Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
ზმნა
- 1. ზ მ ნ ა , ზოგადი დახასიათება
- 2. ზმნა არის მოქმედების აღმნიშვნელი ფორმაცვალებადი სიტყვა, რომელსაც ერთდროულად რამდენიმე კატეგორია მოეპოვება. მოქმედება გრამატიკაში აღნიშნავს ყოველგვარ პროცესს(მალავს, აშენებს), მდგომარეობას (ზის, წევს), ვნებას(იჭრება, იხევა).
- 3. აკეთებს, იშენებს, ხატავს... – პირველადია. შავდება, იჩემებს, გასამდა ... – ნაწარმოებია სახელებისგან. პირველი– ზედსართავი სახელისგან, მეორე –ნაცვალსახელისგან; მესამე– რიცხვითი სახელისგან. ზმნა შეიძლება იყოს პირველადი და ნაწარმოები.
- 4. პირი, რიცხვი, დრო, კილო, გზისობა, აქტი, თანამდევრობა, მწკრივი, გეზი, ორიენტაცია, ასპექტი, გვარი, ქცევა, კონტაქტი. საგულისხმოა, რომ ზმნას შეუძლია ერთსა და იმავე დროს 10–12 კატეგორია აჩვენოს. ქართულში გამოყოფენ ზმნის 14–მდე კატეგორიას:
- 5. ზმნის კატეგორიებიდან ზოგი უღლებისაა, ზოგიც– წარმოქმნისა. უღლებისაა კატეგორია, თუ ის არ ცვლის ზმნის ძირითად ლექსიკურ მნიშვნელობას და ამასთანავე აუცილებლად საჭიროა ამა თუ იმ მწკრივის საწარმოებლად. უღლების კატეგორიებია: პირი, რიცხვი, დრო, კილო, გზისობა, აქტი, მწკრივი.
- 6. წარმოქმნის კატეგორია ცვლის ზმნის ძირითად ლექსიკურ მნიშვნელობას. ასეთებია: გეზი, ორიენტაცია, ასპექტი, გვარი, ქცევა, კონტაქტი. წინადადებაში ზმნა შემასმენელია (მზე ამოვიდა) ან შედგენილი შემასმენლის ზმნური ნაწილი (მზე ჩასული იყო).
- 7. ზმნა მეტყველების როგორი ნაწილია? როგორი შეიძლება იყოს ზმნა წარმოების მიხედვით? რის საფუძველზე იქმნება ზმნის მორფოლოგიური კატეგორიები? ზმნის რამდენ კატეგორიას გამოყოფენ ქართულში? როგორი შეიძლება იყოს ზმნის კატეგორიები? სავარჯიშო 1. უპასუხე კითხვებს:
- 8. კატეგორია პირი მწკრივი რიცხვი უღლების გეზი დრო ორიენტაცია კილო წარმოქმნის ქცევა გზისობა ასპექტი აქტი გვარი თანამდევრობა კონტაქტი სავარჯიშო 2. შეაერთე სწორად:
- 9. მგზავრი მოულოდნელად გათეთრდა. (...................................) ახალი მოსწავლე ითავისებს სკოლის წესებს. (...................................) სავარჯიშო 3. მიუთითე, რომელი მეტყველების ნაწილისგან არის ნაწარმოები ზმნა.
- 10. ზ მ ნ ი ს პ ი რ ი და რ ი ც ხ ვ ი
- 11. პირი არის ზმნის ფორმა, რომელიც გვიჩვნებს ან იმას, ვინც მოუბარია, ან იმას , ვისაც მოუბარი მიმართავს, ან კიდევ იმას, ვინც ან რაც არც მოუბარია და არც მისი მიმართვის საგანი, არამედ სხვა. ე.ი. პირი შეიძლება იყოსმოუბარი, თანამოუბარი და საუბრის საგანი.
- 12. რომელობის მიხედვით– I პირი (მოუბარი), IIპირი (თანამოუბარი), III პირი (საუბრის საგანი); · რაოდენობის მიხედვით– ესა თუ ის პირი შეიძლება იყოს ერთი ან ერთზე მეტი. ამის მიხედვით ზმნის პირიან ფორმას აქვს ორი რიცხვი: მხოლობითი (ხატავს, წერს) და მრავლობითი (წერენ, ხატავენ). · როგორობის მიხედვით– პირი შეიძლება იყოს სუბიექტური (მოქმედების ჩამდენი) ან ობიექტური (სამოქმედო). პირს ვახასიათებთ:
- 13. თითოეული პირი წარმოდგენილია სათანადო ნაცვალსახელით: I პირი – მე ; ჩვენ II პირი – შენ ; თქვენ III პირი – ის, იგი, მან, მას; ისინი, მათ, თავი.
