xan TvalebdaxuWuli, xanac yviriliT, mec rom ar mesmoda Cemi xma. Sen mx-
olod bina gamoicvale sami wlis winaT. me myavs... me bevrni myvanan. xele-
bgamowvdilnic Cemsken. me mainc SenTan minda, ufro da ufro mZafrad, sib-
eris karibWesTan mdgars... rogorc mSobliur karmidamoSi dabruneba jan-
dabaSi naxetialebs. xan viyefebi, xan vymui, xan vwkmutuneb, Sen ki, mudmivad
mSvidi da civi, arasodes arafers ambob dauwereli qaRaldiviT. Sena axla
xar... koSki, romelsac kari aRar abia arsaiT...
koSki, kari rom aRar abia arsaiT...
isev davjdebi, isev aviReb Jurnals. Jurnalsac aviReb, gaTlil (Tu gafc-
qvnil?) vaSlsac. CvariviT rbili var. Seveqcevi vaSls. fui, Cemi xnis kaci da
Seqceva! fui, fui!
Sen cota kidev ukan ewevi savarZels, iq saTiTaod ilageb kidurebs, nervebs,
Tvalebi gaqvs... ukve sibraziT daRlili. Senc aiReb vaSlis naWers, orive
vWamT, Cveni asakis Sesaferisad _ cot-cotas. me vfurclav Jurnals da vi-
Rac-viRacebs vuwodeb kretinebs, debilebs. zogs mZarcvelsac. Sen gagaxsen-
deba, rom televizorSi cnobili kvarteti ukravs. CavrTavT. vusmenT. oTxi
asakovani kaca Tavs iklavs oTxasi wlis winaT Seqmnili melodiis Cvenam-
de mosatanad.
_ fuli rogora aqvT amgvar Tavgadaklulebs?
Sen mxrebs aiCeCav.
_ me mgonia, CeCqiviT mainc ara, ara?
_ CeCqiviT namdvilad ara.
mowafeebs xom mainc moamzadeben?
mowafeebs namdvilad.
_ aba, araferi hqoniaT Sesavodi.
koncertis mere qali diqtori laparakobs raRaceebs. aSkarad vxedav,
imaze ufro metsa fiqrobs, rogor gamoiyureba TviTon, vidre gazepirebul
teqstze. teqsti ukan rCeba, sadRac kefasTan. me kretins vuwodeb am qalsac.
_ mSvenieri qalia. _ beWdav Sen.
_ loginisaTvis ar geubnebi. ekranze.
_ auSvi isev?
_ bodiSi Cven.
xels maRla vwev.
ukve sakmaod SevabezreT Tavi erTmaneTs. droa, avdge, wavide, waveTre, aq,
703
marTlac, Zalian civa. magram gareT ufro civa. amitom Tu ara vdgebi. gazeTs
gaCveneb.
_ visac fuli aqvs, ukve aqciebiviT raRacebis SeZenac SeuZlia.
_ visac fuli aqvs, yvelaferi SeuZlia.
_ yvelaferi, yvelaferi? _ gamomcdelad giyureb.
_ kargi ra!.. Cai aduRda, Caidnis saxuravi reks.
Caizec vrCebi. me da ar davrCebi!
_ kidev xom ar inebebdiT?
_ naxevar Wiqas.
imasac vsvam. Tan sul Sens xels vuyureb.
Wiqas rom dadgam, gaubedavad gTxov;
_ maCvene ra xeli.
_ daetie adgilze.
_ gaxsovs, raRacebs rom vigebdiT.
mJaved SeiWmuxni cxvirs.
_ Seni xeli axla raRaca dargobriv rukas hgavs.
_ ra mSvenieri qaTinaurebi ici!
_ aba! Cemi xeli _ gombeSos, yeyeC gombeSos.
Sen aq ki naRdad geRimeba.
_ xom marTalia?
xmas ar amoiReb, magidas wmend.
_ marTla, xom ar waikiTxe, turemen kepote rom werda merilen monroze,
„nedeliaSi~ iyo dabeWdili.
_ ara.
_ SesaniSnavi megobrebi yofilan. misxdebodnen sadme kunWulSi da svam-
dnen.
_ ici, Sen, rac uyo mag smam kepotes.
_ me xom aRara vsvam! ratom meubnebi niSnis mogebiT?
Sen ise Semomxedav, esec silaa, magram alersiani.
me guli minaTdeba.
ubralod meubnebi:
_ rodis wamakiTxeb mag „nedelias?”
_ roca isev moval.
Sen amas aRar mkiTxav, rodis moval isev, amaod vicdi, Sen ise iyurebi,
SenTvis sul erTia, moval Tu waval.
axla ki namdvilad droa. mZimed waval karisken. Cavicvam sawvimars, da-
vixurav quds. xelebs Caviyof jibeebSi. Sen isev iseTi Tvalebi gaqvs (maSi-
704
nac, gareT rom gaval) sul erTia, moval Tu waval, movbrundebi da xels ise
amiqnev, Seayoleo, ufro.
me meRimeba. Sen moxurav kars.
quCaSic meRimeba da ase gaRimebuls SemomabrdRvialeben farebs man-
qanebi. aSkarad mlanZRavs yvela. am xnis gamokretinebuli kaci! zizRi aqvT
axatuli saxeze. me nabijs vaCqareb, trotuarze avdivar, aq safrTxe naklebia...
Sena? Sen zixar. tariT magidaze gaqvs dayrdnobili wvetiani dana, wvetze
TiTi gaqvs dadebuli da ase aqaneb nela.
_ me troleibusSi avdivar, vjdebi.
aq aRar meRimeba. aq, SeiZleba, CameTvlimos.
_ Tqveni bileTi aRebulia, batono profesoro! _ miRimis mSvenieri ax-
algazrda qali.
_ wvims, mainc vdgebi da sawvimars vicvam. vifxateb quds.
`ciskari~ #7, 1988; `patara biWi golgoTaze~, 1989
`kocna~
qalbatoni nino Sin brundeboda. SabaTi iyo, samuSao sam saaTze daemTavre-
bina, bazarSi gamoevlo, cota xorci eyidna, cota yveli, cota karTofili,
erTi maneTis mwvanilic daematebina, gaCerebasTan idga da tramvais ucdi-
da.
SabaTs xom yvela mozrdili adamiani karg gunebazea! qalbatoni ninoc
sasiamovno fiqrebSi iyo garTuli. „Sin rom mival, _ gegmavda dRis darCe-
nil nawils, _ gemriel sadils gavakeTeb. sufras aivanze gavSli. _ dRes
albaT iasamani mTlad gaifurCqneboda, _ elizbars im gadamalul „winan-
dals“ gamovuCen, nanulis limonaTs vuyidi, magnitofons CavrTavT da Cveneb-
urad, tkbilad visadilebT. mere Cems axal kabas Cavicvam, nanulis babTas
gavuxameb, elizbarsac pikes qaTqaTa xalaTs Cavacmev da kinoSi wavalT.
adre wavalT, ise, rom baRSi gavlac movaswroT.
magram uceb, TiTqo viRacam dauZaxao, miixeda. miixeda da dainaxa, rom
iqve, samkervalos aluminis moajirs erTi Tvaltanadi ymawvili kaci mi-
hyrdnoboda, iRliaSi saxazavi qaRaldis gragnili eWira da ucnauri aRta-
cebiT iyureboda. mas uyurebda, ninos. nino jer dafiqrda _ nacnobi vinme
xom ar ariso. mere Tavs gauwyra _ ra TxuTmeti wlis gogonasaviT vaceceb
Tvalebso. ramdenime nabijiT gaSorda iqaurobas. CanTa meore xelSi gada-
itana da Tma Seiswora.
705
tramvai Camodga, qalbatoni nino aCqarebiT avida, bileTi aiRo da win
waiwia. magram is iyo daiZrnen, rom viRac moxucma qalma fuli miawoda _
gadaeci Sens gaxarebaso. Sebrunda da...
isev im Tvalebs SeefeTa _ lamazs, aRtacebuls. axla sul axlos, axlos.
brazi moedo. TeTri, gamWvirvale TiTebi auTrTolda, fuls angariSmi-
ucemlad SeuSva xeli da mobrunda. '
„Tavxedi, _ fiqrobda da ikvnetda tuCebs, _ Tavxedi...“
tramvai uCveulod nela midioda.
_ didi bodiSi, qalbatono, _ moesma mamakacis dabali, mkerdismieri xma. _
didi bodiSi, qalbatono, SeiZleba mogmarToT?
unda miexeda! miixeda da naxa, rom ymawvils aRtacebis Suqi Cahqroboda
da im lamaz TvalebSi exla SiSi Tu kaeSani edga.
_ didi bodiSi, qalbatono, uTuod kadnierebad CamomarTmevT, magram ar
SemiZlia ara gkiTxoT.
_ ra gnebavT?
_ zaaliSvili xom ar brZandebiT?
_ romeli zaaliSvili?
_ zaaliSvili... iciT ra! Zalian gawuxebT. ·magram, mapatieT, me, ai... ubisji-
bidan suraTi amoiRo da gauwoda, me megobari myavs zaaliSvili. is Tqven
saocrad ggavT. naxeT!
ninom suraTs daxeda da gulze uceb moeSva. suraTi marTlac saocrad
hgavda. mrgvali saxe, mkveTrad gamoxatuli sqeli tuCebi, gadabmuli warbe-
bi, mokled SeWrili xuWuWi Tma... eg iyo. rom suraTSi gacilebiT patara
Canda, Tvrameti, oci wlis... ,
_ namdvilad mgavs. ra hqvia Tqvens megobars?
_ lili. lili zaaliSvili moskovis universitetSi swavlobs. Cven erT-
maneTs vwerdiT. magram es ori Tvea araferi vici misi. me megona Tqven misi
da, an... me megona Tqven gecodinebodaT rame.
ninom RimiliT Sexeda Wabuks. Wabuki abneuli iyo, awiTlebuli. eZebda
da veRar epovna jibe.
_ Zneli iqneboda. misTvis imis gagoneba, rom is, nino, zaaliSvili ar iyo.
rom man araferi ar icoda lilis Sesaxeb. magram mainc unda eTqva es da
Tqva.
axalgazrda kacs kidev ufro muqi Crdili Caudga TvalebSi, kidev ufro
gawiTlda. erTxelac moibodiSa, ukan daiwia da umweod mimoixeda.
maSin ninos mounda, rom raRac kargi, raRac Tbili sityva eTqva misTvis.
ufro metic _ mounda, rom dedasaviT mopfereboda lamazad atalRebul
706
qera Tmebze, magram mxolod amis Tqma moaxerxa:
_ nu swuxarT. is uTuod mogwerT. male mogwerT. ai naxavT!
tramvai gaCerebuliyo. erTmaneTs gauRimes da nino karisken wavida.
Rimili arc Zirs moSorebia. sirbiliT aiara kibe.
elizbari dabrunebuliyo. Tavis magidas misjodmoda da raRac qaRaldebs
aSmaSurebda. ninom CanTa karebTan miagdo, gakrialebul iatakze gasrial-
da da, rogorc TxuTmeti wlis winaT, studentebi rom iyvnen isic da elizbaric,
yelze SemoeWdo, Tavi auwia da...
hkocnida didxans, didxans, didxans. xandaxan esmoda elizbaris gakvirve-
buli amoZaxili. xedavda mis gaocebul Tvalebs. magram es mxolod acineb-
da. da isev hkocnida, hkocnida. hkocnida...
`ciskari~ #1, 1958
`kreWana~
`kukruWanebi~
patara rom viyavi, sami didi kakali gvedga: erTi _ ezoSi, saxlis gver-
dze, meore _ ezos boloSi, ferdaSi, mesame _ sul dabla, Walis venaxSi. yve-
laze didi Walis venaxis kakali iyo. sxva rom ara vTqvaT ra, jer marto es
rad Rirda _ kenweroze yovelwliurad yvavebis sami Tu oTxi ojaxi ikeTeb-
da budes. didad saxelganTqmuli mbertyavi unda yofiliyo, rom imaze
asuliyo da daebertya. erTxel, guSindel dResaviT maxsovs, xuTi godori
brola kakali Camovida, lenjoiani kidev calke idga gorad. Cveni saxlis
sxvenSi fexs ver Casdgamdi, sul kakali iyo gafenili oTxi TiTis sisqed.
amodena kakals marto erTi ojaxi xom ver moixmarebda, zogs naTesav-moke-
Teebs vTavazobdiT, zogs vyiddiT kidec, magram me da Cemi biZaSvilebi,
aTi_Tormeti wlis biWebi, mainc sxvisi kaklebis mosamcvrevadac davdiodiT.
ra aris es momcvreva? ra aris da _ xom dabertyaven kaklebs, rogorc unda
dabertyon, zed TiTo_orola kakali mainc darCeba, Tanac sul kenweroebSi
da gamonapirebul totebSi, sul saRi da saukeTesoebi. mivdgebodiT am „say-
vaved“ datovebulebs mokle, sasroli xelketebiT, zogjer sagangebod gamza-
debuli, TiTistariviT gaTlili da gaprialebuli xelketebiTac. erT kakals
mTeli naxevari saaTi vewvalebodiT da mainc CamovagdebdiT. amas ematebo-
da nawvimari da naqarali. axlac ki, qalaqSi mcxovrebi SeWaRaravebuli
kaci, bevrjer vxedav sizmrad:
Semodgomaa, mivdivar nawvimarze sarwyavi arxis pir_pir da vxedav, RiRve-
la bartyebiviT erTmaneTs mihkvrian da CayuJulan, Camalulan balaxebSi
sveli brola kaklebi: vxedav da imwamsve vgrZnob, rom sicocxle memateba,
raRac grili, mJrJolavi sijansaRe Semoedineba ZarRvebSi; TiTqos es_esaa,
axla Cameyaros ubeSi is svel_sveli kaklebi da civad SemomfuTfuTebdnen
SiSvel sxeulze. CxakuniT, siamayiT amovitandiT Sin da gavSlidiT CvenTvis,
calke. guli rom rameze ar SegvTanaRreboda, yovel axal motanaze mTli-
anad gadavTvlidiT. vTvlidiT wyvil_wyvilad _ ass, orass, samass da zogjer
711
xuTassac ki.
momcvrevaze siaruls didebic ar gviSlidnen. marto amas gvetyodnen,
daukrefavs arafers SeawodoT xelio, da Cvenc, gulze xelis dadebiT vam-
bob, pirnaTlad vasrulebdiT am pirobas. TaTarobis wina dReebSi bebia
gvetyoda: _ aba, moitaneT Tqven-Tqveni monagari, kukruWanebisTvis davamtvri-
oTo. _ gadmoiRebda Tarodan fils da filTaqvas, Cajdeboda iatakze fex-
morTxmiT, gadmoabrunebda fils da amis swor Zirze frTxilad, Zalian
frTxilad texda yovel kakals, rom lebnebi mTeli darCeniliyo. vexmare-
bodiT Cvenc, biWebi, vamtvrevdiT, varCevdiT, mTel-mTel lebnebs calke vaw-
yobdiT. mere, darCevasac rom movrCebodiT, gamoitanda bebia nemssa da Zafs,
mokauWebul TiTze gamogvdebda, Tu Zalian wminda iyo, oTxkecs dagvagrex-
inebda, Tu cota momsxo _ orkecs, mogvatolebda im dagrexil Zafs yvelas
saTiTaod da Cven_Cveni monagari nigvzidan Cvens sigrZe kukruWanebs agvisx-
amda. es kukruWanebi jer ise, nigvzad xmeboda mzeze, mere, TaTaras rom moa-
duRebdnen, pirvel rigSi imaT amogvivlebdnen, mZime_mZimed, didi ambiT amo-
hqondaT TaTaris qvabidan, cimcim mihqondaT da sxva CurCxelebisgan
gamocalkevebiT hkidebdnen TiTo-TiTos boZebze dasobil msxvil lursm-
nebze. ekida im boZebze CurCxelebTan SedarebiT didxans, TiTqmis mTel
Tves, gaxmeboda, rogorc ityvian „zomaze“, Camoxsnidnen, gaaxvevdnen sufTa
puris tiloSi da Caawyobdnen kamodis ujraSi. Cven, biWebs, mSoblebis neba-
daurTvelad xSirad wagvicdeboda xolme xeli CurCxelebze, kukuruWanebs
ki amas ver gavubedavdiT, isini TiTqos Selocvilebi Tu tabudadebulebi
iyo, xelis xleba marto bebias SeeZlo, isic bednier dReebSi _ axal wels,
Cveni dabadebis dRes, an pirvel maiss. im dReebSi yvelani erTad viyaviT _
ojaxis wevrebic da naTesavebic. gaSlili iyo sabedniero sufra, purobd-
nen, svamdnen, mxiarulobdnen. da, ai, aq, yvelaze ufro sazeimo wuTebSi, wa-
modgeboda bebia, sadRac grZeli kabis boloze dakerebuli jibidan amoi-
Rebda gasaRebs, gaaRebda kamodis ujras da xelisgulebze dasvenebuls mog-
varTmevda Cvens kukruWanebs _ ase mTlad da tkbilad daeswariT, Svilebo,
mraval am dReso.
Cveni kukruWanebi sul TeTrad iyo daSaqruli, TiTis dakarebac ki gv-
enaneboda, magram wesi aseTi iyo, da Cvenc davamtvrevdiT da yvelas Camo-
vurigebdiT. yovelnairi CurCxela gemrielia am qveyanaze, gamorCeviT _
nigvzisa, magram kukruWanebs _ mTellebnian SensigrZe CurCxelebs _ mainc
veraferi Seedreba. veraferi Seedreba Seni naSromis gemos, romelsac emateba
viRac uCinari winaprebis, bebiebisa da dedebis locvis gemoc.
`dila~ #10, 1973; `Sori TeTri mwvervali~, 1979
712
`lamazebi~
`lamazi qali~
`lamazi cremlebi~
meti gza ar iyo, isev RumeliT unda wasuliyvnen iolas. noemberi rom
ganaxevrda da civi wvimebi daiwyo, Tinam mamas sofelSi werili miswera:
mamaCemo, Sen genacvale, iqneb mand vinmesTan oTxi kubmetri („oTxi kubm-
723
etri“ giam ukarnaxa) SeSa Segvigulo, SabaTs an kviras gia Camova, fulsac
Camoitans da SeSas TviTon wamoiRebso. werili jer sofelSic ar egonaT
Casuli, erT Rames, pirvelis naxevarze, Tinas mama daadgaT Tavs, _ adeqiT,
Svilebo, SeSa Camovitane da maCveneT, sad Camovcaloo. loginSi wamomj-
darma Tinam WuWyuni daiwyo: _ oo, isev Sen iwvale!.. xom mogwere, gia Camov-
idoda da TviTon wamoiRebda!.. _ mamam keTilad gauRima, _ adeqi, adeqi, Senc
Caicvio! frTxilad mivida SviliSvilis patara sawolTan, raRacebi uCurC-
ula, mere isev Svilsa da siZes miubrunda _ Tbilad CaicviT, ar SegcivdeTo,
_ da maTTvis aRar daucdia, TviTon Cavida Zirs.
Tinam da giam erTmaneTs Sexedes, giam RimiliT gadaaqnia Tavi.
_ ih, Senc erTi! _ Tqva Tinam, bavSvs sabani gauswora, TavSali moixvia da
Cqari nabijiT daedevna ukve gareT gasul gias.
_ ki, magram Sen raRad modixar, ra unda gagvikeTo?
_ Camoval, ra ginda?
giam mxrebi aiCeCa, Tinam marcxena mxarze Camoado xeli, Tavi axlos miu-
tana da ise Cahyva kibeze.
dabla, SemosasvlelTan, kargad datvirTuli „gaz_51“ 2 idga _ es ramde-
ni CamogitaniaT, kacoo! _ gaikvirva giam. _ bevriao? _ ikiTxa Tinam. gadmov-
ida Ceqmebiani mZRoli, jer gias gauwoda xmeli, civi xeli, mere Tinas _ xo
ar damwardeba, Sviloo. _ Tu rame gadagrCaT, mezoblebs miawodeTo, _ daamata
Tinas mamamac. giasac gaeRima, Tinasac. giam Subli moifxana, manqanas irgvliv
Semouara da Tqva: _ egreve CavzidoT sardafSi, dildilaobiT me davxerxav
xolme, magaze kargi varjiSi meore ar arsebobso. Tinas mamam eWvianad Sexeda,
_ dasaxerxi fuli Tu ara gaqvT, me mogcemTo. arao, ras ambobo, _ Se-
qan_Semoqanda gia, _ marTla Zalian minda, me TviTon vxerxoo. Tinac abuzRun-
da, _ nu moigoneb xolme raRacebso. magram giam Tavisi gaitana, SeSa sardaf-
Si Cazides da kedlis Ziras aakokoles, Tina mSvenivrad miexmara.
gia marTlac xalisobda. ho, SeSis Rirebulebaze xma ar amoaRebina Ti-
nas mamam, maRlac ki ar ahyva, _ pirveli gakveTili maqvs, Sviloo, unda
movaswro da erTi_ori saaTi waviZinoo, _ daqoqes manqana, wavidnen. gias
xerxi Sin hqonda, waiRo is xerxi, dezertirebis bazarTan gaalesina,
jojginebic gaakeTa SeSis dasadebad. Svid saaTze dgeboda, sardafSi Cadio-
da, xerxavda, apobda, TviTonve amohqonda, Rumelsac TviTon axurebda, mere
mklavebs uCvenebda Tinas, _ naxe, rogor damebera kunTebio. Tinas sasiam-
ovnod eRimeboda. ramdenjerme kargi xorcic iSoves, amxanagebi dahpatiJes,
mwvadi Sewves. yvelani naRvliani aRtacebiT aqebdnen SeSas da mis cecxls. _
ara, Zmao, sul sxvaa namdvil nakverCxlebze Semwvari mwvadio! locavdnen
724
xeebis aRmomcenebel miwas, foTlebis gamxarebel cas. patara Tamuniac ki
sul „mwvads“ gaiZaxoda. magram erT saRamos gia Sefiqrianebuli dabrunda
samsaxuridan. Tinam ver gaubeda ekiTxa, ra moxdao, TviTonve Tqva, _ xval
mivlinebaSi mgzavnian mTeli oci dRiT da ar vici, rogor waxvalT iolas
uCemodo. erTi piroba Tinac Sefiqrianda, mere sveli xelebi ukan gaswia,
akoca gias, _ Sen Cveni dardi nu geqneba, me magari gogo varo. gias cota
guls moeSva, midga_modga, raRacebs dauwyo Zebna. sufras rom miusxdnen, iq
daiwyes angariSi. fuli rac hqondaT giasac da Tinasac, gia waiRebda (axla
ukve aRaravis sWirdeba axsna_ganmarteba, marto samivlinebo TanxiT ra-
tom ar SeiZleba qalaqidan gasvla), esec ar iyos, iqneb bavSvisTvis kargi
ram Sexvedroda. oc dReSi Tinas da bavSvs dasWirdebodaT... Tinas azriT _
ocdaaTi maneTi, gias azriT _ sul cota, ormocdaaTi maneTi. es ormocdaaTi
maneTi gias unda esesxa. deidas Tu ar eqneboda, sxvagan usesxebda. mTavari
SeSa iyo, SeSas Tina xom ver daxerxavda da daapobda. oci dRis samyofis
daxerxvas verc gia moaswrebda. gadawyvites, _ samoci maneTi esesxaT gias
deidasgan. ormoc maneTs Tina daitovebda, TxuTmeti maneTiT SeSas daax-
erxinebdnen, xuTi maneTic... xuTi maneTi xvalve dasWirdebodaT.
gias Zalian enaneboda mxerxavisTvis misacemi fuli, magram Tan ukve is
yoveldRiuri farTifurTic mobezreboda, _ davaxerxineb sul, davawyob da
movisvenebo.
wavida, deidasagan samoci maneTi moitana, ormoci Tinas misca, oci Tvi-
Ton Caido.
diliT, Zalian adre, rZis rigi rom daikava, bazarTan airbina. mxerxavebi
iq iyvnen, zogi idga, zogic baRis yoreebze Camomjdariyo. aiara, Camoiara.
erTi patara mimyudroebuli berikaci amoirCia, Tan moewona, Tan es ifiqra,
_ iqneb rogor uWirs, magas xom sxva ar waiyvanso! _ wamobrZandebiT papao,
berikacs farajis saxeloebidan xelebi ar gamouyvia, _ xerxi marcxena
mklavze ekida, _ iseve gahyva. wavkiseli iyo, Svilebi da SviliSvilebi zogi
saiT gahfantoda, zogi saiT. giam rZis rigTan cota moacdevina, rZe_mawoni
aiRo, mere isev erTad wavidnen. gia Cqarobda, zogjer daaviwydeboda kidec
xolme, moxuci rom misdevda, win gauswrebda, mere gaaxsendeboda da Sem-
cbari gadaxedavda. moxuci maincdamainc did manZilze ar rCeboda.
pirdapir sardafSi ar Cauyvania, jer maRla avidnen. _ naxe, rogori papa
moviyvane, Tinao. Tina gamovida, imasac moewona, _ iseTi papaa, mofereba mog-
indebao. da moefera kidec, _ RumelTan mobrZandiT, papilo, gaTbiTo. _ ara,
Svilo, ara mcivao. Tina mainc ar moeSva. maSin berikacma xerxi kars ukan
miayuda, fexebze yurebiT mivida RumelTan, xelebi jer Soridan miuSvira,
725
mere zed daawyo. movida Tamuniac, dainteresebulma Semouara irgvliv.
berikacma gauRima, _ rao, patara qaloo! Tamunia mibrunda da dedasTan gaiq-
ca.
giam karadidan arayi, puri, lori da yveli gamoiRo. arayi daasxa, _ aba,
papa, dilis madli Segvewioso. papam erTi piroba iuara, magram mere mainc
aswia Wiqa. nela dalia. giam boTli isev aiRo. _ arao, xeli daafara berikacma
Tavis Wiqas. _ erTic, papa, erTic, es ra aris, patara Wiqaa. ojaxi damiloceo!
is erTic gauvso. berikacma ojaxi daloca. Tamunia Sua karidan iyureboda,
dainaxa, bednieri qali gagizardoTo. dalia. giam mesamedac moindoma Wiqis
avseba, magram moxucma sabolood iuara, Tinac gamoeqomaga, _ kargi ra, gia,
Senc xom samsaxurSi xar wasasvlelio. maSin giam sardafis gasaRebi moZeb-
na da berikacs dabla CauZRva.
ar uvaWriaT. SeSis daxerxvis mazanda erTmac icoda, meoremac. _ TxuTme-
ti maneTi unda mogarTvaTo, _ Tqva giam. moxucma faraja gaixada. SigniT
ufro axlobluri ram ecva, _ Savi bambaziis xalaTi, qamarSemoWerili, jibi-
spirebaRunuli, wvrili RilebiT saRZiramde Sekruli. aiRo SeSa, dado
jojginebze; rbilad gadausva xerxi. wadi, Svilo, Sen nuRar moscdebi. me
davxerxav da davalageb wyobisado. gia gaxarebuli amovida maRla, _ ra
molaRuriviT papa Semxvdao, miawy_moawyo wignebi da qaRaldebi, Casalage-
beli Cailaga, Tinas daubara, _ adre aWame sadili, egeni, xom ici, pirvel_or
saaTze sadilobeno, da samsaxurSi wavida.
Tinam kargi xarCo gaakeTa, wvrili Tvis boloki daarCia, yveli daWra,
erTi boTli Sinauri Rvinoc dadga da moxucs ise gaumaspinZlda. berikaci
amjeradac Cumad iyo, Cumad Wamda, Rvinis dalevas sul ar apirebda, magram
Tinac miujda magidas, Tamuniac gverdze moisva, TviTonac dalia, moxucsac
daalevina. sufraze daxrili, maTlafaSi ridiT kovzCayofili papa kidev
ufro moswonda, _ TeTri eklebiviT msxvili TmiT Semosili patara Tavi
hqonda, Tmis yoveli Reri cal_calke ubrwyinavda. Tinam kidev erTi gaigo
misi, _ umcrosi biWi avariaSi daRupoda. Wiqa wauqcies, berikacs aRaraferi
uTqvams meti, aRarc Tina CasZiebia, Wamas morCa, qudi aiRo da isev sardafSi
Cavida.
oTxis naxevrisTvis giam moirbina, _ me mivdivar da aba, Tqveni imedi
maqvs, papao. _ wadi, Svilo, wadi, keTilad gataroso. giam zezeulad waixemsa,
SeSis dasaxerxi fuli datova, col_Svili dakocna, wasvlis win, rusul yaid-
aze, cota xans dasxdnen, Tamuniam ukve icoda, mama rom „moskovSi“ midioda
da lamaz_lamazi rameebi unda Camoetana, magram mainc atirda. Tinam Zlivs
daawynara.
726
berikacma saRamomde xerxa, saRamos amovida, _ cotaRa damrCa, Svilo, ma-
gas xval davxerxavo. Tinam sufris gaSla daiwyo. _ ara, Svilo, magis dro
ar aris, Sin unda wavideo. maSin Tinam fuli gamoutana, berikaci cota Seyoy-
manda, Tinam xelSi Caudo, _ waiReTo, waiReTo! berikacma madloba gadauxada,
_ dilamde, Svilo, dilaze Camoval da yvelafers movrCebio, wavida.
wavida da wavida. arc meore dilas Camosula, arc imis momdevno dilas
Camosula, arc imis momdevno kviras.
dabrunda gia mivlinebidan. gaigo es ambavi, _ ai, ase qna im Senma molaRu-
riviT berikacmao. dajda gamtknarebuli. rogorRac gaugebrad iRimeboda.
mere Tqva, _ mainc ramdeni iqneba daxerxilio. _ naxevarze cota metio, _
miugo Tinam. _ maS, ici ra, Cemo magaro gogov, modi, Svidi maneTis gulisTvis
nu gavimetebT kacs, iqneb ra mouxda, iqneb ra SeemTxvao! _ kargio! _ gaeRima
Tinasac.
gavida kidev erTi kvira, kviraze metic.
erT dRes erTi dabali xerxiani biWi movida ezoSi, axalgazrda col-
qmars kiTxulobda, patara gogo rom hyavT, SeSa rom hqondaT sardafSio.
mezoblebi maSinve mixvdnen, vinc undoda, wauZRvnen, moiyvanes, zaric dau-
rekes. Tinam gamoixeda. biWi morcxvad alaparakda, _ papaCems Tqveni SeSa
darCa dasaxerxi, me movedi, me unda davxerxoo. Tu daxerxili gaqvT, rac
gekuTvniT, fuli ukan unda aiRoTo. Tinas saxe Seufiqrianda, _ papa? papas
ra daemarTao? _ papa mokvda, xuTi dRea, rac davmarxeTo. Tinam kars loya
miado da ase gaSterebuli darCa. gamoixeda giam, imanac gaigo, ra ambavic
iyo, aho, arao, rogor gekadrebaTo! magram biWma ar daTmo, _ anderZad eg
damitova da unda Sevusruloo. meti raRa gza iyo. CauZRva sardafSi. biWma
gaCqarebuli xerxva daiwyo.
gia maRla amobrunda. Tina Sua oTaxSi daxvda. giam xelebi kefaze Semoi-
wyo, _ ai, xom xedav, ra kargia, kargebi rom varTo! Tinam gauRima. TvalebSi
lamazi cremlebi edga.
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`lamazi xe _ Tela~
`lara~
`lego~
vin iyav Sen, lego? ratom aravis uTxari, vin iyvnen Seni deda da mama, sad
iyo Seni sofeli an qalaqi? ratom dadiodi yovelTvis SublSekruli? iqneb
ded-mama Segigina batonma, iqneb lamazi da mogtaces yaCaRebma, iqneb gulis
murazma giTxra uari? ras eZebdi TeTri sapatarZlos yinuliT Semolesil
mwvervalze? iq xom Rrublebi sxdebian xolme TavianT saRrublo saqmee-
bze sabWoblad, iq xom qari isworebs orwoxebSi gamotarebul frTebs. iq
xom mexi cekvavs cecxlis cekvas delgmaSi?! ras eZebdi da ra naxe? ratom
Seubrune Seni ganieri beWebi TeTr sapatarZlos da waxvedi ugzoukvlod?
sada xar, biWo, lego!
simReraSi amaze meti araferi ar aris naTqvami, magram dResac arian
moxucebi, romlebsac „axsovT“ legos TeTr sapatarZloze asvlis ambavi da
xalisiTac yvebian, Tu aseTi rameebiT dainteresebuli adamiani SexvdaT.
maTi naambobidan ki, garda zemoTqmulisa, ai ris gamotana SeiZleba kidev.
Wrelia kacTa modgma, Zmisav! yvelas deda gvSobs, magram aravin ar viciT,
rad moevlinebian TviT Cveni sisxlni da xorcni miwas. erTni saamo siTb-
od da alersian sinaTled gadauvlian mis gorakebs da mindvrebs, meoreni
Weqa-quxilad da Rvarcofad daatydebian Tavs, mesameni kuStadSekrul Rru-
blad gaivlian da wavlen; SevyurebT am Rrubels da gvakrTobs, SeiZleba
macocxlebel wvimadac CamoiRvaros, magram isic SesaZlebelia. qvis sety-
vad Camotydes. swored ai aseT Rrublad gaiara legom!
es biWi baridan amohyva cxvars da sul ori Tve imwyemsa. misi mnaxvele-
734
bi arafers amboben garegnulisas: tanmaRali iyo, Tu tandabali, Tvalebi
Savi hqonda, Tu cisferi. TiTqosda isic ki ar SeumCneviaT, pirtitvela
ymawvili iyo, Tu dawverulvaSebuli vaJkaci. mTielebi uxsovar droidan
aseT Wvretas arian daCveuli: es kaci laRia simarTlesaviTo. eso _ cecx-
liviT daundobelio, amas kalTiT daaqvs soflis bedi Tu ubedoba, imas
Tvali aqvs, rva Tvis fexmZimes moswyvets welso. legozec ase amboben mox-
ucebi: sagoneblad iyo Sekrulio. ijda Turme, Sehyurebda TeTr sapatarZ-
los da ise mimodiodnen fiqrebi mis Sublze, rogorc Rrublebi nawvimari
mTis kalTebze.
saamo sacqeri kia tiali TeTri sapatarZlo zafxulobiT. TiTqos mar-
Tlacda TeTri sapatarZlo damjdarao Calurjebuli gormaxebis fonze,
xasxasa mwvane kaba morTxmul muxlebze gadmoufarebia. welgamarTulia,
amayi. mewamul jubaSi gaxveuli; saxeze da mxrebze ki yinulis TeTri Cadri
aqvs Camofarebuli, da im Cadris qveSidan giTvalTvalebs. gizgiza TvalebiT.
xandaxan aiSleba, mihfuS-mohfuSavs samkaulebad dakidebul mzis lamaz sx-
ivebs, gaexveva: janRSi, kapasobs da TrTis, Rvarebad gasdis cremli, magram
avi znis ar aris. isev male moixasiaTebs, gadaiyris Rrublebs da namtira-
levi, Tavisi Tavis damcinavi, umanko RimiliT gadmoixedavs maRlidan. ax-
los ki suldgmuls ar ikarebs, arwivebic ki ridiT trialeben sadRac dab-
la.
miukarebeli iyo Turme legoc. sxvebTan erTad inawilebda mwyemsur.
Wir-varams, xandaxan xumrobda kidec: iRimeboda kidec, magram Tvalebi mainc
zariani hqonda. eridebodnen tolnic da ufrosebic. eSinodaT kidec. xma ki
arc erTxel ar aumaRlebia im or TveSi. gaSlida cxvars, Camojdeboda
lodze, daawyobda xelebs kombalze da Sehyurebda TeTr sapatarZlos. erTi
moxucis TqmiT, TiTqos laparakobdnen kidec lego da TeTri sapatarZloo.
magram, me vgoneb. es ukve metismetia. metismeti mouvida im moxucs...
erTxel naTeli dari dadga saocari. ca gadawmendili iyo kidiT-kidem-
de. TeTri sapatarZlo mosuliyo sul axlos da RimiliT eZaxda, Tavisken
iwvevda legos. da legoc wamodga, Coxis kalTebi qamarSi Caikeca, qalamnebi
da paWiWebi gaiswora, cxvari amxanags Caabara da isic RimiliT wavida TeTri
sapatarZlosaken. SeSinebuli amxanagi didxans misdevda. didxans misZaxo-
da, _ nu, lego, nu sCadi, Tavi ar waagoo. magram legom ar gaigona, midioda da
miangrevda klde-RorRs. mosxletili lodebi jaxajuxiT cviodnen ufsk-
rulebSi. SemkrTali arwivebi yiviliTa da frTebis aCqarebuli qneviT
uTmobdnen gzas. aiSala TeTri sapatarZlo, Seikra Subli, sadRac iquxa kidec.
lego ki midioda da miangrevda klde-RorRs. xandaxan SeCerdeboda, kldes
735
miexuteboda, raRacas ugdebda yurs. ra esmoda, aravin ar icis, gaeRimeboda
kia, da ase RimiliT iwyebda Semdgom kldeze asvlas, bolos, rogorc iqna, es
kldeebic gaTavda. daiwyo glu, avad alaplapebuli yinulis ferdobi. qari
sToSavda aboboqrebul burusSi xuT nabijze veRarafers xedavda, sunTqva
uZneldeboda. mainc jiutad miiwevda maRla. waiqceoda, mosxlteboda, ma-
gram SeSinebuli ki ara, darcxvenili dgeboda. ase iara didxans, didxans...
da uceb igrZno, rom aRmarTi gaTavda. ramdenime nabiji eWvianad gadadga
gavakebul yinulze, iqiT Tavqve daiwyo. amobrunda, SemaRlebulze dadga.
aRar icoda, ra eqna. xan maRla iyureboda, xan dabla. yovelis mxridan sqe-
li burusi exveoda. mere sadRac qvemoT mzem gaielva wamiT. SuadRe karga
xania gadasuliyo. aq didxans darCena aRar SeiZleboda. xelebi gaSala,
datrialda. _ ehei, me aq varo, daiZaxa da Tavis xmas gaadevna yuri. Cqami
arsaidan ar mosula. maSin daiCoqa, xanjali amoiRo, samjer akoca yinuls
da xanjali im nakocn adgilas dasca. xanjlis wverma yinulis naperwklebi
amoyara da gaCerda. TviTon adga, muxlebze xeli Caisva da wamovida.
Sebindebisas kve binaSi iyo. mokrZalebulni, aRtacebulni Sehyurebdnen
amxanag-mwyemsebi. lego ki iRimeboda dRa arafers ambobda mets: avedio, ho.
avedio. mere? mere raRa? avedi da ai, Camovedio, dasisxlianebuli foCxile-
bi daunaxes. erTma arayi amoiRo, _ gadaivleo. gaiRima, xelebi gauSvira da
arayi wyaliviT gadaivlo.
diliT ki, cxvari rom gaSala da Cveuli siyvaruliT gaxeda TeTr sapa-
tarZlos, Tavzari daeca. TeTri sapatarZlo kidev ufro axlos mosuliyo,
im erT RameSi uamravi naoWi gasCenoda saxeze, cdilobda adrindeburad
gaeRimebina legosTvis, magram es iyo qmaryofamoSlili qalis cudi, cudi
Rimili. legom saxeze xelebi aafara da ase darCa didxans.
meore dRes ki wavida araviTari gasamrjelo ar uTxovia cxvris pa-
tronisagan, marto joxi aiRo ·da wavida. wavida aRmosavleTisaken erT
xans Canda lodebs Soris. mere ferdobs Caefara. sxvas aRaravis ar unaxavs
metad.
me Semindvia, moxucebo, Tuki zogi ram gamogonebulia Tqvens naambobSi!..
`ciskari #4, 1968; `barisken mofrinavs jafara~
maqvs erTi saymawvilo moTxroba, sadac miweria: „vici, rom bevri kargi
berikaci ginaxavT, magram imisTana koxta papa, rogoric Sio papa iyo, ara
mgonia, sxva SegxvedrodeT sadme. aseTi TeTri, spetaki wveri hqonda, TiTqos
bambis fTilebi amoukravT Sokoladisfer ybebze da nikapzeo“... Semxvda
batoni levani da Sewuxebulma, didad Sewuxebulma miTxra:
_ eg ra dagiweria, kaco! Sokoladisferi ybebi, kaco?!
me Tavis marTlebas movyevi. Tanamedrove bavSvebi Sokoladisfers ufro
advilad warmoidgenen-meTqi.
_ uho, arao, ras ambobo! _ jiutad iqnevda xels. wyarosTvalad mfeTqavi
misi suli Znelad ikarebda yovelgvar qimiurs.
me minaxavs esac, rogor dascqeroda wyaroebs: ujarmaSi _ budRujurs,
ananurSi _ civ wyaros, myinvarwveris kalTaze _ saberwes, romelsac Semdeg
ilias wyaro vuwodeT... birTvisebSi...
aTwleulobiT yovelgvar sufTas ZaliT mocilebuls, sxeuli ukioda
ankara wylis xilvisas. Cahyofda Sig peSvs da netarebda bavSviviT.
armazSi, mtkvrispira koncxze, sadac axla misi saxli dgas da sadac ganis-
venebs TviTonac, CamiZRva nestian, gadmoburul bilikze, Camiyvana dabla, mt-
kvarTan.
738
visxediT veeba, dayudebuli kldis qveS da vuyurebdiT gazimzimebul
morevs.
mtkvari im zafxuls saamayod iyo savse. modioda dinjad, ixvevda, moizneqav-
da moyviTalo Wavlebs. TrTodnen, Wyapunobdnen pawawina talRebic napir-
Tan. satrialoebSi trialebdnen wvril-wvrili nariyebi. aqeT, CrdilSi,
sveli iyo, nedli iyo yvelaferi, iqiT, wyalic da miwac _ mziT gavarvarebu-
li.
_ xmas ugde yuri, xmas! _ momibrunda batoni levani.
da TiTqos maSin gavigone pirvelad _ wylis Cadedebuli, Caidumalebu-
li mumuri, romelsac asdevda wvrili talRebis Wylopini.
_ ras ambobs, ras laparakobs netavio.
da uceb gaixsena erTi Cveni didi Semoqmedi. mis gmirebs, Tu dganan, mx-
olod maSin swvdebaT xmebi, Tu amoZravdnen, aRaraferi esmiTo.
_ arada, mwerlobaSi xmebi bevs rames niSnavs. xom xvdebi? ai, axla, ager
iq, iqiT napirs, im mzeSi momdgaria mtris jari. qoTqoTeben, yayaneben, erTma-
neTSi areulia cxenebis flaqva-fluqvi da aRmosavluri mWaxe bgerebi. jer
ver bedavdnen wyalSi Semosvlas. mere Semodgafundebian; mocuraven, fru-
tuneben, lagams aRraWuneben cxenebi, dasWyivian mxedrebi, JRrialebs iaraR-
ic. wyali ki xrotinobs, wyreba...
wyrebao, da aSkarad davinaxe wylisgan gavadaTreuli cxeni. gadmokark-
luli TvalebiT rom SesCerebia cas, SeZrwunebuli rom dahyurebs mis kisers,
uzangebze aweuli mxedari, kivilebi rom awydeba aqeT-iqiT dafeTebul Ra-
murasaviT.
aRtacebulma movagone, filo mnaTe rom agugunebs grem-qalaqSi zarebs.
_ eg arao, zarebis guguni imasac kargad aqvso.
aiRo gamoriyuli roki, gadaagdo wyalSi da siamovnebiT uyurebda jer
mis wriul tivtivs, mere qvemoT svlas.
zemoT vaxsene birTvisebi.
ra sixaruliT migviZRoda am uZleveli cixisken! ra siamayiT idga ze-
moT da gadahyurebda qveynierebas!
Sindis nedli joxi ekava xelSi, magram ise, uTuod xmlad grZnobda misi
marjvena.
isev xmebi.
qofTavis gamoqvabulidan rom davbrundiT, radiogadacemaTa erT-erT-
ma redaqciam mTxova, msmenelTaTvis momeTxro, risTvis viyaviT da ra vnax-
eT im gamoqvabulSi. davwere sagazeTo informaciis msgavsi ram. wavakiTxe
baton levans. ar moewona, ar movelodi Sengan aseT simSraleso.
739
_ Ramis xmebi mainc, kaco, Ramis xmebi!
orbebis yivili da kldidan mowyvetili qvebis griali mainc ar unda
ismodeso?!
wamovedi, xelaxla davwere. gamomivida moTxrobasaviT raRac. gaeRima,
kmayofili darCa. gansakuTrebiT Semiqo „dacvaze“ rom vdgavar kldeze da
rkinis CaCqanze sxvadasxvanairi xmiT ganuwyvetliv wkarunoben sxva da sxva
simsxos kenWebi...
es ukve wakiTxulidan.
fsiqolog vladimer norakiZes miucia sufTa qaRaldi da uTqvams, aqve,
am wuTas, aRewera suraTi, rac pirvelsave gafiqrebisas warmoudgeboda
Tvalwin. baton levans dauweria: kavkasioni, kldeebi, qari, erT adgilas
jaWvi hkidia da im jaWvs qari aJRrialebso.
minaxavs misi imedgacruebis mSvidi sicilic.
es isev im dros moxda, qofTavis Semogarenis dasazverad rom mivdiodiT
Cven orni.
avediT loWinis xevis maRla. gadaiSala mwvaned abibinebuli saZovrebi
da ukve Semuxluli yanebi (maSin xis WaWaneba ar iyo im midamoebSi). modio-
da, moTqorTqorebda im yanebs Soris cxvris farebi. batonma levanma manqa-
na gaaCerebina, _ gadavideT, cota xans vuyuroT, amaze ukeTess ras naxavs
kacis Tvalio. gadavediT, vdgavarT. gaaqvT torolebs caSi kriaxi. modis
cxvari, mosdeven dasapalnebuli saxedrebi, cxenebi, moZunZuleben myefrebi.
aris bRavili da peteli, mosWyivian mwyemsebi.
modis erTi SeWarmagebuli mwyemsi, amayad auRia joxi.
_ ai, vin inaxavs Cvens qarTuls! _ brZana batonma levanma.
da is amayi mwyemsi rom sul axlos movida, hkiTxa:
_ aiyareniT saTrialeToda?
_ ho, uJe aviyareniT, magram aese upragonoTa, zogni sada varT, zogni
sada.
icinoda batoni levani mere, aRar undoda CvenTvis Semoexeda.
misi Zalis Tavwyaro uTuod rwmena iyo. swamda xalxisa, xalxis azrisa,
tradiciebisa. swamda CaTqmis Zalisa.
1957 wlis seqtemberSi, didi ilias dabadebis 120 wlisTavis aRsaniSna-
vad, myinvarwveris „dasalaSqravad“ wagviyvana maSindeli axalgazrda mw-
erlebi. konsultantad gamogvyva cnobili mTamsvleli qali aleqsandra
jafariZe.
jer ilias saxl-kars gavuareT saguramoSi. iliaseul venaxSi msxmoiare
740
vazebisagan gavakeTeT ori gvirgvini. erTi gvirgvini bazaleTis tbaSi Cav-
uSviT nel-nela; Tan CavZaxodiT, _ marad da yvelgan, saqarTvelov, Cven
varT SenTana!.. meore gvirgvini myinvarwverze waviReT. gzad zeimiT vuwo-
deT saberwes wyals ilias wyaro. avediT meteosadgurSi, magram iqidan
ukve ar iqna da aRar gagviSva amindma zeviT. TiTqmis mTel kviras qroda
Zlieri qari, Tovda da ireoda CaSavebuli janRi. vnaxeT beTlemis gamoqv-
abuli, vcadeT mwvervalze asvlac, magram amaod. Cveni umetesoba ukan gamo-
brunda. davrCiT ramdenime kaciRa, maT Soris qalbatoni aleqsandra da
batoni levani. TvalebSi dardCamdgari levani Taviseburad bubunebda.
_ raRac cudi moxdeba, raRac cudi moxdeba, es CaTqmuli gvirgvini rom
mwvervalze ver avitaneTo.
gvirgvini ki kedelze ekida da marcvlis gamoclasac veravin bedavda
misi mtevnebidan.
bolos, 22 seqtembris saRamos, qari CayuCda. amindis biuromac gvacnoba,
qari iyuCebda meore dRis SuadRemde mainc. 23 seqtembers, naSuaRamevs gavediT.
miuxedavad sqeli janRisa, avediT mwvervalze, ufro agviyvanes zaqaria
SerezadiSvili da me mTamsvlelebma _ levan sujaSvilma da givi yalabeg-
iSvilma. levan sujaSvili migviZRoda win, is Wrida qarisgan gadapriale-
bul yinulze safexurebs.
maRla iseTi qari dagvxvda, sam nabijze veRar vxedavdiT erTmaneTs.
mainc movZebneT wveri da damsubuqebuli gvirgvini (qars yurZnis oriode
marcvali daetovebina zed) mokrZalebiT mivasveneT Tovlze. videqiT da
viZaxdiT, _ „didebuli ram aris eg myinvari!“ da sxva.
mere gamovbrundiT. SuadRisTvis ukve meteosadgurs vuaxlovdebodiT.
qalbatoni aleqsandra da batoni levani Cvens Sesaxvedrad gamoeSurnen.
imedgacrueba exataT saxeze, Turme ase male ar gvelodnen da rom vuTx-
ariT, viyaviTo, uceb ganaTdnen, gadagvexvivnen.
aleqsandram yinulis iebi mogvarTva. levanma mxrebiT Semaqana da yba-
Si alersiT gamityapuna xeli.
iSviaTad Semxvedria adamiani, romelsac egodeni sixaruli gamoexatos
CaTqmulis ganxorcielebis gamo. TviTon gvirCevda saWmelis nugbar naWrebs.
_ raRac damemarTeboda, qveynis saxeliT wamoRebuli eg gvirgvini rom
ar agetanaT mwvervalzeo.
magram me minaxavs Seurigeblobis ZrwolviT moboboqre levanic.
es ufro mogvianebiT moxda. CamovdiodiT kavSirgabmulobis saminis-
tros kibeze. qvemodan RimiliT, xelebis SliT wamovida viRac.
_ batono levan! batono levan!
741
levani wamiT Sedga da uceb im xalxSi Semzaravad daiZaxa:
_ ar momekaro! ar momekaro!
gavarda gverdze, Cairbina dabla da gavida trotuaris iqiT.
me erTi gavxede im kacs, romelmac ase SeaZrwuna. turasaviT miiZurwebo-
da maRla.
levani ki Rrmad sunTqavda, xelze xels ise isvamda, TiTqos raRacas
iwmendda; karga xans ar amouRia xma, mere Zlivs gasagonad Tqva, is kaci
erTi imaTgani yofila, romlebsac naSuaRamevis 3-4 saaTze gahyavdaT le-
vani „Wkuis saswavleblad“.
da mainc.
erT sofelSi gavCerdiT manqaniT. ezos patronma Zalian gulgrilad
dagviqnia Tavi, datoveT manqanao. me vSiSobdi, gagvZarcvaven-meTqi (ukve
gamocdili mqonda aseTi ram. _ ara, kaco, egre ar SeiZleba, egre rogor
SeiZleba ifiqro qveyanazeo! da laRad gaabija tyisken.
iqidan raRac Zala da sinaTle modioda misken.
rom davbrundiT, manqana marTlac xeluxlebeli dagvxvda.
aTi weli gavida levan goTuas gardacvalebidan. is ukve Sors aris
wasuli Cvengan, magram es siSore simaRlea. igi maRlaa asuli da im simaRl-
idan kidev ufro gazrdili, gabumberazebuli, mSvidad dagvcqeris sikeTis
SuqiT gabrwyinebuli TvalebiT.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`loma da nikora~
745
`locva~
`loWinSi~
748
`lxini kaxelebTan~ (ciklidan _ `cxovreba poetisa~)
***
lado asaTiani gurjaanel ymawvil kacs vano baCukaSvils TavisTan hyavda
mi patiJebuli. oqtomberi iyo,kaxeTis ulamazesi Tve.
maspinZlebis orsarTuliani saxli maRlob adgilze idga. cisferi ai-
vani farTod gaSlil alaznis velsa da Soreul kavkasions gadascqeroda.
lado uTenia iRviZebda da maSinve aivanze gamodioda.
dila xom yvelgan kargia, magram kaxeTis dila mainc sxva ramed eCvene-
boda! alaznis velze lbili bindi da ukidegano TeTri Rrubeli iwva. maR-
lidan is Rrubeli mSvidad mobalaxe cxvris faras waagavda; TiTqos viRa-
ca salamurs ukravso _ wynarad, gagrZelebulad. midioda es xma da Tan im
bindsa da TeTri Rrublebis faras miiyolebda. mxrebCamoTovlili lur-
ji kavkasioni nel-nela iwevda maRla-maRla...
amindi kargi idga, cas kamkami gahqonda, magram mainc yvelaferi sveli
iyo: saRebavSemomskdari cisferi boZi, romelsac lado miyrdnoboda, mezo-
beli saxlebis xavsmokidebuli kramitebi, tolgadafarebuli Tivis zvini...
sadRac wveTavda kidec. wveTi danjRreul Tunuqis nivTze ecemoda.
mzis amosvla xom raRac zeims hgavda. jer broweulisfrad SeiRebeboda
daRestnis kabadoni, mere Tovliani mwvervalebi aenTebodnen wiTlad, mere
amocurdeboda gavarvarebuli disko, da TiTqos mZlavrad moiqniao joxi
diriJorma _ daiSleboda nawil-nawil: gormaxebi da Rrublebi, Camuqebu-
749
li xevxuvebi da wiTel-yviTeli tyeni; Zirs, gzaze, faTquniT gaivlida Zar-
amoryeuli avtomobili, mihyvebodnen fiCxakidebuli saxedrebi, viRaca mTe-
li qveynis gasagonad Seumkobda Zuasa da balans; lados siyvaruliT Cae-
Rimeboda, xelebs aswevda, TiTqos cas unda Seswvdeso... mere aivans das-
tovebda da baRSi Cavidoda.
baRSi didi xeebi idga _ didi msxlebi, didi leRvebi. almasis mtveriviT
caxcaxebda gamWvirvale cvar-nami maT foTlebze, balaxebze; afrindebodnen
lamazi skvinCa-Citebi sveli miwidan, Sejdebodnen Savadgaprialebul rokebze
da gulmSvidad iwmendnen pawawina niskartebs; TiTqos orTqli asdioda
totebSoris oqros larebiviT gabmul mzis sxivebs...
marto lado iyo aq, baRSi, magram eCveneboda, rom yoveli mxridan viRa-
cebi uTvalTvalebdnen. adamianebi ki ara! qrizanTemebi, georginebi, cvris
msxvili wveTebi da idumali RobemZvralebi. ijda mesris ZirSi midgmul
grZel skamze, abolebda papiross da ixedeboda aqeT-iqiT. esmoda CuCuni,
CurCuli, Cumi xiTxiTic ki. undoda waeswro romelime maTganisTvis, ver
aswrebda da celqi mowafeebis mier gawbilebul maswavlebeliviT eRime-
boda.
maspinZeli gvian iRviZebda. mas yovelTvis SeSfoTebuli gamometyvele-
ba hqonda. ise Camorboda kibeze, TiTqos viRac gaqceuls mosdevso, Semo-
vardeboda baRSi, dainaxavda myudroSi mimjdar, skamze fexebakrefil la-
dos da Sedgeboda, gaeRimeboda.
es ymawvili kacic leqsebs werda _ sust, uferxorco leqsebs. xandaxan
aqveynebda kidec, magram arasodes ar laparakobda maTze da es ifaravda _
lado ise uyurebda, TiTqos umcrosi ZmisTvis celqoba epatiebinos.
_ isev damZinebia, kaco! _ bodiSobda darcxvenili vano, _ ra RmerTi
miwyreba am bolo xanebSi, ar vici! winaT Rameebs vaTenebdi xolme, vkiTxu-
lobdi...
lados papirosi nel-nela mihqonda tuCebTan da alersiT Sescqeroda.
man icoda, rom es kaci wignze Rames ver gaaTenebda. erTi bobria biWi iyo _
TmaxuWuWa da CabuTxuzebul-CaRaJRaJebuli. mas bevri unda sZineboda; bavS-
viviT gemrielad unda eWama, pirdapir majiT moewminda msxvili lamazi
tuCebi, da mere bevri sZineboda. zogs xom aseTi ramec uxdeba xolme?! amasac
es uxdeboda da gemrielad Wamda da eZina kidec...
lados ar undoda egrZnobinebina, rom tyuilSi iWerda, sityvas banze
ugdebda da moulodnelad ekiTxeboda:
_ ager im balaxs ras eZaxiT? ager imasa? im buCqs?
vanosac es undoda! datrialdeboda, balaxebs Caucucqdeboda, buCqs totebSi
750
xelebs Seuyrida, gadaswev-gadmoswevda.
_ es kenkeSaa, es kidev melikuda. es viribalba da esec xomarduli.
sauzmes aivanze awyobda vanos deda. es janiani, wiTuri qali sul imas
SesCioda lados _ sakadrisad verafriT ver gimaspinZldebiTo, sufraze ki
mTeli ragindara mohqonda.
lado didi mWameli arasodes yofila, magram Tvals uxarebda erbosav-
iT msuye, baraqian naWrebad daTlili TuSuri yveli, qaSanuris qilaSi Cay-
inuli da axla saxeldaxelod SemTbari surnelovani yaurma, cxare xirxi-
to, nedli nigozi, gviana pamidori, cvriani oxraxuSi da Tavi da Tavi _
gamtkiculi SoTebi, SoTebi da Rvino, Rvino da muxis kasrSi CaZvelebuli
arayi.
sauzmes xili mohyveboda.
koxtad dawnuli tirifis TeTri xaxliT idga: qarvisferi komSebi da
loyawiTela vaSlebi, Jangura gulabebi da damkraxuli yurZeni, Caxmaxa
broweulebi da wiTeli, wiTeli unabi.
lados yvelaze metad komSi moswonda, _ mogrZo, daRmeWili, bususdayrili
komSi. aiRebda, sunavda, TvalmoWutuli Sescqeroda Sors gaweuls da raRac
sevdagareuli RimiliT, romelic saocrad uxdeboda am gulCaTxrobil ax-
algazrdas, TiTqos TavisTvis laparakobda: komSi beber, beberze beber kacs
magonebso. Tma, warb-wamwami da wveri dascvenia, saxe dahpataravebia, dale-
via, gahyviTlebia, xavsi mosdebia, mimWknari Subli Seukravs da daRvremili
Cascqeris miwaso.
vano icinoda, skams ukan swevda, mucels Svebas aZlevda da ase icinoda.
nasauzmevs sofel-qveyanaSi gadiodnen.
gurjaani qalaqobda, Tu gurjaanelebi qalaqelobdnen! quCebi moekirw-
ylaT. quCis orive mxares cacxvebi da akaciebi daergaT. mere xeli aRaravis
exlo _ ar SeekafaT, ar SeekvercxaT. gazrdiliyvnen Tav-Tavis nebaze, ae-
gragnaT damuxluli totebi, gamoesxaT uamravi sifrifana foToli. foT-
lebi Semodgomas gaeyviTlebina, mzes gaemWvirvalebina da oqros gril
arils afendnen qvafenilze.
qvebs Soris mwvane balaxi da matitela amojejilebuliyo; matitelas
TasmasaviT rbilkisera batebi da maRal fexebze sasacilod moqanave in-
daurebi wiwknidnen.
mTavar quCas asfaltic ki hqonda mosxmuli. aq bevri maRazia, duqani da
saxelosno iyo. ireoda qalaqurad TavdaWerili xalxi, didi da patara,
lamazi qaliSvilebi _ Cum-Cumad rom aparebdnen mzeras mSvidi, vaJkacuri
Sesaxedaobis stumrisaken.
751
magram lados guli ufro bazrisken uwevda.
bazarSi oTxi Tu xuTi Cardaxi idga. CardaxqveS sxvadasxva soflebidan
mosuli mziT damwvari Tavsafriani qalebi da TuSurqudiani kacebi vaWrobd-
nen. mohkravdnen Tvals maTken mimaval adamianis lands da daiwyebdnen
gagrZelebul Zaxils.
_ aba, rbili SoTebi! dedas SoTebi!
_ yveli, gudis yveli! pah-pah-pah, ra yveli!
_ tkbili broweulebi!
_ matyli! matyli!
_ cxare wiwaka, avi dedakacis daTesili wiwaka!
Rvinis rigis naxvas xom ara sjobda ra! Camosxdomodnen CaJinJRilebu-
li glexkacebi Sav-Sav kasrebsa da muceldasiebul tikebs, daedgaT win TiTo
boTli da TiTo gagangluli naTali Wiqa, daemtvriaT yveli da puri daWmu-
Wnul, dalaqavebul gazeTis naxevze, daeyaraT wiwakisa da kitris mwnili da
iyvnen erT ambavSi.
_ aba, Sios marnisa!
_ daTvis sisxli!
_ noes rom uyvarda!
_ udedo TeTri! sapatarZlo udedo TeTri!
_ babuas abeCxrisa!
bazris erT kuTxeSi fexebgakruli qaTmebi qasqasebdnen. janjali muS-
trebi uxeSad iyvandnen, bumbulebs uwevdnen, uberavdnen, sacecxlurebiviT
iqnevdnen. sacodav frinvelebs kriaxis Tavic aRar hqondaT, daosebuli
xaodnen. gamyidvelebi damnaSaveebiviT idgnen.
lado da vano meRvines amoirCevdnen, erT boTls Camoasxmevinebdnen da
TviTonac dalevdnen da im meRvinesac daalevinebdnen. erTi alersiani Sexed-
va, erTi tkbili sityva, erTi Sexumreba sakmarisi iyo, rom am xalxs ecne da
Zmad mieRe. fiandazad dagifendnen sulsa da guls. gaxarebuli iyvnen _
gaxarebdnen, rom biWi SegveZinao, CvenebianT iluSa jaridan Camovidao, i
murdali sawyobis gamge da imisi avan-Cavanebi, rogorc iqna, mogvaSoreso.
wuxdnen da Senc SemogagulisWirebdnen _ mavansa da mavans kibo hqoniao,
saaraye qvabebis dadgmas agvianebeno, saxls kramiti damiklda da, ra vqna,
aRar vicio.
yvelafers grZlad, metismetad grZlad, TiTqos galobiT ambobdnen.
lado raRac ucnauri siamovnebiT usmenda. usmenda ara marto sityvebs,
aramed calkeul bgerebsac. usmenda da grZnobda, rom sicocxle kargi iyo
ganuzomelad, radgan sxvebs TvalSi eklad ki ar esobodi (rogorc es mom-
752
werlo xalxSi SeemCnia xSirad), Seni arseboba am adamianebsac sWirdebo-
daT; amaTac sWirdebodaT Seni Rimili, Seni sixaruli, Seni sevda... sadRac
Soridan iyavi mosuli, magram icinodnen da mudariT Semogvcqerodnen, rom
Senc gagecina, cremlebs iwmenddnen da TvalebiT gTxovdnen, Senc cremli
mogewminda.
erTma vejinelma glexkacma xom mTlad gadaria!
lado maSin marto iyo bazarSi da marto gadaawyda am vejinels, fafasaviT
sqeli Rvinis patrons basa burkiaSvils, ocdaaTiode wlis jagaraTmian
saxewiTur jeils. dayiravebul orTvalasTan falavaniviT idga, cali xe-
liT rezinis mili eWira, caliT doinji Semoedga da bavSvuri keTili Ri-
miliT dascqeroda bazars.
erTmaneTi Soridanve SeniSnes, erTic aSkarad gamoirCeoda imden xalx-
Si da meorec. erTmac Tvali aadevna da meoremac.
mere lado mivida, gamarjoba uTxra.
_ gagimarjoso, _ basa ratomRac ukan gadga.
_ erTi Careqi Camomisxi!
basam boTls xeli wamousva, wverSi TiTebwaWeril rezinis mils Tavi
Sig Caayofina da Camoasxa.
ladom Wiqa gaavso, wamotivtivebuli wi pwa cera TiTiT Semoacala da
Tqva: SeiZleba SenTan davlioo.
basam gulze xeli miido _ Cemi Tavi Sen genacvaloso.
_ Sen gagimarjos, saxlikaco, Cemi qveynis Snov da lazaTo, emag Ronieri
mxar-mklaviT, mag naTeli SubliT. didxans ideqi agre, weRan rom daginaxe,
falavaniviT. giyurebdeT da gvaxarebde. Sen saqmes gaumarjos. ojaxoba
gicocxlos, sixaruli nu mogakloT.
Wiqa nel-nela dagemovnebiT dacala, Zirs dadga, isev gaavso da basas
miawoda...
basa rogorRac dabneuli iyo. rezinis mili kasrSi Caabruna, lados Wiqa
CamoarTva. odnav gailaja, sindiyiviT alaplapebul Rvinos Caacqerda da
samadlobeli Tqva. magram... samadlobeli ki karga Tqva, magram... rezinis
milis WeriT maja dahRloda, Tu ra iyo, tuCebTan mitanili Wiqa aukankalda
da ramdenime wveTi lalis mZivad Camoekida axalgaparsul nikapze.
aman mTlad daabnia. nikapi xelis zurgiT moiwminda da Tavi jiuti xariv-
iT gaaqnia.
ladom Rimili Seikava. boTls isev Wiqisaken gadauwia Tavi, magram basam
Wiqas Tavisi veeba xeli daafara, avseba aRar daaneba _ Sen Cemi stumari
xaro, cota xans momiTmineo... erTi gasZaxa bazars:
753
_ aba, cxonebas biWi Sin midis da visac migaqvT waiReTo.
gamoZvrnen duqnebidan da saxelosnoebidan yasbebi da xarazebi, TerZe-
bi da meduqneebi _ saxeldaxelod Camoucarieles kasri.
mere viRac Zmakacs cxvris mTeli barkali CamoaWrevina, lurj winsafar-
Si gaaxvia, saidanRac gamxmari Tevzic moatanina, isic iq miumata. orTvalaSi
cxeni Seaba, Sublze moealersa, gaRimebuli lado farajagadafarebul ko-
foze ai patiJa,TviTonac gverdze miujda da vejinis gzas gauyena.
ladom ar icoda sad midioda, arc ukiTxavs.
iyo Semodgomis cxeli mziT ganaTebuli gza, gzis maRla _ kabadonze
axatuli, xelebaweuli, aJivJivebuli bavSvebi, grZel-grZeli, mbzinavi abla-
budebi...
ormociode wuTis Semdeg _ wiTel-yviTeli ferebiT aRsavse xilnari,
almurmodebuli Tone, Toneze waxrili piraxveuli xnieri dedakaci, xarix-
aze gakiduli uTvalavi CurCxelebi, jagnebi, Cxebi, xeladebi...
basa ezoSi gamogebebul TvalJuJuna gogosken iSverda saxres da sicil-
iT eubneboda lados: esao, es daleuli gogo, Cemi dedakaciao. egre nu uyureb
_ pataraa, magram xma aqvs, cidan qors Camoagdebso.
gogonac icinoda, basas sjgvlemavda da cdilobda darcxvenili lamazi
Tvalebi ladosTvis moeridebina.
mere lado da basa farTo aivanze idgnen da kavkasionisken iSverdnen
xelebs. is gogona da misi SavadSemxmari dedamTili ki maqosaviT gadi-
gamodiodnen. ismoda qaTmebis kriaxi, kaklebis CaxaCuxi, cecxlze Semdgari
qonis SiSxini da jam-WurWlis Cxaruni.
basam sufra jagnebiTa da CxebiT damSvenebul maranSi, samsapalnian
qvevris irgvliv gaaSlevina. dasajdomad muTaqebi Semoarigebina, Rvino
amoiRo da tol-swor, mokeTe-mezoblebisaTvis daaZaxebina. imaTac ar daigvi-
anes. Semolagdnen welgamarTulni, saxenaTelni, myviralebi.
hai da hai.
yvelam saTiTod miawoda Rvinisferi xmeli marjvena lados. axed-daxedes,
RimiliT moiwones. Tqvenc xom kargada xarTo _ daexmaurnen diasaxlisebs,
aba, axla Sen ici, patarZaloo, da dasxdnen, moikeces, puri gatexes, daiwyes.
daiwyes Tamadis arCeviTa. raRa Tqma unda, basa airCies. daloces ojax-
is dedaboZi da keTili angelozi, saZirkvlis Camyreli da pirveli sinaT-
lis damnTebeli, Seiwyales zogis mSoblebi, adRegrZeles meoreebisa, janm-
rTeloba da sixaruli usurves dedmamiSvilebs da keTil mezoblebs, dalies,
erTmaneTs daalevines, Sexurdnen, SezarxoSdnen da aba simRera vcadoTo, _
„beri kaci“ scades.
754
„beri kaci var, nu momklavo...“ _ da aiwia Werma.
Tixis jami Camoatares Cveni qveynis miwisa da misi cisa da Rrublis
sadRegrZelod.
axsenes Tamar mefe da Sah-abasi, saakaZe da aRa-mahmad-xani.
_ hai, dedasao! _ ibagunebdnen Sav-Sav mjiRebs mkerdze.
aiRo erTma kakali ori TiTiT. xom mTeliao _ daanaxva yvelas. Camoh-
kra gaSlili xeli, Camoamtvria da RimiliT SesTavaza lados.
egre ki arao da, cxvris kanWi gadatexa meorem.
Txa Txaze naklebio da daimxo basam Tixis jami qudiviT, dairtya muSti
da Camoimtvria Tavze.
icines, iraxraxes. sul lados Sescqerodnen da „genacvalos Cemi Tavio“,
xan erTi enacvleboda da xan meore.
mere basam xeli aswia _ gaCumdiTo. gaCumdnen. mSvidad Camoatares su-
fris wevrebis sadRegrZeloebi, datkbnen, guli aiCviles... ityodnen da sim-
Reras moayolebdnen, ityodnen da simReras moayolebdnen _ zamTari vard-
sa daaWknobso, SaSvi-kakabi Seibneno, Svidni gurjanelni sanadirod wavid-
neno...
mere kvlav aiwyvites. viRacam Tofi CamoiRo _ mokvdi, mtero da ixare,
Weroo, qalebma Sehkivles, Tvalebi daxuWes, yurebSi TiTebi gaikeTes... viRa-
cam lampas SuSa moaZro _ amiT unda davlioTo.
dalies, gadairivnen.
mere is SuSac SemoemtvraT da pirdapir peSviT daiwyes sma.
CamosdiodaT wurwuriT fafasaviT sqeli wiTeli Rvino majebze da ici-
nodnen, ixrCobodnen siciliT...
gareT idumali SrialiT brunavda varskvlavebiani ca.
au, ramden rames fiqrobda lado im Ramis Semdeg! ramden rames hpirde-
boda im Rrublebs, alaznis velze rom iwvnen xolme dildilobiT, im naTel
mzes, daRestnis mxridan rom amodioda zeimiT, im glexkacebs, romlebsac
esoden didad sWirdebodaT misi sevda, misi sixaruli. magram erTi patara
leqsis meti vera dauwera ra verc erTs. danarCeni dro sxva Rrublebma,
sxva mzem, sxva adamianebma waiRes. isini uTvalavni iyvnen. licliciT gamo-
diodnen iasamnisfer burusidan, mlocvelebiviT morCilad Cerdebodnen
poetis Soriaxlos da icdidnen. icdidnen da bolos yvelas mihqonda Tav-
Tavisi wili. mihqondaT manamde, sanam ocdaeqvsi wlis Wabukma gazafxulis
wvimas ar gaatana Tavisi arsebobis ukanaskneli wuTi...
SeundeT, kaxelebo!
`ciskari~ #11, 1959; `wveTebi foTlebze~, 1962;
755
`magda~
`madloba~
`maTiko gaTxovda~
`maia~
`maiko~
768
aris patara ojaxi: mama, deda da Svili _ maiko. deda da mama wignebis
gamomcemlobaSi muSaoben, maTi saerTo Semosavali 200 maneTs udris, maikoc
Rebulobs sti pendias _ 40 maneTs, maSasadame, mTeli 240 maneTi ugrovde-
baT da, ra Tqma unda, mSvenivradac cxovroben, magram xandaxan, gansakuTre-
biT maSin, Tu stumari ewvevaT, anda naTesav-mokeTeTa Wirisa Tu lxinis
moziareni xdebian (es ki ojaxis biujetis xarjze xdeba yovelTvis), mainc
dgeba xolme wuTebi, rodesac maikos deda iwyebs wuwuns _ yvelaferi kar-
gia, siyvarulic, erTmaneTis gagebac, pativiscemac, magram materialur uzrun-
velyofas. mainc udidesi mniSvneloba aqvs ojaxisaTvis. eyo, Tavisi mxridan,
msxverplis gaReba, maikos ki mxolod iseT ojaxSi gaaTxovebs, sadac, yovel
SemTxvevaSi, erTi stumris mosvlisas mainc ar eqnebaT mezoblebSi sarbeni.
maikos momgebiani gaTxovebis imedi ki namdvilad aris. lamazia, uaRr-
esad keTili, saqmiani, _ erTi im gogonaTagani, romlebic qmnian qarTveli
mandilosnis saamayo saxels. umegobros megobaria, udos _ da, uSvilos _
Svili. exmareba gazarmacebul amxanag biWebs, _ uwers leqciebs, amecadinebs,
urecxavs perangebsac ki. megobari gogoebi xom misi rCevis gareSe ar akeTe-
ben arafers _ maikos aWrevineben Tmas, akerineben kabebs, axatvineben Tvalebs.
mezoblebi gzavnian bazarSi, maRaziebSi. da rac ufro bevrs muSaobs da wria-
lebs, miT ufro lamazi xdeba. Zalian uxdeba sveli xelis zurgiT ukan gadaw-
eva taStisken CamoSlili Tmisa.
kmayofilTa gverdiT arian moSurne mezoblebic, pirvel rigSi _ Tvi-
Tonac qaliSvilebis patronni. isini raRac idumali muqariT iqneven Tavebs
_ moicaT, naxavT, rac mohyveba am amxanagobanaso. aRizianebT maikos xan
mTlad daudevari, xan ki metad gabeduli Cacma-daxurva _ vaJuri jinsebi,
vaJuri qurTuki da qamari, vaJuri qudic ki... da mezoblebis azriT, marTlde-
ba kidec es muqara.
maikos da mamamiss gagiJebiT uyvarT Tevzaoba. rogorc ki raRacnairad
damZimdeba movlenebi, iqmneba saSiSroeba sulieri gaWuWyianebisa, iReben
ankesebs, CanTebs, sxvadasxvanair mowyobilobebs, urekaven mamis amxanags, _
wignebis, samSoblo qveynisa da simarTlis moyvarul kacs _ da midian saTe-
vzaod. iq, mdinaresTan, sul sxvanairad moCans qalaqis Semawuxebeli movle-
nebi. es scenaris dramatul moqmedebas erTi aseTi Tevzaobis ambavi gaukeT-
deba kvanZad. mdinareze gadaeyrebian daaxloebiT iseTive interesebisa da
Sexedulebis mqone ymawvil kacs _ baqars, rogorebic TviTon arian, magram
kidev ufro umweos praqtikul saqmianobaSi (amas aZlierebs baqaris dedis
avadmyofoba). da maikos saSualeba eZleva mTeli sisruliT gamoamJRavnos
769
Tavisi unari _ moyvasisaTvis zrunvis unari. ibadeba namdvil, TvalsaCino
safuZvlebze dayrdnobili siyvaruli. amas ki logikurad mivyavarT baqarisa
da maikos SeuRlebamde. baqari arc mdidaria, arc garegnobiTaa gamorCeu-
li, magram aqvs is, romlis ganviTareba-ganxorcielebisaTvis Rirs brZola
_ da maikoc ibrZvis.
garegnulad ki yvelaferi ubralod gamoiyureba. saTevzaod midian ukve
oTxni. maikos da baqaris _ dedebi acileben mSvidi, idumali kmayofilebis
mzeriT. bolos gamcilebelTa Soris dgas maikoc (midian samni _ mama, mamas
amxanagi da baqari). maikos, tansruls, axla ukve sul Taviseburad lamazs,
Worfli mosdebia saxeze.
kacebi midian yayaniT, raRac sakiTxze kamaTiT...
idea: sikeTis fesvebi sikeTes aRmoacenebs.
27/XII. 57 w.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`maimuni maimunisa~
`maimunebi~
Âûíüòå ìîþ äóøó, êàëåêè è íèùèå, èáî
íå â íåé áîëüøå äàæå æåëàíèÿ æåëàòü!
i.bunini “Òåìèð-Àêñàê-Õàí”
weli iyo saSineli 1943, Tve _ marti. dekemberSi 16 wlisa gavxdi, qarxana-
Si vmuSaobdi, jerac isev mowafe merqva. taganrogeli lonia kudriavcovi
da me vmuSaobdiT erTad. am kudriavcovs saxeli TiTqos arc rqmeodes,
yvelani kudriavcovs veZaxdiT. Cemze cota didi iyo. iqve qarxanaSi eZina
xolme gaTbobis radiatorebis Ziras. tili exvia _ dazgaze scvioda TeTr-
ad. TviTmfrinavis kapotis nawilebs vamoqlonebdiT. kudriavcevs pnevmat-
iuri CaquCi eWira, me xelis grdemli. amovuyridi winaswar gakeTebul naxv-
retSi moqlons, daviWerdi qvemodan grdemliT, kudriavcovi kidev im Caqu-
CiT daatetkavda Tavs.
ucnauroba iyo is biWi, mTel dRes xuT sityvas Zlivs ityoda. bevrs mun-
jic egona. me enad viyavi gakrefili. saSineli rusuliT, magram mainc vyve-
bodi Cvens mTebze, Wiuxebze, mdinareebze, murwebze, jixvebze, daTvebze. kudri-
avcovs xandaxan gaunaTdeboda saxe.
Tu qarxnuli burRebi ar gvqonda, gvqonda foladis mavTuli. im mavTuls
movWridiT burRis sigrZeze, wvers gavubrtyelebdiT, mere Carxis salesav-
iT SubiviT avuwyobdiT pirs, CavamagrebdiT drelSi da midi! _ imiT vxvret-
diT duraluminis nawilebs. dilis 9 saaTze viwyebdiT saqmes da meore
dilis 9 saaTamde vmuSaobdiT. ori Sesveneba gvqonda, dRisiT pirvelze da
RamiT Tormetze. Ramis Sesvenebaze viZinebdiT, Sevi parebodiT samRebro
saamqroSi (iq kargad Tbiloda), SevZvrebodiT aTasi xaraxuris qveS da
tkbilad viZinebdiT. pirvel saaTze Cveni saxelosnos ufrosi maRali griSa
WolokiT gviCuCxunebda siRrmeebSi da dagvyviroda. zogjer iyenebda wylian
Slangsac. o, wyali cudi iyo. kidev kargi, rom erTi dayvireba da Slangi
775
sxva mxares gadahqonda.
qarxana iyo soRanluRTan. me vcxovrobdi naxalovkaSi. ra dro dasWird-
eboda maSin wasvla-wamosvlas?! muSaTa matarebeli ki iyo, magram xdeboda,
rom imaze an ver vaswrebdi, an Tavad modioda didi dagvianebiT. maSin
tramvaic „sagangebod gvRupavda“, xuTjer mainc amovardeboda liandagidan.
Cemi patara, Zalian patara oTaxi 43 wlis gazafxulze marto me mqonda daT-
mobili. Cemi da raRac praqtikaze iyo gagzavnili, deda sakolmeurneo sam-
uSaoze iyo wasuli, nakveTi rom ar CamoerTmiaT sofelSi. me Zalian miWir-
da, 700 grami Savi puri, talonebze rom gvaZlevdnen, erT Wamaze myofnida.
gmirad meCveneboda Tavi, Tu orad gavinawilebdi. kidev kargi, rom jer
isev mowafeebs, TiTo jam wyal-wyala sups gvaZlevdnen dRis Sesvenebaze.
xandaxan vyidulobdiT tafaze gamomcxvar lavaSsa Tu kvers, rusebi „piS-
kas“ rom eZaxian. es ormocdaaTgramiani kveri 10 maneTi Rirda. xelfass
viRebdi 400 maneTs, Tu raRac miaxlovebiT magdens. oTxasi maneTiT SemeZ-
lo fuTis nasamedi xorblis yidva, isic sadRac kaxeTSi.
ho, qarxnidan dilis 9 saaTze gamosulebi, meore dilis 9 saaTze isev
samuSaoze unda vyofiliyaviT.
fexsacmeli mudam daxeuli mqonda, piri gauparsavi. mivedi erTxel Cveni
saxlis patronTan, vaCvene fexsacmeli, _ dakereba minda-meTqi, sami Tumani
vTxove, Camova deda da mogarTmevT-meTqi! sinamdvileSi bazruli purisaTvis
mindoda is fuli. martSi Zalian icis moSiveba. saxlis patroni qali meore
sarTulze amaval kibeze ijda, raRac Tesls arCevda, gverdiT wyliT savse
grafini edga.
gaavsebda xolme im grafins ezos onkanze, moiwafebda da iqve svamda
Ronivrad. autydeboda sicili, _ ise vsvam, TiTqos zurgieliT viyo gamaZ-
Rario _ zangiviT Savi qali iyo, dabali, msuqani. mxolod Tvalebi da kbilebi
uelavda TeTrad. daiwyobda xelebs muxlebze misi dedamTili, _ ramdeni
weliwadia da mainc meCveneba, erTad rom wvanan, Cemi biWic SeRebili adgeba
diliTo. rZali icinoda, dedamTilic. mxolod sxvadasxvanairad, rZali
TiTqos kbilebs ufro akraWunebda..
_ genacvaleo, _ miTxra Savma saxlis patronma, _ dilas wavida durmiSx-
ani gorSi da puris fulis - meti kapiki ar dautovebia, Tu gvqondes da ar
mogce, gavqvavdeo.
davijere, mis naTqvams rogor ar davijerebdi! keTili, xelis gammar-
Tavi qali iyo, sul locavda yvelas da yvelafers irgvliv. meuRlec keTili
hyavda, vaJkaci, gaWirvebuli mezoblebis didi Semwe. erTi eg iyo, dilas uTe-
nia midioda samsaxurSi da RamiT gvian brundeboda. aTasSi erTxel Tu
776
movkravdiT ezoSi Tvals, SeuRebavs, energiiT savses, da Cvenc gveRimeboda.
wamovedi sircxvilis WianWvelebdaxveuli, Sevweqi sabanqveS da SeviyuJe
wignic. sabas „sityvis konas“ vkiTxulobdi, cota CameZina. Sebindebisas wam-
ovdeqi, puris maRaziaSi wavedi. iq xvewna-mudara iyo saWiro da SeiZleboda,
meore dRis talonzedac moecaT puri. gamyidvelma iseTi TvalebiT Semomxeda,
megona, panRuris kvriTac gamomagdebda, magram uceb braziT aiRo makrateli,
moaWra Cems baraTs taloni, braziT amiwona puri, movdiodi, movrbodi. nax-
evari iqve SevWame, gzaze, naxevari dilisaTvis Sevinaxe. dilas, avdeqi Tu ara,
purs movefere. patara iyo da gemrieli. gamorCeviT gemrieli _ navTquraze
SemTbar sul cota zeTTan erTad. xalisiT wavedi qarxanaSi, mTel dRes da
Rames iq viyavi. meore dilas wamovedi. muSaTa matareblis mosacdelze
Tanasofleli biWi Semxvda, Tanaklaseli, Zmakaci, goga. orivem gavixareT.
wamodi-meTqi CemTan. iyoymana, magram bolos dameTanxma. avediT naxalovkaSi.
qari uberavda, winwklebi mohqonda. Cvens ezoSi aravin iyo. kaklebi mqonda,
mTeli ociode, magram vinaxavdi, uceb rom mama momadges, ra unda vaWamo-
meTqi. is kaklebi gavimete ZmakacisaTvis, davamtvrieT, cota zeTSic movSuS-
eT, tortiviT gemrielad vWameT. mere davweqiT, daviZineT.
ise gveZineboda, daRameba verc ki gagvego. Tumca ra, sxva drosac ase
meZina xolme, karga Ramemde. RamiT gaRviZebuli, sadRa unda wavsuliyavi,
isev loginSi vrCebodi. patara lampa mqonda, SuSis magivrad milad mox-
veuli rveulis furceldadgmuli. mis Suqze vkiTxulobdi, o, RmerTo, rogor
vkiTxulobdi! kakuni atyda karze, gavaxile Tvali, raRac mrgvali, Zlieri
sinaTle idga karSi.
_ gaaReTo!
wamovdeqi, kankaliT gadavatriale gasaRebi, gamovaRe kari. Semovarda
koverkotis qviSisfersawvimariani, Cekistisqudiani kaci. gvari SemekiTxa.
vuTxari, sa xelio. esec. gamomiSala da mxeTqa sila saxeSi. es vin ariso, Sen
vina xaro, ekiTxeboda gogas. gogam Tqva, _ amxanagi varo, gauSala da imasac
gaulawuna saxeSi, _ cxovrobT amxanagebiT, dostebiTo.
_ gamoiwieT karisaken, aq dadeqiT, CasxediT, saxli unda gavCxrikoTo.
raRac qaRaldic dagvanaxa. ori milicieli edga ukan, erTs xelfarani eWira.
sawolebs ecnen, skivri wamoaqcies.
_ sada gaqvT radiomimRebi, _ Camisisina yurTan,
· berlins rom usmenT, faSistebo.
_ ra radiomimRebi?!
_ raa? isev gamilawuna, _ vagonebs rom texamT da mere faSistebs usmenT.
yurebi damigubda, TiTqos gulis revac vigrZeni. oTxi Tu xuTi dRiT
777
adre Cveni saxlis patronebis biWma gordam gayviTlebul qaRaldSi gaxve-
uli raRac aitana saxlis ukan, baRSi. Tvalebzec etyoboda, rom raRac damai-
nteresebeli mihqonda. avdeqi, gavedevne, jer gamomcdelad miyurebda gor-
da, gaxveuli ukan eWira, mere naZvis qveS Semiyvana da iq gavxseniT. es iyo
mozrdili wignis odena radiomimRebi, namdvilad sazRvargareTuli. ra
knopze ar davaWireT xeli, rogor ar vaWanWyareT, xma ar amouRia. maSin
gordam isev gaaxvia da waiRo, Sin ar autania, sadRac waiRo.
es iyo, magram ra SuaSi iyo vagonis gatexva?
Cekistisqudianis muSti TiTqmis sul Cems cxvirs exaxuneboda. mCxrekavebi
aSkarad verafers iseTs ver poulobdnen.
karSi mdgariyo mezobeli moxuci qali.
_ ui, nu scemT, eg kargi biWi ariso, _ wamoiZaxa TiTqmis tiriliT.
_ kargi maSin aris, loginSi rom wevs da fexebs aRar aqanavebs, _ miugo
ufrosma. _ Tqvi, sada gaqvT naZarcvi da fuli! _ isev Camisisina, _ axla
TmaSi mwvda da Ceqmis wverebi damiSina kanWebSi.
_ vaime, Sviloo, _ wamoiZaxa mezobelma. Cekistma mkacrad ubrZana, _ wa-
diT aqedan swrafado.
Cxrekva didxans ar gagrZelebula, anda ra iyo gasaCxreki erTi bewo
oTaxSi! _ CaicviTo! CavicviT, me da goga win gagvigdes. Cveni kari daketes,
daluqes or adgilas. TiTo panRuri ezoSi mogvayoles.
quCaSi Turme Savi manqana gvicdida, Cven uknidan agvrekes, milicielebic
iqidan amovidnen, ufrosi win Cajda da wavediT.
migviyvanes Tbilisis vagzalTan, agviyvanes farTo kibeze, gavuxvieT marcx-
niv, isev CavediT cota mokle kibeze, raRac cariel oTaxSi Segvrekes, sina-
Tle Cagviqres. amaod vexvewebodi ufross gogaze, _ eg dRes sruliad SemTx-
veviT aris CemTan,magas nu awvalebT meTqi. ufrosma amaze ori siliT mi pa-
suxa, erTi aqedan, meore _ iqidan.
viyaviT im bnelSi, siciveSi. maRla raRaca mqrqali Suqi iyo, Camtvreu-
lic iyo erTi SuSa. Camtvreuli! magram dablac rom yofiliyo, maSin mainc
gavbedavdiT rames? ara mgonia. sicive ki kargad Semodioda im SuSaamoRe-
buli fanjridan. viyaviT erT kunWulSi miWyunulni, gvakankalebda, gvTv-
lemda kidec, sul raRac wuTobiT, gavaxeldiT Tvalebs da vcdilobdiT, kanka-
lis Seokebas.
sinaTle ainTo, Cveni oTaxis karTan viRaca movida, gaaRo, me damiZaxa,
wamovdeqi. wavedi mTvraliviT, barbaciT. buSlati da qudi aq datoveo. ga-
vixade buSlati, miveci gogas, miveci qudic, karidan rom gavdiodi, panRuri
miviRe, gaswordi welSio. gavswordi. gamatara derefani da SemiSva. sufTa,
778
gakrialebul kabinetSi tyavgadakruli savarZlebi idga, wiTelmaudgada-
farebul magidasTan is ufrosi ijda, me rom wamomiyvana. aRarc qudi exura,
aRarc sawvimari ecva.
_ dakiTxvas awarmoebs suqiaSvili, gamomZiebeli, _ Tqva im ufrosma, _
Seni gvari, saxeli, mamis saxeli, dabadebis weli, adgili. sad swavlob? sad
muSaob?
xazebian sufTa qaRaldze iwerda yvelafers. rom gaigo qarxanaSi vmuSaob-
di, Tanac saaviacio qarxanaSi, wamodga, axlos movida Ceqmebis WraWuniT.
_ iseT adgilas gimuSavnia, Sen ukve tyuili aRar gekadreba. gorda max-
aSvili Senc gadebs xels, Senc iyavi im saqmeSi, dekembris ToTxmets, samuzeu-
mo vagoni rom gatyda da Zvirfaseuloba iqna gatanili. vin iyo kidev ori
sxva, zeqsze rom ideqiT. gulaxdiloba bevr karg rames SegZenT. Cven egec
viciT, magram Seni sialalmarTle gvainteresebs.
_ ra vagoni, ra zeqsze, araferi vici.
_ ar ici, ara?
„rom momklan, radioze sityvas ver damaZvrevineben“. vfiqrobdi da
vamagrebdi xel-fexs.
_ ar mesmis, razea laparaki.
_ am mxridan ar gesmis? _ Semomcxo yurSi sila.
me simwriT Cavixare, rogorRac marjved amomkra muxli saxeSi. cxviri-
dan TqrialiT wamomivida sisxli. wavida, dajda magidasTan, ujridan am-
oiRo da magidaze dado priala „brauningi“, me cxviridan wamosuli sisx-
lis SeCerebas vcdilobdi, damilba cxvirsaxoci. isev _ wamovida Cemsken.
winaswar daviwie ukan.
_ modi aq!
vyoymanobdi.
_ modi aq, _ Tavis fexebTan miTiTebda suqiaSvili. mivedi.
_ arc saaTi ginaxavs ara, maxaSvilebTan, didi oqros saaTi.
cxvirze xeli mqonda miWerili, ise viqnevdi Tavs. wamtaca xeli qoCorSi,
damiSina Ceqmis wverebi kanWebSi. aSkarad vgrZnobdi, rogor Wrida is Ceq-
mis wverebi kans, rogor Camdioda fexsacmelSi sisxli.
_ arc faSistebisaTvis gismeniaT, ara, rogori qarTuliT WikWikobdnen, _
movdivarT Tqveni ganmaTavisufleblebi, aba, Tqven iciT, rogor dagvxvdebi-
To.
ukve aRar mesmoda, reebs mekiTxeboda, mcemda da mcemda, bolos erTi
muSti wertiliviT damasva gulis kovzTan, veRar amovisunTqe da Cavikrife.
derefanSi movedi gonT. milicieli mimaTrevda, me vtirodi. yvelaferi
779
mtkioda, sisxliani kanWebi swrafad misivdeboda. simwriT kedelze vaxax-
unebdi Tavs.
axla goga gaiyvanes. gogasaTvis mxolod oriode sila ekmarebina su-
qiaSvils. SuaRame iqneboda gadasuli, me isev gamiyvanes, magram axla ukve
sxva kabinetSi SemiRes kari. aq lurjpijakiani (TeTri wvrili zolebiT)
tanaxovani kaci ijda, wiTeli halstuxi ekeTa, aSkarad qarTveli iyo, magram
rusulad melaparakeboda, Tanac Zalian nela. imas ar ucemia, piriqiT, Zalian
mSvidad amixsna, rom gvbraldeboda samuzeumo vagonis gatexva, romlis ori
eqsponati aRmoCnda maxaSvilebis binaSi. muSa kaci viyavi, komkavSireli, me
valdebuli viyavi, davxmarebodi sagamomZieblo organoebs.
isev amivarda tirili. gaiRo kari, Semovida suqiaSvili, gaRimebuli mivida
magidasTan mjdarTan, raRacas eCurCuleboda karga xans, movida CemTan, er-
Tic gamifxaWuna Sig yurSi, _ ici, razedac gilawuneb amaso. o, im Ramis Semdeg
am yurma mravaljer Semaxsena Tavi.
gamiyvanes, davegde.
dilas naxevari Savi puri Semogvawoda viRacam. iseT dReSi mqonda ybebi,
ver vReWavdi. mainc SevWameT is puri. saRamomde veyareniT iq, im oTaxSi,
gareT JivJivebdnen Citebi. saRamosTvis suqiaSvilTan Semiyvanes isev.
amjerad nikapSi momkida xeli da Tavi amawevina, is kaci daxatuliviT warmo-
midga win. raRac lamazi da did kacuri iyo masSi.
_ waeTrieT axla da isic ki ar wamogcdeT, sad iyaviT da risTvis, Torem
gagierTianebT Zval-rbils.
raRac patara qaRaldebi mogvces, samsaxurSi misatanad. gasaRebic Cama-
bares. milicielma gagviyvana. jer sapirfareSoSi Segvreka, pirebi daibane-
To. davibaneT, viTom CamovsufTavdiT, mere migviyvana im milicielma kibem-
dis, imanac gviTxra:
_ icodeT, munjebi xarT.
goga aRar wamovida CemTan, Zalian cud gunebaze iyo, me memduroda, ra
Tqma unda. Zlivs avedi daCeCqvili da dasiebuli fexebiT Cvenamde. mxolod
ori moxuci damxvda ezoSi. kankaliT mekiTxebodnen, ra moxdao, ra undo-
daT Sengano. me biWebi movikiTxe _ gorda da goglika. isini jer ar Candnen,
magram xma iyo mosuli _ imaTac aTavisuflebeno. patar-patara saWmelebi
Semomawodes, vWame, oTaxis dalagebaSic momexmarnen. davweqi. CamTvlemda
da SemkrTali gavaxeldi Tvalebs. CamTvlemda da suqiaSvili gamiWaxuneb-
da silas. mibrundeboda kudriavcovi, CaRunavda Tavs da iRimeboda TiTqos
TavisTvis.
Cveni ubnisken ki ecxovra im kekluc jalaTs, suqiaSvils. ramdenjerme
780
Sevxvdi, omis drosac, omis Semdegac. mcnobda. wamoiRebda xels, TiTqos da-
nis garWobas mi pirebda mucelSi, _ vuho! ver gagimarTldaT imedebi, ver
mogividnen Tqveni germanelebio.
me bevrs verafers veubnebodi, isic aforiaqebuli midioda. stalinis
sikvdilis Semdeg mTlad Seicvala. forma aRar ecva. Zalian dapataravebu-
li iyo, Zalian daglaxavebuli, Zlivs moaTrevda fexebs. bolos rkinigzis
saavadmyofos ezoSi Sevxvdi. koWl qals mohyavda, raRac cudad iyo galur-
jebuli, isic da misi Sarvlis ubec. gamaCera brZanebis kiloTi, qali daswia
ukan, sacodavi qali, TviTon TiTqos tribunasTan modga:
_ maimunoba yofila yvelaferi, maimunebi vyofilvarT Cvenc, yvelani...
rasa gcemdi, an Sen ras iklavdi Tavs... an is, gorda... visa vxedavdiT dam-
fasebels. ara sjobda _ erTi ubralo tyvia frontze da davexutebodi ase
miwas.
daiwia da mere mowyvetiT wavarda Zirs.
qalma Sehkivla, mec wavexmare, Zlivas davayeneT fexze. Sefiqrianebulebi
iyurebodnen gamvlelebi, morboda TeTrxalaTiani qalic. suqiaSvils or-
totad Camosdioda cremli. tuCebi grZlad hqonda gamoSverili, TiTqos im
tuCebiT cdilobda cremlebis daWeras. isev miiwevda dabla, ganze asavsavebda
kidurebs _ marTla Zalian hgavda maimuns.
me? mec vgavdi maimunebs, Tu ara? iq, im wams, sarkes vin momcemda. muxleb-
isa da idayvebis erTmaneTTan siaxlove da raRac uCveulo mimotana ki cud
gunebaze mayenebda. amaSi aSkara iyo raRaca maimunuri.
gamomcemloba palitra L, 2012, t.6.
`mama~
_ rad iqceviT, Svilebo, egre. codo ara var, rogor viarsebo, mec xom
mWirdeba, viRaca miyvardes qveyanaze.
gamomcemloba `palitra L~, 2012, t.6.
`mama da Svilebi~
`mamida~
`marexi~
`marTa~
marTa meoce weliwadSi gadadga. rac saSualo daamTavra, sul Sin zis.
xandaxan kolmeurneobaSi dauZaxeben, aiRebs Toxs da midis. gahyveba sami-
oTxi biWic. muSaoben, biWebi marTas Tavs awoneben, _ mklavmagroben, enamax-
viloben. marTa patara cxvirs Wmuxnis, TavdaRunuli icinis, Tu aixedavs,
Soreul sagnebs efofineba.
biWebma ar ician, rom marTa „daRurblebul“ ymas elis. „bevri rad unda
dedasa, erT ujobs daRurblebulio“. is „daRurblebuli“ erT qarTvel
kinomsaxiobs unda hgavdes. oRond xelebi unda hqondes didi. marTam mwy-
ris bartyebiviT unda Seamwyvdios xolme Sig Tavisi mxrebi, saxec unda
Camalos xolme. saxec da patra vardisferi yurebic, mTlianad.
marTaanT saxli aragvs gadahyurebs. kldea, im kldes Suaze baqaniviT
siswore gasdevs da saxli im sisworeze dgas. Rarian wiTel kramitebs xav-
797
sis mwvane xalebi gasCenia. derefnis boZsa da boZs Sua xaxvis galebi xmeba.
Semodgomaze, niavian amindSi, kldis Tavze gadmoxril muxas rkoebi scvi-
va da kramitebze rakaruki gaudis. tyapunoben mkvrivi xmeli foTlebic.
xmel foTlebs sxvanairi xmac aqvT _ TiTqos wruwunebi dacucuneben pat-
ara brWyalebis fxaWuniT. aragvis piras gamavali samxedro gzidan sul
Cans: rogor dgas saxlis win marTa, rogor recxavs sarecxs, rogor upri-
alebs zeaweuli mklavebi im sarecxis gafenis dros, rogor gadahyurebs
gzas.
moasfaltebuli gza Savia, sworad waRebuli, aragvi _ molurjo-momw-
vano, alagebSi TeTrad damsxvreuli; marTa, saxli da maTi Semogarenis
xeebi _ erTi ferisa _ kramitis, riyis qvis da Semodgomis foTlebis fer-
isa.
saxlSi marTas sakuTari kuTxe aqvs. im kuTxeSi veravin verafers ax-
lebs xels. sawolic iq udgas. zed cisferi abreSumis zewari aqvs gadafare-
buli. zewarze ucnaurad ayiravebul-dayiravebuli TuTiyuSebia amoqargu-
li. marTas zamTar-zafxul matylis sqeli, Zalian sqeli sabani axuravs.
sabani unabisfrad aris dawinwkluli, gaexveva fexidan Tavamdis da tkbi-
lad, saxegaRimebuls sZinavs. TaviT udgas Taroebiani karada, Sig sul qarTu-
li wignebi uwyvia. is wignebi Zalian uyvars, TviT leqsebic ki. leqsebs Cum-
Cumad TviTonac wers. wers da xevs. an xevs, an arada, sadRac malavs, kedelze
ukidia papiseuli qarqaSdaZvelebuli xmali da marjvenaTvaldazianebuli
vaJa-fSavelas fotosuraTi.
kabas yovelTvis sawolSive icvams. Ronivrad Camoiwevs da CamoiWimavs
mkerdze. samagierod, fexebze iyureba xSirad. xan Seatyupebs, xan terfebgaW-
imulebs aqanavebs. wvivebi msxvili da odnav gaRunuli aqvs, arafriT mi-
ugavs JurnalebSi daxatuli qalebis fexebs, magram maTSi xedavs raRac ufro
namdvils, ufro saWiros. Semodgomidan gvian gazafxulamde sakuTari xe-
liT naqsovi wiTeli, Savkuwubiani xevsuruli yaidis maRalyeliani windebi
acvia, _ wiTeli windebi da uquslo Savi fexsacmeli! Ronieri fSaveli qalis
laRi, msubuqi nabijebiT dadis. Tma xevsurulad aqvs waWrili, winac da ukanac.
ganieri yvrimalebi TiTqmis patara cxviris simaRleze aqvs amoweuli, Raw-
vebze mqrqali Worfli ayria. mainc lamazia, Zalian lamazic. cisfer TvalebSi
mousvenrobis krazanebi usxedan, jansaR tuC-kbilze sikeTis yvavilebi ga-
dasdis.
dedas da mamas Tavisi saqmeebi aqvT. deda fostaSi muSaobs, mama cxvar-
Sia gagzavnili. dideda miujdeba xolme sawolTan, Tan qsovs, Tan elapar-
akeba. didedas TqmiT, kacis fexis talaxic ki didi ramea ojaxisTvis, amito-
798
mao, Svilo, qali yovelTvis TvalebSi unda Sehyurebdes qmarsao. qali qm-
riT unda iwonebdes Tavs. rac ar unda Zvirfasi samkauli hqondes, qmris
saxelovnebaze Zvirfasi samkauli mainc araferi eqnebao. qalis janmagaro-
bac ki kacis xelSiao.
marTa zRaprebsac ambobinebs didedas. Zalian uyvars, xaroSi Cacvivnul
sam das rom waadga mefis Svili.
„ _ Senao, patarav, Sen ris gakeTebaRa SegiZliao? _ hkiTxa ufrosi debis
dapirebebiT gaocebulma mefis Svilma sul umcros das.
_ meo, araferio, oqrosTmiani qal-vaJebis gaCenis meti, araferio“.
marTa Tvalebs xuWavs da ocnebebSi inabeba. masac ase hgonia, oqrosTmi-
ani qal-vaJebis gaCena SeuZlia da eg aris da eg (TviTonac oqrosferi Tma
aqvs, gezad rom gaxedav, gegoneba mxurvale mzis almuri asdiodes). wevs
gulaRma, TavqveSxelebamowyobili, fexebodnavmoxrili, da aSkarad xedavs,
rogor midian da misZoven misi mkriv-mkrivi, kbilebTeTri, warbebgadax-
unebuli naSierni.
batoniSvil ereklesa
irmis ZuZu uwovnia,
wyali usvams algeTisa,
TrialeTze uZovnia.
zogjer Sin aRar udgeba guli. adgeba, dabla Cava, gadaivlis aragvze
gadadebul xids da ahyveba gzas soflis maRaziisken. gzaze manqanebi mimo-
dian. sakvirvelia, zemoT aris misi sayvareli mwvervalebi, tyeebi, wylebi,
mdeloebi, magram Tavis „daRurblebuls“ mainc qvemodan elis. yoveli man-
qanis xmaze krTeba da gverdze gaxedvisa eSinia.
ramdenjerme aSkarad gaigona:
_ SexedeT, ra gogoa! SexedeT, ra gogoa!
marTam TvalebmoWutulma gaxeda. im manqanebSic yurebamde pirgaxsnili
kacebi isxdnen, „daRurblebuli“ arc maT Soris Canda, Cveulebisamebr SeW-
muxna patara cxviri da gulgrilad ganagrZo gza.
marTam icis, rom dedamiwa didia, aragvis xevi _ patara, TviTon am xevSi
_ sul patara, magram mainc hgonia, rom igi yoveli mxridan, uSoresi qveyne-
bidanac ki, varskvlaviviT Cans, da adre Tu gvian, misi „daRurblebuli“ mova.
xandaxan Tu mainc moefuSeba guneba, _ saxeareuli gaenTeba saqonels Tu
frinvels, _ sakmarisia erTma Citma gadmoixedos sayveduriT maRlidan, _
ra iyo, marTa, ra moxdao?!
_ jandaba da dozana! jandaba da dozana Cemi TavisTviso! _ ityvis damorcx-
vebiT, maSinve gaeRimeba da ukan gadaagdebs moRerebul qvas.
799
marTaanT ezo-yureSi mudam raRaca Tbilis Suqi dgas.
`ciskari #3, 1976; `Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`martooba~
Cemo daTuna da mzia, bebo genacvaloT Tqven! sada xarT, Svilebo, ratom
ar CamodixarT, ase rad damanatruleT Tqveni Tavi?! aq yvelaferi damwifda,
Txilic Semovida, cviva da cviva. ori zoliani parki gagivseT, mzeze gavax-
mob da zamTrisTvis SeginaxavT. magram qarTul gulabs ra vuyo, borbala
msxals ra vuyo, an amodena WanWurebi sad waviRo, an yviTeli atami!
bazar_bazar me veRar vivli, Svilo! gavCiro? lastebic aRara maqvs, rac
Zvelebi iyo, isic sul daiSala. Tan SarSandeli Ciric ar gagiTavebiaT.
damamzadebels Cavabarebdi, magram zed damkrefi aravina myavs, Zirnayar
mwifes kidev ar ibareben. mTel Cvens ubanSi sul bebrebiRa varT Sina.
fefela, nika Zia, airumi mkupravi, ZuliaanT qali, nataSa, koWli aleqsandre,
imisi coli _ sacodavi fSavlis qali, amas winaT wnevam daartya da Zlivs
movabruneT, _ nina Zalo, darejani da me.
Cvenc erTmaneTis danaxva aRar gvinda. SevxvdebiT da avzuzundebiT fu-
tkrebiviT: „aravin Camogivida, darejan?“ „Sena, Senebisa xom araferi gaige,
elisabedo?“
vikavebT Tavs, magram rodemdis, bebo genacvaloT Tqven, vikavebT Tavs
da mere gavaparebT mosaxvevis yurs Tvalebisaken. guSinRam didi wvima iyo,
movarda erTi cofiani qaric, iWeqa, iruxruxa, cota xorxoSelac wamouria,
magram araferi gaufuWebia. diliT, baRSi rom gavedi, gavSterdi, iseTi rame
vnaxe: mTeli qarTuli gulabi sul Zirs iyo Camosuli, eyara nawvimar mwv-
ane balaxSi yviTlad, sasiamovnod, kalosaviT mrgvlad. aviRe erTi, sufTa,
uxalo, mere meore, mere mesame da meoTxe. mere gavifiqre, visTvis vagroveb-
meTqi. me xom erTi gulabi mTel dRes meyofa Wiradac da lxinadac. me-
zoblebs mivawodo? imaT Cemze meti aqvT. davyare isev is gulabebi, Cavjeqi
balaxebSi da amomijda guli. risTvis Caikla Tavi am baRSi da mamulSi
papaTqvenma? risTvis moviZuleT mijnebze CxubiT mezoblebi? mosuliyo
mura da amomdgomoda gverdze, wkmutunebda, Tavs mxarze madebda. esRa myavs
xmis gamcemad, es sacodavi. esec daberda, Savi cxviri sul gauWaRaravda. amas
winaT TuSebis ZaRlebmac CaTeTqves.
Rnavalas Tavisi saqme aqvs, im Tavmkvdars oTxi knuti daugdia gabro
papas saTiveSi, sanam kargad ar wamozarda, dabla ar Camouyvania. roca Cam-
800
oiyvana, ukve dapewili, damuslukebuli knutebi iyvnen, sul wiTurebi, Tval-
Wrelebi, viRa gadauyrida! dadian axla farad: Rnavala, bazo, xato da es
oTxi knuti. saxelebic ara aqvT, CamodiT da Tqven daarqviT. dilas Rnava-
las erTi didi Tagvi eWira, midioda is da misdevdnen TamaS_TamaSiT sxvebi,
Sin arc ki Semodian, bazosa da xatos meti.
Tqvenma Jruna cicarma fexi moitexa meserze, _ gaCexil ficarSi CaeWeda
da Camoekida. Sevuxvie, davuartaxe da mourCa. cotaTi ki koWlobs.
Tafli amovaRebine, erTi ska susti iyo, meoridan Tormeti kilo amovi-
da. Tavkveric damwifda. RamRamobiT Woti modis xolme kakalze, zis da iZa-
xis mTel Rames: _ Wyuut! Wyuut! Wyuut! _ gamikrTeba Zili da vugdeb imis xmas
yurs.
xandaxan meSinia, vaiTu am martoobaSi mec Wotad viqce da viaro xidan
xeze, nangrevidan _ nangrevebze. bolos, rodis_rodis iyivleben mamlebi,
aJRurtuldebian mercxlebi.
CamodiT, CamomxedeT, Svilebo, gamaxareT. Cems gaxarebas ara vCivi, Tqven
gaixareT. rogor davijero, Cveni xevis sio ara sjobdes mag gadaxrioke-
bul mwyneTis haers. Caqres egeca da magis haeric! mandauri xom araferi
iWmeba, ramdeni vinmes xelSi unda gaiaros, sanam Tqvenamde movidodes. mere
mwyneTelebi!.. ai, ratom RmerTi ar gaicinebs, rom egenic qveynis maraqaSi
gavidnen!
CamodiT, Svilebo, mamasa da dedas Tu ara scaliaT, Tqven CamodiT. Citis
rZes ar mogaklebT, bebo genacvaloT Tqven! sul axal_axal karaqs gaWmevT,
nina Zalos meore Zroxamac mougo, kvercxsac mideben qaTmebi. wiwilebic
daizardnen. CamodiT, Svilebo, sxva ara iyos ra, ymawvilis fexi sWirdeba
Cvens ezosac, Torem sacaa, balba da WinWari gadauvlis mTlianad.
`Sori TeTri mwvervali~, 1979
`martoobis simRera~
ai, kidev erTi martoobis simRera, Tqmuli zuzuniT, TuSi dedabris mier,
sofel SenaqoSi, Zroxis wvelisas, rZis CqamunSi, roca is-is iyo saganTia-
dod icriceboda haeri, saxlebis ukan Ramuris frTasaviT msubuqad amoh-
kra pirvelma TeTrma kvamlma, qvebis RraWuniT, mowyenili nabijiT Caiara
wyarosken cxenis landma da Tan gaiyola fSvinva Tu oxvra.
_ rao, Cemo sawyalo tubalo! rao, Cemo sacodavo dedov da dao! ras
oxrav da hgminav! Sen raRa gemarTeba, madliano! waxval, dardiani waxval,
moxval, dardiani moxval, dgaxar, dardiani dgaxar. ra avi ambavi ici, keTi-
801
lo! ra eldas rasme gigrZnobs guli! ratom aras metyvi uTqmelo, ratom ar
maniSneb raimeTi...
dedaberi gaCumdeba, gaCumdeba sawvelelic. mere kvlav:
_ Sen xom gazafxulze isev gaxval yvavilebSi, Sen xom isev gagevseba
damWknari ZuZuebi, isev geyoleba Seni nawili da sruli! maS, ra ari, ra Savma
fiqrma gagitena sxeuli, ra migaqvs da mogaqvs, sul mudam sevdiano, sul
mudam Sewuxebulo...
dedaberi erTxelac gaCumdeba, gaCumdeba sawvelelic. mere kvlav:
_ miTxari, dedov da dao, mec xom qali var da deda; miTxari, ra dardis
Rrubeli dadis qveyanaze, maniSne, mimaxvedre. vxedav da verca vxedav. aRar
SemiZlia meti, Tvalebs xom ar avixvev, isedac Tvalebbneli! miTxari! miTx-
ari!
dedaberi orjer dahkravs Zroxas gavaze xels. Zroxa gaiwevs, aCxarun-
deba jaWvi.
Camovardeba siCume.
sadRac viRaca SeSas dahkravs culs.
awri pindeba RobemZvrala.
dedaberi Savad amoimarTeba yoris iqidan. sawvelels yoreze Semod-
gams. dgas da iyureba. mere jadoqariviT iZaxis:
_ vinc aiaros da Camoiaros da xma ar gamces, gaqvavdes!
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`matareblobana~
iyo Cem sofelSi erTi Tve, oqtomberi. ase mgonia, axla aRarc aris. mosk-
deboda RamRamobiT qariani Rvarcofi. gabmul ruxruxSi, grZladgaklak-
nil sinaTleze iRuneboda, SigniT moiwevda kramitebidan wamosuli Tax-
Taxa brWyviala wyali. baR-venaxebSi, ukuneT sibneleSi, TiTqos darbodnen,
raRac ferxuls uvlidnen gadidebuli, gafuyuli xeebi _ elva anaTebda mx-
olod maT motortmane kenweroebs. yru baTqabuTqiT cvivoda moukrefavi
xili miwaze. gamodiodnen maCvebi da zRarbebi soroebidan, Tvalebmilulu-
li uSverdnen dingebs wvimas. gareT. ver bedavdnen gasvlas, derefnebidan
uyefdnen ZaRlebi. derefnebi aivseboda xolme avdris, sokos, sveli Tivis
da daCeCqvili foTlebis suniT.
gaTendeboda da dadgeboda qveynis gaCenis ubednieresi dRe. svel gorake-
bze Sefenili iyo naglej-nagleji TeTri nislebi. jerac isev RrublebiT
gamovsebuli ca adgil-adgil iyo gaxsnili. im gaxsnili adgilebidan ga-
mosWvioda, _ arc vici, minaxavs Tu ara namdvili firuzi, CemiT vambob, _
firuxi, firuzi.. firuzi da sijansaRe. ZeZviani orRobeebis Zir-Zir, venaxeb-
isken modiodnen talaxiT Sewuxebuli, magram mainc kmayofilebiT gaRime-
buli qalebi da kacebi. mohqondaT kalaTebiT da vedroebiT svel-sveli,
talaxiani gviana atmebi, vaSlebi, msxlebi. axla mogvca is atmebi da msxlebi!
saSuadReod mTlad gadaiwmindeboda ca da Camodgeboda didi sinaTle
da siTbo. sisufTavisagan, sispetakisagan elvarebda yoveli foToli da
balaxis Reri. mofrinavdnen gamWvirvale haerSi lamazi kvirionebi, das-
trialebdnen sofels da kuTavdnen nebierad. ukakunebdnen qvebs qalebi da
balRebi, afrTxobdnen kvirionebs, _ futkrebs rom ar dareodnen, _ da sa-
siamovnod Sors gadioda maTi kiJina da kiskasi.
kidev iyo im oqtomberSi erTi ulamazesi ram _ CurCxelebis asxma. esac,
umTavresad, RamiT xdeboda, lampis Suqze. gareT an ise wvimda, weRan rom
vambobdi, an tkbilad uJuJunebda, anda sulac wynari Rame iyo, bneli, bneli,
niavi rom ar Seatokebs foTols. ijda lampis irgvliv ramdenime qali,
axalgazrdebi, qaliSvilebi _ TmagadaWimulebi, SublgamoCenilebi, grZel-
nawnavebianebi _ egrovaT win nigozi, saTiTaod agebdnen im nigozs TiTqmis
uCinar nemsebze da Tan saubrobdnen tkbilad, qaluri CaWukWukebiT.
sanam jarSi wamovidodi, sanam Cems sofels samudamod movwydebodi, miy-
varda me iq erTi gogo mayvala. axla aRarc gogoebi arian iseTi kdemiT
moarulni, _ yvela TiTqos raRaca Zafebs wyvets, yvela kaxpobas TamaSobs
guligulSi, _ wamoigdebda xolme msxvil nawnavs win, CaeWideboda orive
805
xeliT boloSi, Slida, iwnavda, efereboda xelisgulebiT, amogxedavda da
iseTi keTili siyvaruliT Semogafofinebda marTlacda mayvaliviT Sav
Tvalebs, rac unda cudi yofiliyavi, gahkargdebodi. kabebi ecvaT maSindel
gogoebs _ Txeli, weril-wvrili unabebiT da yvavilebiT moCiTuli. yelze
ikidebdnen erTi xis _ WanWyatis anu kidobanas mZivebs, da sul saqmianobd-
nen, siaruliTac saqmianad dadiodnen, sadils akeTebdnen, lobios arCevdnen
umcros da-Zmas patronobdnen, Tivasa da Znasac ki awvdidnen kacebs. Tu
ibanavebdnen, tansacmlianebi CaRiodnen arxSi, iqac yvelas moridebulni,
buzqnarSi...
me rom miyvarda, im mayvalas mamida hyavda, qalaqSi gaTxovili, irmis
furberwi, sul kbilebmoqaTqaTe. Camovidoda Semodgomaze, seqtemberSi, da
iyo karga xans, sanam CurCxelebi daxmeboda. mayvala da mamida erTmaneTsa
hgavdnen, oRond _ rogorc furi da nukri, tanmZime da msubuqi, wvrili. isini
rom gzaze gamovidodnen erTad, SeRerebuli biWebi: Robeebis ukan iyunWe-
bodnen da iqidan uyurebdnen malulad. me amas ar vkadrulobdi, magram
RamRamobiT uaress Cavdiodi. avbobRdebodi venaxis mxridan mayvalaanT
fanjarasTan da vtkbebodi, rogor dadiodnen, rogor saqmianobdnen.
var erTxel egre abobRebuli fanjarasTan, sxedan WaRiani lampis irgv-
liv: mayvalas mamida, es mTavari feria, wvrilwvrili: feriebi, _ mayvala da
misi amxanagebi. mayvalac gamoirCeva yvelasgan, keTili naTeli adgas, asxa-
men CurCxelebs da laparakoben, mxiaruloben. mayvalas mamida kintoebis
anekdotebs yveba: _ dedijan, bavSvis Sibaqi es aris, Tu SenTvis ginda, sira-
jxanis TavqveSi Cadi, iq feCnikebi sxedan da isini gagikeTebeno. gogoebi
icinian, erTmaneTs efarebian sircxviliT. mec vicini, im fanjris rafaze Camo-
bRauWebuli, magram me uxmod, xmas rogor amoviReb! arian ase tkbilad, lamazad.
mayvalas mamida axal anekdots iwyebs: _ erTi kintoc iyo, calTvala... _ da
uceb Tavs maRla aswevs, gamoaCens savse sufTa yels, iyureba Cemken da TiTqos
sagangebod Cems gasagonad ambobs:
_ vinc axla Cumad Cven gvigdebs yurs, imis jamSi _ gveli, bayayi, jojo,
gatyavebuli virTxa!
Cavxti gulgaxeTqili, etyoba, didi bragvaniT. wamocvivdnen is gogoebi,
moxrovdnen fanjarasTan, _ oxero, usindisov! gaTaxsirebulo! _ miyvirian.
me kidev iqve var CayunWuli, vazis ZirSi. mlanZRes, Camdes kuboSi da dama-
yares miwa. bolos miubrundnen mayvalas mamidas, gaRimebuls da zviadad
mdgars:
_ dainaxe, mamida, rom amobobRebuli iyoo?
gaicina mayvalas mamidam, gaaqaTqaTa kbilebi:
806
_ magas ra danaxva unda, amdeni koxta Zukna rom erTad moiyris Tavs,
magaT aRara RirxarT, erTma xvadma yvelaferze gadados Tavio?
xom miyvarda is mamida, Zalian kargi gulis qali iyo, im dRidan kidev
ufro Semiyvarda. mayvala kidev _ xom ar davunaxivar, magram meore dRes
rom Semxvda, 'amomifofina is mayvaliviT Tvalebi da aSkarad davinaxe, rom
sayveduris cremlebi, Seikava Zlivs-ZlivobiT, Semomebruna zurgi da wavi-
da gaCqarebuli.
wavida da wavida...
mec cota xanSi jarSi wamomiyvanes, samxedro saswavlebelSi mimabares,
meTauri gavxdi, bolos _ maRali. rangis meTauric. sad ar matara bedma, ra
qveynebi ar vnaxe, ra xalxi, ra dReebi, ra Rameebi, ra oqtombrebi, magram Cemi
soflis oqtombris dReebs da Rameebs, Cveni gogoebis sikeTis Suqs sxvagan
veraferi movunaxe Sesadari. me im oqtombria ailamaziT da im gogoebis
sikeTis SuqiT var avad. me, maTi damkargavi, vkvdebi.
`Tebro~, 1983
`mayvalze~
`mglis lekvebi~
II
813
axla ianvaria, mTels kaxeTSi didi Tovli devs, bavSvebi cas swvdebian
sixaruliT: gundaoben, cigaoben, tyidan mofrenil ferad_ferad Citebs das-
deven. mglis lekvebi ki daRonebulebi dadian. TviTon ar amboben, magram
yvelam icis maTi daRonebis mizezi: Zlivs erTi megobari gaiCines da isic
dakarges; ar gaufrTxildnen da dakarges.
ai, kidev vis SeeZlo maTeburad ymuili!
dekembris bolos, sanam Tovli movidoda, marnis direqtorma coli da
gogona _ eqvsi wlis li _ Camoiyvana. mglis lekvebs pirvelad ase egonaT,
rom gogonas Cveulebrivi saxeli lia erqva, magram aRmoCnda, rom lia ki
ara, li rqmeoda, da Tu vinme lias dauZaxebda, Zalianac swyinda.
li mTlad moulodnelad gamoecxadaT. gaiRviZes erT dilas mglis
lekvebma, Caicves, gavidnen gareT da ras xedaven: maRla, rikulebian moajir-
Tan, dedofalasaviT lamazi gogona dgas. wiTeli fumfula qudi axuravs,
cisfer qurTukze wiTeli Sarfis boloebi gadmohfenia, wiTelive reituzi
acvia, wiTelive Ceqmebi. dgas moajirTan da TiTqos wvimas uSvers saxeso,
daxuWavs Tvalebs da gaaxels, daxuWavs da gaaxels. cxviri sul ar etyoba.
veeba kasrebs amofarebulma mglis lekvebma nela, nela uymuvles:
_ uuu!
gogona SekrTa, ukan daiwia. mere TiTqos yvelafers mixvda, moajirs
gadmoeyuda, Tvalebi gaubrwyinda. mglis lekvebma kidev uymuvles, jer did-
ma, mere pataram. gogonas Tvalebi kidev ufro gaubrwyinda, moajirs mosw-
yda, kibe Camoirbina, Tamamad gaZvra_gamoZvra kasrebs Soris da axiTxiTe-
bul biWebs waadga. erTsac mamis didi qurTuki ecva, meoresac. wamodgnen,
xelebze ufro grZeli saxeloebi erTmaneTs miutyapunes da morCilad
Tavdaxrilebi gauCerdnen win. gogonam SvebiT amoisunTqa, gaeRima da Tqva:
_ aba, kidev!
biWebma qvemodan axedes, Caimuxles, Tavebi maRla aswies da nel-nela
auSves:
_ uuu! uuu!
gogona icinoda, xan erT fexs moinacvlebda, xan meores.
_ laparaki ar iciT?
biWebma uaris niSnad Tavebi gaaqnies.
_ aba, rogor gelaparakoT?
_ uuu! _ amoiZaxa didma mglis lekvma.
_ uuu! _ upasuxa gogonam.
biWebi saxtad darCnen. gakvirvebuli TvalebiT gadaxedes erTmaneTs.
_ aba, erTxelac!
814
gogonam erTxel kidev amoiymuvla, axla ufro kargad, gagrZelebulad.
biWebs pirebi Ria darCaT.
_ amas daxe, e! aba, erTxelac!
gogonam cali fexiT CaiCoqa, Tavi maRla aswia da gaaba:
_ uuuuuu!!
biWebma taSi Semohkres.
_ adeqi!
gogonam qurTukis jibidan didi mandarini amoiRo da petres misca. pe-
trem mandarini haerSi Seagdo, daiWira, gadafcqvna, lebnebi sam tol naw-
ilad gayo, erTi gogonas misca, erTi pavles, erTic TviTon Seigdo pirSi.
gogonam Tqva:
_ me ar minda!
_ Wame, Wame! _ uTxra petrem.
_ ara, ra! Tqven gaiyaviT.
_ Wame, Cvenc ar gvinda.
maSin gogonam mandarinis lebnebi TviTonve gayo, naxevari petres misca,
naxevari pavles. imaTac, meti ra gza hqondaT, adgnen da gadaylapes _ TiTo
lukmad, Tvaldauxamxameblad.
am wuTidan gogona biWebis daqali iyo. maT is TavianT samflobelos
dasaTvaliereblad waiyvanes.
III
IV
Sin ki _ scemes mglis lekvebs da mainc ver moisvenes. sul qamriT auWre-
les, aulilaves kani da mainc ver moisvenes. saiTac unda mibrunebuliyvnen,
dedis wyevla esmodaT. moxvedriT lisac moxvda, oRond imas marto dedis
gaSlili xeli, Tanac mxolod wels qvemoT. Casves did taStSi, daasxes Tbili
819
wyali, gaabanes, mere loginSi Caawvines. saRamos sicxe misca, diliT ki (pe-
tres da pavles jer isev eZinaT) qalaqSi waiyvanes.
im dRes aRar Tovda, gamoidara, petre da pavle gareT ar gamosulan.
saRamos moyina. diliT gubeebs spetaki yinuli hqondaT gadakruli. wavi-
deT, Cveni yoCivardebi vnaxoTo. wavidnen, naxes. yoCivardebi mobuzuliyvnen,
miwisken daxriliyvnen, wiTladpirgaxsnili kokrebi Savad SehkumSodaT.
foTlebi gadavayaroT da dasTbebaTo, _ gadaayares da fuRuroian verx-
vTan amovidnen.
TiTqosda verxvsac moewyina. nacecxlarTan lis qurTukis cisferi Rili
egdo. petrem aiRo, erTxans xelSi atriala, mere jibeSi Seinaxa.
marnis gverdze arayis saxdeli aemuSavebinaT. iq Sevidnen, qurasTan Cacuc-
qdnen da awiTlebuli xelebi cecxls miuSvires. arayis mxdelebs mwvadi
SeewvaT, TiTo didi naWeri miawodes, Tavisi puriT. SeWames is mwvadi da Sin
dabrundnen. Sinac Wames saWmeli, lobio da kombostos mwnili, mere fexebi
taxtze aikrifes. petrem lis qurTukis cisferi Rili amoiRo da fardagze
gaagora.
ase, Sublgauxsnelad daaRames is dRec.
RamiT mgelma uTxra cols:
_kargi, nuRar swyevli, codoni arian ymawvilebio.
_ vwyevli ki ara, davxocavo!
mgelma xma aRar gasca. meore dRes ki, Sebindebisas, koSkis Tavidan mglis
lekvebis sevdiani ymuili moesma. mgeli qvemoT iyo, xilnarSi, sanivris bar-
vas aTavebda. bari miwaSi Catova, tuCebze momuWuli xeli miido da beberi
mglis xmiT Seepasuxa, magram mglis lekvebi adrindeburad mxiarulad ar
gamopasuxebian. daCumdnen da xma aRar amouRiaT sulac.
„daxoca ymawvilebi am uRmerTomo“, _ gaifiqra mgelma Tavis colze, bari
amoiRo, Ceqmis qusliT Cafxika da Cqari nabijiT wavida Sin.
(`ciskari~ #9, 1972; `Sori TeTri mwvervali~, 1979)
`mglis mokvla~
(biZaCemis naambobi)
`medea~
_ yvelaferi maRal doneze! yve-
laferi daxvewilad:
erTi didi qelexis samzadisSi gag-
onili.
_ Cven im wylebiT varT monaTlulni, kavkasionidan rom Camoedinebian
da amiranis sisxli CamoaqvT barad. _ mWevrmetyvelebda Tamada.
qalma saaTs daxeda da Tqva:
_ pirveli daiwyo. me mivdivar. Senc wamodi.
odnav waxrili gauyva grZlad wasul sufras. Txeli, Camo xvewili TeZoebi
hqonda. lamazad, mtkiced midioda waxrilic ki. gaiozic mihyva. gareT rom
gavidnen, qali gasworda da Tavisuflad amoisunTqa. orives ukvirda, rom
arvin gamoedevna. qali manqanasTan mivida, Cajda, gadmoiwia da gaiozisTvisac
gaaRo kari. gaiozi gaRimebuli Caujda.
qalma manqana aamuSava da uceb daZra. welSi gamarTuls, grZeli SiSve-
li mklavebiT Ronivrad eWira saWe. iseTi siswrafiT midioda, mosaxvevSi
borblebi wiodnen. gaiozi RimiliT Sehyurebda TiTqos fosforiT ganaTe-
822
bul mis saxes da fiqrobda: „amas namdvilad raRaca aqvs medeasi. es Txeli,
patara cxviri, es mkveTri tuCebi... amas ki namdvilad raRaca aqvs kolxi
medeasi.“
vakis gadasaxvevSi miliciis motocikli idga. iqve iyo gaCerebuli ori
„Jiguli“ da ramdenime kaci. milicielma sastveni daustvina. qalma biWurad
Tqva: „wadi Seni“... gaiozma mainc gaixeda gareT. milicieli motocikls gada-
ajda.
_ gamogvekida.
_ davaJeJineb ukanals. _ qalma siCqares moumata.
_ kidev mogvdevs?
_ ki. _ cotac danayos.
cotazec ase iares. mere motocikli gaupirdapirdaT. qals gaeRima.
_ eyofa. xnieri yofila.
manqana daamuxruWa, gaaCera, gaCerda motociklic. milicielma qudi Sub-
lidan aiwia. gaiozma kari gaaRo. qalma xeli mohkida, _ Sen iyavi, _ gadavida,
Cqari mkveTri nabijebiT mivida milicielTan. iq ise gaCerda, gaiozs ar
daenaxa, raRac rom aCvena. milicielma umweod axeda, xeli auwia. qali gam-
oiqca, saWes miujda da isev swrafad wavida. odnav gaRimebulma moxeda gaiozs.
_ CemTan amoxval.
gaiozs araferi uTqvams.
manqana maRali verxvebiT Camobnelebul ezoSi gaCerda. gadmovidnen.
qalma kari Caketa da mSvidad wavida sadarbazosken. gaiozi rogorRac uswo-
rmasworo nabijiT mihyva. sanam lifti Camovidoda, mousvenrad idga. qali
qveda tuCs ikvnetda da pirdapir iyureboda. liftSi rom Sevidnen, gaiozma
aSkarad aTrTolebuli xelebi saxeze Semoawyo da tuCebSi akoca. qali
wamiT mihyva, mere Tavi gaiTavisufla da Tqva:
_ moicade.
qalis binas ormagi kari hqonda. erTi Cveulebrivi, xis, meore, SigniTa,
rkinis. uxmaurod gaiRo erTic da meorec. holSi Sesulma gaiozma frTx-
ilad mimoixeda. raRac uCveulod mqrqali cisferi Suqi ifrqveoda kedl-
ebidan. „es Tua is remonti, asi aTasi rom jdeba“. qali Caixara:
_ am sazizRar fexsacmels gavixdi.
gaiozi mTeli mklavebiT daswvda, qali gasworda, tuCebi ar daaneba.
_ moica, moica. CauSvi xelebi.
gaiozi daemorCila, qalma fexsacmeli gamoicvala da erTic uTxra:
_ qajuri araferi iyos, kargi?
_ rogorc Sen mibrZaneb, lamazo. _ gaiozma vaWruli waxu mrebiT gaSala
823
xelebi.
_ arc egeTi rameebi.
_ rogori?
Zalian kargad mixvdi, rasac geubnebi. gaiozi mixvda, rasac qali eubnebo-
da, magram mainc iuara.
_ ver mivxvdi.
_ vera?
qali ganjinasTan mivida, Rilaks TiTi daaWira. kari TavisiT gaiRo.
SigniT uamravi sxvadasxvanairi boTli idga. uceb mobrunda.
_ signalizacia CaurTavi damrCa.
_ auh!
_ Camomyevi.
_ ra Camyoli ginda?
_ meSinia.
_ risa geSinia?
qalma mxrebi aiCeCa da karisken wavida. karebi gamoaRo, gaiozs eloda.
gaiozs gaeRima, qals win gauara da gareT gavida. qalma kari swrafad mox-
ura da gadaraza. gaiozi kars mxriT miawva. Zvra ver uyo. idga dafiqrebu-
li. mere zars TiTi frTxilad daaWira. yrud, magram mainc SemaSfoTeblad
gaisma zaris xma miyuCebul saxlSi. erTxans kidev idga, aqeT-iqiT iyurebo-
da. mere gaecina da nel-nela dauyva kibes.
`Tebro~, 1983
`meTovleebi~
***
meore dRes qalaqSi momixda gamgzavreba da mTel kviras veRar Cavb-
rundi sofelSi. kvirisTavs Camovedi da vnaxe: TiTqosda fetvis narCevi
moefinaT norCi gargaris qveS, Tovlze. orioRe sayvavile kvirtiRa iyo
darCenili totebze. magram, vificav wiTel mzes, sasayveduro ar wamomcde-
nia araferi.
`ciskari~ #5, 1978
es ambavi namdvilad moxda da, rom namdvilad moxda, amaSi Tqven Tvi-
Tonve darwmundebiT, rodesac yvelafers bolomde moismenT.
830
didi, didi xnis winaT, qveyanaze rom jer ubralo Tofebic ki ar iyo
gamogonebuli, TviT ulamazesi yvavilebic ki rom jer isev mxolod tyeebsa
da velebSi xarobda, qalaqSi erTi meiaraRe cxovrobda. am meiaraRes yvel-
ani ubedur meiaraRes eZaxdnen da Cvenc ase davuZaxoT. ubeduri ki imis
gamo iyo, rom ulamazesi meuRle hyavda da moukvda. darCa erTaderTi gog-
ona, Zalian patara gogona.
am gogonas erTi moxuci naTesavi qali acmevda, aWmevda da aZinebda, mei-
araRe ki diliT uTenia midioda saxelosnoSi da saRamos gvian brundebo-
da. diliT iseT dros midioda, roca mis gogonas isev eZina, xolo saRamos
iseT dros brundeboda, roca mis gogonas ukve eZina.
keTili moxuci qali ubeduri meiaraRisTvisac amzadebda saWmels. ube-
duri meiaraRe im saWmels TavauReblad SeWamda, Rames oxvrasa da kvnesaSi
gaatarebda da diliT, jer gaTenebuli ar iyo, rom ukve Tavis saxelosnoSi
borialobda. saxelosnoSi basr xmlebsa da Subebs akeTebda. kbilebis
kraWuniTa da muqariT akeTebda, radgan icoda, rom am xmlebsa da Subebs
myvirala meomrebi daiWerdnen xelSi, Sesxdebodnen fafaraSlil Wixvina
cxenebze, Seeseodnen mezobeli qveynis adamianebs da marto is aRar iqnebo-
da ubeduri, ubedurebi gaxdebodnen sxvebic, vis lamaz meuRleebsac ahku-
wavdnen myvirala meomrebi mis mier gakeTebuli SubebiTa da xmlebiT.
`marto me ratom unda viyo ase, dae, qveynad sxvebmac igemon, ra aris
ubedurebao~, da mTel dRes TavauRebliv, gacxarebiT muSaobda: diliT uTe-
nia midioda saxelosnoSi, rogorc ukve vTqviT, da saRamos xSirbindisas
brundeboda Sin.
misi patara gogona ki izrdeboda. SeumCnevlad izrdeboda, magram mainc
Cqara izrdeboda, rogorc yvela gogona am qveyanaze.
da, ai, erT dRes, rodesac ubedurma meiaraRem dilaadrian gaiRviZa, rom
maSinve Tavis saxelosnoSi wasuliyo da iq basri xmlebi da Subebi ekeTebi-
na, ganTiadis mqrqal cisfer Suqze aseTi rame dainaxa: oTaxis SuagulSi
misi gogona idga, ukve didi iyo da Tavis lamaz dedas hgavda. dedasaviT
grZeli, TeTri mklavebi da grZeli, TeTri TiTebi hqonda. im TeTri mklave-
biTa da TeTri TiTebiT ki ulamazesi yvavilebi ekava da im larnakSi awy-
obda, romliTac ubeduri meiaraRe sapatio stumrebs Rvinos asmevda xolme.
gogonam ukanaskneli yvavilic moxdenilad CauSva larnakSi, ukan daiwia,
Tavi odnav gverdze gadaxara, gaeRima da mere trial_trialiT gavida ga-
reT, iseTi trial_trialiT, rogoric axlac ician gogonebma, Tumca axlan-
del gogonebs TviT oqrosferi Tmac mokled aqvT SekreWili, im gogonas
ki oqrosferi Tmac hqonda, Tanac grZeli, grZeli, da warmoidgineT, rogor
831
sasiamovnod gaiSleboda is Tma, roca gogona xelebs gaSlida da datri-
aldeboda!
ubeduri meiaraRe gaSterebuli iyo. mas ukvirda. jer erTi, is ukvirda,
rom misi gogona ase uecrad gazrdiliyo, meore kidev, yvavilebi aseTi lama-
zebi rom iyvnen!
isini TiTqos misi sayvareli meuRlis TvalebiT iyurebodnen larnak-
idan. isini, is yvavilebi, sxva drosac enaxa im velebSi, sadac myvirala meom-
rebi daagelvebdnen fafaraSlil Wixvina cxenebs da erTmaneTis farebze
xmlebis xaTqaxuTqiT sinjavdnen TavianTi marjvenis Zalas. magram arc mas,
ubedur meiaraRes, da arc im meomrebs fiqrad arasodes mosvliaT, Tu Sei-
Zleboda, rom yvavilebi aseTi lamazebi yofiliyvnen. miT umetes, meomrebs
ar mouvidodaT fiqrad, radgan isini sul yvirodnen, yviriliTa da xmlebis
qneviT daagelvebdnen fafaraSlil Wixvina cxenebs, yvirilisa da xmlebis
qnevis dros ki, yvelasaTvis cnobilia, dakvirvebis unari erTmeva adamians.
SeiZleba ubeduri meiaraRis patara gogonas TiTebis Sexeba iyo saWiro,
rom yvavilebi aseTebad qceuliyvnen?!
didxans, didxans iyo gaSterebuli meiaraRe da mere nel-nela, dafiqre-
buli wavida saxelosnosaken…saxelosnoSi im dResac xmlebsa da Subebs
akeTebda, magram iseTi sijiutiT veRar akeTebda, rogorc sxva dros. Tval-
win sul Tavisi gogona da larnakSi Cadgmuli yvavilebi edga, romlebic
sayvareli meuRlis gabrwyinebuli TvalebiT iyurebodnen. guli sul maT-
ken miuwevda da saRamos, mzes arc ki acala Casvla, saxelosno daketa, Cqari
nabijiT gaswia Sinisaken da Tavisi saxlis kari swored maSin SeaRo, roca
misi gogona larnakSi Cadgmul yvavilebs wyals ucvlida.
ubedurma meiaraRem zRurblze gadabijebac veRar SeZlo, aseve, karzex-
elmokidebuli gaaStera fiqrma. man raRac ucnauri ram igrZno. es TiTqos
sinaTle iyo, sinaTle ki ara, siTbo iyo, siwynare iyo, surneleba iyo erT-
droulad. TiTqos dabrunebuliyo is unetaresi raRac, romelic sayvareli
meuRlis aq yofnis dros xdeboda xolme Sin, da romlis fasic mere gaigo,
mere, martoobaSi. …
„es Cven mogitaneT, Cven!“ _ titinebdnen yvavilebi da ubedur meiaraRes
pirvelad gaeRima colis sikvdilis Semdeg.
misma gogonam, ra Tqma unda, imave wams SeamCnia es Rimili. neli, magram
gabeduli nabijebiT wavida misken, mivida sul axlos, oqrosTmiani patara
Tavi veeba mkerdze miado da dablidan Sescina, ise Sescina, rogorc axlan-
deli gogonebic Sescineben xolme TavianT mamikoebs, roca undaT, rom ki-
nos fuli miscen, anda nayinisa, sul erTia…da am dRidan ase iyo: meiaraRis
832
gogona da misi gamzrdeli keTili moxuci qali uTenia midiodnen qalaqg-
areT, krefdnen cvriT ganbanil sxvadasxvafer yvavilebs da mkerdze mixut-
ebulebi mohqondaT Sin. meiaraRis lamazi gogona Tavisi TeTri, spetaki
xelebiT moxdenilad awyobda larnakebSi, usxamda wyals da saxli ivsebo-
da eniTgamouTqmeli siwynariT, siTboTi, sinaTliTa da surnelebiT.
am dRidan yvelas eSinoda, meiaraRisTvis ubeduri meiaraRe daeZaxa, rad-
gan is ubedurad aRar grZnobda Tavs. is ukve bednieri mama iyo da undoda,
rom sxvebic bednierebi yofiliyvnen qveyanaze. daaneba xmlebisa da Sube-
bis keTebas Tavi, sxvadasxvaferi liTonebisagan gamoWeda didi, didi yvavili,
miaWeda saxelosnos kars maRla da saojaxo nivTebisa da samkaulebis keTe-
bas mohkida xeli.
am dRidan garegnuladac gamoicvala. TiTqos gaaxalgazrdavda, galamazda
da gamxiarulda. xalxs ukvirda misi aseTi feriscvaleba, miT umetes qalebs,
romlebsac Zalian uyvarT simSvide da mxiaruleba. Cum_Cumad adevnebdnen
Tvals, netav ra moxdao. da ai, naxes, rom meiaraRis lamazi gogona da misi
aRmzrdeli keTili qali uTenia gadian qalaqgareT, iq sxvadasxvafer
yvavilebs krefen, moaqvT Sin, awyoben larnakSi, usxamen wyals da meti araferi!
ubeduri meiaraRe bednierad grZnobs Tavs, sul mxiarulia, sul Sinisaken
miuwevs guli.
`uTuod jadosnuri Zala aqvT am yvavilebso~, _ ifiqres qalebma da
gadawyvites, TviTonac gamoecadaT maTi Zala (isini xom meomrebis Svilebi,
debi, meuRleebi da dedebi iyvnen da yoveli maTgani danatrebuli iyo simS-
videsa da sixaruls). TviTonac wavidnen uTenia qalaqgareT, dakrifes sxva-
dasxvaferi yvavilebi, moitanes Sin, Cadges larnakebSi, Causxes wyali da
naxes, rom maTi saxlebic aivso raRac sinaTliT, siwynariTa da siTboTi.
TiTqos dabrundnen maTgan wasuli uZvirfasesi adamianebi, dabrunda is
bednieri wuTebi, romlebic ki odesme ganecadaT.
moxucebma gaaxalgazrdaveba daiwyes, meiaraReebma maxvilebis Wedvas Tavi
anebes da saojaxo nivTebisa da samkaulebis keTebas Seudgnen. myvirala
meomrebi daCumdnen, xmlebi qarqaSebSi Caages, dakvirvebis unari daubrun-
daT, mimoixedes irgvliv da miwas mouyares muxli. mixvdnen, rom yvelaze
kargi, yvelaze lamazi, yvelaze guluxvi miwaa. miwa aRmoacenebs am saocre-
bebsac _ yvavilebs.
da cxovrobda xalxi mSvidad, bednierad, mxiarulad, meiaraRis lamazi
gogonas wyalobiT, ufro sworad, yvavilebis wyalobiT, romlebsac miwa
aRmoacenebda, qalebi krefdnen, mohqondaT Sin da iq lamazi TiTebiT awy-
obdnen larnakebSi.
833
da Tu SemdegSi isev daiwyes iaraRis keTeba meiaraReebma, isev ayvird-
nen meomrebi, isev moaxtnen fafarayril Wixvina cxenebs da isev daiwyo
sisxlismRvreli omebi, es, albaT, imis gamo moxda, rom viRac lamaz zarmac
gogonebs daezaraT diliT adre adgoma da baRCaSi Casvla (axla ukve qalaq-
gareT aRar sWirdebodaT siaruli), rom iq dilis cvriT ganbanili yvavilebi
daekrifaT, aetanaT Sin, CaewyoT larnakSi da CaesxaT wyali.
es yvelaferi rom marTlac ase unda momxdariyo, SegiZliaT Tqven Tvi-
Tonve darwmundeT, patarebo.
adeqiT dilaadrian, CadiT baRCaSi, mokrifeT Tqveni lamazi TiTebiT
lamazi yvavilebi (qalaqelebma, visac baRi ara aqvT, SeuZliaT funTuSisTvis
micemuli fuliT iyidon meyvavileebisagan), aitaneT Sin, CadgiT larnakSi
da naxavT, rom, rodesac deda da mama mohkraven Tvals, ueWvelad maSinve
siamovnebis Rimili gadaefinebaT saxeze. es ki imas niSnavs, rom jadosnurma
balaxebma, rogorc winaT eZaxdnen yvavilebs, ukve imoqmedes.
meiaraRis gogonas saxelis ukvdavsayofad misma madlierma xalxma yve-
laze lamaz, yvelaze surnelovan, yvelaze sayvarel yvavils misi saxeli
daarqva. mixvdiT, romeli yvavilisTvis daurqmeviaT misi saxeli? diax,
iisTvis. meiaraRis lamaz gogonas ia erqva. magram es ambavic cotas, Zalian
cotasRa axsovs qveyanaze.
`ciskari~ #8, 1962; `sad cxovrobs mezRapre~, 1970;
var erTxel WalaSi, maisia, cota niavi qris, xis Ziras ver vmuSaob da
davdivar,momyudroebul adgils daveZeb. veZebe,veZebe da vi pove. gamoRr-
mavebuli kbodea, Sig Tbili mzea Camdgari. mivedi, mivjeqi im gamoRrmave-
bulSi, gavikeTe saTvale, davide muxlze CanTa, davade zed rveuli da daviw-
ye wera, xan TavCaRunuli vwer, xan Walasa da mTebs mivCerebivar, vfiqrob.
Wala sul mwvaned RadRadebs, mTebi lurjebia, im mTebis maRla ki TeTri
qula Rrublebi dganan. avwie erTxelac Tavi da rasa vxedav: iqve, Cemidan
ocdaaTiode nabijze, buCqebidan gamosula meliakudigrZelia da me miyurebs.
TviTon tanwvrilia, gamxdari, yurebwamowvetebuli, fumfula kudi kidev tanze
didi mosTrevs. modis nela, gaubedavad. mowkuravs Tvalebs, ver mimxvdara,
adamiani var Tu ra var. Tu adamiani var, or fexze ratom ara vdgavar, an
834
ranairi Tvalebi maqvs, an ranairad maqvs Sekarguli xelebi. gamoyofs wi-
Tel enas, miisvams, moisvams tuCebze, haersac CaisunTqavs, Cemi sunis gageba
unda, magram Cems suns ver gaigebs, radgan niavi misi mxridan qris. gabedavs,
kidev gadmoadgams erT_or nabijs, gaCerdeba da miyurebs.
me gaunZrevlad vzivar, sunTqvasac ki vikaveb. erTi piroba gabrunda,
albaT, ifiqra, sjobia moverido, vinc aris da rac ariso, magram cnobismoy-
vareobam sZlia da isev Cemken wamovida, momaSterda, ukana fexebze Cacucqda,
zis da miyurebs. me mainc ar vinZrevi. bolos, etyoba, moswyinda ese jdoma,
wamoiwia da momaZaxa:
_ baa!
mec aRar SemeZlo meti TavSekaveba, gaviqnie xeli da gavuSvi Tofis tyvi-
asaviT:
_ tuu!..
Sekra malayi da ra malayi! TiTqos Zirs arc ki daSvebula, haerSive
gaiWima sagvelasaviT da Sevarda, Seikarga buCqebSi.
me sicili amityda, vicinodi da viZaxdi, _ sul ega xar, mamaco kudigrZe-
lia, sul ega xar, basrkiWebiano?!
mere sawersac movrCi, wamovdeqi, ukve Sin mivdivar da kidev ara vxedav
im melukas?! gadmomdgara maRali kldis Tavze da miyurebs. gadaswevs Tavs
gverdze da misi Tvalebis gamometyvelebiT vxvdebi, rom aseT rames ambobs:
_ Sena yofilxar, rac yofilxar! daxval mag xnis kaci da damaimunob.
me gavbrazdi, isev gavuzuzune tyviebiviT.
_ tuu! tuu!..
magram melia aRar gaqceula, mibrunda, kudi maRla aiSvira da fexebs
Soris gamomxeda. idga ase, kudaprexili da fexebSoris damcinavad gamomzira-
li, mere erTi Sexta, SeiTamaSa da tyes Seafara Tavi.
`Tebro~, 1983
`meliaSvili da SoSiaSvili~
`meore gza~
`meri~
meri rom daibada, mamamisma swored im Tves miiRo Sromis wiTeli dro-
Sis ordeni. mama qeifis moyvaruli arasodes yofila, magram am ambebTan
dakavSirebiT mainc didi wveuleba gamarTa. mi patiJebuli hyavda TviT iv-
ane javasiSvili da galaktion tabiZe. saxeli meri galaktionis pativisce-
miT aqvs darqmeuli. deda ambobda xolme: batoni ivane uqeifod brZandebo-
da da cota xans darCa, galaktioni ki ganumeorebeli iyo, SesaniSnavao wai-
kiTxa ramdenime leqsi, maT Soris _ „axla iwyeba wifis gvirabi, Tqven xom
arafris SegeSindebaTo“.
sanam mama cocxali iyo, ramdenime cnobili istorikosi, samarTlis mcodne
da literatori xSirad daiareboda feriZeTa Zvel binaze, sololakSi. meris
isini Zalian kargad axsovs da mogonebebis dawerasac apirebs: erTxel,
raRac saqmeze, sandro kandelakic ki ewviaT, ijda, uzarmazari, fexebsust venur
skamze, garujuli didi xelebi TiTqosda saCveneblad ewyo magidaze, meri
rom dainaxa, wamoiwia, Tavi daukra da ise keTilad gauRima, meris Seebrala.
mamis gardacvalebis Semdeg mamakacebis umravlesobam fexi amoikveTa
feriZeebisagan. ramdenjerme giorgi leoniZem Seuara _ rogora xarTo,
kaxeTidan uamravi xili gamomatanes, arar. vica, ra vuyoo, datovebda vaSlebiT,
msxlebiT, komSebaT da CurCxelebiT savse kalaTas, Zalian meCqarebao, da
gaiqceoda.
qalebma, piriqiT ufro mouxSires siaruls, dedas Zalian axlo megobari
iyo profesori TinaTin gamrekeli; TinaTin gamrekeli da sabralo qeTe-
van iremaZe. qeTevani meris Zalian uyvarda, suli mimdioda xolme, ise mind-
oda misTvis xelis Sexebao.
saSualoa saswavlebeli merim mamis sicocxleSive daamTavra. gabedu-
lad SeiZleba Tqma, didad niWieri ar yofila, magram mamis xaTriT Tavs
842
iklavda da jagufSi yovelTvis pirveli moswavle iyo. marTalia, maTi
klasidan TerTmetma miiRo medali, zogma oqrosi, zogma vercxlisa, magram
aqac marTalni viqnebiT, Tuki vityviT, meris namdvilad oqros medali ekuTvn-
oda, yvela sagani zepirad icoda Tavidan bolomde.
universitetSi sixaruliT miiRes. profesor-maswavleblebi sul mamas
megobrebi da nacnobebi iyvnen, yvela Tbil gulsa da saTno Rimils sTava-
zobda, magram, meris sasaxelod unda iTqvas, borotad ar gamouyenebia es
nacnob-megobroba. aqac Tavs iklavda, ise swavlobda. saxelobiTi sti pen-
diati iyo da wiTeli di plomi miiRo. aspiranturaSic advilad moewyo,
gaTxovebiTac advilad gaTxovda.
aspiranturas rom amTavrebda, aw misma meuRlem, maSin ukve docentma,
dedamiss qaliSvilis xeli sTxova. deda Zalian nasiamovnebi darCa, meris
meuRlis mama didi Tanamdebobis piri iyo, is kidev meris esaubra, sxvaTa
Soris, metad Wkvianurad. meris dedis meti vin hyavda, dedis gulisTvis cecx-
lSi Cadgeboda, daTanxmda. sami Tve oficialur saqmro-sacoled dadiod-
nen. sami Tvis Semdeg iqorwines. qorwili didi gadauxades. gulwrfelad
Tu mosaCveneblad, maTi SeuRlebiT yvela Zalian kmayofili iyo, TviTonac,
colic da qmaric, kargad grZnobdnen Tavs, uRrmesi pativiscemiT eqceodnen
erTmaneTs. xan meris dedasTan iyvnen, xan qmris mSoblebTan, qmris mSoble-
bi aRmerTebdnen meris. merim Svili erTis meti ar isurva. arc qmars
dauJinebia, arc qmris mSoblebs. gogona or ojasSi gaizarda, oriveSi mkac-
rad, uaRresi yuradRebiT. axla ukve didia, csrameti wlisa. axla ukve is
aris iseTi, rogoric meri iyo studentobisas, _ brwyinvaled swavlobs, Tava-
ziania, moyvaruli. raRaciT dedaze lamazia, raRaciT dedaze ulamazo. dedas,
meris, magaliTad, dResac ukeTesi kbilebi aqvs, kbilebi da xelebi. es gogo-
namac icis da sSirad ukocnis TiTebs.
meris meuRle, dRes ukve akademiis wevr-korespondenti, rac asakSi Sevi-
da, ufro damSvenda. meris is adrindelze metadac ki moswons. xSirad dabe-
jiTebuli ambobs: garigebiT SeuRlebulebi yovelTvis ufro bednierni
arian cxovrebaSio. vinc maT ojaxs icnobs, iseTi warmodgena eqmneba, rom
saxli siyvarulisa da urTierTgagebis mTrToli larebiT aqvT daqselili.
sakmarisia sul mciredi Sexeba, da yoveli lari Zalian xmamaRla aJRer-
deba.
meri cotas laparakobs, rasac ambobs, imasac mSvidad, TiTqos sakuTari
xmis yurisgdeaiT. mosmena ki saocari icis. SeuZlia saaTobiT ijdes da
Tvalmoucileblad usminos karg mosaubres. mosaubreebs yvelas Zalian
uyvarT, mamakacebi natifi qaTinaurebiT amkoben. quCaSi rom SegvxvdebaT,
843
TiTqos Tan raRac farTo sinaTle mohyvebodes. tansrulia, mZime, fexebi
mainc lamazi aqvs. wynarad, lamazad modis. raRac patara ucxo xmaurzedac
ki interesiT udiddeba Tvalebi, bavSvuri miamitobiT eWimeba warbebi, Sesa-
mCnevad uTrTis vaSlis yvaviliviT saluqi nestoebi. mainc Zalian iSviaT-
ad ixedeba aqeT-iqiT.
ra Tqma unda, TiTqosda saiqiodan, masac swvdeba xolme ganwiruli Zax-
ili: „cxovreba tanjvaa! cxovreba wamebaa!“ meri aqac, Cveulebisamebr, SemkrTa-
li aWimavs warbebs, auTrToldeba vaSlis yvaviliviT saluqi nestoebi, ma-
gram swrafad axsendeba, rom axla sxva droa, Zaxili, romelic mas swvdeba,
mxolod eqoa warsulisa, da kvlavac wynari, lamazi nabijebiT ganagrZobs
svlas.
xandaxan Tavdaxrili, safeTqlebze xelebSemowyobilic zis, magram es
sakuTari TiTebiT tkboba ufrTa, vidre daRoneba.
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`metexTan~
`mzia~
Ïðåëåñòíàÿ è ïå÷àëüíàÿ,
êàê ãðóçèíñêàÿ öàðåâíà...
i. bunini
mziam Tvalebi gaaxila, ramdenjerme daaxamxama, mere kidev ufro far-
Tod gaaxila. gareT, fanjarasTan, mercxali ijda da JikJikebda. mzia usmen-
da da eRimeboda. „beri cxonda, beri cxonda, cicunebi Jlit!“ _ imeorebda
mercxali. mzia wamodga, SiSveli bococa fexebis iatakze frTxili SexebiT
mii para fanjarasTan, fanjris rafas TiTebiT daawva da mercxals gaxeda.
mercxali kedlidan gaSveril latanze ijda, dainaxa mzia, asafrenad azida
mxrebi, magram ar afrenila. cnobiswadiliT iyureboda maRlidan. mziam
gauRima. mercxali kidev ufro meti cnobiswadiliT CamoaCerda. mziam wy-
narad uTxra, _ iJikJike! iJikJike! _ mercxalma Tavi dayuradebiT gadaswia
gverdze, TiTqos amas ambobda, _ gaimeore, ra sTqvio! _ mziam gaumeora: _
iJikJike! iJikJike! _ mercxalma erTi amoiJikJika, afrinda, mzias gamoufarfa-
847
ta win, kamara Sehkra, _ ai, kidev ra vici meo, _ da wavida, gafrinda, Tvals
moefara.
mzia cota xansac idga fanjarasTan gaRimebuli, mere gadaiwia, Zirs gada-
ixeda. RamiT cota moewvima, Zirs miwa sveli iyo. mzia gamobrunda, trela-
JTan mivida, perangis samxreebi gaiswora, TeZoebTan CaiWima. rom WaiWima,
mkerdi or adgilas wamoewveta da Camuqda. saxeze siwiTlem auara. swrafad
waswvda kabas, gadaicva, kaba ise iyo Sekerili, aRaraviTari SemaRlebebi
aRar etyoboda. damSvidebulma wayo CustebSi fexebi, aivanze gavida, xelebi
TeZoebze daiwyo, TeZoebma xelisgulebi amouvses, _ welSi gadaixar-gad-
moixara.
miwa aqeTac sveli iyo. mzes SemoemaRlebina. im CaxCaxa sinaTleSi bebia
Cakuntuliyo da Wukebs matitelas uWrida. mzias Tvalebi eWuteboda. _ fexzeca
gZinavs, gogo? _ dauZaxa bebiam. mziam Tvalebi didad gaaxila, qveyanac TiTqos
ufro gabrwyinda. baRis boloSi, kakalze molaRurebi iZaxdnen. meserze
amosul ayvavilebul gogras futkrebi dazuzunebdnen, vardis kokrebic gaS-
liliyo. mzia Cavida. vardis toti foTliT frTxilad gamoswia da pirgaS-
lil kokors daynosa. _ Tma daivarcxne, gogo, ras gigavs! _ isev dauZaxa
bebiam. mzia aivanze abrunda, kuTxeSi mimdgar pirsabanTan mivida, pasta da
jagrisi aiRo, daiwyo kbilebis xexva, ixexa, ixexa, ixexa. ivlo wyalic. dakri-
Wa kbilebi, Caixeda sarkeSi. sul TeTri SuqiT ubrwyinavda kbilebi tuCebis
svel siwiTleSi. daibana piric, daivarcxna Tmac. Tmis boloebi erTad mo-
muWa, wamlis SuSidan moxsnil rezinis rgolSi gauyara, is rgoli kefamde
aiwia, Tmis boloebi gafanta, Tanabrad gainawila sisruleSi Semaval kiser-
ze. fexis wverebze dadga da axla ise ixedeboda sarkeSi. sarkidan TiTqos
axladwvimagadavlili zafxulis dasawyisi iyureboda _ oqrosfrad gasxi-
vosnebuli mrgvali, mkvrivi saxiT, ganze gasuli didi TeTri yurebiT. xaver-
dovan fofina TvalebSi Tan Rimili edga, Tanac _ raRac sevda. TiTqos
ufro dasevdianebuli moscilda pirsabans. mowyenil nabijebs miadgamda
aivanze. patara oTaxSi Sevida. magidaze mominanqruli qvabi idga. saxuravi
axada. jer isev Tbili rZe iyo. karadidan puri, jami da kovzi gamoiRo.
puri patar-patara natexebad Catexa jamSi. qvabidan rZe daasxa... isev sa-
Zile oTaxSi gavida, wigni gamoitana, kargad gaSala, qvabze miayuda ase gaS-
lili; Tan Wamda, Tan kiTxulobda. wignSi gogosa da biWs erTmaneTi uyvar-
daT, gogo biWs awvalebda, amcirebda, saWiro iyo Tu ara, sul kiskisebda.
mzia brazobda, Tvalebi ufro da ufro usevdiandeboda. fexis xma Semoesma,
aixeda, karis minaSi didpira maia iWyaneboda. SemoaRo kari, _ marwyvze mivdi-
varT, ar wamoxvalo? skams sazurgulSi CaeWida, gamarTuli mklavebiT aswia.
848
maia Zalian Ronieri iyo. mziac Ronieri iyo, magram maias mainc ver Seedre-
boda. maia biWebsac ki eWidaveboda. _ vina da vin midixarT? _ me, Cveni Tama-
za, gulo, qeTino da meriko. mzias wigni ar eTmoboda, magram marwyvze wasv-
lac undoda. _ wamoval. jami swrafad moasufTava. tolCebi migaqvT? _ ho,
tolCebi. mziam tolCa moZebna. _ qudic daixure, naninanatri xar. mze ar
Cagivardes TavSi. mzias gaeRima, magram mainc moZebna Calis qudic. daixura,
gavida aivanze, sarkesTan gaiswora. _ ra pranWia xar, ra! _ cxvirs iWmuxnida
maia, mzia kmayofili iyo. Calis qudis siTeTreSi Tavi ufro lamazi eCvene-
boda.
bebias Wukebi daepurebina da axla xaxvis kvals marglavda. gogoebi
rom dainaxa, mobrunda da ikiTxa:
_ saiT damwkrivdiT, qalbatonebo?
_ marwyvze mivdivarT, sona bebo.
_ vina da vina?
_ me, Cveni Tamaza, gulo, qeTino da meriko.
_ didi aravin mogdevT?
maiam mzias Sexeda amrezili RimiliT, Cven raRa didebi gvindao. sona
bebos ki es uTxra:
_ aqve mivdivarT, ai, nakalovrebis iqiT.
_ mere, nakalovrebis iqiT ver dagiWeren, ro rame iyos? _ sona bebo
wamodga, _ ara, Tqveni Wirime, me egre Tqven ar gagiSvebT, me wamogyvebiT da
egre ki ar gagiSvebT.
mzia gaCerda, brazi Caudga TvalebSi.
_ vin unda dagviWiros, qalo?!
_ ZaRlma da mamaZaRlma, ra vici.
sona babo ukve kabis kalTebs ibertyavda. mzia mibrunda da gabutuli
wavida saxlisken. maia daedevna da CurCuliT hkiTxa:
_ aRar wamoxval?
_ aRara.
maia wamiT Sedga. moisma sona bebos xma:
_ Tu gamebuteT, purs aRar SevWam dardiT.
_ wamovides, ra ginda, gogo.
_ ara.
maia aivanze ahyva mzias. uceb mzias saxe Seecvala.
_ Sen wadi, me moval.
oTaxSi Sevida, ukana fanjarasTan erTi moixeda, bebia xom ara mxedavso,
marjved gadavida fanjridan da Zirs Caxta. iq daRunul-daRunuli wavida!
849
maiam kibe Camoirbina. sona bebos rom gaupirdapirda, isev moisma.
_ aicxvireba xelaT!.. Tu aicxvire, purs aRar SevWam dardiTa.
maiam TavCaRunulma ganagrZo gza, TandaTan auCqara fexs. did gzaze gavida
da mziac dainaxa, zemodan modioda gaRimebuli. _ ra gasaqrobi xar, gogo! _
mziam araferi Tqva, _ Tan ra lamazi! su kinoSi gamosulsa hgavxar! _ mziam
wynari muqariT Sexeda.
Tamaza, gulo, qeTino da meriko gzis piras icdidnen. mzia da maia rom
dainaxes, wamodgnen. _ movida sona bebos natvrisTvali! _ wamoiZaxa Tamazam.
_ aha, Sena! _ muSti uCvena Tamazas mziam. Tamaza mibrunda. Tavi mxrebSi Car-
go. wavidnen yvelani. yayaniT midiodnen. marto mzia iyo Cumad. is xan erTs
SeanaTebda Tvalebs, xan meores. aekviataT butusura spiridonac, cota yeye-
Ci, maRali biWi. ra unda eqnaT? waiyvanes. gogoebi Tormet-cameti wlisebi
iyvnen. biWebic. mxrebSi gaSlili laRi Tamaza miuZRodaT win.
sisveleSerCenili gza baR-venaxebSi midioda. baR-venaxebi mzeSi brwyi-
navda. xan Citbatonebis galoba ismoda, xan molaRurebis gadaZaxili, xanac
mercxlebis JikJiki maRlidan. TuTebi mwifda. waswvdebodnen Robidan gad-
mowvdil totebs. aiweoda mziac, ahyveboda kabis kalTa, uceb CamouSvebda
xelebs. gaubedavad gaaparebda mzeras Tamazasken. Tamaza viTomc sulac vera
xedavda mzias. butusura spiridonas misken miCerebuli mzera ki daiWira
orjer.
gavidnen venaxebidan, gadaxedes daTavTavebul, odnav siyviTlegadakrul
yanebs. aqa-iq amomwvanebuli ZeZvis wverebze mwyerCitebi isxdnen da gagr-
ZelebiT Wyrialebdnen. ferdobi hqondaT Casavleli, im balaxian ferdobe-
bze gaiqcnen. gogoebi gaiqcnen, biWebi ukan darCnen da gogoebis sirbils
siciliT uyurebdnen. mere isinic daeSvnen, yanebs Soris darCenil ewerebs
gaefinnen, iqidan tyispira warafebSi gavidnen. iyo jagarcxilebisa da Co-
qela muxebis koromebic. balaxebis Zirebs sisvelec SerCenodaT. ismoda
mwyrebis „qviTkiro“ da torolebis galoba caSi, i povidnen marwyvs da
uxarodaT, _ ai, rogori mwife, ai, rogori mwifeo! _ merikom Zalian msxvili
marwyvi i pova,maRla hqonda aweuli da iZaxda: _ SexedeT,SexedeT,rogori-
ao. _ Tamaza mivida, gaikvirva: _ biWo, ramisisxoao! _ miuaxlova saxe im
marwyvs, uceb staca xeli da pirSi ikra. merikom muStebi dauSina. Tamaza
gaeqca da mziasTan Caimuxla, _ meriko mosaklavad momsdevso. _ mzias Calis
qudi ukan gadaegdo da ise qeqavda balaxebs. Tamazas mowyale TvaliT gada-
xeda. Tamaza gaxalisda. zedized i pova msxvili marwyvebi,xelisgulze dai-
wyo da mzias gauwoda. mziam iuara, _ ar mindao. maSin Tamazam yvela erTad
gadauSva didad daRebul pirSi. mzias gaecina. _ vi pove! vi pove! _ xan saidan
850
ismoda, xan saidan. mzia mainc sul Cumad iyo. Tan gaxarebuli iyo _ axareb-
da mindori da tye, yana da lamazi, surnelovani marwyvebi _ Tan raRac
Seucnobel sevdas grZnobda. wavidoda, ganapirdeboda, gadidebuli TvalebiT
aTvalierebda balaxebs. mokrefda marwyvebs, gaatokebda xelisgulze da
Cayrida tolCaSi. gadaufrenda mercxali JikJikiT da imasac axedavda Ri-
miliT. ca iyo mowmendili, mowmendili. balaxebi _ yvavilebCareuli. waad-
ga buCqebian Cadablebuls. Cavida im CadablebulSi. iq wyali miiJureboda.
Cayo xeli patara wminda datborebulSi, alaRlaRebda TiTebs. Cqami ram
miswvda. aixeda. Tvalebs ar daujera, daaxamxama da daaxamxama. xuTi nabijic
ar iqneboda _ xariremi idga, didi, didrqebiani beWebgluvi da bewvdapewili.
gaocebulni uyurebdnen erTmaneTs, mzia Tvalebs mainc axamxamebda, iremi _
ara. irems naTurebiviT anTebuli Tvalebi hqonda. mzia wamodga, irmisken
xeli gaiwoda, nabijic wadga, cotac da, xels Seaxebda. iremma odnav dawia
Tavi. winwamowvdili aRunuli rqebi axla fiwaliviT iyo moSverili mziasken.
mziam TiTebi Seatoka, _ modi! modi! _ iremi SekuntruSda, ori naxtomiT daix-
ia ukan. isev anTebuli TvalebiT uyurebda mzias. _ modi! modi! _ vaime, gogo,
iremio! _ daiZaxa am dros maiam. gamoCnda dafeTebuli Tamazac. iremma Tavi
aswia, daberili nestoebi Seatoka. aiwia, ukan fexze dadga, TiTqosda Tavi
daukra mzias, _ mziam erTxelac dainaxa misi gizgiza, gasaocari Tvalebi,
haerSive Sebrunda, rqebi win gadaiqnia da grZeli, rbili naxtomiT tyewvrils
Seeria. mzia misken gaiqca. Tvali veRar mohkra. gaCerda. isev gaiqca. isev
gaCerda. maiam rom moirbina, mzia balaxebSi ijda gaSterebuli. sxvebmac
moirbines. mxolod Tamaza da spiridona darbodnen tyeSi gaugebari Zaxil-
iT: _ aaa!.. _ maiam CaiCoqa. _ ra dagemarTa, xom ar gerCola, gogo! _ mzia xmas
ar iRebda. maiam mxarze xeli daado da SeaWanWyara, _ xma amoiRe, gogo! _
mziam amoxeda, sasiamovnod iRimeboda, Tvalebi ki TiTqos cremliT hqonda
savse. _ fasonistka xar, ra!..
gulo da qeTinoc amreziT uyurebdnen. merikoc. moirbines Tamazam da
spiridonamac. mzia daSavebuliviT dgeboda. _ ras elaparakebodi gogo,
irems? _ mziam erTi maTac Sexeda. araferi ki ar uTqvams. wavida, tolCa
moZebna da Cadablebulidan daiwyo asvla. _ su pranWiaobs, su pranWiaobs! _
gaadevna merikom. _ ra iyo, rogor iyo, gogo? _ misdevda Tamazac. _ dam-
anebe Tavi! _ mziam idayvi gamouqnia, Tamaza gaCerda, safeTqelTan gaSlili
xeli miitana da Seatok-Semoatoka. mzia kunelis buCqTan mivida, Caixara da
frTxilad gadaswia balaxebi. gulmodgined ganagrZobda marwyvebis Zebnas,
Tu balaxebisa da yvavilebis moferebas. mere TiTqos muxlebi daeRala,
adga, gasworda, idga, ixedeboda aqeT-iqiT RimiliT. aixeda maRlac. daxuWa
851
Tvalebi, ise misCereboda mzes. xelebi barZayebze hqonda dawyobili. aizmo-
ra, aiWima, _ nemsebiviT eyreboda mzis sxivebi saxeze, _ aWima xelebic cisken.
sxva samyarodan mosul xmebad esmoda misi misatyuebeli Zaxili: _ „iremi!“
„iremi“, mwyris „qviT-kiro“, „qviT-kiro!“, mwyerCitebis Wyriali, cidan Camo-
mavali torolas galoba. modioda sul sxvanairi sisaTuTis sioc.
_ ra xdeba, ra ambebi trialebs Cems Tavs?! _ daiZaxa mziam. Tavisave xmam
SeakrTo, buCqs moefara da iq daasrula saTqmeli _ isev Tavaweulma, barZa-
yebze xelebdawyobilma, _ vin gamogzavna iremi mainc CemTan?!
mze icinoda. aTas grZel sxivad iSleboda misi sicili...
`mTvare~
`mTvaris asuli~
daTo papas TvalT aklia. zvinze isa dgas da mainc Zirs CamosZaxis san-
dalas:
_ sandalav, aba erTi gaixede, Svilo, ara Cans?
sandala saZne uremSi Camdgara, welzeviT gaSiSvlebula da ivlisis Taka-
ra mzes spilenZis qandakebisTvis daumsgavsebia. erTi esaa, rom am qandake-
bas Tivis mtveri daswebebia mxrebze, TiTebgaprialebuli fiwali uWiravs,
Seugdebs im fiwals uremze dadebul Tivas, ahglejs veeba qalams da zvini-
sken rom gaiqnevs _ cekvaven, TrTian, qrebian da Cndebian aTasgvari kunTe-
bi. iq, zvinze, gorilasaviT daibobReba daTo papa, Sesrolil qalams zvinis
kuTxeebisken miswi-moswevs da isev CamosZaxebs dabla:
_ sandalav, gaixede-meTqi, Svilo, ara Cans?
sandala gaqonil keps moixdis, egreve CamuWuls gaisvams oflian Sub-
lze da samgorisken iyureba.
_ jer ara Cans, papa.
_ dRes rogorRac igvianebs, ara?
dagvianeba rogor iqneba?
_ ra vici, guSin mze aese iyo, rom gamoiara da dResa... igvianebs namd-
vilad.
_ ara, papa, gana Cveni didTavas zisia!
_ egec igvianebs xolme, Svilo. midi, maS, rac ari, egec momawode sula da
mere nuRa davucdiT. iqneba arc modis dResa!
sandala ociode qalams kidev miawvdis, daTo papa moxdeniT gaawyobs
zvinze da, roca sandala miwaze dayril Tivas dauwyebs Segrovebas, isev
gadmosZaxebs maRlidan:
856
_ aba erTic gaixede, Svilo!
sandalac isev moixdis quds, isev gaisvams Sublze da isev gaxedavs samgor-
isken wasul Savi boZebis rigs.
Sors horizontze TeTri kvamli abolqvila.
_ modis, daTo papa!
_ hoo, aba, maS wagvixemsebia da eg aris. gasZaxe, Svilo, sxvebsac gasZaxe!
daTo papa zvinidan Camoxoxdeba, sxva mTibavebi aqeT-iqidan amoCndebi-
an. wyals daleven, saxezec Seisxamen da moaxloebuli matareblis Sesaxve-
drad gadgebian.
dganan da saxeebi ubrwyinavT, TiTqos viRac sayvareli adamianebis Camos-
vlas eliano.
matarebeli ki, arc Cerdeba. qoTqoTiT, fSvinva-frutuniT gauvlis orTq-
mavali win da kvamlisa da orTqlis mqrqal Crdilebs gadaatarebs Tavze.
rikrikiT mihyvebian orTqlmavals vagonebi, fanjrebSi gamoCndeba lamazi
saxeebi, gaielveben mwvane, wiTeli, TeTri da aTasgvari ferebi.
_ auu!
iqneven gaoflil qudebs mTibavebi.
matareblidanac viRac dauqnevs sapasuxod, viRac dauZaxebs:
_ a-a-a-a... glexebo!..
da ukanaskneli vagoni Tavisi CamoyvinTuli meboloeTi ritmuli tik-
tikiT waiRebs am did xmaursa da did Zvras.
mTibavebi ki rodis-rodis gadaxedaven erTmaneTs, rodis-rodis amoi-
Reben xmas:
_ e, rac mag matarebliT pravezia ar midis, exla momca!
_ e-euh!
_ Sen ega da, me, rac magiT lamazi qali midis!
_ ai, futurov, neta ramis Sno mainca gqondes!
_ Tqven ega da, me, rac mag matarebelSi fulia! ra xeldaxel gadavxurav
saxlsa!..
_ hai, cxovrebis muWuWo, krazan!..
daTo papas ki cerebi qamarSi CaurWvia da RimiliT iqnevs Tavs.
_ egre, egre, amdidreT eSmakebi!..
erTxans kidev rkinigzis piras dganan da mere sasaflaodan momavali
xalxis nabijiT wamovlen. wamovlen da urmis CrdilSi dalagdebian. yvela
TavTavis abgas aafxakunebs.
_ aha, biWo, tkbili xaxvisa!
_ aba, e, Cveneula purisa naxeT!
857
_ es marili yiyvians mivceT, safantad gamoadgeba!
_ sandalav, erTi wyali Camogvisxi em tolCaSia.
im tolCas Camoatareben, „paho“ da gaisvamen Ronier majas tuCebze. daTo
papa wyals jamSic isxams da Sig mziT gaficxebul puris natexebs awyobs,
uararobis boRliwos ikeTebs...
mere Camoibertyaven kalTebs, agaSenoTo, _ ityvian didis rixiT da iqve
miwveb-mowvebian Tvalis mosatyueblad. miwvebian da axla Zil-buranSi xe-
daven lamaz matarebels, romelSic sul lamazi, kargi, bednieri mgzavrebi
sxedan da romeliRac naTeli, lamazi qalaqebisaken miixarian.
mxolod daTo papa zis isev fexmorTxmuli, Tixis jamic isev kalTaSi
udgas, mokauWebuli TiTebiT itexavs wyalSi Cambal purs da ukbilo RrZ-
ilebiT loRnis, loRnis...
`mnaTobi~ #12, 1960;`barisken mifrinavs jafara~, 1974
minaweri
862
`mindorSi~
patara biWi mamuka, raRa patara, TiTqmis cxra wlisa, biZasTan iyo, soflad.
biZamiss sandro erqva.
erT dRes es sandro da misi amxanagi gogia saTibSi wavidnen. sandros
mamuka gahyva, gogias _ Tavisi biWi malxazi, isic mamukas xnisa. saTibi Sors
iyo, gogiam oTxTvalaSi cxeni Seaba, yvelani Sig Casxdnen da ise gavidnen im
mindvrebSi.
sandro da gogia celavdnen, grZeli TokiT ZeZvze mibmuli cxeni Zovda,
gogia da malxazi ki SuadRemde marwyvs eZebdnen ZeZvianebSi, SuadRis Sem-
deg naTibs abrunebdnen samTiTebiT. naTibs imitom abrunebdnen, rom meore
mxridanac male gamxmariyo.
wyali patara kasriT hqondaT waRebuli. rogor moxda, rogor waiqca
is kasri oTxTvalaSi _ sacobi mosZroboda da wyali mTlad daRvrodaT.
biWebs rom moswyurdaT, mividnen, naxes, wveTi aRar idga. _ ra unda vqnaTo?
_ ikiTxes daRonebulma biWebma. _ unda moiTminoTo, _ RimiliT miuges dideb-
ma. iTmines biWebma, iTmines da veRar moiTmines, _ gvwyuriao, kacoo, gvwyuri-
ao. adga mamukas biZa, Canaxevrebuli Rvinis boTli amoiRo, gogias miawoda,
dalieo. gogiam moiwafa da dalia, cotaRa darCa, is cotac sandrom Camoca-
la, boTli biWebs misca da uTxra:
_ ager im did xes xom xedavT, marto rom dgas SemaRlebulze, eg xe
bertyenaa. mag xesTan rom mixvalT, iqiT xevi dagxvdebaT, im xevSi CadiT,
zeviT auyeviT, Camongreuli kldea, im kldes gascdebiT da wyali iq aris.
Tqven iq dalieT, kargad dalieT, es boTli kidev gaavseT da Cven wamogviRe-
To.
cxeniT wavalTo, biWebma, imasac davalevinebTo.
arao, cxeni CamogyriTo, sul male koleqtivis manqana gamoivlis, wyals
imas CamovasxmevinebT da maSin davalevinoTo.
waiRes boTli biWebma da wavidnen. midiodnen sicxeSi, torolebis WriaxSi,
kaliebis WiWinSi. bertyena axlos Canda, magram Zlivs miaRwies iqamde. dain-
axes xevi, Cavidnen, Cairbines Sig. iq, dabla, ukve sisvele iyo, Waobis maRali
balaxi xarobda. auyvnen zemoT-zemoT, miadgnen Camongreul kldes da iq
marTlac daxvdaT kldis CrdilSi CayuCebuli tbori, _ sufTa, sufTa, civi.
Cayves biWebma boTli Sig, gaavses, dalies, esiamovnaT, kidev dalies, kidev
esiamovnaT. daibernen. xel-mklavze da saxezec Seisxes wyali, erTmaneTsac
Seawunwkles, perangebis gulispirebi sul daisveles. axla gveyofao, WurWe-
863
li sufTad gaavses da wamovidnen.
modian, boTli mamukas moaqvs. saxe swrafad gauSra da axla im boTls
xan yelTan miidebs, xan loyaze. siamovnebs. aswia erTxelac, Sublzec unda
miedo, gaxeda mzeze da ra dainaxa! boTlSi nisliviT ireodnen raRac mik-
robebi. _ vai me, biWo, es ra dagvileviao! gaxeda malxazmac, imasac SeeSinda.
mamukas muceli astkivda. male malxazsac astkivda muceli da sul zuzun-
zuzuniT gamoiqcnen.
_ ra iyo, biWo, ra dagemarTaTo! _ dauZaxa Sefiqrianebulma sandrom.
_ ai, es wyali rogori yofila, amiT davibereniT da muceli gvtkiva
orivesao.
gamoarTva boTli sandrom, gaxeda. movida gogiac, imanac gaxeda boTls,
gaeRima, nu geSiniaT, nu zuzunebT, lukmaze patara rameebma rogor unda Sega-
SinoTo, _ moiyuda boTli, dalia. biWebi SeSinebulni uyurebdnen. gogiam
boTli axla sandros gadasca. sandromac dalia. biWebi mainc iRrijebod-
nen.
_ wamodiT CemTano, _ uTxra maSin sandrom. waiyvana, miiyvana oTxTv-
alasTan, dasxa imis CrdilSi. oTxTvalas qveS, miwaSi, mawvnis qila hqondaT
Cagrilebuli, zemodan mwvane balaxi eyara. is qila amoiRo, dausxa mawoni
orives erT orjamianSi, gaarCia niori, daniT wvrilad CauWra Sig, puric
Caufxvna cota, misca kovzebi da, _ midiT, WameTo. da iwyes biWebma Wama. mawo-
ni gemrielia, miT ufro _ mindorSi, miwaSi Cagrilebuli mawoni, magram Tu
imas wvrilad daWrili nioric emateba, imaze gemrieli aRaraferia qvey-
anaze. sul moawkriales orjamiani.
isini rom Wamdnen, sandro iqve idga da cels lesavda. gogia celavda da
celavda.
_ gtkivaT kidev muclebio?
biWebma daayurades, nel-nela gaeRimaT; ara, aRara gvtkivao. maS, nuRaraf-
risa geSiniaT, adeqiT, naTibi gadaabruneTo. biWebi cota ki Sefiqriandnen,
magram mainc aiRes samTiTebi da daiwyes naTibis gadabruneba. sandrom
erTi kbili niori TviTonac SeWama. meore kbili gogias miutana. gogiam
Soridanve Seigdo pirSi, kamfetiviT Caaxramuna da celva ganagrZo. gogia
Zalian Ronieri iyo, mzeze ubrwyinavda da uelavda ofliT sveli. kunTebi.
sandroc Zalian Ronieri iyo, gaveSebuli iqnevda xels da miiwevda win.
mamuka da malxazic Ronivrebi iyvnen, ficxlad misdevdnen samTiTebiT naT-
ibs da mal-male uRimodnen erTmaneTs.
dasWriaxobdaT, dahgalobdaT maRlidan torola.
`dila~ #6, 1982
864
`miranduxt~
***
es Canaweri wavikiTxe kaspis kulturis saxlSi. kaspidan wavediT kavTisx-
evSi, iqidan _ TvaladSi. pirvelad vnaxe SatberaSvilebis saxli, TiTqosda
zed mis aivanTan bumberazuli sizviadiT amarTuli piramiduli mTa ka-
taura, da davrwmundi _ uTuod am zviadma mTam bevri ram kacuri da ama-
Relvebeli Caunerga poet giorgi SatberaSvils.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`mitovebuli baRi~
`miwis nakveTi~
miwa var niadag mena...
rafiel erisTavi
movida papa da gvaxara -- dReidan namdvilada var miwis nakveTis pa-
tronio. saxlsac Cavdgamo, baRic gveqnebao, naTesaobasac gaviCenTo. mama
874
savarZelSi ijda, fexebi skamze hqonda Sewyobili da ise uyurebda televi-
zors. misTvis televizorSi ufro saintereso ambebi xdeboda. omi iyo. Cvenebi
ieriSze gadadiodnen. germanelebi garbodnen. erTi germaneli waiqca, gul-
aRma amobrunda. Cveni jaris kaci Tavs waadga xiStiani TofiT, germanelma
Tavisi Tofi gadaagdo. iseTi saSinlad sacodavi Tvalebi hqonda damor-
Cilebis niSnad xelebamoweuls, Cvenma jariskacma daindo. magram iqve gaCn-
da Cveni zemdegi, germanels dambaCa daaxala, Cvens jariskacs ki daemuqra, _
- me Sen giCvenebo...
yvelas Zalian gvindoda miwis nakveTis naxva. xval ara da SabaTs wav-
ideTo, papam. SabaTs wvimda. kvirasac wvimda. samSabaT saRamos wavediT.
mamam wagviyvana manqaniT. avuareT lisis tbas. viareT sul maRla-maRla.
bolos papam Tqva, _ mivediTo. mTis ferdobi iyo, aqa-iq ZeZviani. zogi nakve-
Ti ukve SemoeRobaT kidec _ alag ekliani, alag ubralo mavTulebiT. papam
migviyvana da gvaCvena, _ ai, es aris Cvenio. ficris ramdenime palo iyo
dasobili, _ ager, zemoT, buCqTan rom paloa, iqidan aqamdeo. siganiT _ kidev
TxuTmeti metri. xoa kargio! dadioda papa, miwas fxoWnida, bebias da dedas
aCvenebda, _ naxeT, ra miwaa, oqrosaviT miwaao. bebiasac moewona miwa, de-
dasac. marto mama idga, viTomcda araferio. iyureboda aqeT-iqiT da aboleb-
da sigarets. _ ai, aq saxli Caidgmeba, _ gaCerda nakveTis TavSi papa. piri
iqiT eqneba, dilis mzisken. aqamde Semosasvlel ezos davtoveb. amas qvemoT
sul baRi gveqneba. ukve dampirdnen karg nergebs. welsve Cavyri da iqiT
mermis niSans gamoitanen. saxls, sesxs mogvcemen Tu ara, daviwyeb, „belorusiT“
gavaWrevineb saZirkvels, betons CavasxamT...
