საველე მეგზურზე მუშაობის დროს გაწეული დახ­მა­რე­

ბისათ­ვის CENN მადლობას უხდის ირაკლი მიქელაძეს,

ლია ახობაძეს, მარინე მოსულიშვილს, ზაურ ხაჩიძეს, გი­
ორგი არაბულს, გიორგი სულამანიძეს, გიორგი იანქოშ­
ვილს, თეიმურაზ ზიაზიევს, ამირან კოდიაშვილს, ჯონი
წველებაშვილს.

გამოცემა ეძღვნება ჭიჭიკო ჯანელიძის ხსოვნას

საქართველოს მცენარეები © CENN

ISBN 978-9941-8-3259-8

საველე მეგზურზე იმუშავა კა­ხა­ბე­რ სუ­ხი­ტა­შვი­ლმა

საველე მეგზური მომზადდა პროექტის – „ტყის მდგრადი

მართვის ხელშეწყობა სოფლის განვითარებისათვის“
– ფარგლებში, ავსტრიის განვითარების თანამშრომ­
ლობის – ADC-ის – ფინანსური მხარდაჭერით. საველე
მეგზურის შინაარსზე პასუხისმგებელია პროექტის გან­
მახორციელებელი და, შესაძლებელია, არ გამოხატა­
ვდეს ADC-ის მოსაზრებებსა და შეხედულებებს.

თბი­ლი­სი, 2022
 ფოტო ყდაზე:

ჩვეულებრივი მურყანი
კოლხური ფლორის რელიქტია, ჭალისა და მთისწინე­
თების ტყეების ერთ-ერთი მთავარი ტყის შემქმნელი სა­
ხეობა. ეს მცენარე ტყის ეკოლოგიური მდგომარეობის
ინ­დიკატორია, რადგან, ხშირ შემთხვევაში, პირველადი
ტყეების ადგილს იკავებს.

ჩიტისთავა
მშრალი ფერდობებისა და ბუჩქნარებისათვის დამახა­
სიათებელი ეფემერი სახეობაა. ყვავის გაზაფხულზე და
ქმნის საინტერესო პეიზაჟებს. მაგალითად, ზოგიერთ
წელს არწივის ხეობაში დიდი რაოდენობით ჩიტისთავა
იზრდება და აპრილში გარემოს ყვითლად მოსავს.

უთხოვარი
კოლხური ფლორის ეს რელიქტი საქართველოს ფლო­
რის სიამაყეა. მსოფლიოში უთხოვარის ყველაზე დიდი
და ძველი კორომი შემონახულია კახეთში, პანკისის
ხეობაში, ბაწარას სახელმწიფო ნაკრძალში. როგორც
მოწყვლადი სახეობა, შესულია საქართველოს წითელ
ნუსხაში.
 საველე მეგზურის შესახებ
საველე მეგზური შეიცავს საქართველოს ფლორის 812 სა­
ხეობას და 812 ორიგინალურ ფოტოს. საველე მეგზურის
მიზანია საქართველოს მცენარეული მრავალფეროვნე­
ბით დაინტერესებულ ფარ­­თო საზოგადოებას დაეხმაროს
მცენარეების საველე პირობებში ამოცნობაში.
ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა მნიშვნელოვანია სოფ­
ლად მცხოვრები მოსახლეობის იმ ნაწილისათვის, რომე­
ლიც დაკავებულია მცენარეების შეგროვებით და იყენებს
მათ როგორც პირადი სარგებლობისათვის, ასევე კომერ­
ციული დანიშნულებით; განსაკუთრებით კი – ქალებისა და
გოგონების სოციალური და ეკონომიკური გაძლიერები­
სათვის.
მეგზურში შეტანილია როგორც იშვიათი და ენდემური,
ასევე მეტ-ნაკლებად გავრცელებული სახეობები. საველე
მეგზურზე მუშაობის დროს, 2017 წლის მარტიდან სექტემ­
ბრის ბოლომდე, ავტორმა იმოგზაურა მთელ საქართვე­
ლოში (იხ. რუკა, გვ. 4). საველე მეგზურის გამოყენება
საკმაოდ მარტივია და თითოეული სახეობის შესახებ შემ­
დეგი ინფორმაცია არის წარ­მოდგენილი:

სახეობის ლათინური სახელწოდება ფართოდ გავ­

რცელებული სინონიმით;
სახეობის ქართული სახელწოდება (თუ მას აქვს ასე­
­თი);
ბოტანიკური ოჯახის ლათინური და ქართული სა­
ხელ­წოდება;
მცენარის ზოგადი აღწერილობა (დიაგნოზი);
ლათინური ციფრები მიუთითებენ ყვავილობისა და
ნა­ყოფმსხმოიარობის პერიოდებს თვეების მიხედ­
ვით;
მოყვანილია სახეობის ეკოლოგიური ნიშა;
მოყვანილია გავრცელების არეალი საქართველოს
და საერთო გავრცელების მასშტაბით;
ყველა იშვიათი და ენდემური მცენარისათვის მოყვა­
ნილია შესაბამისი კონსერვაციული სტატუსი;
მითითებულია ენდემური მცენარეები.
4

ტერიტორიები, სადაც შეგროვდა საველე

მეგზურის ძირითადი ფოტომასალა

თურქეთი
 რუსეთი

სომხეთი აზერბაიჯანი
6

საძიებელი ოჯახების მიხედვით

Pinaceae – ფიჭვისებრნი 10
Cupressaceae – კვიპაროსისებრნი 14
Taxaceae – ურთხლისებრნი 18
Ephedraceae – ჯორისძუასებრნი 20
Adoxaceae – ადოქსასებრნი 20
Alismataceae – წყლის მრავალძარღვასებრნი 26
Amaranthaceae – ჯიჯლაყასებრნი 26
Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი 32
Anacardiaceae – თუთუბოსებრნი 42
Apiaceae – ქოლგოსნები 46
Apocynaceae – ქენდირისებრნი 58
Aquifoliaceae – ბაძგისებრნი 62
Araceae – ნიუკასებრნი 62
Araliaceae – არალიასებრნი 64
Aristolochiaceae – ძირმწარასებრნი 66
Asparagaceae – სატაცურისებრნი 68
Balsaminaceae – ინასებრნი 82
Berberidaceae – კოწახურისებრნი 84
Betulaceae – არყისებრნი 86
Boraginaceae – ლაშქარასებრნი 98
Brassicaceae – ჯვაროსნები 128
Buxaceae – ბზისებრნი 150
Campanulaceae – მაჩიტასებრნი 152
Cannabaceae – კანაფისებრნი 174
Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი 178
Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი 190
Cistaceae – საკმელასებრნი 210
Celastraceae – ჭანჭყატასებრნი 210
Colchicaceae – უცუნასებრნი 214
Compositae – რთულყვავილოვნები 216
Convolvulaceae – ხვართქლასებრნი 298
Cornaceae – შინდისებრნი 302
Crassulaceae – სქელფოთოლასებრნი 306
Cucubritaceae – გოგრისებრნი 316
Datiscaceae – დათვისკანაფისებრნი 318
Dioscoreaceae – დიოსკორეასებრნი 318
Droseraceae – დროზერასებრნი 320
Ebenaceae – აბანოზისებრნი 320
Elaeagnaceae – ფშატისებრნი 322
Ericaceae – მანანასებრნი 324
Euphorbiaceae – რძიანასებრნი 334
Fagaceae – წიფლისებრნი 336
Gentianaceae – ნაღველასებრნი 344
Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი 354
Grossulariaceae – ხურტკმელისებრნი 366
Hydrangeaceae – წყალფოთოლასებრნი 366
Hyperidaceae – კრაზანისებრნი 368
Iridaceae – ზამბახისებრნი 374
Juglandaceae – კაკლისებრნი 388
Lamiaceae – ტუჩოსნები 390
Lauraceae – დაფნისებრნი 432
Leguminosae – პარკოსნები 432
8

Liliaceae – შროშანასებრნი 472

Linaceae – სელისებრნი 486
Lythraceae – ცოცხამაგარასებრნი 494
Malvaceae – ბალბასებრნი 496
Melanthiaceae 502
Moraceae – თუთისებრნი 504
Nitrariaceae – ნიტრარიასებრნი 506
Nymphaeaceae – დუმფარასებრნი 508
Oleaceae – ზეთისხილისებრნი 508
Onagraceae – წყალნაწყენისებრნი 512
Orchidaceae – ჯადვარისებრნი 516
Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი 556
Oxalidaceae – მჟაველასებრნი 576
Paeoniaceae – იორდასალამისებრნი 578
Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი 586
Paulowniaceae – პაულოვნიასებრნი 602
Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი 602
Plumbaginaceae – ტყვიაბალახასებრნი 626
Polemoniaceae – პოლემონიუმისებრნი 626
Polygalacaeae – წიწინაურისებრნი 628
Polygonaceae – მატიტელასებრნი 630
Portulacaceae – დანდურისებრნი 640
Primulaceae – ფურისულასებრნი 642
Ranunculaceae – ბაიასებრნი 658
Resedaceae – რეზედასებრნი 686
Rhamnaceae – ხეჭრელისებრნი 688
Rosaceae – ვარდისებრნი 694
Rubiaceae – ენდროსებრნი 746
Rutaceae – ტეგანისებრნი 758
Salicaceae – ტირიფისებრნი 758
Santalaceae – სანდალოზისებრნი 766
Sapindaceae – საპინდასებრნი 768
Saxifragaceae – ფხიჯასებრნი 774
Scrophulariaceae – შავწამალასებრნი 782
Simaroubaceae – ხემყრალასებრნი 790
Solanaceae – ძაღლყურძენასებრნი 792
Staphyleaceae – ჯონჯოლისებრნი 800
Tamaricaceae – იალღუნისებრნი 800
Thymelaeaceae – მაჯაღვერისებრნი 802
Ulmaceae – თელისებრნი 806
Urticaceae – ჭინჭრისებრნი 808
Violaceae – იისებრნი 812
Zygophyllaceae – ორყურასებრნი 820
10

Abies nordmanniana (Stev.) Spach. –

კავკასიური სოჭი
ოჯახი: Pinaceae – ფიჭვისებრნი
50 მ-მდე სიმაღლის ხეა, სისქით 1.5 მ-მდე აღწევს;
ვარჯი პირამიდისებურია, ქერქი რუხი ფერისაა. წიწვები
ბრტყელია, ზემოდან – მუქი მწვანე, პრიალა, ქვემოდან
– ვიწრო მწვანე ქედით და ორი თეთრი ზოლით. სათეს­
­ლე გირჩები მარტოულია, მოგრძო ცილინდრული ფო­
რმის. ყვ.  IV-V, ნაყ.  IX-XI. იზრდება მთის შუა და ზედა
სარტყლებში, 800-2,200 მ სიმაღლეზე. ქმნის ტყეებს
მეტწილად ნაძვსა და წიფელთან ერთად. გავრცელებუ­
ლია საქართველოს დასავლეთ ნაწილში, გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს დასავლეთ კავკასიასა და
მცირე აზიას. მცენარე აღწერილია საქართველოდან.

Picea orientalis (L.) Link. –

აღმოსავლეთის ნაძვი
ოჯახი: Pinaceae – ფიჭვისებრნი
50 მ-მდე სიმაღლისა და 1.5 მ-მდე დიამეტრის ხეა.
ვარჯი პირამიდისებურია. ქერქი ახალგაზრდა ხეებზე
ღია რუხი ფერისაა, ასაკოვან ხეებზე კი მუქი რუხია და
დამსკდარი. ტოტები ხშირია, ოდნავ ქვევით დახრილი.
წიწვები ოთხწახნაგოვანია, მუქი მწვანე ფერის, პრი­
ალა, მდედრობითი გირჩები მომწიფებამდე მეწამული
იისფერია, მომწიფებისას ღია მურა ფერისაა, ცილინდ­
რულ-თითისტარისებური. ყვ. IV-V, ნაყ. VII-VIII. იზრდება
დაჩრდილულ ფერდობებზე, 300-2,200 მ სიმაღლეზე.
ქმნის სხვა მცენარეებთან შერეულ ტყეებს, გვხვდება
აგრეთვე სუფთა კორომების სახითაც. გავრცელებულია,
ძირითადად, დასავლეთ საქართველოში, სამცხე-ჯავა­
ხეთსა და შიდა ქართლში (ლიახვის ხეობაში). გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს დასავლეთ კავკასიას
და მცირე აზიას. შეიძლება ჩაითვალოს კავკასიის ეკო­
რეგიონის ენდემად.
12

Pinus sylvestris var. hamata Steven = Pinus

kochiana Klotzsch ex K. Koch – შავი ფიჭვი
ოჯახი: Pinaceae – ფიჭვისებრნი
3-15 მ სიმაღლის ხეა. ვარჯი მომრგვალებულია, ტოტები
ზემოთ არის მიმართული. წიწვები მწვანეა, 2.5-7 სმ სი­
გრძის, ხეშეში, ნემსისებურად დაბოლოებული. გირჩები
კვერცხისებურია, პრიალა, მოკლეყუნწიანი ან მჯდო­
მარე, მარტოული ან რამდენიმე – ერთად განლაგებული.
ყვ. IV-V, ნაყ. IX-X. იზრდება მთის შუა სარტყლიდან სუ­
ბალპურ სარტყლამდე, საქართველოში ცნობილია აჭა­
რაში, თრიალეთსა და კახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, მცირე აზიასა და
ირანს.

Pinus sylvestris var. hamata

Steven. = Pinus sosnowskyi Nakai –
სოსნოვსკის ფიჭვი
ოჯახი: Pinaceae – ფიჭვისებრნი
20-35 მ სიმაღლის ხეა, 1 მ-მდე დიამეტრის. ვარჯი პირა­
მიდისებურია ან მომრგვალო. ქერქი ღეროს ქვედა ნაწი­
ლში მუქი მურა ფერისაა, ზემოთ – მოწითალო ყვითელი.
წიწვები ლეგა მწვანე ფერისაა, მდედრობითი გირჩები
კვერცხისებურია, მარტოული ან 2-4, მონაცრისფრო ან
მოყვითალო მურა ფერის. ყვ.  IV-V, ნაყ.  IX-X. იზრდება
დაბლობიდან დაწყებული ტყის ზედა საზღვრამდე, უმ­
თავრესად კი – მთის შუა და ზედა სარტყლებში, ციცაბო
ქვიან და კლდოვან ფერდობებზე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ყირიმსა და მცირე აზიას.
გომბორის ქედის სამხრეთ კალთაზე წარმოდგენილი
ფიჭვნარები უნიკალურია იქ მიმდინარე ფორმათწარ­
მოქმნის პროცესების გამო და ამიტომ, ეს კორომები და­
ცულია მარიამჯვარის სახელმწიფო ნაკრძალში.
14

Juniperus communis L. = Juniperus

hemisphaerica C. Presl. –
ჩვეულებრივი ღვია
ოჯახი: Cupressaceae – კვიპაროსისებრნი
ხე ან ბუჩქია, ღერო 10 მ-მდე სიმაღლისაა, სწორა­
დმდგომი, მთავარი ღეროთი და გადაშლილი ვარჯით.
ქერქი მუქი რუხი ფერისაა, წიწვები – 15-20 მმ სიგრძისა.
სწორია, სამწვერიან ჩხროებად განლაგებული. მამრო­
ბითი გირჩები ოვალურ-სფეროსებურია, დამწიფებული
მდედრობითი გირჩები სფეროსებურია, 8-9 მმ დიამეტ­
რის, მოშავო ლურჯი ან შავი ფერის. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზ­
რდება დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე. გვხვდება
ტყეებსა და ტყისპირებზე, ბუჩქნარებში. გავრცელებუ­
ლია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიის ეკორეგიონს, მცირე
აზიას, ჩრდილოეთ ირანს.

Juniperus foetidissima Willd. – შავი ღვია,

მყრალი ღვია
ოჯახი: Cupressaceae – კვიპაროსისებრნი
ხე ან ბუჩქია. ღერო 6-10 მ-მდე სიმაღლისაა და 30-60
სმ-მდე დიამეტრის, ვარჯი ჩვეულებრივ პირამიდულია
ან კონუსისებური, ქერქი რუხია, ახალგაზრდა ტოტებზე
მოწითალო-მურა ფერისაა. წიწვები მუქი მწვანეა, 2-5
მმ-მდე სიგრძის. მამრობითი გირჩები კვერცხისებურ-ს­
ფეროსებურია. მომწიფებული მდედრობითი გირჩები
სფეროსებურია, მოწითალო-შავი ფერის. ყვ.  ნაყ.  IV-V.
იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლებში, კლდოვანსა
და ქვიშა-თიხნარ მშრალ ფერდობებზე; ხშირად ქმნის
მეჩხერ ტყეებს საკმლის ხესთან, ქართულ მუხასთან,
ბერყენასა და ღვიის სხვა სახეობებთან ერთად. გავრცე­
ლებულია შიდა ქართლსა და კახეთში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ-აღმო­
სავლეთ ევროპას, მცირე აზიას. შეტანილია საქართვე­
ლოს წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.
16

Juniperus oxycedrus L. = Juniperus

rufescens Link. – წითელი ღვია
ოჯახი: Cupressaceae – კვიპაროსისებრნი
ხეა ან ბუჩქი. ღერო 4-10 მეტრი სიმაღლისაა, ხშირი
ვარჯით, ქერქი ღია რუხი ფერისაა. წიწვები ხაზური ან
ნემსისებურია, მჩხვლეტავი ნემსით დაბოლოებული,
ზემოდან 2 თეთრი ზოლითა და მურა ფერის შუა ძარღ­
ვით, ქვემოდან კი ვიწრო, მახვილი ქედით. მამრობითი
გირჩები და ნაყოფიც სფეროსებურია. ყვ. ნაყ. IV-V. იზ­
რდება მშრალ ფერდობებზე, ბუჩქნარებში დაბლობიდან
სუბალპურ სარტყლამდე. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას, სამხრეთ ევროპას,
ჩრდილოეთ აფრიკას.

Juniperus polycarpos K. Koch –

მრავალნაყოფა ღვია
ოჯახი: Cupressaceae – კვიპაროსისებრნი
ხეა. ღერო 6-12მ სიმაღლისაა, ვარჯი ხშირია, პირა­
მიდის ფორმის ან ცილინდრული. ქერქი მოწითალო
რუხია, წიწვები ღია მწვანე ფერისაა, პატარა ზომის,
მჭიდროდაა ყლორტებზე კრამიტისებურად განლაგე­
ბული, მოყვანილობით კვერცხის ან რომბის ფორმისაა.
ზურგის მხარეზე ფისოვანი ჯირკვლებით ხასიათდება.
მამრობითი გირჩები კვერცხისებურია, მდედრობითი
– სფეროსებური. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება მშრალ, ქვიან
ფერდობებზე. სემიარიდული ეკოსისტემების ნათელი
ტყეების შემადგენელი ნაწილია. საქართველოში გავ­
რცელებულია, ძირითადად, კახეთში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კაკვასიას, მცირე აზიას, ირანს.
შესულია საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგორც მო­
წყვლადი სახეობა.
18

Juniperus sabina L. – კაზაკური ღვია

ოჯახი: Cupressaceae – კვიპაროსისებრნი
ბუჩქია. ორსახლიანი, გართხმული ან თითქმის სწო­
რად მდგომი, დაბალი ტანის, მოწითალო რუხი ფერის.
წიწვები პატარა ზომისაა – 2 მმ-მდე სიგრძის, ქერქლი­
სებური, რომბული ან რომბისებურ ლანცეტა ფორმის.
მომწიფებული მდედრობითი გირჩები მომრგვალო-ო­
ვალურია ან თითქმის სფეროსებური, მარტოული, მო­
შავო-ლურჯი ფერის. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება მთის შუა
სარტყლიდან სუბალპურ და ალპურ სარტყელებში ნა­
შალებზე, ქვიან და კლდოვან ფერდობებზე. გავრცელე­
ბულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და
სამხრეთ ევროპას, შუა აზიას.

Taxus baccata L. – უთხოვარი

ოჯახი: Taxaceae – ურთხლისებრნი
20-35 მ სიმაღლის ხეა. ქერქი მოწითალო რუხი ფერისაა,
გლუვი ან სიგრძივ ფირფიტისებური. ვარჯი კვერცხისებუ­
რია ან პირამიდის ფორმის. წიწვები ბრტყელია, მოყვა­
ნილობით – ხაზური, ნამგალივით ოდნავ მოღუნული,
ზემოდან – მუქი მწვანე, პრიალა. ყვ. ნაყ. III-V. იზრდება
ტენიან ტყეებში, წიფლნარებში როგორც ერთეულების,
ისე მცირე ჯფუფების სახით. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. შეტანილია საქართველოს წი­
თელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა. უთხოვრის
ყველაზე დიდი და კარგად შემონახული მასივი დაცულია
ბაწარის ნაკრძალში. ეს კორომი თავისი მახასიათებლე­
ბით მსოფლიო მნიშვნელობისაა. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას, ცენტრალურ
და სამხრეთ ევროპასა და ჩრდილო-დასავლეთ აფრი­
კას. შეტანილია საქართველოს წითელ ნუსხაში, რო­
გორც მოწ­ყვლადი სახეობა.
20

Ephedra major subsp. procera (C. A. Mey.)

Bornm. = Ephedra procera C. A. Mey. –
ცხენისმუხლა
ოჯახი: Ephedraceae – ჯორისძუასებრნი
20-50 სმ სიმაღლის, სწორად მდგომი, ძლიერ და­
ტოტვილი ბუჩქია. ტოტები წახნაგოვანია და გლუვი,
ხშირად – მონაცრისფრო-მწვანე. მამრობითი თავაკები
ხშირად შეჯგუფებულია სფეროსებურ ყვავილედად.
მდედრობითი ყვავილები მარტოულია, ოვალური ფო­
რმისა, ცრუნაყოფი კენკრა კვერცხისებურია. ყვ.  III-IV,
ნაყ. VI-VII. იზრდება ქვიან და მშრალ ფერდობებზე, თი­
ხიან ნიადაგებზე განვითარებულ ბუჩქნარებში. გავრცე­
ლებულია, ძირითადად, აღმოსავლეთ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სა­
მხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანსა და
აღმოსავლეთ აზიას.

Sambucus ebulus L. – ანწლი

ოჯახი: Adoxaceae – ადოქსასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, უსიამოვნო სუ­
ნით. ღერო სწორია, 80-150 სმ სიმაღლის, ღარებიანი,
მარტივი ან სუსტად დატოტვილი, ძირითადად – შიშველი.
ფოთოლი კენტფრთისებურია, 5-11 მოგრძო – ლანცეტა
ფოთოლაკით, კიდეებზე – ხერხკბილა. ყვავილედი კენ­
წრული ფარისებური საგველაა. გვირგვინი თეთრია,
ზოგჯერ – მოვარდისფრო ან მომწვანო. ნაყოფი შავია.
ყვ. VI-VIII, ნაყ. VIII-X. იზრდება დაბლობიდან სუბალპურ
სარტყლამდე, მდინარეთა ნაპირებზე, ტყის პირას, ქვიან
ადგილებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ევროპას, შუა აზიას, მცირე აზიას, ირანს, ერაყს.
22

Sambucus nigra L. – დიდგულა

ოჯახი: Adoxaceae – ადოქსასებრნი
ბუჩქია ან პატარა ზომის ხე, ოდნავ უსიამოვნო სუნით.
მცენარის სიმაღლე 3-6 მ-ია, დატოტვილი. მისი ნორჩი
ნაწილები, ძირითადად, შიშველია. ფოთოლი კენტფრ­
თისებურია, 3-7 ფოთოლაკით, ფოთოლაკები კვერცხი­
სებურ-ლანცეტაა, ხერხკბილა. ყვავილედი ფარისებური
საგველაა. გვირგვინი თეთრია ან მკრთალი ყვითელი,
ნაყოფი იისფერ-შავი. ყვ.  VI-VII, ნაყ.  VIII-X. იზრდება
დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე მდინარეთა ნა­
პირებზე, ტყის პირას. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიას, სირიას, ირანსა და ერაყს.

Viburnum lantana L. – უზანი

ოჯახი: Adoxaceae – ადოქსასებრნი
1-3 მ სიმაღლის ბუჩქია, ნორჩი ტოტების ფოთლების
ქვედა მხარე და ფოთლის ყუნწები სქლად არის შებუსული.
ფოთლები მთლიანია, მოკლეყუნწიანი, კვერცხისებური
ან ელიფსისებური ფორმის, კიდეებზე დაკბილული. ზედა
მხარე მუქი მწვანეა. ყვავილედი კენწრულია, ფარისე­
ბური. გვირგვინი მოყვითალო-თეთრი ფერისაა. ნაყოფი
კვერცხისებურ-ელიფსურია. თავიდან მწვანეა, შემდეგ
– წითელი, ბოლოს – შავი. ყვ.  VI-VII, ნაყ.  VIII-IX. იზ­
რდება ქვიან და კლდოვან ადგილებში,ზოგჯერ,როგორც
ქვეტყე -მშრალ მუხნარებში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას, ჩრდილო-აღმოსავლეთ აფრიკას.
24

Viburnum opulus L. – ძახველი

ოჯახი: Adoxaceae – ადოქსასებრნი
1.5-3.5 მ სიმაღლის ბუჩქი ან პატარა ხეა. ნორჩი ტო­
ტები შიშველია, ფოთლები – მთლიანი, მოკლეყუნწი­
ანი, ფართო, კვერცხისებურ-ელიფსისებური. ფოთლის
ფირფიტა სამნაკვთიანია, კიდეებზე დაკბილული; ზედა
მხარე მუქი მწვანეა, ქვედა – ოდნავ შებუსული. ყვავი­
ლედი კენწრულია, ფარისებური. განაპირა ყვავილები
დიდი ზომისაა, თეთრი ფერის, ბორბლისებური და უნა­
ყოფო. ყვ. V-VII, ნაყ. VIII-IX. იზრდება ტყეებში, ბუჩქნა­
რებში, მდინარეთა ხეობებში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ჩრდილოეთ, ცენტრალურ და სამ­
ხრეთ ევროპას, მცირე და შუა აზიას, ჩრდილო აფრიკას.

Viburnum orientale Pall. – მოლოზანა

ოჯახი: Adoxaceae – ადოქსასებრნი
2 მ-მდე სიმაღლის ბუჩქია. ნორჩი ყლორტები გაბნეული
ბეწვითაა მოფენილი. ფოთლები ფართო-კვერცხისე­
ბურია ან კვერცხისებურად მომრგვალო ფორმის, ზედა
ნაწილში 3-ნაკვთიანია, მსხვილად დაკბილული. ყვავი­
ლები შეკრებილია ფარისებურ ყვავილედებად. ყველა
ყვავილი ერთნაირია, ორსქესიანი. გვირგვინი მო­
კლე-ზარისებურია, თეთრი ფერის. ნაყოფი ელიფსურია,
წითელი. ყვ. VI-VII, ნაყ. IX. იზრდება მთის ქვედა და შუა
სარტყლების ტყეებში. გავრცელებულია, ძირითადად,
დასავლეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიასა და მცირე აზიას.
26

Alisma plantago-aquatica L. –
წყლის მრავალძარღვა
ოჯახი: Alismataceae – წყლის მრავალძარღვასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფესვთანური
ფოთლები როზეტად არის შეკრებილი და კვერცხისებუ­
რია, გულისებურ-კვერცხისებური ან მომრგვალო ძირით.
ყვავილედი საგველაა. ყვავილი თეთრია და ორსქე­
სიანი, პირამიდისებური მოყვანილობის. ყვ.  ნაყ.  V-IX.
იზრდება ჭარბტენიან ადგილებში, გუბეების, ჭაობებისა
და ტბორების ნაპირებზე. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მთელ კავკასიას, ევროპას, ჩრდილოეთ და ცენტრალურ
აფრიკას, ახლო აღმოსავლეთს, შუა, ცენტრალურ და
აღმოსავლეთ აზიას.

Amaranthus hybridus L. – ჯიჯლაყა

ოჯახი: Amaranthaceae – ჯიჯლაყასებრნი
1 მ-მდე სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. აქვს სწორი ღერო, სწორად მდგომია, მარტივი
ან დატოტვილი, ზედა ნაწილში მეტ-ნაკლებად ხშირი
შებუსვით. ფოთლები გრელყუნწიანია, მოყვანილობით
– რომბულ-კვერცხისებური ან ელიფსური. ყვავილები
შეკრებილია მოგრძო ჯგუფებად, რომლებიც ქმნიან
უფოთლო, თავთავისებურ, კენწრულ და იღლიურ ყვა­
ვილედებს. ყვ. ნაყ. VII-XI. იზრდება დაბლობიდან მთის
შუა სარტყლამდე რუდერალურ ადგილებში და როგორც
სარეველა – ნათესებში. გავრცელებულია აფხაზეთში,
იმერეთში, აჭარაში, ქართლსა და კახეთში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, დასავლეთ და
სამხრეთ ევროპას, შუა და აღმოსავლეთ აზიას, ირანს,
აფრიკას, ავსტრალიასა და ამერიკას.
28

Chenopodium album L. – ნაცარქათამა

ოჯახი: Amaranthaceae – ჯიჯლაყასებრნი
100 სმ-მდე სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორად მდგომია, დატოტვილი, ფქვილი­
სებური ნაფიფქით მოფენილი ან შიშველი. ფოთოლი
მოყვანილობით რომბისებურ-კვერცხისებურია, ორივე
მხარეზე ან მხოლოდ ქვედა მხარეზე ხასიათდება ფქი­
ვილისებური ნაფიფქით. ყვავილების გორგლურები
შეკრებილია თავთავისებურ ან ფარჩხატ საგველასე­
ბურ ყვავილედში. ყვ.  ნაყ.  VI-X. იზრდება, როგორც სა­
რეველა, ნათესებში, ბოსტნებსა და ბაღებში, აგრეთვე
– მდინარეთა ნაპირებზე, რუდერალურ ადგილებში,
დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. კოსმოპოლიტი მცენარეა.

Chenopodium foliosum Asch.

ოჯახი: Amaranthaceae – ჯიჯლაყასებრნი
70 სმ-მდე სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სწორად მდგომია, დატოტვილი, იშვი­
ათად – მარტივი. ფოთლები ორივე მხარეს მწვანეა,
ფესვთანური და ქვედა, ღეროსეული ფოთლები გრძე­
ლყუნწიანია, მოხაზულობით – კვერცხისებურ-სამკუთხა.
ყვავლედი გრძელია, თავთავისებური, წვერამდე შე­
ფოთლილი. ყვავილსაფარი მეტწილად სამად არის გა­
ყოფილი. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება დაბლობიდან მთის
ზედა სარტყლამდე ქვიან ფერდობებზე, რუდერალურ
ადგილებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქარ­
თვე­ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, დასავლეთ ევროპას, მცირე და შუა აზიას,
ირანსა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიას.
30

Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge –

ხვარხვარა
ოჯახი: Amaranthaceae – ჯიჯლაყასებრნი
40 სმ-მდე სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორად მდგომია ან წამოწეული, ძირიდან
დატოტვილი, მოპირისპირედ განლაგებული ტოტებით,
რომლებიც მოფენილია მიტკეცილი ბეწვით. ფოთლები
მომსხოა, მოყვანილობით – ხაზური, ნახევრად ცილი­
ნდრული. ყვავილები განთავსებულია დამოკლებულ
ტოტებზე, თანაყვავილაკები წვერში გადაღუნულია.
ყვ. ნაყ. VI-X. იზრდება მთის ქვედა სარტყლის მლაშობ
და რუდერალურ ადგილებში. გავრცელებულია შიდა და
ქვემო ქართლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, შუა და
მცირე აზიას, ირანს.

Salsola ericoides M. Bieb. – ყარღანი

ოჯახი: Amaranthaceae – ჯიჯლაყასებრნი
60 სმ-მდე სიმაღლის ბუჩქია, ლეგა, შემოდგომაზე შა­
ვდება, ძლიერ დატოტვილი. ნორჩი ყლორტები მოკლე
შებუსვითაა, უფრო ძველი ყლორტები კი შიშველია.
ფოთლები მორიგეობითია, ხორცოვანი, ნახევრად ცი­
ლინდრული, ბლაგვი, მჯდომარე, შიშველი, დიდხანს
რჩება ტოტებზე. ყვავილები თითო-თითოდაა განლაგე­
ბული თავთავისებურ ყვავილედებში, რომლებიც საე­
რთო საგველაშია შეკრებილი; ყვავილსაფრის ნაკვთები
შიშველია, ფართო, სიფრიფანაკიდეებიანი, ხასიათდება
მორუხო ფერის სიფრიფანა ფრთებით. ყვ.  ნაყ.  V-X.
იზრდება მლაშობ, ქვიან ადგილებში, დაბლობებსა და
მთის ქვედა სარტყელში. გავრცელებულია კახეთში,
ქვემო ქართლში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.
32

Allium atroviolaceum Boiss. – ყანის ნიორი

ოჯახი: Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. აქვს კვერცხის
ან სფეროს ფორმის ბევრი ბოლქვი. ღერო 20-90 სმ სი­
მაღლისაა, ფოთოლი – 4-5, ფართო ან ვიწრო-ხაზური,
ზოგჯერ – კიდეწამწამებიანი, ვაგინები შებუსულია. ყვა­
ვილედი სფეროს ფორმისაა, ხშირ და მრავალყვავილი­
ანი. ყვავილი ალუბლისფერ-მეწამულია. ყვ. ნაყ. VI-VIII.
იზრდება მშრალ, ქვიან ადგილებში, ნათესებში, ბუჩქნა­
რებში. გავრცელებულია, ძირითადად, აღმოსავლეთ
საქართველოსა და იმერეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ცენტრალურ და სამ­
ხრეთ ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს, შუა აზიას.

Allium paniculatum L.
ოჯახი: Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ბოლქვი მო­
მრგვალო-კვერცხისებურია. ღეროს სიმაღლე – 15-30
სმ. აქვს 3-4 ფოთოლი, ვიწრო-ხაზური, თითქმის კიდეებ­
დახვეული ფოთოლი; ყვავილედი მრავალყვავილიანია,
გვირგვინი – მოთეთრო, მოვარდისფრო ან მეწამულია,
ვარდისფერი ძარღვებით, პრიალა. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზ­
რდება მთის შუა, ზედა და სუბალპური სარტყლის ქვიან
და ღორღიან ადგილებში, ბუჩქნარებში, ველებზე. საქა­
რთველოში გვხვდება აჭარაში, აფხაზეთსა და თითქმის
მთელ აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიასა
და მცირე აზიის აღმოსავლეთ ნაწილს, კავკასიის ეკო­
რეგიონის ენდემია.
34

Allium pseudoflavum Vved.

ოჯახი: Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ბოლქვი კვე­
რცხის ფორმისაა. ღეროს სიმაღლე – 10-25 სმ, აქვს 4
ფოთოლი, ძაფისებური, ნახევრად ცილინდრული, და­
ღარული ფოთოლი. ყვავილედი მცირეყვავილიანია, მე­
ჩხერი, გადაშლილი გვირგვინი მოთეთრო – ყვითელია,
იშვიათად – მოვარდისფრო. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება
მთის ქვედა სარტყლიდან ზედა სარტყლამდე ქვიან და
ღორღიან ადგილებში. საქართველოში გვხვდება აღმო­
სავლეთ და სამხრეთ საქართველოში, გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიასა და ახლო
აღმოსავლეთის დასავლეთ ნაწილს.

Allium ursinum L. – ღანძილი

ოჯახი: Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი
ბოლქვები მოგრძოა, გარსი სიფრიფანაა ბადისებური
დაძარღვით. ღერო სამწახნაგოვანია. ფოთლის ფირ­
ფიტა ლანცეტაა ან მოგრძო, წაწვეტებული, ძირში ყუნ­
წად შევიწროებული. ყვავილედი სფეროს ფორმისაა.
ყვავილსაფარი ვარსკვლავისებურია, ყვავილები – თე­
თრი. ყვ.  ნაყ.  III-V. იზრდება ტყის ქვედა და შუა სა­
რტყლების, დაჩრდილულ ტყეებში. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპასა და ხმელ­
თაშუაზღვისპირეთს.
36

Allium victorialis L. – მთის ღანძილი

ოჯახი: Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი
ბოლქვები სხედან ირიბ ფესურაზე, გარსი მკრთალი მუ­
რაა, ბადისებური. აქვს 2-3 ფოთოლი, გლუვი, ლანცე­
ტისებური ან ფართო ელიფსური ფოთოლი. ყვავილედი
სფეროსებურია. ყვავილსაფარი ვარსკვლავისებური,
მოთეთრო-მწვანე. მტვრიანას ძაფები 1,5-ჯერ გრძე­
ლია ყვავილსაფარზე. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის
შუა, ზედა და სუბალპური სარტყლების ტყისპირებსა და
ბუჩქნარებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ევროპას, აზიასა და ჩრდილო ამერიკას.

Galanthus alpinus Sosn. –

ალპური თეთრყვავილა
ოჯახი: Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი
ბოლქვიანი მცენარეა. 8-10 მმ სიგანის, ქვემოდან ქე­
დიანი ფოთლები მთელ სიგრძეზე თანაბრად არის
განლაგებული. საყვავილე ღერო ფოთლებზე ბევრად
გრძელია. ყვავილები დიდი ზომისაა. ყვავილსაფრის
გარეთა სეგმენტები ნიჩბისებურ-კოვზისებურია. შიგნითა
– სოლისებური, წვერში ამოკვეთილი, გულის ფორმის
მწვანე ლაქით. ყვ. ნაყ. II-V. იზრდება მთის შუა, ზედა და
სუბალპური სარტყლების ბუჩქნარებსა და მდელოებზე.
საქართველოში ის გავრცელებულია თითქმის ყველგან,
თუმცა – სპორადულად. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიას (თურქეთი). მიი­
ჩნევა კავკასიის ეკორეგიონის ენდემად.
38

Galanthus lagodechianus Kem. -Nath. –

ლაგოდეხის თეთრყვავილა
ოჯახი: Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი
ბოლქვიანი მცენარეა. ფოთლები პრიალაა, მწვანე. სა­
ყვავილე ღერო ფოთლებზე გრძელია. კოვზის ფორმის
ყვავილსაფრის გარეთა სეგმენტები ღრმად ჩაზნექი­
ლია. შიგნითა სეგმენტები – თირკმლისებური, წვერში
ამოკვეთილი, მწვანე, იშვიათად ყვითელი ლაქა აქვთ.
ყვ. ნაყ. II-IV. იზრდება ტყეებში, ბუჩქნარებში დაბლობი­
დან სუბალპურ სარტყლამდე. საქართველოში გავრცე­
ლებულია კახეთსა და შიდა ქართლში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს ჩრდილო კავკასიის ცენტრა­
ლურ ნაწილსა და ამიერკავკასიის აღმოსავლეთ ნა­
წილს. კავკასიის ენდემია.

Galanthus platyphyllus Traub & Moldenke –

ბრტყელფოთოლა თეთრყვავილა
ოჯახი: Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი
ბოლქვიანი მცენარეა. ფოთლები პრიალაა, მუქი მწვანე,
ფართო, მოგრძო-ლანცეტა, წვეტზე ჩაჩით. ყვავილები
პატარა ან საშუალო ზომისაა. საყვავილე ღერო ფოთ­
ლებზე გრძელია. ყვავილსაფრის გარეთა სეგმენტები
მოგრძო-კვერცხისებურია, შიგნითა პატარა ზომი­
საა, ყვითელი ლაქით, წვერში ამოკვეთილი არ არის.
ყვ.  ნაყ.  IV-V. მცენარე იზრდება სუბალპურ და ალპურ
სარტყლებში, გავრცელებულია, ძირითადად, საქა­
რთველოს დასავლეთ ნაწილში, ასევე – ქართლსა და
მთიულეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
ჩრდილო კავკასიის დასავლეთ და ცენტრალურ ნაწი­
ლებს. კავკასიის ენდემია.
40

Galanthus woronowii Losinsk. –

ვორონოვის თეთრყვავილა
ოჯახი: Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი
ბოლქვიანი მცენარეა. ფოთლები პრიალაა და მუქი
მწვანე, ფორმით ფართო-ლანცეტაა, წვეტზე ჩაჩით. ყვა­
ვილები დიდი ზომისაა. ყვავილსაფრის გარეთა სეგმე­
ნტები მოგრძო-კვერცხისებურია, ჩაზნექილი, შიგნითა
სეგმენტები ბრტყელია, წვერში ამოკვეთილი, თირკმლი­
სებური მწვანე ლაქით. ყვ. ნაყ. I-III. იზრდება დაბლობი­
დან მთის შუა სარტყლამდე – ტყეებსა და ტყის პირას.
საქართველოში გვხვდება, ძირითადად, დასავლეთ ნა­
წილში, ასევე – ქართლში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს ჩრდილო კავკასიის დასავლეთ ნაწილსა
და ჩრდილო-აღმოსავლეთ მცირე აზიას. კავკასიის ეკო­
რეგიონის ენდემია.

Leucojum aestivum L. – ცხენისკბილა

ოჯახი: Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი
ბოლქვიანი მცენარეა. ღერო უფოთლოა, წახნაგებიანი,
ფოთოლი – 10, ხაზური ფორმის, ღეროზე გრძელი ყვა­
ვილედი ქოლგაა, 9-10-ყვავილიანი. ყვავილი თეთრია,
წვერში მწვანე ლაქებით. ყვ. ნაყ. III-V. მცენარე იზრდება
ზღვის სანაპირო ჭაობებში, დაჭაობებულ მდელოებზე,
მურყნარებში, არხების ნაპირებზე. ცნობილია მხოლოდ
დასავლეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს ჩრდილო კავკასიის დასავლეთ ნაწილს,
სამხრეთ ევროპას, ყირიმს, ახლო აღმოსავლეთს.
42

Pancratium maritimum L. – ზღვის შროშანა

ოჯახი: Amaryllidaceae – ამარილისისებრნი
მცენარე მსხვილბოლქვიანია, სიმაღლე – 40-70 სმ.
ფოთლები ფართო-ხაზურია, ყვავილები, რიცხვით 2-10,
ღეროს წვერზეა შეკრებილი. ყვავილსაფარი თეთრია,
ძაბრის ფორმის, გრძელი მილით. ნაკვთები ხაზურ-ლა­
ნცეტაა, უკან გადაღუნული, ზურგზე მწვანე ზოლით.
ყვავილსაფარს აქვს მოკლე დანამატი და 12 მსხვილი
სამკუთხა კბილი. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება ზღვისპირა
ქვიშებზე. საქართველოში გავრცელებულია შავიზღვის­
პირეთში. სახეობის გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს ხმელთაშუაზღვისპირეთსა და შავიზღვისპირეთს.
საქართველოში გადაშენების საფრთხის წინაშეა შავი
ზღვის სანაპიროების ათვისების გამო.

Cotinus coggygria Scop. – თრიმლი

ოჯახი: Anacardiaceae – თუთუბოსებრნი
პატარა ზომის ხე ან ბუჩქია, უხვად დატოტვილი, მორი­
გეობით განლაგებული მარტივი ფოთლებით. ფოთლები
მომრგვალოა ან კვერცხისებური, 5-10 სმ სიგრძისა და
3-5 სმ სიგანის, კიდემთლიანი. ზედა მხარე შიშველია,
მუქი მწვანე ან მოლეგო-მოწითალო. ქვედა მხარე უფრო
მკრთალია,მეტ-ნაკლებად შებუსული. ყვავილები პატარა
ზომისაა, მწვანე ან სოსანი, კენწრულ, ფარჩხატ საგვე­
ლად შეკრებილი. ყვ. V-VI, ნაყ. VII-IX. იზრდება მშრალ,
ქვიან ფერდობებზე, ბუჩქნარებსა და ტყისპირებში. სა­
ქართველოში, განსაკუთრებით, მის აღმოსავლეთ ნა­
წილში, ფართოდ არის გავრცელებული. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, შუა აზიას, ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანს.
44

Pistacia atlantica Desf. = Pistacia mutica

Fisch. & C. A. Mey. – საკმლის ხე
ოჯახი: Anacardiaceae – თუთუბოსებრნი
5-10 მ სიმაღლის ხეა, მრგვალი ან ნახევარსფეროსე­
ბური, დიდი ზომის ვარჯით. ფოთლები კენტფრთისებუ­
რია, 3-9 ფოთოლაკით, ტყავისებური, კიდემთლიანი.
ფოთოლაკები კვერცხისებურია ან მოგრძო-ლანცეტა,
მოკლეყუნწიანი ან თითქმის მჯდომარე. ზედა მხარე
მუქი მწვანეა, ქვედა – უფრო ღია ფერის. ყვავილები პა­
ტარაა, ერთსქესიანი. ყვავილედი იღლიური საგველაა.
ყვ. IV-VI, ნაყ. VI-VIII. დაბლობისა და მთისწინეთის მცე­
ნარეა. იზრდება ქვიან ფერდობებზე, ველებსა და ნახე­
ვარუდაბნოებში, ქმნის ნათელ ტყეებს. საქართველოში
მისი ნახვა შესაძლებელია კახეთსა და ქართლში. მცე­
ნარე შესულია საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგორც
მოწყვლადი სახეობა. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას,
ირანს.

Rhus coriaria L. – თუთუბო

ოჯახი: Anacardiaceae – თუთუბოსებრნი
1-5 მ სიმაღლის ხეა ან ბუჩქი. ერთწლიანი ყლორტე­
ბის ქერქი მონაცრისფრო ან მოყვითალოა, შებუსული.
ფოთლები კენტფრთისებურია, 9-17-ფოთოლაკიანი,
სიგრძით – 15-20 სმ. ფოთოლაკები კვერცხისებურია
ან ლანცეტა, კიდეებზე უთანაბროდ დაკბილული. ზედა
მხარე მცირედ შებუსული ან შიშველია, ქვედა – შებუ­
სული. ფოთლის ყუნწი ფრთიანია. ყვავილები ერთს­
ქესიანია, ყვავილედი – საგველა. ყვ.  VI-VII, ნაყ.  IX-X.
იზრდება დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე ქვიან და
კლდოვან ფერდობებზე, ქსეროფილურ ბუჩქნარებსა და
არიდულ ტყეებში. სპორადულად მთელ საქართველო­
შია გავრცელებული. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე და შუა
აზიას, ირანს.
46

Angelica sylvestris L. – ანგელოზა

ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
2 მ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მსხვილია, მომრგვალოღარებიანი, ზედა
ნაწილში დატოტვილი, ტოტები მორიგეობით ან მო­
პირდაპირედ არის განლაგებული. ქვედა ფოთლები
გრძელყუნწიანია სამმაგ-ფრთისებური, ფოთოლაკები
კვერცხისებურია. ქოლგა მრავალია, მრავალსხივიანი.
გვირგვინის ფურცლები თეთრია ან მოვარდისფრო.
ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლიდან სუბალ­
პურ სარტყლამდე ტყისპირა ადგილებში, ველობებსა
და მაღალ ბალახეულობაში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ დასავლეთ საქართველოსა და კახეთში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევროპასა
და მცირე აზიას.

Anthriscus nemorosa (M. Bieb.) Spreng. –

ჭყიმი
ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
100-150 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, წახნაგოვანღარებიანი, მუხლების ქვეშ ოდნავ
გამსხვილებულია, ზედა ნაწილში – დატოტვილი. ფოთ­
ლები ორჯერ სამმაგად ფრთისებურადაა განკვეთილი,
კვერცხისებურია ან მოგრძო, კიდეებზე დაკბილული.
ქოლგები 8-15-სხივიანია. საბურველს ფოთოლაკები
არა აქვს. გვირგვინის ფურცლები თეთრია. ყვ. ნაყ. VI-IX.
იზრდება მთის შუა სარტყლიდან ალპურ სარტყლამდე
ტყისპირა ადგილებში, მდელოებსა და მაღალ ბალა­
ხეულობაში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, სამხრეთ ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთს.
48

Astrantia maxima Pall. – ვარსკვლავა

ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია,
სიმაღლე – 40-70 სმ. შიშველი, წვრილღარებიანი, ზედა
ნაწილში მცირედ დატოტვილი. ფესვთანური და ღერო­
სეული ქვედა ფოთლები გრძელყუნწიანია. ფოთლის
ფირფიტა თითქმის ძირამდეა სამად განკვეთილი. შუა
სეგმენტი ვიწროა, ელიფსური, გვერდითები – ფართო-კ­
ვერცხისებური. კიდეები ჯაგრიანი და ორმაგკბილიანია.
ყვავილედი ქოლგაა, საბურველის ფოთოლაკი დიდია
– 8-12, ელიფსური, წაწვეტებული, ქოლგებს თითქმის
ორჯერ აღემატება. ზედა მხარე მწვანეა, ქვედა – ვა­
რდისფერი ან წითელი. ყვ. ნაყ. VII-IX. მაღალმთის მცე­
ნარეა, იზრდება ველობებსა და ტყისპირა ადგილებში.
ფართოდაა გავრცელებული თითქმის მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასი­
ასა და მცირე აზიას.

Bupleurum wittmannii Steven – ქვაპურა

ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლით – 20-
60 სმ, შუა ნაწილიდან ან ძირიდანვე დატოტვილი. ღე­
როსეული ფოთლები მალე ჭკნება. ღეროსეულ ქვედა
ფოთლებს აქვთ გულის ფორმის ფუძე, წაწვეტებული
ან მობლაგვო. შუა და ზედა ფოთლები ნახვრეტებია­
ნია. ყვავილედი 7-12-სხივიანი ქოლგაა, საბურველაკის
ფოთოლაკები ყვითელია, თანაბარი ზომისა და ქოლ­
გაკებს ოდნავ აღემატება. ყვ.  ნაყ.  V-VI. მშრალი ჰაბი­
ტატების მცენარეა. იზრდება ღია, მშრალ ფერდობებზე.
საქართველოში გვხვდება კახეთში, შიდა და ქვემო ქა­
რთლში, არის ჯავახეთშიც. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას. კავკასიის ენდემია.
50

Chamaesciadium acaule (M. Bieb.) C. A.

Mey.
ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
10-20 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, უღერო ან ძლიერ დამოკლებული ღეროებით.
ფესვთანური როზეტის ფოთლები მიწაზეა გართხმული,
მოხაზულობით ვიწრო, მოგრძო-კვერცხისებურია, ორ­
ჯერ ფრთისებურად განკვეთილი ხაზურ ან ძაფისებურ
ნაკვთულებად. ქოლგა მრავალია. საბურვლისა და
საბურველაკის ფოთოლაკები ხაზურია ან ლანცეტა.
ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება ალპურ სარტყელში, ჩვეუ­
ლებრივ, ალპურ ხალებზე. გავრცელებულია მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, მცირე აზიასა და ჩრდილო ირანს. კავკასიის
ეკორეგიონის ენდემია.

Eryngium caeruleum M. Bieb. = Eryngium

caucasicum Trautv. – ლურჯი ნარი
ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, მოცისფრო-­
მწვანე ან თითქმის მოლურჯო-იისფერი. ღერო 30-80 სმ
სიმაღლისაა, ზედა ნაწილში გაფარჩხულ-დატოტვილი.
ფესვთანური ფოთლები გრძელყუნწიანია, ბალახოვანი
ან რბილტყავისებური, მოგრძო-კვერცხისებური ფორ­
მით, მთლიანი ან 3-ნაკვთიანი. ყვავილედი საგველასე­
ბურია. საბურვლის ფოთოლაკები – 5. თანაყვავილები
სადგისისებურია, ჩხვლეტია. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება
ზღვის სანაპირო ზოლში, მთისწინებსა და მთის შუა სა­
რტყელში მშრალ ფერდობებზე. გავრცელებულია თით­
ქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას, ირანსა და შუა
აზიას.
52

Eryngium maritimum L.
ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ლეგა ფერის.
ღერო 20-50 სმ სიმაღლისაა, თითქმის ძირიდანვეა
გაფარჩხულ-დატოტვილი. ფოთლები ტყავისებურია,
ნათლად გამოსახული ძარღვებით, კიდეებზე მსხვი­
ლეკლებიანი, მომრგვალო-გულისებური ან თირკმლი­
სებური. თავაკები დიდი ზომისაა, სფეროსებური.
საბურვლის ფოთოლაკები – 5, ფართო-რომბისებური.
თანაყვავილები სადგისისებურია, წვერზე 3 წვეტით.
ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზრდება ზღვისპირა სილნარებზე. გავ­
რცელებულია აფხაზეთში, სამეგრელოსა და აჭარაში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპასა და მცირე აზიას.

Falcaria vulgaris Bernh. – კოფრჩხილა

ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
20-60 სმ სიმაღლის ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა,
ლეგა ფერის, შიშველი. ღერო სწორია, მომრგვალო,
წვრილღარებიანი, შუა ნაწილიდან ან თითქმის ძირი­
დანვე გაფარჩხულად დატოტვილი. ფოთლები ტყა­
ვისებურია, გრძელყუნწიანი, ფირფიტა სამად არის
განკვეთილი, კიდეზე ხორკლებიანი ან ბასრხერხკბილა.
ქოლგა მრავალია, ტოტების კენწეროებზეა შეკრე­
ბილი თითქმის ფარისებურ საგველად. საბურვლისა
და საბურველაკის ფოთოლაკები ხაზურ-ჯაგრისებურია.
ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება ველებზე, ღია, მშრალ, ქვიან
ფერდობებზე, ზოგჯერ გვხვდება ნათესებში, როგორც
სარეველა. გავრცელებულია სამხრეთ და აღმოსავლეთ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიასა და შუა აზიას.
54

Heracleum asperum M. Bieb. – შუპყა

ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
100-150 სმ სიმაღლის ორ ან მრავალწლიანი ბალა­
ხოვანი მცენარეა. ღეროს ღრმა ღარები ჩასდევს; ჩვე­
ულებრივ, სქლად არის მოფენილი ხორკლიანი ბეწვით.
ფოთლები სამფოთოლაკიანია ან ფრთისებურ-რთული,
სეგმენტები კვერცხისებურია ან მოგრძო-კვერცხისებური.
ქოლგები დიდი ზომისაა, მრავალსხივიანი, ხორკლიანი
ბეწვით შებუსული. ყვავილები თეთრია. ყვ.  ნაყ.  III-IX.
იზრდება ტყის ზედა და სუბალპური სარტყლების მაღალ
ბალახეულობაში, ტყისპირა ადგილებში, ველობებსა
და სუბალპურ მდელოებზე. გავრცელებულია შიდა ქა­
რთლში, მთიულეთში, ფშავში, ხევსურეთსა და კახეთში.
კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Heracleum mantegazzianum Sommier &

Levier
ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
3 მ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო ღრმაღარებიან-წიბოებიანია, გაბნეულად
შებუსული. ფოთლები შიშველია ან ქვედა მხარეზე
გაფანტულად შებუსული. სეგმენტები მოხაზულობით
მოგრძო-კვერცხისებურია, ღრმადაა ფრთისებურად
დაყოფილი სამკუთხა-ლანცეტა ნაკვთებად. ქოლგები
ძალიან დიდი ზომისაა, მრავალსხივიანი (50-ზე მეტი).
საბურვლის ფოთოლაკები მრავალია, ხაზურ-სადგისი­
სებური. ყვავილები თეთრია. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება
მთის შუა და სუბალპური სარტყლების ტყისპირა ადგი­
ლებში, ველობებზე, მდინარეთა სანაპიროზე და მაღალ
ბალახეულობაში. გავრცელებულია აფხაზეთში, სვა­
ნეთსა და სამეგრელოში. კავკასიის ენდემური მცენარეა.
56

Laser trilobum (L.) Borkh. – ტყიურა

ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, შიშველი. ღერო
2 მ-მდე სიმაღლისაა, მომრგვალო, წვრილღარებიანი
და დატოტვილი. ფოთლები დიდი ზომისაა, მოხაზულო­
ბით – ფართო-კვერცხისებური. ღეროსეული ფოთლების
ვაგინა ძლიერ გადიდებულია. ფოთოლაკები ფორმით
თითქმის მომრგვალოა, 3-ნაკვთიანი. ქოლგები დიდი
ზომისაა – 12-30-სხივიანი. საბურვლის ფოთოლაკები
არა აქვს. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება მთის ქვედა და ზედა
სარტყლების ტყისპირა ადგილებში, ველობებსა და ბუჩ­
ქნარებს შორის. გავრცელებულია თითქმის მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიასა და ირანს.

Prangos ferulacea (L.) Lindl.

ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
150 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ფესვის ყელი სქლად არის დაფარული
ბოჭკოებით. მსხვილი, შუა ნაწილიდან ძლიერად და­
ტოტვილი, ტოტები მოპირისპირედაა განთავსებული.
ქვედა ფოთლები გრძელყუნწიანია, დიდი ზომისა, ფა­
რთო, კვერცხისებური ფორმის; მრავალჯერაა ფრთისე­
ბურად განკვეთილი ხაზურ-ჯაგრისებურ ნაკვთულებად.
გვირგვინის ფურცლები ყვითელია. ნაყოფი დიდია, თე­
თრი ფერის, ფრთები სწორია. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება
მშრალ, ქვიან ფერდობებზე. ცნობილია კახეთში, ქა­
რთლსა და ჯავახეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიას, სირიასა და ირანს.
58

Smyrnium perfoliatum L.
ოჯახი: Apiaceae – ქოლგოსნები
40-80 სმ სიმაღლის ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო ქვედა ნაწილში მეტ-ნაკლებად მომრგვალოა,
ზედა ნაწილში წახნაგოვანი და წიბოებზე ფრთიანი, და­
ტოტვილი. ქვედა ფოთლები გრძელყუნწიანია, ფორმით
ფართო-კვერცხისებური, ფრთისებურად განკვეთილი,
სეგმენტები კვერცხისებურია, კიდეებზე მრგვალკბი­
ლა-ხერხისებური. ქოლგის სხივი – 6-10, უთანაბრო.
საბურველს ფოთოლაკები არა აქვს. ყვავილები მომწვა­
ნო-ყვითელია. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მთის შუა და ზედა
სარტყლების, ნესტიან, დაჩრდილულ ადგილებში, ტყის
ველობებზე, ბუჩქნარებს შორის. გავრცელებულია შიდა
ქართლში, კახეთში და თრიალეთის ქედზე. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ
და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და სირიას.

Periploca graeca L. – ღვედკეცი

ოჯახი: Apocynaceae – ქენდირისებრნი
30 მ სიმაღლის ხვიარა ბუჩქია. ფოთლები მოკლეყუნწი­
ანია, შიშველი, კიდემთლიანი, კვერცხისებურ-ლანცეტა
ან ელიფსურ-ლანცეტა. ყვავილედი ნახევრად ქოლგაა,
კენწრული. გვირგვინი შიგნიდან მოწითალო-ყავისფე­
რია, გარედან – მომწვანო. ყვ.  V-VI, ნაყ.  IX. იზრდება
დაბლობსა და მთის ქვედა სარტყელში – ბუჩქნარებში,
ტყისპირებსა და მდინარეთა ნაპირებზე. გავრცელებუ­
ლია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ-აღმოსა­
ვლეთ ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს.
60

Vinca herbacea Waldst. & Kit. –

გველის სურო
ოჯახი: Apocynaceae – ქენდირისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ყლორტები გა­
რთხმულია ან წამოწეული, ნაყოფიანიც არის და უნა­
ყოფოც, შიშველი, ქვედა ფოთლები კვერცხისებურია
ან მომრგვალო, ზედა ფოთლები მოგრძო-ლანცეტაა,
კიდეებზე– ხაოიანი. ყვავილები მარტოულია, იღლი­
ური, დიდი ზომის, შეფერილობით ლურჯი იისფერია ან
მოთეთრო. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება დაბლობიდან შუა
სარტყლამდე ბუჩქნარებსა და ფერდობებზე, ველებზე.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და
სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანსა
და ერაყს.

Vincetoxicum scandens Sommier & Levier

= Vincetoxicum amplifolium C. Koch –
შორვალა
ოჯახი: Apocynaceae – ქენდირისებრნი
180 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო ხვიარაა, წვრილად შებუსული, ფოთ­
ლები ფორმით კვერცხისებურია ან ლანცეტა. ქვედა
ფოთლები დიდი ზომისაა. ყვავილედი იღლიური მტევა­
ნია, გვირგვინის ნაკვთები ოდნავ ხორცოვანია, სამკუ­
თხა, მურა-მოშავო ან მომწვანო. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება
მთის ქვედა და შუა სარტყლების ტყეებში, ბუჩქნარებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალია კავკასია, სამხრეთ ევროპა და მცირე
აზია.
62

Ilex colchica Pojark. – ჭყორი

ოჯახი: Aquifoliaceae – ბაძგისებრნი
მარადმწვანე ბუჩქი ან პატარა ზომის ხეა, სიმაღლე – 2-6
მ. ღერო ძირიდანვე დატოტვილია. ფოთლები ფორმით
ვიწრო-ლანცეტისებურიდან კვერცხისებურ-ელიფსუ­
რამდე ცვალებადობს. კიდეებამოკვეთილია, თითო გვე­
რდზე 3-9-კბილიანი ნაკვთია. ფოთლები მუქი მწვანეა,
ტყავისებური. ყვავილედი იღლიური ქოლგა ან მტევანია.
გვირგვინი პატარა ზომისაა, მომწვანო-თეთრი, თითქმის
ბორბლისებური. ყვ.  IV-V, ნაყ.  VI-VIII. ფართოფოთ­
ლოვანი და მუქწიწვოვანი ტყეების, ასევე სუბალპური
სარტყლის მცენარეა. ზოგჯერ ქვეტყეში მნიშვნელო­
ვანი ადგილი უკავია. კოლხური ფლორის რელიქტია.
გავრცელებულია მთელ დასავლეთ საქართველოსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, მცირე აზიასა და სამხრეთ ევროპას.

Arum orientale M. Bieb. – ნიუკა

ოჯახი: Araceae – ნიუკასებრნი
მრავალწლიანი, ტუბერიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ფოთლები დიდი ზომისაა, შუბისებური ან ისრისებური,
საყვავილე ღერო უფრო მოკლეა, ვიდრე ფოთლის
ყუნწი. საბურველი ფართო-კვერცხისებურია, წაწვეტე­
ბული, თეთრი, ზურგზე – მომწვანო. ნაყოფი მუქი წითე­
ლია, ნარინჯისფერი. ყვ.  ნაყ.  IV-VI. იზრდება ტყეებში,
ტყისპირებში, ბუჩქნარებში, ნაკადულების პირებზე. გა­
ვრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ კავკასიას,
ევროპასა და მცირე აზიას. მცენარე აღწერილია საქა­
რთველოდან.
64

Arum rupicola Boiss. – ნიუკა

ოჯახი: Araceae – ნიუკასებრნი
მრავალწლიანი, ტუბერიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ფოთლები მოგრძო-შუბისებურია, საყვავილე ღერო
უფრო გრძელია, ვიდრე ფოთლის ყუნწი. საბურველი ლა­
ნცეტისებურია, გარედან – იისფერი, მეწამული ან მოთე­
თრო-მოყვითალო. ნაყოფი ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  IV-VI.
მცენარე იზრდება ბუჩქნარებში, ტენიან და ქვიან ადგი­
ლებში. საქართველოში გავრცელებულია, ძირითადად,
აღმოსავლეთ ნაწილსა და აჭარაში. გავრცელების საე­
რთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ კავკასიას, ხმელ­
თაშუაზღვისპირეთსა და ახლო აღმოსავლეთს.

Hedera helix L. – სურო

ოჯახი: Araliaceae – არალიასებრნი
ლიანა ბუჩქია, მიწაზე გართხმული და მცოცავი. უნაყოფო
ყლორტების ფოთლები სამკუთხა-კვერცხისებური ფორ­
მისაა, 3-7-ნაკვთიანი. ნაკვთები ისრისებურია, შეფერი­
ლობით – მუქი მწვანე, ზედა მხარე ზოგჯერ მოთეთროა,
მოხატული ძარღვების შეფერილობის გამო. სანაყოფე
ყლორტების ფოთლები მთლიანია, კვერცხისებური ან
რომბისებური. ყვავილედი სწორადმდგომი ქოლგაა.
გვირგვინი მწვანე ფერისაა. ყვ.  IX-II, ნაყ.  IV-VII. იზ­
რდება დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე – ტყეებში,
ბუჩქნარებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.
66

Hedera pastuchovii Woronow –

პასტუხოვის სურო
ოჯახი: Araliaceae – არალიასებრნი
ლიანა ბუჩქია. ფოთლები ტყავისებურია, მიწაზე გარ­
თხმული და მცოცავი. უნაყოფო ყლორტების ფოთლები
კვერცხისებურ-მომრგვალო ფორმისაა, მთლიანი ან
დანაკვთული, შეფერილობით – მუქი მწვანე. სანაყოფე
ყლორტების ფოთლები მთლიანია, კვერცხისებური ან
რომბისებური. ყვავილედი სწორად მდგომი ქოლგაა.
გვირგვინი პატარაა და მწვანე ფერის. ყვ. VIII-X, ნაყ. XII-
III. იზრდება დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე –
ტყეებში, ბუჩქნარებში. საკმაოდ იშვიათი მცენარეა.
საქართველოში ცნობილია კახეთსა და თბილისის მიდა­
მოებში. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.

Aristolochia iberica Fisch. & C. A. Mey. ex

Boiss. – ქართული ძირმწარა
ოჯახი: Aristolochiaceae – ძირმწარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, მეტ-ნაკლებად
დაკლაკნილი. ქვედა ფოთლები ქერცლოვანია, მისი
მომდევნო ფოთლები მოკლეყუნწიანი და პატარა ზომი­
საა, ხოლო ზედა ფოთლები – დიდი ზომისა, გრძელყუნ­
წიანი. ფოთლის ქვედა მხარე მკრთალია, მოფენილია
ბეწვებით. ზედა მხარე თითქმის შიშველია. მოყვანილო­
ბით ფართო-კვერცხისებურია ან ფართო-გულისებური,
ძირში ღრმა ამონაკვეთით. ყვავილები იღლიურია და
თითო-თითო. ყვავილსაფრის გაფართოებული ნაწილი
ცილინდრული ფორმისაა. ყვავილსაფრის მილი ძლიერ
მოხრილია. ყვ. ნაყ. IV-V. გვხვდება მუხნარებში, რცხილ­
ნარებში, ჭალის ტყეებში, ბუჩქნარებში, ძირითადად
– ქვედა სარტყელში. გავრცელებულია კახეთსა და და­
სავლეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიასა და მცირე აზიას.
68

Asparagus officinalis L. – სატაცური

ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო სწორია,
მაგარი, გლუვი, სიმაღლე – 150 სმ-მდე, გაფარჩხულ
– დატოტვილი, კლადოდიუმები ძალიან წვრილია, ძა­
ფისებური. ფოთლები ქერქლისებურია, ყვავილები
– იღლიური, ნაყოფი – ნარინჯისფერი. ყვ.  ნაყ.  VI-VII.
იზრდება დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე – ბუჩ­
ქნარებში, ველებზე, ტყისპირა და ქვიან ადგილებში.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს, შუა, ცენტრალურ და
აღმოსავლეთ აზიას, ჩრდილო და დასავლეთ აფრიკას.

Bellevalia montana (K. Koch) Boiss.

ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ყვავილსაფარი
მურა ლურჯია, ცისფერი ნაკვთებით. ყვავილსაფრის
მილი ღია მურაა ან მწვანე ზოლებით. ნაკვთები მილზე
სამჯერ მოკლეა. ყვავილის ყუნწები ყვავილობისას და
შემდგომ პერიოდში რკალურად არის დახრილი. სამ­
ტვრეები ლურჯია, ყვავილედი – მრავალყვავილიანი.
ყვ.  ნაყ.  IV-VI. იზრდება დაბლობიდან სუბალპურ სა­
რტყლამდე – სტეპებში, ტყისპირებში, ბუჩქნარებში,
კლდეებზე. მაღალ მთაში იშვიათია. გავრცელებულია
აღმოსავლეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიის ეკორეგიონს. კავკასიის
ენდემია.
70

Convallaria majalis L. – შროშანა

ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ფესურიანი მცენარეა, სიმაღლე – 20-40
სმ. ფესურა მხოხავია და გრძელი. ქვედა ფოთლები სი­
ფრიფანაა და თეთრი. ღეროსეული ფოთოლი მწვანეა,
მოგრძო-კვერცხისებური ან ელიფსურ-ლანცეტა. ყვა­
ვილი თეთრია, ზოგჯერ – შიგნიდან იისფერზოლებიანი,
სურნელოვანი, ზარისებური, ყვავილის ყუნწი დაკიდუ­
ლია. ყვ. IV-V, ნაყ. V-VII. იზრდება ფოთლოვან ტყეებსა
და ბუჩქნარებში. საქართველოში გავრცელებულია თით­
ქმის ყველგან. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
ევროპასა და აზიას, იაპონიამდე და ჩრდილო ამერიკას.

Leopoldia caucasica (Griseb.) Losinsk.

ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. უნაყოფო ყვა­
ვილების ყვავილსაფარი მოკლე და ცილინდრულია,
კაშკაშა ლურჯ– იისფერი, მოკლე, თავაკისებურ მტევან
ყვავილედებად შეკრებილი; მათი ყუნწები რკალივითაა
მოღუნული. ყვავილსაფრის კბილები ლურჯია, ფოთ­
ლები სქელია, ხაზური ან ფართო-ხაზური, ოდნავ რკა­
ლივით მოხრილი ან ღეროზე მოკლე. ღერო 20-40 სმ
სიმაღლისაა. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება მთის ქვედა, შუა და
ზედა სარტყლების, ქვა-ღორღიან ეკოტოპებზე, მთის ვე­
ლების ფორმაციებში, ნახევრად უდაბნოებში, არიდულ
მეჩხერ ტყეებში. საქართველოში ცნობილია კახეთში,
ქართლსა და თრიალეთში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს კავკასიის ეკორეგიონსა და ჩრდილო
ერაყს.
72

Muscari armeniacum Leichtlin ex Baker =

Muscari szovitsianum Baker – ყაზახა
ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ყვავილსაფარი
გამობერილი არ არის, ფორმით კვერცხისებურ– ქოთნი­
სებურია, მუქი ლურჯ-იისფერი, ლურჯი, ცისფერი, იშვია­
თად – თეთრი. მტევანი მოგრძო– ოვალურია, 4 სმ-მდე
სიგრძის. ფოთლები – 2-4, ვიწრო– ხაზური, წვეტიანი,
ძირისკენ შევიწროებული. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება მთის
ქვედა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე – კლდო­
ვან-ღორღიან ეკოტოპებზე, კირქვებზე, ტყის პირას,
ბუჩქნარში. გავრცელებულია საქართველოს ყველა რე­
გიონში, გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ
კავკასიას, სამხრეთ ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთს.

Ornithogalum magnum Krasch. & Schischk.

– ძაღლნიორა
ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ყვავილედი
მრავალყვავილიანი, მეჩხერი, ცილინდრული მტევა­
ნია. თანაყვავილები ლანცეტაა. ყვავილსაფრის ფოთ­
ლები მოყვანილობით მოგრძო-ხაზურია, პატარა წვეტით
დაბოლოებული, თეთრია, მურა ფერის ძარღვებიანი.
ფოთლები ფართო-ლანცეტა – ხაზურია. ყვ.  ნაყ.  VI-VII.
იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების დაჩრდილულ
ადგილებში, ფოთლოვან ტყეში. საქართველოში ცნობი­
ლია აფხაზეთში, შიდა და ქვემო ქართლსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს ჩრდილო კა­
ვკასიის დასავლეთ და ცენტრალურ ნაწილებს. კავკა­
სიის ეკორეგიონის ენდემია.
74

Ornithogalum navaschinii Agapova –

ნავაშინის ძაღლნიორა
ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღეროს სი­
მაღლე – 25 სმ-მდე. ყვავილედი მრავალყვავილიანი
ფარისებური მტევანია, 3-15 – ყვავილიანი, თანაყვავი­
ლები ლანცეტაა. ყვავილსაფრის ფოთლები მოყვანი­
ლობით მოგრძო-ხაზურია, თეთრი, გარედან მუქი მწვანე
ზოლით, ფოთლები ვიწრო-ხაზურია, 3-4. ყვ. ნაყ. IV-VI.
იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების ქვიან ადგი­
ლებში, ველებზე, ნახევრად უდაბნოში. საქართველოში
ცნობილია შიდა და ქვემო ქართლში, სამცხე-ჯავახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ
კავკასიას, მცირე აზიასა და ჩრდილო ირანს, ასევე ყი­
რიმს.

Polygonatum glaberrimum K. Koch –

დიდი სვინტრი
ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები მო­
რიგეობით არის განლაგებული. ფოთლები ფართო და
ოვალურია, ქვემოდან – ლეგა, შიშველი, ზოგჯერ ქვემო
მხრიდან ძარღვების გაყოლებაზე ბეწვით მოფენილი,
მოკლეყუნწიანი. ყვავილი თითოა ან ორ-ორი, მოკლე­
ყუნწიანი. გვირგვინი თეთრია. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება
მთის ქვედა, შუა და ზედა სარტყლების ფოთლოვან,
მუქწიწვიან ტყეებში, ბუჩქნარში. მცენარე გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიის ეკორეგიონს. მისი ენდემია.
76

Polygonatum verticillatum (L.) All. –

სვინტრი
ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლების გან­
ლაგება რგოლურია, ერთ რგოლში 4-8 ფოთოლი ფა­
რთო-ხაზურია. ერთ რგოლში – 4-8. ქვემოდან – ლეგა,
შიშველი, გრძელყუნწიანი. ყვავილი თითოა ან ორ-
ორი ან სამ-სამი, გრძელყუნწიანი. გვირგვინი თეთრია.
ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება მთის ზედა და სუბალპური სა­
რტყლების ტყეებში, მდელოებზე, ტენიან ადგილებში,
ბუჩქნარებსა და მაღალ-ბალახეულობაში. იზრდება
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპასა და ახლო აღმოსა­
ვლეთს.

Pseudomuscari pallens (M. Bieb.) Garbari

ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. უნაყოფო ყვავი­
ლები პატარა ზომისაა, თითქმის მჯდომარე; სანაყოფე
ყვავილები მოკლეა და თავდაკიდებული, ყუნწიანი. ყვა­
ვილსაფარი მილისებურ-ოვალურია, თეთრი ან ოდნავ
ცისფერი. მტევანი მოკლეა და ოვალური, ფოთლები
ვიწროა, ხაზურ-ძაფისებური, სიგრძით – ღეროსოდენა ან
ოდნავ გრძელი, ღარიანი. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება მთის
შუა, სუბალპური და ალპური სარტყლების მდელოებზე,
ხალებზე, კლდის ნაპრალებში, კირქვიან გაშიშვლებე­
ბსა და ნაზვავებზე. საქართველოში სპორადულად გავ­
რცელებულია თითქმის ყველგან. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.
78

Ruscus aculeatus L. = Ruscus ponticus

Woronow – თაგვისარა
ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
30-50 სმ სიმაღლის დაბალი ბუჩქია, მორიგეობით გან­
ლაგებული ტოტებით. კლადოდიუმები (სახეცვლილი
ყლორტი) პატარა ზომისაა – 1-3 სმ სიგრძის, ხეშეში,
ტყავისებური, ლეგა, მუქი მწვანე, ლანცეტა, გრძლად
წაწვეტებული და წვრილი ეკლით დაბოლოებული. კლა­
დოდიუმის მთავარი ძარღვი კარგადაა გამოსახული. ყვა­
ვილი – 1-2, რომლებიც სხედან კლადოდიუმების ქვედა
მხარეზე. ყვ. ნაყ. II-IV. იზრდება მთის ქვედა სარტყელში,
სადაც ქმნის რაყებს, აგრეთვე შედის მარადმწვანე ქვე­
ტყის შემადგენლობაში. გავრცელებულია დასავლეთ
საქართველოში, კახეთსა და შიდა ქართლში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და სამ­
ხრეთ ევროპას.

Ruscus colchicus Yeo – ძმერხლი

ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
ნახევრად ბუჩქია, კლადოდიუმები (სახეცვლილი ყლორ­
­ტი) დიდი ზომისაა, ტყავისებური, პრიალა, მწვანე,
თავწაწვეტებული, უეკლო, ქვედა კლადოდიუმები – მო­
პირისპირე, დანარჩენები – მორიგეობითი. ნაყოფი წი­
თელი. ყვ.  ნაყ.  IV-IX. იზრდება მთის შუა სარტყლიდან
სუბალპურ სარტყლამდე ტყეების ქვეტყეში, საკმოდ ფა­
რთოდ არის გავრცელებული. საქართველოში გვხვდება,
ძირითადად დასავლეთ ნაწილსა და შიდა ქართლში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიის ეკორე­
გიონის დასავლეთ და, იშვიათად, ცენტრალურ ნაწილს.
არის რეგიონის ენდემი.
80

Scilla monanthos K. Koch

ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ყვავილის ყუნწი
სწორია, ყვავილები – თავდახრილი, ღერო – 10-20 სმ
სიმაღლის. ფოთოლი – 2-5, მოყვანილობით ფართო-ხა­
ზური. ყვავილი საშუალო ზომისაა, თავდაღუნული.
ყვავილსაფრის ფოთლები მოყვანილობით – მოგრძო­
ლანცეტა, ღია ცისფერი, რომელსაც მიჰყვება ლურჯი
ძარღვი. თანაყვავილი თეთრია, დიდი ზომის. ყვ. ნაყ. IV-
V. იზრდება ტყის შუა და სუბალპური სარტყლების – მდე­
ლოებზე, კლდეებზე. საქართველოში გავრცელებულია
იმერეთში, აჭარაში, შიდა ქართლში, სამცხე-ჯავახეთში,
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიასა და მცირე აზიას. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.

Scilla rosenii K. Koch – როზენის ცისთვალა

ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ყვავილის ყუნწი
მოღუნულია, ყვავილები დიდი ზომისაა და თავდახ­
რილი, ზოგჯერ ყუნწი სწორია. ღერო მაღალია – 10-40სმ
სიმაღლის. ფოთოლი – 2-4, მოყვანილობით ფართო-ხა­
ზური და ქალამნის წვერივით დაბოლოებული. ყვავილ­
საფრის ფოთლები უკანაა გადახრილი, მოყვანილობით
– მოგრძოლანცეტა, ღია ცისფერი, ქვევითკენ უფრო
მკრთალი და თეთრი. თანაყვავილი ორია და ერთ თანა­
ყვავილედადაა შეზრდილი. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება ტყის
ზედა და სუბალპური სარტყლების მდელოებზე, კლდე­
ებზე. გავრცელებულია საქართველოს თითქმის ყველა
რეგიონში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიასა და მცირე აზიას. კავკასიის ეკორეგიონის ენდე­
მია.
82

Scilla siberica Haw. – ცისთვალა

ოჯახი: Asparagaceae – სატაცურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო 10-20
სმ სიმაღლისაა, წახნაგოვანი. ფოთოლი – 2-4, მოყვა­
ნილობით ფართო-ხაზური. ყვავილები ლაჟვარდოვანი
ლურჯი– იისფერია, მუქი შუა ზოლით; ყვავილის ყუნწები
თავდახრილია. ყვ. ნაყ. III-V. იზრდება ტყის სარტყელში,
ტყის პირას, ბუჩქნარში, მდელოებზე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპასა და ახლო
აღმოსავლეთს.

Impatiens noli-tangere L. – უკადრისა

ოჯახი: Balsaminaceae – ინასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორად
მდგომია, დატოტვილი, სიმაღლე – 40-100 სმ, ღერო
მუხლებში გამსხვილებულია. ფოთლები ლეგა მწვანეა,
კვერცხისებური ან ელიფსური, მსხვილბლაგვკბილა.
ზედა ფოთლები თითქმის მჯდომარეა, ქვედა – გრძე­
ლყუნწიანი. ყვავილები იღლიურია, დიდი ზომის, ყვი­
თელი; ქვედა, განაპირა ნაკვთები გაფართოებულია,
შუა კი – წაწვეტებული. ხახა მოწითალო ლაქებითაა და­
ფარული. ყვ.  VI-VIII, ნაყ.  IX. იზრდება ტყეებსა და ბუჩ­
ქნარებში, დამახასიათებელია დაჩრდილული, ტენიანი
ადგილებისათვის. გავრცელებულია თითქმის მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე და აღმოსავლეთ
აზიას.
84

Berberis iberica Stev. & Fisch. ex DC. –

ქართული კოწახური
ოჯახი: Berberidaceae – კოწახურისებრნი
ბუჩქოვანი მცენარეა, ახალგაზრდა ტოტები მოწაბლის­
ფრო-ყვითელია, ცილინდრული, გლუვი ან სუსტად
დაღარული. ფოთლები მარტივია, ტყავისებური, მოყვა­
ნილობით კვერცხისებურიდან ლანცეტასებურამდე.
ქვედა ეკლები სამად არის გაყოფილი, ზედა ეკლები
კი მარტოულია. ყვავილედი მრავალყვავილიანია. ნა­
ყოფი მოგრძოა, წითელი ფერის, ლეგა ნაფიფქით.
ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება ველებში, მშრალ ადგილებში,
ბუჩქნარებში და მდინარეების ტერასებზე. გავრცელებუ­
ლია ქართლსა და კახეთში. მცენარე კავკასიის ენდემია.

Berberis vulgaris L. –
ჩვეულებრივი კოწახური
ოჯახი: Berberidaceae – კოწახურისებრნი
3 მ-მდე სიმაღლის ხე ან ბუჩქია, ქაცვისებური ეკლები სა­
მადაა დაყოფილი, ნორჩ ტოტებზე ზედა ეკლები მარტო­
ულია. ფოთლები თხელია, შიშველი, მწვანე ფერისა.
ფორმით – ელიფსურიდან მოგრძო-ლანცეტურამდე. ფუ­
ძისკენ შევიწროებულია და კიდეებზე ხერხკბილა. ყვა­
ვილედი მრავალყვავილიანია, ქვევით ჩამოკიდებული.
ყვავილი – ყვითელი. ნაყოფი ელიფსურია, წითელი,
იშვიათად – ყვითელი. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება ტყისპირა
ადგილებში, ხეობებში, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას.
86

Gymnospermium smirnowii (Trautv.) Takht.

– მრგვალი წამალი
ოჯახი: Berberidaceae – კოწახურისებრნი
მრავალწლიანი, ფესურიანი მცენარეა, მწვანე ან ლეგა
ფერისა. ფესვთანური ფოთლები სამმაგად რთულია,
ცალკეული ფოთოლაკები გრძელყუნწიანია და 5-4
ელიფსურ სეგმენტადაა თათისებურად დაყოფილი.
ყვავილედის ყველა ფოთოლი ღეროზეა შემოხვეული.
ყვავილედი მცირეყვავილიანია. ყვავილი ყვითელი ფე­
რისაა. ყვ. ნაყ. II-IV. ითვლება კახეთის რეგიონის ენდე­
მურ მცენარედ. გავრცელებულია დაბლობიდან ტყის
შუა სარტყლამდე – ტყეებში. მცენარე აღწერილია 1881
წელს ლაგოდეხში.

Alnus glutinosa subsp. barbata (C. A.

Mey.) Yalt. = Alnus barbata C. A. Mey. –
ჩვეულებრივი მურყანი
ოჯახი: Betulaceae – არყისებრნი
30-38 მ-მდე სიმაღლის ხეა, მუქი რუხი ფერის დამსკდარი
ქერქით. ფოთლის ფირფიტა 7-12 სმ სიგრძისაა და 4-8
სმ სიგანის, ფართო-ოვალური ან უკუკვერცხის ფორმის,
წვერში მომრგვალოა, ქვედა მხარე ძარღვების გაყო­
ლებით – მოყვითალო ბუსუსებით დაფარული. ფოთლის
ყუნწი 1.5-3 სმ სიგრძისაა, თხლად შებუსული. ყვ. III-IV,
ნაყ. VIII-X. იზრდება ზღვის დონიდან დაწყებული 1500 მ
სიმაღლემდე. ქმნის ტყეებს დაბლობისა და მთისწინების
უხვტენიან რაიონებში. გავრცელებულია საქართველოს
ყველა რეგიონში, გარდა ჯავახეთისა. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიასა და
ჩრდილო ირანს.
88

Alnus incana (L.) Moench – ნაცარა მურყანი

ოჯახი: Betulaceae – არყისებრნი
15-18 მ სიმაღლის ხეა, გლუვი, რუხი ფერის ქერქით.
ფოთლის ფირფიტა 7-11 სმ სიგრძისაა და 5-8 სმ სიგა­
ნის, მოყვანილობით – ოვალური, მახვილწვეტიანი ან
წაწვეტებული, კიდეზე ორმაგხერხკბილა. ნორჩი ფოთ­
ლები შებუსულია. ქვედა მხარე შებუსულია მოლეგო
ხაოიანი ბეწვით. ფოთლის ყუნწი 1.5-3 სმ სიგრძისაა,
შებუსული. ყვ.  III-IV, ნაყ.  VIII-X. იზრდება ზღვის დონი­
დან 700-1800 მ სიმაღლეზე. გავრცელებულია თითქმის
მთელ ტყიან საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, დასავლეთ ევროპასა და
ჩრდილო ამერიკას.

Betula litwinowii Doluch. –

ლიტვინოვის არყი
ოჯახი: Betulaceae – არყისებრნი
15-18 მ-მდე სიმაღლის ხეა, მეტწილად გამრუდებული
ტანით, უმეტესად – მრავალღეროიანი. ქერქი მოთე­
თროა, ხშირად – ოდნავ მოვარდისფრო. ერთწლიანი
ყლორტები და ფოთლები ოდნავ შებუსულია. ფოთლის
ფირფიტა კვერცხის ფორმისაა, მახვილწვერიანი ან ოდ­
ნავ წაწვეტებული, კიდეზე არანათლად გამოხატული
ორმაგხერხკბილა. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება ტყის ზედა
და სუბალპურ სარტყლებში, ზოგან კლდოვან და ქვიან
ფერდობებზე. ტყის ზედა საზღვრის გაყოლებით ქმნის
სუბალპურ ტანბრეცილ ტყეს დეკას ქვეტყით ან მდიდარი
ბალახოვანი საფრით. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.
90

Betula medwediewii Regel. –

მედვედევის არყი
ოჯახი: Betulaceae – არყისებრნი
5-10 მ სიმაღლის დაბალი ტანის ხეა. ქერქი ღეროს შუა
ნაწილში და მსხვილ ტოტებზე ღია მოვარდისფრო-რუხი
ან ღია ყავისფერია. ფოთლები დიდი ზომისაა, 3.5-12 სმ
სიგრძისა და 3.5-9 სმ სიგანის, მომრგვალო-კვერცხისე­
ბური ფორმის, კიდეზე ფართო და მოკლე ხერხკბილა.
ქვემოდან ძარღვების გაყოლებით შებუსულია. ყვ. V-VI,
ნაყ.  IX. გვხვდება 1,900-2,250 მ სიმაღლემდე, ატმო­
სფერული ტენისადმი მეტად მომთხოვნია, მაგრამ არ
უყვარს ნესტიანი, დაჭაობებული ნიადაგები. საქართვე­
ლოში გავრცელებულია გურიასა და აჭარაში. კავკასიის
ენდემური მცენარეა. შეტანილია საქართველოს წითელ
ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.

Betula megrelica Sosn. – მეგრული არყი

ოჯახი: Betulaceae – არყისებრნი
ტანდაბალი, ნახევრად გართხმული ხეა, მეტწილად ძა­
ლიან მახვილკუთხა დატოტვით. ფოთლები უმთავრესად
კვერცხის ფორმისაა, წვერისკენ შევიწროებული, წვეტი­
ანი ან ოდნავ წაწვეტებული. ყვ.  V-VI, ნაყ.  IX. აღწერი­
ლია სამეგრელოში. ქმნის ტანბრეცილ ტყეს სუბალპური
სარტყლის უტყეო ფერდობებზე, მეტწილად – 1,700-
2,000 მ სიმაღლეზე. ძირითადად გვხვდება კირქვიან
ადგილებში. საქართველოს ენდემური მცენარეა. შეტა­
ნილია საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგორც მო­
წყვლადი სახეობა.
92

Betula pendula Roth – მტირალა არყი

ოჯახი: Betulaceae – არყისებრნი
20-25 მ-მდე სიმაღლის, საშუალო ზომის ხეა, მეტ-ნა­
კლებად სწორი, ზოგჯერ ფერდობისაკენ ქვევით გადა­
ხრილი ღეროთი. ქერქი ახალგაზრდა ღეროზე თითქმის
თეთრია, უფრო ხნიერ ღეროზე – მოშავო-მორუხო ფე­
რის. სანაყოფე ტოტების ფოთლები კვერცხის ან რომბის
ფორმისაა, 4-8 სმ სიგრძისა და 3-5 სმ სიგანის. ფესვთა­
ნური და ამონაყარი ყლორტების ფოთლები ფართო-კ­
ვერცხისებურია. ყვ.  IV-V, ნაყ.  VII-VIII. იზრდება ტყის
ზედა და შუა სარტყლებში, აგრეთვე სუბალპურ ტყეებში
2,100 მ-მდე. გვხვდება კლდიან და ქვიან ადგილებში,
ჩამონაზვავებზე, გაკაფულ ადგილებში. გავრცელებუ­
ლია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და ევროპას, ციმ­
ბირს, შორეულ აღმოსავლეთსა და აღმოსავლეთ აზიას.

Betula raddeana Trautv. – რადეს არყი

ოჯახი: Betulaceae – არყისებრნი
8-10 მ სიმაღლის, პატარა ზომის ხეებია, მოვარდისფრო
ქერქით. ერთწლიანი ყლორტები ღია მურა ფერისაა,
აქა-იქ მეჭეჭებითა და ჯირკვლოვანი ბუსუსებით მოფე­
ნილი, რომლებიც მეორე წელს ქრება, შემდგომ პერი­
ოდში ტოტები შიშველია. ფოთოლი კვერცხის ფორმის
ან კვერცხისებურ-ელიფსურია, 4.5 სმ-მდე სიგრძითა
და 6 სმ-მდე სიგანით, 5-7 წყვილი გვერდითი ძარღვით.
ყუნწი სქლად არის შებუსული და 4-5-ჯერ მოკლეა ფირ­
ფიტაზე. ნაყოფებიანი მჭადა გადახრილია ან სწორად
მდგომი. ყვ. ნაყ. VIII-XI. იზრდება სუბალპურ ტანბრეცილ
ტყეებში. გავრცელებულია შიდა ქართლში, მცხეთა-მთი­
ანეთსა და თუშეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს ჩრდილო კავაკასიის კავკასიის ცენტრალურ ნა­
წილს. ენდემური მცენარეა. შეტანილია საქართველოს
წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.
94

Carpinus betulus L. = Carpinus caucasica

Grossh. – კავკასიური (ევროპული) რცხილა
ოჯახი: Betulaceae – არყისებრნი
მაღალი ხეა, ოდნავ დამსკდარი ქერქით. ფოთლები
შიშველია, მოკლეყუნწიანი, ფირფიტა მოყვანილობით
მოგრძო-კვერცხისებურია, წაწვეტებული, ორმაგხერხ­
კბილა. კვირტები ოვალურია, მოწითალო მურა ფერის.
მამრობითი ყვავილედი მჭადაა, ყლორტის ძირებში
განლაგებული. მდედრობითი ყვავილედი კენწრულია.
ნაყოფის საბურველი სამნაკვთიანია, ნაყოფი კაკალია.
ყვ.  III-IV, ნაყ.  VI-VII. საქართველოში ტყის შემქმნელი
ერთ-ერთი ძირითადი სახეობაა. გვხვდება როგორც
პირველადი, ისე მეორადი კორომების სახით (წიფლის,
ქართული და ჭალის მუხების ნაადგილევზე). გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევროპას,
მცირე აზიასა და ჩრდილო ირანს.

Carpinus orientalis Mill. – ჯაგრცხილა

ოჯახი: Betulaceae – არყისებრნი
მაღალი ბუჩქი ან პატარა ხეა. ნორჩი ტოტები შებუსუ­
ლია. ფოთოლი მოკლეყუნწიანია. ფირფიტა პატარა
ზომისაა, მოგრძო-კვერცხისებური, კიდეებზე – ორმაგხე­
რხკბილა. მდედრობითი ყვავილების საბურველი მთლი­
ანია, ფოთლისებური, არათანაბარგვერდიანი, კვერცხის
ფორმის, ბლაგვი. კაკალი წაწვეტებულია, კვერცხის
ფორმის. ყვ. IV, ნაყ. VI-VII. გავრცელებულია მთელ სა­
ქართველოში დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და
სამხრეთ ევროპას.
96

Corylus avellana L. – ჩვეულებრივი თხილი

ოჯახი: Betulaceae – არყისებრნი
პატარა ზომის ხეა ან ბუჩქი, გლუვი ან დაბზარული ქერ­
ქით. ფოთოლი მოკლეყუნწიანია, კიდეზე მკაფიოდ ორ­
მაგხერხკბილა. სამტვრეები ძაფებიანად ყვითელია.
საბურველი თხელია და ფოთლისებური, ორ ან ერთ­
ფოთოლაკიანი, წვერზე მოკლე ნაკვთებით. საბურველი
კაკალზე მოკლეა ან გრძელი. ნაყოფი 2-10 კაკლისგან
შედგება. ნაჭუჭი გლუვია. ყვ.  II-III, ნაყ.  VIII-X. იზრდება
ტყეებში, ბუჩქნარებში, ტყის პირას, ხშირად წმინდა
ჯგუფებს ქმნის. საქართველოში გვხვდება ყველგან. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ჩრდი­
ლოეთ და ცენტრალურ ევროპას, მცირე აზიას.

Ostrya carpinifolia Scop. – უხრავი

ოჯახი: Betulaceae – არყისებრნი
პატარა ან საშუალო ზომის ხეა, მუქი მურა ან მუქი რუხი
ფერის, ოდნავ დახეთქილი ქერქით. ნორჩი ყლორტები
მურა ფერისაა, გრძელი ბეწვებით შემოსილი. ნორჩი
ფოთლები მთლიანად ბეწვით არის შემოსილი, ფოთ­
ლის ფირფიტა ფორმით მოგრძო-კვერცხისებურია, კი­
დეზე ორმაგხერხკბილა. კვერცხის ფორმის კაკალი
მთლიანად არის დაფარული ბუშტისებური საბურვლით.
ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების
ტყეებში. გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოსა
და ქართლის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ
ევროპასა და მცირე აზიას. შეტანილია საქართველოს
წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.
98

Anchusa arvensis subsp. orientalis (L.)

Nordh. = Lycopsis orientalis L. – შავჩოხა
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო 10-40 სმ
სიმაღლისაა, სწორი, დატოტვილი, მთელი მცენარე
შებუსულია უხეში ბეწვით. ფოთლები მოგრძო, ოვა­
ლური ფორმისაა, ძირითადად – კიდემთლიანი. ქვედა
ფოთლები ყუნწიანია, ზედა – მჯდომარე. ყვავილედი
წაგრძელებულია, მცირეყვავილიანი. გვირგვინი ლურჯი
ფერისაა. ყვ. V, ნაყ. VII. იზრდება მშრალ ფერდობებზე,
მინდვრებზე, რუდერალურ ადგილებში, გზისპირებზე,
ნათესებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცე­
ნტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანს,
ცენტრალურ აზიას.

Anchusa azurea Mill. = Anchusa italica

Retz. – პატარძალა
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ორ ან მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 60
– 100 სმ სიმაღლისაა. მთელი მცენარე უხეში ჯაგრითაა
შებუსული. ფოთლები ოვალურია ან მოგრძო-ლანცეტა.
ქვედა ფოთლები ყუნწიანია, ზედა კი – მჯდომარე. ყვავი­
ლები შეკრებილია ფარჩხატ ხვეულებად. გვირგვინი მე­
წამულ – ლურჯი ფერისაა. ხახა სქლად არის მოფენილი
თეთრი ბეწვით. ყვ. IV, ნაყ. VII. იზრდება მშრალ ადგი­
ლებში, გზისპირებსა და ნათესებში. სპორადულად არის
გავრცელებული მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, ირანს, შუა აზიას.
100

Arnebia pulchra (Willd. ex Roem. & Schult.)

Edm.
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ლეგა მწვანე
ფერის, ხშირი რბილი ბეწვით შემოსილი. ღერო 10-40
სმ სიმაღლისაა, სწორია ან ძირიდანვე დატოტვილი.
მთელი მცენარე გაფარჩხულია, ფესვთანური ფოთლები
ხაზური ან ფართო-ლანცეტაა, ზედა ნაწილი წაწვეტებუ­
ლია, ხაზური, ღერომხვევი. გვირგვინი ყვითელია, გადა­
ნაღუნზე აქვს იისფერი ლაქები. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება
სუბალპური და ალპური სარტყლების მდელოებზე,
ღორღიან ფერდობებზე. გავრცელებულია საქართვე­
ლოს ყველა რეგიონში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიასა და ჩრდილო – დასა­
ვლეთ ირანს.

Brunnera macrophylla (Adams) I. M. Johnst.

– ციურა
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო – 30-60
სმ სიმაღლის. ფესვთანური ფოთლები გრძელყუნწიანია,
გულის ფორმის, ფუძეში ფართოდ ამოკვეთილი, წაწვე­
ტებული წვერით. ღეროსეული ფოთლები პატარაა და
კვერცხის ფორმის, ზედა ფოთლები მჯდომარეა. ყვავი­
ლედი მტევანია, გრძელყუნწიანი. გვირგვინი ცისფერია,
ხახაში თეთრი დანამატებით. ყვ.  ნაყ.  III-VII. იზრდება
მთის ქვედა სარტყლიდან ალპურ სარტყლამდე მუხ­
ნარ და რცხილნარ ტყეებში. საქართველოში თითქმის
ყველა რეგიონში გვხვდება. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიას. აღწერილია
საქართველოდან.
102

Buglossoides purpurocaerulea (L.) I.

M. Johnst. = Lithospermum purpureo-
coeruleum L. – კაკბის საკენკელა
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
20 – 50 სმ სიმაღლის, მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ხასიათდება უნაყოფო, მწოლიარე ყლორტე­
ბით. ღერო მარტივია, სქლად შეფოთლილი, ფოთლები
შებუსულია, კიდემთლიანი. ქვედა ფოთლები ხაზურია,
დანარჩენები – ლანცეტასებური. გვირგვინი მოიისფრო
– ლურჯია, გაშლისას – მოწითალო. ყვ.  ნაყ.  IV-VII. იზ­
რდება მთის შუა სარტყლამდე ტყეებსა და ბუჩქნარებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპასა
და ციმბირს.

Caccinia macranthera var. glauca (Savi)

Govaerts = Caccinia rauwolfii K. Koch
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
20-40 სმ სიმაღლის, მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. საგველასებურად დატოტვილი. ფოთლები ფა­
რთოა, მოგრძო-ლანცეტა, მჯდომარე, ზედა ფოთლები
ღერომხვევია, 4-10 სმ-მდე სიგრძისა და 0.5-2 სმ-მდე
სიგანის. ყველა ფოთოლი ორივე მხარეზე დაფარუ­
ლია თეთრი პატარა ზომის ეკლებით. ჯამი ყვავილო­
ბისას ხასიათდება შებუსვით. გვირგვინი ცისფერია ან
ვარდისფერი, მისი ნაკვთები ფართო-ლანცეტაა, ბლაგ­
ვწვერიანი. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება მთის ქვედა და შუა
სარტყლების, ნახევარუდაბნოების თიხნარ და ბიცობიან
ნიადაგებზე. გავრცელებულია ქართლსა და კახეთში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასი­
ასა და მცირე აზიას.
104

Cerinthe minor L. – ჭახრაკაული

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ორ ან მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო
მარტივია ან დატოტვილი, მთელი მცენარე შიშველია,
ლეგა. ქვედა ფოთლები ოვალური ფორმისაა, ყუნწე­
ბად ვიწროვდება. ღეროსეული ზედა ფოთლები ოვა­
ლური ან კვერცხის ფორმისაა, გულისებური ფუძით,
ფართოდ ღერომხვევი. ყვავილედი თანაყვავილიანია,
გვირგვინი მილისებური, მკრთალი ყვითელი ფერის,
ნახევრამდეა გაყოფილი ლანცეტა ფორმის სწორ ნაკ­
ვთებად. ყვ. ნაყ. V-IX. იზრდება მთის ზედა სარტყლამდე
– ბუჩქნარებში, ველებზე, ნათესებში, ქვიან ადგილებში.
საქართველოში ფართოდ არის გავრცელებული. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანს.

Cynoglossum creticum Mill. – ძაღლის ენა

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
20-80 სმ სიგრძის, ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო სწორია, დატოტვილი, მარტოული ან რამდენიმე.
მთელი მცენარე შებუსულია რბილი, მონაცრისფრო ბე­
წვით. ფოთლები ლანცეტაა, ქვედა ფოთლები გრძელ
ყუნწშია წარზიდული, ზედა ფოთლები მჯდომარეა. ხვე­
ულები მცირეყვავილიანია, შეკრებილი დამოკლებულ
საგველად. გვირგვინი ცისფერია, მუქი ლურჯი ძარღვე­
ბის ბადით. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება დაბლობსა და მთის
ქვედა სარტყელში – მშრალ, ქვიან ადგილებში, ტყის­
პირა ადგილებში, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია სა­
ქართველოს თითქმის ყველა რეგიონში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიას, ჩრდილო ირანს, შუა აზიას.
106

Cynoglossum officinale L. – ძაღლის ენა

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-100 სმ სი­
მაღლისაა – სწორი, მარტოული და დატოტვილი. მთელი
მცენარე შებუსულია ქეჩის მსგავსი მონაცრისფრო ბე­
წვით. ფესვთანური ფოთლები ლანცეტაა, ღეროსეული
ქვედა ფოთლები ყუნწადაა შევიწროებული, ზედა ფოთ­
ლები მჯდომარეა. ყვავილედი საგველაა, შედგება 2
კენწრული და რამდენიმე გვერდითი ხვეულისგან, ხვე­
ულები მრავალყვავილიანია, გვირგვინი მუქი მეწამული
ფერისაა. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება მთის ქვედა სარტყლი­
დან ზედა სარტყლამდე – მშრალ, ქვიან ადგილებში,
გზებზე, მინდვრებსა და ბუჩქნარებში. ცნობილია საქა­
რთველოს თითქმის ყველა რეგიონში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე, ახლო აღმოსა­
ვლეთს და აღმოსავლეთ აზიას.

Echium biebersteinii Lacaita – ბიბერშტეინის

ძირწითელა
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
30-100 სმ სიმაღლის, ორწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა, ძლიერ დატოტვილი. მთელი მცენარე მოკლე, უხეში
და გაფარჩხული ბეწვითაა მოფენილი. ფესვთანური
ფოთლები 30 სმ-მდე სიგრძისაა, ლანცეტა ფორმის,
ღეროსეული ფოთლები ვიწრო-ლანცეტაა. ყვავილედი
ძლიერაა დატოტვილი, ფართო-საგველასებურია. გვირ­
გვინი მოთეთრო – მოვარდისფროა, შებუსული, ვიწრო-­
ძაბრისებური. ყვ.  VI, ნაყ.  VIII. იზრდება მშრალ, ქვიან,
რუდერალურ ადგილებში, ნათესებში. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე და ცენტრალურ აზიას.
108

Echium rubrum Forssk. – ძირწითელა

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-100 სმ
სიმაღლისაა, მარტივი, სწორი ან მოგრეხილი. მთელი
მცენარე გაფარჩხული, თეთრი, ჯაგრისებური ბეწვითაა
შებუსული. ფოთლები ვიწრო-ლანცეტა ფორმისაა, შე­
ბუსული. ხვეულები მრავალყვავილიანია, ვიწრო, კენ­
წრულ, თავაკისებურ ყვავილედებს ქმნის. გვირგვინი
მეწამული ფერისაა. ყვ. V, ნაყ. VII. იზრდება სუბალპურ
სარტყლამდე – ბალახოვან ფერდობებზე, ველებზე,
გზისპირებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიას.

Echium vulgare L. – ლურჯი ძირწითელა

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-60 სმ სი­
მაღლისაა, მარტივი ან მოკლედ დატოტვილი, სწორი.
მთელი მცენარე გაფარჩხული, რბილი, ჯაგრისებური
ბეწვითაა შებუსული. ფოთლები ვიწრო-ლანცეტა ფო­
რმისაა, მჯდომარე, შებუსული. ყვავილედი ვიწრო სა­
გველასებური ფორმისაა და ნაკლებ დატოტვილი.
გვირგვინი ძაბრისებურია, ყვავილობის პირველ პერი­
ოდში წითელი ფერისაა, შემდეგ კი ლურჯი ხდება. ყვ. V,
ნაყ.  IX. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე – ველებზე,
რუდერალურ ადგილებში, ნათესებში. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების არეალი
მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე და შუა აზიას, ჩრდილო ამერიკას,
ჩრდილო აფრიკას.
110

Heterocaryum szovitsianum (Fisch. &C. A.

