28.02.2013 Views

rusTvelologia #№ 5 - TSU

rusTvelologia #№ 5 - TSU

rusTvelologia #№ 5 - TSU

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />

instituti<br />

<strong>rusTvelologia</strong><br />

<strong>#№</strong> 5<br />

Tbilisi<br />

2008-2009<br />

1


saredaqcio sabWo:<br />

irma ratiani<br />

maka elbaqiZe<br />

elguja xinTibiZe<br />

baCana bregvaZe<br />

griver farulava<br />

saredaqcio kolegia:<br />

revaz siraAZe (redaqtori)<br />

lia kariWaSvili (pasuxismgebeli mdivani)<br />

nana gonjilaSvili<br />

mariam karbelaSvili<br />

Tamar xvedeliani<br />

kompiuteruli uzrenvelyofa:<br />

TinaTin duglaZe<br />

redaqciis misamarTi: 0108, Tbilisi, merab kostavas q. # 5<br />

tel. 99-53-00; E-mail: litinst@litinstituti.ge<br />

ISBN<br />

2


sarCevi<br />

`vefxistyaosnis~ saxismetyveleba<br />

nana gonjilaSvili<br />

`vefxistyaosnis~ astraluri simbolikis erTi aspeqti<br />

(nestanisa da TinaTinis saxeTa mimarTebiT)...........................................<br />

boris darCia<br />

komikuri `vefxistyaosanSi~.........................................................................<br />

griver farulava<br />

universumis mTlianobisa da silamazis sadidebeli...........................<br />

komparativistuli Ziebani<br />

lia gugunava<br />

sulieri zeaRsvlis zogierTi momenti `hamletsa~ da<br />

`vefxistyaosanSi~<br />

(`vefxistyaosani~ rogorc filosofiuri Janris poema)....................<br />

elguja xinTibiZe<br />

miviwyebuli warsulis saidumlo. II<br />

(vefxistyaosani da filasteri)...................................................................<br />

miTologiuri Ziebani<br />

Tamar xvedeliani<br />

Wis siRrme – gza kaTarzisisa.......................................................................<br />

Tanamedrove literaturis esTetikuri Teoriebi da<br />

`vefxistyaosani~<br />

lia kariWaSvili<br />

`vefxistyaosani“ postmodernuli TvalTaxedviT...............................<br />

3


4<br />

rusTvelologiis istoriidan<br />

mariam karbelaSvili<br />

`yovelman qarTvelman icis, ra aris wigni `vefxis tyaosani~.............<br />

manana kvataia<br />

`mcire mosakiTxi SoTa rusTavels: `msgavsi Tqveni<br />

ramca meZRvna..~.................................................................................................<br />

rusTvelis ikonografia<br />

Llali osefaSvili<br />

SoTa rusTavelis erTi portreti..............................................................<br />

Tvalsazrisi<br />

xvTiso zariZe<br />

Tbilisis anarekli `vefxistyaosanSi~......................................................<br />

mwerlis arqividan<br />

manana kakabaZe<br />

polikarpe kakabaZis arqivi<br />

masalebi tragediisaTvis `Tamari~.............................................................<br />

bibliografia<br />

rusTvelologiuri literatura 2007<br />

(Seadgina lia kariWaSvilma)................................................................................


nana gonjilaSvili<br />

`vefxistyaosnis~ saxismetyveleba<br />

`vefxistyaosnis~ astraluri simbolikis erTi aspeqti<br />

(nestanisa da TinaTinis saxeTa mimarTebiT)<br />

`vefxistyaosanSi~ astralur samyaros arerTgvarovani datvirTva<br />

aqvs. mnaTobebi, maTi Sexvedra-ganSoreba, varskvlavni,<br />

etlni da `miwyiv mbrunavi ca~, esa Tu is movlena, astrologiur<br />

SexdulebebTan erTad, esTetikuri daTvirTviTac warmoCindeba,<br />

rac samecniero literaturaSi araerTgzisaa aRniSnuli (v. nozaZe,<br />

z. avaliSvili, e, xinTibiZe, m. mamacaSvili, d. qumsiSvili da a.S.)<br />

poemaSi gadmocemulia mTvarisa da ciskris varskvlavis`<br />

TanaSesworeba“, maTi Sexvedra-ganSorebis erTi epizodi, romelsac<br />

simboluri datvirTva aqvs. nestan-TinaTinis gayris suraTSi<br />

qalTa `erTmanerTis dadficobisa“ da sityviT mindobis (`sityvisa<br />

gamondobilni~) aRniSvniT, rusTavelis mier mkveTradaa xazgasmuli<br />

maTi sworferoba:<br />

`erTmanerTisa gayrilni qalni ornive, dobilni,<br />

erTmanerTisa dadficni, sityvisa gamondobilni~ (1563).*<br />

`vefxistyaosanSi~ maTi daSoreba umtkivneules, tragikulobamde<br />

miwevnul gancdadaa qceuli. yoveli sityva, yoveli Jesti<br />

cremlnarevi mwuxarebiTaa gajerebuli: `mkerdiTa mkerdsa<br />

Sekrulni, yeliTa gardaWdobilni~ (1563) dobilni `vardsa swebven<br />

da apoben, tiran da cremlni Cadian~ (1565). erTmaneTs `Semecnebuli~<br />

nestan-TinaTini Sordebian; `erT sul da erT xorc~ myofobis<br />

darRveva, siSoris daTmena maTi Sinagani wvisa da dnobis gamomwvev<br />

mizezad iqceva:<br />

`nestan-darejan Tqva: `netamc yola ar Segmecnebodi,<br />

mzisa gamyreli gayriTa aw asre ar davWnebodi.<br />

ambavsa scnevdi, macnevdi, wigniTa meubnebodi,<br />

da viTa me SenTvis damwvar var, agrev Sen CemTvis sdnebodi~<br />

(1566).<br />

* SoTa rusTaveli, `vefxistyaosani~, al. baramiZis , g. wereTlisa, s. caiSvilis red., Tb.,<br />

1988, SemdgomSi citatebi moyvanili iqneba amave redaqciidan.<br />

5


am pasaJSi yuradrebas iqcevs nestanis sityvebi, sadac aRniSnulia,<br />

rom TinaTinTan ganSoreba misTvis mze-tarielis gayraze<br />

ufro mtkivneulia. analogiuri gancda Cans tariel-avTandilis<br />

pirveli Sexvedrisas, sadac avTandili gamoTqvams msgavs azrs:<br />

6<br />

`ama dReman damaviwya, guli Cemi vin dabinda;<br />

damigdia samsaxuri misi, iqmnas, raca ginda;<br />

iagundi egreca sjobs, aTasjermca mina minda;<br />

da Sen geaxlo sikvdilamdis, amis meti ara minda!~ (295)<br />

TinaTinic analogiuri simZafriT ganicdis dobilTan gayras<br />

da mas sikvdilis tolfasad aRiqvams:<br />

`RmrTisagan dReTa Txovisa nacvlad sikvdili vinebo~ (1567).<br />

amgvari siyvaruli, megobroba da grZnobaTa siwrfele mxolod<br />

sworferi adamianebis xvedria da umaRles idealTa sferos<br />

ganekuTvneba. qalTa damSvidobebis epizodSi sivrcec damuxtulia<br />

grZnobaTa da emociaTa simZafriT. rusTaveli, Cveuli xerxiT,<br />

`mWvretelTac~ ganacdevinebs personaJTa sulieri samyaros<br />

mTel dramatizms da maTSi adekvaturi simZafris emociur ganwyobas<br />

badebs: `.. maTTa mWvretelTa gulnica esxnes wrTobilni~<br />

(1563), `da maTad saWvretlad mWvretelman, xams, Tavi iqedgorosa“<br />

(1564), `da maTTa gamyrelTa yovelTa sicocxle ar iqadian~ (1565).<br />

rusTavelisTvis TiTqos ar aris sakmarisi nestan-TinaTinis gan-<br />

Sorebis simZafris miwieri gansaxovnebiT warmoCena. am `mSvenier<br />

sulTa kavSiris“ masStaburobis saCveneblad igi kosmiur sivrces<br />

mimarTavs, zeciur samyaroSi gadaaqvs da astrologiuri kanonzomierebiT<br />

cdilobs mis axsnas:<br />

`mTvare ciskrisa varskvlavsa, ra Tana Seesworosa,<br />

orive sworad naToben, mohSordes, moeSorosa,<br />

ara Tu igi moSordes, marT caman moaSorosa~ (1564).<br />

aq mTvarisa da ciskris varskvlavis `TanaSesworeba~-gan-<br />

Soreba simbolurad nestan-TinaTinis Sexvedra-ganSorebas gulisxmobs.<br />

gmirTa Seyra-ganSoreba, wesisamebr, ara sakuTari nebasurviliT,<br />

aramed cis meSveobiT xdeba. v. nozaZis azriT (nozaZe<br />

1957), aq astronomiul movlenaze, ucvleli cis trialzea saubari,<br />

romelic varskvlavTa _ nestanisa da TinaTinis _ daSorebis<br />

mizezia.


RvTisagan Seqmnil mnaTobTa msgavsad, `maTadve saxed, romelsa<br />

eseni daubadian~ (1565), gmirTa beds RvTiuri gangeba gansaz-<br />

Rvravs da ara pirovnuli neba: `igive gahyris, siSore ara Tu nebiT<br />

swadian~ (1565). aqac, ise viT `vefxistyaosnis~ sxva epizodebSi,<br />

RmerTis ganmgeblobaSia yvelaferi, rogorc mnaTobni, aseve adamianTa<br />

cxovreba, rac mekobreebze gamarjvebuli avTandilis sityvebSia<br />

gacxadebuli:<br />

`ymaman uTxra: madli RmerTsa, Semoqmedsa, arsTa mxadsa,<br />

visgan Zalni zecierni ganageben aqa qmnadsa~ (1046).<br />

`...plotinma, winaaRmdeg uZvelesi qaldeuri da stoikosebis<br />

sistematizebuli astrologiisa, mnaTobebs waarTva pirvelmizezis<br />

mniSvneloba da ubralod gaRmerTebuli niSnebis roli mianiWa<br />

.... am axali Sexedulebis mixedviT mnaTobebi warmoadgenen ubralo<br />

sarkeebs, romlebic aireklaven RvTaebriv fiqrs da azrs. mnaTobTa<br />

astrologiuri poziciebi da urTierTobebi ganixileba rogorc<br />

RvTaebrivi naweri. astrologiis, rogorc mecnierebis, amocanaa<br />

amokiTxva am RvTaebrivi nawerisa da am amokiTxvis SesaZlebloba<br />

STagonebulia TviTon RvTaebis mier~ (xinTibiZe 1975: 74).<br />

rusTavelis mier fsiqologiurad datvirTuli zemoaRniSnuli<br />

pasaJi saocari uSualobiTa da sinatifiTaa gadmocemuli.<br />

poeti gmirTa ukidegano mwuxarebis Tanamonawile da Tanaganmcdelia.<br />

misi sityva ver itevs ganSorebis tragizms, uZluria moyvasis<br />

siyvarulis tkivilis gadmosacemad. igi mxolod sulierebiTaa<br />

SesagrZnobi da gasaTavisebeli. amitomac rusTaveli agiografTa<br />

Teoriuli principis kvalobaze, dasZens, rom Tqmuli mxolod<br />

meaTedia, `naaTalia~, rom nestan-TinaTinis ganSorebis aRwera da<br />

gadmocema misi didi survilic rom iyos, SeuZlebelia:<br />

`rome mwaddes, ver davweren me sityvani naaTalni~ (1568),<br />

_ ambobs poeti da eniTuTqmel grZnobaTa wvdomas mkiTxvelis sulierebas<br />

miandobs.<br />

nestan-TinaTinis saxeTa simboluri mimarTeba mTvare-ciskris<br />

varskvlavTan garkveul asrtologiur Sexeduerbebs emyareba.<br />

mTvare dedamiwasTan yvelaze axlos myofi mnaTobia da pirvel<br />

cas ekuTvnis. igi astrologiurad siyvarulSi Semwe, mijnurTa<br />

mfarveli, mowyale mnaTobia; mTvare, `dedamiwaze sicocxlis mimcemi<br />

da gamaZlierebeli _ Tavisi vsebis dros cocxal arsebaTa<br />

yvela cxovelmyofeli Zalebis aRmavlobasac iwvevs, maT Soris<br />

siyvarulis Zalisasac. aqedan warmodgeba mTvaris aRniSvna, ro-<br />

7


gorc siyvarulis `senis~ gamomwvevisa~ (nozaZe 1957: 532).<br />

avTandilis mTvarisadmi vedrebac am mnaTobis astrologiur<br />

bunebas efuZneba da siyvarulis senis, misi daTmenis Zalis mimcemi,<br />

mijnurTa Suamavali da mSvenierebis mimniWebelia:<br />

8<br />

`mTvaresa etyvis: `ifice saxeli RmrTisa Senisa!<br />

Sen xar momcemi mijnurTa mijnurobisa senisa,<br />

Sen gaqvs wamali misisa moTminebisa Tmenisa,<br />

da miaje Seyra pirisa, Sen gamo Senebr mSvenisa!~ (836)<br />

aspirozi, igive venusi (venera), rigiT mesame mnaTobia da mesame<br />

cas ekuTvnis. igi, ise viT mTvare, silamazisa da siyvarulis<br />

planetadaa miCneuli astrologiaSi. `...aspirozi, romeli saxelic<br />

berZnulia warmoSobiT, igive `varskvlavi~ (mTiebi, aspiroz,<br />

afrodite) yvelaze brwyinvale mnaTobia cdomilebs Soris. imis<br />

mixedviT, Tu ra mdgomareobaSia es cdomili orbitaze dedamiwisa<br />

da mzis mimarT, igi an dasavleTiT kaSkaSebs saRamos, mzis Casvlis<br />

Semdeg, an aRmosvleTiT gaTenebis win, mzis amosvlemde. amitom<br />

saxelic ori hqonda, romelTagan erTi berZnulia (`aspiroz~), meore<br />

qarTuli (`mTiebi~)~ (`etlTa da...~ 1975: 8-9).<br />

aspirozi siyvarulis dedoflad, mSvenierebis saxed, mijnurad,<br />

mkurnalad da astrologiuri Teologiis RmerTadac moiazreba.<br />

v. nozaZe aRniSnavs, rom `am dilis varskvlavs, venuss, aspirozs<br />

qarTulad ciskris varskvlavi, anu ciskari ewodeba. `ciskari~,<br />

`ciskris varskvlavi~, `karisa varskvlavi~ mas imitom uwodes,<br />

rom diliT igi mzeze adre amodis da amgvarad, cis kars aRebs mzis<br />

aRmosavlisaTvis. ai, swored am saxeliTac vxvdebiT venuss (venera)<br />

vefxistyaosanSi~ (nozaZe 1957: 81). dilis venusi Zvel saberZneTSi<br />

omis diac RmerTad miaCndaT, saRamosi ki _ siyvarulis.<br />

`vefxistyaosnis~ mixedviT, avTandilis mnaTobTadmi vedrebaSi<br />

aspirozi astrologiuri Sexedulebis kvalobazea warmoCenili<br />

– siyvarulis dammowmebeli, gaxelebisa da `cecxlTa Sretis~,<br />

silamazis, mSvenierebis mimniWebeli:<br />

`modi, aspiroz, marge ra, man damwva cecxlTa dagiTa,<br />

vin margalitsa gareSe moscavs Zowisa bagiTa;<br />

Sen daaSveneb keklucTa daSvenebiTa magiTa,<br />

da visme Cemebrsa daagdeb, gahxdi cnobiTa SmagiTa~ (658).<br />

nizami ganjelis `leili da majnunSi~ majnuni, avTandilis<br />

darad, mnaTobebs evedreba, maT Soris zuxra-aspirozs, romelic<br />

mefeTaTvis gamarjvebis mimniWebeli, bednierebis mpyrobeli,


`sixarulis mZebneli lampari~, `keTili da naTeli~, bed-iRblis<br />

kliteTa mpyrobelia:<br />

`he, gvirgvinosanTa beWedis beWedo,<br />

qalbatono, ufalo didebis sasaxlisa,<br />

he, saamo sulo, sunTqvav RvTiuri azrisa,<br />

Seni saqcieli ambrisaebri im xalxisas hgavs,<br />

sunnels rom amzadebs~ (nizami 1972: 73).<br />

majnuni mas imedis karis gaRebas, wyalobis miniWebas, mijnurisagan<br />

cnobis mitanas emudareba.<br />

Sua saukuneebis ebraeli poeti iuda halevi leqsSi `wuxel<br />

mezmane eha, sebia~ RvTaebrivi ZalmosilebiT Semkul, gamarjvebis<br />

momtan da gzis maCvenebel winamZRvrad saxavs aspirozs:<br />

`wuxel mezmane, eha, sebia, Tma Segmosoda<br />

ucxo ariliT,<br />

win aspirozi mogiZRveboda<br />

sxiv SemarTuli winamZRvariviT~<br />

(`SroSani ReleTa~ 1994: 143).<br />

iuda halevis leqsSi _ `Jamgadasuli siyvarulis sagalobeli~<br />

_ aspirozi siyvarulis, imedis, realobisa Tu `sicxadisken<br />

ukuSeqceuli~ adamianis maradTanmxlebi, erTguli megzuria:<br />

`dro ki ar sTmobda ltolvas meyseuls...<br />

cas erRveoda kalTa CeroTa<br />

da sicxadisken ukuSeqceuls kvlav aspirozi<br />

gadmomcqeroda~ (iqve, 152).<br />

`vefxistyaosnis“ aspirozic xom siyvarulis, tragikulobamde<br />

miwevnili grZnobis, `sikvdils gaRma gabijebis~ da usazRvro<br />

imedis dammowmebelia, vedrebis Semasmenelia, mijnurTa saxexatia.<br />

`vefxistyaosnSi~ mTvarisa da aspirozis astrologiuri da<br />

esTetikuri datvirTvis warmoCena maTi Seyra-ganSorebis simbolikis<br />

gaazrebis safuZvelia. mTvare da ciskris varskvlavi Tanaswori<br />

siZlieriT naToben, roca cis TaRze erTmaneTs gauswordebian,<br />

erT xazze dadgebian. amdenad, rusTaveli nestan-TinaTinis<br />

sworferobas astrologiuri movlenis, mTvare-aspirozis `sworad<br />

naTebis~, kvalobaze gvimJRavnebs:<br />

`orive sworad naToben, mohSordes, moeSorosa~ (1564).<br />

9


mTvarisa da ciskris varskvlavis `TanaSesworeba~-ganSorebis<br />

simbolur epizodSi (rusTavelis naTqvamidan gamomdinare _<br />

`maTadve saxed, romelsa eseni daubadian~, 1565), SesaZloa, mTvared<br />

nestani, xolo ciskris varskvlavad TinaTini vigulisxmoT.<br />

mTvaris saxebaSi nestanis moazrebis uflebas momdevno strofi<br />

iZleva: `mzisa gamyreli gayriTa aw asre ar davWnebodi~ (1566).<br />

safiqrebelia, rom nestani Tavis Tavs mzisagan gayril, `damWnar~<br />

planetas adarebdes, romelSic, poemis mixedviT, TiTqmis yovelTvis<br />

mcxrali, daleuli mTvarea nagulisxmevi. taepSi yuradRebas<br />

ipyrobs erTi garemoeba: Tu mTvare-nestani moSordeba mze-tariels,<br />

astrologiis kvalobaze, unda gaivsos, Tu axlos miva, daileva<br />

da `daWneba~:<br />

10<br />

`mTvare mzesa moeSorvos, moSorveba gaanaTlebs,<br />

ra eaxlos, Suqi daswvavs, gaeyrebis, ver iaxlebs~ (828);<br />

`mzesa mTvare Seeyaros dailevis, da-ca-Wnebis~ (126).<br />

amdenad, rusTaveli am strofSi astrologiur Sexedulebas<br />

ar mihyveba. nestanis sityvebSi tariel-mzesTan da dobil-Tina-<br />

TinTan gayra mxolod adamianuri gancdis, SeWirvebis konteqstiT<br />

SeiZleba aixsnas, rac poemaSi araerTgzis `Suq-namkrTali~ mTvaris<br />

simboloTia gadmocemuli: `gviTxar, ra aris wamali mTvarisa<br />

Suq-namkrTalisa?~ (1153), `munamdis mTvare Suq-krTomiT jdes,<br />

mzisa moSorvebuli~ (1181) da `lurjad sCans Suqi mTvarisa, mzisagan<br />

SuqnakrTomisa~ (1341). Tu winamdebare strofs movixmobT da<br />

TinaTins ciskris varskvlavad moviazrebT, romelic mTvaris Tanaswori<br />

naTebiT brwyinavs da misi ganuyreli mxlebelia, am SemTxvevaSic<br />

mnaTobis astrologiuri `gayra~ da `daWnoba~ nestanis<br />

Sinagani samyaros, misi sulieri mdgomareobis, tkivilisa da mwuxarebis<br />

gamomxatveli iqneba. mnaTobTa Seyra- ganSorebis epizodSi<br />

mTvare-nestans Seyrili TinaTini ki aspirozobs. Tu `leili da majnunis~<br />

mnaTobTa astrologiur bunebas davesesxebiT, aspirozi<br />

gamarjvebuli mefe TinaTinis gvirgvinia, bednierebis mimniWebeli<br />

da mowme, misi `keTili da naTeli~ bedis gaciskrovnebuli varskvlavi;<br />

gvirgvinosani TinaTini ciskris varskvlavis `saamo sulis~<br />

sworferia, `RvTiuri azris sunTqvis~ gansxeulebaa, mTiebi ki<br />

RvTisgan boZebuli uZvirfasesi beWedia misi aRmatebulebis be-<br />

WedTa Soris.<br />

poemaSi ciskris varskvlavi, aspirozi, kidev erTxel gamobrwyindeba<br />

da am SemTxvevaSi _ nestanTan mimarTebiT. qajeTis<br />

laSqari roca melq-surxavs gamoqceul nestans SeefeTa, misma<br />

gansacvifrebelma mSvenierebam araerTgvarovani aRqma gamoiwvia


mnaxvelebSi: `zogTa vTqviT: aris ciskari; zogTa Tqves: ars mTvareo...~<br />

(1222). am taepis mixedviT, rusTaveli nestanis mSvenierebis,<br />

naTelmosili didebulebis saCveneblad mTvarisa da ciskris<br />

varskvlavis brwyinvalebas iSveliebs, romelnic Seyrisas `sworad<br />

naToben~ da, amdenad, qajTa razmsac uWirs maTi mkveTrad garCeva.<br />

es astrologiuri simbolo kvlavac gasaWirSi Cavardnili siyvarulis<br />

– nestanis _ xorcieli da sulieri bunebis saCvenebladaa<br />

moxmobili da mefe-qalTa sworferobis, saxeTa msgavsebis kidev<br />

erTi damamowmebelia. mTvarisa da aspirozis astrologiuri buneba<br />

nestanisa da TinaTinis, viTarca siyvarulis, mSvenierebis, mijnurobis<br />

gamomwvevi senis da imavdroulad `moTminebisa Tmenis~<br />

mflobelTa, saxeebSi airekleba.<br />

Sua saukuneebis ebraeli poetebi aspirozs, astrologiur<br />

datvirTvasTan erTad, mxatvruli gansaxovnebiT ametyveleben.<br />

Samuel hanagidi `zesTa krebulis~ didebasa da zeciuri taZrebis<br />

aRdgenil cxovrebas, rac ciskris galobad aRiqmeba, mzesTan er-<br />

Tad gaciskrovnebuli aspiroziT asuraTxatebs:<br />

`vaSad aRiZra zesTa krebuli, caTa taZrebSi<br />

aRsdga cxovreba,<br />

cargvals mze eltvis aciskrebuli,<br />

mzes –<br />

aspirozi eciskrovneba~ (`SroSani ReleTa~ 1994: 38).<br />

`vefxistyaosanSi~ nestan-TinaTinis aspirozi mze-mTvares-<br />

Tan erTad aciskrovnebs `miwyiv mnrunav cas~ da adamianTan mimar-<br />

TebiT (nestan-TinaTinis saxebaSi) aJRerebs cis harmonia-sagalobels.<br />

aspirozi simbolurad cis jildod aRiqmeba moSe ibn ezras<br />

leqsSi `xma meufisa Semezraxeba...~ –<br />

`Tundac drom damdos Tvisi beWedi,<br />

cam samklaurad momces aspiroz,<br />

qveS ganmifinos ca da qveSeTi<br />

mze diademad gardmomasxivos...~ (iqve, 114)<br />

aq mze-aspirozis diadema-samklaurad gancda didebulebis,<br />

gamorCeulobis Cvenebas emsaxureba, zeciur jildod moiazreba.<br />

`vefxistyaosanSi~ nestan-TinaTini da mze-aspiroz–mTvare erTmaneTiT<br />

mSvenoben, naTelmosilebis, miuwvdomlobis, amaRlebulobis<br />

ZaliT msgavsoben da SeTavsebulan.<br />

v. nozaZe `vefxistyaosanSi~ venus-aspiroz-ciskris gamoyenebas<br />

drois aRmniSvnelad, siyvarulisa da silamazis simbolod<br />

11


miiCnevs. yovelive zemoaRniSnuli gvafiqrebinebs, rom rusTavelis<br />

mier aspiroz-ciskris varskvlavis moxmoba nestan-TinaTinis<br />

sworferobis Cvenebas emsaxureba, rasac mefe-qalTa ara marto<br />

xorcieli buneba, sulieri Tanaziaroba qmnis da Sinagani samyaros<br />

sisavseobis mimaniSnebelia.<br />

mnaTobTa astrologiur-simboluri datvirTvis Seswavlisas<br />

yuradReba miipyro erTma garemoebam – `vefxistyaosnis~ mTavar<br />

gmirTagan yvelaze xSirad nestania mTvared xmobili, mnaTobis<br />

astrologiuri Tu esTetikuri funqciuri datvirTvisda miuxedavad.<br />

samecniero literaturaSi aRniSnulia, rom `vefxistyaosanSi~<br />

mTvares, viTarca nestanis saxe-xats, umeteswilad esTetikuri<br />

datvirTva aqvs da gmiris mSvenierebis, brwyinvalebis,<br />

sisavseobisa da `SuqkrTomis~ warmoCenas emsaxureba. poemaSi<br />

nestanis mTvaris saxebad mometebul aRqmas, albaT, am planetis<br />

astrologiuri mniSvnelobac ganapirobebs. mTvaris ara marto es-<br />

Tetikuri gancda (Ramis Tvali, lamazi, momxibvleli, mSvenierebis<br />

mimniWebeli), aramed misi astrologiuri bunebis niSnebi (qveynis<br />

sicocxlis gamrige, siyvarulis mimniWebeli, siyvarulSi Semwe,<br />

mkurnali, rac avTandilis locvaSicaa warmoCenili) nestanis saxeSi<br />

vlindeba. Tavad nestania siyvaruli, tarielis sicocxlis mimcemi,<br />

mkurnali (`Seve, vnaxe igi mTvare; Wirman yovlman ukumridna~,<br />

518), `moTminebis Tmenis~ meufe, `Suq-monavani~, `Suq-krTomili~<br />

da `gavsili~. Tu `vefxistyaosnis“ siuJets Tvals gavadevnebT,<br />

SevniSnavT, rom gansacdelSi Cavardnili Tu mwuxarebiT Semosili<br />

nestanis pirovnebis saCveneblad ciur mnaTobTagan, umeteswilad,<br />

mTvaris saxe-simboloa gamoyenebuli.<br />

tarieli fridonTanaa da menaveebs gzavnian nestanis<br />

mosanaxad:<br />

12<br />

`mogvinaxon igi mTvare, visTvis Wiri ar gvaklia~ (636);<br />

fatmani oTx monas eubneba:<br />

`momiyvaneT isi mTvare, qmeniT kargad, ecadeniT!~ (1130);<br />

fatman-useni nestans mimarTavs:<br />

`gviTxar, ra aris wamali mTvarisa SuqnamkrTalisa?~ (1154);<br />

meliq-sulxavi nestans Tavisi ZisaTvis saxavs:<br />

`da munamdis mTvare SuqkrTomiT jdes, mzisa moSorvebuli~ .<br />

(1181) ;


tarieli mefe-dedofalTan TaTbiris Semdeg nestanis naxvisas<br />

ambobs:<br />

`Seve, vnaxe igi mTvare ...~ (518) ;<br />

fridoni dainaxavs navSi myof nestans:<br />

`da mTvare ujda kidobansa ...~ (623) ;<br />

tarieli fridonisgan moismens ra `ucxo da sakvirvel~ ambavs,<br />

ambobs:<br />

`igi mTvare Cemi iyo, miT medebis cecxli mdagad~ (629) ;<br />

nestani tariels qajeTidan swers:<br />

`Senman mzeman, uSenosa arvis mixvdes mTvare Seni~ (1298).<br />

rusTaveli mTvaris simboloTi nestanis SeWirvebis warmoCenas<br />

ufro aRrmavebs da astrologiur-miTologiur suraTs qmnis,<br />

sadac `gavsebuli mTvare~ nestania, gveli ki – boroteba, ukeTureba.<br />

meliq-surxavis sasaxlidan Tavdaxsnis Semdeg rusTaveli dasZens:<br />

`da darCa mTvare gvelisagan gavsebuli, CaunTqmeli~ (1194).<br />

msgavsi Sedareba kidev erTxel meordeba nestanis qajTa<br />

molaSqreTagan datyvevebisas:<br />

`da ra sabraloa gavsili mTvare, CanTqmuli gvelisa!~ (1226).<br />

nestanis bedsa Tu ubedobas `gavsebuli mTvaris~ gvelisagan<br />

CanTqma-CaunTqmelobiT warmoaCens. msgavsi miTologiuri suraTia<br />

Seqmnili `visramianSi~, mxolod aq mTvares mze enacvleba,<br />

gvels – veSapi, arsi ki ucvlelia.<br />

moabadisagan gaSvebuli visi eubneba ZiZas, rom Sahros gadasces:<br />

`veSapisagan mze daexsna, bedsa sviansa missa gaeRviZa da<br />

momarTa Tavisa gvarsa patiosanman Tvalman, raTgan RmerTma<br />

moabadisagan gvixsna, viTamca yovelTa WirTagan xsnil var-Tqo~<br />

(`visramiani~ 1988 : 96).<br />

veSapisagan CanTqmul mzed moiazrebs Tavs ramini da visis<br />

Tavis gancdebsa da mdgomareobas aRuwers: `odiTgan Sengan mo-<br />

Sorebul var, Senman mzeman, viTarca veSapisa pirsa Sigan yofil<br />

13


var patimrad da guli uSenobisa WiriTa amivsia~ (iqve,, 249). amdenad,<br />

`visramianis~ mixedviT, veSapisagan CanTqmuli mze, zogadad,<br />

SeWirvebuli mijnuris saxea. TxzulebaSi mzis veSapisagan CanTqma<br />

sikvdilsac aRniSnavs. raminis Zmis gardacvalebasTan dakavSirebiT<br />

naTqvamia: `mze veSapman ugrZneulod CanTqa~ (iqve, 314).<br />

`vefxistyaosanSi~ mTvaris gvelisagan CanTqma, `visramianis~<br />

am pasaJisgan gansxvavebiT, sikvdils ar gulisxmobs. rusTaveli<br />

mxolod erTxel iyenebs mzis veSapisagan `dabnelebas~ : fatmani da<br />

useni cdiloben, gaarkvion nestanis vinaoba, misi gasaWiri, amaod.<br />

14<br />

`da mze veSapsa daebnela, zeda raTmca gagviTenda!~<br />

– ambobs fatmani (1154).<br />

rusTaveli, rogorc Cans, nestanis mdgomareobis saCveneblad<br />

aqac saguldagulod arCevs mzisa Tu mTvaris saxebas. fatmanusenTan<br />

nestani jer kidev safrTxeSi araa Cavardnili da mxneobas<br />

inarCunebs, magram misi tragikuli siyvaruli veSapisagan mzis dabnelebad<br />

aRiqmeba. amdenad, am epizodidanac Cans, rom rusTaveli<br />

mzisa da mTvaris saxe-xatTagan upiratesad am ukanasknels iyenebs<br />

Savi ridiTa da mwuxarebiT Semosili nestanis sulieri tkivilis<br />

saCveneblad. rusTavelis mier gavsebuli mTvaris gveleSapisagan<br />

CanTqma-CaunTqmelobis xazgasma da ganmeoreba araa SemTxveviTi.<br />

igi erTgvarad gvamzadebs am mxatvruli suraTis axali Sinaarsobrivi<br />

datvirTvis warmosaCenad, sadac udidesi mwuxareba – tragiz-mi<br />

Seudarebel sixarulad iqceva, rac borotebaze sikeTis gamarjvebis<br />

mauwyebelia:<br />

`naxes, mzisa Sesayrelad gamoeSva mTvare gvelsa~ (1414).<br />

am mxatvrul suraTTan dakavSirebiT r. siraZe wers: `mzisa da<br />

mTvaris Seyra friad maRalmxatvruli saxea. mTeli es metaforuli<br />

suraTi rusTavels qarTuli miTosidan aqvs aRebuli. xalxuri<br />

rwmeniT, roca mTvare mcxralia, roca mas naTeli akldeba, gveleSapsa<br />

hyavs Sepyrobili. wminda giorgi midis, gveleSaps amarcxebs<br />

da mTvares aTavisuflebs... es ambebi rusTavelis metaforul<br />

striqonebSi pirdapir araa Tqmuli, magram igulisxmeba~ (7,49).<br />

magram, Tu winare metaforul suraTebs gavixsenebT, gvelisagan<br />

CanTqmuli nestanis metafora `savse mTvarea~. rogorc irkveva,<br />

rusTaveli miTologiur warmodgenas astralur Sexedulebas<br />

uTavsebs. cnobilia, rom astrologiurad mTvare mudmivad mzis<br />

tyveobaSia, mzezea damokidebuli misi naTeba; axlosa Tu Sors myofobiT,<br />

masTan mimarTebaSi mJRavndeba mTvaris buneba – mcxraloba


Tu savseoba. astrologiuri SinaarsiTa da simbolurad mze-tariels<br />

moSorebuli mTvare-nestani gavsebulia. `gavsili mTvare~ ki<br />

sabraloa imdenad, ramdenadac _ tyveobaSi Cavardnili nestani.<br />

igi indoeTidan gadakargvis Semdeg sulierad ukve `tyvedqmnilia~,<br />

ganurCevlad imisa, CanTqmulia Tu CaunTqmeli gvelisagan. amasTanave,<br />

Sinagani fsiqologiuri ganwyobiT, nestani mzes moSorebuli<br />

mijnuri-mTvarea, mwuxareba-sevdis metyveli, Rame-wyvdiadis naTlis<br />

mfeneli.<br />

poemis siuJetze dakvirveba warmoaCens, rom qajeTidan daxsnili<br />

nestani mzeebr brwyindeba da mwuxarebis, gansacdelis,<br />

SeWirvebis simbolo _ mTvare ukan ixevs da borotebis damarcxebisa<br />

da sikeTis gamomzevebisas mas mzis saxe-xati enacvleba. qajeTis<br />

cixis aRebis Semdeg fridonma da avTandilma `da mas mzesa<br />

misces salami...~ (1416); maT nestani _ `mze moegeba piriTa turfiTa,<br />

mocinariTa~ (1417). SemdgomSi ki `igi mze ujda kubosa da<br />

asre aroninebdes~ (1488), _ naTqvamia nestanze, rodesac qajeTidan<br />

daxsnili mihyavT gmirebs. rusTaveli dasZens : `mas hgvandes,<br />

Tumca samyaros mze ujda Sua mTvareTa~ (1489); fatmans _ `da uxaris<br />

naxva lomisa da mzisa, xmelTa mnaTisa~ (1427) da a.S.<br />

poemis mixedviT, nestani fizikuri silamaziT mzecaa, mTvarec<br />

da yvela mnaTobi erTad (`mTvarisa msgavsi, mzisagan SvenebiT<br />

verSefrobili~ _ 324; `da mnaTobTa Seni Sexedva tkbilad uCns,<br />

dasaqadeblad~ _ 1081; `hqondes Svidnive mnaTobni mis mzisa dasadareblad~<br />

– 1534 da a. S.).<br />

teqstze dakvirveba gvaCvenebs, rom rusTavelis mier SemTxveviTobas<br />

ar warmoadgens ama Tu im mnaTobis moxmoba gmiris mxatvruli<br />

saxis Sesaqmnelad. mzisa da mTvaris simbolo, rogorc ukve<br />

aRvniSneT, personaJTa ara marto fizikur silamazes, brwyinvalebasa<br />

da aRmatebulebas gamoxatavs, aramed maTi Sinagani samyaros,<br />

emociuri bunebis Cvenebas emsaxureba. amis naTeli magaliTia<br />

nestanis gaTxovebis TaTbiris Semdgom mijnurTa Seyris epizodi,<br />

sadac tarielisagan nestanis saxebis aRqma sruliad gansxvavebulia<br />

manamde arsebuli misi xedvisagan:<br />

`arca mze hgvanda, arc mTvare ...~ (520) , _ ambobs gmiri.<br />

am xilvaSi tarielma nestanis manamde ucnobi grZnobad-emociuri<br />

samyaro Seicno. mis winaSe pirovnuli SeudrekelobiTa da<br />

axovani suliT aRbeWdili adamianuri, sisxlsavse gancda idga. Cveni<br />

azriT, mzisa da mTvaris versaxilveli simbolo nestanis sulier<br />

Zvrasa da boboqar bunebaze mianiSnebs. masSi arc sruli mzeoba<br />

15


iyo sacnauri da arc `Suq-namkrTali“ an savse mTvaris saxe ixilveboda.<br />

dRisa da Ramis Sesatyvisi grZnobadi saxeebi nestanis Sinagan<br />

sivrces aRar msgavsobdnen. mnaTobebi dRidan gaCenisa mihyvebian<br />

maTTvis RvTisagan dadgenil wess, Cveuli yofidan uecari gadaxveva,<br />

msgavsi radikaluri gardasaxva maTs bunebas ar axasiaTebs.<br />

amdenad, aq mnaTobTa astrologiuri buneba ukan ixevs. tarielis<br />

aRqmaSi nestanis pirovnuli, bunebrivi idilia sadRac gamqraliyo;<br />

garegnobas, sityvas, bgerasa da Jests uwindeli harmonia dahkargoda,<br />

amovardniliyo Cveuli kalapotidan da zRvrul, zomier<br />

saxes gascloda. rusTavelma nestanis amgvar sulier mdgomareobas<br />

Sesatyvisi mxatvruli saxe mouZebna da mzisa da mTvaris simbolikas<br />

kontrastuli iersaxisa da bunebis, vefxvis xateba Caenacvla:<br />

16<br />

`qve wva, viT kldisa napralsa vefxi pirgamexebuli~ (520).<br />

zemoaRniSnul taepSi (520) mnaTobni gmiris Sinagani ganwyobis<br />

amsaxvelni rom arian, amas mowmobs Semdegi taepi:<br />

`anu mze iyo qveyanad, an mTvare pirgavsebuli~ (536).<br />

es sityvebi tarielma Tqva maSin, rodesac nestanma irwmuna<br />

mijnuris erTguleba da gulwrfeli zraxvani. amis Sesatyvisad,<br />

misi buneba mzisa da mTvaris srulma speqtrma moicva, gmiris<br />

Sinagani samyaro sawyis mgomareobas daubrunda, `mziani da mTvariani~<br />

Seiqna, anu damyarda sruli harmonia, aRdga pirveladi wonasworoba.<br />

tarielisagan nestanis jerac ucnobi saxe-xatis aRqma<br />

avTandilisagan TinaTinis pirveli Sexvedris suraTs msgavsobs.<br />

amirbaris TqmiT:<br />

`igi uebro quSad jda, elvisa msgavsad Svenoda;<br />

da mTvaresa misTa SuqTagan ukuni gardahfenoda~ (122) ;<br />

`eburnes moSliT rideni, fasisa Tqmad saWironi~ (123) ;<br />

`daRrejiT iyo mjdomare ZoweuliTa ridiTa~ (124).<br />

tarieli nestanis naxvisas ki ambobs:<br />

`Seve, vnaxe igi mTvare...~ (518) ;<br />

`ebura moSliT piroqro, me mivec ride romeli,<br />

-----------------------------------------------------------------da<br />

cremlisa Rvarsa moecva piri, elvaTa mkrtomeli~ (519).<br />

rogorc Cans, ruTaveli msgavsi mxatvruli gamomsaxvelobiT<br />

gvisuraTxatebs nestan-TinaTinis rTul Sinagan samyaros,<br />

fiqologiur gardasaxvas, rac tariel-avTandilis cnobiereba-<br />

Si erTgvarovnad aRiqmeba da Zlier emociur zegavlenas axdens


ogorc gmirebze, aseve mkiTxvelze. amdenad, rusTaveli gmirTa<br />

rTuli bunebis warmoCenisas xazs usvams maT sworferobas, identuri<br />

gamomsaxvelobiTi StrixebiT migvaniSnebs `erT sul da erT<br />

xorc~ myofobas. magram imdenad didia rusTavelis `ena~, `guli~,<br />

`xelovaneba~, `goneba~ da RvTiuri `Sewevna~, rom amgvari epizodebis,<br />

pasaJebisa Tu Strixebis xatvisas msgavsebis dafiqsireba iolad<br />

ar gveZleva. poemidan rogorc Cans, ganrisxebuli nestanis<br />

`elvaTa mkrTomel~ xatebaSi mzisa da mTvaris suraTTa monacvleoba<br />

da vefxvis simbolos SemoWra mxolod tarielis aRqmaSi ar<br />

cnaurdeba. fatmani da useni mimarTaven nestans:<br />

`vhkadreT, Tu: `mzeo, saxmili gvedebis Sengan alisa,<br />

gviTxar, ra aris wamali mTvarisa SuqnamkrTalisa?~ (1153)<br />

am SemTxvevaSi nestani mzecaa da mTvarec, magram SeWirvebaSi<br />

Cavardnili qalwulis warmosaCenad `SuqnamkrTal mTvareze~<br />

ufroa xazgasma; mze brwyinvalebis xatia, mTvare – Sinagani<br />

sevdis, mwuxarebisa; magram fatman-usenis warmosaxvaSic, ise viT<br />

tarielTan, mzisa da mTvaris simbolo aqac fermkrTaldeba da<br />

maTgan nestani aseve vefxv-avazad ganicdeba:<br />

`vefxi-avaza pirquSad zis, wyroma ver ugrZeniTa~ (1155).<br />

roSaqi da misi amala nestanis danaxvisas `dabneulni~ `msjel<br />

gonebas~ `miscemian~, radgan ver gaarkvies, mze iyo, mTvare Tu<br />

ciskari mindorSi gabrwyinebuli:<br />

`vTqviT, Tu: mzea nuTu zeciT CamoWrili zeda da xmelsa!~<br />

(1221) ;<br />

`da zogTa vTqviT: aris ciskari; zogTa Tqves: aris mTvareo~.<br />

(1222).<br />

solomonis `qebaTa qebaSi~ mnaTobTa triadas (ciskari-mTvare-mze)<br />

erTi funqciuri datvirTva aqvs: `vin ars ese, romeli brwyinavs<br />

viTarca ciskari, Svenier, viTarca mTvare, rCeuli viTarca<br />

mze, sakvirvel viTarca ganwesebulni~ (qeb. 6,9). aq mzis, mTvarisa<br />

da ciskris varskvlavis simbolika RvTaebriv mSvenierebas miemar-<br />

Teba, rusTaveli ki maT adamianuri mSvenierebis gamomxatvel saxexatebad<br />

aqcevs, rasac adamianis renesansul idealTan mivyavarT.<br />

ioane RvTismetyvelis `gamocxadebaSi~ ieso qriste Tavs<br />

ciskris varskvlavs uwodebs: `me, iesom, movavline angelozi Cemi,<br />

raÁTa giwamos ese yoveli Tquen eklesiaTa. me var Ziri da naTesavi<br />

daviTisi, varskulavi brwyinvale ganTiadisaÁ ~ (gamocx. 2,16);<br />

17


siyvarulisa da silamazis mnaTobi qristes siyvarulisa da sulieri<br />

mSvenierebis ciskris varskvlavad iqca, romelic cis kars<br />

aRebs WeSmariti mzis amosasvlelad. ciskris varskvlavi qristes<br />

jildodaa saxeldebuli `gamocxadebis~ sxva monakveTSi; Tiatiris<br />

angelozisadmi mimarTvaSi ieso misi saqmis dammarxvelsa da gamarjvebuls<br />

hpirdeba: `da mivsce mas varskulavi igi ganTiadisaÁ~<br />

(gamocx. 2,28).<br />

petre mociquli ciskris varskvlavs WeSmariti rwmenis, sulieri<br />

naTlis simbolod miiCnevs: `da maqus Cuen umtkicesi sawinaÁswarmetyveloÁ<br />

sityuaÁ , romel keTilad hyoT, ekrZalneT Tu,<br />

viTarca sanTelsa mnTebaresa adgilsa Sina wyudiadsa, vidremdis<br />

dRe ganaTldes da mTiebi aRmobrwyindes gulTa Sina TquenTa~<br />

(petr. II, 1,19).<br />

nestan-TinaTinis saxe-`ferTa“ sulierebaSi SesaZloa, ciskris<br />

varskvlavis qristologiuri datvirTvac moiazrebodes:<br />

RvTaebriobisaken mswrafi miwieri siyvaruli, xorcieli da sulieri<br />

silamaze-mSveniereba maTi adamianuri bunebis Tvisebaa<br />

da arqetipul saxesTan _ TamarTan – mimarTebiT qristesmieri<br />

ciskris varskvlavis brwyinvalebis ganfenas, zeciuri jildos<br />

flobas savsebiT Seesatyviseba.<br />

`abdulmesiansa~ da `TamarianSi~ warmoCenil Tamaris saxexatSi<br />

rusTveliseul mefe-qalTa saxe-ideebSi areklili astrologiuri<br />

samyaros suraTi ixilveba.<br />

18<br />

`abdulmesiani~ _<br />

`bnel-hyofs yovelTa qveynis mpyrobelTa<br />

viT mze dahfaravs sxvaTa varskvlavTa~.<br />

(SavTeli 1964 : 128).<br />

`Tamariani~ _<br />

`ara geTnia, ar ageTnia<br />

mnaTobni, miT vcnen dambnelebare~.<br />

(CaxruxaZe 1957: 191).<br />

`vefxistyaosani~ _ asmaTi tariel-avTandils mimarTavs:<br />

`mzeman dagvwvna da dagdagna cisa mnaTobni zenani!~ (941)<br />

`abdulmesiani~ _<br />

`mze dauvali, myis da uvali,<br />

ars mSvidi mnaTi mas zed mowamed~ (SavTeli 1964 : 141);<br />

`dovlaT-svianad, sufevs mzianad,<br />

SvidTa mnaTobTa garmozRudviTa~ (iqve, 123).


`Tamariani~ _<br />

`Cven vTqvaT: es rad hgav? zecierad hgav<br />

SvidTa mnaTobTa daSvenebulad~ (CaxruxaZe 1957: 184);<br />

`arsni mzed gxmoben, Svidni gamkoben... ~ (iqve, 189);<br />

`samyaro sruli, edems asruli<br />

Cans SvidTa mnaTTa manaTobeli~ (iqve, 201).<br />

`vefxistyaosani~ _ arabeTSi Casul nestanze naTqvamia:<br />

`hqondes Svidnive mnaTobni mis mzisa dasadareblad~ (1534);<br />

tarielTan meored Sesayrelad mimaval avTandils<br />

`ra SeuRamdis, varskvlavTa amosvla eamebodis,<br />

da mas amsgavsebdis, ilxendis, uWvretdis, eubnebodis~.<br />

(835).<br />

`abdulmesiani~ _ mamam, Zem da sulma<br />

`gqmna ciskrad dRisad, mTiebad mzisad,<br />

varskvlavad cisad, TviT ubindoman~ (SavTeli 1964 : 138).<br />

`Tamariani~ _<br />

`icis karebiT iciskarebiT<br />

SenTa brol-vardT zro nafunCevad~ (CaxruxaZe 1957: 196);<br />

`anu SuqiTa, msgavsad uqiTa<br />

bnelTa ciskrulad gamaTenali~ (iqve, 203);<br />

`ciskrob Sen naTlad, brwyinvale sanTlad,<br />

mTiebni sad yven ganqiqebulad?~ (iqve, 207);<br />

`sityviTa mrCevsa, elvaTa mrCevsa<br />

gciskrobs moxedva monaÃmiersa~ (iqve, 215);<br />

`naelvebiTa, mzisa vnebiTa<br />

ciskrovnad vxevav Suq-mosiersa~ (iqve, 183).<br />

mexotbeebi Tamaris mSvenierebis, brwyinvalebis, aRmatebulobis<br />

saCveneblad cis mTel xomls iSvelieben, rogorc rusTaveli<br />

– nestan-TinaTinis saxe-`ferTa~ warmosaCenad.<br />

`abdulmesiani~ _<br />

`egreT inaxis Soris inaÃis,<br />

viT mze samyaros manaTobeli,<br />

mTvaris mSvenobiT, ciskris mTenobiT,<br />

sxiv-mkrTolvarebiT mkamkamebeli~.<br />

(SavTeli 1964 : 132)<br />

19


20<br />

`Tamariani~ _<br />

`ukunTa mTeni, mze-mTovar mTeni<br />

mnaTob – hyofs yovlsa qveyaniersa~ (CaxruxaZe 1957: 213);<br />

`Tu visca vuqi Seni Ãma-Suqi,<br />

elv anu mzevad, anu mTvarevad~ (iqve, 194).<br />

`abdulmesianisa~ da `Tamarianis~ mTeli astrologiuri samyaro<br />

Tamaris saxe-ideis masStaburobis, RvTaebriobisken mswrafi<br />

da masTan miwevnuli xatis warmomaCenelia, mefuri brwyinvalebis,<br />

keTilSobilebis, Zlevamosilebis, sidiadis dammowmebelia. `vefxistyaosanSi~<br />

rusTavelis mier `SefarviT naqeb~, `uwyalo jiqis~<br />

xatebas ukavSirdeba nestan-TinaTinis saxe-`ferTa~ mTeli sivrce,<br />

xorcieli da sulieri, miwieri da zeciuri samyaro. RvTis gangebiT<br />

warmarTul ciur mnaTobebs rusTaveli mefe-qalTa silamazis,<br />

mSvenierebis, zeaRmatebulebis, sworferobisa da rTuli Sinagani<br />

samyaros, fsiqologiuri ganwyobis gamosaxatav modusebad aqYcevs,<br />

rasac, pirdapir Tu iribad, Tamar mefis arqetipul saxesTan<br />

mivyavarT. poemaSi mze, mTvare, ciskris varskvlavi da cis mTeli<br />

xomli `maTTvis bndebian~ da maT axovan sulTa sidiades `emowmebian~,<br />

RvTaebrivi siyvarulisken azidul amqveyniur mijnurobas<br />

Sestrfian; imavdroulad nestan-TinaTinoben da adamianuri mSvenierebiT<br />

arian aRbeWdilni. rusTaveli `uTvalavi feriT~ Semkul<br />

gvirgvinosanT, `saxiTa mismieriTa~ dadgenilT, RvTaebrivi gamonaSuqiT<br />

_ mnaTobTa `xmatkbili~ da `tkbil-qarTuli~ sagalobliT<br />

aJRerebs.<br />

damowmebani:<br />

axali aRTqumaÁ... ~ 1963: `axali aRTqumaÁ uflisa Cuenisa ieso qristesi~. saka-<br />

Talikoso sabWos gamocema, efrem II-is kurTxeviT dabeWdili, Tb.: gamomcemloba<br />

me-4 stamba, medqalaqi, 1963<br />

`etlTa da...~ 1975: `etlTa da SÂdTa mnaTobTaTÂs~ (astrologiuri Txzuleba<br />

XII saukunisa). gamosca, winasityvaoba da enobrivi mimoxilva daurTo ak.<br />

SaniZem, Tb.: Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba, 1975.<br />

`visramiani~ 1988: `visramiani~. qarTuli mwerloba, III, Tb.: gamomcemloba<br />

`nakaduli~ , 1988.<br />

nizami 1972: nizami ganjeli. `leili da majnuni~. m. mamacaSvilis Targmani, werilSi<br />

_ `galoba SvidTa mnaTobTaTvis nizamis `leili da majnunsa~ da<br />

`vefxistyaosanSi~. macne (els), 1972.<br />

nozaZe 1957: nozaZe v. vefxistyaosnis varskvlavTmetyveleba. santiago de Cile:<br />

1957.<br />

siraZe 1982: siraZe r. saxismetyveleba. Tb.: gamomcemloba `nakaduli~, 1982.<br />

`qebaTa qeba~ 1985: `qebaTa qeba~ solomonisa. mcxeTuri xelnaweri. Tb.: gamomcemloba<br />

`mecniereba~, 1985.


usTaveli 1976: rusTaveli SoTa. `vefxistyaosani~. teqsti gamosacemad moamzada,<br />

Sesavali, ganmartebani da komentari daurTo n. naTaZem. Tb.: gamomcemloba<br />

`ganaTleba~, 1976<br />

`SroSani ReleTa~ 1994: `SroSani ReleTa~. Sua saukuneebis ebraeli poetebi.<br />

ebraulidan Targmna j. ajiaSvilma. Tb.: gamomcemloba saq. mecn. akad. stamba,<br />

1994<br />

CaxruxaZe 1957: CaxruxaZe, `qeba mefisa Tamarisi~. Zv. qarTveli mexotbeni, I, iv. lolaSvilis<br />

red., Tb.: saq. ssr. mecn.akad. gamomcemloba, 1957.<br />

SavTeli 1964: SavTeli ioane. abdulmesiani~, Tamar mefisa da daviT soslanis Sesxma.<br />

Zv. qarTveli mexotbeni, II, iv. lolaSvilis red., Tb.: saq. ssr. mecn.akad.<br />

gamomcemloba, 1964.<br />

xinTibiZe 1975: xinTibiZe e. msofmxedvelobiTi problemebi vefxistyaosanSi. Tb. :<br />

Tsu-s gamomcemloba, 1975.<br />

Nana Gonjilashvili<br />

One Aspect of the Astral Symbolism of Vepkhistqaosani (The Knight in the<br />

Panther’s Skin) (in Relation to the Images of Nestan and Tinatin)<br />

Summary<br />

The study by Nana Gonjilashvili – “One Aspect of the Astral Symbolism of<br />

Vepkhistqaosani (The Knight in the Panther’s Skin) (in Relation to the Images of Nestan<br />

and Tinatin)” deals with the issues related to the astrological world of Vepkhistqaosani,<br />

in particular, the picture of the parting of Nestan and Tinatin, which is represented in<br />

the poem by the phenomenon of the meeting and parting of the moon and the star of<br />

dawn. On the basis of scholarly literature, the author discusses the astrological nature<br />

of the above-mentioned planets and notes that the mentioning of the moon and the<br />

star of dawn in connection with the parting of Nestan and Tinatin does not have only<br />

the aesthetic function. Rustaveli demonstrates the inner life of the characters, their<br />

complex psychological experience. In order to clarify this supposition the researcher<br />

offers the passages expressing Nestan’s “luckless fate” and identifies the symbols of<br />

the waning and full moon used in the poem, which for the most part is interpreted as<br />

the accompanying image of the tragic state of the queen. For the interpretation of the<br />

symbols of the sun, the moon and the star of dawn in the images of Nestan and Tinatin<br />

typological relations are represented (Leil-Majnuniani, Visramiani, Tamariani and<br />

Abdulmesiani are discussed). The author of the study attempts to disclose the symbolic<br />

meaning of the luminaries by means of the Biblical books. The conclusion is as follows<br />

– Rustaveli turns the heavenly bodies into moduses denoting the beauty, sublimeness<br />

and inner world of the queens, which directly or indirectly leads us to the archetypal<br />

image of Queen Tamar.<br />

21


oris darCia<br />

22<br />

komikuri `vefxistyaosanSi~ *<br />

komikurs `vefxistyaosanSi~ mcire adgili uWiravs. amitomaa,<br />

mkvlevarebi mis mimarT gansakuTrebul dainteresebas ar amJRavneben.<br />

isini umTavresad exebian gakvriT, sxva sakiTxebTan dakavSirebiT.<br />

`vefxistyaosnis~ satirasa da iumorze sagangebod mxolod<br />

grigol kiknaZe SeCerda, _ sworad gansazRvra maTi adgili poemaSi<br />

da am TvalsazrisiT saintereso zogierTi strofi ganixila<br />

(kiknaZe 1953: 92_93). aseve, SoTa rusTvelze daweril sagangebo<br />

monografiul narkvevSi aleqsandre baramiZem maT calke qveTavi<br />

(`humori~) dauTmo da damatebiT miuTiTa sxva komikur gamovlinebebzec<br />

(baramiZe 1958: 278_280; baramiZe 1975: 315_317). SoTa<br />

rusTvelis dabadebis 800 wlisTavisadmi miZRvnil meore iubilis<br />

dros ivane SilakaZe aqveynebs patara sagazeTo werils (SilakaZe<br />

1966: 3). magram sakiTxs farTod, mravalmxriv arc dasaxelebuli<br />

avtorebi Sexebian; Tumca maT mizans es arc Seadgenda.<br />

ase rom, `vefxistyaosanSi~ warmosaxuli komizmi kvlavac<br />

Seswavlas moiTxovs.<br />

amJamad Cveni mizania, SevexoT sakiTxis zogierT mxares: ra<br />

mniSvnelobas aniWebs geniosi SoTa komikurs, ra adgili uWiravs mas<br />

poemaSi da riTaa es gamowveuli; masSi komikuris romeli saxeebia<br />

mocemuli, ra mxatvruli funqcia akisria da mis Sesaqmnelad ra<br />

poeturi xerxebia gamoyenebuli.<br />

winaswar unda iTqvas: msgavsad `vefxistyaosnis~ problemebisa,<br />

mis komikur mxareze sruli warmodgenis miReba mravali<br />

rusTvelologiuri problemis gadawyvetasTanaa dakavSirebuli.<br />

maT Soris, ra Tqma unda, avTentikuri teqstis dadgenas didi mniSvneloba<br />

aqvs.<br />

* es aris nawili Cveni axalgazrdobisdroindeli pirveli gamokvlevisa, romelic<br />

sakmaod vrcelia (oTx Tabaxamdea). misi Sinaarsi 1964 wels gavacaniT saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis axalgazrda mecnier muSakTa konferencias. aqedan daibeWda moxsenebis<br />

Semoklebuli teqsti (darCia 1964: 173-176) da ori narkvevi (darCia 1968 a: 67-85<br />

da darCia 1968 b: 199-212). aq vaqveynebT kidev erT nawils. naSroms warmovadgenT arsebiTad<br />

pirvandeli saxiT, magram aqa-iq, rac saWirod vcaniT, vumatebT zogierT Semdeg<br />

gamoqveynebul masalasac.<br />

strofebs vuTiTebT poemis pirveli saiubileo (1937) da misgan momdinare (1951, 1953,<br />

1957 ww.) gamocemebis strofTa saTvalavis mixedviT. vinaidan, rodesac am gamokvlevas<br />

vwerdi, veswrebodi literaturis institutSi momuSave `vefxistyaosnis~ teqstis<br />

damdgeni komisiis sxdomebs, vidre am komisiis momzadebuli teqsti 1966 wels daibeWdeboda<br />

(rusTveli 1966), viTvaliswinebdi mas da damowmebuli maqvs iq Setanili cvlilebebi.