_ Zalian maRali xom ar aris? _ ikiTxa bebiam, _ cudi ar iyos bavSvebi-
sTvis.
_ ara, ras ambob, _ iuara papam, _ cxraasamde metria sul zRvis donidan.
_ zafxulSi, saRamoobiT, ecieba.
_ unda ciodes, maS! agaraki swored magiTaa kargi.
dedam Tqva:
_ buxaric gavakeToT.
papa cota dafiqrda da mere RimiliT daeTanxma.
_ gavakeToT. zamTrobiT buxars ra sjobia!
wvrili wvima daiwyo. wamovediT. mama arc hos ambobda, arc aras.
_ mamas nakveTi zRvis piras undoda. papam me momxvia mxrebze xeli, _ me
da Cemma sexniam unda movuaroT Cvens nakveTso, xom momexmarebio!
me sixaruliT daveTanxme.
male papam ori gamarTuli bari, ori Toxi da erTic niCabi moitana. sul
875
axlebi. moitana nergebic. wavediT me, papa, bebia da mama. ormoebi amovTx-
areT, nergebi CavrgeT. papa ambobda, _ noemberSi Cargul nergs araferi
sjobso. zogs Tavis nakveTSi saZirkvelic gaeTxara, betonic Caesxa, kedlebic
amoeyvana. iqiT rom gavixedavdiT, papa gvanugeSebda, _ am TveSi Tu ara, im
TveSi mainc mogvcemen sesxs da mec male amoviyvan kedlebso. manamde ki
nakveTi gadavbaroTo. mama icinoda, _ netav ra dabarva undao. _ davTesav
rames, Svilo, kartofils davTesav. es iseTi miwaa, mSvenieri kartofili
mova. morwyva ar unda, araferio! mama mainc cxvirs ibzuebda. Cven daviwyeT
barva, papam da me. mere mamac mogvidga gverdze. papa gvaswavlida mamasac da
mec. ai, ase Tanabrad da koxtad unda moawyoT beltebi, baris tars kidev ai,
ase, muxli unda SeudgaT sayrdenad, marto mklavebiT muSaoba sad gagonilao!
didebi didi barebiT baravdnen, me _ patariT. Zalian magari dasabari iyo.
TiTo belts vejajgurebodiT. davbaravdiT cotas, davisvenebdiT. mama buz-
Runebda, _ rasa vwvalobT ase, mogveyvana traqtori da naxevar saaTSi gada-
abrunebdao. dajdeboda qurTukze da abolebda sigarets. me da papa vbeji-
TobdiT.
xuTjer avediT noemberSi. orjerac dekemberSi. papa Tavidanve ambobda,
_ naxavT, rogori sanaxavi iqneba, rom gadaibareba aqaurobao! marTlac.
gadaibara da namdvil baRs daemsgavsa. lamazad iyo Sig Camwkrivebuli nerge-
bi. aiRebda papa miwas muWiT, zelavda, fSvnida, sunavda. –uu, ra suni aqvs,
wyals rom mivcemT, iseT mosavals moiyvans, mters ar daenaxvebao.
dekembris bolos, erT civ, susxian dilas rom avediT, Cveni nakveTi ufro
lamazad dagvxvda. nabari sul WirxliT iyo gadaTeTrebuli. papas esec
axarebda, _ ai, am Wirxlma unda aqcios nabari fqviliviTo! mec mixaroda.
mzem rom daxeda Wirxls, gabrwyinda, gabrwyinda... mere male dadna.
im dRes papam da mamam saxlis sasaZirkvle mozomes, paloebi dasxes,
mavTulebi gaWimes. papa dRe-dReze eloda sesxis fuls, miiRebda im fuls,
moiyvanda „belorus“ traqtors da gaaWrevinebda saZirkvels. magram sesx-
is fuls agvianebdnen. jer wvima da Tovl-Wyapebi daiwyo, mere movida Tov-
lic. papam Tovlian dResac agviyvana nakveTSi. zogs saxlic ki gadauxura,
Cveni nakveTi kidev mTlad gadaTeTrebuli iyo. mxolod nergebi Canda
Savad, nergebi da saZirkvlis gasaWrelad gabmuli mavTulebi. papa mainc
kmayofili iyo, _ es Tovli mTlad Seamkobs Cvens dabarulso. |zamTari
gagrZelda. papam fuli ver aiRo. saZirkveli ver gavWeriT, betoni ver Cavasx-
iT. Tovlebi rom dadna, maSinRa avediT Cvens nakveTSi. nabari sul CaSlil-
iyo, gadasworebuliyo. papa amanac gaaxara, _ SexedeT, SexedeT, wminda fqviliv-
iT ar ariso? _ gvaCvenebda peSviT aRebul miwas, erTi ki Zalian ewyina, _
876
viRacas saZirkvlis gasaWrelad gaWimuli mavTulebi waeRo, magram ras izamda!
idga da fiqrobda. bolos Tqva, _ wels marto kartofils davTesav, morwyva
ar unda, isedac kargi movao. meore dResve wavida bazarSi, iyida saTesle,
moitana. axla im kartofilebs gvaCvenebda, _ wvrilebia, magram sul grZel-
grZelebia, kriala ferisa. aman Tu daiquxa, naxavT Tqven, rac iqnebao. SabaTs
avediT, daviwyeT kartofilis Tesva. jer sul gadavToxneT. mere papa or-
moebs akeTebda, bebia da me ormoebSi kartofilebs vawyobdiT, msxvilebs
sam-sams, wvrilebs _ oTx-oTxs. mama ToxiT miwas ayrida ormoebs. mama male
iRleboda. gavidoda nabaridan, moukidebda sigarets da gaabolebda. davT-
eseT sul, movrCiT, saZirkvlis gasaWreli mavTulebic isev gavWimeT, wam-
ovediT.
kartofili aprilSi amovida. amovida sul xuCxuCiT. papa daiCoqebda
da efereboda lorTqo ylortebs. aprilSive gavToxneT. papas mec vex-
marebodi. gaToxnili ufro lamazad gamoCnda. Savi, fxvieri miwa da momw-
vano-molurjo buCqebi mwkrivad. maisSi kartofilma TeTri yvavilebi gam-
oitana. ai, axlaa Semobululebis droo. mivdeqiT ToxebiT, lamazad Semo-
vubululeT. nergebic gaifoTla. _ axla ki namdvil mamuls hgavso, _ ambob-
da papa. mere me pionerTa banakSi gamgzavnes. iqidan rom davbrundi, ivnisis
bolo iyo. nakveTSi kartofilis Reroebi gayviTlebuliyo, gamWknariyo.
papa mainc karg gunebaze iyo. nergebic mwvaned RaRanebda. saZirkvlis
gasaWrelad gabmuli mavTulebic aravis waeRo. papas betonis boZebi eSova,
im boZebs svamdnen da mavTulis bades abamdnen. es mZime samuSao iyo, mZime
da WuWyiani, bades mazuTi hqonda wasmuli. me axlos ar makarebdnen. me Cavu-
cucqdi kartofilis erT Zirs, TiTiT gamovCiCqne kokola da batis kvercx-
iviT didi da sufTa kartofili gamoviRe. gaxarebulma mivurbenine papas.
papam gaicina, _ vici, vicio, magramo, Cven rom axla Txra davuwyoT, sxvebic
xels mihyofen, amitomo iyos egre, viTomc, sulac ara aqvs Ziri, cotac Semo-
vides da maSin amoviRoTo. im Ziridan mainc amoviRe kidev oTxi msxvili
kartofili, gamoTxrili miwa isev Sevakokole da, Sin rom davbrundiT, karto-
filebi movxarSeT. sul fqviliviT ifuSeboda. yvela ase ambobda, amgvari
gemrieli araferi gviWamiao. bebia ebuzRuneboda papas, _ ucnauri kaci xar,
ar sjobda, nedlad gamogveyenebinao! _ nu maswavliT, ra rogor undao! _
miugebda papa. me mouTmenlad velodi kartofilis amoRebis dRes. bolos
is dRec dadga. agvistos dasawyisSi vedro da ori tomara waviReT da yve-
lani wavediT. aiRo papam bari, _ baraqa da mSvidoba, Cemo mosavaloo, _ da
dahkra miwas. amoswia, gadaiSala fqvieri miwa da didma, TeTrma, grZel-
grZelma karto· filebma sasiamovnod amoanaTes im miwidan. Tan ramdenma,
877
iciT? _ ToTxmetma calma erTad. me veci, akrefa daviwye. _ moica, moicao, _
papam, _ jer cota SeaSros niavmao. me mainc Cavyare vedroSi. im erTma
Zirma vedro TiTqmis naxevrad gaavso. meore Ziric aseTive aRmoCnda, mesa-
me ukeTesi. gaifina kartofilebi, rogorc riyeze qva. yvela xels avlebda
yvelaze didebs, ukvirdaT, _ uho, SexedeTo! papa xom mTlad gabadruli iyo.
gamoivlidnen mezoblebi da gaocebisagan Tvalebi udiddebodaT, _ uime,
ratom Cvenc ar davTeseTo! papa yels iRerebda. bebia akrefda aTiode cals
da awvdida mezoblebs, _ miirTviT, pirveli mosavalia, Tqvenc gausinjeT
gemoo! mezoblebi did madlobas gveubnebodnen da gvaqebdnen, _ yoCaR, yoCa-
Ro! rom SeSra kartofili, avkrifeT. is ori tomara xom gavavseT, samic sxva
dagvWirda. papa ijda Zirs, miwaze, da gamarjvebuli, magram daRlili sard-
lis RimiliT gascqeroda nakveTs. bebiac gverdiT ejda, muxlebze xelebdaw-
yobili, sasuraTed TavdaWeriliviT. mofrinda Wreli Citbatona da isic
lamazad dajda Cvens nergze. ra Tqma unda, iqiTac gavixedavdiT xolme, sa-
dac saZirkvlis gasaWrelad mavTulebi iyo gaWimuli, magram im dRes ise
dardis momgvrelad aRar gveCveneboda is mavTulebi. yvelas imedi gvqon-
da, papa fulsac male iSovida, saZirkvelsac gavaWrevinebdiT da betonsac
CavasxamdiT.
`mTvaris asuli~, 1987
`mitovebuli Svilebi~
mis mayurebels meufleboda fiqri, rom es kaci Taviseburi mefe iyo, be-
dis ukuRmarTobiT patara jurRmulSi moxvedrili. ase ikiTxeboda mis
ukan kedelTa bzarebi, WuWyis laqebi da dawesebulebebis Statiani mxatvre-
bis naucbaTevi etiudebi. uTqvams kidec, Tavad mec davswrebivar am warmo-
naTqvams: ar arsebobs adamianuri natvra, gamefiqrebinos imaze da ar amesr-
ulebinos kideco. marto is faqti, stalinTan rom ramdenjerme Sinaurulad
iyo namyofi (erTxel, viTomc, misi generalisimusis qudic ki wamoiyola),
Ronivrad awevinebda Tavs. dae, eyayana qveyanas, damuqrebodnen CaqolviT, is
mainc Ronivrad eweoda Tavs. da mere ranair Tavs! nuTu misi megobrebidan
mainc aravis SeuniSnavs es?! me mudam Tavmoparsuli maxsovs. es iyo ulamazesi
Tavisqala, saSualo zomis, mkvidrad Sekruli, keTilSobilurad TeTri ferisa,
kargad dadgmuli zomier mamrul kiserze. Tvalebi hqonda... ityvian xolme
cisferio. vardkaWkaWas yvavilis ori cocxali mrgvali furceli. kbilebi
albaT, SekeTebuli, swori, swori. rodesac icinoda, brWyvinavdnen Tvalebi
calke, kbilebi calke. gvian siberemde, dgoma icoda vaJkacuri, xSirad hqon-
da Cayofili xelebi Sarvlis jibeebSi, ufro _ gabrazebuls.
Semovidoda xolme CvenTan, kinostudiis sascenaro kolegiis oTaxebSi,
TiTqosda marto mixeil mgalobliSvilis mosakiTxavad, daxvdebodnen ax-
algazrdebic: irakli gociriZe, akaki baqraZe, anzor saluqvaZe, rezo WeiS-
vili; moikiTxavda maTac, raRac viTareba an vinmes sityva gaaxsenebda raime
ambavs. magaliTad, _ Sena, biWo, rezo, adreca gqonda ulvaSebi? _ ara, batono
mixeil. _ maS davaJkacebas iwyebs raRa! kargia, kargi... sawyali mamaCemi ediS-
era, _ ediSeras xseneba iyo da gaunaTdeboda saxe, _ sawyali mamaCemi rom
bolos Zalian daberda da avadac gagvixda, _ ra iyo maSindeli mTavari
avadmyofoba Tbiliseli kacebisa _ dizenteria, Sin veRarao, Sin veRar vumkur-
nalebTo da saavadmyofoSi gadagvayvanines. iq kideva _ kvebac xom undoda,
885
Tundac marto mawvniTa da kiseliT. rogorc ar unda frTxilad gveWmevina,
ulvaSebi eTxupneboda. movparsoTo. movparsoTo da sicxian mamaCems, ukve
raRaca mudmiv TvlemaSi wasuls, winaaRmdegobac ar gauwevia, mohparses.
ver uSvela verc aman, verc sxva veraferma. _ uuo! erTi es amoiZaxa Ronivrad,
gaiWima da egreve darCa _ TvalebdaWyetili, aqeT-iqiT mklavebCaWimuli.
Zlivas davuxuWeT Tvalebi da davukrifeT gulze xelebi.
aba, ediSera mokvdao, da daiZra Zmakacoba, nacnob-mezoblebi, Zmakacebma
erTi ambavi atexes, ra giqniaT, kaci risTvis dagimsgavsebiaT _ ulvaSebi!
ulvaSebio! me sada mqonda magdeni mofiqrebis Tavi, viRacam sxvam miTxra,
TeatrebSi ulvaSebis meti ra aqvTo. gavvardi, avarCie, movitane, RamiT dav-
akariT koxtad, SemovupeweT kidec, rogorc TviTon icoda; da meore dRes, _
TiTqos gacocxldao, TiTqos cocxali giyurebso! _ sul amas iZaxodnen Zmaka-
cebi. ai, egeTi fasi hqonda qarTvelobaSi maSin ulvaSebs.
axal studiaSi gadasuls, Cans, xSirad axsenebda Tavs mSobliuri sofeli
diRomi. iyo droo, aseTi leqsi dadiodao: RmerTma qnas, diRmis boloze
agebuliyos qalaqi, duqnebi daRebuliyos, Tavsa hkreWamdes dalaqio, dala-
qi ki ara, kinoebs iRebT, _ ai ra dro dadgao! Zalian uyvarda diRomSi
gatarebuli bavSvobis mogoneba. mec vyofilvar diRmis Wiaurelebis saxl-
Si. miToxnia kidec, siZesTan erTad, mamulSi. momismenia batoni miSas gadaZa-
xil-gadmoZaxili mezoblebSi. vis aRar wamoawevda raime skabrezuls. yve-
la mainc Tbilad Rebulobda am sityvebs. rac ar unda umniSvnelo ambavi
moeTxro, yvelafers aZlevda raRac xalxur lazaTs. samoTxe ra ariso, ici-
To? rom gaxvidodi diliT jer isev gril sufTa miwaze fexSiSvelio. galak-
tionic xom amas ambobs. me Tu ara, imas xom daujerebT! ager im xeebis iqiT
sabZeli idga. im sabZelSi vigemeT mTlad pataram pirveli kocna. zafxuli
iyoo, Zalian cxeloda da cota momlaSo gemo hqonda im kocnaso. saocari
iyo, am laparakis dros gamosuliyo ori ofofi da wynarad dadiodnen
Cvens axlos mwvaneze.
SesaSuri sicxadiT warmogvidgenda diRmeli glexkacebis mier arsena
marabdelis gasamarTlebas. maSin xom Zalian modaSi iyo es gasamarTlebe-
bi. glexobam, misma mowinave nawilma, erTxmad gaamtyuna arsena. yvelam rom
egre daiwyos, mag arsenasaviT, ras daemsgavseba qveyanao! ijagrebodnen da
abakunebdnen maRal joxebs, magrad udgebodnen maswavleblebs da komkav-
Sirlebso.
CemTan raRacnair siaxloves grZnobda, _ xaSmeloo, Cveno, Wiaurelebi,
ninowmindidan varT wamosulebi. xaSmic kargad vicio. TqvenTan Rvinoebi
mohqondaT diRmelebs, Tqveni wiTeli Rvino axlac kargiao. RvinoebTan
886
dakavSirebuli erTi Zveli ambavi, naambobi mixeilis mier, safuZvlad dae-
do Cems patara moTxrobas „diRmis boloze“. miwerilic maqvs saTauris
qvemoT „m. W-s naambobi“. es moTxroba baton mixeilsac wavakiTxeT. moiwo-
na. mxolod „m. W-ze“ gaecina. „mixa WianaWamis“ naambobiao? me Tavi vimarTle,
amodena saxelis momerida-meTqi. kargi, kargio.
im moTxrobiT rom kmayofili darCa, imazec vatyobdi rom, Tu ki saSua-
leba miecemoda, Semodioda CemTan, studiaSi, miyveboda raRaceebs. uTuod
fiqrobda, me im naambobsac Canawerebad vaqcevdi. veRar gavumarTle imedi.
Zalian Zneli iyo misi brwyinavi zepiri novelebis srulyofilad gadatana
qaRaldze. bevrma scada es, magram amaod.
dResac ase mgonia, amodioda mze da aTas rames karnaxobda baton mixe-
ils, maT Soris ki survils, gaecocxlebina Cvens Tvalwin mezoblebi, naTe-
savebi, megobrebi, amxanag-nacnobebi. pirveli mainc mama iyo, viszedac yve-
laze meti gatacebiT laparakobda. ai, magaliTad: cxraas xuTi welia, qalaq-
Si areulobaa, kazakebi daagrialeben cxenebs. movida mamaCemi, didi „boi-
daRi“ kaci, dawva gulaRma taxtze, waifara Carsavi sudarasaviT mTlad pir-
saxezedac, _ vinc ginda mikiTxos, giJia ar ahxadoT-Tqo, da iyo ramdenime
dRes ase, sanam ar damSvidda yvelaferi. nikoloz Sengelia mosuliyo erTxel,
Robis iqidan meZaxda dafeTebuli, _ romeli xaro, _ ukiTxavs mamaCems. giJi
kola varo. _ giJebi gvaklia am saxlSi?! aorTqldi, Torem movida muSta
qvao. Cemi da rom pirvelad dainaxa biWis gverdiT, Semojaxunda saxlSi,
jer mandalinasa swvda, mialewa kedels, mere gitarac egreve, _ dagwyvetamT!
dagamwyvdevT yvelas erTada, cecxls migcemT, amogJuJamT! Sen kideva! _ waav-
lo xeli gulispirSi dedaCems, _ mogklam, naWer-naWer agqni, Canglebze
dagkideb, bazarSi gagitan da iq gamogfen. movidnen, gnaxon, didma da pataram,
yvelam mogafurTxos. bozi Svilis gamzrdeli sxva ris Rirsia. unda aikuw-
daikuwos, qveyanam unda afurTxos. dedaCemi sacodav Cems das eca, su kedelze
axlevina Tavi, buwuwebi aacala. biWTan dainaxes gaCerebuli hai, hai, ramden-
ime wuTiT...
sastikad spetakuri TvaliT uyurebda, Turme, ediSeri mixeilisa da ver-
iko anjafariZis urTierTobas, iseT saalerso iarliyebs awebebda Tbili-
sis erT-erT umniSvenieres qals, kefas Tu moifxan RimiliT im sityvebis
gagonebisas.
im ambebs Soris, rac me momismenia batoni mixeilisagan, Tavisebur trium-
fad meCveneba. lado mesxiSvilis Teatraluri dasis Tbilisidan gorSi
gamgzavrebis ambavi. TxuTmeti wlisa viyavio, vsufliorobdio, _ ambobda
batoni mixeili, _ movida dasis sameurneo saqmeebis gamrige, gaefina deda-
887
Cems fiandazad, saqme ise warmoudgina, uWirda saqarTvelos uCemod da de-
daCemic motyda, gamiSva, Tanac sagzlad erTi didi vercxlis maneTianic mom-
cao. gamarjvebulis nabijebiT midioda dasis saqmeebis gamrige, mec mivdev-
di, rac Zali da Rone mqonda, da egre mivediT pirdapir sadgurSi. sadgurSi
sxvebi ukve matarebelSi isxdnen. matarebelSi brZandeboda TviT olimpie-
li, lado mesxiSvili. ijda, rogor ijda! Zvirfas xeljoxze xelebdawyo-
bili, ganaTebuli, gaganierebuli, STabeWdileba dagrCeboda, rom erTi ki
ara, ramdenime bankis patroni iyo. RvTaebasaviT Sehyurebdnen dasis qale-
bi da aqeT-iqidan sxvebic. batoni ladoc mudmivad grZnobda amas da didis
ambiT miixedavda, an moixedavda.
matarebeli daiZra. dasis saqmeebis gamrigem gverdze gamiyvana da miTxra:
dedaSenma rom maneTiani mogca, cota xniT unda masesxoo. CavalT gorSi da
iq dagibruneb sruliad da ukleblivo. amoviRe maneTiani da miveci. saqmee-
bis gamrige mcxeTis sadgurSi Cavida. maSinve ganTqmuli iyo mcxeTuri Rve-
zelebi, didebi, dabrawulebi, surnelovanebi, maSin iyo, Torem axla sadRaa?
amoitana erTi kvarti mukuzani da is Rvezlebi blomad. miarTva baton lados
da qalebs. batonma ladom gaikvirva, gaikvirves qalebmac, _ ratom wuxde-
bodiTo! ra Sewuxebaa, miirTviTo; batonma ladomac moxia patara qaRaldi,
is moaxvia Rvezels boloze da Seeqca Rirseulad, Tan mukuzanic aswia pata-
ra WiqiT, _ sikeTis iyos Cveni mgzavrobao. mec miboZes qalebma erTi Rveze-
li, me metic ar mindoda, didi iyo. sxvebmac Tqves sadRegrZeloebi. danayrd-
nen, dalamazdnen yvelani da ase dalamazebulebi CavediT gorSi.
goris sadgurSi etli dagvaxvedres. im etliT batoni lado da Cveni
qalbatonebi wabrZandnen. sanam TeatrSi mividodnen, gori Semoatares quCa-
quCa, _ dae, gorelebma TavianTi TvaliT dainaxon batoni lado da misi dasi,
maSin ufro xalisiT mobrZandebian TeatrSio. sadacaa gaxdeba rva saaTic.
xalxi ki TeatrTan ar Cans. erTi-ori gaubedavad Tu mieyuda zogi sad, zogi
sad. goreli maspinZlebi mainc guls ar itexen. Turme, matarebeli modioda
am dros dasavleTidan, goris mTeli sazogadoebriobebi mas xvdebodnen
sadgurSi. gaCerdeboda matarebeli, aRmoaCendnen vinmeni romelime megob-
rebs, nacnobebs, iyo ormxrivi Taflad dena. daiZreboda matarebeli da mTeli
is sazogadoebriobebic miaSurebdnen Teatrs.
zustad ase moxda, Teatri gaivso, gaiWeda. daiwyo speqtakli. grgvinavda
gaius grakxi _ lado mesxiSvili, namdvili RmerTi mimodioda adamianebis
winaSe. ingreoda taSiT Weri. Zalian Znelad, rom kvlav Seeswros romel-
ime msaxiobi aseT aRtacebul, maRmerTebel darbazs. Semosavalic kargi gvqon-
da, dasis saqmeebis gamriges mainc gadaaviwyda sesxad rom gamomarTva de-
888
daCemis mocemuli vercxlis maneTiani. batoni lado Zalian, Zalian daRl-
ili iyo.
ramdenjerme Caweres batoni mixeilis monaTxrobebi magnitofonze _
Riadac, faruladac. arcerTi ar gamovida srulyofili. es monaTxrobebi
haeric iyo, sadac batoni mixeili idga, dumilic iyo am haerSi, Tvalebi iyo,
au, ranairad metyveli Tvalebi, xelis ubralo moZraoba iyo, TiTebis erT-
maneTTan mitanac ki, da bolos xarxari...
saSinel dros mouxda cxovreba. sxvagvar yofaSi, vinc icis, rogor iqmne-
boda misi filmebi. man xom arsena marabdeli dainaxa warmoudgenel mSven-
ierebad. baRaSvili _ arsena maradiul monumentad darCeba qarTuli kinos
istoriaSi. me Sevbede erTxel baton mixeils, _ ra aris, ra daZonZili Coxa
acvia-meTqi arsenas. miyura, miyura da araferi miTxra.
_ iswavleTo! iswavleTo! _ sul amas SemogvCiCinebda jer kidev axalga-
zrdebs, _ mamakacur profesiebs daeufleT, gaxdiT eqimebi, metalurgebi, ar-
qiteqtorebi! „kinoSnikoba“ da aseTi rameebi mainc takimasxaraoba... samefo
karis takimasxara geubnebaT amaso.
bolo, Zalian dasamaxsovrebeli Sexvedra aseTi gvqonda. me movdiodi
sajaro biblioTekidan, batoni miSa gamovida kino „speqtaklidan“. raRac
filmi enaxa. rom movikiTxe, gadmoixara da yurSi CamCurCula, araraoba
yofila adamianio, Tanac Taviseburad Tqva es, Tavisi brazis gamomxatveli
sityvebiT. viRac xnieri qali modioda, dauZaxa. movida is qali. gamacno.
amano qalwulad daibera Tavi, Cveni xalxis sulieri amaRlebisaTvis kult-
trik... rogor gerqvaT, gogo? kulttrik, tr... qalma SeaCvena, _ rac maimuni
iyavi, isev im maimunad xar darCenili, miSao. _ ho, kulturtregeri... wamoiZa-
xa batonma mixeilma. qali gagvSorda. baton miSas manqana ucdida. Camijeqi,
me migiyvan ojaxSio. viuare, magram xeli momkida, ise Camsva. vatyobdi jdo-
ma uWirda, raRac simReris nakuwebs warmosTqvamda.
mimiyvanes kandelakis quCaze, daviwye xvewna, mudara, amobrZandiT-meTqi
CemTan, xaSmuri maqvs-meTqi. afreno, _ xeliT gaakeTa moZraoba, gadmovida
ki. isev Sevexvewe, meramdene sarTulze xaro. rom gaigo mexuTeze viyavi,
isev gaakeTa is moZraoba _ afreno. agikidebT, ise agiyvanT-meTqi. _ mere
rom salaparako gqondes, Wiaureli miTreviao, ara?! binddeboda...
_ viSo! SedarebiT kargi haeri ki yofila TqvenTano, _ Rrmad sunTqavda,
cas axeda, _ garkveuli zRvari unda hqondes adamians, rom igrZnob TavdaR-
marTi daiwyo, unda waxvide da moSorde am qveyanas. da moyva mwuTxe anek-
doti beber qalze da axalgazrda biWze. mere imRera, _ wuTisofeli ra aris,
agorebuli qva ariso... troleibusis gaCereba iyo iqve, maxloblad. Camod-
889
iodnen, Sehyurebdnen gaocebis RimiliT. is Tan mReroda, Tan TiTqos cekvis
ileTebsac akeTebda. Canda, nervebi dawyvetaze hqonda. uceb igrZno, rom
xalxi Semoxveoda. Slapa moixada, irgvliv Semoatara, _ koncerti damTavre-
buliao, Cajda manqanaSi da wavida. _ vin iyo? _ gadadioda kiTxvebi. me iq
ar vTqvi. mere, xalxi rom wavid-wamovida, mezobels vuTxari, _ mixeil Wiau-
reli iyo-meTqi. _ uho! _ amoiZaxa mezobelma da iqiT gaixeda, sadac batoni
mixeili idga. magram axla iq carieli quCaRa iyo.
male gardaicvala. me vici, ukve oficialurad qceuli misdami damokide-
buleba _ gaRizianebuli dumili. me mainc masSi vxedavdi uniWieres kacs,
balaxiviT upretenziod aRmocenebuls Cveni miwidan, mere wasuls gasaocar
yvavilad, mere naCeCqvs, mere kvlav sulis berviT movlils, kidev erTxel
naCeCqvs (Taviseburi mefe jurRmulSi!) da yovelive es namoqmedari iyo
epoqisa, romelmac milionobiT niWier kacs, Tundac sul cotaTi gamorCeuls
sxvebis fonze, ubralod mouspo sicocxle.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`mixeil javaxiSvilze~
Zvirfaso megobrebo!
Cexovze werda erTi kargi mwerali: Cexovi qveynierebaze yvelaze Cumad
metyveli mweraliao. mixeil javaxiSvilze rom vfiqrob, me sapirispiros
vambob. mixeil javaxiSvili erTi yvelaze xmamaRla metyveli mweralia, laRi
da xmamaRla metyveli. zogan igi yiJinobs da yviris kidec: „ _ hei, yaramane-
bo, gardanqeSanebo! miiw-moiwieT! modis Saduri! givi Saduri! givi Saduri,
wyurvilis xavsiT Semosili da baasis JiniT gamZvinvebuli“. „ _ ioldaS-
laar! yardaSlaar! _ yviris marTali abdulah, _ zmebo!... amxanagebo!.. abdu-
lah saxalia... abdulah ubraloa! abdulah marTali kasia! Cox, ioldaSebo!..
yardaSebo!.. madlobeli var, madlobeli! Cox saRol, Cox! salamaT, yardaSe-
bo! salamaT!.. da vin mosTvlis, ra adgilebis amowera ar SegviZlia kidev.
Tu vinmes magonebs mixeil javaxiSvili Tavisi Zlieri sunTqviT, silaR-
iT, temperamentiT _ magonebs rusTavels, mis xmebs: he RmerTo, erTo, Sen
Sehqmen saxe yovlisa tanisa, Sen damifare Zleva mec daTrgunvad me satansa
da sxva. magram ufro zusti iqneboda, Tu vit yodi _ javaxiSvilSi yiJinobs,
borgavs Cveni dauokebeli sisxli, romelmac brZolebiT, JletiT, daCoqe
biT da isev gmiruli wamodgomiT gamoiara aTeulobiT saukuneebi da mov-
ida Cvens dReebamde, dResac Zlieri, mouRleli da winmswrafi. midian, miy-
890
iJinoben javaxiSvilis wignebis gmirebi: arsena marabdeli, misi Zmad nafic-
ni, misi debi _ qalebi, xevsuri jurxa, xaTuTa, mususi, givi Saduri da sxvani.
misdeven: elizbari, ybaCa, usinaTlo Tina, kaiSauri da sxvebi, boRmiTa da
vnebiT datenilebi, sadacaa, rom unda ifeTqon. gzebi, xeebi, mTebi da lodebic
ki TiTqosda TrTian, TiTqos sadacaa isinic amoiReben xmebs, iRrialeben
TavianT saTqmels... magram javaxiSvili mainc prozaikosia, mTxrobelia, mis
nawarmoebebs iSviaTad gaigonebT xmamaRla warmoTqmuls, calkeul pasaJe-
bsac ki, aravin ambobs maT Tavyrilobebze lozungebad, arc sufrebis Sesa-
mkobelad. me isic ki meCveneba, Tu marTlac asea, zemoT rom yiJinaze da
xmamaRal metyvelebaze vlaparakob di, mwerlis nawerebis personaJebi yiJi-
noben da mZafrad warmoTqvamen TavianT saTqmels, TviTon mwerali ki Cu-
mad aris mimjdari, miyunWuli sadRac da iqidan iyureba cnobiswadiliT
aRsavse TvalebiT, _ ras akeTeben misi gmirebi, ras vakeTebT Cven. da Tu Cven
weliwadSi erTxel mainc vikribebiT aq, am miwaze, romelic uTuod yvelaze
pirvelad, yvelaze mkveTri JReradobiT Sevida mwerlis cnobierebaSi da
gahyva laitmotivad mTels mis SemoqmedebiT cxovrebas, Cveni Tavmoyra aq
aris Zaxili javaxiSvilis gasagonad, Cven masTan varT, igi CvenTan aris,
Cvens gulebSi, da iyvnen mSvidad misi _ wamebuli Zvlebi, rameTu Cven vfxi-
zlobT, Cven vibrZviT, Cven vicavT Cveni qveynis bedsa da sindiss. erTi ki
unda vTqvaT sinanuliT, _ wlebia gasuli, rac mwerlis Zeglis ageba gadavw-
yviteT TbilisSi da jerac ar agvisrulebia es gadawyvetileba, bevri ram
gvapatia didma mixeilma da es erTic gvapatios. saocari foriaqiani droa.
is mainc vicodeT, saiT aris Camiwebuli didi mixeilis tanjuli Zvlebi,
rom masTan saubrisas iqiT SevbrundeT da raki esac ar viciT, aqve CavZax-
oT misi bavSvobis miwas, _ madloba mTebo, velebo, wylebo, xeebi da balaxe-
bo, Tqven rom atareT igi, madloba adamianebs, romelTac aRzardes misi
diadi suli. aRorZineba, ganmtkiceba da bedniereba am umSvenieres mxares.
4.X.87
gamomcemloba palitra L, 2012, t.6.
`momnusxvelni~
`momRerali saxli~
`morevi~
ori dReRa da seqtemberic dadgeba. rom Tendeba, ukve civa, civi namia
gagebuli balaxebze. mercxlebi gund-gundad ikribebian, didi JikJiki aqvT,
didi Jriamuli. uTuod imaze msjeloben, rodis gafrindnen samxreTisken,
vin wauZRves win, vin gamohyves gunds meboloved. yurZeni SeTvalulia, Sin-
di TiTqmis mwifs. marTalia, SuadRisiT cxela, magram daiwevs Tu ara mze,
agrildeba, saRamoobiTac civa, Tbili unda Caicva. serebze ZeZvebi da jagrcx-
ilebi SeyviTldnen. dRisiTac, mzeSi, raRacnairi siyviTle dgas, aseTi siyvi-
Tle fericvalobis Semdeg dgeba. Zalian lamazia ukve saSemodgomod lur-
jad gamkvrivebuli ca, zed TeTri Rrublebi, Zirs kidev es siyviTle. moliv-
liveben am silamazeSi lamazi kvirionebi da mokrutuneben miwisken Tval-
ebdacecebulni _ iqneb sadme futkrebi davinaxoT da piri Cavikoklozino-
To.
aseT dReebSi tyeSi yofnas araferi sjobs, gamorCeviT _ dila-saRamos.
me mzis daxrisas momiwia saxlidan gasvla. gadavikide Cemi monadiruli
CanTa, aviRe xeljoxi da wavedi. wavedi ivris napir-napir. iori dawmendili
iyo, TavTxelebis Cqeralebi TeTrad da mwvaned cimcimebdnen.
mivuaxlovdi kldes. im kldis Ziras didi sabanao morevia. morevi savsea
905
xolme biWbuWobiT da didebiTac. magram es, roca cxeloda, axla ki sakmaod
griloda, mze kaklebis kenweroebs mohfareboda, da mainc _ sami Savad gaxu-
xuli biWi banaobda, aTi-Tormeti wlisani, samive ise iyo gamxmari, neknebs
saTiTaod dauTvlidi. napirze cecxli enToT, didi nariyi SeSebi SeewyoT
erTmaneTze, is SeSebi nel-nela iwvoda, magram rogorc nariyma icis, mainc
kargad iwvoda. gamocvivdnen biWebi wylidan akankalebulebi, Tmebi zRar-
bebiviT edgaT, kbilebs akawkawebdnen. miucucqdnen cecxls, Tanac im mxares,
saiTac boli midioda, TvalebdaxuWulebi, xelebs alSi ureven. ise priale-
ben svelebi, TiTqos laqi hqondeT wasmuli, kbilebs mainc kbilebze akawkawe-
ben.
davudeqi win, daveyude joxze, vuyureb. amomxedes, Cqar-Cqara daaxamxames
Tvalebi, bols aqeT-iqiT dauwyes gayra xelebiT. tuCebi dalurjebiaT,
kbilebiTa da TvalebiT SemomnaTian.
_ aqedan mainc dausxediT, kacebo, mag bolSi ras ixrCobT Tavs, _ vuTxari
me.
erTmaneTs gadaxdes, iseTi gamometyveleba miiRes, _ es vin aris, ra Wkuis
kolofiao.
_ mainT rom siTbo ar modis?
me kefa movifxane gawbilebulma.
_ ki, magram raRa gabanavebT, roca Tan egre gcivaT?
isev gauqnies xelebi gaZlierebul bols, isev SemomanaTes Tvalebi, Tan
axlac cota eWviT, es reebs gvekiTxeba, es amodena kacio.
_ kargia, _ siamovnebis siciliT Tqva yvelaze tanmorCilma, yvelaze gamx-
darma.
_ adre gebanavaT, sanam mze maRla iyo da Tbiloda.
_ maSinac vbanaobdiT.
_ ar geyoT?
_ ara. pirvelSi swavla iwyeba da mere...
aqac gadaxedes erTmaneTs, raRac daadastures uTqmelad. Tan kankals
ganagrZobdnen.
_ mere aRar SeiZleba banaoba?
_ SeiZleba, magram egeTi gemo aRara aqvs.
_ ratoma?
_ gakveTilebi rom mosamzadebeli gaqvs.
me erTxelac movifxane gawbilebulma kefa.
imaT _ gauqnies, gauqnies xelebi bols, uceb wamoxtnen, gaiqcnen da samive
sxvadasxvanairad gadaeSva morevSi: erTi Tavdayira, meore xelebaweuli,
906
TiTebgafarCxuli, mesame sadgisiviT waZvra pirdapir did talRebSi. sa-
trialoSi erTmaneTs Sexvdnen, daiwyes ZiZgilaoba, erTmaneTis daoseba, yvela
cdilobda, meoresTvis Caeyofinebina Tavi wyalSi. dafeTebuli CitebiviT
amodioda maTi xiTxiTi wylidan.
me RimiliT daviwye kldeze asvla. im kldeze unda avsuliyavi da iqiT
dabla davSvebuliyavi. maRla rom avedi, gavCerdi da gadmovxede morevs.
biWebi isev cecxls misxdomodnen, isev bolis mxares, isev xelebs uTaTunebdnen
bolsa da als. aqedan mTlad patarebi Candnen, daubumblavi bartyebiviT
erTmaneTs mikrulni did riyeze, did wyalTan. kvamli axla ufro sqlad
amodioda maRla.
oi, rogor damaviwyda!
cecxlis irgvliv Semwvari simindebis dacarielebuli qeCeCebi eyara,
iqve egdo ori msxali, aTiodec msxvili Rorqliava. did qvaze ido Savi
puris gamxmari, gakorowebuli natexi, im puris natexze _ nivris ori kbili...
`patara biWi golgoTaze~, 1989
`mowmendili ca~
`moxuci mwerali~
913
martis mSvidad moRrubluli dRe iyo. moxuci mwerali Tavis baRSi
muSaobda, soflad. bolo xanebSi moxuc mwerals sul miwa izidavda. did
siamovnebas grZnobda, xmel balaxebsa da simindis Zirebs rom glejda, fo-
cxiT erT adgilas agrovebda, mere moukidebda cecxls, adioda cecxlis ali
brialiT, moxuci mwerali daSterebuli Cascqeroda im als. xandaxan kvaml-
sac aayolebda Tvals. ra iyo an ali, an kvamli, ratom miiswrafodnen oriveni
maRla, sad mihqondaT trial-trialiT Savi namwvebi da ferfli?!
erTxel, ase rom ahyurebda kvamls, TiTqos zed im kvamls gadauara we-
roebis mwkrivma. mwkrivi airia, axmaurda. weroebma itriales, SeSfoTebul-
ebma iZaxes raRacebi. moxuci mwerali xedavda, rogori SewuxebiT iqnevdnen
frTebs, rogor asavsavebdnen grZel kisrebs. mere weroebi isev gamwkrivd-
nen da wavidnen CrdiloeTisaken. moxuci mwerali idga da RimiliT miac-
ilebda. isev daxeda cecxls, cecxli inavleboda, moxucma mweralma focxiT
miur-mouria, cecxlma erTxel kidev ifeTqa, aparpalda, male kvlav Canelda,
Cainavla.
moxuc mwerals Zalian uyvarda barvac. nel-nela baravda, lama zad, Tanaz-
omierad awyobda beltebs. maRla wveramobrunebul beltebs amosdevda
sisvele, es sisvele moxuc mwerals eCveneboda sicocxlis wyaros gamonaJ-
onad miwaSi. waatexda belts wvers, sresda Sav, sasiamovno miwas TiTebiT
da xelisguliT da esec eCveneboda, rom raRac grili, sisxlis gamwmendi
nakadi gadasdioda sxeulSi. moxuc mwerals Zalian amSvidebda isic, TviT-
on rom baravda da maxlobeli blis kenwerodan mTel dRes dahgalobda
SaSvi. aseT viTarebaSi yvelaferi mowesrigebuli Canda _ sicocxlec, sik-
vdilic. imasac ki grZnobda _ rogor uSfoTvelad gadavidoda sicocxli-
dan sikvdilSi, rogori mSvidi, ganaTebuli saxe eqneboda micvalebuls, rogor
waiRebdnen sasaflaosken da rogor daecemoda yviTeli foToli yuris
ZirSi, roca maRla aweuls Seitandnen sasaflaos beberi xeebis qveS. es ufro
natvra iyo, beberi xeebis qveS gatareba da dasveneba...
moxuci mwerali sofelSi iyo dabadebuli, iqve gaatara bavSvoba, yrmoba.
SemdgomSic xSirad Camodioda, rogorc TviTon icoda Tqma, gulis mimdinare
remontis Casatareblad, amitom haeris suniT da umciresi moZraobiT dil-
iTve igrZno, rom gaavdrdeboda. - marTlac, jer Tormetic ar iyo da wvima
wamovida. erTxans kidev _ baravada, siamovnebda wvrili wveTebi saxeze,
maTi SariSuri ZeZvis Robeze, mere, raki moumata da moumata wvimam, bari
mxarze gaido da saxlisken wavida. saxli Zveleburi iyo, miwis pirs cotaze
acdenili, sqelkedlebiani, qarTuli Rariani kramitiT gadaxuruli. kramitebs
mwvaned mosdeboda xavsi. sakmaod bneloda SigniT, magram sinaTle ar Cau-
914
rTavs. RumelTan Cacucqda, gaqeqa Canacruli Rvelfi, gabrwyindnen wvril-
wvrili nakverCxlebi, SeukeTa W.-gvis namtvrevebi, mere SeSa, miasxa navTi,
misca cecxli da gadaketa kari. Rumeli agugunda, TviTonac iqve dajda, dab-
al skamze, waiSvira win xelebi. moxuc mwerals esec Zalian uyvarda, Rumel-
idan wamosuli sicxovele. am dros ereoda sasiamovno Tvlema. iqve miwveb-
oda taxtze, waifarebda Tavis Zvel paltos. iyo ase _ raRac tkbil Zil-
buranSi, cota xans, didi-didi, naxevar saaTs, mere adgeboda, miujdeboda mag-
idas da werda. bolo xanebSi sul umniSvnelo rameebze werda _ kritikul
literaturaSi wvrilTemianoba rom hqvia. werda, magaliTad, rogor mixt-
oda yviTelniskarta Savi SaSvi Robis Zir-Zir foTlebze, rogor dainaxa
barze dayrdnobili moxuci mwerali, rogor SeCerda da rogori Rrmadme-
tyveli TvalebiT SemoaCerda. SaSvi ekiTxeboda, ra vqnaT axla me da Sen,
gamatareb ase, pirdapir, Tu gavbrunde, an avfrinde aqedanve maRlao. me gav-
uRimeo. SaSvi mixvda, rasac niSnavda es gaRimeba, da ganagrZo skup-skupi
Robis Zir-Zir, gamcda, moixeda da maSin atexa WaxWaxi, _ gmadlob, keTilo
kaco, gmadlobo. kidev werda, rom qvemoT, beber muxasTan, kbodis Ziras, zem-
odan Camocvenilia wminda, TiTqosda gacrili miwa. im miwaze gaurbenia
Tagvs da sul etyoba misi patara TaTebis kvalio. an kidev _ niavi ar
iZvris, maS ratomRa modis almaceri wvimao?!
axlac cota wasTvlima moxucma mweralma. mere adga, paltomoxuruli
miaCerda wvimas fanjridan. biliki ukve gadalumpuli iyo. xeebidan brtyel-
brtyeli wveTebi wydeboda gamalebiT. mivida magidasTan. aiRo kalami.
erTxans is kalami bolodayrdnobiT eWira qaRaldze, mere amoabruna, daiw-
yo wera, _ „haeris feria wvima“... da xriginiT gaiRo derefnis kari, axmaur-
da oTaxis karic, dabla namdvilad fexis wvers urtyamda viRac. wamodga,
saxe gaunaTda. karTan SurTxia idga, aTi wlis lamazi gogo, Tma da wamwame-
bi dasveleboda, orive xelSi Tixis Rrma jami ekava, _ „bebiam, Zveleburad
gakeTebuli lobio da mwnili miirTviTo“, _ miawoda moxuc mwerals is
jamebi, erTi gaanaTa TvalebiT, mibrunda da TavdaRunuli gaiqca wvimaSi. _
„gmadlobT, SurTxi, gmadlobT“, _ daadevna mo xucma mweralma. SurTxiam ki
moixura WiSkari da isev TavdaRunuli gaiqca meseris gaswvriv TavianTi
saxlisken. maTi saxli odnav SemaRlebulze idga. aivnis Tokze SurTxias
bebia, jerac isev yoCaRi qali, sarecxs fenda. saxlis sakvamuridan Cqar-
Cqara adioda kvamli. moxucma mweralma RimiliT daawyo jamebi magidaze.
„sul erTnairi Tvalebi aqvT“... lobio iyo wvniani, Senelebuli nigvziT da
qondriT. mwnili _ vardisferi, TiTqmis naxevari Tavi kombostosi, raRac
mwvanilebis furclebdawebebuli. karadidan gamoiRo puri, dana da kovzi.
915
moiWra puri, mere daWra kombostoc, amouria kovzi lobios. es iyo ugemri-
elesi lobio, rac ki qveyanaze eWama odesme, mwnilic _ ugemrielesi. Wamda
da Zlivs ikavebda cremls, Tanac ukvirda, ra aris es, ratom miCvildebao
guli _ naomars, mere nacixars, mere TavdaRunul mSromels, Tanac _ sad
aRar... cdilobda Wkvianuri pasuxi epova am kiTxvaze. „keTili silamaze
Zalian cotaRa darCa qveyanaze da oqros marcvlis povnasaviT ganvicdiT
yoveli pawawina nimuSis aRmoCenas“. adga, rveulSi es Cawera: „ar vici, araferi
ar vici“. mere fanjarasTan midga. SurTxias bebia sarecxs aRar fenda. gulx-
eli daikrifa. isic ki raRac sulis amamaRlebel movlenad eCveneboda, xe-
ebs rom kenweroebi yvelas erT mxares hqondaT waxrili...
meore dRes samudamod miZinebuli naxes, Tavis Zvel paltoSi gaxveuli.
Tvalebi Ria hqonda darCenili, piri ise moRrecoda, TiTqosda simwriT
eRimeboda raRacaze.
`mTvaris asuli~, 1987
`moxetialeebi~
am saxlSi marto mito cxovrobda. ager imaSi _ gogia, imaSi, lurji SuS-
abandi rom aqvs, vano, aqeT, didi TuTis ukan, valiko, zemoT sinaTlis boZTan,
oTari. goris iqiTa mxridanac gadmodiodnen: leo, abiko, miSa, boCia, WiWo..
yvelas dakerebuli Sarvlebi gvecva, yvelani maneTian Sav purs vWamdiT,
didi-didi, maneT da orSaurian berZnul lavaSs. mivsxdebodiT gogiaanT
meseris Ziras, saSinel qarSic ki, visxediT da vlaparakobdiT. saocaria,
tyuilebi maxsovs, simarTleebi _ ara, maxsovs, magaliTad, vanom rom Tqva:
biZaCemi iseTi magari kacia, kbili qlibisgan gamoCarxa da is Caisvao; anda,
valikom rom Tqva TaTruli pamidorebi vnaxe, kacis Tavisodenebio. vexve-
odiT saRamos bnelSi (quCis elnaTurebi erTi sad iyo, meore _ sad), Tanda-
TanobiT pataravdeboda Cveni wre, da bolos oTxniRa vrCebodiT: mito,
oTari, vano da me. es oTxni iseTi megobrebi viyaviT, roca Sin mivdiodiT,
erTmaneTisa migvyveboda raRac. ra iyo es _ suni, Rimili, sunTqva Tu ra, ar
vici. mTavari isaa, rom vgrZnobdiT amas _ daaxloebiT ise, paltos jibeSi
rom Cumad Cagideben simZimes. iyvnen „xelosnebi“, „tyavixeviebi“ (fexburTele-
bi), „miwaTxariebi“. Cven ki, am oTxs, „moxetialeebi“ gverqva. saocrad gviy-
varda nisli, ufro _ Semodgomis nisli, _ biWoba isaa, win rom verafers
xedav da ise midixar. mivdiodiT xudadovis tyeSi, mlaSe tbebze (axla rom
Tbilisis zRvaa, imis fskerze), maxaTas goraze, iqiTac ki, TiTqmis patara
916
lilomdis. vivlidiT, vixetialebdiT da, araferi! vbrundebodiT SeRamebulze,
mSivrebi, misavaTebulebi, fexsacmelebgadaRletilebi (es yvelaze didi sawux-
ari iyo). vimsaxurebdiT dedebis wyevlas, „xelosnebisa“ da „miwiTxarieb-
is“ dacinvas („tyavixeviebi“ neitralitets icavdnen), mezoblebis sayvedureb-
sac ki, magram Cven mainc Cvensas ar viSlidiT. sakmarisi iyo, patara nisli
gakvanZuliyo sadme da maSinve iqiT miviCqarodiT.
erTxel, noemberSi, mlaSe tbebis iqiT, gldanis miwebisken erT xevs wa-
vadeqiT. fskerze, lodebs Soris, wyali moiJureboda, erT adgilas gubdebo-
da _ lurjad, Caidumalebulad, sakmaod didad. iqve beberi wnori idga, im
wnoris wiTeli fesvebi tborSi livlivebda. davsxediT, CavyaviT xelebi
wyalSi. mofrinda ori xmaCaxlewili yvavi, Semojda wnoris xmel kenweroze
da dagvCxavla da dagvCxavla. davuSineT qvebi, gafrindnen, Seikargnen nisl-
Si... sul es iyo. ho, kidev _ tbori TevzebiT savse gvegona; gadavwyviteT,
meoredac wamovsuliyaviT, badesaviT rame wamogveRo da Tevzi dagveWira.
magram meored rom wavediT, xevic ki veRar vi poveT, Tan wvimam wa-
mogviswro,mesamedac wavediT, mainc ver vi poveT. da SeveWideT _ moCvene-
ba xom ar iyo is xevica da tboric! mere omic daiwyo da darCa yvelaferi
ase _ sinamdvilisa da bavSvuri fantaziis zRvarze.
`moxetiale musikosi~
(didi xnis winaT wakiTxuli amerikuli moTxrobidan)
`mparavi~
`msoflio Cempioni~
`mura~
`muxa~
`mSvenierebisaTvis~
`mwerali~
borhertidan
mweralma saxeli unda daarqvas Senobas, romelsac sxva viRacani aSeneben.
937
magaliTad, ase: „msuqani Ziebis saxli“ anda „eris mamikoebis saxli“. Seno-
bis calkeul nawilebsac man unda daarqvas saxelebi. avadmyofi mandilos-
nis oTaxs _,, kaeSnis oTaxi“ sxvenis patara oTaxs, ucolSvilo berbiWa rom
cxovrobs _ „gandgomili bus oTaxi“, sardafs ki _ „dilegi“. mwerals ufleba
ara aqvs ,,savane“ uwodos sardafs, saidanac sami wyvili bavSvuri Tvali
amohyurebs gamvlelTa fexebs.
mwerals Tu fanqris aRebis uflebas ar aZleven, unda gamZvinvardes.
unda Seecados, rogorc amas patimrebi sCadian, kovzis boloTi mainc am-
okawros Tavisi saTqmeli kedelze. Tu igi, bedisgan ganwiruli, amas ar
izams, mwerali ar aris.
mwerlis nawers rom sxva saxlebSi waikiTxaven, ase unda amoiZaxon: „oho,
ai, rogori viRacebic yofilan CvenSi!“ araviTari mniSvneloba ara aqvs,
mwerali grZlad wers Tu mokled. mTavaria, mwvelad werdes.
mwerali sul maRla unda cxovrobdes, namgalebTan da RamurebTan. iqidan
yovelTvis Tvalwarmtaci suraTebi moCans. Tvalis wartaceba ki mSveniere-
bac aris da sibrZnec.
mwerals Tu pativcemuli sapolicio ubnis ufrosi ewveva, _ ise, ubral-
od, Tavis Sesaxseneblad, _ ubnis ufross yelSi unda amoebjinos qonmode-
buli guli. Tu Zirs gadaixeda, Tavbruc unda daesxas, magram mweralma amas
yuradReba ar unda miaqcios, ubnis ufrosis SvidfuTian gvams es yovelive
wamlad Seergeba.
mwerals SeuZlia Ram-RamobiT varskvlavebsac uyuros da tkbiladac
CasTvlimos, magram vai, mas, Tu pirvelma man ar igrZno, saxls rom safrTxe
elis. safrTxis molodinSi man iqamde unda uberos sayvirs, sanam filtvebi
dauskdeba.
mwerali rom mokvdeba, erTi amosunTqva SvebiT unda amoisunTqos yve-
lam, upatiosnoebmac da patiosnebmac. unda moeCvenoT, rom daisvenes. dro
rom gava, maSin unda igrZnon danakargis raoba. mere unda mividnen mwer-
lis Raribul saflavTan da naRvlianad daxaron Tavi. gaocebulTvalian-
ma mSvenierma gogonam ki, mkacrad tuCebmokumul bebias rom udgas gverdiT,
mokrZalebiT unda daados mwerlis saflavs iebis pawawina kona. ai, ase
mitanili iebis pawawina konebia mwerlobis namdvili fasi.
`mTvaris asuli~, 1987
`mwvanilis gamyidveli~
938
dgas bazris daxlTan mwvanilis gamyidveli _ maRali, Zlieri, _ moqnili,
molaparake kaci. veeba bardanidan gawafuli moZraobiT iRebs wiwmatis
patar-patara konebs, asvelebs wyliT savse vedroSi, grovad awyobs daxlze
da xmis monotonuri awev-daweviT gasZaxis bazars:
_ aaba, jixaiSuri! pa tricat jixaiSuri! ocdaaTi didi jixaiSuri!
vuaxlovdebi _ masTan SedarebiT patara, daRlili, gulgadawyalebuli,
_ vaZlev ocdaaT kapiks da Tan CanTaze vaniSneb:
_ me weRan ori wiwmati aviRe, Tqven erTad miangariSeT. ar minda Zmao,
sxvisi waviyolo rame.
marTmevs im ocdaaT kapiks, maTvalierebs gulmodgined, fuls daudevrad
yris iqve, daxlze, mosamagreblad icvlis fexs da ukve gamobrunebuls dam-
adevnebs gamwyrali:
_ ocdaaTkapikiani wiwmatiT ginda codvebis gamosyidva? ar gamogiva eg
nomeri! ocdaaT kapikad arc saiqioSi iZlevian arafers.
Ronivrad bertyavs wiwmatis konas, kidev burtyunebs raRacas da ufro
omaxianad gasZaxis bazars:
_ jixaiSuri! pa tricat jixaiSuri! ocdaaTi didi jixaiSuri!
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`mwvane burusi~
es yvavilebi, es ca, miTxariT,
aravis Tqvengans ar enaneba?
g. t a b i Z e
kaxiSvili ilo, Cveni qalaqis erT-erTi skolis Sromis maswavlebeli,
sofelSi midioda, Tan biWic mihyavda, gulbaaTi, anu rogorc SemoklebiT
eZaxdnen, gula. avtobusma gaaswro, ganrigi Secvliliyo, adga da gzadmimaval
sabargo manqanas gahyva walmianamde, Sua aprili idga, ukve Tbiloda. walm-
ianSi Camovidoda, iorSi gavidoda da sofelic iqve iyo. gadakortnili
Walis iqiT, maRlobze soflis TavSi, Jangisfrad gamomziral Zvel sasa-
flaosTan mamapapeuli saxli hqonda, _ dabali, usaSvelod sqelkedlebiani,
xavsmodebuli swori kramitiT gadaxuruli, rac deda moukvda, saxli sul
kargamoketili iyo, venaxic CamoarTves, venaxic da xiliani nakveTic, kolmeur-
neobaSi ar muSaob da ar gekuTvniso. wavida ilo, ibrZola, imudara, xan vis
miuSvira omis dros gamofleTili ferdi, xan vis, bolos nawili daubrunes,
ezoianad _ aTas xuTasi kvadratuli metri. amazedac didi madlobeli dar-
Ca. SabaT-kviras civisa da iaalnos wverebs Tovlic ki SerCenoda.
939
_ mama, CvenTan niangebi aris? _ uceb ikiTxa gulam.
_ sad CvenTan?
_ Cvens qveyanaSi.
_ ara, CvenTan niangebi ar arian.
_ ratom?
_ niangebs Zalian Tbili adgilebi uyvarT, saca Tovli ar modis.
_ amerikaSi?
_ samxreT amerikaSi, ki, iq. arian.
_ Sen moklav?
_ TofiT rogor ver movklav. me xom Zveli snai peri var, kaco.
_ xanjliT?
_ Tu gaWirda, SeiZleba xanjliTac movkla.
gula cota xans Cafiqrda da mere isev uceb ikiTxa:
_ mama, miriana ai, am goris odena namcxvars SeWams?
_ vin miriana?
_ age, _ soflisaken gaaqnia Tavi gulam, _ natuaanTi.
_ magodenas ki ara, ager im qvisodenasac ver SeWams.
_ TviTon ambobs, SevWamo.
_ tyuis, ver SeWams.
_ uyure, mama, ra didi wyali!
ilos gaeRima.
_ eg didi ar aris.
_ ii! gaocebiT amoxeda gulam.
wyali marTlac didi ar iyo, magram goris qimSemovlilebs didi xmau-
riT ki Sexvda. odesRac am totze. qvemoT TaTrebis sofelTan, wisqvili iyo
gamarTuli, axla uqmad miedineboda, _ aq farTod gaSlili, mRvrie, did-did
qvebze aCqafunebuli, mere qacvebsa da ilRunebSi Sekarguli. ilos uyvarda
adidebuli wyali, misi xma, misi suni. napirTan rom mivida, lodze Camojda
da nel-nela daiwyo fexsacmlis gaxda. ijda da CaSterebiT uyurebda. TiTqos
pirvelad xedavda, rom wyali moZraobda. iwevda maRla, eSveboda Zirs, qafde-
boda, wvril-wvril joxebs da dampli xis naSals moativtivebda. fexsacme-
li CanTaSi Caawyo. Sarvlis totebi muxls zemoT aikapiwa, CanTas Tasma
daugrZela... ·mxarilliv gadaikida, gula kiserze daisva da wyalSi frTx-
ilad Sevida. wyali Zalian civi iyo, magram amas ar Seuwuxebia, piriqiT,
sasiamovno Jruantelma dauara. fexic usxlteboda, wvetiani kenWebic Cxv-
letdnen. mainc eRimeboda, uxaroda gulasac, romelic gverdze gadmoweuliyo
da mamis fexebTan gaCenil RurRulebs uyurebda.
940
totidan mdinaremde TiTqmis naxevari kilometri iqneboda, magram ilos
fexT aRar Caucvams. gula dasva, balniani kanWebi xelebiT Caiwura da mere
xalisiT gauyva moxorklil gzas. ramdeni xani iyo, fexSiSvels aRar evlo.
mainc sjeroda, es ar avnebda, piriqiT, gareT gamoitanda, Tu rame zadi hqon-
da. gula xan gzis erT mxares gadauxvevda, xan _ meores. kunlis buCqebSi
Citebi daZvrebodnen, erT qacvis wverze kaWkaWic qanaobda, torolebi xom
aqac cas iRebdnen kriaxiT. magram ilos yvelaze metad sxva xma aRelvebda,
_ es iyo dagubebuli dgafuni da murmuri didi wylisa. am xmisken miiCqar-
oda.
bolos gaSlil riyezec gavida. iseTi gamometyvelebiT SeCerda, TiTqos
karg moCvenebas xedavda da eSinoda, uceb ar gamqraliyo yvelaferi. wyals
Zveli kalapoti miengr-moengria. Canda, wina dReebSi kidev ufro didi da
mRvrie unda yofiliyo, msxvil qvebze nariyi mienaSa, dabal adgilebSi blanti
tborebi idga. modioda da mozimzimebda,
_ aqac unda gavideT? _ SeSinebuli xmiT ikiTxa gulam.
_ unda gavideT, maS! ra, xom ar geSinia?
_ ara. _ fexebze daixeda gulam.
_ ai, mSe dedalo! aq ara var me? xom ici, ra vefxvica var _ faSistebma
fexebi ver momWames, am wyalma ra unda miyos?
gulas aRaraferi uTqvams. wyalTan axlosac ki ar misula, arc qva usro-
lia, rogorc weRan, totTan.
_ cota qvemoT davuyveT, _ uTxra ilom da fons dauwyo Zebna. iara, iara,
kidev ufro Rrma adgilebs Sexvda. maSin zemoT wamovida. erT adgilas
Sedga, wyals TiTqos dasuna, gaxeda, gamoxeda, gulas gamohRima. ilos wyali
ar SeeSleboda. aq, didi-didi, mkerdamde moswvdenoda, isic SesvlisTanave,
sanam sxeulSi siTbo da Rone edga, mere TandaTan Txeldeboda. mainc Sefiqri"
anda, gula hyavda. ara, ki ar SeSinebia, ivrisa arasodes SeeSindeboda, Tun-
dac mTa-bari wamoeRo, magram gula.. gulas rom SeSineboda?! siciliT daiw-
yo gaxda. sul gaixada, Sarvalic, xalaTic, maisuric. marto lurji trusis
amara darCa. tansacmeli qamriT Sekra, CanTaze miaba, mere CanTis yuri Tavze
gadaitara, mTeli bargi-barxana beWebze moirgo, gula kiserze daisva da
RimiliT Cayo fexi wyalSi.
_ ha, aba, ar mawyenino! _ alersiani xmiT uTxra wyals.
wyalma raRac amoiRlufuna da fexebze xvevniT miizida Tavisken. iloc
mihyva, frTxilad, fskerze fexis curebiT. safeTqlebi mTlad amoevso siciv-
iT, lamnarevi wylis suniT da xmauriT, fexi TandaTan aaCqara da ai, aq
moxda is, rasac ilo Tavidanve moeloda; fskeri uceb Caqanda, Tanac moimZ-
941
vla, (ase icis axalma kalapotma); wyalma fexebi gamoacala da Setortmanda,
marcxena xeli wylis zedapirs dahkra:
_ vaime, mama! _ Sehkivla gulam.
ilo erT wams umweod asavsavebda im marcxena xels, mere fskerze fexi
moikida, xeli saxeze Camoikra, SeSxefebuli wyali Camoicila da akankale-
bul gulas SesWyivla:
_ nu geSinia, nu! _ Tan yiJina dasca, _ eheu! ahau!
biWi TmaSi Cahfrenoda da xmas aRar iRebda. ilo kbilebis kraWuniT,
mTeli Zal-RoniT awveboda mZime, saocrad mkvriv wyals. wyali ZagZagebda,
qvebs glejda, fexebSi ajaxebda, xreSs abuntebda, magram ilom yvelafers
gauZlo, mkerdi nel-nela amoitana maRla, male wiTeli, naiarevi ferdic
amoaCina, mere trusic da RimiliT Seabruna Tavi gulasken:
_ gavediT! nuRa geSinia!
daZabuli, akankalebuli gula uceb moeSva, magram Tmidan xeli mainc ar
gauSvia. maSin ilom erTxelac dasca yiJina, _ eheu! ahauo! _ da fexi aaCqara,
TiTqmis gaiqca axla ukve muxlamde darCenil wyalSi. gavida napirze, gula
mowyvetiT dasva Zirs da win CauCoqa.
_ ii, Se uSno, _ miegurgura mucelTan. _ SegeSinda?!
da roca gabusxul, Tvalebaxamxamebul gulas saxezec Rimili dainaxa,
CanTa da tansacmelic moixsna, xelebi gaSala da, siciviT gabuJebuli sxeu-
lis gasaxureblad, patara Slamian adgilze „CeCnuri“ Camouara. gaCqare-
biT usvamda bewvebisgan SavadCamoCaCul dabrecil fexebs, sveli qviSis win-
wklebs aqeT-iqiT isroda da Tan dasZaxoda:
_ asa! asa! asa!
bolos gulas daukra Tavi, gula ar gahyva. idga da xan Tavis dasvele-
bul baTinkebs dahyurebda, xan mamas SehRimoda gaubedavad. maSin ilo gas-
worda, wylisken mibrunda da gadasZaxa:
_ ee, Cveno kargo ioro, madlobeli varT. rom mSvidobiT gamogvatare! '
farTod gamlili iori brwyinavda, cimcimebda, zimzimebda da Tanabrad,
gabmiT mixmaurobda qveviT-qveviT. mdinaresac, riyesac. Walasac da simwv-
anemoreul utyeo sersac gazafxulis TiTqosda sveli mzis sxivebi dahfen-
oda.
_ kinaRam rom wagaqcia?! _ gakvirvebiT ikiTxa gulam.
_ vina, iorma? ras ambob. is... didi Tevzi damejaxa da...
_ marTla?
_ marTla, maS. aese, Zlivs gametia fexebSua, _ ilom fexebi gaCaCxa da
aCvena, rogor waborZikda.
942
_ aba, daifice!
_ yvelafers geficebi.
maSin gulamac mSvidi, mosiyvarule TvalebiT gaxeda mdinares, man ukve
icoda, rom es didi, Ronieri, dgafuniT momavali wyali Tovlian mTebSi
ibadeboda, iq is wvrili iyo, wvrili, ankarasaviT moiklakneboda CaRrmave-
bul adgilebSi, aqeT-iqidan wveT-wveTad gorviT ematebodnen sxva wylebi,
izrdeboda, ibereboda, imsxvreoda, isev erTdeboda, modioda, Tan mohqonda
sxvadasxva feris qvebi, sxvadasxvanairad daqucmacebuli sila, sxvadasxva
sididisa da simkvircxlT motivtive nariyi, da yvelaferi es erTad mihqon-
da sadRac Sors zRapariviT Soreuli lurji zRvisaken. am suraTs axla
daemata saocrad naTlad gamoxatuli erTi detalic es iyo eSmakurad
Tvalebmiwkuruli veeberTela cxvirkombala Tevzebi, romlebic morebiv-
iT morCilad mohyvebian wyals da Sig gamaval adamianebs aRma-daRma tri-
aliT uZvrebodnen fexebs Sua.
ilo qacvis buCqs moefara, trusi gaiZro da gasawurad gadagrixa. iq,
marto myofs, nel-nela amoutivtivda usiamo fiqri: „ki, magram gana kargs
vSvrebi rom biWs mdinaris siyvaruls vunergav? aman xom SeiZleba waaTa-
mamos da... xo, daaxrCos..“ uceb warmoidgina gulas gaberili, galurjebuli,
usicocxlo saxe, Sezara, SeaJrJola. „ara, ara, ukeTesia eSinodes, sZuldes“.
trusi swrafad Caicva, mere _ tansacmelic, gulas xeli moxvia, miixuta da ise
waiyvna soflisaken magram mdinareze mxolod es Tqva:
_ adamianebisaTvis didi, Zlieri mdinareebia kargi. mdinareebsac Ro-
nieri adamianebi uyvarT. Sen bevri unda' Wamo, Ronieri unda gaxde, rom
mdinaresac uyvarde...
saxe Sewuxebuli hqonda, gulasken daxriliyo da koWliviT midioda.
gaSlil riyeze uwesrigod mimoyril qvebsa da buCqebs Soris oriveni,
mamac da Svilic, Zalian patarebi, Zalian umweoni Candnen...
`ciskari #3, 1970; `barisken mifrinavs jafara~, 1974
`mxatvari parizSi~
lado gudiaSvilis naambobi
me rvaze mivedi, rvas rom wuTi uklda. mindoda, saTqmelad mqonoda, rom
sizuste miyvarda, magram mimoxedvac ver movaswari da isic gamoCnda. Taf-
lisfer Txel sawvimarze TiTqos zedmetad Ronivrad hqonda SemoWerili
qamari. marcxena xelis idayviT Ronivradve ekava iRliaSi amodebuli Can-
Ta. Ronivrad moadgamda nabijebsac da, odnav Tavdaxrili, qvemodan miRi-
moda. me aRtacebiT vuyurebdi. energiulad gamiCerda win, fexi fexs miadga.
RawvisTavebi mqrqalad SeewiTlebina, tuCebzedac pomada esva. qveda tuCs,
raRacis gaugebrobis niSnad, bavSviviT busxavda, mxrebsac maRla swevda.
_ ra vqnaT? _ Tqven mibrZaneT, _ mivuge me.
_ rogor gekadrebaT. - me isev gabrwyinebuli Sevyurebdi, bolos vuTx-
ari:
_ restorans da aseT raRaceebs ver SemogbedavT, umSvenieresi saRamoa,
SevideT, baRSi davsxdeT cota xans.
_ hoo? _ ikiTxa man. me ver mivxvdi, ra kiTxva iyo es. mainc vaniSne:
_ ai, iq.
wavediT, skamze davsxediT. oqtombris saRamo iyo. haeri ar iZvroda.
945
akaciebis milionobiT foToli mainc cimcimebda elnaTurebis Suqze. elna-
Turebis Suqi gazonebsac xasxasa mwvane fers aZlevda. Cvens maxloblad,
Cinur vazaSi, wyali luklukebda. cota moSorebiT biWi da gogo isxdnen.
biWs gogos Tavze xeli edo.
_ upirveles yovlisa, madloba unda gadagixadoT, rom moxvediT.
sityvebs Tavs Zlivs vuyridi, sigaretis amoReba davapire, gadavifiqre.
_ ratom? _ gulwrfeli cnobismoyvareobiT SemomanaTa Tvalebi.
_ ar megona, Tu TqvenisTana mSvenieri qali marTla dameTanxmeboda
aseT Sexvedraze.
_ rogori Sexvedraa es?
gamecina, magram vfiqrob mainc igrZno, es gulwrfelad Tu gulubryvilod
dasmuli kiTxva ar mesiamovna. mainc TvalmouSoreblad Semomyurebda.
_ viyoT gulaxdilni. _ ra Tqma unda. _ me Tqven miyvarxarT. es Tqven
ukve iciT.
Tvali ar dauxamxamebia. Caudga mxolod mTlad SeumCneveli Crdili.
_ miyvarxarT danaxvis pirveli wuTidan. axla ki moumata Rimils.
_ vici.
_ me ocdaToTxmeti wlisa var, Tqven ocdacxrisa. daWerobanas veRar
viTamaSebT, colad gamomyeviT.
Cems maRla waiRo mzera.
_ biologi var. kandidati. deda myavs, Zveli bibliografi, Tqveni yve-
laferi vici.
_ ra yvelaferi? _ dainteresda.
_ sad msaxurobT. sad msaxuroben Tqveni mSoblebi, Tqveni da.
_ sasiamovnoa.
_ bina iseTi ara maqvs, Tqven rom gagaxaroT, magram binis sakiTxi axla
ukve ise rTuli ar aris, rogorc winaT. binas miviRebT.
_ ra Tqma unda.
_ me Tqven gpirdebiT... isev gamoexata cnobiswadili.
_ Tu erTmaneTi gveyvareba, Tu Tqvenc geyvarebiT, bednierebi viqnebiT.
_ ra aris bedniereba? _ siyvaruli. _ hoo? me rom ar miyvarxarT?
elvam gamirbina sxeulSi. wamovdeqi. isic wamodga. me meRimeboda, imasac.
imas lamazad, umanko bavSviviT.
_ axla ara. mere Tu geyvarebiT. _ arc mere meyvarebiT. _ maS... maS, ratomRa
moxvediT?
_ amis saTqmelad: rom ar miyvarxarT, arc arasodes meyvarebiT. me mgo-
ni, ganmartebas ar momTxovT, ratom. arc danas SemirWobT mucelSi.
946
me aRaraferi miTqvams. mxolod vuyurebdi. kidev imedi mqonda, raRacas
TamaSobda. ara. Zalian mSvidad Semomyurebda.
_ baRidan gamacileT. wavediT. baRidan gasuli momibrunda.
_ sakmarisia. nuRar gamomyvebiT. siyvarulobanaSi kocniT uxdian, ara,
erTmaneTs?
daixara da makoca. _ mSvidobiT. _ mibrunda da wavida raRac gajibrebu-
li nabijiT. me sigareti amoviRe.
erTi Tvis winaT, megobris dReobaze, pirvelma man miTxra pirveli sity-
va:
_ ratom gaqvT egeTi naRvliani Tvalebi? Tan yaviT mkiTxaobda.
me igi maSinve...
me igi arc axla mZulda.
ise... meRimeboda.
saaTs davxede. mxolod aTi wuTi iyo gasuli rvidan.
am daxedvis dros Tu gadamcda Tvalidan, saiT wavida, veRar da vinaxe.
irgvliv foTolic ki ar gatokebula zedmetad.
mainc meCveneboda _ kuStad Sekruli Savi saSiSi Rrubeli wamom dgomo-
da Tavs.
`mTvaris asuli~, 1987
`naTela~
`nanasaviT tkbilad~
953
`nasaxlari~ (samagido rveulebidan)
`nacnobi xma~
TeTri wveri maqvs, TeTri ulvaSebi, TeTri Tma. xami tilos qurTuki da
mZime Ceqmebi macvia. yavisferi fetras qudi mxuravs. yalions vewevi. jer
yavarjeni ar mWirdeba _ yoCaRad var. wlovaneba?.. ra saWiroa wlovaneba!
mainc aravin mijerebs, rom oTxmocs mivaRwie. ·
Cemi samyofeli soflebidan Sors aris. igi Zveli cixea-koSkebiani da
galavniani. irgvliv muxnari qedebi akravs, TviTon ki velze dgas. veli
mozrdilia, dausveneblev verc ki gadairbens kaci _ maRali, noyieri balax-
iTa da aTasnairi yvavilebiTaa dafaruli. ox, es yvavilebi!.. ggoniaT, marto
Tqven giyvarT, ymawvilebs?! yvavilebi Cvenc gviyvars, gansakuTrebiT mefut-
kreebs. pirveli enZela gaCndeba Tu ara, dRedaRam imaTze vfiqrobT. modi-
an: yoCivardebi, furusulebi, iebi, SroSanebi, ionja da esparceti... xexilis
yvavils xom Tvla ara aqvs _ sul erTmaneTze kargebi, lamazebi. moaqvT
saamo surneleba, sixaruli. da mTel dRes mTvraliviT davbarbaceb.
cixidan asiode nabijis daSorebiT qviTkiris TaRiT gamagrebul pat-
ara kldidan ankara wyaro mowanwkarebs da iqve gubdeba. wyarosTan nan-
grevebs, nabaRrebs da navenaxrebs Sexvdebi. Cans, aq odesRac cxovreba duR-
da. xexilsa rgavdnen, baR-bostans uvlidnen. Sromac scodniaT da lxinic.
aba, maS sad unda gamoecalaT is veeba qvevrebi, aq rom ase xSirad aris
dafluli! mosulan mtaceblebi: sparsni, Turqni: arabni. dauwiokebiaT es
mSvidobiani, gamrjeli xalxi. dauwvavT da daungreviaT maTi saxlebi, tyvi-
iT dauxeTqavT qvevrebi. aukidiaT joraqlemebisaTvis yvela xelwamosak-
ravi da wauRiaT...
am ukanaskneli aTeuli wlis ganmavlobaSi nawilobriv mainc gavacocx-
leT nasoflari. futkris orasi ojaxi Seagrova kolmeurneobam, movla me
momando, da axla mTeli zafxuli aq var, naxevar Semodgomasac aq vatareb.
maqvs Zveli, magram kargadmovlili orluliani Tofi, skebTan didi, banjgv-
958
liani qofaki mibia, patara meZebaric myavs.
Cemi Tanamemwe gabo Cumze Cumi kacia, kiTxvis meti ara uyvars ra. dRe-
daRam rom wigni eWiros xelSi, ar moswyindeba. ava yvelaze maRal koSkze
da zis garindebuli. ramdenjer mikiTxavs: ra Zala gadga, gabo, ratom ibo-
bRebi im simaRleze-meTqi. iRimeba, wiTldeba da mxrebs iCeCavs _ ra vicio.
zogjer kolmeurneobis Tavmjdomare amodis. pirdapir derefanSi Se-
moagdebs gaqaful cxens. erT wuTSi miirb-moirbens aqaurobas, saTqmeli
rom mqondes, verc ki movaswreb, Sejdeba da heri, daeSveba Tavqve.
aq mgzavric iSviaTia. balTigoreli fSavlebi Tu Camoivlian. wyals
daleven, pirs daibanen, cxenebs moaZoveben da wavlen.
metyeveebi da meRoreebi arian Cveni xmis gamcemni. movlen, amoqeqaven
abgebs, Tu gvaqvs _ TiTo Wiqas gadavkravT, yalions gavaCaRebT, amas vityviT,
imas movigonebT da tkbilad davSordebiT.
guSin dilas ki ucnauri xma mesmis.
_ tram-tra-ramta! tram-tra-ramta!
es arc gugulis xmaa, arc kodalasi, arc Cxikvis, arc culis kakunia, arc
balTigoreli mzeqalos cxenis eJvnis JRaruni yurs vugdeb da vrwmundebi,
rom TandaTan ufro Zlierdeba:
_ tram-tra-ramta! tram-tra-ramta!
ra aris? ra xmaa? gaboc ar aris Sin. vis vkiTxo? skas Tavs vxurav, pir-
bades vixsni da gareT gamovdivar.
mze es-es aris axla ascdenia saCeCelas wiflebs. balaxebze jer isev
brwyinavs cvari. haeri ar iZvris. WriWinebic ki sduman da am dumilSi:
_ tram-tra-ramta!..
SeuZlebelia, yuri matyuebdes. garkveviT ismis, gavazeTis mxaresaa. moicaT!
tyis piras viRacani gamodian, orni arian. ara, samni. samni ki ara, xuTnic
iqnebian. xuTni ki ara, mTeli razmi yofila! Cvens biliks mosdeven. gauCin-
ardnen _ Calianis Rele gadaeRobaT. axlave gamoCndebian. ai, aqeT, berdias
TelasTan amodian.
_ tram-tra-ramta! tram-tra-ramta!
aa! ai raSi yofila saqme! pionerebi arian. wiTelyelsaxveviani pionere-
bi. win axalgazrda qali mouZRviT, farTo Calis qudi xuravs, _ zurgCanTa
aqvs gadakidebuli, xelSi joxi uWiravs. TiTqmis yvelani ase arian gamowy-
obilebi. mxolod erTi modis TavSiSveli. es medolea, patara medole, nam-
dvili cerodena. ase ki aaxmaura aqauroba! cotac da sicili wamskdeba. Sexe-
deT!.. Tumca sasacilo ra aris. wesieri bavSvebi lamazad, mwyobrad midian
TavianT gzaze, Sen ki, bebero, _ veubnebi Cems Tavs, _ gamomdgarxar da sicil-
959
is dayrasac apireb. is girCevnia galavans moefaro da Sens saqmes ewio.
ezoSi Sevbrundi, avuvli da Cavuvli skebs. samocdameTxuTmete ska gasas-
inji damrCa. pirbadec aq aris, sabolebelic. mainc ar vxsni. patara bavSviv-
iT gareT maqvs gulisyuri. ise kargad vgrZnob yvelafers, TiTqo meyurebi-
nos. ai isini ukve wyaros waadgnen, SeCerdnen, CanTebi moixsnes da gaifant-
nen. wyals svamen, saxeze iSxapuneben. romeliRac celqma kiserSic ki Caawve-
Ta kaparCxa gogonas. romeliRac Cems sayvarel tirifsac ki moajda da
qanaobs. xelmZRvaneli wyreba.
magram es? ai es azrad ar momsvlia: galavanze ori Tavi amoyelyelav-
da. erTi medolis _ wiTelTmiani Worfliani, meore _ Savjagara. orives
gakvirvebiT dauRiaT piri.
_ ra gindaT, patarebo?
uh, uxeSad momivida. Tavebi Caimala. magram ara, isev, gamoCnda, ufro maR-
la, Tan axla eRimebaT.
_ yvelaSi futkrebia? _ mekiTxeba medole da skebze maniSnebs.
_ yvelaSi. ai, uyureT, rogor... SemodiT, SigniT SemodiT!
_ ZaRli?
_ ZaRls sxvagan gadavabam.
da vidre ZaRls gadavabamdi, alayafTan marto ori ki ara, mTeli razmi
gaCnda.
_ gamarjobaT! _ mesalmeba xelmZRvaneli, _ Cven gvinda cota ram gviam-
boT futkris cxovrebidan. Tu, ra Tqma unda, ar SewuxdebiT, Tu gcaliaT.
Sewuxeba ras hqvia, mocla ra saWiroa!
_ gamomyeveT! gamomyeviT!
xelmZRvanelis gverdiT TiTis sigrZe nawnavebiani gogona modis. rogor
kopwiaobs. rogor momxibvlelad ifarebs saxeze Calis qudis ares! meores
veeberTela Taiguli miuxutebia mkerdze, malimal ynosavs, uRimis. mesames
naxevarmetriani saxatavi albomi amouiRliavebia, meoTxes _ herbariumis
bade. Cemi Zmakaci medole xo, ase mgonia, Cven ukve Zmakacebi varT, medole
xom... doli zurgze mougdia. cxvirpaWuaa, Worfliani, magram amayi. meore
biWic kargia, mesamec.., sul kargebi arian!
minda yovel maTgans gamovelaparako. yvelas saTiTaod movexvio, moveal-
erso.
_ futkrebi, rogorc xedavT, skebSi cxovroben, TiTo skaSi daaxloebiT
oTxmoci aTasi...
_ bo-bodiSi...
_ brZane, patarav!
960
_ me... _ saxeze almurmodebuli gogona quds ixdis. _ rogor TvliT
futkrebs?
_ sul advilad, viciT rom aTi aTasi futkari erT kilograms iwonis.
Tu skaSi rva kilogramia...
_ rvas gavamravlebT aTi aTasze da miviRebT oTxmoci aTass.
_ diax, swored ase.
_ ra advili yofila!
_ advilia, maS, aba amas SexedeT.
pirdapir TvalebSi Semomcicineben. vityvi rames da momayrian kiTxvebs.
_ ramdeni deda SeiZleba erT skaSi?
_ ramden weliwads cocxlobs futkari?
_ ramdeni kilogrami Tafle amoiReT SarSan?
_ yvela futkars aqvs nestari, Tu ara?
_ rodis miiReT „sapatio niSnis” ordeni?
zogs bloknoti daudvia muxlebze, zogs rveuli. raRacas iweren, iniS-
naven. albomis patroni xatavs. xelmZRvaneli meaTejer ixedeba saaTze.
_ wasvlis droa? ra brZanebaa! jer xom saTqmelis naxevaric ar gviTq-
vams!.. mamali futkrebi sasikvdilod arian ganwirulni... balTigoraSi asv-
la unda moaswroT? moaswrebT... futkrebs aseTi wesi aqvT _ vinc ar muSaobs,
is verc Wams... bodiSi ra saWiroa. Tuki asea saqme, unda waxvideT. wasvla
sjobs warmavalisao. kargi ki iqneboda, rom... ox-ox-o, ra ambavSia Cemi Zmakaci
medole! gza mSvidobisa! gza·mSvidobisa!
TiTqo sizmarSi menaxos. TiTqo niavs Semohyolodnen _ sul erTi wuTiT,
sul erT bewo xans! ase ki amaborges es saiqios gzaze gadasuli kaci! erT
adgilze veRar vCerdebi. Sempirdnen, rom kidev mnaxaven da maSin didxans
darCebian CvenTan. mal-male gamovdivar galavnis gareT, aqeT-iqiT vixede-
bi, yurs vugdeb _ xom ar ismis nacnobi xma:
_ tram-tra-ramta! tram-tra-ramta! tram!
1952 w.
`megobrebisadmi minaweri werilebidan~, 1958
`nawiburebi gulze~
`naxnavebi~
baton niko kecxovels imodena amagi aqvs Cemze, es amagi imdenad scilde-
967
ba rigiT moqalaqeobrivs, meuxerxuleba kidec sxvebis gverdiT aRvavlende
misi sulis salbunebel locvas. me ufro martos mirCevnia masTan saubari,
rogorc Tavisebur uZReb Svils mamasTan, magram isic vici, rom arcerTi ar
vekuTvniT marto sakuTar Tavs, sacaa qveyana _ Cvenc iq, da raki mTxoven,
ramdenime epizodi mainc gavixseno Cveni urTierTobidan, mis sulisagan
garkveuli uflebis gamoTxovis Semdeg, vasruleb am Txovnas.
yvelam icis, rogor Camomiyvana batonma nikom universitetis meore kurs-
idan mSeneblobaze wasuli TiTqmis sami wlis Semdeg (amaze Cemma megobreb-
ma Cemze ukeTesadac daweres), rogor mixdida, Turme, mTeli naxevari wlis
sti pendias sakuTari fuliT (es faqti mxolod ramdenime xnis Semdeg gamimx-
ila batonma ilia abulaZem), magram me is ufro meamayeba, rom sicocxlis
bolomde ar Seuwyvetia Cemze meTvalyureoba da zrunva. Zalian xSirad
ara, magram, roca ki vxvdebodiT, cis gaxsnasaviT meCveneboda misi Rimili.
misi pirveli sityva yovelTvis iyo: _ „mSvidoba Sens naxvas!“ maRali, didi,
Zlieri, ise damyurebda, aSkarad meubneboda, _ aba, axla ra axal oins Semo-
gvTavazebo. mec meRimeboda, magram me _ gawuruli kacis RimiliT.
pirispir iSviaTad wamoscdenia Cemi saqebari ram. piriqiT, sul eWvi-
anobda, xom ar zarmacobo. magram presis furclebidan gulTbilad momefera
jer kidev adre, sanam Cemi mwerluri nacodvilarebi raRac xmas gamoiReb-
da xalxSi, erTxel ki ara, ramdenjerme momefera. madlobas rom vuxdidi,
ecineboda, _ wadi, wadi, saqmes mixedeo!
ufro metad gamomcemloba „nakadulSi“ vxvdebodiT, sabavSvo enciklo-
pediis dawyebiT tomebze muSaobisas. porTfelSi yovelTvis ewyo fotosur-
aTebi, sakuTari namuSevrebi. damiwyobda win: ra xea esao. vetyodi. gaeRimeb-
oda. esa? kidev Tu vetyodi, kidev gaeRimeboda. es balaxi? Tu ver vetyodi,
moiRuSeboda, CaiWerio. es es ariso, daixsomeo, da Tavs viklavdi, vixsomeb-
di.
mobrZanda erTxel, dado magidaze Tavisi didi porTfeli. amoiRo erTi
suraTi _ marto wiflebis Zirebi Seferdebulze, TovlSi. _ ra adgilia
esao? _ sabaduri-meTqi. aq ukve ise Semomxeda, etyoboda gansakuTrebiT
moewona Cemi pasuxi. mere cota SeyviTlebuli suraTi damido: oda saxli,
win Zalian lamazad ayvavebuli norCi atami. me im suraTze veraferi vTqvi,
garda imisa, rom mSvenieri iyo. maSin batonma nikom sevdianad Tqva: WyviSia,
galaktionis saxli. es roca gadaviRe, vaCvene galaktions, gaixara, gulze
miikra da cremlebi wamouvidao. dasavleTsac unda icnobde kargado da
wavida.
ufro adre samxatvro galereaSi SevxvdiT, Tengiz mirzaSvilis TuSur
968
serialTan, ra Tqma unda: _ mSvidoba Sens naxvaso! mere: _ mogwonso? _
Zalian-meTqi. _ TiTon Tu hyofilxar TuSeTSio. „ara“ rom vuTxari, kopebi
Seikra: _ Sena, ra vqna, im Seni garekaxeTidan sxvagan ara sdgam fexsa? _
aRar vicodi, sad CavmZraliyavi. cota xansac viareT erTad. mere gavubede:
_ saidan, rogor unda wavide TuSeTSi, batono niko? _ jer gakvirvebuli
damaCerda, mere gaiRima, _ getyvio: Tu ara gaqvs, zurgCanTa unda iTxovoo.
unda iyido saRamoTi: Zexvi, xmeli mxolod (maSin iSoveboda), konservebi,
orcxobilebi, namcxvrebi, kolofebisa. kargi iqneba, Sin Tu ise miitan, aravin
dainaxos es nayidebi Sinaurebidana. Tu dainaxes, daide enaze klite. diliT
uTenia aikide CanTa, erTi esa Tqvi, TuSeTSi mivdivar-Tqo, astexen erT amb-
avs deda da coli, ra geTuSeTebao, magram Sen mainc unda gaaswro gareT.
raki ojaxidan gaxval, TuSeTSi ra aris, erTi gadaZaxebaa, avstraliaSic ki
Caxvalo.
Zalian momwons erTi misi naambobic: reqtori rom yofila, gagania
gamocdebis dros, erT fSavels didi CxubiTa da kbilTa RrWeniT miuRwevia
mis kabinetamde. ar ijerebda, Turme, kabinetSi rom ar iyo. raRac TaTbirze
yofila zeviT. gauRiaT kabinetis kari, uCvenebiaT. Sewuxebula Zalian fSaveli,
_ ori sityva mainc damawerineTo. dauwerinebiaT. meore dRes waukiTxavs
baton nikos is werili: „vax, niko, rogor mindoda Seni naxvao!“ xelze vicani,
Tanaklaseli, Zalian kargi kacio. maSinve movaxabake cota raRaceebi da
avedi mis sofelSio. rom daunaxavs fSavels, ganaTebula, gabadrula, _ mosa-
wyobi gyavs vinmeo? _ ukiTxavs baton nikos. _ ara, kaco, TrialeTidan Camo-
viare, gulma momiara, Zalian mominda Seni naxva, Sen ki ar damxvdio. ar
SeiZleba egeTma ramemac mouaros kacsao?! im Rames didad vilaReTo. iseTi
Ramec iSviaTad maxsovs saaragvozeo, _ tkbilad iRimeboda niko.
dRes rom asea aRzevebuli sufruli myvirala patriotizmi, batoni niko
ubralod ityoda: kaxeTSi viyavio, _ saxeli aRar maxsovs, romeli sofeli
Tqva, _ soflis SesasvlelSi bogiri iyo Cangreuli, Zlivs gadavediT. gaugia
Cemi iq yofna kolmeurneobis Tavmjdomares, Cems yofil students, movarda,
aRar icoda, riT daewyo, _ kacebi ukve gavgzavne, batono niko, tyeSi, civ
wyarosTan unda gvewvioTo. me uari vtkice, _ saqeifod gaqvT saqme, bogiri
ver gagikeTebiaT-meTqi. bevri memudara, magram amaod, wamovedi, _ ai, gaakeTe
eg bogiri, maSin dampatiJe da aucileblad gewvevio. Tvec ar gasula da Camo-
brZanda dauTovebuli is Tavmjdomare, _ wamobrZandiT, batono niko, bogiri
CaibareTo. wavyevio. lentic me gamaWrevines, avyevi civ wyarozedaco...
bevri, bevri ram maqvs kidev saTqmeli baton nikoze, misi didebuli su-
lis gamobrwyinebebze, magram amjerad imiT davamTavreb, rom sul vnanob,
969
sul vnanob, verc erTxel rom ver veaxle, roca avad iyo... es sinanuli mZime
borkiliviT mixexavs kisers da misi gaxsenebisas Tavi ver amiwevia maRla.
da erTi ucnaurobac. arasodes minaxavs aseTi mainc meCveneboda xolme:
gadagvalul gorakze dgas, veeba, qufri, eris moZRvris maRali joxi uWiravs
da mkacrad kopebSekruli gadahyurebs midamos. molodini maqvs, wamic da
misi mWaxe xma elvasaviT gauvlis im midamos, viRacani aCoCqoldebian, viRa-
cani swrafad gadavlen kacTaTvis miCenil gzaze. bolo xanebSi batoni niko
sul dums...
1988
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`nislSi~
***
zaliko gaocebuli iyo. aba, rogor ar unda gaocebuliyo, roca celqi,
udardeli da aTasgvari anglobis momgoni irine ase uceb dedur mzrun-
velobaze gadavida, da erTxel isic ki uTxra, rom eqimisTvis miemarTa.
gaocebac amas Tu SeiZleba daerqvas, ai.
guli aucaxcaxda, RvediviT mWidrod dawnul vaJkacs.
irinesTvis araferi ar ukiTxavs. „SeiZleba marTla raime SemamCniao“,
gaifiqra da, rogorc es wesier mamakacs SeSvenis, im dResve gamocxadda po-
liklinikaSi. poliklinikidan saavadmyofoSi gagzavnes, saavadmyofodan
kvleviT institutSi, institutidan... imis saxeli aRar vici. aTries, awames,
aSuqes, Cxvlites. araviTari gansakuTrebuli! mxolod misi kuWis sagrZnob-
ma simcirem gaaoca eqimebi da zalikomac es ambavi wamoiRo diagnozis sax-
iT.
irinem nazad gadausva xeli da cremlnarevi xmiT, xmiT, romlis yovel
976
bgers uwyvetda, umarcvlida, raRac warmoTqva, Tumca abdaubda, magram mainc
misaxvedrad:
_ isini veras gaigeben... isini amaod imtvreven Tavs.
Tavissamtvrevi zalikos gauCnda. Subls muStebi _ Seuyuda, Tvalebi dax-
uWa da fiqrs mieca. mere uceb, TiTqos eleqtroZalam aafeTqao, qals xeleb-
Si Caafrinda.
_ daufaravad miTxari yvelaferi. me mainc vicode ra aris Cems Tavs...
irines asi Wangi Camohkides gulze, aTiaTasma ekalma daukawra kani, ma-
gram mainc moaxerxa eTqva.
mTvareuli.
_ mTvareuli? _ zalikom ukan gaiwia, tuCs kbilebi daaWira da cas Sexe-
da. marcxena Tvali moxuWuli hqonda, marjvenaSi ki sinaTle Cahvardnoda
da sindiyiviT ulaplapebda.
xmas ar iRebdnen.
irines kedlisaken miebrunebina piri, mxrebi uTrToda, savarZlis Tavze
SerCenil marjvena xels nerviulad atokebda.
_ saidan ici? _ xma amoiRo zalikom. sityvebi wamovida ZirmokveTil
xesaviT, umweod, ganwirulad.
_ me TviTon gnaxe.
_ Seen?
_ xo, me.
irine isev zurgmoqceviT idga. TvalebTan cxvirsaxocis moqarguli ki-
duri mouCanda, etyoboda cremlebs ikavebda.
_ rodis, irine, rodis?
_ zustad maxsovs. ToTxmetSi, Ramis pirvel saaTze.
uceb raRacam daiWeqa.
es zaliko iyo. divanze gadaqceuliyo da xarxarebda.
irine misken gaeqana.
_ zaliko!
zalikos araferi ar esmoda.
_ zaliko!
zaliko isev xarxarebda.
_ zaliko! sayvarelo!
da is iyo, irinem daiwivla `miSveleTo~, rom kaci gons movida.
_ Cumad. _ xeli CasWida da miizida.
irine tiroda, caxcaxebda, mkvdrisferi edva.
_ irine, sayvarelo, ira. Cemo uWkuo iroCka, Cemo... ToTxmetSi, Ramis pirv-
977
el saaTze banditeb,a tansacmeli gamxades.
3.12.48.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`noSrevanis naTqvami~
`oblebi~
985
`ori Tevdore~
I
1955 wlis zamTari iyo, ianvris bolo. „naZvurad“ naqsovi Txeli, ganieri
palto mecva, yavisferi, sul Cqara davdiodi, ar Semcivnoda. viwonidi
samocdaerT kilograms.
risTvis viyavi mweralTa kavSirSi, aRar maxsovs. dabla, vestibiulSi,
Teimuraz jangulaSvili da silovan narimaniZe Semxvdnen. Teimurazi _
rogoric axla aris, silovanic _ kidev ufro veeba, zemodan mayurebeli.
Teimurazma gamaCera, gamomelaparaka...
am dros kibeze Camovida batoni giorgi leoniZe. me garideba veRar
movaswari, aviwure. movida, is ufro didi silovanze, rogorRac mozeime, Tbili
ruxi paltoTi, Tbili xelebiT. Taviseburi bubuniT momikiTxa _ xaSmelebo,
Tqve xaSlebo... _ rogora xaro. me erTi suli mqonda, CamovrCenodi, baton-
987
ma giorgim ki brZana, esac unda waviyvanoTo. im wams xom ver vikiTxavdi, sad
mivyavdi. gareT rom gamovediT, silovanisgan gavige _ wavideT, TiTo Wiqa
davlioT erTado. amaze ukan-ukan daviwye daxeva, sxvagan var-meTqi wasasvl-
eli da sxva; magram batonma giorgim ar gamiSva, TviTon Camsva manqanaSi.
sanam daviZvrebodiT, brZana: restorani da egeTi rame ar damanaxoT, wyn-
eTSi avideT, iq erTi duqania, _ puri, yveli, mwvanili, genialuri mwvadi da
sxva raRa sWirdebaT purismWamelebso! silovanma mainc gamoido Tavi (Can-
da, is gvmaspinZlobda) _ restoranSi wavideT, Tbilad, myudrodo, magram
batonma giorgim ar qna, wyneTSi wavediT.
me pirvelad mivdiodi wyneTSi. saRamovdeboda, CrdilebSi, wiwvnar nar-
gavebSi, isev sqlad ido Tovli. mTebze daxvavebuli iyo saqare Rrublebi,
maRla da maRla matulobda Tovli, manqanaSive vgrZnobdi, ra sicivec unda
yofiliyo gareT, batoni giorgi ki mSvenier gunebaze iyo, uJuJunebda cis-
feri Tvalebi. ufro Cems gasagonad laparakobda Cemi Taobis erT gaxmau-
rebul poetze, _ mSvenieri poetia, WeSmariti poeti, magram nametani xmamaR-
la uyvars Tavisi saxelis gamocxadeba, me, poeti, esa da eso. eg ar varga. me
rogor gavbedavdi, magis asakSi ki ara, merec, laureatic rom gavxdi, xmamaR-
la meTqva sadme, poeti var-meTqi. dResac ufro filologs vuwodeb Tavso.
male SevediT sofelSi. gavCerdiT, gadmovediT. aq sul axvetil-daxvetili
Tovlebi iyo. Cems Txel paltoSi swrafad gaatana yinvam. kbilebs kbilebze
vaWerdi, ar avkawkawebuliyavi. wagviZRva batoni giorgi. raRa Tqma unda,
aRtacebiT Sexvdnen SedarebiT axalgazrda meduqneebi, mardni, marifaTiane-
bi. _ purs gaWmevT, purso! _ iqadnebodnen. dagviTmes „nomeri“, fanerebiT
aWedili, WdeebSi civad rom iyureboda sibnele. davsxediT. me isev kbilebis
kawkaws vebrZodi. kidev kargi, rom wamSi gaaCines raRaceebi, male is ganTqmu-
li mwvadic veeba Samfurebze. scioda Teimurazsac. baton giorgis da silov-
ans ara. sul cota arayio? SeiZlebao. visac rogor undoda, ise mosva pat-
ara Wiqidan, movida Rvino, sqeli kardanaxi, magram civi, civi. batonma giorgim
SemamCnia, gabedulad ver meWira Wiqa, _ auh, gciva, biWoo? gadmomiwyo da
gadmomiwyo mwvadis qoniani naWrebi, _ aba, mouare da swrafado! da marTlac,
cota xanSi damTba, davwynardi, datkba garemoebac.
raRa Tqma unda, batono giorgi gveubneboda sadRegrZeloebs _ ubral-
od, magram Ronivrad, xatovnad. locavda Cvens qveyanas, mis cas, mis miwas,
didTa da pataraTa. da moxda saocreba _ SeTvra. mec ki fxizeli viyavi da
batoni giorgi aSkarad SeTvra, dadga bolo Wiqa da brZana, _ wavediTo.
raRas vizamdiT, avdeqiT, gavyeviT. Rame iyo ukuni, bneli Rame.
TbilisSi rom CavediT, batonma giorgim gamogvicxada, _ yvelani CemTan
988
modixarTo. me axla mainc gamiSviT-meTqi, magram ar gamiSva. „varancovze“,
„iveriis“ redaqciis aqeT, tramvais xazis gverdiT, veliscixelebis did
sardafSi CagviZRva, sardafi naTeli iyo, sufTa, sufTa, didi kasrebi iyo
Camwkrivebuli. batonma giorgim daiZaxa:
_ ilo!
gamovida veeba, mkvrivi, gaRimebuli kaxeli, kaxuri qudiT, WaRara ulvaSe-
biT. feri hqonda _ namdvili saferavis patronisa.
_ Sen genacvalos iloo! _ gadagvikocna batoni giorgi, Cven xeli Camogv-
arTva, migviwvia, _ aqeT mobrZandiTo. mofarebulSi agviyvana. patara mag-
idaze mrgvalad moxarSul did indaurs aeSvira fexebi cisken, ewyo: SoTebi,
saTali, TuSuri, mwnili, mwvanileuli, niorwyali WiqebSi. batoni giorgi
aRtacebuli darCa. _ ai, axla ki vqeifobTo! dagvisxa ilom orxeladianidan
badagiviT saferavi, aswia batonma giorgim Wiqa, gaocebuli Sevyurebdi. risi
simTvrale! ciskariviT naTobda yovelmxriv. sadRa iyo sicive, ukve mec viw-
evdi maRla. maxarebda, rogor Wrida indaurs batoni giorgi, rogor gvirigeb-
da Tavisi xeliT naWrebs, mere ilo, namdvili Rvinjua, didi keTili wiTeli
xelebiT. magram me meore Wiqa davlie Tu ara, vigrZeni, Rvinis Secvlam
momarRvia, mesame Wiqamde, rogorc iqna gavZeli da mere avdeqi, wamovedi,
gamovi pare.
fexiT avedi Cemi dis binamde, xudadovis tyesTan. is Cemi Txeli palto
gaReRili mqonda, ukve mcxeloda, siamovnebiT vuSverdi saxes kantikuntad
momaval fifqebs.
sardafSi ki TiTqmis gaTenebamde uqeifiaT baton giorgis, im kaxel ilos
da Cvens poetebs. warmomidgenia, rogor xarobda maT xelSi is alersiani
saferavi Rvinoc.
II
es ukve 1957 wlis ivlisSi iyo. im zafxuls yivanaxvela Sexvda Cems ori
wlis Svils. mirCies, wyneTSi ameyvana, erTi pawawina oTaxi daviqirave qvemo
wyneTSi, iq gavatareT ivlisi da agvisto.
erT dRes, TbilisSi yofnisas, Cemi xaSmeli mezobeli da mokeTe jimSer
m-li Semxvda, cota ucnauri biWi, fanatikuri moyvaruli manqanebisa. kargad
wamozrdilic ki viTom sul manqanaSi ijda, saWes iyo CaWidebuli, siCqa-
reebs rTavda, gazs aZlevda, Znel gzebze atarebda. am jimSerma mTxova, giorgi
leoniZes mZRoli sWirdeba (ukve yofiliyo masTan), Sen xom icnob, midi ra,
oriode sityva Semawie, amiyvanos da me vici da Cemma kacobamo. Sevpirdi,
kviras xaSmSi viqnebi da dedaSens davutoveb pasuxs-meTqi.
989
vicodi, sadac cxovrobda batoni giorgi wyneTSi, isic vicodi, im xanebSi
rom xSirad imyofeboda iq, gavbede da erT saRamos, mzis Casvlisas, agrile-
bulze, mivadeqi saxlSi. Zirs iyo, saxlis dabliTa derefanSi, Silifad ecva,
Rrmad Caxsnili moklesaxeloebiani perangi, msubuqi fexsacmeli, axaltari-
an Toxs amowmebda. danaxvisTanave raRac ar momewona mis saxeSi. Tbilad
ki mimiRo. ise rogora xar, ras sCadio. me vuTxari, saqme rogorc iyo,
risTvisac vawuxebdi, daviwye jimSeris daxasiaTebac, ra Tqma unda, kargad.
is maCvenebda Toxis tars, _ gana es taria, ai, aseT tarebze scdeba mTeli
qarxanao. ugulod miayuda Toxi kedelze. momeCvena, rom makvirdeboda, mamow-
mebda, gulwrfelad vlaparakobdi Tu vcruobdi. vicio, iyo CemTano, magram
me ase mgonia nametani ucnauri vinme unda iyoso. me gamecina. avuxseni _
laparaki icis egeTi (Zvelavlabruli, tkepniT, SeyovnebebiT, grZeli xeleb-
is moSveliebiT), magram fanatikosia Tavisi saqmisa, patiosani, patiosani
ojaxis Svili. mtkiced ar dampirebia, magram movideso.
wamosvla davapire, moica, xaSmeli kaci xar, Cemi mamuli unda gaCvenoo.
derefnidan gamovediT. ufro aSkarad SeemCna, Tvalebi hqonda dardiani.
saxec, _ adre sul ganaTebuli, _ Camuqebuli, CamomZimebuli. siaruliTac _
raRac bebrulad midioda. mimiZRvoda win, maCvenebda xexils, zogs ukve msx-
moiares, zogs axal Carguls, yvelas gamorCeuls, jiSians, moswia atmis toti,
_ Seni xeliT mowyviteo. movwyvite erTi. kidevo, kacoo! movwyvite erTic,
meti aRara. erTi mas SevTavaze, _ arao, arao. davigemovne atami. xom xidisT-
auria, gemo mainc wyneTuri aqvs, mJaveo. am mxriv Cvens ivrispirebs adgili
ver Seedreba, miwidan pirdapir amodis badagio.
gamovbrundiT, vuyurebdiT saxls, dids, TaRovan aivans. am saxlSia Cayrili
Cemi laureatobis fulebio. fui, fuio, uxsenebeliviT axsena Cveni raionis
erTi raikomis mdivani, _ nakveTi rom CamomarTva iorze, ezoc CamiWra, Cami-
Roba, gamomaZeva mSobliuri soflidan akademikosi kacio.
TiTqos veRar gauZlo muxlebma, balaxian daferdebaze dajda, dajeqio,
davjeqi. visxediT, gaviyurebodiT mTebisken, sadac mze Cavida wiTlad. sasi-
amovno iyo iqidan mosuli niavi, gavbede da vkiTxe, _ axal ras wavikiTxa-
vdiT misas uaxloes xanebSi. momxeda gamwyralma. Sen, Sen ras akeTeb, is
miTxario. tyeSi davdiodi yoveldRe, maT zemoT, iq vkiTxulobdi da vwer-
di. were, wereo, galaktion tabiZe sul yoveldRe werda da dResac ase wer-
so. dadumda, vera da ver aewyo Cveni saubari. Camuqda midamo. meo, Zlivs
vglejav leqsis dasawer dros am wuTisofelso, _ erTi es Tqva da isev
Sevida Tavis aSkara dardSi. vicodi, stalinis „damuSavebis“ Semdeg uceb
Seubrunes zurgi mis Sedevrebs _ „qarTlis baRsa“ da sxvebs. isic vicodi,
990
sastiki daZabuloba rom iyo Camovardnili masa da viRacebs Soris. magram
mis ucnaurad mZime dards am ambebTan ver vakavSirebdi. meCveneboda, rom am
dardiT amovsebuli iyo veeba sivrce _ misi TiTqosda daxvavebuli sxeul-
idan Soreul mTebamdis. mTebis qvemoT, xeobebSi, sqlad iyo Sededebuli
igi. kidev ufro sqlad Sededebuli _ Tvalis upeebSi. muxlebze ewyo veeba
daRlili mklavebi, momeCvena, rom TiTqmis daxuWuli hqonda cisferi naTe-
li Tvalebi.
avdeqi, davemSvidobe, wamovedi.
jimSeri aiyvana mZRolad. am mZRolis ambavi qveyanam icis. masaviT aravin
gamosdgomia baton giorgis. batonma giorgimac SviliviT upatrona jimS-
ers.
me raRacnairi sizviadiT warmovidgen xolme im mzis Casulis saRamos
wyneTSi. vzviadob, rom minaxavs namdvili poetis, didi poetis didi dardi _
ganfenili misgan _ Semogarenis mTebamdis.
`patara biWi golgoTaze~, 1989
`ori werili~
1.
Zvirfaso kolega!
mainteresebs, rogor SeafasebT am faqts:
me maqvs saweri magida, romelic SeZenilia im dros, roca Cems oTaxSi,
farTobis simciris gamo, ar SeiZleboda erTad mdgariyo isic da sawoli
ramec. amitom _ mas Semdeg, rac dRe-Ramis garkveul nawilSi viyenebdi pirda-
piri daniSnulebiT, e. i. sawer magidad, Semdeg zed vSlidi logins da meZina
sruliad normaluri ZiliT, rogori Zilic axasiaTebs axalgazrda kacs,
romelmac jer kidev ar icis uZilobis SiSi da guls ar uRrRnis fiqri
imaze, rom mezobel binaSi rbil zambaraze wevs Seni uRirsi TanamoZme. axal
binaze gadmosvlisas, TerTmeti wlis winaT, bevrni mirCevdnen, magida dame-
tovebina meZvelmaneebisTvis, radgan misi transportireba TiTqmis imdenive
jdeboda, ra fasadac, sadac Tqven gnebavT, iq iyiddiT am magidaze ukeTess,
magram vinaidan Zvel nivTebs CemTvisac garkveuli relikviuri mniSvnelo-
ba aqvs, Tanac xels maZlevs gansakuTrebiT misi tevadi ujrebi, amitom igi
dResac Cems kabinetSi dgas. sabralo! dResac zed etyoba Cemi sxeulis mZime
nawilebis kvali, da imisaTvis, rom SesaZlebeli iyos Seuferxebeli wera,
991
Sua adgilas daWedebuli maqvs plastmasis iasamnisferi dafa _ me im dafaze
vwer, _ miyvars magidis sruliad ubralo, najafari ieric, magram me igi
miyvars kidev ufro imis gamo, rom zed Tavis bavSvur saqmeebs akeTebs Cemi
vaJiSvili, romelic axla meTormete welSia gadamdgari da romelsac ekuTvn-
is mTeli Sua ujra, da es Sua ujra savsea misTvis saWiro, xazs vusvam _
saWiro, uamravi wvrilmaniT.
ucilobelia, bavSvis kuTvnili nivTieri samyaro TiTqmis srul war-
modgenas gvaZlevs TviT bavSvis, da ara marto calkeuli bavSvis, xSir SemTx-
vevaSi, mTeli misi Taobis bunebazec ki: amitom me saTiTaod amovalageb am
nivTebs, Tan aRvnusxav da, Semdgom amisa, gTxovT, gaakeToT Tqveni kompetent-
uri daskvna sakiTxze, romelzec esoden xSirad vkamaTobT xolme Cvens
wreebSi, ese igi, imaze, Tu saiT karnaxobs svlas fizikuri Tu sulieri moTx-
ovnilebebi adamianTa dRevandel modgmas. viwyeb:
damtvreuli Teatraluri durbindi, plastmasis Savi revolveri (saTa-
maSo), saizolacio lentagadaxveuli TxeltuCa, sarCilavi, saxraxnisi, funji
(webosTvis), elementi „êðîíà“, yursacmebi, telefonis yurmilis membrana, mag-
niti (naliseburi), kidev magniti (swori), qanCsaRebi (14X17), gamomrTveli,
isev membrana, rkinis Waxraki, dagundavebuli izolirebuli gamtari, webo
(asdis acetonis suni), mSrali spirtis filebi (mrgval-mrgvali), isev mag-
nitebi (natex-natexi), plastmasis propeleri, plastmasisave hokeisti, wver-
motexili jibis dana, eleqtronaTura (3V), telefonis ciferblati, burTul-
sakisuri. CanTis saketi, gamosamJRavnebeli fxvnili (fotografTaTvis), zam-
barasaviT daxveuli mavTuli, SaSxanas carieli vazna, avtokalami (gatex-
ili). velosi pedis ukana RerZi, pawawina eleqtroZrava, saRebavi „alumi-
niseburi“, xelis tyviamfrqvevi (saTamaSo, Zalian patara), isev naTura (1,5V),
sanTeli (avtomanqanis), akumulatori _ ÌÃÁÒ-1, saSleli, saizolacio lenti,
rezinis sabeWdi (warweriT _ ýñêèç) kanifoli, kala, damcvelebi (radiomim-
RebisaTvis), Tunuqis naWeri, mTeli kolofi wvril-wvrili qanCebisa da Wan-
Wikebisa, zumfara, pastiani kalami (carieli), transformatori, samxedro qam-
ris balTa... da kidev uamravi ram, romelTa saxelebi ar vici da verc aRvw-
er, radganac ukve Tavic amtkivda da Tvalebic miWreldeba. amaT daumateT
mxolod: sazeinklo iaraRebiT savse yuTi, romelic magidis qveS dgas, da
TviTmfrnavis modelebi TiTqmis yvela karadis Tavze.
2.
Cemo aRmatebulo kolega!
vici, ra pasuxic gsurT. marTali brZandebiT savsebiT. magram ukeTesi
992
iqneboda, Tqveni bavSvis nivTieri samyaros aRwerisas ar gamogrCenodaT
erTi ramac: aiReT gamadidebeli SuSa. Tumca ara, marto gamadidebeli SuSa
ar kmara. amisaTvis sagangebo aparaturaa Seqmnili. Tqven gamogrCaT, rom
yovel nivTze Tqveni bavSvis saTuTi TiTebis anabeWdia darCenili, da es
anabeWdebi Zalian hgavs sapolicio ubanSi registrirebul pirTa TiTebis
anabeWdebs.
meorec _ mieciT saSualeba, bavSvma TavisTvis Seinaxos Semodgomisas
xeebis kenweroebs wamodebuli nisli, da mere vilaparakoT pirispir me da
Tqven.
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`ostatebi~
`oficeri~
`oCopintre~
finTi Tu ara xar, monadirec ara xar. me rom pirvelad daTvi movkali,
iseTi viyavi, Cems danaxvaze mosabruneblebi xdebodnen maswavleblebi. qalam-
nebi mecva, _ ai, Wvintebi, TiTs ver moakauWeb imodenad, abga mekida, _ ymawvili
Caimaleboda Sig. erTi wigni megdo xolme da erTic rveuli. danarCeni
koWebiT, vaSlebiTa da aTasi eSmakobebiT mqonda savse. laxtSi Roris xme-
li sayeloTi mcemdnen da Tvals ver maxamxamebinebdnen. sagnebSi kidev _
sul sustebi! maSin sustoba iyo. me viyavi sul sustebiani jgufSi da gadazneq-
ili. ega, gadazneqili, didi iyo, ulvaSebdapewili. gaiZaxa erTxel isaka
maswavlebelma dafasTan da, ra vici, kaco, ra RmerTi gauwyra, gamoiyvana
magaliTi! gamoiyvana magaliTi da davcxe taSi. taSi egeTi ar undao, gamiSa-
la Sig ybaSi isaka maswavlebelma, wamavlo qeCoSi, mimiyvana karTan da, rom
mkra Witlayi, sabWos kedelTan gaviWime dekeulis tyaviviT. abga xelSi miW-
iravs, isaka maswavlebeli rom qeCoSi damwvda, me abgas veci, _ vicodi, rasac
mi pirebda, da abga wamoviyole.
wamovdeqi, CavibRerte muxlebi, gavisinje gadayvlefilebi, davemuqre isaka
maswavlebelsac, gadazneqilsac da mTel jgufsac, gadavikide abga da wavedi
sasaflaoze. jer qvebs vuzuzunebdi isaka maswavleblis vaSlebs, dakrefilebs,
zemodan. mere Cavjeqi da rkinis meserebis ZirebSi tyviebs davuwye Zroba.
davaZre blomad, erTi kai muWa. Cavedi Sin. arc dedaCemi iyo Sin, arc aravin.
gadavadne is tyvia, davWeri, davamrgvale. sami masra safantiT gavtene, erTSi
1000
msxvili tyvia Cavde, ar vici, risTvis, sayovelSemTxvevod. movitexe puri,
CamoviRe sawyali Cemi Zmis Tofi,amovifare gverdze da Cavi pare Cvens xev-
Si.
Semodgomaa, ese, oqtombris bolo. nislia, TiTqos scris kidec. Cveni xevi
su foTlebiT aris savse, foTliTa da SaSvebiT, magram aqac egeTi finTi var,
sanam zed ar mivadeb lulas, arafers ar vesvri, wamali menaneba. egre axlo
kidev arc erTma SaSvma ar mimiSva. arc SaSvma, arc CxarTvma. Tanac, arc
maincdamainc vcdilob. TiTqos raRaca meweva zeviT, mivdivar da ufro zeviT
minda. iq rom aval, ufro zeviT minda. TiTqos ra, ici? Senc unda gaxsovdes,
rogori Telebi da qorafebi idga Tixianis TavSi, meCveneba _ avaTaveb im
Camobnelebul Telebsa da qorafebs da velkeTilSi gaval. ucxo ram mewe-
va, su mimarbeninebs guli. avaTave is Telian-qorafianic, avedi e iq, ai, _
Savwylebamde. iq rom avedi, iq ki daRla vigrZeni, davjeqi, wyali davlie,
puri amoviRe, vWam. Tofi muxlebSi midgas, mxarze maqvs miyudebuli. iseTi
siwynarea, foToli rom mowydeba, sul ismis, rakarukiT rom modis. SevWame
is puri, Tofi Zirs davde, isev davewafe wyals. vsvam im wyalsa da iq mesmis,
_ raRaca afaCunda, raRaca ablarjunda. avxede iseve, wyalze dawafebulma.
da, rasa vxedav, kaco, _ daTvi! erTi qoxisodena daTvi amosula gadawvenil
wifelze da Tavis Semagrebas cdilobs. is maRla ari, me _ dabla, Tanac me _
wolela. mcodne xalxSi rom vambob, SiSis Jruanteli uvliT. me kideva, xom
geubnebi, egeTi finTi var, arc SiSi vici, arc araferi. avi qari Tu wera rom
agitans, _ iseve, wolelam, gamoviRe safantiani vazna, tyviiani Cavde da, sanam
daTvi mixvdeboda rames, vin viyavi da ras imasa vSvrebodi, iseve vuxivle
qvemodan. etyoba, wamali bevri momsvloda, iseTi xma hqonda, erTmaneTs eca
qveyniereba. is daTvi kidev aiwia aese da Caixveta im gadawvenili wiflis
ukan. aq ki vkari fxaWi, jer Tofianad davgordi, mere wamovxti da daveSvi
xev-xev, mSralSi Tu wyalSi.
Cemi sawyali Zma baRis boloze damxvda, Robeze ZeZvs adebda. daminaxa,
Tofi rom meWira da gafeTxumebuli rom viyavi, _ aio, Tu ar dagkideb maR-
la fexebiTa da naxav Senao. me kidev gulamovardnili veubnebi, _ daTvi
movkali-meTqi. _ gawyvite xma, Se maimunebis bairaRoo! _ movkali-meTqi, biWo,
_ amoviwyvite yvelani. maSin isic Sefiqrianda, is sawyali. _ sadao, rogor-
ao. movuyevi, rogorc iyo da rac iyo. dauZaxa qvakaca andruas, iman imas
uTxra, ese da eseao. axla iman damiwyo, _ gudad amogiRebT, Tu tyuils ambo-
bo. amomiReT-meTqi, rogorc gindaT-meTqi. wamoiRo andruamac Tofi, wavediT,
mivdivarT da exla cota mec meeWveba, _ iqneba marto daiWra, iqneba sulac
avacdine, ra vici! ise var, rogorc gawuruli. mivuaxlovdiT Savwylebs, _
1001
RmerTo! _ viZaxi gunebaSi. RmerTo-meTqi da, saca me ar viweqi wylis dasal-
evad, zed iq ari damxobili, ai, gora! gadairivnen Cemi sawyali Zmaca da eg
qvakacic. uvlian SoriSor, axlos misvla ver gaubedniaT. mere maRla avediT
da iqidan esrola andruam. ra unda gainZres, kaco, rom mivediT da Zlivs-
ZlivobiT amovabruneT, Cemi tyvia Sig yelSi sZgereboda da tvinSi asuliyo
pirdapir. damiwyes kocna Cemma Zmamac da andruamac, _ rogor gabede, biWo,
Se finTo, Se eSmakis sasiZoo. egre icoda Cemma Zmama. me kidev CamovuSvi
Rababi.
monadire SeSlil varskvlavzea dabadebuli, naTliisSvilo. kvdebian
xolme siciliT Cemi qalaqeli Zmakacebi. Camovlen zauerebiTa, goland-
golandebiTa, ZaRlebiTa, mamaZaRlebiTa, nadiri kidev mainc CemTan mova, Sen
mesrole, elizbaroo. mec gadmovuReb im Cemi sawyali Zmis kondaxze mavTul-
gadaxveul Tofsa da vesvri. vesvri da ara scdeba. xom gagigonia:
maRlamTis monadire xar, bolo gixdeba xmlisao,
yvelas mosiyvarule xar, Sinaurisa, mtrisao,
alalo Sensa venaxsa, Wigo udgia msxlisao.
rac imas Rvino gamosdis, naxevaria sxvisao.
marTalia, egrea.
wamo, erTi ori xelada kideva maqvs darCenili, isic davlioT da movrCeT.
Savad atalaxebul gzaze WaRaraTmagawewili, welSi waxrili, gacinebuli
oCopintre miabijebs. gzis pirebze ZaRlebi ijagrebian, iRrinebian. oCopin-
tre raRacas mitutunebs, _ tui, tui, tui...
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`pani~
vano
Cveni saxlis win jer sxva saxlebi da xeebia, mere _ venaxebi, mere _ mTa.
mTis aqeTa ferdobze aqa-iqRa SerCenila buCqebi, mTis iqiT tyea, didi
tye.
saRamoobiT, rodesac wvims an nawvimaria da civa, vexvevi mamaCemis Tbil
paltoSi, fexebmokecili vjdebi aivnis kuTxeSi midgmul taxtze, gadaSlili
maqvs wigni, vkiTxulob. magram ufro xSirad nikapiT vebjinebi muStebs,
vuyureb naoWebSi nislCadedebul Cabuntebul mTas da vfiqrob.
me vfiqrob: mTis iqiT wvimis wveTebiT totebdamZimebuli, Zirs daStere-
buli Savi xeebi dganan. im xeebs scivaT, magram Tavs ikaveben, ar kankaleben.
Tu erTi agitana kankalma, mere Znelia, Tavs veRar Seikaveb. scivaT danaRv-
lianebuli TvalebiT momziral ciyvebs da kvernebs, scivaT buCqnarSi gav-
lisas gawuwul Svlis nukrebs, scivaT TavdaRunul, qeCoajagrul mglis
lekvebsac... me ki Tbilad var.
me Tbilad var da madlobas vambob, rom Cemma papam da bebiam, Cemma mamam
da deRam saxli aaSenes kargad gadaxures, wveTi ar Camodis arsad. rom
SeiZlebodes da mamaCemis Tbil paltoSi SemomayuJebina kvernebi, ciyvebi,
Svlis nukrebi, TviT mglis lekvebic ki, _ iyvnen SemoyuJulni Cemi mklavebis
qveS da iyuron gareT marto cxvirgamoyofilebma, _ meca da isinic namd-
vili bednierebi viqnebodiT.
marTla, ra aris es „beRniereba“, ase xSiraR rom vnatrobT?
albaT, siTbosaviT kargi raRac, ara?
ra Tqma unda, rodesac civa.
1011
vaJa
mama saavadmyofoSi wevs. guSin wamiyvanes da maCvenes. miyurebda da miR-
imoda. uxaroda, rom ukve didi viyavi.
_ Sen ukve diRi xar, Sen ukve didi biWi ·xaro da Tan gamxdar, gaTeTre-
bul xels gulze da gverdebze misvamda.
erTxel, patara rom viyavi, tyeSi wavediT saseirnod. roca daviRaleT,
amiyvana da Tivis bululze Semsva. vijeqi im rbil bululze da did wiTel
vaSls vWamdi. mama Zirs iyo wamowolili, mwvaneze, iqidan Semomcqeroda
TvalebmoWutuli, RimiliT.
uceb is Rimili gauqra, saxe Caumuqda, CauSavda, Turme CaeZina. me ki SemeS-
inda da tirili daviwye, momeCvena rom mTel qveyanaze Camobnelda.
mamas gavRviZa, isev gaiRima da irgvlivac yvelaferi ganaTda.
Rimils araferi sjobs qveyanaze.
gansakuTrebiT, keTili mamis Rimils.
gogia
alersiani dRe iyo. Rvinia da kudvarda ferdobze sZovdnen, mivida ivane
_ mxarzeuRelgadebuli, moRuSuli. uReli CamoiRo, rkinis tabiki amoaZro,
Rvinias yurSi xeli Cahkida. Rvinias ezareboda uRelSi Sebma. iseTi aler-
siani mze iyo, ise gemrielad imZoveboda balaxi, Rvinias ezareboda uRelSi
Sebma, Tavi gaiqnia, xeli gaaSvebina ivanes. ivane isev CaeWida yurSi, Rviniam
isev gaiqnia Tavi da isev gaaSvebina xeli. maSin dilidanve gunebaareulma
ivanem rkinis tabiki rqis ZirSi dahkra _ ai, Senao! Rviniam erTi ki moaswro
da SiSiTa da gakvirvebiT amoxeda, mere CaiCoqa, Tvalebi Cauburusda, gver-
dze gadautrialda, TviTonac gverdze gadawva, amoifSvina da ena wamoucur-
da.
ivane soflisken garboda yviriliT.
_ dana! dana geqnebaT, xalxo, danao.
mamuka
ariTmetikis maswavlebelma gviTxra, Tu kargad ar daeuflebiT Cveni
mecnierebis miRwevebs, cxovreba matlebiviT dagsresTo. erTi orosani gogo
warmovidgine welgadawyvetili da Tavasavsavebuli, cudad gavxdi, haeri
aRar meyo. maswavlebelma SemamCnia, _ ra dagemarTao. muceli amtkivda da
gareT gaval-meTqi. bavSvebma sicili damayares. maswavlebelma mainc gamiS-
va.
kibeze Tavbrudaxveuli Cavedi. wyali davlie. wyarosTan mdgar cacxvs
1012
miveyude. cacxvi axalgazrdaa, jansaRi, Zalian Ronivrad dgas. beWebiT mivaweqi,
Zvra ver vuyavi, gamoviwie da axla ase davejaxe mxriT, Zlivs Sevutoke
foTlebi. avbobRdi, totze davekide. toti jer daizniqa, mere amitaca. uceb
Semecvala guneba. avqandi da davqandi. avqandi da davqandi.
gamovarda samaswavleblodan direqtori. ver gaviqeci. wamwvda yurSi
da SemaTria klasSi.
maswavlebeli gamtknarda, sul Sublze isvamda xels.
xval mSobeli unda miviyvano.
xval an zeg.
ukeTesia zeg.
zaza
rodesac marto var, xSirad mivdivar papaCemis suraTTan. suraTSi is
ocdaoTxi wlisaa. skamze zis. muxlebze mrgvaldiskoiani avtomati udevs,
marjvena warbisken daweuli pilotura hxuravs, Cvenken aris Semobrunebu-
li da icinis.
yvelam ase icis, TiTqos papa kievTan daiRupa. me ki ara mjera. rogor
SeiZleba daiRupos adamiani, aseTi guliani sicili rom icis! aseT jariska-
cebs tyvia ar ekareba.
Tanac, SeiZleba Tqvenc ar damijeroT, xSirad vxedav xolme cocxals.
modis, ai, zustad iseTi, mocinari. baTinkebi acvia. kanWebze tolaRebi aqvs
daxveuli. jdeba kibis Tavze da muxlebze idebs avtomats. avtomati cxelia,
jerac isev cxelia bevri srolisagan. moixdis quds, xelis zurgs gaisvams
Sublze; daRlilia, ofli gadasdis daRlilobisagan, magram mainc icinis.
me minda, wyali mivutano.
jer Wiqas daveZeb, mere _ onkans.
Cvens onkanSi wyali ar modis, sxvagan gavrbivar. veRarc gavrbivar. mux-
lebSi Zala aRara maqvs, is icinis, icinis... da meRimeba.
_ uuh!
bebia ambobs, Tu rame gagviWirda, papa maSin movao.
ara sjeraT, rom is axlac modis xolme CemTan, Tanac, uxaria CemTan yof-
na.
me Zalian vamayob, aseTi papa rom myavs.
ramazi
deda sul mebraleba. SeiZleba araferic ara aqvs Sesabralisi, magram me
mainc mebraleba. sul SeSfoTebulia raRaciT, sul SiSi udgas TvalebSi
1013
erTxel pirdapir vkiTxe;:
_ risa geSinia, deda?
_ raze matyob rom meSinia?
_ gatyob.
_ me veraferi SemaSinebs, Svn Tu kargi gaizrdebi.
_ mainc rogori?
_ kargad Tu iswavli.
_ jgufSi xom yvelaze kargi niSnebi me maqvs.
_ saqmec Tu geyvareba.
_ mainc?
_ me dilidan saRamomde samsaxurSi var. xom SegiZlia, karada mainc daala-
go da mtveri gadawmindo avejidan?
meore dRes, skolidan rom davbrundi, karadac davalage, mtveric gad-
movwminde, nagavic gadavyare, windebi da yelsaxvevic gavirecxe.
dedam rom naxa, gauxarda. magram axla sxvanairi SiSi Caudga TvalebSi.
gverdiT momijda, mefereboda da Tan cremls ikavebda.
_ mainc geSinia, deda!
_ ara, ara
nuTu aseTi Znelia, rom kargi gaxdes aRamiani?!
paata
guSin, SuadRisiT, erTi upatrono ZaRli vnaxe, idga dacarielebul mtvrian
quCaSi da ar icoda, saiT wasuliyo. Cven meSvide sarTulze vcxovrobT.
verafriT davexmare.
`Sori TeTri mwvervali~, 1979
me maSin megona, rom mama ukve xnieri iyo, ocdaTeqvsmeti wlisa, ebara
sofeli _ mxrebgaSlils, mkerdganiers, brtyelqamarSemoWerils, sanefo Ceqme-
bamoWimuls. epyra maTraxi, wminda naxelovnebi, TaxTaxa, msubuqad gadaevl-
eboda xolme Ronier lurja cxens, lurja giJdeboda misi simZimis qveS,
gavardeboda xan aqeT, xan iqiT, magram mama ar aZlevda saSvels, mkacrad
umoklebda sadaves. lurjas isRa rCeboda, lagami eRrRna xmauriT. arada
yvelasTan mama unda gaCerebuliyo _ zogs ucinoda, zogs uwyreboda. gada-
iwevda, yurSi CasCurCulebda mavans raRacas da CaCurCulebulic da CamC-
urCulebelic afeTqdebodnen xarxariT. guli gvisivdeboda, Tu sadme miv-
1014
diodiT mamasTan erTad, yvela mas unda gamonTeboda ezodan, yvelas mis-
Tvis unda gadaeRoba gza, yvelas misTvis unda efxaninebina maTraxis tariT
safeTqelTan, uars ver eubneboda xolme aivnidan „gamoqcunebul“ lavaSe-
bze da wasulTa Sesandobarze xnier qalebsac. tkbobiT uyurebdnen is xnieri
qalebi sadRegrZelos Tqmisas...
erTxel bavSvebi qoxis dadgmas vapirebdiT Cveni kaklis qveS. verafr-
iT ki ver CavsviT Wigoebi. gamoiara mamam, mixvda, rac gagvWirveboda, aiRo
erTi Wigo, daawva da ise Casva, fesvebgatanili gegoneboda. aseve Casva meo-
rec, mesamec da meoTxec. Semuqebuli kbilic ki ar maxsovs misi, Tu kanfeti
mohqonda, mohqonda blomad, „dasayrelad“. Tu raRac ar moswonda Cveni,
gviCvenebda didsa da naTel silas. uyvarda mamidebi, Zaluebi, bebiebi. yve-
las didi xmiT moikiTxavda, miugurgurebda. uyvardaT imaTac. Cven giJs
eZaxdnen, gadareuls.
da uceb _ daiWires. mamac daiWires, papac da biZac. daiWires qveyanac. _
raRaca geSlebaTo, _ Turme sul icinoda mama. _ vnaxavTo, vis ra eSlebao.
papa da biZa male gaaciles cixes, sxvadasxva adgilas Cakarges SoreulSi.
mamac ikargeboda, daikargeboda, aravin araferi icoda misi, da uceb gamoCn-
deboda, e. i. movidoda xma, rom isev cocxali iyo, isev TbilisSi iyo. Cvenc
TbilisSi viyaviT Sexiznulni. xorcebs iCqleTda da imduRreboda bebia, _
awamebeno, awamebeno. gavida weliwadze meti, TiTqos sul sicive, sibnele,
cudi amindebi...
noembris bolos, SeRamebulze, Semoi para CvenTan, Cvens oTaxSi, mamas
bavSvobis megobari vano, didi, Ronieri kaci, Zlivas moaba Tavi saTqmels;
xvalo, diliTo, gaTenebisaso, sasamarTloSi moiyvaneno. Tu yvelani wamox-
valT, kargi iqneba, daginaxavT da darwmundeba, yvelani rom cocxlebi xar-
To. bebia atirda. atirda Cemi ufrosi dac, deda ara, dedas safeTqlebTan
hqonda miWerili xeli da ise dadioda, magidaze awyobda raRacebs. vano Zia
uxerxulad ijda, erTi arayic ar dalia, wamodga _ wavedio, bnel xidTan
dagxvdebiT xuTzeo. xuTzeo?! ho, isini Zalian adre mohyavTo.
adre davapireT Cvenc dawola. ver movaxerxeT. Cems patara Zmas ax-
velebda, abJirebda. ZiliTac, mere, gveZina, arc gveZina. oTxze fexze viyaviT.
bebo da patara Zma ver wamovidodnen, Zmas isev axvelebda, abJirebda. samni
mivdiodiT: deda, me da Cemi da. vano Zia marTla bnel xidTan dagvxvda.
CvenTan ki ar mosula, ise wagviZRva win. frTxilad ixedeboda aqeT-iqiT.
SesaxvevTan Cerdeboda, mere isev midioda. fexebi damawyda dausrulebel
gzaze, sibneleSi. gaviToSe. deda miTbobda Tavisi xelebiT xan erT xels, xan
meores. bolos isev mTlad bnelSi, _ mivediTo. damamaxsovrda im quCis
1015
saxeli _ aTarbegovis quCa. idga didi, mrisxane saxli. didxans ar gaCerde-
To. wavidodiT, movidodiT, viyaviT, vwrialebdiT. isev wavidodiT. vano Zia
xeebs efareboda iqiT. movdiodiT, videqiT, velodiT. rodis_rodis daiwyo
siaruli xalxma. ganaTeba daiwyo didma mrisxane saxlmac. mis karSi Se-
diodnen kacebi, qalebi. karTanve mimodiodnen milicielebi. bolos movida
xma, _ moiyvaneso, moiyvaneso. bnelSi Savad gamomziral kuTxian manqanaze
iZaxdnen. is manqanac raRac wvalobda, rogorc iqna, gaCerda. karebidan „na-
ganze“ xeldadebuli samxedro meTauri gadmoxta, manqanis bolosTan mivi-
da, gaiWima. wamovidnen didi Senobidan grZelTofiani, Zgaruna Ceqmebiani
jariskacebic. gaixsna manqanis ukana kari. iqidanac gadmoxtnen Tofiani
jariskacebi, gaakeTes wre. CamoRoRdnen manqanidan patimrebic, Savebi, daRu-
Rulebi. dasxdnen pirdapir miwaze. „naganiani“ meTauri rusulad iZaxda
raRacebs. amaod veZebdi mamas. is Zirsdamsxdari patimrebic amaod aparebdnen
mzeras aqeT-iqiT. _ win wadiT, win wadiTo! _ mogvawvdina xma vano Ziam.
wavediT win, gavCerdiT. gviyvires, davixieT ukan. aayenes patimrebi. dadgnen:
jariskaci, patimari, jariskaci, patimari. daiZrnen. midiodnen nela.
_ gaiqeci Sen da Sedi SigniT, _ mibrZana vano Ziam, _ karSi Tu gkiTxos
vinmem, damlageblis Svili var, TaTaraSvilis_Tqo. Sedi da dadeqi did
kibeze.
me gaviqeci. aravis ukiTxavs, vin viyavi. avedi did sinaTleSi did kibeze.
kibe orad gaiyo. saiT avsuliyavi? vyoymanobdi. momesma mkacri xma, kedels
mivekari. gakankuli iyo irgvliv yvelaferi. marto jariskacebi modiod-
nen ZgrialiT _ erTi jariskaci, erTi patimari, erTi jariskaci, erTi pati-
mari. movidnen sul axlos. im sacodav patimrebSi aRarc ki veZebdi mamas,
isini Zlivs moaTrevdnen fexebs. erTi xom mTlad saxiCari iyo, orive fex-
iT koWli, patara, saqamred swvdeboda wina jariskacs... da ai, im patara pati-
marma daiwyo Cemken yureba, gamicina da xelic aswia odnav zemoT, rxeviT.
miyurebda ukan Semobrunebulic. me SevkrTi, me vicani, me raRac cudi dame-
marTa. is Zlivs adioda safexuridan safexurze, erTxelac momxeda siciliT
maRlidan...
me Cavjeqi. isini avidnen sul maRla da gauxvies ZgrialiT. viRac kaci
wamomadga Tavze, raRacas mekiTxeboda, wamovdeqi, naxevrad wamomdgari gaviqe-
ci, gavvardi gareT.
dedac tiroda da dac. cremlebi moewminda did xesTan mdgar vano Ziasac.
movida deda CemTan.
_ daginaxa?
me ar vTqvi araferi.
1016
_ giTxra rame?
me isev ar vTqvi araferi.
_ amoiRe xma!
_ raa?
_ amoiRe xma. giTxra rame?
_ raa?
dedas isev auvarda qviTini.
me sul vdumdi, kbilebis kbilebze daWeriT vikavebdi Tavs.
.........
bolos da bolos? bolos da bolos _ ki, SemeZlo imisi Tqma mainc, rom
gamiRima. orjer Tu samjer gamiRima, ukan Semobrunebulmac gamiRima, ma-
gram me im Rimils Rimils ver varqmevdi. is iyo... is iyo raRac ucnauri
Tqma: _ ai, rad gadaviqeci meo. mxedavo? mxedavo? Cems naxevrad, Cems mesa-
medad gadaviqeci meo... da wavida, avida maRla da iq gaqra, Seeria cas...
amisTana rameebze, Tqvenc mogexsenebaT, arsad arasodes ar laparakoben
Svilebi mSoblebTan.
`patara biWi golgoTaze~, 1989
salami dedas!
deda, rogora xarT, me kargada var. momikiTxe mama, akoce Cem magivrad.
roca CamoxvalT, sazamTro ar dagaviwydeT.
deda, Cveni banakis zemoT rom saxlia, danjRreuli `zimi“ rom aqvs, is
kaci daTvra da Tavisi baRis meseri sul daamtvria. Cvens darajs bneda
daemarTa. swored im dRes mtkvarSi Tormeti wlis biWi daixrCo, curva ar
scodnia da morevSi Casula. biZamisic iq yofila, magram veraferi uSvela,
curva arc imas scodnia.
deda, aq kidev erTi saintereso ambavi moxda. erT dRes mzesumziras vy-
idulobdi da gamyidvels SevekiTxe: saidan brZandebiT-meTqi. iman miTxra,
didseridano. ra gvari brZandebiT-meTqi, _ beriZeo. me didserSi bebia myavs-
-meTqi. ra gvariao. vuTxari Cveni gvari. maS, Sen aleqsandres SviliSvili
xaro? diax-meTqi. ras ambobo! me da papaSeni didi Zmakacebi viyaviT, erTad
vqeifobdiT da sul hariharalos viZaxodiTo. omSic erTad wagviyvaneso.
papaSenma erT mitovebul sardafSi kitris mwniliT savse kasri i pova da
imdeni vWameT, kinaRam davixoceniTo.
1017
deda, im kacs germanelebis generlisaTvis marcxexa Tvali gamouTxria,
marjvena rom gamoeTxara, maSin mizanSi veRaravis amoiRebda da mec gener-
lobas momcemdneno. Tavi sul moprialebulii aqvs. orive jibe gamivso
mzesumziriT, fuli ki ar gamourTmevia.
deda, kviras banakSi koconi davanTeT. isic Zalian saintereso iyo. ma-
gram male Caqra. samagierod, leqsebs rom vambobdiT, Sig qva daskda da
cxeli nakverCxlebi sul Tavze gadmogvayara. guSin sadilad qaTmis xorci
gvqonda. tyeSi daTvi vnaxeT. marTla, marTla, yvelafers geficebiT! rom
dagvinaxa, or fexze adga da daiRmuvla. sul Tav-piris mtvreviT gamov-
iqeciT. Camoval Tu ara, lekvi unda viSovo da gavzardo. mere, sadac waval,
sul Tan vatareb. buldogi yvelas sjobia. Zalian Wkviania, verc veravin
ereva. Tu kbili Cagaso, veRar gaaSvebineb.
deda, Cveni xelmZRvaneli aqaur biWebs eCxuba. yvelas scema. magram Tavi
mainc gautexes. Cveni xelmZRvaneli boqsioria. kilo da as ormocdaaTi
grami movimate. mainc meubnebian, ra Zalian gamxdari xaro. fizkulturis
maswavlebelma miTxra, marto Tvalebi xaro. Zalian kargad vWam, borSsac
vaTaveb, katletsac da fafasac. kiselsac vsvam. marto loginia raRacnairi,
sveliviT. Tanac sul wamlebis suni asdis, saavadmyofosaviT. dRisiT ise
ara, magram RamiT, rom davwvebiT, maSin sul Tqven menatrebiT. Sen da mama.
mamas RviZli xom aRara stkiva, gauara? Cemi dardi nu geqnebaT. gkocniT
bevrs. Tqveni aliko.
rom CamoxvalT, didi wigni CamomitaneT mogzaurebze an indielebze. bur-
Tic CamomitaneT. ar dagaviwydeT, burTi, sazamTro da didi wigni indielebze.
`Sori TeTri mwvervali~, 1979
`patara winaTqma~
`patara wyali~
ra aris wyali?
H2O Tu almasebi balaxze?
donald biseti
viyavi ucxo qveyanaSi, ucxo qalaqSi. vcxovrobdi xexilnarSi Cadgmul
TeTr patara qoxSi. qoxs zemoT didi, qaTqaTa saavadmyofo iyo, qoxs qve-
moT _ TeTrive qoxebi, qoxs ukan _ maRali, foTlovani tye.
mivdiodi am tyeSi fexakrefiT da mikvirda: xeebi iyo TiTqos akafuli,
asufTavebuli _ maRali muxebi, maRali rcxilebi, ifnebi, nekerCxlebi. ca
mTlad Sekruli iyo maTi xSiri, mwvane kenweroebiT, miwa _ gadabibinebuli
yvavilmoleuli iis foTlebiT, aqa-iq datovebuli iyo Txeli buCqebic, maT
wvril totebze sayureebiviT brwyinavdnen axalSeTvaluli Sindebi....
bilikebi midiodnen zogi saiT, zogi saiT. me ar mWirdeboda arCevani, me
yvela biliks vendobodi. mivyvebodi, romelic nakleb gamamrudebinebda
gzas da yurs vugdebdi tyis TiTqosda Txel burusad Camowolil SemaS-
foTebel dumils.. wavadeqi ganier, ferdebCagluvebul xevs. orive ferdze
Cafenili iyo xmeli foTlebi, idgnen xeebi, amomwvanebuliyvnen iebic, dabla
ki midioda, mibrwyinavda patara wyali _ sanam qvebi ar Sexvdeboda, moSavo
ferisa, qvebTan, CqerebSi _ TeTri. Cqerebi xmaurobdnen kidec, mxolod wy-
narad _ CayuCebuli luklukiT.
Cavedi da gavCerdi wyalTan. wyali napir-napir miativtivebs siyviTle-
SerCenil wvril-wvril foTlebs, maT Soris modian sxvadasxva zomis mT-
lad gamWvirvale buStulebic. vjdebi. cecxlma rom icis Tvalis mitaceba,
ise var, muxlebidan xelebgadakidebuli, aRarafers vfiqrob, aRarc arafers
vgrZnob.
ramden xans viyavi ase, ar vici, rom avixede, mzis aTinaTebi gabneuliyvnen
tyeSi. avdeqi da... axla TiTqos moCvenebebSi movxvdi. Cems qvemoT mTlad
aSkarad, bebrebi isxdnen, qali da kaci, TeTrebi, TeTrebi... isinic CaStere-
1025
bulni Cascqerodnen wyals... Cems zemoT _ axalgazrdebi, gogo da biWi, vard-
isferebi, maTac, gaRimebulebs, mTlad axlos mietanaT wyalTan saxeebi.
viyaviT ase ucnaurad: is axalgazrdebi, Suaxnis me da is bebrebi. bed-
nierebi Candnen axalgazrdebic, bebrebic, marto me viyavi dabneuli. me isic
ki ver gadamewyvita, gadamedga Tu ara fexi. ver gavbede da frTxilad
avikrife xelebi mkerdze.
wyaliRa moZraobda, TrToda.
mofrinda am dros iqiT ferdoSi Cxikvi, dajda sworad gaSveril rokze,
momaCerda gaocebuli. aRarc is tokavda, arc is iRebda xmas. magram rodem-
dis!.. daiCxavla. axalgazrdebmac axedes, bebrebmac. Cxikvi aizida, daudidda
Tvalebi. wamoswevda Tavs win da daswevda ukan. is Cven gvekiTxeboda raRa-
cas, Cven _ imas. TiTqosda wyalmac aimaRla xma...
bolos, rom veraferi gagvagebina Cxikvma, Cveni SeSineba moindoma. wam-
oiwia mxrebi, daswia Tavi dabla da, _ miauu!.. miauu!.. daiknavla katasaviT. _
hav! hav! hav!.. _ moisma pasuxad qvevidan. mivi xede da davinaxe: yurebamde
gaRimebul moxuc kacs pirze Semoewyo momuWuli xelebi. Cxikvi dafacicda.
_ hav! hav! hav!.. _ ganmeorda da SeSinebuli Cxikvi Sexta, haerSive Sebrunda
da CxaviliT Seikarga xeebSi...
raRacnairi didi SvebiT davuSvi xelebi. vigrZeni, rom gulidanac gada-
mvarda simZime. TiTqos ukve Sinac ki viyavi, Cems qveyanaSi, Cems tyeSi.
keTili naTeli gahfenoda am tyes.
tyeSi isxdnen axla ukve RimiliT cas miCerebuli, ras xedavdnen iq?! _
axalgazrdebi da bebrebi.
sixaruliT TrToda patara wyalic qvebSi...
`mTvaris asuli~, 1987
`peizaJi~
1028
`pikaso~ (samagido rveulebidan)
`pliaJis kleopatra~
`profesiuli TamaSi~
`profesori~
`Jami danergvisai~
gamarTa mamam ankesebi. didi: grZeli tariT, grZeli ZafiT, lurji tiv-
tiviT _ TavisTvis. meore, Tavis ankesze cota patara, cota mokle tariT,
cota mokle ZafiT, wiTeli tivtiviT _ levanisTvis. mesame, mTlad patara,
mTlad mokle tariT, mokle ZafiT, orferi tivtiviT _ patara malxazisTvis.
adgnen samiveni, waiRes bari, gadaTxares sanagve, ori asanTis kolofi gaavs-
es WiayelebiT. gadaikida mamam monadiris CanTa, Cado Sig puri da qaRald-
Si gaxveuli yvelis naWeri, Cayara dilaadrian dakrefili balic. aiRo
vedroc, Tevzs rom daviWerT, vedroSi CavsxaT, cocxlebs amoviyvanT Sinao.
mouyruves dedis cacxans yuri, _ sad midixarT, am sicxeSi mzis qveS Sei-
Zleba axla dgomao! _ Tavebi daxares, viTomc cota mainc gveridebao da
mwkrivad daadgnen gzas.
win mama midioda, Tavisi grZeli ankesiT. vedroc mas mihqonda, miWraWunob-
da carieli vedro. mamas malxazi misdevda, patara malxazi, patara ankesiT,
patara CrdiliT. bolos midioda levani, Tavisi saSualo zomis ankesiT,
1047
saSualo zomis CrdiliT.
gavidnen yvavilovan velSi. micuravdnen amayad yvavilebze didi Crdili,
patara Crdili, saSualo zomis Crdili. afrindebodnen da dafarfatebdnen
ferad_feradi peplebi. mama TiTqos verc ki xedavda peplebs, levani SehRi-
moda, patara malxazi ki ankesis tarsac uqnevda, _ iqneb romelimes movartya
da Camovagdoo.
mama imasac ki ver amCnevda, win rom mxiaruli xtunva_xtunviT miuZRod-
nen kaliebi.
gavidnen riyeze. iq ukve ismoda mdinaris xma, Tanac raRac wylis frinve-
lis Zaxilic. iq ufro xmamaRla aWraWunda vedro. mividnen mdinaresTanac.
modgafdgafebda, moCqafCqafebda wyali. moZebna mamam mdore adgili, vedro
Zirs dadga. aago Wiayela Tavis ankesze, aago levanmac, augo mamam malxazsac.
gadauSves mdoreSi ankesebi. tivtivebdnen tivtivebi, lurji _ mamasi, wiTe-
li _ levanis, orferi _ malxazisa, naxevrad lurji, naxevrad wiTeli.
itivtiveben, itivtiveben da Cavlen mdoris boloSi. isev daiwyeben Tavidan,
isev itivtiveben tivtivebi, isev Cavlen boloSi. mze ki acxunebs, Tevzebi ki
ar hkraven. mowyena eparebaT meTevzeebs TvalebSi.
_ sxva mdore movnaxoTo, _ mamam.
wavidnen, monaxes sxva mdore. sxva Wiayelebi gaukeTes ankesebs, gadauSves
wyalSi. iqac _ tivtiveben tivtivebi, itivtiveben, itivtiveben da gavlen bo-
loSi.
erTxel gavlen boloSi, meored, mexuTed. wavidnen iqidanac, axla sxva
mdoresTan mividnen. iqac _ itivtiveben tivtivebi, itivtiveben da gavlen
boloSi. mze ki ukve aramarto qaCal kacs daswvavs Tavs. isev wavidnen sxva
mdorisaken, iq ukve SlamSi hqondaT CarWobili ankesis tarebi, levani da
malxazi erTmaneTs ejibrebodnen, vin gadaacdenda TiTebis moWeriT blis
kurkas wyals.
mama gulxeldakrefili idga sagonebelSi Cavardnili sardaliviT. ba-
naobac ar SeiZleboda, iseTi mkvrivi da civi iyo wyali da Zalian, Zalian
rom dacxa, WriWinebs rom WriWiniT dausivdaT ybebi, erTxelac gamoCndnen
gamwkrivebulebi yvavilovan velSi. axla yvelaze win patara malxazi mid-
ioda, malxazs mihyveboda levani, levans _ mama. malxazsac mowyenili Tvalebi
hqonda, levansac, mamasac.
mowyeniT moWraWunobda carieli vedroc.
malxazi garboda kidec. sirbilSi miwisken iyo daxrili da cdilobda,
romelime kaliisTvis mainc etacna xeli, moTenTili skupskupiT rom miuZR-
odnen win.
1048
mowyeniloba ar etyobodaT mxolod maT sasacilod damoklebul Crdil-
ebs. isini dilandeli simSvidiT da sizviadiT micuravdnen yvavilebze.
yvavilebi kidev icinodnen, zogi yvavili bJirdeboda siciliT razed icino-
dnen yvavilebi?
_ arao, ar vityviTo, _ jiutad aqanebdnen aqeT-iqiT Tavebs.
_ nu ityviT da nuo! _ WraWuniT miugebda vedro.
`dila~ #5, 1988; `patara biWi golgoTaze~, 1989
midis saxedari. iseTi mZime tvirTi hkidia, ggonia, sadacaa wels Casw-
yvets. gaCqarebuli miapakunebs fexebs, ggonia, Sin miiCqaris _ erTi male
mivide, rom es oxeri tvirTi movixsnao, magram. ai, uceb gzis iqiT gazeTis
naxevi dainaxa, gzidan gadauxvevs, im gazeTis naxevs Semouvlis, daaSterdeba,
dasunavs,. CiCviriT gadaabrun–gadmoabrunebs, erTs amoigminebs, mere SeWams
da gzas ise ganagrZobs.
yovelTvis asea: dainaxavs qaRaldis naglejs, gasinjavs, mere SeWams da
gzas ise ganagrZobs.
ratom Wams saxedari qaRalds? ai, Turme ratom:
Zvelad, sul Zvelad, roca dedamiwa mTlianad tyeebiTa da maRali, noyieri
balaxiT iyo dafaruli, Cveni dRevandeli Sinauri cxovelebic gareulebi
iyvnen. Savi, dinji, naRvliani kameCi daburul WalebSi daexeteboda da, roca
sevda moeZaleboda, borcvze Semdgari yoyinebda. Rori Sambmoreul mux-
narSi daSliginebda, aTqafunebda rkos da muxis fesvebze ilesavda eSvebs.
ZaRli, mgeliviT, dRisiT imaliboda da RamiT nadirobda. cxenebi, Zroxebi,
Txebi da saxedrebic mindvrebSi danavardobdnen, mosZovdnen maRal noyi-
er balaxs, danayrdebodnen da mere kudaprexilebi danavardobdnen...
magram TandaTan adamianebi gamravldnen. adamianebi xom yvelaze Zliere-
bi arian (yvelaze Wkvianebi arian da amitom!) tyeebi gaCexes, mindvrebi gada-
xnes, cxovelebis didi nawili daxoces da SeWames, xolo rac gadarCaT, imaTac
yoveldRe dasdevdnen jer qvis SubebiT, mere ki mSvild-isrebiTa da Tofe-
biT. cxovelebi Zalian Sewuxdnen, adgnen da zogni Tavisi fexiT mividnen
adamianebTan, _ oRond nu dagvxocavT da gemsaxurebiTo.
_ meo, _ Tqva Zroxam, _ rZis mocema SemiZliao.
_ meo,·_ Tqva cxenma _ zurgze Segisvam da, saiTac mogesurveba, iqiT
gagaqrolebo.
1049
_ meo, _ Tqva Rorma _ oRond kargad masvi da maWame, gamasuqe da mere
Tundac damkalio. Zalian gemrieli xorci maqvso.
adamianma piroba misca, kargio, ase iyoso, da TavisTan daitova Zroxac,
cxenic da Roric. uvlida, hpatronobda da cxovelebic, rogorc SeeZloT,
imiT uxdidnen samagieros.
erT dRes adamianTan saxedaric gamocxadda. saxedari maSinac aseTi iyo,
rogoric axlaa _ morcxvi, Tavmdabali. morCilad gaCerda saxlis win da
daiwyo cda, rodis gamoxedavdnen. bolos, rogorc iyo, adamianic gamovida,
gulgrilad gadmoixeda aivnidan, daamTqnara da ise ikiTxa:
_ vina xaro.
_ meo, _ moridebiT miugo saxedarma, _ cxenis naTesavi varo marTalia,
cxenze patara var, fexebi wvrili maqvs magram cxenze naklebi tvirTis tareba
rodi SemiZliao! mi patrone da tvirTis gadatan-gadmotanaSi mogexmare-
bio.
adamianma erTx·el kidev aaTvalier-CaaTvaliera saxedari,
erTxelac daamTqnara da xelis CaqneviT uTxra:
_ kargi, darCio.
saxedari adamianTan darCa. bina, droebiT, sanam axals au Senebdnen, cxen-
is gverdiT misces. saxedari amiTac kmayofili iyo. aravisi aRar eSinoda,
ar awvimda da civi qaric aRar uvlida ferdebSi. daiwyo muSaoba gulm-
odgined, Taviseburi sidinjiT. adamiani tyeSi, wisqvilSi, venaxSi da aseT
adgilebSi mas daatarebda, cxeniT ki naTesavebSi da dReobebSi dabrZande-
boda gawmendavda, sul bzinvas daawyebinebda, Sekazmavda movercxlili
mosarTavebiT, Sejdeboda da _ heri, _ midioda da miimReroda.
magram simRera xom marto adamianebs ar uyvarT. mRerian frinvelebi,
mRerian bayayebi, mRerian WriWinebi. Turme nu ityviT, saxedarsac hyvarebia
simRera. rac unda bevri emuSavebinaT, rac unda daRliliyo, ver moiTmenda,
rom dReSi erTi-orjer mainc ar SemoeZaxa. daaRebda pirs da SemosZaxeb-
da. Tqven iciT, rogor SemosZaxebs xolme saxedari.
saxedars es Zalian karg simRerad miaCnda, adamianebs ki guls uxeTqav-
da. mZinare bavSvebi iRviZebdnen da Cxavils iwyebdnen, qalebi yurebSi TiTebs
·icobdnen da Tvalebs xu Wavdnen. kacebi kidev gamoitandnen msxvil, xorklian
saxres da ucxunebdnen da ucxunebdnen.
_ wadi, moswydi aqedan, sxvagan iRrialeo!
gaagdebdnen mindorSi da, sanam raime tvirTis gadatana Tu gadmotana
ar dasWirdebodaT, aRar miakiTxavdnen.
_ dadioda sawyali saxedari soflis gadaxriokebel napirebSi da nar-
1050
sa da kaWaWa balaxs xoxnida. xan awvimda, xan aTovda, xan ki iseTi mze acx-
unebda, tvini uduRdeboda.
iTmina, iTmina im sabralom da bolos sasamarTloSi wavida. eubneba
saTvalian mosamarTles:
_ me da adamianma piroba davdeT: imas CemTvis bina da saWSel-sasmeli
unda moeca. me ki misTvis tvirTi mezidao. axla tvirTs mazidinebs da, saW-
mel-sasmels viRa Civis. ezoSic aRar miSvebso.
_ sabuTi gaqvso? _ hkiTxa saTvalianma mosamarTlem.
_ ra sabuTio?! _ gaukvirda saxedars.
_ qaRaldze dawerili sabuTi rom Sena da adamianma egeTi piroba dade-
To.
_ me wera-kiTxva sulac ar vicio, _ miego Sewuxebulma saxedarma.
_ aba, maS Sen Tavs daabrale. Tu qaRaldze dawerili sabuTi ara gaqvs.
ise adamians pasuxs ver movTxovTo. sasamarTlos wesi egeTiao.
raRa unda eqna sawyal saxedars! erTi amoioxra, gamobrun da daRonebu-
li, gaboRmebuli, da isev soflis gadaxriokebul. napirebSi daiwyo xetia-
li. gaCerdeboda da fiqrobda Tvalcremliani:
eex, wera-kiTxva rom mcodnoda· ase xom ar damemarTebodao.
da, ai, im dRis Semdeg rogorc ki qaRaldis naglejs dainaxavs, miva, dasu-
navs, gadaabrun-gadmoabrunebs da, Tu asoebia dawerili SeWams. hgonia, rom
ase unda wera-kiTxvis swavla _ rac ufro bevr asoebs SevWam, bevrs viswav-
lio. magram ras iswavlis amiT, es Tqvenc gecodinebaT, patarebo.
me mainc mgonia, rom marTalni ara varT, roca uswavlel, regven adamians
saxedris saxeliT movixseniebT xolme.
eex, vin icis, ramden rameSi ara varT marTalni!
`sad cxovrobs mezRapre~, 1970
_ daTo rom patara myavda, isev Cems sofelSi viyaviT. Tan maswavleb-
lad vmuSaobdi. Tan ramdeni saqmea ojaxSi! amovayenebdi akvnidan da Cavs-
vamdi laxankaSi. ijda iq, deda enacvalos, da uyurebda buzebs. saTamaSoebi
ara hqonda. gadavudebdi laxankaze ficars, davuWerdi erT buzs, mivubamdi
ficarze da erToboda mTel dRes im buziT. pirveli sityvac `buzi~ Tqva.
gaiSverda patara TiTs da daiZaxebda _ buzi, buzio!
`ciskari~ #1, 1981, `Tebro~, 1983
1051
`rafaela _ patara qalbatoni~
***
mSvenier ambavs yvebodnen radioSi.
iyo italiaSi aTi wlis lamazi avadmyofi gogona rafaela. am rafaela-
sac uyvarda bevri ram, raic uyvarT xolme aTi wlis gogonebs, magram mas
gagiJebiT uyvarda momRerali mario lancac. xom ityvian xolme, cudad xde-
ba misi xmis gagonebazeo, rafaelas ki, ukurneseli seniT Sepyrobil gogo-
nas, piriqiT, TiTqmis marios simRerebiRa acocxlebdnen.
erTxel, Sobis wina dRes, _ o, es Sobis wina dReebi, _ rafaela Zalian
cudad gaxda. umetesobas egosa, rom es iyo misi ukanaskneli agonia. borgav-
da da TrToda _ mario abodebda.
maSin rafaelas gamwarebulma dedam, _ rogor, ranairad, aravin icis, Tanac
sxva qalaqSi, vgoneb, sxva qveyanaSic ki, _ marios daureka. marios _ saswau-
lebrivs, marios _ miukarebels zevssaviT. da moxda saocreba, mariom upa-
suxa. gamwarebulma dedam sxapasxupiT uambo, ra cecxli wahkideboda mis
ojaxs, mario mixvda, rasac moelodnen misgan, da brZana _ yurmili gadaecaT
patara qalbaton rafaelasTvis.
_ alo! alo! me minda mismendes patara qalbatoni rafaela! @
_ rafaela gismenT, rafaela gismenT.
_ gamarjoba, patara lamazo qalbatono rafaela, Tu SegiZliaT, ramden-
1065
ime wuTi dauTmeT moxetiale momRerals, _ romelsac mario lanca hqvia.
_ visa, visa?
_ moxetiale momRerals _ mario lancas.
_ es rogor, es rogor! _ wamoiZaxa rafaelam.·
_ Zalian ubralod. mariom icis, rom Tqven avad xarT, magram mario
ambobs, _ patara lamaz qalbatons ufleba ara aqvs, avad iyos, isic Sobis
wina dRes. rafaela, Tqven iseTi Tvalebi da xma gaqvT, Tqven ufleba ara
gaqvT avad iyoT. Tqven kargad unda iyoT. Tqven bednieri unda iyoT. mario
brZanebs amas _ janmrTeli da bednieri unda iyos patara qalbatoni rafaela.
_ alo! alo! saidan iciT, rogori Tvalebi maqvs me?
_ vici, rafaela. Tvalebi xmis gagrZelebebia, Seni xmis boloSi cisfrad
da keTilad brwyinaven isini. axla wuTieri smena! gesmiT? pah, pah, pah, _
mario samjer hkocnis rafaelas Sublze. pirvel saCuqrad ki me mogiZRvni
Cems usayvarles simReras „razed dums Rame”.
da mariom mTlianad umRera is umSvenieresi „razed dums Rame”.
rafaela gadarCa, man kidev wlebi icocxla. mario mudmivad zrunavda
masze. da amboben, _ Tu ki qveyanaze arsebula nakleb sazareli sikvdili, es
rafaelas sikvdili iyo, romelsac im qveynad Caxutebuli mihqonda marios
ukanaskneli saCuqari.
***
axla elgujas TxuTmeti wlis tyupi debi uuurebdnen aRtacebulni mTox-
nel biWebs da ubralod ambobdnen, _ Cven unda gagveToxna, magram Sens ja-
jRans moverideT, elgujao. elguja alersiani muqariT aqnevda Tavs.
bevri iuara elgujam, bevrnairad ecada, magram yaramanam mainc imave
saRamos gadaixada wanagebi. arc puri uvargoda mindvris Tagvs, arc Rvino,
arc misatanebeli, RanZilis meti, magram biWebi mainc magrad idgnen, magar
sadRegrZeloebs ambobdnen da bolos magrad hkocnidnen erTmaneTs. Tama-
da gugula iyo. Tevzi, ra Tqma unda, ver daeWiraT, magram soko ki eyidaT
gzaze, is sokoc waewva, waelanZa mindvris Tagvs. eg ki iyo sufra gareT, didi
pantis qveS hqondaT gaSlili.
meore dilas, Svidis naxevarze elgujas Rrmad eZina, yaramana da gugula
ki gzis piras iyvnen gamosulni. orives brezentis tansacmeli ecva, manqanas
elodebodnen, groznoel menavTeebTan midiodnen samuSaod. cota mowvima
gaTenebisas, cota civi niavi qroda, am niavs eridebodnen da oriveni ibuze-
bodnen.
fexze iyo Sorenac, piri daebana da nel-nela ivarcxnida patara sarke-
1066
sTan Tmas.
`patara biWi golgoTaze~, 1989
`rTveli~
`rkinis gza~
veli. veli. veli. uwyveti, unapiro. napirebs burusi nTqavs. burusis feri
dasdebia daTavTavebul yanebsac, zogan muqs, zogan ufro naTels. martoxee-
bi, koromebi. SemaRleba. SemaRlebaze, simwvaneebSi, qoxebi. qoxi. qoxi. TeTri
kedlebi, Savi sarkmlebi, Savi saxuravi, kvamli. kvamli icriceba kvamlisfer-
save caSi. rkinigzis axlos gaSterebula, raRacis molodiniT dgas yvelaferi:
telefonis boZebi, izolatorebi, simwvanisagan totebdamZimebuli xeebi. ma-
tareblis miaxloebisas TrTian, tokaven. wvrili da grZeli mavTulebiT
aris gadaxazuli brtyeli laplapa tbori. ixvebi, Zroxebi, bavSvebi, cxeneb-
Sebmuli furgoni, TavdaRunuli kaci. Wis owinari. matareblisken Semobruneb-
uli saxeganaTebuli ganieri dedakacebi, mZime ubeebi, romlebic savse aqvT
sofluri dovlaTiT. mavTulebi aiweven maRla, daiweven Zirs, isev wavlen
maRla. sanoto niSnebi _ yapyapebi, kvirionebi, gvritebi. gvritebi Wreli
bolos gaSliT mifrinaven velis siRrmisaken. Wrel Zroxebs dastriale-
ben kaWkaWebi, boloqanqalebi. vercxlisfer JrJolad mifrinaven SroSnebi.
1073
aneulis kolboxebs CaSterebian yvavebi, mZime magar niskartebs uaxloeben
raRacebs. Wrel SlagbaumTan momwvano droSaaweuli kaci. TvalebnaRvliani
ZaRli. griali xevis Tavze, _ dag-dag! dag-dag! _ mcelavebi daeyrdnobian
celebs. imaTac unaTdebaT saxeebi. isev yanebi, yanebi, yanebi, SefiTrebula
qeri. frTebis wverebiT miizomavs im yanebs qori. TeTrad CaWuWkul qoxebs
Soris, ufro maRalze, cisferi eklesia, oqrocurvili jvari. jariskacebis
ruxi oceuli. maTi simReris nawyvetebi. saxekmayofili oficeri. briCkebis
mwkrivi. Zroxebi. Zroxebi. isev mcelavebi. garbian, erTmaneTs ewevian, eWide-
bian gzispira balaxebi. axla ukve qali, kaci da bavSvi Wrel SlagbaumTan.
bednierebi. furgonebis mwkrivi Slagbaumis iqiT. wina furgonSi fexzemd-
gari gacinebuli gogona. isev yanebi. nawvimari, CadablebebSi ablabudasav-
iT gaqselili nisli. mdinaris piras cxenebi, SiSveli biWebi. biWebi yvirian,
muqariT iqneven muStebs. maT yvirils xidis griali nTqavs. orni gamoaW-
eneben cxenebs. axarebs im biWebis rbola. gadaiweva kibisTavidan. niavi Zgri-
aliT uwewavs Tmas. lamis Seawyvitos marcxena mklavze dakidebuli CanTa.
cxenebi nel-nela Cerdebian. maTi SiSveli mxedrebic muqariT iqneven muS-
tebs. damSvidobebis niSnad dauqnevs xels. mere vagonis kedels beWebiT
miyrdnobili RimiliT dascqeris fexis wverebs. fexis wverebi aqvs grZeli
_ natifi garegnobis asakovani qalisa. bav SvobaSi sul darboda, darboda.
CanTidan amoiRebs papiross, karsmo farebuli moukidebs. moqaCavs. papirosis
kvamls swrafad stacebs niavi. isev vagonis kedels beWebiT miyrdnobili,
mxrebdaRunuli, RimiliT dascqeris fexis wverebs. papirosis kvamli amoi-
weleba TeTr TiTebSoris. gaswevs win xels. TiTqos kvamls aTavisuflebs
TiTebisgan. TiTebi _ grZeli, xelisguli farTo, naTeli. papirosis kvamls
ar unda, rom moscildes TiTebs. aiqnevs xels. moqaCavs papi ross. kvamli
efofineba saxezedac. magram es marto papirosis kvamli aRaraa. SeSfoTe-
biT uTrTis Txeli nestoebi. kvamli winidan modis. CaRrmavebebsac Cahfe-
nia ruxad: „mazuTi iwvis Tu torfi?“ borblebi xmas icvlian. RrWialic
amodis qvemodan. daeyrdnoba kibis saxeluris Tavebs. gaiyureba win. Tma
uTaxTaxebs SublTan, yurebTan. matarebeli uklebs da uklebs svlas. bo-
los RrWialiT gaCerdeba. patara mkvrivi TeTri Senoba. gagrZelebaze _
farduli. morebi. aqac vrcladgafenili kvamli. TeTri Senobis win zars
samjer Camohkravs rkinigzeli, moaxlovdeba matarebelTan, maRla aswevs
narinjisfer alams. mis iqiT matareblidan Casuli kargad Cacmuli qali
da kaci miwaze dascqerian raRacas. kaci imarTeba _ tanswori, TmaxuWuWi.
orTqlmavali kivis. matarebeli Setokdeba Tu miwa. _ aleqsandr aleqsan-
droviC!
1074
kaci mobrundeba. naRvlianad gaocebuli, gaCerebuli Tvalebi. qalic
imarTeba _ xnieri, mkacri. matarebeli midis.
_ aleqsandr aleqsandroviC!
kacis kbilebis sinaTle efineba baqans. Tvalebi _ isev uZravad naRv-
liani!
_ sad midixarT?
_ sofelSi.
_ marto xarT?
_ marto. marto.
matarebeli svlas umatebs.
kaci baqanze xelaweuli dgas da kbilebiT anaTebs TeTrad. Tvalebi
ufro naRvliani aqvs. irgvliv kvamlia, kvamli.
vagonis kibeze gadaxrili, ukan daiwevs. iRimis areulad. mere vagonis
kedels miaWers kefas. papirosi Camqrala. gaisvris gareT. amoiRebs axals,
ukidebs. akankalebuli Rimili gaanaTebs papirosis kvamls. fexsacmlis saqu-
sleebs miaWers vagonis kedlis Zirs, swor deba, maRldeba.
_ torfi iwvis TavisiT.
miixedavs. TiTqos TeatrSi sinaTleebi aanTes. viRac serTukiani saxet-
kbili darbaiseli gamosula vagonidan.
ormocdaTerTmeti wlis Semdeg ki mSvidi xeliT dawers:
«...Îòêðûâàþ «Çàïèñíóþ êíèæêó» Áëîêà è ïîä 9 èþëÿ 1914 ãîäà ÷èòàþ:
«Ìû ñ ìàìîé åçäèëè îñàòðèâàòü ñàíàòîðèþ ïîä Ïîäñîëíå÷íîé _ Ìåíÿ áåñ
äðàçíèò. _ Àííà Àõìàòîâà â ïî÷òîâîì ïîåçäå».
qvemoT kidev ufro mSvidad:
«È ñíîâà ÿ óæå ïîñëå ðåâîëþöèè (21 ÿíâàðÿ 1919 ã.) âñòðå÷àþ â
òåàòðàëüíîé ñòîëîâîé èñõóäàëîãî Áëîêà ñ ñóìàøåäøèìè ãëàçàìè, è îí
ãîâîðèò ìíå: «Çäåñü âñå âñòðå÷àþòñÿ, êàê íà òîì ñâåòå».
mnaTobi #1, 1984; `mTvaris asuli~, 1987
wina dRes ankesebi gamarTes _ didi, didze cota patara da mTlad pat-
ara. did ankess didi tari da didi Zafi hqonda, cota pataras _ cota patara
tari da cota patara Zafi, mTlad pataras ki _ mTlad patara tari da mT-
lad patara Zafi.
advili misaxvedria, romeli ankesi romels unda hkuTvneboda. yvelaze
1075
didi mama iyo, maSasadame... magram, nuras ukacravad! ase sulac ar momxdara.
yvelaze didi ankesi yvelaze patara daTom daisakuTra, imaze cota patara _
mamukam, mamas ki, did mamas, yvelaze patara ankesiRa SerCa xelSi.
aba, ra unda eqna?! mamam tirili sulac ar icoda, daTom da mamukam ki
iseTi tirili icodnen, isini rom pirebs daaRebdnen, zemoubnis kaloebidan
CoCrebi aZlevdnen yroyiniT bans. aba, ra unda eqna mamas? deda jer isedac
gajavrebuli iyo. daTos da mamukas rom tirili daewyoT, maSin xom sulac
ar gauSvebda saTevzaod arc erTs, da unda msxdariyvnen mTel dRes Sin.
amitom mamam isev daTmoba amjobina. sul patara ankesi iman daiWira,
sul didi _ daTom, cota imaze patara _ mamukam, da daadgnen gzas.
magram jer ezodan arc ki iyvnen gasulni, rom dedis gabrazebuli Zax-
ili, SemoesmaT. modi da nu gaCerdebi dedis gabrazebul Zaxilze! SeCerdnen
da SiSiT daiwyes yureba iqiT, saidanac deda modioda.
_ dRes Tqven arc erTs araferi ar giWamiaT, _ Tqva dedam _ aba, gamomar-
TviT axlave eseni!
yvelaze dids, mamas, yvelaze didi karaqiani puri misca, cota pataras,
mamukas _ cota patara karaqiani aseTi puri, mTlad pataras daTos ki _
mTlad patara yveli da puri. magram axla ukve arc erTi aRar Sescilebia
mamas. piriqiT, raRac metismetad mxiaruladac ki eRimebodaT biWebs _ yve-
laze didi xom mamaao, dae maS yvelaze didi yveli da puric iman SeWamoso.
dainaxa bina ZaRlma, dedam rom mamas, mamukas da daTos yveli da purebi
dauriga, wamodga, kudi gaaqn-gamoaqnia, tuCebi moiloka da am tuCebSi Cum-
Cumi CaRimebiT daedevna ukan. etyoboda raRac saidumlo icoda boinam da
imitom eRimeboda tuCebSi, magram ra iyo es saidumlo, aba ase uceb vin ras
gaugebda ZaRls?!
midian mama da Svilebi Walisken daqnil bilikze da ukan boina mihyve-
baT _ kuddaSvebuli, RimiliT. bilikis aqeT-iqiT yintorebsa da Zirxvenebs
CauxlarTiaT foTlebi erTmaneTSi. qveS lokokinebi daxoxaven _ iwelebi-
an, aceceben sacecebs, maRla ki, foTlebze, kaliebi, WriWinebi da peplebi sxedan.
zogs eSinia fexis xmisa, wamoxteba da frr.... magram umetesoba mainc arxein-
ad sxedan, eficxebian mzes da siamovnebiT lulaven Tvalebs.
da uceb! biWos, bilikis piras puris natexi gdia. puris patara natexi.
gamomcxvari puri balaxiviT miwidan ar amodis. es daTos rom dedam
misca, is puria. yveli Seylapa da puri gadaagdo. boinasac meti raRa unda?!
_ egre, daTo, daTuniao, _ ambobs Tavis gunebaSi boina, _ puri me, yveli
Senao.
Sesanslavs im purs da isev gahyveba ukan. Tanac isev eRimeba tuCebSi,
1076
etyoba kidev icis raRac. da marTlac, gaivlian cota gzas da _ ufro
mozrdili puri gdia bilikis piras! es mamukas puria. mamukamac yveli Sey-
lapa da puri gadaagdo.
gaixaros mamukam, mamukac kargi biWiao, _ ambobs boina. dagemovnebiT
geaxlebaT im purs da siamovnebiT aqicinebs kuds.
kidev gahyves biliks da kidev Sexvdeba rames? ara, genacvaleT! boinam
Cvenze kargad icis yvelaferi. mama arasodes ar gadaagdebs purs. Tundac
ver gaaTavos. didi jibe aqvs, im jibeSi Caidebs da atarebs ase, sanam xelax-
la ar moSiva. amitom isev gamobruneba amjobina boinam, gaxeda winwasul
meTevzeebs, erTxelac moiloka tuCebi, erTxelac CaiRimila _ bevri Tevzi
dageWiroT da Tavebi sul CemTvis mogecaTo, _ dauloca gza da gamobrunda.
xom iciT, ZaRlebs Sin ufro bevri saqmeebi aqvT. sxva ara iyos ra, xom
SeiZleba dRisiTac gamoZvres saidanRac qurdi?!..
mama, mamuka da daTo ki midian. aq biliki gaTibul vels Wris da am velze
koxtad miabijeben imaTi Crdilebi, romlebsac antenebiviT adgaT ankesis
tarebi.
daTo xan ras miubrundeba da xan ras: _ biwo, am lokokinas ukuleT! auh,
lamodena pepelaa!.. mamukasac ukvirs bevri ram
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
1081
_ gavidodiT da davsxdebodiT Robis Ziras, TuTasTan. es sawyalic mar-
to, mec marto. Cemebic xom aRar modian qalaqidan. amisebic, biWi Tu Semouv-
lida aTasSi erTxel. visxediT gzis WotebiviT da vlaparakobdiT. xandax-
an cetebiviT avuwevdiT xmasa, _ venacvale! venacvale! SviliSvilebs vefere-
bodiT. gadavidoda gviani vaxSmoba, Segvcivdeboda, agvitanda kankali da
maSin avdgebodiT da SevexvewebodiT erTmaneTs, _ CemTan wamodi, gogo, CemTan
daiZine-meTqi, _ me vexvewebodi. es sacodavi kidev TavisTan mepatiJeboda,
CemTan darCio. ver davrCebi, gogo, cota vera var gunebaze da raRa sxvis
saxlSi movkvde-meTqi. me ufro cudada var, mec magisi meSinia, sxvis WerqveS
ar amomivides sulio. verc me daviTanxmebdi, verc eg damiTanxmebda da
wavid-wamovidodiT Cven-Cven saxlebSi. avanTebdiT sinaTles, visxediT ba-
zmebiviTa da vyaraulobdiT Cven Werebsa da sulebs. amas ausrulfa natvra,
Tavis WerqveS amouvida suli, Tanac ra ucbad. me ra miweria, ra vici!
cotaTi gadaxada sudara fefelos da TiTqos yurSi CasZaxa:
_ bedniero! bedniero! neta mec SensaviT momkla, gogo! ra koxta swevxar,
ra naTeli! ra koxtad moagvare yvelaferi.
`ciskari~ #1, 1981; `Tebro~, 1983
`sabralo biZaCemi~
`sadguri~
Âîêçàë, íåñãîðàåìûé ÿùèê
Ðàçëóê ìîèõ, âñòðå÷ è ðàçëóê.
b. p a s t e r n a k i
oqtomberSi SeuRldnen, _ studenturi siyvarulis Semdeg did xans sxva-
dasxva gziT mavalni, bolos isev erTmaneTTan misulni da erTmaneTs mind-
obilni. axla dekemberi iyo, dekembris ocdaeqvsi, ukve xSirbindi, metros
vagonSi isxdnen, zeinabis bebia mobrZandeboda kaxeTidan da imas unda dax-
vedrodnen navTluRSi. zeinabs Zalian uxaroda levanTan erTad mgzavro-
ba. _ me ramdenjerme vyofilvar naTluxis sadgurSi _ ambobda welSi gam-
arTuli, qaliSviluri xalisiT. _ bebo roca Camodis, sul naTluxSi vxvdeb-
iT. _ icoda, rom „navTluRi~ unda eTqva, magram mainc Rimiliani dagemovnebiT
imeorebda „naTluxs~. _ imas ase davpirdebiT, rom Tbilisis sadgurSi da-
vuxvdebiT, Cven ki naTluxSi vegebebiT. xom mixvdi, ratomac? sanam is Relvas
daiwyebdes, damxvdebian Tu ar damxvdebiano, Cven ukve masTan varT. Tan,
mogexsenebaT, Tavadis asuli brZandeba da Zalian uyvars gamorCeuli yura-
dRebiT rom eqcevian Sinaurebic, ucxonic, rogor zis xolme vagonSi, rom
1086
gaCvena! kexiani cxviri, briala Tvalebi, welgamarTuli, yavarjenze Camowy-
obili grZeli TiTebiT... mSvidad, mowyalebasaviT ixedeba aqeT-iqiT.
levani gatanjul, gawamebul yrmobaSi mihyavda navTludRisken mimaval
gzas, iqidan ZlivsZlivobiT gamonaRwevs, ebraleboda Tavisi Tavi, ebrale-
boda ukve saxeze ferebCamqrali zeinabic, yvela da yvelaferi qveyanaze,
guli raRac mtkivneuli siyvaruliT hqonda savse.
_ Senc egeTi jdoma ar ici? _ SehRima zeinabs.
_ ara grcxvenia, Cemi Satabuta laparakiT?
_ roca gabrazebuli xar.
_ kai ra!
matarebelma damuxruWeba daiwyo.
_ samgori, bolo gaCereba. _ gamoacxades vagonSi. wamodgnen, karisken
wavidnen. levani xels aSvelebda zeinabs. maTze adre sxvebi idgnen karTan.
matarebeli gaCerda. gaiRo kari, sxvebi gaCqardnen, levani da zeinabi sul
bolos Cavidnen.
qalaqSi gasasvleli ormxriv iyo. veRar mixvdnen, saidan unda asuliyvnen
rkinigzis sadgurTan.
_ ar gaxsovs, saidan adiodi xolme? _ hkiTxa levanma.
zeinabma damorcxvebiT aiCeCa mxrebi.
_ me mgoni, aqeT.
_ wavidnen, waikiTxes kibesTan dakidebuli warwera.
_ ara, iqiT.
formiani kaci modioda, levanma im kacs hkiTxa, _ rkinigzis sadgurSi
rogor unda avideTo, kacma miaswavla.
_ egre, pirdapir da mere marjvniv.
„pirdapir” wavidnen. levans siamovnebda zeinabis fexsacmlis quslebis
energiuli pakuni. marjvniv gauxvies, kibeze avidnen da gakvirvebulni gaC-
erdnen. bneloda nestiani blante sibneliT. raRac meseri iyo, raRac ayirave-
bul-dayiravebuli lodebi eyara. axlomaxlos aravin Canda.
_ zeinabi levans miekra mklavze.
_ me mgoni, sulac davikargeT.
_ aba! jadonsur samyaroSi movxvdiT, moica!
levanma Ronivrad mohkida xeli, sifrTxiliT waiyvana, TandaTan SeeCvia
Tvali sibneles... Savi fiWvebi iyo. im fiWvebTan ori kaci idga, erTi siga-
rets ukidebda meoris sigaretidan, dauqnia Tavi da gamoecala.
levanma im kacs hkiTxa.
_ Tu Zma xar, sadguris baqanze rogor unda avideT?
1087
_ egre, _ xeli gaiSvira kacma da wavida.
_ axla gamaxsenda, _ Tqva zeinabma, esa _ axal sadgurs aSeneben. —
biliki iyo svel miwaze. levani ukangaweuli xeliT miuZRoda zeinabs.
rogorc iyo, avidnen maRla, baqanze. SvebiT mimoixedes. _ RmerTo, _ Tqva
zeinabma. saiTac ufro meti sinaTle iyo, iqiT wavidnen.
_ romeli saaTia?
_ rvas aTi uklia, _ Zlivs gaarCia levanma.
_ vaime, rom wasuliyos, gavgiJdebi, vis unda vkiTxoT?
salarosmagvari sarkmeli iyo, SigniT qali ijda da wigns kiTxulobda.
levanma frTxilad SeaRo sarkmeli.
_ ukacravad, qalbatono, kaxeTis matarebeli xom ar Camosula?
_ jer ara. _ Tavi ar auwevia qals.
_ xom ver metyviT, ramden xanSi mova?
_ igvianebs, oc-ocdaxuT wuTSi,
_ gagaxaroT RmerTma.
qalma axla ki amoxeda da siamovnebis naTeli Caudga TvalebSi.
levanisa da im qalis dialogi zeinabsac esmoda, magram levanma mainc
Tqva:
_ oc-ocdaxuT wuTs unda movicadoT kidev.
_ auh!
_ ra aris, xom ara gciva?
_ ara, magram sad davicadoT amden xans!
_ gaviaroT, gamoviaroT Zveli qarTvelebiviT. xom ici, rogor uyvard-
aT Zvel qarTvelebs sadgurze seirnoba.