Mey.) A. DC.
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორად
მდგომია, მომსხვილო, ზედა ნაწილში ძლიერ და­
ტოტვილი. მთელი მცენარე თხელი, ჯაგრის მსგავსი ბე­
წვითაა შებუსული. ფოთლები მოგრძოა, ვიწრო-ხაზური
ფორმის, მჯდომარე, ბლაგვი წვერით. მტევანი ნაყო­
ფობისას ფაშარია, მცირეყვავილიანი, ხაზურ-ლანცეტა
ფორმის გრძელი თანაყვავილაკებით. გვირგვინი იისფე­
რ-ლურჯია, ჯამის ტოლი. ყვ.  IV-V, ნაყ.  V-VI. იზრდება
ქვიან და თიხნარ ფერდობებზე, მთისწინებზე, ნახევარუ­
დაბნოსა და მეჩხერი ტყეების სარტყელში. გავრცელებუ­
ლია კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
სამხრეთ კავკასიას, შუა აზიას, ირანს.

Lappula barbata (M. Bieb.) Gürke –

ჩიტის ბირკა
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 20-70
სმ სიმაღლისაა,სწორად მდგომია, ზედა ნაწილში სა­
გველასებურად დატოტვილი, რბილი და მოკლე ბეწვით
დაფარული. ფესვთანური ფოთლები შეკრებილია როზე­
ტად, ლანცეტა-ნიჩბისებურია, 3-7 სმ სიგრძისა და 5-8
მმ სიგანის. ყვავილედი მსხმოიარობისას სიგრძით 20
სმ-მდეა. გვირგვინი ცისფერია ან მოთეთრო, ბრტყელი,
ბორბლისებური. ყვ.  ნაყ.  IV-VII. იზრდება მთის შუა სა­
რტყლამდე – ქვიან ადგილებში, ნახევარუდაბნოს,
სტეპისა და ფრიგანისეულ მცენარეულობაში. გავრცე­
ლებულია აღმოსავლეთ საქართველოში, აჭარასა და
იმერეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას, მცირე აზიასა
და შუა აზიას, ირანს.
112

Lappula squarrosa (Retz.) Dumort.

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 80
სმ სიმაღლისაა, ერთეული, სწორად მდგომი, შეფოთ­
ლილი, ზედა ნაწილში გაფარჩხულად დატოტვილი, შე­
ბუსული. ფოთლები 7 სმ სიგრძისა და 5-6 მმ სიგანისაა,
ფესვთანური ფოთლები ნიჩბისებურია, ღეროსეული
– ხაზური ან ლანცეტა. ყვავილედი მოკლე, საგველასე­
ბურია ან თითქმის ფარისებური. გვირგვინი ცისფერია,
სიგრძით 4.5 მმ-მდე. ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება მთის შუა,
იშვიათად – სუბალპურ სარტყლამდე, ხშირად,როგორც
სარეველა, გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევრო­
პას, მცირე აზიასა და შუა აზიას, ჩრდილო ამერიკას.

Lithospermum officinale L. –
კაკბის საკენკელა
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-
100 სმ სიმაღლისაა, სწორად მდგომი, ზედა ნაწილში
დატოტვილი, დაფარულია მოკლე და მიტკეცილი ბე­
წვებით. ფოთლები კიდემთლიანია, ლანცეტა ან მოგ­
რძო-ლანცეტასებური, 5-10 მმ სიგანის. ყვავილედი
მტევანია ან ქოლგა. განლაგებულია ღეროს დატოტვილ
ნაწილში. გვირგვინი თეთრია ან მოყვითალო-თეთრი.
ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე – ტყის­
პირა ადგილებში, ბუჩქნარებში, ველობებზე. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე, შუა და აღმოსავლეთ აზიას, ირანს.
114

Myosotis alpestris F. W. Schmidt –

მთის კესანე
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 2-30 სმ
სიმაღლისაა, მრავალღეროიანი, მარტივი ან სუსტად
დატოტვილი, მიტკეცილბეწვიანი. ქვედა ფოთლები
მოგრძო-ოვალურია ან ნიჩბისებური, შუათანა ღეროსე­
ული ფოთლები – ელიფსური. ყვავილედი მრავალყვა­
ვილიანია, მოკლე, მჭიდრო. გვირგვინი მუქი ცისფერია.
ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება სუბალპურ და ალპურ მდე­
ლოებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცე­
ნტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანს,
აღმოსავლეთ აზიას, ჩრდილო ამერიკას.

Myosotis amoena Boiss

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ერთ ან მრავალწლიანი, ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო 15-50 სმ სიმაღლისაა, სუსტად დატოტვილი,
გაფარჩხულბეწვიანი, ხშირად – მრავალღეროიანი
და უნაყოფო ყლორტებით. ფოთლები თხელია, მოგ­
რძო-ნიჩბისებური ან მოგრძო-უკუკვერცხისებური, 3-10
სმ სიგრძისა და 1.5-3 სმ სიგანის. ყვავილედი ფა­
რჩხატია, უფოთლო და მცირეყვავილიანი. გვირგვინი
ცისფერია. ყვ. IV-VII, ნაყ. V-VII. იზრდება სუბალპურ სა­
რტყლამდე, უმეტესად – დაჩრდილულ ტყეებსა და ბუჩ­
ქნარებში. გავრცელებულია, ძირითადად, დასავლეთ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.
116

Myosotis arvensis (L.) Hill –

მინდვრის კესანე
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 20-50
სმ სიმაღლისაა, მარტივი ან ძირიდანვე დატოტვილი,
ქვედა ნაწილში რბილი, გაფარჩხული ბეწვითაა შებუ­
სული. ფოთლები 2-5 სმ სიგრძისა და 0.5 სმ სიგანი­
საა, ფესვთანური მოგრძო-ნიჩბისებურია, ღეროსეული
მოგრძო-ლანცეტა. ყვავილედი მრავალყვავილიანია,
ცალმხრივი, ფარჩხატი, აღმართული. გვირგვინი თა­
ვდაპირველად ვარდისფერია, შემდეგში – ცისფერი,
იშვიათად – თეთრი. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება მთის შუა სა­
რტყლამდე – მდელოებზე, მეჩხერ ტყეებში, ბუჩქნარებში.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მთელ
ევროპას, მცირე და აღმოსავლეთ აზიას,სამხრეთ აფრი­
კას, ჩრდილო ამერიკას.

Myosotis propinqua Fisch. &C. A. Mey.

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30 სმ – მდე
სიმაღლისაა, სუსტი, ძირიდანვე დატოტვილი, გაფა­
რჩხული ბეწვით შებუსული. ფოთლები ძალიან ნაზია,
ქვედა და უნაყოფო ყლორტების ფოთლები 4-6 სმ სი­
გრძისაა, მოგრძო-ნიჩბისებური, ღეროსეული ფოთ­
ლები– მჯდომარე. ყვავილედი სიგრძით 10 სმ-მდეა,
მრავალყვავილიანი, ნაკლებად ფარჩხატი. გვირგვინი
ღია ცისფერია. ყვ.  III-VI, ნაყ.  V-VII. იზრდება მთის შუა
სარტყლამდე – ტენიან ადგილებში, ტყეში, ტყის პირას,
ბუჩქნარში. გავრცელებულია აფხაზეთში, ქართლსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, მცირე აზიას, ჩრდილო ირანს.
118

Nonea lutea (Desr.) DC.

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ორ ან ერთწლიანი მცენარეა. ღერო 14-40 სმ სიმა­
ღლისაა, აღმავალი ან სწორი, მარტივი ან დატოტვილი.
მთელი მცენარე შებუსულია გაფარჩხული ბეწვით.
ფოთლები მოგრძო– ლანცეტა ფორმისაა. ქვედა ფოთ­
ლები ყუნწად არის შევიწროებული, ხოლო ზედა ფოთ­
ლები მჯდომარეა, კიდემთლიანი ან კიდედაკბილული.
ყვავილედი ცალმხრივია, გვირგვინი ლიმონისფერ –
ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  III-V. იზრდება ველებსა და ქვიან
ფერდობებზე, კლდოვან ადგილებში. გავრცელებულია
აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიას, ირანს.

Nonea rosea (M. Bieb.) Link

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ერთწლიანი მცენარეა, შებუსულია გაფარჩხული ბეწვით,
ბეწვები სხედან ბორცვებზე. ღერო 14-40 სმ სიმაღლი­
საა, აღმავალი ან სწორი, მარტივი ან დატოტვილი.
ქვედა ფოთლები როზეტულია. ფოთლები მოგრძო -უკუ­
კვერცხისებური ფორმისაა. ქვედა ფოთლები ყუნწად
არის შევიწროებული, ხოლო ზედა ფოთლები მჯდომა­
რეა, კიდემთლიანი ან კიდედაკბილული. ყვავილედი
ცალმხრივია. გვირგვინი იისფერია ან ვარდისფერ-იის­
ფერი. ყვ. III-V, ნაყ. V-VIII. იზრდება ველებსა და ქვიან
ფერდობებზე, კლდოვან ადგილებში. გავრცელებულია
აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და მცირე
აზიას.
120

Omphalodes lojkae Sommier & Levier

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 7-30 სმ
სიმაღლისაა, სწორად მდგომი ან აღმავალი, მარტო­
ული ან რამდენიმე, ზედა ნაწილში დატოტვილი, მიტ­
კეცილბეწვიანი. ფოთლები 2-10 სმ სიგრძისა და 1-5
სმ სიგანისაა, მოგრძო ან კვერცხისებური. ყვავილედი
კენწრულია, მარტოული, ძალიან ფარჩხატი, მცირეყვა­
ვილიანი. გვირგვინი კაშკაშა ცისფერია. ყვ.  ნაყ.  V-VIII.
იზრდება 2,700 მ-მდე სუბალპებსა და ალპებში, კლდე­
ებზე. გავრცელებულია აფხაზეთში, სამეგრელოსა და
სვანეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას. კავკასიის ენდემური სახეობაა.

Onosma caucasica Levin

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო მარტი­
ვია, ნაკლებად დატოტვილი, სწორი ან აღმავალი.
საკმაოდ სქლად არის მოფენილი მოკლე ბუსუსებითა
და გაფარჩხული, ჯაგარივით ბეწვით. ფოთლები მოგ­
რძო-ნიჩბისებური ფორმისაა, დაფარულია ნახევრად
მიტკეცილი, ჯაგარივით ბეწვით. გვირგვინი მკრთალი
ყვითელი ფერისაა ან მოთეთრო, წვრილბუსუსიანი.
ყვ. V, ნაყ. VIII. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების
ქვიან ფერდობებზე, ნაშალებზე, კლდეებზე. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიასა და მცირე აზიას.
122

Onosma tenuiflora Willd.

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-30 სმ
სიმაღლისაა, მარტივი ან ნაკლებად დატოტვილი, მონაც­
რისფრო, წამოწეული ან აღმავალი, სქლად შებუსული.
ქვედა ფოთლები ხაზურ-ნიჩბისებურია, ზედა ფოთლები
ხაზურია. ჯამის ფოთლებიც ხაზურია და სქლად შებუ­
სული. გვირგვინი მოყვითალოა, ცილინდრული ფორმის.
ყვ. IV, ნაყ. VII. იზრდება ქვიან ფერდობებსა და კლდე­
ებზე. გავრცელებულია, ძირითადად, აღმოსავლეთ და
სამხრეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიასა და მცირე აზიას.

Solenanthus biebersteinii DC.

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ორ ან მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღეროს
სიგრძე 40-80 სმ-ია. მცენარე მონაცრისფრო რბილი
ბეწვით არის მოფენილი. ზედა ნაწილში დატოტვილია
და დაღარული. ფესვთანური ფოთლები გრძელყუნწია­
ნია, ოვალური. ღეროსეული ფოთლები უფრო პატარაა,
უკულანცეტასებური, წარზიდული მოკლე ყუნწში. ყვავი­
ლედი სფეროს ფორმის თავთავია. გვირგვინი მღვრიე
იისფერია. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება ტენიან ტყეებში. სა­
ქართველოში სპორადულად არის გავრცელებული. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და
ყირიმს.
124

Symphytum grandiflorum DC.

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 25-40 სმ
სიმაღლისაა, სწორად მდგომი, იშვიათად – წამოწეული.
მთელი მცენარე ჯაგარივით ბეწვით არის შებუსული.
ქვედა და ღეროსეული ფოთლები ფართო-კვერცხისე­
ბურია. ხვეულები ყვავილობის პერიოდში კუმსია, ნაყო­
ფობისას – ფაშარი. გვირგვინი ღია ყვითელი ფერისაა,
მოწითალო ზოლებით. ყვ.  IV-V, ნაყ.  V-VII. იზრდება
მთის ქვედა და შუა სარტყლების ტყისპირებსა და ღობე­
ების გაყოლებით. გავრცელებულია ქართლში, თუშეთში,
ფშავსა და ხევსურეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, აღმოსავლეთ ევროპას.

Symphytum abchasicum Trautv.

= Symphytum ibericum Steven –
ქართული ლაშქარა
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 15-40
სმ სიმაღლისაა, წამოწეული ან სწორად მდგომია. მცე­
ნარე შუბუსულია ჯაგრისებური ბეწვით. ქვედა ფოთლები
კვერცხის ფორმისაა, ზედა ფოთლები მჯდომარეა, მო­
მრგვალო ან ოდნავ გულის ფორმის ფუძით, კიდემ­
თლიანი. ხვეულები მცირეყვავილიანია, ფარჩხატი.
გვირგვინი ღია ყვითელი ფერისაა. ყვ.  III-IV, ნაყ.  IV-V.
იზრდება მთის ქვედა სარტყლიდან შუა სარტყლამდე,
ჩვეულებრივ, ფოთლოვან ტყეებში, ტენიან, დაჩრდი­
ლულ ადგილებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ
დასავლეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიას. კავკასიის
ენდემური მცენარეა.
126

Trachystemon orientalis (L.) D. Don –

ანჩხლა
ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მარტო­
ულია, მარტივი ან მცირედ დატოტვილი, შებუსული.
ფესვთანური ფოთლები დიდია, 30 სმ სიგრძის, ფა­
რთო-კვერცხისებურ-გულისებური. ღეროსეული ფოთ­
ლე­ბი ძალიან პატარაა, მჯდომარე. ყვავილედი ორ­კა­პად
დატოტვილი ხვეულებია. გვირგვინი მურა იისფე­რი ან
მოცისფრო-მეწამულია. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება დაბ­
ლობიდან ტყის ზედა სარტყლამდე ტენიან ტყეებში.
გავ­რცელებულია მთელ საქართველოში, გარდა მესხეთ-­
ჯავახეთისა. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.

Trigonocaryum involucratum Medw.

ოჯახი: Boraginaceae – ლაშქარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ჯაგარივით ბეწვით
შემოსილი. ღერო 2-5 (20) სმ სიმაღლისაა, ძირიდან და­
ტოტვილი, ნახევრად მწოლიარე გაფარჩხული ტოტებით.
ფოთლები მოგრძო-ნიჩბისებურია. ყვავილთანური ფოთ­
ლები ბევრად აღემატება ყვავილებს. ჯამი ზარისებურია.
გვირგვინი მოლურჯო-იისფერია, ზოგჯერ – მოთეთრო.
ყვ. V-VII, ნაყ. VII-VIII. იზრდება სუბალპური და ალპური
სარტყლების ჩამონაზვავებზე და ქვიან ადგილებში. გავ­
რცელებულია აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში.
მცენარე კავკასიის ენდემია. Trigonocaryum კავკასიის
ენდემური გვარია.
128

Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara &

Grande – ნივრისდედა
ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
20-90 სმ სიმაღლის ორწლინი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო სწორია, ქვედა ნაწილში მეჩხერი ბეწვით მოფე­
ნილი. ქვედა ყვავილები ზოგჯერ თანაყვავილებიანია,
შუა ფოთლები გულისებურია, ხოლო ზედა – კვერცხი­
სებურ-გულისებური ან სამკუთხა, მახვილკბილებიანი.
გვირგვინის ფურცლები 6-8 მმ სიგრძისაა. ყვ.  ნაყ.  IV-
VIII. იზრდება ზღვის დონიდან 1,700-1,800 მ-მდე –
ტყისპირებში, ბუჩქნარებში, ბაღებში. უმეტესად მუხნარი
ტყეების სარტყლისთვის არის დამახასიათებელი. გავ­
რცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევროპას, შუა აზიას,
ჩრდილო აფრიკასა და მცირე აზიას.

Alyssum alyssoides (L.) L.

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
5-34 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო დატოტვილია, ფოთლებიანად მორუხოა ვარ­
სკვლავისებური ბეწვების გამო. ქვედა ფოთლები მოგ­
რძო-უკუოვალურია, დანარჩენი მოგრძო-ლანცეტაა,
ძირ­თან შევიწროებული. ყვავილები შეკრებილია მტევ­
ნისებურ ყვავილედებად. გვირგვინის ფურცლები თეთრი
ან ყვითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება ველებზე,
მშრალ გორაკებსა და ფერდობებზე, გზისპირებსა და
მინდვრებში მთის ზედა სარტყლამდე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიას, ირანსა და ჩრდილო ამერიკას.
130

Alyssum desertorum Stapf.

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
4-20 სმ-მდე სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა, რუხი და შებუსული ვარსკვლავისებური ბეწვებით.
ღერო ძირიდანვე დატოტვილია. ფოთლები მოგრძო-ხა­
ზურია, ძირთან შევიწროებული. ყვავილედი მტევანია,
ნაყოფობისას – წაგრძელებული და მჭიდრო. გვირგვი­
ნის ფურცლები მკრთალი ყვითელია, მოგრძო-ხაზური.
ყვ.  ნაყ.  IV-VI. იზრდება მთის ქვედა სარტყლიდან სუ­
ბალპურ სარტყლამდე – ველებში, მშრალ ფერდობებსა
და გორაკებზე, დამლაშებულ ადგილებსა და მშრალ
საძოვრებზე. გავრცელებულია აფხაზეთში, ქართლში,
კახეთსა და მესხეთ-ჯავახეთში. საერთო გავრცელების
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ-ა­
ღმოსავლეთ ევროპას, მცირე და შუა აზიას, ირანს.

Alyssum tortuosum Willd.

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
5-30 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, მონაცრისფრო-მოლეგო, ღერო ძირთან გახევე­
ბულია, დაკლაკნილი, წამოწეული ან სწორი. ფოთლები
მოგრძო-უკუოვალურია ან ვიწრო ელიფსურ-ხაზური,
შებუსულია ვარსკვლავისებური ბეწვებით. ყვავილედი
ფარისებური საგველაა, დატოტვილი. გვირგვინის ფურ­
ცლები ოქროსფერ – ყვითელია. ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება
მშრალ ფერდობებზე, კირქვიანებზე, ქვიან და ქვიშნარ
ადგილებში – მთის ქვედა და შუა სარტყლებში. გავრცე­
ლებულია ქართლსა და მესხეთ – ჯავახეთში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ
და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას, მცირე აზიას.
132

Arabis caucasica Willd. –

კავკასიური არაბულა
ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
10-35 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, მრავალრიცხოვანი ღეროებითა და მიწისზედა
უნაყოფო მხოხავი ყლორტებით. მთელი მცენარე და­
ფარულია თეთრი, ქეჩისებური, დატოტვილი, ვარ­
სკვლავისებური ბეწვებით. ღეროსეული ფოთლები
მოგრძო-კვერცხისებურია. გვირგვინის ფურცლები მო­
თეთ­რო-მოიასამნისფროა. ყვ.  ნაყ.  III-VII. იზრდება
კლდეებზე მთის შუა და ზედა სარტყლებში. გავრცე­
ლებულია აფხაზეთში, ქართლში, რაჭა-ლეჩხუმსა და
მესხეთ-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, შუა და მცირე აზიას,
ჩრდილო-დასავლეთ აფრიკას, ირანს.

Barbarea brachycarpa subsp. minor (K.

Koch) Parolly & Eren = Barbarea minor C.
Koch
ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
5-35 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, თითქმის შიშველი, მარტივი ღეროთი და
ოვალური ან ოვალურ-მოგრძო მთლიანი ფესვთანური
ფოთლებით. ღეროსეული ფოთლები ჩაჭრილია ან
ფრთისებურად გაყოფილი. სულ ზედა ფოთლები მთლი­
ანია. ყვ.  ნაყ.  VI-VII იზრდება ზღვის დონიდან 2,000-
3,000 მეტრის ფარგლებში ტენიან მდელოებსა და ქვიან
ადგილებში. გავრცელებულია გურიაში, ქართლსა და
მესხეთ-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს კავკასიას, შუა აზიას, ირანსა და სირიას.
134

Cardamine quinquefolia (M. Bieb.)

Schmalh. = Dentaria quinquefolia M. Bieb. –
ტყის ბოლოკა
ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, დატოტვილი
ფესურით. მცენარის სიმაღლე 20-25 სმ-ია, სწორი, მა­
რტივი, შიშველი, ქვედა ნაწილში – უფოთლო. ფოთლები
რგოლურად არის განლაგებული და 5-7 – ფოთოლაკი­
ანია. ფოთლები მოგრძო ან ხაზურ-ლანცეტაა, დაკბი­
ლული, მოკლეწამწამიანი კიდეებით. მტევანი მჭიდროა,
6-15 – ყვავილიანი. გვირგვინის ფურცლები იისფერია,
ვარდისფერი ან მოთეთრო. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება და­
ჩრდილულ ტყეებში, მეტწილად – კირქვიან სუბსტრატზე
1,500 მ-მდე ზღვის დონიდან. მთელ საქართველოში
ფართოდ არის გავრცელებული. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიას.

Descurainia Sophia (L.) Web ex Prnatl –

ცის ბალახი
ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
20-80 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო სწორია, დატოტვილი. ხშირი, დატოტვილ ბეწვი­
ანი შებუსვის გამო – მონაცრისფრო. ფოთლები ორ-სამ­
მაგადაა ფრთისებურად დაყოფილი ხაზურ ან მოგრძო
– ხაზურ მახვილწვერიან ნაკვთებად. მტევნები მრავა­
ლყვავილიანია. გვირგვინის ფურცლები ღია ყვითელი
ფერისაა. ყვ. ნაყ. V-IX. იზრდება ზღვის დონიდან 2,000
მ-მდე – გზების გასწვრივ, დანაგვიანებულ ადგილებსა და
ნათესებში. რუდერალური მცენარეა. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, მთელ ევროპას, ჩრდილო აფრიკას,
შუა აზიასა და ჩრდილო ამერიკას.
136

Draba bryoides DC. – ქუდუნა

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ივითარებს ნახე­
ვარსფეროსებურ ბალიშებს. ფოთლები პატარა ზომისაა,
როზეტად შეკრებილი, მოგრძო, კიდეებზე წამწამებიანი.
საყვავილე ღერძი შიშველია და უფოთლო, 2-6 ყვავი­
ლით. ჯამის ფოთლები კვერცხისებურია, გვირგვინის
ფურცლები – კაშკაშა ყვითელი. ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება
სუბალპური და ალპური სარტყლების კლდეებზე, მო­
რენებზე, მეტ-ნაკლებად ტენიან ადგილებში. ცნობილია
თითქმის მთელ საქართველოში. კავკასიის ენდემია.

Draba supranivalis Rupr.

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
3-7 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, ქმნის მცირე ზომის კორდს. ფოთლები შე­
კრებილია საყვავილე ღეროს ძირში, ფორმით ხაზურ-ე­
ნისებურია, კიდეებზე მოკლეწამწამებიანი. საყვავილე
ღერძი უფოთლოა. მტევანი 2-6 – ყვავილიანია. გვირგვი­
ნის ფურცლები 7-9 მმ სიგრძისაა, თეთრი, უკუკვერცხი­
სებური, თავზე ამოკვეთილი. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება
ღორღიან და კლდოვან ადგილებში, ალპურ სარტყელში
2,700-3,300 მ-მდე. გავრცელებულია მთიულეთში, თუ­
შეთში, ფშავსა და ხევსურეთში. კავკასიის ენდემური მცე­
ნარეა.
138

Erophila verna (L.) DC.

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 2-25
სმ-მდე. ღერო ზედა ნახევარში შიშველია, ქვედა ნახევა­
რში – დატოტვილბეწვებიანი, ერთი ან რამდენიმე. ფოთ­
ლები მოგრძო-ელიფსურია, მჯდომარე, კიდემთლიანი.
ყვავილები შეკრებილია მტევნებად და ნაყოფობისას
გრძელდება. გვირგვინის ფურცლები თეთრი ფერისაა.
ყვ.  ნაყ.  III-IV. იზრდება მშრალ და რუდერალურ ადგი­
ლებში, ველებზე, ქვიშნარებზე, ნათესებსა და გზისპი­
რებზე 1,800 მ-მდე. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს კავკასიას, მთელ ევროპას, მცირე და შუა აზიას,
ირანს.

Erysimum cuspidatum (M. Bieb.) DC.

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
20-70 სმ სიმაღლის ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო სწორია, დაღარული, მარტივია ან ზედა ნაწილში
დატოტვილი, ხეშეში, შეფოთლილი. ფოთლები ოვალუ­
რია, ლანცეტა ან მოგრძო-ლანცეტა. ყველა ფოთოლი
მონაცრისფროა და შებუსული, 3-4-ად გაყოფილი ბეწვე­
ბით. ყვავილედი მტევანია. გვირგვინის ფურცლები ყვი­
თელია, უკუოვალური. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება ველებზე,
მშრალ გორაკებსა და ფერდობებზე მთის ქვედა და შუა
სარტყლებში. გავრცელებულია აფხაზეთში, სვანეთში,
იმერეთში, ქართლსა და მესხეთ-ჯავახეთში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ
და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.
140

Erysimum repandum L.
ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, შებუსულია მალპი­
გის ბეწვებით. 10-50 სმ-მდე სიმაღლის ღერო მარტო­
ულია. ზედა ნახევარში დატოტვილია, ტოტები ძალიან
არის გაფარჩხული. ფოთლები ვიწრო-ლანცეტაა, კიდე­
ებზე დაკბილული. ყვავილები შეკრებილია მტევნისე­
ბურ ყვავილედებად. გვირგვინის ფურცლები ყვითელია,
7-10 მმ-მდე სიგრძის. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება ველებზე,
მშრალ, მოშიშვლებულ ადგილებში, მინდვრებში, გზის­
პირებსა და რუდერალურ ადგილებში. გავრცელებულია
აფხაზეთში, სამეგრელოში, შიდა და ქვემო ქართლსა
და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალია კავკასია,
ცენტრალური და სამხრეთ ევროპა, შუა და მცირე აზია,
ირანი.

Hesperis matronalis L. – ღამის ია

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
100-120 სმ სიმაღლის ორ ან მრავალწლიანი ბალახო­
ვანი მცენარეა. მოფენილია გრძელი და მოკლე მარტივი
ბეწვებით. სულ ქვედა ფოთლები გრძელყუნწიანია და
დაკბილული ან – თითქმის ჩანგისებური; ზედა ფოთლები
ლანცეტა-კვერცხისებური ან ლანცეტაა. ყვავილედი,
ჩვეულებრივ, დატოტვილი მტევანია. გვირგვინის ფურ­
ცლები მოვარდისფრო-სოსანია ან ღია ვარდისფერი.
ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება ტყეებში, ბუჩქნარებსა და მინდვ­
რებზე, მთის ზედა სარტყლამდე. ხშირად ავრცელებენ
ბაღებში და ველურდება. გვხვდება მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.
142

Isatis cappadocica subsp. subradiata

(Rupr.) P. H. Davis = Isatis subradiata Rupr.
– მათრახა
ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 40-60 სმ-
მდე სიმაღლისაა, დატოტვილი. ფოთლები მთლიანია,
კიდემთლიანი, იშვიათად – კიდეებზე წვრილგაფანტულ­
ბეწვიანი. გვირგვინის ფურცლები ყვითელია, ჭოტაკები
– ფართო-ელიფსური ან მომრგვალოა. ყვ. ნაყ. V-VI. იზ­
რდება მშრალ, ქვიან ფერდობებსა და ნაშალებზე მთის
ქვედა სარტყელში. ცნობილია აღმოსავლეთ საქართვე­
ლოდან. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამ­
ხრეთ კავკასიასა და ირანს.

Lepidium draba L. = Cardaria draba (L.)

Desv.
ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
10-55 სმ სიმაღლის, მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, მოკლე ბეწვით შებუსული, იშვიათად -თით­
ქმის შიშველი. ღერო სწორად მდგომია, ზედა ნაწილში
ფარისებურად დატოტვილი. ფოთლები მოგრძო-უ­
კუკვერცხისებურია, ელიფსური ან ლანცეტასებური.
ყვავილები თეთრია, ფარისებურ ყვავილედებში შეკრე­
ბილი. ყვ. IV-VI, ნაყ. V-VII. იზრდება მთის ქვედა, იშვი­
ათად – შუა სარტყელში – მშრალ ქვიან ფერდობებზე,
გზისპირებზე, მინდვრებსა და რუდერალურ ადგილებში.
გავრცელებულია საქართველოს თითქმის ყველა დაბა­
ლმთიან რაიონში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, შუა და მცირე აზიას,
ჩრდილო ამერიკასა და ირანს.
144

Lepidium vesicarium L.
ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
20-50 სმ სიმაღლის, ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო სწორად მდგომია, სრულიად შიშველი, მუხლებში
ალაგ-ალაგ ბუშტივით გამობერილი, თითქმის ძირიდა­
ნვე დატოტვილი. შუა და ზედა ფოთლები ფრთისებურად
არის დაყოფილი ვიწრო ნაკვთებად. ყვავილედი მტევნი­
სებურია. გვირგვინის ფურცლები თეთრია ან მკრთალი
ყვითელი. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება მშრალ ფერდობებზე,
დამლაშებულ და რუდერალურ ადგილებში, გზისპი­
რებზე, მიწაყრილებზე – მთის შუა სარტყლამდე. გავრცე­
ლებულია შიდა ქართლში, ქვემო ქართლსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალია კავკასია და ჩრდილო
ირანი.

Nasturtium officinale R. Br. – წყლის წიწმატი

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
10-60 სმ სიმაღლის, მრავალწლიანი, შიშველი, ბა­
ლახოვანი მცენარეა. ფოთლები ფრთისებურად აქვს
განკვეთილი 2-7 წყვილი მოგრძო, მრგვალკბილა ან
ამოკვეთილი გვერდითი ნაკვთებითა და მომრგვალო ან
კვერცხისებური, კიდეტალღოვანი კენწრული ნაკვთით.
ყვავილედი ფარისებურია, კენწრული. გვირგვინი თეთრი
ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება ტენიან ადგილებში,
ჭაობებში, მდორედ გამდინარე წყლებში. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, თითქმის მთელ ევროპას,
დასავლეთ აზიას, ჩრდილო აფრიკასა და ჩრდილო ამე­
რიკას.
146

Sisymbrium officinale (L.) Scop. – გონგოლა

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
ერთწლიანი მცენარეა, სიმაღლე – 15-60 სმ, შებუსული.
ღერო სწორია, გაფარჩხულად დატოტვილი. ქვედა
ფოთლები ყუნწიანია, ფრთისებურად განკვეთილი, მოგ­
რძო-კვერცხისებური, არათანაბრად დაკბილული. ზედა
ფოთლები შუბისებური ან ისრისებურია. ყვავილედი
თავაკია, გვირგვინი – ყვითელი ფერის. ყვ.  ნაყ.  V-VIII.
იზრდება ნათესებში, დასარევლიანებულ ადგილებში,
გზების გასწვრივ. სარეველა მცენარეა, გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, აღმოსავლეთ აზიას, ჩრდილო, და­
სავლეთ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ავსტრალი­
ასა და ჩრდილო ამერიკას.

Sobolewskia caucasica N. Busch

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
40-70 სმ-მდე სიმაღლის, ერთ ან ორწლიანი, ბალა­
ხოვანი მცენარეა. წვრილმეჭეჭისებურ-ბეწვებიანია,
განსაკუთრებით – ზედა ნაწილში. ღერო მრავალია,
აღმავალი, ძირიდანვე დატოტვილი. ფოთლები კვე­
რცხისებურ-სამკუთხაა, კიდეზე ღრმად მრგვალკბილა,
შიშველი, გრძელყუნწიანი. გვირგვინი თეთრია, 4,5 მმ-
მდე სიგრძისა. ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება ჩამონაზვავებზე,
ლოდნარებზე, კლდეებზე, რიყნარებზე – 900-2200
მ-მდე ზღვის დონიდან. გავრცელებულია მთიულეთში,
ხევსურეთში, ფშავსა და კახეთში. კავკასიის ენდემური
მცენარეა.
148

Thlaspi macrophyllum Hoffm. =

Pachyphragma macrophyllum (Hoffm.) N.
Busch – ხახია
ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
20-40 სმ სიმაღლის, სრულიად შიშველი, მრავალწ­
ლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ერთი ან რამდენიმე, ძი­
რითადად, მარტივი ღეროთი. ქვედა ფოთლები დიდი
ზომისაა, გულის ან თირკმლის ფორმის, გრძელყუნწი­
ანი. ღეროსეული ფოთლები კვერცხისებურია. ყვავილის
ყუნწები ცერად არის აღმართული, ნაყოფობისას გრძე­
ლდება. გვირგვინი თეთრია. ყვ.  ნაყ.  IV-VII. იზრდება
ტყეებში, ტყის პირას, დამახასიათებელია ტენიანი და
მდიდარი ნიადაგით წარმოდგენილი ტყეებისათვის.
ქმნის ტყის ტიპს. გავრცელებულია მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალია კავკასია და
მცირე აზია. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.

Thlaspi orbiculatum Steven

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
10-30 სმ სიმაღლის, ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა, შიშველი ან ფოთლებშებუსული, გრძელი წამწა­
მებით. ღერო მარტივია ან დატოტვილი. ფესვთანური
ფოთლები ყუნწიანია, მოგრძო-ოვალური, ღეროსეული
მჯდომარეა, მოგრძოლანცეტა. თითქმის ყველა ფო­
თოლი მეტ-ნაკლებად დაკბილულია. მტევანი დაყვა­
ვილებისას წაგრძელებულია. გვირგვინის ფურცლები
მოგრძოა. ყვ.  ნაყ.  IV-VIII. იზრდება ზღვის დონიდან
1800 მ-მდე რუდერალურ ადგილებში, ნათესებსა და ნა­
ჩხატებში. უმეტესად ბიცობი ნიადაგებისთვისაა დამახა­
სიათებელი. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ევროპას, შუა და აღმოსავლეთ აზიას, ირანს.
150

Torularia contortuplicata O. E. Schultz

ოჯახი: Brassicaceae – ჯვაროსნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ძირიდანვე გაფა­
რჩხულ – დატოტვილია, ხასიათდება აღმავალი, 5-30 სმ
სიგრძის, ტოტებით, შებუსულია დატოტვილი და მარტივი
ბეწვებით. ფოთლები ვიწრო-ელიფსურია, ყუნწიანი,
ამოკვეთილ -დაკბილული ან თითქმის კიდემთლიანია.
გვირგვინის ფურცლები ვარდისფერია, თავამოკვეთილი
ან მომრგვალებული. ყვ.  ნაყ.  III-IV. იზრდება ველებსა
და ნახევარუდაბნოებში, თიხნარ, ბიცობ და ქვიან ადგი­
ლებში. გავრცელებულია ქვემო ქართლსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ევროპის ნაწილსა და შუა აზიას.

Buxus sempervirens L. = Buxus colchica

Pojark. – კოლხური ბზა
ოჯახი: Buxaceae – ბზისებრნი
2-15 მ სიმაღლის მარადმწვანე ბუჩქი ან ხეა, დიამეტრი
50 სმ-მდეა. ღერო სწორად მდგომია, ძირიდანვე ხშირი
დატოტვით, ტოტები 4-წახნაგოვანია, ნორჩობაში – შე­
ბუსული. ფოთლები მარტივია, ტყავისებური, შიშველი.
მორიგეობით ან იშვიათად – მოპირისპირედ განლაგე­
ბული. ფორმით მოგრძო-კვერცხისებური ან ლანცეტა,
მოკლეყუნწიანი. ფოთლის ფირფიტა 1-3 სმ სიგრძისა
და 1 სმ სიგანისაა, მუქი მწვანე, ქვედა მხარეზე ოდნავ
ღია. ნაყოფი 3 რქისებური გამონაზარდით ბოლოვდება.
ყვ.  II-IV, ნაყ.  VI-IX. იზრდება ქვეტყეში შერეულ და წი­
წვოვან ტყეებში. ზოგჯერ ქმნის რაყებს. კარგად ხარობს
ქვიან ან ღრმა ნიადაგებში. გავრცელებულია დასავლეთ
საქართველოსა და კახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებს, კავკასი­
ასა და მცირე აზიას. შესულია საქართველოს წითელ
ნუსხაში, როგორც საფრთხის ქვეშ მყოფი სახეობა.
152

Asyneuma campanuloides (M. Bieb. ex

Sims) Bornm.
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 40-60
სმ სიმაღლისაა, სწორად მდგომი, ქვედა ნაწილში სქ­
ლად შეფოთლილი. ქვედა ფოთლები კვერცხისებურია,
თითქმის მჯდომარე. კენწრული ფოთლები ლანცეტა
ფორმისაა, ყველა ფოთოლი კიდეებზე მრგვალკბილაა.
ყვავილები შეკრებილია ვიწრო, მტევნისებურ-საგველა
ყვავილედებად. გვირგვინი იისფერია და ჯამის კბილებს
3-ჯერ აღემატება. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება მთის შუა,
სუბალპურ და ალპურ სარტყლებში – ტყის სარტყლის
ველობებზე, მდელოებზე, მაღალ ბალახეულობაში,
არყნარში, დეკიანში, კირქვიან ნაშალებზე 700-2700 მ
სიმაღლემდე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Campanula alliariifolia Willd. – ბუსკანტურა

ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 70 სმ-მდე
სიმაღლისაა, აღმავალი ან სწორია, დატოტვილი ან მა­
რტივი, მოთეთრო ბეწვით შებუსული. ფესვთანური ფოთ­
ლები ფართო სამკუთხა-გულისებური ან გულისებურია,
წაწვეტებული ან ბლაგვწვერიანი. ყვავილედი გრძელი,
ცალმხრივი მტევანია. ყვავილები მსხვილია, მოკლეყუნ­
წიანი, მეტ-ნაკლებად თავდახრილი. გვირგვინი თეთრია
და 10-20 მმ სიგრძისა, ძაბრისებურ-ზარისებური ფორ­
მის. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება მთისწინებიდან ალპურ სა­
რტყლამდე კლდეებსა და ნაშალებზე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიასა და ჩრდილო ანატოლიას.
154

Campanula alliariifolia Willd. = Campanula

ochroleuca (Kem. -Nath.) Kem. -Nath.
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 80 სმ-
მდე სიმაღლისაა, წამოწეული, მარტივი ან დატოტვილი,
რბილი ბეწვით შებუსული. ფესვთანური ფოთლები ფა­
რთო-სამკუთხა-გულისებურია, წაწვეტებული. ღეროსე­
ული ფოთლები უფრო პატარა ზომისაა, მოკლეყუნწიანი.
ყვავილედი ცალმხრივი მტევანია. გვირგვინი ზარისე­
ბურია, 2,5-3,5 სმ სიგრძის, ღია ყვითელი ფერის, ნაკ­
ვთები კვერცხის ფორმისაა. ყვ. ნაყ. VI-X. იზრდება ტყისა
და სუბალპური სარტყლების კლდეებზე, ღორღიან
სუბსტრატსა და ნაშალებზე. გავრცელებულია საქართვე­
ლოს თითქმის ყველა რეგიონში. კავკასიის ენდემია.

Campanula collina Sims

ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 7-35 სმ
სიმაღლისაა, აღმავალი, შეფოთლილი, მცირე ყვავილი­
ანი, შიშველია ან ქვედა ნაწილში მეტ-ნაკლებად ხეშეშ­
ბეწვიანი. ფესვთანური ფოთლები ძირში გულისებურია,
მოგრძო-კვერცხისებური ან მოგრძოლანცეტა ფორმის.
ღეროსეული ფოთლები მოგრძო-ლანცეტადან, ლანცე­
ტურამდე. ყვავილები შეკრებილია ცალმხრივ, მტევნი­
სებურ ყვავილედად, ყვავილი იშვიათად მარტოულია,
თავდახრილი, მოგრძოყუნწიანი. გვირგვინი მილისებუ­
რ-ზარისებურია, მუქი ლურჯი. ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზრდება
მთის შუა სარტყლიდან სუბალპურ და ალპურ სარტყლე­
ბამდე – მდელოებზე, ნაზვავებსა და მშრალ, ღორ­
ღიან ფერდობებზე. გავრცელებულია შიდა ქართლში,
სამცხე-ჯავახეთში, მცხეთა-მთიანეთსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს დაღესტანს, სა­
მხრეთ კავკასიასა და აღმოსავლეთ ანატოლიას.
156

Campanula collina subsp. sphaerocarpa

(Kolak.) Ogan. = Campanula sphaerocarpa
Kolak.
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ძლიერ შებუ­
სული, სიმაღლე – 30-60 სმ. ფესვთანური ფოთლები
კვერცხისებურია, მოკლეყუნწიანი, კიდეებზე – მრგვალ­
კბილა, სქლად შებუსული. ღეროსეული ფოთლები პატა­
რაა, მოკლეყუნწიანი ან თითქმის მჯდომარე. მტევნები
ცალმხრივია, 3-8-ყვავილიანი. ჯამი შიშველია ან შებუ­
სული, ყვავილი იისფერ-ლურჯია. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზ­
რდება ტყის ზედა და ალპური სარტყლების კლდეთა
ნაპრალებსა და ღორღიან მდელოებზე. ცნობილია აფხა­
ზეთში, სვანეთში, სამხრეთ საქართველოსა და ხევში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს ჩრდილო კა­
ვკასიის დასავლეთ ნაწილს. კავკასიის ენდემია.

Campanula collina subsp. sphaerocarpa

(Kolak.) Ogan. = Campanula albovii Kolak.
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 5-27 სმ
სიმაღლისაა, ძირიდან რკალისებურად აღმავალია,
მარტოულყვავილიანი, ფესვთანური ფოთლები ფო­
რმით მომრგვალო-კვერცხისებურია ან ზოგჯერ მოგ­
რძო-ლანცეტა. ღეროსეული ფოთლები 3-5-ია, პატარა
ზომის, რომელთაგან ქვედა მოკლეყუნწიანია, ზედა
– თითქმის მჯდომარე, ფორმით მოგრძო-ლანცეტადან
ხაზურ-სადგისისებურამდე. გვირგვინი 20-35 მმ სიგრ­
ძისაა, ძაბრისებურ-ზარისებური, მუქი ლურჯი ფერის.
ყვ. ნაყ. VII-IX. იზრდება ალპური სარტყლის ღორღიან,
კლდოვან ადგილებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. საქართველოს ენდემური მცენარეა.
158

Campanula daghestanica Fomin =

Campanula fedorovii Kharadze
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღეროს სიმა­
ღლე 15-40 სმ-ია, ძირიდანვე დატოტვილი. ღეროსეული
ქვედა ფოთლები ლანცეტა ფორმისაა. შუა ფოთლები
მჯდომარეა, კიდეებზე – მსხვილკბილებიანი. სულ ზედა
ფოთლები პატარაა. ყვავილედი საგველასებურია. გვირ­
გვინი მილისებურ-ზარისებურია. ცისფერი. ყვ.  ნაყ.  VII-
VIII. იზრდება სუბალპური და ალპური სარტყლების
კლდეებსა და მდელოებზე. გავრცელებულია საქართვე­
ლოს აღმოსავლეთ მთიანეთში. კავკასიის ენდემური
მცენარეა.

Campanula engurensis Kharadze

ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 16-25
სმ სიმაღლისაა, მრავალი მარტივი, წამოწეული, გაფა­
ნტული ბეწვით მოფენილი. მთელი მცენარე მონაცრის­
ფრო – მწვანე ფერისაა. წვრილი, გამჭვირვალე ბეწვით
შებუსული. ფოთლების ქვედა მხარე ოდნავ ლეგაა, ზედა
მხარე – მწვანე. ფესვთანური ფოთლები ასიმეტრიუ­
ლია, კვერცხისებურ-ლანცეტა. ღეროსეული ფოთლები
კვერცხისებურია. ყვავილედი მცირეყვავილიანია, ფა­
რისებურ-მტევნისებური. გვირგვინი მილისებურ-ზარისე­
ბურია, გარეთა მხრიდან წვრილი, გაფანტული ბეწვით
დაფარული, მუქი ცისფერი. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება
ტყის სარტყელში – დაჩრდილულ კლდეებზე, ღრმა ხე­
ობებში. გვხვდება სვანეთში. საქართველოს ენდემური
მცენარეა.
160

Campanula glomerata subsp. oblongifolia

(K. Koch) Fed. = Campanula oblongifolia (K.
Koch) Kharadze – დილხამი
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 100 სმ
-მდე სიმაღლისაა, აღმავალი, მარტივი, მოწითალო ბე­
წვით შებუსული. ფესვთანური და ღეროსეული ქვედა
ფოთლები მოგრძოელიფსურია, წაწვეტებული. ფესვთა­
ნური ფოთლები გრძელყუნწიანია, დანარჩენები – მოკლე­
ყუნწიანი, მოგრძო-კვერცხისებურია, ხერხკბილა. უხეში
შებუსვის გამო ფოთლები ხეშეშია. ყვავილედი მკვრივია
და კენწრული. გვირგვინი ზარის ფორმისაა, ცისფერი ან
ოდნავ მოიისფრო. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მთის ქვედა
სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე ფოთლოვან და
ფიჭვნარ ტყეებსა და ბუჩქნარებში. გავრცელებულია
აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, ხმელ­
თაშუაზღვისპირეთსა და ახლო აღმოსავლეთს.

Campanula glomerata subsp. caucasica

(Trautv.) Ogan. = Campanula trautvetteri
Grossh. ex Fed.
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო აღმა­
ვალია, 10-60 სმ სიმაღლის, შიშველი ან მცირედ შე­
ბუსული. ფესვთანური ფოთლები კვერცხისებურია ან
ელიფსური, გრძელყუნწიანი. ღეროსეული ფოთლები
უფრო პატარაა, მოკლეყუნწიანი ან მჯდომარე. სულ
ზედა ფოთლები თავაკისებურია და ყვავილედის საბუ­
რველს ქმნის. ყვავილები 2-4 სმ სიგრძისაა, მუქი იის­
ფერი. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლიდან
ალპურ სარტყლამდე – მდელოებზე. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს მთელ კავკასიასა და მცირე აზიას.
162

Campanula kachethica Kantsch. –

კახეთის მაჩიტა
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. საყვავილე ღე­
როები 15 სმ-მდე სიმაღლისაა, წამოწეული ან რკალი­
ვით გადაღუნული. მთელი მცენარე მონაცრისფროა,
წვრილი, ხშირი ბუსუსებით დაფარული. ფოთლები
ტყავისებურია, შებუსული, კიდეები ტალღისებურად,
არათანაბრად არის დაკბილული. ყუნწი ვიწროფრთი­
ანია, ფორმით – ფართო, სამკუთხა-კვერცხისებურია.
ღეროსეული ფოთლები შედარებით პატარაა, ფართო,
მომრგვალო-კვერცხისებური. სულ ზედა ფოთლები კი
სამკუთხაკვერცხისებურია. ყვავილები თეთრი ფერისაა.
ნაკვთები გარედან ხშირბეწვიანია. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზ­
რდება კირქვიან კლდეთა ნაპრალებში. კახეთის ენდე­
მური მცენარეა.

Campanula kantschavelii Zagar. –

ყანჩაველის მაჩიტა
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. აქვს მრავალი
ღერო, აღმავალი, გრძელი, გაფარჩხული, ხშირი და ხე­
შეში, მოთეთრო ბეწვით შებუსული. ფოთლები ხშირ და
მოკლებეწვიანია, კიდეებსა და ძარღვებზე – გრძელბე­
წვიანი. ფესვთანური და ღეროსეული ქვედა ფოთლები
ფართო-ნიჩბისებურია, გრძელი, ფრთიანი ყუნწით.
ზედა ფოთლები კვერცხისებურია, მჯდომარე ან მოკლე­
ყუნწიანი. ყვავილედი ქოლგისებურ-საგველასებურია,
მრავალყვავილიანი. გვირგვინი 12-15 მმ სიგრძისაა,
ზარისებურ-მილისებური, იასამნისფერი, ხახაში და გა­
რედან, ძარღვების გაყოლებით, მოთეთრობეწვიანია.
ყვ.  ნაყ.  V-X. იზრდება ტყის სარტყელში – კლდეების
ნაპრალებში. აღწერილია კახეთში (ყვარლის მიდამო­
ები), გასული საუკუნის 30-იან წლებში. გავრცელებულია
აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში. საქართვე­
ლოს ენდემური მცენარეა.
164

Campanula lactiflora M. Bieb. = Gadellia

lactiflora (M. Bieb.) Schulkina – კენკეშა
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 150
სმ-მდე სიმაღლისაა, მარტივი, აღმავალი, შიშველი ან
აქა-იქ შებუსული. ფოთლები ფართოა, კიდეებზე ორ­
მაგად დაკბილული და ჯირკვლოვანი. ქვედა ფოთ­
ლები კვერცხისებურია ან ელიფსური, ზედა ფოთლები
ნახევრად ღერომხვევია, ზედა მხრიდან შიშველია და
ქვედა მხრიდან – მცირედ შებუსული. ყვავილედი საგვე­
ლაა. ყვავილი დიდი ზომისაა, თეთრი ან ღია ცისფერი.
ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება მთის შუა, ზედა და სუბალპური
სარტყლების ტყისპირა მიდამოებში, კლდეებზე, დეკი­
ანებში, სუბალპურ მაღალ ბალახეულობაში. ზოგჯერ
გვხვდება მასიურად. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს მთელ კავკასიას, მცირე აზიას, ჩრდილო ირანს.
კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია

Campanula latifolia L. – ალოშა

ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 120
სმ-მდე სიმაღლისაა, სწორი, მარტივი, შიშველი ან შე­
ბუსული, წვერამდე შეფოთლილი. ფოთლები კვერცხი­
სებურია, 15 სმ-მდე სიგრძისა და 7 სმ-მდე სიგანის.
ყვავილები ფოთლების იღლიებშია სათითაოდ ზემოთ
აღმართული. ყვავილედი მტევნისებურია. გვირგვინი
დიდია და ფართო, ზარისებური, მოლურჯო-იისფერი.
ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება მთის შუა და სუბალპური სა­
რტყლების მდელოებზე, ტყის ველობებზე. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, დასავლეთ და ცენ­
ტრალურ აზიას, მცირე აზიას, თითქმის მთელ ევროპას,
ირანის ჩრდილოეთ ნაწილს.
166

Campanula longistyla Fomin

ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
ორწლიანი ან მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო 60 სმ-მდე სიმაღლისაა, წაგრძელებულია, აღ­
მავალი, პირამიდისებური დატოტვით, მთელი მცენარე
გაფანტული, გაკრული, პრიალა ბეწვითაა შებუსული.
ფესვთანური და ქვედაღეროსეული ფოთლები კვე­
რცხისებურ – ლანცეტა ან მოგრძო-კვერცხისებურია.
ზედა ფოთლები მოგრძო-ლანცეტა ფორმისაა. ყველა
ფოთოლი ორივე მხრიდან შებუსულია. ყვავილები კენ­
წრული და იღლიურია (1-3), მოგრძო ტოტების ბოლო­
ებზე მოთავსებულ შემოკლებულ ყუნწებზეა შეკრებილი
საგველასებურ ყვავილედებად. გვირგვინი 30 მმ-მდე
სიგრძისაა და იისფერი. ყვ. V-IX, ნაყ. X. იზრდება მთის
ქვედა და შუა სარტყლების ტყეებსა და კირქვიანი
კლდეების ნაპრალებში. საქართველოში გავრცელებუ­
ლია აფხაზეთსა და ჯავახეთში. გავრცელებულია მთელ
კავკასიაში. კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Campanula petrophila Rupr.

ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი, ფაშარკორდიანი მცე­
ნარეა, შებუსული. ღერო 4-25 სმ სიმაღლისაა, მრავ­
ლად აქვს საყვავილე ყლორტი, წვრილი, წამოწეული,
შიშველი, 1-5-ყვავილიანი. ფესვთანური ფოთლები, კვე­
რცხისებური ან უკუკვერცხისებური ფორმის, მკვეთრა­
დაა შევიწროებული ყუნწად, წვერზე 3-5-კბილიანია.
ღეროსეული ფოთლები პატარა ზომისაა და ნიჩბისე­
ბური. გვირგვინი ზარისებურია ან მილისებურ-ზარისე­
ბური, ღია ცისფერი. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება სუბალპურ
და ალპურ სარტყლებში კლდეებზე. საქართველოში
გავრცელებულია სვანეთში, რაჭა-ლეჩხუმში, შიდა ქა­
რთლში, მცხეთა-მთიანეთსა და კახეთში. კავკასიის
ენდემური მცენარეა.
168

Campanula rapunculoides L. – მაჩიტა

ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-100
სმ სიმაღლისაა, აღმავალი, მარტივი, იშვიათად და­
ტოტვილი, ჯაგრისებური ბეწვით მოფენილი. ფესვთანური
და ქვედაღეროსეული ფოთლები გულისებურ-სამკუთხა
ან კვერცხისებურია. სულ ზედა ფოთლები ლანცეტაა,
კიდეებზე არათანაბრად ხერხკბილა. ყვავილედი გრძე­
ლია, ცალმხრივად მტევნისებური. ყვავილები მოკლე­
ყუნწიანია და მუქი იისფერი ან ლურჯი. ყვ.  ნაყ.  V-VIII.
იზრდება დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე – მდე­
ლოებზე, ღორღიან სუბსტრატზე. ძირითადად, გავრცე­
ლებულია აღმოსავლეთ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ჩრდილო
და ცენტრალურ ევროპას, დასავლეთ ციმბირს, მცირე
აზიას, ირანის ჩრდილოეთ ნაწილს, ჩრდილო ამერიკას.

Campanula sarmatica Ker Gawl.

ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მსხვი­
ლია, თითქმის ძირიდან დატოტვილი, გაფანტულბე­
წვიანი, მრავალყვავილიანი. მთელი მცენარე წვრილი,
მოთეთრო და გრძელი, ჯაგრისებური ბეწვით არის შე­
ბუსული. ფესვთანური და ღეროსეული ფოთლები კვე­
რცხისებურ-მოგრძოა, ძირთან თითქმის გულისებური
ან სოლისებური, მოკლეყუნწიანი. ზედა ფოთლები
ლანცეტა ფორმისაა. ყველა ფოთოლი ორივე მხრი­
დან ხშირი, წვრილი ბეწვითაა მოფენილი. ყვავილები
ფართო, მტევნის მსგავს ყვავილედადაა შეკრებილი.
გვირგვინი მუქი ცისფერია, შიშველი ან ძარღვების გა­
ყოლებით – ბეწვიანი. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება ტყის სა­
რტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე კლდოვან და ქვიან
ადგილებში. გავრცელებულია შიდა ქართლში, მცხე­
თა-მთიანეთსა და კახეთში. კავკასიის ენდემური მცენა­
რეა.
170

Campanula saxifraga subsp. aucheri (A.

DC.) Ogan. = Campanula aucheri A. DC.
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 7-16 სმ
სიმაღლისაა, მარტოულყვავილიანი, აღმავალი, გაფა­
ნტულბეწვიანი, მურა ფერის ქერცლებით დაფარული.
ფესვთანური და ღეროსეული ფოთლები ხაზურია ან ხა­
ზურ-ლანცეტა ფორმის. თავაკი – მრავალი, გვირგვინი
მუქი მოიისფრო-ლურჯი ფერისაა, გაფანტული. მიტკე­
ცილი ბეწვით ან შიშველი, ზარის ფორმისაა და ჯამის
ნაკვთებს 3-4-ჯერ აღემატება. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება
ალპურ სარტყელში კლდეებსა და ნაშალებზე. გავრცე­
ლებულია სვანეთში, რაჭა-ლეჩხუმში, სამეგრელოში,
შიდა ქართლში, მთიულეთსა და თუშ-ფშავ-ხევსურეთში.
კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Campanula sibirica subsp. Hohenackeri

(Fisch. & C. A. Mey.) Damboldt =
Campanula Hohenackeri Fisch. & C. A. Mey.
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
ერთწლიანი ან ორწლიანი მცენარეა. ღერო 40 სმ-მდე
სიმაღლისაა, უხვად დატოტვილი. დატოტვილია ყვავი­
ლედიც, გვირგვინი პატარაა და მკრთალი ცისფერი. სხვა
მაჩიტებისგან საკმაოდ განსხვავდება თავისი ჰაბიტუსით.
ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება მთისწინეთიდან სუბალპურ სა­
რტყლამდე – მშრალ, ღია ფერდობებზე, ბუჩქნარებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, მცირე
აზიას, ირანის ჩრდილოეთ ნაწილს.
172

Campanula sibirica subsp. hohenackeri

(Fisch. &C. A. Mey.) Damboldt = Campanula
charadzae Grossh.
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 20-35
სმ სიმაღლისაა, აღმავალი ან წამოწეული, ზედა ნაწი­
ლში დატოტვილი. ქვედა ფოთლები ფართო-ოვალურია,
ზოგჯერ ოვალურ-ლანცეტა, გრძელ ყუნწად წაგრძელე­
ბული. ღეროსეული ფოთლები მოგრძოა, მჯდომარე,
სულ ზედა – მოგრძოლანცეტა ფორმის. ყვავილები იის­
ფერია, ოდნავ თავდახრილი ან სწორად მდგომი. გვირ­
გვინი ძაბრისებურ – ზარისებურია, 20 მმ-მდე სიგრძის,
1/3-მდე ჩაჭრილი. ყვ. VII-VIII, ნაყ. IX. იზრდება სუბალ­
პური სარტყლის მდელოებსა და ღია, ქვიან ადგილებში.
საქართველოში გავრცელებულია კახეთსა და მცხეთა-მ­
თიანეთში, გავრცელების საერთო არეალია სამხრეთ კა­
ვკასია. კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Campanula stevenii subsp. beauverdiana

(Fomin) Rech. f. & Schiman-Czeika =
Campanula beauverdiana Fomin
ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო ერთია,
მარტივი, 10-20 სმ სიმაღლის, აღმავალი, ზედა ნაწი­
ლში– შიშველი. ფოთლები მეტ-ნაკლებად შებუსულია,
კიდეებზე ოდნავ დაკბილული. ფესვთანური ფოთ­
ლები კვერცხისებურია, გრძელყუნწიანი. ღეროსეული
ფოთლები, ხაზურ-ლანცეტა ან ხაზურია, მჯდომარე.
ყვავილები ცისფერია და მარტოული ან 2-3 ერთად.
ყვ.  ნაყ.  IV-VIII. იზრდება მშრალ ფერდობებსა და გო­
რაკებზე. გავრცელებულია ქვემო და შიდა ქართლში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკა­
სიასა და ახლო აღმოსავლეთს.
174

Campanula tridentata Schreb. – ქარცხვი

ოჯახი: Campanulaceae – მაჩიტასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღეროები 2-15
სმ სიმაღლისაა, წამოწეული, მარტოულყვავილიანი,
შიშველი. ფესვთანური ფოთლები როზეტს ქმნიან. ფოთ­
ლები უკულანცეტა – ნიჩბისებურია, კიდემთლიანი, ხში­
რად – წვერზე მოკვეთილი, კიდეები – წამწამისებურად
შებუსული. ღეროსეული ფოთლები ხაზურ-ლანცეტაა და
კიდეებზე ბეწვიანი. გვირგვინი მუქი ცისფერი ან მოიის­
ფროა. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება სუბალპურ და ალპურ
სარტყლებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მთელ კავკასიასა და მცირე აზიის აღმოსავლეთ ნაწილს.

Cannabis sativa L. = Cannabis ruderalis

Janisch. – ჩვეულებრივი კანაფი
ოჯახი: Cannabaceae – კანაფისებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-150 სმ
სიმაღლისაა, სამწახნაგოვანი, ხაოიანი, ხშირფოთლი­
ანი. ფოთლები თათისებურ-ლანცეტა ნაკვთებად 5-9
ნაწილად არის დაყოფილი, კიდეებზე – ხერხკბილა,
ღეროს ქვედა ნაწილში ფოთლები მოპირისპირედ არის
განლაგებული. მამრობითი ყვავილედი კენწრულია,
მტევნისებური; მდედრობითი ყვავილი თავთავისებუ­
რია, ზედა ფოთლების უბეებში განთავსებული. მამრო­
ბითი ყვავილი მოყვითალო-მწვანეა. ნაყოფი კაკალია.
ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება მდინარეთა ნაპირებზე, ქვიან
ადგილებში, აგრეთვე – მინდვრებსა და ნათესებში. გა­
ვრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, აღმოსავლეთ
ევროპას, ირანს, შუა აზიას.
176

Celtis australis subsp. caucasica (Willd.)

C. C. Towns. = Celtis caucasica Willd. –
კავკასიური აკაკი
ოჯახი: Cannabaceae – კანაფისებრნი
10 მ-მდე სიმაღლის ხეა, იშვიათად – ბუჩქი. ფოთლები
3-10 სმ სიგრძისაა და 1,5-5 სმ სიგანის, მოყვანილობით
– კვერცხისებური ან მოგრძო-რომბული, ტყავისებური.
წვერში მოკლედ წაწვეტებული, ზემოდან ხაოიანი და
უფრო მუქი, ქვედა მხარე – მოყვითალო, მეტ-ნაკლე­
ბად შებუსული, კიდეებზე მრგვალხერხკბილა. ნაყოფი
სფეროსებურია, მოწითალო ან ყვითელი. ყვ.  III-IV,
ნაყ.  IX-X. გვხვდება ქვიან და კლდოვან ადგილებში.
გავრცელებულია აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამ­
ხრეთ კავკასიას, შუა აზიას, მცირე აზიას, ირანს.

Humulus lupulus L. – სვია

ოჯახი: Cannabaceae – კანაფისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო ხვია­
რაა, ოთხწახნაგოვანი, ხაოიანი. ფოთლები ფართო-კ­
ვერცხისებურია ან მომრგვალო, ძირში – გულისებური,
მთლიანი ან 3-5-ნაკვთიანი. მდედრობითი ყვავილის
ყვავილსაფარი და თანაყვავილები სიფრიფანაა, ზემო­
დან მოფენილია ჯირკვლებით. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება
მთის შუა სარტყლამდე ტენიან ადგილებში, ბუჩქნარებში,
ტყისპირებსა და მდინარეთა ხეობებში. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, შუა და მცირე აზიას, ჩრდილო ამერიკას.
178

Capparis spinosa L. – ეკლიანი კაპარი

ოჯახი: Capparaceae – კაპარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 1-2 მ
სიგრძისაა, მიწაზე გართხმული ტოტებით, შიშველი ან
ოდნავ შებუსული. ფოთოლი მარტივია, ელიფსური ან
უკუკვერცხისებური, წვერი – ეკლიანი. თანაფოთლები ეკ­
ლებადაა გადაქცეული. გვირგვინის ფურცლები თეთრია
ან ვარდისფერი, 30-45 მმ სიგრძის; ნაყოფი მრავალთე­
სლიანი ჭოტისებური კოლოფია. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება
დაბლობებზე, ნახევარუდაბნოებსა და ველებზე. გავრცე­
ლებულია ქართლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ყირიმს, შუა აზიას.

Centranthus longiflorus Steven –

კლდის იასამანი
ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, მრავალღეროი­
ანი. 1 მ-მდე სიმაღლისაა, შიშველი და ლეგა. ფოთლები
მთლიანია, ლანცეტა-ხაზური ფორმის, ბლაგვწვერიანი,
კიდემთლიანი, ზედა მხარეზე – მუქი მწვანე, ქვედა მხა­
რეზე – ღია მწვანე, შიშველი. ღერო და ფოთლები ლეგა
ფერის ნაფიფქით არის დაფარული. საგველასებური
ყვავილედი 20-30 სმ სიგრძისაა. გვირგვინი მეწამულ-ვა­
რდისფერია. ყვ.  V-VII, ნაყ.  VII-VIII. იზრდება მთის შუა
სარტყლიდან სუბალპური სარტყლის ჩათვლით კლდე­
ებსა და ჩამონაზვავებზე. გავრცელებულია სვანეთში,
იმერეთსა და მესხეთ-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.
180

Cephalaria gigantea (Ledeb.) Bobrov –

სკიპალო
ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორი,
ღარებიანი, შიშველია ან ფოთლებიანად მონაცრისფრო
სქლად შებუსული. ფოთლები დიდი ზომისაა, 2-6 წყვილ
სეგმენტად ფრთისებურად განკვეთილი, მოგრძო-ლა­
ნცეტა ან მოგრძო-ოვალური ფორმის,. საბურვლის
ფოთოლაკები კვერცხისებურ-სამკუთხაა. გვირგვინი გო­
გირდისფერ-ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზრდება მთის
ზედა სარტყელში, ტყისპირა ადგილებში, მდელოებზე,
მაღალი ბალახეულობის კომპონენტია. გავრცელებუ­
ლია მთელ საქართველოში. კავკასიის ენდემური მცენა­
რეა.

Dipsacus laciniatus L. – გოქშო

ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
50-200 სმ სიმაღლის, ორწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა: სწორი, წახნაგოვანი, წიბოებზე ეკლებიანი, ზედა
ნაწილში დატოტვილი. ფესვთანური ფოთლები გრძე­
ლყუნწიანია, მოგრძო-უკუკვერცხისებური, დაკბილული
ან ფრთისებურად განკვეთილი, ორივე მხარეზე ჯაგ­
რით მოფენილი. ღეროსეული ფოთლები მჯდომარეა,
შეზრდილი, მოგრძო ფორმის, ფრთისებურად დაყოფი­
ლია კიდედაკბილულ, ხაზურ ნაკვთებად. ქვედა მხარე,
ძარღვის გაყოლებით, ეკლებიანია. თავაკები კვერცხი­
სებურია, ყვავილები – თეთრი ან მკრთალი ლილის­
ფერი. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. სარეველა მცენარეა. იზრდება
ტყის ქვედა სარტყლიდან ზედა სარტყლამდე. გვხვდება
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, დასავლეთ და ცენტრალურ ევრო­
პას, შუა აზიას, სამხრეთ ევროპას, ირანს.
182

Knautia montana DC.

ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
150 სმ-მდე სიმაღლის, ორწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა, დატოტვილი, ერთი ან მრავალი თავაკით. მცენარე
გრძელი ბეწვით არის შებუსული. ფოთლები კვერცხი­
სებური, ნიჩბისებური ან ლანცეტა, ხორკლიანი ბეწვით
დაფარული, ქვედა ფოთლები ყუნწად არის წარზიდული,
ზედა ფოთლები – მჯდომარე. ყვავილის ღერძი გრძე­
ლია, ყვავილები ღია ყვითელი ან თითქმის თეთრია.
ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლე­
ბის მაღალ ბალახეულობაში, ბუჩქნარებში, მდელოებზე.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.

Linnaea borealis L.
ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღეროები წვრი­
ლია, პატარა ზომის, მიწაზე გართხმული. ფოთლები
მოპირისპირედ არის განთავსებული. ფორმით კვერცხი­
სებური ან ელიფსურია, ზედა მხარეზე მუქი მწვანეა, ქვე­
დაზე – უფრო ღია და შებუსული, კიდემთლიანი ან ზედა
ნაწილში დაკბილული. ფოთლის ყუნწები გრძელია და
შებუსული. გვირგვინი ზარისებურ-ძაბრისებურია, ძირი­
თადად – ღია ვარდისფერი. ყვ.  VI-VIII, ნაყ.  VIII-X. მა­
ღალმთის მცენარეა, იზრდება დეკიანებსა და არყნარ
ტყეებში. საქართველოში სპორადულად არის გავრცე­
ლებული. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სა­
მხრეთ კავკასიას, ევროპას, ციმბირსა და ჩრდილო
ამერიკას.
184

Lomelosia caucasica (M. Bieb.) Greuter

& Burdet = Scabiosa caucasica M. Bieb. –
ფოლიო
ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო – 20-
60 სმ სიმაღლის, შიშველი ან შებუსული; სწორი, მა­
რტივი ან სუსტად დატოტვილი. ფესვთანური ფოთლები
წაგრძელებულია, ლანცეტა, მთლიანი, იშვიათად –
ფრთისებურად დანაკვთული. ღეროსეული ფოთლებიც
ფრთისებურად არის დანაკვთული; კენწრული სეგმენტი
ვიწრო-ლანცეტაა, გვერდითები კი – ხაზური. თავაკი თი­
თის ზომისაა. გვირგვინის ფურცლები კაშკაშა ლურჯია.
ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება მაღალმთაში, მდელოებზე,
ეტანება მშრალ ადგილებს. გავრცელებულია მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიასა და მცირე აზიას.

Lonicera caprifolium L. – ჯიქა

ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
4-6 მ სიმაღლის, დატოტვილი ლიანაა. ქერქი რუხი ან
ყვითელია. ნორჩი ყლორტები მკრთალი მწვანე ფერი­
საა ან მოიისფრო, შიშველი ან შებუსული. ფოთლები
ფორმით კვერცხისებურიდან ელიფსურამდეა. ზედა
მხარე მუქი მწვანეა, შიშველი. ქვედა მხარე კი – ლეგა
მწვანე, ოდნავ შებუსული ან შიშველი. ქვედა ფოთლები
მოკლეყუნწიანია, ზედები შეზრდილია ფუძეებით მო­
მრგვალო ან ფართოელიფსურ ფირფიტად. ყვავილები
ზედა ფოთლების იღლიებშია განლაგებული 3-10-ყვავი­
ლიან ჩხროებად. გვირგვინი სურნელოვანია, მოთეთრო
ან მოყვითალო, ზოგჯერ მოვარდისფრო ან წითელი
მილით. ყვ.  V-VI, ნაყ.  VII-VIII. იზრდება მთის შუა სა­
რტყლამდე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.
186

Lonicera caucasica Pall. – წერწა

ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
1,5-3 მ სიმაღლის ბუჩქია. ძველი ტოტები მუქი ნაც­
რისფერია ან ნაცრისფერი, ნორჩი ტოტები – შიშველი.
ფოთლები მოკლეყუნწიანია, ფირფიტა ოვალური, კვე­
რცხისებური ან მოგრძო-ლანცეტა ფორმის, კიდემ­
თლიანი. საყვავილე ღერძი თითქმის ყველა ფოთლის
უბეშია განლაგებული. თანაყვავილები სადგისისებურია.
გვირგვინი მეწამული ან ვარდისფერ-იისფერია. ყვ.  VI-
VIII, ნაყ.  IX. იზრდება ტყის შუა და ზედა სარტყლების
ტყეებსა და ტყისპირებში, ბუჩნარებში ასევე, სუბალპური
სარტყლის არყნარებში. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ჩრდილო
ირანს.

Lonicera iberica M. Bieb. – ცხრატყავა

ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
0,5-2 მ სიმაღლის ძლიერ დატოტვილი ბუჩქია, სწო­
რად მდგომი, მაგარი, გაფარჩხული ტოტებით. ნორჩი
ყლორტები ჯირკვლოვანი შებუსვითაა. ფოთლები კვე­
რცხისებურია ან მომრგვალო-კვერცხისებური. ფოთლის
ფირფიტა ორივე მხარეზე შებუსულია, ზედა მხარეს მუქი
მწვანეა, ქვედა მხარეს – ღია. ყვავილები იღლიურია,
განლაგებულია წყვილ-წყვილად. შეფერილობით მოყვი­
თალო – თეთრია. ყვ. V-VI, ნაყ. VII-X. იზრდება მთის შუა,
ზედა და სუბალპური სარტყლების მშრალ, მეჩხერ ტყეე­
ბსა და ბუჩქნარებში. გავრცელებულია აღმოსავლეთ და
სამხრეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას, ჩრდილო ირანს.
188

Valeriana alpestris Steven – კატაბალახა

ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
მცენარის სიმაღლე 100 სმ-მდეა. ღერო მარტოულია, მა­
გარი, დაღარული, ხშირად – მოლეგო. ფოთოლი მთლი­
ანია,3-5 წყვილი, მუხლებში შებუსული, გრძელყუნწიანი,
კვერცხისებური ან ელიფსური. კიდეებზე არათანაბრად
ამოკვეთილ-დაკბილული. შუა ფოთლები კვერცხისებუ­
რია ან რომბისებური. ზედა ფოთლები თითქმის მჯდო­
მარე, ლანცეტა ან ხაზურია. ყვავილედი თავაკისებური
ფარია, გვირგვინი მოვარდისფროა. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზ­
რდება სუბალპური და ალპური სარტყლების, ტენიან
ადგილებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიასა და მცირე აზიას.

Valeriana officinalis L. –
სამკურნალო კატაბალახა
ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 60-100
სმ-მდე სიმაღლისაა, ჩვეულებრივ, მარტოული, ღრუია­
ნი,ძირში დაღარული, მოწითალო-იისფერი, შიშველი.
ფოთლები ფრთისებრურად არის განკვეთილი, შიშველი
ან ქვედა მხარეზე მეტ-ნაკლებად შებუსული. ყვავილედი
დიდი ზომისაა, გაფარჩხული, ფარისებურ-საგველასე­
ბური. ყვავილები მოვარდისფრო-თეთრია. ყვ.  V-VIII,
ნაყ. VII-IX. იზრდება ტყის სარტყელში – ტყისპირა ადგი­
ლებში, მდელოებზე, ბუჩქნარებში, მდინარეთა და ჭა­
ობების ნაპირებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს კავკასიას, შუა და აღმოსავლეთ აზიას, ჩრდი­
ლოეთ, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.
190

Valeriana tiliifolia Troitzk.

ოჯახი: Caprifoliaceae – ცხრატყავასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 150 სმ-
მდე სიმაღლისაა, მარტოული, მაგარი, გლუვი, ხშირად
მოლეგო ფერის, 2-4 წყვილი ფოთლით. ფოთლები
მთლიანია; ფესვთანური და ღეროსეული ფოთლები
მომრგვალო-თირკმლისებურია, გრძელყუნწიანი, კი­
დეებზე არათანაბრად ამოკვეთილ-დაკბილული. ყვავი­
ლედი მჭიდროა, ფარისებურ-თავაკისებური. გვირგვინი
თეთრია, იშვიათად – მკრთალი ვარდისფერი. ყვ. V-VIII,
ნაყ.  VII-IX. იზრდება ტყის, სუბალპური და ალპური სა­
რტყლების ტყისპირა ადგილებში, წიფლნარი ტყეების,
წიფლნარ-სოჭნარი ტყეების ველობებზე, ფიჭვნარში,
მდინარეთა და ნაკადულების გასწვრივ. გავრცელებუ­
ლია მთელ საქართველოში. კავკასიის ენდემური მცენა­
რეა.

Agrostemma githago L. – ჭიოტა

ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
30-8-სმ სიმაღლის, ერთწლიანი, ბალახოვანი მცენა­
რეა, მეტ-ნაკლებად შებუსულია გრძელი, მატყლისებური
ბეწვით. ღეროები მარტივია ან ოდნავ დატოტვილი.
ფოთლები გრძელია, ხაზური ან ლანცეტასებურ – ხა­
ზური, ყვავილები მარტოულია, კენწრული, გვირგვინის
ფურცლები ვარდისფერია ან წითელი. ყვ.  ნაყ.  V-VIII.
იზრდება უმთავრესად ხორბლის ნათესებში 1600 მ-ის
სიმაღლემდე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ჩრდილო და ცენტრალურ ევროპას, შუა და აღმოსა­
ვლეთ აზიას, ირანს.
192

Arenaria serpyllifolia L.
ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
5-35 სმ სიმაღლის ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორად მდგომია ან წამოწეული, ძირიდანვე
გაშლილად დატოტვილი, შებუსულია წვრილი ჯირკვალა
ან მარტივი ბეწვით. ფოთლები კვერცხისებურია, წაწვე­
ტებული და შებუსული. ყვავილედი შედგება მრავალყვა­
ვილიანი დიქაზიუმებისაგან, რომლებიც საგველასებურ
ყვავილედად არის შეკრებილი. ყვ.  ნაყ.  V-IX. იზრდება
ქვიან ფერდობებზე, ღია ადგილებში, ველებში. გავრცე­
ლებულია მთელ საქართველოში, როგორც სარეველა.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე და აღმოსავლეთ
აზიას, ჩრდილო ამერიკას.

Cerastium arvense L. –
მინდვრის პირთეთრა
ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
20 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო ძირიდანვე მუხლისებურად აღმავალია,
დატოტვილი. ხასიათდება მოკლე, უნაყოფო და წაგრძე­
ლებული საყვავილე ყლორტებით. მთელი მცენარე შე­
ბუსულია ხუჭუჭა და ჯირკვლოვანი ბეწვებით. ფოთოლი
ლანცეტაა. ყვავილედი მცირეყვავილიანია, ყვავილი
თეთრი ფერისაა, ფურცლები მესამედ ნაწილამდე ან
ზოგჯერ ნახევრამდე – შუაში ჩაჭრილი. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზ­
რდება მთის შუა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე
– მდელოებზე. საქართველოში გავრცელებულია თით­
ქმის ყველგან. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, ევროპას, შუა და აღმოსავლეთ აზიას,
ჩრდილო ამერიკას.
194

Cerastium multiflorum C. A. Mey.

ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. აქვს მრავალი,
ძირიდანვე დატოტვილი, მწოლიარე ან წამოწეული
ღერო, შებუსულია ხუჭუჭა, მწოლიარე ბეწვებით. ფო­
თოლი კვერცხისებურ-ლანცეტაა ან ლანცეტა, კიდე­
ებზე – ტალღისებური. ყვავილები ქმნიან 3-7-ყვავილიან
ყვავილედს. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება ღორღიან ჩამო­
ნაზვავებზე, რიყნარებსა და მორენებზე, უმთავრესად
– სუბალპურ, უფრო იშვიათად – ალპურ სარტყელში.
გავრცელებულია აღმოსავლეთ საქართველოს მთიან
რაიონებში. კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Cerastium ruderale M. Bieb.

ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
7-30 სმ სიმაღლის, ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო აღმავალია, ზედა ნაწილში დატოტვილი ან
მარტივი. მთელი მცენარე შებუსულია მარტივი ან ჯი­
რკვლოვანი ბეწვებით. ფოთოლი მოგრძო-კვერცხისე­
ბურია ან ელიფსური. ყვავილედი კენწრული ქოლგაა.
ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება ველების, ნახევრად უდაბნოებისა
და ტყის სარტყლების ბუჩქნარში. გავრცელებულია სვა­
ნეთში, ქართლში, კახეთში, მთიულეთსა და ხევსურეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და
სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას.
196

Dianthus armeria L.
ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
10-15 სმ სიმაღლის ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო აღმავალია, მარტივი ან ზედა ნაწილში
ცალმხრივად დატოტვილი, ქვედა ნაწილში – შიშველი,
ზედა ნაწილში – გრძელი ბეწვებით შებუსული. ღერო­
სეული ფოთლები ხაზურ-ლანცეტაა ან ხაზური, ყვავი­
ლები თითქმის მჯდომარეა, ღეროებისა და ტოტების
წვერში ჯგუფებად შეკრებილი, იშვიათად ყვავილები
მარტოულია. გვირგვინის ფურცლები მეწამული ფერი­
საა. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება ტყის სარტყელში 1500 მ
სიმაღლემდე – მშრალ ფერდობებზე, განათებულ ადგი­
ლებში, ბუჩქნარში. გავრცელებულია მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალია კავკასია და
ევროპა.

Dianthus cretaceus Adam. – მიხაკი

ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
30-40 სმ სიმაღლის, მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, მრავალღეროიანი. ღერო აღმავალია, მარტივი
ან დატოტვილი, შიშველი. ფოთლები ხაზურია, შიშველი,
კიდეებზე ხაოიანი. ზედა ფოთლები ქვედა ფოთლებთან
შედარებით უფრო მოკლეა. გვირგვინის ფურცლები თე­
თრია და შიშველი. ყვ. ნაყ. VII-VIII. სუბალპური და ალ­
პური ზონების მცენარეა. იზრდება ქვიან და ღორღიან
ფერდობებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და
მცირე აზიას.
198

Dianthus crinitus Sm.

ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
15-40 სმ სიმაღლის, მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, მრავალღეროიანი. ღერო აღმავალია,
დატოტვილი, შიშველი ან ხაოიანი. ფოთლები ვიწ­
რო-ხაზურია, ყვავილები კენწრულია, თითო-თითო.
გვირგვინის ფურცლები თეთრია ან იშვიათად – ვარდის­
ფერი. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება დაბლობიდან სუბალ­
პურ სარტყლამდე – კლდეებზე, მშრალ და ღორღიან
ფერდობებზე. გავრცელებულია ქართლში, კახეთსა და
მესხეთ-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს სამხრეთ კავკასიას, მცირე აზიას, ირანს.

Dianthus cruentus Griseb = Dianthus

calocephalus Boiss.
ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
30-60 სმ სიმაღლის, მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, რამდენიმე აღმავალი, ლეგა, მარტივი შიშველი
ღეროთი. ფოთლები ხაზურია, გრძლად წაწვეტებული,
შიშველი, კიდეებზე ხაოიანი. ყვავილედი კუმსი თავაკია,
მრავალყვავილიანი. თანაყვავილები ფართო-კვერცხი­
სებურია, შებუსული. გვირგვინის ფოთლის ფირფიტა
აგურისფერ-წითელია, წვერზე მსხვილად ამოკვეთილ­
კბილებიანი. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება დაბლობიდან
სუბალპურ სარტყლამდე – მშრალ მდელოებსა და ბუჩ­
ქნარებში. გავრცელებულია აფხაზეთში, ქართლში, მე­
სხეთ-ჯავახეთსა და კახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, სამხრეთ-აღმოსა­
ვლეთ ევროპასა და მცირე აზიას.
200

Dianthus cyri Fisch. & C. A. Mey.

ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
12-30 სმ სიმაღლის, ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო აღმავალია, შიშველი და დატოტვილი, ფოთლები
ხაზურ-ლანცეტაა, შიშველი, 3-ძარღვიანი, კიდეებზე წა­
მწამიანი. წვრილი ტოტების ბოლოებზე თითო-თითო
ყვავილია. ჯამის კბილები ლანცეტაა; თანაყვავილები –
4; გვირგვინის ფურცლების ფირფიტა სოსანია, წვერში
არაღრმად, არათანაბარზომიერად ამოკვეთილკბილე­
ბიანი. ყვ.  ნაყ.  VI. ნახევარუდაბნოებისა და ველების
მცენარეა. გვხვდება სამეგრელოში, აჭარაში, ქვემო ქა­
რთლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალია
სამხრეთ კავკასია, მცირე აზია, ავღანეთი.

Dianthus imereticus (Rupr.) Schischk. –

იმერეთის მიხაკი
ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
30-60 სმ სიმაღლის, მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მრავალია, მარტივი ან დატოტვილი,
შიშველი, ქვედა ნაწილში – გახევებული. ფოთლები ხა­
ზურ-ლანტეცაა, კიდეებზე ხაოიანი. რამდენიმე ყვავილი
ღეროებისა და ტოტების წვერში კონებადაა შეკრებილი.
გვირგვინის ფურცლები ვარდისფერია, ფართო – უკუკვე­
რცხისებური. ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზრდება კირქვიან კლდე­
ებზე მთის შუა სარტყელში. გავრცელებულია აფხაზეთში,
სვანეთში, სამეგრელოში, რაჭა-ლეჩხუმსა და იმერეთში.
კავკასიის ენდემური მცენარეა.
202

Minuartia circassica (Albov) Woronow ex

Grossh.
ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სქელკორდიანი
ან ფაშარკორდიანი. 5-15 სმ სიგრძის საყვავილე ყლო­
რტები წამოწეულია ან აღმავალი, წვერში ივითარებს
3-5 ან მეტ ყვავილს. უნაყოფო ყლორტების ფოთლები
ვიწრო-ხაზურია, შიშველი, კიდეებზე მოკლეწამწამები­
ანი. ყვავილები მოთავსებულია ჯამზე მოკლე ჯირკვა­
ლაბეწვიან ყუნწებზე. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება ღორღიან
და კლდოვან ადგილებში – სუბალპურ და ალპურ სა­
რტყლებში 2500-3000 მ-ის სიმაღლეზე. გავრცელე­
ბულია საქართველოს ყველა მაღალმთიან რეგიონში.
გავრცელების საერთო არეალია კავკასია და მცირე
აზია.

Oberna lacera Ikonn. = Silene lacera Sims.

ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღეროები 15-
30 სმ სიმაღლისაა, წამოწეული ან გართხმული. ქვედა
ფოთლები კვერცხისებურია, გრძელ ყუნწად წარზიდული.
ზედა ფოთლები ლანცეტაა. ყვავილები წაგრძელებულ
ყუნწებზეა განთავსებული. გვირგვინის ფურცლები თეთ­
რია. ფირფიტა დაყოფილია ფოჩებად და თანაგვირგვინი
– ხაზურ-ლანცეტა ნაკვთებად. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება
ტყის ზედა და სუბალპური სარტყლების რიყნარებზე,
ნაშალებსა და ჩამონაზვავებზე. ცნობილია რაჭაში, ხევ­
სურეთსა და თუშეთში. გავრცელებულია ჩრდილო კავკა­
სიაში. კავკასიის ენდემია.
204

Petrorhagia prolifera (L.)P. W. Ball&

Heywood = Kohlrauschia prolifera (L.)
Kunth
ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
10-15 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორად მდგომია, მარტივი ან დატოტვილი.
ფოთლები ხაზურია, მახვილწვერიანი, კიდეებზე ხაოი­
ანი, ღეროებისა და ტოტების წვერში ქმნის თავაკისებურ
ყვავილედს. გვირგვინის ფურცლები მოწითალო-მწვა­
ნეა. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მშრალ, ქვიან ფერდო­
ბებზე, ზღვის სანაპირო ქვიშებზე. გავრცელებულია
აფხაზეთში, ქართლში, კახეთსა და მესხეთ – ჯავახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცე­
ნტრალურ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას, მცირე
აზიას, ირანს.

Silene compacta Fisch. – ლამაზა

ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ხასიათდება
მარტივი ან, იშვიათად, ზედა ნაწილში დატოტვილი
20-70 სმ სიმაღლის ღეროთი. ქვედა ფოთლები ნიჩ­
ბისებურია, ღეროსეული – კვერცხისებურ-ლანცეტა,
მჯდომარე, ღერომხვევი. ყვავილედი კენწრულია, თა­
ვაკისებური ან ფარისებური. ყვავილი კაშკაშა მეწამული
ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება დაბლობიდან მთის
შუა სარტყლამდე – ტყის პირას, ღორღიან ადგილებში,
რიყნარებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალია კავკასია, სამხრეთ
ევროპა და მცირე აზია.
206

Silene conica L.
ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
35 სმ-მდე სიმაღლის, ერთწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, შებუსული. ღეროები მარტივია, ზოგჯერ
– დატოტვილი. ღეროსეული ფოთლები მოგრძო-ნიჩ­
ბისებურია და ადრევე ხმება. ღეროსეული ფოთლები
ხაზურია ან ვიწრო-ლანცეტა. ყვავილები მარტოულია
ან ჯგუფური, იღლიური. ჯამი გამობერილია, გვირგვინი
-ვარდისფერი. ფირფიტა ¼-ზეა ჩაჭრილი. ყვ.  ნაყ.  IV-
VII. მცენარე გავრცელებულია მშრალ ფერდობებზე,
გზისპირებზე, ქვიშნარებზე. საქართველოს ფარგლებში
ცნობილია აჭარაში, შიდა და ქვემო ქართლში, კახეთსა
და მესხეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, შუა და მცირე აზიას.

Silene vulgaris (Moench) Garcke – ჭყიპანტა

ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
30-80 სმ სიმაღლის, მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ხასიათდება აღმავალი, ზედა ნაწილში და­
ტოტვილი ღეროებით. ფოთლები უკუკვერცხისებურია,
მოგრძო-ელიფსური, ღეროს ზედა ნაწილში ნახევრად
ღერომხვევია. ყვავილები შეკრებილია ქოლგისებურ
ყვავილედებად. გვირგვინის ფურცლები თეთრი ფე­
რისაა. ყვ.  ნაყ.  IV-IX. იზრდება სუბალპური სარტყლის
მაღალბალახიან და ნაირბალახიან მდელოებზე. გა­
ვრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ყირიმს, შუა და
მცირე აზიას, ირანს.
208

Stellaria holostea L. – ტყის ჟუნჟრუკი

ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
40 სმ-მდე სიმაღლის, მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო წამოწეულია, ზედა ნაწილში დატოტვილი.
თითქმის მთელი მცენარე შებუსულია წვრილი, კონუსური
და მჯდომარე ბეწვებით. ფოთლები ვიწროსამკუთხა
ფორმისაა. ყვავილები შეკრებილია მცირეყვავილიან
მეჩხერ ნახევარქოლგად. გვირგვინის ფურცლები თე­
თრი ფერისაა, თითქმის ნახევრამდე ორად არის გაყო­
ფილი. ყვ.  ნაყ.  IV-VIII. იზრდება 2000 მ სიმაღლემდე
– მდელოებზე, ბუჩქნარებს შორის. გვხვდება მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ევროპას, დასავლეთ ციმბირს.

Stellaria media (L.) Vill. – ჟუნჟრუკი

ოჯახი: Caryophyllaceae – მიხაკისებრნი
10-35 სმ სიმაღლის, ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, ღია მწვანე ფერის. ღერო სუსტია, მწოლიარე
ან წამოწეული. ქვედა ფოთლები მომრგვალო-კვერცხი­
სებურია, ფოთლის ფირფიტა ზოგჯერ შიშველია, ზოგჯერ
კი თეთრმეჭეჭიანი, ფუძეში წამწამებით. ყვავილები შე­
კრებილია ნახევარქოლგად. გვირგვინის ფურცლები თე­
თრია, ღრმად ორად გაყოფილი. ყვ. ნაყ. III-IX. იზრდება
ტენიან ადგილებში. როგორც სარეველა, გვხვდება ბო­
სტნებში, რუდერალურ ადგილებში, აზოტით მდიდარ
ნიადაგებზე. დამახასიათებელია ღია ცენოზებისთვის.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და
სამხრეთ ევროპას, მცირე და შუა აზიას, ჩრდილო ამე­
რიკას.
210

Helianthemum nummularium (L.) Mill. –

მზეყვავილა
ოჯახი: Cistaceae – საკმელასებრნი
10-40 სმ სიმაღლის ნახევრად ბუჩქია, დატოტვილი,
სწორად მდგომი, წამოწეული, იშვიათად – გართხმული
ღეროებით, შებუსული. ფოთლები ხაზურ-ლანცეტა
ან მომრგვალო-კვერცხისებურია, ზემოდან – მწვანე,
ქვემოდან – მონაცრისფრო-ქეჩისებური. ყვავილედი
წაგრძელებული ან დამოკლებული 3-10-ყვავილიანი
ხვეულია. გვირგვინის ფურცლები ნარინჯისფერ-ყვი­
თელია. ყვ.  ნაყ.  IV-VIII. იზრდება ტყის სარტყელში –
მშრალ, ქვიან ფერდობებზე, ველობებზე, ბუჩქნარებში,
ფრიგანისებურ მცენარეულობაში. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო, ცენტრალურ და
სამხრეთ ევროპას.

Euonymus europaeus L. –
ევროპული ჭანჭყატი, კიდობანა
ოჯახი: Celastraceae – ჭანჭყატასებრნი
2-5 მ სიმაღლის ბუჩქებია, ტოტები 4-წახნაგოვანია,
იშვიათად – ცილინდრული, შიშველი, წახნაგები კორ­
პიანია. ფოთლები მუქი მწვანეა, მოკლეყუნწიანი,
ელიფსურიდან ფართო-უკუკვერცხისებური ფორმის. კი­
დედაკბილული, ზედა მხარე შიშველია, ქვედა მხარეც –
შიშველი ან მცირედ შებუსული. ყვავილედი ფარისებური
საგველაა, 3-7-ყვავილიანი. გვირგვინის ფურცლები
მოყვითალო-მომწვანო-მოთეთროა. ნაყოფზე არილუსი
ნარინჯისფერია. ყვ.  IV-V, ნაყ.  VII-X. მცენარე იზრდება
ტყეებში, ბუჩქნარებში, ჭალებში, ნაკაფ ტყეებში. ხშირად
სარეველა მცენარეა. ცნობილია მთელ საქართველოში.
საერთო გავრცელების არეალი მოიცავს კავკასიას, და­
სავლეთ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ჩრდილო
ირანს.
212

Euonymus verrucosus Scop. –

მეჭეჭებიანი ჭანჭყატი
ოჯახი: Celastraceae – ჭანჭყატისებრნი
1-2 მ სიმაღლის ბუჩქებია. ტოტები ცილინდრულია და
მოფენილია მოშავო, მოწითალო ან მონაცრისფრო მე­
ჭეჭებით. ფოთლები ელიფსურია, კიდეზე – ხერხკბილა,
შიშველი ან ქვედა მხარეზე მცირედ შებუსული. ყვავი­
ლედი 3-9-ყვავილიანი ფარია. გვირგვინის ფურცლები
მოწითალო-მურა ფერისაა. არილუსი კაშკაშა წითელია.
ყვ.  V-VI, ნაყ.  VII-IX. იზრდება ტყეებსა და ბუჩქნარებს
შორის. გავრცელებულია, ძირითადად, აღმოსავლეთ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, ჩრდილოეთ, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიას.

Euonymus latifolius (L.) Mill. –

განიერფოთლიანი ჭანჭყატი, ტაბლაყურა
ოჯახი: Celastraceae – ჭანჭყატასებრნი
1-3 მ სიმაღლის ბუჩქია, დატოტვილი. ტოტები შიშველია,
ცილინდრული, ფოთლები დიდი ზომისაა, ტყავისებური,
მუქი მწვანე. ქვედა მხარე ღია ფერისაა, ელიფსური
ან კვერცხისებური, კიდეები – ხერხკბილა. გვირგვინის
ფურცლები მომწვანოა. არილუსი მონარინჯისფროა.
ყვ. IV-V, ნაყ. VII-IX. იზრდება ტყეებში, ბუჩქნარებსა და
ხეობებში, მეტწილად, 700 მ-დან 2300 მ-მდე. ცნობილია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და
ჩრდილო ირანს.
214

Parnassia palustris L. – პარნასურა

ოჯახი: Celastraceae – ჭანჭყატასებრნი
10-40 სმ სიმაღლის, მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მარტოულია, სწორად მდგომი. ფოთლები
როზეტულია, გრძელყუნწიანი, მომრგვალო-კვერცხი­
სებური, კიდემთლიანი. ღეროსეული ფოთოლი ერთია
და გულის ფორმის, ღერომხვევი. გვირგვინი მოთეთრო
ფერისაა. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება მთის შუა და ზედა სა­
რტყლების ტენიან ადგილებში, მდინარეებისა და რუების
გაყოლებით. გავრცელებულია საქართველოს ყველა
რეგიონში. ბორეალური სახეობაა.

Colchicum speciosum Steven – უცუნა

ოჯახი: Colchicaceae – უცუნასებრნი
მრავალწლიანი, ტუბერბოლქვიანი მცენარეა, სიმაღლე
– 20-60 სმ. ყვავილი ერთია, იშვიათად – სამი. ყვავილ­
საფრის გადანაღუნის სეგმენტები ღია ვარდისფერი ან
მუქი იასამნისფერია. ფორმით მოგრძო-ელიფსური ან
ოვალური. ყვ.  ნაყ.  X-VII. მცენარე იზრდება ტყის ზედა
სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე – ტყისპირებსა და
მდელოებზე, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიის ეკორეგიონს. კავკასიის ენდემია.
216

Merendera trigyna Woronow. – ენძელა

ოჯახი: Colchicaceae – უცუნასებრნი
8-12 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ფოთოლი – 3-4, ყვავილობისას ვაგინას აღემატება,
შიშველი, ხასხასა მწვანე,ბოლოვდება მოწითალო წვე­
ტით. ყვავილები – 1-5, თეთრიდან მუქ იასამნისფრამდე,
ზარისებური ფორმის. ყვ. ნაყ. II-IV. იზრდება მთისწინე­
ბიდან მთის ზედა სარტყლამდე მშრალ ველებსა და ფე­
რდობებზე. გავრცელებულია აღმოსავლეთ და სამხრეთ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს თითქმის მთელ კავკასიას, ჩრდილო-აღმოსავლეთ
მცირე აზიასა და ჩრდილო-დასავლეთ ირანს.

Achillea biserrata M. Bieb. –

ტყის ფარსმანდუკი
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მარტი­
ვია, სწორი, სიმაღლე – 30-100 სმ. მთელი მცენარე
შიშველია ან თხლად შებუსული, უხვად შეფოთლილი.
ფოთლები ხაზურ-ლანცეტა ფორმისაა, წაწვეტებული,
ორმაგბასრხერხკბილა. ყვავილედი კალათია, რომლე­
ბიც ფარისებურ ყვავილედებადაა შეკრებილი. ყვავი­
ლები თეთრი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის
შუა და ზედა სარტყლების ტყეებში, ტყისპირებსა და
ველობებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და
მცირე აზიას.
218

Achillea filipendulina Lam. – ფარსმანდუკი

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
30-100 სმ სიმაღლის, მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სწორია, მიტკეცილი ბეწვით მოფენილი,
შეფოთლილი. ფოთლები მოხაზულობით მოგრძო-ლა­
ნცეტაა, ერთმაგფრთისებურად განკვეთილი ლანცეტა
ან მოგრძო-ლანცეტა სეგმენტებად. ყვავილები შეკრე­
ბილია რთულ ფარისებურ ყვავილედებად. ყვავილები
ყვითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება დაბლობი­
დან მთის ზედა სარტყლამდე – ტყისპირა ადგილებში,
მშრალ ფერდობებზე, რიყნარზე, წყაროებისა და ნაკა­
დულების პირას. გავრცელებულია ქვემო ქართლსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, მცირე და შუა აზიას, ირანს, ერაყს.

Amberboa glauca (Puschk. ex Willd.) Muss.

Puschk. ex Grossh.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე –
20-50 სმ. მარტივი ან ძირიდანვე დატოტვილი, ლეგა.
ფოთლები მოგრძო-ლანცეტა ფორმისაა. მთლიანი ან
ფრთისებურ-ჩანგისებურად განკვეთილი. ყვავილები
დიდი ზომისაა – ძაბრისებური, კიდედანაკვთული, მოვა­
რდისფრო. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება მთის ქვედა და შუა
სარტყლების მშრალ თიხნარ ფერდობებსა და ხევებში.
გავრცელებულია ქართლსა და კახეთში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, მცირე
აზიასა და ირანს. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.
220

Ambrosia artemisiifolia L. –
ავშანფოთლიანი ამბროზია
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
20-120 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორია, მარტივი ან ზედა ნაწილში საგვე­
ლასებურად დატოტვილი, მიტკეცილი, ჯაგრისებური
ბეწვით მოფენილი. ქვედა ფოთლები ორმაგფრთისე­
ბურად არის დაყოფილი, ზედა ფოთლები თითოეულ
მხარეზე 2-3 მოგრძო ან ხაზურ ლანცეტანაკვთებიანია.
კალათები თავთავისებურ ყვავილედებშია შეკრებილი.
ყვავილები ღია ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  VIII-IX. იზრდება
მთის ქვედა, ზოგჯერ შუა სარტყლის რუდერალურ ადგი­
ლებში, გზისპირებზე, მიტოვებულ მიწებზე. აბეზარა
სარეველა მცენარეა. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ევროპას, ცენტრალურ და ჩრდილო ამერი­
კას. ინვაზიური სახეობაა.

Anthemis candidissima Willd. ex Spreng. –

კამანია
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ვერცხლის­
ფრად შებუსული. ღერო – 5-15 სმ-მდე სიმაღლის, იშვი­
ათად – მარტივი, უფრო ხშირად – ფესვის ყელიდანვე
დატოტვილი. ფოთლები მოყვანილობით მოკლე-კვე­
რცხისებურია, ორჯერ ან სამჯერ ფრთისებურად დანაკ­
ვთული. კალათები – მატყლის მსგავსი შებუსვით. აქვს
თეთრი ფერის ენისებური ყვავილები. ყვ. ნაყ. V-VI. იზ­
რდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების მშრალ ქვიან
ფერდობებზე და ნახევარუდაბნოებში, არიდულ ტყეებში.
გავრცელებულია მესხეთში, ქვემო ქართლსა და კა­
ხეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, მცირე აზიასა და ირანს.
222

Arctium lappa L. – ოროვანდი

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 100-180 სმ
სიმაღლისაა, დატოტვილი. ფოთლები ფართოა ან თით­
ქმის მომრგვალო-კვერცხისებური, შიშველი ან ოდნავ
შებუსული. კალათები 3 სმ დიამეტრისაა. საბურველი
თითქმის შიშველია. საბურვლის ფოთოლაკები მწვა­
ნეა, სადგისისებური. გვირგვინი მეწამული ფერისაა.
ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე – ტყის­
პირებში, ბუჩქნარებსა და რუდერალურ ადგილებში.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევრო­
პას, შუა და აღმოსავლეთ აზიას, ჩრდილო ამერიკას.

Artemisia vulgaris L. – მამულა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო – 50-150
სმ სიმაღლის, სწორი, შიშველი ან გაფანტული ბეწვით
შებუსული. ქვედა ფოთლები ყუნწიანია, დანარჩენი –
მჯდომარე, ღრმადაა ფრთისებურად განკვეთილი ან
დაყოფილი ფართო ან ვიწრო-ლანცეტა ნაკვთებად. კა­
ლათები მრავალრიცხოვანია, შეკრებილია გრძელ, მჭი­
დრო მტევნებად და საგველასებურ ყვავილედს ქმნის.
გვირგვინი მოწითალო-მომურო ფერისაა. ყვ. ნაყ. VIII-X.
იზრდება ზღვის სანაპიროდან მთის ზედა სარტყლამდე
– ტყისპირებში, ბუჩქნარებში და მდინარეების გაყოლე­
ბით. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ევროპას, მცირე და შუა აზიას, ირანს, ჩრდილო აფრი­
კას.
224

Aster alpinus L. – ალპური ასტრა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მარტოუ­
ლია, კენწრული კალათით. ფესვთანური და ღეროსეული
ფოთლები ნიჩბისებურია, ბლაგვი და კიდემთლიანი.
ზედა ფოთლები მჯდომარეა. კალათა 3-5 სმ – მდე დი­
ამეტრისაა. საბურველი ნახევრად სფეროსებურია. მი­
ლის მსგავსი ყვავილები ყვითელი ფერისაა, განაპირა
ყვავილები – მოლურჯო-იისფერი. ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზ­
რდება სუბალპური და ალპური სარტყლების კლდოვან,
ბალახოვან ბიოტოპებზე. გავრცელებულია საქართვე­
ლოს ყველა მაღალმთიან რეგიონში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, აღმოსავლეთ და
სამხრეთ ევროპას, ახლო აღმოსავლეთსა და შუა აზიას.

Aster amellus subsp. ibericus (Steven) V. E.

Avet. = Aster ibericus Steven ex M. Bieb. –
იბერიული ასტრა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო– 20-80
სმ სიმაღლისა, ერთი ან რამდენიმეა, დატოტვილი ან
მარტივი. მთელი მცენარე მონაცრისფრო ბუსუსებითაა
მოფენილი. ფოთლები სამძარღვიანია, ლანცეტა. კა­
ლათები ფარისებურ ყვავილედად არის შეკრებილი.
საბურველი მომწვანო-ნაცრისფერია, ზოგჯერ ოდნავ
მოწითალო. ყვ.  ნაყ.  VIII-IX. იზრდება მთის ქვედა სა­
რტყლიდან ზედა სარტყლამდე – მშრალ ფერდობებზე,
ქვიან ეკოტოპებზე, ბუჩქნარში. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს სამხრეთ კავკასიასა და მცირე აზიას. კავკასიის
ეკორეგიონის ენდემია.
226

Bellis perennis L. – ზიზილა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
5-20 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ფოთლები ფესვთანურ როზეტადაა შეკრებილი,
უკუკვერცხისებური ან მოგრძო-ნიჩბისებური, კიდეებზე
– წვრილხერხკბილა, შებუსული. საყვავილე ღერო მა­
რტოული კალათით ბოლოვდება. ყვავილები სუსტად
შებუსული მილითაა, თეთრი ფერის ან ვარდისფერი
წვეტით. მილისებური ყვავილები ყვითელი ფერისაა.
ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე – ზღვის­
პირა ზოლში და მთისწინებზე, ფართოდ გავრცელებული
მცენარეა. გვხვდება, ძირითადად, დასავლეთ საქართვე­
ლოში, ასევე ქართლსა და თრიალეთში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევროპას, მცირე
და შუა აზიას, ჩრდილო ამერიკასა და აფრიკას.

