2. ხევსურეთი საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე.იგი მდებარეობს აღმოსავლეთ
საქართველოს მთიანეთში,კავკასიონის ქედის ჩრდილოეთ და სამხრეთ კალთებზე.ის
მაღალმთიანი ადგილია,რომელიც ღრმა ხევებით არის დაღარული და სწორედ ამიტომ
ეწოდება მას ხევსურთი-’’ღრმა ხევებიანი ადგილი’’.ხევსურეთის ადრინდელი სახელწოდებაა
ფხოვი,ხოლო ხევსურების და ფშავების-ფხოველები.ხევსურეთის მოსახლეობა გვარად არის
დაყოფილი.თითოეულ გვარს აქ ერთი ხეობა ან სოფელი უჭირავს.ხევსურეთი თავისი
მრავალფეროვანი და უჩვეულო ადათ-წესებით გამოირჩევა.მისი ადათები ახლაც სრულდება
და წარსულის ცოცხალ გადმონაშთებს წარმოადგენს.ხვსურები ლაპარაკობენ ქართული ენის
ხევსურულ დიალექტზე .დიდი ხნის განმავლობაში ისინი ინარჩუნებდნენ ტრადიციული
კულტურის ნიშნებს:ტანსაცმელი,იარაღი,მრავალიარუსიანი საცხოვრებელი,ადათ წესები და
სხვა.ხევსურების უმეტესობას თვალები ღია ფერის აქვს,თმის ფერი კი ქერადან მუქ
წაბლისფრამდე მერყეობს.ხევსურულ სახესა და ნაკვთებს უფრო თხელი და წყობილი
ეთქმის.
4. მამაკაცის ტანისამოსი
ხევსური მამაკაცის შესამოსელად ჩოხასთან ერთად
აღსანიშნავია ხევსურული სამოსელი რომელსაც ტალავარი
ეწოდება.მამაკაცები იცვამენ პერანგს რომელიც,შავი
ტილოსგან იკერება.პერანგი იკვრის მარჯვნიდან მარცხნივ
და მისი საბჭური ფერადი სახეებითაა მოქარგული.მას
სამხედროს უწოდებენ.პერანგის საბჭური საგანგებოდ
იკერება.მამაკაცის პერანგის მთელი შნო და სილამაზე
ნაჭრალას მიხედვით ფასდება.ნაჭრალა
ორნაირია:აბრეშუმის და ნაჭრის.პერანგის ზურგი
შემკულია თავმრაგნილით,ჯვრებით და მძივ-
ღლებით.პერანგზე კაცები ჩოხასაც იცვამენ.ჩოხა შავი ან
ლურჯი ტილოსგან იკერება.ჩოხას გული ამოღებული
აქვს,რომ პერანგის საბჭური კარგად გამოჩნდეს.ეს წელზე
გამოყვანილია და უკან ასხმული აქვს ნაკეცი
ნაოჭი,რომელსაც აზღოტს უწოდებენ.ჩოხის ზურგზე და
ბეჭებზე სირმის გრეხილით შემკული ჯვრებია
გამოსახული.ქვეშ იცვამენ ტილოს შარვალს.მოხუცებს
აცვიათ შედარებით ტოტგრძელი შარვალი,ახალგაზრდები
ჩატანილ შარვალზე პაჭიჭებს იკეთებენ.მამაკაცები თავზე
იხურავენ თუშური ფორმის მრგვალი ნაბადის
ქუდს.ხვსურული ქუდის საპირე და კუჭი მოქარგულია შავი
გრეხილით და თეთრი მძივებითაა შემკული.
5.
6. ქალის ტანისამოსი
ქართული კულტურის თავისებურებანი ხალხური
სამოსელის მრავალფეროვნებაშიც გამოვლინდა.ყველაზე
მეტად ყურადღებას იქცევს ხევსურული ქალის სამოსელი
ტალავარი,რომელიც ორიგინალური თარგითა და ჭარბი
ნაქარგობით გამოირჩევა,მას შინ ქსოვდნენ შალის
ძაფისაგან.ტალავარი შედგება რამოდენიმე
ნაწილისაგან,ესენია:შალის გრძელი კაბა-
”სადიაცი’’,ზემოდან შემოსაცმელი შალისავე-’’ფაფანაგი’’
ან მოკლესახლებიანი “ქოქლო’’.ფეხსამოსი კი “თათები’’ ან
“პაჭიჭები’’.ხევსური ქალის კაბა ორგვარია:’’გლუ’’ და
კალთამოკერებული.კალთამოკერებულს “თიკვ-ჩოფასაც’’
უწოდებენ,სადიაცოს ამარა გარეთ გასვლა ძველად დიდი
სირცხვილი იყო.ხევსური ქალის თავსაბურავი ორი
ნაწილისგან შედგება:’’სათაურა’’ და “მანდილი’’.თავზე
ჯერ სათაურას დაიდგამდნენ შემდეგ კი ზემოდან
გრძელსა და ვიწრო მანდილს შემოიკრავდნენ.სათაურას
ერთნაირად ხმარობდა გათხოვილი და გაუთხოვარი
ქალი,ხოლო მანდილს კი მხოლოდ
გათხოვილი.ხევსურეთში ისევე როგორც ძველ
საქართველოში ქალისთვის თავსაფრის ახდა
შეურაწყოფად მიაჩნდათ.მანდილი ქალის სინდის-
ნამუსის სიმბოლოს წარმოადგენდა.