_ oo!
gaiares, gamoiares nestian, ukacriel baqanze. burusi iyo Camowolili
da Zlivs atanda im burussa da Ramis sibneleSi TviT proJeqtorebis Suqi.
levani·sevdiani RimiliT iyureboda aqeT-iqiT.
_ ra Taviseburi silamazisaa aqauroba! TiTqos maradiuli iyos es simS-
vide _ es Tanabar siganeze waRebuli liandagebi, wiTeli Suqebi, orTqli,
proJeqtorebi da maTi anZebi, SiSini, martod mimavali kaci liandagebs Soris.
zeinabi mklavze mieWuWka levans.
_ Segcivda?
_ niaviviT aris aq. ara?
_ wamodi, skamze davsxdeT. moyudroebulic Cans cota.
_ ara, ase mirCevnia.
zeinabma loyac miado mxarze.
1088
_ melaparake.
_ omianobas da ufro adrec, _ maRla ixedeboda levani, _ am anZebis
wverebze sul yvavebi isxdnen da sul cioda. afrindeboda erTi romelime
Wvavi, yvaa-yvaas ZaxiliT Semoivlida wres da dajdeboda isev. is rom da-
jdeboda, sxva afrindeboda, RamiT sul Savad afuyulebi isxdnen, eZinaT, ma-
gram CxaviliT mainc Cxaodnen. me dedaCems vxvdebodi xolme, ufro im sadg-
urSi, fuli Rirda maSin baqanze gasvla, mTeli maneTi, ori ponCikis fasi,
amitom galavanze vbobRdebodi, bnel xidTan, Tu Camovidoda deda, yvelaferi
kargi·iyo _ is galavanic, wvimac, sicivec, yvavebic, Tu ara _ saZageli,
gamorCeviT yvavebi, Tanac zed Tavze Tu dagCxavlebdnen... bevri kargi ram
gadamxdenia am sadgurSi.
_ maS ratom ar giyvars?
_ vin giTxra, ar miyvarso? ·
_ ki-ki, rogorc ki giTxari, navTluRis sadgurSi unda wagiyvano-meTqi
(amjerad sworad Tqva zeinabma „navTluRi~), maSinve cud gunebaze dadeqi.
_ cud gunebaze ara.
_ aba?
levanma sxva ram wamoiwyo, isev RimiliT.
_ erTxel ramdenime fuli vi pove. ai, ase, liandagis gayoliebaT, xuT-
maneTianebi, sammaneTianebi, maneTianebi. ormocdaSvidi maneTi. TiTqos siz-
marSi. mere, marTlac, sizmarSic vpoulobdi xolme, Tanac bevrs. sul maxsovs,
rogori TovliTac iyo waferflili maSin es mazuTiani xreSi da ganZele-
bi.
_ reebi?
_ ganZelebi. Spali ganZelia qarTulad.
_ gmadlob. ra iyide im fuliT?
_ Cems das miveci. marto ori maneTi davitove CemTvis. danarCeni Cems
das miveci. iman kartofili iyida.
_ keTilo, keTilo. keTilo.
levanma ukmayofilod SeWmuxna saxe.
_ Sen xom ara gciva? _ SeSfoTda zeinabi.
_ saidan moitane?
zeinabma TaTmani waiZro da jibeSi Cauyo xeli.
_ TiTebi Tbili gaqvs.
_ guli _ civi.
_ ara, guli ufro Tbili. mainc wavideT da davsxdeT. ramdeni wuTi gavi-
da?
1089
levanma jibidan xeli amoswia, zeinabma daxeda saaTs.
_ jer rvidan ori wuTia gadasuli.
wavidnen, kuTxeSi midgmul grZel skamze dasxdnen, erTmaneTs moum-
yudroes.
_ kidev momiyevi rame.
_ am sadgurs xis meseri hqonda, erTmaneTs ase, oTxi TiTis manZilze
daSorebuli wvetiani ficrebis meseri, omis dros dRe-RameSi erTaderTi
matarebeli gadioda kaxeTisken da isic aqedan, isic Ramis pirvel saaTze,
Tu oris naxevarze.
_ eg, mec maxsovs.
_ Sen patara iqnebodi maSin, Sen uSualo monawileobas ver miiRebdi im
ambebSi. Tan is erTaderTi matarebeli dadioda, Tan saSvsac Txoulobdnen.
me kidev saqarxno skolaSi vswavlobdi. me iq vswavlobdi, Cemi da _ teqni-
kumSi, dedaCemi sofelSi iyo, mSoblebTan, iq muSaobda puris gulisTvis.
kviraobiT, an me mivdiodi sofelSi, an deda Camodioda CvenTan, ufro xSir-
ad me mivdiodi...
bileTs Cven vin mogvaSavebda, biWbuWobas, Cveni an kibeebi iyo, an vagoneb-
is saxuravebi. iqamde miRwevac Wirda. milicia da samxedroebi icavdnen
matarebels. gasvlas naxevari saaTic aRar uklda xolme, rom maSin Camoay-
enebdnen _ farRalalas, minebCamoRebuls. ixuvlebda ubileTo xalxi, mieseo-
da mesers. iyo yvirili, _ daiwi ukan! gesvri! _ vis SeaSinebdi am ZaxiliT.
yvela ukiduresi gaWirvebisgan iyo awowialebuli. erTs rom xelsa sta-
cebdnen, meoreni gaurbodnen virTagvebiviT sibneleSi, yovel Rame xom Su-
qSeniRbvebi iyo.
erTxel mec gadavdivar am meserze da CameWeda Sig fexsacmeli, didi,
saldaTuri baTinka. morbian milicielebi, viRacas eZiZgilavebian, Cemsken
moaTreven, axla me unda mtacon xeli, _ dadeq! dadeq! _ yvirian. me kidev
veRar vaZrob baTinkas. gavkari xeli Tasmas, gavwyvite, fexi amovyavi
baTinkidan da midi _ calfexSiSveli, gamdnar TovlSi, wumpeebSi, talaxSi!
Tan imis SiSi maqvs _ baTinka rom dainaxos vinmem da waiRos!
nu geSinia, aravis daunaxavs, rom gascildnen milicielebi iqaurobas, aqve
iyo, an, ori boZi rom Cans erTad, daaxloebiT mag boZebTan. _ mivvardi
meserTan askinkila kelaobiT., amovaZvre Cemi baTinka da vtuce is sveli,
talaxiani fexi pirdapir, mere vijeqi vagonis saxuravze da miberavda, meal-
erseboda Tebervlis Ramis niavi.
zeinabi TiTqos arc ki sunTqavda.
_ erTxel kidev _ maRali sicxe maqvs, zezeurad mabodebs, mainc mivdivar,
1090
pirdapir qarxnidan aq amosuli. amindia _ Tovli, wvima, qari, yvela oxroba
erTad. verc vagonis saxuravze aval, verc kibes davekidebi, SeviWyune vagon-
Si. revizorebi, ra, gana isini adamianebi ar arian? _ vfiqrob, _ mnaxaven aseT
dReSi rom var da damexsnebian. erTxans vagonis kedelsa var akruli, mere
Cavikrife. TviTon ver gavrkveulvar, mZinavs Tu mRviZavs. xnieri qali madebs
Sublze xels da isa wuwunebs, _ vaime, Sens dedas, Sviloo, daiwyo ubileTo
xalxma CoCqoli, gadadian erTmaneTze, _ revizori, revizorio! me adgil-
idan ar viZvri, moxdes, rac mosaxdenia-meTqi. movidnen, revizoric aris da
oric samxedro Tu milicieli. revizori rom bileTsa sinjavs, isini saS-
vebs amowmeben. farnebi ukaviaT _ cali mxridan gamodis sinaTle viwrod.
momaSuqes saxeSi. _ Seni bileTio! _ arafers vambob, ufro sworad, verafers
vambob. _ ego, avad ariso, pativcemulo, _ moxuci qali eubneba, _ araferi
esmiso. CamWida xeli mxarSi revizorma, damayena fexze, gamilawuna ybaSi, _
gamofxizldebao. marTla gamovfxizldi.
_ ara gaqvs bileTio?
_ ara-meTqi, _ gaviqnie Tavi.
isev gamiWaxuna ybaSi, _ wadi winao, wamigdo win.
_ namdvilad avad ariso, _ eubnebian sxvebic.
_ ro CavayudebT, rom wavusvamT qlibs, rogorc saWiroa, gauvlis yve-
laferio.
me isev raRac tkbil buranSi var. ki ara mtkiva is silaqebi, piriqiT,
msiamovnebs kidec. var moqceuli im revizorisa da milicielebis SuaSi.
gasinjaven bileTebsa da saSvebs erT kupeSi, wamigdeben win, meoreSi, amaso-
baSi ki TandaTan mesmis, matarebelma xma Seicvala, umata da umata siCqares
daRmarTSi. xmiT vcnob _ Cveni baqnisken daveSviT. silaqebi ra aris, Tu
Cven baqans gamaciles, avi mosaxdeni maSin moxdeba! da giJuri ram gadavw-
yvite, TxuTmetTeqvsmeti wlis biWebi rom bedaven xolme marto. kupeebs
Soris gaqceva uazroba iyo, advilad damiWerdnen. rom miabrunes cal mx-
ares farnebi, miviwie bneli fanjrisaken, raRacebze Sevdeqi, raRacebs move-
Wide da qalebis yvirilSi im fanjaraSi gadavZveri, xelebiT Cavekide. sul
ramdenime wuTi, sul ramdenime wuTi, Seanelebs matarebeli svlas da mere
gaCerdeba kidec. magram ra qna im uRmerTo revizorma, ici? damiwyo xeleb-
Si farnis ZiriT cema. Ziri kidev danasaviTa aqvs im farans.
_ yvelaferi mtkiva, levan.
levans gaecina.
_ ra iyo, xom xedav, cocxali var da mTeli.
_ xalxi ar iyo? adamianebi ar iyvnen?
1091
_ iyvnen, rogor ar iyvnen, magram me imaT ver vxedavdi, mxolod is movax-
erxe, rom saxeSi SevafurTxe revizors. mere matarebelmac Seanela svla da
mec gavuSvi xelebi fanjris CarCos, erTi es vigrZeni, rogori SxrialiT
davcurdi daferdebul xreSze, mere, Tvali rom gavaxile, aRarc matarebeli
Canda, aRarc matareblidan baqanze Camosuli xalsi. Tovlian miwaze vijeqi,
farRalala velSi, civi niavi zuzunebda mavTulze da, Tovlian RameSi rom
icis xolme raRacnairi Talxi Suqi. im Talx SuqSi, momeCvena Tu marTla
iyo, raRac Savi oTxfexi idga Cems axlos da, rom wamoviwie, gaqra.
zeinabi uceb daixara da TiTebze akoca levans.
_ rasa bavSvob! _ gaiwia levanma.
zeinabi gaSterebuli uyurebda,
_ ei, e! _ Seatoka levanma.
_ ratom arasodes giambia egeni CemTvis?
_ kargi erTi! yovel dros Ra yovel adamians Tavisi sakmarisi satki-
vari da saCivari aqvs, Cveni Zvelmanebis damateba sWirdeba kidev? me imasac
ki ver vitan, siRaribegamovlilebi rom amunaTeben materialurad uzrunve-
lyofilebs. Cven sul sxvanairebi viyaviTo. rac axla vilaparake, egec sad-
guris bralia, sadgurma icis amgvari mogonebebis aSla.
matarebeli ki ukve axlovdeboda. didi brdRviala naTuriT moanaTeb-
da da is naTeli izrdeboda da izrdeboda, maT garda, Turme ramdenime sxva
damxvduric eloda. blomad xalxi Camovida. mxolod levani da zeinabi
avidnen maRla.
bebia marTlac welSi gaSlili, Tavaweuli, Tvalebdadidebuli ijda. ma-
gram zeinabs eSleboda _ bebias ukve SiSi da dafeTeba edga TvalebSi. am
oTxmoci wlis dedabersac Tavisi satkivari da saCivari hqonda. mainc iRime-
boda.
`Tebro~, 1983; `patara biWi golgoTaze~, 1989
is adgili aqedan Sors aris. irgvliv sul maRali, lurji mTebia, SuaSi
ki swori cisferi tba kamkamebs. lurj mTebze Rrublebi ibadebian, patara,
celqi biWunebiviT kotrialoben ferdobebze, izrdebian, iberebian da mere
Cvenken modian ruxruxiTa da muqariT.
tba ki sarkea bunebisa. yvelas uyvars Sig mzera da kekluci. iyurebian
Sig da keklucoben mTebi da Rrublebi, mTvare da varskvlavebi, yvavilebi
da xeebi. zogi xe Sig wyalSic ki Sesula. es didi, tanWreli verxvebia. maTi
1092
foTlebi sul brwyinaven, sul TrTian, sul CurCuleben, _ Cu! Cu! Cu! Cu! _ maT
qveS ki TiTqmis yovelTvis bnela dildilobiT tbas TeTri, mSvidi burusi
awevs xolme.
mze rom amosvlas daapirebs, is nisli aiSleba, aiwureba matylis fTila-
saviT, ava maRla da iq mTis wverebze gayuCdeba. verxvebSoris ki, sibneleSi,
am burusiviT msubuqi patara moxuci gamoCndeba. xelSi grZeltariani anke-
si uWiravs. cukcukiT gava tbaSi Cayiravebul veeba xmel verxvze, gaSlis
ankess da fexebakecili Seaskupdeba kuziviT amoberil nuJrs. tba am dros
uamravi feriTa da wvrili TevzebiT aris savse.
moxuci gaunZrevlad zis, gaunZrevlad uWiravs ankesis taric, mxolod
wiTeli tivtiva TaxTaxebs da TrTis. da roca tivtiva CaiZireba Rrmad,
moxuci SeSfoTebiT amoswevs ankesis damZimebul tars da mzeze abrWyvi-
alebul Tevzs swrafad iWers haerSi.
ase Tevzaobs saRamomde. saRamos ki unTia cecxli pawawina qoxis win.
didi verxvebis Ziras, xarixaze Camokidebul qvabSi ixarSavs saWmels.
gamodian kurdRlebi, meliebi, ciyvebi, maCvebi da turebi. Sehkraven cecx-
lis irgvliv wres, sxedan morCilad da saTiTaod hyvebian Tav_TavianT
ambebs. moxucs ki gadaSlili aqvs kideebSemocveTili, sqeli, veeberTela
rveuli, damWknar tuCebTan malimal miaqvs wverbokola fanqari da mere im
veeberTela rveulSi wers, wers maT naambobs, anu, rogorc Cven vuwodebT, _
zRaprebs.
maRla, RameSi Sekargul verxvebze ki naRvliani Woti zis da Tvalebdax-
uWuli iTvlis wuTebs:
_ Wuut! Wuut! Wuut!
`sad cxovrobs mezRapre~, 1970
`saidumlo~
`sakeravi manqana~
Sen ici, sadac vcxovrob. Semosulxar Cvens ezoSi? Tu ara, arc girCev.
Cveni ezo savsea wlebareuli mofuSuli qalebiT, ybebs rom amuSaveben ganu-
wyvetliv. es ybebi gamoscemen qarTul da somxur wyevlebs, Tu wyevlebs ar
gamoscemen, cnobiswadili da raRac SurisZiebis wyurvili karnaxoben, imuS-
aon mdumared, yru kapuniT, Cumi sisiniT. Cveni oTaxi. Sen didi xar da mZime,
Sen rom Cvens skamze dajde, skami oTxive fexiT Caxvrets sqladSeRebil
1097
iataks. Cveni didi magida ovaluria, uxeSi, omis Semdgom wlebSi gakeTebuli,
_ magidac, Sifaneric, trelaJic. sawoli sami gvidgas, aqedan _ mxolod oria
xis. rkinisa, ra Tqma unda, bebias ekuTvnis. is sul Tavis sawolTan trialebs,
leibqveS CurTavs raRacebs, iqidanac gamoaqvs raRacebi, mere isev CurTavs.
samnabijian SuSabandSi onkani gvaqvs, magram tualetSi mimavalma, unda gavi-
aro amis, amis da amis fanjrebisa da karebis win. fanjrebSi da karebSi
yovelTvis dganan pirdaRebulid saxedaRududebuli yeyeti biWebi, kacunebic.
roca vbrundebi, momadevneben triumfalur marSs. me meCveneba, rom taSsac
ki mikraven yeyeti biWebi.
mTeli Cemi garderobia: ori Savi, gamoyvanili kaba (Cemi Sekerili), kidev
erTi kaba, kidev erTi -- sarafani, ori biWuri perangi, erTi bluza, oric
qvedatani (esenic Cemi Sekerili), ukve cota pewSelaxuli grZeli, pawawina
qusliani fexsacmeli (me es fexsacmeli Zalian miyvars), esenic Savi. Cemi
cnobili abreSumis Savi Sali, vercxlisferi kantebiT. Cemi ucnobilesi
Sliapa maRla midevs, Sifaneris Tavze. is rom CamoviRo, taburetze unda
Sevdge. maqvs sul ormocdaaTi anda samociode wigni, maT Soris _ sabuRal-
tro literaturac. loginSi rom vwvebi, mxolod maSin vkiTxulob ufro _
sulelur leqsebs. mixaria, rom Cemze sulelebic arian qveyanaze, vmSvidde-
bi da tkbilad meZineba. arasodes vocnebob, rogorc ki Tvals gavaxel, maS-
inve vdgebi. ·
pirs onkanze viban. kargad gavwev fardebs da Ronivrad viban. Cemi er-
TaderTi fufunebaa _ ueWvelad Cexuri jagrisi da oTxmockapikiani saponi
„noqtiurni!“ bebia mexmareba sauzmis momzadebaSi me vetyvi, _ damacade, bebo!
is metyvis, _ ra iyo, qalo! me isev vetyvi, _ bebo! bebo! bebo! is metyvis, _ maSin
movkvde, Senze sufTa aRar viyo. am dros ar unda moefero, itirebs, sakuTrad
Cemi sauzmea _ Sav purze wasmuli karaqi da Cai. Tu sifrifana yvelis naWer-
ic maqvs an erTi kovzi Tafli, dedoflis sufras varqmev. vsadilob samsax-
urSi.
zusti TanmimdevrobiT vicmev: Sav windebs, Sav fexsacmels, Sav kabas. fex-
is wverebze Semdgari, saxis gamkacrebiT, vixurav Cems Sliapas. magrad vix-
urav. es mTavaria. mere vixvev Sals. es saidumloa, Salis moxvevis Cemeuli
wesi. mxarze vikideb CanTas, zustad cxris ocwuTze mivdivar samsaxurSi _ aq
kvlav agugundeba triumfaluri marSi. mTeli ubani or mwkrivad dgas. sam-
saxurSi Cems magidasTan vzivar. Senc gecodineba es sityvebi: debeti, kredi-
ti. Semosavali. gasavali. naSTi. gogoebi yvebian sasacilo ambebs. me uniWo
var, me mxolod sicili SemiZlia, isic TavCaRunuli, Cumi. vici, am dros enasac
ki miyofs viRaca. me amazec vicini.
1098
samsaxuridan mivdivar bazarSi. aq, bazarSi, ra dasamalia, gamyidvelebT-
an miamiturad vafaxuleb Tvalebs. viyidi amas, amas, amas. saxlSi _ vfcqvni,
vkepav, vxarSav, vwvav, aqac mexmareba bebo, Tan SemkrTali TvalebiT. _ ox,
bebo! bebo! SigadaSig vjdebi, vwvebi kidec. mere, rva saaTisTvis, isev Cacmuli,
isev Cemi SliapiT, amjerad CanTiT xelSi, miveSurebi metrosken. metrodan
_ sa-a-vad-myo-fo-Si! aqac, TeTrxalaTSemocmuli, cot-cotas vmzakvrob, e. i.
miamiturze miamiturad vafaxuleb Tvalebs. medikosebic wamomaweven raRac
Cum marSs. vuZleb. vuZleb dedis cremlian SemoSterebasac. vmkacrob, _ kar-
gi axla! kargi! vaWmev dedas, vaWmev mis mezobelsac (is qalic dneba), vlapar-
akob, vlaparakob, vicini. vucini yvelas. dedas eSinia Ramis, Tu me gverdiT
vyavar, aRara. maSin iZinebs. yvela rom daiZinebs, me vdgam sam skams. sxva
saSualeba ar aris, vjdebi erT skamze, fexebs gavWimav orze, vixurav „adi-
elas“ da tkbilad mZinavs ase.
_ dilis eqvs saaTze energiulad mivpakunob metrosken. Svidis naxe-
varze ukve Cvens aRmarTTan var. Svidis naxevarze aRmarTi mimacilebs sam-
gloviaro marSiT, TiTqos koncerti iyos, ganabulan, ganabulan da viRaca
Caaxvelebs mSralad...
dakmayofilda Seni gamZafrebuli cnobismoyvareoba? aravisTan ar miCx-
ubia arasodes.
m. p.
ho, Savebi! Savi Sliapa, Savi Sali vercxlisferi kantebiT, Savi kaba da
Savi fexsacmeli gaqvavebamde miWimaven nervebs. amitom aris, rom mxrebSi
moxrili ar vunaxivar aravis. '
`patara biWi golgoTaze~, 1989
`samgorelebi~
`samgori~
`sasacilo~
bavSvobaSi erTi onavari amxanagi myavda. rostomi erqva, Cven ki, biWebi,
rostias veZaxdiT. gaTendeboda Tu ara, CemTan iyo da pirSiTiTebCaCrili
mistvenda.
jer Cveni mura gaepasuxeboda _ av! av! av!.. mere bebia _ gafxrewa da
gagleja, aha!.. bolos me Cavidodi.
_ wamoxval saTevzaod? _ mekiTxeboda Cumad, Tan saxlisaken iyureboda
_ emand bebia ar gamomenToso.
_ guSin ar iyo, rom veraferi daviWireT?
_ dRes daviWerT, iseTi sizmari vnaxe!
_ ara, ara Rirs.
_ maSin tyeSi wavideT.
_ tyeSi risTvis?
_ ise, gaviaroT. davaTvalieroT, Svinds Tu asxia.
modi da nu daeTanxmebi! sulerTia, marto wava, aucileblad waawydeba
rame saseiros da mere yurebs gamogiWedavs trabaxiT.
_ me· rom vici, me rom vnaxe, imisTana _ fas!
aviRebdi Tavs ·da mivdiodiT. avuyvebodiT venaxebs.
„naTesavebisTvis Tavgadakluli~ rostia yvela Robeze gadaaxedebda
bevri banaobisagan gadatyavebul cxvirs _ aba, vnaxo, xom araferi uWirTo.
yoreanebidan kitrebs gadmoitanda _ mamidasiao. xriokadan atmebs _ dei-
dasi an naTliasiao.
1110
es mamidebi, deidebi da naTliebi, Tuki Sig moaswrebdnen, sakuboedac im-
etebdnen, magram rostias ainunSic ar mosdioda maTi wyevla. moikunteboda,
sadRac kefasTan Caiqnevda xels, gaiRriWeboda da ityoda:
_ vapatioT, aseTi xasiaTi ·aqvT da ras izam.
avidodiT serze. jer xilis narCenebis srolaSi SevejibrebodiT erT-
maneTs, mere qvebs gavazuzunebdiT _ aba, vin ufro Sors gauwevso. vixe-
tialebdiT mTel dRes, SemovivlidiT tyesa da Rreebs, da daRlilni, daqan-
culni, imdenad siaruliT ara, ramdenadac laqlaqiT, davbrundebodiT gvian,
lamfebis anTebis dros.
aitexavda TiTo rames: xan morevebis dafonvas, xan soflis ganTqmuli
ZaRlebis mogeriebas, xan Widaobas da gadahyveboda zed. magram yvelaze
metad mainc `sasacilo rameebis~ aRmoCena uyvarda. mere yvelaferi sasaci-
lo iyo, rac Cveulebrivisagan gansxvavdeboda! aRmoaCenda, gailurseboda,
TiTqo eSinia _ emand ar gamofrindeso da TavisTvis, uxmod icinoda, kvde-
boda siciliT.
erTxel qalaqSi wamiyvanes. rom davbrundi, mediduri RimiliT Semxvda.
mivxvdi _ raRac icoda. magram _ ra? advili rodi iyo gageba. mimi patiJa
TavianT WroRa TuTaze. zis aqanavebul totze, arxeinad iqnevs fexebs da
agrZelebs:
_ iiseTi sasacilo rame vici, iseTi sasacilo, rom...
_ mainc?
_ iiseTi sasacilo...
_ ici da icode!
_ Sens sicocxleSi ver mixvdebi.
momSala, momRala da mxolod maSin gamoicvala kilo.
_ wamoxval mamidas venaxSi?
mindoda mekiTxa, romeli mamidas venaxze meubneboda, magram Tavi Se-
vikave. SemeSinda _ ar gabrazdes da uari ar miTxras-meTqi.
_ saca ginda, iq wamoval!
da is gamiZRva.
mivdivarT xev-xev. Tu xelmisawvdenzea romelime xexilis toti, wavwvdeb-
iT.
gaviareT yvela nacnobi „mamidas venaxi~, gavediT bogirze, avyeviT kak-
lis xeebiT gadaburul nestian orRobes da CavsxediT Zirtkbilebisa da
fericvalebis tevrSi.
_ aq movicadoT, _ Tqva rostiam, Robeze miwyobili Cadunas Rerebi gada-
swia da karga mozrdili WuWrutana gamoaCina.
1111
gavixede Sig. aqeT venaxia, iqiT simindi _ ase, muxlamde wamozrdili, Smuaze
mwvaniani biliki Casdevs.
ar vici, raSia saqme, arc vkiTxulob. vnaxoT, ra moxdeba! SeveqceviT gza-
gza momaragebul alubals da kurkebs mizanSi visvriT. mze ki maRla iwevs,
adis kaklis totidan totze.
aRar SemiZlia cda.
_ momatyue? _ vekiTxebi rostias.
is jer gaocebiT miyurebs, mere saxes manWavs, mware raRacis Tqmas apirebs,
magram xmauri akrTobs, Robes ekvris da mec mujluguns mcems, _ moiwieo.
Tavi Tavze gvaqvs mibjenili da ase vicqirebiT WuWrutanaSi.·
bilikze rqadagrexili yoCi modis, amayad moaqnevs Tavs. xandaxan bal-
axs waswvdeba, mokortnis, aCqarebiT gaacmacurebs tuCebs da isev wamova.
ukan patara, mokuzuli moxuci mohyveba _ mxarze Toxi aqvs gadebuli, fexebi
gaSeSebuliviT moaqvs.
_ is aris!_ CamCurCulebs rostia, da cota xnis Semdeg manjRrevs.
_ gesmis?
_ ra?
_ laparakobs.
_ mere?·
_ eSmakebs elaparakeba.
_ eSmakebi rom ar arseboben?!
_ i!!
_ ar arseboben.
_ aba, papaCemma raT miTxra, roca SenTvis raRacas laparakob, eSmakebs
elaparakebio?
_ eSmakebi ar arseboben, _ daJinebiT vimeoreb me.
_ Sen ufro ici, Tu papam?
erTmaneTs SevubRvireT da gavCumdiT.
moxucma yoCi xeze maiaba, abga moixsna da balaxebSi Cajda. gaixdis qala-
mans, ·gulmodgined daaxvevs Tasmas.
gaixdis windas _ gadmoabrunebs, dabertyavs da qalamanSi Cadebs. Tan
dudunebs. vin icis, ras! Cvenamde es aRwevs:
_ hai da hai!
aikapiwa Sarvlis totebi, gamoaCina Zvladqceuli, dabrecili kanWebi,
Semoixvia winsafari Tavze, adga, Sevida simindebSi, wynarad daiwyo Toxna.
Cahkravs da „hes~ daayolebs. ase Toxna erTxans, mere Sublze gaisva xeli,
raRac ucnaurad miixed-moixeda, hai dedasa mtrisasao da Cvensken gadmoeS-
1112
va. gvegona dagvinaxa, ukan gadavcvivdiT, magram Cven ki ara, miwas daeZgera.
_ Sen unda SemWamo? maS, Sen unda SemWamo, ha? manamde Sen SemWam, me gaga-
cli siqas!..
Jinmoreuli scems Toxs, yiJinobs, imuqreba.
_ Seni SeuWmeli kaci aravis unaxavs, magram... sanam mec SemWamde, me SegWam!
aba, damideq, ra biWi xar, damideq erTi!
gaocebuli Sevyureb rostias. is _ kmayofilebiT iRimeba.
_ ar aris sasacilo?
verafers ver veubnebi. isev WuWrutanas vubrundebi. isev yiJinobs moxu-
ci. isev imuqreba, magram Toxi... Toxi ukve damZimebia.
_ Cik! Cik! _ nawyvet-nawyvetad ismis misi xma.
bolos moxucsacv aRar hyofnis qari.
_ uhu! uhu! _ iwmendavs yels, Toxis tars eyrdnoba, xalaTis saxeloTi
imSralebs Subls, erTxans ase dgas, isvenebs, mere miixed-moixedavs, TiTqo
eSinia _ emand vinme ar mxedavdeso gaucocxldeba saxe, dascems yiJinas:
_ majobeb? maS, majobeb, ha? aba, vecadoT _ Sen Sensas da me Cemsas_ jer
damideq! damideq!
sul cota xansRa grZeldeba es dateveba. moxuci male isev Toxs eyrdno-
ba da suls iTqvams.
xeli CavWide rostias, movaxede.
_ ras getyvi, ici?
_ ra ginda?
_ modi, gavuToxnoT.
_ Cvena?
_ xo, Cven. ratom gagikverda?
_ ara, ise.
Cafiqrda. ifiqra, ifiqra da Taviseburi raRac moigona.
_ kargi, gavuToxnoT, oRond Cumad, roca wava ase ufro ajobebs, sasaci-
lo iqneba.
isev sasacilo!
magram gamodavebis droa?
SevTanxmdiT, xeli xelSi CavartyiT da ToxebisaTvis gaviqeciT.
***
meore idRes ki imis gasagebad wavediT, Tu rogor Sexvdeboda moxuci am
ambavs (saRamos marTla gamovuTaveT, rac gasaToxni darCa). visxediT Ro-
bis ZirSi da mouTmenlad vcmukavdiT.
didxans ar gvalodina·movida. iseve, rogorc wina dRes, jer yoCi miaba
1113
xeze. mere fexT daixada, Sarvali aikapiwa da Toxi moimarjva. amjerad
Soridanve daqadnebuli wamovida, magram aRar SegvSminebia, piriqiT, ise
miviwevdiT win, kinaRam Robe ar gadavamtvrieT. mivida im adgilamde, sadac
wina dRes SeCerda _ gaToxnili daxvda. gaToxnili iyo Semdegi svec, kidev
Semdegic. ixreboda, miwas muWavda, moWril balaxebs amowmebda. TiTqmis zed
mogvadga. Tavi aswia. gvegona gaexardeboda, magram moiRuSa, usiamovnod
gaamwklatuna ena.
_ mwah! gamiToxnia da aRar ki maxsovda...
mere fexiswveriT mouRitina miwas, CaaSterda, magrad mouWira Toxs yvavis
fexiviT Savi xelebi; Caiqirqila:
_ xi-xi-xi-xi! imedi mogeca? gulisyuri waerTo da Svilds dasdebso? aba,
eg Sena da es me, aba!
da SemarTuli Toxi ise mZlavrad dahkra bilikis pirs, rom Cven erTx-
el kidev gadavcvivdiT ukan.
1953 w
`megobrebisadmi minaweri werilebidan~,1958
`sayeane miwebi~
Caicvams Cemi meore naxevari yovel dilas, Cven rom viciT, iq Sekeril
kostums, gaiWers halstuxs, gaisworebs sayelos da mere gverdulad Sebrun-
deba sarkisken, mucels isinjavs xelis gadasm-gadmosmiT, erTi suli aqvs,
rodis wamoezrdeba ise, soliduri mamakaci erqvas. Sen ratom Segiyvare,
xom ici, _ grialiT rom adi-Camodixar kibeebze da ezoSi iteni xalaTis
kalTebs SarvalSi.
`ciskari~ #1, 1981; `Tebro~, 1983
`sayvareli dReebi~
`sacodavad lamazebi~
`sacodavi Triebi~
(moswavlis Canaweri)
`saZageli gogona~
`saxateebi~
cameti wlisa, Tebervlis civ dReebSi Cvens patara qoxSi gulaRma mwo-
liare vkvdebodi, jer yurebi mtkioda, yurebi da Tavi. sazareli iyo es
tkivili, TiTqos gamdnari liToni mqonda Casxmuli yurebs Soris. mere
tkivili raRac cxelmave gabuJebam Secvala. yurebidanac cxeli sisxli mdioda,
cxviridanac. amaod SemohqondaT tiloSi gaxveuli yinulebi da madebdnen
Sublze. yinuli dneboda da meCveneboda, rom misi wveTebic sisxlad Camom-
dioda saxeze. Tvalebs rom avaxeldi, yvelaferi wiTlad meCveneboda, yve-
laferi wiTel wyalSi dalivlivebda _ Weric, dedac, bebiac, Cemi SemkrTali
da-Zmac. dedas ukve qanci hqonda gawyvetili, kargad veRar madebda yinulebs
Sublze, bebia exmareboda. _ ra dagemarTao, qaloo! _ erTmaneTs uwyrebod-
nen akankalebulebi.
mec vicodi, rom vkvdebodi, sabans veRar vitandi. megona, rom iqidan amome-
pareboda sikvdili _ sveli, kidurebis mwebavi ablabuda, SeSinebuli ubnis
eqimi ezoSi veRar bedavda Semosvlas, alayafidan ekiTxeboda Turme mezo-
blebs, _·is bavSvi rogor ariso, _ da rom gaigebda, rogorc viyavi, _ profe-
sori mouyvanono, profesorio, _ da garboda. profesori ki ver mohyavdaT
dedas da bebias. profesors bevri fuli sWirdeboda. fuls ki im vaSlisaT-
vis Zlivas sesxulobdnen, CemTvis rom yidulobdnen. RmerTo, ra vaSli iyo!
ubralo, momwvano, wvrili, magram Zalian wvniani, civi. mxolod vaSls Tu
SevWamdi, imasac gafcqvnils, imasac erTs an ors...
weli idga aTas cxraas ocdacxrameti.
sanam avad gavxdebodi, skolis derefanSi direqtoris moadgilem SemaC-
era, wamWida TmaSi xeli da mkiTxa, _ bavSvo, Tmas ratom ar ikreWav? me
gavvarvardi, gulma TrTola damiwyo. bebiac ambobda da dedac rom didi
Tma mqonda, yurebze gadmofarCxuli, magram dalaqTan wasasvlel maneTs
ver maZlevdnen. _ orSabaTs aRar moxvide ase gaburZgnulio, _ direqtoris
moadgilem, keTilma kacma, da wavida. bavSvebmac gaigones misi sityvebi. axla
imaT yvelas dacinviT ubrwyinavdaT Tvalebi. es iyo SabaTs. Sin ar gamimx-
elia direqtoris moadgilis gafrTxileba, vicodi, puric Zlivas viyideT
im dRes. kviras ki avad gavxdi. orSabaTs veRar wavedi skolaSi. verc im
1128
orSabaTs, veRarc momdevnos. momdevno orSabaTs ukve vkvdebodi, veRaraf-
riT miwyvetdnen sissls. da miT ufro mecodeboda Cemi Tavi, rom TmaSeu-
kreWavi vkvdebodi. isic ki meCveneboda, rom im Tmis brali iyo yvelaferi,
is imodena Tma mixurebda Tavs, magram amazec xmas ar viRebdi. axla bevric
rom gvqonoda fuli, rogorRa wamiyvandnen dalaqTan. an raRa saWiro iyo.
mainc vkvdebodi. wamomividoda cremli, Tmac sveli mqonda, daltobili, da
im wiTel sisveleSi, simxurvaleSi vkvdebodi ukve Zvlebad qceuli.
magram ai, erT dRes wamomsves, cxviri da yurebi bambebiT mqonda gamote-
nili. momitana TvalebTan Tmis sakreWi manqana axalgazrda biWma, _ kriWi-
kriWio, _ Tqva gacinebulma da manqana Sublze damado. raRac facurs vgrZnob-
di Cems maRla, Tavze TiTqos civi WianWvelebi mkbendnen, da roca damawvines,
pirvelad vigrZeni kefiT, rom baliSi civi iyo, civi da sasiamovnod sufTa.
imdenad civi da sasiamovnod sufTa, rom gameRima.
_ gaicine, gaicine, genacvale! _ momaZaxes dedam da bebiam, da me isev gameR-
ima. nel-nela wiTeli burusic gaTxelda. sarkeSi CamaxedeT-meTqi. sasw-
rafod momitanes sarke. cxviri gabuStuli mqonda, zeda tuCi wiTeli. Tavi
ki _ didi, mrgvali, lurjad gadaprialebuli. TiTqos sxvisi,
RamiT kidev sizmari vnaxe _ amiyvana fafukxelebianma didma TeTrwvera
kacma msubuqad, msubuqad, da gadamawoda wyalgaRma gaCerebul dedas. dedas
gauWirda, magram mainc damiWira, dedasac civi da sasiamovnod sufTa hqonda
mxari; Tan ukve wiTlidan cisferSi gadadioda wyalic, wylis napirebic,
dedac, da raRac didi Citebic, diliT, Tvali rom gavaxile da CamoRuSuli
davinaxe Cveni patara oTaxi, tirili daviwye. tirilze sisxlic damskda, dedam
Cems sawolTan daiCoqa, imasac cremlebi Camosdioda. mogvexvivnen mezobe-
li qalebi. da ai, am CoCqolSi gaiRo kari _ monini movida, moninio! movida
monini, patara, wveriani kaci. moixada kravelis qudi, porTfelidan amoiRo
pawawina qila, Sig raRac wiTeli malamo ido. esao Soreuli aRmosavleTidan
aris Camotanilio, aman unda uSveloso, _ gamagrdi axlao, ar daaceminoo,
amoavlo yviTlad dasvelebuli binti im malamoSi da daiwyo im bintis
Cems nestoebSi Sekecva. gamomiwera dasalevi wamlebic.
meore dRes is sizmari movyevi _ TeTrma moxucma rom gadamawoda ded-
as wyalgaRma. mesame dRes ukve aSkarad Semiwyda sisxlis dena, erTi kviris
Semdeg ki fexzec wamovdeqi da SuSian karTanac mivedi. RamiT Tovli mo-
suliyo, axla ki mze brWyvialebda da wkrial-wkrialiT dneboda is spetaki
Tovli. sabanmoxuruli videqi karTan da aRar mindoda iqidan wamosvla.
mezoblis TuTaze sayvareli Wreli. skvinCa galobda. dalaqi moeyvana Cve-
ni saxlis patronis Svils, sul TavSekavebul, maRal, warmosadeg samsaxuris
1129
kacs, monini _ mamidas qmars, etliT. uu, ramdeni weliwadia gasuli mas Sem-
deg! vxedav, rom cxovreba aris mZime, rTuli, aConCxil-daConCxili, nerviuli,
tkivilebiani, magram kefiT mainc imasac vgrZnob, rom ukan mainc aris raRac
saxateebiviT myudro adgilebi. erT-erTi aseTi saxatedan erTad iyurebi-
an Cveni saxlis patronis sul TavSekavebuli vaJi, mocinari axalgazrda
dalaqi, monini, Tavisi mokle wveriT, saTvaliT, kravelis qudiT, da mamida-
Cemis qmari _ keTili, mSvidi durgali, SalaSiniT daxrili dazgaze. maT
Tavs wamosdgomia didi, TeTrwvera TeTri moxuci, dedas rom gadamawoda
fafuki xelebiT wyalgalma...
adamianuri sulis Zala, albaT, aqedan moedineba, amgvari saxateebidan.
yvelafers xom aqvs Tavisi saTave _ Sori, Sori, mibundovanebuli.
`patara biWi golgoTaze~, 1989
`saxli wvimaSi~
`saxsovari~
***
es ukanaskneli Sexvedra omis damTavrebis mesame dRes iyo.
1133
Cvenidan karga manZilia inaurTa binamde. sakmaod damasvela wvimam.
ezoSi rom Sevedi, SevCerdi.
wvimis wveTebi RapaRupiT Camosdioda xeebs. gamokokril vardebs Zil-
moreul moxucebiviT CaeqindraT Tavebi. ori mercxali Camomjdariyo ki-
bis saxuravis qveS, Tokze. rom daminaxes, kisrebi daigrZeles, frTebi odnav
gaSales.
eseni Cemi nacnobi mercxlebi iyvnen. me maT vesalmebodi _ xolme mx-
iaruli ZaxiliT:
_ gamarjobaT, ei, Tqven, Rabuebo!
da arc isini migvianebdnen pasuxs. afrindebodnen, JikJikiT gadamivlid-
nen Tavze, axla ki...
_ ram dagaRonaT! gana ase dagRalaT gamarjvebis sixarulma? ratom
xmas ar iRebT?
_ mxolod mxrebi Seatokes da erTxel amoxdaT:
_ Jik.
uCveulo sidinjiT momiaxlovda javariac. erTxel Semomxeda Wkviani
TvalebiT, mere Tavi CaRuna, aibuza.
„cudad Tua saqme“, gavifiqre da Cqari, magram uxmo nabijiT aviare kibe.
karebSi eqimi SemefeTa.
_ gamarjobaT!
_ gamarjobaT, batono eqimo.
mas qali acilebda. Zlivs mivxvdi, rom es ana iyo, grigolis meuRle. me
mas vxvdebodi mudam faqizad gadavarcxnilTmebians, saxenaTels. axla mo-
saxvevi hqonda moxveuli, Tvalebi CaRrmaveboda.
_ mobrZandiT! _ Semi patiJa Sin. _ eqims gavacileb,ZaRlma ar ukbinos. _
ara, SeeCvia ukve. gavyevi.
_ xom kargad aris?
_ kargad, Tumca... xo, kargad gaxlavT. dilas Relavda, _ axla, mgoni, CaeZ-
ina. moisvenos cota xans. aqeT mobrZandiT.
ver moviTmine da Sevedi cisfer yvavilebiT moCiTul oTaxSi. fanjarasT-
an, saidanac mdinare da tyiani mTebi moCanda, rkinis sawoli idga. am sawo-
lze iwva is _ Sindisfer sabanSi gaxveuli, saocrad patara.
saxeze davacqerdi da guli gadamiqanda.
kani gamWvirvale hqonda, Sig uamravi lurj-wiTeli Zafi CaxlarToda.
nuTu ZarRvebi?!
ukan davixie, SuSabandSi gavedi. ana ukve meloda, skami SemomTavaza.
davjeqi. vcade saubris wamowyeba. ar moxerxda. ana nerviulad awvaleb-
1134
da TiTebs, dadioda oTaxidan oTaxSi. raRacas eZebda.
ai moisma susti xvela, SmaSuri.
_ gaiRviZa?
SevdiT fexakrefiT. grigolma mogvxeda, micno. gamiRima. da uceb, TiTqo
mzem atkinao, Tvalebi daxuWa. mere isev gaaxila, notio marjvena xeli gamo-
miwoda. mimzerda daSterebiT. maniSna davmjdariyavi.
gazeTi, romelic iqve edva, daaxvia, mkerdTan miitana, garindda.
_ rogora xar? _ gadausva Tmaze xeli anam.
grigoli sdumda. magram misi saxe _ Calilavebuli upeebi, awiTlebuli
RawvisTavebi, sifrifana cxviri _ raRac qarcecxls malavda.
_ naxeT? _ axixinda bolos. Tavi odnav aswia. yurTbaliSi SeaSvela
anam.
_ raze brZanebT? igi TiTqo gaocda.
_ Cveni imedi gamarTlda! Cven gavimarjveT, Cven... magram... ici? _ xma
TiTqmis Cauwyda, damfrTxaliviT afaxurebda wamwamebs da wvalobda.
_ moiwie axlos.
man Tvali moavlo oTaxs, daeyrdno acaxcaxebul mklavs. Zlivs varCev-
di sityvebs.
_ me misi mrcxvenia... me.. xom gaige, ra Tqva?
me mindoda mekiTxa, Tu visze hqonda laparaki, magram aRar damacada.
_ „mogilocavT gamarjvebas, Cemo Zvirfaso Tanamemamuleno“ gesmis? Tan-
amemamuleni, misi Zvirfasi Tanamemamuleni _ me, Sen... mere masaviT gviyvars
samSoblo? siyvaruli marto sityva rodia. izrune misTvis _ ai, siyvaruli!
gaufrTxildi mas _ ai, siyvaruli! me ki... cota, Zalian cota gavakeTe.
_ Tqven...
_ ara, ara, moica, _ CamomarTva sityva, _ Sen ginda Tqva, TiTqo me bevri
gavakeTe? hm... aba gansaje! metis, gacilebiT metis gakeTeba iyo saWiro, rom
ufleba mqonoda misi Tanamemamulis saxeli metarebina.
igi aCqarebiT laparakobda, mTeli taniT TrToda. Sexeda beladis su-
raTs da daaskvna:
_ didi, didi damsaxurebaa saWiro, rom mis Semoxedavze Tvalebi ar dax-
aro!
me eklebze vijeqi. sxva drosac momesmina misgan msgavsi Civili, magram
maSin yuradReba ar mimiqcevia. axla warmovidgine, raoden ususuri viyavi!
damsaxurebuli pedagogi, dauRalavi moRvawe Cioda _ cota, Zalze cota ga-
vakeTeo, da me?.. siwiTlem damirbina saxeze. man es SemamCnia.
_ Sen axalgazrda xar, _mommarTa TiTqos sxvaTa Soris. _ Sen win vrce-
1135
li gzaa. gaiare Tamamad. nu iqnebi zarmaci... sizarmacea yovelgvari borote-
bis saTave. iSrome. iSrome ise, rogorc beladi gvaswavlis. gjerodes, gaim-
arjveb.
... mTeli saaTis ganmavlobaSi vismendi mis gulwrfel RaRadiss Sromis,
sulgrZelobisa da patiosnebis Sesaxeb. daiRala.
_ cudad xom ara xar? _ekiTxeboda ana.
_ ara.
iwva uZravad, gaSterebuli.
_ bavSvobidanve ucnaurad miyvarda sicocxle, magram am siberis Jams
ufro Semiyvarda, sasaciloa, ara? ai, axla rom SemeZlos wamodgoma!.. zafx-
uli modis, didi zafxuli... mxiaruli zafxuli...
swored am dros daigrgvina da msxvil-msxvili wvima wamovida.
grigoli kidev moeloda, daigrgvinebso, magram es iyo euli grgvinva.
kokispirulad wvimda.
***
meore dRes sxvagan momixda gamgzavreba. roca davbrundi, grigoli aRar
iyo.
avedi sasaflaoze, Jangisferi nasaxlariT dagvirgvinebul borcvze. mziani
dRe iyo. zed saurmeze gadmosuliyvnen enZelebi.
aqa-iq amobzinebul mwvanes boColebi wiwknidnen. grigolis saflavs
bavSvebi Semoxveodnen; gulmodgined fusfusebdnen, raRacas saqmianobdnen.
iqve idga maRali qali, maTi maswavlebeli.
me Camovjeqi moSorebiT da vucdidi, rodis wavidodnen isini. karga xans
vicade, bolos xmauriT Caefinnen ferdobs. miaqnevdnen wkeplebs da exle-
bodnen erTmaneTs. ismoda maswavleblis SeZaxili:
_ frTxilad, bavSvebo! wynarad, bavSvebo!
... gaSterebuli davcqerodi saflavs. mogrZo miwayrili, ori tinis qva,
gvirgvinebis naSTi da enZelebi... es ukanaskneli im patara bavSvebs Caur-
gavT, weRan rom iyvnen aq. fxvier miwaze aRbeWdilia maTi wvrili da saTu-
Ti TiTebis kvali. sazarelia fiqri imaze, rom sayvareli adamianis Subls
ayria miwa. kidev ufro sazarelia, roca gaixseneb am adamianis Tvalebs,
Rimils...
ram amomiyvana aq?
_ mSvidobiT, patiosano kaco!
am sityvebma?
abuzuli da Zalmileuli veSvebodi qvemoT. is ki iq darCa _ bnelSi,
1136
siciveSi, samudamod...
rame mainc SemomrCenoda mis saxsovrad! araferi ar maqvs. arc fanqari,
arc dana, arc rveuli, arc... araferi.
_ ex!..
swored am dros Camoecala Rrublis saburveli mzes.
sixaruli. sixaruli aq, sasaflaoze?
man xom mze damitova! man xom es Semkobili miwa damitova! man xom maTi
siyvaruli damitova!
amaze meti saxsovari?!
ras metyviT, enZelebo?
`pirveli moTxrobebi~, 1953
`sevda~
`sevdis baRi~
`setyva~
omi iyo. 1943 wlis zafxuli, zafxulis dasawyisi. Cveni qarxnis axalgazr-
doba, _ saqarxno skolis moswavleebi da wvril-wvrili xelosnebi, _ sofelSi
wagviyvanes, sofel CaligulSi. qarxanas iq didi damxmare meurneoba hqon-
da. did farTobze eTesa simindi, lobio, kartofili; es naTesebi unda dagv-
eToxna.
wavediT matarebliT. ho, jer gvaWames, qarxnis sasadiloSi TiTo jami
borSCi dagvisxes, TiTo naWeri Tevzi mogvces, mere wavediT _ yiJiniT, aurza-
uriT. vagonis TavSi gamoCenili revizori cota xans ki idga TeZoebze xel-
ebdawyobili, xan gaRimebuli, xan gamwyrali, mere mibrunda da wavida. biWeb-
ma pirSi TiTebi CaiCares da stvena miadevnes.
daaxloebiT sam saaTs viCaqCaqeT, patara sadgurSi CamovediT da sofl-
isaken amaval gzas gavefineT. Zalian sasiamovno iyo es sofluri gza, Tavad
sul sufTa, rbili, aqeT-iqidan kidev, ukve SeTeTrebuli yanebi, mere venaxebi,
yvela biWs erTnairi bargi gvqonda, ruxi naqsovi sabani da Toxi _ qalaquri,
yovel mxriv gafSekili, im Toxs xan yavarjeniviT mivibjendiT, xan kavad
viyenebdiT. venaxebSi Tu ar gadavdiodiT, gzidan mainc viwvdidiT umwifar
1141
xibaxubebs. ise dagvekveTa kbilebi, enas Zlivs vatokebdiT. kidev kargi, so-
felTan axlos TuTebi iyo da zogi TuTa mwifda. mze Cadioda, griloda, im
sigrileSi malamod gveCveneboda mwife, tkbili TuTa da amaod gvejajRa-
nebodnen ufrosebi. ufro Sig sofelSi. Sefiqrianebulebi gviyurebdnen
TuTebis patronebic _ qalebi, bavSvebi.
Ramis gasaTevad dagvabinaves daumTavrebeli saavadmyofos aivanze. aiv-
ani iyo umoajiro, boZidan boZze TiTo ficarmilursmuli, sufTa ki. RamiT
im aivanze daviZinebdiT, diliT Zalian adre avdgebodiT da mindvrebSi
wavidodiT.
didi sofeli iyo Caliguli, didi orsarTuliani saxlebiT. omisTvis
damaxasiaTebeli TavSekavebulobiT Semovida naxiris saqoneli bindSi, male
CaaCumes mtirali patarebic, maleve miwyda raRac fusfusebic. Cven ki vxmaur-
obdiT; gamorCeviT mas Semdeg, rac TiTo naWeri puri da TiTo natexi Saqari
mogvces. aravis gaxsenebia Cai. zogi ras maimunobda, zogi ras. maRali, gamxd-
ari biWi, togasaviT rom hqonda moxveuli ruxi sabani, kiTxulobda raRac
ucnob leqsebs, meore, muxladdacemuli, sabanwamoxuruli, mosTqvamda boxi
xmiT: _ „Cemi Svili! Cemi Svili!“ iyvnen biWebi, zurnas rom ukravdnen piriT.
imaT mTlad scenasaviT dauTmes. ukravdnen zurnebs, ayolebdnen taburetze
rakuns doliviT da mRerodnen: „Cemi gmiri giwode, xeli gamomiwode, Cemo
vaJkaco..“
soflebSi xom akrZaluli iyo RamiT sinaTleebi, mTlad CaukuneTda yvel-
aferi. CavCumdiT Cvenc. gavexvieT sabnebSi, davweqiT. Wotebis xmebiRa gves-
moda maxlobeli kaklebidan. dagveZina. cota Znelia pirdapir ficrebze
daZineba, magram, Tu janmrTeli xar, Tu geZineba, didad aRar grZnob amas.
Rrmad da tkbilad gveZina yvelas, da uceb: „ee, uu, ee! mihqarav! degeneratob!
Sen TviTona! moita aqeTa!“ gvegona, erTmaneTs gamoacales sabnebi. yayanma,
jajRanma gaarkvia: xuTi sabani moetacaT viRaceebs. daixarja uamravi ucenz-
uro sityva. vfxizlobdiT karga xans, magram rodemde! isev CagveZina da isev
atyda aliaqoTi: „u, Tqveni! yaCaRebo! mZarcvelebo“ xuTi sabani kidev waiRes
viRac uCinarebma.
maSin avdeqiT, CavediT aivnidan, ToxebSemarTulni, ZaxiliT gavuyeviT
soflis bnel gzas: _ qurdebo! yaCaRebo! mZarcvelebo! sircxvili Tqven, sircx-
vili Tqvens sofels, sircxvili Tqvens qarTvelobas, Tu qarTvelebi xarT!
magram saidanRac gamolagda xuTi Tu eqvsi Tofmomarjvebuli kaci, maSind-
eli `gamanadgurebeli batalionis“ wevrebi, gadagviRobes gza, _ dabrundiT
ukano. Cven yviriliT, arev-dareviT vuTxariT Cveni saTqmeli _ rogor
mogvtaces mTeli aTi sabani; maT mogviges, _ gaTendes, modiT sabWoSi da iq
1142
gavarkvioT, rac gasarkveviao.
gamovbrundiT. CvenTvis daTmobil aivanze rom avdiodiT, mogveCvena, Tu
marTla ase iyo, ukve Teneba daiwyo. moRrubluli mkvrivi ca TeTri iyo,
TeTri, modioda TiTqos saganTiados grili niavic. miviyunWeT kedlebTan,
Tan Toxic gvqonda mixutebuli mkerdTan, da is iyo, movida kidec Zili, rom
iWeqa da iWeqa, Camovarda metic, da jer garkveuli rakarukiT, mere grialiT
wamovida setyva. viRa SeZlebda daZinebas, TiTqosda gaerTianda ca da dedami-
wa. ar minda, aRar gamagonos RmerTma egeTi xma! erTmaneTs vekrodiT, vkan-
kalebdiT, zogi SiSisagan, zogi sicivisagan, zogi orivesagan erTad. aTasob-
iT giJi medole giJuri siswrafiT aZgrialebda joxebs. xtodnen setyvebi
Cvens fexebTan, CvenTan. CayuCebulma sofelmac amoiRo xma. xan sad gavard-
eboda Tofi, xan sad. xan sad iZaxda viRaca, xan sad. ymuodnen ZaRlebic saz-
arlad. setyva ki modioda, Weqa-quxilSi areuli, da Tu odnav Seneldeboda,
esac TiTqos; imisaTvis, rom Zala moekriba da ufro Ronivrad dascxromo-
da miwas.
miwa midioda, siTeTre amodioda, cudi siTeTre, maRla da maRla rom
iwevda, cisken. kvnesodnen raRaceebi, dagubebuli wylebi, ZagZagi gagvqonda
Cven yvelas. da bolos, marTla rom daiwyo gaTeneba, setyva rom Sewyda,
mere wvimac, irgvliv foToli aRar iyo saRad darCenili, arsad. sazareli
iyo Camotyauli, CamoZenZili xeebi zamTris miwaze. aRarsad iyo baRi, bostani,
kvlebi, xeivnebi. alag alag muxlamde Semogvwvdeboda setyva _ da Cveni
biWebi acekvdnen aivanze, acekvdnen sixaruliT, rom RmerTma dasaja sofeli
Tavisi yaCaRebisTvis, mZarcvelebisTvis. zogi ra cekvis buqnaSi amodioda,
zogi risa. gamoCndnen saxedaRrecili soflelebic, ki amogvxedavdnen qve-
modan zemoT, magram aravas araferi uTqvams, yvelas xma hqonda warTmeuli.
gamoCnda saqonelic; Sewuxebulni, azmuvlebulni, fexiT Cxveravdnen setyvas,
Cawolili iyo sxvadasxva feris nislebi sxvadasxva adgilas da rogorc
sizmarSi; Cvens iqiT, Caqceuli gomuris wina Tavxeze
dakidebuli iyo Tokis saqanela. _ auxsneli komforti am dros: vin
datova Toki im Tavxeze?! _ mivida, miwvda im saqanelasTan TavsaxvevSi saxeCa-
karguli dedaberi, jer orive xeliT CamoebRauja Tokebs, mere raRacis
keTeba daiwyo Tokebisagan. erTmaneTs Seatyupa, yulfi gamoiyvana, gaadida
is yulfi, gaadida, gadaicva Tavze da... aq ukve mivxvdiT, rac xdeboda. ramden-
ime biWi grialiT CaveSviT aivnidan. gvebrZoda dedaberi, Zlivas gadmova-
ZreT is yulfi Tavidan, CamovWeriT Toki. sul movaSoreT iqaurobas. deda-
beri ki _ wavida, miiyunWa gomuris kedlis ZirSi da iq daiwyo tirili,
uxmod, magram sazarlad. movida sxva dedaberic, isic miujda pirvel dedab-
1143
ers gverdiT da tirodnen axla oriveni. saSineleba iyo maTi tirili..
aRaravin cekvavda aRarc aivanze. iq mosuliyvnen Cveni ufrosebi, roml-
ebmac sofelSi gaatares Rame. yvelani cnobiswadiliT iyurebodnen Cven-
sken. Cven ra, ra unda gveqna, vmuWavdiT setyvas da visrodiT xan saiT, xan
saiT, ufro mal-male Cndebodnen soflelebi, zogni mtiralni, zogni Tavda-
Runulni. TiTqos yvelas erTnairad warTmeodaT xma.
daiZra, amovida mzec. aabrWyviala dedamiwa aTasferadad. or dedaberT-
an mesamec mivida, purs sTavazobda mtiralT, magram imaT ar indomes, martom
daiwyo Wama. Znelad, rom aseTi feradovani dila warmoidginos adamianma.
setyvis yoveli marcvlidan amomarTuli iyo umanko, caxcaxa sxivi. wvalob-
da, ver ambobda Tavis saTqmels setyvis qveS wyali...
tirodnen dedabrebi gomuris kedelTan. Citis xma ar moismoda arsaid-
an. auh, irgvliv sul iyo setyva, setyva...
...saRamos mivaRwieT qarxnis nakveTebs. qarxnis nakveTebSi sul ar yofi-
liyo setyva. iq gaxarebuli, galaRebuli Salafa mosdeboda simindis naTe-
sebs. simindebi mxrebdaSvebulebi elodebodnen mToxnelT.
25.VI. 89. Tbilisi
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`sibere~ (samagido rveulebidan)
sarTiWalaSi, xaragoulis raionidan gadmosaxlebulma kiknaZis qalma,
romelic Turme as aTi wlis iyo, gulwrfeli wuxiliT Tqva: Cemze ubeduri
sxva ar meguleba qveyanaze, samoci welia dedaberi varo.
`siberis karibWesTan~
1144
`sizife~
`sizmari~
Cemi Zmis xsovnas
TiTqos parizia, TiTqos Zveli romi. quCis piridanve zemoT adis ganieri,
wibodacveTili qvis kibeebi. tokaven, fuTfuteben safexurebis ZirSi miyrili
qaRaldis naxevebi. priala civi urdulebi aqvs gayrili CuqurTmebian Sav
uzarmazar karebs aWyivlebuli abezari bavSviviT momdeven sityvebi: ar-
qiteqtura, ansambli, gamma. ori Tanxmovani rom ar SeiZleba qarTulSi?
gama. ara, gamma, gamma. zis mibundovanebuli sanTlisferi poeti savarZelSi.
xom asea, batono poeto, gamma da ara gama. poeti iRimeba, magram is iRimeba
sxva rameze. xeli mTel sigrZeze aqvs gaweuli da TvalebmoWutuli iyureba
sakuTar gamWvirvale TiTebSi, TiTebis zurgis mxridan. TiTebis iqiT, sanTl-
isfersave burusSi, uZravad eSveba veeba, frTebaRunuli arwivi. arwivebi ar
eSvebian, arwivebi Zirs ar eSvebian! poeti TiTebs atokebs. marmarilos mrgval,
daZvelebul bazisze dgas qandakeba Tu manekeni. ase egvi ptel qalebs hqon-
daT xolme mkerdi moSiSvlebuli. iqneb egvi ptea? Zirs dagebuli veeba qvis
1146
filebi dafSxalulia kapilarebiviT. zemodan ayria yviTeli mtveri. ara,
parizia, _ manekeni cal Tvals xuWavs, Tavs nel-nela xris gverdze da ise
mibrunebs. zurgs magram es ranairi parizia, an xalxi sad aris, an manqanebi!
gana parizSi sadme agia aseTi didi, gadaxexili yviTeli qvis filebi? Tanac
aseTi dafSxaluli, Tanac aseTi mtvriani? kosmosuri mtveri! vis unda vkiTxo,
sada var. an es urdulebi garedan ratom aqvs gayrili karebs. an me TviTon
vina var, _ ase sacodavad waxrili. vina var da sad mivdivar. macvia sayel-
ogadacveTili mZime lega Coxa, TiTbrisgulispiriani axaluxi. es gulispi-
ri sami TiTis sibrtye jvrad ikvreba kauWebiT. mivdivar motokavs jvari
da civad mexleba mkerdze. me xom monaTlulic ki ar var, ratom mikeTia
jvari? monaTluli ar var da amitomac var mtvriani, amitomac mtkiva mar-
jvena fexi! ZlivsZlivobiT mivdivar, ZlivsZlivobiT mivClaxunob. ara, ra
SuaSia mounaTlavoba, isic aq dacarielebul qalaqSi. viRac naxevrad SiSv-
lebi da Savebi mesxdnen odesRac am fexze, mxerxavdnen, ver mxerxavdnen, mo-
mxerxes. maS es mZime raRaa, ras mivaTrev? es fexi ar aris, mZime omboxia,
omboxic ara, kunZi, TeTrcxilis kunZi, zemoT wvrili, TiTqmis iRliamde asu-
li, qvemoT ganieri, jerac isev nedli, xavsiani. lajebauris xavsi! Sindis
xmeli xavsi Wrilobis wamalia. Sindisa da ara TeTrcxilisa. an Sindis
xavsi vis sWirdeba parizSi. parizi kia? xalxi sad aris, xalxi! TiTbris
jvradSekruli axaluxis piri mZimed mexleba mkerdze, mZimed mivaTrev
TeTrcxilis kunZs da mtkivan fexs. gadairbens gatenilportfeliani „Cveni
korespondenti“. Cems dReSi ar minaxavs es kaci, magram mainc vici, rom „Cveni
korespondentia“, Seva liftSi da gafrindeba maRla. magas xom uTuod ecod-
ineboda, sada var. rkinis glu, damoqlonebul mtvrian kedelze amaod dave-
Zeb liftis kars. aRar SemiZlia meti. SubliT vebjinebi kedels. sad mivdi-
var da vin var ase qancgawyvetili. xevsursa vgavar, magram xevsuric rom
ara var? isev mivClaxunob dacarielebul, yru, ganier quCebSi. yvelafers
mtveri ayria, _ filebs, kibeebs, karebs. marto urdulebi prialeben civad.
sad mivdivar, sad mimaqvs lajebauris xavsiani TeTrcxilis kunZi. ra droa,
romeli saukune? muStebiT vabraxuneb urdulgayril moCuqurTmebul karze.
Svavdeba mtveri da meyreba kiserSi, yelSi. ai, ratoma var mtvriani. mTeli
gza vabraxunebdi karebze. is sanTlisferi poeti raRa iqna, anda arwivi.
arwivi isev Cans, isev uZravad eSveba miwisken. miwaze Savi, erT mxares. gada-
xrili balaxebi dgas. mkvdari balaxebi. vjdebi, magram balaxebSi ara, yviTeli
qvis dafSxalul filaze. saSinlad mtkiva fexi. jvradSekruli axaluxis
piri xanjaliviT mebjineba yelSi. am gzaze ucurdebodaT guTebis cxenebs
fexi. uTuod dResac iqneba nakawrebi. aqedan rogor unda davbrunde Sin,
1147
Tanac am mtkivani fexiT. an ca ra ferisaa Cems maRla, ra Savi mtvriT aris
amovsebuli. am lajebauris xavsian kunZs raRas vaTrev netav. nedlia da
Zalian mZime. minda moviSoro, gadavagdo, magram kunZi cocxaliviT mexuteba
ferdze. ferdi da fexi mtkiva. uZravad dganan Savi balaxebi, uZravad eSveba
arwivi. aqedan unda davbrunde Sin, Tanac am mtkivani fexiT. patara bavSviv-
iT SemomfuTfutebs xavsiani kunZi ferdSi. aqedan albaT, verasodes davbrun-
debi Sin, Cems sabralo sofelSi. viRunebi, momuStul xelebs Tvalebze vi-
fareb da vtiri, cremlebi caxcaxiT Camdis Coxis saxeloebSi.
`Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`sinaTle~
1155
`sinanuli~
zamTris saRamo iyo. jer ar eZina sofels. jer kidev ismoda mamakacebis
Caxlewili xmebi, culebis CaxaCuxi da dafeTebuli qaTmebis kriaxi. xandax-
an gaiWrialebda RerZgaupoxavi uremi, gaitylaSunebda saxre an Solti;
daRlili da aRrenili meurme SeikurTxeboda mkvaxed; mere isev siCume
moicavda yvelafers... da Tovda, Tovda. elnaTuris kaSkaSa Suqze sasiamovn-
od farfatebdnen brtyeli, fafuki fifqebi. wuTi-wuT SesamCnevi xdeboda, Tu
rogor izrdeboda Tovlis sisqe aWiWynil gzebze, alamazebda yvelafers,
Zirs eweoda gaSiSvlebul xis totebs, SmaSurobda saamurad. soflis pirSi,
serebze, kiodnen turebi; TemSaraze mialajebda moxuci fostalioni.
idga Cveulebrivi, sofluri myudroeba, Tvals asvenebda Tovli.
***
fostalionma orRobisken gadauxvia. patara tanis iyo, magram Cqara mid-
ioda. erT adgilas fexi dausxlta, waiforTxila.
_ ai, gagiqres momgoni! _ wamoiZaxa wyromiT. kaci ver gaigebda, vis swyev-
lida _ siberes Tu Tovls. isev male gasworda welSi, tyavis didi CanTa
rigianad moirgo zurgze, jibe moiCxrika, yavarjeni moimarjva da xveleb-
xvelebiT ganagrZo gza. TuSuri qudi, inglisuri mazara da Sublze saloki
TiTiviT viwrod morkaluli Tma Tovlma gauTeTra.
ZaRlebi ar uyefdnen, TviTon Tu gaelaparakeboda adevnebul pirutyvs:
_ ha, almasav, ram agbuza da agiSvia balani. gciva? jer jeeli xar, Se
Tavmkvdaro, ra dros Seni egeebia. gatok-gamotokdi, gahxurdebi.
TiTqo sityva-sityviT gaigoo misi naTqvami ZaRlma. _ gaelaquceboda,
Seuyefda alersiT da karga manZilze gaacilebda bRlarZuniT.
ase, Cqari nabijiT avida soflis TavSi. aq erT saxlTan SeCerda, yavar-
jeni iRliaSi amoido, yoreze xeli gadaatara da Signidan Caketil WiSkars
Cangali augdo. ezoSi Cavida. WiSkari isev daketa, ramdenime nabiji warsdga
da broweulis buCqTan ayelyelavebulma xmamaRla daiZaxa.
_ ioseb!
***
iosebi is-is iyo tyidan dabrunda, saqoneli daabinava da kibeze Cagebe-
bul SviliSvlTan erTad xmauriT Sevida Sin.
_ ra momitane? _ ukve mesamed ekiTxeboda vaJa.
1156
_ amomaTqmevine suli, Svilo, dajeqi Zirs.
eleqtronis Suqma Tvalebi mosWra, warbebi Zirs daswia, xelis lamfa
karebs ukan, kuTxeSi midga da buzRuniT Tqva.
_ netav SeiZlebodes cotaTi Cauwios kacma. veRar vuZleb amodena Suqs.
rZals gaecina da mazaris gaxdaSi miexmara.
_ mTlad dasvelebulxar, mama.
_ davsveldi, Svilo. Wyapi modis. ai, cota yinva rom moxvdes, maSin ara
uWirs ra.
Rumels miujda, mieficxa.
ar asvenebda vaJa, xelebs uTaTunebda jibeebze.
_ damaca, biWo, gayinuli var adamianiSvili. _ iosebi gangeb azviadebda,
magram aRarc TviTon uZlebda guli. mohxvia xeli Tavis „vaJuas“, daisva
muxlebze da daiwyes kurkuri.
_ maS araferi momitane?
_ aba, ra unda mometana, yvelaferi TovliT ari dafaruli.
_ sul araferi momitane!
_ araferi.
eRimeboda papa iosebs. Rimili ki imis niSani iyo, rom igi ar ambobda
yvelafers. es kargad icoda vaJam da, ra Tqma unda, gamosatexi xerxic Se-
muSavebuli hqonda didi xnis winad. axlac xelebi Semohxvia kiserze, Savi,
bavSvuri miamitobiT aJuJunebuli Tvalebi CaaStera TvalebSi, gauRima da
tkbili xmiT hkiTxa:
_ marTals ambob?
am wuTSi, zeaziduli warbebiT, qaluri wamwamebiT da odnavi gakvirvebis
gamomxatveli gamoxedviT vaJa ise hgavda mamas, rom sacodavma berikacma
aRar icoda vin ekava xelSi _ Svili Tu SviliSvili. yelSi raRac ebjinebo-
da, TvalisZirebi ewvoda. aRar SeeZlo wesieri sunTqvac ki, mzad iyo daefqvia
yvelaferi, da ai dascda kidec:
_ gana xelcarieli movidodi SenTan?!
bavSvs Tvalebi gaubrwyinda, gadaiwia ukan da CaixiTxiTa.
_ xom mivxvdi. aba, maCvene ra aris?
_ Caxti Zirs!
moxuci wamodga da jibisken waiRo xeli. swored am dros Semoesma Zax-
ili.
_ moica! yvelani smenad iqcnen.
_ „ioseb“! _ iZaxda viRac.
_ vin unda iyos?
1157
raRac araCveulebrivi aRelvebiT wavida iosebi karebisken.
vaJas ar eama viRac aramkiTxes gamotyvroma am udroo dros. tuCebi
aibzua, xelebi ukan Semoiwyo, daRonda. dedamisma magidaze daxorebuli Te-
Treuli taxtze gadaitana. taxtidan bebia Camovida, kalTa daibertya, skame-
bis gasworebas mihyo xeli.
elodnen.
gareT ZaRli yefda. mere moesmaT iosebis wyroma da ZaRlis Cumi
wkavwkavi. cota xanSi ramdenime fexi axmaurda kibeze.
***
iosebma kari SeaRo da TviTon ukan gadga.
_ midi Sin.
_ fostalions CanTa mucelze mohqceoda, marcxena xeliT CaebRuja, mar-
jveniT safars umarjvebda. Ria karma TiTqos daafrTxo da fexebi magrad
daaWirebina iatakze.
_ ara, ara, saxlSi Semosasvlelad arc ki mcalia.
_ magas ras ambob, Saqar, mibrZandi, ojaxi maqvs.
_ ar iSli? maS, ninas vaxareb ehei, adeqiT zeze, Tqveni daTua Camovida.
fostalions egona datrialdeboda Cveulebrivi wivil-kivili, xmauri
da arev-dareva, magram ase ar moxda. gaocebuli Sescqeroda yvela, xmasac ki
ar iRebdnen.
ukan mibrunda, iosebs Sexeda.
_ ram dagamunjaT, xalxo, Svili CamogividaT, ai, depeSa mogitaneT.
_ marTals ambob, kaco?
_ waikiTxeT da aq ara sweria?
eqvsi xeli asavsavda, eqvsive erTad waetana qaRalds.
_ moicaT, me damanebeT, _ iZaxda iosebi.
_ aq maCvene, _ ar anebebda coli.
_ me wagikiTxavT, _ Tavazianobda rZali.
samivem erTad miiwia magidisken, samivem erTad gaaswora dakecili qaRal-
di, samivem erTad daabjina xeli da daiwyes.
_ `sas-wrafo!“
_ ohohoho...
_ „Ca-Ca-mo-ved-i“.
_ Tavs Semogevle, biWo, Sen genacvale, Cemo totyiav!... ha!. _ mujluguniT
aniSneben _ ganagrZon.
_ TbilisSi.
1158
_ rao? xo, xo, TbilisSi. TamrosTan iqneba.
_ namdvilad TamrosTan. gadaireva is sawyali gogo.
_ waikiTxe! xeli aiRe, kaco.
_ „To-To-met-Si“...
_ dRes ramdenia? TerTmeti ara? xo, TerTmeti.
_ „viqnebi, viqnebi.. mand!
_ maS xval? guli gaulxva papa iosebs.
_ Sen genacvale mag SaqariviT tkbil enaSi, Saqro. modi unda gakoco.
_ damanebe Tavi da... gamamixvedi bariSnai. Sen sxva ram maifiqre.
_ hai, hai, rom movifiqreb. maixsen eg kurTxeuli abga. dedakaco, me qvevrs
unda movxado. Cemo rZalo, erTi Seneburad nuki gaSterdebiT, icineT, ici-
neT!
ai axla ki axriginda skamebi, aRrWialda ujrebi, karadis karebi, kidob-
nis saxuravi.
_ ixare, Cemo Wero. ehei, daTua Camovida! _ gasZaxa miyuCebul sofels
iosebma.
_ ehei! _ bani misca Saqrom.
da gaitaca soflis bolosken ucnaurma Zalam: „daTua Camovida!“ daTua
Camovida“.
***
mTlad gadaSterda vaJa. jer imas ver Serigeboda, rom aRar daacades
enaxa papis saCuqari: axla amasac ar dasjerdnen _ TavianTebmac „ahyares
guli, yurs aRar ugdebdnen“. moSvildul warbebs qveSidan gorozad umzer-
da dedasa da bebias. isini did samzadisSi iyvnen: fcqvnidnen kartofils,
kepavdnen xaxvs, Tqvefdnen kvercxisgulebs. Rumelze Semodges uzarmazari
spilenZis tafa, Cades qoni da datrialda jer sasiamovno, Semdeg ki saner-
wyveebis gamaRizianebeli damwvris suni.
maranSi mainc wahyoloda papas, aq saSinlad gamocxa. netavi Tu isev Tovs?
_ taxtze avida, farda aswia da fanjaraSi gaixeda. jer verafers xedavda,
SemdegSi, Tvali rom SeaCvia, gaarCia: xeTa Savad alanZuli siluetebi da
fanjridan gasul sinaTleSi mofarfate fifqebi. mTvare jer ar amosuliyo,
magram TeTri Suqi. mainc sakmaod efrqvia miwas.
gaorTqlil minas Subli miayrdno, esiamovna. gayuCda. Tvalebi milula,
neli-nel wasTvlima, bolos CaeZina kidec.
***
1159
Sublze xelis Sexeba igrZno, Tvalebi gaaxila. erTxans ase iyo _
umoZraod, mere gaixed-gamoixeda, mixvda, rom bebias sawolSi iwva, wamojda.
_ bebi!
_ hajan.
_ puri mSia.
_ ui, damidges Tvali.
_ loginSi sWam?
_ xo.
saswrafod wamodga nino. kaba gadaicva.
eleqtronaTura Camqraliyo da Caweuli lamfa aSuqebda oTaxs. grZeli
magida savse iyo TefSebiT da carieli boTlebiT, daWrili Tonis puriT da
kerZebis narCenebiT. trialebda TuTunis da Rvinis mZime suni. Canda nadimi
gadaexadaT. kedlis didi saaTi uCvenebda naSuaRamevis oTxs. papa iosebi
yuriswamRebad xvrinavda.
_ gadabrundi, kaco! _ Seexmiana coli.
albaT gaigo, gadabrunda da Tavisuflad daiwyo sunTqva.
_ ra mogitano, genacvale, qaTmis barkali ginda?
_ iyos.
_ erbokvercxi.
_ egec iyos.
sul yrud aCxarunda dana Tu Cangali, sul umniSvnelo nawili moaklda
xorad damdgar xorags _ gamtkiculi puris yua da TefSze xidiviT gadebu-
li dawiTlebuli barkali.
_ uh, ra ari!
_ mogwons, genacvale? namcecebi ki ar Cagicvivdes loginSi. moica xel-
sawmends agafareb.
_ ar minda.
sami dRis mSieriviT daacxra vaJa. gaCqarebuli ilukmeboda da katasav-
iT abrialebda Suqian Tvalebs.
_ vin Camovidao, bebi? _ gaaxsenda wuxandeli oromtriali.
_ mamaSeni, Svilo.
_ vinao? _ dawuruli TvalebiT SeaSterda bebias.
_ mamaSeni, qa.
_ mere sad ari?!
_ exla TbilisSia da xvale aq iqneba.
_ xoo... Semawmendine xelebi.
ninom didi sifrTxiliT Seswminda xel-piri, Sublze akoca da magidis-
1160
ken rom wavida, erTxel kidev hkiTxa:
_ aRaraferi ginda?
_ ara.
vaJam sabani aswia, qveSagebze gacurda da CaiTbuna. Camobnelda. bebiac
dawva, Camovarda siCume.
***
ar eZineba vaJas, Sehyurebs Wers da fiqrobs, fiqrobs...
_ bebi! _ frTxilad arRvevs dumils _ gRviZavs, bebi?
_ mRviZavs, Svilo.
_ aba aqeT moiwi.
_ aha, moviwie.
_ bebi, rogoria mama.
_ ui, damidges Tvali, rogori unda iyos, biWo. gana ar ici? suraTi xom
ginaxavs.
_ romeli suraTi.
_ mamaSenis, ai, sarkis gverdze rom gvaqvs gakruli.
_ xoo...
suraTi unaxavs, suraTi bevrjer unaxavs, magram iqidan ras gaigebs kaci,
is xom qaRaldia da meti araferi. mere rogori gacrecili. gana aseTia
mamamisi? ara. ai, man ukve Seityo, rom yvela bavSvs hyavs deda da mama. pirve-
li _ qali, meore _ kaci. vaJas ki hyavs mxolod deda! is iseTi lamazia, iseTi
lamazi, rom aravin unaxavs misi msgavsi.
mama frontzeao, _ etyvis xolme deda. ramdeni uxsnes, ramdeni uCiCines,
magram ver iqna da ver mixvda, ra unda iyos es „fronti“. aba, ranairi omia
_ amdeni xani. man icis Tu rogor ibrZodnen sami gveleSapi da amirani,
devebi da gaTenebis ivane. brZolebi sul male mTavrdeboda. aq ki... raRac
burusSia gaxveuli yvelaferi, fiqrobs, fiqrobs da ver mimxvdara..
albaT mamamisic dedasaviT lamazi iqneba. eqneba dedasaviT Suqiani Tvale-
bi, grZeli Savi warbebi, swori patara cxviri. TvisvardiviT cocxali bagee-
bi da TeTri, odnav aldakruli loyebi. eqneba dedasaviT alersiani Rim-
ili da tkbili xma. aba, rogor SeiZleba, rom mama misi iyos iseTi warbebm-
sxvili, rogorc ai, nodaris mama varlamia. an ara da hqondes iseTi abuZgu-
li wver-ulvaSi da kexiani cxviri, rogoric aqvs lados, malxazis mamas.
netav male gaTendes: surs, rac SeiZleba male naxos, Tu rogoria mama. sadRac
mamalma frTa-frTas dahkra da iyivla. im wamSive gaexmaura meore. meores
mesame, da atyda farTqa-furTqi _ janyi sibnelis winaaRmdeg.
1161
_ meramdened yivian, bebi?
_ meore yivilia.
_ xoo... maS male gaTendeba... miambe zRapari.
Tumca Tavistkivili awuxebda ninos, Tumca Zili uxuWavda Tvalebs, mainc
tkbilad wamoiwyo zRapari mebateze. uyvarda es zRapari vaJas, sulgatvre-
nili usmenda, magram TxuTmetiode wuTis Semdeg ukve tkbilad eZina da
sabans usworebda nino.
***
gadavida glexkacis sauzmoba. isev Tovda, isev imsxvreoda pawawa nawi-
lebad, isev mZimed daxriliyo xis totebi Zirs, magram sadRa iyo wuxandeli
myudroeba da ruli? yayanebda TemSara. bRaodnen xborebi, samWedlodan
gamodioda grdeml-CaquCis xma: Citebis gundi RrubeliviT gadadioda WaW-
idan WaWaze, skolaSi TavgamodebiT rekavdnen zars.
moCardaxa uremi iosebma, Caago Tiva, gadaafina fardagi, wamoawvina mu-
Taqebi; Seaba yevari xari da gamarTa Solti.
_ aba, nuRar igvianebT! _ SeuZaxa Sin.
aivanze gamoCnda nino _ Tavdaxuruli, mSvenieri kavebiT. jiRasaviT
ubrdRvialebda Savi, didi Tvalebi. omaxianad gadmosZaxa qmars. amis gamoc
_ mzad ari? xurjini Caitane?
_ xo, yvelaferi mzad ari. daiZariT!
vaJas wiTeli Ceqmebi ecva, Tavze Tbili qudi exura da grZelbewvian
TeTr qurqSi Tvalebamde iyo Cafluli. maros yavisferi drapis palto da
amave feris qudi Zalian Svenoda. axla sixaruli! gabadruli hqonda saxe.
avidnen uremze, Zliv-ZlivobiT gaswordnen.
_ aba wavediT! _ daiZaxa iosebma da gaaWaxuna Solti. gverdebCamrgvale-
bulma mozvrebma Ronivrad gahkres; daiZra uremi.
fexdafex mihyveboda iosebi. Zvirfasi qulaja ecva _ welSi gamoyvanili,
kravelis sayeloTi. Tavze wminda TuSuri qudi exura, ulvaSebi daegrixa.
sijeilis aziurebi exla gamosdgomoda. ise midioda _ bevr axalgazrdas
SeSurdeboda misi simxne.
_ saiT gagiweviaT, xalxo? _ ekiTxebodnen gza-gza.
_ sadgurisken. Cemi daTua Camovida, _ amayad hpasuxobda iosebi, uxdida
madlobas locva-kurTxevaze, ymawviliviT mali-mal aWaxunebda Solts.
Tovda, isev Tovda.
***
1162
gausivdaT guli, ar iqna da ar Semovida samgzavro matarebeli. modiod-
nen satvirToni. jijginiT, raxa-ruxiT, kiviliT da qSeniT Cerdebodnen
oriode wuTs. sadguris morigesTan Seirbendnen mazuTSi amosvrili, saxe-
gaSavebuli kacebi. gamoitandnen pawawina qaRaldis furclebs, Cahberdnen
sastvens, Camodgebodnen vagonis kibeze da daiTrevda orTqlmavali bol-
os. micuravdnen liandagebi TovlSi. micuravdnen Semuruli cisternebi
nislSi, ukan rCeboda yru xmauri, mazuTis mZafri suni da sicivesaviT gaTe-
Trebuli sadguri.
vaJa mesamed xedavda matarebels, magram mainc eSinoda misi. amitom Tu
ar scildeboda gverdidan bebias. gascqerodnen nisliT mocul dasavleTs
da tkepnidnen baqanze sqlad dadebul Tovls. iosebi bufetSi ijda da „ma-
RariCs“ asmevda yvelas _ vinc ar iukadrisebda da mis dalocvas isurveb-
da. isedac mwiTurs broweuliviT auRaJRaJda loyebi. ise tkbilad iloce-
boda, ar SeiZleba guli ar gaelxo kacisTvis.
...rogorc iyo Camohkres zars.
daibertya qulajis kalTa iosebma, gaaswora angariSi da gamovida baqan-
ze. yvela gareT iyo. vis SeakrTobda Tovli? moeTova ramdenic surda.
male moisma Soreuli guguni. Jrunatelma dauara vaJas. ramdenime wu-
Tic da... orTqlmavali gamoCnda.
yvela Relavda, yvelas mouTmenloba etyoboda. abakunebdnen fexebs
filaqanze, isresdnen xelebs, sunTqavdnen aCqarebiT.
erTi gabmuli kivili da...
_ TaS-TaS-TaS.
qaqaniT SemoiWra orTqlmavali. gairbines daorTqlilma fanjrebma,
minebze moyrdnobilma saxeebma da bavSvebis xelebma, gairbines gamcilebe-
lTa narinjisferma droSebma.
vagonebma nidayvebi daajaxes erTmaneTs, abuxundnen da dadumdnen.
baqans Seemata ociode mgzavri.
_ ver dainaxe?
_ ar Camovida?
_ iqneb ver icaniT?
gadadioda Zaxili baqnis erTi Tavidan meoreSi, acecebdnen Tvalebs,
darbodnen kidec, magram...
***
mesame vagonis wina karSi idga maRali jariskaci. fexebSua Savi didi
Cemodani da zurgCanTa Caedga. beWebfarTes da Zvalmsxvils mazara mokle
1163
hqonda. brtyeli qamriT gawuruli weli, TiTistariviT swori da moyvani-
li, xiblavda adamians: axla kiseri! _ sqeli, maRali da sufTa; Tma? _ giSer-
iviT bzinavi da xveuli.
aseTi iyo zurgidan. winidan ki...
qudis kokardSi Tvalebi ar uCanda. cxviri da zedatuCi CamoTlili
hqonda uTuod basri iaraRiT. am iaraRs RrZilebamde ewia, magram kbilebi
isev SerCenoda da axla kacs egoneboda iciniso. sazareli Sesaxedavi iyo,
gamvlel-gamomvlelni eldanacemebiviT aridebdnen Tvals. sanam matarebe-
li mihqroda ukacur velSi jariskacs sicocxle etyoboda. erTi-orjer
simRerac ki wamoiwyo. mReroda Caxlewili, TunuqiviT JRriala xmiT, iatakze
abakunebda marjvena fexs, atokebda folaqze ceriT dakidebul uzarmazar,
ZarRvian. TiTebs. axla ki, xalxi rom dainaxa, xma gakminda, saxelurebs CaeWi-
da, odnav gadaizniqa da baqans gadaxeda. cota xans ase idga, mere uceb, TiTqo
xeli hkreso, ukan gadmoqanda, xelebiT kedels miebjina, Tavi CarCos mi-
ayrdno da ciebianiviT akankalda. meore vagonidan gamosulma revizorma
cremlebi SeamCnia am dev-kacs da ise Zlier etkina guli, kinaRam isic ar
atirda. erTxans uxmod umzerda, xolo maSin, roca zari Camohkres, Zlivs
gabeda da xma amoiRo.
_ Zmobilo, Tqven aq CadiodiT mgoni!
_ me?? _ dafeTda jariskaci. _ ara, Tumca xo, aq Cavdivar.
mazaris jibidan cxvirsaxoci amoiglija, Tvalebi moiwminda, Cemodans
da CanTas cali xeli daavlo, meoriT saxelurs daekida da ukve fexadgmul
vagonidan msubuqad Caxta. oriode nabiji swrafi svliT gaiara, cacxvis
ZirSi SeCerda, Cemodani Zirs dadga, zed zurgCanTa daadva, piri moiwminda,
xelebi moisrisa da sadgurisken Sebrunda.
***
_ ar Camovida.
_ albaT meores Camohyveba.
_ davucadoT.
ase, nawyvet-nawyvetad saubrobdnen, warbebi SeeWmuxnaT, mxrebi dahmZime-
bodaT da guldawyvetili Sescqerodnen gaqceul fanjrebs. mxolod ioseb-
ma SeamCnia, rom mesame vagonidan Camoxta jariskaci. xma ar amouRia, ise
waZunZulda misken. magram ratom Semoaqcia zurgi jariskacma? nabijs uklo
da guliscemis daokeba scada. veraferma uSvela.
rogorc ki miuaxlovda _ jariskaci mobrunda, qudi odnav aiwia da ga-
moaCina quTuToebwamoyrili Savi Tvalebi. icinoda, xelebi gaeSala da
1164
raRacas iZaxda.
_ biWo, daTo!
_ daTo var, mami, daTo.
xelebi mohxvies, gadaaWdes yeli-yels da yurisZirSi sisvele rom ig-
rZno iosebma, maSin mixvda _ daTos cremli sdioda.
***
im wuTSi, roca bebias da dedas sixarulis cremlebma dauRara saxe, vaJa
gasxlta; erTxans iqve idga, Tavdaxrili, acaxcaxebuli. mere gaiqca, pakhauzis
kedels miefara da tirili daiwyo. TviTonac ar icoda, Tu ra atirebda ase
gulamoskvniT. tiroda imitom, rom ar SeeZlo ar etira, RapaRupiT Camos-
dioda cremlebi da fiqrobda.
„nuTu es kacia mamaCemi? eg yvela im mamakacze saSinelia, vinc ki odesme
unaxavs. nodaris mamac ki lamazia magaze, lamazia yvela misi amxanagis mama.
tiriliTac ise tiris, unda da tiris. magram, ratom hkocnis bebia? ratom
exveva deda?
ase fiqrobs vaJa da gascqeris Canislul gormaxebs.
ra sasiamovnod evleba jagnarebs nisli, ra rbilia da mimzidveli yve-
laferi, rogor uyvars aseTi amindi?!..
***
dairbines mosacdeli darbazi da samorigeo.
_ vaJiko! vaJa! _ uZaxda bebia.
ver i povnes.
vaJas esmoda bebias Zaxili, magram pasuxs ar aZlevda, mxolod tirils
umatebda da fexiswverebiT CiCqnida Tovls.
bolos mainc wamoadga bebia Tavs.
_ aq ras dgaxar, biWo, gana ar gesmis, rom geZaxiT?
ar ki miuxedavs, Tavi daxara da...
_ ra gatirebs, Tavs Semogevle, aba modi CemTan.
Tumca ukve erTi weliwadic iyo gasuli, rac xelSi ayvanas ukadrisobda,
magram axla TviTonac ver gaigo ise moxvda bebias mklavebSi. Tavi mxarze
daayrdno, tirili ganagrZo.
***
uremi mzad iyo.
daTom CamoarTva dedas bavSvi, gulze miixuta. xma ar amouRia. anTebuli
1165
TvalebiT dahmzerda da... vaJa TiTqos SeSinda, suli gatvrina, odnav kankaleb-
da, damfrTxalis TvaliT Sehyurebda mamas. da rogorc ki daixara ucxviro,
kbilebdakreWili kaci, loyaze igrZno civi Zvlebis Sexeba, gaibrZola, fexe-
bi gaasavsava.
_ gamiSvi!
daTom jer maRla aswia, aixeda, mere bavSvs CaaSterda da sacodavad,
Zalian sacodavad, xmis kankaliT hkiTxa:
_ me xom mama var Seni?
_ ara, ara, _ daiZaxa vaJam, iqneb misi sityvebis pasuxadac ara, magram mainc
guli moukvda vaJkacs.
Casva uremSi bavSvi.
_ moTavsdiT? _ ikiTxa iosebma.
Sedga sarekze daTo, moavlo Tvali Semogarens, gaiswora qudi da...
_ wavideT!
Soltis oboli tkacuni gaefina vels.
ai... mijayjayebs uremi oRroCaRro gzaze; fSvinaven xarebi. zogjer gai-
Waxunebs Solti; Tu kargad daayura kacma, Tovlis fifqebis SmaSursac ki
gaigebs. saerTod ki siCumea. axlomaxlo arc sofelia, arc sxva suldgmuli.
mxolod velebi, velebi da ZeZvnarebi. ukve bindi wveba, yinavs kidec.
uremSi bnela, viwroobaa. exlebian erTmaneTs, icinian, xaroben.
mxolod vaJaa daRonebuli. mixutebia bebias da gamwyrali TvaliT CaS-
terebia erT wertils.
bebia xels moxvevs, Sublze hkocnis.
_ ratom daRondi, genacvale?
vaJa sdums.
icis bebiam vaJas gulisdardi, icis da amitom aris rom mesamed eubneba.
_ gaizrdebi da iamayeb.
nuTu marTla?
vaJa vels gaxedavs.
miizozebian xarebi TovliT galesil velze, miimReris sapoxSemoleuli
RerZi... Sors, gzatkecilze kudbawarasaviT gaWimula avtomobilis Suqi...
Tovs, SeuCerebliv Tovs....
vaJa ukve veRar xedavda mamadwodebuli kacis kbilebsa da ucxviro sax-
es. igi mxriT exeboda mis marcxena mklavs. da es msxvili, magari mklavi
xiblavda bavSvs. axla xma? vaJkacuri, Tan tkbili, mimzidveli. gaTamamda,
amoidga ena.
_ zRapari giambo? jer Sen miambe!
1166
_ aba, ra giambo?
_ Senc zRapari miambe.
daTos axarebda ymawvilis tiktiki. gangeb agrZelebda saubars.
_ rom ar vici?
_ rogor ar gecodineba, daiwyeb: iyo da ara iyo ra da...
_ xa-xa-xa. _ gaecina daTos.. sul eg ari?
_ eg raTa, mere moigoneb. aba daiwye!
_ kargi, aha, daviwye: iyo da ara iyo ra...
_ xo, xo...
_ iyo da ara iyo ra, iyo erTi kaci.
vaJa sasmenad moemzada. daTo gaCumda.
_ mere?
_ Sen marTla ginda?
_ xo, xo, mere? _ aRar icdida bavSvi.
_ mere ra? rom ar magondeba?
daTo Cafiqrda, viTomc da Zala daatana Tavs. uceb welSi gasworda, Tavi
aswia, gabedulad daiwyo.
_ momismine. iyo da ara iyo ra, iyo erTi kaci.. ara, lamazi, bednieri
cxovrebiT aRsavse qveyana. am qveyanaSi cxovrobda erTi axlad daqorwi-
nebuli axalgazrda kaci. mas is-is iyo SeeZina lamazi memkvidre, Svili da
apirebda bavSvis Rirseul aRzrdas, rom maTs samSoblos, mSvenieri baRebi-
Ta da xeivnebiT ganTqmul qveyanas, kacTmoyvarebis ubadlo saxelmwifos,
dasavleTidan Tavs daesxa gveleSapi. es gveleSapi sul ar hgavda im gveleS-
aps amirani rom gadaylapa: ara, es iyo uamravTaviani foladis javSniT
SeWedili, cecxlismfrqveveli manqana, igi sazrdoobda mxolod da mxolod
adamianebis sisxliT. yvelaze ufro metad ki uyvarda sisxli pawia bavSveb-
isa. ar indobda aravis. sresda bavSvian dedebs, gesmis, dedebs, axrCobda
moxucebs, bilwavda qveyanas Tavisi sazizRari fexebiT.
daTo wamiT SeCerda, Rrmad sunTqavda.
_ mere?
_ mere da, ai, am qveyanaSi, sadac cxovrobda axladdaqorwinebuli axal-
gazrda kaci, dahkres buk-naRarasa. wamovida xalxi yoveli mxridan, Sedga
dauTvleli jari. aswies maRla samSoblosTvis TavganwirulTa sisxlSi
amovlebuli droSa, dasdes fici da wavidnen saomrad sisxlismsmeli gve-
leSapis winaaRmdeg.
_ yvelani wavidnen?
_ yvelani. wavida axladdaqorwinebuli axalgazrda kacic da darCa Sin
1167
bavSvi _ Cvili, sayvareli. bavSvs uyvarda Zili da mosveneba, bavSvs uyvarda
sicili da mxiaruloba. da mamamisma gadawyvita _ ar moeklo araferi, mas-
Tan axloc ki ar mieSva mteri. gana marto iman?! yvelam ase gadawyvita.
daiwyo brZola saSineli. oTxi wlis manZilze icemebodnen da scemdnen
mters axladdaqorwinebuli, axalgazrda kacis samSoblo qveynis vaJkacebi.
da bolos sZlies, is gveleSapi Tavis budeSi amoaRrCves da darCa uzarmaz-
ari adgili gapartaxebuli, Sebilwuli. darCnen brZolaSi damaxinjebuli
adamianebi. maT dakarges xelebi, dakarges fexebi, dakarges cxvirpiri, ma-
gram SeunarCunes patara bavSvebs bednieri cxovreba, tkbilad Zilis, tkbi-
lad sicilis da sixarulis ufleba.
axladdaqorwinebulma axalgazrda kacma dakarga cxviri da zeda tuCi,
gaxda saSineli sanaxavi. aRar surda sicocxle, aRar surda arc saxlSi
dabruneba, magram mas xom darCa mZlavri mklavebi da magari Subli, mas xom
darCa mxurvale guli da, rac mTavaria _ siyvarulis grZnoba. igi daubrun-
da Svils. Svils, romelsac icavda, romelsac Seswira yvelaferi, romelsac
sWirdeboda misi magari mklavebis mzrunveloba. daubrunda... magram sad-
gurze Segebebul mSoblebTan da colTan erTad Segebebuli ukve patara
vaJkaci, romelmac icis mravali leqsi, da, rac mTavaria, zRapari amiranze, am
saxelganTqmul gmirze, axloc ar gaekara mamas. ar gaikara mxolod imitom,
rom am kacs ar hqonda arafris maqnisi cxviris SemaRleba da naxevari
tuCi.
daTom daamTavra.
yvelani dumdnen.
dumda patara vaJac. magram ara im dumiliT sxva dros rom sCveoda. ara,
Tvalebi savse hqonda cremliT, Tavi mZime fiqrebiT, guli sinanuliT. umizn-
od awvalebda patara, fafuk TiTebs, balaxze qusliT axaxunebda fexs.
_ mogewona Cemi zRapari? _ hkiTxa bolos daTom. xeli mohxvia da miiz-
ida axlo.
_ eg xom zRapari ar aris, _ Zlivs amoTqva vaJam. mihyva mamis xels da
miexuta mkerdze. es mkerdi saocrad ganieri da magari iyo. SeeZlo uSiS-
rad mihyrdnoboda da moesvena masze. da aki milula kidec Tvali...
...irgvlivac araferi ar iyo zRapruli.
miizozeboda uremi TovliT galesil velze, miimReroda sapoxSemoleu-
li RerZi... da Tovda, Tovda.
1948 w. seqtemberi. Tbilisi
gamomcemloba`saqarTvelos macne~, 2007, t.5
1168
`sityva ioseb imedaSvilze~
`sixarula~
`skvinCa~
`soflis scenaze~
`sxvaTa qveyanaSi~
`tanki~
1199
`terenti graneli~ (1897-1934)
(biografiuli cnobebi)
ixileT agreTve _ `Cemi cxovreba mxolod leqsia~
`tilebi~
`torolebi~
***
soflis boloSi, patara xidTan, koWdabali qarTveli qali icdida. lur-
jyvavilebian CiTis kabaze Sinnaqsovi wiTeli Jaketi ecva. axalgazrda Can-
da, magram mziT damwvars da Tma gadaxunebuls saxe Zalian gatexili hqon-
da. SublWeSmuxnuli dahyurebda mis win mdgar marliT Tavgadakrul vedros
da raRac parkebiT gaWeqil baduras. zurabi ise miuaxlovda da gascda, maR-
la ar amouxedavs.
„es uTuod avtobuss ucdis~, _ gaifiqra zurabma, magram ori wuTic ar
gasula, manqanis xma moesma, miixeda da dainaxa, rom qali „volgas~ uwevda
xels. manqana cotaze gamoscda da gaCerda. qalma vedro da badura daiTria,
kidev ufro dadablebuli, sirbiliT mivida manqanasTan, facifuciT Seawyo
bargi SigniT. mere TviTonac Sevida da kari miixura. zurabi rogorRac
meqanikurad Sebrunda im manqanisken da xeli odnav gaswia, Tumca fiqrobda,
rom ar gauCerebdnen, magram manqana gaCerda mZRoli winmiSterebuli icdi-
da.
_ TbilisSi xom ar midixarT? _ hkiTxa zurabma.
_ dajeqi, _ Tavis gadaqneviT aniSna mZRolma.
zurabi dajda da SvebiT amoisunTqa:
_ Ñ êîðàáëÿ íà áàë!
misi es sityvebi TiTqos arc gaegonoT.
mZRolis gverdze mjdar qals saxe sruliad gamoscvloda. Tan fexebT-
an Cadgmul baduras asworebda da Tan mZRolisken Sebrunebuli lapara-
kobda.
_ viZaxi, Salikoa, Saliko ar aris! aeg gaWrili rom ara, verc gicnobdi.
sada xar, sad xar, sad daikarge,· biWo!
mZRols qalisken ar miuxedavs, ise aiCeCa mxrebi.
1207
_ ra vici, vaar ra!· @
_ gasuqebulxar ki, mSvenivrad dagmrgvalebia kiseri gaxsovs, skolaSi
rogori iyavi? gamxdari, gamxdari! maSin yvelani egeTebi viyaviT! andro
maswavlebels rom papirosi miade. uime! vin ifiqrebda, rom cixeSi ar gaa-
tarebdi Sens wuTisofels.
mZRols „boqsis~ stiliT hqonda kefa asufTavebuli. sqel, okrobokro
kiserze wyvili naoWi gadasdevda. qalma rom Tqva „vin ifiqrebda, rom cix-
eSi ar gaatarebdi Sens wuTisofelso~, yurebidan da ybidan siwiTlem kiserze
gadauara. gza swori iyo, Tanac carieli, magram mZRoli qalisken ar ixede-
boda, etyoboda, ar siamovnebda misi ·laparaki· qali ki ufro moxasiaTebu-
li ganagrZobda:
_ JuJuna Tu ginaxavs am bolo xanebSi, gaqres, Senze ukeTess gahyva mgoni,
ai! biWebi ramdeni gyavs, ori, ara? SegrCes da gagimravldes. erTs venaxSi
Caudgi saxli, erTsac dedaSenisas da iqnebian koxtad. Tanac Sen Tu dagems-
gavsnen! biWi celqi unda iyos, aba ra!·klubSi rom laye kvercxi Semoagde!
mZRols odnav gaeRima da isev gzas miaCerda. spidometri as aTs uCvenebda,
fanjaraSi Smaguri siswrafiT Semorbodnen xeebi da telefonis boZebi.
_ is Tu gaxsovs, _ tkbeboda mogonebebiT qali, _ cecxlze Sedgmuli in-
dauri rom agvacaleT gulikos dabadebis dRes. guliko Tu mainc naxe! rac
Cxiri iyo, isev is Cxiria dResac. sami Svili ki hyavs, samive biWi. Sena „pobe-
da~ ara gyavda? marTla, ra unda mekiTxa, xizilalas ver gviSovi? seqtem-
berSi mamaCemis wlisTavi geaqvs gadasaxdeli.
_ giSoviT.
_ Sen aq xom vera gnaxavs kaci. bazarSi kidev...
_ Cvenebs uTxariT da isini gamagebineben.
_ nacnobisgan gvinda, biWo, Torem ras aRara laparakoben: zogi xelov-
nuriao, zogi _ Tevzis qoniani.
qali gaCumda, cota xans iyuCa·da mere amoioxra:
_ eex, netavi im dros! dardi Cven ar vicodiT da araferi, vanuSa xo
avariaSi mohyva, Cemi Zma. am kviras Zlivs wamodga, Cems qmars kidev opera-
cia gaukeTes, kuWis wylulisa.
qalma Tma gaiswora. mokle, kandafSxalul TiTebze lurji feri dah-
kravda, TiTqos Sabiamnis xsnarSi hqonda narevi. zurabs Seebrala. warmo-
idgina, rogor recxavda, wmendavda, Toxnida, baravda, ofls iwmendda, Cxubob-
da, eCxubebodnen. mounda, raRac gasamxnevebeli eTqva, magram qali kvlav
Tavis bavSvobas daubrunda: xan vin moigona, xan vin. icinoda, cdilobda
mZRolic gaecinebina, magram mZRoli gverdulad Tu gaiRimebda da Tavs
1208
Seatokebda. mTeli gza win iyo miSterebuli, tanTan SedarebiT Semazrzenad
patara xelebiT Ronivrad Cahfrenoda saWes. ·
agaris Saqris qarxanas rom gascdnen, qalma manqana gaaCerebina da Cavi-
da. Casvlisas TiTqmis daunawevreblad isroda madlobis, locvis da raRac
dapirebebis sityvebs. saxeze erTmaneTSi ereoda Rimili, siwiTle da wux-
ili, xeli ramdenjerme nervulad waiRo iRliaSi amodebuli safulisken.
mZRolma erTxel mixeda, manqana daZra, gazi misca, gareT gaafurTxa da bur-
tyuniT Tqva:
_ amisTana sifTa rom geqneba!.. oRond maneTi ar gadaixadon da zogi
Seni klaseli gaxdeba, zogi SenTan erTad akvanSi gazrdili.
@* * *
_ gamiCere. _ uTxra zurabma mZRols.
mZRolma ver gaigona. ·
_ rogor? _ moRrija kiseri.
_ gaaCere.
mZRolma siswrafes uklo.
_ guli xom ar gagixda cudad?
zurabma xma ar gasca.
manqana gaCerda. ·
zurabma safulidan xuTmaneTiani amoiRo da mZRolis gverdiT, savar-
Zelze daagdo.
_ wadi. _ uTxra Casvlisas.
mZRoli jer gaSterebuli iyureboRa, mere ubeSi daiwyo qeqva.
_ xurda...
_ Seni iyos.
mZRols saxe aeria da win wamoiwia
_ wadi! _ mkacrad uTxra zurabma.
manqana nel-nela daiZra, mere siswrafes umata. zikzika, Ronieri, amayad
miarRvevda samkalad gamzadebuli puris yanebiT amovsebul sivrces.
zurabi gzis piras idga da caSi iyureboda. cas rbili Rrublebi gadah-
kvroda. iqidan torolebis kriaxi Camodioda. didi xani iyo zurabs tor-
olebis xma ar gaegona. inatra, netavi gvancac aq iyoso. mere gaaxsenda, rom
jibeSi xurda fulebiRa eyara. kefa moifxana. isev cas axeda. yanaSi gadavi-
da, TavTavebs xeli wamousva, SeaquCa, dasuna. aTiode mZime TavTavi mowyvita,
TaiguliviT Sekra, uceb Sewuxda, TavTavebidan erTi cali amoirCia, danar-
Ceni yanaSive Catova da gzaze gamovida. iseTi nabijiT midioda, TiTqos
1209
raRac rTuli sabrZolo davaleba unda Seesrulebina.
manqanebi SxiviliT mihqrodnen gzaze. xels aravis uwevda.
eCveneboda, rom torolebi kriaxiT miacilebdnen.
`barisken mifrinavs jafara~, 1974; erTtomeuli, 1981
`tramvais gaCerebasTan~
ori dedaberi. erTs ukavia iatakis sawmendi joxi, win udgas ZonZebiT
savse vedro. gabejiTebuli laparakobs:
_ sazRvargareT bilutinebi ar aris. gaxdi, ara, avad? nuRarc ifiqreb
samuSaoze misvlas. Tvaluwvdeneli rigebia umuSevrebisa. erTs daiZaxeben
da asi movardeba Sens adgilze Tav-piris mtvreviT. da meore dedaberi
eTanxmeba:
_ ki, ki. CvensaviT ki ar aris, qalo! zogi wlobiT aris bilutenze, TviTon
Sina zis, Caisa svams koxtad, xelfasi ki ewereba.
_ amisTana dro arca yofila da arc iqneba.
_ namdvilad, namdvilad.
ra samwuxaroa!.. RrWialiT Cerdeba tramvai.
`mTvaris asuli~, 1987
`tritonebi~
`tveebi~
`tyvia~
`tyis Svilebi~
`tyupebi~
1218
omi sul axali damTavrebuli iyo, rom qarxnis muSebma saWidao moedani
gamarTes. muSaTa matareblis SemaRlebuli gaCerebis qvemoT, patara Cad-
ablebaSi, romelsac qarxnis barakebi emijneboda, sqlad dayares naxerxi.
qveyanas ormxrivi mze efineboda _ brundebodnen da brundebodnen sax-
enaTeli naomari jariskacebi, da namdvili mze, uCveulod CaxCaxa, alersi-
ani. wlobiT waRunulni, saqmeSi Caxveuli muSebi welSi imarTebodnen. Se-
darebiT adre gamosulni qarxnidan (zegankveTuri samuSao saaTebi daukles),
saWidaosTan Cerdebodnen, wyals alevinebdnen Tvalsa da guls. aq ukve
xalxis karga mozrdili wre iyo xolme gakeTebuli. qalebic iyvnen, qaliS-
vilebic da bavSvebic. modioda ori milicielic, xalxSi isini yovelTvis
Candnen. mohyavdaT kidev orni _ medole da meduduke. wreSi trialebdnen
Widaobis gamZRolni, jildoebiviT dahqondaT daZonZili saWidao Coxebi.
gamomsvlelTa umetesobac RimiliT, marTla jildomiRebulebiviT gamo-
diodnen wreSi, Tavidan patarebi, mere da mere ufro didebi, sajare biWebi,
kacebic. erTi gamZRoli gamoacxadebda maT gvarebs, Zalian amayad maT sam-
uSao saamqroebs, patarebze _ mamebis saamqroebs; _ Tqven daukaTo! TiTqos
raRacas axdida cota SemaRlebulze msxdar medole medudukes da is medo-
le da meduduke TavianT saqmes iwyebdnen. ukravdnen, ras ukravdnen! cdi-
lobdnen, maT ar CamorCenodnen moWidaveebic _ ficxobdnen, mkacrobdnen,
gaWirvebisas cisken atrialebdnen Tvalebs; siciliT, yiJiniT, gamamxnevebe-
li SeZaxilebiT tokavda wrec, da iyo mourTveli, moukazmavi, magram mainc
marTali zeimi.
wreSi, gamZRolad, xSirad gamodioda xolme erTi Zegveli biWi, iuloni
_ qarxnis lazaTi, saqmiT, TavdaWeriT; sul gamofenili iyo misi didi sura-
Ti. gawvevis dro karga xnis gadacilebuli hqonda, magram qarxana jer ar
uSvebda jarSi. mxolod erTxel eWidavna am moedanze, sami gaelaxa sas-
tikad, ukve saqalaqo asparezobebze iyo gasuli da aq aRar monawileobda
WidaobebSi, xelmZRvanelobda _ amayad! beWebi hqonda, weli, yel-kiseri, qo-
Cori _ ukeTess ver inatrebda qarTveli kaci. cimcimiT atarebda Tavis
Rirsebebs. iSviaTad, rom uari eTqvas misgan arCeuls wreSi gadmosvlaze.
daayenebda moWidaveebs, TviTonve gamoacxadebda gvarebs, aiqnevda xels maRla,
daukravdnen medole-meduduke, ecemodnen moWidaveebi erTmaneTs, ukanwasu-
li iuloni mkerdze daiwyobda lamaz xelebs. qali iyo Tu gogo misken
rCebodaT Tvali.
erTxel wreSi viRac gldanelebi Cadgnen jgufad _ raRac vercxlis-
ferdakruli formebi ecvaT, saxeebi ganaTebuli hqondaT, Ronivrad ukravdnen
taSs wyvilTa mier Widaobis damTavrebisas. xma gamovida _ areuli, undobe-
1219
li: erTi gldaneli iulons iwvevs moedanzeo. is gldaneli winac wamo-
ayenes. dabali iyo, ganieri, okrobokrod nagebi, mwiTuri, didpiriani. iu-
lons Tavdapirvelad TiTqos ainunSic ar mosvlia imaTi gamowveva, is sx-
vebs sTavazobda saWidao Coxebs, magram, bolos megobrebSemoxveulma iu-
lonma xalaTi aiZro, RimiliT gauyara mklavebi Coxas da ise wamovida
xelebaweuli, rogorc rom axalgazrda RmerTi. im gldanelisTvisac Caec-
miaT Coxa, WapaniviT dawnul mklavebze, saxeze, mTel sxeulze, wiTeli karto-
filis feri dahkravda. mTlad wiTeli piriT icinoda. RriancelSi veRar
gavige gvari, ise movida xma, kula gldanelis mogvareao. medole-medudukem
daukres, sul gagiJdnen. moWidaveebma xeli CamoarTves, raRac uTxres erT-
maneTs, cota daiwies, waiRupnen, ucbad Seibnen, wamebi, wamebi da iulonma maRa-
li mogverdiT wamoiRo gldaneli, magram gldanelma raRacnairi bruni
gaakeTa da Zirs iuloni aRmoCnda, Tanac cali beWiT. wrem amoigmina, atort-
manda. viRaceebi Secvivdnen SigniT, araferi ismoda, garda „ar aris! ar aris!“
da bolos ar CaTvales. gldaneli didi wiTeli piris TaxTaxiT uaxlovde-
boda iulons, iuloni, cota ferSecvlili, mexiviT iyo. gamwarebulni ecnen
erTmaneTs, gaaTr-gamoaTries, nerviulobda, tortmanebda wrec. da rogor
moxda, ver gavigeT verc erTma, Cvens Tvalwin haerSi rkali moxaza iulo-
nis fexebma. wre airia. xelebgamoSverili gldaneli sakocnelad miiwevda
iulonisaken. iulonma sila gaulawuna ybaSi. gldanelma xelebi ganze gaSa-
la, daiRuna TiTqos madloba gadauxada, mibrunda. icinoda. Semoxveulebma
gaiyvanes ukan. Widaoba damTavrda. gamwyralma, aCoCqolebulma wrem daS-
la daiwyo.
im dRis Semdeg saWidao moedanze iuloni aRar minaxavs, wlebi gavida.
erTxel ase wavawydi tramvais bolo gaCerebasTan: Cacucquli iyo didi xis
Ziras, lamazi, Zlieri, da or patara biWs aWidavebda, saxeze didi kmayofileb-
is Rimili efina. biWebi tyupebi iyvnen, oTx-oTxi wlisani, Sin kidev ori
gogona hyavda Turme _ erTi eqvsi wlisa, meore _ oris. biWebs es xeebi da
balaxebi uyvarT, movdivarT xolme da vRlabucobT, vis ra gagvaxarebs, aese..
31.01.90 w. saavadmyofo
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`udabnos maugli~
`uiRblo gigo~
vuZRvni bavSvobisa da yrmobis xaSmel
megobrebs, romelTa Rimili minaTeb-
da am moTxrobis weris dros.
***
kidev erTi uiRblobisa.
meore klasSi varT, zamTaria ukve.
movida Cvens sofelSi erTi calTvala qalaqeli kaci da gamoacxada,
kapiWs vyidulob, xels maneTad, anu aT xels Tumnadao (maSindeli maneTi
dRevandel aT kapiks udrida), visac SegiZliaT, moWeriT da momitaneTo.
kapiWi msxvili sayelavia bolokisa da amgvari bostneulis Sesakonavad.
sayelavi raRaa? eg unda icodeT, _ wvrili, rbili wneli, romliTac vazs
akaveben.
gaefina Walebs diRi da patara. gaudioda tkacatkuci sasxlav makratlebs.
wavediT me da gigoc. imasac unda fuli, mec. movWeriT xuT-xuTi patara, bavS-
vuri xeli da mivutaneT calTvala qalaqels. im calTvala qalaqelma Cve-
ni aTi xeli SeaerTa, xuTad aqcia, xuTi maneTi mogvca da Tanac wagvaqeza, _
yoCaRi biWebi CanxarTo, xval meti momitaneT da met fuls mogcemTo.
wavediT meore dResac WalaSi, dilaadrian, ufro daqadnebulebi, magram
im Rames Wala gaeWirxla, tirifisa da verxvis wnelebi yinulis wvril-
wvrili nemsebiviT iyo Sexorxlili, is yinulis nemsebi muWaSi gvidneboda,
makratlis rkinis tari xom yinulze civi iyo, svel xelze gvekroda, viTmi-
neT, vivaJkaceT TiTo xelze cota meti movWeriT, viorTqlavdiT TiTebs,
viwyobdiT xan iRliebSi, xan lajebSi, bolos mainc veRar gavuZeliT, davy-
areT far-xmali da gaumweoebulebi mivaCerdiT erTmaneTs. maSin am dinjma
gigom Tqva, modi, xelebi erTi ramiT davisveloT da gagviTbebao; mibrunda
da daisvela. Zalian kmayofili darCa, sul eRimeboda, mec davisvele xelebi,
mec kmayofili davrCi. aviReT makratlebi da SevutieT Cvens saqmes, magram
cota xanSi xelebze yinvis iseTi cecxli mogvedo, rac moWrili gvqonda, isic
iqve davyareT da zuzun-zuzuniT gamoviqeciT Sinisken. maxsovs, furgoni
modioda zemoTa mxridan, Sig mRvdeli da ori sxva kaci isxdnen, mRvdelma
dagviZaxa, _ ra iyoT, biWo, ra moxdao, _ wamoiwia kidec furgonSi, magram Cven
xma ar gaveciT da isev Cajda.
vai-viSiT da cremlis RvriT avediT Sina, gigoanTa. veciT maSinve Rumels.
ufro avzuzundiT, kamarqalma pirsabanTan migvreka, _ xelebi daibaneT, Tqve
argasaSvebeboo. _ davibaneT, isev RumelTan CavcucqdiT da rodis-rodisRa
SevRimeT erTmaneTs.
meore dRes kidev ufro hyinavda veRar gavbedeT kapiWze wasvla, mesame
dRes TviTon is calTvala kaci wavida Cveni soflidan, da dagvrCa marto
1231
is xuTi maneTi me da gigos, saerTo fuli.
ra unda gveqna im fulisTvis? avdeqiT, kooperativSi wavediT, rigSi Cavd-
eqiT da raRac koptons mimsgavsebuli halva viyideT _ magari, magari qvasav-
iT. gamyidveli najaxs, CaquCs urtyamda yuaSi da ise sWrida im halvas. Cven
muStze odnav didi natexi mogvivida, cota ki SemovafrcqveniT, mere movam-
rgvaleT is natexi, magram im mrgvals. veRaraferi SemovatexeT, gigom Tqva,
_ moica, me vicio. movZebneT sufTa qva, meore sufTa qvac, zemodan dasar-
tymelad, dado halvis gunda gigom dabliTa qvaze, dauqnia. meore qva, gasxl-
ta palvis gunda, tyviasaviT gavarda gverdze _ Wylumpo! _ melileinke zaqros
Tavlidan gamosul wumpeSi gauCinarda.
im RRidan moyolebulio, _ ityvis xolme gigo, _ guli dResac mtkivao.
iRbali ar ginda, ·biWo, raRa mainc im wumpisken gavarda is oxeri halvao! ·
_ aba, aba! _ viTuTqebi mec.
xelebis dasvelebaze calke viciniT. viciniT, viciniT, mxrebSi vmalavT
awiTlebul yurebs, erTmaneTisa gvrcxvenia.
***
zemoT xom ukve. vTqvi _
gigo mesame klasSi Catoves.
rogor gadaurCa Taliko maswavlebeli kamarqals, ar vici. ar vici, saer-
Tod, rogor urCebodnen xolme sxva maswavleblebic kamarqalis gurgura
wyevlasa da jadoqrul Selocvebs, magram, me mgonia, marto maswavleblebi
ar iyvnen damnaSaveni, TviTon gigosac sWirda erTi ucnauri ram: sam weli-
wadSi erTxel sul vera swavlobda, rCeboda, samagierod, im darCenils ve-
Raravin sjobda, ase miaRwia meeqvse klasamde.
sxedan erTxel meeqvseklaselebi, maTematikis maswavlebeli gakveTils
xsnis, dafisken aris Sebrunebuli, gareT Tovs, bardnis, klasSi Tunuqis Rume-
li anTia, nedli SeSa SiSinebs, da, ai, am siCumeSi ZgrialiT gaiReba kari da
Semovardeba TaTriaanT patara biWi ale, aleqsandre (axla isic didia, wels
gogoc gaaTxova, marwyva) erTi moavlo cremlebiT savse Tvali da, gigo
rom dainaxa, iRriala:
_ rasa zixar, biWo, gigo, dagvRupa qSuvma, Cveni Zuis maxeebi su dauglejia
da wauRiao.
wamoxta gigo, mivarda aleqsandres da waayara muSti Tu wixli, muSti Tu
wixli, _ ase gabrazebuli arasdros minaxavs gigo, _ gavarda aleqsandre
gareT, gahyva gigoc, garbis aleqsandre, misdevs gigoc da scems, maswavlebe-
li ki gaSterebuli dgas da xma ver amouRia.
1232
bolos mivida, daxura kari da dafiqrebuli miubrunda klass.
_ ai, sadamde mihyavs adamiani sizarmaces! eg Cvens skolaSi veRar daad-
gams fexso.
magram moxda saocreba, gigo ar gauricxavT, Cauvarda fexebSi kamarqali
maTematikis maswavlebels, frontze daRupuli Svili itira da guli moul-
bo, _ marTalia, gigo im meeqvse klasSi Catova, magram skolidan mainc ar
gauricxavT.
_ iRbali rom mqonoda, TaTarianT dakreWili aleqsandre Cemi mezobe-
li iqneboda da imas gaviamxanagebdio. _ ambobda gigo, _ dReSi ocjer mir-
boda ZuebTan da dainaxavda qSuvi, aba, ra iqneboda!
qSuvisTvis ki utacnia sayeloSi xeli Cvens Ronier gigos, magram, ra
ginda ra, verc Zuebi waurTmevia da verc daWerili Citebi.
***
imave weliwads, zafxulSi, soflis klubSi piesa dadges. am piesas „sam-
Soblo“ hqvia. pirveli moqmedeba ase iwyeba: zis taxtze sparselebis xani,
win udganan misi SiSiT akankalebuli qveSevrdomebi, xani brazobs, _ es ra
siCume da sibnelea qalaqSio (Cvens qalaqSi, maT mier dapyrobil TbilisSi),
SemoiyvaneT tyveebio. daiwyo es pirveli moqmedeba, yvelaferi, namdvil
TeatrSi rom aris, isea. sparselebs sparsuli xalaTebi acviaT, Calmebi
axuravT, abrialeben Tvalebs. mxolod orkestria cota sxvanairi. skolis
direqtori mandalinas ukravs, nino maswavlebeli da Taliko maswavlebe-
li gitarebiT aZleven bans. samgloviaro ganwyobilebaa. scenaze qarTve-
li tyveebi SemohyavT, orkestri „Wleqian dRes~ ukravs. direqtori man-
dalinazea damkvdari, nino da Taliko maswavleblebi mSvidad aZleven bans.
xalxiT gaWedili darbazi isea daZabuli, skamis odnavi gaWraWuneba nervebs
uSlis yvelas; da uceb, am siCumeSi, xanma rom daiwyo tyveebis dakiTxva, iWeqa
mis maRla Werma da saSinel mtversa da ficrebTan erTad zed xanis win biWi
Camovarda. atyda erTi aliaqoTi, gaifanta mtveri da xedaven _ biWi gigoa,
Cveni uiRblo: gigo, zis ficris namtvrevebSi da mtvriT amovsebul Tvalebs
ifSvnets.
vin daacada Tvalebis mofSvneta! dastaca TviTon xanma xeli. mieSvelnen
qveSevrdomebic da gaisroles gigo kulisebSi. iq sxva msaxiobebs Cauvard-
aT xelSi. wauSines am sawyal gigos, gigo Rrialebs, afareben pirze xels,
mere aRarc scemen, aRaraferi mxolod exvewebian, _ nu Rrialeb da xels
aRaravin dagakarebso, magram gigo mainc Rrialebs, dainaxa, modis daxrili,
Tvalebgacecxlebuli direqtori, xelSi mandalina aRar uWiravs, maSin ki
gavarda gigo, eca klubis ukana kars gverdulad, gaangria da CainTqa RameSi.
1233
mixvdiT, rac moxda, Tu me agixsnaT? biWebi, visac fuli ar hqondaT, klubis
sxvenSi asulan da ficrebSoris darCenili dardaRinebidan iyurebodnen
scenaze. klubic da sxvenis ficrebic ZvelisZveli iyo, damskdari, Cafutur-
oebuli, sxvebs kidev uZlebda, magram Cveni butyuWa gigo rom Sedga zed,
veRar gauZlo ficrebma, Caimtvra da tragedia „samSoblo“ komediad iqca.
imdeni, albaT, arc erT TeatrSi ar uciniaT mayureblebs.
ginda Tu ara iRbali? ginda.
magram, warmogidgeniaT? gigo mainc ar garicxes skolidan!
***
merve klasSi gigo ukve Cvidmeti wlisa iyo da TiTissibrtye ulvaSebic
eqneboda, boTlis namtvreviT rom ar eparsa.
noemberSi didedam aryis saxdelSi gagzavna, _ wadi, Svilo, im mucel-
CasaxeTq mofleSilsa hkiTxe, Cveni, samamulo omSi daRupulis ojaxis gamox-
dis rigi rodis mova-Tqo. gigos Zalian ezareboda, magram mainc wavida.
jer, ra Tqma unda, erTi or adgilas biWebTan gaCerda, erTgan erTi ambavi
moismina, meoregan _ meore, bolos, rogorc iqna, aryis saxdelamdec miaRwia,
Cabeda SigniT, Caikoxa. mofleSili gulRiad Sexvda, _ xval ara, Svilo,
xvalzeviT, ara, imis mere, ara da kviras ueWvelad gamogixdiTo. mofleSili,
brigadiri ylapa, tlinko svimana da erTic ucxo kaci Rvinosa svamdnen.
mofleSilma gigos CaisWiqa wiTeli RviniT gauvso, _ aba, dailoce, kai mamis
biWoo. gigom TavpatiJi gaido, _ arao, ara vsvamo, magram tlinko svimanam
tkbilad daariga, –_ ras ambob, Svilo, Sen Tu exla ar dalie, mere rodisRa
unda moewio qveyanas, mere. xom Zalian gagiWirdebao! gaubeda gigom, is Cais
Wiqa xom Cawrupa da zedac mwvadis naWeri daayola, meore Wiqac gadauSva,
mesame xom sul TavisTavad wavida da mogunebebuli amovida sasoflo gza-
ze. midis am gzaze gigo, odnav miirweva da sul eRimeba, yvelaferi elamazeba,
yvela keTili hgonia.
vnaxoT da orRobidan aniko gamovida, mecxreklaseli aniko _ pirbadri,
TvalebRudRuda gogo. sura eWira da wyaroze midioda. gigos gulma bagibugi
dauwyo, iseTi bagibugi dauwyo, uTuod anikomac gaigona da RimiliT mou-
brunda gigos. maSin gigom gabeda da didi xniT gulmi Camarxuli saTqmeli
uTxra:
_ aniko, damaluli da dafaruli eSmakisaa, miyvarxar da Cems mets colo-
bis piroba aravis ar unda misceo.
anikom warbi Seikra da miawyevla.
_ mexi Senc dageca da Sens siyvarulsac. modi xval skolaSi, iqa naxav,
rasaca naxavo!
1234
_ aniko, _ cremlebi moawva gigos, _ mogklav, icode!
_ mexi Senc dagaTxliSe da Sens moklulsaca! Tu saqveynod ar gaTrio
xval skolaSi, naxav!
_ aniko! uux!
_ daiwi ukan, Torem am suriT gadagifxrew mag gasiebul Tavso.
viRaca gaCerda, im viRacas viRaca amoudga gverdiT.
_ aba, aba, gigo, egeTebi ar iyoso!
erTi ki miubrunda gigo imaTac, Sexeda Tan gajavrebiT, Tan sawyalobe-
li TvalebiT, mere gaiqnia Tavi da daeSva venaxebze. Cavida TavianT venaxSi,
wawva balTan, Tivis bululis ZirSi, moikunta sacodavad da egre daiZina _
oxvriTa da quSiT. eZina saRamomde, saRamos, sicivem rom Seawuxa, gamoeRvi-
Za. jer SeSinda, _ ise iyo gabuJebuli, gaTanguli, mere uaresi gaaxsenda,
Sublze civi ofli daasxa, es ra daemarTa, es ra uTxra anikos! xom qveyanas
Semiyris, xom Tavi aRar gamomeyofa gareTo. im Ramesve aikra guda-nabadi,
gaTenebisTvis aRar daucdia, daiCoqa, erTi akoca kibis Zirs da daikarga
soflidan.
gadioda dReebi da gigo ar Canda, arc araviTari ambavi modioda misi.
kamarqalis usasoo xelebi da CamduRruli qviTqviTi xesa da qvas acrem-
lebda. bolos, kviris Tavze, qalaqidan gigos dedisZma Camovida, rkinigzeli,
darbaiseli kaci, _ gigo CemTan aris, Tan meisred imuSavebs, Tan saRamos
skolaSic ivliso. raRa eTqmoda kamarqals, _ oRond cocxali iyos, oRond
magan damayaros miwa da meisred ki ara, Tunda qvis mkodavad dadgeso. adga
da gigos windebi, CurCxelebi, vaSlebi da werili gaugzavna. werili kuTx-
iani, daSoriSorebuli asoebiT iyo dawerili: genacvalos dideda, Svilo
gigoo, oRond Sen myavde kargad da me Cems martoobas avitan, me iseTi qva
da rkiniT dedakaci var, me yvelafers avitano. iyavi manda, Svilo, mag did
qalaqSi, saqmes muyaiTad moekide da, roca gamdidrde, maSin Camodi da mec
SenTan wamiyvane, viqnebi CemTvis karis kutiviTo.
gigom rom didedas werili waikiTxa, cremlebi wamouvida, erTi cremli
pirSi Cadebul CurCxelazec daeca, gigom is cremli Sarvlis ukana ubes
Seawminda dRa mere ise ganagrZo CurCxelis Wama.
***
gigo meisred muSaobs, ufro sworad _ meisris TanaSemwea, Tan saRamos
skolaSic dadis, merve klasSi, magram mainc raRaca aklia guls. saRamos
skola arc Cvens ymawvilobisas iyo did pativSi, amitom adga da TviTganvi-
Tarebas daewafa. navTluRis sadgurTan, rkinigzelTa klubSi, mSvenieri bib-
lioTeka hqondaT. sam dReSi erTxel Tu ara, oTx dReSi erTxel mainc gigo
1235
im biblioTekaSi midioda da yviTel-yviTeli, daZonZebuli wignebi gamo-
hqonda, Zalian uyvarda romanebi _ siyvarulze, kocnaobaze, magram yvelafers
mainc mogzaurobebisa da faTerakebis wignebi erCia. ijda Sin, biZis patara,
TixiT Selesili saxlis fanjris rafasTan, CaRunuli iyo mxrebSi da kiTx-
ulobda. ijda samuSaozec, meisreebis budruganaSi, da iqac kiTxulobda da
kiTxulobda. isris gadasawev-gadmosawevad rom midioda (maSin jer kidev
yvelgan ar iyo avtomaturi isrebi), iqac wigni eWira xelSi.
erTxel Jiul vernis „saidumlo kunZuli“ misca biblioTekarma qalma.
daiwyo imis kiTxva da gadairia. kiTxulobs da ufro da ufro ireva. sul
im udabur kunZulzea, eCveneba, rom TviTon miabijebs penkrofisa da nabis
gverdiT, aqeT-iqiT swevs tropikuli mcenareebis brtyel-brtyel foTlebs;
TviTonac Sexvda kapitan nemos, xvneSis, unda, rom viRacas gaulawunos sila.
da, ai, swored am dros darekes, _ Telavis matarebeli wamovida da kax-
eTisken gauSviTo. gigom CakiTxuli gverdi gadaSala, meore gverdis kiTx-
va daiwyo: „nautilusma nel-nela daiwyo CaZirva, navSi msxdomi moaxalSene-
ni didxans ucqerodnen mas, didxans amodioda kaSkaSa Suqi gamWvirvale
wylidan“. midis gigo isrisken da Tan kiTxulobs, gaCerdeba, kiTxulobs,
kiTxulobs da... _ TaS! TaS! TaS!'_ cxvirwin gauvlis orTqlmavali, mere
vagonebi, mere viRacebi ayvirdebian im vagonebSi, kivis orTqlmavalic, Tavs
aswevs gigo da rasa xedavs, matareblebi Cerdeba, vagonebis gamcileblebi
kibeebidan xtebian da gigosken morbian, gigosken morbis qanCsaRebmomar-
jvebuli memanqanec. mixvda gigo, rac daemarTa, kaxeTis matarebeli somx-
eTisken gauSva, _ mibrunda da gaiqca, rac Zali da Rone hqonda, irbina lian-
dagebze, CixebSi Cayenebuli vagonebis qveS, gadabobRda meserze da wavida
da wavida.
ori kviris Semdeg dideda kamarqals goridan miuvida werili. gigos
dedis meore Zma swerda: dido mZaxalo, keTilo qalo, gigo CemTan aris,
gorSi, samsaxurSic Cavayene da Ramis skolaSic ganagrZobs swavlas, nuraf-
ris dardi nu geqnebaT, male oriveni erTad CamovalT da gnaxavTo. wai-
kiTxa es werili kamarqalma da Canacrda, cremlebi RapaRupiT wamouvida,
magram mere gamagrda, oRond kargad iyavi, Svilo, da sadac ginda iq iyavi, me
martoc wavaTrev am ZaRlur suls, sadamdec Sen dagWirdebao. werili dake-
ca saTuTad amodo kamodis gadasafareblis qveS da Tavis saqmeebze wavida
_ gigilaSvilebs bumbulis garCevaSi unda daxmareboda, vaSaZeebs _ ko-
mbostos mwnilis CadebaSi.
gigo ki goris patara sasauzmeSi trialebda, WurWels recxavda, purs
Wrida, xaxvs fcqvnida, klientebTan mwvadi mihqonda. xan da xan Sublze of-
1236
lic ki gadasdioda muSaobisgan, magram beds ar uCioda, im ofls xalaTis
saxeloTi imSralebda da SigadaSig, yvelas moridebuli, gemrielad iluk-
meboda.
gigo daxlTan dgomaSic gaiwafa. sul zepirad icoda, ra ra Rirda da
ramdenSi ramdeni unda gadaexdevinebina klientebisaTvis. biZamisi Zalian
kmayofili iyo. _ exlao, mec rom ar viyo sasauzmeSi, gigo Cemze kargad
waiyvans saqmeso. zogjer scdida kidec gigos. TviTon, vTqvaT, lxinSi an
samZimarze wavidoda, gigos adgilze datovebda. mobrundeboda da yvelaferi
ise xvdeboda, rogorc TviTon undoda.
gigo gasuqda, loyebi kidev ufro wamoetyuWa, xelebic gaufafukda, kmay-
ofilebiT ubrwyinavda didi cisferi Tvalebi.
erTxel, erT saRamos, civi qari qroda da martis TovlWyapi modioda.
gigos biZa qorwilSi wavida gigo daariga: ager, is xalxi rom Wamas morCe-
ba, danaxarjs gamoarTmev, sasauzmes daketav da Sin waxvalo. gigom daaimeda,
swored egre moviqcevio. wavida gigos biZa, zis gigo, saangariSos koWebs
awvalebs, Tan anikoze fiqrobs. netav isev gabrazebulia Cemze Tu sibrazem
gadauarao. aCvilebuli aqvs guli. vinmem rom Tavze moferebiT dausvas
xeli, atirdeba. bolos, rogorc iqna, is gajanjlebuli klientebic wamodgnen,
angariSi gaaswores da wavidnen. gigom jam-WurWeli aalaga, samzareuloSi
gaitana, is iyo TeTri xalaTic unda gaexada, majebic ki gaixsna, rom karSi,
xmauriT, oTxi axalgazrda Semovida, mxiarulad moadgnen daxls. gigom uTxra,
sasauzme iketeba,·genacvaleT, ver mogemsaxurebiTo. im axalgazrdebs gigos
naTqvami TiTqos arc gaegoT, _ oTxi boTli „gurjaani~ gagvixsenio.
mTvralebi iyvnen, qanaobdnen da kvlav Rvinos Txoulobdnen. gigom uTxra:
_ ver gagixsniT, _ aRarc saWmeli gvaqvs da iketeba kideco. axalgazrdebma
jer SeubRvires, mere _ moefernen, _ CvenTan egre, gigo? Cven xom Zmebi varT,
gigo, CvenTan egre rogor SeiZleba! Cven saWmeli raT gvinda, Cven agreve,
aqve, daxlze davlevT, sadRegrZeloebs getyviT da wavalT Cvens gzazeo.
erTma xelic gadaxvia da ybis ZirSi akoca, _ butyuW, Se gogoebis Semmusvre-
lo, cota Wkvianad moiqeci da Cem das SegrTav, _ ici, ra da myavs, maRla
mTvarea, Zirs _ isao. gigro molba, oTxi „gurjaani” gauxsna, yveli da puric
gamoaCina. axalgazrdebma boTlebi WiqebSi Caayiraves, dalies, _ gigosac
daalevines, ZaliT daalevines, ZmebSi Ralati ar iyoso, Cven iseTi xalxi
varT, iseT saqmeze mivdivarT, rom ar dagvloco, saxeze aRar SemogxedavTo.
oTx boTls kidev oTxi boTli moayoles. erTi xom dis miTxovebas hpird-
eboda, kisris Zalas usinjavda, neknebs umowmebda, meorem, _ biWi unda momi-
naTloo. ·gigoc svamda da svamda. gamxiarulda viRacas uyviroda, _ oTxi
1237
boTli, Tavis ramerumeebiT, Cems angariSSio; alagebda ramerumeebsac _ lors,
saTal Tevzs, mwnils. is oTxi biWi xan eqvsad eCveneboda, xan rvad. bolos
aRaraferi axsovs. daxlze, dasZineboda, iseve, TeTri xalaTis amara.
diliT, biZa rom dabrunda, Semoikra TavSi xelebi. buti gaclili iyo,
Zvirfasi koniakebi, liqiorebi, Sampanurebi da Sokoladebi sul erTianad
waeRoT. eca biZa gigos, aaglija daxls da iseTi Witlayi uWira, gigo gavar-
da, bargan-barganiT miaRwia viRacis satvirTo manqanamde. im manqanaze abo-
bRda, ZaraSi Caimala da gorisken metad aRar mouxedavs.
***
gigo kvlav Tavis sofelSia.
kamarqali RmerTs madlobas swiravs, _ RmerTo, SeniTa! RmerTo, ·SeniTa!
mere gigos _ miubrundeba, _ Seni Svilo, araferi minda, arc qoneba, arc sim-
didRre, iyavi egre, _ iare Seni mama-papis ezo-yureSi da uyure wiTel mzeso.
magram gigo marto wiTeli mzis mayureblad xom ar darCeboda. adga, traq-
torze gahyva mamis biZaSvils, iyvnen mindorSi, xnavdnen, Tesavdnen, mkidnen.
Semodgomaze ki, puri rom ganawilda, gigom imdeni xorbali moitana Sin,
kamarqalma sixarulisagan itira. Cahyofda xelebs xan erT tomaraSi, xan
meoreSi, muWavda darCeul xorbals, axlo mihqonda saxesTan, sunavda, iRime-
boda da tiroda.
_ exla, Sviloo, _ eubneboda gigos, _ dajeqi da Seeqeci Sens monagarso.
magram gigo isev mindorSi wavida, isev xnavda, Tesavda, savenaxe miwebs
abrunebda; axla ukve marto TviTon amuSavebda traqtors. cotaTi gaxda,
gaSavda, samagierod, gaizarda, gaRonierda, xmac namdvili kacuri gauxda.
erT dilas gigo tyis miwebs xnavda. mivida wiTuri kola, Tarsi, Tarsi,
rom imis danaxvaze, rkinas eZebs xalxi _ rkinas Tu xels movkidebT, kola
veRar dagvTarsavso. mivida es Tarsi kola gigosTan, gaaCerebina traq-
tori Ra meluri Tvalebis cimcimiT eubneba:
_ gigo, Zmiswulo, kakali maqvs moWrili venaxis TavSi, Sin roca waxval,
Camomiare, is kaklis Ziri CamiTrie da Cemze iqneba, xo ici, me iseTi kaci var,
CemTan araferi dagekargebao.
aba, gigos uari rogor unda eTqva! sawyali mamamisi, gigos mama ese igi, da
es wiTuri kola Zmakacebi yofilan, skolaSic erTad uvliaT da gigos ded-
mamis qorwilSic kola pirveli mayari yofila. _ rom davcale didi or-
jamiani da gadavedi alaverds dedaSenis erT msxvil naTesavTan, is naTe-
savi egreve daiyola im orjamianvao aba, amisTana kacs gigo uars rogor
etyoda, Tanac, gigo xom mTlian rkinaze ijda da kolas siTarse verafers
1238
daaklebda!
_ iq iyavi, venaxis TavSi, aem nakveTs movrCebi da Camogivlio.
wavida wiTuri kola. gigom erTi saaTnaxevaric imuSava, mosaxnavi moxna,
traqtori gzazve gaiyvana, mere venaxebisken dauxvia da kolas venaxisTavs
miadga. kolas daZaxeba ar dasWirda, iq iyo, im kaklis kunZze wamowolil-
iyo da Tvali waetyuebina. traqtoris xmaze wamoxta, gaxarebulma gigos
qudi mouxada da, _ vinc movida, gaumarjoso, _ esac ki daiZaxa. gaRimebulma
gigom traqtori kunZs miuyena, gamoxsnes gvarli (trosi), gayulfes, mosdes
kunZs. avida gigo traqtorze, daZra, waiTria kunZi. mihyavs traqtori venax-
ebis gzaze gigos, miaTrevs kaklis kunZs, misdevs wiTuri kola fexdafex da
uxaria, balRiviT celqobs, xandaxan kunZs Seaxteba da maimuniviT gaRreWili
zis. gigos ar siamovnebda amgvari celqoba, magram ras etyoda!
miuaxlovda traqtori sarwyavi arxis bogirs. xisaa is bogiri, Tanac
aTapapis xnisa. erTi ki Sefiqrianda gigo, es bogiri ar Caimtvreso, traq-
tori SeaCera.
_ rad SeCerdio, _ SeekiTxa kola.
_ es bogiri ar Caimtvreso, _ Tqva gigom Camovida, bogirs qveSidan Sexe-
da.
_ ras ambob, biWo, ra unda Caimtvres, magas, ici, ra muxebi uwyvia? yoranm-
Tis muxebi uwyvia, yoranmTisa! magaze mZime tanki gaivlis da isic ki ver
uzams Zvraso,
yoranmTis muxebs, aba, gigo rogor ar endoboda! avida traqtorze, misca
gazi, gaaqana, ucbad unda gavxte meore napirzeo, gaaqana da, _ Waxo! _ rom
daiZaxes erTxmad im yoranmTis muxebma, Cveni gigo aiq gafrinda, ai, erTi
aTi metris manZilze, Sig tlapoSi, traqtori kidev jer cxviriT waerWo
arxSi, mere gverdze. gadawva, imuSava ase, amuSava da bolos isic gaCerda.
lafSi amoTxvrili, CurCxelasaviT amovlebuli gigo dgas, Tvalebidan
mSrali majiT icilebs talaxs, Tavzardacemuli dahyurebs traqtors, wi-
Turi kola kidev CabJirebulia sicilisagan. xelebi mucelze aqvs miRebu-
li da irgvliv uvlis gigos. da rogor moxda, verc ki gaigo gigom, _ Tx-
laSo! _ talaxiani xeli im siciliT CabJirebul kolas Sig ybaSi. roca
mixvda, rac Caidina, _ mamis xnis kacs, mamis Zmakacs gaartya, ukve gvian iyo.
wiTuri kola SeSinebuli gamometyvelebiT iRebda miwaze gagorebul quds
da mere kidev ufro SeSinebuli iwmendda talaxian loyas.
dainaxa gigom es, auvarda bRavili, daeSva Tavqveze da Wala-tyes misca
Tavi.
traqtori sxva meqanizatorebma amoaTries meore dRes.
1239
***
gigo TiTqmis mTel weliwads aRar gamoCenila Cvens sofelSi. pankisis
xeobaSi muSaobda, arxis mSeneblobaze, sul TavCaRunuli, sul daRonebuli,
ekiTxebodnen amxanagebi, _ ra aris gigo, kvira uqmeebzec rom ar midixar
Sens sofelSio. gigo ambobda, _ iseTi rame SememTxva, iq aRar mimesvlebao.
viRaca oxerma xma gauvrcela qalis Taobazea gadmoxvewilio. maSin iZule-
buli gaxda, simarTle eTqva: _ mamis xnis kacs xeli Semovkario. amxanagebs
gaukvirdaT, _ mere, Semogakvdao? _ ara, ras ambobTo, _ SeSinda gigo. atexes
amxanagebma sicili, gigo wamodga, gareT gamovida da is Rame martom gaaTe-
na erTi traqtoris kabinaSi. iwva mokuntuli, gascqeroda varskvlavebs, ag-
ondReboda anikoc da cremli Camosdioda.
amasobaSi jarSi wasvlamac mouwia.
waiyvanes jarSi, komisariatSive hkiTxes, xeloba xom arafera icio. _
traqtorze emuSaobdi da kidevao... traqtorze muSaobdio?! ise gauxarda
komisars, sxva aRaraferi aTqmevina, ese igi, isa, rom sasadiloSic iyo nam-
uSevari da mSeneblobazec, mearmatured. raRacebi Caweres gigos qaRaldeb-
Si, raRacebs xazebi gausves da erTi dRiT gamouSves saxlSi.
kamarqalma rom Tavgadaxotrili gigo dainaxa, davarda, muxlebze moex-
via da aqviTinda. gigom icoda, ase rom izamda dideda da Tavs imagrebda,
siciliT anugeSebda, _ ra ari, dided, or weliwadSi aqa varo.
didedam im Rames diRi sanTlebi daanTo, gavida gareT da mTvares da
varskvlavebsac evedreboRa raRacas.
wavida zurgCanTaakidebuli gigo da sul cota xanSi tankSi amoyo Tavi,
mere rogor tankSi, jer isev SeumSrali saRebavis suni rom asdioda, mux-
luxoebi rom almasebiviT ubrwyinavda, zarbaznis lula kidev aiq rom hqonda
gaSverili, ai, xuT metrze.
tanksac, iseve rogorc traqtors, jer sxva atarebda, gigo damxmare kaci
iyo, erTi wlis Semdeg ki TviTon gigos dahyavda da sxvebi exmarebodnen,
Tan is uvlida, mtvers ar akarebda. nawilis ufrosma kamarqals madlobis
werili miswera, _ did madlobas mogaxsenebT, pativcemulo kamarqalo, gigo
rom aseTi kargi vaJkaci gagizrdiaTo. werils seraTic hqonda darTuli.
gigo tankTan idga safeTqelTan xelaweuli, gajgimuli, tankistis yurebiani
qudi exura da icinoda. kamarqals tankisa eSinoda. adga, suraTs qaRaldi
ise gadaaxvia, marto gigoRa Canda, da mamamisis suraTis gverdiT miamagra
kedelze. gigos mama, isic samxedro tansacmelSi gamiowyobili, naRvlianad
iyureboda, gigo ki, ramdenjerac ar unda Segexeda, sul icinoda.
1240
aris gigo jarSi, aq, CvenTan, saqarTveloSi. kamarqals kidev mosdis mad-
lobis werili, _ es ra biWi gagizrdiaT, Tqveni SviliSvili gigo! iwureba
meore weliwadic, sadacaa Sin unda dabrundes gigo. kamarqali yvelas ase
eubneba, _ naSvidnoembrevs, naSvidnoembrevs gamouSvebeno. Svid noembers ki,
mas Semdeg, rac didi rixiT gaiares mTavar quCaze tankebma, zarbaznebma da
raketebma, rogor moxda, ram afiqrebina gigos, ar vici, misma tankma, mTlad
moulodnelad, viwro quCisken Seuxvia. aiara is viwro quCa, mere meore
viwro quCa, _ misdevs gogo biWoba WyiviliT da Tav-piris mtvreviT, _ miad-
ga erT patara saxls da miuSvira zarbazani pirdapir fanjaras. amoyo
gigom tankidan Tavi, dauZaxa erT biWs, raRaca uTxra, gaiqca is biWi, saxlis
ezoSi Sevarda da male iqidan aniko gamoiyvana, _ aniko ukve TbilisSi
swavlobda da deidasTan cxovrobda. uyurebs aniko tankis lukSi gajgimul,
safeTqelTan xelmitanil tankists da vera scnobs. roca icno, _ ui, gigo,
Sena xaro! _ erTi es daiZaxa da xelebi umweod CauSva Zirs. meti araferi
momxdara. gaucina gigom anikos, iseve xelaweulma daukra Tavi gamosamSvi-
dobeblad, Caimala tankSi, miatriala da wavida da wavida. meti araferi
momxdara. idga aniko cota xans gaRimebuli, mere isic Sebrunda saxlSi,
magram amis Semdeg gigos sami wliT daagvianda Sin Camosvla. roca Camov-
ida, gaigo, rom aniko gaTxoviliyo, benzinis Camomsxmel biWs gahyoloda, _
cxovrobso, cxovrobso, rom sul erbo-karaqSi curavso, isea gafaSfaSebuli,
fofodia gegonebao. aman afiqrebina Tu ram, esac ar vici, gigo aRarc traq-
torze damjdara, aRarc pankisis xeobaSi wasula mearmatured. erTi didi
mSenebeloba Cvens raionSiac iyo dawyebuli, adga da im mSeneblobis pat-
ara savaWro wertSi Cadga. mainc mgonia, gamdidreba undoda.·
***
gigo Saraulas patara wertSi zis da vaWrobs. yidis purs, marils, asanTs,
makarons, brinjs, karaqs, konservebs da sxva aseTebs. xandaxan raionis
kolmeurneobebi kitriT da pamidoriTac amarageben. diliT vaWrobs
umTavresad da saRamoTi. danarCen dros an wigns kiTxulobs, an nards eTa-
maSeba soflel biWebs. modian moclili, gazarmacebuli kacebic, sxedan qve-
bze, aboleben sigarats da Tvals. adevneben amvlel-CamvlelT. Tu kargi
Sesaxedavi gogo gamoCndeba, gigosac gasZaxeben, _ gamoyav Tavi, biWo gigo,
iqneb ra Tvalze daginaxoso, magram gigo gogoebisken aRar ixedeba. anikom
Caswyvita guli, anikom _ erbo-karaqSi rom goravda axla.
erT dRes kaxeTis mxridan ori didi manqana moadga. wina manqana, TviT-
mcleli, ukanas gvarliT moaTrevda. is ukana manqana sul sazamTroebiT
iyo savse. sazamTroebze erTi msxvili kaxeli kaci ijda da sacodavi ga-
1241
mometyvelebiT iyureboda. orive manqanis mZRolebi Zirs gadmoviRnen.
sazamTroebidanac CamobobRda kaxeli kacic. dadgnen, raRacebi ilaparakes.
bolos kaxeli kaci gigosTan mivida da uTxra, _ Svilo, keTilo biWo,
sazamTros xom ar miiReb, iafad mogcemo. gigo ukve mixvedriliyo _ sazamTro-
ebiT savse manqanas Zalian uWirda, wina manqana, TviTmcleli, romelic kir-
iT iyo savse, Tbilisamde ver CaaTrevda. Sewuxda gigo, magram mainc uTxra,
_ ara, ver miviRebo, maSin kaxelma kacma qudi moixada, xalaTis saxelo gais-
va Sublze, umweod mimoixeda aqeT-iqiT, amoioxra. isev daixara, Seevedra
gigos: _ aiRe, mixseni am xaTabalidan da mTlad iafad mogcemo. Seebrala
gigos is kaci. ·
_ rogor momcem kiloso?
_ ocdaaT kapikad. ormocdaaTad visac ginda daartya TavSi, yvela waiReb-
so.,
ifiqra, ifiqra gigom. ufro Seebrala is spilenZisfrad gadalaplapebu-
li kaci, _ cota momicadeTo, _ wavida, kolmeurneobis kantoraSi Sevida, cota
xans iq iyo, mere gamovida da Soridanve daiZaxa, _ CamocaleTo,
_ Tan manqanas sclidnen, Tan swonidnen did sasworze. sam tonaze meti
gamovida. kaxelma kacma sam tonad uangariSa, zogi fuli TviTon hqonda
gigos, zogi isesxa, CauTvala cxraasi maneTi kaxel kacs da gauSva isic da
manqanis mZRolebic. locavda kaxeli kaci, sul cisken iSverda xelebs,
gamoTala gigom joxi, waumwveta, gaupo Tavi, Sig qaRalRi CaWeda, romelze-
dac „60 kap.~ ewera, Caaso wveriT erT sazamTroSi da dajda kmayofili.
zis gigo, gunebaSi angariSobs; kiloze ocdaaTi kapikis mogebiT cxraasi
maneTi naRdi mogeba miRevs jibeSio. igoros anikom erboSi da karaqSi, arc
gigoa aravisze naklebi biWi! zis gigo, elodeba muStars. jer Zalian cxela,
gadagrildeba da maSin dameseviano. gadagrilda, marTlac, movidnen, kace-
bic da qalebic. samoci kapiki iZvires, gansakuTrebiT qalebma. arCies,
utyapunes sazamTroebs silebi, kacebs mihqondaT yurTanac, uWerdnen xelebs,
_ kai xma ara aqvso. _ kai xma ra, talgaukovi ki ara zis Sig Tavisi duduki-
To, _ viTomc xumrobda gigo. bolos yidulobdnen ugemuri gamoSetyvelebiT,
TiTo kaci TiTos.
pirvel dRes as kilomde gayida, meore dRes _ samocdaaTic vera. mesame
dRes _ ormocdaaTi. gaaiafa gigom, ormocdaaTi kapiki gaxada. cxela, cxela,
lamisaa qva aaduRos sicxem. sazamTro ra dReSi iqneba, mixvdebiT, verc ze-
modan wafarebuli balaxi Svelis, verc nabadi. gaaiafa kidev `40 kapiki~
daawera. iyideba, magram gana ramdeni sazamTro unda gaiyidos erTi bewo
sofelSi an mSenebel muSebSi! mSenebel muSebs ra esazamTroebaT, muSaoben.
1242
gaaiafa kidev, oc kapikamde Camoiyvana kilo, ori tona mainc gasayidi aqvs.
Camoafasa 10 kapikamde. cxela, cxela. sazamTro mainc ar iyideba.
da, ai,· erT dRes ra xdeba! gavarda sofelSi xma, _ gigo ufasod iZleva
sazamTroebso. gamorbodnen sofleli da mSenebelTa bavSvebi gigos wer-
tisken. werti daketilia. balRebi ki zogni saiT miagoreben sazamTroebs,
zogni saiT. miuxutebiaT gulze, zogs or-ori, zogs samic. ucvivdebaT, skdeba
sazamTroebi, miRis wiTeli wveni, exveva futkari da buzi, aTqlafuneben Rore-
bi. gigo ki ufrosebTan dgas da gadaWriT ambobs, _ Cemgan vaWari ar gamova,
Cemgan duqnis kaci ar gamova. wamodiT, werti CaibareTo. wavidnen, Caibares.
eqvsasi maneTi daaklda. kidev kargi, rom daafarines, ese igi, fuli gada-
axdevines da ar daiWires.
is dRe iyo da is dRe, gigos dasanaxavad Sesjavrda duqnebic da sazamTro-
ebic. zafxulSi bazarSi rom Seva, sazamTroebis rigisken gaxedvac ar unda,
WamiT xom aRar Wams da aRar Wams.
***
cota xans Sin aris gigo, dideda kamarqalTan, sul ezoSi trialebs, aSenebs
_ xan saqaTmes, xan saRores, xan baRis yores. zis saxlis saxuravze da scvlis
gatexil kavebs da kramitebs· netarebiT Sescqeris kamarqali da naninasav-
iT wamRerebiT ambobs, _ gamimravldi da gamixardi, Svilo! Seni mSoblebis
danaklisi dReebi ormagad Segematos! dasxdebian erTmaneTis gverdiT, ka-
marqali da gigo, arCeven lobios anda bumbuls da laparakoben. kamarqali
ambobs:
_ TvalWrelsa da idayvwvetian qals eride, gigo. TvalWreli da
iRayvwvetiani qali gunebaWreli da enawvetianic aris, Svilo, ena nestariv-
iT aqvs, sicocxles mogiwamlavs.
_ yvelas veridebi, dided, yvelas. _ RimiliT eubneba gigo.
_ yvelas raTa, Svilo, _ Sewuxebuli SeaCerdeba kamarqali _ yvelas
mosariRebeli ra gWirs?
gigo icinis, icinis, kuWkuWebs gemrielad. kamarqali saqoCreze daadebs
damWknar xels, _ ai, _ Tma SegiTxelda, exla erTi kargi janiani gogo Sena,
rom gamravlde da gamogadges da mere mSvidad Caval samareSi.
gigo hpirdeba, _ ueWvelad, dided, ueWvelado, _ da sxva raRacaze gada-
itans saubars.
_ seqteberSi gigo isev samsaxurSi Cadga. tyeSi dgas ori didi vagoni,
vagonis msgavsi transformatori, im transformatorebs yarauloben da maTi
mowyobilobebis muSaobas adevneben Tvals. orni arian _ gigo da·niko
erT dRe da Rames gigo da niko morigeoben, meore dRe da Rames _ abria da
1243
Saqria. udgaT CardaxSi gasaSleli sawolebi, wvanan zed, gascqerian mTebsa
da cas da laparakoben. ras laparakoben? marto erT dRes rasac ilapar-
akeben, erT did sqel wignSic ki ar Caeteva. saaTSi erTxel wamodgebian,
transformatorebs Semouvlian, mowyobilobebs daaTvaliereben, mricxveleb-
is maCveneblebs Caiweren da isev dawvebian, isev laparakoben, gigo ambobs _
amaze kargi saqme meore ar iqneba qveyanazeo· haeri kargi, tyis xili _
kargi, iweqi da iyavio. nikos qalaqi urCevnia, qalaqisken miuwevs guli, _
Tunda erT gogos Sexede, Tunda meores, vin giSliso. nikom Conguris dakvra
da simRerac icis. rogorc ki vels iqiT, bilikze vinme feradkabiani gamoCn-
deboda, swrafad aiRebda Congurs, CaubRartunebda TiTebs, moiRerebda yels
da daamRerebda:
netai, gogo, me da Sen
yanebi mogvca ziari,
Sig me da Sena Segvlala,
yana Tund darCes tiali.
imodena xmiTa mReroda, im feradkabians ueWvelad gaeRimeboda da niko-
sken cali xeliT qoqolasac gadmohyrida.
iqve, cota manZilze, kolmeurneobis kargad dataroebuli simindebi iyo.
gigo da niko rom cecxls daanTebdnen, simindis taroebsac auyenebdnen SiSx-
insa da tkacatkucs. ifxvnidnen mere Semwvar siminds muWaSi, uZaxebdnen pir-
Si da xandaxan cot-cota TeTr. gril Rvinosac ayolebdnen. Zalian uxdebo-
da Semwvar siminds grili TeTri Rvino.
erT dilas simindebSi kameCi dainaxes. wavida gigo, gaagdo. gavida cota
xani da isev Semoabota kameCma simindebSi. wavida gigo da ufro Sors gaag-
do, _ magram naSuadRevs isev atexa kameCma simindebis lawaluwi. es xom
amaRam mTlad gaanadgurebs am simindso, daiWira gigom kameCi, Toki· ar
hqonda, eleqtroSnuri daaorpira, mosdo rqebSi da imiT miaba xeze. iq iyo
is kameCi mTel saRamos, mere mTel Rames. ar iqna da ar gamouCnda patroni:
diliT wavida kameCTan gigo, gulma raRac cudi reCxi uyo, mivida, naxa, _
gaberila kameCi, fexebi maRla aqvs aSverili, Tvalebi TeTrad gadmostri-
alebia. rogor Semoixvia Snuri yelze, wasWireboda is Snuri sawyals da
gaguduliyo. gigom dana amoiRo da Snuri faTifuTiT gaWra, dauwyo kameCis
Tavs gadawev-gadmoweva, da swored am dros wamoadga patroni _ kosta osi.
rom naxa kostam, ra dReSic iyo Tavisi kameCi, eca gigos da wauWira yanyra-
toSi xeli. kidev kargi, rom gigom RoniT ajoba kostas, wamoiRo mogver-
diT da gaakra miwas, magram kosta xels mainc ar uSvebda, isev yanyratoSi
wvdeboda. movarda nikoc. mocvivdnen samuSaoze mimavali mSeneblebic, Zlivs
1244
gaaSveles moCxubrebi.
kosta osma sasamarTloSi uCivla gigos. sasamarTlom oTxasi maneTi
daawera gigos, ese igi, oTxasi maneTi unda gadaexada kostasTvis. oTxasi
maneTi erTad sada hqonda gigos, marto orasi maneTi misca xelze, danarCe-
ns xelfasidan uqviTavdnen. is iyo ukanaskneli oci maneTic daukaves da
axali faTeraki SeemTxva.
***
gigos Zalian uyvars wyali, mdinaris wyalic, _ is rom sabanaoSi Cava,
amosvla aRar unda xolme maRla, _ wyaros wyalic. aiRebs suras da sul
RiRin-RiRiniT midis budReja wyaroze. es budRuja wyaro miwidan amoCux-
Cuxebs, Tanac imdeni, wisqvilis qvas daabrunebs. miva gigo, miujdeba pirRi-
miliani, Cahyofs Sig xelebs, alaRlaRebs, gaucivdeba xelebi, gaicinebs siam-
ovnebiT da Seisxams saxeze. idgafunebs, iWyumpalavebs ase, mere aavsebs su-
ras da kmayofili wamova.
gzad mSenebelTa patara dasaxlebaa _ TeTri barakebi, TeTri patara
saxlebi, miqoxil-moqoxili saRore-saqaTmeebi. Caiara erTxel gigom da
erTi barakidan bavSvis CabJirebuli tirili moesma, amoiara _ isev Cab-
JirebiT tiroda is bavSvi, Caiara ori dRis Semdeg, tiris bavSvi, amoiara _
isev tiris, dgas Ria fanjarasTan axalgazrda deda, aqanavebs aqeT-iqiT
mklavebze gadawvenil bavSvs, nanas eubneba, katebiT da turebiT aSinebs, ma-
gram bavSvi ar Cumdeba, tiris, tiris. mivida gigo fanjarasTan da hkiTxa
axalgazrda dedas:
_ Cemo dao, raTa tiris eg bavSvi egre?
_ ra vici, Zmaoo, ai, ase varT gawamebulebi, dRisiT aris tiris, RamiT aris
tiris, aRar viciT, ra wyalSi CavcvivdeTo.
_ biWia Tu gogo?
_ biWia, amas moukvdes deda.
gigo xom kamarqalis SviliSvilia, kamarqalma ki ris wamali aRar icis!
moifxana kefa gigom, dafiqrda da isev hkiTxa.
_ damwvari qaRaldis ferfli xom ar dagilevinebiaT?
_ davalevineT.
_ sufTa naxSiri?
_ egac davalevineT.
_ yurSi qafuri an spirti xom ar CagiSviaT?
_ erTic CavuSviT, meorec.
maSin gigom kvlav cotaodeni dafiqrebis Semdeg Tqva:
_ katabalaxas fesvebi unda mouduRoT, is daalevinoT da bavSvic moi-
1245
svenebs da Tqvencao. axalgazrda dedas gagonilic ki ar hqonda katabalaxa,
ar icoda arc misma dedamTilma, Savma, yoraniviT qalma. me mogitanTo _
gigom. aarbenina wyali qvesadgurSi, nikos uTxra, esea da ese saqme, male
movalo. waiRo bari,sadRac gadakargulSi i pova katabalaxa,amoiRo, gaus-
ufTava fesvebi, miutana axalgazrda dedas. axalgazrda dedam didi madlo-
ba moaxsena, iseTi madloba, rom cremlebi moadga Tvalze. im cremlebma da
akankalebulma wvrilma grZelma TiTebma Tavgza aubnies gigos. es ki uTxra,
rogor unda moexarSaT fesvebi, magram imis Tqma daaviwyda, riT unda
daelevinebinaT da ramdeni. ufro swored _ egona, egec vuTxario. iyo fiqri-
anad im saRamos. veRar mouTmina gulma, adga, RamiT Caiara barakebisaken, aba,
tiris Tu ara bavSvio. barakebSi siwynare iyo, axalgazrda dedas da mis
yoraniviT Sav dedamTils sinaTle CaeqroT. idga, idga. mere wamovida, daw-
va, tkbilad daiZina.
SedarebiT gvian gaiRviZa, Canawerebi nikos gaekeTebina, aiRo sura, gaiq-
ca wyaroze. kvlav siCume iyo barakebSi. gauxarda, Cemma wamalma gasWra,
axalgazrda dedis madli movisxio. mTel dRes karg gunebaze iyo, _ miuxeda-
vad imisa, rom abrias da Saqrias magivradac morigeobdnen, _ daniwv-
eraoba·eTamaSa nikos, Tormetjer aglejina gojisodena palo miwidan
kbilebiT. mxolod erTxel mougo nikom. aiRo is gojisodena palo axla.
iman, sul Cakarga miwaSi danis taris sami dartymiT. amouWra sacxvire, kbilebi
rom mieyenebina gigos palosTvis. dawva gigo, Cayo sacxvireSi cxviri, cdi-
lobs, ise mosdos palos kbilebi, miwa ar Seayolos da im dros esmis:
_ wamovides, wamovides da TviTon mixedos im ymawvils, Torem Tvalebs
amovCiCqni frCxilebiTo.
gaixeda SemkrTalma gigom da axalgazrda dedis yorainiviT Savi ded-
amTili dainaxa. Turme dauZinia bavSvs, samxroba gadavida da jerac ver
iRviZebs, ugrZnoblada wevso.
_ ramdeni daalevineT? _ hkiTxa miwaze wamomjdarma gigom.
_ ra ramdeni! erTi patara Wiqa. wamodi da ·Sen TviTon mixede im ymawvils,
Torem qveyanas Tavze dagcemo.
gigo wamoxta da gaiqca, magram barakebisaken ki ara, eqimTan gaiqca. mTe-
li dasaxleba ukve bavSvs daseoda. eqimma gasinja, nu geSiniaT, nu swiokob-
To. bavSvs nemsi gaukeTa. bavSvma SebindebulisTvis gaiRviZa, magram ra _
gigo kacad aRar vargoda. warmoudgeboda axalgazrda dedis lamazi, imed-
Camqrali Tvalebi da Wiris ofls asxamda. oriode dRe mainc kidev gasZlo
qvesadgurSi, mere nikos uTxoa, _ im gogos Tvalebs veRar vuZlebo.
_ vin gogos Tvalebs, biWoo.
1246
_ ai, ymawvilis dedisas.
nikos gaukvirda. gigom ki aikra Tavisi guda-nabadi da wavida.
kviris Tavze, zeviT, mdinaris sagubar kaSxalze ijda da dafiqrebuli
Cascqeroda wyals,
***
kaSxali mTebSia. aq marTla marto yaraulebi arian. gigoa yarauli da
erTic Jepoteli biWi _ lego. erT kviras gigo da lego yarauloben, meore
kviras _ osebi, oTua da Tibo. zafxulSi kidev hyavT xmis gamcemebi, an saT-
evzaod amodian sagubarze, an sabanaod. zamTarSi civa, civa, mwuxare nislebia
Camowolili, TiTqos im nislebs gaurbian, mihqrian TavianT gzaze avtomo-
bilebi, gigos da legos ki unTiaT Rumeli (me Sen getyvi, SeSas ver iSovnian
imodena tyeebSi!), xalaven mzesumziras da aknawuneben, aknawuneben; erTi pa-
tara radiomimRebi aqvT, usmenen im radiomimRebiT qalaqur simRerebsac
da arian.
kvira saRamos, meore kviramde, gigo Sin midis. dideda kamarqali daber-
da, magram mainc yoCaRad aris. gigos rom dainaxavs, maSin xom mTlad gaax-
algazrdavdeba. erbokvercxs mouwvams, mwnils amouRebs, Rvinosac daudgams.
Wams gigo, cot-cotas ayolebs Rvinos da mSvidad usmens kamarqalis Seg-
onebebs, _ aRarc Senze didi varga, gigo, da aRarc patara. exla ojaxs. unda
moekido, Sviloo. gogo hyoliaTo vardiSvilebs, gogo, rom netav ori Tva-
li kidev momca da ise mayurebinao. amaswinaT mamidamisma Semomapara sity-
va, ratom ara niSnav Sens gigosao. Tan ise keTilad uRimoda Tvalebi, aSka-
ra iyo, alalmisTviso Cveni gogoo. kuWkuWebs gigo Cumad da Runavs Tavs.
mere, meore kviris SuadReze, gadaikidebs. CanTas, aiRebs Sindis swor joxs
da midis isev kaSxalze.
egre gadis erT weliwadze meti. erT dRes ki, dekemberSi, ori biWi amo-
dis Sarauladan, _ iasona mokvda, gabidauri, Senc xom kargad icnobdi, gigo,
Tqevzi gvWirdeba qelexisTvis da uari ar gviTxra, dagviWireo. gigom loyebi
dabera, CaisunTqa da didxans aRar amousunTqia, bolos, rogorc iqna, Tqva, _
qorwilisTvis rom gindodeT, ver mogcemdiT, micvalebulze uari, rogor
giTxraT, xval dilas amodiT, rasac daviWerT, aq iqnebao. Casxdnen is biWebi
TviTmclelSi da wavidnen. gigos da legos im dRes araferi uRoniaT, me-
ore dRes ki, is iyo lurjad gaTenda, rom maRali Zabvis gamtarebs WokiT
Camohkides ori mavTuli da is mavTulebi sagubarSi CauSves. mavTulebis
CaSveba iyo da atyda CxapCxapi da SxapaSxupi wyalSi. TeTrad amoifina
wvrili Tevzi zedapirze, male wvrilebs msxvilebic amohyvnen. is iyo unda
1247
CamoexsnaT kidec maRali Zabvis gamtarebze Camokidebuli mavTuli da zed
kaSxalze erTi talaxiT gawuwuli „kolxozniki~ gaCerda. gadmovida tan-
sruli, ilia WavWavaZes rom wveri hqonda, iseTi wveriani kaci. Sexeda
mavTulebs, mere wyals,·_ ux, Tqve yaCaReboo, Tqve yaCaRebze uareseboo! mou-
qnia legos xeli, lego daikuza, gaiqca, gaiqca gigoc. Secvivdnen tyeSi da
iqidan iyurebodnen. gadmovida manqanidan tanasxletili axalgazrdac, im
axalgazrdas ar daaneba, wverianma TviTon Camoxsna gamtarebze dakidebu-
li mavTulebi WokiT. imave WokiT napirTan miiTries ramdenime Tevzi, Ca-
yares is Tevzi manqanaSi, Casxdnen TviTonac, wverianma iqidanac gamoyo xeli,
daemuqra gigos da legos muStiT da wavidnen.
gigom da legom rodis-rodis gabedes tyidan gamosvla, uyurebdnen erT-
maneTs da icinodnen giJebiviT. wyalma waiRo imodena daxocili Tevzi.
amovidnen Sarauleli biWebi, uTxres, ese da ese moxdao. SemoeyaraT dardi
Saraulelebs, _ aba, ra vqnaTo. _ Tqven ra unda hqnaT, Tqven jer wyals
dauyeviT, mandac iqneba Tevzi napirebze gamotanili, Tu is ar geyoT, cotasac
qalaqSi iyidiT, Tqven Cveni TqviTo, Cven cixe ar agvcdebao. wavidnen is
biWebi, dauyvnen wyals.
gigo da lego ki dasxdnen da dauwyes TavianT beds cda.
daiwyo Tova, ise Camobardna, Ram-RamobiT zemoT, tyeebSi mglebic ki aymu-
vldnen.
mere erT dRes gamoidara, mzem gamoanaTa, Tovlma dnoba daiwyo. zed im
dRes amovida raionidan gamomZiebeli. nela gadmovida manqanidan, saTama-
SosaviT moiqnevda grZelyurian patara CanTas. _ Tqvena xarT am kaSxalis
mcvelebio? _ diax, Cvena varTo, _ miuges gigom da legom. gamomZiebeli
Rumels miujda. _ Tqvenze saCivaria Semosuli, akademikosi esa da es giCiv-
iT, danaSaulebriv TevzWeras eweviT Tqven.
_ rogor gek... _ daiwyo legom.
gamomZiebelma mkacrad Sexeda.
_ egeni ar iyos. kaci TviTon dagadgaT Tavze da erT-erT Tqvengans
imisi aliyuric moxvda ybaSi.
_ ar momxvedria. _ wamoiZaxa legom.
_ ho, ar mogxvedria. kargi. akademikosma Tqven mier daxocili Tevzebic
warmoadgina, rogorc nivTmtkicebis sabuTi.
legomac da gigomac morCilad daxares Tavebi.
uyura gamomZiebelma, uyura da bolos Tqva:
_ sacixed menanebiT, kai biWebi sCanxarT, amjerad ormocdaaT-ormocdaaTi
maneTiT dagajarimebT. TqvenTvis ormocdaaTi maneTi araferia. Tqven aq
1248
kai fuls akeTebT TevziT.
legom Tavi aswia:
_ rasa brZanebT!
_ xma! krinti!
legom isev CaRuna Tavi.
_ axalwlis winadRes xuT kilo fiCxulsac, arc mets, arc naklebs, moxar-
Suls, kargad, SabSi, lastze gamSrals, Tqveni xeliT CamomitanT raionSi, Tu
ar gindaT, rom viris abano gaxexinoT orives.
_ pativcemulo, _ isev wamoswia Tavi legom.
_ xma! krinti! Torem viris abano mouTmenlad geliT.
adga gamomZiebeli, gavida gareT, Cajda manqanaSi da wavida.
legom da gigom erTmaneTs gadaxedes.
_ fuli rodis unda gadavuxadoT?
_ nu Seswuxdebi,· xelfasidan dagikaveben, _ gaeRima gigos, _ Cemi bralia
yvelaferi. me gadavixdi Sensasac.
_ ras ambob, rasao, _ SublTan xeli gauqnia legom.
daucades ocdaaT dekembers. gaTenda ocdaaTi dekemberi, Tovlia, hyi-
navs. gamovidnen lego da gigo sayaraulodan. Camohkides WokiT maRali
Zabvis gamtarebze mavTulebi. CauSves wyalSi is mavTulebi. atyda wyalSi
CxapCxapi da tylaSuni, is iyo unda CamoexsnaT mavTulebi da moesvaT xolexi,
rom gaCerda zed kaSxalze kvlav is „kolxozniki”. gadmoxta wveriani kaci,
gadmoxta axalgazrdac.
_ banditebo, yaCaRebo, qveynis mZarcvelebo! _ morboda muStmoRerebuli
wveriani kaci.
hkres fxaWi gigom da legom, sul kefaSi irtyamdnen wixlebs, kvlav tye-
Rres Seafares Tavi, erTma aqeT, meorem _ iqiT.
lego naSuadRevs Camobrunda kaSxalze. gigo RamiTac ar gamoCenila,
arc im RamiT, arc meore, _ mTel Tves. zogni ambobdnen, mglebs SeuWamiaT
sawyali gigoo, zogni ambobdnen, milicias Cabarebia da ori wlis cixe miusji-
aTo. viRacam esac Tqva, erTi berZenis dedakaci SeurTavs da aris imasTan
Tbilad da koxtado.
erTi Tvis Semdeg kamarqals werili mouvida WiaTuridan, _ aq, WiaTura-
Si vmuSaob, dided, Zalian kargad var, dardi nerafrisa geqneba, SeiZleba
amas iqiTac ki wavide da dardi arafrisa gqondeso.
CaimduRra kamarqali, magram raRas izamda, _ oRond cocxali iyavi, Svi-
lo, oRond vicode, rom suli gidgas da sadac Sen ginda iq iyavio.
***
1249
am werilis miRebis Semdeg aT weliwadze meti gavida. gigo sul sadRac
aris, sul sadRac
SarSanwin, Semodgomaze, soxumSi Semxvda. mTlad gamelotebuliyo, mucelic
wamozrdoda, magram Tvalebi isev iseTi hqonda, _ cisferi-cisferi, keTili
da siRrmeSi raRac dardmimaluli. _ es ra aris-meTqi biWo, _ TiTi vatake
mucelSi. _ Senao, Sen raRas damsgavsebixar, ras CamogiSvia didkacuri Raba-
bio. vuyurebdiT erTmaneTs da gvecineboda. wavediT, saxinkleSi SevediT,
xuT-xuTi xinkali SevWameT, meti vera, TiTo boTli ludi davayoleT. me
gigosi marto is gavige, col-Svili jerac ar hyolia. _ me col-Svilis
Semnaxavi kaci var, biWoo?! _ ratom-meTqi, kaco, ratom? icinoda, kuWkuWebda
Taviseburad da iCeCavda mxrebs... geologebTan umuSavnia, im xanebSi avadha-
rasTan mdgariyvnen. _ dideda kamarqali kargad aris, magram Cvens ezo-
yures aRar Sordeba, sul iq melodebao, _ uiRblobebisa da faTerakebis
ambebi rogor aris-meTqi. amazec CakuWkuWda da Tvali momarida. etyoboda,
aranaklebi ambebi gadaxda kidev, magram araferi uTqvams. arc dro gvqonda
egeTi maslaaTisTvis. mec gzad videqi, isic. gadavkocneT erTmaneTi da dav-
SordiT.
kamarqali oTxmoci wlisaze metisaa. gamova, saxlis kibeze dajdeba, daey-
rodnoba TavkauWa yavarjens xelebiTa da nikapiT, gaiyureba Sors da aris
egre gaSterebuli. kamarqalma icis, rom dedamiwa mrgvalia, amitom didi
imedi aqvs: axla xom dasavleTSia gigo, sul midis, midis. ivlis ase, ivlis,
Semouvlis dedamiwas (vaJkacia da unda Semouaros, aba!) da mere erT mSveni-
er dRes aRmosavleTis mxridan, gadabmulianT TuTis qveS gimovliT, kvlav
dabrundeba Sin da Soridanve gamouRimebs didedas.
xeli moumarTe gigosac da kamarqalsac, RmerTo!
gigos sxva uiRblobebisa da faTerakebis ambebs, adre Tu gvian, mainc
Sevityob da imaT maSin giambobT.
`Tebro~, 1983
`ukanasknel ardadegebze~
`ukuRma daWedili~
`utexelni~
gasuli wlis yvelaze ufro cxeli Tve, agvisto, megobris sofelSi gavat-
are. saxli, romelic Cven vcxovrobdiT, gancalkevebiT idga. me orfanjri-
ani patara oTaxi mqonda daTmobili.
erTi fanjara, TiTqos arc hqonodes, arafriT ar maxsenebs Tavs. meores
ki xSirad vigoneb. Tvalwin damidgeba misi sqeli, dakeWnili rafa, dildi-
lobiT peplebiTa da koRoebiT savse marlis naoWasxmuli farda, TiTbris
urdulebi, mrudi mina da zed wanaCxapni „hamleti“. isic ar maviwydeba, rom
am fanjris CarCoSi oqrosferi krazana cxovrobda. gamoyofda pawawina
xvrelidan Tavs, aasavsavebda wina fexebs, TiTqos usinaTloa da SiSobs
araferi meRobebodeso, moixreboda welSi da... bzz... gamizuzunebda cxvir-
win.
ityviT: albaT, am ukanaskneli fanjridan ukeTesi suraTi moCanda da
imitom miiqcia Seni yuradRebao. ara, xedi is sjobda, romelic pirvelad
fanjris win iSleboda. aba, sad Txebisagan gaCanagebuli buwknari da sad
ankara mdinare, kacis simaRle lelSi rom molivlivebs, bumberazi verxvebi
rom asdevnebian, bostnebSi Cadgmuli fardulebiT rom damSvenebula!
saqme ase iyo.
sofeli yanebs mkida, seirnobisTvis aravis ar ecala. me ki swored imis-
Tvis viyavi Camosuli, rom rac SeiZleba meti meseirna, damesvena da Semdeg
mZime, rogorc ityvian, sqeltanian wignebze muSaoba ganmegrZo. avdgebodi
Tu ara, maSinve tyisken miveSurebodi. jer mdinaris marjvena mxare Semov-
iare, Semdeg marcxena. momijnave xeobasac Sevyevi... magram male momwyinda.
bunebismetyveli rom vyofiliyavi, kidev ho, teqnikoss tyeSi ra darCenia!
erTxel gaiseirna, orjer, samjer da meoTxed _ SabaS! isev Tavisi formule-
bi moenatra.
amovalage wignebi, gavSale erTi maTgani, movimarjve, sawer-kalami da...
_ bux! _ momesma raRac bragvani garedan.
fanjarasTan miviWeri. iqve, Cemi oTaxidan ramdenime metriT daSorebu-
1261
li namarnalis kedelze ori gaRimebuli biWi idga da Zirs iyureboda. Zir-
idan mtveri amodioda.
maT is qva CamoegdoT, romelic kedelze iyo gadmokidebuli da gamvl-
el-gamomvleli SiSiT Sehyurebda. cota xans Sevicade _ aba, kidev ras iza-
men-meTqi. da raki biWebma Camosvla daiwyes, Sevaqe gunebaSi (didi iyo Tu
patara, mainc sasargeblo saqme gaakeTes), gamovbrundi da isev magidas mi-
vujeqi.
vkiTxulob, raRac-raRacebs viwer. magram gulisyurs sxva ram mtacebs _
baguni mesmis. es weraqvis xmaa. magram ras angreven? iZulebuli var, avdge
da erTxel kidev gavixedo.
isev is biWebi arian. lurjmaisurians, ufro tanmomcros, niCabi uWiravs,
TeTrxalaTians ki weraqvi. Txrian Camocvivnil baTqaSisa da qvebis gro-
vas, meore kuTxisken gadaaqvT.
eseni uTuod araCveulebrivi Tavgadasavlebis moyvaruli ymawvilebi
iqnebian-meTqi, albaT, hgoniaT, am nangrevebSi an ganZia damarxuli, an raRac
istoriuli Zegli, aRmoaCenen, saqveynod gaiTqvamen saxels (bavSvobaSi me
TviTon viyavi aseTi). da Tumca meeWveboda sxva ram epovnaT, garda kramit-
is namtvrevebisa, cnobismoyvareobam damZlia. wigni fanjris rafaze gadav-
itane da kiTxva iq ganvagrZe.
vkiTxulob. isini ki... _ bum! bum! bum! _ rigrigobiT urtyamen weraqvs,
guldinjad saubroben, icinian. sanam nangrevis marjvena kuTxe xelisguliv-
iT ar moaswores, Tavi ar daanebes. moaswores, moasufTaves, niCbis tariT
raRaca daaxazes da wavidnen.
me kidev karga xans vtrialebdi fanjarasTan, megona dabrundebodnen da
maSin gavigebdi, ras akeTebdnen (ganZis maZieblebi rom ar iyvnen, cxadi iyo).
magram im dRes aRar dabrunebulan. mofrinda krazana, daminaxa fanjarasT-
an mdgari; ibzuvla, izuzuna. xan aqedan momiara, xan iqidan, Zlivs Sebeda
Tavis soroSi Sesvla...
... gagebiT meore dResac ver gavige veraferi. dilaadrian movidnen, ta-
laxi daziles, patara oTxkuTxedi raRac aaSenes, TaRi wamodges, Seleses,
Sealamazes, fiCxi waafares (albaT, vinmem rom ar SeamCnioso) da damtoves
sagonebelSi myofi.
ras unda akeTebdnen? arc iseTi patarebi arian, saTamaSo saxlis aSenebas
rom mohyvnen, ara da...
ramdenime gza gaakeTa krazanam. wavida, movida. isini ki aRar gamoCe-
nilan.
gadavwyvite: Tu xvalac veraferi Sevityve, an Caval, Caverevi maT saqmeSi,
1262
an ara da Tavs mivanebeb-meTqi. magram momdevno dResac fanjrisaken gamir-
boda Tvali. kidev kargi, maSin mainc meSvela. moitanes gazeTSi Sexveuli
raRac. vfiqrob: ra unda iyos? tafa? xafangi? Zabri? arc erTi, arc meore,
arc mesame. gogirdis safrqvevi saberveli aRmoCnda.
es raRad undaT-meTqi. kidev ufro gabundovanda yvelaferi, kidev ufro
aixlarT-daixlarTa. sabervels tuCi TaRSi gaayofines, cali frTa cidis
simaRleze daumagres, cali aswi-daswies da yvelaferi naTeli gaxda.
_ hai, Tqve eSmakebo! Tqve qvebudnebo!
qura yofila, samWedlos qura! nuTu ver unda mivmxvdariyavi aqamde?
gaCnda wverwamtvreuli, Jangiani grdemli, giragi, marwuxebi, CaquCebi,
rkineuli, naxevari tomara naxSiri. gaaCaRes cecxli da aakakunes kveri... ra
ginda, rom maTi xelidan ar gamosuliyo! akeTebdnen WinWilaqebs, koWakebs,
razebs. piravdnen culebs, waldebs, namglebs. modiodnen ubnis biWebi, Semo-
usxdebodnen irgvliv. Sehyurebdnen xarbad, aqezebdnen. gansakuTrebiT
ufross, sqelbeWeba vanos.
_ ra xeli aqvs, biWo!
_ estate mWedelia pirdapir!
***
erT dilas danjRreuli rkinis sawoli moaTries. bevrgan SevxvdebiT
aseTs. ubralo milebia moRunuli, rkinis wkeplebi aqvs miduRebuli, mwv-
aned an cisfrad aris SeRebili. moaWres cali fexi, gaubrtyeles bolo da
Seaxvies RvelfSi.
me didad ar davinteresebulvar arc sawoliT da arc misi fexiT. albaT,
Taviseburad unda SeakeTon-meTqi. gadavikide sagzaliT savse abga, aviRe
ankesi da wavedi mdinareze. pirvelsave morevSi sami, mtkavelze grZeli
murwa daviWire. wavxalisdi, Semityua da, roca vTqvi, axla ki Sin wasvlis
droa-meTqi, mzec Cadioda. amoviare Wala, venaxebi. gavupirdapirdi nangrevs
da mis maxloblad, patara velze biWebi SevamCnie, oTxni Tu xuTni iyvnen.