Carduus acanthoides L. – ეკლიანი ნარშავი

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო – 30-120 სმ
სიმაღლის, დაღარული, გვერდებზე ეკლიანი ფრთებით.
მცენარე მოფენილია გრძელი, ყვითელი ფერის ეკლე­
ბით. ფოთლები მწვანეა, მოხაზულობით – ლანცეტა ან
ხაზურ-ლანცეტა, ღრმად ფრთისებურადაა დაყოფილი.
კალათები მარტოულია ან რამდენიმე ერთად. ყვავილები
მეწამული ან ხორცისფერ-წითელია. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზ­
რდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების მინდვრებზე,
რუდერალურ ადგილებში. გავრცელებულია აჭარაში, ქა­
რთლსა და მთიულეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას.
228

Carduus crispus L. – ხუჭუჭა ნარშავი

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 60-100 სმ სიმაღლის
ღერო დატოტვილია, შებუსულია აბლაბუდისებური ან გა­
ბნეული, მოკლე ბეწვით. ფოთლები მოგრძო-ლანცეტაა
ან თითქმის ელიფსური, არაღრმად ამოკვეთილ-დაყო­
ფილი. კალათები ღეროების კენწეროებსა და ტოტებზე
ჯგუფურად არის განლაგებული. საბურველი მოფენილია
აბლაბუდისებური ბეწვით. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მთის
შუა სარტყლიდან ალპურ სარტყლამდე – ტყეებში, ბუჩ­
ქნარებში, მეზოფილურ ადგილებში, როგორც სარეველა
– მინდვრებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ევროპას, მცირე აზიას, შუა და აღმოსავლეთ
აზიას.

Carduus nutans L. – ჩვეულებრივი ნარშავი

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 30-100 სმ სიმაღლის
ღერო მარტივია ან დატოტვილი, მაგარი, ეკლიანფრთი­
ანი, ქვედა ნაწილში შიშველია, ზედა ნაწილში ქეჩისე­
ბური ბეწვით მოფენილი. ფოთლები მოგრძო – ლანცეტა
ფორმისაა, ამოკვეთილ-ფრთისებურად დაყოფილი,
ეკლიანი კიდეებით. კალათები ღეროსა და ტოტების
კენწეროებზეა მარტოულად განლაგებული. ყვავილები
იისფერ – მეწამულია. ყვ. ნაყ. IV-VIII. იზრდება დაბლო­
ბებში, მთის ქვედა და შუა სარტყლების ნათესებში, მდე­
ლოებზე, რუდერალურ ადგილებში. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე
და შუა აზიას, ირანს, ჩრდილო-დასავლეთ აფრიკას.
230

Carlina vulgaris L. – ნარისჯაგა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო– 15-50 სმ
სიმაღლის, სწორი და აბლაბუდისებურად შებუსული,
ზედა ნაწილში დატოტვილი. ფოთლები ტყავისებურია,
მჩხვლეტელი კბილებით. ქვედა ფოთლები მოგრძო-ლა­
ნცეტა ფორმისაა. კალათები 2,5 სმ დიამეტრისაა, ყვა­
ვილები – მეწამულ-ყვითელი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VI-IX.
იზრდება სუბალპურ სარტყლამდე – ტყეებში, მდელო­
ებზე, მშრალ ფერდობებზე, გზისპირებზე და ბუჩქნარებში.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევრო­
პას, მცირე აზიას, ირანს.

Carpesium abrotanoides L. – ოჩოპინტრე

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო – 30-
80 სმ სიმაღლისაა, შეფოთლილია და ზედა ნაწილში
– წკეპლისებურტოტებიანი, შებუსული. ქვედა ფოთ­
ლები ელიფსურია, ზედა უფრო ვიწროა, მოკლეყუნწი­
ანი; ყველა ფოთოლი კიდეებზე წვრილ კბილებიანია,
თითქმის კიდემთლიანი. აქვს პატარა ზომის მრავალი
კალათა. საბურველი კვერცხისებურია, ყვავილები ყვი­
თელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. VII-X. იზრდება მთის ქვედა და
შუა სარტყლების ტყისპირა ადგილებში, ბუჩქნარებში,
ბაღებში, გზისპირებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე და აღმოსავლეთ აზიას.
232

Carthamus lanatus L. – ალისარჩული

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
1 მ-მდე სიმაღლის ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, მონაცრისფრო – მწვანე და მცენარის წვერზე
აბლაბუდისებური შებუსვით. ღერო სწორია, მაგარი,
მარტივი ან ზედა ნაწილში დატოტვილი, ფესვთანური
ფოთლები ჩანგისებურია, ბასრკბილა. ღეროსეული
ტყავის მსგავსი ფოთლები ლანცეტასებურია, წვერზე
ეკლით, კედლებზე ეკლიანი სეგმენტებით. ყვავილები
მკრთალი ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება მთის
ქვედა და შუა სარტყლების ქვიშნარ და რუდერალულ
ადგილებში, გზისპირებზე, ნათესებში, საძოვრებზე. სპო­
რადულად გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს ევროპას, ახლო
აღმოსავლეთს, ცენტრალურ აზიასა და ჩრდილო აფრი­
კას.

Centaurea diffusa Lam.

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 15-50 სმ სი­
მაღლის, ღერო სწორი, წიბოებიანი, ძირში ძლიერ გა­
ფარჩხულად დატოტვილი, მკრთალი მწვანე ფერისაა.
ფესვთანური ფოთლები ორმაგფრთისებურად არის გა­
ნკვეთილი, ზედა ფოთლები ხაზურ-ლანცეტა ფორმისაა.
თითქმის ყველა ფოთოლი ნაცრისფერია და ქეჩისებური.
კალათები მარტოულია. ყვავილები, ვიწრო-ცილინდ­
რული თანაყვავილებით, მოთეთრო ან ვარდისფერია.
ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების,
მთისწინებზე, მშრალ ეკოტოპებზე, სტეპებში. გავრცე­
ლებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ და
აღმოსავლეთ ევროპას, მცირე აზიას.
234

Centaurea iberica Trevir. Ex Spreng. –

ნარცეცხლა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 20-60 სმ სიმაღლის
ღერო სწორია, მონაცრისფრო-მწვანე, გაფარჩხულად
დატოტვილი, ხაოიანი ბეწვით მოფენილი. ფრთისებუ­
რად განკვეთილი ფესვთანური და ღეროსეული ფოთ­
ლები ხაზურ-ლანცეტა ფორმისაა. კალათები საშუალო
ზომისაა, კვერცხის ფორმისა და მარტოული. ყვავილები
ვარდისფერ-მეწამული ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  V-X. იზრდება
მთის ზედა სარტყლამდე – მშრალ, ქვიან ფერდობებზე,
გზისპირებზე და მთის სტეპებში. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ
ევროპას, მცირე და შუა აზიას.

Centaurea macrocephala Muss. Puschk.

ex Willd. = Grossheimia macrocephala
(Muss. Puschk. ex Willd.) Sosn. &Takht. –
ხახვისთავა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, 60-100 სმ სი­
მაღლის ღერო სწორი, მსხვილი, მარტივი ან დატოტვი­
ლია, თხლად შებუსული ხუჭუჭა ბეწვით. ქვედა ფოთლები
ფართო-ლანცეტა ფორმისაა, ყუნწად წარზიდული. ღე­
როსეული ფოთლები მჯდომარეა. ყველა ფოთოლი
კიდეებზე ამოღრღნილ – დაკბილულია. კალათები სფე­
როსებურ-კონუსურია, კენწრული,მარტოული, კალათის
ძირში ღერო გამსხვილებულია. ყვავილედი კაშკაშა
ყვითელი ან მოყვითალო-ყავისფერია. ყვ.  ნაყ.  VII-IX.
იზრდება ტყის ზედა და სუბალპური სარტყლების მდე­
ლოებზე, მაღალ ბალახეულობაში. საქართველოში
გვხვდება სპორადულად. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, მცირე აზიასა და
ირანს. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.
236

Centaurea salicifolia M. Bieb. –

წითელი ღიღილო
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 50-100 სმ სი­
მაღლის ღერო სწორია, ოდნავ დატოტვილი, მოკლე,
ხორკლიანი ბეწვით მოფენილი. ფოთლები მოგრძო-ლა­
ნცეტა ან ლანცეტა ფორმისაა, ღია მწვანე ფერის. ქვედა
ფოთლები ყუნწიანია, ზედა – მჯდომარე. კალათები
მოგრძო-კვერცხისებურია. ყვავილები ვარდისფერ-მეწა­
მულია. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება მთის ქვედა სარტყლი­
დან მთის შუა სარტყლამდე – მუხნარ-წიფლნარ ტყეში,
ბუჩქნარებში, ტყისპირებსა და სუბალპურ მდელოებზე.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.

Centaurea solstitialis L. – ეკალცოცხი

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 30-100 სმ სიმა­
ღლის ღერო სწორია, ღარებიანი,ზედა ნაწილში და­
ტოტვილია ზემოთ აშვერილი ტოტებით, მონაცრისფრო,
ქეჩისებური შებუსვით. ფესვთანური ფოთლები ჩანგისე­
ბურია, მოგრძო ფორმის, კენწრული ფოთოლაკი უფრო
დიდი ზომისაა, ვიდრე გვერდითები. ღეროსეული ქვედა
ფოთლები ხაზურია, კიდემთლიანი ან დაკბილული.
საბურვლის ფოთოლაკები ეკლიანია, ყვავილები ყვი­
თელი ფერისაა. განაპირა ყვავილები თითქმის არ არის
გადიდებული. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება ველებისა და
ფრიგანისეული მცენარეულობის ზონაში. გავრცელე­
ბულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ, სა­
მხრეთ და აღმოსავლეთ ევროპას, აღმოსავლეთ აზიასა
და ჩრდილო ამერიკას.
238

Cichorium intybus L. – ვარდკაჭაჭა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, 40-125 სმ-მდე
სიმაღლის ღერო, დაკუთხულ-დაღარულია, გაფარჩხუ­
ლად დატოტვილი და მოლეგო-მწვანე ფერის. ფოთ­
ლები მოგრძო-ლანცეტა ფორმისაა, ფრთისებურად
განკვეთილი. კიდემთლიანი ან დაკბილული. კალათები
ტოტების კენწეროებზე მარტოულია, კენწრული ფოთ­
ლების იღლიებში კი ჯგუფად განწყობილი. ყვავილები
ცისფერია, იშვიათად – თეთრი. ყვ.  ნაყ.  VI-X. იზრდება
მთის შუა სარტყლამდე – მინდვრებში, გზისპირებზე,
ნათესებსა და რუდერალურ ადგილებში, ბაღებსა და
ველობებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალია კავკასია, ევროპა, შუა
და მცირე აზია, ირანი.

Cirsium echinus (M. Bieb.) Hand. -Mazz. –

ნარი
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 40-60 სმ სიმაღლის
ღერო ზედა ნაწილში დატოტვილია, ღეროები დაღა­
რულია და უხვად შებუსული აბლაბუდისებური ბეწვით.
ფესვთანური და ქვედა ფოთლები მოყვანილობით ხაზუ­
რია, ფრთისებურად დაყოფილი სამკუთხა ნაკვთებით.
კიდეებზე ხშირი, წამწამისებური ეკლებითაა შემოსილი.
ზემოდან შიშველია, ქვემოდან – შებუსული, ღერომხ­
ვევი. ზედა ფოთლები პატარაა, ხაზურ-ლანცეტა. კა­
ლათა მრავალია, კენწრული ან იღლიური. ყვავილები
მოთეთრო-მოვარდისფროა. ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზრდება
მთის შუა სარტყელში მშრალ, ღორღიან ფერდობებზე,
გზისპირებზე. საქართველოში გვხვდება ყველგან. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე
აზიას, ირანს.
240

Cladochaeta candissima (M. Bieb.) DC.

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია
ან წამოწეული, ხშირფოთლიანი, თეთრი, ფიფქისებური
შებუსვით. ქვედა ნაწილში – დატოტვილი, ფოთლები
ოდნავ გასქელებულია, მჯდომარე. ქვედა ფოთლები მო­
კლე-ნიჩბისებურია, ზედა ფოთლები – ხაზური. კალათა
ცილინდრულია, 15-20 – ყვავილიანი, შეკრებილია ხშირ
ნახევარქოლგებად ან ტოტების ბოლოებში – ფარისე­
ბურ ყვავილედებად. საბურველიც და ყვავილებიც ყვი­
თელია. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე
რიყეებზე და ქვიშნარებში. გვხვდება კახეთში, სამეგრე­
ლოში, ქართლში, ფშავსა და ხევში. კავკასიის ენდემური
მცენარეა. გვარი Cladochaeta კავკასიის ენდემური გვა­
რია.

Cota tinctoria (L.) J. Gay = Anthemis

saguramica Sosn.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ჩვეულებრივ,
მონაცრისფრო შებუსვით. ღერო -სწორი, 40-70 სმ სი­
მაღლის, დაკუთხულ-დაზოლილი, შუა ნაწილიდან ან
უფრო მაღლიდან დატოტვილი. ღეროსეული შუა ფოთ­
ლები მჯდომარეა, უკუკვერცხისებური, ფრთის მსგავსად
განკვეთილი. კალათები განლაგებულია ძალიან გრძელ
და შიშველ ღერძებზე. ენისებური ყვავილები ოქროსფე­
რია. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება მთის შუა სარტყელის ტყის­
პირებსა და ბუჩქნარებში. გავრცელებულია ქართლსა
და მთიულეთში. აღწერილია საგურამოს ქედიდან. საქა­
რთველოს ენდემია.
242

Cyanus cheiranthifolius (Willd.) Sojak =

Centaurea cheiranthifolia Willd.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო – 10-
45 სმ სიმაღლის, ქეჩისებურად შებუსული. ფოთლები
ფრთისებურად არის განკვეთილი მომრგვალებულწვე­
რიან მოგრძო ნაკვთებად. უფრო იშვიათად ფოთლები
კიდემთლიანია, ხაზური ან ლანცეტა ფორმის. კალა­
თები 20-25 მმ დიამეტრისაა. გარეთა ყვავილები დიდი
ზომისაა, მოთეთრო – მოყვითალო, ზოგჯერ ლურჯი ან
მეწამული ფერის. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება სუბალპური
და ალპური სარტყლების ტენიან და ღორღიან მდელო­
ებზე. საქართველოში გავრცელებულია სპორადულად
ყველგან. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, მცირე აზიას, ირანს.

Cyanus segetum Hill = Centaurea cyanus L.

– რუსული ღიღილო
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია,10-80
სმ სიმაღლის, აბლაბუდისებური ბეწვით მოფენილი, ძი­
რიდანვე დატოტვილი. ფესვთანური ფოთლები ყუნწია­
ნია, უკუკვერცხისებურ-ლანცეტა ფორმის, წაწვეტებული.
კალათები საშუალო ზომისაა, მარტოული. განაპირა
ყვავილები ლურჯია, შიგნით – იისფერი. ყვ. ნაყ. V-X. იზ­
რდება დაბლობებზე, მინდვრებსა და ქვიან მდელოებზე.
ცნობილია აფხაზეთსა და იმერეთში, აგრეთვე თითქმის
მთელ აღმოსავლეთ საქართველოში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო, ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, სამხრეთ და
აღმოსავლეთ აზიას.
244

Cyanus triumfettii (All.) DostÁl ex Á. Löve &

D. Löve = Centaurea triumfettii All.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო ახოვა­
ნია: 30 – 60 სმ სიმაღლის, მარტივი, ზევით აშვერილი
ტოტებით, მომწვანო ან იშვიათად – მონაცრისფრო (მიტ­
კეცილი შებუსვის გამო). ფოთლები ხაზურ-ლანცეტა ფო­
რმისაა, მჯდომარე. კალათები მარტოულია. ყვავილები
ლურჯია, უფრო იშვიათად – მეწამული ან თეთრი ფერის.
ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების
მდელოებზე, კლდეებზე, ტყისპირა ადგილებში. გავრცე­
ლებულია თრიალეთში, ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯა­
ვახეთში. გავრცელების საერთო არეალია სამხრეთ
კავკასია და მცირე აზია.

Dolichorrhiza caucasica (M. Bieb.) Galushko

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-60 სმ
სიმაღლისაა, შეფოთლილი. ფოთლები სქელია, ქვედა
ფოთლები თირკმლისებურ-მომრგვალოა, შუა ფოთ­
ლები ძლიერ ვარირებს ფორმისა და ზომის მიხედვით.
სულ ზედა ფოთლები კიდემთლიანია, ლანცეტადან ვიწ­
რო-ხაზურამდე. კალათა, ჩვეულებრივ – 1-2, იშვიათად
– 5-6. სუსტად შებუსული ყვავილები კაშკაშა ნარინჯის­
ფერ-ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება ალპური და
სუბალპური სარტყლების ტენიან ხევებსა და კლდეთა
ნაპრალებში, მდელოებზე, არყნარში, დეკიანში. გავ­
რცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. კავკა­
სიის ენდემური მცენარეა.
246

Dolichorrhiza renifolia (C. A. Mey.) Galushko

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 20-40
სმ სიმაღლისაა, შეფოთლილი. ფოთლები თხელია,
მომრგვალო-თირკმლისებური, კიდეებზე დაკბილული.
შუა ფოთლები არ არის მრავალი, მცირე ზომისაა და
მოკლეყუნწიანი. ზედა ფოთლები ხაზური ფორმისაა,
ქერქლისებური. კალათები დიდი ზომისაა, მარტოული
ან იშვიათად – 2-4 ერთად. ყვავილები ყვითელი ფერი­
საა. ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზრდება ალპური სარტყლის დაჩ­
რდილულ, ტენიან ადგილებში, კლდეთა ნაპრალებში,
არყნარში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართვე­
ლოში. კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Echinops sphaerocephalus L. – თავკომბალა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 0,5-
1,5 მ სიმაღლის, ზედა ნაწილში დატოტვილი, ღარე­
ბიან-წიბოებიანი,შეფოთლილი, აბლაბუდისებური და
ჯირკვლოვანი ბეწვით შებუსული. ფოთლები თხელია
ან ტყავისებური, მწვანე. ქვედა ფოთლები ყუნწიანია,
ფრთის მსგავსად განკვეთილი, კიდეეკლიანი. ღერო­
სეული ფოთლები მჯდომარეა, ზედა ფოთლები – დაკ­
ნინებული. კალათა მრავალია, ტოტების კენწეროებზე
3-4 სმ დიამეტრის, სფეროს მსგავს თავაკებად შეკრე­
ბილი. მღვრიე ცისფერი ან ცისფერი. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII.
იზრდება მშრალ, ბალახიან ფერდობებზე, ტყისპირებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
მცირე და შუა აზიას.
248

Erigeron alpinus L.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მრავა­
ლია, 6-25 სმ სიმაღლის, შებუსული და უკან გადახრილი,
გაფარჩხული ბეწვით. ღეროსეული ქვედა ფოთლები
მოგრძო-ნიჩბისებურია, საკმაოდ გრძელყუნწიანი. და­
ნარჩენი ფოთლები ხაზურია, თითქმის ღერომხვევი.
კალათები, ჩვეულებრივ, მარტოულია, იშვიათად – 3-5.
ყვავილები ვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება
ალპური სარტყლის მდელოებზე. გავრცელებულია სამ­
ხრეთ და აღმოსავლეთ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო და სამ­
ხრეთ-დასავლეთ ევროპას.

Erigeron canadensis L. = Conyza

canadensis (L.) Cronquist – ცხენიკუდა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-150
სმ სიმაღლისაა, სწორად მდგომი, ჩვეულებრივ, ზედა
ნაწილში დატოტვილი, შეფოთლილი, დაფარულია
მარტივი, გაფშეკილი ბეწვით. ფოთლები ხაზურ-ლანცე­
ტაა, მჯდომარე. ქვედა ფოთლები ყუნწიანია, ფართოდ
დაკბილული. ყვავილედი შედარებით ვიწრო საგველაა.
კალათები მრავალრიცხოვანია, ყვავილები – თეთრი.
ყვ.  ნაყ.  VI-XI. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლე­
ბის რუდერალურ ადგილებში, ნათესების მახლობლად,
მდელოებზე და ტყეში, მდინარეებსა და ტბებთან, გზის­
პირებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს ევროპას, შუა
აზიას, აღმოსავლეთ აზიას, ჩრდილო და სამხრეთ ამე­
რიკას, ავსტრალიას.
250

Erigeron caucasicus Steven

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო – 10-45 სმ
სიმაღლის, სწორად მდგომია, მარტივი ან დატოტვილი,
მოფენილია ხშირი და გრძელი, მარტივი ბეწვით. ფოთ­
ლები კვერცხის ფორმისაა ან მოგრძო-კვერცხისებური,
თითქმის ღერომხვევი. კალათები შეკრებილია ფარის­
მსგავს ყვავილედად ან მარტოულია. საბურვლის ფო­
თოლაკები მუქია, ხშირად – მოწითალო. მილისებური
ყვავილები ყვითელია, ენისებური კი – კაშკაშა ვარდის­
ფერი, 1,5 – ჯერ გრძელია საბურველზე. ყვ. ნაყ. VII-IX.
იზრდება ალპური და სუბალპური სარტყლების მდელო­
ებზე, მორენებზე, ღორღიან ფერდობებსა და კლდეებზე.
გავრცელებულია საქართველოს ყველა მაღალმთიან
რაიონში, კავკასიასა და მცირე აზიაში.

Erigeron caucasicus subsp. venustus

(Botsch.) Grierson = Erigeron venustus
Botsch.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მარტოუ­
ლია, 3,5-30 სმ სიმაღლის, სწორად მდგომი, შებუსულია
ხშირი და უხეში მრავალუჯრედიანი ბეწვით. ფესვთა­
ნური ფოთლები ნიჩბისებურია, ღეროსეული ფოთლები
– კიდემთლიანი. ქვედა ღეროსეული ფოთლები მოკლე­
ყუნწიანია, ზედა – მჯდომარე. 1-3 კალათა 15 მმ-მდე
სიგანისაა, მოთავსებული ღეროს წვერზე. ენისებური
ყვავილები კაშკაშა ვარდისფერია, მილისებური ყვავი­
ლები – ყვითელი. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება სუბალპურ
და ალპურ მდელოებზე, კლდეებზე, ღორღებზე – 2600-
3500 მ-მდე. გავრცელებულია საქართველოს ყველა
მაღალმთიან რაიონში. გავრცელების საერთო არეალია
კავკასია და მცირე აზია.
252

Eupatorium cannabinum L. – ვარდკანაფა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო – 50-120
სმ სიმაღლის, სწორი ან წვერზე დატოტვილი, სუსტად
დაღარული, ზოგჯერ მონაცრისფრო-ვარდისფერი. ფოთ­
ლები მოკლეყუნწიანია, მოპირისპირედ განლაგებული,
3-5-ად დაყოფილი. ფოთოლაკები ლანცეტაა. კალა­
თები 5-6 ყვავილიანია, შეკრებილია მჭიდრო, ფარი­
სებურ-საგველა, კენწრულ ყვავილედებად. ყვავილები
მოვარდისფროა, ძაბრისებური. ყვ. ნაყ. VI-XII. იზრდება
მთის ქვედა და შუა სარტყლების ტენიან ადგილებში,
მდინარეთა და წყაროების ნაპირებზე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ, აღმოსავლეთ
და ჩრდილო ევროპას, შუა და მცირე აზიას, ჩრდილო
აფრიკას.

Filago arvensis L. – ნაცარა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია, 5-30
სმ სიმაღლის, რამდენადმე გაფარჩხულად და საგველა­
სებურად დატოტვილი, თეთრი ან მონაცრისფრო, ხშირი
მატყლისებური ბეწვით შებუსული. ფოთლები მჯდო­
მარეა, პატარა ზომის, ლანცეტა ან ხაზური ფორმის.
კალათები – 2-7, შეკრებილია თავაკის მსგავს ყვავი­
ლედებად ტოტების ბოლოებში ან ფოთლის იღლიებში.
ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების
მშრალ ფერდობებზე, რუდერალურ ადგილებში, ნათე­
სებში, როგორც სარეველა. გავრცელებულია ქართლსა
და აჭარაში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე და შუა აზიას, ირანს.
254

Galinsoga parviflora Cav.

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, შიშველი ან მცირედ
შებუსული. ღერო სწორად მდგომია, 10-100 სმ სიმა­
ღლის, ჩვეულებრივ, დატოტვილი. კვერცხის ფორმის და
კიდეებზე წვრილად დაკბილული ფოთლები პირისპირ
არის განლაგებული. ყვავილედი პატარა ზომის კალა­
თია. ენისებური ყვავილები თეთრია, მილისებური ყვა­
ვილები – ყვითელი. ყვ. ნაყ. VI-X. იზრდება რუდერალურ
ადგილებში, გზისპირებზე, ნათესებში, ტყისპირებში. ამე­
რიკიდან შემოტანილი მცენარეა. საქართველოში ცნო­
ბილია სპორადულად. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, აღმოსავლეთ აზიას, სამხრეთ ამე­
რიკას.

Hieracium x auriculoides Láng – ხარნუყა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო– 50 სმ-
მდე სიმაღლის, შეფოთლილი მიწისზედა მხოხავი ყლო­
რტებით, ჩვეულებრივ, ჯაგრისა და ვარსკვლავის მსგავსი
შებუსვით. ღერო დატოტვილია მხოლოდ წვერთან, 2-6
ღეროსეული ფოთოლი ლანცეტა ან ხაზურ-ლანცეტა ფო­
რმისაა, დაფარულია მწვანე ან მოყვითალო-მომწვანო
ნაფიფქით. ყვავილები შეკრებილია 7-50 საყვავილე
კალათაში, რომლებიც წარმოქმნის საგველა ან ქოლ­
გისებურ-ფარისებურ ყვავილედს. ყვავილები ყვითელი
ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება მთის შუა, ზედა და
სუბალპური სარტყლების ტყისპირებში, ბალახოვან და
ქვიან ფერდობებზე. გავრცელებულია მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, ცენტრალურ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას,
მცირე აზიას, ლიბანს, ირანს.
256

Inula magnifica Lipsky – გიგანტური მზიურა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 2 მ-მდე სიმა­
ღლის ღერო სწორია, წვერისკენ დატოტვილი, ქვედა
ნაწილში ბეწვით არის მოფენილი, ზედა ნაწილში ბა­
ნჯგვლიანია. ფოთლები ძალიან დიდი ზომისაა, ღე­
როსეული ქვედა და შუა ფოთლები კვერცხისებურია,
კიდეებზე ორმაგმსხვილ-ხერხკბილა. კალათები ცოტაა,
გრძელღერძიანი. ენისებური ყვავილები ყვითელი ფე­
რისაა, მოწითალო ფერის ძარღვებით. ყვ.  ნაყ.  VII-IX.
იზრდება ტყისა და სუბალპური სარტყლების, მაღალ
ბალახეულობაში, ტყეებსა და ტყისპირა ადგილებში.
გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოსა და მთიუ­
ლეთში. კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Inula orientalis Lam. –

აღმოსავლური მზიურა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 20-50 სმ სიმა­
ღლის ღერო სწორია, მეტწილად მარტივი, ქვედა ნა­
წილში სუსტად შებუსული, ზედა ნაწილში მოფენილია
გრძელი, ხშირი ბეწვით. ქვედა ფოთლები მოგრძო-ნიჩ­
ბისებურია, ზედა ფოთლები ელიფსურია, ნახევრად
ღერომხვევი. ყველა ფოთოლი მჯდომარეა, ორივე მხა­
რეზე მიტკეცილი, რბილი ბეწვით შებუსული. კალათები
მარტოულია. ენისებური ყვავილები კაშკაშა ყვითელი
ფერისაა. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება სუბალპური და ალ­
პური სარტყლების მდელოებზე, კლდეებსა და ღორღიან
ფერდობებზე, ფიჭვნარებში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.
258

Jacobaea aquatica (Hill) "G. Gaertn. , B.

Mey. & Scherb. " = Senecio aquaticus Hill –
თავყვითელა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 40-80 სმ სიმაღლის
ღერო წვრილია, ძალიან გაბნეული, აბლაბუდისებური
ბეწვით შემოსილი ან შიშველი. ღეროსეული ქვედა
ფოთლები მოკლეყუნწიანია, ფირფიტა ჩანგისებურად
არის დაყოფილი, ზედა ფოთლები მჯდომარეა. კალათა
მრავალია, ნახევარსფეროსებური. ენისებური ყვავი­
ლები ყვითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. VII-X. იზრდება ზღვის
სანაპირო ზოლსა და მთის ქვედა სარტყელში ტენიან და
რუდერალურ ადგილებში. გავრცელებულია აფხაზეთში,
სამეგრელოში, გურიასა და აჭარაში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ, სამ­
ხრეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას, მცირე აზიას.

Jurinea blanda (M. Bieb.) C. A. Mey.

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მარტოუ­
ლია, 30-60 სმ სიმაღლის, ზოგჯერ ძირში დატოტვილი.
ფესვთანური ფოთლები მთლიანია, წაგრძელებულ-ნიჩ­
ბისებური ან ლანცეტა ფორმის. ყველა ფოთოლი ზედა
მხარეზე მომწვანოა, იშვიათად – მატყლისებური შე­
ბუსვით. კალათები მარტოულია, ძალიან გრძელ სა­
ყვავილე ღერძზე განლაგებული. გვირგვინი მეწამული
ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის ქვედა, შუა და
ზედა სარტყლების მშრალ, განათებულ, ღორღიან და
ქვიან ეკოტოპებზე, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია თით­
ქმის მთელ საქართველოში. კავკასიის ენდემური მცენა­
რეა.
260

Jurinea moschus subsp. pinnatisecta

(Boiss.) Greuter = Jurinella subacaulis
(Fisch. &C. A. Mey.) Iljin
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, უღეროა ან
ღერო იშვიათად 1-2 სმ სიმაღლისაა, მოფენილია ძველი
ფოთლების ბოჭკოებით. ფოთლები ფესვთანურ როზე­
ტადაა შეკრებილი, მრავალრიცხოვანია, ფრთისებურად
ღრმად განკვეთილი. ზედა მხარე მწვანეა, შიშველი,
ქვედა მხარე – ქეჩისებური ბეწვით მოფენილი. კალა­
თები 5 სმ სიგანისაა, მარტოული ან რამდენიმე ერთად.
გვირგვინი ღია მეწამული ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზ­
რდება ალპური და სუბნივალური სარტყლების ჩამონაზ­
ვავებზე, მორენებზე, ალპურ ხალებზე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალია კავკასია და მცირე აზია.

Jurinea squarrosa Fisch. & C. A. Mey =

Jurinella squarrosa (Fisch. &C. A. Mey.) Iljin.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო შეუფოთ­
ლავია, 10-30 სმ სიმაღლის. ფოთლები ფესვთანურ
როზეტადაა შეკრებილი, ფრთისებურად განკვეთილი
ვიწრო, ხაზური ფორმის კიდემთლიან ნაკვთებად, ზედა
მხარე შიშველია, ქვედა მხარე – თეთრი, ქეჩის მსგავსი
ბეწვით მოფენილი. კალათები მარტოულია, განლაგე­
ბულია საკმაოდ გრძელ საყვავილე ღერძზე. გვირგვინი
მუქი მეწამული ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება სუ­
ბალპურ და ალპურ სარტყლებში – უმეტესად კლდეებზე,
ქვიან, ღორღიან ფერდობებზე, ნაშალებზე, ნაზვავებზე.
გავრცელებულია ქართლში, თრიალეთსა და ჯავახეთში.
კავკასიის ენდემური მცენარეა.
262

Kemulariella caucasica (Willd.) Tamansch. –

კავკასიური კემულარიელა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მარტი­
ვია, 50-60 სმ-მდე სიმაღლის, მეტ-ნაკლებად წახნა­
გოვანი, შეფოთლილი, დაფარული გრძელი, რთული
ბეწვით, ფოთლები 5-9 სმ სიგრძისაა, მჯდომარე. ღე­
როსეული ქვედა ფოთლები ფართო-ლანცეტაა. ყველა
ფოთოლი ფუძესთან 3 ნათელი ძარღვითაა, მეტ-ნაკლე­
ბად ხვეული ბეწვით შებუსული. კალათა მარტოულია,
3-4, 5 სმ დიამეტრის. მილისებური ყვავილები ყვითე­
ლია, ენისებური ყვავილები კი ვარდისფერია ან ალის­
ფერი. ყვ. ნაყ. VII-IX. იზრდება სუბალპური და ალპური
სარტყლების მდელოებზე, დეკიანში. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში, ასევე კავკასიასა და
მცირე აზიაში.

Lactuca racemosa Willd. = Cicerbita

racemosa (Willd.) Beauverd
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 20-80
სმ სიმაღლისაა, სწორი, წვრილი, ლეგა, სუსტად და­
ღარული, შიშველი, მარტივი ან შუა ნაწილში სუსტად
დატოტვილი. ფოთლები შიშველია, ლეგა, მთლიანი,
მოგრძო ან უკუკვერცხისებური. კალათები მცირეა,
ფორმით – ცილინდრული, 20-ყვავილიანი, შეკრები­
ლია მოკლე, ფარისებურ, შიშველტოტებიან საგველად.
ყვავილები ლაჟვარდისფერ-ლურჯია ან მუქი ლურჯი.
ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის ზედა და სუბალპური სა­
რტყლების, წიფლნარ-სოჭნარ, ფიჭვნარ და არყნარ
ტყეებში, დეკიანში, სუბალპურ მდელოებზე, ქვიან და
ღორღიან ეკოტოპებზე. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში, ასევე – კავკასიაში, მცირე აზიასა და ირა­
ნში.
264

Lactuca serriola L. – ღორის ქადუნა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია, 30-
100 სმ სიმაღლის, ოდნავ ღარებიანი, დატოტვილი,
შიშველი ან ქვედა ნაწილში გაფარჩხულბეწვიანი. ფოთ­
ლები ღეროზე განლაგებულია მზიან მხარეს. ქვედა ფოთ­
ლები ამოკვეთილ – ფრთისებურად არის დანაკვთული,
შუა თითქმის მთლიანია, კვერცხისებურ-ლანცეტა ფო­
რმის. კალათები შეკრებილია ფართო-საგველა ყვა­
ვილედებად. ყველა ყვავილი ენისებურია და ყვითელი
ფერის. ყვ. VI-VII, ნაყ. VIII-IX. იზრდება მთის ქვედა და
შუა სარტყლების რუდერალურ ადგილებში, გზისპი­
რებზე, ბოსტნებში, მდინარეების პირას, მდელოებსა და
ბუჩქნარებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამ­
ხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანს, ჩრდილო აფრიკას.

Lapsana communis subsp. grandiflora (M.

Bieb.) P. D. Sell = Lapsana grandiflora M.
Bieb. – ფუჩფუჩა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მარტი­
ვია ან დატოტვილი, 30-100 სმ სიმაღლის, შიშველი ან
მარტივი ბეწვით შებუსული. ქვედა ფოთლები ჩანგისებუ­
რია, ყუნწიანი, ამოკვეთილ-დაკბილული, შუა ფოთლები
მჯდომარეა, კვერცხისებური. ზედა ლანცეტაა ან ხაზუ­
რ-ლანცეტა ფორმის. კალათები შეკრებილია ფარისე­
ბურ ან ფარისებურ – საგველა ყვავილედში. ყვავილები
ოქროსფერ-ყვითელია. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება მთის შუა
და ზედა სარტყლების – ტყეებში, ტყისპირა ადგილებში,
ბუჩქნარებსა და მდელოებზე. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და
ირანს.
266

Leucanthemum vulgare (Vaill.) Lam. –

მინდვრის გვირილა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია,
20-60 სმ სიმაღლის, წიბოებიან-ღარებიანი, მარტოული
ან რამდენიმე კალათით. შიშველი ან სუსტად შებუსული.
ქვედა ფოთლები ყუნწიანია, უკუკვერცხისებურ-სოლისე­
ბური, ღეროსეული ფოთლები მოგრძო-ლანცეტაა, ზედა
ფოთლები მჯდომარეა. კალათები 10-15 მმ დიამეტ­
რისაა. ენისებური ყვავილები თეთრი ფერისაა, მილი­
სებური – ყვითელი. ყვ. ნაყ. IV-XII. იზრდება მთის ზედა
სარტყლამდე – მდელოებზე, გვხვდება ნათესებში, რო­
გორც სარეველა. გავრცელებულია თითქმის მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, მცირე აზიას, ევროპას, შუა აზიას.

Matricaria matricarioides (Less.) Porter –

გვირილა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო – 5-45 სმ სი­
მაღლის, შიშველი, ზედა ნაწილში დატოტვილი, უხვად
შეფოთლილი. ფოთლები ორმაგფრთისებურად განკვე­
თილი, ხაზურლანცეტა ნაკვთებად. კალათები სხედან
მოკლე ყუნწებზე, საბურვლის ფოთოლაკები ოვალუ­
რია ან კვერცხის ფორმის. კალათები ჰომოგამურია.
ყველა ყვავილი მილისებურია, მომწვანო – ყვითელი
ფერის. ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზრდება მდელოებზე, ბაღებში,
მდინარეთა ნაპირებზე, რუდერალურ ადგილებში, გზის­
პირებზე. შემოტანილი მცენარეა. გავრცელებულია
აფხაზეთში, ქართლსა და მთიულეთში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, აღმოსავლეთ და
სამხრეთ ევროპას, შუა და აღმოსავლეთ აზიას, სამხრეთ
ამერიკას.
268

Otanthus maritimus (L.) Hoffmanns. & Link

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
20-30 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი, მრავალღეროიანი,
ბალახოვანი მცენარეა. მსხვილი და ხშირფოთლიანია,
მარტივი ან ზედა ნაწილში დატოტვილი, ხშირი, ქეჩი­
სებური, ხავერდოვანი შებუსვით. ფოთლები ლანცეტაა
ან მოგრძო-ლანცეტა, კიდემთლიანი ან მრგვალკბილა.
კალათები ღეროს წვერშია ფარისებურ ყვავილედად
შეკრებილი. ყვ.  ნაყ.  VII-X. იზრდება ზღვის სანაპირო
ქვიშებზე, უშუალოდ ზღვის მიმოქცევის ზოლში. შემოტა­
ნილი მცენარეა. გავრცელებულია აფხაზეთში, გურიასა
და აჭარაში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს ცე­
ნტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.

Petasites albus (L.) Gaertn. – ბუერა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. საყვავილე
ღერო შეფოთლილია კვერცხის ან ლანცეტას ფორმის
მიტკეცილი, ქერცლისებური ფოთლებით. ფესვთანური
ფოთლები გრძელყუნწიანია. ფირფიტა მომრგვალო-გუ­
ლისებურია, ზედა მხარე შიშველია ან ხორკლიანი ბე­
წვით შემოსილი. ქვედა მხარე ლეგაა სქლად შებუსვის
გამო. ფოთლები კიდეებზე ამოკვეთილ-მსხვილკბილე­
ბიანია. დაყვავილების შემდეგ ფოთლები დიდ ზომებს
აღწევს. ყვავილები თეთრია ან ოდნავ მოყვითალო.
ყვ.  ნაყ.  IV-VII. იზრდება დაბლობიდან სუბალპურ სა­
რტყლამდე – მდინარეთა ნაპირებზე, ტენიან ადგილებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევროპას, მცირე
აზიას.
270

Pilosella piloselloides subsp. bauhinii

(Schult.) S. Bräut. & Greuter = Hieracium
bauhinia var. fastigiatum (Nägeli & Peter)
Zahn
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო – 15-50 სმ
სიმაღლის, შიშველი ან იშვიათად – ჯირკვლოვანი, ზოგ­
ჯერ მარტივი ბეწვით შებუსული. როზეტის ფოთლები ხა­
ზური, ვიწრო-ელიფსური ან თითქმის ლანცეტაა, მარტივი
ბეწვით შებუსული. ღეროსეული 2-6 ფოთოლი როზეტის
ფოთლების მსგავსია. ყვავილედი ფაშარია, 3-50 საყვა­
ვილე კალათით. ყვავილები ყვითელი ფერისაა, ზოგჯერ
წითელზოლიანი ან მეწამული ზოლით ქვედა მხარეს.
ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების
მშრალ მდელოებსა და ტყისპირებში. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ, სამხრეთ და აღმოსა­
ვლეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანს, ლიბანს.

Pojarkovia pojarkovae (Schischk.) Greuter

= Senecio pojarkovae Schischk.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. აქვს 80-100 სმ
სიმაღლის სწორი ღერო, უხვად შეფოთლილი, ზედა ნა­
წილში ფარისებურად დატოტვილი. ფოთლები ლანცეტა
ან ვიწრო-ლანცეტა ფორმისაა, ძლიერ წაწვეტებული,
კიდეებზე თანაბრად ამოკვეთილი. კალათა მრავალია,
4-5-ყვავილიანი, შეკრებილია რთულ ფარისებურ ყვა­
ვილედებად. ყველა ყვავილი მილისებურია, მოთეთრო,
ოთხკბილიანი. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება მთის ზედა და
სუბალპური სარტყლების მდელოებზე, ტყისპირებში,
მდინარისპირა რიყეებზე. გავრცელებულია, ძირითა­
დად, დასავლეთ საქართველოსა და კახეთში. კავკასი­
ონის ენდემური მცენარეა.
272

Prenanthes petiolata (K. Koch.) Sennikov =

Cicerbita pontica (Boiss.) Grossh.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-50
სმ სიმაღლისაა, წვრილი, ქვედა ნაწილში შეფოთლი­
ლია, ზედა ნაწილში ჯირკვლოვანი ბეწვით მოფენილი.
ფოთლები პატარა ზომისაა, შუბისებურ-სამკუთხა ან
შუბისებურ-კვერცხისებური, კიდეებზე დაკბილული.
მცირე რაოდენობის კალათები შეკრებილია ფარჩხატ
საგველად, მოწითურო ბეწვით შებუსული ტოტებით. ყვა­
ვილები ლურჯია. ყვ.  VI-VIII, ნაყ.  IX-XI. იზრდება მთის
ქვედა სარტყელში – ტენიან, შერეულფოთლოვან, კოლ­
ხურ ტყეებში, ზოგჯერ – მთის წიფლნარ-სოჭნარ ტყეებში.
გავრცელებულია, ძირითადად, დასავლეთ საქართვე­
ლოსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს სამხრეთ კავკასიასა და მცირე აზიას.

Psephellus dealbatus (Willd.) K. Koch

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-60
სმ სიმაღლისაა, წამოწეული ან ძირიდანვე რკალივით
მოხრილი. მცენარე შებუსულია. ფესვთანური ფოთლები
ორმაგფრთისებურადაა განკვეთილი. სეგმენტებიც და
ნაკვთებიც ლანცეტაა. ღეროსეული შუა და ზედა ფოთ­
ლები ფრთის მსგავსად არის განკვეთილი, ან ხაზურია.
მისი სეგმენტები ვიწრო-ლანცეტაა. კალათები ერთე­
ულია და დიდი ზომის. ყვავილები მეწამული ფერისაა,
გარეთა ყვავილები ძლიერ გადიდებულია. ყვ.  VI-VII,
ნაყ.  VII-VIII. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების
– მშრალ და ქვიან ადგილებში. გვხვდება კახეთში, ქა­
რთლსა და მესხეთში. გავრცელებულია სამხრეთ კავკა­
სიასა და მცირე აზიაში.
274

Scolymus hispanicus L.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-
100 სმ-მდე სიმაღლისაა, სწორად მდგომი, თითქმის
ძირიდანვეა ძლიერ დატოტვილი, მრავალეკლიანი.
ფოთლები მოგრძო – ლანცეტაა, უხეში, მკვეთრად გამო­
სახული დაძარღვით. კალათები მჯდომარეა, განლაგე­
ბულია ღეროსეული შუა და ზედა ფოთლების იღლიებში.
ყვავილები ყვითელი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VI-X. იზრდება
ზღვისპირა ქვიშნარებზე, იშვიათი მცენარეა. გავრცელე­
ბულია აფხაზეთსა და სამეგრელოში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას, ჩრდილო აფრიკას.

Scorzonera czerepanovii Kuth. –

ფამფარულა, კევის ბალახი
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-22 სმ
სიმაღლისაა, სქლად მატყლისებურად შებუსული. ღეროს
ძირში თავმოყრილი ფოთლები ხაზურ-ლანცეტა ფორ­
მისაა, კალათები – დიდი ზომის: 2-2,5 სმ დიამეტრის,
მარტოული, ღეროს კენწეროზე განწყობილი. ენისებური
ყვავილები ლიმონისფერ-ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  III-VI. იზ­
რდება მშრალსა და კლდოვან ადგილებში, ველებსა და
ნახევარუდაბნოებში. გავრცელებულია ქვემო ქართლსა
და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, მცირე აზიასა და ირანს.
276

Senecio leucanthemifolius subsp.

caucasicus (DC.) Greuter = Senecio
sosnovskyi Sofieva
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 5-25 სმ სი­
მაღლის ღერო ჩვეულებრივ, ძირიდანვე დატოტვილია,
გაბნეული აბლაბუდისებური შებუსვით ან შიშველი.
ფოთლები ხაზური ფორმისაა, ამოკვეთილ-ფრთისებუ­
რად დაყოფილი. კალათები პატარა ზომისაა, შეკრები­
ლია ფარჩხატ – ფარისებურ ყვავილედებად. ენისებური
ყვავილები ოქროსფერ-ყვითელია და საბურველს აღე­
მატება. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება ალპურ სარტყელში
1800-3700 მ-მდე – ჩამონაზვავებზე, მორენებზე, მდე­
ლოებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართვე­
ლოში. კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Senecio leucanthemifolius subsp. vernalis

(Waldst. & Kit.) Greuter = Senecio vernalis
Waldst. & Kit. – გაზაფხულის თავყვითელა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, აბლაბუდისებური
ბეწვით შებუსული. აქვს 10-15 სმ სიმაღლის მრავალი
ღერო, ზედა ნაწილში რამდენადმე დატოტვილი. ფოთ­
ლები მოხაზულობით ლანცეტა ფორმისაა, ამოკვე­
თილფრთისებურად დაყოფილი, კიდედაკბილული.
კალათები შეკრებილია ფარჩხატ, ფარისებურ-საგველა
ყვავილედებად. ენისებური ყვავილები ყვითელი ფე­
რისაა. ყვ.  ნაყ.  IV-VI. იზრდება მთის შუა სარტყელში
ბალახოვან და კირქვიან ფერდობებზე, მშრალ ქვიან
ადგილებში, ზოგჯერ, როგორც სარეველა. გავრცელე­
ბულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას, ირანს.
278

Senecio pseudoorientalis Schischk.

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 40-80 სმ სიმა­
ღლის ღერო მარტოულია, მსხვილი და შეფოთლილი.
ფესვთანური და ღეროსეული ქვედა ფოთლები მოგრძო­
ელიფსური ან მოგრძო-ლანცეტა ფორმისაა, კიდედაკბი­
ლული ან კიდემთლიანი. კალათები მრავალია, დიდი
ზომის, შეკრებილია ღეროს კენწეროზე ფარისებურ-სა­
გველა ყვავილედებად. ენისებური ყვავილები ყვითელი
ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება მთის ზედა და სუ­
ბალპური სარტყლების მდელოებზე, გამეჩხრებულ ტყე­
ებში, ფერდობებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში, გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს სამხრეთ კავკასიას, მცირე აზიასა და ირანს.

Senecio vulgaris L. –
ჩვეულებრივი თავყვითელა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, შიშველი ან ოდნავ,
აბლაბუდის მსგავსად, შებუსული. ღერო სწორია, 15-
30 სმ სიმაღლის, ძირიდანვე დატოტვილი. ფოთლები
მოგრძო-უკუკვერცხისებური ფორმისაა, ფრთისებურად
დაყოფილი, კიდეებზე არათანაბრად დაკბილული. კა­
ლათები ვიწრო-ცილინდრული ფორმისაა, შეკრებილია
ფარისებურ-საგველა ყვავილედებად. კალათაში ყველა
ყვავილი მილის ფორმისაა. ყვ. ნაყ. VII-IX. იზრდება სა­
ცხოვრებელ ადგილებთან ახლოს, რუდერალურ ადგი­
ლებში, ზღვებისა და მდინარეებისპირა ქვიშნარზე.
გავრცელებულია აფხაზეთში, იმერეთში, აჭარაში, ქა­
რთლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანს,
ერაყს, აღმოსავლეთ აზიას.
280

Silybum marianum (L.) Gaertn. – ბაყაყურა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია, 100-
150 სმ სიმაღლის, დატოტვილი, იშვიათად – მარტივი,
სიგრძეზე დაღარული. შიშველი ფოთლები დიდი ზო­
მისაა: 80 სმ-მდე სიგრძისა და 30 სმ-მდე სიგანის. თე­
თრლაქებიანია, უკულანცეტასებური ან ელიფსური,
ფრთისებურად განკვეთილი. კალათები სფერულია, მა­
რტოული. ყვავილები მრავალია და მეწამული ფერის.
ყვ.  IV-V, ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის ქვედა სარტყელში
– რუდერალურ ადგილებში, გზისპირებზე, მიტოვებულ
ნახნავ ადგილებში. გავრცელებულია აფხაზეთში, აჭა­
რაში, ქართლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, შუა აზიას, სამხრეთ ევრო­
პას, მცირე აზიას, ირანსა და ჩრდილო აფრიკას.

Solidago canadensis L. –
კანადური ოქროწკეპლა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, მოკლე, ხე­
შეში ბეწვით შებუსული. ღერო 100-250 სმ სიმაღლი­
საა, სწორად მდგომი, მარტივი ან წვერზე დატოტვილი,
შეფოთლილი. ფოთლის ფირფიტა ვიწრო-ლანცეტაა,
მახვილხერხკბილა, ორივე მხარე მოკლე, ხეშეშბეწვი­
ანი. კალათები შეკრებილია ცალმხრივ მჭიდრო მტევ­
ნებად. ენისებური ყვავილები ოქროსფერ-ყვითელია.
ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზრდება დაბლობებზე, მთისწინებსა და
მთის შუა სარტყელში, რუდერალურ ადგილებში, ნა­
თესებში. გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოს
ყველა რაიონში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს სამხრეთ კავკასიას, აღმოსავლეთ და დასავლეთ
ევროპას, ჩრდილო ამერიკას. შემოტანილი და გაველუ­
რებული მცენარეა.
282

Solidago virgaurea L. – ოქროწკეპლა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო – 15-
100 სმ სიმაღლის, ხშირი, მოკლე შებუსვით. ფოთლები
ხერხკბილაა. ფესვთანური ფოთლები მოგრძო-კვე­
რცხისებურია ან ფართო-ნიჩბისებური, ზედა ფოთლები
ლანცეტაა, მჯდომარე. ყვავილედები იღლიურია. კალა­
თები საშუალო ზომისაა, მოკლეყუნწიანი. ყვავილები
ყვითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. VI-X. იზრდება ტყისპირებში,
ბუჩქნარებში, სუბალპურ მდელოებსა და გაძოვილ ადგი­
ლებში. მაღალმთის მცენარეა. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანს,
შუა აზიას.

Sonchus asper (L.) Hill. – ღიჭა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია,
30-75 სმ სიმაღლის, მარტივი ან ზედა ნაწილში ქოლ­
გისებურად დატოტვილი. ფოთლები მოგრძო-კვერცხი­
სებურია, მთლიანი ან ამოკვეთილი, ეკლიანი, წვეტიანი
კბილებით. კალათები შეკრებილია ფარისებურ ან ფა­
რისებურ-ქოლგა ყვავილედებში, მრავალყვავილიანია.
ყვავილები ყვითელი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  V-IX. იზრდება
დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე – რუდერალურ
ადგილებში, გზისპირებზე, ბუჩქნარებში, მდინარეებისა
და სარწყავი არხების გაყოლებით. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. კოსმოპოლიტი მცენა­
რეა.
284

Stenactis annua (L.) Cass.

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 60-
100 სმ სიმაღლისაა, სწორად მდგომია, შეფოთლილი,
დაფარულია უხეში, გაფანტული ბეწვით. ფესვთანური
ფოთლები ფართო და ოვალურია, დაკბილული და
ორივე მხარეზე მოფენილია ბეწვით. კალათები მარტოუ­
ლია ან საგველა ყვავილედებშია შეკრებილი. ენისებური
ყვავილები თეთრია ან მოცისფრო, მილისებური ყვავი­
ლები ყვითელი ფერისაა, 5 – ნაკვთიანი. ყვ. ნაყ. VI-IX.
იზრდება ველებზე, ტყისა და ზღვის სანაპიროებზე,
გზისპირებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ევროპას, აზიას, ჩრდილო ამერიკასა და ავ­
სტრალიას. შემოტანილი და გაველურებული მცენარეა.

Tanacetum aureum (Lam.) Greuter & al. =

Pyrethrum chiliophyllum DC. – ასფურცელა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწო­
რია, 20-40 სმ სიმაღლის, თხლად შეფოთლილი. ფე­
სვთანური და ღეროსეული ქვედა ფოთლები ყუნწიანია,
ლანცეტა ფორმის, ორმაგფრთისებურად განკვეთილი
მოგრძო-კვერცხის ფორმის ნაკვთულებად. კალათები
ღეროს კენწეროზეა შეკრებილი მარტივ, ფარჩხატ, ფა­
რისებურ ყვავილედებად. ენისებური ყვავილები ყვი­
თელი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება მთის შუა და
ზედა სარტყლების მშრალ, ქვიან ფერდობებზე. გავრცე­
ლებულია მესხეთ-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას, ჩრდილო
ირანს, ერაყს.
286

Tanacetum coccineum (Willd.) Grierson

= Pyrethrum carneum M. Bieb. –
წითელი გვირილა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 25-80
სმ სიმაღლისაა და სწორი, შეფოთლილი, შიშველი ან
თხლად შებუსული, მარტოული, კალათით დაბოლოე­
ბული. ფესვთანური და ღეროსეული ქვედა ფოთლები
ყუნწიანია, მოხაზულობით მოგრძო-კვერცხის ფორმისაა,
ფირფიტა ღერძამდეა ფრთისებურად დაყოფილი. ენი­
სებური ყვავილები ხორცისფერ-წითელია. ყვ.  ნაყ.  VII-
VIII. იზრდება მთის ზედა და სუბალპური სარტყლების
მდელოებზე, ტყისპირებსა და მაღალ-ბალახეულობაში.
გავრცელებულია აფხაზეთში, ქვემო ქართლსა და ჯა­
ვახეთში. გავრცელების საერთო არეალია კავკასია და
ირანი.

Tanacetum macrophyllum (Waldst.

& Kit.) Sch. Bip. = Pyrethrum
macrophyllum (Waldst. & Kit.) Willd. –
დიდფოთოლა გვირილა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 50-150
სმ სიმაღლისაა, სქლად შეფოთლილი. ფოთლები დიდი
ზომისაა, სულ ქვედა ფოთლები ყუნწიანია, დანარჩენი
– მჯდომარე, კვერცხისებური ან მოგრძო-კვერცხისე­
ბური, ღრმად ფრთისებურად დაყოფილი. კალათები
მრავალია, შეკრებილია რთულ, მჭიდრო, ფარისებურ
ყვავილედად. ყვავილები თეთრი ფერისაა, მომრგვალო
ფორმის. ყვ. ნაყ. VII-IX. იზრდება მთის ზედა და სუბალ­
პური სარტყლების ტყის ველობებზე, ტყისპირებსა და
მაღალ ბალახეულობაში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, ცენტრალურ ევროპასა და
მცირე აზიას.
288

Tanacetum parthenium (L.) Sch. Bip. =

Pyrethrum sevanense Sosn. ex Grossh.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-50 სმ
სიმაღლისაა, დატოტვილი. ფოთლები ორივე მხარეზე
შებუსულია, ფესვთანური და ღეროსეული ფოთლები
გრძელყუნწიანია, ფირფიტა მოხაზულობით კვერცხის
ფორმისაა. კალათები შეკრებილია ღეროს კენწეროზე
ფარჩხატ, ფარისებურ ყვავილედად. ენის ფორმის ყვა­
ვილები თეთრი ფერისაა. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება მთის
ზედა სარტყლის კლდოვან ადგილებში. გავრცელებუ­
ლია ქვემო ქართლში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, შუა აზიას, ჩრდილო ირანს.

Tanacetum sericeum (Adams) Sch. Bip. =

Pyrethrum sericeum (Adams) M. Bieb.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, აბრეშუმისებუ­
რად შებუსული. ღერო 15-35 სმ სიმაღლისაა, სწორი
და მარტივი, მარტოული კალათით. ფესვთანური და
უნაყოფო ყლორტების ფოთლები ყუნწიანია, ფირფიტა
ფორმით ლანცეტაა, ორმაგფრთისებურად განკვეთილი.
ღეროსეული ფოთლები მჯდომარეა. ენის ფორმის ყვა­
ვილები თეთრი ფერისაა. ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება მთის
შუა სარტყელში – მშრალ, ქვიან ფერდობებზე, კლდეთა
ნაპრალებში. გავრცელებულია ქართლში, კახეთსა და
თრიალეთში, აგრეთვე – სამხრეთ კავკასიასა და მცირე
აზიაში.
290

Taraxacum campylodes G. E. Haglund =

Taraxacum officinale (L.)Weber exF. H.
Wigg. – ბურბუშელა
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-30
სმ სიმაღლისაა, საკმაოდ მსხვილი, მთელ სიგრძეზე
აბლაბუდის მსგავსი ბეწვით შემოსილი. ფოთლები მო­
ხაზულობით მოგრძო-უკულანცეტაა, ჩანგისებურად და
ფრთისებურად განკვეთილი, კიდემთლიანი ან დაკბი­
ლული. ყველა ფოთოლაკი მწვანეა ან მონაცრისფრო
– მწვანე. ყვავილები მოოქროსფროა ან ღია ყვითელი
ფერის. ყვ.  ნაყ.  IV-X. იზრდება დაბლობიდან სუბნივა­
ლურ სარტყლამდე – მდელოებზე, გზისპირებზე, რუ­
დერალურ ადგილებში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ევროპას, აზიას, ავსტრალიას.

Taraxacum stevenii (Spreng.) DC.

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. საყვავილე
ღერო 4-20 სმ სიმაღლისაა, შიშველი ან კალათების
ქვეშ ოდნავ შებუსული. ფოთლები შიშველია, უკულა­
ნცეტა ან მოგრძო-უკულანცეტა, კიდემთლიანი ან იშვი­
ათად – ოდნავ დაკბილული. საბურვლის ფოთოლაკები
მონაცრისფრო-­მწვანეა ან მოშავო ფერის. ყვავილები
ღია ყვითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება სუბალ­
პური და ალპური სარტყლების მდელოებსა და ხალებზე.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, შუა და
მცირე აზიას, ირანს.
292

Tephroseris integrifolia subsp. primulifolia

(Cufod.) Greuter = Tephroseris karjaginii
(Sofieva) Holub
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 5-20 სმ
სიმაღლისაა, შეფოთლილი, ქეჩის მსგავსი თეთრი ბე­
წვით შებუსული. ფესვთანური ფოთლები ფართო და
კვერცხისებურია, მრგვალკბილებიანი; ღეროსეული
ფოთლები მოგრძო-ლანცეტაა,ოდნავ ღერომხვევი.
კალათა 1-3 მოკლე, მსხვილ ღერძზეა თავმოყრილი.
ენის ფორმის ყვავილები მკრთალი ოქროსფერ – წი­
თელია. ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზრდება ალპური და სუბნივა­
ლური სარტყლების ღორღიან ჩამონაზვავებზე, ქვიან
ეკოტოპებზე – 2300-3500 მ-მდე. გავრცელებულია სა­
ქართველოს თითქმის ყველა მაღალმთიან რაიონში. კა­
ვკასიის ენდემური მცენარეა.

Tragopogon graminifolius DC. – ფამფარა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, აქვს 20-90 სმ
სიმაღლის მრავალი ღერო, მარტივი ან დატოტვილი,
წამოწეული ან სწორი, შიშველი ან ქულასებურად შებუ­
სული. ფესვთანური და ღეროსეული ქვედა ფოთლები
ლანცეტა – ხაზური ფორმისაა, კიდემთლიანი. კალა­
თები პატარა ზომისაა, მცირეყვავილიანი, ყვავილები
ყვითელი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  IV-VIII. იზრდება მთის შუა
სარტყლამდე – მდელოებსა და ბუჩქნარებში, ტყისპირა
ადგილებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, შუა და მცირე აზიას, ირანს, ავღანეთს.
294

Tripleurospermum caucasicum (Willd.)

Hayek
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია,
20-40 სმ სიმაღლის, მარტივი, შიშველი ან ძალიან გაბნე­
ული შებუსვით,ზოგჯერ წვერამდეა შეფოთლილი. ქვედა
და უნაყოფო ყლორტების ფოთლები ყუნწიანია, ზედა –
თითქმის მჯდომარე, მოხაზულობით – უკუკვერცხისებური
ან ელიფსური, ორჯერ ფრთისებურად განკვეთილი. კა­
ლათები მარტოულია. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება მთის ზედა
სარტყლიდან სუბნივალურ სარტყლამდე – მდელოებზე,
ალპურ ხალებზე, მორენებსა და ნაშალებზე. გავრცე­
ლებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, აღმოსავლეთ
ევროპას, მცირე აზიას, ირანს, ავღანეთს.

Tripleurospermum inodorum (L.) Sch. Bip.

= Tripleurospermum perforatum (Mérat) M.
Laínz.
ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია, 20-
80 სმ სიმაღლის,ზედა ნაწილში მეტ-ნაკლებად ფარისე­
ბურად დატოტვილი, შიშველი ან გაბნეული შებუსვით.
ფოთლები მჯდომარეა, ვიწრო-ლანცეტა ფორმის, სამმა­
გფრთისებურად განკვეთილი, ძაფის მსგავს ნაკვთებად.
გრძელი ტოტები მარტოული კალათებით ბოლოვდება.
ენის ფორმის ყვავილები თეთრი ფერისაა, მილის ფო­
რმის ყვავილები კი – ოქროსფერ-ყვითელი. ყვ. ნაყ. VI-
VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე – რუდერალურ
ადგილებში, გზისპირებზე, ნათესებში და მდინარის ნა­
პირებზე. გავრცელებულია აფხაზეთში, რაჭა-ლეჩხუმში,
შიდა და ქვემო ქართლში, კახეთში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
მცირე, შუა და აღმოსავლეთ აზიას.
296

Tussilago farfara L. – ვირისტერფა

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღეროს სიმა­
ღლე 10-25 სმ-ია, ფესურა გრძელია და მხოხავი. თავდა­
პირველად ვითარდება საყვავილე ღეროები მარტოული
კალათებით. შემდეგ კი ვითარდება მომრგვალო-კვე­
რცხისებური, კიდეზე არათანაბრად ამოკვეთილ-დაკბი­
ლული და ქვედა მხარეზე სქლად შებუსული ფოთლები,
რომელთა ზედა მხარე შიშველია. ყვავილი ყვითელი
ფერისაა, იშვიათად – მოწითალო. ყვ.  ნაყ.  II-IV. იზ­
რდება დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე – ტენიან
ადგილებში, ჩამონაზვავებზე, ქვიშიან ადგილებში, რუე­
ბის ნაპირებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ევროპას, მცირე, შუა და აღმოსავლეთ აზიას, ირანს,
ჩრდილო აფრიკას.

Xeranthemum squarrosum Boiss.

ოჯახი: Compositae – რთულყვავილოვნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-40 სმ სი­
მაღლისაა და სუსტად დატოტვილი, მიტკეცილი, ნაცრის­
ფერი ბეწვით შებუსული. ფოთლები მოგრძო-ხაზურია,
ნაცრისფერი ბეწვით შებუსული. კალათები მარტოუ­
ლია, ნახევარსფეროსებური, 30-40 – ყვავილიანი. სა­
ბურვლის შიგნითა ფოთოლაკები 2-3– ჯერ გრძელია
გარეთა ფოთოლაკებზე, ელიფსურ-ხაზური ფორმისაა,
ვარდისფერი. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის ქვედა და
შუა სარტყლების სტეპებში, ბუჩქნარებსა და ქვიან ფე­
რდობებზე. გავრცელებულია აჭარაში, შიდა და ქვემო
ქართლში, მესხეთ – ჯავახეთსა და კახეთში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას,
ირანს.
298

Calystegia silvatica (Kit.) Griseb. –

მინდვრის ხვართქლა
ოჯახი: Convolvulaceae – ხვართქლასებრნი
მრავალწლიანი ხვიარა ბალახოვანი მცენარეა. ფოთ­
ლები დიდი ზომისაა, 4-10 სმ სიგრძისა და კვერცხისე­
ბური, სამკუთხა ფორმის, ძირში გულისებურ-ისრისებური
ან ისრისებური. ზედა ფოთლები მოგრძო-სამკუთხაა.
ყვავილები მარტოულია და იღლიური. ყვავილი დიდი
ზომისაა, თეთრი. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება ტყისპირებში,
ბუჩქნარებში, ნაკადულების ტერასებზე. გვხვდება თით­
ქმის მთელ ტყიან საქართველოში. გავრცელების საე­
რთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპასა
და მცირე აზიას.

Convolvulus arvensis L. – ხვართქლა

ოჯახი: Convolvulaceae – ხვართქლასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი, ხვიარა მცენარეა. ღერო
ძირში ბალახოვანია, შიშველი ან იშვიათად – შებუსული;
ფოთლები მოგრძო-კვერცხისებური ფორმისაა, ძირში
შუბისებური ან ისრისებური. ყვავილები იღლიურია, 2-3
ერთად; თანაყვავილები პატარა ზომისაა, ხაზურ-სა­
დგისისებური ფორმის. გვირგვინი ვარდისფერია ან
თეთრი, გარედან მუქი ვარდისფერი ზოლები ჩასდევს.
ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება 2000 მ-მდე ზღვის დონიდან
– ნათესებში, გზისპირებზე, ველებსა და ბალახოვან
ფერდობებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მთელ კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიასა და ამერიკას.
300

Convolvulus cantabrica L. – ხვართქლა

ოჯახი: Convolvulaceae – ხვართქლასებრნი
20-50 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი,
არახვიარა, წითური ფერის გაფარჩხულბეწვებიანი მცე­
ნარეა. ღერო ძლიერ დატოტვილია, ძირში გახევებული.
ქვედა ფოთლები მოგრძო-ლანცეტა ფორმისაა, ზედა
ფოთლები მჯდომარეა, ხაზური ან ხაზურლანცეტა ფო­
რმის. ყვავილები ზოგჯერ მარტოულია, უფრო ხშირად
კი შეკრებილია ფარჩხატ ყვავილედებად. გვირგვინი
ღია ვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  V-IX. იზრდება მთის ქვედა
და შუა სარტყლების, ნაშალებსა და ქვიშიან კლდოვან
ადგილებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიასა და ირანს.

Cuscuta europaea L. – აბრეშუმა

ოჯახი: Convolvulaceae – ხვართქლასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო საკმაოდ
მსხვილია, წითელი ფერის, დატოტვილი. ყვავილები
მოვარდისფროა, მოკლეყუნწიანი, შეკრებილია დიდი
ზომის ყვავილედებად. ჯამი გვირგვინზე 2-ჯერ მოკლეა
და უკუკონუსური ფორმისა. გვირგვინი 4-5 ნაწილადაა
გაყოფილი, მოკლე-მილისებურია, მისი ნაკვთები კვე­
რცხისებურია ან რომბული. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. მასობრივი
გავრცელების პარაზიტია. მეტწილად პარაზიტობს ჭინ­
ჭარზე, სვიაზე, ანწლსა და სხვა ბალახოვან მცენარე­
ებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცე­
ნტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე და შუა აზიას,
ირანს.
302

Ipomoea purpurea (L.) Roth. – აბილილი

ოჯახი: Convolvulaceae – ხვართქლასებრნი
2-3 მ სიგრძის მრავალწლიანი ხვიარა მცენარეა. ფოთ­
ლები დიდი ზომისაა, გულის ფორმის, ზედა ფოთლები
მოგრძო-სამკუთხაა და შებუსული. ყვავილები დიდი
ზომისაა. მარტოულია და იღლიური, შეფერილობით –
იისფერი, ცისფერი, წითელი ან თეთრი. ყვ.  ნაყ.  VI-IX.
იზრდება ტყისპირებში, ბუჩქნარებში, ნაკადულების ნაპი­
რებზე, ხშირად – ნაგვიან ადგილებში, ეტანება მდიდარ
ნიადაგებს. გვხვდება მთელ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს ცენტრალურ ამერი­
კას, კულტივირებულია თითქმის მთელ მსოფლიოში.
საქართველოში გაველურებულია.

Cornus mas L. – შინდი

ოჯახი: Cornaceae – შინდისებრნი
1,5-9 მ-მდე სიმაღლის ხე ან ბუჩქია. ახალ ტოტებს ოდ­
ნავ გამოსახული 5 წიბო აქვს და მოფენილია მწოლიარე
ბეწვებით. ფოთლები ლანცეტა ფორმიდან დაწყებული
კვერცხისებურამდეა, კიდემთლიანი. ყვავილები ქოლგე­
ბადაა შეკრებილი, ყვავილი აქტინომორფულია. გვირ­
გვინის ფურცელი – 4, ყვითელი ფერის. მწიფე ნაყოფი
მუქი წითელი ფერისაა. ყვ.  II-III, ნაყ.  VIII-X. იზრდება
მთის ქვედა და შუა სარტყლების ტყეებში 1300 მ-მდე.
გვხვდება ფოთლოვან ტყეებში, უმეტესად – ქვეტყის სა­
ხით. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.
304

Cornus sanguinea subsp. australis (C. A.

Mey.) Jav. = Swida australis (C. A. Mey.)
Pojark. ex Grossh – შინდანწლა
ოჯახი: Cornaceae – შინდისებრნი
2-4 მ სიმაღლის ბუჩქია ან ხე. ვარჯი გაშლილია. ნორჩი
ტოტები მრგვალია, შებუსული. ფოთლები ყუნწიანია,
მოპირისპირედ განლაგებული, მუქი მწვანე, ფორმით
კვერცხისებრი, ორივე მხრიდან შებუსული. ყვავილედი
მრავალყვავილიანია, გვირგვინი – თეთრი, მტვრიანები –
მკრთალი ყვითელი. ნაყოფი შავია, სფერული. ყვ. V-VI,
ნაყ. IX-X. იზრდება ბუჩქნარებში, მდინარეთა ნაპირებზე,
ტყეებში – მთის შუა სარტყლამდე. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას.

Cornus sanguinea subsp. australis (C. A.

Mey.) Jav. = Swida koenigii (C. K. Schneid.)
Pojark. ex Grossh.
ოჯახი: Cornaceae – შინდისებრნი
4 მ-მდე სიმაღლის ხე ან ბუჩქია. ტოტები მუქი მოწითა­
ლო-ყავისფერია. ფოთლის ფირფიტა ფართო-კვერცხი­
სებურია ან კვერცხისებურ-ელიფსური, ორივე მხარეზე
მარტივი მწოლიარე ბეწვითაა მოფენილი. ყვავილედი
მრავალყვავილიანია, პლეიოქაზიუმის მსგავსი. ჯამი
4-კბილაა. გვირგვინი 4-ფურცლიანია, თეთრი ფერის.
ნაყოფი სფეროსებურია. ყვ.  V-VI, ნაყ.  IX-X. იზრდება
მთის ქვედა და შუა სარტყლების ტყეებში ქვეტყის სახით,
ტყისპირებში, გზისა და მდინარეების ნაპირებზე. გავ­
რცელებულია აფხაზეთში, სვანეთში, რაჭა-ლეჩხუმში,
სამეგრელოსა და აჭარაში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს მცირე აზიას.
306

Pseudorosularia sempervivoides (Fisch.)

Gurgen.
ოჯახი: Crassulaceae – სქელფოთოლასებრნი
10-30 სმ სიმაღლის ორწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ფესვთანური ფოთლები როზეტადაა შეკრებილი,
უკუკვერცხისებური. ღეროსეული ფოთლები მოგრძო-კ­
ვერცხისებურად სამკუთხაა, ორივე მხარეს შებუსული.
ყვავილედი რთული ფარია, ყვავილედის ტოტები მეწამუ­
ლ-წითელია, ყვავილები სხვადასხვა ზომის, სქლად შე­
ბუსულ ყუნწებზე სხედან, გვირგვინის ფურცელი კაშკაშა
წითელია. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება ბუჩქნარებს შორის
უმთავრესად, მთის ქვედა და შუა სარტყლების ხავსიან
კლდეებზე. გავრცელებულია ქართლსა და მესხეთ-ჯა­
ვახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამ­
ხრეთ კავკასიას, სამხრეთ – აღმოსავლეთ ევროპასა და
მცირე აზიას.

Sedum acre L. – მწვავე კლდისდუმა

ოჯახი: Crassulaceae – სქელფოთოლასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. საყვავილე
ყლორტების სიმაღლე 10 სმ-მდეა, უნაყოფო ყლორტე­
ბისა – 3 სმ-მდე. მცენარე შიშველია. ფოთლები რიგ
-რიგად არის განლაგებული, კვერცხისებური, მჯდო­
მარე. ყვავილედი ქოლგისებურ-ფარისებურია. გვირ­
გვინი ოქროსფერ-ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება
მთის შუა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე მშრალ,
კლდიან ადგილებში. საქართველოში გავრცელებულია
სპორადულად თითქმის ყველგან. გავრცელების საე­
რთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამ­
ხრეთ ევროპას, შუა და მცირე აზიას, ჩრდილო აფრიკას.
308

Sedum gracile C. A. Mey.

ოჯახი: Crassulaceae – სქელფოთოლასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. საყვავილე
ღერო 10 სმ-მდე სიმაღლისაა, შიშველი. ფოთლები
მორიგეობით არის განლაგებული, ნახევრად ცილინდ­
რული, სადგისისებური, 5-8 მმ-მდე სიგრძისა და 1-1,5
მმ-მდე სიგანის. ყვავილედი ფარისებურია, რომელზედაც
ყვავილები ცალმხრივად არის განლაგებული. გვირგვი­
ნის ფურცელი– 5, ლანცეტა, თეთრი და ზურგზე ქედი­
ანი. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება ქვიან და კლდეღორღიან
ფერდობებზე, უმთავრესად – სუბალპურ სარტყელში.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას.
კავკასიის ენდემია.

Sedum hispanicum L.
ოჯახი: Crassulaceae – სქელფოთოლასებრნი
5-20 სმ-მდე სიმაღლის ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. მეტ-ნაკლებად ჯირკვლოვანი ბეწვებით შე­
ბუსული. ფოთლები მორიგეობით არის განლაგებული,
მჯდომარეა, ვიწრო-ცილინდრული ან ნახევრად ცილინ­
დრული. ყვავილედი 3-4 ტოტისგან შედგება. გვირგვინის
ფურცლები თეთრია, ლანცეტა და წაწვეტებული, შუაში
მოწითალო ზოლით. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება მთის შუა
სარტყლის მშრალ, კლდოვან ადგილებში. გავრცელებუ­
ლია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპასა
და მცირე აზიას.
310

Sedum maximum subsp. ruprechtii (Jalas)

Soó = Sedum caucasicum (Grossh.) Boriss. –
კავკასიური კლდისდუმა
ოჯახი: Crassulaceae – სქელფოთოლასებრნი
70 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო სწორად მდგომია, მრგვალი, ხში­
რად – მოიისფრო-მეწამული მწვანე ფერის. ფოთ­
ლები მოპირისპირედაა განლაგებული, ბრტყელი,
ფართო-კვერცხისებური. ყვავილედი ფარისებური მრა­
ვალყვავილიანი კენწრული საგველაა. გვირგვინის ფუ­
რცლები მომწვანო-თეთრია. ყვ.  ნაყ.  VIII-IX. იზრდება
კლდოვან და ქვიან ფერდობებზე შერეული და ფოთლო­
ვანი ტყის ფანჯრებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Sedum cespitosum (Cav.) DC. = Sedum

rubrum (L.) Thell.
ოჯახი: Crassulaceae – სქელფოთოლასებრნი
6 სმ-მდე სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი, შიშველი
მცენარეა. ხასიათდება მარტივი ან მცირედ დატოტვილი
ღეროთი. ფოთლები მორიგეობითაა განლაგებული,
ელიფსური ან კვერცხისებური ფორმის. ყვავილედი 2-3
ცალგვერდა თავთავისებური ტოტისგან შედგება. გვირ­
გვინის ფურცელი ლანცეტაა, მოვარდისფრო. ყვ. ნაყ. VI-
VIII. იზრდება მშრალ ადგილებში – ქვიან, ქვიშნარ და
თიხნარ ნიადაგებზე, მთის შუა სარტყელში. გავრცელე­
ბულია აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ყირიმს,
სამხრეთ ევროპასა და მცირე აზიას.
312

Sedum spurium M. Bieb. = Sedum

oppositifolium Sims
ოჯახი: Crassulaceae – სქელფოთოლასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. საყვავილე
ღერო 15-20 სმ – მდე სიმაღლისაა, შებუსული. ფოთ­
ლები მოპირისპირედ არის განლაგებული, ბრტყელი,
უკუკვერცხისებური, ოდნავ ბუსუსიანი. ყვავილედი ფარი­
სებურ-ქოლგისებურია, მრავალყვავილიანი. გვირგვინის
ფურცლები ლანცეტაა, თეთრი, ზოგჯერ ოდნავ მოყვი­
თალო ელფერით. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება მთის შუა
და ზედა სარტყლების ღია, ქვა-ღორღიან ადგილებში.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე
აზიასა და ჩრდილო ირანს.

Sedum stoloniferum S. G. Gmel.

ოჯახი: Crassulaceae – სქელფოთოლასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. საყვავილე
ყლორტების სიმაღლე 30 სმ-მდეა, უნაყოფო ყლო­
რტებისა – 15 სმ-მდე. მცენარე შიშველია ან ოდნავ შე­
ბუსული. ფოთლები მორიგეობითია, რომბის ფორმის,
კიდეზე ამოღრღნილ-დაკბილული. ყვავილედი ქოლ­
გისებურ – ფარისებურია. გვირგვინი თეთრი ფერისაა.
ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება დაბლობიდან სუბალპურ სა­
რტყლამდე – ტყეებში და ტყის პირას. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიასა და ირანს.
314

Sempervivum caucasicum Rupr. ex Boiss. –

კავკასიური კლდისვაშლა
ოჯახი: Crassulaceae – სქელფოთოლასებრნი
10-30 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო ქვედა ნაწილში შიშველია, ზედა ნა­
წილში – ჯირკვლოვანი შებუსვით. ფოთლები როზეტუ­
ლია, მწვანე ფერისა. ფოთლების რაოდენობა – 60-70.
გვირგვინის ფურცლები და მტვრიანები ვარდისფერ-მე­
წამულია. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება სუბალპური და ალ­
პური სარტყლების კლდეებზე, ნახევრად დაკორდებულ
ადგილებში, მყინვარულ მორენებზე, ფიჭვნარი ტყის
ფანჯრებში. საქართველოში ცნობილია აფხაზეთსა და
აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში. დიდი კავკასი­
ონის ენდემია.

Sempervivum transcaucasicum Muirhead

ოჯახი: Crassulaceae – სქელფოთოლასებრნი
10-45 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სქლად შებუსულია ჯირკვლოვანი ბეწვებით.
როზეტის ფოთლების რიცხვი 30-მდეა, სიგრძით – 2-3
სმ და სიგანით – 1,5 სმ-მდე, ორივე მხარეზე ჯირკვლო­
ვანი ბეწვებით სქლად შემოსილი. ყვავილედი ფარი­
სებურ-ქოლგისებურია. გვირგვინის ფურცელი – 12-16,
მომწვანო-ყვითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება
ქვიან და კლდოვან ადგილებში მთის ქვედა სარტყლი­
დან ალპურ სარტყლამდე – 450-3000 მ სიმაღლეზე.
გავრცელებულია ქართლსა და მესხეთ-ჯავახეთში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკა­
სიას. კავკასიის ენდემია.
316

Bryonia cretica subsp. dioica (Jacq.) Tutin =

Bryonia dioica Jacq. – ლეშურა
ოჯახი: Cucubritaceae – გოგრისებრნი
მრავალწლიანი ორსახლიანი ხვიარა მცენარეა, გას­
ქელებული ფესურით. ღერო წიბოებიანია და წვრილი,
შიშველი ან შებუსული. ფოთლები მარტივია, ძირში გუ­
ლისებური; 3-5 ნაწილად ან თათისებურად ღრმად გა­
ნკვეთილი, ტალღისებურად დაკბილული, შებუსული
ან შიშველი, სიგრძით – 6-12 სმ და სიგანით – 5-10 სმ.
პწკალები გრძელია, მარტივი და წვრილი. გვირგვინი
მომწვანო-ყვითელი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება
ბუჩქნარებში. ძირითადად გავრცელებულია აღმოსა­
ვლეთ და სამხრეთ საქართველოში. გავრცელების საე­
რთო არეალი მოიცავს კავკასიას, შუა აზიას, სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიას, ირანს, ჩრდილო აფრიკას.

Ecballium elaterium (L.) A. Rich. – კიტრანა

ოჯახი: Cucubritaceae – გოგრისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო გართხმუ­
ლია ან სწორი. ფოთლები გრძელყუნწიანია, ბეწვებიანი.
ფოთლის ფირფიტა გულისებურ-კვერცხისებური, სამკუ­
თხა ან სამნაკვთიანია, კიდეებზე არათანაბრად დაკბი­
ლული. ქვედა ნაწილი მოსქელოა და უფრო მეტად არის
შებუსული, ვიდრე ზედა. ყვავილები იღლიურია, ცალს­
ქესიანი, ღია ყვითელი. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის
ქვედა სარტყელში, ველებისა და ნახევარუდაბნოების
მცენარეა. გავრცელებულია სამეგრელოში, კახეთში,
შიდა ქართლსა და ქვემო ქართლში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას.
318

Datisca cannabina L. – დათვის კანაფი

ოჯახი: Datiscaceae – დათვისკანაფისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 1 მ-მდე
სიმაღლისაა, შიშველია, სწორად მდგომი. ფოთლები
კვერცხისებურია, ლანცეტა, წაწვეტებული. კიდეებზე უს­
წორმასწორო, ხერხკბილა, მორიგეობით განლაგებული,
გრძელი, 3-7 სმ სიგრძის ყუნწებით. ყვავილები ორსა­
ხლიანია, შეკრებილია კენწრულ მტევნებად. ყვ. ნაყ. VI-
VII. იზრდება უმთავრესად მთის შუა სარტყლის ხეობების,
მდინარეებისა და მთის ნაკადულების ნაპირებზე – 1500
მ სიმაღლემდე. გავრცელებულია აფხაზეთში, სვანეთში,
იმერეთში, აჭარაში, მესხეთსა და კახეთში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, სამ­
ხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.

Dioscorea communis (L.) Caddick & Wilkin

= Tamus communis L. – ძაღლის სატაცური
ოჯახი: Dioscoreaceae – დიოსკორეასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 150
სმ-მდეა, სუსტი, გართხმული ან ხვიარა. ფოთლები გუ­
ლისებურია, შიშველი, პრიალა. ყვავილედი მტევანია,
ერთსქესიანი. ყვ.  ნაყ.  IV-IX. იზრდება ტყეებში, ტყისპი­
რებსა და ბუჩქნარებში. საქართველოში გავრცელებუ­
ლია თითქმის ყველგან. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს.
320

Drosera rotundifolia L. –
მრავალფოთოლა დროზერა
ოჯახი: Droseraceae – დროზერასებრნი
მრავალწლიანი, მწერიჭამია, ბალახოვანი მცენარეა.
საყვავილე ღერო – 1-3, სწორი, 5-25 სმ სიმაღლის.
ფოთლები გართხმულია, მომრგვალო ფორმისაა ან
სიგანეზე მომრგვალო-ოვალური, 4-10 მმ სიგრძისა და
4-18 მმ სიგანის. ყვავილები პატარა ზომისაა, თეთრი
ფერის, შეკრებილია 1-15-ყვავილიან ვიწრო მტევნებად.
გვირგვინის ფურცლები მოგრძოუკუკვერცხისებურია.
ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება ტორფიან ჭაობებში. გავრცე­
ლებულია გურიასა და აჭარაში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, ჩრდილოეთ, ცენ­
ტრალურ და დასავლეთ ევროპას, აღმოსავლეთ აზიას,
ჩრდილო ამერიკას.

Diospyros lotus L. – ჩვეულებრივი ხურმა

ოჯახი: Ebenaceae – აბანოზისებრნი
25 მ-მდე სიმაღლის ხეა, დიდი ზომის ფოთლები მორი­
გეობითაა განლაგებული. მოკლეყუნწიანი, მოგრძოკვე­
რცხისებური ან ელიფსურია, კიდემთლიანი, კიდეებზე
წამწამებით. ფოთლის ფირფიტის ქვედა მხარე მოლე­
გო-მწვანეა, მცირედ შებუსული. ყვავილები მოკლეყუნ­
წიანია, მოყვითალო-წითელი ფერის, მარტოული ან
ჯგუფად განლაგებული ფოთლის იღლიებში. ყვ. ნაყ. IX-
X. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების ტყეებში.
გვხვდება საქართველოს თითქმის ყველა ხეობაში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ყირიმს,
აღმოსავლეთ და შუა აზიას, მცირე აზიას, ირანს.
322

Elaeagnus angustifolia L. – ჭალაფშატა

ოჯახი: Elaeagnaceae – ფშატისებრნი
4-6 მ-ის სიმაღლის ბუჩქი ან ხეა, უეკლო ან ეკლიანი.
ქერქი მოწითალო-მურა ფერისაა. ნორჩი ტოტები მოვე­
რცხლისფრო ქეჩისებური შებუსვითაა. ფოთლები ორივე
მხარეზე ვარსკვლავა-ქეჩისებური ქერცლებითაა მოფე­
ნილი, ქვედა მხრიდან მოვერცხლისფრო თეთრია, ზედა
მხრიდან – მონაცრისფრო-მწვანე, ფორმით – ლანცეტა
ან ხაზური. ყვავილები იღლიურია, ყვითელი, სურნელო­
ვანი. ყვ.  IV-V, ნაყ.  IX-X. მცენარე იზრდება მდინარეთა
ნაპირებზე, ჭალებში, სარწყავი არხების გასწვრივ. ცნო­
ბილია, ძირითადად, აღმოსავლეთ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე
და აღმოსავლეთ აზიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევრო­
პას, ირანს.

Elaeagnus rhamnoides (L.) A. Nelson =

Hippophae rhamnoides L. – ქაცვი
ოჯახი: Elaeagnaceae – ფშატისებრნი
3-6 მ-ის სიმაღლის ბუჩქია ან იშვიათად – ხე, ძლიერ
დატოტვილი გაშლილი ვარჯით, ეკლიანი. ქერქი მო­
ნაცრისფრო ფერისაა. ფოთლები მოგრძო-ლანცეტაა ან
ხაზური, თითქმის მჯდომარე. ფოთლები ორივე მხარეზე
ვარსკვლავა-ქეჩისებური ქერცლებითაა მოფენილი,
ქვედა მხარეს მოვერცხლისფრო – თეთრია, ზედა მხა­
რეს – მონაცრისფრო – მწვანე. ყვავილები იღლიურია,
ყვითელი, სურნელოვანი. ყვ. IV-V, ნაყ. VIII-X. იზრდება
მდინარეთა ნაპირებზე, ჭალებში, სარწყავი არხების
გასწვრივ. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, სამხრეთ ევროპას, შუა და მცირე აზიას, ირანს.
324

Arbutus andrachne L. – ხემარწყვა

ოჯახი: Ericaceae – მანანასებრნი
5 მ-მდე სიმაღლის ხე ან ბუჩქია. ღერო გლუვქერქია­
ნია და წითელი ფერისაა. ფოთლები მარადმწვანეა,
შიშველი, კვერცხის ფორმის ან ელიფსური, 7-10 სმ სი­
გრძისა და 4-6,5 სმ სიგანის. ყვავილედი კენწრულია,
მრავალყვავილიანი, მოკლე, ჯირკვლოვანბეწვიანი
საგველა. ყვავილები პატარა ზომისაა, ჯირკვლოვანი
ყუნწებით. გვირგვინი მოყვითალო-მოთეთრო ფერისაა.
ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება ზღვისპირა კირქვიან კლდეებზე.
გავრცელებულია აფხაზეთსა და აჭარაში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს აღმოსავლეთ ევროპას,
მცირე აზიას, ჩრდილო ერაყს. შეტანილია საქართვე­
ლოს წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.

Empetrum nigrum subsp. caucasicum (Juz.)

Kuvaev = Empetrum caucasicum (V. Vassil)
Juz. – კეწერა
ოჯახი: Ericaceae – მანანასებრნი
5-15 სმ სიმაღლის დაბალი ბუჩქია, მიწაზე გართხმული,
უხვად დატოტვილი. ტოტები მთლიანად არის შე­
ფოთლილი. ფოთლები ვიწრო-ელიფსურია, მოკლე­
ყუნწიანი, ერთმანეთთან მჭიდროდ და მორიგეობით
განლაგებული, კიდემთლიანი ან ოდნავ დაკბილული.
ყვავილები იღლიურია, 2-3 ერთად, მოვარდისფრო.
ყვ.  V-VI, ნაყ.  VIII-IX. იზრდება სუბალპური და ალპური
სარტყლების ტანდაბრეცილ ტყეებსა და ბუჩქნარებში.
საქართველოში გავრცელებულია თითქმის ყველგან.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასი­
ასა და მცირე აზიას.
326

Epigaea gaultherioides (Boiss. &Balansa)

Takht. – ეპიგეა
ოჯახი: Ericaceae – მანანასებრნი
მარადმწვანე ბუჩქია. ღერო გართხმულია. ფოთლები
ტყავის მსგავსია, ელიფსურ-ლანცეტა ფორმის, კიდემ­
თლიანი და ჯაგრისებურწამწამიანი, 7-10 სმ სიგრძისა
და 3,5-5,5 სმ სიგანის. ყვავილედი კენწრული, 2-5-ყვა­
ვილიანი ფარჩხატი მტევანია. ჯამის ფოთლები მოგ­
რძო-ლანცეტა ფორმისაა. გვირგვინი ძაბრისებურია,
5-ნაკვთიანი. ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება 1000-2500 მ სიმა­
ღლეზე – წიფლნარში, უნგერნისა და პონტური შქერის,
მედვედევის არყის რაყებში. საქართველოში გავრცე­
ლებულია აჭარაში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს მცირე აზიას. შეტანილია საქართველოს წითელ
ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.

Pyrola minor L. – მსხალიჭა

ოჯახი: Ericaceae – მანანასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 5-15
(20) სმ სიმაღლისაა. ფოთლები ფესვთანურია, ფართო,
მკვრივი,ელიფსური ფორმის, კიდეებზე დაშორიშორე­
ბულკბილა. ყვავილედი მჭირდო მტევანია, გვირგვინი
თითქმის სფეროს ფორმისაა, თავდახრილი. ფურცლები
თეთრია ან ვარდისფერი. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება
მთის შუა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე – ტყე­
ებსა და ბუჩქნარებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, ევროპას, მცირე აზიას, ცენტრალურ და
აღმოსავლეთ აზიას, ჩრდილო ამერიკას.
328

Rhododendron caucasicum Pall. – დეკა

ოჯახი: Ericaceae – მანანასებრნი
მარადმწვანე ბუჩქია. ღერო – წამოწეული, 1-1,5 მ სი­
მაღლის, ხშირად გართხმული, მხოხავი ღეროებითა და
ტოტებით. ყლორტები მოფენილია ქერცლებითა და ჩა­
მოცვენილი ფოთლების კვლებით. ფოთლები ტყავისებუ­
რია, ზედა მხარე შიშველია, მუქი მწვანე; ქვედა მხარე
თხელი ქეჩის მსგავსად არის შებუსული, ზრდასრული
ფოთოლი ჟანგისფერი ხდება; ფოთლის ფირფიტა მოგ­
რძო-ოვალურია, 5-12 სმ სიგრძის, 1,8-5 სმ სიგანის;
ფოთლის ყუნწი მოკლეა. გვირგვინი დიდი ზომისაა და
მომწვანო-მოყვითალო, ჩალისფერ-მოყვითალო, მოვა­
რდისფრო ან თეთრი. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება სუბალპურ
და ალპურ სარტყლებში. სუბალპურ ტყეში ქმნის შეკრულ
ქვეტყეს, ხოლო ალპურ სარტყელში – რაყებს. საქართვე­
ლოში ცნობილია ყველა მაღალმთიან რეგიონში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე
აზიას, ბალკანეთს.

Rhododendron luteum Sweet = Azalea

pontica L. – იელი
ოჯახი: Ericaceae – მანანასებრნი
ფოთოლმცვენი ბუჩქია. ღერო 1-2 მ სიმაღლისაა,
სწორი, დატოტვილი. ფოთლები თხელია, მეტ-ნაკლე­
ბად შებუსული რბილი, ზოგჯერ ჯირკვლოვანი ბეწვითაც,
ფოთლები ვითარდება ყვავილობის შემდეგ, ფოთლის
ფირფიტა მოგრძო-ოვალური ან მოგრძო-ლანცეტაა,
ძირში შევიწროებული, 6-12 სმ სიგრძისა და 3-4,5 სმ
სიგანის. ყვავილედი მრავალყვავილიანი მტევანია. ყვა­
ვილის ყუნწი და ჯამი ძლიერ ჯირკვლოვანია. 3-4,5 სმ
დიამეტრის გვირგვინი ყვითელი ფერისაა, გარედან –
ჯირკვლოვანი. ყვ. ნაყ. IV-VIII. იზრდება მთისწინეთიდან
სუბალპურ სარტყლამდე ტყისპირებში და ღია ფერდო­
ბებზე, ნატყევარ ადგილებში, არის ბუჩქნარების შემა­
დგენლობაში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში,
გარდა მშრალი, უტყეო რეგიონებისა. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ ევრო­
პას, მცირე აზიას.
330

Rhododendron ponticum L. –
პონტური შქერი
ოჯახი: Ericaceae – მანანასებრნი
მარადმწვანე ბუჩქია. ღერო 3-4 (8)მ სიმაღლისაა. ფოთ­
ლები ტყავისებურია, სრულიად შიშველი, მოგრძო ან
მოგრძო-ლანცეტა ფორმის. ფოთლის ფირფიტა კიდეგა­
დაკეცილია, 10-27 სმ სიგრძისა და 4-7 სმ სიგანის. ყვა­
ვილედი კენწრული, მრავალყვავილიანი, ფარისებური
მტევანია. გვირგვინი ზარისებურია, 4,5-6 სმ-მდე დიამე­
ტრის, იისფერი ან იისფერ-მეწამული. ყვ. ნაყ. V-VII. იზ­
რდება ზღვის დონიდან ტყის შუა სარტყლამდე, ზოგჯერ
სუბალპურ სარტყელსაც აღწევს. გავრცელებულია დასა­
ვლეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ბალკანეთს, მცირე აზიას.

Rhododendron ungernii Trautv. –

უნგერნის შქერი
ოჯახი: Ericaceae – მანანასებრნი
მარადმწვანე ბუჩქია. ღერო 3,5-6 მ სიმაღლისაა, ტო­
ტები და ყლორტები თეთრი ქეჩის მსგავსი შებუსვითაა.
ფოთლის ფირფიტა დიდი ზომისაა, მოგრძო-ოვალური
ფორმის, 13-25 სმ სიგრძისა და 3,5-8 სმ სიგანის, ტყა­
ვისებური, ნორჩობაში თეთრი, უფრო გვიან წითური ქე­
ჩის მსგავსი ბეწვით შებუსული. ყვავილედი კენწრული,
მრავალყვავილიანი, ფარის მსგავსი მტევანია, დაგრძე­
ლებული ღერძით. გვირგვინი თეთრი ფერისაა, ზარისე­
ბური, 5 ბლაგვი ნაკვთით. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება მთის
შუა და ზედა სარტყლების ტყეებსა და ტყისპირებში. გა­
ვრცელებულია აჭარაში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს მცირე აზიას. მესამეული ფლორის რელიქტური
მცენარეა. შეტანილია საქართველოს წითელ ნუსხაში,
როგორც მოწყვლადი სახეობა.
332

Vaccinium arctostaphylos L. –
მაღალი მოცვი
ოჯახი: Ericaceae – მანანასებრნი
0,5-2 მ სიმაღლის ბუჩქია ან პატარა ზომის ხე. ფოთ­
ლები მჯდომარეა, 4-10 სმ სიგრძის, მოგრძო-ელიფ­
სური ან კვერცხისებური ფორმის. კიდეზე ხერხკბილა.
ზედა მხარე მუქი მწვანეა, ქვემო – ლეგა, მეტ-ნაკლე­
ბად შებუსული. ყვავილედი მტევანია. გვირგვინი ზარი­
სებურია, მოთეთრო-მოწითალო ფერის, ნაყოფი შავია.
ყვ. ნაყ. V-IX. იზრდება ტყეებში და ტყის პირას. გავრცე­
ლებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას,
სამხრეთ ევროპასა და ჩრდილო ირანს.

Vaccinium myrtillus L. – შავი მოცვი

ოჯახი: Ericaceae – მანანასებრნი
40 სმ-მდე სიმაღლის ბუჩქია. ფოთლები მოკლეყუნწია­
ნია, 4-10 სმ სიგრძის, მოგრძო-ელიფსური ან კვერცხის
ფორმისა, კიდეზე ხერხკბილა. ზედა მხარე მუქი მწვანეა,
ქვემო – ლეგა, მეტ-ნაკლებად შებუსული. ყვავილები
მარტოულია. გვირგვინი სფეროს მსგავსია, მომწვა­
ნო-ვარდისფერი. ნაყოფი შავია. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება
სუბალპური და ალპური სარტყლების მდელოებზე, დე­
კიანებში, ტანდაბრეცილ ტყისპირებში. გავრცელებუ­
ლია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო და სამ­
ხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ციმბირსა და აღმოსავლეთ
აზიას, ჩრდილო ამერიკას.
334

Vaccinium vitis-idaea L. – წითელი მოცვი

ოჯახი: Ericaceae – მანანასებრნი
დაბალი ბუჩქია, მიწაზე გართხმული ან წამოწეული
ტოტებით. ფოთლები მარადმწვანეა, ტყავისებური,
ელიფსური ან უკუკვერცხისებური ფორმის. ყვავილები
მოკლეყუნწიანია, შეკრებილია მოკლე, 2-10-ყვავი­
ლიან, გადახრილ მტევნებად. ზარის ფორმის გვირგვინი
თეთრია ან ვარდისფერი. ნაყოფი წითელი ფერისაა.
ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება სუბალპური და ალპური სა­
რტყლების მდელოებზე, შქერიანში, დეკიანში, კეწე­
რიანში, კლდეებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, ჩრდილო და ცენტრალურ ევროპას, ციმ­
ბირს, აღმოსავლეთ აზიას, ჩრდილო ამერიკას.

Euphorbia maculata L.
ოჯახი: Euphorbiaceae – რძიანასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი ლეგა მცენარეა, შემდეგ ხში­
რად მოწითალო ხდება, გაფარჩხულბეწვიანია. 5-15
სმ სიგრძის ღერო გართხმულია, წვრილი, ძლიერ და­
ტოტვილი. ფოთლები მოკლეყუნწიანია, ირიბი ფუძით,
მოგრძო-კვერცხისებურიდან მოგრძო-ხაზურამდე, ზედა
მხარეზე შიშველი, ქვემოდან შებუსული. კათხისებური
ყვავილედი მარტოულადაა განწყობილი ღეროს ორკა­
პებში. სანექტრეები ელიფსურია, წითელი ან თეთრი.
ყვ.  ნაყ.  I-X. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე – ზღვის­
პირა ქვიშებზე, გზებზე, რუდერალურ ადგილებში, ჩაის
პლანტაციებში. გავრცელებულია დასავლეთ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამ­
ხრეთ კავკასიასა და დასავლეთ ევროპას.
336

Euphorbia myrsinites L. = Euphorbia

pontica Prokh.
ოჯახი: Euphorbiaceae – რძიანასებრნი
15-35 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, შიშველი, მონაცრისფრო-მუქი მწვანე. ღერო
მრავალია, აღმავალი. ღეროსეული ფოთლები უკუ­
ლანცეტაა ან რომბულ-უკუკვერცხისებური, მჭიდროდ
განლაგებული, სუსტად დაღარული და ხორცოვანი. კენ­
წრული საყვავილე ღერძი, რიცხვით 5-12, მარტივი ან
წვერზე ორად გაყოფილია. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება მთის
ქვედა და შუა სარტყლების ქვიან ფერდობებზე, მშრალ,
ღორღიან ადგილებში, კლდეთა ნაპრალებსა და გამე­
ჩხრებულ ტყეებში. გავრცელებულია აფხაზეთში, აჭა­
რაში, ქართლსა და მესხეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მცირე აზიას.

Castanea sativa Mill. – ჩვეულებრივი წაბლი

ოჯახი: Fagaceae – წიფლისებრნი
30 მ სიმაღლის ხეა, გადაშლილი, დატოტვილი ვარჯით.
კვირტები კვერცხისებურია. ტოტები მოწითალო მურა
ფერის მეჭეჭებითაა მოფენილი. ფოთლები ყუნწიანია,
ტყავისებური, იშვიათად – სიფრიფანა. მოყვანილობით
– ვიწრო-ლანცეტადან მოგრძო-კვერცხისებურამდე,
ხერხკბილა. ფოთლების ზედა მხარე მუქი მწვანეა და
შიშველი, ქვედა – ნაწილობრივ შებუსული. მამრობითი
ყვავილედი მჭადაა, ყვავილები მოთეთრო – მოყვითა­
ლოა. 1-3 ცალი მდედრობითი ყვავილი მამრობითი
ყვავილედების ძირშია. ყვ. VI, ნაყ. IX-X. იზრდება მთის
ქვედა და შუა სარტყლების ტყეებში. გვხვდება როგორც
შერეული, ასევე მომცრო ჯგუფების სახით. შესულია
საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი
სახეობა. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.
338

Fagus orientalis Lipsky –

აღმოსავლური წიფელი
ოჯახი: Fagaceae – წიფლისებრნი
20-40 მ სიმაღლის ხეა, გლუვი, რუხი ან თეთრი ფერის
ქერქით. ფოთლები რიგ-რიგად ორ მწკრივად არის
განლაგებული, ფორმით – ელიფსურიდან უკუკვერცხი­
სებურამდე. კიდეებზე ოდნავ ტალღისებური ან ოდნავ
დაკბილულია. ზედა მხრიდან მუქი მწვანე ფერისაა, პრი­
ალა, შიშველი. ქვედა მხარე ღია მწვანეა, ძარღვების
გაყოლებაზე – შებუსული. ყვ.  IV-V, ნაყ.  IX-X. იზრდება
დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე. გავრცელებუ­
ლია მთელ საქართველოში, გარდა თუშეთისა და აღმ.
საქართველოს ჭალის ტყეებისა. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიასა და ირანს. საქართველოს ფოთლოვანი ტყეების
წამყვანი სახეობაა.

Quercus hartwissiana Stev. –

ჰართვისის მუხა
ოჯახი: Fagaceae – წიფლისებრნი
25 მ-მდე სიმაღლის ფოთოლმცვენი, იშვიათად მარა­
დმწვანე ხეა, მომრგვალო ფორმის ვარჯით. წლიური
ყლორტები მუქი მურა ფერისაა, შიშველი და წახნაგოვანი.
კვირტები მომრგვალო ან კვერცხისებურია. ფოთლის
ფირფიტა ტყავისებურია ან სიფრიფანა, მოყვანილო­
ბით – უკუკვერცხისებური, ზემოდან – პრიალა მწვანე
და შიშველი, ქვემოდან – ოქროსფერი ბეწვებით შებუ­
სული. ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება თიხნარ, ეწერ, ყომრალ,
კარბონატულ და დაჭაობებულ ნიადაგებზე, ზღვისპირა
დაბლობებში – მთის ქვედა და შუა სარტყლებში 1200-
1400 მ სიმაღლემდე. გავრცელებულია დასავლეთ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიასა და მცირე აზიას. შეტანილია საქართველოს
წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.
340

Quercus macranthera Fisch. & C. A. Mey. ex

Hohen. – მაღალმთის მუხა
ოჯახი: Fagaceae – წიფლისებრნი
20-28 მ სიმაღლის ხეა, მსხვილი, მოკლე ღეროთი, დაფა­
რულია სქელი, მუქი ქერქით. ერთწლიანი ტოტები სქლა­
დაა შებუსული. ფოთლები მკვრივია, ტყავისებური, ქეჩის
მსგავსად შებუსული. ფირფიტა ზემოდან მუქი მწვანეა, ქვე­
მოდან – მოყვითალო-მონაცრისფრო, მეტ-ნაკლებად შე­
ბუსული. მოყვანილობით – ოვალური ან კვერცხისებური,
გვერდებზე ამოკვეთილნაკვთიანი, თითოეულ მხარეზე
8-12 მოკლე, ბლაგვი, კიდემთლიანი ან მსხვილკბილე­
ბიანი ნაკვთებით. ყვ. ნაყ. V. იზრდება ტყის შუა და ზედა
სარტყლების სამხრეთის მშრალ ფერდობებზე, ქმნის მუხ­
ნარ ტყეებს. გვხვდება ცალკეულადაც ფოთლოვან, ფიჭვ­
ნარ ტყეებში. საქართველოში გავრცელებულია თითქმის
ყველგან. შეტანილია საქართველოს წითელ ნუსხაში, რო­
გორც მოწყვლადი სახეობა. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიასა და ირანს.