* * *<br />

`vefxistyaosani~ Tavidan bolomde seriozul, darbaislur,<br />

epikur Txrobazea agebuli. avtori sagnebisa da movlenebisadmi<br />

uguliTades damokidebulebas amJRavnebs. poemaSi arsad igrZnoba<br />

maTdami zerele, amgdebi, nihilisturi midgoma. nawarmoebi er-<br />

Tiani monumenturi kompoziciiTaa Sekruli. savsebiT sworia,<br />

roca miuTiTeben, rom `vefxistyaosani~ ar Seicavs komikuris<br />

mkveTr tendencias; rom masSi araerTgzis vxvdebiT xelsayrel<br />

SemTxvevebs komikuris warmosaxvisTvis, magram isini am mizniT<br />

bolomde ar aris gamoyenebuli (kiknaZe 1953: 92).<br />

ras niSnavs es? rusTveli komikurs uaryofiTad ekideba?<br />

`vefxistyaosnis~ prologSi, sadac zogierTi Teoriuli xasiaTis<br />

debulebaa gamoTqmuli, komikuris Sesaxeb pirdapir araferia<br />

naTqvami. mxolod erTgan, `Sairobis~ mesame saxeobis daxasiaTebisas,<br />

naTqvamia:<br />

`mesame leqsi kargi ars sanadimod, samRerelad,<br />

saaSikod, salaRobod, amxanagTa saTrevelad~ (17).<br />

udavoa, rom xazgasmul sityvebSi komikurzea laparaki. albaT,<br />

gr. kiknaZes es adgili hqonda mxedvelobaSi, rodesac werda:<br />

rusTvels `komikuris garkveuli Teoriac ki aqvs warmodgenili<br />

Tavis poemaSi~ (kiknaZe 1953: 92).<br />

erTi SexedviT, gamodis: radgan poetma komikuri iseTi Janris<br />

damaxasiaTeblad gadaitana, romelsac TavisTavad didi mniSvneloba<br />

ara aqvs, an, yovel SemTxvevaSi, `saRmrTod, saRmrTod gasagon~,<br />

avtoris mier idealizebul poezias ver qmnis, is komikuris Sesaxeb<br />

maincadamainc didi Sexedulebisa ar iyo da `vefxistyaosanSi~ misi<br />

simcirec aman gamoiwvia.<br />

aqedan erTi nabijiRa rCeba, rom SoTa rusTveli am sakiTxSi<br />

davukavSiroT berZnul klasikur esTetikas, _ platons an, kidev<br />

ufro advilad, aristoteles, romlebic sxvadasxva mosazrebebiT<br />

komikurs dabla ayenebdnen.<br />

sinamdvileSi ra viTareba gvaqvs?<br />

* * *<br />

`vefxistyaosani~ Rrma dramatizmiT aRbeWdili nawarmoebia.<br />

misTvis, rogorc WeSmariti xelovnebisTvis, mTavari adamianTa<br />

asaxva, maTi sulieri cxovrebis Cvenebaa. aq gaidealebulad, magram<br />

udidesi mxatvruli simarTliT daxatulia namdvili, realuri<br />

cxovreba, misi kontrastebi. igi, Tu SeiZleba ase iTqvas, wminda<br />

silamazis, mSvenierebis Zeglia. mSvenieria ara marto Cveulebrivi<br />

23


gagebiT, rogorc erTiani mxatvruli nawarmoebi, mxatvruli<br />

fenomeni, aramed im gagebiTac, rom is asaxavs sinamdvilis iseT<br />

mxareebs, romlebic Tavisi bunebiT, obieqturad arsebuli, aRiqmeba<br />

rogorc lamazi, warmtaci, mSvenieri. vxedavT, poeti, romlis<br />

mTavari mizani amqveyniuri cxovrebis saukeTeso niSan-TvisebaTa<br />

win wamoweva da Cveneba aris, didi esTetis TvaliT uyurebs da arCevs<br />

sagnebsa da movlenebs, eZebs maTSi kargsa da Zvirfass. TiTqmis<br />

arc erT SemTxvevas ar uSvebs xelidan, warmosaxos amaRlebuli,<br />

mSvenieri, keTili, sanukvari. aSkarad igrZnoba, naklovani mxareebis<br />

aRwerisadmi ar amJRavnebs did enTuziazms. misi stilia dadebiTi<br />

movlenebi, idealebi dagvixatos pirdapir, pozitiuri formiT da<br />

ara SemovliTi gziT, _ uaryofiTis CvenebiT, misi kritikiTa da<br />

ZagebiT. misTvis arsebobs, saerTod, mdabali, maxinji, boroti,<br />

magram aseTebi TxzulebaSi mocemulia ufro metad zogadad,<br />

potenciurad, vidre moqmedad, gamokveTilad, mravalmxrivad<br />

daxatuli. isini TavianT Tavs umTavresad nawarmoebis mTlian<br />

fonze, dadebiTTan Sepirispirebisas, avlenen. magaliTad: mTeli<br />

`vefxistyaosani~ keTilisa da borotis brZolazea agebuli, magram<br />

ukanaskneli calke, damoukideblad aRebuli da ganxiluli,<br />

maincadamainc cudi TvisebebiT ar xasiaTdeba. an, Tu gnebavT,<br />

iseTi uaryofiTiT, rogorc es nawarmoebSi igrZnoba.<br />

amrigad, ikveTeba, SoTa rusTvels ainteresebs dadebiTi movlenebi.<br />

uaryofiTi, kerZod komikuriT gamoxatuli, rogorc ase-<br />

Ti, amjerad misi interesebis ZiriTad sagans ar Seadgens.<br />

komikurs `vefxistyaosanSi~ mainc garkveuli adgili uWiravs.<br />

ra xasiaTisaa igi?<br />

poemaSi aris komikuris iseTi saxeebi, romelTa pirdapiri<br />

daniSnuleba mxolod sicilis, mxiarulebis gamowveva, gaxalisebaa.<br />

ukve miTiTebuli gvaqvs (darCia 1968 b), amgvaria sogratis Sexumreba<br />

mefesTan (str. 60), tarielisa da avTandilis mier fridonis<br />

mejogeebis `dawiokeba~ (1377-1380), fridonis xumroba qajeTis<br />

cixis aRebis win (1406-1407) da sxva. yvela amgvar epizodSi komikuri<br />

uaRresad damajerebeli, motivirebuli da emociuria.<br />

`vefxistyaosanSi~ gamoyenebulia rogorc uwyinari, mxiarulebis<br />

gamomwvevi, ise Semtevi, mebrZoli komizmic.<br />

es ukanaskneli vis an ris winaaRmdegaa mimarTuli?<br />

rogorc zemoT vTqviT, `vefxistyaosanSi~ ZiriTadi aqcenti<br />

gadatanilia kargze, dadebiTze, magram masSi mainc ganirCeva uarsayofi<br />

da dasagmobi, romelTa mimarT avtoris Sefaseba yovelTvis<br />

TvalnaTlivia. uarsayofi dagmobilia sxvadasxvanairi xerxiT,<br />

maT Soris, _ komikuri saSualebiTac.<br />

24


TxzulebaSi ara gvyavs komikuri, saxeldobr, satiruli personaJebi.<br />

fatmani da useni, romlebic, sxvebTan SedarebiT, sakmaod<br />

Seicaven satirul niSnebs, saboloo angariSiT, dadebiTebad arian<br />

gamoyvanili.<br />

poemaSi satiruli ferebiTaa daxasiaTebuli calkeuli movlenebi,<br />

umTavresad, _ eTikuri.<br />

* * *<br />

daviwyoT prologidan. g. nadiraZe wers: aq `rusTaveli did<br />

adgils uTmobs xelovanis ostatobas. arafrad Rirs iseTi mxatvruli<br />

nawarmoebi, romelsac ar Seswevs Zala moZraobaSi moiyvanos<br />

adamianis grZnobebisa da emociebis samyaro. mkiTxvelis, msmenelisa<br />

Tu mayureblis gulgriloba sakmarisia, rom xelovani damarcxebulad<br />

CavTvaloT. rusTveli s a s a c i l o d igdebs aseT uilajo<br />

meleqseebs~ (nadiraZe 1958: 79). mwerals satiruli ferebiT<br />

hyavs daxasiaTebuli susti poetebi, romlebmac `erTi, ori, umsgavso<br />

da Sori-Sori~ leqsi Tqves, magram didi pretenziulobiT<br />

gamoirCevian da TavianTi Tavi `meleqseTa kargTa swori~ (15. 2-3)<br />

hgoniaT. isini sasaciloni xdebian, rodesac aRar hyofniT poeturi<br />

Zala da ostatoba:<br />

`ra misWirdes saubari da dauwyos leqsman leva,<br />

maSinRa naxeT meleqse da misi moSairoba,<br />

ra veRar mihxvdes qarTulsa, dauwyos leqsman Zviroba...~.<br />

(13-14).<br />

aseT poetebs mxolod erTiRa darCeniaT _`ityvis: Cemi sjobso,<br />

uciloblobs viTa jori~ (15. 4). amasTan dakavSirebiT<br />

g. nadiraZe wers: `aq ukve imdenad gamaxvilebulia individualizmis<br />

grZnoba, rom igi sul advilad gadadis erTgvar siamayeSi da<br />

mis msjelobas avtoritarul kilos aniWebs, romelSic xan d a m -<br />

c i n a v i geniosi igrZnoba, xan mkacri msajuli. ai magaliTad,<br />

ra mouridebeli toniT d a s c i n i s rusTaveli literaturul<br />

wvrilfexobas: `moSaire ara hqvian, Tu sadme Tqvas erTi, ori (...)~.<br />

da marTlac, gana gautexavi sijiute ar axasiaTebs imas, vinc mwerlobaSi<br />

SemTxvevas Semouyvania? es asea, magram Sedareba j o r -<br />

T a n mainc mkacri da mouridebelia, da aseTi asociacia rbili da<br />

Semwynarebeli xasiaTis mqone poetis cnobierebaSi ver gaCndeboda~<br />

(nadiraZe 1958: 128-129).<br />

ufro rbili iumoriTaa warmodgenili is poetebi, romlebic<br />

did Sedevrebs ver qmnian da mcire nawarmoebebiT kmayofildebian:<br />

25


26<br />

`meore leqsi cotai, nawili moSaireTa,<br />

ar Zal-uc srul-qmna sityvaTa, gulisa gasagmireTa,<br />

vamsgavse mSvildi bediTi ymawvilTa monadireTa:<br />

didsa ver mohklven, xelad aqvs xoca nadirTa mcireTa~ (16).<br />

* * *<br />

rogorc cnobilia, `vefxistyaosnis~ erT-erTi mTavari idea<br />

amqveyniuri, amaRlebuli, zneobrivi sqesobrivi siyvarulis, _ mijnurobis<br />

Cvenebaa. mTeli nawarmoebi megobrobisa da sxva ideeb-<br />

Tan erTad aseTi siyvarulis qebaTa qebaa. amasTan erTad, avtori<br />

dumiliT gverds ar uvlis sxvagvar siyvarulsac. piriqiT, yovelnairad<br />

ebrZvis mdabal, vulgarul siyvaruls, droebiT gatacebas.<br />

amgvari siyvaruli poemaSi satiris obieqtia.<br />

g. nadiraZe ra TvalsazrisiTac rusTvelis poeziisadmi damokidebulebaze<br />

msjelobs, poemis siyvarulsac imave kuTxiT<br />

ganixilavs. igi iqve ganagrZobs: `aiReT axla prologis meore<br />

vrceli monakveTi, sadac rusTveli exeba ukve siyvaruls, Tavisi<br />

poemis erT-erT mTavar mxatvrul Temas. poeti sxarti<br />

da naTeli formulebiT gvauwyebs Tavis kritikul pozitiur<br />

azrebs mijnurobaze. aqac iseTive pirdapirobaa da Sinagani damajerebloba,<br />

iseTive avtoritaruli kilo, rogoric zeviT. igi<br />

sruliad mouridebli gulaxdilobiT da mkvaxed laparakobs jer<br />

mistikur trfialebaze, romelsac `Wkvianni ver mihxvdebian~, meore<br />

uxeS sqesobriv siyvarulze, romelsac pirdapir uwodebs<br />

meZaveobas, sibilwesa da mruSobas (...). daundobeli msajulis<br />

toni, mouridebeli i r o n i a da s a r k a z m i ukiduresobamde<br />

ganviTarebuli individualizmis movlenebia...~ (gv. 129).<br />

prologSi, sadac Camoyalibebulia poetis Sexedulebani mijnurobaze,<br />

odnavi RimiliTaa dapirispirebuli ori ukiduresoba,<br />

_ usagno, ganyenebuli, sazeo gataceba da primitiuli, yvela<br />

lamazi qalisadmi trfiali:<br />

`zogTa aqvs saRmrTo siaxle, daSvrebis aRmafreniTa,<br />

kvla zogTa qve uc buneba keklucTa zeda frfeniTa~ (22).<br />

satira ufro xelSesaxebia Semdeg strofSi:<br />

`ama saqmesa mijnuri nu uxmobs mijnurobasa:<br />

dRes erTi undes, xvale sxva, sTmobdes gayrisa Tmobasa;<br />

ese mRerasa bediTsa hgavs, vaJTa ymawvilobasa~ (26).<br />

dacinviTaa saubari siyvarulSi sulwasulobaze, saidumlos<br />

gacemaze, wuwunsa da a. S.:


`xams, Tavisa xvaSiadsa arvisTana amJRavnebdes,<br />

ar bediTad `ha-has~ zmides, moyvaresa ayivnebdes~ (28).<br />

qalis qeba-didebis gverdiT poemaSi aTvalwunebiTaa daxasiaTebuli<br />

`susti~ qaluri buneba. rogorc pirvelad ivane javaxiSvilma<br />

SeniSna, `vefxistyaosanSi~ gansxvavebuli mniSvnelobebiT<br />

ixmareba sityvebi `qali~ da `diaci~. `diaci~ dabali Rirsebis aRmniSvnelia<br />

da umetesad satiruli Seferiloba aqvs (javaxiSvili<br />

1956: 15. vrclad amave sakiTxze ix.: baramiZe 1997: 118-122).<br />

erT-erTi aseTi diacis _ msubuqi siyvarulis matarebeli<br />

qalis _ tipuri saxea fatmani, romlis `samijnuro~ gatacebani<br />

mwvave satiruli StrixebiTaa gakiluli. poeti mas gacnobisTanave<br />

gvixasiaTebs:<br />

`fatman xaTun Tvalad marjve, ar-ymawvili, magra mzmeli,<br />

nakvTad kargi, Sav-gremani, pir-msuqani, ar pir-xmeli,<br />

mutribTa da momReralTa moyvaruli, Rvinis msmeli;<br />

dia edva sasaluqo dasaburav-Casacmeli~ (1077).<br />

es portreti, romelSiac, rogorc ityvian, brwyinvaledaa<br />

daWerili fatmanis xasiaTi da, romelsac sxva TvisebebTan erTad<br />

`naTlad gamoxatuli seqsualuri elferi gadahkravs~ (nadiraZe<br />

1958: 183), nestanis, TinaTinisa da, Tu gnebavT, asmaTis amaRlebuli<br />

saxeebis gverdiT sagrZnobi komikuri niuansebis Semcvelia.<br />

avTandilis stumrobisas avtoris miniSneba ki _ `fatman xa-<br />

Tuns moslva misi, Se-viT-vatyev, ar ewyina~ (1076. 4) _ ukve daufaravi<br />

Rimilis gamomxatvelia. magram yvelaferi es jerjerobiT<br />

mainc miniSnebebia.<br />

garkveuli fiqrisa da yoymanis Semdeg fatmani avTandils<br />

samijnuro werils ugzavnis da gulwrfelad atyobinebs Tavis<br />

grZnobebs. sxva SemTxvevaSi misi moqmedeba araTu saZraxi da gasakilavi,<br />

aramed Sesabralisi da TanagrZnobis gamomwvevic SeiZleboda<br />

yofiliyo. magram amgzis, sruliad samarTlianadac, avTandilSi es<br />

aRSfoTebasa da dacinvas iwvevs. Tumca man jerjerobiT ar icis am<br />

qalis wregadasuli samijnuro Tavgadasavali, magram sasacilod<br />

misTvis isic sakmarisi gaxda, rom viRac vaWris coli mas, ubadlo<br />

raindsa da arabeTis spaspets da, rac mTavaria, `soflisa mnaTi<br />

mnaTobis~, TinaTinis, mijnurs, aSikobas ubedavda:<br />

`Tqva: ar icis guli Cemi, vin maSikobs, vissa visi,<br />

rome mimiCs samijnuro, raT vamsgavso me mas isi!~ (1089. 3-4).<br />

27


avTandils fatmani imis Rirsadac ar miaCnia, rom namdvil<br />

mijnurobaze ilaparakos. mis SemonaTvalze - `vardi xar, mikvirs,<br />

bulbuli rad ar Senzeda krfebian~ _ dacinviT ambobs:<br />

28<br />

`...yvavi vardsa ras aqmnevs, anu ra misi feria~ (1090. 1).<br />

avTandilma fatmanis SemonaTvali mijnuroba yvavis bulbulobaze<br />

pretenziad miiCnia da, vidre viTarebas kargad awon-dawonida,<br />

aRSfoTebiT Tqva:<br />

`umsgavso saqme yvelai mokle da miT oxeria.<br />

ra uTqvams, ra mouCmaxavs, ra wigni mouweria~ (1090. 3-4).<br />

aseTi iyo avTandilis daskvna. magram bolos da bolos Tavisi<br />

saqmis gamo iZulebuli gaxda, ramdenadme mainc damorCileboda<br />

fatmans, _ garegnulad mieRo misi siyvaruli:<br />

`miuwera: wavikiTxe Seni wigni, Cemi qeba,<br />

Sen momaswar, Tvara Sengan me ufro mWirs cecxlTa deba:<br />

Senca ginda, meca minda gauwyvedlad Seni xleba,<br />

Seyra aris piriani, orTavea raTgan neba~ (1095).<br />

es moxerxebuloba, eSmakoba mkiTxvelis Rimils iwvevs. aq ixateba<br />

maTi komikuri mdgomareoba. fatmans imdenad didi warmodgena<br />

aqvs Tavis Tavze, eWvmiutanlad daijera pasuxi da Tavi kvlav<br />

`Rirseulad~ uWiravs. avTandili iZulebulia, imoqmedos ise, rac<br />

mis pirovnebas, survilebs ar Seesabameba. ra Tqma unda, maTi komikuroba<br />

erTmaneTisagan gansxvavebulia. Tu pirvel SemTxvevaSi<br />

igi miuxvedrobisa da usafuZvlo pretenziulobis Sedegia da dacinvas<br />

iwvevs, meoreSi _ iZulebiTi, Segnebuli qmedebaa da TanagrZnobas<br />

badebs.<br />

fatmani trfialebis mwvervals ewia:<br />

`mas Rame fatman iama avTandils Tana woliTa~ (1252. 1).<br />

raindi, piriqiT, uzomod Sewuxebulia, _ Crdils ayenebs Tavis<br />

mijnurobas, Tumca mTeli arsebiT TinaTinis erTgulia, mTeli<br />

gonebiTa da grZnobiT masTanaa da masze fiqrobs. garda amisa, isedac<br />

zizRsa hgvris fatmanis TavaSvebuli vnebani:<br />

`...yma undom-gvarad exvevis yelsa yeliTa broliTa,<br />

hklavs TinaTinis goneba, Zrwis idumliTa ZrwoliTa,<br />

guli mxec-qmnili gasWria mxecTave Tana rboliTa~ (1252. 2-4).


`avTandil malviT cremlsa swvims, sdis zRvaTa SesarTavisad<br />

Sigan melnisa morevsa, curavs giSrisa navi sad~ (1253. 1-2).<br />

am dReSia avTandili, fatmani ki verafers amCnevs, gatacebiT<br />

ealerseba da did gancxromaSia!<br />

Cveni gmiri, TiTqosda pasuxsa da Svelas moiTxovso, mijnurT<br />

mimarTavs:<br />

`ityvis, Tu: mnaxeT, mijnurno, igi, vin vardi-a visad,<br />

umisod nexvTa zeda vzi bulbuli msgavsad yvavisad!~<br />

(1253. 3-4).<br />

vardi, bulbuli da yvavi kidev ufro mZafr satiras qmnis:<br />

`mun cremlni, misgan nadenni, qvisaca dasalbonia;<br />

giSrisa tevri agubebs, vardisa velsa fonia;<br />

fatman mas zeda ixarebs marT viTa iadonia.<br />

Tu yvavi vardsa iSovebs, Tavi bulbuli hgonia~ (1254).<br />

satira imdenad Zlieria, mweral Wola lomTaTiZes fatmani<br />

Sebralebia da mis dasacavad ubis wignakSi Cauweria: `... maS ra qnas<br />

am sisxliTa da xorciT savse qalma, Tu qmari ar Sexvda Sesaferi!<br />

gana mas aklia silamaze? aklia gambedaoba? keTilSobileba aklia?<br />

rad, rad uwoda mas yvavi rusTavelma? did poets ar Svenis es!<br />

usamarTlobaa, roca nestanisa da TinaTinis sxivSi undaT gaaqron<br />

fatmani, didi usamarTlobaa... diax, usamarTlobaa es!~ (lomTaTiZe<br />

1956: 327).<br />

rusTvelis sazomi ki yvelgan ganuxrelia!<br />

mkiTxveli grZnobs, rom fatmanis satirul saxes marto misi<br />

dabneuloba ki ara, ufro misi dabali zneoba qmnis. aq upirvelesad<br />

gakiluli da gamaTraxebulia yalbi, vulgaruli siyvaruli. fatmani<br />

swored misma `moralma~ daabnia da Tvali auxvia.<br />

msgavs da, SeiZleba iTqvas, kidev ufro rTul viTarebaSi imyofeboda<br />

tarieli erTxel, magram maSin is misma sispetakem ixsna.<br />

nestanze uzomod Seyvarebul da gaxelebul tariels moulodnelad<br />

saaSiko wigni mouvida. yvelafers ifiqrebda, magram<br />

Tavs ise bednierad ras warmoidgenda, werili misi damwvelis<br />

gamogzavnili iqneboda. Tavadve ambobs: `misgan eWvi ara mqonda~-o.<br />

eWvi verc sxva vinmeze miitana.<br />

isedac umaRlesi zneobis mqone tariels imxanad aseTi saqmisTvis<br />

srulebiTac ar ecala, magram mamakacurma Tavmoyvareobam<br />

aiZula, Tanxmobis pasuxi gaegzavna:<br />

29


30<br />

`me gamikvirda: siT vuyvar anu viT mkadrebs Txrobasa?<br />

miuyoloba ar varg-a, damwamebs uzraxobasa,<br />

Cemgan imedsa gardaswyveds, merme damiwyebs gmobasa.<br />

davwere, raca pasuxad hmarTebda aSikobasa~ (360).<br />

gavida xani. nestanisadmi siyvarulis cecxli tariels kidev<br />

ufro gauRvivda:<br />

`dReni gamoxdes, me guli ufrore damwves kvlav alTa~.<br />

(361. 1).<br />

tariels aRarc ki axsovda `ucnobTan~ flirti da, ai, isev<br />

mosdis meore werili: `wignsa Sevatyve, lamobda Seyrisa moswrafebasa~<br />

(364. 2). masSi kvlav ibrZvis, erTi mxriv, pirovnuli, wodebrivi,<br />

Tanamdebobrivi Rirsebis SegrZneba da, meore mxriv, axalgazrda<br />

kacis Tavmoyvareoba. amjerad meorem gaimarjva:<br />

`pasuxad gavec: Jamia, marTal xar gakvirvebasa;<br />

moval, Tu mixmob, me nu meWv moslvisa dazarebasa~ (364. 3-4).<br />

amirbari moCvenebiTad aqtivobs, namdvilad ki ucnobis daJinebuli<br />

qceviT aRSfoTebulia:<br />

`gulsa Sina davuzraxe: ra mpovao anu vina?!~ (363. 4).<br />

erT dRes, rodesac tarieli `sevdisagan Tavis krZalvad~ Sin<br />

megobrebTan erTad nadimobda, moaxsenes: `qali vinme~ gikiTxavso.<br />

raindma es im moarSiye qalad miiCnia da brZana: `s awols waiyvane,<br />

Cemgan aris naxmobari~ (370. 4). Tanac, yvelaferi ise moawyo,<br />

rogorc moaSike qalis miRebas esaWiroeboda, oRond oTaxSi Sesvlisas<br />

mtkiced gadawyvita, Tavi bolomde Seekavebina:<br />

`guli mivec Tmoba-qmnaTa, augisa sakrZalvelad~ (371, 4).<br />

tarieli gaakvirva qalis mokrZalebulma qcevam. igi srulebi-<br />

Tac ar hgavda iseTs, rogoradac warmodgenili hyavda. `ar icis<br />

aSikobao~, es ifiqra bolos da kidevac hkiTxa: `manda rad hzi Sen,<br />

Tu siyvaruli Cemi gWirsa?~ (373. 4).<br />

asmaTi ar dabneula, myisve mixvda yvelafers da auxsna, risTvisac<br />

iyo mosuli.<br />

ufliswuli erTgvar uxerxul, komikur mdgomareobaSi<br />

uTuod Cavarda, magram, Tuki ramdenadme mainc `mSralad gamovi-


da~, upirvelesad imiT, rom igi Tavidanve maRali moraluri principebiT<br />

xelmZRvanelobda. es aRniSna asmaTmac:<br />

`magra aw midebs imedsa Sengan cdis arRa maloba.<br />

amas Tu Rirs var, ver vityvi, maklia RmrTisa wyaloba~ (374. 3-4).<br />

e. i. Sen sxvanairad gaige Cemi mosvlis mizezi, magram is maimedebs,<br />

rom ar Cqarob, ar iswrafvi, gaakeTo is, ris gulisTvisac mosuli<br />

ggonivar. es CemTvis savsebiT sakmarisiao.<br />

am ori ramdenadme msgavsi epizodis erTmaneTTan Sedareba<br />

gviCvenebs, mwerlis satiris obieqtia ara ubralo dabneuloba,<br />

aramed bevrad ufro mniSvnelovani sakiTxi, _ zneobrivi, WeSmariti<br />

siyvarulis uqonloba. Tu fatmanTan momxdari ambebis aRwerisas<br />

poeti `situaciur komizms~ `sityvieri komizmiT~ amwvavebs, aq,<br />

tarielisa da asmaTis Sexvedris gadmocemisas, erTxelac ar iyenebs<br />

odnav gadakrul sasayveduro sityvasac ki.<br />

fatmanTan erTad TvalsaCino satirul niSnebs Seicavs misi<br />

qmari, useni. es vaWarTa uxucesi aramcTu raime rainduli fizikuri<br />

da sulieri Tvisebebis matarebelia, ubralo adamianTa bevr<br />

Cveulebriv Rirsebasac moklebulia:<br />

`miT ar jer var qmarsa Cemsa, mWle aris da Tvalad nasi~.<br />

(1205.1).<br />

_ acxadebs fatmani.<br />

useni motyuebuli, gabaxebuli qmaria: Ralatobs coli, magram<br />

erTxelac ar daeWvebula mis erTgulebaSi. fatmani WkuiTa da<br />

moqnilobiTac sjobs mas. etyoba, am mkacrsa da sastik kacs igi,<br />

rogorc unda, ise aTamaSebs. ai, fatmani ra eSmakurad, pirmoTned<br />

ealerseba qmars, rodesac surs piroba CamoarTvas, _ arsad<br />

araferi Tqvas nestanis Sesaxeb:<br />

`mive marto, qmarsa Cemsa velaRobe, velacice~ (1153. 1).<br />

sovdagari ver xvdeba colis alersis mizezs.<br />

yvelaferi es, ra Tqma unda, garkveuli komikuri niSnebis matarebelia,<br />

miT ufro `vefxistyaosnis~ sinamdvilis fonze, magram<br />

aSkara, mkveTrad gamoxatuli satiriT dagmobilia usenis orpiroba,<br />

sityvisa da ficis gamtexloba, saidumlos gacema.<br />

fatmanma icoda qmris es Tvisebebi. amitomac iyo, nestani mas<br />

karga xans daumala:<br />

31


32<br />

`man turfaman saxlsa Cemsa egre dayo xani didi;<br />

ver gavandev qmarsa Cemsa, Sesmenisa mqonda ridi;<br />

vTqvi: Tu vuTxrob, vici, darbazs gaamJRavnebs isi flidi.<br />

ese meyo sagoneblad, kvla Sevidi, kvla gavidi~ (1150).<br />

uTqmelobac aRar SeiZleboda. jer erTi, qals TviTon verafers<br />

Sveloda da, meorec, bolos da bolos saidumlo gamJRavndeboda,<br />

ojaxs mravali usiamovneba eloda.<br />

didi fiqris Semdeg fatmanma gadawyvita: Sevexvewebi meuRles<br />

da, Tu sityvas momcems, daificebs, rom Seinaxavs saidumlos, tyve<br />

qals vanaxvebo.<br />

garkveuli pirobis CamorTmevis Semdeg fatmanma qmars<br />

uTxra:<br />

`... giTxrob rasme, magra pirvel Semomfice,<br />

arvis uTxra suliersa, saficari momec mtkice~.<br />

usenma uyoymanod<br />

`fici fica saSineli: Tavicao kldesa vice!<br />

raca miTxra, sikvdilamdis arvis vuTxra suliersa,<br />

ara bersa, ara yrmasa, moyvaresa, arca mtersa~ (1153-1154).<br />

fatmanma moaxsena `yvelakai~. gamoxda xani. erT dRes usenma<br />

gadawyvita: `... ar minaxavs ZoRaniTgan mefe Cveni... waval, vnaxav,<br />

vudarbazo, vuZRvna ZRveni~ (1163). meuRlem kvlav moagona:<br />

usenma<br />

`davhvedre: darbazs dagxvdebis darbazis eri mTrvalebi;<br />

ama qalisa ambavsa, momkal, Tu ar ekrZalebi~.<br />

`kvla Semomfica: ar vityvi, Tavsaca meces xrmalebi!~ (1164).<br />

didvaWars meliq surxavi `nadimad mjdomeli~ daxvda. Seqeifianebulma<br />

xelmwifem gulTbilad miiRo Tavisi vaWarTuxucesi:<br />

`wina miisva, SeiZRvna, ZRveni miarTva romeli~ (1165. 3).<br />

`ra mefeman usens wina sva mravali dostaqani,<br />

kvla Sesves da kvla auvsnes sxva farCni da sxva Wiqani~ (1166),<br />

sakuTari Rirsebis uqonelma pativiscemiT amCatebulma<br />

mTvralma stumarma wonasworoba dakarga:<br />

`aw hnaxo mTrvali vaWari, cqafi, uwrfeli, hromeli~ (1165. 4).


_gvafrTxilebs mTxrobeli. useni odnavadac ar dafiqrebula, ise<br />

gatexa colisTvis micemuli sityva. fatmani dacinviT ambobs:<br />

`daaviwyda igi fici, ra musafi, ra maqani!~ (1166. 3).<br />

mereda vin aZalebda, Tqvio?! mefe, piriqiT, aRfrTovanebuli<br />

iyo mis mier motanili saCuqrebiT da wuxda, es pativiscema rogor<br />

gadavixadoo:<br />

`uTxra didman xelmwifeman uWkuosa usens, mTrvalsa:<br />

dia mikvirs, saZRvnod Cvenad siT moiReb ama Tvalsa,<br />

margalitsa didrovansa, umsgavsosa hpoveb lalsa?<br />

ver gardvixdi, Tavman Cemman, ZRvenTa SenTa naaTalsa~ (1167).<br />

Seqebam didvaWars Tavgza aubnia da Tavi zedmetad gamoido:<br />

`amas gkadreb, Tavman Tqvenman, ara gmarTebs madli ZRvnisa,<br />

sxva rame miTqs sasZlo Tqveni, SesarTavi Tqvenis Zisa~.<br />

(1169. 1-2).<br />

fatmani aRSfoTebuli ambobs:<br />

`ras vagrZelebde! gatexa fici, simtkice sjulisa,<br />

uambo povna qalisa, mWvretTagan mzed saxulisa~ (1170. 1-2).<br />

avtori, fatmanis sityvebiT, usenis am saqcielsa da, saerTod,<br />

mis bunebas mZafri satiruli aforizmiT afasebs:<br />

`marTlad Tqmula: ara hmarTebs yvavsa vardi, virsa rqani!~<br />

(1166. 4).<br />

* * *<br />

`vefxistyaosanSi~ zogjer komikuri warmosaxvis mixedviT<br />

ufro TvalnaTliv vlindeba rusTvelis msoflmxedvelobrivi<br />

poziciebi, misi socialur da religiur SexedulebaTa calkeuli<br />

mxareebi.<br />

nawarmoebSi garkveviT Cans mwerlis gansxvavebuli komikuri<br />

damokidebuleba, erTi mxriv, feodalur-rainduli, xolo,<br />

meore mxriv, vaWarTa sazogadoebisadmi. rusTvelisaTvis sazomi,<br />

amosavali feodalur-rainduli sazogadoebis cxovrebis saukeTeso<br />

mxareebia. es sazomia gamoyenebuli komikuri Sefasebis drosac.<br />

poemaSi mtkicedaa daculi socialuri ierarqiis sxvadasxva safexurze<br />

myofTa urTierTobis etiketi. es Tavs iCens komikurSiac:<br />

33


ostevanis daRonebis Jams sogratis misadmi Sexumreba (`dagiRrejia,<br />

mefeo...~) sakmaod taqtiani da keTilmsurveli iyo. es<br />

kargad SeamCnia TviT rostevanmac, magram mefes Tavisi vaziris<br />

xumroba pirvelad Zalian gabeduli eCvena da<br />

34<br />

`gaukvirda: viT mkadrao, an sityvani viT gabedna?!~ (61.1).<br />

an imave rostevanis sityvebze _ `cotasa Semwevs avTandil~-o<br />

(63. 4), _ avTandilma `T a v - m o d r e k i T g a i R i m n a ~ (64. 2).<br />

amgvari urTierToba sxva SemTxvevebSiac uryevia. Tumca aRsaniSnavia,<br />

poemaSi sicili, komikuri socialurad Zlier daSorebulTac<br />

aaxloebs da aerTianebs. Tu rostevani da avTandili nadirobisas<br />

`erTmanerTsa, Tu: me gjobo, siciliT eubnebodes,<br />

amxanagobdes, laRobdes, iqiT da aqaT dgebodes~ (79. 1-2),<br />

TviT momsaxure monebmac ki, romelTac isris miwodeba da nadirobis<br />

Sedegebis aRricxva evalebodaT, nadirobaSi avTandilis<br />

gamarjveba xelmwifes sakmaod Tamami iumoriT moaxsenes:<br />

`mefeo, yola ver vityviT Sensa magisad darebiT,<br />

awemca dagvxoc, vera hgav, _ verad ver mogexmarebiT~.<br />

avTandilisgan `nakravni gvinaxvan mxecni ver waRma warebiT~,<br />

`ar dascTomia erTica, rac oden Seutyocia~, xolo<br />

`Tqveni mravali miwiTa dasvrili gagvixocia~ (80-81).<br />

monebis xumrobaze patroni ar brazobs, piriqiT, `siciliT<br />

laRobs~. Tumca poemaSi feodaluri ierarqiuli etiketi mtkicedaa<br />

daculi, masSi komikuri dRevandeli gagebiTac uaRresad demokratiuli<br />

da progresulia. amave dros, xazgasmiT unda aRiniSnos isic,<br />

rom komikur viTarebaSi umaRlesi sazogadoebis warmomadgenlebic<br />

cvivdebian, magram isini arsad Seuracxyofilni ar rCebian.<br />

sxvanairi midgoma aris vaWarTa sazogadoebis mimarT. maTi<br />

gonebriv-fizikuri, zneobriv-moraluri yofa-cxovreba zogjer<br />

satiruladaa daxasiaTebuli. sakiTxis meore mxarea, `rom, _<br />

rogorc al. baramiZe aRniSnavs, _ arc idealizaciis da arc ironiuli<br />

aTvalwunebis pirobebSi rusTveli ar Ralatobs mxatvrul<br />

zomierebas. is yvelgan da yovelTvis SeubRalavad icavs klasikuri<br />

srulyofilebis normebs~ (baramiZe 1952: 61). amiT aixsneba,


om vaWarTa warmomadgenlebsac aqvT Rirsebani da isinic sakmaod<br />

simpaTiurad arian daxatuli. oRond esaa, umaRlesi sazogadoebis<br />

gverdiT mudam CrdilSi imyofebian.<br />

vaWarTa mTavari nakli isaa, rom maTTvis ucxoa rainduli<br />

Tvisebebi, _ magari mklavi, iaraRis xmareba, vaJkacoba, qveloba da<br />

sxva. mekobreebTan Sexvedrisas usami da misi meqaravneni avTandilis<br />

gverdiT sabraloni da sasaciloni Canan. maT ver gaubedavT<br />

zRvaSi Sesvla:<br />

`SevideT, va Tu dagvxocnen, Zali ara gvaqvs omisa,<br />

verca vdgaT, verca wasrulvarT, Rone wagvslvia rComisa~.<br />

(1034. 3-4).<br />

avTandili maT gulwrfelad da alalad eubneba:<br />

`Tqven, vaWarni, jabanni xarT, omisaca umecarni,<br />

Sors isriTa ar dagxocnen, CaixSeniT Tana karni~ (1040. 1-2).<br />

mkiTxvelis TvalSi ki isini sasaciloni arian.<br />

avTandili, erTi kaci, guladad ebrZvis da sastikad amarcxebs<br />

moZalade mekobreebs, maSin rodesac moqaravneebi, amodena<br />

xalxi, mxolod SeSinebuli mayureblebi arian.<br />

sayuradReboa isic, rom tarielisa da fridonisagan damarcxebuli<br />

biZaSvilebis mxlebelTa nawilma Tavi TavianT duqnebs<br />

Seafares:<br />

`sxvani gameqces, mihmarTes maT-maTsa s a q u l b a g e s a ~.<br />

(615. 3).<br />

mefeTa sra-sasaxleebisa da cixe-qalaqebis cxovrebis gverdiT<br />

gulanSaros aRwera satirul elementebs Seicavs:<br />

`did-vaWarni sargebelsa amisebrsa ver hpoveben:<br />

iyidian, gahyidian, moigeben, waageben;<br />

glaxa Tve erT gamdidrdebis, savaWrosa yovlgniT hkreben;<br />

uqonelni weliwadsa saqonelsa daideben~ (1067).<br />

rogorc geronti qiqoZe aRniSnavs, `vefxistyaosani asaxavs<br />

Zalian mdidar sazogadoebas, mkiTxvels TiTqmis yovel gverdze<br />

Tvals sWris oqro-vercxlis brWyviali da Tval margalitTa cimcimi~.<br />

es simdidre mopovebulia `ara imdenad ayvavebuli aRebmicemobiT<br />

da mrewvelobiT, ramdenadac bednierad damTavrebuli<br />

samxedro eqspediciebiT~ (qiqoZe 1963: 32).<br />

35


usTveli aTvalwunebiT uyurebs oqros angarebiT, viwro,<br />

vaWruli miznebiT Ziebasa da gamoyenebas:<br />

36<br />

`naxeT, Tu oqro rasa iqms, kverTxi eSmakTa Zirisa!~ (1196. 4).<br />

`ra oqro misTa moyvasTa arodes miscems lxenasa,<br />

dRed sikvdilamdis sixarbe Seaqmnevs kbilTa RrWenasa,<br />

Sesdis da gasdis, aklia, emdurvis etlTa rbenasa...~ (1197).<br />

poeti kargad xedavs vaWarTa sazogadoebaSi oqros fass,<br />

mis funqcias, masze damyarebul morals. raindebisTvis oqro da,<br />

saerTod, ganZeuloba saCuqrisa da qvelmoqmedebis sagania. rusTveli<br />

gakvirvebiTa da dacinviT aRniSnavs, rom vaWarma tarielsa da<br />

avTandils cxeni ki ar aCuqa, aramed mihyida:<br />

`mun vaWarman oqros fasad cxeni misca, ar uZRvana~ (1373. 3).<br />

aq da sxvaganac, vaWarTa wris satiruli daxasiaTebisas,<br />

mwerali, TiTqosda sagangebod, miuTiTebs _ `vaWari~-o: usenze,<br />

rodesac is meliq-surxavma gverdiT daisva da Rvino daalevina,<br />

naTqvamia:<br />

`aw hnaxo mTrvali v a W a r i cqafi, uwrfeli, hromeli~.<br />

(1165. 4).<br />

vaWarTa dacinvad JRers, avTandilisa da fridonis Sexvedrisas<br />

rom ambobs avtori:<br />

`momkal, b a z a r s sxva maTebri i v a W r o n ra, anu<br />

y i d o n ~ (988.4).<br />

srulebiTac ar aris SemTxveviTi, rom araerTi uaryofiTi<br />

da satiruli Tvisebis mqone useni da fatmani swored vaWarTa<br />

wris warmomadgenlebi arian. mweralma dauSva, amgvari adamianebi<br />

vaWarTa wres mihkuTvnebodnen.<br />

feodaluri da vaWruli sazogadoebisadmi aseTi gansxvavebuli<br />

damokidebuleba º³I saukunis saqarTvelos socialuri sinamdvilis<br />

gamoxatulebaa. Tumca maSindeli burJuazia, gansakuTrebiT,<br />

msxvili vaWrebi samefo karze da qveynis ekonomikur-politikur<br />

cxovrebaSi garkveuli woniTa da avtoritetiT sargeblobdnen,<br />

magram maT jer kidev wamyvani mdgomareoba mopovebuli ar hqondaT.<br />

sazogadoebriv cxovrebaSi, ideologiaSi prioriteti ekava<br />

feodalur-raindul klass, maT msoflmxedvelobasa da esTeti-


kur Sexedulebebs. es tendenciuri socialur-klasobrivi suliskveTeba<br />

garkveviT aisaxa `vefxistyaosanSi~. amdenad, poemaSi<br />

vaWarTa wris mimarT gamoTqmuli satira s o c i a l u r i Rirebulebis<br />

satiramde maRldeba.<br />

swori ar unda iyos konstantine kapanelis (Wanturias) mosazreba,<br />

`rom WkuiT savse raindi, moxerxebisa da mixvedris Seudarebeli<br />

ostati avTandili ambis Sesatyobad, nestanis Sesaxeb cnobebis<br />

misaRebad midis viRac vaWris colTan, fatman-xaTunTan. marto<br />

es faqti sakmarisia, rom davrwmundeT rusTvelis did dakvirvebaSi~,<br />

mis sociologiaSi. TiTqos `am mxatvrul faqtSi Caqsovilia<br />

udidesi socialuri sakiTxi klasTa urTierTobis Sesaxeb: rusTveli<br />

esTetiuri saxeebiT amtkicebs feodaluri aristokratiisa<br />

da savaWro aristokratiis k o n s o l i d a c i i s a u c i l e b -<br />

l o b a s , mxolod feodaluri aristokratiis meTaurobiT~<br />

(kapaneli 1936: 203).<br />

Cven ver vxedavT, rom `vefxistyaosanSi~ Candes avtoris raime<br />

midrekileba an miniSneba am ori klasis `konsolidaciis aucileblobaze~.<br />

es sakiTxi iq arsad dasmuli ar aris.<br />

`vefxistyaosanSi~ komikur aspeqtSi socialuris sxva mxarec<br />

gamovlinda. al. baramiZe SeniSnavs: `Zlieri socialuri aqcenti<br />

aRubeWdavs Sedarebas: dahviwyda SiSi mefisa, viTa erTisa gzirisa<br />

(1196. 2)~ (baramiZe 1958: 248). aq gamokveTilad gamasxaravebulia mefis<br />

wvrili moxeleebi, romlebic, gayoyoCebulni, adgilebze Tavnebobdnen.<br />

* * *<br />

ufro rTuli da SeniRbulia s a r w m u n o e b i s a d m i damokidebuleba.<br />

rogorc cnobilia, rusTveli Tavis religiur<br />

aRmsareblobas, mrwamss pirdapir ar amJRavnebs. amitom iyo, ar<br />

darCenila wina aziaSi TiTqmis romelime istoriulad cnobili<br />

religiuri sistema, romlis warmomadgenladac mis gamoyvanas ar<br />

cdilobdnen. amJamad sabolood garkveulia, rom `vefxistyaosnis~<br />

avtori aris qristiani, qristianul garemosa da kulturaze<br />

aRzrdili. amasTanave, mas sxva, farTo ganaTlebac aqvs miRebuli.<br />

Cans, misTvis, rogorc geniosi SemoqmedisTvis, ucxoa yovelgvari<br />

religiuri dogmatizmi, maT Soris qristianulic. SeiZleba didad<br />

gadametebuli ar iyos korneli kekeliZis Sefaseba, rom `religias<br />

is saerTod ar Tvlis cxovrebis mamoZravebel Zalad~ (kekeliZe<br />

1958: 204).<br />

Cveni sakiTxis TvalsazrisiT sainteresoa, `rom rusTveli<br />

i r o n i u l damokidebulebas iCens saqristiano warmodgenebis<br />

37


zogierTi mxarisadmi. ase, poets aforizmis saxiT gamouxatavs,<br />

rogorc Cans, gavrcelebuli azri jojoxeTiDANdan<br />

qrTamiT TavdaRwevis<br />

Sesaxeb. Tqmula: qrTami sauravsa jojoxeTsca daiurvebs~<br />

(baramiZe 1958: 153).<br />

es aforizmi rom xumroba, komikuri Sinaarsis aris, movusminoT<br />

viktor nozaZes: `... leqsi ase waikiTxeba _ ambobeno: qrTami<br />

jojoxeTis sazrunavs moagvarebso, jojoxeTis sazrunavidan Tavs<br />

gaiTavisuflebso. ra azri aqvs am winadadebas? Tqven SegiZliaT es<br />

Tqmuli, rogorc gsurT, ise ganmartoT. CemTvis igi aris enamaxvili<br />

x u m r o b a , rac ara erTi gvxvdeba religiur mwerlobaSi~<br />

(nozaZe 1963: 311).<br />

amjerad, vfiqrobT, gadamwyveti mniSvneloba ara aqvs, rom<br />

amas sograti xumrobiT ambobs, arc imas, _ amgvari azri sayovel-<br />

Taod iyo gavrcelebuli da ar ekuTvnis piradad rusTvels. mTavaria<br />

is, rom es aforizmi poetma warmoTqva im dros, rodesac<br />

qristianoba Zlierebisa da gafurCqvnis xanaSi imyofeboda. maSin<br />

arasdidebiT ar SeiZleboda, es sityvebi gaqvavebuli, aqtiuri azrisagan<br />

daclili yofiliyo. am martivi magaliTidanac erTxel<br />

kidev gamoCnda, rom `vefxistyaosani~ oden s a e r o Txzulebaa.<br />

kidev ufro sayuradRebo da SesamCnevia m u s l i m a n o -<br />

b i s a d m i damokidebuleba. nawarmoebSi moqmedeba mahmadianur<br />

samyaroSi mimdinareobs. koloritisTvis avtori aqa-iq maTTvis<br />

damaxasiaTebel religiur niSnebzec miuTiTebs, oRond Zalian<br />

TavdaWerilad. magaliTad, nestans sasTumalTan gaSlili yurani<br />

aqvs. tarieli locvisTvis xelSi iRebs mas, magram axsenebs ara<br />

alahs, aramed uzenaesis sayovelTao saxels, _ `RmerTs~:<br />

38<br />

`Sevhxeden, vnaxe sasTunal m u s a f i gaSliT mdebare,<br />

aviRe, avdeg me R m r T i s a da merme maTi mqebare~ (530. 1-2).<br />

korneli kekeliZe saTanado strofebis damowmebiT wers:<br />

rusTveli `daufaravi s a r k a z m i T a da i r o n i i T ixseniebs<br />

mahmadianobas~ (kekeliZe 1958: 187). ai, es magaliTebic:<br />

siyvarulisgan xeladqmnili da dabnedili tarielis gasinjvis<br />

aRwerisas muslimanuri religiis msaxurni asea gamasxaravebuli:<br />

`srulni m u y r n i da m u l i m n i me gare Semomcvidian;<br />

maT xelTa hqonda m u s a f i, yovelni ikiTxvidian;<br />

mter dacemuli vegone, ar vici, ras C m a x v i d i a n ~ (351).<br />

msgavsi SemTxvevaa maSinac, rodesac usenma `gatexa fici, simtkice<br />

sjulisa~, da nestanis saidumlo gasca:


`daaviwyda igi fici; ra m u s a f i , ra m a q a n i !~ (1166. 3).<br />

Tu aq pirdapir satirulad usenia daxasiaTebuli, meore<br />

mxriv, agdebuladaa moxseniebuli mahmadianTa saRmrTo wigni _<br />

yurani da maTi samlocvelo adgili, _ meqa.<br />

avTandils mobaRdade vaWrebi Tavs ase acnoben:<br />

`... Cven varTo mobaRdadeni vaWarni,<br />

m a h m a d i s sjulis mWiravni, arodes gvisman m a W a r n i ~<br />

(1031. 1-2).<br />

iust. abulaZe SeniSnavs, rom, SeuZlebelia, mahmadianma am<br />

sityvebiT gaacnos Tavi sxvas da isic arabs. es adgili gvixatavs<br />

qristianis Sexedulebas, qarTvelis warmodgenas mahmadianis<br />

rjulze (abulaZe 1913: 2). amgvari damokidebuleba Rvinisadmi<br />

saqarTveloSi, Rvinis qveyanaSi, ironiul Rimils TavisTavad iwvevs<br />

nebismieri adamianis mimarT. poemaSi iumors isic aZlierebs, rom<br />

es `mahmadis sjulis mWiravni~ ar svamen araTu Rvinos, maWarsac ki.<br />

maSin rodesac, `vefxistyaosanSi~ sma-Wama, Rvino, qeifi raindobis<br />

erT-erTi damaxasiaTebeli Tvisebaa. arabeTis mefis mier gamarTul<br />

qorwilSi.<br />

`msmelTaTvis wyaro Rvinisa asgan dis, msgavsi milisa,<br />

bindiT ciskramdis sma iyo, gardaxda Jami dilisa~ (1552. 3-4).<br />

meoregan gamomwvevad aris naTqvami:<br />

`viTa hmarTebda, purobdes, Rvinosa smides, ar dosa~ (1578.4).<br />

maSasadame, aq komikurs qmnis mahmadiani vaWris erTi damaxasiaTebeli<br />

Tvisebis Seusabamoba saqarTveloSi miRebul cxovrebis<br />

wessa da `vefxistyaosanSi~ aRweril sinamdviles Soris.<br />

amrigad: pozitiurad SoTa rusTveli romelime religiis an<br />

misi warmomadgenlis winaaRmdeg ar gamodis. amdenad, Teza, rom igi<br />

udides religiur Semwynareblobas iCens, savsebiT da yovelmxriv<br />

sworia. magram negatiurad mainc Cans misi indiferentuli da<br />

erTgvari satiruli damokidebuleba, saerTod, religiuri<br />

dogmebisadmi da, gansakuTrebiT, muslimanobisadmi.<br />

`vefxistyaosanSi~ religiuri da ramdenadme erovnuli tendenciebis<br />

kvlevisas sagangebod unda SevCerdeT zemoT ramdenimejer<br />

damowmebuli 1165-e strofis bolo striqonis bolo sityvis<br />

dadgenaze. ukanasknel, maT Soris, pirvel saiubileo gamocemebSi<br />

ikiTxeba:<br />

39


40<br />

`aw naxeT mTrvali vaWari, cqafi, uwrfeli,<br />

m s w r o b e l i ~ (rusTveli 1966: 384).<br />

xazgasmuli wakiTxva momdinareobs qarTveliSviliseuli<br />

publikaciidan, rasac Semdgom imeoreben danarCenebi, garda<br />

s. kakabaZis meore gamocemisa, sadac aris `mswTomeli~.<br />

gavrcelebul variants `mswrobeli~ iZleva ori xelnaweri,<br />

_ V da J. am ukanasknelSi, romelic yvelaze ufro gamoirCeva Tavisi<br />

ultraSesworebebiT, striqonis meore naxevari am saxiTaa: `...<br />

sityva sityvisa mswrobeli~. Cans, amgvaradve yofila amave tipis<br />

T nusxaSiac, sadac mTeli furceli moxeulia da gadarCenilia<br />

striqonis meore naxevris dasawyisi _ `sityv...~.<br />

sxva xelnawerebSi gvaqvs: mwTomeli _ EIKOG’ (amaT mihyveba s.<br />

kakabaZis meore gamocema), mcTomeli _ PR’, womeli _ FZ, mwomeli _<br />

YA’, mwrTomeli _ N. danarCenebi, saxeldobr ABDGHLMXD’F’I’L’Q’,<br />

icaven vaxtangiseul wakiTxvas _ romeli, xolo C nusxa, rome-lic<br />

redaqciulad A tipisaa da xandaxan ukeTes variantsac iZleva,<br />

aqac saintereso formas uCvenebs _ hromeli (guguSvili 1962: 724;<br />

rusTveli 1966: 384).<br />

romelia misaRebi? azris mixedviT, erTi SexedviT, SesaZlebelia,<br />

nasworeb nusxaTa monacemebi ufro mogvewonos, Tundac J-isa.<br />

sinamdvileSi, roca viciT am nusxis redaqciuli saxe da warmomavloba,<br />

misi avTentikuroba rom viwamoT, yovlad gamoricxulia. xelnawerTa<br />

redaqciuli avkargianobis mixedviT, upiratesoba unda<br />

mieces A tipis (BCMX) nusxebs, _`romeli~, C-s variantia `hromeli~.<br />

didad niSandoblivia, rom am jgufs mxars uWers meore redaqciis<br />

xelnawerebic _ DGHL da maTi mimdevari gviandeli nusxebi.<br />

1966 wlis variantebiani teqstis damdgenma komisiam, _ a. SaniZem,<br />

al. baramiZem da iv. lolaSvilma _ 1963 wlis 9 marts am adgilis<br />

ganxilvisas erTxmad upiratesoba misces swored C-s variants.<br />

striqonma aseTi saxe miiRo:<br />

`aw hnaxo mTrvali vaWari, cqafi, uwrfeli, h r om e l i~.<br />

(rusTveli 1966: 384).<br />

misi Sinaarsi ganisazRvra amgvarad: axla naxav mTvral va-<br />

Wars, msubuq (cercet), cru, tyuilis mTqmel, aragulwrfel<br />

romaels.<br />

dasaxelebul mecnierTa azriT, am sityvis xmareba arc formiTa<br />

da arc SinaarsiT SeuZlebeli ar aris. Zvel qarTulSi `romaelis~<br />

aRsaniSnavad ixmareboda rogorc `hromaeli~, ise `hromeli~<br />

(`h~-Ti aris warmodgenili igi poemis CanarT strofSi, romelic<br />

moipoveba IL’Q’ nusxebSi: `xams, Tumca papi h r o m i s a rom SenTvis


iyos mwirveli~. rusTveli 2006: 2). Sinaarsobrivad kidev dasaSvebia<br />

imdenad, ramdenadac º³ -º³II saukuneebSi Seiqmna iseTi pirobebi,<br />

rom SesaZlebeli iyo romaelebi augad exsenebinaT. mxedveloba-<br />

Sia jvarosnuli omebi. marTlmadideblobasa da kaTolikobas Soris<br />

isedac arsebuli dava da winaaRmdegoba kidev ufro gaamwvava<br />

jvarosnulma omebma. maTi brZolebi, Tumca religiuri almiT mimdinareobda,<br />

sinamdvileSi dapyrobiTi, mekobruli xasiaTisa iyo.<br />

maT ramdenimejer daipyres da gaaCanages marTlmadidebluri religiis<br />

centrebi, wminda adgilebi. saerTod, marTlmadideblobam<br />

didi zarali naxa. es omebi, rogorc cnobilia, dasavleT evropis<br />

feodalur saxelmwifoTa sxvadasxva fenebma moawyves, magram mis<br />

organizebaSi wamyvani adgili italiis qalaqebs, kaTolikobas,<br />

romis paps eWiraT. º³II saukunis pirvel wlebSi, kerZod, 1204 wels<br />

jvarosnebma swored papi inokenti mesamis meTaurobiT aiRes da<br />

gaanadgures konstantinepoli. am pirobebSi gasagebia, marTlmadideblobas<br />

mTeli risxva da siZulvili romaelTa winaaRmdeg<br />

gamoexata. aRmosavleTsa da saqarTveloSiac romaeli da romaeloba<br />

salanZRav, satirul sityvad gadaqceuliyo. aqedan ki Tavi<br />

`vefxistyaosanSic~ eCina.<br />

es Sexeduleba `vefxistyaosnis~ gamosvlamde uaryo mixeil<br />

maxaTaZem. is ase msjelobs: `Zneli dasajerebelia, magaliTad,<br />

1165 4 str. ukanaskneli sityva avTenturi saxiT iqneba hromeli<br />

# 2074 sando xelnawerisa, an romeli aseTive # 757 xelnawerisa<br />

da vaxtangis gamocemis, rac TiTqos, niSnavs romaels iezuitis<br />

gagebiT, rom mswrobelad Tu mswromelad igi Semdeg gardaiqmna,<br />

radgan gadamwerlebs romelis mniSvneloba aRar esmodaT. romi<br />

(hromi) da romaeli (hromaeli) CvenSi arasodes ar yofila ucxo<br />

da gaugebari sityva, rom saWiro gamxdariyo misi Secvla gasagebi<br />

sityviT. magram aq mTavari sxva garemoebaa: SeuZlebelia romeli<br />

avTenturad miviCnioT romaelisa da iezuitis gagebiT (...). iezuitebis<br />

samonastro ordeni, romelic papis xelisuflebisa da<br />

kaTolicizmis ganmtkicebas emsaxureboda, daarsebul iqmna 1534<br />

w. ase rom me-13 saukunis dasawyisSi iezuitis gageba pirwminda<br />

anaqronizmia. anaqronizmadve unda miviCnioT poemaSi romeli<br />

Tundac inkvizitoris gagebiT. agrZelebs ra saubars usenze imave<br />

ganwyobiT (...), useni fatmanis azriT ara kaTolike iezuiti, aramed<br />

aramtkice mahmadiania: man gatexa cnobili fici musafze (yuranze)<br />

da mahmadis saflavzeo. fatmani ver moixseniebda usens romaelad<br />

da iezuitad Tundac arapirdapiri, Tundac gadataniTi mniSvnelobiT,<br />

jaSuSis, inkvizitoris, jalaTis gagebiT, radgan useni poemiT<br />

metad keTili kacia. Tavisi SexedulebiT, qceviT, moqmedebiT is<br />

damTmobi, colSvilis moyvaruli, mowyale gulis, emocionaluri<br />

41


pirovnebaa...~ (maxaTaZe 1965: 2).<br />

vxedavT, m. maxaTaZem kargad ar icis komisiis Tvalsazrisi,<br />

rom iq araviTari anaqronizmi ar aris. fatmani meuRlis mimarT<br />

agresiuladaa ganwyobili da samarTliani ar iqneba, rom mas, literaturul<br />

personaJs, salanZRav sityvebSi religiur gansxvaveba-<br />

Ta wayenebuli sizuste movTxovoT.<br />

komisiis aRniSnul gagebas mere sxva aravin Sexebia da varianti<br />

`hromeli~ poemis Semdeg gamomcemlebs ar gauziarebiaT. Cveni<br />

azriT, sityva `romeli~ teqstologiurad misaRebi da dasakanonebelia.<br />

rac Seexeba warmodgenil gagebas, gadaWriT Tqma Znelia:<br />

Cvenc gveeWveba: nuTu, religiaTa da xalxTa SefasebaSi ase TavdaWerilma<br />

geniosma poetma Tavs ufleba misca, romaelebi, vinc<br />

unda igulisxmebodes maTSi, ase erTi xelis mosmiT gaebiabruebia?!<br />

manamde al. baramiZe werda: `Tu mexotbeni, kerZod da gansakuTrebiT<br />

CaxruxaZe, qedmaRlur erovnul Tavmowonebas iCenen da<br />

aTvalwunebiT uyureben muslimanur qveynebsa da musliman xalxebs,<br />

rusTavelisTvis sruliad ucxoa erovnuli qedmaRlobis<br />

grZnoba. rusTaveli Tanabari pativiscemiT epyroba yvela xalxs,<br />

rusTaveli amJRavnebs ganmacvifrebel sarwmunoebriv Semwynareblobas~<br />

(baramiZe 1958: 191).<br />

am sakiTxisaTvis sayuradRebo masalas iZleva `vefxistyaosnis~<br />

danarTi epizodi, _ xvarazmelTa ambavi. aq aRwerilia, Tu<br />

tarielma da mis dasaxmareblad mosulma avTandilma da fridonma<br />

momxvduri xvarazmelebi ra sastik brZolaSi daamarcxes:<br />

42<br />

`maT lomTa spani samgniTve SeiZrnes gareT mdgomelni;<br />

zeda damsxmelTa miuxdes amayni, mcqafad mwyromelni;<br />

ficxlad Seebnes, ar hgvandes ig f r a n g n i , vinme<br />

hromelni.<br />

maTni iaRni tirodes, viT icinian romelni~.<br />

(lolaSvili 1963: 1113, strofi _ 1982; rusTveli 2006: 444,<br />

strofi _2117).<br />

am strofis Sinaarsi unda iyos: gareT mdgomi tarielis,<br />

avTandilisa da fridonis molaSqreebi samive adgilas SeiZrnen;<br />

gamwyralni, gabrazebulebi momxvdurebs swrafad, amayad miuvardnen,<br />

ficxlad Seebnen. isini (tarielis molaSqreebi) f r a n g e b s a<br />

da r o m a e l e b s ar hgvandnen. maTni iaRni (?) tirodnen, romlebic<br />

winaT icinodnen.<br />

aRsaniSnavia, rom aq CvenTvis saintereso sityvas Semcvleli<br />

varianti ar gaaCnia, xolo erT V’ gviandel nusxaSi is SeukumSveladac<br />

weria _ r omaeli.<br />

rogorc vxedavT, romaelebi aq garkveviTa da cxadad agde-


uladaa naxsenebi. sakuTriv `vefxistyaosnisa~ da am danarTi<br />

epizodis strofebs Soris, garda Sinaarsobrivisa, sityvieri da<br />

frazeologiuri msgavseba arsebobs: orivegan TiTqmis igive xelnawerebi<br />

iZlevian riTmebs romeli/romeli. antonimebia sariTmo<br />

sityvebi mjdomeli da mdgomeli. oriveganaa cqafi. amis gamo advili<br />

mosalodnelia, rogorc es, saerTod, `vefxistyaosnis~ CanarTdanarTebisTvisaa<br />

damaxasiaTebeli, xvarazmelTa ambis avtorma<br />

mibaZa rusTvels da romaelTa mimarT `misi Tvalsazrisi~ gaimeora.<br />

erTi sityviT, am sakiTxs mibruneba da CaRrmavebuli kvleva<br />

sWirdeba, xolo, Tu aRniSnuli Tvalsazrisi dadasturda, friad<br />

saintereso ambavs vgebulobT: rusTveli aTvalwunebiT, satiruli<br />

SeferilobiT ixseniebs romaelebs, rogorc kaTolikeebs. es<br />

kidev ufro afarToebs Cvens warmodgenas rusTvelis religiebisadmi<br />

damokidebulebis Sesaxeb.<br />

amis Semdeg kvleva gagrZelda da dasmul sakiTxze umniSvnelovanesi<br />

Tvalsazrisi gamoiTqva. aRniSnuli strofi da sityva<br />

2003 w. Tavis sagangebo da brwyinvale naSromSi ganixila roland<br />

beriZem. man sruliad samarTlianad mxari dauWira ABCMX<br />

da misi<br />

mimyoli DGHL<br />

redaqciis wakiTxvas _ `romeli~ da gamoTqva friad sayuradRebo<br />

varaudi: aRniSnuli gamoTqma Seicavs or sityvas _ `ro~<br />

da `meli~. `ro~ niSnavs `rogorc~ da `meli~ _ `melas~. melia da<br />

mela rom ZvelqarTulad `meli~ aris, sayovelTaodaa cnobili.<br />

`ro~ rom ixmareba mimarTebiTi zmnisarTis SinaarsiT _ `rogorc~,<br />

`viT~, mkvlevars amis nimuSebi fSauri da xevsuruli poeziidan<br />

mohyavs. imowmebs vaJa-fSavelasac. aseve ixmareboda igi Tu ara<br />

Zvel qarTul enaSi, jerjerobiT dadasturebuli ar aris (beriZe<br />

2003: 219-235).<br />

es Sexeduleba, uTuod, sayuradRebo, angariSgasawevi da,<br />

Cveni azriT, ufro misaRebicaa, miT umetes, poemaSi `melaoba~<br />

iumo-ristuli gagebiT sxvaganac gvxvdeba. rostevanis mier<br />

gamogdebul vazirze naTqvamia: `gamoZrwa da g a m o m e l d a ~<br />

(761. 2). magram dabejiTebiT Tqma, ucilobeliao, gviWirs. mainc<br />

mgonia, komisiis Tvalsazrisi gadasagdebi ar aris, metadre mas<br />

Semdeg, rac xvarazmelTa ambis avtorsac igi aseve esmis. garda<br />

amisa, unda davZino: roca Cvens Zvirfas rolands komisiaze Cem<br />

mier gakeTebuli Canaweri gadaveci (amas TviTonve aRniSnavs da mas<br />

kidevac imowmebs), komisiis Tvalsazrisic amomwuravad gavacani,<br />

magram Tavis statiaSi igi misi Sefasebisagan Tavs ikavebs, saerTod,<br />

gverds uvlis.<br />

orive gagebis SemTxvevaSi erTi ram naTelia: usenis saqcieli<br />

komikurad aris warmodgenili.<br />

43


* * *<br />

`vefxistyaosanSi~ komikuri niuansebiTaa warmodgenili calkeuli<br />

cxovrebiseuli movlenebi:<br />

44<br />

`uxvi axsnilsa daabams, igi TviT ebis, vin ebis~ (49. 3).<br />

`uxvsa hmorCilobs yoveli, igica, vin orgulia~ (50. 2).<br />

sevdanarevi Rimili igrZnoba aforizmebsa da sentenciebSi,<br />

sadac amqveyniuri siZneleebia ganzogadebuli:<br />

`RmerTman erTi raT acxovnos, Tu meore ar wawymidos~ (306. 3).<br />

`maSin sofelman sawuTrom iuxvis, raca vinebi,<br />

aw xel-mqmna, rome saaxlod mxecTaca movewyinebi~ (389. 3-4).<br />

`brZeni? vin brZeni, ra brZeni? xeli viTa iqms brZnobasa?!~<br />

(886. 1).<br />

`kargi ra mWirdes, gikvirdes, avi ra sakvirvelia!~ (1175. 3).<br />

da sxva.<br />

saerTod, rusTvelisTvis damaxasiaTebelia iseTi aforizmebis,<br />

igavebis moxmoba, romlebic Tavisi bunebiT komikuri elferisaa.<br />

es kidev ufro damajerebels xdis maT:<br />

`sma-Wama _ didad Sesargi, deba ra savargulia?!<br />

rasaca gavscemT Cvenia; rac ara, dakargulia~ (50).<br />

`Tvara vismc eqmna gvarliTa Sekrva Tavisa mrTelisa~ (257. 4).<br />

`cudi aris damzralisa gasaTboblad wylisa berva~ (707. 2).<br />

`vardsa qacvi moapovnebs, ekalTamca rad vefxane!~ (709. 2).<br />

`Tavsa mrTelsa rad Seikrav, wylulsa axlad rad iwyluleb?~<br />

(876. 4).<br />

`ar ici, vardni ueklod aravis moukrebian!~ (877. 4).<br />

`vardsa hkiTxes: egzom turfa raman Segqmna tanad, pirad?<br />

mikvirs, rad xar ekliani? povna Seni rad-a Wirad?<br />

man Tqva: tkbilsa mware hpovebs, sjobs, iqmnebis raca Zvirad:<br />

odes turfa gaiafdes, aRara Rirs arca Cirad!<br />

radgan vardi amas ityvis usulo da uasako,<br />

maSa lxinsa vin moimkis pirvel WirTa umuSako?<br />

uboroto vis asmia, rac-a kargi saeSmako~ (878-879).<br />

`ar ixmareb, ras xelsa hxdi saunjesa dafarulsa?~ (902. 4).<br />

`swyurodes, wyalsa vin daRvris kaci uSmago, cnobili?~ (919. 1).<br />

`vardi amas viT iazrebs: mze momSordes, ar davzreo~ (921.1).<br />

`magra Tu Wirsa ar dasTmob, lxini ra dasaTmobia!~ (965. 4).


amave rigisaa umSvenieresi igavi WaSi Cavardnili kacis Sesaxeb<br />

(str. 255-256). da sxva.<br />

garkveuli komikuri elferis matarebelia calkeul personaJTa<br />

gonebivi sisxarte, eSmakuri moxerxebuloba.<br />

im mizniT, rom tarielisa da nestan-darejanis mijnuroba<br />

ar gaxmaurebuliyo, nestanma moigona: ise moqceuliyvnen, STabeWdileba<br />

Seqmniliyo, viTomc tarieli nestanis karze asmaTTan saa-<br />

Sikod dadioda:<br />

`asmaT miTxra: me mibrZana, ese vqmnaTo, ese sjobdes:<br />

vinca gnaxos, Cemgan missa saubnarsa vera scnobdes,<br />

Cemad naxvad movidodes, Sen viTamca gaSikobdes;<br />

da-ca-mvedra: amirbarsa uTxar, asre namusobdes~ (383).<br />

avTandilis tarielTan meored gaparvis Semdeg Sermadini sasowarkveTili<br />

da saSinlad gabrazebuli rostevanis winaSe warsdga<br />

da avTandilis mier datovebuli anderZi warudgina. Tanac<br />

`moaxsena: sawols v p o v e ese misgan danaweri;<br />

dges monani natirebni, daeglija Tma da wveri;<br />

igi marto g a p a r u l a, yma ar axlavs, arca beri~ (828).<br />

risxvis Tavidan acilebis mizniT Sermadinma mefes ise dauxata,<br />

viTomc avTandilis wasvlis Sesaxeb man araferi icoda. sinamdvileSi<br />

avTandilma winaswar gaacno mas Tavisi gadawyvetileba<br />

(str. 774-778) da anderZic sakuTriv gadasca:<br />

`misca anderZi Sermadins, ra gaaTava weriTa~ (808. 1).<br />

rogorc zemoT vaCveneT, tarielma `ucnobis~ (str. 359-360,<br />

363-364) da avTandilma fatmanis (str. 1090-1095) saaSiko wignebis<br />

miRebisas, garkveuli mosazrebebiT, TvalTmaqcobas mimarTes.<br />

erTsa da meoresac aramcTu ainteresebda, did zizRsa da usiamovnebas<br />

hgvrida maTTan samijnuro kavSiris daWera. magram garegnulad<br />

ise moiqcnen, ara marto Tanxmoba SeuTvales, aramed, viTomc,<br />

gamowveva sixaruliTac miiRes.<br />

iumoristul STabeWdilebas qmnis avTandilis mier lomsa da<br />

vefxvTan nabrZoli da dabnedili tarielis mococxleba da gamoqvabulSi<br />

wamoyvana.<br />

avTandili pirvelad bevrs exvewa tariels, ra da ra Segonebas<br />

mimarTa, raTa Zala moekriba da Sin gahyoloda, magram gonebamixdils,<br />

sicocxleze xelaRebuls es uzarmazar, gadaulaxav da<br />

arc saWiro, zedmet saqmed miaCnda. bolos, pirdapir rom verafers<br />

gaxda, `eSmakobas~ mimarTa. uTxra, SenTan mosvlaze amdeni siZnele<br />

45


da wvaleba gamoviare da danarCens ar gTxov, erTi patara, umniSvnelo<br />

Txovna mainc Semisruleo:<br />

46<br />

`nu gamgzavni gul-moklulsa, erTi miyav sawadeli,<br />

erTxel Seje, cxenosani gnaxo Cemi sulTa mxdeli,<br />

nuTu maSin moviqarvo sevda ese awindeli;<br />

me waval da Sen dagagdeb, iqmnas Seni saqadeli~ (890).<br />

avTandilma<br />

`icoda, rome Sejdoma kaeSans moaqarvebda,<br />

lerwmisa sarsa dasdrekda, giSersa daikarvebda~ (891. 2-3).<br />

tarielma am `patara~ saqmeze megobars xaTri ver gautexa,<br />

Tavs Zala daatana da survili Seusrula, cxenze Sejda. marTlac,<br />

`xani wavles, siarulman mojobeba daaCina~ (892. 4).<br />

am miRwevis mere avTandilma, `cnobierTa dastaqarman, ucnoboTa<br />

oxrva-axman~ (894. 3), tkbil-tkbili sityvebiT meore gamozomili<br />

nabiji gadadga. cnoba-misustebuli tarieli ubralo WeSmaritebaze<br />

`gamoiWira~. hkiTxa, rogor afasebda is nestanis naCuqar<br />

`samxres~:<br />

`Se-rasme-hyves saubnarsa, sityva hkadra ar-maluli:<br />

erTsa rasme mogaxseneb, gamicxade dafaruli:<br />

ege s a m x r e m i s e u l i, Sen gaCnia visgan wyluli,<br />

ragvar giyvars, ragvar giRirs? Tqvi, daviRo merme suli~.<br />

(895).<br />

am SekiTxvaze tarielma, rogorc avTandili iTvaliswinebda,<br />

maSinve mRelvared upasuxa da ganuzomeli Sefaseba misca am samaxsovro<br />

saCuqars:<br />

`man uTxra: saxe ra giTxra mis usaxosa saxisa!<br />

esea Cemi sicocxle, Cemi momcemi axisa,<br />

mjobi yovlisa soflisa, wylisa, miwisa da xisa;<br />

ar-sasmenlisa mosmena ars umJavesi wmaxisa~ (896).<br />

avTandils metic ara undoda ra. raki sityvaze `daiWira~, man<br />

didi gonebamaxvilobiT `amxila~ megobari da usayvedura, rom is<br />

ase gatacebulia utyvi, usulo, ugrZnobo, xeliT nakeTebi ubralo<br />

nivTiT da iviwyebs asmaTs, nestanis gamzrdels, misi da nestanis<br />

mijnurobis mesaidumles, maTTvis Sewuxebulsa da Tavdadebul<br />

dobils:


`avTandil uTxra: vlamobdi marT magisisa Tqmevasa;<br />

aw raTgan giTqvams, pasuxsa gkadreb da nu meWv Tnevasa:<br />

sjobs asmaTisa ar-leva maga samxris ar-levasa,<br />

amad ar giqeb saqmisa uaresisa rCevasa.<br />

samxre gibia oqrosa, oqromWedlisa dnobili,<br />

uasako da usulo, ar sityvieri, cnobili;<br />

aRarad ginda asmaTi _ naxe marTali brWobili! -<br />

pirvel, glax, misi naWvreti, TviT merme Seni dobili,<br />

Tqvens Sua mqneli saqmisa, Sengan naxmobi dobisa,<br />

Tqveni Semyreli msaxuri, Sengan Rirs-qmnili xmobisa,<br />

misi gamzrdeli, gazrdili, misTvis mixdili cnobisa,<br />

glax, dagigdia, ar hnaxav, SabaS marTlisa brWobisa! (897-899).<br />

avTandilis moxerxebulobam gaWra, tarielma aRiara megobris<br />

SeniSvna-sayveduri da dasTanxmda, asmaTTan wasuliyvnen:<br />

`man ubrZana: rac giTqvams, umarTle xar metis metad:<br />

... raTgan davrCi, gvale, vnaxoT, Tucave var jerTca retad~.<br />

(900. 1, 4).<br />

mTeli es procesi, _ avTandilis moxerxebuloba, tarielis,<br />

am udidesi fizikuri, gonebrivi Zalisa da grZnobis adamianis ase-<br />

Ti umweoba, bavSvurad dayolieba, _ komikur efeqts qmnis da siamovnebis<br />

Rimils iwvevs.<br />

rusTvelis sinamdvilisadmi esTetikurma damokidebulebam<br />

da mizandasaxulobam bevrad gansazRvres misi nawarmoebis rogorc<br />

komikuris saerTo Sinaarsi, ise formebic. `vefxistyaosanSi~ Ziri-<br />

Tadad komikuris ori saxeoba, _ iumori da satiraa.<br />

iumori uaRresad keTili, saTno da nazia. es iTqmis ara marto<br />

im gamoTqmebsa da epizodebze, romelTa pirdapiri daniSnuleba<br />

mxiaruli ganwyobilebis Seqmnaa, aramed maTzec, romlebsac ufro<br />

metad kritikuli paTosi axasiaTebs. aseTebi garegnulad, SedarebiT<br />

`mkacri~ da `msusxavi~ sityvebiTaa daxatuli, magram sinamdvileSi<br />

iseTi keTilismyofeli da moalersea, rom siyvarulisa da<br />

siTbos ase kargad da gulwrfelad gamomJRavneba xSirad sxva, uSualod<br />

moferebiTi tonis Semcvel sityvebsac gauWirdebaT xolme.<br />

pirvelis nimuSebi sakmaod moviyvaneT. am ukanasknelis sailustraciod<br />

gavixsenoT ori epizodi.<br />

qajeTis cixis aRebis Semdeg raindebma `fridonisas~ inadimes.<br />

tarielma gadawyvita, vidre indoeTs dabrundeboda, arabeTSi wasuliyo<br />

da avTandilisa da TinaTinis qorwili moewyo. man es megobars<br />

fridonis piriT SeuTvala:<br />

47


48<br />

`aw miTxar, Cemgan ra ginda, anu raT mogexmarebi?<br />

varCev, w a v i d e T a r a b e T s, iyav Cemica marebi;<br />

tkbili s i t y v i T a gavmarToT da x r m l i T a _ saomarebi.<br />

Tu Sen Sens colsa ar SegrTav, me Cemsa ar veqmarebi~ (1472).<br />

avTandils samSobloSi dabrunebasa da TinaTinTan SeuRlebaSi<br />

garkveuli siZneleebi marTlac eloda. magram, im mizniT, rom<br />

tarielis bedniereba bolomde daegvirgvinebina, _ wahyoloda<br />

indoeTSi da mis mefed kurTxevaSi mieRo monawileoba, avTandili<br />

cdilobs, uari uTxras mas. uari rom motivirebuli iyos, megobris<br />

winadadebas `xelze ixvevs~ da `aqilikebs~:<br />

`ra fridon uTxra avTandils tarias mociquloba,<br />

mas gaecinnes, gaRimda, hSvenoda mxiaruloba;<br />

Tqva, Tu: m e S v e l i rad minda? mWirs aravisgan wyluloba!<br />

Cemi mze arca qajTa hyavs, arca sWirs lxin-nakluloba.<br />

Cemi mze taxtsa zeda zis, morWmuli RmrTisa nebiTa,<br />

sakrZalavi da ukadri, laRi arvisgan vnebiT-a,<br />

arca ra umZims qajTagan, arca grZneulTa grZnebiTa;<br />

mas zeda S v e l a rad minda? rad meWv rasaca TnebiTa?~<br />

(1473-1474).<br />

maSin tarielma Tavisi gaitana; wavidnen arabeTSi da iq<br />

iqorwiles.<br />

gavida xani. dadga dro tarielis samSobloSi wasvlisa.<br />

axla mas ar surs, axaldaqorwinebuli avTandili Seawuxos da<br />

gaiyolios:<br />

`axal SerTulsa mTvaresa, mzeo, viT moeSorebi?~<br />

avTandilma aqac didi gonebamaxviloba gamoiCina da tarielis<br />

sabuTi SesaniSnavi iumoriT `daarRvia~:<br />

`avTandil uTxra: magiTa Sengan ar moviRorebi….<br />

ar, dia ginda damagdo, waxvide Cemad mzraxavad!<br />

coli uyvarso, gamwira, iyo amisad msaxavad~ (1564-1565).<br />

tarieli da mkiTxvelic kargad xedaven, avTandilis am `gamkenwlav~<br />

xumrobaSi naTlad Cans Zmadnaficisadmi misi urRvevi<br />

da mtkice megobroba, uangaro Tavdadeba da siyvaruli. amitomaa,<br />

orive SemTxvevaSi tarieli mxiaruli, guliTadi siciliT Sexvda<br />

mas (1473, 1566).<br />

`vefxistyaosnis~ satira Cveulebriv dinji, obieqturi, Rrma<br />

da damajerebelia. misTvis arsebiTad ucxoa usamarTlo, wregadasuli,<br />

ganerviulebuli toni. am mxriv erTgvarad gamonaklisia mxo-


lod garkveuli mxatvruli daniSnulebis mqone, afeqtur mdgomareobaSi<br />

myofi nestanis tarielisadmi (522-529) da rostevanis<br />

vazirisadmi (756-760) mimarTuli satiruli gamoTqmebiT gajerebuli<br />

risxva. Tumca gadaWarbeba orivesTvis gacnobierebulia.<br />

`vefxistyaosnis~ satira daxvewili, moqnili da sxartia. avtori<br />

`msxverpls ~<br />

bolomde ar misdevs, ar aTrevs, ar axrCobs, ar anadgurebs,<br />

aramed erTxel marjved moartyams da Tavis gzas ganagrZobs.<br />

poemaSi TiTqmis sul ar aris komikuris iseTi mZime saxeebi,<br />

rogoricaa srulyofili groteski, paskvili, pamfleti, epigrama,<br />

karikatura. an Tu aris, _ Zalian cotaa da mxolod zogierTi<br />

damaxasiaTebeli niSniTaa gamovlenili.<br />

umTavresad aseTebi gvxvdeba zemore damowmebul gamoTqmeb-<br />

Si. magaliTad, ramdenadme groteskul-sarkazmulia ganrisxebuli<br />

nestanis tarielisadmi mimarTva:<br />

`gaxsovs odes `ha-has~ hzmidi, cremlni Senni velTa hbandes,<br />

mkurnalni da dastaqarni wamalTa-ye mogitandes?~ (526. 1-2).<br />

`azrni Senni Senve ggvanan, mtyuansa da Sen ageTsa!~ (527. 4).<br />

`qnas mefeman yel-motexiT Semoxvewa, Semokvdoma~ (545. 3).<br />

vazirisadmi rostevanis risxva:<br />

`agre Smagi ar vazirad, ara varg xar arca sxvad rad!~ (757. 4).<br />

paradoqsuli bunebisaa striqonebi:<br />

`uwyaloba hklavs, wyali sdis, arodes ar gaxmobili!~ (919. 3).<br />

`gastexs qvasaca magarsa gvrdemli tyviisa lbilisa~ (5. 4).<br />

`vefxistyaosanSi~ moipoveba naTlad gamoxatuli, srulyofili<br />

ironiis magaliTebi. sogratis sityvebi:<br />

`vici, ucilod amavsebs, Soveba ar-sawyenia~ (742. 3).<br />

`SabaS sityva, SabaS kaci, SabaS saqme, misgan qmnili!~ (759. 4).<br />

`madli ra gkadro, aw Tqvengan gavxasdi me maSa viTa~ (763. 3).<br />

fatmanisadmi naTqvami:<br />

`uTxra: ar giSli, diaco, ferTa mi da mo krTolasa~ (1100. 3).<br />

poemaSi gvaqvs maxvilsityvaobis, _ sityvaze gamodevnebis, _<br />

SemTxvevebic:<br />

fatmanma rom avTandils miswera:<br />

`v a r d i xar, mikvirs, b u l b u l n i rad ar Sen zeda krfebian!~<br />

(1086. 2),<br />

49


50<br />

amaze avTandilma<br />

`Tqva: yvavi v a r d s a ras aqmnevs, anu ra misi feria!<br />

magra mas zeda b u l b u l s a jerT tkbilad ar umReria~.<br />

(1090. 1-2).<br />

qajeTis cixis aRebis Semdeg tarielis rCevaze, jer wavideT<br />

arabeTSi, rac sityviT SeiZleba gakeTdes, tkbili sityviT gavake-<br />

ToT, rac sabrZoloa, _ xmliTo:<br />

`tkbili sityviTa gavmarToT da xrmliTa _ saomarebi~ (1472. 3),<br />

avTandilma Tavis iumoristul pasuxSi uyuradRebod arc es<br />

sityvebi datova da SemouTvala:<br />

`muna me xrmali ar mikveTs, arca sivrcele enisa~ (1477. 3).<br />

amJamad mTavari Seni saqmis bolomde miyvanaa da amaSi xeli<br />

Semiwyveo:<br />

`sxvad Tqvengan ara ar minda, mZulan rasaca T n e b a n i~ (1479. 4).<br />

avTandilma pirmoTneoba sxvaTaSoris axsena. axla es sityva<br />

tarielma ar dakarga da fridons daavala:<br />

`midi, uTxar Cem magier sityva Cemgan a r-n a T n e b i~ (1481. 1).<br />

rodesac indoeTSi avTandilis wayolaze msgavsi saubari ukve<br />

arabeTSi gameorda, tarielma avTandilis iumoristuli pasuxis<br />

pasuxSi es sityva kvlav moigona:<br />

`radgan gwadian, wamomyev, d a m w a m e b nuras T n e v a s a~.<br />

(1566. 3).<br />

tarieli da avTandili rom erTmaneTis mimarT mudam gulwrfeli<br />

iyvnen, ra Tqma unda, es orivem mSvenivrad uwyoda da amaSi<br />

arc erTs eWvi ar epareboda, magram, Tu pirmoTneobaze mainc<br />

laparakoben, amas iumoriT, xumrobiT, erTmaneTis `gamosajavreblad~<br />

akeTeben.<br />

* * *<br />

`vefxistyaosanSi~ aris iseTi sityvebi, gamoTqmebi, viTarebani,<br />

romlebic TavisTavad komikuris Sesaqmnelad gamiznuli ar<br />

arian, magram uneblieT, saerTo fonze komikuris STabeWdilebas<br />

toveben. zogierTi imdenad srulyofil STabeWdilebas axdens,<br />

Cven ueWveli komikuris nimuSebad gvaqvs moyvanili. amgvarebia:


andazebis, aforizmebis, sentenciebis udidesi nawili; asmaTis<br />

werilis gamo tarielis dabneuloba; epizodebi, romlebic eSmakoba-gonebamaxvilobas,<br />

moxerxebulobas gadmoscemen; avTandilis<br />

mekobreebis winaaRmdeg brZola da sxva.<br />

amdenad, Tu bolomde gulwrfeli viqnebiT, zogierTi SeiZleba<br />

komikurad arc miviCnioT.<br />

magaliTisTvis Cven SevCerdebiT erT maTganze, romelic<br />

swored kvalificiur mkiTxvelebzec sxvadasxvanair STabeWdilebas<br />

axdens. mxedvelobaSi gvaqvs usenis mier nestanis naxvisa da<br />

gaocebis epizodi:<br />

`usen gahkvirda, ga-ca-krTa, ra Suqni naxna mzisani;<br />

Tqva: ra miCvene, ra vnaxe, rania, netar, risani?!~ (1155. 2-3).<br />

amas mosdevs striqoni:<br />

`ese Rawvni mzisad kmaran, kacTaganmca viT ikocnes!~ (1161. 2),<br />

romelsac al. baramiZe ase afasebs: `rusTveli moswrebuli<br />

h u m o r i T hkilavs Tavzardacemul vaWarT-uxucesis fiqrTa<br />

simCates~ (baramiZe 1945: 205).<br />

sxvanairad fiqrobs gr. kiknaZe. movusminoT mas: `p r o f<br />

al. baramiZes miaCnia, rom iumoristikulia vefxistyaosnis is adgili,<br />

sadac gadmocemulia nestanis naxviT gamowveuli usenis<br />

gaoceba : `(...) ese Rawvni mzisad kmaran, kacTaganca viT ikocnes!~<br />

am adgilas poemaSi xazgasmulia nestanis simSveniere, am mizniT<br />

aris daxasiaTebuli usenis gancvifreba, rac sruliad bunebrivia<br />

da marto usens ki ara, nestanis yvela mnaxvels daeufleboda xolme.<br />

amitom Cven vfiqrobT, rom aq ar Cans usenis simCate da, saer-<br />

Tod, Z n e l i a am adgilis miCneva rusTvelis i u m o r i s a T v i s<br />

damaxasiaTeblad~ (kiknaZe 1953: 93-94).<br />

nawarmoebisagan damoukideblad ganxilvisas es adgili marTlac<br />

araviTar komikur zemoqmedebas ar axdens. ra aris sasacilo<br />

imaSi, kacma naxa iseTi araCveulebrivi qali, romlis msgavsi Tavis<br />

dReSi ar enaxa da gaioca, gauWirda masSi mdedri daenaxa. magram,<br />

radgan mkiTxvels axsovs usenis Sercxvenili sareceli, misi susti,<br />

Cvrad qceuli kacoba, da axla xedavs, ubrwyinvalesi qalis naxvisas<br />

mis moulodnel `gankacebas~, imdenad, rom masSi kocnis sakiTxi<br />

daisva, _ imave mkiTxvelSi, vfiqrobT, aman damcinavi Rimili unda<br />

gamoiwvios.<br />

ai, erTi magaliTi kidev, sadac araviTari miTiTeba ar aris<br />

da mkiTxveli personaJis Rimils xedavs. k. WiWinaZe dabejiTebiT<br />

wers: `vefxis tyaosnidan vtyobilobT, magaliTad, rom rusTvelis<br />

drosac imgvaradve TavdaxriT da koketurad scodnia qals g a -<br />

51


R i m e b a, rogorc exla, Cvens droSi. ai ras ambobs tarieli nestanis<br />

Sesaxeb: `merme avdeq wamosavlad, man damiwyo qve qve wveva...~. aq<br />

laparakia Tavdaxrili qalis gamomwvev R i m i l z e, mxolod sityva<br />

Rimili striqonSi aRar Cateula~ (WiWinaZe 1925: 54).<br />

savsebiT marTalia gr. kiknaZe, roca wers: `ase, rom movlena-<br />

Tadmi arc satiruli da arc iumoristikuli damokidebuleba ar<br />

aris am poemaSi m k v e T r a d gamomJRavnebuli da gamoaSkaravebuli~<br />

(kiknaZe 1953: 94). magram, saerTod mxatvruli nawarmoebSi<br />

da, kerZod `vefxistyaosanSi~, komikuris aRsaqmelad gadamwyveti<br />

mniSvneloba aqvs mTeli nawarmoebis mTlian, erTianad gaazrebas.<br />

vfiqrobT, iumor-satiruli Strixebi SeimCneva tarielsa da<br />

ramazs Soris gamarTul brZolis epizodSi. ramazma tarielis ultimatumze,<br />

rom indoeTis samefos kvlavac damorCileboda, sapasuxod<br />

Tavxeduri, amgdebi toniT SemouTvala:<br />

52<br />

`sityvani SemoeTvalnes laRni da ukadronia:<br />

arc rame Cven varT jabanni, arc cixe umagronia,<br />

vin aris Tqveni xelmwife? Cven zeda ra patronia?~ (400. 1-3).<br />

rodesac tarieli xataeTisken saomrad gaemarTa, ramazma misi<br />

motyueba scada da dasamSvideblad kaci gamougzavna:<br />

`ramazis kaci memTxvia, xataeTs zeda xania,<br />

man miTxra mociquloba gulisa mosafxania:<br />

CvenTa mgelTaca dasWamen, Tqvenni, indoTa Txania~ (421. 2-4).<br />

visac unda ekuTvnodes bolo winadadeba, mociqulsa Tu ramazs,<br />

igi uTuod iumoristul suraTs qmnis.<br />

amgvarive Seferilobisaa ramazis Semdegi pirferuli<br />

sityvebic:<br />

`zenaari gamogviRe, miT g v a b i a y e l s a w n e l i ~ (422. 3).<br />

tariels isev mouvida ramazis mociquli, magram mas Semdeg,<br />

rac mas pirdapir da daufaravad Seatyobina_ `meca vici, raca<br />

CemTvis gagigia~ (443. 1) _ xataelTa mefes vinmes kvlav gamogzavna<br />

aRar ucdia. tarieli iumornarevi kiloTi SeniSnavs, an ratom<br />

unda gamoegzavnao:<br />

`ra mivida mociquli, k v l a m c a r a d R a<br />

g a m o g z a v n e s ~ (444. 1).<br />

satiruli SedarebebiTaa gadmocemuli omis suraTebi:


`Sigan asre gaverive, gnolis jogTa viTa qori,<br />

kaci kacsa Semovtyorci, cxen-kacisa davdgi gori;<br />

kaci, Cemgan Senatyorci, brunavs viTa tanajori~ (447. 1-3).<br />

`cxensa kaci gakveTili mandikurad gardavhkidi~ (448. 3).<br />

`Zilisa mihxvda nacvali Zil-mkrTalTa, Rame TeulTa~ (452. 3).<br />

SeiZleba komikuradac migveRo Semdegi striqonebi:<br />

`yma gardaiWra, daaba, viTa kakabi maxesa~ (231. 3).<br />

viTa kakabi arwivsa, qveSe mi da mo Zrweboda~ (232. 2).<br />

`mun abjari yovliferi asre idva, viTa mwnili~ (1367. 3).<br />

`nestan-darejan moiWdo, rome ver gahxsnis culebi~ (1451. 3).<br />

magram es ewinaaRmdegeba poemis Sesabamis epizodebSi mocemul<br />

ganwyobilebas, maT suls.<br />

`vefxistyaosanSi~ komikurze xSirad saavtoro remarkebSia<br />

miTiTebuli. poemaSi moipoveba ramdenime termini, romlebic komikuris<br />

zogierT mxares aRniSnavs. erT-erTia sityva `laRoba~:<br />

`mesame leqsi kargi ars, sanadimod, samReralad,<br />

saaSikod, s a l a R o b o d, amxanagTa saTrevelad~ (17. 1-2).<br />

`vhkadroT rame s a l a R o b o d, rasaTvismca gagvawbila?~ (58. 4).<br />

`siciliT l a R o b s, mieca guliT amoslva dardisa~ (82. 4).<br />

`modi, fridons v e l a R o b n e T, jogsa missa movadgeTa~ (1375. 4).<br />

`amoa kargi l a R o b a, l a R s a Se-ve-iqms l a R e b a d ~ (1376. 4).<br />

`vefxistyaosnis~ bolodroindel leqsikonebSi axsnilia:<br />

iust. abulaZe (frCxilebSi vuTiTebT strofTa numeracias 1957<br />

gamocemis mixedviT): `laRi 972. 1 (1109. 1); 591. 3 (693. 3); 1262. 2 (1423.<br />

2). spar(suli) ukadri, mxiaruli, Tamami, celqi. laRoba 962. 1 (1099.<br />

1); 963. 2 (1100. 2) celqoba, x u m r o b a, Seqceva, garToba~ (abulaZe<br />

1967: 306); a. SaniZe: `laRi Tavisi Rirsebis mcodne, amayi; Tavisufali;<br />

676. 3 mxiaruli, Svebuli. laRoba mxiaruleba, tkbili x u m<br />

-r o b a; velaRobe 1153. 4 vesiyvarule~ (SaniZe 1957: 366).<br />

sakiTxis Seswavla gviCvenebs, rom aRniSnuli sityva xSirad<br />

am konkretuli SinaarsiT ixmareba da niSnavs iseT mxiarulebas,<br />

Seqcevas, garTobas, romlebSiac wamyvani adgili komikurs, oxunjobas<br />

uWiravs. amas aRniSnaven agreTve adrindeli leqsikografebic.<br />

niko CubinaSvili: `laRoba zdilurad gabedva x u m r o b i s a~.<br />

miuTiTebs `vefxistyaosnis~ ramdenime strofs (CubinaSvili 1961:<br />

258). asevea daviT CubinaSvilis leqsikonSiac: `(...) laRoba: x u m r<br />

o b a (...), zdilurad gavbedav x u m r o b a s (...)~ (CubinaSvili 1984:<br />

644).<br />

53


sagangebodaa aRsaniSnavi, rom am gagebiT am sityvas sasuliero<br />

pirebic xmaroben. asea rusTvelis epoqis mweral tbel abuseriZis<br />

naSromSi. Tavis sagvareulo matianeSi is mogviTxrobs: `amissave<br />

muSakobasa Sina qva¡ ganepo. xolo wmidaman mowameman hrqua:<br />

STadeg, basili, da ganzome ege, raodeni arso. da STadga mas Sina da<br />

SemoaWira wmidaman imier da amier miT ganapebiTa qvaTa¡Ta. basili<br />

£mayo: va¡me, rad momkal sawyalobeli da sabralo¡, wmidao mowameo!.<br />

xolo wmidaman, reca s i c i l i s s a x e d da l a R o b i s a ganzidna<br />

mas ganapebsa qvaTasa da hrqua: aRmo£ed da nu xar mowyinare msaxurebisa<br />

Cemisa da srul qmen taZari Cemio~ (abuseriZe 1941: 62).<br />

am Zeglis gamomcemeli levan musxeliSvili TandarTul<br />

leqsikonSi ganmartavs: `laRoba¡ (spar. laR) x u m r o b a, celqoba~<br />

(gv. 71). xolo damowmebul teqsts amgvar komentars urTavs: `avtoris<br />

ueWveli niWis maCvenebelia (...) misi l a R o b a qvis ganapebis<br />

gazomvisas (T. XIV), romelic Zvelad morwmune mkiTxvelTa Soris<br />

uTuod x a r x a r s gamoiwvevda, CvenSic mxiarul R i m i l s iwvevs~<br />

(gv. 3).<br />

vfiqrobT, `vefxistyaosnis~ Cven mier damowmebul teqstSi<br />

swored x u m r o b i T, o x u n j o b i T laRoba unda igulisxmebodes.<br />

garkveviT ar Cans, magram ufro amgvarive Sinaarsi unda<br />

hqondes am sityvas Semdeg striqonebSiac:<br />

54<br />

`erTgan dasxdes, i l a R o b e s, saubari asad ages~ (137. 1).<br />

`mive marto, qmarsa Cemsa v e l a R o b e, velacice~ (1153. 1).<br />

iust. abulaZe Tavis leqsikonSi amgvaradve ganmartavs sityvas<br />

`laciceba~: `x u m r o b a, kopwiaoba, ugulod mialerseba~<br />

(abulaZe 1967: 306). mxedvelobaSi aqvs striqoni: `mive marto, qmarsa<br />

Cemsa velaRobe, v e l a c i c e~ (1153. 1). `vefxistyaosanSi~ es sityva<br />

sxvagan ar gvxvdeba. amgvari gageba misi winamdebare sityvidan<br />

(`velaRobe~) gamodis da gveeWveba, aq mas igive Sinaarsi hqondes.<br />

a. SaniZe mas ase xsnis: `vefere~ (SaniZe 1957: 366). s-s. orbeliani am<br />

teqstze miTiTebiT wers: `velacice xeliT aSikT TamaSoba, aSikis<br />

xeliT gaTamaSeba~ (sulxan-saba 1965: 264).<br />

iumoristuli laRoba daxasiaTebulia `wylianobad~, `sityva<br />

mravlad~. `wylianoba~ `vefxistyaosanSi~, sazogadod, niSnavs enawylianobas,<br />

karg moubars, mWevrmetyvels (str. 32. 4; 170. 1; 1270. 1;<br />

1583. 1) da upirispirdeba sityva `mqiss~. zogjer am sityvas vxedavT<br />

`laRobis~ gverdiT, roca is iumoris mniSvnelobiT ixmareba:<br />

`vaziri l a R o b s eniTa, w y l i a n a d moubnariTa~ (59. 4).<br />

`erTgan dasxdes da daiwyes kocna, l a R o b a w y l i a n i~ (1099. 1).


`vefxistyaosnis~ leqsikonebSi saxeldebiT aris miTiTebuli,<br />

rom zemoT damowmebul striqonSi `mikvirs, rad scals w y l i a<br />

n o b a d, rad ar gulsa Seiurvebs!~ (764. 2) `wylianoba~ sakuTriv<br />

xumrobas aRniSnavs.<br />

komikuris SinaarsiTaa agreTve gamoyenebuli sityva `amxanagoba~,<br />

romelic zogjer `laRobisa~da `wylianobis~ gverdiT<br />

gvxvdeba:<br />

`a m x a n a g o b d e s, l a R o b d e s, iqiT da aqaT dgebodes~ (79. 2).<br />

`qrTamsa sTxovs da a m x a n a g o b s, Tuca cremlsa ar iwurvebs:<br />

_ mikvirs, rad scals w y l i a n o b a d, rad ar gulsa Seiurvebs!~<br />

(764. 1-2).<br />

`fridon l a R i a m x a n a g o b s saubnarTa esodenTa,<br />

amas zeda g a i c i n n e s maT w y l i a n T a, sityva brZenTa,<br />

erTmanerTsa e l a R o b n e s l a R o b a T a maTTa mSvenTa~ (1407. 1-3 ).<br />

`a m x a n a g o b d e s, l a R o b d e s waslvasa maT saqmeTasa~ (1497. 3).<br />

`vefxistyaosanSi~ gamoyenebulia `lizReba~ sityva, rac uSver,<br />

ulamazo xumrobas niSnavs:<br />

`sjobs siSore diacisa, visgan viTa daiTmobis:<br />

g i l i z R e b s da SegikveTebs, migindobs da mogendobis,<br />

marT anazdad giRalatebs, gahkveTs, rasca daesobis...~ (1081. 1-3).<br />

`wavida mona saubrad mis ymisa gul-mduRarisad,<br />

Tav-CamogdebiT mtirlisad, ar WvretiT m o l i z R a r i s a d~(86. 1-2).<br />

a. SaniZe pirvel striqonSi aRniSnul sityvas ase ganmartavs:<br />

`vnebiT Semogxedavs~, meore striqrnSi: `vnebiT Semyure~ (SaniZe<br />

1957: 367). es axsna swori ar unda iyos. zusti ar aris da ufro gadataniTi<br />

mniSvnelobiTaa igi warmodgenili sxva leqsikonebSi.<br />

iustine abulaZe: `cbieri alersi, fereba, laquci~ (abulaZe<br />

1967: 307).<br />

asevea konstantine WiWinaZis leqsikonSiac (WiWinaZe 1934:<br />

324).<br />

ufro sarwmunod migvaCnia vukol beriZis axsna: `molizRari<br />

mocinari~ (beriZe 1974: 62, 295). adrindeli leqsikografebi erTxmad<br />

miuTiTeben, rom saZiebel sityvaSi komikuri, xumroba igulisxmeba.<br />

sulxan-saba orbeliani: `lizRoba ra kaci uaRressa da upatiosnessa<br />

Tvissa kadnierad da x u m r o b i T etyodes da wyenas ar<br />

elodes~ (sulxan-saba 1965: 419).<br />

niko CubinaSvili: `lizRi uSverad da uridlad m o x u m a r i~<br />

(CubinaSvili 1961: 260).<br />

55


daviT CubinaSvili: `lizRi uSverad m o x u m a r i (...). miliz-<br />

Reb uSverad m i x u m r e b, momatyuveb pirmoTneobiT, играешь со<br />

мною ш у т к у…~ (CubinaSvili 1984: 650).<br />

yovelive amis gamo, vfiqrobT, rusTveliseuli `lizRoba~<br />

garkveuli doziT komikuris Semcvelia.<br />

igive unda vTqvaT `basroba~ sityvazec:<br />

56<br />

`man miTxra, Tu: ras vityodi mocTomili, g a b a s r u l i~ (632. 1).<br />

`sxva moyvare Tvalsa Cemsa gakicxula, g a b a s r u l a~ (862. 4).<br />

`maTTa colTa moiZulvnes. qmarni darCes g a b a s r u l a d~ (1075. 4).<br />

`vefxistyaosnis~ leqsikonebSi arc aq aRiniSneba, rom am sityvas<br />

komikuri Sinaarsic aqvs. ai, rogor ganmartaven mas:<br />

iust. abulaZe: `Sercxvena, gakilva~ (abulaZe 1967: 290).<br />

a. beriZe: `Sercxvenili~, `galanZRuli, Sercxvenili~ (beriZe<br />

1974: 196, 249, 294).<br />

a. SaniZe: `Sercxvena, gakicxva~ (SaniZe 1957: 351).<br />

d. CubinaSvili ki ase wers: `basroba gakicxva, пасмешка, m a s x-<br />

r a d a g d e b a~ (CubinaSvili 1984: 98). amgvari gageba Zveli qarTuli<br />

mwerlobis uamrav ZeglSi dasturdeba. samagaliTod mxolod XI<br />

saukunis istorikosis, juanSeris, naSromidan erT amonawers davimowmebT:<br />

`xolo cixesa kalisasa darCes kacni, da ara moerTnes<br />

mefesa; da cixiT gamoRmarT cixisTavman a g i n a mefesa da rqua:<br />

vacisa wuerni gasxen da vacbotisa kiseri gaTqs. maSin brZana mefeman:<br />

daRacaTu kacman aman b a s r o b i T mrqua me vacbotoba, ara<br />

ars cud sityva misi. da moiRo wigni daniel, da pova mas Sina werili<br />

esreT: gamovides vaci dasavlisa, da Semusrnes rqani verZisa aRmosavlisani.<br />

maSin ganixara mefeman da daidastura, rameTu yovelive<br />

ganemarjveboda sparsTa zeda~ (qarTlis cxovreba 1955: 224).<br />

`vefxistyaosanSiac~ am sityvas amgvarive Sinaarsi unda<br />

hqondes.<br />

Tu rusTveli zogjer iqve da pirdapir gvamcnobs, esa Tu is<br />

azri ra toniTaa gamoTqmuli, sxvagan amas xandayovnebiT akeTebs.<br />

magaliTad:<br />

nadirobis win sogratis xumrobis Semdeg rostevansa da<br />

avTandils Soris erTgvari paeqroba gaimarTa (str. 61-68). am<br />

paeqrobisas erTmaneTSia gadajaWvuli xumroba da seriozuloba.<br />

avtori kamaTis aRwerisas arsad migvaniSnebs, ra emociiTa naTqvami<br />

esa Tu is sityva, fraza, azri. kamaTis dasasruls ki aRniSnavs:<br />

`i c i n o d e s, ymawvilobdes, sayvarlad da kargad z m i d e s~ (69. 2).<br />

aqedan vgebulobT, am kamaTisas isini kidevac xumrobd-


nen. `zmides~ niSnavs, sazogadod, xumrobdnen, erTobodnen, Tavs<br />

iqcevdnen an, rogorc n. mars esmoda, zmebs, kalamburebs ambobdnen<br />

(darCia 1968: 67-85).<br />

komikuris zogierTi SemTxveva masze reagirebiT, gamowveuli<br />

siciliTaa aRniSnuli. zemoT damowmebul epizodebSi, tarielis<br />

daJinebul survilze, avTandils arabeTSi gahyves, avTandilma<br />

tarielis orive SemonaTvali xumrobiT rom gaaqilika, misi toni<br />

arsad aris miTiTebuli, igi mxolod tarielis mxiaruli sicili-<br />

Taa gamJRavnebuli da gamoxatuli:<br />

`mas g a e c i n n e s, g a R i m d a, hSvenoda mxiaruloba~ (1473. 2).<br />

`tariels ugavs s i c i l i brolisa vardTa frqvevasa~ (1566. 1).<br />

ZiriTadad ki `vefxistyaosanSi~ moqmedeba, situaciebi ise na-<br />

Telia, mwerlis idealebi, poziciebi imdenad garkveulia, rom komikuris<br />

niuansebic ki advili misaxvedri da gasagebia.<br />

aforizmi `kokasa Sigan raca dgas, igive warmodindebis~ (1094.<br />

4) damoukidebliv saqebradac SeiZleboda gagebuliyo, magram konteqstSi<br />

misi satiruli xasiaTi udavoa. aseve erTi da igive fraza<br />

sxvadasxva konteqstSi gansxvavebuli Sinaarsisa da tonis Semcvelia.<br />

tarieli qebiTa da siyvaruliT eubneba asmaTs:<br />

`...dao, egea m s g a v s i S e n i s a gulisa~ (274. 1).<br />

amave ganwyobilebis gamomxatvelia tarielisadmi avTandilis<br />

naTqvami:<br />

`ege ars m s g a v s i gulisa lmobierisa T q v e n i s a~ (1477. 2).<br />

magram gamZvinvarebuli nestanis tarielisadmi mimarTva:<br />

`azrni Senni S e n v e g g v a n a n, mtyuansa da Sen ageTsa~ (527. 4)<br />

– mrisxane Zageba da dacinvaa.<br />

* * *<br />

`vefxistyaosanSi~ komikuri bevrgan brwyinvale mxatvrulobiTaa<br />

gadmocemuli. cxadia, mxolod misTvis raime gansakuTrebuli,<br />

specifikuri gamoxatvis saSualebani ar arsebobs. gamosaxvis<br />

Cveulebrivi xerxebi _ Sedarebebi, metaforebi, epiTetebi, romlebic<br />

sxva esTetikuri kategoriebisTvisaa gamoyenebuli, aseve<br />

kargad da warmatebiT komikurSic gvxvdeba.<br />

57


g. nadiraZem gviCvena, rom vard-bulbuliani, romelic, saer-<br />

Tod, poeziaSi mravalmxrivi simbolikis matarebelia da, Cveulebriv,<br />

gansakuTrebiT ki aRmosavleTis poetebsa da rusTvelTanac,<br />

tragikuli siyvarulis alegorias warmoadgens, fatmanisa da<br />

avTandilis urTierTobisas satirisa da iumoris iaraRad iqceva<br />

(nadiraZe 1958: 360-363).<br />

ucnobi avTandilisadmi asmaTis mimarTva:<br />

58<br />

`mze ar maxlavs, Segetyvebis, T r T v i l o, asre miT mawyeno!~<br />

(237. 2),<br />

SesaniSnavi satiruli saxea. magram meoregan imave TrTvilTan<br />

Sedareba:<br />

`tarielis vardi iyo d a T r T v i l u r i, ar-damzrali~.<br />

(284. 1),<br />

an TinaTinis moSorebisas avTandils<br />

`viT mwvanvilsa T r T v i l i s a g a n, pirsa feri moakldebis~ (717. 3)<br />

_ orive adgilas tragikulis gamomxatvelia.<br />

diax asea, magram `vefxistyaosanSi~ aqa-iq mainc aris zogier-<br />

Ti iseTi saxe, gamoTqma, romelic ufro metad satirisa da iumoris<br />

Seqmnas emsaxureba.<br />

rogorc zemoTaa aRniSnuli, upativcemulobisa da ramdenadme<br />

abuCad agdebis Sinaarsisaa sityva `diaci~. amiT upirvelesad<br />

gamoxatulia `susti qaluri~ buneba:<br />

`mibrZana, Tu: xams d i a c i d i a c u r a d, saqme-dedlad~.<br />

(542. 1).<br />

`sjobs siSore d i a c i s a, visgan viTa daiTmobis:<br />

gilizRebs da SegikveTebs, migindobs da mogendobis,<br />

marT anazdad giRalatebs, gahkveTs, rasca daesobis,<br />

miT d i a c s a samalavi aras Tana ar eTxrobis~ (1081).<br />

`kacsa dasvris uguloba da d i a c s a bozi naci~ (1204. 4).<br />

TviT `vefxistyaosnis~ qalebs diacoba, diacuri saqcieli<br />

samarcxvino, dasacin Tvisebad miaCniaT. nestani ambobs: `d i a c u<br />

r a d rad movRordi~ (524. 1). fatmani: `vTqvi d i a c u r a d, xelurad~<br />

(1206. 1).<br />

poemaSi diacurad moxseniebulia: fatmani (1092, 1098, 1100,<br />

1101, 1105, 1111, 1255), dularduxti (1221) da mxolod erTxel<br />

nestani da isic gaborotebuli, gakapasebuli davarisagan (578. 1).<br />

diacobiT daxasiaTebulia sisuste, Zabuni, ararainduli<br />

moqmedeba:


`qusli vhkar da davuqcive, daizaxnes d i a c u r va!~ (614. 4).<br />

`kaci jabani raTa sjobs d i a c s a qslisa mbeWvelsa?~ (799. 3).<br />

satiruli SefasebisTvisaa gamoyenebuli, rogorc es saqarTveloSia<br />

gavrcelebuli, yvavTan, virTan, jorTan, Txasa da sxva<br />

cxovelebTan Sedareba:<br />

`misTa spaTasa nu dahxoc, z r o x a T a viTa, v i r T a o~ (543. 3).<br />

`rasca miwvrTixar, iwvarTe; gkadro, uwvrTeli v i r i a~ (931. 4).<br />

`Semomyare kaeSnisa tvirTi mZime, viTa v i r s a~ (958. 3).<br />

`magra ityvis: Cemi sjobso, ucilobobs viTa j o r i~ (15. 4).<br />

`maT laSqarTa gul-uSiSrad asre hxocda, viTa T x a s a~.<br />

(1044. 1).<br />

vardis, bulbulisa da yvavis, nexvis, lomis, mglisa da<br />

Txis, agreTve Svlis dapirispirebiT Seqmnili Sedarebebi da<br />

metaforebi:<br />

`Tqva: y v a v i v a r d s a ras aqmnevs, anu ra misi feria!<br />

magra mas zeda b u l b u l s a jerT tkbilad ar umReria~ (1090).<br />

`marTlad Tqmula: ara hmarTebs y v a v s a v a r d i, v i r s a rqani~ (1166. 4).<br />

`ityvis, Tu: mnaxeT, mijnurno, igi, vin v a r d i-a visad,<br />

umisod n e x v T a zeda vzi b u l b u l i msgavsad y v a v i s a d!~<br />

(1253. 3-4).<br />

`fatman mas zeda ixarebs marT viTa i a d o n i a,<br />

Tu y v a v i v a r d T a iSovebs, Tavi b u l b u l i hgonia~ (1254. 3-4).<br />

`CvenTa m g e l T a c a dasWamen, Tqvenni, indoTa T x a n i a~ (421. 4).<br />

`igi mterni g a m i l o m d e s, aqanamdis rome v i T x e n~ (596. 3).<br />

`Tavni maTni g a a l o m n e s, maTi mbrZoli i S v e l-i T x e s~ (1424. 4).<br />

calke unda iTqvas, rom komikuris SeqmnisTvis erT-erTi<br />

iseTi gavrcelebuli xerxi, rogoricaa gazviadeba, `vefxistyaosanSi~<br />

TiTqmis ara gvaqvs. aforizmebsa da sentenciebSi gvxvdeba<br />

gadaWarbebebi, hiperbola, romlebic komikuris efeqtsac iZleva,<br />

magram isini TavisTavad saamisod gaazrebuli, komikurisTvis gamiznuli<br />

ar Cans.<br />

Tumca poemaSi komikuri sxvadasxva mxatvrul-gamomsaxvelobiTi<br />

saSualebebiTaa warmosaxuli, mainc unda iTqvas, rom mis si-<br />

Zlieres ara imdenad poetur-teqnikuri xerxebi qmnis, ramdenadac<br />

Sinaarsi, komikuri situaciis aRwera iZleva.<br />

`vefxistyaosanSi~ maRali da dabali Sairis gamoyenebis kanonzomierebis<br />

dadgenisas iyo cda, poemis ritmuli monacvleoba<br />

asaxul ganwyobilebaTa cvalebadobiTac axsniliyo. vukol beriZe<br />

fiqrobda: `maRali anu Cqari Sairi SoTas upiratesad gamoyenebuli<br />

aqvs maSin, rodesac mdgomareoba, saqmis viTareba dauyovnebliv<br />

59


moqmedebas moiTxovs; amave SairiT gadmocemulia ufro xSirad m x<br />

i a r u l e b a, s a l a R o b o s c e n e b i~ (beriZe 1961: 118).<br />

Salva Rlontma sworad miuTiTa, rom am debulebis meore<br />

naxevari ar marTldeba (Rlonti 1961: 126-127). vinaidan poemaSi<br />

mxiarulebis, salaRobo tonis Semqmneli komikuri situaciebic<br />

aris, Cveni mxridanac unda davZinoT, komikuri movlenebis gadmocemisas<br />

gansxvavebuli Sairis gamoyenebis raime kanonzomiereba ar<br />

SeimCneva.<br />

* * *<br />

`vefxistyaosanSi~ komikuri, ra Tqma unda, uwinaresad Tavis<br />

uSualo daniSnulebas asrulebs. esaa mxiaruli ganwyobilebis Seqmna,<br />

gaxaliseba, emociuri kritika. mweralma am mxrivac gamoiCina<br />

didi ostatoba. ar gadavaWarbebT, Tu vityviT, misi komizmi upirvelesad<br />

damoukidebeli mxatvruli fenomenia.<br />

garda am pirdapiri daniSnulebisa, poemaSi komikurs sxva<br />

damatebiTi mxatvruli funqciebis Sesrulebac uxdeba. arc erTi<br />

misi nimuSi gancalkevebulad ar dgas. yvela siuJetTanaa dakav-<br />

Sirebuli da nawarmoebis mTlian ideur-mxatvrul srulyofas emsaxureba.<br />

am TvalsazrisiT ganvixiloT zogierTi maTgani.<br />

TxzulebaSi sami Turqi Zmis (str. 196-213) kompoziciuri<br />

daniSnuleba gasagebia. avtors maTi gamoyvana imisTvis dasWirda,<br />

rom avTandilis mier ucxo moymis kvalis povna mxatvrulad daesabuTebina.<br />

Zmebma, miuxedavad imisa, rom mZime mdgomareobaSi imyofebodnen,<br />

Tavi satirladac hqondaT da kidevac tirodnen, avTandils<br />

tarielTan Setakeba komikuri ferebiT mouTxres.<br />

...Cven galaRebuli vnadirobdiT; uceb gamoCnda moyme, `kuSti,<br />

pir-gamquSavi~, magram umSvenieresi vaJkaci. `jerT misi msgavsi<br />

Sveneba kacTagan unaxavia~; `vTqviT, Tu mzeao qveyanad~. am sanaxaobiT<br />

gaocebulT `misi mogvinda Sepyroba~. rogorc ki Sesruleba<br />

davapireT, man<br />

60<br />

`igi tkbilni gonebani CvenTvis metad gaamyifna:<br />

ar agvixvna, arca dagvsxna, yola arad ar mogvkrifna,<br />

misni m k v a x e d m o u b a r n i m a T r a x i T a S e g v a m w i f n a!~ (207).<br />

am bolo striqonis Sesaxeb revaz TvaraZe wers: `xSirad magondeba<br />

xolme es ubralo striqoni da yoveli gaxsenebisas vfiqrob:<br />

ramdenad naTeli msoflSegrZneba unda hqonoda mis avtors, rom<br />

am daZabul epizodSi g a s c i n e b o d a da agre gonebamaxvilurad<br />

g a e m a s x r e b i n a xataeli monadireni, raoden uxvad unda hqono-


da mas mimadlebuli Tviseba, romelic axal saukuneebSi, moyolebuli<br />

renesansis epoqidan, ase didad fasobs da romelsac iumoris<br />

grZnobas uwodeben. xsenebuli striqoni SemTxveviTi araa arc<br />

`vefxistyaosnisTvis~ da arc saerTod qarTuli literaturis-<br />

Tvis. Cvenma winaprebma icodnen R i m i l i s fasi da Sesabamisad<br />

udaxvewiles gamoTqmebs an mTel epizodebs CaurTavdnen xolme<br />

TavianT qmnilebebSi~ (TvaraZe 1960: 4).<br />

iumori ara marto am strofis xazgasmul sityvebSia, mTel<br />

moqmedebaSic SeimCneva.<br />

Zmebi kmayofilni, mxiarulni iyvnen. saerTo nadirobaSi gamarjvebulebi,<br />

galaRebulni erTmaneTs ejibrebodnen. aseT amaRlebul<br />

xasiaTze myofT, gaamayebulT, ucxo moymis Sepyroba did<br />

ambad ar sCvenebiaT. imdenad iyvnen TavianT ZalebSi darwmunebulni,<br />

rom erTmaneTs ecilebodnen, ara me mival da ara meo; misi martodmarto,<br />

dauxmareblad damorCileba sasiamovno, gasarTob saqmed<br />

esaxebodaT.<br />

magram tarielma ganzraxuli maT erTbaSad gaucrua da mere<br />

rogor? _ mxolod da mxolod maTraxiT, xmlis xmarebac saWirod<br />

ar cno:<br />

`man xrmalsa xeli ar mihyo, Cven amad daverideniT,<br />

Tavsa gardahkra maTraxi, vnaxeT sisxlisa ki deniT.<br />

miT erTiTa maTraxiTa Tavi asre gardahfriwa,<br />

viTa mkvdari usulo qmna, viTa miwa daamiwa,<br />

misi rasme mkadrebeli moamdabla, moamiwa~ (208-209).<br />

Semdeg, viTom aq araferiao,<br />

`aRar dabrunda, wavida wynarad da auCqareblad~ (210. 1).<br />

ra funqcia eniWeba aq komikurs?<br />

situaciis mixedviT misi gamoyenebis saWiroeba ar Cans, miT<br />

ufro, dazaralebulTa mxridan. mosalodneli iyo, aRtyinebul<br />

mdgomareobaSi myof Zmebs tarielze cudi eTqvaT, av da ficx kacad<br />

warmoedginaT is da amiT, ramdenadme mainc, Tavi emarTlebinaT,<br />

vinem aseTi TanamgrZnobi, mosiyvarule iumoriT moeTxroT<br />

mis Sesaxeb. Zmebis aseTi saqcieli uTuod sulis mxneobis, vaJkacobis<br />

maCvenebelia (TvaraZe 1960: 4). amave dros, tarielis amaRlebasac<br />

emsaxureba.<br />

ukve meramdened vambobT, rusTvelisaTvis damaxasiaTebeli<br />

niSan-Tvisebaa, Tavis sayvarel gmirebs Crdili ar miayenos.<br />

am epizodiT avTandili da mkiTxveli tariels meorejer ecno-<br />

61


ian, amjerad Zmebis daxasiaTebiT. mweralma arc aq dauSva, masze<br />

raime cudi Tqmuliyo. Zmebs Tavi gaamtyunebina, _ Tavisive piriT<br />

daagmobina TavianTi moufiqrebeli, msubuqi saqcieli, magram ise,<br />

rom arc eseni gawira, briyvebad ar gamoiyvana.<br />

Tu aq, erTi mxriv, tarielis Zlevamosileba, amave dros,<br />

uguneboba da amis gamo ramdenadme momxdurTa mimarT samarTliani,<br />

magram mainc ulmobeli risxva gamoCnda, meore mxriv, Cveni gmiris<br />

moqmedeba misi sisastikis maCvenebelicaa. iumori ki bevr saqmes<br />

akeTebs: dazaralebulTa bageebze gaelvebuli Rimili maTdami moqneul<br />

maTraxs simwvaves aclis da misgan miyenebul tkivilebs anelebs.<br />

am iumoriTve Zmebis gonebisa da sulis siZliere mJRavndeba,<br />

rac maT nalaparakevs kidev met fassa da Zalas aniWebs. iumoriT<br />

dajildoebuli pirovnebani xom yvelgan saintereso da momxibvlelebi<br />

arian.<br />

`vefxistyaosanSi~ komikuri zogjer erTgvar hiperbolas<br />

qmnis. misi gmirebis sazogadoebaSi gamoCena xSirad komikur aJiotaJs<br />

iwvevs.<br />

avTandili rom pirvelad mulRazanzars mivida, fridoni<br />

Tavis amalasTan erTad nadirobda. mxleblebi stumris xilviT<br />

gaocdnen:<br />

62<br />

`igi ra naxes, mesrolni srolasa moeSlebodes,<br />

alya daSales, movides, moexveodes, bndebodes,<br />

iqiT da aqaT uvlides, zogni ukana hyvebodes,<br />

verca hkadrebdes: vin xaro, verca ras eubnebodes~ (981).<br />

am ambis maRlobidan Semyure<br />

`fridons ukvirda: ra qmneso, misTa spaTaTvis wyreboda~ (982. 4).<br />

man saswrafod mona gagzavna, wadi, naxe, gaige, ra moxdao. magram<br />

amas kidev uaresi mouvida:<br />

`mona ficxla moegeba, naxa saro, morCi tani,<br />

dadga, Tvalni gauretdes, daaviwydes sityvis Tqmani~ (983. 3-4).<br />

igive xdeba avTandilis gulanSaroSi misvlisas:<br />

`zari gaxda, Semoakrbes qalaqisa erni srulad,<br />

iqiT-aqaT ijarvodes: vuWvritoTo amas rulad!<br />

zogni ndomiT Sehfrfvinvides, zogni iyvnes sul-wasrulad;<br />

maTTa colTa moiZulvnes, qmarni darCes gabasrulad~ (1075).<br />

g. nadiraZe am strofs aseT komentars urTavs: `... bunebis sxva<br />

fenomenebisagan gansxvavebiT mopirdapire sqesis adamianTa cno-


ierebaSi lamazi qalisa da mamakacis Wvreta iSviaTad iwvevs wminda<br />

esTetikur emocias. umetesad silamazis grZnobas uneburad<br />

daerTvis sqesobrivi grZnoba, an es ukanaskneli sruliad Crdi<br />

lavs pirvels. amitomac rusTaveli iqve odnavi h u m o r i T SeniSnavs:<br />

zogni ndomiT Sehfrfinvides...~ (nadiraZe 1958: 152-153).<br />

vazirTan stumrobisas avTandilis<br />

`...SemxedvelTa guli maTi marTl axeles,<br />

misTa mWvretTa misTvis bneda TavisaTvis isaxeles~ (731. 1-2).<br />

tarieli avTandils uyveba:<br />

`vinc mnaxis, eyvis erT wlamdis k v e x a n a x v i s a C e m i s a~.<br />

(rusTveli 1966: str. 335)<br />

nestani rom naxes,<br />

`misgan damwvarni miscnian gulni WvretiTa lxenasa~ (1538. 4).<br />

cxadia, es magaliTebi komikurad gamoyvanil personaJTa mxilebas<br />

ki ara, avTandilis, tarielisa da nestanis mSvenierebis win<br />

wamowevasa da Cvenebas emsaxureba.<br />

TxzulebaSi komikuriT gadmocemuli zogierTi movlena<br />

ufro cxovelmyofeli da STambeWdavia. magaliTad: saerTo bednierebis,<br />

lxinisa da mxiarulebis Jams saCuqrebis gacema asea<br />

aRwerili:<br />

`larsa hxvetdian laSqarni, marT viTa mekobrenia~ (54. 4).<br />

`alafobdes saWurWlesa missa, viTa naTurqalsa~ (55. 1).<br />

`perperasa dafantulsa zeda scveTden, viTa xidsa~ (1437. 4).<br />

aq, erTi mxriv, komikuri Seferilobis hiperboliT naCvenebia<br />

saCuqrebis simravle da sidiade, xolo, meore mxriv, amgvarad aRwerili<br />

ambebi mkiTxvelSi Rimils iwvevs da, Tu SeiZleba ase iTqvas,<br />

amiT mas lxinis monawiled xdis.<br />

komikuris roli yuradRebas ipyrobs im epizodSi, sadac aRwerilia<br />

tarielTan meored wasvlis nebarTvisaTvis avTandilis<br />

vazirTan misvla da rostevanis winaSe vaziris Suamdgomloba. am<br />

monakveTis stroful Sedgenilobaze <strong>rusTvelologia</strong>Si sxvadasxva<br />

mosazreba arsebobs da komikuris funqcia zogjer saTanadod<br />

ver aris gagebuli.<br />

gavixsenoT es epizodi.<br />

Tanaxmad tarielTan dadebuli pirobisa, avTandili masTan<br />

meoredac unda wavides. im mizniT, rom gviCvenos, Tu ra mtkicea<br />

masSi megobrobis grZnoba da `ar gatexa ficisa~, avtorma am wminda<br />

63


misiis gzaze mas garkveuli barierebi Seuqmna da gadaalaxvina. mijnuri<br />

raindisTvis TinaTinTan ganSoreba isedac `aTasjer va~ iyo,<br />

magram misTvis ufro rTuli rostevanis winaaRmdegobis daZleva<br />

gaxldaT. Tu ganyenebulad vimsjelebT, ar SeiZleboda, avTandilis<br />

mier motanil cnobebs mefe daekmayofilebina da am saocari<br />

ucxo moymis Semdgomi bediT ar dainteresebuliyo. nawarmoebSi<br />

ki amaze araferia naTqvami, garda imisa, rom `utarielod xseneba<br />

arvisgan ikadreboda~ (723. 4). aq isea gamoyvanili, rom amdeni xnis<br />

ganSorebis Semdeg moxuci mefe Tavis spaspetsa da uaxloes, sayvarel<br />

adamians kidev ver daSordeba. es avTandils Segnebuli aqvs.<br />

amitom masTan Sesvla ver gaubednia da Suakacobis gawevas vazirs<br />

avalebs.<br />

vaziri da spaspeti erTmaneTTan Sexumrebulni Canan. roca<br />

avTandilma Tavisi ganzraxva maspinZels gaacno, xumrobiT daayola:<br />

64<br />

`miaje amod gaSveba da Tavi gaigmireo,<br />

asi aTasi wiTeli Sen qrTamad Seiwireo~ (741. 3-4).<br />

qrTamze aq xumrobiTaa saubari. Tumca avTandilma Semdeg<br />

vazirs didi da `danapirebi~ saCuqari marTlac gaugzavna, didi<br />

madloba moaxsena da bodiSic mouxada, Sens vals rogor gadavixdio.<br />

ai, es strofebic:<br />

`Sekra wiTeli asi aTasi pirad mzeman da tanad saroman,<br />

samasi Tavi stavra-atlasi uxvman, niadag miumcdaroman,<br />

samoci Tvali lal-iagundi ferad marT viTa miumxvdaroman<br />

kaci gagzavna vazirisasa, ese yvelai misTvis aro man~ .<br />

`SesTvala, Tu: raca gmarTebs, viT mogce da viT gaqono,<br />

valTa SenTa gardsaxdelad ra nacvali movigono?<br />

TuRa davrCe, SenTvis movkvde, Tavi Cemi dagamono,<br />

siyvaruli siyvarulsa Segicalo, Segiwono~ (771-772).<br />

magram eseni iseTive Cveulebrivi Tavaziani mikiTxv-mokiTxva<br />

iyo, rac `vefxistyaosanSi~ xSiria. gana pirvelad avTandili da<br />

misi mxleblebi TviT vazirma ar daasaCuqra?!<br />

`... vazirman qmnna Wama-smani maTni ferni,<br />

umaspinZla, Z R v e n n i u Z R v n a Sveniersa S v e n i e r n i,<br />

m i s n i m y o l n i a-ve-a v s n a, m o y m e n i da Tunda b e r n i~ (770).<br />

vazirma SesaniSnavad gaigo avTandilis xumroba da manac<br />

aseve, siciliT upasuxa: Sengan kidev qrTamis miReba raRa saWiroa,<br />

wyalobad es davalebac sakmarisia. rogorc ki amas mefes movaxseneb,<br />

is `maxaroblobisTvis~ maSinve saCuqrebiT amavsebso:


`vazirman uTxra s i c i l i T: qrTami Sen gqondes Senia!<br />

Sengan kma Cemad wyalobad, rome gza gagiCenia.<br />

magas ra vhkadreb mefesa, raca aw Sengan msmenia,<br />

vici, ucilod amavsebs, Soeba ar-sawyenia~ (742).<br />

Semdeg seriozulad ganagrZo, magram Siga da Sig iumori mainc<br />

SeinarCuna:<br />

`Tavman misman, munve momklavs, veWv, wamica ar wamaros!<br />

S e n i o q r o S e n v e d a g r C e s, me, glax, m i w a m e s a m a r o s~ (743. 1-2).<br />

vaziri avTandils uxsnis, Tu ramdenad Zneli, miuRweveli da,<br />

amdenad, sasaciloc aris misi Txovna. winaswar dauxata, rac daemarTeboda.<br />

`yma atirda~ da cremliT evedreba daxmarebas. Tanac<br />

faruli iumoric Seuria:<br />

`vici, CemTvis aras gizams, T u a r u n d i g a s a Z e b l a d~ (750. 3).<br />

bolos da bolos vazirma `Tavi gaigmira~ da mefesTan Sevida.<br />

sacodav dReSi Cavarda. `mefe daxvda Sekazmuli, piri mzeebr ewaRmarTa~<br />

(752. 2). TviTon ki xmas ver iRebs:<br />

`SeuSinda, sawyenlisa moxseneba ver SehmarTa,<br />

dayriT dadga, igonebda ar saqmeTa saomarTa~ (752. 3-4).<br />

vaziris Seuferebeli, sasacilo mdgomareoba naTelia, Tumca<br />

yovelive es winaswar hqonda warmodgenili da gaTvaliswinebuli.<br />

man Zala moikriba da Sesaferi taqtiTa da mokrZalebiT Tqva,<br />

risTvisac iyo mosuli. patronma erTbaSad ifeTqa:<br />

`ra mefeman moismina, gaulisda, gaavcnobda,<br />

feri hkrTa da gasaSiSrda, SemxedvelTa SeaSTobda;<br />

Seuzaxna: rasTvis hSmagob, magas sxvamca vin miTxrobda!<br />

avsa kacsa urCevnia, avsamca ras adre scnobda!~ (756).<br />

rostevani mometebulad iyenebs damcinav sityvebs:<br />

`viTamc rame saxaruli saqme miTxar viTa adrad...<br />

agre Smagi ar vazirad, ara vargxar arca sxvad rad!~ (757. 1, 4).<br />

`wa, ukudeg! avi, Smagi, umecari, Slegi, wbili!<br />

SabaS sityva, SabaS kaci, SabaS saqme, misgan qmnili!~ (759. 3-4).<br />

65


ukiduresobamde misulma rostevanma bolos skamic ki esrola.<br />

vaziri cocxalmkvdari gamovida. poeti iumoristulad ur-<br />

Tavs, `gamoZrwa da gamomelda~-o. miuxedavad imisa, rom am dReSi<br />

Cavarda, mas, xelmocarulsa da gawbilebuls, mainc hyofnis Zala,<br />

avTandils gaexumros:<br />

66<br />

`madli ra gkadro, aw Tqvengan, gavxasdi me maSa viTa~ (763. 3).<br />

v. nozaZe am striqons ase ganmartavs: `sogratsa surs Tqvas:<br />

me ustasra da vaziri ubralo warCinebulad gadaviqeci da Cems<br />

patrons vawyenineo. sograti Tavis Tavs xasze maRla ayenebs~<br />

(nozaZe 1958: 55).<br />

Cveni azriT, vaziri avTandils, piriqiT, ironiuli xumrobiT<br />

eubneba: iseT xasad, didebulad maqcie, ar vici, madloba riTi gadagixadoo.<br />

igi xumrobas kvlav agrZelebs da SemoTavazebul `qr-<br />

Tams~ `amasxaravebs~. sacilobeli striqoni rom xumrobiTaa naTqvami,<br />

amas momdevno strofic adasturebs:<br />

`qrTamsa sTxovs da amxanagobs, Tuca cremlsa ar iwurvebs~.<br />

(764. 1)<br />

aq naTqvamia, rom gawbilebuli mociquli erTdroulad<br />

kidevac xumrobs da kidevac tiris. m. maxaTaZe aRniSnavs: `mefisgan<br />

ukadrisad gamoZevebuli~ `ustasra, anu (...) vazirTa yovelTa upirvelesi~,<br />

`avTandils (...) mware xumrobiT sayvedurobs: ar vici,<br />

ra madli gkadro (imis gamo, rom Seni meoxebiT) me (...) ase gavxasdi<br />

(gavdidebuldio)~ (maxaTaZe 1960: 3; maxaTaZe 1966: 223).<br />

daZabulobas rom xazi erTxel kidev gaesvas, mwerali<br />

SeniSnavs:<br />

`mikvirs, rad scals w y l i a n o b a d, rad ar gulsa S e i u r v e b s~ (764. 2).<br />

maSasadame, yoveli detali naTlad gvisuraTebs, Tu avTandilisTvis<br />

wasvla ra Znelia. erTaderTi gamosavali gaparvaa!<br />

am sceniT es mTavari mizani miRweulia. magram iqmneba safr-<br />

Txe: rostevani sastiki da ulmobeli ar gamovides. am Sexla-SemoxlaSi<br />

ar daikargos is Tbili, megobruli, mamaSviluri urTierToba,<br />

rac mas, rogorc patrons, avTandilisa da vaziris mimarT aqvs<br />

da romlis gafarToebisa da ganmtkicebis ideas mTeli nawarmoebi<br />

eZRvneba.<br />

Cveni STabeWdilebiT, am mxares movlenisadmi komikuri<br />

damokidebuleba awesrigebs.<br />

komikuri jer xels uwyobs viTarebis gamZafrebas: aRniSnul<br />

saqmeze mefesTan Sesvla da Suamdgomloba imdenad fuWi da uazroa,<br />

rom sasaciloa. vaziri TviTonve winaswar xatavs, ra sasacilo


mdgomareobaSi Cavardeba. marTlac, ase xdeba. mefem is mkacri<br />

satiriT gamolanZRa. diax, komikuri xels uwyobs am simwvavis<br />

Seqmnas. magram es simwvave sxva Zalisa da xasiaTisaa. avTandili, vaziri<br />

da mkiTxveli kargad grZnoben, rom mefis simkacre maTdami<br />

siyvaruliTaa gapirobebuli. vazirs es aZlevs Zalas, komikurad<br />

gaiazros mefis wyroma da misgan gamosulma amaze ioxunjos. vaziri<br />

aq amiT daxatulia keTil, guliTad, Wkvian da gonebamaxvil<br />

adamianad.<br />

* * *<br />

`vefxistyaosanSi~ komikuri sxvaganac TvalsaCino rols asrulebs<br />

personaJTa xasiaTebis gamovlenaSi. magaliTad, esaa tarielis<br />

gonebamaxvili, uaRresad adamianuri, Tbili, mxiaruli buneba<br />

an nestanis Seupovari, mebrZoli xasiaTi.<br />

tarielis tragizmiT gamowveulma qmedebam zogierT Cven did<br />

mecniersac ki sababi misca, igi SedarebiT uxeS, tlanq, mouxerxebel,<br />

SiSveli fizikuri Zalis mqone pirovnebad daexasiaTebina<br />

(baramiZe 1945: 181-203).<br />

tarielis gamWriaxi goneba, sulis mxneoba, sicocxlisunarianoba,<br />

adamianuri silbo komikuriTac ixateba. mas Semdeg, rac kargaxans<br />

tyeSi nadirebTan gavardnili da kacTagan miukarebeli iyo,<br />

acxadebs:<br />

`mZuls gauwyvetlad kuStoba da sul-mZimoba, didoba~ (1488. 2).<br />

es ar aris misi litoni gancxadeba. igi bunebiT sicocxliT<br />

savse, laRi da maxvili iumoriT dajildoebuli raindia. misi<br />

sityvebia:<br />

`amoa kargi laRoba, laRsa S-ve-iqms laRebad~ (1376. 4).<br />

tarielma gulwrfeli iumoriT mouTxro avTandils Tavisi<br />

samijnuro cieb-cxeleba, _ dabneda, areuloba da gaurkvevloba<br />

mefis karze, nestanis werilTan dakavSirebiT Tavisi dabneuloba.<br />

nestanis kvalis mignebis Semdeg javrukuyrilma tarielma<br />

mulRazanzarSi misvlisas mSvenieri saoxunjo saqme moigona:<br />

`mun avTandils indo etyvis: gaqmnev kargTa siSmageTa,<br />

modi, fridons velaRobneT, jogsa missa movadgeTa!<br />

jogi wavuRoT, mosrulni vesmiT jogisa waRebad,<br />

gamoemarTvis saomrad, velTa sisxliTa daRebad,<br />

anazdad gvicnobs, gakrTebis, gulsa Sehlamis daRebad~.<br />

(1375-1376).<br />

67


68<br />

marTlac ase gamovida. Zmadnaficebma jer<br />

`dauwyes pyroba taiWsa fridonis ukeTesebsa~ (1377. 1).<br />

mejogeebi TavdamsxmelTa TavxedobiT gaocdnen da<br />

`uyivles: vin xarT, moymeno, vin iqmT saqmesa zesebsa?<br />

jogi misia, vin mtersa hkravs xrmalsa, ar akvnesebsa~ (1377. 3-4).<br />

tarielma da avTandilma araTu ukan daixies, TviT mejogeebsac<br />

ki gamoudgnen:<br />

`maT mSvildebi daiwvades, mejogeTa gaekidnes.<br />

mejogeni miizaxdes, xmani maTni gaadidnes:<br />

gviSveleTo, gviSveleTo, mekobreTa amogvwyvidnes!<br />

xma Seiqmna, Seiyarnes, fridons hkadres, ar dahridnes~ (1378).<br />

saWurvelasxmuli fridoni `momxvdurTa~ winaaRmdeg sabr-<br />

Zolvelad dauyovnebliv gamoemarTa:<br />

`Seekazma fridon, Sejda Sekazmuli gamovida.<br />

xma Seiqmna, Seiyarnes, razmi velTa dahfarvida~ (1379. 1-2).<br />

da uceb fridons mekobreTa nacvlad xelT uZvirfasesi stumrebi<br />

SerCa! tarieli kvlav enamoswrebulad exumreba:<br />

`fridons uTxra: rasa hlami, Cveni moslva ras gewyina?<br />

purad avi maspinZeli mogvegebvi omad wina!~ (1380. 3-4).<br />

qajeTis cixis aRebis Semdeg gamarjvebulma raindebma zRva-<br />

Ta mefis samflobeloSi gamoiares. udroobis gamo sasaxleSi ver<br />

mividnen. mefe Zvirfas stumrebs qveynis ganapira mxares Seegeba,<br />

didi lxini gaumarTa da sakadrisi saCuqrebi miarTva. tarielma<br />

uRrmesi madloba gadaixada, sasaxleSi rom ver mividnen da maspin-<br />

Zlebi aqeT moiyvanes, amaze iumoriT CaurTo:<br />

`vici, Sori-Sor ar Cavla Cven Tqveni kargad vqmeniTa~ (1441. 4).<br />

arabeTSi misvlisas tarielma rostevans gulTbili iumoriT<br />

SeuTvala:<br />

`ZRveni ara maqvs, mmowmoben fridon da misni ymania,<br />

oden ZRvnad Tqveni avTandil me TqvenTvis momitania~ (1506. 3-4).<br />

ramaz mefis mier gamogzavnili mociqulebisa da Tavisi jaris<br />

Ramis Teva tariels ase aqvs aRwerili:


`mociqulni davayenen, xarga davdgi, ar mazrebi,<br />

metad amod vualerse, erTgan dawves viT mayrebi~ (431. 3-4).<br />

saWiroebis SemTxvevaSi, ufro brZolebisas, tarielis iumori<br />

mwvave da mrisxanec xdeba. gavimeoroT zemoT damowmebuli<br />

striqonebi. erTgan is ambobs:<br />

`cxensa kaci gakveTili mandikurad gardavhkidi~ (448. 3).<br />

ramaz mefes eSmakobam ar gaumarTla. is da misi laSqari tariels<br />

tyved Cauvarda. bevric daexoca. tarieli gadmogvcems:<br />

`Zilisa mihxvda nacvali Zil-mkrTalTa, Rame TeulTa,<br />

tyveTa mrTelTaca ar aklda kvnesa, marT viTa sneulTa~ (452. 3-4).<br />

xolo urCi da amayi ramaz mefis metamorfozas ase axasiaTebs:<br />

`tkbilad naxa xelmwifeman, viTa Svili saakvane,<br />

orguli da moRalate namsaxursa davagvane~ (468. 2-3).<br />

farsadanis mier ramazis Semorigebas da mis dasaCuqrebas<br />

iumornarevi kiloTi aRwers:<br />

`xaraja dasdves, SehkveTes drahkani asjer asia,<br />

kvla xatauri aTasi, sxva stavra, sxva atlasia.<br />

merme yvelai damosa, igi da misi xasia,<br />

Sewyalebuli gagzavna, u y o r i s x v i s a f a s i a~ (471).<br />

viTomcda farsadans moRalate ramazis damarcxebisa da misadmi<br />

zianis miyenebisTvis vali hqonda gadasaxdeli!<br />

es tarielis Sesaxeb. amave TvaliT SevxedoT nestandarejans.<br />

msoflio literaturis istoriaSi nestanis msgavsi nazi,<br />

faqizi, mgrZnobiare qali,albaT, iSviaTad Tu moiZebneba. magram<br />

saWiroebis SemTxvevaSi es angelozi mandilosani saocrad mrisxane<br />

da Seupovari xdeba. tariels is ase warmoudga:<br />

`qve wva, viT kldisa napralsa vefxi pir-gamexebuli~ (522. 1).<br />

da es ar iyo poza. mis garegnul gamometyvelebas zustad Seesabameba<br />

is mrisxane, satiriTa da sarkazmiT savse sityvebi, romli-<br />

Tac tariels mimarTa:<br />

69


70<br />

`kvlaca miTxra: ras geubna mtyuansa da Sen muxTalsa?<br />

diacurad rad movRordi? me davuwvav amiT alsa~ (524. 3-4).<br />

`gaxsovs odes `ha-has~ hzmidi, cremlni Senni velTa hbandes,<br />

mkurnalni da dastaqarni wamalTa-ye mogitandes?<br />

mamacisa sicruveTa, netar, sxvani ramca hgvandes!~ (526. 1-3).<br />

`ege agre ar iqmnebis, wa, momcTarxar mosaceTsa,<br />

azrni Senni Senve ggvanan, mtyuansa da Sen ageTsa!~ (527. 3-4).<br />

es sificxe Crdils ar ayenebs nestanis pirovnebas. piriqiT,<br />

erTians, monoliTursa da mtkices aCens mas. amitom iyo tarielis<br />

mexsierebaSi is aRibeWda rogorc mSveniereba, _ `vefxi pirgamexebuli~,<br />

xolo imJamad am sificxem daanaxva, ramdenad hyvarebia mas<br />

igi da imedi Caesaxa:<br />

`Tqva: ra mesma ese misgan, meimeda metis-metad~ (529. 1).<br />

nestani dascinis gadawyvetilebas, xvarazmSahis Svilze<br />

gaaTxovon:<br />

`me da Sen visxdeT xelmwifed, sjobs yovlsa siZe-sZlobasa~.<br />

(537. 4).<br />

nestanis mijnurisadmi micemuli rCeva-darigeba Tavisi SinaarsiT<br />

komikuria, romlis Tanaxmadac tarielma farsadans, vi-<br />

Tomcda simarTle iyo, risxviT SeuTvala:<br />

`me, Tqvenma mzeman, maSoros ndoma Tqvenisa qalisa!~ (563. 4).<br />

nestanma imTaviTve gaiTvaliswina, am rCevis Sedegad, mamamisi<br />

ra komikur viTarebaSi aRmoCndeboda:<br />

`qnas mefeman y e l-m o t e x i T Semoxvewa, Semokvdoma,<br />

xelTa mogcems Tavsa Cemsa, Segvferobdes erTgan sxdoma~ (545. 3-4).<br />

msgavsad nestanisa, asmaTisTvisac satira basri iaraRia. is<br />

moZalade avTandils damcinavi sityvebiT umaspinZldeba:<br />

`qalman uTxra: ras Segeswar, me vin varo anu Seno?<br />

mze ar maxlavs, Segetyvebis, T r T v i l o, asre miT mawyeno!<br />

grZeli sityva sawyinoa, asreT mokled mogaxseno:<br />

verasaTvis ver giambob, raca ginda igi qmeno!~ (237).<br />

ra xerxs ar mimarTa maSin avTandilma. xvewna-mudaram rom<br />

ver gasWra, `yelsa dana daabjina~ da sikvdiliT daemuqra. asmaTi<br />

ki uars kvlav mware satiruli, paradoqsuli sityvebiT amagrebs:


`Tu ar momklav, ar movkvdebi, mrTeli var da moukvdavi… ...<br />

kvla Tu momklav, sasaubrod aRar medgas zeda Tavi~ (240. 2, 4).<br />

`me Tavi Cemi nebiTa CemiTa mogakvlevino,<br />

viTa ustari bediTi advilad dagaxevino~ (241. 3-4).<br />

avTandili samSobloSi droebiT wamosvlis Semdeg isev brundeba<br />

tarielTan, magram, Tanaxmad SeTanxmebisa, is qvabSi ar xvdeba.<br />

amaze man sayveduri gamoTqva da megobars ficis gatexa daabrala.<br />

asmaTma mas dinjad auxsna tarielis es saqcieli da bolos paradoqsuli<br />

andaza daayola:<br />

`TviT raca hbrZanoT, marTal xarT: s x v a s x v i s a o m s a<br />

b r Z e n i a~ (850. 4).<br />

rodesac asmaTma tariels nestanis dakargvis ambavi auwya,<br />

Tavis am saqcielze mware ironiiT Tqva:<br />

`magra viTa g a g a x a r n e, Senca agre S e m i w y a l e~ (571. 2).<br />

`aw igi miyav, ra mmarTebs amissa m a x a r o b e l s a~ (583. 2).<br />

interesmoklebuli ar aris agreTve movlenebisadmi avTandilisa<br />

da fridonis komikuri damokidebulebani.<br />

zemoT vaCveneT, Tu ra maxvili da keTilganwyobili iumoriT<br />

moepyra avTandili tarielis winadadebas, jer arabeTs stumrebodnen,<br />

xolo arabeTidan indoeTSi tarieli uavTandilod wasuliyo.<br />

TavisTavad iumoris klasikuri nimuSia avTandilis mier moxmobili<br />

araki WaSi Cavardnili kacis Sesaxeb da situaciisadmi misi<br />

misadageba:<br />

`ymaman uTxra: ege saqme amas hgavso, ara sxvasa:<br />

orni kacni movidodes sadaurni sadme gzasa,<br />

ukanaman wina naxa Cavardnili Sigan Wasa,<br />

zeda midga, Cahyioda, tirs, izaxis vaglax-vasa.<br />

egre uTxra: amxanago, iyav manda, momicade,<br />

waval TokTa mosaxmelad, mwadso, Tu-mca amogzide;<br />

mas qveSeTsa gaecinnes, gaukvirda metad kide,<br />

Semohyivla: ar gelode, sad gageqce, sad wavide?!~ (255-256).<br />

aqve avTandilma Tavisi pozicia kidev erTi iumoristuli<br />

aforizmiT gaamagra:<br />

`Tvara vismc eqmna gvarliTa Sekrva Tavisa mrTelisa~ (257. 4).<br />

amis gamo asmaTma avTandils aRtacebiT uTxra:<br />

71


72<br />

`... momewona, ymao, Seni naubari.<br />

xar ucilod kargi vinme, moyme, brZenTa saqebari~ (258. 1-2).<br />

xumrobanarevad unda gavigoT fridonis monebisadmi avTandilis<br />

naTqvami, rodesac maT mekobreTa naalafavi uboZa:<br />

`aw waiReT yvelakai, mekobreTa wanaRebi,<br />

amis metsa veras mogcem, vici, amad g e Z u n w e b i~ (1316. 3-4).<br />

`saxli ar maxlavs, ar Zal-mic gacema saboZvarisa~ (1317. 1).<br />

avTandilma am saboZvars siZunwis TvaliT imitom Sexeda, rom<br />

is sxvisgan warTmeuli hqonda, Torem sabodiSo diaxac ar iyo:<br />

`misca marT savse xvamaldi, ricxvi turfaTa jarisa~ (1317. 2).<br />

axla fridonis Sesaxeb.<br />

qajeTis cixis asaRebad tarielma da avTandilma fridons<br />

gauares:<br />

`gamoisvenes mas RamiT fridonis maspinZlobiTa~ (1385. 1).<br />

mosulebs eCqarebaT salaSqrod wasvla da maT TviTon fridonic<br />

aCqarebs:<br />

`magra aw yovna ar varga, wavla sjobs gzisa grZelisa,<br />

Tu qajni mogveswrebian, saeWvi ars siZnelisa~ (1386. 3-4).<br />

da Tavis am saqcielze TviTonve ecineba:<br />

`uTxra, Tu: ese sityvaa a v i s a m a s p i n Z e l i s a.<br />

h g a v s, m o m w y e n o d e s s t u m r o b a Tqven brZnisa,<br />

viTa xelisa~ (1386. 1-2).<br />

qajeTis cixis aRebis win fridoni mxned gamoiyureba, oxunjobs<br />

da megobrebs acinebs. mis mierve naCuqar cxenze tariels eubneba:<br />

`fridon uTxra: Semignia, gamigia, vici me ra:<br />

maga cxensa Cemeulsa wamoaswrebs karTa vera;<br />

odes giZRven, ar vicodi, qajeTs gvinda qajTa mzera,<br />

Tvara yola ar giZRvnidi, Cemi giTxra siZunwe ra~ (1406).<br />

rodesac fridonma qajeTis cixis aRebis Tavisi gegma warmoadgina,<br />

iumoriT daumata:<br />

`Tqven W i r a d g i y o SiganTa povna kacisa mrTelisa~ (1395. 4).<br />

Tu fridoni mowinaaRmdege jars ise gaanadgurebda, rom<br />

tarielsa da avTandils cocxlad gadarCenilis povna gauWirde-


odaT da Wirad eqceodaT, didi Wiri ki yofila!<br />

danarCen personaJTa iumoristul saqcielze sakiTxis<br />

sxvadasxva kuTxiT ganxilvisas arsebiTad zemoT ukve vTqviT.<br />

rogorc vxedavT, `vefxistyaosnis~ gmirebisTvis komikuri da<br />

sicili erT-erTi damaxasiaTebeli Tvisebaa. sagangebodaa aRsaniSnavi,<br />

rom igi Tavisi mravalferovani gamovleniT uaRresad ganvi-<br />

Tarebuli, inteleqtis mqone, kulturuli da zneobrivi adamianis<br />

niSania da savsebiT exmianeba Tanamedrove mowinave sazogadoebis<br />

esTetikur ideebs. XX saukunis gamoCenili ingliseli mwerali jon<br />

boiton pristli aRniSnavs: `me srulebiTac ar movuwodeb, avagoT<br />

Cveni sazogadoebrivi cxovreba pirquS TavdaWerilobaze... piriqiT<br />

_ Cven gvinda, rac SeiZleba, meti i u m o r i da, rac SeiZleba,<br />

naklebi c i n i k u r i abuCad agdeba da x i T x i T i. namdvili<br />

iumo-risti yovelTvis seriozulia. man icis, rom sazogadoebis<br />

cxovreba seriozuli saqmea~ (pristli 1965: 3). es sityvebi zustad<br />

Seesabameba SoTa rusTvelis Semoqmedebas.<br />

* * *<br />

`vefxistyaosani~ mkafiod da uciloblad gviCvenebs, rom<br />

SoTa rusTvels, rogorc qarTvel kacs, genios moazrovnesa da<br />

mxatvruli sityvis didostats, komikuris grZnoba SesaniSnavad<br />

hqonia ganviTarebuli. siciliT tkboba misi organuli Tviseba da<br />

niWia.<br />

rac Seexeba principul sakiTxs, rusTvels ramdenad Segnebuli<br />

hqonda da afasebda komikurs, erTi ram dabejiTebiT SeiZleba<br />

iTqvas: poemaSi araviTari sababi ar moipoveba imisa, Tanamedrove<br />

samecniero enaze rom vTqvaT, komikuris, rogorc aseTis, anu esTetikuri<br />

kategoriis, mimarT igi raime uaryofiT damokidebulebas<br />

amJRavnebdes. is garemoeba, rom komikurs idealizebuli (vrceli,<br />

monumenturi) ki ara, naklebi Rirebulebis mqone (`mesame leqsi~)<br />

Janrze saubrisas axsenebs, es sruliadac ar niSnavs, igi komikurs<br />

nihilisturad uyurebda. rodesac rusTveli Sairobis saxeebs exeba,<br />

romelime maTgans sisruliT ar gvixasiaTebs, mxolod zogierT<br />

niSans warmogvidgens. Tu ra aris TiToeuli maTganis maxasiaTebeli,<br />

ra qmnis namdvil poezias, mas ara Tu amomwuravi, ramdenadme<br />

sruli pasuxic ar gaucia. ar uTqvams `grZlad Tqmulma~ ra an<br />

rogor asaxos. mxolod miuTiTa, `grZeli sityva mokled iTqmiso~<br />

(12. 4). gairkva, amaze xazgasma aucilebeli yofila, radgan moTxovna<br />

`grZelad Tqmisa~ calmxrivad ar gagebuliyo da nawarmoebis<br />

am formalur mxares, sidides, brmad ar gamohkidebodnen. Tumca<br />

momdevno xanis qarTuli literatura amas mainc ver ascda!<br />

73


Tu `vefxistyaosanSi~ komikurma ufro Rrma da mravalferovani<br />

gamoxatuleba ver pova, es SeiZleba, poetis konkretuli es-<br />

Tetikuri mizandasaxulobiT, Temis masalis Sesabamisi stiluri<br />

gadawyvetis aucileblobiT iyos ganpirobebuli. rusTvels upirvelesad<br />

izidavs mSvenieri, amaRlebuli kategoriebi. aq man Tavisi<br />

mxatvruli STanafiqris xorcSesxmisTvis aiRo feodalur-rainduli<br />

sazogadoebis umaRlesi fenis cxovrebis Cveneba. XII saukuneSi<br />

es sazogadoeba ganviTarebis zenitze imyofeba. amitom misi<br />

siZneleebi, Wir-varami dadebiTi poziciebidan, tragikul aspeqt-<br />

Si unda Sefasebuliyo da ara uaryofiTad; aqedan gamomdinare, -<br />

arc komikurad.*<br />

rodesac vuTiTebT, rom poemaSi aris adgilebi, romlebic<br />

SesaniSnav masalas iZleva komikuris Sesaqmnelad, magram isini am<br />

mizniT sul ara an naklebad aris gamoyenebuli, meore mxriv, ar<br />

unda dagvaviwydes, aranaklebia SemTxvevebi, sadac komikuradaa<br />

gaazrebuli da warmodgenili ara marto TavisTavad komikurad<br />

arsebuli (WaSi Cavardnili kacis araki), aramed iseTebic, komikurs<br />

rom ar moiTxovs da mwerali mas sagangebod Txzavs (sogratis<br />

xumroba, tarielisa da avTandilis mier fridonis mejogeebze<br />

Tavdasxma da sxva).<br />

sakiTxis yovelmxrivi, mTliani gaTvaliswineba, vfiqrobT,<br />

uflebas gvaZlevs, vTqvaT: rusTvels gacnobierebuli, Segnebuli<br />

hqonda komikuris, sicilis mniSvneloba, esTetikuri Rirebuleba<br />

da zemoqmedebis Zala da maT saTanadod afasebda.<br />

dasasrul, unda SevniSnoT erTi ram, rasac yuradReba gr.<br />

kiknaZem miaqcia: `aRsaniSnavia isic, - wers igi, - rom `vefxistyaosani~<br />

imdenad amaRlebuli saxeebis Semcvelia, rom arc erT mwerals,<br />

ramdenadac viciT, arc ki ucdia poemaSi warmodgenili situaciebis<br />

komikuri gaazreba. amas moerida xalxuri Semoqmedebac, romelic,<br />

rogorc cnobilia, am mimarTulebiT ufro met Tavisuflebas<br />

* guriaSi Caweril erT xalxur moTxrobas, `mZleTamZles~, mixeil Ciqovani ase<br />

afasebs: `mZleTamZle Suasaukuneebis raindul-goliaTobis parodiaa. masSi saSinlad<br />

aris gamasxrebuli feodaluri sazogadoeba Tavisi mefeebiTa da falavnebiT. glexi,<br />

romelsac arc Zala hqonda da arc gambedaoba Seswevda, zedized gaacurebs qveynis amwiokebel<br />

mekobreebs, samefo karis mrCevlebs, xmalSi uZlevel falavansa da xelmwifes.<br />

mZleTamZlis saxiT xalxi feodaluri sazogadoebis 'vela fenas dascinis, amaTraxebs.<br />

saxalxo satirikosi gabatonebul klasebTan erTad Suasaukuneebis glexobasac amxels<br />

misi crumorwmuneobisa da gaunaTleblobisaTvis. am SemTxvevaSi satira orlesuli<br />

xmaliviT sWris; erTi mxriT _ mCagvreli klasebis dasamarebas aCqarebs, xolo meore<br />

mxriT _ Tavis sazogadoebas sarkeSi axedebs da sakuTar saxes aCvenebs moyvris pirSi<br />

Zraxvis wesiT~ (Ciqovani 1955: 4).<br />

es gageba arc erT SemTxvevaSi sinamdviles odnavadac ar Seesabameba. `mZleTamZle~<br />

aris `nacarqeqias~ tipis iumoristuli zRapari, romelic satiras ar Seicavs da aravis<br />

amasxaravebs. mas feodalur-raindul sazogadoebasTan araviTari Sexeba ara aqvs da,<br />

metadre, arc raime klasobriv kritikas iZleva.<br />

74


iCens xolme. rusTvelis poemis arc erT gmirs jer ar Sexebia satirikosisa<br />

da da iumoristis kalami. amis safuZvels ar iZleva,<br />

erTis mxriv, TviT rusTvelis Canafiqri da, meores mxriv,<br />

mkiTxvelTa seriozuli da mowiwebiTi damokidebuleba misi<br />

Txzulebisadmi~ (kiknaZe 1953: 94).<br />

xdeba piriqiT. qarTul publicistikasa da kritikaSi ama<br />

Tu im piris an ambis komikuri, iumoristul-parodiuli saxis<br />

Sesaqmnelad an mowinaaRmdegis dacinvisaTvis, gasabiabrueblad<br />

`vefxistyaosani~ xSirad aris gamoyenebuli. amisTvis igi brwyinvale<br />

masalas iZleva. sakmarisia, am Txzulebis uaRresad amaRlebuli<br />

saxeebisa da movlenebis gverdiT vinme an rame daayeno da<br />

Seufardo, udidesi komikuri efeqti xelTa gvaqvs. amgvari SemTxvevebi<br />

uamravia ilia WavWavaZis, akaki wereTlis, vaJa-fSavelasa da<br />

sxva qarTvel mweralTa da moazrovneTa nawerebSi. magram es ukve<br />

sxva Temaa da amaze sxva dros visaubroT.<br />

damowmebani:<br />

abulaZe 1913: abulaZe iust. pasuxis nacvlad, robaqiZe-jorjikias<br />

polemikis gamo. gaz. `imereTi~, 13 ivlisi, 1913.<br />

abulaZe 1967: abulaZe iust. rusTvelologiuri naSromebi. krebuli<br />

Seadgina da gamosacemad moamzada i. megreliZem. Tb.: Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba, 1967.<br />

abuseriZe 1941: abuseriZe tbeli. bolok-basilis mSenebloba SuartyalSi,<br />

1233 wl. teqsti. gamosca l. musxeliSvilma, Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis gamomcemloba, 1941.<br />

baramiZe 1945: baramiZe al. vefxistyaosnis sakiTxebi. narkvevebi qarTuli<br />

literaturis istoriidan, ^ I, meore Sevsebuli da gadamuSavebuli gamocema. Tb.:<br />

Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1945.<br />

baramiZe 1952: baramiZe al. vefxistyaosnis tipaJis sakiTxisaTvis.<br />

narkvevebi qarTuli literaturis istoriidan, ^^^<br />

³II, Tb.: Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba, 1952.<br />

baramiZe 1958: baramiZe al. SoTa rusTaveli. Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis gamomcemloba, 1958.<br />

baramiZe 1975: baramiZe al. SoTa rusTveli. Tb.: Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba, 1975.<br />

baramiZe 1997: baramiZe al. narkvevebi qarTuli literaturis istoriidan,<br />

Iº. Tb.: `mecniereba~, 1997.<br />

beriZe 1961: beriZe v. rusTvelis SairisaTvis. rusTvelologiuri etiudebi.<br />

Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis gamomcemloba, 1961.<br />

beriZe 1974: beriZe v. vefxistyaosnis komentari. teqsti gamosacemad<br />

moamzades s. caiSvilma da g. SaraZem, s. caiSvilis winasityvaobiTa da redaqciiT,<br />

Tb.: `mecniereba~, 1974.<br />

beriZe 2003: beriZe r. savaraudo variantis kvaldakval. <strong>rusTvelologia</strong>,<br />

³I^^,<br />

Tb.: 2003.<br />

guguSvili 1962: vefxistyaosnis xelnawerTa variantebi III. gamosacemad moamzada m.<br />

guguSvilma, Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis gamomcemloba, 1962.<br />

75


darCia 1964: darCia b. komikuris zogierTi sakiTxi `vefxistyaosanSi~. saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademiis axalgazrda mecnier-muSakTa I´ konferenciis<br />

moxsenebaTa Semoklebuli teqstebi. Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis gamomcemloba, 1964.<br />

darCia 1968a: darCia b. `zma~ sityvis erT-erTi mniSvnelobisTvis `vefxistyaosanSi~.<br />

Zveli qarTuli mwerlobis sakiTxebi, ³II^^,<br />

Tb.: `mecniereba~, 1968.<br />

darCia 1968b: darCia b. sicili `vefxistyaosanSi~. literaturis Teoriisa da<br />

esTetikis sakiTxebi, 4. Tb.: `mecniereba~, 1968..<br />

TvaraZe 1960: TvaraZe r. ganuSorebeli Rimili. gaz. `axalgazrda komunisti~, 27<br />

saqtemberi, # #116, 1960.<br />

kekeliZe 1958: kekeliZe k. qarTuli literaturis istoria, Zveli literatura, ³I^^.<br />

Tb.: Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1958.<br />

kapaneli 1936: kapaneli k. rusTvelis filosofia. Jur. `mnaTobi~, 1936, # # 2.<br />

kiknaZe 1953: kiknaZe g. qarTuli satirisa da iumoris ganviTarebis istoriisaTvis.<br />

Tb.: Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1953.<br />

lolaSvili 1963: vefxistyaosnis xelnawerTa variantebi, I´^^^.<br />

gamosacemad moamzada<br />

iv. lolaSvilma, Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis gamomcemloba,<br />

1963:<br />

lomTaTiZe 1956: lomTaTiZe W. moTxrobebi. Tb.: 1956.<br />

maxaTaZe 1960: maxaTaZe m. vefxistYaosnis leqsikidan. gaz. `stalineli~, quTAAAAAaisi,<br />

12<br />

oqtomberi, 1960.<br />

maxaTaZe 1965: maxaTaZe m. vefxistyaosnis xelnawerebi da gamocemebi. gaz. `quTaisi~,<br />

27 agvisto, 1965, ##161.<br />

maxaTaZe 1966: maxaTaZe m. rusTvelologiis sakiTxebi. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1966.<br />

nadiraZe 1958: nadiraZe g. rusTavelis esTetika. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1958.<br />

nozaZe 1958: nozaZe v. vefxistyaosanis sazogadoebaTmetyveleba. santiago de<br />

Cile, gamocema avTandil merabiSvilisa,1958.<br />

nozaZe 1963: nozaZe v. vefxistyaosanis RmrTismetyveleba. gamomcemelni: i.<br />

kobaxiZe, l. nozaZe, r. arseniZe, a. SavguliZe, parizi, 1963.<br />

pristli 1965: pristli j. aurzauri da zizilpipiloba, gaz. `komunisti~, 13<br />

agvisto, ## 190, 1965.<br />

rusTveli 1966: rusTveli S. vefxis tyaosani. a. SaniZisa da a. baramiZis redaqciiT,<br />

^. Tb.: `mecniereba~, 1966.<br />

rusTveli 2006: rusTveli S. vefxis tyaosani. a. SaniZisa da a. baramiZis redaqciiT,<br />

teqstis damdgenni: a. SaniZe (mT. red.), a. baramiZe (red.), iv. lolaSvili,<br />

variantebis Semdgenelni: c. karbelaSvili (ZiriTadi korpusi), b. darCia<br />

(danarTebi da CanarTebi), rusuli pwkaredi: s. iordaniSvili, Tb.:<br />

`kavkasiuri saxli~, 2006.<br />

sulxan-saba 1965: orbeliani s-s. Txzulebani, ^ IV1 , avtografuli nusxebis<br />

mixedviT gamosacemad moamzada ilia abulaZem, Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1965.<br />

qarTlis cxovreba 1955: qarTlis cxovreba. teqsti dadgenili yvela ZiriTadi<br />

xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, I^, Tb.: saxelgami, 1955.<br />

qiqoZe 1963: qiqoZe g. SoTa rusTaveli. rCeuli Txzulebani sam tomad, I^,<br />

literaturuli werilebi da portretebi. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />

mwerali~, 1963.<br />

Rlonti 1961: Rlonti S. vefxistyaosnis mxatvruli enis specifikurobis problema.<br />

soxumi, `afxazeTis saxelmwifo gamomcemloba~, 1961.<br />

76


SaniZe 1957: SaniZe a. vefxis tyaosnis leqsikoni. wignSi: SoTa rusTaveli, vefxis<br />

tyaosani. Tb.: `saxelgami~, 1957.<br />

SilakaZe 1966: SilakaZe v. xumroba, laRoba. gaz. `Tbilisi~, 2 seqtemberi, 1966, # #<br />

206.<br />

Ciqovani 1955: Ciqovani m. satira da iumori qarTul xalxur sityvierebaSi.<br />

`literaturuli Ziebani~, IX, Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

gamomcemloba, 1955.<br />

CubinaSvili 1961: CubinaSvili n. qarTuli leqsikoni rusuli TargmaniTurT.<br />

al. Rlontis redaqciiTa da gamokvleviT, Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1961.<br />

CubinaSvili 1984: CubinaSvili d. qarTul-rusuli leqsikoni. meore gamocema,<br />

aRdgenili obsetis wesiT. sastambod moamzada da winasityvaoba daurTo a.<br />

SaniZem, Tb.: gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, 1984.<br />

WiWinaZe 1925: WiWinaZe k. aliteracia qarTul SairSi da `vefxis tyaosnis~ problema.<br />

tiflisi, 1925.<br />

WiWinaZe 1934: WiWinaZe k. leqsikoni. wignSi: SoTa rusTaveli. vefxistyaosani. k.<br />

WiWinaZis redaqciiT, gamokvleviT, SeniSvnebiT, Tb.: `federacia~, 1934.<br />

javaxiSvili 1956: javaxiSvili i. qarTuli enisa da mwerlobis istoriis sakiTxebi.<br />

Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis gamomcemloba, 1956.<br />

Boris Darchia<br />

Comic Elements in “The Knight in the Panther’s Skin”<br />

Summary<br />

Shota Rustaveli’s poem “The Knight in the Panther’s Skin” is built on epic<br />

narration from beginning to the end and does not entail sharp tendency towards comic<br />

elements. We come across to some appropriate situations for imagining comic, but they<br />

are not used in this direction. However, comic elements are still common in the poem.<br />

First of all, there should be mentioned such comic characters whose direct duty is to<br />

cause laughter, smile, to entertain us. There is a lot of harmless, light humor which<br />

causes laughter. At the same time, the writer uses accusatory, fighting irony and satire.<br />

Each separate event is described in satiric colours, mainly-ethical issues: telling<br />

lies, breaking a promise, non-heroic action, vulgar love, temporary fascination, etc. Is<br />

analyzed that part of the poem, where according to comedy is made obvious Rustaveli’s<br />

ideology, every side of his social and religious viewpoints.<br />

Sad smile can be felt in the didactics depicting the difficulties of this world.<br />

Aphorisms and fables, adroitness of characters have comic colouring.<br />

In the second part of the “Knight in the Panther’s Skin” satire and humor are<br />

characterized from the viewpoint of expressive methods. The words and expressions<br />

used in the remarks are listed and defined, which point to comic elements. Separately<br />

are presented comic words and actions of the characters of “The Knight in the Panther’s<br />

Skin”. From the comic viewpoint is analyzed some episodes of the poem.<br />

It can be concluded that: Shota Rustaveli was conscious about the meaning of<br />

comic, laughter, aesthetic value and influence and appraised them.<br />

77


griver farulava<br />

78<br />

universumis mTlianobisa da silamazis sadidebeli<br />

`vefxistyaosnis~ erTi Tavi _ `wasvla avTandilisagan fridonisasa~<br />

_ gviTxrobs ambavs arabi spaspetisa, romelic tarielTan<br />

meore Sexvedris Semdeg mulRazanzarisaken miemarTeba.<br />

satrfosTan gayril rainds `kvla TinaTinis goneba avsebs ufrore<br />

WiriTa~. Zmadnaficis sasiyvarulo grZnobis xorcSesasxmelad<br />

amxedrebuli vaJkacis gulidan TinaTinis trfoba umSvenieres<br />

galobad iRvreba da mnaTobebamde adis. uaRresad Rrma intimurpirovnuli<br />

gancda, musikis enaze gardaTqmuli, zepirovnul Sinaarss<br />

iZens, dro-sivrculi samanebis gadamlaxveli xdeba da `uTvalavi<br />

feriT~ gaSlili samyaros kideganobamde avsebs.<br />

galoba uSualod Svid ciur sxeuls miemarTeba: mzesa da<br />

zuals, muSTars, marixsa da aspirozs, otaridsa da mTvares. didad<br />

Rvawlmosili rusTvelologi viqtor nozaZe Tavis wignSi<br />

`vefxistyaosanis varskvlavTmetyveleba~ (1957) rusTavelis poemis<br />

am Tavs sagangebo gulmodginebiT da vrclad aanalizebs: uZvelesi<br />

droidanve miaCndaT, rom adamians SeeZlo mnaTob-RmerTebze<br />

da `varskvlavTa sulze Tavisi locviTa da wirviT gavlena moexdina~.<br />

mnaTobisadmi mimarTva, mowodeba da Tanadgomis gamoTxovis<br />

wesi da rigi gansakuTrebiT daamuSava da ganaviTara astrologiurma<br />

religiam.<br />

Semdeg v. nozaZe dawvrilebiT warmoaCens imas, Tu ra Sinaarsia<br />

TviTeul xvewna-ajaSi, romelTac ama Tu im mnaTobs aRuvlens<br />

avTandili, raTa maT daamowmon raindis didi da wrfeli siyvaruli,<br />

TinaTins `uTxran~, `uambon~, `gaagonon~ amis Sesaxeb, Seewion,<br />

`argon ra~ Seyvarebul Wabuks. yvela saTxovaris Sinaarsi, miu-<br />

TiTebs mkvlevari, dakvalianebulia, gansazRvrulia astrologiuri<br />

RvTismetyvelebis swavlebiT: a) `mze aris vaJTaTvis siyvarul-<br />

Si Semwe. es debuleba aris astrologiuri. babilonur-qaldeuri<br />

daxasiaTeba mzisa aq gamoyenebulia siyvarulis ganxorcielebis<br />

miznisaTvis~; b) `avTandilma kargad icis zualis buneba, aRniSnavs<br />

misi xasiaTis niSnebs: cremli, Wiri, siSave, kaeSani~. es varskvlavic<br />

avTandilma `Tavisi siyvarulis ambavSi mociqulad daayena~;<br />

g) `samarTlianobis moqmeds, brWes RmrTuls~, muSTars raindi<br />

SesTxovs, `samarTlianoba uyos~; d) `marixis saqmea laxvari, daWra<br />

da sisxli~. raindi mzadaa, yvelaferi es iwvnios, oRond am varskvlavma<br />

TinaTins auwyos, rogor itanjeba es Wabuki satrfosTvis;<br />

e) aspirozi aris `siyvarulis dedofali da mkurnali~. swored ami-


tom uxmobs da ugalobs mas avTandili; v) otaridisadmi mimarTva-<br />

Si jer am mnaTobis astronomiuli bunebaa gamoyenebuli: `mzesTan<br />

axlos yofna otaridisa iwvevs mzesTan erTad brunvas, mis ar-gaSvebas,<br />

masTan xSirad Seyras, mzis sxivebSi dawvasa da dakargvas~.<br />

aseve mec, otarido, ambobs avTandili, `TinaTinisadmi siyvaruli<br />

mabrunebs, ar gamiSvebs da maZlevs wvasa da dagvaso~. strofis meore<br />

nawili astrologiurad ganimarteba: `otaridi mweralia da man<br />

avTandilis siyvarulis ambavi unda dasweros~; z) `rogorc mze<br />

avsebs mTvares, _ ambobs avTandili, _ ise Cemi mze TinaTini gamavsebs<br />

da gamlevs~. xolo, astrologiuri gaazrebiT, `mTvare aris<br />

siyvarulSi damxmare~ da raindi mas `avalebs: TinaTins uTxari Cemi<br />

sjani, mwuxarebani~ (nozaZe 1957: 85-88).<br />

viqtor nozaZe Semdgom gamocalkavebiT da sagangebod<br />

msjelobs, rom Svidive mnaTobi astrologiuri msoflSegrZnebis<br />

varskvlav-RmerTia da askvnis: `yvela es RmerTi aris astraluri,<br />

romelic astralur Teologias ekuTvnis~; an kidev: `avTandili,<br />

rasakvirvelia, Segnebulad SvidTa mnaTobTa winaSe galobs~ (xazgasma<br />

Cvenia. _g.f.) (nozaZe 1957: 91-92).<br />

ra Tqma unda, sakvirvelia, rom amas brZanebs didad erudirebuli<br />

da SesaSurad nayofieri rusTvelologi. Cven SevecdebiT,<br />

vaCvenoT, rom aseTi gageba mcdaria. SvidTa mnaTobTadmi aRvlenili<br />

es galobac avTandilisa qristianuli galobaa, im RmerTs<br />

miemarTeba, romelic `siyvaruli ars~. Seyvarebuli raindis sulis<br />

aRmafrenas, STagonebas wminda werili da did RvTismetyvelTa<br />

(upirvelesad, _ fsevdo-dionise areopagelis) naazrev-nagrZnobi<br />

awovebs ZuZus da astrologiuri msoflxedva mxolod masalaa<br />

zRvarSeuwereli satrfialo gancdis RaRadisis mxatvruli<br />

suraTisaTvis.<br />

Tavis wignSi `msoflmxedvelobrivi problemebi vefxistyaosanSi~<br />

el. xinTibiZe avTandilis galobis epizodsac aanalizebs da<br />

ambobs: `rusTaveli mkveTrad ganasxvavebs erTmaneTisagan zeciur<br />

mnaTobebsa da RmerTs, romlis neba-surviliT xdeba amqveynad yvelaferi...<br />

isini (mnaTobebi) erTi RmerTis neba-survils emorCilebian~<br />

da am survilisamebr `ganageben samyaros~ (xinTibiZe 1975:70).<br />

aseTi gamgeblebis rolSi, mkvlevaris azriT, `vefxistyaosanSi~<br />

angelozebi, anu `Zalni zecierni~ ki ar gvevlinebian, rogorc es<br />

qristianul msoflxedvas miaCnia, aramed ciuri sxeulebi, mnaTobni.<br />

`axal aRTqmaSi, _ miuTiTebs mkvlevari, _ rogorc wesi, Zalni<br />

zecierni, kerZod ki Zalni angelozebs niSnavs~. qristianoba `erTi<br />

RmerTis saxeliT ebrZoda zeciur ZalTa, varskvlavTa gaRmerTebas.<br />

magram, radganac xalxTa warmodgena zecaSi arsebul ZalTa<br />

79


RvTiurobaze mtkice iyo, axali religia TandaTanobiT daTmobaze<br />

midioda~. amis kvalobaze, daaskvnis mkvlevari: `vfiqrobT, aSkaraa,<br />

rom avTandilis Zalni zecierni astrologiuri mnaTobebi da varskvlavebia.<br />

avTandilma zecaSi, mnaTobTa ganlagebiT amoikiTxa<br />

zeciuri Zalnis simpaTia misdami. swored amiT aixsneba, rom zecas<br />

Tvalmipyrobilma gmirma yovelgvari ciuri xmis, yovelgvari<br />

zeciuri Cvenebis gareSe igrZno mnaTobTa TanagrZnoba~ (xinTibiZe<br />

1975: 60, 59, 69, 68).<br />

ver gaviziarebT im azrs, rom avTandilis Zalni zecierni angelozebi<br />

ki ara, varskvlavebia; ver daveTanxmebiT imgvar xedvas,<br />

rom avTandili sadRac, astrologiuri RvTismetyvelebisa da<br />

qristianuli rwmenis gzaTSesayarze loculobs (aseTi gzaTSesayari,<br />

saerTod, ar arsebobs). xolo avTandilma `yovelgvari ciuri<br />

xmis, yovelgvari zeciuri Cvenebis gareSe~ mainc rogor da ratom<br />

`igrZno mnaTobTa TanagrZnoba~ (da ara mxolod mnaTobTa), amis<br />

garkvevas ki SevecdebiT.<br />

sul cota xniT adre, roca avTandili samSoblos tovebda da<br />

tarielis Sesaxvedrad mieSureboda, raindi muxls moiyris da uflis<br />

winaSe loculobs:<br />

80<br />

RmerTo, RmerTo, geajebi, romeli hflob qvenaT zessa,<br />

Sen dahbade mijnuroba, Sen aweseb missa wessa,<br />

me sofelma momaSorva ukeTessa Cemsa mzesa,<br />

nu aRmohfxvri siyvarulsa, misgan CemTvis danaTessa!<br />

am strofSic xom xvewna-ajaa uflisave mimarT da isev Tina-<br />

Tinis gulSi avTandilisadmi aRZruli trfobis dRegrZelobaze<br />

maxvewari? visac eWvi ar epareba, rom aq arabi raindi sampirovan<br />

da erTarseba RmerTze loculobs (ris sabuTebic ufro cxadad<br />

locvis pirvelsave strofSia), gauWirdeba imis dajereba, rom igive<br />

avTandili imave saTxovariT cota xnis Semdeg varskvlavebs mimarTavs.<br />

SvidTa mnaTobTadmi avTandilis galobis v. nozaZiseuli<br />

`gankiTxvani~ gvabnevs urTierTsapirispiro Tu Znelad mosarigebeli<br />

interpretaciebiT. erTi mxriv, gulmodgined, saTanado<br />

erudiciiTaa moZiebuli Svidive mnaTobis astrologiuri niSan-<br />

Tvisebebi, raTa damtkicdes, rom `Svidni mnaTobni aq astrologiur<br />

RvTismetyvelebas ekuTvnian~; `gankiTxvam~ gvaCvena, rom<br />

`yvela Svidni mnaTobni aris varskvlavuri RmerTi ... maSasadame,<br />

SvidTa mnaTobTadmi galoba aris astrologiuri galoba~ (nozaZe<br />

1957: 92); `galoba, anu vedreba Sesrulebuli aris astrologiuri<br />

Teologiis, anu mnaTobTa RmerTTaTvis saWiro da ganmtkicebuli


wesiT (nozaZe 1957: 91); `aqac ise viT yvela danarCen SemTxvevaSi,<br />

avTandilis vedreba aris astronomiuli da astrologiuri Sinaarsisa~<br />

(nozaZe 1957: 88); da bolos: `avTandili, rasakvirvelia,<br />

Segnebulad Tavisi galobiT RmerTTa SvidTa mnaTobTa winaSe<br />

galobs~. oRond uSualo gagrZeleba am ukanaskneli frazisa ase-<br />

Tia: `igi (avTandili. _ g. f.) agreTve amiT msoflio harmoniis winaSec<br />

warTqvams galobas da Tavisi siyvarulisTvis Sedis am harmoniaSi,<br />

da am harmoniiT Tavis siyvaruls TinaTins ukavSirebs~<br />

(nozaZe 1957: 91). Zneli misaxvedria, raze migvaniSnebs aq sityva _<br />

`agreTve~? nuTu imaze, rom galoba astrologiuri rwmenis, Sinaarsisa<br />

da daniSnulebisaa, da kidev, damatebiT, `msoflio harmoniis~<br />

sadidebelicaa, raTa mgalobeli `Tavisi siyvarulisaTvis Sevides<br />

am harmoniaSi~?!. aseTi harmonia, universumis Sinagani harmonia<br />

RmerTsa, adamiansa da bunebas Soris, _ namdvilad warmmarTvelia<br />

avTandilis galobaSi, magram astrologiuri aRmsareblobisaTvis<br />

igi sruliad ucxo xilia, igi qristianobam moitana.<br />

oRond, rac am sityvas, _ `agreTve~, _ mohyveba, WeSmaritebisaken<br />

gvibiZgebs, iseve, rogorc es fraza: `siyvaruliT datvirTuli<br />

misi (avTandilis. _ g. f.) arseba aRmafrenas iwyebs, _ da es siyvaruli<br />

misi msofliur da maradiul bunebas amJRavnebs~ (nozaZe<br />

1957: 84); `avTandilis galoba aris sakuTari galoba. piradad misi<br />

galoba. igi arcerT astrologiur swavlas ar ekuTvnis gankerZoebiT~<br />

(nozaZe 1957: 91); da bolos: arcerT `swavlas mnaTobTa Sesaxeb<br />

avTandilis galobasTan da masSi naCveneb mnaTobTa bunebis daxasiaTebasTan<br />

pirdapiri damokidebuleba ara aqvs. sul sxva stilia<br />

gabatonebuli astrologiur nairswavlaSi mnaTobTa Sesaxeb da<br />

sul sxvaa stili vefxistyaosanis mnaTobTa avTandilis galobaSi~<br />

(nozaZe 1957: 99). WeSmaritebaa!<br />

magram, rom avTandilis galoba aris `sakuTari galoba~ qristianisa,<br />

qristianuli msoflmxedvelobis niadagze aRmocenebuli<br />

da am fundamentisTvis niSneuli `stiliT~ gacxadebuli, amaze mkvlevari<br />

dulgrilad arafers ambobs (maSin, roca astrologiuri<br />

RvTismetyvelebis kvali dawvrilebiT da gulmodginedaa naZiebi).<br />

2<br />

locva SvidTa mnaTobTadmi siyvarulis sagalobelia. avTandilis<br />

galobaSi xorcSesxmulia universumis (kosmosis) Sinagani<br />

harmonia RmerTsa, adamiansa da bunebas Soris. Tumca galobis<br />

teqstSi buneba Zalumadaa SemoWrili, magram aq arc bunebis suraTebia<br />

da arc sulismieri subieqturi WvretiT ganwonili buneba<br />

81


araa daxatuli, raTa, upirveles yovlisa, imave sulis simbolur<br />

xatad warmogvidges, rogorc es Cveulebriv xdeba.<br />

SvidTa mnaTobTadmi locvis epizodSi erTob sagulisxmod,<br />

gamorCeuli esTetikuri STambeWdaobiTaa realizebuli mijnuri<br />

avTandilis cxovrebiseuli kredo _ siyvarulis mSvenierebis<br />

gancdiT frTaSesxmulma da camde amaRlebulma siyvaruli da mSveniereba<br />

Tesos, uzenaesi siyvarulisa da silamazis pirvelwyarodan<br />

gadmoRvrili sikeTis gasabevreblad daixarjos. igi Tavisufali<br />

nebiT, msxverplad Tavis SewirvisaTvis sruli mzaobis<br />

ganwyobilebiT SeiWreba wuTisoflis Sav zRvaSi, am zRvaSi Casan-<br />

Tqmelad ganwiruli siyvarulis (nestanisa da tarielisa) gadasarCenad:<br />

`me igi var, vin sofelsa ara movkreb kitrad berad, vis<br />

sikvdili moyvrisaTvis TamaSad da miCans mRerad~.<br />

raindis intimuri samyaros siRrmeebidan daZruli energia<br />

universalur xasiaTs iRebs, adamians, bunebas da RmerTs siyvarulis<br />

duRabiT erTmaneTTan Seanawevrebs. avTandilis galoba im<br />

msoflSegrZnebis wiaRidan moedineba, romelsac RmerTi siyvarulad<br />

gaucxadda, adamiani xatad da msgavsad uflisa daesaxa, xolo<br />

xatobisa da msgavsebis wvdomis niWad nebis Tavisuflebis madli<br />

mieboZa. sruliad Tavis ufali avTandili egoizmis artaxebs dawyvets,<br />

`TamaSad da mRerad~ gadaaqcevs nestan-tarielis bednierebisaTvis<br />

wvneul jojoxeTs: polarulad sapirispiro sawyisTa am<br />

WidilSi arabi raindi Tavis axal lamaz `mes~ xatavs. igi Semoqmedia,<br />

siyvarulisTvis jvarcmulisagan, jvarcmiT zecad amaRlebulisganaa<br />

nasazrdoebi misi paTosi. `suli gvaswavlis Cven, rom jvarze<br />

sikvdilis saidumloSi davinaxoT gadasvla pirveli Sesaqmidan<br />

meoreze, egoizmidan siyvarulze~. aseTi tanjva da msxverplad<br />

misvla `aRdgomis naTliTaa gabrwyinebuli~ (korboni 1974: 477).<br />

frangi bibleisti aq erTob sagulisxmo azrs gviziarebs: jvarcmis<br />

gziT gankacebuli sityvis cad amaRleba meore Sesaqmed unda Seiracxos;<br />

codviT dacemul kacobriobas da mTel kosmoss siyvarulis<br />

ZaliT maradisobisaTvis aRdgomis gza gaekvala. `RmerTi siyvaruli<br />

ars~, _ gvmoZRvravs wminda werili da ase gvikonkretebs<br />

am mcnebis erTgulebis sarbiels: `ufroÁsi amisa siyuaruli aravisa<br />

aqus, raÁTa suli TÂsi dasdvas megobarTa TÂsTaTÂs~ (iovane.<br />

15,13). am mcnebis erTgulebisaTvis iRvwis avTandili, iRvwis muxlCauxrelad,<br />

TavgamodebiT. didi tanjva-tkivilis safasurad<br />

(`moundis gulsa dacema, zogjer mihmarTis danasa~) amarcxebs<br />

egoizms da Zerwavs Tavis maRal pirovnul `mes~. g. imedaSvili miu-<br />

TiTebda: `avTandili nestanis Zebnis gzaze arsebiTad eZebs Tina-<br />

Tins, romelTan ganSorebac obieqturad ganpirobebulia swored<br />

82


am ZebniT sxvisi dakarguli Seyvarebulisa... rogorc nestansa da<br />

tariels, ise TinaTinsa da avTandils siyvarulis vneba sikvdilsicocxlis<br />

zRudeze ayenebs~ (imedaSvili 1968: 244).<br />

tanjva-sikvdils xom sakraluri, ganmwmend-ganmaRmrTobeli<br />

Zala da madli aqvs, qristianuli TvalTaxedviT. es Zala da madli<br />

amoqmedebs avTandils. aq araferia gasakviri, amaze sakmaod cxadad<br />

migvaniSna `vefxistyaosnis~ avtorma poemis prologSi: `mijnuroba<br />

pirveli~, _ ambobs igi, _ aris RvTis siyvaruli, `saqme<br />

sazeo, momcemi aRmafrenaTa~. viTarca trfoba zedroul-zesivrculisadmi,<br />

igi eniT gamouTqmelia, smeniT mouxelTebelia (`yurnica<br />

davaldebian~). me am wignSi `vTqven xelobani qvenani, romelni<br />

xorcTa xvdebian, marT masve hbaZven, Tu odes ar siZven, SoriT<br />

bndebian~. garkveviTaa naTqvami, rom nestan-tarielisa da TinaTinavTandilis<br />

mijnuroba iseTi miwieri gancdaa, romelic uzenaesi<br />

`gvaris~ trfobas, `aRmamfreni~ Zalis momniWebels `ebaZebao~.<br />

avTandilis galoba `aRmamfreni~ sulis RaRadisia, musikis<br />

eniT ametyvelebuli, simReris gviristiT rom Seaqsovs erTmaneTs<br />

RmerTs, kacsa da bunebas. `melodia sxva araferia,_ ambobda wminda<br />

grigol noseli,_ Tu ara mowodeba cxovrebis ufro amaRlebuli<br />

wesisaken, damrigebeli imaTi, vinc saTnoebas erTgulobs, ar<br />

Seiwynaros Tavis zne-CveulebebSi araferi aramusikaluri, aramwyobri,<br />

araTanxmieri~ (`fsalmunTa zedwarwerilis ganmartebani~).<br />

netari avgustine erTob sagulisxmod akavSirebs erTmaneT-<br />

Tan siyvarulisa da musikis fenomenebs: `Tavad siyvarulia axali<br />

simRera. ismine, ra aris axali simRera. ufali ambobs: `mcnebasa axalsa<br />

migcem Tquen, raÁTa iyuarebdiT urTierTas~ (iovane, 13,34). e.<br />

i. mTeli dedamiwa mReris axal simReras, mTel dedamiwaze Sendeba<br />

saxli, mTeli dedamiwa aris saxli RvTisa~ (`ganmarteba 95-e fsalmunisa~).<br />

SegviZlia vTqvaT, rom avTandilis galobis aqtSic siyvarulisa<br />

da simReris ZaliT mTlianobad iWvriteba RmerTi, adamiani<br />

da samyaro.<br />

SesaZlebelia ki Tavdapirveli mTlianoba da harmonia daubrundes<br />

codviT dacemul-dangreul adamiansa da samyaros?! _<br />

SesaZlebelia siyvarulisa da mSvenierebis ZaliT, _ gvipasuxebs<br />

rusTaveli, qristiani qarTveli poeti. pasuxi wminda weriliT,<br />

wminda mamaTa naazreviT da erovnul-kulturuli sulis siRrmeebidanaa<br />

nasazrdoebi.<br />

rom universumis mTlianobas moicavs, itevs TviTeuli individi,<br />

rom adamiani mikrikosmosia, kabadokiel mamaTa Semdgom amaze<br />

vrclad msjelobs maqsime aRmsarebeli. amis kvalobaze, adamians<br />

sagangebo daniSnuleba aqvs. igi `miuZRvis erTisaken Tavisi meSve-<br />

83


obiT mravals, erTmaneTTan bunebis mixedviT ziarebulebs droSi,<br />

raTa yovelive miiyvanos RmerTTan, rogorc mizezTan~ (`ambigua~).<br />

adamianis am kosmiuri misiis (mediatorobis) Sesaxeb ki n. berdiaevi<br />

ityvis: `samyaro SeiZleba mieqces adamianSi, misgan iqnes asimilirebuli...<br />

adamiani Suamdgomeli da SemaerTebelia RmerTsa da<br />

bunebas Soris~ (berdiaevi 1916: 53, 59).<br />

am problemazeve msjelobdnen n. kuzaneli da g. leibnici.<br />

RmerTis, adamianisa da bunebis, universumis Sinagani harmoniis<br />

arsis Rrma religiur-filosofiuri koncefcia Seqmna vl. soloviovma<br />

XIX saukunis meore naxevarSi. meoce saukunis Sua wleb-<br />

Si qveyndeba pier teiar de Sardenis wigni `adamianis fenomeni~.<br />

didi frangi mecnieris (paleontologis) da sasuliero moRvawis<br />

(mRvdeli) naSromi eZRvneba siyvaruliT harmonizirebuli universumis<br />

problemas. amave suliskveTebiTa da orientaciiTaa aRbe-<br />

Wdili paul tilixis (amerikaSi emigrirebuli germaneli filosofosi)<br />

naSromi _ `sistematuri Teologia~. movixmobT oriode<br />

frazas am wignidan: `is, visac uyvars, Tanamonawileobs sayvarel<br />

arsebaSi; arsebuli Tanamonawileobs arsSi~, romelic xdis mas<br />

(arsi _ arsebuls, myofs dro-sivrceSi. _ g. f.) imad, radac igi<br />

gvevlineba arsebobis pirobebSi. qristiani Tanamonawileobs axal<br />

yofierebaSi, rogorc igi Tavis Tavs avlens ieso qristeSi~ (orive<br />

xazgasmuli sityva, _ `axali yofiereba~, _ avtors mTavruli<br />

asoebiT dauwyia. _ g. f.) (tilixi 2000:177).<br />

`arsebuli Tanamonawileobs arsSi~, es msoflSegrZneba<br />

avTandilis galobis ideuri Sinaarsisa da formis xerxemalia. yvelaferi<br />

arsebuli da myofi, arsebobs da myofobs imdenad, ramdenadac<br />

maTSi myofobs RmerTi, romelic `siyvaruli ars~. siyvarulis<br />

es dvrita pirvelmizezisaken miaqcevs, miaswrafebs yvela qmnilebas<br />

(viTarca nayofT siyvarulisa) avTandilis irgvliv, maT Soris<br />

_ ciur sxeulebsac. miTumetes, rom siyvarulis es RaRadisi mSvenierebis,<br />

musikis formiT gacxaddeba, xolo musika `xelovnebis<br />

erTaderTi saxea, romelsac ZaluZs SeaRwios miRmur samyaroSi<br />

da rCeba maradisobaSi~ (biCkovi 1999: 211). siyvarulis avTandiliseulma<br />

sagalobelma mnaTobebSic SeaRwia da isini Tanagrnobisa<br />

da TanadgomisaTvis SemarTa:<br />

84<br />

`aha, mmowmoben varskvlavni, Svidnive memowmebian:<br />

mze, otaridi, muSTari da zual CemTvis bndebian,<br />

mTvare, aspiroz, marixi movlen da mowmad myvebian,<br />

mas gaagonen, ranica cecxlni uSretni mdebian~.<br />

siyvarulis Teslze aRmocenebuli mnaTobebi (da mTeli<br />

samyaro) guls gauxsnian da ixuteben imave mSoblisganve Sobil


avTandils. orives, adamiansac da mnaTobsac, dambadebelma, arsTa<br />

gamrigem, yofna-aryofnis sazrisad da wesad siyvaruli mihmadla<br />

da maT esmiT erTmaneTisa.<br />

wm. maqsime aRmsarebeli gvaswavlis: adamiani mowodebulia<br />

imisaTvis, raTa `siyvaruliT SeaerTos Seqmnili buneba bunebas<br />

Seuqmnels, madlis moxveWiT mTlianobad da igiveobad moavlinebs<br />

maT~ (`ambigua~). `adamianis sicocxle aris siyvaruli~, _ ambobs<br />

e. svedenborgi (svedenborgi 1999: 211). am sibrZnis saTave pavle<br />

mociqulis naazrevSia: `me ki aRara vcocxlob, aramed qriste<br />

cocxlobs CemSi~ (gal. 2,20). suli siyvarulisa, RvTaebrivi suli<br />

galobs mulRazanzaris velze da ganwonis da SeaerTxmebs mTel<br />

universums.<br />

imis kvalobaze, rom mnaTobebi sinaTlesa da siTbos, sicocxlis<br />

masazrdoebel or madls, sZRvnian miwier arsebaT da erTob<br />

lamaznic arian, adamianebma uZvelesi droidanve gaaRmerTes<br />

isini. imave safuZvelze, mnaTobTa simbolikam, saerTod, naTlis<br />

esTetikam gamorCeulad gamsWvala qristianuli msoflSegrZneba,<br />

xelovneba. Tumca sinaTle grZnobad-materialuri fenomenia, magram<br />

nivTierTagan yvelaze nakleb nivTieria da haerovani, TiTqmis<br />

usxeulo. es garemoeba erTob mimzidvels xdida mas qristianuli<br />

msoflSegrZnebisaTvis. rusTavelma SeunarCuna ciur sxeulebs<br />

odindeli `pativis~ erTi nawili, raodensac qristianuli monoTeisturi<br />

aRmsarebloba iguebda. xatad RvTisad Seqmnilma adamianma<br />

siyvarulSi Tanadgoma SesTxova mnaTobebs, upirveles yovlisa,<br />

mzes, romelsac, rusTavelisave miTiTebiT, `xatad RvTisa~ saxavdnen<br />

jer kidev `filosofosni winani~.<br />

astrologiuri RvTismetyvelebis arsenali `vefxistyaosnis~<br />

avtorisaTvis mxolod masalaa mxatvruli saxisa im filosofiur-esTetikuri<br />

koncefciiT STagonebuli xelovanisaTvis,<br />

romelic siyvarulis duRabiT Sekrul-gamTlianebuli da harmonizebuli<br />

universumis taZars agebs. oRond es iseTi sruliad xel-<br />

Seuxebeli masala ar aris, rogorsac xuroTmoZRvari, Cevulebriv,<br />

qvis lodisa Tu brinjaos zodis saxiT iRebs bunebis wiaRidan da<br />

mere Tlis, aCuqurTmebs, Zerwavs Tu Wedavs... saukuneTa sigrZeze<br />

mnaTobTa sauflos intensiurad mieaxleboda Semoqmed kacTa ma-<br />

Ziebeli suli da mecnierul, esTetikur, religiur, mistikur Tu<br />

eTikur TvalTaxedvaze aametyvelebda kosmiuri SoreTis erTob<br />

mimzidvel, magram idumal binadarT. e. i. erTob mimzidvel-naWdevebiani<br />

masaliT muSaobda SvidTa mnaTobTadmi aRvlenili RaRadisis<br />

avtori. magram ucxo Tu Soreul kulturaTa naWdevebiani konstruqciuli<br />

masala didma xelovanma iseT fonze da iseTi aqcen-<br />

85


tebiT ganalaga, mnaTobTa iseTi daxvewili personalizacia moaxdina,<br />

rom Cven, mkiTxveli, wminda weriliT nakurTxi universumis<br />

SuagulSi aRmovCndebiT. taZars avTandilis `xmisa sitkbosagan~<br />

gaJRenTili musika avsebs, romelic gumbaTisaken adis, iqidan ki<br />

sampirovani da erTarseba ufali gviRimis (foni vaxseneT, igulisxmeba<br />

adamianTa, nadir-frinvelTa, usulo arsebaTa reaqcia<br />

galobaze, razec qvemoT visaubrebT).<br />

axla imas mivapyroT sagangebo yuradReba, Tu ras aZlevda<br />

`vefxistyaosnis~ avtors qristianuli msoflmxedveloba saimisod,<br />

raTa universumis iseTi suraTi daexata, rac avTandilis galobaSia<br />

xorcSesxmuli.<br />

amqveyniuri sinamdvilis wiaRSi, wminda werilis mixedviT,<br />

aris potenciali imisa, rom Seqmnili Semqmnels miuaxlovdes, Seer-<br />

Tos kidec, horizontaluri xazi, rogoradac xatovnad miwier sinamdviles<br />

warmoidgenen, gadaejvaredinos vertikalurs, ltolvas<br />

pirvelmizezisaken. roca am Tvalsazriss aviTareben, wminda<br />

mamebis STagonebas asazrdoebs `gamoslvaTa~ wignis is pasaJi, sadac<br />

Seuwveli mayvlis buCqidan masTan Sexmianebul `RmerTs abrahamisa,<br />

RmerTs isakisa da RmerTs iakobisa~ mose SesTxovs, auwyos<br />

saxeli Tvisi, xolo ufali upasuxebs: `me var, romeli var~ (3,14). am<br />

epizodSi nagulvebi Sinaarsis siRrme zmnis (`yofna~) ganmeorebiT<br />

ufro ikveTeba frazis uSualo gagrZelebaSi: `da Tqua: esre arqu<br />

ZeTa israelisaTa: `romel ars~, momavlina me Tquenda~. RmerTi<br />

Tavis Tavs saxelsdebs `arsebulad~, _ `romel ars~. igi ar aris<br />

raRac Tu viRac, aseTi Tu iseTi, aramed arsebuli, myofi, misi arsi<br />

emTxveva mis arsebobas. wminda mamebi sixaruliT da gatacebiT ganmartaven<br />

`gamoslvaTa~ am monakveTs, sadac gamocxadebis sibrZnisa<br />

da filosofiuri gansjis Serwymas xedaven. aseTi grZnoba sagulisxmodaa<br />

ametyvelebuli grigol nazianzelis, grigol noselis,<br />

fsevdo-kurilis nawerebSi, xolo netari avgustine ityvis: ufali<br />

aris `pirveli da uzenaesi arsi, romlisaganac arsebobs yvelaferi,<br />

rac arsebobs, ramdenadac igi arsebobs; vinaidan yvelaferi, rac<br />

arsebobs, ramdenadac igi arsebobs, aris sikeTe~ (`WeSmariti sarwmunoebis<br />

Sesaxeb~). `romeli saxeli esatyviseba RmerTs yvelaze<br />

ufro? _ svams kiTxvas wm. ioane damaskeli da iqve upasuxebs, _<br />

saxeli `myofi~, romliTac ufalma TviTon aRniSna Tavisi Tavi,<br />

roca saubrobda mosesTan... viTarca yofierebis erTgvar ukidegano<br />

da usazRvro zRvas arsisa, igi Tavis TavSi moicavs yofierebis<br />

86<br />

3


mTel ganuyoflobas~ (`marTlmadidebluri sarwmunoebis zedmiwevniTi<br />

gadmocema~, I, 9).<br />

yofnas, viTarca Tavis yvelaze did upiratesobas, ufali<br />

uSurvelad da siyvaruliT nobaTad sZRvnis yovel myofs. amaze<br />

erTob vrclad msjelobs fsevdo-dionise areopageli. ufro metic,<br />

gvaswavlis wminda mama, ufali silamaze-mSvenierebacaa da amiTve<br />

ajildoebs Tvisgan qmnilT. `misi yvelaze mniSvnelovani da<br />

pirveli ZRveni, _ ambobs wm. mama ufalze, _ aris Cvendami moZRvnili<br />

myofoba~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~, V, 6). ideali siyvaruliT<br />

gamTlianebuli universumisa, avTandilis galobaSi rom ikveTeba,<br />

yvelaze ufro (ra Tqma unda, bibliis Semdgom) swored fsevdodionise<br />

areopagelis naazreviTaa STagonebuli (aki erTgan poeti<br />

TviTve imowmebs `brZeni divnosis~ avtoritets).<br />

RvTisagan gadmoRvril sikeTesa da mSvenierebasTan wilnayarobis<br />

madls TviT ufali sZRvnis misganve SeqmnilT. (aqve gaviTvaliswinoT,<br />

rom wminda mama sityvebs _ `RmerTi~, `sikeTe~ da<br />

`mSveniereba~ erTi da imave mniSvnelobiT xmarobs). `am mSvenierSi,<br />

_ ganmartavs filosofosi, _ yvela arsebuli hpovebs yofierebas,<br />

siyvaruls, Tanxmobas da urTierTobas. mSvenieris wyalobiT<br />

yvelaferi erTiandeba, vinaidan mSvenieri sakuTari silamazisaken<br />

mimzidvelobis wyalobiT Tavis TavSi moicavs arsebulis mTel er-<br />

Tobas, gvevlineba ra sawyisad, SemoqmedebiT da mamoZravebel mizezad<br />

yvela arsebulisa, da agreTve siyvarulis sagnad, swrafvaTa<br />

zRvrad, mizezad da saxed srulqmnilebisa, ramdenadac yvelaferi<br />

ibadeba mSvenierisaTvis da misiT ganisazRvreba. amitomac mSvenieri<br />

igiveobrivia sikeTisa da amitom yvelaferi mieswrafvis mSveniers-da-keTils,<br />

rogorc mizezs yvela arsebulisa, da arc erTi<br />

arsebulSi ar aris araferi, wilnayari rom ar iyos mSvenierTanda-keTilTan~<br />

(`saRmrToTa saxelTaTvis~, IV, 7).<br />

samyaros ierarqiuli kibis yvela safexurs uyvars erTmane-<br />

Ti, dabla mdgomT maRla mdgomni, TanamodaseT _ RirsebiT sworni,<br />

maRla mdgomT _ dabla mdgomni. TviT dambadebeli usazRvro<br />

trfialebiT emsWvalvis yvela arsebuls, `gamudmebiT zrunavs<br />

maTze, ifaravs da Tavisken izidavs~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~,<br />

IV,10). ase rom, `yvela arsebuli, samyarouli mTlianobis ZaliT<br />

Seurevnelad Serwymuli da ganuyoflad SeerTebuli, inarCunebs<br />

erTian da ganuyofel kavSirs RvTaebriv harmoniasTan. srulyofas<br />

aRmatebuli samyaro (igulisxmeba RvTaebrivis sauflo. _ g. f.)<br />

yvela arsebulze ganefineba mTeli sisruliT da masSi arsebuli<br />

ubralo da wminda, yovlis gamamTlianebeli ZaliT, aerTebs yvela<br />

arsebuls, aerTianebs ra (SuamdgomelTa saSualebiT) yvelaze<br />

87


mdabalT yvelaze maRlebTan maTTvis bunebrivad niSneuli siyvarulis<br />

kavSiriT~. am SeerTebisas arsebulT ar ekargebaT TavisTavadoba,<br />

ganuyofloba. `amgvarad, RvTaebrivi `samyaro~ Camodis<br />

msoflioSi da gadmoiRvreba ra yvela arsebulze siuxves aRmatebuli<br />

sisavsiT, nayofieri samyarosTvis romaa damaxasiaTebeli,<br />

sZRvnis am siuxves yvelas da TviTeuls, yvelafers aRmatebuli<br />

ZaliT mTlianobisa inarCunebs yovels savsebiT gaerTianebuls<br />

rogorc yovelTan, ise Tavis TavTan~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~,<br />

XI, 2), (xazgasma yvelgan Cvenia. _ g.f.).<br />

`brZeni divnosis~ aq moxmobil naazrevSi, SeiZleba iTqvas,<br />

ukve ilandeba avTandilis galobis dedaazri, Tumca igi mTel Sua<br />

saukuneebsac gasdevs da qristianul dasavleT evropasac (magali-<br />

Tad, Toma aqvinelsac) uwevs. magram yvelaze adre fsevdo-dionises<br />

naazrevs exmianeba wm. maqsime aRmsarebeli. igi gvmoZRvravs,<br />

rom RmerTi moicavs, aerTebs da SemoqmedebiTad `Sinagani kav-<br />

SiriT erTmaneTTan akavSirebs yovel arsebuls~. xolo is sawyisi<br />

Zala, romliTac ufali erTmaneTTan aduRabebs `uTvalavi feriT~<br />

(rusTaveli) gaSlil samyaros, aris `maTSi CaTesili logosebi~,<br />

nivTieri arsebobis RvTaebrivi safuZveli, uzenaesiseuli<br />

Canafiqri Seqmnilze. logosi Seurevnelad da ganuyoflad amyofebs<br />

Tavis SigniT da erTmaneTTan yvela qmnilebas (`mistagogia~,<br />

I). yvela qmnilebaSi CaTesili es logosuri sawyisi uzenaesiseuli<br />

energiiT msWvalavs yvelafers (`mistagogia~, VII). yvela Seqmnili<br />

iswrafvis Tavisi logosisaken. magram ismeba kiTxva, _ nivTieri<br />

qmnileba rogor imoZravebs Tavisi logosisaken, mas xom gonierebiT<br />

gaSualebuli neba ar gaaCnia. aseTi neba mxolod adamians aqvs.<br />

swored adamianis meSveobiT Semodis nivTier qmnilebaSi RvTaebrivi<br />

energia da ubiZgebs mas Tavisi logosisaken, uflisaken. yovlis<br />

erTmyofeli am saRvTo amocanis realizatorad RvTisganve daniSnulia<br />

adamiani, swored amitomaa Cafiqrebuli igi mikrokosmosad,<br />

samyaros saxed (`mistagogia~, VII). maqsime aRmsareblis Teologiuri<br />

anTropologiis Tanamedrove mkvlevari ityvis amis Sesaxeb:<br />

swored adamiani gvevlineba samyaros xsnis mediatorad (Tunbergi<br />

1965:140-152). ufali `badebs Seqmnil arsebebSi siyvaruls, _ ganmartavs<br />

vl. loski wm. maqsimes erT-erT naSroms, _ romelic aiZulebs<br />

maT, mas (ufals. g. f.) eswrafvodnen~ (loski 1991 : 225)<br />

maSinve, roca adamianuri buneba macxovarma SeuerTa RvTaebrivs,<br />

iwyeba adamianuri bunebis da mTeli kosmosis gamsWvalva<br />

RvTaebrivi energiiT, _ gvmoZRvravs ioane damaskeli (`marTlmadidebluri<br />

sarwmunoebis zedmiwevniTi gadmocema~, III, 17).<br />

xolo XV s-Si nikoloz kuzaneli ityvis: `swored adamianuri<br />

88


uneba... Tavis TavSi erTmaneTs Seurwyams yvelafers samyaroSi<br />

arsebuls da amitom Zvel filosofosTagan samarTlianad iwodeba<br />

mikrokosmosad, mcire samyarod. swored igi, amaRldeboda ra<br />

maqsimalurTan SeerTebis donemde, amitom aRmoCndeboda sisavsed<br />

yvela srulqmnilebisa da universumisa mTlianad da yoveli<br />

calkeuli sagnisa; ase rom, yvelaferi adamianis gziT miaRwevda<br />

Tavis umaRles safexurs~ (kuzanski 1979: 150).<br />

universumis Sinagani mTlianobisa da harmoniis arsis wvdomisaTvis<br />

erTob sagulisxmo gansjaT vipoviT evg. trubeckois<br />

wignSi `sicocxlis sazrisi~. igi ambobs: RvTaebrivma madlma, vi-<br />

Tarca siyvarulma, samyaro unda aavsos. `masSi yvelaferi unda<br />

gacocxldes _ adamianic da mTeli miwieri buneba. adamiani samyaroSi<br />

gvevlineba Suamdgomlad, gamtareblad, romlis meSveobiTac<br />

samyaroSi SeaRwevs is Zala, rac yvelafers aaRorZinebs~<br />

(trubeckoi 1994: 301). `adamianSi da adamianis meSveobiT mJRavndeba<br />

Semoqme-debiTi energia dedamiwisa... misgan samyaro elodeba im<br />

saboloo gamaTavisuflebel sityvas, romelic gaacxadebs saidumlos<br />

yvela qmnilebisa, gamoxatavs sazriss mTliansamyarouli simfoniisa~.<br />

bibliac ase Wvrets adamians, aRiqvams viTarca `yovliserTobis<br />

mqadagebels dedamiwaze~ (trubeckoi 1994: 394). qristes<br />

xorcielad movlinebiT `gamoixateba miwisadmi maradiuli RvTaebrivi<br />

siyvarulis daRmavali moZraobis sisavsec da miwierebis<br />

Semxvedri aRmavali moZraobis sruli dagvirgvinebc... xolo adamianis<br />

meSveobiT da adamianis kvaldakval `TÂT igica dabadebuli<br />

ganveTavisufldes monebisagan xrwnilebisa~ (rom., VIII, 21). qristes<br />

miwieri moRvaweobis Sesaxeb evangeluri Txrobis dasawyisSive<br />

gvaqvs miTiTeba imis Sesaxeb, rom sacdurze misi (macxovris. _ g. f.)<br />

gamarjveba aris dasawyisi yvela qmnilebis mTlianobis aRdginebisa,<br />

codviT dacemam rom daangria. udabnoSi qristes irgvliv Tavs<br />

iyrian miwiernic da zeciernic. `da iyo mÃecTa Tana, da angelozni<br />

hmsaxurebdes mas~ (mark., 1,13). (trubeckoi 1994: 417-418).<br />

jer kidev rodis fsevdo-dionise areopageli gvmoZRvravda,<br />

rom yovlis erTmyofeli Zlevamosileba uflisa `ganefineba adamianebzec,<br />

cxovelebzec, mcenareebzec da, saerTod, erTianad mTel<br />

bunebaze; gaerTianebulT igi amagrebs erTmaneTis siyvarulSi da<br />

erTmaneTTan urTierTobaSi~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~, VIII, 5)<br />