Sejgufulni idgnen, raRacas fusfusebdnen. uceb gaiSalnen. win Cemi nacnobi
mWedeli vano wamodga, filTa Tofi aswia, xes daumizna. ratomRac daZaxeba
mominda: ar isrolo-meTqi, magram gvian iyo: Tofma daiWeqa _ yrud, Sesazar-
ad.
gaifanta kvamli da ankesi xelidan gamivarda. vano welSi moxriliyo,
saxeze xelebi aefarebina da soflisaken garboda. sxva biWebic ukan misde-
vdnen. iq ki, sadac isini idgnen, erTmaneTs mowyvetili lula da kondaxi
eyara. lula aviRe. swored sawolis is fexi iyo, romelzec zemoT mqonda
1263
laparaki. daduRebul boloze sisxli hqonda mocxebuli, sisxlis wveTebi
aCnda balaxebsac.
_ ox, vax, Tfu!
magram raRas vuSvelidi. biWebi Tvals miefarnen. ukve soflidan ismo-
da maTi wiokoba.
gamovbrundi. vinc ki Semxvdeba, yvelas amas veubnebi.
_ ra Caidines mag sulelebma! mgoni, samudamod damaxinjda biWi!
zogma araferi ar icis, gakvirvebiT iCeCavs mxrebs. iZulebuli var ga-
varkvio.
_ ai iq, Cvens maxloblad, nangrevSi orma biWma daiwyo siaruli...
erTi sityviT, dawvrilebiT vuambob yvelafers.
isinic iZaxian _ ox, vax! meti ra SeuZliaT!
mere Sin mivdivar.
gavivli, gamovivli. mival fanjarasTan, gadavixedav Zirs. yvelaferi
xeluxleblad awyvia. is fexmoWrili sawolic iq devs. vfiqrob: moica, dab-
rundnen biWebi, sad gikraven Tavs, naxav! magram rodis dabrundebian, ai esaa
sakiTxavi. vanos ori kbili aqvs Camtvreuli, zeda tuCi... jer ar viciT, rogo-
raa zeda tuCis saqme; mxolod orad aris gaglejili Tu...
gadis dRe, meore, mesame dRes sul ar vapireb fanjarasTan misvlas, wignebSi
var TavCarguli.
magram uceb CaquCis xma mesmis.
_ tuk! tuk! tuk!
jer mgonia, rom yuri matyuebs, meCveneba. Semdeg, raki meordeba, vdgebi.
isini arian _ sandro da vano. vanos cxvir-piri bandiT aqvs akruli.
xeliT iZleva gankargulebebs, sandro ostatobs _ gadaubrunebia sawoli
da meore fexsac aWris.
_ kidev Tofis gakeTebas apireben?! _ Zirs Cavirbine da nangrevSi gada-
vxti.
_ nu, Cemo kargebo, nu sCadiT amas. aiReT es jarTi da iseT adgilas
gadaagdeT, kacis Svilma ver mohkra Tvali. am sawolis fexma ar dagmarTaT,
rac dagemarTaT?!
sanam vano bands TiTs Seuyrida, maRla aswevda da dailaparakebda, manam
sandrom amixsna.
_ fexi ra SuaSia. fexi kargi lulaa! Cven salteebma gvimtyuna, ai, iseTi
salteebi rom gagvekeTebina, rogoric axla gvaqvs mofiqrebuli.
_ nu, biWebo, nu! sul erTia! _ xan sandros mivubrundebi, xan vanos. magram
amaod.
1264
paloebiviT magrad arian darWobilni _ wynarad, SeumCnevlad aqneven
Tavebsa da Tu Semomxedaven, Semomxedaven Tvalis dauxamxameblad.
aseT xalxs advilad ver daaxevineb ukan.
magram me mainc xeli am saSiSar saqmeze unda avaRebino.
saxeloebs vikapiweb da maTTan erTad vjdebi.
_ iciT, ras gaswavliT, biWebo? ai, me erTi saintereso ram gamaxsenda...
iZulebuli var maTTvis Sesaferi saqme gamovigono. iZulebuli var
qlibic me aviRo... da bolos _ axla qvevidan vumziro im fanjaras, saidanac
Txebisagan gaCanagebuli tyis piri moCans, sadac oqrosferi krazana cx-
ovrobs.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2007, t.1
`uflebaayrili~
1280
varda, yiraze dadga TiTqos mTlad patara biWi _ Winka _ gaRreWili da
fexebmoTamaSe haerSi. yiraze mdgarmave daiZaxa samjer:
- sikvdili Cvens mtrebs! sikvdili Cvens mtrebs! sikvdili Cvens mtrebs!
ficarnagze gadagorda da maSinve zazas miaCerda.
_ Cveni salami Cvens axal wevrs? qurdi xar?
_ ara, _ miugo zazam.
_ ra ambavia! ra xalxze nadiroben bolo xanebSi! mogakvlevines vinme?
_ ara, qarxnidan aris gamoqceuli, _ uTxra Winkas kbilebCamtvreulma.
_ avitanT! avitanT! Tqvena? Tqven ver daiwyeT dabla moxeveebo?
_ piriqiT! piriqiT! _ miugo giorgim.
daTom CurCuliT uTxra zazas:
_ qurdia magari. wioda, kioda, veneriuli maqvso, saavadmyofoSi unda
damawvinoTo. saavadmyofo samoTxea magaTTvis. dilas waiyvanes.
_ Sen ra giTxres, ra?
_ wixli kukuznakSi, da ai, isev aqa var, viyoT, vicxovroT.
iluzionistis siswrafiT saidanRac xuTi ormocdaaTmaneTiani daaZro,
maraosaviT gaSala, pranWviT dainiava da maRla aswia yvelas dasanaxad.
_ Cven vcocxlobT! Cven vcocxlobT! erTi cali ukve muSaobs gareT.
fulebi Seinaxa, kedels kefiT miawva da tkbobiT daiwyo moyola:
_ gogo gavicani, sul oqros naperwklebs afrqvevda Tvalebidan! sani-
trad muSaobs im saavadmyofoSi. daminaxa eqimma ro vekuWkuWebodi kedels
mikrul im gogos, movida da samxedro brZanebasaviT daaraxraxa: am rainds
pretenzia aqvs, rom daavadebulia luesiT, e. i. sifilisiT, moerideT yvela-
ni... gamomwia mklavSi, wamosayvanad. me xelSi avkari xeli, magram eqimma
swored maSin daRuna Tavi da Cemi xeli saxeSi moxvda... momesia qveyana,
zogi saiT meweoda, zogi saiT. mTavari ki is iyo, mivxvdi, aRar gamomividoda
wamowyebuli saqme. orma legavma momaqrola TqvenTanve, Tanac manqaniT...
Winka swrafad gaxda sazizRari saknis centri. TiTqos momarTuli iyo,
xan ras iwyebda, xan ras. karze daakakunes mkacrad. gaiRo kari. kuzmam pa-
tar-patarad daWrili purebi miawoda, raRac yuTis saxuraviT. Tan moay-
ola aluminis jami da kovzi.
_ ZiZiSvili Sena xar, ara? _ wamoiwia zazasaken, _ dedaSeni iyo, es jami
da kovzi Semogigzavna. imasa hgonia moxarSulebiT calke gimaspinZldebiT,
wvnianiT calke, he-he-he!
purebs kbilebCamtvreuli arigebda, zaza gaocebuli darCa, puris naWeri
masac rom misces, Tanac im naWerze mTlad patara naWeri asanTis Reris
1281
odena CxiriT iyo damagrebuli.
kuzma wavida, waiRo yuTis saxuravi da waSavda. Winka munjurad eubnebo-
da raRacas kbilebCamtvreuls. kbilebCamtvreuli paltoebis qveS afaTureb-
da xelebs, Saqris patara natexebi gamoiRo, erTi, yvelaze Sesaxedavi, Winkas
misca, meore didyuras, mesame TviTon daitova. moxeveebs damcinavi Rimili
ukrTodaT tuCebsa da TvalebSi. TviTonac moafaTures xelebi nabdis ukan.
ori patara loris naWeri amoiRes, Wamdnen im lorebs, lokavdnen ufro.
zazac nazad miirTmevda purs. zazas mainc moxeveebis axlos undoda yofna.
gakvirvebuli iyo saknis dovlaTiT.
moxeveebma Wama daamTavres, gaiWimnen, saZiled ganewyvnen. zaza ijda, Winkam
kedels miayuda Tavi da imanac Tvalebi daxuWa.
RamiT, gvian RamiT, Winka gaiyvanes. moxeveebma Tqves, _ gausworeben magas
exla gamoweul adgilebs. marTlac saSinlad nabegvi, nawewi daabrunes Win-
ka, saxe sul sisxliT hqonda mosvrili, mainc gadaiara yiraze.
_ sikvdili Cvens mtrebso. _ da egre, gulaRmave darCa. etyoboda, Zalian
mkacrad ekiTxeboda raRaceebs gamomZiebeli. amaze ki arafers ambobda, ras
ekiTxebodnen, an TviTon ras miugebda kiTxvebze.
meore dRes miliciis ufrosi Semovida dilaadrian. rkinis badeSi Casmu-
li patara naTuris Suqi ar ikmara, xelis farani mimoatara jer patimrebs;
mere kuTxiT kuTxemde. SeanaTa ficarnagis qveSac.
_ ZaRlebo! wumpis narCenebo! amodenani hyrixarT, es nagavi ar gindaT
gamoswmindoT? ar gekadrebaT, ara? paraSas arca vsinjav. Sen dedasTan
gaggzavnoT, Tu TviTon moggvaroT aqa, rom piri mogbanos, Winka, Winkebis
STamomavalo!
zaza eloda, Winka aq mainc ityoda rames, magram Winka Cumad iyo. arc ki
eRimeboda. ufrosi karTan gaCerda, iq gaiWima da mkacrad Tqva:
_ dilis purs ver miiRebT, leitenanto sisauro, yofa getireba Senc! kuz-
ma spekulanto! dilis puri ar unda miiRos arc erTma! oqmi dawere Seni
xeliT! ZaRlebo! u, me Tqveni, _ gaaqnia Tavi da gavida.
mis adgilas leitenanti sisauri blitavda Tvalebs. etyoboda, Ramis uZ-
inari iyo. isic mibrunda, isic wavida zeaweuli muStiT. kuzmaRa iyureboda
Sewuxebuli TvalebiT. Winka gacurda, gverdiT daudga kuzmas da aSkarad
raRaca Caudo jibeSi. kuzmam waiburtyuna, gasaRebebi aaCxriala, is ver be-
davda bilwsityvaobas. isic gavida. kari magra Caketa.
kbilebCamtvreulma sastiki ganaCeni gamoutana miliciis ufross: coli
bozi hyavs, bozi dedis Svili, ori gaberili gogo, orive debili, CifCifiT
molaparake.
1282
_ dgomaze etyoboda, Ceqmebis lokvas rom aris miCveuli! _ dinjad Tqva
moxeve giorgim, _ magaT darCaT qveyana.
Winkam wamoiwia, xeli maRla aswia.
_ Cven saqmes mivxedoT, mSivrebi xom ar unda amovwydeT marTla!
_ mSivrebi raTa, kumzas xom Caucure mtkavelze grZeli leniniani! _ ga-
daiwia ukan siciliT moxeve giorgim.
_ Cveni mteri iyos im erTi ylupis imedze! unda davadginoT, risi gayidva
SegviZlia dReisTvis. bevri rame ukve gareT seirnobs Cveni.
moxeve daTom TeTrsacvliani fexebi gaasavsava haerSi. amiT auwya yve-
las, me Sarvalic ki aRar macvia Cemio. Winka zazas misCereboda, gadmoiwia,
jemprze wauvlo xeli.
_ ra ambavia es! ra Tavad-aznauruli fufuneba. SigniT sxva gacvia, isic
Salis.
zazas dedis moqsovili wengosferi jempri yvelas yuradRebas iqcevda.
_ amas, xval Tu zeg, aqedan rom wagviyvanen namdvil cixeSi, ZaliT waga-
Zroben iqauri batonebi. Seni xeliT gaakeTo saqme, isa sjobia, girCevT. Cven
TiTo rame yvelam gavayidineT kuzmas. modis?
zazam erTi es Tqva:
_ avad viyavi Zalian, iqneba exlaca maqvs sicxe, magram mainc Tqveni azrisa
var meca.
jempri gadaiZro, orive xeliT isworebda Tmas.
kbilebCamtvreulma Tavze daado xeli. uSarvlo daTomac madlierebiT
mouWira mklavze xeli. Winka karTan mivida, eca, autexa braxuni, kbile-
bCamtvreuli moikunta, kankali daiwyo, viTom kvdeboda.
_ hai! hai! _ moisma garedan.
_ kaci cudad aris, SemodiT, kvdeba.
gaiRo kari, Semovida kuzma. Winkam zazas jempri amoudo qurTukis kal-
Tis qveS.
_ unda gadagvarCino kacurad.
erTi gadmoatara Tvalebi sakans kuzmam, ukanalSi hkra Ceqmis wveri
kbilebCamtvreuls, jempri qurTukis qveS gaiswora da gavida, Winka mxrebSi
gaimarTa, saxeze xelebi moisva.
_ axla ki SeiZleba piris dabana, Tumca, ara. gamodiT yvelani saknis
dasawmendad.
ori mozrdili ZonZi hqondaT, sul im ZonZebiT gawmindes kuTxiT-kuTx-
emde sakani. Zalian yoCaRobdnen moxeveebi, Winka ufrosobda. movida, moCa-
Cunda karTan sulwawymedili kuzma, gaiRo kari, Semoawoda TiTqosda naReW
1283
qaRaldSi gaxveuli raRac. gaiketa kari. naReW qaRaldSi gaxveuli aRmoCn-
da tafaze gamomcxvari oTxi patara kveri. Winkam Tqva:
_ ra wesierad midis saqmeebi! xuTidan erTi kuzmas. ekuTvnis, Tu ara,
samsaxurisaTvis.
_ ekuTvnis, ekuTvnis. _ daiZaxes aqeT-iqidan.
_ axla ase vqnaT.
Winkam saxeloebi aiwia, TiToeuli kveri orad gadayo didi sifrTxil-
iT, zazasac Seaxvedres im naWrebidan, ybis samiode gatokebaze gaqra, magram
mainc kmayofili darCa. TviTon Winkas erTi mTliani kveri Sexvda.
_ axla romani! bodiSs movixdiT Cvens meomrebTan, magram sxva gza Cven
ara gvaqvs. axla romani. _ gamoacxada Winkam da TiTi moiSvira zazasken. _
Sen wignebi geyvareba. ra waikiTxe aba, am bolo xanebSi? dro gvaqvs da
gismenT.
zaza daibna, axla namdvilad ar SeeZlo xmamaRla Txroba, artistoba.
_ weRanac giTxariT, SeiZleba isev sicxeca maqvs, jer nu damatanT ra
Zalas!
_ vaa! Zalasa?
_ gaanebeT Tavi mag biWsa! _ wamoswia ganieri mxrebi moxeve giorgim _ me
mogiyvebiT erT karg ambavs. me TviTon maqvs wakiTxuli es, CvenTan iyo
dabeWdili droSaSi. ambavi xdeba espaneTSi. dadis erTi wyvili, cota Sex-
nierebuli mkacri grandi da lamazi siniora. acviaT orives rogorRac
Zvelmodurad. grandi asauzmebs, asadilebs da avaxSmebs sinioras. _ kafeSi,
restoranSi, saRamos _ cnobil, Zalian xmaurian barSi. maTken iyo mi pyro-
bili aseTi adgilebis baton-patronebis gizgiza Tvalebi. CumCumad, magram
mainc agonebdnen raRacebs. grandi ar imCnevda arafers, arc siniora. orives
wynarad, Rirseulad eWira Tavi da ai, erT dRes ra moxda: mkacri grandi da
umSvenieresi siniora mrgval magidasTan isxdnen. uceb mkacrma grandma
raRac uTxra Cumad sinioras, sinioram pataraze ukan gaswia skami, grandma
magidaze marcxena xeli dado, marjveniT amoiRo dana, espanuri cnobili
maCete, dahkra xels da magidis ficris iqiTac ki gaaxeda wveri. aq ki xma
amoiRo grandma: visac ra ainteresebs Cveni, SeuZlia, mobrZandes da mov-
ilaparakoT, ase. marjvena xelSi ukve meore dana eWira. me mzad varo. ka-
cisSvilma ver amoiRo xma. maSin grandma amoaZro marcxena xels dana, sin-
ioram gadauxvia mandiliT, gawmindes danac, grandma wynarad Caido orive
dana jibeSi da gavidnen baridan. aq ki veRar moiTmines viRacebma da taSi
miayoles. mkacr grands mqrqalma Rimilma gaunaTa bage.
patimrebi Secbunebulebi iyvnen. erTmaneTisken eridebodaT gaxedva.
1284
moxeve giorgi raRac muqariT aqanavebda did muSts. Winka wamodga:
_ gadavuxadoT didi madloba moxeve giorgis.
_ madloba! madloba!
giorgi icinoda da kedelze kefamibjenili xuWavda Tvalebs.
Winka Cajda, TaTrulad mokecili, qarTul ambavs yveboda.
_ yofila erTi Zalian cnobili xevsuri, piriqiTSi, baZia. SiSis zars
scemda baZia yvela mrudsa da Cvens miwaze avi TvaliT damaval kacs. rwme-
nis kacic yofila baZia, Zalian mkacri rwmenis kaci. aT qists CaeWreboda
marto, rac giweria bedi _ mwerlisagan, is ar agcdebao. da marTlac, gamar-
jvebuli amodioda mudam. erTxel xatobaSi, venacvale me imis saxels, ukve
nasvamma, ra Tqma unda, saSineli cda gaakeTa xalxis winaSe. amoiRo laplapa
`nagani~, aCvena barabani axlomdgomebs, _ sami tyvia devso, xo sami tyvia
devs, xo sami tyviaa, _ samia, sami! _ me davatrialeb barabans, uyureT, me vatri-
aleb ai, ase, da rac miweria, asruldeba is. miiSvira „naganis“ lula
safeTqelTan da gamoswia sasxlets. dahkra Caxmaxma da revolveri ar ga-
varda. SeSlili xalxi ifanteboda aqeT-iqiT. baZias gaeRima, akoca revolv-
ers. aswia mere maRla da gauSva WeqiT tyvia caSi... ai, ra aris rwmena. egre
swamdaT qarTvelebs, ra Tqma unda, sigiJemde misul mamac qarTvelebs.
Winkasac madloba gadauxades, didi madloba.
eZinebodaT moxeveebs, sxvebic CayuCdnen, zaza xom sul Sewuxebuli iyo,
Tavis buSlataze ijda, beWebiT kedels mihyrdnoboda da Tvalebi daxuWuli
hqonda. sacodav dedaze fiqrobda, warmoidgina, ra dReSi Cavardeboda, es
axali gza didxans rom gagrZelebuliyo.
im dRem raRac egeTi kargi ganwyobilebiT Caiara. naSuadRevamde puric
moitanes. cota suli moiTqva zazam, magram kbilebCamtvreulma, didyuram da
Winkam yomari daiwyes, zazac dahpatiJes, zazam uari Tqva, _ ra iyo, biWo, gana
fulze vTamaSobTo. „erTi jempri mqonda, isic gareT gamaSvebineT saseirn-
od,“ _ TavisTvis iboRmeboda zaza, aSkarad gabrazda Winka. _ raRac cudad
vuvliT Ramis WurWelso, ZiZiSvilma gviCvenos muSuri ostatoba, gulm-
odginebao.
kinaRam saSinel saqmeze ar miuSves, kidev kargi, moxeveebma gadaatanines
dilisTvis.
dilas ki, burusian amindSi, oTxni gaiZaxes: moxeveebi, yurebdidi da zazao;
bargiTo. samorigeoSi xeli moawerines raRac qaRaldebze. namdvili mi-
liciis Sav manqanaSi Casxes, daZres, milicielebs ecinebodaT:
_ midixarT kvalifikaciis asamaRleblado?
moxeve daTo ise ixvevda nabads, fexebi ar gamoeCina. Sarvali guSin unda
1285
SemoegzavnaT, dResac arsad iyo. egreve zazas jempriT nayidi... uu...
milicielebi karg gunebaze iyvnen, _ jer Cveni jarebis warmatebebiT
iyvnen gaxarebulni, frontze, mere Savi manqaniT, axlaxan rom mieRoT, bo-
los winaswar gaandes patimrebs, ras gaukeTebdnen manqanis Semdeg, erekles
moedanze. moedanze wydeboda, vin sad unda wasuliyo safuZvlianad, vin mi-
hyavdaT sagubernio cixis Sesavsebad. TiTo oTaxSi oc-ocni mainc iyvnen,
patara oTaxSi. Semovidnen Cekisti da eqimi. aTvalierebdnen xalxs, gaiyv-
anes TiTqmis naxevari, Serekes abanoSi, iqve misces taro, imiT aiqafes Tave-
bi. dadiodnen xelSi brtyeli qamrebiT viRac jalaTebi. zazas gagonili
hqonda taros ambavic, ecineboda Tavgadaxotrili, gadaprialebuli, naxevrad
sveli tansacmliT rom Seiyvanes imave oTaxSi, saidanac gamoiyvanes. mTel
samsarTulian saxls swvdeboda viRacis Rriali!
_ Cven sifilistebi gvWirs, ar SeiZleba Cveni cixeSi Seyvana, Cven sifil-
itikebi varT...
kacebi raRac eWvianad uyurebdnen erTmaneTs.
naSuadRevamde aq ayuryutes, am moedanze, erTmaneTsa scvlidnen myvi-
ralebi _ Wleqianebi, munianebi, tifianebi. ezoSi dadiodnen gamedidurebu-
li milicielebi, ramdenimes dahyavda beWebganieri ZaRlebi, germanuli nag-
azebi, romlebic Seswkmutunebdnen cas. naSuadRevs, zaza rom iyo, mTeli is
oTaxi gamoirekes, Catenes tendgadaWimul sabargoSi da miiyvanes sagubernio
cixeSi. didi kmayofilebiT Sexvda cixis administracia axali saqonlis miRe-
bas, sul Rimili efinebodaT.
zazac raRac Taviseburi siamayiT Sedioda yovel karSi, radgan icoda,
rom am karebSi iyo navali mamamisic. kedlebs etyobodaT simZime, siZvele,
raRac namdvili qalaquri stili da ruxi simkacre.
avtomaturi sizustiT muSaobda yvela, aqac gaukeTes Savi saRebaviT TiTe-
bis anabeWdebi, Tanac guluxvad, gauzomes simaRle, Tavi, muceli. mere moaTa-
vses e. w. boqsSi, erT fexze aWimuli adamianisTvis rom aris gaTvaliswineb-
uli. tansacmeli gareT daatovebines, im tansacmels ZafiT-Zafamde Cxrekd-
nen.
aq rom SemohyavdaT, zazam kedels miyudebuli ucnaurad TmaCamoSlili
qaliSvili dainaxa. im qaliSvils TiTqosda TavisTvis eRimeboda, is xom ar
iyo, netav, tansacmlis mCxrekeli, Zafidan Zafze Semmowmebeli.
boqsi Zalian ar afrTxobda zazas, samagierod civi iyo Zalian, sad unda
Sexeboda, rom yvelaferi yinuliviT iCxvliteboda, SiSveli fexebi xom SiS-
vel, svel betons ewebeboda _ `Semibrundeba avadmyofoba, aba ra iqnebao~.
SimSili provinciulad CoCqolebda, zeviT moiwevda, gulis revas grZnobda,
1286
magram ra unda amoeRo, guSindels aqeT ra hqonda miRebuli?! igrZno raRac
TvlemasaviT, aseT boqsebSi xom meqanikur gvelebsac uSvebdnen patimris
gamosatexad... _ fxizlobda, isev wamouvlida Tvlema. viRacam cxvirSi moh-
kida xeli. ise gamoiyvana gareT. Caicvio. Zlivas ixreboda tansacmlisaken
zaza, kidev ufro svelad, civad da mZimed eCveneboda yvelaferi. moxeveebi
dainaxa, isinic icmevdnen. gauxarda, aniSna kidec xeliT es. viRacam daiZaxa
mkacrad, _ SewyviteT laparaki! didi mwkrivi daawyves, aqeT-iqidan xiStiani
TofebiT mihyvebodnen. win avtomatebiT miuZRodnen, uknidanac avtomatebiT
mohyvebodnen. ukve Ramdeboda, daRamebulic iyo. atares, atares, da raRac
mesame korpusTan miiyvanes. es iyo didi korpusi, samsarTuliani. yvela
fanjaras Tunuqi hqonda afarebuli, aqac, SesasvlelTan, JurnalebSi Caw-
eres patimrebis gvari, saxeli da sxva aseTebi. aq ekiTxebodnen sabralde-
bo muxlsac. zazam am muxlisa araferi icoda, vinc JurnalSi iwerda, iman
Tqva: „Sromis, dezertiri“. zazaze Zalian cudad imoqmeda am „dezertirma“.
kidev ufro uaresi win hqondaT, Turme, arekes mesame sarTulze, iq iyo
erTi Tvalgauwvdeni derefani. im derefanSi gaamwkrives patimrebi rigad.
ubrZanes, gaexadaT tanT, tansacmeli daewyoT im manZilze, xeliT rom ver
waswvdenodnen advilad. derefanSi gamWoli civi niavi uberavda, xorx-
oSelebic Semohqonda. SiSvlebs swrafad daawyebina kankali, Cxrekdnen
tansacmels orive mxridan, Tanac yvirodnen, amisi da misi qona akrZalulia
CvenTano, TviT sanTebelas pawawkintela qvebisa, sanTebelas xom... mCxrekele-
bi, TiTqos patar-patara dalaqavebul adgilebs recxaveno, WeWyavdnen da
nela gadadiodnen erTi adgilidan meoreze. ase gagrZelda didxans, didx-
ans. zazas eCveneboda, rom gaTavda, morCa, suls veRar daikavebda kbilebiT.
bolos, rogorc iqna, TiTqmis ori saaTis Semdeg, gaica brZaneba, CaicviTo.
patimrebi TavianT tansacmels ecnen. icmevdnen TaxTaxiT, TiTqos veRar
poulobdnen saxeloebs Tu sayeloebs. is iyo amTavrebdnen Cacmas, gamoijgima
viRac Zabriseburi qudiT, gamoacxada radiosaviT, _ Semosulia cnoba, rom
gindaT saknebSi SeitanoT sanTebelebi da maTi patara qvebi... es mkacrad
aris akrZaluli. daawyeT eg raRacebia, TvalsaCino adgilas, anda momeciT
piradad me, Tu arada, gaixadeT xelaxla, ufro mkacr Ziebas viwyebT. gaixa-
deT! gaixadeT swrafad! patimrebma gaxda daiwyes, axla marto tansacmels ki
ar Cxrekdnen, amowmebdnen pirs, iRliebs, qvemoT, wakuzulisas. patimrebs saSine-
li uniaTo saxeebi hqondaT, kidev kargi, Zabrulaqudianma ufrosma droze
daiZaxa: _ SewyviteT Cxrekva, mieciT ufleba, Caicvan patimrebma. aRerRile-
bi, sunTqvaSi Cadebuli ginebebiT icmevdnen patimrebi. zazas ise hqonda gay-
inuli sxeuli, cremli mosdioda da is cremlebi TvalebSive eyineboda.
1287
xuTi-eqvsi kacis iqiT moxeveebTan, Zabrulaqudiani ufrosi gaCerda. Canda,
Sarvalze elaparakeboda daTos, romelic isev TeTri, grZeli sacvlis ama-
ra iyo. ufrosi imuqreboda, TiTqos nabdis warTmeva hqonda ganzraxuli,
kargi nabadi iyo, magram nabadi isev daTos darCa. iZaxebdnen gvarebiT,
ajgufebdnen amoZaxilebs calke, mere mihyavdaT saknebisaken. zaza uzarmaz-
ar oTaxSi moxvda. es sakani ise gaavses, rigianad dajdomac ki ar SeiZlebo-
da. viRac ganmanawilebeli amSvidebda patimrebs, _ nu geSiniaT, es saizola-
cio sakani ariso. ramdenime dReSi namdvil saknebSi, namdvil sacxovrebel
saknebSi gadaxvalTo.
aq ki moaxerxa zazam, moxeveebTan micucqda. giorgi aqac waramara iRime-
boda, daTo mTlad ixvevda fexebze nabads. sinaTle iyo, oxSivarSi, cixis
ganwyobilebaSi meaTe saxes icnobdi. frTxilad, magram mainc gafacicebiT
ecnobodnen erTmaneTs; TiTqos yvelas uxaroda erTmaneTis gverdiT aR-
moCena, magram iyo raRaca jgufic. imaT ori Salis sabani gaeSalaT fan-
jris Camoswvriv, im sabnebze sul xuTni isxdnen, gadi-gamodiodnen orni,
Sexvdebodnen, mokled, Cqar-Cqara ityodnen TavianT saTqmels cisken Ti-
TaSverilebi, wavid-wamovidodnen da ufro gacxarebulni Sexvdebodnen
dagubebuli saTqmelis amosafrqvevad. daTom auxsna zazas _ msxvili qur-
debi ibrZvian gabatonebuli adgilebis dapatronebisaTvis. bolos erTi
dajda. is, Canda, karg gunebaze iyo, gamarjvebuli ijda. meore, saxedaRrejili,
winwamoziduli mivida moxeve daTosTan, zaza kargad ver mixvda, ratom, ris
gamo, magram qurdi aSkarad pasuxs moiTxovda, _ ratom iyo uSarvlod daTo
amden mamakacebTan. daTom RimiliT miugo, _ profesori giorgi nikolaZe,
didi maTematikosi, didi sportsmeni, uZlieresi, ulamazesi mamakaci, mTlad
mokle, trusikiviT mokle SarvliT dadioda TbilisSi da moskovSiaca.
qurdi ejRaneboda, _ leqcias vis ukiTxavo aqa, kaikacobisTvis aravis ar
xdian Sarvalsa! maSin daTom xeli gauwoda qurds, _ ukacravado, wamomaye-
neo. qurdma gamoarTva xeli, daTom mouWira, qurdma amoigmina da gasaco-
davebuli Cajda iqve, daTos araferi gansakuTrebuli ar dastyobia saxeze,
Tavis adgils daubrunda nabdis _ sworebiT fexebze. axla giorgic iRime-
boda mis mxarTan. qurdi wavida. irgvliv etyobodaT, imuqreboda saSin-
lad. giorgim veeba marjvena muStad mokuWa daTos mxarTan. xan aq, xan iq
aiwevda xmebi: didxans ki ar grZeldeboda es xmebi. jdomelani, erTmaneTs
mikrulni mxrebiT, wavidnen ZilSi. eRviZebodaT gatanjulebs, gaWirvebiT
moiSorebdnen dabuJebebs, mere isev miecemodnen tanjvis Zils.
diliT, ukve kargad unda yofiliyo gaTenebuli, saknis kari gaiRo. Semo-
varda mcveli, ikivla, _ adeqiTo! adgnen, _ dasxediTo! _ dasxdnen. Tqvens
1288
winaSe gamova korpusis ufrosi bagaZe. korpusis ufrosmac es iyvira, _
adeqiTo! _ adgnen, _ dasxediTo! _ dasxdnen. _ pirvel rigSi mivesalmebi
Cems Zvel nacnobebs, wesier nacnobebs. madlobas vuxdi, rom ar gviviwyeben
da mogvinaxuleben sasiamovno vadebSi. magram Sena? Sena? _ TiTi gaiSvira
msxvil-msxvili qurdebis jgufisken. _ mWedlovi ara xar Sena? aba, gamodi
aqeT da swrafad, Cqara! mWedlovi, mxrebganieri gamxdari kaci RimiliT wa-
movida korpusis ufrosisken, korpusis ufrosi kidev eZebda viRacebs. mar-
jvena mxaresac gaiSvira TiTi: _ vardosaniZe! vardosaniZe ara xar Sen?
saswrafod, saswrafod wamodi Senca wina! Tqven Tqveni xalxi gyavT, Tqven
sxvagan ra gindaT? Cqara! Cqara! daxrili modioda vardosaniZec: korpusis
ufrosi ki xmas imkacrebda: _ gicxadebT yvelas gasagonad da dasamaxs-
ovreblad. moiqeciT wesierad, daicaviT sisufTave, wesrigi. nuravin nu Se-
ecdeba gaaCaRos Cxubi, _ Cven amaTTvisac sasiamovno adgilebi gvaqvs, _ nu
iqneba xmauri, es adgili mainc, saizolacio zona, ver itans xmaursac ki...
patimrebs gulgadawyaleba ekiTxebodaT TvalebSi. viRacam daiZaxa, _
pativcemulo ufroso, ori dRe midis, lukma ar migviRia arsad. gvSia! gvSia!
korpusis ufross TiTqos arc araferi gaegonos, Tavisas mierekeboda,
moZRvravda patimrebs. uceb mibrunda, ori gamorCeuli patimari waigdes
win. aq ki daiZaxa ufrosma, _ saWmeli geqnebaT! saknidan gaixvetnen da kari
Caketes. karis Caketva iyo da demonstratiulad dadga erTi Ramis WurWlis
axlobeli da daiwyo gineba, aSkarad wasulebs ajildoebda am ginebiT...
ex! ex! ex!
saWmeli moitanes. zaza gaocebuli iyo. orasTxuTmeti naWeri puri, ume-
tesobaze zed CxiriT damagrebuli pawawina naWeri! raRac gaugebari fer-
xorcis wvenic, TiTo CamCa rom ekuTvnoda TiTos. umetesobas hqonda jami
da kovzi, maT Soris zazasac. ise miirTmevda pursa da wvnians, rogorc ugem-
rieles safirmo sadils. visac jami ar hqonda, mezobels ucdida. uceb zazam
Tavisi jamis ZirSi uwvrilesi qafSiis ori Tavi aRmoaCina. es umdaresi
Tevzi im dRes patimrebis mxsnelebad movidnen sapatimroSi... magram vin
amzadebda yovelive amas? amdeni aTasi kacisTvis? 20-25 aTasi patimari ra
aris, roca 200 milionze meti sabWoTa adamiani RonRilobda amgvari me-
TodebiT...
pirvelma waxemsebam sakani gaanaTa, gaunaTdaT saxeebi patimrebsac. adg-
il-adgil ukve icinodnen kidec. sadili Tu samxari cota ukeTesic ki iyo.
wvenSi ufro mozrdili qafSiebis Tavebi eyara. welSi gaimarTnen, xma amoi-
Res romanistebma. erTi yveboda tristani da izoldas ambavs. meore mamin-
sibiriakis moTxrobas _ `axonias warbebi“. Zlivs ikavebda Tavs, raRacebi
1289
TviTonac ar CaerTo Sig. aravis gaufrTxilebia, magram grZnobda, rom ase-
Ti Carevebi aq dauSvebelia. eRimeboda, ra moeCvenaT, iciT, TiTqos mamin-
sibiriaki weris dros sul puSkinis „kapitnis qaliSvils“ baZavda, ra Tqma
unda, mibaZvis mxriv didi araferi gamouvida, magram rac kargad icoda, rac
Tavisi TvaliT enaxa, mamin-sibiriaki imas mSvenivrad Txrobda. mSvenivrad,
gatacebiT yveboda romanistic. patimarTa umetesobac gatacebiT usmenda.
zazas Tvali fanjrebisken gaeqceoda xolme. sakans ori fanjara hqonda,
orive rkinis cxaurSi Camjdari. sabWoTa cixeebis yvela fanjaras xom sqe-
li Tunuqi hqonda afarebuli garedan, mTlad maRla erT mtkavelze iyo
dacilebuli kedlidan, iqac liTonis bade gadasdevda. is bade aRar Canda
RamiT. samagierod varskvlavebi iWvritebodnen, TiTqos aRtacebulni, Ri-
miliT, zazas siamovnebda es aRtaceba da Rimili.
da ai, zed aseT dros, orni aRimarTnen erTmaneTis pirispir. erTi Txe-
li, zRvaze mzemokidebuli, raRac oficruli SemarTebisa; meore _ ganieri,
naxevrad meloti, xarisTvalebiani qarTveli. xarisTvalebianma ukan gad-
moixeda da iyvira: _ mTeli Tbilisis gulisamrevi gamomZiebeli Spilka.
vin aris, rom es Spilka ar gaegonos, vin aris, Tqvenidanac TqviT. aravis
araferi uTqvams. xarisTvaleba ganagrZobda: _ xuT wuTs rogor vitanT
amas Cven Soris, sul gasaJletebi vyofilvarT yvelani Cven. gamomZiebelma
Spilkam gawvrTnili Tavi dahkra xarisTvalebians. xarisTvalebiani ukan
gadavarda, sisxli waskda cxviridan. iqidanve daawyda Spilkas kiserze da
cementze daakvrevina Tavi, Tan wixlic miayola gverdSi. gadmocvivdnen sam-
nic sxvadasxva mxridan, cdilobdnen gamorCeulad daxvewili wixli Cae-
kraT SpilkasaTvis. mcvelebi Semocvivdnen, Spilka gaitanes, gasisxlianebu-
li xarisTvalebianic imas miayoles, miayoles oric sxva. Sewuxebuli pa-
timrebi erTmaneTs ekiTxebodnen: _ mkvdari iyo Spilka? aq ara, magas uare-
si sikvdili moelis, miva Tu ara samuSaod banakSi. oo, sazizRrebo, sazizR-
rebo?..
arc Spilka daubrunebiaT, arc xarisTvalebiani da arc is ori sxva. Zi-
lis win viRaca yveboda parizis gviani Ramis ambebs. giJobdnen axalgazrde-
bi, magram zazas cremli mosdioda maTi sibraluliT...
im Rames, gvian, sxvebi Semoumates, aq ukve amoiRes xma, _ sadRa mogyavT,
isedac erTmaneTs vasxedvarT Tavze. Tu dakonservebulebi gWirdebiT yve-
lani? erTma zedamxedvelma brZana, _ wagaTrevT, saca saWiroa da iq gagage-
bineben yvelafers. viRacam wamoiwyo kidev: nacars rom dauberavs qari...
xma! xma! Torem gaxexineT sveli karcerebi Tqveni sakuTari gamoberilebiT...
moxda saswauliviT, diliT Sarvali miiRo moxeve daTom. Caicva swrafad
1290
da sul zed iyureboda. is qurdi, raRacebs rom urkvevda maTi maRali pozicie-
bidan, daboRmili iyureboda. daTom zurgi Seubruna da cotaze Caixara, marcx-
ena tots Caayola xeli.
_ samarTebeli damisves Savsoflel kapitanas wunkalebma. mainc ratomao,
ratoma da jgufurad muSaobdnen tramvaiSi. im kapitanma mkiTxa, _ ras Se-
momyurebo? me mivuge, katas mefisTvis Seuxedavs, me rom Sen Semogxedo, ca
Camoingreva-meTqi? ori CavaTrie dabla. iqidan rom amovdiodi, e, maSin
damisves ukanidan, ra dReSi aRmovCndebodiT, mixvdebiT...
is dRe SedarebiT mSvidad midioda daaxloebiT oTxis naxevramde. oTx
saaTze saknis kari gaiRo, korpusis ufrosi Semovida da tragikuli toniT
acnoba patimrebs: yofili gamomZiebeli Spilka mokvda. Tqvenc gedebaT, yve-
las, misi codva. marto Tqven ki ara, mTel Tqvens modgmas.
sakani naTdeboda da naTdeboda. kmayofilebas gamoxatavda yoveli pa-
timris saxe. korpusis ufrosma daadgina: _ dRes wvnians ver miiRebT, iqnebiT
cariel Sav purze. ramdenimes mainc mogiwevT gaseirneba sxvagan: ogane-
zovi! RvalaZe! laliaSvili, mesxi! wamodiT saswrafod win.
_ im xarisTvalebians ras uzamen, daxvretaven? _ hkiTxa zazam moxeveebs.
_ daxvretiT ara, magram... Sponkas Zmakacebi, magisTanebsaca hyavT Tavisi
Zmakacebi, Zalian moeferebian naSuaRamevis siwynareSi.
gamoZaxebuli oTxic waiyvanes, wavidnen muqariT, wyevla-krulviT. pa-
timrebi iSmuSnebodnen, iginebodnen, TiTqos TavisTvis, magram ginebebi mainc
kramitebiviT ewyobodnen erTmaneTis gverdiT. RamiT viRacam atexa saSine-
li kivili. gagiJdao, gagiJdao. am yvirils Tan sdevda xaTqaxuTqi, qSena.
Semocvivdnen wesrigis damcvelebi, is ayvirebulic waiyvanes, erTic miay-
oles sxva.
meore dilas gaiyvanes zazac Tavisi avladidebiT. zaza dabneuli iyo.
damnaSavis RimiliT eTxoveboda moxeveebs. moxeveebma uTxres: SeiZleba
Sen giSveben kidec, ase ician. ase aqvT wesad. marto zaza ar iyo mwkrivSi,
xuTic sxva idga _ zogi daRrejili, zogi kmayofili. Casxes daxurul manqa-
naSi, da waiyvanes. xma gavrcelda, sasamarTloze mivdivarTo. marTlac, nax-
evari saaTis siarulis Semdeg aguriT naSenebi Zveleburi Senobis ezoSi
Camosxes xiStian Tofebs mixutebulma jariskacebma.
yvelgan didi sinaTle iyo, saxlis win, quCaSi. Tavisuflad mimodioda
xalxi. TiTo patimars TiTo jariskaci amoudga ukan da ase aiyvanes im did
saxlSi. kargi iyo im saxlSi, WaRebi brdRvialebdnen, Tbiloda. kibeebze
adi-Cadiodnen mSvenieri qalebi, sofluri ieris qalebic. `dedaCemic xom
ar aris aqa?~ _ gauelva zazas. jariskacma ki gamoacalkeva zaza, is, Turme,
1291
samxedro tribunalTan mihyavdaT. maRali mZime karis Tavze didi asoebiT
ewera _ Boeííûé òðèáóíàë. _ zaza mTlad patara oTaxSi Seiyvana jarisk-
acma. male Semovida tanasxletili lamazi oficeric, leitenanti. gamohkiTxa
zazas gvari, saxeli, mamis saxeli da sxva. oficeri wavida. ar iqneboda gasu-
li TxuTmetiode wuTi da isev Semobrunda, zaza waiyvana da im warwerian
karSi SeuSva, weRan rom waikiTxa zazam. wiTelmaudgadafarebul did magi-
dasTan TeTrTmiani polkovniki ijda, raRac qaRaldebs kiTxulobda. lei-
tenantma da polkovnikma rusulad ilaparakes, Tanac gaugebrad zazasTvis.
polkovnikmac rusulad mimarTa zazasac, magram mere qarTulze gadavida.
jer dasva zaza, raRac gulistkiviliani toniT daiwyo dakiTxva: romeli
soflidan iyo, hqondaT Tu ara im sofelSi sakuTari saxli. kargi iyo, ara,
gasamxedroebuli qarxana, SebezrebulisaTvis ToneSi Cadgmuli lobio,
ToneSive gamocxobili mWadpura, Rumeli, siTbo. Rorebis dakvlisas albaT
iq iyavi xolmeo, miirTmevdi jigris yaurmasa da mwvadebs, Tavs dagkankalebd-
nen bebia, papa, zaza ise iyo abneuli, yurebi uwoda. maSin polkovnikma aseTi
daskvna gaakeTa.
_ kargia, Zalian kargi mSobliuri midamo, iqauri sasusnavebi, xili, naTe-
saoba, magram Cven mainc qveynis
nawilebi varT. iZulebulni varT davemorCiloT mis kanonebs, miT umetes
omis dros, amitom samuSaodan daukiTxavi gaqceva...
_ me avad viyavi, pativcemulo ufroso.
_ kai, kai. dagijereT, avad iyavi. meored aRar gaakeTo egeTi rame, Torem
sastikad, Zalian sastikad dagsjiT, dabrundi axla qarxanaSi, imuSave, kargad
imuSaveb, qebasac daimsaxurebaT.
_ vimuSaveb, vimuSaveb!
_ ho, imedi maqvs. polkovnikma leitenants ubrZana, waeyvana zaza. mxolod
ise ar daebrunebinaT cixeSi, ganaCenis qaRaldi ar gaetanebinaT xelze. zazam
madloba gadauxada polkovniks, polkovnikma xeli auwia damSvidobebis
niSnad. madloba gadauxada zazam leitenantsac, romelmac isev im patara
oTaxSi Seiyvana, sadac moyvanisas gaaCeres ramdenime wuTiT, jariskacic
isev karTan idga xiStiani TofiT win...
erT saaTamde dasWirda ganaCenis miRebas. bolos gawkepilma leitenantma
moutana yviTeli qaRaldi, leitenanti TiTqos Tavidanve mixvedrili iyo,
zazas gauWirdeboda im qaRaldSi rusulad Cawerilis zustad gageba, amitom
qarTulad uTxra: zaza ubrundeboda qarxanas, magram mainc exeboda sasje-
li. es sasjeli iyo _ xuTi wliT moqalaqeobrivi uflebebis ayra _ xmis
micemis ufleba arCevnebSi, presaSi gamosvla werilobiT, danaSaulis ganme-
1292
orebis pirobebSi, axla napatiebi erTi wliT patimrobac daemateba maSin-
dels _ leitenantmac _ uTxra zazas _ amieridan gonivrulad, yoCaRad, nam-
dvil qarTulad unda icxovro. Caabara Tofian jariskacs. jariskacma Caiy-
vana dabla, iq Casves daxurul manqanaSi, romelSic ukve ijda sami kaci, waiy-
vanes da miiyvanes dilas. patara sakanSi SeuSves. im sakanSi orni iyvnen,
Cakuntebulni iyvnen da yomars TamaSobdnen. mii patiJes zazac. zazam uari
Tqva. midixar aqedano? zazam mxrebi aiCeCa. isev SesTavazes, masac gaegorebina
kamaTlebi. _ ar vici magis TamaSio, ar vicio. moTamaSeni gakvirvebulni
Sehyurebdnen.
_ aba, maS, aq ra gindoda, egec Tu ver iswavle, ra migaqvs aqedan Sina?
zaza Zirs dajda, Tavs isulelebda.
sakanSi moitanes saWmeli. es gacilebiT ukeTesi kerZi iyo, adamianis
samyofic. zazam mTeli Tavisi aliuminis jami daacariela.
_ egre uniSnod unda gaxvide, biWo?
_ ra uniSnod?
orives sicili waskda.
kidev kargi, rom dauZaxes da gaiyvanes. SemosasvlelebTan bevri atri-
ales, bevr adgilas mosTxoves samxedro tribunalis gacemuli yviTeli
qaRaldi, bolos TviTonac misces sqel qaRaldze dabeWdili erTi sabuTic,
romlis bolozec cera TiTis anabeWdi gaakeTebines Savi saRebaviT. _ gaiy-
vaneTo! orni amoudgnen aqeT-iqidan, gaaRes didi, veeba rkinis alayafSi da-
tanebuli kari, gauSves zaza im karSi, viRacam xelic wahkra, _ aha, mousvi exla
Sinisken. zaza wabarbacda, mere aimarTa, ukve daRamebuli iyo. uberavda civi,
mSrali qari. gadadga ramdenime nabiji, SeCerda. qaRaldi, romelzedac misi
ceris anabeWdic iyo, dakeca! Sarvlis ukana jibeSi Caido. isev gadadga ram-
denime nabiji. Tavi mTlad dapataravebuli eCveneboda, dapataravebuli da
damsubuqebuli. SiSiT uSverda mxrebs qars. eCveneboda, rom, Tu odnav mainc
moadunebda yuradRebas, qari waiRebda da miagdebda romelime kunWulSi,
zed miayrida nagavs. tramvais fuli ar hqonda, xurdebi miliciaSi Camo-
arTves, ubileTod ki ver imgzavrebda, midioda, natrobda, nacnobi Sexvedroda
vinme, magram aravin gamoCenila aseTi..
TiTqmis SuaRamisas avida Sin. deda isev aq iyo. ar wasuliyo sofelSi.
gadaexvivnen erTmaneTs, dedac tiroda da Svilic. Svili Tavs afrTxilebda,
_ fexebi gaimagre, Torem... aq iseTi qari ar aris, magram fexebi mainc gaim-
agre.
_ deda Seni Semogzavnili aluminis daWeWyili jami cixeSi davutove
viRac sacodavs, kovzi wamoviRe.
1293
_ Sen roca giyureb, ra TavSi vixli jams.
_ kargi, deda, kargi, ase mgonia, irgvliv yvelaferi tiris. rogor mindo-
da xeebi, gorebi, saxlebi. isini kidev TiTqos tiriano.
_ droa cudi, Svilo, Tormeti unda gaxdes sadacaa.
_ ho, dro! dro!
dedam erTi kvercxi mouxarSa, ramdenime lebanic gamourCia kaklebidan
saTuTad. zaza Wamda da eCveneboda, rom kidev ufro patar-patarad unda
moekbiCa kvercxic da isedac patara puric. fexze rom idga, afrTxobda sivrce,
saiTac ufleba hqonda gadaedga fexi. kidev uaresi _ loginSi rom wveboda,
logini eCveneboda didad, TviTon iyo Sig patara. fiqrobda, fiqrobda. yurs
ugdebda gaZlierebul qars. qari rom SemoWriliyo, waiRebda sabansac da
zazasac. sad waiRebda aqedan? amas ki ver xvdeboda zaza. erTzec, meorezec
da mesamezec uaresi ki is iyo, xval rom qarxanaSi unda misuliyo. rogor
igrZnobda Tavs iq, im magar kedlebSi, magar momuSaveebSi. amaze fiqric ar
undoda jer.
yvelam, yvelam kargad miiRo.
Zia miSas xom cremlebic gadmoscvivda. nanu xom...
zaza ZiZiSvili Jurnalisti gaxda. samxedro tribunalis mier dadebuli
sasjeli omis damTavrebisTanave moxsna didma saxelmwifo amnistiam. da-
dis axla mxrebSi gaSlili, mSvidi...
1990 w.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`ufliscixe~
ukve tiroda:
_ Seni bralia yvelaferi, Seni, Seni, Seni...
me aRaraferi miTqvams, palto Cavicvi, qudi davixure da wamovedi. gareT
Rrmad Camoviwie qudi Sublze, paltos qamaric magrad SemoviWire, sayelo
yurebze wamovifare.
dekembris civi burusiani dila iyo. troleibusis gaCerebasTan mdgar-
ni naRvliani TvalebiT iyurebodnen Cemsken. me im gaCerebasTan ar mivsul-
var, qvemoT wavedi. mivdiodi da vimuqrebodi. aRarasodes davbrundebodi
saxlSi. dae, yofiliyvnen TavianT nebaze _ colic da Svilebic. damsxdariyvnen,
cols skamze Salaxo daekra, gogosa da biWs kidev xelebi gaeSalaT, ebuqna-
vaT. ase iyo erTxel, sul patarebi rom gvyvandnen... vnaxavdi, rodemde eyo-
1294
fodaT es enTuziazmi.
troleibusis meore gaCerebasTan sigaretebi viyide. wlebi iyo gasuli,
aRar veweodi, kioskTanve gaCerebul kacs movakidebine, mesame napasze Tavb-
ru damexva, mainc bolomde movwie is sigareti. Zlivs avitane fexebi sad-
gurSi mimaval troleibusSi. bedad, bolo skami Tavisufali iyo. davjeqi,
yvelasTvis zurgi mqonda Sebrunebuli da es msiamovnebda. sigaretisgan
damZimebuls mTvlemda, Zlivas vaxeldi Tvalebs. avaxeldi da rbil lande-
bad garbodnen xeebis Zirebi Cems win. msiamovnebda, troleibusi Tu Caza-
yundeboda, an raRaca moiRebda RrWials.
sadgurTan yvela Cadioda, mec Cavedi. SeiZleba, ramdenime wuTs meZina
kidec. Tavbru ise aRar mesxmoda, vifiqre, matarebels gavyolodi da rome-
lime sadgurSi Camovsuliyavi. romeli matarebelic gavidoda yvelaze adre.
sabileTo salaroebTan ganrigi movZebne. TerTmetis naxevarze „gori~ ga-
dioda, manamde _ araferi, jer ki aTs aTi uklda. qvaxvrelis bileTi aviRe.
baqanze gavedi. baqani TiTqmis carieli iyo, ori rkinigzeli midioda Cemgan
ociode nabijze. ori kacic bufetTan idga. erTi luds svamda pirdapir
boTlidan. mec mivedi. bufetSi, SigniT, Canda, Tbiloda. daxlidars, msuqan
kacs, sayelo gadaReRili hqonda, dabiJvinebulic iyo. asi grami arayi, ori
sardeli da erTi ludi vTxove. sardelebi daWra, xaxvi daayara, tomati
moasxa. arayze tomati mesiamovna, mere ludic. movxalvaTdi. isev movukide
sigarets, isev damamZima. wavedi, baqans gavuyevi. gamaxsenda mosacdeli dar-
bazi. ramdeni xani iyo, aseT darbazebSi aRar vyofiliyavi. Sevedi. darba-
zSic cota xalxi iyo. suni mainc Taviseburi idga. bevri xalxisa. suvenire-
bis daketili kioskis gverdiT davjeqi, kiosks mxriT mivaweqi. damTba. am
siTbom da sunma omis dro gamaxsena, omis drom _ erTi sqeli qali. Tv-
lemam mimatova, axla ukve ZaliT vxuWavdi Tvalebs, magram Zili aRar modio-
da. avdeqi, darbazSi gaviare, oTxi Tu xuTi qalic iyo, yvelani Seuxedavni.
isev baqanze gavedi. RimiliT vigonebdi yrmobas. ai, iqiT, bnel xidTan, maSin
sacxovrebeli vagonebi idga. is sqeli qali, maia, iq cxovrobda. xelebs ver
vuwvdendiT. aRarc is sacxovrebeli vagonebi arsebobda, albaT, aRarc is
maia. TiTqos uRitineben da amitom iciniso. uTuod amgvari siciliTve wav-
idoda am qveynidanac. naTeli daadges!..
Cemi coli ki axla Salaxos ukravs, Svilebi xelebs Slian... ras amekvia-
ta es Salaxo?! iqneb pirqve wevs? ara. amgvar dReebSi qalebi pirqve ar
wvebian. arc WurWels aCxaruneben recxvisas. dadian mozomilad, saqmes akeTe-
ben zusti moZraobebiT. gogoc _ viTom wigns vkiTxulobo _ gabruebulia
fiqrebiT. biWi quCaSi mixetialobs, troleibusis fuli ara aqvs.
1295
wavedi, erTi ludic davlie. TiTqos ufro gamomafxizla. Tan cota Sem-
civda. sicive mesiamovna. baqanze TandaTan Camwkrivda bargiani xalxi.
„goric~ Camodga. avedi. vagoni farRalala iyo. mivjeqi fanjarasTan. vagoni
sanaxevrod Zlivs aivso. Cems win metad maRali, saxegamxdari qali dajda,
tuCebze CaxCaxa pomada esva. Cemsken ar gamouxedavs, idayviT daeyrdno Can-
Tas, Cvens wreSi uniWobiT cnobili mwerlis romani gaSala, kiTxva daiwyo.
matarebeli male daiZra, qali sul kiTxulobda. fexebi ki sakmaod sruli
hqonda, sruli da maRali. tuCebic brtyeli...
is qali qsanSi Cavida. naqsovi qudi TiTqmis warbebamde Camoewia, ori
CanTa mihqonda, patimar qmarTan Tu midioda, ratomRac warmomidga _ Tavisze
dabali qmari eyoleboda, Tanac meloti, eWira axla armatura da cols
elodeboda.
im maRali qalis adgilas dedaberma Camoiwia. is dedaberi sul pirs
atokebda, TiTqos kevs ReWavso, magram kevs ar ReWavda, raRac nerviuli daa-
vadeba hqonda.
Cvens iqiT karts TamaSobdnen sofleli gogoebi da biWebi, Tanac „du-
raCkas~. gareT merCivna yureba.
gareT moTeTro-monacrisfro xriokebs nislebi daswoloda. zemoT,
gorebze, Tovlis narCenebic moCanda, mtkvari civi iyo, neli, moruxo. mt-
kvris pira wnorebze kaWkaWebi qanaobdnen. xriokebze yvavebi isxdnen, zogi
dafrinavda. Zalian mominda im xriokebSi da nislebSi yofna, mainc Sevikave
Tavi. qvaxvrelSi Cavedi, ufliscixeSi vapirebdi asvlas.
aq ukve namdvilad cioda. TiTqos yvelaferi uZravi iyo, nislebic,
Rrubliani cac, magram mainc msusxavi, nestiani niavi modioda. ufliscixesac,
zemoT, uZravi mkvrivi nisli edga, iqauroba, udaburad, ukacrielad gamoiyure-
boda. mere _ TiTqos uZvelesi, uzarmazari Tavisqala iyo, mravalgan Cax-
vretili, Camsxvreuli, amofleTili.·· ·
erTxel viyavi aq. maSin zafxuli iyo, irgvliv _ simwvane, mindvris yvavile-
bi, sicxe. gamoqvabulebSi ki sasiamovnod griloda. xalxic muSaobda, Txridnen,
radacebs aSenebdnen. axla civad idga yvelaferi. gzaze, alag-alag, talaxic
iyo. iZulebuli vxdebodi Robis ZirZir mevlo, iq kidev eklebi medebodnen.
daZvelebuli, gasacodavebuli bondis xididan RimiliT Cavcqerodi mt-
kvars. wyali kidev ufro civi iqneboda, vidre xidis rkinis gvarlebi. Wala-
Si ki simwvanec iyo aqa-iq. idgnen foToldacvenili didi verxvebi. jafara
daCxaoda maT totebSi.
mere kldeze daviwye asvla. vCerdebodi da avyurebdi maRla. raRac
axali gamagrebebi iyo, raRac rkinebi, ficrebi, Sevdiodi Camuqebul gamoqv-
1296
abulebSi, iq simyudrove iyo, magram gausaZlisi simyudrove, saxe damisvel-
da, TiTqos metiros. mere erT gamoqvabulSi gaSlili Tiva vnaxe, etyoboda,
viRac iwva xolme zafxulSi, davjeqi im Tivaze. viyavi sruliad marto im
kldeebSi, cxvirsaxociT vimSralebdi nestiT dasvelebul saxes.
Tavidan ras vfiqrobdi, araferi maxsovs. erTi es midgas Tvalwin: Cayu-
Cebuli sofeli gaRma, kvamlebi, Sorsac saxlebi da kvamlebi, sul axlos ki _
jerac isev molurjo nari, TeTric aris aseTi nari. xandaxan erTmaneTSia
areuli TeTrebi da lurjebi. naric uZravad idga. frinvels mainc amoeRo
xma sadme....
jibeebic veRar miTbobda xelebs, ubeSi Seviyavi da vijeqi ase.
ho, es mafiqrebda, _ vinmes rom davenaxe, ras ifiqrebda Cemze? vina var,
ras vakeTeb aq? pasuxi momzadebuli mqonda, _ „ufliscixes vswavlob, mis
warmomavlobas, mis rols saqarTvelos cxovrebaSi~. ra kargia, ara, uflis-
cixe da `roli~!.. gameRima. Tiva kuTxisken mivwie, iq mivweqi, miviyunWe. axla
Cemi coli Salaxos... fui, fui, fui... kidev ufro movibRunZe, ramdeni Cemze
ufro gabiTurebuli qmari yofila aq ase mobRunZuli momxdurTa SiSiT,
col-Svilis Tvalwin. coli _ namdvili qarTveli qali, lamazic, Rirseulic,
Svilebic kargebi, sul morCili TvalebiT mayureblebi... kaci mainc mobRun-
Zuli, mtris gaSiSvlebuli maxvilebis SiSiT... am fiqrebs mainc movicileb,
Tu kacobisa rame maqvs SerCenili... da movicile, daviZine. da ra dam-e-
sizmra, Tu fiqriT davinaxe: erTad midian Cemi coli da Cemi bavSvebi, Cemgan
wasulni, aseT xriokebSi, cotac da gadaefarebian SemaRlebas, cols niavi
uwewavs, mokledSeWril SeWaRaravebul Tmas. amaswinaT nasicxari gogona
Cerdeba da gulTan miaqvs xeli. gulSi mas Suilebi aqvs. aq mesmis is Suili.
biWi gaborotebuli TvalebiT moixedavs ukan. gogoc umweTa, biWic, cols
qari aqanavebs aqeT-iqiT SemaRlebaze. me xmali miWiravs, wveriT miwaze midevs,
xmlidan miwaze Cadis sisxli...
gameRviZa sicivisagan gaTanguls. avdeqi, viyurebodi gareT, Cemebs dave-
Zebdi. aravin Canda, kankalma amitana, gaviqnie xelebi, palto miSlida, gavix-
ade, daviwye xelebis qneva da buqvna. „ai, vin buqnaobs!~ gamedRima, isev Cav-
icvi palto, isev davjeqi, mere mivxvdi, rom cra daewyo. mivedi karTan, ukve
dasvelebuliyo kedlebi. kargi iyo wvimis winaSe dgoma. Tan SimSilic vig-
rZeni _ esac msiamovnebda. wavedi zemoT-zemoT, eklesiamde. eklesia dake-
tili iyo. ukve kargadac wvimda. gamovbrundi, fexs maCqarebinebda Tavqve,
erTgan davsxlti, davvardi. palto ar damsvria. ise _ mesiamovna kidec.
gvirabs wavadeqi. gvirabSi kibe iyo, bneloda. nel-nela, nabij-nabij Cavdio-
di. rom vixrebodi, sizmari midgeboda Tvalwin _ xmliT rom viyavi daxrili.
1297
ra sisxli iyo Cems xmalze? ras niSnavda es sisxli? Tavis gaqneviT vi-
cilebdi wuxils. Cavedi dabla. dablac wvimda, magram gvirabis Semdeg gaS-
lilma sivrcem da sinaTlem Sveba momgvara. gaCqarebuli wavedi xidisken.
qvaxvrelis baqanze gadafarebulSi Sevedi, iq skamic iyo, davjeqi, dro
uamravi mqonda, fiqriT ki, vcdilobdi, Zalian cota mefiqra. vuyurebdi xeebs,
buCqebs, balaxebs, qvebs, kenWebs, wveTebs. yvela Tavis adgilze iyo, yvela uS-
foTveli. midiodnen erTmaneTis gverdiT Tanabari brwyinviT relsebic.
aqeT rom movdiodi, TiTqos sxva viyavi. axla sxvad vbrundebodi. vkuWavdi
da vSlidi TiTebs, vkuWavdi da vSlidi. TiTebi garjas moiTxovdnen _ lode-
bis zidvas, SeSis Wras, xmlis... sigarets rom aRar veweodi, SeiZleba, imitom.
gaiara erTma sabargo matarebelma, meorem, grialiT, xaTqaxuTqiT, Camo-
varda isev simSvide _ ZaRlebi iyefebodnen sadRac sofelSi, Tanabari Tv-
liT swydeboda wveTebi gadafarebulis saxuravs. bolos samgzavro matare-
belic movida, isev „gori”, avedi. vagonSi Tbiloda. aqedanac Zalian cota
xalxi iyo. isev fanjarasTan davjeqi, vijeqi da gareT viyurebodi. iseTi
grZnoba mqonda, xriokebis gadasavalze Cemebi unda damenaxa. cotac da Cai-
kargebodnen nislSi. nislSive eweoda xmals Savi giorgi saakaZe. mere vi-
Rac damijda win. Sevxede. is qali iyo, is maRali qali, axla ukve tuCebgaba-
cebuli, aqedan mxolod erTi CanTiT, qudaweuli, saxeganaTebuli.
_ isev erTad vmgzavrobT? _ SemekiTxa RimiliT.
_ isev erTad. Tqven aq xom ar muSaobT?
_ ara, ara. _ Cqara Tqva.
uazroba iyo CaZieba.
_ Tqvena?
_ arc me.
orives gveRimeboda. Cemi xnis iqneboda, SeiZleba _ cota ufrosic.
_ dilas rom wigns kiTxulobdiT, kargia, ara?
_ Zalian.
_ ukve daamTavreT?
_ jer ara. vizogeb.
_ Tqvenc izogebT xolme wasakiTxs?
_ ki. ki.
_ mec.
viRac qali movida.
_ ui, _ qeTo!
maRalma qalma gaioca.
_ ui, naTela!
1298
_ marto xar?
qalma me Semomxeda.
_ marto.
_ wamodi CvenTan, gogia da lili.
qalma isev Semomxeda. araferi uTqvams, CanTa aiRo da gahyva. TeZoebic
maRali hqonda. Cemi zurgisken wavidnen. me aRar gamixedavs misken. Tbilis-
Si rom gavCerdiT, maSin davinaxe jgufSi, yvelaze maRali, yvelaze xalisiT
mimavali.
ukve dabindebuli iyo. aqac wvrilad wvimda. mainc Sevikave Tavi, Sin ar
wavsulvar. sadguris quCazeve, muSa xalxiT savse sasadiloSi „salianka~ da
limonaTi aviRe. nel-nela virjebodi, xalxs vuyurebdi. TiTqmis yvelani
madianad Wamdnen. sasadilodan rom gamovedi, ufro ar mominda Sin wasvla.
„kolmeurneSi~ Sevedi, biWbuWobiT iyo savse, didi xmauri idga. uazrod
vuyurebdi Suaaziur sabrZolo films, gmirulad rom ebrZvian uzbekebi bas-
maCebs rusi Zmebis xelmZRvanelobiT. damTavrebisTvis aRar damicdia. gam-
ovedi, arc amxanagebis naxva mindoda. isev ufliscixe mominda. netav isev im
senakSi vyofiliyavi, Tivaze miwolili. axla, albaT, saSinlad bnela, bnela.
mivdiodi xidze, isev wvril wvimaSi. „axla rom wyalSi movadino tyapa, uceb
damTavrdeba yvelaferi, Tu gamiyvanen Cemi mklavebi?! sad, am betonis la-
birinTSi?!~ viare isev fexiT, davsveldi, palto damimZimda, qudmac gaatara
sisvele, bolos mainc avedi troleibusSi. ·
kari meuRlem gamiRo.
_ egre wvims? _ ikiTxa ubralod,
_ wvims.
bavSvebs ukve eZinaT, adre daiZineso.
qudi da palto sakidarze davkide.
_ kerZi Tbilia, _ esac miTxra meuRlem.
me samzareuloSi Sevedi, qvabs saxuravi avxade, isev davaxure, xelebi
davibane. ar mSioda, magram mainc SevWame oriode lukma. TerTmeti xdebo-
da. vijeqi da xandaxan Tvalebs vxuWavdi. sxvanairad veRar vxedavdi uflis-
cixes, Zvels, uzarmazar, ucnaur Tavisqalas. me im TavisqalaSi vijeqi. bnelSi,
bnelSi.
TefSi da kovzi gavrecxe. isev saabazanoSi Sevedi. kbilebis xexva daviw-
ye. cxeli wyali Sewyda, civiRa modioda. am civma wyalma gamaxsena. wels
zeviT gavixade, daviwye banva, mere TqrialiT gadavleba. sxeuli mtexda, mainc
vivlebdi _ beWebzec, Tavzec. rom vmSraldebodi, sarkeSi viyurebodi. msx-
vili wiTeli kunTebi mqonda. xelis mtevnebi _ kidev ufro Zlieri. meCvene-
1299
boda, neknebs gamovaclidi am mtevnebiT mtrebs. mtrebi ki arsad Candnen,
Cemi meuRle kidev ufro Capataravebuliyo sawer magidasTan. bavSvebi yure-
bamde gaxveuliyvnen sabnebSi. xelebs maRla vwevdi, TiTebs vkumSavdi da
vSlidi, TiTqos viWerdi da vuSvebdi raRac uCinar frinvelebs. gogom
ZilSic amoioxra. ·mivedi da Tbil safeTqelTan vakoce. ZilSive gaeRima.
frTxilad gamovbrundi, TiTqos mTel Cvens binaSic es mqrqali Rimili
idga da rogor mixaroda! sabralobeli araferi iyo am RimilSi.
`patara biWi golgoTaze~, 1989
`ufskruli qalaqSi~
`uReltexili~
diliT uReltexilze amovediT. mze jer ar iyo amosuli, mere nela dai-
wyo amosvla. Cven videqiT da mTis orive mxares mSvenivrada vxedavdiT.
mzesTan erTad xeobidan nislebmac daiwyes amosvla. jer mTebis kalTebi
kidev Canda, mere isinic nislebSi gaexvivnen, mere nislebi zeviT amovidnen
da Cvenc dagvmales. roca nisli gaifanta, mze acxunebda. Cven videqiT da
mTis orive mxares vxedavdiT. orive mxares xeobebi iyo da wyali Zlivs
SesamCnevad miikvlevda gzas.
_ ager wyali, _ vTqvi me.
_ mand wyali ar aris, mSrali xevia, _ Tqva berdom. _ me aq gavizarde.
Cven vijeqiT jebiris Tavze da ara vsvamdiT. ara vsvamdiT imitom, rom
sasmeli ara gvqonda.
_ ra kargi iqneba axla Rvino, _ Tqva sulxanma.
_ Rvino da mwvadebi, _ Tqva berdom.
_ Cqara mainc gaakeTon manqana, _ vTqvi me.
yovelTvis agrea am mTebSi, gzebi gafuWdeba, mTeli dRe dgas mere manqana,
_ Tqva isev berdom.
jebiris qvemoT, xevSi, cota wyali midioda; jebiris zeviT ki mTeli tba
idga. marjvniv kldeSi gvirabi Sedioda da iq gadioda tbidan wyali. jebi-
ri Zalian didi iyo. is mTel xeobas ketavda. mis garSemo yvelgan udaburi
tyeebi Canda, qveviT xevSiac gza TiTqmis ar iyo da yvelas ukvirda jebiris
aq aSeneba.
_ neta ugzod rogor aaSenes, _ Tqva sulxanma.
Cven vijeqiT isev iq, jebiris Tavze, xevSi, gafuWebul manqanas vuyurebdiT
da vfiqrobiT mwvadebze. Zalian Sors, xevis mosabrunSi, nisli gamoCnda.
1301
nela wamovida zeviT. mere mTebidanac daeSva nisli. mTis kalTebi Camoiw-
minda, xeoba ki Caibura da Camrgvalda. nestianze tye moCanda Zalian mwv-
aned. tyidan patara gza gamodioda jebirisaken, gzaze viRac kaci modioda;
Cexuri fexsacmelebi da galife ecva. galife Txel windebSi hqonda Cat-
anebuli da didi priala qinZisTaviT hqonda damagrebuli. is ratomRac
iRimeboda.
_ gamarjobaT, _ Tqva man samjer.
_ sulxani da berdo wamodgnen. xeli CamoarTves, mere me gamacnes.
_ madlobT, madlobT, RmerTs madlobT, _ usiamovnod welavda is si-
tyvebs, _ TqvenisTana nakiTxi, ganaTlebuli xalxis naxva ganZia CemTvis, Tqven-
Tan saubaric ganZia CemTvis, gaicani, kanav (kana Cumad mopa ruliyo, mas Tme-
bi ukan gadaevarcxna da bakebi hqonda gaSvebuli). kanav, es xalxi CvenisTa-
nas ass jobia, aTass jobia. sul meoTxe, mexuTe kurselebia, es amxanagic maTi
amxanagia, wels amTavrebs, ara? didad ganaTlebuli, kargi ojaxis Svili.
kana saTiTaod gvarTmevda xels. meoreTi Tmebs is worebda. me saSin-
lad ar msiamovnebda misi gawelili laparaki, magram ratomRac viRimebo-
di; albaT, qebam Tavisi gaakeTa, mainc momefxana guli.
_ Sen rogora xar, mTiulo, _ xeli dahkra mas mxarze sulxanma.
_ cudad, cudad, Tqven ro kaci ver dagxvdebaT, rogor unda viyo, _ daiw-
yo isev man; mere Tqva _ arayi ara maqvs, arc xorci, xo iciT mTis ambavi,
mwiria niadagi, arc modis. iSviaTad Tu iSoveba.
_ aq versad viSoviT sasmels? _ ikiTxa sulxanma. galifianma jebiris
iqiT mdgar sayaraulos saxlisaken gaixeda, mere jibeebi moiCxrika, _ SeiZ-
leba yarauls hqondes, _ Tqva man. sulxani wavida. mere sami boTli arayi
moitana. ori boTli xelSi eWira. erTi jibeSi edo. man Cven win betonze
daawyo boTlebi da Camojda. daviwyeT sma. mosuli enas ar aCerebda. svam-
da da laparakobda. kanac laparakobda.
_ axla mwvadebi... _ inatra berdom.
_ bodiSi, bodiSi, _ ambobda kana, _ erTi papirosi ar geqnebaT?
_ risi bodiSi, aiRe. kanam xeli majaze damartya zrdilobisaTvis, mere
papirosi amoiRo.
me galifiansac gavuwode, manac ori aiRo, erTi yurSi gaiCara, meore
pirSi Caido da asanTi momTxova.
_ SevTveriT. galifiani ki laparaks ar aTavebda. kidev movitaneT ori
boTli. is isev laparakobda, mere wamodga, daclil boTlebs almacerad
daxeda da loSna-ficili daiwyo. Sig tuCebSi makoca, Semdeg uceb mitrial-
da kanasken _ modi, kanav, Senc gakoco, _ Tqva da gadaexvia. me uxmod vawmen-
1302
davdi Cems mxars tuCebs. is isev motrialda; mTvrals saxe mobrecoda da
ufro uSno iyo... gverdiT amoglejili kbilebidan nerwyvi mosdioda. is
mwvane galifeze ecemoda Sav laqad.
rogorc iyo, gakeTda manqana. CavjeqiT. manqanaSi darCenili mgzavrebi
Tvlemdnen.
galifiani jebiridan gadavida da tyeSi Semaval viwro gzas gauyva. kana
isev iq idga. axla manqana nela migoravda xevSi, mere gzaze gavida. gzam
meore mosaxvevi aiRo, tye ufro gaxSirda. me vijeqi gaberili. raRac saSin-
lad ar msiamovnebda. ar msiamovnebda is, rom mTaSi amosvlisTanave aseTi
xalxi Segvxvda.
_ xevsurebs gvarcxvenen, _ Tqva TavisTvis sulxanma.
_ gamamaZaRlebul glexze mamaZaRli tyuilia, _ Tqva berdom.
_ Cem Tavze brazi momdis, _ Tqva isev sulxanma, mere kidev Tqva, _ glexi
rom kulturaSi Sedis, sanam Seva yvelaze cudi maSin aris.
_ alali namdvili glexi sul sxvaa, _ vTqvi me.
_ alali glexi? alali glexi ki, _ Tqva viRacam Cems ukan.
_ Cveni xevsurebi aiRe _ vinc ar garyvnila jer, _ guli moeca sulxans.
es me vicodi, rom xevsurebi marTla vaJkaci xalxi iyo, es ori Zmakacic
xevsuri iyo. „ra biWebi arian xevsurebi, _ vfiqrobdi, _ ra vaJkacebi, marTla
arcxvenen iseTebi sxvebsac“.
manqana isev zeviT migoravda. nislebi nela Cadiodnen xevSi dasaZine-
blad. zeviT ca cota Jami iyo da JinJlavda. gza sul tini iyo; Cqara tye
gaTavda da daiwyo ialaRi. ialaRidan tyis pirisaken naxiri eSveboda, tyis
pirebSi binebi idga, mwvaneze saqonlis bakebi Savada Canda. cxenebis jogi
qvevidan zeviT midioda ZoviT. mejoge faSats aWenebda bilikze.
_ erTi cxeni maWenebina, _ vinatre me.
sulxani Cumad ijda; berdo viRac qals elapara keboda. me cxens vuyureb-
di da Wenebaze vfiqrobdi. manqana ki sul zeviT midioda. mere kidev sul
zeviT midioda. mere isev gaCerda. aqedan gza isev qveviT eSveboda, oRond
iqiT mxares.
_ uReltexilia, _ Tqva mZRolma. Cven CamovediT.
manqana isev daiZra. Cven videqiT da vuyurebdiT rogor migoravda is
qveviT.
_ cremlebi mereva, roca Cem Zirebs vuyureb, _ Tqva sulxanma.
berdos gakvirvebuli saxe hqonda, mere xmamaRla daiwyo xevsuruli
goTas simRera. garSemo siwynare iyo da xeobaSi nislebi iwva. ratomRac
ar mesiamovna simRera.
1303
_ gitiria odesme, sulxan? _ vkiTxe me.
_ ara, _ Tqva sulxanma.
Cven Saragzidan gadavuxvieT da biliks davuyeviT. sul ufro cudad
moCanda xeoba, mere aRar moCanda. mTebi iyo Savi, xeoba ufro Savi da saSi-
Si.
_ Cqara mTvare amova. _ Tqva berdom.
_ mTvares ra unda, guSin daiwyo Tve, _ Tqva sul xanma.
Cven daSveba daviwyeT.
berdo isev mReroda, sulxani da me Cumad mivdioiT.
_ jer mindoda berdos gaCumeba, magram mexaTreboda, mere SeveCvie da
mec avRiRindi. sulxani isev Cumad midioda win.
mere davjeqiT da visvenebdiT.
ca mowmendili iyo, varskvlavebi mTaSi kriala da didi moCans.
Soridan motoris griali ismoda. Cven Tavze SxuiliT midioda reaqti-
uli, mas boloze raRac TeTri masa eba, odnav ganaTebuli, ukan meore mos-
devda sroliT, albaT manevrebi aqvT, _ gavifiqre.
_ manevrebi aqvT, _ Tqva berdom.
_ Zaan ki momSivda, _ Tqva sulxanma.
mec Zalian mSioda, magram ar vambobdi. ratomRac mesiamovna, rom sulx-
anma Tqva pirvelma SimSilze da ara me.
me vijeqi, TviTmfrinavebs vuyurebdi da vfiqrobdi _ „axla qveviT xev-
surebi qeifoben, arays svamen da mwvadebsa Wamen. albaT, berdos Zma aris
Tamada. neta rogor mwvadsa wvaven xevsurebi“.
_ wavideT, _ vTqvi me.
sulxani isev win wavida. Cven uxmod mivyeviT. sadRac ZaRlebi ayefdnen.
me nakelis suni meca. ufro movumateT nabijs. berdos saxls uxmod Semovu-
areT. ZaRlebma icnes patroni da lokva dauwyes. uceb davadeqiT moqeif-
eebs Tavze. CawiTlebuli sifaTebiTa da didi TaTebiT isxdnen xevsurebi.
_ vinc movida, gaumarjos! _ Tqva berdos Zmam, aleqsim. xevsurebi xmau-
riT wamoiSalnen. yvela erTad laparakobda. viRaca Zalian xmamaRla du-
dunebda „RmerTo, Seunde berdias“. aleqsi CemTan movida, xeli kefaze mo-
mkida, meore xeliT Ji pitauriT savse yanwi momitana pirTan da Tavi gad-
amiwia. aryis myrali suni meca. mainc daviwye sma. zogi ylupi gulze meRvre-
bo da mere Sarvlis saTaveSi Cadioda da barZayebs misvelebda.
gaxurda sma.
sufraze moxarSuli xorci da gamoxruli Zvlebi eyara.
CawiTlebuli sifaTebiTa da didi TaTebiT Rreobdnen xevsurebi. Cqara
1304
garmonic movida. mzeqala sufris kuTxeSi ijda da ukravda. me mis gverdze
vijeqi da vuyurebdi. arayi tanSi mivlida. me viberebodi sasmelisagan.
ufro axlo vekrobodi mzeqalas. is ki ukravda, Tan wvrili xmiT amRerebda
„qistebma cixe gastexes, boli adines qvazeda“, mere aRar ukravda. axla ber-
do mReroda mTeli xmiT „haida, goTav, goTao, rodisRa moxval gonTao“, _
mosZaxodnen xevsurebi, movZaxodi mec da ufro vfarTovdebodi. mzeqala me
ar miyurebda, tani Cemken hqonda, saxe ki garmonze edo. misi ZuZu mkerdze
mxvdeboda. magis saqmro aqa zis, _ miCurCula berdom. me amRvreulma Sevxede,
mere nela Sevupare xeli iRliis ZirSi. misgan erbosi da wivis suni modio-
da. ufro memateboda Jini.
sufris iqiT raRac CoCqoli atyda.
simRera miwyda.
viRacas akavebdnen xevsurebi. is viRaca ki Cemken ixedeboda da imuqre-
boda. me aqeT kuTxeSi vijeqi. is iwevda da yviroda: _ Tbilis ggonavsa aq!
viRacam mec mtaca xeli, axla me viweodi da vyvirodi:
_ aq Tbilisi ki ar aris!
mere mivxvdi, rom mec imas vyvirodi, rasac is. ratomRac cota davwynar-
di. is ufro gaxelda.
_ aq xevsureTSi as eg. _ Tqva viRacam Cemze.
_ Sen bed ro Tbiliss ar varT, stumar xar Cven, _ iZaxda is.
_ morCeb Tu ara, mindiav, _ daiyvira berdos mamam da sila sTxliSa imas.
mindia gayuCda, mere TavCaweuli gaiyvanes.
_ magis sacolea mzeqala, _ miTxra berdom.
_ gavige, _ vuTxari me.
_ aba, Seni sacole iyos, _ Tqva berdom.
me vijeqi, Rrmad vsunTqavdi da ukve vnanobdi. „ra kargi vaJkaci yofila
mindia, stumari ro var, damiTmo, me ki mis adgilas ar vapatiebdi aravis, arc
stumars. is TviTonac arafers ar gaubedavda Cem sacoles arafriT. me ki...
albaT, aRelda Zalian, imitom daiwyo muqara, ginebiT ki ar Seuginia“, mere
isic momagonda, rom berdos mamam saxalxod sila gaakra da iman xma ar
amoiRo. gamovfxizldi. aSkarad momwonda aseTi pativiscema ufrosisadmi.
„marTla vaJkaci da alali xalxi yofila xevsurebi, ras niSnavs gauryvnelo-
ba“, vfiqrobdi.
_ karga moiqca, ro gaCerda mindia, _ vTqvi me.
_ mamam ro gaartya? _ ikiTxa berdom.
_ aq wes ar aris. xevsureTSi ufross verc xels _ Seubruneb, verc danas
daartyam, _ aryis yanwis gavseba daiwyo sulxanma. is ukve mTvrali iyo da
1305
xevsurulad uqcevda. „ra vaJkaci xalxi yofila aqauri xev surebi, _ vfiqrob-
di, _ isini gzaze ro Segvxvdnen, ueWvelad Seubrunebdnen xels“.
isev gagrZelda sma. isev daviTveri. CawiTlebuli sifaTebiTa da didi
yanwebiT xvrepdnen alalais xevsurebi. Cem pirdapir, kedelze xevsuruli
fardagi ekida. mis SuaSi fari iyo moxatuli. ferebi iyo mraval feri, Wre-
li da Tvalebi mereoda. mzeqalas adgilas lela ijda da „TuSi var, magram
kargi var“, wri pinebda viRac bansaviT aZlevda. sadRac yayani wydeboda
da yvinTvas iwyebda. rogor CameZina, aRar maxsovs.
diliT Tofis xmasaviT xma SevigrZeni. Tavi wamovwie, aryisgan gabrueb-
uli mqonda da mtkioda. ezoSi berdos debi kiodnen. sam xevsurs mindia
hyavda gakavebuli, me bajbajiT Cavedi qveviT; balaxebSi berdos mama egdo
da mwvanes wiTlad Rebavda gaxleCili mkerdidan. qalebi kiodnen. gakaveb-
uli mindia gadagdebul Tofs uyurebda; aRar SfoTavda. is aivanze aaTries.
xel-fexi gaukres. xelfexgakruli egdo Zirs da Cumad imeorebda:
_ ufros kacs as, verc xels Saubruneb, verc danas vkrav, ra unda meqn, Tof
vesrol, ra unda meqn sxva!...
gamomcemloba palitra L, 2012, t.6.
iyo Cvens ubanSi ormoci wlis winaT erTi „qveynis amomgdebi“ biWi _
RaWuna ioseba, meRore garielas Svili.
waiyvanda am RaWuna iosebas mamamisi tyeSi da xandaxan mTel kviras iqa
hyavda. Camovidoda mere ioseba da dadioda medidurad gaSlili bairaRiv-
iT. jibeebi moxaluli wiwiboTi hqonda savse. erT muWa wiwiboSi erT nazu-
qs anda or CurCxelas gvarTmevda, Tan is nazuqi da CurCxelebi rbilebic
unda yofiliyo da tkbilebic. dajdeboda naxureb Toneze saRamoTi, Se-
mogvisxamda mxolod imaT, vinc feSqaSs miutanda, _ vaSls, gulabs, Cirs, _ da
gviyveboda tyis ambebs. saocari iyo, Tavzardamcemi iyo mis mier davlili
tyeebi.
gamovidoda, dacucqdeboda bilikis piras patara Savi eSmaki, pirwavard-
nili drastia buRalteri, uRutunebda Rorebs da siamovnebisagan TeTrad
ubrundeboda Tvalebi. Caeyrebodnen dasicxuli Rorebi WaobSi, gamocur-
deboda ori didi gveli, dedali da mamali, mosZebnidnen mawovar deda Rors
da mieZagrebodnen ZuZuebze. modioda mere is deda Rori da mosTrevdnen
is gvelebi, veRar anebebdnen gemriel rZes Tavs. RamRamobiT, qarSi taSunis
velze mofrindebodnen cocxebze msxdari grZelkanWa kudiani qalebi, Caa-
bamdnen wres da iyo erTi buqna da taSiscema, caSi daafrialebdnen sakuTar
sacvlebs. magram yvelaze saocari da SiSis Jruantelis momgvreli mainc
Tevdore Citebi iyvnen _ saqoneli rom dakarga patara da_Zmam, Sin rom
veRar dabrundnen dedinacvlis SiSiT da tyis RmerTma Citebad aqcia. cx-
ovroben axla xis fuRuroebSi, mtredze cota didebi, sanaxevrod titvlebi,
TaxTaxeben SiSisa da sicivisagan da drogamoSvebiT kankaliT gasZaxian
erTmaneTs: „Tevdore,i pove?!“ „vera,vera!“,„Tevdore,i pove?!“ „vera,verao“,
_ amoujdebaT guli da aqviTqviTdebian pirqveCamxobili ymawvilebiviT.
Tan Tvalebi hqoniaT, _ iosebas TviTon hyavda nanaxi, _ „Cven patara gogos
1314
ro aq“, sul sacodavi cremlebiT savse! es ambavi didad gvasevdianebda da
iseT gunebaze gvayenebda, gvindoda, erTmaneTs uxmod movferebodiT.
marto iosebas ar etyoboda Cvennairi morbileba. _ vai, vaio! _ astexda
uceb, migvyrida aqeT_iqiT da ToneSi wayiravdeboda, TiTqos Zvirfasi rame
Cauvarda da imas eZebso. Cvenc, raRa Tqma unda, imwamsve pirqve Cavemxo-
bodiT, maSin is dagvcxebda, da dagvcxebda, Tan TviTonve yviroda, romeli
xar, romeli icemebi, Seni ase da iseo.
movidoda Tovli da kidev erTxel gaibebRveboda da gadidkacdeboda
ioseba. Cven rom Tbilad CavifuTnebodiT, is daglejil qalamnebSi wahyof-
da SiSvel fexebs, viTomc araferio, ise gamovidoda TavianTi baniani saxl-
idan, daiWerda mWadis natexs, dajdeboda gzis piras, qvaze, Tan cot_cotas
cicqnida im mWadis natexs da Tan mReroda:
mWadi gamzardelaa,
puri _ mamkakvela,
mWadi _ gamqcevelaa,
puri _ damxlarTvela…
gavutandiT am „gamzardela mWadSi“ wminda, gamtkicul purs da gavucv-
lidiT, _ erT wil mWadSi ori wili puri unda migveca. dadebda mWads purze,
gadazomavda gulxalvaTad, kidev Tavis sasargeblod, gadatexiTac TviTon
gadatexda, mere ijda da gemrielad ilukmeboda, mWads kidev viTomc yveliv-
iT miacicqnida xolme purze.
am „gamzardela mWadis“ wyaloba Tu iyo, ara marto CvenTan, ori_sami
wliT umcrosebTan, Tavis tolebTan SedarebiTac msxvili iyo da Ronieri.
zafxulSi, sabanaod mimavlebs, botiviT wagviZRveboda „alublebis mosalama-
zeblad“. moeqceoda yvelaze maRal, axalgazrda alubals kenweroze, Cae-
Wideboda wverSi, gadmoxteboda da im wversac Tan gadmoiyolebda. Tu mi-
wamde ver CamoaRwevda da haerSi daekideboda, _ damwiT, damwiTo, _ dagviZa-
xebda da vecemodiT Cvenc fexebSi, davwevdiT, CamovitandiT imasac da alub-
lis kenwerosac.
kenweros xils xom araferi sjobs, miT ufro _ kenweros alubals!
vWamdiT, vnetarebdiT da xotbas vasxamdiT iosebas.
_ „Savo Wiro! xorvel!..“
dedamisi, _ maSin erTi wioka qali, _ gamovidoda, Semodgeboda daTi-
kaanT gomuris Tavze da gadmoiZaxebda Walebisken:
_ iose! sagore! agordi, dagordi, miwaSi Cagordi! qvis qveS xar, Tu qvis
zemoT, Tu qvis zemoTa xar, am wuTSi aq gaCndio. sxva mxriv, kldis natexiviT
gaugonari ioseba dedis Zaxils upasuxod ar dastovebda. movdivar, moo, _
1315
da uxalisod, magram mainc wabuzRundeboda Sinisaken.
am wioka qalikam erT zafxuls fexi iRrZo, nasamxrevs wyarosTan gamod-
ga joxze dayrdnobili da qveyanas amcno, rogor daemarTa es ambavi. _ qaao,
modiT da nu daijerebTo, dilaso, xidze rom gavdiodi, zaqaraanT kaklidan
yvavma damCxavlao. im yvavis daCxavleba iyo, damisxlta fexi iqve, xidTan, da,
ai, ra dReSi Cavvardi, joxiT Zlivs gamovxanxaldi gareTo.
wavida gaalmasebuli ioseba, avida zaqaraanT kakalze, sadac im yvavebs
bude hqondaT, rogor gavida budemde, sakvirvels aris yvela, amousxa dau-
bumblavi baxalebi da saTiTaod CamouxeTqa Zirs. dahfrendnen, dasCxaod-
nen, dahkapasobdnen yvavebi, marto orni ki ara, bevri, magram ar Seepua iose-
ba, oTxi baxala hyavdaT da oTxiveze gamwarebulebi dasxa is avyba yvan-
Calebi. jer xom ifrines da iSavdReves yvavebma, dedalmac da mamalmac, yur-
Tasmena aRar iyo imaTi Cxavilisagan, mere dasxdnen sul maRla, mxrebSi
TavCargulebi, casSeCerebulebi, gaqvavebulebiviT, da iq daaRamdaT egreve.
_ Sviloo, _ mivida iosebasTan dedamkvdarianT didi beberi efemia, _ ar
geSinian, rom dedaSeni Cavardes egeT dReSi, rogorSic eg yvavebi ariano?!
_ me arafrisa meSiniano, _ amayad miugo iosebam, _ uaress vuzam, vinc ki
dedaCems awyeninebs, me arafrisa meSiniano!
_ ar SeiZleba, ara, Svilo, egreo, _ da wavida dedamkvdarianT didi be-
beri sinanulis Tavis qneviT. ioseba erTxans TvalebmoWutuli uyurebda,
mere masaviT, efemiasaviT, moiRuna da gverdze gadaqanda, piric bebrulad
momuwa da aacmacura, ramdenime nabiji flatuniT, krusuniT gaiara, mobrun-
da mzakvrulad gaRreWili, Tvalebagizgizebuli, _ hopo! _ xelebi daiqnia da
yiraze gadaiara. mTel im saRamos ise iqceoda, TiTqos araferi adardebda,
xan vis eZiZgilaveboda, xan vis, magram meore dRes uCveulod danaRvlianeb-
uli, saxedanacrebuli mogvadga me da Cems biZaSvilebs.
Cven Ramis ankesebi gvqonda gaSlili Cvens TuTasTan, Wiayelebs vaclid-
iT. dajda xmis amouReblad im TuTis ZirSi, ijda, gviyurebda, qvas qvaze
akakunebda jer wynarad, Semdeg da Semdeg raRac jibriani gametebiT. uceb
zeda qvas Txeli natexi Seaskda, aiRo is natexi, gadaatrial_gadmoatriala,
ceriT fxa gausinja.
_ modiT aqa! _ dagviZaxa Caxlewili, Cayruebuli xmiT.
Cven undod mivxedeT.
_ modiT aqa, gesmiT?! _ brazi Caudga TvalebSi.
mivediT, mivuaxlovdiT raRac oinis momlodineni.
_ wuxelisa, sizmarSi, _ daiwyo TavdaRunulma, _ wuxel sizmarSi is mkv-
dari baxalebi dedaCems ewyo wina, didebi, daberilebi. dedaCemi tiroda da
1316
im baxalebsa hkocnida. erTi baxala miTom Cemi da iyo, eTera, isic titveli,
mkvdari marcxena xeli maRla aswia, axeda, Seabrun_Semoabruna.
_ aem marcxenaTi amovsxi is baxalebi budidan. exla, me rom TviTonve
davisajo Tavi, xo aRarafers dauSavebs dedaCemsa da Cem das RmerTi?
Cven ra unda gveTqva, videqiT da gakvirvebulebi SevyurebdiT.
maSin man elvasaviT swrafad Camoikra xelisgulze qvis fxiani natexi
da xeli isev maRla aswia. Cven SevxedeT da SevZrwundiT, _ uux, Seni! _ xe-
lisgulidan TrToliT mosdioda alisferi mbrwyinavi sisxli da daklak-
nil totebad Camosdevda majaze. naRveli uceb gadahyroda, askinkiliT uv-
lida wres, siciliT uyurebda sisxlian xels da xanac Cven mogvibrundebo-
da saxegabrwyinebuli.
ai, aseTi biWi cxovrobda ormoci wlis winaT Cvens ubanSi, Cems mSobli-
ur sofelSi. axla sad aris is ioseba?
aTas cxraas ormocdasami wlis Semodgomis erT wvimian dRes germanelma
meavtomateebma mokles ukrainis miwaze, roca ieriSze mimavali qarTulad
yviroda:
„midii! midi, biWo, midii!..“
erTtomeuli, 1981
`ucnauri~
***
oTa xma, romelSiac andria markozis Ze SemiZRva, gamaoca mravalferov-
anebiT.
saocari iyo maspinZlis mier gakeTebuli gamoCenil mxatvarTa suraTe-
bis aslebi. maT Soris: kuinjis „arynari“, surikovis „boiarinia morozova“,
maliutinis „partizanTa mzveravi“, grekovis „taCanka“ da ucnobi mxatvris
„saRamo“. saocari iyo andria markozis Zis meuRlis naqargebic; Tevzis
boloiani qali, romelic wiTelfrCxilian TiTs uqnevs zeaprexil ulvaSe-
bian meTevzes; mandoliniani qali, xelkalaTiT yvavilebs rom sTavazobs
boloaburZgnul geds, dairiani qali, xelisgulisodena sayureebi rom dah-
kankurebs ybebze, cisferbantiani kata, kata ZaRlze Semjdari da kidev mrava-
li sxva. magram yvelaze ufro saocari TviTon diasaxlisi iyo. am msuqan,
veeberTela, odnav fermkrTal qals, mTeli im xnis ganmavlobaSi, rac me
maTTan davyavi, kalTaSi ejda ganebivrebuli lekvi da mZime-mZimed usvamda
xels. xandaxan alaparakdeboda, TiTqos TavisTvis, sityvebis ReWiT: ram-
dens vexvewebi andriuSas da ver iqna, ver davaxatvine wiwilebiani kruxio.
amis gagonebaze andria markozis Ze mxolod gaiRimebda, moifxanda ke-
fas da banze augdebda sityvas. is ki ganagrZobda:
_ ai, Tqven rom damixatavdeT wiTel kruxs, oqrosfer wiwilebs; wiwile-
bi, rom Wiayelas misevian da yvela TavTavisaken eweva, ra madlobeli viqne-
bodi, iciT?
am qalis yvavilebiani kaba, nemsis xmarebiT daCeCqvili TiTebi da, rac
mTavaria, modunebuli, uemocio xma, cudad moqmedebda Cemze. igi magonebda
Cexovis Tu gorkis romeliRac gmirs, qonisa da abanoSi CarCenili WinWis
suni rom sdioda, TxuTmet Wiqa Cais rom svamda jerze da muclis zelviT
iuwyeboda „sazogadoebis waxdenas“. me ki mindoda, rom igi yofiliyo mkac-
ri, boboqari. erTi sityviT, iseTi, rogori warmodgenac mqonda muSa qalze
wignebis saSualebiT.
roca veTxovebodi, ukve meaTejer mTxovda:
_ kruxi, oqrosferi wiwilebi, wiwilebi, rom...
_ uTuod. Tu dro viSove, uTuod. _ vpirdebodi, magram aqve vificavdi,
rom am pirobas ar avasrulebdi. ar avasrulebdi ara imitom, rom mezare-
boda, anda ver SevZlebdi. ara. „TqvenTvis, mZinara qalbatono, _ mivmarTav-
1319
di gunebaSi, _ esec kmara, rac oTaxSi gaqvT. CaflulxarT wvrilmanebSi da
iRrCvebiT. saWiroa gamofxizleba, ufro vrclad mimoxedva... aba, SexedeT
sxvebs!“
warmomidga Cveni sammarTvelos oroTaxiani Senoba, sadac Tavmoyrili
iyo sagegmo, kadrebis, teqnikuri da momaragebis ganyofilebebi, sammarTve-
los ufrosis, mTavari inJinrisa da mTavari meqanikosis kabinetebi. igi
frontul Stabs waagavda. iyo yayani, saweri manqanebis tkacatkuci, saangari-
Soebis Cxakuni da dausrulebeli CoCqoli. Sexvidodi Tu ara, Zalauneb-
urad mogindeboda raRac geTqva, raRac gagekeTebina.
aq ki, asiode nabijis manZilze sammarTvelodan, naWuWSi Caketil adamian-
TaTvis damaxasiaTebeli siwynare, Tvlemis momrevi atmosfero iyo.
***
aTma dRem ise gaiara, axlosac ki ar gavkarebivar andria markozis Zis
binas. moaxlovda Tvis bolo. garda imisa, rom saWiro iyo Tviuri angari-
Sis wardgena, xreSdamxarisxebeli danadgarisTvis transportiori unda
dagvematebina. es ukanaskneli ki ise iyo mofurtknuli, rom marto SekeTe-
bas dasWirdeboda oTxi dRe. gaxurda facifuci; aba brjenebi! gorgolaWebi!
qanCebi! WanWikebi! lenta! da davrbodi sammarTveloSi, centralur sawyobSi,
sajiniboSi, garaJSi da meqanikur saxelosnoSi. me ra miWirda _ zeinklebi
iyvnen gawamawiaSi. Ramec ar isvenebdnen: sam dReSi unda gadaecaT saeqs-
ploataciod.
yvelaferi kargad midioda. mesame dRes ki kinaRam CaiSala Cveni biWebis
ganzraxva, da mere ris gulisaTvis!... Cven sakuTari vulkanizatori ara gvyavs.
lentis gadasabmelad saWiro gaxda avtogaraJis daxmareba. aq ki... aRmoCn-
da, rom garaJis gamge momduravad yofila meqanikuri saamqros ufrosTan.
gadamRrZvali biurokrativiT daaWira fexi da erTi ZarRvis gatokebac ki
ar isurva Cvens sasargeblod. moiTxova mkacri sizuste _ SekveTis winaswari
gaformeba, samuSaos dawvrilebiTi aRwera, fasi da, rac mTavaria, sawebavi
masala. sxvas kidev eSveleboda, magram masalas vera mouxerxeT ra, ver
viSoveT. mainc gamgzavnes vulkanizatorTan, iqneb TviTon is dagvexmaros
da gaWirvebidan amogviyvanoso.
kiTxva-kiTxviT mivageni mis saxelosnos. SevaRe kari da gavCerdi. Sig-
niT boli idga, verafers ver vxedavdi, mere gavarCie: rkinis verstakTan
mdgari tansruli qali. mobrunda, gamuruli saxe odnav gaunaTda. _ es an-
dria markozis Zis meuRle iyo _ Tavze xilabandwakruli, saxeloebdakar-
waxebuli.
1320
_ deida nataSa! _ wamoviZaxe xmamaRla da mosvlis mizezi damaviwyda.
gaocebuli vadevnebdi Tvals mis dinj, mozomil moZraobas.
isev man Semaxsena.
_ xo, vici, ai amas movrCebi da movdivar.
_ ki magram ufrosi?
_ romeli ufrosi?
_ Tqveni garaJis gamge. is uarzea.
_ ufrosi saqmea, romelsac vemsaxurebiT.
isev is uemocio xma! isev is auRelvebeli gamometyveleba!
kamera wyalSi Cado, cecxli Caaqro da auCqareblad, TiTqo sakuTar
oTaxs alagebso, yvelaferi miawy-moawyo. mere gaufrTxileblad SemomaCe-
Ca weboTi savse Tunuqis yuTi, saaviacio benzini da kauCuki. TviTon winsa-
fari aikeca, Caiwyo: makrateli (ufro duqardi), naxevari metris sigrZe dana,
funjebi, maniSna, wavideTo. roca alayafs mivuaxlovdiT, kantoris kibeze
dabal-dabali Savgvremani kaci gadmodga. xelebi ukan Semoiwyo, muceli
wamoagdo da gangeb daboxebuli xmiT gadmogvZaxa:
_ nataSa!
nataSam mZimed miixeda.
_ ar iSli? midixar?
_ mivdivar, xo.
_ kargi, _ gakvnita gamgem da kabinets miaSura.
_ kargi, _ gaimeora nataSam. momibrunda, CamoSlili Tma Seikeca xila-
bands SigniT da gamendo:
_ sxvaTa Soris, xuTi ufrosi gamomicvlia am saqmeze muSaobis manZilze,
meeqvse uTuod es vaJbatoni iqneba. misi sityvebi rodiRa meCveneboda im
qalis sityvebad, romelic andria markozis Zis binaze vnaxe. es TiTqo sxva
iyo. modioda veeba, saxenaTeli, dinji, rogorc misi mSobliuri volga. Ro-
nieri, rogorc misi dambadebeli miwa. vgrZnobdi mowiwebas, SiSsac ki. mrcx-
venoda Cemi warsuli Sefasebis da veZebdi sasjels, romelic gamomayid-
vinebda danaSauls... da mivageni.
_ Tqveni kruxis xatva dawyebuli maqvs. xvalzeviT davamTavreb.
_ marTla?
_ gaeRima sasiamovnod.
_ marTla. _ vupasuxe da am ukanasknelma sityvam ori Ramis uZiloba
Semmata.
`pirveli moTxrobebi~, 1953
1321
`fanjarasTan Ramis pirvel saaTze~
mzia, ici, rom sadacaa Cvidmeti wlis unda gavxde da pirvelad vwer wer-
ils... ra ucnaurobaa, ver iqna da ver gadavwyvite, romeli sityva davwero:
„gogos“, „qaliSvils“ Tu „qals“. erTxans imazedac bevri viyoymane, saerTo-
dac, momewera Tu ara, magram bolos mainc, rogorc xedav, gwer... me mand
ramdenime tyuili vTqvi da, Tu ar vaRiare, ar SemiZlia.
pirveli tyuili is aris, rom Cvens sofelSi avtobusi dReSi samjer
dadis, Tqven ki giTxariT, sul ar dadis-meTqi. mindoda, gamogecilebineT,
gacil-gamocileba ki mxolod matarebelze minaxavs da amitom moviqeci ase.
matarebeli aqedan Sors gadis, TiTqmis rva kilometrze. Znelad, rom
xmis gamcemi vinme gadageyaros brtyelgorebsa da ZeZvnarebSi Cakargul
gzaze. sadguric udabur, qarebisgan Sewuxebul trial mindorze dgas. Cveneb-
urebi ukve karga xania aRar dadian aqeT. da me rom Camovedi, isic saRamo
xans, yvelas gaukvirda. TumcaRa vin yvelas! sadguris moriges da sabargo
ganyofilebis koWl muSas, romelmac papirosi mTxova. me amoviRe da TiTq-
mis savse kolofi „yazbegi“ miveci...
meore tyuili es aris. papirosis mweveli arasodes vyofilvar. TqvenT-
an ki wamdauwum vabolebdi. ratom? es umartivesi amocanaa da amis amoxsna-
Si Cemi daxmareba ar dagWirdebaT.
mesame tyuili _ sul ar meSinia-meTqi Ramisa, rom vambobdi, _ Cveulebrivi
tyuili ar aris. me Ramis meSinia, magram meSinia sxvanairi SiSiT.
TbilisSi xom Tovda, aqeT da aqeT ufro moumata. me sul vagonis deref-
anSi videqi da gareT viyurebodi. xan TavganwirviT Semoutevdnen fanjris
minas xorxoSelasaviT mrgvali fifqebi, xanac ukuiqceodnen. gadavitandi
mzeras iqiT, nislSi gaxveuli gormaxebis siRrmeSi da mousvenroba mi py-
robda. sul male marto unda davrCeniliyavi aseT gormaxebs Soris.
da marTlac, rogorc giTxari, kaciSvili ar Camosula Cvens sadgurSi,
Cems meti. mxolod erTi papirosi gamovarTvi koWl muSas Cemi „yazbegidan“,
movukide, marcxena xelze TaTmani Cavicvi, Cemodani aviRe da sadguris ukan
gavedi.
dakvirvebixar, rogoria nisli Tovlze, mzia? SemogiCndeba raRac didi
simsubuqisa da siwmindis grZnoba, mogeCveneba, rom daRmarTze Camavalic ki
aRmarTze adixar. zedmeti tenisgan sul axaldabanils migigavs saxe... miv-
diodi, mivabuqebdi fxvier Tovls da imis gamo, rom araviTari mkveTri xazi
ar iyo Cems irgvliv, Tvalebi mawuxebda, mal-male vaxamxamebdi.
aseT adgilas aqa-iq amowvdili nari da kaWaWa balaxic ki gaxarebs: ey-
1322
reba Tovlis xorxoSi fifqebi am balaxebs, tokaven, kankaleben, ggonia, rom
cocxlebi arian, sicocxlea Sens gverdiT, da warmoidgine Cemi sixaruli,
roca davinaxe, rom narze Citbatonebi isxdnen, gulmodgined ukenkavdnen
raRacebs da Tan: _ Cikir! Cikir! Cikir!
samiode nabijze sanam ar mivedi, ver SemamCnies. mere erTma amomxeda,
Tavi gverdze gadaxara da, Cink! _ vina xaro. me gavuRime. es iman, albaT, sxva
ramed miiRo, SeSfoTebiT Semohkra frTa-frTas da, megobrisTvis aRar dauc-
dia, frTxialiTa da rikrikiT gadafrinda karga moSorebiT mdgar sxva
narze. misi megobaric gahyva.
adamianebic aseTebi varT. erTi-ori kaci gagvitexs guls da mere eWvis
TvaliT vuyurebT yvelas. me xom moyvrulad mivdiodi im CitbatonebTan,
magram mainc ar mendnen. Tumca, rac marTalia, marTalia, piradad me Rirsi
var amgvari undoblobis. merve klasamde Citebis dauZinebeli mteri viyavi.
daujereblad mogeCveneba, magram sinamdvilea, me da Cvenubneli biWebi SaS-
vs rom davinaxavdiT, davRaloTo, da sadac ar unda gafreniliyo, Tan
mivdevdiT. sawyali SaSvi, jer TiTqos yuradRebasac ar gvaqcevda, Cveulebriv
gadafrindeboda xolme erTi adgilidan meoreze, mere da mere ki, raki nax-
avda, ar veSvebodiT, Relavda, Tavgza ebneoda da xandaxan asec momxdara,
TviTonve gaxlarTula buwknarSi an RobeSi. warmoidgine, Cven ras vemgv-
anebodiT im dros, roca an nawvimari iyo, an arada mdnari Tovli Camodio-
da xeebidan!
Citbatonebs rom Sevxvdi, iqve vigrZeni, Ramdeboda. maSin erTi piroba es
vifiqre, ra mniSvneloba unda hqondes-meTqi Rames, roca isedac araferi
Cans, magram ase ar yofila, mzia. Rame mainc sxvaa. saqme marto is ki ar aris,
xedav Tu ara rames. RamiT, gansakuTrebiT axalSeRamebulze, miwierTa mgrZno-
beloba matulobs. vici, es xmebi adrec iqneboda, magram maT mxolod axla
moaRwies Cemamde: sadRac TiTqos motocikli muSaobda, sadRac rkinas rki-
naze scemdnen, sadRac yvavi Tu Wilyvavi kvnesoda, da miuxedavad imisa, rom
meti sicocxle vigrZeni Cems irgvliv, mainc gaviqeci, gaviqeci im muxlamde
TovlSi _ TiTqosda is xmebi sadRac midiodnen da unda davweodi. winaaRm-
deg SemTxvevaSi, xmebi wavidodnen Sors, Zalian Sors da me davrCebodi
sruliad marto, miwaze TrTolviT Camomavali Ramis talRebSi gaxveul
antenasaviT. amgvar yofas odiTganve gaurboda adamiani, _ gesevian TiTqosda
sxva samyarodan mosuli fiqrebi, _ da, Tu mgzavroba iyo, sanam ar gadatyde-
boda Rame, manam ar daadgebodnen gzas.
qaqaniT, xaTqaxuTqiT avedi kolmeurneobis fermis gzaze da iq SevCerdi,
qari amoviRe. aqedan xuTi kilometriRaa Cvenamde. etyoboda, manqanebsac ki
1323
evloT. Cemodani davdgi, Tovli aviRe, cota SevWame, mere xelebze gadavisvi,
saxec SevuSvire fifqebs. fifqebi pawawina, uwyinari mwerebiviT mkbendnen.
gamaxsenda, rogori sixaruliT vuSverdiT xolme saxes Tovls pataraobi-
sas. maSin mxolod is vicodiT, rom sijansaRe Camodioda cidan, axla
guligulSi gveSinia _ Tovlic xom radiaciiT iqneba gaJRenTili?!
mzia, beThoveni ambobda Turme, Cemi stiqia haeriao. rodesac mas umZimda,
yvelafers tovebda da tyis sufTa haers eZleoda. es haeri uyvavebda, aRud-
genda ZarRvebSi gaWedili sisxlis normalur mdinarebas, misi gaficuli
TiTebi isev iwyebdnen sabralo adamianebisaTvis Sromas...
TvalebdaxuWuli videqi im fermisken mimaval gzaze da vcdilobdi war-
momedgina, rogor gamoxatavda mrisxanebas Tavisi stiqiis dakargvis gamo
beThoveni. am xmaze kvnesas daiwyebda miwa, adamianebi saxeze xelebafare-
bulebi gaiqceodnen aqeT-iqiT... da ra warmomidga kidev, ici? Tovlis fifqebi
uZravad gaCerdebodnen haerSi.
is iyo gza unda gamegrZelebina, rom qvemodan sul sxva xma momwvda.
davayure da vicani, briCka Tu furgoni modioda. Cemodani isev Zirs davdgi
da cda daviwye. vicdidi sasiamovno molodiniT. amaSic aris raRac kanon-
zomiereba. rodesac fexiT momavali, anda cxenosani giaxlovdeba sadme
udabur adgilas myofs,sifrTxilis grZnoba gi pyrobs,marto sifrTxilisa
ki ara, ra dasamalia, SiSisac; daRlilobisa Tu mowyenilobis miuxedavad,
amjobineb, martom iaro isev. magram sul sxvaa urmisa Tu furgonis jay-
jayi. am xmas mSvidad xvdebi, radganac ici, adamianma, romelmac gamarTa ure-
mi, uRelSi Seaba zarebi, imTaviTve uari Tqva gulis gamlaRebel qrolvaze.
igi daemorCila sxva adamianebis, sazogadoebis azrs _ gzas. am gzaze, sxvebis
Tvalwin, erTi adgilidan meoreze unda gadaitanos mZime tvirTi. es ki
keTilTa saqmea, tvirTis zidva.
xma moaxlovda, sul axlos movida. jer cxenebma daminaxes da daifru-
tunes, mere kofoze mjdarma kacmac SemamCnia, ukan gadaiwia, cxenebs Tavebi
daaRunina da SemkrTali xmiT daiZaxa:
_ romeli xar!
xmaze vicani, rom Cemi mezobeli dreiZe iyo. am kacs evgeni hqvia, magram
yvelani mxolod dreiZes. eZaxian. „dreiZe, modi! dreiZe, wadi! dreiZe, Wiqa,
bolomde dacale“. colmac ki ase icis xolme Tqma: „ai, qa, Cveni dreiZe rom
avad iyo“...
araferi mi pasuxia, briCkasTan mivedi, jer Cemodani gadavagde Sig, mere
mec gadavxoxdi da, rbil TivaSi rom movikalaTe, maSin amoviZaxe:
_ gamarjoba, dreiZe!
1324
aq imanac micno, givi xaro? _ erTi es Tqva da, sxva araferi ukiTxavs,
cxenebi daZra.
rom icode, ra ucnauri kacia es dreiZe, mzia.. Sexedav, namdvili glexia,
saldaTurCeqmebiani, da bambulqurTukiani, TuSurqudiani, maRali, odnav mxreb-
Si moxrili. mTel sofelSi meores ver naxav aseT gamrjes, magram yovelTvis
nela moZraobs, TiTqos yoveli nabiji gamoTvlili hqondes, Tanac aT sity-
vas erTad ver aTqmevinebs kaci. Congurs ki Turme sul „alaparakebs“,
„atirebs“, me ar momismenia, ise ki, SeiZleba, marTalic iyos. SeiZleba, Cumad
rom aris, sul ismens, sul raRac hangebs alagebs. Tanac Tvalebi aqvs Zalian
naRvliani, keTili.
mzia, etyoba, CemSi raRac aris pirvelyofiluri, veluri. vTqvaT, mSia, ara,
ki ar mSia, xili minda. ras vnatrob xolme maSin, ici? didebul aleqsand-
rul gulabs ki ara, _ tyis pantas, anda gvian Semodgomaze, xeebs rom foTle-
bi aqvs gacvenili, dildilaobiT TrTvili rom aris gagebuli da im TrTvi-
lis qveS, foTlebis qveS koJrian xeWeWurs. i povi! vnatrob xolme, agreTve,
tyis magar Txils, anda xavsian ferdobze Cafenil mwife Sinds, anda zamTris
piras buCqebze SerCenil SeCamiCebul kvrinCxs. kidev uaresi, qveyana rom
„volgebzea“ gadareuli, gazizikebul „volgebze“ _ rom gadaibrinjebi Sig
da mihqrixar galarul gzaze, _ me, ai, aseTi, ZaraSi TivaCagebuli briCka
menatreba xolme, an briCka, an cxenebSebmuli marxili. wamagdo Sig pirqve
da matara. saiT matara, arc es vici. gamogitydebi, arsaiT ar mimiwevs maincad-
amainc guli, TviT mTvarezec ki. erTi esaa, Tu Cemi gzaa, aqeT-iqidan wina
dReebis nawvimari miwa momyvebodes. jer cotaze balaxi iyos, mere _ daTa-
vTavebuli, odoJReri yana. moSorebiT ki mziT gabrwyinebuli mTebi idgnen
_ romelTa ubeebSi xarobs muxa, rcxila, nekerCxali, ifni, mwvervalebs ki
Sehfenia cxvari da Zroxa. Cemi cxenebi midiodnen TavianT nebaze, nela. Tu
marxiliT mival, TovliT gadalesili qe dis ukan amodiodes mSvidi, mSvidi
kvamli.
mzia, aseT rameebs rom vlaparakob, vici, cudad vaxasiaTeb Cems Tavs. vici,
mogeCveneba _ inertuli var, aqedanve keTili, udrtvinveli cxovrebisTvis
da mSvidi ZilisTvis vemzadebi, _ o, Zili marTlac .Zalian miyvars, oRond
sad, ici? an venaxSi, walmiT gadaxurul qoxSi, an arada aivanze. aivanze de-
kembramde mZinavs xolme; gavexvevi Tbilad da mZinavs da mZinavs. magram,
amasTan erTad, petefis leqsze vgiJdebi, RmerTs rom exveweba, RmerTo, Tu
sikvdilia, Sin, loginSi nu momklavo.
viweqi briCkis ZaraSi Cagebul TivaSi, viyavi CayuCebuli da vTvlemdi.
ara, es Tvlemad ar iTqmis, es aris saamuri nirvana, rodesac fiqrebi mkveTr
1325
moxazulobas iZenen da sizmrebiviT gaivlian Sens win. jer Sen da mananas
gxedavdiT erTad. saocaria, Sen da manana rom megobrebi xarT. ticianis
erTi suraTi minaxavs, „ca da dedamiwa“ hqvia. Tqven rom imgvarad dagxat-
oT vinmem, ukeTesi ca da dedamiwa“ gamova. manana kidev ras magonebs xolme,
ici? nu gewyineba da, myudroSi miwolil jiSian, maZRar katas, lamaz, dapewil,
maZRar katas, romelic zarmacad eweva rbil TaTs da ise, gana saWiroa, yov-
el SemTxvevisTvis Camousvams haers. tuCebs ki sul ilokavs; ilokavs tu-
Cebs da viTom mibundovanebuli, magram sinamdvileSi Zalian fxizeli, aqeT-
iqiT avlebs alersian Tvalebs. Zvelad, sul Zvelad mananasTana gogoebi,
roca didebi xdebodnen, Tavis fexebTan mucliT axoxebdnen sardlebs da
saxelmwifos meTaurebs, mecixovneni kalTaSi uwyobdnen cixis gasaRebebs.
mananasTana gogoebi katuri frutuniT, gaalmasebiT _ brWyalebiT da
kbilebiT ebrZvian TavianT metoqeebs. ori aseTi katis erTad gaCereba ar
SeiZleba. ueWvelad yels gadaRadrian. erTmaneTs. magram SenisTanebTan,
rogoric Sena xar, mtkice, uangaro megobroba ician xSirad. nu gewyineba da,
isini albaT ise giyureben Tqven, rogorc yvavilebs, saTburSi gazrdil
yvavilebs, romlebsac movla sWirdebaT yovel wuTs. mananas (da ara Sen)
SeuZlia urigod aiRos kinos bileTebi, fanjridan gadavides, Tu karidan
ar uSveben, arafrad Caagdos marcxi, Tuki sadme damarcxda.
mere manana wavida da marto Sen darCi. Sen rogori iyavi, ici? dabambu-
li Sarvali da cxvris tyavis didi qurTuki gecva. qudic cxvris tyavisa
gexura, ai, iseTi, omis dros rom exuraT Cvens jaris kacebs. ijeqi TivaSi,
mobuzuli, patara. qurqis didi sayelo yurebze gqonda wamofarebuli, Seni
violino Setyupebuli fexebis win gedo da didi, SiSCamdgari TvalebiT
iyurebodi win. cotac da sofeli unda gamoCeniliyo. am sofelSi mSromeli,
patiosani, magram odnav gauxeSebuli adamianebi cxovrobdnen, Sen maTTvis
unda dagekra da geCvenebina, ra silamazis Seqmnaa SesaZlebeli. me ki, Sens
gverdiT, viyavi ubralo medroge, meti araferi, da Sen mimyavdi im sofelSi.
susti niavi saxeSi gvayrida xvriS Tovls, da me meSinoda, rom TiTebi ar
mogyinoda.
ori wlis winaT, zafxulis ardadegebze, me marTla myavda cxeni, faSa.
meba orTvalaSi da wyali da puri damqonda gaRma mindvrebSi momuSave
kolmeurneebTan. mzia, bevri ram aris kargi amqveynad, magram, me ase mgonia,
imaze kargi mainc araferia, sicxeSi mwvane balaxwafarebuli muxis sveli
kasriT civ wyals rom miutan mwyurval adamianebs, an arada purs _ dam-
Seulebs. rogori madlierebiT Semogyureben, rom icode, rogori umweoni
arian SenTan SedarebiT...
1326
Sen arc gwyuria, arca gSia. mijdebi SenTvis da uyureb, rogor ewafebian
Sens motanil wyals, rogor brWyvialebs misi grili Sxefebi gaxurebul
haerSi, anda _ rogor inawileben surnelovan purs.
sawyali faSa! ver warmoidgen, rogor eSinoda xidebisa da bogirebis,
ese igi, maT qveS arsebuli sicarieleebis, da aqedan gamomdinare _ sikvdil-
is! miadgamda fexs fexze da kankalebda. ramdenic ar unda gertya, nabijs ar
gadasdgamda, Tu ar Camoxvidodi da win ar gauZRvebodi. beberi ki iyo, sa-
codavi! Tanac saZageli cxovreba hqonda gamovlili: xelidan xelSi gada-
dioda, xan dids hyavda, xan pataras. bolos mainc bogiris anawera gaxda.
Cems mere,
Semodgomaze, meRores misces. erTxel im meRores mTvrals gamoutare-
bia Zvel bogirze, Cavardnia faSas Sig fexi da moutexia. fexmotexili, isic
beberi cxeni, viRas sWirdeba! moitana tyis mcvelma aleqsandrem Tofi, miuS-
vira Sig SublSi da gamoswia Caxmaxs, magram Tofi ar gavarda. faSam igrZno,
kidev ufro cudi raRac rom moeloda, daiWixvina, aiwia, waxanxalda kidec.
maSin aleqsandrem vazna gamocvala da ferdSi dasca. waiqca faSa da kidev
erTi TxuTmeti wuTi iwvala. Tavs miwaze axeTqebda, kbilebs aCenda, fexebs
aZagZagebda. roca mokvda, gaatyaves, tyavi damamzadebelma waiRo, xorci ki,
mgoni, zooparks mihyides. is meRore idga da sul iRriWeboda. im dRidan
WiriviT mejavreba.
uceb, am fiqrebSi rom viyavi, dreiZis xma Semomesma:
_ xom ar Segvarcxvine akakas xalxi?
es kiTxva ras niSnavs, ver mixvdebi. Cvens ubanSi erTi sacodavi xeibari
cxovrobs, vaWrobs, wvril-wvrilad mevaxSeobs. roca daTvreba, gamodgeba
da yviris: _ ee, mSivrebo, Ratakebo, mTels ubans me ginaxavTo. TviTon erT
CaJamul nangrevSi cxovrobs, RamRamobiT fuCeCebSi sZinavs.
cota gamiWirda,magram mainc vTqvi,rom pirveli xarisxis di plomi miviRe.
maSin dreiZem nel-nela moabruna Tavi, cxenebs sadave auqnia da Tqva:
_ papaSenic naswavli iyo, sul kaloSebiT da dioda.
amasac Tavisi gageba unda, mzia. esec Cveneburi xumrobaa. amisTana rameze
umcrosma RimiliT unda upasuxos ufross. mec gaviRime, Tan TivaSi CavR-
rmavdi. ra Tqma unda, mesiamovna, rom Cemi mand yofnis ambavi TviT dreiZem-
ac icoda, magram me mainc is merCia, Cveulebisamebr, Cumad yofiliyo, da gaCumda,
da Cumad iyo bolomde. xandaxan Tu dauwrupunebda cxenebs.
venaxebTan cota niavi movida da nisli gafanta. amoCnda Cveni soflis
gamonapirebuli saxlebi. ra saocaria, mzia, Cems warmodgenaSi bevri sofe-
lia aRbeWdili erT mTlian suraTad. iqauri borcvebi, xevebi, saxlebi Tu
1327
baR-venaxebi moqceulia erT saerTo ferSi, gamefebulia erTi saerTo gan-
wyobileba. zogan, vTqvaT, naRvliani, da am naRvelSia gaxveuli yvelaferi,
zogan, piriqiT, _ mxiaruli, da es mxiaruleba gadasdevs kidiT kidemde. uTuod
es sazogado ganwyobileba unda iyos amosavali wertili peizaJisti mxat-
vrebis namuSevrebSi. ar vici, kargia es Tu cudi, mxatvrebma TviTon ician
TavianTi saqmisa! me mxolod imis Tqma mindoda, rom sofels, romelsac yve-
laze ukeTesad vicnob, Cems sofels, verasodes ver vaTavsebdi amgvari erTi,
mTliani ganwyobilebis qveS. is yovelTvis ufro rTulad, mravalsaxovnad,
mravalferovnad meCveneboda, vidre romelime suraTi, anda warmodgeniTi
momenti SeiZlebda datevas; aqauri saxlebi marto saxlebi ar iyo, radgan
vicodi, rom am saxlebSi cxovrobdnen eseni da eseni. maT aseTi da aseTi
saxeebi hqondaT, aseT da aseT xmebs gamoscemdnen. vicnobdi maTi kunWuleb-
is ambebsac da, rodesac saxlebze viwyebdi fiqrs, yvirodnen adamianebi, xeebi,
Robeebi, morebi, rkinebi, borblebi, qvebi. yvela saTiTaod mTxovda, is ar
damviwyeboda. iwyeboda ayalmayali, qaosi, da iZulebuli viyavi, Tavi mime-
nebebina yvelafrisTvis. am saRamos ki, TovliT gadalesili gagrZelebuli
borcvis zemoT me is, Cemi sofeli, saocrad mTlianad davinaxe. am mTlianobas
qmnida mokrZaleba. CemTan erTad Senc modiodi, Sen pirvelad Semodiodi
Cvens orRobeebSi, da sofeli idga mgrZnobiare diasaxlisiviT, romelsac
es-esaa friad pativsacemi stumrebi ewvivnen didi, saxelovani qalaqidan.
moridebulad brwyinavdnen naTurebi, moridebulad Sehfenodnen saxlebi
mTis Zirs da moridebulad adioda kvamlebi sabuxreebidan. yvelaferi erTi
fiqriT iyo Sepyrobili, ras ityodi Sen maTze, mogewoneboda, Tu ara.
mere budeSi Cadebuli violino ori xeliT geWira ukan, paltos yvela
Rili gaxsnili gqonda, fexis wverebiT midiodi did gzaze da Tavi ise gqon-
da aweuli, TiTqos simaRle ar gyofnida, rom mesrebs iqiT Camaluli raRa-
ceebi dagenaxa. gamovida firuza mevele, amoudga ukan ZaRliviT SeCveuli
Tavisi cxeni. dadga gzis piras firuza da xelebi ise gaSala, TiTqos gzaze
xalxi apirebda gadmozRvavebas da is aCerebda _ daicaT, vnaxoT, ras izamso.
idga ase da giyurebda jiutad, muqariT. me SemeSinda. Zalian saSiSi kacia es
firuza soflis pirveli meleqse da „damxasiaTebeli“. sxva meleqseebs, visac
ki Sevxvedrivar am qveyanaze, sibralulis meti araferi aRuZravT CemSi;
isini, TiTqmis uklebliv, svenakluli xalxia. magram firuza sxvaa, firuzas
marto kbilebi aqvs iseTi, rkinas, gadaRrRnis. aqaTqaTebs im kbilebs da
mReris:
aliviTa, baliviTa,
datrialdi tariviTa,
1328
ra Zalian inazebi
nekeraanT qaliviTa;
CamiCis CurCxelas hgavxar
jandagaanT qaliviTa;
yelian gograsa hgavxar
mecocxianT qaliviTa;
mWadis basilasa hgavxar,
WiWikaanT qaliviTa...
da ase _ mTeli soflis axalgazrda qal-rZali saocrad zustad, Seub-
raleblad zustad aris daxasiaTebuli yvela TiTo-TiTo SedarebiT.
am grZeli leqsis bolos mxolod erT qalze imetebs firuza kargs, _
maisis dilis mzes hgavxar jeranaanT qaliviTao, _ es qali ki marTlac
lamazia. da me rom pirvelad SemeSinda, SemeSinda imisa, SenTvis Seuferebe-
li ram ar wamoscdenoda, sanam gagicnobda. Torem roca gagicnobs... roca
gagicnobs, darwmunebuli var, ukeTesi Sedarebis moZebna dasWirdeba, vidre
maisis dilis mzea.
ar maxsovs, rom Cveni mTavari quCa, anu rogorc, Cven veZaxiT, didi gza, ase
yofiliyos gadalesili TovliT. msiamovnebda misi siswore da sisufTave.
magram me ufro sxvanairi momwons es gza. me momwons gazafxulis diliT,
jer rom mze ar aris amosuli, ToxebiT rom gamoifinebian qali da kaci. an
arada, saRamoobiT, daRlilebi rom brundebian venaxebidan. unda gaCvena,
mzia, maSin Wliani orTvalebi da wina kofoze wamoskupebuli moxucebi: kacs
Savi satinis xalaTis sayelo saRZiramde aqvs Sekruli. gatusuli, daRlili
xelebi muxlebze uwyvia gulaRma. TiTqos daviwyebia cxenis sadave. qali
mTlad Savia, qandakebasaviT uZravi. Rrma, sevdiani TvalebiT sul sxvagan
aris, albaT dakargul, an mimofantul SvilebTan. neli nabijiT modis Tav-
Caqindruli cxeni da nela, usulo sagnebiviT moarwevs moxucebs.
kidev ufro kargia es gza Semodgomaze, seqtemberSi, roca yviTeli mziT
aris gaSuqebuli da am yviTel mzeSi Ronier qalebs cimcimiT moaqvT mx-
arze Sedgmuli vedroebi da kalaTebi. is vedroebi da kalaTebi Tavmodg-
mulia atmebiT, gulabebiT, pamidorebiT, yurZniT da mwvanileuliT. caSi
krutun-krutuniT dalivliveben ulamazesi frinvelebi _ kvirionebi, nis-
luri boJiriT Semodis darusuli, dasuqebuli, dapewili saqoneli.
aris erTi kargi droc, maWroba da aryebis xda. maSin yovel gzispira
boZze hkidia gasayidad gamotanili xorci. venaxebSi saqmemoTavebul ka-
cebs Tafli gadasdiT saxeze. mobarbaceben da moalersoben: _ mezoblebo,
kargebo, oqroebo!.. _ maSin didi gza gaxveulia mwvadisa da yaurmis sunSi.
1329
maSin aq xSiria WinWyli da ayalmayalic. magram, ras izam, didi gza swored
imitom hqvia, rom advilad gaataros avic da kargic.
dreiZem briCka eklesiasTan gaaCera (aq axla kolmeurneobis traqtore-
bisa da manqanebis sadgomia), yaraulTan hqonda saqme. me Camovedi da fexiT
wavedi Cveni ubnisaken. is di plomi Tu raRac oxroba rom ar momqoneboda,
ramdenime amxanags Camovuvlidi, ramdenimes Tu ara, TandilasTan mainc avi-
dodi. Sen ukve ici, vizedac geubnebi, nodari rom hqvia da „Tandila“ misi
gvaris TandilaSvilis gamo davarqviT. is axla, zamTris RameebSi, did
gancxromaSia. gaSlili aqvs RumelTan xaliCa, mimxarTeZoebulia muTaqaze
da kiTxulobs sqel-sqel wignebs. misi oTaxis ukana fanjara sasaflaoze
gadis. saqarTvelos istoriisa, albaT, aTjer meti icis, vidre yvela Cvenma
moswavlem erTad. misi TqmiT, qarTvelebi anTeoss hgvanan, sanam Cven Cvens
miwaze gvikidia fexi, Cveni mospoba SeuZlebelia. pirvelad rom miTxres,
TbilisSi unda waxvideo, ukan davixie, magram Tandilam SemomiRrina da
aman gadawyvita yvelaferi. musikac Zalian uyvars.
rva saaTze ukve Sin viyavi. televizori xmamaRla yayanebda da Cemi mis-
vla, boRrias metma, veravin gaigo. sacodavi ZaRli! saidan aqvs amodena siy-
varulis unari! Semomaxteboda mkerdze, gadaxteboda ukan, gagordeboda
TovlSi da isev Semomaxteboda; Tan sul wkmutunebda da mlokavda.
verafriT damajereben, rom ZaRli samadlod gadagdebuli lukmisTvis
megobrobdes adamians. jer naxon, daakvirdnen, rogoria mecxvaruli nagazi
brZolis win, da mere gamoitanon aseTi daskvna.
TbilisSi rom movdiodi, aq Tovli ar iyo. ezoSi xreSi, agurebi da rki-
nis naWrebi eyara. axla yvelaferi gadagluebuliyo da darbilebuliyo.
darbilebuliyo sibnelesSereuli xexilis totebic. fanjridan gamosuli
Suqi gomurs ecemoda. gomuris sanaTuridan orTqli amodioda, Sig Txeli
fifqebic ireoda.
maRla ar avsulvar. Cemodani kibeze Sevdgi da baRis boloze gavedi.
gadavyurebdi sibneleSi da TovlSi Caflul, aqa-iq Savad Caidumalebul
Cvens xeobas da xarbad vsunTqavdi mTebidan monaden sufTa haers. xeobaSi
TiTqos wyali dawyvetiliyo, Cami-Cumi ar ismoda. gverdiT medga ucnaurad
totebdaRrecili, gabardRuli komSi, romelic me da bebiam davrgeT, patara
rom viyavi, oTxi-xuTi wlis. aqve iyo sworad asuli, kenweroSi odnav mo-
Runuli Savi WanWuri, mere xeWeWuri, mere papasxili, mere fSati _ yvelani
Zalian axloblebi, Sinaurebi, keTilni. dabla ki idga didi beberi wnori.
mis irgvliv yvela xe raRacas cdilobs _ yvavis, nayofs, isxams, mravldeba, is
ki dgas da totebdaxrili fiqrobs, fiqrobs.
1330
me es beberi wnori Zalian miyvars. mis gamo yvela beberi wnori miyvars
qveyanaze.
baRis meseri daZvelebulia, gadazneqil-gadmozneqili. gasasufTavebelia
mTeli gverda, unda Seiwaldos fSatic. ruebsac gawmenda sWirdeba. kibesac
unda daadges saSveli. wyalic unda gamoviyvanoT. mTavari ki is aris, yve-
laferi damTavrdes oc agvistomde! xom ar dagaviwydeba Seni piroba?!
maRla rom avdiodi, momeCvena, rom damZimebuli. viyavi, _ mZime da did
fexebs vadgamdi safexurebze. kidev momeCvena, rom raRac Znel, sapasuxismgeb
lo brZolas viwyebdi.
mzia, Cvens saxlSi erTi sakuTari kuTxe meca maqvs. es aris fanjara, romel-
ic CrdiloeTiTaa datanebuli da baRsa da venaxs gadahyurebs. am fanjris
ZirSi Semodgomura yvavilebi dgas, mere xomardulebia, mere _ Zirgamofu-
turoebuli TuTa. Cems pataraobaSi zamTrobiT am TuTis qveS turebi modi-
odnen xolme, erTxel mgelic ki Semovarda. Cemi wignebi am fanjris rafaze
miwyvia, aq vmecadineob, aq vxatav xis totebs da yvavilebs. mivayudeb minaze,
rac saSualebas maZlevs yvela bususi gamokveTilad davinaxo, da frTx-
ilad, frTxilad gadmomaqvs kvirtebi da furclebi qaRaldze. fanjris Car-
Coze, garedan, Termometri maqvs mimagrebuli. axla Ramis pirveli saaTia.
guSinwinac Tovda, guSinac. dRes ki gadaiRo. samagierod, moyina. Termometri
minus cxra graduss uCvenebs. Ria fanjarasTan vdgavar da es yinvac max-
arebs.
Sen ki, albaT, gZinavs.
`saRamo xanis Canawerebi~, 1971
`fasanauri~
`ferma mTaSi~
1356
`fuRuro~
`fSa~
mdinare yvelam icis, rac aris. fSa, anu fSani, rogorc zog adgilas uwode-
ben? es zogs ecodineba, zogs _ ara.
fSa mdinaris nawuria, wminda, cimcima wyali, romelic TandaTan izrdeba,
qmnis siRrmeebSi Calurjebul mdoreebs, mdoreebi erTmaneTze gadabmulia
liklika, mxiaruli TavTxelebiT, gagrZelebulia ase _ mdore da mxiaruli
TavTxeli, da bolos fSac, iseve, rogorc toti, uerTdeba mSobel mdinares.
magram fSa toti ar aris, mdinaris toti mdinaris cxovrebiT cxovrobs.
mdinare rom adiddeba, totic maSinve matulobs, mdinare rom SeimRvreva,
totis wyalic imave ferisa xdeba, rac mdinareSi Tevzi da sxva rame budobs,
totSic isini cxovroben. fSa ki, rogorc mogaxseneT, sxva aris. fSa mudam
wmindaa, gamWvirvale, adidebac ki ar icis, Tu ra Tqma unda, mdinare kalapo
tidan ar gadmovida da fSas ar Caeria.
mdinaris napirebi qviania, an sufTa siliani, fSisa _ umetesad mwvaniani.
mis napirebze xvavrielad xarobs leli da Wili, daTvi jagara da Cala;
ufro Rrmad, Sig wyalSi, baiebi, dumfarebi, wylis matitelebi da samyurebi.
maT Soris, am wyalmcenareebs Soris, gabmulia ZafiviT wvrili maTi fesvebi,
zogi wiTeli, zogi TeTri. Calas, Wilsa da lels rom niavi arxevs, wyalm-
cenareebs wylis Wavlebi atokeben. xandaxan damfrTxali Tevzebis qaravan-
ic SeaTaxTaxebs xolme. SeiZleba Tevzis qaravani sul ar Candes, magram Tu
1359
wyalmcenareebi ufro aCqarebiT TaxTaxeben, vidre wylis Wavlebi, unda ico-
deT, rom iq, dabla, Tevzis qaravani brunavs.
fSas binadarnic sakuTari hyavs. eseni arian, pirvel rigSi, wminda, wynari
wylis moyvaruli Tevzebi _ Wanrebi, nafotebi, wverebi. fSaSi murwa iSviaT-
ad Seva, murwac, kalmaxic da xramulic. wvera lurji mdoreebis yvelaze
Rrma adgilebs, gril fskerebs etaneba, Wanari ufro maRla, farTod ixazavs
Tavis samflobelos, nafota sul maRla cxovrobs, TiTqmis wylis zedapir-
Tan. nafota Zalian mousvenaricaa, xSirad maRlac xteba da haerSi iWers
koRoebs da wylis adlabijebs _ mzomelebs.
fSis mkvidrni arian _ maTi savane da gansacxromelia _ bayayebi. gazafxu-
lze, ufro aprilis meore naxevarSi, anda maisSi, fSidan ganuwyveteli yiJini
ismis. gansakuTrebiT saRamoobiT. saRamoobiT mTeli koncerti imarTeba
xolme. sxedan lelianebSi Tvalebdakusuli, fiqrad qceuli yiyinebi, yurs
ugdeben erTmaneTis Soreul gadaZaxils da TviTonac awyobiT ayoleben
TavianT _ „bre-ke-ke-kes“, anda „yua-yuas“. fSaze cxovroben wylis virTagve-
bic, aqa-iq wavebic. maTi soroebis Sesasvlelebi sanaxevrod wyliT aris
dafaruli. gamovardebian wylis CxapCxapiT Cxndeebidan da Seikargebian im
soroebSi. xSiria, rom zafxulobiT fSis kamkama wyalSi dalivli vebs, TiTqos
mTeli sxeuliT cekvavs wylis Wreli gveli, anda oqrosbibiloebiani anka-
ra, bayayebisa da Tagvebis didi mteri. fSaSi SexvdebiT aCxabaCxa moarul
wiTel kiborCxalebs. mweri xom uamravi icis _ nemsilapiebi da zemoT ukve
naxsenebi mzomelebi _ naperwklebiviT rom mimoqrian laplapa mdoreebis
Tavze, koRoebi da oqrosfrad gabrwyinebuli qinqlis gundebi. fskeri savsea
wurbelebiT, namiWamiebiT da pawawina dafniebiT. fSis napirebi Zalian uy-
varT wnorebs, murynebs, mdgnalebsa da verxvebs. maT Soris vercxlisfrad
minislulan qacvebi. am xeTa wiTeli, dajinjilebuli fesvebi yvelaze sanuk-
vari safaria TevzebisaTvis.
fSa bunebrivi TevzsaSenia. zemoT rom Tevzebi CamovTvaleT, isini aq
Txel ubeebSi yrian qviriTs, anu tafoben, _ Tevzebic, bayayebic. Tevzis qvir-
iTi Zneli SesamCnevia, bayayis qviriTi ki gabmula, gaxlarTula wvrili, Savi
mZiviviT. oqros kruxad daadgeba xolme zemodan mze, aTbobs, acxunebs, da
sul male Tevzis qviriTidan aRmoCndebi an mucelgamWvirvale lifsitebi,
bayayis qviriTidan ki _ Tavkombalebi. rogorc yvela patara am qveyanaze,
lifsitebi da Tavkombalebic metad mousvenarni arian. sul facifucoben,
sul erTmaneTs eZiZgilebian, amitom fSa Zalian lamazi sanaxavia agvistos
bolodan seqtembris gasulamde, ufro dil-dilobiT, mze rom pirvelad Cah-
kidebs oqros sxivebs kamkama wyalSi. maSin TiTo sxivs aTeulobiT lifsi-
1360
ta eTamaSeba, aris sarkisa da wiTeli ferebis TvalismomWreli tkrciali _
lifsitebis ferdebisa da wiTeli frTis Zirebis brwyinva. fSa zamTarSi ar
iyineba. mdinaris totebi rom yinuliT aris xolme SeboWili, fSaze orTq-
li dgas. es imitom, rom fSa axlos gamodis miwidan, miwis siRrmeebi ki,
rogorc mogexsenebaT, ufro Tbilia, vidre zedapiri, _ zamTrobiT Tbili,
zafxulobiT grili. zamTarSi fSis siTbo Tevzebs izidavs, da xdeba xolme,
rom Rrma mdoreebi Cabnelebulia wvrili Tevzis qaravniT, maRlidan Tovs,
bardnis, fifqebi TiTqos wyals kenkaven, Tevzis sqlad Sededebuli qaravani
ki Savi RrubeliviT dgas. gegoneba, aqedanve gazafxuls eliso jiutad.
fSa mudam xalisiani da alersiania, rogorc yoveli mSobeli deda, mag-
ram me minaxavs sasowarTmeuli, mgloviare fSac. es am ori wlis winaT iyo,
seqtembris bolos, ivris WalaSi, Cemi soflis zemoT. mivdiodi, vixedebodi
mdoreebSi da vuRimodi misalmebis niSnad. erTi, meore, mesame mdore da _
Semzarav rames mivxvdi: idgnen, Cveulebrivad, verxvebi, murynebi, wnorebi da
qacvebi, iyurebodnen wyalSi; idgnen Calebic, lelebic, Wilebic, imaTac Tavi
waexaraT mdoreebisaken. mdoreebi ki wmindani, gamWvirvaleni, carieli iyo,
aRaraviTari suldgmuli aRar WaWanebda Sig. gavCerdi da viyvire _ ehei! _
magram amaod, erTi lifsitac ki ar dafeTebula, erTi bayayic ki ar gaCaCu -
nebula balaxebSi. gavqeqe Txeli lami napirTan da vnaxe, rom im lams Sere-
odnen mkvdrebi _ lifsitebic da cota mozrdili Tevzebic. viRac borot
kacebs sawamlavi gaeSvaT Tvis dasawyisSi da imaT amoeJuJaT yovelgvari
mudmivi mcxovrebni fSisa. Cavjeqi da ybebze xelebi SemoviWire, rom ar
avtirebuliyavi.
fSa mravalgvari sicocxlis wyaroa, amitom yvela Cvengani unda natrobdes,
_ rac SeiZleba xSirad gvxvdebodes fSebi dedamiwaze, Tan esec unda davuma-
toT, aRaravis, aRaravis gvenaxos sasowarkveTili, mgloviare, TiTqmis mkv-
dari fSa.
`dila~ #5,1979
`fSavlebi~
es mTlad erTi cicqna ambavia, Tanac didi xnis winaT momxdari, _ maSin
jer isev alersiT micinoda mze, _ magram dResac mxiaruli zariviT wkarunobs
CemSi da minda kidev didxans ixmauros, TviT maSinac ki, me rom aRar viqnebi
qveyanaze.
CargalSi, vaJa-fSavelas saxl-muzeumis aqeT, patara savaWro fardulSi,
sadac erTmaneTzea miWuWkuli daxlidari, wignebi, rkineuli, fexsacmeli, mow-
1361
yeniloba, puri, _ fqviliT savse tomaras CasWideboda mklavmagari axal-
gazrda fSaveli qali da karis zRurblze mdgars, alersiani dacinviT
miyurebda, rodis mivxvdebodi da gavatarebdi. mgonia, male mivxvdi. _ abai,
mogikvda Cemi Tavi! _ movuqcie viTomda fSavurad, gadavxti, tomaras bo-
loebSi CaveWide, avuwie. qals jer dabneuloba gamoexata saxeze, _ arao, nu
SeswuxdebiTo. me gavuRime, _ ra Sewuxebaa-meTqi. maSin imasac gaeRima odnav
cerad aWrili tuCebiT, lamazi kbilebiT, avwieT is tomara, gavitaneT gareT.
_ davdgiT Zirs, didi madlobao, _ magram vigrZeni, tomris iq datoveba ar
hqonda ganzraxuli, kedlis CrdilSi sveli iyo miwa, _ waviRoT-meTqi, _
waviReT. is ukan-ukan midioda, Tvalebs maridebda, me meSinoda, tomris bo-
loebi ar gamSveboda, mivitaneT ociode nabijze mdgar beber wnorTan da
iq mivdgiT. qalic SvebiT aimarTa da mec. qalic Rrmad sunTqavda, mec. qalma
kidev ufro lamazad gamiRima da safeTqlebTan Tmis sworebiT miTxra:
_ madlobeli, Zmisav! _ RmerTimc Segewevis suyovelgan!
me mTvraliviT viyavi, _ pirvelad vnaxe vaJas samyaro, misi saxli, _ xatis
niSiviT patara, naRvliani _ misi naterfali bilikebi, misi Conguri, misi
Tofi, _ Tanac qarvisfrad gabrwyinebul oqtombris dRes, did tkbil simS-
videSi, _ da am sityvebma, am _ „Zmisav!“ _ xom muxlebi momkveTa. daboriale-
buli, TvalissamanwaSlili, wnoris fesvze davjeqi, dablidan vuyurebdi da
ase, dablidan vuTxari Rimilianma, alersianma, sevdianma:
qmari sada gyavs, beCavi,
martos rad giSvebs Sarasa.
qali erTi ki gakvirvebiT SeimarTa, mere wamsve moeSva da maSinve si-
ciliT momanaTa:
qvemoT, WinWrebSi damirCa.
aravin mai paravsa.
me, am pasuxiT atacebuli, mTlad gavTamamdi:
raT ginda egeTi kaci,
me gamamyevi xarasa.
qalma ukandaxeulis gambedaobiT Semomageba:
Sen uTxar aeg saTqmeli,
Cems ar ijerebs arasa.
mindoda kidev rame meTqva aseve, leqsad, veRar movaxerxe, sicili amity-
da, icinoda gamarjvebulis siciliT qalic, Cavyavi idayvebSi Sercxvenilma
Tavi, mindoda davmxobiliyavi miwazedac, albaT,, davemxobodi kidec. _ ukve
ugrZnoblad viyavi mTvrali, _ magram aRar damcalda. movida is „WinWrebSi
darCenili“, _ wvergauparsavi, Camogazul ybaze sisxlSemxmari, cxenis aqeT-
1362
iqiT fexebCamogrZelebuli, Cemze uaresad „bolomoRebuli“, cxenze Zlivs
Sekavebuli.
cxenidan ar Camosula, _ amomawodeTo! Tavis aqneviT migvaniSna tomar-
aze, CaveWideT meca da qalic tomaras, avwieT, isic Camogvwvda, daido win,
gaiswora, cxeni Semoabruna da xmisamouReblad wavida da waSavda wiTlad
da yviTlad aWrelebuli mTebis SesayarSi. qalic, _ erTiRa gamomRima da, _
Cqari nabijiT, TiTqmis sirbiliT gahyva mis gzas.
daxlidarma farduli daketa, gasaRebi gamoaZro da jibeebSi xelebCaw-
yobili mowyenili gaCerda SemaRlebulze.
`ciskari~ #5, 1978; `Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`qalebi telefonSi~
_ ormocdasamis civi, qariani zamTris Rame iyo, _ rodis aRar iyo civi
da qariani Rame maSin! wina dRes pirvelad Seviswore RinRli saulvaSeze.
qarxnidan gamosuli, farRalala Cardaxis kedels garedan mofarebuli, _
SigniT sxvebi iyvnen abuzulni, _ muSaTa matarabels velodi Cvens baqanze.
anaTebda civi, badri mTvare. movida erTi TeTri SaliT Tavmoburuli ma-
Rali qali, isic zurgiT mieyuda ficris kedels da Tavmoubruneblad Tqva:
_ wamodi CemTan. me kargi var, mxolod martoobiT vkvdebi. me TiTqos
1363
WianWvelebis budeSi Cavvardi, mere gverdze gaviwie.
_ ratom SeSindi? Sen ukve didi xar, Sen ukve unda icode, ras niSnavs
martooba qalisaTvis.
me sul movcildi im ficris kedels, muxlebSi TrTolvaSemdgari gavedi
moRiavebulze. cotaze qalic gamomyva. mivxede da mTvaris Suqze gavarCie,
rom eRimeboda, eRimeboda da Zalian lamazi iyo. viRaca kacma xeli daado
mklavze. im kacs idayvi gahkra. matarebeli movida. me Cavjeqi da wamovedi.
qali baqanze darCa sevdianad gaRimebuli.
`ciskari~ #1, 1981: `Tebro~, 1983
`qarbuqi~
`qarTuli taZrebiviT~
1374
Cveni ubnebi soflebs ufro hgavda. qvemoT da qvemoT iyo saocnebo
asfalti. Cvenamde qvafenilic ver aRwevda. quCis orive mxares aqlemis
kuzebiviT iyo gamwkrivebuli adamianTa nafexurebi. zed mialajebdnen bavS-
vebi, bebrebi da, warmoidgineT, patarZlebic ki. patarZlebi yoveli aseTi
nabijis gadadgmisas, nawvimarze, xelebs maRla asavsavebdnen da xandaxan
xmasac miadevnebdnen: aah! ah! SeiZleba es patarZlebi jagnariT savse sof-
lebidanac iyvnen, magram aqlemis kuzebiviT salajunoni mainc ukvirdaT.
patara biWebi, meoTxe-mexuTeklaselebi, ZmebiviT vcxovrobdiT. gagvag-
zavnidnen purze an navTze _ qvemoT, namdvil quCaze, tramvaic ki rom dadio-
da iq. iSviaTad _ romelime biWi marto wasuliyo. SevgrovdebodiT samni
mainc, xan xuTnic, da mivdiodiT didi xalisiT. aTasnairi ambebis moyoliT.
erTi ambavi: durmiSxanma rom gviambo mamaze, dResac, Rimils mgvris.
daTvra, Turme, durmiSxanis mama, modis, moRiRinobs. wamoewia sofluri
uremi, uyurebda urems aRtacebuli, mere sTxova meurmes, cota xniT Camsvi
mag Sen mSvenier uremSi, mec sofleli kaci var, gamaZRe mag Tivis suniTo.
meurmes siciliT auyvania maRla. durmiSxanis mama TivaSi wamowolila,
Cauyvia cxviri Sig da maSinve dasZinebia. rom gaRviZebia sofel mamkodaSi
yofila. urmis patroni Wiqas avsebda aryiT, _ es Tu gamogakeTebs Seno,
Torem verafriT gagaRviZe gzazeo. damegobrebulan.
purs vyidulobdiT biWebi, maSindel maneTad da aT kapikd kilos, ganTqmul
berZnul Talx lavaSs. sam kilomde gamodioda is didi gverdebSemobrawu-
li lavaSebi. amovidebdiT iRliaSi da amovdiodiT cicqna-cicqniT, piris
CatkbarunebiT.
navTi sxva iyo. navTis bidonebs ras unda gamovrCenodiT, danaxvac ki ar
gvindoda im bidonebisa. Tu ise davinaxavdiT, wixls vkravdiT. bidonis pat-
roni pirRia xom ar iyo, Sen rom erTxel ukravdi bidonze fexs, Seecdeboda,
samjer Tu ara, orjer mainc ekra Seni bidonisaTvis. viwuwebodiT, viTxi p-
nebodiT, saxlSi erT ambavs gvawevdnen amaze, magram Cven mainc Cvensas gan-
vagrZobdiT.
erTad davdiodiT biWebi abanoSic. es abano iyo bneli xidis qvemoT.
rac unda CaCumebuli yofiliyo, Cveni misvla aaxmaurebda. gamogviRrenda
TaTari meqise _ malCat, parasiata prakliatieo! erTi CasunTqeba marTla
vCerdebodiT, mere sicili isev Txoulobda Tavisas. gaborotebuli bur-
tyunebda TaTari meqise. maxsovs,erTma Ri pianma Ziam brtyeli,mZime qamari
Semoitana da dagviturtura, _ am qamris ridi romels ara aqvs, win wamodge-
so. verc erTma ver gabeda win wamoweva. gareT gamosulebi ki vicinodiT,
RimiliT gvacqerdeboda quCaSi gamvleli xalxi.
1375
maSindeli Cveni quCebi yvela Tavisi cxovrebiT cxovrobda. sasaflaos
ukan Widaobebi imarTeboda kviraSi orjer. baton-patronobdnen am Wid-
aobebs orni, _ giJua da beqo. yvelafriT gamoirCeodnen isini sxvebisagan _
simaRliT, mxar-beWiT, xelebis SliT, iSviaTi xmebiT. omi rom daiwyo, pirv-
el dReebSive waiyvanes giJua da beqo. arc erTi ar dabrunebula. beqos
biWi gaizarda mamasaviT axovani, qera. gogo uyvarda erTi, svaneTis ubni-
sken mcxovrebi, mihyveboda xolme iqamde. aravin icis, ra moxda, biWi erT
dilas mucelgafatruli naxes. sawyali dedamisi Tavs iklavda, Zlivs ix-
snes.
Cveni quCa jarobanas moyvaruli iyo. Tuki amindebi uwyobda xels, ufro
gaxafxulze da Semodgomaze, yovel karg amindSi, imarTeboda cekvebi, simRe-
rebi. aqaur saqmes jarasaviT edga _ javaxianT rZali _ saxenaTeli, tanma-
Rali, grZelxelebiani pepela. is iyo pirveli medaire, dairasTan erTad
giJmaJi. bevrni sagangebod modiodnen sxva samezobloebidan, _ acekvebda
pepela, TviTonac ecekveboda, Tanac dairiT xelSi. omma is jarobanac moSa-
la. siSave daefara patara moedans, Savi kabiT dadioda pepelac.
didi sixaruli mohqondaT xolme zafxulSi da Semodgomaze TbilisTan
axlomdebare soflebs: kojors, orbeTs, ToneTs, diRoms, gldans. ra Tqma
unda, iSviaTi iyo avtomanqana, Cven rom ar gvenaxa. nanaxi gvyavda TviT
amerikuli fordebi da germanuli eqskavatorebic, magram imdeni sixaruli,
rac ToneTelebis anda gldanelebis urmebs mohqondaT, Zvirad, rom sxva
romelime sanaxaobebs moetanoT. eseni iyo orTvala urmebi, Semdgrebi ma-
Ral, TiTqos gaZvalebul borblebze. borblebis win miqanaobda konkila,
xar-kameCis gamoSvebis Semdeg im konkilas unda dahyrndoboda urmis xel-
nebi, carieli uRelic. Ronieri Wlebis SigniT, oTxavkuTxiv, Cadgmuli iyo
didi, didi lastebi lastebs aCnda patara sisveleebi, lastebs Soris ki, did
uremze, eyara xili. amovsebuli iyo Wlebis simaRleze, xan metadac. wvrili
qarTuli surnelovani atmiT, kunwula pantiT, kalos msxliT, gvian Semodgomas,
foTlebis gayviTlebis dros, ukve damtkbari, daSaqrebuli tyis pantiT.
uRelSi iyvnen Sebmulni, uremTan SedarebiT, TiTqos patara kameCebi da
zarebi. wina kofoze ijda patroni, TuSurqudiani, isic TiTqos patara kaci,
patara jami eWira xelSi da aqebda Tavis saqonels:
_ panta! ra panta! jami aTi Sauri!
cota xnis mere:
_ panta! ra panta! maneTad oTxi jami! oTxi jami maneTi! oh, oh! oh! maneTad
Tundac xuTi, xuTi jami.
veseodiT urems didi da patara, vyidulobdiT... me TiTqmis mudam or
1376
jams vyidulobdi. Tu moewoneboda dedas, mere is iyidida oTxs, SeiZleba
xuT jamsac maneTad. Rrma TabaxiT mohqonda xolme Sin. uremi ki idga quCa-
Si ucxo ram nagebobasaviT. xarebi da kameCebi beravdnen da uSvebdnen mu-
clebs, afrindebodnen buzebi da dasxdebodnen isev. sad iyvnen Cvens quCamde,
sad iares urmebma, amaze dumdnen. erTi ki iyo _ mTlad dapataravebuli
Canda meurme...
gasaocaria, sad gaqra diRmuri da gldanuri tkbili atmebi! xom exveoda
xolme urmebs xalxi, umetesoba seiris sayureblad xom ar iyo mosuli?
urmis patronebs xili gasayidi rCebodaT, meore dRes kidev _ ha! meore
dResac eyidebodaT atami iyo Tu panta, mere ki lpobas iwyebda uremze Cax
uTuli, da me minaxavs Cveni quCis zemoT, xevSi, fuTobiT dampali panta. iqve
egdo Suaze gadatexilixis jamic. xis jamze mamali wivwiva ijda da gamwyra-
li Semogvyurebda biWebs.
eeh, ucnauri dro iyo, ucnauri, kilo Sav purs maneTi undoda, imave maneTiT
oTx, xuT, zogi ki eqvs jam pantas yidulobda meurmeebisagan. sicxeSi anda
avdarSi dapataravebuli iyo irgvliv yvelaferi, samagierod uremi iyo
gazrdili.
is iyo daiwyes Cveni quCis boloSi, aqlemis kuzebis dasawyisSi, Tokebis
gabma, lomebiT, weraqvebiT Txra, mere movida buldozeric, idga xalxi da
uyurebda mis parpaSs. yvela ambobda, unda asfalti daasxano, moitanes man-
qanebiT riyis qva, xreSi; amas cota ugunebod Sexvdnen asfaltis mosurneni
da atyda, akapasda omi. cota icodviles kidev, cotaze daages qvafenili, mere,
etyoboda, im miwis muSebsac samxedro iaraRi misces, waiyvanes Sors, Sors,
Zlivas rom Candnen monislul mindvrebSi, urmebic aRar gamoCenilan...
sul gadaakeTes namdvilad gaaqalaqures Cveni quCebi omis Semdgom
wlebSi, magram Tu iqiT movxvdi, cremlebic madgeba Tvalebze. CemTvis iq
isev dganan didi, lastebCayudebuli urmebi. isini ise arian amomarTulni,
rogorc rom Cveni Zveli taZrebi, dganan cis qveS. maTTan siaxloves qudi
mainc unda movixado, da pirjvari gadaviwero. nu gaikvirvebT, samocdaxuTi
Semisruldeba Semodgomaze, giorgoba dRes, meloti var, zafxulSiac ki ar
viSoreb quds.
(gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5)
axla me TviTona var papa. maSin ki, romeli saRamoc sevdian suraTad
midgas Tvalwin, patara viyavi. qari uberavda, Tan Tovlis fifqebi mohqonda,
gaCqarebuli ayrida fanjaras. me da Cemi biZaSvilebi visxediT taxtze, papa
Tlida xis kovzs da Tan gviyveboda Tavisi oblobis ambavs. mouyeviT Tqve-
ni winaprebis oblobis ambebic Tqvens Svilebs, SviliSvilebs!
_ dedac rom mogvikvda, _ mSvidad ambobda papa, _ me viyavi rva wlisa,
Cemi patara da, nino, oTxi wlisa. SeSinebuli didi Tvalebi hqonda, patara
piri kidev _ sul Ria, SoSias bartyiviT, gafarCxuli xelebi sul Cemken
hqonda gamowvdili.
dedaCemis damarxvis mesame dRes mogvxvia ufrosma, gaTxovilma dam xeli,
migvixuta da cremlebis RapaRupiT wagviyvana TavisTan. viyaviT iq, imaT
miwurSi. maSin umetesobas miwurebi gvqonda. marto win iyo mTliani kede-
li. im kedelSi _ calfrTa kari da erTi sanaTuri. danarCeni _ sanaxevrod
miwaSi! danjRreuli Rumeli gvedga. iqidan kvamli maRla adioda, banze, ban-
idan _ caSi.
me da nino sul erTad davdiodiT, erTadve gveZina. Camiyofda TmaSi
xels, Tan mifaCunebda, Tan eZina. TiTqos ZilSic ki eSinoda, ar gavparvodi.
Cemi dis qmari, ubiri, ubirobiT TvalebdaWyetili, sxva soflebSi da-
iareboda dRiur samuSaoze bariT. wavidoda da daikargeboda. Cven imis
wasvla gvixaroda. dagvsxamda daro, gviyveboda zRaprebs da gvefereboda.
rom gvefereboda, Tan cremli Camosdioda. me vbrazobdi imis cremlebze,
Tavi ukve didi megona, is ki isev _ gvikerebda daZonZil tansacmels da
nemssac cremls miayolebda. gagvikeTebda Raribebis SeWamands, simindis fafas
an lobios, dagvisxamda, gvaWmevda, TviTon kidev _ gviyurebda.
mobrunda erTxel imisi qmari samuSaodan, kidev ufro Savi, TvalebdaWy-
etili. raRacnairad finTad moegrixa saxe, daagdo guda, mijda cecxlTan,
dauwyo gineba casa da miwas. qari uberavda, cioda, Tovlis fifqebi mohqon-
da. ijda. awvalebda cecxls, igineboda. daro ewvdeboda xelebSi, _ ra iyoo,
kacoo, ra dagemarTao. _ Wiri da jandaba Cemi TavisTvisao. me da nino
TiTqmis veRar vsunTqavdiT, aRar vicodiT, sad gavCerebuliyaviT. gavaReT
kari, gavediT gareT. iqidan sadRa wavsuliyaviT? civi qari mozuzunebs, civ
fifqebs gvayris. videqiT farRalala derefanSi erTmaneTs mikrulni da iq
1380
gavigoneT, daros uyviroda qmari:
_ axali welic egre unda damakvebo, ara?! Cemi araferi myavdes da sxvisi
Svilebi unda damakvebo, ara?!
gamovida daro, tiriliT mogvxvia xeli, wamogvafara dedaCvenis naqoni
Zveli Sali da wamovediT im SalqveS mokuntulebi Cvens saxlSi. Cvens civ
da upatrono miwurSi. ZlivZlivobiT davanTeT cecxli. _ nu geSiniaT, gen-
acvaleTo, _ gveubneboda acaxcaxebuli daro, _ nu geSiniaT, Tqven Semogev-
leTo, sxvis saxlsa da dayvedrebul lukmas Tqveni saxli gerCivnoTo. gag-
vikeTa xaviwi, fafasaviT iyo, oRond wminda fqvilisa, dagvidga, gvaWama. vax-
SmisTvisac dagvitova naxevari, _ me sul TqvenTan viqnebi, Tqven dagenacv-
leT, waval da isev male moval, me sul TqvenTan viqnebio. me, xom vTqvi, didi
megona Tavi, mainc cremls Zlivs vikavebdi da ise veubnebodi: _ wadi, dao. me
gavukeTeb yvelafers ninos, me vaWmev, me davaZineb, Sen nurafrisa SegeSinde-
ba, Sen wadi, dao_meTqi. itira darom, dagvkocna, Cagvixuta. _ kari dauketavi
ar dagrCeTo, _ moikunta dedaCemis SalSi da wavida daRuRuli im qarSi.
davrCiT mTlad martoni. me, rogorc giTxariT, rva wlisa, nino _ oTx-
isa. CavketeT urduliT kari. mivedi sanaTurTan, movida ninoc. aviyvane, davis-
vi win da egre viyurebodiT gareT. gareT bneldeba, qari Zlierdeba, ufro
xSirad moaqvs fifqebi.
deda rom cocxali iyo, Zroxac gvyavda, Roric, qaTmebic. Zroxa dedis
damarxvaze dakles. qaTmebi da Rori darom waiyvana, me movuvlio. kata
gvyavda erTi, katac aRar dagvxvda Sin, isic sadRac sxvagan wasuliyo, Tagve-
bic ki wasuliyvnen Cveni saxlidan. visxediT me da nino da yurs vugdebdiT
qars. maSin Cvens sofelSi aqa_iq Tu idga xeebi, wasuli iyo aese sul banebi
da im banebze wewavda qari kvamlebs. _ vuu_vuu! _ ismoda sakvamuridan.
mekvris SeSinebuli nino da mekiTxeba:
_ deda sul, sul wavida da aRarasodes aRar movao?
_ mova, genacvale, mova_meTqi.
_ rodis movao?
_ erT lamaz Rames.
_ rodis iqneba eg lamazi Rame?
_ male, male.
_ daro? daroc male mova?
_ daroc mova. Sen nurafrisa geSinia. me xanjali maqvs. _ wavedi, gamov-
iRe ganjinidan xanjali, vewvale, amovaZre qarqaSidan da vaCvene. _ davidebT
am xanjals TavTiT da veravin verafers dagvaklebs, aese vatakeb pirdapir.
_ ninos im xanjlisa ufro SeeSinda _ waiReo, isev damaleo. Cavage qarqaSSi,
1381
davmale ganjinaSi. SevukeTe SeSa Rumels da davsxediT isev taxtze.
_ oqrosTmiani da_Zmis zRapari miambeo, _ Semexvewa nino. momado Tavi
mxarze da moemzada mosasmenad. movuyevi is oqrosTmiani da_Zmis zRapari.
rom davamTavre, miTxra:
_ me da Senac xom oqros Tmebi gvaqvso?
_ maSa_meTqi, maSa! _ daRamda. avanTe patara lampa. vaWame ninos darCeni-
li xaviwi, davalevine wyali, meca vWame cota. gavuTbe sabani RumelTan, davaw-
vine, davaxure. Senc daweqio. me jer cota xans vijdebi_meTqi. vijeqi didi-
viT, Cavyurebdi danjRreuli Rumelidan gamonadeni cecxlis Suqs da vfiqrob-
di: me didi var, waval, mewisqviles mivexmarebi, sarekelebs vuyarauleb, da-
vugvi, gavegzavnebi, saca metyvis, da erT jam xrils yoveldRe momcems. ga-
vukeTeb im xriliT ninos fafas da me gavzrdi...
nino ki, sabanSi gaxveuli, mokuntuli, TvalmouSorebliv miyurebs. vaty-
ob, eSinia. mec meSinia cota. wavedi, movitane xanjali, amovde muTaqis qveS.
nino isev meubneba, _ mag xanjlisa ufro meSiniao. _ me vucini, _ mag xanjal-
ma unda gviyaraulos_meTqi. maSin Senc daweqio. Cavkuntdi RumelTan, gavax-
vie nacarSi Rvelfi, Cavaqre lampa da davweqi. momado Tavi gulTan, Camiyo
TmaSi xeli, mifaCuna, mifaCuna da daiZina. mec dameZina.
rom gameRviZa, gaTenebuli iyo. qari aRar qroda, Tovli daedo Txlad.
cioda, cioda. ise avdeqi, ninos ar gaRviZeboda. Cavicvi, gavqeqe Rvelfi, davawye
wkirebi, avanTe cecxli. gaeRviZa ninosac da SemomRima.
_ ra kargad meZina, ra kargi sizmrebi vnaxeo.
_ ra naxe_meTqi.
_ sul yvavilebSi davrbodi, damdevdnen TamaSiT batknebio. _ vuSvele
Cacma. ar undoda, magram mainc gareT gaviyvane da iq davabanine piri. cota
xaviwi iseva gvqonda, cotac wyali davasxi, gavaTbeT da isa vWameT. mere
kaklebic movnaxe, davamtvrie, lebnebi Rumelze gavxuxe da isinic vaWame nin-
os. gvqonda vaSli da Ciric. nino iZaxda, ra kargiao. Tan kargi iyo ese, Cven
oris martooba, Tan mainc mekiTxeboda, daro rodis movao. SemoiRo kari,
daros magivrad Semovida kariaulebis beberi, patara, mobuzuli. winsafris
qveSidan gamoiRo da magidaze dadga patara jami, zed gadatexili puri hqonda
dafarebuli. jamSi xiwiwi iyo.
_ es xiwiwi WameT, Svilebo.. Tu mogewyinoT, CvenTan gadmodiTo. SeSa
gaqvTo? _ SeSa gvqonda, dedaCemis damarxvaze mogvitana ubanma. daWra un-
doda, magram davWridi. wavida kariaulebis beberi. xiwiwic vWameT, puric.
mere gareT gavedi, culi aviRe da SeSis daWra daviwye. ninoc gareT iyo da
miyurebda. scioda, kankalebda, Sin mainc ar Sedioda. viwvale, viwvale da
1382
ramdenime naWeri Zlivs gadavRijne. movida mestvirianT mixa, maSin ukve
didi biWi, saydris win aWidavebdnen xolme, wamomisva xumrobiT TavSi xeli,
gamomarTva culi da imdeni SeSa dagviWra xelad, erT kviras gveyofoda.
wagviyvana TavianTsa, viyaviT iq Tbilad. nino da imaTi gogo TamaSobdnen,
magram male isev Cveni Sina mogvinda da wamovediT. gvenTo cecxli da
gaviyurebodiT gareT, movida daroc. dagvfofinebda da cremli Camosdio-
da. me vuTxari, _ nu stiri, dao, ar davinaxo, rom itiro_meTqi. etyoba, ise
vuTxari, gaeRima da gaCumda, aRar vitirebo, dagvigava saxli, gagvikeTa Svin-
dis SeWamandi, dagvariga, kidev wamouvida cremli da, TiTqos Cemi moeridao,
wavida. saRamos xanze CvenTan gadmovidnen mestvirianT patara gogo da
kariaulebi, Zmebi, biZina da gigo. mogvitanes ori didi, gemrieli kuti da
oric Tevzi, mixas daeWira oCxSi. iyvnen karga xans, gagvarTes da wavidnen.
davrCiT isev martoni, magram ukve gayoCaRebulebi, ninosac ki aRar eSino-
da Zalian.
mainc im Ramesac xanjali amovide muTaqis qveS. meore dRes ki bari
aviRe, gavedi da sakartofile miwis CiCqna daviwye. Zneli iyo, miwa magari
iyo, magram mainca vCiCqnidi. mamaCemis farajaSi gaxveuli ninoc iq medga.
vinc ki daminaxa, yvela movida, _ uux, Sens vaJkacobas venacvale, biWoo. egreo,
egreo! movidodnen, gamomarTmevdnen bars da mibaravdnen. erTi rom wavi-
doda, meore modioda. im dRes naxevari SemoRobili gadavbareT. movida,
moCaCunda isev kariaulebis beberi. axla antria mogvitana, WameTo, Svile-
boo, ar moimSioTo. dRes, xval, dRes, xval da, bolos... ai, Cvenc davizardeT.
mec didi var, _ gaSala papam mxrebi da gaiRima, _ nino papidac didia qiziySi,
imas ufro meti Svilebi da SviliSvilebi hyavs...
uceb papa isev danaRvlianda.
_ aRar aris kariaulebis beberi, Svilebo, aRarc mestvirianT mixas deda,
aRarc sxvebi, lukmas rom gvinawilebdnen tanjuli xelebiT, aRar aris Cve-
ni sacodavi daroc. magram ar gamqrala da arc gaqreba imaTi madli. mivdi-
var xolme Cafiqrebuli da ase mgonia, mivixedav ukan da davinaxav patiebis
RimiliT Cemken gamowvdil purs. im puris danaxvaa da, rac unda aZaRlebu-
li viyo, vmSviddebi.
papam kovzis Tlas Tavi aneba, Tvalebi gauSterda, Cven mivediT, mivexurx-
leT aqeT-iqidan meliis lekvebiviT.
gareT isev qari uberavda, Tovlis fifqebi mohqonda da gaCqarebuli
ayrida Cveni fanjris minebs.
(`dila~ #1, 1984)
1383
`qari rom uberavda da Tan wvimda~
didi xnis winaT, ormocdaaTze meti wlis winaT, qari uberavda, Tan wvim-
da... Cven kidev, tolebi, giga, daTa da me, qvriviSvilebis didi saxlis kedel-
Si garedan gamokveTil buxrismagvar sasanTle niSSi visxediT. niSSi sim-
Srale iyo, siTboc. daTam erTi grZeli zRapari icoda, „zaia-zaiasi“, im zRa-
pars gviyveboda _ erT kudian bebers xelsafqvavi hqonda, daatrialebda im
xelsafqvavs, miayolebda, _ zaia, zaia, zaiao, _ gadmocvivdebodnen kombliani
yaCaRebi da, rasac beberi moisurvebda, yvelafers usrulebdnen, ra saWmeli
undoda _ murabebi, qadebi, torTebi. _ Tqva daTam „torTebio“, da gigam
ikiTxa: _ giWamiaT torTio? _ daTas ar eWama, arc gigas. mec ar meWama, mag-
ram mamaCemi mosamsaxure kaci iyo, qalaqSi xSirad dadioda, mSoblebis Rirse-
bis Selaxvas moveride da vicrue _ me miWamia-meTqi. giga da daTa sawyl-
uri TvalebiT SemomaCerdnen: _ rogori gemo aqvso? _ me davibeni. mere
erT wamSi gavixsene, rac tkbili da gemrieli meWama, da cota yoymaniT, mag-
ram mainc vTqvi: _ gozinays rom blis muraba daado, iseTi gemo! _ gigas da
daTas axla gozinayisa da blis murabisken gaeqcaT gonebis Tvali, magram
male daTa daijRana da Tqva, _ gozinayze dadebuli blis muraba da torTe-
bi gogoebisa da qalaCuna biWebis saWmeli ariso, aese rom Wameno, _ erT-
maneTze midebuli ceri da saCvenebeli TiTi miitana moplurwul tuCebTan,
ise, rom sami danarCeni TiTi gafarCxuli hqonda, _ vaJkacebma unda Wamono:
xoxnotao, miwavaSlao, maCitao, kowaxuris foTolio, mJaunao... _ yintora,
vazis ylorti Tavisive bwklebiT! _ ahyva giga, _ boyi! kidev ra... daTrTvi-
luli kvrinCxi... xan giga iZaxda, xan daTa: _ zRmartli, askili, maxrCobela
panta, Tameli. mgeli xom yvelaze magaria vaJkacobaSi, mgeli rasa Svreba,
xom iciT?! rom gauWirdeba, ayalo miwasac ki Wams. es yvelam vicodiT da me
Cemi gavixsene: _ sabanaod rom waxval, puris natexs da niors rom waiReb
jibiT, Sena banaob, is puri mzeze xmeba, gaxmeba, magram nabanavebels mogSivde-
ba, amoiReb im gamxmar purs, niors miatan da SeWam... iif, ai, namdvili vaJka-
curi saWmeli! _ kidevo, _ gadavediT SeWamandebze, _ maxoxi, Wrianteli, Txlis
SeWamandi, Svindis SeWamandi, Rolosi, kvrinCxisa, dos SeWamandi. gagvaxsenda
mxaleulic: satacuri, WinWari, kapari, qarqveta, svintri, kobrCxilo, cikniyu-
ra...
uberavda Semodgomis civi qari, modioda wvrili, almaceri wvima, mo-
hqonda daglejili yviTeli foTlebi, Cven kidev, patarebi, Tbilad SeyuJ-
ulni sasanTle niSSi, isev ganvagrZobdiT vaJkacuri saWmelebis CamoTvlas.
1384
qumelio, simindis baklao, xirxitonio. boRliwoo... uceb yvelam erTad
viyvireT: _ lobio, kacoo? _ lobios xsenebaze yvelas siamovnebiT gagveci-
na. uberavda qari, wvimda, wvimda. amasobaSi mogvSivnoda kidec. daTama Tqva,
_ lobio Cvena gvaqvso, gigamac Tqva, _ Cvenca gvaqvso, meca vTqvi, _ Cvenca-
meTqi. _ Tqveni rogori lobioao, _ mkiTxa daTam. _ guruli. _ Tqvenio? _
hkiTxa axla gigas. _ nika lobio, _ Cven mindvris wiTeli lobio gvaqvso, _
daTam. aba, mindvris lobios sxva lobioebi rogor Seedrebodnen vaJkaco-
baSi! rogorRac guldawyvetilebi SevaCerdiT daTas. daTa migvixvda, _ wa-
modiT CvenTan, Cveni lobiosi vWamoTo. _ wamoviwieT sayeloebi kefaze,
waviRuneT da wavediT daTaanTa wvimaSi.
_ dedio, _ uTxra daTam nato Zalos, _ amaT Cveni lobiosi undaTo. _
dasxediTo, genacvaleTo, exlaveo. davsxediT magidasTan, nato Zalom Rume-
lis qveSidan gamodga saduRari. Camogviriga Tixis jamebi da xis kovzebi.
gadmogviRo saduRridan qondrissurneliani lobio. mogvca cotaTi gamx-
mari, cotaTi obmokidebuli puri, _ obian purs vinc SeWams, fuls i poviso.
Cven esec vicodiT. CavimtvrieT, CavifSxveniT is puri, rasac Cven ver vtexdiT,
nato Zalo gvimtvrevda, avurieT kovzebiT, CavabuJbuJeT da, _ dRes Tqven _
Semwvar-moxrakulebi, me ki _ is, ra netarebiTac is lobio geaxeliT maSin!
jamebi rom movasufTaveT, _ agaSenoTo, _ vTqviT, wyalic davlieT, isev
uberavda qari da isev wvimda. mainc wavediT. isev qvriviSvilebis sasanTle
niSSi SevsxediT, visxediT erTmaneTs miWuWknulni Tbilad da momavlis geg-
mebs vawyobdiT: qari rom Cadgeboda, wvima rom gadaiRebda, yinva rom wam-
ovidoda da TrTvili gaifineboda, maSin korZianebSi wavidodiT da
TrTvildadebul kvrinCxs vWamdiT, TrTvildadebul kvrinCxs da, Tu dide-
bi wamogvyvebodnen did tyeSi, wiTlad CaRudRudebul Tamelsac, Tameli
maRal, caSi asul xeebs asxia. daTvs rom Camoyra moundeba, daebRauWeba, daa-
janjRarebs da wamova xrialiT. Tamelze vaJkacuri saWmeli raRa iqneba!
ai, am vaJkacuri saWmelebiT davizardeniT Cven. daTas xuTi biWi hyavs,
gigas _ oTxi, me cota naklebi, magram mainc biWebi.
(`dila~ #6, 1984)
`qarSi~
Tbilisi, gareubani.
uberavs qari, moaqvs foTlebi, mtveri, qaRaldis naglejebi, da TiTqos
maTTan erTad _ bazrisCanTiani dabali, jerac isev axalgazrda qarTveli
1385
qali. quCebis SesayarTan qars gamoaqvs meorec _ isic dabali, isic pirveli
qalis xnisa, isic, _ kaba rom ar aucilos qarma msxvili muxlebis zemoT, _
windadebuli gaberili CanTiT. kinaRam Seejaxebian erTmaneTs.
_ ui, Sena xar, gogo?!''
_ gauqra saqrolavi, ganaRa. Semogxede! '
_ rogora xar, gogo, rogor?
_ ra. vici, genacvale, Sena?
_ vaar me. biWebi rogor gyavs?
_ ar ici biWebis ambavi?
_ gabrazeben?
_ xan mabrazeben, xan macofeben. '
_ ara uSavs, egre ician biWebma.
_ Sena? Sen rogora gyavs Senebi, gogo xom ar gaaTxove?
_ iih!
_ ra iyo?
_ gavaTxove da gamovaTxove kideca.
_ ras melaparakebi!
_ rom ar gaixaros Cemma mazlma, iman gauriga erTi kaspeli, imasTan
muSaobda.
_ mere ro?!
_ bnediani, qalo, jera scemda, su dalilavebuli hqonda gverdebi, mere
daecemoda da farTxalebda.
_ bavSvi hyavs?
_ ara, bavSvi ara hyavs.
_ kidev kargi, kidev kargi!
_ ra vici, gogo, damidna ki da.. ari CamduRrebuli da Canacrebuli is
dedamkvdari, biWisac erideba sula.
_ biWmac xom ar moiyvana coli?
_ ara, jer ara, magram rodemde iqneba egre! dRes Tu ara, xvale xom
moiyvans! wils ise ver gamovitanT im amosawyvetebis saxlidan, kanonmac Tu
ar gayara, kanoniT gayra kidev ar unda jandamwvris gazrdils, arc eqimebi
aZleven giJis cnobas, hqrTamaven, da varT aemag Sav dReSi.
_ mumaobs gogo?
_ gagixma saqrolavi! rogora?
_ muSaobs-meTqi gogo?
_ ara, sadRa muSaobs! muSaobda da iq rom waiyvanes, kaspSi, Tavi daanebe-
bines. exla egac awuxebs. sabuRaltro ara aqvs damTavrebuli! xan sada hpird-
1386
ebian da xan sad, magram erTgan ar daayenes saSveli. yvelgan xelebSi Se-
mogvyureben, genacvale, Cven kidev ris mimcemebi varT! netav imdeni gvqondes,
Tavi gavitanoT Tvidan Tvemdina..
_ egrea exla, egre, gawydnen yvelani!
_ TviTon lukmasac ki aRar imetebs TavisTvis. Zveli kabebi raca hqonda,
vercerTs veRar icmevs, ganaxevrebulia, deda moukvdes. mTel dRes or sity-
vas aRar ambobs zedized, ari sul Cumad da saqmianobs moaxlesaviT. gaexum-
reba xolme biWi, xan ras moutans, xan ras, erTs gaiRimebs sacodavad da
morCa, Caitetkeba da CaRamdeba isev. RamiTac, gaeRviZeba da hRviZavs, Camos-
dis or totad uTqmeli. cremli, Zalian meSinian, dao!
_ nu geSinian. gava cota dro da daaviwydeba yvelaferi.
_ ra vici, genacvale, bavSvobisas jirkvlebi hqonda filtvebSi, exla rom
gaumizezdes, xom unda mivasxa navTi im amosaZiravebs da gadavwva dedabudi-
anad.
_ nu geSinian, nu. jer ramdeni wlisaa gana!
_ ocdaorisa exla gaxda, wina kviras.
_ ii, iqneb ufro iseTi yismaTi'Sexvdes, zed danatrodnen yvelani: ram-
denni arian, pirveli qmrebi rom ar gamosdgomiaT da mere bednierebi
yofilan. pataraobidanve lamazi gogo iyo. cqriala, exlac kargi iqneba.
_ gaxda, ganaxevrda. vercxlis wyaliviT mkvrivi gavatane da exla xelSi
aiyvan ymawviliviTa. Tval-warbi da saxe ki isev lamazi aqvs.
_ mTavari kidev eg aris.
_ ra vici, dao, ra vici.
_ nu geSinian. ras izam! biWic moggvris. erT karg rZals da iqnebiT
mSvenivrad TqvenTvis.
_ bedi unda yvelafers, bedi... –
_ bedic geqnebaT, aba daixsome Cemi sityva...
_ Sens pirs Saqari! Sens pirs Saqari! Sen egre midixar?
_ ho, pirdapir.
_ me ese.
_ kargad, genacvale, maTiko, kargad!
_ Senc kargad, Senc kargad, Cemo dao!...
erTi pirdapir miaqvs qars, meores marjvniv Caaxvevinebs, mi pakunoben
dabali fexebiT, patar-patara nabijebiT. erTsac da meoresac isev win uWiravT
CanTebi, muxlebs zemoT rom ar aucilos qarma kabis kalTa...