Quercus petraea subsp. iberica (Steven ex

M. Bieb.) Krassiln. = Quercus iberica Steven
ex M. Bieb. – ქართული მუხა
ოჯახი: Fagaceae – წიფლისებრნი
საშუალო სიმაღლის ხეა, მოწითალო-მურა ან მუქი რუხი
ფერის ერთწლიანი ტოტებით, რომელიც ნორჩობაში შე­
ბუსულია, შემდეგ – შიშველი. ფოთლები ტყავისებურია,
მოყვანილობით უკუკვერცხისებურია, ზემოდან – პრიალა
მწვანე, ქვედა მხარეს – მკრთალი მწვანე ფერის, თხლად
და ნაცრისფრად შებუსული და შიშველი; ფოთლის კი­
დეები მოკლენაკვთებიანია ან თითქმის მსხვილკბილა,
8-10 წყვილი, თითოეულ მხარეს; ნაკვთები ბლაგვია
ან წვერში შევიწროებული. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება მთის
ქვედა და შუა სარტყლებში. გავრცელებულია მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, მცირე აზიასა და ირანს.
342

Quercus pontica K. Koch. – პონტოს მუხა

ოჯახი: Fagaceae – წიფლისებრნი
5-12 მ სიმაღლის ბუჩქი ან ხეა. ერთწლიანი ტოტები
შიშველია, მოწითალო-მურა ფერის. კვირტები კვერცხი­
სებურია ან მომრგვალო. ფოთლები დიდი ზომისაა,
მორიგეობით განლაგებული, სიფრიფანა, ზოგჯერ – ტყა­
ვისებური, მოყვანილობით – ფართო-უკუოვალური. ზე­
მოდან – პრიალა მუქ-მწვანე, შიშველი, ქვემოდან – ღია
მწვანე, ხშირად შებუსული ვარსკვლავისებური ბეწვე­
ბით. ყვ. V-VI, ნაყ. VIII-IX. იზრდება მთის ზედა და სუბალ­
პურ სარტყლებში – ტყის საზღვარზე, ტენიან კირქვიან
კლდეებზე, ხშირად – თიხნარ ნიადაგებზე, ძირითადად,
სამხრეთ ფერდობებზე 2200 მ სიმაღლემდე. გავრცე­
ლებულია დასავლეთ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს მცირე აზიას. კავკასიის ეკო­
რეგიონის ენდემია. შეტანილია საქართველოს წითელ
ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.

Quercus robur subsp. imeretina (Steven ex

Woronow) Menitsky = Quercus imeretina
Stev. – იმერეთის მუხა
ოჯახი: Fagaceae – წიფლისებრნი
30 მ-მდე სიმაღლის ხეა, ფართოდ გადაშლილი ვარ­
ჯით. ერთწლიანი ტოტები მოწითალო-მურა ფერისაა,
შემდეგ – რუხი. კვირტები წვრილია, მოგრძო-ოვალური.
ფოთლები თითქმის მჯდომარეა; ფოთლის ფირფიტა
ნაზია, უკუკვერცხისებური, ზედა მხარე შიშველია, ღია
მწვანე, ქვედა მხარე – ძარღვების გასწვრივ გაფანტული
ბეწვით შემოსილი. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება მთის
ქვედა სარტყელში – 300-400 მ სიმაღლეზე – ჭარბტე­
ნიან, ეწერ, თიხნარ, წითელმიწა, ტორფიან ნიადაგებზე.
ქმნის შერეულ, ფოთლოვან კოლხურ ტყეებს ჰართვი­
სის მუხასთან, მურყანთან, ძელქვასთან, რცხილასა
და ლაფანთან ერთად. გავრცელებულია დასავლეთ
საქართველოში. საქართველოს ენდემური მცენარეა.
შეტანილია საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგორც
მოწყვლადი სახეობა.
344

Quercus robur subsp. pedunculiflora (K.

Koch) Menitsky = Quercus longipes Steven
– გრძელყუნწა მუხა
ოჯახი: Fagaceae – წიფლისებრნი
30 მ სიმაღლის ხეა, უხვად დატოტვილი, სფეროსებური
ვარჯით. ტოტები მორუხო-მურა-მოყავისფროა. ფოთლის
ფირფიტა მკვრივია, თითქმის ტყავისებური, უკუკვერცხი­
სებური ან მოგრძო; ზემოდან მუქი მწვანეა, შიშველი; ქვე­
მოდან – მუქი მომწვანო, შემოსილი გრძელი ბეწვებით,
იშვიათად – შიშველი, დანაკვთული ან ფრთისებურად და­
ნაწევრებული. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება 1000-1100 მ სიმა­
ღლემდე. ქმნის კორომებს, ძირითადად, მდინარისპირა
ტერასებზე, დაბლობებზე, ხევებში, ტაფობებში, ხრამების
გასწვრივ. საქართველოში გავრცელებულია კახეთში,
შიდა ქართლსა და ქვემო ქართლში. შეტანილია საქა­
რთველოს წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახე­
ობა. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
მცირე აზიასა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას.

Centaurium pulchellum (Sw.) Druce –

ასფურცელა
ოჯახი: Gentianaceae – ნაღველასებრნი
5-25 სმ სიმაღლის ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სწორია, დატოტვილი, ბასრწახნაგებიანი,
ქვედა ფოთლები უკუკვერცხისებურია, ღეროსეული
ფოთლები ლანცეტაა, მოპირისპირედ განლაგებული.
ყვავილები ყუნწიანია, განლაგებულია ტოტების ბოლო­
ებში. გვირგვინი ვარდისფერია ან თეთრი. ყვ. ნაყ. VI-IX.
იზრდება წყალსატევების სანაპიროებზე, ტენიან ად­
გი­ლებში, ჭაობიან მდელოებსა და სილნარებზე. გავ­
რცელებულია საქართველოს ყველა რეგიონში.
გავრცე­ლების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკა­
სი­ას, ევროპას, ჩრდილო აფრიკას, ახლო აღმოსავ­
ლეთს, შუა და ცენტრალურ აზიას.
346

Gentiana asclepiadea L.
ოჯახი: Gentianaceae – ნაღველასებრნი
40-120 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მარტივია, ფოთლები – კვერცხისებურ-ლა­
ნცეტა. ღეროსეული ფოთლები ლანცეტაა, თითქმის
გულისებური ძირით, მოპირისპირედ განლაგებული.
ყვავილები განლაგებულია ზედა ფოთლის იღლიებსა
და ღეროს ბოლოში. გვირგვინი ცისფერია ან თეთრი.
ყვ. ნაყ. VIII-IX. იზრდება ტყის შუა სარტყლიდან ალპურ
სარტყლამდე ტყისპირებსა და ბუჩქნარებში, მაღალ ბა­
ლახეულობაში. ტყის შემდგომი ცენოზების სარეველაა.
გავრცელებულია საქართველოს ყველა რეგიონში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
ჩრდილო-აღმოსავლეთ მცირე აზიას. კავკასიის ეკორე­
გიონის ენდემია.

Gentiana cruciata L. – ჯვარისებრი ნაღველა

ოჯახი: Gentianaceae – ნაღველასებრნი
20-50 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. აქვს რამდენიმე აღმავალი ღერო, ფოთლები – კვე­
რცხისებურ-ლანცეტა, კიდეებზე ხორკლიანი, ყვავილები
ზედა ფოთლების იღლიებშია განლაგებული. გვირგვინი
ლურჯია, ღია ფერის მილით. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება
მთის ქვედა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე –
ტყისპირებში, ბუჩქნარებსა და ნატყევარ ადგილებში.
გავრცელებულია საქართველოს ყველა რეგიონში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
ევროპას, ციმბირს, შუა და ცენტრალურ აზიას.
348

Gentiana paradoxa Albov –

საოცარი ნაღველა
ოჯახი: Gentianaceae – ნაღველასებრნი
20-40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. აქვს რამდენიმე წამოწეული ღერო. ფოთლები
ვიწრო-ხაზურია, ჩხროებად განლაგებული, კიდეებზე
ხორკლიანი. ყვავილები მარტოულია ან 2-3 ერთად
განლაგებული. გვირგვინი მკრთალი იისფერია, ნაკ­
ვთები – კბილებიანი, მეორადი ნაკვთები კი – ფოჩები­
ანი. ყვ. ნაყ. VIII-IX. იზრდება მთის ტყისა და სუბალპური
სარტყლების კირქვიან კლდეებზე. საქართველოში გა­
ვრცელებულია აფხაზეთში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს ჩრდილო კავკასიის დასავლეთ ნაწილს.
კავკასიის ენდემია. იშვიათი მცენარეა.

Gentiana pyrenaica L.
ოჯახი: Gentianaceae – ნაღველასებრნი
2-4 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა, მეჩხერკორდიანი. აქვს რამდენიმე წამოწეული
ღერო. ფოთლები ვიწრო-ლანცეტა ან ხაზურია, კრა­
მიტისებურად განლაგებული. ყვავილები მარტოულია,
კენწრული. გვირგვინი მუქი ლურჯია, ნაკვთები კბილე­
ბიანია. ყვ.  ნაყ.  VIII-IX. იზრდება სუბალპური და ალ­
პური სარტყლების ხალებზე, მარცვლოვან მდელოებზე.
გვხვდება საქართველოს ყველა რეგიონში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ევრო­
პას, მცირე აზიასა და ირანს.
350

Gentiana septemfida Pall.

ოჯახი: Gentianaceae – ნაღველასებრნი
10-50 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო წამოწეულია, შეფოთლილი. ფოთლები
ფართო-ლანცეტა ან კვერცხისებურია. ყვავილედი თა­
ვაკისებურია, ყვავილი ზოგჯერ მარტოულია, კენწრული.
გვირგვინი მუქი ლურჯია, მეორადი ნაკვთები – ფოჩები­
ანი. ყვ.  ნაყ.  VIII-X. იზრდება ტყის, სუბალპური და ალ­
პური სარტყლების მდელოებზე, საძოვრებზე. გვხვდება
საქართველოს ყველა რეგიონში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, მცირე აზიასა და
ირანს.

Gentiana verna subsp. pontica (Soltok.)

Hayek = Gentiana angulosa (M. Bieb) Holub
ოჯახი: Gentianaceae – ნაღველასებრნი
4-10 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სწორია, დატოტვილი ბასრწახნაგებიანი.
ფოთლები კვერცხისებურია ან ლანცეტა. ყვავილები
მარტოულია, განლაგებულია ღეროს ბოლოებში. გვირ­
გვინი კაშკაშა ლაჟვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზ­
რდება სუბალპური და ალპური სარტყლების ხალებსა
და მდელოებზე. გავრცელებულია საქართველოს ყველა
რეგიონში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მთელ კავკასიას, მცირე აზიასა და ირანს.
352

Gentianella caucasea (Lodd. ex Sims) Holub

– კავკასიური ნაღველა
ოჯახი: Gentianaceae – ნაღველასებრნი
5-20 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო სწორია, დატოტვილი. ქვედა ფოთლები კვე­
რცხისებურია ან მოგრძო-კვერცხისებური, ღეროსეული
ფოთლები ლანცეტაა, მოპირისპირედ განლაგებული.
ყვავილები ყუნწიანია, განლაგებულია ზედა ფოთლე­
ბის იღლიებში. გვირგვინი იისფერია, ცისფერი ან თე­
თრი. ყვ.  ნაყ.  VIII-X. იზრდება სუბალპური და ალპური
სარტყლების ხალებსა და მდელოებზე, ღორღიან და
გაძოვილ მდელოებზე. გავრცელებულია საქართველოს
ყველა რეგიონში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს მთელ კავკასიას, მცირე აზიასა და ირანს.

Swertia iberica Fisch. ex Boiss. – ბაბლუარა

ოჯახი: Gentianaceae – ნაღველასებრნი
20-70 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სწორია, მსხვილი, ფუნჯა ბეწვით შებუ­
სული, მარტივი ან ზედა ნაწილში ოდნავ დატოტვილი.
ფესვთანური და ქვედა ფოთლები ფართო-ელიფსურია
ან კვერცხისებური, შევიწროებულია ბრტყელ ყუნწში.
ღეროსეული ფოთლები ლანცეტაა, ზედა ფოთლები და­
პატარავებულია. ყვავილედი ფარჩხატი საგველაა. ყვა­
ვილები მოთეთრო ყვითელია ან მკრთალი ცისფერი,
ვარდისფერი წინწკლებით. ყვ.  ნაყ.  VII-X. იზრდება სუ­
ბალპური და ალპური სარტყლების ტენიან მდელოებსა
და ფერდობებზე, იშვიათად – კლდეებზე. გავრცელე­
ბულია საქართველოს თითქმის ყველა რეგიონში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
მცირე აზიას. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.
354

Erodium ciconium (L.) L'Hér. – სავარცხელა

ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
15-16 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო დატოტვილია, გართხმული ან წამოწეული, ზედა
ნაწილში შებუსულია ჯირკვლოვანი ბეწვით. ფოთლის
ფირფიტა ძირამდე განკვეთილია უკუკვერცხისებურ –
ოვალურ სეგმენტებად. საყვავილე ღერძი იღლიურია,
ყვავილები ცოტაა და ქოლგისებურ ყვავილედად შეკრე­
ბილი. გვირგვინი იისფერია. ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება ვე­
ლის, ნახევრად უდაბნოსა და ტყის სარტყელში – ქვიან,
რუდერალურ ადგილებში, გზისპირებზე და ვენახებში.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამ­
ხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ეგვიპტესა და შუა აზიას.

Erodium cicutarium (L.) L’Her. – სავარცხელა

ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
5-35 სმ სიგრძის ერთ ან ორწლიანი მცენარეა, და­
ტოტვილი, გართხმული ან წამოწეული, ზოგჯერ მცე­
ნარე უღეროა. დაფარულია გაფარჩხული ბეწვით.
ფესვთანური და ღეროსეული ფოთლები ძირამდეა
ფრთისებურად განკვეთილი კვერცხისებურ-ელიფსურ
სეგმენტებად, რომლებიც, თავის მხრივ, არის ფრთი­
სებურად განკვეთილი მოგრძო ნაკვთებად. ყვავილედი
იღლიურია, 2-7-ყვავილიანი. გვირგვინი, ძირითადად,
ვარდისფერია (შეფერილობა მერყეობს მოთეთრო ფე­
რიდან მუქ იისფრამდე). ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება მშრალ,
ქვიან ფერდობებზე, ველობებზე. ცნობილია მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, მცირე აზიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევრო­
პას, ირანს, შუა აზიასა და ავსტრალიას.
356

Geranium columbinum L.
ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
8-40 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. მიტკეცილი და ხეშეში, მარტივი ბეწვით მოფე­
ნილი. ღერო გართხმულია ან აღმავალი, გაბნეულად
მიტკეცილბეწვიანი. ფოთლების ფირფიტა მომრგვა­
ლო-ხუთკუთხიანია, თითქმის ძირამდეა დაყოფილი
უკუკვერცხისებურ ნაკვთებად. საყვავილე ღერძი იღ­
ლიურია, ერთყვავილიანი. გვირგვინის ფურცლები ვა­
რდისფერია. ყვ. ნაყ. III-VIII. იზრდება ტყის სარტყელში
– გზისპირებზე, ბუჩქნარებსა და ტყისპირებში, ბოსტნებსა
და ვენახებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, და­
სავლეთ, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზი­
ასა და ირანს.

Geranium finitimum Woronow – ნემსიწვერა

ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
50-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. მთელი მცენარე შებუსულია. აღმავალად
დატოტვილი. ფესვთანური და ქვედა ღეროსეული ფოთ­
ლები რომბის ფორმის 5-7 სეგმენტად არის დაყოფილი.
თითოეული სეგმენტი, თავის მხრივ, ხაზურნაკვთები­
ანია. ჯამის ფოთლები კვერცხისებურ-ელიფსურია,
3-5-ძარღვიანი, გაფარჩხული ბეწვით შემოსილი და კი­
დეებზე თეთრი არშიით. გვირგვინი მეწამულ-იისფერია.
ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება ტყისა და სუბალპური სარტყლე­
ბის მდელოებზე. გავრცელებულია მესხეთ-ჯავახეთში,
თრიალეთის ქედზე და ქვემო ქართლში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიასა და
მცირე აზიას.
358

Geranium gracile Ledeb. Ex Nordm.

ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
20-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. შებუსულია მარტივი, გაფარჩხული ბეწვით. 1-2
ღერო წამოწეული, მარტივი ან დატოტვილია. ფოთლები
გრძელყუნწიანია, ზედა ნაწილში 3-ად განკვეთილი 10-
18 სმ სიგანის 5 სეგმენტად. ორივე მხარეზე გაბნეული
ბეწვით არის მოფენილი. ყვავილედი კენწრულია, მცი­
რეყვავილიანი. გვირგვინი მოწითალოა, მუქძარღვიანი.
ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება ტყისა და სუბალპურ სარტყლებში
– 2300 მ-მდე. გავრცელებულია საქართველოს დასა­
ვლეთ ნაწილსა და სამცხე-ჯავახეთში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, მცირე
აზიას, ჩრდილო ირანს.

Geranium gymnocaulon DC. – ნემსიწვერა

ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
15-40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, აქვს 1 ან 2 წამოწეული ღერო, რომელიც გა­
ფარჩხული ბეწვით არის შემოსილი. ფესვთანური
ფოთლები მრავალრიცხოვანია. ფოთლის ფირფიტა
5-კუთხოვანია, მომრგვალო, 6-7 სმ სიგანის, თითქმის
ძირამდე 5 ნაწილად დაყოფილი, სეგმენტები მოგ­
რძო-კვერცხისებურია, ფრთისებურად ღრმად ჩაჭრილი
ლანცეტა ფორმის ნაკვთებად. ყვავილედი 2-10-ყვავი­
ლიანი ქოლგაა. მუქი იისფერია კარგად გამოკვეთილი
ძარღვებით. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება სუბალპური და
ალპური სარტყლების მდელოებსა და მორენებზე. გავ­
რცელებულია საქართველოს მთიანეთში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.
360

Geranium lucidum L. –
მბრწყინავი ნემსიწვერა
ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
8-30 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა,
პრიალა ბეწვით შემოსილი. ღერო სუსტია, წამოწეული,
დატოტვილი, ზედა ნაწილში ცალმხრივად გაბნეულბე­
წვიანი. ფოთლის ფირფიტა ნახევრამდე დაყოფილია
ფართო, უკუკვერცხისებურ, მობლაგვო 5-7 სეგმენტად.
საყვავილე ღერძი იღლიურია. გვირგვინის ფურცლები
ვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება ველებსა და
ტყისპირებში. გავრცელებულია იმერეთში, მესხეთ-ჯავა­
ხეთში, თრიალეთის ქედზე, ქვემო ქართლსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, შუა
აზიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, ირანს.

Geranium pratense L. = Geranium

kemulariae Kharadze.
ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
40-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ხასიათდება მიტკეცილი, ზედა ნაწილში ჯირკვლო­
ვანი ბეწვით. ღერო აღმავალია, სუსტად დატოტვილი.
ფოთლის ფირფიტა 8-10 სმ სიგანისაა, თითქმის ძი­
რამდეა დაყოფილი წაგრძელებულ-რომბულ, წაწვეტე­
ბულ 5-7 სეგმენტად; ორივე მხარე მიტკეცილი ბეწვით
არის დაფარული. ყვავილები მცირეყვავილიან საგვე­
ლასებურ ყვავილედშია შეკრებილი. გვირგვინის ფუ­
რცლები ვარდისფერია ან მოთეთრო. ყვ.  ნაყ.  VII-IX.
იზრდება ტყის სარტყელში, ტყისპირა ადგილებში,
მთის მდინარეთა გასწვრივ, მაღალბალახოვანი მცენა­
რეულობის შემადგენლობაში. გავრცელებულია მთიუ­
ლეთში. კავკასიის ენდემია.
362

Geranium psilostemon Ledeb.

ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
80 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო აღმავალია, დატოტვილი, ზედა ნაწილში
ჯირკვლოვანი ბეწვით შემოსილი. ფოთლის ფირფიტა
ფართოა, ქვედა – ხუთკუთხოვანი, დაყოფილია 5 რომ­
ბისებურ, წაწვეტებულ, ღრმად სამნაკვთიან სეგმენტად.
ყვავილედი მცირეყვავილიანია, საგველასებური. გვირ­
გვინის ფურცლები სისხლივით წითელია. ყვ. ნაყ. VI-VIII.
იზრდება სუბალპური სარტყლის მაღალ ბალახეულო­
ბასა და დეკიანებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ
დასავლეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მცირე აზიას. კავკასიის ეკორეგიონის
ენდემია.

Geranium pyrenaicum Burm. f.

ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
15-60 სმ სიმაღლის ორ ან მრავალწლიანი ბალახო­
ვანი მცენარეა. გრძელი, მარტივი და ჯირკვლოვანი
ბეწვით შებუსული. ღერო რამდენიმეა, წამოწეული და
დატოტვილი. ფოთლის ფირფიტა 2-8 სმ სიგანისაა, მო­
მრგვალო-თირკმლისებური, 1/3-2/3-მდე განკვეთილია
წაგრძელებულ, სწორკუთხოვან – მობლაგვო სეგმენტე­
ბად. ყვავილედი ვიწრო-საგველასებურია. გვირგვინის
ფურცლები ღია იისფერია. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება ტყისა
და სუბალპური სარტყლების (2400 მ-მდე) ჩრდილიან
ტყეებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.
364

Geranium robertianum L. – უჟმურა

ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
15-40 სმ სიმაღლის ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სუსტია, წამოწეული და დატოტვილი, ზედა
ნაწილში ჯირკვლოვანი ბეწვით შემოსილი. ფოთლის
ფირფიტა ხუთკუთხოვანია, თითქმის ძირამდეა გაყო­
ფილი მოგრძო-კვერცხისებურ 5 სეგმენტად. საყვავილე
ღერძები იღლიურია. გვირგვინის ფურცლები მეწამული
ფერისაა, ზოგჯერ – მოთეთრო ზოლებით. ყვ. ნაყ. V-VIII.
იზრდება დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე – ტე­
ნიან, დაჩრდილულ ადგილებში, ხევებში, მდინარეთა და
რუების ნაპირებზე. გავრცელებულია მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, ჩრდილოეთ, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
ირანს.

Geranium sanguineum L. – ნემსიწვერა

ოჯახი: Geraniaceae – ნემსიწვერასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, გაფარჩხული
თეთრი ბეწვით შემოსილი. ღეროს სიმაღლე 20-50
სმ-ია. ფოთოლი მომრგვალოა ან თირკმლისებური, 5-7
ლანცეტა ან ვიწრო-ელიფსურ სეგმენტად გაყოფილი,
რომლებიც, თავის მხრივ, 2-3 ნაწილად იყოფა. საყვა­
ვილე ღერძი ერთყვავილიანია. ჯამის ფოთლებს აქვთ
მოკლე წვეტი, გაფარჩხულბეწვიანი. გვირგვინი სის­
ხლისფერ-წითელია. ყვ.  ნაყ.  V-X. მცენარე იზრდება
ნათელ ტყეებში, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიასა და სამხრეთ ევროპას.
366

Ribes petraeum Wulfen = Ribes

biebersteinii Berland. ex DC. – კლდის
მოცხარი
ოჯახი: Grossulariaceae – ხურტკმელისებრნი
2 მ-მდე სიმაღლის ბუჩქია. ერთწლიანი ყლორტები
ღია ფერისაა, შიშველი. ფოთლები დიდი ზომისაა, ძი­
რითადად, სქლად შებუსული, ხუთნაკვთიანი და გულის
ფორმის ძირით. ყვავილედი მტევანია, 15-20-ყვავილი­
ანი. ნაყოფი მუქი მეწამული ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  V-VIII.
იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების ტყეებში, ტყის
პირას და ბუჩქნარებში. ცნობილია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელებულია კავკასიაში, მცირე აზიასა
და ირანში.

Hydrangea macrophylla (Thunb.) Ser. –

ჰორტენზია
ოჯახი: Hydrangeaceae – წყალფოთოლასებრნი
2 მ-მდე სიმაღლის ბუჩქია. ფოთლები მოპირისპირედ
არის განლაგებული, ფორმით უკუკვერცხისებურია ან
ფართო-ელიფსური, სიგრძით – 15 სმ-მდე, კიდეებზე
წვრილხერხკბილა, ფოთლის ფირფიტა მახვილი წვეტით
ბოლოვდება. ყვავილედი კენწრული ფარია, რომელიც
შედგება მრავალი ყვავილისგან. ყვავილედს ხშირად
სფეროს ფორმა აქვს. ყვავილი შეფერილობით მრავალ­
გვარია: წითელი, ვარდისფერი, ლურჯი. ყვ. ნაყ. IV-VIII.
იზრდება ტენიან ადგილებში, ბუჩქნარებში, გზისპირებზე,
პარკებში. გვხვდება აჭარაში, გურიასა და სამეგრელოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს აღმოსავლეთ
აზიას. ინტროდუცირებულია თითქმის მთელ მსოფლი­
ოში. საქართველოში გაველურებულია.
368

Philadelphus coronarius L. = Philadelphus

caucasicus Koehne – უცვეთელა
ოჯახი: Hydrangeaceae – წყალფოთოლასებრნი
3 მ-მდე სიმაღლის ბუჩქია. ტოტების ქერქი მოყვითალო
ან მოწითალოა. ფოთლები ფართო-კვერცხისებური,
ელიფსური, კიდეზე დაკბილული,ზედა მხარე კაშკაშა
მწვანეა, ქვედა – რუხი. ყვავილედი მტევანია, 7-9-ყვა­
ვილიანი, ყვავილი – თეთრი ან მოყვითალო, სურნელო­
ვანი. ყვ.  V-VII, ნაყ.  VII-IX. იზრდება ტყის შუა და ზედა
სარტყლების ტყისპირებსა და ბუჩქნარებში, ხეობების გა­
ყოლებაზე. საქართველოში გავრცელებულია თითქმის
ყველგან, გარდა სამხრეთ საქართველოსი. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიის ეკორეგიონს.
მისი ენდემია.

Hypericum androsaemum L. – კორობელა

ოჯახი: Hyperidaceae – კრაზანისებრნი
ნახევრად ბუჩქია, რომელსაც აქვს 1 მ-მდე სიმაღლის
ღერო, შიშველი, მურა ფერის ქერქით. ფოთლები კვე­
რცხისებურია, თითქმის მჯდომარე. ყვავილედი მცირეყ­
ვავილიანი, ნახევრად ქოლგა ან ფარია. გვირგვინის
ფურცლები ბლაგვია, ყვითელი. ნაყოფი კენკრაა, მო­
მწიფებისას ჯერ წითელია, შემდეგ – მუქი მეწამული.
ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება ტენიან ტყეებსა და ხეობებში,
ზოგჯერ – ნაკადულების პირას. ცნობილია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, დასავლეთ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიას, ჩრდილო ირანს.
370

Hypericum bupleuroides Griseb.

ოჯახი: Hyperidaceae – კრაზანისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 50-100
სმ სიმაღლისაა,სწორი, შიშველი. მოპირდაპირედ გან­
ლაგებული ფოთლები წყვილ-წყვილად არის შეზრდილი
ერთ მოგრძოელიფსურ ფოთლად, კიდემთლიანია. ყვა­
ვილები სამ-სამად არის შეკრებილი ნახევარქოლგისე­
ბურ ყვავილედებად. გვირგვინის ფურცლები ყვითელია.
ყვ.  ნაყ.  I-VIII. იზრდება მთის ქვედა სარტყლიდან ზედა
სარტყლამდე დაბურულ ტყეებსა და ტენიან ადგილებში.
გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოსა და შიდა
ქართლში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მცირე აზიას.

Hypericum linarioides Bosse

ოჯახი: Hyperidaceae – კრაზანისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-40
სმ სიმაღლისაა, მომრგვალო, ცილინდრული ან ზედა
ნაწილში 2 ბლაგვი წახნაგია განვითარებული. ფოთ­
ლები თითქმის ტყავისებურია, ოვალური ან მოგრძო,
იშვიათად – ვიწრო-ლანცეტა. ყვავილები შეკრებილია
წყვეტილ, ვიწრო საგველად. გვირგვინის ფურცლები
მოგრძოა, მკრთალი ყვითელი. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება
სუბალპური და ალპური სარტყლების მდელოებზე, ღია
და მშრალ ფერდობებზე. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
სამხრეთ კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას,
ირანს.
372

Hypericum orientale L. = Hypericum

ptarmicaefolium Spach
ოჯახი: Hyperidaceae – კრაზანისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-40
სმ სიმაღლისაა, შიშველი, წამოწეული ან აღმავალი,
სქლად შეფოთლილი. ფოთოლი მოგრძო, მოგრძო-ხა­
ზური ან ნიჩბისებური ფორმისაა, ფირფიტა გამჭვირვალე
ჯირკვლებით არის მოფენილი. ყვავილები შეკრებილია
მცირეყვავილიან ნახევარქოლგისებურ, ფარისებურ ან
მტევნისებურ ყვავილედებად. გვირგვინის ფურცლები
ღია ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება მთისწინებზე
ალპურ სარტყლამდე მშრალ, ღორღიან, ქვიან და
კლდოვან ადგილებში. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.

Hypericum perforatum L. – კრაზანა

ოჯახი: Hyperidaceae – კრაზანისებრნი
20-50 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი,
შიშველი მცენარეა. ღერო სწორად მდგომია, და­
ტოტვილი ან მარტივი. ფოთლები მჯდომარეა, ოვა­
ლური, კიდეებზე გადაკეცილი. ფოთოლი მოფენილია
ჯირკვლებით. ყვავილედი საგველაა ან ფარისებური
საგველა. გვირგვინი ყვითელია. გვირგვინის ფურცლები
არათანაბარგვერდებიანია. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება
დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე – მდელოებზე,
ბუჩქნარებში, ნათესებში, ველებზე, ტყეებში. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე, შუა და აღმოსავლეთ აზიას, ირანს,
ჩრდილო აფრიკასა და ჩრდილო ამერიკას.
374

Crocosmia × crocosmiiflora (Lemoine) N. E.

Br.
ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-50
სმ სიმაღლისაა, მარტივი ან იშვიათად მცირედ და­
ტოტვილი, სუსტი, წკეპლისებური, რკალისებური. ფოთ­
ლები გრძელი, ლანცეტა, ოდნავ მოლეგო. ყვავილი
კენწრულია, მარტოული ან 2-3 ერთად, მოწითალო ან
ნარინჯისფერი. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება დაბლობებზე,
ტენიან მდელოებზე და ბუჩქნარში. ინვაზიური სახეობაა.
გავრცელებულია აჭარასა და გურიაში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს ავსტრალიას, სამხრეთ ამე­
რიკას. ეს მცენარე Crocosmia aurea-ს და Crocosmia
pottsii-ს ჰიბრიდს წარმოადგენს, ეს ორი სახეობა სამ­
ხრეთ აფრიკაშია გავრცელებული.

Crocus biflorus subsp. adamii (J. Gay) K.

Richt. = Crocus adamii J. Gay – ზაფრანა
ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
ფოთლები ხაზურია და ყვავილთან ერთად ვითარდება.
ყვავილსაფრის ლურჯი იისფერი, ლილისფერი ფოთ­
ლები წაწვეტებულია. ხახაში – ოქროსფერ-ყვითელი,
ყვავილსაფრის გარეთა ფოთლები ხასიათდება მუქი იის­
ფერი დატოტვილი ზოლებით. სამტვრეები ყვითელია,
დინგი – ნარინჯისფერი, სამად გაყოფილი. ყვ. ნაყ. II-IV.
იზრდება ველებზე, ტყისპირებში, მდელოებზე. გავრცე­
ლებულია იმერეთში, ქართლსა და აღმოსავლეთ საქა­
რთველოს მთიანეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს ჩრდილო კავკასიის აღმოსავლეთ ნაწილს, სა­
მხრეთ კავკასიას, შუა და სამხრეთ ევროპასა და ახლო
აღმოსავლეთს. სახეობა აღწერილია საქართველოში.
376

Crocus speciosus M. Bieb. – ზაფრანა

ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
ტუბერბოლქვიანი მცენარეა. ფოთლები ხაზურია, ვითა­
რდება დაყვავილების შემდეგ. ყვავილი დიდი ზომისაა,
ლილისფერი, მეწამული ფერის, სამი სიგრძივი ზოლითა
და თეთრი, შიშველი ხახით, დინგი ნარინჯისფერია, სა­
მად გაყოფილი. ყვ. ნაყ. VIII-X. იზრდება ველებზე, ტყის­
პირებში, მდელოებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.

Gladiolus caucasicus Herb. –

კავკასიური ხმალა
ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
ბოლქვიანი მცენარეა. ყვავილედი ცალგვერდაა, მრა­
ვალყვავილიანი. ყვავილსაფარი დიდია, 4-6 სმ სიგრ­
ძის, მუქი იისფერი ან მეწამული, გრძელი და ძლიერ
მოხრილი მილით. ყვავილსაფრის ფოთლები არათა­
ნაბარია. ქვედა ფოთლები გვერდით ფოთლებთან შე­
დარებით გრძელია, ხოლო ზედა ფოთლები – მოკლე.
ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლე­
ბის ტენიან მდელოებზე, ყამირებსა და ნათესებში. სა­
ქართველოში სპორადულად თითქმის ყველგან არის
გავრცელებული. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს მთელ კავკასიას. კავკასიის ენდემური მცენარეა.
378

Gladiolus italicus Mill. – ხმალა

ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
ბოლქვიანი მცენარეა. ყვავილედი გრძელია, მეჩხერი,
ორგვერდა. ყვავილსაფარი ვარდისფერია, ზარისე­
ბური. მილი მოკლეა. ქვედა სამ ფოთოლს თითო თე­
თრი ზოლი გასდევს. ყვავილსაფრის ზედა ფოთოლი
დანარჩენებისგან დაცილებულია და მისი წვერი გადა­
ღუნულია. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება მთის ქვედა და შუა
სარტყლების ნათესებში, ნატყევარ ადგილებში, ქვიან
ეკოტოპებზე, ველებზე. გავრცელებულია საქართველოს
აღმოსავლეთ და სამხრეთ ნაწილში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
ჩრდილო აფრიკას, ახლო აღმოსავლეთს, შუა აზიას.

Iris aphylla L.
ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 15-20
სმ-მდე სიგრძისაა, ძირიდანვე ან ქვედა ნახევრიდან
დატოტვილი, მცენარე თითქმის უღეროა. ფოთლები
მწვანეა, პრიალა ან მონაცრისფრო-მწვანე; ქვედა ფოთ­
ლები ხაზურ-ლანცეტაა, ოდნავ ხმლისებური, ვიწრო,
სიფრიფანაკიდეებიანი და ღეროზე მოკლე. ყვავილი
– 1-3. ყვავილსაფარი კაშკაშა იისფერია, ლურჯი იის­
ფერი, მუქი იისფერი ან მოშავო-იისფერი. ყვავილსა­
ფრის ფოთლები თითქმის თანაბარი ზომისაა. მისი
გარეთა ფოთლები ფრჩხილის შუა ხაზის გასწვრივ ყვი­
თელი ბანჯგვლით ხასიათდება. ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება
მთის ქვედა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე –
მდელოებზე, ბუჩქნარსა და სტეპებში. საქართველოში
ცნობილია აღმოსავლეთ და სამხრეთ რეგიონებიდან.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკა­
სიას, განსაკუთრებით – მის აღმოსავლეთ ნაწილს. გავ­
რცელებულია ასევე სამხრეთ რუსეთის დაბლობზე.
380

Iris caucasica Hoffm. = Juno caucasica

(Hoffm.) Tratt. – კავკასიური ზამბახი
ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
ტუბერბოლქვიანი მცენარეა. ღერო შეფოთლილია.
ფოთლები ბრტყელია, ნამგლისებური, ვიწრო, მოთე­
თრო არშიით შემოვლებული. ყვავილი – 1-2. მკრთალი
ყვითელი ფერის ყვავილსაფრის გარეთა ფოთლები
ძლიერ დაპატარავებულია და ზევითაა აღმართული.
ყვ.  ნაყ.  III-V. იზრდება მთის ქვედა სარტყლის მშრალ,
ღორღიან ფერდობებზე, ბუჩქნარებში, სტეპებში,ხნუ­
ლებში. გავრცელებულია შიდა და ქვემო ქართლსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიის ეკორეგიონსა და ჩრდილო ერაყს.

Iris iberica Steven – ქართული ზამბახი

ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები
ლეგაა, ნამგალივით მოღუნული. ყვავილსაფრის შიგ­
ნითა ფოთლები თეთრია ან ოდნავ მოცისფრო, ხშირად
მკრთალი სოსანი ძარღვებით დაქსელილი. ყვავილსაფ­
რის გარეთა ფოთლებს შიგნიდან სიგრძეზე ბანჯგვლიანი
ზოლი ჩასდევს, ან მრავალი გაფანტული ბეწვითაა მო­
ფენილი. ყვავილსაფრის გარეთა ფოთლები მომრგვა­
ლოა, ქვევით დახრილი, ჩაზნექილი, მკრთალ ყვითელ
ფონზე ხშირი, მღვრიე წაბლისფერი ზოლებითაა დაქსე­
ლილი. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება მთის ქვედა და შუა სა­
რტყლების მშრალ ფერდობებზე, ბუჩქნარებში, სტეპად
ქცეულ მდელოებზე. გავრცელებულია კახეთში, შიდა და
ქვემო ქართლში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს სომხეთს. სამხრეთ კავკასიის ენდემური მცენარეა.
382

Iris pseudacorus L. – წყლის ზამბახი

ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მაღა­
ლია. ფოთლები ხმლისებურია ან ხაზური. ყვავილსა­
ფრის გარეთა ფოთლები შიშველია, კაშკაშა ყვითელი
ან მკრთალი ყვითელი. ყვავილის შიგნითა ფოთლები
უკუკვერცხისებურია, ძალიან პატარა ზომის, გარეთა
ფოთლების იმ ადგილას, სადაც ფირფიტა ფრჩხი­
ლში გადადის, მუქი ყვითელია, ნარინჯისფერი ლაქა
აქვს და მოწითალო-ყავისფერი ძარღვები გასდევს.
ყვ.  ნაყ.  IV-VI. იზრდება დაბლობზე და მთის ქვედა სა­
რტყლის ჭაობებში, ტბებსა და მდინარეების ნაპირებზე.
საქართველოში გავრცელებულია თითქმის ყველგან.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ
კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს,
ციმბირს.

Iris pumila L. – ქონდარა ზამბახი

ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-15
სმ სიმაღლისაა. ყველა ფოთოლი ღეროს ძირშია, ხა­
ზურ-ლანცეტა ან ხმლისებური, ლეგა. ყვავილსაფარი
ყვითელია, სოსანი, მოთეთრო ან გოგირდისფერი,
ზოგჯერ ყვავილი ზოლებიანია; მისი გარეთა ფოთლები
მოყვანილობით მოგრძო-კვერცხისებურია, შიგნიდან
– ბანჯგვლიანი ზოლით. ყვავილსაფრის შიგნითა ფოთ­
ლები უკუკვერცხისებურია ან ნიჩბისებური. ყვ. ნაყ. III-IV.
იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების მშრალ ფე­
რდობებზე, ბუჩქნარსა და სტეპებში. გავრცელებულია
ქართლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპის დიდ ნაწილსა და
ციმბირს.
384

Iris reticulata M. Bieb. – მინდვრის ზამბახი

ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები
ოთხწახნაგიანია, წიბოებიანი, დაყვავილების შემდეგ
გრძელდება. ყვავილი ერთია, იისფერი, იშვიათად –
ცისფერი ან მოთეთრო, ყვავილსაფრის გარეთა ფურ­
ცლების ყვითელი, შუა ზოლი მუქი წინწკლებით არის
მოფენილი, ყვ.  ნაყ.  II-IV. იზრდება მთის ქვედა და შუა
სარტყლებში – სტეპებში, ბუჩქნარებში, ტყისპირებში. სა­
ქართველოში გავრცელებულია სპორადულად, საკმაოდ
იშვიათია. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიის ეკორეგიონსა და ჩრდილო ერაყს.

Iris sibirica L.
ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მაღალია,
ფოთლები – ხეშეში, მოყვანილობით – ვიწრო-ხაზური,
გრძლად წაწვეტებული. ყვავილსაფარი ზარისებურია,
ლურჯი, მოიისფროზოლებიანი. ყვავილსაფრის მილი
თითქმის შეუმჩნეველია, ყვავილსაფარს წვერზე ამო­
ნაკვეთი არა აქვს. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება მთის ზედა
და სუბალპური სარტყლების მაღალ ბალახეულობაში,
ტენიან, დაჭაობებულ მდელოებზე. საქართველოში გა­
ვრცელებულია თითქმის ყველგან. გავრცელების საე­
რთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპის დიდ
ნაწილსა და ახლო აღმოსავლეთს, შუა და აღმოსავლეთ
აზიას, ციმბირს.
386

Iris spuria subsp. carthaliniae (Fomin)

B. Mathew = Iris carthaliniae Fomin –
ქართლის ზამბახი
ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო მაღალია,
შეფოთლილი, სიგრძით – ფოთლების ტოლი ან ქვედა
ფოთლებზე გრძელი. ღეროსეული ქვედა ფოთლები ხე­
შეშია, ხაზური ან ხმლისებური, ღეროზე გრძელი ან ღე­
როს ტოლი. ყვავილსაფარი ლაჟვარდოვან-ცისფერია,
მუქი ლურჯი, ზოგჯერ – იისფერი ელფერით, თეთრი,
მკრთალი ყვითელი ძარღვებით. ყვავილსაფრის ფოთ­
ლები წვერზე ამოკვეთილია. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება და­
ბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე ჭაობებში, არხებში,
ტენიან მდელოებზე. გვხვდება ქართლსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს აღმოსავლეთ
კავკასიას. კავკასიის ენდემური ქვესახეობაა.

Sisyrinchium rosulatum E. P. Bicknell

ოჯახი: Iridaceae – ზამბახისებრნი
ერთ ან მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო
10-20 სმ სიმაღლისაა, სუსტი, მარტივი ან ორად გა­
ყოფილი, შიშველი. ფოთლები ვიწრო-ლანცეტაა ან
ხაზური. ყვავილი – 1-3, კენწრული, შეფერილობით –
მკრთალი იასამნისფერ – მოთეთრო, ძირში იისფერი,
ყვითელი ლაქით. ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება რუდერალურ
ადგილებში, გზისპირებზე, ტყისპირა ადგილებში, ვე­
ლებზე. საქართველოში გავრცელებულია აჭარასა და
კახეთში. სახეობის გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს ჩრდილო ამერიკის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნა­
წილს. საქართველოში ადვენტურია.
388

Juglans regia L. – კაკალი

ოჯახი: Juglandaceae – კაკლისებრნი
30-35 მ-მდე სიმაღლის ხეა, მუქი რუხი, დახეთქილი ქერ­
ქითა და კენტფრთისებური ფოთლებით. მოყვანილობით
ოვალურია ან კვერცხისებური, წვერზე მობლაგვო ან მო­
კლე წვეტით. ყვავილები პატარა ზომისაა, ყვავილსაფ­
რით. ნაყოფი კაკლისებური კურკიანაა და ხორცოვანი,
მწვანე, შემდეგ – მოყავისფრო, ნაოჭიანი გარეთა შრით.
ყვ. ნაყ. VIII-IX. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლებში
1,500-1,700 მ სიმაღლემდე – მდინარის ნაპირებზე,
მთის ფერდობებზე, მუხნარებსა და რცხილნარებში,
მარტოულად ან კორომების სახით. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში, გარდა მაღალმთიანი რაიონე­
ბისა. მცენარე შესულია საქართველოს წითელ ნუსხაში,
როგორც მოწყვლადი სახეობა. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, ირანს.

Pterocarya pterocarpa Kunth ex I. Iljinsk –

ლაფანი
ოჯახი: Juglandaceae – კაკლისებრნი
25-30 მ-მდე სიმაღლის ხეა, მოთეთრო ქერქით. ფო­
თოლს აქვს მრავალი წყვილი ხერხკბილა ფოთოლაკი,
მოყვანილობით მოგრძო-კვერცხისებურია, ქვედა მხა­
რეზე ძარღვების გაყოლებით თეთრი ბეწვით მოფე­
ნილი. ყვავილები შეკრებილია მჭადა ყვავილედებად.
ყვ. ნაყ. III-IV. იზრდება მთის ქვედა სარტყელის ტენიან
ტყეებში, მდინარეთა და მათი შენაკადების ნაპირებზე
ერთეული ეგზემპლარების სახით ან მცირე კორომე­
ბად. ძირითადად გავრცელებულია დასავლეთ საქა­
რთველოში, აგრეთვე – კახეთში. მცენარე შესულია
საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი
სახეობა. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამ­
ხრეთ კავკასიას, მცირე აზიას, ირანს.
390

Ajuga chamaepitys subsp. chia (Schreb.)

Arcang. = Ajuga comata stapf
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარე ან ნახევრად ბუჩ­
ქია. 8-40 სმ სიგრძის ღერო წამოწეულია, სწორად მდგომი
ან გართხმული, ძირში დატოტვილი. შებუსულია კანზე მჭი­
დროდ მიკრული ბეწვით. ღეროსეული ფოთლები სამნაკ­
ვთიანია. ნაკვთები მთლიანია, ხაზური, ქვედა ფოთლები
მეტწილად მთლიანია, მოგრძო-ნიჩბისებური ან წვერზე
სამნაკვთიანი. ყვავილები ფოთლის უბეებში სხედან
2-ყვავილიან ჩხროებად. გვირგვინი ლიმონისფერ-ყვი­
თელია, მეწამულზოლებიანი მილითა და დაწინწკლული
ქვედა ტუჩით. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება მშრალ, ქვიან ფე­
რდობებზე, ბუჩქნარებში, ტყის პირას, მინდვრებში და,
იშვიათად, ნათესებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მთელ კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, შუა
აზიას, მცირე აზიის აღმოსავლეთ ნაწილსა და ირანს.

Ajuga genevensis L. – პირწმინდა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
მრვალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღეროს ძირში
მხოხავი ყლორტები არა აქვს; ღერო 10-50 სმ სიმა­
ღლისაა, სწორად მდგომი ან ძირთან წამოწეული. ზედა
ნაწილში, ძირითადად, ბეწვით არის შემოსილი. ფესვ­
თანური ფოთლები მოგრძო-ნიჩბისებურია ან უკუკვე­
რცხისებური. კიდეები მსხვილმრგვალკბილაა, ზოგჯერ
– კიდემთლიანი, ღეროსეული ფოთლები უკუკვერცხისე­
ბურია. გვირგვინი ცისფერია, იშვიათად – თეთრი ან ვა­
რდისფერი, გარედან ოდნავ შებუსულია. ყვ.  ნაყ.  IV-IX.
იზრდება ტყეებში, ბუჩქნარებში, ტყის პირას, მდელო­
ებზე, მდინარეთა ნაპირებზე, შედარებით იშვიათად –
სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებში – დაბლობიდან
მთის ზედა სარტყლამდე. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს მთელ კავკასიას, თითქმის მთელ ევროპასა და
მცირე აზიას.
392

Ajuga orientalis L.
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. მეტ-ნაკლებად
მატყლისებურად ბანჯგვლიანია, ზოგჯერ ქვედა ნაწილში
– შიშველი. ღერო სწორად მდგომია ან ძირში წამოწე­
ული, მარტივი, 10-30 სმ-მდე სიმაღლის. ფესვთანური
ფოთლები მოგრძო-ელიფსურია ან ფართო-კვერცხი­
სებური, ძირში სოლისებურად შევიწროებული, მოკლე
ყუნწით, კიდეზე მრგვალკბილა. ყვავილები თითქმის
მჯდომარეა, 4-8-ყვავილიან ჩხროებად განლაგებული,
გვირგვინი ცისფერია, იშვიათად – თეთრი. ყვ. ნაყ. IV-IX.
იზრდება მშრალ, ბალახოვან ფერდობებზე, ბუჩქნა­
რებში, ტყის ველობებზე და ა. შ. დაბლობიდან სუბალ­
პურ სარტყლამდე. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს მთელ კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა
და ირანს.

Ajuga reptans L. – პირწმინდა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 15-40 სმ სიმა­
ღლის ღეროს ძირში გრძელი, მხოხავი, დაფესვიანე­
ბული და შეფოთლილი ყლორტებია განვითარებული;
ღერო მარტივია, სწორად მდგომი ან წამოწეული,
შიშველი ან ორ მოპირდაპირე მხარეს მიტკეცილბე­
წვიანი. ფესვთანური ფოთლები დიდი ზომისაა, ნიჩ­
ბისებური ან უკუკვერცხისებური. ღეროსეული ქვედა
ფოთლები მცირერიცხოვანია, მოგრძო, ელიფსური,
მჯდომარე. ყვავილები 6-8-ყვავილიან რგოლებადაა
განლაგებული, გვირგვინი ცისფერი, ვარდისფერი ან
თეთრია. ყვ.  ნაყ.  IV-IX. იზრდება ტენიან მდელოებზე,
ტყეებში, ტყის პირას – ქვედა სარტყლიდან სუბალპურ
სარტყლამდე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მთელ კავკასიას, ჩრდილო, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.
394

Ballota nigra L. – ძაღლის პიტნა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
50-120 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო დატოტვილია ან არა, ნორჩობაში – მწვანე, მოგვია­
ნებით – მოწითალო ან მოყავისფრო-იისფერი, ხეშეში, მეჩხერი
ბეწვით შებუსულია ან შიშველი. ყველა ფოთოლი კვერცხი­
სებურია, ბასრხერხკბილა ან ორმაგად დაკბილული კიდით,
ორივე მხარეზე მეჩხერი და მიტკეცილი ბეწვით. ყვავილები
მოკლეყუნწიანია, მრავალყვავილიან ჩხროებად შეკრებილი.
გვირგვინი მოვარდისფრო-იისფერია, იშვიათად – თეთრი, ჯა­
მიდან ამოყოფილი მილითა და ოდნავ მოხრილი, წვერზე ამო­
კვეთილი ან ოდნავ დაკბილული ზედა ტუჩით. ყვ. ნაყ. VI-IX.
იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების რუდერალურ ადგი­
ლებში, ღობეების ძირებსა და გზისპირებზე, უმეტესად საცხო­
ვრებელი ადგილების მახლობლად, იშვიათად – ბუჩქნარებში,
ხევებსა და ფერდობებზე. გავრცელებულია აფხაზეთში, რა­
ჭა-ლეჩხუმში, იმერეთში, სამცხე-ჯავახეთში, ქვემო ქართლსა
და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ
კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას.

Clinopodium acinos (L.) Kuntze

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
8-30 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო სწორია, ჩვეულებრივ, ძირიდანვე დატოტვილი, მე­
ტ-ნაკლებად შებუსული, გადახრილი, მარტივი ბეწვით.
ფოთლები – კვერცხისებურ-რომბისებური, სოლისებური
ფუძით, ზედა ნაწილში რამდენიმე კბილით ან იშვიათად –
კიდემთლიანი. ფოთლის ქვედა მხარე მოფენილია გაფა­
ნტული ჯირკვლებით. ყვავილები შეკრებილია 6-12, უფრო
იშვიათად – 16-24-ყვავილიან ჩხროებად. გვირგვინი იასა­
მნისფერია, 2-ჯერ გრძელია ჯამის მილზე. ყვ. ნაყ. V-IX. იზ­
რდება მშრალ ფერდობებსა და რუდერალურ ადგილებში.
გავრცელებულია აფხაზეთში, იმერეთში, შიდა ქართლში,
ქვემო ქართლში, სამცხე-ჯავახეთსა და კახეთში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, მცირე
აზიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, ჩრდილო ამე­
რიკას.
396

Clinopodium nepeta (L.) Kuntze =

Calamintha nepeta (L.) Savi
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
40-100 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორად მდგომია ან წამოწეული, ძირიდანვე
დატოტვილი, სქლადაა შებუსული გრძელი, გაფარჩხული
ან მოკლე ბეწვით. ფოთლები ფართო-კვერცხისებურია,
ძირში სოლისებური, კიდეებზე წვრილ-მრგვალკბილე­
ბიანი, ორივე მხარეზე შებუსული გრძელი, მიტკეცილი
ბეწვით. ყვავილების ჩხროები 5-25-ყვავილიანია. გვირ­
გვინი მკრთალი იასამნისფერია და 2,5-ჯერ გრძელია
ჯამის მილზე. ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზრდება მშრალ, ქვიშიან
ადგილებში, კირქვიან კლდეებზე, ზღვის ნაპირებზე. გა­
ვრცელებულია საქართველოს დასავლეთ ნაწილში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
მცირე აზიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას.

Clinopodium vulgare L. – მოპიტნაო

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
15-90 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო დატოტვილია ან მარტივი, ჩვეულებრივ
– მრავალი. შებუსულია გაფარჩხული ან ქვევით გადა­
ხრილი ბეწვით. ფოთოლი კვერცხისებურია ან მოგ­
რძო-კვერცხისებური, წვრილ-მრგვალკბილა, იშვიათად
– კიდემთლიანი, ორივე მხარზე მეტ-ნაკლებად სქლად
შებუსული, განსაკუთრებით ძარღვებსა და კიდეებზე.
8-40-ყვავილიანია. გვირგვინი ვარდისფერია, გარედან
სქლად არის შებუსული მარტივი ბეწვით. ყვ.  ნაყ.  IV-X.
იზრდება მთის ზედა სარტყლამდე ტყეებსა და ტყის­
პირა ადგილებში, ბუჩქნარებში, მშრალ ადგილებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, სამხრეთ
ევროპას, შუა აზიას, მცირე აზიას, ირანს, აფრიკის ჩრდი­
ლოეთ ნაწილს და ჩრდილო ამერიკას.
398

Galeopsis bifida Boenn. – თავცეცხლა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
15-60 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
მარტივი ან დატოტვილი. ჯაგრისებური ბეწვით შებუ­
სული, ზოგჯერ – შიშველი. ფოთლები კვერცხის ფორმი­
საა ან ლანცეტა, მრგვალკბილა, შებუსული. ყვავილედის
ჩხროები სფეროსებურია, შებუსული. გვირგვინი მეწამუ­
ლია, სოსანი, მოყვითალო ან მოთეთრო. ყვ. ნაყ. VI-X.
იზრდება ტყის შუა და ზედა სარტყლების ტყეებში, ბუჩ­
ქნარებსა და მდელოებზე. გავრცელებულია საქართვე­
ლოს თითქმის ყველა რეგიონში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, თითქმის მთელ
ევრაზიას, ჩრდილო ამერიკას/შეტანილია.

Glechoma hederacea L. – ოშოშა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
60 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო დატოტვილია, მხოხავი, მუხლებში დაფე­
სვიანებული, მრავალი წამოწეული ან სწორად მდგომი
ყლორტით. ფოთლები მომრგვალო-თირკმლისებურია,
კიდეებზე მსხვილ-მრგვალკბილა, ზედა მხარე – მუქი
მწვანე, ქვედა მხარე კი უფრო ღია ფერისაა ან მოწითალო-­
იისფერი. ყვავილები შეკრებილია 3-4-ყვავილიან შუა და
ზედა ფოთლების იღლიებში განლაგებულ ჩხროებად.
გვირგვინი მოცისფრო-იისფერია, გარედან შებუსული,
ღრმად ამოკვეთილი ზედა და უფრო გრძელი ქვედა ტუ­
ჩით. ყვ.  ნაყ.  III-VII. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე ტე­
ნიან ადგილებში, ბუჩქნარებში, ტყისპირა ადგილებში,
მდინარის სანაპიროებზე და, როგორც სარეველა, ბოსტნე­
ბსა და ბაღებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
ჩრდილოეთ, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიას, აღმოსავლეთ აზიასა და ჩრდილო ამერიკას.
400

Lamium album L. – ჭინჭრის დედა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
10-80 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სწორია, მარტივი, ფოთლები კვერცხისე­
ბურია, გრძლად წაწვეტებული, კიდეებზე – ხერხკბილა,
ორივე მხარეზე თხლად შებუსული, მჯდომარე, 8-9, ერ­
თმანეთისგან დაშორებულ, ჩხროდ განლაგებული. გვირ­
გვინი მოყვითალო ან ჭუჭყისფერ-თეთრია, მისი ქვედა
ტუჩის თითო სადგისისებური დანამატი და ორი პატარა
ზომის კბილია, ზედა ტუჩი გარედან სქლადაა დაფარული
გრძელი წამწამა ბეწვით. ყვ. ნაყ. IV-X. იზრდება მთის ზედა
სარტყლამდე ფოთლოვან ტყეებში, მდინარეთა სანაპი­
როებზე, ველებზე, ჩამონაზვავებზე, ღობეებსა და ბუჩქების
ძირში, ბაღებსა და ბოსტნებში, რუდერალურ ადგილებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ცენტრალურ
და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ინდოეთს, მონღო­
ლეთს, აღმოსავლეთ აზიასა და ჩრდილო ამერიკას.

Lamium amplexicaule L. – ვაზისძირა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
10-30 სმ სიმაღლის ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო ძირიდანვე მეტ– ნაკლებად დატოტვილია,
უფრო იშვიათად – მარტოული, ზედა ნაწილში შებუსულია,
ღეროსეული ქვედა ფოთლები მოკლეყუნწიანია, ზედა
ფოთლები – მჯდომარე, ღერომხვევი, გაბნეული, მოკლე
ბეწვით მოფენილი ან თითქმის შიშველი. ყვავილები შე­
კრებილია მრავალყვავილიან თავაკისებურ ჩხროებად,
ჩხროები ერთმანეთისგან დაშორებულია ან ზედა ნაწი­
ლში მიახლოებული. გვირგვინი ხორცისფერ-წითელია
ან ვარდისფერი. ყვ. ნაყ. III-VI. იზრდება მთის ქვედა სა­
რტყლიდან ზედა სარტყლამდე – მინდვრებში, ფერდო­
ბებზე, ბაღებში, ვენახებსა და რუდერალურ ადგილებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ცენტრალურ
და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.
402

Lamium tomentosum Willd.

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
6-23 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო უმეტესად ზედა ნაწილში შებუსულია
სქელი, მეტნაკლებად გაფარჩხული ბეწვით, ჩვეულებ­
რივ, რამდენადმე მუქი მოწითალო ფერისაა. ღეროსე­
ული და ყვავილთანური ფოთლები ერთნაირი ფორმისაა,
კვერცხისებური, 1,2-2,5 სმ სიგრძისა და 1-1,5 სმ სიგა­
ნის. ორივე მხარეზე მეტ-ნაკლებად ხშირი, მიტკეცილი
ბეწვით დაფარული. ყვავილები 1,5-2,7 სმ სიგრძისაა,
მჯდომარე, 5-6-ყვავილიან ჩხროებად განწყობილი.
გვირგვინი მოთეთროა, ჩალისფერი ან მკრთალი ვა­
რდისფერი. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება ალპური და სუბ­
ნივალური სარტყლების ჩამონაზვავებსა და მორენებზე.
გავრცელებულია აფხაზეთში, სვანეთში, იმერეთში, აჭა­
რაში, შიდა ქართლში მცხეთა-მთიანეთსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ
კავკასიას, მცირე აზიის აღმოსავლეთ ნაწილსა და ირანს.

Leonurus quinquelobatus Gilib. – შავბალახა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
50-200 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, აქვს მრავალი დატოტვილი, მახვილწვერიანი
ღერო. ქვედა ფოთლები მომრგვალო ფორმისაა, გული­
სებური ძირით, ღრმად თათისებურად 5-7-ნაკვთიანი. ღე­
როსეული შუა და ზედა ფოთლები ლანცეტა ან ოვალური
ფორმისაა. ყველა ფოთოლი ყუნწიანია, ზედა მხარე მუქი
მწვანე ფერისაა, ქვედა – ღია ფერის, ორივე მხარე მო­
კლე და რბილბეწვიანია. ყვავილები მოკლეყუნწიანია,
მრავალყვავილიან მჭიდრო ჩხროებად შეკრებილი, რომ­
ლებიც განლაგებულია კიდემთლიან ან 1-2-კბილიან
თანაყვავილის იღლიებში. გვირგვინი ვარდისფერია ან
მოვარდისფრო-იისფერი, გარედან – ბანჯგვლიან-ბეწვი­
ანი. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება მთის ზედა სარტყლამდე რუ­
დერალურ ადგილებში, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს მთელ კავკასიას, ყირიმსა და მცირე აზიის აღმო­
სავლეთ ნაწილს.
404

Marrubium vulgare L. – ფოლორცის ბალახი

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
30-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, თეთრი, ქეჩისებური შებუსვით. აქვს მრავალი
მარტივი ან დატოტვილი ღერო. ფოთლები კვერცხი­
სებურია ან ელიფსური, კიდეზე მსხვილად კბილისებრ
განკვეთილი. ფოთლის ფირფიტა დანაოჭებულია,
ზედა მხარეზე გაბნეულბეწვიანი, ქვედა – მოთეთრო.
ქეჩისებური შებუსვით. ჩხროები მრავალყვავილიანია,
დაშორიშორებული. გვირგვინი თეთრია, ზედა ტუჩი
ქვედა ტუჩის ტოლია და წვერზე ორად არის გაყოფილი.
ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება მშრალ ფერდობებზე, ნათე­
სებში, რუდერალურ ადგილებში. გავრცელებულია აფხა­
ზეთში, აჭარაში, სამცხე-ჯავახეთში, ქვემო ქართლსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ
კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიას, ირანსა და ინდოეთს.

Mentha longifolia (L.) L. – ტყის პიტნა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
30-150 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ყლორტები მეტ-ნაკლებად დაფარულია ქე­
ჩისებური მარტივი ბეწვით. ღერო სწორია, მარტივი ან
დატოტვილი. ფოთლები მჯდომარეა, მოგრძო-კვერცხი­
სებურიდან ლანცეტამდე, სუსტად გამოსახული ფრთი­
სებური ძარღვებით. ყვავილები შეკრებილია გრძელ,
მჭიდრო, ზოგჯერ წყვეტილ, ცილინდრული ფორმის
თავთავისებურ ყვავილედებად ან მეტწილად – საგვე­
ლასებურ ყვავილედებად. გვირგვინი ლილისფერია,
ხორცისფერ – წითლამდე. ყვ.  ნაყ.  VIII-IX. იზრდება
ტყისპირებში, ველობებსა და ბუჩქნარებში, მდინარეთა
და არხების ნაპირებზე, ტენიან მდელოებზე. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ცენტრალურ და სა­
მხრეთ ევროპას, ციმბირს, შუა აზიასა და ჩრდილო აფ­
რიკას.
406

Nepeta grandiflora M. Bieb. – ქარაძენძი

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
125 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. მეტწილად დატოტვილი, შიშველია ან თხლად
შებუსული. ფოთლები დიდი ზომისაა, მოგრძო-კვერცხი­
სებური, ბლაგვკბილებიანი, მოკლეყუნწიანი. ჩხრო­ები
მრავალყვავილიანია, ყვავილედი საგველაა. ჯამი იისფე­
რია, გვირგვინი – მუქი ლურჯი ან იისფერი. ყვ. ნაყ. V-VIII.
იზრდება ტყის, სუბალპური და ალპური სარტყლების ფე­
რდობებზე და ბუჩქნარებში. გავრცელებულია რაჭაში,
ქართლში, მთიულეთში, თუშეთში. კავკასიის ენდემური
მცენარეა.

Origanum vulgare L. – თავშავა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
50 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორია, ხშირად ძირიდანვე დატოტვილი,
შეფოთლილი, ზედა ნაწილში ყვავილედით ან ტოტებით
ბოლოვდება. ფოთლები კვერცხისებურია. ყვავილები
მოკლე ყუნწებზეა განლაგებული, ყვავილედი ფარი­
სებური საგველაა. გვირგვინი ღია ყავისფერ-წითელია
ხორცისფერ-წითლამდე, ზოგჯერ ჭუჭყისფერ-თეთრია.
ყვ. ნაყ. VII-IX. იზრდება ტყისა და სუბალპური სარტყლე­
ბის ბუჩქნარებში, მდელოებზე, ტყისპირებში. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, დასავლეთ, ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, შუა აზიას, ირა­
ნსა და ჩრდილო ამერიკას.
408

Phlomis herba-venti subsp. pungens

(Willd.) Maire ex DeFilipps = Phlomis
pungens Willd. – ჭინჭარა
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
30-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო მარტივია ან დატოტვილი, უხვად შებუსული.
ქვედა ფოთლები მოგრძო-ლანცეტაა, გრძელყუნწიანი.
კიდეებზე მსხვილ-მრგვალკბილაა. ღეროსეული ფოთ­
ლები ვიწრო-ლანცეტაა, მოკლეყუნწიანი. კენწრული
ფოთლები კიდემთლიანია, პატარა ზომის. ყვავილები
შეკრებილია 6-10-ყვავილიან ჩხროებად. გვირგვინი
მოწითალო-იისფერია ან ლილისფერი. ზედა ტუჩი რკა­
ლივით არის მოხრილი. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება მშრალ
ფერდობებზე, ველებზე, ნასვენ ადგილებში, ბუჩქნა­
რებში. ცნობილია სამხრეთ და აღმოსავლეთ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ
კავკასიას, ცენტრალურ ევროპას, მცირე აზიას, ჩრდილო
ირანსა და ცენტრალურ აზიას.

Phlomoides laciniata (L.) Kamelin & Makhm.

= Eremostachys iberica Vis.
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
60-100 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო მძლავრია, მარტივი ან დატოტვილი, აბ­
ლაბუდისებურ-ქეჩისებურად შებუსული. ფოთლები ფრთი­
სებურია, დაყოფილია მოგრძო-ლანცეტა ან თითქმის ხაზურ
სეგმენტებად. ქვედა ფოთლები გრძელყუნწიანია. ყველა
ფოთოლი ორივე მხარეზე მეტ-ნაკლებად აბლაბუდისე­
ბურბეწვიანია. ყვავილები მჯდომარეა, 8-10-ყვავილიან
ჩხროებად შეკრებილი. გვირგვინი მომწვანო-მოყვითა­
ლოა, მისი ზედა ტუჩი სწორია და მხოლოდ ზედა ნაწილშია
მოხრილი, გარედან გრძელბეწვიანია, რომელსაც მოკლე,
ჯირკვლოვანი ბეწვებიც ერევა. ყვ.  ნაყ.  IV-VII. იზრდება
მთის ქვედა და შუა სარტყლების მშრალ ფერდობებზე.
საქართველოში გავრცელებულია კახეთსა და თბილისის
მიდამოებში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
სამხრეთ კავკასიას, შუა აზიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიის აღმოსავლეთ ნაწილსა და ჩრდილო ირანს.
410

Phlomoides tuberosa L. (Moench) = Phlomis

tuberosa L.
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
50-150 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო მარტივია ან დატოტვილი, შიშველი ან
ყვავილედში ოდნავ შებუსული, მოწითალო-მოიისფრო. ფე­
სვთანური და შუათანა ფოთლები მოგრძო-სამკუთხა – კვე­
რცხისებურია, ზედა ფოთლები სამკუთხა-ლანცეტაა. ყველა
ფოთოლი კიდეზე მსხვილ-მრგვალკბილაა. ყვავილები მჭი­
დრო მრავალყვავილიან ჩხროებად არის შეკრებილი, რომ­
ლებიც განლაგებულია ლანცეტა, მჯდომარე, კენწრული
ფოთლების იღლიებში. ჯამი მილისებურ-ზარისებურია.
გვირგვინი მოვარდისფრო-სოსანია, ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზ­
რდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების მშრალ ადგილებსა
და ნაირბალახოვან სტეპურ დაჯგუფებებში, ბუჩქნარებში,
მდელოებსა და საძოვრებზე. გავრცელებულია აფხაზეთში,
სამცხე-ჯავახეთსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევრო­
პას, მცირე აზიას, შუა აზიასა და ჩრდილო ირანს.

Prunella laciniata (L.) L.

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, მოფენილია
ხშირი, თეთრი ბეწვით. 5-30 სმ სიგრძის ღერო წამოწე­
ულია. ფოთლები კვერცხისებურია, ელიფსური ან ლა­
ნცეტა. ზედა ფოთლები ფრთისებურადაა განკვეთილი
ხაზურ ნაკვთებად, ქვედა ფოთლები როზეტადაა შე­
კრებილი, კიდემთლიანია ან დაკბილული. ყვავილედი
თავთავისებურია, ხშირი, კვერცხისებური ან მოგრძო.
გვირგვინი, ჩვეულებრივ, მოყვითალოა ან თეთრი.
ყვ. ნაყ. V-X. იზრდება მთის ქვედა სარტყლიდან სუბალ­
პურ სარტყლამდე – ტყეებში, გზის პირას, ბუჩქნარებში,
ნატყევარ მდელოებზე, მშრალ, ბალახოვან ფერდო­
ბებზე, მდინარეთა რიყნარებზე. გავრცელებულია თით­
ქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ცენტრალურ და სამ­
ხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.
412

Prunella vulgaris L. – გობისცხვირა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, გაფანტულბე­
წვიანი ან თითქმის შიშველი. 8-40 სმ სიმაღლის ღერო
წამოწეულია ან სწორად მდგომი. ფოთლები კვერცხი­
სებურია ან მოგრძოკვერცხისებური, კიდემთლიანი ან
დაშორიშორებულ-მრგვალკბილა. ყვავილედი თავთა­
ვისებურია, კვერცხისებური ან მოგრძო, ჯამი მეწამული
ფერისაა, თითქმის მოშავო-იისფრამდე. გვირგვინი იის­
ფერია, ზოგჯერ – თეთრი. ყვ.  ნაყ.  V-IX. იზრდება და­
ბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე – ტყეებში, ტყისპირა
მდელოებზე, ბუჩქნარებსა და ნატყევარ მდელოებზე,
მდინარეთა და ტბების ნაპირებზე, ბაღებსა და გზისპირა
ადგილებში, ზოგჯერ, როგორც სარეველა – ნათესებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
ცენტრალურ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიას, ავსტრა­
ლიასა და ჩრდილო ამერიკას.

Salvia aethiopis L. – ბამბიქულა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
20-100 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. მთელი მცენარე მოფენილია თეთრი, მატყლი­
სებური ბეწვით, ძირიდანვე დატოტვილია. ფესვთანური
ფოთლები როზეტულია, კვერცხისებური ან რომბისებუ­
რ-ელიფსური. კიდეებზე არათანაბრად ამოღრღნილი,
დანაოჭებული ზედაპირით. ღეროსეული ფოთლები
პატარაა, სულ ზედა ფოთლები ღერომხვევია, გულისე­
ბური ფორმის. ყვავილედი სწორად მდგომი საგველაა.
გვირგვინი თეთრი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება
სტეპებში, ველებზე, ხნულებსა და ქვიან ადგილებში.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს ევროპასა და
ახლო აღმოსავლეთს.
414

Salvia garedjii Troitsky – გარეჯის სალბი

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
20-40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, მონაცრისფრო მწვანე ფერის, ძირიდანვე და­
ტოტვილი. ღერო აღმავალია ან თითქმის სწორი,
მარტივი ან სუსტად დატოტვილი, მოფენილია საკმაოდ
გრძელი და ხშირი ბეწვით. ფოთლები მოკლეყუნწია­
ნია, სქლადაა მოფენილი გრძელი, გაფარჩხული ბეწვე­
ბით, 5-6 სმ სიგრძის, ფრთისებურად განკვეთილია 2-4
წყვილი ფოთოლაკით. ყვავილედი საკმაოდ ფარჩხატია,
ჩხროები 8– ყვავილიანია. გვირგვინი კაშკაშა მეწამული
ფერისაა, გარეთა მხარე ხუჭუჭა ბეწვითაა შებუსული,
მოფენილია მჯდომარე ჯირკვლებით. ყვ.  ნაყ.  VI-VII.
იზრდება სილაქვებზე, ვიწრო ხევებში. მცენარე საქა­
რთველოს ენდემია. მცენარე აღწერილია 1928 წელს
გარეჯის მიდამოებში. შესულია საქართველოს წითელ
ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა.

Salvia glutinosa L. – შალამანდილი

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
40-80 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მეტწილად სწორია, მარტივი, ხშირად
ფოთლების იღლიებში მოკლე ყლორტებია განვითარე­
ბული ან მეტ-ნაკლებად დატოტვილი. ყველა ფოთოლი
ყუნწიანია, შუბის ან კვერცხისებური, კაშკაშა მწვანე ფე­
რის, ორივე მხარეზე თხლად თეთრი ბეწვით შებუსული,
საკმაოდ ჯირკვლოვანია, მცენარე ხასიათდება მძაფრი
სუნით. ყვავილები შეკრებილია მტევნისებურ, ზოგჯერ
საგველასებურ ყვავილედებად. გვირგვინი ღია ყვი­
თელი ფერისაა, ქვედა ტუჩი მოთეთრო ან მოწითალო
მოხატულობისაა. ყვ.  ნაყ.  IX-X. იზრდება დაჩრდილულ
ტყეებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
ევროპას, მცირე აზიასა და ჩრდილო ირანს.
416

Salvia nemorosa L.
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
20-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, მიტკეცილი და მეტ-ნაკლებად ქეჩისებურად შე­
ბუსული. ღერო წამოწეულია, ძირიდან სწორი; ზედა
ნაწილში, ჩვეულებრივ, დატოტვილია, ნაცრისფრად შებუ­
სული. ქვედა ნაწილში თითქმის სულ შიშველია, ხშირად
მოწითალო-იისფერია. ფოთლები მეტწილად ღეროსეუ­
ლია. ზედა ფოთლები თითქმის მჯდომარეა, კვერცხისე­
ბურ-ლანცეტა ფორმის, ზედა მხარე თითქმის შიშველია,
მკრთალი მწვანე ფერის, ქვედა მხარე – მონაცრისფროდ
შებუსული. ყვავილები მოკლეყუნწებიანია, ჩხრო, ჩვეუ­
ლებრივ, 2-4-ყვავილიანია და ქმნის თავთავისებურ ყვავი­
ლედს. გვირგვინი მოლურჯო-იისფერია, უფრო იშვიათად
– ვარდისფერი ან თეთრი. ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება ბუჩქნა­
რებში, სტეპებზე, მშრალ მდელოებსა და ტყისპირა ადგი­
ლებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
ცენტრალურ ევროპას, შუა აზიას, მცირე აზიასა და ირანს.

Salvia verticillata L. – დაჯირა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
30-80 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო ხშირად ძირიდანვე დატოტვილია, თხლად
ან საკმაოდ სქლად შებუსული მოკლე, ჯაგრისებური
ბეწვით. ფოთლები მეტწილად ღეროსეული და ფე­
სვთანურია, ფორმით გულისებურ-კვერცხისებურიდან
შუბისებურამდეა; 20-40-ყვავილიანი ჩხროები შეკრე­
ბილია ფარჩხატ, მტევნისებურ, ზოგჯერ საგველასებურ
ყვავილედებად. გვირგვინი კაშკაშა იისფერია, მისი
ზედა ტუჩი თითქმის გულისებურია, ძირში საწელური
აქვს და გარედან ოდნავ შებუსულია. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზ­
რდება მთის შუა სარტყლამდე ქვიან, თიხნარ, ღორ­
ღიან ეკოტოპებზე, მშრალ ფერდობებზე, სტეპებსა და
ბუჩქნარებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკა­
სიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, სირიას, ირანსა
და ჩრდილო ერაყს.
418

Satureja laxiflora C. Koch

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
10-30 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო სწორად მდგომია ან წამოწეული, წვრილი ტოტე­
ბით, ხშირად ძირიდან მეჩხრად დატოტვილი ღერო ისევე,
როგორც ტოტები, ხშირად შებუსულია წვრილი, ხუჭუჭა
ბეწვით. ფოთლები ვიწრო-უკულანცეტა-ხაზური ან თით­
ქმის ხაზური ფორმისაა, წვერში მობლაგვოა და ყუნწი არ
აქვს მკაფიოდ გამოსახული. ჩხროები 1-3-ყვავილიანია,
დაშორიშორებული, შეუცვლელი კენწრული ფოთლების
იღლიებში განლაგებული. გვირგვინი ვარდისფერი ან
იასამნისფერია, ხახაში მეწამული ფერის წერტილებით.
ყვ. ნაყ. VI-X. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების,
ღორღიან და კლდოვან ადგილებში, მშრალ ფერდო­
ბებზე. გავრცელებულია აფხაზეთში, რაჭა-ლეჩხუმში, აჭა­
რაში, სამცხე-ჯავახეთში, მთიულეთში, კახეთსა და ქვემო
ქართლში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, მცირე აზიის აღმოსავლეთ ნაწილსა და ირანს.

Scutellaria altissima L. – მუზარადა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
120 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო სწორად მდგომია, მარტივი ან და­
ტოტვილი, სულ ქვედა ნაწილში – ირგვლივ შებუსული,
ზედა ნაწილში მხოლოდ წიბოებია მოკლე, ხუჭუჭა ბეწვით
შებუსული. ფოთლები მეტწილად დიდი ზომისაა, კვე­
რცხისებური. ყველა ფოთლის ზედა მხარე მუქი მწვანე
ფერისაა, შიშველი, ქვედა მხარე – უფრო ღია ფერის.
ყვავილედი მტევნისებურია, მოგრძო, ცალმხრივი. გვირ­
გვინი ზედა ნაწილში მოცისფრო-იისფერია, ქვედა ნაწი­
ლში – მოთეთრო. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება მთის ქვედა და
შუა სარტყლების ფოთლოვან და წიწვიან ტყეებში, ტყის
პირას, ბუჩქნარებში, ტყის ველობებზე, ხევებში, მაღალ
ბალახეულობაში. გავრცელებულია მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.
420

Scutellaria orientalis L. – მუზარადა

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო – 7-25 სმ
სიმაღლის, გახევებული, წამოწეული, ჩვეულებრივ, და­
კლაკნილი, ხუჭუჭა ბეწვით მოფენილი. ფოთლები – მო­
მრგვალო – სამკუთხა ან ფართო-კვერცხისებური, ზედა
მხარე – მოკლე, მჭიდროდ მიკრული ბეწვით მოფენილი,
მუქი მწვანე ან მორუხო-მწვანე ფერის. გვირგვინი საშუ­
ალო ზომისაა ან საკმაოდ მსხვილი, ყვითელი, გარე­
დან მოკლე, მარტივი და ჯირკვალა ბეწვით მოფენილი.
ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება ქვიან ფერდობებზე მთის ქვედა
და შუა სარტყლებში. გავრცელებულია კახეთში, შიდა და
ქვემო ქართლში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.

Sideritis montana L. – საყვითლო

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-50 სმ სი­
მაღლისაა, შებუსული, სწორად მდგომი ან წამოწეული,
მარტივი ან შუა ნაწილში დატოტვილი. ფოთლები ელიფ­
სურია, ბლაგვი, წვეტიანი ან წაწვეტებული, მოკლეყუნ­
წიანი; ფოთლები მეტწილად კიდემთლიანია, ორივე
მხრიდან – მქრქალი მწვანე, შებუსული. ყვავილები
განლაგებულია ჩხროებში, შეკრებილი გრძელ, დანაწე­
ვრებულ, ცრუ თავთავებად. გვირგვინი ღია ყვითელი ფე­
რისაა. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება სუბალპურ სარტყლამდე
– მდელოებზე, მშრალ ფერდობებზე, ველებზე, ნათესე­
ბის სარეველაა. საქართველოში სპორადულად თით­
ქმის ყველგან გვხვდება. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას, ირანს, შუა აზიასა და ავღანეთს.
422

Stachys atherocalyx K. Koch

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია
ან წამოწეული, 80 სმ-მდე სიმაღლის, დატოტვილი, მო­
ფენილი მეჩხერი ბეწვით. ღეროსეული ქვედა და შუა
ფოთლები მოგრძო-ელიფსურია ან მოგრძო-ლანცეტა;
კიდეებზე ხერხკბილა ან ზოგჯერ კიდემთლიანია, შებუ­
სული. გვირგვინი მოთეთროა, მის ზედა ტუჩს გასდევს
მკვეთრად გამოსახული მეწამული ზოლი, ქვედა ტუჩზე
მოწითალო ლაქაა. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება მშრალ ბა­
ლახოვან და ღორღიან ფერდობებზე, ბუჩქნარებსა და
ტყისპირებში – მთის ქვედა და შუა სარტყლებში, ზოგჯერ
ადის სუბალპურ სარტყლამდე. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას, მცირე
აზიასა და ირანს.

Stachys fruticulosa Bieb.

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
30 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, გაფარჩხულტოტებიანი ნახევრად ბუჩქი. მცე­
ნარის მწვანე ნაწილები თხლად შებუსულია მოკლე,
ხუჭუჭა ბეწვით. ღეროსეული ფოთლები პატარა ზომისაა,
მოგრძო-ნიჩბისებური, მოგრძო-ელიფსური ან ხაზური.
ჩხროები 2-ყვავილიანია, დაშორიშორებული, ყვავი­
ლები ყუნწიანია, ზოგჯერ – თითქმის მჯდომარე. თანა­
ყვავილაკები ძალიან პატარა ზომისაა, სადგისისებური,
თეთრი და თხლად შებუსული. გვირგვინი ვარდისფერია,
ზედა ტუჩის ძირთან ორივე მხარეზე აქვს თითო მეწა­
მული ფერის ზოლი. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება მთის შუა
სარტყლამდე მშრალ, ღორღიან, თიხნარ ადგილებში,
ხშირად სუსტად დამლაშებულ ფერდობებზე. გავრცე­
ლებულია ქვემო ქართლსა და კახეთში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს ცენტრალურ და სამხრეთ-ა­
ღმოსავლეთ კავკასიას, მცირე აზიის აღმოსავლეთ და
ირანის დასავლეთ ნაწილს.
424

Stachys macrantha (K. Koch) Stearn = Betonica

grandiflora Steph. ex Willd. – ბარისპირა
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
25-70 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, შებუსულია გრძელი და მარტივი ბეწვებით. ღერო
მარტივია, რამდენიმე, სწორად მდგომი, ოთხწახნაგოვანი,
ძირისკენ გადახრილი ბეწვით შებუსული. ფოთლები ფა­
რთო-კვერცხისებურია, ბლაგვი, კიდეებზე მსხვილ-მრგვალ­
კბილა, ძირთან კიდემთლიანი. ყველა ფოთლის ზედა
მხარე გაფანტულბეწვიანია, ქვედა მხარეზე კარგად გამო­
სახული ძარღვებია და შებუსულია ხშირი ჯაგრისებური ბე­
წვით. ყვავილები შეკრებილია 5-10-ყვავილიან ჩხროებად,
რომლებიც მჭიდრო ან წყვეტილ თავაკისებურ კენწრულ
ყვავილედებს ქმნიან. გვირგვინი გაფანტულბეწვიანია, მუქი
ვარდისფერი – მეწამულამდე, ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება
მთის შუა და სუბალპური სარტყლების მდელოებსა და სუ­
ბალპური ტყეების ველობებზე. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მთელ კავკასიას, ჩრდილო-აღმოსავლეთ მცირე აზიასა და
ჩრდილო-აღმოსავლეთ ირანს.

Stachys sylvatica L.
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
90 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორია, მარტივი ან მხოლოდ ზედა ნაწილში
დატოტვილი, დაფარულია გაფარჩხული, რბილი ან ოდნავ
უხეში, გაფანტული, დანაწევრებული ბეწვით. ღეროსეული
ფოთლები მეტწილად საკმაოდ დიდი ზომისაა, კვერცხისე­
ბურ-გულისებური. ყველა ფოთოლი ორივე მხარეზე მიტკე­
ცილბეწვიანია. ყვავილედი გრძელია, ნახევრად ჩხროები,
ჩვეულებრივ, 6-ყვავილიანია; ქვედა ჩხროები დაშორიშო­
რებულია, ზედა კი – მიახლოებული. ჯამი სწორია, შიშველი
ხახით. გვირგვინი მუქი წითელია, წვერზე გარედან მო­
კლედ შებუსული ზედა ტუჩითა და გარედან შიშველი ქვედა
ტუჩით. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება ტყეებში, ტყისპირებში,
მდელოებზე და ხეობებში, იშვიათად გვხვდება, როგორც
სარეველა. გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ ევროპას, ციმბირს, შუა და აღმოსავლეთ
აზიას, მცირე აზიასა და ჩრდილო ირანს.
426

Teucrium chamaedrys subsp. nuchense (K.

Koch) Rech. f. = Teucrium nuchense K. Koch
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
10-30 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა,
ძირთან გახევებული, შებუსული. საყვავილე ყლორტები წამო­
წეული, მარტივი ან დატოტვილია, დაფარულია მეტ-ნაკლებად
ხუჭუჭა, ძირს დახრილი ბეწვით. ფოთლები კვერცხისებური ან
მოგრძო-კვერცხისებურია, კიდეზე – მომრგვალო, ზემოდან
გაბნეულბეწვიანი, ქვემოდან – შედარებით ხშირბეწვიანი.
ყვავილედი კენწრულია, კუმსი, ჩხროები მრავალყვავილია­
ნია, მჭიდრო; ჯამი ზარისებურია და შებუსული. გვირგვინი მე­
წამული ფერისაა. გარედან ძლიერ შებუსული. ყვ. ნაყ. VI-IX.
იზრდება მთისწინებიდან 2350 მ-მდე მშრალ ფერდობებზე,
ნაშალებზე, ტყის ველობებზე, ბუჩქნარებში. ცნობილია სა­
ქართველოს თითქმის ყველა რეგიონში, გარდა აჭარისა,
გურიისა და სამეგრელოსი. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს სამხრეთ კავკასიას. კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Teucrium orientale L.
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
10-50 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. აქვს რამდენიმე ღერო – სწორად მდგომი ან
წამოწეული, ზედა ნაწილში დატოტვილი, ოთხწახნაგო­
ვანი, მეტ-ნაკლებად შებუსული ან შიშველი. ფოთლები
ფართო-კვერცხისებურია, ერთ ან ორმაგად, ფრთის
მსგავსად განკვეთილი. ყვავილედი საგველასებურ-ფა­
რისებურია, ჩხროები – 1-3-ყვავილიანი; გვირგვინი
ცისფერია ან მოიისფრო-ლურჯი, ქვემოდან შებუსულია,
გვერდითი ნაკვთები კვერცხისებურია ან ლანცეტა.
ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება სუბალპურ სარტყლამდე მშრალ
ფერდობებსა და ტყის ველობებზე. გავრცელებულია
აჭარაში, შიდა ქართლში, ქვემო ქართლსა და მესხე­
თ-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ყირიმს, მცირე აზიასა და ირანს.
428

Teucrium polium L. – კუტი ბალახი

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
5-30 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო წამოწეულია, დატოტვილი, თეთრი, ქეჩისე­
ბური შებუსვით. ფოთლები მოგრძოა ან უკულანცეტა,
კიდეზე მრგვალკბილა ან ქვედა ნაწილში კიდემთლი­
ანი; ფოთლის ფირფიტა ორივე მხარეზე ქეჩისებური
შებუსვითაა, ზემოდან – მწვანე ან მოთეთრო, ქვემოდან
– მოთეთრო. ყვავილედი თავაკისებურია, მომრგვალო
ან კვერცხისებური, ყვავილები მჯდომარეა. ყვ.  ნაყ.  VI-
VIII. იზრდება მშრალ, ქვიან ფერდობებზე, კლდეებზე,
ნაშალებზე, ველებში, ბუჩქნარებში, ფრიგანოიდურ მცე­
ნარეულობაში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამ­
ხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.

Thymus collinus M. Bieb.

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა ან ნახევრად
ბუჩქი, წამოწეული, ძირში გახევებული, დატოტვილი
ღეროებით. საყვავილე ყლორტები 5-20 სმ სიმაღლი­
საა, მთელ სიგრძეზე შებუსულია ძირს დახრილი მოკლე
ბეწვით. ფოთლები ყუნწიანია,მოგრძო-კვერცხისებური
ან კვერცხისებური, ფოთლის ზედა მხარე შიშველია,
გვერდითი ძარღვები 2-3 წყვილია, წერტილოვანი ჯი­
რკვლებით. ყვავილედი თავაკისებურია, მჭიდრო. ზედა
ტუჩის კბილები ფართოსამკუთხაა, შიშველი ან კიდე­
წამწამიანი. გვირგვინი ვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII.
იზრდება მთის შუა სარტყლიდან 2400 მ-მდე ქვიან-ღორ­
ღიან სუბსტრატზე, კლდეებზე, ბუჩქნარში და მდელო­
ებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკა­
სიას. კავკასიის ენდემია.
430

Thymus tiflisiensis Klokov & Des. -Shost.

ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა ან ნახევრად
ბუჩქი, ძლიერ გახევებული, სუბსტრატზე მიკრული ღე­
როებით, რომლებიც საყვავილე ყლორტებით ბოლო­
ვდება. ღეროებზე მწკრივშია განლაგებული. ფოთლები
მოკლეყუნწიანია, მკვრივი, მოგრძო-ლანცეტასებური
ფორმის, ყვავილედი მოგრძო-თავაკისებურია, ჩვე­
ულებრივ – წყვეტილი, დიქაზიუმების ყუნწები გაფა­
რჩხული ბეწვითაა შებუსული ან ზედა მხარეზე შიშველი.
გვირგვინი 6-7 მმ სიგრძისაა, მკრთალი სოსანისფერი,
გარედან შებუსული. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება მთის ქვედა
და შუა სარტყლების მშრალ ადგილებში, ძეძვიანებში,
ძეძვიან-უროიანებსა და ვაციწვერიან-უროიან ველებში.
გავრცელებულია შიდა ქართლსა და კახეთში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას.
კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Ziziphora capitata L.
ოჯახი: Lamiaceae – ტუჩოსნები
10-25 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა,
ძირიდანვე დატოტვილი, სწორად მდგომი, დაფარულია
ხშირი, მოკლე, ქვემოთ დახრილი ბეწვებით. ღეროსე­
ული ფოთლები ფართო-ლანცეტა ან ხაზურ-ლანცეტა
ფორმისაა, კიდეები და ქვედა მხარე, ძარღვების გა­
ყოლებაზე, შებუსულია გრძელი, გაფანტული ბეწვით.
ყვავილედი სფეროსებურია, გვირგვინი მოწითალო-იის­
ფერია, გვირგვინის მილი ოდნავ არის ამოყოფილი ჯამი­
დან. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება მშრალ, ქვიან ადგილებში,
ველებსა და მიტოვებულ მინდვრებში. გავრცელებულია
რაჭა-ლეჩხუმში, შიდა ქართლში, სამცხე-ჯავახეთსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, ყირიმს, ბალკანეთს, მცირე აზიას, სირიას, ერაყსა
და ირანს.
432

Laurus nobilis L. – კეთილშობილი დაფნა

ოჯახი: Lauraceae – დაფნისებრნი
ხე ან ბუჩქია, გლუვი წაბლისფერი ქერქით. ფოთლები
მორიგეობითია, მარადმწვანე, ტყავისებური, მოგ­
რძო-ლანცეტა ფორმის, მოკლეყუნწიანი. ყვავილი
პატარაა, შეკრებილია ფოთლის უბეებში მჯდომარე
ცრუქოლგისებურ ყვავილედებად. ნაყოფი ელიფსურია
ან კვერცხისებური; მწიფე ნაყოფი შავია, ჩვეულებრივ,
ლეგა ნაფიფქით. ყვ.  ნაყ.  III-VIII. იზრდება ტყის ქვედა
სარტყელში ან მთისწინებზე. გავრცელებულია სამე­
გრელოსა და იმერეთში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს შავი ზღვის სანაპირო ზოლსა და სამხრეთ
ევროპას. შეტანილია საქართველოს წითელ ნუსხაში,
როგორც მოწყვლადი სახეობა.

Anthyllis vulneraria subsp. boissieri

(Sagorski) Bornm. = Anthyllis lachnophora
Juz. – კურდღლის ბალახი
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
25 სმ-მდე სიმაღლის ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა,
აქვს 2-5 ღერო, რკალივით წამოწეული ან გართხმული,
შებუსული ხშირი, მოკლე, მიტკეცილი ბეწვით. ღეროსე­
ული ფოთლების ფოთოლაკები 3-5 წყვილია, ვიწრო­
-კვერცხისებური ან მოგრძო-ლანცეტა ფორმის, ზედა
მხარე გაფანტულბეწვიანია, ქვედა – ხშირი და გრძელი
აბლაბუდისებურბეწვიანი. საყვავილე თავაკი – რიცხვით
2-5. გვირგვინი ყვითელია, ჭკნობისას მომურო ფერის
ხდება. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება მთის ქვედა და შუა სა­
რტყლების მდელოებსა და ჩამონაზვავებზე. გავრცე­
ლებულია თითქმის მთელ საქართველოში. კავკასიის
ენდემური მცენარეა.
434

Astracantha denudata (Steven) Podlech =

Astragalus denudatus Steven.
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
80 სმ სიმაღლის ეკლიანი ბუჩქია. ფარისებური, და­
ბალი, ქოლგისებური ან ნახევარსფეროსებური ფორ­
მის. ტოტები დაფარულია ოდნავ მოღუნული, 2-4 სმ
სიგრძის, ეკლებით. ფოთლები შედგება 6-8 წყვილი
ფოთოლაკისაგან, ფოთოლაკები ვიწროა, მოგრძო ან
მოგრძოხაზური, წვერში ეკლით დაბოლოებული, ქეჩი­
სებურად შებუსული. ფოთლის იღლიაში 2-3 ყვავილია.
ყვავილედი მოგრძო-ოვალურია. გვირგვინი ჩალისფე­
რ-ყვითელია. ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება ქვიან, ღორღიან
სუბსტრატზე სამხრეთ და აღმოსავლეთ ექსპოზიციის ფე­
რდობებზე 1800 მ-მდე. გავრცელებულია მთიულეთში,
თუშეთში, ფშავსა და ხევსურეთში. გავრცელების საე­
რთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას. კავკასიის
ენდემია.

Astragalus brachycarpus M. Bieb.

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, თითქმის
უღერო, ძირში ოდნავ გახევებული, ნაცრისფერ-მწვანე;
სქლად არის შებუსული მოკლე, მიტკეცილი მალპიგის
ბეწვით. ფოთლები შედგება 10-17 წყვილი ელიფსური
ან მოგრძო-ელიფსური ფოთოლაკისაგან. ყვავილედი
ხშირი მტევანია, კვერცხისებურ-მოგრძო, ფარჩხატი.
გვირგვინი მღვრიე მეწამულ-იისფერია. ყვ.  IV-V,
ნაყ.  V-VI. იზრდება მთის შუა სარტყელში მშრალ,თიხ­
ნარ და ქვიან ფერდობებზე. გავრცელებულია ქვემო
ქართლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.
436

Astragalus bungeanus Boiss. – ასტრაგალი

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
20-35 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, მონაცრისფრო-მწვანე, მალპიგის ბეწვით შებუ­
სული. ღერო წამოწეულია, დატოტვილი. თანაფოთლები
თითქმის შეზრდილია, ფოთლები შედგება 7-21 წყვილი
მოგრძო-ელიფსური ფოთოლაკისაგან. ყვავილედი
მტევანია, ხშირი, კვერცხისებური ფორმის. გვირგვინი
კაშკაშა ვარდისფერ-იისფერია. ყვ.  IV-V, ნაყ.  VI-VII.
იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების ბალახოვან
ფერდობებზე. გავრცელებულია შიდა ქართლში, ქვემო
ქართლსა და კახეთში. მცენარე საქართველოს ენდემია.

Astragalus eriocarpus DC. = Astragalus

mollis M. Bieb.
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, თითქმის
უღერო, სქლადაა შებუსული რბილი ბეწვით. ფოთლები
შედგება 10-12 წყვილი ელიფსური ან მოგრძოელიფსური
ფოთოლაკისაგან. ყვავილედი მტევანია, ხშირი, მოყვა­
ნილობით – კვერცხისებური, ნაყოფობისას გრძელდება
და უფრო ფარჩხატია. გვირგვინი მომწვანო-ყვითელია.
ყვ. IV-V, ნაყ. V-VI. იზრდება მშრალ ფერდობებზე მთის
შუა სარტყელში. გავრცელებულია თბილისის მიდამო­
ებში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ
კავკასიასა და მცირე აზიას.
438

Astragalus stevenianus DC.

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
20-40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მრგვალია, წვრილი, ძირში წამოწეული.
ფოთლები შედგება 5-7 წყვილი ხაზური ფოთოლაკი­
საგან, რომლებიც შებუსულია მიტკეცილი მალპიგის
ბეწვით. ყვავილები შეკრებილია მეტ-ნაკლებად თავა­
კისებურ ყვავილედებში. გვირგვინი მეწამულია. ყვ.  IV-
V, ნაყ. V-VI. იზრდება მთის ზედა სარტყლამდე მშრალ,
ქვიან ფერდობებზე, ნაშალებზე, ავშნიან-უროიან ნახე­
ვარუდაბნოში. გავრცელებულია ქვემო ქართლში, მე­
სხეთ-ჯავახეთსა და კახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიასა და ჩრდილო
ირანს.

Caragana grandiflora (M. Bieb.) DC. –

უძრახელა
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
1 მ-მდე სიმაღლის ძლიერ დატოტვილი ბუჩქია. ტოტები
წახნაგოვანია, მურა ნაცრისფერი, წახნაგებთან კორპი­
საგან შექმნილი მოთეთრო ფერის გასწვრივი ზოლებით.
თანაფოთლები ეკლიანია; ფოთლები მოკლეყუნწიანია,
ოთხი, ერთმანეთთან მიახლოებული, სოლისებური,
4-10 მმ სიგრძის, შიშველი ან შებუსული. ყვავილები
მარტოულია. ჯამის ფოთოლაკები – ყვითელი, ქვედა
ნაწილში – მურა ფერის; კბილები სამკუთხაა, ყვავილი
ყვითელი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  IV-VIII. იზრდება მშრალ,
ქვიან ფერდობებზე, ბუჩქნარებში, ხშირად გაუვალ რა­
ყას ქმნის. გავრცელებულია აღმოსავლეთ და სამხრეთ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, შუა აზიასა და მცირე აზიას.
440

Colutea cilicica Boiss & Balansa.

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
3 მ-მდე სიმაღლის ბუჩქია, ლეგა, 6-9 სმ სიგრძის
ფოთლებით, კენტფრთისებური, შედგება 3-6 წყვილი
ფოთოლაკისაგან. ფოთოლაკები ოვალურია ან უკუ­
კვერცხისებურ-ელიფსური, ზედა მხარე – შიშველი,
ქვემოდან– მიტკეცილბეწვიანი. ყვავილედი 3-7-ყვავი­
ლიანია, მტევნისებური, გრძელი ყუნწებით. გვირგვინი
ყვითელი ფერისაა. ყვ. V, ნაყ. VI-VIII. იზრდება ქვიან და
კლდოვან ადგილებში, ველების, მეჩხერი ტყეებისა და
ქსეროფილური ბუჩქნარების ცენოზებში, უპირატესად –
მთისწინებზე. გავრცელებულია აფხაზეთსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკა­
სიას, ყირიმსა და მცირე აზიას.

Colutea orientalis Mill. – ფუჭფუჭა

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
1-2 მ-მდე სიმაღლის ბუჩქია, ლეგა, თხლად შებუსული
ტოტებით. 5-6 სმ სიგრძის ფოთლები კვერცხისებურია,
შედგება 3-5 წყვილი ფოთოლაკისაგან; ფოთოლაკები
უკუკვერცხისებურია ან მომრგვალო, ზედა მხარე შიშვე­
ლია, ქვემოდან შებუსული. ყვავილედი 1-5-ყვავილიანი
მტევანია. ყვავილი ნარინჯისფერ-წითელია, უფრო მუქი
ძარღვებით. აფრას ძირში ორი ყვითელი ლაქა აქვს.
ყვ. V-VI, ნაყ. VI-VII. იზრდება კლდოვან და ქვიან ადგი­
ლებში, ნახევრად უდაბნოს, ველების, მეჩხერი ტყეებისა
და ქსეროფილური ბუჩქნარების ცენოზებში. გავრცელე­
ბულია აღმოსავლეთ საქართველოში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ყირიმსა და სამხრეთ
ევროპას.
442

Cytisus ruthenicus Wol. = Cytisus

caucasicus Grossh. – ტყისცოცხი
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
60-200 სმ სიმაღლის ბუჩქია. ღეროები და ყლორტები
(განსაკუთრებით – ნორჩი ნაწილები) სქლადაა შებუ­
სული. ფოთლები 25 მმ სიგრძისაა და უკუკვერცხისე­
ბური ან ელიფსურია. ყვავილედი მრავალყვავილიანი
მტევანია. გვირგვინი ღია ყვითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. IV-
VII. იზრდება მთის შუა სარტყელში ქვიან ფერდობებზე,
იშვიათად – მუხნარ-რცხილნარი ტყეების ქვეტყეში. სა­
ქართველოში გავრცელებულია თითქმის ყველგან. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას.
კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Dorycnium herbaceum Villar – ხუთყურა

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
20-27 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ზედა ნაწილში მეტ-ნაკლებად მიტკეცილი ან
ოდნავ გაფარჩხული ბეწვით შებუსული. ღერო სწო­
რად მდგომია ან წამოწეული, დატოტვილი. ფოთლები
მჯდომარეა ან მოკლეყუნწიანი. ფოთოლაკები მოყვა­
ნილობით მოგრძო-სოლისებურია ან მოგრძო-უკუკვე­
რცხისებური. ყვავილედი თავაკისებურია, სფერული,
მრავალყვავილიანი. გვირგვინი თეთრია ან ვარდის­
ფერი. ყვ.  ნაყ.  V-IX. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე
ტყისპირებში, ბუჩქნარებს შორის, ქვიან ფერდობებზე,
ჩამონაშალებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, სამხრეთ ევროპასა და მცირე აზიას.
444

Galega orientalis Lam. – ხბოშუბლა

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
50 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო ოდნავ დაკლაკნილია, დატოტვილი,
შიშველი ან მოკლე ბეწვით თხლად მოფენილი. ფო­
თოლი კენტფრთისებურია, ბლაგვი, 9-13 წყვილი მოგ­
რძო-კვერცხისებური ფოთოლაკისაგან შემდგარი.
ყვავილები მრავალია, შეკრებილია მოგრძო, ფარჩხატ,
ჯირკვლოვან-ბუსუსიან იღლიურ მტევნებად. გვირგვინი
კაშკაშა მოცისფრო-იისფერია. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება
ტყისა და სუბალპური სარტყლების ტყეებში, ტყისპირა
ადგილებში, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია რაჭა-ლე­
ჩხუმში, იმერეთში, შიდა ქართლში, ქვემო ქართლში,
მთიულეთსა და კახეთში. კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Genista tinctoria L. = Genista patula M.

Bieb.
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
50-100 სმ სიმაღლის ბუჩქია. ღერო მარტოულია,
ძლიერ დატოტვილი. ფოთლები ხაზურ-ლანცეტასე­
ბური ან მოგრძო-ლანცეტასებურია, შიშველი, კიდეებზე
წამწამებიანი. თანაფოთლები ნემსისებურია. მტევანი
მრავალყავილიანია, თანაბარი. ყვავილები 9-12 მმ სი­
გრძისაა. გვირგვინი ყვითელი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VI-VII.
იზრდება დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე ნახევა­
რუდაბნოებში, ველებსა და ფართოფოთლოვან ტყეებში.
გავრცელებულია იმერეთში, შიდა ქართლში, ქვემო ქა­
რთლსა და კახეთში. კავკასიის ენდემური მცენარეა.
446

Genista transcaucasica Schischkin

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
20-40 სმ სიმაღლის ბუჩქია. ღერო მრავალია, ხშირი
შეფოთვლით, სუსტად შებუსული. ფოთლები ვიწროა,
ლანცეტა-ხაზური, მახვილწვერიანი, მიტკეცილი ბეწვით
შებუსული ან თითქმის შიშველი. მტევანი კენწრულია,
მრავალყვავილიანი, ხშირი. გვირგვინი ყვითელია,
შიშველი. ყვ. V-VI, ნაყ. VII-VIII. იზრდება მთის ქვედა და
შუა სარტყლების ტყეებში, მშრალ, ქვიან ფერდობებზე
და ბუჩქნარებში. გავრცელებულია შიდა ქართლში,
მესხეთ-ჯავახეთში, ქვემო ქართლსა და კახეთში. გა­
ვრცელებულია თითქმის მთელ კავკასიაში. მცენარე კა­
ვკასიის ენდემია.

