ძველი ქართული საოჯახო

სამართალი
 ძველი ქართული საოჯახო
სამართლის ინსტიტუტები
ქორწინება

განქორწინება

მეუღლეთა და ოჯახის წევრთა პირადი

და ქონებრივი უფლებები.
 ძველი ქართული საოჯახო
სამართლის პრინციპები
ქორწინებისა და ოჯახის წოდებრივ
პრინციპებზე აგება.

ოჯახში მამაკაცის გაბატონებული

მდგომარეობა ცოლზე, როგორც ქონებრივად,
ისე პირად არაქონებრივ ურთიერთობებში.

მამის გაბატონებული მდგომარეობა

შვილებზე, როგორც ქონებივ ისე პირად
არაქონებრივ ურთიერთობაში.
 ქორწინება
ქალისა და მამაკაცის კავშირი შთამომავლობისა და ჯახის
ეღტად შექმნის მიზნით.
საუკუნეების განმავლობაშ სხვა და სხვა საფეხურებს გაივლის:
ა) ქორწინება ქალის მოტაცების გზით – ქორწინების უძველესი
წესი.
ბ) ქორწინება ნიშნობით, ანუ მოლაპარაკების გზით.
გ) აკვანში დანიშვნის წესი.
საშუალებები რომლებიც ნიშნობას უძღვოდა წინ:
ა) გაჩხრეკა
ბ) შეზვერვა
გ) მაჭანკლობა
დ) შუაკაციბა და სხვ.
 ნიშნობის წინარე მოქმედება
“საცოლის შერჩევა” და “გაჩხრეკა”:

არაპირდაპირი წყაროები.
არ წარმოადგენს სამართლებრივი ხასიათის მოქმედებას.
გააჩნდა თავისი წესი, რომელიც საცოლის შერჩევასა და
ნიშნობისათვის საფუძვლის მომზადებას ისახავდა მიზნად.
გადამწყვეტ როლს მშბლები ასრულებენ და თავად ქალ–ვაჟის
როლი პასიურია.
მშობლებთან ერთად უსასყიდლოთ მონაწილეობს მაჭანკალიც.
მომავალში მაჭანკლის სასყიდლიანობასა და მომხვეჭელობას
კანონი ებრძვის.
 ნიშნობა
სათავეს იღებს შორეულ წარსულში, მონოგამიური ოჯახის
პერიოდის დამკვიდრებიდან.
ქრისტიანობის მიღებიდან ხდება ძველი წარმართული საოჯახო
წეს–ჩვეულებების ახლით შეცვლა.
სპარსული სიტყვა “ნიშანი” – ქართულად წინდი, ანუ
“დაწინდვა”.
დასაწინდად აუცილებელი არ იყო საეკლესიო რიტუალის
შესრულება.
რეგულირდებოდა როგორც საერო, ასევე საეკლესიო
კნონმდებლობით.
ნიშნობა ატარებდა სამართლებრივი გარიგების –
ხელშეკრულების ხასიათს, რომლის დარღვევისთვისაც
დაწესებული იყო პასუხისმგებლობა.
რეგულირდებოდა რელიგიური და ადათობრივი ნორმებით.
ატარებდა გარიგების ხელშეკრულების სახეს.
 ნიშნობის მომწესრიგებელი
სამართლებრივი ნორმები
ვახტანგის სამართლის წიგნის 77–ე და 223–ე
მუხლები.
ბერძნული სამართლის ქართული ვერსიის 390–ე და
397–ე მუხლები.
ქართული ჩვეულებითი სამართლის კრებულის
“საქართველოს ძველთაგან და ჩვეულებითად
ქართველთა მეფეთა დროთა შემოღებულნი სჯულნი”
– 15–ე და 52–ე მუხლები.
დავით ბატონიშვილის სამართალი – 119–ე, 120–ე,
222–ე მუხლები.
სომხური სამართლის ქართული ვერსიის 57–ე და
58–ე მუხლები.
 ნიშნობის რიტუალი
მხარეებს ეკისრებოდათ უფლებები და მოვალეობები.
მხარეები ვალდებული იყვნენ ერთმანეთისთვის
მიეტანათ ნიშანი ანუ წინდი.
ზოგიერთ კუთხეში ნიშნობას “ფაჩუჩის: შებმასაც
უწოდებდნენ.
აღ.საქართველოში ვაჟის მშობლების ნიშNობისთვის
წინასწარ იძენდნენ სამკაულებს.
ზოგიერთ შემთხვევაში სამკაულთან ერთად სურსათ–
სანოვაგეც მიჰქონდათ.
თავის მხრივ ქალის ოჯახი ასაჩუქრებდა ვაჟსაც.
ნიშნობა სამართლებრივი მნიშნელობის მოვლენა იყო
და მისი დარღვევა პასუხისმდებლობას იწვევდა.
 მამაძუძეობა
ეგზოგამიური ქორწინების სახე:
ვაჟი შედის ცოლის გვარის შიგნით
შვილის გაჩენის მიზნით.
ცოლის გვარში გაცენილი ბავშვი
თავისი მამის გვარში არ წოვს ძუძუს და
არ იზრდება. იგი მოგვიანებით,
წამოზრდილი შედის მამის გვარში.
 ქორწინება მოტაცებით
მოტაცებით ქორწინება სხვა ტომის
ხალხებიდან.
ქალის წაგვრა.
საცოლისათვის საზღაურის გადახდა,
რაც ძველ რომშიც გავრცელებული
იყო.
ნებაყოფლობითი ქორწინება
მხარეთა თანხმობა ქორწინებაზე.
გაბატონებულია მშობელთა აზრი.
მხედველობაში მიირებოდა ქალ–ვაჟის აზრი,
თუმცა გადამწყვეტი სიტყვა მაინც მშობლებს
ეკუთვნოდათ.
საჭირო იყო ეკლესიის თანხმობაც.ასევე
ყმათა ქორწინებისას მებატონეთა თანხმობაც.
გარკვეული უფლებები ენიჭებოდათ ახლო
ნათესავებსაც.
 ქორწინების ასაკი
უძველესი დროიდან საქართველოში მცირეწლოვანთა
დაწინდვა მიღებული იყო.
რუის–ურბნისის კრებამ ეს საკითხი სამართლებრივ
ჩარჩოებში მოაქცია, კერძოდ დაუშვა მცირეწლოვანთა
დაწინდვა, თუმცა მცირეწლოვანთა ქორწინება აკრძალა.
საქორწინო ასაკი:
1. 12 წელი ქალებისათვის(რუის–ურბნისი)
2. 15–16 წელი ვაჯებისათვის
განსხვავებები კუთხეების მიხედვით:
1. ქალისათვის 16–18 წელი
2. ვაჟი 20–30 წელი. (ქართლი)
ფშავ ხევსურეთში და მთიან რეგიონებში ქორწინების ასაკი
უფრო მაღალი ასაკიტ განისაზღვრებოდა.
 ქორწინების დამაბრკოლებელი
გარემოებები
ნათესაობა. განსაზღვრული იყო წრე.
აკრძალული იყო ქორწინება ნათესავებს შორის მე–7 თაობის
ჩათვლით.(სისხლის აღრევა).
სულიერი ნათესავობა.
ქორწინება შვილად აყვანილთან.
სხვა და სხვა კუთხეებში სხვა გარემოებებიც არსებობდა:
1. “გაფიცვა” – ანუ ფიცის დადება რომ მხარეთა შორის
ქორწინება არ დაიშვებოდა.
2. ქორწინების არ დაშვება ერთი სალოცავის მრევლს შორის.
3. ტერიტორიული პრინციპი და სხვ.
სოციალური წოდებრივი და სხვა უთანასწორობა.
აღმსარებლობის სხვადასვხაობა.
“კიდე–კიდე” ქორწინება.(დაუსწრებელი ქორწინება).
 ქორწინების დამაბრკოლებელი
გარემოებების კლასიფიკაცია