(erTtomeuli, 1981; `Tebro~, 1983)
1387
`qeba qarTuli orRobisa~
ai, bolo saxlic, bolo qviTkiris galavani, bolo Tivis bululi galav-
nis kuTxeSi. xelswraf nikalas koxtad, wowolad auyvania bululi. wverze
daufarebia toli, zed jvaredinad gadaukidia mavTulze gamobmuli qvebi.
axla bululis wverze TeTri mtredi zis da TiTqos fexebiT usinjavs tols
simxurvales.
galavnis gareT mdgari beberi muxac ausufTavebia nikalas. dgas axla
muxa _ veeba, Savi, idayvebTan waWrili mklavebiviT gauSveria totebis narCe-
nebi, zed funjebiviT ahyria mwvane ylortebi.
sul dabla muxas fuRuro aqvs, didi fuRuro. dRes ara, magram sxva dros
iqidan iWyitebian xolme bednieri bavSvebi. bavSvebi bednierebi arian, rom
sakuTari, yovelmxriv momyudroebuli samyofeli aqvT.
muxidan sam nabijze wyali motboravs, zed ori moria gadebuli xidad.
manqanebi qvemoT gadian da gadmoSxefebuli wyali xids ver swvdeba. more-
bze Tavisuflad mifratuneben grZelkabiani dedabrebic ki. wyali wmindaa,
Tbili. saTiTaod moCans moyviTalo xavsgadakruli qvebi. maT Soris Sem-
odgomis mcxrali mze TrTis.
namdvili orRobe am xidis iqiT iwyeba. gza mokenWilia. Savi miwac sve-
lia, moTeTro kenWebic. alag-alag patara wminda gubeebic dgas. gamosulia
RobemZvrala, misdgomia gubes da tkbobiT svams wyals. aswevs Tavs maRla,
daxuWavs Tvalebs da ise gadauSvebs ylups.
gzis aqeT-iqiT Robeebia, Robeebis iqiT _ venaxebi, xilianebi, naTesebi.
niavi ar iZvris da dataroebuli simindebi amayad gajgimulebi dganan.
lobeebi odesRac qacvisa da ZeZvisa iyo. axla mavTulis Jangiani badee-
bi sWarbobs, magram es badeebi TiTqmis ara Cans. gzis mxaresac da SigniTac
amoyrilia ragindara xexili _ qliavebi, kvrinCxebi, alublebi, Sindebi, askile-
bi. kidev _ Sindanwlebi da gasaocari kunwulebiT datvirTuli WanWyatebi,
anu kidobanebi. kidobanas TiToeuli marcvali marTlac moWedil pawawina
kidobans hgavs. adre, Cems bavSvobaSi, am dakuTxuli marcvlebisgan gogoebi
mZivebs isxamdnen da siamayiT dahqondaT moRerebuli yeliT, gaiqceodnen
da wiTel-yviTlad aferadebuli is mZivebi mxiarulad dasTamaSebdnen maT
mkerds.
aqedanve, orRobis dasawyisidanve, iwyeba kaklebis xeivani. Camdgaran es
veeba xeebi Sig RobeebSi, wvril-wvril xexilSi, asulan maRla, gadmouburavT,
gadmoubnelebiaT gza da im gzaze TiTqos sixaruliT TrTian mzis aTinaTe-
1388
bi. zafxulSi kaklebidan iZaxian molaRurebi da Citbatonebi. kaklis qevS
grila, dgas sasiamovno suni, wvanan TokiT dabmuli boColebi da dadidebu-
li nestoebiT isunTqaven im suns.
enkenisTvidan daiwyeba nayofTa cvena. gza moifineba gasresili wengoe-
biT. dadgeba kidev ufro saamo da mZafri suni. ufro adre _ orRobis
simwvanes anaTeben xolme mwife Wermebi, WanWurebi, oturi qliavebi. Sindis
SeTvalvas xom araferi sjobs! kacis Tvali xom xarobs, xaroben TviTon
Sindebic _ msxvilebi, lalisfrad cimcimebi. sul damaviwyda komSebi, mZimed
dakidebuli yviTeli komSebi! dascems Zirs qari da yria mwvane balaxSi
yviTlad. aivlian, Camoivlian, xedaven im komSebs. magram xels aravin ax-
lebs, TiTqos enanebaTo silamazis moSla. xSirad gadaTrTvilavs xolme
balaxebsac da komSebsac.
zogierT venaxis patrons mosaWrelad ver gaumetebia muxac. gazrdila
isic kaklebs Soris, scviva yavisfrad galaquli rkoebi, WeWyaven gzaze man-
qanebi, cxenurmebi lRobis ZirebSi ki CayuJulan saRebi bavSvebis gasaxarad,
bavSvebi itenen jibeebs rkoebiT.
orRobeebSi budoben SaSvebic, CxarTvebic, bolocecxlebic. orRobis
Camoburul simwvanes bolocecxlebi anaTeben xolme wiTeli boloebis
TaxTaxiT. _ wrii! wrii! wrii!.. _ ismis maTi Zaxili. RobeebSi imaleba zRar-
bic. iSviaTad, rom gzaze gadmovides, da Tu mainc gadmova, cxviraweuli gar-
bis.
kargia, lamazia orRobeebi zamTarSic _ jer aqa-iq SerCenili yviTeli
foTlebiT, mere TovlSi. xan aq agifrindebian SaSvebi da CxarTvebi, xan iq.
Camodis maSin Tovli dabardnili totebidan. feTdeba buCqnaris simSraleSi
CayuJuli kurdReli. magram yvelaze kargi, yvelaze sruliad lamazi or-
Robec maSin aris, roca mis mibundovanebul siRrmeSi gamoCndeba mxarze
xiliT savse kalaTSedgmuli jansaRi, keTilaRnagi qali. ukan mosdeven bal-
axebSi TvalebCacecebuli patara gogona da biWi. qali modis, raRac mqrqa-
li naRveli Casdgomia TvalebSi. moswydeba kakals naadrevi yviTeli fo-
Toli da, ciuri weriliviT wamosuli, dauvardeba qals win, qali daxedavs,
fexs aaridebs da mqrqal naRvelSi nelnela gaereva oqrosferi Rimili.
orRobe gagtrenilia, sunTqva Sekrulia Casafrebuli mamakaciviT.
cnobiswadiliT iWvritebian mxolod askilebi.
1389
_ `davwer rames, mivcem ninos (bezaraSvils), waikiTxos da Tavisi azri
miTxras. jer xom saSvels ar daayenebs wakiTxvas, mere rodis-rodis momi-
tans. me erTi suli maqvs _ ras metyvis. eg jer daiwyebs am mTisas da im
mTisas, _ ra civao, gogo, adre sad iyo aseTi siciveebi, adre Tovls dids
dasdebda, magram ase ara ciodao. momiyveba gurjaanul ambebs. mere uceb _
gogo, Sena swer yoveli „romis“ win mZimes, Tu memanqane umatebs? meoreca,
riT ver gaigeT „gared“ ki ara, „gareT“ unda. erT adgilas kidev orjer
giweria `gadaxta~. mere isev gadava am mTisa da im mTisaze: _ TqvenTan, ra,
kide yoveldRe modis cxeli wyalio? Rame ar civdeba radiatorebi? Cven-
Tan, miwa davayare, viyinebiTo. velodebi, mTavars rodis metyvis, ar ambobs,
bolos, veRar viTmen, _ miTxari, qalo, mogewona, Tu ara, moTxroba! da maSin
Zlivs momigdebs, gabrazebuli _ neta sxva viRa swers ukeTesebsa!... da miawy-
obs radiators xelebs...~
`qviani keti~
`qiziyeli qali~
`qristes perangi~
`Rame aerodromze~
_ qalaqSi ra ambavia?
_ cxela, iwvis qveyniereba.
_ mere, is Seni biZaSvilebi ras akeTeben, sarwyavi manqanebi?
_ rac SeuZliaT muSaoben, magram, Tu wvima ar movida, marto isini veras
gazdebian. Sen xom—ar Segxvedria wvimis Rrublebi sadme axlos?
_ Semxvdnen, rogor ara, kavkasionzec Semxvdnen da aqeTac, lixTan.
_ rao, saiT mivdivarTo?
_ simarTle giTxra, ar mikiTxavs. ise ki, aqeT unda hqondeT gza.
_ setyva xom ar mohqondaT?
_ ara, karg gunebaze Candnen, wynarad gurgurebdnen da kotrialobdnen.
_ eeh, dagvawyda ki Tvalebi imaT gzazeda da...
_ ras izam. asea cxovreba. leningradSi kidev mze enatrebaT.
1406
_ wvims?
_ wvims ki ara, Tovleyapi wamovida.
_ ras Zeubnebi
_ aba!
_ uh, erTi aqac movidodes male!
_ mogenatra? ·
_ momenatra romelia! aRar SemiZlia, Tavi miskdeba xolme dRisiT. Sen
ra, axval da waxval!
_ kargi axla, nu mohyvebi wewuns.
_ ho, ho.
am dros sami kaci gamoCnda. maTken modiodnen. megobrebi gaCumdnen da
cda daiwyes. rodis gaivlidnen is kacebi...
megobrei ki vin iyvnen, Tu mixvdiT?
leningradidan saRamo xans mofrenili veeba TviTmfrinavi „tu-104~ da
misi frTis qveS gaCerebuli benzinmzidi manqana.
TviTmfrinavi daRlili iyo, sTvlemda, manqana ki _ mowyenili, Zalian,
Zalian mowyenili. is saerTodac ukmayofilo iyo Tavisi cxovrebiT. aba ra,
verc TviTmfrinaviviT adioda caSi, RrublebTan da varskvlavebTan, da verc
msubuqi manqanebiviT daseirnobda qalaqis lamaz-lamaz quCebSi (iq mas av-
toinspeqtorebi ar uSvebdnen). rasac axla uyveboda megobars, isic ki im
manqanebisgan hqonda gagonili, romlebsac xandaxan gadaeyreboda xolme
aerodromTan. ase iqneboda xvalac, zegac, im kvirasac, im Tvesac es azri
stanjavda da undoda, sel elaparaka. !
_ gesmis, yurs migdeb? im kacebma ukve gaiares.
mis daRlil megobars ki, veeba „tu-104~-s, ukve CasZineboda.
maSin benzinmzidic wavida dasaZineblad, morCilad gaCerda bnelSi, sxva
benzinmzidebisagan moSorebiT, magram ver iqna da ver daeZina sabralos.
Sescqeroda varskvlavebiT moWedil cas da Cemad, Cumad tiroda.
`sad cxovrobs mezRapre~, 1970
`RaribTa ubanSi~
rodesac daiRleba, ese igi, saaTis isrebze gamobmuli misi nervebi dai-
Wimeba dawydomamde, rodesac kedlebis swori, mSvidi xaxebi damuxtulebiv-
iT mrisxaned iwyeben TrTolvas, rodesac SublqveS kristaluri xmauriT
airevian TiTqosda miRma samyaros qarebis mier Semoyrili azrebi da xme-
bi, moxdeba uxilavi reaqcia, dadgeba gogirdis suni da aboboqrebuli kvam-
li amosangrevad moawveba Txemis Zvlebs, is SxamiT sase ampulasaviT frTx-
ilad debs kalams, ikunteba, mxrebSi CaZvrenil Tavze uxeSad wamoiwevs pi-
jaks, emxoba magidaze da, pijakis siTboSi da siSaveSi Cakarguli, yurs ugdebs
Tavisi sxeulidan Zirs wasul wvimas. am wvimis wveTebs ver iWers iataki,
verc dedamiwis qerqi. isini midian Zirs, Zirs, kosmosur siRrmeubSi. TviTon
ki nel-nela icleba RrubeliviT. gadaivlian elvanic, gadaiwmindeba kvam-
lic, amoCndebian tvinis morCebi, gaifanteba gogirdis sunic da maSin frTx-
ilad, frTxilad gamova mze. igi aSuqebs Zveli sasaflaos borcvze zeamaval
jvrebs,balaxebis wvril zols,Sav kvi parosebs,aqeT ki,TiTqos imaT CrdilSi,
gayuCebula amfiTeatriviT TandaTan amaRlebuli qalaqis RaribTa ubani.
patara saxlebi TiTqos SemkrTalni, SeSinebulni mihkvrian erTmaneTs, iyure-
bian morcxvad, cnobismoyvare TvalebiT, naSimSilevi xeebi susti totebiT
ebRauWebian Sabiamnisfer haers. sxedan adamianebi, Tavdaxrilni, wynari, uCixar
siod gadamavali saubriT gadabmulni, muxlebze uwyviaT (rogorc vaWrebs)
mTeli TavianTi avladideba _ didi damaSruli xelebi, da maT maRla pep-
lebiviT dahfarfateben sakuTari umweobiT Sewuxebuli keTili angelose-
bi.
kvamliviT aklaknil, wvrilad mokirwylul svel aRmarTze, leRvis xis
axalgaRviZebuli totebis qveS, biWi da gogona Cerdeba. gogona zeazneqil
TiTebian xels win gamoswevs da biWs mijnas usvams:
_ mets nuRa wamoxval.
gogonas Tavisi ubnis saxlebiviT morcxvi gakvirvebuli Tvalebi aqvs,
Tmaze cecxliT atkrecili nedli xis qerqis suni asdis. biWi svel mesers
mieyrdnoba da alersiT Sehyurebs dablidan, gezad.
b i W i: braziania dedaSeni?
g o g o n a: Zalian.
b i W i: mamaSeni?
1408
g o g o n a: Zalian.
b i W i: Seni Zma?
g o g o n a: oo!
biWi mainc alersiT Sehyurebs. gogona mousvenrobs, mal-male ixedeba
aqeT-iqiT.
b i W i: me iseTi var, yvelas veyvarebi.
g o g o n a: ki!
b i W i: ara gjera?
gogona arafers ar ambobs. isev biWi iwyebs: igonebs bavSvobis ambavs,
gogonas ecineba, igonebs meeqvse klasSi yofnis ambavs, gogonas isev ecineba.
bolos laparakoben RaribTa ubanze. yoveli samosaxlo kldeebSi yofila
gamongreuli. gogonas mama Turme axlac ganagrZobs mongrevas.
b i W i: im kldes me movangrev.
g o g o n a: weraqvi gWeria?
b i W i: ara. ·
g o g o n a: xelebi sul dagibebrdeba.
b i W i: manqanas gavakeTeb.
g o g o n a: rasa?
b i W i: manqanas. ra, ara gjera?
gogona Tavs ikavebs, magram mainc icinis, icinis. Tan aqeT-iqiT ixedeba.
gamodis meseris ukanidan welSi moxrili dedaberi, pirdapir svel quCaze
dgams or patara skams, axalgaSalaSinebuli ficrebiT gakeTebul or pat-
ara taburets, zemodan frTxilad gadahkravs Savi winsafris kalTas da
Zalian ubralod ambobs:
dasxediT, Svilo, daiRlebiT egre.
da midis.
RaribTa nawvimar quCaSi rCeba is ori TeTri tabureti, gogona (romel-
sac cecxliT atkrecili nedli xis qerqis suni asdis Tmaze), da biWi _ Tvale-
banTebuli, TiTqos raRac didi ramiT dajildoebuli. maRla sixaruliT
TaxTaxeben, TrTian umweo keTili angelosebi.
sasaflaoze jvrebi isev mzeSi arian gaxveuli, mzeSi brwyinaven borcvis
Tavze wvrilad gadayolebuli balaxebic.
...cota, xanSi dgeba pijaks gaiZrobs, zurgisken ramdenjerme Ronivrad
gaiqnevs xelebs, TaviT wres moxazavs _ jer marcxnidan marjvniv, mere mar-
jvnidan marcxniv, Rrmad CaisunTqas da raRac saamo zraxviT ubrundeba Sew-
yvetil saqmes.
martis ocSi samoci wlis gaxdeba.
1409
`ciskari~ #3 1970; `saRamo xanis Canawerebi~, 1971
`RmerTo! RmerTo!~
***
dedam flostebi damiwyo win, abazanisken wavedi. Cemi Zvirfasi da mari-
ami (ho, sul ase eZaxian, mTel sigrZeze: ma-ri-am!) divanTan amTavrebda Cac-
mas. me daveWyane, isic dameWyana.
_ Sen gayurebines ara, „baSi-aCuks?“
_ ara!
_ didebulia! brwyinvalea! ooo! _ wavumRere, abazanaSi Sevedi, saponi
aviRe, wyali movuSvi, jer cxeli, mere civi.
cxelic davkete, civic, cxeli nel-nela movuSvi. roca ase vuSveb, onkani
traxtraxebs. axlac daiwyo traxtraxi. me RimiliT mivuSvire saponi, vatri-
alebdi xelebSi. Semovarda deda.
_ debilo! debilo! an dakete, an kargad mouSvi, nu agiJeb mezoblebs.
1414
me onkani movuSvi, movumate civsac. samjer Sevisxi; saxeze, pirsaxocs mivwv-
di.
_ yurebi? yuris Zirebi?
TviTon waiwia, daisvela xelebi, amomizila yeli da yurisZirebi, TiTebi
damitriala yurebSi. me marTla mtkioda da vxtunaobdi. pirsaxocic dedam
gamomarTva, manve damiwyo wmenda, kinaRam momacala aqac cxviri.
mokled _ Cavicvi yvelaferi, me Sevikari fexsacmlis zonarebi. davi-
varcxne Tma. sasauzmod mivujeqi magidas. mariami ukve miirTmevda karaqian
da Taflian purs. wrupavda Cais. me unda mimerTmia jer ori katleti, mere
karaqian Tafliani puri, Tanac, aucileblad, Cai.
_ ra aris, ra, amodenebi! _ gverdze gavwie erTi katleti.
dedam ver gaigo, is sarkesTan idga, kabas isworebda, Tan mekiTxeboda:
_ aba, ras ewodeba Tandebuli? vupasuxe:
me Sua WamaSi var.
_ magaliTi ki ar minda, wesi.
_ me vWam. Wamis dros akrZalulia gamocdebis mowyoba!
_ oh-oh-oh! _ Tqva dedam.
am dros mariamma amoiZaxa: _ vai, dedav! kaxa fexebs mirtyavs.
raRac ar momwonda misi isedac sevdiani Tvalebi.
_ dagidundes eg fexebi, _ wamovida deda, _ yurebs agaglej.
_ me ara, deda, magan, magan mkra fexi.
_ mtyuans daeyaros miwa.
_ egre.
deda movida da amiwia yuri. am dros gamoCnda mamac, mariamma mamasac
axara:
_ mama, kaxa fexebs mirtyams.
_ kaxa! _ mamam xeli aswia da didi TeTri sila damanaxa.
me Cais davewafe, karaq-Tafliani puri ukve mokbeCili mqonda.
_ jer katleti, jer katleti! _ meubneboda deda.
_ jer es. _ erTi didi lukma kidev movkbiCe karaq-Tafliani puridan.
_ ukuRmarTo! ukuRmarTo! _ iZaxda deda, _ Cqara, Cqara!
cxris naxevari xdeboda. me avCqardi. xrupun-xrupuni avutexe Cais. deda
da mariami rom lojiidan gavidnen, erTi katleti wvensawuris qveS dav-
male, meore or lukmad gadavZgnare.
_ movrCi! _ avwie xelebi.
_ upurod SeWame katletebi, ara?
_ ara, purianad.
1415
_ imitomac hgavxar maimuns klasSi.
***
SemosasvlelSi:
jer kaSne, mere palto! ox, es palto! mere naqsovi qudi.
_ nu Camoifxateb Tvalebze. _ Subli gamomiCina dedam. rom mibrunda,
me isev Camoviwie cotaze. CanTa gatenilia, Zlivas vikideb paltoze, deda
mexmareba, me cxeni var, CanTa _ mxedari. _ aCu! gamovaReb kars, gamovdi-
varT gareT. me da mariami gabutulebi varT. mariami meoTxe klasSia, me _
mesameSi. mariams, saerTod, Cumad yofna uyvars. Zalian uyvars wignebi. wak-
iTxuli aqvs „oTxmociaTasi kilometri wyalqveS“, kidev _ „saidumlo kun-
Zuli“, zogjer, roca gunebazea, miyveba kidec saintereso adgilebs wigne-
bidan. ise kargad yveba, vfiqrobT, msaxiobi gamova. me vukiTxav xolme xmama-
Rla mola nasredinis oxunjobebs, lado asaTianis leqsebs, sulxan-sabas
arakebs. maswavleblebs Zalian uyvarT mariami.
dedasac palto acvia da naqsovi qudi axuravs. mariami eubneba, rom kar-
gad ar axuravs. _ daixareo, daixareo! deda ixreba da mariami usworebs.
_ if, axla sul sxvaa.
kibeze sigaretis namwvavebi yria. am namwvavebs mama da Cveni karis mezo-
beli sandro Zia yrian. saxlSi ar ewevian. aq gamodian, aboleben da mere
namwvavebs wki purtebiT isvrian. deda sul Cxubobs amaze. lurjad SeRebil
kedelze carciT weria: „kaxa-kvaxa“. viRacas xeli wausvia, magram ver wauS-
lia bolomdis. vici, visi dawerilic aris. gadavuxdi, rogorc mas ekadreba.
meore sarTulis kibisTavis kuTxeSi mTlad axali muyaos didi yuTi
devs. deda ar maZlevs axdis uflebas. SeiZleba Sig sxva planetidan mosu-
li vinme zis. gagiRimebs da gaizrdeba, gaizrdeba. auh, ra iqneba, biWo, sxva
planeteli Zmakaci rom gyavdes. or safexurs gadavaxtebi _ sxva planeti-
saken, sxva planetisaken! dedas Tvalebi dadidebuli aqvs SiSiT.
_ kaxa, Se saZagelo!
_ gana marTla mivfrinav, aqa var! _ vuRimi qvemodan.
akankalebul xels mkidebs, jer SemanWyrevs, mere xelCakidebuli mivya-
var. mariamic SeSinebulia, cudi feri adevs.
samagierod _ ukve quCaa, qoTqoTa, saintereso quCa. me miyvars misi xma.
patar-patara „JigulebSi“ da „volgebSi“ veeba manqana modis. „Jigulebi“
borblebis Tavamde verca swvdebian. did manqanas betonis uzarmazari milebi
moaqvs. Sig ise gavirben, Tavis daxra ar damWirdeba. egeTi manqana momca!
vuu-vuu!
1416
iaponuri „toiotac“ modis, axali. yvela mowiwebiT uyurebs mas. o, egac
momca! ra Tqma unda, roca didi viqnebi.
erT kacs Tixis qoTniT did Taigulad gadaSlili yvavili moaqvs. esac
kargia. bazris win xo uamravi manqana dgas da iq sxvanairi CoCqolia. yuTe-
bi! yuTebi! yuTebi! kalaTebi! tomrebi! ra xili ar iqneba CayunWuli Sig. me
rom msxali miyvars _ „Jozefina“. uh-uh-uh!..
ukve skolasTan varT. kibeze maTuriSvili Semxvda, mxari mkra, mec vkari.
iman isev mkra, mec isev vkari.
_ ar gamagiJo, kaxa! _ yurTan miTxra dedam.
wamogvewia CixraZec.
_ gaigeT? _ gvekiTxeba.
_ ra, biWo?
_ avideT maRla, iq mogiyvebiT kargad.
es CixraZe kargi vinmea. sul raRacebs gebulobs, sul raRacebs gviyveba.
dedam gamafrTxila, _ araferi cudi ar miTxran Senze, Torem...
_ kargi ra, deda!
wavida.
Cven klasSi SevediT. aq ukve bevrni iyvnen. zogi ijda, zogi Tavs edga maT,
zogi dadioda. CanTebi movixseniT, paltoebi gavixadeT. CixraZe saambob-
lad moemzada, SemogvierTdnen sxvebic, magram zari daireka, CixraZe ver
moyva mosayols.
***
dudana maswavlebeli Semovida, rbili nabijebiT, alersiani RimiliT.
Savi CanTa da saklaso Jurnali mohqonda.
_ gamarjobaT, bavSvebo! _ mogvesalma TavdaxriT.
_ gagimarjoT, dudana maswavlebelo! _ vupasuxeT Cven.
_ rogor xarT? xom kargad?
_ gmadlobT, kargad! kaargad!
_ sasiamovnoa, sasiamovno.
Savi CanTa Tavis magidaze dado, skamze dabrZanda. Jurnali gadaSala.
_ vin ar mosula dRes?
bavSvebma erTmaneTs gadaxedes, magram ase uceb veraferi Tqves. maSin
siis amokiTxvas Seudga dudana maswavlebeli.
_ abzianiZe Tina.
_ var! _ wamoxta abzianiZe.
_ nela, ra ambavia! ar geSinia, afrinde uceb?!
1417
abzianiZes gaecina, gaecinaT bavSvebsac.
_ abuaSvili irine.
abuaSvili mxolod wamodga. dudana maswavlebelma mas uTxra:
_ xmac amoiRe, gogo!
abuaSvils mis gverdiT mjdari nemsaZe SeeSvela.
_ yeli stkiva, pativcemulo maswavlebelo.
_ oo, _ Tqva maswavlebelma, _ ratomRa modiodi skolaSi? me gnaxav,
gakveTilis Semdeg. bavSvebo, qalaqSi mZvinvarebs gri pi. nu daiwyebT tan-
tals mezoblebSi da naTesavebSi. es saSiSi gri pia, sisxlis dena icis.
bainduraSvili!
_ var.
_ buxraSvili.
_ mec var.
_ gegenava!
_ dadianiZe!
me wamovdeqi _ var!
dudana maswavlebelma gamiRima. me Tvalebi davxare.
oTxi moswavle gvaklda: cercvaZe, facacia, SaiSmelaSvili da londariZe.
dudana maswavlebeli wamodga:
_ yovel dilas SeWameT TiTo kbili niori. nu moeridebiT mis suns.
swored nivris suns eridebian gri pis virusebi.
welSi gaimarTa.
_ daviwyoT gakveTili. dadianiZe! _ momaCerda pirvels me. _ ra unda
gvcodnoda dReisaTvis?
mec ukve fexze videqi.
_ Tandebuli da misi marTlwera.
_ aba, ra aris Tandebuli?
_ Tandebuli aris bgeraTa jgufi, romelic daerTvis saxels da aRniS-
navs erTi sagnis meoresTan yofnas, mimarTulebas an sxva damokidebule-
bas.
_ yoCaR! aba, magaliTebi?
_ Si, _ ze, _ Tan, _ ken, _ mde.
_ kargia, dabrZandi. buxraSvili! aba, magaliTebi winadadebaSi?
buxraSvili nanac yoCaRad wamodga:
_ vazi kargad xarobs kaxeT-Si! `-Si~ _ aq Tandebulia. mdinare-ze eleqt-
rosadguri aimarTa. aq `-ze~-a Tandebuli. matarebeli gora-mde midis. aq _
`-mde~.
1418
sul wignis magaliTebi. mainc „yoCaR“ daimsaxura.
gamoikiTxa CixraZec. mere _ lomiZec. lomiZes leqsi hkiTxa dudana mas-
wavlebelma _ wina gakveTilze rom ar icodio. lomiZem daiwyo:
_ „ojaxis gamxarebelni! dabrundnen saswavleblidan bavSvebi Jivil-
xiviliT, zogi Tovls moagundavebs, zogi gamorbis kiviliT“...
mainc vera Tqva rigianad, eSleboda.
dudana maswavleblma TiTi dauqnia:
_ ar gapatieb Sen amas, ara!
albaT, laSas dedas etyvis yvelafers.
mokled: zogs axal gakveTils ekiTxeboda, awerinebda Tandebulebs
dafazec, zogs Zvels, bolos didis ambiT gadaSala wigni.
_ Cven axla SeviswavliT „ubedur qorbudas“. am mSvenieri moTxrobis
avtoria irodion evdoSvili. misi namdvili gvari iyo xositaSvili. ev-
doSvili, ese igi, evdokias Svilio, _ fsevdonimia, mwerlobisaTvis gamog-
onili gvari. evdoSvili kargi megobari iyo vaJa fSavelasi. me minda „ube-
duri qorbuda“ Tavad wagikiTxoT. ise kiTxulobda qalbatoni dudana, yve-
la gaSterebuliviT mivCerebodiT. kiTxva rom daamTavra da gadmogvxeda,
dudana maswavlebelsac cremlebi edga TvalebSi.
_ imedi maqvs, kargad waikiTxavT Tqvenc. kargad CaukvirdebiT, risTvisaa
dawerili. zepirad iswavleT is adgili, sadac zamTaria aRwerili. „saSine-
li zamTari dagvidga“... i poveT? ai, mandidan, gverdis bolomde: „saWmeli
mTlad gamoilia. mTaSi aRar gvedgomeboda“.
amasobaSi zaric daireka. dudana maswavlebeli abuaSvilTan mivida, xeli
mohkida da gareT gaiyvana. albaT, eqimisTvis unda eCvenebina.
***
Cven, biWebi, CixraZesTan CamovdeqiT.
_ axla Tqvi, ra unda geTqva weRan. CixraZem xeli xelSi Caido, mxrebSi
wamoiwia:
_ vaime, biWo! naxalovkaSi erT biWs germanuli nagazis lekvi hyolia,
patara, patara, alersiani. swored maSin, oox, biWi wauyvaniaT jarSi, or-
wlianSi. jer Sua aziaSi yofila, mere avRaneTSi, xom iciT, ra omic aris iqa,
oo, saSineli! ise isvrian avRanelebi danebs, rogorc rom tyviebs. daWrila,
hospitalSi wolila, morCenila, isev uomebiaT. sanam or weliwadze metma
ar gaiara, ar gamouSviaT. bolos, exlaRa, wina kviras Camosula TbilisSi.
SuaRamisas misdgomia Tavis saxls, TviTon gauRia alayafi. lekvi ukve didi
nagazi yofila, uceb dascemia biWs yelSi. ver ucvnia, yeli gamouRadravs.
1419
_ momkvdara biWi?
_ aba ra! saZile ZarRvebi gadauwyvetia, eseni, _ CixraZem me momkida xeli
yelze.
me raRac cudma Jruantelma damiara. jer iyo ubeduri qorbuda, axla es.
lomiZe iRriWeboda.
_ igonebs, biWo!
me ar avyevi. wavedi, Cems merxze davjeqi. vijeqi, adgoma ar mindoda.
meore gakveTilic daiwyo.
meore gakveTils aRar aRvwer, ariTmetikas. marto bolo gakveTilzeRa
vityvi, fizkulturaze. fizkulturaSi gvqonda _ xtomebi, sirbili. sirbilSi
marto lomiZem majoba. lomiZe ori Cemodenaa. axali kolgoti rom ar
mcmoda, isic ver majobebda. axali kolgoti miWerda, TiTqos sul ukan meweo-
da.
gadasaxtomad daRunulma, deda davinaxe. miRimoda, mec gavuRime, gamovqandi
da gadavxti. maswavlebelma taSi dahkra, dedamac _ aswia xeli maRla da
skolis kibeze avida.
zari daireka. sirbiliT avediT maRla, CavicviT. dedam mariamic moiyva-
na. Cveni gogoebi daurideblad Sehyurebdnen maT.
dedas da mariams, gzaze, naxalovkeli biWis ambavi movuyevi. SeSinebulni
Semomyurebdnen oriveni. dedam Tqva:
_ aki vambob xolme, araviTari ZaRli ar aris sando. mariamma _ susti
xmiT:
_ an CixraZis gamogonilia eg, an TviTon Seni.
me marto Sevxede da Sublis win avatoke xeli.
quCa wiviliT amoavso saxanZro razmis orma manqanam. cota xanSi im ors
mesamec mihyva. gavCerdiT da Tvals mivadevnebdiT maT.
_ didi xanZaria sadRac. kvamlic ki arsad Canda Cvengan.
ar vmalav, rasac vfiqrobdi me iq: auh, ra aris wylis mZlavri nakadiT
miaxloeba cecxlTan! daixie ukan!
***
isev lojiaSi, magidasTan. isev dafacicebuli, wamiT Sefiqrianebuli deda
miubrundeboda raRacas, Tan Cvensken eWira Tvali.
_ cota yoCaRad! cota yoCaRad! xom iciT, samSabaTi Zalian datvirTuli
dRe gvaqvs. samisTvis inglisurze mivdivarT. xuTze _ musikaze.
win ki supic medga da supis gverdiT _ brinjisa da vermiSelis pu... pu-
din-gi. lukmas rom vylapavdi, sul yelze vfiqrobdi, gadaRadrul yelze.
1420
rogori gamoxedva eqneboda damnaSave ZaRls. ratom ar vikiTxeT, mokles?
cocxali datoves? Tavs vaiZulebdi swrafad da Ronivrad gadameylapa
lukmebi.
mariamic dafiqrebuli Wamda. me rom avdeqi, maSin CaWra pudingi kovziT.
pirvelsave lukmaze autyda xvela, uceb wamoxta, waRunuli gaiqca, eca tuale-
tis kars da veRar Seaswro, guli aeria.
_ deda! deda! me avtexe yvirili.
SeSinebuli deda mariamTan Sevarda, Tavi dauWira, anugeSebda:
_ nu geSinia! nu geSinia!
me mimatanina didi tolCiT wyali. mariams azidebda da azidebda, tiro-
da. deda wyals usvamda tuCebze da saxeze bolos, cota Cawynarebuli, abaza-
naSi Seiyvana, piri mohbana, SeumSrala. gamoiyvana da divanze dasva. Tan
kefas uWerda, Tan warbebs usworebda da isev anugeSebda:
_ nu geSinia, araferia. _ feri ki cudi edo dedas.
mariams kidev azidebda, magram guli aRar arevia. dedam _ Termometri
momitaneo. vicodi, sadac ido Termometri, mivurbenine. mariamma Sewuxebulma
Caido. me gasaCerebel adgils veRar vpoulobdi, bolos muxlebiT davdeqi
skamze, xelebi sazurgeze gadavawye da ise vuyurebdi.
mariams sicxe hqonda, ocdaTvrameti gradusi da ori xazi. dedam
saswrafod Caawvina loginSi. sawolTan plastmasis taSti daudga. Tu kidev
wamogiaros gulis revam, Tavs nu Seikavebo. TavTan, tumboze, didi finjniT
wyali daudga. TviTon telefonTan mivida, das daureka, eqims: ase da ase
aris, mariams guli ereva, sicxe aqvs ocdaTvrameti da ori. dedas nu etyvi,
wneva auwevs. rogor moviqce, ra davalevinoo. deidam raRacebi uTxra. dedam
wvalebiT, magram mainc daalevina mariams ori didi finjani Tbili wyali.
is wyalic da kidev raRac sxvac male tiriliT ukan amoabruna mariamma.
deda kmayofili iyo:
_ eg kargia, Zalian kargi. axla sul mogeSvebao.
marTlac, moeSva. guli aRar arevia. kidev gausinja dedam sicxe, dakle-
buli ar hqonda, piriqiT, ori xazi momateboda. me mariami Zalian mecodebo-
da. inglisurze mec aRar wamiyvanes, arc musikaze. cekvasa mTxovdnen fexebi.
televizoris CarTva movindome, Tavi Sevikave, ar CavrTe. daviwye mecadine-
oba, ariTmetika davwere, zepirad viswavle zamTris aRwera „ubedur qorbu-
daSi“. mainc vgrZnobdi, rom guls ver vudebdi gakveTilebs. gavidodi mar-
iamTan, deda miSlida, _ nu midixar axlos, S enc gadagedeba, gri piao.
gavCerdebodi cota aqeT da vekiTxebodi RimiliT:
_ rogora xar? ukve mariamsac eRimeboda.
1421
_ cota ukeTesad.
me mawuxebda erTi fiqri, miWirda, magram mainc vTqvi:
_ unda mapatio ra, marikoko, xandaxan rom gabrazeb, xom ici, siyvaruliT.
_ kai, kai, _ es ise Tqva, magaze laparaki ar Rirso.
_ ginda, wagikiTxav rames, ginda, dagikrav pianinoze. _ wamikiTxeo.
me movitane sulxan-sabas „sibrZne sicruisa“. davjeqi moSorebiT da
Ronivrad wavukiTxe „aqlemi da viri“, mere _ „TvalTvali“, amxanagze roa,
bolos _ „virad cnobili yadi!“
_ sul eRimeboda mariams.
_ Sen ukve kargad kiTxulob, _ miTxra gaxarebulma.
iseTi saxe hqonda, iseTi Tvalebi, megona, sul kargad iyo. magram deida
rom movida, eqimi, ocdacxrameti hqonda. mamis mosvlisas xom ocdacxrameti
da oTxic. mama, marTalia, iRimeboda, magram mainc vatyobdi, cud gunebaze
dadga. Sebindebisas xom, _ ise sunTqavda mariami, _ mTlad dasevdianda Cveni
bina. Semodiodnen da midiodnen Sewuxebuli mezoblebic.
me ki isev movindome televizoris CarTva, isev ar CavrTe, Cemi Tavis
jibrze. Cemi xelis jambazi vi pove, or joxs Soris Zafebi rom aris gabmu-
li, zed takimasxarasaviT viRac hkidia, mouWer boloze joxebs xels da...
vaCvene im jambazis tlinkva mariams. ras aRar vakeTebinebdi, xan cali fex-
iT daekideboda Zafs, xan nikapiT, xan aiWimeboda mTlianad, xan muxlebiT
dgeboda Zafze.
jambazi mariammac gamomarTva, isic mSvenivrad atlinkebda, icinoda. sicxe
ki TiTqmis ormoci hqonda.
aTi saaTi gaxda. me dasaZineblad gamiyvana dedam. ise vwvebodi, vicodi
Tu ara gakveTilebi, arc ki ukiTxavT. me moviTxove, _ gamomkiTxeT-meTqi.
mama movida. imas vuTxari „zamTris aRwera“.
_ ukve vaJkaci xaro, _ Semaqo mamam, _ axla daiZine kidec kacuradao.
_ mariami rom cudad gaxdes?
_ nu geSinia, iseTi wamlebi miveciT, cudad aRar gaxdeba.
sabani gamiswora, sinaTle Camiqro. me viweqi, ar meZineboda, sul vfiqrob-
di: ai, rogoria cxovreba, ra mSvenier gunebaze viyaviT dilas yvelani da
ra dReSi varT axla! rogorc... uceb rom CamoiRuSos ca da atydes Weqa-
quxili... deda da mama ibuzebian yvelaze metad. dedam orjer dalia damamS-
videbeli wveTebi, mamamac amoiRo Tavisi validoli jibidan. me yvelafers
gavugoneb dedasa da mamas, mariamsac.
SuaRamisas gameRviZa. frTxilad avdeqi da mariamis oTaxSi SeviWvrite.
Ramis naTurisTvis raRac Savi daefarebinaT, Suqi marto karisken gamodio-
1422
da. deda da mama am SuqSi isxdnen mariamis sawolTan. TiTqos kinoSi iRebd-
nen. orive yviTeli iyo, gamxdari da mwuxare, mwuxare. uxmod gamovbrundi,
da davweqi.
albaT, gaTenebisas vnaxe sizmari: me da Tvauri gia isev mivagorebdiT
sofelSi gaberil, Cvenze maRal kameras. da, iciT, kidev ra? kameraze ijda,
maRla, mariami da icinoda, mikvirda, rogor ijda iq, fexebmokecili. icinoda
ki, icinoda lamazad.
- rogorc ki gameRviZa, es gamaxsenda. ratomRac mjeroda, rom mariami
kargad iqneboda. fexSiSveli Sevvardi mis oTaxSi. mariami Cems jambazs
aTamaSebda da icinoda.
_ icini? icini?
sicxe ocdaCvidmeti da oTxi xaziRa hqonoda.
_ ici, ra vnaxe sizmarSi? me da Tvauri gia sofelSi mivagorebdiT Cvenze
maRal kameras, gaberils...
Semovarda deda, mimabunZula Cems sawolTan. me viZaxdi: _ kameraze Sen
ijeqi, maRla ijeqi, marikoko, fexebi gqonda mokecili da icinodi, icinodi...
mariams xmamaRla gaecina.
dedasac eRimeboda. TviTon macmevda perangs patarasaviT.
mama wamiyvanda skolaSi. sabralo mama.
me isev mariamis oTaxSi videqi. axla Cacmuli, xelebaweuli vambobdi:
_ ai, amodena iyo kamera... Sen kidev fexebmokecili ijeqi maRla... rogor
ijeqi, ar vici. icinodi ki, gulianad. RmerTo! RmerTo! kargad mimyofe yvel-
ani!
mariammac aswia wvrili TeTri mklavebi maRla:
_ RmerTo! RmerTo!
raRac Suqi dgeboda oTaxSi.
_ RmerTo! _ vimeorebdi gulSiac.
mama gaCerebuliyo moSorebiT. masac eRimeboda... mas eRimeboda ratom-
Rac sibraluliT.
5.III.90. saavadmyofo
`mnaTobi~ #7, 1990; gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`Roris dakvla~
dadges did zedadgarze didi qvabi, gaavses wyliT, SeunTes cecxli. wavi-
da ioseba, waabuqa CeqmebiT Tovli, daglija venaxSi rcxilis Wigoebi, am-
1423
oitana, dalewa muxliT Sua-Sua, SeukeTa cecxls. gaixara cecxlma, sul tka-
catkuciT daiwyo maRla-maRla svla.
_ aRar mova gazafxuli? aRar dasWirdebaT mag vazebs Wigoebi _ usayve-
dura colma iosebas. _ gazafxulamde macocxle da sul brolis Wigoebs
Sevudgam, _ icinoda ioseba.
_ Sen Tu dReSi xuTi litra svi, marTla sanatreli gagixdeba gazafxu-
lis dadgoma, _ isev wamoubola colma.
_ pewenika ara, svamda arafers da ver waiyvanes angelozebma dol-gar-
monis dakvriT?
_ amaze iosebas colsac gaeRima, pirze xeli aikra.
_ Cumad, kacoo, Cumad!
iseTi doCxari daigzno, qal-balRnic ki gareT gamoikrifnen da cecxls
Semoudgnen xelebmiSverilebi. aRaravis axsovda Zirs Tovli, maRlidan
mqrqali fifqebi, da yinva, yinva... iosebam iq gamoatanina boTli da qaSanu-
ris jamfila. boTlSi denTiviT arayi idga, jamfila savse iyo CurCxelebiT,
damtvreuli kaklebiT, atmis CiriT, yurZniT. dilis arayze CurCxelas, nigozs,
yurZens da atmis Cirs araferi sjobso, Tanac yinvaSi daguzguzebul cecxl-
Tano. marTlac! marTlac! samjer Camoatara Wiqa iosebam, „xrakze saTqmeli“
sami sadRegrZelo Tqva. pirveli _ es im kacs gaumarjos, dedas rom pensias
mohparavs da sidedrs sacvals uyidis, ar ga micivdeso. meore _ es kidev im
kacs gaumarjos, axalwlis win dRes rom qaTams fexi moutydeba da ar dahk-
lavs, iqneba Seuxorcdeso. mesame _ es kidev im kacso, cols rom mokle
cocxs uyidis, qveyanam dainaxos ra TeTrfexebiani coli myavso. samjer
movida alaverds CemTan, me kidev _ iosebas biWebTan, didebTan, erTTan ukve
col-SvilianTan. qalebi gviyurebdnen da imrizebodnen, gaugemurebulebiv-
iT kenkavdnen yurZens, Cems meuRles nametnavad kopwiad ekava. ori TiTiT
atmis Ciri.
qvabSi wyali daiZra. waZunZuldnen iosebas biWebi, marnidan didi varcli
gamoitanes da TovlSi Cadges. wyalma duRili daiwyo. aba, axla qal-balR-
ni ukan gadeqiTo. wavidnen samni, sami winwaRunuli daTvi, ioseba da biWebi,
saRoridan Rori gamoiyvanes _ didi, Savad Camdgari, nasuqi, mucelCamoSve-
buli da fexebdapataravebuli. gamoitanes mamapapuri samRariani xanjal-
ic. xanjali iosebas badr mTvaresaviT ganaTebul rZals ekava xelisgule-
bze dasvenebuli.
_ Sen unda dahkla, kacoo, Sen xom didxans aWyivleb, an _ sulac gageqcevao?
iosebam mruded axeda cols.
_ ho, mami, Sen didxans aWyivlebo, _ uTxres Svilebmac.
1424
_ uWyivari, age, boWka devso. Tqven wamaqcevineTo!
SemovudeqiT Rors aqeT-iqidan. _ Sen ukan gadeq, Sen dagsvriso, _ miTxra
iosebam, magram me mainc ukan ar gavmdgarvar. maSin ioseba eca fexebSi Rors,
hkra muxli ferdSi da gadaaqcia Tovlze. davasxediT zed biWebi da me.
Rori raRa Tqma unda, Wyivis, caSi adis imisi Wyivili. _ moita, gogo, momawo-
de xanjalio! _ daiZaxa iosebam Roris WyivilSi. rZalma faTifuTiT moawo-
da xanjali da ukan gaiqca. iosebam erTi mimoixeda da Rors xanjali marcxena
wina fexis qveS misca. yvelas saxe gaubrwyinda. xanjlis micema iyo da Ror-
ma maSinve xma gakminda. iyo ioseba cota xansac ese, Rorze muxldabjenili,
da mere isic gaRimebuli adga. biWebi qvemodan SehRimodnen.
_ yoCaR, mamio!
_ ara, bijo, Tqvena ggavarTo!
iosebam siamayis Rababi CamouSva, xanjali Rorzeve gawminda, rZals gad-
asca, rZalic kmayofili iRimeboda, magram xanjali mainc uwmindur raRa-
casaviT ori TiTiT waiRo. avwieT Rori oTxma, oTxma ki ara, colebic wam-
ogveToTxmetnen, colebic, iosebas rZalic, Zlivas CavdeT varclSi. varcli
gaivso. iosebam da misma biWebma SeSis napobebi da iWires, mec aviRe erTi
SeSis napobi. mohqonda TungiT iosebas cols qafqafa wyali, asxamda Rors,
vutyapunebdiT Cven SeSis napobebs, iseTi orTqli dadga, erTmaneTs veRara
vxedavdiT. Segrildeboda odnav Roris balanze is qafqafa wyali da gavk-
ravdiT xels, vglejdiT, SeSis naWrebiT gagvqonda aqeT-iqiT. _ jigari rom
ar amovarTviT, mami? _ iRriWebodnen iosebas biWebi, _ vin ari momcdeli
gakeTebamdeo! _ dagvianebulia, Svilo, ro Wyioda, maSinve unda geqnaT egao, _
siciliTve miugebda ioseba. iosebas coli, saqmis mTavarsardali, namdvili
mTavarsardlis kiloze iZleoda gankargulebebs. _ welze nu sCqarobT,
jer Tav-fexi gaakeTeTo! amoabruneT, muceli ar CagexarSoTo! _ Sen Sens
prafesorobas stumrebTan mainc daanebe Tavio! _ eubneboda ioseba. coli
mainc Tavisas ganagrZvbda, _ varcli sworad ar gidgaT, gaugebrebo, wyali
cal mxares modiso. amaSi ki marTali iyo is saCxrekiviT gamxmari qali.
avwieT varcli, cali mxridan SeSa SevudeT, erTi mezobelic movida, iman
sxva rCeva mogvca, _ Zveli telegreika unda wagefarebinaT da patarZaliv-
iT gabrolebuls amoiyvandiT xeldaxelao. _ maica, kacoo! _ iosebam. marT-
lac, arc telegreika dagvWirvebia, arc sxva fandur-davluri, gavfufqeT,
gavRvriWeT, gavalamazeT da axla SeSebze dadebul lastze gadavitaneT. iq
sul civ wyalSi vaWyupalaveT. iosebam mominanqruli didi jamebi moatani-
na. movidnen iosebas Ri pwamoSverili SviliSvilebi da isinic kmayofilni
utyapunebdnen gafufqul Rors patara xelebs.
1425
iosebam pirgaleuli sayasbo dana moimarjva. _ gvari damale, gvari da-
maleo! _ uTxra Rors da gadausva yelze. Rorma gvari damala, e. i. solite-
ri an raRac eseTi jandaba ar hqonda. _ vardiviT aris, vardiviTo! _ iZaxd-
nen iosebas biWebi. _ ras ambobT, iseTi Wkviani iyo, magasTan gvars ra undo-
dao! _ dabeWda iosebas colmac. iosebam gafeSxoeba daiwyo. _ jigari, mami,
jigario, _ patarebiviT cmukavdnen biWebi. _ ahaTo, CakepeTo, _ amoiRo ji-
gari Tavisi asxmulaTi iosebam da misca biWebs. biWebma Rors Tavi daanebes,
jigari gaaqcies, derefnis magidaze dades da qvabSi Cakepva daiwyes. moarb-
enina umcrosma biWma naRvlis buSti, Caagdo TuTqelSi da miaZaxa, _ aba, Cven
JuJunas ra gauCndeba, gogo Tu biWio! qalebic dainteresdnen da cecxlisken
wamovidnen. sanam qalebi TuTqelSi Cagdebul naRvlis buSts Cascqerodnen,
sanam Cven Rors vafeSxoebdiT, biWebma jigari Cakepes da qvabi zedadgrisken
wamoiRes. is iyo, miuaxlovdnen cecxls da iWeqa kidec naRvlis buStma. _
biWia, biWio! _ iyvira yvelam, yvelas didma naTelma gadauara saxeze, TviT
Cems meuRlesac ki, TiTqos, sul imis laparakSi ar yofiliyos, RmerTma rad
damsaja, marto biWebi rad momca, erTi gogo meca myoloda Cems SeRavaTeb-
ladao. dadges biWebma zedadgarze is spilenZis qvabi da axla imas Seuke-
Tes rcxilis xmeli Wigoebi, axla imaT gauwyra deda, magram imis wyromas
vin ugdebda yurs! biWebi zed dahxarodnen qvabsac da cecxlsac.
sanam Cven maranSi SevitandiT Roris feSxoebs, ioseba xerxemals dahkuw-
avda, samwvadeebs asWrida, im samwvadeebs marils, pilpils da xaxvs waayrida,
qalebma zeviT, RumeliT gagugunebul did oTaxSi, grZeli, yovlad Semkob-
ili sufra gaSales. sanam xelebic gadavibaneT, cota welSi gaviSaleT, cota
muxlebi gaviTbeT agugunebul RumelTan, davsxediT, TiTo pitniani tkbili
arayic iq CamovatareT, jigris yaurmac daiZaxes. _ wiwaka ar daakloT, wiwa-
ka ar daakloT, Torem dagxocavT yvelaso! _ iZaxda ioseba. _ naxeT, kaco,
naxeTo! _ mogvitana aorTqlebuli orjamianiT , iosebas colma. arc wiwaka
aklda da arc araferi. _ euho, uCongurod aaTamaSebs patarZalsao! _ iZax-
da ioseba, imanac moiwona yaurmis wiwakianoba da sxva ram. _ gaamarTla,
gaamarTla Cvenma quciamao! _ umowmebdnen. biWebic. didi facifuci dadga.
maTlafebis Tavze, didad CabejiTebul moZraobaSi iyo didi da patara. _
Rvino davlioTo xalxno, Rvino gvicxardebao! _ Camwkrivebuli idgnen saf-
eraviT savse naTali Wiqebi, _ RmerTo! _ aswia maRla da axeda iosebam, _
axali wlis madloo, su kargi zamTar-zafxulebi gvqonebodes, Wirnaxuli
ar mogvklebodes, kacebs kacoba SesZlebodeT, qalebs _ qaloba, balRebs _
balRoba, mkvdaric ki Cveni amjobinos Cveni mtrisasao. davuSviT is pirve-
li Wiqebi. _ rogor midiso? _ mekiTxeboda ioseba. me ukve maTlafaSi viyavi
1426
Cakirkitebuli da zeaweuli ceriT vaCvene, _ ese-meTqi. wavida meore Wiqac.
wavida mesame da meoTxec. jigris yaurmas moxarSuli xerxemali moayoles
_ mWle, Sesaqcevari, tyemliT, pirSuSxaTi. _ uh, uho! _ adioda WerSi Zaxili.
moxarSuli xerxemlis mere mwvadi Semoarbenines iosebas biWebma, mwvadi
da ra mwvadi! metrnaxevrian xis Samfurebze agebuli, awiTlebuli, aSiSxineb-
uli. Cemi meuRle RimiliT meCurCuleboda, _ movkvdebio! _ ara, ar mokvde-
bi-meTqi! erTi mezobeli xom mTlad Tavidan Semogvemata, ori kaci da ori
qalic mere movidnen. imaT merec movida erTi _ maRali, Semxmar-Setusuli.
mwvadis dagemovneba iyo da auSva iosebam wvrili, wamwvetebuli „diamb-
ego“. _ diambegoo, diambegoo, qals giqebeno, gadmodgebao aivanzeo, aTamaSebso
brolis TiTebso. su wvrilad akakanebdnen yvelani, iosebac, imisi biWebic.
maRali mezobeli xom nemsis yunwSi aZvrenda mayrul pirvels. erTi me
vcdilobdi banis Tqmas, mec ra, sionis zari viyavi, Tu ra! _ mwvadi ar Sewydes
da gaciebuli ar davinaxoo, - iZaxda ioseba. wamocvivdebodnen iosebas bi-
Webi da Cadiodnen mTavarsardalTan, dedasTan, romelic aqamde sul cecxl-
Tan ixuxeboda. marTlacda, modioda da modioda _ axal-axali, cxelze cxe-
li mwvadi. axla ukve mwnilebs daadga Zala. ra SevaSlebuli pamidori iyo,
nior-mwvanileuliT gamotenili! ra kitri! ra lalisferi kombosto! iose-
bam Zvelaqauri „sxvaTa mojamagireobisa“ amosevda. _ „Tu kurdReli daiW-
iro, xorci Cven, tyavi Senao, da Tu mela daiWiro, tyavi Cven, xorci Senao“. es
yvelam kargad Tqva. Camogvidinda cremlic. mere da mere ufro kargad
imReres. mere imReres: „vai, Sen Cemo TeTro batoo“, „Sen, biWo, anagureloo“,
„SaSvi-kakabi Seibneno“. bolos es maxsovs kidev _ „ras miyureb, ras miyure-
bo“. maxsovs kidev Semoitanes orjamianebiT batibuti, _ esao, Rvinos kargad
iSrobso, da Camoariges sasiamovnod magidaze. atyda xramaxrumi. im batibu-
tis xramunSic vimRereT, _ „biWma gogo gadityua, Citis bude vici meo“, da
mere aRaraferi maxsovs.
rom gameRviZa, bneloda, Tavi saSinlad damZimebuli mqonda, piri _ gam-
Srali, suli _ amovsebuli aburduli wuxiliT. erT xans imasac ver vxvdeb-
odi, sad viyavi, qalaqSi Tu sofelSi. damkra Rvinis, xorcisa da mwnilis
sunma, gamaxsenda yve laferi. male isic ki viazre, sad kari iyo da sad fan-
jrebi. xelis faTuriT Ramis naTura movZebne. avasinaTe. maSinve me uRle
gamiwyra, _ Caaqre, kaco, Sen gamoiZine, Cven ki es-es aris davweqiTo. Cavaqre
is naTura da gavyuCdi. viweqi, yurs vugdebdi mTel sxeulSi gamjdar gulis-
cemas, vcdilobdi da Zinebas, xan erT gverdze gadavbrundebodi, xan meoreze,
mag ram ver iqna da veRar daviZine. saidanRac iosebas xvrinva mo dioda. ar
mindoda, magram es xvrinva, sufris suni, gamSrali, mware piri da damZimebu-
1427
li, gaxurebuli safeTqlebi mainc maxsenebdnen Roris dakvlisa da nadimis
wvrilmanebs. TvalnaTliv vxedavdi sakuTar Tavs _ maTlafaSi CabejiTe-
buls, mocinars, ybedad qceuls, amRerebuls, wabarbacebuls da Rumels wa-
modebuls. Tfuu! Cavemxobodi pirqve, yurebze mxrebSemowyobili, esec momd-
ioda is suni da xvrinva, amovbrundebodi da sicocxle aRar mindoda. maSin
avdeqi frTxilad, kankal-kankaliT. frTxiladve, sunTqvaSekrulma Cavicvi
tanT. Cemi Tofi da savazne tansacmlis Cxaze ekida, CamoviRe, kidev ufro
didi sifrTxiliT gamovaRe kari da gamovi pare gareT. iqve damkra sasiamo-
vno yinvam, CavisunTqe da CavisunTqe, Caviare kibe, Tovlma xraSuni moiRo
fexqveS, gadavwvdi axvetilze axal Tovls, movisvi saxeze, gavisvele piri.
awkmutunda ZaRli da gaCumda. etyoboda, gomurSi Zroxamac gaigo Cemi gar-
eT gamosvla, amoifSvina da raRac aaraxuna.
naTeli SuaRame iyo, mTvariani, TeTri, varskvlavebic cimcimebdnen mqrqal-
ad. Ceqmebi kargi mecva, qurTukic. is qurTuki yelamde Sevibnie. savazne ze-
modan SemoviWire, gavaRe. WiSkari, gavedi gzaze, Tofi iRliaSi amovide da
wavedi, wavxmaurdi gayinul Tovlze. sad mivdiodi, jer araferi vicodi.
gzidan ki male gadavuxvie. avdiodi TovliT gadalesil, gadamkvrivebul
ferdobze xvneSiT, TavgamometebiT, xandaxan Tofsac vibjendi, kvlav visve-
lebdi yurisZirebs, vCerdebodi, vixedebodi aqeT-iqiT, Tvalebs vululavdi
mibundovanebul Ra mis simSvides. TandaTanobiT mizanic gaCnda _ vivlidi
ese, vivlidi, sanam SeviZlebdi, sanam sxeulidan gulisamrev simZimes gavdevnidi,
vnaxavdi, agreTve, ra Semxvdeboda, ras gavigonebdi, da gamovbrundebodi...
Tu gamovbrundebodi, Tu ara da... avedi ferdobis Tavze, daiwyo gaSlili,
aqa-iq buCqnariani veli. viare im velSi, mere muxian koromebSi, mere CaR-
rmavebaSi, Cqami ar gamigonia araviTari, garda Cemi fexis xmisa. Cemi fexis
xma ki ise mkveTrad ismoda, damRala, Tavi Semabezra. imtvreoda da arc
imtvreoda pirSeyinuli Tovli. namTvralevi kacis Savi fiqrebi xom meseod-
nen da meseodnen krazanebiviT. ra ufleba mqonda me simRerisa, nadimobisa,
valebSi CamRrCvals, ojaxdaZabunebuls, qveynisTvisac uvargiss! amitom ar
meSinoda Ramis, miyruebuli tyeebis, Crdilebis, yinvis. Tu raRac gamomity-
vreboda da momaSorebda qveynierebas, ukeTesic ki iqneboda CemTvis.
gavedi iseT adgilebSi, dRisiTac rom Seafiqrianebda kacs. Semomdgo-
modnen SeWaRaravebuli, Txlad Sebursebuli tyiani mTebi, CamoRunuli, Camom-
wuxrebuli xeebi. aq ufro aRaraferi iRebda xmas. ris mgeli, ra tura! sadRaa
axla nadiri. aqamde Tovlis cimcimi mainc mixarebda Tvals _ TiTqos mil-
ionobiT, miliardobiT wvrili almasi mimoebniaT spetak Tovlze,
me mivdiodi da mivaxraSunebdi im almasebs. aq ki raRac burusi amovida
1428
samxreTidan, gadmoefara mTvares, danestianda, damZimda haeri, Cayruvda Cemi
nabijebis xmac, daikargnen mTebic, mainc mivdiodi buntSi. bolos erT velSi
SemoRobil rasme mivadeqi da gavCerdi. saqonlis Zveli bina iyo. Zveli
bululebic idga. gavZveri latnebs Soris, mivedi im bululebTan, gavqeqe
erTi, gamovaRrmave kargad, Sevjeqi gamoRrmavebulSi, Tofi mxarze mivixute,
Tvalebi davxuWe. viqnebodi ase, davis enebdi cotas, vimartovebdi ufro
metad da gavbrundebodi ukan. bululis siTbom, misma saamo myudroebam,
guli amiCvila, cremlebic ki wamomivida. rogor viyavi dabneuli da gzas,
dakarguli am qveyanaze! rogor davabnie colic, Svilebic! an axla sad viyavi
da riT vcdilobdi Cemi mdgomareobis gamosworebas, roca yovel wams fu-
lad iyenebs xalxi! auu! wamovida Tovlis fifqebi. jandabas! Tu CameZinebo-
da da ZilSi gaviyinebodi, miT ukeTesi CemTvis. marto es ki ara, Tofis civ
lulasac ki vnebianad vusvamdi loyas. meCveneboda, rom sasiamovnod gauv-
lida cxeli tyvia Cems guls, sasiamovnod da samudamod damamSvideblad.
viyavi am Tivis bululSi ese, TiTqos saiqios da saaqaos mijnaze mdgari.
gadadioda Cems maRla Ramis burusi, bneli, raRacas CurCulebdnen Tovlis
fifqebi Tivis RerebSi. raRaca mtkiva, raRac sitkbo mivlis sxeulSi, Tan
mejavreba, Tan mecodeba Cemi Tavi. TiTqos qvemoT-qvemoT veSvebi, cxel, bnel
xaroSi. idayvebs ganze vwev, imiT vekidebi xaros kideebs, Tan amasac vambob,
_ rac aris, aris! da ai, am yofaSi Semovida raRac saamo, raRac naTeli, Cemi-
dan marcxniv. gavixede da dambla dameca. im TovlSi, im Ramis bnel burusSi
mkvrivi araamqveyniuri naTeli modis, mohyveba Saravandedad wvril-wvrili
Citebisa Tu peplebis mgalobeli gundi. vuyureb im naTels da varCev qals!
mTlad oqrosfers, Tmis oqrosfer nakadebSi gaxveuls, modis, axlovdeba,
moanaTebs TmiT, TvalebiT, yvelafriT. Jinianad moadgams SiSvel oqros-
fer fexebs, zeimiT moaqvs patara, SekumSuli, Tavmsxvili ZuZuebi, ukanac Tma
mosTrevs, Tmaa Tu Suqia adevnebuli. moaRwevs binis latnebamde. iq varCev
_ win mouZRvis Crdilis feri, grZladgaZagruli ori veeba mgeli, nabiji
nabijTan aqvT Sewyobili, Cemsken Semobrunebuli Tvalebi Caweuli lampis
yuradRebianobiT aqvT savse, moanaTeben TeTr Rojebs. qali iseve, siarul-
Sive, moixedavs Cemsken, da axla ukve sabolood minda sikvdili. ra sixaru-
lis cisferi sinaTle edga TvalebiSi, ra sikeTis RimiliT eRimeboda aqeT-
iqidan odnav maRla aziduli tuCebiT! miyura, miyura, mere ori TiTi wminda
sanTlis mowiwebiT miitana tuCebTan, TiTqos meubneboda _ Cumad, Cumado, da
gaaqana aqeT-iqiT, raRacis uaryofis niSnad. me wamoviwie. is wavida, iseve
gabrwyinebuli, iseve gaRimebuli, wauZRvnen win nabijSewyobili mglebi,
gahyvnen mgaloblebi, Citebi Tu oqrosferi peplebi, daifara burusiT, bneliT.
1429
damamaxsovrda esec _ oqrod aorTqlebul TmaSi Tanazomierad miatokeb-
da qvedatanis kunTebs. adgoma mindoda, ver vdgebodi. daviZine muStebi mux-
lebze, davrwmundi, rom meRviZa. maS ra iyo, ra ambavi iyo Cems Tavs?! viyavi
saqonlis Zvel binaSi, zamTris RameSi Cakargul velSi, cvioda Tovlis fifqebi,
mecemoda xelebze, saxeze. wamovdeqi Tofze dabjenili, wavedi, gavZveri lat-
nebs Soris, gaviqeci. virbine burusSi, veRarc Tvali movkari, veRarc xma
gavigone veraviTari, gamovbrundi, mivedi isev binasTan, Cavjeqi, Cavcucqdi
gamoRrmavebul bululSi, Rvarad momdis cremli, da am cremlebSi erTx-
elac davinaxe is sinaTle, axla ukve maRla, ferdobSi, marjvnidan marcxniv
mimavali, isev iseTi siaSkaraviT _ misi Tvalebi, misi Rimili, mglebis erT-
maneTs Sewyobili nabijebi. _ dali! dal! dali xar? _ viZaxdi, xmas ver viRebdi
da TqrialiT Camomdioda cremli. man isev miitana ori TiTi tuCebTan, mere
gaaqana aqeT-iqiT. avwie Tofi maRla, ver gamovwie sasxlets. rom wavida,
gauCinarda burussa da bnelSi, tiriliT rom da viRale, maSin erTxelac
avwie Tofi, erTxelac gamovwie sasxlets da zedized daiquxa, aapo Zirs-
daweuli bneli. mere wamovedi Tofis yavarjeniviT bjeniT. jer isev yve-
las eZina, iosebas saxlSi rom davbrundi. meuRlesac ki ar gaugia Cemi
dabruneba, gavixade da davweqi.
_ cudad xar? Rvinom gawyina? _ mekiTxebodnen meore dRes. me Tavs vaq-
nevdi uaris niSnad. qalaqSi Camosulic veRar viRebdi xmas. magram erTs
cxadad vgrZnobdi, me ukve sxva viyavi, me yvelaze mniSvnelovani suli viyavi
qalaqis dondgo xalxSi. Cemi meuRlec, _ maRali, amayi, Tavmomwone qali, _
sacodav, gawamebul msaxurad meCveneboda Cems gverdiT. yovelive saqmem,
Cemda gasaocrad, advilad iwyo keTeba, sadacaa gavistumreb ukanasknel val-
sac.
xandaxan waval, davikargebi, aval im nabinavarTan RamiT, davjdebi da
var ase, magram is qali aRar modis, arc TovlSi, arc mSral amindSi, me mainc
veli. sasiamovnoa es lodini. qveyanas ki hgonia, mZime dardi mawevs.
xandaxan vekiTxebi Cems Tavs _ raRa me, raRa im saZaglobisas, Roris
dakvlis dros amomarCia amden xalxSi? pasuxs ver vaZlev. fiqri maqvs
erTi ambis, _ erTxel, SuaRamisas, TovlSi, Cveni quCis dasawyisSi, tuiis buC-
qebSi, vnaxe atirebuli patara gayinuli yru-munji gogo, gavaxvie Cems pal-
toSi, miviyvane saxlSi, dedam moufera, gaaTbo, gaabana, daaZina Tbil, sufTa
loginSi. diliT ki veRar vnaxeT, amdgariyo da wasuliyo, misi veRar gav-
igeT ra, miliciis daxmarebiTac ki. magram Tan maSinve vkiTxulob, _ rodis
iyo es ambavi, uu, an ra Su aSi unda iyos yovelive esa da nabinavari, Rame,
Tovli, tye... ho, tyeebi, Tovli, velebi da Ramec bavSvobidan miyvarda da _
1430
axlac Zalian miyvars...
`Tebro~, 1983
me axla gasaocari rame unda giambo. amas winaT biWebi Toneze visxediT.
Sen ar ici, ras niSnavs es „Toneze sxdoma“. xom gaaxureben, ara, Tones, mere
purs Caakraven da amoxdian, mere ganeldeba. kargad rom ganeldeba, biWebi
zed or sqel ficars gavdebT, zogni erT ficarze davsxdebiT, zogni meoreze,
1432
erTmaneTis pirispir, CavkidebT fexebs, mivayudrovebT, miviWuWkebiT erT-
maneTTan da varT ase. irgvliv civa, pirSeyinul talaxs fexqveS fxlawafx-
luwi gaudis, Citebi ibudeben, Rrmad miZvrebian bululebSi, Cven ki Tbilad
varT da aTasnair rameebs vyvebiT. gavixede da beberi kaci davinaxe, Cvens
xevSi Camoflatunda. Savi qudi exura da Savi palto ecva, raRacnairad win
iyo wamoziduli, xelebic win dahkideboda da yvavs hgavda, frTebCamoyril
yvavs. xevSi wyali modis, koWamde Zlivs mogwvdeba, gadasasvlelad msxvili
qvebi gvaqvs Cayrili da ise gadavdivarT didi da patara, qali da kaci.
movida im qvebTan, gaCerda, aTvalierebs, Tan qanaobs, qanaobs ki ara, fam-
falebs. uceb erT qvaze Semoxta, xelebi frTebiviT gaSala, gadaqanda, gadmo-
qanda, meore qvaze gadmoinacvla, magram iq fexi veRar moikida da Cavarda,
Cvenamde movida wylis Wyapunis xma. maSin pirdapir gamotopa, gamovida na-
pirze, dadga da svel fexebs daacqerda, ramdenjerme miwaze dahkra, daifer-
Txa da wamovida _ isev barga-barganiT, im Savi paltos kalTebis farTxa-
furTxiT. amoimaRla da erTxelac gaCerda. jer aqeT-iqiT iyureboda, ge-
goneboda, cotac da, amoiCxavlebda: _ yva! yva! _ mere Cven dagvinaxa, Cvenken
wamovida. mTlad rom moaxlovda, kidev erTxel gaCerda, gaiRima da rogor-
Rac wamRerebiT Tqva:
_ Tone, Tone, Tbili Tone!
am xmaze biWebmac aixedes da im kacisken mibrundnen. iman ki xelebi gaSa-
la da taat-taatiT movida CvenTan. namdvili qalaqeli beberi kaci iyo,
damWknari, CaSavebul-CayviTlebuli. galstuki mobrecoda, momCvarul loye-
bze TeTri eklebiviT eyara gauparsavi wveri, SewiTlebuli quTuToebis
qvemoT parkebad ekida TiTqosda cremlCagrovili kani. axlodan Wots ufro
hgavda. Sarvlis totebi erT mtkavelze mainc dasveleboda. xelebi CamouS-
va, erTi ficris grZladgaSveril boloze daawyo, wamoiwia, zoologis wign-
Si daxatul gatereasaviT SemogvaCerda da RimiliT gvkiTxa:
_ damsvamT meca?
sul oqros kbilebi hqonda. Cven gagvecina. vifiqreT, gvexumreboda. ma-
gram Cveni pasuxisaTvis aRar daucdia. fexsacmeli gaixada, CagveWida mxreb-
Si me da Cems amxanags da Toneze amovida. qSeniT, Tvalebis ucnauri brwyin-
viT Cakida svelwindebiani, wvrili, msubuqi fexebi Sig da isic CvensaviT
wamoixara, moyudrovda. etyoboda, nasvami iyo, sul Rvinis suni daayena. cota
xans fexebs patara bavSviviT aqanavebda, xan erTs SemogvRimoda, xan meores,
mere gvkiTxa:
zRaprebs yvebiT?
_ ara, _ mivugeT Cven.
1433
_ aba?
_ ise, vlaparakobT.
_ zRaprebi ar iciT?
erTmaneTs SevxedeT. zRaprebi rogor ar viciT, magram raRa drois Cve-
ni zRaprebia, ukve didebi varTo. gviyura, gviyura da danaRvlianda, _ Tone
da uzRaprodo! mere saTiTaod gamogvkiTxa, vin visi viyaviT. rom vityodiT
Cven-Cveni mamis saxels, is TiTqos raRac Soreul xmas ugdebda yurs, _ nel-
nela iqnevda Tavs. bolos isev momxiarulda da Tqva:
_ Tqvenodenobas Cven bevri zRapari vicodiT.
_ Tqven exlac gecodinebaT, _ uTxra erTma Cemma cuRlutma amxanagma. _
mogviyeviT ra!
_ vici, rogor ar vici.
_ mogviyeviT, ra, gexvewebiT, _ avutydiT Cvenc.
moxuci ijda da xan erTs SemogvRimoda da xan meores.
_ Wkuamxiarulisa iciT? Wkuamxiaruli qalisa?
_ ar viciT, ara, _ mivugeT Cven.
_ maS, Wkuamxiaruli qalisas getyviT.
_ Wkuamxiaruli qalisa iyos.
moxucma Tvalebgabrwyinebulma daiwyo:
_ xo, maS, raki, Tonea, iyos barem zRaparic. xo, maS, ase...
iyo erTi Raribi col-qmari. Raribebic iyvnen da erTi ubedurebac sWir-
daT, xo, erTi ubedurebaca sWirdaT, qali metismetad Wkuamxiaruli arseba
brZandeboda, aba! gvis da sul cekvavs. saCeCelTan zis da iqac _ taSi-tuSi,
taSi-tuSi, _ ayolebs xelebs.
_ va! _ gaikvirva Cemma cuRlutma amxanagma.
_ aba! _ daudastura moxucma. _ uyurebs am Wkuamxiarul qals qmari da
iqnevs Tavs, meti ra unda qnas, colia.
es rom Tqva, yvavis Cxavili moisma. moxuci gaCumda da Tavi mxrebSi
Cargo: Cven gavixedeT da davinaxeT, rom xevgaRma, vaSlisa da qliavis baRe-
bis iqiT, did, Sav eklis xeebze yvavebi isxdnen. ramdeni xania yvavi ar dagv-
inaxavs Cvens midamoebSi. axla ki bevrni isxdnen, zogi frTebs atokebda,
zogi TiTqos amTqnarebda. moxucma amogvxeda, Tvali Cagvikra da ganagrZo:
_ erTxel is kaci tyeSi wavida, cols ki uTxra: aiRe purebi, gaitane
bazarze da saqalamne miyideo. xo, ase. aiRo qalma purebi, amoiwyo iRliaSi
da midis. erT gubes unda gauaros gzaze. gamomsxdaran im gubidan bayayebi
da iZaxian: _ yua! yua! yua! _ Tqvenma Tavis gaxeTqvamo, _ qalma uTxra, frCx-
ils xom aRar miirTmevTo. moutexa puri da gadaugdo. bayayebi mainc Tavi-
1434
sas gaiZaxian: _ yua! yua! yua! _ uyure amaT garyvnaso! _ daatexa purebs yuebi
da gadauyara, bayayebi mainc Tavisas iZaxian: _ yua! yua! yua! _ ai, mexi ki
dagaTxliSeT, miwunebT kidec Cems lamazad dabrawul yuebso! _ gabrazda
qali, gamobrunda da gabutuli wamovida Sin.
am dros kidev moisma yvavis Cxavili. moxuci isev gaCumda, Caimala. SeT-
qmuliviT gviyurebda dablidan. mere, yvavi rom gaCumda, isev ganagrZo zRa-
pari. ise kargad yveboda, Cven marTla sulganabulebi vusmendiT.
_ zis Sin gafxorili, gabrazebuli qali. movida qmari. ekiTxeba, iyavi
bazarSio? bazramde vin mimaRwevina, im gasawyvetma yiyinebma gamabrazeso.
vin yiyinebmao. uambo qalma, rac gadaxda. aba, im Rames raRa iqneboda da
diliT kacma uTxra: _ adeqi da moSordi aqedan, Cemma Tvalebma aRar dagi-
naxoso. qals gaukvirda: erTi amas daxedeT, amas Tu ar unda Cemi yureba, me
raSiRa mWirdeba magis banjgvliani Tavio, moigdo mandili da wavida. mi-
dis mindor-mindor, afrindebian yvavilebidan... ai, xo... peplebi. buCqebidan
kidev Citebi...
moxucs laparaki gauWirda, sayeloSi xeli Caiyo, daaxvela, Tvalebi xan
dausevdiandeboda, xan isev gaubrwyindeboda.
_ dahfrenen Tavze... eeo... qali ambobs...
yvavebma erToblivi Cxavili atexes. moxuci gawiTlda, Cvens mxrebze
dawyobili xelebi aucaxcaxda, sul sxvanairad, sabraloblad gaiRima, _ bo-
diSi unda movixado TqvenTan, biWeboo, aRar macdiano, _ da Tonidan gadabo-
bReba daiwyo. axla ufro didxans farTxalobda misi msubuqi, okrobokro
fexebi Cvens win. rogorc iqna gadavida, wvalebiT Caicva fexsacmeli. erTx-
elac gagviRima oqros kbilebiT, qudi moixada (Txeli TeTri Tma aswewo-
da). didi bodiSio, kargad iyaviTo da... qudis qneviT wavida. aqedan uaresad
mibarganaobda, TiTqmis miwaze miaTrevda Savi paltos kalTebs, wyali pirda-
pir gaWyopa, wavida, waborialda Savi eklis xeebisaken, sadac yvavebi isxdnen,
da nel-nela Seeria binds.
Cven vuyurebdiT da vicinodiT, gvegona, rom xumrobda, nasvami beberi
kaci Taviseburad xumrobda...
meore dRes ki mkvdari i poves im Savi eklis xeebis qveS. ar aris gasao-
cari ambavi?! Turme Cveneburi yofila, Cveni sofleli, didi xnis winaT wasu-
li. amboben kargi kaci ar iyoo. me mainc mecodeba. sul Tvalwin midgas
imisi svelwindebiani, msubuqi, dabrecili fexebi, oqros kbilebi da sayelo-
Si gaRanRalebuli damWknari yeli. netavi sul ar menaxa!
magram yvelaze gasaocari mainc is aris, rom yvavebi im dRis Semdeg
aRarsad gamoCenilan CvenTan.
1435
(`saRamo xanis Canawerebi~, 1971)
`yvavebi xevSi~
`yvavi~
n.n-s
`yvareli!~
es mTebi ase idgnen 150 wlis winaTac. am mTebis Ziras aseve iyvnen Cayu-
Cebulni yvarelelTa saxlebi. Semodgomuri wynari rukrukiT Camoedine-
boda duruji. qvemoT, Txel burusSi, miitboreboda alazani. ikribebodnen,
bWobdnen, iSlebodnen naRvliani Rrublebi. qarvisfrad sevdaCamdgar dReebs
enacvlebodnen lbili da Tanac SiSiT gatvrenili Rameebi _ boboqrobda
daWrili daRestani...
Cven ukve veridebiT amgvari paTosiT laparaks, magram mainc: qarTvelebs
Tu Cvens meobaSi raime gvwams wminda da amaRlebuli, unda virwmunoT, rom
150 wlis winaT, 27 oqtombris Rames, aq, ai, am caze, imedis didi, CaxCaxa var-
skvlavi gamoubrwyinda daCagrul, abuCad agdebul qveyanas, saqarTvelos _
mas daebada ilia WavWavaZe.
Cveni muxlmoyra Sen, yvarlis madliano miwav!
1441
ilia gaxda qarTuli erovnuli Rirsebis yvelaze amayi da Seudrekeli
medroSe. ilia gaxda yvelaze gulmxurvale Wirisufali da nugeSinis mcemi
mravaltanjuli Cveni xalxisa. es man iwinaswarmetyvela da auwya yovelTa
ZleulT:
veRar ganuZlebs qveyana Zveli
ganaxlebisa grigalis qrolas,
veRar ganuZlebs qveynis mZarcveli
WeSmaritebiT aRZrulsa brZolas, _
da daimsxvreva igi borkili,
Semferxebeli kacTa cxovrebis,
da axal nergzed, axlad Sobili,
ese qveyana kvlav aRyvavdebis...
Tumca aq, am viTarebaSi, vin unda mosTvalos saqmeni misni! saqarTveloSi
yovelma gonierma kacma unda icodes es, da unda gvjerodes, icis kidec. aq
Cven mosulni varT, pirvel rigSi, madlobisaTvis yvarlis miwisadmi, veub-
nebiT amas da vzeimobT kidec. magram aq mosulni varT imisaTvisac _ erT-
maneTs SevxvdeT, saxeSi SevxedoT, da xmamaRla Tu ara, gulSi mainc vkiTxoT
_ mivyvebiT Tu ara, didi ilias gzas; varT Tu ara Rirsni misi STamomavlo-
bisa; ganvdevneT Tu ara mankierebani Cvengan, razedac ilia mosTqvamda:
uqmi, arafris maqnisi drtvinva, mZlavroba sxvaTa zedan, TaTqariZeoba, mcon-
aroba, mxolod enaaqavebul sityvis kacunebad yofna! gamovidnen Tu ara
mciredi mainc didi sulebisa: aCrdilisa, dimitri Tavdadebulisa, lelT
Runiasi, oTaraanT qvrivisa, misi mSvenieri giorgisa, mRvdlisa, spetaki su-
lis glexkacisa petresi... sapasuxodac ar gvWirdeba enad gakrefa. amas gu-
lis guliTac vigrZnobT. aqac vigrZnobT da aqedan wasulebic. imiT ufro
gigrZnobT, rom Suqi iqneba Camdgari Cvens gzebSi, Cvens zvrebSi, baRCa-baReb-
Si, tyeebSi, balaxebSi, TviT qviSebSiac ki Cvens irgvliv...
da vai Cven, Tu CasaRuni Tavi gvaqvs da mainc utifrad veweviT maRla! da
vai Cven, Tu scivaT da stkivaT ilias Zvlebs Cvensave miwaSi! |
„dedav RvTisao ”... Cveno miwav, Cveno Sembrale cao, STagvbere Zali am
tkivilebis aridebisa!
gamomcemloba palitra L, 2012, t.6
ici, rogoa gayinuli Tovli? wina kviras, antone rom mokvda da imis
SeSaze wavediT, Cemi ZaRlic wamomyva. Cven rom SeSas vudebdiT, iman erTi
didi kurdReli wamoagdo. kurdReli mirbis, Tovli ar utydeba, Cem ZaRls
kidev, ramdenic gadaxtebam fxaw _ Caemtvreva da Cavardeba. rom dabrunda
bolos, fexebi sul dasisxlianebuli hqonda, ise dasWroda, TiTqos SuSis
namtvrevebSi urbeniao.
`ciskari~ #1, 1981; Tebro~, 1983
`yinvis monatreba~
yinulis papas mTel dRes Rrma, Cabnelebul xevSi eZina. mze rom Cadioda,
kidurebis CxaraCxuriT wamodga (yinulis papas xom kidurebic yinulisa
aqvs), grZlad daamTqnara, mere Tvalebi moiCrdila, midamo moaTvaliera
da nel-nela Seudga Tavis saqmes. jer sers gadausva zemodan civi xeli _ ai,
ase, Cven rom katas gadavusvamT xolme zurgze, _ SmaSura balaxebi gakirCx-
la, gaaSeSa; Semdeg dabla dahyva, kalos pirebze mobalaxe cxenebs, saxedreb-
sa da indaurebs amoaZuebina kudebi. iqidan venaxebSi Cavida, aqa-iq SerCeni-
li foTlebi dakrunCxa, daasacodava. venaxebidan soflis orRobeebs Cam-
ouara, TamaSiT garTul gogo-biWebs cxviris wverebi auwva da saxlebSi
Sereka. Citunebsac Tbili bululebi moanaxvina. sul bolos wisqvilis arxze
Cavida, napirTan Cajda, idayvebiT muxlebs daeyrdno, xelebi ybebze Semoiw-
yo, loyebi dabera da nel-nela dauwyo sulis berva wyals.
1445
zis ase yinulis papa arxis piras, nel-nela uberavs wyals da Tan mReris
kidec:
abli-babli, oqros taxti,
mziT aviRe, mTvariT davdgi.
wyali ki iyineba. pirvelad lerwmis Reroebis irgvliv Cndeba patar-
patara yinulis rgolebi. Semdeg es rgolebi erTmaneTs uerTdeba, Semdeg
Txeli, WraWuna yinuli napirebidan Suaguliskenac miiwevs. yinulis papa ki
isev ise uberavs, isev dudunebs, viTom mReris:
abli-babli, oqros taxti,
mziT aviRe, mTvariT davdgi.
magram uceb raRac uCveulo xma Semoesma. es wylis xma ar iyo. wyali
arasodes xmaurobs ase. es arc lerwmebi iyvnen, arc beberi wnorebi. beberi
wnorebi, rogorc yvela beberi saRamo xans, ukve Tvlemdnen. SeiZleba eZi-
naT kidec! es xma imaT qveSidan modioda. iq TiTqos viRaca ijda da xelebs
iorTqlavda.
_ Sen ei, vina xar mand, damenaxve, ra sulieri xar! _ daiZaxa yinulis papam.
magram pasuxi aravis gaucia. lerwmebs siciviT acaxcaxebda, beber wnorebs
namdvilad eZinaT. maSin wamodga yinulis papa saxsrebis WaxWaxiT, butbutiT.
wagrZelda, wagrZelda, gadaixeda arxis meore napirze, acaxcaxebul lerw-
mebs iqiT, da, ai, ra dainaxa: patara biWi ila! mimjdara beberi wnoris ZirSi,
mokuntula, xelebi pirTan miutania da gaCqarebuli iorTqlavs.
yinulis papam mSvenivrad icis, ranic arian patara biWebi. „es aq sakaika-
cod ar iqneba Camjdari, uTuod, gverdela beberi wnoris fuRuroSi rom
kodala cxovrobs, imas uTvalTvalebs, imisi daWera undao“. Caaxvela, boxi
xma ufro daiboxa da viTomc gabrazebulma gadasZaxa ilas:
_ Sen ei, ratom ar gesmis, rom geZaxi! xom xedav, wyals vyinav. axlave wadi
aqedan, Torem Senc gagyinav!
ilam didi Tvalebi SemoanaTa da arc axla upasuxa araferi, isev xeleb-
is orTqlvas ganagrZobda.
_ maS, ar gesmis Cemi laparaki, ara?! _ muqariT daiqnia Tavi yinulis
papam. _ maS ijeqi mand da, rac dagemarTos, Sens Tavs daabrale.
yinulis papa Cacucqda, xelebi ybebze Semoiwyo da mZlavrad Seubera.
wyals mTlianad yinuli gadaekra, lerwmebi wverebamde SeiWirxlnen, beber-
ma wnorebma ZilSi igrZnes sicive da krusuniT gadaelaparaknen erTma-
neTs:
_ oi, oi, es ra ambavia, ratom brazobs yinulis papa ase?!
ilam ki erTxelac gamoxeda didi, ukve danaRvlianebuli TvalebiT da
1446
ufro aCqarebiT daiwyo xelebis orTqlva.
yinulis papa gabrazda: nuTu am TiTistola biWma unda majoboso! wyals
gadaalaja, ilas win daucucqda, damcinavi TvalebiT TvalebSi CaaSterda da
dakvranCxuli Cxakuna TiTebi nel-nela miutana cxvirTan.
_ maS, ar geSinia Cemi?! ar geSinia, ara?
ilam daaswro da cxvirze Tavisi funCula xelebi daifara, magram yinu-
lis papa cxvirSi ki ara, yurebSi waswvda da mwared mousrisa.
_ maS, ar geSinia, xom? _ qirqilebda yinulis papa da aqa-iq SerCenil
lurj kbilebs aCenda.
ilam axla yurebi daifara. yinulis papam ki cxviris wveri mousrisa.
_ xa-xa-xa! maS, ar geSinia Cemi, xom?
ilam isev cxvirze daiwyo xelebi. yinulis papa isev yurebSi waswvda.
ila yurebs ifaravs, yinulis papa cxviris wvers usress. Tan icinis, jamba-
ziviT xtis.
_ maS, ar geSinia Cemi, xom?
da is iyo, cremlebi unda wamoscvenoda ilas, rom arxispira bilikidan
nabijebisa da laparakis xma moisma.
_ ii, isemc ras vetyvi imasa!
orivem iqiT miixeda, ilamac da yinulis papamac. oTxi qali kolmeur-
neobis fermidan brundeboda. Walaze gamoevloT, TiTo kona xmeli fiCxi
SeekraT, SemoedoT mxarze, mwkrivad modiodnen gayinul bilikze da mola-
parakobdnen, viRacaze ambobdnen: _ ii, isemc ras vetyvi imasao!
sul wina qali ilas deda iyo.
_ deda! deda! _ wamoxta gaxarebuli ila, _ Sen gelodebi, momeci fiCxi,
fiCxs me wamoviReb.
_ uime, xom gaiyinebodi, Svilo! _ SiSiTa da gakvirvebiT gaufarTovda
Tvalebi dedas. sxva qalebsac gaukvirdaT, _ xom gaiyinebodi, Sviloo, _
magram ila ukve fiCxs miaZugZugebda da mxiarulad icinoda.
_ yinulis papas undoda, rom gaveyine, magram veraferi damaklo. hehei,
yinulis papav! aba, miyure, rogori biWi var, yinulis papav!
qalebma kidev ufro gakvirvebiT gadaxedes erTmaneTs. etyobodaT, maT
arasodes enaxaT yinulis papa. ra yinulis papa, ris yinulis papa, reebs
laparakobs es biWio. magram ras vizamT! isini xom ubralo kolmeurne qalebi
iyvnen da gagonebiTac ar gaegonaT, rom didebs arasodes eCvenebian aseTi
rameebi TavianTi namdvili saxiT! didebi marto susxs grZnoben, yinulis
papas ki ver xedaven. is axlac oriode nabijiT iyo daSorebuli maTgan,
magram mainc ver xedavdnen. mihyrdnoboda gverdela wnors da fiqrobda.
1447
cota xnis Semdeg kefa moifxana, ese igi, ufro Seawuxa fiqrma; mere Sublze-
dac moisva xeli, ese igi, sinanuli igrZno, es ra Cavidineo, Turme kargi biWi
yofila ila, me ki tyuilad vawamebdio! beberma muxlebma veRar gauZles,
Cakuntda, xelebi ybebze Semoiwyo da axla ase ganagrZo fiqri da sinanuli.
fiqrobda didxans. fiqrobda da dudunebda TavisTvis. amovida veeberTela
yviTeli mTvare. amoscda ciskidurze Savad gaxlarTul xeebis kenweroebs,
daadga Tavze yinulis papas da _ gamarjobao! _ CamosZaxa.
da, ai, am xmam raRac imedis SuqiT gaubrwyina Tvalebi.
abli-babli, oqros taxti,
mziT aviRe, mTvariT davdgi, _
wamoiZaxa sixaruliT. _ gagimarjoso, mTvarev! _ xelebi gaSala, datri-
alda, kudiani qariviT gadauara xeebsa da Robeebs. Cumad CaeSva ilaanT
ezoSi, Cumadve ai para aivanze, miucucqda mTvaris sxivebiT gabrwyinebul
fanjaras, saxelo aikapiwa da alersiani CurCuliT, ise, rom mZinare ilas
ar gaRviZeboda, Tqva:
_ kargo patara biWo ila! me minda, rogorme gamovasworo Cemi Secdoma,
magram ra gaaCnia usaxlkaro moxuc mxatvars, garda Tavisi xelobisa?! maS,
miiRe es mcire saCuqari Cemgan!
da saCvenebeli TiTiT minaze mardad moxata pirveli qoCora xe alma-
sis cimcima varskvlavebiT aRsavse zRapruli tyisa, romlis msgavsi ram
aqamde aravis enaxa qveyanaze.
1952 wlis seqtembris bolos, sofel T-is zemoT, yoranT ketamze, aT wels
tye-tye navali ori ymawvili kacis gvamebTan erTad napovn iqna Semdegi
werili: :
„Cven, qvemore xelis momwerni, Smaguri gigia wyalobas Ze, dabadebuli
1923 wels, da mariloSvili mitro giorgis Ze, esec 1923 wels dabadebuli, _
oriveni qarTvelebi, dediTac da mamiTac, am werils vwerT yvelasTvis, vinc
ki waikiTxavs, Cven, 1942 wlis memodgomaze, sabWoTa xelisuflebis erTi dau-
Zinebeli mtris agitacias ayolilni, iaraRiT xelSi gavediT tyeSi im
imediT, rom sul male sabWoTa xelisufleba daemxoboda da imaT javrs
amoviyridiT, vinc kolmeurneobaSi muSaobas gvaZalebda. samxedro nawili-
dan, sadac „ori Tvisa da xuTi dRis misulebi viyaviT, gavitaceT karabinebi
da vaznebi da SevuerdiT SeiaraRebul jgufs, romelsac gabriel monabriS-
1448
vili xelmZRvanelobda. am jgufTan erTad Tavs vesxmodiT kolmeurneobe-
bis kantorebs sofsabWoebss da fermebs, vitacebdiT cxvrebs, yvels, erbo-
karaqs, fulsa da purs. mosaxleobaSi veweodiT agitacias sabWoTa xelisu-
flebis winaaRmdeg. ufro metad kolmeurneobebisa da maTi gayvinizebuli
Tavkacebis winaaRmdeg. Semogvakvda sxvadasxva adgilas sami Tavmjdomare,
erTi mabezRari brigadiri da erTic fermis gamge. Semogvakvda, agreTve,
ramdenime kaci, saerTo srolis dros, milicieli da razmeli, maT Soris
erTi mTlad axlobeli, gigias RviZli biZaSvili, valiko Smaguri. Cveni guli-
saTvis daisaja mravali udanaSaulo adamiani, Cveni mSoblebi, naTesavebi
da mokeTeebi, qali da kaci. udrood, ocdaTvrameti wlisa, daiRupa gogias
sacodavi deda, dambla daeca Cems das, magdana mariloSvils, magram yvela-
ferma muqTad Cagviara, sabWoTa xelisuflebas veraferi davakeliT. an ra
unda dagveklo! Cveni gaunaTleblobis gamoisobiT, isic ki ver movaxerxeT,
rom kavSiri dagvemyarebina germanelebTan, romelTa imediTac Cven vibrZ-
odiT. SigniT, TviTon Cvens jgufmive, Zalian male moxda ganxeTqileba, erT-
ni rom germanelebis mxareze fiqrobdnen gadasvlas, meoreni winaaRmdegni
iyvnen. davirieniT da davifanteniT, _ zogi mTavrobas Cabarda, zogma Sei-
Zleba germanelebamdec miaRwia, zogi gzis yaCaRad iqca. xalxma mxari ar
dagviWira. Tu rames gvaZlevdnen da gvexmarebodnen, imasac _ mxolod Cveni
iaraRis SiSiT. RalatiT mokles Cveni jgufis meTauri monabriSvili. daiR-
upnen sxvebic. bolos davrCiT CvenRa, es ori kaci, _ Smaguri gigia da mariloS-
vili mitro. axla oriveni ocdacxra-cxra wlisani varT. xuTi weliwadia,
mTlad martoni daviarebiT. zamTrobiT SiraqSi vimalebiT, zafxulobiT _
aq, am mTebSi. davdivarT da Soridan vuyurebT qveynis moZraobas _ sad
gadis guTani, sad adis saqorwilo kvamli. xalxi ukve aTasnairad xarobs,
CvenTvis ki arc mSobelia, arc coli da arc Svili. siyvarulze xom lapar-
akic zedmetia. vai, ra gulubryviloa, vinca fiqrobs, rom Cvens droSi saer-
To gzidan gverdze gadaxveul kacs romelime qali Seiyvarebs. yvelas simS-
vide unda. arc aravin ijerebs, rom silaCris gamo ar gaviqeciT samxedro
nawilidan. Tu Tavs ar iqneven, sduman. Cveni lukma ZaRlis lukmaze uaresi
gaxda. bolo xanebSi xom mTlad moviwamleniT da moviSxameniT, mZimeze mZ-
ime avadmyofebi varT. patara rameze vtiriT da ufro pataraze vcofdebiT.
Tma da wveris balanic ki sxvanairi gagvixda _ xmeli, mtvrevadi. am maria-
mobas... am mariamobas, gavZarcveT da gavamwareT salocavSi mimavali ram-
denime ojaxi. gavqeleT, wixliT Tavebi miwaze vaglevineT kacebs. maSin erTma
beberma dedakacma Savi. mosaxvevi moiglija, muxlebze daeca, aswia aqeT-
iqidan Tavisi sacodavi TeTri Tma, aCvena cas da iq, maRla SehbRavla: _
1449
wminda mariamo, Sen dagexrukos ZuZuebi, Tu sadme xar da amaT dedebs aspiti
gvelebi ar Causxa ubeSi! _ mofxoWna mtvriani miwa frCxilebiT, _ RmerToo,
ieso qristeo, Sen daamxe es mTebi da miwaSi Cagvitane yvelani, rom gawydes
mTliani gasagisi xalxisa, romelmac eseni Soba! _ gaiqnia xelebi win, miaya-
ra is mtveri mTebs. adamianisSvili veRar naxavs egeT saSinel rames. mivuS-
vire Tofi me, mariloSvilma, _ marilisa da puris madli gauwyres imas, vinc
Cven, cxrameti wlisani, mTlad uWkuoni, mogvwyvita Cvens xalxs, _ mivuSvire
Tofi beber dedakacs, gamovwie kidec sasxlets da zed im dros ganaTda da
daiWeqa! Tofi ar gamivarda, cam gaanaTa da daiWeqa, caxcaxi daawyebina dedamiw-
as. ai, maSin ki sabolood davrwmundiT, rom Cveni gza gaTavda.
vai, ra kargebi yofilxarT, adamianebo! Tqvenc ki, vinc Cveni xeliTa xarT
mkvdrebi. ayalo miwa gveWama da TqvenTan vyofiliyaviT, netav miwaze gvex-
oxa da TqvenTan vyofiliyaviT...
kidev bevri gvaqvs salaparako da saTqmeli, magram rodemdis, guli
gawvrilda am maimunuri weriT! am werilis wamkiTxvelno, am mTebis mcxovr-
eblebo, Cven TviTon visjiT Tavs, Tanac ise, rom davamtkicoT, cxovreba Segve-
Sala, Torem laCrebi arasodes ar vyofilvarT. arc Sendobas vTxoulobT
aravisgan. Sendobas rom vTxoulobdeT, maSin dabla, sadme gzis piras avas-
rulebdiT am saqmes. dae, aq, upatronod, yvav-yornebma dajijgnon Cveni leSi.
werils rom davamTavrebT, wvrilad davaxvevT da aryis boTlSi CavdebT.
xalaTebiT avikravT Tvalebs, aviRebT Cven-Cvens karabinebs, erTmaneTs miv-
abjenT gulze, me daviTvli samamde, samis Tqma iqneba da, erTdroulad gam-
ovwevT sasxletebs. uceb damSviddeba da dawynardeba yvelaferi. marto
Sena gTxovs Seni mitro patiebas, dedi, Sena da magdanas, Tqve sawylebo, Tqven
Cemgan gamwarebulebo! gigia im qveynad Cauvardeba Tavis dedas fexebSi. ar
mitiroT xolme, dedi! xels vawerT: Smaguri gigia, mariloSvili mitro“.
***
`Savi alayafi~
eqZmma saaTi moixsna, daqoqa, mere fexi radiatoris milze Sedga, saaTiani
xeli muxlze daido da balTas Tasma gauyara.
_ iqneb... gaubedavad wamoiwyo iraklim, _ iqneb sjobs, sulac ar mivaqcio
yuradReba.
_ rogor, yuradReba ar miaqcio?! _ gakvirvebiT amoxeda eqimma.
_ erTi kaci iyo, Tumca ra, Tqvenc gecodinebaT, CiCesteri, avstraliidan
inglisSi rom Camovida patara naviT, martoka. imas uTxres erTxel, filtve-
bis kibo gaqvTo, magram wamali ar miukarebia, mTebSi dadioda, darboda,
tyavs iZrobda da, warmoidgineT, ganikurna.
_ kai axla! _ RimiliT Tqva eqimma, _ Tqven rogor gekadrebaT aseTi
rameebi?! eg Jurnalistebis SeTxzuli zRaparia xalxis gasarTobad. magas
waikiTxav, raRac gagaxarebs da morCa! Cven, medikosebi, mag zRapars xom ver
gamovuwerT receptad vinmes?! Tanac, sad Tqveni patara raRac da sad filtve-
bis kibo!
irakli gawiTlda, mere uxerxulad gaicina da qudi erTi xelidan meo-
reSi gadaitana.
_ vxumrob, batono, Torem...
eqimma mxarze xeli daado.
_ nu fiqrob bevrs, nurafris geSinia, Sen jerjerobiT araferi gaqvs
saSiSi.
_ maS orSabaTs moval.
1452
_ nuRa gadavdebT axla.
_ minda xval.. raca qna erTma dRem? orSabaTs moval da...
eqims aSkarad Seebrala. kidee erTxel daado mxarze xeli da gauRima.
_ kargi. orSabaTs iyos, oRond... orSabaTs aRar gadavaciloT.
_ batono ioram telefonTan, batono ioram! _ daiZaxa karidan Tavgamoy-
ofilma TeTrCaCianma msuqanma qalma.
_ aba, yoCaRad, _ xeli CamoarTva eqimma iraklis. _ wadi, gaiar-gamoiare
cota da orSabaTs aRar gadavdoT.
_ araa ras brZanebT, _ damorcxvebulma Cailaparaka iraklim.
eqimi didi, Ronieri nabijebiT wavida, iraklim ki qudi daixura, mere
mixvda, aq, am derefanSi uxerxuli iyo qudis daxurva, isev moixada da ki-
bisaken wavida. araviTar tkivils aRar grZnobda, magram mTeli sxeuli
Cumi TrTolviT uTrToda. kibeze gaRimebuli qaliSvilebi amorbodnen,
albaT, studentebi, xelSi CanTebi ekavaT. erTxelac ar SeuxedavT iraklisTvis,
ise auares gverdze. „an raRa Sesaxedavi xar, idioto, ra gwyins“, _ uTxra
Tavis Tavs. qudi daixura, TiTqmis Tvalebamde Camoifxata da sigareti am-
oiRo. piri gamSrali hqonda da, sigareti rom Caido, qveda tuCze miekra.
gamoswia, tuCi aecicqna, ena gaisva da wva igrZno. „mTlad movinjReri es
oxeri“. mekares aTSauriani Caudo, xeljoxiani dedaberi gamoatara da ga-
reT gagida.
gareT mze iyo, gviani Semodgomis sasiamovno mze. erTxans TvalebmoW-
riliviT idga da mal-male axamxamebda wamwamebs, mere quCis iqiTa mxares,
xil-bostneulis maRaziasTan, salude SeamCnia, quCa gadaWra, aqeT-iqiT ar
gauxedavs. pirdapir, auCqarebliv paltos jibeebi moiqeqa, xurda imdeni ar
aRmoaCnda safule amoiRo da daxlze gacrecili maneTiani dado.
_ ludi damisxi, erTi tolCa, Tu Zma xar.
_ cota ver aris iseTi... -_ morcxvad gadaxara gverdze Tavi loyebRa-
JRaJad gamyidvelma. _ boTlisas Tu isiamovnebT, boTlisa ukeTesi gvaqvs.
_ iyos boTlis.
gamyidvelma boTli daxlqveSidan amoaZvrina da mardad gaxsna.
_ misayolebeli Zexvi gveqneba.
_ ar ginda araferi, ase davlev, cota mwyuria da... _
iraklim boTli moiyuda da Tavis sicocxleSi pirvelad gaifiqra, rom
SeiZleboda misgan sxvasac gadasdeboda is oxeri raRac. „xom amboben, gad-
amdebiao. ludi kidev sastikad moqmedebs. gacofdes es erTxelac am boTl-
idan, ra, boTls qarxanas Caabareben da iq mduRriT garecxaven. bavSvebi?
ara, ar SeiZleba, gadamdebi iyos. rogor SeiZleba ase. raRac elementaruli
1453
kanonzomiereba xom mainc unda iyos. kanonzomiereba?!“ boTli Zirs dadga.
qudi aiwia da dabuJebul Sublze xele gaisva.
_ vin gyavT, batono, am momgondasaqcevSi. _ Sewuxebuli xmiT ikiTxa gamy-
idvelma.
iraklis gaeRima.
_ aravin. amxanagi muSaobs Cemi.
_ gagaxara RmerTma. vuyureb aqedan mag dasawvavs da guli mewureba. ra
vaJkacebi, ra qalebi, ah!
_ aba, aba! daudastura iraklim. ludi cotac mosva, madloba gadaixada,
xurda dauTvlelad Caiyara, sigaretis namwvi kedlis Ziras miagdo da far-
To trotuars gahyva. midioda da axalCamosuli kaciviT yvelafers aTva-
lierebda, yvelas acqerdeboda. SabaTi iyo, zogisTvis uqme, zogisTvis uqmes
wina dRe. TiTqos yvela karg xasiaTze iyo, yvela raRac Cum sixaruls
amJRavnebda. iqneb sulac da sulac marto mSvenieri amindis gamoc, magram
mainc. Tbili, jansaRi niavi qroda, xeebze aqa-iq SerCenili foTlebi cigligeb-
da. TviTonac moxasiaTda, ludma Tu gasWra; _ palto gaixsna. aRarc gacieb-
is eSinoda, aRarc tkivilis. kmayofili iyo, rom is Tu wavidoda, am xalxi-
dan TiTqmis aravin darCeboda umweod. maTi maRali saxlebi rkina-betonis-
gan iyo agebuli, Sig uwyvet nakadad miedineboda wminda wyali da sasiam-
ovno siTbo, didi, farTo fanjrebi mTeli mondomebiT isrutavdnen mzis
macocxlebel sxivebs. yvelas kargi palto da fexsacmeli ecva, zogs aler-
siani fumfula kaSnec hqonda moxveuli; mohqondaT TeTri puriT, mwvaniliT,
xiliT da sxvadasxva sanovagiT gatenili CanTebi, morbodnen wiTelyel-
saxveviani bavSvebi. „Cemebi? Cemi gogonebi?“ ise aSkarad dainaxa Tavisi
gogonebis Tvalebi, saxeze xeli aifara. yovel Sin misvlisas isini gafaci-
cebiT Sehyurebdnen xelebSi. mis mier mitanili yvelaferi sazeimo iyo, TviT
Cveulebrivi puric ki! es qveyana ki rCeboda aseTi _ Semosili da maZRari.
magram misi gogonebi? ras utovebda Tavis gogonebs? „bina eqnebaT. erT
TveSi ukve gadavlen da bina eqnebaT. pensia? ramdens dauniSnaven pensias?“
mTavari sxva iyo mTavari is iyo, ras utovebda saxsovrad, rogorc mamakaci.
„roca didebi gaxdebian, aucileblad moikiTxaven amas.“ win kidev ramden-
ime utyuari dRe hqonda. am oriode dReSic SeiZleboda bevri ramis ga-
keTeba, _ gamoiyvanda wyalwaRebuls, gadaarCenda xanZarSi moxvedril bavSvs,
bebuTebiani xulignebisagan daicavda qaliSvils... magram an erTi sad iyo,
an meore an mesame.
_ fuh!
isev gamoCndnen bavSvebi: wiTelyelsaxveviani patara gogonebi. erTma
1454
raRaca gadaulaparaka meores. is meore Secba, siwiTlem ahkra, Tvalebi
gaudidda. mainc orivem erTad aaCqara fexi, da uceb pirvelma gogonam ka-
laTiT gamodgmul moxalul araqiss xeli Cahkra, ramdenime cali amoiRo
da jibeSi Camala. gamyidgelma veraferi SeamCnia, magram vi· Rac saTvalian-
ma qalma mkacrad, usityvod mohkida xeli da is araqisi isev kalaTSi Caayrev-
ina. iraklis guli etkina. gogonebi gaaCera, gamyidvels mTeli erTi kilo
aawonina. gogonebi Sewuxdnen, ukan-ukan iwevdnen, ar gvindao, magram irak-
lim ar gauSva.
_ CaiyareT, wauReT Tqvens amxanagebs. mec Tqvenodena gogonebi myavs.
waiReT, genacvaleT, waiReT!
da TviTonve uyrida jibeebSi, CanTebSi _ erTi kilo araqisi Zalian
bevri gamovida.
gogonebi TavdaRunulebi wavidnen, erTma, _ xeli Cahkra kalaTSi weRan,
_ CanTa gaxsna da araqisi sanagve urnaSi Cayara. mere jibeebidanac daiwyo
amoReba. iraklis cremli moadga. „bavSvebi arasodes cdebian. namdvilad
es kargad ver gamomivida. saerTodac, ras movlbi gimnazieli qaliSviliv-
iT...“
kbili kbils daaWira da Sua trotuarze Sedga. ymawvilobidanve misi
devizi iyo: udrtvinvelad etarebina yvelaze mZime tvirTi Tanadroulo-
bisa _ Tavisi kacuri da moqalaqeobrivi valdebuleba. es ufro did gmiro-
bad miaCnda, vidre okeanis marto gadalaxva. „okeanis marto gadalaxva ar
aRemateba TviTmkvlelobas. TviTmkvleloba ki ar aris cxovrebis Seqm-
naze Zneli“, _ xSirad imeorebda megobrebSi. da. ai, axla es kaci...
_ wadi Seni... Seagina Tavis dazuzul. gasacodavebul Tavs. mibrunda da
Cqari nabijiT wavida ukan, saavadmyofosaken.
***
erTi kviris Semdeg saavadmyofos ukana ezos Sav alayafTan, welSi
moxrili moxuci qalis win, ori patara gogona idga da tiroda. alayafSi
sabargo manqana gamodioda, zed naxmari kubo ido, aqeT-iqidan ori moRuSu-
li mamakaci amosdgomoda. gogonebma mxolod is icodnen, rom im kuboSi
maTi sayvareli mamiko iwva.
(`ciskari~ #4, 1969, `saRamo xanis Canawerebi~, 1971)
`Savi Tovli~
`Savi klde~
Savi klde amayad idga. amayad idgeboda, aba ra! kldis siamaye xom simaR-
lea, simaRle da miukarebloba. Savi klde ki maRalic iyo da miukarebelic;
qariSxlebTan, RvarcofebTan, mexTatexebTan nabrZoli; Camofxavebuli,
gamofituli, gamokaJebuli. Savi klde amayad gadascqeroda qveyanas. TiTqos
misTvis sul erTi iyo, ra xdeboda mis daCeCqvil mkerdze. mkerdze ki didi
ambavi xdeboda. gabebRvil, darbaisel deda jojos savarjiSoT hyavda gamoy-
vanili oTxi patara, pawawina jojo.
_ iyaviT Tqven-Tqvens adgilas da me miyureT, _ eubneboda deda jojo
Svilebs. Cavida didi qvidan CadablebaSi, im Cadablebidan auyva patara
naRars. Ronivrad eWidebod brWyalebiT aqeT-iqiT, aaxoxda win gadaRobil
qvas, Camoekida nabzarebs, is nabzarebi cota moemZvla, xrialiT wavida qve-
moT miwa, mainc Seimagra Tavi, avida maRla, gaZvra miliviT Sekrul RrmulSi,
zurgidan Semouara gadmokidebul lods, avida zed, gadmodga iqidan da gad-
mosZaxa Svilebs:
_ xom dainaxeT!
_ davinaxeT, davinaxeT! _ miuges Tavaweulma patara jojoebma.
_ aba, maS wamodiT! frTxilad da yoCaRad!
patara jojoebma erTmaneTs gadaxedes. yoymanobdnen. yvela sxvas uyureb-
da, _ Sen wadi pirvelio. arc erTi ki ar midioda. maSin dedam isev gad-
mosZaxa:
_ ha! ha! Cqara!
win wamdgari patara jojo daiZra. iseTi dafacicebiT midioda, namd-
vilad eSinoda. gaiara Cadableba, avida naRarSi, iq gaCerda, sxeuli ukankaleb-
da, namdvilad eSinoda.
_ nu geSinia, nu! _ agulianebda deda.
patara jojom aixeda, guli moeca, sul facxafucxiT wavida. nabzarebs
rom miaRwia, kidev erTxel SeCerda. iq xom miwa CamoeSala dedas! fiqri-
anad iyureboda maRla. mere Tavi daRuna da nabzarebs Seacocda, avida,
avida, miwis namcecic ar dahgorebia.
_ yoCaR! yoCaR! _ gadmosZaxa dedam. gaTamamebuli patara jojo sir-
biliT Sevida miliviT Sekrul RrmulSi, amoCnda maRla, da iq, sul rom ar
1459
moeloda, daucda fexi da dagorda. deda jojos guli Seuqanda, Tvalebi
daxuWa. mere frTxilad gaaxila. gauxarda. patara jojo Rrmulis qvemoT
ukana fexebze ijda da mxiarulad Sehyurebda dedas. gavarda, Sevarda Rrmul-
Si, avida maRla, zurgidan Semouara gadmokidebul did lods da dedas amoud-
ga gverdiT. piri daeRo, Cqar Cqara sunTqavda. gaxarebulma dedam Tvali-
ereba dauwyo, marcxena mxarTan ena ausva, cota wahqletoda pataras.
_ es araferi, gaizrdebi, dagaviwydebao.
_ damaviwydebao, _ Tqva patara jojomac amayad da imanac dabla daiwyo
yureba. deda ukve sxva patara jojoebs eZaxda
_ aba, axla Tqven! nu geSiniaT! wamodiT yoCaRad!
orni wamovidnen erTad, erTmaneTis miyolebiT. etyobodaT, imaT ufro
eSinodaT, magram mainc magrobdnen.
amovidnen nabzarebTan. nabzarebze pirveli jojo advilad avida, me-
ores ki miwa moemZvla da miwasTan erTad Zirs moadina xriali.
deda jojom kidev erTxel daxuWa Tvalebi, kidev erTxel gaaxila gaube-
davad da amjeradac gaxarebuli darCa. patara jojo ukve nabzarebze mix-
oxavda, avida, mere miliviT RrmulSi gauCinarda, isev amoCnda, Tan Zalian
swrafad. TiTqmis erTad mividnen dedasTan winwamosuli patara jojo da
es meore.
darCa qvemoT erTiRa, erTi patara jojo.
_ aba, ha! _ gadasZaxa dedam da swored im dros Tvali mohkra veeba Zeras,
romelic livliviT mofrinavda Savi kldisaken.
_ daimale! _ daiZaxa dedam, _ daimaleT!
darCenili patara jojo mibrunda, facxafucxiT gaiqca da brtyeli qvis
qveS SeZvra. dedasTan mdgari patara jojoebic gaqrnen, deda jojomac Sea-
swro gadmokidebuli lodis qveS.
Zeram wiTeli Tvalebis brialiT gaulivliva Sav kldes, mobrunda, erTx-
elac gamouara kldes, _ kivu... kivu! daiZaxa orjer da wavida, galivlivda
Walisken.
deda jojo gadmokidebul lodze avida. patara jojoebic gamovidnen.
gamoCnda qvemoT darCenili akankalebuli jojoc.
_ wamodi! _ gadasZaxa dedam.
_ vera.
_ wamodi, wamodi!
_ vera, vera! _ miwas daekra avaxvaxebuli patara jojo.
maSin deda jojom masTan myofi patara jojoebi gaafrTxila, _ Tqven
aqedan fexi ar moicvaloTo, _ da TviTon qvemoT daeSva. gadmokidebul
1460
lodze gadmomdgari patara jojoebi kiserdagrZelebulebi Camoscqerod-
nen mSiSara daikos.
deda jojo dabladarCenil SvilTan mivida.
_ wadi Sen win! _ ubrZana wynarad. patara jojo sityvis Seubruneblad
daiZra. ukan deda mihyveboda. gaCerdeboda patara jojo, moixedavda, naxav-
da, rom deda iqve idga da wavidoda win. nabzarebze deda gverdiT mihyvebo-
da. nabzarebs rom ascdnen, deda win gaiqca, _ axla Sen wamodio, nuRarafrisa
geSiniao. da marTlac, ise aiara Rrmuli, mere lodis Semosavlelic, fexi ar
dascdenia. patara, mSiSara jojo ukve mixtoda, miTamaSobda. axla yvelani
erTad iyvnen, ori patara jojo marjvniv edga dedas, oric marcxniv. deda
eubneboda patara jojoebs:
_ ai, axla, ai, aq, gamogifrinaT nemsiylapiam. ras SvrebiT, ras akeTebT
Tqven?
_ kuds Zirs davcem, Sevxtebi da pirs vtaceb, _ daiZaxa sul pirvelad
amosulma patara jojom.
_ axtebi da ai, iq, dabla moaden tyapans! _ kldis Zirisaken aniSna dedam, _
Tu win dasaxtomi adgili ara gaqvs, axtoma ar SeiZleba.
samma patara jojom dacinviT gadaxeda yoyloCina Zmas, _ Wkuis kolofi
xar namdvilio.
dedam erTi ramac ikiTxa:
_ mogiswroT jafaram da dagecaT. ras akeTebT pirvel rigSi?
_ zurgze vwvebiT da vikuntebiT, kudi, rac SeiZleba, maRla gvaqvs aprex-
ili.
es yvelam icoda, erTmaneTs ar acdidnen Tqmas.
_ kudSi rom gtacoT niskarti?
jer Tvalebs CamovkawravT, mere davtrialdebiT da kuds moviwyvetavT.
_ aba, rogor?
oTxive patara jojo zurgze dawva, moikuntnen da kudebi maRla aprixes.
deda jojo erTs eca kudSi. im patara jojom elvis siswrafiT Camouqnia
brWyalebi, mere gadatrialda, magram kudi ar moswyvetia, dedam droze SeuSva
piri.
_ yoCaRo! _ daiZaxa dedam da axla es brZana, _ gamomyeviT yvelani ukano!
wavida deda jojo, kldis mkerds gauyva siganeze, mihyvnen patara jo-
joebic mwkrivad. miiyvana ZirtkbilebianSi. Zirtkbilebs wvrili lokoki-
nebi Sexveodnen, deda umtvrevda im wvril lokokinebs da ise aZlevda
Svilebs. Svilebi gemrielad Wamdnen. yoyloCina patara jojom, yvelgan
rom pirvelobda, aqac pirvelma daiZaxa, _ me gavtexe, me TviTon gavtexe
1461
lokokinao. _ yoCaRo! _ Seaqo dedam. mere erTma patara jojomac daiZaxa, _
mec gavtexeo! Senc yoCaRo! _ imasac ase uTxra dedam, Tumca orni ambobdnen, _
ara, deda, ar gautexiao. _ gavtexeo! _ tyuilebi ar iyoso! _ patara jojom
uxerxulad daxara Tavi.
kargad rom danayrdnen, dedam axla es Tqva:
_ wavideT axla da davisvenoTo.
aqac is wauZRva patara jojoebs win. aqac mwkrivad midiodnen. Cavidnen
dabla. iq kldes gardigardmo Rrmuli gasdevda da im Rrmulis Ziras sul
wminda, fqviliviT wminda Tbili miwa eyara. is wminda miwa cotaze gaqeqa
dedam, gaqeqes patara jojoebmac da yvelani rbilad Cawvnen Sig.
_ daxuWeT Tvalebi da daiZineT! _ brZana deda jojom. patara jojoebma
Tvalebi daxuWes da swrafad daiZines. ho, iciT rogor xuWaven jojoebi
Tvalebs! maT xom quTuToebi ara aqvT durbindiviT wamoweul Tvalebze?!
ubralod, zemoT aibruneben gugebs. mxolod deda jojoRa iyo fxizlad. is
amayad gadaxedavda xolme Svilebs. uxaroda, rom janmrTeli, gamgone da
Zalian lamazi Svilebi hyavda. uxaroda, rom mis lamaz Svilebs ukve mSve-
nieri koJoJebi asxdaT Sublze. es koJoJebi iseve uxdebodaT, rogorc adamia-
nebs qoCrebi. gatutucebul xvliks ki ar ugavda jojos Tavisi Svilebi! ras
gvanan xvlikis Svilebi, TiTqos gauyvlefiaTo Zval-rbilianad. an Tvalebi
ras ugavT! ai, Tvalebi aseTi unda, rogorc jojoebs aqvT, durbindebiviT.
_ gamezardeniT, gamimravldiT! _ warmoTqva dedam vedrebiT. erTi CasTv-
lima, magram isev swrafad gamofxizlda. isev bednierebis gamometyvelebiT
daacqerda CaZinebul Svilebs, patara, pawawina jojoebs.
ukve gulguli SuadRe iyo. Savi klde TiTqos siamovnebiT uSverda mkerds
varvara mzes. uxarodaT sicxe Tavgasiebul WriWinebsac, WriWinebdnen, Wri-
Winebdnen _ Tavebi daskdomaze hqondaT.
_ Cvenze gonieri modgmac aravinaa, _ ambobda TavisTvis deda jojo.
Savi klde sul Cumad iyo, sul Cumad. iqneb isic eTanxmeboda deda jo-
jos, magram klde xom imdenad amayia, arasodes ar ityvis amisTana rames!
klde Cumad iyo.
(`dila~ #4, 1987; gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5)
`Satili~
mSvidobiT, sajixveebo.
gamaxarelno Tvalisa!
mSvidobiT, Cemo saxl-karo
1462
gulSi amSlelo bralisa!
v a J a
qalaqeli dawynarebuli xevsurebi momiZRvnen aq, _ poetebi, swavlulebi.
qalaqSi isini dadian saxenaTelni, magrad gaskvnili halstuxebiT, saqaRa-
ldeebiT, portfelebiT. iRimebian umTavresad alersiT. amoimarTnen mTebi,
amovidnen, airivnen janRebi da raRac airia qalaqel xevsurebSic. Tvalebi
daudiddaT yelSi apeurwaWeril mozvrebsaviT. jer ar SeusvamT saamisod,
daborialeben ki mTvraluri borialiT. aSkarad eridebian zemodan mkac-
rad CamobRveril koSkebTan Tvalis gasworebas. feric ukve janRisa adevT,
Savferi janRisa. is Savferi janRi koSkebis wverebTanvea gabarjRuli, ze-
moT xom ireva, gminavs Cumi gminviT. cotaTi Tqoravs. janRisferia da mgmi-
navi yovelivec irgvliv...
`Semodgoma~
`Semodgomis dRe~
`Sens irgvliv~
`SeSaze~
_ elguja!
elguja SeiSmuSna, kedlisken gadabruneba daapira.
WiWo mxrebSi waswvda da gadmoswia.
_ gaiRviZe, e! Tovli mosula.
elgujam Tvalebi gaaxila, erTxans uazrod iyureboda, mere ikiTxa:
_ raa?
_ Tovli mosula. adeqi. droze wavideT, Torem, vin icis, ca ise Camoiqces,
gareT fexs veRar vdgamdeT.
elguja sarkmlis fardas miswvda, gaswia da saxe gaebadra.
_ e! rogor daubardnia!
_ adeqi, adeqi!
_ aha, vdgebi.
elgujam xalaTi moZebna. WiWom kalendars furceeli aaxia da isev mou-
brunda:
_ me Caval, Sevabam, Sen manamde gaemzade.
1473
_ aha, erTi, ori da mzada var.
karebSi deda Seeyara, mxarze koka edga. WiWom CamoarTva.
_ cota rame gagvimzade, mivdivarT!
dedam TovliT gadaTeTrebuli Tavsafari moixada da gareT dabertya.
_ am yiameTSi sad unda waxvideT, Svilo?!
_ ra yiameTia, Tovs, meti ra!
_ ara, ara, genacvaloT deda, isev venaxis boloSi rom beberi wnoria, is
movWraT, amiT wavideT iolas, gamoidaros da mere wadiT.
_ ii, erTi Senc, axla is wnori maRijnine. gana sxva drosac gvaTxoveben
mag taWkas. an ra ari! piriqiT ufro Tbila kidec.
_ Tovls ra sjobia! _ CaurTo elgujamac da qamari Seikra. _ Sen Cemi
yurebiani qudi momiZebne!
_ ra vici, Svilo...
dedam metis Tqma veRar moaxerxa, SeSinebuli TvalebiT gadaxeda
erTsac,meoresac, Rumelidan qvabi gadmodga da maSin gabeda:
_ emand ara itkinoT ra.
_ vitkinoT ki ara! modi, Sen qudi mominaxe!
deda meore oTaxSi gavida.
WiWom derefnis kuTxeSi miwyobili kexi, caluRi da mosarTavebi dai-
iRliava, Tovlze aTreuli TasmiT grZeli xazi gaavlo, gomuris win mdgar
daTovlil orTvalas wixli hkra da mere is caluRi da mosarTavebi zed
daayara.
elgujac Camovida.
_ uho, _ erTi es amoiZaxa, xelebi gaSala, Tavi ukan gadaswia da brtyel
fantelebs ena SeuSvira.
WiWom gomuridan erTi kviris win nayidi saxedari jula gamoiyvana
fereb_ferebiT, zurgze xelis smiT.. elguja rom xelebgaSlili da enaga-
moyofili dainaxa, dasWyivla:
_ ras maimunob, biWo!
elguja gamoiqca, julas kiserze mklavi moxvia da imanac zurgze xelis
sma dauwyo.
_ julas caluri Caacves, kexi daadges, orTvalas xelnebSua Caayenes.
dedac gamoeSvela.
_ muqTia, Cemma mzem, aseT saxedars oc Tumnad vin mogcems!
_ fexebs daxe, fexebs. cxeniviT msxvili fexebi aqvs. euh, Seni gulisa!
_ eh, Svilo, mamaTqvenis amagi axsovs isakas da imitom mogvca mag fasad,
Torem sxvas ormoc Tumnadac ar miscemda.
1474
_ ar miscemda!
_ ara Rirs, ro!
_ ormoci ki ara, ormocdaaTi nu gSurs. dedi, axla Cven did kampanias nu
gavmarTavT. wadi, abgaSi purebi da cota xorci Cagviwyve da wavalT.
_ wavideT, wavideT!
elgujam jibidan Surduli amoiRo da Ggomuris kedels tariT kenWi
moaZro.
_ eg eSmakis maxe ar wamoiRo! _ gauwyra WiWo.
_ ra ginda Sena!
_ ar wamoiRo, me geubnebi.
_ mqondes, ras giSlis Sena!
_ iq Citebs dauwyeb devnasa da... _ xmaSi sirbile Seepara WiWos.
_ Citebs ara!.. aha, Sevinaxav.
dedam abga Camoitana.
_ dagvecada, Svilo. mainc iseTi ra gaWirvebaa! wnori Tu ara, WanWuri
mogveWra romelime.
_ kargi axla!
WiWom orTvalaze Tiva gaago, culebi gamoitana, abga gadaikida da elgu-
jas uTxra:
_ midi, Sen dajeqi. tyuilad nu daisveleb fexebs.
elguja orTvalas Seaxta da Tivaze moikeca.
_ aba, frTxilad, Svilo.
_ ho, kargi! Sin Sedi, ar gacivde!
WiWom saxre gaaswora da saxedars gaujavrda.
_ aba, julav!
orTvala uxmod daiZra.
_ xeli mogimarToT, Svilo!
deda isev ezoSi idga da Svilebs gascqeroda.
Tovda, Tovda...
sasoflo gza ukve gaekvalaT. miwa gayinuli iyo da Ronier saxedars
orTvala kargad gasdevda.
WiWo raRac uxerxulobas grZnobda. pirvelad eba jula orTvalaSi da
pirvelad midioda ase mamapapurad tyeSi.. vinc ki xvdebodaT, yvelas keTili
RimiliT acilebda, zogi gamoelaparakeboda kidec:
_ SeabiT, biWo? karga eweva!
_ patroniviT Tu Jiniani ar gamogadgaT!
_ elgujav, TavqveSi kudi daiWire da ise daatormuze xolme!
1475
soliko RaRaniZis papam gaaCera:
_ daayeneT cota xansa!
mivida, xelna aswia da kexsakideli jaWvi daumokla.
_ ai, emaze daayeneT xolme, Torem saxedari iwvalebs...
erTi suli hqondaT, sanam sofels gascdebodnen.
metyeveebs TavianTi budrugana daeketaT. iq axla SaiSmelaanT ZaRli
idga da mowyenili yefda.
cota xans Cvens xalxs ahyva. mere gaCerda, erTi gabmiT amoiyefa da
gamobrunda.
_ zmuki, aha! _ elgujam SurduliT msxvili kenWi daadevna da aawkavwkava.
WiWom gakvirvebiT miixeda:
_ ra daemarTa, e!
_ araferi, _ elgujas Surduli ukve daemala.
mindorSi TiTqos ufro Tovda.
bardnida da bardnida. Tanac nisli iyo Camowolili.
WiWo orTvalas fexiT misdevda da Tan ganuwyvetliv laparakobda:
_ ase rom iTovos, xvalisTvis erT metraze dasdebs. midi, julav, hace,
julav! ra eweva! mosacurs iqiT gadavideT, ara? aha, puri moitexe. Tana vWa-
moT.
tyis Citebis ramdenime gundma gadaiara da soflisaken wavida.
elgujam daaskvna:
_ WaWebze midiano.
urmis kvali miuZRodaT.
_ es mkupravianT sulxanis urmisaao.
kolmeurneobis zvris iqiT ukve wvriliani tye iwyeboda. erTmaneTze
gadabmul-gadaxlarTuli ZeZvi da jagrcxila lamazad daebardna. viRaca
sanadirod gasuliyo da nah!-nah!-nah-s iZaxda.
rac Sors midiodnen, Tovli sul ufro Rrmavdeboda. WiWom fexSi sis-
vele igrZno da orTvalaze avida. ar dajda ki. TiTqos fexze rom idgebo-
da, naklebi simZime eqneboda. julam nabijs uklo, WiWom _ Wyivilsa da saxris
qnevas.
mosacurs ukve namdvili tye eTqmoda. Savad agragnili muxebi TiTqos
Tovlis simZimes daeRuna. Tanac isev Tovda. dafrTxeboda SaSvi gzis piri-
dan da Camozvavdeboda Tovlis CanCqeri xrialiT.
aRmarTze orive Zirs Camodioda, daRmarTze isev zeda sxdebodnen da,
orTvala rom daqandeboda, mxiarul yiJins daayolebdnen.
_ o, o! CoS! CoS! kudi, elguja, kudi nu gaviwydeba!
1476
elguja iRriWeboda da marTla eweoda kudSi.
bevri saintereso ram naxes: mexisagan CaxeCili ifani, mglis navali, Savi,
didi kodala... gzidan marcxniv gauxvies, iakofas wyals auyvnen da Tixian
goris ZirSi gamouSves.
sasiamovno mgzavroba dasrulda. amas maSin mixvdnen, rogorc ki buCq-
narSi SeZvrnen. WiWos fexi dausxlta, rcxilas daejaxa, rcxila Seqanda da
Tovlis mTeli CanCqeri daatyda Tavs. magram es mainc pirveli iyo. gai-
cines, kiseri amoiwmindes da xmeli SeSis Zebna ganagrZes. mere uares Can-
CqerSi mohyvnen, mere kidev ufro uaresSi, da ise dasveldnen,iseT saZagel
sicives grZnobdnen kiserSi, erTmaneTisa rom ar SercxvenodaT, velze gavi-
dodnen, cecxls daanTebdnen, miusxdebodnen da arafers ar gaakeTebdnen.
erTmaneTisa rcxvenodaT, erTmanTisTvis zrunavdnen da es amagrebdaT.
_ unda SeeCvio! _ eubneboda elgujas WiWo.
_ „yoCaRi biWi» xar gauZleb! _ iRriWeboda elguja. erTi eCveoda, meore
uZlebda da male iseTi rcxila wamoaqcies, foladiviT gahqonda wkaruni.
am rcxilas nekerCxali moayoles, nekerCxals _ ekliani, bajajRana kuneli,
kunels _ isev rcxila. gaxurdnen, ofli daaskdaT. damores, gamozides da
ukanaskneli xec rom CamoaTries, kmayofiliviT gadaxedes erTmaneTs.
_ verc ki davudebT amdens!
_ SevWamoT cota rame, mere vnaxoT!
erTi puri da loris patara naWeri isev hqondaT. WiWom puri Suaze
gadatexa, daxeda, romelic ufro didad moeCvena, elgujas gauwoda, xorcic
imas misca, TviTon xeebze miwva, gemrielad mokbiCa da cas axeda: aRar Tov-
da nacrisfer caze, sadRac saSuadReos iqiT mze igrZnoboda.
_ karga dro gasula! _ Tqva WiWom da mzisken aniSna.
_ egre icis saqmem.
Tovli dneboda, dneboda xeebze dadebuli Tovli. xrialiT Camodioda
xan aq, xan iq. jula arxeinad axramunebda Tivas. WiWom oflian zurgSi sicxe
igrZno da elgujas uTxra:
_ ar Segcivdes. adeqi, nel-nela davudoT, Torem ase Segciva. julas Tiva
xelebSua Cauyares. jer romelic yvelaze msxvili xeebi hqondaT, isini daudes,
mere WiWo orTvalze avida. elguja awvdida, is udebda.
_ Tavmsubuqi ar mogivides, e!
_ nu geSinia!
_ nu geSinia ki ara, ise udeb, Tavmsubuqi mova.
_ egre fiqrob?
_ egre da..
1477
_ aba, me davdeb da..
_ kargi! _ CaeRima elgujas.
imdeni moeWraT, marTlac ver daudes yvela. romeli davtovoTo da, isev
muxis futuro totebs Seelivnen. daqanCes. jula Seabes. aba, wavediTo! _ da
gaujavrdnen.
_ aba, midi, genacvale, julav!
julam gaiwia, daZrao.
Tovli dneboda, dneboda xeebze dadebuli Tovli, xrialiT Camodioda
xan aq, xan iq. jula arxeinad axramunebda Tivas.
WiWom oflian zurgSi sicive igrZno da elgujas uTxra:
_ ar Segcivdes. adeqi, nel- nela davudoT, Torem ase Seqciva.
julas Tiva xelnebSua Cauyares.
jer romelic yvelaze msxvili xeebi hqondaT, isini daudes, mere WiWo
orTvalaze avida. elguja awvdida, is udebda.
_ Tavmsubuqi ar mogivides, e!
_ nu geSinia!
_ nu geSinia ki ara, ise udeb, Tavmsubuqi mova.
_ egre fiqrob?
_ egrea da...
_ aba, me davudeb da...
_ kargi! _ CaeRima elgujas.
imdeni moeWraT, marTlac ver daudes yvela. romeli davtovoTo da, isev
muxis futuro totebs Seelivnen. daqanCes. jula Seabes. aba, wavideTo! _ da
gaujavrdnen.
_ aba, midi, genacvale, julav!
julam gaiwia, daZra. gamarTulad wavida.
magram piri rom SeRmarTisken ibrunes, Sedga.
_ daeca, daisvenoso!
_ daisvenos!
daisvena, gaujavrdnen. aqeT-iqiT waeSvelnen. Tovlze fexebi usxltebo-
daT.
cota iara julam da qoSini auvarda.
_ Tavmsubuqia! rom geubnebodi, kargad ver udebmeTqi, ar damijere.
WiWom winidan dauara, gawiTlda. Tavmsubuqi iyo. caluRi saxedars yelze
uWerda.
_ midi, Sen xelnaze daaweqi.
elguja xelnaze daawva, WiWvom orTvalas mxari misca.
1478
_ hace, ha! hace!
jula ecada, magram male isev aqoSinda.
_ unda gavasworoT, - Tqva elgujam.
WiWos rcxvenoda, wiTldeboda.
_ ra Wiri Seudga, ar vici.
cota kidev aiares da isev Sedgnen.
_ gavasworoT. magas ra unda!
_ eh, amis! _ gabrazda WiWo da SeSas wixli hkra. Camoibura. civi haeri
wamovida.
WiWo orTvalaze avida, qanCi mouSva, Rvedi axsna, SeSa gadmoiyara. xelax-
la daawyes, xelaxla daqanCes. WiWo nerviulobda, ver mozoma, qanCma Rvedis
Zala daayena, jaxao, da gawyda.
_ fui, Seni! _ exla mTlad moiSala WiWo.
_ ro ewevi da ewevi... nela, ra mogivida, _ usayvedura elgujam.
_ Sen gaCumdi, gaige?
magram mainc mixvda, rom elguja marTali iyo, da Seecada Tavi Seekave-
bina.
Rvedi ris vai-vaglaxiT gadaabes, SeSa xelaxla daqanCes. daiZrnen.
iWyivles, ibRotes, mxrebi gadaiyvlifes da aRmarTze ase avidnen. avidnen
da amoisunTqes. egonaT wamebas movrCiTo, magram daRmarTi ufro uaresi
gamodga. orTvala rom daqanda, julam Tavi dauWira da SeSebi kudusunze
miebjina, cotac da xorcs amoaglejda foladiviT magari rcxila.
mixvdnen, rom isev cudad edoT.
WiWos xma ar amouRia, magram gunebaSi axla yvelafers swyevlida: tyesac,
am SeSasac, orTvalasac, saxedarsac, Tovlsac da aRmarT-daRmarTsac. aseT
wamebas da maimunobas sikvdili sjobda.
_ sagoravi daude! _ erTi es uTxra elgujas.
Tvals sagoravi daudes. WiWo orTvalaze avida.
elguja dablidan Sehyurebda. WiWom TvalebSi cremlebi SeamCnia. See-
brala. Tavis Tavs gauwyra, ra dedaberiviT vqoTqoTebo, da gaicina.
_ ra iyo, biWo, ra zeTi Camogivida cxviridan. araferia, amaze uaresic
xdeba xolme, es ra aris!
elgujasac gaeRima.
_ zeTi ara...
_ maS, aba, cota gatokdi!
qanCi mouSves, SeSa gadmoyares, xelaxla daudes.
sagrZnoblad acivda. pirvelad es svelma fexebma igrZnes.
1479
Tovlic wamovida. xvriSi, wkaruna Tovli.
Sarvlis sveli totebi SemoeyinaT.
WiWo orTvaladan Camovida, Tvals sagoravi gamoacala, daeSvnen.
axla ara uWirdaT ra, kargad midiodnen, sadacaa zvarTanac mividodnen,
magram sayaraulo goraze viRac dainaxes. iq metyeveebi idgnen xolme. is
kacic namdvilad metyeve iyo.
_ fui! _ gadaafurTxa WiWom.
_ nikaa, _ Tqva elgujam.
_ nika ki ara, cvimanaa.
gaCerdnen, viTom orTvalas raRacas uCxikinebdnen, iqneb amasobaSi is
kaci wavideso. goraze Semdgari ki wasvlas ar apirebda.
_ moica, culebs me waviReb, ese, xev-xev daveSvebi, taWkas Sen gamohyevi, _
Tqva elgujam.
_ ara, egre ufro cudia.
im kacmac dainaxa da xelis qneva daiwyo, wamodiTo.
_ hace! _ gametebiT gadahkra WiWom saxre julas.
wavidnen.
WiWis im wuTSi isev aRar undoda aRarc es SeSa, aRarc saxedari, aRarc
araferi. midioda da fexebi ukan rCeboda.
kaci goridan Camosuliyo da gzaze ucdida. is arc nika iyo da arc svima-
na. mTavari metyeve aRmoCnda.
_ daayeT. _ gadaudga win. _ nedli xom ara gidev ra.
_ ara, Zia, ai, naxeT.
WiWos gulma dagadugi dauwyo, elguja orTvalas amoefara.
_ visebi xarT?
_ zaqrosi, gogiaSvilisa.
_ mere, Tqve eSmakis fexebo, am yiameTSi tyeSi iqneba siaruli? rom mo-
gisxlteT es taWka da itkinoT rame?!
WiWos sixarulis siTbom dauara ZarRvebSi. elgujam Tavi aswia.
_ ra vici... SeSa sul gagviTavda da...
_ rogor dasvelebulxarT! aba, Cqara wadiT, ar gacivdeT, aba, Cqara!
TiTqos mtkivani kbili gahyuCebodes, WiWom SvebiT amoisunTqa da elgu-
jas gadasZaxa:
_ elguja, moaweqi! julah!
_ qvemodan nu udgebi, biWo! _ erTxel kidev moisma metyevis xma.
miixedes, is isev sayaraulo goraze adioda.
karga manZilze rom gamoscildnen, maSin daiwyes:
1480
_ ai, kaci!
_ genacva sulSi, ai marTla kaci!
_ midi, julah! hace!
binddeboda. sofelSi ukve sineTleebs anTebdnen. Tovli ufro umateb-
da Srials.
SaiSmelaanT ZaRli isev metyeveebis budruganasTan daxvdaT. isev Semox-
vdnen viRac-viRaceebi da isev gamoelaparaknen:
_ yoCaR, biWebo, kargad dagidviaT!
_ sad mosWeriT, biWo, egeTi kargi SeSa?
_ amaT daxeT, e ramodena daudviaT!
WiWo welSi gamarTuli midioda da amayad miugebda: Tixian gorasTan
movWeriT. es ra aris, Cems julas sul sirbiliT mohqonda, metsac davudeb-
diT, magram pirvelad gvibia da vufrTxildebiTo.
TavianT ezosken rom gadauxvies, ukve bneloda, dedam ver gaigo da Wi-
Wom didi kaciviT daiZaxa:
_ gamogvxedeT, ojaxiSvilebo!
dedam gamoixeda, kibe Camoirbina.
_ ui, ratom Tavi ar momikvdeba, rom Tqven egre gawvalebT. rad daigvi-
aneT, Svilo, gaitanjeT Zalian?
_ gavitanjeT ara!
aqamdis Wirda...
axla jula gamouSves, gomurSi daabes, Tiva dauyares, ramdenime SeSa
daWres da Sin Sevidnen.
_ aba, erTi SevukeToT!
Rumels SeukeTes, sveli fexsacmeli daixades, windebi gamoicvales.
mzvareSi gafircxebulma SeSam tkacatkuci daiwyo, oTaxi gamxiarulda.
dedam taviT Semwvari xorci dadga. sufras mousxdnen, dautrialdnen, puri
gatexes da, roca TiTo Wiqa saferavis wvenic daayoles, sadRacidan SeumC-
nevlad mobrunda siyvaruli da biWebis patara gulebi sasiamovnod gaaT-
bo.
uyvardaT deda, uyvardaT erTmaneTi da is metyeve, romelmac ise laza-
Tianad gamoistumra. uyvardaT is tye da is gzac, romelmac sul cota xnis
winaT TiTqmis cremlebi moawurines Tvalebidan.
uyvardaT yvelaferi, rac maT irgvliv iyo.
gemrielad ilukmebodnen da erTmaneTs aRar acdidnen laparaks:
_ ra deda gvyavxar, ra deda! es ra saWmeli gagikeTebia, oh! oh!
_ ra yofila es Cveni lurja, tarabuasaviT trialebda tyeSi!
1481
_ ra kaci yofila metyeve!
_ es ra SeSa scodnia Tixian gorasa!
_ asi Tumani Rirs Cveni jula, asi Tumani.
_ kidev SeukeTe, biWo, SeukeTe, roma...
deda Tavs dahkankalebda, dahxaroda.
gareT ki isev Tovda, zamTari idga, didi, tkbili, sayvareli zamTari.
sadRac serebze mxiarulad wkavwkavebdnen turebi...
(`sad cxovrobs mezRapre~, 1970)
`Sewuxebuli kvamli~
isev daxedavs deda biWebs da isev mienacreba saxe. _ „mTlad Zilad ari-
an qceulni, qa!“ mainc urCevnia, rom eZinoT. ase simSvidea. amitom dadis
fexakrefiT, amitom dauxdia Custebi derefnis karTan.
moSivdebaT, buzebic metismetad Seawuxeben da maSin Zlivs gaiRviZeben.
mze TiTqmis saSuadRemdea wamosuli. aiTreven saqusleCakecil gaflaSul
fexsacmelebs da TiTo RiliT Sekruli Sarvlis amarani wamozozindebian
ezos bolosken. iqidan mobrunebulni, pirdaubanelni, TmebgaburZgnilni
(dedas ukvirs, _ „savarcxeli mainc ram SeajavraT, qa!“), gauparsavni, dasxdeb-
ian samsafexurian kibeze, naxevrad mZinareebi moiZieben daWmuWnil sigar-
etebs, gaiCrian pirSi da aaboleben brZenkacTa sidinjiT. tkbobiT, didi
mondomebiT CaaqvT sigaretis kvamli filtvebSi da kidev ufro didi mond-
omebiT, koxtad, grZlad uSveben haerSi. _ „saWmeli ra aris?“ _ TavSeu-
bruneblad ekiTxebian dedas. _ „rac RmerTma mogvca“. _ „daiwyo axla sib-
rZneebi“... _ daeWyanebaT saxeebi biWebs. wki purtebiT, Zalian marjved da
1484
Sors gaazuzuneben sigaretis namwvebs, wamodgebian jafiT dabegvilebiviT,
moifucaven xelsabanTan pirebs, Tmaze arc axla miikareben savarcxels, um-
crosi saxuravs axdis dedis mier naloliavebel qvabs, daewveba TiTebi,
SeukurTxebs qvabisa da saxuravis momgons, Caixedavs qvabSi, _ „su karto-
fili da kartofili!“.. _ „sukis mwvadi rom iyo, me wamZlia sulma da me
SevWame“, _ damnaSavis xelebs kalTaze iwyobs deda. _ „ici, ra xar Sena, qali
ki ara“... _ „ho, ho, marTalni xarT, Svilo“. mainc deda gadmouRebs kamian
kartofils TefSebze. biWebi ugemurad iReWebian. _ „pirs nu aWylapuneb
RoriviT!“ _ „Sena, dampalo?“ _ TiTo wixls wahkraven erTmaneTs. _ „daimtvra,
dailewa aqauroba, dasawyvetebo!“ miatoveben miganglul TefSebs, isev gasxde-
bian gareT, erTi _ kibeze, meore _ moajirze, isev aaboleben sigaretebs,
varskvlavTmricxvelTa dakvirvebiT miadevneben Tvals caSi asul kvamls.
_ „wadiT, pamidorebi gamomiToxneT, biWo.“ _ moridebiT sTxovs deda. jer
pasuxs ara scemen. rom gaumeorebs, maSin miugeben ugemurad, _ „daica“. _
„rodemdeRa davicado, Svilo, SeWama balaxma“. _ „ohoho, moiSale, aba, nerve-
bi“. _ „nervebis mosaSleli ar aris, biWo?!“ biWebi brazianad Semoicvamen
daWmuWnil perangebs, kalTebs saqamresTan ikvanZaven da venaxebisken ki ar
wavlen, did gzaze gadian. iq, wyaros qvemoT, meserTan, ukve ramdenime maTi
msgavsi zis, isinic didi sidinjiT aboleben sigaretebs. miusxdebian Zmebic.
_ „maita, Senisa mama wevine“, _ sTxoven erTs. is didsulovnad awevinebs.
sxedan yvelani, aboleben netarebiT. _ „wuxel ra naxe sizmarSi, racrac?“ _
ekiTxeba ufrosi Zma gamxdar, TavdaRunul biWs. „Sen gityuebdi“... wamouxte-
ba ufrosi Zma, magram racraca gaaswrebs, garbis. _ „sul erTia, mainc gamoga-
cli neknebs“. iseTi ramis gamoclis uflebas aZlevs racraca, ufrosi Zma
cofdeba, qvas dauwyebs Zebnas, racraca saxls moefareba, ufrosi Zma gafuyuli
jdeba. _ „avxev Suaze katasaviT“. aRaravin aqcevs yuradRebas. sxedan. abole-
ben. Camoivlis „kamazi“. _ „ocdaxuTtoniania“, _ ambobs umcrosi Zma. _ „TxuT
meti“, _ azustebs buTxuza biWi. „ocdaxuTi“. _ „TxuTmeti“. _ „ar unda amoga-
mtvrios kacma kbilebi, rac ar ici, iq ro wastenam xolme dingsa?“ _ „Sen
ufro wina gaqvs wamoyrili, kargebi amogiva“... bedad, ori kaci wamova zem-
odan. erTi milicielis samxreebiania. wamoxtebian yvelani, gacvivdebian
aqeT-iqiT.
Zmebi isev TavianT kibeze sxedan, isev aboleben. ukve cxela, axla ukve
aRar SeiZleba pamidoris gaToxna, mze CasTuTqavs. saRamoze! saRamoze! wav-
len da wawvebian taxtebze. wawola da tkbili fSvinvis amoSveba erTia.
sZinavT moSvebulebs, naTgamoclili momkeli rom waegdeboda Zvelad. de-
das wiTeli Warxlis foToli daukrefia da imas arCevs, Tav-boloebs awy-
1485
vets. modis mezobeli qali. _ „biWebi sada gyavs?“ _ „Sin arian“. _ „ar
daiwyes muSaoba?“ _ „magaTi mWvali daadges, visac cudad edebian Tvaleb-
Si!“.. mezobeli grZnobs, ar siamovnebs dedas Svilebze laparaki. sxva rameze
gadaaqvs sityva: _ „gahqceviaT SiukaSvilebs is bairaRi rZali“. _ „TavSi
qva uxliaT da mucelSi samarTebeli suyvelas“. _ „su wauRia, rac ki rama
hqondaT nayidi _ kabebi, beWdebi“... vera da ver aiwyo maslaaTi.
naSuadRevs Rrublebi amosxdebian mTebidan, Sehkraven cas, daiquxebs, wamo-
va wvima. wvimaSi xom sul ar SeiZleba Toxna. biWebi sabolood mSviddebi-
an. gadaiRo wvimam. axla gadaiRos Tundac, biWebi isev gasxdebian gareT, isev
aaboleben sigaretebs. _ „Tmebi mainc dagevarcxnaT, biWo!“ Zvlebi adneba
dedas. pasuxs arc erTi ar aZlevs, aboleben. isev wamovida wvima. biWebi
gaxarebulni uSveren saxeebs. biWebs wvima uyvarT.. wvimaSi ufro mSvidad
arian. wvimaSi ufro Cqara izrdeba wverio, magram, gaizardos ra! sadamde
gaizrdeba! jerjerobiT sigaretebic aqvT. mSvidad miadevneben Tvals wvim-
aSi gaSvebul, TiTqosda Sewuxebul kvamls. sul cotac da, dedac dauZaxebs.
kargia moxrakuli, kargad Senelebuli wiTeli Warxlis foToli, zed kidev
_ mawoni...
deda gadafarebulSi dadgmul RumelTan trialebs. kviraze metia, gazi
aRara aqvT da Rumelze akeTebs kerZs. Rumelis sicxoveliT da facifuciT
cecxli edeba tanze, magram ukan ar iwevs, miT ufro _ biWebisken. dae, aegre
daiwvas, daibugos... raRacnair Svebas grZnobs amgvar facifucSi da wvaSi.
Rumels marto erTi mokle mili adgas. Sewuxebulia, Tavgzaabneuli imi-
si kvamlic gadafarebulSi...
`mTvaris asuli~, 1987
`Svebuleba~
`Sveli zamTarSi~
`SviliSvili~
ori wlisam ikivla: _ deda! deda! kaci Tofs mesvris! gavcivdiT yvelani
da davinaxeT, rom divans efareboda da SiSiT kankalebda. televizotDi
eizenSteinis dagvianebul mimbaZvels (xom gaxsovT, zarbaznebs rom mogiSv-
eren pirdapir Sen „javSnosan potiomkinSi“), eizenSteinis uniWo mimbaZvels
Tofis lula moeSverinebina oTaxis Suagulisken viRac Savi kacisTvis da
bavSvs aSinebda. _ nu geSinia, genacvale! nu, Seni Wirime! _ gulze vixutebdi
pataras, _ eg kaci verafers gizams. uyure! uyure!
patara tiroda da mainc uyurebda. Tofma daiquxa. arc erTi CvenTagani
ar waqceula, piriqiT, viRimebodiT kidec. piriqiT, me davuwye srola im Sav
kacs, _ bax! bax! bax! bax! da im Savma kacma Tofi Zirs dauSva, qudi moixada da
ofliani Subli moiwminda. etyoboda, Zalian bevri da sawvalebeli saqme
gaakeTa, sul ofli gadaaskda saxeze da ai, axla, roca bolo saqmesac morCa,
oflis mowmendas Seudga.
_ xom naxe, _ veubnebodi pataras, _ arc is waiqca da mokvda, arc me, arc
deda, arc bebia, aravin. bax! bax! bax! isev viSverdi dambaCasaviT gawvdil xels
televizorSi Camdgari kacisken.
_ bax! bax! bax! _ esroda patarac. imasac gadauara Rimilma saxeze. televi-
zorSi Camdgari Savi kaci gaqra. _ bax! bax! bax! _ gvesmoda im dRis Semdeg, _
tra-ta-ta ta-ta!
Cveni patara aRWurvili iyo TofiT, dambaCiT, avtomatiT. hqonda sxva
Tofebic, sxva dambaCebic, sxva avtomatebic _ zogi xis, zogi rkinis, zogi plas-
tmasis. ornaxevari wlisa ukve namdvili jariskaciviT daabijebda, Tofi
kondaxiT mkerdamde hqonda aweuli, ukan iyo gadajgimuli, mTeli ZaliT
abraxunebda iatakze xan erT fexs, xan meores da Tan iZaxda: _ ras! ras! ras!
_ ecemoda iatakze, micocavda, miyiJineb
da, _ uraa! uraa! _ isroda iatakze gafarTxuli, _ tra-ta - ta-ta-ta! bax! bax!
bax.
sami wlisam gamaCera:
_ dadeqi am kedelTan! xelebi maRla! ar gainZre! me Sen unda dagxvrito! _
momiSvira avtomati, rogorc wesi, marjvena idayviT ferdze mibjenili, orive
xeliT mtkiced dakavebuli da momiSva grZeli jeri, _ tra-ta-ta-ta-ta! me
davbarbacdi, vibarbace mucelze xelebmiWerilma, saxe daRrejilma, vibar-
1492
bace da daveci. cota xans ki ver gabeda moaxloeba, mere movida da mxarze
fexi damadga.
_ axla Sen! _ momawoda avtomati.
_ ra me?
_ Sen mesrole!
_ ratom?
_ axla Sen damxvrite!
_ Sen ratom? me didi var, bevri codva maqvs da imitom damxvrite, Sen
ratom unda dagxvrito?!
ukve xelebaweuli idga kedelTan. ar icoda, ratom ar
unda damexvrita da amis gamo ufro fiqriani, SeSfoTebuli gauxda Tvale-
bi.
_ mesrole!
_ ver gesvri!
_ geSinia?
_ ki, meSinia!
_ mesrole! mesrole! _ cotac da amouSvebda tirils.
me avtomati avwie. is idga kedelze kefiT mibjenili, pawawina fafukx-
elebaweuli. majebze gadasdevda sayvareli zolebi, ecva pawawina fexsac-
melebi, pawawinave Sarvali, im Sarvals hqonda mTlad pawawina jibe, Sig
ewyo magnitebi; Tvalebi axla daxuWuli hqonda, saTiTaod etyoboda TeTr
Rawvis Tavebze daxrili wamwamebi.
_ vera, ver gesvri!
Tvalebi gaaxila. ufro maRla aWima xelebi. gamoaCina pawawina Wi pic.
mesrole!
_ ver gesvri!
mesrole! me avtomati Sevibrune, luliT mucelze mivibjine, movikunte da
visrole.
_ tra-ta-ta-ta!
isev jdomela wavvardi pirqve.
rom wamoviwie gaRimebulma, isic pirqvedamxobili damxvda _ pawawina
TiTebi gafarCxuli hqonda, marcxena loyiT iataks dahkvroda, gaxsnili
tuCebis zeviT pawawina cxviridan sisxli wamosvloda da is sisxli wvril
zolad gaklakniliyo iatakze.
ise davikivle, mezobelmac ki SemoaRo kari.
me isev iatakze vijeqi.
Cvenma pataram icoda, tkivili rom ar unda SeemCnia, magram jer kidev ar
1493
eswavla, ra iyo Tavis mokvla.
(`Tebro~, 1983)
`Sinaurebi~
`Sindze~
***
meore dilas TbilisSi mivyavdi Cems vaJs, manqanebis trfials. migvqon-
da, ra Tqma unda, Sindic, is Sindi iyo sabargulSi, me vijeqi win. win gvedo
moasfaltebuli gza, Cveni manqana TiTqos ynosavda da efereboda am gzas.
TandaTan vSordebodiT Cvens soflebs _ ujarmasac, xaSmsac. da me meCvene-
boda: am soflebs Cemi saxiT Sordeboda didi da Zlieri, TiTqos mTel
gzaze gabatonebuli Suaxnis kaci, mflobeli amisi, amisi, amisi wylebisa, xe-
obebisa, mTebisa, tyeebisa, salocavebisa, patroni naTesavebisa, mokeTeebisa,
da sadac ar unda misuliyo es kaci, miiRebdnen saxenaTlad, Rirseulad. es
grZnoba, dameTanxmebiT, ar aris cudi. es grZnoba kargia. miT umetes aseT
SemTxvevaSi, roca didi xani ar aris, rac sazRvargareTidan dabrundi. me ki,
ori kvirac ar iyo gasuli, daRlili davbrundi Cexoslovakiidan, Zalian
daRlili. ram damRala ise, ar vici.
1988 w.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
1500
`Sio papasi da misi saxedris ambavi~
I
vici, rom bevri kargi berikaci ginaxavT, magram imisTana koxta papa,
rogoric Sio papa iyo, ara mgonia, sxva SegxvedrodeT sadme. iseTi TeTri,
spetaki wveri hqonda, TiTqos bambis fTila amoukravT Sokoladisfer ybe-
bze da nikapzeo; ise ucimcimebda wamofafrul warbebSi Semaluli Tvalebi,
TiTqos celqi biWia da, ai, sadacaa raRac sasacilo oins Caidenso. imaze
kargi sanaxavi xom sxva aRara iyo ra, roca is Tavis TeTr saxedarze gada-
mjdari, kexze gardigardmo Toxgadadebuli, sasoflo gzaze gamovidoda da
„volgebsa“ da „pobedebSi“ gaereoda! saxedars zed kudusunze ejda kapita-
niviT welSi gamarTuli, fexebs TiTqmis miwaze miaTrevda da mxiarul salams
urigebda gzis aqeT-iqiT Camwkrivebul soflelebs.
_ solomanas sicocxle!
_ Cems Zmiswuls gaumarjos!
_ rogora xar, ZmisSvilo!
Tumca Zma arasodes ar hyolia, vinc ki ase misi Svilis kbilad gamoiyure-
boda, yvelas ZmisSvils an Zmiswuls eZaxda.
ramdenic undodaT, imdeni eyvirebinaT Sofrebs TavianTi manqanebi, Sio
papa amiT ar SeSfoTdeboda, arc misi saxedari aaCqarebda fexs. saxedarma
Tavisi patronis ambavi icoda, patroni ki, Cveni koxta Sio papa, RimiliT
miubrundeboda buzRuniT gaCerebul Sofers da alersiT etyoda:
_ rao, Zmiswulo, ar mogwonvarT?! moZraobis wesebs xom ar varRvevT me
da es Cemi patiosani saxedari? ara, ara? aba, maS me saCqaro ara maqvs ra. me
rac SeiZleba didxans unda vuyuro am lamaz qveyanasa!
am sityvebze da ufro ki Sio papas saxis keTil gamometyvelebaze Sofe-
rsac gaecineboda, _ didxans gacocxlos, papa, didxans uyure am lamaz qveya-
nas agre saxenaTlado! _ dauZaxebda manqanidan da mere gaxalisebuli gav-
ardeboda win.
Sio papa da imisi saxedari ki isev nel-nela, auCqareblad ganagrZobd-
nen gzas:
_ pak-puk! pak-puk!
sofeli didi iyo. sofeli mdidaric iyo: yvelas manqana hqonda, yvelas
manqana ekera pirze da, rogorc ki lazRandara biWebi dainaxavdnen, im wuT-
Sive mTeli qveynis gasagonad dauZaxebdnen:
_ rogora xar, Sio papa! rogora gyavs eg Seni viradini!
1501
Sio papas sadRac gulSi swyinda, magram mainc ixtibars ar itexda da
udardelad upasuxebda:
_ mec kargad var da Cemi viradinica! Tqven iCivleT, Svilosa, rom xan
pakriSkebi gaqvT TavSisacemi da xan benzini, Torem Cven ra! Cemi viradini
xmel walamsac gemrielad geaxlebaT da arc Tixian aRmarTze ucurdeba
unalod fexi!
aba, biWebs amaze ra unda epasuxaT! CaiCridnen turtlian TiTebs pirSi da
ustvendnen.
magram zogni amiTac ki ar kmayofildebodnen. zogni, ai, magaliTad, sof-
lis naswavlebi, pirdapir moiTxovdnen: dro aris, sabWom mogvaSoros eg
saxedari, sofels gviuSnoebs, raRa dros saxedaria, sadacaa raketebiT dai-
wyebs xalxi frenaso. magram amas Sio papas zurgs ukan ambobdnen. es imitom,
rom, jer erTi, iseTi kanoni ar arsebobda, maincdamainc yvela saxedari
mospeTo, meorec, amasac fiqrobdnen: berikacia Sio papa, gana ramdeni xani
unda icocxlos, male, albaT,, fexebs gafSekavs da eg saxedaric TavisTavad
moSordeba aqaurobas, erT kbilis gasmad ar eyofaT zooparkis mglebso.
magram Sio papa fexebis gafSekas ar Cqarobda. Sio papa saerTod arafers
ar Cqarobda. dReebic midiodnen nela, nela. gavida wlebic...
Sio papa da misi saxedari ki isev erTad iyvnen, isev yoCaRad iyvnen da,
rogorc soflis naswavlebi ambobdnen, isev auSnoebdnen lamaz, mdidar, kri-
ala manqanebiT avsebul sofels.
II
erT weliwads ki didi zamTari dadga. Tovda da Tovda. Tovlma dafara
yvelaferi. mTaSi mglebi daimSnen, iTmines, iTmines da bolos samgle velSi
Segrovdnen. Cacucqdnen aegre wred da daiwyes TaTbiri, ra vqnaT, rogor
moviqceT, ase SimSiliT xom ar unda amovwydeTo. sofelSi Casvlisa eSino-
daT. sofelSi didsa da pataras Tofi hqonda. Tofma mexiviT xma da cxeli
tyvia icis. cxeli tyvia ki, es Tqvenc gecodinebaT, patarebo, Tqveni ceris
simsxo cxeli tyvia, lomsac waaqcevs da spilosac. daejaxeba da waaqcevs.
aba, mgels ras uzams, Tuki daejaxa!
cxeli tyviisa eSinodaT da isxdnen aegre wred, CaeqindraT Tavebi da
fiqrobdnen. bolos wamodga erTi mura mgeli, gahkra gazi Tovls da miwac
miayola cota. _ meo, erTi sakbilo megulebao. _ ra sakbiloo, _ aCoCqoldnen
sxva mglebi. _ Sio papas saxedari, Sio papas TeTri saxedario. mTeli dRe
WalaSi dayialobs da tirifebsa da verxvebs hkortnis, Sin saRamos brunde-
ba da mere mTeli Rame gomuris derefanSi dgas. gomuri soflis pirasaa,
1502
Sio papas kidev Tofi ara aqvs. gindac exla iyidos, sul erTia, gasrolis
Tavi mainc ar eqnebao.
_ vin ras ityviso! _ gadaxedes mglebma erTmaneTs.
yvela daRonebuli iyo, yvelas yurebi hqonda Camoyrili, etyobodaT,
mainc eSinodaT. rodis-rodis gabeda erTma mgelma, romelsac yvelaze metad
gasTxeleboda ferdebi.
_ ram gagaCumaT, Tunda aq davxocilvarT SimSiliT, Tunda adamianebs
davuxocivarT. imas mainc ityvian, vaJkacurad daixocneno. unda wavideT, aba,
meti ra gza gvaqvso.
da wamodgnen, daibertyes Tovliani kudebi, gaebnen bilikze mwkrivad da
wamovidnen soflisaken. modian da xan erTi amoioxrebs, xan meore. fui,
Cveni sicocxlec Tu sicocxleao. Tofisa eSiniaT. ician, rom Tofma mexiviT
xma da cxeli tyvia icis...
sofels rom gadaxedes, kidev erTxel Casxdnen. sofelSi eleqtrosi-
naTleebi enTo, magram am sinaTleebisa ar eSinodaT mglebs. icodnen, rom
es uwyinari naTurebi anaTebdnen. naTurebis Suqs ki axla yvelani scnoben
_ mglebic da sxva cxovelebic.
_ Sen ase moiqcevio, Sen iseo, Sen kidev iseo! _ arigebda didi mura mgeli
xrovas. _ gomuris derefnidan ki me gamovagdebo.
uqnevdnen Tavs Tanxmobis niSnad mglebi da Tan Jruanteli uvlidaT
zurgSi. magram ras izamdnen! adgnen da muxlebis kankaliT Cahyvnen Tov-
lian sers.
wagrZelebulan CrdilebiviT da CrdilebiviTve uxmod uaxlovdebian
sofels...
III
sofels ki sZinavs. xalxsac sZinavs da ZaRlebsac. ZaRlebi Rrma Zils
arian daCveuli. hgoniaT, rom mglebi mTlianad amowydnen qveyanaze, qurde-
bic amowydnen qveyanaze da mTeli Rame gaunZrevlad sZinavT, sZinavT da
suqdebian.
sZinavs Sio papasac. gulaRma wevs, spetaki TeTri wveri ixvis bolosav-
iT maRla aqvs aprexili. fu-fu-fu! _ fSvinavs arxeinad da Tan sul lamaz-
lamaz sizmrebs xedavs. xedavs, rom misi TeTri saxedari patara Cokinaa.
TviTonac pataraa Sio papa. aRarc TeTri wveri aqvs, aRarc ulvaSebi. dakunt-
ruSobs misi patara Cokina abreSumiviT rbilsa da sasiamovno balaxebSi
da kuntruSiT dasdevs Sio papac ukan. Sexteba patara Cokina, gadatrialde-
ba haerSi da _ hop! _ isev koxtad dgas oTxive fexze mwvane balaxebSi.
1503
Sexteba Sio papac, dapataravebuli Sio papa, gadatrialdeba haerSi da _ hop!
_ isic isev koxtad dgas orive fexze mwvane balaxebSi. gadakotrialdeba
Cokina, gadakotrialdeba Sio papac. icinis Cokina da icinis dapataravebu-
li Sio papac.
Tavs aqneven, icinian balaxebic.
IV
swored am dros ki Savi dRe edga Sio papas TeTr saxedars. mglebs ukve
waeqciaT, CasWidebodnen aqeT-iqidan da eweodnen. zogi fexebidan eweoda,
zogi yanyratodan da zogic CiCviridan. iqnevda sacodavi saxedari fexebs,
magram raRas gaxdeboda! buCqnari axlos iyo, xeldaxel SeaTries im buCq-
narSi da gahkres da gamohkres kbili. Tvalis daxamxamebaSi Cliqebi da
oriode ZvaliRa datoves gasisxlianebul Tovlze, mere is gasisxlianebu-
li Tovlic SeTqvlifes da, _ aba, axla ki wavideT, biWeboo, _ wasasvlelad
gaemzadnen. gaemzadnen da erTmaneTs gadaxedes _ aba, vin ufro gamoZRao.
gadaxedes da eldanacemis SiSi CaudgaT TvalebSi. yvelani iq iyvnen, didi
mura mgeli ki ara Canda.
_ mura ra gveqna! mura dagvekarga!
_ sad, rogor? gana iman ar gamoagdo saxedari gomuris derefnidan?
gana is ar gvivlida irgvliv da gvamxnevebda ZaxiliT: midiT, midiT, Tqven
genacvaleTo! maS ra iqna? miwam xom ar uyo piri! movZebnoT, aqve iqneba
sadme!
gacvivdnen, gamocvivdnen, mitrialdnen, motrialdnen da male Cumi Zax-
ili SemoesmaT:
_ aqeT, aqeTo.
gaiqcnen iqiT, trialeben, trialeben, aravin ar aris.
_ mand ras meZebT, dabla, dabla CamoixedeTo.
naxes, raRac fiCxfuCxi eyara, is fiCxfuCxi miswi-moswies da, Tqvens mters,
rac imaT dainaxes! erTi Rrma xaro iyo da maTi Tavkaci mura mgeli im
xaroSi xtoda da aqeT-iqiT awydeboda.
_ miSveleT, biWebo, miSveleT, Torem marto veras vxdebio. _ amosZaxa
mura mgelma, magram riT unda eSvelaT! TviTonac SeeSindaT, Cvenc ara avit-
exoT rao. erTi ki hkiTxes, _ rogor Cavardio. _ rogor da jandaburad da
dozanurad! miSveleT, Tu miSveliTo! _ magram Tqvenc iciT, ranairebi arian
mglebi. Tanac Tendeboda. _ Sens Tavs Sen uSveleo, da erTmaneTisTvis aRarc
ki SeuxedavT, gacvivdnen serisken. axla aRara frTxilobdnen, bRlarZ-
abRlurZiT gadadiodnen Robeebze, Robeebs lawaluwi gahqonda da axla ki
1504
gaiges gulisZilSi wasulma msuqanma ZaRlebma.
_ hariqa, mglebio! hariqa, mglebio! _ da mTeli soflis ZaRlebi ukan
daedevnen, magram soflis ZaRlebi msuqnebi iyvnen, qoni amZimebdaT, aba, gamx-
dar mglebs isini rogor daeweodnen. gamobrundnen da xaroSi Cavardnil
did mura mgels waadgnen Tavs. waadgnen Tavs da dagiJdnen sixaruliT,
TiTqos imaT daeWiroT.
_ hav-hav-hav! eee-uu! _ yurTasmena aRar iyo. xtodnen, erTmaneTs axtebod-
nen, garbodnen, isev brundebodnen, patronebs eZaxdnen, gamogvxedeT, naxeT, ra
vqeniT, naxeT erTi, ra vqeniT, ra yoCaRebi varT, mgeli daviWireTo...
V
patronebi ki ufro msuqnebi iyvnen, vidre maTi ZaRlebi. ufro msuqnebma
ki ufro Rrma Zili ician da rodis-rodis gaiRviZes. pirvelad, ra Tqma
unda, biWebma gaiRviZes. biWebis xasiaTi xom iciT! fexsacmelebSi ki wayves
fexi, arc paltoebi CaucvamT, arc qudebi dauxuravT da _ haida! _ pirdapir
TovlSi Tav-TavianTi ZaRlebisaken! gauZRvnen ZaRlebi, miiyvanes xarosTan
da... ra ambavs astexdnen mglis danaxvaze biWebi, Cemi Tqma aRar dagWirdeb-
aT, TviTonve mixvdebiT... mixvdebiT imiTac, rom cota xanSi marto bebrebi
ki ar morbodnen friaTiT, maswavleblis gaqceva xom ar SeiZleba, saerTod,
TviT maswavleblebic ki morbodnen...
_ mgeli Cavardnila geologebis amoTxril xaroSi, mgeli! xalxo, mgeli!
didi mura mgeli!
erTi zarebis rekvaRa aklda, Torem, ise, namdvili omi gegonebodaT.
sofelSi didsa Tu pataras Tofi hqonda. TiTo Tofis patroni aT tyvi-
as mainc moarbeninebda im erTi mglisaTvis. im erT xaroSi Cavardnil mgels
ki, es ukve iciT, erTi tyviac moereoda. da moeria kidec. daejaxa erTi cxe-
li tyvia da maSinve waaqcia. magram is erTi tyvia ar akmares, vaiTu cocxa-
liao, kidev cxra daaxales. amoaTries, daimklaves yasbobis mcodneebma, dah-
kides xis totze, Camoatyaves, xorci ZaRlebs miuyares da tyavi... tyavi visao.
da, ai, swored am dros gamoCnda Sio papa. xelSi joxi eWira, Tavi CaeRuna,
movida sul axlos da maSin mimoavlo Tvali xalxs. xalxi gaxarebuli iyo.
_ tyavi visao! _ yviroda yasbobis mcodne vasila.
_ tyavi meo, _ Zlivs amoTqva Sio papam. _ viri me SemiWameso.
_ marTla, kaco?
_ marTla, maSa!
wavidnen da Tavisi TvaliT naxes TeTri saxedris Tav-fexi. naxes da
kidev ufro gaixares. xom gaxsovT, rogor undodaT am saxedris Tavidan
1505
moSoreba, sofels gviuSnovebso. atyda erTi sicil-xarxari, Tanac, viTomc-
da sanugeSeblad, Sio papas mxarze utyapunebdnen xels:
_ ara uSavs, Sio papa, magaze gadaiaros Senma dardma da satkivarma. ai,
mglis tyavi, waiRe raionSi, fuls mogcemen. im fuls kidev sxva fuli daumate
da erTi patara, saSeno manqana iyideo.
sinamdvileSi ki, xom giTxariT, fexze Zlivs idgnen sixaruliT. amis Sem-
deg mTlad lamazi iqneba Cveni sofeli, saxedari aRar daauSnovebso...
VI
da, marTlac, cotaTi gamoidara Tu ara, Sio papam axali tanisamosi Caic-
va, axali TuSuri qudi daixura, mglis tyavi lamazad dakeca, mere lamazad
gaaxvia, iRliaSi amoido da raionSi wavida. ra Tqma unda, avtobusiT wavida.
raionSi monadireTa kavSiris maRazia iyo. am maRaziaSi erTi sqeli, sax-
enaTeli kaci muSaobda. adre isic monadire iyo. mere gasqelda. veRar dar-
boda. Tu veRar darbixar, raRa monadire xar! imanac gayida Tofi da monad-
ireTa kavSiris maRaziaSi daiwyo muSaoba. miutandnen meliis tyavs _ aT
maneTs aZlevda, miutandnen turis tyavs _ imaSic aT maneTs aZlevda. xolo
Tu vinme mglis tyavs miutanda, isic didi mglis tyavs, imas mTel ormocdaaT
maneTs gadauTvlida, Tanac mxarze xels dahkravda da _ yoCaRo, _ Seaqebda.
Sio papamac swored im sqel kacs miutana Tavisi didi mura mglis tyavi.
sqelma kacma xelebic ki gaSala sixaruliT _ ra mSvenier mglis tyavsa
vxedavo. im wuTSive gadauTvala ormocdaaTi maneTi, Tanac, ra Tqma unda,
mxarzec daartya xeli _ yoCaR, papao, _ da kidev esec daumata: _ Sio papav, Tu
kidev iSovo aseTi tyavi, sxvagan ar waiRo, isev me momitane, ormocdaaT
maneTs xom mogcem, Segaqeb kidec, gana marto me Segaqeb, SeiZleba gazeTSic
Segaqono.
Sio papa dahpirda, keTili da patiosani, Tu viSove, kidev mogitano. ma-
gram, maRaziidan rom gamovida, sxva mglis tyavis saSovnelad aRar wasula.
maRaziidan pirdapir bazarSi wavida. bazarSi masaviT TeTrwvera papebi
isxdnen da zogi Rvinos yidda da zogic sxvadasxva raRacebsa.
_ gamarjobaT, biWeboo! _ dauZaxa Sio papam.
_ gagimarjoso, _ upasuxes masaviT TeTrwvera „biWebma“.
_ saxedars xom veras maSovninebT, biWeboo.
TeTrwvera „biWebma“ TeTri wverebi moisrises, TuSuri qudebi Seiswores
da mere xeli dauqnies.
_ modi, dajeqi, biWo, egre dgomela rodis iyo, rom saqme gakeTebulao.
Sio papac mivida da dajda. dajda da axla yvela TeTrwvera „biWma“
1506
erTad daiwyo laparaki da xelebis aqeT-iqiT gaSvera.
_ ramdenso?! _ uceb xmas auwia Sio papam.
_ ocdaxuT maneTso.
_ i, bedauri cxeni xo ara hgonia is Tavisi saxedari da isic calyura!
ocdaxuTi maneTi bedauri cxeni ara Rirso.
_ ma ramdens miscemo.
_ ramdensa da oc maneTsa.
maSin erTi wveriani „biWi“ wamodga da win gauZRva.
wavidnen, wavidnen da mesers moefarnen. imas iqiT sad iyvnen, ar vici. me
mxolod is vici, rom erTi saaTis Semdeg Sio papa ukve nacara saxedarze
ijda, romlisTvisac cali yuri viRac maimun biWebs moeWraT. koxtad, Tavise-
burad welSi gamarTuli ijda, da _ pak-puk, pak-puk! _ modioda moasfalte-
bul gzaze is calyura saxedari da Tanac gverdze patara Cokinac mosdevda.
gzaze manqanebi ireodnen. Sofrebi signals aZlevdvnen, Camogvecaleo.
Sio papa ki dinjad miubrundeboda Sofers da Zveleburad eubneboda Ri-
miliT:
_ rao, Zmiswulo, ar mogwonvarT, gana! moZraobis wesebs xom ar varRvevT
me da es Cemi patiosani saxedari! ara, ara? aba, maS me saCqaro ara maqvs ra.
me rac SeiZleba didxans unda vuyuro am lamaz qveyanasa! _ da mxolod
oriode sityvas umatebda axals: _ Tu Cokinaze ityvi rames, Zmiswulo, da...
Cokina pataraa. pataras ki arc Sen geqneboda didi Wkua da arc me, pataras
yvelas patara Wkua aqvs _ saxedarsac da kacsac. gauSviT, irbinos Tavisu-
flada!..
win ki, cotac da, sofelic gamoCndeboda. rogor Sexvdeboda sofeli Sio
papas calyura saxedars da mis patara Cokinas, ukve Tqven TviTonve mix-
vdebiT. amis moyola aRar gindaT, amas Tqven TviTonve mixvdebiT.
ras vizamT, arian aseTi jiuti papebic qveyanaze!
`ciskari~ #8, 1962; `sad cxovrobs mezRapre~, 1970;
`Sori TeTri mwvervali~, 1979
`SiSi~
1509
`Soreuli zaris xma~ (`mTvarus asuli~, 1987)
dRes ukve namdvili qaraSoti qris. es-esaa Svidis naxevari gaxda. tokaven,
WraWunoben naTurebi boZebze. tokavs, WraWunebs jerac isev Savad l aplapa
ianvris Rame. yinuliT gasarkul pros peqtze, rZis boTlebiT savse yuTebis
gverdiT, vedroSi anTia cecxli da dResac erTad dganan, xelebs uSveren
qarisgan dawewil am cecxls kaci da ori gogona _ erTi Tormeti wlisaa,
meore _ cxra wlisa. samiveni mokuntulni, SalebSi Sebudulni.
qaris talRisgan dabarbacebuli, Zlivs amovawyob CanTidan patara mag-
idaze boTlebs. Sewuxebuli vekiTxebi kacs:
_ egeni mainc ras iyi nebian am uTenia yiameTSi?
_ vina?
_ gogoebi.
kaci abneuli TvalebiT Semomxedavs. mere TiTqos damorcxvebuli am-
bobs:
_ me myarauloben.
_ rom ar gaeqce?
Rimili. '
_ rom ar waviqce. me vecemi xolme. me xom TavSi damartyes.
_ vin dagartya? '
kaci mxrebs iCeCs. xelebwawvdili gogonebi kidev ufro Caixrebian cecx-
lisken.
_ yoveldRe asea saWiro? '
_ ho. ara. egeni ar miSveben martos.
_ meuRle?
_ meuRlec avadmyofi qalia. imisTvis ar SeiZleba siciveSi
dgoma.
_ romel saaTze iR viZ eben.
_ vina?
_ gogoebi ·
_ Cemze adre, xan xuTze. me rom wamoviwev, egeni ukve fexze arian.
_ skolaSic diliT dadian?
_ diliT.
gogonebi aSkara wyromiT miyureben.
_ kargadac Tu swavloben.
kaci mxrebs iCeCs.
_ ise...
1510
_ gagezardnen. gagibednierdnen. Senc janmrTelad gamyofos.
rZis mZime boTlebi damweven Zirs.
prospeqtze oriod viRac barbacebs Savad.
me gajibrebuli mivarRvev qars. erTxel mainc mimabrunebs ukan.
aqedan ase Cans: gogonebi cecxls evedrebian raRacas.
survili macaxcaxebs, _ vaCveno es suraTi erT didad ganswavlul kacs,
gamudmebuli ironiiT rom dahqirqirebs dedamiwas, magram mas am dros
berketebiTac ver wamoayeneben loginidan.
qars Camoaqvs raRac Soreuli zaris xmac. me im xmisaken mivibrZvi. ma-
gram Ronivrad mewevian rZis boTlebi miwisken...
`Surisgeba~
1
im wels zamTari saocrad adre dadga. noembris miwurulSive mouSva
cam piri da Tova daiwyo. Tova gabmiT _ dRisiT, RamiT; gzebi miinamqra, xev-
xuvebi amoivso da mimosvla gaZnelda.
esec ar ikmara!
dekemberSi, mTvarem rom SemoimaRla, samiode dRiT gadaidara. mere uceb
mwvave qari avarda, arnaxuli yinva moiyolia, miwa mtkavelze ufro Rrmad
gaToSa da yvelaze ufro gamrje kacsac ki xeli aaRebina saqmeze. marTalia,
bolos isev CamoTba da xvavianadac mobardna, magram miwa gayinuli darCa,
bari pirs ver moikidebda.
am garemoebam ufro Seawuxa sofeli, Tvlema moeria da TiTqo ori sauku-
niT ukan daswia misi Cveulebrivi cxovreba. aRar ismoda radios xma, aRar
mimoqrodnen manqanebi, aRar mierekebodnen naxirs, aRar gasZaxodnen mer-
golurebi:
„... ivane! patre! salome! Tamar!“.
dila-saRamos najaxebs Tu aakakunebdnen aqa-iq, kantikuntad, dila-saRa-
mos Tu gaizmuvlebda wyaroze mirekili bewvabuebuli saqoneli; wewda nia-
vi kvamls saxlebis saxuravebze; mZime taatiT gadadioda nisli seridan
serze; gund-gundaT dafrinavdnen barad Camorekili, dawowialebuli frin-
velebi da wiodnen sacodavad. xandaxan biW-buWobac aJivJivdeboda, xnier-
nic gamodgebodnen, ucqerdnen maT TamaSs, albaT,, sakuTari bavSvoba agon-
debodaT, _ Tvalebi ubrwyinavdaT, mousvenrad tokavdnen. zogjer „wa-
icelqebdnen“ kidec, erTmaneTs Tovls waayridnen, duned maval sisxls aiC-
qarebdnen. magram es iyo wuTiT. umal raRac gaaxsendebodaT; jer kavka-
sionisaken gaa-parebdnen mzeras, mere damnaSaveebiviT gadaxedavdnen erT-
maneTs da Tavebs xridnen, yuCdebodnen.
saRamoobiT, roca qveyana bind-bundSi iZireboda, roca ca oqros varskv-
lavebs isxamda da haeri wminda iyo, rogorc mTis ankara wyaro, kavkasionis
mwvervalebze elvismagvari Suqi gadarb-gadmorboda da yvelam icoda, rom
es elva ar iyo, rom es kavkasioni ibertyavda kalTebs da germanelebi
amaod awydebodnen darialis viwroebs.
oms bavSvebic gadaesxvaferebina. viRa aiRebda Surduls. Citebis devnas
vin Sealevda dRes. vis ecala Zuis dasagebad; vis rad undoda „Tovlis
kaci“... patarebi Tu waigundavebdnen, patarebi Tu gamarTavdnen cigebs...
1514
mozrdilni imis cdaSi iyvnen, rac SeiZleba metad daxmarebodnen dedebs.
barvis dro iyo _ barebi eWiraT xelSi, Toxnis dros iyo _ Toxebi. venax-
Sic muSaobdnen da mindorSic, tyeSic dadiodnen da qalaqSic. arc wignebs
iSorebdnen. piriqiT, ufro SehyvarebodaT; ubiT dahqondaT, mkerdTan axl-
os atarebdnen, rogorc ki dros ixelTebdnen, myudroSi iqneboda Tu CrdilSi,
moxerxebulad moikalaTebdnen, kiTxulobdnen da wakiTxul striqonebTan
erTad izrdebodnen, vaJkacdebodnen.
axla, am yiameTs maTTvisac daesva daRi. ardadegebic zed darToda! isxd-
nen Sin da CxirkedelobiTRa irTobdnen Tavs.
... ver SeatyobdiT, dila iyo Tu naSuadRevi. sofeli nislSi iyo gaxveu-
li. Tovda. “
adamaanT ezoSi ZaRli aRavRavda. isev swrafad gaCumda da axla wkmu-
tuns mohyva. derefanSi Salmoxveuli dedakaci avida. arCili fanjarasTan
fusfusebda. kedelze saCongure xe mieyudebina da patara waldiT Tlida.
marine qsovda. fiqrSi Rrmad wasuli gaSterebiT Cascqeroda Rumels. Rumeli
ganelebuliyo da oTaxSi sicivesTan erTad sibnelesac emata.
ZaRlis RavRavma orive gamoarkvia. arCilma Tla Sewyvita, gaorTqlili
mina xelisguliT gawminda da gareT gaixeda. marine wamodga, taxti gadaa-
sufTava, muTaqebi Seaswora. stumari kargaxans ibertyavda Tovlian fexebs.
mere kari SemoaRo da wynari xmiT ikiTxa:
_ SeiZleba?
_ Semodi, netav ras kiTxulob, qalo!
Semovida. maRal-maRali qali iyo, saocrad Savi Tval warbiT da moR-
unuli cxviriT. cxrili, romelic winsafris qveS hqonda amofarebuli, mar-
ines gadasca, madloba moaxsena, TavSali moixada, mosaxvevi Seiswora da
arCilis mier SeTavazebul skamze dajda. erTxans arc erTi ar iRebda xmas.
arCili Tlas ganagrZobda, marine _ qsovas, stumari _ xelebis sresas. bo-
los, rogorc iyo, isev am ukanasknelma daarRvia dumili:
_ daRonebuli meCvenebi...
_ ex... _ amoioxra marinem, _ amdeni fiqriT... _ saTqmeli ar daubolove-
bia, Subli SeeWmuxna, TiTqos mopirdapires mzera veRar aitanao, Tavi gaaqnia
da fanjaras miaStera Tvali.
_ fiqrs ar unda ahyve, _ urCia stumarma, _ dards ar unda daemorCilo;
marto Sens Tavs xom ar aris es ambavi! vis ara aqvs sadardeli, sadardeli
ar gamoelios hitleris naSiers.
_ vici, Cemo taso, vici, magram gonebis nafiqrals xSirad guli rom ar
eTanxmeba?! guli rom Tavisas gaiZaxis?! guls rom Tavisi gaaqvs?!
1515
mkerdTan mitanili xeli mokveTiliviT dauvarda, arCils gadaxeda da
mZime-mZimed ganagrZo:
_ ai, axlac, vfiqrob da Tavs vajereb: didi rame ar aris ToTxmeti wlis
biWisaTvis aTiode kilometris gavla. mainc meSinia. guli ise Semomkvnesis,
ise miCqrolavs, ar vici...
_ midis sadme?
_ mousavleTSi wavides Cveni mewisqvile, rom ver iqna da vera uSvela
ra wisqvils. namceci fqvili aRar SemrCa, sxvac am dReSia, vis vesesxo! Cemi
Zma iorze midis, iq miaqvs safqvavi; me unda wavyolodi, magram biWi ar miS-
vebs, Tavs iklavs, TviTon misdevs da amaze medeba cecxli: Tovlia, ugzoobaa,
rame rom SeemTxveT, xom dasaTxreli gamixdeba Tvalebi!
_ oho-ho-ho! _ CaeRima dacinviT arCils. _ Cemi tolebi ibrZvian, me ra...
ra unda SegvemTxves. erT saaTSi gadavalT. sasiamovnoc kia... rogor wy-
narad Tovs, gaixede!
marinem ara Tqva ra, fanjaraSi ki gaixeda.
mofrinavdnen fafuki fifqebi, monanaobdnen nisliT damZimebul haerSi,
misdevnen da win uswrebdnen erTmaneTs..
_ nu SiSob! raki daTiac midis, ra uWirs, _ daaimeda tasom, skami ganze
gadadga, Rumels SeuCinCxla da saubari sxva saganze gadaitana. arCilic
wamoxta. karadis ujra gamoswia, satexi amoiRo, taxtqveSidan CaquCi Camoa-
cura, RumelTan moikeca da saCongure xe moimarjva; is iyo CaquCi moiqnia,
rom garedan xma moisma:
_ ojaxiSvilebo!
_ daTia Zia modis! _ daiZaxa arCilma, CaquCi gaagdo, wamoxta da kars
waswvda.