Glycyrrhiza glabra L. – ძირტკბილა

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
40-100 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, შიშველია ან მოკლებეწვიანი, გაფანტული, წე­
რტილისებური ჯირკვლებით მოფენილი. ღერო სწორად
მდგომია, დატოტვილი. ფოთლები 10-20 სმ სიგრძისაა,
შედგება 3-9 წყვილი ფოთოლაკისაგან, რომლებიც ფო­
რმით კვერცხისებურიდან ხაზურამდეა. ყვავილედი მტევ­
ნისებურია, მრავალყვავილიანი. გვირგვინი იისფერია
ან მოთეთრო-იისფერი. ყვ.  V-VIII, ნაყ.  VII-IX. იზრდება
დაბლობებსა და მთისწინებზე, უპირატესად – მდინარის­
პირა დაბლობებში, სარწყავი არხების ნაპირებზე, მლა­
შობებზე, როგორც სარეველა მცენარე. საქართველოში
გვხვდება შიდა და ქვემო ქართლსა და კახეთში. გავრცე­
ლებულია კავკასიაში, ცენტრალურ და სამხრეთ ევრო­
პაში, მცირე აზიაში.
448

Halimodendron halodendron (Pall.) Voss –

მლაშობის ჩინგილი
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
3 მ სიმაღლის ძლიერ დატოტვილი ბუჩქია, ეკლიანი.
ფოთლები წყვილფრთისებურია, შედგება 2-5 წყვილი
ფოთოლაკისაგან. ფოთლის საერთო ყუნწი წვერში ეკა­
ლივითაა. ფოთოლაკები უკულანცეტაა, კიდემთლიანი,
მოლეგო-მომწვანო ფერისა. ქვედა მხარე მჭიდროდ მიკ­
რული ბეწვით არის შებუსული, კარგად გამოხატული შუა
ძარღვით. თანაფოთლები ეკლიანია, გვირგვინი – იის­
ფერი. ყვ. ნაყ. VI. იზრდება მშრალ და მლაშე ფერდო­
ბებზე. გავრცელებულია ქვემო ქართლსა და კახეთში.
შეტანილია საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგორც
საფრთხის ქვეშ მყოფი სახეობა. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს შუა აზიას, ციმბირს, მცირე აზიასა და
ირანს.

Hedysarum caucasicum M. Bieb. –

კრიალოსანა
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
30-50 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო წამოწეულია, სუსტად დატოტვილი, თა­
ნაბრად შეფოთლილი. ფოთოლი შედგება 7-12 წყვილი
ფოთოლაკისაგან, რომლებიც ოვალურია, ელიფსური ან
მოგრძო-კვერცხისებური, ზედა მხარე შიშველია, ქვედა
– მოკლე და მიტკეცილი ბეწვით. მტევანი კენწრულია,
არც ისე ხშირი. გვირგვინი მუქი მეწამულია. ყვ. ნაყ. VII-
VIII. იზრდება სუბალპურ და ალპურ მდელოებზე, ტენიან
კლდეებსა და მორენებზე ზღვის დონიდან 3000 მ-მდე.
გავრცელებულია აფხაზეთში, სვანეთში, რაჭა-ლეჩხუ­
მში, სამეგრელოში, შიდა ქართლსა და მთიულეთში.
გავრცელებულია დიდ კავკასიონზე. კავკასიის ენდემია.
450

Lathyrus aphaca L. – ყანის მატკვარცანა

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
15-60 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა,
შიშველი, ნაცრისფერ-მწვანე ფერის. ღერო მარტოულია
ან რამდენიმე, ოთხწახნაგოვანი, სწორად მდგომი ან აღ­
მავალი. ფოთლის ნაცვლად განვითარებული აქვს ორი
თანაფოთოლი და ულვაში. თანაფოთლები კვერცხი­
სებური ან სამკუთხა-კვერცხისებური ფორმისაა. საყვა­
ვილე ღერძზე თავდახრილი ყვავილებია განწყობილი.
გვირგვინი ყვითელია. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება რუდერა­
ლურ ადგილებში, ნათესებში, მდინარეთა ნაპირებზე,
ბუჩქნარებში მთის ქვედა სარტყლიდან 1800 მ-მდე.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და
სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანსა და შუა აზიას.

Lathyrus cicera L.
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 10-
40 სმ. ღერო რამდენიმეა, გართხმული ან წამოწეული,
ძირიდანვე დატოტვილი, სიგრძეზე ჩასდევს ვიწრო
ფრთები. ფოთოლი შედგება 1 წყვილი ფოთოლაკისა­
გან, რომლებიც ფორმით მოგრძო-ელიფსურია ან ხაზუ­
რ-ლანცეტა, მახვილწვერიანი. მტევანი 1-ყვავილიანია.
გვირგვინი მღვრიე წითელია. ყვ.  ნაყ.  III-VII. იზრდება
რუდერალურ ადგილებში, ბალახოვან ფერდობებზე, ნა­
თესებსა და ნაჩხატებში. გავრცელებულია აფხაზეთში,
ქვემო ქართლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიასა და ირანს.
452

Lathyrus digitatus (M. Bieb.) Fiori = Orobus

cyaneus Stev.
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია
ან წამოწეული, წიბოებიანი. ფოთლები შედგება 1-2
წყვილი ფოთოლაკისაგან. ფოთოლაკები ლანცეტა ან
ხაზურლანცეტა ფორმისაა, მახვილწვერიანი. საყვა­
ვილე ღერძი წვრილია, 2-4 – ყვავილიანი. გვირგვინი
მოლურჯო-ლილისფერია, ძირში თეთრი. ყვ. ნაყ. VI-VII.
იზრდება მაღალმთის მდელოებზე 1500-2400 მ სიმა­
ღლეზე ზღვის დონიდან. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ყირიმსა და მცირე აზიას.

Lathyrus incurvus (Roth) Willd.

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ლეგა ფე­
რის,ოდნავ შებუსული. ღერო სწორია ან ოდნავ წამოწე­
ული, წახნაგოვანი, სიგრძეზე ჩასდევს ვიწრო ფრთები.
ფოთოლი შედგება 3-5 წყვილი ფოთოლაკისა და ულ­
ვაშისაგან. ფოთოლაკები ფორმით მოგრძო-ელიფსუ­
რია ან მოგრძო-ლანცეტა. მტევანი 3-10 – ყვავილიანია.
გვირგვინი მღვრიე მეწამული ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VI-VII.
იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების მდელოებზე,
მდინარეთა და ნაკადულების ნაპირებზე, ბუჩქნარებში.
გავრცელებულია შიდა ქართლში, ქვემო ქართლსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, შუა აზიას, მცირე აზიასა და ირანს.
454

Lathyrus miniatus M. Bieb. ex Steven –

აჭრაჭუჭი
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღეროს სი­
გრძეზე განიერი ფრთები ჩასდევს. ფოთოლი შედგება
ერთი წყვილი ფოთოლაკისა და დატოტვილი ულვაში­
საგან. ფოთოლაკები ფორმით მომრგვალო-ელიფსურია
ან უკუკვერცხისებური. მტევანი 5-7-ყვავილიანია. გვირ­
გვინი მღვრიე ვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  IV-VII. იზრდება
ტყეებსა და ბუჩქნარებს შორის 1500-1800 მ სიმაღლეზე.
გავრცელებულია აფხაზეთში, აჭარაში, იმერეთში, მესხე­
თ-ჯავახეთში, ქვემო ქართლსა და კახეთში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიასა
და ირანს.

Lathyrus pratensis L. –
მდელოს მატკვარცანა
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 30-
100 სმ. შიშველი ან მეტ-ნაკლებად რბილმიტკეცილბე­
წვიანი. ღერო სწორად-მდგომია, დატოტვილი, უფრთო,
ოთხწახნაგოვანი. ფოთოლი შედგება 1 წყვილი ფოთო­
ლაკისა და ულვაშისაგან. ფოთოლაკები ოვალურია ან
ხაზურ-ლანცეტა. მტევანი 3-12-ყვავილიანია. გვირგვინი
ლიმონისფერ-ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  II-VII. იზრდება მდე­
ლოებსა და ბუჩქნარებს შორის 1800-2000 მ-მდე. გა­
ვრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო, ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, შუა აზიასა და
ჩრდილო ამერიკას.
456

Lathyrus roseus Steven – არჯაკელი

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
3-100 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მარტოულია, ზედა ნაწილი მეტ-ნაკლე­
ბად გაფარჩხულტოტებიანი, წახნაგოვანი. ფოთლები
შედგება 1 წყვილი ფოთოლაკისაგან, რომლებიც ნაზია
და ფორმით მომრგვალო-ოვალური, უკუკვერცხისე­
ბური ან ფართო-ელიფსური. მტევანი 1-5-ყვავილიანია.
გვირგვინი ვარდისფერია. ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება მთის
ქვედა სარტყლიდან ზედა სარტყლამდე ტყეებსა და
ბუჩქნარებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ყირიმსა და მცირე აზიას.

Lotus corniculatus L. = Lotus caucasicus

Kuprian. – კურდღლისფრჩხილა
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. აქვს მრავალი ღერო, გართხმული ან წამოწეული.
ქვედა ფოთოლაკები კვერცხისებურია, ზედა ფოთლები
– ლანცეტა. ყვავილედი 5-6-ყვავილიანია. გვირგვინი
ყვითელი ფერისაა. გვირგვინის აფრა ზოგჯერ ნარინ­
ჯისფერია. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება დაბლობიდან მთის
შუა სარტყლამდე ტენიან მდელოებსა და ნაკადულების
ნაპირებზე, ბალახოვან ფერდობებზე, მინდვრებსა და
ნათესებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში. კა­
ვკასიის ენდემური მცენარეა.
458

Medicago minima (L.) L. – პატარა იონჯა

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
5-40 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა, მეტ-ნაკლებად ბანჯგვლიანი ბეწვით მოფენილი.
ღერო სწორად მდგომია, წამოწეული ან გართხმული,
უხვად შეფოთლილი. ფოთოლაკები უკუგულისებურია
ან უკუკვერცხისებური. ყვავილედი 2-8-ყვავილიანი, მო­
კლე, თავაკისებური მტევანია. გვირგვინი ყვითელია.
ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება დაბლობიდან თითქმის სუბალპურ
სარტყლამდე მშრალ, ბალახოვან ფერდობებზე, ქვიან
და ქვიშნარ ადგილებში, გზისპირებზე, ბუჩქნარებში. გავ­
რცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, შუა აზიას,
ჩრდილოეთ, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიასა და ირანს.

Medicago sativa L. = Medicago grandiflora

(Grossh.) Vassilcz. – მდელოს იონჯა
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
40-80 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო რამდენიმეა, დატოტვილი, სწორი, წამოწე­
ული ან გართხმული, ზედა ნაწილში – მიტკეცილბეწვიანი.
თანაფოთლები ლანცეტაა, ფოთოლაკები მოგრძოა ან
მოგრძო-ხაზური, ქვედა მხარეზე მიტკეცილი ბეწვით შე­
ბუსული. ყვავილედი მტევანია, მოკლე-ოვალური ან თა­
ვაკისებური. გვირგვინი მოლურჯოა ან ლურჯი იისფერი.
ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების
ბალახოვან ფერდობებზე, ტყისპირებსა და ბუჩქნარებს
შორის. გავრცელებულია აჭარაში, მესხეთ-ჯავახეთსა და
ქვემო ქართლში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს სამხრეთ კავკასიას, მცირე აზიასა და ირანს.
460

Melilotus officinalis (L.) Lam. = Melilotus

luteus Gueldenst. – ყვითელი ძიძო,
სამკურნალო ძიძო
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმა­
ღლე – 30-100 სმ. ღერო სწორად მდგომია ან წა­
მოწეული, დატოტვილი, შიშველი ან ზედა ნაწილში
შებუსული. ფოთოლაკები 7-28 მმ-მდე სიგრძისაა, ფო­
რმით უკუკვერცხისებური ან სოლისებური, მომრგვალო
ან მოგრძო-ლანცეტა, დაკბილული ან კიდემთლიანი.
ყვავილედი მრავალყვავილიანი, ხშირი მტევანია. გვირ­
გვინი ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  V-X. იზრდება დაბლობიდან
სუბალპურ სარტყლამდე – მდელოებზე, ბუჩქნარებში,
ტყისპირა ადგილებში, მინდვრებსა და გზისპირებზე.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევრაზიასა და
ჩრდილო ამერიკას.

Onobrychis cyri Grossh. –

მტკვრის ესპარცეტი
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
30-60 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახო­
ვანი მცენარეა. მიტკეცილ-გაფანტულბეწვიანი. ღერო
მრავალია, სწორად მდგომი, ძირიდანვე დატოტვილი.
ფოთოლაკები ოვალურია, მოგრძო-ოვალური ან ლა­
ნცეტა-ხაზური, მობლაგვო ან წვეტიანი, ზედა მხარე
შიშველია, ქვედა – მოკლე და გაფანტულბეწვიანი. ყვა­
ვილედი 5-8 სმ-მდე სიგრძისაა, აყვავებამდე – ქოჩრიანი.
გვირგვინი მუქი ვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  IV-VI. იზრდება
მთის ქვედა სარტყელში მშრალ, ქვიან ფერდობებზე.
გავრცელებულია თბილისის მიდამოებში, თრიალეთის
ქედზე და კახეთში. კავკასიის ენდემია.
462

Ononis spinosa subsp. hircina (Jacq.) Gams.

= Ononis arvensis L. – ფშნის ეკალი
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
30-80 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, ჯირკვლოვანი ბეწვით შებუსული. ღერო სწორია
ან წამოწეული, მსხვილეკლიანი ან უეკლო. ფოთლები
სამფოთოლაკიანია, კენწრულები – ერთფოთოლაკი­
ანი, ფორმით – ელიფსური ან ლანცეტა, კიდეებზე – ბა­
სრხერხკბილა. ყვავილედი თავთავია, გვირგვინი– ღია
ვარდისფერი. აფრა ფართო და ოვალურია. ყვ. ნაყ. VI-
VIII. იზრდება ნესტიან ადგილებში, ნაკადულებისა და
მდინარეების ნაპირებზე, ჭაობების მახლობლად. ცნო­
ბილია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ციმბირს, ჩრდილო, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.

Robinia pseudoacacia L. – ცრუ აკაცია

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
25-30 მ სიმაღლის ხეა, ყავისფერი ქერქით. თანაფოთ­
ლები სახეშეცვლილია მკვრივ, 1,5 სმ-მდე სიგრძის,
ეკლებად. ფოთლები 10-20 სმ სიგრძისაა, კენტფრთი­
სებური, შედგება 9-19 ფოთოლაკისაგან, რომლებიც
მოგრძო-კვერცხისებური ან ელიფსური ფორმისაა. ყვა­
ვილები დიდი ზომისაა, სურნელოვანი, შეკრებილია
მრავალყვავილიან დაკიდებულ მტევნებად. გვირგვინი
თეთრია ან მოვარდისფრო. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება
მთის ქვედა და შუა სარტყლების ტყეებში, ტყისპირა და
ნატყევარ ადგილებში. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
ევროპას, შუა აზიას, აღმოსავლეთ აზიასა და ჩრდილო
ამერიკას. გაველურებულია.
464

Securigera varia (L.) Lassen = Coronilla

varia L. – ყვავისფრჩხილა
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
30-100 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახო­
ვანი მცენარეა. ღერო მრავალია, სწორად მდგომი, წა­
მოწეული ან გართხმული, მეტ-ნაკლებად დატოტვილი.
ფოთლები შედგება 7-12 წყვილი ფოთოლაკისაგან. ფო­
თოლაკები ოვალურია ან მოგრძო-ხაზური, ბლაგვი და
მოკლეყუნწიანი. ყვავილედი ქოლგისებური მტევანია,
12-20-ყვავილიანი. გვირგვინი ვარდისფერია ან თეთრი.
ყვ. ნაყ. V-IX. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების
ტყისპირა ადგილებში, ბუჩქნარებსა და ნათესებში. გა­
ვრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, შუა აზიას, ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.

Sophora alopecuroides L. – მაწაქი

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
30-80 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა,ზედა ნაწილში დატოტვილი და ხშირფოთლიანი.
ფოთლები კენტფრთისებურია. ფოთოლაკები ოვალუ­
რია ან მოგრძო-ელიფსური, წვერში – ბლაგვი, კიდემ­
თლიანი და ორივე მხრიდან თეთრი, აბრეშუმის მსგავსი
მწოლიარე ბეწვით შებუსული. ყვავილედი მოგრძო
მტევანია, მრავალყვავილიანი. გვირგვინი თეთრია ან
მოყვითალო. ყვ.  IV, ნაყ.  VI. იზრდება ნესტიან ადგი­
ლებში, ბუჩქნარებში, ავშნიან ველებში, მდინარის სანა­
პირო მდელოებზე, ჭალის ტიპის ტყეებში, ნათესებსა და
რუდერალურ ადგილებში. გავრცელებულია მხოლოდ
აღმოსავლეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ციმბირს, შუა აზიას, ირანსა
და მცირე აზიას.
466

Spartium junceum L. –
ესპანური კურდღლისცოცხა
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
1-3 მ-მდე სიმაღლის ხე ან ნახევრად ბუჩქია, გრძელი,
წკეპლისებური, მცირედ შეფოთლილი ტოტებით. ფოთ­
ლები მარტივია, მოგრძო-ხაზური ან მოგრძო-ელიფ­
სური. ყვავილები კაშკაშა ყვითელია, მეჩხერ, კენწრულ
მტევნებად შეკრებილი. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება მშრალ
ფერდობებზე მთის ქვედა სარტყელში. სპორადულად
მთელ საქართველოშია გავრცელებული. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ყირიმს, სამხრეთ
ევროპასა და მცირე აზიას. გაველურებულია.

Trifolium alpestre L. – მაღალმთის სამყურა

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა; ჩვეულებ­
რივ, მჭიდროდ მიკრული ბეწვითაა მოფენილი. ღერო
სწორად მდგომია ან წამოწეული, მაგარი, მარტივი ან
სუსტად დატოტვილი, 15-40 სმ სიმაღლის. ფოთლები
მეტწილად ღეროსეულია, ქვედა ფოთლები გრძელყუნ­
წიანია, ხოლო ზედა – მოკლეყუნწიანი, ზოგჯერ ხეშეში,
ლანცეტა ან ვიწრო-ელიფსური ფორმის. ყვავილედი მა­
რტოულია, ზოგჯერ ორ-ორი, ხშირი, მრავალყვავილი­
ანი. გვირგვინი მეწამულ-წითელი ფერისაა, იშვიათად
– ღია ვარდისფერი ან თითქმის თეთრი. ყვ.  ნაყ.  V-IX.
იზრდება ბუჩქნარებში, ნათელ ტყეებსა და ტყისპირა
ადგილებში, მშრალ მდელოებზე. გავრცელებულია
აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ
და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.
468

Trifolium angustifolium L. – წვრილფოთოლა

სამყურა
ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, მჭიდროდ მიკრული
გრძელი ბეწვით მეტ-ნაკლებად მოფენილი. 10-40 სმ
სიმაღლის ღერო სწორად მდგომია ან წამოწეული,; ჩე­
ულებრივ, მარტივი, იშვიათად – ძირთან დატოტვილი.
თანაფოთლები შეზრდილ ნაწილში ხაზურ-ლანცეტაა.
ფოთოლაკები ჯაგრის მსგავსად შებუსული, მოკლე
ყუნწებით. თავაკები მარტოულია, მრავალყვავილი­
ანი. გვირგვინი ვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება
მთისწინების მშრალ ფერდობებზე, ბუჩქნარებში, ტყის­
პირა ადგილებში და ველობებზე მთის შუა სარტყლამდე.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ყირიმს,
სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.

Trifolium arvense L. – ბურტყლა სამყურა

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
10-15 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა, შებუსულია მეტ-ნაკლებად გაფარჩხული, რბილი
ბეწვით. ღერო სწორად მდგომია ან წამოწეული, ჩვეუ­
ლებრივ, დატოტვილი ან მარტივი. ფოთოლაკები ხაზუ­
რია ან ხაზურ-ლანცეტა, ჩვეულებრივ– მოკლეწვეტიანი,
ორივე მხარეზე შებუსული. ყვავილედი თავაკია, მარტო­
ული, კვერცხისებური, მრავალყვავილიანი. გვირგვინი
მოთეთრო-ვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება და­
ბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე – მშრალ, ბალახოვან
ფერდობებზე, ბუჩქნარებში, გზისპირებზე, რუდერალურ
ადგილებში, რიყნარებსა და მდინარეთა ტერასებზე.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას, ირანსა და შუა აზიას.
470

Trifolium campestre Schreb.

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
10-13 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო წვრილია, სწორად მდგომი ან წამოწეული,
იშვიათად – გართხმული, ჩვეულებრივ – დატოტვილი.
თანაფოთლები კვერცხისებურია, ფოთოლაკები უკუ­
კვერცხისებურია ან სოლისებური. ყვავილედი მრავა­
ლყვავილიანი თავაკია, იღლიური. გვირგვინი ყვითელი
ფერისაა, ნაყოფობის დროს -მოყვითალო-მურა.
ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება დაბლობიდან მთის ზედა სა­
რტყლამდე – მინდვრებსა და მდელოებზე, ღორღიან
ფერდობებზე, ბუჩქნარებში, ტყისპირა ადგილებში და
ქვიშიან ადგილებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანსა
და შუა აზიას.

Trifolium pratense L. – მდელოს სამყურა

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. მთავარი ღერო
მეტ-ნაკლებად დამოკლებულია. ფესვთანური ფოთლე­
ბის იღლიებიდან გამოდის რამდენიმე წამოწეული, 15-
50 სმ სიმაღლის, დატოტვილი ღერო. ფოთოლაკები
კვერცხისებურია ან ელიფსური, ორივე მხარეს მეტ-ნა­
კლებად მიტკეცილი ბეწვით მოფენილი. ყვავილედი
თავაკია, მარტოული ან ორ-ორი. გვირგვინი წითელია.
ყვ.  ნაყ.  V-IX. იზრდება სუბალპურ სარტყლამდე – მდე­
ლოებზე, ნათელ ტყეებში, ტყისპირა ადგილებსა და ბუჩ­
ქნარებში, მდინარეებისა და ნაკადულების ნაპირებზე.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ
და სამხრეთ ევროპას, მცირე და შუა აზიას, ირანსა და
ჩრდილო ამერიკას.
472

Vicia sepium L. – ცერცვი

ოჯახი: Leguminosae – პარკოსნები
30-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორია, მარტივი ან ძირიდანვე დატოტვილი.
ფოთლები შიშველია ან, იშვიათად – რბილბეწვიანი,
შედგება 4-8 წყვილი თითქმის მჯდომარე ფოთოლაკი­
საგან, ფორმით მოგრძო-ელიფსური ან მოგრძო-ლა­
ნცეტა. 2-4 ყვავილი შეკრებილია იღლიურ მტევნებად.
გვირგვინი მოწითალო-იისფერია ან მღვრიე ცისფერი.
ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება ბუჩქნარებში, ტყისპირა ადგი­
ლებში და მდელოებზე 2000 მ-მდე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე და აღმოსავლეთ აზიას.

Erythronium caucasicum Woronow –

კაბაჭრელა
ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
10-15 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. შუაში ორი მოპირისპირე ფოთლით, ფოთოლი
მოგრძო-კვერცხისებურია, კაშკაშა მწვანე, მარმარი­
ლოსებური ლაქებით. ყვავილი ერთია, თავდახრილი,
ყვავილსაფრის ფოთლები უკან არის გადაღუნული; გა­
რედან თეთრი ან ვარდისფერია, შიგნიდან – ყვითელი,
ძირში მუქი ყვითელი ლაქით, რომელიც მუქი წითელი
წინწკლებითაა მოფენილი. ყვ.  ნაყ.  II-V. იზრდება ტყის
ზედა, სუბალპური და ალპური სარტყლების ტყეებში,
ბუჩქნარებსა და მდელოებზე, ქვიან ფერდობებზე. სა­
ქართველოში იზრდება დიდი კავკასიონის ფარგლებში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს დიდი კავკასი­
ონის ქედსა და ჩრდილო ირანს. კავკასიის ეკორეგიო­
ნის ენდემია.
474

Fritillaria caucasica Adam

ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე 40
სმ – მდეა, შუა ნაწილიდან შეფოთლილი. სულ 3-4 ფო­
თოლი აქვს. ლეგა, ელიფსური ან ლანცეტა. ყვავილი
ერთია, დაკიდებული, ვიწროზარისებური, იასამნის­
ფერ – ღვინისფერი და ლეგა, მოხატულობის გარეშე.
ყვ.  ნაყ.  IV. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების
ქვიან და ღორღიან ადგილებში, ქსეროფიტულ ბუჩქნა­
რებში. გავრცელებულია შიდა ქართლში, ქვემო ქა­
რთლსა და მთიულეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიის ეკორეგიონს. კავკასიის ენდემია.

Fritillaria collina Adam – ყვითელი ღვინა

ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
სიმაღლე 15-20 სმ-ია. ზემო ნახევარი შეფოთლილია,
ფოთოლი – 5-6, ვიწრო– ლანცეტა ან ხაზური ფორმის.
ყვავილი ერთია, თავდახრილი, შეფერილობით – მუქი
ყვითელი ან იისფერი, ჭადრაკულად განლაგებული ლა­
ქებით. ყვ.  ნაყ.  IV-VI. იზრდება სუბალპური და ალპური
სარტყლების ველობებზე. საქართველოში გავრცელებუ­
ლია თითქმის ყველგან. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიის ჩრდილო– აღმოსა­
ვლეთ ნაწილსა და ყირიმს.
476

Fritillaria latifolia Willd. – ღვინა

ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
მცენარის სიმაღლე 30 სმ-ია, მომსხო და ზედა ნაწილში
შეფოთლილი. აქვს 5-6 ფოთოლი, ოვალური ან ვიწრო­
-ლანცეტა ფორმის. ყვავილსაფარი ღვინისფერ– მეწა­
მულია ან იისფერი. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება სუბალპური
და ალპური სარტყლების მდელოებზე, დეკიანებსა და
ღვიიანებში. საქართველოში გავრცელებულია თით­
ქმის ყველგან. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიასა და მცირე აზიის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნა­
წილს. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.

Gagea caroli-kochii Grossh. – ჩიტისთავა

ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
5-10 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. აქვს ერთი ბოლქვი. ძირის ფოთოლი, რომელიც
ერთია, ყვავილედზე გრძელია და ხაზური ფორმის.
საყვავილე ღერო 5-8 სმ-ია, ბეწვებით მოფენილი.
ყვავილედი 1-4 – ყვავილიანია. ყვავილსაფარი შიგ­
ნიდან ყვითელია, გარედან ვიწრო, მწვანე ზოლით.
ყვ.  ნაყ.  III-IV. მშრალი თიხნარი ფერდობების, ქვიანი
ადგილებისა და ველების მცენარეა. საქართველოში
გავრცელებულია, ძირითადად აღმოსავლეთ ნაწილში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიის ეკო­
რეგიონს. კავკასიის ენდემია.
478

Gagea chlorantha (M. Bieb.) Schult. &

Schult. f. – ჩიტისთავა
ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
4-10 სმ სიმაღლია მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. აქვს ძირის ერთი ფოთოლი, რომელიც ყვავილედზე
გრძელი და ვიწრო – ხაზური ფორმისაა. სადგისისებური
ღერო შეფოთლილია. ყვავილედი 1-5-ყვავილიანია,
სხვადასხვა ზომის, ყვავილსაფარი შიგნიდან ოქროსფე­
რ-ყვითელია, გარედან – მღვრიე მწვანე. ყვ.  ნაყ.  II-III.
იზრდება მშრალ ფერდობებსა და ველებზე. საქართვე­
ლოში გავრცელებულია, ძირითადად, აღმოსავლეთ და
სამხრეთ ნაწილში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთს,
ყირიმს, ახლო აღმოსავლეთსა და შუა აზიის სამხრეთ–
დასავლეთ ნაწილს.

Gagea commutata K. Koch – ჩიტისთავა

ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ძირის ორი
ფოთოლი, ღარისებურია და უხეში. საყვავილე ღერო
20 სმ – მდე სიგრძისაა. ყვავილედის ძირის ფოთლები
ხაზურ-ლანცეტაა, არათანაბარი ზომის. ყვავილსაფ­
რის ფოთლები შიგნიდან ყვითელია, გარედან – მწვანე.
ყვ. ნაყ. IV-VI. ველებისა და ნახევრად უდაბნოების მცე­
ნარეა. გავრცელებულია აღმოსავლეთ და სამხრეთ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
ჩრდილო კავკასიის აღმოსავლეთ ნაწილს, სამხრეთ კა­
ვკასიას, მცირე აზიასა და ირანს. კავკასიის ეკორეგიო­
ნის ენდემია.
480

Gagea dubia A. Terracc. – ჩიტისთავა

ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. მცენარე მთლი­
ანად შებუსულია. ძირის ფოთოლი ღრუს გარეშეა.
ყვავილსაფრის ფოთლების წვერში ბეწვების ფუნჯია
განვითარებული. ყვავილედი 5-15 – ყვავილიანია. ყვა­
ვილსაფარი შიგნიდან ყვითელია, გარედან – მომწვანო,
გვირგვინის ფურცლების წვერები ბლაგვია. ყვ. ნაყ. III-V.
გავრცელებულია მთის შუა და ზედა სარტყლების, ტყე­
ებში, ტყისპირა ადგილებსა და ბუჩქნარებში. ცნობილია
აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ყირიმს, მცირე
აზიასა და ირანს.

Gagea lutea (L.) Ker Gawl. – ჩიტისთავა

ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ძირის ფო­
თოლი ფართოა. ყვავილედის ძირში ზის ორი, სხვა­
დასხვა სიგრძის, გაბნეულბეწვიანი ფოთოლი. ერთი
ფოთოლი ლანცეტაა, მეორე – ხაზური. ყვავილედი 3-10
– ყვავილიანია. ყვავილსაფარი შიგნიდან მკრთალი ყვი­
თელია, ოდნავ მომწვანო. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება მთის
შუა და ზედა სარტყლების ტყეებში, ტყისპირებსა და ბუჩ­
ქნარებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ
კავკასიას, ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს, ციმბირსა და
აღმოსავლეთ აზიას.
482

Gagea serotina (L.) Ker Gawl. = Lloydia

serotina (L.) Rchb.
ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო სწორია,
5-15 სმ სიმაღლის, ღეროს ფუძიდან 2 ფოთოლი ვითა­
რდება. ფოთლები ხაზურია, გრძელი, ხეშეში. ღეროს
აქვს 5-მდე ფოთოლი, ყვავილი ერთია, იშვიათად – ორი,
თეთრი, გარედან შიდა ფოთლები წითელი, მოყავის­
ფრო ძარღვებით ხასიათდება. ყვ.  ნაყ.  IV-IX. იზრდება
მთის შუა სარტყლიდან სუბნივალურ სარტყლამდე –
მდელოებზე, კლდეებზე, ველებზე. საქართველოში სპო­
რადულად არის გავრცელებული. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპას, ციმბირსა
და ჩრდილო ამერიკას.

Lilium monadelphum M. Bieb. – შროშანი

ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, აქვს 1 მ-მდე
სიმაღლის სქელი, ძირიდანვე ფოთლებით შემოსილი
ღერო. ფოთლები ელიფსურიდან ხაზურ-ლანცეტამდე
ფორმისაა და ღეროზე მორიგეობითაა განლაგებული;
კიდეებზე და ქვედა მხრიდან – ძარღვის გაყოლებით
სქლადაა დაფარული ბეწვით. ყვავილსაფარი ფერით
მუქი ყვითელია და მუქი მეწამულ-იისფერი წინწკლე­
ბით მოფენილი. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება ტყის ზედა და
სუბალპური სარტყლების ტყისპირა ადგილებში, არყნა­
რში, მაღალ-ბალახეულობაში და მდელოებზე. გავრცე­
ლებულია აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთსა
და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
ჩრდილო კავკასიის ცენტრალურ ნაწილსა და სამხრე­
თ-აღმოსავლეთ ევროპას.
484

Lilium szovitsianum Fisch. & Avé-Lall. –

მთის შროშანი
ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
70-150 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო ხშირფოთლიანია, ფოთლები ფა­
რთო-ლანცეტაა, ქვემოდან, ძარღვების გასწვრივ შებუ­
სული მოკლე ბეწვით, ოდნავ ხაოიანი. ყვავილსაფარი
გოგირდისფერია, ფორმით – წაკვეთილ-უკუკონუსური,
ლანცეტა ფორმის, ძირისკენ შევიწროებული, პრიალა,
შიგნიდან მრავალი მუქი მეწამული ფერის წინწკლე­
ბით მოფენილი. ყვ. ნაყ. V-IX. იზრდება მთის შუა, ზედა
და სუბალპური სარტყლების მდელოებზე, ტყისპირა
ადგილებში, ქვიან და ღორღიან ეკოტოპებზე. მაღალ­
ბალახეულობის ერთ-ერთი ძირითადი კომპონენტია.
საქართველოში გავრცელებულია თითქმის ყველგან.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკა­
სიასა და მცირე აზიას. შეიძლება ჩაითვალოს ეკორეგი­
ონის ენდემად.

Tulipa biebersteiniana Schult. & Schult. f. –

ყვითელი ტიტა
ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
15-30 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ფოთოლი ორია, შებუსული, ფორმით – ხაზური ან
ლანცეტა. ყვავილი ყვითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. IV-V. იზ­
რდება მთის ქვედა სარტყელში, ბუჩქნარებში, სტეპებზე.
საქართველოში საკმაოდ იშვიათია, გავრცელებულია
შიდა ქართლსა დ კახეთში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს ცენტრალურ და აღმოსავლეთ კავკასიას,
სამხრეთ ევროპას, ახლო აღმოსავლეთსა და შუა აზიას.
486

Tulipa eichleri Regel – წითელი ტიტა

ოჯახი: Liliaceae – შროშანასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-50
სმ სიმაღლისაა, ყვავილი ყუნწიანად მოკლე ბუსუსები­
თაა შემოსილი. ყვავილი წითელია, ალისფერი, სწორად
მდგომი. ყვავილსაფრის ფოთლები წაწვეტებულია, შიგ­
ნიდან შავი ლაქითაა დაფარული, რომელიც ყვითელი
არშიითაა გარშემოვლებული. ფოთლები, ჩვეულებრივ
– 3, უფრო ხშირად – ხუჭუჭაკიდეებიანი. ყვ.  ნაყ.  V-VI.
იზრდება მთის ქვედა სარტყლის მშრალ, ქვიან ეკოტო­
პებზე, სტეპებში. საქართველოში გავრცელებულია შიდა
და ქვემო ქართლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს აღმოსავლეთ კავკასიას. მცენარე კა­
ვკასიის ენდემია.

Linum austriacum L.
ოჯახი: Linaceae – სელისებრნი
15-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მრავალია, ძირიდანვე დატოტვილი, სქ­
ლად შეფოთლილი, სწორად მდგომი ან წამოწეული.
ფოთლები ხაზურიდან ხაზურ-ლანცეტამდეა, შიშველი,
ოდნავ მონაცრისფრო-მწვანე, ერთძარღვიანი. ყვავი­
ლები შეკრებილია მრავალყვავილიან ყვავილედებად.
გვირგვინის ფურცლები კაშკაშა ცისფერია. ყვ.  V-VII,
ნაყ. VII-VIII. იზრდება მდელოებსა და ველებზე, მშრალ
გორაკებზე. გავრცელებულია მესხეთ-ჯავახეთში, ქვემო
ქართლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიასა და ირანს.
488

Linum bienne Mill. = Linum angustifolium

Hiuds.
ოჯახი: Linaceae – სელისებრნი
30-60 სმ სიმაღლის ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო მრავალია, იშვიათად -მარტოული,
რკალისებურად მოხრილი ან მარტოული, ხშირფოთ­
ლიანი. ფოთლები პატარა ზომისაა, ვიწრო-ხაზური ფო­
რმის, მონაცრისფრო-მწვანე, კიდეებზე ხორკლიანი.
ყვავილედი ფარჩხატია. გვირგვინის ფურცლები კაშკაშა
ცისფერია. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება მდელოებზე მთის
შუა სარტყლამდე. გავრცელებულია აფხაზეთში, სამე­
გრელოში, იმერეთში, გურიაში, აჭარასა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.

Linum corymbulosum Reichenb. = Linum

libernicum Scop.
ოჯახი: Linaceae – სელისებრნი
7-45 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა,
მეტ-ნაკლებად ხაოიანი. ღერო მარტოულია ან რამდე­
ნიმე, ზედა ნაწილში გაფარჩხულტოტებიანი. ფოთლები
მორიგეობითია, ხაზურ-ლანცეტა ფორმის, კიდეებსა და
ზურგის მხარეზე ნათლად გამოსახული ხორკლებით.
ყვავილედი ფარჩხატია, ფარისებური. გვირგვინის ფუ­
რცლები ყვითელი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება
მშრალ, ქვიან ფერდობებზე და ბუჩქნარებში. გავრცე­
ლებულია აფხაზეთში, გურიაში, ქართლში, მესხეთ-ჯა­
ვახეთსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას,
ირანსა და ჩრდილო აფრიკას.
490

Linum hypericifolium Salisb. – სელი

ოჯახი: Linaceae – სელისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 30-90 სმ სი­
მაღლის ღერო ერთი ან რამდენიმეა; მსხვილი, სწორი
ან წამოწეული; წვრილღარებიანი, ქვედა ნაწილი
შიშველია, ზედა – შებუსული. ფოთლები ფორმით მოგ­
რძო-ლანცეტაა. გვირგვინი დიდია, სოსანი ან მკრთალი
მეწამული ფერის. გვირგვინის გადანაღუნი ფართო-უ­
კუკვერცხისებურია. ყვ. ნაყ. VI-VIII. სუბალპური და ალ­
პური სარტყლების მცენარეა. იზრდება მდელოებზე,
მაღალბალახეულობაში. ცნობილია თითქმის მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიასა და მცირე აზიას.

Linum nervosum Waldst. & Kit.

ოჯახი: Linaceae – სელისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწო­
რია ან წამოწეული, სიმაღლე – 20-55 სმ. ზედა ნა­
წილში – შიშველი, ძირში -მცირედ შებუსული. ქვედა
ნაწილში ხშირფოთლიანია. ფოთლები მჯდომარეა,
ლანცეტა, 3-5-ძარღვიანი, შიშველი ან ქვედა მხარეზე
შებუსული. გვირგვინის ფურცლები დიდი ზომისაა, ცის­
ფერი. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება დაბლობიდან სუბალპურ
სარტყლამდე – მდელოებზე, ბუჩქნარებსა და ტყისპირა
ადგილებში. ცნობილია თითქმის მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცე­
ნტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანს.
492

Linum nodiflorum L.
ოჯახი: Linaceae – სელისებრნი
10-55 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორია ან წამოწეული, ზედა ნაწილში –
შიშველი, ძირში მცირედ შებუსული. ქვედა ფოთლები
ნიჩბისებურია. ზედა ფოთლები მჯდომარეა, ლანცეტა
ან ფართო-ხაზური, 3-5-ძარღვიანი, შიშველი ან ქვედა
მხარეზე შებუსული. ყვავილები ყვითელი ფერისაა.
ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება დაბლობიდან შუა სარტყლამდე
– მდელოებზე, ბუჩქნარებში და ტყისპირებში, მინდვ­
რებში და ფერდობებზე. გავრცელებულია აფხაზეთში,
შიდა ქართლში, ქვემო ქართლსა და კახეთში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.

Linum tenuifolium L.
ოჯახი: Linaceae – სელისებრნი
15-45 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო მრავალია, გახევებული, ძირიდან ამოსული,
სწორი, ზედა ნაწილში გაფარჩხული ტოტებით. ფოთ­
ლები ვიწრო-ხაზურია, ერთძარღვიანი, კიდეებზე ძლიერ
ხორკლიანი. ყვავილები ფარჩხატ საგველას მსგავს ხვე­
ულებადაა განლაგებული. გვირგვინის ფურცლები მო­
ვარდისფრო-მოწითალო ფერისაა. ყვ.  V-VI, ნაყ.  VI-IX.
იზრდება დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე – მშრალ,
ღორღიან, ქვიან ფერდობებსა და გორაკებზე. გავრცე­
ლებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ
და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ჩრდილო ირანს.
494

Lythrum salicaria L. – ცოცხამაგარა

ოჯახი: Lythraceae – ცოცხამაგარასებრნი
30-200 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. მთელი მცენარე შებუსულია, სწორად მდგომი.
სამ-სამი ან ოთხ-ოთხი ფოთოლი პირისპირ ან რიგ-რი­
გად არის განლაგებული, ფორმით – კვერცხისებურიდან
ლანცეტამდე. გვირგვინის ფურცლები მეწამული ფერი­
საა. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება ტენიან ადგილებში, წყალ­
სატევების, ტბების, ჭაობებისა და მდინარეების ნაპირას.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, ევრო­
პას, შუა და აღმოსავლეთ აზიას, ჩრდილო აფრიკას,
ჩრდილო ამერიკასა და ავსტრალიას.

Punica granatum L. – ბროწეული

ოჯახი: Lythraceae – ცოცხამაგარასებრნი
1-4 მ სიმაღლის ბუჩქია ან ხე. ტოტები ეკლიანია, ფოთ­
ლები წაგრძელებულ ყლორტებზე მოპირდაპირედ არის
განლაგებული, ხოლო დამოკლებულზე – ჯგუფებად.
ფოთლები მოგრძო-ელიფსურია ან უკულანცეტა, კი­
დემთლიანი ან დაკბილული. ყვავილები 2-5-წევრიან
ჯგუფებს ქმნიან. შეფერილობით წითელია, დიდი ზომის.
ყვ.  V-VIII, ნაყ.  IX. იზრდება მშრალ ფერდობებზე. გავ­
რცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, შუა აზიას,
სამხრეთ ევროპას, ირანსა და ავღანეთს.
496

Alcea rugosa Alef. – ტუხტი

ოჯახი: Malvaceae – ბალბასებრნი
2 მ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორად მდგომია, დატოტვილი, შებუსული
ხშირი, გაფარჩხული, ვარსკვლავისებური ბეწვით. ქვედა
ფოთლები თათისებურია, შუა ფოთლები ფირფიტის ნახე­
ვრამდეა დანაკვთული, ზედა ფოთლები ორივე მხარეზე
ვარსკვლავისებური ბეწვით არის შებუსული. ყვავილები
1 ან 2-2 გრძელ, შეფოთლილ მტევნადაა შეკრებილი.
გვირგვინი გოგირდისფერ-ყვითელია. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზ­
რდება ზღვის სანაპირო ზოლიდან ალპურ სარტყლამდე
მშრალ, ქვიან ფერდობებზე, ბუჩქნარში, ზოგჯერ
გვხვდება, როგორც სარეველა. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, სამხრეთ-დასავლეთ ევროპას, შუა აზი­
ასა და მცირე აზიას.

Lavatera thuringiaca L. – ქატმი

ოჯახი: Malvaceae – ბალბასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო დატოტვი­
ლია, სიმაღლე – 50-150 სმ, ნაცრისფერ-ხავერდივით
შებუსული. გულის ფორმის ფოთლები გრძელყუნწიანია.
ქვედა ფოთლები 5-ნაკვთიანია, ზედა – 3-ნაკვთიანი. შუა
ნაკვთი უფრო პატარა ზომისაა, მრგვალკბილა ჯამქვეშა
ფოთლები მომრგვალო ფორმისაა. გვირგვინის ფოთ­
ლები თეთრია ან მოვარდისფრო, დიდი ზომის, წვერში
ამოკვეთილი და ძირში შევიწროებული. ყვ.  ნაყ.  VI-X.
იზრდება ტენიან ადგილებში, მდინარეთა ნაპირებზე,
დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე. საქართველოში
გავრცელებულია თითქმის ყველგან. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო, ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და შუა აზიას.
498

Malva neglecta Wallr. – ბალბა

ოჯახი: Malvaceae – ბალბასებრნი
10-40 სმ სიმაღლის ერთ, ორ ან მრავალწლიანი მცე­
ნარეა. ღერო გართხმულია ან წამოწეული, დატოტვილი
და მეტ-ნაკლებად შებუსული ხშირი, ვარსკვლავისე­
ბური ბეწვით. ფოთლები გრძელყუნწიანია, თირკმლის
ან გულის ფორმის, ოდნავ შესამჩნევი 5-7 – ნაკვთიანი.
რამდენიმე ყვავილი შეკრებილია იღლიურ, რამდენადმე
უთანაბრო ზომის, ყუნწებზე. გვირგვინი მკრთალი სოსა­
ნია. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება რუდერალურ ადგილებში,
გზისპირებზე, შენობებთან, დაუმუშავებელ მიწებზე. გავ­
რცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო,
ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და შუა
აზიას, ირანს.

Malva sylvestris L. – ტყის ბალბა

ოჯახი: Malvaceae – ბალბასებრნი
10-100 სმ სიმაღლის ერთ, ორ ან მრავალწლიანი ბა­
ლახოვანი მცენარეა. ღერო დატოტვილია, სწორად
მდგომი, შიშველია ან მეტ-ნაკლებად სქლად მოფე­
ნილი მარტივი ან ორკაპისებური ბეწვებით. ფოთლები
გრძელყუნწიანია, მომრგვალო-თირკმლისებური, 5-7
მრგვალკბილა ნაკვთებით. ყვავილები იღლიურია, 2-5
ერთად არის განლაგებული ღეროს ზედა ნაწილში.
გვირგვინი იისფერია. ყვ. ნაყ. VI-X. იზრდება ტყის ქვედა
და შუა სარტყლების ბუჩქნარებში, ნათელ ტყეებსა და
რუდერალურ ადგილებში. გავრცელებულია მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიასა და ირანს.
500

Malvalthaea transcaucasica Iljin –

ბალბატუხტი
ოჯახი: Malvaceae – ბალბასებრნი
5-70 სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო სწორია, მარტოული ან მრავალრიცხოვანი,
მთელი მცენარე დაფარულია გაბნეული, ვარსკვლა­
ვისებური ბეწვებით. ფოთლები ყუნწიანია, კიდეებზე –
მრგვალკბილა; ქვედა ფოთლები ოდნავ შესამჩნევად
3-5-ნაკვთიანია, გულისებურ-თირკმლისებური. ყვავი­
ლის ყუნწები ხეშეშბეწვიანია, გვირგვინის ფურცლები
– ვარდისფერი. ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება ავშნიან ნახევა­
რუდაბნოებში, კლდოვან ადგილებში, იშვიათად – რო­
გორც სარეველა. საქართველოში მხოლოდ კახეთშია
გავრცელებული. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს სამხრეთ კავკასიას, შუა აზიასა და ირანს.

Malvella sherardiana (L.) Jaub. & Spach –

ბალბალუკა
ოჯახი: Malvaceae – ბალბასებრნი
მთელი მცენარე ხავერდივით არის შებუსული. 8-10 სმ
სიგრძის ღერო გართხმულია ან წამოწეული. ფოთლის
ფირფიტა გულივით მომრგვალოა ან თირკმლის ფო­
რმის. ყვავილები მარტოულია, გრძელყუნწიანი, გვირ­
გვინის ფურცლები წითელი ფერისაა ან ვარდისფერი.
ყვ.  ნაყ.  V-X. მცენარე იზრდება მშრალ ველებზე, თი­
ხიან ადგილებში, ზოგჯერ სარეველაა. გავრცელებულია
კახეთსა და ქვემო ქართლში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, ცენტრალურ და
სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.
502

Tilia cordata Mill. – ცაცხვი

ოჯახი: Malvaceae – ბალბასებრნი
25 მ-მდე სიმაღლის ხეა. ნორჩი ტოტები მომწვანოა,
მოწითალო-მურა, შიშველი. ფოთლები პატარა ზო­
მისაა, 3-7 სმ სიგრძის, მომრგვალო ან ფართო-კვე­
რცხისებურ-გულისებური. ფოთლის ზედა მხარე მწვანე
ფერისაა, ქვედა მხარე – ლეგა, კიდეებზე ბლაგვ-წვრი­
ლხერხკბილა. ყვავილედი 5-7-ყვავილიანია. ნაყოფი 5
მმ სიგრძისაა, წითური, ქეჩისებური შებუსვით. ყვ. VI-VII,
ნაყ. VII-IX. იზრდება მთის ტყეებში, უმთავრესად – ზედა
სარტყელში, 1200-2000 მ-მდე – მშრალ, განათებულ
ადგილებში. გავრცელებულია მთელ ტყიან საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამ­
ხრეთ კავკასიას, ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.

Paris incompleta M. Bieb. – ხარისთვალა

ოჯახი: Melanthiaceae
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო 15-25
სმ სიმაღლისაა. 6-12 ფოთოლი ჩხროდ არის განლა­
გებული. ფორმით მოგრძო-ოვალური ან უკუკვერცხი­
სებურია. ყვავილი ერთია, კენწრული. ყვავილსაფარი
შედგება 4 გარეთა მწვანე ფოთოლაკისგან. ყვ. ნაყ. IV-
VII. იზრდება ტყეებში, ტყისპირა ადგილებში, ბუჩქნა­
რებში და მდელოებზე. საქართველოში გავრცელებულია
თითქმის ყველგან. გავრცელების საერთო არეალია კა­
ვკასიის ეკორეგიონი, მისი ენდემია.
504

Veratrum lobelianum Bernh. – შხამა

ოჯახი: Melanthiaceae
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. აქვს სქელი,
მრავალფოთლიანი ღერო, ზედა ნაწილში შებუსული,
ფართო-ელიფსური ან ლანცეტა. ყვავილედი მრავა­
ლყვავილიანი საგველაა. ყვავილსაფარი მომწვანო
– ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება სუბალპური და
ალპური სარტყლების მდელოებზე, ტყისპირა ადგი­
ლებში, ბუჩქნარებში მაღალ ბალახეულობაში. მაღალმ­
თის საძოვრების აბეზარი სარეველაა. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპას, ახლო აღმოსა­
ვლეთს, შუა აზიასა და აღმოსავლეთ აზიას.

Ficus carica L. – ლეღვი

ოჯახი: Moraceae – თუთისებრნი
დაბალი ტანის ბუჩქი ან ხეა. ფოთლები 7-30 სმ სიგრ­
ძისა და 8-25 სმ სიგანისაა, გულისებურ-კვერცხისებური
ან მომრგვალო-კვერცხისებური, მთლიანი ან 3-7-ნა­
კვთიანი, ქვედა მხარე, ქეჩის მსგავსად, თხლად არის
შებუსული, ზედა მხარე მუქი მწვანეა, გრძელყუნწიანი.
ნაყოფი 2-5 სმ სიგანისაა, მსხლისებური ან გაბრტყე­
ლებულ-სფეროსებური, მომწვანო-ყვითელი ან მეწამუ­
ლ-იისფერი. ყვ.  III-V ნაყ.  VI-IX. იზრდება მთის ქვედა
სარტყელში კლდოვან გაშიშვლებებზე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, შუა აზი­
ასა და მცირე აზიას, ირანს.
506

Morus nigra L. – ხართუთა

ოჯახი: Moraceae – თუთისებრნი
3-8 მ სიმაღლის ხეა, მოწითალო-მურა ფერის ტოტებით.
ფოთლები ფორმით კვერცხისებურია, მთლიანი ან და­
ნაკვთული, ორივე მხარეზე – ხაოიანი, 5-10 სმ სიგრძისა
და 3-8 სმ სიგანის. მდედრობითი მჭადები მჯდომარეა ან
ყუნწიანი. ნაყოფი წვნიანია, 2-2,5 სმ სიგრძის, შავი ან
მოშავო-იისფერი. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება მთის ქვედა სა­
რტყლის ჭალის ტყეებში, გაველურებულია. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, სამხრეთ ევრო­
პას, შუა აზიასა და მცირე აზიას, ირანს.

Peganum harmala L. – მარიამსაკმელა

ოჯახი: Nitrariaceae – ნიტრარიასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, აქვს ძლიერ
დატოტვილი, 20-65 სმ სიმაღლის მრავალი ღერო.
შიშველი ფოთლები დაყოფილია ხაზურ ნაკვთებად. თა­
ნაფოთლები პატარაა და სადგისისებური. ყვავილები–
1-3, კენწრული. გვირგვინის ფურცლები მოგრძოა,
მოთეთრო ან ყვითელი. ყვ. ნაყ. V-IX. იზრდება მშრალ,
რუდერალურ და დამლაშებულ ადგილებში. გვხვდება,
ძირითადად, აღმოსავლეთ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიას, ირანს, შუა აზიას.
508

Nuphar lutea (L.) Sm. – ყვითელი დუმფარა

ოჯახი: Nymphaeaceae – დუმფარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები
ორნაირია: წყალში ჩაკიდებული, თხელი, თითქმის გა­
მჭვირვალე ან წყლის ზედაპირზე მოტივტივე, ოვალუ­
რ-გულისებური, სქელი, თითქმის ტყავისებური. ყვავილი
4-5 სმ დიამეტრისაა, სურნელოვანია და ყვითელი ფე­
რის. ყვ.  ნაყ.  VII-IX. იზრდება ტბებში, მდორე წყლებსა
და ჭაობებში. გავრცელებულია აფხაზეთში, იმერეთსა
და აჭარაში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, დასავლეთ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.

Fraxinus excelsior L. – იფანი

ოჯახი: Oleaceae – ზეთისხილისებრნი
მაღალი ხეა, აქვს ნაცრისფერი ქერქი. ნორჩი ყლო­
რტები მწვანე ფერისაა. ფოთლები 11 ფოთოლაკისაგან
შედგება, ფორმით კვერცხისებურია ან მოგრძო-ლა­
ნცეტა, აქვს ხერხკბილა კიდეები, ზედა მხარე შიშველია,
ქვედა მხარე – მცირედ შებუსული. ყვავილედი მტევანია.
ყვ.  IV-V, ნაყ.  VI-VIII. გავრცელებულია ტყეებში, ზოგ­
ჯერ მცირე ჯგუფებს ქმნის. იზრდება დაბლობიდან მთის
შუა სარტყლამდე. გვხვდება თითქმის მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა
და ჩრდილო ირანს.
510

Jasminum fruticans L. – ჟასმინი

ოჯახი: Oleaceae – ზეთისხილისებრნი
სწორად მდგომი ბუჩქია, შიშველი, დაღარულ-წახ­
ნაგოვანი ტოტებით. ფოთლები 3-ფოთოლაკიანია.
ფოთოლაკები მოგრძო-ნიჩბისებურია, კიდემთლი­
ანი, შიშველი. გვერდითი ფოთოლაკები მჯდომარეა.
ყვავილები ყვითელი ფერისაა. ტოტების კენწერო­
ებზე განთავსებულია 1-5 ყვავილი. გვირგვინი მილად
არის შეზრდილი. გადანაღუნი 5-ნაკვთიანია. ყვ.  IV-VI,
ნაყ. VII-VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლის ბუჩქნარებში,
მშრალ ფერდობებზე. საქართველოში გავრცელებულია
ქართლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
შუა აზიას, მცირე აზიას, ირანს.

Ligustrum vulgare L. – კვიდო

ოჯახი: Oleaceae – ზეთისხილისებრნი
1,5-3 მ სიმაღლის ბუჩქია, ძირითადად – შიშველტო­
ტებიანი. ფოთლები მოგრძო-ლანცეტა ან ელიფსურია,
შიშველი, ტყავისებური, პრიალა, მოკლეყუნწიანი, კი­
დემთლიანი. ყვავილედი კენწრული საგველაა. გვირ­
გვინი თეთრი ფერისაა. ყვავილის ყუნწები ბეწვიანია.
ნაყოფი მუქი მურა ფერისაა. ყვ.  V-VI, ნაყ.  VII-IX. ტყის
ქვედა სარტყლის მცენარეა, იზრდება ტყეებში, ტყისპი­
რებსა და ბუჩქნარებში. გვხვდება მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამ­
ხრეთ ევროპას, ყირიმს, მცირე აზიას.
512

Circaea lutetiana L. – თეთრძირა

ოჯახი: Onagraceae – წყალნაწყენისებრნი
20-50 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორად მდგომია, მარტივი ან დატოტვილი,
რბილი ბეწვით შებუსული. ფოთლები პირისპირ არის
განლაგებული, ფოთლის ფირფიტა კვერცხისებურია ან
კვერცხისებურ-ლანცეტა, ქვედა ნაწილში გაფართოე­
ბული და მჭიდროდ მიკრული ბეწვით შებუსული, ხერხ­
კბილა. ყვავილედი მტევანია, იღლიური ან კენწრული,
მარტივი ან დატოტვილი. გვირგვინის ფურცლები თე­
თრია, ორნაკვთიანი. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება ტყეე­
ბსა და ბუჩქნარებში. საქართველოში გავრცელებულია
ყველგან. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, ევროპას, მცირე აზიას, შუა აზიას, ჩრდილოეთ
აფრიკას, ირანსა და ჩრდილო ამერიკას.

Epilobium angustifolium L. = Chamerion

angustifolium (L.) Scop. – თხაწართხალა
ოჯახი: Onagraceae – წყალნაწყენისებრნი
50-150 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. მარტივი ან ზედა ნაწილში ოდნავ დატოტვილი,
მჭიდროდ მიკრული ბეწვით შებუსული. ფოთლები
მჯდომარეა ან ყუნწიანი, ხაზურ-ლანცეტა ფორმის. კი­
დეებზე ოდნავ გადაკეცილი და ზოგჯერ ჯირკვლოვა­
ნკბილებიანი. ფოთოლი ზედა მხარეზე მუქი მწვანეა,
პრიალა, ქვედაზე – მოლეგო. ყვავილედი მრავალყვა­
ვილიანი მტევანია. ყვავილი მეწამულ-ვარდისფერია.
ყვ.  ნაყ.  VI-IX. ფართოდ გავრცელებული მცენარეა, იზ­
რდება მდელოებზე, მაღალ ბალახეულობაში, ტყეებში,
ნაკაფებში. ცნობილია მთელ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, შუა, აღმო­
სავლეთ და მცირე აზიას, ევროპას, ირანს, ჩრდილო
ამერიკას.
514

Epilobium dodonaei Vill.

ოჯახი: Onagraceae – წყალნაწყენისებრნი
ნახევრად ბუჩქია, მიწისქვეშა, გრძელი, ხორციანი
ყლორტებით. ღერო წამოწეულია ან სწორად მდგომი,
დატოტვილი, სიმაღლე – 20-100 სმ. ქვედა ნაწილი
შიშველია, ზედა – მოიისფრო-წითლად შებუსული. ფოთ­
ლები ხაზურია ან ხაზურ-ლანცეტა, 2-6 სმ სიგრძისა და
1-4 სმ სიგანის, კიდემთლიანი ან წვრილკბილა. ყვავი­
ლები შეკრებილია კენწრულ მტევნებად. ჯამის ნაკვთები
მუქი იისფერი ბეწვითაა შემოსილი. გვირგვინის ფურ­
ცლები მკრთალი ვარდისფერია. ყვ.  VI-IX, ნაყ.  VII-X.
იზრდება მდინარეებისა და ნაკადულების ნაპირებზე,
ქვიშნარებსა და ნაშალებზე. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას.

Epilobium hirsutum L. – წყალნაწყენი

ოჯახი: Onagraceae – წყალნაწყენისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 150 სმ-
მდე სიმაღლისაა, სწორი, ზეაღმართული ტოტებით.
ღერო ქვედა ნაწილში ოდნავ წიბოებიანია და გაფა­
რჩხული ბეწვით არის შებუსული ან შიშველი. ფოთლები
მჯდომარეა, ვიწრო-ლანცეტა ფორმის, იშვიათად –
კვერცხისებური, შიშველი, მონაცრისფრო, კიდედაკ­
ბილული. გვირგვინის ფურცლები ღია მეწამულია ან
წითელი. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მდინარეების, რუების
ნაპირებზე, ჭაობებში, სარწყავ არხებში – მთის ქვედა
და შუა სარტყლებში. ცნობილია მთელ საქართველოში.
საერთო გავრცელების არეალი მოიცავს კავკასიას, სა­
მხრეთ ევროპას, შუა, აღმოსავლეთ და მცირე აზიას,
ჩრდილოეთ აფრიკას.
516

Epilobium montanum L. –
მთის წყალნაწყენი
ოჯახი: Onagraceae – წყალნაწყენისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწო­
რად მდგომია ან წამოწეული, 1 მ-მდე სიმაღლის,
მარტივი ან დატოტვილი, თხლად შეფოთლილი, ხუ­
ჭუჭა ბეწვებით შემოსილი. ქვედა ფოთლები მოგრძო­
კვერცხისებურია, კიდედაკბილული. შუა ფოთლები
კვერცხისებურია ან ელიფსური, მოკლეყუნწიანი. გვირ­
გვინის ფურცლები მკრთალი წითელია, მახვილი ამონა­
კვეთებით. ყვ. ნაყ. V-IX. მცენარე გავრცელებულია მთის
შუა სარტყლამდე ტყეებსა და ტყისპირა ადგილებში.
ცნობილია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ევრო­
პას, დასავლეთ ციმბირსა და ახლო აღმოსავლეთის
ნაწილს.

Anacamptis coriophora (L.) R. M. Bateman

Pridgeon & M. W. = Orchis coriophora L.
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
ღერო 1-50 სმ სიმაღლისაა, ქვედა ნაწილში შეფოთ­
ლილი. ვაგინები ფოთლისებურია და წაწვეტებული.
ფოთლები ხაზურია ან ხაზურ-ლანცეტა. ყვავილედი ცი­
ლინდრულია. ყვავილები მღვრიე ყავისფერ-მეწამული
ფერისაა, ყვავილსაფრის გარეთა ფოთლები კვერცხისე­
ბურია, შიგნითა გვერდითი ფოთლები – ხაზურ-ლანცეტა.
ტუჩი სამნაკვთიანია. შუა ნაკვთი მოგრძოა და ბლაგვად
წაწვეტებული. გვერდითი ნაკვთები ოთხკუთხაა ან რო­
მბული. დეზი ცილინდრულ-კონუსურია. ყვავილსა­
ფარი მუზარადის ფორმისაა და უსიამოვნო სუნი აქვს.
ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება ტყის შუა სარტყლიდან სუბალპურ
სარტყლამდე ტყისპირა ადგილებში და მდელოებზე.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში, გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამ­
ხრეთ ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთს.
518

Anacamptis laxiflora (Lam.) R. M. Bateman,

Pridgeon & M. W. Chase = Orchis laxiflora
Lam.
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
15-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. მცენარე მხოლოდ ღეროს ქვედა ნაწილშია
შეფოთლილი. ფოთოლი 2-5-ია, მოგრძო-ლანცეტა,
მახვილწვერიანი. ყვავილედი მეჩხერია, მრავალყვავი­
ლიანი. ყვავილი ვარდისფერია. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება
მდელოებზე, ჭაობიან ადგილებში. საქართველოში ცნო­
ბილია ქართლსა და კახეთში, საკმაოდ იშვიათია, გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მთელ
ევროპას, წინა აზიას.

Anacamptis morio (L.)R. M. Bateman,

Pridgeon & M. W. Chase Pridgeon & M. W. =
Orchis morio L.
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
15-40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღეროს ძირში 5-7 ვიწრო – ხაზური ან მოგრძო-კ­
ვერცხისებური ფოთოლია განვითარებული; ბლაგვი ან
ბლაგვად წაწვეტებული ფოთლები სიგრძეზე დაკეცილია
და რკალივით გადაღუნული. ყვავილედი მეჩხერია, ცი­
ლინდრული, კაშკაშა მეწამულ-იისფერი; ყვავილსაფრის
გარეთა წრის ფოთლები მოგრძო-კვერცხისებურია, ტუჩი
მოყვანილობით – მომრგვალო-თირკმლისებური, არა­
ღრმად სამნაკვთიანი. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება დაბლო­
ბიდან მთის შუა სარტყლამდე ველობებზე, ბუჩქნარში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევრო­
პასა და ახლო აღმოსავლეთს.
520

Anacamptis papilionacea (L.) R. M.

Bateman, Pridgeon & M. W. Chase. = Orchis
papilionacea L.
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
10-40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ფოთლები ლანცეტა ფორმისაა, მწვანე ფერის, ქვედა
ნაწილში შეფოთლილი. ვაგინები ფოთლისებურია და წა­
წვეტებული. ყვავილედი თხელია, ყვავილები – მღვრიე ღია
წითელი ან ნარინჯისფერი. ყვავილსაფრის გარეთა ფოთ­
ლები კვერცხისებურია, შიგნითა გვერდითი ფოთლები –
ხაზურლანცეტა. ტუჩი სამნაკვთიანია. შუა ნაკვთი მოგრძოა
და ბლაგვად წაწვეტებული. გვერდითი ნაკვთები ოთხკუ­
თხაა ან რომბული. დეზი მოხრილია. ყვავილსაფარი მუ­
ზარადის ფორმისაა. ყვ. ნაყ. IV-VI. მცენარე იზრდება ღია,
მშრალ ფერდობებზე, ველებზე. საქართველოში ძალიან
იშვიათია. გვხვდება მხოლოდ კახეთში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს აზერბაიჯანს, სომხეთს, მთელ
ხმელთაშუა ზღვისპირეთს, დასავლეთ ირანს.

Anacamptis pyramidalis (L.) Rich.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მცენარე 20-60 სმ სიმაღლისაა. ღერო სწორია, შე­
ფოთლილი, ფოთლები მწვანე ფერისაა, ღერომხვევი.
ქვედა ფოთლები დიდი ზომისაა, ხაზური, ზედა კი – პა­
ტარა, ხაზურლანცეტა. ყვავილედი მოკლე, კონუსური
ან კვერცხისებურია. თანაყვავილები ფოთლის მსგა­
ვსია, მწვანე ან შეფერილი. ყვავილები მეწამულია,
ვარდისფერი ან მოთეთრო ფერის. ტუჩი დეზიანია.
ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება ველებზე და ბუჩქნარებში. არ­
ცთუ ხშირი მცენარეა. სპორადულად მთელ საქართვე­
ლოშია გავრცელებული. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპასა და წინა აზიას,
დასავლეთ ირანს.
522

Cephalanthera damasonium (Mill.) Druce

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
20-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ფოთლები ფართო-ელიფსურია ან ელიფ­
სურ-ოვალური, ოდნავ ბლაგვი. ყვავილედის ღერძი და­
კლაკნილია და 3-10– ყვავილიანი. ყვავილები დიდია,
შიშველი, სწორად მდგომი. ყვავილსაფრის გარეთა
ფოთლები მოგრძოა, შიგნითა – სამკუთხა-კვერცხისე­
ბური. ტუჩი თეთრია, შიგნიდან – ყვითელი. თირკმლის
ფორმის წინა ნაკვთი ყვითელი ლაქითაა. ყვ. ნაყ. V-VII.
იზრდება დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე, ტყეებსა
და ბუჩქნარებში. სპორადულად გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, თითქმის მთელ ევროპას, აზიის ზომიერ
და სუბტროპიკულ ზონას, სამხრეთ-დასავლეთ ჩინეთის
ჩათვლით.

Cephalanthera longifolia (L.) Fritsch

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
20-40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი, ბალახოვანი მცე­
ნარეა, შიშველი; ღერო სწორია ან ოდნავ დაკლაკნილი,
შეფოთლილი. ფოთლები დიდი ზომისაა, ზოგჯერ – ღე­
როზე გრძელი. ლანცეტა ან ხაზურლანცეტა, სიგრძეზე
დაკეცილი, ქვედა ფოთლები ღერომხვევია. ყვავილედი
3-15-ყვავილიანია. ყვავილსაფრის გარეთა ფოთლები
ლანცეტა-კვერცხისებურია, შიდა ფოთლები – ელიფ­
სური. ტუჩი თეთრია და მისი წინა ნაკვთი ოქროსფერ-ყ­
ვითელი ლაქითაა დაფარული. ყვ.  ნაყ.  III-VI. იზრდება
დაბლობიდან ზედა სარტყლამდე დაჩრდილულ ტყეებსა
და ბუჩქნარებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ევროპას, ჩრდილო აფრიკას, შუა აზიას, სა­
მხრეთ-დასავლეთ ჩინეთსა და ჩრდილო ინდოჩინეთს.
524

Cephalanthera rubra (L.) Rich.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო სწორია
ან მოხრილი, ფოთლები მოგრძოლანცეტაა ან ლანცეტა,
წაწვეტებული. ყვავილედი ჯირკვლოვანი შებუსვითაა
– 2-10-ყვავილიანი. ყვავილები დიდი ზომისაა, მოწი­
თალო ან ვარდისფერი. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება ტყეებსა
და ბუჩქნარებში, დაახლოებით, 700-1300 მ-მდე სიმა­
ღლეზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში, ასევე
– თითქმის მთელ კავკასიაში, ევროპასა და ახლო აღმო­
სავლეთში.

Dactylorhiza euxina (Nevski) Czerep.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
15-40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. აქვს ლანცეტა ან მოგრძო-ლანცეტა ფორმის, ბლა­
გვი 4-5 ფოთოლი, ზემოდან მუქი ლაქებით. ყვავილედი
მოკლეა, ხშირყვავილიანი. ყვავილი იისფერ-მეწამუ­
ლია, თანაყვავილები – ვიწრო ან კვერცხისებურ-ლა­
ნცეტა. ტუჩი მთლიანია და მომრგვალო-კვერცხისებური.
ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება ჭაობებში, მეზოფილურ მდელო­
ებზე, სუბალპურ და ალპურ სარტყლებში. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიის ეკორეგიონს. კავკასიის
ენდემია.
526

Dactylorhiza iberica (M. Bieb. ex Willd.) Soó

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
25-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. აქვს ხაზურ-ლანცეტა ფორმის 2-3 ფოთოლი.
ყვავილედი ცილინდრულია, ყვავილები – ვარდისფერი,
ტუჩი მეწამული წინწკლებით არის მოფენილი და სამნა­
კვთიანი წინა ნაწილი გაფართოებულია. ყვ. ნაყ. VI-VIII.
იზრდება ტყის ზედა და სუბალპური სარტყლების მდე­
ლოებზე. ძირითადად, გავრცელებულია აღმოსავლეთ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, ბალკანეთის ნახევარკუნძულს, მცირე
აზიასა და ირანს.

Dactylorhiza romana subsp. georgica

(Klinge) Soo ex Renz & Taubenheim
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მცენარის სიმაღლე 15-40 სმ-ია. ფოთლები ღეროს
ქვედა ნაწილშია შეჯგუფებული ან ღეროს შუა ნაწი­
ლამდეა განვითარებული, ფორმით ხაზურ-ლანცეტაა.
ყვავილედი მოგრძო-კვერცხისებურია. თანაყვავილები
ბალახოვანია, ყვავილის ზომის ან მასზე გრძელი. ყვა­
ვილი ჩალისფერია, მოყვითალო, მოთეთრო ან მეწა­
მული. ყვავილის ტუჩი მომრგვალო-ოთხკუთხაა. მისი
გვერდითი ნაკვთები ოვალურია. ყვ. ნაყ. IV-V. მცენარე
გავრცელებულია მთის შუა სარტყლის ტყეებსა და ბუჩ­
ქნარებში. ფართოდ არის გავრცელებული თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ხმელთაშუაზღვისპირეთსა და წინა
აზიას.
528

Dactylorhiza sambucina (L) Soo –

გუგულის კაბა
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
10-40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ფოთლები – 4-7, ლანცეტა ან ვიწრო-ელიფსური
ფორმის. ყვავილედი ცილინდრულია, ყვავილი მოყვი­
თალო ჩალისფერია. ტუჩზე ნარინჯისფერი, წითელი წი­
ნწკლებით, ტუჩის შუა ნაკვთი ოთხკუთხაა. ყვ. ნაყ. VI-VIII.
იზრდება ტყის შუა სარტყლიდან ალპურ სარტყლამდე
მდელოებზე, ბუჩქნარებს შორის. საქართველოში ეს
სახეობა ძალიან იშვიათია. მისი გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს თითქმის მთელ ევროპას.

Dactylorhiza urvilleana (Steud.) H.

Baumann & Kunkele
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 25-60
სმ სიმაღლისაა. ფოთოლი – 3-5, ლაქებით მოფენილი,
ქვედა ფოთოლი მოგრძო-ლანცეტაა, ან მოგრძო-უკუ­
კვერცხისებური. შუა ფოთოლი უფრო ვიწროა, ზედა –
ვიწრო-ხაზურ-ლანცეტაა. ყვავილედი ცილინდრულია,
ხშირ და მრავალყვავილიანი. თანაყვავილები ხაზუ­
რია ან ხაზურ-ლანცეტა. ქვედა ფოთლები ყვავილებზე
გრძელია. ყვავილები მოვარდისფრო-სოსანია. ტუჩი
იისფერწინწკლებიანია, მომრგვალო, ფართო-რომბუ­
ლია ან მომრგვალო-ელიფსური, სამი მოკლე ნაკვთით.
ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება ტყეებში, ველობებზე, ჭაობიან
ადგილებში, მდელოებზე – მთის ქვედა სარტყლიდან
სუბალპურ სარტყლამდე. საქართველოში ფართოდ გა­
ვრცელებული სახეობაა. კავკასიის ეკორეგიონის ენდე­
მია.
530

Dactylorhiza urvilleana (Steud.) H.

Baumann & Künkele = Dactylorhiza
amblyoloba(Nevski) Aver.
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
გარკვეული მორფოლოგიური ნიშნებით განსხვავდება
Dactylorhiza urvilleana-სგან და განიხილებოდა, რო­
გორც ცალკე სახეობა, თუმცა ახლა განიხილება, რო­
გორც Dactylorhiza urvilleana. ყვ.  VI-VII, ნაყ.  VIII-IX.
იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების ტყეებში, შედა­
რებით ტენიან ადგილებში. მცენარე ძირითადად გავრცე­
ლებულია აღმოსავლეთ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს აღმოსავლეთ კავკასიას.

Dactylorhiza viridis (L.) R. M. Bateman,

Pridgeon & M. W. Chase = Coeloglossum
viride (L). C. Hartm.
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია,
შეფოთლილი, ფოთლები მოგრძო-კვერცხისებურია ან
ლანცეტა. ყვავილსაფრის გარეთა ფოთლები კვერცხი­
სებურია, შიგნითა – ხაზური. ყვავილი მურა ფერისაა
ან მოყვითალო-ყავისფერი. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება
სუბალპურ და ალპურ მდელოებსა და ხალებზე. გავ­
რცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს ჩრდილო ნახევარსფეროს
ზომიერ და ცივ სარტყლებს.
532

Epipactis purpurata Sm.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მცენარის სიმაღლე 30-100 სმ-ია. ღერო მარტივია,
სწორად მდგომი, უხვად შეფოთლილი, ზედა ნაწილში
მცირედ შებუსული. ფოთლები ზედა ნაწილში პატარა­
ვდება, ქვედა ფოთლები ღერომხვევია და ვაგინიანი.
ყვავილედში 30-ზე მეტი ყვავილია. ყვავილსაფრის
გარეთა ფოთლები ოვალურია, მომწვანო. შიდა ნა­
წილი მკრთალი მწვანეა, ძირი – ვარდისფერ-იისფერი.
ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება მუხნარ, რცხილნარ და ფიჭვ­
ნარ ტყეებში, ბუჩქნარებში – დაბლობიდან სუბალპურ
სარტყლამდე. საქართველოში ფართოდ არის გავ­
რცელებული. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
თითქმის მთელ კავკასიას, ევროპას, ჩრდილო აფრი­
კას, ახლო აღმოსავლეთს, შუა და ცენტრალურ აზიას.
ჩრდილო ამერიკაში გაველურებულია და მას ზოგჯერ
სარეველა ორქიდეასაც უწოდებენ.

Epipogium aphyllum Sw.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
7-35 სმ სიმაღლის საპროფიტი მცენარეა, მარჯნისე­
ბურად დატოტვილი, შიშველი, ღერო ღია ყვითელია,
წითელზოლებიანი. ფოთლები ქერცლისებურია, ყვა­
ვილედი – მეჩხერი. ყვავილები თავდახრილია, მოყვი­
თალო-თეთრი, ღია ყვითელი და მოწითალო-იისფერი
ზოლებით. ტუჩი სამნაკვთიანია, მოწითალო-იისფერი
მეჭეჭებით, დეზიც მოწითალო-იისფერია. ყვ.  ნაყ.  VI-
VIII. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების ტენიან
ტყეებში. საკმაოდ იშვიათი მცენარეა, რაც გამოწვეულია
ინდივიდების რაოდენობის სიმცირით, აგრეთვე მცენა­
რის გამრავლების დაბალი ინტენსივობით. გავრცელე­
ბულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს ევრაზიის კონტინენტის ზო­
მიერ და სუბარქტიკულ სარტყლებს.
534

Goodyera repens (L.) R. Br.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
8-30 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღეროს ზედა ნახევარი დაფარულია ჯირკვლოვანი
ბუსუსებით. ფოთლები ღეროს ძირშია შეკრებილი. აქვს
მორიგეობითი განლაგება. ფორმით კვერცხისებურია,
ფოთლის ყუნწები ფრთიანია. დანარჩენი ფოთლები
პატარაა, ღერომხვევი, ლანცეტა ფორმის. ყვავილედი
ცალგვერდაა, შებუსული, ყვავილები თეთრია ან მოყვი­
თალო. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლიდან
სუბალპურ სარტყლამდე – წიწვიან ტყეებში, არყნარებსა
და იშვიათად – დეკიანებში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში, მაგრამ საკმაოდ იშვიათია. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევრო­
პას, ბორეალურ აზიასა და ჩრდილო ამერიკას.

Gymnadenia conospea (L.) R. Br.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
15-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. შეფოთლილია, ძირში მურა ფერის ვაგინებით.
ფოთლები სიგრძეზე დაკეცილია, ხაზურ-ლანცეტა ფორ­
მის. ყვავილედი მრავალყვავილიანია, თავაკის ან თა­
ვთავის ფორმისა. ყვავილები პატარაა, სურნელოვანი,
ლილისფერი ან მეწამული. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება ტყის
შუა სარტყლიდან ალპურ სარტყლამდე – მდელოებზე,
არყნარებში, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
ხმელთაშუაზღვისპირეთსა და ახლო აღმოსავლეთს.
536

Herminium monorchis (L.) R. Br

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
7-25 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, მეჩხრად შეფოთლილი. ღეროს ძირში განლა­
გებულია მოგრძო-ლანცეტა ან ხაზური ფორმის 2-3
ფოთოლი. ზედა ფოთლები ძალიან დაპატარავებულია
– ხაზური ფორმის. ღეროს ძირში კი ფოთოლი ქერც­
ლისებურია. ყვავილედი მეჩხერია. ყვავილები მოყვი­
თალო მწვანეა, სურნელოვანი. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება
მთის ზედა და ალპური სარტყლების. მდელოებზე, იშვი­
ათი მცენარეა. საქართველოში გვხვდება, ძირითადად,
აღმოსავლეთ ნაწილში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს ჩრდილო კავკასიას, ევროპასა და აზიას.

Himantoglossum formosum (Steven) K.

Koch
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
10-25 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, მეჩხრად შეფოთლილი. ფოთოლი 2-3-ია, ღე­
როს ძირში განლაგებული, მოგრძო-ლანცეტა ან ხაზური.
ყვავილედი ცილინდრულია. ქვედა ტუჩი ყვავილის ყვა­
ვილსაფრის დანარჩენ ნაწილებთან შედარებით 2-ჯერ
გრძელია და ხასიათდება დანამატებით. ყვავილები მუქი
იასამნისფერია. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება მთის ქვედა სა­
რტყლის. მდელოებზე. იშვიათი მცენარეა. საქართვე­
ლოში გვხვდება, ძირითადად, აღმოსავლეთ ნაწილში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და
ახლო აღმოსავლეთს.
538

Limodorum abortivum (L.) Sw.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
უქლოროფილო, პარაზიტული მცენარეა. ღერო მაღალი
და მსხვილია. ფოთლები ქერცლისებურია. ყვავილედი
მეჩხერია, თანაყვავილები – ლანცეტა, ყვავილზე მო­
კლე. ტუჩი მთლიანია და ქვევითაა მიმართული, ყვა­
ვილსაფარზე მოკლე. მუქი იისფერ-ლილისფერი. დეზი
ვიწროა. ყვ.  ნაყ.  IV-VI. დაბლობის მცენარეა, იზრდება
ფოთლოვან ტყეებში, ბუჩქნარებში. გვხვდება საქართვე­
ლოს ყველა რეგიონში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს ხმელთაშუაზღვისპირეთსა და ახლო აღმოსა­
ვლეთს.

Neotinea tridentata (Scop.) R. M. Bateman,

Pridgeon & M. W. Chase = Orchis tridentata
Scop.
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. მცენარის ღერო
15-50 სმ სიმაღლისაა, მისი ქვედა ნაწილი 3-6-ფოთლი­
ანია, ღეროს ზედა ნაწილი 2-5 წაწვეტებული ფოთლის
მსგავსი ვაგინითაა შემოსილი. ფოთლები მოგრძო-ლა­
ნცეტაა, ბლაგვწვერიანი და ძირისკენ შევიწროებული.
ყვავილედი მოკლეა, ხშირი, კვერცხის ფორმის ან
სფეროსებური. ყვავილები წვრილია, ვარდისფერ-სო­
სანი; ტუჩი ღია ვარდისფერია. ყვავილსაფრის გარეთა
ფოთლები კვერცხისებურ-ლანცეტაა და გრძლად წა­
წვეტებული. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება ტყისპირებსა და
ბუჩქნარებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მთელ კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპასა
და ახლო აღმოსავლეთის ჩრდილო-­დასავლეთ ნაწილს.
540

Neotinea ustulata (L.) R. M. Bateman,

Pridgeon & M. W. Chase = Orchis ustulata L.
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 15-50 სმ
სიმაღლისაა, შეფოთლილი; ზედა ნაწილში დაფარულია
წაწვეტებული ფოთლისმაგვარი ვაგინებით. ფოთლები
მოყვანილობით მოგრძო-ლანცეტაა, ლეგა, ძირისკენ
შევიწროებული და პატარა წვეტით დაბოლოებული.
ყვავილედი ხშირ და მრავალყვავილიანია, ცილინდ­
რული. ყვავილები პატარა ზომისაა; მუზარადი მოშა­
ვო-მეწამული ფერისაა და მობლაგვო; ყვავილსაფრის
შიგნითა ფოთლები ვარდისფერია; ტუჩი ღია ვარდისფე­
რია ან მოთეთრო. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება შუა და ზედა
სარტყლების ტყისპირებსა და ბუჩქნარში, მდელოებზე.
სპორადულად გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მთელ კავკასიას, სამხრეთ ევროპასა და ახლო აღმო­
სავლეთს.

Neottia nidus-avis – ჩიტიბუდა

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი, პარაზიტული ბალახოვანი მცენარეა.
მისი ფესვები ქმნის დამახასიათებელ, ბუდის ფორმის
გროვას. ღეროს სიმაღლე 15-30 სმ-ია. ფოთლების
ადგილას ქერცლები აქვს განვითარებული. ყვავილედი
გრძელია, მრავალყვავილიანი, ყვავილი მურა ფერისა­
ა,სურნელოვანი. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება დაბლობიდან
მთის ზედა სარტყლამდე – ტყეებსა და ბუჩქნარებში.
არცთუ ისე ხშირია. საქართველოში გვხვდება თითქმის
ყველგან. საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ხმელთა­
შუაზღვისპირეთსა და ახლო აღმოსავლეთს.
542

Neottia ovata (L.) Bluff & Fingerh = Listera

ovata (L.) R. Br. – ორფოთოლა
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლით – 30-
60 სმ. ღერო ზედა ნაწილში ჯირკვლოვანი ბუსუსით არის
მოფენილი. ფოთლები მომრგვალო-კვერცხისებურია,
მახვილწვერიანი. ყვავილედი გრძელია, მრავალყვავი­
ლიანი, ყვავილები მომწვანო-ყვითელია. ყვ. ნაყ. VI-VIII.
იზრდება დაბლობსა და მთის შუა სარტყლის ტყეებში,
ბუჩქნარებსა და ველობებზე. საქართველოში გვხვდება
თითქმის ყველგან, მაგრამ – არცთუ ისე ხშირად. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევრო­
პას, ახლო აღმოსავლეთს, აზიის ზომიერი სარყტლის
დიდ ნაწილსა და ჩრდილო ამერიკას.

Ophrys apifera Huds. – ფუტკრის დედა

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე –
50 სმ – მდე. ფოთლები უფრო ღეროს ქვედა ნაწილ­
შია თავმოყრილი, ფორმით მოგრძო-ლანცეტაა. ზედა
ფოთლები პატარა ზომისაა, ღერომხვევი. ყვავილედი
მეჩხერია, 3-5-ყვავილიანი. ყვავილსაფრის გარეთა
ფოთლები ვარდისფერია, სამი მწვანე ძარღვით. შიგ­
ნითა ფოთლები მომწვანოა ან ვარდისფერი. ტუჩი ხა­
ვერდოვანია, ოვალური, მოწითალო-ყავისფერი, ძირში
ყვითელლაქიანი პატარა დანამატით. ყვ. ნაყ. V-VI. და­
ბლობის საკმაოდ იშვიათი მცენარეა, იზრდება მუხნარე­
ბსა და ბუჩქნარებში, საკმაოდ იშვიათია. საქართველოში
გავრცელებულია სპორადულად. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, ხმელთაშუაზღვის­
პირეთსა და ახლო აღმოსავლეთს.
544

Ophrys apifera Huds. = Ophrys oestrifera

M. Bieb.
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
20-45 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღეროს ძირში აქვს 2-5 მოგრძო ფოთოლი.
ღერო მეტ-ნაკლებად თანაბრად არის შეფოთლილი.
ყვავილედი მეჩხერია – 2-5 – ყვავილიანი. ყვავილსაფ­
რის გარეთა ფოთლები ღია სოსანია, ფორმით – ხაზუ­
რ-ლანცეტა, სამი მწვანე ძარღვით. შიგნითა ფოთლები
მომწვანო-სოსანია. ტუჩი სამნაკვთიანია, ხავერდოვანი,
ფართო-ოვალური, მოშავო-ყავისფერი, ზემო მხრი­
დან ნალის ფორმის მოლურჯო-იისფერი მოხატულო­
ბით, რომელიც ყვითელი არშიით არის შემოვლებული.
ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება მუხნარებსა და ბუჩქნარებში, ღია,
ქვიან ადგილებში. ამ გვარის სახეობებიდან ყველაზე
ხშირია. გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამ­
ხრეთ ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთს.

Ophrys caucasica Woronow ex Grossh

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
20-35 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ფოთლები უფრო ღეროს ქვედა ნაწილშია თავმოყ­
რილი, ფორმით მოგრძო-ლანცეტაა. ზედა ფოთლები
პატარა ზომისაა, მწვანევაგინიანი, ღერომხვევი. ყვა­
ვილედი მეჩხერია – 1-4 ყვავილიანი. ყვავილსაფრის
გარეთა ფოთლები მომწვანო ან მოყვითალო-მწვანე,
ფორმით – მოგრძო-ლანცეტა, სამი ძარღვით. შიგ­
ნითა ფოთლები მომწვანო-მურა ფერისაა. ტუჩი სა­
მნაკვთიანია, ხავერდოვანი, ფართო-კვერცხისებური,
მოწითალო-მურა ან მოცისფრო-იისფერი, H-ის მსგავსი
მოხატულობით. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება მუხნარებსა და
ბუჩქნარებში, ღია, ქვიან ადგილებში. სპორადულად გა­
ვრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიის ეკორეგიონს. მისი
ენდემია.
546

Orchis mascula (L) L.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები 7-14
სმ სიგრძისაა, ლანცეტა, ძირში შევიწროებული და ღეროს
ქვედა ნაწილში განლაგებული. ყვავილედი ცილინდრუ­
ლია, ხშირ და მრავალყვავილიანი. ყვავილები ყავისფე­
რ-მეწამულ-იისფერია ან მომწვანო-მეწამული; ტუჩის ფუძე
მოთეთროა და მუქი მეწამული ან იისფერი წინწკლებით
მოფენილი. ყვავილსაფრის გარეთა ფოთლები მოგრძოა,
კვერცხისებური ან კვერცხისებურ-ლანცეტა, მახვილი
ან გრძლად წაწვეტებული; ყვავილსაფრის გვერდითი
ფოთლები ასიმეტრიულია. ტუჩი ფართო-სოლისებურია,
სამნაკვთიანი; მისი გვერდითი ნაკვთები ფართოა და ოდ­
ნავ მრგვალკბილა. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება მთის ქვედა
სარტყლიდან ალპურ სარტყლამდე – ტყისპირებსა და
მდელოებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ
ევროპას, ჩრდილო აფრიკასა და ახლო აღმოსავლეთს.

Orchis millitaris L.
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
20-45 სმ სიმაღლის მცენარეა, ძირთან 2 მოთეთრო,
სიფრიფანა ვაგინით, ფოთოლი – 3-5, მოგრძო -ელიფ­
სური ან მობლაგვო. ყვავილედი მკვრივია, მრავალყვა­
ვილიანი, ჯერ პირამიდული, შემდეგ კი – ცილინდრული.
ყვავილები სურნელოვანია, გარეთა ფოთლები კვე­
რცხისებურ-ლანცეტაა, წაწვეტებული, სამძარღვიანი,
გარედან მოთეთრო – მოვარდისფრო, შიგნიდან 3
იისფერ-წითელი ძარღვით. ტუჩი მოთეთროა,წითელი
წინწკლებით. ნაკვთები ხაზურია, შუა ნაკვთი დიდია.
ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების
ტყეებში, ტყისპირებსა და მდელოებზე. გავრცელებულია
აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევროპას,
ახლო აღმოსავლეთს, ჩრდილო და აღმოსავლეთ აზიას.
548

Orchis punctulata Steven ex Lindl.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 25-65 სმ
სიმაღლისაა, მის ძირში განვითარებულია 4-5 ლანცეტა
ან უკუკვერცხისებური ბლაგვი ფოთლები. ყვავილედი
მეჩხერია, ცილინდრული, მრავალყვავილიანი; ყვავილს
ვანილის სუნი აქვს. ყვავილსაფრის გარეთა ფოთლები
მოყვითალო-მომწვანოა. ყვავილსაფრის შუა ფოთოლი
სამძარღვიანია, გვერდითი – ოთხძარღვიანი და არა­
თანაბარგვერდიანი. ტუჩი მომწვანო-მოყვითალოა ან
ზეთისხილისფერი, ორნაკვთიანი, ნახევარმთვარისე­
ბურად მოხრილი ნაკვთებით. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება
მთის ქვედა სარტყლის ტყისპირებში, ბუჩქნარში. საქა­
რთველოში საკმაოდ იშვიათია, იზრდება კახეთსა და
აფხაზეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
სამხრეთ კავკასიას, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას,
მცირე აზიასა და ახლო აღმოსავლეთის ცენტრალურ ნა­
წილს.

Orchis purpurea subsp. caucasica (Regel) B.

Baumann& al. – ჯადვარი
ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. მცენარის ღერო
30-80 სმ სიმაღლისაა; ფოთლები, რომელთა რაოდე­
ნობა 3-6-ს უდრის,ღეროს ძირთანაა თავმოყრილი.
ელიფსურ-ლანცეტა ფორმისაა და ბლაგვი; მათ ზემოთ
ვაგინაა, რომელიც ფოთლის მსგავსია, გრძელი და წა­
წვეტებული. ყვავილედი გრძელია, ხშირ და მრავალყ­
ვავილიანი. თანაყვავილები ხასიათდება მუქი მეწამული
ფერის წინწკლებით, რომელიც ვარდისფერ ფონზეა მო­
ფენილი; ზოგჯერ ეს წინწკლები ერთმანეთს უერთდება
და მთლიან ლაქადაა წარმოდგენილი. ტუჩი მოთეთროა
ან ვარდისფერი, მუქი მეწამული ფერის წინწკლებით მო­
ფენილი. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება ტყეებში, ნესტიან ადგი­
ლებში, ბუჩქნარებში, ტყისპირებში. საქართველოში
გავრცელებულია სპორადულად თითქმის ყველა რეგი­
ონში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ
კავკასიას, სამხრეთ ევროპასა და მცირე აზიას.
550

Orchis simia Lam. – მაიმუნის ჯადვარი

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. მცენარის ღერო
20-50 სმ სიმაღლისაა, 4-5-ფოთლიანი, მოყვანილო­
ბით – მოგრძო-ლანცეტა, მობლაგვო, 1-2 ვაგინიანი
ფოთოლი. ყვავილედი ხშირია, მრავალყვავილიანი,
კვერცხისებური. ყვავილსაფრის გარეთა ფოთლები მო­
ნაცრისფრო-იისფერია. ტუჩი ღია ვარდისფერია, მისი
შუა ნაკვთი წინწკლებიანია, გვერდითი ნაკვთები – ვიწ­
რო-ხაზური და მოღუნული. შუა ნაკვთი გაყოფილია ორ
ვიწრო-ხაზურ ნაწილად და მათ შორის სადგისისებური
კბილია. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება მთის შუა სარტყლის
ტყეებსა და ბუჩქნარებში. გავრცელებულია მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
ცენტრალურ, სამხრეთ ევროპასა და ახლო აღმოსა­
ვლეთს.

Platanthera bifolia (L.) Rich.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
30-35 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ფოთოლი ორია, ფართო-ოვალური, ბლაგვწვე­
რიანი. ყვავილედი მეჩხერია, ცილინდრული ფორმის.
ყვავილები თეთრი ფერისაა, წვერში ოდნავ მომწვანო,
ძლიერ სურნელოვანი, განსაკუთრებით – ღამით. ყვა­
ვილსაფრის გარეთა ფოთლები ხუთძარღვიანია, შიგნითა
– სამძარღვიანი. თანაყვავილები ლანცეტაა, ბლაგვი.
ტუჩი ხაზურია ან ენისებური. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება მთის
ქვედა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე – ტყეებში,
ბუჩქნარებში, ტყისპირა ადგილებში. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპას, ახლო
აღმოსავლეთს, ციმბირის ზოგიერთ რეგიონს.
552

Platanthera chlorantha (Custer) Rchb.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
30-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ფოთლები მთლიანია, წაწვეტებული, მოგ­
რძო-კვერცხისებური. ფოთოლი ორია, ფართო და ბლა­
გვწვერიანი; ღეროს ზედა ნაწილში პატარა ლანცეტა
და მახვილი ფოთლებია. ყვავილედი მეჩხერია, ცილი­
ნდრული ფორმის, მრავალყვავილიანი. თანაყვავილები
ფოთლისებურია, მწვანე, ლანცეტა, წაწვეტებული ან
ბლაგვი. ყვავილები მომწვანო-თეთრია. ტუჩი ხაზურია
ან ლანცეტა. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება დაბლობიდან ტყის
ზედა სარტყლის ფართოფოთლოვან ტყეებში, ძირითა­
დად, წიფლნარ-მუხნარებში, წიწვოვან ტყეებში, ბუჩქნა­
რში, ალპურ სარტყელში – მდელოებზე. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს მთელ ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთს.

Serapias vomeracea (Burm. f.) Briq.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო შეფოთ­
ლილია, ფოთლები ღეროს წვერისკენ უფრო პატარაა,
ლანცეტა. ყვავილედი გრძელია, 12 სმ-მდე სიგრძის.
თანაყვავილებს სიგრძესა და სიგანეზე აქვს მრავალი
მუქი წითელი ფერის ძარღვები. ყვავილები დიდი ზო­
მისაა, ყვავილსაფრის ფოთლები გარედან მომწვანო-­
მურაწითელი ფერისაა, ტუჩი უდეზოა, მუქი წითელი.
ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება დაბლობიდან მთის შუა სა­
რტყლამდე ბუჩქნარებში, მდელოებზე. საქართველოში
ძირითადად გავრცელებულია დასავლეთ ნაწილში,
იშვიათად -კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს ჩრდილო კავკასიის დასავლეთ ნაწილს, სამხრეთ
ევროპასა და მცირე აზიას.
554

Spiranthes spiralis (L) Chevall.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
8-35 სმ სიმაღლის მცენარეა. ყველა ფოთოლი ფე­
სვთანურია და ადრევე კვდება, თუმცა მალევე მეორე
წლის ფოთლები ვითარდება. ყვავილედი ცალგვერდაა,
ყვავილი თეთრი ფერისაა. ყვავილედის ღერძი შებუსუ­
ლია. ყვ.  ნაყ.  VIII-X. იზრდება დაბლობიდან მთის შუა
სარტყლამდე, ქვიშნარებზე, ქვიან ადგილებში, ფიჭვნა­
რებში, ტყისპირებსა და ველობებში. ცნობილია დასა­
ვლეთ საქართველოსა და შიდა ქართლში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას (სპორადულად),
სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ჩრდილო აფრიკასა და
ირანს.

Steveniella satyroides (Spreng.) Schltr.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. სიმაღლე – 20-40
სმ. ღერო შეფოთლილია, 3-5-ფოთლიანი. ძირის ფოთ­
ლები სიფრიფანაა, მათ ზემოთ ორი მწვანე ფოთოლია,
დამახასიათებელი წაბლისფერი ლაქებით. ყვავილები
გრძელია, ყვავილის მუზარადი მოწითალო-მწვანეა,
ყვავილსაფრის ფოთლები კი – წაბლისფერ-მწვანე, წი­
თელი ლაქებით. ტუჩი მურა მწვანე ფერისაა, ძირში –
მოწითალო-ყავისფერი, წვრილმეჭეჭიანი. ყვ. ნაყ. IV-V.
იზრდება მუხნარებში, რცხილნარებში, ბუჩქნარებსა და
ტყისპირა ადგილებში. გავრცელებულია საქართველოს
თითქმის ყველა რეგიონში, მაგრამ საკმაოდ იშვიათია.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკა­
სიას, ყირიმსა და მცირე აზიას. მცენარე აღწერილია სა­
ქართველოდან.
556

Traunsteinera sphaerica (M. Bieb.) Schltr.

ოჯახი: Orchidaceae – ჯადვარისებრნი
70 სმ– მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ორი ან სამი ფოთოლი მოგრძო-ლანცეტა
ან ბოლოში მოკლეწვეტიანია. ყვავილედი ხშირ და
მრავალყვავილიანია, მოყვანილობით – პირამიდული
ან კვერცხისებურ-სფეროსებური; ყვავილი თეთრია;
ყვავილსაფრის გარეთა ფოთლები კვერცხისებურ-­
ლანცეტაა, სამძარღვიანი, ზევით გაფართოებული.
ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის ზედა და სუბალპურ-ალ­
პური სარტყლების მდელოებზე, ნაკადულების გასწვ­
რივ და ტენიან მდელოებზე. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს მთელ კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპასა და მცირე აზიას.

Euphrasia amblyodonta Juz. –

კორდისკბილა
ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
ერთწლიანი პატარა ზომის მცენარეა, ღერო სიმაღლით
– 2-10 სმ, სწორად მდგომია ან წამოწეული, მარტივი
ან დატოტვილი, ტოტები მოპირისპირეა, ხუჭუჭა ბეწვით
შემოსილი. ფოთლები კვერცხისებურია, 1-2 ნიჩბისე­
ბური ნაკვთით თითოეულ მხარეზე. ყვავილედი თავა­
კისებურია. ყვავილები თეთრია, ზოგჯერ ლილისფერი
ზედა ტუჩით, ზედა ტუჩს იისფერი ზოლები გასდევს და
ყვითელი ლაქა ახასიათებს. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება
ალპურ მდელოებსა და მორენებზე. საქართველოში
ცნობილია სპორადულად დიდი კავკასიონის გაყოლე­
ბაზე. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ
კავკასიასა და ჩრდილო-აღმოსავლეთ ანატოლიას. კა­
ვკასიის ეკორეგიონის ენდემია.
558

Euphrasia caucasica Juz. – კორდისკბილა

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 5-35 სმ სი­
მაღლისაა, მარტივი, შებუსულია თეთრი ხუჭუჭა ბეწვით.
ფოთლები კვერცხისებურია, შებუსული. ღეროსეული
ფოთლები 3-5 – ფხიანი კბილით ხასიათდება. გვირგვინი
მოთეთრო ფერისაა, მუქი იისფერი ზოლებით. ზედა ტუჩი
მკრთალი იისფერია, ქვედა ტუჩს ყვითელი ლაქა აქვს.
ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლე­
ბის ღორღიან ფერდობებზე და ბუჩქნარებში. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას. კავკასიის ენდემია.

Lathraea squamaria L. – ჩაწყობილა

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
მრავალწლიანი პარაზიტული ბალახოვანი მცენარეა.
საყვავილე ღერო 5-30 სმ სიმაღლისაა, ძირში ქერც­
ლებიანია, მოწითალო-თეთრი ფერისა. ყვავილედი მჭი­
დროა, ცალმხრივი, გვირგვინი მილისებურია, ორტუჩა,
შეფერილობით – მოთეთრო-ვარდისფერი. ყვ. ნაყ. III-V.
იზრდება დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე. პარაზი­
ტობს თხილის, რცხილის, მურყნის, წიფლისა და სხვა
მცენარეთა ფესვებზე. საქართველოში ეს მცენარე ცნო­
ბილია იმერეთიდან, შიდა ქართლიდან, სამცხე-ჯავახე­
თიდან, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთიდან და
კახეთიდან. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მთელ კავკასიას, ევროპასა და მცირე აზიას.
560

Melampyrum arvense L. – ყანის სანთელა

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 15-50 სმ სი­
მაღლისაა, სწორად მდგომი, დატოტვილი, შებუსული.
ფოთლები ლანცეტაა, კიდემთლიანი, 2-4 კბილით.
ყვავილედი ცილინდრული თავაკია. თანაყვავილები
მოგრძო-კვერცხისებურია, შეფერილობით – მეწამუ­
ლ-მოვარდისფრო ან მოთეთრო, ღრმად დანაკვთული,
კიდეებზე წამწამებიანი. გვირგვინი დიდი ზომისაა,
მეწამული ფერის. ქვედა ტუჩი ყვითელი ლაქებითაა
დაფარული. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება ველებზე, ტყის
ველობებზე, ნათესებში, ყამირებზე. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს თითქმის მთელ კავკასიას, ევროპას, ახლო
აღმოსავლეთს, დასავლეთ ციმბირს.

Melampyrum caucasicum Bunge –

ყანის სანთელა
ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 20-40 სმ
სიმაღლისაა, სწორად მდგომი, დატოტვილი. ფოთ­
ლები კვერცხისებურ-ლანცეტაა, კიდემთლიანი ან
დაკბილული. ყვავილედი ცილინდრული თავთავია. თა­
ნაყვავილები კვერცხისებურ-ლანცეტაა, შეფერილობით
– მწვანე, ზედა ნაწილში თათისებურად გაფარჩხული,
კიდეებზე წამწამებიანი. გვირგვინი დიდი ზომისაა, ყვი­
თელია ან მეწამული. ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება ველებზე,
ნათესებში, ყამირებზე, ტყის ველობებზე, იშვიათად –
ტყეებში. გავრცელებულია აფხაზეთში, სამეგრელოში,
შიდა ქართლში, სამცხე-ჯავახეთსა და კახეთში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ
აღმოსავლეთ კავკასიას. კავკასიის ენდემია. სახეობა
აღწერილია საქართველოდან.
562

Orobanche arenaria Borkh.

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
ორ ან მრავალწლიანი მცენარეა, 15-20 სმ სიმაღლის
მარტივი და ძლიერი ღერო, შეფერილობით გახუნებული
იისფერი ან მოყვითალოა, ქვედა ქერცლები კრამიტისე­
ბურია, ზედები – ლანცეტა. გვირგვინი ქვედა ნაწილში
გაფართოებულია, შემდეგ ვიწროვდება. შეფერილო­
ბით მოლურჯო-იასამნისფერია. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება
დაბლობებში და პარაზიტობს ავშნის (Artemisia) სახე­
ობათა ფესვებზე. საქართველოში მისი ნახვა შესაძლე­
ბელია შიდა ქართლში, აღმოსავლეთ საქართველოს
მთიანეთსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს თითქმის მთელ კავკასიას, ევროპას, მცირე
აზიას.