ორიგინალური თარგითა და მხატვრული შემკულობით
ხევსურულ ტანსაცმელს ბადალი არ მოეძებნება,
არამარტო საქართველოში არამედ მთელს კავკასიასი.
8. საომარი აღჭურვილობა
ხევსურის საომარი აღჭურვილობა,მისივე
ტალავარის მსგავსად მრავალფეროვანი და
ლამაზი იყო.შინაური და გარეშე მტრებისგან
საფრთხე,თავმომწონეობა,საზღვრის
სიახლოვე,ჩრდილოელ მეზობლებთან
ურთიერთობა ხევსურებს აიძულებდა უფრო
ბეჯითად ეზრუნათ საბრძოლო
მზადყოფნაზე,ვიდრე საქონლის
მომრავლებაზე.მამაკაცს ტახტის თავთან
ეკიდა ფარ-ხმალი,ჯაჭვი და
თოფი,საგანგებოდ გამზადებული საგზალი
და ახალად გაბანდული ჯღან-ქალამანი,იგი
ნებისმიერ სიტუაციაში მზად იყო
სალაშქროდ.ტანზე ჯავშანი
ეცვათ,მკლავებზე სამკლაური,მხარზე ფარი
და წელზე ხანჯალი.თავზე ჩაფხუტი
ეხურათ,რომლის ქვეჩამოშვებულიი რკინის
ქვრილი ძეწკვებით მხრებამდე
სწვდებათ.მრგვალ ხევსურულ ქუდში
შიგნიდან ჩაკერებული ჰქონდათ ფოლადის
რგოლი.
11. ქორწილი
ხევსურეთში სარძლოს შერჩევას და დანიშვნას დიდი ყურადღება ექცეოდა და ამიტომ ქალ-ვაჟის
ჯიშიანობას თუ უჯიშობას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ექცეოდა.ჯიშიან გვარად ითვლებოდა
ფიზიკურად ჯანსაღი და გმირული წარსულის მქონე გვარები,რომელთა წინაპრები ხელოვანნი იყვნენ
თემში.უჯიშო გვარი კი ფიზიკურად სნეული ყოფილა.ჯიშიანი ქალი თუ უჯიშო ხევსურს
მისთხოვდებოდა მას ნათესავები მოკვეთდნენ როგორც ჯილაგის შებღალავს და ვინც მას ოჯახში
გაატარებდა იმ ნათესავს კარებზე კატას ჩამოუკიდებდნენ.ხევსურეთში ერთი გვარისა და ხატის ქალ-
ვაჟი ვერ დაქორწინდებოდნენ,რადგანაც ისინი ერთი ხატის ყმებად და ერთივე გვარის სისხლით
ნათესავებად ითვლებოდნენ.ვინც ამ წესს დაარღვევდა თემი მოკვეთდა.სარძლოს აკვანში დანიშვნის
ძველი წესი ხევსურეთში დღემდეა შემორჩენილი მაგრამ იშვიათად.როცა მშობლებს აკვნის ბავშვის
დანიშვნა სურდათ,ვაჟის მამა აგზავნიდა ქალის ბიძას,სანიშნოდ მიჰქონდა ვერცხლის ფული და
ძეწკვი.ამ ნისანს სარძლოს აკვანზე ჩამოკიდებდნენ.პირობის დარღვევა ხევსურული ადათით არ
შეძლებოდა.როცა აკვანში დანინულები ასაკში ჩადგებოდნენ მშობლები ქორწინების საქმეს
შეუდგებოდნენ.
12. სისხლის აღება
ხევსურეთის საზოგადოებას დღესაც ახასიათებს სისხლის აღების ადათი.ადამიანის მოკვლა
ხევსურეთში დიდ დანაშაულად ითვლება.მკვლელზე ძმებმა და ბიძაშვილებმა უნდა იძიონ შური და
სისხლი აიღონ.ეს ადათი ხევსურს ძვალ-სისხლში აქვს გამჯდარი.ხევსურული რჯულით სისხლის
აუღებლობა თემში დიდი სირცხვილია და მოკლულის სულიც მათი წარმოდგენით საიქიოში
იტანჯება.ამიტომ ხევსურეთი თავისი ძმათაშვილის სისხლს არავის არ შეარჩენს სანამ მოსისხლეთა
გვარი არ ამოწყდება.ხევსურული რჯულით სისხლი მოეთხოვება მკვლელსა და მის ოჯახს.მტრობენ
აგრეთვე დედის ძმებს და ბიძებს,რომლებსაც შურის მაძიებელი ვერ მოკლავს,მაგრამ დაჭრის.მოკლავს
თუ არა მკვლელი და მისი ოჯახი მაშინვე იხიზნება.მოკლულის პატრონმა რომ მეხელეს ოჯახი არ
დაარბიოს ირცევენ შუაკაცეს.საბოლოოდ შერიგება ხდბა თავ-სისხლის გათავების შემდეგ,რომლის დრო
წინათ თითქმის განუსაზღვრელი იყო და 7-8 თაობა გრძელდებოდა,ამ ხნის განმავლობაში მეხელეს
მტრობისა და სისხლის აღების შიშით უნდა ეცხოვრა.მესისხლეობა და მასთან დაკავშირებული
მკვლელობა ხევსურეთში სოციალური სენია,იყო შემთხვევა როდესაც მესისხლეობით არაერთი გვარი
ამოწყვეტილა.