SemoiCmuCna dabali tanis, farcxiviT CamoSlil ulavaSebiani, saxedaR-
aruli kaci. samxreT kedelze miayuda, TovliT gaTeTrebuli TuSuri qudi
frTxilad moixada, dabertya da farajis kalTaze xelebis mSralebiT Rumel-
isaken wamovida.
_ moamzadeT? _ ikiTxa ulvaSebis sworebiT.
_ mzad ki gvaqvs, magram...
_ magram raRa aris?
_ isa, rom am yiameTSi gareT gasvla...
_ nu geSinia! iq ar viqnebi?!
daTiam yeli moiRera, almacerad gamoixeda da Tavisi sityva imiT daa-
dastura, rom jibidan qisa amoiRo, wignakiviT dakecil gazeTs erTi fena
ahglija, Sig momwvano Tambaqo Seaxvia, nakvercxliT moukida da ise gaabo-
1516
la, TiTqos masze unda ecada Zala. qarborbalasaviT gavardnilma bolma
fanjris Suqi gacura, karadis Tavs gaerTxo, samovars ahyva, Taroze Sedg-
mul boTlebamde uwia da gaqra.
am boTlebma gaaxsenes sicive.
_ ra susxia es oxeri, kinaRam cxviri wamacala, _ Tqva gazviadebiT da
Rumels gadaefara.
marines gaeRima, xelsaqme gadado. wamodga. karadidan „mWadnareva“, wni-
li da lobio gamoalaga. Tarodan boTli CamoiRo.
_ ai, gagaxaros RmerTma! _ xelixel CamoarTva yvelaferi. arCils Tva-
li Caukra da aniSna, gverdze momijeqio.
_ saqme maqvs. _ iuara arCilma.
_ modi, vaJkaci xar, uars rogor ambob!
daTiam xelis kankaliT daasxa arayi. Wiqa aswia, dailoca, gadahkra da
lukma miayola.
_ maS, mivdivarT raRa? _ wamoiZaxa yoCaRad, dawmendili xmiT.
_ mivdivarT, ra Tqma unda!
gareT bindi wveboda. Tovda, Seuneleblad Tovda.
2
TavpirSeburuli biZa-diswuli nasauzmevs gavida soflidan. win saxe-
dari waegdoT. Caeqindra Tavi im sacodavs! mZime tvirTi ekida, welSi Cazne-
qiliyo, uSfoTvelad itanda saxreebis bagabugs, miaqnevda gaqucul kuds da
migogavda wynarad.
aRar Tovda, ca daSaSruliyo da firuzisfrad gamosWvioda aqa-iq. xal-
isiT midiodnen. axarebdaT susxiani dila, kideSewiTlebuli ca da saubrobd-
nen maRali xmiT, rogorc erTmaneTis tolni.
_ didi zamTari ki dagvidga! _ ambobda arCili. _ aqve, lelian velSi
irmebi unaxavT amas winaT, iseTebi yofilan, iseTebi, rom... mozvrebs ar Camou-
vardebodnen Turme.
_ zamTari? zamTari winaT icoda, Svilo. axla sadRa naxav iseT yinvebsa
da Tovls. ai, me rom mojamagired viyavi... rodis iyo? _ daTiam TiTebi
moiSvelia, _ rom damiTxoves, im wels daiwyo ruseT-iaponiis omi.
_ cxraas oTx wels. _ xo, swored cxraas oTxs. aTi wlis viqnebodi, gana
metis. erTi meWurWle iyo, meWurWle ki ara, meWurWleebis patroni. Ror
giguas eZaxdnen, imas vudeqi mojamagired. rac me iman mawama _ mikvirs, suli
rogorRa momyva aqamde. saqonelze rom Tvali kargad mWeroda, gomSi, godor-
ze mawvenda is sulaZaRlebuli. sakmarisi iyo gavtokebuliyavi, rom WonWoxSi
1517
vegde, mTeli Rame Zili ar mekareboda. arCili amCnevda, rogor aCiavebda,
asacodavebda warsulis erTi gaxsenebac ki daTias. imasac xedavda, rogori
gamZafrebiT uWerda saxres xels, rogori boroti cecxliT uelavda Tvalebi.
_ axla rom Cvens sofelSi yovel oc nabijze wyaroa, _ ganagrZobda daTia,
_ maSin ase ar iyo. Relis wyals vsvamdiT. weli mqonda mowyvetili misi
zidviT... CiS! CiS! sad mixval, Se tialo! aqeT moabrune biWo, aqeT!...
arCilma saxedari marjvniv Semoatriala.
venaxebs gascdnen, nasimindrebic gadaWres da SiSvel ferdobs Seuyvnen.
irgvliv siTeTre gamefebuliyo, dausrulebeli siTeTre...aras emCneoda
sicocxlis niSan-wyali. qarcofisagan daCagruli brtyena an kuneli Tu aCnd-
eboda aqa-iq; kaWkaWi Tu gamokrTeboda WorfliviT. yvavi ra aris, yvavic ki
arsad Canda. qveynis gulisTqmasaviT moswvdeboda zogjer ZaRlis yefa
Soridan _ es iyo da es..
_ erT dilas yinuli Camemtvra da muxlamde davsveldi, _ aRar cxrebo-
da daTia, _ gaSroba arc ki damacades, meored momaCeCes koka. sisxli amem-
Rvra, Tvalebi cremliT amevso, kriWa Semekra, ena veRar davZari.
_ raRas dgaxar! _ damiyvira giguam.
_ civa... fexebi gameyina, _ amoviluRluRe Zlivs.
_ civa? _ wamoiZaxa da erTi iseTi Witlayi mkra, Tavdayira gadavvardi
karSi. _ ai, zamTari maSin iyo. ise hyinavda, ise hyinavda, rom...
saxedari SeCerda. TiTqo raRacas ynosavso, yurebs lursavda, frutuneb-
da.
_ hace, Se mgliskerZo! _ Seuwyra daTia. is ki Sefundrukda, wixli gaaqnia;
nabiji mainc ar waudgams.
_ dideba Senda, RmerTo! _ gaioca daTiam. _ ra eSmaki SeuZvra. hace, viro!
hace, Se upatronov!
axla orive scemda, magram saxedari fexs ar icvlida, bolos rom Sewux-
da, gzidan gadauxvia da yroyini morTo.
_ dideba Senda, RmerTo! _ kidev erTxel amoiZaxa daTiam. wuTiT Tavi
aneba, irgvliv mimoixeda; jer SekrTa, mere gaSeSda, Tvalebi daekakla.
iq, sadac am ociode wuTis win mkerdgaqaTqaTebuli mTa idga, axla mtut-
isferi Rrubeli iwva. Zirs TeTr afrasaviT gaSliliyo raRac da Savi laqebi
qardakruli foTlebiviT misrialebdnen caSi.
_ ra aris? _ ikiTxa arCilma.
_ araferi. _ gaiiola daTiam. saxedars miurbina, oriodejer Tav-pirSi
ucxuna saxre. arCilsac miswvda, mjiRi uTavaza, _ nu, gZinavso, da is iyo sim-
Rerac wamoiwyo, rom guguni moaxlovda. mibrunebac ver moaswres da stven-
1518
iT, SxiviliT gadauara qarbuqma Tavze.
_ kudiania, male gadaivlis. ai, gadaiara kidec, _ guls ikeTebda daTia da
rcxilis xorklian saxres mTeli ZalRoniT uxaTqunebda saxedars.
TiTqos gadaiara kidec. TiTqos yvelaferi damSvidda.
uyure ra qna mag tialma! guli ar gagvixeTqa! _ ambobdnen sixaruliT.
damcinavi RimiliT acilebdnen RartafebSi kisristexiT mimaval Tovlis
koriantels da, TiTqos sulieri arseba yofiliyos, ise misZaxodnen ukan:
_ au!.. magram ase gagrZelda mxolod ramdenime wuTs.
qarma Soreuli mTis kuzs Sealewa Tavi. gamwvavda, cecxli moikida, uku-
iqca, axla winidan ekveTa Cvens mgzavrebs da dasWyivla, daemuqra. gons ar
iyvnen mosulni, sxva talRa rom wamoewiaT, kidev ufro qufri, Smagi da Zlieri.
dabrdRvna ferdobebi, daixveta Tovli, Camoabnela irgvliv. exla ki Sedrka
daTia: erT adgilze gaSterda. elvasaviT gaurbina marines Tvalebma, arCi-
lis mamam, sakuTarma col-Svilma...
ekveTa qars. SiSisagan acaxcaxebuli ymawvili ki miikra, miixuta.
_ xom ar geSinia, biWo? _ meSinia ki ara...
ukanaskneli sityva qarma wahglija.
biWi Sebzrialda, Tovlze daemxo.
_ aa, _ aRmoxda daTias da isic arCils mihyva.
ase iwvnen erTxans. viTom erTmaneTs uyurebdnen, viTom xelebiT unda
daefaraT Tavi. magram igrZnes, rom swrafad iCumqrebodnen, ZarRvebi eyine-
bodaT. moikrifes Zal-Rone, Seuties qars, ukve SeuZlebeli iyo imis gageba,
an saidan uberavda, an saiT midiodnen TviTon. saxedaric dakarges. miiw-
evdnen mxaruliT, sayeloebs ifarebdnen saxeze, erTmaneTs ekvrodnen, etmas-
nebodnen. magram vai ra cotas SvelodaT yovelive es!..
axla ukve ara marto qari, dedamiwac bRaoda da TrToda.
_ cotac da aRmarTs avalT! mere myudro iqneba!
amaod mxneobda daTia. amaod brunavda gametebiT. wamdauwum ecemodnen.
wamodgomas Zlivs axerxebdnen. yoveli nabijis gadadgmaze moelodnen ga-
dasasvlels, magram ar iqna, ar gamoCnda igi.
qanci gauwydaT. goni dakarges...
erTxel kidev waiqcnen. wamoiwia daTia, adga, arCilic aiwia. ara, mxolod
Tavi aswia. daecnen, dapirqvavdnen. isev aiwia daTia, dainaxa arCilis mu-
dariT savse Tvalebi...
isev daeca. _ RmerTo, ras gviSvrebi, _ axla ukve tiriliT SehbRavla cas.
magram vin gaigonebda mis xmas! irgvliv. mxolod qari avobda, wioda, gu-
gunebda da cdilobda, rac SeiZleba male moesworebina Tovlis zedapir-
1519
Tan es ori moZravi laqa. _ gamiSvi, biWo, erTi wuTiT gamiSvi, _ CasZaxoda
daTia arCils. magram mas araferi esmoda. orive xeliT Cahfrenoda biZis
farajis kalTas da Zirs ezideboda.
bolos farajis gaxda gadawyvita daTiam. daisva dabuxuli xeli Rilki-
loze, ar dahyva mis nebas arc erTi TiTi. Cahkra maja, Cafxriwa. gaiZro,
Semoaxvia ymawvils, aiyvana, gauyva ferdobs. dausxlta fexi, dasrialda.
karga xans migoravda.
gons rom movida, igrZno, xevSi egdo. mimoixeda. jer samkuTxedad wamo-
wolili klde dainaxa, mere am kldeze dakidebuli jagi, mere am jagis qveS
SeyuJuli SaSvi _ yviTelniskarta, Savi, adamianisaTvis esoden axlobeli
SaSvi. Tvalebi gaubrwyinda, raRac imedma gaurbina. Sehkivla kidec. magram
umalve gaaxsneda, rom am SaSvs mxolod igi xedavda. isev ielva marines
Tvalebma. isev aRimarTa arCilis mama _ giorgi, isev gamoCnda misi col-
Svili... guli daewva, daibRavla da ekveTa TovliT Camolesil kedels.
_ arCil! arCil!
amaod gahkioda, amaod mixoxavda. arCili sadRac maRla darCa, aq ki brunav-
da, xrotinebda, boboqrobda Tovlis sqeli morevi.
3
mdinare ivris marjvena sanapiroze, sofel x-s gaswvriv, baRTan, romelic
TiTqmis or kilometrze grZeldeba, viRac somexi memamuliseuli orsarTu-
lian qviTkiris SenobaSi, Tavis daCaCanakebul meuRlesTan erTad, moxuci
tate giunaSvili cxovrobs. am SenobaSi kolmeurneobis Wirnaxuli inaxeba.
zafxulSi aqauroba sicocxliTaa savse. mis win mdgari kaklis xeebis qveS
irCeva: lobio, xaxvi, kombosto, pamidori. aqve awyoben qalaqSi gasagzavn:
leRvs, atams, gulabs, vaSls. ismis kolmeurneTa sicil-kiskisi, sul oriode
nabijiT daSorebul rus Cxriali da Citebis Jriamuli. yvelaferi gaxare-
bulia, yvelaferi brwyinavs... magram dadgeba zamTari, gaiZarcveba xeebi, gaiy-
ineba ru, gaikrifebian kolmeurneebi. da am dros tate sawyobis gamgec aris,
yaraulic, mebaRec. yovel mxridan umezoblos, ZaRlebis imedi aqvs. mere ras
aRar laparakoben maTze! TiToSi sami Wedila aZlies qiziyelma mwyemseb-
mao. aq qurdi daiWires, iq mgeli daaRrCeso. es adidebuli ivridan gamoiy-
vanes, imas saqoneli apovnineso. TvalisCiniviT ufrTxildeba, gareT ar
dastovebs cud amindSi...
im dResac Sin hyavda. brola siZvelisagan gaSavebul karebTn iwva, Tavi
wina fexebSi Caergo da eZina. Wrela Sua oTaxSi gabijguliyo, saqmiT garTul
patrons xelebSi Sescqeroda da bambura kuds darbaislurad aqnevda. is-
1520
moda yru guguni, stvena, magram yuradRebas aRar aqcevdnen.
· tates simindis safxvneli manqanisaTvis gadaelagebina, win waxriliyo,
marcxena xeliT rkinis xvimiras CasWideboda, marjveniT moryeul saxelurs
abrundebda.
_ uyure am momgon dalocvils! _ aniSnebda meuRles manqanaze. _ erTi,
ori da ... gavarda qeCeCi! oci kaci?.. oci kaci ras mova amasTan!
ninoc gaxarebuli iyo. rogor ar gaixarebda _ sami dRis saqmes sam
saaTSi rCeboda. simindis xvavSi mjdari gamalebiT awvdida taroebs da
yovel maTgans or sityvas mainc adevnebda.
_ es qarTul gulabTan aris motexili. es ferdobze, didi gogra rom
iyo, imasTan. es... es is sacodavi taroa, maCvs rom Camoemtvria, erTi uyure,
rogor etyoba nakbilarebi!
tate Tavisas ganagrZobda.
_ marto es! ra aRar moigones! yurZnis sawuravi aiRe...
... uceb odnav miyuCebulma qarma isev dahqrola gametebiT, kar-fanjara
aacaxcaxa da ZaRlebic aawriala ucnaurad. Wrela karebs eca, atotda, Camofx-
oWna, mobrunda da Sehyefa. oTaxma didi zariviT daiguguna mis xmaze.
_ gamosci, ZaRlo! _ Seuwyra tate, magram axla ara marto Wrela, brolac
yefas mohyva; „ra mosdiT am veranebs?!“ gaioca tatem, adga, kalTa Camoiber-
tya, CustebSi fexi wadga, kari gaaRo da ZaRlebi gauSva, Tanac dausisina,
emand nadiri ar Camoegdos am yiameTso. ZaRlebi Tavpiris mtvreviT Cagri-
aldnen kibeze. ezo gadairbines, Robeze gadaxtnen da gacxarebuli yefa atexes
saxls ukan. tate siminds safxvnels ubrundeboda, magram raki Seatyo _
viRacas uyefdnen, viRac mosdgomoda karze, _ Ceqmebi Caicva, faraja moixura,
iqve, karebze ayudebul samTiTs xeli wamoavlo da aivanze gavida. jer moa-
jirze gadazneqilma daiZaxa:
_ ehei!..
magram, pasuxi rom ver miiRo, frTxilad Cauyva TovliT dafarul kibes,
ZaRlebis nafexurebs gahyva da alayafi gaaRo. swored im wuTs movarda
qaric, Direze moxvavebul nabuqs piri aarTva da niaRvariviT daiZra...
karga xans eloda, sanam gasvlas SeZlebda. nel-nel Cndeboda gaberty-
ili jagnari, nel-nela amodioda namqeridan mTac, _ TiTqo haerSi micuravd-
nen telegrafis boZebi.
rogorc iyo, gavida, gaarRvia Tovli.
ormociode nabijis moSorebiT, sacalfexo xidTan, romelic maxlobel
Sambnaridan gamonaden Wyantobze iyo gaRebuli, Savi raRac moCanda. ZaRle-
bi mis Sori-axlo damdgariyvnen da yefdnen. patroni rom SeniSnes, wkmutu-
1521
niT gamoiqcnen, mkerdze Seatotdnen, saxeSi Sehyefes; isev gabrundnen; isev
im Savi sagnis Soriaxlo SeCerdnen da aRavRavdnen. tates, ratomRac, SiSis
elvam gahkra. gangeb Caaxvela, undoda ukan moexeda, magram Sercxva. ra eSma-
ki makrTobso. _ gaifiqra da, ufro imitom, rom xma amoeRo, ena daeZra, samTiTi
SemarTa, ZaRlebs dautatana: _ hai, Tqve uxeiroebo, Tqvena!..
rom daakvirda, kidev ufro SeSinda: adamiani iyo. pirqve egdo, Tma Tov-
liT gavseboda. gaSavebuli marjvena xeli win wamoeSvira, marcxena mucelqveS
mohqceoda. cal fexze qalamani ecva, calze quslgaTqvleSili Razlis win-
daRa SerCenoda.
Tavisdauneburad SeuZaxa: _ biWo! ar gesmis Sena!..
ara, ara esmoda ra. arc maSin SenZreula, tate samTiTis tariT rom waet-
ana, mxolod maSin, roca daiCoqa, gadmoabruna, daakvirda da kvnesaviT aR-
moxda _ daTia! moeCvena, TiTqo ybebi Seatoka.
erTxans mTeli Zal-RoniT anjRrevda da CasZaxoda. mere, raki Seatyo,
veras vxdebio, wamodga, cols SeuZaxa. gaiara, gamoiara, Zala moikrifa. faraja
gadaagdo, qudic daaxeTqa.
waswvda da isev dauwyo njRreva, zelva...
ninoc gamoCnda. joxs ebjineboda, wvalebiT modioda, qari TavSals gle-
jda.
kinaRam gadairia sacodavi.
_ adamiani? RaTia? _ TiTqos ar sjeroda qmris naTqvami.
_ ui, momikvdes Tavi! vai Tvaldamdgar magis col-Svilsa!.. _ viSviSebda,
muxlebze xelebs icemda, aRar icoda ra eqna. _ iqneb cocxalia! iqneb rame
eSvelos! wamoiyvane. vai-vaglaxiT aaTries maRla, tanT gaxades da taxtze
daawvines. tatem arayi moiTxova, tilo daasvela, mklavebi daikarwaxa, da-
Tias gadaalaja, Caimuxla da zelva dauwyo. TiTqos saxsrebi unda daawyvi-
toso, ise ugrexda xel-fexs. ofli Camoedina, WarxaliviT gawiTlda.
... cota xanSi daTiasac gadaeRo siwiTle, kvnesac amoxda. aman imedi mis-
ca. kovziT kriWa gauxsnes, arayi CaawveTes, Tbilad daaxures da iqve axlos
dausxdnen.
_ sul male isev daikvnesa daTiam. isev waetana tatec. yvrimalebi amou-
wia, Subli da safeTqlebi mousrisa.
axla ki gaaxila Tvali. imzireboda uazrod, erT wertilSi. miiluSa,
TiTqo ZilSi wavida, magram ar gauvlia oriode wuTsac ki, rom isev moixe-
da, jer raRacas eZebda, raRacis danaxva surda, mere SekrTa, piri farTod
gaaRo, wamoiwia, idayvebs daebjina.
_ arCili? _ daixixina gaugebrad. tatem da ninom erTmaneTs gadaxedes,
1522
vera gaiges ra.
_ arCils uSveleT! arCils uSveleT! walmianSi damrCa! _ wamoiZaxa da-
Tiam. wamodgoma scada, Tavi ver Seimagra. taxtze daexeTqa, qviTinis magvari
bubuni waskda.
_ vaime, vaime, _ gaaqnia Tavi tatem. faraja Caicva, cols raRac uCurCula,
Tofi gadaikida, Tavidan cxeni gamoiyvana, marto TeqalTo waafara, Tokis
sacxvire mosdo, Seaxta da qarbuqs misca Tavi.
4
arnaxuli ambavi datrialda. mTeli sofeli fexze dadga, didian-patari-
anad arCilis saZebnelad gaiWra. zogma fanari gamonaxa, zogma xelis lamfa,
zogma maSxala. Seesien walmianis mTas da Tan gaiyoles SeZaxilebi: amind-
is wyevla-krulva, erTmaneTis mudara, ZaRlebis uTavbolo RavRavi. tates
vin daacada! sxvebma iTaves, sxvebma ufro meti sificxe gamoiCines. yvelaze
win sabWos Tavmjdomare midioda, mas SeRerebuli biWebi da xanSesuli ma-
makacebi misdevdnen, Semdeg erTmaneTSi areuli qali da bavSvi midioda.
dedebi wyrebodnen, bavSvebs utatanebdnen da sjgvlemdnen:
_ dabrundi ukan! uqudod sad garbixar, Se gasalayebelo! palto mainc
Cagecva, biWo! magram biWebi Tavisas ar iSlidnen. marTalia, erTxans Tavs
ikatunebdnen. odnav ukan rCebodnen, magram, rogorc ki dros ixelTebdnen,
gverds uvlidnen ufrosebs, win uswrebdnen da mTeli Zal-RoniT garbod-
nen.
qari Camdgariyo da civi, Zval-rbilis gamToSavi niaviRa qroda. gadax-
vetili, gadabrdRvnili zegnebi dedamiwas iarebiviT aCnda. iarebiviT aCn-
da Savi Rrublebi casac, magram iq varskvlavebic iyo, cimcima, lamazi varskv-
lavebi. aq ki... aqac, dedamiwazec, iyo varsklavebi, magram isini ugzo-ukvlod
daborialobdnen, qrebodnen, enTebodnen, jgufdebodnen, xmaurobdnen, ifan-
tebodnen. bolos yvela gaqra, mxolod xmauri grZeldeboda mzis amosvl-
amde. mzis amosvlisas isic Sewyda. mere isev ganaxlda, gaizarda, umaRles
wertils miaRwia da glovis zarad iqca.
_ i povnes! i povnes! _ gadadioda soflis erTi kuTxidan meoreSi.
_ diax, i povnes. i povnes, magram ver uSveles ra. amao aRmoCnda yve-
laferi: eqimis codna, moxucTa gamocdileba, xalxis swrafva. etyoba, dRis
pirvel naxevarSive iyo miCumqruli, rom sicocxlis niSanwyalic ki gahqro-
boda. gniasiT amoatares TemSaraze. mTeli sofeli Tan mosdevda. Robee-
bzedac gadmomdgariyvnen. tirodnen, viSviSebdnen.
mxolod erTi aRar iRebda xmas. es deda iyo, arCilis sacodavi deda.
1523
saxedaxokili, gasisxlianebuli, mTlad _ SeSlili, ZlivZlivobiT mihyav-
daT aqeT-iqidan amomdgar qalebs.
_ Svilo! Svilo! _ SeiZlo amoZaxeba Tavisi saxlis danaxvisas. _ ra
piriT Sevxvde, ra vuTxra mamaSens. gana es aris Cemi piroba _ ojaxs aras
gauWirveb-meTqi?! Casaqoli var, xalxo, Casaqoli!..
xalxi codviT idageboda. aRar icoda, ra eTqva, riT enugeSebina. mid-
iodnen TavCaRunulebi, gamtknarebulebi, _ SeiZleba iTqvas _ darcxvenilebic,
radgan maTs anabara datovebul sofelSi moxda es ambavi, maT ver ivarges,
ver airides safrTxe. wyevlidnen samgoris tial qars, romelsac pirvelad
ar moemoqmeda aseTi ram. wyevlidnen germanelebs, hitlers: is iyo damna-
Save, bavSvs rom uxdeboda ojaxze zrunva. is iyo damnaSave, mamas, vefxviviT
vaJkacs, miwis moyvaruls, gamrjes, bari rom daegdo, Tavisi ezo-yure rom
mietovebia, TofiT xelSi rom asworebda dResa da Rames... es iyo da es. meti
ra SeeZloT. isRa darCenodaT _ jerovnad daxmarebodnen dazaralebul
ojaxs. imave dRes Seiyarnen soflis Tavkacebi. kolmeurneobam ikisra ar-
Cilis dakrZalvis xarji. erTni tyeSi gagzavnes, meoreni _ wisqvilSi, mesa-
meni _ cxvarSi. giorgisac gaugzavnes depeSa.
codibilobs m daiwyo Cveulebrivi ceremoniali.
modiodnen daTalxuli dedabrebi, Soridanve astexdnen vai-viSs. icemd-
nen Tav-pirSi, iwewdnen Tmebs. yovel maTgans hyavda gansacdelis winaSe
mdgari Svili an SviliSvili, yoveli maTganis guli iq iyo, frontze, SvilebTan,
SviliSvilebTan. dascqerodnen arCils, mis gaSavrkinebul saxes da axsende-
bodaT: iqac xom iqneba qari! iqac xom iqneba Tovli! iqac xom iqneba yinva! da
rac mTavaria, tyviebis wvima! vin daifaravs, vin i patiebs.
_ Svilo! Svilo! _ mosTqvamdnen SemaZrwunebeli xmiT da Zneli iyo gage-
ba, vin hyavdaT mxedvelobaSi _ arCili Tu isini, mters rom Sebmodnen, sam-
Soblos rom ewirebodnen.
ezoSi teva aRar iyo. zogni midi-modiodnen, zogni erT adgilze idgnen,
TuTuns abolebdnen, musaifobdnen.
safiCxesTan Cacucqul ZaRls yefa mohbezreboda da ymuoda.
ZaRliviTve migdebuliyo daTia da ymuoda, isic Caxlewili xmiT, Sesaz-
arad.
...sam dRes grZeldeboda ase. sam dRes simSvide ar mihkarebia adamaSvileb-
is Semogarens. meoTxe dRes ki gaTavda moTqmac da xalxis denac. bavSvebi
miuZRvodnen procesias. sasoebiT mihqondaT gvirgvinebi da Taigulebi.
xalxiT gaWediliyo gzispirebi. qudebi moexadaT mamakacebs, Tovli uTeT-
rebdaT Tmebs.
1524
mTis kalTazea sasaflao, zevidan gadmohyurebs sofels _ danjRreuli
RoburebiT, uwesrigod mimoyrili qvebiT, miRrecil-moRrecili jvrebiT.
is oriode xec gamxmara, didi wvalebiT rom uxarebia xalxs.
mainc iqiT midian.
neli svliT aiares moyinul ferdobze, gars Semoexvivnen axlaxan gaWril
saflavs. mowiwebiT daasvenes kubo. atirdnen, qvebic ki aatires, gulamTuT-
qi sityvebiT gamoeTxovnen „saminuSo moswavles“, „sayvarel arCils“ da is
iyo xelosnebic wamodgnen win, rom kivili moisma:
_ SeaCereT! SeaCereT!
aRmarTze samxedro tansacmeliani kaci amorboda, cal xelSi yursaT-
buriani qudi eWira, cali ganze gaewia da gamalebiT iqnevda.
_ giorgi! giorgi! _ gaisma xalxSi. gza misces da gamoatares. saflavis
pirze erTi wamiT win waixara, nestoebi daebera, Tvalebi daudidda, gaswor-
da, araadamianuri gamometyvelebiT mimoixeda da daiyvira:
_ xalxo, es ra ambavia Cem Tavs?!
xalxma qviTiniT upasuxa.
_ xalxo! _ gaimeora da meti veRar SeZlo, wabarbacda, Svilis gvamze
daemxo.
isev ganaxlda wivil-kivili.
_ marines uSveleT, giorgi aayeneT!
isev aCoCqoldnen gamocdili qalebi, eqTnebi. mamakacebi ki... idgnen da
muStebsRa iRrRnidnen simwariT.
giorgic wamoayenes. rogorc iyo, xalxidan gamoyvana scades, magram ar
iqna, ar daemorCila.
_ macaleT! erT wuTs macaleT! _ iTxova da Caimuxla. qviTinebda boxi
xmiT, mamakacurad, guldamTuTqvelad, uTrToda veeberTela mxrebi, Savi, ma-
gari Tma. guli moijera da adga. fexi mainc ver moikida, nayari miwa eSle-
boda fexqveS. Tvalebi moiwminda da xalxs gadaxeda. mTeli ferdobi gavse-
buli iyo. marines raRacis Tqma undoda, da xelebs asavsavebda. sxvebic ar
iyvnen ukeTes dReSi, yvela glovas moecva, did, mZime glovas. Seebrala gior-
gis, dayvaveba scada.
_ kmara! _ wamoiZaxa da erTi nabiji kidev adga zeviT, _ nu stiriT! nurc
Sen stiri, marine! Cven sxva ram gvmarTebs, me mmarTebs, me. Tu ra marTebda, es
ukve aRar uTqvams. muSti aRmarTa mrisxaned, Seatoka haerSi. arc xalxs
dasWirvebia ganmarteba, _ Tavisdauneburad Sebrunda dasavleTisaken da
erTxmad amoxda:
_ Surisgeba!
1525
***
Znelad saTqmeli ukve naTqvami iyo. giorgi wamodga, niCabi aiRo, dabla
tafobSi gaWimul arxs gaxeda da gamocvlili xmiT ganagrZo:
_ axla aq vmuSaob, mSeneblobaze. winaT adamianis Tvalis gaumaZRrobas
rom ityodnen xolme, cecxls vikidebdi, vTakilobdi. dRes verafers vambob.
germanelebze xom viZie Suri, ara erTi da ori xvlikisfer mundiriani mo-
mxduri wavakal erTmaneTs, Cemi arCilis daRupvis gamo, minda bunebis mkacr
Zalebsac mivuzRa.
korespondentebi aWarbeben. mec Cveulebrivi mebetone var. xandaxan Cems
sulSic SemoiWreba xolme umweobis grZnoba. Cems cxovrebaSic aris xolme
wuTi, rodesac sazarel sicarieles vgrZnob da menaneba miwa, romelsac me
vamZimeb. es umetesad maSin xdeba, roca an imis gakeTebas ver SevZleb, ris
gakeTebac msurda, an sxva gaakeTebs iseT rames, ris gakeTeba mec SemeZlo da
ver mivxvdi, ver mivedi iqamde... magram ase grZeldeba sul ramdensame wams.
umal gamaxsendeba, Tu ras vemsaxurebi, ras vakeTeb, ra aris Cveni didi miza-
ni da suliT vmaRldebi, fizikuradac bumberazs vemsgavsebi. ase mgonia, mTe-
bis damsxvrevas SevZleb, gavaqnev xels da aRma Sebrundeba wyali.
daimorCile, gardaqmen, gaalamaze buneba. dasere miwa qarsacavi tyeebiT,
mieci sakmarisi wyali, daasaxle adamianebi, bednieryav Seni STamomavloba.
vis ar aRafrTovanebs!..
sul male Cveni Sromac gamoiRebs nayofs. sul male ivris wyali Tbili-
sis zRvas ewveva, gadauvlis vazians. orxevis trial mindvrebs. zurmuxtiTa
da iagundiT moiqargeba _ axlandeli udabno. mova aqac, xexiliT Semosavs
am midamos.
gaivlis wlebis Semdeg bednieri mgzavri, waikiTxavs am warweras, Seity-
obs uwindel simkacres aqauri miwisas, Seibralebs imis msxverpls. Tvals
Semoavlebs Semogarens, dagvlocavs Cven, mis SemmkobT da udardelad ga-
nagrZobs gzas. aRar Seawuxebs sicxe, wyurvili da xvati, aRar SeaSinebs Tovli,
yinva da qarbuqi.
_ da gana ar iqneba es lamazi Surisgeba SurisgebaTa Soris?
pasuxisaTvis aRar daucdia, TviTonve daaskvna:
_ iqneba!
(`pirveli moTxrobebi~, 1953;
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2007, t.1)
1526
`Surismgeblebi~
`Suqia~
`SuSis namsxvrevi~
Cemi baRis xeebs jer isev SerCenoda yviTeli foTlebi, zogs wvril-
wvril, zogsac brtyeli. patara kaloebad iyo dagebuli yviTeli foTlebi
xeebis qveSac.
dildilobiT, TrTvilSi, mze rom gamoanaTebda, yvela foToli Tavise-
burad iwyebda brwyinvas. iwyebdnen galobas gulwiTelebic. Camodioda
wveTebic _ tkap! tkap! tkap! me gavidodi, videqi baRSi _ da gaxarebuli Sevyureb-
di yvelafers.
SuadRisTvis foTlebi ise aRar brwyinavda, rogorc diliT, aRarc gul-
wiTelebi galobdnen, aRarc wveTebi Camodioda xeebidan, magram, samagierod,
gasaocari qarvisferi simSvide dgeboda. xangamoSvebiT euli foToli Tu
wamovidoda maRlidan neli trial-trialiT. myudroSi wynarad krutuneb-
da TvalebdaxuWuli kata.
vambobdi, rom qveynierebaze araferi Seedreboda am dReebis silamazes...
magram erT dilas gaviRviZe da ca moRrubluli damxvda. nislebs dae-
bura irgvliv mTebi. gulwiTelebi Cumad iyvnen, venaxebidan amobolebuli
kaklebis kenweroebis iqiT WalaSi Casasxdomad trialebdnen CxarTvebi,
davinaxe _ aqa-iq, nela, taatiT eSvebodnen fifqebi. Cem Tvalwin, Sav totebsa
da yviTel foTlebSi imata da imata Tovam. daiwyo namdvili bardna, _ oo,
dakorZili Savi totebi da yviTeli foTlebi TeTri fifqebis vualSi! _ da
wamoviZaxe, rom es dRe kidev ufro lamazi iyo, vidre wina dReebi.
SuadRisTvis ukve TovliT iyo Camobardnili yvela xe da Robe, Tovls
daeRuna maRali balaxebi, kvlavac Tovda, da gadavwyvite, wavsuliyavi, menaxa
am TovaSi erTi Cemi sayvareli xe _ beberi Tela lurj kldeebSi. Cavicvi
saCixiani qurTuki, rezinis Ceqmebi, aviRe Cemi Svindis mZime joxi da gavude-
qi gzas.
saCixi ar mSveloda, mainc saxeze madneboda fifqebi. daburulebidan Wax-
WaxiT mifrindebodnen SaSvebi. TiTqos maT Sav frTebs _ scvioda Svavad
wamosuli Tovli. gavedi gaSlil WalaSi. cotaze Canda Wala _ TeTrad
damrgvalebuli verxvebi, mere nisli iyo. mivdevdi tyviisfrad CamZimebul,
CayuCebul mdinaris napirs, ufro da ufro xSirad meyreboda fifqebi saxe-
Si. avedi gorakze, gadavxede lurj kldeebs, davinaxe TeTr burusad amobol-
1532
qvili beberi Telac im kldeebSi (frialoebze fexs ver ikidebda Tovli),
Cavedi dabla, gavrbodi kidec TavqveebSi, mivuaxlovdi, gavCerdi asiode
nabijze, daveyude joxs da ase vuyurebdi. o, ra sanaxavi iyo kldis kvarcxl-
bekze mdgari is Tela _ didi, TeTrad gadabardnili, kidev ufro gabumber-
azebuli, sazeimo musikad Camomaval brtyel fifqebs miyuradebuli! da pirve-
lad aqedan davinaxe _ zed ejda lega martosuli qori, mxrebwamoweuli,
TavCaRunuli. ras akeTebda qori am TovaSi Telaze? sanadirod gamosuls
ar hgavda, TiTqos Tvalebi daxuWulic ki hqonda. wavedi fexakrefiT. qori
ar iZvroda, Tvalebi namdvilad daxuWuli hqonda. davkari fexi da viyvire:
_ hae! gamofxizlda, aiwia, daiqnia frTebi, Camoyara Tovli, afrinda, erTi
Semomifrina irgvliv, mere wavida maRla-maRla, iq kldis fxaze dajda, iqidan
iyureboda dabla. kidev da kidev SevZaxodi, _ hae! hae! _ magram fexi aRar
moucvlia, cnobiswadiliT madevnebda Tvals.
me mivedi TelasTan, jer joxis wveriT movuCxrike fuRuro, mere avyureb-
di erTmaneTSi gaxlarTul msxvilsa da wvril totebs. TvalebSi micvivde-
boda fifqebi. damexva Tavbru, gavicine, vkari wixli zroze, _ „gatokdi, me aqa
var!“ _ magram Zvra ver vuyavi bebers, sagonebelSi wasuls..
_ eee!.. daviZaxe erTxelac.
amaod velodi eqosac ki...
wamovedi.
aRmarTs rom Semovudeqi, mxolod maSinRa mivxede Telas. qori irgvliv
uvlida freniT. mere daajda, mxrebi isev win wamoswia, Tavi Caqindra. ijda,
ar iZvroda. marto fifqebi Camodiodnen masTanac da CemTanac zeimiT.
_ oo, ra lamazia...
ara, yvelaferze lamazi mainc Sena xar Seni Wkviani TvalebiT, dedofaliv-
iT rom dgaxar sxvebs Soris da araferi gikvirs amqvey niuri.
`mTvaris asuli~, 1987
`Casaqoli~
`CaCauris wasvla~
al. WinWarauls
***
mosaRamurda.
1547
wina ori saaTi wamarTva imaze fiqrma, Tu visTan mqonda saqme, ra xalxi
cxovrobda am ezoSi. axla muSaobas Sevudeqi. ar gasula naxevari saaTi da
ori avtomobili sayvirebis xmauriT gaCerda Cveni alayafis win. mardad
gadmoxta tyavis paltoSi gamowyobili kaci, garibaldis qudiT, aziuri Ceqme-
biT.
_ ehei! _ zeaswia xelebi. _ daukaT!
avtomobilidan gadmobobRdnen medudukeni, erTi, Cemi nacnobi „aferis-
ti“, amJamad medole. Cahberes, atkacunda doli.
_ raRas ucdiT, loTebo!
maspinZeli mietana meore avtos.mi
_ mobrZandiT, umorCilesad gTxovT, batonebo!
yelSi xelwavlebulma gaakeTa sasacilo moZraoba, rasac mohyva viRa-
cis kaxpuri kaskasi.
gadmovidnen _ Tvalismimtacad gamowyobili ori wyvili. sul msxvil-
msxvili xalxi. qalebi amaod cdilobdnen gaearaT sworad. yvelani tort-
manebdnen. medudukeni pirnaTlad asrulebdnen movaleobas. quCaSi Cerde-
bodnen ucnobni da umzerdnen warbebSekvriT. axvelebdnen yasidad, zogs
Rimilic ki gadaurbenda xolme tuCebze.
kibis safexurebi sacodavad aWrialda maTi simZimis qveS. Sin Sesulebma
ufro moumates xmaurs.
me siamovnebis RimiliT Sevyurebdi da vfiqrobdi: „ai mtkice nebisy-
ofis adamianebi, miuxedavad omis da mZime mdgomareobis, mainc arafers
agrZnobineben guls“.
Semdgom amisa kidev ramdenjerme axmaurda kibe; kidev ramdenime saucx-
ovod Cacmulma mamakacma SeaRo Cemi saxlis patronis oTaxis kari da Ra-
mis myudroeba TiTqo mxrebiT aswies. xmaurobda irgvliv yvelaferi, haer-
Si trialebda damwvari qonis suni.
SeuZlebeli iyo wignebTan jdoma, guli gareT miwevda.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
Cemi biZaSvili, Cemze oTxi wliT ufrosi Salva, Zalian keTili iyo. xorcs
ar Wamda. ki ar ambobda, rom cxovelebis codviT ar vWamo, ubralod, _ ar
mindao, ar mindao. moitexavda purs, aiRebda nivris ramdenime kbils, cicqni-
da im niors, atanda purs da iyo didi, didTvalebiani, Zlieri. imodena iyo,
1548
daTvs eZaxdnen. Sexedavdnen da ityodnen, _ daTvia, kaco, ra aris! didi keTili
Tvalebi mudam siTboTi uJuJunebda.
biZaCemi Cxubobda, _ am mamaZaRls or kviras ar uZlebs fexsacmelio!
albaT,, mZime rom iyo, imitom. zafxulobiT xom umetesad fexSiSveli dadio-
da Salva, ojaxs rom SeSveleboda, adga erTxel da tirifis wnelis fexsac-
melebic dawna, rogor dawna? lastiviT Zirebi. amoikra fexebze TasmebiT
is Zirebi da dadioda RimiliT. marTalia is fexsacmelebic male daeSala,
magram tirifis wneli gamoileoda Tu ra! kidev dawna. isinic rom daeSala,
kidev erTxel dawna. ficrisa gaTaleo, eubnebodnen. ara, ficrisa ar varga,
ar iRunebao.
mivdiodiT, vTqvaT, sadme, migviZRoda win Salva. Caixreboda, Cajdeboda
uceb. ijda da RimiliT Caiyureboda balaxebSi. mivdiodiT, CaviWvritebodiT
Cvenc, erTxans ver mivxvdebodiT, ra iyo sayurebeli iq, mere gamovarCevdiT
pawawina yvavils. _ SexedeT, SexedeT, ra lamaziao, _ da frTxilad mimoswev-
da sxva balaxebs aqeT-iqiT. CvenTvis is yvavili Cveulebrivi baia iyo, an
kesane, imas ki aRtacebas gvrida.
TebervalSi, pirvelsave Tbil dRes, roca Tovli jer kidev blomad ido
CrdilebSi, gvetyoda, _ wavideT, aba vnaxoT, Tero Tu amovidao, agviyvanda
sasaflaos erT myudro ferdobSi, da Tu sadafisfrad amonaTebul Teros
dainaxavda, sixaruliT daiZaxebda, vinc mosula, gaumarjoso! Caujdeboda,
elaparakeboda da efereboda, _ xom ara gciva, koxtav, lamazo, ratom gag-
wiTlebia eg wkvertebio.
uyvarda Salvas xatva. cud amindebSi, gareT rom qarbuqi iyo, an civi
wvima, mijdeboda fanjris rafasTan, miawyobda SuSebze Telis an muxis pat-
ara totebs, _ SuSaze kargad uCanT kvirtebio _ da xatavda im totebis Ti-
Toeul kvirts, TiToeul koJoJs, bususebsac ki. TviTon xom didi iyo, naxats
yovelTvis pataras akeTebda, Tavisi xelisgulisodenas. fanqars ise wauT-
lida, zed rom buzi damjdariyo, wamoegeboda.
dadioda saTevzaodac. biWebi etyodnen xolme, _ Tevzic xom sulieria,
Tevzs ratom iWero? Salva miugebda, _ Tevzis daWera SeiZleba, TiTo Tevzi
aTiaTasobiT qviriTs yris, aTiaTasobiT lifsita Cndeba, adamianebma rom
ar daiWiron, wylebi gaivseba da kalapotebidan gadmovao. magram rogorc
maxsovs, arc Tevzis Wama uyvarda mainca da mainc. misi ZiriTadi sakvebi iyo
fafeuloba, _ simindis fqvilis fafa, xalifafa, brinjis fafa da sxva. Tevzs
imisTvis ufro iWerda, mamisTvis esiamovnebina. biZaCems Tevzi Zalian uy-
varda. Salvas daWerils isa xarSavda. xarSavda da aqebda, _ hai, gagaxara,
gagaxara, ra acxoneb, biWo, Cveni wasulebis sulebsao!.. Salva Tevzebsac xat-
1549
avda. Zalian uyvarda Wreli nafotas da murwebis xatva, murwebis tuC-ul-
vaSebisa. xatavda futkrebsa da buzebs, WianWvelebsac ki.
keTili iyo-meTqi, xom amiT daviwye. wamiyvana erTxel, _ Ramis Tok-ankesebi
amoviRoTo. TviTon im Tok-ankesebs iRebda, me wyliani vedro mebara, Tev-
zebs imaSi vsxamdiT. gavediT erT patara kunZulze. aqeTac wyali CaCxri-
alebs, iqiTac, kunZulia _ ori kevris odena. mivida Salva, daiwyo Tokis
gamoweva. gamoswia, gamoswia da isev wyalSi CauSva. mivxvdi, didi Tevzi iyo
mobmuli. sul wyal-wyal atara da gamoaTria kacis kanWis simsxo oqros-
fergverdebiani Wanari. movxseniT ankesidan da CavuSviT vedroSi. orive
gaxarebulni varT, gamorCeviT _ me lamisaa viceko. wynarad aris Wanari,
bolos Tu Seatokebs marto. Salvam meore Toks dauwyo gamoweva, me kidev
gulma aRar momiTmina, amoviyvane Wanari, daviwvine mklavze, vitoleb, rom
saqmelad mqondes biWebSi, ramodena iyo Cveni daWerili Tevzi, da uceb, _
tylaSo! _ Wanarma damkra xelisgulze kudi, axta da gadaeria pirdapir
wyalSi, gamiqra Tvalsa da xelsSua. videqi Tavzardacemuli da vfiqrobdi,
momklavda Salva. Zlivs gavbede da gavixede misken. is ki miyurebda da
eRimeboda, mxolod odnav aqanebda sinanuliT Tavs, _ ee, eg ra hqenio! es iyo
da es. gamogitydebiT, me rom dameWira iseTi Tevzi da sxvas gaeSva, aviklebdi
munaTiT.
kargad ar swavlobda Salva, magram maswavleblebs mainc uyvardaT. Wkvi-
ani roa, imitom gadagvyavs klasidan klasSi, Torem magis saqme saxreao.
didi rom gaxda, meaTe klasSi gadavida, samxatvro akademiaSi Sesvla
gadawyvita. sadRac Soulobda Spaleris naxevebs. imas gadaabrunebda da
imaze xatavda CaquCian muSebs, namglian glexebs, Tofian jariskacebs. didi
naxatebi kargad ar gamosdioda. didad kargad marto beladebis suraTebi
gamodiso. beladebs marTlac Zalian kargad xatavda. veeberTelebic iyvnen
da Zalian hgavdnen. magram mxatvrobis Seswavla aRar dascalda Salvas.
omi daiwyo da Semodgomaze moxalised Caewera jarSi.
didi xnis mere, omidan dabrunebuli misi amxanagi frTxilad yveboda,
rom ZaluaCems ar gaego: sangarSi visxediT, gvibagunebda fricebis artile-
ria. eSmakad erTi balaxiani belti zed brustverze daeca pirqve. gamonaT-
da im balaxebidan raRac yviTeli yvavili. aiwia Salvam, amoabruna is belti,
fexze daayena miwaze daWeWkili yvavili da zed maSin moxvda naRmis namsx-
vrevi marcxena warbSi. _ uu, Tqvenio, _ erTi es amoiZaxa, CaebRauWa im belts,
wamovarda, Camocurda, wamoiRo is beltic da gadavarda gulaRma. egre da-
lia sacodavma suli, loyaze wiTlad Casdioda sisxli, xelSi kidev is yviTe-
lyvaviliani belti hqonda CabRujuli.
1550
Cveni soflis midamoebSi rom mivdivar, qveyana TiTqmis isev iseTia,
rogoric iyo ormoci wlis winaT. dganan xeebi, yvavian yvavilebi, magram
Cems gulSi am xeebs da yvavilebs Zalian aklia keTili RimiliT gaCerebu-
li didi biWi Salva.
`patara biWi golgoTaze~, 1989
`Cemi Tebervali~
`Cemi megobari~
(ciklidan _ `mTebi~; ixileT agreTve mzisa, xevsuri)
n. kecxoveli
batono niko!
roca sityva Tqvenze, Tqvens did mamuliSvilobaze Camovardeba, _ es ki
Zalian xSirad xdeba ara marto dedaqalaqis wreebSi, aramed gareTac, Cveni
qveynis sxvadasxva kuTxeebSi, me uxerxulad gavdgebi xolme gverdze. es im-
itom, rom amagi, romelic Tqven me damdeT, scildeba moqalaqeobrivi ma-
Ralzneobisa da sazogadoebrivi moRvaweobis farglebs. Cvens urTierTo-
baSi gaSinaurobamde misul siaxloves vgrZnob, da merideba, mikerZoebad
ar gaJRerdes Cemgan Tqvens mimarT aRvlenili qeba. me ufro CemTvis, Cemi
Sinagani yru tkiviliT da naTeli siamayiT visigrZeganeb xolme ocdaaTi
wlis winaT momxdar ambebs, _ rogor momakiTxeT universitetis reqtorma
meore kursidan mSeneblobaze wasul students sofel ujarmaSi, rogor
momkideT Tqveni Zlieri xeli da mtkiced damayeneT cxovrebis swor gzaze.
kidev ufro meti. _ isic ki gavbede, rom jerac isev studentma, mogitaneT
Cemi pirveli wignis xelnaweri da gTxoveT damxmarebodiT mis gadabeWd-
vaSi. mZimea yovelive es, madliereba beWebSi mxris, magram saamayoa amave
dros, radgan Tqven, esoden didi da mkacri, Tqvens gamoCenaze rom kedlebs
vekrodiT gakankuli studentebi, roca saWiro iyo, xalvaTad gviRebdiT gulis
kars, gvimyudroebdiT da gvawvdidiT siTbos, umamobiTa Tu bedis simkac-
riT rom dagvkleboda zogierTebs. umamos mamas da uZmos Zmas geZaxdiT,
batono niko, da aseve giwodebT dResac. magram Cemi siamaye marto aqedan
ar amozrdila, is ufro did da mniSvnelovan sayrdenebzea dafuZnebuli,
vidre piradi urTierTobaa. am ramdenime dRis winaT, dekembris samSi, Wirx-
lian, yinvis burusiT gacriatebul dilas, viyavi ialnoze. Tqven icnobT am
mTas, saguramos qedis gagrZelebas, mdinare ivris mier gezad CakveTils
sofel paldosTan (vaxuSti mas ialonis anu kuxeTis mTas uwodebs), avedi
zemoT, gadamxmar, gadaruxebul alpur mdelomde, sadac jerac isev ido adre
mosuli Tovlis gamkvrivebuli narCenebi; gaiWra ca, gamoanaTa brWyviala
mzem, avedi sul wverzec, siamovnebiT gadavcqerodi Semogarens. magram Crdi-
loeTidan, mTis Tovliani zurgidan, dakoJril, SeWirxlul fiWvebSi, xiviliT
amodioda gamToSavi qari, ar mindoda, maSinve gamovbrunebuliyavi ukan,
1565
cotaze Camovidable, mivyuCdi patara CaRrmavebaSi, da iq, Tovlis didi nar-
Cenis gverdiT, SevniSne pawawina yviTeli nagvianevi Tu naadrevi yvavili _
sixaruli siruxeSi da siciveSi! davCerebodi RimiliT da vekiTxebodi, _ ra
erqva, ram gamoiyvana am dros aq, am simaRleze. magram ra SeeZlo an mas, anda
me. maSin, rogorc ucnobi qarTuli sityvis gagonebisas mivmarTavT xolme
sityvis did papas, sulxan-sabas, mogmarTeT Tqven, batono niko, da Tqven gamoCn-
diT Tqveni zviadi Sublis kopebiT da gamomcdeli, mimzidveli RimiliT.
davapire amomeRo yvavili, wamomeRo da namdvilad meCvenebina TqvenTvis,
magram ar aris raRac kargi amnair saqcielSi, Tuki yvavili mTlad martoa.
daviwye sxvebis Zebna, cota xanSi vi pove aTiode sxvac, da mxolod maSin
amoviRe erTi maTgani. amoviRe agreTve JiJmatfoTola qondrisferi sur-
nelovani mcenare-gunda, wamoviRe ambad, Tu rogor iyo dablanduli ukana
mxaris Tovli mglis nafexurebiT, Tu rogori SxiviliT dambrunavda qed-
nebis gundi da wamovedi TqvenTan. Tqvena xarT Cemi mudmivi Tanamgzavri
da maswavlebeli, rogorc ki velSi anda tyeSi gaval. Tqven gesaubrebiT,
Tqven giziarebT Cems sixaruls Tu aRSfoTebas, xSirad Tqven Tavs vamuqreb
xolme bunebis avismqnelT, mowanaxedeebs. da es muqara niavs gayolili mu-
qara araa. Tqven akademikosi brZandebiT Tqvens diad keTilSobilur dargSi
_ botanikaSi, magram mTavari marto es araa. mTavari isic aris, rom ara-
sodes SegibrunebiaT zurgi xeviskacobisTvis, ymawvilobisas rom aurCevix-
arT sofels; sul male gaxdiT mTeli Cveni qveynis eriskaci, yovelTvis
didad fasobda da fasobs misTvis Tqveni gziani sityva (marto wignebis
seria „Cveni samSoblo“ rad Rirs), da roca gxedavT romelime beqobze
Semdgars, garemos moTvalieres, didi, saamo simSvide dameufleba, _ aq egre-
rigad ver ibogineben xelcivoba da eCokacoba.
didxans, kidev didxans ideqiT ase, Cveno Zliero eriskaco, Cveno saamayo
batono niko!
1977 w. batoni nikos oTxmoci wlisTavi
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
me mdinare ivris piras var gazrdili. Cveni Zveli saxli axlac dgas
SemaRlebulze, ivridan samasiode metrze. adre, WalaSi, bumberazi verxvebi
idga, verxvebSi _ aseve bumberazi kaklis xeebi. daburulebi savse iyo rea-
luri Tu fantaziiT Seqmnili cxovelebiT. daizozebodnen Savad mibnelebu-
1566
li kameCebi da eSvebamokauWebuli taxebi, dafrinavdnen Tvalebbriala bue-
bi da zarnaSoebi, kiodnen mikiotebi, adamianebic dadidebuli TvalebiT
uyurebdnen yvelafers: mzis amosvlas da Casvlas, simwvanis amoCenas, Rrubel-
sa da elvas caSi, pirveli marcvlis Seferianebas vazze. yoveli saxeli
TiTqos xmamaRla JRerda: „miwa“, „mTa, „muxa“, „puri“, „uremi“, „guTani”, did-
did xexils did-didi nayofebi esxa, didi wveTebi Camodioda xolme diliT
foTlebidan. didebi iyo zRaprebi, simRerebi. didi iyo kalo da aqidan
amomavali oqrosferi Suqi.
firosmanis mxatvrul samyaroSi Sesuli, TiTqos iq var, Cemi mama-papis,
Cemi bavSvobis warmtac adgilebSi. Cemi papa da papis Zmebi sxedan yanwaweule-
bi, Cemi didi bebiebi iyurebian moCardaxuli urmidan, mziTgaficxebul Cvens
zemoubanSi Slian Znas. Cveneburebi midian salocavSi, qorwiliSi. Cveni xe-
obis Savi frinvelebi mofrinaven lurjad miRamebul horizontze.
me qalaqSiac ymawvilobisas movxvdi. TiTqos es qalaqic Cemi aRtacebu-
li TvalebiT daunaxavs firosmans: savaWroebis vitrinebi, darTul-daka-
zmuli qalebi, etlebi, saqeifo fanCaturebi, zooparkis cxovelebi. sadRac
zemoT, caSi ikargeba saocreba – funikuliori, TeTrad moanaTebs Savi qala-
qisaken cxvris TeTri fara...
magram firosmanis _ mxatvrisa da moazrovnis udides Zalas Ze vxedav
imaSi, rom mis mier aRqmuli samyaro, kuTxiT-kuTxemde, sulier-usuloTi,
erTmaneTTan dakavSirebulia TiTqosda erTi sunTqviT, TiTqosda cidan
Camomavali keTili xmiT. es xma uceb gvaCerebs adgilze, uceb dagvafiqrebs:
rani varT da rasa viqmT. firosmani gvayvarebs miwas, dedamiwas. rogoric
ar unda iyos is _ igi dedaa da yvela xe amaRlebul siyvarulad Rirs.
`Cemi warmomavloba~
`CexovTan~
`Cveni katafSata~
`Cveni saxli~
`Cveni tfilisi~
amis mnaxveli me ara var. miambobda Tavis mamaze muStmZime Zia vano,
dambladacemuli kaci. Tavis mamaze Zalian uyvarda laparaki. SigadaSig
Camosdioda cremlic, im cremls Cven vwmendiT, TavTan dakidebuli Cinuri
pirsaxociT.
ambavi xdeboda riyis ubanSi, cota zemoTac, Savsoflis dasawyisSi. riye,
xeTagurovis quCas rom veZaxdiT Cven, _ sul agurebSi, kramitebSi ijda.
mtkvarze wisqvilebi irweodnen mwkrivad. iqauroba savse iyo saxelosnoe-
biT, samikitnoebiT, sxvadasxva savaWroebiT. xalxi ireoda mudam bevri, mudam
Wreli. aq imarTeboda xolme iarmukebi (iarmarkebi), iyo yayani, jajRani,
stvena, magram iyo bevri Rimilic, alersic, siyvarulic. uyvarda iqaur xalxs
raWveli domentis puri, iseT purs acxobda domenti, oTxi damxmareTi, Sav-
soflidan da avlabridanac ki gadmodiodnen wasaRebad. maRalqudiani amayi
ustabaSebi doinjSemodgmulni adevnebdnen Tvals qveyanas. moitexavdnen
domentis cxeli puridan axalgazrda muSebi da sazeimod miiReWebodnen
1583
yvelas Tvalwin.
muStmZime Zia vanos mama kakuna aleqsandre, _ kakun! kakuno! _ ase eZaxd-
nen Turme, _ xelosani iyo, Ronieri, Tvalkargi, sufTa durgali, ustabaSi,
maRalqudiani. saxelosnoSi eqvs kacs amuSavebda, magidebs, Skafebs, Sifanerkebs,
bufetebs akeTebdnen kaklisa da Telis masalisagan. aleqsandre cota zem-
oT cxovrobda, arsenalis mxareze, msxvili, magari kaci iyo, loyebi cota
daberili hqonda, xma Caxlewoda, uTuod, asakisa da sasmelis gamo...
daagvianda erT dilas. gabutuliviT Semovida saxelosnoSi. raRac
orTqliviT asdioda, irbina Tu. Savi Tvalebi uCerdeboda dardianad. aqac
TiTqmis yvelas domentis purisa hqonda nayidi, anaTebdnen es purebi aqedan,
iqidan. zogi ilukmeboda kideca, Tan muSaobda satexiT, CaquCiTa.
_ daminaxa me mamam, _ ambobda Zia vano, _ mec qargali viyavi. cameti wlis,
_ modi aq Senao. mivedi. gaixada qulaja, gabrazebulma miagdo dazgaze. TiTqos
uWirda sunTqva. _ wadio, zazas damiZaxeo, zazas, evgenas, aslans, giorgis, gab-
riels, _ sul ustabaSebs misaxelebda, _ CqaraT-Tqo, Cqara gaCndnen yvelani
CemTan. majebs iwevda zemoT, muStebs aSiSvlebda, TiTos xuTgirvanqebianebs.
o, ra xelebi hqonda! wavedi, gaviqeci, yvelas Sevatyobine. _ ra ariso, biWoo,
mekiTxebodnen Sewuxebuli TvalebiT. me ra unda meTqva, mec xom araferi
vicodi. daiZrnen is ustabaSebic, Tavmomwoneni, aqeT-iqiT mkacrad momziralni,
Segrovdnen mamaCemTan.
mamaCemi gamwyrali ijda, TiTqmis kedlisaken hqonda Sebrunebuli piri.
_ ra xdebao, aleqsandreo, ra ambavia Cvens Tavso?! moixeda mamaCemma, wamod-
ga. _ amaze meti raRa unda moxdes, domentis kapikiT gauZvirebia TiTo Ton-
is puri. qalaqSi oTxi kapikia yvelgan, magas xuT kapikad dauwyvia gayidva.
Tqven ise giWiravT Tavi, Cemo batonebo, TiTqos sul ar momxdariyos araferi.
kapiki ra aris, ara? TiTqos mogwonT kidec es fasis wamateba. Toneebi isev
isa aqvs, fqvilic isev is, SeSac, fiCxic, marilic, cota kargi rom gamoudis,
xelis lazaTSi umatebs magdens. qveyana kideva, qalaqi, xalxi... Cven Tu ar
miveciT ufleba, domenti gabedavda amas? TqvenSi xom ar aris mis gverdze
mdgomi? _ arao, rogor gekadrebaTo! maS, mivideT da moviTxovoT Cveni,
Sesvenebaze mivideT yvelani domentisTan da movTxovoT saqveyno pasuxi.
Tormet saaTze zarbazani gavardeboda xolme, daboRmilebi viyaviT yve-
la. gavarda zarbazani!.. _ aba, wavideTo, _ mamaCemma, _ yvelam TiTo ram
wamoiReTo! zogma weraqvi, zogma bari, zogma culi gaido mxarze. dagvinaxa
ase mimavalni xalxma, gamogvyvnen isinic. mTeli RrianceliT mivediT dome-
ntis ToneebTan. dauZaxa TviTon mamaCemma domentis Tavisi Caxlewili xmiT.
gamovida gafqvilianebuli domenti. _ movsulvarTo, _ xaoda mamaCemi, _
1584
Toneebi unda dagingrioTo. _ rao? rogorao? _ domentim. _ vin mogca
ufleba, TiTo puri rom kapikiT gaaZvire am Cvens tfilis-qalaqSi! _ ho, ho!
_ iZaxda xalxi, maRla hqondaT azidulebi weraqvebi, barebi, culebi. doment-
is Tavzari daeca, daiCoqa: _ sul sami dRea, xalxo, rac me eg gavbede. erT
kviras kapiknaklebad gavyidi, oTxad ki ara, sam kapikad, oRond SemindeTo...
_ ras ityviT, xalxoo? _ mamaCemma, _ vapatioTo? _ vapatioTo! vapatioTo!
Rvarad Camosdioda cremlebi domentis _ xom gaigeTo! xom gaigeTo! qalaqs
unda gadaswvdes Cveni xmao!
ukeTes purs acxobda mTel kviras domenti, TiTo purs sam kapikad yidda,
qalaqi mis Tavs idga gaRimebuli.
Cveni kacebi ikoxebodnen, ikoxebodnen, saerTod, namdvili kacebi, xelis-
gulebi rom eqavebodaT. mamaCemi cecxls ukidebda saqmes...
ai, Svilo, aseTi qalaqi gvqonda Cven, ase vuvlidiT mis yvelafers. gviy-
varda da vuvlidiT kidec. diliT cocxebic ki gveWira TbilisisaTvis. Tbili-
si sul sxvanairad JRerda, CvenTvis igi dResac iseve JRers:
tfi-li-ssi
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
dekemberi iyo. qariani dRe. qars jer muqi Rrublebi da civi wvima mo-
hqonda, mere sveli Tovli wamouSina. xandaxan erTmaneTSi areul imden
fantels moitanda erTad, bneldeboda, saxlebi ZlivsRa Canda. fantelebi
ZirsdacemisTanave dneboda da moasfaltebuli quCebic Savi iyo, bneli. marto
baRebisa da skverebis gadamxmari mdeloebi gamoiyurebodnen TeTrad. gam-
1591
vlel-gamomvlelT paltoebis sayeloebi wamoewiaT, saxe Sig CaergoT da
welSi waxrilni miiCqarodnen Sinisaken, zogi garboda kidec. mxolod erTi
patara gogona idga uZravad Cveni quCis dasawyisSi, skverTan. jibeSi Cay-
ofil marjvena xelze wiTeli CanTa ekida, Sig ori puri edo, odnav Caxril-
iyo da gafacicebuli iyureboda skverSi. netav ras uyurebs-meTqi, nabiji
Sevanele. gavCerdi, muxlebSiac Cavixare. vercxlisferi naZvis qveS, svel
miwaze, lamazi Wreli skvinCa ijda da puris natexs ZiZgnida. gogonam Semam-
Cnia, mec rom skvinCas vuyurebdi, da miTxra:
_ calfexaa.
_ rogor, calfexa?!
_ cali fexi ara aqvs.
me gameRima.
_ ara, patarav, skvinCas sciva, fexebi aZreba da xan erTi fexiT dgeba
miwaze, xan meoriT.
gogonam naRvlianad momxeda.
_ es skvinCa calfexaa.
daubera qarma, moyara uamravi fanteli, skvinCa waqanavda, gaSlili frTe-
biT waifarTxa puris natexze. qarma rom cota SeisunTqa, wamoiwia, gaswor-
da da kvlav purs dauwyo ZiZgna, kvlavac cal fexze idga, marcxena fexze. me
gogonasi Semrcxva.
_ marTali yofilxar, sawyali! bodiSs gixdi.
gogonam gakvirvebiT aWima warbebi.
_ raze?
_ rom ar dagijere.
odnav CaiRima da isev skvinCas miaCerda. mTlad gadauTeTrda mxrebi da
marjvena warbisken daweuli mercxlisferi bereti.
mainc fexs ar icvlida. videqi mec. skvinCa kidev waabargana qarma, kidev
gaifarTxa frTebiT. gogonam da me erTdroulad mivxedeT erTmaneTs.
_ ra vqnaT? _ vikiTxe me. _ rom dagveWerinos, SeiZleboda asanTis Reris
proTezis gakeTeba.
gogonam ufro naRvlianad Semomxeda.
_ fexi maRlidanve ara aqvs.
_ uh!
skvinCam puris natexs Tavi mianeba, pawawina niskarti mxarze gaisv-gam-
oisva, cota xans dafiqrebuli idga, mere Cven mogvaCerda. xan pirdapir
gviyurebda, xan Tavs gverdze xrida. _ skvinC! skvinCo! _ mibrunda da cal
fexze skup-skupiT wavida skveris bordiuris Zir-Zir. ise yoCaRad miskups-
1592
kupebda, TiTqos Cven gvaCvenebda, ai, me ra SemiZliao. mivyvebodiT Cvenc, ukve
RimiliT, magram gverdidan biWi da dafeTebuli ZaRli gamocvivdnen. skvin-
Ca afrinda, aiwia maRla, yoCaRad uZaliandeboda qars, bolos Tovlis fan-
telebs Seeria, gauCinarda.
me da gogonas aRaraferi gviTqvams erTmaneTisTvis, uxmod gavuyeviT
svel trotuars. male gogona xuTsarTuliani saxlis sadarbazosTan Sedga
da morcxvad Tqva:
_ naxvamdis!
_ aq cxovrob? _ vkiTxe me.
_ diax, Tqven?
_ me zemoT, samocdarvaSi, ra gqvia?
_ mzia.
_ sxva Citebsac Tu scnob, mzia!
mxrebi aiCeCa da odnav gaeRima.
_ naxvamdis!
_ naxvamdis, mzia! nu gadardebs, Cveni skvinCa yoCaRi skvinCaa, Tovli da
zamTari verafers daaklebs.
_ mec ase mgonia.
susti, grZelTiTebiani xeli maRla aswia.
_ kargad brZandebodeT!
_ kargad, mzia!
gogona sadarbazos sibneleSi Sevida.
quCaSi meRa mivdiodi.
Tovda, Zalian mominda wynari, keTili musika.
`Tebro~, 1983
`Cveni xevi~
Cveni xevi mTlad patara wyalia. xuTi wlis balRs muxlamde Zlivs mo-
swvdeba. modis, moCuxCuxebs qvaRorRian riyeze, oqrosfrad cimcimebs mzeSi,
zog adgilas TeTradac qafdeba, SuaSi Cauvlis sofels, gava soflidan, gai-
vakebs da SeuerTdeba mdinares. saxelic ki ara aqvs Tavisi, yvela „Cvens
xevs“ eZaxis. Cveni xevi adiddebao, Cveni xevi mTlad daSrebao. zafxulobiT
marTlac Sreba xolme, baR-venaxebs aRarc ki hyofnis mosarwyavad. aris
Cxubi da Toxebis triali, _ ara me unda waviyvano wyali, ara meo. Semodgo-
masa da gazafxulze, wvimianebSi, matulobs, feric ecvleba, yviTlad imRvreva.
_ uwino, Sviloo, _ ambobs Zveli xalxi, _ smiTac sul Cvens xevs vsvamdi-
To. egeTi margebeli wyali meore ar iqneba qveyanazeo. avitandiT dilaadri-
an didi kokebiT da surebiT, davdgamdiT sigrileSi da vsvamdiT da vsvamd-
iT, roca Zalian amRvreuli iyo, maSinac. CavayridiT sul cota dafqul Sabs
da dawmindavdeboda xeldaxel. axla, raki es milis wylebi gvaqvs, xevis
wyals aRara kadruloben, magram tyuilad! jer marto saidan modis, erTi
gaxedeo!
gaxedav da dainaxav Ronivrad azidul mTas. jer tyiania es mTa, tyiT
daburuli, mere balaxianebi iwyeba, samTava mwvervalic balaxiT aqvs gada-
xaverdebuli. SuaSi, yvelaze maRali mwvervalis marjvniv, xrami Camodis. is
xrami zamTrobiT TovliT ivseba, mere dneba Tovli, dneba da ivlisamde
Zlivs Camoikrifeba. jer im Tovlis naJuri mowanwkarebs TixianebSi, mere,
tyeSi Semosuls, sxva naJurebic uerTdeba, TandaTan izrdeba, xmasac imaR-
lebs, Tqrialebs. SfoTavs, SxefebiT swvdeba balaxebsa da foTlebs, patara
mdoreebSi ileqavs wminda silas. mofrindebian frinvelebi da siamovnebiT
svamen, banaoben, Cahkraven Tavs wyalSi da gadaivleben mxrebze, aTaxTaxeben
frTebs Sig. gamova Tvalxatula Sveli da isic daewafeba wyals. gamovlen
1596
Rorebi, miur-moureven dingebiT, Cawvebian, aamRvreven, aatalaxeben, magram
wyali maleve iwmindeba, asiode nabijze isev wminda modis, Camoivlis tyes,
mere venaxebs. venaxebSi, Tu cxeli zafxulia, mimoukadeben aqeT-iqiT, vazsa
da bostneuls rwyaven. wyals uxaria, mwyurval miwas rom guls ugrilebs.
Semova sofelSi da sofeli xvdeba... rogor xvdeba sofeli?! raRa ar Cauyr-
ia Sig: Tunuqis daWeWyili Rumeli, manqanis dafaSvuli saburavebi, rkinis
salteebi, dabrecili zedadgari, navTqura, Zirgaxvretili qvabi, rezinis Ceqmebi,
fexsacmeli, mkvdari qaTami, ayrolebuli mlaSe Tevzi, kitri, kombosto, boT-
lebi, konservis yuTebi, totmoxeuli Sarvali, Tiva... yvelaferi gafuyulia,
galorTxili. wyali mainc wynari RuRuniT midis, bevrs itans keTili. ma-
gram rodemdis? umateben da umateben nagavs.
da ai, erT dRes es wynari wyalic amboxdeba. xmauriT daiZvreba mTidan,
wamoiyolebs kokispirul wvimas. wamoiRebs lodebsa da xeebs, gamoixvetavs
nagavsa da nayars, Caxergavs viwroebs, gadava aqeT-iqiT, Sevardeba axlo
mcxovrebTa ezoebSi, daafeTebs, daawiokebs adamianebs, saqonels, frinvels.
SavyviTlad gaveSebuli da mgrgvinavi, dangrevas uqadis qveynierebas, mTe-
li sofeli misken morbis. zogni ebrZvian kidec niCbebiT da barebiT, zogni
dganan da gakvirvebulebi iqneven Tavs.
wyali mainc bolomde ver gaimetebs sofels. iboboqrebs, iboboqrebs,
mere TandaTanobiT daiklebs, dapataravdeba, Cawynardeba, Cawynardebian
adamianebic, cxovelebic, frinvelebic, aqeT-iqiT darCenil gubeebSi patara
bavSvebi datyapunoben.
meore-mesame dRes xom isev Cveulebrivi, uwyinari wyalia _ RuRuna, ale-
rsiani. midis garecxil, gasufTavebul riyeze. mzeze brwyinaven gaprialebu-
li, gaRvreWili qvebi. xalxi Sinisken ezideba wylis motanil xeebs.
sul male ki Tavidan daiwyeba yvelaferi, gamoitanen da zed gadmoayri-
an nagavs. wyals guneba emRvreva. mainc iTmens, TamaS-TamaSiTac ki miaqvs
msubuqi raRacebi, mZimeebs fskerze itovebs...
TiTqosda gaugonaria, ara, adamians wyali ecodebodes? me Zalian mecode-
ba Cvens xelSi Cveni xevi.
`dila~ #9, 1984
`Cvidmeti wlisani~
`Citebis gamomzamTrebeli~
`Citifafoba~
gamovida Seni Cagorgolebuli bebia, xelSi xis didi kovzi eWira, miqnev-
da im kovzs da meubneboda:
_ qveyana avsebula askilis yvaviliT. wadi, kaco, Senc dakrife. es Svil-
iSvilebi rom gixaria, murabebi ar undaT? zamTari rom dadgeba, Tovls
rom Camohyris, qari rom dauzuzunebs, Cai rom gagemrieldeba, ra unda miva-
tanebinoT im Caize?
_ cota xans damacade da waval_meTqi. _ cota xansac vwere, mere gadavi-
kide CanTa da sul ZunZul_ZunZuliT Cavedi WalaSi.
is Cveni Wala askilis buCqebiT aris savse da is buCqebi sul gadapen-
tili iyo yvavilebiT. daviwye krefa. vkref, vkref, vbejiTob. jer muWaSi
movigroveb sifrifana furclebs, mere CanTaSi viyri, erT buCqTan rom mom-
wyindeba krefa, meore buCqTan mivdivar.
mivadeqi erT lamaz buCqsac, avwvdi yvavilebiT daxunZlul tots da _
fri-fri-fri! _ gaZvra, pawawina Citunia bulbula, ho, ho, bulbuli ki ara,
bulbula, gadafrinda sxva buCqze da iqidan yelyelaobs, me miyurebs. amas aq
bude xom ara aqvs-meTqi, gavwi-gamovwie totebi, SeviWvrite buCqSi da, mar-
Tlac, lamazad momrgvalebuli patara bude davinaxe. aviwie fexis wverebze,
Cavixede Sig da gameRima, _ budeSi xuTi mTlad pawia ruxi kvercxi ido.
_ wi-wi-wi! _ freniT Semomiara irgvliv Cituniam, _ kacoo, Seni Wirimeo,
eg kvercxebi ar damimtvrioo.
me gavuRime da vuTxari:
_ nu geSinia, Citunia, me keTili kaci var, kvercxebs rad dagimtvrev. me
patara SviliSvilebi myavs, Senc gamoCeke pawawina bartyebi da viyoT, _ Sen
Sens bartyebTan, me _ Cems SiliSvilebTan.
aqeT-iqiT gaweuli totebi frTxilad mivafare budes da wamovedi, max-
lobel buCqs amovefare, mindoda menaxa, ras izamda is patara Citunia. maS-
inve caxcax_farTxaliT mifrinda budesTan, naxa, yvela kvercxi Tavis adg-
ilze ido, erTi moiTqva suli, mere amoZvra maRla, wamoskupda yvelaze ma-
Ral totze, wamoiwia Cemken da galobiT mohyva locvas.
_ gmadlob, keTilo kaco, kvercxebi rom ar damimtvrieo.
aswia kidev ufro maRla yeli da axla cas Sehgaloba.
_ cao, lamazo mzeo, Sen gauzarde keTil kacs Tavisi patarebi, Tavisi
patara SviliSvilebio.
mec didi madloba gadavuxde Citunias dalocvisaTvis da wamovedi, gan-
vagrZe Cemi saqme, askilis yvavilebis krefa.
1609
zamTari rom dadgeba, Tovli rom mova, civi qari rom azuzundeba da
cxeli Cai gagemrieldeba, murabas maSin gaWmevT.
axla gaWamoT?
eg bebos saqmea, eg ukve bebikos unda sTxovoT.
(`Tebro~, 1983; http://buki.ge/author-2200.html)
`CurCuli telefonSi~
`CurCxelebi~
`CuCu~
1619
CuCu beRuraa _ iseTi didi da Ronieri ara, xnieri mamali beRurebi rom
arian, magram arc gamorCeviT patara. maisis damdegs daibada. mas Semdeg
ramdeni Tve aris gasuli? maisi, ivnisi, ivlisi... dekemberi, ianvari. rva Tvi-
saze cota metisaa. nacaraa, raRa Tqma unda. Rababi mbzinavi Savi aqvs, Subli
da Txemi _ muqi yavisferi, ybebic _ moSao-moyavisfro, boloc _ Savi. CuCus
sevdiani fiqrebi uyvarda. Caswevda Tavs mxrebSi, milulavda Tvalebs da
fiqrobda. sxva beRurebi ybedobdnen, frTxialebdnen, JivJivebdnen. CuCu
gabrazdeboda, _ Cu! Cu! Cu! aCumebda ybed beRurebs. ybedi beRurebi erTma-
neTs gadaxedavdnen, cota xans Cumdebodnen. mere isev... im ybedebma daarqves
Cvens beRuras CuCu!
CuCu cxovrobda avWalaSi, rkinigzis axlos, Tavis naTesaobasTan erTad.
aq kargi iyo, qalaqic iyo, sofelic, qalaqi _ uamravi sanagve yuTebiT, maRa-
ziebiT, fardulebiT, romelTa ezoebSi ranairi marcvleuli aRar eyara.
zafxulobiT ki, sicxeSi, Cafrindebodnen mtkvarze, monaxavdnen silian Txel
napirs da banaobdnen, CayvinTavdnen, amoixedavdnen, gaaTaxTaxebdnen frTebs
da isev CayvinTavdnen.
iqve, patara qalaqSi, tirifebsa da wnorebze dacocavdnen gemrieli Wrel-
Wreli matlebi. Caikoklozinebdnen im matlebiT pirs da isev qalaqSi amob-
rundebodnen. mtkvris piras saSiSi iyo. iq Camoi parpaSebdnen xolme qore-
bi da miminoebi. qorebTan da miminoebTan Sexvedras ki mec ar vurCev arc
erT beRuras.
CuCum ufro maSin mouxSira sevdian fiqrebs, zamTari rom dadga. gamud-
mebiT cioda, xSirad wvimda, Tovlic movida ramdenjerme. jer civ wvimaSi
ra aris SiSveli fexebiT Wyopva, sakenkis Zebna, axla _ TovlSi! TovlSi
saZagloba iyo. unda gaeqeqa da ise epova sakenki, magram xSirad arc es
aRmoCndeboda sakmarisi _ sakenki miwaze iyo dayinuli, dayinul sakenks ki
wvalebis gareSe ver aglejda. aglejda da yinulis namsxvrevebTan erTad
unda gadaeylapa. es ki Zalian arasasiamovno iyo.
Sejdeboda CuCu fardulis saxuravis qveS da gaboRmebuli fiqrobda.
Tu qari iyo da mkvrivi fifqebi mohqonda, maSin xom sicocxlec aRar Rirda.
maSin kmayofileba mxolod matareblebs etyobodaT. matareblebi gmiru-
li grialiT miarRvevdnen qarsac da Tovlis fifqebsac da xandaxan Ronivra-
dac yvirodnen raRacebs.
erT dRes ki ai ra moxda: CuCu rkinigzis gaswvriv mifrinavda, civi qaris
pirispir. icoda xolme xandaxan ase, modunebuli mxrebis gasamagreblad.
uceb saidanRac gaborotebuli yvavi amovarda, ise gadaefofra win, TiTqos
egreve unda gadaeylapa. CuCum swrafad Seikeca frTebi da gaCerebuli vago-
1620
nis saxuravs daawyda. saxuravze raRac SesaZromi iyo, im SesaZromSi SeZvra,
yvavma veRar gabeda iq Seyola. vagoni daiZra, CuCus aqanavebda, Tavs mainc
myudrod da mSvidad grZnobda. magram kidev uceb: vagoni raRac SaveTSi
Sevarda, iseT grialsa da areul-dareul sibneleSi moxvda, Tavzari daeca,
gaSeSda. gaCerda vagoni, ganaTda, gaCaxCaxda yvelaferi, CuCum mainc ver ga-
beda gamoZroma. daiZra vagoni, isev xmaursa da siSaveSi Sevida, CuCus
akankalebda. isev gaCerda vagoni, isev gaCaxCaxda yvelaferi. CuCu aq ki
gamoZvra, saxuravidanac afrinda. vagoni daiZra, wavida, mas sami sxva vagon-
ic mihyva.
CuCu xalxiT savse naTel veeba darbazSi CarCa. adamianebi ireodnen.
zogi saiT miiCqaroda, zogi saiT, CuCu dafrinavda, xan maRla aiwevda, darba-
zis Weramde aRwevda, xan isev daeSveboda. yvelaferi uCveulo iyo aq, pirv-
el rigSi haeri, moguduli. mere TeTri da gaprialebuli kedlebi, gapri-
alebuli qvis iataki, gaprialebuli boZebi! Semogrialdebodnen vagonebi
xan erTi mxridan, xan meore mxridan, gamodiodnen adamianebi vagonebidan,
Sediodnen, darbazsac isev ematebodnen da ematebodnen, Tanac moZravi kibee-
biT.
ifrina, ifrina CuCum, daiRala. raRac dakidebul dafaze dajda. cdilob-
da damSvidebuliyo, Rrmad sunTqavda. Caxedavda xalxs, uyurebda, uyurebda,
mere aswevda Tavs, Tvalebs daxuWavda. miwis nagleji ra aris, naglejic
arsad Canda, arc xe, anda xis toti. CuCu orjer iyo moxvedrili adamianebis
binaSi, magram iq ra _ iqidan yvelaferi Cveulebrivad Canda, miwac, xeebic,
sxva saxlebic. aq ki TeTri kedlebi, TeTri TaRebi, molurjo, priala iataki!
da mxolod liandagebi _ Savi. daundobeli grialiT Semovidodnen vagonebi,
gaCerdebodnen, aireoda xalxi da wavidodnen, wagrialdebodnen maSinve.
isev afrinda CuCu, ifrina, ifrina, axla ukve xan romel qims miajda kedli-
sas, xan romel qims. ise aRar daRlila, magram Tavgza aebna. dakidebul
dafaze Sejda, TiTqos wonasworobas icavda, gaiwevda gverdze, gamoiweoda.
Tvalebs xuWavda. TvalebdaxuWuls moeCveneboda, rom gareT iyo, magram
gaaxelda da kidev ufro SeSfoTdeboda. yovelive amas isic daerTo, rom
misken TiTebaSverili biWebic dainaxa. mere bevrni, kacebic qalebic. uyurebd-
nen Tavamoweulebi, saxegabrwyinebulebi. midiodnen, modiodnen. axla sxve-
bi uyurebdnen da sxvebi iRimebodnen, magram ra, amiT araferi icvleboda.
biWebi taSsac urtyamdnen CuCus SesaSineblad.
afrinda CuCu, darbazis Soreuli kuTxisaken gafrinda, iq SavadpirdafCe-
nili gvirabi iyo, gamobrunda. aqeTac Savi gvirabi daxvda, aiwia maRla, if-
rina iq, amovardnaze hqonda guli, isev dafaze dajda. meored Caxaza is dafa
1621
ruxad. nawili ruxi siTxisa dabla wavida, iq viRac kacs daeca zed xelis
zurgze. jer im xelis zurgs dahyurebda kaci gakvirvebuli, mere misken amo-
ixeda, dainaxa, xmauri daiwyo, sxvebmac CuCus dauwyes yureba, CuCu SeSinebu-
li afrinda, jer ifrina, mere Soreul kuTxeSi mijda, miiyunWa. ase iyo karga
xans, moSivda, saSinlad moSivda, magram ra _ tyuilad frenda amodena dar-
bazSi, erTi wertilic ver aRmoaCina iseTi, imedi miscemoda sakenkis pov-
nisa. Tbiloda ki. o, quCebTan SedarebiT aq Zalian Tbiloda. magram axla
es siTboc raRacnairad awuxebda.
afrindeboda cota xniT, dajdeboda, daxuWavda Tvalebs. SimSili agiJeb-
da, magram ra eqna?! isev TvalebdaxuWul jdomas amjobinebda. bolos moxda
saocreba, darbazi dacarielda, adamianebi wavid-wamovidnen, vagonebic sadRac
gaCerdnen. jer ver bedavda, mere Cafrinda, iatakze dajda, moeCvena, rom
saWmelad gamosadegi natexic aRmoaCina, magram is plastikatis natexi aRmo-
Cnda. ramdenjerme SeSfoTebiT daiZaxa, _ Civ! Civ! Civ! aravin gamoepasuxa.
sul moiara kuTxiT kuTxemde iataki. sami brinjis marcvali i pova. am marcv-
lebma ufro gaumZafres SimSili. mifrinda, dajda dakidebul dafaze, daxuWa
Tvalebi. siwynare iyo, siwynare. CaeZina. gaeRviZa erTxel, aravin iyo dar-
bazSi, gaeRviZa meored, isev aravin iyo. aman mTlad gadaria. SimSili gada-
aviwyda. amodena TeTr sicarieleSi marto! aTasjer erCivna adamianebis
siaxloves, dabolos, rogorc iqna, kibeebi amoZravdnen, vagonebi Semovidnen,
wavidnen, imdenni ara, magram mainc movidnen adamianebic.
TiTqosda maT danaxvaze gaaxsenda SimSili. raRac ewvoda SigniT. dafri-
navda SedarebiT dabla, adamianebi amCnevdnen, TiTebs iSverdnen misken, iRime-
bodnen da CuCum gabeda. gaCerebuli vagonis saxuravze dajda. daiZra vagone-
bi, atexa griali gvirabma. CuCu Tvalebs xuWavda. gaCerdnen vagonebi. isev
CaxCaxa darbazi iyo, mxolod cota sxva feri. mere kidev darbazi, mere kidev
darbazi. bolos gaCerdnen vagonebi da ukan gamobrundnen. CuCu SeRrmave-
bulSi ijda miyunWuli. TiTqos iqidan gamosvlis Zalac aRar hqonda. dag-
dag! dag-dag! dag-dag! gaCerdebodnen, wavidodnen, dabolos, dabolos... civi
haeri eca. Tvalebi gaaxila, Sexta, SefrTxialda. gareT iyo, qveynierebis
Suqsa da haerze. vagonebi Cerdebodnen. afrinda CuCu, Zlivs gaSala frTebi,
Zlivs gadauara mavTulebsa da xis totebs, magram mainc ar damjdara, xan
saiT gafrindeboda, xan saiT. SimSili daviwyeboda. saxlebs, xeebs, Txlad
Tovldafenil miwas daJRurtulebda, dahxaroda maRlidan.
***
1622
mere ijda CuCu, irgvliv Semoxveoda uamravi beRura. yvela raRacas
ekiTxeboda, yvela raRacas ambobda. CuCu xan erTs miugebda, xan meores, xan
yvelas erTad _ kiserwaweuli, amaRlebuli. aRaravisTvis aRar uTqvams, _
Cu! Cuo! yvelas xmis gagoneba siamovnebda, marto beRurebisa ki ara, TviT
yvavebisac ki, mtkvrispira wnorebze rom isxdnen da mkerdebiT jiutad awve-
bodnen zemodan momaval qars. daxuWavda da gaaxelda Tvalebs CuCu, amow-
mebda, sizmari xom ar aris yvelaferio. sizmari ar iyo, raRac saocrad
tkbilad CurCulebdnen xmeli Calis foTlebi da Reroebi.
da is dRe iyo da is dRe _ merec aRarasodes aRar mosCvenebia cudad es
qveyana. aRarc beRurebi dauCumebia, fiqrs nu miSliTo. magram saxeli mainc
SerCa _ CuCu. yoCaRad ki dadioda xolme sul. mas bevri enaxa, bevri gadaet-
ana, es ki beRurebsac did Zalas aZlevs cxovrebaSi.. Tan dasdevda xolme,
sul mis gverdiT yofna undoda erT masze momcro, TiTqmis mTlianad nac-
ara beRuras.
1988 w. Tbilisi
(gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5)
`cetebi~
`cecxlfareSi~
(`patara biWi golgoTaze~, samagido rveulidan, 1989)
erT dilas Zalian cioda. gakirCxluli iyo balaxebi, xeebi, Txeli, molur-
jo burusi gahfenoda venaxebs da Walebs. _ civa, civa! _ iZaxdnen wivwivebi
da im wivwivSi TiTqmis sirbiliT momavali biZaCemi davinaxe, _ aRar mivdi-
var koleqtivSi, wamodi, oCxis amoRebaSi momexmareo. kvira dRe iyo, me kidev
skolaSi ar mivdiodi da, _ axlave-meTqi, _ gaxarebuli Sevvardi Sin pal-
tos Casacmelad.
biZaCemma marnidan kokoza da niCabi gamoitana, kokoza me amkida, TviTon
saTivesTan mivida, erTi iRlia nayari Tiva aigrova, niCabi gardigardmo
amosdo im Tivas da wavediT.
mivdivarT venaxebSi, bilikze gadmoxril gakirCxlul balaxebs TeTr
naperwklebs mivayrevinebT.. _ civa, civa! _ mogvZaxian wivwivebi.
gavediT ivris riyeze. qvebzedac Wirxlia, wnorebzedac, wyalsac, napireb-
ze, TeTri yinuli gasdevs... magram Tqven xom arc gecodinebaT, oCxi ra aris?!
ai, ra: noemberSi, sanam siciveebi daiwyebodes, mdinaris piras amosTxrian
daaxloebiT muxlamde ormos, Tanac ise, wyali Sediodes cota. Caawyoben
ormoSi qvebs, daanawileben erTmaneTSi gamavali oTaxebiviT, gadaaxuraven
zemodan brtyel qvebs, im brtyel qvebs waayrian xreSs, gaasworeben riyesTan,
advili SesamCnevi rom ar iyos, dautoveben mdinaris mxridan patara Sesasv-
lels da sul esaa, oCxi mzad aris. yinvebis dawyebisas Tevzi momyudroe-
1632
bul da Tbil adgilebs eZebs. oCxze momyudroebul da Tbil adgils raRas
naxavs! Seva jer oriode Tevzi, naxaven sxvebic, iq gaCereba Rirs, da Seireke-
ba mTeli qaravani. dganan, layuCebsac ki SeumCnevlad alamuneben. zogjer
ise arian, konservis yuTSi rom ginaxavs Cawyobilebi.
gavCerdiT wnorianSi. is wnorebic yinvis nemsebiT arian gaxorxlile-
bi. zogi toti civad momaval wylis napirSic CahyinviaT. biZaCemma Tiva
frTxilad dado Zirs, niCabic zed gadaado. motexa wvrili, grZeli wneli,
TiTqos mii para wyalTan, yinulgadakrul patara ubesTan, Cakuntda, iWrite-
boda yinulSi. xeli damiqnia, modi Senc Caixedeo. Cavixede. gamWvirvale
yinulis qveS gamodis da gamodis qafi. _ aris Tevzio! wamoiZaxa Cumad.
magram marto qafs ar endo. frTxilad, Zalian frTxilad amokrifa kenWebi
oCxis Tavidan, pataraze gamoaCina brtyeli qvebi, im brtyel qvebs Soris
Caapara wnoris wvrili weli, sul odnav Seatoka, gauSva xeli. aq Sen Seatokeo,
_ xelgaSvebulma wnelma mTlad TaxTaxi daiwyo. biZaCemma, am msxvilma, Sex-
nierebulma kacma, sacekvaod gaSala xelebi. _ aris Tevzi, ariso!
moaTria erTi moriyuli, xmeli jagi, moukida cecxli, _ aba Sen ici, cecx-
li ar unda Cagviqreso! daixada jariskacuri baTinkebi, Razlis windebis
amara darCa. aikarwaxa Sarvlisa da TeTri sacvlis totebic da daiwyo:
uxmaurod Sevida napirgayinul wyalSi, Seitana kokoza, Cadga yuris gasasv-
lelSi, frTxilad texda yinuls da kokozas win moacurebda, bolos mTlad
napirTan moitana, didi qva daado, rom wyals ar daeZra _ momawode Tiva,
Cqarao, _ vawvdidi Tivas, is kidev kokozis aqeT-iqiT agrZelebda balaxisa
da qvebis kedels. dauwiTlda, dauWarxlda xelebi, veRar gasZlo, amovarda
wylidan xelebwingawvdili, xan erT fexs miuSverda cecxls, xan meores, _
ox-ox-oxo! _ xan erT fexze xtunaobda, xan meoreze. isev Sevida wyalSi, ufro
daqadnebuli, gagulisebuli. mTlad Caketa yuris gasadevari balaxebiTa da
qvebiT, marto kokozaSiRa iyo Sesasvleli oCxidan. erTxelac amovarda,
erTxelac gaiTbo xel fexi, ibuqna da ixtunava gasaxureblad. aiRo niCabi
da xreSis gadayra daiwyo oCxidan. mere niCabi dado, brtyeli qvebis amo-
lagebas Seudga. pirvelive qvis qvemodan amodebul xelebs sami Tevzi amo-
ayola. Tevzebi isev wyalSi Cauxtnen. magram biZaCems mainc didi sixaruli
gamoexata saxeze, _ savsea, biWo savseao! awyobda qvebs da netarebda. Tevzebi
Wyapunobdnen, wyals aRelvebdnen, amRvrevdnen. gaiqca, lelianSi Sevarda, xmeli
leli miRoW-moRoWa, moitana, _ Sen cecxli ar Cagiqreso, _ da axla kokozis
SesasvlelTan gaavlo kedeli, _ RmerToo! _ amoswia kokoza, wamoiRo mZ-
imed, Zlivs gadmoaTria napirze. egeTi rame ar menaxa. kokoza TiTqmis savse
iyo TevziT. gaaZro Ziri da daxvavdnen mSralze sul cidis sigrZe xra
1633
mulebi mTel patara kalod. xtodnen, brwyinavdnen. biZaCemi baRdadurs
uvlida. faTafuTiT daugmana Ziri kokozas, isev Seitana wyalSi, Zvel adgi-
las Cadga, win gavlebuli kedeli mourRvia. gadmovida, qvebamowyobil oCxs
niCabi mouria. isev Caketa yuredan gasasvleli, isev amoswia kokoza da
Zlivs gadmoaTria napirze. _ ra ambavia, biWoo! kokoza isev savse iyo. erTi
baRdaduric dahkra biZaCemma. is Tevzic daaxvava. erTxelac Cadga kokoza,
miur-mouria oCxSi niCabi, aqSa-aqSasac dasZaxoda. aamtuta iqauroba da mes-
amedac amoiRo. kokoza amjerad naxevramdec ar iyo savse, _ rac darCa, sx-
vasao, _ daiZaxa da jafamorCenili gadmovida napirze, _ movkvdi, Zvlebi
damemtvrao. _ me veci, kokozis Ziris gamocvlas vapirebdi, magram, _ moica,
biWo iyos Cxvimlebi moita, is girCevniao. _ me Cxvimebis mosatanad gaviqeci.
is dajda da ise uSverda fexebs cecxls. movitane Cxvimlebi, avaburbure
cecxli. _ ox ox-oxo! _ iZaxda siciliT biZaCemi, radariviT mimoatarebda
maRla aSveril fexebs alze, _ ra magari Zia gyavar, ra magari, Cem adgilas
sxva marTla mokvdebodao. riT waviRoT amodena Tevzio. gaviqcevi tomar-
as Camovitan-meTqi. _ ii, sanam Sen Camoxvalo!.. _ da moifiqra. _ es Sarvlis
totebi mainc damisvelda... _ gaixada Sarvali, TeTri sacvlis amara darCa,
gaixada sveli windebic, SiSvel fexebze Caicva baTinkebi. Sarvlis boloebs
dagrexili wnelebi mouWira. daviwyeT Sig Tevzis Cayra, xurjiniviT gamov-
ida, nawili Tevzisa kokozasac CavumateT. kokoza me amkida, Sarvali biZaCem-
ma gadaikida, niCabic iman daiWira da wamovediT. movdiodiT, xan movZunZu-
lebdiT.
_ civa, civa, civa!.. _ iZaxdnen wivwivebi WalaSi.
_ sada civa, sada! _ SeuZaxa Zalian sasacilo biZaCemma, zemoT rom dabam-
buli Savi qurTuki ecva, qvemoT _ marto TeTri sacvali da daTviviT miaZ-
unZulebda xurjiniviT gadakidebul totebgatikul Sarvals.
ee, Zalian magari biZa myavda, sawyali!
iciT, ramdeni gamovida Cveni daWerili Tevzi? ormoci kilo. gamoweles
qalebma, moxarSes did qvabSi qvamariliT, SabiT, gafines lastebze. _ ar gahyid-
iT, xalxoo? _ ma rad gvinda amdenio! mohqondaT TiTo Careqa arayi, mihqon-
daT TiTo kilo lurjad moxarSuli, gayinuli xramuli.
biZaCemi magidasTan ijda yeiniviT gaWimuli. aqeT-iqidan esxdnen mezoble-
bi: biZina Zia, amtonianT sosia, garmonCiki.
_ araloo... _ wamoiwyebda viTom simReras biZaCemi, viTom ahyvebodnen
sxvebic. _ eeo! _ Caiqnevdnen xels, Cumdebodnen, aiRebdnen Tevzs, aswevdnen
maRla, aqanqalebdnen haerSi da iZaxdnen:
_ sxva wyalsac Tu ecodineba eseTi Tevzio! _ ras ambobo! ras ambobo!
1634
marTlac, o, ra Tevzi iyo ivris fiCxuli.
mec imaTTan vijeqi, oRond me Rvinos ar masmevdnen. me aRtace buli viyavi
biZaCemis siyoCaRiT _ Rvinosac rom magrad svamda.
saRamos ki ra moxda. movidnen sabWos Tavmjdomare da miliciis rwmun-
ebuli. arc dasxdnen. gaaRviZes Tvalis wasatyueblad miwolili biZaCemi
da sabWoSi waiyvanes, _ ar ici, rom oCxis gakeTeba akrZaluliao! diliT
gavigeT, rom biZaCemi daeWiraT! ZaluaCemi caSi iSverda cocxs da xan biZa-
Cems swyevlida, xan sabWos Tavmjdomares, xanac miliciis rwmunebuls. sko-
laSi rom wavedi, sabWos gverdiT, patara sawyobTan mixrovebuli gogo-
biWebi davinaxe. mivedi. darkinuli sarkmlidan biZaCemi iyureboda sacod-
avi TvalebiT. erTmaneTis Sexedvas ver gavuZeliT, is iqiT mibrunda, me
aqeT. zari irekeboda da me klasisken gaviqeci..
_ ara, nu geSiniaT! biZaCemi bolomde ar dauWeriaT. kolmeurneobis Tavmj-
domare mivardniliyo da erTi ambavi aetexa, _ Tqven xom ar dahgiJdiT,
amisTana kolwevri meore ara myavs, gindaT, koleqtivi damingrioTo! _ ZaliT
gamouglejia sawyobidan. _ mxolod aqe danve sabaravSi unda waxvideo!
_ waval, wavalo! _ gahxarebia biZaCems.
saRamos, sabaravidan mobrunebuli, yoCaRad modioda da iRimeboda.
_ ha, rogori biZa gyavso! xo fexebi ver momWameso! me vuyurebdi da mix-
aroda.
marTla Zalian yoCaRi biZa myavda. imis dajerebac ki ar undoda, ori
vaJkaci rom qerCis miwaSi ewva.
_ Cemi sialalmarTliT gazrdil biWebs tyvia rogor unda miekaroso! _
da mxrebSi ar iRuneboda.
_ mxolodo, biWoo, _ dauwia xmas, _ cioda im oTaxSi, cioda, rom su kbilebs
kbilebze vakapunebdio.
_ civa, civao! _ iZaxdnen wivwivebic. biZaCemma SehRima wivwivebs, magram
araferi ki ar uTxra. marTla, Zalian cioda.
`mTvaris asuli~, 1987
`civi zamTari~
1949-50 wlebis zamTari Zalian civi iyo, SemaSfoTeblad civic. jer isev
oqtomberSi CxarTvebis veeba gundebi daedo ivris qacvian Walebs. qacvic
bevri iyo im weliwads. sul narinjisfrad gamoiyureboda imodena Wala.
Tumca maSin amgvarad vin ityoda amas? qacvi _ avi ekali da ukuRmarTi jagi
_ yvelgan imaze meti unda yofiliyo, vidre saWirod CaiTvleboda, da iyo
1635
kidec! idgnen didebi, verxvebze maRla wasulnic! im qacvebis kenweroebze
kaWkaWebi ikeTebdnen budeebs da Tavs arxeinad grZnobdnen. vin aaRwevda
iqamdis TiTo aseTi qacvi aTasobiT CxarTvs daitevda, daapurebda. WalaSi
ki aTiaTasobiT idga swored aseTebi. jagebi, buwknerebi da gauvalebi xom
arc aiTvleboda.
aiwevda yomrali RrubeliviT CxarTvebis erTi gundi da gadavidoda
sxva adgilas. iqidan, im adgilidan, sxva gundi wavidoda sxva mxares. xan aq,
xan iq gavardeboda sofleli biWebis danjRreuli safantianebi, magram imiT
ra unda daeCniaT imodena gundebisaTvis! mec damixocavs CxarTvebi kvira
dReebSi _ aTi, TxuTmeti erTad, msuqnebi, cota motkboebi. Cvens mSenebloba-
ze momuSave rusma kacebma maSinve Tqves, _ Cans, didi Tovlebi da yinvebia
samxreT ruseTSi da CxarTvebi sul aqeT moiweveno.
dekemberSi xom CvenTanac daiwyo. jer ganaxevrebuli ar iyo dekemberi,
rom Tovli movida, didi Tovli. Tovls yinvebi mohyva CvenTvis ucnaurad
mSvidi. da mkacri, minus oc graduss Cacilebuli dil-dilobiT, raRacnair-
ad morcxvad awiTlebuli gamoiyureboda xolme mze. Cemi soflidan mSe-
neblobaze mimavali, saxeze yinviT cecxlwakidebuli, gavCerdebodi da aRt-
acebuli viRimodi. ivris didi totebis napirebi sqeli yinulebiT iyo gagrag-
nili, SuaSi ki, gauyinav wyals iseTi oxSivari asdioda, TiTqos is wyali
mduRari yofiliyos. mdinareze ficris ori xidi gvqonda xolme gamarTu-
li, erTi sakmaod maRalic. zamTrobiT da adre gazafxulze es xidebi Zalian
gvSveloda, fexi ar gvisveldeboda, magram mxolod gvian Semodgomas, zamTro-
biT da adre gazafxulze. martSi wamovidoda Ronieri wvima, moskdeboda
lanqeriani wyali, daixvetavda Cvens xidebs da waiRebda yaraiisken, azer-
baijanisken. am uCveulo yinvebSi ki saocrebebi iyo es xidebi TiTqosda
mTlad TovliT Sefumflulebi, rbilebi, haerovanni, kacisagan xeldaukare-
belni, TeTrad ekidnen im sqel oxSivarSi. da roca zed vinme midioda, yin-
visgan mokuntuli, dapataravebuli, es xom mTeli zRapari iyo, Tanac Cveni
zRapari ki ara, iaponuri.
didma yinvebma Tevzis did-didi farebi Sereka oCxebSi. RababCamoSve-
bulni dadiodnen oCxebis Cawyoba-amowyobaSi daxelovnebuli ujarmele-
bi. visTan unda misuliyavi, rom lurjad moxarSuli msxvili fiCxuli ar
gamoeRoT ganjinidan. maSin ganjinebic bevri iyo. CumCumad eRimebodaT
Svlebze monadireebsac, kai amindi iyo tyidan SeSis CamomtanebisTvisac, aRar-
sad iyo saflobebi.
aSkarad ficxlad muSaobda mSeneblobac. erTi eg iyo, gaxSirebuli da
Zalian maRla wasulebi iyo kvamlebi. swvavdnen muSebi, rac ki ar daenaneb-
1636
odaT, maic xSirad gvaxtunavebda yinva. CxarTvTa gundebi ki isev mSvidad
gadadiodnen erTi adgilidan meoreze. mSvidi, mziani yinviT dadga axali
welic, misi meore dRec, mesamec, magram meoTxe dRes amovarda qari, arnaxu-
li qari. erT Rames aTamde maRali Zabvis eleqtrodenis veeba boZi dasca,
dalewa marto ambaris utyeo gorebze. wvrili boZebi, aglejili saxurave-
bi, Calewili fanjrebi sxva iyo.
umkacresi mobilizacia gamocxadda mSeneblobaze. yvelaze maRla gada-
mavali eleqtroxazis aRdgena Cven dagvevala, Cvens ganyofilebas. yvela
gavida „obieqtze“, visac gaZvra SeeZlo. gvexmareboda, vin aRara! erTi yay-
ani da oromtriali iyo dabla. „obieqti“ ki maRla iyo. imas sul janRSi
axvevda qari.
adre, xazis pirvelad gayvanisas, viRacis kameCebisTvis aetaninebinaT iq,
zemoT, cxrametriani mazuTiani boZebi. axla, am TovlSi, yiameTSi, xeliT unda
agvezidna. daasves boZebs rkinis paloebi. imeebiT avwieT, erT adgilze sami
xelis gamowvdiT, magram egre saTuTad tarebis ufleba arc qarma mogvca,
arc mosacurebma. mosacurebSi erTmaneTs vexutebodiT boZebi da adamiane-
bi. kidev ufro mZafrad, roca daRamda. ormoebSi gvenTo cecxlebi, meSaxte-
Ta sanaTurebiT vunaTebdiT momuSaveebs. iTxreboda qviani miwa, Cadiodnen
Rrmad,sTlidnen,erTmaneTs A-seburad aWedebdnen boZebs,ieriSiT svamdnen
miwaSi da aRmarTavdnen maRla. Camoatarebdnen TiTo Wiqa arays da TiTo
lukma purs. imisTvis Tu Seiwmenddi or-sam TiTs ukana ubesTan _ bolos
kenweroebzec SevasxediT magari biWebi boZebs. da gaTenebisTvis, qari rom
Cafiqrda, deni miiRo mSeneblobam. gatanjulebi, magram gamedidurebulebi
vbrundebodiT yvelani. sammarTvelos SenobasTan CamovdiodiT manqanidan.
iq qalebi da moxucebi gvxvdebodnen kocniT. me profkavSiris Tavmjdomar-
em, avadmyofma beberma kacma, gamaCera:
_ u, biWo, eg ra damarTvia Sens Sarvalsao!
davixede Sarvalze, mazuTiT iyo gapoxili, xeli Caviqnie, _ ara uSavs,
benzinSi gairecxeba-meTqi. _ arao, SeiloT, modi CemTanao. wamiZRva, Semiyva-
na Tavis kabinetSi, dajda, daureka momaragebis ganyofilebis gamges, _ erTi
dabambuli Sarvali unda mivceT naRd angariSze mTavari meqanikosis ganyo-
filebis biWs, magra rom imuSava wuxeliso. momaragebis ganyofilebis gamge,
Canda, jujRunebda, bolos mainc daTanxmda. Tavmjdomarem gancxadeba dam-
awerina, _ Zviri ar aris, ormoc maneTs gadaixdi, Caicvi da iyavi Tbilado.
am gancxadebas jer TviTon waawera raRac, mere mTavar inJinerTan Semiyva-
na, imas moawerina xeli (raRac sevdiani RimiliT miyurebda mTavari inJin-
eri), mere _ momaragebis ganyofilebis gamges, iman gamomiwera orderic.
1637
ormoci maneTi ki ara mqonda. gavvardi, CamoviTxove biWebSi, gadavixade
salaroSi da iqidan (warmogidgeniaT, ase swrafad!) mTavar sawyobSi gamiSves
Sarvlis misaRebad.
sawyobis gamgem cudi TvaliT daxeda Cems qaRaldebs. raRacas gamixa-
Tabalebs-meTqi. da marTlac, gadmomiRo erTi sandro kandelakis mosargi
raRac. mainc movitole, nikapTan amivida saqamre. es rad minda-meTqi! aba, me
naklebi zomisa ara maqvso. da bedad, am dros Semovida mTavari inJineri.
sawyobis gamgem raRac uxerxulad waiRo Sarvali ukan. mTavarma inJinerma
igrZno arasasiamovno ganwyobileba Cveni, _ ra ariso, ra xdeba aqao? avux-
seni. gamoarTva Sarvali sawyobis gamges. aswia maRla, _ eh, eh! ar gekadreba
Sen esao. alisas mainc ar eqneba saamiso zoma, Tavisi qalebis brigadisTvi-
so? daarekina alisasTan, maqvso, alisam. _ ahao _ gauxarda mTavar inJin-
ers. _ gavardio! gavvardi, sadac alisa muSaobda. momca alisam Cemi zoma. _
SigniTac xom qalis ramerumeebi ar gacviao? _ ugizgizebda Tvalebi.
me iqve gavnapirdi, Cavicvi, gamovedi. ise medga is Sarvali, TiTqos zed
Cems tanze SeekeraT mkeravebs. amoviwie jerac isev vargisi Ceqmebis yelebi
totebze, erT kviraSi TiTqmis axali daliandagebuli qurTukic viyide
samxedroebisgan, arayze. bewvis qudi mqonda, dabali, Tavze momjdari, mami-
daSvilma maCuqa TeTri yabalaxic. da axla warmoidgineT egre Sekruli
ocdasami wlis biWi, qurTukze magrad SemoWerili brtyeli qamriT. ra qar-
maRa unda SeakrTos is. Tavis daxrasac ki vukadrisobdi Tovlidan pirqarSi
mimavali diliT.
Sindis maRal joxs Tu daviWerdi xandaxan.
benzinSi garecxili Zveli Sarvali ucnaurad darbielda, gafaqizda. mar-
Talia, siZvelis Zafebi amoSloda aqa-iq, magram dedas is saTuTad hqonda
dauTovebuli da kamodSi Senaxuli gazafxulisTvis. gamaxsendeboda, rom
is Sarvali ido im kamodSi da raRac sikeTiT, sixaruliT amevseboda guli.
Cemi xelis Rones igrZnobda Sindis maRali joxi. raRac imediT miyurebd-
nen bolo xanebSi Sefiqrianebuli CxarTvebic.
(`patara biWi golgoTaze~, 1989)
·
`civi wvima~
gavida mama karis venaxSi. Caraza Signidan kutkari. midis. jer alubleb-
is Ziras gaiara Tavdaxrilma, mere vaSlisa, mere Sevida veeba kaklis qveS.
kaklis zros (Zirs) ori kaci ver Semouwvdens xelebs. jer mxolod sam
totad aris gayofili, mere is sami totic sam-samad mainc iyofa, adian maRla
da wvrili totebiT da xSiri brtyeli foTlebiT iseT veeba mwvane gum-
baTs qmnian, pawawina brWyvialebad Tu gamosWvivis Sig mzis sxivebi.
1645
kakalze Toxi hqonda miyudebuli mamas. aiRo is Toxi, gavida kaklis
qveSidanac, zemoT aris asasvleli, wyali unda gadmouSvas da venaxi morw-
yas. Sevida didi kexura vaSlis qveS da, _ Woot! Woot! _ moesma Wotis xma _
dRisiT, mzisiT. aixeda mamam, eZeba, eZeba, Woti mainc ver dainaxa. is iyo, gza
unda gaegrZelebina da isev, _ Woot! Woot! ufro gulmodgined daiwyo Tva-
liereba. vaSlis totebTan Robis iqiT mdgari Telis totebic aris gadm-
owvdili. uyurebs im Telis erT tots da icinis, icinis. mere daiZaxebs.
_ biWebo! biWebo!
misi biWebi am dros ezoSi ZaRls eTamaSebodnen, ufrosi _ kudiT gulaR-
ma mwoliares. ZaRli mainc xmas ar iRebda, piriqiT, TiTqos siamovnebda
kidec, TiTqos siciliTac ki akapunebs kbilebs. umcrosi biWi eCxubeboda
ufross, momeci kudi axla me, axla me vaTrio ZaRlio. mamis Zaxili rom
SemoesmaT, gaCerdnen.
_ biWebo, biWebo! _ isev iZaxda mama.
_ batono! batonoo!
_ Cqara! Cqara! aq modiTo!
biWebma ZaRls Tavi daanebes da gaiqcnen. ZaRli wamoxta, erTi gaiZagra,
tani daibertya da isic biWebs daedevna.
_ ra aris, mama, ra!
_ modiT, modiT! SexedeT!
miirbines biWebma, Tvali gaayoles mamis gaSveril TiTs da jer gaoce-
bulebma amoiZaxes, _ ee! mere sicili daiwyes, mere xarxari autydaT, mere
veRar gauZles fexze xarxars, balaxebSi gagordnen, gagorebulebic iyure-
bodnen maRla da xarxarebdnen, mucelze xelebs iWerdnen. naxa ZaRlma, biWe-
bi rom goraobdnen da isic gagorda, haerSi aTamaSebda fexebs.
gaiges am biWebis xarxari mezoblis biWebma, zogi saidan gadmoxta, zogi
saidan amoZvra.
_ SexedeT! SexedeT!
dainaxes imaTac Woti da mohyvnen isinic xarxars da gorvas.
gaigo dedam es xarxari da aliaqoTi, daagdo cocxi, isic gamoiqca, moir-
bina vaSlTan, iyureba maRla da isic icinis, icinis...
_ ra ambaviao, kacoo! _ papam. isic wamovida lurj winsafarze xelebis
wmendiT.
_ aixede, papa, aixedeo.
aixeda papam, iyura, iyura.
_ me verafers vxedavo.
_ Woti, papa, Woti! naxe, rogori TvalebiT iyurebao!!
1646
daZaba mzera papam, ufro daZaba da imasac sicili autyda.
_ eg maimunisa, egao! bartyia da imitom aris egeTi sasaciloo.
Telis xmel rokze patara Woti ijda. yurebi TagviviT hqonda acqvetili,
didi Tvalebi _ erTi maRla hqonda abrecili, meore dabla, pirs atokebda,
TiTqos kanfets wuwnis Cqar-Cqarao, waiRebda mowyvetiliviT famfala Tavs
ukan, zed beWebs Sua daidebda niskarts, isev moixedavda da axla meore Tvals
aabrunebda maRla, orive Tvals afaxulebda sasacilod, pirsac isev atoke-
bda Cqar-Cqara, TiTqos biWebs eubneboda:
_ aba, Tqvenc gaakeTeT egreo!
biWebi baZavdnen, magram kargad ver gamosdiodaT da isev goraobdnen
siciliT. dedac ki Camjdariyo balaxebSi.
uceb xmel roks goraxi moxvda. biWebi erTmaneTs abralebdnen, _ ara, Sen
esrole, ara, Seno. afrinda Woti da Sefrinda kaklis xSir foTlebSi. iqac
eZebes bevri, magram veRar i poves. Woti TiTqos Tavis saxlSi Sevida da
karebi moixura.
mamam Tqva:
_ morCa, damTavrda cirki, wagvivida masxarao.
papam ki es uTxra biWebs:
_ ra maimunebic Tqvena xarT, is maimunic eg Wotis bartyi iyo. dedas
budeSi sZinavs, eg onavari ki dafrinavs da damaimunobso.
magram cirki ar damTavrebula. biWebi sul amas cdilobdnen, beWebamde
mietanaT cxvirebi, Tvalebi kidev _ erTi maRla aebrunebinaT, meore dabla
daexaraT. uyurebdnen erTmaneTs da axla amaze icinodnen, bJirdebodnen
siciliT.
biWebis gacinebas ra unda! miT ufro _ Tuki TvalebSi SehyurebT maTi
Wkuis, gakvirvebisgan pirdaRebuli ZaRli.
`patara biWi golgoTaze~, 1989
`cisartyela~
I
erTi saaTis Semdeg, TviTmfrinavma rom daSveba daiwyo, isev mTebi amoCnd-
nen, magram es ukve yirimis mTebi iyo _ dablebi, SeyviTlebul-SexuWuWebuli,
daZenZil RrublebSi mimofantuli. Cems gverdiT somexi maswavlebeli ijda,
saxelurebs Cafrenoda da SemkrTali iZaxda: ai, axla, ai, axla SevexebiT
miwas da mZlavrad Segvaryevso, magram ise davmjdariyaviT, verc ki gav-
igeT.
qudi da sawvimari aviRe da karisken wavedi. karTan stiuardesa idga da
mgzavrebs kmayofilebis RimiliT acilebda. lamazi ar iyo, magram mimzidve-
li, jansaRi loyebi hqonda. didi xnis nacnobebiviT davemSvidobeT erTma-
neTs. trapi Cavirbine. Sejgufebul mgzavrebs gavSordi da mimovixede.
aerodromi mziT mziT iyo gabrwyinebuli, raRac minissaxuraviani sagne-
bi proJeqtorebiviT anaTebdnen, xmeli balaxi gaficxebuls hgavda, magram,
TbilisTan SedarebiT, mainc sagrZnoblad griloda.
Cemi Tanamgzavrebi jariskacebiviT damwkrivdnen da qalaqSi gasasv-
lelisaken wavidnen. formianma kacma mec damiZaxa _ wamodiTo. erTxel
kidev mimovixede da gavyevi. sabargo ganyofilebaSi Cemodani aviRe. aero-
dromis ukan, moedanze gavedi. iq avtobusebi da taqsebi idga, gamokruli iyo
moZraobis ganrigic. arc avtobusi maZlevda xels, arc vertmfreni _ ori
saaTi aq unda meyuryuta maT gasvlamde. isev taqsebTan mivedi.
mZRolebi iqve jgufad idgnen da lazRandarobdnen. ialtaSi vin midis-
meTqi, vikiTxe. Sua xnis msxvil-msxvil kacze mimiTiTes _ ai, isao. is kaci
kibrikis taras bulbas hgavda, sufTad aparsul kefaze patara yavisferi
bereti hqonda dakosebuli. Tqven midixarT-meTqi ialtaSi? ara, alupkaSi
mivdivar, magram iq ar unda gaviaroo? fasisa vkiTxe: rogoraa-meTqi mainc.
1650
oTxi kaci momyavs, TiTo sam-sam maneTado. Cemodani sabargulSi Cavde, sawvi-
mari da qudi ukana samzer minasTan mivyare da vuTxari:
_ sanam sxvac gamoCndebodes, me cotas gavivli aqeT.
mxedruli salami momca.
Cemdauneburad mec xeli avuRe.
_ patara varskvlaviani xar? _ mkiTxa RimiliT.
mivxvdi, ra patara varskvlavzedac mekiTxeboda, da Tavi davuqnie.
_ germanelebTanac xom ar gicekvia foqstroti?
_ vis ra daacadeT?!
_ nu wuxxar, Tqven amerikelebTan icekvebT, ramdensac inebebT.
_ amerika wyalgaRmaa, ra minda im siSores!
_ Zveli vinme Canxaro, _ da kidev erTxel amiRo xeli.
arafris yidva ar mindoda, magram mainc yvela farduls Camovuare, maR-
lac avedi, aeroportis mTavar SenobaSi. iq mSvenier bufets wavawydi. xiz-
ilaliani buterbrodi SevWame da erTi boTli ludi davayole. etyoba, me-
bufetem Sematyo, qarTveli rom viyavi, da raRac sazeimo ganwyobilebiT
gadmomca kapikianebisa da orkapikianebis grova. raki asea, bolomde zustni
viyoT-meTqi. is xurda gadavTvale. ludis fasi vikiTxe da gaSlili xelis-
guliT gavuwode _ kargad daTvaleT, vgoneb, SecdiT-meTqi. sabralos ori
kapiki daeklo. gawiTlda, didi bodiSi moixada. arafers, ras brZanebT-meT-
qi, da wamovedi.
Cemi mZRoli Turme ukve meZebda. muStari eSova da mere ra muStari! _
Tadarigis generali, meuRliTurT. meoTxe kacisTvis aRar daucdia.
_ nebas momcemT, wavide? _ hkiTxa generals.
_ wavediT! _ brZana generalma.
mZRoli saWes miujda, manqana daZra da gaiWima. ase, gaqvavebuliviT ijda
mTeli gza.
qalaqis is quCebi, romlebsac Cven mivcvebodiT, usaxuri iyo. arc Semog-
arens davuinteresebivar maincdamainc: erTmaneTSi gadaxlarTuliyvnen
maRali Zabvis anZebi da barakebiviT gaWimuli TeTri saxlebi. generali
xumrobda da sul imas vusmendi. misi meuRle imrizeboda _ ra araseriozu-
lad iqcevio. is ki ufro da ufro eSxSi Sedioda _ nikolozisdroindel
anekdotebs yveboda yirimSi Camosul damseneblebze. Cemi sadauroba rom
Seityo, mxarze megobrulad wamomiTaTuna xeli. TiTqos raRacas manugeSeb-
da _ eh-eh-eho. mere miTxra: erTi Tqveneburi amxanagi myavda, qarselaZe,
daiRupa sawyali, Zalian mamaci biWi iyoo. muStris TvaliT amxed-damxeda.
arc Sen unda iyo cudi ymawvili, me Zveli generali var da as nabijze suniT
1651
vgrZnob, piJons vxvdebi Tu kacur kacso.
mTebi daiwyo, wamowvima. Zalian Cveulebrivi, tyewvriliT Semosili gad-
amrgvalebuli mTebi iyo. wvimiTac _ uRimRamod wvimda, magram mainc mesia-
movna. iseTi simSvide vigrZeni, bavSvobisas rom vgrZnobdi xolme sxvagan
yofnis Semdeg Sinmibrunebuli. wiwvianma tyem vasilevis yirimuli peizaJi
gamaxsena _ oTxi maRali fiWvi rom dgas gorakze, qvemoT ki moCardauli
uremi midis, nawvimaria. es suraTi Zalian miyvarda pataraobisas, sawolis
Tavze mekida da yovel dila-saRamos vuyurebdi. me is axlac miyvars...
rom avivakeT, ca gafarTovda, horizontze burusiani zRva gamoisaxa. gen-
erali adgilze veRar isvenebda, yirimis omebis ambebs gviyveboda da im
adgils daeZebda, sadac kutuzovi TavSi daWres. bolos iqac mivediT. gzis
pirsave iyo, _ Taflisferi tufisa Tu marmarilos mTeli nageboba. memori-
aluri dafis qveS viRacebs yvavilebic ki daetovebinaT. generalma manqana
gaaCerebina da qudi moixada. ramdenjerme amoioxra, Tavi gadaaqnia.
mere kvlav wavediT.
aluSta, arteki, gurzufi, Sors mTa ai-petri, sul nacnobi da nacnobi sax-
elebi, yovel saxelTan dakavSirebiT _ sxva saxelebi, mogonebebi! da ise
gavida sami saaTi, araferi gamigia.
_ ai, aq maRla axvalT da mandvea is saxli, Tqven rom midixarT, _ miTxra
mZRolma da manqana gaaCera.
fuli gadavuxade, generals davemSvidobe da Camovedi. mZRolic Camovi-
da, sabarguli gaxsna, Cemodani momca, xeli amiwia, saWes miujda da manqana
daZra.
oc nabijzedac ar iqneboda wasuli, rom sawvimari da qudi gamaxsenda.
_ taqsi! taqsi!
es iyo da es. am ori sityvis amoZaxeba Zlivs movaswari, saxlis qims
moefara.
cota xans videqi da RimiliT vfiqrobdi, es ra damemarTa-meTqi. sawvima-
ri Zvirfasi ar iyo, arc qudi Rirda ramed, magram SeiZleba aq noembris
naxevramde davrCeniliyavi da maSin uTuod damWirdeboda.
Cemodani aviRe da viwro, sufTa trotuars gavyevi. patara moedanze
milicieli idga. mivedi da vuTxari, ase da ase damemarTa da rogor unda
moviqce-meTqi. Cveni ganyofileba ager im SenobaSia, moriges mimarTeT da
is dagexmarebaTo.
xidqveS gavedi da patara CixSi Sevuxvie, _ ganyofileba im Cixis bolos
iyo.
samorigeoSi ori kaci damxvda, erTi leitenati, meore _ serJanti. mowy-
1652
enilebi isxdnen da papiross abolebdnen. mivesalme da axla imaT movuyevi
Cemi gasaWiri.
_ manqanis nomeri Tu gaxsovT? _ mkiTxa leitenatma. axlaRa gamaxsenda,
manqanis nomris codna rom rames niSnavda.
_ ara, ar maxsovs, _ mivuge darcxvenilma. _ Tumca, moicaT...
simferopolSi, aeroportTan, CvenSi gavrcelebul nomrebs miCveulma
Tvalma uceb iniSna, rom aqauri nomrebi sxvanairad iwyeboda. raRac ??...
???...
_ ??? 01-52, mgoni es nomeri unda iyos.
_ namdvilad?
_ dabejiTebiT ar SemiZlia Tqma, ise ki...
esec movuyevi, rogor damamaxsovrda.
orives gaecina, leitenatsac da serJantsac.. mere leitenatma sadRac dareka,
raRacebi gamoikiTxa, yurmili dakida da miTxra:
_ manqana alupkisaa, jer ar dabrunebula garaJSi. wabrZandiT, moewyveT
da mere SemoiareT. SevecdebiT,gi povoT.
madloba gadavuxade, davemSvidobe da wamovedi. jer isev im adgilas
mivedi, sadac taqsma damtova, mere aRmarTs avyevi. aRmarTi mokirwyluli
iyo, qvafenili wvimas gadaerecxa. aqeTac da iqiTac didi xeebi idga, didi
xeebi da TeTri, patara sagarako saxlebi, saxlebi male gaTavda da erTiani
baRi daiwyo. erT veeba fiWvze Tunuqis firniSi iyo Camokidebuli _ baRi
ama da am saxlisaa da ucxo pirTa Sesvla akrZaluliao. fiWvebs Soris
nuSisa da zeTisxilis xeebi gabarduliyo. mTavar gzaze asfalti ego, gan-
Stoebebze ki aguris fxvnili moefinaT.
aRmarTs kibe mohyva. is kibec aviare da didi, svetebiani saxlis ezoSi
avedi. svetebqveS dawnuli saqanao savarZlebi idga, Sig xnieri qalebi da
kacebi isxdnen. ucxo rom daminaxes, Cemsken daiwyes yureba. saerTo salami
miveci da vikiTxe _ direqcia sad aris-meTqi. erTma melotma moxucma mimas-
wavla:
_ ager, patara SenobaSi.
wamodga, ramdenime safexurze Camovida da ufro zustad amixsna:
_ bolodan pirveli kari, xedavT, abrac aris kedelze.
TiTqmis mTlianad oqros kbilebi hqonda. madloba movaxsene da im pa-
tara Senobisaken wavedi.
direqtorma dasasvenebeli saxlebis muSakTaTvis damaxasiaTebeli en-
TuziazmiT mimiRo. meo, Tbilisis Zveli moyvaruli varo. bevri saerTo
nacnobi aRmogvaCnda. zogi maTganis aRnagoba gavixseneT, zogisa xma, karga
1653
gemrielad vicineT da saqmeze amis Semdeg gadavediT. administratori gam-
oiZaxa. mSvenieri TeTrxalaTiani qali gamocxadda.
_ gabarebT am Cems megobars da Tqven iciTo.
qalma alersiT gamiRima, wamomyeviTo, Cemodani aviRe da wavyevi.
oTaxi momca. moriges TeTreuli Semoatanina. keTili dasveneba misurva
da mokledSeWrili Tmis sworebiT wavida, odnav win waxrili, saqmiani nabije-
biT. oTaxi patara iyo. erTi sawoli idga, erTi karada da erTic magida.
samagierod, sanaxaoba iSleboda SesaniSnavi. mTeli qalaqi Canda, qalaqis
iqiT konservis yuTisfrad alaplapebuli zRva iyo. zRvaSi ori gemi idga.
erTidan kvamli adioda.
tanT gavixade, xel-piri davibane da dasasveneblad davweqi. logini grili
iyo, qloris sasiamovno suni asdioda. saaTnaxevris Semdeg avdeqi, xuTi
xdeboda. vicodi, rom am dros samxroba iwyeboda, cota vivarjiSe, civi wya-
li gadavivle, TeTri xalaTi da jaWvisferi puloveri Cavicvi da sasa-
diloSi wavedi.
sasadilos diasaxlisi kuTxeSi mdgari magidisaken wamiZRva. im magi-
dasTan erTi ymawvili qali ijda. samxreTels hgavda, Savi, swori Tma mxre-
bamde CamoSloda. diasaxlisma moridebiT mimarTa:
_ aelita, ara? Zvirfaso, Tu nebas momcemT, Tqvens magidasTan davsvam, _
da Cemze miuTiTa.
_ ra Tqma unda, ra Tqma unda! _ aCqarebiT amoiZaxa ymawvilma qalma da
kovzi Cais amouria.
me davjeqi da Cum-Cusmad davuwye TvalTvali. TeTri, fumfula Jaketi
ecva, marcxena xelze, iq, sadac samajurs mkeTeben, mamakacuri „vimpeli“ ekeTa.
mTeli yuradReba Cais Wiqaze hqonda gadatanili. uceb mudaris RimiliT
momibrunda:
_ Tqven lita damiZaxeT. ra ubedurebaa samsaruliani a-e-l-i-t-a. marto
pasportSi miweria es ocdaaTiani wlebis codva. Tqven ra gqviaT?
_ arc me var Tavisufali mag codvisagan.
_ mainc?
_ daviTi.
_ ra saocaria, ara? ramdeni davidovia ruseTSi. davidi ki iSviaTad
hqviaT. me momwons da-vid.
_ magram CvenSi ase ar gamoTqvamen. Tanac me daTos meZaxian.
_ datos?
_ ara, daTos.
iqve daviwyeT varjiSi, rom es sityva sworad warmoeTqva, da garkveul
1654
warmatebasac mivaRwieT.
saqarTveloze ucnauri warmodgena hqonda _ lamazi qali marto ver
gaivlis quCaSio.
_ lamazi qali _ ki! _ mivuge RimiliT.
imasac gaeRima da viTom sasxvaTaSorisod Tqva:
_ Tqveni qalebi iSviaTad arian lamazebi, biWebi ki TiTqmis yvelani.
avdeqiT da erTad wamovediT. Zalian rbilad da lamazad modioda, Se-
vamCnie, rom sxva magidebidan gviyurebdnen. kibeze is meloti moxuci Segvx-
vda, direqcia rom mimaswavla, dRemSvidobisao da mkiTxa:
_ rogor mogwonT, aqauroba?
_ Zalian momwons,_ mivuge me.
_ sasiamovnoa, sasiamovno.
rom gagvcda, da me da litam erTmaneTs SevxedeT da gagvecina.
_ mSvenieri moxucia, ara? _ mkiTxa litam.
_ sakmaod.
_ iciT, vin aris?
_ iseTi gvari damisaxela, saxtad davrCi.
_ xom CagibarebiaT magis raRaceebi?
_ universitetSi.
_ me saSualo skolaSi. ra arazustia xolme Cveni warmodgenebi, ara?
_ aba?
_ mwerali megona... eg sisulelea, bumberazi ki ara, Zalian harmoniuli
pirovneba. yvelas ase hgonia. Tqvenc mwerali xarT?
_ raRac maggvari.
_ ese igi, unda ijdeT da sul weroT?
_ mxolod dildilobiT.
_ mere ras gaakeTebT?
_ mere vixetialeb.
_ daaTvaliereT es baRi?
_ ara, axla gamovedi pirvelad.
_ mec pirvelad var, mec dilas Camovedi. axla xom saRamoa, xom Segvi-
Zlia wavideT ai iqiT, xeivnisake?
_ ra Tqma unda.
yvavilebis kvlebs gavcdiT da xeivanSi SevediT. es xeivani ki ara, garin-
debuli uRrani tye iyo. erTmaneTs Caxveodnen xavsiani muxebi, nekerCxlebi
da rcxilebi. aqa-iq SemoWril Camaval mzis sxivebze TvalismomWrelad
brwyinavdnen ablabudebi, yviTeli foTlebi da naperwklebiviT moriale
1655
qinqlebi. sadRac siRrmeSi SaSvebma atexes WaxWaxi. maTma WaxWaxma erTi bavS-
vuri gasarTobi gamaxsena. xelis zurgi tuCebze mivide da SeSfoTebul SaS-
vs gmovajavre. imwamsve mi pasuxes, _ aqa varTo. litas gaukvirda da aman
ufro wamaxalisa. kidev da kidev davuWaxWaxe. is SaSvebi xom gamomepasuxnen,
sxvebic ahyvnen. ramdenime sul axlos mofrinda. gakvirvebuli dameZebdnen.
aba ras mixvdebodnen, me rom viyavi!
_ sxva rameebis mibaZvac SegiZliaT! _ aRtacebuli TvalebiT Semomyurebda
lita.
_ zogierTebis.
_ mainc?
_ mtredebis, mwyrebis, kaWkaWebis, bayayebis.
_ aba, bayayebs mibaZeT!
_ bayayebi rom ar arian?
_ iqnebian sadme.
sicilisagan Tavi Sevikave da bayayebis gamojavreba vcade.
erTxans ase megona, Cavflavdi-meTqi, magram mere saqme gamosworda _
qvemodan namdvilma bayayma damiZaxa: vina xar, Seni naTqvami ver gavige, gaim-
eore, ra gindao. me gavumeore. is gabrazda: ras dudRuneb, nuTu ori sityvis
sworad warmoTqma ar SegiZliao. me isev Zveleburad ganvagrZe, maSin bayayma
erTi esRa Tqva: gadareuli xar, viRaca xaro, da gaCumda. bevri veZaxe, ma-
gram xma aRar amouRia.
_ ratom gaCumda? _ mkiTxa litam.
vuTxari, rac moxda.
patara bavSviviT akiskisda.
_ ra yofilxarT, RmerTo Cemo, _ iZaxda da gverdze gadaxrili maTva-
lierebda. _ gaWirvebisas Tqven magiTac ki SegiZliaT icxovroT. xom gamo-
dian xolme imitatorebi scenaze!
_ aba, aba!
moedaniviT raRac iyo _ dagvili, dasufTavebuli. litam xelebi gaSala,
Tan midioda da Tan nel-nela trialebda. uceb ise dabzrialda, Sxivili
momesma haerisa Tu miwis.
_ Tqven ufro zedgamoWrili yofilxarT scenisaTvis! balerina xarT?
_ ah, ara, ras ambobT! eqimi-kardiologi.
_ guls kurnavT? _ vkiTxe provincieli dardimandis kiloze.
_ gaaCnia pacients,_ aseve momigo imanac. Tan viTomc Sercxva, Tavi dax-
ara.
orivem gavicineT da gza ganvagrZeT.
1656
magram gza male mavTulxlarTma gadagviWra. iqiT sxva dasasvenebeli
saxli iyo. ukan gamovbrundiT da sasadilos maxloblad, Zelskamze Cam-
ovsxediT. litam fexi fexze gadaido, xelebi kefaze Semoiwyo da Rrmad
CaisunTqa.
_ me mouTmenlad veli transportis yovel siaxles. minda, male dadges
is dro, rodesac aT-TxuTmet wuTSi gadmofrindebi moskovidan. Tundac
ramdenjerme CaisunTqav am ucnaurad alersian haers da mere waxval.
_ eg uTuod iqneba, magram, visTvis iqneba, es aris sakiTxavi. Tumca... sad
muSaobs Tqveni meuRle?
davinaxe, rom gizgiza Savi Tvalebi nel-nela gaucivda da bolos mTlad
gaeyina. Sevcbundi _ xami viRaca ar vegono-meTqi da swrafad davumate:
_ fuliani Zeibi axlac axerxeben aseT rameebs (TiTqos mxolod amis
Tqma mdomebodes, da ara imis gageba, qmari hyavda, Tu ara).
_ ah! _ wamoiZaxa man.
me ki Cemi naTqvamis dazusteba ganvagrZe.
_ saqmosnebi, dReSi xom imdens akeTeben, rasac Cven TveSi, viRebT...
maSin xeli xelze damado, gamiRima da miTxra:
_ me qmari ara myavs. rac Seexeba saqmosnebs, modiT, es ramdenime dRe
mainc vicxovroT uimaTod, xom?
morCilebis niSnad xelebi avwie.
_ gnebdebiT!
_ dauSviT xelebi da es miTxariT: sabanao amindi gamova Tu ara xval?
_ gamova.
_ raze atyobT?
_ cxviri migrZnobs.
_ im simaRle cxviri gaqvT, SeiZleba marTalic iyoT.
_ aba ra!
kidev karga xans vilaparakeT aTasgvari abdaubda. mere avdeqiT da qalaq-
Si wavediT. qalaqi arc me menaxa da arc imas. TiTqmis yovel ase Tu ise
saintereso saxlTan vCerdebodiT da vmsjelobdiT, Rirda Tu ara im saxl-
Si cxovreba.
erT fardulSi pamidvris wvens yiddnen _ ai, ise, rogorc CvenTan wyals
yidian xolme. litas gauxarda. ginda Tu ara, Senc unda dalioo. Cems dReSi
ar damilevia-meTqi. miT umeteso, da ZaliT momaCeCa Wiqa. vsvamdiT da erT-
maneTs vuyurebdiT RimiliT. msxvili tuCebis zemoT muqi RinRli aCnda,
warbebi cisartyelebiviT sworad hqonda gadaxatuli.
_ Tqven rusi ara xarT, _ vuTxari uceb.
1657
_ arca var.
_ boSa xarT?
_ boSebs Cemnairi mrgvali saxe ara aqvT.
_ aba?
_ TaTari.
_ oho!
_ ra oho! jvarosnuli omis gagrZelebis survili xom ar dagebadaT?
Tavi davuqnie.
_ waagebT.
sicil-siciliT gavedi zRvasTan. ukve bneldeboda. portSi didi TeTri
gemebi idga. sadRac axlos „marinas“ ukravdnen. sanapiros kedelTan wyali
Wyapunobda. haeri mazuTisa da Tevzis suniT iyo gaJRenTili.
_ gavideT zRvaSi? _ vkiTxe litas da navebze vaniSne.
_ rogorc gindaT.
_ gavideT wyalqveSafrTebianiT.
bileTebi aviReT da pirss gavyeviT. navSi ori sxva ijda, oric Cven mive-
mateT. menavem Zrava CarTo da navis Semobruneba daiwyo. lita mxriT mom-
eyuda, me xeli movxvie, navi gasworda, magram xeli aRar CamomiRia. Tavi
mavRla hqonda aweuli, niavi Tmas uwewavda da misi surnelovani boloebi
saxeze meRitineboda. Cven win mjdari wyvili xan aRtacebisagan kioda, xan
SiSisagan; Cven ki Cumad visxediT. mxridan xeli maRla avwie da loyaze
movusvi, Tmis sworeba davuwye, ufro moxerxebulad momeyrdno da Tvalebi
daxuWa.
warmoudgenlad Cqara gavida oci wuTi.
_ kidev xom ar wavideT?
_ ara.
pirsze gadavxtiT da sanapiroze gavediT. is imsigane quCa sul savse iyo
moseirneebiT. moajirTan Camwkrivebul Zelskamebze moxucebi isxdnen da
kmayofili TvalebiT Sehyurebdnen amvlel-CamvlelT. amvlel-CamvlelSi
ki (asec velodi) axalgazrdobas Suaxnis xalxi sWarbobda. vinc iyvnen (gogo-
biWobas vgulisxmob), imaTac sasacilo, ganieri Sarvlebi da naoWasxmuli
yvavilebiani abreSumis kabebi ecvaT. zogierT metismetad Tavmomwone jeils
mkerdze „spidolac“ ekida, antena mTel sigrZeze hqonda aweuli da jazuri
musikiT tkbeboda. lita patarasaviT xelixelCakidebuli momyveboda, yve-
lafers amCnevda da yvelaferi axarebda.
farTo sanapiro rom gaTavda, terasebad dayofili gazonebi daiwyo.
terasebs qvemoT, zRvis piras, restorani iyo _ „priboi“. iqidan sicilisa da
1658
sacekvavo musikis xma amodioda.
_ xom ar gvenaxa ra aris es „priboi“?
litam mxrebi aiCeCa.
xis moryeuli kibe CaviareT da restoranSi SevediT.
garderobSi xnieri qali idga. RimiliT Segvegeba da guli daswyda, rom
araferi gvqonda gasaxdeli. maSin litam Jaketi SemoiZro da miawoda.
_ oo!_ aRtacebiT amoiZaxa moxucma qalma. _ danaSaulia aseTi mxrebis
damalva!
gamecina da litas mivxede. marTlac Zalian lamazi mxrebi hqonda _
frTxilad moxazuli, Txeli, saluqi, mZimed daweul mkerds zemoT aSkarad
etyoboda TiTqos mTrTolvare wvrili laviwis Zvlebi. orive xeli ram-
denjerme Camoisva Tmaze, kabac gaiswora da saxegabrwyinebuli gamomyva
gverdze.
darbazi mrgvali iyo. CrdiloeTiT, scenasaviT SemaRlebul adgilze,
musikosebi isxdnen. dabla sacekvao moedani iyo datovebuli. musikosebi
gatacebiT ukravdnen, arc mocekvaveebs undodaT CamorCena _ isinic Tavi-
anTneburad cdilobdnen, magram rogorRac ar gamosdiodaT; amas TviTonve
grZnobdnen da morcxvad eRimebodaT.
darbazSi carieli magida ar aRmoCnda. gareT gavediT, iq sjobda, morka-
luli aivani zed zRvis talRebze iyo gadamdgari. bedad viRac wyvilma
fuli gnadaixada da wavida. sufris alagebisaTvis aRar dagvicdia, boTle-
bi da Wiqebi cal mxareze mivwie, davsxediT. oficianti male movida. susti,
cxvirwawvetebuli, meocnebeTvalebiani gogona iyo. gaxarebuli Semogvyureb-
da da fanqars awvalebda.
_ stumrebi kavkasiidan, xom?
_ me Tavi davuqnie da vkiTxe _ riT SeeZloT esiamovnebinaT stumrebi-
saTvis.
swrafad CamoTvala: ramSteqsi, katleti, langeti da sxva amisTanani.
_ Rvino?
_ Rvino mxolod muskati da sabWoTa Sampanuri.
_ romels amjobinebT? _ vkiTxe litas.
_ qarTuli Rvinoebi ara gaqvT? _ miubrunda igi oficiants.
oficiangtma daircxvina _ qarTuli Rvinoebi ara hqondaT.
_ bulgaruli?
_ arc bulgaruli.
_ mogvitaneT koniaki! erTi boTli koniaki! _ wamoviZaxe me.
litas gaeRima da aman gadawyvita yvelaferi.
1659
gvSioda kidec. TiTo langeti SevWameT da mere saocrad msxvil muska-
tis yurZensa da somxur koniakze gadavediT. or-ori Wiqa koniaki rom dav-
lieT, sacekvaod wavediT. lita SesaniSnavad cekvavda. aman erTxel maTqmev-
ina _ namdvilad balerina xarT-meTqi.
gaecina da sayveduriT momigo:
_ aki giTxariT, eqimi var.
darbazSi myofni gviyurebdnen. gamovbrundiT da isev Cvens magidasTan
davsxediT. is iyo, Wiqebi Sevavse da viRac sqeli Zia movida _ Tqveni dama
sacekvaod gamomyveso. me litaze vaniSne _ TviTon Tu surs-meTqi! axla
litas miubrunda, Tan kidev ufro daitkbo qaluri RimiliT saxe. lita gahyva.
cota xans icekva da dabrunda.
_ Senze mkiTxa idiotma: qarTvelia da ra aris Senio.
_ mere ra uTxari
_ Seyvarebuli-meTqi! qmari xom gyavTo. qmaric myavs-meTqi. mereo. mere
eg Seyvarebulia-meTqi,gadairia idioti.
ise ubralod, siamovnebiT yveboda amas, vifiqre, es qali uTuod raRac
xaTabalas gadamkidebs-meTqi, magram aq amaze fiqris adgili ar iyo. Wiqa
Wiqas mivuWaxuneT da davlieT. im sqeli Zias magidis wevrebi xSir-xSirad
ixedebodnen Cvenken. litas ki erTxelac ar gauxedavs iqiT.
avdeqiT da erTxelac wavediT sacekvaod.
medole mogvewona orkestrantebs Soris. xeibari iyo (cal fexze pro-
Tezi hqonda), TavdaviwyebiT eZleoda melodias. SegvamCnia, Tvals rom
vadevnebdiT, da mTlad aiwyvita. Tan gvaniSnebda, naxeT, Tqveni gulisTvis
virjebi aseo.
cekva rom davamTavreT, oficianti gamoviZaxe da ori boTli Sampanuri
gavugzavne im medoles. sul vxedavdi _ rogor mivida oficianti, rogor
dauwyo boTlebi gverdze da rogor aniSna, ai, imaT gamogigzavneso. med-
olem Zalian gaixara. haerovani kocniTa da xelis maRla aqneviT gadagvix-
ada madloba da ufro umata sibejiTes. magram Cven meti aRar gvicekvia.
fuli gadavixade (Cveneburad), jer isedac xom dneboda oficianti, axla mT-
lad dadna, _ xSirad gvewvieT, kargi maspinZloba SegviZliao. megarderobe
qalsac miveci fuli, imanac zustad ase gviTxra; TviTon Caacva litas Jaketi,
gareT ukve civa da gacivdebiTo, da wamovediT.
erTi sityva ar uTqvams litas _ davTveri, an uux, Cems sicocxleSi amdeni
ar damileviao. mxrebze xeli movxvie da ise amoviyvane kibeze. erTxans zem-
zemoT viareT, gvsiamovnebda pirqari da civi, Cabnelebuli zRvis xmauri,
mere litam Tqva:
1660
_ ukve gviania, wavideT, Torem SeiZleba veRarc ki mivagnoT Cvens saxls.
gamovbrundiT. farTo sanapiroze xalxi SeTxelebuliyo. vinc iyvnen,
isinic Tav-TavianT Wias axarebdnen. mxrebze xelSemoxveuli vatare TiTq-
mis portamde. iq viwro quCaze avuxvieT. Semovabrune, Tavi gadavuwie da
kocna davuwye, raRac ucnauri, gaSterebuli RimiliT mnebdeboda. kidev erTx-
el gamielva fiqrma, es uTuod raime xaTabalas gadamkidebs-meTqi. magram
imave wams Cems Tavze gavbrazdi, ram gamalaCra-meTqi ase, da ufro Ronivrad
Semovxvie xelebi.
viRacebis sicili Semogvesma da wavediT. xmisamouReblad momyveboda,
xelze xels miWerda da xandaxan isev im gaSterebuli RimiliT miyurebda.
vkiTxe _ ras icinoda. sulac ar vicinio, moicao, da raRac xmas miayura.
Ramis frinvelebi iyvnen sadRac axlos. SeeSinda. momekra. gvegona, swori
gziT mivdiodiT (aRmarTic iyo da didi xeebiT daburuli baRic), magram
raRac kasrebis goras wavadeqiT, gagvecina da ukan davbrundiT. vicodiT,
arc aqeT iyo Cveni saxli, da mainc romeliRac viwro biliks davadeqiT. ise
bneloda, erTmaneTs Zlivs vxedavdiT.
_ gavideT aqedan, me ar SemiZlia, meSinia sibnelis.
cota ufro ganaTebul adgilas gavediT. patara mindoriviT raRac iyo.
xelSi aviyvane da ise davuwye kocna. TviTonac mexveoda da mkocnida. mere
frTxilad Cavawvine balaxebSi.
_ Jaketi, e, Jaketi, _ amoiZaxa siciliT, Jaketi SemoiZro, gverdze gadaagdo
da SiSveli mklavebiT mimizida.
roca wamovdeqiT da wamovediT erTi es mkiTxa:
_ uvargisi dedakaci var, ara?
rac me vuTxari ar daijera. nestiani qari qroda, sicivem aitana. Cqara
wavideTo. me iRliaSi Sevifare. ase viareT Cven saxlamde. ukve gvian iyo,
saxlSi yvelas eZina. ezos rikulebTan erTxelac vakoce. xvalamdis-meTqi, _
xelis aweviT davemSvidobe. raRac sawlurad SemomRima. xelis aweviTve
mi pasuxa,Cqari nabijiT aiara kibe da ukanmouxedavad Sevida sadarbazoSi.
me saxlSi ar Sevsulvar. im xeivans gavyevi, romelSic nasamxrevs viyav-
iT me da is. xeebis kenweroebze qari gadadioda. viare, sanam mavTulxlarTs
ar wavawydi. iqidan gamovbrundi. kibe avirbine, morige qals sulmouTqmelad
movubodiSe dagvianebis gamo. _ ara uSavso, _ mravalmniSvnelovnad gamiR-
ima im qalma. Cemi oTaxis kari gavaRe, gavixade, sawolze gulaRma gadavweqi
da xelebi TavqveS amoviwye.
ase CamZineboda.
1661
II
Svidis TxuTmet wuTze gameRviZa. oTaxSi uer isev bneloda. Tavi mi-
bruoda da gaurkvevel SeSfoTebas vgrZnobdi. mainc maSinve avdeqi. litasTan
gatarebuli saRamo sizmariviT mqonda CarCenili mexsierebaSi. mindoda
Tavidan ganmeorebuliyo yvelaferi, magram jer risi imedi unda mqonoda!
jer xom, albaT,, morigeebic ar iyvnen amdgari!
kari gavaRe da aivanze gavedi. bindSereuli haeri sveli cementis suniT
iyo gaJRenTili. SiSvel xel-fexze nestianma sicivem damkra. moewvima. baR-
Si xeebi afuyuli Savi frinvelebiviT idgnen. baRs qvemoT nisli Tu bindi
iyo gawolili. arc zRva moCanda, arc qalaqi. mxolod elnaTurebi bJutavdnen
sisveleSi, portis mxridan ki ismoda nawyvet-nawyveti signalebis xma.
siamovnebiT vivarjiSe im nestian haerze, mere civi wyliT davibane tani,
sportuli reituzi da baTinkebi Cavicvi, qurTuki aviRe da gareT gavedi.
gareT gaTenebuliyo. asfaltze damdgar tborebSi TeTrad irekleboda ca.
maxlobeli fardulidan morige qali modioda. wvimisagan dasvelebuli
wnuli skamebi daeyiravebina da axla Roxi mohqonda imaT gasabertyad.
gaukvirda, ase adre rogor adeqiT, wuxel xom gvian daiZinneTo.
me gavuRime da sul sxva rame vkiTxe:
_ ai, iq, im goris zemoTac cxovrobs xalxi?
_ ra Tqma unda.
_ ase adis gza?
_ ki.
joxi skamisTvis ar daurtyams. saaTi mkiTxa. Svids aTi aklda. batonebs
gaeRviZebaTo, da cocxs daswvda. cocxi gacveTili iyo da abuzRunda _ amiT
saqmis gakeTeba SeiZlebao?! aba, aba-meTqi, da wavedi. sanam nacnob xeivanSi
Sevidodi, sul aivnebisken viyurebodi, iqneb litasac adre gaeRviZa da dav-
inaxo-meTqi, magram aivnebi carieli iyo, fanjrebis siRrme civi SaveTis
STabeWdilebas tovebda.
xeivanSi haeri damZimebuliyo, dampali foTlebis mZafri suni idga. Cit-
ebs isev Tu eZinaT. xevSi gaCenili pawawina nakadulisa da aqa-iq Camovard-
nili msxvili wveTebis xma ismoda mxolod.
nakeTebi gzidan gadavedi da buCqnar ferdobze amaval sacalfexos avyevi.
qviSian adgilebs ara uWirda, Tixiani ki molinWyuli iyo. fexi micurdebo-
da, totebsa da balaxebs veWidebodi. mal-male vCerdebodi da aqeT-iqeT
vixedebodi. aqedan didi sivrce unda gamoCeniliyo, magram iseTi Rrublebi
da burusi iyo Camowolili, TiTqos qveyana erT kilometrze Tavdeboda.
ferdobis Tavze tafobi iyo. tafobis siRrmeSi, TeTrad SefeTqil rusul
1662
xatebSi, xalxi cxovrobda. aqeT mavTulze gabmuli venaxi iyo. venaxis piras
Savi xbo sZovda. totebCamoxleCil jeramTan viRac TeTrwvera moxuci
kombostos dabliTa foTlebs aclida da tomaraSi hyrida.
mivedi da gamolaparake. saqmisTvis Tavi ar gaunebebia, ise momiyva: wels
venaxebi Zalian gafuWda, rac gadarCa, isic axla fuWdeba; muskats kidev ara
uWirs, kabernem ki Tqveni Wiri waiRoo.
am laparakSi viyaviT da gamonapira qoxidan mosaxvevwakruli qaliS-
vili wamovida. ise modioda, megona, Zveli nacnobi iyo, movidoda da metyo-
da: ai SexedeT sad vxvdebiT erTmaneTso! cisferi didi Tvalebi da mrgva-
li TeTri saxe ucinoda. mamiseuli kaloSebis tyapatyupiT wavida. xuTi-
eqvsi nabiji rom gaiara, isev moixeda da isev gamicina.
_ Seni ra aris? _ vkiTxe moxucs.
_ Svili.
gamikvirda. moxuci xnieri Canda, gogo ki jer isev bavSvi iyo.
_ ramdeni wlisaa?
_ wlisa?
_ xo.
_ omis Semdeg daibada. ormocdaSvidSi. TxuTmetis gamodis, ara?
_ ki, TxuTmetis, Zalian kargi gogonaa.
_ ee, _ xeli Caiqnia moxucma.
tafobis iqiT amarTul gorisaken gasasvleli vkiTxe da wavedi. biliki
im qoxis win gadioda, sadac gogona Sevida. Ria fanjridan daminaxa. mosax-
vevi gadaiZro. me xeli avuwie salmisa da gamomSvidobebis niSnad, imanac
xeli amiwia sixaruliT, mere gaicina da kedels moefara.
aqeT da aqeT miwa ufro sveli iyo, buCqnaric xSirdeboda. davsveldi,
gavilumpe, magram mainc jiqur miviwevdi mwvervalisaken. iq rom avedi, TiTqos
didi miznisTvis mimeRwios, SvebiT amovisunTqe. gansakuTrebuli ki araferi
iyo, araferi Canda. mwvervals wvimiswveTebasxmuli vaciwvera mosdeboda;
zRvaze kvlav nisli iwva; mTebic RrublebSi iyo Semaluli; oriode buC-
qnariani goraki amoCriliyo im nislidan da Rrublebidan; zed saagarako
saxlebi idga; tafobSi xatebi bolavda. mainc karga xans videqi iq da xan
Semogarenze vfiqrobdi, xan litaze. „ra daerqmeva Cvens urTierTobas?
ocdaoTxi dRis Semdeg is moskovSi dabrundeba, me _ TbilisSi da amiT
damTavrdeba yvelaferi“?
magram sanam es moxdeboda, bevrjer SemeZlo misi naxva. cxris aTi wuTi
iyo. cxraze, albaT,, sasadiloSi gamovidoda. goridan sirbiliT Camovedi,
venaxic Cqari nabijiT gaviare (aRarc moxuci Canda sadme, aRarc misi qaliS-
1663
vili), da is iyo Cvens xeivanSi Sevedi, rom wvimamac dauSva.
axla ukve bevrs eRviZa. vestibulsa da derefnebSi borialobdnen. zogi
saabazano oTaxidan brundeboda, zogs tansacmeli mihqonda gasauToveblad.
miyurebdnen da ukvirdaT, ase rogor dasveldiT da gatalaxiandiTo. me
mxrebs viCeCdi da vuRimodi. isinic saTno RimiliT macilebdnen.
sveli samosi gavixade da magidas mivujeqi, _ raRac-raRaceebi Caviwere.
mere sufTa xalaT-Sarvali da fexsacmeli Cavicvi da sasadiloSi wavedi.
ise vRelavdi, TiTqos raRac Znel gamocdaze mivdiodi. kibesTan isev melo-
ti moxuci Semxvda (samkiTxvelodan gamovida or xnier mandilosanTan
erTad), xeli CamomarTva, gamicina Tavisi didebuli oqros kbilebiT da
gamomkiTxa:
_ sad iyaviT ise adre? me daginaxeT, wvimaSi rom modiodiT sveli, fexeb-
dasvrili.
_ aqauri Semogareni vnaxe.
_ kargia, Zalian kargi.
win isini gavuSvi da mere me Sevedi sasadilo darbazSi. Cveni magida
carieli iyo,. sxva magidebTan ki xalisianad purobdnen. meCveneboda, rom
yvelani me miyurebdnen; icodnen Cemi saqmeebi, Cemi fiqrebi. rac SeiZleba
mSvidad davikave Cemi adgili. sauzme mxolod erTi sulisTvis iyo motani-
li. oficianti qali rom movida (somexi iyo da, rogorc mezoblisaTvis,
cdilobda pativi eca), gavbede da vkiTxe _ Cemi TanamesufrisaTvis ratom
araferi mogitaniaT-meTqi. SeuZlod aris da Sin mivarTmevTo.
_ xSirad xdeba ase, axalCamosulebi cudad grZnoben Tavs pirvel or
dRes. xval kargad iqneba.
RmerTma inebos-meTqi. cota ram SevWame da wamovedi. erTxans karTan
videqi, iqneb fanjaraSi momekra Tvali, magram araferi gamovida. wvimda,
qalaqSi ver wavidodi, isev SigniT Sevbrundi. pirvel sarTulze erTi oTaxi
iyo, roiali da radiomimRebi idga. radiomimRebi CavrTe, ormocdameerTe
talRaze viRacis saviolino koncerti daviWire da imas vusmine karga xans.
amasobaSi wvimam gadaiRo. erTxel kidev SevaTvaliere fanjrebi da
qalaqSi wavedi _ qudsa da sawvimars mivakiTxe miliciis ganyofilebaSi.
samorigeoSi sxva leitenati damxvda, iman araferi icoda Cemi ambisa da
isev Tavidan momixda yvelafris moyola. am leitenatma sxvagan dareka,
mere vinme nataSa gamoiZaxa, raRaceebi gamohkiTxa da bolos miTxra _ wabr-
ZandiT livadiaSi, avtobusebi dadis, ikiTxavT taqso-motors, mixvalT sa-
dispetCeroSi da, Tu sadmea, iq unda iyos Tqveni sawvimari da qudio.
avtobusebi iqve axlos Cerdebodnen. livadiisac male movida. didi Wyle-
1664
ta iyo, magram mainc avedi. konduqtors vTxove, taqso-motoris garaJTan
rom viyoT, miTxariT-meTqi. oc wuTSi mivedi. Camovxti, quCa gadavWeri da
alayafSi Sevedi. galavanSemovlebuli veeba ezo „volgebiT“ iyo savse. zogi
ormoze idga da qveSidan SemkeTeblebi ukirkitebdnen.
erTi xelebis wmendiT momaval kacs SevekiTxe, sadistpeCero sad iqneba-
meTqi.
_ ager, aweria zed! _ miTxra ratomRac mwyralad.
Sevedi Tu ara, maSinve davinaxe Cemi sawvimari da qudi. oTaxis siRrmeSi
kaCxaze iyo Camokidebuli sacodavad. gamixarda, ase advilad rom aRmova-
Cine, da sawer magidasTan dazvinul qera qals vuTxari:
_ ukacravad, ai,is sawvimari da qudi Cemia, me damrCa guSin taqsSi.
_ mere? _ TavaRebliv waiduduna qalma.
_ ra aris saWiro, rom miviRo da wavide?
_ ar vici.
_ xom ar SegiZliaT miTxraT, vis ecodineba?
_ mTavar dispetCers hkiTxeT.
_ vin aris mTavari dispetCeri?
_ me ara var.
vifiqre, am qalis Tavs namdvilad raRac ambavia-meTqi da meore oTaxSi
mjdari kidev ufro sqeli qalisken wavedi.
_ ukacravad, Tqven xom ver metyviT, vin aris mTavari dispetCeri? _ ve-
kiTxebi mokrZalebiT.
_ me var.
_ iciT ra...
Tavidan movuyevi yvelaferi.
_ pasporti gaqvT?
_ diax maqvs.
maSin dawereT xelwerili.
_ ra xelwerili?!
_ nivTebi rom migaqvT.
_ kalami maTxoveT, Tu SeiZleba.
_ es kalami dawesebulebis ar aris, Cemia.
_ erT wamSi davwer da isev Tqveni iqneba.
_ me vmuSaob.
bedad viRac mZRoli Semovida da kalami iman maTxova. davjeqi da davw-
ere: me, amana da aman, waviRe sawvimari da qudi. xeli movawere da qaRaldi
win davude.
1665
cali Tvali gadaavlo, marcxena xeliT daWmuWna da kuTxisaken isrola.
_ CawereT mudmivi misamarTi, pasportis nomeri, vis mieraa gacemuli da
rodis.
isev daviwye wera, axla ukve braziT: me, amana da aman, waviRe Cemi nivTebi
(sawvimari _ ruxi, Cinuri, 50 zoma, qudi _ ruxi, Savwinwklebiani, 56 zoma),
romlebic damrCa taqsSi 1962 wlis 30 oqtombers, dRis sam saaTsa da 15
wuTze. mudmivad vcxovrob TbilisSi, zarzmis quCa ¹21-Si. myavs coli, erTi
bavSvi da sidedri. pasporti ¹161959 gacemulia 1956 wlis 20 dekembers, aTi
wlis vadiT, leninis raionis miliciis ganyofilebis mier. movawere xeli
da mivawode.
waikiTxa da isev daxia:
_ colis, bavSvis da sidedris moxsenieba ar aris saWiro.
mZRoli kalams ucdida. maSin Cemi piradobis mowmoba amoviRe, vaCvene
im qals da Tan moridebiT ganvumarte:
_ vgoneb, Cveni profesiis xalxma cota ram unda icodes, rogor iwereba
xelwerilebi da aseTi raRaceebi.
swrafad wamodga, meore oTaxSi gavida, sawvimari da qudi momitana da
sabralobeli RimiliT miTxra:
_ gvapatieT. amdeni saqmeebiT, xom iciT.
Semebrala, gavuRime, araferia-meTqi da swrafad daviwye mesame xelwer-
ilis wera.
_ ar gindaT, araa saWiro.
me mainc davwere da davtove. sanam wamovidodi, fexze idga.
Cem gverdiT momavalma mZRolma kalami guljibeSi Caido da RimiliT
miTxra:
_ dRes katkac eCxuba.
katka romelia?
_ dispetCeri, aqeT oTaxSi rom zis.
_ raze?
_ katkas qmari dadis xolme magasTan.
_ oho!
_ ara, ise ki ara! _ gaecina mZRols. _ katka rom simTvralisTvis aiklebs,
magasTan midis xolme sakonsultaciod.
_ mere?
_ mere eg katkas gamoiZaxebs da... xom ici, ras niSnavs qali qalis ufro-
si.
_ oo!..
1666
SeTqmulebiviT gavuRimeT me da im mZRolma erTmaneTs da quCaSi gam-
ovediT. avtobusebis gaCerebsaTan yoreze Camovjeqi. mzem gamoanaTa. Zalian
sasiamovno mze iyo _ sufTa, sufTa, oqrosferi. mTebze daxorebuli Rrublebi
erTmaneTSi areuliyvnen da maRla-maRla iwevdnen. alag-alag mTis Txeme-
bic gamoCnda. tyes im Txemebamde ver mieRwia,ti piuri alpuri zona iwyebo-
da. iq axla... iq, albaT,, axla saocari siwynarea. Semxmar balaxebze wvimis
wveTebia dakidebuli. mijdebi sadme exSi, gayuCdebi xvlikiviT da datkbebi
am siwynariT. magram ra RvTis risxva iyo Cems Tavs! ise mindoda litas
naxva (gansakuTrebiT am mzeSi), wamiT aRar mindoda sxva rameze fiqri.
avtobusSi asvlisas saaTs davxede. Tormeti iyo. sadilobamde kidev
ori saaTi rCeboda. jer vifiqre, qalaqSi gavivli-meTqi. mere isev Sin asv-
la vamjobine _ iqneb sadme litasTvis damekra Tvali.
magram amjeradac amaod Sevyurebdi aivnebsa da fanjrebs. erTma dams-
venebelma veeba Savi senbernaruli ZaRli Camoatara. Tvali ver movwyvite,
iseTi didebuli ZaRli iyo. patrons gamovelaparake. jer mxolod cxra
Tvis ariso, _ momigo siamayiT. TeZos Tavamde ki swvdeboda! isini TavianTi
gziT wavidnen, me Sin avedi. oTaxSi haeri daxuTuliyo, kari gavaRe, aivanze
gavedi, mere wignic gavitane. wnul taxtze wamovweqi, kiTxva daviwye, cota
xans vikiTxe da CavTvlime. megona, wamiRo saRaTas Zilma da eg aris-meTqi,
naxevari saaTi ki mZineboda. isev wigni aviRe. rogorc iqna, oric gaxda,
xalxma sasadilosken daiwyo dena. oci wuTi kidev vijeqi da viTmendi, mere
mec wavedi. Cvens magidasTan isev aravin ijda, sufra amjeradac mxolod
erTi kacisTvis iyo gaSlili...
somex oficiants Sevebrale, win damijda da Tbilisisa da erevnis Se-
darebas mohyva. magram imasac diasaxlisma dauZaxa, gaiqca da SoridanRa
maniSna, bodiSi, rom veRar vbrundebio.
mec male avdeqi, Sin aRar Sevsulvar, sasadilodanve qalaqisken daveSvi,
sanapiroze gasuls gamaxsenda sabanao trusi... rom wamomeRo, vibanavebdi.
magram iqve wamomewia meore azri _ viyidi-meTqi. pirvelsave maRaziaSi
aRmoaCndaT, viyide da plaJze Cavedi.
areuli dRis miuxedavad (mze xan gamoanaTebda, xan RrublebSi miimale-
boda) plaJze bevri xalxi iyo. zRvas grZeli, daxveul-daxveuli talRebi
mohqonda da napirze isroda. aTiode metris manZilze cota SemRvreuli
iyo, SigniT da SigniT momwavnod kamkamebda.
tanT gavixade, sabanao trusi Cavicvi da svel silaze gavedi. vgrZnobdi,
rogor ganvsxvavdebodi sxvebisagan _ maRali, gamxdari, mzemoukidebeli.
talRas peSviT davwvdi, sveli xelebiT mkerdi da xel-fexi davizile. uceb
1667
gavqandi, gadavvardi. oriode wuTis Semdeg sasiamovnodac ki momeCvena grili,
grili wyali. droSebs mivuaxlovdi. iq gulaRma davweqi da ase viyavi kar-
ga xans. mere gulTan Cxvleta vigrZeni, gamovedi, silaze davjeqi da mzes
miveficxe.
Cems marcxniv patara gogona da biWi TamaSobdnen. dedac iqve iwva _
SavTmiani, sqeli, mkvrivi qali _ da mal-male gamosZaxebda xolme: wynarad,
bavSvebo, aq, Tqvens garda, sxvebic arian, nu awuxebT damsveneblebso. mar-
jvniv ki karts TamaSobdnen qalebi da kacebi. vinc darCeboda, mosWidebdnen
xelebSi da fexebSi, gaaqanebdnen da zRvaSi gadaagdebdnen. jer isev sveli
viyavi, rom erTi axalgazrda qali darCa. wamoxta da gaqceva daapira, ma-
gram ZonZroxa kacma daiWira, xelebi yelze Semoxvia da ukan gadmoaqcia.
qali icinoda, datikul fexebs asavsavebda. maSin im fexebSi waswvdnen, ZiZgil-
ZiZgilSi lifidan marjvena ZuZu gamouvarda. TeTrad amoeburTa garu-
jul tanze. yvelani Secbundnen. ZonZroxa kacma xelebic ki SeuSva. qalma
wamoiwia, ZuZu saswrafod Semala lifqveS. egona, amiT damTavrdeboda yve-
laferi, magram ZonZroxa kaci isev eca xelebSi, fexebSi CaWidebulebmac
gaswies, wyalTan miarbenines, gaaqnies da gadaagdes. rom amoyvinTa da na-
pirisken wamovida siciliT, vnaxeT, rom ZuZu isev dasxltomoda lifidan.
viRac-viRacebi xarxariT iSverdnen misken xelebs. axlaRa mixvda, rac mox-
da. mibrunda, lifi gaiswora da mere bavSviviT dagveWyana.
me avdeqi da isev Sevcure. axla ukve karga manZilze wavedi. roca davi-
Rale, gulaRma amovbrundi, Tvalebi davxuWe da dasveneba daviwye. katarRis
dagdagi Semomesma. sul axlos modioda. qimze qalebi idgnen da xelebs
miqnevdnen. viRacam damiZaxa kidec: _ napirze, napirze sjobia, gandegiloo. _
Sen gelodebodi-meTqi, _ davuZaxe me. _ napirze, napirzeo, _ isev esRa momes-
ma da „rioritas“ xmebma gadauara yvela sxva xmas. cota xansac viyavi iq da
mere gamovbrundi. uceb brtyel-brtyeli, brWyviala wvima wamovida. davi-
naxe, rogor aiSala xalxi napirze da rogor SeiyuJnen qolgebisa da far-
dulebis qveS. mTeli ZaliT movusvi, rom qvebze dayrili tansacmeli ar
damsveleboda, magram mezobel bavSvebs ezrunaT Cemze, qolgis qveS Seet-
anaT. jer napirze ar viyavi gasuli, rom gamoiqcnen da ZaxiliT Semomegeb-
nen, _ Tqveni tansacmeli Cven gvaqvso. madloba gadavuxade. Sevaqe (ho, wvi-
mam ucebve gadaiRo) da menayinem rom Camoiara, „eskimoebi“ vuyide maTac da
maT dedasac. dedam minazebuli xmiTa da siciliT mxolod es amoiZaxa: _
„oo!“ mere gamokiTxva damiwyo: sadauri viyavi, ra merqva da sxva aseTebi.
Cems yovel pasuxs TavSekavebuli aRtacebiT xvdeboda, _ „ras brZanebT“,
anda „nuTu marTlao“. TviTon kieveli aRmoCnda. Cemi qmari maRaziis gamgeao,
1668
_ da gaicina. roca movdiodi misamarTic momca: Tqven aq marto xarT da, Tu
rame dagWireT, nu mogeridebaT, momakiTxeTo.
qalaqSi mocementebuli farTo kibiT avedi. wignebis kioskTan videqi,
xelSi gazeTSi gaxveuli trusi meWira da vfiqrobdi _ saiT wavsuliyavi.
bolos portisken wavedi. iseT gunebaze viyavi, TiTqos matarebelze damgvi-
anebodes da win mTeli ocdaoTxi saaTi mqondes ucxo qalaqSi sayialod.
Sevdiodi maRaziebSi, vaTvalierebdi suraTebs da wignebs. fostamtis gver-
dze fexsacmlis gasawmendad davjeqi. fexsacmlis mwmendavs TeTri wveri
mtkavelze Camozrdoda. ise, sasxvaTaSorisod vkiTxe: Cexovi xom ar gaxs-
ovT-meTqi. rogor ar maxsovs, Cexovi yvelas axsovso.
_ vin yvelas?
_ Zvel biWebs.
am „Zvel biWebze“ gamecina da gamokiTxva davuwye: _ mainc rogor gaxs-
ovT, rogori kaci iyo-meTqi.
_ rogori da... xom naxeT misi saxli? Cvenc iqve vcxovrobdiT. cota
zemoT, anikuSkinebi da Cven, lobovebi. Camodiodnen sxvadasxvagvari batonebi
_ gorki, Saliapini, moskoveli artistebi. me patara viyavi, Svidi-rva wlis...
ukve vicodi, rom Txzavda. Cexovma xom Tavisi saxli xriok gorakze aiSe-
na, yvelasagan gancalkevebiT? magram mainc siamovnebiT vusmendi.
_ me ra mesmoda, vin iyo Cexovi! Cemi ufrosi da da misi amxanagebi ki
dasxdebodnen maxlobel borcvze da mTeli dRe uTvalTvalebdnen. anton
pavles Ze baRSi muSaobda, isini ki isxdnen da uTvalTvalebdnen. erTxel
muceli amtkivda... erTxel muceli amtkivda da dedam anton pavles ZesTan
wamiyvana. SevediT Tu ara saxlSi, maSinve damiamda. anton pavles Zem mainc
gamsinja, mucelze gamiRitina, gamicina da mere wveTebic damalevina. maRali
kaci iyo, wynari, boxxmiani. gogoebi sul SuriT dawydnen. xom ici gogoebi!..
fuli gadavixade da isev portisken wavexete. im TeTrwveras laparak-
laparakSi ise gaeprialebina Cemi fexsacmeli, quCaSi rom davxede, guli
gamiskda. skverSi gadavedi, aguris fxvnils ramdenjerme gavkari da Cems
Wkuaze davayene. skveris siRrmeSi cisferi pavilioni iyo. Sevedi. qarTuli
Rvinoebi aRmoaCndaT. erTi boTli „gurjaani“ movatanine da nel-nela
daviwye sma. imden xans vsvamdi, oficianti gadairia. ramdenjerme mivida
mebufete qalTan da Cemze raRac CasCurCula. mebufetec mwyralad gadmomxe-
davda xolme, magram TqmiT arc imas uTqvams araferi.
roca, bolos da bolos, wamovedi, ukve mze Cadioda. mTvrali ar viyavi,
magram saamo moTenTilobas vgrZnobdi, yvelaferi melamazeboda. yvela
nazad miyvarda. mindoda TviT im bebrebsac ki mivferebodi, Zelskamebze
1669
rom isxdnen da sabralobeli gamometyvelebiT adevnebdnen Tvalyurs, al-
baT,, drois ulmobel svlas.
portSi baqnis bileTi aviRe da navmisadgomze gavedi. didi gemebidan
marto „afxazeTi“ idga, msxvili bagirebiT iyo dabmuli veeba rkinis bojge-
bze da Zlivs SesamCnevad irweoda. trapTan mezRvauri idga da zeviT aravis
uSvebda. arc vapirebdi asvlas. molze meankeseni isxdnen da imaTken wavedi.
oTxni iyvnen. gafacicebuli dascqerodnen mwvane wyalze molivlive wi-
Tel tivtivebs. erTi saTno saxis moxuci momewona. gverdiT davucucqdi.
sami ankesi hqonda. erTi me vTxove. siamovnebis RimiliT momawoda, swored
is, romelic xelSi eWira. mTeli ori saaTi viTevzave. xuTi cali daviWire,
cidis sigrZe karCxanebi, moxuci ar iRebda. Sen daiWire, sul Seni unda iyoso,
magram me rad mindoda? maSin miTxra. xval modiT aq, portSi, oTx saaTze,
katarRiT wavalT kefalis saWerad, araferi ar gindaT, ankesebi da Wiayele-
bi me meqnebao.
qalaqis es ubani restornebiTa da kafeebiT iyo savse. axla, SeRamebulze,
sxva yvelaferi rom wynardeboda, isini iRviZebdnen da xmaurobdnen. sul
ufro mkveTrad da mkveTrad ismoda sacekvao musikisa da yayanis xma. vxe-
davdi mocekvaveebsac, magram arafrisken ar gauwevia guls. viwro, Cabnele-
bul Cixs avyevi, mTavar gzaze avedi, troleibusSi Cavjeqi da Sinisken wav-
jayjaydi. magram Sin ar Sevsulvar. baRSi, didi muxis qveS, Zelskamze wam-
ovweqi. ase viyavi didxans. haeri ar iZvroda, muxis foTlebi Savad gaSeSe-
buliyvnen vardisfer caze. papiross papirosze vwevdi da araferze ar
vfiqrobdi. meCveneboda, rom RrublebSi viweqi da im Rrublebs mivqondi
sadRac ucnobi mxareebisaken. vgrZnobdi, rogor viclebodi raRac zedmeti-
sagan. rogor eSveboda Cemi daWimuli nervebi.
bolos SenobaSi zedized Caqra sinaTleebi, yvelani iZinebdnen. mec wam-
ovjeqi. Semcivnoda. ramdenime mkveTri moZraoba gavakeTe gasaxureblad.
mere kibeze avedi. vestibulSi, gasaRebs rom viRebdi, morige qalma mkiTxa:
_ kidev dalieT?
me gameRima da araferi vupasuxe. gverdiT patara gogona ejda, Zil-
moreuli kenkavda yurZens. mivwvdi, mtevans marcvali gamovacale da Sori-
dan gasrolili Sevigde pirSi. gogonas gaeRima da miTxra:
_ aba kidev!
me kidev movwyvite marcvali da ufro Soridan visrole pirSi.
gogona mTlad gamofxizlda. dedamissac ecineboda.
_ aba kidev!
_ axla Sen.
1670
paWua cxvirze xeli davaWire da wamovedi. sawer magidaze furclebi
mqonda gaSlili. erTi furceli dilandeli naweriT iyo savse. aviRe kiTx-
va daviwye, saZaglobad momeCvena. davWmuWne, davxie, naxevebi kalTaSi Cavyare
da axal furcelze daviwye: „patara gogonas Zili ereoda da, rom ar CasZine-
boda, yurZnis mtevans kenkavda“... mTeli sami saaTi vwere sevdian fantazias
gayolilma. vicodi, axlac sisuleleebs vCmaxavdi, magram mainc vwerdi. roca
sabolood ganmuxtulad vigrZeni Tavi, davweqi da ise ganvagrZe fiqri: ma-
gram es ukve fiqri aRar iyo. amas sizmrebi ufro eTqmoda.
III
imden xans mZineboda, mze damdgomoda Tavze. megona, iwvoda qveyana, ma-
gram, aivanze rom gavedi, sasiamovno sigrile damxvda. vvarjiSobdi da sak-
uTar Tavs vlanZRavdi: „ra iyo, is ra ambavi daiwie guSin?! riT ver mieCvie
namdvili saxelebi daarqva sagnebsa da movlenebs?! sircxvili ar aris, meoce
saukunis samocian wlebSi, viRac SemTxveviT gadayril qalTan gatarebulma
saRamom ase aacuncrukos Seni xnis mamakaci?!“
TiTqos xel-fexis gamZafrebuli qneva unda damxmareboda am usiamovno
fiqrebis gandevnaSi. da damexmara kidec. rom vibanave, piri gavi parse da
TeTri, gaspetakebuli perangi Cavicvi, ukve sxva viyavi. Tavs ise vgrZnobdi,
TiTqos didi xnis avadmyofobis Semdeg pirvelad gavdiodi qalaqSi.
Cveni korpusis win, ezoSi, badmintons TamaSobdnen wiTladTmaSeRebili
Sua xnis qali da welzemoT gaSiSvlebuli mrisxane mamakci. etyoboda, ma-
makacs Zalian siamovnebda Tavisi kargad ganviTarebuli muskulaturis
gamoCena. bade ar hqondaT gaWimuli, arc moedani iyo daxazuli, ubralod,
vis ra moxdenilobiT SeeZlo, ise awodebda volans. vuyurebdi da meRime-
boda. qalma ramdenjerme zedized aacdina Cogani. bolos volani Cemken
gadmovarda. qali ymawviluri kiskisiT gamoiqca, daminaxa, volans rom davwv-
di da misken waviRe, SeCerda, uceb amaTvaliera da Cogani RimiliT gamomi-
woda.
_ gindaT, iTamaSeT Cems magivrad!
_ o, ara, ras brZanebT.
_ iTamaSeT, iTamaSeT!
ise gulwrfelad mTxovda, isRa damrCenoda, partniorze meniSnebina, is
ras ityvis-meTqi.
_ iis? daviRale vitia. am axalgazrdas eTamaSe! _ miubrunda mamakacs.
Cogani gadmomca, xelebi kefisken waiRo, Tma gaiswora da doinjSemoyrilma
daixia ukan.
1671
„vitiam“ araferi Tqva, raRac mtrulad ki gamomxeda. maSin Cogani movi-
marjve da volani wynarad, maRla-maRla gavgzavne misken. Zlieri dartymiT
gamoabruna ukan.
„ratom brazobs?“ _ gavifiqre da mec mometebuli ZaliT moviqnie Cogani.
kidev ufro swrafad miviRe. aq ukve iZulebuli gavxvdi, aRar CamovrCeno-
di. mTeli wuTi ZirsdauSveblad vaxazvineT volans haeri. mere me Cogani
amicda da Zlivs Sevikave Tavi, rom ar davcemuliyavi. „vitias“ mSvidad gaeRima,
me gavwiTldi. volans davwvdi da dablidanve gavgzavne, rom vimarTebodi,
ukanve miviRe. Sevxti, mTeli ZaliT davartyi maRlidan. „vitiam“ ukan-ukan
gairbina ramdenime nabiji, gazonis kides wamosdo fexi, Sebarbacda da
yvavilebSi Cajda. me misaSveleblad gaviqeci, xeli gavuwode. misaSvele-
blad morboda wiTladTmaSeRebili qalic.
_ xom araferi getkina? _ ekiTxeboda RimiliT.
_ ara, ara!
magram „vitia“ ise Relavda, TamaSis damTavreba vamjobine. movibodiSe,
Cogani patrons davubrune, didi madloba gadavuxade da samkiTxvelosken
wavedi.
samkiTxvelo sasadilos qveS iyo. cxra saaTi gaxdeboda Tu ara, yvelani
iqiT mieSurebodnen. zogs gazeTebic ainteresebda, magram umetesoba wer-
ilebs eloda: _ fostalions Tu viRac gogonas iq mohqonda dasasvenebeli
saxlis mTeli fosta.
me werils ar velodi. gazeTebi gadavaTvaliere, Taroebze Camwkrive-
bul wignebs Camovuare, axali Jurnalebi gavsinje da udardeli ga-
mometyvelebiT avedi maRla.
lita magidasTan ijda. TeTri CesuCis moklesaxeloebiani kaba ecva, Savi
laplapa Tma win wamosweoda. rogorc ki Sevedi, maSinve SemamCnia, magram
Tavi ise daiWira, TiTqos ver daminaxa. daixara. lamazad momarjvebuli
dana-CangliT sauzmes Caukirkita.
magidasTan Zalian axlos mivedi da skami, gangeb, xmauriT gamovwie. raRa
unda eqna? amomxeda. Tvalebis isedac grZeli Wrili lurji saRebaviT kidev
ufro daegrZelebina. gulmodgined SeRebil tuCebzec lurji Tu iasamnis-
feri gadahkvroda. momeCvena, rom isic didi xnis avadmyofobisSemdeg pirve-
lad gamosuls hgavda. dila mSvidobisa vusurve. gamiRima, Tavi damiqnia.
davjeqi da sauzmis arCevani daviwye. lita Cemken ar ixedeboda. cdilobda
lamazad, uxmaurod gaerCia Semwvari Tevzi.
me vkiTxe:
_ kvlav martoni varT am magidasTan?
1672
TiTqos gvian, Zalian gvian mimxvdariyos Cemi sityvebis azrs, amomxeda,
mxrebi aiCeCa da isev Tavi daxara.
mec TevziT daviwye. gavxedavdi xolme da davakvirdebodi, aba, ra guneba-
zea-meTqi, magram raRac Sinagani daZabulobis meti veraferi Sevatye. xuT
wuTs mainc viTmine da bolos vkiTxe:
_ dRes xom kargada xar?
_ ara miSavs.
_ ase icis Turme zRvam pirvel or dRes.
qvemodan gamomxeda, mware ironia Caudga TvalebSi da TiTqos TavisTvis
Cailaparaka:
_ ki, ase icis.
meti araferi gviTqvams. „an ki ra unda vTqvaT aq?!“ _ vimarTlebdi Tavs.
kibeze rom CavdiodiT, viRac xnierma qalma gaaCera da maslaaTi gauba.
erTi gavxede, _ lita Tavazianad iRimeboda. mere salonSi Sevedi da radi-
omimRebs mivujeqi. amjerad mocarts gadmoscemdnen ormocdameerTe tal-
Raze. tembri davazuste da kefiT kedels miveyude. litac Semovida, kuTxeSi
midgmul savarZelSi Cajda. idayvebiT samklaveebs daeyrdno, xelebi Seatyupa,
zed nikapi Camodo da ase damiwyo yureba. iseTi daJinebiT miyurebda, si-
cili wamskda. magram Cems sicils odnavadac ar umoqmedia masze. wynarad,
Tanabrad sunTqavda. Tvalebi xan gaunaTdeboda, xan Caumuqdeboda. uceb
mkiTxa:
_ miTxari, gana Sen vaterloosTan ar mogkles rvaas TxuTmet wels?
am sityvebma, cota ar iyos, SemakrTes. magram, sanam me mivugebdi rames,
wamodga, gamiRima da damamSvida:
_ ase ekiTxeboda amas winaT erTi gogona biWs. wavideT sabanaod, avto-
busi movida.
radiomimRebi gamovrTe da ukan gavyevi. xelebi rogorRac grZlad hqon-
da CaSvebuli. orjer momibrunda da RimiliT mkiTxa:
_ xom ginda sabanaod wasvla? xom ginda?
ra Tqma unda-meTqi.
avtobusTan erTmaneTs davSordiT da Cven-Cveni korpusisaken wavediT
sabanao tansacmlis wamosaRebad. me xuTi wuTic ar damWirvebia, litas ki
bare TxuTmeti wuTi Seagvianda. is iyo, mZRolma kari moixura da Tqva,
wavediTo, rom kibe Camoirbina. mxarze ujra-ujra moxatuli CanTa hqonda
Camokidebuli. xeliT gvaniSnebda, daicadeTo. yvelani imas uyurebdnen. Cems
win ori Suaxnis mandilosani ijda. erTma Tqva:
_ rogor momwons, rom icode!