Orobanche caryophyllacea Sm.

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
მრავალწლიანი მცენარეა, ღერო მარტივია, აქვს 15-
40 სმ სიმაღლის, მკრთალი ან ღია იისფერი, გლუვი ან
ზოლებიანი, შებუსული ჯირკვლოვანი ბეწვით. ქვედა ქე­
რცლები კვერცხისებურ-მოგრძოა, ზედები – ლანცეტასე­
ბური, გვირგვინი დიდი ზომისაა, ფართო მილით. ქვედა
ნაწილში გაფართოებულია, ზედა ტუჩი მუზარადისებუ­
რია, ქვედა კი ხასიათდება თანაბარი ნაკვთებით. შეფე­
რილობით გახუნებული ლილისფერია. ყვ.  ნაყ.  IV-VII.
იზრდება დაბლობებიდან მთის შუა სარტყლამდე და პა­
რაზიტობს ენდროსებრთა (Rubiaceae) ფესვებზე. საქა­
რთველოში მისი ნახვა შესაძლებელია აფხაზეთში, შიდა
ქართლში, ქვემო ქართლსა და კახეთში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, ევროპას,
მცირე აზიას, ჩრდილო ირანს.
564

Orobanche cernua Loefl. = Orobanche

cumana Wallr.
ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
ერთ, ორ ან მრავალწლიანი მცენარეა. აქვს 15-50 სმ
სიმაღლის მარტივი ღერო, შებუსული თიხისფერი ჯი­
რკვლოვანი ბეწვით. ქერცლები კვერცხისებური ან
ლანცეტასებურია. გვირგვინი საშუალო ზომისაა, რკა­
ლივით მოხრილი მილით. ყვავილები გაშლამდე ზემოთ
არის აღმართული, მერე – გაფარჩხული. გადანაღუნი
შეფერილობით ლილისფერია. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება
დაბლობებიდან მთის შუა სარტყლამდე და პარაზი­
ტობს რთულყვავილოვანთა და ძაღლყურძენასებრთა
ოჯახების სახეობების ფესვებზე. საქართველოში მისი
ნახვა შესაძლებელია შიდა ქართლსა და კახეთში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს, შუა, ცენტრალურ და
აღმოსავლეთ აზიას, ავსტრალიას.

Orobanche gracilis Sm.

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
მრავალწლიანი მცენარეა. ღერო მარტივია და სიმა­
ღლით – 60 სმ-მდე, შეფერილობით – მღვრიე-მეწა­
მული, შებუსული ჯირკვლოვანი ბეწვით ან თითქმის
შიშველი. ქერცლები კვერცხისებურია. გვირგვინი დიდი
ზომისაა, ზარის ფორმის. ზედა ტუჩის ნაკვთები გადა­
კეცილია და ქედიანი, ქვედა ტუჩის შუა ნაკვთი დიდი
ზომისაა. ყვ.  ნაყ.  V-VI. იზრდება დაბლობებიდან მთის
შუა სარტყლამდე და პარაზიტობს პარკოსანთა ოჯახის
სახეობების ფესვებზე. საქართველოში მისი ნახვა შესაძ­
ლებელია შიდა ქართლსა და კახეთში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევროპასა და მცირე
აზიას.
566

Orobanche lutea Baumg.

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
მრავალწლიანი მცენარეა, ღერო 20-60 სმ სიმაღლისაა,
მარტივი, ძლიერი, შეფერილობით მურა-მეწამული ან
მოყვითალო, შებუსულია ჯირკვლოვანი ბეწვით. ქვედა
ქერცლები კრამიტისებურია და ზედები დაშორებულია,
გვირგვინი ქვედა ნაწილში გაფართოებულია. შეფე­
რილობით გახუნებული მურა ფერისაა ან მოწითალო.
ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება დაბლობებში და პარაზიტობს
პარკოსანთა სახეობათა ფესვებზე. მისი ნახვა შესაძლე­
ბელია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ კავკასიას,
ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს, შუა აზიას.

Parentucellia latifolia Caruel

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-30 სმ სი­
მაღლისაა, სწორად მდგომი, მარტივი ან დატოტვილი.
ღეროსეული ფოთოლი 4-8 წყვილია, ფართო-კვერცხი­
სებური, კიდედაკბილული. გვირგვინი მეწამულია, ქვედა
ტუჩი – სამნაკვთიანი. ყვავილები იღლიურია. ყვ. ნაყ. IV-
V. იზრდება ველებზე, მდელოებზე და ბუჩქნარებში, ტე­
ნიან ადგილებში, ზოგან – მასობრივად. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს ევროპას.
568

Pedicularis comosa L. – სატილია

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 20-50 სმ
სიმაღლისაა, დაღარული, შიშველი ან ღარების გასწვ­
რივ შებუსული, ხშირფოთლიანი. ქვედა ფოთლები რო­
ზეტულია, ფორმით – მოგრძო-ხაზური, ფრთისებურად
განკვეთილი. ღეროსეული ფოთლები პატარაა, ძირითა­
დად – მჯდომარე. ყვავილედი ფართო-კვერცხისებურია,
ხშირყვავილიანი. გვირგვინი მოთეთრო – მოყვითალოა.
ყვ. ნაყ. VI-VII. მცენარე გავრცელებულია შუა სარტყლი­
დან ალპურ სარტყლამდე – მდელოებზე. საქართველოში
ცნობილია რაჭა-ლეჩხუმიდან, გურიიდან, აჭარიდან,
ქართლიდან, სამცხე-ჯავახეთიდან და კახეთიდან. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს დასავლეთ და
ცენტრალურ კავკასიას, მცირე აზიას, ჩრდილო და და­
სავლეთ ირანს.

Pedicularis condensata M. Bieb. – სატილია

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 15-60 სმ
სიმაღლისაა, ღრმად დაღარული, შიშველი ან ღარების
გასწვრივ ხუჭუჭა ბეწვით შებუსული, ხშირფოთლიანი.
ქვედა ფოთლები გრძელყუნწიანია, შუა ფოთლები – მო­
კლეყუნწიანი, ფორმით მოგრძო-ხაზურია, ფრთისებუ­
რად განკვეთილი. ზედა ფოთლები შედარებით პატარაა,
ძირითადად – მჯდომარე. ყვავილედი ფართო-კვერცხი­
სებურია, ხშირყვავილიანი. გვირგვინი მოთეთრო-მოყვი­
თალოა. ყვ. ნაყ. VI-VII. გავრცელებულია მთის ზედა და
ალპური სარტყლების მდელოებზე. ცნობილია მთელ
საქართველოში, გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს თითქმის მთელ კავკასიას, მცირე აზიას, ჩრდილო
ირანს.
570

Pedicularis crassirostris Bunge – სატილია

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, აქვს 5-15 სმ
სიმაღლის მრავალი ღერო, წამოწეულია, მუქი ფერის,
წიბოებზე თეთრი ბეწვით მოფენილი. ფესვთანური ფოთ­
ლები შიშველია, ფოთლის ყუნწები ხუჭუჭა ბეწვითაა
შებუსული. ფოთოლი დაყოფილია მსხვილ, ფრთისებუ­
რად დანაკვთულ სეგმენტებად. ღეროსეული ფოთლები
2-4-წევრიან ჩხროდ არის განლაგებული. ყვავილედი
თავაკია, ყვავილი მეწამული ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII.
იზრდება სუბალპური და ალპური სარტყლების ტენიან და
ღორღიან ადგილებში. სპორადულად მთელ საქართვე­
ლოშია გავრცელებული. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიის ეკორეგიონს, გარდა ჩრდილო ირა­
ნისა. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.

Pedicularis eriantha T. N. Popova – სატილია

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-60
სმ სიმაღლისაა, დაღარული, შიშველი ან ღარების გა­
სწვრივ შებუსული, ხშირფოთლიანი. ქვედა ფოთლები
მრავალია, ფორმით – მოგრძო-ხაზური, ფრთისებურად
განკვეთილი. ღეროსეული ფოთლები პატარაა, ძირითა­
დად – მჯდომარე. ყვავილედი ფართო-კვერცხისებურია,
ხშირყვავილიანი. გვირგვინი მოთეთრო-მოყვითალოა.
ყვ.  ნაყ.  VI-VII. გავრცელებულია შუა სარტყლიდან ალ­
პურ სარტყლამდე – მდელოებზე. გავრცელებულია
რაჭა-­­ლეჩხუმში, გურიაში, აჭარაში, ქართლში, სამცხე-­
ჯავახეთსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს დასავლეთ და ცენტრალურ კავკასიას, მცირე
აზიას, ჩრდილო და დასავლეთ ირანს.
572

Phelypaea coccinea (M. Bieb.) Poir. =

Diphelypaea coccinea (M. Bieb.) Nicolson –
პირიმზე
ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
პარაზიტული მცენარეა, აქვს 30 სმ სიმაღლისა და 3-6
მმ სისქის მრავალი, ღრუიანი ღერო, მუქი წითელი ჯირ­
კვლოვანი შებუსვით, ქერცლებით თანაბრად შემოსილი.
ქერცლები კვერცხისებური მოგრძო ფორმისაა, სხვადას­
ხვა სიგრძის, ნახევრად ღერომხვევი. გვირგვინი ფართო
მოხრილი მილითაა. გვირგვინი გარედან ყვითელია, შიგ­
ნიდან – კაშკაშა წითელი. ყვ. ნაყ. IV-VII. მცენარე იზრდება
მთის ქვედა სარტყლის ტყეებში, ბალახოვან ფერდობებზე,
მდელოებზე, პარაზიტობს სხვადასხვა Asteraceae-ს სახე­
ობაზე. საქართველოში გვხვდება მთიულეთში, თუშეთში,
შიდა და ქვემო ქართლში, სამცხე-ჯავახეთსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს ჩრდილო კავკა­
სიის აღმოსავლეთ ნაწილს, სამხრეთ კავკასიას, მცირე
აზიისა და ახლო აღმოსავლეთის ზოგიერთ რეგიონს.

Rhinanthus schischkinii Vassilcz. – ხრიალა

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 5-12 სმ სი­
მაღლისაა, მეტ-ნაკლებად შებუსული. ფოთლები მოგ­
რძო-ლანცეტაა. თანაყვავილედი ჯამის ფოთლებზე
გრძელია. გვირგვინი ყვითელია. ქვედა ტუჩი ზედა­
სგან დაშორებულია. ზედა ტუჩის ნისკარტი იისფერია.
ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. გავრცელებულია ალპურ მდელოებზე.
საქართველოში მცენარე გავრცელებულია დიდი კა­
ვკასიონის ქედის გაყოლებაზე. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიონის ქედის ჩრდილოეთ და სა­
მხრეთ ფერდობებს. კავკასიის ენდემია.
574

Rhinanthus serotinus subsp. aestivalis (N.

W. Zinger) DostÁl = Rhinanthus vernalis (N.
W. Zinger) Schischk. & Serg.
ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 15-60 სმ
სიმაღლისაა, მწვანეა ან მოყავისფრო, ღარებიანი ან
წიბოებიანი, შიშველი ან სუსტად შებუსული. ფოთლები
მჯდომარეა, ფორმით მოგრძო-ლანცეტაა. ყვავილის
ქვედა ტუჩი ზედა ტუჩთან შედარებით მოკლეა და მისგან
დაშორებული. გვირგვინი ყვითელია. ზედა ტუჩის ნისკა­
რტი მოთეთროა ან იისფერი. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება
ალპურ მდელოებზე. საქართველოში მცენარე გავრცე­
ლებულია დიდი კავკასიონის ქედის გაყოლებაზე. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
ევროპას, ციმბირსა და ჩრდილო ამერიკას.

Rhynchocorys elaphas (L.) Griseb. – საყურე

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-60 სმ
სიმაღლისაა, მარტივი ან დატოტვილი, შებუსული ან
შიშველი. ფოთლები მჯდომარეა ან მოკლეყუნწიანი,
მოპირისპირედ განლაგებული, მოგრძო ან მოგრძო-კ­
ვერცხისებური ფორმის. ყვავილები მარტოულია, იღ­
ლიური, ყვითელი, ხორთუმი სწორია ან აღმავალი.
ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება ტყისა და სუბალპური სარტყლე­
ბის ბუჩქნარებში, ტენიან მდელოებზე. საქართველოში
გავრცელებულია თითქმის ყველგან. გავრცელების საე­
რთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, სამხრეთ ევრო­
პას, მცირე აზიას.
576

Rhynchocorys orientalis Benth.

ოჯახი: Orobanchaceae – კელაპტარასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-60 სმ სი­
მაღლისაა, მარტივი ან დატოტვილი, შებუსული. ფოთ­
ლები მოპირისპირედ არის განლაგებული, თითქმის
მჯდომარე, ფორმით – მოგრძო, სამკუთხა-ლანცეტა ან
კვერცხისებური. ყვავილები მარტოულია, იღლიური,
ყვითელი, ხორთუმი რკალივით არის მოხრილი, რომე­
ლიც ბოლოვდება ფართო ფირფიტით. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII.
იზრდება ტყისა და სუბალპური სარტყლების ბუჩქნა­
რებში, ტენიან მდელოებზე. საქართველოში გავრცე­
ლებულია თითქმის ყველგან. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას, ირანს.

Oxalis corniculata L. – მჟაველა

ოჯახი: Oxalidaceae – მჟაველასებრნი
ერთ ან ორწლიანი მცენარეა. ღეროს სიმაღლე 8-25
სმ-ია, ზოგჯერ გართხმული, გრძელტოტებიანი. ფოთ­
ლები მორიგეობით არის განლაგებული, სამფოთოლა­
კიანი, გრძელყუნწიანი. ფოთოლაკები უკუგულისებურია,
ორივე მხარეზე მოფენილია მიტკეცილი, ჯაგრისებური
ბეწვით. საყვავილე ღერო მარტოული 1-3 ყვავილითაა.
გვირგვინის ფურცლები ყვითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. IV-IX.
იზრდება ფერდობებზე, რუდერალურ ადგილებში, მდი­
ნარეთა ნაპირებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კაკვასიასა და ევრაზიის კონტინენტზე გარდა ციმბირისა
და შორეული აღმოსავლეთის ჩრდილოეთი ნაწილისა.
578

Oxalis violacea L.
ოჯახი: Oxalidaceae – მჟაველასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი, უღერო მცენარეა. ფოთ­
ლები გრძელ და სუსტყუნწიანია. ფოთოლაკები უკუგუ­
ლისებურია, ღრმად არის ამოკვეთილი, ორივე მხარეზე
მიტკეცილი ბეწვით მოფენილი, მოწითალო ფერის,
წვრილი წერტილებით დაწინწკლული. საყვავილე ღერო
მრავალყვავილიანია. გვირგვინის ფურცლები მოლუ­
რჯო-იისფერია. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება რუდერალურ
ადგილებში. საქართველოში შემოტანილი მცენარეა.
გავრცელებულია აფხაზეთსა და აჭარაში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს აღმოსავლეთ აზიასა და
ჩრდილო ამერიკას.

Paeonia daurica subsp. coriifolia (Rupr.)

D. Y. Hong. = Paeonia caucasica (Schipcz)
Schipcz. – კავკასიური იორდასალამი
ოჯახი: Paeoniaceae – იორდასალამისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 50-100 სმ
სიმაღლისაა, სწორია ან ოდნავ დაკლაკნილი, შეფოთ­
ლილი. ფოთოლი ორივე მხარეს შიშველია ან ქვემოდან
შებუსული. ფოთლის ნაკვთები მოგრძო-ოვალურიდან
თითქმის მომრგვალომდეა. ყვავილი მეწამული ფერი­
საა, გვირგვინის ფურცლები უკუკვერცხისებურია. მტვრი­
ანას ძაფები მეწამულ-წითელია. ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება
დაბლობებსა და მთის ქვედა სარტყელში, მუხნარებსა
და რცხილნარებში, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. კავკასიის ენდემია.
580

Paeonia daurica subsp. coriifolia (Rupr.) D.

Y. Hong = Paeonia ruprechtiana Kem. -Nath.
– რუპრეხტის იორდასალამი
ოჯახი: Paeoniaceae – იორდასალამისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 50-
100 სმ სიმაღლისაა, სქელი, შეფოთლილი, ოდნავ
დაკლაკნილი და წახნაგებიანი. ფოთოლი ტყავისებუ­
რია, ძირითადად – ცხრანაკვთიანი, მისი ნაკვთები ფა­
რთო-უკუკვერცხისებურია ან თითქმის რომბისებური.
ყვავილები ფართოდაა გადაშლილი, მოვარდისფრო­
-წითელია. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება მთის შუა სარტყლის
ტყეებში, ხევებში. გავრცელებულია რაჭაში, იმერეთსა
და ქართლში. საქართველოს ენდემური მცენარეა.

Paeonia daurica subsp. wittmanniana

(Hartwiss ex Lindl.) D. Y. Hong = Paeonia
wittmanniana Hartwiss ex Lindl. –
ვიტმანის იორდასალამი
ოჯახი: Paeoniaceae – იორდასალამისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 80-100
სმ სიმაღლისაა. ფოთოლი ორმაგ-სამფოთოლაკიანია,
შიშველი ან ქვედა მხარეზე შებუსული. მისი ნაკვთები
უკუკვერცხისებურია, წაწვეტებული ან მობლაგვო. ყვა­
ვილი ფართოდაა გადაშლილი. გვირგვინის ფურცლები
მოყვითალო-მოთეთროა. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება მთის
შუა სარტყლის ტყისპირა ადგილებში, წიფლნარებსა და
ბუჩქნარებში. გავრცელებულია დასავლეთ საქართვე­
ლოში. საქართველოს ენდემური მცენარეა.
582

Paeonia daurica subsp. macrophylla (Albov)

D. Y. Hong = Paeonia steveniana Kem.
-Nath. – სტევენის იორდასალამი
ოჯახი: Paeoniaceae – იორდასალამისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 100 სმ-
მდე სიმაღლისაა, მაგარია და ხშირფოთლიანი. ფო­
თოლი 9-ნაკვთიანია, ნაკვთები უკუკვერცხისებურია,
მოგრძო-ოვალური ან კვერცხისებური. ყვავილი არ არის
ფართოდ გადაშლილი. ჯამის ფოთლები არათანაბარია.
გვირგვინის ფურცლები რძისფერია და უკუკვერცხისე­
ბური, ძლიერ ჩაზნექილი. ყვ. ნაყ. V. იზრდება ტყის ზედა
სარტყლის ტყისპირა ადგილებში, ბუჩქნარებში. გავრცე­
ლებულია შიდა ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში. საქა­
რთველოს ენდემური მცენარეა.

Paeonia daurica subsp.

mlokosewitschii (Lomakin) D. Y. Hong
= Paeonia mlokosewitschii Lomakin –
მლოკოსევიჩის იორდასალამი
ოჯახი: Paeoniaceae – იორდასალამისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო შე­
ფოთლილია. ფოთოლი ორ-სამფოთოლაკიანია, სულ
ზედა ფოთოლი მთლიანია. ორივე მხარე ან მხოლოდ
ქვედა მხარე ლეგა ფერისაა, შიშველია ან ქვედა მხა­
რეს შებუსული. ფოთლის ნაკვთები უკუკვერცხისებურია.
ყვავილი ფართოდ არ არის გადაშლილი, გვირგვინი თე­
თრია ან მოყვითალო. სამტვრეები ყვითელი ფერისაა.
ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება მთის შუა სარტყლის ტყეებში,
გვხვდება მხოლოდ ლაგოდეხის დაცულ ტერიტორიაზე.
საქართველოს ენდემია. მცენარე აღწერილია 1897
წელს ბოტანიკურ ბაღში კულტივირებული ეგზემპლარე­
ბის მიხედვით.
584

Paeonia x lagodechiana Kem. -Nath. –

ლაგოდეხის იორდასალამი
ოჯახი: Paeoniaceae – იორდასალამისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 50-100
სმ სიმაღლისაა, წახნაგებიანი და შეფოთლილი. ფოთ­
ლები ორ-სამნაკვთიანია, ლეგა, ნაზი და სადა. ფოთლის
ნაკვთები მოგრძო-ელიფსურია. ყვავილი მოთეთრო –
ვარდისფერია, ფართოდ არის გადაშლილი. მტვრიანე­
ბის ძაფები მეწამული ფერისაა. ყვ. ნაყ. V. იზრდება შუა
სარტყლის ტყეებში. მისი ნახვა შესაძლებელია ლაგო­
დეხის დაცულ ტერიტორიაზე. კავკასიის ენდემია. აღწე­
რილია 1953 წელს ლაგოდეხში. გავრცელებულია ასევე
დაღესტანში. მცენარე მლოკოსევიჩისა და კავკასიური
იორდასალამის ბუნებრივ ჰიბრიდად განიხილება.

Paeonia tenuifolia L. –
წვრილფოთოლა იორდასალამი
ოჯახი: Paeoniaceae – იორდასალამისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-50
სმ სიმაღლისაა, შეფოთლილი, ფოთლები ძალიან ვიწ­
როა, თითქმის ძაფისებური, 1-2 მმ სიგანის ნაკვთებით.
ყვავილები დიდი ზომისაა, გვირგვინის ფურცლები მუქი
წითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება დაბლობებსა
და მთის ქვედა სარტყელში – ველებსა და ბუჩქნარებში.
საქართველოში გვხვდება კახეთსა და შიდა ქართლში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და
ცენტრალურ ევროპას, ყირიმს, შუა აზიის დასავლეთ ნა­
წილს.
586

Argemone mexicana L.
ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
45-90 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო ლეგაა და დატოტვილი, შიშველი ფოთლები დიდი
ზომისაა, 8-20 სმ სიგრძის, ამოკვეთილნაკვთებიანი, მისი
ნაკვთები ქიცვისებურ-კბილებიანია, თეთრძარღვიანი.
გვირგვინის ფურცლები ყვითელია ან ნარინჯისფერი,
უკუკვერცხისებური. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება ზღვისპირა
ქვიშებზე, შემოტანილი მცენარეა, საქართველოში გავ­
რცელებულია აჭარაში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს ცენტრალურ და ტროპიკულ ამერიკას, ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ ევროპას – გაველურებულია

Chelidonium majus L. – ქრისტესისხლა

ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
30-100 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო ღარებიანია, სწორი და ზედა ნაწილში
დატოტვილი, შიშველია ან რამდენადმე ბეწვებიანი.
ფოთლები შიშველია ან გაფანტულბეწვიანი – 5-7, ოვა­
ლური ან კვერცხისებური. ყვავილები, რომელთა რაო­
დენობა არის 3-8, შეკრებილია კენწრულ ქოლგისებურ
ყვავილედად. გვირგვინის ფურცლები კაშკაშა ყვითე­
ლია, მოგრძო უკუკვერცხისებური. ყვ.  ნაყ.  IV-IX. რუ­
დერალური მცენარეა, იზრდება ტყის ზედა სარტყლამდე,
უპირატესად ტყეებში, ბუჩქნარებში, ბაღებში, ბოსტნებში,
დანაგვიანებულ ადგილებში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ევროპას, ცენტრალურ და აღმოსა­
ვლეთ აზიას.
588

Corydalis angustifolia (Bieb.) DC.

ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
10-20 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მარტივია, გამოდის ქერცლისებური ფოთ­
ლის იღლიიდან. ფოთოლი ორია და მორიგეობითი,
ორჯერ სამად დაყოფილი მოგრძო ან ვიწრო-ხაზურ
ნაკვთებად. მტევანი მცირეყვავილიანია, ფარჩხატი.
გვირგვინი ღია ყვითელი ფერისაა ან თეთრი, 20-25
სმ სიგრძის. ყვ. ნაყ. III-IV. იზრდება მთის ქვედა და შუა
სარტყლების ტყისპირებსა და ბუჩქნარებში. გავრცელე­
ბულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ყირიმს, მცირე
აზიასა და ირანს.

Corydalis caucasica DC. – ბუჩქისძირა

ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო წვრი­
ლია, 10-25 სმ სიგრძისა, სწორად მდგომი, ძირითადად
– მარტივი. 2-3 გრძელყუნწიანი ფოთოლი რიგებად არის
განლაგებული, 2-3 ნაწილად დაყოფილი, ფოთლის სეგ­
მენტები ძირამდეა დაყოფილი სამ უკუკვერცხისებურ
ნაკვთად. ყვავილედი მტევანია. გვირგვინის გარეთა
ფურცელი მეწამულ-იისფერია, შიგა ფურცელი ყვითე­
ლია ან გვირგვინი თეთრია. ყვ. ნაყ. IV-V. მცენარე გავ­
რცელებულია მთის ქვედა და შუა სარტყლების ტყეებში,
ბუჩქნარებსა და ტენიან ადგილებში. სპორადულად არის
გავრცელებული თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასი­
ასა და მცირე აზიას.
590

Corydalis cava subsp. marschalliana (Willd.)

Hayek = Corydalis marschalliana (Willd.)
Pers. – ბუჩქისძირა
ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, მწვანე ფერისა.
ღერო მარტივია, 10-30 სმ სიმაღლის. ფოთოლი ორია,
მორიგეობით განწყობილი, გრძელყუნწიანი, ორჯერ სა­
მად განკვეთილი, ფოთლის სეგმენტები ელიფსურია,
შუაში – უფრო დიდი და ზოგჯერ ნაკვთებიანი. მტევანი
მრავალყვავილიანია. გვირგვინის გარეთა ფურცლები
ვარდისფერ-მეწამული ან მოთეთროა. ყვ.  ნაყ.  III-V.
იზრდება ბუჩქნარებსა და ჩრდილიან ადგილებში. საქა­
რთველოში სპორადულად გავრცელებულია თითქმის
ყველგან. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.

Corydalis conorhiza Ledeb. – ბუჩქისძირა

ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, აქვს 4-10 სმ
სიმაღლის მარტივი ღერო. ქვედა ნაწილში 1-2 ქერც­
ლისებური, წვრილი, ღეროზე მჭიდროდ მიკრული ფოთ­
ლით. ფორმით ფრთისებურია, 2-3 წყვილი სეგმენტით.
სეგმენტები ძირამდე განკვეთილია 2-3 ნაკვთად. ყვა­
ვილედი ფოთლებზე გრძელია. ჯამის ფოთოლი დიდია
და გრძელფოჩებიანი, ლილისფერი. გვირგვინი ვარდის­
ფერი, მეწამული ან ყვითელია. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება
ალპურ მდელოებზე, მდნობი თოვლის ახლოს. საქა­
რთველოს მაღალმთიანეთში არცთუ იშვიათი მცენარეა.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და
მცირე აზიას.
592

Corydalis pallidiflora (Rupr.) N. Busch

ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი ლეგა მცენარეა. ღერო
5-20 სმ სიმაღლისაა, დაუტოტავი, ღეროზე განლაგე­
ბულია 2-3 ქერცლისებური, მიტკეცილი ფოთოლი. 2-4
ფოთოლი განლაგებულია ღეროს ქვედა ნაწილში, გრძე­
ლყუნწიანი და სამფოთოლაკიანი. მტევანი ყვავილობი­
სას აშკარად აღემატება ფოთლებს. გვირგვინი 20-35 სმ
სიგრძისაა, მოლურჯო-იისფერი ან ყვითელი. ყვ. ნაყ. VI-
VIII. იზრდება ალპურ სარტყელში, 2000-3000 მ ზღვის
დონიდან – მდელოებზე. გავრცელებულია აფხაზეთში,
ქართლში, მთიულეთში, ხევსურეთსა და კახეთში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკა­
სიას. კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Fumaria officinalis L. – შავთარა

ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
15-20 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა,
დატოტვილი, ფოთლები 3-4 ნაწილად არის დაყოფილი
ვიწრო-ხაზურ ნაკვთებად. ყვავილედი მტევანია. გვირ­
გვინი მოვარდისფრო – იისფერია, უფრო მუქი ტუჩით.
ყვ. ნაყ. III-VI. იზრდება ქვიან ადგილებში, ნათესებში, მი­
ნდვრებსა და ყამირებზე. ძირითადად გავრცელებულია
აღმოსავლეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიასა და ციმბირს.
594

Glaucium corniculatum (L.) Curtis –

ყაყაჩურა
ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
10-40 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო წახნაგოვანია, ღარებიანი, ჩვეულებრივ,
გაფარჩხულ-დატოტვილი. მთელი მცენარე ჯაგრითაა
მოფენილი. ფოთლები ღრმად ფრთისებრურად არის
დანაკვთული, არათანაბარ ბასრხერხკბილა სეგმენტე­
ბად. ფესვთანური ფოთლები ყუნწიანია, ღეროსეული
ფოთლები – მჯდომარე. გვირგვინის ფურცლები1,5-3 სმ
სიგრძისაა, შეფერილობით ღვინისფერ-წითელია, ძირში
მოშავო-იისფერი ლაქით. ყვ. ნაყ. IV-VIII. დაბლობების,
მშრალი ფერდობებისა და ნათესების მცენარეა. გავრცე­
ლებულია, ძირითადად, აღმოსავლეთ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.

Hypecoum pendulum L. – ყვავისხმალა

ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორია ან წა­
მოწეული, სიმაღლით – 10-30 სმ, დატოტვილი. ფოთ­
ლები სამ ნაწილად ფრთისებურად არის განკვეთილი
ძაფისებურ-ხაზურ წვეტიან ნაკვთებად. ფესვთანური
ფოთლები როზეტულია. ღეროსეული ფოთლები ძალიან
პატარაა და თათის მსგავსად დაყოფილი. ყვავილები
გრძელ ტოტებზეა მოთავსებული. გვირგვინი ყვითელი
ფერისაა. გვერდითი ნაკვთები შავი წერტილებით არის
დაფარული. ყვ. ნაყ. IV-V. მცენარე გავრცელებულია ნა­
თესებსა და კლდოვან ადგილებში. გავრცელებულია, ძი­
რითადად, აღმოსავლეთ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და
სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.
596

Papaver fugax Poir. – ყაყაჩო

ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
15-40 სმ სიმაღლის ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ლეგა, ჯაგრისებურბეწვიანი. წვერზე მოკლე გვერდითი
ტოტებით, რომლებზედაც განთავსებულია ყვავილები.
ფოთლები ფრთისებურად არის განკვეთილი კვერცხის
ფორმის წვერზე ჯაგრიან სეგმენტებად. ყვავილედი მტე­
ვანია. გვირგვინი პატარა ზომისაა, მოყვითალო-მოვა­
რდისფრო. შავი ლაქა არ აქვს. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება
მთის შუა და სუბალპური სარტყლების მშრალ, კლდო­
ვან ადგილებში, ნაზვავებზე. სპორადულად გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას, ირანსა და
ერაყს.

Papaver hybridum L. – ყაყაჩო

ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
10-50 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა,
დატოტვილი, სწორი, ჯაგრისებურად შებუსული. ღერო­
სეული ფოთლები ვიწრო-ხაზურად არის დანაკვთული.
ყვავილის ყუნწებიც და კოკრებიც ჯაგრისებურად არის
შებუსული. ყვავილი ვარდისფერია ან წითელი. გვირგვი­
ნის ძირი მცირე ზომის შავი ლაქით არის წარმოდგენილი.
ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება ველებისა და ნახევარუდაბნოე­
ბის ფორმაციებში, ნათესებში და მშრალ ფერდობებზე.
გავრცელებულია იმერეთში, შიდა და ქვემო ქართლში,
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, შუა და მცირე
აზიას, ირანს.
598

Papaver monanthum Trautv.

ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. საყვავილე
ღერო რამდენიმეა, უფოთლო, ფოთლებთან ერთად
ხეშეში, თეთრი, ჯაგრისებური ბეწვით შებუსული. ყველა
ფოთოლი ფესვთანურ როზეტადაა შეკრებილი, მოყვა­
ნილობით მოგრძო-ლანცეტაა. ყვავილები მარტოუ­
ლია, განლაგებული გრძელ, 24-25 სმ სიგრძის ღერძზე.
გვირგვინის ფურცლები მკრთალი წითელი ფერის ან
ნარინჯისფერ-ვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება
სუბალპური და ალპური სარტყლების მშრალ, ღორღიან
ფერდობებზე. გავრცელებულია აჭარაში, გურიაში, ქა­
რთლსა და მესხეთ-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიასა და მცირე აზიის
აღმოსავლეთ ნაწილს.

Papaver oreophilum Rupr.

ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
10-20 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მრავალია, შუამდე დატოტვილი და შებუ­
სული მოთეთრო, გაფარჩხული ბეწვებით. ფესვთანური
ფოთლები ყუნწიანია, წაგრძელებული და ფრთისებუ­
რად განკვეთილი. საყვავილე ღერძი სამჯერ აღემატება
ღეროს. კოკრები ხშირ, გაფარჩხულ-წითურბეწვებიანია.
გვირგვინის ფურცლები აგურისფერ-წითელია, ძირთან
მუქი ლაქა აქვს. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება სუბალპურ
და ალპურ სარტყლებში, 1700-3000 მ-მდე – მშრალ,
ქვიან და ბალახოვან ფერდობებზე. გავრცელებულია
სვანეთში, რაჭასა და მთიულეთში. კავკასიის ენდემური
მცენარეა.
600

Papaver orientale L. –
აღმოსავლური ყაყაჩო
ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
90 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მსხვილია, მარტოული, შუამდე შეფოთ­
ლილი, ქვედა ნაწილში გაფარჩხული, ზედა ნაწილში კი
მიტკეცილი ბეწვით დაფარული. ფოთლები ხეშეში, ჯა­
გრისებური გაფარჩხული ბეწვითაა მოფენილი, ღრმად
ფრთისებურად განკვეთილია მრავალ მოგრძო ან
ლანცეტა-ხერხკბილა ნაკვთებად. კოკრები თავჩაქი­
ნდრულია, ჩვეულებრივ, ფართო-კვერცხისებური. გვირ­
გვინის ფურცლები – 4 ან 6, ნარინჯისფერ-ალისფერი
ან წითელია. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება ბუჩქნარებსა და
მდელოებზე ტყის ზედა და სუბალპურ სარტყლებში. გავ­
რცელებულია ქართლში, კახეთსა და მესხეთ-ჯავახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკა­
სიას, მცირე აზიასა და ირანს.

Papaver rhoeas L. = Papaver commutatum

Fisch. , C. A. Mey. & Trautv.
ოჯახი: Papaveraceae – ყაყაჩოსებრნი
50 სმ-მდე სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო დატოტვილია, გართხმული, მეჩხრად მოფე­
ნილი ჯაგრისებური ბეწვებით. ფოთლები ფრთისებურად
განკვეთილია, ლეგა, შიშველი ან მეჩხერი ბეწვით არის
დაფარული. ქვედა ფოთლები კვერცხისებურია, ზედა კი
ხაზური სეგმენტებითაა. ყვავილები მარტოულია. გვირ­
გვინი წითელია ან ღვინისფერ-წითელი. ყვ.  ნაყ.  IV-V.
იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების ნათესებში,
ქვიან ფერდობებზე, უფრო ხშირად – ნახევარუდაბნოს
ფორმაციებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. საერთო გავრცელების არეალი მოიცავს
კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.
602

Paulownia tomentosa steud.

ოჯახი: Paulowniaceae – პაულოვნიასებრნი
10-25 მ სიმაღლის ხეა. მოპირისპირედ განლაგებული
ფოთლები დიდი ზომისაა, გულისებური. ყვავილები
დიდი ზომისაა, ზიგომორფული, ვარდისფერი, მცენარე
ყვავის ფოთლების გამოსვლამდე. ნაყოფი კაკალია.
ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება დაბლობებზე, ტყეებსა და ტყის­
პირებში. გავრცელებულია საქართველოს დასავლეთ
ნაწილსა და კახეთში, გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს აღმოსავლეთ აზიას, კულტივირებულია მთელ
მსოფლიოში. საქართველოში გაველურებულია.

Antirrhinum majus L. – ძაღლისპირა

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 25-80 სმ სიმაღლის
ღერო მარტივია ან დატოტვილი, ზედა ნაწილში შებუ­
სული. ფოთლები – ლანცეტა ფორმის, მოპირისპირედ
ან, იშვიათად, მორიგეობით განლაგებული. ყვავილედი
კომპაქტურია, ყვავილი დიდი ზომისაა, მეწამული, ყვი­
თელი ან თეთრი. ყვ. ნაყ. VI-IX. მცენარე იზრდება ქვიან
ადგილებში, კედლებზე. ფართოდ არის კულტივირე­
ბული და გაველურებული. გვხვდება მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ
კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, ჩრდილო ამერიკას/გავე­
ლურებულია.
604

Digitalis ciliata Trautv. – ფუტკარა

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
30-50 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო მარტოულია ან რამდენიმე, ოდნავ ღარები­
ანი, მცირედ შებუსული, ძირთან წინა წლის ფოთლების
ნარჩენებით ხასიათდება, ფოთლები ვიწრო-ლანცე­
ტაა, ბასრხერხკბილა, შებუსული, ზედა მხარე – კაშ­
კაშა მწვანე, ქვედა – მკრთალი. ყვავილედი კენწრული
მტევანია, ყვავილი – მოყვითალო – მოთეთრო, ზედა
ტუჩი 2-ნაკვთიანია, ქვედა – 3. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება
კლდეებზე, ჩამონაზვავებზე, ტყეებსა და ტყისპირებში,
მეტწილად ფიჭვნარებში. ცნობილია საქართველოს და­
სავლეთ ნაწილში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს ჩრდილო კავკასიის დასავლეთ ნაწილს. კავკასიის
ენდემური მცენარეა.

Digitalis ferruginea L. – ფუტკარა

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
40-150 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. სწორად მდგომი, დაღარული, მარტივი, შიშველი
ან მცირედ შებუსული. ფოთლები მთლიანია, კიდეებზე
დაშორიშორებულკბილებიანი, ზედა მხარე – შიშველი,
ქვედა – ძარღვების გასწვრივ შებუსული. ქვედა ფოთ­
ლები ხაზურ– ლანცეტაა, გრძელყუნწიანი. ზედა ფოთ­
ლები – მოგრძო– ლანცეტა, მჯდომარე. ყვავილები
ორგვერდა, კენწრული მტევანია. ყვავილი მღვრიე
ყვითელი ფერისაა, შიგნიდან უფრო მუქი დაძარღვით.
ყვავილის ზედა ტუჩი ორნაკვთიანია და ქვედა ტუჩზე
მოკლე. ქვედა ტუჩი 2-3 – ნაკვთიანია. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII.
მცენარე იზრდება ტყისპირა მიდამოებსა და ველობებში,
ბუჩქნარებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკა­
სიას, აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთსა და მცირე
აზიას.
606

Digitalis ferruginea subsp. schischkinii

(K. V. Ivanova) K. Werner = Digitalis
schischkinii Ivanina – ფუტკარა
ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
50-150 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. სწორად მდგომი, დაღარული, მარტივი ან ზედა ნა­
წილში დატოტვილი. ზედა ნაწილში – შიშველი, ქვედაში
– მცირედ შებუსული. ფესვთანური ფოთლები როზეტულია.
ფოთლები მთლიანია, კიდეებზე – დაშორიშორებულკბილე­
ბიანი, ქვედა ფოთლები ხაზურ-ლანცეტაა, გრძელყუნწიანი.
ზედა ფოთლები ლანცეტაა ან კვერცხის ფორმის, ყუნწიანი.
ღეროსეული ფოთლები მჯდომარეა. ყვავილები ორგვერდა,
კენწრული მტევანია. ყვავილი მღვრიე ყვითელი ფერისაა,
ყვავილის ზედა ტუჩი ორნაკვთიანია და ქვედა ტუჩზე მოკლე.
ქვედა ტუჩი 2-ნაკვთიანია. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება ტყისპი­
რებსა და ველობებში, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია და­
სავლეთ საქართველოსა და შიდა ქართლში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს ჩრდილო კავკასიის დასავლეთ
ნაწილსა და მცირე აზიის აღმოსავლეთ ნაწილს. კავკასიის
ეკორეგიონის ენდემია.

Globularia trichosantha Fisch. & C. A. Mey.

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, აქვს მიწისქვეშა
მხოხავი ყლორტები. მიწისზედა ყლორტები 5-30 სმ სიმა­
ღლისაა. ფესვთანური ფოთლები სოლისებურ-უკუკვერცხი­
სებურია ან ნიჩბისებური, ძირისკენ გრძლად შევიწროებული,
როზეტების სახით შეკრებილი, წვერში მობლაგვო, ამოკვე­
თილი ან სამკბილიანი. ღეროსეული ფოთლები ელიფსური
ან ხაზურია. ყვავილედი კენწრული, სფეროსებური თავაკია.
ყვავილები პატარა ზომისაა. გვირგვინი ცისფერია, წვრილი
მილითა და ორტუჩა გადანაღუნით. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება
ტყისპირა ადგილებში, ბუჩქნარებში, თიხიან და კირქვიან
ადგილებში. საქართველოში გავრცელებულია შიდა ქა­
რთლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს სპორადულად მთელ კავკასიას, ბალკანეთს, ყირიმს,
მცირე აზიას.
608

Linaria genistifolia (L.) Mill. – სელიჭა

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
50-100 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, შიშველი, ლეგა, სწორად მდგომი, მარტივი ან
დატოტვილი. მთავარი ღეროს ფოთლები კვერცხისე­
ბურ-ლანცეტაა, ხორცოვანი, 5-ძარღვიანი. დანარჩენი
ფოთლები ლანცეტაა და 3-ძარღვიანი. ყვავილედი მტე­
ვანია ან საგველა. ყვავილები გოგირდის ფერისაა, ყვი­
თელი. დეზი მეტ-ნაკლებად მოხრილია. ყვ.  ნაყ.  V-XI.
იზრდება დაბლობიდან ტყის ზედა სარტყლამდე – მშრალ,
კლდოვან ადგილებში, ქვიშნარებზე, ბუჩქნარებსა და ფი­
ჭვნარ ტყეებში. სპორადულად გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს მთელ კავკასიას, ევროპას, მცირე აზიას, დასავლეთ
ციმბირს, შუა აზიას.

Linaria simplex Desf. – სელიჭა

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 10-40
სმ, შიშველი, წვრილი ღეროთი, სწორი, მარტივი ან და­
ტოტვილი. ყვავილედი თავაკია. ყვავილის ყუნწი და ჯამი
შებუსულია. გვირგვინი პატარაა, ყვითელი ფერის. ზედა
ტუჩი – ოდნავ შესამჩნევი, მკრთალი იისფერი ზოლებით.
დეზი მოხრილია. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება მშრალ ფერდო­
ბებზე, ნათესებში, სტეპებში; ძირითადად, აღმოსავლეთ
და სამხრეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს აღმოსავლეთ და სამხრეთ კავკასიას,
ხმელთაშუაზღვისპირეთსა და ახლო აღმოსავლეთს.
610

Plantago lanceolata L. –
ლანცეტა მრავალძარღვა
ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
5-80 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. მიტკეცილი ბეწვით შებუსული. საყვავილე ღერო
– რამდენიმე, სწორი ან წამოწეული. ფოთლები ფესვთა­
ნურ როზეტად არის შეკრებილი, ფორმით ელიფსურია
ან ხაზურ-ლანცეტა, კიდემთლიანი, ყუნწში შევიწროე­
ბული და წაწვეტებული. საყვავილე ღერო გრძელია, სი­
გრძივღარებიანი, თავთავები მოგრძო-კვერცხისებური,
კონუსური ან ცილინდრული. ყვ.  ნაყ.  IV-X. იზრდება
დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე – მდელოებზე,
ქვიან, კლდოვან და ღორღიან ადგილებში, გზისპირებზე,
ბოსტნებში, სარწყავი არხების გაყოლებაზე. საქართვე­
ლოს ყველა რეგიონშია გავრცელებული. გავრცელების
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიასა და თითქმის მთელი
ჩრდილო ნახევარსფეროს არატროპიკულ ნაწილს,
აგრეთვე – ჩრდილოეთ ამერიკას.

Plantago major L. – მრავალძარღვა

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 2-20
სმ. ძირითადად – შიშველი. საყვავილე ღერო – რამდე­
ნიმე, სწორი ან წამოწეული. ფოთლები ფესვთანურ რო­
ზეტად არის შეკრებილი, კვერცხის ან ელიფსის ფორმის,
ძირში მომრგვალო ან გულის მსგავსი, კიდემთლინი,
გაფართოებული ყუნწით. საყვავილე ღერო ფოთოლზე
მოკლე ან გრძელია, ზოგჯერ მისი ტოლი, თავთავები
ვიწრო-ცილინდრულია. ყვ.  ნაყ.  V-X. იზრდება დაბლო­
ბიდნ სუბალპურ სარტყლამდე – მდელოებზე, ქვიან,
კლდოვან და ღორღიან ადგილებში, გზისპირებზე, ბო­
სტნებში, სარწყავი არხების გაყოლებაზე. საქართვე­
ლოს ყველა რეგიონშია გავრცელებული. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიასა და თით­
ქმის მთელი ჩრდილო ნახევარსფეროს არატროპიკულ
ნაწილს.
612

Veronica anagallis-aquatica L. – ჩაღანდრი

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 15-
80 სმ. ღერო მარტივი ან დატოტვილია, სწორი, შეფოთ­
ლილი. ფოთლები მჯდომარეა, მოყვანილობით – ფართო
ან მოგრძო-ლანცეტა, კიდეები დაკბილულია ან კიდემ­
თლიანი. ყვავილედი მრავალყვავილიანია, იღლიური
მტევანი. გვირგვინი ჯამზე გრძელია, მკრთალი ცისფერი
ან მოვარდისფრო-იისფერია. ყვ.  ნაყ.  IV-IX. იზრდება
მთის ქვედა და შუა სარტყლებში; არხების, მდინარეების
და ტბების ნაპირებზე. საქართველოში გავრცელებულია
ყველა რაიონში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს თითქმის მთელ ევროპას, შუა აზიას, მცირე აზიას,
აღმოსავლეთ აზიასა და ჩრდილოეთ ამერიკას.

Veronica austriaca L. = Veronica jacquinii

Baumg.
ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე 30-50
სმ-მდე. ღერო ერთი ან რამდენიმეა, სწორად მდგომი
ან წამოწეული. ფოთლები მოკლეყუნწიანია, მთლიანი,
კვერცხისებური ან ლანცეტა. ყვავილები შეკრებილია
მრავალყვავილიან წაგრძელებულ მტევნებად. გვირ­
გვინი კაშკაშა ცისფერია, წაგრძელებული, წვეტიანი ნა­
კვთებით, იშვიათად ვარდისფერია ან თეთრი ფერის.
ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება მთის შუა სარტყლის ფერდობე­
ბსა და ბუჩქნარებში. საქართველოში გავრცელებულია
კახეთსა და სამცხე-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, მცირე აზიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას.
614

Veronica beccabunga L.
ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
10-60 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. მსხვილი, ძირთან დაფესვიანებული, წამოწე­
ული ან სწორად მდგომი, ზედა ნაწილში ზოგჯერ – და­
ტოტვილი, შიშველი ან ჯირკვლოვანი ბეწვით მეჩხრად
დაფარული. ფოთლები მოგრძო-ოვალური, მოგრძო-კ­
ვერცხისებური ან ლანცეტაა, წვერზე ბლაგვი, კიდე­
ებზე წვრილად დაკბილული, ზოგჯერ კიდემთლიანია,
შიშველი, პრიალა, მუქი მწვანე ფერის. ყვავილები შე­
კრებილია ფარჩხატ, იღლიურ მტევნებად. გვირგვინი
ღია ცისფერია ან კაშკაშა ცისფერი, უფრო მუქი ზოლე­
ბით. ყვ.  ნაყ.  IV-IX. იზრდება მთის ზედა სარტყლამდე
ტენიან ადგილებში, რუებისა და მდინარეთა ნაპირებზე.
გავრცელებულია საქართველოს ყველა რეგიონში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
მცირე აზიას, ჩრდილო ამერიკას, ცენტრალურ და სამ­
ხრეთ-დასავლეთ ევროპას.

Veronica caucasica M. Bieb.

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ხუჭუჭბეწვიანი,
ჯირკვლოვანი შებუსვით. ღერო სწორია ან წამოწეული.
ფოთლები მჯდომარეა, მოგრძო კვერცხის ფორმის, ერ­
თგან ან ორგან ფრთისებურად დაყოფილი მოგრძო-ლა­
ნცეტა ნაკვთებად. კიდეები დაკბილულია. ყვავილედი
მცირეყვავილიანია, მტევანი იღლიურია. გვირგვინი
თეთრია, იისფერი ზოლებით. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება
ტენიან ადგილებში, კლდეთა ნაპრალებში, ნაზვავებში.
გავრცელებულია დიდი კავკასიონის ფარგლებში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს ჩრდილო კავკა­
სიას. კავკასიის ენდემია.
616

Veronica chamaedrys L.
ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
15-30 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო ძირთან გართხმული და დაფესვია­
ნებულია. ფოთლები მომრგვალო-კვერცხისებური ან
მოგრძო-კვერცხისებურია. ორივე მხარეზე დაფარულია
ბუსუსებით, განკვეთილ-დაკბილული ან მრგვალკბილა.
ყვავილები შეკრებილია მტევნის მსგავს მეჩხერ ყვავი­
ლედებად, რომლებიც მოპირდაპირედ არის განლაგე­
ბული ღეროს ზედა ნაწილში. გვირგვინი კაშკაშა ცისფერი
ან ზოგჯერ მოთეთრო ფერისაა, მუქზოლებიანი ქვედა
ნაკვთით. ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება მთის ზედა სარტყლის
მდელოებზე, ტყეებსა და ტყისპირებში. გავრცელებულია
საქართველოს ყველა რეგიონში. გავრცელების არეალი
მოიცავს მთელ კავკასიას, მცირე აზიას, ჩრდილო, ცენ­
ტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპას.

Veronica filiformis Sm.

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 10-30
სმ-მდე. ღერო სუსტია, წვრილი და დატოტვილი, გარ­
თხმული ან წამოწეული, დაფესვიანებული ტოტებით.
ფოთლები კვერცხის ფორმისაა ან მომრგვალებული,
პატარა ზომის, ძირთან – ოდნავ გულისებური, კიდე­
ები – თითქმის მრგვალკბილა. ყვავილები მარტოულია,
ღეროსეული ზედა ფოთლების იღლიებში განწყობილი,
ზოგჯერ ჯირკვლოვან-ბეწვიანია. გვირგვინი ცისფერია
ან მოთეთრო, ჯამზე გრძელი, 8-12 მმ-მდე დიამეტრის.
ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მთის ზედა სარტყლის მდელო­
ებზე, ტყეებსა და ტყისპირებში. მცენარე გავრცელებუ­
ლია საქართველოს ყველა რეგიონში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ყირიმს,
მცირე აზიასა და ირანს.
618

Veronica gentianoides Vahl.

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
10-40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. მწვანე ან მონაცრისფრო. თითქმის მთლიანად
შებუსულია, ღერო დატოტვილია, გართხმული ან წამო­
წეული, შეფოთლილი. ფესვთანური ფოთლები მჯდო­
მარეა, ერთგან ან ორგან ფრთისებურად განკვეთილი
ხაზურ, მთლიან ან დაყოფილ ნაკვთებად. ყვავილედი
მრავალყვავილიანია, მტევანი იღლიურია. გვირგვინი
ლურჯია, ცისფერი ან მოთეთრო. გვირგვინის ზედა, შუ­
ანაკვთი სამკუთხა-კვერცხისებურია. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზ­
რდება მშრალ, ბალახოვან ფერდობებსა და ველებზე.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, მცირე აზი­
ასა და ირანს.

Veronica liwanensis K. Koch.

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
5-20 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო მრავალია, ძირში გახევებული, შე­
ფოთლილი ყლორტებით დაბოლოებული, გართხმული,
ზოგჯერ მოკლე ხუჭუჭი ბეწვით დაფარული. ფოთლები
ოდნავ გასქელებულია, პატარა ზომის, უკუკვერცხი­
სებური ან მოგრძო ფორმის, მრგვალკბილა ან კი­
დემთლიანი. ყვავილები შეკრებილია ხშირ იღლიურ
მტევნებად. გვირგვინი ცისფერია, სიგრძით ჯამს აღემა­
ტება. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება მთის ზედა სარტყლამდე
– კლდეებზე, ნაზვავებზე. გავრცელებულია აჭარაში, ქა­
რთლსა და სამცხე-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპი­
რეთს.
620

Veronica officinalis L. – დედოფლის თითა

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
10-40 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, შებუსული ბანჯგვლიანი, ზოგჯერ ზედა ნაწი­
ლში ჯირკვლოვანი ბეწვებით დაფარული. ღერო და­
ტოტვილია, გართხმული, ძირთან დაფესვიანებული და
წვერით წამოწეული. ფოთლები ელიფსურია ან უკუკვე­
რცხისებური, კიდეებზე ხერხისებურად დაკბილული, ძი­
რთან კიდემთლიანი, ორივე მხარეზე მარტივი ბეწვით
შებუსული. ყვავილები შეკრებილია ზედა ფოთლების
იღლიებში მოთავსებული მტევნისებურ ყვავილედებად.
გვირგვინი მკრთალი ცისფერია ან ლილისფერი, ზოგჯერ
მოთეთროა, იასამნისფერი ძარღვებით. გვირგვინის ნაკ­
ვთები 1/3-ზე შეზრდილია მილად. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება
მთის ზედა სარტყლამდე – ტყეებში, ტყისპირებსა და მდე­
ლოებზე. გავრცელებულია საქართველოს ყველა რეგი­
ონში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ
კავკასიას, ევროპას, ციმბირსა და ჩრდილო ამერიკას.

Veronica peduncularis Bieb.

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
15-30 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, შებუსული ან შიშველი, მონაცრისფრო ან
მწვანე ფერის. ღერო მრავალია, წამოწეული ან გარ­
თხმული, ჩვეულებრივ, თანაბრად შებუსული. ფოთლები
მოკლეყუნწიანია, ზოგჯერ – მჯდომარე, კვერცხის ფორ­
მის ან ელიფსური, ზედა – მომრგვალებული, შიშველი ან
მიტკეცილბეწვიანი. ყვავილედი მრავალყვავილიანია,
იღლიური, ფარჩხატი მტევანი. გვირგვინი ჯამზე გრძე­
ლია, მოკლე მილით, ცისფერია ან მოთეთრო, ხახაში
მოწითალო ზოლებით. ყვ.  ნაყ.  IV-VI. იზრდება მთის
ქვედა და შუა სარტყლების – ქვიან ფერდობებზე, ბუჩ­
ქნარებსა და ტყეებში. გავრცელებულია საქართველოს
ყველა რეგიონში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს მთელ კავკასიას, მცირე აზიასა და სამხრეთ ევრო­
პას.
622

Veronica persica Poir. – ბოსტნის ია

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
10-50 სმ სიმაღლის ერთ ან ორწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო ერთია ან რამდენიმე, სუსტი, გართხმული,
მწოლიარე ან წამოწეული. ფოთლები მოპირდაპირედ
არის განლაგებული, ზედა ფოთლები თითქმის მჯდომა­
რეა, დანარჩენი – ყუნწებიანი. ყვავილები მარტოულა­
დაა განლაგებული ღეროსეული ფოთლების იღლიებში.
გვირგვინი ცისფერი, ლურჯი ან ღია იისფერია, ლურჯი
ზოლებით; გვირგვინის ქვედა ნაკვთი ზოგჯერ თეთრია,
ყველა ნაკვთი ბლაგვია, რომელთაგან 3 მომრგვალო-­
თირკმლისებურია, ერთი – კვერცხის ფორმის.
ყვ. ნაყ. III-X. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების
რუდერალურ ადგილებსა და მინდვრებში. გავრცელე­
ბულია საქართველოს ყველა რეგიონში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპას,
მცირე აზიას, ირანს, აფრიკასა და ახალ ზელანდიას.

Veronica petraea (Bieb.) Stev.

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე –
10-15 სმ-მდე, ღია მწვანე, მეჩხერი, ხუჭუჭაბეწვიანი
და კორდიანი. ღერო წვრილი, გართხმული ან წამო­
წეულია, დატოტვილი, ხშირი შეფოთვლით. ფოთლები
ფართო-კვერცხისებურია, ზოგჯერ რომბის ფორმისა
და ტყავისებური, ყველა ფოთოლი შიშველია ან შებუ­
სული. ყვავილები მტევნის მსგავსად არის შეკრებილი
იღლიურ, მეჩხერ, ჯირკვლოვან ყვავილედებად. გვირ­
გვინი ცისფერია, ჯამზე 2,5-ჯერ გრძელი. ყვ. ნაყ. V-VII.
იზრდება სუბალპური და ალპური სარტყლების კლდო­
ვან ფერდობებსა და ნაზვავებზე. საქართველოში გავ­
რცელებულია კახეთსა და მცხეთა-მთიანეთში. მცენარე
კავკასიის ენდემია.
624

Veronica polita Fr. – ჭიკარტი

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე 10-25
სმ-მდე. მოკლე, ბანჯგვლიანბეწვიანი, ზოგჯერ – ჯირკვ­
ლოვანი. ღერო სუსტი და დატოტვილია, გართხმული,
ძირთან აღმავალი ან მწოლიარე, დაფესვიანებული
ყლორტებით, ხშირი შეფოთვლით. ფოთლები მო­
მრგვალო კვერცხის ან კვერცხის ფორმისაა, თითქმის
გულისებური ძირით. ზედა ფოთლები უფრო პატარა ზო­
მისაა და კვერცხის ფორმის. ყვავილები მარტოულია და
განლაგებული ზედა ფოთლების იღლიებში. გვირგვინი
ცისფერია, უფრო იშვიათად – თეთრი, ჯამის ტოლია ან
მასზე ცოტა მოკლე. ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება მთის ქვედა
სარტყელში – მინდვრებზე, მშრალ ფერდობებსა და
რუდერალურ ადგილებში. გავრცელებულია საქართვე­
ლოს ყველა რეგიონში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპას, შუა აზიას. აღმოსა­
ვლეთ აზიას და ჩრდილო ამერიკას.

Veronica telephiifolia Vahl.

ოჯახი: Plantaginaceae – მრავალძარღვასებრნი
5-15 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, მხოხავ და გართხმულყლორტებიანი, მო­
ლეგო-მონაცრისფრო ნაფიფქით დაფარული. ღერო
წვრილია, შიშველი, გაფანტულბეწვიანი ან ზოგჯერ მიტ­
კეცილბეწვიანი და ძლიერ დატოტვილი. ფოთლები მო­
პირდაპირედ არის განლაგებული; ფოთლის ფირფიტა
მომრგვალოა ან ფართო-ელიფსური, ზოგჯერ ფართო-კ­
ვერცხისებური. ყვავილედი კენწრულია, მოკლეყუნწი­
ანი ან მჯდომარე, შებუსული გრძელი, გადახლართული
ბეწვით, მუქი ცისფერი ზოლებით. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზ­
რდება ალპური და სუბალპური სარტყლების ქვიან, ნა­
შალ ადგილებში, მორენებსა და ვულკანურ კლდეებზე.
გავრცელებულია საქართველოს თითქმის ყველა რეგი­
ონში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ
კავკასიასა და მცირე აზიას.
626

Psylliostachys spicatus (Willd.) Nevski

ოჯახი: Plumbaginaceae – ტყვიაბალახასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ყველა ფოთოლი
ფესვთანურია, მოლეგო-მწვანე ფერის, ღრმად ფრთი­
სებურად დაყოფილი. საყვავილე ღერძი 10-14 სმ
სიმაღლისაა, მარტოული ან მრავალი. ყვავილები შე­
კრებილია კენწრულ, ცილინდრულ თავთავებად. ჯამის
მილი მოფენილია ჯირკვლოვანი ბეწვებით. გვირგვინი
ვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  IV-VI. იზრდება მშრალ, ბიცობ
ადგილებში. საქართველოში გავრცელებულია კახეთში.
გავრცელების არეალი მოიცავს კავკასიას, აღმოსა­
ვლეთ ევროპას, შუა აზიას, ირანს.

Polemonium caucasicum N. Busch

ოჯახი: Polemoniaceae – პოლემონიუმისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო 30-100
სმ სიმაღლისაა, სწორად მდგომი, მარტივი, შეფოთ­
ლილი, მხოლოდ ზედა ნაწილშია შებუსული. ფოთლები
მორიგეობითია, კენტფრთისებური, 5-11 ფოთოლაკით.
ფოთოლაკები კვერცხისებურ-ლანცეტა ფორმისაა,თით­
ქმის შიშველი. ყვავილედი საგველასებურია, შეკუმშული.
გვირგვინი ცისფერია ან ლურჯი. ყვ. VI-VIII, ნაყ. VIII-IX.
იზრდება, ძირითადად, მთის ზედა სარტყელში – ტყეებსა
და ბუჩქნარებში, ტყისპირებში. საქართველოში სპორა­
დულად არის გავრცელებული. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე და შუა აზიას.
628

Polygala alpicola Rupr. – ალპური წიწინაური

ოჯახი: Polygalacaeae – წიწინაურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, შიშველი. ღერო,
ჩვეულებრივ, სწორია ან წამოწეული, ხშირი შეფოთ­
ვლით. ქვედა ფოთლები ძლიერ პატარაა, უკუკვერცხი­
სებური ან ნიჩბისებური. ზედა ფოთლები უფრო დიდია,
ლანცეტა ფორმის. ყვავილედი მოკლე მტევანია. გვირ­
გვინი ლურჯია, იშვიათად – ვარდისფერი. ყვ. ნაყ. V-VII.
მცენარე იზრდება სუბალპური და ალპური სარტყლების
მდელოებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მცირე აზიის
აღმოსავლეთ ნაწილს.

Polygala anatolica Boiss. & Herdr.

ოჯახი: Polygalacaeae – წიწინაურისებრნი
10-15 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მრავალია, წამოწეული, ქვედა ნაწილში
ხშირფოთლიანია, ზედა ნაწილში – ნაკლებად შეფოთ­
ლილი. ფოთლები ხაზურია, იშვიათად – მოგრძო-ლა­
ნცეტა, ქვედა მხრიდან მკაფიოდ გამოხატული შუა
ძარღვით. ყვავილედი კენწრულია, მტევნისებური. ყვა­
ვილები ღია მეწამულია ან ვარდისფერი. ყვ. ნაყ. VI-VIII.
იზრდება მთის შუა სარტყლის ბუჩქნარებში. გავრცელე­
ბულია შიდა ქართლსა და მესხეთ-ჯავახეთში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას,
სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპასა და მცირე აზიას.
630

Polygala transcaucasica Tamamsch. –

წიწინაური
ოჯახი: Polygalacaeae – წიწინაურისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, შიშველია ან
სუსტად შებუსული. ღერო შეფოთლილია, წამოწეული
ან სწორი. ფოთლები ხაზურ-ლანცეტაა, ზედა ფოთლები
– ხაზური. ყვავილედი კენწრული მტევანია. გვირგვინი
მეწამულ-ისფერია ან მოთეთრო. ყვ. ნაყ. V-VIII. დაბლო­
ბისა და მთისწინეთების მცენარეა, იზრდება ველებზე და
ბუჩქნარებში. გავრცელებულია აღმოსავლეთ და სამ­
ხრეთ საქართველოში, ასევე – სამხრეთ კავკასიასა და
მცირე აზიაში.

Atraphaxis spinosa L. – ხორციფერა

ოჯახი: Polygonaceae – მატიტელასებრნი
ბუჩქია. ღერო 30-60 სმ სიმაღლისაა, გაფარჩხული,
ეკლიანი, დაკლაკნილი ტოტებით. ფოთლები პატარა
ზომისაა, მონაცრისფრო-მწვანე, შიშველი, 3-5 მმ სი­
გრძის, ელიფსური ან მომრგვალო. 2-6 ყვავილი ყლო­
რტების ბოლოებში იღლიურ კონებადაა შეკრებილი;
ყვავილსაფარი ორნაკვთიანია, მოთეთრო ან კაშკაშა
ვარდისფერი. ნაყოფი ბრტყელია, კვერცხის ფორმის ან
მომრგვალო. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება მშრალსა და ქვიან
ადგილებში. გავრცელებულია შიდა და ქვემო ქართლსა
და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, მცირე და შუა აზიას, ირანს.
632

Fagopyrum tataricum (L.) Gaertn. –

წიწიბურა
ოჯახი: Polygonaceae – მატიტელასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-80 სმ სი­
მაღლისაა, სწორი, იშვიათი დატოტვისა და შიშველი, ჩვე­
ულებრივ, მწვანე. ფოთლები ისრისებურ-გულისებურია,
მათი სიგანე სიგრძეზე მეტია. ყვავილები შეკრებილია
იღლიურ მტევნებად, რომლებიც ფარისებურ ყვავილედს
ქმნიან, ყვავილსაფარი მომწვანოა. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზ­
რდება მინდვრებსა და დანაგვიანებულ ადგილებში.
საქართველოში გავრცელებულია სპორადულად. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრა­
ლურ ევროპას, შუა აზიასა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ
აზიას.

Fallopia convolvulus (L.) Á. Löve =

Polygonum convolvulus L. – ყანის ჭლექი
ოჯახი: Polygonaceae – მატიტელასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-100 სმ
სიმაღლისაა, ხვიარა, იშვიათად – მწოლიარე ან სწორი,
დაკუთხულ-დაღარული, ძირიდანვე დატოტვილი. ფოთ­
ლები სამკუთხა-კვერცხისებურია, საკმაოდ გრძელყუნ­
წიანი. ყვავილები შეკრებილია 3-6 მეჩხერ, კენწრულ
მტევნებად. ყვავილსაფარი ნახევრამდე ხუთნაკვთია­
ნია, მომწვანო ფერისა. ნაყოფი სამწახნაგოვანია, შავი,
3-3,5 მმ სიგრძის. ყვ. ნაყ. V-X. იზრდება ნათესებსა და
ნაჩხატებში, დანაგვიანებულ ადგილებში, იშვიათად –
ბუჩქნარებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს ჩრდილო და
ცენტრალურ ევროპას, მცირე აზიას, შუა და სამხრეთ-ა­
ღმოსავლეთ აზიას, ირანს.
634

Persicaria maculosa Gray = Polygonum

persicaria L. – ბოსტნის წალიკა
ოჯახი: Polygonaceae – მატიტელასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 20-80 სმ
სიმაღლისაა, სწორია, იშვიათად – წამოწეული და და­
ტოტვილი. ფოთლები ლანცეტაა ან ხაზურ – ლანცეტა,
გრძლად წაწვეტებული, ქვედა ფოთლები მოკლეყუნ­
წიანია, ზედა მხარეზე ხშირად მუქი ლაქა აქვს. მტევ­
ნები ცილინდრულია. ყვავილსაფარი ვარდისფერია ან
მოთეთრო. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება რუებისა და მდინა­
რეების ნაპირებზე, ტენიან, დანაგვიანებულ ადგილებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო და სამ­
ხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანს, შუა და სამხრეთ-ა­
ღმოსავლეთ აზიას.

Persicaria vivipara (L.) Ronse Decr. =

Polygonum viviparum L. – დვალურა
ოჯახი: Polygonaceae – მატიტელასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 15-30
სმ სიმაღლისაა, მარტივი, ძირთან შეფოთლილი. ფე­
სვთანური ფოთლები ყუნწიანია, ელიფსური ან ლა­
ნცეტა ფორმის. ქვედა მხარე – შიშველი ან შებუსული.
აქვს 2-3 ღეროსეული ლანცეტა, მჯდომარე ფოთოლი.
ყვავილედი ცილინდრული თავაკია. ყვავილსაფარი თე­
თრია ან ვარდისფერი. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. გავრცელებულია
სუბალპური და ალპური სარტყლების მდელოებზე. გა­
ვრცელებულია აფხაზეთში, ქართლსა და მთიულეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ჩრდილო, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე
და შუა აზიას, ირანს, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიას,
ჩრდილო ამერიკას.
636

Polygonum carneum C. Koch – დვალურა

ოჯახი: Polygonaceae – მატიტელასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 15-100
სმ სიმაღლისაა, დაღარული. ფესვთანური და ღერო­
სეული ქვედა ფოთლები მოგრძო-კვერცხისებურია,
წაწვეტებული. ღეროსეული ფოთლები მჯდომარეა, ღე­
რომხვევი, ლანცეტა ფორმის. მტევანი მარტოულია, ცი­
ლინდრული ფორმის. ყვავილსაფარი ვარდისფერია ან
ხორცისფერ-წითელი. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება სუბალ­
პურსა და ალპურ მდელოებზე, დეკიანებში. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას.

Polygonum dshawachischwilii Kharkev.

ოჯახი: Polygonaceae – მატიტელასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 110 სმ-
მდე სიმაღლისაა, ქვედა ნაწილში მატყლისებურად არის
შებუსული. ფოთლის ფირფიტა ლანცეტასებური ან ვიწ­
რო-ლანცეტა ფორმისაა, 15 სმ-მდე სიგრძის და 2,5 სმ
სიგანის, კიდეებზე ოდნავ ტალღისებური, შებუსული.
ყვავილედი ფარჩხატსაგველასებურია. ყვავილები თეთ­
რია, 4 მმ-მდე დიამეტრის. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება სუ­
ბალპურ მდელოებზე, გავრცელებულია შიდა და ქვემო
ქართლში, კახეთში, მცხეთა-მთიანეთსა და ჯავახეთში.
კავკასიის ენდემური მცენარეა.
638

Polygonum panjutinii Kharkev.

ოჯახი: Polygonaceae – მატიტელასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, რამდენიმე ღე­
როიანია. ღერო სიმაღლით – 60-130 სმ, შიშველი. ქვედა
ნაწილში – ღია მწვანე ფერის, მოლეგო ქერცლებით.
ზედა ნაწილში ძლიერ დატოტვილია. ფოთლები ლანცე­
ტაა, რომელთა ზედა მხარე მწვანეა, შიშველი, ქვედა
ღიაა და თხლად შებუსული. ყვავილედი 50 სმ-მდე სი­
გრძისაა, ფარჩხატი საგველა, თითქმის უფოთლო, ყვა­
ვილები თეთრი ფერისაა. ყვ. ნაყ. VI-VII. სუბალპური და
ალპური სარტყლების მცენარეა, იზრდება მდელოებზე,
ქვიან ადგილებზე, მაღალ ბალახეულობაში. კავკასიის
ენდემია.

Polygonum patulum M. Bieb. – წიაღა

ოჯახი: Polygonaceae – მატიტელასებრნი
10-100 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო ძირიდანვე დატოტვილია. ფოთლები
მოგრძო-ლანცეტა ფორმისაა, მცირერიცხოვანი, მოკლე­
ყუნწიანი ან თითქმის მჯდომარე. 1-4 ყვავილი ერთად
არის შეკრებილი, ყუნწიანია, ყვავილსაფარი მწვანეა ან
მოყავისფრო-მწვანე, კიდეებსა და წვერში მოწითალო.
ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება დანაგვიანებულ ადგილებსა და
ნათესებში. გავრცელებულია ქართლში, კახეთში, მთი­
ულეთსა და მესხეთ-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე
და შუა აზიას, ირანს.
640

Rumex acetosa L. – ღოლო

ოჯახი: Polygonaceae – მატიტელასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო 30-100
სმ სიმაღლისაა, სწორი, მარტივი, ხშირად იღებს წი­
თელ ფერს. ფოთლები მოგრძო-კვერცხისებური, ოდნავ
ხორცოვანი, 2,5-15 სმ სიგრძის. ყვავილედი ვიწრო სა­
გველასებურია, ფარჩხატი, უფოთლო. ყვავილსაფრის
შიგნითა ფოთლები მომრგვალოა, გულისებური ძირით.
ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება მთის შუა სარტყლიდან სუბალ­
პურ სარტყლამდე – ნატყევარ მდელოებზე, ბუჩქნარებში,
მეჩხერ ტყეებში, ბალახოვან ფერდობებზე. გავრცელე­
ბულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიას, შუა და აღმოსავლეთ აზიას, ჩრდილო ამერიკას.

Portulaca oleracea L. – დანდური

ოჯახი: Portulacaceae – დანდურისებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა ღერო ხორცოვა­
ნია, გაფარჩხული, მიწაზე გართხმული ან წამოწეული,
ძირიდანვე დატოტვილი. ფოთლები მორიგეობითია,
მჯდომარე, სქელი და ბრტყელი, მოყვანილობით – მოგ­
რძო. ყვავილები ფოთლის იღლიებშია თითო-თითოდ
ან ჯგუფ-ჯგუფად განწყობილი. გვირგვინის ფურცლები
უკუკვერცხისებურია, 10 მმ-მდე სიგრძის, ყვითელი ფე­
რის. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება მთის ქვედა სარტყლის
რუდერალურ ადგილებში, ბოსტნებსა და გზისპირებზე.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცე­
ნტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე და შუა აზიას,
სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიასა და ირანს.
642

Anagallis arvensis L. – საპონელა

ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. მთელი მცენარე
შიშველია, ან მხოლოდ ნორჩობაშია შებუსული. ღერო
ოთხწახნაგოვანია, გართხმული ან წამოწეული, ფოთ­
ლები მჯდომარეა, მოპირისპირედ განლაგებული,
ლანცეტა ან მოგრძო-კვერცხისებური, ქვედა მხარეს წე­
რტილოვანი ჯირკვლებით დაწინწკლული. ყვავილები
მარტოულია, ფოთლის უბეებში განლაგებული. გვირ­
გვინი ლურჯი ან ცისფერია, ბორბლისებური და თითქმის
ძირამდე გაყოფილი გადანაღუნით, რომლის ნაკვთები
ელიფსური ან კვერცხისებურია. ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება
მდელოებზე, რუდერალურ ადგილებში, რუებისა და
არხების გაყოლებით, ნათესებში. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო და ცენტრალურ ევროპას,
მცირე აზიას, ირანს, ავსტრალიას, აფრიკას, ჩრდილო
და სამხრეთ ამერიკას.

Anagallis arvensis subsp. foemina (Mill.)

Schinz & Thell. = Anagallis foemina Mill.
ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, შიშველი, მხო­
ლოდ ნორჩობაშია ღერო და ფოთლები შებუსული.
ღერო ოთხწახნაგოვანია, წამოწეული ან თითქმის სწო­
რად მდგომი. ფოთლები მჯდომარეა, ზოგჯერ სამ-სამია
ჩხროებად განლაგებული, ლანცეტა ან მოგრძო-კვე­
რცხისებური. ქვედა მხარეზე ხშირად წერტილოვანი
შავი ჯირკვლებით დაწინწკლული. ყვავილები მარტოუ­
ლია, ფოთლის უბეში განლაგებული. გვირგვინი ცისფე­
რია ან ლურჯი ბორბლისებური. ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება
დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე მდელოებზე, რუ­
დერალურ ადგილებში, მშრალ ფერდობებზე, რუებისა
და არხების გაყოლებით. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, ციმბირს,
მცირე აზიას, ირანს, აფრიკასა და ავსტრალიას.
644

Androsace villosa L. – ტკაცუნა

ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მცენარე კორდულებს ქმნის,ლეგა მწვანეა, ხშირი ბე­
წვით მოფენილი. ფოთლები როზეტებადაა შეკრებილი,
ლანცეტაა ან ხაზურ-ლანცეტა, კიდემთლიანი და სქლად
შებუსული, რომელიც ფოთლის წვერზე ფუნჯს ქმნის.
საყვავილე ღერძი ერთია, ქოლგები 2-6-ყვავილიანია.
გვირგვინი თეთრია ან მოვარდისფრო. ყვ.  ნაყ.  V-VII.
იზრდება მთის შუა სარტყლიდან ალპურ სარტყლამდე –
ღორღიან და ქვიან ადგილებში, კლდეებზე. საქართვე­
ლოში გავრცელებულია სპორადულად. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ ევრო­
პას, მცირე და შუა აზიას, ირანსა და ჩრდილო ამერიკას.

Cyclamen colchicum (Albov) Correvon –

კოლხური ყოჩივარდა
ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ტუბერი სფე­
როსებურია, ოდნავ შებრტყელებული. ფოთლები თი­
რკმლისებურია, მომრგვალო წვერით. ზედა მხარე
მწვანეა, ქვედა მხარე იისფერ-მეწამული ფერისაა. ჯამი
დაფარულია მიტკეცილი, გაბნეული ბეწვით. გვირგვინი
ვარდისფერია, გადანაღუნი ნაკვთები ელიფსურია ან
მოგრძო-კვერცხისებური. ყვ. VIII-IX, ნაყ. IX-X. იზრდება
მთის ქვედა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე –
ღორღიან ადგილებში, კლდეებზე. გავრცელებულია
აფხაზეთში, რაჭა-ლეჩხუმსა და სამეგრელოში. მცენარე
საქართველოს ენდემია.
646

Cyclamen coum subsp. caucasicum (K.

Koch) O. Schwarz = Cyclamen vernum
Sweet – ყოჩივარდა
ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ტუბერი
შებრტყელებულ-სფეროსებურია, 3-5 სმ დიამეტრის.
ფოთლები კვერცხისებურ-გულისებურია, მობლაგვო
ან წაწვეტებული, ზედა მხარე შიშველია, ვერცხლის­
ფერი ლაქებით, ქვედა მხარე – იისფერ-მეწამული. ყვა­
ვილის ყუნწები ფოთლებზე მოკლეა. ჯამის ნაკვთები
ლანცეტა მოყვანილობისაა, გვირგვინის გადანაღუნის
ნაკვთები ელიფსურია, მეწამულ-იისფერი, ძირში მუქი
იისფერი ლაქით, ხახაში – თეთრი. ყვ.  II-III, ნაყ.  V-VI.
იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების რცხილნარსა
და წიფლნარში, ღია ფერდობებზე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიასა და მცირე აზიას.

Lysimachia dubia Aiton – ხახვთესლა

ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა ღერო სწორად მდგო­
მია, შიშველი, ზედა ნაწილში დატოტვილი ან მარტივი.
ქვედა ნაწილში ზოგჯერ ღია იისფერი. ფოთლები მორი­
გეობით ან მოპირისპირედ არის განწყობილი, ლანცეტის
ფორმის ან მოგრძო-ელიფსური. ყვავილედი – კერწ­
რული ან იღლიური-მტევნისებური. გვირგვინი ვარდის­
ფერია ან მოწითალო. ყვ. ნაყ. VI-VII. მცენარე იზრდება
ტენიან ადგილებში, ბუჩქნარებში, იშვიათად, როგორც
სარეველა. საქართველოში გავრცელებულია თით­
ქმის ყველგან. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
ევროპას, ახლო აღმოსავლეთსა და ცენტრალურ აზიას.
648

Lysimachia verticillata (Greene) Hand.

-Mazz. – ხახვთესლა
ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო წამოწეუ­
ლია, მარტივი ან დატოტვილი, დანაწევრებული ბეწვით
მოფენილი. ფოთლები მოპირისპირედ არის განლაგე­
ბული, მომრგვალო-კვერცხისებური ან კვერცხისებური,
ორივე მხარეზე მოკლედ და გაფანტულად შებუსული.
ჯამი თითქმის ძირამდეა განკვეთილი, ლანცეტა ფორ­
მის. გვირგვინი ყვითელია კვერცხისებური ან მოგრძო-კ­
ვერცხისებური. ყვ.  ნაყ.  VI-XI. იზრდება მთის ქვედა
სარტყლის ტენიან ადგილებში. სარეველა მცენარეა.
გვხვდება საქართველოს დასავლეთ ნაწილსა და კა­
ხეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიას.

Primula algida Adams – ვაშლისუნა

ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები მოგ­
რძო-ნიჩბისებურია ან მოგრძო-უკუკვერცხისებური, შე­
ვიწროებულია მოკლეფრთიან ყუნწში ან მჯდომარეა.
კიდეებზე უთანაბროდ არის დაკბილული. ფირფიტის
ზედა მხარე წვრილყუნწიანი ჯირკვლებითაა მოფენილი,
ქვედა მხარე დაფარულია ნაფიფქით ან შიშველია.
საყვავილე ღერძი წვრილია, 25 სმ-მდე. ყვავილედი
თავაკისებური ქოლგაა. გვირგვინი იისფერი ან ვარდის­
ფერია, ფურცლები ღრმად არის ამოკვეთილი, ძირში
მუქი ყვითელი ლაქაა. ყვ. ნაყ. V-VII. სუბალპური და ალ­
პური სარტყლების მცენარეა, იზრდება ჩამონაზვავებზე,
ნაკადულებთან, ქვიან ადგილებში. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას, ირანს, ციმბირს.
650

Primula amoena M. Bieb.

ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები კვე­
რცხისებურია, უკუკვერცხისებური ან ელიფსური, გა­
დადის მოკლე, ფრთიან ყუნწში, კიდედაკბილულია.
ფოთლის ზედა მხარე შიშველია, ქვედა – მცირედ შებუ­
სული. საყვავილე ღერძი გრძელია, გვირგვინი იისფერია
ან მეწამული, გადანაღუნი ფართო-უკუკვერცხისებურია.
ყვ. ნაყ. V-VII. მაღალმთის მცენარეა, იზრდება ჩამონაზ­
ვავებზე, რიყეებსა და მდელოებზე. საქართველოში ცნო­
ბილია დიდი კავკასიონის გაყოლებით. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ კავკასიას.
კავკასიის ენდემია.

Primula auriculata Lam.

ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები მოგ­
რძო-ნიჩბისებურია, ზოგჯერ ლანცეტა ან ელიფსური,
მოკლეფრთიანი ყუნწებით. საყვავილე ღერძი მსხვილია
– 40 სმ-მდე სიგრძის, წვერზე მჭიდრო, მრავალყვავი­
ლიანია, თავაკისებური ქოლგით. ჯამი ზარისებურია,
შიშველი მილით და მოგრძოლანცეტა. გვირგვინი ღია
იისფერია, ხახაში აქვს ყვითელი ლაქა. ყვ.  ნაყ.  V-VII.
იზრდება სუბალპური და ალპური სარტყლების ნაკადუ­
ლების ნაპირებთან და ხევების ტენიან ფერდობებზე.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას,
მცირე აზიასა და ირანს.
652

Primula bayernii Rupr.

ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები გლუ­
ვია, მოგრძო-ელიფსური ან ლანცეტა, ძირში თანდათან
შევიწროებულია და გადადის ფრთიან ყუნწში, რომელიც
ფოთლის ფირფიტაზე მოკლეა. ზედა მხარე შიშველია,
ქვედა მხარე თეთრი ნაფიფქითაა დაფარული. საყვა­
ვილე ღერძი ფოთლებზე გრძელია ან მისი ზომისაა.
ქოლგა მეტწილად მრავალყვავილიანია. გვირგვინი თე­
თრი ფერისაა, მისი მილი ჯამს აღემატება. ყვ. ნაყ. V-VII.
იზრდება ალპური სარტყლის კლდეებზე, ჩამონაზვა­
ვებზე, ტენიან ადგილებში, თოვლის ახლოს, მყინვარებ­
თან. საქართველოში გავრცელებულია რაჭა-ლეჩხუმში,
მცხეთა-მთიანეთსა და კახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას და მისი ენდემია.

Primula juliae Kusn. – იულიას ფურისულა

ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. მიწისზედა ღე­
როს არ ივითარებს. ფოთლები მხოლოდ ფესვთანურია.
მცირე ზომის, ფოთლის ფირფიტა თხელია, ნაზი, მო­
მრგვალო-თირკმლისებური ან მომრგვალო-კვერცხისე­
ბური. ყუნწი ოდნავ ფრთიანია. აქვს მრავალი ყვავილი,
მარტოული. გვირგვინი კაშკაშა ვარდისფერია ან მე­
წამული. ყვ.  ნაყ.  IV-VI. იზრდება მთის შუა სარტყელში
დაჩრდილულ კლდეებზე. საქართველოში გვხვდება
მხოლოდ კახეთში. კავკასიის ენდემია. მცენარე აღწე­
რილია ლაგოდეხში 1901 წელს.
654

Primula luteola Rupr. – ვაშლისუნა

ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები გლუ­
ვია, გრძელი, მოგრძო-ლანცეტა ან მოგრძო-ელიფსური
ფორმის, გრძელ ყუნწად წარზიდული, კიდეებზე წვრი­
ლად დაკბილული. საყვავილე ღერძი გრძელია, ზედა
ნაწილში ნაფიფქითაა დაფარული. გვირგვინი მკრთალი
ყვითელია. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება ტენიან მდელოებზე,
დაჭაობებულ ადგილებსა და სველ კლდეებზე – ტყის შუა
სარტყლიდან ალპურ სარტყლამდე. გავრცელებულია
დიდი კავკასიონის გაყოლებით. მცენარე აღწერილია
თუშეთში 1869 წელს. დიდი კავკასიონის ენდემია.

Primula ruprechtii Kusn.

ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები უკუ­
კვერცხისებურია, ბლაგვწვერიანი, ზედა მხარე მეჩხერი
და დანაწევრებული ბეწვით არის შემოსილი, ქვედა
მხარე თეთრქეჩისებურია. საყვავილე ღერძი ფოთ­
ლებზე გრძელია. ქოლგისებური ყვავილედი 3-12-ყვა­
ვილიანია. გვირგვინი ყვითელია, იშვიათად – იისფერი.
ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება სუბალპური და ალპური სა­
რტყლების მდელოებზე. საქართველოში გავრცელებუ­
ლია შიდა ქართლში, ქვემო ქართლში, სამცხე-ჯავახეთსა
და მთიულეთში. კავკასიის ენდემია.
656

Primula veris subsp. macrocalyx (Bunge)

Lüdi = Primula macrocalyx Bunge –
დიდჯამა ფურისულა
ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები და­
ნაოჭებულია და, ძირითადად, ფრთიან ყუნწად არის
წარზიდული. ფოთლები ფორმით მოგრძო-კვერცხისე­
ბურია, კიდედაკბილული. მთელი მცენარე მეტ-ნაკლე­
ბად შებუსულია. საყვავილე ღერძი გრძელია. გვირგვინი
ოქროსფერ-ყვითელია, ყვავილობის დროს თავდახ­
რილი. ყვ.  ნაყ.  IV-VII. იზრდება ტყეებში, მდელოებზე,
ხევებში, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, შუა აზიას, მცირე აზიასა და ჩრდილო ირანს.

Primula woronowii Losinsk. –

ტყის ფურისულა
ოჯახი: Primulaceae – ფურისულასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები ოდ­
ნავ ნაოჭიანია, მოგრძო-უკუკვერცხისებურია, კიდეებზე
კბილებიანი, კბილების დაბოლოებები ოდნავ ეკლია­
ნია, ყუნწი – ოდნავ ფრთიანი. ორივე მხარე შებუსულია.
ყვავილის ყუნწები ფოთლებზე გრძელია ან მისი ზომი­
საა. გვირგვინი შეფერილობით იასამნისფერიდან თე­
თრამდეა, ხახაში პატარა ყვითელი ლაქით. ყვ. ნაყ. II-IV.
იზრდება დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე ტყეებსა
და ხევებში. ცნობილია თითქმის მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და
მცირე აზიას. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.
658

Aconitum anthora L. = Aconitum

confertiflorum (DC.) GÁyer
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
10-80 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო ქვედა ნაწილში შიშველია და უფოთლო, ზედა
ნაწილში – შებუსული და ხშირფოთლიანი. ფოთლები
თავმოყრილია ღეროს შუა ნაწილში, თათისებურდანა­
კვთული მრავალრიცხოვან ვიწრო-ხაზურ ნაკვთებად.
ყვავილედი ხშირი მტევანია, იშვიათად – მეჩხერი. ყვავი­
ლები ყვითელია ან მომწვანო-მოთეთრო-მოყვითალო.
ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება ალპური და სუბალპური სა­
რტყლების ფიჭვნარებში. გავრცელებულია საქართვე­
ლოს თითქმის ყველა მთიან რეგიონში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და ევროპას.

Aconitum nasutum Fisch. ex Rchb. –

ცხვირა ტილჭირი
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო წვრილი
და დაკლაკნილია. ფოთლები კვერცხის ფორმისაა, სა­
მკუთხოვანი ან მახვილ-სამკუთხოვანი, თათისებურად
განკვეთილი ფართო, ლანცეტა სეგმენტებად. ყვავი­
ლედი დატოტვილია, მეჩხერი, საგველასებური. ყვავი­
ლები ლურჯი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება ტყის
ზედა და სუბალპური სარტყლების ფერდობებზე, ბუჩქნა­
რებში და მდელოებზე. საქართველოში გვხვდება თით­
ქმის ყველგან. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
სამხრეთ კავკასიას. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.
660

Aconitum orientale Mill. –

აღმოსავლეთის ტილჭირი
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
100-200 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა. ღერო მსხვილია, შიშველი ან ზედა ნაწილში
შებუსული. ფოთლები შიშველია, კიდეებზე – წამწამები­
ანი. ფოთლის ფირფიტა თათისებურადაა განკვეთილი
5-8 ფართო-სოლისებურ სეგმენტად. ყვავილედი გრძე­
ლია, მტევნისებური, მარტივი ან დატოტვილი, მრავალყ­
ვავილიანი. ყვავილები თეთრი, მოყვითალო-მოთეთრო
ან ლურჯლაქებიანია. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება მთის
ტყეებსა და სუბალპურ სარტყელში, ტყისპირებსა და
ველობებზე, მდელოებზე და მაღალ ბალახეულობაში.
გვხვდება თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიასა
და სამხრეთ ევროპას.

Adonis aestivalis L. – ცხვირისატეხელა

ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
20-50 სმ სიმაღლის ერთწლიანი მცენარეა. ღერო მა­
რტივია ან დატოტვილი, შიშველი ან ქვედა ნაწილში
შებუსული. ფოთოლი ღია მწვანე ფერისაა, ორად ან
სამად გაყოფილი ხაზურ ნაკვთებად. ფესვთანური და
ქვედა ფოთლები მოკლეყუნწიანია, ოვალური და მოგ­
რძო-კვერცხისებური ფირფიტით. ყვავილი აგურისფე­
რ-წითელია. გვირგვინის ფურცლები კვერცხისებურია ან
ლანცეტა. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე
მშრალ, ღია ფერდობებზე, ნათესებში. გვხვდება აღმო­
სავლეთ და სამხრეთ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, დასავლეთ და სამ­
ხრეთ ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს.
662

Anemone caucasica Willd. ex Rupr. –

კავკასიური ფრინტა
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლით
– 5-20 სმ, მომრგვალო ან მოგრძო, ტუბერისებური
ფესურით. ღერო წვრილია, რამდენიმე ფესვთანური
გრძელყუნწიანი ფოთლით. ფოთლის ფირფიტა ორმა­
გადაა სამნაკვთიან სეგმენტად გაყოფილი. თითოეული
სეგმენტი მოკლეყუნწიანია ან მჯდომარე. ყვავილი გრძე­
ლყუნწიანია – ლურჯი, ცისფერი ან თეთრი. ყვ. ნაყ. IV-V.
იზრდება ტყეებში, ტყისპირებში, ბუჩქნარებში. საქა­
რთველოში გავრცელებულია, პრაქტიკულად, ყველგან
– დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ კავკასიას. კა­
ვკასიის ენდემური მცენარეა.

Anemone narcissiflora subsp. fasciculata

(L.) Ziman & Fedor = Anemone fasciculata
L. – ფრინტა
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
5-20 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო სწორად მდგომია, ფოთლები შებუსულია.
ფესვთანური ფოთლები გრძელყუნწიანია, თირკმლისე­
ბურ-გულისებური, 5 ან 3 დიდი ზომის მჯდომარე სეგმე­
ნტად გაყოფილი. თითოეული სეგმენტი შუამდეა სამად
გაყოფილი და მოგრძოკბილებიან 3 ნაწილადაა განკ­
ვეთილი. ყვავილები მარტივ ქოლგებადაა შეკრებილი.
ყვავილსაფრის ფოთლები თეთრია, იშვიათად – ვა­
რდისფერი ან მეწამული. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება სუბალ­
პურ და ალპურ მდელოებზე. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.
664

Anemone ranunculoides L. –
მოყვითალო ფრინტა
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო წვრი­
ლია, ერთი ფესვთანური ფოთლით. საბურვლის ფოთ­
ლები მოკლეყუნწიანია, მოხაზულობით – ლანცეტა ან
ხაზურ-ლანცეტა, ორად ან სამად დაყოფილი, წაწვეტე­
ბული შუა ნაკვთით ან ხუთად განკვეთილი. ყვავილი ყვი­
თელია, მარტოული ან 2-5 მარტივ ქოლგად შეკრებილი.
ყვავილსაფრის ფოთლები ელიფსური ან კვერცხის ფო­
რმისაა. ყვ.  ნაყ.  III-V. იზრდება მთის შუა სარტყლიდან
ზედა სარტყლამდე ფოთლოვან, ტენიან ტყეებში. საქა­
რთველოში ცნობილია თითქმის ყველგან. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო, ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.

Aquilegia olympica Boiss = Aquilegia

caucasica (Ledeb.) Rupr. – წყალიკრეფია
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მცენარე 40-80 სმ სიმაღლისაა, შიშველი ან გაფანტულ­
ბეწვიანი. ფოთლები ორ-სამჯერ სამფოთოლაკიანია,
მათი ნაკვთები ძირში ოვალურ-სოლისებურია, დიდი
ზომის, წვერში ბლაგვი. ყვავილები დიდი ზომისაა –
5-10 სმ დიამეტრის, ცისფერი. სანექტრეები თეთრია.
ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება მთის შუა დარტყლიდან ალპურ
სარტყლამდე ტყისპირებსა და მდელოებზე. გვხვდება
თითქმის მთელ საქართველოში. კავკასიის ენდემური
მცენარეა.
666

Batrachium divaricatum (Schrank) Schur –

წყლის ბაია
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი, ღია მწვანე ფერის მცენა­
რეა, შიშველი ღეროებით. ყველა ფოთოლი წყალშია
მოქცეული, მოყვანილობით – ნახევრად წრიული, 3-4
სმ სიგრძის, დაყოფილია ძალიან წვრილ, ძაფისებურ
ნაკვთებად. ყვავილების დიამეტრი 10 მმ-ია. გვირგვი­
ნის ფურცლები მოყვითალოა ან თეთრი, უკუკვერცხი­
სებური, ჯამზე თითქმის ორჯერ გრძელი. ყვ. ნაყ. VI-IX.
იზრდება მდგარ და ნელა მიმდინარე წყალში ტყის ზედა
სარტყლამდე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, და­
სავლეთ ევროპას, შუა აზიასა და ჩრდილო ამერიკას.

Caltha palustris L. – დიდბაია

ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღეროს სიმა­
ღლე 10-40 სმ-ია. ფოთლები თირკმლის ფორმისაა,
კიდეებზე – მსხვილკბილა. გრძელყუნწიანი ფოთლები
– 5-10. ყვავილსაფარი ყვითელია, ელიფსური ან მოგ­
რძო-უკუკვერცხისებური. ყვ.  ნაყ.  IV-VI. იზრდება ტყის
ზედა და სუბალპური სარტყლების დაჭაობებულ ადგი­
ლებში. სპორადულად გვხვდება მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
თითქმის მთელ ევრაზიასა და ჩრდილოეთ ამერიკას.
668

Clematis vitalba L. – კატაბარდა

ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მაღალი ხვიარა ბუჩქია, მსხვილწიბოიანი, მუხლებში შე­
ბუსული ღეროთი. ფოთოლი გრძელყუნწიანია, ფრთისე­
ბურად განკვეთილი, ხუთფოთოლაკიანი. ფოთოლაკები
კვერცხის ფორმისაა, მოკლეყუნწიანი, თხელი ან ტყავის­
მაგვარი, კიდეზე – მსხვილკბილა. ყვავილები პატარა ზო­
მისაა, შეკრებილია ფარისებურ-საგველა ყვავილედებში.
ყვავილი მოთეთრო-რძისფერია, სქელი. ყვ. ნაყ. VI-VIII.
იზრდება ტყეებში, ბუჩქნარებში, ღობეებზე. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, აღმოსავლეთ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიას.

Consolida divaricata Schroding – სოსანი

ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ზედა ნაწილში მიტ­
კეცილბეწვიანია, ღერო გაფარჩხულადაა დატოტვილი,
შეფოთლილი. ფოთლები ძალიან ვიწროა, ხაზური, საკ­
მაოდ გრძელი, შიშველი ან შებუსული ნაკვთებით. ყვა­
ვილები პატარა ზომისაა, 10-15 მმ სიგრძის, იისფერი,
გრძელი, წვრილი ყუნწებით. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება
მშრალ ფერდობებზე, ბუჩქნარებსა და ნათესებში. გა­
ვრცელებულია შიდა ქართლში, ქვემო ქართლსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, შუა და მცირე აზიას, ირანს.
670

Consolida orientalis (J. Gay) Schrodinger –

ყანის სოსანი
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორად
მდგომია, მარტივი ან დატოტვილი. ზედა ნაწილი ჯი­
რკვლოვანი შებუსვითაა, ქვედა ნაწილი შიშველია.
ფოთლები გრძელია და ვიწრო-ხაზურად დანაკვთული.
ყვავილედი გრძელია, მრავალყვავილიანი. შეფერი­
ლობით ღია იისფერი ან მოწითალო-იისფერია. დეზი
ყვავილსაფრის ფოთლებზე მოკლეა. ყვ.  ნაყ.  V-VIII.
გავრცელებულია ველებსა და ნახევარუდაბნოებში ღია
ფერდობებზე, ნათესებში. მცენარე ცნობილია აღმოსა­
ვლეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
ირანს, შუა და სამხრეთ აზიას.

Delphinium elisabethae N. Busch –

ელისაბედის დეზურა
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო ქვედა
ნაწილში ან მთლიანად მეტ-ნაკლებად ხშირბეწვია­
ნია, მარტივი, იშვიათად – ზედა ნაწილში დატოტვილი.
ფოთლები ხუთკუთხა-თათისებურია. ყვავილედის ღერძი
ოქროსფერჯირკვლოვანია, ყვავილედი პირამიდის ფო­
რმისაა, მტევანი ან საგველა. ყვავილი პატარა ან სა­
შუალო ზომისაა. ყვ.  ნაყ.  VII. იზრდება მთის ზედა და
სუბალპური სარტყლების მდელოებზე. მცენარე აღწერი­
ლია სამაჩაბლოში. გავრცელებულია, ძირითადად, სამ­
ხრეთ და აღმოსავლეთ საქართველოში. საქართველოს
ენდემური სახეობაა.
672

Delphinium ochroleucum Steven ex DC.

ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
30-80 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ღერო დაკლაკნილი, მარტივი, იშვიათი დატოტვით,
ზედა ნაწილში ჯირკვლოვანი შებუსვით. ფოთლის ყუნ­
წები გაფართოებულია, ფირფიტა მრავალჯერ არის სა­
მად ღრმად განკვეთილი ხაზურ ნაკვთებად. ყვავილი
მკრთალი ყვითელია, ზოგჯერ – მომწვანო ელფერით.
ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე მშრალ,
ღია ფერდობებზე. საქართველოში გვხვდება შიდა ქა­
რთლში, გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამ­
ხრეთ კავკასიას. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.

Delphinium schmalhausenii Albov –

შმალჰაუზენის დეზურა
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, 20-80 სმ სი­
მაღლის. ღერო მსხვილია, მარტივი ან სუსტად და­
ტოტვილი, ზედა ნაწილში ჯირკვლოვანი ბეწვებით.
ფოთლები მრავალჯერ არის დაყოფილი ხაზურ ნაკვთე­
ბად, რომლებიც შიშველია ან შებუსული. ყვავილედი
მრავალყვავილიანია, გრძელი, ძირითადად – მარტივი.
ყვავილები ცისფერია, გარედან ბეწვებიანი. ყვ. ნაყ. VII-
VIII. იზრდება მთის ზედა სარტყელში – სუბალპურ
მდელოებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მთელ კავკასიასა და აღმოსავლეთ ევროპას.
674

Ficaria verna subsp. calthifolia (Rchb.)

Nyman = Ficaria calthifolia Rchb. –
ჩაწყობილა ბაია
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
10-20 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, სწორად მდგომი, მარტივი ან დატოტვილი,
ერთყვავილიანი ღეროთი. ფოთლები კვერცხისებუ­
რ-გულისებურია, კიდემთლიანი ან ოდნავ ბლაგვკბილა,
ყვავილი კაშკაშა ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება
დაბლობიდან ტყის შუა სარტყლამდე – ტყეებში, ბუჩქნა­
რებში, ტენიან ადგილებში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, მცირე აზიას, ცენტრალურ
და სამხრეთ ევროპას.

Helleborus abchasicus A. Braun –

აფხაზური ხარისძირა
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო წვრილია,
სწორი, მარტივი ან იშვიათად – წვერზე დატოტვილი.
ფესვთანური ფოთლები, რაოდენობით 3-10, ოდნავ
ტყავისებური, თათისებურად გაყოფილია ლანცეტა ნაკ­
ვთებად. ყვავილი მსხვილია, 5-8 სმ დიამეტრის, ალის­
ფერი, ვარდისფერი ან მოვარდისფრო-მოწითალო.
ყვ.  ნაყ.  II-IV. იზრდება მთისწინებსა და მთის შუა სა­
რტყელში, ტყეში და ტყისპირზე, კირქვიანებზე. გავ­
რცელებულია აფხაზეთში, სამეგრელოსა და იმერეთში.
საქართველოს ენდემია.
676

Helleborus caucasicus A. Braun –

კავკასიური ხარისძირა
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლით –
20-40 სმ. ფესვთანური ფოთლები გრძელყუნწიანია,
ტყავისებური, შიშველი, თათისებურად დაყოფილი
ლანცეტა ან ელიფსურ ნაკვთებად, კიდეებზე ორმა­
გად ხერხკბილა. ყვავილები დიდი ზომისაა, მომწვანო-
მოყვითალო-­მოთეთრო ფერის. ყვ. ნაყ. I-IV-XII. იზრდება
დაბლობიდან ტყის ზედა სარტყლამდე – ტყისპირა ადგი­
ლებში, ტყეებში, ნატყევარ ადგილებში, ფერდობებზე.
მთელ საქართველოში ფართოდ არის გავრცელებული.
კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.

Nigella arvensis L. – მინდვრის სოინჯი

ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო წახნაგოვა­
ნია, წახნაგებზე მოკლე ჯაგრებით. ფოთლები მოლე­
გო-მწვანეა, კიდეებსა და ძარღვებზე მოკლე ბეწვით
მოფენილი. ყვავილები ცისფერია, გრძელი ყუნწებით.
ყვავილსაფრის ფოთლები ფართო-კვერცხისებურია.
ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება რუდერალურ ადგილებში, ნა­
თესებში, მშრალ, ქვიან ფერდობებსა და გორაკებზე.
გავრცელებულია აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, თითქმის მთელ ევროპასა და შუა აზიას.
678

Nigella nigellastrum (L.) Willk. = Garidella

nigellastrum L.
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სწორი დატოტვილი
ან მარტივი ღეროთი. ფოთლები ორად ან სამად ფრთი­
სებურად არის განკვეთილი ვიწრო-ხაზურ ნაკვთებად.
ყვავილები პატარა ზომისაა, მოვარდისფრო-მოთეთრო.
ყვავილსაფრის ფოთლები მოგრძოა, სანექტრეებზე –
მოკლე. ყვ.  ნაყ.  VI. იზრდება მშრალ – ქვიან ფერდო­
ბებსა და ნათესებში. გავრცელებულია ქართლსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, სამხრეთ ევროპას, ირანსა და შუა აზიას.

Pulsatilla violacea Rupr. – მედგარა

ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
6-20 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა, ხშირი რბილი შებუსვით. ფესვთანური ფოთლები
ორმაგ ფრთისებურადაა განკვეთილი გრძელ, მახ­
ვილწვერიან ნაკვთებად. ფოთლის ფირფიტა მოგრძოა,
წაწვეტებული ან მომრგვალო. ყვავილი თავდახრილია,
იისფერია ან სოსანი. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება სუბალპური
და ალპური სარტყლების ქვიან ფერდობებსა და მდე­
ლოებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართვე­
ლოში. კავკასიის ენდემია.
680

Ranunculus bulbosus L.
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
80 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მაღალია, ბოლქვის მსგავსად გამსხვი­
ლებული ძირით. ფესვთანურ ფოთლებს აქვთ გრძელი,
გაფარჩხულბეწვიანი ყუნწები. დანარჩენი ფოთლები
მჯდომარეა და სამად არის გაყოფილი მოგრძო, სო­
ლისებურ სეგმენტებად. ყვავილი 2,5 სმ დიამეტრისაა,
ოქროსფერ-ყვითელი. ყვ. ნაყ. IV-VI. იზრდება მთის შუა
სარტყლამდე – ბუჩქნარში, ტყის პირას, ზღვის პირასა
და მშრალ მდელოებზე. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ჩრდილო, ცენტრალურ, სამხრეთ ევროპასა
და ჩრდილო ამერიკას.

Ranunculus buschii Ovcz.

ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
20-35 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სწორია, გაფანტული და გაფარჩხული
ბეწვით დაფარული. ფოთლის ფირფიტა შიშველია ან
ქვედა მხარეზე გაფანტული ბეწვით შებუსული; კიდე –
მომრგვალო ან ბლაგვკბილა. ყვავილი დიდი ზომისაა,
3-3,5 სმ დიამეტრის. გვირგვინის ფურცლები მოგრძო,
კვერცხის ფორმისაა. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება სუბალ­
პური და ალპური სარტყლების მდელოებზე. საქართვე­
ლოში გავრცელებულია მესხეთ-ჯავახეთში. კავკასიის
ენდემია.
682

Ranunculus illyricus L. – ანდრიაპაპა

ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
10-45 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. შებუსულია ვერცხლისფერი ან მორუხო ბეწვით.
ღერო სწორია, მარტივი ან ზედა ნაწილში სუსტად და­
ტოტვილი. ფესვთანური და ღეროსეული ქვედა ფოთ­
ლები გრძელყუნწიანია და თათის მსგავსად ღრმადაა
გაყოფილი 3-7 ხაზურ ნაკვთად, ზედა ფოთლები ხაზუ­
რია, მთლიანი, მჯდომარე. გვირგვინი ოქროსფერ-ყ­
ვითელია. ყვ.  ნაყ.  IV-VI. დაბლობისა და მთისწინების,
მშრალი ფერდობებისა და ბუჩქნარების მცენარეა. ცნო­
ბილია კახეთსა და ქართლში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, ირანს.

Ranunculus muricatus L. – დუგუმი

ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
10-30 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა,
შიშველი ან ოდნავ შებუსული. ღერო მარტივია ან და­
ტოტვილი, ფესვთანური და ქვედა, ღეროსეული ფოთ­
ლები თირკმლისებურია და სამმაგადაა დანაკვთული
მსხვილკბილა სეგმენტებად. ზედა ფოთლები ვიწროა,
მთლიანი. ყვავილი პატარაა, გვირგვინის ფურცლები ჯა­
მიდან ოდნავ არის ამოყოფილი. ყვ. ნაყ. IV-V. იზრდება
დაბლობებზე და მთისწინა ზოლში, ტენიან ადგილებში,
რუებში, არხებში, ზოგჯერ, როგორც სარეველა – ნათე­
სებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ
ევროპას, შუა და მცირე აზიას, ირანს.
684

Ranunculus repens L. – ნიახურა

ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, შიშველი ან
იშვიათად – ბეწვით შემოსილი. ღერო გართხმულია ან
წამოწეული, ძირში გრძელი, მხოხავი მიწისზედა ყლო­
რტებით. ფოთოლი რთულია, სამნაკვთიან ან ორმაგსა­
მნაკვთიან სეგმენტად განკვეთილი (ამ სამი ნაკვთიდან
თითოეული კვლავ სამად, ე. ი. ცხრანაკვთიან სეგმე­
ნტად განკვეთილი). ყველა ფოთოლი გრძელყუნწიანია.
ყვავილი 15-25 მმ დიამეტრისაა, გვირგვინის ფურცლები
ოქროსფერ-ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება მთის
ქვედა სარტყლიდან ტყის ზედა სარტყლამდე, მეტწი­
ლად, ტენიან ადგილებში, მდინარეთა და ნაკადულების
ნაპირებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სა­
მხრეთ ევროპას, ირანს, მცირე და შუა აზიას.

Trollius ranunculinus Stearn = Trollius

patulus Salisb. – უძოვარა
ოჯახი: Ranunculaceae – ბაიასებრნი
12-50 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სწორად მდგომია, მარტივი ან იშვიათად
– ზედა ნაწილში დატოტვილი. ფოთლები თათის მსგა­
ვსად არის დაყოფილი ან დანაკვთული, ფესვთანური
ფოთლები ყუნწებიანია, ზედა კი – მჯდომარე. ყვავილები
დიდი ზომისაა, ოქროსფერ-ყვითელი. ყვ. ნაყ. VI-VII. იზ­
რდება სუბალპური და ალპური სარტყლების ნესტიან
მდელოებზე, მდნარ თოვლთან. გავრცელებულია თით­
ქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიასა და ირანს.
686

Reseda globulosa Fisch. & C. A. Mey.

ოჯახი: Resedaceae – რეზედასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო – 10-70 სმ
სიმაღლის, სწორად მდგომი ან წამოწეული, მეტ-ნა­
კლებად დატოტვილი, შიშველი. ფოთლები 3-5 ხაზურ
ან ვიწრო-ხაზურ სეგმენტად დაყოფილი. ზოგჯერ ქვედა
ფოთლები მთლიანია. ყვავილედი 5-30 სმ სიგრძის თა­
ვაკია. გვირგვინი თეთრია, მისი ზედა ფურცელი სამად
არის გაყოფილი. ყვ.  ნაყ.  IV-VII. იზრდება ქვიან, ღორ­
ღიან ფერდობებზე, კირქვიანებზე. საქართველოში ცნო­
ბილია კახეთში, შიდა ქართლსა და ქვემო ქართლში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და
აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთს.

Reseda lutea L. – ყანის რეზედა

ოჯახი: Resedaceae – რეზედასებრნი
ერთწლიანი ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო – 20-80 სმ სიმაღლის, სწორად მდგომი ან წამო­
წეული, დატოტვილი, ხაოიანი. ფოთლები 3-5 სეგმენტა­
დაა დაყოფილი, ქვედა ფოთლები თითქმის მთლიანია.
ყვავილედი 20-30 სმ სიგრძის ფარჩხატი მტევანია,
მრავალყვავილიანი, თითქმის პირამიდული. გვირგვინი
მკრთალი ყვითელი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება
1800 მ სიმაღლემდე მშრალ, ბალახოვან ფერდობებზე,
ბუჩქნარებში, გზისპირებზე, რუდერალურ ადგილებში.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევრო­
პას, მცირე აზიას.
688

Frangula alnus Mill. – ხეჭრელი

ოჯახი: Rhamnaceae – ხეჭრელისებრნი
6-7 მ სიმაღლის ბუჩქია ან ხე, გლუვი, შავი ქერქით. ტო­
ტები უეკლოა, სწორი, ერთწლიანი ტოტები მოწითალო
– ყავისფერია. ყლორტები შიშველია ან ოდნავ შებუ­
სული, ფოთლები რიგებადაა განლაგებული, იშვიათად
– მოპირისპირედ; მოგრძო-ელიფსური ან უკუკვერცხი­
სებური, კიდემთლიანი. ყვავილები იღლიურია, გვირ­
გვინი მოწითალო-თეთრია. ნაყოფი ჯერ მწვანეა, შემდეგ
– წითელი, ბოლოს კი – შავი. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება
დაბლობიდან ტყის ზედა სარტყლამდე ფოთლოვან ტყე­
ებში ქვეტყის სახით, ბუჩქნარებში. ცნობილია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ჩრდილო, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.

Paliurus spina-christi Mill. – ძეძვი

ოჯახი: Rhamnaceae – ხეჭრელისებრნი
1-3 მ სიმაღლის დატოტვილი, ძლიერ ეკლიანი ბუჩქია.
ნორჩი ტოტები და კვირტები ოდნავ არის შებუსული.
ფოთლები კვერცხისებურია ან ელიფსური. კიდეებზე
დაკბილული, იშვიათად – კიდემთლიანი, შიშველი, ზედა
მხარე – მუქი მწვანე. თანაფოთლები ეკლებად არის
გადაქცეული. ყვავილები პატარა ზომისაა, მოყვითა­
ლო-მომწვანო ფერის. ნაყოფი ფრთაშემოვლებულია.
ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება ღორღიან და ქვიან, მთისწინა
ადგილებში. გვხვდება აგრეთვე ველების სარტყელში
ქსეროფილურ დაჯგუფებებში. ქმნის სუფთა ბუჩქნარებს.
მშრალი მუხნარების დერივატია. გავრცელებულია თით­
ქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.
690

Rhamnus cathartica L. – ხეშავი

ოჯახი: Rhamnaceae – ხეჭრელისებრნი
1, 5-3 მ სიმაღლის ხეა ან ბუჩქი, ხორკლიანი, და­
ხეთქილი, შავი ქერქით. ტოტები ეკლებით ბოლო­
ვდება. ფოთლები მოპირისპირედ ან მორიგეობით
არის განლაგებული, ელიფსური ან კვერცხისებური,
კიდედაკბილული. ყვავილედი იღლიურია, ყვავილი
მომწვანო-ყვითელია. ძირითადად, ერთსქესიანი,იშვი­
ათად – ორსქესიანი. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება მშრალ
ადგილებში, ბუჩქნარებში, ტყიან ადგილებში. გავრცე­
ლებულია აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ევროპას, მცირე და შუა აზიას.

Rhamnus cordata Medw.

ოჯახი: Rhamnaceae – ხეჭრელისებრნი
დაბალი ტანის უეკლო ბუჩქია, ძლიერ დატოტვილი,
ნორჩი ტოტები და ყლორტები ხშირი შებუსვითაა, ღია
ან მუქი ნაცრისფერია. ფოთლები მორიგეობითია,
ფართო-კვერცხისებური ან თითქმის მომრგვალო.
ზედა მხარე მოლეგო ან მწვანე ფერისაა, ბეწვიანი ან
შიშველი. ქვედა მხარე მკრთალი მწვანეა, იშვიათად –
მოჟანგისფრო ბეწვით მოფენილი. ყვავილები ერთსქე­
სიანია, კონებად შეკრებილი, იშვიათად – მარტოული.
ყვ. ნაყ. VII-IX. იზრდება კირქვიან და კლდოვან ნაპრა­
ლებში. გავრცელებულია აფხაზეთში, რაჭა-ლეჩხუმში,
სამეგრელოსა და იმერეთში.
692

Rhamnus imeretina Booth, Petz. & Kirchn. –

იმერული ხეჭრელი
ოჯახი: Rhamnaceae – ხეჭრელისებრნი
3 მ-მდე სიმაღლის უეკლო ბუჩქია. ტოტები ნორჩობის
პერიოდში შებუსულია. ფოთლები მორიგეობით არის
განლაგებული, ელიფსურია, ზოგჯერ მოგრძო-ოვა­
ლური, ბლაგვი ან მახვილწვერიანი; ზედა მხარე მწვანე
ფერისაა, ქვედა – უფრო ღია, მრავალრიცხოვანი გვე­
რდითი ძარღვებით. ყვავილები ერთ ან ორსქესიანია,
იღლიურ კონებად შეკრებილი. ნაყოფი შავია, სფერო­
სებური. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება მთის შუა და სუბალპური
სარტყლების ტყისპირა ადგილებში, ფართოფოთლოვან
და წიწვოვან ტყეებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ
დასავლეთ საქართველოში და შიდა ქართლის დასა­
ვლეთ ნაწილში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.

Rhamnus pallasii Fisch. & C. A. Mey. –

შავჯაგა
ოჯახი: Rhamnaceae – ხეჭრელისებრნი
დაბალი ტანის ტოტებგაშლილი ბუჩქია, ეკლიანი, წვრილი,
მოწითალო-ყავისფერი ყლორტებით. ფოთლები კონებად
არის შეკრული შემოკლებულ ყლორტებზე. ფოთლები ვიწ­
რო-ხაზურია, კიდეებზე დაკბილული. ზრდასრული ფოთ­
ლები შიშველია. ყვავილები მომწვანო ფერისაა, კონებად
შეკრებილი. ყვ. ნაყ. VI-VIII. დამახასიათებელია არიდული
მეჩხერი ტყეებისა და ქსეროფილური დაჯგუფებებისათ­
ვის. გავრცელებულია აღმოსავლეთ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე
აზიასა და ირანს.
694

Agrimonia eupatoria L. – ბირკავა

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 30-100 სმ სი­
მაღლის ღერო მარტივია ან მცირედ დატოტვილი.
ფოთლები რთულია, კენტფრთისებური. ყვავილედი
თავთავისებური მტევანია, გრძელი – 10-30 სმ სიგრ­
ძის; ყვავილები მოკლეყუნწიანია. გვირგვინის ფურ­
ცლები კვერცხისებურ-ლანცეტაა, ყვითელი ფერის.
ყვ.  ნაყ.  V-IX. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე მეჩხერ
ტყეებში, ტყისპირებში, ბუჩქნარებში, ნათესებში, ტყის
მდელოებსა და ბალახოვან ფერდობებზე. გავრცელებუ­
ლია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევროპასა და მცირე
აზიას.

Alchemilla dura Buser – მარმუჭი

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო თით­
ქმის სწორად მდგომია, კარგად განვითარებული ღე­
როსეული ფოთლებით, დიდი ზომის მოგრძო, თითქმის
სწორკბილიანი, სეგმენტებითა და ვიწრო ყვავილედით.
ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება მთის ფერდობებზე, ქვაყრი­
ლებზე, მდინარეთა ნაპირებზე – ზღვის დონიდან 2000
მ-მდე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, წინა აზიასა და ირანს.
696

Aruncus dioicus (Walter) Fernald = Aruncus

vulgaris Raf. – მეკენძალა
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო 1-1,5 მ
სიმაღლისაა. ფოთლები გრძელია და გრძელყუნწიანი,
ორმაგფრთისებური, ფოთოლაკი – 9. ზედა ფოთლები
მთლიანია, ქვედა ფოთლები ფრთისებურად არის დაყო­
ფილი 3-7 ნაკვთად. ნაკვთები მოგრძო-კვერცხისებურია
ან ოვალურ-ლანცეტა. გვირგვინის ფურცლები თეთრია
და პატარა ზომის. შეკრებილია საგველასებურ ყვავი­
ლედებში. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება ტყეებში, ტყისპირა
ადგილებში, ტენიან, ქვიან და კლდიან ეკოტოპებზე.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გა­
ვრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენ­
ტრალურ ევროპასა და მცირე აზიას.

Comarum palustre L. –
წყლის მარწყვაბალახი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, გრძელი მხოხავი
ფესურით. ღერო მოწითალო ფერისაა, შებუსული. ფოთ­
ლები გრძელყუნწიანია და შებუსული. ქვედა ფოთლები
კენტფრთისებურია. ფოთოლაკები მოგრძო და კვერცხი­
სებურია, რომელთაც ქვედა მხარე მონაცრისფრო, ზედა
კი მუქი მწვანე აქვთ. გვირგვინის ფურცლები პატარა
ზომისაა, ჯამის ფურცლები კი მოკლეა, მუქი მეწამული
ფერის. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება მაღალმთის ჭაობებში,
მდინარეებისა და ტბების ნაპირებზე. საქართველოში
გავრცელებულია სპორადულად. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ ევროპას, ციმ­
ბირს, მცირე აზიასა და ჩრდილო ამერიკას.
698

Cotoneaster meyeri Pojark. – ვაშლანა

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
2 მ-მდე სიმაღლის ბუჩქია, ეკლიანი. ნორჩი მცენარე
წვრილია, წკეპლისებური. თავიდან მეტ-ნაკლებად
თეთრად შებუსულია, შემდგომ პერიოდში – შიშველი.
ფოთლები მოგრძო-ელიფსურია ან ელიფსური, წვერზე
ბლაგვად ამოკვეთილი, ფოთლის ყუნწები მოკლეა.
ფოთლები თითქმის შიშველია, ზედა მხარე– მუქი
მწვანე, ქვედა– უფრო ღია. ყვავილედი 5-10– ყვავი­
ლიანია, იღლიური, თავდახრილი. გვირგვინი თეთრია,
ფართოდ გადაშლილი. ჰიპანთიუმი შიშველია. ყვ. IV-VI,
ნაყ. IX-X. იზრდება ქვიან ფერდობებზე, ბუჩქნარებსა და
მეჩხერ ტყეებში. გავრცელებულია აღმოსავლეთ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიასა და მცირე აზიას.

Cotoneaster morulus Pojark.

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
50-125 სმ სიმაღლის ბუჩქია, გაშლილი ტოტებით. ნო­
რჩი ტოტები დაფარულია ძალიან მოკლე, მიტკეცილი
ბეწვით. წლიური ტოტები მუქი მეწამულია. ფოთლები
თხელია და თითქმის ტყავისებური, მოყვითალო-მწვანე,
ფორმით მოგრძო-ელიფსური. ყვავილედი სწორად
მდგომია და მოკლე, 3-8 – ყვავილიანი. გვირგვინის
ფურცლები თეთრია, გადაშლილი. ყვ.  V, ნაყ.  IX-X. იზ­
რდება მთის შუა სარტყელში ღია, მშრალ და ქვიან ფე­
რდობებზე, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია ქართლში,
კახეთსა და მესხეთ-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიასა და მცირე აზიას.
700

Cotoneaster racemiflorus (Desf.) K. Koch –

ჩიტაკომშა
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
სწორად მდგომი 1 მ-მდე სიმაღლის ბუჩქია, სწორი ან
დაჯაგული. ნორჩი მცენარე სქლად და ქეჩისებურად
არის შებუსული. ერთ და ორწლიანი ტოტები ყავისფე­
რია ან ალუბლისფერი. ფოთლები ფორმით ელიფსურია
ან ფართო-ოვალური, შებუსული. გვერდითი ფოთლების
ტოტები უფრო პატარაა, ვიდრე კენწრული ფოთლები.
ყვავილედი ფარისებურია. მოთეთრო გვირგვინი ფა­
რთოდ არის გადაშლილი. ყვ. V-VI, ნაყ. VII-IX. იზრდება
ფერდობებზე მშრალ ბუჩქნართა შორის დაბლობიდან
მთის შუა სარტყლამდე. გავრცელებულია აღმოსავლეთ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, შუა და მცირე აზიას, ირანსა და ჩრდილო
აფრიკას.

Crataegus x kyrtostyla Fingerh. –

წითელი კუნელი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
5 მ-მდე სიმაღლის ხე ან ბუჩქია, მომურო-ნაცრისფერი
ტოტებით; შიშველია ნორჩობაში – ოდნავ შებუსული მცი­
რერიცხოვანი ეკლებით. ფოთლის ყუნწები შიშველია
ან ოდნავ შებუსული. ფოთოლი ღია მწვანე ფერისაა,
უკუკვერცხისებური და რომბის ფორმის, 5-ნაკვთიანი,
იშვიათად – 3 ან 7– ნაკვთიანი. უნაყოფო ყლორტების
ფოთლები უფრო დიდია. ყვავილედი ფარის ფორმისაა,
დატოტვილი. გვირგვინი თეთრია, ნაყოფი – წითელი.
ყვ.  VI, ნაყ.  IX. იზრდება ტყეებში, ბუჩქნარებში ზოგჯერ
რაყას ქმნის. საქართველოში თითქმის ყველგან არის
გავრცელებული. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, ყირიმს, ცენტრალურ და სამხრეთ ევრო­
პას, მცირე აზიას.
702

Crataegus orientalis Pall. ex M. Bieb. –

კნაპა
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
1-5 მ-მდე სიმაღლის ხე ან ბუჩქია. ყლორტები სქლად
არის ქეჩისებურად შებუსული, ეკლებიანი. ფოთლები
ორივე მხარეზე შებუსულია თეთრი, რბილი ბეწვით,
ფორმით მოგრძო-კვერცხისებური ან უკუკვერცხისებუ­
რია, 5-7-ად დანაკვთული. ყვავილედი კომპაქტურია,
მცირეყვავილიანი, ხშირი, თეთრი ბეწვით შემოსილი.
გვირგვინი თეთრია, ნაყოფი მოწითალო-ნარინჯისფერი.
ყვ.  VI-VII, ნაყ.  IX. იზრდება მთის შუა სარტყლის არი­
დულ, მეჩხერ ტყეებში, ტყისპირებში, მშრალ და ქვიან
ფერდობებზე. გავრცელებულია აჭარაში, ქართლსა და
მესხეთ-ჯავახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს სამხრეთ კავკასიას, ყირიმს, სამხრეთ ევროპასა
და მცირე აზიას.

Crataegus pentagyna Waldst. & Kit. ex

Willd. – შავი კუნელი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
3-12 მ სიმაღლის ხე ან ბუჩქია, ნაცრისფერი ტოტებით.
ნორჩი ყლორტები შებუსულია ან შიშველი, ეკლები მცი­
რერიცხოვანია და სუსტი. ფოთლების ზედა მხარე მუქი
მწვანე ფერისაა, ქვედა მხარე – უფრო ღია ფერის, ფა­
რთო-კვერცხისებურ-რომბული ფორმის, 5-7-ნაკვთიანი.
ყვავილედი მრავალყვავილიანია, შებუსული. გვირგვინი
თეთრია, ნაყოფი – შავი. ყვ. V-VI, ნაყ. VIII-IX. იზრდება
ტყეებში, ტყისპირებსა და ბუჩქნარებს შორის. გავრცე­
ლებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ყირიმს,
ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.
704

Cydonia oblonga Mill. – კომში

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
1,5-5 მ-მდე სიმაღლის ხე ან ბუჩქია, თხელი დახეთქილი
ქერქით. ნორჩი ყლორტები შებუსულია ქეჩისებურად.
ფოთლები კვერცხისებურია ან ოვალური ფორმის, კი­
დემთლიანი, ქვედა მხარე მონაცრისფრო – ქეჩისებუ­
რია, 10-12 სმ სიგრძისა და 7,5 სმ სიგანის. ყვავილები
მკრთალი ვარდისფერია. ნაყოფი ლიმონისფერია ან
მუქი ყვითელი და თავიდან ქეჩისებურადაა შებუსული.
ყვ.  V, ნაყ.  IX. იზრდება მთის ქვედა, ზოგჯერ შუა სა­
რტყლამდე – 1400 მ-მდე, ტყისპირებსა და ფერდო­
ბებზე, ზოგჯერ ველურდება. გავრცელებულია აჭარაში,
კახეთსა და ქვემო ქართლში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, შუა და მცირე აზიას, ირანს.

Dryas caucasica Juz.

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ღერო 5-15 სმ
სიმაღლისაა, ხშირად ქმნის კორდს. ფოთლები ტყავისე­
ბურია, მოყვანილობით ელიფსურია ან მოგრძო-ელიფ­
სური, კიდეზე – ჩაჭრილ-მრგვალკბილა. თანაყვავილები
წაგრძელებულია, გრძელბეწვიანი, რიცხვით – 2-5.
გვირგვინის ფურცლები თეთრია, უკუკვერცხისებური.
ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება სუბალპური და ალპური სა­
რტყლების მშრალ, ქვიან ადგილებში, კლდეებსა და
მორენებზე. გავრცელებულია აფხაზეთში, სვანეთში, რა­
ჭა-ლეჩხუმში, სამეგრელოში, შიდა ქართლსა და მთიუ­
ლეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ
კავკასიას. კავკასიის ენდემური მცენარეა.
706

Drymocallis rupestris L. = Potentilla

rupestris L. – დაბლობის მარწყვაბალახა
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
60 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მაგარია, შუა ნაწილიდან დატოტვილი,
მოფენილია გაფარჩხული, მარტივი და ჯირკვლო­
ვანი ბეწვით. ფოთლები გრძელყუნწიანია, 1-2 წყვილი
დაშორიშორებული, კვერცხის ფორმის ან თითქმის
მომრგვალო ფოთოლაკებით, კიდედაკბილულია. ყვავი­
ლები მარტოულია ან შეკრებილია ფარჩხატ, საგველა­
სებურ ყვავილედებად. გვირგვინის ფურცლები თეთრია.
ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების
კლდეებზე, მშრალ ფერდობებზე და ქვიან ადგილებში.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ჩრდილო და ცენტრალურ ევროპას, მცირე აზიას.

Duchesnea indica (Jacks.) Focke –

გველის მარწყვი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-100
სმ-მდე სიმაღლისაა, გრძელი, მხოხავი, გაფარჩხულ­
ბეწვიანი ყლორტებით. ფესვთანური ფოთლები გრძე­
ლყუნწიანია, ღეროსეული – უფრო მოკლეყუნწიანი,
სამფოთოლაკიანი. თანაფოთლები კვერცხისებურ-­
ლანცეტაა, კიდემთლიანი. ყვავილები მარტოულია
და გრძელყუნწებიანი. გვირგვინი ყვითელი ფერისაა.
ყვ.  ნაყ.  V-X. იზრდება მთის ქვედა სარტყელში გზისპი­
რებზე, ბოსტნებსა და ბაღებში. გავრცელებულია აფხა­
ზეთში, სამეგრელოში, იმერეთში, გურიასა და აჭარაში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს აღმოსავლეთ
აზიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, ჩრდილო და
სამხრეთ ამერიკას.
708

Filipendula vulgaris Moench – ქაფურა

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-60
სმ სიმაღლისაა, მარტივი ან ზედა ნაწილში ოდნავ და­
ტოტვილი. ფესვთანური ფოთლები მოყვანილობით
მოგრძო-ლანცეტასებურია, წყვეტილ-ფრთისებური, ზე­
მოდან შიშველია, ქვედა მხარეზე შებუსული და ჩაჭრილ-­
დაკბილული გვერდით სეგმენტებად. ღეროსეული შუა
და ზედა ფოთლები ფესვთანურის მსგავსია, ოღონდ
მცირე ზომისაა. ყვავილედი საგველასებურია, გვირგვინი
მოთეთროა ან მოვარდისფრო. ყვ. ნაყ. IV-VIII. იზრდება
დაბლობიდან მთის ზედა სარტყლამდე – ველებში, მდე­
ლოებზე, მინდვრებში, ტყისპირებსა და ბუჩქნარებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევროპას, ციმბირს,
მცირე აზიას, ჩრდილო ამერიკას.

Fragaria vesca L. – მარწყვი

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 5-20 სმ
სიმაღლისაა. ფესვთანური ფოთლები გრძელყუნწიანია,
სამფოთოლაკიანი, შებუსული; კენწრული ფოთოლაკი
მოკლეყუნწიანია, რომბის ფორმის, გვერდითი ფოთო­
ლაკები მჯდომარეა, კვერცხის ფორმის, კიდედაკბი­
ლული, მიტკეცილბეწვებიანი. ყვავილედი ფარისებურია,
ყვავილის ყუნწი გრძელია, გვირგვინი თეთრი ფერისაა,
ნაყოფი – კაშკაშა წითელი. ყვ.  ნაყ.  IV-VII. იზრდება
დაბლობიდან ტყის ზედა სარტყლამდე -ტყეებში, ტყის­
პირებში, ბუჩქნარებში, ველობებზე. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას, ევროპას, ციმბირს, შუა
აზიას, ჩრდილო აფრიკას.
710

Geum urbanum L. – ნიგვზისძირა

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 20-70 სმ
სიმაღლისაა და სწორად მდგომი, რბილი ბეწვით შებუ­
სული, ზედა ნაწილში დატოტვილი. ფესვთანური ფოთ­
ლები გრძელყუნწიანია, ჩანგისებურ-ფრთისებური ან
წყვეტილ-ფრთისებური, კიდედაკბილული; კენწრული
სეგმენტი დიდია, რომბის ფორმის ან უკუკვერცხისებური,
3-5-ნაკვთიანი. ღეროსეული ფოთლები მოკლეყუნწი­
ანია, სამად გაყოფილი. ყვავილსაჯდომი შებუსულია.
გვირგვინი პატარა ზომისაა, ყვითელი. ყვ. ნაყ. V-VII. იზ­
რდება ბუჩქნარებში, ტყეებში, ტყისპირებში. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, შუა აზიას, ირანსა და მცირე აზიას.

Malus orientalis Uglitzk. ex Juz. – მაჟალო

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
10-12 მ სიმაღლის ხეა, თითქმის უეკლო. ნორჩი ყლო­
რტები შებუსულია. ფოთლები კვერცხის ფორმისაა,
ელიფსური ან ლანცეტა. ფუძესთან ახლოს კიდემთლი­
ანია, დანარჩენი ნაწილი – დაკბილული. ზედა მხარე–
მცირედ, ქვედა მხარე კი სქლად არის ქეჩის მსგავსად
შებუსული. ყვავილედი 4-6 ყვავილიანია. გვირგვინი
თეთრია, ზოგჯერ მოვარდისფრო ელფერით. ყვ.  IV,
ნაყ.  IX. იზრდება დაბლობიდან მთის შუა სარტყლამდე
ტყეებსა და ტყისპირებში. გავრცელებულია მთელ სა­
ქართველოში, გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
მცირე აზიასა და ირანს.
712

Mespilus germanica L. – ზღმარტლი

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
1,5-5 მ-მდე სიმაღლის ხე ან ბუჩქია. ყლორტები მოწი­
თალო-მურა ფერისაა, ნორჩობაში შებუსულია. წლიური
ტოტები ნაცრისფერია. ფოთლები მოკლეყუნწიანია,
ფორმით ელიფსური ან მოგრძო-ლანცეტა, კიდემთლი­
ანი ან დაკბილული, მუქი მწვანე ფერის. თანაყვავილები
დიდი ზომისაა, მცენარეს ყვავილები ადვილად სცვივა.
ყვავილები თეთრია, ნაყოფი – მომურო ფერისაა. ყვ. V,
ნაყ.  X. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლების ტყე­
ებში. უფრო ხშირად ქვეტყეშია წარმოდგენილი. გავრცე­
ლებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და დასავლეთ
ევროპას, შუა და მცირე აზიას, ჩრდილო ირანს.

Potentilla argentea L.
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 40 სმ-
მდე სიმაღლისაა, რკალისებურად წამოწეული ან თით­
ქმის სწორი, ზედა ნაწილში დატოტვილია. ფოთლები
5-ფოთოლაკიანია, გრძელყუნწიანი. ფოთოლაკები
უკუკვერცხისებურიდან უკულანცეტამდეა. ყვავილედი
ფარისებური საგველაა, ფაშარი, მრავალყვავილიანი.
გვირგვინის ფურცლები უკუკვერცხისებურია, ყვითელი.
ყვ.  ნაყ.  V-VII. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ჩრდილო
ამერიკას.
714

Potentilla crantzii (Crantz) Beck ex Fritsch

= Potentilla gelida C. A. Mey.
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 20 სმ-
მდე სიმაღლისაა, საყვავილე ღეროები სწორი ან წა­
მოწეულია, ზედა ნაწილში – დატოტვილი, მცირედ
შეფოთლილი, დაფარულია მოკლე და გრძელი, მოხ­
რილი ბეწვით. ფოთლები გრძელყუნწიანია, სამნაკვთი­
ანი, ფოთოლაკები უკუკვერცხისებურ-სოლისებურია.
ყვავილედი ფაშარია და მცირეყვავილიანი. გვირგვინის
ფურცლები უკუგულისებურია. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება
ალპური სარტყლის მდელოებზე, ნაზვავებსა და კლდო­
ვან ადგილებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, მცირე აზიას, ჩრდილოეთ ევროპას, შუა აზიას.

Potentilla recta L.
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 70 სმ-მდე სიმა­
ღლის ღეროები ცენტრალურია, სწორი ან წამოწეული,
ზედა ნაწილში ორკაპის მსგავსად არის დატოტვილი,
დაფარულია გრძელი, გაფარჩხული ბეწვით. ფოთლები
გრძელყუნწიანია, 5-7-ფოთოლაკიანი. ფოთოლაკები
მოგრძო-კვერცხისებურიდან ხაზურ-ლანცეტამდეა. ყვა­
ვილედი ფარისებური საგველაა, მრავალყვავილიანი.
ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლე­
ბის ველებზე, მშრალ, ბალახოვან ფერდობებზე, ტყის­
პირებში, ყამირებსა და ბუჩქნარებში. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას, ირანს.
716

Potentilla thuringiaca Bernh. = Potentilla

caucasica Juz.
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 35 სმ-მდე სიმა­
ღლის ღერო წამოწეულია, ზედა ნაწილში დატოტვილია
და დაფარულია ხშირი და გრძელი, გაფარჩხული ბეწვით.
ფოთლები გრძელყუნწიანია და შედგება 7 ფოთოლაკი­
საგან. ფოთოლაკები უკუკვერცხისებურია, ყვავილედი
– ფაშარი. გვირგვინის ფურცლები ფართო-უკუკვერცხი­
სებურია, ყვითელი. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება მთის შუა
სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე – ტყისპირებში,
ველობებზე, ბუჩქნარებში და ბალახოვან ფერდობებზე.
გავრცელებულია აფხაზეთში, რაჭა-ლეჩხუმში, შიდა ქა­
რთლში, მთიულეთში, კახეთსა და მესხეთ-ჯავახეთში.
კავკასიის ენდემური მცენარეა.

Prunus cerasifera Ehrh. = Prunus divaricata

Ledeb. – ტყემალი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
2-10 მ სიმაღლის ხე ან ბუჩქია. ღერო დატოტვილი და
მეტ-ნაკლებად ეკლებიანი. ფოთლები ოვალური ან ოვა­
ლურ-კვერცხისებური ფორმისაა ოვალურ-ლანცეტამდე,
თანდათანობით წაწვეტებული, კიდეხერხკბილა, ზედა
მხარე – შიშველი, ქვედა მხარე – ძარღვების გაყოლე­
ბაზე – ბეწვით მოფენილი. ყვავილები თითო-თითოდაა
განლაგებული 1-2 სმ სიგრძის ყუნწებზე. გვირგვინის
ფურცლები კვერცხის ფორმისაა ან ოვალურ-კვერცხი­
სებური, ბლაგვი ან წაწვეტებული; თეთრი ფერისაა,
იშვიათად – მოვარდისფრო. ყვ. ნაყ. V-VIII. მცენარე გა­
ვრცელებულია დაბლობიდან ტყის ზედა სარტყლამდე –
ტყეებში, ტყისპირა მიდამოებში. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე და შუა აზიას,
ირანს.
718

Prunus dulcis (Mill.) D. A. Webb =

Amygdalus communis L. – ჩვეულებრივი
ნუში
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ხე ან ბუჩქია. ღერო სწორად მდგომია ან გადახრილი,
უეკლო ტოტებით. ფოთლები ლანცეტაა ან ვიწრო-ე­
ლიფსური, 4-9 სმ სიგრძისა და 1,5-2,5 სმ სიგანის,
შიშველი. ყვავილები შეფოთვლამდე იშლება. გვირ­
გვინის ფურცლები თეთრია ან მკრთალი ვარდისფერი.
ნაყოფი ხავერდივით შებუსული, ირიბ-კვერცხისებური
ან მოგრძო-კვერცხისებურია. ყვ.  III-IV, ნაყ.  VII. მცე­
ნარე გაველურებულია. გვხვდება მშრალ ბუჩქნარებში,
ნახევრად არიდულ დაჯგუფებებში, ველებზე და ა. შ.
საკმაოდ იშვიათი მცენარეა. საქართველოში ველურად
მხოლოდ შიდა ქართლსა და კახეთშია ცნობილი. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკა­
სიას, შუა აზიას, სამხრეთ ევროპას, ირანს.

Prunus laurocerasus L. = Laurocerasus

officinalis M. Roem. – წყავი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
1-6 მ სიმაღლის მარადმწვანე ხე ან ბუჩქია, დატოტვილი
ღეროთი. ფოთლები მოგრძო-ელიფსურია, მოკლეყუნ­
წიანი, პრიალა, ტყავისებური. ყვავილედი ხშირი, აღმა­
მდგომი მტევანია. გვირგვინი თეთრი ფერისაა, ნაყოფი
– შავი. ყვ.  IV-V, ნაყ.  VIII. იზრდება ტყეებში, როგორც
ქვეტყე, შედის აგრეთვე ბუჩქნარების შემადგენლობაში,
ხშირად სუფთა რაყებს ქმნის. გავრცელებულია დასა­
ვლეთ საქართველოსა და კახეთში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას, ირანს.
720

Prunus mahaleb L. = Cerasus mahaleb (L.)

Mill. – ბალღოჯი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
5-10 მ სიმაღლის ხე ან ბუჩქია. ქერქი – მუქი ნაცრის­
ფერი, წლიური ყლორტები ღია მურა ფერისაა, შიშველი
ან ხავერდის მსგავსი შებუსვით. ფოთლის ყუნწის სიგრძე
3-20 მმ-ია, ფოთლის ფირფიტა მომრგვალებული ან
მოგრძო კვერცხის ფორმისაა. ყვავილედი მრავალყვავი­
ლიანი ფარისებური მტევანია. ჰიპანთიუმი ზარისებურია
და შიშველი. გვირგვინი თეთრია, ოდნავ მოყვითალო ან
მოვარდისფრო ელფერით. ყვ. IV-V, ნაყ. VI-VIII. იზრდება
მშრალ, ქვიან ფერდობებზე, ბუჩქნარებში. გავრცელებუ­
ლია აღმოსავლეთ საქართველოში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, სამხრეთ
ევროპას, შუა აზიას.

Prunus microcarpa C. A. Mey. =

Cerasus microcarpa (C. A. Mey.) Boiss. –
მცირენაყოფიანი ბალამწარა
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
1 მ-მდე სიმაღლის ბუჩქია. ქერქი ნაცრისფერია, ფოთ­
ლები – მოგრძო-ელიფსური ან კვერცხისებური. მცირე
ზომის – 1-3 სმ სიგრძისა და 3-10 მმ სიგანის, კაშკაშა
ვარდისფერი 4-5 ყვავილი დამოკლებულ ყლორტებ­
ზეა განლაგებული. ყვ. III-V, ნაყ. V-VI. იზრდება მშრალ
ფერდობებზე და მეჩხერ ტყეებში. გავრცელებულია კა­
ხეთსა და ქართლში. მცენარე შესულია საქართველოს
წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას,
შუა აზიასა და ირანს.
722

Prunus padus L. = Padus avium Mill. –

შოთხვი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ხე ან ბუჩქია, რომლის ღერო 10 მ-მდე სიმაღლისაა.
წლიური ტოტები მოშავოა ან მუქი წითელი. ფოთლები
თხელია, 2-10 სმ სიგრძის. ლანცეტა-კვერცხისებური,
კიდეებზე წვრილხერხკბილა. ყვავილედი მტევანია,
გვირგვინი – თეთრი. ყვ. V-VI, ნაყ. VIII-IX. იზრდება მთის
შუა და ზედა სარტყლების მდინარის ნაპირებზე და ტყის
პირას. გავრცელებულია აფხაზეთში, სვანეთში, შიდა ქა­
რთლში, მესხეთ-ჯავახეთში, მთიულეთში, ხევსურეთში,
ფშავსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს კავკასიას, ჩრდილოეთ, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე და შუა აზიას, ირანს.

Prunus spinosa L. – კვრინჩხი

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ბუჩქი ან ხეა. ღერო ძლიერ დატოტვილია, ხშირეკლიანი,
ნორჩი ყლორტები მოკლებეწვიანია ან შიშველი. ფოთ­
ლები 2-5 სმ სიგრძისაა, ელიფსური ან უკუკვერცხისე­
ბური. ყვავილები თეთრია, თითო-თითოდ ან ორ-ორად
განლაგებული. ჯამის ფოთლები მხოლოდ კიდეებზეა
წამწამებიანი; ყვავილის ყუნწები სწორად მდგომია ან
გადახრილი. ყვ. ნაყ. III-IV. იზრდება დაბლობიდან 1200
მ სიმაღლემდე – ტყისპირებში, ბუჩქნარებში, მდინარეთა
ხეობების გასწვრივ. გავრცელებულია მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, ჩრდილოეთ, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
ირანს.
724

Prunus cerasus L. = Cerasus silvestris

Garsault – ბალამწარა
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
3-25 მ სიმაღლის ხეა, ქერქი მოშავოა, ფოთლები მოგ­
რძო-კვერცხისებურია ან ელიფსური, წვერისკენ შევიწ­
როებული. კიდეებზე – ორმაგხერხკბილა. ფოთოლი 16
სმ სიგრძისა და 8 სმ სიგანისაა, რომლის ზედა მხარე
შიშველია, ქვედა მხარე – ძარღვების გაყოლებაზე შებუ­
სული, თეთრი ან მოვარდისფრო. ყვავილედი 2-8– ყვა­
ვილიანი ქოლგაა. ყვ.  IV-V, ნაყ.  VI. იზრდება ტყის შუა
და ზედა სარტყლების ფოთლოვან ტყეებში. გვხვდება
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ყირიმს, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიასა და ირანს.

Pyracantha coccinea M. Roem. – ჩიტავაშლა

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
2 მ-მდე სიმაღლის ბუჩქია, უხვეკლიანი. ყლორტები
ნორჩობაში მონაცრისფრო ბეწვებითაა მოფენილი.
ფოთლები ტყავის მსგავსია, შიშველი ან ნორჩობაში ბე­
წვებით მოფენილი, ზედა მხარე მუქი მწვანე ფერისაა,
პრიალა, ქვედა მხარე უფრო ღია ფერისაა, მოყვანი­
ლობით – ელიფსურ-ლანცეტადან ვიწრო-ლანცეტამდე,
მახვილწვერიანი ან მობლაგვო, კიდეებზე მრგვალ­
კბილა. ყვავილედი მჭიდროა, მეტ-ნაკლებად ბეწვიანი.
ყვ.  ნაყ.  VI. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე სიმშრა­
ლის მოყვარულ ბუჩქნარებში და ქვიან ფერდობებზე.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიას, ირანს.
726

Pyrus caucasica Fed. – პანტა

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ხე ან ბუჩქია. ვარჯი, ჩვეულებრივ, პირამიდულია,ნორჩი
ტოტები შიშველია, ნაცრისფერი ქერქით, ეკლებიანი.
ფოთლები შიშველია ან ქვედა მხარე ზოგჯერ თხლა­
დაა აბლაბუდის მსგავსი ბეწვით მოფენილი, ნახევრად
ტყავისებურია, ზედა მხარე პრიალაა, მოყვანილობით
– მომრგვალო ან ფართო-კვერცხისებური. ყვავილები
თეთრია, ფარის მსგავს ყვავილედად შეკრებილი; გვირ­
გვინის ფურცლები უკუკვერცხისებურია. ყვ.  ნაყ.  IV-VI.
იზრდება უპირატესად მთის ქვედა და შუა სარტყლების
ტყეებში,ზოგჯერ უფრო მაღლაც, ძირითადად – ფოთ­
ლოვან ტყეებში. გავრცელებულია მთელ საქართვე­
ლოში, ჯავახეთის გამოკლებით. კავკასიის ენდემური
მცენარეა.

Pyrus salicifolia Pall. –

ტირიფფოთოლა ბერყენა
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ხე ან ბუჩქია. ღერო 2-6 მ სიმაღლისაა, ძლიერ და­
ტოტვილი. ტოტები გაფარჩხულია და უხვეკლიანი.
ფოთლები მოკლეყუნწიანია ან თითქმის მჯდომარეა
კვირტების ირგვლივ, ხოლო ეკლიან ტოტებზე მორიგე­
ობით არის განწყობილი, მოყვანილობით – ხაზური ან
ხაზურ-ლანცეტა, კიდემთლიანი, ფოთლის ქვედა მხარე
თეთრია, ქეჩისებური ბეწვით მოფენილი,ზედა მხარე კი
ნაცრისფერია. ყვ. ნაყ. IV. იზრდება მშრალ, ხრიოკ ადგი­
ლებში, ბუჩქნარებში, სადაც მონაწილეობს არიდული
მეჩხერი ტყეებისა და ნახევარუდაბნოთა დაჯგუფებაში.
გავრცელებულია აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, მცირე აზიას, ირანს.
728

Rosa canina L. – ასკილი

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
1-3 მ სიმაღლის ბუჩქია, ძლიერ დატოტვილი. ტოტები,
ჩვეულებრივ, რკალივითაა მოხრილი. ეკლები გვე­
რდებზე შებრტყელებულია, რკალის ან კაუჭის მსგავსად
მოხრილი. ფოთლები, ჩვეულებრივ, 7 – ფოთოლაკია­
ნია, ელიფსურია ან კვერცხისებური, კიდე – მარტივი
ან ორმაგხერხკბილა. ყვავილები მარტოულია ან მრა­
ვალნაყოფიან ყვავილედებში შეკრებილი. გვირგვინის
ფურცლები მკრთალი ან კაშკაშა ვარდისფერია, იშვი­
ათად – გაშლილი, თითქმის თეთრია. ყვ.  ნაყ.  V-VII.
იზრდება დაბლობიდან მთის ზედა სარტყლამდე – ღია
ფერდობებზე, ნაკაფებში, ტყისპირებში, მინდვრებში,
გზისპირებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ევროპას, ჩრდილოეთ აფრიკას, მცირე აზიას, ირანს.

Rosa doluchanovii Manden. –

დოლუხანოვის ასკილი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
დაბალი ბუჩქია. ღერო მუქია, ყავისფერი ქერქით. ტო­
ტები შებუსულია მოკლე, რბილი, გაფარჩხული, ხშირი
ბეწვით; ეკლები სწორია, ნემსისებური. ფოთლები, ჩვე­
ულებრივ, 7-ფოთოლაკიანია, ფოთოლაკები ელიფსური
ან ფართო-ელიფსურია, ზედა მხარე – მიტკეცილი, მო­
კლე ბეწვით შებუსული, ქვემოდან მოთეთრო ფერი­
საა. ყვავილები მარტოულია, მოკლე, ხშირბეწვიანი
ყუნწებით. ყვ.  VII, ნაყ.  VIII-IX. იზრდება სუბალპურ სა­
რტყელში. გავრცელებულია აფხაზეთსა და სვანეთში.
საქართველოს ენდემური მცენარეა.
730

Rosa transcaucasica Manden. –

კავკასიური ასკილი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ბუჩქია. ღერო 1-1,5 მ სიმაღლისაა, მოწითალო-ყავის­
ფერი, დანაოჭებული ქერქით. ეკლები სწორია ან ოდნავ
ნამგალივით მოხრილი. ფოთლები 4-7 სმ სიგრძისაა,
5-ფოთოლაკიანი; ფოთოლაკები ფართო-ელიფსუ­
რია, კიდეზე ოდნავ გამოკვეთილია ორმაგი დაკბილვა,
ორივე მხარე ხშირჯირკვლებიანია, ჯირკვლები წებოვა­
ნია და სურნელოვანი. ყვავილები მარტოულია, იშვია­
თად 2-3 ერთადაა შეკრებილი. ყვ. VII-VIII, ნაყ. VIII-IX.
იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების ტყისპირებსა
და მინდვრებში, ნაკაფებსა და ბუჩქნართა რაყაში. გა­
ვრცელებულია შიდა ქართლსა და მესხეთ-ჯავახეთში.
საქართველოს ენდემური მცენარეა.

Rosa tuschetica Boiss. – თუშეთის ასკილი

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ბუჩქია. ღერო 1-1, 5 მ სიმაღლისაა. ძლიერ დატოტვილი;
ნორჩი ტოტები მოფენილია სწორი, დიდი და ნემსისე­
ბური ეკლებით, ყვავილიანი ტოტები კი ჯირკვლოვანი
ბეწვითაცაა მოფენილი. ფოთლები 5-7 ფოთოლაკიანია,
ფოთოლაკები კვერცხის ფორმისაა, კიდეებზე ორმაგად
ბასრხერხკბილა. ყვავილები მარტოულია, ყვავილის
ყუნწები და ჯამის ფოთლები შებუსულია; ჯამის ფოთლები
ოდნავ არის გაფართოებული. გვირგვინის ფურცლები
კაშკაშა ვარდისფერია. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება სუბალ­
პური და ალპური სარტყლების ქვიან ფერდობებზე. მისი
ნახვა შესაძლებელია თუშეთის დაცულ ტერიტორიაზე.
გვხვდება ქართლსა და ხევსურეთში. საქართველოს
ენდემია, აღწერილია თუშეთიდან 1872 წელს.
732

Rosa xanthina Lindl. = Rosa pimpinellifolia

Bunge – ასკილი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ბუჩქია. ღერო 1,5-2 მ სიმაღლისაა, ძლიერ დატოტვილი,
ტოტები სწორად მდგომია, მოფენილია ორგვარი –
დიდი ზომის სწორი და ნემსივით წვრილი – ეკლებით.
ფოთლები, ჩვეულებრივ, 7-11– ფოთოლაკიანია, ელიფ­
სური, ხერხკბილა. ყვავილები მარტოულია ან ფარისე­
ბურ ყვავილედებში შეკრებილი; გვირგვინის ფურცლები
თეთრია ან ძალიან ღია ყვითელი. ყვ. V-VI, ნაყ. VII-IX.
იზრდება დაბლობიდან მთის ზედა სარტყლამდე – ქვიან
ფერდობებზე, ტყისპირებში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას,
მცირე და შუა აზიას.

Rubus anatolicus (Focke) Hausskn. –

ანატოლიის მაყვალი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ბუჩქია. ერთწლიანი ყლორტები მსხვილია, ლეგა ნა­
ფიფქით, ღარებიანი, სქლადაა მოფენილი მარტივი და
ვარსკვლავისებური ბეწვით. ფოთლები 5-ფოთოლაკია­
ნია, კენწრული ფოთოლაკი ფართო-უკუკვერცხისებურია
ან თითქმის მომრგვალო ფორმის. ყვავილედი მჭიდროა
ან ფარჩხატი. გვირგვინის ფურცლები მეწამული ან ვა­
რდისფერია. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება მთის ქვედა და შუა
სარტყლების ტყისპირა ადგილებში, გზისპირებზე, ბუჩ­
ქნარებში, მშრალ ფერდობებზე, მდინარისა და ზღვის
სანაპიროებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
სამხრეთ კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, შუა და მცირე
აზიას, ირანს.
734

Rubus candicans Weihe ex Rchb.

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ბუჩქია. ერთწლიანი ყლორტები რკალისებურია, წახ­
ნაგოვანი, შიშველი ან გაბნეული ბეწვებით მოფენილი.
ეკლები საშუალო ან საკმაოდ დიდი ზომისაა, წიბოებზე
განწყობილი. ფოთლები 5-ფოთოლაკიანია, ფოთლის
ზედა მხარე შიშველია, ქვედა მხარე კი – მონაცრის­
ფრო, ქეჩის მსგავსად ბეწვიანი. კენწრული ფოთოლაკი
ელიფსური ან მოგრძოკვერცხისებურია. ყვავილედი
წაგრძელებულია, ფარჩხატი. გვირგვინის ფურცლები
მოგრძოუკუკვერცხისებურია. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება
ტყისპირა ადგილებში, ბუჩქნარებში, მთის ფერდობებზე,
მდინარეთა ნაპირებზე. გავრცელებულია აფხაზეთში,
აჭარაში, შიდა ქართლში, ქვემო ქართლსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სა­
მხრეთ, დასავლეთ და ცენტრალურ ევროპას, მცირე
აზიას.

Rubus canescens DC.

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
საშუალო სიმაღლის ბუჩქია. ერთწლიანი ყლორტები
ღარებიანი წახნაგებით ხასიათდება, შებუსულია მიტ­
კეცილი ქეჩისებური ბეწვით. ეკლები სუსტია, არათანა­
ბარი ზომის. ფოთლები 3-ფოთოლაკიანია, ზედა მხარე
მონაცრისფრო – მწვანეა, ქვედა მხარე კი – მონაც­
რისფრო-ქეჩისებური. კენწრული ფოთოლაკი რომბის
ფორმისაა. ყვავილედი პირამიდულია, ხშირი და მეტ­
წილად უფოთლო. გვირგვინის ფურცლები მოყვითალო
– თეთრი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის შუა
სარტყლამდე – უმეტესად განათებულ ტყეებში, ფიჭვნა­
რებში, ღია, მშრალ ფერდობებზე, ბუჩქნარებში. გავრცე­
ლებულია აფხაზეთში, მესხეთ-ჯავახეთსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცე­
ნტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას, ირანს.
736

Rubus idaeus L. – ჟოლო

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ბუჩქია. ერთწლიანი ყლორტები ცილინდრულია, სწო­
რად მდგომი, დახრილი წვერით, სქლადაა მოფენილი
წვრილი, მოწითალო-ყავისფერი ეკლებით. ფოთოლი
შედგება 3– 5 (7) ფოთოლაკისგან. ფოთოლაკების
ზედა მხარე თითქმის შიშველია, ან აქა-იქ მოფენილია
მარტივი ან ვარსკვლავისებური ბეწვით. ქვედა მხარე
თეთრია, ქეჩისებურად არის შებუსული და კიდეებზე
უთანაბროდ ხერხკბილაა. ყვავილები შეკრებილია
იღლიურ, მცირეყვავილიან მტევნებად და კენწრულ,
ფარისებურ – საგველა ყვავილედებად. გვირგვინის
ფურცლები თეთრი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება
ტყეებსა და ტყისპირებში, გაჩეხილ ადგილებში, ტყის
ველობებზე, მდინარეთა ნაპირებზე, ბუჩქნარებში. გავ­
რცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, დასავლეთ ევროპას,
ციმბირს, შუა აზიას.

Rubus kacheticus Sanadze –

კახეთის მაყვალი
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
საკმაოდ დიდი ზომის ერთწლიანი ბუჩქია. 6-8 მმ-მდე
დიამეტრის ყლორტები ცილინდრის ფორმისაა, სუსტად
არის შებუსული და მარტივი ჯირკვლებით მოფენილი.
ეკლები ხშირია და ქვევით გადახრილი. ფოთლები 3-5
– ფოთოლაკიანია, ზედა მხარე გაბნეული ბეწვითაა მო­
ფენილი, ქვედა მხარე კი მონაცრისფრო-ქეჩისებურია,
ფორმით – მომრგვალო-კვერცხისებური. ყვავილედი
ფარჩხატი საგველაა. ჯამის ფოთლები სამკუთხა ფორ­
მისაა. ყვ. VI-VII, ნაყ. VII-VIII. იზრდება ფოთლოვან ტყე­
ებში, ტყისპირებში. აღწერილია კახეთიდან, ლაგოდეხის
მიდამოებიდან. საქართველოს ენდემური მცენარეა.
738

Sanguisorba minor subsp. magnolii (Spach)

Briq. = Poterium polygamum Desf. – ურაშა
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
30-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სწორად მდგომია, დატოტვილი, ძირში
ფოთლებიანად მეტ-ნაკლებად გაფარჩხულბეწვიანი,
ზედა ნაწილი შიშველი, ზოგჯერ კი მთლიანად შიშველია.
ფოთლები კენტფრთისებურია, ფესვთანური. თავაკები
გრძელყუნწიანია, სფერული ან ცილინდრული, 2 სმ-მდე
სიგრძის; ჯამი მოყვითალოა, ზოგჯერ – წაბლისფერი.
ყვ. ნაყ. V-IX. იზრდება მთის ზედა სარტყლამდე მშრალ
ფერდობებზე, მდელოებზე, ქვაღორღიან და თიხნარ
ნაზვავებზე, ტყისპირებში, ბუჩქნარებში ნათესებში. გავ­
რცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ
და სამხრეთ ევროპას, მცირე და შუა აზიას, ირანს.

Sorbus aucuparia L.
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ბუჩქი ან ხეა. ნორჩი ტოტები მომურო – წითელი ფე­
რისაა, მეტ-ნაკლებად თეთრი ბეწვითაა შემოსილი.
13,3-25 სმ სიგრძის ფოთლები კენტფრთისებურია,
11-15 ფოთოლაკით. ფოთოლაკების ზედა მხარე მწვა­
ნეა, ქვედა კი – მოთეთრო-მოლეგო ფერის. კენწრული
ფოთოლაკი ელიფსის ფორმისაა, შუა – ელიფსურ-ლა­
ნცეტა, ასიმეტრიული. ყვავილედი შიშველია ან თითქმის
შიშველი. ნაყოფი მომრგვალო-ოვალური ფორმისაა,
მოყვითალო – წითელი ფერის. ყვ.  V, ნაყ.  VIII-IX. იზ­
რდება სუბალპური სარტყლის ტანბრეცილ ტყეებში,
1500-2300 მ-მდე. გავრცელებულია თითქმის მთელ სა­
ქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
სამხრეთ კავკასიასა და მცირე აზიას. კავკასიის ეკორე­
გიონის ენდემური მცენარეა.
740

Sorbus caucasigena Kom. – ცირცელი

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ხე ან ბუჩქია, რომლის ღერო 4-15 მ სიმაღლისაა, ფა­
რთო ვარჯით. ქერქი რუხი ფერისაა. კვირტები კო­
ნუსურია, შებუსული გაფანტული ბეწვით. ფოთლები
კენტფრთისებური, 7– 11 (19) ფოთოლაკით; ფოთოლა­
კების ზედა მხარე შიშველია, მუქი მწვანე ფერის, ქვედა
მხარე უფრო მკრთალი ფერისაა და ოდნავ შებუსული;
ყველა ფოთოლაკი ძირიდანვე ან შუა ნაწილიდან წვე­
რამდე კიდეებზე ბასრხერხკბილაა. ყვავილედი ფარი­
სებურია, მრავალყვავილიანი, შიშველი ან მეტწილად
ოდნავ შებუსული. ყვ.  ნაყ.  VI. იზრდება ტყის შუა სა­
რტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს თითქმის მთელ კავკასიას. კავკასიის
ენდემია.

Sorbus graeca (Lodd. ex Spach) Kotschy –

ამპურა
ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ხე ან მოზრდილი ბუჩქია. კვირტები ქეჩისებურად არის
შებუსული ან შიშველია. ფოთლები ტყავის მსგავსი, მო­
მრგვალო ან მომრგვალო-ელიფსურია, რომელთა ზედა
მხარე შიშველია, ქვედა მხარე კი – ხშირი მოთეთრო
ქეჩისებური შებუსვით. ჯამის ფოთლებიც თეთრქეჩისე­
ბურია. ნაყოფი მომრგვალოა, წითელი ფერის. ყვ.  VI-
VII, ნაყ.  VIII-IX. იზრდება ტყის სარტყლის კლდეებზე,
ქვიან ადგილებში და ჩამონაზვავებზე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ
ევროპას, მცირე აზიას, ირანს.
742

Sorbus subfusca (Ledeb. ex Nordm.) Boiss.

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
ხე ან ბუჩქია, რომლის ღერო შედარებით პატარა ზომი­
საა, ქერქი – მონაცრისფრო მურა ფერისა, კვირტები –
ღია ყავისფერი. ფოთლები – დიდი ზომის, ტყავისებური,
მოყვანილობით – უკუკვერცხისებურ-ელიფსური, 8-11
წყვილი ძარღვით, ორივე მხარეს შიშველი ან იშვიათად
– ქვედა მხარეს ოდნავ შებუსული. კიდეები – ორმაგხე­
რხკბილა ან თითქმის მარტივი. ნაყოფი ოვალურია ან
მომრგვალო, წითელი ფერის, შემდეგში ლურჯდება.
ყვ.  VI-VII, ნაყ.  VIII-IX. იზრდება მთის ზედა და სუბალ­
პური სარტყლების ტყეებში, დეკას რაყაში, წიფლის
ტყეებში და სხვ. 1700-2400 მ-მდე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. კავკასიის ენდემია.

Sorbus torminalis (L.) Crantz – თამელი

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
25 მ-მდე სიმაღლის ხეა. ფოთლები მოყვანილობით კვე­
რცხისებურია, ძირში მომრგვალებული, ოდნავ გულის ან
სოლის ფორმის, ნაკვთები წაწვეტებულია, იშვიათად –
მობლაგვო, კიდეებზე წვრილი და ბასრკბილიანი, ფოთ­
ლის ზედა მხარე შიშველია, ქვედა მხარე მოყვითალო
მწვანე ფერისაა, შიშველი ან ქეჩის მსგავსად სუსტად
შებუსული. ყვავილის ყუნწები თავდაპირველად ქეჩისე­
ბურად ბანჯგვლიანია, შემდეგ კი – თითქმის შიშველი.
ყვ. V-VI, ნაყ. VIII -IX. იზრდება მთისწინეთიდან მთის შუა
სარტყლამდე, ძირითადად, მუხნარებში, რცხილნარებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ევროპას, მცირე
აზიას.
744

Spiraea hypericifolia L. – გრაკლა

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
1,5 მ სიმაღლის ბუჩქია. ფოთლები შიშველია ან ნო­
რჩობაში მოკლე ბეწვით მოფენილი, მოხაზულობით
უკუკვერცხისებური, მოგრძო-ელიფსური ან ლანცეტაა,
კიდემთლიანი. ყვავილედი 4-10 ყვავილიანია; ყვავილე­
ბის ყუნწები და ფოთლურა ნაყოფიც შიშველი ან ოდნავ
შებუსულია. ყვ.  V-VI, ნაყ.  VII-VIII. იზრდება ველისა და
დაბლობიდან სუბალპურ სარტყლამდე – ბუჩქნარებში,
იშვიათად – კლდეებზე. გავრცელებულია აღმოსავლეთ
და სამხრეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიას, ციმბირს, შუა
აზიას.

Spiraea japonica L. – იაპონური გრაკლა

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
1,5 მ სიმაღლის ბუჩქია. ფოთლები შიშველია ან ნო­
რჩობაში მოკლე ბეწვით მოფენილი, მოხაზულობით
ოვალურია და დაკბილული. ყვავილედი 4-10 ყვავილი­
ანია; ყვავილედი ფარისებურია. გვირგვინის ფურცლები
ვარდისფერია. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება დაბლობის ბუჩ­
ქნარებში. გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოში.
ინვაზიური მცენარეა. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს აღმოსავლეთ აზიას.
746

Woronowia speciosa (Albov) Juz.

ოჯახი: Rosaceae – ვარდისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 30-80 სმ
სიმაღლისაა, მარტოულია ან ორ-ორი, სწორად მდგო­
მია, მარტივი ან შუა ნაწილში თითქმის ორთითასავით
დატოტვილი, დაფარულია ხშირი და წვრილი ჯირკვ­
ლოვანი ბეწვით. გრძელყუნწიანი ფოთლები 5-10 სმ
სიგრძისა და 6-15 სმ სიგანისაა, მოყვანილობით – მო­
მრგვალო-თირკმლისებური, ორმაგ-მრგვალკბილა, ზე­
დაპირულად დანაკვთული. ყვავილები დიდი ზომისაა
და ტოტების კენწეროებზე ნახევარქოლგებად შეკრე­
ბილი. გვირგვინის ფურცლები ოქროსფერ -ყვითელია.
ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება სუბალპური და ალპური სა­
რტყლების მდელოებზე, ნაშალებსა და ღორღიანებზე.
გავრცელებულია აფხაზეთში, რაჭა-ლეჩხუმსა და სამე­
გრელოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს და­
სავლეთ და ცენტრალურ კავკასიას. კავკასიის ენდემია.

Asperula arvensis L. – ყანის ჩიტისთვალა

ოჯახი: Rubiaceae – ენდროსებრნი
ერთწლიანი მცენარეა. სიმაღლე – 10-30 სმ, მარტივი
ან თითქმის ძირიდანვე დატოტვილი. ღერო 4-წახნა­
გოვანია, ქვედა ნაწილში ხორკლიანი შებუსვით. ქვედა
ფოთლები 4-4-ია, ვიწრო-უკუკვერცხისებური, რომლე­
ბიც მალე ჭკნება. დანარჩენი 6-8 ფოთოლი ერთად არის
შეკრებილი, ლანცეტა ან ხაზური ფორმით. ყვავილედი
თავაკისებურია. გვირგვინი შეფერილობით თეთრი ან
იასამნისფერია. გვირგვინის ნაკვთები კვერცხის ფო­
რმისაა. ყვ.  ნაყ.  V-VIII. იზრდება მშრალ ფერდობებზე,
ბუჩქნარებში, იშვიათად – ნათესებსა და რუდერალურ
ადგილებში. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკა­
სიას, სამხრეთ ევროპას, ჩრდილოეთ აფრიკას, მცირე
და შუა აზიას.
748

Asperula prostrata (Adams) K. Koch

ოჯახი: Rubiaceae – ენდროსებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. აქვს მრავალი,
20-40 სმ სიმაღლის ღერო, ბევრი სტერილური ყლო­
რტით, მარტივი ან ოდნავ დატოტვილი, 4-წახნაგოვანი,
მცირედი შებუსვით. აქვს ვიწრო-ელიფსური ან ლანცეტა
6-6 ფოთოლი. ყვავილედი საგველაა, შეფერილობით –
თეთრი ან მოვარდისფრო. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება მთის
შუა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე – მშრალ
ფერდობებზე, კლდეთა ნაპრალებში. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიის ეკორეგიონს. მისი ენდემია.

Cruciata laevipes Opiz

ოჯახი: Rubiaceae – ენდროსებრნი
20-40 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, ძირიდანვე დატოტვილი, ღერო წამოწეულია ან
გართხმული. ფოთლები ელიფსურია ან ვიწრო-ელიფ­
სური, მეტ-ნაკლებად შებუსული ან იშვიათად – შიშველი.
უნაყოფო ყლორტების ფოთლები ვიწრო-ხაზურია. ყვა­
ვილედი მრავალყვავილიანი ნახევარქოლგაა. გვირ­
გვინი ყვითელია. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მშრალ, ქვიან
ფერდობებზე, ჩამონაზვავებზე, ველებზე, გზისპირებზე –
შუა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, ევროპას, ახლო აღმოსა­
ვლეთსა (სპორადულად) და ჰიმალაებს. კულტივირებუ­
ლია აგრეთვე აშშ-ში.
750

Galium odoratum (L.) Scop. = Asperula

odorata L. – ტყის ჩიტისთვალა
ოჯახი: Rubiaceae – ენდროსებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-35 სიმა­
ღლისაა, სწორად მდგომი, შიშველი, მხოლოდ მუხლებში
აქვს ჯაგრისებური ბეწვების რგოლი. ფოთლები (6-8) წრიუ­
ლად არის განლაგებული სიგრძე – 3,5-6,5 სმ, სიგანე – 5-10
მმ. ქვედა ფოთლები უკუკვერცხისებურია, დანარჩენი–
ლანცეტა, 1-ძარღვიანი. ორივე მხარეზე თხლად არის
შებუსული ან ნაწილობრივ. ყვავილედი კენწრულია, შეკრე­
ბილია თხელ ნახევარქოლგისებურ ყვავილედებად. გვირ­
გვინი თეთრია, ნაკვთები – მოგრძო. ყვ. ნაყ. IV-VIII. იზრდება
მთის შუა და ზედა სარტყლების ტყეებში, ბუჩქნარებში, ხში­
რად ქმნის მასიურ დაჯგუფებებს. წიფლნარ ტყეებში ცალკე
თანასაზოგადოების სახითაც კი არსებობს. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. ჰაბიტატში – ჩვეულებრივი და ზოგ­
ჯერ წამყვანი მცენარეა. გავრცელების საერთო არეალი მო­
იცავს მთელ ევროპას, დასავლეთ ციმბირს, დასავლეთ და
შუა აზიას. კულტივირებულია ჩრდილოეთ ამერიკაში.

Galium rotundifolium L. – ჩიტისთვალა

ოჯახი: Rubiaceae – ენდროსებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. აქვს მრავალი
წვრილი, 15-45 სმ სიმაღლის ღერო, მწოლიარე ან წა­
მოწეული, შიშველი, მხოლოდ მუხლებში აქვს წამწამი­
სებური ბეწვების რგოლი. 4-4 ფოთოლი წრიულად არის
განლაგებული. ფოთლები ფართო-ელიფსურია ან მო­
მრგვალო და 3 – ძარღვიანი. ყვავილები შეკრებილია
თხელ ნახევარქოლგისებურ ყვავილედებად. გვირგვინი
თეთრი ფერისაა. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება მთის ქვედა და
სუბალპური სარტყლების ტყისპირებში და ველობებზე.
გავრცელებულია, ძირითადად, დასავლეთ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი სპორადულია
და მოიცავს კავკასიის ზოგიერთ რეგიონს, ევროპასა და
ახლო აღმოსავლეთს.
752

Galium spurium L. = Galium Vaillantii DC.

ოჯახი: Rubiaceae – ენდროსებრნი
ერთწლიანი მცენარეა. ღეროს სიმაღლე 100 სმ-მდეა,
გართხმულია, 4-წახნაგოვანი, ძლიერ ხორკლიანი, წი­
ბოებზე მოფენილია მჩხვლეტავი ბეწვებით. 6-8 ფო­
თოლი ერთად, ჩხროებად არის შეკრებილი. ფორმით
ლანცეტასებურ – ხაზურია, წვერი აქვს წვეტიანი. ფოთ­
ლის ფირფიტა ხორკლიანია. ყვავილედი იღლიური
ნახევრად ქოლგაა, 3-7-ყვავილიანია. გვირგვინი მოთე­
თროა. ყვ.  ნაყ.  IV-VII. იზრდება ბუჩქნარებში, ნაგვიან
ადგილებში, ნათესებსა და ბოსტნებში. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს მთელ კავკასიას, ევროპას, ციმბირს, ახლო
აღმოსავლეთს, შუა აზიას, შორეულ აღმოსავლეთს,
ჩრდილოეთ აფრიკას.

Galium tenuissimum M. Bieb.

ოჯახი: Rubiaceae – ენდროსებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 50 სმ სი­
მაღლისაა, წამოწეული ან მწოლიარე, ძირიდანვე და­
ტოტვილი და გაფარჩხული, 4-წახნაგოვანი, წიბოებზე
ქვევით დახრილი, ხორკლიანი შებუსვით, ფოთლები
(6-8) წრიულად არის განლაგებული. სიგრძე – 2,5-
4სმ, სიგანე – 1 სმ. ქვედა ფოთლები უკუკვერცხისე­
ბურია ან ლანცეტა ფორმის. ორივე მხარეზე თხლად
შებუსულია ხორკლიანი ბეწვით. ყვავილედი იღლიურია,
თხელი. გვირგვინი თეთრია ან მომწვანო-მოყვითალო.
ყვ.  ნაყ.  IV-VII. იზრდება ღორღიან ადგილებში, იშვი­
ათად– როგორც სარეველა. ალაგ-ალაგ მასობრივად
არის გავრცელებული. საქართველოში ცნობილია აღმო­
სავლეთი ნაწილიდან და აფხაზეთიდან. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, აღმოსა­
ვლეთ ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს, შუა და ცენტრა­
ლურ აზიას.
754

Galium valantioides M. Bieb. – ენდრონიკა

ოჯახი: Rubiaceae – ენდროსებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. აქვს ღერო მრა­
ვალი, 15-40 სმ სიმაღლის, სწორად მდგომი, შიშველი
ღერო, რომელსაც მხოლოდ მუხლებში აქვს წამწამისე­
ბური ბეწვების რგოლი. 4-4 ფოთოლი წრიულად არის
განლაგებული. ფოთლებს აქვთ 3 ფართო ძარღვიანი,
ზედა ნაწილში დატოტვილი. ყვავილები შეკრებილია
თხელ ნახევარქოლგისებურ ყვავილედებად. გვირგვინი
თეთრი ფერისაა. ყვ.  ნაყ.  V-VII. იზრდება მთის შუა და
სუბალპური სარტყლების ტყისპირებში და ველობებზე.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავ­
რცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას. კავკა­
სიის ენდემია.

Galium verum L. – მინდვრისნემსა

ოჯახი: Rubiaceae – ენდროსებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 20-100
სმ სიმაღლისაა, ძირიდან წამოწეული და შემდეგ სწორი,
თხლად შებუსული. 8-10 ფოთოლი ჩხროებად არის შე­
კრებილი, ფორმით – ვიწრო-ხაზური ან თითქმის ჯაგრი­
სებური; ზედა მხარე მუქი მწვანეა, ქვედა– ღია ფერისაა,
შებუსული. ყვავილედი საგველასებურია, მრავალყვავი­
ლიანი. გვირგვინი ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება
მთის შუა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე – მდე­
ლოებზე, ველებზე, მშრალ ფერდობებზე, ბუჩქნარებში,
ხშირად – ბაღებსა და ბოსტნებში. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს, შუა
და ცენტრალურ აზიას, ციმბირსა და შორეულ აღმოსა­
ვლეთს. კულტივირებულია კუნძულ ტასმანიაზე.
756

Rubia tinctorum L. – ენდრო

ოჯახი: Rubiaceae – ენდროსებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 2-3 მ
სიგრძისაა, მხოხავი, დატოტვილი, 4-წახნაგოვანი, წი­
ბოებზე ხორკლიანი. 4-6 ფოთოლი ჩხროებად არის
განწყობილი, ლანცეტა ან ფართო-ელიფსური ფორმის,
ძირში შევიწროებული, ქვედა მხარეს და კიდეებზე ხო­
რკლიანი, ზოგჯერ შებუსული. ნახევარქოლგები მრავა­
ლყვავილიანია, გაფარჩხული. გვირგვინი ყვითელია.
ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება ბუჩქნარებში, მდინარეებისა და
ნაკადულების ნაპირებზე, რუდერალურ ადგილებში, ბა­
ღებსა და ბოსტნებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს მთელ კავკასიას, ცენტრალურ, აღმოსავლეთ და
სამხრეთ ევროპას, ახლო აღმოსავლეთს. ვარაუდობენ,
რომ საქართველოში გაველურებულია.

Sherardia arvensis L.
ოჯახი: Rubiaceae – ენდროსებრნი
10-20 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო 4 – წახნაგოვანია, ხორკლებიანი, დატოტვილი,
წამოწეული. აქვს ჩხროებად განლაგებული 4-4 ქვედა,
უკუკვერცხისებური ფოთოლი. 6-6 ზედა ფოთოლი კი­
დეებზე ხორკლებიანია. ყვავილები პატარა ზომისაა,
შეკრებილია თავაკისებურ ყვავილედებად. გვირგვინი
მოვარდისფრო-იასამნისფერია. ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება
დაბლობიდან მთის ზედა სარტყლამდე – მშრალ ფე­
რდობებზე, ბუჩქნარებში, მინდვრებში. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, თითქმის მთელ ევროპას,
ჩრდილოეთ აფრიკას, ახლო აღმოსავლეთსა და შუა
აზიას. გაველურებულია აღმოსავლეთ აფრიკაში, ავ­
სტრალიაში, ახალ ზელანდიაში, ჩრდილოეთ და ცენ­
ტრალურ ამერიკაში.
758

Dictamnus albus L. = Dictamnus caucasicus

(Boiss.) Fisch. ex Grossh. – იფნურა
ოჯახი: Rutaceae – ტეგანისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 40-
100 სმ, სწორად მდგომი, ოდნავ დაღარული, მარტივი.
ქვედა ნაწილი შიშველია, ზედა – შებუსული და შავი ჯი­
რკვლებით მოფენილი. ფოთლები კენტფრთისებურია,
5-8 წყვილი გვერდითი ფოთოლაკით. ფოთოლაკები
მჯდომარეა, მოგრძო ან ელიფსურ-ლანცეტა, კიდეზე
წყვილხერხკბილა, ქვედა მხარეზე ხუჭუჭა ბეწვით შებუ­
სული. ყვავილედი კენწრული მტევანია, შებუსული და
ჯირკვლოვანი. გვირგვინის ფურცლები მოვარდისფრო-­
იისფერია, უფრო მუქი ძარღვებით. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზ­
რდება ქვიან და კლდოვან ფერდობებზე, ბუჩქნარებში.
ძირითადად, აღმოსავლეთ საქართველოშია გავრცელე­
ბული. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, მცირე აზიასა და ირანს.

Populus nigra L. – შავი ვერხვი

ოჯახი: Salicaceae – ტირიფისებრნი
30 მ-მდე სიმაღლის ხეა. მოკლე ყლორტების ფოთ­
ლები ფართო და კვერცხისებურ-სამკუთხაა ან რომბის
ფორმის, ქვემოდან უფრო მკრთალი მწვანეა, კიდეებზე
– წვრილკბილა. ყვ.  ნაყ.  III-IV. იზრდება დაბლობიდან
მთის შუა სარტყლამდე. იზრდება მდინარეების გაყო­
ლებით, ხევებსა და ტყისპირა ადგილებში. საქართვე­
ლოში ცნობილია აფხაზეთში, იმერეთში, ქართლსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, შუა და მცირე
აზიას.
760

Populus tremula L. – მთრთოლავი ვერხვი

ოჯახი: Salicaceae – ტირიფისებრნი
დიდი ზომის ხეა – 30 მ-მდე სიმაღლის. მოკლე ყლორტე­
ბის ფოთლები მომრგვალოა ან მომრგვალო-კვერცხი­
სებური. ფოთლის ყუნწი ხშირად ფირფიტაზე გრძელია.
წაგრძელებული ყლორტების ფოთლები დიდი ზომი­
საა, ფართო – კვერცხისებური. ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება
მთის ქვედა სარტყლიდან ზედა სატყლამდე – მდინა­
რეთა ნაპირებზე, ნაკაფებში, ტყეში და გაშიშვლებულ
ფერდობებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას,
ჩრდილოეთ და ცენტრალურ ევროპას, მცირე და შუა
აზიას.

Populus x canescens (Aiton) Sm. – ხვალო

ოჯახი: Salicaceae – ტირიფისებრნი
40 მ სიმაღლის ხეა. გრძელი ყლორტების ფოთლები
დიდი ზომისაა, 3-5-ნაკვთიანი, ნაკვთები დაკბილულია,
ზემოდან მუქი მწვანეა, ქვემოდან ქეჩისებური შებუსვით
ხასიათდება. ძველი ტოტების ფოთლები მომრგვა­
ლო-კვერცხისებურია, კიდეებზე ამოკვეთილ-მსხვილ­
კბილა. ფოთლის ყუნწი ხშირად ფირფიტაზე გრძელია.
ყვ.  ნაყ.  III-IV. მცენარე გავრცელებულია დაბლობიდან
მთის შუა სარტყლამდე. იზრდება მდინარეების გაყო­
ლებით, ხევებსა და ტყისპირებში. გვხვდება თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალია
კავკასია და მცირე აზია. თანამედროვე ბოტანიკური ნო­
მენკლატურის მიხედვით, Populus alba-ს და Populus
tremula-ს ბუნებრივ ჰიბრიდს წარმოადგენს.
762

Salix caprea L. – მდგნალი

ოჯახი: Salicaceae – ტირიფისებრნი
6-10 მ სიმაღლის ხე ან ბუჩქია. ერთწლიანი ტოტები
მორუხო ფერისაა. ფოთლები დიდია, ფართო, ელიფ­
სური, ზედა მხრიდან შიშველია, მუქი მწვანე; ქვედა
მხარე ქეჩისებური შებუსვის გამო ლეგა ფერისაა, კი­
დეები დაკბილულია. კვირტები დიდი ზომისაა, იშლება
გაფოთვლამდე. ყვ.  ნაყ.  IV-V. იზრდება დაბლობიდან
სუბალპურ სარტყლამდე – ტყისპირებში, ხევებში, რუე­
ბისა და არხების გაყოლებით. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, ევროპასა და შუა აზიას.

Salix caucasica Andersson –

კავკასიური ტირიფი
ოჯახი: Salicaceae – ტირიფისებრნი
0,5-1,5 მ სიმაღლის ტანბრეცილი ბუჩქია. ნორჩი ტო­
ტები სუსტადაა შებუსული, ძველი ტოტები შიშველია,
მუქი მურა ან თითქმის შავი ფერის. ფოთლები უკუკვე­
რცხისებურია, მოგრძო-ელიფსური ან ხაზურლანცეტა.
ყვავილთანური ქერქლები წითურია, უკუკვერცხისებური.
ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება ტენიან ადგილებში ტყის ზედა და
სუბალპურ სარტყლებში, 1500-2400 მ სიმაღლეზე ზღვის
დონიდან, ზოგჯერ ჩამოდის ქვემოთაც. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში, ასევე – კავკასიასა და
მცირე აზიაში. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.
764

Salix pseudomedemii E. Wolf

ოჯახი: Salicaceae – ტირიფისებრნი
3-4 მ სიმაღლის ბუჩქია. ტოტები რუხი ან ყვითელქეჩი­
სებური შებუსვითაა. კვირტები ძალიან დიდი ზომისაა
– 8-9 მმ-მდე სიგრძის. ფოთლებიც დიდი ზომისაა – 15
სმ-მდე სიგრძისა და 4-5 სმ სიგანის, ფართო-უკულა­
ნცეტასებური. მჭადა ყვავილედები 3-4,5 სმ სიგრძისაა,
მამრობითი გრძელყუნწიანია, მდედრობითი – თითქმის
მჯდომარე. ყვ.  ნაყ.  III-IV. იზრდება მთის ქვედა და შუა
სარტყლების ტყისპირა ადგილებში, ხევების ფერდო­
ბებზე და რუების გაყოლებით. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში, კავკასიასა და მცირე აზიაში.

Salix triandra L. – სამმტვრიანიანი ტირიფი

ოჯახი: Salicaceae – ტირიფისებრნი
4-5 მ სიმაღლის ხე ან ბუჩქია. ტოტები მოყვითალო
– მწვანე, წითელი ან მურა ფერისაა. ფოთოლი მოყვა­
ნილობით მოგრძოდან ხაზურ-ლანცეტამდეა. ზემოდან
მუქი მწვანე ფერისაა, ქვემოდან უფრო მკრთალია.
ყვ. IV-V, ნაყ. VI. იზრდება მდინარეების, ნაკადულებისა
და ტბების ნაპირებზე – დაბლობიდან დაწყებული 1,300-
1,800 მ-მდე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ევროპას, ირანს, მცირე და შუა აზიას.
766

Thesium arvense Horv.

ოჯახი: Santalaceae – სანდალოზისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, აქვს 10-30 სმ
სიმაღლის მრავალი ღერო, სწორი, (იშვიათად – თით­
ქმის გართხმული), შუა წელიდან დატოტვილი, დაღა­
რული და ხაოიანი. ფოთოლი ხაზურია, მახვილწვერიანი,
კიდეებზე ხაოიანი, სიგრძით – 4 სმ-მდე, სიგანით – 1,5
მმ-მდე. ყვავილედი მტევანია, გვერდზე გადაწეული და
ირიბად ზევით აღმართული. ყვავილი თეთრი ფერი­
საა. ყვ. ნაყ. IV-VIII. იზრდება მთის ქვედა სარტყლიდან
ზედა სარტყლამდე – მშრალ ფერდობებზე, ბუჩქნარებში,
ველებზე, ტყეებსა და მდელოებზე. სპორადულად გავ­
რცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და
აღმოსავლეთ ევროპას, შუა აზიას.

Viscum album L. – ფითრი

ოჯახი: Santalaceae – სანდალოზისებრნი
50 სმ-მდე სიმაღლის მოყვითალო მწვანე ფერის ბუჩქია.
ღერო შიშველია, დიქოტომიურად (ორად) დატოტვილი.
ფოთოლი არ სცვივა, ტყავისებურია, ხორცოვანი, ლა­
ნცეტა ან მოგრძო-ელიფსური, 5-6 პარალელური ძარღ­
ვით, ძირისკენ წარზიდული, თავში ბლაგვი. 5-6 ყვავილი
ერთად არის შეკრებილი ტოტების კენწეროზე და ღე­
როს ორკაპებში. ყვ. ნაყ. II-VII. იზრდება მთის ქვედა და
შუა სარტყლებში. პარაზიტობს ფოთლოვან, მერქნიან
მცენარეებზე, ხეხილზე. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ჩრდილოეთ და ცენტრალურ ევროპას, შუა
და მცირე აზიას.
768

Acer campestre L. – მინდვრის ნეკერჩხალი

ოჯახი: Sapindaceae – საპინდასებრნი
15-20 მ სიმაღლის ხეა. ფოთლები 5-ნაკვთიანია, 4-8
სმ სიგრძისა და 4-10 სმ სიგანის. ორივე მხარეს პრი­
ალაა, ზედა მხარეს – უფრო მუქი. ფოთლის ნაკვთები
ბლაგვია ან ოდნავ ბლაგვწვერიანი. ნაკვთებიც ზოგჯერ
დანაკვთულია. ყვავილედი ფარისებური მტევანია, იშ­
ლება ფოთლების გამოტანის დროს ან ოდნავ გვიან. ნა­
ყოფის ფრთები 2-3,5 სმ სიგრძისაა, ჰორიზონტალურად
გადაშლილი და ბოლოსკენ ოდნავ აშვერილი. ყვ.  IV-
V, ნაყ.  VIII-X. იზრდება მუხნარ, რცხილნარ და წაბლ­
ნარ ტყეებში,იშვიათია წიფლნარებში. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, თითქმის მთელ ევროპას, მცირე აზი­
ასა და ირანს.

Acer cappadocicum Gled. = Acer laetum C.

A. Mey. – ქორაფი
ოჯახი: Sapindaceae – საპინდასებრნი
15-30 მ სიმაღლის ხეა. ფოთლები თხელია – 6-15 სმ
სიგრძისა და 8-15 სმ სიგანის, 5-7 -ნაკვთიანი. შიშველი
ან ქვედა მხარეზე, ძარღვების გაყოლებით, ოდნავ შებუ­
სული. ნაკვთები მოგრძო ან ფართო-სამკუთხაა. წვერში
მკვეთრად არის გრძლად წაწვეტებული. კიდემთლი­
ანი ან ტალღისებურკიდიანი. ყვავილედი ფარისებური
მტევანია. ნაყოფს აქვს დიდი ფრთები, ბლაგვი კუ­
თხით ან თითქმის ჰორიზონტალურად გაშლილი. ყვ. V,
ნაყ.  VIII-IX. იზრდება მთის შუა და ზედა სარტყლების
ტყეებში ერთეულების ან მცირე ჯგუფების სახით. გა­
ვრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიასა და
ირანს.
770

Acer heldreichii subsp. Trautvetteri

(Medw.) A. E. Murray = Acer trautvetteri
Medw. – მაღალმთის ბოკვი
ოჯახი: Sapindaceae – საპინდასებრნი
15-30 მ სიმაღლის ხეა, ფართო-გუმბათისებური ვარჯით.
ფოთლები 5-ნაკვთიანია. ფირფიტის სიგრძე არის 9-14 სმ,
სიგანე – 10-16 სმ. ზედა მხარე მუქი მწვანეა, შიშველი. ქვედა
მხარე – მოლეგო ან მომწვანო, გაფანტული შებუსვით, მო­
გვიანებით შებუსვა რჩება ძარღვების კუთხეებში. ფოთლის
ფირფიტა ნახევრამდე ან ოდნავ ღრმად არის დანაკვთული.
ნაკვთები ოდნავ ქვემოთაა გადახრილი. შუა ნაკვთი და ზოგ­
ჯერ გვერდითებიც დაკბილულია. ყვავილები ღია მომწვანო
ფერისაა და შეკრებილია სწორად მდგომ ფარჩხატ, ფარი­
სებურ მტევნებად. იშლება ფოთლებთან ერთად. ნაყოფის
ფრთები მოწითალო და ურთიერთპარალელურად არის გან­
ლაგებული. ყვ. V-VI, ნაყ. VIII-IX. იზრდება ტყის ზედა და სუ­
ბალპურ სარტყლებში ერთეულების სახით. საქართველოში
გავრცელებულია ყველგან, გარდა ჯავახეთისა. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიასა და მცირე აზიას.

Acer monspessulanum subsp. ibericum (M.

Bieb. ex Willd.) Yalt. = Acer ibericum M.
Bieb. – ქართული ნეკერჩხალი
ოჯახი: Sapindaceae – საპინდასებრნი
8-12 მ სიმაღლის ხეა. ნორჩი ყლორტები მოთეთრო
მეჭეჭებით არის მოფენილი. ფოთლები 3-ნაკვთიანია,
ოვალური ან კვერცხისებური, კიდემთლიანი, ტყავისე­
ბური, ზედა მხარე პრიალაა, ქვედა – მოლეგო. ფოთლის
ფირფიტა 3-7 სმ სიგრძისაა და 9-10 სმ სიგანის. ყვავი­
ლედი დაკიდებული ფარჩხატი ფარია. იშლება ფოთლე­
ბის გამოტანის დროს ან უფრო ადრე. ნაყოფის ფრთები
თითქმის პარალელურად არის განლაგებული ან მახვი­
ლად გადაშლილი. ყვ. IV-V, ნაყ. VII-IX. იზრდება ქვიან
ფერდობებზე, მეჩხერ, ფართოფოთლოვან ტყეებში, ბუჩ­
ქნარებში. გავრცელებულია კახეთში, ქვემო ქართლსა
და თრიალეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს სამხრეთ კავკასიას, მცირე აზიასა და ჩრდილოეთ
ირანს. შესულია საქართველოს წითელ ნუსხაში, რო­
გორც მოწყვლადი სახეობა.
772

Acer platanoides L. – ლეკა

ოჯახი: Sapindaceae – საპინდასებრნი
20-30 მ-მდე სიმაღლის ხეა, მომურო-ნაცრისფერი
ქერქით. ფოთლები მოყვანილობით გულისებურ-მო­
მრგვალოა, ჩვეულებრივ – 5-7, იშვიათად – თითქმის
3-ნაკვთიანი, 8-20 სმ სიგრძისა და 10-25 სმ სიგანის.
ქვედა მხარე ღია ფერისაა და პრიალა, ორივე მხარე
შიშველი. ყვავილები 6-8 მმ დიამეტრისაა, მომწვანო-ყ­
ვითელი. ნაყოფის ფრთები დიდი ზომისაა, ბლაგვი კუ­
თხით გაშლილი. ყვ. V, ნაყ. VII-IX. იზრდება მთის ქვედა
სარტყლიდან ზედა სარტყლამდე – ფოთლოვან ტყეებში
ერთეული ხეების ან პატარა ჯგუფების სახით. გავრცე­
ლებულია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალია კავკასია, ევროპა, მცირე აზია და
ირანი.

Acer pseudoplatanus L. – მთის ბოკვი

ოჯახი: Sapindaceae – საპინდასებრნი
35-40 მ-მდე სიმაღლის ხეა, გუმბათისებურვარჯიანი,
სწორი ღეროთი და მონაცრისფრო-მურა ქერქით. ნო­
რჩი ყლორტები შიშველია, მომრგვალო მეჭეჭებით
მოფენილი. ფოთლები დიდი ზომისაა, მოყვანილობით
– მომრგვალო-გულისებური, 5-ნაკვთიანი. ზედა – მხარე
მუქი მწვანე, შიშველი, ქვედა – მოლეგო-მურა. ყვავი­
ლები მოყვითალო-მწვანეა, შეკრებილი წაგრძელე­
ბულ ვიწრო მტევნებად. ნაყოფის ფრთები მახვილია ან
სწორი. ყვ. V-VI, ნაყ. IX-X. იზრდება მთის ქვედა და შუა
სარტყლების ფართოფოთლოვან და მუქწიწვიან ტყეებში
ერთეული ან მცირე ჯგუფების სახით. გავრცელებულია,
ძირითადად, დასავლეთ საქართველოსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენ­
ტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირეაზიას.
774

Acer velutinum Boiss. – ბოკვი

ოჯახი: Sapindaceae – საპინდასებრნი
დიდი ზომის, 40 მ-მდე სიმაღლის ხეა, ფართო ვარჯით.
ფოთლები 5-ნაკვთიანია, 10-15 სმ სიგრძისა და ამავე
სიგანის ფირფიტით; მათი ზედა მხარე მუქი მწვანეა,
შიშველი,ქვედა უფრო ღიაა, ძირითადად, ხავერდისე­
ბური შებუსვით. ფოთლის ნაკვთები მახვილწვერიანია,
არათანაბრად ბლაგვკბილა. სამი შუა ნაკვთი კვერცხი­
სებურია, ქვედები განუვითარებელია. ყვავილები შეკრე­
ბილია დიდი ზომის საგველა ყვავილედებში. ყვავილები
პატარა ზომისაა, მოყვითალო-მწვანე, იშლება ფოთ­
ლებთან ერთად. ნაყოფის ფრთები სწორი კუთხით არის
გაშლილი. ყვ. IV-V, ნაყ. VIII-IX. გავრცელებულია ჭალის
ტენიან ტყეებში. საქართველოში გავრცელებულია კა­
ხეთში. გავრცელების საერთო არეალია სამხრეთ კავკა­
სია და ირანი. კავკასიის ეკორეგიონის ენდემია.

Saxifraga cymbalaria L. – ფხიჯა

ოჯახი: Saxifragaceae – ფხიჯასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 10-50
სმ. ღერო დატოტვილია, სწორი ან წამოწეული, ჯირკვ­
ლოვანი შებუსვით. ქვედა ფოთლები თირკმლისებურია
ან მომრგვალო, 3-9-ნაკვთიანი. ზედა ფოთლები უკუ­
კვერცხისებურია. გვირგვინი ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  VI-IX.
იზრდება ტენიან ადგილებში, რუების ნაპირებსა და
კლდეებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, სამხრეთ – აღმოსავლეთ ევროპას, ჩრდილოეთ
აფრიკას, მცირე აზიას, სირიასა და ირანს.
776

Saxifraga exarata Vill.

ოჯახი: Saxifragaceae – ფხიჯასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ქმნის მეტ-ნა­
კლებად მჭიდრო კორდებს. ყლორტები სქლადაა
შეფოთლილი. ფოთლები სოლისებურია, 3-5-ად დაყო­
ფილი, ნაკვთები ბლაგვია. ყვავილედი ფარისებურია და
4-10 – ყვავილიანი. გვირგვინის ფურცლები თეთრია,
ჯამის ფოთლებს 2-3-ჯერ აღემატება. ყვ.  ნაყ.  VI-VII.
იზრდება მთის შუა სარტყლიდან ალპურ სარტყლამდე
– კლდეებზე. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიას.

Saxifraga juniperifolia Adams

ოჯახი: Saxifragaceae – ფხიჯასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, მკვრივკორდი­
ანი. ძირის ფოთლები მოგრძო-ლანცეტაა, უხეში, სამწახ­
ნაგოვანი, წვეტიანი და კიდედაკბილული. ღეროსეული
ფოთლები ლანცეტაა. ყვავილედი მტევნისებურია, გვირ­
გვინი ყვითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. VII-IX. იზრდება ტყის
ზედა, სუბალპური და ალპური სარტყლების ტენიან ადგი­
ლებში და კლდეებზე. ცნობილია, ძირითადად, აღმოსა­
ვლეთ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ და აღმოსავლეთ ევროპას,
ჩრდილოეთ – დასავლეთ მცირე აზიას.
778

Saxifraga paniculata Mill. = Saxifraga

cartilaginea Willd.
ოჯახი: Saxifragaceae – ფხიჯასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფოთლები რო­
ზეტულია, სქელი, ხორცოვანი, ლანცეტა ან ენის ფორმის,
კიდეებზე ბასრკბილებიანი. ღერო 10-25 სმ სიგრძისაა,
სუსტად არის შეფოთლილი, შებუსულია, ყვავილედი სა­
გველაა. გვირგვინი თეთრი, ვარდისფერი ან მეწამულია.
ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება მთის შუა სარტყლიდან ალპურ
სარტყლამდე -სველ კლდეებსა და ქვიან ადგილებში.
გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიასა და
ჩრდილოეთ ირანს.

Saxifraga paniculata Mill. = Saxifraga

kolenatiana Regel.
ოჯახი: Saxifragaceae – ფხიჯასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო 10-25
სმ სიმაღლისაა, ჯირკვლოვან-ბუსუსიანი, ღეროსეული
ფოთლები ცოტაა, პატარა ზომის. ფოთლები ფესვის
ყელთან როზეტადაა შეკრებილი, მოგრძო-ლანცეტა ან
ენისებური ფორმის. ყვავილედი საგველასებურია, ჯირ­
კვლოვან – ბუსუსიანი. გვირგვინის ფურცლები ვარდის­
ფერია ან მეწამული. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება მთის შუა
სარტყლიდან ალპურ სარტყლამდე კლდეებზე, ქვიან
ადგილებში. გვხვდება თითქმის მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალია კავკასია და ჩრდილო-­
აღმ. მცირე აზია.
780

Saxifraga rotundifolia L.
ოჯახი: Saxifragaceae – ფხიჯასებრნი
20-60 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სწორად მდგომია. ფოთლები – სქელი
და ოდნავ ტყავისებური, ქვედა ფოთლები როზეტადაა
შეკრებილი, მოხაზულობით – მომრგვალო-თირკმლი­
სებური. ყვავილედი მრავალყვავილიანია, ფარჩხატი.
გვირგვინის ფურცლები თეთრია ან ოდნავ მოვარდის­
ფრო და მეწამული ფერის წერტილებით მოფენილი.
ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლიდან ალპურ
სარტყლამდე – უპირატესად ტყეებში, ზოგჯერ გვხვდება
კლდეებზე და დაჩრდილულ ადგილებში. გავრცელე­
ბულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიის ჩრდილო-­
აღმოსავლეთსა და ჩრდილოეთ ირანს.

Saxifraga sibirica L.
ოჯახი: Saxifragaceae – ფხიჯასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე –
5-20 სმ. ღერო წამოწეულია ან სწორი, ჯირკვლოვანი
შებუსვით. ქვედა ფოთლები გულის მსგავსად მომრგვა­
ლოა, 7-9 – ნაკვთიანი. ზედა ფოთლები თირკმლისებუ­
რია, 7-9-ნაკვთიანი. ყვავილედი საგველაა, გვირგვინი
თეთრი ფერისაა. ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება მთის შუა სა­
რტყლიდან ალპურ სარტყლამდე – ქვიან ადგილებში,
კლდეებზე, მორენებზე. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას,
ერაყს, ირანს, შუა და აღმოსავლეთ აზიას.
782

Scrophucephalus minimus (Bieb) A. P.

Khokhr. = Scrophularia minima M. Bieb. –
შავწამალა
ოჯახი: Scrophulariaceae – შავწამალასებრნი
3-13 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. შეფერილობით – იისფერი. ღერო მარტივია.
ფოთლები ყუნწიანია, მთლიანი, კიდეებზე ორმაგად
დაკბილული, ფორმით კვერცხისებურია. ყვავილედი
კენწრული თავაკია. გვირგვინი ვარდისებურ -მეწამუ­
ლია. ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება ალპურ სარტყელში –
მორენებზე, ჩამონაზვავებზე. ცნობილია აღმოსავლეთ
საქართველოს მთიანეთსა და რაჭა-ლეჩხუმში. გავრცე­
ლებულია დიდი კავკასიონის ქედზე – მისი ენდემია.

Scrophularia lateriflora Trautv. – შავწამალა

ოჯახი: Scrophulariaceae – შავწამალასებრნი
25-90 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. შეფერილობით – ლეგა მწვანე. ღერო მარტივია,
იშვიათი დატოტვის, შიშველი. ფოთლები მოპირისპი­
რეა, თითქმის მჯდომარე, მთლიანი, კიდე დაკბილული,
ფორმით – მოგრძო-ლანცეტა. ყვავილედი იღლიურია,
ნახევრად ქოლგა, გვირგვინი ღია მწვანე ფერისაა.
ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლიდან სუბალ­
პურ სარტყლამდე – ტენიან ადგილებში, სველ კლდე­
ებზე, მდინარის ნაპირებზე. საქართველოში ცნობილია
სვანეთში, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთსა და
კახეთში. გავრცელებულია დიდი კავკასიონის ქედზე. კა­
ვკასიის ენდემია.
784

Scrophularia nodosa L. – შავწამალა

ოჯახი: Scrophulariaceae – შავწამალასებრნი
50-125 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო სწორია, მარტივი ან დატოტვილი, ზედა
ნაწილში შებუსული. ფოთლები მოპირისპირედ არის
განლაგებული, მოკლეყუნწიანია, მთლიანი, კიდე-დაკ­
ბილული, ფორმით მოგრძოკვერცხისებური. ყვავილედი
იღლიურია, ნახევრად ქოლგა, გვირგვინი მოყავისფრო
– მწვანე ფერისაა. ყვ. ნაყ. V-VII. იზრდება მთის შუა სა­
რტყლამდე, – ტყეებში. საქართველოში ცნობილია ყვე­
ლგან, გარდა სამხრეთ საქართველოსი. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ კავკასიას,
ევროპას, მცირე და შუა აზიას, ციმბირსა და ჩრდილოეთ
ამერიკის ჩრდილოეთ ნაწილს.

Scrophularia rupestris M. Bieb. ex Willd. –

შავწამალა
ოჯახი: Scrophulariaceae – შავწამალასებრნი
10-50 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, შეფერილობით – მუქი ფერის. ღერო მრავალია,
სწორად მდგომი ან წამოწეული, მარტივი, იშვიათი და­
ტოტვით, შებუსული. ფოთლები მოპირისპირედ არის
განლაგებული, თითქმის მჯდომარე, მთლიანი, კი­
დე-დაკბილული, ფორმით – მოგრძო-კვერცხისებური.
ყვავილედი იღლიურია, ნახევრად ქოლგა, გვირგვი­
ნის ზედა ტუჩი ან გვირგვინის ნახევარი ვარდისფერია.
ყვ. ნაყ. IV-VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლამდე – კლდე­
ებზე. საქართველოში გავრცელებულია სპორადულად
თითქმის ყველა რეგიონში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს მთელ კავკასიას, აღმოსავლეთ ევროპასა
და მცირე აზიას.
786

Verbascum formosum Fisch. ex Schrank

ოჯახი: Scrophulariaceae – შავწამალასებრნი
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 25-75 სმ.
შებუსული მონაცრისფრო -ქეჩისებური ბეწვით, ღერო
სწორია, მარტივი ან ზედა ნაწილში დატოტვილი, ფოთ­
ლები შებუსულია თეთრ – მონაცრისფრო სქელი ბეწვით.
ქვედა ფოთლები გრძელყუნწიანია, კვერცხისებური ან
მოგრძო – კვერცხისებური, მთლიანი ან ოდნავ დანაკ­
ვთული, კიდეებზე დაკბილული; ღეროსეული ფოთლები
მჯდომარეა და თითქმის ჩამოზრდილია ღეროზე. ყვა­
ვილედი ხშირი თავთავია, გვირგვინი ყვითელია, ხახის
გარშემო იისფერი მოხატულობით; მტვრიანათა ძაფები
მოშავოა. ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება მთის ქვედა სარტყლი­
დან შუა სარტყლამდე – მშრალ, ქვიან და კლდოვან
ადგილებში. საქართველოში გვხვდება საქართველოს
აღმოსავლეთ ნაწილში. გავრცელებულია თითქმის
მთელ კავკასიაში. კაკასიის ენდემია.

Verbascum oreophilum C. Koch

ოჯახი: Scrophulariaceae – შავწამალასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლით
60-120 სმ. შებუსული, ღერო სწორია, ზედა ნაწილში –
დატოტვილი, ფოთლების ზედა მხარე – მწვანე, ქვედა
მეტ-ნაკლებად შებუსულია. ფესვთანური და ქვედა, ღე­
როსეული ფოთლები ყუნწიანია – წაგრძელებული ან
უკუკვერცხისებური, კიდეებზე მრგვალკბილა. ღეროსე­
ული ფოთლები ყუნწიანია, ზედა ფოთლები – მჯდომარე.
ყვავილედი დატოტვილი საგველაა, გვირგვინი ყვითე­
ლია, მტვრიანათა ძაფები იისფერია. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII
იზრდება მთის ქვედა სარტყლიდან ზედა სარტყლამდე
– ქვიან ფერდობებზე. ცნობილია აღმოსავლეთ და სამ­
ხრეთ საქართველოდან. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს სამხრეთ-აღმოსავლეთ კავკასიასა და ახლო
აღმოსავლეთს.
788

Verbascum orientale (L.) All. = Celsia

orientalis L.
ოჯახი: Scrophulariaceae – შავწამალასებრნი
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 20-70 სმ,
სწორად მდგომი, შებუსული. ღერო ზედა ნაწილში და­
ტოტვილია, შეფოთლილი. ფოთლები ყუნწიანია, მოგ­
რძო– ოვალური ფორმის. ქვედა ღეროსეული ფოთლები
ფრთისებურად განკვეთილია და ხერხკბილა. ღეროსე­
ული, ფოთლები – მჯდომარე, ფრთისებურად ან ორჯერ
ფრთისებურად დანაკვთული. ყვავილედი მეჩხერი მტე­
ვანია, გვირგვინი – ყვითელი. ყვ.  ნაყ.  IV-VII. გავრცე­
ლებულია მშრალ, თიხნარ-ქვიან ადგილებში, კლდოვან
ფერდობებზე, ბუჩქნარებში. საქართველოში გავრცელე­
ბულია აჭარაში, შიდა და ქვემო ქართლსა და კახეთში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ
კავკასიას, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპას, ყირიმსა და
ახლო აღმოსავლეთს.