- 14. ქართული ზმნის ერთსა და იმავე ფორმაში შეიძლება წარმოდგენილი იყოს ერთი, ორი ან სამი პირი. რომ გავარკვიოთ რამდენპირიანია ზმნა, უნდა შევუწყოთ პირის ნაცვალსახელები და ასე გავრკვიოთ, რამდენპირიანია ზმნა. მაგალითად, · იზრდება ის – ერთპირიანია · ხატავს ის მას – ორპირიანია · უგზავნის ის მას მას – სამპირიანია
- 15. საინტერესოა: ქართულ გრამატიკულ ლიტერატურაში აღნიშნავენ ქართული ზმნის ოთხპირიან ფორმებსაც. მაგალითად, მიჭმია - მან მე მას ის მიჭმევს - ის მე მას მას მიმიბა - მან მე მას ის მიმირთმიე - შენ მე მას ის დამიჩაგვრინო - შენ მე მას ის
- 16. · რას ეწოდება ზმნის პირი? ჩამოთვალე ის ჯგუფები, რომლის მიხედვითაც ვახასიათებთ პირს. რა განსხვავებას ქმნის პირის კატეგორია ქართულსა და სხვა ევროპულ ენებს შორის? რა ეწოდება მრავალპირიანობას სხვაგვარად? ერთპირიანობას? სავარჯიშო 1. უპასუხე კითხვებს.
- 17. · ვუშენებ – აღმოჩნდა– · სწავლობს– მიუთითე– · ფიქრობენ– უზრდის– · სეირნობენ– ივარცხნის– · ყვირის– ვუყურებთ– · ფეთქავს– შეუწყე– · უსკდება– ვურთავ– · ვაკეთებინებ– აწერინებს– · გვირჩევს– მოვასმენინე– · ზის– აღწერ– · მივრბივარ– უთმენს– სავარჯიშო 2. შეუწყე ზმნებს პირები და მიუთითე, რამდენპირიანია ზმნა.
- 19. როგორობის მიხედვით პირი შეიძლება იყოს სუბიექტური და ობიექტური. · სუბიექტური პირი (S) ზმნაში მოქმედების ჩამდენია, მოქმედია. · ობიექტური პირი (O) ზმნაში სამოქმედოა. პირის როგორობა.
- 20. ობიექტური პირი ორგვარია: პირდაპირი და ირიბი. Ø პირდაპირია ობიექტი, თუ მას სუბიექტის მოქმედება პირდაპირ ეხება, მოქმედების საგანია. Ø ირიბია პირი, თუ მას სუბიექტის მოქმედება პირდაპირ არ ეხება, მოქმედების საგანი არ არის. პირდაპირი და ობიექტური პირები.
- 21. პირდაპირი ობიექტი ბრუნვაცვალებადია (გვხვდება მიცემით და სახელობითბრუნვებში), ირიბი ობიექტი ბრუნვაუცვლელია (ყოველთვის მიცემით ბრუ ნვაშია) პირდაპირი და ობიექტური პირების დახასიათება
- 22. პირდაპირი და ირიბი ობიექტი შეგვიძლია განვასხვაოთ ერთმანეთისგან û შინაარსით – ამ შემთხვევაში უნდა დავაკვირდეთ სუბიექტის მოქმედებას. თუ ის უშუალოდ ეხება ობიექტს, მაშინ ეს ობიექტი პირდაპირია, ხოლო თუ არ ეხება უშუალოდ– მაშინ ირიბია. û მაგრამ უფრო სანდო არის ობიექტების გარჩევა ფორმით. ამ შემთხვევაში უნდა დავაკვირდეთ ობიექტების ბრუნვებს. ბრუნვაუცვლელი ობიექტი – ირიბია, ბრუნვაცვალებადი –პირდაპირი. როგორ უნდა გავიგოთ ობიექტური პირებიდან რომელია პირდაპირი და რომელი– ირიბი?
- 23. უშენებს ის (კაცი, S) მას (ძმას, O) მას (სახლს, O) ზმნაში ორი ობიექტური პირია– მას (ძმას) და მას (სახლს). აქედან ერთი პირდაპირია და მეორე– ირიბი. უნდა დავსვათ კითხვა: რა ქნა? აუშენა მან (კაცმა, S) მას (ძმას, O) ის (სახლი, O) ობიექტების გარჩევის მაგალითი ფორმის მიხედვით:
- 24. ! ობიექტური პირებიდან ერთი ისევ მიცემით ბრუნვაში დარჩა (მას, ძმას), არ შეიცვალა ფორმა – ეს ობიექტური პირი ირიბია, ! ხოლო მეორემ შეიცვალა ბრუნვა და გახდა სახელობითი (ის, სახლი) – ეს ობიექტური პირი კი პირდაპირია.