1673
_ lamazi gogoa, _ daumowma meorem, mere tuCebi yurTan miutana da raRac
uCurCula.
velodi, rom ai, sadacaa, erT-erTi maTgani Cemken moixedavs meTqi, magram
arc erTs ar mouxedavs. is vinc pirvelad Tqva, momwonso, raRaciT gakvirve-
buli darCa. mere kars miaCerdnen.
mZRolma kari gaaRo, awiTlebuli, Tvalebagizgizebuli lita amouSva da
manqana daZra. es manqana Cveni dasasvenebeli saxlis iyo, TiTqmis sul erTi
da igive xalxi dahyavda plaJze da mgzavrebi Sig Zalian Tavisuflad
grZnobdnen Tavs. litas wina rigSi mamakacma dauTmo adgili. lita uarob-
da, mec gamomxeda mudarisa da patiebis TxovniT, magram mamakaci ar moeSva
da iZulebuli gaxda, damjdariyo. CanTa gverdze moidga, orive xeliT gais-
wora Tma.
gzaze mamakaci raRacas yveboda, lita icinoda, avtobusi rom gaCerda da
plaJze Casasvlel grZel kibes CavyeviT, wamovewie da mxariT odnav wam-
ovede mxarze. Subli Seikra da viTom SemomibRvira, magram TvalebSi mainc
sixarulis naperwklebi ucimcimebda. Sua kibeze Sedga, melanqoliuri ga-
mometyveleba miiRo.
_ me daxurul plaJze mivdivar, _ Tqva da Tavi ficris meserisken gada-
iqnia.
_ rogorc geneboT! _ daveTanxme RimiliT.
oriode nabiji ukan-ukan gaiara, xeli safeTqelTan miitana da TiTebi
damiqnia gamomSvidobebis niSnad. saxtaddarCenili videqi da xmas veRar
viRebdi. sadRac kidev mqonda imedi, mobrundeboda da ityoda, wavediT, vix-
umreo. alayafTan marTlac mobrunda:
_ pirvels rom xuTi daakldeba, aq viqnebi! _ damiZaxa RimiliT da raRac
gamomwvevi gamometyvelebiT, kidev erTxel aswia xeli damSidobebis niS-
nad da alayafs moefara.
erTi piroba vifiqre, sulac aRar Caval-meTqi plaJze. mere dilandeli
fiqrebi gamaxsenda, rogorRac sivrceSic warmovidgine sakuTari Tavi _
ganawyenebuli, saxedaZmarebuli, da uceb mivadgde qva eSmaks. mTvraliviT
mivalajebdi riyis qvebiviT dafenil SiSvel adamianebs Soris da xmamaR-
la vimeorebdi:
_ gancdebis gareSe, gancdebis gareSe!..
isev iq mivedi, sadac wina dRes gavixade tansacmeli. mimovixede da uka-
naskneli simZimec momeSva gulze. aq iyo Cemi nacnobi ukraineli qali, aq
iyvnen misi kargi bavSvebi, aq iyo is kampaniac, karts rom TamaSobda... bavS-
vebma daminaxes Tu ara, TamaSs Tavi anebes da Cemsken gamoiqcnen. Soridanve
1674
daiwyes erTmaneTis daswrebiT:
_ iciT, erTi koWli kaci kinaRam daixrCo. motoriani naviT gamoiyvanes.
axla saavadmyofoSia.
deda momesalma da dinjad gauswora:
_ ara, bavSvebo, is kaci koWli ki ar iyo, wyalSi ZarRvi gaenaskva da fexs
veRar amoZravebda.
bavSvebi ambis wvrilman detalebze gadavidnen: rogor Sevida is kaci
Rrmad, Rrmad, droSebis iqiT, rogo daiwyo iq xelebis qneva, rac napirze
Tavisebur celqobad miiCnies, mere rogor movida yvirilis xmac... „SveleT!
SveleT!..“
wyalTan rom mivediT gogona Semexvewa:
_ Sors ar waxvideT ra, gexvewebiT!
dedamismac mTxova:
_ Sors nu waxvalT, RvTis gulisaTvis, gveyo gulxeTqeba.
davpirdi, rom Sors ar wavidodi, da zurguliT Sevcure, Tan Tavs maRla
vwevdi da bavSvebs vucinodi, romlebic xuTiode nabijze momyvnen. iq mker-
damde wyalSi gaCerdnen da xelebs ise iSverdnen, TiTqos gafarCxuli TiTe-
biT unda SeeCerebinaT maTken mimavali talRebi. plaJma raRac bibliuri
suraTi momagona (iqneb imis gamo ufro, rom Savi klde dahyurebda!). iwvnen
SiSveli, niaTgamoleuli adamianebi, Sescqerodnen cas da elodnen, ras daelo-
debodnen maSin, bibliur epoqaSi? gangebas RvTisas, anda raRacas aseTs?
axla? gamecina da yvelaferze xelCaqneuli kacis ganwyobilebiT mivende
veeberTela wyals. mTel siganeze gadaSlil xelebs odnav vatokebdi.
modiodnen dabali, gluvi talRebi da nafotiviT marwevdnen, maTamaSebdnen.
„dedamiwa ki guguniTa da Weqa-quxiliT migvaqrolebs mec, litasac da
yvelas, yvelas kosmour SaveTSi“...
sicivem amitana. xalxTan yofna mominda, dae, ranairebic ar unda yofil-
iyvnen isini! movbrundi da aCqarebuli mklavuriT wavedi napirisaken. na-
piridan Cemi megobari gogona da biWi miRimodnen. ukeTes vinmeebs verc
vinatrebdi! sila movZebneT da wavweqiT, aqeT-iqidanac SemoviyareT. silam
erTi bavSvuri gasarTobi momagona. WianWvelebi mi poveT-meTqi, mec wam-
ovdeqi. mTeli sanapiro SemoviareT da bolos mainc mivageniT namdvil
„yaCaR“ WianWvelebs, axagamdnari fisis wveTebiviT Savebi rom arian, maRal
fexebze rom dganan da mwared ikbinebian. bavSvebi cnobismoyvareobiT iwvod-
nen. me wminda, Zalian wminda mSrali sila avarCie. jer avakokole, mere
wveri vulkanis krateriviT amovuRrmave da WianWvelebi Sig Cavsxi. orni
iyvnen. erTi erT mxares eca, meore meores, magram krateris Suawelamdec ar
1675
iyvnen amosulni, rom sila mozvavda da Zirs Caitana oriveni. ufro beji-
Tad daiwyes amosvla, magram isev moeZalaT ferdobi, axla ufro dabla.
bavSvebi aRtacebuli icinodnen. didebic dainteresdnen, irgvilv Semogvex-
vivnen.
_ midi! midi, midi! _ iZaxdnen WianWvelebis gasamxneveblad. WianWvelebic
cdilobdnen, Tavganwiruli mococavdnen krateris ferdobze. da ai, uceb ra
moxda: Zirs dacurebuli WianWvelebi erTmaneTs daejaxnen. vifiqre, SemTx-
veviT daejaxnen. magram, rom ara da aRar gaSordnen, davixare, davakvirdi
da Jruantelma damiara tanSi. erTi WianWvela gulaRma iyo amobrunebuli,
meore yelSi Cahfrenoda. avismomaswaveblad gaSeSebuliyo haerSi bolo-
aprexili. momesma RrWiali, knataknuti _ TiTqos ori uzarmazari rkinis
urCxuli Zvlebs umtvrevda erTmaneTs.
_ hklavs! _ SeSfoTebuli xmiT wamoiZaxes aqeT-iqidan da ramdenime xeli
gamoqanda gulaRma amobrunebuli WianWvelis saSvelad, magram ukve gvian
iyo. zemoTmoqceulma WianWvelam bolo dauSva, aiyalya. wina fexebi TiTqos
gamarjvebis niSnad aasavsava, gaunZrevlad myof Tvistoms irgvliv Semour-
bina da isev krateris kalTas eca.
Cven gaognebuli TvalebiT avxedeT erTmaneTs. uceb tolia, Cemi megobari
biWi wamoxta, qviSis kokolas qusli Cahkra da tirilSereuli xmiT wam-
oiZaxa:
_ ratom mohkla?! ratom?!
misTvis aravis ar gaucia pasuxi. ise ki daiwyes. zogi ras ambobda, zogi
ras. me arc erTis nalaparakebi ar mainteresebda. raRac simbolur Tu
sabediswero ambad momeCvena es faqti da xmisamouReblad vijeqi didxans.
gamtknarebuli iyo toliac, lika ki, misi da, dedas mihkvroda da cremliani
TvalebiT uyveboda, albaT,, WianWvelebis ambas. dedac dainteresebuli us-
menda.
avdeqi, zRvaSi Sevedi da iq didxans viweqi gulaRma. roca daviRale, gam-
ovedi, Cavicvi, nacnobebs gamovemSvidobe da qalaqSi amaval kabes avyevi
nel-nela. ise mqonda damZimebuli guli raRac sevdiT, isic ki damaviwyda,
lita rom unda gamosuliyo aq pirveli saaTisaTvis, maRlidan Camovbrundi,
Crdiliani adgili amovirCie da safexurze davjeqi. pirvelis oci iyo, ra
unda mekeTebina! isev maRla avedi. erT fardulSi ludi SevamCnie. ori kaTxa
davlie. cota gaviare _ siamovnebas mgvrida saSuaReod dacarielebuli
quCa. movbrundi da isev kibisaken wavedi. isev iq davjeqi, sadac pirvelad
vijeqi. zustad daniSnul droze litac gamoCnda. kmayofilebis RimiliT
momiaxlovda, xeli gamomiSvira _ agayenebo, magram imave wams gadaifiqra,
1676
CanTa zemo safexurze Camodo, mokle kabis ukana kalTa fexebze SemoiWima
da Cems gverdiT dajda. axlos moiwia, xelebi marcxena mklavze momkida,
gaxurebuli loya mxarze momayrdno, sayvareli RimiliT amomxeda da Tqva:
_ rogorc romSi, espaneTis moedanze, ara?
_ aba!
_ xom aRar brazob?
_ rodis vbrazobdi!
_ ki, weRan brazobdi, rom migatove.
me gamecina da kidev erTxel viuare, sulac ara var-meTqi gabrazebuli.
_ maS, aseTi gamometyveleba ratom gaqvs? _ Seecada cxvirCamoSvebuli
kacis fizionomia gamoexata Tavisi lmazi saxiT.
_ ici, ra moxda?
dawvrilebiT vuambe WianWvelebis ambavi.
jer isic dafiqrda, mere rom naxa, seriozul mnivSvnelobas vaZlevdi
amas, gaecina, win wamoixara, Tavi amoabruna, dablidan amomxeda da Tvale-
bgaocebulma miTxra:
_ ai, Turme rogori nervebi gqonia Sen? crumorwmunec xar?
_ ki.
_ mSiSara?
_ ar vici.
_ matyuara?
_ arc eg vici.
_ sakuTar Tavs mainc ar atyueb xolme?
_ sakuTar Tavs... _ Sevyoymandi.
_ kmara. maSasadame, atyueb. mTavari ki es aris. aRar moatyuo sakuTari
Tavi da yvelaferi kargad iqneba. axla wavideT, avtobusi gvicdis.
am gzobaze erTad visxediT. mzisagn atkrecili mklaviT rom Semexeboda,
mduRaresaviT mwvavda. gadavixare da yurSi vuCurCule:
_ meSinia, am xalxSi ar gakoco!
_ mec. magram sanam sxvebsac ar uswavliaT, marTalni iyvnen sakuTar
TavTan, unda moviTmonoT.
sicili SevikaveT da, sanam avtobusidan CamovidodiT, xmac aRar amogviR-
ia. avtobusidan rom CamovediT, uceb gamaxsenda:
_ ho,marTla,oTx saaTze saTevzaod var mi patiJebuli,xom ar wamoxval
Senc?
_ sad saTevzaod?
_ katarRiT kefalis saWerad. me ukve megobari myavs, SesaniSnavi moxuci
1677
_ leon ruvimis Ze. is mpatiJobs.
_ meTevzeebs rom ar uyvarT qalis TandaswrebiT Tevzaoba?
_ gaaCnia qals!..
_ kai, kai! rodis unda wavideT?
_ ai, SevWamoT cota rame da mere.
_ me ra wamoviRo?
_ ra unda wamoiRo?! Casacmeli rame, SeiZleba mzis Casvlisas acivdes.
gamomemSvidoba da CanTis qneviT gaiqca Tavisi korpusisaken. mec Cems
oTaxs mivaSure, perangi gamovicvale da sasadiloSi avedi. litac male
amovida. pirvelad uxa mogvarTves, mere Semwvari qaTami da kremiani namcx-
vari. aq sasmels arafers ar iZleodnen da Zalian gagvikvirda, roca ker-
Zebs erTi grafini buraxic moayoles. im buraxis brali Tu iyo _ Zalian
xalisianad visadileT, yvelaferi movasufTaveT.
sadilobis Semdeg isev Cven-Cvens oTaxebSi wavediT. davisveneT, mere
samgzavrod gamovewyveT da qalaqisken daveSviT. litas Tagvisferi viwro
Sarvali da mamakacuri lurji perangi ecva. saxeloebi akapiwebuli hqon-
da. magram moxarSul kvercxisgulisfer qurTuks xan mxarze gadaikidebda,
xan iRliaSi amodebuli mohqonda.
portSi rom mivediT, zustad oTxi saaTi iyo. cxeloda, zRva gavarvare-
buls hgavda. daTqmuli ar gvqonda, sad unda SevxvedrodiT, da aqeT-iqiT
vixedebodi. male ki davinaxe _ bambukis joxebiT gadaxazul-gadmoxazuli
meTevzeebi jebiris Ziras, sasauzmes CrdilSi mimsxdariyvnen. leon ruvimis
Zec iq iyo. meSaxtis specsamosiviT raRac ecva, imave feris daWmuWnuli kepi
exura. Soridanve SemamCnia. ankesis tarebis mTeli jRrde aswia, mosalmeb-
is niSnad damiqnia, da raki naxa, marto ar viyavi, RimiliTa da cukcukiT
wamovida. me lita warvudgine. leon ruvimis Zem ori xeliT CamoarTva
xeli da TiTqmis miwamde daxara Tavi.
_ moxaruli varT. moxaruli!
_ ar geSiniaT, rom dagnavsoT? _ hkiTxa litam.
_ Tqveni Tvalebis patrons, Zalianac rom moindomos, mainc piruku gamouva.
biWebo! _ miubrunda meTevzeebs, roca Cven CrdilSi SevediT. _ icnobdeT
Cems megobrebs!
meTevzeebi joxebis CxaraCxuriT wamodgnen. yvelam RimilTa da siam-
ovnebis gamomxatveli moZraobiT CamogvarTva xeli. yvela kmayofili iyo,
rom „aseTi lamazi qali daeswreboda maT laSqrobas“.
Sexvedris ceremoniali ar dagvemTavrebina _ radiom gamoacxada: ka-
tarRa, romelic saTevzaod gasvlis msurvelebs aqvT daqiravebuli, mesame
1678
pirsTan dgas da SegiZliaT CasxdeTo.
me leon ruvimis Zis vedro aviRe, litam erT moxucs gamoarTva ankesebi
da yvelani katarRisken wavediT. yvelafers daxarbebuli moagarakeni natru-
li adamianis TvaliT gadmogvyurebdnen maRlidan. katarRa Zveli iyo, vin
icis meramdened SeRebili! samagierod, „kapitani“ aRmoCnda iSviaTi vinme.
ormocdaaTis iqneboda. qudi dardimandulad moegdo gverdze, formis tansac-
melic rogorRac Sinaurulad ecva.
TiTqmis yvela icnobda, yvelas xmamaRla ZaxiliT da xelebis SliT xvde-
boda. lita rom gavacaniT, amiT xom cas ewia. maSinve TavisTan mii patiJa.
katarRa portidan gaiyvana Tu ara, saWe litas daaWerina da TviTon erT
gauTaveblad moZrav sagnad iqca. xan aqedan mouvlida litas, xan iqidan.
raRaceebs aswavlida, raRac sasacilo ambebs uyveboda. litac ar CamorCe-
boda. icinoda, TvalebiT ekenwlaveboda. saWesTan mdgari xandaxan ise aiw-
evda, TiTqos cdilobda, TviTon gaeswro katarRisaTvis.
Cven skamebze visxediT da zRvas gavcqerodiT. meTevzeebi sadRac win
iSverdnen xelebs. iq sami katarRa Tu seineri idga. mere talRebze moliv-
live meTovliebic SevamCnie. leon ruvimis Zem miTxra, _ ai, im meTovliebT-
an unda mivideTo. meTevzeebi ankesebis mzadebas Seudgnen. erTi ankesi mec
gavamzade, _ lari gavSale da samadgadaxsnili tari erTmaneTs gadavabi.
litasac davuZaxe, viwyebT, CamodiT-meTqi. magram „kapitanma“ eSmakTan gagvg-
zavna Cvenc, Cveni ankesebic da Tevzebic. litamac xeliT maniSna _ moiTmin-
eo.
meti ra gza mqonda, viTmendi da ankess vukirkitebdi, magram, rac marTa-
lia, marTalia, mainc didi siamovnebiT movkidebdi erTsac da meoresac fex-
ebSi xels da Tavdayira gadavuZaxebdi zRvaSi.
zRvaSi ki ukve Zalian Rrmad SevsuliyaviT. qalaqi bundovnadRa Canda.
aRtacebis kivkiviT gvegebebodnen meTovliebi. „kapitani“ axla saWesTan
TviTon idga. mis jixurSi ori meTevze Sesuliyo da raRacas aniSnebdnen.
bolos katarRam svlas mouklo. Cvens xelmarjvniv samasiode metrze, TeTri
seineri idga. Canda, iqac meTevzeebi iyvnen, mxolod isini raRac Tanamed-
rove teqnikis moSveliebiT Tevzaobdnen. Cveni katarRac gaCerda. Zravi
gaCumda, „kapitanis“ jixurSi myofma meTevzeebmac Camoirbines da TavianT
ankesebs ecnen. meTovliebma kivkivs umates. leon ruvimis Zem maswavla, _
ankesi Zalian maRla-maRla ar isrolo, Torem meTovlia ecemao. amiT
SeSinebulma sam metrze iqiT veRar movaxerxe Cagdeba. mainc Cavtove, rad-
gan im wuTemSi Tevzebze metad „kapitnisa“ da litas ambavi mainteresebda.
isini katarRis koSkuraze asuliyvnen, gadamsxdariyvnen erT-erT Sverilze
1679
da bavSviviT iqnevdnen fexebs.
meTevzeebma or-ori, sam-sami kefali daiWires. mec daviWire erTi. Canda,
didi qaravani iyo Cvens qvemoT. ankesis gadagdeba da Tevzis dajaxeba erTi
iyo; litas ki moxedviTac ar mouxedavs Cvenken. bolos, mexuTe Tu meeqvse
kefali rom movxseni ankesidan, maSin Camovida. saxe Sehxureboda, kidev ufro
lamazi Canda.
_ aba, axla me maCvene eg Seni iaraRi, Zvirfasoo, _ miTxra alersiani
xmiT. ankesi gamomarTva da sul cota xanSi karga mozrdili kefali amoiy-
vana. Tevzi Sevuxseni da ankesze satyuara gamovucvale. iseTi umanko, bavS-
vurad kmayofili Tvalebi hqonda, uceb gadamiara sibrazem da „kapitanTan“
wavedi Sesarigeblad. „kapitanma“ xeli CamomarTva da saqmianad miTxra:
_ coli gyavs, Zmao, pirveli rangisa, frTxilad iyavi, ar wagarTva.
_ gagicvli, Tu Zalian ginda!
_ raSi gamicvli? Cems beberSi?
_ ara CibuxSi.
„kapitanma“ Cibuxi gamoiRo da maRlidan daxeda. es iyo Savi xisgan gamoT-
lili TavzexelebSemowyobili SiSveli qali, _ Cinuri Tu indoneziuri
naostatari.
_ ai, Se wyeulo Savo satanav! _ amoiZaxa siciliT, _ ram mogafiqra eg?
visi naCuqaria, ici, es Cibuxi? Senze uaresma arabma tartarozma maCuqa beiruT-
Si. isev rom SevxvdeT da mkiTxos, ra uyavio? ara, Zmao. Sen dabadebulxar
mag bednier varskvlavze da Sen gyavdes Seni coli. cecxliviT qali kia, me
da Cemma RmerTma, namdvili pirveli rangisa.
rogorRac Selaxuli Cemi Tavmoyvareoba „reabilitirebul iqna“. kmay-
ofili viyavi, litas rom qmrad gaecno Cemi Tavi. me meTevzeebTan davbrun-
di, „kapitanma“ ki Tavis jixurSi raRac xelsawyos dauwyo kirkiti.
litas ori kefali kidev daeWira da Zalian gaxarebuli iyo. ankesis
tari katarRis rkinis moajirze hqonda dadebuli, leon ruvimis Zes ela-
parakeboda. leon ruvimis Ze TiTqos oci wliT gaaxalgazrdavebuliyo.
katarRis samanqano ganyofilebas baqaniviT SemaRleba gasdevda gver-
dze, iq davjeqi. xelebi Sarvlis jibeebSi Caviyavi, fexebi moajirze Sevawyve,
Tavi rkinis kedels mivabjine da ase vuyurebdi litas da zRvas. zRva wy-
nari iyo, gasaocrad wynari. TeTri seineri Sors wasuliyo, litam erTi
kefalic amoagdo. daminaxa, moewona ase rom vijeqi. ankesi miatova, gverdiT
momijda, fexebi TviTonac moajirze Seawyo, ukan gadmoiwia. magram jibeebSi
xelebis Cayofa ki veRar SeZlo, _ mis Sarvals mamakacuri jibeebi ar hqon-
da, dacinviT daixeda zed, mere xelebi iRliebSi amoiwyo da ase gaitvrina.
1680
Tvalebi daxuWuli hqonda, mzes uZlebda, uceb Tqva:
_ me Zalian miyvars mze. roca movkvdebi, Zalian damenaneba masTan gan-
Soreba.
gameRima, magram araferi miTqvams.
_ Senc amitom miyvarxar. mzisferi rom xar, sunic mzisa gaqvs.
gadavxede. isev TvalebdaxuWuli ijda. odnav qanaobda. iqiT leon ruvi-
mis Ze Cakuntuliyo, litas ankess asworebda da xandaxan gadmogvxedavda
xolme. kidev erTi meTevze gviyurebda RimiliT, isic moxuci iyo. mindoda
litasTvis mxari wamekra da momexedebina, magram gadavifiqre _ albaT,, ase
erCia masac.
katarRis sayvirma gamogvafxizla. fexebi CamovuSviT, wamovdeqiT. arc
erTma ar vicodiT, ra moxda. kapitani Tavisi jixuris karTan idga, saaTze
iyureboda da icinoda.
_ morCa, Tqveni dro amoiwura! axla, haida ukan!
meTevzeebi gulnakluli Sescqerodnen xan „kapitans“, xanac erTmaneTs.
_ ramdenime wuTic, _ Tqva leon ruvimis Zem.
_ ramdenime wuTic, kapitano! _ dauZaxa litas.
_ kargi, mxolod aTi wuTi!
„kapitani“ CvenTan Camovida.
_ ra miTxra, aman iciT? _ mimarTa litas. _ ra miTxra, rom icodeT!
_ ra giTxraT? ra uTxari?
me siwiTlem wamomiara.
_ eex, kargia axalgazrdoba.
„kapitanma“ saxeli ar gaitexa, ar gamTqva, CibuxSi rom vucvlidi. leon
ruvimis Zis vedrosTan Cacucqda, Tevzebi daTvala.
_ ocdaoTxi! _ wamoiZaxa xmamaRla, _ kmara, Tqven sul gaanadgurebT, rac
am zRvaSi Tevzia.
maRla airbina, sayviri auSva da Zrava aamuSava. katarRam Semobruneba
daiwyo.
piri rom napirisken vqeniT, kapitanma isev dauZaxa litas da isev daaye-
na saWesTn. me da leon ruvimis Ze ki Tevzebis asxmas SevudeqiT. ocdaoTxi
kefali sami kilogrami mainc gamovidoda. sxvebic movidnen CvenTan. imaTac
aesxaT Tevzebi. zogs Cvenze meti daeWira, zogs cota naklebi. ukmayofilo ki
arc erTi ar iyo. yvelas saxe ubrwyinavda, malimal daxedavdnen xolme
TavTavianT nadavls. yvelaze karg xasiaTze mainc lita Canda. is isev ise
idga saWesTan, rogorc im gzobaze _ winwaswrafebuli, TiTqos gafrenas
apirebso.
1681
portSi rom SevediT, mzec Cavida. moagarakeni aRtacebis amoZaxilebiT
xvdebodnen meTevzeebs, romlebic TiTo-TiTo gadadiodnen pirsze. „kapi-
tani“ didad nanobda, rom gvSordeboda. xvalac mewvieT, zegaco, roca gin-
dodeTo. Cven davpirdiT.
_ aax, Se bedniero kacoo! _ es iyo misi ukanaskneli sityva CemTan damSvi-
dobebisas.
IV
Cvenma moxucma megobarma Tavi gamoido, gindaT Tu ara, CemTan unda wamox-
videTo. Cven erTi piroba TavpatiJi gavideT, _ dasasvenebeli saxlebis
mkacri Sinaganawesi movagoneT. magram veraferi gavawyveT. mewvrilmanee-
biviT xom ar gaviyofT Tevzs, erTad daviWireT, erTad unda movulxinoTo,
da dagviTanxma. mezRvaurebis klubTan avtobusSi CavsxediT, sadRac kvi pa-
rosebiT Semosil gorakTan CamovediT. saxlebi aq mTlad patar-patara
iyo. win alublebiTa da TuTebiT daburuli baRCebi hqonda. WiSkrebTan,
iseve rogorc CvenSi, muSa xalxi gamomsxdariyo. qalebi xelsaqmobdnen.
daRlili kacebi TuTuns abolebdnen da amvlel-Camvlels aTvalierebd-
nen. leon ruvimis Ze yvelas icnobda, yvelas esalmeboda. isini aqebdnen _
eg ramdeni Tevzi dagiWeriao! leon ruvimis Ze kmayofili daxedavda xolme
Tevzebs. mere, TiTqos axla gaaxsendao, Cvenze aniSnebda _ amaT daiWireso.
maSin isini Cvenc gvesalmebodnen da gviRimodnen. Cven Tavs vukravdiT.
lita mklavze xels miWerda da meubneboda:
_ RmerTo, ra kargebi arian dRes yvelani!
patara, moajirmoryeul Zvelebur xidze gavediT da sasursaTo maRa-
zias wavadeqiT. me papirosi movimizeze, Sevedi da sami boTli rislingi
viyide. leon ruvimis Ze gamiwyra, magram ukan xom aRar davabrunebdiT,
waviReT. lita (etyoboda, cota daiRala) mklavze damawva da miCurCula:
_ rogor minda, ici, mec davjde sadme alayafis win, davidga muxlebze
didi sini da nel-nela varCio brinji an raRac aseTi.
me mivxede, ratomRac Semebrala da vkiTxe:
_ moskovSi sad cxovrobT?
_ meToTxmete sarTulze.
me SuZrwunebis niSnad Tvali davxuWe da xelebi maRla avwie.
leon ruvimis Ze erT mwvane meserTan SeCerda, ankesebi Zirs daawyo,
xeli ficarsa da ficars Sua gayo, kari gaaRo da migviwvia _ mobrZandiTo.
win lita gavuSviT da mere Cven SevediT. leon ruvimis Ze Sin marto yo-
filiyo.
1682
_ sabolood wamarTves qaliSvilebma Cemi beberi, erTi moskovSia, me-
ore _ taSkentSi.
parmaRze raRac danjRreuli taSti ido, is taSti aswia, qveS xeli Seyo,
gasaRebi gamoiRi da RimiliT mogvibrunda:
_ yvelaferi Zveleburad, mamapapurad!
lita raRac wvrilfoTlian mcenares gadawvdomoda.
_ ra aris es? ra ucnauri suni aqvs?
_ ar iciT? _ aRtacebiT mkiTxa leon ruvimis Zem. _ aba, ra iqneba?
_ Rvia.
_ ah!
_ bza.
_ ras ambobT!
_ me iseve vici mcenareebis saxelebi, rogorc Cinuri ieroglifebi.
mcenares mec gadavwvdi. kacze cota maRali, totebmeCxeri buCqi iyo. min-
doda Tavi gamomeCina, foToli gavsrise, ramdenjerme davynose da viTomc
Zalian ubralod vTqvi:
_ sandalozis xea.
_ ah, ara. esaa rozmarini! iSviaTi egzemplari. Cexovis ezoSi dgas da
CemTan, sxvagan arsad.
_ nikitis botanikurSi?
_ iq ki! iq uTuod iqneba.
_ ramdenjer wagvikiTxavs rozmarinis surnelebaze da yovelTvis sx-
vanairi raRac warmogvidgenia! marTla Cinebuli suni hqonia.
mTeli saxli ori oTaxisagan Sedgeboda. win cisfradSeRebili SuSaban-
di hqonda. SuSabandis TiTqmis naxevarSi samzareulo iyo mowyobili. fan-
jrebze TeTri, maqmanebiani fardebi ekida.
leon ruvimis Ze marcxena oTaxSi SegviZRva. darabebi daaRo, sinaTle
aanTo da mrgvali magidis irgvliv Semowyobili skamebi gamoswia.
_ dabrZandiT, sanam rames movaxerxebde.
_ ratom Tqven? yvelam erTad! raki meTezeTa koleqtivia, koleqtivi
iyos bolomde, _ Tqva litam, _ neba miboZeT, me Cemi qaluri unari gamo-
vamJRavno. winsafariviT rame momixerxeT, meti araferia saWiro.
_ ax, ara! _ iuara leon ruvimis Zem, _ Tqven ramiT gaerTeT. ai, radiola,
aq, qveS, firfitebia.
magram litam ar daiSala da male plastmasis yvavilebiani winsafriT
mogvevlina. es winsafari Zalian uxdeboda. TiTqos ufro meti siTbo Cas-
dgomoda TvalebSi, _ Sinauruli simyudrove da siTbo.
1683
_ batono daviT, Tqvenc gTxovT.
samzareuloSi gamiyvana da miTxra:
_ Tu ar ici, uyure leon ruvimis Zes da iswavli.
leon ruvimis Ze Tevzebs welavda. qurTuki gavixade, sviteris saxeloe-
bi avikapiwe da Cemi jibis dana gavxseni. erTi metismetad wvrili da grZe-
li dana iyo, buzs rom wverze fexi dascdenoda, zed wamoegeboda. litas
SiSiT gauganierda Tvalebi. Tevzi rom aviRe da mucelSi gavuyare, gaaJr-
Jola da saxeze zurgiT miifara xelebi.
_ Seinaxe eg dana! Zalian gTxov, Seinaxe eg dana!
leon ruvimis Zemac moixeda. isic SeaZrwuna Cemi gasisxlianebuli danis
danaxvam. magram man mxolod es amoiZaxa:
_ oo!
maSin is dana gavwminde, Sarvlis ukana jibeSi Sevinaxe da sufris dana
aviRe.
RimiliT vmuSaobdi da Tan litas vuyurebdi. xandaxan isic gamomxedav-
da xolme gabutuli bavSvis gamometyvelebiT; TiTqos meubneboda, Sengan
amas ar movelodio. navTqura aanTo, mominanqrebul Tabaxze fqvili da-
yara. Tevzebs Ronieri, lamazi xelebiT recxavda, mere patar-patara naWre-
bad Wrida, fqvilSi avlebda da zeTmosxmul gaxurebul tafaze awyobda.
Seficxebuli naWrebi cocxlebiviT TrTodnen. samzareulo Semwvris mZaf-
ri suniT aivso.
meore navTquraze wyali duRda. axla imas dautrialda. Zmari, bahari,
xaxvi da Savi pilpili moiTxova, smenaze videqiT da mis yovel brZanebas
vasrulebdiT. pirvel xanebSi vifiqre, Tavs gvawonebs da imitom irjeba-
meTqi ase. mere da mere ki davrwmundi _ marTali ar viyavi. raRac Tanday-
olili silamaze igrZnoboda mis mkveTr, mozomil da amasTan erTad moq-
nil moZraobaSi. tafaze zeTi rom daasxa da haerSi ramdenimejer Semoatri-
ala wriulad, mindrda mekiTxa, balerina xom ar xar-meTqi. magram gamaxsen-
da _ ukve orjer mqonda nakiTxi es, da sicili wamskda.
_ ra gacinebs? _ momibrunda da winwamoSlili Tma majiT gviwia ukan.
_ raRac gamaxsenda.
_ ra raRac?
vicodi, aseTi mikib-mokibva Sors wagviyvanda, da vuTxari, razec gamecina.
viTom ar davijereo, magram, mgonia, mainc esiamovna. ufro yoCaRad ga-
nagrZo saqme.
leon ruvimis Zes sakuTari, saxlis win gamarTuli Talaris Rvino hqon-
da. moferebiT usvamda boTlebs xmel, kangaxeSeSebul xels da aqebda.
1684
_ kaxuri ar aris, magram yirimul RvinoebSi iSviaTad SexvdebiT amgvar-
so.
Rvinos xolmogoruli yveli, CamuJuJebuli soko da Semwvari badrij-
nis konservi moayola. sufra litam gaawyo. winsafari moixsna da sasiam-
ovno daRlilobis RimiliT Tqva:
_ amasobaSi marTla momSivda. SegviZlia daviwyoT.
davsxediT da namarxulevi xalxis mondomebiT davutrialdiT im ubra-
lo, magram lamazad gawyobil sufras. leon ruvimis Ze aRtacebaSi movida
litas naxelaviT _ es ra brwyinvale kulinari yofilxarTo. lita, piriqiT,
sokos aqebda, _ netav Tqveni meuRle aq yofiliyo, mec maswavlida ase ga-
keTebaso.
_ eg marto Cemi meuRlis damsaxureba ar aris, _ RimiliT ambobda leon
ruvimis Ze, _ aqve, Cvens zemoT, eklesiasTan, sokos Senaxvis didostati cx-
ovrobs, glikeria feoktistis asuli, _ ai, dedakaci! _ leon ruvimis Zem mTel
siganeze gaSala xelebi, _ is aris mTlianad ufrosi teqnologi da kon-
sultanti mTeli am Cveni raionis sokoTmeurnebisa. ddadis da konsult-
acibs utarebs Cvens dedakacebs, ise, uxelfasod, sazogadoebriv sawyisebze.
_ rogor brZaneT, ra hqvia? _ ikiTxa Tvalebgabrwyinebulma litam.
_ glikeria... aris aseTi berZnuli saxeli.
_ ra sainteresoa! netav Cemi TvaliT maCvena!
_ gaCvenebdiT, aq rom iyos. magram axla isic romeliRac SvilTan aris
gadaxvewili _ sadRac beg-pak-dalaSi Tu pek-bag-dalaSi.
_ kvalifikaciis asamaRleblad?
_ ara gamocdilebis gaziarebis mizniT.
Tamamad, rogorc qarTveli kaci, me amirCies. pirveli Wiqa Cveni Sex-
vedris aRsaniSnavad davlieT. meoreT _ leon ruvimis Zes davuloceT ojaxi:
coli, Svilebi. damorcxvebuli moxuci fexze mdgari gvixdida madlobas.
samadlobeli ar daulevia, fotosuraTebis didi albomi moitana da gada-
gviSala. pirvel gverdze daTvis tyavze dagorebuli SiSveli bavSvebis
suraTebi iyo. im suraTebidan verafers gaigebdi, gogoebi iyvnen Tu biWebi.
mere ki ori „mrisxane asuli“ ijda. Tma pioner mamlaqaTiviT hqondaT
SeWrili. mezRvauruli tansacmeli ecvaT. ise hgavdnen erTmaneTs, vifiqre
tyupebi iqnebian-meTqi.
_ arao, Tqva leon ruvimis Zem, _ es, alisa, TiTqmis ori wliT ufrosia
dinaze. ai aq naxeT, sadac erTad arian gadaRebuli.
SesaniSnavi gogoebi iyvnen, jer Casuqebulebi, loyebdaberilebi; mere
ukve Teqvsmet-Cvidmeti wlisani, maRlebi, tankenarebi. erTsac da meoresac
1685
lamazad SemaRlebul mkerdze majaze msxvili nawnavi hqonda gadmogdebu-
li.
_ axlac aqvT aseTi nawnavebi? _ vikiTxe me.
_ ara, ras ambobT! _ gaeRima leon ruvimis Zes da Wiqa gamocala, _ Se-
Wrili aqvT.
Cven, me da lita, im albomis Tvalierebas ganvagrZobdiT, is ki TavisTvis
laparakobda:
_ suraTebidanac mixvdebiT, rogor vzrdidiT, rogor SevcicinebdiT. axla
weliwadze metia, Tvalic ar damikravs arcerTisaTvis. magram marto egeni
ar arian damnaSaveni. mTeli Cveni cxovrebaa aseTi. marto Cveni cxovreba
ki ara, mTeli dedamiwisa. aTasgvari wignebi, Jurnalebi, kinofilmebi da
radiogadamcemebi uxilavi TokebiT gvewevian Soreuli mxareebisaken. ax-
algazrdebi siamovnebiT mihyvebian am Tokebs. Cven ki, bebrebi, Cvens adg-
ilebs vebRauWebiT. gveSinia, vaiTu mgzavrobas ver gavuZloT da yavlgasu-
li tarantasiviT daviSaloT gzaSi. vkargavT erTmaneTs mSoblebi da Svilebi,
xSir SemTxvevaSi meuRleebic ki. vkargavT raRac dids _ siyvaruls, xom
iciT, Tvali Tvals rom daSordebao...
gaocebuli SevaCerdiT meca da litac. litam hkiTxa:
_ ras akeTeben axla Tqveni Svilebi moskovsa da taSkentSi?
_ ee, xeli Caiqnia moxucma. _ aSeneben, saxlebs aSeneben. erTic inJineria,
meorec. gaTxovebiT ki arc erTi gaTxovila. Tumca, ra vici, iqneb gaTxovd-
nen kidec!
uceb SeSfoTebulma Semogvxeda, wamoiwia da Semogvevedra:
_ vaime, nu moiwyenT! Tavi SegabezreT am gadayruebulma beberma. eSmak-
Tan wasulan erTic da meorec. me ukve yovelgvari vali maqvs moxdili maT
winaSe. axla unda vimxiarulo! _ Wiqa aiRo, uceb dacala da dadga. Cvenc
dagvalevina. mere barbaciT mivida radiolasTan, xaverdis safari moaZro.
raRac Zveli firfita daudo da lita mravlismTqmeli RimiliT miiwvia
sacekvaod. litac gahyva. gabmul xrialSi TandaTan gamoikveTa utiosovis
gabzaruli xma: „gulo, ratom ar ginda rom damSviddeo“. litam gaixara.
leon ruvimis Ze xom zeimobda. iseTi mondomebiT, iseTi “Caxveuli“ ileTe-
biT cekvavda, gegonebodaT, romeliRac Zveli filmis SemTvrali personaJi
gadmosulao ekranidan. male ki daiRala. Sua cekvaSi moixada bodiSi da
RimiliTa da xelis CaqneviT dajda. litam me mimiwvia, magram me ar gavyevi.
me jer „saTamado saqmeebi“ mqonda mosagvarebeli. Cveni mSoblebis sadRegr-
Zelo davalevine, brZolis velze dacemuli meomrebi movigoneT (maT Soris
yirimis, am mSvenieri miwis damcvelebi), yovelgvari sikeTe vusurveT Cvens
1686
da-Zmebs...
leon ruvimis Ze dagviTvra. litas exveweboda, _ modi, muxlze damijeqi,
Sen xom Cemi Svili xaro. lita viTomda imitom eubneboda uars, Zalian
mZime varo. Tan ki me maniSnebda, _ raRac miSvele, ras gaCerebulxar aseo. me
avdeqi, Wiqebi Sevavse da xalxTa Zmobis sadRegrZelo moviTxove. me qarTveli
viyavi, lita _ TaTari, leon ruvimis Ze _ ebraeli. yvelam didi siamovnebiT
davcaleT Wiqebi. leon ruvimis Ze isev litas miubrunda, xan ucinoda, xan
uwyreboda. raRac bavSvobis ambebs agonebda, _ gaxsovso, batebma rom Se-
gaSineso, tanisamosi rom dagimales onavarma biWebmao, _ Tan alersiT us-
vamda xels Tmaze da mxrebze. lita moTminebis RimiliT usmenda. bolos
moxucs cremli waskda. amas ukve me veRar gavuZeli da Wiqa mivawode. litam
xeli gadamiRoba, _ aRar ginda, nu asmevo. magram moxuci gawyra, _ gagwke-
plavo, _ daemuqra litas, Wiqa CabRuja, CemTvis ar Semouxedavs, ise dacala,
Zirs daaxeTqa da yvirili morTo:
_ ariadna, Sen sadRa daikarge, wyeulo dedakacoo.
litas guli auCvilda, axlos miiwia, Tavi mkerdze miado, dablidan axeda
da xvewna dauwyo _ damSviddiTo. aman mTlad gaamwara moxuci. lita moiSora,
sufras muSti mouqnia, boTli gadmoagdo, erTxans niSnis mogebiT dascqeroda
mis namsxvrevebs da qanaobda, mere xeli dauSva da TviTonac dahyva, mag-
idaze daemxo...
didi wvalebiT gadaviyvaneT sawolze. davawvineT da sakvirveli ambis
mowmeni gavxdiT. mZinare kaci tirils ganagrZobda. RapaRupiT Camosdioda
cremli.
gaognebuli davyurebdiT meca da litac. lita SeSinebuliviT mekvroda.
Tvalebi imasac cremliT hqonda sveli. bolos isev me movaxerxe Tqma:
_ Rvinis bralia, yvelaferi kargad iqneba.
sufra avalageT, litam WurWeli darecxa, Tarozec Seawyo. didi madl-
bisa da bodiSebis werili davwereT, magidaze davtoveT da wamovediT. lita
SuSabandidan ukan Sebrunda, sabraloblad mokuntul moxucs sabani gaus-
wora, Caimuxla, mokledSekreWil WaRara Tmaze xeli ramdenjerme Camousva
da raRac sityvebis CurCuliT wamovida Cemken. gavuRime da vkiTxe _ ras
CurCuleb-meTqi. araferi ar mi pasuxa. quCa sveli iyo, griloda, qurTuks
xeli gauyara. raRac braziT Semoicva da Tavi ise gaaqnia, TiTqos Tmidan
mtvers ibertyavda.
me SemkrTali SevCerdi. man xeli momkida, ramdenime nabiji ZaliT gama-
tara da miTxra:
_ Sua adgilas gawyvetil films daemsgavsa dRevandeli Cveni ambavi.
1687
xeli ukankalebda, TiTebi yinuliviT civi hqonda. nikapSi wavwvdi, ZaliT
amovaxede da niSnis mogebiT vuTxari misive sityvebi _ me rom meubneboda
ramdenime saaTis win:
_ ai, Turme rogori nervebi gqonia Sen?!
xelze xeli damkra. gaecina. quCaSi kacis WaWaneba ar iyo. alg-alag bnelo-
da kidec. ramdenjerme SevfiqriandiT, _ gza xom ar agveriao, magram Tavi
amiT vinugeSeT _ Tavqve Tu vivlidiT, adre Tu gvian, troleibusis xazs
wavadgebodiT. marTlac ase moxda. gaCereba movZebneT da lodini daviwy-
eT. litam qurTukis sayelo wamomiwia, yelze SemomaWdo da miTxra:
_ gewyina, xeli rom dagkari patara bavSviviT?
me ra Tqma unda, is raRac xelis dakvra ar mwyenia, magram es SekiTxva
mainc mesiamovna. jibeebidan xelebi ar amomiRia, ise vuTxari:
_ nu iqnebi metismetad kargi, Torem giJuri siyvaruliT Semiyvardebi
da cudad wagviva saqme.
_ mainc rogor cudad?
_ aqedan rom wavalT, wirpliani werilebis weras daviwyebT da surdos
ver moviSorebT mTeli zamTari.
_ vecdebi, _ Tqva morCilad, xelebi gamiSva da win kabis kalTaze daiwyo
grZladCaWimuli.
troleibusi movida. Sig ori kaci ijda. orive mTvrali iyo. raRac sim-
Reras xaodnen da troleibusis jayjayze erTmaneTs ejaxebodnen.
_ mec minda simRera, _ Tqva litam.
_ modi, mivideT da Cvenc avyveT.
_ ara, ase ara. tivi ginaxavs? ai, tivze unda ijde da mRerode _ dabal
xmaze, grZlad. omianobas kamis napiras vcxovrobdiT. modiodnen RamRamo-
biT mTvariT ganaTebul wyalze grZeli, grZeli tivebi da gvesmoda qaleb-
is sevdiani xma _ oi da oi... da oi...
ukanaskneli ori sityva lamazi kriniT waimRera. sicili waskda. xelebi
muxlebSoris moiqcia da mxrebi aiwura.
_ sakmarisia ramdenime wuTi dahyo papebis gverdiT da maSinve feniqsiv-
iT iwyebs gamococxlebas romantizmi.
uceb xeli fanjaraSi gayo.
_ Sexede!
Cabnelebul zRvaSi mravalsarTuliani saxliviT CaxCaxebda romeliRac
didi samgzaro gemi.
troleibusidan rom CamovdiodiT mivabrune da misi sityvebis pasuxad
es vTqvi:
1688
_ lita, SenTan minda rom viyo.
_ mec minda.
_ oTaxSi marto xar?
_ marto.
_ maS moval.
_ sad?
_ SenTan, oTaxSi.
_ gagiJdi?
_ jer ara, magram, Tu SenTan ar davrCi, maSin namdvilad gavgiJdebi.
_ isev sxvagan...
_ ara, SenTan unda movide.
odnav ukan daiwia da SiSiT damiwyo yureba.
_ ki magram, rogor moxval?
_ beletaJze ara xar?
_ ho, raRac egeTze.
_ ukan xom aqvs kari, aivnisken?
_ ki aqvs.
_ datove Ria da me vici.
Cvens saxlSi aqa-iq enTo sinaTleebi. meore korpuss ukanidan wamovu-
areT da litas aivani davzvereT, miswrebasaviT iyo. cementis msxvil-
rikulebiani aivani ori metris simaRlezec ar iqneboda. zustad oris nax-
evarze SenTan var-meTqi, _ vakoce da wamovedi, gamoviqeci. magram uceb gam-
axsenda: Cems oTaxSi Sesvla ar Rirda. sadarbazos morige qali ketavda,
oris naxevrisaTvis gamosvla gamiZneldeboda. amitom isev baRSi darCena
vamjobine. jer ki Tormetic ar iyo. buCqebSi Camaluli skami amovirCie da
davjeqi. niavi ar iZvroda. sadRac qvemoT Tu gaixriginebda xandaxan manqa-
na anda portSi akivldeboda gemi Tu Suqura. saaTnaxevars ase ra gaiyvan-
da. skamis sazurgals daveyrdne, Tavi mklavebze davde da waZineba vcade.
erTi piroba, vgoneb, CavTvlime kidec, magram sicivem amitana da isev fxi-
zlad jdoma vamjobine.
_ mxolod ori gakveTilisodena dro... _ veubnebodi sakuTar Tavs, _
gauZel mxolod ori gakveTilisodena dros!
wamovdgebodi, uxmaurod gavavarjiSebdi xel-fexs da isev davjdebodi.
gaxda pirveli, daiwyo wuTebis Tvla, vTvlidi sekundebsac _ eerTi, oori,
saami... oris aT wuTze wamovdeqi.
_ ra sisulelea, maincdamainc zustad oris naxevramde dacda!
baR-baR wavedi, frTxilad, fexakrefiT. im korpusis ukan rom gavedi, sa-
1689
dac lita cxovrobda, gulis bagunma SemaCera. xis qveS mivdeqi da mkerdze
xeli davide: „nuTu aseTi mSiSara var an guli maqvs susti?! nuTu ver Sev-
Zlebdi mtris zurgSi Sesvlas, dasazverad rom viyo gagzavnili?! ra aris
saSiSi,aq, am saxlSi, sadac umetesoba bebrebi cxovroben?!“ _ sakuTari Tavi
SemZagda da, rogorc momabezrebel adamians mivatovebT xolme, ise miva-
tove gulze da SiSze fiqri. litas fanjaraSic bneloda, magram, kargad rom
davakvirdi, kuTxeebSi momwvano Suqis wvrili zolebi gavarCie. aqeT-iqiT
aRar gamixedavs, pirdapir wavedi, mxolod fexis wverebze ki Sevxti, aivnis
qims moveWide, aviwie, fexi karnizs movde, marjvena xeli rikulze gadavitane
da gverdulad gadavevle moajirs. aq Cemda nueburad Cavjeqi, aravin dami-
naxos-meTqi. magram imwamsve bayayiviT gabebRvili warmomidga Tavi, wamov-
iWeri da simwaris RimiliT mivaweqi kars. susti tkacani gaisma da ukve
SigniT viyavi. mere fardis iqiT gavedi da axalbeda konferansiesaviT gavC-
erdi zurgs ukan xelebdamaluli. lita oTaxis SuagulSi idga, Sindisferi
Cinuri piJama ecva, xelebi loyebze Semoewyo da uxmod icinoda.
_ ra gacinebs? _ Zlivs gavbede kiTxva.
_ rogor Caimale aivanze! u, ra lamazad Caimale!
„sxva Tu araferia“... amaze mec gulianad gamecina...
eqvsis naxevarze wamovedi. morige qals kari Zlivs gavaRebine. Cvenebu-
rebi, qarTvelebi Semxvdnen, Zalian damaTvres, did, did bodiSs vixdi-meTqi!
araferso, ra brZanebaao, _ eSmakuri RimiliT miTxra im morige qalma. ra
keTili xar-meTqi, xelze vakoce. geyofa, geyofao.
Cemi oTaxis gasaRebi gamomitana, rom ityvian, „momaSava“, magram mainc
movaswari da kidev vakoce.
_ ax Se kavkasielo satanao! _ xeli mkra da ise momiSora Tavidan.
me TiTqos marTla Zalian mTvrali vyofiliyav _ xelebablandulma
gavaRe kari, gauxdeli gadavweqi sawolze da Cemda uneburad amovimRere: _
„gadamagde da damkarge, rogorc Cerqezma isari“... mere mivxvdi, rom Sei-
Zleba mezoblebi gameRviZebina, da xma gavkminde.
V
dilas, sasadiloSi rom avedi, lita ukve iq damxvda. magram marto aRar
iyo. Cvens magidasTan oric sxva ijda _ xanSiSesuli qali da kaci. yvelas
mivesalme. lita wamoiwia da RimiliT warmoadgina _ Cveni kavkasieli Tan-
amesufreao.
_ oo! amoiZaxes siamovnebiT qalmac da kacmac da maSinve mivxvdi, rom
baltiispireTidan iyvnen.
1690
somexma oficiantma misayvedura:
_ Tqven guSin arc sadilad yofilxarT, arc vaxSmad. iqneb saWmelebi ar
mogwonT?
_ ax, ra brZanebaa! _ vuTxari me, _ piriqiT, yvelaferi SesaniSnavia, magram
SeiZleba sxva drosac momixdes sadil-vaxSmis gamotoveba.
_ ratom? ratom?
_ gangeb vSimSilob. erTma profesorma mirCia, Tu viSimSileb, simaRle-
Si movimateb.
_ bevri rame esmiT mag profesorebs!
Cvens axal Tanamesufre qals Caecina. cota xnis Semdeg Cvenken gadmoix-
ara da gviCurCula:
_ Cems meuRles SexedeT.
mis meuRles, maRal Zalian sasiasovno Sesaxedaobis saTvalian mamakacs,
TiTqos raRac SeeSalao _ saxe Sehxureboda. ver iqna da ver gaWra xorci.
_ rodesac simarTles xmamaRla amboben... _ isev gviCurCula me da li-
tas Cvenma mezobelma qalma.
is iyo, unda mekiTxa, Tqveni meuRle medicinis profesori xom ar aris
meTqi, rom qancgawyvetilma kacma dana-Cangali umweo gamometyvelebiT daaw-
yo TefSze da Sewuxebulma mogvmarTa:
_ aTeuli wlebis ganmavlobaSi ver vbedavdi amis kiTxvas, axla ki aRar
SemiZlia moTmena. miTxariT, geTayva, sufris etiketi moiTxovs, rom dana
uTuod blagvi iyos?
Cvenma mezobelma qalma loyaze xeli itkica da Tvalebi daxuWa. Semdeg
uceb gaaxila, ramdenjerme daaxamxama da jer Cven mogvxeda, mere meuRles
SeaCerda.
_ vai, sircxvilo! Tavs ratom mWri, Zvirfaso! Tumca, me vgoneb, Sen sxva
raRac unda gekiTxa da daibeni. oficiantis bralia _ ase xmamaRla ar Sei-
Zleba simaTlis Tqma. xom sxva raRac unda gekiTxa da daibeni, Zvirfaso?
o, ra kargi xalxi iyo! literatori qali aRmoCnda, gvari, momitevos da,
verafriT ver davimaxsovre (Cven xom, qarTvelebs, Zalian gviWirs baltii-
spireTis xalxTa gvarebis damaxsovreba), saxelad ki Cveulebrivi saxeli
erqva _ ana. misi meuRle marTla medicinis profesori yofiliyo. mov-
lili hqonda mTeli evropa. ocdaTeqvsmet wels espaneTSic ebrZola fa-
Sistebis winaaRmdeg.
sufridan rom wamoiSaleT, oficiantma qalma gverdze gamiara da miCur-
Cula:
_ Seni megobari qalic simaRleSi apirebs momatebas? frTxilad iyaviT,
1691
siganeSi ar wavides metismetad.
lita win midioda da iseTi TvalebiT mogvxeda, TiTqos yvelaferi gae-
gos. me gavuRime da, rom mkiTxa, ras gelaparakebodao, arafers-meTqi.
_ mezoblebi varT da zrunavs. sadilad aucileblad modiTo. Sen Zalian
moswonxar.
_ rao, Cemze.
_ mikvirs, egeTi kargi qali Sen rogor giyadrebs Tavso.
_ netav SemeZlos Seni nawerebis kiTxva. iqac Tu ase advilad Txzav!
_ rogor gekadrebaT!
Cveni Tanamesufreni didi TavaziT dagvSordnen. profesori SesaniSna-
vad midioda, SesaniSnavi kostiumi ecva.
_ ai, moxuci!
_ arc colia maincdamainc axalgazrda da rogor uWiravs Tavi, ara?
_ aba, aba! Tma naxe jer marto!
_ Tma SeRebili aqvs. Sen is Tqvi, ra cincxali TvalebiT iyureba!
Rrubliani amindi iyo, niavi qroda, griloda. damsveneblebi ezoSi bo-
rialobdnen _ krokets da badmintons TamaSobdnen. meloti moxuci (cno-
bili mwerali, romelic didi ambiT momikiTxavda xolme) Sua gzaze Cacuc-
quliyo da viRacis patara finias eTamaSeboda.
_ Cven axla davSordebiT da TxuTmeti wuTis Semdeg qvemoT, beberi
muxis qveS SevxvdebiT. qalaqSi unda wagiyvano, saqme maqvs, _ miTxra litam.
_ ar geZineba? _ vkiTxe me
_ Sen?
Tavi gavaqnie uaris niSnad.
mkvircxlad Cairbina cementis ganieri kibe da Tavisi korpusisken wavi-
da. me melotma moxucma SemaCera. oqros kbilebiT miRimoda da Tan marcx-
niv gadaxrili isev finias ealerseboda.
_ xom kargia aqauroba, ara? me Zalian xSirad davdivar. me TqvenTanac
bevrjer vyofilvar. „Tbiliso, mzis da vardebis mxareo“... rogor mReriT?
me miyvars Tqveni mxatvrebi: gudiaSvili, kakabaZe, firomani...
mxatvrobaze laparaks Tu daviwyebdiT, erT saaTs veRar movrCebodiT.
amitom mxolod daveTanxme _ SesaniSnavi mxatvrebi arian-meTqi.
_ kidevac CamobrZandiT, bevr axal rames naxavT, _ bodiSi movuxade da
qvemoTken wavedi. lita ukve muxis qveS iyo. skamze ijda da patara bavSviv-
iT aqnevda fexebs.
_ saidan gaCndi ase swrafad?
xeli Camuqebuli mTebisken gaiSvira, odnav gverdzegadaweulma gaxeda
1692
im xels da Tqva:
_ albaT,, ra kargia ara, axla ager iq!
me Cemi gorakze mogzaurobis ambavi movuyevi. isic vuTxari, masze rom
vfiqrobdi im gorakis mwvervalze mdgari.
sinanulis gamomxatveli RimiliT miyurebda da fexebis qnevas ganagr-
Zobda. mere gagrZelebulad Tqva:
_ uusindiso!
_ ginda, axlac wavideT?
me mxedvelobaSi mqonda goraki, iman ki es mkiTxa:
_ mTaze?
_ Tu ginda, mTaze. avideT sul maRla. ukeTess verafers ver naxav cx-
ovrebaSi.
_ axla bazarSi unda wagiyvano. xili minda, vgiJdebi. Sen xom ici cnoba,
romeli kargia, romeli cudi.
_ ra Tqma unda. mTaze maS xval wavideT. diliTve, Zalian adre,Tu ra
Tqma unda, dari iqneba. sam saaTSi avalT. cota sasmel-saWmelic waviRoT.
_ genialuri biWi xar.
_ nu ityvi!
avdeqiT da qalaqisken daveSviT. marcxena mklavze mekideboda, dabl-
idan Semomyurebda. uceb fexiswverebze aiwia da makoca. gavocdi da SiSiT
mimovixede aqeT-iqiT. zemodan viRac wyvili modioda.
_ me ar meSinia aravisi, ho ar meSinia aravisi!
iseTi jibriT ambobda amas, TiTqos viRacis CaCumeba hqondes ganzraxu-
li.
_ magram Sen xom Zalian Wkviani qali xar.
_ reebs migoneb, ra sisulelea. me var Wkviani?! gana Wkviani qalebi na-
troben aseT rameebs? vijde Zirs, xaliCaze, fexSiSveli. givlia, rogori
kargia fexSiSvela siaruli! win medgas didi, didi... ra hqvia? ho, vercxlis
civi sini. is sini ki sul savse iyos atmebiT, yurZniT, msxlebiT, broweulebiT.
kidev, ici ra? Rame meZinos nabadSi da es nabadi Seni iyos. Sen monadire iyo,
mSvild-isriT monadire. Semoitano Tavgadagdebuli jeirani iurtaSi da
daagdo...
_ movbrunde da davinaxo nabdis cxel sibneleSi mogizgize Tvalebi. aba
momxede!
momxeda. wamwamebi ramdenjerme zedized daafaxura, uceb wamoiwia da
makoca.
es ukve metismeti iyo mimoxedvac ki veRar gavbede.
1693
_ mets aRar vizam! mets aRar vizam! _ Tqva mudariT da ganze gaiwia.
tuCebmokumuli modioda, etyoboda, sunTqvasac ki ikavebda, mxolod Tvale-
bi ucimcimebda bavSviviT.
momiaxlovda, cdilobda, ar gaRimeboda.
_ sul damaviwyda ocdacxra wlis rom var.
_ Tanac eqimi, _ davumate me.
_ eqimoba ra SuaSia. aq damsvenebeli var.
avtobusSi avediT, ramdenime gaCereba gaviareT da CamovxtiT. bazari
TiTqmis gaCerebasTanave iwyeboda. kedlebisa da mesrebis Ziras patar-
patara fardulebi da alaCuxebi iyo Camwkrivebuli. xelzemovaWreni qri-
zanTemebsa da georginebs yiddnen. fardulebSi gamofenili iyo xaverdis
sufrebi da gobelenebi, plastmasis ferad-feradi sawvimarebi da safulee-
bi, seilonis kofTebi da sviterebi. gamyidvelebi yvelas sTavazobdnen Ta-
vianT saqonels, magram myidvelebis civ gamoxedvaze Zalian naklebad mo-
qmedebda maTi patiJi. isini yvavilebsa da xils ufro etanebodnen. Cvenc
xiliT daviwyeT. jer aleqsandres msxali viyideT, mere _ Safrani vaSli,
mere _ broweulebi. me erT axalgazrda qarTvelsac gadavawydi _ neWoebs
yidda. Tanac mTeli tomara hqonda. wavsuliyaviT, cota ram dagveliao, _
SemomTavaza im qarTvelma. me litaze vaniSne _ marto ara var-meTqi.
_ wameiyvane, kaco, magic.
gamecina. mxarze xeli davkari, davemSvidobe _ sxva dros-meTqi.
bazris erT kuTxeSi Rvino aRmovaCineT. CamovuareT, yvela gavsinje. erTi
axaldamwarebuli vardiferi momewona. saTno Sesaxedaobis dedabers hqon-
da. boTlianad viyide, mere cota yveli da puric avawonine duqanSi. litas
ukvirda, yveli da puri rad gindao. me vuTxari:
_ CvenSi asea. Rvinos yveli da puri mainc unda daayolo, ise ar SeiZle-
ba.
_ vaSliT?
vrceli axsna-ganmarteba daviwye. mainc ar damijera, xiliT sjobiao.
gulianad kbeCda msxals da netarebiT uSverda saxes mzes, romelic is-is
iyo gamovida Rrublebidan.
zRvis piras CavediT da jebiris Ziras mivsxediT. aq myudro iyo, niavi
sadRac zemoT gadadioda. mxari mxars mivayudeT da viyaviT ase. xan is
moiwafebda boTls, xan me. is vaSls ayolebda, me yvelsa da purs. boTli
rom daicala, isev wavedi bazarSi. erTi boTlic Camovitane. lita moqufru-
li ijda. xom aravin gawyenina-meTqi. qveda tuCs ise daaWira kbili _ sxva
ramis kiTxva veRar gavbede. is boTlic davcaleT. ufro moxerxebulad
1694
mivikuWeT jebiris Ziras da CavTvlimeT. me CamZineboda kidec. litam gama-
RviZa, gverdSi mijikavebda da saaTze maniSnebda _ ori xdebao, ise swrafad-
gasulad momeCvena is dro, Cems saaTs davxede. marTla ori xdeboda.
_ wavideT, erTxel mainc viyoT Tavis droze sasadiloSi.
_ sul erTia. mainc vagvianebT. ici, sad wavideT? Cvens restoranSi. rogor
erqva? „priboi“.
_ ara, es CanTa xom mainc unda avitano Sin.
raRa gaewyoboda! Zalian ar mindoda im mSvenieri savanis mitoveba, ma-
gram mainc gavyevi. taqsi gavaCerebine, CavsxediT da aT wuTSi ukve Sin viyaviT.
lita Tavisi korpusisken gaiqca, me pirdapir sasadiloSi avedi. Cveni axa-
li Tanamesufreni ukve amTavrebdnen sadils. isev iseTebi iyvnen _ Zalian
Tavazianebi, mxiarulni, litac amovida. cota ram SevWameT. mere erTi ori
saaTi egreTwodebul wynar Tu mkvdar saaTs SevwireT da eqvsis naxevri-
saTvis isev qalaqSi wavediT.
_ muSaoba? _ mkiTxa litam.
tuCebze TiTi mivafare da vaniSne _ gaCumdi-meTqi.
isic gaCumda. mxolod eg iyo, rom Tavs aqnevda, TiTqos raRacas nanobda.
amazec vuTxari:
_ araviTari Tavisqneva ar aris saWiro. uCemodac yelamdea aRsavse
kacobrioba rCeva-darigebebiT.
zRvasTan rom gavediT, horizontze daxorebuli Rrublebidan wiTelma
mzem gamoanaTa. erTxans im mzes da Zowisferdakrul mfrTvinav zRvas
vuyurebdiT sanapiros moajirze gadayudebulebi. litam mkiTxa:
_ ratom izidavs adamianis Tvals aseTi rameebi: mzis amosvla, Casvla,
pirveli fifqebis gamoCena?
me ar vicodi, „ratom izidavda adamianis Tvals aseTi rameebi“ da Ri-
miliT mivuge:
_ albaT,, jer kidev gvaqvs SemorCenili Cveni winapris, maimunis zogier-
Ti niSnebi, kerZod _ saSineli cnobismoyvareoba.
Semdeg movuyevi maimunebis cnobismoyvareobis ambebi, romlebic, vin icis,
rodis da sad mqonda wakiTxuli, bevri icina. marcxena xelisgulze Tavis
rbil TiTebs misvamda da maqebda:
_ ra kargia, ase ubralod rom iSoreb xolme aTasgvar abezar kiTxvas.
„pribois“ mivuaxlovdiT, gavaCere da vaniSne _ CavideT-meTqi.
_ Cvens restoranSi? _ ikiTxa man.
_ Cvens restoranSi, _ mivuge didi ambiT.
xis moryeul safexurebze qanav-qanaviT CavdiodiT. lita aRtacebuli
1695
iyo.
_ nuTu sagangebod aris gakeTebuli aseTi kibe?
_ ra Tqma unda, _ vuTxari me, _ aq yvelaferi sagangebod aris gakeTebu-
li, rom damsveneblebi gaaxaron. talRebic sagangebod aris Seferili, mTe-
bze da xeebis kenweroebzec sagangebod uSveben nisls, naZvnaris surnele-
basac...
lita ise SeCerda, TiTqos civi, Zalian civi wveTi Cavardgodes kiserSi.
nel-nela momibrunda da Sewuxebuli saxiT Semomevedra:
_ nu ra, nu! me mapatie, rom TviTon vikiTxe, da mets nuRar gavagrZelebT
ase.
patara bavSvis umweoba amovikiTxe mis TvalebSi, gamaxsenda, rogorad
meCveneboda Cveni Sexvedris pirvel dRes, gamecina da Tmaze gadavusvi xeli.
restoranSi uCveulo siwynare iyo. megarderobe qalma gvicno, Zveli
megobrebiviT migviRo,lita moikiTxa, isic SeniSna _ mokeTebulxarTo. aRar
icoda, riT eca pativi. me siwynare meCoTireboda da vkiTxe, ra aris, es
siwynare ras unda mieweros-meTqi.
_ orkestrs dRes dasveneba aqvso.
me wavixumre _ ar vicodi, orkestrantebsac Tu dasveneba esaWiroebo-
daT-meTqi.
megarderobem serizulad, magram raRac dedaSviluri siTboTi ganmima-
rta:
_ aba rogor! isinic adamianebi arian, an abanoSi sWirdebaT wasvla, an
sxvagan.
Cven „xasiaTi gavusworeT“ _ TiTqos didad kmayofili davrCeniliyav-
iT aseTi ganmartebiT _ Tavi davukariT da darbazSi SevediT. darbazis
mxolod sami Tu oTxi magida iyo dakavebuli. dasavleTis fanjrebs mze
mosdgomoda, sxivebi larebiviT iyo daWimuli magidebis Tavze. aivani xom
sul carieli iyo. aq gavediT da moajirTan davsxediT.
oficiantma samzareulos karSi gamoixeda, raRacas Wamda, dagvinaxa, gvic-
no, pirze xel aifara da darcxvenili Seimala SigniT. magram sul cota
xanSi isev gamoCnda, gaubedavi nabijiT modioda, Rimils ikavebda. movida
CvenTan, mogvesalma, winsafris jibidan bloknoti amoiRo da fanqari moima-
rjva. me litas Sevxede. is ise uyurebda oficiants, TiTqos ucnobi tomis
lamazi warmomadgeneli mdgariyos Cvens win. ar mindoda misi am sasiam-
ovno garindebidan gamoyvana da isev oficiants mivubrundi:
_ mogvitaneT, rac Tqven gnebavT.
oficianti gawiTlda, mxrebi Seitoka da meocnebe TvalebSi mzeebi aen-
1696
To.
_ nu mayenebT uxerxul mdgomareobaSi. iqneb sulac ar mogewonoT, rasac
me SemogTavazebT?
_ ara, ar SeiZleba Tqven cudi gemovneba gqondeT.
_ oo, _ gaagrZela oficiantma, kidev ufro gawiTlda da mere swrafad
CamoTvala: Cexuri ludi, xmeli nafota Tevzi, Sveicaruli yveli.
_ brwyinvalea!
pirvel motanazeve oTxi boTli ludi movatanine. oficianti ise swrafad
moZraobda, ise lamazad akeTebda yvelafers, me litas Sevxede. litas isev
cnobismoyvareobis Rimili dasTamaSebda saxeze. oficianti rom wavida, ise,
viTomc sasxvaTaSorisod, Tqva:
_ moswonxar. TviTonac cdilobs Tavi mogawonos.
_ apah! _ vTqvi me da Wiqebi Sevavse. ludi varo, imas eTqmoda, oqrosferi
da yinulis naJuriviT sufTa, WiqebSi SampanuriviT qafdeboda da SuSxuneb-
da. nel-nela vsvamdiT da Tan Tevzs vwiwknidiT.
uceb zRvaSi raRac aWrialda da mere wyalSi moadina dgafani. mivixe-
deT. iq, napiridan ociode metris moSorebiT, tivze gamarTuli eqskavatori
idgaa. rom movediT, zed aravin Canda. mis ukan, horizontze, wiTeli mze brwy-
inavda. axla jixuridan zorba ymawvili kaci gviyurebda. jaxajuxiT Caagdeb-
da veeberTela CamCas wyalSi, raRac berketebs gadaswev-gadmoswevda, Cam-
Cas Tavisken miiTrevda, mere maRla aswevda, anZas gaatokebda da wylis
fskeridan amoRebul silasa da xreSs napirze gadmohyrida. Cven rom yura-
dReba mivaqcieT, ufro meti marifaTis gamoCena daiwyo. me Wiqa avwie da
vaniSne _ Sen gagimarjos-meTqi. iman xelis maRla aweviT gadamixada mad-
loba, eqskavatoris CamCac ramdenjerme sagangebod gaaqnia haerSi da gaic-
ina.
lita im ymawvilsac gaocebisa Tu aRtacebis gamometyvelebiT uyurebda.
mere mkiTxa:
_ ra bednieria, ara?
_ ra Tqma unda, _ mivuge me, Tumca angriSi ar mimicia, ratom unda yofil-
iyo bednieri. es imwamsve igrZno litam da mTxova ganmemarta _ raSi mdgo-
mareobda misi bedniereba. me cota davfiqrdi da mere frTilad daviwye:
_ upirveles yovlisa, imiTaa bednieri, rom misi xelobis xalxis jer-
jerobiT Zalian iSviaTia qveyanaze. aq, bevri-bevri, aTi meeqskavatore muSaob-
des aTi aTasi Sofris gverdiT. jer marto es! Sedeg _ egeni sakmaod blo-
madac iReben. CvenTan mSeneblobaze, erTi meeqskavatore iyo _ xuTi-eqvsi
aTasi maneTi hqonda xolme gamomuSavebuli, Zvel fulze. arc es aiRebs
1697
naklebs. mesame kidev is, rom icis, rasac akeTebs, da yovel saRamos xedavs
Tavisi Sromis Sedegs. meoTxe _ eyoleba masaviT Ronieri coli, samuSaodan
dabrunebuls daaxvedrebs Semwvar kartofils da ZmarSi Cawyobil, Camu-
JuJebul qaSays. eyoleba buTxuza bavSvebi...
_ da es iqneba bedniereba?
_ ici, lita, ramdeni adamianicaa qveyanaze, imdeni Sexeduleba arsebobs
bednierebaze, Tanac drois garkveul monakveTSi. sami wlis Semdeg SeiZle-
ba TviT me aRar vTqva ase mag meeqskavatoreze. Cvens fizikur mdgomare-
obasTan erTad, icvleba Cveni fiqrebi da Sexedulebebic. me erTxanobas ra
mimaCnda udides bednierebad, ici? meetleoba. me moveswari Tbilisur etlebs,
wiTelsartyelian meetleebs, didis ambiT rom isxdnen kofoebze...
litam gaiRima da amaTvaliera:
_ Sen meetledac ar iqnebodi cudi!
_ gansakuTrebiT maSin, roca etlSi Sennairi qalbaT,onebi mesxdebod-
nen.
eqskavatorTan navi mivida, Sig ori kaci ijda. erTi tiviviT sadgarze
Sexta, meorem Toki miawoda, navi rkinis kauWze miabes da meore kaci maRla
avida. meeqskavatorem muSaoba Sewyvita da Zirs Camovida. samive erTad
idga da raRacas laparakobda. axalmosulebs iseTi gamometyveleba hqon-
daT, TiTqos raRacas emuqrebodnen meeqskavatores. meeqskavatore Tavisi
jixurisken wamovida. iq, jixuris sarkmelze, yavisferi pijaki hqonda gada-
kideZuli. is pijaki aiRo, Cvenken mobrunda, gamomSvidobebis niSnad dagviqnia,
gagviRima da wavida. is ori kaci ukve navSi ucdida. TviTonac Sig Caxta,
Toki asnes, Zrava aamuSaves da portisaken gacures.
_ daiWires? _ ikiTxa litam
_ piriqiT, me mgoni, raRac saWiro saqmeze waiyvanes.
_ ocdaCvidmetSi ase iWerdnen xolme, ara?
_ uaresadac.
_ uaresad rogorRa?
_ maSin stumrebs xelebi makintoSis jibeebSi hqondaT Cayofili.
litam Tavi daxara da mere Tqva:
_ mama daiWires ase.
_ mamaCemic.
_ hoo?
_ aba ra!
_ Tu dabrunda?
_ ah!
1698
litam Wiqa odnav aacila magidas.
_ modiT, maT tanjul sulebs gaumarjos.
davlieT da didxans xma ar amogviRia.
mere isev vsvamdiT da sxvadasxva raRaceebze vlaparakobdiT. karga rom
Sebindda, wamovediT. raRac axlebur siaxloves vgrZnobdi litasTan. bnel
adgilebSi vCerdebodiT. ise vexvodiT da vkocnidiT erTmaneTs, TiTqos
pirvelad SevxdvedriliyaviT dRes.
raRac baRi gaviareT da mTavar quCaze gavediT. iq kinoTeatri iyo. ki-
noTeatrs ori darbazi hqonda patara da didi. didSi „Svid ZiZas“ uCvenebdnen,
pataraSi _ lamorisis films _ „mogzauroba sahaero buStiT“. am filmze
kargi raRaceebi mqonda gagonili. litas vTxove, SevideT-meTqi.
_ rogorc Sen gindodeso.
bileTebi aviReT, SevediT da patara foieSi kuTxis skamebi davikaveT.
Cven pirdapir moxuci qali da kaci isxdnen. etyoboda, col-qmari iyvnen.
isxdnen Cumad, patarebi, cocxalTvalebianebi. erTi sityva ar uTqvamT aTi
wuTis ganmavlobaSi.
_ magaT yvelaferi, yvelaferi ician erTmaneTisa, ara? _ mkiTxa litam.
_ albaT,.
_ da aRaraferi ainteresebT erTmaneTisa...
_ piriqiT. swored magaT amnteresebT iseTi rameebi, rac yvelaze namd-
vilia cxovrebaSi.
_ kerZod?
_ fizikuri da sulieri simarTle. egeni fesvebgadawyvetili xeebiviT
arian miyudebuli erTmaneTze da es akavebT, rom orive ar daeces. sakmari-
sia, gamoecalos erTi da daecema meorec.
_ ese igi, ufro saWironi arian erTmaneTisaTvis, vidre Cven?
_ ra Tqma unda.
litam meore xelic damado mklavze da ufro mWidrod momekra. vinc ki
Semodioda an foieSi ijda, yvelani Cumad iyvnen. bolos, sami zaric darekes.
jer Jurnali gviCvenes _ iugoslaviis erT patara kunZulze indoeTidan
Camoyvanili mangustebi musrs avlebdnen gvelebs. mere filmic daiwyo. papa
da SviliSvili, romlebic Zalian hgvanan Jiul vernis personaJebs, narinj-
isferi lamazi sahaero buStiT gadauvlian mTel safrangeTs. iseTi kargi
iyo maRlidan danaxuli qalaqebi, gzebi, mindvrebi da tyeebi, siamovnebisagan
gvaJrJolebda. alpebs rom miaRwies, Cven sabolood gadavwyviteT _ gaTen-
deboda Tu ara, mTebSi wavsuliyaviT.
gareT cas vuyurebdiT, gvindoda gagvego, rogor aminds gvpirdeboda
1699
xvalisTvis. etyoboda, nafleT-nafleTi RrublebiT iyo dafaruli _ aqa-iq
cimcimebdnen varskvlavebi. Savad gabardRul soWebze raRac Ramis frin-
velebi wri pinebdnen da faTqunebdnen. sanam davSordebodiT, kidev erTx-
el wavediT Cvens xeivanSi. lita sul Cumad iyo da rogorRac Ronega-
moclili TiTebiT mefereboda. mere, yvelam rom daiZina, Cvenc wavediT Cven-
Cven oTaxebSi.
VI
daTqmuli gvqonda, cxris naxevarze xeivanSi SevxvedrodiT. rva iyo, rom
sasadiloSi avedi. somex oficiants vTxove: Cveni wili mSrali sauzme gag-
vixvie, sevastopolSi mivdivarT, naomari adgilebi unda davaTvalieroT-
meTqi. eWvis TvaliT Semomxeda, magram ra Zala hqonda, sadRac mainc mego-
brebi viyaviT, Semwvari Tevzi, Zexvi, yveli da namcxvrebi gamixvia, isev img-
varad _ daeWvebulma gadmomca da wamosvlisas ukan damadevda:
_ gisurvebT drois mxiarulad gatarebas.
mivbrundi. msxvil fexebze Ronivrad idga, veeberTela mkerdi erTmaneTze
gadajvaredinebul mklavebze edo. pirwavardnili pomona xar-meTqi, _ da
misi reaqciisaTvis aRar damicdia, gamoviqeci. saWmelebi mxarzegadasakid
baduraSi Cavawyve, qvemoT Cavirbine, ori boTli Rvino viyide, isic im badu-
raSi Cavdgi, qurTuki amoviiRliave da xeivnisken wavedi. lita ukve iq iyo,
skamze ijda da miRimoda, rom mivuaxlovdi da gamarjoba vuTxari, mkiTxa:
_ sizmrebis gjera?
iseTi gabrwyinebuli Tvalebi hqonda, vifiqre, kargi sizmari unaxavs da
siamovneba, Tu vetyvi _ mjera-meTqi.
_ maSin, ici ra, dRes me sadme CaviCexebi.
erT wams Sevfiqriandi, mere gavbrazdi.
_ nu sulelob raRacas! sad aris aq iseTi adgilebi. miT umetes, Cems
gverdiT.
TvalebSi Suq-Crdili Caenacvla. ramdenjerme enas kbili davaWire da
cota xnis Semdeg vkiTxe:
_ Tu ginda, nu wavalT.
_ ras ambob! aseTi ramis Semowmebis saSualeba meZleva da xelidan ga-
vuSva? mivdivarT.
wamodga, CanTa moiqnia, mxarze gadaikida da mTebisken gaabija. ise iyo
gamowyobili, rogorc maSin,kefalis saWerad rom viyaviT. mxolod axla
Tavsafaric mohqonda, raRac Cinuri Tu iaponuri Tavsafari _ TaRovani
xidebiTa da kamkama wylebiT moxatuli; Tmac Cinur yaidaze hqonda day-
1700
enebuli, sworad Camovarcxnili da win, loyebze wamoweuli.
_ ra gaqvs mag CanTaSi? _ vkiTxe me.
_ nuTu ar ici, rom qalebs arasodes ekiTxebian, ra aqvT CanTaSi?
_ eg iseTi CanTa xom ar aris?
_ sulerTia.
Zalian xalisianad midioda, me mikvirda da vkiTxe:
_ mainc ra naxe sizmarSi?
_ oox, nu damiwyeb axla gaxsenebas. me minda, yvelafris jibrze, es dRe
ubednieresi iyos Cems cxovrebaSi.
pirvel gorakze avediT da cota xans SevCerdiT. aqedan ukve zemodan
davyurebdiT qalaqsa da tyviisfer zRvas. zRva did manZilze iyo gaSlili.
portSi ori TeTri gemi idga. iqiT, Sors, seinerebic moCanda. napiris max-
loblad patara navebi mimodiodnen.
_ ra kargi grZnobaa, ara maRlidan rom dahyureb sivrces, _ Tqva litam.
_ jer moicade, avideT ufro zeviT!
im biliks avyevi, romelTac Camosvlis meore dRes avedi patara mTis
mwvervalze. ca axlac moRrubluli iyo, magram nisli mxolod ai-petris
SerCenoda, isic buxridan amosul grZladgalewili kvamliviT. tyeebi
sagrZnoblad gayviTlebuliyo sam dReSi. gverdze gavuareT totebCamox-
leCil Weramsa da TeTr xatas, sadac moxuci da misi TxuTmeti wlis cisfer-
Tvala qaliSvili cxovrobdnen. xata daketili iyo... ezoSi winafexebze
Tavmidebuli Wreli ZaRli sTvlemda. wamogvixta da ramdenjerme dagvye-
fa. litam xeli gauSvira da mofereba dauwyo. ZaRli gaCumda da kudis
qicins mohyva. viTmine, viTmine da bolos mainc vTqvi, ra kargi patronic
hyavda am ZaRls.
litam saubari sxva saganze gadaitana:
_ rom icode, rogor miyvars ai aseTi qoxebi da mifexvilmofexvili
meserebi.
_ eg siyvaruli ar aris, _ mivuge cota gaRizianebulma.
_ aba, maS raa?
_ sibraluli.
_ rogor, sibraluli?
_ ai, es mavTulebi viRac xelmokle kacma gaWima. zogi sad aqvs naSovni,
zogi sad. arc boZebi hqonda Tavzesayreli, arc Zala, rom rigianad daeWima.
SemoRoba niaTgamoclili xelebiT, SigniT moiyvana TiTo muWa pomidori,
Warxali da kitri...
lita gaCerda. Sewuxebuli Semomyurebda da icdida _ kidev ras vityo-
1701
di. me wamiT gavCumdi da mere isev ganvagrZe:
_ Sen, romelsac Zlieri ggonia Seni Tavi, gebraleba is niaTgamoclili
kaci. ginda, mixvide da mxarSi amoudge. ginda, cotaTi mainc Seumsubuqo tvir-
Ti...
CanTa Seiswora, gadmoixara da tkivilgareuli RimiliT miTxra:
_ gaxsovs, ra mTxove guSinwin? metismetad kargi nu iqnebio. axla me
gTxov _ Sen kidev metismetad Wkviani nu iqnebi. xom?
me gamecina:
_ miT umetes, rom siarulis dros adamians Zalian Rlis metismetad Wkvi-
anur kiloze laparaki. davCumdeT da viaroT ai, ase.
davCumdiT da „ase“ mivdiodiT karga xans. ukan movitoveT patar-patara
TeTri saxlebi, Cvenken cnobismoyvare TvalebiT momzirali diasaxlisebi
da bavSvebi. miwayrili aviareT da axladmoasfaltebul avtostradaze
avediT. avtomobilebi giJuri siswrafiT mimoqrodnen. Cven RimiliT vay-
olebdiT Tvals. gveCveneboda, rom mZRolebi Tavs gvawonebdnen da imitom
erekebodnen ase. am avtostradaze naxevar kilometramde viareT da mere
bilikze gadavuxvieT. biliks zemoT ZeZvnari iyo. iqidan ori biWi gamovida,
erTs grZeli joxi eWira da buCqebs ubartynebda, meores Tofi moemarjve-
bina. rom gavupirdapirdiT, vkiTxe, raze nadirobdnen. mwyerebzeo. bevri
daxoceT-meTqi? Tofianma airwinaRis CanTas piri gauwia da Camaxeda. eqvsi
Tu Svidi mwyeri mainc eqnebodaT. vTxove, erTxel CemTvisac esrolinebi-
naT, magram litam Seicxada, araferi mohklao, da aRar gamomirTmevia.
ZeZvnars tyewvrili mohyva. rcxila, kuneli, jagmuxa da naZvi erTmaneT-
Si iyo areuli. biliki zogjer xasxasa mols hkveTda. zed muWa-muWa dab-
neul almasis mZivebiviT brwyinavda cvari. litas uxaroda, wamousvamda
fexs da fantavda im „mZivebs“, magram sinamdvileSi „mZivebi“ ki ar ifantebo-
da, qreboda, miwa isutavda. moulodnelad xreSmoyril gzaze gavediT. kargi
iyo bilikic, magram farTo gzaze siaruli mainc ufro gvsiamovnebda. sul
cota manZiliRa dagvrCa mTis Ziramde da veeba lodebiT datvirTulma
TviTmclelebma Camoiares. erTma mZRolma kabinidan Tavi gamoyo da dagviZa-
xa _ iqiT nu midixarT, karieria, axla afeTqeba daiwyebao. male ficarze
wawerili gafrTxilebac Segvxvda _ mTisken wasvla akrZalulia, SeiZleba
safrTxeSi moxvdeTo.
ra unda gveqna? SevCerdiT da mTis Tvaliereba daviwyeT. erTi lodebi-
ani qimi, romelic aRmosavleTisaken iyo wawvdili, TeTrad moCanda sxva
kldeebis fonze. karieri iq unda yofiliyo. magram Cven isedac ar vapireb-
diT iqiT wasvlas. iseT gezs veZebdiT, rac SeiZleba damreci yofiliyo gza.
1702
erTgan wvrili CanCqeri SevniSneT. im CanCqeris zemoT sufTa fiWvnari iyo,
mere wvril zolad gadioda SeyviTlebuli foTlovani tye. mere, ferdobze,
Coqela wiwvebi iyo gafantuli. im ferdobis avla da mwvervalze asvla
erTi iqneboda. iq, mwvervalze, simaRlis aRmniSvneli niSanic idga. iman ufro
migvizida da iqiT wavediT. aTi wuTic ar gasula da sokoze gamosuli sami
dedaberi Segvxvda. lita mivida, gamoelaparaka. naxevar-naxevari vedro
zeTovana moekrifaT. litam ramdenime cali amoiRo, dasuna da gabrwyineb-
uli saxiT daubruna. dedabrebma SemogvTavazes, ramdenic gindaT, aiReTo,
magram Cven viuareT. aba rad gvindoda! Tanac imedi gvqonda, Cvenc bevrs
SevxvdebodiT maRla, did tyeSi.
dedaberebs gamovemSvidobeT da wavediT.
_ ar mogSivda? _ vkiTxe litas.
_ avideT wverze da iq vWamoT.
_ Zalian kargi, magram magas mainc is sjobs, aqac SevWamoT cota da iqac.
mTaze asvla Zalze momqancvelia; Tu kaci danayrebuli ar aris, orjer
ufro gauZneldeba siaruli.
Cemi badura gavxseni, erTi buterbrodi litas miveci, meore me CavkbiCe.
mec Zalian megemriela da imasac. SevCerdiT, boTli amoviRe.
_ cota esec movsvaT.
Tavi movxade da mivawode.
siamovnebis RimiliT moiwafa. sma uWirda. suli egubeboda. erTi bewo
Zlivs mosva.
_ riT ver gaswavle, _ vuTxari me, _ ai, ase!
moviyude da rakraki davawyebine.
_ me mainc ise mirCevnia.
da isev ise mosva.
Rvinom xalisi Segvmata. bilikiviT raRac aRmovaCineT da imas mivyve-
bodiT. xan waxrilni, xelebwinawvdilni mivarRvevdiT buCqnars, xanac lo-
dianebze gvixdeba bobRva. CanCqerTan SevCerdiT. wvrili, wvrili nakadi
gadmodioda kldidan. SrialiT moarRvevda haers Cvens win da xuTiode
metris qvemoT Sxefebad imsxvreoda tinze. aq sxvebic bevrni yofiliyvnen,
warwerebiT aeWrelebinaT qvebi da xeebi.
_ mudam Tan daaqvT zeTis saRebavebi am ukvdavebis maZieblebs Tu ra
aris? _ ikiTxa litam.
_ Tavi aqvT magiT savse, _ mivuge me, TviTon Semrcxva am uxeiro xumro-
bisa da ferdobze avirbine ZaxiliT, _ nuRa vagvianebT, nuRa vagvianebT-
meTqi.
1703
litamac amoirbina ramdenime nabiji da RimiliT gaCerda. aqedan fi-
Wvnari iwyeboda. sul didi, didi fiWvebi iyo, SigadaSig ki Sindi da rcxila
gareodaT. Sinds ori kargi joxi avaWeri, erTi litasaTvis, meore CemTvis.
litam cota xans ki atara is joxi, mere gadaagdo _ es ufro miSliso. ar
tydeboda, magram namdvilad daiRala. wavidodi win. gavuwvdidi Cems joxs,
is moekideboda, me avzidavdi, vakocebdi da isev wavidodi. gvegona cotac da
gaTavdeboda es sokosa da wiwvis dagubebuli suniT savse caSekruli tye,
avarRvevdiT viwro zolad gamaval buCqnars da mwvervalic iqve iqneboda.
magram patara busnoze avediT da SevkrTiT: mogveCvena, rom jer isev mTis
ZirSi viyaviT.
_ nu geSinia, _ vuiolebdi almurmodebul litas, _ ase icis mTam, xan
geCveneba, sadRac caSia Sekarguli da iqve axlos kia Sengan, xan piriqiT.
_ iqneb swored eg piriqiT mdgomareobaa aq?
_ ara.
saaTs davxede. or saaTze meti gasuliyo, rac Cveni saxlidan gamovediT.
_ oci-ocdaxuTi wuTic da mwvervalze viqnebiT.
jiqur nabijiT daviwye asvla. litas ar undoda, magram me mainc xels
vuwvdidi, xan qamarSi vakidebinebdi da ase amyavda oci-ocdaxuTi wuTi fi-
Wvnaris asasvleladac ar gveyo. lita ramdenjerme dajda. Sevatyve, Relav-
da _ feri daekarga. mivujdebodi gverdze, veferebodi da vexumrebodi.
meSinoda, uceb ar ekiTxa _ ra aris, risTvis vixocavT Tavebs, sad mivdi-
varTo. erTi orjer me Sevapvre, Tu ginda, davbrundeT, esec didi miRwevaa
CvenTvis, am simaRleze rom amovediT-meTqi, magram gamibrazda, win gamiswro,
jiutad iRimeboda da cdilobda daemtkicebina, rom me ar CamomrCeboda.
xelebi daekawra, yuris qvemoTac daaCnda grZeli wiTeli xazi.
da bolos, fiWvnaric gaTavda da SeyviTlebuli foTlovani tyec, buC-
qnarad rom gveCveneboda dablidan. mwvervalamde samasi metriRa iqnebo-
da darCenili. gamogvalul ferdobze gafantuli Rviebis zemoT garkveviT
moCanda rkinis samfexa anZa. qvemoT ki... qvemoT iyo saocreba. zRva TiTqos
cisken ayiravebuliyo, da ki ar davyurebdiT, Tavaweuli SevcqerodiT tyvi-
isfer, gaprialebul ukidegano kedels. sam seiners, romlebic adre sana-
piros maxloblad moCandnen, axla am kedlis Suagulisken gadaenacvlebi-
naT.
lita uceb damSvidda.
_ Cems dReSi ar minaxavs aseTi ram, _ ambobda aRtacebuli da Rrmad
sunTqavda, _ ratomaa ase?
me viTom axsna daviwye: _ maRlidan rom davcqeriT, ufro did sivrces
1704
vxedavT. Cveni Tvalidan wasuli sxivi blagvi kuTxiT... magram mivxvdi, rom
sisuleles vroSavdi, gamecina da uceb movWeri:
_ es mere fizikosebs vkiTxoT. axla ki vuyuroT da davtkbeT.
karga xans vuyurebdiT zRvasa da mis napiras gagrZelebul sufTa, fe-
rad-Terad mcenareulSi CayuCebul qalaqs. mere avuwieT xeli, davemSvido-
beT da wavediT. ferdobi zogan cicabo iyo, erTgan ki, xeviviT CaRrmavebul-
Si, fexi Zlivs movikide. SemkrTali mivbrundi da mere qvemoT gavapare
mzera. iq, oci-ocdaaTi metris qvemoT, erTmaneTze Sexorebuliyo damsxvreuli
lodebi. frTxilad-meTqi, davuZaxe litas da xeli gavuwode. mas sicili
waskda.
_ Cemi sizmari gagaxsenda?
xelSi xeli movkide, im Caxvewil adgils gavacale da maSin vuTxari.
_ sizmrebis ganmgelis jibrze am dRes brwyinvaled davamTavrebT.
_ brwyinvaled davamTavrebT! _ wamoiZaxa litamac da gaiqca.
me davuyvire:
_ nu mirbixar, lita, nu mirbixar!
magram CemTvis yuri ar uTxovebia. garboda, rogorc ki SeiZleba Ror-
Rian aRmarTze gaiqces adamiani, _ xelebis moSveliebiT, xandaxan CaCoqilic.
gavedevne, magram male ukve azri aRar hqonda Cems devnas. is ukve mwverval-
ze iyo; xelebi gaSala, Tavaweuli, ase xelebgaSlili, datrialda, raRac am-
oiZaxa da daeca.
gulgaxeTqili avvardi da veci. xelebi aqeT-iqiT hqonda gadayrili, Savi
Tma balxze gaSloda, Tvalebi daexuWa. Tavi wamovuwie, SevanjRrie. megona
cudad iyo. magram uceb xelebi kiserze SemomaWdo, damwia da kocna damiwyo.
vin icis, rodemde viqnebodiT ase, vertmfrenis guguns rom ar wamovey-
areT fexze. im oxerma oci-ocdaaTi metris simaRleze gadagviara Tavs.
_ iqidanac dagvinaxavdnen? _ gadidebuli TvalebiT Semomxeda litam.
_ albaT,.
_ vai, sircxviloo,_ qurTuki gamiwia da Tavi Sig Semala.
movelodiT, rom es iqneboda namdvili mwvervali _ konusuri. iqiTa
mxares kidev ufro cicabo ferdobebiTa da uCveulo sanaxaobebiT. magram
sul sxva ram dagvxvda. gaSlili ruxi vake iyo, TebosaviT wminda balax-
modebuli. viyurebodiT CrdiloeTisken da gvikvirda. raRac udabnos gan-
wyobileba gamefebuliyo irgvliv. arc erTi xe, araviTari nageboba! civi,
Zalian civi niavi modioda iqidan. horizontze Savi nisli Tu Rrublebic
iwva.
wamovdeqiT da axla erTmaneTs miyudebulebi viyurebodiT iqiT. me litas
1705
Cems qurTuks vafarebdi, rom narbeni im civ, tyviasaviT mZime niavze ar ga-
civebuliyo.
_ ra aris ai iq, Rrublebis iqiT? _ ikiTax litam.
_ simferopoli. SeiZleba sxva qalaqebic. yovel SemTxvevaSi civi, Camu-
qebuli qalqebi.
lita ufro momekra, TiTqos dapataravda.
_ balaxi ki ra sasiamovnod wmindaa da rbili, ara?
mivdiodiT im wminda balaxSi frTxilad, aqeT-iqiT cqeriT, TiTqos raRa-
cis gvSinebodes. ufro da ufro mZimdeboda da usiamovno xmiT gveCuru-
Culeboda niavi. viareT karga xans. bolo erT RrmulSi movxvdiT. sami
mxridan meteoritebiviT idumali feris lodebiT iyo SemozRuduli. daviZaxe
_ hehei-meTqi; gagrZelebulad, saocrad mkafiod gamomepasuxa eqo. lita
gadairia. ZlivZlivobiT movacile im adgils _ xan ras iZaxda, xar ras da
bavSviviT kiskisebda pasuxebze. maRla avediT. isev viareT, viareT im ud-
abur civ velSi. vgrZnobdiT, rom verafers iseTs _ Tvalmaxaras da damain-
teresebels _ ver SevxvdebodiT, magram mainc mivdiodiT. ZlivsRa moCanda
mwvervalze dadgmuli rkinis samfexa anZa. bolos naxnavi gamoCnda. im nax-
navamdec mivediT. iqac karga xans videqiT da mere gamovbrundiT, mxolod
sxva gziT, cota ufro dasavleTiT.
Sinisken mobrunebam xalisi Segvmata. alag-alag, mcire daRmarTebze mivr-
bodiT kidec. axla yurebSi aRar gvcemda CrdiloeTidan momavali niavi da
gveCveneboda, kidev ufro CayuCda da dadumda yvelaferi.
_ movnaxoT kargi adgili da davisvenoT! _ SevTavaze litas, magram ase-
Ti „kargi adgili“, sanam mTis gadasaxedTan ar mivediT, versad vnaxeT. iq
iyo simwvane SerCenili balaxic, kldeSi SeWrili myudro exic da buCqnar-
ic. cota xans kldeze videqiT da Zirs viyurebodiT. mere me xmeli CinCx-
vari movagrove, cecxli davanTe, gazeTi gavSale da zed Cveni avladideba
amovalage. lita cecxls patara bavSviviT uvlida gars, xelebs uSverda da
icinoda. rogorc ki ali daiwevda, TviTonac mirboda CinCxvaris mosatanad.
gaTba, gacrecili xelebi da saxe dauwiTlda. me dabla, ferdobSi Cavedi.
iqidan ori borjRliani kunZi amovitane, erTi rcxilisa, meore Rviis. davu-
wyve cecxls da fexmorTxmiT mivujeqi axlos. axla wamdauwum aRar sWird-
eboda CinCxvaris dayra, kunZebi nel-nela, tkacuniT iwvoda, Rvia sasiamovno
suns ayenebda, litac dajda. SeWame-meTqi cota rame. ar mindao. maSin Rvino
mivawode. mosva. mec davlie. Rvinom mada gagvixsna. saWmelsac mivyaviT xeli.
vWamdiT, cecxls vuyurebdiT da kmayofilebi vuRimodiT erTmaneTs.
litam mkiTxa:
1706
_ ar gainteresebs, ra momewona Seni, pirvelad rom gnaxe?
ra-meTqi.
_ Tvalebic lamazi gaqvs, kiseric, magram Wama rom ar gcodnoda aseTi,
verasodes moigebdi Cems guls.
_ mainc rogori Wama vici?
_ brZolis velze gasuli oficeriviT. ase mgonia, SeWam am oriode luk-
mas da Zneli amocanis Sesasruleblad gauZRvebi jariskacebs.
_ Sen didi keTili guli gaqvs, _ mivuge me.
gadmoiwia, Tavi mxarze damado.
_ da mainc cudi qali var, ara?
aRmosavlur SesxmasaviT raRac wamoviwye, magram iman yurebze xelis-
gulebi miiWira da saxe muxlebSi Camala.
ase iyo erTxans. mere uceb wamoiZaxa:
_ wvims.
me cas Sevxede.
Rrublebi Sesqelebuliyo, winwklavda.
_ didi wvima rom wamovides?
_ ai, exi.
_ sul rom iwvimos, Ramemde?
_ SegeSindeba, aq rom gavaTenoT?
_ sicive Tqvi, Torem...
_ ho, Rame Zalian ecieba. ra saocrebaa, ara? Zirs TiTqmis cxela, viRac-
viRacebi, albaT,, banaoben kidec. aq ki aseTi sicivea.
wvima ar wamosula, is winwklvac Sewyda, kunZebic Caiwva. Cveni bargi-
barxana wamovkrifeT, ukanasknelad avediT kldeze, erTxelac gavxedeT
Caqaful vels da wamovediT.
amosvlisas, samfexa anZasTan, bilikiviT raRac SevniSneT. axla im biliks
gavyeviT. cota xanSi sxva bilikic SemogvierTda; xolo roca Rviiani fer-
dobi CavirbineT da tyeSi SevediT, ZvelisZvel saurmesac wavadeqiT. aq
erTxel kidev vcade litas qalobaze zeviT dawyebuli sityvis gagrZeleba,
magram lita gameqca da Soridan damiZaxa:
_ Tu krinti dagiZravs Cemze, girCevnia axlo ar moxvide, gaige?!
ra unda meqna! xmas aRar amoviReb-meTqi, da mdumared ganvagrZeT gza. is
mainc win miswrebda (TiTqos ar mendoboda) da xandaxan Tu Semomxedavda
momduravi TvaliT.
saRamos moaxloebis brali Tu iyo _ tyeSi frinvelebi axmaurdnen. sadRac
SaSvebic aWaxWaxdnen. me Cemi imitatoruli unari gamaxsenda, _ xelis zurgi
1707
tuCebze mivide, SaSvebs gamovajavre, gamomepasuxnen kidec, magram gzis mosa-
brunTan xeli swrafad CamoviRe Zirs. veeba fiWvebSi Cadgmuli patara fi-
cruli budruganis win viRaca kaci Cakuntuliyo, axlos rom mivediT, vnaxeT,
ficridan lursmans aZrobda. amogvxeda. jer gagviRima, mere SiSi Caudga
TvalebSi:
_ iqiT ar waxvideT, axla afeTqeba iqneba!
me litas mivubrundi:
_ modi erTi, vnaxoT, ra aris es afeTqeba.
kaci gamiwyra:
_ xom giTxariT, ar SeiZleba-meTqi.
_ Soridan, biZaCemo.
_ Soridan... Soridan SeiZleba, _ welSi gaimarTa, xalaTis kalTa gais-
wora, _ iareT pirdapir, patara Wyantobi SegxvdebaT. xelmarcxniv gorakiv-
iTaa. adiT iq da iqedan gamoCndeba.
madloba gadavuxadeT da wavediT. Wyantobi male Segvxvda, gorakic iqve
iyo, aTiode nabijze. avediT zed da welSi gamarTva ver movaswariT, gaisma
grgvinva. beltebSereuli mtvrisa Tu kvamlis dabolqvili masa elvis
siswrafiT aigragna maRla. imas sxva mohyva, imas kidev sxva... da roca laRume-
bi gaTavda, qvebis jaxajuxma da Cxrialmac moaRwia Cvenamde.
_ Zaan kargi ram iyo, ara? _ vkiTxe litas.
Tavi damiqnia da mere xevisken mimiTiTa. iq Caxergil lodebTan, rom-
lebsac jerac nisliviT dastrialebda mtveri, muSebi gamoCndnen isini gam-
arjvebuli meomrebiviT gadmohyurebdnen TavianT naxelavs. sanaxaoba
damTavrebuli iyo. dabla CavirbineT, Wyantobs SemovuareT da xreSmoyril
samanqano gzaze gavediT. haeri aq advilad iZvroda da axal daxeTqili
qvis surneli mohqonda karieris mxridan. ewerSi wiTeli Zroxebis naxiri
modioda. sadRac buCqebsmofarebuli mwyemsi rqis sayvirs ukravda. am xmas
saqonlis qSutuni da wvril-wvrili eJvnebis wkarunic uerTdeboda. gzis
piras axalgazrda qali da kaci isxdnen. kaci mxrebganieri, qera, xuWuWaqoCri-
ani jeili iyo, qali _ wvrili, gaxunebulkabiani, boSasaviT Savi da Tvalebbri-
ala. rom mivuaxlovdiT, wamodgnen. kacma sigaretis namwvi fexiT mosrisa,
gzaze dagdebul fiWvis nedl mors bolo auwia, qals mxarze daado, TviTon
moris Tavi Seigdo da Cqari nabijiT wavidnen qvemoT. tvirTqveS welgaR-
unulma qalma mogvxeda, gagviRima da xelic ki dagviqnia. me gamecina da
litasken mivbrundi, aba, imaze raRa STabeWdileba datova im kanWsalamura,
SoltiviT moqnilma qalma-meTqi. litas CanTa ukan hqonda gadagdebuli,
Tvalebi... TiTqos im wvrili Savi qalis gadidebuli TvalebiT iyureboda.
1708
mkerdze gadajvaredinebuli marjvena xeli marcxena mklavze hqonda dade-
buli, marcxena xeli tuCebTan mietana da iRimeboda...
meti araferi SemimCnevia maSin.
***
Sin rom davbrundiT, bneloda, aqa-iq ukve sinaTleebic enTo. lita iseTi
daRlili Canda, Zlivs moaxerxa xelis aweva, _ jerjerobiT, jerjerobiT-
meTqi, mec xeli avuwie da Cven-Cveni korpusisken wavediT.
rav vifiqrebdi, rom es iyo Cveni erTad yofnis ukanaskneli wuTi!
meore diliT, adrianad, is sadRac gaemgzavra. ubralod _ gamoiZaxa taq-
si, registraturidan aiRo Tavisi pasporti da wavida. vinc ki am ambavs
gaigebda, yvelas ukvirda, _ mas xom ocdaeqvsdRiani sagzuri hqonda! ukvir-
daT Cvens Tanamesufre baltiispirelebs, ukvirda melot, oqroskbilebian
cnobil mwerals. ukvirda direqtors da lamaz administrator qals... isi-
ni raRacis molodiniT Semomyurebdnen me. etyobodaT, warmtaci saidum-
los gagebas moelodnen Cemgan. magram me ra, ra SemeZlo meTqva?! mec mxrebs
viCeCdi da Tavs vaqnevdi sinanuliT; Tumca jibeSi litas werilic ki medo
_ moswavlis rveulis furclebze pastiani kalmiT dawerili ori sityva:
„mSvidobiT. mSvidobiT!“
mkveTr, Zalian mkveTr asoebs sam-sami xazi eWiraT. TiTo sityva fur-
clis mTel siganeze iyo gaWimuli. Zaxilis niSnis wertilis adgilas ki
raRac cisferi gorgali iyo daxatuli, romelsac marjvena mxareze hqonda
gamorRveuli wveri.
`ciskari~ #10, 1966; `barisken mifrinavs jafara~, 1974
`citadeli~
... isev ujarmaSi var. kvira, 29 ivlisi, „sakuTar dRed“ mqonda gamocxade-
buli. Cavawyve monadirul CanTaSi: durbindi, samagido rveuli, erTi Jurn-
ali, erTi wigni, naxevari puri, waldi, _ gadavikide mxar-iRliv, davikave
Txilis xeljoxi da ezodan gavedi. ganzraxuli mqonda, sofel paldomde
manqanas gavyolodi, iqidan, tye-tye, qobTavis gamoqvabulTan avsuliyavi, menaxa
uRranSi Cakarguli eklesia, ocdaxuTi wlis winaT rom gadaveyare da sao-
cari STabeWdileba datova, mis CrdilSi mekiTxa Jurnali da wigni, rveulSi
Camewe ra Tu ki ram Casaweri gamiCndeboda da mzis Casvlisas gamovbruneb-
1709
uliyavi ukan. magram did gzaze rom gavedi, maRaziis win, ujarmis cixeze
momuSave studentebi damxvdnen, gzis pira saxlisa da akaciebis CrdilSi
Segroviliyvnen, zemoT mimaval manqanas elodebodnen. am studentebidan
ramdenime kacs kargad vicnob. SarSan, Tu ki saSualeba momecemoda, avidodi
maTTan, cixis gawmendaSi da gamagrebaSi vexmarebodi. welsac viyavi erT
dRes, niCbebisa da weraqvebis tarebi damtvreodaT da me davucvale. gulT-
bilad momegebnen. movida jgufis moTave, uaRresad keTili, Ronieri biWi,
momikiTxa sikeTis RimiliT, mxrebdaxrilma, moridebulma, mere kidev, ufro
moridebiT miTxra: boWormis cixeze mivdivarT, dRes iq momuSave xalxs
unda mivexmaroT, Tqvenc xom ar wamobrZandebiTo. wamiT ar davfiqrebul-
var, movdivar-meTqi. wavediT _ CemTan, Cems saxlSi, me da is moTave, maT mier
„boWormelebisTvis“ gamzadebul mosakiTxs cota ramac davumateT da isev
gzaze gavCerdiT manqanis molodinSi.
unda ganaxaT, rogor arian gamowyobilebi es maiebi, ninoebi, mananebi,
Temurebi, giebi, Tornikeebi da daTunebi! wlovanebiT xom umetesoba jer
ocisac ar aris! biWebs acviaT gadaxunebuli xakebi, jinsebi, daRrecili kirzis
Ceqmebi, baTinkebi, erTs veeba rezinis Ceqmebic ki. Sarvlis totebi daudev-
rad aqvT Cakecili fexsacmelisa da windebis yelebSi. axuravT, albaT,, yovel-
gvari „wesieri“ Tavsaburavebis jibriT _ erTs _ gadmobrunebuli jarisk-
acuri panama, meores _ Zvirfasi fetris Slapa, oRond miTelil-moTelili,
sagangebod yurebamde Camofxatuli, mesames _ usaSvelod grZelderefniani
kepi „Jokei“, meoTxes _ kefaze wamodebuli reziniT Sublze aqvs mimagrebu-
li cisferi plastmasis derefani, mexuTes... mexuTesac da meaTesac TiTqos-
da sxvadasxva modgmisa da xelobis xalxis mier gadayrili qudebi. go-
goebs muxlebTan aqvT waWrili jinsis Sarvlis totebi. daSuSxiaT dagazmu-
li da daxazuli kanWebi. ferdakarguli kedebidan da botasebidan mouCanT
Salis Wreli windebi. maT Txel maisurebsac dahkargviaT qarxnuli pewi.
zogi metismetad aris gaTanguli, zogi _ odnav. zogs, axalSemomatebulebs, -
isev qalaquri ieri dahkravT. erTi egaa, rom ukve mouswria mzes da wiT-
lad autkrecia Rawvebi. sxedan qvebze, pirdapir miwazec. biWebis erTi naw-
ili fexze trialebs, raRac muqariT miiweven erTmaneTisken, Sezidulni ari-
an krivisa Tu karates ileTebisaTvis, akeTeben swraf, macdunebel moZraobebs,
_ win gavardnas, xelebisa da welis erTdroulad bruns, ismis, _ aax! uux!
dadeq! biWebis umetesoba wvers gvian i parsavs, sayeloebi saqamremde aqvT
Caxsnili. gogoebs manqanis cda moswyeniaT da moTenTili RimiliT uyureben
biWebis „giJobebs“. erTi biWi gargars gadaapobs, naxevars miawvdis maias.
_ didi madloba. _ eubneba maia.
1710
_ imave sididis _ arafers. _ Tavs daxris biWi.
_ e, e! xelebaweulni udgebian win veeba TviTmclels sxva biWebi.
_ cxeli asfaltiT aris savse, Stero!
_ uwmawuri sityvebi bilwavs warmomTqmelisave suls.
_ „Steri“ ar ekuTvnis uwmawur sityvaTa jgufs.
_ damokidebulia, ra xaxidan amodis.
_ Tfu!
_ nurc ifurTxebi da, roca adamians elaparakebi, dadeqi sworad.
_ sad mirtyam, Se marTla Stero!
_ bodiSi, gagimeorebT wesierad.
mimodian manqanebi, umTavresad msubuqi manqanebi. xom dakvirvebixarT,
rogori TavmowonebiT iyurebian xolme manqanis wina rigSi msxdarni, namet-
navad axalgazrda qalebi! aqac asea, am gzaze. magram Cveni studentebisken
bolomde veravin iyureba TavmowonebiT. TiTqmis yvelas, qalebsac da ka-
cebsac, swrafad aRevsebaT xolme saxe sinanuliani fiqriT, _ ratom TviTon
ar sxedan dabla, xriok miwaze, da ratom im miwaze mjdar gogoebs ar miar-
wevs manqana rbili doriT.
maRaziasTan Cerdeba zemodan, e. i. boWormis mxridan momavali „furgo-
ni“. Camodian Cvenebis „debi da Zmebi“, „boWormelebi“, oTxni, ori gogo da
oric biWi.
_ amaT uyureT, e! _ ukvirT „boWormelebs“, _ Tqven ra, dResac muSaobT?
_ TqvenTan movdivarT, Tqven unda dagexmaroT.
_ dasaxmarebeli Tavebi zed gabiaT.
_ marTla, marTla, Tanac Cveni xarjiT.
„boWormelebma“ aRar ician ra moimoqmedon.
_ Cven rom abanoSi mivdivarT? Cvens cixeSi oriode kaciRaa darCenili.
_ ra geabanoebaT, xalxo, mainc xom gamtvriandebiT xvalve.
_ Cven xvalamde gvWirdeba sisufTave. _ kdemiT iyureba gogo.
_ deda, ra vqna!
_ aba, ra!
_ wadiT, magram orSabaTobiT rom ar muSaobs abano? SabaT-kviras muSaobs,
orSabaTobiT daketilia.
„boWormelebi“ Tvalebs wkuraven.
_ Tqven ra, SabaTi ggoniaT dRes Tu kvira!
_ wadi, genacvale, gamoiZine cota..
_ Tqven gamogrCeniaT ZilSi, Tavs SemogevleT, Tqven dRes kvira ggoni-
aT, maSin, roca orSabaTia, orSabaTi! dabrundiT ukan.
1711
_ ra orSabaTi, e, samSabaTia dRes. ai, gogoebs vkiTxoT, ra dRea dRes,
gogoebo?
_ orSabaTi! samSabaTi!
_ ris samSabaTi, oTxSabaTia!
yvela dRea dRes, paraskevic ki, oRond SabaTi da kvira ara.
_ dabrundiT ukan da gamogvyeviT axlave Cven. „boWormelebi“ sibralu-
liT uyureben „ujarmelebs“.
_ mag WkuiT unda daubrundeT mSoblebs da mSobliurze ufro tkbil
saswavleblebs? maTxove cxvirsaxoci, gogo, an Sen momwminde cremli. uzarmaz-
ari madloba, Tqven, solidarobisaTvis, magram Cven mainc abanoSi wavalT
da aqve CamogiswrebT. kvira dRes xom saCveno jabaxanebi ar dadian saqarTve-
los gzebze.
_ ar aris dRes kvira, gesmiT, Tu ara!
„boWormelebi“ xelebs maRla sweven. gamarjvebuli ada mianebis nabije-
biT midian sofel-sofel. Tanac Cqara. maT mimoxvraSi, maT mxrebSi, igrZno-
ba saamo siamaye.
„ujarmelebi“ cota xans imis gansjaSi arian, vin daTqva „boWormelebis“
dasaxmareblad dRevandeli dRe. gogoebi cnobismoyvare TvalebiT eZeben
damnaSaves, aravin araferi icis, braldebaT sul sxvaT, amjerad aq ar myofT,
da „boWormelebis“ jibriT Tu gasaxarad, Cerdeba mTlad Tavisufali avto-
busi. wina minasTan aweria „dakveTiT“. SeWaRaravebuli mZRoli mSvidad
ismens Cvens sityvebs. is sofel sasadilomde midis.
_ yovelgvari saSualebiT _ win! win! win!
mZRoli RimiliT uyurebs axalgazrdebis facifucs.
amosulia xalxi, dabargebulia zurgCanTebi, yuTebi, sazamTroebi, niCbebi,
weraqvebi.
_ daviZraT? _ kiTxulobs mZRoli.
_ ra Tqma unda, ra Tqma unda, pativcemulo! avtobusi sul sxva ganwyo-
bilebiT iZvris.
_ win wamodiT, es ar ayiravdes avtobusi.
sami gogona da ori biWi marTla modis win. mZRoli kmayofili saxiT
gahyurebs gzas. mere mobrundeba.
_ xatis xalxia?
erT wams ver mivxvdi, ra xatis xalxi unda yofiliyo.
_ jvarpatiosanze rom muSaoben.
_ ki, is xalxia.
_ mainc ras akeTebT, kaco, cixes?
1712
_ cixesac, eklesiasac.
mZRoli undod momxedavs.
_ ho, vwmendT, vasufTavebT, vamagrebT, Cvenma STamomavlobamac rom naxos,
vin viyaviT, ris SemZleni viyaviT.
_ mTavari exlaa.
_ exlac ra gviSavs!
mZRoli kidev ufro daeWvebiT momxedavs. keTili Tvalebi aqvs, keTili
Subli. survili mebadeba, vuambo, ra vnaxe, amas winaT rom viyavi am „xatis
xalxTan“.
meurneobidan „momagrebuli. manqana droze ar movida da gaxunebultent-
gadafarebulma sabargom „agvreka“ jvarpatiosnamde (ujarmis cixeSi jvari
patiosnis saxelze agebuli eklesiaa da cixesac ase moixsenieben). gza dab-
laa, cixe _ maRla, amjerad atyevebul goraze. gzidan aT nabijze sveli sil-
is didi grova idga.
_ naxevariRaa, Tu meti? _ ikiTxa erTma.
_ sadRaa naxevari!
_ jer ra drois naxevaria, biWo!
_ naxevarze cotaa, naxevarze Zalian cota, erTi Seteva da morCeba!
biWebi welszeviT gaSiSvldnen, gogoebma wina dRes dasvelebuli tomre-
bi moitanes. orma gogom tomaras gauwia piri, ori niCabmomarjvebuli gaC-
erda.
_ vin midis pirveli? _ me mivdivar.
_ ramdeni niCabi CavyaroT? _ Tvrameti.
gogoebma TanagrZnobiT Sexedes tanmorCil, gamxdar biWs.
is biWi sxva biWs eca, mogverdiT wamoiRo, orive erTad daaskda miwas.
_ parter!
_ gaCerdiT, ras sulelobT!
erTi biWi „parterSi“ idga, meore „muSaobda“,
gogoebi iTvlidnen:
_ Svidi, rva, cxra... moWidaveni fexebs asavsavebdnen haerSi.
_ kargiT ra, kargiT!
niCbiani gogoebi Tvlas morCnen.
_ Cvidmeti, Tvrameti.
moWidaveni gawiTlebulebi gaSordnen erTmaneTs. tanmorCili biWi mov-
ida, mougrixa tomaras piri, Ronivrad SeajanjRara, aswia, aacila miwas.
_ amiwieT. movida ori biWi, auwies, kiserze daades.
_ kargia, sasiamovnoa, wavediT!
1713
niCbebze dayrdnobili gogoebi siyvaruliT uyurebdnen kldovan aR-
marTze amaval biWs, sanam tyeSi ar Seimala. maRla, tyis maRla, boRmis kvam-
liviT adioda Savferi ferdCamoqceuli koSki. mis ukan Txeli TeTri
RrublebiT iyo gaglesili ca.
movida dakunTuli, saTvaliani maTematikosi.
_ ramdeni? _ RimiliT hkiTxes gogoebma.
_ ocdaxuTi.
gogoebi sul siamovnebis RimiliT yridnen tomaraSi silas.
_ ocdaxuTi!
maTematikosma mSvidad mougrixa tomaras piri. imasac orma biWma uSve-
la, kiserze rom daedo, biWebs erTi gogoc waexmara.
wavida maTematikosic. wavida mis Semdeg arqiteqtoric, mxatvaric, filoso-
fosic. waxrilni iyvnen simZimis qveS, Rvarad gasdiodaT ofli Tu sveli
silidan Camonadeni wyali, magram, Canda, vercerTs ver Trgunavda tvirTi,
vercerTs ver uqrobda sasiamovno, raRac CaTqmul Rimils. oras ocdaaTi
nabiji sul aRmarTi, saxedaric ki rom ver ikidebda Cliqs, orasi nabijic
Tavqve, aRmarTis Tavidan qvemoT, cixis qveda kedlamdis. im kedelze idga
kalatozi da mbrZaneblobda:
_ movides! duRabi movides!
aqac muSaobdnen biWebi da gogonebi, ukve oflgadadenilni.
movidnen viRac napativebi cnobismoyvareebi, ori kaci, ori lamazi qali
da oric mSvenieri bavSvi. kacebi gaugebel, qalebi SeWirvebul mzeras miay-
olebdnen tomrebqveS moRunul, gaRvarul biWebs.
_ viTom rames daamCnevT zurgiT amoziduli siliT amodena citadels?
_ atomis epoqaSi, kosmosSi rom mimodian veeba laboratoriebi.
mxolod gogoebma Sexedes im napativeb cnobismoyvareebs da imaTac, im
gogoebmac, ara Tqves araferi, i Casxdnen is cnobismoyvareebi TavianT zikz-
ika manqanebSi da wavidnen.
erTi gogo Camuxluli iyo da utaro ToxiT ebrZoda Sambsa da Cir-
gvebs. is Toxi me gamovarTvi...
ai, es ambavi mindoda meambna avtobusis keTili saxis mZRolisTvis, Znelad
momeCvena da es vuTxari:
_ mag cixe-koSkebis amSeneblebs exlac gul-mklavmagari STamomavloba
hyavT.
_ ra vici, Zmao, avivli, dominos TamaSoben meseris ZirSi, Camovivli da
isev dominos TamaSoben isev im meseris ZirSi.
_ egeTebic arian qveyanaze.
1714
_ aRarsad ari ifnissaxiani guTnideda da imitom.
_ ras izamda is ifnissaxiani guTnideda?
_ egre muqTad jeilebs daamyofebda manda? ro wamouvlida, Tanac erTi-
ori Ramis mexriTa, kiserSi quslebis cemiT daazuzunebda ivrisken suyvela-
sa.
_ egeT guTnidedas Cvenca vnatrobT.
mZRoli momxedavs, TiTqos mamowmebs, marTals vambob Tu ara.
SevdivarT sofel sasadiloSi.
avtobusi Cerdeba, mZRoli moridebiT ambobs.
_ me aqa var misasvleli Sav sufraze.
_ ras brZanebT, didi madlobeli.
vbargdebiT gomborisa da boWormis gzis gasayarTan. aq SeiZleba sulac
gomboris mxridan movides boWormisaken mimavali manqana. isev cda. isev
msubuqi manqanebis mflobelTa kmayofili, mere rogorRac nirSecvlili
saxeebi.
_ arsena moereoda, Tu muhamed ali?
_ cali xeliT?
_ aba, ori xeli visTan uxmaria arsenas!
_ erTi muSti rom Semohkra, yarfuziviT daabnevsa... ara, Zmao, me ar vurCev-
di muhamed alis arsenasTan Cxubs.
saocaria, aqac wynarad, mimyudroebulad sxedan gogoebi. mSvidi, alersi-
ani RimiliT Sescqerian xan erT biWs, xan meores.
_ ra kai samwvadea, ara? TeTri samwvade da mwvane, mwva ne muxa.
_ TeTri samwvade, mwvane muxa da Wreli ZaRli. mTavari ZaRlia.
_ Cven didi bodiSiT!
zed Sua gzaze ki:
_ Zveli poetebi mefis karis sanaTurebidan uyurebdnen samyaros. Tvi-
Ton rusTavelic.
_ tanis epoqis Cinelebi?
_ isinic. vanCuaneli gandegili, kacis danaxva rom ar undoda viTom,
ganswavlul mefes mouxmobda saxelmwifos saTaveSi da imas emusaifeboda
winaswar.
samwvadis TeTr kedelTan TavSav mayalze TeTrwinsafriani qali awy-
obs vardisfrad ganaTebul mwvadebs. niavi moitans sasiamovno suns.
'_ manana, gepatiJebi samwvadeSi.
manana momxibvlelad aWimavs warbebs.
_ aTas cxraas oTxmoci wlis Teqvsmet oqtombers. Tu daimaxsovreb, ge-
1715
patiJebi sadac ar unda viyoT.
_ erTi mwvadisTvis weliwadnaxevari vifiqro gamudmebiT?
_ mwvadi xom ar aris mTavari, mTavari adamianobaa.
mananas damcinavi sevda Caudgeba TvalebSi.
_ me exlave gepatiJebi, oRond Seni fuliT.
_ win ratom midgebi, uzrdelo?
_ bodiSiT! bodiSiT!
isev Sua gzaze:
_ akaki sxva aris. zviadi feodalis rostom wereTlis Zem fexSiSveli
glexis TvalebiT amoxeda qveynierebas. „warved wylisa pirs, Tu wyalis
pirs, sevdiani fiqrT gasarTvelad,“ _ amasac ki sxva tyaviT Sekerili vinme
ambobs da „sad - xar, Cemo salamuro, xma tkbilo da saamuro“, _ amas kidev _
_ sxva..
samni veRar iTmenen da fexiT gaudgebian gzas. samsac erT madlian
„volgis“ patrons gavayolebT. bolos modis sionisken mimavali veeba
yviTeli manqana.
_ Êóäà âàì? _ RimiliT gvekiTxeba mZRolTan mjdari specsamosiani
kaci.
_  Áî÷îðìà.
_ Ãäå ýòî?
_ Ïî ïóòè, ïî ïóòè!
_ Êóçîâ ó íàñ æåëåçíûé _ isev eRimeba specsamosian kacs.
_ Íàì íå ñòðàøåí ñåðûé âîëê! Íàì íå ñòðàøåí...
niCbebiT da weraqvebiT xelSi gadadian manqanis ukana bortze biWebic,
gogoebic. albaT, ase gadadiodnen Zveli meomrebi cixis galavanze. gogoe-
bic ki xmas ar iReben, xmas...
_ unda vigulisxmoT, rom boWormis cixeze varT.
wamovewieT fexiT wamosulebs, yiJiniT amogvyavs CvenTan. gzatkecilidan
tyisken gaxveul gzasTan dagvxvdebian „volgiT“ wamosuli samnic. did mad-
lobas vuxdiT specsamosian kacsa da mZRols. isini Rimils mogvadevneben
Cvenc, caSi aWril, kldeze gadmomdgar boWormis cixesac.
gavwalikdebiT xeebiT gadmoburul saurmeze. Ramis nawvimaria da fexi
talaxs ikravs. amoviReb walds, xeljoxebs vuWri, visac amisi survili aqvs.
_ naxe, ra suni asdis, _ erTmaneTs aCveneben gogoebi Txilis joxebs.
_ saocari.
_ yvavilebs SexedeT!
samkalad Semosul yanis napirs JriamuliT mohyvebian vardkaWaWebi,
1716
sosanebi. yana nel-nela mimoirweva, kurdlaobs.
_ auu!
ca aris Zalian lurji da maRali, rogoric icis nawvimarze. raRac didi
frinvelebi dahbrunaven mTebis wverebs, Txemze TiTqosda erTimeoris miy-
olebiT gamwkrivebulan didi xeebi. kargi sanaxavi iqneba is xeebi qarSi.
vuaxlovdebiT patara sofels grZelvels, xuTadxuT komls, xexilSi da
naTesebSi CayuCebul saxlebs. sasiamovnod gamosWvivis xis totebSi am sax-
lebis moCuqurTmebuli, cisfrad SeRebili aivnebi. dadian ezoebSi Rorebi,
goWebi, in daurebi.
_ ai, sad unda icxovros adamianma, _ guliT ambobs saTvaliani filolo-
gi gogo.
_ televizori ver iWers aq verafers.
_ swored magiTaa genialuri.
cota xniT visvenebT didi kaklis CrdilSi. siamayiT avyurebT kldidan
azrdil cixis mrisxane burjebs
_ erTi iraneli istorikosi ambobs, _ qarTvelebma Tavi Caixoces ujar-
maSi, Seuvali da didebuli boWorma ki ubrZolvelad dagviTmeso.
_ asec unda yofiliyo. ujarma marto cixe ki ara, uZvelesi salocavic
aris, vaxtang gorgasalis saxelTan dakavSirebuli adgilia da daicavdnen,
aba ra!
mere sul aRma mimavali bilikiT qancgawyvetilebs CamogveSvelebian
maRlidan. me ar meguleba ufro sasiamovno sanaxaoba, vidre es: rogor
gamodian cixidan, rogor Camorbian daRmarTze, rogor xvdebian dablidan
amaval megobrebs.
jvarpatiosnidan xom aris gadasaxedi, aqedan, boWormis cixidan, orjer
didebuli! veebaa TviTon da veeba qveyana udevs win. Rrmad kveTs am qvey-
anas ivris yviTlad SemRvreuli wyali. mis iqiT muqlurjad azviadebulan
ialno da ikvlivi caSi.
es weraqvebi da niCbebi raRa aris?
_ samuSaod movediT.
_ kargiT erTi...
aq studentebi brezentis karvebSi cxovroben. karvebi pirdapir miwaze
udgaT. mxolod erTs aqvs Semovlebuli wylis sawkretad Txrili. karvis
kalTebi aWrelebulia warwerebiT da naxatebiT.
aqve, karvebTan axlos, dgas cnobili taZari, boWormis wminda giorgi,
meaTe-meTerTmete saukunis Zegli, erTi brwyinvale nimuSi Cveni Zveli ar-
qiteqturisa, daculi saxelmwifos mier. mTlianad Camongreuli aqvs gum-
1717
baTi da yeli (ocian wlebSi xelyumbaris Zala gamoucdiaT axalgazrdebsa),
Camorecxilia freskebi. „boWormis wminda giorgis hgavso,“ _ ityodnen
Cems bavSvobaSic ki saqebar vaJkacze. axla im wminda giorgidan cxenis uka-
na fexi, ganaskvuli kudi, Subis nawili da oriod wvrili detaliRa Cans.
mainc mowiwebiT trialeben taZarSi „centridan Camosuli“ xelovnebis mcod-
neebi. iReben fotosuraTebs. taZarSi iyureba lurji, lurji ca.
dawyebulia CamonaSvavi miwis aReba taZris irgvliv.
_ isev moTxra ganvagrZoT.
iwyeba mSvenierebis apogea _ ori jgufis, welzeviT SiSveli ymawvileb-
isa da maT gverdiT RimiliT Camdgari gogoebis „erToblivi“ Sroma. biWe-
bi iseTi gametebiT iqneven weraqvebs, natexi qvebi wiviliT miSxivian aqeT-
iqiT. gogoebi _ Caxrilni elodebian sazidrebis miwiT gavsebas. zogni bare-
bze qanaoben. miwaa magari, magari. qvebi ufro magari. gogoebic da biWebic
SeTqmulTa siyvaruliT Sescqerian erTmaneTs, SeTqmulTa siyvaruliT da
raRacnairi ganwirulebis sevdiTac. iqneb saamisod isic kmara, rom bevri
rame uferxebT saqmes, Tundac yvelaze mTavari _ rigiani samuSao gegmac ki
ver misca dawesebulebam, visac saxelmwifos mier am gegmebis Sedgena aqvs
dakisrebuli.
barze qanaobisas Tqmuli anekdoti:
_ zangTa delegaciaa kaxeTSi. sufrasTan sxedan. aixedavs. erTi kaxeli,
uyurebs zangi, aixedavs, isev uyurebs is zangi.
_ ras miyureb, e, me xom ar gagkraske! _ uwyreba kaxeli.
reebs vCmaxav aq! me xom narkvevis dawera mqonda ganzraxuli! nuTu erTxel
mainc ar unda gavisarjo am pativcemuli JanrisTvis! ver warmoidgenT, ra
didad pativcemuli Janria es „narkvevi“. „sabuTi? ai, batono: qveyanam rom
icodes, waxval cota xniT sadme da `amodis naTdebas“ dawer, gaxvretil
abazians aravin mogcems winaswar. narkvevi ki sxvaa. narkvevis dasawerad
Tundac erTi wliT adre mogcemen fuls. es albaT, imitom, rom narkvevSi
naklebia „xalturis“ Sansi, vTqvaT, mokle-mokle dialogebi da sxva. mar-
Tlac da ra aris, Zmebo, es: daswer erT sityvas moTxrobis dialogSi _
„diax“, anda kidev ufro mokles _ „ki“, da mTel striqonad geTvleba, fuls
mTeli striqonisas iReb. ara, Zmao, dawere soliduri narkvevi, yvela striqoni
rom Tavidan bolomdis aris savse, da miiRe Seni alali gasamrjelo, Segar-
gos! mec mag azrisa var ra xania, zustad mag azris. oRond dRes isev Ceme-
burad ganvagrZob. es erTic mapatieT, Cemo Tavo da Cemo pativcemulo re-
daqtoro, _ xom mogexsenebaT ra Znelicaa Txrobis erTi kilodan meoreze
gadasvla, _ da SemdgomSi, ueWvelad namdvil narkvevs davwer, namdvil udi-
1718
alogo narkvevs.
`cixe~
`codva didisa~
***
mita deviSvili kai welgamarTuli kolmeurnea. cdilobs araferi moak-
los Svilebs, magram elizbari, sawyal alales rom hgavs, mainc raRac ucnau-
ri, naRvelSereuli RimiliT dadis xolme. ase gegoneba, am biWma iseTi rame
icis, ris gamxelac ubedurebas moutans adamianebs. Tvalebi imasac alale-
saviT cisferi aqvs, didi... cota cali mxari dabla miaqvs, rasac eqimebi asim-
etriul tandegobas uwodeben, da amaze wuxan mSoblebi, ra vqnaT, rogor
movaSlevinoTo. sxva mxriv imediT uyureben mis momavals.
(`ciskari~ #4, 1969; `saRamo xanis Canawerebi~, 1971)
`cocxali jvrebi~
`cudi sizmari~
(`wveTebi foTlebze~, 1962; `barisken mifrinavs jafara~, 1974; erTtomeu-
li, 1981; ciklidan _ mZime fexsacmelebi)
1730
_ ee, Tqven cudi cxovrebisa ra iciT! me rom bayias vedeqi mojamagired,
Tormeti wlisa viyavi. mag bayiaanT, _ xo iyo dakrunCxuli magisi mama, bayia
uares dReSi unda Cavardes., _ didZali saqoneli hyavdaT, zafxulobiT ial-
noze miverekebodiT da ega, bayia, rom gaiRviZebda, metyoda, gaiqe, balRo, age
im buCqidan mwyrebi amorekeo. wavidodi me da im buCqs erTi xuTjer Se-
mourbendi, maRal balaxs, _ xo iciT, rogori maRali balaxic icis did velebSi,
_ nams gavayrevinebdi da mere wavidoda bayia da Cakuntdeboda im buCqis
ukan Tavisi patronisaTvis. me kidev sveli viyavi muxlTzemoTamdis, maba-
banebda siciviT da SiSiT vuyurebdi iqidan siamovnebis RimiliT momaval
bayias.
(`ciskari~ #1, 1981: `Tebro~, 1983)
«I»
am wigns mela wers. rogor wers, riT wers, saidumloa. xom SeiZleba
erTi saidumlo mainc davitovo, roca qalaqis sigrZe ambavi unda giamboT?!
daviwyeb imiT, rogor moxvda adamianebTan. riT davamTavreb, jer Tvi-
Ton ar vici.
sanam adamianebTan movxvdebodi, sayunWia goraze vcxovrobdiT. es gora
mdinare iors gadahyurebs. sxva rameebic bevri moCans iqedan _ Wala, ivris
gadaRma mTebi, imis iqiTa mTebi. eqvsni viyaviT _ me, Cemi oTxi da_Zma da
deda. Tvalebi axelili ar gvqonia, rom mama dakargula. didi melebi am-
bobdnen, mokleso.
vin moklavda, adamianebis meti?!
Cveni soros win balaxiani patara ferdobia. Sig kaliebi da WriWinebi
daxtian, peplebi dafarfateben. mzeze Tbebian muceldaberili xvlikebi.
1732
rcxilis buCqebze modian SaSvebi, Cxikvebi (gawyda magaTi jiSi da gasagisi),
mwyerCitebi, WinWraqebi. RamRamobiT ki, sxva frinvelebs rom sZinavT, Tvalebis
brialiT dafraSfraSoen buebi da zarnaSoebi.
erTxel naSuadRevze gameRviZa. deda Sin ar iyo. Cems da_Zmebs Rrma
ZiliT eZinaT. xan erT gverdze gadavbrundi, xan _ meoreze, magram Zili
aRar momekara. avdeqi da soros pirSi gavedi. jer frTxilad gavixede
gareT, haeri davynose, smenadac viqeci (rogorc deda gvaswavlida), rom
davrwmundi, saeWvo suldgmulis WaWaneba ar iyo axlos, gareTac gavedi da
soros win, miwayrilze davskupdi. Zalian sasiamovno iyo ase jdoma. soro-
Si cxeloda, aq ki grili niavi uberavda.
uceb saidanRac mamali Cxikvi mofrinda da beber kunelze dajda. me rom
daminaxa, Tavi gverdze gadaxara, xan erTi Tvali moWuta, xan _ meore, kudic
gaacaxcaxa ramdenjerme, bolos gasworda, yeli Caiwminda da mTeli Tav_tanis
qneviT momesalma:
_ Cems karg mezobels vaxlavarT! xom kargada xarT, ymawvilo? xom kar-
gad brZanebdeba Tqveni darbaiseli dediko?
is Cxikvi sxva drosac myavda nanaxi. kaliebi ambobdnen, didad zrdili
da ganaTlebuli frinvelia, magan rom ar icodes, iseTi araferi iqneba
qveyanazeo. yvelas Tavs ukravda, yvelas didi ambiT moikiTxavda xolme, Tan
sul Wrel frTebze iyureboda. gamogitydebiT, adre maincdamainc ar msiam-
ovnebda misi danaxva, magram, ymawvili rom miwoda, amiT uceb moigo Cemi
guli _ me xom jer sami Tvisac ar viyavi!
_ deda kargad aris, Tqven xom kargad brZandebiT, batono? _ mivuge, rac
ki SeiZleboda zrdilobianad.
_ gmadlobT, ymawvilo, gmadlobT, _ ufro dabla daixara da isev gasw-
orda. _ Cven kargad gaxlavarT, magram saerTod ki didi ubedureba datri-
alda. wyaro mokvda.
_ wyaro mokvda? romeli wyaro?!
_ Cveni wyaro, Cven rom vsvamdiT xolme.
_ xevSi?
_ ho, xevSi, TelebTan.
verafriT ver warmovidgine, wyaro rogor unda momkvdariyo. Cxikvma
es Sematyo da uaresad danaRvlianebulma miTxra:
_ wamomyevi, Seni TvaliT gaCveneb.
frTa frTas Semohkra da win gamiZRva freniT, Tan sul ukan ixedeboda,
mivdevdi Tu ara. Tvalebi cremlebiT hqonda savse.
me yvelaferi mainteresebs. guSin, magaliTad, me da Cemi patronebi tbasTan
1733
viyaviT. yelze Tasma meba, im Tasmis bolo patrons eWira da ise davseirnob-
diT. wylis napiridan borcvis Tavze TeTri matylis bRuja davinaxe. am
matylis bRujas aq ra unda_meTqi, wavedi misken. momyva patronic. gaizarda
is matylis bRuja, gaizarda da bolos TeTrboxoxian mecxvared ar iqca?!
ijda borcvis iqiTa gadaqanebaze, orluliani Tofi kalTaze hqonda das-
venebuli da cxvris faras sdarajobda. gamovi pare da mere rogor! Cemi
patroni xan damcinoda, xan mefereboda.
advilad warmoidgenT, rogori viqnebodi Tavisuflad myofi. guli
rogor momiTmenda, mkvdari wyaros sanaxavad ar wavsuliyavi!
mivrbivar balaxian ferdobze, mivyvebi Cxikvs.
o, ra mwared maxsendeba yvelaferi!
dablidan raRac Semomisxmartalda. Turme didi mwvane xvlikisTvis
damidgams fexi. gaxta is xvliki da SemomiRrina:
_ xeprev! gauTlelo!
albaT, sxva viRac vegone. rom momxeda da micno, mibrunda da gaiqca
Tav_piris mtvreviT. Cxikvi ki maRlidan marigebda:
_ nu, Cemo kargo, magisTana araraobebs nu miaqcev yuradRebas. eg saW-
meladac ki ar unda ikadro. Tqvens gvarSi Tagvebsac ki ar kadrulobdnen
da xvliks xom... fuh, xvliki!
davujere da isev mas gavyevi. gavZveriT jagrcxilebisa da Sindebis buC-
qebSi. iq kidev SaSvi mjdariyo, daminaxa da imasac Tavzari daeca _ WaxWaxiT
gavarda muxnarisken.
mivuaxlovdiT CamZvleul kbodes. maRali balaxebiRa miSlidnen, Torem
unda damenaxa kidec mkvdari wyaro. mivdiodi, im balaxebs aqeT_iqiT vwev-
di cxviriT da TaTebiT da uceb _ TiTqos daRamda. Cems maRla mofarfate
Cxikvi gakapasebuli damacxra, zemodan gadamefara da niskarti damiSina.
movaswari da Tvalebi davxuWe. kidev isic movaswari, rom zurgze gadavb-
rundi da fexebi SevuSvire. iman kidev ufro gamwarebiT damkra da damkra
niskarti. me movikunte, gadavqand_gadmovqandi da kbodeze davgordi. mivgo-
ravdi da Cxikvic momdevda _ uxmod, brWyalebgaSlili, niskartis kapuniT.
Zirs Cagoreba ar macala, rom kidev erTxel damacxra. maSin ki gavifiqre,
gaTavda_meTqi Cemi sicocxle. vucdi niskartis dartymas, magram igvianebs.
vicdi kidev, mainc igvianebs. bolos Cxavili gavigone, isic Soreuli. Tvalebis
gaxelas veRar vbedav. da, ai, vgrZob, rom viRacam amwia, maRla_maRla mivya-
var. maSin ki gavaxile Tvali da davinaxe, rom kbilebdakreWil Sav kacs
vukavivar xelSi. xiTxiTebs is kaci, me Semomcqeris da iZaxis:
_ melakudav! saidan Sen aqa! aba, momxede, saidan Sen aqa!
1734
gavSeSdi, goneba damebinda SiSisagan. rodis_rodis Zlivs gavaqnie fex-
ebi da amoviwkmutune:
_ gamiSvi! gamiSvi!
magram kacs Cemi naTqvami TiTqos arc gaegonos. sul ufro maRla meweoda
da axla qvemodan SemomxiTxiTebda:
_ marTla meluka xar, kaco?! ui, ui, ui! rogori kiWebi gqonia! _ TiTi
pirTan momitana da, viTom Zalian mekbinos, uceb amoifara zurgs ukan.
me vtirodi da maRlidan vixvewebodi:
_ gamiSvi ra! gamiSvi!
magram kacma ar gamiSva. piriqiT, mkerdze mimixuta, Tavze xeli damado da
moSorebiT gaCerebul cxenTan mimiyvana.
_ Sexede, _ uTxra cxens, _ Sexede, vin moviyvane.
cxenma mowyenili TvalebiT Semomxeda. mere, TiTqos Tvalebs ar daujera,
ramdenjerme aCqarebiT daaxamxama, mere micno da nestoebi dabera, yurebi
acqvita, gaukvirda.
_ saidan?
kacs arc misi sityva gaugonia. cxens gverdidan wamouara. iq unagirze
gadakidebuli gaberili xurjinis Tvalidan patara batkani iWyiteboda. kacma
amwia da cxviri im batknis cxvirze mimadebina. batkani SeSinda, afarTxalda
da bRavils mohyva. kacma isev mimadebina cxviri cxvirze, Tan sul icinoda.
arc axla gaugonia cxenis buzRuni:
_ gaiCina saqme! gauSvi, ras awvaleb!
kacma xurjinis piri gamoxsna, kargad gaswi_gamoswia da mec batkanis
gverdiT CamabrZana. batkani gadairia, magram kacma ise gagvxlarTa bawriT,
Zalianac rom mogvendomebina, ver amovxtebodiT.
da warmoidgineT axla: vsxedvarT xurjinis erT TvalSi erTad batkani
da me, mela, marto Tavebi gvaqvs maRla amoyofili, batkani bRavis, me xan
vwkmutuneb, xan viRrinebi, cxeni midis, Tavis patronze brazobs:
_ iSova, ra, gasarTobi!
kaci ki mibarganaobs, mal_male Semogvxedavs da icinis.
«II»
ase viareT jer wyaros napir_napir (ra Tqma unda, wyaro Cveulebrivad
modioda), mere WalaSi CavediT. me cota davmSviddi, jerjerobiT mainc aravin
mcemda, mokvliT aravin memuqreboda. mivubrundi batkans da veubnebi: nu
bRavi,Sens SeWmas sulac ar vapireb_meTqi. im sulelma ki ra mi pasuxa,iciT?
1735
_ saZageli suni agdiso.
rogor ginda am sityvebis atana! Sevxede, kargad davakvirdi da vuTxari:
_ axla ver SegWam, magram am sityvebisTvis dagimaxsovreb, ai, marcxena
yuri gaWrili gaqvs, da mere, Tavisufali rom viqnebi, miwaSi mogZebni da iq
Cagaxramuneb.
is suleli uaresad abRavlda.
maSin cxenma Tavi moubruna da mogvZaxa:
_ gaCumdiT mand erTic da meorec, Torem gamiwyda moTminebis Zafi!
ar vici, ras izamda cxeni, moTminebis Zafi rom marTla gaswyvetoda, ma-
gram rac Tqva, ise Tqva, oriveni maSinve gavCumdiT.
viareT Wala_Wala, qacxvebs, wnorebsa da Sriala verxvebs Soris, gavediT
qvian riyeze da iqidan did wyals mivadeqiT. kaci CvenTan movida, mec Semom-
Rima da batkansac, me cxvirze TiTic Camomisva, _ sul cotas SegawuxebTo, da
cxens zemodan gadaalaja. mivdiodiT oTxiveni erTad _ cxeni, kaci, batkani
da me _ Tanac wyalSi; Rrmad rom SevediT, SemeSinda, namdvilad wyali
wagviRebs_meTqi, da wkmutuni movrTe. abRavlda batkanic, kacmac yvirili
daiwyo:
_ ha, aba, ha, javariano!
cxenma dagvitia:
_ gaCumdiT yvelani, Tavgza nu amibnieT!
me da batkani gavCumdiT, kaci ki yvirils ganagrZobda:
_ turebis saTrevo! yornebis sawiwkno!
cxeni boRmianad qSinavda.
da, ai, aq mivxvdi, rom kacs cxenis naTqvamidan araferi esmoda; cxens es-
moda kacis laparaki, Cvenc gvesmoda, me da batkans, kacs ki araferi gaegebo-
da Cveni.
daboRmilma cxenma mainc mSvidobianad gagviyvana wyalSi. magram kaci
Zirs aRar Camosula. ijda Cvens maRla, miqanaobda, mizayunebda, mal_male
mogvibrundeboda da dagvZaxebda:
_ turfebo! koxtebo! lamazebo!
cxeni axla amaze buzRunebda:
_ ijeqi ra, wesierad, _ eubneboda kacs, _ buzankali xar Tu ra xar!
magram, rogorc giTxariT, kacs araferi eyureboda cxenisa.
erTxans isev Wala_Wala viareT, mere xeebiT gadmoburul xevs avyeviT
da did, dagvil_dasufTavebul gzaze avediT. mivdivarT am gzaze, cxeni flo-
qvebs xmamaRla miapakunebs da uceb _ manqana! modis, gviaxlovdeba RmuiliT.
aSkarad vxedav, oTxi kaci uzis mucelSi. magram arc Cveni kaci ibertyavs
1736
yurs, arc cxeni da, warmoidgineT, arc batkani. avtexe wkmutuni da farTxali,
_ gaviqceT_meTqi! _ vyviri. mainc aravin mismens! maSin esRa movaxerxe, rom
Tvalebi davxuWe da, rac ki SeiZleboda, xurjinSi Rrmad CavivyunWe.
Caifrutuna keTilma cxenma da miTxra:
_ avtomobilisa geSinia, sulelo?! eg aravis erCis, gzaze Tu ar daudeqi,
zedac ar Semogxedavs.
sruli simarTle yofila, Cemo keTilebo. tyuilad gvSinebia manqana-
avtomobilebisa. arc adamianebs ylapaven, arc cxovelebs. piriqiT, adamiane-
bi atareben Tavis Wkuaze. Cven kidev, tyiurni, sakmarisia erTi kudis gaSlaze
gadavideT imisi gzidan, morCa, araviTari safrTxe aRar gvelis.
gamoCnda sofeli. am sofels sayunWia goridanac vxedavdiT xolme, ma-
gram iqinda marto saxlebis saxuravebi Canda. aq ki, pirvelsave saxlTan,
wiTeli mamali davinaxe. idga gzis piras arxeinad da amvlel_Camvlels
aTvalierebda. me da batkani rom dagvinaxa, SekrTa, yelTan bumbulebi aewia,
gaSterebuli mogvCereboda, uceb kok-kooko, _ mibrunda da eldanacemi gaiqca.
WinWrebSi TeTri dedlebic yofiliyvnen da isinic kriaxiT gahyvnen.
qaTmebi rom ezos siRrmisken mirbodnen, iqidan Savi qofaki gamovarda.
jer ise iyefeboda, sasxvaTaSorisod, mere me micno da gadairia.
_ ariqa, melao! ariqa, melao! _ da sxva ezoebidanac gamocvivdnen Wreli,
wiTeli, TeTri da mura ZaRlebi. yvela imas cdilobda, amomxtariyo da
mcemoda, magram Cveni cxeni da kaci ar SeuSindnen, kaci maRlidan dahkioda
da maTraxiT scemda, cxenma erT-ors kargi wixli sdruza.
me aqac sicocxlis didi nawili gavaTave.
bolos viRac sxva kacic gamovida gzaze, ZaRlebi qvebis sroliT gareka
da Cvens kacs miesalma. Cvenma kacma uTxra:
_ melas lekvi momyavs da eg ZaRlebi imitom gadairivnen egreo.
is kaci axlos movida. gaukvirda. gaecina. xeli cxvirze damkra, mere
TiTi pirTanac momitana (ucnauria _ yvela adamiani ase iqceva, rogorc ki
momiaxlovdeba). me kbilebi gavukapune, is ki viTomc Zalian SeSinebuli gax-
ta.
gamoCnda patara gaburZgnuli biWic. perangi aewia da mucels ifxanda,
Tvalebs Zlivs axelda. Tavi gverdze gadaxara da ise dagviwyo yureba
TvalebmiWutulma.
_ ra aris, papao.
_ meliko, Svilo, patara mela.
biWma ar daijera, rogorRac undod gaiWyana. mere adgils moswyda da
gamoiqca. im biWs sxva biWma dauZaxa, sad mirbixaro. melaao. melaao?! _ gam-
1737
ovarda is sxva biWic, mere kidev sxva, mere gogoebi, mere qalebi, da Semogvex-
vivnen irgvliv. yvelaferi erTmaneTSi iyo areuli: sicili, ZaRlebis yefa,
gakvirvebis amoZaxilebi. Cveni kaci cxenidan Camovida (cxeni aq ukve din-
jad idga), me xurjinidan amomiyvana da maRla amwia. yvela xels iwvdida,
yvela ixveweboda, momecio, magram Cvenma kacma aravis ar mimca. cali xeliT
mkerdze vyavdi mixutebuli, caliTac Tavze mefereboda. ise viyavi gadaog-
nebuli, veRar vigebdi, an saiT mivdiodiT, an vin ras ambobda. erTi ki
Tavidanve vigrZeni: adamianebidan aSkarad mtrulad aravin miyurebda. piri-
qiT, roca erTi cxvirpaWua biWi movida, TvalebTan joxiviT raRac momitana
da wyali SemomaSxepa, im biWs gauwyrnen, kinwSic ki wahkres da gaagdes.
«III»
«IV»
«V»
1743
avtobusSi ramdenime kaci da qali dagvxvda. rom gaiges, yuTSi me vijeqi,
erTi ambavi atexes. Semoexvivnen eqims da dauwyes xvewna: saxuravi cotaTi
gadaswie da gvaCveneo. eqimi uarobda. maSin kidev erTma qalma sTxova wy-
nari, sasiamovno xmiT. eqimma am qals ki veRar uTxra uari. yuTidan amomiy-
vana da xan erTis cxirwin gamaCera fexebgafarCxuli, xan _ meoris cxvir-
win.
qalebic da kacebic Zalian gaxarebulebi iyvnen.
mere amas is mohyva, rom viRacam erTmaneTze gadabmuli qaTmebi amoiyva-
na da zed cxvirTan damiwyo. mxolod Txeli, Zalian Txeli ficariRa gvyof-
da me da im qaTmebs. mixvdnen adamianebic am ambavs da atexes xarxari:
_ vano! vano! midi, yuTSi Causvi erTi qaTami! _ iZaxda viRaca ukanidan.
_ Cavusvam, ratomac ar Cavusvam, _ Tanaxma iyo vano. magram eqimma ar
daaneba. es ki arada, yuTic moarida yvelas, fexebqveS amoidga.
aRmuvlda manqana da daiZra. miuxedavad imisa, rom wina dRes keTilma
cxenma damariga, avtomobilebi aravis erCiano, mainc SiSma amitana. Tavg-
zaabneuli mivawydi yuTis kedlebs. mere da mere ki, iseTi rom araferi
moxda, davmSviddi. mivdiodiT, mivqanaobdiT. kacebi isev Cemze laparakobd-
nen. Cemze da sxva meliebze. ai, ra iambo erTma arxeinad, sityvebis dage-
movnebiT:
_ SarSanwin, Semodgomaze, kukunis ReleSi mivdiodi da rasa vxedav: mor-
bis dafeTebuli kurdReli da ukan erTi xvadi mela mosdevs. morbis, moxux-
unebs, kudi mTel sigrZeze aqvs gaWimuli. modis pirdapir Cemken, melam ki
imwamsve daminaxa da, xom iciT melas xasiaTi, maSinve miwas gaekra. egona, ver
davinaxe. Camiara kurdRelma gverdze. ar vesrole. minda, melas gavuwbilo
eSmakoba, gavuSvire da _ bac! _ iqve, miwaze davkari dalursmiliviT. tyavi
hqonda, ai, balani, oTxi TiTis dadeba. dedakacs qaTibi unda gaekeTebina,
magram erT Rames moajirze darCenoda, gadaeTriaT ZaRlebs da daegli-
jaT.
modi da gulmagrad iyavi amgavri laparakis Semdeg. gulisrevasaviT
raRaca vigrZeni. movikunte, kudi cxvirze davifare, yurebic Camovlurse, rac
SeiZleba naklebi xmebi rom gamegona, da ase viyavi qalaqamde.
qalaqi didi saxlebisa da sinaTleebis tyea. iseTi xma aqvs, TiTqos
mdinare adidebuliyos. moTqrialebs, momurmurebs, modgandgarebs.
aRar mSveloda cxviris kudqveS damalva da yurebis Camolursva. mTe-
li sxeuli damibuJda mRelvarebisagan. Tanac avtobusma mal_male daiwyo
gaCereba, me _ ficris kedlebze mixla_moxla. ramdenjerac gaCerda, imdeni
viRac Cavida. bolos eqimma amiyvana da Cvenc CamovediT miwaze. cota xans
1744
ase matara, mere sxva manqanaSi Camsva. iq marto erTi kaci ijda. SevediT Tu
ara, im kacma maSinve es wamoiZaxa:
_ nadiri rame xom ar mogyavT mag yuTiT?
_ ar gadamrioT! _ gaocda eqimi. _ rogor mixvdiT?
_ nadiria?
_ melas lekvi. rogor mixvdi, kaco!
_ suniT! suniT! uh, ra sasiamovno suni daayena.
_ vah! _ kidev ufro gaukvirda eqims.
manqana jer wavida, mere isev gaCerda da im kacma xvewna daiwyo:
_ erTi SemaxedeT, ra! SemaxedeT, Tven genacvaleT. magaT rom vxedav, xuTi
wlis sicocxle memateba.
_ Sen oRond erTi wlis sicocxle mainc mogematos da... _ gaecina eqims.
yuTs saxuravi gadaxada. kacma jer gabrwyinebuli TvalebiT Camoixeda, mere
xelebi Camoyo. kankaliT, didi sifrTxiliT momkida ferdebze, maRla amwia
da zed cxvirze makoca.
_ Sen genacvale ra! vax, xvado, gulgorozo!
am kacis saqcielma xom sul gamabrua. aRar vicodi, ra xdeboda Cems
irgvliv. Cven, nadirT, yvelas ase gvjera, didsac da patarasac, adamianze
didi mteri aravina gvyavs qveyanaze. maS raRas niSnavda amdeni alersi da
aRtaceba?!
iqneb es imis aRtacebaa... ho, mal_mal wamotivtivdeboda xolme es azric,
_ iqneb es imis aRtacebaa, rom xelSi Cavuvardi da winaswar zeimobdnen Cemi
mospobis dRes?
am azrma guli SemiCqrola da amoviwknavle, gavibrZole.
_ ara, ara, genacvale, ar gabrazde!
kacma isev frTxilad Camsva yuTSi.
_ zooparkSi migyavT? _ hkiTxa eqims.
_ ara, amxanags unda mivuyvano.
_ xom... xom ar gayidiT?
_ rogor gekadrebaT!
_ vah, Sen genacvale.
manqana daiZra da wavediT. viareT, viareT da isev gavCerdiT. eqimma
Zirs Camomiyvana. manqanaSi mjdari kaci mainc me meZaxda:
_ cqvito! eSmako! Sen genacvale, Sen!
eqimma saxlSi Semiyvana. raRaceebma gaiCxakunes da gavfrindiT maRla.
im oTaxidan gamovediT da did kars mivadeqiT. iq gagrZelebuli wkriali
gaisma. gavida cota xani da kari xmauriT gaiRo.
1745
_ oo! _ amoiZaxa karidan gamosulma.
_ movedi da damxvdi! _ Seageba eqimma.
erTmaneTTan axlos mividnen da gadaexvivnen.
mere SigniT Sevidnen. mec Semiyvanes.
_ ra aris eg, kaco? _ ikiTxa maspinZelma.
_ aba, ra iqneba, Tu mixvdebi.
_ indauri?
_ ah!
_ bati?
_ kai, kaco! raze melaparakebodi amas winaT?
_ rodis, kaco?
_ CemTan rom iyavi, sofelSi.
_ ar gadamrio! lekvia rame?
_ melasi.
_ gadamrev Sen namdvilad.
_ a, batono!
eqimma yuTs saxuravi axada da maspinZelma kidev erTxel gadakocna.
_ rom icode, ra biWi xar! wavideT axlave.
_ sad, kaco.
_ Cems dasTan.
maspinZeli dafacurda. raRac gaixada, raRac Caicva, yuTi iman amoido
iRliaSi da isev gareT gamomiyvanes. aqac manqanaSi Camsves. matares cota
xans. Camomsves. isev gavfrindiT maRla_maRla, kars mivadeqiT. awkrialda
zari. gagviRes, gamovida kaci, gaixara:
_ oo, mobrZandiT, mobrZandiTo.
_ nukri sad aris? _ ikiTxa eqimis amxanagma.
_ nukri! nukri! _ iZaxda xan erTi, xan meore.
moirbina patara biWma.
_ xom Wam vaJkacurad, _ hkiTxa eqimis amxanagma.
_ vWam, _ miugo biWma.
_ xom aRar abrazeb dedas?
_ aRar vabrazeb.
_ vaJkacis sityvas ambob?
_ vaJkacis sityvas.
maS, ai, am yuTs saxuravi axade.
yuTi Zirs dades. nel-nela aixada saxuravi. biWma amoikivla:
_ vai!
1746
kacebma xarxari atexes. biWma ki gaubedavad wamoiRo xelebi Cemken. uceb
damwvda, amiyvana, patara manZilze gaiqca, kedelTan Sedga, mkerdidan momici-
la da mkiTxa:
_ geSinia?
kacebi idgnen da icinodnen.
me aqeT_iqiT vixedebodi.
ar vicodi, meSinoda Tu ara.
«VI»
kedelze galia ekida da Sig WivWavi ijda. pirvelad ase momeCvena, rom
eZina, magram uceb Tvalebi daaWyita da erTi ambavi atexa:
_ Tqven magas ar icnobT, eg melaa, me beberi WivWavi var da araferi
meswavleba. eg melaa. eg yvelas SegvWams!
frTxebs afarTxunebda, erTi qandaridan meoreze xtoda, imdeni iviSviSa
da iqoTqoTa, yvelas yuradReba miiqcia.
eqimma Tqva:
_ uyureT erTi, Cits rogor gauxarda.
meore kacma, biWis mamam, Tavi dauqnia da imanac RimiliT daudastura:
_ ra Tqma unda. egec tyis Svilia da, ra Tqma unda, gauxardeba. tyuilad
ki ar aris naTqvami: Txas Txa urCevnia as sul cxvarsao.
patara biWma ki jer kacebs Sexeda, mere WivWavs miubrunda:
_ nu geSinia, fancqal, es aravis SeWams.
_ axla ara, magram gaizrdeba da mere SegvWams.
_ dawynardi, dawynardi. arc maSin SeWams aravis.
_ me beberi WivWavi var. me araferi meswavleba.
_ vici, vici. magram mainc dawynardi.
WivWavi qoTqoTs ganagrZobda da erTi qandaridan meoreze xtoda. ma-
Sin biWma galias farda gadaafara. WivWavma cota xansac ijujRuna da gaCum-
da.
me, vgoneb, ukve giTxariT, mombezrda xelidan xelSi gadasvla, gulgrilad
vxvdebodi yvelafers, magram WivWavisa da biWis laparaki rom movismine,
Zalian gamikvirda da biWs vkiTxe:
_ Cveni ena gesmis?
biWs gaeRima, TiTqos Sercxva kidec.
_ cota.
_ sxva adamianebs rom sul ar esmiT?
_ zogs esmis. vinc iswavlis, gaigebs kidevac.
1747
_ Sen rogor iswavle?
_ eg grZeli ambavia. Tanac, ici... _ biWs saxe daunaRvlianda da ufrosebs
Sexeda.
ufrosebi idgnen da sul Cven gviyurebdnen.
ai, asea, _ Tqva biWis mamam, _ ase elaparakeboda xolme lekvsac. TiTqos
magaTi ena da nafiqrali esmodes.
_ bavSvia, batono, _ Tqva eqimma, _ bavSvebs ki, mogexsenebaT, uzarmazari
fantaziis unari aqvT.
am laparakis dros oTaxSi qali Semovida. is jer kacebs miesalma. eqi-
mis amxanags akoca kidec. mere biWisken mobrunda da saxtad darCa.
biWi iatakze iyo Camjdari da me mefereboda.
_ es ra aris! _ wamoiZaxa qalma. _ Seni ambavia es, ara, sandro? ra ginda,
unda dagviRupo bavSvi? amas ki veRar aitans zeinabi.
eqimis amxanagma gadaixarxara.
_ pasuxismgeblebi varT oriveni. meca da nukric. Cven viciT Cveni saqmisa.
qalma mainc Tavisi ganagrZo: cofiani rom iyoso? Turme nu ityviT, odes-
Rac, sadRac, mindvridan Sinmimaval qalebs swored Cemodena melas lekvi
unaxavT. erTs daWera moundomebia, lekvs odnav gaukawravs, qali gacofebu-
la da momkvdara.
amaze eqimma miugo, rom cofs wylis SiSsac eZaxian. Tu cxoveli wyals
svams da saWmelsac auRleveblad miirTmevs, araviTari cofi ar aris saeWvoo.
maSin qalma daiCema, rwyilebi mainc eyolebao.
eqimma amazedac gamoido Tavi, rasa brZanebT, qalbaT,ono, Zalian sufTa
lekviao. magram aq ki amao gadmodga misi Tavgamodeba. wamiyvanes da Tbili
wyliT mabanaves. kidev kargi, rom biWi Tavze madga da mamxnevebda:
_ cota moiTmine, sul cota moiTmine da morCa! me yoveldRe vbanaob ase!
Senc cota moiTmine. eg kargia.
masxes da masxes wyali. mfxanes da mfxanes savarcxliT. yurs ar ugdebd-
nen Cems wkmutunsa da cxikins. rodis_rodis amomiyvanes wylidan, ZonZebiT
gamamSrales, mere sxva ZonZSi gamaxvies da biWTan damtoves. biWs mkerdze
vyavdi mixutebuli, ZonZidan marto cxviri miCanda, damatarebda aqeT-iqiT
da melaparakeboda:
_ aba, xom araferi dagiSavda. ra iyo, ra ambavSi iyavi! naxav, rogor msub-
uqad igrZnob Tavs. Cven axla... Cven axla SenTvis saxeli unda movigonoT.
me vuTxari, rom saxeli ukve merqva.
_ ai, Cemi saxeli: bhah_bhaih_bih!
_ magas Cvens meti veravin gamoTqvams. me dagarqmev... dawynardi, Torem
1748
kankalas dagarqmev. aba, ratom kankaleb? xom xedav, cuds aravin gi pirebs.
piriqiT, didebuli cxovreba mogelis.
_ araviTari didebuli cxovreba ar minda, me dedasTan da Cems da_ZmebTan
mirCevnia.
_ dedas da da_Zmebsac naxav.
_ rodis?
_ jer iyavi CemTan da, Tu ar mogewoneba, mere dedaSenTan da Sens
da_ZmebTan dagabruneb.
ise sandod melaparakeboda, veRaraferi vTqvi. ZonZianad damsva Zirs
da Tbili rZe damidga. is rZe davlie, mere yvelis mozrdili naWeric SevWame
da fexis gasaSlelad cota gaviar_gamoviare.
_ cxovrebaSi mTavaria mSiSara ar iyo, _ meubneboda biWi. _ Tu mSiSara
iqnebi, yvelaferi damaxinjebulad mogeCveneba, verasodes ver igrZnob,
rogori lamazia tye, rogori lamazia mdinare, rogori lamazia varskv-
lavebiani zeca. Sen uSiSari unda gaizardo. amitom uSiSas dagarqmev. uSiS!
uSiSav! uSiS!
momewona es saxeli, magram mainc ar migrZnobinebia, rom kmayofili davrCi.
viTomda mxolod kedlis Zirebis sunviTa da TvalierebiT viyavi garTu-
li.
_ maS, ase, dReidan Sen uSiSa gerqmeva. me, xom gaige, rasac meZaxian _ nukri.
fih! ar momwons Cemi saxeli, magram dedas da deidas moswonT... dedas da
deidas ki yvelaferSi unda davemorCiloT.
xsenebaze biWis deida Semovida da mkacrad uTxra:
_ dagaviwyda, musika rom gaqvs samecadino?
_ axlave, deida, _ daiZaxa biWma, _ yuTSi ZonZi Camigo, Sig Camsva, _ daiZin-
eo, _ miTxra moferebiT, yuTs saxuravi daafara da oTaxidan gavida.
cota xans videqi, mere davweqi, movikunte, kudi cxvirTan mivitane da sa-
Ziled movemzade. is iyo CamTvlima kidec, rom sasiamovno xmebi momesma _
TiTqos gaxarebuli Citebi WikWikebdnen mzian wvimaSi; TiTqos davrbodi
Cems da_ZmebTan erTad maRal balaxebSi. gamaxsenda sayunWia gora, Telebi,
wyaro, Cxikvi. yru tkivilma damiara mTel sxeulSi. gamguda, gamaSeSa am
tkivilma. CameZina.
ar vici, didxans meZina Tu cota xans. roca gameRviZa, vxedav, biWs yuTSi
xelebi Camouyvia da gverdebze mkidebs. momkida rbilad, moxerxebulad, amiy-
vana, mimixuta TeTr, Txel xalaTze da mimarbenina Tavis loginTan.
misi logini fanjarasTan idga. fanjaraSi mTvare iyureboda, Cveni mT-
vare, sayunWia goris mTvare. mominda deda, Cveni myudro soro, amiCvilda
1749
guli, amoviwkmutune ramdenjerme.
_ Sen nurafrisa geSinia. Tu geZineba, mSvidad daiZine. me cota xans viqne-
bi ase da mere mec daviZineb. am dros yovelTvis meRviZeba xolme. mere
vwevar da vwvalob. ici, uSiSav, me erTi kargi ZaRli myavda.
gavocdi da vkiTxe:
_ gana SeiZleba ZaRli kargi iyos?
_ rogor ar SeiZleba, sulelo! yovel suldgmulTa Soris arian karge-
bic da cudebic. metsac getyvi: kargebi ufro metni arian, vidre cudebi. miT-
umetes _ ZaRlebi.
_ ara, magas ver davijereb, _ daviJine me.
_ keTili, nu daijereb. vTqvaT, martom CemTvis iyos is ZaRli kargi. xom
SeiZleba ase?
me aRaraferi vTqvi.
_ sul erTad viyaviT me da is ZaRli, _ ganagrZobda biWi, _ sul erTad
davdiodiT. iman maswavla cxovelebTan laparaki. mere erT dRes, erT
sazizRar dRes... manqana daejaxa. Cemken rom morboda, maSin daejaxa. o, rom
icode, rogor saSinlad daikivla _ miSveleo. mivvardi, magram veRaraferi
vuSvele. ramdenime nabiji wvalebiT, fexebis TreviT gamoiara. modioda da
gatanjuli, cremliani TvalebiT miyurebda. mere, rom naxa, Rone aRar Sesw-
evda, mibrunda da isev quCa_quCa wavida. da iq... veRar mivaswari, axla sxva
manqana daejaxa. sul vxedavdi, rogor wavida wiTeli sisxli klakniT, rogor
daaRo piri xmis amosaRebad da aseve darCa, veRar dakuma.
ar vici, ZaRli Semecoda Tu biWi _ mec Zalian Sevwuxdi. biWs xelebi
avuloke.
maSin man simRerasaviT raRac wamoiwyo:
tirian irmebi,
tirian Svlebi,
tirian melebi,
tirian mglebi,
tirian tyeebi,
tirian mTebi,
mzev, modi, mogvxede...
kari swrafad gaiRo da oTaxSi qali Semovida. es ukve biWis deda iyo.
karTanve gaCerda da Sewuxebulma daiZaxa:
_ isidor! isidor!
Cqari nabijiT wamovida biWis sawolisken, sawolamde veRar moaRwia,
xelebi Tavze Semoiwyo da TiTqmis tiriliT Tqva:
1750
_ mklavT me Tqven. mklavT da aravis vecodebi.
biWma mimixuta, loginidan wamoxta, yuTTan miirbina da Sig Camsva.
Semovida kacic.
_ aiReT, damartyiT rame da ise momkaliT, an mamam, an Svilma. ratom
mawvalebT?
_ ra iyo, ra moxda? _ ikiTxa kacma.
_ Wiri Cemi TavisTvis. loginSi ewva es binZuri cxoveli. momaSoreT,
moaSoreT aqaurobas, Torem ar vici, ras vizam!
_ marTla loginSi gewva, biWo? _ isev ikiTxa kacma.
_ xom gabanebulia, gasufTavebuli, _ gaubedavad Tqva biWma.
_ gasufTavebuli Wiri dageZgeros Sen! magis bewvebiRa aklia Sens Rvi-
Zls? momaSoreT. moaSoreT aqaurobas, Torem aRar minda sicocxle ukve!
kacma yuTianad amiyvana.
biWi loginidan wamoxta.
_ mama! mama! xom ici, rogor mWirdeba...
_ gamagiJeben! gamagiJeben! _ iZaxda qali.
kacma kari gamoixura da sadRac bnel kuTxeSi mimiyvana. cota xans kidev
mesmoda gaugebari xmebi, biWisa Tu qalis tirili, xanac orive erTad. mere
siCume Camovarda.
gareTac CayuCebuli iyo yvelaferi.
„ra xdeba, ra ambavia Cems Tavs?“ _ vfiqrobdi, vfiqrobdi da am fiqrSi
CameZina.
roca gameRviZa, yuTi Zalian qanaobda. megona, aixdeboda saxuravi da
biWs davinaxavdi. magram ukve quCaSi viyaviT. maSin mivxvdi, rom biWs marT-
la maSorebdnen. avtexe xtunva, fxaWuni, wkmutuni, tirili. me xom uamravi
rame damrCa sakiTxavi, me xom mxolod misgan SemeZlo gageba, ratomaa, rom
adamianebi gvxocaven, me ki... ra ambavia Cems Tavs. ra momelis. ra unda vqna,
rogor unda moviqce...
magram Cemi wkmutun_tirilisaTvis yuradReba aravis miuqcevia.
sadRac mimiyvanes. viRacebi alaparakdnen. viRacam yuTzec moakakuna.
bolos saxuravic gadamxades da davinaxe mTlad ucxo, cxvirwiTela, saTval-
iani kaci. es kaci arc iRimeboda, arc iRrubleboda. daSterebuli damyureb-
da saTvaliT da marto es Tqva:
_ gasagebia.
_ ra aris gasagebi? miTxariT, mec gamagebineT! _ wamoviZaxe SeSinebulma.
saTvalianma kacma yuTs saxuravi daafara da sxvagan wavida.
garedan qalaqis gminva da dgandgari Semodioda.
1751
uceb saocrad aSkarad davinaxe sakuTari Tavi _ Zalian patara did,
adondgolebul qveyanaSi, Tanac mTlad marto.
da isev avtexe wkmutuni da tirili.
................
aq wydeba bolomoxeuli xelnaweri, romelic qalaqis ganapiras, xevSi
Cayril nagavSi vi pove zamTris susxian dilas, roca me da Cemi megobari,
Cvens or meZebar ZaRlTan erTad, gamgelebulebi mivdevdiT viRacis mier
fexSi daWril balanZamoZenZil kurdRels.
`Zaxili mTaSi~
mec myavda deda, is wavida.
marto damtova, sad mivakiTxo?
aRar aris am saaqaos...
k. gamsaxurdia
me maSin patara viyavi, Telebi ki didebi iyo. Telebze Citbatonebi bu-
dobdnen, lurj foTlebs Soris mzis grZeli sxivebi Camodioda. sxivebi
xandaxan wydeboda _ gawydeboda erTi romelime da aenTeboda imave wams,
gawydeboda da aenTeboda imave wams.
es Citbatonebi frendnen. Citbatonebi mTel dRes WikWikebdnen, farTx-
alebdnen da wiTel-yviTel ferebad frendnen...
Telebis qveS, mtvradqceul funeSi, cxenebgamoxsnili kazakuri briCka idga,
ZaraSi CamWknari balaxi eyara. balaxs qaTmebi qeqdnen _ marcvlebs eZebd-
nen. nabadgadafarebul kofoze koWli mamali gadi-gamodioda da raRacas
qadagebda.
cxeboda.
uZravi haeri buzebiT, bzuiliT da mtvris gaxurebuli nawilakebiT ivse-
boda...
Telis fesvebze visxediT da Tinas mamas, prokofis velodiT. me patara
viyavi, patara biWi, eqvsi-Svidi wlis, Tina da anuli ki didebi iyvnen, didi
qaliSvilebi. Tinas wiTlad dawinwkluli msxvili, gavarvarebuli fexebi
da Txeli kabiT ZlivZlivobiT dagubebuli veeba mkerdi hqonda, maRali,
kaskasa xmiT icinoda xolme da sicilis dros wylisferi gaxarebuli Tvale-
bi exuWeboda. anuli boSasaviT Savi iyo, tanwvrili, Tinas sicilze is wiTlde-
boda, darcxvenili ixedeboda aqeT-iqiT da susti, akankalebuli TiTebiT
isworebda Sublze Camobarduli bululiviT sqel Tmas.
qvemoT dapoxilmosarTaviani qurana cxenebi gamoCndnen. Tavis qneviTa
da frutuniT amodiodnen yviTel aRmarTze, mzeSi. ukana cxenze qudCamofxat-
uli prokofi ijda. tlanqi, morebiviT usicocxlo fexebi mTel sigrZeze
Camoekida, nel-nela moezayeboda da Tan Soltis tarze raRac kanafs axvev-
da.
maSin is cxenebic saocrad didebad meCveneboda. veeba floqvebi, taxtiv-
iT farTo gava da kasriviT daberili ferdebi hqondaT. roca prokofi
1767
briCkaSi abamda, mZimed miaZgarunebdnen moryeul nalebs, aTaxTaxebdnen
buzdamjdar kans da ugulod iqnevdnen ZuaSemowyvetil kudebs.
Tina anulis eCurCuleboda. anuli dafiqrebuli ijda _ muxlebi erT-
maneTisTvis mietyupebina, zed nikapiT daswoloda, gaewvdina win wvrili,
mbzinavi marjvena xeli da gafxvierebul miwaze yelmaRal qals xatavda.
Tina anulis eCurCuleboda da xandaxan mamisken aparebda mzeras...
diliT prokofis brigadirTan Cxubi mouvida da axla ugunebod iyo.
cxenebi Seaba, briCkaSi balaxi gaaswora, Sinidan waldi gamoitana da Cven-
ken mouxedavad Tqva:
_ dasxediT!
Cven sura, CanTebi da Toxebi briCkaSi CavawyveT. Tina wina Tvlis morgvze
Sedga, xelnas gadaawva, marjvena fexi aiqnia, hoplao da siciliT gadagorda
briCkaSi Cagebul balaxebze. prokofim SeubRvira, magram araferi uTqvams.
Tina muxlebze kabas isworebda.
anuli wiTldeboda da briCkas xan aqedan eWideboda, xan iqidan. bolos
isic morgvze Sedga, Tinam Tavisi Ronieri xelebi SeaSvela da axla orive
gadagorda balaxebze.
mec avedi. prokofis gverdiT, kofoze davjeqi. prokofim nabdisZvela
gaiswora, cxenebs sadaveebi auqnia da daviZariT.
prokofi cxenis, kupris, Tambaqosi da funis suniT iyo gaJRenTili...
gza jer sofel-sofel midioda, mere sasaflaosken auxvia. sasaflaoze,
iqiT, Crdilovan ferdobSi qaliSvilis marmarilos Zveli qandakeba idga.
me is bevrjer menaxa. vnaxavdi da yovelTvis amas vambobdi, rom es qandake-
ba anulis hgavda. vnaxavdi da Zvlebis sasiamovno tkiviliT gavifiqrebdi _
anuli rom mokvdeba (ratomRac ase megona, rom is axalgazrda da lamazi
unda momkvdariyo), gavizrdebi Tu ara, aseT Zegls davudgam-meTqi, lamaz
adgilas, surnelovani cacxvebis qveS...
briCka wynari rikrikiT mihyveboda cxenebs. anuli da Tina fexmor-
Txmulebi isxdnen, xelebi mTel siganeze gaeSalaT, CasWidebodnen xelnebs
da ZigZigebdnen, icinodnen. Tina isev raRacas eCurCuleboda anulis da
anuli Tvalebs xrida, wiTldeboda.
gza axla tyisken gabrunda. Sors darCenili marmarilos qaliSvili
fexiswverebze wamoweuli gvadevnebda Tvals. mis ukan Crdili iyo, im Crdils
maRla ki naRvliani kvi parosebi ahkvrodnen Sabiamnisfer mocaxcaxe cas.
tyeSi Citebi WikWikebdnen, nestis suni idga, griloda. mze gzaze gadmoxril
totebSoris moikvlevda gzas.
is tye gaviareT da im velSi gavediT, sadac kartofili eTesa da Cven
1768
unda gveToxna _ anulis da Tinas unda eToxnaT, prokofis Wigo moeWra, me
ki marwyvi mekrifa.
prokofim briCka Zirgamomwvar muxis CrdilSi gaaCera. etyoboda, aq
adrec yofiliyvnen _ cecxli nTebodaT, papirosis gaWyletili kolofi da
qaRaldebi eyara. gadmovediT. sura da CanTebi muxis fuRuroSi SevawyveT,
prokofim waldi welSi gairWo, cxenebi gamouSva, gaireka win da velis Soreu-
li qimisaken wavida. Tinam da anulim Txeli, dawinwkluli Tavsaxvevebi
waikres da Toxnas Seudgnen.
miwa rbili iyo, Savi, nestiani.
Tinas da anulis Tavsaxvevebi uxdebodaT...
me marwyvs davuwye Zebna, magram amaod. axlomaxlo foTolic ki ar Can-
da.
is iyo, prokofi Tvals miefara da tyidan Ceqmebiani axalgazrda metyeve
gamovida, mxariRliv orluliani Tofi hqonda gadakidebuli, TuSuri qudi
exura da im qudze TiTbris erTmaneTze gadajvaredinebuli muxis ori paw-
ia foToli ekeTa. modioda da icinoda. moanaTebda TeTr, magar kbilebs.
_ egre, lamazo Tina! _ daiwyo Soridanve, _ cota gatokdi, Torem metis-
metad damZimdebi da vinmem rom Seni motaceba moindomos, veRarc ki moger-
eva.
Tinam anulis raRac gadaulaparaka da mere metyeves miubrunda:
_ TqvenisTana CaCuliebisaTvis me exlac mZime var.
_ me var CaCulia?!
_ Sen ara, cxvariWamia soliko.
_ Tqveni Tengiza xom gagikari zed fexebTan dedilos lavaSiviTa? xom
gagikari!
_ Tengizi Senze uaresi CaCuliaa.
_ Sen raRa xar iseTi viToma, ha?
metyevem Tofi moixsna da briCkaze miayuda. Ceqmebi daiZro, xalaTis
saxelo aikapiwa, kartofilSi Sevida da anulis Toxs waswvda.
_ cota xans maTxove, anuli, erTi vaCveno, rogori biWi var!
_ ox, Senc raRa _ gadabdRvni aqaurobas!..
_ miyure, aba miyure!
anulim Toxi metyeves misca da TviTon xelebCamoSvebuli, garindebuli,
gaRimebuli gaCerda.
Tina Sedga da metyeves damrigeblur kiloze uTxra:
_ wadi, Torem, vici, fexs moiWri da xaTabala gaxdebi.
_ vina, me?
1769
metyevem miwas mousva da gagiJda, mousva da gagiJda. Toxs gamwarebul
krazanasaviT atrialebda haerSi. wavidoda ganze gaveSebuli, wavidoda da
mere saxegabadruli gadmoeSveboda Tinasaken.
rogori biWi var, ha?
Tina SeCerdeboda, Tavsaxvevs gaisworebda da icinoda.
icinoda da mwife TuraSauliviT uRuoda mkvrivi, mrgvali loyebi...
anulim cota xansac uyura da mere briCkisken wamovida. SiSveli, grZeli
fexebi daiwminda. Custebi Caicva da metyeves da Tinas gaxeda. isini ukve
Sors wasuliyvnen. Tina kiskisebda. Toxs gaCqarebiT iqnevda da kiskisebda.
anuli tyispirs gahyva _ Tavdaxrili, fexiswverebze mzeriT.
uceb momibrunda:
_ wavideT iqiT, ai iqiT, marwyvi iq iqneba.
xeli momkida da gamaqcia.
_ gamoiqeci, aba, Tu biWi xar, gamoiqeci.
mivrbodiT muxlebamde balaxebSi. naperwklebiviT cviodnen kaliebi.
vsxltebodiT, viqceodiT, isev vimarTebodiT da mivrbodiT. mivrbodiT, man-
amde, sanam anuli ar daiRala da gulze xeli ar miido. gulze xeli miido,
momibrunda, gamiRima da mkiTxa:
_ daiRale?
_ ara-meTqi.
_ aba, maS kidev gaviqceT!
gulze xeli hqonda midebuli da ise mirboda. mirboda manamde, sanam
veli ar gaTavda da flatem ar gadauRoba gza. iq, flatis piras, Sedga, fexis
wverebze aiwia, ai ise, rogorc marmarilos qandakeba idga sasaflaoze...
idga da irxeoda. mere Tavsaxvevi moiZro, daatriala haerSi, maRla, da TiTqos
viRacas esalmebao xeobaSi, gagrZelebulad gaaba:
_ aauu!..
mTebma ZaxiliTve upasuxes.
_ aauu! _ isev iZaxda anuli da isev atrialebda Tavsaxvevs haerSi.
_ aauu! _ kvlav pasuxobdnen mTebi.
me qvemoT, jagis ZirSi vijeqi da iqidan vuyurebdi. is axla cis kidurze
daxatuls gavda _ maRali, lariviT aWimuli. mis zemoT niavi afrialebda
Txel Tavsaxvevs da mTebidan brundeboda Soreuli Zaxili:
_ aauu!..
me maSin patara viyavi...
me maSin patara viyavi da kargad aRar maxsovs _ namdvilad iyo aseTi
ramac, Tu ara. magram axla mainc ase meCveneba, rom haeri erTmaneTze gada-
1770
jvaredinebuli cisartyelebiTac iyo savse, mTebidan mobrunebul Zaxils
hqonda frTebi da igi modioda, TeTri mtrediviT mofarfatebda am cisar-
tyelebis maRali, maRali TaRebis qveS.
piesa 15 suraTad
(pirveli dadgmis ufleba ekuTvnis Telavis Teatrs)
moqmedi pirni
meore suraTi
alayafis karSi Suqia dgas, lamazi gogo. alayafis aqeTa boZze malxazia
miyrdnobili.
S u q i a _ sul akakuneb da akakuneb. Tanac maRla, TiTqos cidan Camo-
diodes Seni kakunis xma.
m a l x a z i _ ho, vakakuneb.
S u q i a _ maRla mainc ratom? dabla ara gyofnis adgili?
m a l x a z i _ ar minda yvelam cxviri Camiyos saqmeSi.
S u q i a _ iseTs ras akeTeb? ar SeiZleba Cvenc vicodeT?
1772
m a l x a z i _ did poets vaJa-fSavelas vaqandakeb.
S u q i a _ ui, ra kargia! qudiansa Tu uqudosa?
m a l x a z i _ qudiansa.
S u q i a _ egeTi rom aris dakoxili?
m a l x a z i - dakoxili ratom? dafiqrebuli.
S u q i a _ is gamogveqandakebina, uqudo, iremiviT wkriala Tvalebi rom
aqvs!
m a l x a z i _ romeli?
S u q i a _ uqudo roa, axalgazrda, lamazi, iremiviT wkriala Tvalebi
rom aqvs.
m a l x a z i _ is Znelia.
S u q i a _ ratomaa Zneli?
m a l x a z i _ rogor unda giTxra... Znelia im wkriala Tvalebis
gamoyvana xeSi.
S u q i a _ me ki is uqudo vaJa miyvars. „ias uTxariT turfasa, mova da
SegWams Wiao, egre amayad, lamazo, Tavi rom agiRiao“.
m a l x a z i _ ra kargi xma gaqvs, Suqi!
S u q i a _ Tvalebi? Tvalebi rogori maqvs?
m a l x a z i _ Tvalebi kidev ufro kargi.
S u q i a _ verc Cem Tvalebs gamoaqandakeb?
m a l x a z i _ vera, Sen Tvalebs veravin gamoaqandakebs.
S u q i a _ veravin, veravin?
m a l x a z i _ veravin.
S u q i a _ ro davxuWo, ai, ase?
m a l x a z i _ egre SeiZleba.
S u q i a _ maSin davxuWav da ai, ase gamomaqandake, ai, ase.
Suqia Tvalebs xuWavs da aRar axels. malxazi uyurebs, uyurebs dabneuli,
waiwevs, TiTqos unda gabedos da akocoso, magram isev daixevs ukan.
m a l x a z i _ jer ar ginda Tvalebis daxuWva. eg, mere, mere. vaJa-
fSavelas rom davamTavreb.
S u q i a _ ar gavaxel, rodisRa mere, vberdebi qali.
m a l x a z i _ ra dros Seni daberebaa, Suqi! gaaxile! wamwamebSi hkidebs
xels da ZaliT axelinebs Suqias Tvals.
S u q i a _ haf! (viTom unda ukbinos).
m a l x a z i _ ra ucnauri xar, Suqi!