Verbascum phoeniceum L. – ქერიფქლა

ოჯახი: Scrophulariaceae – შავწამალასებრნი
ორწლიანი ან მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა, შებუსული. ღერო სწორია, მარტივი ან მცირედ
დატოტვილი. ფოთლები შებუსულია, ფესვთანური
ფოთლები როზეტულია, რომბის, კვერცხის ან გულის
ფორმის, კიდეებზე დაკბილული. ღეროსეული ფოთ­
ლები პატარაა, ჯირკვლოვანი შებუსვით. ყვავილედი ფა­
რჩხატი მტევანია. გვირგვინი იისფერია ან მოწითალო,
მტვრიანათა ძაფები იისფერია. ყვ. ნაყ. V-VIII. იზრდება
დაბლობიდან ტყის ზედა სარტყლამდე – მდელოებზე,
საძოვრებსა და ბუჩქნარებში. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, ევროპასა და შუა აზიას.
790

Verbascum pyramidatum M. Bieb

ოჯახი: Scrophulariaceae – შავწამალასებრნი
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. სიმაღლე – 40-200
სმ, შებუსული მონაცრისფრო ბანჯგვლიანი ბეწვით, ღერო
სწორია, მარტივი ან მცირედ დატოტვილი. ფოთლები
შებუსულია თეთრ – მონაცრისფრო სქელი ბეწვით. ფე­
სვთანური ფოთლების ყუნწები ფრთიანია, ღეროსეული
ფოთლები მჯდომარეა, ჩამოზრდილია ღეროზე და ყურა­
კებით ხასიათდება, ფორმით ფართო-ლანცეტასებურიდან
ფართო-უკუკვერცხისებურამდეა. ყვავილედი ფარჩხატი
თავთავია, გვირგვინი ყვითელია, მტვრიანათა ძაფები
იისფერია, მოწითალო ან მოთეთრო. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზ­
რდება მთის ქვედა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე
– მშრალ, ქვიან და კლდოვან ადგილებში, მშრალ მდე­
ლოებსა და ტყისპირა ადგილებში, იშვიათად – ეზოებში.
გავრცელებულია აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს მთელ
კავკასიასა და ახლო აღმოსავლეთს, მდინარე ინდამდე.

Ailanthus altissima (Mill.)Swingle –

ხემყრალა
ოჯახი: Simaroubaceae – ხემყრალასებრნი
20 მ-მდე სიმაღლის ხეა, გაფარჩხული ვარჯით. ნო­
რჩი ყლორტები სუსტად არის შებუსული, მოყვითალო
– ყავისფერია. ქერქი ღია ნაცრისფერია. ფოთლები,
ჩვეულებრივ, კენტფრთართულია. ფოთოლაკები ოვა­
ლურ-ლანცეტა ფორმისაა ან კვერცხისებურ-ლანცეტა.
ყვავილები შეკრებილია საგველა ყვავილედებად. გვირ­
გვინი მომწვანო – მოყვითალო ფერისაა. ყვ. V, ნაყ. VII-
VIII. იზრდება დაბლობისა და მთის ქვედა სარტყლის
მდინარეთა ნაპირებზე, გზისპირებზე, ხრიოკ და კლდო­
ვან ფერდობებზე, ჩამონაზვავებზე. გავრცელებულია
მთელ საქართველოში. გაველურებულია. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
შუა და აღმოსავლეთ აზიას, ამერიკას.
792

Atropa belladonna subsp. caucasica

(Kreyer) Avet. – შმაგა
ოჯახი: Solanaceae – ძაღლყურძენასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ფესურა სქელია
და დატოტვილი. ღერო – სწორად მდგომი, შიშველი,
სიმაღლე – 1-3 მ. ფოთლები კვერცხისებურია. კიდემ­
თლიანი, ყუნწში შევიწროებული, ყვავილები იღლიუ­
რია, მარტოული ან ორ-ორი. გვირგვინი იისფერ-მურაა,
მღვრიე ყვითელი ფერის მილით. ყვ. ნაყ. V-X. იზრდება
მთის შუა სარტყლის ტყეებში, ნაკადულების ნაპირებზე,
ხშირ ბუჩქნარში. ზოგჯერ ქმნის რაყას. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას. კავკასიის ენდემია.

Datura stramonium L. – ლემა

ოჯახი: Solanaceae – ძაღლყურძენასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე – 30-120
სმ. ფოთლები დიდი ზომისაა, კვერცხისებური, ზედა
მხარე მუქი მწვანეა, ქვედა – შედარებით ღია. ყვავილები
მარტოულია, დიდი ზომის, თეთრი, გადანაღუნი წაწვე­
ტებულია. ნაყოფი ეკლებით დაფარული კოლოფია.
ყვ.  ნაყ.  VI-X. დაბლობის მცენარეა, იზრდება რუდერა­
ლურ ადგილებში, ბოსტნებსა და გზისპირა მიდამოებში.
გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში. სახე­
ობა თითქმის კოსმოპოლიტურია.
794

Hyoscyamus niger L. – ლენცოფა

ოჯახი: Solanaceae – ძაღლყურძენასებრნი
ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. 30-80 სმ ღერო სწო­
რად მდგომია, დატოტვილი, მოფენილია ჯირკვლოვანი
ბეწვით. ფოთლები ფრთისებურად ამოკვეთილნაკვთია­
ნია. ქვედა ფოთლები ყუნწიანია და როზეტს ქმნის, ზედა
ფოთლები ღერომხვევია. გვირგვინი მღვრიე ყვითელი
ფერისაა, ბადისებურად განლაგებული, იისფერი ძარ­
ღვებით. ყვ.  ნაყ.  VI-VII. იზრდება ბუჩქნარებში, ქვიან
და დანაგვიანებულ ადგილებში, ბოსტნებში, ბაღებში.
ფართოდ არის გავრცელებული მთელ საქართველოში.
გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ
ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს.

Lycium barbatum Thunb. – სობისურა

ოჯახი: Solanaceae – ძაღლყურძენასებრნი
ძლიერ დატოტვილი ბუჩქია, სიმაღლე – 1-2.5 მ. ტოტები
რკალივით არის მოხრილი, ეკლიანი ან უეკლო, ფოთ­
ლები მოგრძო-ლანცეტასებური, ყვავილები იღლიუ­
რია, მარტოული ან ორ-ორი, შეფერილობით – იისფერი
ან ვარდისფერი. ნაყოფი მრავალთესლიანი კენკრაა.
ყვ. ნაყ. V-IX. იზრდება მშრალ, ღია ადგილებში, გზისპი­
რებზე. საქართველოში გავრცელებული შიდა და ქვემო
ქართლსა და კახეთში. გაველურებულია. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს თითქმის მთელ ევრაზიასა და
ჩრდილოეთ აფრიკას.
796

Physalis alkekengi L. – ონტკოფა

ოჯახი: Solanaceae – ძაღლყურძენასებრნი
20-100 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, სწორად მდგომი, ზედა ნაწილში დატოტვილი.
ფოთლები ყუნწიანია, მორიგეობით ან მოპირისპირედ
განლაგებული, გულის ფორმის, საკმაოდ დიდი ზომის.
ყვავილები მოთეთროა, მარტოული, იღლიური. ნაყოფი
კაშკაშა ნარინჯისფერია. ყვ. ნაყ. V-IX. იზრდება ტყეებში,
ბუჩქნარებში, ტენიან ადგილებში, მდინარის პირებზე.
ცნობილია თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს ევროპასა და აზიის დიდ
ნაწილს.

Physalis peruviana L.
ოჯახი: Solanaceae – ძაღლყურძენასებრნი
100 სმ-მდე სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, სწორად მდგომი, დატოტვილი. ფოთლები
ყუნწიანია, მთლიანად შებუსული, მორიგეობით განლა­
გებული, გულის ფორმის, დიდი ზომის, დაკბილული ან
კიდემთლიანი. ყვავილები მღვრიე ყვითელია, შიდა
მხარეს 5 იისფერი ლაქით, მარტოული, იღლიური. ნა­
ყოფი კაშკაშა ნარინჯისფერია. ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება
რუდერალურ და ტენიან ადგილებში, ცნობილია აფხა­
ზეთში, აჭარასა და კახეთში. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს სამხრეთ ამერიკის აღმოსავლეთ ნაწილს.
გზად მოყოლილი მცენარეა.
798

Solanum americanum Mill. = Solanum

nigrum L. – ძაღლყურძენა
ოჯახი: Solanaceae – ძაღლყურძენასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვნი მცენარეა. ღერო სწორად
მდგომია, დატოტვილი, წიბოებიანი, შებუსული ან
შიშველი, ფოთლები კვერცხისებური ან სამკუთხაა, კი­
დედაკბილული ან კიდემთლიანი. გვირგვინი თეთრი ფე­
რისაა, პატარა, მტვრიანა – ყვითელი, ნაყოფი – შავი.
ყვ.  ნაყ.  VI-IX. იზრდება რუდერალურ ადგილებში, ბა­
ღებში, ბოსტნებში, ფართოდ არის გავრცელებული
მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, ევროპასა და თითქმის
მთელ აზიას, ჩრდილოეთ ამერიკას.

Solanum pseudopersicum Pojark. –

ხებალახა
ოჯახი: Solanaceae – ძაღლყურძენასებრნი
ძლიერ დატოტვილი, მხოხავი ბუჩქია. სიმაღლე 3 მ-მ­
დეა. ფოთლები ყუნწიანია, მოგრძო– კვერცხისებური,
კიდემთლიანი. ყვავილედი დაკიდებული, ქოლგისებური
საგველაა. გვირგვინი სოსანია. ყვ.  ნაყ.  VI-X. იზრდება
ტენიან ხეობებში, ბუჩქნარებში. გავრცელებულია თით­
ქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს მთელ კავკასიას, აღმოსავლეთ ევრო­
პას, ახლო აღმოსავლეთს, შუა და აღმოსავლეთ აზიას.
800

Staphylea pinnata L. –
ჩვეულებრივი ჯონჯოლი
ოჯახი: Staphyleaceae – ჯონჯოლისებრნი
ბუჩქია ან პატარა ხე, სიმაღლით 5 მ-მდე. ტოტები
მოყვითალო – მურა ფერისაა, ყლორტები – შიშველი და
მწვანე. ფოთლები კენტფრთისებურია, 5-7-ფოთოლა­
კიანი. ფოთოლაკები მოგრძო-ელიფსურია, ნაწილობ­
რივ – ბასრხერხკბილა, ზედა მხარე მუქი მწვანეა, ქვედა
– მოლეგო-მწვანე. ყვავილედი მტევანია ან საგველა.
გვირგვინი თეთრია, ზოგჯერ მოვარდისფრო ელფე­
რით. ყვ.  IV-V, ნაყ.  VII-VIII. იზრდება ტყის ქვედა და
შუა სარტყლებში. იზრდება ტყეებში, ნოყიერ და ქვიან
სუბსტრატზე. საქართველოში სპორადულად არის გავ­
რცელებული. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიას.

Tamarix ramosissima Ledeb. – იალღუნი

ოჯახი: Tamaricaceae – იალღუნისებრნი
5 მეტრამდე სიმაღლის ბუჩქია. ქერქი მოწითალოა, ტო­
ტები შიშველია და მოლეგო. ფოთლები მჯდომარეა,
კვერცხისებური ან ხაზურ-ლანცეტა, ნახევრად ღერომხ­
ვევი, ძირითადად, ზურგზე ქედით. ყვავილედი მტევანია,
კენწრული. ეს ყვავილედები, თავის მხრივ, შეკრებილია
დიდი ზომის საგველა ყვავილედებში. გვირგვინი პატა­
რაა, ვარდისფერი ან თეთრი, ოდნავ საგრძნობი სასიამო­
ვნო სუნით. ყვ. ნაყ. V-VI. იზრდება ქვიშნარ და თიხნარ
ადგილებში, რიყნარებზე, მდინარეთა ნაპირებზე, ჭალის
ტყეებში. საქართველოში გავრცელებულია კახეთში,
აჭარაში, შიდა ქართლში, ქვემო ქართლში. გავრცელე­
ბის საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, მცირე აზიასა
და შუა აზიას.
802

Daphne caucasica Pall. –

კავკასიური მაჯაღვერი
ოჯახი: Thymelaeaceae – მაჯაღვერისებრნი
ბუჩქია. ღერო 2 მ-მდე სიმაღლისაა, წვრილი, მუქი ნაც­
რისფერი ქერქით, ნორჩი ტოტები მუქი მეწამული ქერ­
ქითაა და შიშველი. ფოთლები მოგრძო-ლანცეტა ან
ლანცეტა, მჯდომარე და შიშველი, ზედა მხარე მწვანე,
ქვედა – მოლეგო. ყვავილები თეთრია, სურნელოვანი,
შეკრებილია 15-20-ყვავილიან კენწრულ თავაკებად.
ნაყოფი შავია. ყვ.  V-VI, ნაყ.  VII. იზრდება მთის შუა და
ზედა სარტყლებში. გავრცელებულია შიდა ქართლსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს სამ­
ხრეთ კავკასიასა და მცირე აზიას.

Daphne glomerata Lam. – წიბა

ოჯახი: Thymelaeaceae – მაჯაღვერისებრნი
50 სმ-მდე სიმაღლის ბუჩქია. ღერო შიშველია, მურა ნაც­
რისფერი ქერქით, ძირიდანვე დატოტვილი, ტოტები წა­
მოწეულია, მარტივია ან ორთითასებურად დატოტვილი.
ფოთლები მოგრძო-ლანცეტაა ან ნიჩბისებური, მჯდომა­
რეა და თავმოყრილი ტოტების ბოლოებზე. ყვავილები
სურნელოვანია, 3-16 ყვავილი კონებად არის შეკრე­
ბილი. ყვავილსაფარი გარედან ვარდისფერია, შიგნიდან
– თეთრი. ყვავილსაფრის ნაკვთები ლანცეტაა, ნაყოფი
წითელი ფერისაა. ყვ. ნაყ. VII-VIII. იზრდება სუბალპური
და ალპური სარტყლების მდელოებზე და ბუჩქნარებში,
ძლიერ გაძოვებულ ადგილებში. გავრცელებულია მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, მცირე აზიას, შუა და აღმოსავლეთ აზიას.
804

Daphne mezereum L. – მაჯაღვერი

ოჯახი: Thymelaeaceae – მაჯაღვერისებრნი
ბუჩქია. ღერო 0.5-1 მ-მდე სიმაღლისაა, ზემოთ აღმა­
რთული ტოტებითა და მოყვითალო-ყომრალი ქერქით.
ნორჩი ტოტები მიტკეცილ-შებუსულია. ფოთლები მორი­
გეობით არის განლაგებული, 3-8 სმ სიგრძისაა და 1.5-2
სმ სიგანის, მოგრძო-უკულანცეტა. ყვავილები ვარდის­
ფერია, სურნელოვანი, შეკრებილია 3-5-ყვავილიან
კონებად. ნაყოფი წვნიანია, წითელი ფერის. ყვ.  III-IV,
ნაყ.  VI-VIII. იზრდება მთის შუა სარტყლიდან 2,500
მ-მდე ფოთლოვან და წიწვიან, დაჩრდილულ და ტენიან
ტყეებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართვე­
ლოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კავკა­
სიას, სამხრეთ ევროპასა და მცირე აზიას.

Daphne pontica L. – მელიქაური

ოჯახი: Thymelaeaceae – მაჯაღვერისებრნი
ბუჩქია. ღერო 1 მ-მდე სიმაღლისაა, შიშველი, სწორად
მდგომი, წვერი – შეფოთლილი. ფოთლები ტყავისებუ­
რია, დიდი ზომის, 5-6 სმ სიგრძისა და 1.5-3 სმ სიგანის,
ფორმით უკუკვერცხისებურ-ლანცეტაა, მჯდომარე. ყვა­
ვილები იღლიურია – 2-2 ან 3-3 ერთად. ყვავილსაფრის
ნაკვთები სქელია, ლანცეტა ფორმის, მოყვითალო-მო­
მწვანო ფერის. ყვ. ნაყ. IV-VIII. იზრდება ტყეებსა და სუ­
ბალპურ ბუჩქნარებში. საქართველოში სპორადულად
არის გავრცელებული, უფრო ხშირია დასავლეთ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, სამხრეთ ევროპასა და მცირე აზიას.
806

Ulmus glabra Huds. – თელადუმა

ოჯახი: Ulmaceae – თელისებრნი
40-45 მ სიმაღლის ხეა, გლუვი, რუხი ქერქით. ნორჩი
ტოტები მოწითალო-მურა ფერისაა. ფოთლები მოკლე­
ყუნწიანია, დიდი ზომის, 18 სმ-მდე სიგრძისა და 10 სმ
სიგანის, ფართო-ელიფსური ან უკუკვერცხისებური, წვე­
რში გრძლად წაწვეტებული, ორივე მხარეს ძირთან –
არათანაბარგვერდიანი, დაფარული მრავალი მოკლე,
ხეშეში ბეწვით, ძლიერ ხაოიანი, კიდეზე ხერხკბილა.
ყვ.  ნაყ.  III-V. იზრდება მთის შუა სარტყლის ფართო­
ფოთლოვან ტყეებში, ტენიან ადგილებში, ჭალებისა და
ხევების გაყოლებით. გავრცელებულია თითქმის მთელ
საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოი­
ცავს კავკასიას, მცირე აზიას, ჩრდილოეთ, ცენტრალურ
და სამხრეთ ევროპას. შესულია საქართველოს წითელ
ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი მცენარე.

Ulmus minor Mill. – პატარა თელა

ოჯახი: Ulmaceae – თელისებრნი
25-30 მ-მდე სიმაღლის ხეა, მუქი რუხი ფერის, გლუვი
ქერქით. ნორჩი ტოტები მოწითალო-მურა ფერისაა, ნო­
რჩობაში – შებუსული, შემდეგ კი – შიშველი. ფოთლები
მოყვანილობით კვერცხისებური ან უკუკვერცხისებურია,
სიფრიფანა, 12 სმ სიგრძისა და 6 სმ სიგანის, კიდეზე ხერხ­
კბილა, ზემოდან შიშველი ან ხაოიან-წამწამისებურად ბე­
წვიანი, ღია მწვანე ფერის, ქვედა მხარე უფრო მკრთალია,
მეტწილად მოფენილია წითელი, წერტილოვანი ჯირკვ­
ლებით, ფოთლის ყუნწი გრძელია. ყვავილები მოკლეყუნ­
წიანია და გვერდულ კონებადაა შეკრებილი. ყვ. ნაყ. III-IV.
იზრდება მშრალ ადგილებში – მუხნარებში, ტყის პირას,
აგრეთვე ჭალების ტერასებზე. გავრცელებულია თითქმის
მთელ საქართველოში. შესულია საქართველოს წითელ
ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი მცენარე. გავრცელების სა­
ერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და სამ­
ხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.
808

Zelkova carpinifolia (Pall.) K. Koch –

რცხილაფოთოლა ძელქვა
ოჯახი: Ulmaceae – თელისებრნი
25-30 მ-მდე სიმაღლის ხეა, მორუხო-მწვანე, სქელი,
მკვრივი ქერქით. ნორჩი ტოტები მუქი მურა ფერისაა.
ფოთლები მოყვანილობით მოგრძო-კვერცხისებურია
ან ელიფსური, წაწვეტებული, თითქმის მჯდომარე ან
მოკლეყუნწიანი, კიდეზე მახვილ ან მრგვლად ხერხ­
კბილა. ყვავილსაფარი მომურო ფერისაა, ოდნავ შებუ­
სული, კვერცხის ფორმის ნაკვთებით. ყვ. III, ნაყ. VIII-IX.
იზრდება ზღვისპირა დაბლობებსა და მთის ქვედა სა­
რტყელში – ტენიან ტყეებში, მდინარეთა ნაპირებზე და
ხეობების გაყოლებით. საქართველოში გავრცელებუ­
ლია სამეგრელოში, იმერეთში, გურიასა და კახეთში.
მცენარე შესულია საქართველოს წითელ ნუსხაში, რო­
გორც მოწყვლადი სახეობა. გავრცელების საერთო არე­
ალი მოიცავს სამხრეთ კავკასიას, მცირე აზიას, ირანს.

Parietaria judaica L.
ოჯახი: Urticaceae – ჭინჭრისებრნი
10-15 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო მრავალია, ძირში – გახევებული, მე­
ტ-ნაკლებად შებუსული. ფოთლები მოყვანილობით
კვერცხისებურია ან ლანცეტასებური, 0.7-2 სმ სიგრძის,
თითქმის ტყავისებური, შებუსული და ხშირი მეჭეჭებით
დაფარული. ყვავილედი მრავალყვავილიანია. ყვა­
ვილსაფარი სიფრიფანაა, მილისებურ – ზარისებური.
ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება ხეობების გაყოლებით, ღორღიან,
კლდოვან გაშიშვლებებზე მთის ზედა სარტყლამდე. გა­
ვრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალია კავკასია, სამხრეთ ევროპა, შუა და
მცირე აზია, ირანი.
810

Parietaria officinalis L.
ოჯახი: Urticaceae – ჭინჭრისებრნი
40-100 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი
მცენარეა, ღერო სწორია, მეტწილად მარტოული, შე­
მოსილია ხშირი, წვრილი, მოთეთრო ბეწვით. ფოთ­
ლები დიდი ზომისაა – 7-12 სმ სიგრძისა და 3-6 სმ
სიგანის, მოგრძო-კვერცხისებური მოყვანილობის.
ყვავილედი შედარებით დიდი ზომისაა, მრავალყვავი­
ლიანი, დატოტვილი. ყვავილსაფარი მოყვანილობით
ზარისებურია. ყვ. ნაყ. V-IX. იზრდება ტენიან, ჩრდილიან
ადგილებში და აგრეთვე – კლდის ნაპრალებში, 500-
2,000 მ სიმაღლეზე. გავრცელებულია აფხაზეთსა და
კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს კა­
ვკასიას, ცენტრალურ და ჩრდილოეთ ევროპას, მცირე
აზიას.

Urtica dioica L. – ჭინჭარი

ოჯახი: Urticaceae – ჭინჭრისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, სიმაღლე 60-
150 სმ. მცენარე სუსტად დატოტვილია, უხვად არის
შემოსილი ხეშეში მსუსხავი ბეწვებით. ფოთლები დიდი
ზომისაა მოგრძო კვერცხისებურია, იშვიათად ფართო
კვერცხისებური, კიდეებზე მსხვილ-ხერხკბილა. ყვავი­
ლედი საგველასებურია, დატოტვილი. მამრობითი ყვა­
ვილედი გადმოკიდებული მჭადაა. ნაყოფი კაკალია.
ყვ. ნაყ. V-X. იზრდება დაბლობიდან ალპურ სარტყლამდე
– გზისპირებზე, რუდერალებზე, ტყეებში, ბუჩქნარებში.
სარეველა მცენარეა. გავრცელებულია მთელ საქართვე­
ლოში. თითქმის კოსმოპოლიტური სახეობაა.
812

Viola alba Besser – თეთრი ია

ოჯახი: Violaceae – იისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, უღერო, ივი­
თარებს გრძელ მიწისზედა ყლორტებს, ან ყლორტების
გარეშეა. ფოთლები როზეტულია, მუქი მწვანე, ოვალურ
– გულისებური, შებუსული, კიდეზე დაკბილული. თანა­
ფოთლები ლანცეტაა, ფოჩებიან -წამწამებიანი. გვირ­
გვინის ფურცლები იისფერია ან თეთრი, სურნელოვანი
ან უსუნო. ყვ.  ნაყ.  III-IV. იზრდება დაბლობიდან მთის
ზედა სარტყლამდე – ტყეებში, ბუჩქნარებს შორის, ბა­
ლახოვან ფერდობებზე. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპას.

Viola arvensis Murray – ყანის ია

ოჯახი: Violaceae – იისებრნი
20 სმ – მდე სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო დატოტვილია, სუსტად შებუსული. ქვედა
ფოთლები პატარა ზომისაა, ნიჩბისებური. ფოთლების
ქვედა მხარე შებუსულია. ყუნწიანი შუა ფოთლები კვე­
რცხის ფორმისაა ან ელიფსური. თანაყვავილები ფრთი­
სებურად არის განკვეთილი. გვირგვინის სურნელოვანი
ფურცლები მუქი მოყვითალოა ან თეთრი. ყვ.  ნაყ.  IV-
VII. იზრდება დაბლობიდან მთის ზედა სარტყლამდე
ტყეებში, ბუჩქნარებში, ბალახოვან ფერდობებზე, რუ­
დერალურ ადგილებში. გავრცელებულია მთელ საქა­
რთველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს
კავკასიას, ევროპას, მცირე აზიას.
814

Viola caucasica Kolenati

ოჯახი: Violaceae – იისებრნი
8-10 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა. ღერო ორყვავილიანია. ფესვთანური და ღერო­
სეული ფოთლები გრძელყუნწიანია, თირკმლისებური
ფორმის, კიდეებზე ხერხკბილა, შიშველი. თანაფოთ­
ლები პატარა ზომისაა და კვერცხისებური. ყვავილები
1.5-2 სმ სიგრძისაა, უსუნო. გვირგვინის ფურცლები კაშ­
კაშა ყვითელია. ყვ.  ნაყ.  VI-VIII. იზრდება სუბალპურსა
და ალპურ სარტყლებში, 3,000 მ-მდე. გავრცელებულია
თითქმის მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო
არეალი მოიცავს კავკასიას, შუა აზიას, ჩრდილოეთ, ცე­
ნტრალურ და სამხრეთ ევროპას, აღმოსავლეთ აზიას.

Viola kitaibeliana Schult.

ოჯახი: Violaceae – იისებრნი
5-12 სმ სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ღერო სწორია, დატოტვილი და შებუსული წვრილი ბე­
წვით. ღეროსეული ქვედა ფოთლები მომრგვალო-ნიჩ­
ბისებურია, შუა და ზედა ფოთლები კვერცხისებურია,
მრგვალკბილებიანი ან ხერხივით დაკბილული. ყვავი­
ლები 0.5-0.8 სმ სიგრძისაა და უსუნო. გვირგვინის ფურ­
ცლები მოთეთროა ან ყვითელი. ყვ. ნაყ. VI-VII. იზრდება
მთის შუა და ზედა სარტყლის მდელოებსა და ქვიან ფე­
რდობებზე. გავრცელებულია იმერეთში, მესხეთ-ჯავა­
ხეთში, კახეთში, ფშავსა და ხევსურეთში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და
სამხრეთ ევროპას.
816

Viola minuta M. Bieb.

ოჯახი: Violaceae – იისებრნი
3-5 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენა­
რეა. ერთყვავილიანი, ივითარებს მხოხავ მიწისქვეშა
ყლორტებს. ფოთლები პატარა ზომისაა, მომრგვალო ან
ელიფსური, ძირში წაკვეთილი. ზედა ფოთლების თანა­
ფოთლები ფოთლისებურია, მომრგვალო ან ელიფსური.
ყვავილები 1.5-2 სმ სიგრძისაა, უსუნო. ჯამის ფოთლები
ლანცეტა ფორმისაა. გვირგვინის ფურცლები ყვითელია.
ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება ალპურ სარტყელში ჩამონაზვა­
ვებზე – 3,000 მ-მდე. გავრცელებულია სვანეთში, მთი­
ულეთში, კახეთში, ფშავსა და ხევსურეთში. კავკასიის
ენდემური მცენარეა.

Viola odorata L. – სურნელოვანი ია

ოჯახი: Violaceae – იისებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, უღერო, ივი­
თარებს გრძელ, მიწისზედა ყლორტებს, ან ყლორტე­
ბის გარეშეა. ფოთლები როზეტულია, მუქი მწვანე,
მომრგვალო ან ფართო-კვერცხისებური, შებუსული ან
შიშველი – კიდეზე დაკბილული. თანაფოთლები ლა­
ნცეტაა ან კვერცხისებური, ფოჩებიანი. გვირგვინის სურ­
ნელოვანი ფურცლები მუქი იისფერია. ყვ.  ნაყ.  IV-V.
მცენარე იზრდება დაბლობიდან მთის ზედა სარტყლამდე
– ტყეებში, ბუჩქნარებში, ბალახოვან ფერდობებზე. გა­
ვრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრალურ და
სამხრეთ ევროპას.
818

Viola rupestris F. W . Schmidt

ოჯახი: Violaceae – იისებრნი
4-6 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა.
ფესურა მოკლეა. ფესვთანური ფოთლები როზეტადაა
შეკრებილი, მომრგვალო-ოვალურია ან გულისებური.
ფოთლის ყუნწი შებუსულია. ღეროსეული ქვედა ფოთ­
ლები ვიწრო-კვერცხისებურია. თანაფოთლები ლანცეტა
ფორმისაა. ყვავილები პატარა ზომისაა – 1.5 სმ სიგრ­
ძის, უსუნო. გვირგვინის ფურცლები იისფერია ან თეთრი.
ყვ.  ნაყ.  VII-VIII. იზრდება ტყის სუბალპური და ალპური
სარტყლების კლდოვან ადგილებში, გავრცელებულია
მთიულეთში, კახეთში, ფშავსა და ხევსურეთში. გავრცე­
ლების საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, ცენტრა­
ლურ და სამხრეთ ევროპას, მცირე აზიას.

Viola somchetica K. Koch.

ოჯახი: Violaceae – იისებრნი
5-15 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცე­
ნარეა, უღერო. ფოთლები სამკუთხაკვერცხისებურია,
ძირში – ღრმა გულისებური, კიდეებზე – მსხვილი და
ხერხკბილა, შიშველი, გრძელყუნწიანი. თანაფოთლები
ლანცეტა ფორმისაა, ფოჩებიანი. ყვავილები 1-1.5 სმ
სიგრძისაა, სუსტი სურნელით. გვირგვინის ფურცლები
მეწამული ფერისაა. ყვ. ნაყ. VI-VIII. იზრდება სუბალპური
და ალპური სარტყლების კირქვებზე, ღორღიან ფერდო­
ბებზე. გავრცელებულია შიდა ქართლში, მთიულეთში,
თრიალეთის ქედზე, თუშეთში, ფშავსა და ხევსურეთში.
კავკასიის ენდემური მცენარეა.
820

Tribulus terrestris L. – კუროსთავი

ოჯახი: Zygophyllaceae – ორყურასებრნი
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, გაფარჩხული ბე­
წვით მოფენილი. ღერო გართხმულია, დატოტვილი,
სიგრძით – 10-60 სმ. ფოთლები წყვილფრთისებურია,
შედგება 6-7 წყვილი ფოთოლაკისაგან. ყვავილები მარ­
ტოულია, იღლიური, ყვითელი ფერის. ყვ.  ნაყ.  V-IX.
იზრდება გზისპირა მიდამოებში, ქვიან და ნაგვიან ადგი­
ლებში. საქართველოში გავრცელებულია აფხაზეთში,
ქართლსა და კახეთში. გავრცელების საერთო არეალი
მოიცავს კავკასიას, შუა აზიას, სამხრეთ ევროპას, მცირე
აზიას, ირანს, აფრიკასა და ამერიკას.

Zygophyllum fabago L. – ორყურა

ოჯახი: Zygophyllaceae – ორყურასებრნი
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღერო სწორად
მდგომია ან წამოწეული, გაფარჩხულტოტებიანი. ფო­
თოლი შედგება 1 წყვილი ხორცოვანი ფოთოლაკისა­
გან. ფოთოლაკები მოპირისპირედ არის განლაგებული,
ფორმით – უკუკვერცხისებური, კიდეებზე თეთრი არ­
შიით. გვირგვინის ფურცლები მოთეთრო – ყვითელია,
ძირსა და მტვრიანას ძაფებთან ერთად ნარინჯისფერია.
ყვ.  ნაყ.  V-IX. იზრდება მთის ქვედა და შუა სარტყლე­
ბის მშრალ, თიხნარ ადგილებში, ველებსა და უდაბნო­
ებში. საქართველოში გავრცელებულია შიდა ქართლში,
ქვემო ქართლში, კახეთსა და მესხეთში. გავრცელების
საერთო არეალი მოიცავს კავკასიას, სამხრეთ ევროპას,
მცირე აზიას, შუა აზიასა და ირანს.
822

Index

A
Abies nordmanniana (Stev.) Spach............................... 10
Acer campestre L........................................................ 768
Acer cappadocicum Gled............................................ 768
Acer heldreichii subsp. Trautvetteri (Medw.)
A.E.Murray........................................................ 770
Acer ibericum M.Bieb.................................................. 770
Acer laetum C.A.Mey................................................... 768
Acer monspessulanum subsp. ibericum (M.Bieb.ex
Willd.) Yalt......................................................... 770
Acer platanoides L....................................................... 772
Acer pseudoplatanus L................................................ 772
Acer trautvetteri Medw................................................ 770
Acer velutinum Boiss................................................... 774
Achillea biserrata M.Bieb............................................. 216
Achillea filipendulina Lam........................................... 218
Aconitum anthora L..................................................... 658
Aconitum confertiflorum (DC.) GÁyer.......................... 658
Aconitum nasutum Fisch. ex Rchb.............................. 658
Aconitum orientale Mill................................................ 660
Adonis aestivalis L....................................................... 660
Agrimonia eupatoria L................................................. 694
Agrostemma githago L................................................ 190
Ailanthus altissima (Mill.)Swingle................................ 790
Ajuga chamaepitys subsp. chia (Schreb.) Arcang....... 390
Ajuga comata stapf..................................................... 390
Ajuga genevensis L..................................................... 390
Ajuga orientalis L......................................................... 392
Ajuga reptans L........................................................... 392
Alcea rugosa Alef......................................................... 496
Alchemilla dura Buser................................................. 694
Alisma plantago-aquatica L........................................... 26
Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande............. 128
Allium atroviolaceum Boiss........................................... 32
Allium paniculatum L..................................................... 32
Allium pseudoflavum Vved........................................... 34
Allium ursinum L............................................................ 34
Allium victorialis L......................................................... 36
Alnus barbata C.A.Mey.................................................. 86
Alnus glutinosa subsp. barbata (C.A.Mey.)Yalt.............. 86
Alnus incana (L.) Moench.............................................. 88
Alyssum alyssoides (L.) L............................................ 128
Alyssum desertorum Stapf.......................................... 130
Alyssum tortuosum Willd............................................. 130
Amaranthus hybridus L................................................. 26
Amberboa glauca (Puschk. ex Willd.) Muss.Puschk. ex
Grossh............................................................... 218
Ambrosia artemisiifolia L............................................. 220
Amygdalus communis L.............................................. 718
Anacamptis coriophora (L.) R.M.Bateman
Pridgeon & M.W................................................. 516
Anacamptis laxiflora (Lam.) R.M.Bateman.................. 518
Anacamptis morio (L.)R.M.Bateman........................... 518
Anacamptis papilionacea (L.) R.M.Bateman............... 520
Anacamptis pyramidalis (L.) Rich................................ 520
Anagallis arvensis L..................................................... 642
Anagallis arvensis subsp. foemina (Mill.) Schinz & Thell...
642
Anagallis foemina Mill................................................. 642
Anchusa arvensis subsp. orientalis (L.) Nordh.............. 98
Anchusa azurea Mill...................................................... 98
Anchusa italica Retz...................................................... 98
Androsace villosa L...................................................... 644
Anemone caucasica Willd. ex Rupr............................. 662
Anemone fasciculata L................................................ 662
Anemone narcissiflora subsp. fasciculata (L.) Ziman &
Fedor................................................................. 662
Anemone ranunculoides L........................................... 664
Angelica sylvestris L...................................................... 46
Anthemis candidissima Willd.ex Spreng..................... 220
Anthemis saguramica Sosn......................................... 240
Anthriscus nemorosa (M. Bieb.) Spreng........................ 46
Anthyllis lachnophora Juz............................................ 432
824

Anthyllis vulneraria subsp. boissieri (Sagorski)

Bornm............................................................... 432
Antirrhinum majus L.................................................... 602
Aquilegia caucasica (Ledeb.) Rupr.............................. 664
Aquilegia olympica Boiss............................................. 664
Arabis caucasica Willd................................................. 132
Arbutus andrachne L................................................... 324
Arctium lappa L........................................................... 222
Arenaria serpyllifolia L................................................. 192
Argemone mexicana L................................................ 586
Aristolochia iberica Fisch. & C.A.Mey. ex Boiss.............. 66
Arnebia pulchra (Willd. ex Roem. & Schult.) Edm....... 100
Artemisia vulgaris L..................................................... 222
Arum orientale M.Bieb................................................... 62
Arum rupicola Boiss....................................................... 64
Aruncus dioicus (Walter) Fernald................................ 696
Aruncus vulgaris Raf.................................................... 696
Asparagus officinalis L................................................... 68
Asperula arvensis L..................................................... 746
Asperula odorata L...................................................... 750
Asperula prostrata (Adams) K.Koch............................ 748
Aster alpinus L............................................................. 224
Aster amellus subsp. ibericus (Steven) V.E.Avet......... 224
Aster ibericus Steven ex M. Bieb................................. 224
Astracantha denudata (Steven) Podlech..................... 434
Astragalus brachycarpus M. Bieb................................ 434
Astragalus bungeanus Boiss....................................... 436
Astragalus denudatus Steven..................................... 434
Astragalus eriocarpus DC............................................ 436
Astragalus mollis M.Bieb............................................. 436
Astragalus stevenianus DC......................................... 438
Astrantia maxima Pall................................................... 48
Asyneuma campanuloides (M.Bieb. ex Sims) Bornm..152
Atraphaxis spinosa L................................................... 630
Atropa belladonna subsp. caucasica (Kreyer) Avet..... 792
Azalea pontica L.......................................................... 328
 B
Ballota nigra L............................................................. 394
Barbarea brachycarpa subsp. minor (K.Koch) Parolly &
Eren................................................................... 132
Barbarea minor C.Koch............................................... 132
Batrachium divaricatum (Schrank) Schur................... 666
Bellevalia montana (K. Koch) Boiss............................... 68
Bellis perennis L.......................................................... 226
Berberis iberica Stev. & Fisch. ex DC............................ 84
Berberis vulgaris L......................................................... 84
Betonica grandiflora Steph. ex Willd........................... 424
Betula litwinowii Doluch................................................ 88
Betula medwediewii Regel............................................ 90
Betula megrelica Sosn................................................... 90
Betula pendula Roth...................................................... 92
Betula raddeana Trautv................................................. 92
B.Mey. & Scherb.”........................................................ 258
Brunnera macrophylla (Adams) I.M.Johnst.................. 100
Bryonia cretica subsp. dioica (Jacq.) Tutin................... 316
Bryonia dioica Jacq...................................................... 316
Buglossoides purpurocaerulea (L.) I.M.Johnst............. 102
Bupleurum wittmannii Steven....................................... 48
Buxus colchica Pojark.................................................. 150
Buxus sempervirens L................................................. 150

C
Caccinia macranthera var. glauca (Savi) Govaerts..... 102
Caccinia rauwolfii K.Koch............................................ 102
Calamintha nepeta (L.) Savi........................................ 396
Caltha palustris L......................................................... 666
Calystegia silvatica (Kit.) Griseb................................. 298
C.A.Mey. & Trautv......................................................... 600
Campanula albovii Kolak............................................. 156
Campanula alliariifolia Willd................................ 152, 154
Campanula aucheri A.DC............................................ 170
826

Campanula beauverdiana Fomin................................ 172

Campanula charadzae Grossh.................................... 172
Campanula collina Sims.............................................. 154
Campanula collina subsp. sphaerocarpa (Kolak.)
Ogan................................................................. 156
Campanula daghestanica Fomin................................. 158
Campanula engurensis Kharadze............................... 158
Campanula fedorovii Kharadze................................... 158
Campanula glomerata subsp. caucasica (Trautv.)
Ogan................................................................. 160
Campanula glomerata subsp. oblongifolia (K.Koch)
Fed.................................................................... 160
Campanula Hohenackeri Fisch. & C.A.Mey.................. 170
Campanula kachethica Kantsch.................................. 162
Campanula kantschavelii Zagar.................................. 162
Campanula lactiflora M.Bieb....................................... 164
Campanula latifolia L................................................... 164
Campanula longistyla Fomin....................................... 166
Campanula oblongifolia (K.Koch) Kharadze................ 160
Campanula ochroleuca (Kem.-Nath.) Kem.-Nath........ 154
Campanula petrophila Rupr......................................... 166
Campanula rapunculoides L........................................ 168
Campanula sarmatica Ker Gawl.................................. 168
Campanula saxifraga subsp. aucheri (A.DC.) Ogan.... 170
Campanula sibirica subsp. hohenackeri (Fisch.
&C.A.Mey.) Damboldt........................................ 172
Campanula sibirica subsp. Hohenackeri (Fisch. &
C.A.Mey.) Damboldt.......................................... 170
Campanula sphaerocarpa Kolak.................................. 156
Campanula stevenii subsp. beauverdiana (Fomin)
Rech.f. & Schiman-Czeika................................. 172
Campanula trautvetteri Grossh. ex Fed...................... 160
Campanula tridentata Schreb..................................... 174
Cannabis ruderalis Janisch.......................................... 174
Cannabis sativa L........................................................ 174
Capparis spinosa L...................................................... 178
Caragana grandiflora (M.Bieb.) DC............................. 438
Cardamine quinquefolia (M.Bieb.) Schmalh................ 134
Cardaria draba (L.) Desv............................................. 142
Carduus acanthoides L................................................ 226
Carduus crispus L........................................................ 228
Carduus nutans L........................................................ 228
Carlina vulgaris L......................................................... 230
Carpesium abrotanoides L.......................................... 230
Carpinus betulus L......................................................... 94
Carpinus caucasica Grossh........................................... 94
Carpinus orientalis Mill.................................................. 94
Carthamus lanatus L................................................... 232
Castanea sativa Mill.................................................... 336
Celsia orientalis L........................................................ 788
Celtis australis subsp. caucasica (Willd.) C.C.Towns... 176
Celtis caucasica Willd.................................................. 176
Centaurea cheiranthifolia Willd................................... 242
Centaurea cyanus L..................................................... 242
Centaurea diffusa Lam................................................ 232
Centaurea iberica Trevir. Ex Spreng............................ 234
Centaurea macrocephala Muss.Puschk. ex Willd........ 234
Centaurea salicifolia M.Bieb........................................ 236
Centaurea solstitialis L................................................ 236
Centaurea triumfettii All.............................................. 244
Centaurium pulchellum (Sw.) Druce........................... 344
Centranthus longiflorus Steven................................... 178
Cephalanthera damasonium (Mill.) Druce.................. 522
Cephalanthera longifolia (L.) Fritsch........................... 522
Cephalanthera rubra (L.) Rich..................................... 524
Cephalaria gigantea (Ledeb.) Bobrov......................... 180
Cerastium arvense L................................................... 192
Cerastium multiflorum C. A. Mey................................. 194
Cerastium ruderale M. Bieb......................................... 194
Cerasus mahaleb (L.) Mill............................................ 720
Cerasus microcarpa (C.A.Mey.) Boiss.......................... 720
Cerasus silvestris Garsault.......................................... 724
Cerinthe minor L.......................................................... 104
Chamaesciadium acaule (M.Bieb.) C.A.Mey.................. 50
Chamerion angustifolium (L.) Scop............................. 512
Chelidonium majus L................................................... 586
828

Chenopodium album L.................................................. 28

Chenopodium foliosum Asch......................................... 28
Cicerbita pontica (Boiss.) Grossh................................ 272
Cicerbita racemosa (Willd.) Beauverd......................... 262
Cichorium intybus L..................................................... 238
Circaea lutetiana L...................................................... 512
Cirsium echinus (M.Bieb.) Hand.-Mazz........................ 238
Cladochaeta candissima (M.Bieb.) DC........................ 240
Clematis vitalba L........................................................ 668
Clinopodium acinos (L.) Kuntze................................... 394
Clinopodium nepeta (L.) Kuntze.................................. 396
Clinopodium vulgare L................................................. 396
Coeloglossum viride (L). C.Hartm............................... 530
Colchicum speciosum Steven..................................... 214
Colutea cilicica Boiss & Balansa.................................. 440
Colutea orientalis Mill.................................................. 440
Comarum palustre L.................................................... 696
Consolida divaricata Schroding................................... 668
Consolida orientalis (J.Gay) Schrodinger..................... 670
Convallaria majalis L .................................................... 70
Convolvulus arvensis L................................................ 298
Convolvulus cantabrica L............................................ 300
Conyza canadensis (L.) Cronquist............................... 248
Cornus mas L............................................................... 302
Cornus sanguinea subsp. australis (C.A.Mey.) Jav....... 304
Coronilla varia L........................................................... 464
Corydalis angustifolia (Bieb.) DC................................. 588
Corydalis caucasica DC............................................... 588
Corydalis cava subsp. marschalliana (Willd.) Hayek... 590
Corydalis conorhiza Ledeb.......................................... 590
Corydalis marschalliana (Willd.) Pers.......................... 590
Corydalis pallidiflora (Rupr.) N. Busch......................... 592
Corylus avellana L......................................................... 96
Cota tinctoria (L.) J.Gay............................................... 240
Cotinus coggygria Scop................................................. 42
Cotoneaster meyeri Pojark.......................................... 698
Cotoneaster morulus Pojark........................................ 698
Cotoneaster racemiflorus (Desf.) K. Koch................... 700
Crataegus orientalis Pall.ex M.Bieb............................. 702
Crataegus pentagyna Waldst.& Kit.ex Willd................ 702
Crataegus x kyrtostyla Fingerh................................... 700
Crocosmia × crocosmiiflora (Lemoine) N.E.Br............ 374
Crocus adamii J.Gay.................................................... 374
Crocus biflorus subsp. adamii (J.Gay) K.Richt............. 374
Crocus speciosus M.Bieb............................................. 376
Cruciata laevipes Opiz................................................. 748
Cuscuta europaea L..................................................... 300
Cyanus cheiranthifolius (Willd.) Sojak......................... 242
Cyanus segetum Hill................................................... 242
Cyanus triumfettii (All.) DostÁl ex Á.Löve & D.Löve.... 244
Cyclamen colchicum (Albov) Correvon....................... 644
Cyclamen coum subsp. caucasicum (K.Koch)
O. Schwarz........................................................ 646
Cyclamen vernum Sweet............................................ 646
Cydonia oblonga Mill................................................... 704
Cynoglossum creticum Mill......................................... 104
Cynoglossum officinale L............................................ 106
Cytisus caucasicus Grossh.......................................... 442
Cytisus ruthenicus Wol................................................ 442

D
Dactylorhiza amblyoloba(Nevski) Aver........................ 530
Dactylorhiza euxina (Nevski) Czerep.......................... 524
Dactylorhiza iberica (M.Bieb. ex Willd.) Soó................ 526
Dactylorhiza romana subsp. georgica (Klinge)
Soo ex Renz & Taubenheim.............................. 526
Dactylorhiza sambucina (L) Soo.................................. 528
Dactylorhiza urvilleana (Steud.)
H.Baumann & Kunkele...................................... 528
Dactylorhiza urvilleana (Steud.)
H.Baumann & Künkele...................................... 530
Dactylorhiza viridis (L.) R.M.Bateman......................... 530
Daphne caucasica Pall................................................. 802
Daphne glomerata Lam.............................................. 802
Daphne mezereum L................................................... 804
Daphne pontica L........................................................ 804
Datisca cannabina L.................................................... 318
830

Datura stramonium L.................................................. 792

Delphinium elisabethae N.Busch................................ 670
Delphinium ochroleucum Steven ex DC..................... 672
Delphinium schmalhausenii Albov.............................. 672
Dentaria quinquefolia M.Bieb...................................... 134
Descurainia Sophia (L.) Web ex Prnatl........................ 134
Dianthus armeria L...................................................... 196
Dianthus calocephalus Boiss....................................... 198
Dianthus cretaceus Adam........................................... 196
Dianthus crinitus Sm................................................... 198
Dianthus cruentus Griseb............................................ 198
Dianthus cyri Fisch.& C.A.Mey..................................... 200
Dianthus imereticus (Rupr.) Schischk.......................... 200
Dictamnus albus L....................................................... 758
Dictamnus caucasicus (Boiss.) Fisch. ex Grossh......... 758
Digitalis ciliata Trautv.................................................. 604
Digitalis ferruginea L................................................... 604
Digitalis ferruginea subsp. schischkinii (K.V.Ivanova)
K.Werner........................................................... 606
Digitalis schischkinii Ivanina........................................ 606
Dioscorea communis (L.) Caddick & Wilkin................. 318
Diospyros lotus L......................................................... 320
Diphelypaea coccinea (M.Bieb.) Nicolson................... 572
Dipsacus laciniatus L................................................... 180
Dolichorrhiza caucasica (M.Bieb.) Galushko............... 244
Dolichorrhiza renifolia (C.A.Mey.) Galushko................. 246
Dorycnium herbaceum Villar....................................... 442
Draba bryoides DC...................................................... 136
Draba supranivalis Rupr.............................................. 136
Drosera rotundifolia L.................................................. 320
Dryas caucasica Juz..................................................... 704
Drymocallis rupestris L................................................ 706
Duchesnea indica (Jacks.) Focke................................. 706

E
Ecballium elaterium (L.) A.Rich................................... 316
Echinops sphaerocephalus L....................................... 246
Echium biebersteinii Lacaita....................................... 106
Echium rubrum Forssk................................................ 108
Echium vulgare L......................................................... 108
Elaeagnus angustifolia L............................................. 322
Elaeagnus rhamnoides (L.) A.Nelson.......................... 322
Empetrum caucasicum (V.Vassil) Juz........................... 324
Empetrum nigrum subsp. caucasicum (Juz.) Kuvaev... 324
Ephedra major subsp. procera (C.A.Mey.) Bornm......... 20
Ephedra procera C.A.Mey.............................................. 20
Epigaea gaultherioides (Boiss.&Balansa) Takht.......... 326
Epilobium angustifolium L........................................... 512
Epilobium dodonaei Vill............................................... 514
Epilobium hirsutum L.................................................. 514
Epilobium montanum L............................................... 516
Epipactis purpurata Sm............................................... 532
Epipogium aphyllum Sw.............................................. 532
Eremostachys iberica Vis............................................ 408
Erigeron alpinus L........................................................ 248
Erigeron canadensis L................................................. 248
Erigeron caucasicus Steven........................................ 250
Erigeron caucasicus subsp. venustus (Botsch.)
Grierson............................................................ 250
Erigeron venustus Botsch........................................... 250
Erodium ciconium (L.) L’Hér........................................ 354
Erodium cicutarium (L.) L’Her...................................... 354
Erophila verna (L.) DC................................................. 138
Eryngium caeruleum M.Bieb......................................... 50
Eryngium caucasicum Trautv........................................ 50
Eryngium maritimum L................................................. 52
Erysimum cuspidatum (M. Bieb.) DC.......................... 138
Erysimum repandum L................................................ 140
Erythronium caucasicum Woronow............................. 472
Euonymus europaeus L............................................... 210
Euonymus latifolius (L.) Mill........................................ 212
Euonymus verrucosus Scop........................................ 212
Eupatorium cannabinum L.......................................... 252
Euphorbia maculata L................................................. 334
Euphorbia myrsinites L................................................ 336
Euphorbia pontica Prokh............................................. 336
Euphrasia amblyodonta Juz......................................... 556
Euphrasia caucasica Juz.............................................. 558
832

F
Fagopyrum tataricum (L.) Gaertn................................ 632
Fagus orientalis Lipsky................................................ 338
Falcaria vulgaris Bernh.................................................. 52
Fallopia convolvulus (L.) Á.Löve.................................. 632
Ficaria calthifolia Rchb................................................ 674
Ficaria verna subsp. calthifolia (Rchb.) Nyman........... 674
Ficus carica L............................................................... 504
Filago arvensis L.......................................................... 252
Filipendula vulgaris Moench........................................ 708
Fragaria vesca L.......................................................... 708
Frangula alnus Mill....................................................... 688
Fraxinus excelsior L..................................................... 508
Fritillaria caucasica Adam............................................ 474
Fritillaria collina Adam................................................. 474
Fritillaria latifolia Willd................................................. 476
Fumaria officinalis L..................................................... 592

G
Gadellia lactiflora (M.Bieb.) Schulkina......................... 164
Gagea caroli-kochii Grossh.......................................... 476
Gagea chlorantha (M.Bieb.) Schult. & Schult.f............ 478
Gagea commutata K. Koch.......................................... 478
Gagea dubia A.Terracc................................................ 480
Gagea lutea (L.) Ker Gawl........................................... 480
Gagea serotina (L.) Ker Gawl....................................... 482
Galanthus alpinus Sosn................................................. 36
Galanthus lagodechianus Kem.-Nath............................ 38
Galanthus platyphyllus Traub & Moldenke.................... 38
Galanthus woronowii Losinsk........................................ 40
Galega orientalis Lam................................................. 444
Galeopsis bifida Boenn................................................ 398
Galinsoga parviflora Cav............................................. 254
Galium odoratum (L.) Scop......................................... 750
Galium rotundifolium L................................................ 750
Galium spurium L........................................................ 752
Galium tenuissimum M.Bieb....................................... 752
Galium Vaillantii DC..................................................... 752
Galium valantioides M. Bieb........................................ 754
Galium verum L........................................................... 754
Garidella nigellastrum L.............................................. 678
Genista patula M.Bieb................................................. 444
Genista tinctoria L....................................................... 444
Genista transcaucasica Schischkin............................. 446
Gentiana angulosa (M.Bieb) Holub.............................. 350
Gentiana asclepiadea L............................................... 346
Gentiana cruciata L..................................................... 346
Gentiana paradoxa Albov............................................ 348
Gentiana pyrenaica L.................................................. 348
Gentiana septemfida Pall............................................ 350
Gentiana verna subsp. pontica (Soltok.) Hayek.......... 350
Gentianella caucasea (Lodd. ex Sims) Holub.............. 352
Geranium columbinum L............................................. 356
Geranium finitimum Woronow.................................... 356
Geranium gracile Ledeb. Ex Nordm............................ 358
Geranium gymnocaulon DC........................................ 358
Geranium kemulariae Kharadze.................................. 360
Geranium lucidum L.................................................... 360
Geranium pratense L................................................... 360
Geranium psilostemon Ledeb..................................... 362
Geranium pyrenaicum Burm.f..................................... 362
Geranium robertianum L............................................. 364
Geranium sanguineum L............................................. 364
Geum urbanum L........................................................ 710
Gladiolus caucasicus Herb.......................................... 376
Gladiolus italicus Mill................................................... 378
Glaucium corniculatum (L.) Curtis............................... 594
Glechoma hederacea L............................................... 398
Globularia trichosantha Fisch. & C.A.Mey.................... 606
Glycyrrhiza glabra L.................................................... 446
Goodyera repens (L.) R. Br.......................................... 534
Grossheimia macrocephala (Muss. Puschk. ex Willd.)
Sosn. &Takht..................................................... 234
Gymnadenia conospea (L.) R.Br.................................. 534
Gymnospermium smirnowii (Trautv.) Takht................... 86
834

H
Halimodendron halodendron (Pall.) Voss.................... 448
Hedera helix L............................................................... 64
Hedera pastuchovii Woronow........................................ 66
Hedysarum caucasicum M.Bieb.................................. 448
Helianthemum nummularium (L.) Mill........................ 210
Helleborus abchasicus A.Braun................................... 674
Helleborus caucasicus A. Braun.................................. 676
Heracleum asperum M.Bieb.......................................... 54
Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier.......... 54
Herminium monorchis (L.) R.Br................................... 536
Hesperis matronalis L.................................................. 140
Heterocaryum szovitsianum (Fisch.&C.A.Mey.) A. DC....110
Hieracium bauhinia var. fastigiatum (Nägeli & Peter)
Zahn.................................................................. 270
Hieracium x auriculoides Láng.................................... 254
Himantoglossum formosum (Steven) K.Koch............. 536
Hippophae rhamnoides L............................................ 322
Humulus lupulus L....................................................... 176
Hydrangea macrophylla (Thunb.) Ser......................... 366
Hyoscyamus niger L.................................................... 794
Hypecoum pendulum L............................................... 594
Hypericum androsaemum L........................................ 368
Hypericum bupleuroides Griseb.................................. 370
Hypericum linarioides Bosse....................................... 370
Hypericum orientale L................................................. 372
Hypericum perforatum L............................................. 372
Hypericum ptarmicaefolium Spach............................. 372

I
Ilex colchica Pojark........................................................ 62
Impatiens noli-tangere L............................................... 82
Inula magnifica Lipsky................................................. 256
Inula orientalis Lam..................................................... 256
Ipomoea purpurea (L.) Roth........................................ 302
Iris aphylla L................................................................ 378
Iris carthaliniae Fomin................................................. 386
Iris caucasica Hoffm.................................................... 380
Iris iberica Steven........................................................ 380
Iris pseudacorus L....................................................... 382
Iris pumila L................................................................. 382
Iris reticulata M.Bieb.................................................... 384
Iris sibirica L................................................................. 384
Iris spuria subsp. carthaliniae (Fomin) B.Mathew....... 386
Isatis cappadocica subsp. subradiata (Rupr.)
P.H. Davis.......................................................... 142
Isatis subradiata Rupr.................................................. 142

J
Jacobaea aquatica (Hill) “G.Gaertn............................. 258
Jasminum fruticans L................................................... 510
Juglans regia L............................................................. 388
Juniperus communis L................................................... 14
Juniperus foetidissima Willd.......................................... 14
Juniperus hemisphaerica C. Presl.................................. 14
Juniperus oxycedrus L................................................... 16
Juniperus polycarpos K.Koch......................................... 16
Juniperus rufescens Link............................................... 16
Juniperus sabina L......................................................... 18
Juno caucasica (Hoffm.) Tratt...................................... 380
Jurinea blanda (M.Bieb.) C.A.Mey................................ 258
Jurinea moschus subsp. pinnatisecta (Boiss.)
Greuter.............................................................. 260
Jurinea squarrosa Fisch.& C.A.Mey.............................. 260
Jurinella squarrosa (Fisch.&C.A.Mey.) Iljin.................... 260
Jurinella subacaulis (Fisch. &C.A.Mey.) Iljin.................. 260

K
Kemulariella caucasica (Willd.) Tamansch................... 262
Knautia montana DC................................................... 182
Kohlrauschia prolifera (L.) Kunth................................. 204

L
Lactuca racemosa Willd.............................................. 262
Lactuca serriola L........................................................ 264
Lamium album L.......................................................... 400
836

Lamium amplexicaule L.............................................. 400

Lamium tomentosum Willd......................................... 402
Lappula barbata (M.Bieb.) Gürke................................ 110
Lappula squarrosa (Retz.) Dumort.............................. 112
Lapsana communis subsp. grandiflora (M.Bieb.)
P.D.Sell.............................................................. 264
Lapsana grandiflora M.Bieb......................................... 264
Laser trilobum (L.) Borkh............................................... 56
Lathraea squamaria L................................................. 558
Lathyrus aphaca L....................................................... 450
Lathyrus cicera L......................................................... 450
Lathyrus digitatus (M.Bieb.) Fiori................................. 452
Lathyrus incurvus (Roth) Willd.................................... 452
Lathyrus miniatus M. Bieb. ex Steven......................... 454
Lathyrus pratensis L.................................................... 454
Lathyrus roseus Steven............................................... 456
Laurocerasus officinalis M.Roem................................. 718
Laurus nobilis L............................................................ 432
Lavatera thuringiaca L................................................ 496
Leonurus quinquelobatus Gilib.................................... 402
Leopoldia caucasica (Griseb.) Losinsk........................... 70
Lepidium draba L......................................................... 142
Lepidium vesicarium L................................................ 144
Leucanthemum vulgare (Vaill.) Lam........................... 266
Leucojum aestivum L.................................................... 40
Ligustrum vulgare L.................................................... 510
Lilium monadelphum M.Bieb....................................... 482
Lilium szovitsianum Fisch. & Avé-Lall.......................... 484
Limodorum abortivum (L.) Sw..................................... 538
Linaria genistifolia (L.) Mill.......................................... 608
Linaria simplex Desf.................................................... 608
Linnaea borealis L....................................................... 182
Linum angustifolium Hiuds.......................................... 488
Linum austriacum L..................................................... 486
Linum bienne Mill........................................................ 488
Linum corymbulosum Reichenb.................................. 488
Linum hypericifolium Salisb........................................ 490
Linum libernicum Scop................................................ 488
Linum nervosum Waldst.& Kit..................................... 490
Linum nodiflorum L..................................................... 492
Linum tenuifolium L..................................................... 492
Listera ovata (L.) R.Br.................................................. 542
Lithospermum officinale L........................................... 112
Lithospermum purpureo-coeruleum L........................ 102
Lloydia serotina (L.) Rchb............................................ 482
Lomelosia caucasica (M.Bieb.) Greuter & Burdet....... 184
Lonicera caprifolium L................................................. 184
Lonicera caucasica Pall................................................ 186
Lonicera iberica M.Bieb............................................... 186
Lotus caucasicus Kuprian............................................ 456
Lotus corniculatus L..................................................... 456
Lycium barbatum Thunb............................................. 794
Lycopsis orientalis L....................................................... 98
Lysimachia dubia Aiton............................................... 646
Lysimachia verticillata (Greene) Hand.-Mazz.............. 648
Lythrum salicaria L...................................................... 494

M
Malus orientalis Uglitzk.ex Juz..................................... 710
Malvalthaea transcaucasica Iljin................................. 500
Malva neglecta Wallr................................................... 498
Malva sylvestris L........................................................ 498
Malvella sherardiana (L.) Jaub. & Spach..................... 500
Marrubium vulgare L................................................... 404
Matricaria matricarioides (Less.) Porter...................... 266
Medicago grandiflora (Grossh.) Vassilcz..................... 458
Medicago minima (L.) L............................................... 458
Medicago sativa L........................................................ 458
Melampyrum arvense L............................................... 560
Melampyrum caucasicum Bunge................................ 560
Melilotus luteus Gueldenst.......................................... 460
Melilotus officinalis (L.) Lam........................................ 460
Mentha longifolia (L.) L................................................ 404
Merendera trigyna Woronow....................................... 216
Mespilus germanica L.................................................. 712
Minuartia circassica (Albov) Woronow ex Grossh........ 202
838

Morus nigra L............................................................... 506

Muscari armeniacum Leichtlin ex Baker....................... 72
Muscari szovitsianum Baker.......................................... 72
Myosotis alpestris F.W.Schmidt................................... 114
Myosotis amoena Boiss............................................... 114
Myosotis arvensis (L.) Hill............................................ 116
Myosotis propinqua Fisch.&C.A.Mey............................ 116

N
Nasturtium officinale R.Br............................................ 144
Neotinea tridentata (Scop.) R.M.Bateman.................. 538
Neotinea ustulata (L.) R.M.Bateman........................... 540
Neottia nidus-avis........................................................ 540
Neottia ovata (L.) Bluff & Fingerh................................ 542
Nepeta grandiflora M.Bieb.......................................... 406
Nigella arvensis L........................................................ 676
Nigella nigellastrum (L.) Willk...................................... 678
Nonea lutea (Desr.) DC................................................ 118
Nonea rosea (M.Bieb.) Link......................................... 118
Nuphar lutea (L.) Sm................................................... 508

O
Oberna lacera Ikonn.................................................... 202
Omphalodes lojkae Sommier & Levier........................ 120
Onobrychis cyri Grossh............................................... 460
Ononis arvensis L........................................................ 462
Ononis spinosa subsp. hircina (Jacq.) Gams............... 462
Onosma caucasica Levin............................................. 120
Onosma tenuiflora Willd.............................................. 122
Ophrys apifera Huds............................................ 542, 544
Ophrys caucasica Woronow ex Grossh....................... 544
Ophrys oestrifera M. Bieb............................................ 544
Orchis coriophora L..................................................... 516
Orchis laxiflora Lam..................................................... 518
Orchis mascula (L) L.................................................... 546
Orchis millitaris L......................................................... 546
Orchis morio L............................................................. 518
Orchis papilionacea L.................................................. 520
Orchis punctulata Steven ex Lindl.............................. 548
Orchis purpurea subsp. caucasica (Regel)
B.Baumann& al................................................. 548
Orchis simia Lam......................................................... 550
Orchis tridentata Scop................................................. 538
Orchis ustulata L.......................................................... 540
Origanum vulgare L..................................................... 406
Ornithogalum magnum Krasch. & Schischk.................. 72
Ornithogalum navaschinii Agapova.............................. 74
Orobanche arenaria Borkh.......................................... 562
Orobanche caryophyllacea Sm................................... 562
Orobanche cernua Loefl.............................................. 564
Orobanche cumana Wallr............................................ 564
Orobanche gracilis Sm................................................ 564
Orobanche lutea Baumg............................................. 566
Orobus cyaneus Stev................................................... 452
Ostrya carpinifolia Scop................................................ 96
Otanthus maritimus (L.) Hoffmanns. & Link............... 268
Oxalis corniculata L..................................................... 576
Oxalis violacea L.......................................................... 578

P
Pachyphragma macrophyllum (Hoffm.) N.Busch........ 148
Padus avium Mill.......................................................... 722
Paeonia caucasica (Schipcz) Schipcz.......................... 578
Paeonia daurica subsp. coriifolia (Rupr.) D.Y.Hong...... 580
Paeonia daurica subsp. coriifolia (Rupr.)D.Y.Hong....... 578
Paeonia daurica subsp. macrophylla (Albov)
D.Y.Hong............................................................ 582
Paeonia daurica subsp. mlokosewitschii (Lomakin)
D.Y.Hong............................................................ 582
Paeonia daurica subsp. wittmanniana
(Hartwiss ex Lindl.) D.Y.Hong............................ 580
Paeonia mlokosewitschii Lomakin............................... 582
Paeonia ruprechtiana Kem.-Nath................................ 580
Paeonia steveniana Kem.-Nath................................... 582
Paeonia tenuifolia L..................................................... 584
840

Paeonia wittmanniana Hartwiss ex Lindl..................... 580

Paeonia x lagodechiana Kem.-Nath............................. 584
Paliurus spina-christi Mill............................................. 688
Pancratium maritimum L............................................... 42
Papaver commutatum Fisch........................................ 600
Papaver fugax Poir....................................................... 596
Papaver hybridum L.................................................... 596
Papaver monanthum Trautv........................................ 598
Papaver oreophilum Rupr............................................ 598
Papaver orientale L..................................................... 600
Papaver rhoeas L......................................................... 600
Parentucellia latifolia Caruel........................................ 566
Parietaria judaica L...................................................... 808
Parietaria officinalis L.................................................. 810
Paris incompleta M.Bieb.............................................. 502
Parnassia palustris L.................................................... 214
Paulownia tomentosa steud........................................ 602
Pedicularis comosa L................................................... 568
Pedicularis condensata M.Bieb.................................... 568
Pedicularis crassirostris Bunge.................................... 570
Pedicularis eriantha T.N. Popova................................. 570
Peganum harmala L.................................................... 506
Periploca graeca L......................................................... 58
Persicaria maculosa Gray............................................ 634
Persicaria vivipara (L.) Ronse Decr.............................. 634
Petasites albus (L.)Gaertn........................................... 268
Petrorhagia prolifera (L.)P.W.Ball& Heywood............... 204
Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge............................ 30
Petz. & Kirchn.............................................................. 692
Phelypaea coccinea (M.Bieb.) Poir............................... 572
Philadelphus caucasicus Koehne................................. 368
Philadelphus coronarius L........................................... 368
Phlomis herba-venti subsp. pungens (Willd.)
Maire ex DeFilipps............................................. 408
Phlomis pungens Willd................................................ 408
Phlomis tuberosa L...................................................... 410
Phlomoides laciniata (L.) Kamelin & Makhm............... 408
Phlomoides tuberosa L. (Moench)............................... 410
Physalis alkekengi L..................................................... 796
Physalis peruviana L.................................................... 796
Picea orientalis (L.) Link................................................ 10
Pilosella piloselloides subsp. bauhinii (Schult.)
S.Bräut. & Greuter............................................ 270
Pinus kochiana Klotzsch ex K.Koch................................ 12
Pinus sosnowskyi Nakai................................................. 12
Pinus sylvestris var. hamata Steven............................. 12
Pinus sylvestris var. hamata Steven............................. 12
Pistacia atlantica Desf................................................... 44
Pistacia mutica Fisch. & C.A.Mey................................... 44
Plantago lanceolata L.................................................. 610
Plantago major L......................................................... 610
Platanthera bifolia (L.) Rich......................................... 550
Platanthera chlorantha (Custer) Rchb......................... 552
Pojarkovia pojarkovae (Schischk.) Greuter.................. 270
Polemonium caucasicum N. Busch............................. 626
Polygala alpicola Rupr.................................................. 628
Polygala anatolica Boiss. & Herdr................................ 628
Polygala transcaucasica Tamamsch............................ 630
Polygonatum glaberrimum K.Koch................................ 74
Polygonatum verticillatum (L.) All................................. 76
Polygonum carneum C.Koch....................................... 636
Polygonum convolvulus L............................................ 632
Polygonum dshawachischwilii Kharkev....................... 636
Polygonum panjutinii Kharkev..................................... 638
Polygonum patulum M. Bieb....................................... 638
Polygonum persicaria L............................................... 634
Polygonum viviparum L............................................... 634
Populus nigra L............................................................ 758
Populus tremula L........................................................ 760
Populus x canescens (Aiton) Sm................................. 760
Portulaca oleracea L.................................................... 640
Potentilla argentea L................................................... 712
Potentilla caucasica Juz............................................... 716
Potentilla crantzii (Crantz) Beck ex Fritsch.................. 714
Potentilla gelida C.A. Mey............................................ 714
Potentilla recta L.......................................................... 714
842

Potentilla rupestris L.................................................... 706

Potentilla thuringiaca Bernh........................................ 716
Poterium polygamum Desf.......................................... 738
Prangos ferulacea (L.) Lindl........................................... 56
Prenanthes petiolata (K. Koch.) Sennikov................... 272
Pridgeon & M.W.Chase................518, 520, 530, 538, 540
Pridgeon & M.W.Chase Pridgeon & M.W...................... 518
Primula algida Adams.................................................. 648
Primula amoena M.Bieb.............................................. 650
Primula auriculata Lam............................................... 650
Primula bayernii Rupr.................................................. 652
Primula juliae Kusn...................................................... 652
Primula luteola Rupr.................................................... 654
Primula macrocalyx Bunge.......................................... 656
Primula ruprechtii Kusn............................................... 654
Primula veris subsp. macrocalyx (Bunge) Lüdi........... 656
Primula woronowii Losinsk.......................................... 656
Prunella laciniata (L.) L................................................ 410
Prunella vulgaris L....................................................... 412
Prunus cerasifera Ehrh................................................ 716
Prunus cerasus L......................................................... 724
Prunus divaricata Ledeb.............................................. 716
Prunus dulcis (Mill.) D.A.Webb..................................... 718
Prunus laurocerasus L................................................. 718
Prunus mahaleb L........................................................ 720
Prunus microcarpa C.A.Mey......................................... 720
Prunus padus L............................................................ 722
Prunus spinosa L......................................................... 722
Psephellus dealbatus (Willd.) K.Koch.......................... 272
Pseudomuscari pallens (M.Bieb.) Garbari..................... 76
Pseudorosularia sempervivoides (Fisch.) Gurgen....... 306
Psylliostachys spicatus (Willd.) Nevski........................ 626
Pterocarya pterocarpa Kunth ex I. Iljinsk.................... 388
Pulsatilla violacea Rupr................................................ 678
Punica granatum L...................................................... 494
Pyracantha coccinea M.Roem..................................... 724
Pyrethrum carneum M.Bieb........................................ 286
Pyrethrum chiliophyllum DC........................................ 284
Pyrethrum macrophyllum (Waldst.& Kit.) Willd........... 286
Pyrethrum sericeum (Adams) M.Bieb......................... 288
Pyrethrum sevanense Sosn. ex Grossh....................... 288
Pyrola minor L............................................................. 326
Pyrus caucasica Fed.................................................... 726
Pyrus salicifolia Pall..................................................... 726

Q
Quercus hartwissiana Stev.......................................... 338
Quercus iberica Steven ex M.Bieb.............................. 340
Quercus imeretina Stev............................................... 342
Quercus longipes Steven............................................. 344
Quercus macranthera Fisch. & C.A.Mey. ex Hohen..... 340
Quercus petraea subsp. iberica (Steven ex M.Bieb.)
Krassiln..................................................................340
Quercus pontica K. Koch............................................. 342
Quercus robur subsp. imeretina (Steven ex Woronow)
Menitsky............................................................ 342
Quercus robur subsp. pedunculiflora (K.Koch)
Menitsky............................................................ 344

R
Ranunculus bulbosus L................................................ 680
Ranunculus buschii Ovcz............................................. 680
Ranunculus illyricus L.................................................. 682
Ranunculus muricatus L.............................................. 682
Ranunculus repens L................................................... 684
Reseda globulosa Fisch. & C. A. Mey........................... 686
Reseda lutea L............................................................. 686
Rhamnus cathartica L................................................. 690
Rhamnus cordata Medw.............................................. 690
Rhamnus imeretina Booth........................................... 692
Rhamnus pallasii Fisch. & C.A. Mey............................. 692
Rhinanthus schischkinii Vassilcz................................. 572
Rhinanthus serotinus subsp. aestivalis (N.W.Zinger)
DostÁl....................................................................574
Rhinanthus vernalis (N.W.Zinger) Schischk. & Serg.... 574
844

Rhododendron caucasicum Pall.................................. 328

Rhododendron luteum Sweet...................................... 328
Rhododendron ponticum L.......................................... 330
Rhododendron ungernii Trautv.................................... 330
Rhus coriaria L............................................................... 44
Rhynchocorys elaphas (L.) Griseb............................... 574
Rhynchocorys orientalis Benth.................................... 576
Ribes biebersteinii Berland. ex DC.............................. 366
Ribes petraeum Wulfen............................................... 366
Robinia pseudoacacia L............................................... 462
Rosa canina L.............................................................. 728
Rosa doluchanovii Manden.......................................... 728
Rosa pimpinellifolia Bunge.......................................... 732
Rosa transcaucasica Manden...................................... 730
Rosa tuschetica Boiss.................................................. 730
Rosa xanthina Lindl..................................................... 732
Rubia tinctorum L........................................................ 756
Rubus anatolicus (Focke) Hausskn.............................. 732
Rubus candicans Weihe ex Rchb................................. 734
Rubus canescens DC................................................... 734
Rubus idaeus L............................................................ 736
Rubus kacheticus Sanadze.......................................... 736
Rumex acetosa L......................................................... 640
Ruscus aculeatus L........................................................ 78
Ruscus colchicus Yeo..................................................... 78
Ruscus ponticus Woronow............................................. 78

S
Salix caprea L.............................................................. 762
Salix caucasica Andersson.......................................... 762
Salix pseudomedemii E. Wolf...................................... 764
Salix triandra L............................................................ 764
Salsola ericoides M. Bieb............................................... 30
Salvia aethiopis L........................................................ 412
Salvia garedjii Troitsky................................................. 414
Salvia glutinosa L........................................................ 414
Salvia nemorosa L....................................................... 416
Salvia verticillata L...................................................... 416
Sambucus ebulus L....................................................... 20
Sambucus nigra L.......................................................... 22
Sanguisorba minor subsp. magnolii (Spach) Briq....... 738
Satureja laxiflora C. Koch............................................ 418
Saxifraga cartilaginea Willd......................................... 778
Saxifraga cymbalaria L................................................ 774
Saxifraga exarata Vill.................................................. 776
Saxifraga juniperifolia Adams..................................... 776
Saxifraga kolenatiana Regel........................................ 778
Saxifraga paniculata Mill............................................. 778
Saxifraga rotundifolia L............................................... 780
Saxifraga sibirica L...................................................... 780
Scabiosa caucasica M.Bieb......................................... 184
Scilla monanthos K.Koch............................................... 80
Scilla rosenii K.Koch....................................................... 80
Scilla siberica Haw......................................................... 82
Scolymus hispanicus L................................................ 274
Scorzonera czerepanovii Kuth..................................... 274
Scrophucephalus minimus (Bieb) A.P. Khokhr............. 782
Scrophularia lateriflora Trautv..................................... 782
Scrophularia minima M. Bieb...................................... 782
Scrophularia nodosa L................................................. 784
Scrophularia rupestris M.Bieb.ex Willd........................ 784
Scutellaria altissima L................................................. 418
Scutellaria orientalis L................................................. 420
Securigera varia (L.) Lassen........................................ 464
Sedum acre L.............................................................. 306
Sedum caucasicum (Grossh.) Boriss........................... 310
Sedum cespitosum (Cav.) DC...................................... 310
Sedum gracile C. A. Mey.............................................. 308
Sedum hispanicum L................................................... 308
Sedum maximum subsp. ruprechtii (Jalas) Soó.......... 310
Sedum oppositifolium Sims......................................... 312
Sedum rubrum (L.) Thell............................................. 310
Sedum spurium M.Bieb............................................... 312
Sedum stoloniferum S.G.Gmel.................................... 312
Sempervivum caucasicum Rupr. ex Boiss................... 314
Sempervivum transcaucasicum Muirhead.................. 314
846

Senecio aquaticus Hill................................................. 258

Senecio leucanthemifolius subsp. caucasicus (DC.)
Greuter................................................................ 276
Senecio leucanthemifolius subsp. vernalis
(Waldst. & Kit.) Greuter..................................... 276
Senecio pojarkovae Schischk...................................... 270
Senecio pseudoorientalis Schischk............................. 278
Senecio sosnovskyi Sofieva......................................... 276
Senecio vernalis Waldst. & Kit..................................... 276
Senecio vulgaris L....................................................... 278
Serapias vomeracea (Burm.f.) Briq............................. 552
Sherardia arvensis L.................................................... 756
Sideritis montana L..................................................... 420
Silene compacta Fisch................................................. 204
Silene conica L............................................................. 206
Silene lacera Sims....................................................... 202
Silene vulgaris (Moench) Garcke................................. 206
Silybum marianum (L.) Gaertn.................................... 280
Sisymbrium officinale (L.) Scop................................... 146
Sisyrinchium rosulatum E.P.Bicknell............................ 386
Smyrnium perfoliatum L................................................ 58
Sobolewskia caucasica N.Busch.................................. 146
Solanum americanum Mill........................................... 798
Solanum nigrum L....................................................... 798
Solanum pseudopersicum Pojark................................ 798
Solenanthus biebersteinii DC...................................... 122
Solidago canadensis L................................................. 280
Solidago virgaurea L.................................................... 282
Sonchus asper (L.)Hill.................................................. 282
Sophora alopecuroides L............................................. 464
Sorbus aucuparia L...................................................... 738
Sorbus caucasigena Kom............................................ 740
Sorbus graeca (Lodd. ex Spach) Kotschy.................... 740
Sorbus subfusca (Ledeb.ex Nordm.) Boiss.................. 742
Sorbus torminalis (L.) Crantz....................................... 742
Spartium junceum L.................................................... 466
Spiraea hypericifolia L................................................. 744
Spiraea japonica L....................................................... 744
Spiranthes spiralis (L) Chevall..................................... 554
Stachys atherocalyx K.Koch........................................ 422
Stachys fruticulosa Bieb.............................................. 422
Stachys macrantha (K.Koch) Stearn........................... 424
Stachys sylvatica L...................................................... 424
Staphylea pinnata L.................................................... 800
Stellaria holostea L...................................................... 208
Stellaria media (L.) Vill................................................ 208
Stenactis annua (L.) Cass............................................ 284
Steveniella satyroides (Spreng.) Schltr....................... 554
Swertia iberica Fisch. ex Boiss.................................... 352
Swida australis (C.A.Mey.) Pojark. ex Grossh.............. 304
Swida koenigii (C.K.Schneid.) Pojark. ex Grossh......... 304
Symphytum abchasicum Trautv.................................. 124
Symphytum grandiflorum DC..................................... 124
Symphytum ibericum Steven...................................... 124

T
Tamarix ramosissima Ledeb........................................ 800
Tamus communis L...................................................... 318
Tanacetum aureum (Lam.) Greuter & al..................... 284
Tanacetum coccineum (Willd.) Grierson...................... 286
Tanacetum macrophyllum (Waldst. & Kit.) Sch.Bip..... 286
Tanacetum parthenium (L.) Sch. Bip........................... 288
Tanacetum sericeum (Adams) Sch.Bip........................ 288
Taraxacum campylodes G.E.Haglund.......................... 290
Taraxacum officinale (L.)Weber exF.H.Wigg................ 290
Taraxacum stevenii (Spreng.) DC................................ 290
Taxus baccata L............................................................. 18
Tephroseris integrifolia subsp. primulifolia (Cufod.)
Greuter..................................................................292
Tephroseris karjaginii (Sofieva) Holub......................... 292
Teucrium chamaedrys subsp. nuchense
(K.Koch) Rech.f.................................................. 426
Teucrium nuchense K. Koch........................................ 426
Teucrium orientale L.................................................... 426
Teucrium polium L....................................................... 428
Thesium arvense Horv................................................. 766
848

Thlaspi macrophyllum Hoffm...................................... 148

Thlaspi orbiculatum Steven......................................... 148
Thymus collinus M. Bieb.............................................. 428
Thymus tiflisiensis Klokov & Des.-Shost...................... 430
Tilia cordata Mill.......................................................... 502
Torularia contortuplicata O.E. Schultz......................... 150
Trachystemon orientalis (L.) D.Don............................. 126
Tragopogon graminifolius DC...................................... 292
Traunsteinera sphaerica (M.Bieb.) Schltr..................... 556
Tribulus terrestris L...................................................... 820
Trifolium alpestre L...................................................... 466
Trifolium angustifolium L............................................. 468
Trifolium arvense L...................................................... 468
Trifolium campestre Schreb......................................... 470
Trifolium pratense L..................................................... 470
Trigonocaryum involucratum Medw............................ 126
Tripleurospermum caucasicum (Willd.) Hayek............ 294
Tripleurospermum inodorum (L.) Sch.Bip.................... 294
Tripleurospermum perforatum (Mérat) M. Laínz......... 294
Trollius patulus Salisb.................................................. 684
Trollius ranunculinus Stearn........................................ 684
Tulipa biebersteiniana Schult. & Schult.f..................... 484
Tulipa eichleri Regel..................................................... 486
Tussilago farfara L....................................................... 296

U
Ulmus glabra Huds...................................................... 806
Ulmus minor Mill.......................................................... 806
Urtica dioica L.............................................................. 810

V
Vaccinium arctostaphylos L......................................... 332
Vaccinium myrtillus L.................................................. 332
Vaccinium vitis-idaea L................................................ 334
Valeriana alpestris Steven........................................... 188
Valeriana officinalis L................................................... 188
Valeriana tiliifolia Troitzk.............................................. 190
Veratrum lobelianum Bernh........................................ 504
Verbascum formosum Fisch.ex Schrank..................... 786
Verbascum oreophilum C. Koch.................................. 786
Verbascum orientale (L.) All........................................ 788
Verbascum phoeniceum L........................................... 788
Verbascum pyramidatum M.Bieb................................ 790
Veronica anagallis-aquatica L...................................... 612
Veronica austriaca L.................................................... 612
Veronica beccabunga L............................................... 614
Veronica caucasica M.Bieb.......................................... 614
Veronica chamaedrys L............................................... 616
Veronica filiformis Sm.................................................. 616
Veronica gentianoides Vahl......................................... 618
Veronica jacquinii Baumg............................................ 612
Veronica liwanensis K.Koch......................................... 618
Veronica officinalis L.................................................... 620
Veronica peduncularis Bieb......................................... 620
Veronica persica Poir................................................... 622
Veronica petraea (Bieb.) Stev...................................... 622
Veronica polita Fr......................................................... 624
Veronica telephiifolia Vahl........................................... 624
Viburnum lantana L....................................................... 22
Viburnum opulus L........................................................ 24
Viburnum orientale Pall................................................. 24
Vicia sepium L............................................................. 472
Vinca herbacea Waldst. & Kit........................................ 60
Vincetoxicum amplifolium C. Koch................................ 60
Vincetoxicum scandens Sommier & Levier................... 60
Viola alba Besser......................................................... 812
Viola arvensis Murray.................................................. 812
Viola caucasica Kolenati.............................................. 814
Viola kitaibeliana Schult.............................................. 814
Viola minuta M. Bieb................................................... 816
Viola odorata L............................................................ 816
Viola rupestris F. W .Schmidt....................................... 818
Viola somchetica K.Koch............................................. 818
Viscum album L........................................................... 766
850

W
Woronowia speciosa (Albov) Juz.................................. 746

X
Xeranthemum squarrosum Boiss................................ 296

Z
Zelkova carpinifolia (Pall.) K. Koch.............................. 808
Ziziphora capitata L..................................................... 430
Zygophyllum fabago L................................................. 820
 მცენარეთა საძიებელი

ა
აბილილი............................................................... 302
აბრეშუმა................................................................ 300
ავშანფოთლიანი ამბროზია..................................... 220
ალისარჩული......................................................... 232
ალოშა................................................................... 164
ალპური ასტრა....................................................... 224
ალპური თეთრყვავილა............................................ 36
ალპური წიწინაური................................................. 628
ამპურა................................................................... 740
ანატოლიის მაყვალი.............................................. 732
ანგელოზა................................................................ 46
ანდრიაპაპა............................................................ 682
ანჩხლა.................................................................. 126
ანწლი...................................................................... 20
არჯაკელი.............................................................. 456
ასკილი.......................................................... 728, 732
ასტრაგალი............................................................ 436
ასფურცელა................................................... 284, 344
აფხაზური ხარისძირა.............................................. 674
აღმოსავლეთის ნაძვი............................................... 10
აღმოსავლეთის ტილჭირი....................................... 660
აღმოსავლური მზიურა............................................ 256
აღმოსავლური ყაყაჩო............................................ 600
აღმოსავლური წიფელი.......................................... 338
აჭრაჭუჭი................................................................ 454

ბ
ბაბლუარა.............................................................. 352
ბალამწარა............................................................ 724
ბალბა.................................................................... 498
ბალბალუკა............................................................ 500
ბალბატუხტი........................................................... 500
ბალღოჯი............................................................... 720
ბამბიქულა............................................................. 412
ბარისპირა............................................................. 424
ბაყაყურა................................................................ 280
ბიბერშტეინის ძირწითელა...................................... 106
ბირკავა................................................................. 694
852

ბოკვი..................................................................... 774
ბოსტნის ია............................................................. 622
ბოსტნის წალიკა.................................................... 634
ბროწეული............................................................. 494
ბრტყელფოთოლა თეთრყვავილა............................. 38
ბუერა..................................................................... 268
ბურბუშელა............................................................ 290
ბურტყლა სამყურა.................................................. 468
ბუსკანტურა............................................................ 152
ბუჩქისძირა.................................................... 588, 590

გ
გაზაფხულის თავყვითელა...................................... 276
განიერფოთლიანი ჭანჭყატი................................... 212
გარეჯის სალბი....................................................... 414
გველის მარწყვი..................................................... 706
გველის სურო........................................................... 60
გვირილა................................................................ 266
გიგანტური მზიურა.................................................. 256
გობისცხვირა.......................................................... 412
გონგოლა............................................................... 146
გოქშო.................................................................... 180
გრაკლა................................................................. 744
გრძელყუნწა მუხა................................................... 344

დ
დაბლობის მარწყვაბალახა..................................... 706
დათვის კანაფი....................................................... 318
დანდური................................................................ 640
დაჯირა.................................................................. 416
დედოფლის თითა.................................................. 620
დეკა...................................................................... 328
დვალურა....................................................... 634, 636
დიდბაია................................................................. 666
დიდგულა................................................................. 22
დიდი სვინტრი.......................................................... 74
დიდფოთოლა გვირილა......................................... 286
დიდჯამა ფურისულა............................................... 656
დილხამი................................................................ 160
დოლუხანოვის ასკილი........................................... 728
დუგუმი................................................................... 682
 ე
ევროპული ჭანჭყატი............................................... 210
ეკალცოცხი............................................................ 236
ეკლიანი კაპარი..................................................... 178
ეკლიანი ნარშავი................................................... 226
ელისაბედის დეზურა.............................................. 670
ენდრო................................................................... 756
ენდრონიკა............................................................ 754
ენძელა.................................................................. 216
ეპიგეა.................................................................... 326
ესპანური კურდღლისცოცხა.................................... 466

ვ
ვაზისძირა.............................................................. 400
ვარდკანაფა........................................................... 252
ვარდკაჭაჭა............................................................ 238
ვარსკვლავა............................................................. 48
ვაშლანა................................................................ 698
ვაშლისუნა..................................................... 648, 654
ვირისტერფა.......................................................... 296
ვიტმანის იორდასალამი......................................... 580
ვორონოვის თეთრყვავილა...................................... 40

ზ
ზაფრანა........................................................ 374, 376
ზიზილა.................................................................. 226
ზღვის შროშანა........................................................ 42
ზღმარტლი............................................................. 712

თ
თაგვისარა............................................................... 78
თავკომბალა.......................................................... 246
თავყვითელა.......................................................... 258
თავშავა................................................................. 406
თავცეცხლა............................................................ 398
თამელი................................................................. 742
თეთრი ია............................................................... 812
თეთრძირა............................................................. 512
თელადუმა............................................................. 806
თრიმლი.................................................................. 42
854

თუთუბო................................................................... 44
თუშეთის ასკილი.................................................... 730
თხაწართხალა....................................................... 512

ი
იალღუნი................................................................ 800
იაპონური გრაკლა.................................................. 744
იბერიული ასტრა.................................................... 224
იელი..................................................................... 328
იმერეთის მიხაკი.................................................... 200
იმერეთის მუხა....................................................... 342
იმერული ხეჭრელი................................................. 692
იულიას ფურისულა................................................. 652
იფანი..................................................................... 508
იფნურა.................................................................. 758

კ
კაბაჭრელა............................................................ 472
კავკასიური აკაკი................................................... 176
კავკასიური არაბულა.............................................. 132
კავკასიური ასკილი................................................ 730
კავკასიური (ევროპული) რცხილა............................. 94
კავკასიური ზამბახი................................................ 380
კავკასიური იორდასალამი..................................... 578
კავკასიური კემულარიელა..................................... 262
კავკასიური კლდისდუმა......................................... 310
კავკასიური კლდისვაშლა....................................... 314
კავკასიური მაჯაღვერი........................................... 802
კავკასიური ნაღველა.............................................. 352
კავკასიური სოჭი...................................................... 10
კავკასიური ტირიფი................................................ 762
კავკასიური ფრინტა................................................ 662
კავკასიური ხარისძირა........................................... 676
კავკასიური ხმალა.................................................. 376
კაზაკური ღვია......................................................... 18
კაკალი.................................................................. 388
კაკბის საკენკელა.......................................... 102, 112
კამანია.................................................................. 220
კანადური ოქროწკეპლა......................................... 280
კატაბალახა........................................................... 188
კატაბარდა............................................................. 668
კახეთის მაყვალი................................................... 736
კახეთის მაჩიტა...................................................... 162
კევის ბალახი......................................................... 274
კეთილშობილი დაფნა............................................ 432
კენკეშა.................................................................. 164
კეწერა................................................................... 324
კვიდო.................................................................... 510
კვრინჩხი................................................................ 722
კიდობანა............................................................... 210
კიტრანა................................................................. 316
კლდის იასამანი..................................................... 178
კლდის მოცხარი..................................................... 366
კნაპა..................................................................... 702
კოლხური ბზა......................................................... 150
კოლხური ყოჩივარდა............................................. 644
კომში..................................................................... 704
კორდისკბილა............................................... 556, 558
კორობელა............................................................ 368
კოფრჩხილა............................................................. 52
კრაზანა................................................................. 372
კრიალოსანა.......................................................... 448
კურდღლის ბალახი................................................ 432
კურდღლისფრჩხილა............................................. 456
კუროსთავი............................................................ 820
კუტი ბალახი.......................................................... 428

ლ
ლაგოდეხის თეთრყვავილა...................................... 38
ლაგოდეხის იორდასალამი.................................... 584
ლამაზა.................................................................. 204
ლანცეტა მრავალძარღვა....................................... 610
ლაფანი................................................................. 388
ლეკა..................................................................... 772
ლემა..................................................................... 792
ლენცოფა............................................................... 794
ლეღვი................................................................... 504
ლეშურა................................................................. 316
ლიტვინოვის არყი.................................................... 88
ლურჯი ნარი............................................................. 50
ლურჯი ძირწითელა................................................ 108
856

მ
მათრახა................................................................ 142
მაიმუნის ჯადვარი................................................... 550
მამულა.................................................................. 222
მაჟალო................................................................. 710
მარიამსაკმელა...................................................... 506
მარმუჭი................................................................. 694
მარწყვი................................................................. 708
მაღალი მოცვი....................................................... 332
მაღალმთის ბოკვი.................................................. 770
მაღალმთის მუხა.................................................... 340
მაღალმთის სამყურა.............................................. 466
მაჩიტა................................................................... 168
მაწაქი.................................................................... 464
მაჯაღვერი............................................................. 804
მბრწყინავი ნემსიწვერა.......................................... 360
მდგნალი................................................................ 762
მდელოს იონჯა...................................................... 458
მდელოს მატკვარცანა............................................ 454
მდელოს სამყურა................................................... 470
მეგრული არყი......................................................... 90
მედგარა................................................................ 678
მედვედევის არყი..................................................... 90
მეკენძალა............................................................. 696
მელიქაური............................................................ 804
მეჭეჭებიანი ჭანჭყატი.............................................. 212
მზეყვავილა............................................................ 210
მთის ბოკვი............................................................ 772
მთის კესანე........................................................... 114
მთის ღანძილი......................................................... 36
მთის შროშანი........................................................ 484
მთის წყალნაწყენი................................................. 516
მთრთოლავი ვერხვი.............................................. 760
მინდვრის გვირილა................................................ 266
მინდვრის ზამბახი................................................... 384
მინდვრის კესანე.................................................... 116
მინდვრისნემსა....................................................... 754
მინდვრის ნეკერჩხალი........................................... 768
მინდვრის პირთეთრა............................................. 192
მინდვრის სოინჯი................................................... 676
მინდვრის ხვართქლა............................................. 298
მიხაკი.................................................................... 196
მლაშობის ჩინგილი................................................ 448
მლოკოსევიჩის იორდასალამი................................ 582
მოლოზანა............................................................... 24
მოპიტნაო.............................................................. 396
მოყვითალო ფრინტა.............................................. 664
მჟაველა................................................................ 576
მრავალნაყოფა ღვია................................................ 16
მრავალფოთოლა დროზერა................................... 320
მრავალძარღვა...................................................... 610
მრგვალი წამალი..................................................... 86
მსხალიჭა............................................................... 326
მტირალა არყი......................................................... 92
მტკვრის ესპარცეტი................................................ 460
მუზარადა....................................................... 418, 420
მყრალი ღვია........................................................... 14
მცირენაყოფიანი ბალამწარა.................................. 720
მწვავე კლდისდუმა................................................. 306

ნ
ნავაშინის ძაღლნიორა............................................. 74
ნარი...................................................................... 238
ნარისჯაგა.............................................................. 230
ნარცეცხლა............................................................ 234
ნაცარა................................................................... 252
ნაცარა მურყანი........................................................ 88
ნაცარქათამა............................................................ 28
ნემსიწვერა............................................ 356, 358, 364
ნიახურა................................................................. 684
ნიგვზისძირა........................................................... 710
ნივრისდედა........................................................... 128
ნიუკა................................................................. 62, 64

ო
ონტკოფა............................................................... 796
ოროვანდი............................................................. 222
ორფოთოლა.......................................................... 542
ორყურა................................................................. 820
ოქროწკეპლა......................................................... 282
ოშოშა.................................................................... 398
ოჩოპინტრე............................................................ 230
858

პ
პანტა..................................................................... 726
პარნასურა............................................................. 214
პასტუხოვის სურო..................................................... 66
პატარა თელა........................................................ 806
პატარა იონჯა......................................................... 458
პატარძალა.............................................................. 98
პირიმზე................................................................. 572
პირწმინდა..................................................... 390, 392
პონტოს მუხა.......................................................... 342
პონტური შქერი...................................................... 330

ჟ
ჟასმინი.................................................................. 510
ჟოლო.................................................................... 736
ჟუნჟრუკი................................................................ 208

რ
რადეს არყი............................................................. 92
როზენის ცისთვალა.................................................. 80
რუპრეხტის იორდასალამი...................................... 580
რუსული ღიღილო.................................................. 242
რცხილაფოთოლა ძელქვა...................................... 808

ს
სავარცხელა........................................................... 354
საკმლის ხე.............................................................. 44
სამკურნალო კატაბალახა....................................... 188
სამკურნალო ძიძო................................................. 460
სამმტვრიანიანი ტირიფი......................................... 764
საოცარი ნაღველა................................................. 348
საპონელა.............................................................. 642
სატაცური................................................................. 68
სატილია........................................................ 568, 570
საყვითლო............................................................. 420
საყურე................................................................... 574
სელი..................................................................... 490
სელიჭა.................................................................. 608
სვია....................................................................... 176
სვინტრი................................................................... 76
სკიპალო................................................................ 180
სობისურა............................................................... 794
სოსანი................................................................... 668
სოსნოვსკის ფიჭვი.................................................... 12
სტევენის იორდასალამი......................................... 582
სურნელოვანი ია.................................................... 816
სურო....................................................................... 64

ტ
ტირიფფოთოლა ბერყენა....................................... 726
ტკაცუნა.................................................................. 644
ტუხტი.................................................................... 496
ტყემალი................................................................ 716
ტყის ბალბა............................................................ 498
ტყის ბოლოკა........................................................ 134
ტყის პიტნა............................................................. 404
ტყის ჟუნჟრუკი........................................................ 208
ტყის ფარსმანდუკი................................................. 216
ტყის ფურისულა..................................................... 656
ტყის ჩიტისთვალა.................................................. 750
ტყისცოცხი............................................................. 442
ტყიურა.................................................................... 56

უ
უზანი....................................................................... 22
უთხოვარი................................................................ 18
უკადრისა................................................................. 82
უნგერნის შქერი..................................................... 330
უჟმურა................................................................... 364
ურაშა..................................................................... 738
უცვეთელა.............................................................. 368
უცუნა..................................................................... 214
უძოვარა................................................................ 684
უძრახელა.............................................................. 438
უხრავი..................................................................... 96

ფ
ფამფარა................................................................ 292
ფამფარულა........................................................... 274
860

ფარსმანდუკი......................................................... 218
ფითრი................................................................... 766
ფოლიო................................................................. 184
ფოლორცის ბალახი............................................... 404
ფრინტა.................................................................. 662
ფუტკარა........................................................ 604, 606
ფუტკრის დედა....................................................... 542
ფუჩფუჩა................................................................ 264
ფუჭფუჭა................................................................. 440
ფშნის ეკალი.......................................................... 462
ფხიჯა..................................................................... 774

ქ
ქარაძენძი.............................................................. 406
ქართლის ზამბახი.................................................. 386
ქართული ზამბახი.................................................. 380
ქართული კოწახური................................................. 84
ქართული ლაშქარა................................................ 124
ქართული მუხა....................................................... 340
ქართული ნეკერჩხალი........................................... 770
ქართული ძირმწარა................................................. 66
ქარცხვი................................................................. 174
ქატმი..................................................................... 496
ქაფურა.................................................................. 708
ქაცვი..................................................................... 322
ქერიფქლა............................................................. 788
ქვაპურა................................................................... 48
ქონდარა ზამბახი................................................... 382
ქორაფი................................................................. 768
ქრისტესისხლა....................................................... 586
ქუდუნა................................................................... 136

ღ
ღამის ია................................................................ 140
ღანძილი.................................................................. 34
ღვედკეცი................................................................. 58
ღვინა..................................................................... 476
ღიჭა...................................................................... 282
ღოლო................................................................... 640
ღორის ქადუნა....................................................... 264
 ყ
ყაზახა...................................................................... 72
ყანის ია................................................................. 812
ყანის მატკვარცანა................................................. 450
ყანის ნიორი............................................................. 32
ყანის რეზედა......................................................... 686
ყანის სანთელა...................................................... 560
ყანის სოსანი.......................................................... 670
ყანის ჩიტისთვალა................................................. 746
ყანის ჭლექი........................................................... 632
ყანჩაველის მაჩიტა................................................ 162
ყარღანი.................................................................. 30
ყაყაჩო................................................................... 596
ყაყაჩურა................................................................ 594
ყვავისფრჩხილა..................................................... 464
ყვავისხმალა.......................................................... 594
ყვითელი დუმფარა................................................. 508
ყვითელი ტიტა....................................................... 484
ყვითელი ღვინა...................................................... 474
ყვითელი ძიძო....................................................... 460
ყოჩივარდა............................................................ 646

შ
შავბალახა............................................................. 402
შავთარა................................................................ 592
შავი ვერხვი........................................................... 758
შავი კუნელი........................................................... 702
შავი მოცვი............................................................. 332
შავი ფიჭვი............................................................... 12
შავი ღვია................................................................. 14
შავჩოხა................................................................... 98
შავწამალა..................................................... 782, 784
შავჯაგა.................................................................. 692
შალამანდილი....................................................... 414
შინდანწლა............................................................ 304
შინდი..................................................................... 302
შმაგა..................................................................... 792
შმალჰაუზენის დეზურა............................................ 672
შოთხვი.................................................................. 722
შორვალა................................................................. 60
შროშანა.................................................................. 70
862

შროშანი................................................................ 482
შუპყა....................................................................... 54
შხამა..................................................................... 504

ჩ
ჩაღანდრი.............................................................. 612
ჩაწყობილა............................................................ 558
ჩაწყობილა ბაია..................................................... 674
ჩვეულებრივი თავყვითელა.................................... 278
ჩვეულებრივი თხილი............................................... 96
ჩვეულებრივი კანაფი.............................................. 174
ჩვეულებრივი კოწახური........................................... 84
ჩვეულებრივი მურყანი.............................................. 86
ჩვეულებრივი ნარშავი............................................ 228
ჩვეულებრივი ნუში.................................................. 718
ჩვეულებრივი ღვია................................................... 14
ჩვეულებრივი წაბლი.............................................. 336
ჩვეულებრივი ხურმა............................................... 320
ჩვეულებრივი ჯონჯოლი......................................... 800
ჩიტავაშლა............................................................. 724
ჩიტაკომშა.............................................................. 700
ჩიტიბუდა............................................................... 540
ჩიტის ბირკა........................................................... 110
ჩიტისთავა.............................................. 476, 478, 480
ჩიტისთვალა.......................................................... 750

ც
ცაცხვი................................................................... 502
ცერცვი................................................................... 472
ცირცელი............................................................... 740
ცის ბალახი............................................................ 134
ცისთვალა................................................................ 82
ციურა.................................................................... 100
ცოცხამაგარა.......................................................... 494
ცრუ აკაცია............................................................. 462
ცხენიკუდა.............................................................. 248
ცხენისკბილა............................................................ 40
ცხენისმუხლა............................................................ 20
ცხვირა ტილჭირი.................................................... 658
ცხვირისატეხელა.................................................... 660
ცხრატყავა............................................................. 186
 ძ
ძაღლის ენა................................................... 104, 106
ძაღლისპირა.......................................................... 602
ძაღლის პიტნა........................................................ 394
ძაღლის სატაცური.................................................. 318
ძაღლნიორა............................................................. 72
ძაღლყურძენა........................................................ 798
ძახველი.................................................................. 24
ძეძვი..................................................................... 688
ძირტკბილა............................................................ 446
ძირწითელა........................................................... 108
ძმერხლი.................................................................. 78

წ
წერწა.................................................................... 186
წვრილფოთოლა იორდასალამი............................. 584
წვრილფოთოლა სამყურა....................................... 468
წიაღა..................................................................... 638
წიბა....................................................................... 802
წითელი გვირილა.................................................. 286
წითელი კუნელი..................................................... 700
წითელი მოცვი....................................................... 334
წითელი ტიტა......................................................... 486
წითელი ღვია........................................................... 16
წითელი ღიღილო.................................................. 236
წიწიბურა................................................................ 632
წიწინაური.............................................................. 630
წყავი..................................................................... 718
წყალიკრეფია........................................................ 664
წყალნაწყენი.......................................................... 514
წყლის ბაია............................................................ 666
წყლის ზამბახი....................................................... 382
წყლის მარწყვაბალახი........................................... 696
წყლის მრავალძარღვა............................................. 26
წყლის წიწმატი....................................................... 144

ჭ
ჭალაფშატა............................................................ 322
ჭახრაკაული........................................................... 104
ჭიკარტი................................................................. 624
864

ჭინჭარა................................................................. 408
ჭინჭარი................................................................. 810
ჭინჭრის დედა........................................................ 400
ჭიოტა.................................................................... 190
ჭყიმი....................................................................... 46
ჭყიპანტა................................................................ 206
ჭყორი...................................................................... 62

ხ
ხართუთა................................................................ 506
ხარისთვალა.......................................................... 502
ხარნუყა................................................................. 254
ხახვთესლა.................................................... 646, 648
ხახვისთავა............................................................ 234
ხახია..................................................................... 148
ხბოშუბლა.............................................................. 444
ხებალახა............................................................... 798
ხემარწყვა.............................................................. 324
ხემყრალა.............................................................. 790
ხეშავი.................................................................... 690
ხეჭრელი................................................................ 688
ხვალო................................................................... 760
ხვართქლა..................................................... 298, 300
ხვარხვარა............................................................... 30
ხმალა.................................................................... 378
ხორციფერა........................................................... 630
ხრიალა................................................................. 572
ხუთყურა................................................................ 442
ხუჭუჭა ნარშავი....................................................... 228

ჯ
ჯაგრცხილა.............................................................. 94
ჯადვარი................................................................. 548
ჯვარისებრი ნაღველა............................................. 346
ჯიქა....................................................................... 184
ჯიჯლაყა................................................................... 26

ჰ
ჰართვისის მუხა...................................................... 338
ჰორტენზია............................................................. 366
www.cenn.org | www.environment.cenn.org