(xazgasma Cvenia._g.f.).<br />

Seyvarebuli avTandilis sulis siRrmeebidan daZruli energia<br />

saRvTo mijnurobasTan (`mijnuroba pirvelTan~) xdeba wilnayari,<br />

rogorc es poemis prologSive aRgviTqva rusTavelma: `...<br />

marT masve baZveno~. RvTis mijnurSi RvTaebrivi energia SeaRwevs<br />

89


misgan (uflisgan) gansxvavebul yofierebaSi, ganwonis mas. ganRmr-<br />

Toba procesia, moZraobaa, _ gvmoZRvravs maqsime aRmsarebeli,_<br />

da igi nawilobriv mainc miiRweva miwieri yofnis sinamdvileSi.<br />

ukve aq, miwaze, saRvTo madlis wyalobiT wmindanebi aRiWurvebian<br />

ufliseuli energiiT da RvTisaken swrafvis Sesabamisad amgvar<br />

energias iRebs yvela adamiani da mTeli kosmosi. ufliseuli energia<br />

SeaRwevs TviT saganSi, sxeulSi da zecisken ubiZgebs maT (`ambigua~).<br />

raRac msgavsi xdeba arabi mijnuris sulSi, xolo sulidan<br />

gadmoRvril am madls avTandili miuwiladebs mTel samyaros. amgvari<br />

madlis Zala ki bunebis kanonebis gadamlaxveli xdeba:<br />

90<br />

ra esmodis mRera ymisa, smenad mxecni movidian,<br />

misve xmisa sitkbosagan wyliT qvanica gamosxdian,<br />

ismendian, gahkvirdian, ra atirdis, atirdian;<br />

imRers leqsTa sabraloTa, Rvarisaebr cremli sdian.<br />

movidian Sesamkoblad qveyniT yvela sulierni,<br />

tyiT nadirni, wyalSiT Tevzni, zRviT niangni, ciT mfrinvelni,<br />

indo-arab-saberZneTiT, maSriyiT da maRribelni.<br />

rusni, sparsni, mofrangeni da misreTiT megviptelni.<br />

Tavad siyvaruli mReris am sivrceSi. netari avgustines sityvebiT<br />

rom gavimeoroT, `Tavad siyvarulia axali simRera... mTeli<br />

dedamiwa mReris axal simReras, mTel dedamiwaze Sendeba saxli,<br />

mTeli dedamiwa aris saxli RvTisa~. TviT ufali, romelic `siyvaruli<br />

ars~, Tu saRvTo madli musikis eniT gacxaddeba aq da am madlis<br />

ZaliT uqmdeba ara mxolod sivrculi samanebi, aramed adamianze<br />

dabla mdgom arsebaTa bunebrivi SezRudulobani. mTel mzisqve-<br />

SeTs miswvdenia siyvarulis sagalobeli, miswvdenia da moukrebia.<br />

nadir-frinvelT, zRvis binadarT, usulo sagnebsac suli CadgmiaT,<br />

adamianuri grZnoba-gancda, Tanadgomisa da Tanalmobis niWi<br />

gaRviZebiaT. `siyvaruli da simRera aerTianebs adamianebs, raTa<br />

axali taZari, axali samyaro aaSenon~, _ ambobs v. biCkovi avgustineseul<br />

gansjaTa saanalizod, siyvarulisa da simReris ZaliTa da<br />

madliT mSenebare axal taZarSi, axal samyaroSi SevyavarT rusTvels<br />

(biCkovi 1999: 211).<br />

pirvelcodviTi dacema imas niSnavda, rom adamianSi _ mikrokosmosSi<br />

WeSmariti sicocxlis, yofnis pirvelwyaro _ siyvaruli<br />

daimcro, dabeCavda (gavixsenoT: `adamianis sicocxle<br />

siyvarulia~). damcroba maSinve airekla makrokosmosma, Txa da<br />

mgeli erTad aRar sZoven. iqedan mokidebuli, ganmartavs mociquli,<br />

`amaoebasa daemorCila dabadebuli ara nebsiT, aramed mis<br />

mier~, adamianis mier. da yoveli dabadebuli sasoebiT `gamoCine-


asa SvilTa RmrTisaTa moelis~, raTa swored imis meSveobiT,<br />

vinc amaoebis kerZad aqcia yoveli dabadebuli, `gan-ve-Tavisufldes<br />

monebisagan xrwnilebisa~ (rom., VIII, 20-21). mxolod adamians,<br />

viTarca `mcire samyaros~ `did samyaroSi~, `Svilad RmrTisad~<br />

pirovnulad amaRlebis gziT xelewifeba axla uflisken gauZRves<br />

yvela arsebas. qristem da qristianobam STaagona kacobriobas,<br />

rom es aris adamianis umaRlesi daniSnuleba da `saRvTo vali~.<br />

qriste modis, gvmoZRvravs wm. makari megvipteli, raTa aRudginos<br />

kacs `pirveladi silamaze~ (homilia V); qristianoba aris `movlineba<br />

axali da mSvenieri adamianisa~ (homilia XIV). aseTi `axali<br />

da mSvenieri adamiania~ avTandili, romelic `axal simReras~, siyvaruls<br />

galobs, mTel dedamiwas rom esmis, yvela qmnilebis yofnis<br />

saZirkvlamde rom uwevs da erTmaneTTan SeaduRebs, universumad<br />

aqcevs siyvarulis _ kosmiuri musikis duRabiT. ZvelisZvelia<br />

tradicia, _ ambobs paul tilixi, _ `romelic imaSi mdgomareobs,<br />

rom universumis Semadgeneli sawyisebi unda veZioT adamianSi~. igi<br />

erTnairad intensiuria `miTologiaSic da misticizmSic, poezia-<br />

Sic da metafizikaSic~ (tilixi 2000:170). magram isaa sagulisxmo,<br />

rom mxolod qristianulma msoflmxedvelobam Seracxa siyvaruli<br />

universumis mTlianoba-harmoniis balaverad.<br />

SemTxveviTi arc is unda iyos, rom siyvarulisa da simReris<br />

mSvenierebis winaSe ugrZnobeli arc iseTi tlu da erTob `Tvalad<br />

nasi~ arseba ar darCenila, rogoric niangia. avTandilis `xmisa sitkbosagan~<br />

wylidan qvanic daZrulan, maTac Tanamlmobeli cremli<br />

sdiT. `cremlni gamovaln sinedlisagan gvamisao~, _ gvaswavlis<br />

wm. ioane oqropiri. qva da rkina araorganuli bunebis sul qveda<br />

safexurebze arian ganlagebulni, amitom arian ase mZimeni, uxeSni.<br />

magram isinic pirvelmizezisagan moivlinnen yofnad, ufals maTTvisac<br />

uboZebia Tavisi upiratesoba yofnisa (`me var, romeli var~).<br />

uflis xeli akavebs maT aryofnis ufskrulSi gauCinarebisagan.<br />

yovlis SemqmnelTan Tanayofnis dvrita qvaSic gaucxovelebia zecas<br />

miwevnil sagalobels siyvarulisa. wm. basili kesarieli ityvis:<br />

`fsalmunTa galoba cremlebs qvis gulidanac ki gamoswuravs~<br />

(`fsalmunTa ganmartebani~). uflisaken SesaSuri ZalisxmeviT mltolveli<br />

pirovnebis mSvenierebam qvebic pirovnuli cnobierebis<br />

SuqTan gaxada wilnayari, wylidan `gamosxa~, raTa adamiansa da cas<br />

Sehxedon, miayuradon. (Cven mogvexseneba, rom `vefxistyaosnis~<br />

saanalizo monakveTis sul bolo strofs (`movidian Sesamkoblad<br />

qveyniT yvela sulierni...~) bevri ar miiCnevs rusTveliseulad. es<br />

Tundac ase iyos, Cvens sjas saeWvod ver aqcevs. es strofi mxolod<br />

niuansurad akonkretebs imas, rac manamdec ukve gamoikveTa, raki<br />

91


qvanic ki atirebulan. Tu maincdamainc interpolaciaa, imas ki<br />

mowmobs, rom karg mTqmels kargi gamgone Zvel saqarTveloSive ar<br />

gamolevia.<br />

avTandilis galobis epizodi namdvilad aris sinTezi wminda<br />

poeziisa da wminda religiisa. Cven ki isic gvgonia, rom aq<br />

gamoxatul msoflSegrZnebaSi ukve ilandeba is azri, romlis<br />

mixedviT, mTlianobis saZirkvlad siyvarulis fenomenis miCnevas<br />

racionalur-SemecnebiTi axsnac SeiZleba moeZebnos. amgvari<br />

TvalTaxedva saukuneTa sigrZeze gakrTeboda xolme, xolo XX saukunis<br />

Sua wlebSi gamoqveynebul wignSi pier teiar de Sardenisa, _<br />

`adamianis fenomeni~, romlis erT Tavs hqvia _ `siyvaruli _ energia~,<br />

sakiTxi sagangebodaa ganxiluli. p. teiaris TvalsazrisiT,<br />

siyvaruli sxvadasxva formiTa da xarisxiT niSneulia organizebuli<br />

materiis yvela formisaTvis. advili Sesacnobia igi ZuZumwovarTa<br />

Soris. sicocxlis xis ufro dabal safexurze igi erTob<br />

bundovandeba, mouxelTebelia. magram molekulis warmoqmnis vi-<br />

TarebaSi `rom ar arsebobdes Sinagani swrafva mTlianobisken, ise<br />

siyvaruli fizikurad ver daCndeboda zeviT, CvenSi~, adamianSi.<br />

`raTa damajereblad davadasturoT siyvarulis arseboba CvenSi,<br />

Cven unda vvaraudobdeT, mivyvebiT ra saerTo wess, mis arsebobas<br />

Canasaxovani saxiT mainc, yvelaferSi, rac arsebobs... raTa samyaro<br />

mivides Tavis sisrulemde siyvarulis ZalTa zemoqmedebiT,<br />

samyaros fragmentebi eZeben erTmaneTs. da aq ar aris araviTari<br />

metafora da mniSvnelovnad meti Sinaarsia, vidre poeziaSi... raTa<br />

kosmiuri energiis wyaro vipovoT, saWiroa, Tu sagnebs aqvT TavianTi<br />

Sinagani mxare, `CaveSvaT~ sulier mizidulobaTa Sinagan an<br />

radialur zonaSi. yvela Tavisi niuansis mixedviT, siyvaruli sxva<br />

araferia, Tu ara uSualo kvali imisa, rac Tavis TavTan universumis<br />

fsiqologiurma konvergenciam (miaxloebam. _ g. f.) datova<br />

elementSi~ (teiari 1965:259) (xazgasma Cvenia. _ g.f.).<br />

rom mTeli universumi myofobs TviTeul individSi da miiwvdomeba<br />

misganve, am TvalTaxedvas filosofiur-religiuri argumentebiT<br />

amagrebs p. tilixic. igi ambobs: `calkeuli foToli<br />

Tanamonawileobs im bunebriv struqturebsa da ZalebSi, romlebic<br />

zemoqmedeben maszec da misi meSveobiTac... Tu adamianze vimsjelebT<br />

kosmosis TvalsazrisiT, maSin igi Tanamonawileobs universumSi<br />

imitom, rom mis winaSe gaxsnilia universaluri struqturebi,<br />

formebi da kanonebi... universaliebi xdian adamians uni-<br />

92<br />

4


versalurad. universaliebis meSveobiT adamiani Tanamonawileobs<br />

yvelaze Soreul varskvlavebSi da yvelaze Soreul warsulSi. es<br />

aris ontologiuri safuZveli imis samtkiceblad, rom Semecneba<br />

_ es aris gaerTianeba da rom igi efuZneba eross, im elementebis<br />

gamamTlianebels, romlebic arsebiTad erTmaneTs ekuTvnian<br />

(tilixi 2000:177), (pirveli xazgasma Cvenia, meore _ avtorisa. _<br />

g. f.). p. tilixic siyvarulis fenomens miiCnevs imis safuZvlad, rac<br />

universums harmoniulad kravs: erosi amTlianebs elementebs, arsebiTad<br />

rom `erTmaneTs ekuTvnian~ (SeadareT p. teiaris frazas:<br />

`raTa samyaro mivides Tavis sisrulemde siyvarulis ZalTa zemoqmedebiT,<br />

samyaros fragmentebi eZeben erTmaneTs~).<br />

p. teiari adamianis sulis moZraobis zogierT faqtsac iSveliebs:<br />

universumis grZnoba, nostalgia mTlianobis mouxelTeblobisa<br />

gveufleba bunebis Wvretisas, silamazis winaSe, WeSmariti<br />

musikis mosmenisas. raRac diadi, namdvili da Soreuli gvixmobs.<br />

yvela Zlieri emociis siRrmeSi xmianobs gawvrTnili sulis es faqizi<br />

vibracia. `rezonansi mTlianobaze _ es aris wminda poeziisa<br />

da wminda religiis arsebiTi noti~ (teiari 1965: 261-262).<br />

avTandilis galoba wminda poeziisa da wminda religiis simbiozia.<br />

kosmiur simfoniad gacxadebuli siyvarulis meSveobiT<br />

pirovneba avTandili iaxlovebs mTel kosmoss, mis mravalsaxovan<br />

binadarTa personalizacias axdens da maTTan erTad uaxlovdeba<br />

ufals (`arsebuli Tanamonawileobs arsSi~). miwieri pirovneba<br />

pirovnuli absolutisaken miuZRvis pirovnuli cnobierebiT gamdidrebul-gacxovelebul<br />

kosmoss. p. teiari amgvar tendenciaze<br />

ityvis: `dae, universumma SemdgomSi SeiZinos saxe da guli, dae, igi,<br />

Tu SeiZleba ase vTqvaT, personificirebuli gaxdes CvenTvis~ (teiari<br />

1965:262).<br />

avTandili Teurgia, xelovania, mTel kosmoss sZens igi adamianur<br />

saxes da Caudgams siyvaruliTa da TanalmobiT mfeTqav guls<br />

(qvasac ki). araorganizebuli bunebac ki Tavisufldeba materiis<br />

simZimisagan, adamianuri Tanadgomis madls eziareba. isev gavimeorebT:<br />

`mTeli dedamiwa mReris axal simReras~. adamianis Sinagani<br />

samyaro ki araa `gatanili gareT da gasagnebuli~, rogorc SeiZleba<br />

mogveCvenos, aramed, piriqiT, buneba da saganT samyaroa gaadamianurebuli,<br />

personificirebuli.<br />

avTandilis galobis epizodSi adamianis mimarTeba samyaros-<br />

Tan principulad upirispirdeba klasikuri antikuri msoflmxedvelobisTvis<br />

niSneul gagebas: `imis nacvlad, rom moxdes adamianis<br />

`deindividualizacia~, `kosmizacia~ da, amgvarad, igi gaiTqvifos<br />

erTgvar upirovno RvTaebriobaSi, _ ityvis qristianul an-<br />

93


Tropologiaze msjelobisas vl. loski, _ pirovnul RmerTTan<br />

urTierTobis absoluturad pirovnulma xasiaTma unda misces mas<br />

SesaZlebloba, rom moaxdinos samyaros `personalizacia~. ukve<br />

adamiani ki ar gadarCeba samyaros meSveobiT, aramed samyaro _<br />

adamianiT, imitom, rom adamiani aris hipostasi mTeli samyarosi,<br />

romelic wilnayaria mis bunebasTan. da dedamiwa iZens Tavis<br />

pirovnul, hipostasur sazriss adamianSi. adamiani samyarosaTvis<br />

aris misi sasoeba madlsa da RmerTTan SeerTebaze... samyaro mihyveba<br />

adamians, imitom, rom igi (samyaro. _ g. f.) TiTqos aris adamianis<br />

buneba; misTvis SeiZleboda `anTroposfero~ gvewodebina...<br />

ase rom, Cven pasuxs vagebT samyarosaTvis. Cven varT is sityva, is<br />

logosi, romliTac igi Tavis Tavs gamoTqvams, da mxolod Cvenzea<br />

damokidebuli _ RvTismgmoblobs igi Tu iloceba. mxolod Cveni<br />

meSveobiT kosmosi, viTarca gagrZeleba Cveni sxeulisa, SeZlebs<br />

eziaros madls~ (loski 1991: 297). pirvelmizezis umaRlesi upiratesoba<br />

_ yofna, Sesaqmis Jams yvela qmnilebisadmi madlad miboZebuli,<br />

xolo mere pirvelcodviT damcrobili da gaxunebuli,<br />

avTandilis galobis aqtSi mtvers da Jangs gadaiyris, dvrita iRviZebs,<br />

RvTis xatad dabadebuli kaci da gaadamianurebuli buneba<br />

zecisken daiZrebian. avTandili namdvilad aris `is sityva, is logosi~,<br />

romliTac samyaro, viTarca RvTisagan nakurTxi yofiereba,<br />

`Tavis Tavs gamoTqvams. arabi raindis Rvawlis madliT `samyaro<br />

iloceba~, xdeba adamianis miRma arsebul qmnilebaTa gaadamianureba,<br />

personifikacia.<br />

94<br />

damowmebani:<br />

berdiaevi 1916: Бердяев Н. Смысл творчества. М.: 1916.<br />

biCkovi 1999: Бычков В. 2000 лет христианской культуры. Т.1, Москва-Санкт-Петербург:<br />

1999.<br />

Tunbergi 1965: Thunberg I. Microcosm and Mediator. The Theological Anthropology of Maximus<br />

the Confessor. Lund: 1965.<br />

imedaSvili 1968: imedaSvili g. vefxistyaosani da qarTuli kultura. Tb.: 1968.<br />

korboni 1974: Корбон Ж. Испытание хритианина. Словарь библейского богословия. Брюссель:<br />

`Жизнь с Богом~, 1974.<br />

kuzanski 1979: Кузанский Н. Сочинения. Т.1, М.: 1979.<br />

loski 1991: Лосский Вл. Очерк мистического богословия Восточной церкви. Сб. `Мистическое<br />

богословие~, Киев: 1991.<br />

loski 1991: Лосский Вл. Догматическое богословие. Сб. `Мистическое богословие~, Киев:<br />

1991.<br />

nozaZe 1957: nozaZe v. vefxistyaosanis varskvlavTmetyveleba. santiago de Cile:<br />

1957.<br />

svedenborgi 1999: Сведенборг Э. Мудрость ангельская о божественной любви и божественной<br />

мудрости. Москва-Санкт-Петербург: 1999.<br />

teiari 1965: Тейяр де Шарден П. Феномен человека. М.: 1965.


tilixi 2000: Тиллих П. Системаческая теология. Т. 1-2. Москва_Санкт-Петербург: 2000.<br />

trubeckoi 1994: Трубецкой Е. Смысл жизни. Сб. `Смысл жизни~, М.: 1994.<br />

xinTibiZe 1975: xinTibiZe el. msoflmxedvelobrivi problemebi vefxistyaosanSi.<br />

Tb.: 1975.<br />

Griver Parulava<br />

Eulogy for Completeness and Beauty of the Universe<br />

Summery<br />

On a long and heavy way of looking for a missing sweetheart of his sworn brother,<br />

Avtandil (Shota Rustaveli’s “The Knight in the Panther’s Skin” (Vepkhvistkhaosani))<br />

eulogizes the luminaries, praying for keeping love alight in the heart of his beloved,<br />

Tinatin.<br />

Energy, moved from the bottom of the heart of Avtandil in love, becomes similar<br />

to divine love and the Love itself is spreading as music throughout the Universe by<br />

mercy of the God, as if the God himself eulogizes from Avtandil’s lips. Thereafter,<br />

natural hindrances disappear. People of different countries, birds and beasts, sea<br />

creatures and even stones were turned into sympathizers by Avtandil’s song. Power of<br />

love crystallized into cosmic symphony personifies creatures existing beyond a human<br />

being. Inner harmony of the Universe between the God, a human being and the nature<br />

is embodied in Avtandil’s song.<br />

95


lia gugunava<br />

96<br />

komparativistuli Ziebani<br />

sulieri zeaRsvlis zogierTi momenti `hamletsa~ da<br />

`vefxistyaosanSi~<br />

(`vefxistyaosani~ rogorc filosofiuri Janris poema)<br />

sulieri zeaRsvla filosofiuri problemaa. `vefxistyaosanSi~<br />

am sakiTxis arseboba bunebrivia, radganac igi filosofiuri<br />

Janris poemaa. `Secdoma iqneboda `vefxistyaosanSi~ gveZebna<br />

filosofiuri sistema, magram ara naklebi Secdoma iqneboda<br />

gvefiqra, TiTqos `vefxistyaosani~ ar gvaZlevda sakmao masalas<br />

imisaTvis, rom dasrulebuli saxiT Camogveyalibebina rusTavelis<br />

Sexedulebani filosofiis ZiriTad sakiTxebze. `vefxistyaosnis~<br />

erT-erTi Tavisebureba is aris, rom igi filosofiuri Janris<br />

nawarmoebia. poezia, rusTavelis azriT, `sibrZnis erTi dargia~.<br />

maSasadame poeti brZenia~ (nadiraZe 1958: 13). amitomac rusTavelis<br />

Sexedulebebi qristiani adamianis sulier zeaRsvlaze, qristes<br />

gzaze mavalTaTvis simboloSi gamovlenil uflis mibaZvaze erTerTi<br />

mniSvnelovani niSania `vefxistyaosani~ miviCnioT filosofiuri<br />

Janris poemad.<br />

adamianis ganRmrToba, rogorc cnobilia, xdeba RmerTis miba-<br />

ZviT. RmerTma kaci RvTaebrivi gonebiT daajildova. RvTaebrivi<br />

goneba da niWiereba imitom uboZa, rom sasikeTo saqmes emsaxurebodes.<br />

diadi saqmeebis SesrulebaSi adamians gangeba farulad<br />

uwyobs xels. gangebis keTilganzraxulebaSi Cawvdoma mxolod<br />

zneobrivad maRali pirovnebaTaTvis aris misawdomi. mecnierul<br />

literaturaSi RmerTis Secnobis mravali xerxi arsebobs. erTerTi<br />

maTgania sulieri zeaRsvlis simboloSi gamovlenili ufali.<br />

adamiani qristes simboloSic unda baZavdes.<br />

qarTul mecnierul literaturaSi adamianis ganRmrTobis<br />

irgvliv araerTi sayuradRebo Sroma Seqmnila, romlebmac<br />

rusTavelis ukvdavi poemis amocnobaSi didi roli iTamaSa. am<br />

sakiTxs kidev erTi Sroma mieZRvna: `ioane sabanisZis `wmida habo<br />

tfilelis martviloba~. am SromiT mkvlevarma goCa kuWuxiZem<br />

didi wvlili Seitana Tanamedrove mecnierul azrovnebaSi. mis<br />

mier Rrmad da mravalmxrivad gaanalizebuli sulieri zeaRsvlis<br />

problema xels uwyobs ara marto saRmrTo literaturis, aramed


aseve bibliis gagebas. mkvlevari RmerTis Secnobis amgvar gagebas<br />

gvTavazobs: `RmerTi bolomde Seucnobelia, magram radganac<br />

Semoqmedi warmoCnda samyaroSi da adamians misi gamosaxvac SeuZlia,<br />

igi Seimecneba. (RmerTi Tavisi SeucnoblobiTac Seimecneba).<br />

areopagitika, wmida grigol noseli RmerTis Secnobis katafatikur-apofatikur<br />

gzas gvTavazoben. katafatikiT RmerTis gansaz-<br />

Rvrebas vaxdenT (katafatikuria saxelebi, romlebic RmerTis<br />

daxasiaTebas iZleva – keTili, samarTliani, mowyale), uaryofiTi<br />

saxelebis CamoTvliT ki mis ganusazRvrelobas SevicnobT. apofatikuri<br />

(uaryofiTi) meTodiT SecnobisaTvis iseTi sityvebi gamoiyeneba,<br />

romlebic gvagrZnobineben, rom RmerTi ver Seimecneba...<br />

sabanisZe formiT katafatikuris msgavs saxelebs CamoTvlis (kari,<br />

gza, tarigi, mwyemsi, lodi, marili, margaliti, yvavili, angelozi,<br />

kaci, RmerTi, naTeli, qveyana, marili, mdogvis marcvali, matli,<br />

mze simarTlis, Ze mamis ukvdavis, erT RmerT gardauqcevel)... am<br />

saxelebiT bolomde Secnoba SeuZlebelia... es saxelebi RvTis arsebas<br />

srulad mainc ver gamoxatavs~ (kuWuxiZe 2006: 25-26).<br />

mkvlevaris mtkicebiT, sabanisZis agiografiul moTxrobaSi<br />

CamoTvlili RmerTis saxelebi iovanes saxarebidan iRebs saTaves.<br />

RvTis saxelTa Tanmimdevrobam miiyJvana mkvlevari im daskvnamde,<br />

rom adamianTa sulieri zeaRsvla Tvrameti safexurisgan Sesdgeba.<br />

mkvlevari TviTeul saxels ganmartavs da iovanes saxarebidan<br />

mraval farul azrebsac amoicnobs. Cven SegviZlia mokled mimovixiloT<br />

RvTis saxelTa metad saintereso avtoriseuli axsna.<br />

sulieri zeaRsvlis gza iwyeba uflis simboloTi `kari~.<br />

iovanes saxarebaSi naTqvamia: `romeli ara Sevals kariT ezosa<br />

cxvarTasa, aramed sxÂT kerZo Sevals, igi mparavi ars da avazaki.<br />

xolo romeli Sevals kariT, mwyemsi ars cxovarTaÁ... me var ka-ri<br />

cxovarTaÁ~ (iov. 10,1-2, 7). qriste, am SemTxvevaSi, karia qristianebisaTvis,<br />

romlebic sulierebis karSi unda Sevidnen. amis Semdeg<br />

iovanes saxarebaSi naxsenebia `gza~. `Cem mier Tu vinme Sevides,<br />

cxondes; Sevides da gamovides da saZovar povos~ (iov. 10,9). igive<br />

azri meordeba: `me var gzaÁ da me var WeSmaritebaÁ da cxorebaÁ~.<br />

aravin movides mamis, garna Cem mier~ (iov. 14,6). gza imitom ewoda<br />

qristes, rom mas mamisaken mihyavs qristianebi, anu sulieri amaRlebis<br />

gzaze ayenebs Tavis mimdevrebs. sulieri aRmasvlis Semdegi<br />

safexuria `tarigi~. kariT Semavali piri ki ar iparavs, aramed Tvi-<br />

Ton gaiwiros sxvebisTvis. `mparavi igi ara movides, aramed TviTon<br />

iparos da daklas da warwymidos, xolo me movel, raÁTa cxorebaÁ<br />

aqundes da umetesi aqundes~ (iov. 10,10). amis Semdeg RmerTi<br />

`mwyemsis~ simboloTi warmogvidgeba.<br />

97


`me var mwyemsi keTili; mwyemsman keTilman suli TÂs dadvis<br />

cxovarTaTÂs~ (iov. 10,11). mwyemsi cnobs Tavis cxvrebs da isinic<br />

xmiT cnoben mas. daqiravebuli piri ar aris sando, mglis danaxvaze<br />

TviTonve garbis da samwysos upatronod tovebs. amitomac mwyemsis<br />

saxelSi gamovlenili ufali ambobs. `me var mwyemsi da gicni<br />

Cemni igi, da mician CemTa maT. viTarca micis me mamaman, vici meca<br />

mamaÁ da sulsa Cemsa davdeb cxovarTaTÂs~ (iov. 10,14-15) da asea axsnili<br />

yovel simboloSi gamovlenili ufali da qrimstes gzaze mimavali<br />

adamianebi. RmerTis mibaZviT misi mowafeebi imdenad ivsebian<br />

madliT, sulierad mtkicdebian, rom eSmakis mcdari azrebi maT<br />

ver acduneben. bolos TviTonve xdebian misabaZi obieqti da ukve<br />

SeuZliaT sxvebis swavleba da aRzrda.<br />

mkvlevari imdenad Rrmad swvdeba saxarebis teqsts, rom igi<br />

sakuTar gagebas gvTavazobs. magaliTad, sainteresoa lazares<br />

gacocxlebis interpretacia. `lazarem tarigiviT Cakla Tavis<br />

TavSi warmavloba. yovelgvari amqveyniuri interesebis dakargvis<br />

gamo mokvda. roca ieso samaresTan loculobs, axali qristianuli<br />

faseulobebisadmi interess uRviZebs lazares suls da amiT<br />

sicocxleSi abrunebs. sulieri cvlileba lazares sxeulsac<br />

cvlis. dazare Zlevs `tarigis~ safexurs da mosalodnelia, rom<br />

momavalSi qristes sxva mowafeebTan erTad, qristiani mwyemsi<br />

gaxdes. danarCen mowafeebs ar dasWirdebaT fizikuri sikvdilis<br />

miReba, radgan ufali adreve Caanacvlebs Zveli interesebis<br />

adgilas axals~ (kuWuxiZe 2006: 47).<br />

sainteresoa `hamletisa~ da `vefxistyaosnis~ gmirebs Soris<br />

Tu arian qristes gzaze mdgari personaJebi, romlebic simboloeb-<br />

Si gamovlenil macxovars baZaven da sxvasac exmarebian sulierad<br />

amaRlebaSi.<br />

imisaTvis, raTa sulierad amaRldes adamiani, pirvel rigSi,<br />

is unda ganiwmindos codvebisagan.<br />

`hamletSi~ mTavar gmirs rom swams sulis ganwmendis sasikeTo<br />

Zala adamianis gardaqmnisaTvis, yvelaze mkafiod amas dedasTan<br />

scenaSi gamoTqvams:<br />

98<br />

And when you are desirous to be blest,<br />

I’ll blessing beg of you.<br />

(Shakespeare, 1978, III, 4 p. 197).<br />

maCablis genialur TargmanSi es azri ase JRers:<br />

`da Tu survili guls aRgeZra daglocos vinmem,<br />

me TviT moviTxov, dedaCemo, Sengan dalocvas~.<br />

(Seqspiri 1954; III,4; gv. 161)


hamleti eubneba hertrudas, rodesac RmerTi Segindobs<br />

codvas, rac imas niSnavs, rom misi suli ganiwmindeba, maSin mogTxov<br />

dalocvaso. bless niSnavs dalocvas, kurTxevas.<br />

hamletis rwmena, rom adamians ZaluZs Tavis TavSi daTrgunos<br />

boroteba, eTanxmeba bibliur TxzulebebSi gamoTqmul azrs.<br />

SegviZlia davimowmoT ezekiel winaswarmetyvelis sityvebi: `Tu<br />

boroteuli ganudgeba Tavis borotebas, rac Caudenia, da samarTlianad<br />

da simarTliT moiqceva, Tavad gaicocxlebs suls~ (ezek.<br />

18,27).<br />

hamlets surs dedaze moaxdinos gavlena. sulSi Caaxedos,<br />

daanaxos Tavisi danaSauli, rac, misi rwmeniT, WeSmarit gzaze<br />

dadgomis sawindari gaxdeba. mTeli scena am azrs dastrialebs.<br />

hamleti aq gvevlineba sulieri zeaRsvlis im safexurze myof<br />

qristianad, rodesac princs unari Seswevs sxvaTa ganswavlis.<br />

Rrmad aris darwmunebuli imaSi, rom sulieri amaRleba hertrudas<br />

Secvlis. hamleti im dros `mwyemsis~ simbolSi gamovlenil<br />

qristes ganasaxierebs, xelewifebis sxva daayenos qristianul<br />

gzaze. surs STamagonebeli sityvebiT masSi gaaRvivos qristianobis<br />

sidiadisadmi siyvaruli.<br />

`Mother, for love of grace,<br />

Lay not that flattering unction to your soul,<br />

That not your trespass but my madness...<br />

confess youself to heaven.<br />

Bepent what’s past, Avoid What is to come<br />

And do not spread the compost in the weeds<br />

To make them worser part of it<br />

And live the purer with the other half~ (III, 4) p. 195.<br />

maCabeli, rogorc yvelgan, aqac zust Sesatyvisebs urCevs<br />

religiur terminebs. repent – sinanuli, monanieba, trespass – dana-<br />

Sauli, unction – RmrTismosaoba da a. S.<br />

maCablis TargmanSi terminebis sizustis garda, kargad aris<br />

gadmocemuli hamletis ganwyobileba – dedis codvis gamo wuxili<br />

da vedreba wmida cxovrebas mihyos xeli.<br />

`oh, dedaCemo, gaficeb madls maRals, zeciurs,<br />

nu inugeSeb Tavs imiT, viTomc sigiJe<br />

da ara Seni codva amas malaparakebs...<br />

gautydi zecas, Seinane Seni warsuli,<br />

zRude aRmarTe momavlis win da RvarZlis balaxs<br />

nu apativeb, _ ufro Zlier ar gaRonivrdes...<br />

maS Sors gastyorcne uwminduri nagleji misi<br />

da im meore naxevriTa icxovre wmidad~ (III,4) gv. 160.<br />

99


hamleti darwmunebulia, rom bunebis Secvla SesaZlebelia,<br />

Tu adamiani simtkices gamoiCens.<br />

100<br />

`For use almost can change the stamp of nature,<br />

And either throw the devil, or cast him out,<br />

With wondrous potency~ (III, 4), p. 195, 197.<br />

maCabels azri mxatvruli SesatyvisebiT aqvs gadmocemuli.<br />

`bunebis sjulis Secvla ZaluZs Cveulebasa<br />

da ZlierebiT TvisiT igi eSmakeul ZalT<br />

an Tvis nebazed mosdreks, anu srulad gandevnis~ (III,4), gv. 161.<br />

es dialogi imiTicaa aRsaniSnavi, rom hamleti dedis mxilebis<br />

dros amJRavnebs maRal zneobriv Tvisebebs.<br />

`egeTi saqme Cirqsa scxebs TviT umankoebas,<br />

uspobs morcxvobis siwiTlesa, Svenebas uspobs.<br />

farisevlobis saxelsa sdebs saTnoebasa...<br />

sarwmunoebas, sasos da tkbils fuye sityvad hxdis,<br />

oh, magvar saqmiT zecis saxe risxviT elvarebs,<br />

da ese myari deda-miwac SeWmuxvnilia<br />

da naRvliani, TiTqos iyos dRe gankiTxvisa~ (III,4), gv. 154.<br />

hamletma deda sulierebis simbolo `karSi~ Seiyvana. sakuTar<br />

sulSi Caaxeda da aTqmevina:<br />

`oh, Svilo hamlet, Cumad iyav, nuRaras ambob,<br />

Senma sityvebma Cems sulSive Camaxedvina<br />

da damanaxa codvis kvali amouSleli~ (III, 4), gv. 154.<br />

e. i. hamletma hertruda qristianul sulierebas aziara da<br />

daarwmuna imaSi, rom codva unda moinanios, raTa wmidad ganagrZos<br />

cxovreba. hamleti zneobrivi siwmindiT simbolo `RmerTSi~ gamovlenil<br />

qristes baZavs. magram rogorc mecnieruli da RvTismetyveluri<br />

literatura gvkarnaxobs, adamians sifrTxile mmarTebs,<br />

Semoqmed RmerTze aRmatebulad ar warmoidginos Tavi.<br />

hamleti rom Tavs ar Tvlis yovlisSemZled, amis dasturia<br />

werilis Secvlis epizodi. man, marTalia, moxerxebulad Seucvala<br />

moRalate `amxanagebs~ werilis Sinaarsi, magram es Tavis simarjves<br />

ki ar miawera, aramed gangebis wyalobad CaTvala (gugunava 2005: 405).<br />

goCa kuWuxiZe Tavis SromaSi aRniSnavs, rom sulierad amaRlebuli<br />

adamiani `SeiZleba sityviT arc qadagebdes, gandegilad<br />

cxovrobdes, magram samagaliTo zneobrivi cxovrebiT mainc Sei-<br />

Zens mimbaZvelebs~ (kuWuxiZe 2006: 42).


hamlets aseT adamianad miaCnia Tavisi mama, yofili mefe. ase<br />

ixseniebs mas:<br />

`He was a man. take nhim for all in all,<br />

I shall not look upon his like again~.<br />

(Shakespeare 1978, I,2. p. 55)<br />

sityva-sityviT gadaiTargmneba:<br />

`is iyo adamiani, yvelasaTvis, yvelaferSi misabaZi.<br />

me veRar vnaxav imis msgavss verasodes.<br />

maCabeli azrs mxatvrul formas uZebnis:<br />

`is kaci iyo, vic Sehferis kacsa kacoba.<br />

me veRar vnaxav imis msgavssa Cem sicocxleSi!~<br />

(Seqspiri 1954. I, 2. gv. 30)<br />

hamlets mama srulyofil pirovnebad miaCnia. mas Tavisi<br />

megobari horacioc srulqmnil adamianad miaCnia, magram maT Soris<br />

did gansxvavebas xedavs.<br />

horacios yvelaze karg Tvisebad igi uTvlis mis<br />

patiosnebas.<br />

`merwmune Cemo horacio, rom SenisTana<br />

patiosani kaci jered ar Semxvedria~ (III-2), gv. 121.<br />

originalSi `just a man~ _ samarTliani kaci. aleqsanderi aseT<br />

axsnas aZlevs am gamoTqmas:<br />

`you are the most upright man~ (Shakespeare 1978).<br />

upright – niSnavs patiosani, piriani, pirdapiri, samarTliani.<br />

radganac `upright~ amden mniSvnelobas Seicavs, SegviZlia yvela es<br />

Tviseba mivaweroT horacios.<br />

Semdeg hamleti masSi afasebs gonierebas.<br />

`Seni simdidre aris Seniv goniereba<br />

da mxolod igi gacmevs, gxuravs da gasazrdoebs~ (gv. 121).<br />

hamletma icis, rom `RmerTs aravin uyvars, garda imisa, vinc<br />

sibrZniT cxovrobs~ (sibrZn. 7,28). da aseve `Tu vinmes samarTlianoba<br />

uyvars, misi Sroma siqvelea, radgan keTilgonierebasa da Wkuas,<br />

samarTlianobas da mxneobas aswavlis; amaTze sasargeblo ki kac-<br />

TaTvis cxovebaSi araferia~ (sibrZ. 8,7). hamletisaTvis miT ufro<br />

dasafasebelia aseTi Tvisebebis mqone adamiani, radganac cxovrebaSi<br />

sul sxva rames xedavs:<br />

101


102<br />

`daSaqrul enam dee lokos fuWi simdidre...<br />

iq, sadac laqucs sasyiedli moelis rame!~<br />

horacios, hamletis azriT, arc simdidre da arc gaWirveqa ar<br />

daakargvinebs Rirsebas.<br />

`Sen, visac bevri gitanjnia, magram ar imCnev,<br />

ar imCnev arca bedis wyromas, arc mis wyalobas<br />

da orivesTvis TanabrobiT madlobas swirav~.<br />

hamleti horacioSi harmoniul pirovnebas xedavs. amitomac<br />

aris misgan aRtacebuli:<br />

`netavi imas, vinT agrea Sezavebuli<br />

grZnobiT, gonebiT; vinc sakravad beds ar msaxurebs<br />

da imis TiTebs ar ayolebs Tavis gulis-Tqmas.<br />

aba, miCvene jer iseTi kaci sadme,<br />

romelic monad vnebaTa Relvas ar gaxdomia,<br />

da masac Senebr aq Cavisvam, aq, gulis siRrme!~ (III,2) gv. 121-122.<br />

horaciom adamianuri susti mxareebi daZlia Tavis TavSi.<br />

cTunebas gauZlo, rac imas mozmobs, rom masSi imdenad Zlieria<br />

sulieri, saTno Tvisebebi, rom mas eSmaki ver daimorCilebs. hamletma<br />

icis, rom adamianis buneba ver uZlebs cTunebas. advilad<br />

SeuZlia sixarbem dasZlios an pativmoyvareobam Seipyras. amaSi<br />

Cven SgviZlia rusTaveli davimowmoT:<br />

`guli krulia kacisa, xarbi da gauZRomeli,<br />

guli Jam-Jamad yovelTa WirTa mTmo, lxinTa mdomeli<br />

guli brma, urCi xedvisa, TviT veras ver gamzomeli~.<br />

(rusTaveli 1951, st. 718)<br />

`ra oqro misTa moyvasTa arodes miscems lxenasa,<br />

dRed sikvdilamdis sixarbe Seaqnevs kbilTa RrWenasa,<br />

Sesdis da dasdis, aklia, emdurvis etlTa rbenasa~ (1260).<br />

`Wirsa da lxinsa, orsave zedan, marT viTa xelia<br />

miwyiv wyluldebis, sawuTro misi arodes mrTelia~ (1348).<br />

hamletma horacioSi iseTi Tvisebebi gamokveTa, romlebic<br />

damaxasiaTebelia brZenis bibliur gagebasTan. `brZeni igi ars,<br />

romlisa gonebaÁ yoladve ara SeSfoTnes da gulis-wyromad ara<br />

aRiZras da gansacdelTagan ara SeZrwundes da yovelsa zeda moTminebiT<br />

sulgrZelebdes da JamTa ara hyvebodes~ (basili 2002: 197).<br />

hamletisaTvis meore srulyofili kaci aris misi mama,<br />

romelzedac ukve aRvniSneT, rom yvelasaTvis misabaZi iyo. hamleti<br />

mis saxes ase warmogviCens:


`Sexede erTi am suraTsac da meoresac,<br />

ai am saxes oriv Zmisas. naxe, Tu pirvels<br />

rogor madli gadahkvria Saravandedad<br />

hiperionis xuWuW Tmasa hgavs amisi Tma<br />

da Subli TiTon iupitris Subls emsgavseba,<br />

Tvalni marsisa mrisxanebiT RvTaebr mWvretelni,<br />

axovaneba merkurisa, ciurT Sikrikis,<br />

warmogzavnilis cad mibjenil, maRal mTis wverzed;<br />

Sexeduleba didebuli, romelic TiTqo<br />

TavianT beWdiT saTiTaod RmerT aRebeWdoT,<br />

rom kacis saxed daesaxaT sruli qmnileba!~<br />

(Seqspiri 1954, III,2, gv. 154-155).<br />

Seqspiri, pirvel rigSi, gmiris madls usvams xazs.<br />

`a grace was seated on this brow~ (p. 189).<br />

madlia gamoxatuli mis saxezeo, e. i. mis saxeze gamosWvivis<br />

misi madlianoba, rasac maCabeli adeqvatur Sesatyviss uZebnis.<br />

`madlis~ nacvlad `Saravandeds~ Targmnis. `Saravandedi~ mxolod<br />

wmindanebs adgas. amdenad qarTul variantSi ufro gaZlierebulia<br />

misi madlianoba. Semdeg, hamleti mamis Tmas adarebs hiperionis<br />

kululebs. komentarebSi aRniSnulia, rom hiperioni simboluri<br />

mniSvnelobiT aris dasaxelebuli: `hair like the sun’s~ (p.188). misi Tma<br />

(hiperionis kululebi) mzes emsgavseba. aleqsanderis ganmartebiT,<br />

hiperions Seqspiri iyenebs mzis simbolod. `The name is frequenthy used<br />

as Shakespeare appears to use it, as a title for the sun~ (p. 52). mze migvaniSnebs<br />

qristeze. iupiterisagan, uzenaesi RmerTisagan, mas gadmocemuli<br />

aqvs saxe; mrisxanebiT mWvreteli Tvalebi omis RmerT marsisagan<br />

aqvs. masTan Sedareba SemTxveviTi ar aris – yofili mefe cnobili<br />

iyo gmirobiT, mas ixsenieben rogorc `Valiant Hamlet~ _ guladi,<br />

mamaci, mxne hamleti. omSi igi uZleveli iyo. merkurTan RmerTebis<br />

SikrikTan Sedareba azrobriv datvirvTas iZens. aleqsanderi<br />

SeniSnavs: `Mercury the messenger of the gods, and hence the god who goes<br />

between heaven and earth~ (Shakespeare, 1978, p. 188).<br />

maSasadame, aleqsanderis azriT, merkuri aris RmerTebis<br />

Sikriki, rac imaze mianiSnebs, rom mas, rogorc RmerTs, SeuZlia<br />

siaruli casa da dedamiwas Soris. es imas niSnavs, rom yofili<br />

mefe ganRmrTobili adamiania. amasve adasturebs TviT avtoris<br />

sityvebi:<br />

`A combination and a form in deed<br />

Where every god seem to set his seal<br />

To give the world appearance of a man~.<br />

(Shakespeare, 1978, III, 4 p. 189).<br />

103


combination niSnavs erTianobas, krebas. aleqsanderis axsniT,<br />

aq igulisxmeba `union of virtues in the mind~ sulieri Rirsebebis kreba.<br />

amitom es citata teqstidan ase gadaiTargmneba: sulieri Rirsebebis<br />

kreba da Cinebuli fizikuri monacemebi yovelma RmerTma<br />

Tavisi beWdiT daamowma, raTa samyaro daerwmunebinaT adamianis<br />

sidiadeSi.<br />

maCablis mxatvrul TargmanSi aseTi saxe miiRo:<br />

104<br />

`Sexeduleba didebuli, romelic TiTqo<br />

TavianT beWdis saTiTaod RmerTT aRebeWdoT,<br />

rom kacis saxed daesaxaT sruli qmnileba!~ (III, 4, gv. 155).<br />

aleqsanderi am pasaJs Semdegnair axsnas aZlevs: `The gods<br />

set their saels on him to indicate that he has the qualities of majes ty, strenth,<br />

swiftness which the gods represent~ (p. 188). komentari ase gadaiTargmneba:<br />

RmerTebma TavianTi beWdebi daasves mas, raTa eCvenebinaT masSi<br />

RmerTebisaTvis damaxasiaTebeli Tvisebebi – didebuleba, Zala da<br />

simarde.<br />

metad mniSvnelovania aleqsanderis SeniSvna, radganac mefehamleti,<br />

princis mama, aq RmerTTan aris gaTanabrebuli. horacio<br />

Tu sulier zeaRsvlis im safexurs aRwevs, rodesac qristiani imdenad<br />

aris savse saTnoebiT, rom eSmakis cTunebebi mas verafers<br />

daakleben, sulierad mtkicea da RvTaebrivi srulyofilebisaken<br />

iswrafvis, hamletis mama – yofili mefe, ukve RmerTad gvevlineba.<br />

iseTi mefis nimuSia, romelic Rirsia xalxis winamZRvari<br />

iyos. Seqspiri darwmunebulia imaSi, rom Rirseul mefes, romelic<br />

amave dros gmiria, RmerTi uwevs Semweobas. aseTia saRvTo werilis<br />

mosazreba. `ara cxondebis mefe mravalTa ZaliTa TÂsiTa (fs.<br />

32,16). `verc siWarbe saomari ZaliTa, verc kedlebi qalaqisa, verc<br />

fexosani razmebi, verc simtkice mxedrebis, verc sazRvao ZalTa<br />

aRWurviloba, ver ixsnis mefes, radganac ufali ambobs da aRazevebs<br />

mefeebs~ (dan. 2,21) `da ara ars xelmwifebaÁ garna RmrTisagan~<br />

(rom. 13,1). `amitomac mefes ixsnis ara simravle Zalisa, aramed<br />

madli RmrTisa. magram RmrTis xelSia ara yoveli, aramed is, vinc<br />

Rirsia mefis saxelisa... yvela kacobrivi Zala, erTad aRebuli WeSmarit<br />

ZalasTan SedarebiT susti da uZluria~ (basili 2002: 116).<br />

hamlets stanjavs imis warmodgena, rom idealuri mefis adgili<br />

daiWira avazakma, Zmis mkvlelma biZam, romelic `is imas hgavda,<br />

viT satirsa hiperioni~.<br />

hamleti anzogadebs borotmoqmedebis kerZo SemTxvevebs. bi-<br />

Zis da moRalate amxanagebis av zraxvebSi igi msoflios borotebas<br />

Wvrets. mas borotebis mospoba Tavis misiad miaCnia.


`The time is out of joint, cursed spite,<br />

That ever I was bom, to set it right~.<br />

(Shakespeare, 1978, I, 5, p. 91).<br />

spite - borotebas niSnavs. maCabeli Targmnis bedi.<br />

maCablis genialur TargmanSi hamletis misia ase JRers:<br />

`droTa kavSiri dairRva da wyeulma bedma<br />

me rad marguna misi Sekvra~ (Seqspiri 1954, I, 5, gv. 61).<br />

hamleti Rrmad aris darwmunebuli, rom boroteba ar<br />

daimaleba.<br />

`Fou deeds will rise,<br />

Though all the earth ovewhelm them, to men’s eyes~.<br />

(Shakespare 1978: I, 2. p. 61)<br />

maCabels adeqvaturad gadmoaqvs azri.<br />

`boroti saqme dRis sinaTles versad wauva,<br />

Tund dasamalad dedamiwa gadaefaros~!.<br />

(Seqspiri 1954: I, 2. gv. 36)<br />

Seqspiri mxatvrulad ametyvelebs saRvTo werilSi gamoTqmul<br />

am WeSmaritebas: `ara ars dafaruli, romeli ara gamocxadnes, arca<br />

iyos saidumlod, aramed raÁTa gancxadebulad movides~ (mark. 4,22).<br />

zogjer boroti ganzraxva ganxorcielebamdec irkveva. amis<br />

dasturia hamletis mier misi moRalate amxaagebis mzakvruli gegmis<br />

winaswar ganWvreta. Tavisi gamWriaxi gonebiT hamletma adreve<br />

SeamCnia amxanagebis Ralati, biZis davalebiT maxes rom ugebdnen<br />

da TavianT maxeSi TviTve moaqcia.<br />

ai, ra gadawyvetileba miiRo hamletma:<br />

`dee, iSromon, samoa, ros memanqanes<br />

misgan namzadi iaraRi maRla afeTqebs,<br />

cudad momiva saqme, Tu rom mec ar gavTxare,<br />

ar movaqcie imaT naRmebs qveSiT sxva naRmi<br />

da mTvaremde ar avafrine, ra samoa,<br />

ros xedav rogor ori Zala erTmaneTs ebrZvis~.<br />

(Seqspiri 1954, III, 4, gv. 163)<br />

hamletze gavrcelebuli mcdari azrebis gavleniT, hamleti<br />

miCneuli iyo sust da unebisyofo adamianad, romelsac Zala ar<br />

Seswevda moqmedebisaTvis. Tundac hamletis zemoT moyvanili sityvebi<br />

ewinaaRmdegeba maT Sexedulebebs. hamleti rom cruebsa<br />

105


da farisevlebs sjis, amaSi, misi rwmeniT, gangeba exmareba (werilis<br />

Secvlis epizodi), radganac `vai ars kacisa mas sawyalobelisa<br />

cruisa da mzakvrisa da tyuvanisa, romeli msgavs aris eSmakisa,<br />

rameTu eSmaki dasabamiTgan mtuyvari ars... da moZulebul RmrTisagan~<br />

(asuri 2002: 314).<br />

hamletis Sexedulebebi TavisTavad ukve brZolaa borotebasTan,<br />

mefis karze gamefebul siyalbesTan, moCvenebiTobasTan.<br />

hamlets Tu misabaZad mama eguleboda, romlisagan memkvidreobiT<br />

miiRo ara taxtisaTvis brZola, didebisaken swrafva,<br />

aramed sikeTe, samarTlianoba. borotebisadmi daumorCilebloba,<br />

avTandils amgvar misabaZ paradigmad Tavisi aRmzrdeli rostevani<br />

hyavda. rusTaveli rostevans yovelgvari sasikeTo TvisebiT<br />

amkobs.<br />

106<br />

`iyo arabeTs rostevan, mefe RmrTisagan sviani,<br />

maRali, uxvi, mdabali, laSqar-mravali, ymiani,<br />

mosamarTle da mowyale, morWmuli, gangebiani,<br />

TviT meomari uebro, kvla moubari wyliani~.<br />

(rusTaveli 1951, str. 32)<br />

`gangebiani~ brZens niSnavs. TavisTavad aq CamoTvlili Tvisebebi<br />

Seesabameba brZenis bibliur gagebas. solomon brZeni sibrZnis<br />

bibliur gagebas ase ayalibebs: `maRlidan gardmomavali sibrZne,<br />

pirvel yovlisa, wmidaa, mere mSvidobiani, lmobieri, nebieri, wyalobiT<br />

da keTili nayofiT savse, miukerZoebeli da uTvalTmaqco~<br />

(sibrZ. 3,17).<br />

avTandili Tavis anderZSi imis dasamtkiceblad, rom megobris<br />

dasaxmareblad valdebulia wavides, mTel Tavis sulier Rirsebebs<br />

amJRavnebs. mis sityvebSi misi zneobrioba, goniereba, sibrZnea<br />

Caqsovili.<br />

`kaci brZeni ver gaswiravs moyvaresa moyvarulsa...<br />

sicrue da orpiroba avnebs xorcsa, merme sulsa~ (289).<br />

`radgan Tavia sicrue yovlisa ubedobisa,<br />

me rad gavwiro moyvare, Zma umtkiceso Zmobisa?!<br />

ara viqm, codna ras margebs filosofosTa brZnobisa,<br />

miT viswavlebiT, mogveces SerTva zesT mwyobrTa wyobisa~ (790).<br />

am sityvebidan aSkarad Cans, rom gmiri umwikvlo pirovnebaa.<br />

rom mas gaazrebuli aqvs adamianis daniSnuleba – mTeli Tavisi<br />

codna da niWi praqtikulad gaataros cxovrebaSi. amave dros icis,<br />

rom RmerTi Tu ar daexmara, Tavis ganzraxvas ver moiyvans sisruleSi.<br />

amitom vidre Tavisi misiis Sesasruleblad gzas gaudge-


odes, loculobs. surs ganiwmindos. <strong>rusTvelologia</strong>Si avTandilis<br />

locva mravalmniSvnelovnadaa warmoCenili. avTandilis sulier<br />

srulyofilebaSi locvas didi wvlili miuZRvis. am locvaSi<br />

gamosWvivis `pirovnebis sifaqize da sisadave, sulieri siZliere da<br />

uSualo gancdebi, RmerTisadmi rwmena da uzenaesisaken swrafva...<br />

locva adamianis rwmenis gamoxatulebaa, xolo rwmena is Zalaa, is<br />

mtkice faria, romelic adamianis suls faravs satanisagan... Rmer-<br />

TTan SeerTebis gzaze sami ZiriTadi etapia gasavleli: sinanuli,<br />

ganwmenda da sabolood srulyofilebis miRweva... locva moapovebinebs<br />

adamians srulyofilebas, ris miRwevac mxolod RmerTTan<br />

mimsgavsebiT SeiZleba. adamianis gonebas WvretiTi locviT uaxlovdeba<br />

RmerTs. cdilobs umaRlesi WeSmaritebisaken warmarTos<br />

Tavisi locva da ganRmrTobas miaRwios~ (sulava 1999: 201-205).<br />

locvis Zala kargad aqvs gaazrebuli hamlets. igi klavdius<br />

martomyofs rom waawydeba, mokvlas daupirebs, magram roca<br />

xedavs borotmoqmedi loculobs, ukan ixevs. princi Rrmad aris<br />

darwmunebuli, rom misi suli am dros ganwmendilia.<br />

`movklav da zecas ava igi. amiTi viTom<br />

mere javrs viyri? mofiqrebaa saWiro.<br />

mama momikla avazakma da me ki, nacvlad,<br />

mis mkvidri Svili zecas vgzavni imav avazaks.<br />

es xom jildoa, sad aris aq Suris-Zieba!~<br />

(Seqspiri 1954, III; 3, gv. 149).<br />

rogorc hamlets udidesi misia akisria _ `droTa kavSiris<br />

Sekvra~ anu borotebis mospoba, ise avTandili gangebis mier<br />

STagonebul misias asrulebs. `avTandili locvas udidesi mniSvnelobis<br />

mqone saqmis aRsrulebis win warmoTqvams, im saqmisa,<br />

romelic RvTis gangebiT xvda da romelic moapovebinebs sulier<br />

sisrules, miaaxlovebs uzenaess~ (sulava 1999: 205).<br />

avTandilis mier tarielis Semweoba uSvelebeli amocanaa.<br />

mas gaazrebuli aqvs, rom tarieli diadi saqmeebis Sesasruleblad<br />

aris mowodebuli. am SemTxvevaSi, avTandili `mwemsis~ simboloSi<br />

gamovlenil qristes baZavs. mas yvela monacemi aqvs sxvas daexmaros.<br />

magram esmis, rom kacobriv CarCoebSi amis miRweva ioli ar<br />

iqneba. imisaTvis, raTa Semweoba gauwio iseT adamians, romelic am<br />

qveynad movlenilia borotebasTan sabrZolvelad, Tavisi qveynis<br />

gasaaxleblad, silamazisa da sibrZnis gasaTavisufleblad, ris<br />

matarebelic simbolurad nestan-darejania, RmerTis dauxmareblad<br />

SeuZlebelia.<br />

avTandilze zemoT naTqvams davumateb Semdegs: `Tu romelime<br />

personaJze SeiZleba iTqvas, rom daxatulia zecisa da miwis So-<br />

107


iso, esaa avTandili. is, marTlac, samyaros centria. TiTqosda,<br />

igi miwiers zecamde amaRlebs, zeciur Zalebs ki amqveynad ixmobs.<br />

es ukve RvTaebrivi niSania, amitomac is rusTavelisTvis mzea, mze<br />

ki RvTis xatia. esaa adamianis renesansuli gaRmerTeba~ (siraZe<br />

1982: 200).<br />

hamletis mamis Sedarebas merkurTan, swored aseTi azrobrivi<br />

datvirTva akisria. merkuri aris RmerTi, romelic casa da<br />

dedamiwas Soris imyofeba. rac imas, niSnavs, rom daniis yofil<br />

mefes igive niSnebi axasiaTebs.<br />

avTandili rom Tavis mizans didi pasuxismgeblobiT ekideba,<br />

es Cans misive sityvebidan. igi RmerTs sTxovs survilis daTmobas.<br />

e. i. raime survilma xeli rom ar SeuSalos dasaxul mizanSi. amave<br />

dros eSinia dabrkolebebi rom ver gadalaxos.<br />

108<br />

`RmerTo, RmerTo mowyaleo, arvin mivis Sengan kide,<br />

Sengan viTxov Sewevnasa, razomsaca gzasa vvlide:<br />

mterTa Zleva, zRvaTa Relva, RamiT mavne ganmaride!<br />

TuRa davrCe, gmsaxurebde, Senda msxverplsa Sevswirvide~ (811).<br />

naTela Citauri naSromSi `viqtor nozaZe `vefxistyaosnis~<br />

`kacia-adamianis~ Sesaxeb~ gvamcnobs viqtor nozaZis Tvalsazriss<br />

adamianis srulyofilebaze. `cnobilia, gveubneba viqtor nozaZe,<br />

rom bibliis Tanaxmad kaci aris xorci da gacxovelebuli suli,<br />

gonieri. Zala. adami iyo `sruli kaci~, codvis gamo mas sisrule<br />

moaklda. amis Semdeg RvTis SewevniT adamiani iswrafvis kvlav<br />

sisrulisaken (`iyveniT Tquen srul, viTarca mama Tqueni zeciTa<br />

srul ars~)... qristianulSi ganRmrToba RmerTamde kacis<br />

amaRlebaa~.<br />

viqtor nozaZis msjelobidan gamomdinare, rusTavelTan<br />

`sruli kaci~-s swored qristianuli gagebaa gamokveTili. ganRmr-<br />

Toba... ar niSnavs imas, rom Seicvalos kacis buneba, aramed<br />

unda amaRldes es buneba. ganRmrTobiT kaci isev kacad, miwier<br />

arsebad rCeba, oRond kaci, romelic miiswrafis am sisrulisaken,<br />

ganRmrTobisaken, aris `sruli kaci~.<br />

viqtor nozaZe gveubneba, rom poemaSi `srul kacad~ iwodeba<br />

mxolod avTandili. es aris fizikurad Semkuli, qveli, megobrisaTvis<br />

Tavdadebuli, madlcxebuli da a. S.~ (Citauri 2005-2006: 287).<br />

naTela Citauri eTanxmeba viqtor nozaZes da Tavisi mxridan<br />

moyavs argumentebi, rom `sruli kaci~ poemaSi mxolod avTandilia.<br />

am sakiTxze Cven qvemoT gavCerdebiT, axla erTi mniSvnelovani<br />

momenti gvainteresebs, romelzedac naTela Citauri amaxvilebs<br />

Tavis yuradRebas. narkvevSi vkiTxulobT: `viqtor nozaZem


yuradReba miaqcia Semdeg epizods. xataelni tariels Ralats umzadeben.<br />

erTma xataelma tariels acnoba amis Sesaxeb... xataelma<br />

tarielis mamis sikeTe gaixsena. viqtor nozaZe gveubneba, rom aq<br />

zneobis sakiTxi orsaxovnad ikveTeba: 1. samagiero keTilisaTvis<br />

keTilad da 2. Ralati Tavisi mefis winaSe.<br />

viqtor nozaZe gveubneba, rom am epizodiT gamokveTilia erTerTi<br />

ZiriTadi saTqmeli, rom sikeTe maradiuli faseulobaa... rac<br />

Seexeba imas, rom xataelis saqcieli, SesaZloa, sakuTari xalxis da<br />

mefis Ralatad CaiTvalos, amaze viqtor nozaZe msjelobas aRar<br />

agrZelebs~.<br />

jer erTi, viqtor nozaZem garkveviT Tqva Tavisi saTqmeli.<br />

mas miaCnia, rom xataelis saqcieli, erTi mxriv, sikeTis gadaxdaa<br />

da, meore mxriv, Ralatia. is axsna, rasac mkvlevari umatebs zedmetad<br />

mimaCnia. arc is mgonia samarTlianad, rom aq yuradReba<br />

gavamaxviloT im faqtze, rom man tarieli imitom gadaarCina xifaTs,<br />

rom misi mamisgan iyo davalebuli. es mxolod sababia. xataeli<br />

TviTon gvevlineba maRal zneobriv pirovnebad. igi samar-<br />

Tlianobis mxareze dgeba. moRalated ar SeiZleba CaiTvalos, Tu<br />

miukerZoebel mosamarTlis TvaliT Sexedav am faqts. me vfiqrob,<br />

rusTaveli xazs usvams ara mxolod sikeTes, aramed obieqturobas,<br />

samarTlianobas. garda amisa, rusTavels ufro Rrma mizani<br />

amoZravebs. es epizodi mas sWirdeba ara ucnobi xataelis sadideblad,<br />

aramed tarielis xasiaTis erTi metad mniSvnelovani Tvisebis<br />

gamosavlenad. es aris gmiris Rirseba. tarielma roca Seityo,<br />

mteri mis jars Setyuebas da amoxocvas upirebda, aseTma mzakvrobam<br />

is sabrZolvelad aamxedra. gadawyvita Rirseuli pasuxi gaeca<br />

mtrisaTvis. misi rwmeniT, `gangebaa dResca momklavs, qvemca sada<br />

davimale?!~ (str. 438). jari Semdegi sityvebiT gaamxneva:<br />

`vTqvi, Tu `Zmano, isi kacni Cven Ralatsa gvidgebian,<br />

mklavTa TqvenTa simagreni amisTvismca rad dalbian?<br />

vinca mokvdes mefeTaTvis, sulni maTni zecas rbian,<br />

aw SevebneT xataelTa, xrmalni cudad ras gvabian?~<br />

(rusTaveli 1951, str. 440)<br />

rusTaveli ase aRwers tarielis mamacobas:<br />

`Sigan asre gaverive, gnolis jogsa viTa qori,<br />

kaci kacsa Semovstyorci, cxen,kacisa davdgi gori;<br />

kaci, Cemgan ganatyorci, brunavs viTa tanajori,<br />

erTob srulad amovwyvide wina kerZo razmi ori~ (447).<br />

`erTobilni momexvivnes, mgrZliv Seiqmna omi didi;<br />

vkri rasaca, ver damidgis, sisxlsa mCqefsa aRmovRvridi,<br />

109


110<br />

cxensa kaci gakveTili mandikurad gardavhkidi,<br />

siTac viyvi, gameqcian, maT Seqmnian Cemi ridi~ (448).<br />

tarieli aq warmogvidgeba mamac meomrad, Zlierad, romelic<br />

mowyalea, magram Rirseba Tu Seulaxes, mters sakadriss miuzRavs.<br />

mzakvrobas ar apatiebs. swams samSoblosTvis vinac Tavs gawiravs,<br />

`maTni sulni zecas rbian~. rusTaveli udides mniSvnelobas aniWebs<br />

saxelis moxveWas.<br />

`ra uarea mamacsa – omSigan piris mxmeWelsa,<br />

Sedrekil-SeSinebulsa da sikvdilisa meWvelsa!<br />

kaci Zabani riTa sjobs diacsa qslisa mbeWvelsa?<br />

sjobs saxelisa moxveWa yovelsa mosaxveWelsa!~ (799).<br />

`ver daiWiravs sikvdilsa gza viwro, verca kldovani,<br />

misgan gaswordes yoveli, susti da Zal-gulovani,<br />

bolod Seyarnes miwaman erTgan moyme da mxcovani,<br />

sjobs sicocxlesa nazraxsa sikvdili saxelovani!~ (800).<br />

(rusTaveli 1951)<br />

rusTavelis mier gamoTqmul renesansul ideebs Rirsebis,<br />

saxelis moxveWis sakiTxebs, romlebsac xorcs asxamen poemis idealuri<br />

gmirebi, exmianeba hamletis sityvebi:<br />

`saxelovani kaci marto dids saqmes ar sdevs,<br />

igi ubralo saqmisTvisac Tavs gamoidebs,<br />

Tu Selaxuli aris imis patiosneba~.<br />

(Seqspiri 1954, IV, 4, gv. 170).<br />

originalSia `honour~, rac patiosnebasac niSnavs da Rirsebasac.<br />

mocemul konteqstSi Rirseba ufro Seesatyviseba. hamlets,<br />

romelsac Selaxuli aqvs Rirseba, fortinbrasis gmiruli brZola<br />

RirsebisaTvis, saxelis moxveWisaTvis, sakuTar mdgomareobas<br />

gaaxsenebs da sakuTar Tavs sayvedurobs, ratom ar ibrZvis borotmoqmedebis<br />

winaaRmdeg.<br />

ai, ras eubneba mas fortinbrasis jaris erT-erTi monawile:<br />

`Tu swore ambis gageba gsurT, batono Cemo, -<br />

rasac Cven vdavobT, friad mcire kunWuli aris,<br />

igi saxelis mets verafers veravis SesZens~ (IV, 4, gv. 177).<br />

hamletze did zegavlenas axdens sabrZolvelad mimavali<br />

fortinZrasis jari.<br />

`qveynis odenni magaliTni me maqezeben:<br />

ai Tunda igi gawyobili, Zlieri jari,


Tund mis moTave, axalgazrda, norCi mTavari,<br />

romels survili RvTaebrivi saxelis povnis<br />

upirdapipebs uxilavsa da saSiS xifaTs,<br />

igi ar indobs Tvis arsebas sustsa da mokvdavs,<br />

da ar aridebs fuye Calis nafasevisTvis<br />

arc SiSs, arc sikvdils, arc muxTal beds daudgromelsa~.<br />

(IV,4; gv. 178-179)<br />

hamlets aRafrTovanebs axalgazrda meomris Tavganwirva im<br />

miwisTvis, romlisagan araviTar mogebas ver xedavs. gansakuTrebiT<br />

igi afasebs meomrebis swrafvas saxelis moxveWisaTvis.<br />

hamlets yvelaferi aqvs sabrZolvelad, `rogorc mizezi, ise<br />

gulis-Tqma, Zliereba, saSualeba~ da Tavis Tavs sayvedurobs, rom<br />

mamis mkvlelze Suri ar iZia.<br />

`xom vxedav, Cemda samarcxvinod, rom am uricxvs jars,<br />

raRac ocnebis nayofisa – saxelisaTvis,<br />

sasikvdiloda gauwiravs Tavisi Tavi<br />

da saflavisken, rogorc sawols, miiswrafeba!<br />

unda ibrZolos raRac mcire miwis gulisTvis,<br />

raic maCxubar meomarTa verc ki daitevs<br />

da ar ikmarebs misTvis mkvdarTa misabareblad!<br />

am dRidan Cem fiqrs sisxls gamorwyob, an movspob srulad~.<br />

(Seqspiri 1954, IV, 4; gv. 179).<br />

hamlets fortinbrasi momavali mefis iseT nimuSad esaxeba,<br />

romelic Rirseuli meTauri iqneba, Tavisi mamulis damcveli. amitomac<br />

sikvdilis win hamleti mas asaxelebs daniis mefed.<br />

fortinbras tragediaSi kidev sxva funqcia akisria. igia hamletis<br />

brZolis gamgrZelebeli. borotebasTan brZola hamletis<br />

sikvdiliT ar dasrulebula. is usasrulod gagrZeldeba.<br />

fortinbrass rom aseTi didi azrobrivi datvirva akisria,<br />

es kargad ganWvrita didma reJisorma kote marjaniSvilma. `piesa<br />

mTavrdeboda ara tragikuli, aramed sicocxlis ganmamtkicebeli<br />

optimisturi ganwyobiT... gaisma sayvirebis sazeimo xma da scenaze<br />

Semoiyvanes farze mdgari, moelvare abjarasxmuli, uzado silamazis<br />

vaJkaci fortinbrasi, cocxali simbolo imedis da sixarulis~<br />

(anTaZe 1962: 7).<br />

fortinbrasis Tavganwiruli brZola RirsebisaTvis, saxelisaTvis<br />

mogvagonebs tarielis xataelebTan brZolis epizods.<br />

tarielis xasiaTis irgvliv mravali mcdari azri iyo gamoTqmuli<br />

presaSi. mecnierebs brZola uxdebodaT simarTlis dasadgenad.<br />

erT-erT naSromSi vkiTxlobT: `avTandili ara hgavs<br />

111


usTavelis zogierT mkvlevars, romelic tariels warmogvidgens<br />

paTologiur pirovnebad, an ugono adamianad. igi mixvda, rom<br />

amaRlebuls da diadi siyvarulis uZlevel grZnobas – mijnuris<br />

ukvalod dakargvis safuZvelze – individuumSi gamouwvevia sulieri<br />

depresia~ (benaSvili 1954).<br />

amasve adasturebs sxva mecnieris mtkiceba: `ar aris swori<br />

mravaljer gamoTqmuli azri, TiTqos sxvebTan SedarebiT tarieli<br />

dabla idges Tavisi bunebrivi inteleqtualuri unariT... eTikuri<br />

TvalsazrisiTac igi arafriT gansxvavdeba Tavisi megobrisagan.<br />

misi zneobrivi warmodgenebi siyvarulze, megobrobaze da gmirobaze<br />

iseTi wmindaa da amaRlebuli, rogorc sxvebis~ (nadiraZe<br />

1958: 240-241).<br />

zviad gamsaxurdia tariels goliaTad warmogvisaxavs. igi<br />

sakralur arsebad miaCnia. misi mtkicebiT, rusTaveli rom acxadebs<br />

Cemi mizania tarielis Sewevnao, eg imis niSania, rom tariels<br />

marad cocxal pirovnebad Tvlis, romelsac borot ZalebTan br-<br />

Zola jer ara aqvs dasrulebuli. `warmoudgeneli iqneboda poets<br />

`sulTa lxena~, e. i. sulis xsna, codvaTagan ganwmenda Tavis sam<br />

gmirTan daekavSirebina, Tu isini Cveulebrivi adamianebi iyvnen<br />

misTvis. prologSi naTlad aris naTqvami, rom mxolod xorcTa<br />

dawva ki ar aris sakmarisi sulTa lxenisaTvis, aramed `samTa fer-<br />

Ta~ leqsad qebaa saWiro amisaTvis.<br />

112<br />

`miajeT vin, xorcTa dawva kma ars misTvis sulTa lxena?<br />

samTa ferTa saqebelTa hlamis, leqsTa unda vlena~.<br />

vin arian es `samni ferni~? es aris sameba uwinares yovlisa, sami<br />

`feri~ anu piri, hipostasi, saxe (`feriscvaleba~ _ `saxiscvaleba~)<br />

da samebis anarekli, samsaxovani wm. giorgi, romelic poemis sam<br />

gmirSia ganpirobebuli~ (gamsaxurdia 1991: 185).<br />

Tu ratom esaxeboda mkvlevars tarielis saxeSi wmida giorgi,<br />

amas Semdegi mizezebiT xsnis: `qarTvelebisaTvis wm. giorgi simboloa<br />

mebrZoli qristianobisa, simbolo Tavad RvTisa, Zalismier,<br />

mebrZol aspeqtSi, borotebis damTrgunvel aspeqtSi... borotebis<br />

Savbnel ZalebTan brZolaSi saxe TeTr taiWze amxedrebuli Subosani<br />

wminda raindisa~ (gamsaxurdia 1991: 172).<br />

mkvlevari wm. giorgis elementebs xedavs samive gmirSi. `es<br />

sami saxe unda ukavSirdebodes mzes~ (gamsaxurdia 1991: 188).<br />

mkvlevari xazs usvams qristianobis mebrZol suls. zviad<br />

gamsaxurdiasTvis miuRebelia iseTi Tvalsazrisi, TiTqos `saxareba<br />

qadagebs pasiuorbas, borotebisadmi winaaRmdegobis gauwevlobas...<br />

iviwyeben, rom saxareba ganasxvavebs orgvar borotebas:


pirovnulsa da zogads... rac Seexeba borotebas... qristianobis<br />

fuZemdeblis mTeli cxovreba masTan brZolaa sityviT da saqmiT<br />

da misi jvarcmac Sedegia am brZolisa. igi pirovnuli magaliTiT<br />

uCvenebs Tavis mowafeebs amgvari brZolis aucileblobas... qristianobis<br />

swored es mxarea wamoweuli wm. giorgis kultSi~ (gamsaxurdia<br />

1991: 173). zviad gamsaxurdiam yuradReba gaamaxvila im<br />

faqtze, rom rusTaveli tariels gamoCenisTanave `samyarosTan~<br />

akavSirebs.<br />

`ucxosa da sakvirvelsa ymasa rasme gardvekide,<br />

misman Suqman gananaTla samyaro da xmelTa kide~ (107).<br />

tarielis sakralur xasiaTs gamsaxurdia avTandilTan Sedarebis<br />

safuZvelze askvnis. `gavixsenoT rogor mimarTaven urTierTs<br />

tarieli da avTandili pirvelive Sexvedris dros.<br />

tarieli _ `aw vaSad moxvel, meama naxva Senisa pirisa!<br />

tanad saro da pirad mze, mamacad msgavsi gmirisa,<br />

garjilxar, magra ara xar gardauxdeli Wirisa,<br />

Znelia povna kacisa RmrTiv zeciT ganawirisa~ (296).<br />

am mimarTvaSi araferia sakraluri... `pirad mze~, `tanad saro~<br />

SeiZleba vixmaroT yoveli Rirseuli raindis daxasiaTebisas.<br />

`avTandil uTxra: viT maqeb saqebi brZenTa enisa,<br />

magisad nacvlad ramc viyav Rirsi qebisa Tqvenisa!<br />

saxe xar mzisa erTisa, zeciT mnaTisa zenisa,<br />

radgan ver Segcvlis pativi egzomTa cremlTa denisa~ (197).<br />

aq avTandili filosofiuri eniT metyvelebs da pirdapir eubneba<br />

tariels, rom igi aris logosi, anu saxe `erTisa mzisa~ anu<br />

`erTisa~ (RvTisa).<br />

aRsaniSnavia mkvlevaris miTiTeba fridonis sityvebze. fridoni<br />

ase mimarTavs tariels `SenTvis asre momsurdebis, wyarosaTvis<br />

viT iremi~ (165). es metaforac bibliidan iRebs saTaves. biblia-<br />

Si iremi alegoriulad RvTis maZiebeli sulia, wyaro ki RmerTi~<br />

(gamsaxurdia 1991: 205).<br />

mkvevaris azriT, tarieli krebiTi saxea. `amitomac aris, rom<br />

sxvadasxva mkvlevari sxvadasxva dros naxulobda masSi antikuri<br />

RmerTebis da gmirebisaTvis damaxasiaTebel elementebs~ (gamsaxurdia<br />

1991: 205-206). gavixsenoT hamletis mamis ganRmrTobili<br />

saxe, romelic aRWurvili iyo antikuri RmerTebis TvisebebiT.<br />

zviad gamsaxurdia asabuTebs, rom saRvTo werilisaTvis<br />

ZiriTadia misi alegoriuli mniSvneloba. mkvlevari gvamcnobs,<br />

rom saRvTo werilis stili mTlianad paraboluria, vinaidan<br />

113


igi sakralur saidumloebebs gadmoscems. `pnevmaturi, sulieri<br />

mniSv-nelobis wvdoma ZaluZs mxolod imas, visac xelewifeba<br />

gageba bibliuri igavebisa da alegoriebisa. origene amgvari interpretaciis<br />

Sesaxeb gveubneba: `vin aris imdenad ugunuri, rom<br />

warmoidginos, TiTqos RmerTma... gaaSena baRnari edemSi, aRmosavleTiT,<br />

darga xe cxovrebisa, xiluli da grZnobadi da vinc SeWamda<br />

am xis nayofs fizikuri kbilebiT, ganiaxlebda cxovrebas... vgoneb<br />

naTelia, rom aq xatovanad aris miniSnebuli zogierT saidumloebaze,<br />

romelic grZnobadad rodi xdeboda~... axali aRTqma, saxareba,<br />

mTlianad agebulia igavur anu alegoriuli metyvelebis<br />

principebze, `siZisa~ da `sZlis~, agerTve `qorwinebis~ alegoriul<br />

mniSvnelobas centraluri adgili uWiravs macxovris qadagebaSi.<br />

`siZe~ macxovars aRniSnavs, `sZali~ _ eklesias, zeciur iuresalims,<br />

`qorwili~ RvTaebasTan ziarebas~ (gamsaxurdia 1991: 58-59).<br />

mecnierul literaturaSi didi xania `vefxistyaosnis~ metaforuli<br />

gaazrebis kvleva warmoebs. didi yuradR2eba eTmoba simboloebis<br />

amocnobas, faruli azrebis gaxsnas, bibliuri igavuri<br />

metyvelebis sworad gagebas.<br />

mariam karbelaSvili SeniSnavs, rom `vexfistyaosnis~, rogorc<br />

saxe-simbolos gaazrebisaTvis, bibliuri konteqstis ugulebelyofa<br />

miutevebeli Secdoma iqneboda, radgan mTeli poema<br />

datvirTulia Sesabamisi aluziebiT... Cemis azriT, aseT `farul~<br />

bibliur aluzias Seicavs rusTavelis poemis saTauri<br />

`vefxistyaosani~. bibliur interpretaciaTa Tanaxmad, samoseli<br />

sulier simbolod iTvleba da adamianis sulier mdgomareobas<br />

asaxavs... tyavis `kaba~ codvili adamianis samoselia, rac bibliuri<br />

simboluri gaazrebiT qristes pirvelsaxea, romelmac kacobrioba<br />

Tavisi siwmindiT Semosa~ (karbelaSvili 1996).<br />

mkvlevari tarielis samosTan dakavSirebiT dasZens: `amave<br />

simbolikiT tyavis samoseli adamianis bunebis gaorebis niSania.<br />

erTis mxriv, igi niSania adamianis codviT dacemis, xolo meore<br />

mxriv ki – sulieri aRdgomis, dakarguli sisavsis mopovebis<br />

imedisa~.<br />

rezo siraZis axsniT, `vefxistyaosani~ niSnavs `ubeduri<br />

tarieli~. ase hqvia poemas... `ubeduri tarieli~ bednieri xdeba qajebze<br />

gamarjvebiT, nestanis ganTavisuflebiT... aq xorcieldeba<br />

qristianuli adamianTmcodneobis principi `bedniereba tanjvis<br />

gziT~ (siraZe 2005-2006: 337).<br />

miuxedavad imisa, rom tarieli wm. giorgis alegoriad aris<br />

miCneuli poemaSi Tavisi gmiruli TvisebebiT da borotebasTan sabrZolvelad<br />

aris mowodebuli, Secdomas mainc uSvebs, romelsac<br />

114


tragikuli ambebi moyveba. amis mizezi is gaxlavT, rom ganRmrTobili<br />

pirovneba adamianad rCeba Tavisi bunebiT. adamiani ki Secdomebisagan<br />

dazRveuli ar aris. `rusTaveli ar erideba gmirebis<br />

naklis Cvenebas... did pirovnebebs didi naklic SeiZleba hqondes...<br />

TviT idealuri gmirebi tarieli da avTandili absoluturad srulyofilni<br />

rodi arian~ (siraZe 1982: 211).<br />

tarielSi darRveuli harmoniis aRdgena <strong>rusTvelologia</strong>Si<br />

axsnilia simbolikiT. `vefxistyaosnobis arsi sworad ver aixsneba,<br />

Tu zogadad samoslis simbolika ar gaviTvaliswineT. samoslis<br />

metaforuloba, Rrma simbolika, alegoriuloba, enigmuroba, aluzia<br />

motivirebulia bibliur-evangeruli swavlebiT, umdidresi<br />

saRvTismetyvelo literaturiT~ (sulava 2004: 226): samoslis simbolika<br />

imaSi gamoixateba, rom paralelia gavlebuli adam da evas<br />

azris momcvel samosTan. `erTi mxriv, RmerTma adamsa da evas naTlis<br />

samoslis nacvlad mkvdari, usulo nivTiT Tu sagniT SemosviT<br />

mianiWa mokvdavoba... meore mxriv, isini tyavis samosliT sinanulis<br />

saswavleblad Semosa~. nestan sulava aRniSnavs, rom gamoTqma<br />

`qristeSemosiloba~ da `vefxis tyaviT mosili~ ar SeiZleba<br />

gavaigivoT, radganac `RmerTSemosili~ wmindanis sulieri arsis<br />

gamomxatveli epiTetia... masSi adamianis ganRmrTobis urTulesi<br />

procesis Sedegia asaxuli... `vefxis tyaviT mosili~ urTulesi<br />

gzaa adamianis sulieri ganwmendisa, igi erTi im safexurTagania,<br />

romelic qvabSi yofnis da gandgomilobis darad, aucilebelia ka-<br />

TarzisisaTvis, romlis Sedegadaa SesaZlebeli `RmerTSemosiloba~,<br />

`qristeSemosiloba~ (sulava 2004: 228).<br />

rogorc am amonaweridan vigebT, `vefxis tyaviT mosilma~<br />

urTulesi gza unda gaiaros, vidre is `RmerTSemosilobas~, qristeSemosilobas~<br />

miaRwevs. swored es gza gaiara tarilma gamoqvabulSi,<br />

vidre man sulieri ganwmenda da sibrZne moipova. `gamoqvabuli<br />

da udabno gamocdis adgilia... sulieri gardasaxvis adgilia,<br />

saidanac unda daiwyos RvTaebrivi sikeTis wvdoma... tarielma<br />

mRvimeTi moipova RmerTis, samyaros da TviTSegrZnebis WeSmariti<br />

codna da sibrZne~ (sulava 2004: 23).<br />

sabolood SegviZlia davaskvnaT, RmerTis Secnobis mravali<br />

xerxidan erT-erTia sulieri zeaRsvlis simboloSi gamovlenili<br />

ufali. qristes gzaze mavali adamiani simboloSi gamovlenil<br />

RmerTs baZavs. sxvadasxva safexurs gaivlis. TandaTan sulierad<br />

iwmindeba, maRldeba, madliT ivseba da srulyofilebas aRwevs. anu<br />

RmrTis mibaZviT xdeba misi ganRrmToba. am Tvalsazrisidan gamomdinare<br />

erTmaneTs SevadareT `hamletisa~ da `vefxistyaosnis~<br />

gmirebi. maT Soris didi msgavseba davinaxeT. marTalia, Cven Tvali<br />

115


ver mivadevneT maT TandaTanobiT sulier amaRlebas sxvadasxva<br />

simboloSi gamovlenil uflis mibaZvis meSveobiT, radganac orive<br />

nawarmoebis idealuri gmirebi: hamleti, hamletis mama – yofili<br />

mefe, horacio, avTandili, tarieli ukve srulyofilni arian,<br />

rodesac Cven maT vecnobiT, magram zogierT simboloSi gamovlenil<br />

ufalTan msgavsebas mainc amJRavneben. magaliTad simbolo<br />

`mwyemsis~ rolSia hamleti, rodesac is cdilobs deda daayenos<br />

sulierebis gzaze da qristianul zneobas aziaros, codvebisagan<br />

ganwmindos. aseve avTandili simbolo `mwyemss~ emsgavseba, roca<br />

is tarielis saSvelad midis. marTalia, mas zneobrivad amaRlebaSi<br />

daxmareba ar sWirdeba, magram maRali Rirsebebis mqone megobars<br />

exmareba depresiis daZlevaSi, ris drosac is RvTaebriv sibrZnes<br />

amJRavnebs. horacio emsgavseba simbolo `lods~ Tavisi simtkiciT,<br />

sulierad Zlieria imdenad, rom eSmakis cdunebebi mas verafers<br />

daaklebs. hamletis mama, RmerTTan miaxlovebuli pirovneba sanimuSoa<br />

yvelasaTvis yvelaferSi. tarieli sulieri Zalebis aRdgenis<br />

Semdeg borotebasTan brZoliT RmerTs emsgavseba. masSi<br />

cocxlobs wm. giorgis mebrZoli suli. sami goliaTis brZola qajebis<br />

winaaRmdeg aRiqmeba simbolurad sibrZnis, silamazis da siyvarulis<br />

gamoxsna boroti Zalebisagan.<br />

116<br />

damowmebani:<br />

anTaZe 1962: anTaZe d. kote marjaniSvilis muSaoba `hamletze~. mnaTobi, # 7, 1962.<br />

asuri 2002: wmida efrem asuri. sicruvisaTvis. wmida mamaTa swavlani. moskovis<br />

wmida giorgis qarTuli eklesia, 2002.<br />

basili 2002a: wmida basili didi. wmida mamaTa swavlani. moskovis wmida giorgis<br />

qarTuli eklesia, 2002.<br />

basili 2002b: wmida basili didi. Txzulebani. Tb.: saqarTvelos sapatriarqos<br />

gamomcemloba, 2002.<br />

benaSvili 1954: benaSvili d. saxisa da xasiaTis problema `vefxistyaosanSi~. Tb.:<br />

1954.<br />

gamsaxurdia 1991: gamsaxurdia z. `vefxistyaosnis~ saxismetyveleba. Tb.:<br />

`mecniereba~, 1991.<br />

gugunava 2005: gugunava l. gangebis gageba `hamletsa~ da `<strong>rusTvelologia</strong>Si~.<br />

literaturuli Ziebani, XXVI, Tb.: 2005.<br />

karbelaSvili 1996: karbelaSvili m. `vefxistyaosani~ rogorc metafora. gaz.<br />

`mamuli~, oqtomberi, 1996.<br />

kuWuxiZe 2006: kuWuxiZe g. iovane sabanisZis `wmida habo tfilelis martviloba~<br />

(teqstologiuri da RvTismetyveluri analizi). filologiis mecnierebaTa<br />

doqtoris samecniero xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertaciis<br />

avtoreferati. Tb.: 2006.<br />

nadiraZe 1958: nadiraZe g. rusTavelis esTetika. Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1958.<br />

rusTaveli 1951: rusTaveli S. `vefxistyaosani~. al. baramiZis, k. kekeliZis da a.<br />

SaniZis redaqciiT. Tb.: saxelgami, 1951.


siraZe 2005-2006: siraZe r. vefxistyaosani da vefxistyaosnoba. <strong>rusTvelologia</strong>.<br />

IV. Tb.: 2005-2006.<br />

siraZe 1982: siraZe r. saxismetyveleba. Tb.: 1982.<br />

sulava 1999: sulava n. locva avTandilisa. literaturuli Ziebani. XX. Tb.: 1999.<br />

sulava 2004: sulava n. gamoqvabulisa da udabnos mxatvruli funqcia<br />

`vefxistyaosanSi~. literaturuli Ziebani, XXV, Tb.: 2004.<br />

Seqspiri 1954: Seqspiri u. tragediebi. II. inglisuridan Targmna ivane maCabelma.<br />

redaqtori givi gaCeCilaZe. Tb.: `sabWoTa mwerali~, 1954.<br />

Seqspiri 1978: Shakespeare. Hamlet. Edited by Nigel Alexander. Senior in English University of<br />

Nottinghaa. Macmillan Education. 1978.<br />

Citauri 2005-2006: Citauri n. viqtor nozaZe, `vefxistyaosnis~ `kacia adamianis?!~<br />

Sesaxeb. <strong>rusTvelologia</strong>. IV, Tb.: 2005-2006.<br />

Lia Gugunava<br />

Some momente of spiritual raise in “Hamlet” and “Vepkhistkaosani”<br />

Summary<br />

There are several ways to cognize the God. One of them is by the way of spiritual<br />

raise. When the God displays in symbols, a man must imitate the Lord in his symbols.<br />

If we compare the heroes of “Hamlet” and “Vepkhistkaosani” to each other, we<br />

shall see that there is great likeness in this point of view. Hamlet’s father, former king,<br />

is at a high stage of spiritual raise. He is like the God. Symbolically it is notised that he<br />

is close to Sun, Christ. In him there are the features of antique Gods. Hamlet himself is<br />

divine perfect.<br />

Avtandil is distingwished with his high ideas. He hates falsehood, doublefacedness,<br />

insecurity. His ideas are expressed in his will. In prayer he shows his belief<br />

to God. In him is noticed the signs of spiritual raise. He imitates the God in the symbol<br />

of “shepherd”. He is able to help the others.<br />

Tariel is a hero, selfless fighter for the interests of the kingdom. In Tariel is seen<br />

saint George, as the fighter againgt the evils. Tariel is godlike person. His sin is expiated<br />

in the cave. By the Symbolic of clothes and the cave is explained his catharsis. God<br />

lifted him up and helped him to fulfil his mission.<br />

117


elguja xinTibiZe<br />

118<br />

miviwyebuli warsulis saidumlo. II<br />

(vefxistyaosani da filasteri)<br />

winamdebare gamokvleva aris gagrZeleba Cemi naSromisa,<br />

romelmac sruliad axali faqti gamoavlina rogorc rusTvelologiuri<br />

mecnierebisaTvis (vefxistyaosani evropul, araqarTul<br />

arealze pirvelad gamoCnda ara ruseTSi XIX saukunis dasawyisidan,<br />

rogorc aqamde gvegona, aramed inglisSi XVII saukunis dasawyisidan);<br />

aseve inglisuri literaturaTmcodneebisTvis (uiliam Seqspiris<br />

Tanamedrove Zalze popularuli dramaturgebis fransis<br />

bomontisa da jon fletCeris erTi umniSvnelovanesi piesis mefe da<br />

ara mefis aqamde ucnobi siuJeturi wyaro aris vefxistyaosani).<br />

Cemi migneba emyareboda Semdeg argumentebs:<br />

1.<br />

bomontisa da fletCeris piesis moqmedeba iberiis anu<br />

saqarTvelos samefo karze xdeba. es iberia rom aSkarad saqarTveloa<br />

da ara pirineis naxevarkunZulis iberia, iqidanac Cans, rom<br />

piesis mixedviT iberiis mefe amarcxebs misi mezobeli qveynis<br />

somxeTis mefes mohyavs igi iberiis samefo karze, sadac iSleba<br />

Semdgomi moqmedeba. moTxrobil ambavs araviTari saerTo ara aqvs<br />

arc saistorio wyaroebis iberiasTan, arc ingliseli mwerlebis<br />

Tanadroul anu XVII saukunis dasawyisis saqarTvelos ambebTan.<br />

amave dros miCneulia, rom am piesis siuJeti Tanaxmad bomontisa<br />

da fletCeris SemoqmedebiTi stilisa, raRac literaturul qargas<br />

unda eyrdnobodes.<br />

2. inglisuri piesis mefe da ara mefis Seyvarebuli wyvilis<br />

romantikuli intrigis fabuluri qargis sayrdeni faqtebi anu<br />

karkasi vefxistyaosniseuli indoeTis Seyvarebuli wyvilis _<br />

nestanisa da tarielis ambavs emTxveva: orive TxzulebaSi uSvilo<br />

mefis da dedoflis mier memkvidred samefo karis uaxloesi didebulis<br />

axladSobili vaJis Svilad ayvana; mogvianebiT qaliSvilis<br />

SeZena; qal-vaJis mier erTmaneTis Tavdaviwyebamde Seyvareba. dramatuli<br />

Tavgadasavlebis Semdeg maTi SeuRleba da samefos memkvidreobis<br />

problemis amgvarad gadawyveta.<br />

3.<br />

am ori ambis fabuluri qargis sayrdeni faqtebis Tanxved-<br />

ris paralelurad msgavsebani siuJetis ganviTarebis arsebiT<br />

detalebSic Cans: dedoflis daorsuleba ufliswulis Svilad<br />

ayvanidan xuTi wlis Semdeg; qal-vaJis bavSvobaSive gancalkeveba;<br />

wlebis Semdeg pirveli naxvisTanave Seyvarebuli ufliswuli


vaJis uecari siyvaruliT dabneda, anu gonebis dakargva; sasiZod<br />

moyvanili mezobeli qveynis axalgazrda mefis Tu ufliswulis<br />

CamoSoreba da sxva.<br />

4. mefe da ara mefis miniSneba siuJetis wyaroze piesis moqmedebis<br />

iberiaSi lokalizebiT ar mTavrdeba. inglisuri Txzulebis<br />

Seyvarebuli wyvilis princesas, romlis prototipi, Cemi mtkicebiT,<br />

vefxistyaosnis nestania, saxelad panTea hqvia. Panther inglisurad<br />

panteras niSnavs, rac vefxistyaosnis vefxis pirdapiri<br />

da zusti Targmania. nestanis, (romlis saxe-simbolo rusTvelis<br />

poemis mixedviT vefxia) Tavgadasavlis STagonebiT moazrebul<br />

personaJs _ Seyvarebul princesas, ingliselma mwerlebma nestanisave<br />

saxe-simbolos _ vefxis, anu panteras saxeli daarqves.<br />

gamokvleva qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobebis<br />

am unikaluri faqtis Taobaze me imTaviTve erTi meToduri<br />

wanamZRvris fonze gamovaqveyne. rac imaSi mdgomareobda, rom am<br />

mignebas sakiTxis mxolod dasmad miviCnevdi da misi Semdgomi dasabuTebisTvis<br />

muSaobis gagrZelebas vgegmavdi.<br />

Cemi Semdgomi muSaoba am mimarTulebiT upiratesad mimdinareobda<br />

am inglisuri piesis Sesaxeb arsebuli umdidresi literaturul-kritikuli<br />

memkvidreobis Sesaswavlad. am memkvidreobis<br />

Seqmna XVII saukuneSive daiwyo da dRemde grZeldeba. am mizniT<br />

vmuSaobdi inglisis did samecniero centrebSi _ britaneTis biblioTekaSi<br />

(londoni) bodleis biblioTekaSi (oqsfordi) da Seqspiris<br />

arqivsa da biblioTekaSi (eivonis straTfordi).<br />

Tavdapirvelad im faqtze minda gavamaxvilo yuradReba, rom<br />

inglisuri literaturaTmcodneoba ukanasknel dromde ucnobad<br />

miiCnevs mefe da ara mefis siuJetis ZiriTad wyaros. miTiTebulia<br />

piesis calkeuli situaciebis TviT Soreul da miaxloebiT<br />

paralelebze (magaliTad, piesiseuli princisa da princesas siyvarulis<br />

paralelad antikuri wyaroebiT cnobil dedinacvlisa da<br />

ufliswulis siyvarulze da amave dros xazgasmiTaa dadasturebuli,<br />

rom piesis qargis uSualo wyaro miugnebelia (`… no single source<br />

for the plot has been discovered…~ _ F filkelpirli 1990: 168).<br />

isev Cemi kvlevis meTodikaze: mefe da ara mefis siuJeturi<br />

qargis vefxistyaosnidan momdinareobis mtkicebis kvlevas me viwyeb<br />

ara Cemi uSualo dakvirvebiT inglisuri piesis mxatvrul<br />

stilsa da Taviseburebebze, aramed inglisur literaturul kritikaSi<br />

am Txzulebis saukunovani kvlevis Sedegad gamovlenili<br />

faqtebis da specifikis analiziT da am specifikis vefxistyaosanTan<br />

mimarTebis SesaZleblobis interpretirebiT. mizezi kvlevis<br />

amgvari meTodis SerCevisa Semdegia: ramdenadac me vamtkiceb<br />

119


mefe da ara mefis siuJetis vefxistyaosanze damokidebulebas, Cem<br />

Semdgom kvlevaSi subieqtivizmi rom maqsimalurad gamovricxo,<br />

vamjobineb Tavdapirvelad sakvlevi piesis mxatvruli stilis im<br />

detalebs davukvirde, romlebic inglisur literaturaTmcodneobaSi<br />

ukve miCneulia am Txzulebis specifikad.<br />

didi literaturuli polemika mefe da ara mefis irgvliv inglisur<br />

literaturaTmcodneobaSi XVII saukuneSive dafiqsirda<br />

da igi wamowyebulia didi saxelis mqone literaturaTmcodnis<br />

tomas raimeris mier. raimeri 1678 wels aqveynebs kritikul werils<br />

bomontis da fletCeris or da Seqspiris erT tragediaze,<br />

romelTac Tavs esxmis ZiriTadad moraluri poziciidan (`The Tragedies<br />

of the Last Age Consider’d and Examin’d by the Practice of the Antients, and<br />

by the Common Sense of All Ages~). maT Soris umTavresia mefe da ara<br />

mefe. raimeri, romlisTvisac bomontisa da fletCeris piesis princisa<br />

da princesas siyvaruli miuRebelia, xedavs rom maT qorwinebaSi,<br />

saxelmwifoebrivi poziciidan, sasaxlis karis intrigis Zalze<br />

mniSvnelovani da sasargeblo gadawyvetaa. marTlac, taxtis ori<br />

memkvidris (memkvidre qaliSvilis da memkvidred gazrdili vaJis)<br />

metoqeobis maTi qorwinebiT gadawyveta Suasaukuneebis monarqiuli<br />

saxelmwifosTvis rom Zalze mniSvnelovania, amas mtkiceba ar<br />

sWirdeba. saintereso is aris, rom piesis amgvar specifikur finals<br />

imTaviTve miaqcia yuradReba inglisurma saliteraturo<br />

kritikam. Cven ki amjerad imas minda mivaqcioT yuradReba, rom<br />

samefo taxtis memkvidreobis amgvari gadawyveta vefxistyaosnis,<br />

mefe da ara mefis siuJeturi wyaros, saxelmwifoebrivi politikis<br />

ZiriTadi qveteqstia. da es qveteqsti ise aSkara da arsebiTia<br />

rusTvelis poemaSi, rom qarTveli xalxis saistorio mexsiereba<br />

vefxistyaosnis am politikur qveteqsts istoriul sinamdviled<br />

gadaiazrebs da rusTvelis samefo gvaridan warmomavlobasa da<br />

Tamar mefisadmi siyvarulze legendebs qmnis.<br />

raimeri pirveli mkvlevaria, romelmac mefe da ara mefis<br />

mTavari personaJis saocar kontrastulobaze dafiqrdeba. igi<br />

SeniSnavs, rom arbasesis xasiaTis am specifikaze TviTon piesis avtorebs<br />

aqvT yuradReba gamaxvilebuli da erTi personaJis, arbasesis<br />

megobris da sardalis mardoniusis piriT gamoTqmuli: `igi<br />

aris pativmoyvare da Tavmdabali, mrisxane da wynari, mxiaruli<br />

da mowyenili, aRtacebuli da daRvremili, ukiduresobebiT savse<br />

erTsa da imave dros~ (`mefe da ara mefe~ I.i) _ (bomonti da flet-<br />

Ceri 1964: 8) . mTavari personaJis xatvis am specifikas yuradRebas<br />

aqcevs TiTqmis yvela umTavresi mkvlevari, romelic mefe da ara<br />

mefis xasiaTebs ukvirdeba. arbasesis xasiaTis es Tavisebureba,<br />

120


meoce saukunis mkvlevaris e. ueiTis dakvirvebiT, am Txzulebas<br />

ganasxvavebs bomontisa da fletCeris sxva piesebisganac. igi<br />

SeniSnavs, rom arbasesis xasiaTSi imdeni kontrastulia, ramdenic<br />

ar aris imave avtorebis sxva Txzulebis (`erTguli mwyemsi qali~)<br />

erTmaneTis mimarT kontrastul personaJebSi (ueiTi 1969: 19). isic<br />

SeniSnulia, rom amgvari kontrastuloba ar aris mxolod mTavari<br />

gmiris xasiaTis specifika, igi sazogadod am nawarmoebis stilia:<br />

paraleluri da simetrikuli kontrastebi personaJTa xasiaTebSi<br />

erTmaneTis mimarT.<br />

mefe da ara mefis am specifikis wyaroc vefxistyaosani SeiZleba<br />

iyos. yovel SemTxvevaSi faqti isaa, rom kontrastuli Tvisebebis<br />

erT mTlianobaSi moazreba rusTvelis mxatvruli stilis<br />

maxasiaTebelia. igi arafragmentulad Cans personaJis rogorc<br />

portretSi (rostevani iyo `maRali, uxvi, mdabali~ _ 33); aseve<br />

gmiris emociis xatvaSi: tarielis mier fridonis pirveli xilva<br />

sigiJemde misuli raindis xilvaa: `moyme amayad yioda,... mterTa<br />

eqadda, wyreboda, igineboda, Cioda~ (596). oriode sityvis gacvlis<br />

Semdeg tarieli imave fridonSi xedavs mamasaviT utkbes da unazes<br />

moymes: `wavediT utkbosni mama-ZeTasa. me gavekvirve Wvretasa mis<br />

ymisa sinazeTasa~ (600). igive kontrastuli stili Cans rusTvelis<br />

poemis personaJTa moqmedebaSi: sentimentaluri ganwyobilebiT<br />

gaTiSuli, TvalTagan cremlmomdinare gmiri wamis uswrafesad<br />

gamofxizldeba da umowyalod daxocavs mis Sesapyrobad miaxloebul<br />

Tormet vaJkacs. da sxva mravali.<br />

personaJis xatvis am rusTveliseul stils Tavisi safuZveli<br />

Suasaukuneebis mistikur TeologiaSi aqvs. me vgulisxmob uzenaesi<br />

arsebis dadebiTi da uaryofiTi maxasiaTeblebis erTobliobiT<br />

saxeldebas _ katafatika-apofatikas, romelic rusTvelis<br />

stilicaa uzenaesze miTiTebisas: `mziani Rame~, `uJamo Jami~ (837)<br />

da sxva. bomontisa da fletCeris mefe d ara mefeSi mas ara aqvs msoflmxedvelobiTi<br />

safuZveli. igi mzamzareuli saxiTaa moxmobili<br />

da emsaxureba situaciebis tragikul-komikur monacvleobas.<br />

inglisuri literaturis kritikosebs, aocebT ra arbasesis<br />

xasiaTSi ukiduresi opoziciebis SeerTeba, mis pirvelive Semosvlas<br />

piesaSi mravalgzisi ganxilvis sagnad aqceven. miuTiTeben, rom<br />

gamarjvebul iberiis mefes _ arbasess somxeTis damarcxebuli<br />

mefe tigranesi Semohyavs ukiduresi mokrZalebiT da amave dros<br />

autaneli qedmaRlobiT (e. ueiTi). sxva mkvlevarsac daafiqrebs<br />

iberiis mefis aseTi uzomo mowyaleba da pativiscema tyvedmoyvanili<br />

mefis mimarT da eZebs mowyale mefeebis saxeebs antikur wyaroebSi.<br />

yuradRebas miapyrobs gadmocemebs qsenofontis `kiro-<br />

121


pediaSi~ kiros mefis mowyaleobaze (finkelpirli 1990: 172). diax!<br />

mowyale mefeTa saxeebi antikur saistorio Tu literaturul<br />

wyaroebSi arc Tu Zalze iSviaTia, magram am SemTxvevaSic me minda<br />

yuradReba mivaqcio isev mefe da ara mefis mTavari gmiris arbasesis<br />

prototips _ vefxistyaosnis mTavar gmirs tariels. kerZod,<br />

msgavsad arbasesis mier damarcxebuli mezobeli mefis samefo<br />

karze miRebisa, tarielis mier damarcxebuli mezobeli mefis<br />

miRebas samefo karze. erTma ucxoelma Teologma, mama genadi eikaloviCma,<br />

roca mas rusTvelis erTi mistikuri cnebis ganmarteba<br />

sTxoves, es scena gaixsena: saocaria aseTi kacTmoyvareobao, _<br />

Tqva, _ damarcxebul mefes samefo karze udidesi pativiscemiT<br />

da alersiT Rebuloben, Zvirfasad dasaCuqrebuls Tavis qveyanaSi<br />

abrunebeno (nozaZe 1957: 194). ase rom, am SemTxvevaSic mefe da ara<br />

mefis am specifikuri scenis uSualo paraleli vefxistyaosanSia.<br />

mefe da ara mefis mxatvrul struqturaSi mxolod personaJis<br />

kontrastuli xasiaTi ar aris is specifika, romelic vefxistyaosanze<br />

migvaniSnebs. umTavresi sakamaTo problema am Txzulebis<br />

irgvliv misi moraluri samyaroa. rogorc aRvniSneT, pirvelive<br />

kritikosi _ Tomas raimeri am poziciidan esxmis Tavs piesas da<br />

saukunovan polemikas wamoiwyebs; am polemikas inglisur literaturaTmcodneobaSi<br />

mravalnairi gagrZeleba da gadawyveta aqvs*.<br />

yuradReba minda mivapyro, piesis moraluri poziciis sazogadod<br />

aRiarebul zogad Sefasebas. igi mkafiodaa gamoTqmuli `mefe da<br />

ara mefis~ kritikuli teqstis gamomcemlis robert terneris Sesaval<br />

gamokvlevaSi: `mefe da ara mefis~ moraluri samyaro erTgvarad<br />

Tavisufalia qristianuli humanizmis standartebisagan<br />

(bomonti da fletCeri 1964: XXV-XXVI). isev vefxistyaosanze gadavitanoT<br />

yuradReba da im ucxoel literaturaTmcodneTaTvis,<br />

romlebic ufro naklebad icnoben rusTvelologiur literaturas,<br />

minda mivuTiTo, rom rusTvelis poema gamoirCeva Tavisi aradogmaturi<br />

religiuri poziciiT, bevrad ufro Tavisufali, Tumca<br />

Rrma religiuri msoflSegrZnebiT, romelic maRalganviTarebuli<br />

qristianuli Teologiis bazaze yalibdeba, magram ar eteva<br />

dogmatikiT dakanonebul konfesiur CarCoebSi.<br />

erT-erTi magram umTavresi Tema, romliTac vefxistyaosani<br />

Suasaukuneebis normirebul moralSi ver Tavsdeba, siyvarulia.<br />

vefxistyaosnis amqveyniuri, adamianuri samyaros siyvaruli, ro-<br />

* is azric kia gamoTqmuli, rom piesa uaRresad maRali zneobrivi poziciis<br />

STamagonebelia (arsebiTi is ki araa, rom piesis mixedviT Zmas da das erTmaneTi<br />

SeuyvardaT, aramed is, rom erTmaneTze uzomod Seyvarebuli qal-vaJi zneobrivad<br />

itanjebian imis gamo, rom erTmaneTi da-Zmad miaCniaT) da am niSniT misi gamoCena<br />

da popularoba inglisis inteleqtualur wreebSi erTgvarad puritanuli moZraobis<br />

epoqasTanaa dakavSirebuli.<br />

122


melic daclilia RvTaebriv siyvarulad mistikuri gadaazrebis<br />

alegoriuli elementisagan, Tumca Rrma Teologiuri interpretirebiT<br />

qristianuli moyvasis siyvarulis sakaro siyvarulis<br />

gziT adamianis Tavisufali emociuri samyaros umaRles da amdenad<br />

RvTaebriv gamovlinebad gadaazrebaa (xinTibiZe 2005: 14),<br />

aris uzomod didi, grigaliviT movardnili da RvTaebriobamde<br />

amamaRlebeli grZnoba. esaa miCneuli vefxistyaosnis siyvarulis<br />

specifikad msoflio literaturis im mkvlevarTa mier, romelTac<br />

am literaturis procesSi vefxistyaosanic ganixiles. mefe da ara<br />

mefis personaJTa mier grZnobis, kerZod siyvarulis, uaRresad<br />

cocxali SexebiT da amave dros gazviadebulad gamoxatva am<br />

Txzulebis mxatvruli struqturis kidev erTi specifikaa.<br />

XVII saukunis inglisuri kriticizmis didi warmomadgeneli<br />

da amasTanave cnobili dramaturgi jon draideni (1631-1700),<br />

romelic umalve aumxedrda mefe da ara mefis raimeriseul kritikas,<br />

pirvelia, vinc mefe da ar mefis personaJTa grZnobis<br />

demonstrirebis am specifikas SeniSnavs.L draidenis es migneba<br />

SemdgomSi dazustdeba sxva literaturaTmcodneebis mier. Tanac<br />

gamovlineba, rom siyvarulis grZnoba bomontisa da fletCeris<br />

personaJebisa TiTqos ufro didia, usasrulo da myaria, vidre<br />

TviTon personaJebi (ueiTi 1969: 39; 21).<br />

kidev erTi specifika, romliTac gamovlindeba mefe da ara<br />

mefis siyvarulis grZnobis cocxali realuroba, esaa misi ideali<br />

_ qorwineba. mefe da ara mefis SeyvarebulTa swrafva maTi qorwinebiskenaa<br />

mimarTuli. amiTac Seexmianeba es piesa mis siuJetur<br />

prototips _ vefxistyaosans. qorwili, rogorc qal-vaJis siyvarulis<br />

mizani da ideali, vefxistyaosnis siyvarulis erTi um-<br />

Tavresi specifikaa, romliTac igi gansxvavdeba rusTvelis epoqis<br />

ara mxolod RvTaebrivi siyvarulis, aramed aseve amqveyniuri _<br />

rogorc aRmosavluri sufizmis, aseve dasavluri kurtuazuli<br />

siyvarulisagan.<br />

mefe da ara mefis paralelebi vefxistyaosanTan qal-vaJis<br />

sasiyvarulo peripetiebSi minda davasrulo kidev erTi detaliT:<br />

qal-vaJis urTierTobaSi, kerZod gadawyvetilebis miRebaSi,<br />

qalis iniciativa Cans. igi sasiyvarulo kvanZis ganaskvamde qalis<br />

momavali satrfosadmi weriliTac gamovlindeba. vefxistyaosanSi<br />

am werils siuJeturi daniSnuleba aqvs. mefe da ara mefeSi ki igi<br />

TiTqos ufunqcio komponentia: TiTqos naZaladeviao, TiTqos<br />

ubralod etiketi Tu mibaZvaao. bomontisa da fletCeris es miba-<br />

Zva (qalis werili momavali satrfosadmi) vefxistyaosnisadmi<br />

sxva SemTxvevaSi ufro aSkarad gamoCndeba. magram amis Taobaze _<br />

123


ufro qvemoT.<br />

TavisTavad mibaZva vefxistyaosnis siuJeturi sqemis calkeuli<br />

komponentebisadmi mefe da ara mefis sasiyvarulo intrigis<br />

sxva detalebiTac igrZnoba. da es detalebi rom mibaZvaa, imi-<br />

Tac Cans, rom isini piesis siuJetisTvis ZiriTadad ufunqcioa,<br />

TiTqos xelovnuradaa moxmobilio. ase, magaliTad: arbasesi mis<br />

satrfos panTeas cixeSi Caaketvinebs. mkiTxvels Sevaxseneb, rom<br />

panTeas vefxistyaosniseuli prototipi nestani cixeSia; magram es<br />

cixe araa damnaSavis sapyrobile: nestani Caketilia cixe-qalaqis<br />

miuval koSkSi, rom arsad gaiqces, ar daikargos da daaqorwinon<br />

ufliswulTan, romelic laSqrobidan unda dabrundes. tarielis-<br />

Tvis igi didi xnis dakargulia. unayofo Zebnis Semdeg tariels<br />

sruli safuZveli aqvs, rom igi gardacvlilad CaTvalos; rasac<br />

bunebrivad mohyveba misi meditacia satrfosTan imqveyniuri<br />

SeerTebis Taobaze, romelic Tavisi msoflmxedvelobiTi datvirTviT<br />

axali sityvaa siyvarulis gadaazrebaSi Sua saukuneebidan<br />

renesansamde sivrceSi: (xinTibiZe, 2005, 63-73).<br />

124<br />

`aqa gayrilni mijnurni munaca SeviyareniT,<br />

mun erTmanerTi kvla vnaxeT, kvla rame gavixareniT! (883).<br />

`sayvarelman sayvareli viT ar naxos, viT gawiros!<br />

miske mival mxiaruli, merme igi Cemke iros,<br />

mivegebvi, momegebos, amitirdes, amatiros...~ (884).<br />

mefe da ara mefeSi vefxistyaosnis es siuJeturi epizodi ar<br />

muSaobs, magram Cans misi ZiriTadi komponentebi. panTea, nestanis<br />

oreuli, avtorebma cixeSi Seiyvanes; Tumca am aqtis aucilebloba<br />

piesis siuJetiT araa mkacrad motivirebuli. ufro mniSvnelovani<br />

arbasesis mier uecari Seyvarebis scenaSi panTeas gardacvlilad<br />

warmodgenaa. rac imdenad moulodneli da auxsnelia, rom mkvlevarebi<br />

daJinebiT eZeben mizezs (Tu nimuSs), romlis STagonebiT (Tu<br />

gavleniT) gaiTamaSes bomontma da fletCerma es `konteqstidan<br />

amovardnili scena~ (elioti 1917-1932: 135) da rac ufro arsebi-<br />

Tia, am scenis (gmiris mier satrfos gardacvlilad warmodgenis)<br />

ganviTareba mefe da ara mefeSi isev vefxistyaosnis kvals gahyveba:<br />

igi gadaizrdeba gmiris meditaciaSi. ufro metic, arbasesis<br />

meditaciis filosofiuri konteqstic TiTqos vefxistyaosnis<br />

tarielis Sesabamisi meditaciis reminiscenciaao: iberiis princic<br />

amqveynidan imqveynad gadasaxlebaze filosofosobs (III, 1):<br />

`Cemi da! _ gardaicvala igi?..<br />

... igi gardaicvala.<br />

qalwuli, Tumca Zilze ufro umanko,<br />

ise naTeli, rogorc misi Tvalebi. da


Mmaradiuli kurTxeva dahyveba Tan, sadac igi aris.<br />

me vici, mas ar SeeZlo esurva, rom Seecvala<br />

Tavisi mdgomareoba axliT. da Tqven mnaxavT me,<br />

rogor vatareb Cems jvrebs,<br />

kacisa. Cven yvelani unda movkvdeT.<br />

Dda man gvaswavla, rogor unda sikvdili~.<br />

es `artistulad gamogonili triuki~ ki, rogorc inglisurma<br />

literaturulma kritikam SeniSna, aSkarad inarCunebs `elegantur<br />

da kontrolirebul hiporbolizebas, romelic Seqspiris leqsSi<br />

TiTqmis arasodes ar Cans~ ( maizeneri 1940-41: 142).<br />

amgvarad, irkveva rom, mefe da ara mefis mimarTeba<br />

vefxistyaosanTan ufro metia, vidre, nawarmoebis fabulis mimarTeba<br />

garkveul siuJetur wyarosTan, rogorc me amas Tavidan<br />

vvaraudobdi. (xinTibiZe 2007: 98). mTlianobaSi ki saqme gvaqvs literaturul<br />

qmnilebasTan, romelsac Seqspiris epoqis dramaturgiaSi<br />

mniSvnelovani adgili ganekuTvneba. amiT aixsneba, rom tomas<br />

raimeris Tavdasxmas mefe da ara mefis moralze umalve mohyva<br />

jon draideniseuli analizi am piesis literaturul xelovnebaze<br />

Seqspiris da fletCeris Semoqmedebis saerTo konteqstSi (`The<br />

Grounds of Criticism in Tragedy~, 1679), sadac uyoymanod iTqva, rom maT<br />

dizainSi saukeTeso swored mefe da ara mefea. draidenmave miakuTvna<br />

mefe da ara mefe tragediis sawyis, tragizmis donis mixedviT dabal<br />

jgufs, romlis dasasruli bednieria. jon draidenis Sefaseba<br />

ar darCa `RaRadebad udabnosa Sina~. XX saukunis literaturulma<br />

kritikam igi gaixsena. artur mizeneri aqveynebs sagangebo gamokvlevas,<br />

saTauriT: `mefe da ara mefis maRali dizaini~ da cdilobs<br />

axsnas is faqti, rom mTeli XVII saukunis manZilze mefe da ara mefe<br />

uaRresad popularulia da rom misi, rogorc mTlianad bomontisa<br />

da fletCeris Semoqmedebis, gadafaseba daiwyo XIX saukunidan<br />

da Cveni TanamedroveobisaTvis isini meoTxexarisxovan mweralTa<br />

jgufSi aRmoCndnen. gadafasda is stili, romelic tragikomediis<br />

JanrSi bomontma da fletCerma daamkvidres, romelic imdenad<br />

popularuli iyo Tavis sawyis etapze, rom TviT Seqspirs aqvs am<br />

stiliT Tavisi ukanaskneli piesebi dawerili (`zamTris zRapari~,<br />

`qariSxali~, `cimbelini~). Ees ki aSkara dasturia imisa, rom XVII saukunis<br />

meore aTeulis dasawyisSi inglisis scenaze imarjvebs axali<br />

stilis drama _ tragikomedia.*<br />

* SeqspirologTa Semdgomi Taoba Tavs ikavebs Seqspiris bolo periodis Semoqmedebaze<br />

bomontisa da fletCeris gavlenis aRiarebisagan, formaluri msgavsebis nacvlad aqcentis<br />

ideur TavisTavadobaze gadataniT (aniksti 1985: 14). inglisur literaturaTmcodneobaSi<br />

bomontisa da fletCeris gavlena Seqspirze sagangebo monografiuli Seswavlis<br />

sagani iyo (Torndaiki 1901).<br />

125


am stilis saukeTeso nimuSi ki mefe da ara mefea, romlis kav-<br />

SirSi rusTvelis vefxistyaosanTan _ ukve Znelia, rom eWvi Seitano.<br />

es garemoeba kidev erTxel da ufro meti simwvaviT wamoWris<br />

kiTxvas, romelsac me am sakiTxTan pirveli Sexebisas `miviwyebuli<br />

warsulis saidumlo~ vuwode. saidan, ra gziT, rogor unda scodnodaT<br />

fransis bomonts Tu jon fletCers vefxistyaosani? es kiTxva<br />

qarTuli literaturis mcodne TiTqmis yvela inteligents upirveles<br />

yovlisa imas afiqrebinebs, rusTvels XII saukunis dasasruls<br />

da inglisel dramaturgebs XVI saukunis dasasruls erTi<br />

da igive siuJeturi wyaro xom ara aqvT xelTo. marTlac, rusTvelologebi<br />

dResac sxvadsxvagvarad ganmartaven poetis sityvebs<br />

_ `ese ambavi sparsuli, qarTulad naTargmanebi vpove da leqsad<br />

gardavTqvio~ (9). miuxedavad imisa, rom am sityvebis pirdapir _<br />

fabulis wyaroze miTiTebad gageba mravalgzis iqna mecnierulad<br />

uaryofili, dResac grZeldeba kamaTi rusTvelis poemis fabulis<br />

wyaros arsebobis daSvebisa Tu dauSveblobis Taobaze. SeiZleba<br />

vivaraudoT, rom vefxistyaosansa da mefe da ara mefes saerTo<br />

siuJeturi wyaro aqvT? ara! Cems mier Catarebuli kvleva-Zieba<br />

amis daSvebis safuZvels ar gvaZlevs. saqme isaa, rom mefe da ara<br />

mefe siuJetur mimarTebas amJRavnebs aSkarad da sakuTriv qarTveli<br />

poetis vefxistyaosanTan: jer erTi, mefe da ara mefis ambavi<br />

iberiis anu saqarTvelos samefo karze xdeba. amiT avtorebi mianiSneben<br />

am ambis saqarTvelodan momdinareobaze (an saqarTvelosTan<br />

raRac kavSirze); razedac miTiTeba vefxistyaosnis savaraudod<br />

SesaZlebel wyaroSi ukve SeuZlebelia arsebuliyo. meorec, mefe<br />

da ara mefis princesis saxeli panTea misi vefxistyaosniseuli<br />

prototipis _ nestanis simbolur saxelze _ vefxze anu panteraze<br />

miuTiTebs. amiTac ingliseli avtorebi daufaravad mianiSneben<br />

rusTvelis vefxistyaosanze da ara mis raRac savaraudo Sesa-<br />

Zlebel siuJetur wyaroze. ufro metic, piradad me iqiTken vixrebi<br />

(Tumca amis dasabuTebisTvis saTanado dokumentebi ara gvaqvs)<br />

rom vivaraudo: bomontsa da fletCers qarTuli konsultanti<br />

hyavT meTqi. maT vefxistyaosnis indoeTis samefo karis Seyvarebuli<br />

wyvilis tarielisa da nestanis ambavi iberiis (saqarTvelos)<br />

samefo karis Seyvarebuli wyvilis ambad warmoadgines. amgvarad<br />

hqondaT gaazrebuli vefxistyaosnis indoeTi Zvel saqarTveloSi.<br />

XIX da TviT XVIII saukunis wyaroebi mowmoben, rom qarTul sazogadoebas<br />

vefxistyaosnis siuJeti saqarTvelos ambis alegoriul<br />

asaxvad miaCnda.<br />

roca rusTvelis poemis XVII saukunis dasawyisis inglisSi<br />

SeRwevaze vfiqrobdi, me Sevecade mimeTiTebina im gzaze, romli-<br />

126


Tac SeiZleboda im periodSi qarTuli mwerloba evropaSi gasuliyo<br />

da mivuTiTe qarTuli samefo karis kontaqtebze espaneTis<br />

samefo karTan XV da XVI saukuneebSi (xinTibiZe 2007: 95-98). amjerad<br />

me vfiqrob, rom am SesaZleblobas SeiZleba daematos ufro SemTxveviTi<br />

gzebi. kerZod, qarTveli konsultanti, romelic SemTxveviT<br />

Tu raRac misiiT SeiZleboda aRmoCeniliyo inglisSi. ramdenime<br />

garemoeba maZlevs me impulss amis daSvebisa:<br />

rogorc evropuli wyaroebidan Cans, evropel inteleqtual-<br />

Ta mier ufro adrindeli periodis miTiTebebi qarTuli literaturis<br />

Tu kulturis faqtebze qarTveli konsultantebis meSveobiT<br />

xdeba. amaze uSualo miTiTebebia germaneli mecnierebis XVIII<br />

saukuneSi dastambul wignebSi (J.G. Adler; K. Alter).<br />

XVI da XVII saukuneebis evropul diplomatebs, mogzaurebs,<br />

vaWrebs da aRmosavleTiT daintresebul inteleqtualur wreebs<br />

xSiri da mWidro kontaqti aqvT sparseTisa da osmaleTis samefo<br />

karebTan, sadac Sahebisa da sulTnebis garemocvaSi ganuwyvetliv<br />

arsebuli qarTveli qalebis simravle evropelTa yuradRebas<br />

iqcevs Tavisi ara mxolod silamaziT da niWierebiT, aramed TavianT<br />

samSobloze ganuwyveteli fiqriTa da wuxiliT. es garemoeba<br />

mkafiodaa asaxuli XVII-XVIII saukuneebis evropul mxatvrul literaturaSi<br />

(xinTibiZe 2001: 27). imasac unda mivaqcioT saTanado<br />

yuradReba, rom yvelaze adrindeli cnobebi, Tumca sakmaod mwiri,<br />

qarTuli enis, anbanis, Sriftis, sasuliero mwerlobis Sesaxeb evropaSi<br />

daibeWda erTi germaneli mogzauris mier TurqeTSi 1579<br />

wels mopovebuli masalis konteqstSi (S. Schweigger). am gziT evropaSi<br />

Sesuli informacia imsaxurebs yuradRebis miqcevas.<br />

bomontisa da fletCeris mefe da ara mefis rusTvelis<br />

vefxistyaosanTan amgvari arsebiTi mimarTebis dadastureba kidev<br />

erT mniSvnelovan sakiTxs wamoWris mkvlevaris winaSe: Tu bomonti<br />

da fletCeri rusTvelis vefxistyaosans marTlac ase Rrmad icnoben<br />

da iyeneben, Tanac maTi Semoqmedebis swored pirveli momwifebis<br />

etapze, savaraudoa, rom am nawarmoebis kvali gamoCeniliyo ara<br />

mxolod erT piesaSi, aramed sxva SemTxvevaSic. am mimarTulebiTac<br />

mimdinareobda Cemi kvleva. Sedegi dadebiTia da kvlav sruliad<br />

axali inglisuri literaturuli kritikisaTvis. vefxistyaosani<br />

aris erT-erTi arsebiTi siuJeturi wyaro bomontisa da fletCeris<br />

kidev erTi piesisa. esaa filasteri.<br />

daviwyoT imiT, rom filasteri bomontisa da fletCeris mier<br />

erTad dawerili piesaa, iseve rogorc mefe da ara mefe. piesebi<br />

Seqmnilia daaxloebiT erTsa da imave dros. mefe da ara mefe licenzirebulia<br />

scenaze dasadgamad 1611 wels. filasteri ki mkvle-<br />

127


varTa varaudiT 1608-1610 wlebSia dawerili. isic miCneulia, rom<br />

es ori piesa, romlebmac yvelaze didi saxeli moutanes bomontsa<br />

da fletCers da mxolod isini idgmeboda inglisis scenebze saukunis<br />

bolomde, raRaciT gansxvavdeba sxva piesebisgan (raistini<br />

1910: 113-114, 179). da es msgavseba da sxvebisgan gansxvaveba ar ganisazRvreba<br />