S u q i a _ mamaSeni modis, gaiqeci!
m a l x a z i _ gaviqcevi.
1773
S u q i a _ saTiveze adi da maSinve daakakune. msiamovnebs kakuni rom
mesmis.
m a l x a z i _ davakakuneb, davakakuneb.
S u q i a _ Cqara, Cqara! ara, ara, sxva mxrisken gauxvia.
malxazs aRaraferi esmis. Suqia icinis, icinis, nel-nela ifarebs alayafis
kars.
ismis Zaxili: _ movida dingua! daimaleniT, qalebo!..
mesame suraTi
meoTxe suraTi
sami usaqmuri biWi zis gzis piras, meseris ZirSi, qvebze. samives sigareti
uWiravs. axla maT winaa Cacucquli alale.
a l a l e _ gaaboleT, gaaboleT, Cemi rad SegrcxvaT, kaco!
biWebi marTla gaaboleben.
a l a l e _ kidev gaaboleT, ra!
biWebi kidev gaaboleben.
a l a l e _ (aRtacebiT) va, ra magra gamogdiT, e! exla Tu gindaT
amerikelebTan gaxvalT mwevelebis Sejibrze.
pirveli biWi. gagviSvan da gavalT.
a l a l e _ gasvlac ar gindaT, egreve CaTvaleT Cempionebad Tavebi,
magaSi CaTvaleT da ukanaliT qvebis xexvaSi. ukanaliT qvebis xexvaSi ufro
ganaRdebuli gaqvT Cempionoba msoflioSi.
isev pirveli biWi. o, erTi Sen alale ar iyo...
a l a l e _ rao, sxva ra viyo, nedlo, i Robe roa gadangreuli da Rorebi
baRdadurs uvlian Tqven venaxSi, ori kona ZeZvi ver mosWeri da ver daade!
sawyalma dedaSenma unda mogiWras da iman unda SegiRobos isica?! qvevri
xom gagirecxaT da gagixazaT kidevac! an kidev Sena, daustvine, zizikoze ro
dagiWyetia Tvalebi, qvebis ukanaliT xexvaSi gamarjvebisTvis mogcems gaioza
zizikosa, rogora hfiqrob?!
mesame biWi SuaTanas Caafarebs TavSi.
a l a l e _ Senc geubnebi, debi rom yiduloben SenTvis sigarets sa-
codaobiT, wamo ra, wamamye ZerianSi, xuT maneTze mainc gamoxval dReSi.
mesame biWi. aba! xuT maneTze Cavkvdebi mindorSi dRe da Rame.
a l a l e _ isxediT maSa da xexeT es qvebi, dReSi oc maneTs mogcemT
iakofa imis qvebis gaprialebaSi!
isev pirveli biWi. o, alale Zia, Sen alale ar iyo!..
a l a l e _ rao, viToma maSin! ZilSi xo ar gaisimsxoveT kisrebi! ai, Tu
gindaT, aqve, gindaT WidaobaSi gadmodiT saTiTaod, gindaT CxubSi!... adeqiT,
mowydiT aqedan! mtris gasaxarad mainc nu sxedxarT zed saqveyno gzaze!
adeqiT, mowydiT, Torema... movixseni qamari!
biWebi wamocvivdebian da ukan-ukan midian.
isev pirveli biWi. ox, Sen alale ar iyo ra! Sen alale ar iyo.
1775
mexuTe suraTi
meeqvse suraTi
meSvide suraTi
1785
isev jiquriSvilebis ezo. isev qvabs urevs daro, iqve zis misi dedamTili
Tanana. _ moajirze axla amaT rZals gadmoufenia logini da axla is
uzapunebs joxsa. maRla, saTiveze, kvlav wynarad akakunebs malxazi.
Semoalajebs saxegabadruli alale. amayad uWiravs xelSi i z o l d a _
mohyveba ukan abrami, abrams _ axali Semomatebuli doRriala daTa. doR-
riala mReris:
movdivarT, mogvixaria, mogvyavs dedali xoxobii...
a l a l e _ movediT! movediT! tristan! tristan!
d a r o _ ai, CaiqoleT da CaititeT, Tqvena, Tqve soflis berikebo, Tqve
raionis maimunebo!
saxegabrwyinebulma tristanma lamis moiglijos qveda tuCi. _ alale
gverdiT dausvams izoldas.
a l a l e _ aha da iyaviT erTad! Taliko, Sen genacvale, mixede exla Sen.
SemouRobeT kuTxe skamebiT da iyvnen erTad koxtada.
d o R r i a l a _ SaaberoT!
d a r o _ e, yvelaze dido berik, am kovzs xom uyureb cxelsa?
doRriala pirze ifarebs xels da ikunteba. alales rZalic sasiamovn-
od gamtknarebulia. saxegabrwyinebuli ugurgurebs bavSvebs.
T a l i k o _ modiT, modiT, genacvaleT! modiT, Cemo sixarulebo!
d a r o _ es qvabi ar medgas aqa, es qvabi ar medgas aqa!
d o R r i a l a _ (uyurebs bavSvebs da isev simReras wamoiwyebs)
waiyvanes Tamarqali afxazeTSi dieloda...
abrami saxlis boZebs utyapunebs xels, amowmebs, damplebi xom ar aris.
a b r a m i _ su listvenicebia, magrebi.
T a n a n a _ (TvalebTan xelmitanili) doRriala da abrama ara xarT
Tqvena?
d o R r i a l a _ doRriala da abrama varT.
T a n a n a _ ra qarma gadmogagdoT, ra qarma.
d o R r i a l a _ mayrebi varT.
T a n a n a _ rogorao?
d o R r i a l a _ mayrebi varT, qalis mayrebi, ara, es ara, es didi
moyvarea.
d a r o _ mTlad nu gatutucdiT, Tqve marTla gasatutuceblebo.
(alales magida moaqvs da Sua ezoSi dgams).
a l a l e _ Wkviani qali xar da Sen ratom laparakob mageebsa?
ramdeni dRea daRuRulebi dadian erTic da meoreca.
1786
iqneba ra acrasaviT iyos magaTi aes erTad yofna am myral wuTisofel-
Si? iqneba rogor ufancqalebT, sayureebiviT utokavT patara gulebi?! Sen
raTa laparakob mag cud-cud rameebsa.
T a n a n a _ (isev Tavisas kiTxulobs) rogorao, biWo, visi mayrebi
varTo?
d o R r i a l a _ qalis mayrebi varT, qalisa.
T a n a n a _ malxazas mohyavs?
d o R r i a l a _ patarasa.
a b r a m i _ didi moyvare var, kaco, damsviT sadme, egre unda, didi
moyvaris daxvedra?
(Semodis wewiko).
w e w i k o _ wavedi da maSin gamaxsenda, qalo! va, Tqveni gamarjobac,
mezoblebo!
a b r a m i _ kai gamarjoba wewikosa.
w e w i k o _ wewikos mogcem me Sena! wavedi, daro, wavedi da maSin
gamaxsenda _ wiTeli Zafi unda momce cota.
a b r a m i _ rogora gvyavxar, maSo! maSiko!
d o R r i a l a _ galamazebulxar Tu wiTeli gisvia loyebzeda, wewiko.
w e w i k o _ (mxolod daros gasagonad) Tqven dagayareT orives miwa,
ra undaT, qalo, amaT aqa! momcem wiTel Zafsa?
d a r o _ maaqvs rom mogce?
w e w i k o _ raRas miwyrebi, qalo!
d a r o _ amaT xelSia, ver uyureb ra ambavia Cems Tavsa?
w e w i k o _ ra ambavia, qalo?
d o R r i a l a _ me mayari var, abrama moyvare.
w e w i k o _ malxazasa niSnavT.
d o R r i a l a _ tristana davniSneT, patara, tristana, davniSneT aemaT
izoldazeda.
w e w i k o _ setyvis Rrubelamde axvediT Tqveni sicetiTa?!
(alales skamebi moaqvs da magidas irgvliv uwyobs). abrami (jdeba) Zlivs
ar damsves am uRmerToebma!
a l a l e _ exla aqve, xeldaxela, gagviSaleT, Tu rame mogveZeveba.
maSo, Senc miexmare, Sen genacvalos Cemi TxuTmetkiloiani Tavi, miexmare
Talikos da darosa.
d a r o _ ra gagiSaloT, ar Sedis Sens yurebSia, rom Rvinis daleva
akrZalulia?!
a l a l e _ yveli mogvitane, mwnili, nigozi, mwvanili, puri da... Rvino ara,
1787
Rvino ar dagveleva. Tqven egeni mogvitaneT. aba, wewiko, ui, momikvda Tavi,
maSo, qalo, marjve xeli gaqvs. gagviSaleT aqa. me Cais Wiqebs movitan da
Cais kidev qeTliTa.
a b r a m i _ ras ambob, e, Cai ra _ akuSerkebi varT.
a l a l e _ egrea, me kanonis pativismcemeli kaci var.
d o R r i a l a _ ras ambob, e!
a l a l e _ egrea.
ismis Zaxili:
_ movida dingua! dingua movida, daimaleniT, qalebo!
merve suraTi
mecxre suraTi
meaTe suraTi
me-11 suraTi
me-12 suraTi
me-13 suraTi
me-14 suraTi
me-15 suraTi
farda.
fardis daxurvisas erTxelac gaismis:
_ Tendeba! movida dingua! daimaleniT, qalebo, movida dingua!
1804
fardis win, CaxCaxa sinaTleSi, Slapiani ucxo gamxdari mamakaci SeefeTe-
ba saqmiani nabijiT Semosul wewikos.
Slapiani kaci. ukacravad, qalbaT,ono, Tu SeiZleba, erTi wuTiT: ai, rom
ismis, _ movida dingua, daimaleniT qalebo, movida dinguao, _ ra xdeba, ras
niSnavs eg Zaxili?
w e w i k o _ (saxegabrwyinebuli aTvalierebs kacs, Tan uxsnis). ega,
pativcemulo, ocze meti xnis winaT brigadeli iyo mezobel sofelSi, din-
guas eZaxdnen. im dinguam, ukacravad ki varT da, Tavisi kolwevri gaaupati-
ura ZaliTa. Cems pirs Zlivsa vkadreb da sul Semoaxia yvelaferi zeda.
wavida gaubedurebuli qali da iCivla, magram isev qali gaamtyunes da din-
gua gaamarTles, Senao, pravakacias uwyobo, Sen ormoci SromadRe gaqvs ga-
momuSavebuli, brigadels _ oTxasi, Sen ginda kolmeurneoba mTlad dasus-
tdes, imitom uwyob pravakacias mowinave brigadelso da qali gaamtyunes.
dadioda mere dingua da TiTonve iZaxda, movida dinguao! daimaleniT qale-
bo, movida dinguao! bevris codva edo. exla giJi gvyavs sofelSi da is
iZaxis egre. aravin icis, ratom aikviata mainca da mainc ega. sxvas arafers
iZaxis, marto magasa.
Slapiani kaci. gmadlobT, qalbaT,ono, gmadlobT. sainteresoa, saintereso.
scenidan gava. wewiko uyurebs, uyurebs, mere isic gava.
(dasasruli)
`Zveleburi elegia~
kidev ufro meti! wasula Tqveni Taobis vinme nislebis sanaxavad Tbi-
lisidan, vTqvaT, Jinvals? Cven wavsulvarT. Tanac ra dro iyo is dro! yove-
li Cvengani rom jer isev pirvelyofili SeSfoTebiT uyurebda xolme
grZladwaRebul gzebs da daukanonebeli gaseirnebebic aTasgvar eWvs
aRuZravda sazogadoebriv xelmZRvanelobas! magram dRes, ukve TviTonac
aRar mikvirs es ambavi _ ocdaori wlisanic ar viyaviT, sadRac kavkasion-
idan Zirs daweuli nislebi melanqoliuri TrTolviT dasdgomoda zeda-
zensa da didgors, Tbilisi oqtombers eTxoveboda, dapataravebul, dawmendil
mtkvarSi mozaikuri cimcimiT irekleboda SeyviTlebuli wnorebi da verx-
vebi, wina dRis nanaxi gvqonda warmtaci filmi „vaterloos xidi“, radioTi
is-is iyo gadmosces mocartis „Ramis patara serenada“ da, sruliad bune-
brivia, dabangulni viyaviT usaTuTesi raRacebis keTebis da uxamsobebis
1805
msxvrevis, ganadgurebis surviliT.
xel-xel Cakidebulni mivyvebodiT sanapiros trotuars me da Cemi lamazi
(ukve ase vuwodebdi im marTlac Taviseburad lamaz _ iSviaTad moxamxame
mrgvalTvalebian, odnav aprexil cxvirze WorflSemorCenil, tuCebanTe-
bul gogonas), TiTqos didi xnis ganSorebis Semdeg pirvelad Sexvedrile-
bi, janmrTelad msubuqebi, bednierebi, da vambobdiT, rom „nisli saiqio yof-
nis amqveyniuri ilustraciaa“. maSin Zalian gviyvarda asTi rameebis Tqma:
„nisli _ saiqios yofnis amqveyniuri ilustracia“, „sasaflao _ gaqvavebu-
li musika“, „omi _ loyebCamWknari generlebis fer-umarili“, „leqsi _ casa
da dedamiwas Soris gabmuli bewvis xidi“. maSin, provinciebidan TbilisSi
axalCamosulni, meca da isic, didxans videqiT xolme samxatvro salonSi,
yoveli umniSvnelo suraTis win, TviT wignebis maRaziaSi gamokruli fera-
di reproduqciebis winac ki. aRtacebulni viyaviT kuinjis „arynariT“, lev-
itanis „martiT“, savrasovis suraTiT „Wilyvavebi mofrindnen“. am uka-
nasknelSi gvesmoda frTebis faTquni, Cxaviliani gadaZaxil-gadmoZaxili,
erTi Wilyvavis sunTqvac ki, vicodiT, rom sadRac arsebobda kidev ufro
saocari suraTebi _ van-gogis „mzesumzirebi“ da gogenis taituri peizaJebi.
vicodiT, rom es suraTebi „mziT iyo savse“. gviyvarda „CaxCaxa mze“, Cven
ymawvilurad gamxdar xelebs gvian zamTramde ar Sordeboda miseuli si-
Save. magram aranakleb gviyvarda nislic, anu rogorc Cven veZaxdiT, „nislebi“,
isini uecrad apataravebdnen samyaros, sagnebi xdebodnen „rogorRac gan-
wirulni“, es ganwiruloba gvimZafrebda erTmaneTTan axlos dgomis sur-
vils, am surviliT gvtkioda TiTebi, da avtobusis sadguris danaxvisas Te-
atralurad vTqvi:
_ Cemo lamazo, modi, wavideT da eg nislebi axlodan vnaxoT.
Cemma lamazma kmayofilebis gakvirvebiT Semomxeda, _ Zalian uxdeboda
es gamometyveleba morCilebis RimiliT dadarajebul mis Tvalebs.
_ CavsxdeT avtobusSi, avyveT aragvis pirs, iq axla nislebiT iqneba gam-
ovsebuli mTeli xeoba, vnaxoT da wavideT.
_ fuli Tu gvaqvs, batono?
_ gvaqvs.
_ gveyofa?
Txeli sawvimaris jibeebis qeqva daiwyo. ori daWmuWnuli Tumniani gam-
omiwoda (maSin jer isev Zveli fuli iyo), me misi fuli ar aviRe, _ gqondes,
da Tuki dagvWirda, gamoviyenebT-meTqi. Cqari nabijiT wavediT avtobusis
sadgurisaken, _ Cems lamazs odnav didi fexebi TiTqos ukan rCeboda, _ be-
dad mivuswariT „fasanaurs“, bileTic ki aviReT Jinvalamdis, ori ukanaskne-
1806
li adgili, davsxdiT, cota xans viyaviT ase, yuCad, viRacis Tvals moride-
bulebiviT, da daviZariT, gavediT qalaqidan. gveCveneboda, rom sul cota
da Cveni bedniereba napirs gadascdeboda.
Cvens axlos sigrZis skamze mjdar xnier fSavel qals da-Zmani vegoneT,
_ uime, rogora hgavxarT erTmaneTso. Cven sixaruliT gavuRimeT da araferi
vuTxariT, visxediT CvenTvis, Cumi amboriT mxrebSexebulebi, da viyurebodiT
fanjrebSi. fanjrebSi erTmaneTis miyolebiT Semodiodnen sazamTrispirod
CamSvidebuli gorakebi, beqebi, buCqnarebi, xeebi, saxlebi da Zveli nangreve-
bi. iyo Txrilebic, nayarebic, boZebic, magram maT iqiT, tyis feradovan ko-
romebze da flateebze, wynar sevdian musikasiviT iyo gafenili nislis na-
ZenZebi, im naZenZebSi, aqa-iq, Semodgomis mwvanes sZovda saqoneli, mwvane uTuod
savse iyo civi, civi cvriT, erT adgilas landiviT garboda didi Savi ZaR-
li.
sakvirvelia, orives erTad mogvivida aseTi azri, rom yvelgan da yve-
laferSi TiTqosda raRac iyo Cvenic. SegveZlo mivsuliyaviT maTTan, beqebT-
an, xeebTan, buCqebTan, da davsaxlebuliyaviT. aravin Seicxadebda am ambavs.
piriqiT, TiTqos ukve gvelodnen kidec Cveulebrivi lodiniT. amitom iyvnen
gamomdgarni gzis pirebSi kacebi, qalebi da bavSvebi, zogan Tavaweuli
ZaRlebic. amitom Semogvyurebdnen, rogorc Sinaurebs.
Cven ukve amovirCieT ramdenime mimyudroebuli sasaxlkare adgili,
aragvis marjvnivac, aragvis marcxnivac, iq vicxovrebdiT, iq viSromebdiT
erTad me da Cemi lamazi. Cveni saxlis saxuravi xSirad gaexveoda nislSi.
me tyidan CamovaTrevdi morebs, davWridi gaalmasebuli culiT. davxeTqav-
di; is gamozrdida goWebs, qaTmebs da Jangisfer mTis indaurebs. dasasvene-
blad davsxdebodiT erTadve, is daatrialebda TiTistars. me daniT gamo-
vuTlidi kidev ufro ukeTes TiTistarebs, yaisnaRebs da raRac aseTebs...
magram zemoT da zemoT kidev ufro ukeTesi adgilebis imedi gvqonda, iqiT
migviwevda guli, da ukan darCenilebs patiebas vTxovdiT, maT maspinZloba-
ze da mezoblobaze rom uars vambobdiT.
zemoT da zemoT ki gauWreli janRi da burusi iwva, aRarsad ixsneboda
ca, fanjrebs xvdeboda wvimis muqi wvrili wveTebi da ukve SemkrTalni
veWukWebodiT erTmaneTs.
Jinvalic pirquSad Segvxvda, nawvimaric iyo da TiTqos ukve saRamos
bindic idga. Tbili avtobusidan Camosulebi, dakarguli bavSvebiviT vide-
qiT sveli gzis piras. TiTqmis sunTqva Wirda, ise iyo gaJRenTili haeri
nestiT. ZlivsRa vinarCunebdiT mxneobis Rimils. yelamde SevikariT sawvim-
rebi, xelebi jibeebSi CaviwyeT, wavediT, aq ukve erTmaneTisgan cota Sor-
1807
Sors, _ umweod, magram mainc sagrZnoblad gvkbendnen nislis winwklebi
saxeze, _ mivediT aragvis xidTan da gadavxedeT momwvano wyals lodianeb-
Si.
iwureboda, mkvrivdeboda, imsxvreoda, TeTrad iqoCreboda, qvemodan
ibolqveboda Cvenken moswrafebuli is momwvano wyali _ yvela qarTve-
lisTvis aiazmasaviT wminda. mis xivilze da bubunze TrToda, kankalebda
xidi, TiTqosda TrTodnen aqeT-iqidan momdgari janRSi Sebudebuli mTe-
bic. raRac gansxvavebulad mZime da civi sio modioda maT Soris da Ronivrad
gvawveboda orives.
„damwuxrebulma, aragvo, rom gnaxe, gavixareo...“ „nisli fiqria mTebisa,
imaT kacobis gvirgvini...“ „aragvis xeobazeda erTi yvavili hyvavisa, imas
xel arvin ar mixlos, Tavis patroni hyavisa“. „Sen, nislo, adeq, mTas wadi,
Tavze ras meburvebio“, _ vigonebdiT xan erTi, xan meore. mere siamovnebis
RimiliT mivadevnebdiT Tvals kldis Ziras CrdilebiviT mimaval kiser-
dagrZelebul cxenebs. mere _ waxril, albaT, Sinisken fexaCqarebul qals.
mere Zalian Segvcivda. Cems lamazs kankali daawyebina, wamovediT, unebli-
eT CavWideT civi xelebi erTmaneTs, isev swrafad gavuSviT. avediT sasa-
diloSi, _ Cems lamazs eSinoda, mec, gamogitydebiT, daZabuli viyavi,_ SevaRe
kari, SevediT da, jer rigianad araferi gvqonda garCeuli, dascxes dols,
ahyva im dols garmoni.
qeifobda mTis xalxi, fSavlebi, xevsurebi, erT sufrasTan Sejgufuli
aTiode kaci, zogi axalgazrda, zogi SeWaRaravebuli, amovirCie gamonapire-
buli kuTxe, davsvi Cemi lamazi im xalxisken gverdmiqceuli, _ yoCaRad-
meTqi,_ CavCurCule, mivedi mebufetesTan, TxuTmeti xinkali, erTi boTli
Rvino da erTic limonaTi gamovarTvi, davawye magidaze, mec davjeqi, Cavix-
areniT RimiliT cxeli xinklisken, _ Cems lamazs isev akankalebda da cdi-
lobda, sawvimris sayelo moefarebina loyaze mxriT, _ wamovida Cvenken
Svindisfersviteriani, maRali, xexela axalgazrda, gamohyva Suaxnis tanmor-
Cili kaci, gamosdo xeli mklavSi, gaaCera. raRac ilaparakes, iqanaves, mi-
brundnen, isev TavianT sufrasTan dasxdnen. iqauroba aiklo dolma. xan vin
iyureboda Cvenken, xan vin. me Rvino davlie da uceb gavguladdi. wamodga
isev is Svindisfersviteriani axalgazrda, wamoedo sakuTar skams, waaqcia,
iqidanve daiwyo cekva, iatakze fexis cemiT, marjvena xelis maRla TamaSiT,
wamovida Cvenken, uTuod Cemi lamazis gawveva undoda, isev Caudga win is
Suaxnis kaci, iman da im axalgazrdam icekves. xelebis qneviT, SeZaxilebiT,
wavidnen, dasxdnen Tav-TavianT adgilze. axalgazrdas Cvenken rCeboda Tva-
li. Zalian momewona is Suaxnis tanmorCili, koxtadCadgmuli kaci. mosawo-
1808
ni iyo axalgazrdac, Sublze jiutqoCorCamoSlili, TvalebnaRvliani. ma-
gram verafriT gamovxate Cemi mowoneba, jibes usiamovnod vgrZnobdi. ori
xinkali davtoveT, avdeqiT, wamovediT. axla ufro aSkarad gviyurebdnen.
vicani im axalgazrdis xma, _ „ma ras daanaTebs aqa!“ gaficxda, ganerviulda
doli, Cemma lamazma mklavze momkida xeli da momexuta TaviTa da mxriT. me
gaviwie, Tan Sevaxsene, rom aq ase ar SeiZleboda, vinc unda vyofiliyaviT
erTmaneTisTvis. CavediT dabla, gavCerdiT gzasTan da davuwyeT zemodan
momaval manqana cda. male didi mwvane TviTmcleli movida, Tanac keTilad-
gaRimebuli asakovani mZRoliT. avediT. kars rom vixuravdi, sasadilos
aivanze is ori moqeife davinaxe _ axalgazrda da Suaxnis. avuwie xeli
gamomSvidobebis niSnad da wamovediT.
mcxeTamde im TviTmclelma Camogviyvana, mcxeTidan goris avtobuss gam-
ovyeviT. rva saaTze ukve Tbilisis avtosadgurSi viyaviT _ daRlilni,
TiTqos didCxubgadatanilni, _ da rodesac Cems lamazs vkocnidi Wadrebis
mkvriv sibneleSi, is sul amas ambobda, _ daviRale, saSinlad daviRale, _ da
qvemoT-qvemoT mimisxlteboda msubuq, SmaSura sawvimarSi gaxveuli misi
gluvi, rogorRac moSvebuli, morbilebuli mZime sxeuli.
............
nurc waxvalT nislebis sanaxavad Jinvals, _ marTla daRla icis, saSine-
li daRla. Semdgom amisa, im suraTebis samudamo moyvarulad darCena,
ocdaori wlis asakSi rom giyvardaT, raic dabla ganviTarebis arsebad
gamogaCenT Tqvens TanamedroveTa Soris, kidev ufro Semdgom ki, aTeulo-
biT wlebis Semdgom, yovelive es gadaiqceva mwvave mogonebad, romelic
aRar dagaZinebT mravalsa da mravalsa Rames, bevrjer ki am mogonebas
daerTveba ganwirulobis mudarac.
_ keTilo Ramev, nuRar gaTendebi nuRarasodes CemTvis!
(`Tebro~, 1983)
pirveli kargi Tovli movida. mamaCemi fanjarasTan idga, cxel Cais svamda
(vgoneb, yeli stkioda) da gareT iyureboda. SemoaRo kari obol iluam,
ganTqmulma monadirem, _ Sina xar, koteo? mere bebiaCems miubrunda, xaxvi da
qoni moamzade, Zalo, exlave kurdRels movitano. gavida, TxuTmeti wuTic ar
gasula, Tofi gavarda, kidev oriode wuTic da isev SemoaRo Cveni kari
iluam _ veeba mowablisfero kurdReli eWira yurebiT maRla aweuli. yve-
1809
la gabrwyinda, _ sad iyoo? Tqveni venaxis boloSi, me melodebodao. kur-
dReli bebiaCems gadasca, Tofi kuTxeSi miayuda, gamarjvebuli dajda skamze
da Rumels mieficxa.
(`ciskari~ #1, 1981)
erTi kviriT adre daiwyeboda laparaki, SeSaze unda wavideTo. xan me-
zobeli kacebi gadmodiodnen CvenTan, xan Cvenebi gadadiodnen mezoblebT-
an. TaTbirebi hqondaT, sad wasuliyvnen, ra waeRoT, vin waeyvanaT. erTni
erTs ambobdnen, meoreni _ meores, mSvidi monacvleobiT, yuris dagdebiT,
Tavis qneviT. icleboda xeladebi, iWmeboda lobio da mwnili, yveli da
xaxvi. mimoflatunobdnen dedakacebi maT samsaxurSi. bolos SeTanxmdebodnen
raRacaze.
tyeSi wasvlis wina Rames erTxelac Casxdebodnen RumelTan, daidgamd-
nen win wyliT savse jams, Caasvelebdnen Sig salesavebs da Seudgebodnen
culebis lesvas. lesavdnen didxans, maSinac ki, roca yvelani daiZinebdnen.
musikosebis sifrTxiliT usvamdnen culis pirze cera TiTs. galesavdnen,
gaafxavebdnen, gaaprialebdnen. dawvebodnen. cotas waatyuebdnen Tvals da
mamlis mesame yivilze isev wamodgebodnen.
xar-kameCis Sebma Tivis Cageba sagzlis Catana da kalaTaSi Cawyoba xom
namdvil rituals hgavda. gansakuTrebiT _ saxris pirveli gadaqneva.
gavidodnen urmebi ezodan, dedakacebi ki idgnen SemaRlebul derefanSi
da locva-kurTxevas miayolebdnen CurCuliT.
1810
wavidodnen sibneleSi da dabrundebodnen sibneleSive, gvian, navaxSmevs.
ismoda, –_ hoo, hoo, maamo! gavidodiT diliT da ezo savse iyo baraqiani
SeSebiT da tyis suniT.
kacebi ki ukve Zveleburad isxdnen, svamdnen nel-nela da dawvrilebiT
arCevdnen wina dRis ambebs, _ raSi moiqcnen kargad da raSi _ vera. imeds
iZleodnen, meored rom wavidodnen, sul kargad moiqceodnen.
dedakacebic kvlav flatuniT dadiodnen saxlidan maranSi da marnidan
_ ukan. mimohqondaT xeladebi da jamebi, aqedan carielebi, iqidan _ savse.
`ciskari~ #1, 1974; `Citebis gamomzamTrebeli~, 1978
`Zveli sasaflao~
(Tormeti wlis gogonas Canaweri)
papa irwmuneba, mis siymawvileSi rom sofels eqimi hyavda, iseT eqims,
tyuilia, axla veRar SexvdebiT versad. vin eqimi iyo aseTi? sosia dalaqi.
ris skola, ra instituti! Tmis ori sakreWi manqana hqonda _ msxvili da
wvrili; erTi _ galeuli samarTebeli, daafurTxebda salesavze da ise
lesavda dReSi aTjer; erTi _ gazi da erTic _ wurbelebiani minis qila.
manqanebiT Tmas kreWda soflis didsa da pataras. zogs _ wvrilad, zogs
_ msxvilad _ es iyo imdroindeli ucvleli moda; samarTebliT pirs par-
savda aT-aTi dRis Tavze SedarebiT axalgazrda kacebs, gaziT mtkivan kbilebs
aglejda ganurCevlad yvelas, kaci iyo Tu qali, wurbelebiT ki uamrav rames
mkurnalobda _ Sakiks, wiTelqars, moglils, dabeJils, jdomsa da sxva. ico-
da, agreTve, yelis amoweva. miuyvanda bebia an deda anginian biWs, miutanda
erT xelada Rvinos da Seevedreboda: _ Tavs Semogevle, sosi, erTi am biWs
yeli aqvs Camosuli da iqneb amouwioo, sosia yovelTvis moucleli iyo, an
dalaqobda, an arada maranSi raRacas akeTebda. _ damacadeT, erTi amas movr-
Ceo! _ dasxdebodnen bebia da SviliSvili an deda-Svili, da ucdidnen, rodis
moiclida sosia. biWs sul eleTmeleTi mosdioda, magram ra eqna, iTmenda,
mSoblebisa eSinoda. bolos sosiac moiclida. xelebze TungiT wyals gada-
ivlebda, lurj winsafarze Seiwmendda, _ modi aq, biWoo, _ etyoda. biWi wa-
modgeboda da gaubedavad miuaxlovdeboda. _ maCvene erTi, ra gaqvs mag
yelSio. biWi pirs daaRebda. maSin sosia Tavis msxvil, rokiviT xmel TiTs
pirdapir xaxaSi atakebda, erTs dautrialebda da mzad iyo, aRrialebul
biWs sicils daadevnebda.
icoda yelis amowevis meore xerxic. amas „qalaqis danaxveba“ erqva.
biWs, romlisTvisac yeli unda amoewia, saxegabrwyinebuli miuaxlovdeboda,
fereb-ferebiT etyoda: _ maS, qalaqis danaxva ginda Senao! _ nikapqveS brtyel
1813
qamars amosdebda, aswevda maRla, Tavis mkerdze ufro maRla; erTi orjer
daajunjruxebda da isic mzad iyo, im aRrialebul biWsac siciliT daadevneb-
da: _ xom dainaxe qalaqio!
kbilis mkurnalobis ambebs xom nuRar ikiTxavT! imisic aTasi wesi ico-
da: gavarvarebuli windis Cxiri, gaxurebuli marili, cxeli Zmari, cxvris
Sardi, jojoxeTa balaxis wveni, Sabi, Sabiamani, Tavi da Tavi! ki _ amoReba;
kacs erTxel etkineboda, mere ki samudamod moisvenebda. '
bevri, bevri vinme mourCenia sosias, magram papaCemis biZa rom moarCina,
imisTana sakvirveleba mainc meore aRar unaxavs aravis.
papaCemis biZas, solomons, Wvali daadga. jer weli gaukava da lekdadevneb-
uli qaliviT akivla, mere mTlad dabRunZa, gaasacodava. afrines Sinaurebi
sosiasTan. movida sosia, naxa. mourbenines Rlvino da mSralad moxarSuli
Roris xorci. dalia Rvino da daayola is msuqani loris xorci. isev da-
lia da isev daayola Roris xorci. Tan sul sxva raRacebze laparakobda _
tyeze, SeSaze, arayis xdaze. bolos Tqva: muxrovanSi unda waiyvanoT da cxe-
nis nakelSi CaawvinoTo; cxenis damwvar nakelSi. gasTxriT, CaawvenT ise,
rom marto Tavi mouCandes, da morCeniliao.
vin daeWvdeboda sosias sityvebSi! meore dResve Caawvines uremSi is
daxuTuli solomoni. mousxdnen aqeT-iqidan coli da colisZma da wavid-
nen.
muxrovanSi maSin samxedro yazarmebi iyo, dragunebi idgnen, mTeli mTe-
bi edgaT cxenis nakelisa. miiyvanes iq, gaTxares is cxenis nakeli, gaxades
solomons da Caawvines. zemodanac blomad daayares. cxenis nakeli mxur-
valea, scxela solomons, magram unda moiTminos da iTmens. erTi saaTi ar
gasula da, _ maWameT rame, SimSiliT vkvdebio. _ miujda coli, wamouwia Tavi
da aWama. Rvinoc damalevineT cotao, Rvinoc daalevines. kidev damalevine-
To, kidev daalevines. axla meZinebao, da daiZina. eZina is dRe, sadilobidan
saRamomde, saRamos isev moikiTxa saWmeli. Wama, Rvinoc dalia. isev daiZina.
eZina is Rame. gaTenebisas gaeRviZa da, _ mgonia, movrCio, aba, wamomayeneTo. _
wamoayenes, Semoaxvies nabadi, sabani, xaliCac ki. _ movrCenilvaro! movrCe-
nilvaro, xalxo! aRarc weli mtkiva, arc araferio! _ yviroda solomoni. mis
meuRles da colisZmas ki xelebi cisken hqondaT apyrobili da sosias
locavdnen: _ ixaros da imravlos! SerCes is gamrjeli marjvena! sosias
Svilebsa da SviliSvilebsac gaswvdes Cveni locvao.
modi da am ambis Semdegac nu davujerebT papas, rom iseT eqims, rogoric
sosia dalaqi yofila Zvelad, axla veRarsad SexvdebiT qveyanaze.
dila~ #2, 1972; `Sori TeTri mwvervali~, 1979
1814
`Zveli furclidan~ (samagido rveulebidan)
1818
`Zila~
`Zlieri fesvi~
`walo~
`werili soflidan~
`wero~
`wveTebi rafaze~
wvima wamovida:
_ tkap! tkap! tkap!
magida, romelTanac me vmecadineob, did fanjarasTan dgas. fanjridan
zamTrobiT sicive Semodis xolme da palto maqvs moxuruli. vinc ki CemTan
pirvelad modis, yvelas es amoxdeba xolme, _ ee! ai, Turme ra mSvenierebas
gadahyureb! marTlac, mSvenier ubanSi vcxovrobT. veZisis goras aulebrivad
Sehfenia sul kargi, orsarTuliani saxlebi. maT Soris mravladaa xeebi _
kaklebi, TuTebi, komSebi, msxlebi, iaponuri xurmebi. iaponur xurmebs axal
wlamdec ki toveben moukrefavs, da SeiZleba, Tovli idos, didi Tovlic, iapo-
nuri xurmebi ki yviTlad amkoben mTel ubans.
me Zvel skamzxe vzivar, skami WraWunobs. werisas ucnauri Cveva maqvs, kalams
aqeT-iqiT mivyvebi, skami WraWunobs. werisas Tu kiTxvisas advilad ver vamC-
nev bevr rames, magram Tu wvima wamovida, rogorc ai, axla, _ tkap! tkap! tkap! _
pirvelsave wveTebze vdgebi. wveTebi ecema Cemi fanjris Tunuqis rafas, da
TiTqos tyviamfrqvevis jeri gasdevdes, gamosdevdes, SemkrTali aRviqvam
yoveli wveTis xmas _ ta-ta-ta! ta-ta-ta!
meCveneba, rom axla ukve veRar gadavurCebi am wveTebs. miT umetes, Tu
xSirdeba da xSirdeba xmebi. Cemi gulia am xmebis samizne.
ras niSnavs es? axlave agixsniT yvelafers.
bolo sarTulze varT, Weridan gamudmebiT Camogvdis wyali. es saSinele-
baa. saSinelebaa misi xma, Tu ukve taStebi aqvs Sedgmuli. taStebidan winwkle-
bi gadadis aqeT-iqiT, amitom iqve tiloebic aris dafenili. am winwklebsac
gauZlebs adamiani, magram mTavari qalebis Tvalebia, dedas Tvalebi, bebias
Tvalebi. maTSi ikiTxeba wyroma da siZulvili, siZulvili mamaCemisa. mamaCemma
kidev ra qnas, wava gacecxlebuli saxlmmarTvelobaSi, mova iqidan gaboRme-
buli, _ Tqveni saxlis remonti noemberSi gviziso. modis noemberic, sacaa
gava kidec, isev saSinlad ki maSfoTeben wveTebi rafaze.
me maSfoTeben wvimis wveTebi imis gamoc, rom Cvens sofels maxseneben. iq,
Cvens sofelSi, welmtkivanma mamam zafxulSi Zlivs daiwyo Zlier daZabuneb-
uli papiseuli saxlis gamagreba. gadavxureT ki TunuqiT. axla qvemoT aris
gasakeTebeli uamravi ram. derefanSi gviyria cementiT savse tomrebi. kidev
1842
uaresi _ ezoSi gorad dgas celofangadafarebuli gaji. verc cementiT mle-
savi viSoveT, verc gajiT mlesavi. es wvima, didi wvima, sabolood gagvifuWebs
gajs.
_ tkap! tkap! tkap!
ezoSi lpeba ficrebi, niaRvars miaqvs sila.
_ ta-ta-ta-ta! _ uSens da uSens wvima.
mesmis taStebis xmebic.
vdgavar, vqanaob TiTqosda ase vicileb gulisken wamosul tyviebs, magram
rodemde _ erTi tyvia xom mainc moxvdeba niSans. miT umetes, rom dRes me
SeuZlod var, moZraoba miWirs, mciva, makankalebs, yurebamde maqvs atanili
mxrebi.
Tanac sad?! _ Cveni qalaqis umSvenieres ubanSi. ·
mamaCems sZinavs, samsaxuridan dabrunebuli, TiTqos maSinve wveba da iZinebs.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`wveTebis simRera~
`wvima~
sawyal momwerlo kacs (ase uwodebda Tavis Tavs) bnelSi gaeRviZa. raion-
ul sastumroSi iwva. gverdze gadabrunda da isev CaZineba scada. daesivnen
dardis fiqrebi, krazanebiviT kbendnen safeTqlebSi, _ „es ver gavakeTe, is
ver gadavixade“. wapirqvavda, yurebi TiTebiT daigmana. daiwyo Tvlac, ara-
ferma uSvela. SemaZrwunebeli mudariT uyurebda avadmyofi deda, wamouvi-
da cremlebic. dedis cremlebs sul ver uZlebda, sabani gadaagdo, dajda.
gareT beRura aJivJivda. Tendeboda. daiwyo Cacma. gavida derefanSi. wyali
ar iyo, piri ver daibana. dabrunda oTaxSi. perangi gadaicva. Cavida dabla.
mTavari kari daketili aRmoCnda. administrators, eZina, eZina morige ded-
abersac. Caaxvela, administratorma gaigo, Tavi wamos wia, _ „Tu SeiZleba“...
karze aniSna, gamiReo. wamovida administratori daxrili, kari gaaRo. madl-
oba gadauxada, gamovida gareT. TiTqmis gaTenebuli iyo, Camoburuli xeeb-
is qveSRa bneloda. cota ewvima. TiTqos kvlav wvimas apirebda. wavida e. w.
parkisken gadavida samanqano gzidan. moRrublul Rames win uswrebda mTe-
li Tvis gvalva. bilikze eyara cacxvisa da nekerCxlis gayviTlebuli, gamx
mari foTlebi. miaxmaurebda im foTlebs. kidev ufro umZimdebo da raRac.
TiTqos daxrili, nestiT damZimebuli totebic mas awveboda mxrebze. „ar
unda damelia. ar unda damelia cotac ki“. „aba, ra unda akeTos saRamoobiT
1847
aq kacma?“ „mainc ar unda damelia sul cotac ki“. „Camoxval aSkarad sawy-
ali... me minda davwero... arada, arafris dawera ar gsurs, iqneb ormociode
maneTi waumato xelfass egaa, eg“...
gza ferdobs Seuyva. ferdobSi, maRali xeebis qveS, xis Teatroni iyo
gamarTuli. iqac eyara yviTeli foTlebi _ aqaurobis sevdac mas daawva
tvirTad. „aqac gaWirvebulebi dgebian, cekvaven, mRerian, TamaSoben. uu“...
parks sasaflao mohyva, mdumared Cabinduli, ukacrieli. Savi marmari-
lo. Savi meseri. kidev ufro Sesazari _ aluminis sxeuli. kiTxulobda warw-
erebs: „meuRlisagan“, „mSoblebisagan“, „col-Svilisagan“. zog suraTSi
sikvdils gasjibreboda am qveynidan wasuli _ icinoda jibrianad. amaod.
sasaflaos gadmohyurebdnen maRali, tyiani mTebi, mTebis Txemebs gasd-
evdnen saxlebi. im saxlebSi mSvidad, lamazad cxovrobdnen adamianebi. ty-
eebSic simSvide iyo. mSvidad iwvnen CaRrmavebebSi nislebi. nisli gahfeno-
da sasaflaos qvemoT gaWimul velsac.
gzis piras onkani wveTavda. sasaflaos onkani! mainc mivida, mouSva, jer
Jangiani wyali wamovida, mere _ wminda. Seisxa saxeze, moisva mkerdzec. Seim-
Srala cxvirsaxociT. gamoCnda eklesia _ aguriT naSeni, patara, daZvelebu-
li, jvargadaxrili. magram sanam eklesiasTan mividoda, Sav Slangs waadga
gzaze. iqve, xelmarjvniv, saflavis cokolze mibundovanebuli moxuci kaci
ijda. saxes kidev ufro ubundovanebda Savi, didi kepi. Slangis bolo safla-
vidan cocxlad amomziral yvavilebSi ido. moxuci muxlebze xelebdawyo
bili ijda. cokolis TaRidan Sexnierebuli mandilosani iyureboda. sawy-
ali momwerlo kaci moxucs miesalma. moxucma Zlivsgasagonad warmoTqva:
_ gagimarjos.
_ meuRlea?
_ meuRlea.
_ Svilebi gyavT?
_ sami.
_ biWebi?
_ biWic, ori gogoc.
_ daojaxebulebi?
_ ho.
_ CemsaviT adre gyvarebiaT adgoma.
_ adre vdgebi.
_ SeiZleba mec Camovjde?
_ Camojeqi.
dajda cokolze. isxdnen. undoda, gaego, Tavs rogor grZnobda SvilebSi,
1848
SviliSvilebSi moxuci. sisuleled moeCvena. kidev ufro met sisuleled,
vidre mTeli es gamolaparakeba. weRan odnav gaxsnilma cam isev daiwyo
CamoRameba. Savi Rrublebi mZimed iwevdnen dabla.
_ wvimas apirebs.
_ apirebs.
_ mainc dasWirdeba morwyva?
_ ra vici.
moxuci wamodga, Slangi aiRo. axla maRlidan asxurebda yvavilebs wy-
als. Zveli yaidis Sav xalaTSi carieli ZvlebiRa iyo darCenili. Slangs
aRar atokebda. wyali erT adgilas aRrmavebda miwas.
sawyali momwerlo kacic adga da wavida. mivida gorakis qimTan, Rrmad
da Rrmad sunTqavda. daiquxa. mobrunda. axla aqedan Sexeda eklesias. aqedan-
ac ingreoda eklesia, _ jvari ufro gadaRrecili Canda. dayvireba mounda.
sasaflaoze myofi moxucis moerida. im moxucs yvirili ki ara, mSvidi mof-
ereba undoda. balaxebsac undodaT mofereba, waxriliyvnen alersiani xe-
lis molodinSi. TviTonac didi siamovnebiT SeuSverda alersian xels Tavs.
aseTi xeli ki aRar eguleboda qveynad. cac wyreboda, elavda da quxda.
moxuci isev damjdariyo cokolze, xelebi isev muxlebze ewyo. wvima wamov-
ida. mouxSira da mouxSira. sawyali momwerlo kaci sastumrosken unda
gaCqarebuliyo, magram gaCerda. jer kefas uSverda wvimas, mere _ saxes.
siamovnebiT eRimeboda. moxucsac qudi moexada, imasac wvima dasdioda. wvril-
wvrili, brWyviala Sxefebi mxiarulad xtunaobdnen mis melot Tavze.
„ai, vinRa gvealerseba Cven“...
xarobdnen balaxebic.
`mTvaris asuli~, 1987
`wivwivebi zamTarSi~
`wigni~
`winaswarmetyveleba~
`wre~
1873
gedeoni aqeT ferdobSi baravda, qali _ iqiT ferdobSi, SuaSi viwrod
wasuli buCqnari iyo, im buCqnarSi Rele miliklikebda. rbilad adioda
simindis ZirebiT mofenili moTeTro ferdobi zemoT, asdevda aqeT-iqidan
CaSavebuli ori ZeZvis Robe. zemoT, gorakis Tavze, Savi maRali xeebi da
Zveleburad aivanmokuwubebuli orsarTuliani saxli idga. saxlis gverd-
ze _ maRal fexebze Semdgari dawnuli sasiminde, iqve _ gverdgamoRebuli
wowola bululi, win _ saruli Robe, im RobesTan _ Siferdafarebuli saqaTme
Tu saRore.
gedeoni male ormocdaaTi wlis unda gamxdariyo, qali, albaT,, ormocis
mainc iqneboda, _ erTic da meorec mSvidad idga TavTavianT adgilas, mSv-
idad iRebdnen beltebs. amindi xom saocari iyo Tebervlis dasawyisisTvis.
haeri TiTqmis ar iZvroda, mze ikbineboda, RobeebSi Sindebi yvaoda, RobeebSic,
dabla gabmul buCqnarSic. frinvelebi gaxarebulebi iyvnen _ daxtodnen,
dafrTxialebdnen. zogi ras iZaxda, zogi ras. es ki ara da futkrebic ki
dazuzunebdnen.
sabaric kargi iyo, aqeTac da, Canda, iqiTac. saxls rom yidulobda, gede-
ons patronma uTxra, _ aqao, am ferdobSio, _ sadac axla baravda _ Tu amin-
di daudga, iseT kartofilebs amoiReb, gafufquli goWebi gegonebao. gede-
ons miwa da zedgadafenili msxvili kartofilebi Zalian uyvarda, xalisiT
baravda, uTqmelad, magram mainc qals ejibreboda. qalic, uTuod, grZnobda
amas da kacs arc is rCeboda. aramarto ar rCeboda, qaluri muyaiTobiT,
mal-male ixreboda, nabarSi gadayolil simindis Zirebs iRebda, barze ber-
tyavda da Robisken isroda, mainc misi dabaruli metadac ki eCveneboda
gedeons. tanmaRali qali iyo, soflurad Semxmaric, magram mklavRonieri
Canda, mklavRonieric da fexZlieric. Robisken rom Sebrundeboda, gedeoni
misi mxar-yelis siTamamesac grZnobda.
mze rom momZlavrda da momZlavrda, gedeonma sviteri gaixada. sviter-
is qveS marto maisuri ecva. am wels pirvelad ar ixdida ase. ianvarSi,
TovlSi, ramdenjerac Camovidoda da mze iyo, gaixdida da mzes mieficxebo-
da. qalaqur siTeTreze oqrosferi namzeuri dahkravda. ufro xalisiT da
Ronivrad ganagrZo barva, bars sul WraWuni gahqonda.
imuSava, imuSava qalmac da jer wiTliani Tavsaxvevi moixsna, maRla waikra,
ukan gaibanta, mere Robisken wavida. iq didi Telebi da kvrinCxebi idga.
doqidan wyali dalia, mwife Sindisferi Jaketi gaixada, xeze Sedo da wamov-
ida, bari aiRo, Ronivrad daawva saterfuls. baris WriWinma gedeonamde
miaRwia. gedeonisken ar iyureboda, gedeonsac erideboda misken gaxedva,
1874
magram pirispir idgnen, daaxloebiT as nabijze an sul cota metze, da Tvali
Tavisas Svreboda, miT ufro axla, qali rom mokle saxeloebiani kabisama-
ra darCa, Sewyobilad rom irjebodnen misi ori grZeli mklavi da oric
Ronieri fexi. daakvirda gedeoni da isic SeamCnia _ qals TmaSi WaRara
gareoda. saxe ki gautexavi hqonda, mzemokidebuli, muqadTlili. saxesTan
SedarebiT axla mklavebi TeTri da saluqi mouCanda. xandaxan Sedgeboda,
baris tarze xelCamodebuli, meore xeliT Tmas TavsaxvevSi Seiwevda. gede-
onma kidev is SeamCnia, rom kbilebi TeTri cialiT gaunaTebdnen xolme
saxes.
SuadRem rom moatana, Tu gadasulic iyo ukve, qalTan aTiode wlis gog-
onam Camoirbina, imanac bari Camoitana da qalis gverdiT dadga. welwvrili
gogona iyo, TmaSeWrili, fexebi ki Tavis asakTan SedarebiT maRali da Ro-
nieri hqonda. iman ufro yoCaRad daiwyo barva. baravdnen qali da gogona,
bejiTobdnen, Tan laparakobdnen da Tan erTmaneTs SehRimodnen, Sescicinebd-
nen. gedeoni axla ukve sabolood darwmunda, rom qals TeTri sruli kbilebi
hqonda. axla ukve amao gaxda gedeonis mibejiTebuli garja, ors ukve veR-
ar mihyveboda, miT ufro, rom gogona sul gedeonisken iyureboda da isic
mas ejibreboda.
daaxloebiT erT saaTs imuSaves ase, didi adgili gadaaSaves. mere gog-
onam bari RobesTan miitana, did TelebTan da kvrinCxebTan. winwaxrili,
bavSvuri Cqari nabijiT auyva ferdobs, avida maRla, saxlTan, _ sul Canda,
rogor daafrTxo TeTri qaTmebi, _ Sevida Sin da aTiode wuTSi ukanve
gamobrunda, wiTeli xelCanTa mohqonda. qali mainc baravda da baravda.
gogona rom Camovida, maSinRa daaneba Tavi barvas. bari nabaris pirSi Ca-
tova, mosaxvevi da Tma gaiswora da oriveni Telebisa da kvirinCxebisaken
wavidnen. iq dasxdnen. qalma beWebze Jaketi moixura. CanTa SuaSi daidges.
gogonam amoalaga: puri, xaxvi, qaRaldze dayrili marili, yvelis patara
natexi da vaSlebi. qalma xaxvi gadafcqvna, daniT Suaze gadaWra, naxevari
gogonas misca, naxevari TviTon daitova. ayridnen marils im xaxvs da gem-
rielad Wamdnen, pursa da yvelsac atandnen. isev sul raRac kargebs lapar-
akobdnen, icinodnen, Tavebsac ki Runavdnen moridebulobisgan. gedeons eCvene-
boda, Tu marTlac ase iyo, gogona axla ufro xSirad iyureboda misken.
qalma doqi aiRo, Tavi gadauqcia, jer gogos miawoda, gogom dalia, wurwu-
riT Camouvida nikapze da yelze wyali, doqi Zirs dadga, xmamaRla icinoda.
axla qalma moiwafa doqi, svamda yelaweuli, gaRimebuli, magram imas, etyo-
boda, wveTi ar daeRvara. imanac siciliT dadga miwaze doqi. gogo wamodga,
qals zurgidan mouara, jer Tavze efereboda, Tmas da mosaxvevs usworebda.
1875
mere Caixara, yuris ZirSi akoca Tu ukbina. qali gadausxlta, wyromiT amou-
brunda da mklavze xeli dahkra. gogona moSorebiT gadajda. iq ijda, icin-
oda, raRacebs laparakobda da wvril joxs miwas urtyamda. qali gaujavr-
da, _ nu urtyam mag joxs miwas, codoao! _ gogo gaCerda da win wamovida
muxliCoqiT.
isev daiwyes barva. cota xanSi gedeonma bari miwaSi Catova, Releze Cav-
ida, peSviT daiwyo sma. maRlidan gogonas xma moesma, _ mag wyals nu svamT,
biZiav, mag wyals nu svamT! gedeons gauxarda gogonas xmis gagoneba, Tanac
mTiulur kilodakruli xmis gagoneba. _ ratom, ar SeiZleba? _ ar ismeba, eg
wyali sofelze modis. gedeons SvebiT gaecina. _ araferia, wyali asi me-
tris manZilze sruliad iwmindeba. gogonam aRaraferi Tqva. bars mihyrd-
noboda da gaocebis RimiliT iyureboda gedeonisken. qalmac rogorRac
damorcxvebulma gamoixeda, isev ganagrZes barva. gedeonic avida maRla, imanac
Ronivrad moiqnia belti.
mere amindi uceb gacriatda, moiRrubla, raRac mZime, civi niavi movida
dasavleTidan. aCqardnen, aRarcerTi aRar awyobda neba-neba beltebs, xSir-
ad ukan iyurebodnen, amowmebdnen, ramdeni darCaT dasabari. magram acivda
da acivda, winwklebic wamocvivda. gedeoni wavida, sviteri aiRo da gadaic-
va. qalic wavida da imanac Caicva Jaketi, Tavsaxvevis boloebic CamouSva,
yelTan Seikra. bares, bares. mTebi da maxlobeli gorakebic SeijanRa. gede-
ons qalis gamZleoba aocebda, qalisac, gogonasic. TviTon xelisgulze be-
berebi daasxda, muxlebic daeRala. Tu baravda _ qalis da gogonas dasanax-
ad. kidev kargi, wvimam mouxSira, fexma talaxis akvra daiwyo, cota xansac
bares im wvimaSi, mere qalma da gogonam xeli aiRes, waiRes barebi, mividnen
TelebTan da kvrinCxebTan, qalma doqs wamoavlo xeli, gogonam _ xel-
CanTas da TiTqmis sirbiliT auyvnen ferdobs. aq, aRmarTis avlisas, ufro
igrZnoboda, ra siZlierisani iyvnen qalic da bavSvic. midioda qali da Tan
doqSi CarCenil wyals miiRvrida.
ufro da ufro moumata wvimam da gedeonmac daaneba Tavi barvas, avida
saxlSi. saxli civi iyo, TiTqmisda _ jerac isev sxvisi, miusafari. oTaxSi
guli ar daudga, moixura Tbili qurTuki, gamoitana aivnis magidaze qala-
qidan wamoRebuli saWmelebi _ erTi qiliT zeTisxili, meore qiliT Sin
gakeTebuli kuWmaWi, xmeli Zexvis naWeri, Tonis lavaSi. gulma, ratomRac, ar
iTxova arc zeTisxili, arc kuWmaWi. xaxvi mounda. xaxvi ki ara hqonda. Zexvi
daWra, im Zexvs Wamda, purs atanda da Tan sul gaRma saxls uyurebda, sadac
qali da gogona Sevidnen. saxli axla, wvimasa da nislSi, tulis fardaCamo-
farebuliviT moCanda. cota xanSi misi sakvamuridan maRali kvamli avida.
1876
gamovida Savad mixatul aivanze gogona, mwvane palto wamoesxa mxrebze.
gogonas gamosvla iyo da yvelaferi ufro lamazi gaxda _ saxlic, maRal
fexebze Seskupebuli sasimindec, gverdgamoRebuli bululic da sworad asuli
SiSveli xeebic. gamovida qalic. imasac palto hqonda wamoxuruli, imas
moSavo, idgnen erTmaneTis gverdiT, uyurebdnen, albaT,, TavianT namuSevars
da wvimas, erTmaneTs mihyudes mxrebi.
nisli ki TandaTan ufro sqeldeboda. dabla, Relispira buCqnari mT-
lad gauCinarda, saxlic ZlivsRa Canda. qali da gogona Sin Sevidnen. wvimas
ukve RapaRupi gahqonda. gedeonma Seucnobeli SiSiT damuxtuli martooba
igrZno. Zalian mounda, vinme hyoloda gverdiT, iseTi JRurtula gogona-
saTvis xom, qals rom axlda, sicocxlis naxevars miscemda. Rrmad moxuciviT
wamodga, muxlebi daxuToda, kanWis kunTebi stkioda. Zexvi gaeTavebina, qile-
bi Sin Seitana, darCenili qaRaldebi daWmuWna da RumelSi SeWyuna. puri
xelSi ekava, veRar gadaewyvita, sad daedo. bolos moajirze dado, wvima
dauvidoda, dalbeboda, mofrindebodnen Citebi da SeWamdnen. qurTuki Caic-
va, qamari SemoiWira da Seikra. oTaxis karebi daketa. Zirs Cavida, manqana
gaaRo, Cajda, daqoqa, gaiyvana ezodan. ezos karic Caketa, isev Cajda manqanaSi,
sazurges miawva da guldamZimebuli daadga gzas.
sasoflo gzaze nela midioda, RraWuni gaudioda kenWebsa da qvebs. Sa-
raze gasulma gazs moumata. samzeri minis sawmendebi veRar aswrebdnen wvi-
mis wveTebis gverdze gaxvetas. gadioda mTebidan da ufro da ufro umZim-
deboda guli. TandaTan aitana sakuTari umaqnisobiT gamowveulma sibrazem-
ac. axla ise midioda, TiTqos samxedro mfrinavi iyo da raRacis afeTqebas
apirebda. ufalo, codvilni varT! im asafeTqebel wreSi sakuTari coli da
Svili Semodiodnen. coli _ gunebagadawyalebuli, arafris momTxovni
TvalebiT. Svili _ savarZelSi CaZiruli, Jurnalebis magidaze grZelfexeb-
dawyobili, amazrzeni gulgrilobiT rom ukidebda sigarets. Semodioda
kidev erTi qvedatanSemotkecili gamwyrali qalic da swrafad ibrunebda
misken zurgs. xan axlovdeboda, xan Sordeboda is asafeTqebeli TaxTaxa
wre. kbilebze kbilebdaWerili miiswrafvoda misken. manqana ki inTqmeboda,
iZireboda kvamlgadafarebul ufskrulSi Camwyvdeul zRvasaviT mogugune
qalaqSi. iq misi msgavsi manqana aTasi iyo, aTiaTasi. igi maT Soris daikarga,
gaqra.
(`Tebro~, 1983; `patara biWi golgoTaze~, 1989)
`wuTisofeli~
1877
me did sevdas mgvris Cveni ubani, Svilebi. ramdeni CemTvis keTili ad-
amiani iyo da aRar aris. aRar aris biZaCemi giorgi (poxrua), nina Zalo.
aRar arian imaTi Svilebi valiko da yazbegi. aRar aris mamaCemi, bebiaCemi
nino, Cemi sacodavi Zma. aRar aris nika Zia (beriZe), aRarc misi Svili omari.
aRar aris biZina Zia, gvariZianT natua, imisi biWebi daTia da gogia. aRar
aris meqvabianT sandro, Wkviani ania Zalo. aRar arian dedamkvdrianebi:
didi beberi fefela, misi momdevno _ ola. aRar aris nestora, gaCvenebure-
buli senakeli megreli, mklavmagari da gulxalvaTi kaci. aRar aris anuSa
Zalo, mebaRianT sonka, imisi meuRle elene, imaTi qali mayvala. aRar aris
koWli sikua, yasuma, lizua, ioseba. aRarc Cvenebi _ nino bebos samSoblo _
zaqaraanTebi: didi bebia kato, giorga papa, saSia, imaTi Svili qeTua. aRar
aris nino bebos biZaSvili vania (naCalniki), imis coli siboianT qali. aRar
arian daTikaanTi: katua bebo, Cveni, oqruaanT naZlevi, imisi Svilebi isi-
dore da vaso. aRar aris uTqmeli qvelaZe, aRar arian TarxanaanT miSa da
vara, qarumiZeebi _ sosia, kote, mixako (kniazi), aRar aris CixaSvili, xuroS-
vili. aRar aris Tavmomwone biWi sayiaanT ioseba... da kidev bevri am erT-
ibewo ubanSi. ramdeni komli CamovTvale _ Tormeti Tu cameti! viRa xedavs
Cems bavSvobas, Cven gzaze rom mivdivar: nuca Zalo, nina Zalo (qariaanT
rZali), gvariZianT qeTua, nataSa Zalo, meore nina Zalo (mebaRiaanTi) da
eseni arian sul. amaTganRa mesmis Zveli gurgura xmebi. esenic warsulis
aCrdilebad arian qceulni. Sevyureb da metireba. ai, Turme ra yofila
wuTisofeli. me is ormocdaaTi wlis asakSi Cemi TvaliT vnaxe.
gamomcemloba palitra L, 2012, t.6.
`wuxili~
***
kaxeTSi viyaviT batoni levanis „vilisiT“. gazafxuli iyo, maisis damde-
gi, wina dRis nawvimari, im dResac Rrubliani. gavCerdiT maSin saxelganTqmu-
li Cailuris gzispira bazarTan. maSin iq namdvili bazroba iyo _ daxleb-
iT, zeddawyobili bazruli ragindaraTi, umTavresad mainc mgzavrTa
dasapureblad _ Semwvari da moxarSuli qaTmebi, SoTebi, yveli, mwnileuli,
1881
dasayolebelic _ Rvino, arayi. rac mTavaria, ar iyo SemdegSi gamefebuli
giJuri siZvire.
batoni levani saxegabrwyinebuli aTvalierebda daxlebs. gamoelapar-
akeboda xolme iq mdgar kacebsa da qalebs: sadaurebi iyvnen, sad iyo maTi
soflebi, ra hqondaT Tavmosawonebi iqaurebs. erTma Tqva, TiTqmis orme-
triani kolmeurneobis Tavmjdomare gvyavso. batonma levanma hkiTxa, ram-
deni akliao. glexs Tvalebi daudidda, mere gaubrwyinda, _ or metrs Svidi
santimetri, ise kideva, mxrebszemoT tyuilad dauwyeb Zebnas rame-rumeebso.
erTi qalis pasuxma ki aSkarad Zalian Caumuqa saxe baton levans. im
qalma Tqva, _ yandaureli varo, zemo yandaureli. meti araferi. xnieri qali
iyo, SalSi gaxveuli, sicivisagan Tu dardisagan dapataravebuli. yvels yid-
da, odnav molurjo magar TuSur yvels. or kilogramamde iyo darCenili.
batonma levanma sul iyida is yveli, iyida SoTebic, viyideT erTi Semwvari
qaTamic. cxra iyo dawyebuli, manqanaSi CavsxediT, cota ganze gavdeqiT da iq
gavSaleT gazeTi sufrad, da ai, am sufrasTan, manqanaSi, gviambo dadard-
ianebulma, daZabulma batonma levanma:
_ ager, ai, mkvrivi Rrublebi rom aris Camoweuli cividan, yveli rom
viyideT yandaureli qalisagan, is yandaura iq aris, im RrublebSi, qvemo da
zemo yandaura. me erT zemoyandaurels vicnobdi, gzaze gavicani, vagonSi,
merec erTad mogvixda yofna, sangrevebSi, weliwadze met xans Zveleburi
kargi saxeli erqva, _ wyaloba, wyaluasac eZaxdnen.
me gavubede, _ Tan lukmac miirTviT-meTqi, batono levan, ramdeni xania,
egre giWiravT motexili puri. qvemodan amomxeda, puris natexi gazeTze dado.
_ Tqvenc gecodinebaT, rogori vagonebiTac dagvabrZanebdnen patimrebs
maSin, gegonebodaT, sxvadasxvanairi desanti CamousxamTo sxvadasxva juris
mtrebs, TvalmouSoreblad akvirdebodnen jgufebi erTmaneTs, qanaobda
mudmivi SiSi da mainc.. moCaCunda CvenTan, ukrainis dasawyisSive, erTi metad
TeTri, saxeSeSupebuli patara kaci, Zlivs atrialebda enas, me varo mRvdeli,
mozdokeli mRvdeli, mRvdlebi iyvnen Cemi winaprebic, _ ixedeboda da bol-
omde ver gaebeda vagonis Tavisken gaxedva, _ Tqvenc qristianebi xarT. qar-
Tvelebi, marTlmadideblebi, Tqven unda SemogCivloT, me eg naZiralebi gafuW-
ebas mi pireben da daxmarebas gTxovT, Tqven gTxovT daxmarebas, qarTvel
qristianebs, sikeTiT didad saxelganTqmul xalxs. damexmareT, nu CamagdebT
mag jojoxeTidan gadmosulebis xelSi, TqvenTvis mlocveli viqnebi Cems
sicocxleSi, movkvdebi da iqac guliTadad viloceb TqvenTvis.
ukve vicodi, viszedac laparakobda. yvelgan amoiwevian xolme egeTebi.
profesiuli sadistebi, mkvlelebi, mudmivi xiTxiTi rom amodis maTgan,
1882
rogorc rom kvamli axalgamoRviZebul vulkanidan. TavianTTvis aqvT damt-
kicebuli mTeli es qveyana, mrisxanebis Robe aqvs Semovlebuli maT maR-
lobs. veraviTari gzavniloba ver miva adresatamde, Tu jer maT ar gaCiTes
da amoiRes, rac TvalSi mouvaT, raSia maTi Zala? daundoblobaSi. Tavzarsa
scemen yvelas.
isedac maRrCobda boRma im iqedneTa mayurebels, gulze mazidebda imaTi
mxrebis Sla, parpaSi. im mRvdelma kidev cecxli momikida. me viyavi qarTve-
li, Cveni kote, icnobT yvelani, mamia, imasac icnobT, kisersqels, oric sxvebi
_ gamflangvelebi. magram iyo kidev erTi, yandaureli, ase eZaxdnen _ yand-
aurelio, ocdaxuTis Tu ocdaeqvsi wlis _ imsimsxo, taxiviT daiZvreboda
xolme adgilidan, daiZvreboda didi-didi dReSi samjer, danarCeni dro,
wamoweuli hqonda Savi buSlatis sayelo Tavze. Tavi hqonda taroTi gadaxu-
zuli, cota wowola. frCxilis simaRle Tmis Rerebi lursmnebiviT esxda,
Savi da TeTri lursmnebiviT, WaRara hqonda gareuli ukve. xeliT rom das-
wolodi im Tmaze, agaxtunebda maRla. miwolili iyo vagonis kedelTan da
eZina, eZina Tu ise, TavisTvis iyo miluSuli. yovel SemTxvevaSi, sul ar
cdilobda am qveynisaken mobrunebas. ai
ra unda meTqva mRvdlisTvis? raRacnairad davamSvide. me kidev im Cvenebs
movelaparake. movelaparake somxebsac. mere mivedi yandaurelTan da dav-
uwye gaRviZeba. rodis, rodis gaaxila Tvali. jer egreve miyura qvemodan,
mere wamoiwia, wamojda. miyurebda egeTi TvalebiT, raRac axals da dids
rom dainaxavs kaci. ar damiwyia grZeli SesavaliT. vuTxari, rom qarTveli
kaci iyo, naTesav mokeTeebis patroni. ager is binZurebis TavSi rom sxedan
wred, yvelas gvi pireben gafuWebas, Sen ras ityvi-meTqi, Seni mxridana?
ver mixvda, ras niSnavda es „gafuWeba“, avuxseni primitiulad, binZurad. nela
daewia yba, veeba, xorkliani xeli daido im ybaze, Zlivs gamoatara Rimiliv-
iT raRaca Tvalebidan. _ me ra gavakeToo? _ ar unda gagiZneldes-meTqi,
midi da ager, mwiTuri rom hyavT wiTelpiriani, jer lukma wahglije, mere
Sen ici, ar ki Semogakvdes, magrad geWiros, rogorc SegiZlia.
· Turme, sul xuTiode sityva scodnoda rusulad: vada, davai, dengi, xleb,
tiurma... da cudi sityvebi. damTavrebuli ar mqonda darigeba, wavida xavi-
liT, xelebaweuli, sxvebze gadabijebiT. gakvirvebulni misCerebodnen yve-
lani, is mbrZanebelic, mwiTuri. waswvda im mwiTurs, _ davaio, _ gamohglija
lukma. gagiJda mbrZanebeli, magram uaresad gagiJda yandaureli. eca yelSi
veeba xelebiT, daswia dabla, zemoTwasuli, daakra iataks da dauwyo zed
TaviT xaTquni. daesia brbo, exoxebian, urtyamen. waveSveleniT Cvenc, Cveni
sigiJiT, xmebiT, da xuTiode wuTSi gaTangulebi gvyavda yvelani.
1883
yandaureli me miyurebda, _ ra vuqnao, _ me vaniSne, aeSva sul cotaTi. me
gamovucxade im bnelebs, _ raime arawesieri Tqveni mxridan da dagfxri-
wavT Sua-Sua-meTqi. yandaurelis mayureblebma uceb daijeres es da dagvnebd-
nen, monebsaviT hqondaT CaRunuli Tavebi. axla ki cota gabedulad eRime-
boda buSlatCamoxeul, saxedaiarebul yandaurels. wavida da isev vagonis
kedelTan mijda.
....................
raze ijda is yandaureli? Roris kolti hyoloda sakuTari. CamourT-
meviaT, misdgomia culiT da Svidi Tu rva Rori dauCexavs. erideboda yve-
las Tvalebs. TviT banakSic ki. raRacnairi CurCuliT eSveboda xolme san-
grebSi, TiTqos ukanaskneli iyo es Casvla, araferi ki ar iyo normis Ses-
ruleba misTvis. movidoda, bodiSs momixdida, viqnebi aq sadme, Tqvens Sori-
axloso. me meRimeboda da vcdilobdi, mSvidad yofiliyo CemTan. movidoda
sul axlos, gamoswevda klanWiviT xels da metyoda: _ vis gamovacalo neknebi,
miTxariTo.
dizenteria Sexvda, ar Seepua, Cven rogorc viciT, qarTulad, da iman imsx-
verpla seqtemberSi, CvenTan rom gaxurebuli rTvelebia. saSineli iyo misi
ukanaskneli dReebi, SeSasaviT ewyo didi, gamxdari kidurebi, Tvalebi kidev
_ patara bavSvebs rom sicxiT aqvT xolme aparparebuli. mere dauwyo gac-
ieba Tvalebma, _ dedaCems ar gaagebinoTo! dedaCems aravin ar gaagebinos! _
erTs amas imudareboda, amoswia xelebi da egreve dalia suli. - me amovuw-
minde ukanaskneli cremlebi...
da Cvens gmirebze rom vfiqrob, warsulis gmirebze, erT-erTi is yandau-
reli damidgeba xolme Tvalwin. egre wavidoda mterze, cixesaviT! Tan sax-
eli, ra saxeli erqva, _ wyaloba! ramdeni egeTi wyaloba Caamiwes Cveni qvey-
nis - iqiT, maTTan erTad mTeli maTi modgmebi, TiTqosda zvavebad wamosas-
vleli mTeli maTi modgmebi...
batoni levani manqanidan gadavida, idga, mere gaiara ramdenime nabiji,
ixedeboda maRla. scrida. etyoboda, siamovnebda es cra...
`mnaTobi~ #11, 1990; gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`wyaro~
***
1886
adriani dilaa. soflis gzaze motocikleti gamoCndeba, moxucebi aivanze
gamodian.
mariami _ Cveni xo ar ari?
vano _ ara, soso unda iyos. ho, sosoa.
mariami _ xo ara brundebian neta.
motocikleti erT-erT saxlTan Cerdeba. soso _ mkvrivi, mxarbeWiani
axalgazrda, _ TeTr zuCs moixdis, motocikletze stovebs, saxlSi Sedis.
moxucebi afusfusdebian. vano doqs iRebs, mariami sakenks iyris winasa-
farSi. oriveni dabla Cadian.
soso saxlidan fanjris or CarCos Camoxsnis. motociklTan miaqvs, nav-
Si Caawyobs. gadajdeba da moxucebis saxlisken wamova. motociklets WiSkar-
Tan aCerebs da iZaxis: _ vano papa! maro babo! ra vqna, sad daikarga es xalxi,
weRan aq ar iyvnen!
soso motocikletidan fuTas amoiRebs da ezoSi Sedis. Tan saaTze iyureba.
vano marnidan gamodis, xelSi sveli xelada uWiravs.
_ gamarjoba, rogora xarT, xalxno! _ iZaxis soso.
_ RmerTma gacocxlos da gadRegrZelos! sad daikarga is qali mariam!
mariamo! gamogvxede, mariamo! Zaxilze mariamic gamoCndeba, naxevrad gaputul
qaTams svel bumbuls aglejs, Tavis qneviT esalmeba stumars.
_ xo kargada xarT, Svilo!
_ es Tqvena, giorgim gamomatana. _ fuTas awvdis soso. _ xo araferi
gWirdebaTo, xo aras natrulobTo. amTavrebs Tu ara mamaCemi saqmeso. me
erT kvirasac ver amovalo.
vano _ gadi-Tqo, mamaZaRlo-Tqo, Sens imedze nu gvamyofa RmerTma-Tqo.
mariami _ balRebi gvenatreba, Svilo, balRebi. rogor arian. Tvali xom
aRara stkiva zurikos.
soso _ kitrebiviT arian, maro babo, kitrebiviT.
mariami _ imaT enacvaloT babo! Cveni rZali, biWo?
soso _ dadis farSavangiviT oTaxidan oTaxSi.
vano _ maRla avideT, Svilo, maRla sjobia, niavi modis.
soso _ ara, vano papa, eg saqme ar gamova.
vano _ sxva rjulze xo ar gadaxvediT iqa.
soso _ sxva rjulis inspeqtorebi dganan gzaze.
vano _ o, mec ara vTqvi... inspeqtorebi ara... mglis SiSiT cxvari vis
gauwyvetia. maS, aeqve CamovsxdeT.
soso _ ara, vano papa, ar gamova, ro geubnebi.
vano _ vano papasi iyo-Tqo, biWo! mironiviT iyo-Tqo, biWo. verc Tqven
1887
ityodi-Tqo uarsa, biWo.
vano papa Wiqebs Seavsebs. iloceba:
_ RmerTma gvadRegrZelos. Cveni amjobinos, Cveni mtrisasa.
soso saaTze iyureba.
vano _ mariamo! mariamo!
soso _ Sen erTi es miTxari, rodis morCebi Sen saqmesa. rodis apirebT
wamosvlasa. es cikniyuraanic wasulan...
vano _ qvebis daTlas movrCi. exla dadgmaRa da eg ari da goris cixe.
gamomarTvi kaco. soso Wiqas gamoarTmevs. sadRegrZelos ityvis: _ kargad
iyaviT, sul janmrTelad gxedavdeT _ SvilebiT, SviliSvilebiT, - magram
Rvinos ar svams, iseve pirmiukareblad dadgams Wiqas.
vano _ cota mainca, biWo!
soso (RimiliT): _ didi axirebuli kaci xar...
vano (Wiqas awvdis): _ cota mainca, kaco!
soso _ ara, vTqvi da aRar gadaval sityvaze. sofeli aRar ari, viRas
ukeTeb wyarosa?
vano _ dawyebuli unda damTavrdes. sofeli aRar ari, qveyana iqneba.
qveyana yovelTvis iqneba. gamvlel-gamomvleli iqneba. exla ar iqneba, mere
iqneba. mariami jamiT damtvreul kakals daudgams.
mariami _ miirTviT, isiamovneT. qaTamic sacaa moixarSeba.
soso _ me unda wavide, did bodiSs vixdi, magram unda wavide. saqme melo-
deba. kidev ar aCveneb Sen naxelavs aravisa, papa?
vano _ sufras momixede kaco! ymawvilebs gaumarjos. mSvidoba mieceT.
sosoc aswevs Wiqas, _ gaumarjoso, _ ityvis, pirmiukareblad dadgams, nigozs
aiRebs, saaTs daxedavs, _ uh, uh! magviandebao, _ da WiSkarisken midis. Sewuxe-
buli mariami meuRles eCxubeba:
_ ise qvas axvretineb mag enasa da rogor ver unda gaaCero cota xniTac.
vano (muxlebze xelebdawyobili): _ ver gavaCere, veRarafers vagoneb
veravisa.
mariami _ ar ari kargi, egre! ar ari kargi, soso!
soso motociklets daqoqavs. vano papac modis. soso motociklets gada-
ajdeba da wava. ukan Semobrunebuli, mtverSi yviris:
_ Tu rame gagiWirdeT!.. Tu rame gagiWirdeT!...
sxva sityvebi aRar ismis. motocikleti Robes efareba.
vano derefanSi brundeba da Wiqas ivsebs:
_ RmerTo! _ swevs Wiqas maRla.
mariams xelada miaqvs. vano ukmayofilo gaadevnebs Tvals.
1888
vano (TavisTvis): _ eg bedovlaTic angrevs. rac wasaRebia, miaqvs, yvela-
ni angreven.
mariami fuTas xsnis.
***
meCxeri tye. vano papa xmel fiCxs arCevs, mSvidad waldavs da erTad
awyobs. karga blomad rom daalagebs, wnels dagrexs, konad Sekravs, walds
welSi gairWobs, konas wamoikidebs, daRmarTze Camova da samanqano gzas
gauyveba. midis waxrili, marto Tavis fexebis wverebs xedavs.
gzaze satvirTo manqana dgas. qveS gulaRma wevs mZRoli da raRacas
Sehkirkitebs. vano papas fexis xmas rom gaigonebs, qveSidanve gasZaxebs:
_ ei, Tu Zma xar, konuss fexi daaWire!
vano papa fiCxis konas daagdebs, kabinaSi Seva da konuss fexs daaWers.
_ axla auSvi da nel-nela daaWire! _ isev iZaxis qveSidan mZRoli.
vano papa am Txovnasac asrulebs.
_ kargi! kargi!
mZRoli manqanis qveSidan gamoZvreba, Sarvals isworebs. axalgazrda
gogoa, oci-ocdaori wlis, vano papas rom dainaxavs, Secbeba. vano papasac
gakvirvebiT uCerdeba Tvalebi.
_ didi madlobeli, papa! _ Tan wiTldeba, Tan eRimeba mZRols, _ vaime...
me... didi madlobeli da didi bodiSi SewuxebisTvis, papa.
_ ra Sewuxebaa, Svilo! _ miugebs vano papa. _ Tu kidev gWirdeba rame... nu
mogerideba.
_ ara, aRaraferi. dabrZandiT, eg fiCxic maRla SevagdoT.
_ ara, me ese unda avide, Svilo.
_ uuh, wagiyvanT, sofelSi mogiyvanT.
_ gza aRar ari, Svilo. ver gaxval.
_ uh, ra lamazi sofeli kia. ra hqvia, papa?
_ wyaro. kargi wyaroa manda.
_ ara mgonia, Tu mandaca kvdebian adamianebi.
_ eeh, Svilo...
gogo manqanas daZravs. erTsac dauqnevs xels vano papas da wava.
vano papac aikidebs konas da auyveba aRmarTs.
***
isev saRamo. mariami da vano papa sufras usxedan aivanze. sufraze axali
gamomcxvari puri da yveli awyvia. nel-nela Wamen. vano papa Rimilmoreu-
1889
li yveba:
_ gamovida manqanis qveSidan da rasa vxedav! gogoa, gogo, ro... welSi
aWrili sarada, eleTmeleTi momivida.
_ Caiqole! _ xels gadmoiqnevs mariami.
dameba ena ymawviliviTa.
_ is ar geca, ra mzeWabuks gadageyareo!
_ moica, qalo, da... ici ra Tqva Cven sofelzeda? ara mgonia, mandac Tu
kvdebian adamianebio. ratom ar icoda, rom kacis Svili aRara dgeba aqa?..
_ xalxs Wkuas ver aswavli, albaT, egre sjobia da midian.
_ Wkua Zviri saqonelia, kacisTvisac da xalxisTvisaca. Sena ggonia xalxs
yovelTvis gadasduRs? Zvelada... barSi rom daikargeboda Wkua, mTaSi eZebd-
nen. axla.. eeh.
vano papa dairas CamoiRebs.
_ modi damijeqi da davukraT.
_ rasa laparakob, kaco!
_ modi, modi.
mariami wiko-wikos aiRebs. miujdeba gverdiT qmars. vano aniSnebs da
daukraven.
_ ais saxli visi aSenebulia, petresi? _ xmamaRla kiTxulobs mariami,
rom musikis xmebSi gaagonos qmars.
vano _ romeli?
mariami _ nikuraanTi.
vano _ ara, eg papaCemis aSenebulia. Tan ukraven da ukraven.
mariami _ TeduaanTi?
vano _ eg Cemi aSenebulia. buqnaanTi mamaCemisa, aleluaanTi petresi,
yruiSvilebisa, Cemi.
mariami _ ras brazob, rom brazob?
vano _ aba, ras mayoleb, roca zepirad ici yvelaferi SairiviTa.
mariami _ maS, xma aRar unda amoiRos adamianma?
ukraven. es aris CvenTvis nacnobi melodia _ oRond ufro tempiani da
nerviuli.
***
dRe. vano papa orTvalaSia Sebmuli da gaTlili qva wyarosken miaqvs.
mariami ukanidan awveba orTvalas. vano papa TavCaRunuli eweva.
mariami zemoT iyureba.
iq, zemoT, erTi kramitaxdili saxlis aivnis qveda boZisTvis TviTmcle-
1890
li miubiaT gvarliT. saxlis patroni xelaweuli dgas, kabinidan Tavgaday-
ofili mZRoli nel-nela awevinebs manqanas. gaisma Waxani. vano papa Sekr-
Ta. imanac gaixeda zeviT. mtverSi gaxveuli saxlis win erTmaneTSi asanTis
RerebiviT aConCxlilan mongreuli boZebi. kabinidan gasuli mZRoli ici-
nis. icinis saxlis patronic.
vano papa ki isev TavdaRunuli eweva orTvalas. mariamic awveba ukanidan,
oRond is zemoT iyureba mainc.
***
wyarosTan ramdenime gaTlili qva gdia. axal motanil qvasac frTx-
ilad acureben vano papa da mariami.
gaCerdeba boZebdadebuli TviTmcleli. mZRoli gadmodis, gadmodis
dangreuli saxlis patronic. vano papas da mariams esalmebian:
_ gamarjobaT xalxno!
_ gagimarjoT, _ undoblad miugebs vano papa.
_ ar iSli Sensas? maS ukeTeb wyaros Tavsa, ha?
_ ho, vukeTeb, unda gavukeTo, _ TiTqmis TavisTvis ambobs vano papa.
_ sofeli aRar ari da viRasTvis, kaco.
_ wyaro iqneba. qveyana iqneba.
_ iif! _ iZaxis mZRoli, _ marTla ra wyaroa, kaco!
mZRolic da saxlis patronic daleven wyals. erT xans uxerxulad dga-
nan. mere vano papa rom orTvalaSi Seebmeba, mibrundebian manqanisken. sax-
lis patroni safeTqelTan miidebs TiTs da burRiviT daatrialebs.
raRaca daefara mag sawyals.
_ etyoba. _ Tavs uqnevs mZRolic.
Casxdebian manqanaSi da dauyvebian gzas. vano papa da mariami ki nel-
nela asdeven aRmarTs. nel-nela miaTreven orTvalas.
***
kvlav erTi saRamoc. vano papa da mariami taxtze sxedan da dairas da
„wiko-wikos“ ukraven.
mariami _ kaco, vano! aim did cxvirze, mTvaris Casvlisas rom xe Canda
xolme, ra iqna?
vano _ daberdeboda da daecemoda.
mariami _ janze iyureboda?! albaT vinmem moWra.
vano _ vin avidoda iq magis gulisaTvis... dafuturovdeboda da daece-
moda.
1891
mariami _ Zalian ki daaklda mTasa da...
vano _ daaklda maS.
moxucebi erTmaneTs gadaxedaven da ufro gulmodgined ganagrZoben
dakvras.
***
mitovebuli soflis panorama.
kidev ufro meti saxlia (pirvel suraTTan SedarebiT) Cangreuli da
Robe-yore moSlili.
wyarosTan ki vano papa da mariami muSaoben. vano papa dabal xaraCoze
dgas da ukanasknel qvas adebs wyaros Tavs. mariamic viTom xels aSvelebs,
Tan Sewuxebuli TvalebiT ahyurebs maRla. vano papa qafCiT dastrialebs
qvas. vedrodan frTxilad iRebs duRabs da zemodan alesavs.
_ morCa? _ ekiTxeba mariami.
_ morCeba, unda morCes, aba ras izams. erTi mowvdac momawode.
vano papa cariel vedros aZlevs.
mariami dabla areul RuRabs Caasxams niCbiT, miawvdis, cota xans SeanW-
yrevs da isev ekiTxeba:
_ exla xo morCa, kaco?
_ morCeba, unda morCes, aba! uime, ra giyvars kirkiti, ra giyvars. morCa?
gamagebine.
_ ho. erTi winidan Semovxedo.
vano papa xaraCodan Camodis. wamova win da xuTi-eqvsi nabijis manZil-
idan Sescqeris wyaros. gverdze amoudgeba mariamic.
wyaros Tavi mTliani qvis STabeWdilebas tovebs. zed primitiuli xaze-
biT, magram STagonebuli kacis gabedulebiTaa amokveTili mxarTeZoze wamo-
wolili gaRimebuli glexkaci. iRliaSi gaberili tiki amoudvia da im tikis
masridan moTqrialebs wyali.
mariams eRimeba.
_ SeCvendi Sena! vano papa ki raRac sagonebelSia. xan axlo miva wyarosTan,
xan daiwevs.
_ kidev upireb ramesa, kaco? vano papa arafers ambobs, nela moifxans
kefas.
***
karadasTan misul mariams saxuravidan raRac xmauri esmis. gamodis ga-
reT da xedavs: vano papa kramitebze daibobReba.
1892
_ ras Svrebi, kaco, ar gadmovarde da ar daiyeno Tvali. gana Camodioda
wyali?
_ ar Camodioda da exla Camova. vano papa kramitebs iRebs da Tokmob-
mul kalaTaSi awyobs.
_ ras apireb, ar ityvi, adamiano! _ Sewuxebulia mariami.
_ Sen es gamomarTvi! _ vano papa TokiT CamouSvebs kalaTas.
_ vaime, vaime, me sacodavsa Sens xelSi... iZaxis mariami da kalaTs mainc
arTmevs.
***
saxlis sami Tu oTxi kavi kramiti axdilia.
saxlidan axdili kramitebiT wyaros Tavia gadaxuruli. vano papa qafCiT
dastrialebs. mariami saTiTao kramits awvdis. kidev
_ morCa?
vano papa ukanasknel kramitsac CaaduRabebs.
_ esac... esac da...
jer maRlidan gaxed-gamoxedavs! axuravs. axla dabla Camova da wyaros
irgvliv uvlis gaRimebuli. mariami saxeSi Sescqeris, vano papas saxe Tanda-
TanobiT ufiqriandeba.
_ morCa, kaco? _ SeSfoTebuli ekiTxeba mariami.
vano papa arafers ambobs. ukan-ukan ixevs:
_ ar morCa, kaco?
vano papa Cakuntdeba da ise uyurebs wyaros. uceb saxe gaunaTdeba.
_ ori skamiRa, qvis grZeli skamebi aqeT iqiTa da morCa.
mariami Tavze Semoidebs xels.
_ vai me sacodavs Sens xelSi. ramden xans moundebi magas?
_ viSovi qvebsa da gaTla ra... sxva xeloba ra maqvs.
_ kramitaxdil saxlSi viyoT kaco?
_ ra aris, ori-sami kavia axdili.
_ vai, me sacodavs Sens xelSi. _ Cajdeba mariami.
vano papa ki isev wyaros uyurebs.
_ ori grZeli skami, TiTo metris sigrZisa, aqeT iqiT, da daixateba yve-
laferi.
_ dRe-dReze wvimebi daiwyeba.
_ wvimebi ras dagvaklebs kldeebSi Caberebul vefxvebsa.
_ siWrele, siWreleRa gvaklia. vai, me sacodavs Sens xelSia.
1893
***
saRamoa. vano papa da mariami aivnis taxtze sxedan da dairas da „wiko-
wikos“ ukraven: mariami moRuSulia, mainc asdevs saxegabadrul qmars.
dabla, moasfaltebul Saraze manqana midis. Sig is qali zis, vano papa
rom daexmara, siamovnebis RimiliT ismens zemodan Camomaval hangs. miu-
brundeba gverdze mjdoms: _ aq, maRla, erTi ulamazesi sofelia. erTi brwy-
invale moxuci cxovrobs... ra moxucia, rom icode, imas rom Sexedav, ifiqreb,
boroteba da sikvdili aRar arsebobs qveyanazeo. Ramis sibneleSi erTxel
kidev SemoiWreba dairisa da „wiko-wikos“ xma.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`wyaro ocnebisa~
_ micaniT?
_ samwuxarod.
Waax! _ ybaSi.
_ axla?
_ samwuxarod.
_ Waax! Waax!
axla?
_ samwuxarod.
Waax! Waax! Waax!
_ kidev?
_ samwuxarod.
ukve xeli stkiva. magidasTan midis, zars rekavs.
_ gaiyvaneT!
Semoyvanili gahyavT. isev rekavs zars.
_ Cai SemomitaneT.
nel-nela svams Cais, Tan daRlili xelis tkivils iyuCebs monusxuliviT
gaSeSebuli gogos cxel barZayebSi.
_ Semdegi!
Semdegi SemohyavT. RimiliT uaxlovdeba Semoyvanils.
_ micaniT? _ diax.
_ Waax! _ imasac ybaSi.
_ axla?
_ diax, gicaniT.
1894
Waax! Waax!
_ axla?
_ ki, batono.
_ Waax! Waax! Waax!
_ axla?
_ mainc gicaniT.
_ sasiamovnoa, sasiamovnoa...
magidas ubrundeba.
_ gaiyvaneT.
biWi frTxilad apirqvavebs wigns. grZlad izmoreba, Rimils miayolebs
gadazneqil xels, wamodgeba. sarkesTan miva. jibeebSi aqvs Cawyobili xele-
bi. ilajeba. iWimeba. kmayofilia. sul axlo miaqvs saxe minasTan. Tvalebi
uJuJunebs. isev swordeba.
_ ase iqneba zustad!
da netarebiT aiRebs damxobil wigns. zed dakankalebiT utkbeba kiTxvas.
wigni mtkiced aris Sekruli, foladisagan gamoCarxulsac ki hgavs. albaT,,
aTasobiT weliwadsac ki gasZlebs...
Tu gaufrTxildebian, ra Tqma unda.
`mTvaris asuli~, 1987
`Woromi~
(Zveli cxovrebidan)
mix. javaxiSvilis moTxroba „upatronos“ motivebis mixedviT.
1970 w.
WriWinebis laSqari Seseoda soflidan gamomartoebul Tavadis kar-
midamos. beber xeebze isxdnen, beber sasaxles dasWriWinebdnen, bebrulad
Caqufrul Ria fanjris iqiT beberi kneina iwva da suls ebrZoda. TavTiT
soflidan Camosuli faSfaSa fofodia ejda, Sublze Zmrian wyalSi dasvele-
bul tilos afenda. daafina, gauswora, Rrmad amoisunTqa, sveli xelebi win-
safarze gaiwminda da fanjarasTan modga.
yurTasmena aRar aris WriWinebis WriWinisgan.
1898
_ CagiwydaT xma! _ Cumad ambobs fofodia da ori TiTiT aweuli gulispir-
iT iniavebs mkerdze.
ezo mziT aris gaCaxCaxebuli.
kneinas xelSi gazrdili da TiTqmis Caberebuli, Tma-wver gaburZgnuli
koWli stefane boslis karTan migrovebul nakels boZze dakidebul kal-
aTaSi hyris. gaavso, frTxilad Seujda yurqveS, aikida, xexilis baRSi gaitana
da Rolosa da WinWridedebSi moapirqvava.
yurTasmena aRar aris WriWinebis WriWinisagan.
kneinas naTluli, isic ukve xandazmuli qali, marnis derefanSi Sav tabakze
dadebul damduRrul qaTams gaCqarebuli bdRvnis. buxarSi cecxli licli-
cebs.
iqve, marnis derefanSive, koWze dakidebul gejura sadRvebels misjdo-
mia dawinwklulkabiani 17-18 wlis gogo nuca. fexSiSvela, muxlebgan-ganze
gaweuli, TmaCa moSlili. sadRvebels TiTqmis dahkidebia, nela, sul nela
arwevs da sTvlems.
CaeZina, sadRvebeli gaCerda, nel-nela Camoucurda zedSemowyobili xe-
lebi, daaqnia da gamoeRviZa, welSi gasworda.
Zaldatanebuli, dadidebuli sabralobeli Tvalebi, wamwamebis aCqare-
buli xamxami, warbswamodebuli Tmis Wavlis moTenTili xeliszurgiT ukan
gadaweva. mere isev sadRveblis rweva, isev WriWinebis WriWini. sufTa caze
koSkebiviT amomarTuli Rrublebi.
CrdiliviT uxmaurod gamodis mziT gaCaxCaxebul ezoSi Savi kata. mie-
pareba miwaze raRac zRvis cxoveliviT gafarTxul dakluli qaTmis sisxls
da lokavs katurad _ SeparviT, danazebiT.
kibeze fofodiam Camoirbina _ gaWirvebiT, kabis kalTaze xelmokide-
bulma. ramdenime safexuri kidev iyo Ziramde, iq gaCerda, tuCebTan xeli
miitana da daiZaxa Cumad, SeSfoTebuli xmiT:
_ nuca! ar gesmis, gogo, nuca!
nuca moixedavs da wamodgeba. TvalebSi garindeba udgas. TiTqos ZilSi
modis.
_ gadmodgi fexi, gogo!
nuca sul odnav aCqarda. movida da or nabijze gauCerda, TiTqos gart-
ymisa eSinodes. fofodia gacecxlebuli TvalebiT dascqeroda maRlidan.
_ wadi mRvdels dauZaxe, Cqara wamovides, Zalian gaWirvebulia-Tqo!
nuca mibrunda da ganieri nabijiT wavida. mere gaiqca. gadangreul ga-
lavanze gadabobRda da isev gaiqca.
mirbis balaxebSi, magram es ar aris sadRac miswrafebuli sirbili, TiTqos
1899
arc ki icodes, saiT midis. xandaxan nabijs anelebs da ukan ixedeba didi
SiSCamdgari TvalebiT. TiTqos viRac mosdevdes da mis Soreul fexis xmas
ugdebdes yurs. WriWinebis xma. swrafad gadaiwers pirjvars. mere isev mir-
bis. dafeTebuli torola Tu mwyeri. SiSveli kanWebiT garRveuli daTa-
vTavebuli yana.
rom SeCerdeba, kvlav WriWinebis xma.
Tavadis ezoSi kneinas naTluli xnieri qali ukve gasufTavebul qaTams
frTxilad debs tabakze, saguldagulod gaiwmendavs xelebs, odnav Caimux-
lavs da gulmxurvaled gadaiwers pirjvars.
_ RmerTo, Sen ulxine, RmerTo Seni didisa wyalobiTa.
koWli stefane fiwals dahyrdnobia da gaSterebuli Sescqeris saxls.
kvlav WriWinebis yuris wamRebi xma.
***
kedelze qafCiT momuSave mRvdeli Tavze wakrul Wrel mosaxvevs moix-
snis, winsafris jibeSi Caikecavs, duRabSi CarWobil qafCas isev aiRebs, vedros
gamousvams, kedelze erT qvasac dadebs da dabla mdgar, ukve kargad gaxare-
bul biWs CasZaxebs:
_ eg qvebi axlo moyare, me male moval!
biWi daxrilia, riyis qvas eWideba da Tan Tvali nucasken gaurbis. nucas
xelebi zurgsukan aqvs dawyobili, umisamarTod iyureba. mRvdeli dainax-
avs misken RimiliT Sebrunebul biWs da nucas dautevs:
_ wadi, gogo, mixede iqaurobas. mec, ai, movdivar axlave.
mRvdelma winsafris sakidi gadmoiZro Tavze da xaraCodan CamobobRe-
ba daiwyo.
***
nuca daTavTavebul yanaSi.
***
balaxovani gorakis kalTa. niavisgan aTaxTaxebuli balaxebi TiTqos
gorakis Txemisken miiswrafian. iq, gorakis Txemze, ori jvari moCans. erTi
didi, rkinis, meore _patara, xis, gadaxrili. Txemze asulni mTel sasaflaos
gadaxedavT. erT adgilas axali borcvia amomaRlebuli da ramdenime kaci
exveva. danarCenebi ukve daSlilan, nel-nela midian qveviT. iq, qveviT, ori
etli dgas. Sig qalbatonebi sxedan da batons elian. batoni isev dedis
saflavTan dgas gulxeldakrefili. sami muSa saflavis borcvis moswore-
bas ganagrZobs. batons Tvali gaSterebia. igi uyurebs... nucas.
nuca SemaRlebaze gaCerebula. mucelze kneinas axalgazrdobis suraTi
aqvs misvenebuli. kneina Zalian lamazia, maRal yelze wvrili ZewkviT meda-
lioni hkidia, bednierad eRimeba da TiTqos Svils uyurebs.
nucas niavi Tmas uwewavs, naRvlian Tvalebze, utylaSunebs. is TiTqos
sxvagan aris. misi Tvalebi, misCerebian Soreul mTebs da zedgawolil bu-
russ.
kvlav Tmis rbil Wavlebs utylaSunebs saxeze niavi. lamis ca gaarRvion
kriaxiT torolebma.
saidanRac koWli stefane gamoZvra da nucas suraTi gamoglija.
_ Steri xar! ra ubedureba xar!
1901
batoni SekrTa. nucam xelebi umweod CamouSva. axla ufro mkveTrad
gamoikveTa misi qalwulebrivi sxeuli sasaflaos fonze.
stefane batonTan miClaxunda.
_ wamobrZandiT, batono, Seni Wirime!
batonma jer stefanes daxeda da mere isev nucasken gaeqca Tvali.
nuca nel-nela Camodioda ferdobze.
zemoT, kabadonze, Zroxebi amosuliyvnen. joxdabjenili mwyemsi dafiqre-
buli gadmohyurebda qveyanas.
torolebi kvlav kriaxiT miiswrafodnen cisken.
________
Zveleburi avejiT gawyobili didi oTaxi. mrgval magidas Semosxdomi-
an: ori qalbatoni da fofodia. svamen Cais. erT-erT qalbatons kovzze
xeli mihyinvia da gaSterebuli Cascqeris Wiqas. batoni fanjarasTan dgas
da gareT iyureba.
gareT, ezoSi, stefane qelexisTvis gamarTul Zelskamebs ejajgureba. nuca
magidebs recxavs. erTi vedro magidaze udgas, meore Zirs, miwaze. daixreba,
WuWyian tilos im miwaze mdgar vedroSi Carecxavs, magidaze mdgaridan suf-
Ta wyals moaqcevs da nel-nela, raRac Taviseburi mimoxriT usvams tilos,
xan wriulad, xan sworxazovnad.
oTaxSi gabrazebuli qalbatoni wamodgeba da akankalebuli xelebiT
ixuravs ZaZaSemovlebul quds. meore qalbatons nel-nela miaqvs muraba
pirTan da SeparviT iyureba.
_ nu, Svilo, nu izamT egre! _ awynarebs fofodia.
batoni mobrundeba da Semrigeblurad gaiRimebs.
_ kargi, kargi, or dReSi mec Camoval. fofodiac wamodgeba.
_ egre, Svilo, gaugoneT erTmaneTs.
gareT, ezoSi, meetle Semodis, Soltis bolos muWaSi aikecavs da stefanes
xels CamoarTmevs. stefane qvemodan SehRimis da marnisken mianiSnebs Tavis
gadaqneviT. meetle uarzea. gulze xels idebs da madlobis niSnad Tavs
xris.
dafexvil alayafTan etlSi Sebmuli cxenebi Tavs akantureben.
nuca vedroebs aiRebs da ezodan gava.
sasaxlis kibeze qalbatonebi Camodian. ukan batoni mohyveba.
saidanRac dafeTebuli dedali gadmoxteba da kakaniT gairbens ezos.
moajirze gawolili Savi kata mZimed wamoswevs Tavs.
1902
galavnis gareT, kedlis ZirSi, biliki midis, cotas rom gaivlis, garin-
dul ifnebSi gaZvreba da mdinare mtkvars gadaadgeba. mtkvari aq dinjad
moedineba, mzeze TvalismomWrelad laplapebs. napirTan Cumad murmureben
moyviTalo talRebi. isini yanyaliT, napirze SemoskdomiT da ukan gabrun-
ebiT epatiJebian nucas sadRac, Soreuli qveynebisaken. nuca pirqve wevs
mdinareSi SeWril flateze, xelebi wyalSi Cauyvia. wyali gamoscems SeS-
foTebul xmas. Camoatarebs nariys an nafots, daiWers, dasunavs da mere isev
uSvebs.
ori savse vedro ki iqve fexebTan udgas. zed dafeTebuli arbian da
Camorbian WianWvelebi...
_ nuca! nuca, Se dasayruebelo! _ yviris gabarduli ifnebidan gamosuli
stefane.
nucas ar esmis.
maSin stefane qvas aiRebs da celuri moqneviT esvris. qva rkals moxaza-
vs da dgafuniT vardeba wyalSi. nuca SekrTeba da wamoiwevs.
maRla, gabardul ifnebTan stefane dgas.
_ dagayrua Cemma gamCenma!
nuca vedroebs aiRebs da nel-nela auyveba aRmarTs.
_ batoni geZaxis, damblav, batoni!
nuca auCqareblad ganagrZobs gzas.
wyali TiTqos ukmayofilod dgafunobs.
oTaxi.
batoni kamodTan midis da TiTiT aniSnebs mis zurgs ukan gaCerebul
nucas.
_ es qveda ujra gamoswie.
nuca jer waixreba da ise ejajgureba ujras, mere Cakuntdeba, Ronivrad
CaeWideba ujris kideebs da gamoswevs. es aris Zveli nasyidobis qaRalde-
bis, Tamasuqebis, werilebis, locvebis furclebis da aTasgvar amgvarTa sa-
cavi.
_ maCvene furcel-furcel! _ brZanebs batoni.
nuca kideebSemocveTil, gayviTlebul qaRalds aiRebs da gaSlis. mis
ukan mdgari batoni Tvals gadahkravs swrafad.
_ gadaagde!
nuca im qaRalds ZonZebis, tyavebisa da kardonebis grovaze miagdebs,
sxva qaRalds aiRebs da gaSlis, batoni imasac Tvals gadahkravs.
_ egec gadaagde!
1903
nuca gerbiani qaRaldis gragnils gaSlis. batoni win waixreba da kiTx-
ulobs.
_ eg aqeT dade!
nuca qaRalds isev gaaxvevs da calke debs.
kabis gulisWrilSi lamazad ilandeba gulRonivrad daberili ZuZuebi.
batoni aqeT-iqiT ixedeba.
kedelTan midgmul patara magidaze dedamisis suraTi dgas.
nucas karga xania erTi qaRaldi gaSlili uWiravs. rom aRar da aRar
amoiRo xma batonma, axeda. maTi Tvalebi pirvelad Sexvda erTmaneTs. nuca
Seqanda da kinaRam ar Cajda.
_ gadaagde! _rogorc iyo Tqva batonma. nucam fexebi moimagra da qaRal-
di grovaze daagdo.
kedlis saaTidan guguli gamoxta. xuTjer daiZaxa „gugu“ da isev Seima-
la.
gareT xeebis kenweroebs niavma gadauara.
-- -- -- -- -- -- --
saRamovdeboda.
galavnis gareT, mosufTavebul adgilas, ZonZebis, qaRaldebis, tyavebisa
da kartonebis grovaa aRmarTuli. iqve batoni dgas, xelSi joxi uWiravs.
modis nuca, moaqvs mTeli iRlia nagavi da grovas zemodan ayris.
_ kidev aris? _ ekiTxeba batoni.
nuca Tavs gaaqnevs.
maSin batoni gaiRimebs da jibidan asanTis kolofs amoiRebs.
_ axal cxovrebas rom bolomde miece, Zveli mtveri unda Camoibertyo
pirvel rigSi. es yvelaferi mtveria, romelic ynosvas gviClungebs da axal
surnelebas ver vgrZnobT.
amas, ra Tqma unda, nucas gasagonad ambobs, magram nucas TiTqos arc gae-
gonos misi sityvebi. is morCilad dgas da xelebi zurgs ukan aqvs damalu-
li.
batoni asanTs gahkravs, Caixreba da grovas moukidebs. cecxli jer nel-
nela aiwevs, mere uceb gaZlierdeba da burburiT aiklakneba haerSi. cecx-
lis wiTeli SuqiT ganaTebuli batoni da nuca kerpebs hgvanan. batoni iRimeba,
nuca Cqar-Cqara axamxamebs Tvalebs.
mosaRamuris ferdakrul mdinareze tivi micuravs. iqidan, im mdinaridan
amodis simReris xma:
„Sors movaZove Zroxani...
1904
davweq da bevri viZine,
zed wavixure Coxani.
...............................................................
mTvariani Ramea. simSvide dauflebia Tavadis saxl-kars. sadRac Woti
iZaxis _ Wuut! Wuut! sadRac krualebi kruleben. xandaxan ki mdinaris dgafu-
nic moismis, TiTqos didi Tevzi amomxtariyos wylidan.
ezoSi gaognebuli gamometyvelebiT dadis Savi kata.
uceb SekrTeba.
gadangreul galavanze kaci amobobRdeba, es stefanea. burtyuniT Camo-
bragundeba Zirs da barbaciT wamova saxlisken. kibeze asvla uWirs, mainc
adis. miborialobs aivanze. Ria fanjrebSi ixedeba.
dabla kari gaiWrialebs. stefane moajirTan midgeba da boZs gverdu-
lad mieyudeba. saTive fardulidan welSi moxrili batoni gamodis. Sem-
paravad gaixedavs aqeT-iqiT.
stefane Tavs akanturebs.
sadRac yivian mamlebi.
...............................................................
baRCaSi, magidad gamarTul wisqvilis qvas usxedan batoni da mRvdeli.
magidaze awyvia mcire xoragi. Cans ukve danayrebulan. batoni papiross
wevs, mRvdeli - sakuTari wveris boloebiT erToba. batons TiTqos uWirs
1905
laparaki:
_ im kacs Camoviyvan da Camoval. axla magaze pirianad sxvas veravis
mivyidi. Tanac, rac ar unda iyos, qarTveli mainc aris.
moClaxundeba stefane, magidaze svel xeladas dadgams da gaxalisebuli
Seiwmendavs Sarvlis kalTebze xelebs. batoni da mRvdeli sduman. stefane
mixvdeba, rom misi aq dgomis dro ar aris. mibrundeba da ClaxuniT wava
marnisaken.
batoni papiross gaabolebs da ganagrZobs:
_ eg gogo rom aris, unda gavaTxovoT. dedaCems egre hqonda daTqmuli,
Cven unda gavaTxovoT da mziTvic Cven unda mivceT.
_ gogos gavaTxovebT! _ dajerebuli ambobs mRvdeli.
_ eg saqme Cemze iyos, Segulebulic myavs samagiso biWi.
batonma raRac gadametebuli yuradRebiT daZaba mzera. ..
_ me xom ar vicnob?
_ iakofa WismTxrelis Svili, isic Websa sTxris. an aT Tumans mivcem, an
erT dRiur miwas movuWri. Tu saxlis aSenebas moindomebs, masalasac ufa-
sod davuTmob.
_ iakofa miwas amjobinebs.
_ miwa iyos. mxolod droze unda mogvardes yvelaferi.
_ xvalve niSans movatanineb. qorwili kidev... qorwili mere iyos, Semo-
dgomaze. manam eg gogo sulac CemTan iqneba, ra moxda!
stefane godriT Caivlis bilikze, Tvali batonisa da
mRvdlisken rCeba.
...............................................................
nuca ki am dros mdinareSi SeWril flateze wevs. xelebi wyalSi Cauyvia
da mis RurRurs ugdebs yurs. wyali qvemoT-qvemoT eweva mis xelebs, nuca
TiTqos atans kidec. magram cota xanSi marcxena xels amoiRebs da Ronivrad
mimoisvams saxeze.
...............................................................
adriani dilaa. Cabnelebul karis eklesiaSi mqrqali sinaTle Semodis
sanaTuridan. WikWikebs mercxali, WikWikebs gatacebiT.
iReba eklesiis mZime kari da batoni gamoCndeba. erT xans qandakebasav-
iT dgas zRurblze, mere win modis, gahkravs asanTs, sanTels moukidebs, miva
sakurTxevelTan, sanTels Sandalze miakravs, ava xatebTan,saTiTaod iRebs
da aTvalierebs. vercxliT moWedil or xats amoirCevs, iRliaSi amoidebs,
1906
erTs mimoixedavs da mere mzeras miapyrobs WaRs.
mercxlis WikWiki Camoesmeba maRlidan. batoni dgas. mercxali WikWikebs,
WikWikebs.
...............................................................
stefanem alayafi miketa, erTxans zurgiT zed iyo miwolili, mere wamov-
ida. moSorebiT etli idga. batoni mRvdels raRacas elaparakeboda da Tan
cali xeli etlze hqonda mokidebuli. mRvdeli Tavs uqnevda.
stefane miuaxlovdeba maT da gvesmis:
_ eg gogo SenTan iyos, Tu fuli mogTxoves, Sematyobine da gamogigzavni.
Tu miwa, maSin iq mouzome, sadac giTxari.
cxenebi mousvenrad atokeben Tavebs, meetle quds win wamoiwevs da Tvale-
bze Camoifarebs.
stefane gasaRebebs gauwvdis mRvdels, mRvdeli gasaRebebs TiTqos xe-
liT aswonis da jibeSi Caidebs. batoni etlSi jdeba. maRlidan gadmoawv-
dis mRvdels xels da emSvidobeba.
_ aba, wavedi, Seni imedi maqvs!
_ nuraferi gafiqrebT.
_ wavediT! _ SeuZaxa batonma meetles.
stefane miirbens da batons muxlze kocnis. batoni qudze xels daadebs
da RimiliT wamouwevs win. etli daiZvreba. stefane misdevs.
_ keTili mgzavroba! _ xelis aweviT iZaxis mRvdeli, batonic xels swevs
da uqnevs.
meetlem SoltiT Seaxura cxenebi, cxenebi dafeTdnen da etli grialiT
gaitaces win.
stefane CamorCa, cota kidev irbina Taviseburi ClaxuniT da mere gaCer-
da. moWutuli TvalebiT, mwuxare gamometyvelebiT gahyurebs mimaval etls.
mRvdeli sasaxlisken mibrunebuliyo da TiTqos pirvelad xedavso, ise
uyurebda iqaurobas.
sasaxleSi siwynare gamefebuliyo. xandaxan Tu ismoda mdinaris dgafu-
ni.
...............................................................
nucam gza gadairbina da xes amoefara. batonma dainaxa, meetles etli
gaaCerebina da nucas gadasZaxa:
_ nuca! ar gesmis, nuca!
nuca xes zurgiT moyrdnoboda da damfrTxali nadiriviT iyureboda.
1907
_ batoni etlidan Camovida da xisken wavida. nuca ar gaqceula. batonma
xelze xeli mohkida da moaxeda.
_ ratom memalebi? ratom memalebi, ha? me SenTan saqme maqvs.
nuca wamiT SeanaTebs mwuxare Tvalebs.
_ ramdeni wlisa xar, axla?
nucas TiTqos arc gaugonia es SekiTxva.
_ ramdeni wlisa xar-meTqi, gekiTxebi. Cvidmetis?
nucam mxrebi aiCeCa.
_ ramdeni weliwadia, rac dedaCemTan xar.
nucas TiTqos isev ar gaugonia araferi.
_ ramdeni weliwadia, rac dedaCemTan xar, Svidi? cxra?
nucam amazec mxrebi aiCeCa.
_ dedaCemi gaTxovebas gi pirebda. Sen ras ityvi, ginda gaTxoveba?
nucam mxrebi aiCeCa.
_ dedaCems anderZi unda Sevusrulo, unda gagaTxovo. vis gahyvebi, vin
giyvars?
nucam mxrebi aiCeCa.
_ iakofaanT svimonas gahyvebi?
nucam mxrebi aiCeCa.
_ menaxire ivanes?
nucam mxrebi aiCeCa.
_ mewisqviles?
nucam isev mxrebi aiCeCa.
_ maS iakofaanT svimonas migaTxovebT. mziTvad ra ginda, miwa Tu fuli.
nucam isev mxrebi aiCeCa.
batonma Tavidan fexebamde CaaTvaliera nuca. raRac sibralulma Tu
sircxvilma Seawuxa. jibidan fuli amoiRo, muWaSi CauWmuWna da TviTonve
daukuWa TiTebi.
_ amiT kaba iyide. axla ki mRvdelTan adi, imasTan icxovreb, sanam svimo-
na wagiyvandes.
daixara, Tavi gadauwia da morCilad miSveril tuCebSi akoca. mere mo-
brunda da Txrilze gadmoxta. nucam tuCebze xeli aifara da cremlebi wask-
da.
SexuTul haerSi TandaTan ikargeboda eJvnebis xma.
...............................................................
mRvdeli, stefane da moxuci iakofa baRis boloSi dadian da miwas zoma-
1908
ven sariT. iakofa, dabali, mofamfalebuli, Tavqeifa kaci, etyoba gadakrul-
Sia. saris yovel gadanacvlebaze qvemodan iyureba, ikriWeba da simReriT
imeorebs,
_ TxuTmetia, TxuTmetia, TxuTmeti! Teqvsmetia, Teqvsmetia, Teqvsmeti! ocia,
ocia, ocia!
miwis mzomelebs moSorebiT mohyveba svimona, kunZiviT Sekruli da muguz-
aliviT moRuSuli jagarTmiani biWi. grZeli xelebi bolomde aqvs Cawvdili
Zirs da TiTebs xan mokumSavs, xan gaSlis. miwis kuTxesTan iakofas da svim-
onas Tvalebi erTmaneTs Sexvdebian. iakofas Caecineba da mRvdelsa da ste-
fanes svimonasken aniSnebs TaviT:
_ sabraloa siyvaruli, biWsa Seiqms gulnaklulad!
mRvdeli iakofas xumrobaze iRuSeba. raRac ieWva mis gadazomilSi, sari
TviTon gamoarTva da dabejiTebiT ganagrZo gadazomva:
_ samocdaaTi, samocdaaTi, samocdaTerTmeti, samocdaTerTmeti!
balaxebidan mwyerCita afrinda da WyrialiT wavida buCqnarisken.
***
saTiveSi mRvdlis Svili gaafTrebuli hkocnis sasowarTmeul nucas. nuca
iklakneba da gasxltomas cdilobs, magram amaod. mRvdlis Svili Tivaze
gadaaqcevs da Ronieri mklavebiT gauTangavs mxrebs. nucas isRa darCenia,
rogorme moaridos tuCebi...
***
soflis SuagulSi lamazad amaRlebul borcvze dgas patara TeTri ek-
lesia. eklesiis kari Riaa. karTan bavSvebi dganan da SigniT iyurebian.
cota gverdze ramdenime sadResaswaulod gamowyobili glexi mxiarulad
esityvebian erTmaneTs. uceb bavSvebi kars moscildnen da moridebiT daix-
ies ukan. karSi svimona da nuca gamoCndnen. svimonas naTxovari Coxa acvia,
nucas Tavi aqvs daxuruli. orive TavdaRunuli modis. gverdiT iakofa da
misi meuRle, patara, mokuzuli, magram yoCaRi qali mohyvebian, ramdenime
qali da kacic ukan mosdevT. eklesiis gverdze gaCerebuli glexebi simR-
eras wamoiwyeben.
_ mravalJamier! mravalJamier!
bavSvebi nefe-patarZals win uswreben. garbian, isev brundebian. viRacam
dambaCa amoiRo da daaquxa.
mxolod iakofa Sexvda sixaruliT am xmas.
mRvdelma eklesiis kari gamoiketa, klite daado, gasaRebi jibeSi Caido
1909
da zurgze xelebSemowyobili dauyva daRmarTs. midiodnen meqorwileebi
da miimRerodnen ugulod, raRaca valis mosaxdelad. miuaxlovdnen nax-
evrad miwur saxls. ezos ZeZvis Robe aqvs Semovlebuli. margilze cxenis
kenCxoa Camocmuli. banze bavSvebi dganan. win, zedadgrebze, qvabebi dgas, cecxli
unTia. pirdapir ezoSi ori grZeli magidaa gamarTuli. soflis qalebi
fusfuseben. rom dainaxaven eklesiidan momavalT, kutkarisken wamovlen.
viRac ToTxmetiode wlis biWi dols abraxunebs.
***
adriani dilaa. sofeli nel-nela iwyebs Tavis Cveulebriv fusfuss.
sadRac viRaca saqonels uwyreba, sadRac ZaRli yefs, Rori Wyivis. wnelis
kutkaridan svimona da nuca gamodian. svimonas mxarze bari aqvs gadebuli,
barze daWeWyili vedro ukidia, vedroSi raRac tarebi da Toki moCans.
Tavdaxrili, glexuri jiuti nabijiT modis svimona, xandaxan frTxilad
mimoatarebs Tvalebs aqeT-iqiT, TiTqos eSinia, vinme ar miTvalTvalebdes
Robis iqidano. nuca or-sam nabijze mohyveba ukan. isic TavdaRunuli mo-
dis. xelSi weraqvi uWiravs.
gaiares viwro orRobe, gadauxvies gverdze, Cavidnen ferdobze. ferdobze
nucas fexi auCqarda, xeliT svimonas mxars miebjina. svimonam moxeda. nucas
Rimili pirze SeaSra.
Sevidnen erT farTo ezoSi. miadgnen ukve sakmaod Rrmad amoTxril Was.
Widan ramdenime nabijze jer isev daumTavrebeli qviTkiris saxli idga.
saxlis win _ kameCebSebmuli uremi. kameCebi dganan da icoxnebian. gamova
saxlidan TuSuri qudis sworebiT winwamoxrili kaci, aiRebs boZze miyude-
bul saxres, Tav-boloSi mohkidebs xelebs, gadazneqs, gadmozneqs; daarbilebs,
kameCebs win daudgeba da saxis frTxili dartymiT urems daaZvrevinebs.
urems saZne adgas. Sig fiwlebi, saTive da Tokebi yria.
uremi rom Was gaupirdapirda, meurmem kameCebi cota xniT SeaCera da
mklavebis dakapiwebiT garTul svimonas gamoelaparaka:
_ Caxval dRes wylamde?
svimona Tavs uqnevs.
_ unda Cavide.
_ ramdeni saJeni gamodis, rogor atyob?
_ sam saJen-naxevari.
_ aba, Sen ici. damxmare kargi gyavs da...
meurmem mzera nucasken gadaitana. nuca idga mowyenili TvalebiT uyureb-
da meurmes.
1910
svimonam WaSi Casvla daiwyo. uremma ezo gaiara da sasoflo gzaze gavi-
da.
***
sasoflo gzaze sxva urmebic gamosulan. zogi meurme kofoze zis, zogic
xar-kameCs udgas win. trialeben damxmare-damdebebic. fiwlebi, Tokebi, ZaRle-
bi. bavSvebi gzis piras.
_ wavediT! wavediT! _ daiZaxes sadRac win da urmebi daiZra. exla yvel-
ani urmebze sxedan. midian, miyanyaleben. Tan misdeven ZaRlebi.
TandaTan ukan rCeba sofeli.
daiwyeba kldiani adgilebi, xevebi, tye-koromebi. mere velebSi gavlen.
es velebi bululebiT aris mofenili.
***
svimona fexmorTxmuli zis WaSi. mokletarian weraqvs ubagunebs. mosTxris,
mosTxris da miwas muWebiT miiwevs Tavisken. isev iwyebs Txras. isev miiwevs
moTxril miwas Tavisken.
mere weraqvs dasdebs da maRla SesZaxebs:
_ehehee!
maRlidan CxaraCxuriT wamova Tokze gamobmuli vedro.
Wis Tavze lamazad ixateba nucas bavSvurad kmayofili saxe.
***
mindorSi ki _ zogi uremi TiviT aris dazvinuli, zogs isev tvirTaven.
Seugdebs dabla, bululze mdgari kaci fiwals Tivas, aaglejs veeberTela
qalams da Seisvris maRla, uremze, fiwalmomzadebuli kacisken. xar-kameCi
gamoSvebuli hyavT, isini moSorebiT sZoven. gzis maxloblad, ukve datvirTu-
li urmis CrdilSi, sami kaci Camjdara da sadilobs. didi mowiwebiT gada-
dis xelada xelidan xelSi. pirdapir iwafeben da ise svamen gzaze, Cadable-
buli adgilidan, viRac kaci amova, mxarze bari aqvs gadebuli. barze vedro
ukidia. modis, moRiRinebs. es iakofaa, svimonas mama, moxuci Wis mTxreli.
etyoba, sadRac sxva sofelSi yofila da iqidan brundeba. urmebs rom dain-
axavs, gauxardeba da nabijs uCqarebs.
movida, Tavs waadga urmis CrdilSi Camjdar sam mamakacs. mamakacebma
dainaxes da yiJiniT Sexvdnen.
_ sidedris sayvarelo, mzis sicilze dabadebulo, saidan, rogor?!
iakofa RimiliTa da facifuciT moixsnis bargs da vedros, kacebTan miC-
1911
oCdeba, TaTrulad moikecavs, pirjvars gamoisaxavs da xels xeladisaken
gaiwvdis.
_ damisxiT, damalevineT, eg Rvino oxertiali.
_axlave, kaco... _ erTi mamakaci jams aiRebs da imas uvsebs. _ Sen xom
egre xeladiT ara gkadrebT, kaco?!
iakofam jami CamoarTva da Tvalebgabrwyinebulma dailoca:
gaumarjos Tqvens sufrasa,
mudam gqondeT puri, Rvino.
Tu geqnebaT, damiZaxeT,
uCemoT ar mailxinoT.
aswia jami da dacala.
_ vaax, ra xar kaco, rogor moawye ega!
_ mgosania, mgosani!
_ sada hyofilxar, kaco, sad?
_ WinWrianSi. ori Wa gavWeri, ai, wyali! _ iakofam xeli yelTan gamoisva.
_ ramdeni aiRe, ha?
iakofas marjvena xelSi puri da loris naWeri ekava. marcxena aiSvira
maRla da TiTebi gafarCxa.
_ xuTi maneTi, kaco?! _ gakvirvebuli arian glexebi. iakofa Tavs uqnevs.
***
WaSi ufro gaCqarebuli muSaobs svimona.
_ ehei! _ asZaxebs maRla. wamova CxaraCxuriT vedro. nucas saxe gamoix-
ateba Wis Tavze.
svimona vedros avsebs. vedro maRla-maRla midis. nucas umZims misi
amozidva, magram raki amoitans da yrilze wamoaqcevs, saxeze kmayofileba
exateba da xalisiT uSvebs vedros Zirs.
***
TiviT dazvinuli urmebi nel-nela, qvevqveviT modian TavdaRmarTSi.
meurmeebi win mouZRvian saqonels. mewinave uremze, romelsac ferdobis
mxridan fiwlebiT ori kaci awveba, maRla, Tivaze, mokecili zis iakofa da
gabrazebuli iyureba xan aqeT, xan iqiT. Cans, rom dablidan abrazeben.
_ erTi dRiuri xo ari is miwa, batonma rom mogiWraT, ha? _ SesZaxis
erTi glexi.
iakofa xmas ara scems.
_ dRiurze meti, kaco, Tanac sad! _ iakofas magier pasuxobs meore glexi.
1912
_ alalia, me da Cemma RmerTma, alali, _ icinis pirveli glexi.
_ mRvdelma araferi mogcaT? mRvdelsac xo ekuTvnoda!
_ mRvdeli iseTi sulZaRlia!..
_ uCivle, iakof, uCivle da gamoitan!
iakofa Tivaze win wamoiwevs da meurmes uyviris:
_ daaye, solo, daaye, daaye-meTqi!
saxeze umweoba da sasowarkveTa aRbeWdvia.
_ daiwi ukan, ar Camovarde! aq sad davayeneb, xo ar gagiJdi! Tqven, e, _
miubrunda damxmare glexebs. _ Tavi daanebeT Cems iakofas Torem am saxres
xom uyurebT!
kameCebi fexs aCqareben. glexebi icinian, kuWkuWeben, erTmaneTs eyudebian
CabJirebulni.
***
svimona da nuca xis qveS sxedan da sadiloben. mosaxvevze uwyviaT puri,
yveli da nigozi. orive kmayofili Wams. ver amCneven saToneSi SeyuJuli
bavSvebi gakvirvebuli rom gamoxedaven xolme _ TiTqos moxetiale boSe-
bi iyvnen da isini sadilobdnen.
***
urmebi sofelSi Semodian.
gzispira duqanSi stefane da viRac burvaka kaci sxedan da Rvinos svamen.
stefane dainaxavs uremze wamoskupebul iakofas da Tavis meinaxes miaxedebs.
is kaci Caicinebs da waxrili, Ria karidan daadevnebs mimaval urems.
_ patarZali rogora gyavT, iakofa!
iakofa gvelnacemiviT Semobrundeba da raRacas butbutebs _ igineba.
***
Semodgomis myudro dRea. haerSi damTenTavi araki trialebs. nucas
wnelis Cardaxidan kalaTa gamoaqvs, kars gamoixuravs, gadarazavs da kal-
aTas mxarze moikidebs. ezoSi Cqari, bebruli xusxusiT Semodis svimonas
deda. nuca SeCerdeba. svimonas deda mouaxlovda, nikapqveS mosaxvevi gais-
wora, muStris TvaliT aaTvaliera da hkiTxa:
_ nariyze midixar?
nucam Tavi dauqnia.
_ daagde eg kalaTa da modi aq cotaxani.
nucam kalaTa nela moixsna mxridan, dedamTili ki Cqari nabijiT wavida
1913
saxlisaken. nuca gahyva.
dedamTilma kari moxura, mimoixeda da mere nucas TiTiT aniSna.
_ dadeqi emand, kedelTan!
nuca mivida da dadga.
_ kargad midgi fexebi Zirze, Tavi da mxrebic miabjine.
dedamTilma gverdidan wamouara da iqidan gamoxeda, ramdenad misi sur-
vilis mixedviT idga nuca.
_ aswie xelebi da egenic kedels gaakari.
nucam ar icoda, ras niSnavda yovelive es, magram kiTxvac ki ver Seebeda
dedamTilisTvis. man morCilad aswia xelebi da kedels miaweba mTeli si-
grZiT da TiTebiT. dedamTilma kaba auwia da Savi, dakorZebuli xeli, mucelze
daado. nucas SeaJrJola, magram xelebi mainc ar Camouwevia dabla. igi axla
mixvda yvelafers da Tavi gverdze Seabruna.
dedamTilma ramdenjerme gadaatara mis mucelze xeli, mere cota gver-
dze gadaiwia, daixara, ise gamoxeda da kabas xeli gauSva. kaba nel-nela
CamoiSala fexebze. nucam xelebi CamouSva.
dedamTili mibrunda, gaaRo kari da gavida.
nuca erT xans gaSterebuli idga. mere kokasTan mivida, wyali Camoisxa
da dalia.
***
nuca mdinaris pirs mihyveba. wnorisa da verxvis buCqebSi CarCenil
wvril-wvril nariys arCevs da kalaTaSi yris.
mdinaris iqiT, Seferdebulze, naxiri sZovs.
nucam kalaTi buCqTan miayena da TviTon welSi gasasworeblad qvaze
Camojda. ijda da nel-nela isresda zurgs.
ramdenime nabijis iqiT wyali dgafunebda.
uceb am dgafunSi sxva ram xmac SemoiWra. nucam Tavi aswia da mimoixeda.
aravin ar Canda, araviTari xmauri ar moismoda. mainc wamodga, kalaTa
daiTria da gaCqarebiT dauwyo nariys amokrefa. Tan frTxilad iyo. eCvene-
boda, rom xmauri ganmeordeboda.
· da ganmeorda. aSkara iyo _ toti tots SeexeTqa.
nucam iqiT miixeda da mRvdlis Svili dainaxa. idga mRvdlis Svili da
eRimeboda. mere neli nabijiT wamovida nucasken. nucam kalaTi daiTria da
ukan-ukan daxeva daiwyo. mRvdlis Svili gamoiqca. nucam kalaTs xeli gauS-
va da mdinarisken gaiqca. mdinaris piras Sedga; mobrunda.
mdRvdlis Svilma nabiji Seanela.
1914
_ axlo ar moxvide, Torem Tavs daviRrCob, _ wamoiZaxa saxeSeSlilma
nucam.
mRvdlis Svili SeCerda da gaicina.
_ kargi axla, ho!
_ axlo ar moxvide!
gaRmidan menaxirem daZaxa:
_ ehehe! ohoo!
mRvdlis Svili mibrunda da TavisqneviT, muqariT wavida.
saidanRac meore kacma misca xma.
am xmebma Cxikvi daafrTxes. amovarda buCqebidan da CxaviliT gadauara
nucas Tavze.
nuca aqeT-iqiT ixedeboda.
TiTqos yvela gza Sekruli hqonda.
TiTqos mdinare eZaxda Tavisken _ qvemoT, napirTan, patara tivi irweo-
da talRebze.
***
ZeZvmodebul ferdobs nel-nela Camosdevs svimona. mxarze, Cveulebriv,
bari aqvs gadebuli, barze vedro ukidia, vedroSi Toki, mokletariani wer-
aqvi da utaro niCabi moCans.
CamoaTava ferdobi da patara wyaros miadga. bari da vedro CamoiRo,
wyaros piras Cajda, erTxans gaSterebuli Cascqeroda buSt-buStad amo-
maval wyarosTvals. mere daewafa, dalia. vedrodan Toki, weraqvi da niCabi
wamoyara. wyalSi Cadga da recxva dauwyo.
uceb aixeda da dainaxa, rom cxeniani kaci mosdgomoda. isev CaRuna Tavi
da vedros recxva ganagrZo.
cxenosani daqveiTda. glexis kvalobaze kargad ecva. kargi Casuqebuli
mamakaci iyo, albaT ormocdaaTamde wlisa. modioda da moqanaobda (nas-
vami Canda), axlos rom movida, daixara da ase RimiliT Sexeda saxeSi svimo-
nas.
_ svimona ara xar, biWo?
svimonas Tavi ar auwevia, ise miugo.
_ ho, svimona var.
_ mere aq rasa hyuryuteb Seni lamazi colis patroni, ha?
svimona gacecxlebuli eZgera bars da aseve Cakuntulmave mouqnia kacs.
kacma imarjva, bars xeli wauvlo, gadautriala, svimona majaSi kbilebiT
daswvda. kaci gamwarda, mTeli ZaliT hkra wixli mucelSi, bari gamohglija
1915
da axla TviTon wamouqnia svimonas. svimona gaiqca, Toksa da weraqvs daswvda,
waborZikda, isev gaiqca. mgeliviT garboda buCqnarSi da xandaxan ukan iyure-
boda SeSinebuli, gadmovardnamde dadidebuli TvalebiT. kacma cotaze gas-
dia, mere bari daagdo, nakben xelze daixeda da zed xalaTis kalTa gadaix-
via:
_ gagiJda, ra mouvida am oxers?! _ Tqva TavisTvis.
***
nuca derefnis kedelTan Cacucqula da buxarSi cecxls uberavs. yovel
Sebervaze nacris korianteli dgeba, da nakverCxlebi Rvivdeba, magram ali
jer ar Cans. ezoSi misi dedamTili, patara gaalmasebuli dedaberi safiCx-
idan fiCxs Tonisken miaTrevs. kutkari mijaxunda. nucam Tavi aswia, miixeda
misma dedamTilmac.
svimona modioda, TiTqos mTvrali _ borZikiT, saxeareuli. xelSi ake-
cili Toki eWira. mivida nucasTan. nucam erTxel Seubera cecxls, ali amoZ-
vra, aiklakna wkirebs Soris, wamoiwia, unda wamomdgariyo, magram svimonam
Toki moiqnia da mTeli ZaliT dascxo. nuca Caikunta da xelebi Tavze Semoi-
wyo. simona qSinavda da Toks mTeli Zal-RoniT scemda. nuca xmas ar iReb-
da. svimonas dedam isev gaaTria fiCxi Tonisken, xedavda, rogor scemda
svimona nucas, magram saxeze araferi ar Sestyobia, fiCxs Tonisaken miaTrevda.
svimona mTlad gacofda. Toki gadaagdo da nuca mklaviT daiTria. nuca
gausxlta. maSin svimona miwaze gadaqceul nucas wixliT miswvda. miswvda
da Caazila. nucam Sehkivla da pirqve gadabrunda.
svimonas deda ToneSi fiCxs yrida.
svimonam pirqve damxobil nucas kidev ramdenjerme Cascxo wixli da
gaCerda.
idga da akankalebuli dascqeroda.
nucasac mxrebi uTrToda.
svimona mobrunda, Toki aiRo, isev derefanSi miagdo da kutkarisken wa-
barganda. midioda da burtyunebda.
_ me Sena! me Sena! egre ki ar ari, rogorca... kutkari gaijaxuna da gavida.
dedamisi ToneSi fiCxis Cayras ganagrZobda. nuca wamodgomas cdilob-
da da ver dgeboda.
***
Tendeboda.
sofels isev eZina.
1916
ZaRli iyefeboda.
mamalic yioda.
niaTgamoclili nuca kaWaWmodebul mindorSi midioda, mal-male Cerde-
boda da aqeT-iqiT ixedeboda.
TiTqos viRac eZaxda.
_ nuca! ar gesmis, nuca!
irgvliv suldgmulis WaWaneba ar iyo. dilis niavi kaWaWebs atokebda.
_ nuca! sad midixar, nuca! es ki namdvilad batonis xma iyo, Tu svimonasi?!
nuca erTxelac SeCerda da ukan miixeda.
maT naxevrad miwur saxls Txeli burusi gadahkroda. ezoSi aravin Can-
da.
aqedan ukve daRmarTi iwyeboda da gaiqca.
miarRvevda wnorisa da verxvis buCqebs.
gaCqarebuli midioda mdinarisaken. mdinarec TiTqos jer isev Zil-buran-
Si iyo, xmas ar iRebda. qvemoT da qvemoT TeTri nisli ewva.
gavida im wnorebisa da verxvebis WalaSi, napirTan motivtive patara
tivi dainaxa. im tivisken gaiqca, Sevida wyalSi, magram aq TiTqos raRaca
gaaxsenda. yelidan Zewkvze dakidebuli patara jvari moixsna, TiTidan be-
Wedic waiZro. beWedSi Zewkvi gauyara, napirze avida da is jvari da beWedi
wnoris xmel wkirze dahkida. erTi Sexeda, rogor irxeoda is beWedi da
jvari niavze. mere isev wylisken mibrunda.
***
tivi mZime iyo, Zlivs-ZlivobiT sZravda. mTlad dasvelda. guli amo-
vardnaze hqonda. mainc awveboda, tivs awveboda mdinaris siRrmisken. da ai,
tivma nel-nela daiwyo qvemoT-qvemoT svla. nuca SeabobRda. jer pirqve
iwva, xelebgaSlili, mere Tavi aswia, iyureboda qvemoT, saiTac mdinare mid-
ioda. iyureboda iseTi TvalebiT, TiTqos raRac araCveulebrivi suraTis
danaxvas moeloda.
ai, Cauara batonis saxls, Cauara im kbodes, zed rom uyvarda wola, Cauara
im adgilsac, koconi rom enToT batons da mas.
kidev erTxel gaixeda win...
da tivze gulaRma gadawva.
tivi midioda sul ufro da ufro Cqara, TrToda, talRebze yanyalebda.
nuca ki iwva da farTod gaxelili TvalebiT ahyurebda cas. ca maRali iyo.
zantad mifrinavdnen yvavebi Tu yornebi mis lurj fonze. TandaTan, Tanda-
Tan axlovdeboda raRac ucxo, TiTqosda im cidan Camomavali xma.
1917
mdinare aq marjvniv uxvevda.
mosaxvevs iqiT talRebi imsxvreodnen veeberTela lodebze, wyali qafde-
boda da duJmoreuli, aboboqrebuli miiswrafoda qvemoT.
„ciur xmas“ es lodiani mosaxvevi gamoscemda.
tivi am lodians uaxlovdeboda.
24. IV. 70
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
„WuWyiani bindi“
1923
ingliseli poeti dilan tomasi ambobda Turme: miambeT rame Tqveni
bavSvobidan, Torem veRar viTmen da giambobT Cemi pataraobis ambebso. nodar
dumbaZeze rom mogonebis daweras ganizraxav, uTuod Tvalwin wamogemarTe-
bian aTasobiT sxvebi, romelTac gacilebiT meti ufleba eqnebaT am saqmis
gakeTebisa, da gaakeTeben ukeTesadac, magram adamianebi codvilebi varT, _
ramdenjer wagviweria mTaSi an tyeSi Cveni saxelebi lodebsa da xeebisa-
Tvis, _ da dResac es adamianuri sisuste mibiZgebs, Cemi xmac gaerios eris
sayvareli mwerlis saxotbod aRvlenil aTasebis xmebSi.
erTxel estonel kompozitors da musikismcodnes gultar sinks vaxldi
sionis taZarSi. kviraZlis wirva unda dawyebuliyo da uamrav mlocvels
moeyara Tavi. momidga gverdze viRac ymawvili kaci, aSkara aRtacebiT miyu-
rebs. bolos gamibeda, _ Tqven xom nodar dumbaZe brZandebiTo. ara-meTqi.
ymawvili kaci gawiTlda, aibna _ ar gamamasxaraoT ra, batono nodar, me mi-
xaria, rom ase axlodan gxedavTo. gavumeore Cemi saTqmeli, mere isic vuTx-
ari, ra gvaric viyavi. _ inaniSvilio?! _ da kidev ufro abneulma daixia ukan.
me ki, ra Tqma unda, kmayofilebiT CamovuSvi Rababi. Sindabrunebulma ramd-
enjerme Cavixede sarkeSi. nodars da me Tma erTnairad gvqonda Camovarcx-
nili Sublze, warbebiTac raRacnairad... erTi sityviT, dResac siamovnebiT
vigoneb im ymawvili kacis mier daSvebul Secdomas.
1980 wlis martis bolo dReebSi xuta berulava da me yirgizeTSi viyav-
iT e. w. sabavSvo wignis kvireulze. kvireuli q. frunzeSi gaixsna, iqidan
sxvadasxva qalaqebSi wagviyvanes. Cveni jgufi, maT Soris xuta da me, prJeval-
skiSi movxvdiT. movidnen Cveni mesazRvreebi, CineTis sasazRvro zonaSi migvi-
wvies. CavediT, ara, ufro avediT saguSagoze. avtobusis gaCerebasTan sasia-
movno naTeli saxis rusi maiori dagvxvda. ise migviRo, TiTqos didi xnis
megobrebi vyofiliyaviT. mivdivarT mxiarulad, gviaxlovdeba jariskacTa
jgufi. maiori win wadga da brZaneba gasca, _ gaCerebuliyvnen! mexiviT gav-
arda misi xma. jariskacebs rom gavcdiT, maiorma isev gagviRima da isev
megobrulad dagviwyo saubari. gaigo qarTvelebi rom viyaviT, mogveaxla,
nodar dumbaZes Tu icnobTo, _ Cveni Zmaa-meTqi. gadagvexvia da gadagvkocna.
Semogvyurebda, TiTqos nodari enaxao. aRar icoda ra eqna. me da batoni
nodari („batoni“ qarTulad Tqva), erTad vmsaxurobdiT TurqeTis sazRv-
arze, xom aris marTla didi mwerali da ganumeorebeli adamiani? xom bedn-
ierebaa aseTi adamianis gverdiT yofna? me bednieri var, rom piradad misa-
ubria masTan, misi xumrobebi da sicili momismenia. o, RmerTo, ra sicilia
misi sicili! ratom unda damarToda aseT kacs infarqti?! akoceT Cems magi-
vrad da keTil gulze daadeT xelio.
1924
ramdenime saaTs davrCiT mesazRvreebTan. vnaxeT saaTiviT zustad mom-
uSave jariskacebi da oficrebi. dagvaTvalierebines dasaTvalierebelni.
mere sufraze migviwvies. is maioric CvenTan iyo. ijda da aRtacebiT Se-
mogvyurebda. aSkarad bednieri iyo, bednieri...
Tu mweralma rame inatros, es inatros _ erT adamians rom mainc miani-
Wos amgvari bedniereba!
es ukve naambobia: nodaris gardacvalebis dReebSi erTi turistuli
jgufi sazRvargareT miemgzavreboda. sabaJoSi rom dokumentebs amowmebd-
nen, mesazRvre jariskacs qarTvelebisTvis sevdiani sayveduriT uTqvams, _
TbilisSi nodar dumbaZea gardacvlili da Tqven sazRvargareT rogor
midixarTo!
saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministrosTan arsebul sazogadoebrivi
azris institutis sxdomas veswrebodiT ZerJinskis klubSi. nodari wina
rigebSi ijda, me _ ukan. saubari iyo mcirewlovanTa damnaSaveobaze. es saki-
Txi xom yvelasaTvis didad SemaSfoTebelia! Semoiyvanes qurdobaze daW-
erili erTi TxuTmeti wlis gogona, ijda is gogona da imduRreboda cxare
cremlebiT. viTareba miT ufro mZime iyo, rom gogona meored daeWiraT
amxanagis ojaxidan tansacmlis moparvisaTvis. arada, iseTi kargi gogona
iyo, umweo, patara, yvela grZnobda, daiRupeboda es mSveniereba, Tuki cixeSi
da mere Soreul banakSi moxvdeboda. adga nodari, gamoelaparaka gogonas.
rodesac nodaris xasiaTze laparkoben, ise Cans, TiTqos igi yovelTvis
inarCunebda iumoris unars. SeiZleba marTlac ase iyo, magram im dRes me
vnaxe saocrad mwuxare, sulis tkiviliT molaparake mwerali, mama, Zma, me-
gobari, sasowarkveTil gogonas ganumartavda, ra saSinelebaa qurdoba, dam-
naSaveTa Zala. gogonas marTlac eloda safrTxe, magram mas isic unda scod-
noda rom, arsebobs damnaSaveTa winaaRmdeg mebrZoli kidev ufro didi
Zala _ saxelmwifos keTili Zala, da Tu gogona ar gaeqceoda, Tavs Seaf-
arebda am keTil Zalas, igi gadarCeboda, darCeboda lamazad da amayad,
rogorc yoveli patiosani adamiani qveyanaze. mere nodari moubrunda dar-
bazs da cremliani TvalebiT SemogvTxova yvelas, _ raRac gveRona, raRac
mogvemoqmedebina Tundac iseTi, romelic gverdis avlac ki iqneboda kanon-
isa, magram gadaarCenda mSvenier arsebas. da es gaakeTa. gogona gazrdili
pirobiTi sasjeliT gaigzavna saswavleblad, da moxda sasikeTo gardatexa,
ara marto gogonas pirad cxovrebaSi, mis ojaxSic. adre yvelaferze gu-
layrili mamamisi, madlieri nodar dumbaZisa, qveynis gulisxmierebisa,
Tavdaxrili Cadga saxalxo saqmeSi.
o, rogor mikvirs, Tundac marto ai, am madlma rogor ver uSvela nod-
1925
ars, roca is am qveynad gadarCenisTvis ibrZoda TavganwirviT!
Cveni bolo gamorCeuli Sexvedra aseTi iyo:
mweralTa kavSiris pirvel sarTulze SevxvdiT, kibesTan. gadavkocneT,
movikiTxeT erTmaneTi. _ axla magrad varo, _ miTxra nodarma; _ Sen ra
mojRunuli gamoiyurebio. _ revmatuli Tu raRac oxruli tkivili mawuxe-
bs-meTqi. _ magis wamali ra aris, xom icio? fexSiSveli unda auyve Seni
ivris napirebs, mxarze unda gekidos aTkiloani sveli bade, Senc sveli unda
iyo saqamremde, Tan unda giberavdes civi qario. _ egre ocdaaTi wlis winaT
vmkurnalobdi-meTqi. axla nemsebiTa da tabletebiT vmkurnalob. ratom
ase, xom ici? inteleqtualTa feri rom damedos. Semomxeda, unugeSod Caiqnia
xeli, _ mag mxriv araferi gamogivao! _ gaicina Taviseburi xiTxiTiT da
wavida, auyva kibes.
nodaris gardacvalebidan TiTqmis Tve iqneboda gasuli. aragvis xeo-
baSi movxvdi. Rame iyo. sufras vusxediT. adga fSaveli maspinZeli, nodaris
piradad armcnobi kaci, aswia Wiqa da gviTxra, _ nodar dumbaZe yvela qarTuli
ojaxis Svili iyo, damilieT Cemi saxlikacis nodaris Sesandobario... ambu-
rZgla, iseTi saxiT idga is kaci. Savi mTis wverze mTvare Semomdgariyo.
albaT,, is mTvare iyo yvelaze WeSmariti mowme, rom marto CvenSi ki ara,
msoflioSic bevri ar gamxdara aseTi Sesandobaris Rirsi. aragvi sevdi-
anad xmaurobda dabla.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
Zvirfaso Zmao SoTa! samoci wlisa gamxdarxar Senac! he, he, he! ramdenjer
gviTqvams erTad:
„sandrom Tqva, ukve davberdi,
gavxdi samoci wlisao,
egre maSinebs sikvdili,
rogorc mimino Citsao,
waval da davimalebi,
Caval alaznis pirsao,
sikvdili iq ver momagnebs,
gadava Tavis pirsao“.
rogori ironiaa, rogori qedmaRluri Zliereba! viTom sul araferi
1926
icis am cxovrebisa sandrom. sinamdvileSi, swored aseTi, amnairad moRima-
ri adamianebi cocxloben didxans. Cemi vedrebaa, Cemi ojaxisac, didxans gac-
ocxlos RmerTma. kaci, visac dawerili gaqvs mTeli wignebi xevsureTze, xe-
vze. me axla xelTa maqvs moTxrobebi: „babri da xevsurebi“, „soflis Wiris-
ufali da berxeni“, „gudanis jvris nayevi“, „vis rogor sZinia“, „yviTeli
aqlemi mokvdes?“ kidev sxva moTxrobebi... kaci, romelic atarebs damZime-
bul guls da Tavs mainc ar aridebs kldeebsa da RorRebs, wvimebsa da
Tovls. kaci, romelsac SeuZlia daviwyebis jurRmulebidan amoswios,
gvaCvenos dReisaTvis esoden sanatreli qarTuli rainduli zneni, didi
sicocxlis Rirsia da qarTvelobam sixaruliT unda mogilocos xolme
aTeulobiT dabadebis dReebi.
xeliT sabjen joxs daatareb. ra gasakvirvelia, afeTqebebiviT wamogcdes
xolme amgvari bedis gmoba, magram visac Tundac moTxroba „vis rogor
sZinia“ waukiTxavs, SeuZlebelia, sixaruliT ar aRivsos, qveynierebas rom
ase lamazad xedavs moTxrobis avtori. es didi Zalaa: lamazebi _ mTebi,
xevebi, mdinareebi, xeebi, balaxebi, TrTvili... da lamazebi adamianebi, maTi
yoveldRiuri saqmeni, lamazia gorda, luxuma, lia. sanam iarsebebs aseTi
adamianebis dauokebeli swrafva kacuri saqmis keTebisaTvis, Cvens sicocx-
lesac emateba fasi, Cvens silamazesac, xan vin amoigminebs, xan vin: mTis dro
midiso, barze unda vifiqroT Cvencao, magram maT gverdiT gordaa, luxumaa,
liaa, da isini inarCuneben soflebs. Senc didi wvlili migiZRvis am danar-
CenSi, es sul ubralo xalxmac icis, mwyemsebma, qvismTlelebma, uyvarxar maT.
marto mcxeTuri miReba rogori iyo Cveni! SoTao Cveni xarlaRiao, _ meub-
neboda erTi maswavlebeli. me gakvirvebiT SevaCerdi, _ ra ugavs xarlaRs-
meTqi. – Tvalebio, Tavis daWerao, gamoxedvao. xeli CamovarTvi. xelebiT
gagrZnobineben, rogor uyvarxar yvelas, maT Soris ki mec...
ra unda vilaparako dRevandel dRes gazeTSi. fexze adgomiT vRaRadeb
Sens sikeTes, Seni ojaxis sikeTes. vici, TandaTan ufro rogorc uWirs Sens
guls mag did simaRleebSi. gaufrTxildi mainc, Zmao, Zliero burjo, saamayo
monapirev Cveni qveynisa. didi imedebis momavali ewyeba Cvens samSoblos.
gewerebodes, gewerebodes. kidev mravali dabadebis dRe unda gadagixadon
Senma mkiTxvelebma. mTavaria ca da Rrubelic mSvidi iyos mandac da aqac.
es simSvide gamoviTxovoT RvTisagan.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
„xasanbegura“
1927
weli yofila 1986, dRe 14 Tebervali. „literaturuli saqarTvelos“
Sua furclidan kalmiT Sesrulebulma Tvalwarmtacma naxatma Semogvana-
Ta. jvalos Coxian moxucs marcxena xeli ferdze aqvs Semodebuli, marjvena
_ win wawvdili. didi Tvalebi gaocebiT aqvs gadmokarkluli, kefaze SerCe-
nili Tma aqeT-iqiT gaSlia, grZlad gaSlia. mis ukan moCans xeebSi Cadgmu-
li saxuraviani qarTuli WiSkari. sul zemoT gakeTebulia msxvilasoebi-
ani rubrika „literaturuli Canawerebi“, naxatis qvemoT _ Canaweris sa-
Tauri „xasanbegura“. naxati da Canaweri ekuTvnis Cvens cnobil mxatvars
elguja berZeniSvils. iSviaTad, Zalian iSviaTad, rom Cvens gazeTebs msgav-
si sixarulebi mihqondeT mkiTxvelebTan.
mxatvris mier Cvens winaSe warmodgenili moxuci aSkara gansaxierebaa
maRali erovnuli jiSierebisa. uTuod aseTi kacebi cxovrobdnen Savi zRvis
aRmosavleTiT jer kidev maSin, „argom“ rom CauSva Ruza fazisis SesarTavTan;
aseTebi cxovrobdnen gasaocari berZnis _ sokrates epoqaSic, merec, axal
saukuneebSi; aseTebi cxovroben dResac, ra Tqma unda, dRes Zveleburi gar-
egnuli formebiT aqa-iqRa, magram mainc saCinod, Tvalis mimtaceblad.
gveamayeba misi maRali Subli, safeTqlebamde Ronivrulad gaziduli
warbebi, siamayis borcvebi am warbebs Soris, didi, uTuod mocisfro Tvale-
bi, Txeli da daxvewili kexiani cxviri, zomieri wveri da zeaziduli ulvaSe-
bi. xelebi ara aqvs dakotitebuli Toxis xmarebisagan. win wawvdili da
bolomde gauSleli marjvena raRacas mogviTxrobs sainteresos. msubuqi
da damyoli Tma (zemoT ukve iTqva) laRad wauRia niavs aqeT-iqiT.
dauokebeli interesiT viwyebT Canaweris wakiTxvas. epigrafi: „arsad
ase ar mRerian, rogorc aq, am qveyanaSi. galaktioni“ mere pirveli sami
fraza: „guria Tavisi firalebiT da Zveli simRerebiT mamam Semayvara. roca
soflad Cavedi, me ukve Tan maxlda Cemeuli guria da srulebiT aRar dave-
Zebdi, miagavda Tu ara igi mamaCemis aRTqmul qveyanas. aq yvelaferi mom-
wonda da maxarebda: uRrublo cidan molaRuris kvirkvili rom gaismoda,
ucnobs rom vesalmebodi gzaze da isic salmiT rom mi pasuxebda,Zveleburi,
xavsiani WiSkrebi, cacxvis qveS TeTrwveri moxucis danaxva...“ rogorc epi-
grafiT, aseve am pirvelive frazebiT gamoixateba qveynis, xalxis wiaRidan
saukuneebis mier rudunebiT amokrefili modgmiTi, jiS-jilagur bunebad
Camomyalibebeli da ganmamtkicebeli niSnebi. xSirad gveSleba: calkeuli
sawinaaRmdego magaliTebi viTom arRveven saukuneebis mier SemuSavebul
am Sexedulebebs, magram es ase ar aris. ra viTarebaSiac ar unda aRmoCndes
garkveul xasiaTad Camoyalibebuli xalxi, is mainc didxans (SeiZleba iTq-
1928
vas _ mospobamde) SeinarCunebs am xasiaTs. saukuneebis winandeli guria,
ZiriTadSi, imave guriad aris darCenili dResac.
Canaweri moicavs gazeTis mTel or gverds, gadadis mesamezec. monaTxrobi
ki, rogorc ambavi, ar aris rTuli. qalaqidan soflad Camosuli, mxatvro-
biT gatacebuli 15-16 wlis biWi, aSkara maqsimalisti ymawvilur miswrafe-
bebSi, anTebulia erTi mZafri surviliT _ iswavlos simRera „xasanbegura“.
am simReraSi igi xedavs Tavisi xalxis umaRles sulier mSvenierebas, Zalas
da temperaments, da radgan gadawyvetili aqvs, yovelmxriv Rirseuli Svili
iyos am xalxisa, TavganwirvT ibrZvis „xasanbeguras“ Sesaswavladac. biWs
ukve nagemebi aqvs warumateblobis simware, ara erTma gulcivma ostatma
auqnia ironiulad xeli. bolos miekedleba kidev ors. erTia naxatiT war-
modgenili moxuci nanio _ soflisTvisac uCveulo anaqoreti, meore _ sko-
lis maTematikis maswavlebeli, niWieri hedonisti, tanjviT, wvalebiT, magram
biWi mainc aRwevs Tavis mizans, Seiswavlis, gaiTavisebs „xasanbeguras“, da
wlebis Semdeg, ukve saqveyno pirovneba, aseT daskvnas ukeTebs CvenTvis
monaTxrob ambavs: „didi xania davasamare siyrmis mogonebani. magram yve-
laferi Tavidan micocxldeba, roca yurs movkrav nacnob hangs, isev amiC-
qroldeba Wabukurad sisxli, isev xalisiT mevseba suli da RvinosaviT mw-
yuria sicocxliT Troba. Coggito ergo sum???! (vazrovneb, ese igi varsebob
_ dekarti) me varsebob, roca gaismis xasanbegura“.
ra Tqma unda, Tavad es dedaazruli xazia mniSvnelovani JReradobisa
monaTxrobSi, gamorCeviT dRes, erovnuli TviTSegnebisa da TviTgamorkve-
visaTvis umZafres brZolebSi, magram moTxroba (me moTxrobas vuwodeb
Canawers) aRsavsea gverdiTi motivebiT, xazebiT, ferebiT, CvenebebiT da es
garemoeba ufro xdis mas TiTqosda nemsis wveriT sakiTxavs.
me ganvagrZob moTxrobis eqspoziciuri nawilis frazebis amoweras, gavim-
eoreb kidev sam sityvas: „aq yvelaferi momwonda... Soreul sofelSi WiSkar-
Tan wyals rom moiTxovdi mwyurvali da Rvino xom ar mogarTvaT Cemo
batonoo“, xarebs rom midenida fexSiSvela biWi, drouli kacebi rom me-
kiTxebodnen qveynis ambavs, vercxlis qamari rom mekeTa, Zmobilis naCuqari.
aRar vicodi, Cemi pativiscema da siyvaruli maTdami rogor gamomexata.
salams veravin damaswrebda, pirveli me gavrbodi stumris Sesaxvedrad,
cxens CamovarTmevdi xolme, uzangs vukavebdi da gastumrebisas mxarze vemTx-
veodi Zveleburad: „namdvili guruli xaro!“ _ maqebdnen, guli siamayiT
mevseboda...“
Tqma ar unda, aqamdec aRuweriaT da dauxatavT kidec msgavsi garemyari,
scenebi, magram elguja berZeniSvilis mier aRqmuli da daxatuli mainc sxva
1929
aris. aq yvelgan raRac bibliuri aumRvreveli sinaTlea gamefebuli, yve-
laferSi warsuliseuli sinedle gamosWvivis. araferia SemTxveviTi, TiTqos
cal fexze mdgar sagnebs mkveTrad etyobaT dro (molaRurebi, WiSkrebi,
stumarTa cxenebi, ceremonialuri miRebebi, fexSiSveloba gzaze, vercxlis
qamari), dro _ mwvrTneli, dro _ mkarnaxebeli, dro _ STamagonebeli xval-
indelobis Rirsebisa.
magram yovelive es mainc ar aris imgvarad aRmtaci, raic berZeniSvilma
simRera „xasanbeguras“ sityvierebiT warmoCinebisas SesZlo. es didi, vir-
tuozuli mwerlobaa: „aaaaaiiiiivoiiii“ _ gaisma Tu ara mTqmelis xma, gza
mouWra banma, „vahdilah!“ _ aquxda omaxianad, da vidre SeTanxmdeboda mTqme-
li da bani, aiWra cisken vercxlisfrTiani... rimtiririrao iaho, cas aswvda,
axalisda, acimcimda, gadaafrqvia simReris xalisi, sul maRla da maRla mii-
wevda, caSi, gabrwyinda krimanWuli! mReroda mTqmeli, miquxda bani, wkri-
alebda vercxlis eJvani, cas Setyorcnili, xolo vis bageebsac mercxlebiv-
iT wydeboda xmebi, isini Cven winaSe idgnen da maTi mSvidi dgoma arafriT
ar hgavda imas, rac xminobda caSi... naTel caSi...
naTel sivrceSi aiWra sami mimino sxvadasxva feris, dascildnen erTma-
neTs, sxvadasxva mxares gaWrilni, kvlav mietanen erTurTs, daqandnen qve-
moT didi siswrafiT da Seaqvavda erTmaneTs samive xma, erT xmad qceuli.
amRerda gundi, aitaca simReris hangi, gadaitana simRera, gaivaka mTis mdinarem,
lodebze rom moquxda aqafebuli, mSvidad, omaxianad waredina gundis lan-
qeri, adidebuli simReris fonze, aqa-iq qafiviT Cndeboda da qreboda mTqme-
lis xma, mdinaris SuagulSi Cakarguli.
„xasanbegi TavdgiriZe,
garisxuli RvTisgan erTi,
TaTris faSoba isurva,
sul mTlad daiviwya RmerTi“.
srulad rom gvegrZno moTxrobis am pasaJis siZliere, rac amoviwereT,
sami amdeni unda dagvematebina kidev, magram Semtyobi mkiTxveli am frag-
mentiTac igrZnobs mTxrobelis aRmTqmelobiT da gadmocemis unars. zogni
xom kategoriulad acxadeben, didi literatura, pirvel rigSi, gvaocebso. me
ar meguleba umkacresi mkiTxvelic, romelic gaocebuli ar darCes „xasan-
beguras“ Txrobis meSveobiT gadmocemiT. es zarebis rekvaa, apoTeozi... Sem-
deg kvlav Rirseuli TavSekavebulobiT warimarTeba Txroba.
tkbobiT, siyvaruliT gvixatavs elguja berZeniSvili soflis ojaxur,
sanaTesao wres, romelSic cxovrobs, romlis tradiciebis karnaxiT yalib-
deba misi suli. mTeli calke moTxrobaa sami momRerali biZis ambavi, yofa-
1930
Si rom erTmaneTTan jajRanis meti araferi aqvT saerTo, simRera ki, maRa-
li rangis ostatoba, tkbilad akowiwebs erT mTlianobad da sakocnel sax-
es uxdis TiToeul maTgans. ra TavisTavadi Suqi da kilo gamosWvivis biWis
bicolas metyvelebaSi: „nanio romelia, nena, ici? samuSierze rom mivdiodiT,
xom gaxsovs? ewerSi, gzaze rom kaci Segvxvda, Tmebgadafofrili, ar gaxs-
ovs? mis WiSkarze vardebi rom Seseuli da Sen rom Tqvi, kai dasaxatiao“.
uTuod lamazia es qali, mcodne, unariani, modgmis melodiebCayuCebuli sulSi.
moxuci nanio xom, simReris pirveli maswavlebeli biWisa, romlis naxatiT
warmodginebaze ukve bevri vilaparakeT zemoT, moTxrobis TiTqmis Sua
nawilSi Semodis da mainc monumentiviT mtkiced dgeba Cvens win. am kacSi
bevri ram aris Zveli filosofosebisa, gamorCeviT _ ganuyofeloba gare-
momcvel samyarosTan, rasac panTeizms uwodeben swavlulebi. movusminoT,
rogor moZRvravs simReris gakveTilze nanio biWs:
„ _ xom gadamdgarxar, zemodan, xom ginaxavs rogoraa tyei Cafenili, qve-
moT rom moCxrialebs Relis wyali xmamaRla?
_ ki, _ vTqvi me.
_ mozrdili Cqerali rom gadiars lodze, imas xom meti msxvili xma
aqvs?
_ kii.
_ rawa rom moCuxCuxebs, imas xom naklebi xmai aqvs?
_ ki batono.
_ kai da keTili. imferadac xom misrialebs wyali, xmai sul rom ar
ismis?
_ ki, namdvilad asea.
_ mara misi xma mainc xom aqvs, rom moikilankreba da mokinkilobs Cu-
mad.
_ ki.
_ amas xom qvia mdinaris xma?
_ ki, batono.
_ xom gsiamovebs, rom usmen mis Cxrials?
_ Zalian.
_ xom gegoneba, raRacas mReris wyalio?
_ megoneba ki ara, marTla masea.
_ xom mogwons misi simRera?
_ Zalian.
_ sityvebs rom ar Civa, rafer xvdebi netav mis simReras?“
am kacs, am ucnaur nanios, simReriT daumarcxebia TviT Winkebi. misi xmis-
1931
gamcemni, masTan molaparakeni, masTan momReralni arian SaSvebi, Cxartebi,
iadonebi. miseuli saubrebi, miseuli simSvide da samyaros erTiani, harmo-
niuli aRqma advilad warmogvadgeninebs, rom es moxuci ijda da patara
kolxi medeac misgan Rebulobda gakveTilebs kenWebze, foTlebze.
male biWisaTvisac mTlad axloblebi xdebian miwa da wyali, xeebi da
balaxebi, Citebi da mwerebi. midis xolme mdinaresTan da erTad mRerian
mdinare da is. biWs ar aSfoTebs, viRac Cabalaxiani kaci rom wamosdgomia
Tavze da rbilad eubneba, _ „wadi, biZia, Sin“. niSandoblivia erTic, biWi cxa-
dTan mTlianobaSi Rebulobs sizmrebsac. sizmrebi gagrZeleba da dagvir-
gvinebaa mis mier warmoebuli brZolisa. sizmrebi karnaxoben gamarjvebis
mSvenierebas.
moxuci nanios sulieri simaRle biWs imasac ki karnaxobs, rom Tavisi
meTodi SeimuSaos simReris SeswavlisaTvis. igi akeTebs Tavisebur Canaw-
erebs, Taviseburi musikaluri niSnebiT. ficsac ki sdebs nanios winaSe: „man-
amde fexs ar movdgam TqvenTan, sanam simReras mTlianad ar davamuSaveb“.
am ficze bibliuri nanio dRevandeli gurulis RimiliT miugebs: „kai, aba,
gaisad, dReis swors gicdio“.
biWma ver SeZlo daqadnebulis asruleba, iZulebuli gaxda sxva maswav-
lebels misdgomoda. es maTematikis maswavlebelia, yovelmxriv Tanamed-
rove. umartivesia misi swavlebis meTodi. CamodgiT RviniT savse doqi da
simRerebi Tavad Semogvesevian futkrebiviT. da marTlac, _ moTxrobis av-
tors ar surs gakveTilebis mkacri sizustiT CvenTvis gacnoba, _ biWi „xas-
anbeguras“ swavlobs.
naniosaTvis micemuli fici mtkicea. sanamde biWi qalaqSi wavidodes, mi-
dis moxucTan. nanios stumrebi hyavs, mejogeebi, isinic xnierni, tye-velTa
nawilni TiTqos. biWi ar abarebs gamocdas moxucs. man wina Ramis sizmarSi
Caabara aseTi gamocda, Caabara brwyinvaled, ise brwyinvaled, ise brwyin-
valed, rom mwvaneTvalebianma gogonam miminoc ki auSva caSi, arc am sizmris
moyola dasWirvebia naniosTan. naniom TiTqos ukve yvelaferi icis. ga-
momSvidobebisas erTxelac moZRvravs biWs: „kaci rom mzes aaswrebda, „had-
ilao“, SesZaxebda dilas, stumrebi mogadgebodnen da „siyvarulma mogviy-
vanao“, WiSkarTan iwyebdnen simReras. gamoaRebda maspinZeli WiSkars da
„maspinZelsa mxiarulsa hyavs stumrebi sayvarlebio“, egebeboda simReriT
da iginic ayvebodnen tkbilad. maranSi Sevidodnen da „Cven mSvidobao“,
mRerodnen, baRana gaCndeboda da umRerodnen, kaci datovebda wuTisofels
da simReriT miacilebdnen imqveynad, axla ukeTesad cxovrobs xalxi, ufro
SeZlebulad, mara gaqra keraze cecxli... ras merCi, xasanbeguras xom gi-
1932
toveb?“
biWi gauyveba didi cxovrebis gzas. wlebis, wlebis Semdeg igi ambobs
(gavimeoreb zemoT ukve Tqmuls): „yvelaferi Tavidan micocxldeba, roca
yurs movkrav nacnob hangs, isev amiCqroldeba Wabukurad sisxli, isev xal-
isiT mevseba suli da RvinosaviT mwyuria sicocxliT Troba. Coggito ergo
sum???! me varsebob, roca gaismis „xasanbegura“.
Cvenc varsebobT, Cvenia yovelive, raSic varsebobT. CvenTvisac didi rw-
menaa „xasanbeguras“ Seurynelad tareba qveynad, esaa Cveni Zala, Cveni sil-
amaze, siyvaruli. uamaTod xom araraoba qveyana.
SarSan, 1988 wels, gamomcemloba „nakadulma“ calke patara wignad gamos-
ca „xasanbegura“. kontrtitulze aqac nanioa gamoxatuli, oRond ukve bevr-
ramedakarguli beWdvaSi. aman Zalian matkina guli.
1989 w.
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2010, t.5
`xorasneli Wabuki~
jani rodari~
1943
1978 wlis aprilis damdegs sabWoTa kavSiris mwerlebis, mxatvrebis da
gamomcemlobebis muSakTa TiTqmis ockaciani jgufi italiaSi gagviSves
naxevrad turistul, naxevrad delegatebis uflebebiT. mogzaurobis Ziri-
Tadi mizani iyo saerTaSoriso sabavSvo wignebis gamofena-gayidvaze daswre-
ba, romelic qalaq boloniaSi imarTeba xolme.
am gamofenidan wamoyolil STabeWdilebebze sajarod arsad araferi
miTqvams. marto erTi qalaqis, londonis, gamocemebs ekavaT ormocze meti
pavilioni; Tan ra gamocemebs, xelebi rom gvikankalebda aRebisas! Cven ki,
mTel sabWoTa kavSirs, ori pavilioni Zlivs gvqonda gavsebuli, isinic, vfi-
qrob, xeliT naprialebi wignebiT. aseTi Sefardebebis mnaxveli mwerlisa-
Tvis bunebrivad meCveneba damunjebac ki, miT umetes maSin, mkacrad rom iyo
akrZaluli amgvar naklovanebebze Cveni aRSfoTebis gamoTqma.
moskovidan belgradSi CavfrindiT, belgradidan zagrebSi, zagrebidan
milanSi... rogor unda iyos mowyenili milanis taZrisa da la-skalas pa-
troni qalaqi!.. milanidan veneciaSi wavediT, iqidan boloniaSi, mere flo-
renciaSi da bolos romSi, daRlilni _ maradiul romSi! quCaSi gaWedil
manqanebSi mSvidad ikeTebda manikurs saWesTan mjdari axalgazrda qali...
moskovSi dabejiTebulni gvarwmunebdnen, italiaSi aucileblad mogvixde-
boda kolegebTan Sexvedrebi, saubrebi, diskusiebi. winaswar dagvawerines
mokle werilebi sabavSvo wignze _ sabavSvo mwerlobaze, mxatvrobaze, gamo-
cemis Taviseburebebze. me davwere Cemi maSindeli gizgiza azri _ bavSvebs,
patara bavSvebs, pirvel rigSi unda CavunergoT sibralulis grZnobebi-
meTqi. am princi piT aris dawerili msoflios yvela saukeTeso sabavSvo
qmnileba _ andersenis zRaprebi, „alisa saocrebaTa qveyanaSi“, „pinoqio“,
„nelo da patraSi“, „Svlis nukris naambobi“, „giqori“ da sxva mravali. bavS-
vebs unda ebralebodeT adamianebi, cxovelebi, mcenareebi. bavSvebi unda
zrunavdnen maTi sikeTisaTvis. sxva moraluri kategoriebi mere Caum-
wkrivdebian daukiTxavad win. werilis boloSi ki gamovTqvamdi survils,
Sevxvedrodi Cvens sayvarel italiel sabavSvo mwrals jani rodaris.
me ar momwons jani rodaris „Ci polinos Tavgadasavali“,magram,samag-
ierod, pirvel wakiTxvisas aRtacebuli davrCi misi wigniT „jelsomino
cruTa qveyanaSi!“ es wigni uyvarda mTel Cems ojaxs. da ai, italiaSi wasvl-
is win gadavwyvite, raime saCuqari momemzadebina „jelsominos“ avtori-
saTvis. jer axla ra maqvs, ra meqneboda maSin! araferi! magram mqonda erTa-
derTi TvalSisacemi ram... maRalyeliani lekuri windebi, muxlebTan Sesab-
nevi funjebiani saxvevebiT. es windebi amxanagma gamomigzavna kaxeTidan,
1944
naxe, ra namuSevariao. vnaxe, Tvals veRar vwyvetdi ramdensame dRes, mere
sul mekida sawolTan. ra xeliT iyo naqsovi, ar vici! ra xaverdovani wiTe-
li tonisa, ra wvrilwvrili sxvadasxva feris varskvlavebi eyara, ra fifqe-
bi, ranairad wmindad da mkvrivad hqonda amoyvanili saqusleebi da saTi-
Turebi. gavaxeldi Tvals da mixaroda maTi danaxva. nayidi ki iyo, Turme,
TxuTmet maneTad.
ai, am windebis waReba gadavwyvite.
sazRvarze rom unda gadavsuliyaviT, erTxelac gagvafrTxiles, Zvirfa-
seuloba ar gadaitanoT rameo, me CvenebTan vixumre, Zvirfasi windebi mi-
maqvs sagangebo saCuqrad jani rodarisTvis, imaTi aq damtovebeli ara var-
meTqi. sityva windebs didad ar dauinteresebia aravin, is ki maSinve miTxres,
jani rodari CvenTan ukve mwyralad aris, ara gvgonia, Sexvedra moindomos
vinmesTano. mewyina es ambavi, magram raRas vizamdi! Tavi imiT vinugeSe, mwer-
lebi viyaviT, mxatvrebi, rodari ar iqneba, sxva gamoCndeboda pativsacemi.
romamde CvenTan sadiskusiod ganwyobil kolegebs arsad Sevxvedri-
varT. dagvatarebdnen gamomcemlobebSi, stambebSi, Tvalebi gvcvioda aTasi
ramis xarisxze. gamomcemlebs ubralod, saqmianad eWiraT Tavi. marto flo-
rencielma juntim gvkiTxa gakvirvebulma, ratom ibeWdeba TqvenTan bevri
sabavSvo wigni ilustraciebis gareSeo. viRacam raRac waiburtyuna omze,
mis Sedegebze, am Sedegebidan momaval dabal xarisxebze. junti TiTqosda
mainc kmayofili darCa.
bolos romSi CavediT. aq ki oficialurad gagvafrTxiles, xvalo, ital-
ia-sabWoTa kavSiris megobrobis sazogadoebaSi, aucileblad gveqneba Sex-
vedra kolegebTano. meore dRes Cven, ra Tqma unda, viTarca erTi kaci, zus-
tad daniSnul droze gamovcxaddiT sazogadoebis SenobaSi. am Senobaze
cuds iseTs veras ityvi kaci, aris Sida kibeebi, raRac barebi, gasaxvev-gamo-
saxvevebi, _ magram me mainc ase momeCvena, rom am ori didi qveynis megobro-
ba ufro Tvalmaxara SenobiT unda gamoxatuliyo. SemogvierTda da win
dagviZRoda Cveni saelCos warmomadgeneli _ zorba, yoCaRi, mxiaruli rusi
qali. Cveni nawerebi, moskovSi rom dagvawerines, man CamogvarTva, dagvaime-
da, ueWvelad daibeWdeba aqaur presaSio, da axla gvagulianebda, yoCaRad
iyaviT, nu daibneviT, Tu iseTi rameebi gkiTxon am italielebmao.
italieli maspinZlebi ki ar Candnen. ori Tu sami kaci raRacas dafacu-
robda Sewuxebuli. barSi Segviyvanes, pefsiT da saknatuno CxirebiT gagvi-
maspinZldnen, barSive gagvacnes daxlze idayviT Camoyrdnobili axalgazr-
da kaci, literatori, romelmac maSinve isa gvkiTxa, TqvenTan jani rodar-
ia, ara, yvelaze popularuli italieli mweralio. Cven jer SevyoymandiT,
1945
mere daveTanxmeT. axo, ra samwuxaroa, sinior jani rodari SeuZlod aris,
maeWvebs, rom aq mosvla moaxerxoso. Cven vifurCqnebodiT sxva italieli
mwerlebisa da mxatvrebis saxelebis codniTac. is italieli axalgazrda
ki ar gvejibreboda, is sul iRimeboda da sasiamovnoa, sasiamovnoo, _ iZax-
da. dro gadioda, gavida TiTqmis saaTi da bolos, rogorc wesi, daiwyo
taSiT. sxvaTa Soris, taSs Cvenze naklebad ar ukravdnen italielebi.
patar-patara winasityvaobis Semdeg tribunas daeuflnen Cveni gamomsv-
lelebi, erTi sabavSvo wignis zogad mniSvnelobebze laparakobda, meore _
stambur Taviseburebebze, mesame, saxalxo mxatvari, mxatvrobaze. darbazi is-
menda, ismendnen italielebic. italielebi, vgoneb, cota gakvirvebulebi, da
kidev kargi, droze atyda mcire CoCqoli, scenaze myofi Cveni maspinZlebi
wamodgnen da sazeimod gamoacxades, _ Cveni da Tqveni didi megobari sin-
ior jani rodari mobrZandao. Cvenc avtexeT taSi. Semovida patara, metad
ubralod Cacmuli, minacrebuli saxis kaci. Tavs gvikravda, gviRimoda, maR-
la aweuli Setyupebuli xelebiT gvesalmeboda. miiwvies scenaze mdgar mag-
idasTan. raRac umweod avida, kidev ufro patara gamoCnda scenaze myofi
rusebis gverdiT, dajda, win daiwyo xelebi, halstuxi cota gverdze mohq-
ceoda.
ganvagrZeT sxdoma, umTavresad Cvenebi laparakobdnen, gamovida ital-
ielic. man imis garkveva scada, kidev iyo Tu ara CvenTan cenzura. auxsnes,
rogorc viciT, xolme areulad. ariso mTavlitio, romelsac mxolod is
evaleba, saxelmwifo saidumloebebi ar gai paroso. leqsebio? leqsebs ar
kiTxulobs mTavlitio? am kiTxvas sicili mohyva da kargad ver gavige, ra
upasuxes. italieli mainc kmayofili Camovida tribunidan.
sityva misces jani rodaris. is tribunasTan ar misula. magidasTan md-
gari mogvesalma, Rimiliani tkbili xmiT gvisurva mSvidoba, bedniereba, bed-
niereba Cvens ojaxebs, Cvens qveynebs, bedniereba mTeli dedamiwis bavSvebs,
bedniereba mwerlebs.…
Zalian Seuxedavi pijaki ecva, patara xelebi TiTqos uTrToda, dajda.
Sveba mieca. ilaparaka kidev erTma italielma _ mSvidobaze, erTa Zmobaze,
didi madloba gadagvixada maTTan stumrad mibrZanebisTvis. erTiorjer-
ac davukariT taSi da davamTavreT.
Camovidnen scenidan. Camovida CvenTan jani rodaric. yvelas gvarTmev-
da xels. me rom CamomarTva, _ xeli iyo Zalian patara da cxeli, _ amoviRe
Cemi windebi da vuTxari, _ me qarTveli var, saqarTveloSi Zalian uyvarT
igi,misi „Ci polino“ da „jelsomino“. Cemi ojaxi eTayvaneba „jelsominos“
avtors, da ai, saCuqars Cemi Svilebi, biWebi, ugzavnian mis qaliSvils. windebi
1946
gavSale, rodaris Tvalebi dadidda, xeli mohkida windebs, _ es Tqveni mTe-
bidanaa, kavkasionis mTebidano, didebuliao, me vyofilvar Tqvens qveyana-
Sic, me miyvars keTili qarTveli xalxio, da didi, didi madloba gadamixada
saCuqrisaTvis. saelCodan mosulma energiulma axla sxvebisken waiyvana.
rodari mobrunda. bloknoti da kalami eWira. Tqveni saxeli da gvari
CamiwereTo. Cavuwere. isev momibrunda: _ profesiao. „mwerali“ rom vTqvi,
TvalebSi Semomxeda. iuh, iseTi Tvalebi hqonda, TiTqos Tavzari dascemoda,
es ra miTxariT, amis dammaxsovrebeli vin ariso.
sul male jani rodari gardaicvala. am ambavma Zalian matkina guli.
`patara biWi golgoTaze~, 1989
`jargvale~
`joxirecxasi~
`hasanis saTxovari~
nurc cxenze SesvamT, nurc kanfetebs uyidiT, nurc axal xalaTs Seuker-
avT, oRond, rodesac xaSmSi waxvideT, hasanic waiyvaneT; ahkideT rac gin-
daT; arc tvirTis aReba-CamoRebaSi miexmarebiT, arc iorze gadasvlaSi _
yoCaRad ivlis. Tqven nu amoiRebT xmas, is daayenebs mTel sofels fexze.
ZaRlebis sulac ar eSinia. yovel saxlTan miva da SesZaxebs. naxeT ra xili
gayidinoT! an ki mTeli soflis fexze dayeneba rad gindaT! hasani Tavis
yonaRTan migiyvanT. ra yonaRi hyavs rom icodeT! yvelafers is mogarT-
mevT. gagiRebT baRis kars, SediT da rac gindaT, is miirTviT. qliavi gindo-
deT _ qliavi inebeT, atami gindodeT _ atami, msxali gindodeT da _ msxali.
yvelaferi udgas, yvelafers totebi ezniqeba nayofis simZimisagan. oRond
araferi gaafuWoT, toti ar mostexoT, guli ar atkinoT hasanis karg yon-
aRs. iciT ras ityvis xolme is moxuci? xes rom ulazaTod tots mougrexen,
1951
ase mgonia, me momigrixes mklavio; xes rom tots mostexen _ me momtexes
rameo. SviliviT gauzrdia yvela, miva da Seexmianeba:
_ ha, rogora xar, Cemo vaSlo? xom ara giWirs ra?! wyali xom ar mogw-
yurda?! am foTlebSi ra gyavs? bogano?! hai, gasatialebelo boganov! Semome-
pare?! me gaswavli Wkuas!
imisTana mebaRe ori ar iqneba Cvens mxareSi. ho, ase amboben. visac gin-
dodeT, imasa hkiTxeT!
gindaT icodeT hasanis yonaRi saidanRa aris? yuri daugdeT, giambobT:
rogorc TiTqmis yvela muRanoels, arc hasanianT udgaT xexili. ram-
denjerme darges, magram imave weliwads gaaxmo sicxem. Tu wyali ar eqneba,
aba, ra gauZlebs samgoris mzes?! rogorc yvela muRanloeli, hasanianic xaS-
melebisagan yiduloben xils.
ai, moesma erT dilas Zaxili:
_ atami! iaxSi Savtal! kargi atami!
hasans vaSlic uyvars, msxalic, komSic, magram atami yvelafers urCevnia;
sapob atams araferSi gascvlis.
gaigona Tu ara is xma, Sin Sevarda da dedas moexvia. araferi uTqvams.
garedan ismoda:
_ atami! iaxSi Savtali!
deda TviTon mixvda, rac unda eTxovna hasans. gaeRima, Tavi gadaaqan-
gadmoaqana. hasansac sxva ara undoda ra. dedis Rimili Tanxmobis niSani
iyo, akoca, Sexta, Semotrialda, spilenZis Tass xeli wamoavlo, dedas fuli
gamoarTva da gareT gamovarda.
magram marto hasans xom ar uyvars atami! mTeli ubnis gogo-biWi misevia
patara orTvalas, romelzedac TeTrwvera moxuci dgas, Wyivian, CoCqoloben,
fulebs afrialeben, Tasebs ajaxuneben. moxuci sul ar Cqarobs. aiRebs fuls,
gaxedavs orive mxridan, frTxilad Caidebs CanTaSi, mere Cayiravdeba godor-
Si, orive muWiT amoiRebs atmebs, Caawyobs TasSi da iZaxis:
_ visia!
patroni arTmevs, magram im wuTSive ki ar midis; yvela atams saTiTaod
sinjavs, uTuod an ecotaveba, an romelimes gamocvlas sTxovs, ayvirdeba,
aRaravis acdis, idayvebs iqnevs...
hasanma xan winidan mourbina orTvalas, xan ukanidan. isic yviris: _ a,
yonaR! hai, Zia! _ magram sxvebi ufro metad yvirian, sxvebi ufro Ronivrad
miiweven. patara hasans CilikasaviT isvrian ukan. Zlivs miaRwia orTvalam-
de. cali xeliT Wals CaeWida, caliT Tass eweva maRla. magram moxuci welSi
gaimarTa da aTive TiTi haerSi gafarCxa.
1952
_ morCa! gaTavda!
_ ras ambobs, rogor SeiZleba!
_ morCa! gaTavda!
_ iqneba, cota mainc iqneba!
_ aRar aris, morCa!
visac ar sjera, orTvalaze adis da godorSi iyureba. _ ai! ai! ai! _ sinan-
uliT aqneven Tavebs. xmauriT midian TavTavianT saxlebisaken. mxolod
hasani ar icvlis fexs. rogor daijeros, rom erTi mainc ar Sexvda.
_ a, yonaR!
moxucma mxolod axla SeniSna, moewona, albaT,, ymawvili. tomris swore-
bas Tavi aneba, Cacucqda, TvalebSi Caxeda.
_ ra ginda, patarav!
hasani xmas ar iRebs. mudariT Sehyurebs, cariel Tass aCvenebs.
_ atami ginda?
hasani Tavs uqnevs.
_ vaime, vaime, _ ambobs moxuci, _ rom aRar damrCa, - Svilo, _ xan abgaSi
Cahyofs xels, xan jibeSi. _ rom aRar damrCa...
Sewuxebuli saxiT Camodis Zirs. hasans mxarze xels xvevs.
_ wamoxval xaSmSi? iq bevri, Zalian bevri atamia.
hasani gaocebiT Sehyurebs. ras eubneba es moxuci! ratom unda wavides
hasani xaSmSi? am erTi Tasi atmis sayidlad? amis gulisTvis iq rogor wava!
ara, SeiZleba hasani wamovides, magram deda ar gamouSvebs. dedas TviTon
moelaparakeba?! maSin gamova, ratomac ar wamova!
...da sul raRaca naxevari saaTis Semdeg moxuci svimonis gverdiT arxei-
nad zis hasani da mijayjayebs xaSmisaken.
... ra naxa xaSmSi? bevri, Zalian bevri ram, magram yvelaze ufro sain-
tereso _ xilis baRi: atmebi, msxlebi, qliavebi, vaSlebi, leRvebi... sad CamoTvl-
is yvelas. xan erTTan miirbenda gaxarebuli hasani, xan meoresTan; xan erTs
gakbeCavda, xan meores... uxaroda svimonsac, aRar eTmoboda stumari. mesame
dRes Zlivs gadawyvita muRanloSi gabruneba hasanma.
wasvlis win moxucma xeli Cahkida hasans da baRis boloSi Caiyvana, aq
karga mozrdili sanamyene nakveTi hqonda. zogi axali namyeni iyo, zogi
wina wlis.
_ ai, es im atmisaa Sen rom Zalian mogwons, loyawiTeli, yviTelgula, _
daiwyo moxucma, _ esec, ai es mesamec. es msxalia, gogra msxali, es vaSli, esec
vaSli... aha, dana, daniSne! moica. ai, ase aacale qerqi. gazafxulze waiRe, Senebi
iyos!
1953
hasans sevdianad gaeRima.
_ mere sad davrga?! _ Tqveni saxlis win, puri rom giTesiaT, iq.
_ ex, _ amoioxra hasanma. _ ramdenjer davrgeT, magram arc erTxel ar
ixara.
_ axla ixarebs. Tqvens sofelSic xom Semovida samgoris arxis wyali!
morwyavT da ixarebs. hasans Tvalebi gaubrwyinda, xelebi gaSala da moxu-
cs moexvia.
...mas Semdeg yoveldRe arxze darbis. xan banaobs, xan napirze zis da mego-
bariviT elaparakeba ivris wyals. xanac xaSSi gaaxsendeba: ar unda cxenze
Sejdoma, arc kanfetebi unda, arc axali xalaTi _ xaSmSi waiyvaneT. raRa
moxuci svimoni awvalos Tavisi xexilebis movlaze. hasani mouvlis, morw-
yavs, SemouToxnis!
ausruleT es patara saTxovari hasans!
gamomcemloba `saqarTvelos macne~, 2007, t.1
1954