1. ქორწინების აბსოლუტური
დამაბრკოლებელი, ანუ გამომრიცხავი
გარემოებები – სქესობრივი
მოუმწიფებლობა ანუ უასაკობა, მხარეთა
შორის თანხმობის არარსებობა,სისხლით
ნათესაობა, ქორწინებაში ყოფნა და სხვ.
2. ქორწინების შეფარდებითი, ანუ
ხელისშემშლელი გარემოებები –
ნათესაობა, სოციალური უთანასწორობა,
ტერიტორიული პრინციპი, და სხვ.
 განქორწინება
ეკლესიისა და სახელმწიფოს როლი
ოჯახის სიმტკიცის შენარჩუნებაში.
ქრისტიანული რელიგია ქადაგებს, რომ
ქორწინება არც მაშინ წყდება როდესაც
ერთ–ერთი მეულე გარდაიცვლება.
განქორწინების საფუძვლები
ქრისტიანული სარწმუნოების უარყოფა(შუშანიკი)
ცოლის დაუმორჩილებლობა ქმრისადმი.
მრუშობა(ქალებსა და კაცებზე სხვა და სხვა წესი მომქედებდა)
ცოლის ავადმყოფობა, ანუ დასნეულება.(ბაგრატ კურაპალატის
სამართალი)
ქორწინებამდე დაორსულება თუ ქალი ქვრივი ან ნაქმარევი იყო და
ერთ წელზე ნაკლები ხნის განმავლობაში ხელახლა გათხოვდა, თუ
ქმარმა არ იცოდა ამ ორსულობის შესახებ.
თუ ქალი სხვა კაცთან ერთად იქეიფებდა ან მასთან ერთად აბანოში
ტანს დაიბანდა, ან თუ დაესწრებოდა საცირკო სანახაობას ქმრის
უნებართვოდ.
ერთ–ერთი მეუღლისაგან სახელმწიფოს ღალატი.
მონაზვნად აღკვეცა.
უვარგისობა, ანუ იმპოტენცია.
მოწამვლით მოკვლის მცდელობა
სოდომური ცოდვები: მამათმავლობა, ცხოველთმავლობა და სხვ.
 განქორწინება ვახტანგის
სამართლის მიხედვით
განქორწინების მთავარი საფუძელია
– მრუშობა.
საფუძვლად არ ითვლება:
1. ცოლის ტანჯვა და შეურაცხყოფა.
2. უშვილობა.
 პირადი და ქონებრივი
უფლებები მეუღლეთა შორსი
პირადი უფლებები ადრეფეოდალურ
ეტაპზე ქრისტიანული წესებით
ვითარდება.
მამაკაცის გაბატონებული როლი.
ქალი მამაკაცის მორჩილია.
 ქონებრივი უფლებები
საჩუქრები რომელსაც მამაკაცი
მეუღლეს ჩუქნიდა ქალის საკუთრებაში
მხოლო დქორწინების განმავლობაშ
რჩება.
ქალის სამკაულების განმკარგველის
მამაკაცია.
ქალს გააჩნია სამემკვიდრეო უფლება.
 მეუღლეთა პირადი და ქონებრივი
უფლებები ქართული საკანონმდებლო
ძეგლების მიხედვით
“ძეგლისდება”:
“ცოლის წაგვრა”
“უბრალოდ დაგდება”
ქალს ქონებაში სრული წილი არ
გააჩნია.
– თუ ქალს ქმარი მოუკლეს მას ქმრის
მამულიდან მხოლოდ მცირე ნაწილი
“სასაპყარო” მიეცემოდა.
ბექა აღბუღას სამართლის წიგნი
ქალის მძთევი მის ურყევ და ხელშეუხებელ
საკუთრებას წარმოადგენს.
უძრავ ქონებას კი, თუ ქალი თავისი ნებით
დატოვებდა ქმრის ოჯახს, ნამზიტევი მამული
მშობლების საკტრებაშ გადადიოდა.
თუ ქალი მეორედ თხოვდებოდა, მეორე
ქმარს პირველ ქამრს ორი წილი სისხლი
უნდა გადაუხადოს და მისი მზითევი
ქმარყოფილს რჩებოდა.
ვახტანგის სამართლის წიგნი
ქალის მზითევი დაცულია ყველა
შემთხვევაში.
ქალი გვევლინება სამართლებრივი
ურთიერთობების სუბიექტად, რომელსაც
გააჩნია როგორც პირადი ასევე ქონებრივი
უფლებები.
ცოლ–ქმარი შედიან ერთმანეთთან
სამართლებრივ მდგომარეობაში ქონების
განკარგვასთან დაკავშირებით.
ოჯახის დანმგრევი ქალები უფრო მკაცრად
ისჯებიან ვიდერე მამაკაცები.
 პირადი და ქონებრივი
უფლებები მშობლებსა და
შვილებს შორის
წარმართობის დროინდელ
საქართველოში მსობლებს შვილებზე
განუზომელი უფლებები აქვთ.
მათ შეუძლიათ დასაჯონ, გაყიდონ და
ზოგ შემთხვევაში სიკვდილითაც
დასაჯონ შვილები.
შვილების ქონებრივი უფლებები
8–9–ე საუკუნის საქართველოში ქალებს
მემკვიდრეობის უფლება გააჩნიათ.
არაპირდაპირი წყაროებიდან ჩანს,
რომ მშობლების მემკვიდრეები
ქალიშვილებიც შეიძლება იყვნენ.
გათხოვილ ქალს მემკვიდრეობა არ
ეძლეოდა.
 მემკვიდრეობის სახეები
საუფროსო ქონება
საუმცროსო ქონება.
მემკვიდრედ შეიძება
გამოცხადებულიყო სიძეც, თუ იგი
სარგებლობდა კანონიერი შვილის
თანაბარი უფლებით.
მემკვიდრე ითვლებოდა ასევე შვილად
აყვანილი პირიც.