mxolod imiT, riTac draidenma gamohyo mefe da ara<br />

mefe _ tragediis bednierad dasrulebiT. inglisuri tragikomediis<br />

erTian konteqstSi monografiuli Seswavlis pirvelive<br />

etapze iqna SeniSnuli, rom swored es ori piesa iyo pirveli nimuSi<br />

im axali tipis tragikomediisa, romelmac daabruna inglisur<br />

literaturaSi romantikul-heroikuli Tematika.<br />

isic SeniSnulia, rom filasterSi Cans Seqspiris (kerZod `hamletis~)<br />

gavlena, ufro metad, vidre mefe da ara mefeSi, magram misi<br />

(filasteris) ZiriTadi qargis uSualo wyaro ar Cans da fiqroben,<br />

rom ambavi unda mimdinareobdes raRac pastoraluri sasiyvarulo<br />

istoriidan Tu saraindo romanidan (ueiTi 1969: 15). es daskvna ZiriTadad<br />

motivirebulia filasteris savaraudo saistorio wyaroebis<br />

SeswavliT. saqme isaa, rom filasterSi gaTamaSebuli sasiyvarulo<br />

tragikomedia ori mezobeli samefos _ siciliisa da kalabriis<br />

samefo karis konfliqtis fonzea warmodgenili (msgavsad<br />

mefe da ara mefis iberiisa da somxeTis saomari dapirispirebisa).<br />

amitomac mkvlevarebi dabejiTebiT eZeben saistorio Tu sxva<br />

tipis literaturul wyaroebSi samxreT italiis am or qveyanaSi<br />

momxdar msgavs ambavs. daskvna kategoriulia: filasterSi aRwerili<br />

ambebi ar Seesabameba siciliis istoriis romelime situacias;<br />

nawarmoebi warmoadgens fsevdo-istoriisa da sasiyvarulo ambis<br />

Tu saraindo romanis kombinirebas. . kombinirebis areali kidev<br />

ufro farToa: romantikuli da naklebad sarwmuno ambavi moazrebulia<br />

im samefo karis intrigaSi, romlis xelmwifeTa qceva samar-<br />

Tlianobis Tu zneobis poziciidan saeWvoa. es ki filasteris da<br />

mefe da ara mefis fabulis saerTo maxasiaTebelia (ueiTi 1969: 132-<br />

133). ufro metic, filasterisa da mefe da ara mefis ZiriTadi siu-<br />

Jeturi qargis saerTo maxasiaTebeli ufro farToa da esec inglisurma<br />

literaturulma kritikam imTaviTve SeniSna. kerZod: ambavi<br />

xdeba ucxo qveynebSi da igi melodramuli xasiaTisaa. heroikuli<br />

suliskveTebis mTavari gmirebi romantikuli Tavgadasavlebis arealSi<br />

moqmedeben. (raistini 1910: 111).<br />

yvela es saerTo maxasiaTebeli filastersa da mefe da ara mefes<br />

akavSirebs maT saerTo siuJetur wyarosTan. esaa vefxistyaosnis<br />

indoeTis samefo karze gaTamaSebuli fsevdo istoriuli ambavi<br />

nestanisa da tarielis siyvarulisa.<br />

128


isic iqna miTiTebuli, rom bomontisa da fletCeris am or<br />

piesas aqvs principuli saerTo maxasiaTeblebi, romliTac isini<br />

gamoirCeva tragikuli romanebidan, romlebsac sxva yvelafriT<br />

mWidrod emsgavsebian, da esaa swored arsebiTi bomontisa da flet-<br />

Ceris novatorul stilSi: ambis gadatana Soreul garemocvaSi;<br />

samefo gvareulobis personaJebi; CaxlarTuli qarga; balansireba<br />

da kontrasti xasiaTebsa da emociebSi; bednieri dasasruli. da<br />

mainc es ori piesa damoukidebelia da ara erTmaneTis ganmeoreba<br />

(raistini 1910: 111-112).<br />

zemoT naTqvami minda gavimeoro da davazusto: inglisur<br />

literaturul kritikaSi gamovlenili yvela es saerTo maxasiaTebeli<br />

filasterisa da mefe da ara mefis, da agreTve saerTo ganmasxvavebeli<br />

am ori piesis mxatvruli stilisa inglisuri tragediis<br />

saerTo stilidan, genetikurad akavSirebs maT vefxistyaosanTan,<br />

am ori tragikomediis saerTo siuJetur wyarosTan. vefxistyaosani<br />

ucxo da Soreuli qveynebis fsevdo-istoriul ambavze moazrebuli<br />

siuJetis heroikuli romania. mTavari personaJebi samefo<br />

gvareulobis ierarqiis umaRlesi pirebia. poemis fabula, ZiriTadi<br />

ambavi rTuli da CaxlarTulia; xasiaTebsa da personaJTa emociebs<br />

axasiaTebs kontrastuloba da amave dros balansireba. siu-<br />

Jeti melodramatulia da dasasruli ki bednieri.<br />

filasterisa da mefe da ara mefis saerTo siuJetur wyarod<br />

vefxistyaosnis miCneva upirveles yovlisa nestanisa da tarielis<br />

sasiyvarulo istoriis gacnobiT dasabuTdeba.<br />

bomontisa da fletCeris mier vefxistyaosnis siuJetidan<br />

aRebulia da gadamuSavebulia mxolod nestanisa da tarielis Tavgadasavali<br />

indoeTis samefo karis garemocvaSi: mefe da ara mefeSi<br />

_ uSvilo mefe-dedoflis mier uaxloesi didebulis axalSobili<br />

vaJis Svilad ayvana; eqvsiode wlis Semdeg qalis dabadeba; bavSvobidan<br />

qal-vaJis daSoreba da Semdeg pirveli SexvedrisTanave<br />

siyvaruliT vaJis dabneda; moqmedeba sasiZod mowveuli mezobeli<br />

qveynis ufliswulis CamosaSoreblad; bednieri dasasruli _<br />

qorwili. filasterSi _ erTi qveynis mefis mier mezobeli samefos<br />

gauqmeba da SeerTeba; ufliswulisTvis mefobis memkvidreobis<br />

CamorTmeva da erTaderTi qalisaTvis zedsiZed sxva samefo<br />

qveynis ufliswulis mowveva; qalis mier samefo memkvidreobas<br />

CamoSorebuli ufliswulis TavisTan miwveva da maTi siyvarulis<br />

gacxadeba; zedsiZed mowveuli sasiZos CamoSoreba; taxtis memkvidreobis<br />

sakiTxis am ori memkvidre qal-vaJis SeuRlebiT gadawyveta<br />

da bednieri dasasruli _ qorwili. erTsa da meore SemTxvevaSic<br />

siuJeturi qargis ZiriTadi konturebis msgavsebas Tan erTvis<br />

129


principuli detalebis damTxvevac, razedac me mefe da ara mefis<br />

SemTxvevaSi sagangebo gamokvlevaSi vmsjelobdi. amjerad visaubreb<br />

mxolod filasteris Sesaxeb.<br />

1. Cems mier Camoyalibebuli debuleba _ filasteris ZiriTadi<br />

qargis umTavresi wyaro vefxistyaosniseuli tarielis da nestanis<br />

siyvarulis ambavia _ rogorc zemoT moxmobili Sinaarsobrivi<br />

detalebidan Cans, emyareba filasteris ambis ZiriTadi siuJeturi<br />

faqtebis, anu piesis karkasis aSkara mimarTebas vefxistyaosanTan.<br />

swori aRmoCnda inglisuri literaturis kritikosTa daskvnebi:<br />

filasterSi moTxrobili siciliisa da kalabriis samefoebis<br />

dapirispireba fsevdo-istoriaa; am siuJetis wyaro raRac ucnobi<br />

Suasaukuneobrivi sasiyvarulo Tu saraindo romantikuli ambavia.<br />

vefxistyaosnis nestanisa da tarielis siyvarulis ambavi swored<br />

amgvari ambavia. naTqvami rom ufro sarwmuno gaxdes _ mokled<br />

filasteris ZiriTadi siuJeturi xazis Sesaxeb.<br />

filasteri siciliis samefos erTaderTi kanonieri memkvidrea.<br />

misi mama kalabriis mefem Camoagdo taxtidan da samefo Tvi-<br />

Ton SeierTa. filasteri xalxis didi siyvaruliT da mxardaWeriT<br />

sargeblobs, amitom igi sapyrobilidan gaaTavisufles. imisTvis,<br />

rom Tavis erTaderT qaliSvils aretuzas orive samefo daumk-vidros,<br />

mefem espaneTis ufliswuli faramondi zedsiZed moiwvia da<br />

cdilobs qaliSvilis masze daqorwinebas da qveynis gaZlierebas.<br />

aretuza Tavis msaxur qals filasterTan agzavnis da ufliswuls<br />

TavisTan moiwvevs. am ukanasknels farulad ukve uyvars aretuza.<br />

qali ufliswuls Tavis uzomo siyvarulSi gamoutydeba. sasaxlis<br />

karze gaTamaSdeba mravali dramatuli da komikuri scena erTi<br />

mxriv faramondsa da sasaxlis qalebs da meore mxriv filastersa<br />

da aretuzas da maTi siyvarulis mesaidumle msaxurs Soris. siyvarulisgan<br />

gaxelebuli da eWvianobiT dabneuli filasteri ukacriel<br />

tyeSi gaiWreba. dabolos yvela saintrigo kvanZi gaixsneba.<br />

espaneTis ufliswuls Tavis qveyanaSi daabruneben, mefe filasteris<br />

da aretuzas SeuRlebas miesalmeba da memkvidred filasters<br />

dalocavs.<br />

filasteris ambis ZiriTadi qargis drouli da sivrculi<br />

koordinatebis vefxistyaosanTan principuli msgavsebis fonze<br />

(ori samefos SeerTeba; memkvidreobis problema _ metoqeoba er-<br />

Tiani samefos mefis erTaderT qaliSvilsa da SemoerTebuli samefos<br />

kanonierad memkvidre vaJiSvils Soris; samefos memkvidreobis<br />

problemis gadasawyvetad zedsiZed mowveva sxva qveynis ufliswulis;<br />

sasiyvarulo istoria memkvidre vaJsa da memkvidre qaliSvils<br />

Soris; bednieri dasasruli _ maTi SeuRleba) ar SeiZleba<br />

130


yuradReba ar mieqces erT TvalSisacem sxvaobas: vefxistyaosnis<br />

mixedviT saridanma Tavisi nebiT SeuerTa Tavisi kuTvnili nawili<br />

indoeTisa danarCen gaerTianebul indoeTs. filasteris mixedviT<br />

ki siciliis mefe ukanonod Camoagdes taxtidan da waarTves mefoba.<br />

es konkretuli sakiTxi me minda vaqcio ufro Teoriul zogad<br />

problemad tragikomediis JanrSi TiToeuli piesis pirvelwyarosTan<br />

mimarTebis Taobaze. rogorc wesi, tragikomediis avtori<br />

Tavis pirvelwyarodan iRebs raRac qargas, an qargis erT monakveTs.<br />

aRebuli qargis calkeul komponentebs igi Secvlis, gadaasxvaferebs,<br />

moargebs sakuTari piesis mizandasaxulobas da sakuTar<br />

Canafiqrs. mimarTeba pirvelwyarosTan ar moiTxovs pasuxismgeblobas<br />

pirvelwyaros faqtebis met-naklebi sizustiT gadmocemaSi.<br />

tragikomediis avtori mxolod impulss iRebs pirvelwyarosagan,<br />

romelic SeiZleba iyos ideuric, magram ufro xSirad<br />

naratiuli. narativis ganviTareba da gadasxvafereba qmnis swored<br />

axal nawarmoebs axali mxatvruli da ideuri CanafiqriT. ase rom,<br />

bomontisa da fletCeris mier erTi samefos mier meores dapyrobiT<br />

SeerTebaze saubari winaaRmdeg vefxistyaosniseuli SeerTebuli<br />

samefos mefis piradi iniciativiT moqmedebisa (iseve rogorc,<br />

bomontisa da fletCeris mier zedsiZed moyvanili ufliswulis<br />

ukan dabrunebiT CamoSoreba, winaaRmdeg vefxistyaosniseuli<br />

mkvlelobisa) tragikomediis pirvelwyarosTan damokidebulebis<br />

sruli kanonzomierebis farglebSi rCeba. samefoebis SeerTebis<br />

vefxistyaosniseuli varianti rusTvelis msoflmxedvelobiTi<br />

kredos kanonzomieri komponentia. rusTveli centralizebuli<br />

monarqiis saxelmwifoebrivi wyobis mqadagebelia; harmoniul,<br />

tolerantul, adamianis mier adamianis siyvarulze dafuZnebul<br />

sazogadoebriv yofaze ocnebobs. amgvari ocnebiseuli samyaros<br />

erTi elementia idealuri persona xelmwife saridanisa. bomontsa<br />

da fletCers am CanafiqrTan araviTari mimarTeba ara aqvT. maT<br />

sWirdebaT istorias mimsgavsebuli ambavi, romelSic aris saintereso<br />

gadawyveta maTi Tanamedrove maRali sazogadoebisaTvis<br />

saWirboroto sakiTxisa _ memkvidreTa mier mtrobis nacvlad<br />

erTmaneTis Seyvareba (am Temisadmi interesi maT memkvidreobiT<br />

miiRes didi winamorbedisagan: Seqspiris `romeo da julieta~). es<br />

misca maT pirvelwyaros qargam _ vefxistyaosnis tarielisa da<br />

nestanis siyvarulma. da am RerZze brunavs maTi orive piesa filasteri<br />

da mefe da ara mefe.<br />

am SemoqmedebiT Tavisuflebas rom Tvali movuxuWoT, isic ki<br />

SeiZleba davuSvaT, rom TviT vefxityaosniseuli farsadanisa da<br />

saridanis damokidebuleba bomontsa da fletCers SeeZloT war-<br />

131


moedginaT, rogorc erTi samefos mier meores dapyroba. amis faqtobrivi<br />

dadasturebisaTvis erTi magaliTi kmara. vefxistyaosnis<br />

erTma Tanamedrove qarTvelma mkvlevarma swored amgvarad gaiazra<br />

indoeTis gaerTianebis vefxistyaosniseuli ambavi: `Tu momxdara,<br />

rom visme odesme STamomavlobiT mefoba sakuTari nebiT<br />

gaecvalos sxva mefis samsaxurze?~ saridans `samefo Caabarebines~,<br />

albaT misi survilis winaaRmdego (kiknaZe 2001: 6-7).<br />

SeiZleba davaskvnaT: filasteris siuJeturi karkasi vefxistyaosnis<br />

indoeTis samefo karis ambidan modis.<br />

2. filasterSi vefxistyaosnis siyvarulis istoriis qargas<br />

erTgvarad vefxistyaosnis siyvarulis maxasiaTebeli niSnebic<br />

moaqvs:<br />

a) rusTvelologiur literaturaSi mravalgzisaa yuradReba<br />

gamaxvilebuli imaze, rom nestanisa da tarielis siyvaruli<br />

usasrulod hiperbolizirebulia, TiTqos ufro didia, vidre<br />

sicocxle da a. S. es saocari grandiozuloba, grZnobis sigiJemde<br />

miyvana vefxistyaosnidan gadasulia rogorc mefe da ara mefeSi<br />

aseve filasterSi. inglisuri literaturis kritikosebs SeniSnuli<br />

aqvT am ori piesis siyvarulis es Taviseburi specifikac.<br />

b) nestanisa da tarielis siyvaruli erTgvarad gadajaWvu-<br />

lia taxtis memkvidreobis survilsa Tu misken swrafvasTan. am debulebis<br />

samtkiceblad vrceli Sinaarsobrivi eqskursi rom ar vake-<br />

ToT, kmara nestanis tarielisadmi mimarTuli sityvebis damowmeba:<br />

`me da Sen visxdeT xelmwifed, sjobs yovlsa siZe-sZlobasa~(540).<br />

igive SeiniSneba filasterSic da sakmaod kategoriuladac.<br />

davukvirdeT aretuzas mier filasterisadmi Tavis siyvarulis<br />

gacxadebis scenas (I.2):<br />

132<br />

`aretuza: filaster, icode, me unda vflobde am samefoebs.<br />

filasteri: qalbatono, orives?<br />

…….<br />

. . . . . . . . . . .<br />

aretuza: kidev icode, me unda vflobde maT da unda gflobde<br />

Senc.<br />

filasteri: da mec?<br />

aretuza: Sens siyvaruls; romlis gareSec yvela qveyana, rac<br />

dRemde ukve aRmoCenilia, CemTvis arafers ar niSnavs<br />

garda imisa, rom SeiZleba davimarxo masSi.<br />

. . . . . . . . . . . .<br />

aretuza: Seni siyvaruliT ki, es yvelaferi Zalian cota iqneba,<br />

rom mogiZRvna Sen. ai, Tu ginda momkla Seni sunTqviT,<br />

risi SemZlebelic Sen xar, me gagixseni Cemi guli~.


g) vefxistyaosnis Seyvarebul wyvilSi siyvarulis gacxadeba,<br />

da Tanac zemoT gaanalizebuli konteqstiT, qalisgan modis. igive<br />

xdeba filasterSic. qalis iniciativa siyvarulis SemboWavi sabelis<br />

gawyvetaSi mefe da ara mefeSic SeiniSneba.<br />

d) vefxistyaosnis Seyvarebuli, siyvarulSi imedgacruebuli<br />

Tu unugeSod darCenili, ukacriel tye-RreSi eZebs navsayudels.<br />

es aRmosavluri epikis da lirikis specifikaa da vefxistyaosnis-<br />

Tvis kanonzomieria. igive xdeba filasterSi. siyvaruliT SeboWili<br />

da eWviT dabrmavebuli filasteri uRran tyes Seaferebs Tavs.<br />

aseve iqceva misi msaxuri, masze Seyvarebuli evfrazia (igive belario).<br />

e) nestanisa da tarielis siyvarulis qargas vefxistyaosnidan<br />

filasterSi sasiyvarulo intrigis gabmis specifikuri detalebic<br />

gadmohyveba. esaa, upirveles yovlisa, qalis werilebi<br />

satrfosadmi, rac vefxistyaosniseuli nestanisa da tarielis<br />

siyvarulis istoriis specifikuri stilia. misi kvali mefe da ara<br />

mefeSic SeiniSneba, magram filasterSi ufro mkveTradaa gamoxatuli<br />

vefxistyaosanTan msgavseba.<br />

nestanisa da tarielis sasiyvarulo urTierToba nestanis<br />

davalebiT gagzavnili msaxuri qalis _ asmaTis meSveobiT iwyeba.<br />

imisTvis rom nestanis saidumlo sasaxleSi ar gaxmaurdes, asmaTi<br />

TiTqosda sayvarlad eaxleba tariels. es motivi (asmaTis fsevdo<br />

sayvarloba) rusTvelis poemaSi mravali kuTxiTaa interpretirebuli.<br />

aretuzac Tavis momaval satrfosTan sasiyvarulo istoriis<br />

wamowyebas Tavisi msaxuri qalis gagzavniT iwyebs. am scenis SeTxzvisas<br />

inglisel dramaturgTa mier vefxistyaosnis Sesatyvisi<br />

scenis reminiscencia TiTqos aSkaraa. Aaretuza daeWvdeba: msaxurma<br />

qalma filasters Tavi xom ar Seayvarao; sagangebod CaekiTxeba<br />

filasteridan ukan dabrunebul msaxur qals: Cemi danabarebi<br />

pranWviT xom ar gadaeci da Tavi xom ar moawoneo (I, 2).<br />

vfiqrob sakmarisia. minda gavimeoro ZiriTadi daskvnebi:<br />

bomontisa da fletCeris tragikomediis filasteris siuJeturi<br />

qargis ZiriTadi wyaro rusTvelis vefxistyaosnis nestanisa<br />

da tarielis siyvarulis ambavia. es ukanaskneli Sevsebulia<br />

calkeuli siuJeturi da emociuri situaciebiT da simboluri<br />

maxasiaTeblebiT sxvadasxva avtorebidan (romelTagan gamovlenilia:<br />

montemaioris dianas a. pereziseuli gagrZeleba, Seqspiris<br />

romantikuli piesebi da f. sidneis arkadia) (gari 2003: XXXV).<br />

vefxistyaosnis igive ambavi aris uSualo siuJeturi wyaro bomontisa<br />

da fletCeris imave periodSi (1608-1611 wlebSi) Seqmnili meore<br />

tragikomediisac mefe da ara mefe. filasteri da mefe da ara<br />

133


mefe bomontisa da fletCeris yvelaze popularuli piesebia, romlebsac<br />

inglisuri literaturuli kritika inglisuri tragikomediis<br />

dramatuli stilis CamoyalibebaSi ZiriTad Txzulebebad<br />

miiCnevs.<br />

* * *<br />

sakiTxis kvlevis momavali perspeqtivis TvalsazrisiT ramdenime<br />

meToduri xasiaTis SeniSvna minda Camovayalibo.<br />

gamovlena imisa, rom vefxistyaosani esoden aqtiuradaa<br />

CarTuli XVII saukunis dasawyisis inglisis literaturul cxovrebaSi<br />

(imis fonze, rac aqamde iyo miCneuliL- vefxistyaosani qarTul<br />

samyaros mxolod XIX saukuneSi gascda), axal perspeqtivas Slis<br />

momavali rusTvelologiuri kvlevebis winaSe:<br />

saWiroa rusTvelis Semoqmedebis Seswavla gviandeli Suasaukuneebis<br />

da renesansis epoqebis literaturul-filosofiuri da<br />

sazogadoebrivi azris ganviTarebis procesSi rogorc aRmosavluri<br />

da dasavluri kulturuli urTierTobis arealSi, aseve sakuTriv<br />

evropuli inteleqtualuri cxovrebis peripetiebSi da ara<br />

mxolod tipologiuri TvalsazrisiT, aramed SesaZlebeli uSualo<br />

kontaqtebis mimarTulebiTac. vefxistyaosnis esoden moulodneli<br />

gamoCena renesansuli evropis sazogadoebriv-literaturuli<br />

cxovrebis centrSi araa aucilebeli, rom iyo sruliad<br />

SemTxveviTi da sruliad izolirebuli movlena. am mimarTulebiT<br />

didi da xangrZlivi kvleva-Ziebaa saWiro.<br />

araa moulodneli, rom bomontisa da fletCeris SemoqmedebiTi<br />

biblioTekidan vefxistyaosani raime formiT gamosuliyo<br />

da damoukidebladac gavrcelebuliyo evropis literaturul<br />

wreebSi, anda TviT bomontisa da fletCeris SemoqmedebiT laboratoriaSi<br />

ukve damoukideblad, evropul inteleqtualTa Soris<br />

raRac formiT arsebul Tu moarul vefxistyaosnis ambavs mieRwia<br />

da ara vefxistyaosnis qarTvel komentators, rac me ufro<br />

dasaSvebad CavTavale. amgvar eWvs CemSi is badebs, rom Cems mier<br />

gamovlenili faqtebi adasturebs bomontisa da fletCeris mier<br />

vefxistyaosnis arsebiTad mxolod erTi (Tumca umTavresi) istoriis<br />

_ nestanisa da tarielis siyvarulis istoriis gamoyenebas<br />

da ar Cans aSkara mimarTeba poemis sxva monakveTebTan.<br />

Cemi es ukanaskneli gancxadebac Semdgom Seswavlas saWiroebs:<br />

aris ki filasteri da mefe da ara mefe mxolod is ori nawarmoebi<br />

bomontisa da fletCerisa, romlebSic vefxistyaosnis kvali Cans.<br />

TavisTavad is gardatexa, romelic am orma Txzulebam moaxdina<br />

bomontisa da fletCeris tragikomediis SemoqmedebiT stilSi<br />

134


da romelzedac ingliseli literaturaTmcodneebi kategoriulad<br />

miuTiTeben, xom ar avlens raime mimarTebas vefxistyaosnis<br />

mxatvrul sistemasTan?<br />

kidev erTxel unda gavimeoro, rom bomonti da fletCeri TavianTi<br />

SemoqmedebiT XVII saukunis inglisuri literaturis upopularesi<br />

dramaturgebi arian. isini uSualo memkvidreebi arian renesansis<br />

epoqis dasasrulis didi inglisuri mwerlobisa (uiliam<br />

Seqspiri, ben jonsoni...). isini aZleven axal SemoqmedebiT impulss<br />

mTeli XVII saukunis inglisur (da aqedan evropul) dramaturgias.<br />

xom ara gvaqvs sababi rusTvelis vefxistyaosnis kavSirebi, da ara<br />

mxolod tipologiuri, veZioT evropuli civilizaciis mTel am<br />

farTo arealSic?<br />

damowmebani:<br />

aniksti 1985: Аникст А. Бомонт и Флетчер: Франсис Бомонт и Джон Флетчер, Пьесы.<br />

М.: 1985.<br />

bomonti da fletCeri 1964: Beaumont and Fletcher, A King and No King. Edited by<br />

Robert K. Turner, London: 1964.<br />

gari 2003: Gurr A. Introduction: F. Beaumont and J. Fletcher, Philaster or, Love Lies Ableeding.<br />

Edited by Andrew Gurr. Manchester and New York: 2003.<br />

elioti 1917-1932: Eliot T. S. Selected essays, 1917-1932.<br />

Torndaiki 1901: Thorndike A.H. The Influence of Beaumont and Fletcher on Shakespeare,<br />

Worcester, Mass., 1901.<br />

kiknaZe 2001: kiknaZe, z. avTandilis anderZi. Tb.: 2001.<br />

maizeneri 1940-41: Mizener A. The High Design of A King and No King.: `Modern Philology~,<br />

v. 38, 1940-41, The University of Chicago Press, Chicago, Illinois.<br />

nozaZe 1957: nozaZe v. vefxistyaosnis mzis metyveleba. santiago de Cile:<br />

1957.<br />

raistini 1910: Ristine F.H. English Tragicomedy. Its Origin and History, The Columbia<br />

University Press, 1910.<br />

ueiTi 1969: Waith E. The Pattern of Tragicomedy in Beaumont and Fletcher. `Archon Books~,<br />

1969.<br />

finkelpirli 1990: Finkelpearl P.J. Court and Country Politics in the Plays of Beaumont and<br />

Fletcher, Princeton Univ. Press, Oxford 1990.<br />

xinTibiZe 2001: Khintibidze E. Georgian Literature in European Scholarship, Amsterdam:<br />

2001.<br />

xinTibiZe 2005: xinTibiZe e. vefxistyaosnis siyvaruli. Tb.: 2005.<br />

xinTibiZe 2007: xinTibiZe e. vefxistyaosnis uZvelesi kvali evropul<br />

literaturaSi. `qarTvelologi~, № #14, 2007.<br />

135


Elguja Khintibidze<br />

136<br />

Mystery of the Forgotten Past. II<br />

Rustaveli’s The Man in the Panther’s Skin and Francis Beaumont and John<br />

Fletcher’s Philaster<br />

(Summary)<br />

This paper is a direct continuation of my study, in which an entirely new fact<br />

is brought to light in Rustaveli Studies, namely that The Man in the Panther’s Skin<br />

first appeared in the European literary arena not early in the 19 th century in Russia, as<br />

was believed earlier, but in England in the early 17 th century; furthermore, the MPS<br />

served as the hitherto unknown subject source of A King and No King, a major play by<br />

Shakespeare’s contemporaries Francis Beaumont and John Fletcher.<br />

Confirmation of such an essential relationship of Beaumont and Fletcher’s A<br />

King and No King and Rustaveli’s MPS will raise one more important question for<br />

the researcher to tackle: if Beaumont and Fletcher were so well familiar with and used<br />

Rustaveli’s MPS – at the early stage of their maturity, at that – it is conceivable for a<br />

trace of this work to appear not only in one play but in some other as well. I directed my<br />

research along this line too. The result proved positive, and quite new to English literary<br />

criticism. The MPS served as an important source for one more play of Beaumont and<br />

Fletcher, namely Philaster.<br />

The main source of the plot of Beaumont and Fletcher’s tragicomedy Philaster<br />

is the love story of Nestan and Tariel of the MPS. The same story of the MPS is a<br />

direct subject source of Beaumont and Fletcher’s tragicomedy A King and No King,<br />

written in the same period (1608-1611). Philaster and A King and No King are the most<br />

popular plays of Beaumont and Fletcher, considered by English literary criticism to be<br />

the principal works in the establishment of the dramatic style of English tragicomedy.


Tamar xvedeliani<br />

miTologiuri Ziebani<br />

Wis siRrme – gza kaTarzisisa<br />

miTosur-folkloruli samyaros kvlevisas yuradRebas ipyrobs<br />

erTi saintereso sakiTxi, romelic ukavSirdeba miwis siRrmis,<br />

Wis simbolur mniSvnelobas. Wa gaazrebulia rogorc gza<br />

TviTSemecnebisa, sulieri ganRmrTobisa. igi garkveulwilad<br />

ukavSirdeba miwisqveSeTs, miRmur samyaros, romelic odiTgan ara<br />

mxolod xTonur arsebaTa samyofelad da ganZTa sacavad aRiqmeboda.<br />

igi mniSvnelovani iyo imiTac, rom WaSi CaSvebuli adamiani<br />

ganicdida kaTarziss, gaivlida gzas sulieri ganwmendisas, ris<br />

Semdegac fizikur-sulierad srulqmnili eziareboda WeSmaritebas,<br />

Seicnobda umaRles faseulobebs da am gziT aRwevda mizans.<br />

qarTul sasuliero mwerlobaSi Wa analogiuri mniSvnelobiT<br />

gaiazreba. samagaliTod Rirsi mama Sio mRvimelisa da misi sulieri<br />

Zmis-Rirsi evagres cxovrebaTa Seswavlac kmara, romlebmac TavianTi<br />

moRvaweoba swored WaSi ganasrules. mamani `qristes mosavni<br />

quabsa Sina mciresa~ dayudebulni “SromiTa didiTa~ aRasrulebdnen<br />

dReTa cxovrebisas, magram sicocxlis miwuruls wminda mamam,<br />

uTuod sulieri ganwmendisa da TviTCaRrmavebisaTvis, ineba<br />

`STasvla mRvimesa Sina~,`romel Semzada sayofelad da saflavad<br />

missa~. mRvimedxmobili Wa iyo mama evagres samyofelica da ukanaskneli<br />

gansasvenebelic. sayuradReboa isic, rom ebraulad<br />

Sio qvesknels, jojoxeTs, saflavs niSnavs (koWlamazaSvili 1997).<br />

SeiZleba iTqvas, rom saxelma erTgvarad winaswar gansazRvra misi<br />

moRvaweoba.<br />

mkvlevari e.koWlamazaSvili varaudobs: 1. SesaZloa mama<br />

Sios SemTxveviT ar SeurCevia samoRvaweod mRvime. mSobelTagan<br />

Serqmeuli saxeli RvTis gangebad CaTvala da `samonazvno moRvaweobis<br />

saxe sakuTar saxels Seusabama e.i. qvesknelis saxelis<br />

mqone monazoni realuradac `meqveskneled~ `memRvimed“ iqca. 2.<br />

SesaZloa mas sxva saxeli hqonoda, magram rodesac `memRvimed~,<br />

`meqveskneled~ iqca, misi samoRvaweo adgilis saxeli (`Sio-mRvime~<br />

anu qvesknelSi Camavali mRvime) zedwodebad Serqmeoda.<br />

ras unda niSnavdes `qvesknelSi Camavali mRvime?~, SeuZlebelia<br />

es iyos mxolod gamoqvabuli, romelsac, Cvenda uneburad,<br />

miwis zeviT, horizontalur WrilSi warmovidgenT, qvesknel-<br />

137


Suasknelis damakavSirebeli mRvime Waa, vertikaluri WriliT,<br />

romelic adamianis sulieri gamocdis adgilad moiazreba.<br />

gamoqvabuli, mRvime, dafaruli sulierebis adgilia, sadac<br />

xdeba ganwmenda, ganRmrToba, rac ganmartoebas, ganvlili cxovrebis<br />

miukerZoebel gaanalizeba-Sefasebas da am gziT WeSmaritebasTan<br />

miaxlebas gulisxmobs, ris safuZvelzec SesaZlebeli xdeba<br />

momavlis Wvreta (swored es iyo uflis gansakuTrebuli madli,<br />

romelic rCeulebs mieboZebodaT). arc is unda iyos SemTxveviTi,<br />

rom pirvelqristianebi swored gamoqvabulebSi, miwisqveSeTis mRvimeebsa<br />

da labirinTebSi aRasrulebdnen RvTismsaxurebas. `mRvimis<br />

saxe hqonda Tavdapirvel taZrebs. kopturi, siriuli, mcire<br />

aziis teritoriaze mdebare da sxva qveynebis taZarTa interieri<br />

mRvimis saxisa iyo~ (sulava 2004: 220) gandegilebic mRvime-gamoqvabulebSi<br />

iyvnen ganmartovebulni. sailustraciod gavixsenoT<br />

xanZTeli beri xuediosi, romelic `zecis angelozad~ iyo saxeldebuli<br />

mometebuli sulieri siwmindisa da msaxurebis mZime tvirTis<br />

Rirseulad zidvis gamo. analogiurad cxovrobdnen Rirsi mamebi:<br />

daviT garejeli, ise wilkneli, ioane zedazneli, Sio mRvimeli da<br />

mravali sxva.<br />

rene genons, gamoqvabuli, miwisqveSeTSi arsebuli mRvime,<br />

amobrunebul mTad miaCnia. misi azriT, Wis fskerze cxovreba da<br />

mTis mwvervalze asvla simbolurad identuria da orive SemTxvevaSi<br />

swored iq xdeba RvTivganbrZnoba. es is dafaruli saunje<br />

unda iyos, romelsac `gilgameSis eposSi~ ixseniebdnen:<br />

138<br />

`romelman siRrme ixila xmeleTis kidegan,<br />

romelman yovelni Seicno,STaibeWda,<br />

idumalebani vinc srulad ganWvrita,sibrZnis<br />

mflobelma, yovlis mecnaurma,<br />

saunjes miagno, gaxsna dafaruli~.<br />

swored man, vinc damsaxurebulad daimkvidra sibrZnis mflobelis<br />

saxeli, miagno miwis siRrmeSi dacul saunjes da amiT uxilavi<br />

ganZi xeldasxmulTaTvis xiluli gaxada. es ganZi sakraluria da<br />

SeuZlebelia mxolod materialur faseulobas gulisxmobdes. igi<br />

mxolod rCeulTaTvis gankuTvnili sibrZnea, risi SeZenac, genoniseuli<br />

TvalsazrisiT, miwaze mcxovrebi adamianisagan mTis mwvervalze<br />

asvlasTan an miwisqveSeTSi (siRrmis aRqmis TvalsazrisiT)<br />

CaSvebasTan aris asocirebuli. am SemTxvevaSi cxaddeba dafaruli,<br />

Tumc qveskneliseuli sibrZne mainc gansakuTrebulia. `mTa xilulia<br />

garedan... gamoqvabuli, piriqiT, Tavisi arsiT, dafaruli da<br />

Caketili adgilia...~ (genoni 1987). Sesabamisad, mTis mwvervalze


sibrZne ufro gaxsnilia, sayovelTao da xelmisawvdomi, gamoqvabulisa<br />

ki ufro mistiuri da ZneladSesacnobi (sulava 2004: 220).<br />

adamiani Tavisi nebiT dgeba arCevanis winaSe. mas SeuZlia,<br />

ar eziaros miwisqveSeTs, maSin misTvis miuwvdomeli iqneba `queyanaSi~<br />

daunjebuli sibrZne da ver mieaxleba RmerTs `adamianis<br />

upirvelesi mizani ki RmerTTan ziarebaa, risTvisac wmindanebi<br />

gansxvavebul gzas irCeven... isini sxeulsa da suls erTdroulad<br />

wvrTnian da amzadeben RmerTTan Sesaxvedrad. amisTvis aucilebelia<br />

xorcis daTrgunva, im xorciel vnebaTa aRkveTa, romlebic<br />

kmayofilebis grZnobas hbadeben~ (sulava 2000: 98). gza,sulieri<br />

sidiadis mosapoveblad,xorcieli vnebebis daTrgunvis Semdeg<br />

Cndeba. mRvimeebsa da WaSi ganmartoebuli wminda mamebi swored am<br />

naTelTan misaaxleblad iRvwodnen.<br />

analogiuri mniSvnelobiT gaiazreba Wa qarTul Ffolklor-<br />

Sic. is swored rom miRma samyarosTan damakavSirebeli saSualebaa.<br />

RvTisSvilebi da gamorCeuli vaJkacebi am gziT xvdebian `queyana-<br />

Si~, sadac miwis pirze mcxovrebi adamianebisaTvis sulieri sazrdos<br />

momcemi yanaa, magram im samyaros naxva advili araa. amisTvis<br />

saWiroa miwieri (fizikuri) sxeulisgan gaTavisufleba da gzis sulierad<br />

gagrZeleba, rac TavisTavad `gardacvalebas~ gulisxmobs<br />

da swored `gardacvlilni~ (saxecvlilni) aRwevdnen mizans. amas<br />

advilad axerxebdnen RvTisSvilebi, maTi daxmarebiT rCeuli zekacebi<br />

da isakuTreben sakralur saunjes.<br />

qarTuli eposi am gzas vertikalur WrilSi ganixilavs. Wis<br />

siRrmidan autaneli mxurvaleba amodis, radgan sulTa saufloSi<br />

yovelmxriv ganwmendilni Cadian, cecxlis ali ki ganmwmendi geniaa.<br />

adamianis fizikuri sxeuli iwvis da amgvarad `gardacvlili~ (saxecvlili)<br />

eziareba `mun~ samyaros, Tan gamoicdeba, radgan susti<br />

nebisyofis adamiani ver axerxebs dabrkolebis gadalaxvas, WeSmariti<br />

gmiri ki megobrebs ubarebs, rac metad gamiWirdeba da daviyvireb<br />

`viwvi~, ufro qveviT CamiSviTo. swored amgvarad aRwevs igi<br />

daniSnulebis adgils, sadac didi sibrZne, didi goni, kacTaTvis<br />

miuwvdomeli da uTuod mxolod xeldasxmulTaTvis gankuTvnili<br />

ganZi elis. mxolod gandobilebs hqondaT Secnobili am faseulobis<br />

WeSmariti Rirebuleba (`Sav-Teimurazi, mze-Teimurazi, mTvare-Teimurazi~;<br />

`iam ra uTxra vards~; `broweulis zRapari~).<br />

sagulisxmoa, rom Tu gmirma ar ganasrula wvrTnis procesi,<br />

mopovebul ganZs ver inarCunebs. cru megobrebis mcdelobiT igi<br />

kidev ufro Rrma ufskrulSi aRmoCndeba, saWiro xdeba kidev erTi<br />

siRrme `sibrZnis saxilvelad~, kidev erTi gamocda srulyofilebisken<br />

mimaval gzaze, rac mas imedgacruebasac agrZnobinebs,F Wir-<br />

139


Si TanagrZnobis unarsac SesZens, umweoTa uangaro qomagic xdeba<br />

da es yovelive fizikuri tkiviliT bolovdeba. cnobilia, rom misi<br />

Semwe faskunjis bolo lukma gmiris kunTis nawilia. mxolod maSin,<br />

roca is sxvisTvis sakuTaris gaRebas iswavlis, wvrTnis procesi<br />

dasruldeba da mizanic miRweuli iqneba.N<br />

igive SeiZleba iTqvas dasavlur sagmiro-saraindo TxzulebaTa<br />

personaJebze. RvTaebrivi WeSmaritebis Secnobis umoklesi<br />

gza swored miwis siRrmeSi gaWril Waze gadis.<br />

irlandiuri sagebis gmiri kuxulaindi sworupovari meomaria,<br />

magram misi srulyofilebis dasturi mainc skataxSi (miwisqve-<br />

SeTSi) Casvlaa, rac rCeulTa Soris gamorCeulis saxels daumkvidrebs.<br />

skataxis cixe-simagremde man unda gaiaros: xifaTis veli,<br />

faTerakTa dablobi, SemaZrwunebeli simaRlis qedi da Cavardnis<br />

xidi, ”romlis gadavlac ZaluZdaT mxolod maT, visac didi da gmiruli<br />

saqmeebi CaudeniaT amqveynad” (irlandiuri sagebi 1971: 59).<br />

amdenad imas, rasac miwisqveSeTSi SeiZens, gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

eqneba. samxedro xelovnebaSi gawvrTnili gmiri sulierebas<br />

eziareba, rac zneobrivad daxvews da sibrZniT srulyofs mas.<br />

SeiZleba gavixsenoT valter fon eSenbaxis parcifali, romelmac<br />

Rirseulad gaiara raindis ekliani gza, magram iqamde ver moipova<br />

graalis mcvelis pativi, sanam mis sulSi zneobrivi gmiri ar iSva.<br />

skataxis samyofeli erTgvar mRvimes, gamoqvabuls warmoadgens.<br />

igi SemosazRvruli, Caketili sivrcea, romelsac miwis pirTan<br />

viwro da Znelad savali, vertikaluri, Wis msgavsi gza akavSirebs.<br />

adamianebi xSirad mizanmimarTulad (herakle, Tezevsi, iazoni,<br />

kuxulaindi, odisevsi, gaxua megrelauri...), xSirad ki SemTxveviT<br />

(qarTuli zRaprebis gmiri-raindebi) aRmoCndebian miwisqveSeTSi<br />

(gansakuTrebiT mis e.w.meore siRrmeSi) da amqveyniuri, amorfuli,<br />

uwesrigo garemodan TiTqos mSvid, mowesrigebul qveyanaSi xvdebian,<br />

sadac cxovreba, erTi SexedviT, uxifaTo da mdorea, Tumc<br />

sul male aRmoCndeba, rom es simSvidec moCvenebiTia. gmiri xvdeba<br />

maT, visac zevidan (maTTvis zecidan) movlenili gmiris daxmareba<br />

sWirdeba da moulodnelad es TiTqos mowesrigebuli garemo qaoturi<br />

da amorfuli xdeba.<br />

amdenad, Wa simbolurad gaiazreba rogorc erTgvari gza,<br />

romlis gavla ara marto fizikuri SesaZleblobebis maqsimalurad<br />

gamovlenis saSualebaa, aramed igi gulisxmobs sulier plansac<br />

da amave dros es gza mowesrigebuli samyarodan Tavis daRwevis<br />

saukeTeso saSualebaa.<br />

mSvidi da uzrunveli cxovreba arasodes yofila raindis<br />

TviTmizani. is mudam faTerakis ZiebaSia. brZola, gamarjveba da<br />

140


ara miRweuliT tkboba da umoqmedoba. amis Sesaxeb sainteresod<br />

msjelobs kretien de truas erT-erTi poemis gmiri, romelic<br />

sayvarel qalze daqorwinebul megobars axali Tavgadasavlebisken<br />

mouwodebs:<br />

`gancxromiT yofna, batono, gavnebT,<br />

Tqven rainduli cxovreba gixmobT,<br />

gamoeTxoveT Tanamecxedres,<br />

unda eZebdeT Tqven Tavgadasavlebs.<br />

asparezobebs da Serkinebebs,<br />

sicocxlis riskiT unda eltvodeT,<br />

gmiris Rirsebas mxolod is icavs,<br />

vinc saxelisTvis Tamamad riskavs~.<br />

(iveini-raindi lomiT)<br />

`vefxistyaosanSi” msgavsi gansawmendelis funqcias devTa<br />

ormocsenakiani gamoqvabuli da qajeTis mTavari koSkisken mimavali<br />

viwro gvirabi asrulebs, rCeuli `xasi~ moymeebiT saTanadod<br />

gamagrebuli, romelTac, rogorc fridoni amtkicebs: `aTas wel<br />

versiT SeuvalT, Tu zed dagvixSan karia~ da romlebic, nestanis<br />

azriT, `maTTa SembmelTa daxocen, marT cecxlad moedebian~. aq<br />

sityva`cecxli” SemTxveviT ar unda iyos naTqvami, amiT erTgvari<br />

asociacia gaCnda sakuTari neba-surviliT alavardnil WaSi CaSvebul<br />

Wabuksa da sabrZolvelad gamzadebul, qajTis cixis SesasvlelTan<br />

mdgar tariels Soris. orives elis `que-yana~, Tvalwarmtaci<br />

veli, saxel-dideba, cecxliT ganwmendilis pativi da bolos<br />

saukeTeso jildo jildoTa Soris _ bneli Zalebisgan tyvedpyrobili<br />

mzeTunaxavi.<br />

tarieli Tavisi ubedurebisa da tkivilis gamo aRmoCnda am<br />

`gansawmendelSi~. vefxistyaosan moymed qceuli, igi mRvimeSi mkvidrdeba<br />

da Tavisi sulieri ganadgurebis process ewinaaRmdegeba,<br />

sadac iwyebs imis gacnobierebas, rom codvilia da saWiroa moinaxos<br />

codvis saTave, rasac jer sinanuli, Semdeg sulieri aRdgoma<br />

mohyveba. sanam tarieli darwmunebuli iqneba, rom xvarazmelis<br />

mokvla mis mier ganxorcielebuli `marTali samarTalia~, dabrkolebebs<br />

bolo ar eqneba, man yvelaferi unda gaacnobieros da es<br />

unda moxdes swored mRvimeSi, sadac igi ganmartoebulia, zustad<br />

aseT garemoSi unda ipovos man sakuTari Tavi da aRiarebuli codvis<br />

monaniebis Semdeg bednierebas eziaros. esaa mizani. mRvimeSi<br />

yofnisas tarieli midis am daskvnamde: `sulTa vhyiddi gulisaTvis,<br />

koSki amad gamebazra~ (539) da mocemul SemTxvevaSi indoeTis<br />

an nestanis xsnisTvis nakisr mkvlelobas ki ar uZebnis gamarTlebas,<br />

aramed aRiarebs, rom imxanad miwierma sZlia zeciurs, xorcma<br />

141


daTrguna suli da swored xvarazmeli sasiZos mkvlelobam gamoiwvia<br />

misi marcxi, misi ubedureba, rac vefxistyaosnobaSi gamoixata.<br />

gacnobierebulma tanjvam gaaCina kaTarzisis survili. mZinare<br />

ufliswulis mokvla tarielisgan RvTis dakargvaa, tanjviT aRsavse<br />

mravali weli ki dakargulis Zieba. qajeTis omSi tarielis<br />

gansakuTrebuli misia (ganvlos urTulesi gza satrfosken) swored<br />

am kuTxiT gacxadda. nestanma jildos funqcia itvirTa da am<br />

jildos mopoveba-dasakuTrebis survilma gamoiwvia tanjvis gziT<br />

ganwmendis aucilebloba.<br />

nestansac sWirdeba monanieba, amitom misi koSkisken mimavali<br />

`gza gvirabiTa Semovals”, romelsac `xasi~ moymeebi icaven da<br />

am gvirabis gavlis msurvels `marT cecxlad moedebian~. zemoxsenebuli<br />

gvirabi ki miwisqveSa Waa, romlis gavla cecxlSi dawvasTanaa<br />

asocirebuli, ”nestan-darejanis gadakargva...aris misi sulieri<br />

gardasaxvis sawyisi etapi.. aseve tarielmac udabnoSi unda<br />

ixetialos, gamoqvabulSi damkvidrdes.. moipovos sakuTari `me~...<br />

da sulierad ganwmendili da zneobrivad gansrulebuli eziaros<br />

RvTaebriv sibrZnes~ (sulava 2004: 224).<br />

amdenad, Tu udabno da gamoqvabuli sulieri gardasaxvis adgilia,<br />

Wa uSualo damakavSirebeli saSualebaa. swored WaSi sacnaurdeba,<br />

rom mitevebis mosapoveblad gzis sirTule unda daiZlios.<br />

am gzas adamiani mxolod sakuTari nebiT gaivlis. Ziebis procesi<br />

ki raindis sulieri ganwmendiT sruldeba, riTac sacnauri gaxdeba<br />

borotis Zleva keTilisagan da misi samaradiso batonoba. mkvlevar<br />

r.siraZis azriT, sulier mamaTa cxovreba _ moRvaweoba amgvarad<br />

SeiZleba warmovidginoT: gza _ udabno _ aRTqmuli qveyana,<br />

anu samSoblos datoveba, sulieri gamocdis asparezi(udabno) da<br />

mzadeba aRTqmuli qveynisTvis. (siraZe 2005: 93)<br />

qarTul folklorSi ki es triada odnav gansxvavebuli saxiT<br />

warmogvidgeba: udabno _ gza _ aRTqmuli qveyana. Tu Rirsi mamebisTvis<br />

udabnoa sulieri gamocdis asparezi, igi adgeba gzas, romelic<br />

swored udabnoSi miiyvans, zRapris gmirebisTvis ki udabno<br />

mSvid, uintereso arsebobasTan asocirdeba, saWiro xdeba gza da<br />

misi gavlis Semdeg naTeli xdeba, imsaxurebs Tu ara gmiri aRTqmul<br />

qveyanas.<br />

142<br />

damowmebani:<br />

genoni 1987: genoni r. mTa da gamoqvabuli. gaz.` literaturuli saqarTvelo~,<br />

№ #39, 1987.<br />

irlandiuri sagebi 1971: irlandiuri sagebi. 1971.<br />

koWlamazaSvili 1997: koWlamazaSvili e. Sio mRvimelis saxelis etimologiisaTvis.<br />

gaz. `Cemi skola~, № #3-19, 1997.


siraZe 2005: siraZe r. Zveli qarTuli literaturis istoria. 2005.<br />

sulava 2000: sulava n. Sio mRvimeli demetre mefis poeziaSi. literaturuli<br />

Ziebani, XXI, 2000.<br />

sulava 2004: sulava n. gamoqvabulisa da udabnos mxatvruli funqcia<br />

`vefxistyaosanSi~. literaturuli Ziebani, XXV, 2004.<br />

Tamar Khvedeliani<br />

The Depth of the Well – the Way Towards Catharsis<br />

Summary<br />

The article is about the means of connection with the cave – the narrow, almost<br />

impossible way,which is presented by the form of original well and which is realized as<br />

a way towards the spiritual cleaning..<br />

The put into the well undergoes the magic power of the catharsis, pass the way<br />

through the spirityal cleaning owing to which he admin isters the sacrament to the<br />

thruth,to the cultural wealth and reaches the purpose.<br />

The philosopical perception of the well as the narrow, very thorny path towards<br />

the forty-celled cave, towards the main fortress of evil “ Kadgetis Tsikhe”, the place of<br />

the catharsis of the human’s spirit , is vividly presented in the mythological works of<br />

different countries as weii as in the beautiful piecces of the Georgian folklore and in “<br />

The Knight in the Panter”Skin”<br />

143


Tanamedrove literaturis esTetikuri Teoriebi da<br />

`vefxistyaosani~<br />

lia kariWaSvili<br />

144<br />

`vefxistyaosani“ postmodernuli TvalTaxedviT<br />

postmodernizmma XX saukunis meore naxevridan ara mxolod<br />

literaturis, aramed xelovnebis, filosofiisa da, zogadad,<br />

yofierebis TiTqmis yvela sfero moicva. 1914 wels rudolf panvicis<br />

wignSi ,,evropuli kulturis krizisi” pirvelad gamoCnda cneba<br />

,,postmodernizmi“, rogorc imJamindeli dasavleTevropuli<br />

kulturis maxasiaTebeli. amave mniSvnelobiT moixmo is arnold<br />

toinbim naSromSi ,,istoriis wvdoma”, cneba gansakuTrebiT popularuli<br />

gaxda mas Semdeg, rac gamoqveynda amerikeli mkvlevris C.<br />

jenksis naSromi `The Language of Postmodern Architecture~, L., 1977, xolo<br />

pirveli mxatvruli nawarmoebi, romelic kvalificirda, rogorc<br />

postmodernuli (Tavad avtoris mier) umberto ekos ,,vardis<br />

saxelia”. diskusia am literaturuli meTodis Sesaxeb 1959 wlidan<br />

iwyeba. Tavidan is uaryofiT movlenad aRiqmeboda, rogorc<br />

mkveTrad krizisuli, momdevno etapze ki moxda misi pozitiuri<br />

semantikiT datvirTva, elituri da masobrivi kulturis erTgvari<br />

sineTezis danaxva. lesli fidleri postmodernist mwerals<br />

adarebs ormag agents, gancxromaSi myofs, rogorc teqnologiuri<br />

realobis, aseve saswaulis sferoSi da mzadmyofs miTSi an erotizebul<br />

sivrceSi gadasanacvleblad... am literaturaSi xorcieldeba<br />

kavSiri realobasa da fiqcias, aseve, elitur da popularul<br />

gemovnebas Soris. teqstis damaxasiaTebelia mravalenobrioba,<br />

polistruqturuloba, ukidures SemTxvevaSi ormagi struqtura,<br />

rogorc semantikur, aseve sociologiur doneze, dekonstruqciuloba,<br />

Tanamonawileoba, ironia, metaforuloba, mibaZva da sxva.<br />

postmodernizmis mkvlevarTa Soris arian: d. beli, J. bodriari,<br />

J. batimo, v. velSi, h. kiungi, v, jeimsi, C, jenksi, a, haiseni, i. hasani,<br />

v. biCkovi, i. ilini, v. kuricini da sxvebi.<br />

im ZiriTad maxasiaTebelTa Soris, romelsac postmoderni<br />

avlens, erT–erTi da Zalze niSandoblivia damokidebuleba klasikuri<br />

literaturisadmi. klasikur nawarmoebs postmoderni iyenebs<br />

axali saTqmelis gadmosacemad (`Zvel tikSi Casxmuli axali<br />

Rvino~, v. velSi), romelic xSir SemTxvevaSi ormagadaa kodirebu-


li teqstSi da miznad isaxavs ironizebiT, metaforiT an sxva mxatvruli<br />

xerxiT aCvenos Tanamedroveobis zogadi tendencia _ amaRlebuli<br />

idealebis abstraqtuloba da irealuroba yofierebasTan<br />

SedarebiT. xdeba klasikuri nawarmoebis destruqturizacia, motivTa<br />

Secvla, ZiriTadi ideisagan Camocileba, droisa da sivrcis<br />

mTlianobis rRveva da personaJTa gadaadgileba, erTi sityviT,<br />

iqmneba simulakruli nawarmoebi, anu ,,asli originalis gareSe“.<br />

qarTul literaturaSi 90–iani wlebidan ibeWdeba postmodernuli<br />

nawarmoebebi da iwyeba msjeloba am meTodze. ukanasknel<br />

xans gamoqveynda ramdenime Txzuleba: aka morCilaZis `wigni~, mariana<br />

nanobaSvilis moTxroba `Crdilebis rokva~ da paata Samugias<br />

minipoema ,,antityaosani”. romlebSic `vefxistyaosnis~ persona-<br />

Jebi gvevlinebian axal situaciebSi, gadasxvaferebuli Sinagani<br />

samyaroTi da axali saTqmeliT.<br />

aka morCilaZis `wignSi~ mocemulia `vefxistyaosnis“ Seqmnis<br />

mxatvruli versia da garemoebani. mTavari personaJi aq nuradin<br />

fridonia, zRvisreTis gamgebeli. igi agrovebs galeqsil ambebs,<br />

romelTac `nuradin names~ 16 wignSi mouyriaT Tavi da dausruleblad<br />

asworebs, cdilobs zustad aRadginos yvela detali da<br />

momaval Taobebs WeSmariteba Semounaxos Tavis TavgadasavalTa<br />

Sesaxeb. es saqmianoba 7 wels grZeldeba da dasasruli ar uCans,<br />

vinaidan fridoni yovel gadakiTxvaze axal–axal detalebs ixsenebs,<br />

asworebs da cvlis, magram imasac xvdeba, rom srulyofileba<br />

miuRwevelia.<br />

SarvanSa saiT mumi nuradins Zalze gavrcelebul, `urjuloTa<br />

enidan moTargmnil“ wigns `hindurel–names“ ugzavnis. wignSi<br />

moTxrobilia ambavi indo Wabukisa, romelsac nuradini qajeTis<br />

cixidan qalis gamoxsnaSi daexmara.<br />

nuradin fridoni gaocebuli rCeba imiT, rom wignSi moTxrobili<br />

ambavi sinamdviles ar Seesabameba, faqtebi damaxinjebulia,<br />

amdenad, misTvis Rirebulebac ara aqvs, rogorc gayalbebul simarTles.<br />

da, ai, modis brZeni al qausi, romelic Searyevs nuradinis<br />

damokidebulebas naratiuli teqstisadmi, romelic ukve<br />

damoukidebeli mxatvruli samyaroa da Tavisi cxovreba Tu bed–<br />

iRbali aqvs.<br />

al qausTan saubarSi nuradini cdilobs daamtkicos, rom rac<br />

,,hindurel–nameSi“ weria, siyalbea; rom mas ar miuRia monawileoba<br />

mavrTagan qalis gamoxsnaSi, radganac brZola da sisxlisRvra<br />

qalis gamo misTvis gaugebaria, Tumca indo Wabuks da arab spaspets<br />

mainc miaxmara msaxuri yasimi, isic SeniRbulad da ara Tavisi<br />

saxeliT. al qausi mSvidad pasuxobs: `Sens sxva gmirobebs ver<br />

145


daijereben, mavrTa qveynidan qalis motacebis ambavs ki saqveynod<br />

mohyvebian...saukuno Zmebad gamogacxadeben“.<br />

`–orni iyvnen, orni iyvnen! mesame yasimi iyo, yasimi msaxuri<br />

iyo! ratom samni? Cewera ori, Caewera ori, vinc marTla aiRo is<br />

wyeuli cixe! me, qalis gulisTvis...“<br />

Celebma dainaxa rogor aswia al qausma brZenma Tavisi Savi ,<br />

yviTelgula xeli da rogor Sekra erTad cera, saCvenebeli da Sua<br />

TiTebi.<br />

`–maT miCniaT, rom yvelafers sami akeTebs. ai, es sami. Tqvenc<br />

samni xarT. Tqven samni rCebiT“ (morCilaZe 2003: 61).<br />

nuradin fridonma wignebis sworeba Sewyvita. rogorc Cans,<br />

al qausis sityvebma daarwmuna, rom mis ganzraxvas, sakuTari Tavi<br />

ukvdaveyo Tavisi cxovrebis uzustesi asaxviT, azri ar hqonda...<br />

da misi sicocxlis mizanic gaqra. igi im RamiT gardaicvala. `mainc<br />

aravin daijerebs~ _ es iyo misi ukanaskneli sityvebi~.<br />

nuradins darCa 16 wigni ,,nuradin name“, magram Celebi, misi<br />

mdivani, mbrZanebelze mudam erT ambavs hyveboda: rogor gamoixsnes<br />

mavrTa tyveobidan misma patronma da orma sxva Wabukma qali.<br />

`aimedebda siCqare drois qarisa, nuradin fridonis saxels rom<br />

ayrida udabnos qviSis uTvalav namcecs~.<br />

`vefxistyaosnis“ erT–erTi mTavari personaJi, fridoni,<br />

romelsac mniSvnelovani wvlili Seaqvs poemis siuJetis ganviTarebaSi,<br />

amjerad gvevlineba zRvisreTis gamgeblad, saxelganTqmul<br />

meomrad, romlisTvisac mxolod mavrTa tyveobidan qalis daxsnis<br />

faqtia cnobili, am ambavSi ki mas uSualo monawileoba ar miuRia.<br />

es Zalze gaxmaurebuli Txzuleba `urjuloTagan“ uTargmniaT,<br />

ese igi qristianTagan, romelTaTvis `yvelafers sami akeTebs“ .<br />

realoba axali sinamdviliT CaunacvlebiaT, mxatvruli sinamdviliT,<br />

romelic istoriulze ufro mSvenieri da saintereso aRmoCnda<br />

da amitomac daipyro mkiTxvelTa da msmenelTa guli. istoriuli<br />

realoba calsaxa, erTmniSvnelovani faqtia, (`Cven aRar<br />

viqnebiT da eg wignebi, wignebi, sadac isaa aRwerili, rac marTla<br />

momxdara, mosawyeni gaxdeba“). garda amisa, sakiTxavia, inarCunebs<br />

ki subieqtis mier aRqmuli da naratiul teqstad gardasaxuli ambavi<br />

obieqturobis im xarisxs, rom WeSmariteba ewodos? (`aris ki<br />

raime iseTi, ris gamoc ityvi, rom ise iyo, rogorc Sen gaxsovs?“)<br />

mxatvruli realoba ki Tavisi farTo SesaZleblobebiT aRemateba<br />

imas, rac moxda da aris is, rac SeiZleboda momxdariyo. (`rom davimarxoT<br />

axla am zRvaSi, ras ityvian Cvenze? mohyveba vinme, rogor<br />

daixa afra?... dajdeba viRac da gamoigonebs, mere Caswers wignSi<br />

da es tyuili sulisSemZvreli, magram umanko iqneba, radgan yvelas<br />

146


endomeba icodes sad gaqrnen mebrZoli da brZeni“.)<br />

sinamdvilisa da xelovnebis, kerZod, mxatvruli literaturis,<br />

urTierTmimarTeba, rac moTxrobis ZiriTad problemad<br />

gvesaxeba, aqtualuri sakiTxia da masze msjeloba antikuri xanidan<br />

iwyeba. aristoteles azriT, xelovnebis safuZveli gamocdilebaTa<br />

dagrovebaa. xelovani gamomgonebelia, xolo sinamdvilis<br />

Sevseba xelovnebis saSualebiT–sinamdvilis gakeTilSobileba da<br />

idealizacia. ,,poetikis“ mixedviT, poeziis obieqti SeiZleba iyos<br />

ara is, rac moxda, aramed is, rac SeiZleboda momxdariyo. Semecneba<br />

imisa, rac SeiZleboda momxdariyo albaTobisa da aucileblobis<br />

mixedviT, ganapirobebs poeziis sayovelTao Sinaarss. poeziisTvis<br />

ar arsebobs droisa da sivrcis mier dadebuli sazRvrebi,<br />

amitomac sayovelTao Sinaarss itevs. amdenad, poezia istoriaze<br />

ufro filosofiuria.<br />

aristotele Semoqmedebis obieqtisadmi samgvar damokidebulebas<br />

ganasxvavebs: sagnebi unda aisaxos ise, rogorc sinamdvile-<br />

Si arian, an rogorc maTze fiqroben da laparakoben, an rogorebic<br />

unda iyvnen. samive saSualebas igi gamarTlebulad miiCnevs. mTavaria,<br />

TxzulebaSi mxatvruli sinamdvile iyos SenarCunebuli da<br />

mTlianobaSi damajerebeli.<br />

mxatvruli nawarmoebis Seqmnis mizezSedegobrivi kav-<br />

Siri SesaZloa iyos mWidro, susti an JamTa svlisagan dakarguli.<br />

`wignis“ problematikac amas mianiSnebs: viciT WeSmariteba<br />

`vefxistyaosnis“ Seqmnis mizezebze? an ramdenad gamarTlebulia<br />

masSi istoriuli realobis Zieba? ufro sworad, ramdenad aris es<br />

mniSvnelovani? rac mTavaria da udavo, poema aris TavisTavadi,<br />

TviTmyofadi mxatvruli samyaro, sinamdvile, romelmac Tavisi<br />

mSvenierebis, zogadsakacobrio Sinaarsis, gadaufasebeli Rirebulebebis<br />

gamo ukvdaveba daimkvidra.<br />

mariana nanobaSvilis moTxroba, `Crdilebis rokva“, asmaTis<br />

erTgvari aRsarebaa avTandilis winaSe, romelmac `mijnurobis“<br />

xsenebiT misi guli moigo da ndobiT ganawyo. `Seni moulodneli<br />

stumrobiT CaZinebuli iarebi gadamixseni, imdens vinaxav gulSi,<br />

gaskda oxeri...aRar SemiZlia amdenis tareba, mogiyvebi yvelafers<br />

daufaravad, da mere jandabamdisac gza mqonia“ (nanobaSvili 2006:<br />

10). asmaTi hyveba Tavisi cxovrebis Sesaxeb, romelic gadajaWvulia<br />

tarielTan da nestan–darejanTan. meordeba `vefxistyaosnis“<br />

siuJetis ZiriTadi peripetiebi tarielis gamijnurebidan gamoqvabulSi<br />

asmaTTan erTad dabinavebamde, ra Tqma unda, asmaTiseuli<br />

xedviT da aRqmiT. mas, nestanis ymasa da TanaSezrdil megobars,<br />

mTeli arsebiT uyvars tarieli, romelic nestanis mijnuria da mis<br />

147


gareSe sicocxlis sazrisi daukargavs, magram, amave dros, uars ar<br />

ambobs siyvarulze asmaTisadmi, Tumca es ar aris namdvili, jansaRi<br />

siyvaruli: `saerTo ki ara, salaparakoc ar gvqonda arasdros<br />

Turme me da mas. roca vneba gonebas gibindavs, es ar gawuxebs, Sei-<br />

Zleba ver SeamCnio, magram mere...“.<br />

asmaTi nestans mzes uwodebs (teqstSi mze, rogorc sakuTar<br />

saxeli, arsad ikveceba), sakuTar Tavs– Crdils. `uxaroda xolme<br />

Cemi danaxva, Crdili yovelTvis gulisxmobs mzes“. avtoris mier<br />

personaJTa Sinagani bunebis Rrma Secnobis Sedegia dakvirveba<br />

nestanisa da davaris msgavsebis Sesaxeb: `davaris Zalian meSinoda.<br />

niRabiviT umetyvelo saxe hqonda, Txeli tuCebidan Zunwad crida<br />

sityvebs. gasaocari is iyo, rom sruliad gansxvavebuli garegnobis<br />

miuxedavad, raRaciT mzes magonebda. erTnairi gamoxedva hqondaT,<br />

mzes gadaSlil da muq, davars gaqucul warbqveSidan, idumali,<br />

gulis siRrmeSi mofaTure gamoxedva. orive aqvavebda–erTi<br />

aRfrTovanebiT, meore SeZrwunebiT“ (nanobaSvili 2006: 11).<br />

asmaTi damajerebelia Tavisi grZnobebiT, tanjviT, sindisis<br />

qenjniTa da daunanebeli TviTSewirviT.<br />

moTxrobis mTavari niSani metaforulobaa. metaforulia<br />

saTauric _ `Crdilebis rokva“. `platoni sanam cxovrebas mzis<br />

Suqze Crdilebis rokvas miamsgavsebda, isic albaT kargaxans<br />

cxovrobda raRac Tavis gamoqvabulSi... zurgiT gamosasvlelisken<br />

Tu gamosavalisken“. metaforaa `mzec~ _ nestani, romliskenac<br />

miiswrafis tarieli; igi mijnuria, magram amave dros SeboWilia<br />

miwieri artaxebiT da orive--swrafva `mzisken“ da miziduloba<br />

`miwisken“ (vneba asmaTisadmi)--erTdroulad arsebobs masSi da<br />

gamosavali Tu gamosasvleli am ,,gamoqvabulidan“ miT ufro Zneli<br />

dasanaxia. ara marto mTlianobaSia moTxroba metaforuli, aramed<br />

mis calkeul pasaJebSic metafora Warbobs. tarielma asmaTs beWedi<br />

aCuqa. `calke is beWedi ulamazesi da natifi aRmoCnda... roca<br />

zardaxSis brdRvrialSi ar ikargeboda“, iseve rogorc, ,,kargi<br />

viyavi, Zalian kargi, mze rom ar madga Tavze“ (nanobaSvili 2006: 12).<br />

moTxrobis bolos kidev erTi miniSnebaa platoniseuli<br />

`Crdilebis“ simulakraze: `Tu ar mogkla da migiRo, xom TviTonve<br />

mogiyveba Tavis ambavs...Tavisi gamoqvabulis Crdilebis rokvaze“.<br />

`Tuki modernizmis erT–erTi ZiriTadi metafora iyo platoniseuli<br />

ideaTa aCrdilebi, romelTac xedaven gamoqvabulis<br />

kedlebs mijaWvuli adamianebi, romlebic Tavis mxriv ganwirulni<br />

arian, rom verasodes ixilaven TavisTavad ideas (WeSmaritebas,<br />

arss), postmodernizmis erT–erTi ZiriTadi metafora kvlavac<br />

xdeba platoniseuli simulakra, asli, romelsac originali ar<br />

148


gaaCnia. ideaTa aCrdilebs garkveuli mimarTeba mainc hqondaT<br />

arsTan, isini sruliad ar gamosaxavdnen WeSmaritebas, magram mis<br />

anarekls mainc warmoadgendnen, amdenad, modernizmSi Tavad adamianic<br />

inarCunebda Tundac arasrulfasovan mimarTebas arsTan,<br />

postmodernizmSi ki Tanamedroveobis danaxva, rogorc simulakrasi,<br />

migviTiTebs, rom aq arsTan, pirvelad WeSmaritebasTan aranairi<br />

mimarTeba aRar igulisxmeba“ (wifuria 2008: 264).<br />

moTxroba dramatulia, sevdiani. postmodernisTvis damaxasiaTebeli<br />

ormagi kodirebiT aRbeWdili.<br />

XXI saukuneSi gamoxmobili `vefxistyaosnis“ personaJTa<br />

cxovreba Crdilia cxovrebisa, ormagad Crdilia, radgan cxovreba<br />

TviTonaa ideaTa Crdili. am gamoqvabulSi mcxovrebTa yofa kidev<br />

ufro daSorebulia WeSmaritebas, Sesabamisad, maTi cnobiereba<br />

darRveuli, gaxleCili da gaorebulia, mijnuroba TiTqos arsebobs,<br />

tarieli kvlav eZebs nestans (Tumca am etapze, roca<br />

gamoqvabulSi saxlobs, ukve aRarc eZebs), is mas sWirdeba, rogorc<br />

sakuTari Sinaarsi da srulfasovneba, uimisod adamianis saxe dakarguli<br />

aqvs (damdablebulia xati RvTisa), magram mis cxovrebaSi<br />

aris qali –asmaTi, realuri, sasurveli, magram ara sulis swori.<br />

es urTierToba erTgvari xarkia miwierebisadmi da esaa realoba.<br />

mijnuroba ki TiTqos fiqciad iqca. am gaorebidan Tavis daRweva<br />

Znelia, gamosavali ar Cans. `vcxovrobT ase sxvadasxva molodin-<br />

Si... mas mzis naCuqari samklavuri ukeTia, me TiTze misi naCuqari<br />

beWedi“ (nanobaSvili 2006: 14).<br />

amave motivs (asmaTisa da tarielis siyvarulis ambavs)<br />

amuSavebs paata Samugia minipoemaSi (rogorc TviTon uwodebs)<br />

`antityaosani“, romelic skandaluri aRmoCnda mkveTrad erotikuli<br />

xasiaTis gamo. mTxrobeli aq tarielia. Cven ar SevexebiT<br />

Txzulebis eTikur mxares, CvenTvis sainteresoa ra iyo avtoris<br />

mizani, ratom airCia man ,,vefxistyaosnis“ personaJebi Tavisi<br />

saTqmelis gadmosacemad. arCevani SemTxveviTi ar aris. paata Samugias<br />

poeturi krebuli `Post poezia“ adasturebs, rom igi icnobs im<br />

literaturul meTods, romliTac qmnis.<br />

avtoris ganacxadi Txzulebis saTaurSivea _ es aris `antityaosani“,<br />

`vefxistyaosnis“ antiTeza, sruliad sapirispiro<br />

ram. Tu `Crdilebis rokva“, faqtobrivad, asmaTis aRsareba iyo,<br />

amjerad tarielia gulaxdili Tavisi mijnurisa da mkiTxvelis<br />

winaSe. siuJetis mixedviT, tariels miwieri siyvaruli akavSirebs<br />

asmaTTan, Tumca kvlav nestanis mijnurad miiCnevs Tavs.<br />

`magram me minda icode, kargo,<br />

me Sen gekuTvni suliT, sxeuliT,<br />

149


150<br />

maSinac, roca asmaTs vkocnidi,<br />

Senze vfiqrobdi ...“ (Samugia 2007: 12).<br />

TxzulebaSi dro aRreulia. personaJebi warsulSi gmirebi<br />

arian (,,vefxistyaosanSi“), xolo momavalSi _ antigmirebi (,,antityaosanSi“).<br />

`nu geSinia,<br />

vinaidan momavalSi Tu ver SevZeliT,<br />

iqneb warsulSi mainc gavxdeT gmirebi“,<br />

`es moxda maSin momavalSi,<br />

axla ki warsuli daiwyeba“ (Samugia 2007: 6).<br />

drois fenomenisadmi amgvari damokidebuleba niSandoblivia<br />

postmodernizmisTvis. `SeiZleba iTqvas, rom Tanamedroveobis,<br />

rogorc aseTis gageba droSi gadaadgildeba. is aRar niSnavs uSualo<br />

awmyos, qronologiur Tu gramatikul dros, romelSic mTqmeli<br />

imyofeba. aramed im sulier Tu socialur epoqas, romelic<br />

modernulma msoflmxedvelobam moitana Tan“ (wifuria 276).<br />

momavalSi anu axla, XXI saukuneSi, tarieli Tavis Tavs ar hgavs,<br />

is am epoqis Svilia, sayovelTao krizisisa da martoobis Tanaziari,<br />

gaorebuli cnobierebiT, gaufasurebuli RirebulebebiT<br />

da daZabunebuli sulierebiT.<br />

`ver mcnobs avtoric, me axla sxva var,<br />

Tumc SeuZlia, Cemze Slegi Tqvas,<br />

me axla sxva var da vcem pasuxebs<br />

diagnoziviT dasmul SekiTxvas“ (Samugia 2007:16).<br />

aq aris ironiac, sevdac, Sefaruli gulistkivilic da erotika,<br />

romelmac unda Seqmnas dacemulobis gancda, rogorc Tanamedrove<br />

epoqisa da cnobierebis damRa. mijnuroba aq kidev ufro didi<br />

abstraqciaa, Zalze Soreuli ram, siZviT gadaxiduli da gadaRobili.<br />

morigebulia da SeTavsebulia is ori urTierTgamomricxavi<br />

mimarTeba, (siyvaruli, romelic Tavisi siwmindiT baZavs saRvTo<br />

mijnurobas da siZva, romelsac araferi aqvs saerTo mijnurobas-<br />

Tan), romelTa aRrevasac rusTaveli dauSveblad miiCnevda (`igi<br />

sxvaa, siZva sxvaa, Sua uzis didi zRvari...“). siuJetis mkveTri erotizebiT,<br />

rogorc Cans, poets surs ,,vefxistyaosnis“ siwminde da<br />

maRali zneoba ukuproporciulad gadaitanos negatiur sivrce-<br />

Si; gaSiSvlebuli, xorcieli siyvarulis asaxviT Seqmnas `originalis“<br />

antiTeza, amitomac aris es `antityaosani“, Tanamedroveobis


pirmSo, misi daSretili sulierebis saxe da anarekli. erTaderTi<br />

realoba aq yofierebaa, yofiTi moTxovnebi, yofiTi saWiroebani.<br />

(cxovrebis aseTi `gaprozauleba“, nivTier sagnebze mijaWvuloba,<br />

mtkivneuli Temaa poetisTvis.<br />

yoveli nivTi cdilobs mogvces Tavisi saxe<br />

da ase malulad gvparavs Cvens Tavs<br />

da ase malulad gveqceva idead,<br />

nivTebma gvaswavles nivTebis gazomva,<br />

gagvazomines patriotizmic<br />

da samSoblos idea santimetrebSi gamoketes“).<br />

(`nivTebis mcdeloba“, Samugia 2007: 16)<br />

paata Samugia ormagi kodirebis sistemas iyenebs. rac gulisxmobs,<br />

rom teqsti Sedgeba mxatvruli niSnebisa da kulturuli kodebis<br />

ori sxvadasxva rigisagan. erTi rigis kodebi miemarTeba masobriv<br />

kulturul areals, meore rigisa ki eliturs da sagulisxmo<br />

miTiTebebs moicavs Tanamedrove kulturul Tu sulier viTarebaze,<br />

amdenad, kodebis pirveli rigi maskulturazea gaTvlili<br />

da mis gemovnebas akmayofilebs, xolo meore _ eliturze da mis<br />

interesebs emsaxureba. SesaZloa, meore rigis kodebi arc iyos mocemuli<br />

teqstSi da gamoikveTos analitikosis poziciaSi am teqstis<br />

mimarT. es niSnavs, rom klasikuri teqstis postmodernuli<br />

interpretacia aRiqmeba teqstis epoqiseul gadaazrebad, epoqis<br />

wakiTxvad, klasikuri nawarmoebis qveteqstis, an ubralod teqstis<br />

Tavisufali interpretacia avtoris cnobierebas warmoaCens<br />

rogorc damaxasiaTebels epoqisaTvis, misTvis niSandoblivs. ra<br />

surs mas, ra miaCnia damajereblad Tanamedrove mkiTxvelisTvis?<br />

ratom mimarTa avtorma maincdamainc `vefxistyaosans“, gamoixmo<br />

qarTveli erisTvis TiTqmis sakraluri saxe-personaJebi da sruliad<br />

moulodneli rakursiT dagvanaxa?<br />

avtors gacnobierebuli aqvs mizani: ras wers da risTvis,<br />

amaze metyvelebs damokidebuleba drois fenomenisadmi, zogadad<br />

droisa da sivrcis mTlianobis gaTiSva, teqstis mxatvruli aqsesuarebi,<br />

amobrunebuli ilustraciebi, romlebic agreTve miniSnebaa<br />

imaze, rom is realoba, rac am teqstma unda asaxos, gaukuRmarTebaa,<br />

sawinaaRmdegoa imisa, rac unda iyos (da rac aris `vefxistyaosanSi“).<br />

es aris Tanamedroveobis mxilebis mcdeloba, erTgvari<br />

diagnozi. esec niSandoblivia postmodernizmisTvis. `am<br />

formiT postmodernuli epoqis xelovani da inteleqtuali kvlav<br />

inarCunebs tradiciul mamxilebel funqcias. is kvlav amxilebs<br />

naklovanebebs. amjerad es naklovanebebi ukavSirdeba ara Cveule-<br />

151


iv zneobriv mankierebebs, adamianis danaSauls meore adamianis<br />

winaSe, individis cdunebebs, aramed postmodernuli epoqis mTeli<br />

sazogadoebis arsebobis formas, am arsebobis ZiriTadi principi<br />

momxmareblobaa“ (wifuria 2008: 272). es problema mxolod erovnuli<br />

ar aris, is globaluria. axalgazrda avtori maqsimalistia,<br />

mkveTri formebiT da mtkivneuli gziT Seecada mxilebas, (Tumca<br />

SeuZlia `lmobieric“ iyos:<br />

152<br />

`iZine mSvidad, Sen ar mogwvdeba<br />

fxizeli fiqris uxeSi xvedri,<br />

ar SegaSfoTebs msubuq locvebiT<br />

sakuTar Tavze gakruli RmerTi...<br />

iZine mSvidad,vinaidan kargia iq, sadac ara varT,<br />

anu samSoblo aris cudi...magram Senia~.<br />

(`sifxizlis messa“, Samugia 2007: 30)<br />

xsna SemobrunebaSia: Tavdayira dayenebuli samyaro unda<br />

gaswordes, adamianis dacemuli cnobiereba aRdges, Rirebulebebi<br />

dalagdes, adamiani unda gaTavisufldes yofierebis monobisagan<br />

da moZebnos gza WeSmaritebisken, sakuTari pirvelsaxisken. es<br />

iqneba postmodernuli epoqis dasasruli. krizisis kulminacia<br />

xom aRorZinebis dasawyiss gulisxmobs. ,,fenomenuri samyaros<br />

uwesrigo aRreuloba, mdgradi da myari struqturebis rRveva<br />

ganapirobebs axali da ufro sasurveli wesrigis warmoqmnis moTxovnas“<br />

(jozef qonTi). mxolod amis Semdeg SeiZleba daiweros<br />

`axali~ `vefxistyaosani“, rogorc siwmindis, zneobis, amaRlebuli<br />

idealebis gamoxatuleba.<br />

damowmebani:<br />

aristotele 1979: aristotele. poetika. winasityvaoba, Targmani da komentarebi<br />

s. daneliasi. Tb.: `ganaTleba~, 1979.<br />

velSi... 1999: velSi v., jenksi C., grinbergi k. postmoderni, rogorc aseTi. Tb.:<br />

`merani“ , 1999.<br />

ivbulis 1988: Ивбулис В. Я. Модернизм и постмодернизм: идейно-эстетические поиски на<br />

западе. М.: изд. ”Знание”, 1986.<br />

mankovskaia 2003: Маньковская Н. Постмодернизм. Лексикон нонкласики. художественноэстетическая<br />

культура XX века. Ред. В. В. Бычков. М.: РОССПЭН, 2003.<br />

morCilaZe 2003: morCilaZe a. `wigni“. `wignidan fridoniani“. Tb.: bakur sulakauris<br />

gamomcemloba, 2003.<br />

nanobaSvili 2006: nanobaSvili m. Crdilebis rokva. `Cveni mwerloba“, # 13, 2006.<br />

rusTaveli 1966: rusTaveli S. vefxistyaosani. Tb.: `merani“, 1966.<br />

Samugia 2007: Samugia p. minipoema da postleqsebi. Tb.: 2007.<br />

wifuria 2008: wifuria b.postmodernizmi. kreb., literaturis Teoria, XX<br />

saukunis ZiriTadi meTodologiuri koncefciebi da mimdinareobebi. Tb.:<br />

literaturis institutis gamomcemloba, 2008.


Lia Karichashvili<br />

Post-modern view of “The Night in the Panther’s Skin”<br />

Summary<br />

This thesis provides a brief outline of the basic characteristics of the extremely<br />

widespread literary method – Postmodernism (taking roots from the late 20th and early<br />

21st century) and a study of works written by the following contemporary authors:<br />

the “Book” by A. Morchiladze, “Shadows Dance” by Mariana Nanobashvili and a<br />

short poem “Antitkaosani” by Paata Shamugia. The study results prove that all three<br />

books are based on awareness and consideration of the postmodern theory. Works<br />

discussed reveal general characteristic features of postmodernism with more or less<br />

intensity, such as fragmentariness, participation, irony, metaphoric features and etc. It<br />

is worthy of note that these are simulacrum works or else the copies without original.<br />

The two from the aforesaid works: “Shadows Dance” and “Antitkaosani” are focused<br />

on the same motive – explicating the relationship of Tariel and Asmat as passionate<br />

love, which’s undignified and earthly spirit (especially referring to “Antitkaosani”) is a<br />

contradiction to the piousness and high morality of “The Knights in the Panther’s Skin”<br />

and a purposeful strive to present the modern epoch, decayed consciousness, existence<br />

along with spiritual deficiency, crisis. As for the “Book” at the same time “Pridoniani”,<br />

it demonstrates the correlation between historic and fictional realities, links of ground<br />

based reasons and a complementary subject matter.<br />

This work is an attempt to evaluate the postmodern works, deriving from the<br />

basics of “The Knight in the Panther’s Skin”, which’s self-esteem is from the origin<br />

defined by a creative method along with a quality of authors’ mastership, and their focus<br />

on the subject matter “The Knight in the Panther’s Skin”, proves that the poem still<br />

remains the instrument for measuring our morality.<br />

153


mariam karbelaSvili<br />

154<br />

rusTvelologiis istoriidan<br />

`yovelman qarTvelman icis, ra aris wigni `vefxis<br />

tyaosani~<br />

platon ioselianis dabadebis 200 wlisTavis gamo<br />

`rusTavelis dideba mefeTa<br />

da mxedarTmTavarTa didebas aRemateba~.<br />

platon ioseliani<br />

platon ioseliani (1809-1875), SesaniSnavi mecnieri da sazogado<br />

moRvawe, XIX saukunis qarTvel inteleqtualTa erT-erTi<br />

brwyinvale warmomadgenelia. esaa dro, rodesac saqarTveloSi<br />

`laRad ikafavs gzas evropul-rusuli mowinave axali azrebi da<br />

ideebi~, xolo mTeli pleada uganaTlebulesi qarTvelebisa sam-<br />

SobloSi `uxvi xeliT ezidebian da sTesaven axal codnas, axal<br />

cxovelmyofel azrebs~ (k. kekeliZe 1974: 146), ris safuZvelzec<br />

iqmneba iseTi axali dargi, rogoricaa `humanitaruli qarTvelTmetyueleba~<br />

(vukol beriZis gamoTqmaa) anu qarTvelologia. platon<br />

ioseliani, `friad ganaTlebuli da cnobili mecnieri, romelsac<br />

Tanamedroveni filosofoss eZaxdnen~ (a. SaniZe), am axali<br />

dargis erT-erTi fuZemdebelia. am enciklopediuri ganaTlebis<br />

mecnieris interesTa sfero saocrad farToa, da mis naSromebs<br />

dRemde ar daukargavs Tavisi mniSvneloba sxvadasxva dargis mkvlevarTaTvis.<br />

ver davasaxelebT qarTvelologiis verc erT dargs,<br />

misi yuradRebis gareSe rom darCeniliyo; esenia: saqarTvelos<br />

saero da saeklesio istoria, istoriuli geografia, wyaroTmcodneoba,<br />

arqeologia, xelovnebis istoria, epigrafika, numizmatika;<br />

eTnografia da folklori; lingvistika; literaturaTmcodneoba<br />

_ literaturis istoria da kritika, qarTuli leqsTwyobis Teoriuli<br />

sakiTxebi; Jurnalistika; amasTan Zvel xelnawerTa moZieba<br />

da sagamomcemlo saqmianoba _ arc es CamonaTvalia sruli (mis<br />

Sesaxeb: gawerelia 1936; baramiZe 1978).<br />

platon ioselianis saxelTanaa dakavSirebuli qarTuli istoriografiis<br />

axali, gardamavali etapi, rodesac iwyeba wyaroTa<br />

mimarT kritikuli damokidebuleba da providencializmis adgils<br />

istoriul movlenaTa pragmatikuli ganmarteba, mizez-Sedegobriv


kavSirTa Zieba ikavebs.<br />

platon ioselianis naSromTa umetesoba rusuladaa dawerili,<br />

magram Tavisi mTavari saistorio naSromi, romliTac samudamod<br />

daimkvidra SesaniSnavi istorikosis saxeli, qarTulad dawera:<br />

esaa `cxovreba giorgi mecametisa~, romelSic XVIII-XIX saukuneTa<br />

mijnis saqarTvelos urTulesi istoriis farTo panoramaa<br />

asaxuli.<br />

platon ioseliani, `saistorio mwerlobis mesveuri~ (k. kekeliZe),<br />

amave dros Zveli qarTuli saero mwerlobis erT-erTi<br />

pirveli mkvlevaria (maxaTaZe 1964: 187-206); SavTelisa da CaxruxaZis<br />

xotbaTa pirveli gamocema (1838 w.) man ganaxorciela da sayuradRebo<br />

SeniSvnebic daurTo, magram misi fantastikuri erudicia<br />

da originaluri azrovnebis niWi yvelaze srulyofilad SoTa<br />

rusTavelis Sesaxeb daweril naSromSi gamovlinda. es mravali<br />

RirsebiT aRbeWdili statia (ioseliani 1870) rusTvelologiuri<br />

literaturis Tezaurusis kuTvnilebaa. Tavisi Rrma ganaTlebis<br />

wyalobiT platon ioselianma vefxistyaosani ufarToes evropul<br />

konteqstSi ganixila, rac faqtobrivad realuri _ da ara formaluri<br />

_ komparativizmis sawyisad unda CaiTvalos.<br />

* * *<br />

`yovelman qarTvelman icis, ra aris<br />

wigni `vefxis tyaosani~.<br />

platon ioseliani<br />

platon ioselianisTvis sruliad ueWvelia, rom SoTa rus-<br />

Tavelis vefxistyaosani qarTvelTaTvis saerTo-saxalxo wignia;<br />

Tavis winasityvaobas, romelic giorgi erisTavis `gayris~ gamocemas<br />

(1845 w.) warumZRvara, iwyebs sityvebiT: `yovelman qarTvelman<br />

icis, ra aris wigni `vefxistyaosani~. mravlis metyveli frazaa,<br />

romelic poemis erovnul mniSvnelobas gamoxatavs, da Tumca<br />

pl. ioseliani Tavis naSromebSi, gamomdinare maTi specifikidan,<br />

rusTavelis Sesaxeb iSviaTad wers, is cnobebi, rasac gvawvdis,<br />

rusTvelologiuri mecnierebisTvis metad mniSvnelovania, am<br />

mxriv sayuradReboa pl. ioselianis `Tbilisidan mcxeTamde mgzavrobis<br />

Canawerebi~, sadac vxvdebiT cnobebs vefxistyaosnis somxur<br />

da polonur enebze Sesrulebul TargmanTa Sesaxeb, avtoris<br />

mosazrebebs Targmnis xelovnebis Taobaze da aRZrul sakiTxebTan<br />

dakavSirebiT mis esTetikur kredosac vecnobiT.<br />

`mgzavrobis CanawerebSi~ (XIV Tavi) pl. ioselians mohyavs<br />

SavTelis xotbis erTi strofis somxuri Targmani, romelic friad<br />

ganaTlebul pirs s. e. bastamovs Seusrulebia da gvamcnobs, rom<br />

155


`amave pirovnebas unda vumadlodeT `vefxistyaosnis~ TiTqmis mexuTedi<br />

nawilis Targmnas. es somxur `xalxur~ enaze Sesrulebuli<br />

Targmani daibeWda JurnalSi `Армянский журавль~, romelic 1860-<br />

1864 wlebSi gamodioda. miuxedavad mTargmenlis Tavmdablobisa<br />

_ aris ki SesaZlebeli, rom Tbilisuri somxuris mdabiuri kilos<br />

niadagze ixaron rusTavelis poeziis yvavilebma? _ gariTmuli<br />

Targmani Sedga~ _ wers pl. ioseliani da iqve umatebs: `amboben,<br />

rom kargi gamovida rusTavelis poemis nawyvetebis Targmanic polonur<br />

enaze~ (igulisxmeba kazimir lapCinskis Tarmani _ m. k.) da<br />

askvnis: `am orma pirovnebam Rirseulad daiCoqa didi poeti-geniosis<br />

taZarTan~ (ioseliani 1871: 31-33).<br />

`mgzavrobis Canawerebis~ am Tavs pl. ioseliani iwyebs Targmanze<br />

msjelobiT, rac TavisTavad sainteresa: `erTi enidan meoreze<br />

Targmna _ Zneli garjaa. igi meored Sobaa da miT ufro Znelia,<br />

rac ufro rTulia Sobilis formebi. azris gadaTargmna an gadatana<br />

erTi enidan meoreze SesaZl;ebelia, magram azris forma, elferi<br />

da harmonia mouxelTebelia. azris gadaTargmna niSnavs moixelTo<br />

STabeWdileba, warmosaxvis usruli ocnebebi anu suli Tavad poetisa<br />

da misi liris TiTqos gaurkveveli, daukavSirebeli bgerebi.<br />

ra SerCeba xelT azris amgvari TiTqos gardaqmnisgan gardamRebels?<br />

is, rasac kacobriobis TviTSemmecnebeli, TviTSemgrZnobi<br />

saerTo ena hqvia, romelic adamianis sulSi cocxal eqod, sakacobrio<br />

azris melodiad gamoxmiandeba. is, rasac dante gansazRvravs<br />

da gulisxmobs:<br />

`eniTa miT, romeliTa suli saubrobs~ (ioseliani 1871: 29-30).<br />

pl. ioselianis msoflmxedvelobisa da esTetikuri Sexedulebebis<br />

gasaazreblad aranakleb sainteresoa is daxasiaTeba, romelsac<br />

amave naSromSi aZlevs SavTelis xotbas religiuri, politikuri,<br />

sazogadoebrivi da pirovnuli kriteriumebiT; mohyavs ra<br />

`abdulmesianis~ strofi (`Tuali xar brmaTa~), rogorc WeSmariti<br />

poziis zogadi nimuSi, igi mkveTrad hyofs erTmaneTisgan, erTi<br />

mxriv, misTvis misaReb `WeSmarit~, meore mxriv ki misTvis sruliad<br />

miuRebel, mis mierve `skeptikosebad~ wodebul poetebs. misi<br />

msjeloba am sakiTxis Sesaxeb friad sayuradReboa: `SavTelis poeziaSi<br />

yvelaferi WeSmaritebiT sunTqavs, religiac, politikac,<br />

ojaxic da sazogadoebrivi mowyobac Zvel meigaveTa da Cveni<br />

drois skeptikosTa dasaZraxad~; cxadia, rom am sityvebis avtori<br />

monarqiis apologetia. misi esTetikuri kredo TandaTanobiT<br />

ufro naTlad ikveTeba; igi ganagrZobs: `am skepticizmma, rogorc<br />

geniosis pirvelma nabijma, aserigad sasargeblom Zlieri gonebis<br />

xelT, bevri aTeizmamde miiyvana. warmosaxvasa da gonebas Soris<br />

156


wonasworobis ukmarobas codvisa da zneobrivi dacemis danaSaulisken<br />

mihyavs poetebi, romelnic ar afaseben maTi Semqmneli da<br />

warmomSobi bunebisagan mimadlebuli niWis maRal daniSnulebas.<br />

oratorebad xdebian, magram poetebad ibadebian (oratores fiunt, poetae<br />

nescunter) _ amtkicebda Zveli samyaro. rusTaveli, CaxruxaZe,<br />

SavTeli rCebian qarTuli poeziis nimuSebad, mxilvelni poeziis<br />

parnasis mniSvnelobis, miznisa da Rirsebisgan gandgomili poetebisa,<br />

viT WeSmariti ciuri parnasis simaRlidan qvedacemuli<br />

bnelqmnili mTiebisa (Lucifer, Suqmosili)~.<br />

platon ioselianis esTetikur SexedulebaTa warmosadgenad<br />

mogvixdeba mTavar sakiTxs mcire xniT gadavuxvioT da davsvaT<br />

kiTxva: vis asaxelebs pl. ioseliani RvTaebrivi niWiT dajildoebul,<br />

magram skepsisiTa da aTeizmiT Sepyrobil poetTa nimuSad,<br />

visac lucifers anu satanas adarebs? _ jorj gordon bairons,<br />

da, Tu ar vcdebi, esaa albionis genialuri Svilis pirveli Tu ara,<br />

erT-erTi pirveli moxseneba da Sefaseba qarTul kritikul literaturaSi.<br />

es Sefaseba ukiduresad subieqturia, erTgvarad damyarebuli<br />

cnobili fragni poetis, istorikosisa da politikuri<br />

moRvawis alfons lamartiniseul (1790-1869) Sefasebaze, magram<br />

Tavad faqtia sayuradRebo, iseve, rogorc frangi poetis moxsenieba<br />

da misi leqsis citireba (aRsaniSnavia, rom Semdeg man lamartinis<br />

ori Txzulebac Targmna, rac TavisTavad saintereso Temaa<br />

zogadad qarTul-evropul, kerZod qarTul-frangul literaturul<br />

urTierTobaTa istoriisTvis).<br />

adarebs ra `poeziis parnasisgan ganmdgar~ poetebs lucifers,<br />

platon ioseliani ganagrZobs: `aseTia baironi, didi geniosi, magram<br />

STavardnili, velur, naTlisa da samyaros Semoqmedisagan dacilebul<br />

poeziaSi; momRerali sibnelisa da sasowarkveTilebisa,<br />

sisxlisa, sikvdilisa; satanis TvalebiT samyarosa da mis maradiul<br />

zneobriv kanonTa Semfasebeli, borotisa da borotebis Rmer-<br />

Tis aCrdilis maZiebeli; dideba ar aris iq, sadac ar aris saTnoeba~<br />

(ioseliani 1871: 34), am msjelobidan cxadi xdeba, ratom airCia pl.<br />

ioselianma rusTavelisadmi miZRvnil werilSi baironis epiTetad<br />

`pirquSi~. pl. ioselianis politikuri konformizmi da moraluri<br />

rigorizmi gamosWvivis baironis _ am meamboxe sulis Semoqmedis<br />

_ SefasebaSi, romelic italiisa da saberZneTis erovnul-ganma-<br />

Tavisuflebel brZolaTa Tavganwiruli monawile iyo da Seswira<br />

kidec sicocxle.<br />

platon ioselianis fantastikuri enciklopediuri ganaTleba<br />

marTlac unikaluria: gasakviri araferia, rom XIX saukunis<br />

pirveli naxevris am qarTvelma inteleqtualma brwyinvaled icis<br />

157


antikuri literatura, magram, rogorc Semdgom, rusTavelisadmi<br />

miZRvnili werilis ganxilvisas vnaxavT, igi SesaniSnavad icnobs<br />

axali drois dasavleT evropul literaturasac dantedan moyolebuli<br />

mis Tanamedrove baironamde, da, rogorc Sedarebis detalebidan<br />

irkveva, ara mxolod icnobs, aramed kargadac erkveva<br />

calkeul mweralTa Semoqmedebis TaviseburebebSi; mTavari isaa,<br />

rom msoflio literaturis konteqstSi rusTavelis poemis ganxilva-Sefasebisas<br />

man mkafiod evropuli orientiri dasaxa.<br />

158<br />

* * *<br />

`gonebrivi gmirobis amgvari nayofi<br />

aris ara erTi xalxis – didisa Tu mciris<br />

– sakuTreba, aramed mTeli kacobriobisa.<br />

saxelebi did adamianTa, ... romelnic xels<br />

uwyoben kacobriobis winsvlas mecnieruli<br />

Tu xelovnebis nawarmoebebiT – msoflios<br />

matianeebSi iwereba~.<br />

platon ioseliani<br />

Tumca platon ioselians SoTa rusTavelis Sesaxeb erTaderTi<br />

werili aqvs gamoqveynebuli da isic rusuladaa dawerili, is<br />

mainc rusTvelologTa brwyinvale pleadis erT-erTi SesaniSnavi<br />

warmomadgenelia.<br />

1870 wels, 10 ianvars, gazeT Кавказ-is mecamete nomerSi daibeWda<br />

platon ioselianis statia rusTavelis Sesaxeb, romelsac<br />

akaki SaniZem `mSvenieri werili~ (SaniZe 1966: 64) uwoda da rusTvelologTa<br />

sagangebo interesis sagania. es umniSvnelovanesi<br />

rusTvelologiuri naSromi sruli saxiT dRemde ar aris Targmnili<br />

da gamoqveynebuli qarTulad, rac miT umetes gaugebari da<br />

Seuwynarebelia, rom aq gamoTqmulia nayofieri mosazrebebi da<br />

aRZrulia konceptualuri ideebi, romelTac rusTvelologiuri<br />

mecnierebisTvis ara mxolod istoriuli, aramed sadReiso aqtualuri<br />

mniSvnelobac aqvs; aseTebia: rusTaveli da neoplatonizmi;<br />

vefxistyaosani komparativistuli kvlevis konteqstSi; rusTavelis<br />

adgili msoflio literaturis istoriaSi; vefxistyaosnis,<br />

rogorc ideuri da esTetikuri fenomenis, msoflio-istoriuli<br />

mniSvneloba; rusTaveli da homerosi; rusTaveli da dante;<br />

rusTaveli da Seqspiri...<br />

platon ioselianis am rusTvelologiuri naSromis pirveli<br />

amomwuravi, detaluri daxasiaTeba da zogadi Sefaseba cnobil<br />

rusTvelologs, gaioz imedaSvils ekuTvnis: `miuxedavad imisa,<br />

rom misi msjelobani ufro metad usazRvro aRtacebas gamoxata-


ven rusTavelis geniisadmi, vidre mecnierul debulebebs, da maT<br />

mecnieruli forma ara aqvT, mainc man SesZlo mTeli rigi sakiTxebis<br />

gadaWraSi obieqturi yofiliyo da istoriul-filologiur<br />

sakiTxebzedac zogierTi iseTi azri gamoeTqva, rac Semdeg mkvlevarebisaTvis<br />

mibaZvis sagans warmoadgenda. aseTi siaxle iyo<br />

rusTavelis saxelTan neoplatonizmis dakavSirebis pirveli<br />

cda, misi ideologiis garkveva, SoTas religiad kategoriulad<br />

qristianobis wamoyeneba, poemis saxelwodebis `vefxistyaosnis~<br />

etimologiis garkveva, poemis siuJetis wyaros dasaxva arabulmusulmanur<br />

literaturul garemoSi, vefxistyaosnis originalobis<br />

Teoria, misi fesvebis qarTul niadagze monaxva, rusTavelis<br />

Semoqmedebis wyaroebis garkveva da bolos misi mxatvruli Sefaseba<br />

literaturaTmcodneobis TvalsazrisiT~; mkvlevari yuradRebas<br />

amaxvilebs pl. ioselianis mosazrebaze: `rusTavelma poeturi<br />

Seufarda filosofiurs, riTac geniosis saxeli daimsaxura~,<br />

da kvlav xazgasmiT aRniSnavs, rom `kidev ufro mniSvnelovania<br />

pl. ioselianis pirveli cda rusTavelis saxelis dakavSirebisa<br />

neoplatonizmTan~ (imedaSvili 1941: 40-43), problema, romelic<br />

wamoyenebidan mravali aTwleulis Semdeg gansakuTrebiT aqtualuria<br />

rusTvelologiuri mecnierebisTvis. `platon ioselianidan<br />

dawyebuli, _ wers rusTavelis esTetikis mkvlevari giorgi<br />

nadiraZe _ rusTavelis mkvlevarTa Sromebs ar Sordeba platonis,<br />

aristoteles da neoplatonikosTa saxelebi~ (nadiraZe 1958:<br />

11). am werilis Rirsebebi aRniSna akaki gawereliam (gawerelia<br />

1936: XXXIV-XXXVI); platon ioselians, rogorc rusTvelologs,<br />

mieZRvna ioseb megreliZis narkvevi (megreliZe 1970: 77-81) da guram<br />

SaraZis monografia (SaraZe 1980).<br />

platon ioselianis naSromi garkveuli gegmiTaa dawerili<br />

da araTanabari moculobis oc Tavadaa dayofili; es ar aris xelovnuri<br />

dayofa _ yovel Tavs sakuTari emociuri da inteleqtualuri<br />

centri aqvs da sxvadasxva sakiTxs exeba. am oc TavSi<br />

gabneulia TiTqmis yvela is ZiriTadi sakiTxi, romelnic rusTvelologiis<br />

fundamentur problematikas miekuTvneba: pirveli<br />

Tavebi rusTavelis biografias exeba, danarCeni – mis Semoqmedebas<br />

(qvemoT Sesabamisi Tavebi romauli cifrebiTaa aRniSnuli).<br />

upirveles yovlisa isaa aRsaniSnavi, rom statiis saTaurs<br />

`SoTa rusTaveli~ axlavs poetis dabadeba-gardacvalebis Tari-<br />

Rebi _ `1174-1212~, Tumca ucnobia, ris safuZvelzea dadgenili.<br />

ufro adre, 1853 wels, platon ioseliani rusTavelis gardacvalebis<br />

TariRad 1215 wels asaxelebs: `SoTa rusTaveli hscxovrobda<br />

dedoflisa Tamarisa Jamsa, monazonad aRkuecili, gar-<br />

159


daicvala ierusalimsa 1215 welsa~ (wyobil sityuaoba 1853: 284).<br />

platon ioselianis adrindeli daTariRebiT rusTaveli 41 wlisa,<br />

gviandeli daTariRebiT ki 38 wlisa gardacvlila; cxadia, arc<br />

erTi dasaxelebuli asaki ar SeiZleba CaiTvalos xandazmulobad<br />

da ise Cans, rom rusTavelis xnovanebis amgvari gansazRvra im ra-<br />

Rac tradiciuli gadmocemis anareklia, romlis Tanaxmad rusTavels<br />

moxucis asakamde ar miuRwevia.<br />

rusTavelis biografiul sakiTxebSi platon ioseliani<br />

garkveuli TvalsazrisiT Teimuraz bagrationis Sexedulebebs<br />

iziarebs. saxelis Sesaxeb wers, rom `saxeli SoTa – wminda qarTulia,<br />

Zalian Zveli, istoriamdeli, rogorc Tavad qarTvelTa<br />

modgma~, magram ucnobia, ra saxeliT aRikveca berad (I), an romel<br />

sagvareulos ekuTvnoda. avtori Tvlis, rom rusTaveli mesxia,<br />

Tumca, misi TqmiT, axalcixis aremareSi ar arsebobs aseTi dasaxelebis<br />

arc qalaqi da arc sofeli (?! – m.k.), zedwodeba `rusTaveli~<br />

ki TbilisTan mdebare rusTavis saxelidan aqvs miRebuli (II);<br />

SoTa rusTaveli Tamaris meWurWleTuxucesi iyo, ganaTleba saberZneTSi<br />

– aTensa da rodosze – miiRo, poemidan Cans, rom icoda<br />

berZnuli, sparsuli da arabuli ena (III-V). aRniSnavs, rom timoTe<br />

mitropolitma (gabaSvilma) XVII saukuneSi ierusalimis jvris<br />

monasterSi naxa misi saflavi da kedlis `portreti~, romelzec igi<br />

beris ZaZiT mosilia (`в власянице подвижника~) (NB! – m.k.) daxatuli.<br />

platon ioseliani SoTa rusTavelis pirovnebis daxasiaTebisas<br />

sagangebod amaxvilebs yuradRebas, rom poeti Rrmadmorwmune<br />

qristiania da am savsebiT swor azrs sxvadasxva konteqstSi sxvadasxva<br />

variaciiT mravaljer imeorebs.<br />

platon ioseliani aviTarebs vaxtangisgan momdinare mar-<br />

Tebul debulebas, rom vefxistyaosani originaluri Txzulebaa<br />

da vefxistyaosnis savaraudo wyaros sakiTxsac ayenebs: misi azriT,<br />

rusTavelis poema arabTagan nasesxebi raindTa romanisa Tu<br />

moTxrobis mibaZvaa, magram mas aravisgan – arc berZenTagan, arc<br />

romaelTagan _ ar usesxnia Tavisi epopeis arc stili da arc Tema:<br />

`poet rusTavels Tavisi epopeis arc stili da arc sagani arc<br />

erTi berZeni an romaeli mwerlisgan ar usesxia. sagani misi poemisa<br />

raindTa romanisa Tu moTxrobis mibaZvaa, nasesxebi arabTagan,<br />

aRmosavlel xalifaTa karisgan, romelnic mis dros inteleqtualur<br />

da literaturul nawarmoebTa da kacobriobis inteleqtis<br />

saganZurTa erTaderTi mcvelni iyvnen~.<br />

rusTvelologiuri mecnierebis istoriidan cnobilia, rom<br />

vefxistyaosnis siuJetis raobis _ originalobisa Tu nasesxobis<br />

_ sakiTxi wminda filologiur ZiebaTa sferos gascda da ideolo-<br />

160


giur sakiTxad _ qarTuli erovnuli TviTmyofadobis, erovnuli<br />

Rirsebis _ sakiTxad iqca. platoni ioselianisTvis vefxistyaosani<br />

a priori originaluri nawarmoebia da Tavisi logika aqvs, Tu<br />

ratom uwoda rusTavelma Tavisi poemis ambavs `sparsuli~. `ese ambavi<br />

sparsuli~ man tarielis vefxis tyavis samoss daukavSira da<br />

ambis sakiTxi am garegnuli niSniT SemosazRvra: mas formaluri<br />

niSniT ganmartavs, rogorc sparsuli warmomavlobis detals da<br />

am Taviseburi logikiT akavSirebs erTmaneTTan saTaurs da poemis<br />

ambis viTomc sparsul warmomavlobas: `saxelwodeba `vefxistyaosani~<br />

_ wers platon ioseliani _ ukve sparsulia. `Sah-namedan~,<br />

anu mefeTa wignidan, cnobilia, rom Zveli sparselebi ukanaskneli<br />

xosros dromde vefxis tyavs icvamdnen~. platon ioselianiseuli<br />

logika cxadia: radgan `Sah-names~ gmirebi vefxis tyavs icvamdnen<br />

da tarielsac aseTi samosi acvia, amitom uwoda avtorma poemas<br />

`vefxistyosani~ (unda aRvniSnoT, rom Semdgomi Taobebis rusTvelologebic<br />

xSirad axseneben `Sah-names~ personaJTa vefxis<br />

tyavis samoss rusTavelis poemasTan dakavSirebiT, magram ukve<br />

rogorc garkveul sabuTs vefxistyaosnis siuJetis sparsuli warmomavlobis<br />

dasamtkiceblad (abulaZe 1967: 86, 91-92, 112, 124, 190,<br />

191). sinamdvileSi ki – dabejiTebiT ambobs pl. ioseliani _ SoTa<br />

rusTaveli, `uwodebda ra Tavis Txzulebas sparsulidan naTargmns,<br />

am saxelwodebiTa da `sparsulidan naTargmanebis~ mokrZalebuli<br />

sityvebiT surda daefara maRali mniSvneloba Tavisi<br />

geniisa, romelmac Seqmna originaluri poema, romelic rogorc<br />

calkeulSi, ise mTlianobaSi inarCunebs Tavis damoukideblobas~<br />

(VII); `mis samagaliTo, dRemde miubaZav leqsebSi warmodgenilia<br />

aRmosavluri raindobis epopea, omi da siyvaruli~ (VIII) – wers platon<br />

ioseliani, radgan Zvelad raindobas – am wminda qristianul<br />

instituts – ratomRac aRmosavleTs ukavSirebdnen.<br />

`mravali Taobis manZilze rusTavelis suli madliT da<br />

sikeTiT dastrialebda Tavs saqarTvelos samefos. vefxistyaosnis<br />

xelnawerebi yvela saxlSi hqondaT~ (VI); rusTvelologTa gansakuTrebuli<br />

yuradReba am meeqvse Tavma miipyro, sadac platon<br />

ioseliani poemis sam uZveles xelnawerze mogviTxrobs da maT<br />

mecnieruli keTilsindisierebiT detalurad aRwers. am sami xelnaweridan<br />

mxolod erTia napovni: es swored is xelnaweria, romlis<br />

Sesaxebac TviT platon ioseliani iuwyeboda: `es wigni `vefxis<br />

tyaosani~ gadaeca saCuqrad Tavad m. s. voroncovs Tavad aleqsandre<br />

orbelianisgan 1853 wlis 1 seqtembers~; orbelianTa ojaxma<br />

mTavarmarTeblisTvis misi gadacema platon ioselians sTxova.<br />

dRes am xelnawers rusTvelologebi zazaseuls uwodeben (1082),<br />

161


igi ioseb Tbilelis mieraa gadawerili da misi tragikuli peripetiebiT<br />

aRbeWdili istoria sagangebod gamoikvlia giorgi leoniZem<br />

(leoniZe 1957: 187-280). `magram dResdReobiT ar Cans ori<br />

uZvelesi xelnaweri, romelTa Sesaxeb cnobebi moepoveba cnobil<br />

istorikoss platon ioselians~ _ gulistkiviliT wers akaki Sani-<br />

Ze da dasZens: `me imedi maqvs, rom es ori xelnaweri ar aris daRupuli,<br />

sadRac aris da mikvleva unda~ (SaniZe 1966: 64-65).<br />

platon ioseliani im faqtsac aqcevs yuradRebas, rom `Tamar<br />

mefis, xalxisa da enis ganmadidebelma poemam Cvens dReebamde dacemis<br />

droindeli literaturis xelnawerebiT moaRwia~ (sainteresoa,<br />

korneli kekeliZiseuli termini `dacemis xanis lite-ratura~<br />

platon ioselianis am gamoTqmidan xom ar iRebs dasabams?); igi<br />

kritikulad afasebs vefxistyaosnis pirvel gamocemebs da poemis<br />

teqstis kritikis TvalsazrisiT gamoTqvams saR mecnierul azrs:<br />

`dro, ueWvelia, gawmends am narevs da aRadgens uZveles teqsts~.<br />

am SeniSvniT platon ioseliani, faqtobrivad, dRevandeli terminiT<br />

rom vTqvaT, teqstologiis sakiTxs ayenebs da ganagrZobs:<br />

`amiT gaswordeba poemisa da poetis gamomcemelTa da SemsworebelTa<br />

Secdoma~, rac poemis teqstis damdgenTa maRal pasuxismgeblobas<br />

gulisxmobs. Tavisi azris naTelsayofad avtors nimuSad<br />

mohyavs erTi Zveli ambavi: `Cven ar vusurvebdiT rusTavels im xvedrs,<br />

romelic wilad xvda homerosis simRerebs aTenSi literaturuli<br />

gemovnebis dacemis xanaSi. aTenSi gemovnebis daqveiTebisas<br />

gamoCnda `iliadisa~ da `odiseis~ ori teqsti. teqstis Semsworebeli<br />

imavdroulad wignis gamyidvelic iyo. poeti iliarqi Sevida<br />

wignis gamyidvelTan da hkiTxa, aqvs Tu ara homerosis Txzuleba.<br />

wignis gamyidvelis SekiTxvaze _ `romel teqsts inebebT?~ _ iliarqma<br />

(ase uwodeben qarTul wignebSi da ara plutarqesTan) miugo:<br />

`nuTu arsebobs homerosis sxva teqsti?~ _ `aris _ erTi namdvil<br />

dednad miCneuli da meore _ Cemi Sesworebuli~. _ `am SromisaTvis<br />

miiReT raime jildo aTenelTagan?~ _ hkiTxa iliarqma. _ `araviTari~<br />

_ upasuxa wignis gamyidvelma. axalgazrda poetma sila<br />

gaawna da uTxra: `ai Tqveni jildo!~ (XII).<br />

homerosis rangis geniosTa bedi msgavsia: maT bevri `Tanaavtori~<br />

da `redaqtori~ uCndebaT; vefxistyaosnis xelnawerebi da<br />

gamocemebi am viTarebis metyveli ilustraciaa. platon ioselianis<br />

mier am sakiTxze yuradRebis gamaxvileba maradi gafrTxilebaa<br />

genialuri poemis teqstis damdgenTaTvis.<br />

platon ioselianis – am didi eruditis – damsaxurebaa, rom<br />

rusTavelis msoflmxedveloba neoplatonizms daukavSira, Tumca<br />

isic unda iTqvas, rom rusTvelologiis fuZemdebelma vaxtang<br />

162


meqvsem Tavis `TargmanSi~ poemaSi moxseniebuli `divnosis~ _<br />

fsevdo-dionise areopagelis – mimarT yuradRebis gamaxvilebiT<br />

es kavSiri adreve SeniSna. platon ioseliani rusTavelis mier neoplatonuri<br />

filosofiis codnas Semdegnairad ganmartavs: `ueWvelia,<br />

rom rusTavels berZnuli ena SeeZlo eswavla aTenSi..., da<br />

rodoszec, sadac am epoqaSi yvaoda mecniereba neoplatonikosTa<br />

sistemiT~ (V). manve aRniSna vefxistyaosanSi filosofiuri nakadis<br />

arseboba: `filosofia da mWevrmetyveleba Tanabrad amSveneben<br />

poemis – literaturis taZris – maRal azrebs~ (XI).<br />

sayuradReboa, rom man vefxistyaosnis Seqmnis ganmapirobebeli<br />

safuZvlebis sakiTxic dasva: `saidan gaCnda es pirveli sididis<br />

mnaTobi qarTul literaturaSi?~ da iqve gasca pasuxi:<br />

`rusTaveli ar SeiZleba yofiliyo minerva, romelic iupiteris<br />

Tavidan iSva, rogorc RvTaebrivi gonis simbolo~. am pasuxis mniSvneloba<br />

miT ufro mZafrdeba, rom ramdenime aTwleulis Semdeg<br />

vefxistyaosani moulodnelad gamoCenil meteors Seadares. platon<br />

ioselianis ganmarteba ki aseTia: `poetebad ibadebian (poetae<br />

nescuntar), rusTavelma, poetad dabadebulma, garSemo civilizebuli<br />

xalxi aRmoaCina~; ueWvelia, rusTavels `hyavda winamorbedni<br />

da hqonda nimuSebi~ (XIV): avtori aq arsebiTad sasuliero literaturas<br />

gulisxmobs.<br />

Semdeg TavSi platon ioseliani rusTavelis fenomenis<br />

warmoSobas XII saukuneSi saqarTvelos maRali civilizebulobiT<br />

ganmartavs: `maRali civilizacia am qveyanaSi misi poetis epoqaSi<br />

mxolod materialuri ki ara, aramed par exellance zneobrivi iyo.<br />

swavluli politikosebi amboben, rom xalxis yofierebis swored<br />

am ori mxaris SerwymaSi mdgomareobs WeSmariti civilizacia~ (XV).<br />

platon ioselianma sagangebod gaxaza vefxistyaosnis erovnuli<br />

mniSvneloba, rogorc saerTo-saxalxo wignisa: garda imisa,<br />

rom `es sanimuSo poema Tavisi gaCenisa Tu gamoCenis dRidan poet-<br />

TaTvis nimuSad iqca~, amave dros `es poema xalxisTvis misi sulis<br />

teleskopia~, radgan `siyvarulis, silamazis, heroizmis, simamacis<br />

ideebi ganfenilia am gonebiT atmosferoSi, romliTac sunTqaven<br />

jadosnuri qveynis mkvidrni~. rusTavelis Txzuleba mxolod<br />

maRali sazogadoebis ki ara, mTeli eris sulieri sazrdoa: `mas<br />

izepirebdnen da imeorebdnen qalaqebSic, didebulTa cixe-koSkebSic,<br />

soflelTa qoxebSic, mefeTa palatebSic da mefis taxt-<br />

Tanac~ (XI). `qalaqebi – cixe-koSkebi – palatebi – taxti~ impliciturad<br />

maRal sazogadoebas gulisxmobs da am mwkrivSi TiTqos<br />

xelovnurad da SemTxveviTaa CarTuli `soflelTa qoxebi~, rac<br />

dabal fenebs gulisxmobs. am sakiTxze msjeloba aq wydeba, xangr-<br />

163


Zlivi pauzaa da platon ioseliani SesaniSnav kompoziciur svlas<br />

akeTebs: ramdenime Tavis Semdeg igi mkiTxvels, rogorc mowme da<br />

TviTmxilveli, warudgens faqts, rom zemoT `soflelTa qoxebi~<br />

STabeWdilebis mosaxdenad ar uxsenebia, rom `soflur qoxebSic~<br />

etrfian rusTavels da izepireben vefxistyaosans. `1867 wlis seqtemberSi<br />

– wers platon ioseliani _ bazaleTSi qorwilze stumrad<br />

dampatiJes... didi ojaxis ufrosi, ukve xnieri... sityvas gvawyvetinebda<br />

rusTavelis poemis epizodebiT... manve miTxra, rom maT<br />

are-mareSi ar aris sofeli, rusTavelis saxeli rom ar icodnen~<br />

(XV). rogorc WeSmariti istorikosi, platon ioseliani konkretul<br />

faqts mimarTavs, raTa mkiTxvelisTvis cxadi da damajerebeli<br />

gaxdes, rom saqarTveloSi vefxistyaosani marTlac saxalxo<br />

wignia, rac ase iSviaTia msoflio literaturis istoriaSi. mravlismetyvelia,<br />

rom am ambis aRweras platon ioseliani saxarebiseuli<br />

fraziT amTavrebs: `da naTeli igi bnelsa Sina Cans, da bneli<br />

igi mas ver ewia~ (ioane 1,5).<br />

dRes winaswarmetyvelurad JRers platon ioselianis sityvebi:<br />

`veraviTari manqanebi ver Seqmnian verc ideebs, verc grZnobebs,<br />

romelnic xalxebs da samefoebs didebisa da bednierebisken waru-<br />

ZRvebian. mxolod sityviT – rogorc sulis gamoxatulebiT – ganizomeba<br />

da ganisazRvreba moqalaqeobriobis ganviTarebis xarisxi~<br />

(XV). platon ioselianma sulieri Rirebulebani yovelive amqveyniurze<br />

maRla daayena; misi progresuli poziciis nimuSad ismis sityvebi:<br />

`rusTavelis dideba mefeTa da mxedarTmTavarTa didebas<br />

aRemateba~ da pirvelia, vinc SoTa rusTavelis msoflio mniSvnelobaze<br />

dasabuTebuli azri gamoTqva: `gonebrivi gmirobis amgvari<br />

nayofi aris ara erTi xalxis – didisa Tu mciris – sakuTreba,<br />

aramed mTeli kacobriobisa. saxelebi did adamianTa, ... romelnic<br />

xels uwyoben kacobriobis winsvlas mecnieruli Tu xelovnebis<br />

nawarmoebebiT – msoflios matianeebSi iwereba~ (XI).<br />

mTeli kacobriobis progresisTvis xelis Sewyoba – es marTlac<br />

zusti orientiri da kriteriumia rusTavelis msoflio mniSvnelobis<br />

Sesafaseblad, romelic platon ioselianma ase brwyinvaled<br />

daaformula.<br />

mravalmxriv sagulisxmoa, rom platon ioseliani rusTavels,<br />

rogorc Semoqmeds, evropuli literaturis fonze ganixilavs<br />

da udides poetebTan avlebs paralels _ homerosiT dawyebuli<br />

da baironiT damTavrebuli. esenia: homerosi (VIII s. Cv. wmde),<br />

Teokrite (III s. Cv. w-mde), horaciusi (65 w. Cv. w-mde), Tibuli<br />

(50-iani ww. Cv. w-mde), dante aligieri (1265-1321), petrarka (1304-<br />

1374), torkvato taso (1544-1595), Seqspiri (1564-1616), jon mil-<br />

164


toni (1608-1674), baironi (1788-1824). sayuradReboa, rom es rigi<br />

qronologiurad evropuli literaturis mravalsaukunovan istorias<br />

moicavs – iwyeba homerosiT da mTavrdeba platon ioselianis<br />

Tanamedrove baironiT. isic unda aRvniSnoT, rom statiaSi<br />

moxseniebulia `amadisi~ _ XIV saukunis popularuli rainduli<br />

romanis `amadis galelis~ mTavri gmiri, romelic aserigad uyvarda<br />

servantesis don kixots. gasaocari mxolod is aris, rom<br />

platon ioselianma ver SeniSna vefxistyaosnis msgavseba evropul<br />

raindul romanTan. sxvaTa Soris, am SedarebebSi statiis avtoris<br />

mentalitetic gamoCnda: mas arc antimonarqisti miltoni moswons<br />

da arc meamboxe sulis baironi. meore mxriv, man zustad ganWvrita<br />

rusTavelis filosofiuri azrovnebis siRrme da daukavSira iseT<br />

diad saxelebs, rogorebicaa dante da Seqspiri.<br />

platon ioselianis es masStaburi, maxvili mecnieruli da<br />

natifi esTetikuri TvalTaxedviT SeniSnuli Sedarebani imdenad<br />

STambeWdavia, rom sjobs Tavad avtoris sityvebi davimowmoT:<br />

`poeti miendo religias da WeSmaritebis, sikeTisa da silamazis<br />

idealebi hpova qristianobasa da saeklesio sagaloblebSi.<br />

am mxriv is pirquS baironze maRla dgas, tasoze wmindaa, petrarkaze<br />

naTelia da miltonsa da danteze zneobrivi~ (VI); `misi ambis<br />

mSveniereba Teokrites mwyemsur ambebze ufro grZnobieria. masSi<br />

meti elegia da sinazea, vidre TibulTan, TavgadasavalTa ambebi<br />

sjobs da ufro sainteresoa, vidre amadisisa~ (VIII); `evropa, ukve<br />

qristianuli, samarTlianad amayobs sami epikuri poetis saxeliT,<br />

romelnic Sua saukuneTaTvis igiveni iyvnen, rac homerosi saberZneTis<br />

olimpisTvis. esenia dante, taso da miltoni, magram isini<br />

erTmaneTs baZavdnen, yoveli Semdgomi Tavisi winamorbedisgan sesxulobda<br />

Txrobis xerxs. rusTavelma maTze adre Tqva Tavisi sim-<br />

Rera da Tavad iyo misi Semoqmedi, adida ena da ukvdavhyo STamomavalTaTvis.<br />

ar meSinia Zraxvisa, Tuki Tamamad vityvi, rom rusTavelis<br />

ena ufro maRla dgas, vidre ena dantesi, tasosi da miltonisa.<br />

sityvaTa da azrTa mdinareba poetur aRmafrenaSi ar brkoldeba<br />

arc riTmaSi, arc Txrobis saganSi, arc epizodebSi. poetis aRmafrena<br />

Tanabari da ucvlelia. horaciusma Tqva homerosze: quandoquidem<br />

et divus Homerus dormant (zogjer RvTaebriv homerossac sZinavs).<br />

rusTavelze amis Tqma SeuZlebelia. mis sagalobelTa Cangi<br />

marad da Tanabrad JRers~ (IX); `Tavis aRmafrenaSi medin, moqnil,<br />

mis riTmaTaTvis morCil, TavisTavad aRCenil sityvaTa frTebiT<br />

igi zogjer filosofosadac gvevlineba, romelic, msgavsad Seqspirisa,<br />

gangvimartavs cxovrebas da mis gamovlinebebs adamianTa<br />

sazogadoebaSi da saerTod bunebaSi~ (X); `poetTa mamis droidan<br />

165


aironamde poetis xvedri – tanjva da galobaa~ (XIII).<br />

da bolos, rogorc daskvna: `amrigad, rusTavelis kalmiT da<br />

funjiT sityva mZlavri da Zlieri Seiqna. am sityvis siZlierem is<br />

qmna, rom rusTavelis saxeli poetis ki ara, poeziis saxelia~ (XVII).<br />

* * *<br />

platon ioseliani erTaderTi rusTvelologiuri naSromis<br />

avtoria, magram es naSromi imdenad Rrma da masStaburia, imden<br />

mniSvnelovan Temas aRZravs pirdapir Tu qveteqsturad – magali-<br />

Tad, rusTavelis intuituri dakavSireba evropuli renesansis titanebTan<br />

– rom mxolod rusTvelologiis istoriis kuTvnileba<br />

ar aris: igi ufro aqtiurad unda Semovides rusTvelologiur<br />

kvleva-ZiebaSi, risTvisac misi qarTulad Targmna da gamoqveyneba<br />

aucilebelia.<br />

* * *<br />

P.S. Tbilisidan mcxeTamde mogzaurobis CanawerebSi platon<br />

ioselians mohyavs laTinuri palindromi: Sator apero tenet<br />

opera rotas, rac niSnavs: `me movdivar msajulis maxviliT~<br />

(ioseliani 1871: 74). Cemi azriT, am moxdenil frazas figuraluri<br />

Sinaarsis datevac SeuZlia: platon ioselianma Tavisi grandiozuli<br />

erudiciisa da maxvili gonebis wyalobiT sworad gansaja<br />

vefxistyaosnis avtoris adgili msoflio literaturis olimpze<br />

da rusTaveli homerosis, dantesa da Seqspiris gverdiT daayena.<br />

* * *<br />

P.P.S. platon ioselianis mier am 129 wlis win dawerili werili<br />

pirveli realuri cdaa vefxistyaosnis msoflio literaturis _<br />

upiratesad evropuli literaturis _ fonze Sefasebisa, rogorc<br />

msoflio mniSvnelobis Sedevrisa. am viTarebaSi damafiqrebelia<br />

Cven dReebSi gamoTqmuli aprioruli mosazreba, TiTqos saqarTveloSi<br />

dadga `vefxistyaosnis civilizaciis dasasruli~, radgan<br />

`dRevandeli dRe nacionaluri narativis nacvlad sxva politikur<br />

Tu kulturul koniunqturas gvTavazobs. amitomac, rusTavelis<br />

poema Cven Tvalwin oden literaturul teqstad iqca~. amgvari<br />

fsevdoprofesiuli msjeloba _ dafuZnebuli sabWoTa periodis<br />

ideologizirebul <strong>rusTvelologia</strong>ze da ara rusTavelis<br />

poemis WeSmariti arsis Ziebaze _ zerele, calmxrivi da alogikuria:<br />

vefxistyaosnis mniSvneloba nacionaluri politikuri Tu<br />

kulturuli koniunqturebiT araviTar SemTxvevaSi ar ganisaz-<br />

Rvreba, amitomac kidev ufro aqtualuria platon ioselianis<br />

166


formula, romlis Tanaxmad vefxistyaosnis msoflio-istoriuli<br />

mniSvneloba im kriteriumiT unda Sefasdes, Tu ra wvlili Seitana<br />

rusTavelma kacobiobis progresul ganviTarebaSi. rodesac<br />

es gairkveva, maSin aRmoCndeba, rom vefxistyaosnis civilizacia<br />

iseve usasruloa, rogorc civilizacia kacobriobisa.<br />

damowmebani:<br />

abulaZe 1967: abulaZe i. rusTvelologiuri naSromebi. krebuli Seadgina da<br />

gamosacemad moamzada ioseb megreliZem, Tb.: 1967,<br />

baramiZe 1978: Барамидзе А. А., Ватейшвили Д. А. П. И. Иоселиани. Очерк жизни и<br />

общественной деятельности. Тб.: «Мецниереба», 1978.<br />

gawerelia 1936: gawarelia a. platon ioseliani. cxovreba giorgi mecametisa. akaki<br />

gawerelias Sesavali weriliT, redaqciiTa da SeniSvnebiT. tfilisi: 1936.<br />

imedaSvili 1941: imedaSvili g. <strong>rusTvelologia</strong>. istoriul-kritikuli mimoxilva.<br />

Tb.: 1941.<br />

ioseliani 1870: Иоселиани П. Шота Руставели. – gaz. Кавказ, # 13, 1870.<br />

ioseliani 1871: Путевые заметки от Тифлиса до Мцхеты Платона Иоселиани. Тифлис: 1871.<br />

leoniZe 1957: leoniZe g. vefxistyaosnis axali xelaweri. _ wignSi: giorgi leoniZe.<br />

gamokvlevebi da werilebi. Tb.: 1957.<br />

maxaTaZe 1964: maxaTaZe n. platon ioseliani da Zveli mwerlobis sakiTxebi. _ kr.<br />

Zveli qarTuli mwerlobis sakiTxebi. t. II, Tb.: 1964.<br />

megreliZe 1970: megreliZe i. rusTvelologebi. Tb.: 1970.<br />

nadiraZe 1958: nadiraZe g. rusTavelis esTetika. Tb.: 1958.<br />

SaniZe 1966: SaniZe a. vaxtangiseuli `vefxis tyaosani~. wignSi: akaki SaniZe. vefxis<br />

tyaosnis sakiTxebi. 1. Tb.: 1966:<br />

SaraZe 1980: SaraZe g. platon ioseliani – rusTvelologi. Tb.: 1980.<br />

wyobilsityvaoba 1853: wyobil sityuaoba qmnili antonisagan piruelisa<br />

kaTolikos-patriarxisa yovlisa saqarTveloÁsa. tfilisi: 1853.<br />

Mariam Karbelashvili<br />

“Each Georgian Knows What is the Book “Knight in the Panther’s Skin”<br />

To 200th Anniversary of Platon Ioseliani’s Birth<br />

Summary<br />

Platon Ioseliani (1809-1875), the prominernt historian, was the outstanding<br />

scientist and public figure, one of the brilliant representatives of Georgian<br />

intellectuals of the 19th century. This was the time, when in Georgia “European-<br />

Russian new progressive ideas and thoughts are easily accepted” and the entire<br />

pleiad of brilliantly educated Georgians “vastly bring and disseminate in Georgian<br />

new knowledge, new vivid ideas” (K. Kekelidze), on the basis of this new discipline<br />

_ Kartvelology was created. Platon Ioseliani, “very educated and well-known<br />

scientists, who was called the philosopher by the contemporaries” (A. Shanidze),<br />

was one of the founders of this discipline. The sphere of interests of this scientist<br />

with the encyclopedic education is very wide and his works are still very significant<br />

167


for the researchers of various spheres.<br />

Fantastic encyclopedic education of Platon Ioseliani is indeed unique: it is<br />

not surprising that this Georgian intellectual of the first half of 19th century is well<br />

aware in antique literature, but as we shall see later, in discussing of the article<br />

dedicated to Rustaveli, he knows very well the Western European literature,<br />

starting from Dante to Byron, his contemporary and, as one can see from the details<br />

of comparison, he not only knows, but he is well aware in peculiarities of works<br />

of individual writers. The main thing is that in the context of world literature, in<br />

discussing and assessment of Rustaveli’s poem, he has set the apparently European<br />

landmarks.<br />

Though Platon Ioseliani has published only one single article about Shota<br />

Rustaveli, in Russian language, he is one of the distinguished representatives of the<br />

brilliant pleiad of Rustaveli researchers.<br />

On 10th January 1870, in the 13th issue of newspaper “Кавказ” (“Caucasus”)<br />

there was published Platon Ioseliani’s article about Rustaveli and it is the subject<br />

of special interest of Rustaveli researchers. It offers fruitful considerations and<br />

conceptual ideas, which, for Rustaveli researchers, is of significance, not only in<br />

historical but also in present-day respect; these are: Rustaveli and Neo-platonism;<br />

Knight in the Panther’s Skin in the comparative research context; Rustaveli’s place<br />

in the history of world literature; world-historic significance of the Knight in the<br />

Panther’s Skin as ideological and aesthetic phenomenon; Rustaveli and Homer;<br />

Rustaveli and Dante; Rustaveli and Shakespeare.<br />

168


manana kvataia<br />

`mcire mosakiTxi SoTa rusTavels:<br />

`msgavsi Tqveni ramca meZRvna..~<br />

es mokrZalebuli sityvebi Aaqvs epigrafad 1966 wels rusTvelis<br />

800 wlis saiubileod parizSi gamocemul Jurnal `kavkasionis~<br />

sagangebo, XI nomers, romlis unikaluri masalebi genialuri poetis<br />

erTgvari mcire enciklopediacaa. publikaciebis umetesoba<br />

TviT redaqtoris, viqtor nozaZis kalams ekuTvnis, rac gamocemis<br />

Rirebulebas zrdis.<br />

xelovnebisa da mecnierebis Jurnali `kavkasioni~ 1929 wlis<br />

ianvar-TebervalSi parizSi daarsda. mis saTaveebTan eqvTime TayaiSvilTan<br />

erTad qarTveli moswavle-axalgazrdobis erovnuli<br />

gaerTianeba idga. Jurnalis pirvelive nomris deklaraciaSi vkiTxulobT:<br />

`ucxoeTSi gadaxvewili qarTveli sazogadoeba moklebuli<br />

iyo iseT gamocemas, romelSic sityva kazmuli, mxatvruli da<br />

mecnieruli – daisadgurebda.. dro da brZola saqarTvelos TavisuflebisaTvis<br />

gvibrZanebs: gaismodes Tavisufali sityva,<br />

saqarTveloSi rom xiStzea wamogebuli. krebuli asrulebs am<br />

brZanebas~. `kavkasioni~ bolomde am sityvebis erTguli darCa.<br />

1964-1973 wlebSi mas viqtor nozaZe redaqtorobda, romlis<br />

uSualo xelmZRvanelobiT Jurnalma axal simaRleebs miaRwia.<br />

1966 wlis saiubileo `kavkasioni~ yvela sxva nomrisagan<br />

gamorCeulia. mas rusTavelis portretebic amSvenebs. Jurnalis<br />

pirvelive publikacia _ emigranti poetis, giorgi gamyreliZis<br />

leqsi `planetebis simfonia~ ukvdav mgosans eZRvneba. saocrad<br />

STambeWdavia TviT viqtor nozaZis “SoTa rusTavels”, romlis<br />

yoveli sityva geniosisadmi mecnieris udidesi mowiwebisa da siyvarulis<br />

gamJRavnebacaa. “Sen brZandebi mflobeli qarTuli mxatvruli<br />

geniisa. da qarTveli eri amiT aris mojadoebuli. Sen br-<br />

Zandebi didi musikosi qarTuli sityvisa. da qarTveli eri Seni<br />

musikiT aris monusxuli!.. Sen brZandebi maxarobeli sikeTis gamarjvebisa.<br />

da qarTvel ers swams sikeTis gamarjveba!.. amitom brZandebiT<br />

Sen da qarTveli eri ganuyofeli, ganuSorebeli, ganuyreli.<br />

Tqven icocxleT marad Jams, icocxleT ukuniTi ukunisamde!.. sanam<br />

mze mzeobs da es msoflio cocxlobs!” (nozaZe 1966: 11) – ai, mcire<br />

fragmenti am vrceli dialogidan.<br />

viqtor nozaZis publikaciebis gverdiT saiubileo krebul-<br />

Si dabeWdilia rusTvelisadmi miZRvnili r. arseniZis, a. papavas,<br />

al. SaTiriSvilis, al. manveliSvilis, g. wereTlis, g. gamyreliZis<br />

169


gamokvlevebi, imave g. gamyreliZis, g. yifianis, e. abulaZis leqsebi.<br />

Cveni interesis sagani amjerad 1966 wlis `kavkasionis~ is publikaciebia,<br />

romlebic viqtor nozaZis kalams ekuTvnis. maTi umetesoba<br />

`vefxistyaosnis~ calkeuli striqonis Tu sadavo adgilebis<br />

ganmartebas eZRvneba. am fundamenturi statiebis gaxseneba ukeT<br />

warmoaCens emigraciaSi moRvawe cnobili rusTvelologis Rvawls<br />

genialuri poemis SeswavlaSi. isini sainteresoa ara mxolod mecnierebis,<br />

aramed rigiTi mkiTxvelebisa da poemis ucxour enebze<br />

mTargmnelTaTvis.<br />

v. nozaZis pirvelive samecniero naSromis epigrafia: `vinc<br />

miemTxueodeT, Sendobasa hyofdeT CuenTvis, RmrTisaTvis gevedrebi,<br />

ufalno Cemno, da Tu sadame tyuili naxoT, wyevasa nu hyofT,<br />

uwyis ufalman, friadiTa krZalviTa da gulis modginebiTa aRvswere<br />

(Zveli xelnaweridan)~. vfiqrobT, es mravlismTqmeli sityvebi<br />

TviT mecnieris kredos gamomxatvelicaa. amave werils meore meore<br />

epigrafic aqvs: `zogadi kuTvnileba WeSmarit literaturisa<br />

– gulwrfelobaa, uboroto ganzraxvaa, sindisianobaa, pirmoufereblobaa~<br />

(ilia WavWavaZe). es sityvebic simbolurad Tavad v. nozaZis<br />

mecnierul mrwamss exmianeba.<br />

gamokvleva, romlis saTauria `am saqmesa dafarulsa brZeni<br />

divnos gaacxadebs”, nozaZes 1962 wlis seqtemberSi madridSi dauweria<br />

da is `brZeni divnosis~ vinaobis garkvevas eZRvneba. statia-<br />

Si gaanalizebulia qarTvel da evropel mecnierTa mosazrebebi<br />

am sakiTxze, Sefasebulia maTi dadebiTi Tu uaryofiTi mxareebi.<br />

fundamenturi kvlevis Sedegad v. nozaZe daaskvnis: `vefxistyaosanSi<br />

dasaxelebuli “divnosi” aris dionisios areopageli, qristiani<br />

Teologosi da filosofosi.. mTeli misi azrovneba aris,<br />

rasakvirvelia, qristianuli filosofiisa, rac vefxistyaosnis<br />

msoflmxedvelobas asazrdoebs~ (nozaZe 1966: 17). aqve mkvlevari<br />

arkvevs sakiTxs: ra kavSiri SeiZleba arsebobdes 1492-e Sairis `divnoss~<br />

da 177-e Sairis `dionoss~ Soris? (es kiTxva Tavis droze<br />

n. marsac gasCenia). v. nozaZe am pirebis identobas uaryofs, argumenti<br />

ki aseTia: `177-e SairSi `dionosi~-s mier TiTqos naTqvami<br />

fsiqologiuri debuleba `divnosis~ anu dionise areopagelis<br />

TxzulebebSi arsad gvxvdeba.. ese igi `dionosi~ ar aris dionise<br />

areopageli~ (nozaZe 1966: 20).<br />

Semdegi publikacia `am saqmesa memowmebis dionisi, brZeni<br />

ezros~ viqtor nozaZes 1960 wlis agvistoSi dauweria, 1965 wlis<br />

maisSi ki Seuvsia. werili mravalmxrivaa sayuradRebo: dionisisa<br />

da ezros vinaobis garkvevisaTvis mkvlevars safuZvlianad Seuswavlia<br />

dionise areopagelis, dionisi alikarnaselis, ezras, poet<br />

170


ezrosis, aseve ibn ezras (moses ben iakob) da meore ibn ezras (abraham<br />

ben meir) biografiebi da moRvaweoba, saguldagulod dauZebnia<br />

`vefxistyaosnis~ xelnawerebSi dafiqsirebuli `dionisis~ variantuli<br />

nair-wakiTxvani: divanose, dionisi, dionise, divanosi, devanosi,<br />

dionos. amas garda, v. nozaZes gauanalizebia vaxtang meeqvsis,<br />

Teimuraz batoniSvilis, d. CubinaSvilis, d. kariWaSvilis, S.<br />

nucubiZis Sexedulebani dionisisa da ezrosis Sesaxeb. nozaZe maTgan<br />

gansxvavebul mosazrebas gvTavazobs. is qarTvel mecnierebs<br />

Seaxsenebs sityva `divan~-is mniSvnelobas, romelic, misi TqmiT,<br />

iranuli (SeiZleba asiriuli) warmomavlobisa iyos da sias, nusxas,<br />

registrs niSnavs. `ezras~ semantikis dazustebisaTvis v. noza-<br />

Zes Seuswavlia me-11 saukunis espaneli ebraeli poetis, ibn ezras<br />

(moses ben iakobis) pesimisturi religiuri leqsebi, romelTa analizis<br />

Sedegad mkvlevari daaskvnis, rom mas rusTavelTan saerTo<br />

araferi unda hqondes. mogvianebiT espaneTSi mcxovrebi meore ibn<br />

ezras (abraham ben meir) _ poetis, filosofosis, didad cnobili<br />

ebraeli mecnieris _ biografiisa da Semoqmedebis analizis Semdeg<br />

nozaZe kiTxulobs: ra unda hqondes saerTo rusTavelTan mis<br />

msgavs kacs, `maradiul ebraels, romelmac ar icis Tavisi wowialisa<br />

da xetialis dasasruli da arc egeba mas mosveneba qveynis<br />

dasasrulamde?~. mecnieris azriT, mis `arc erT leqss araviTari<br />

damokidebuleba ara aqvs vefxistyaosnis SairTan 177” (nozaZe 1966:<br />

32). viqtor nozaZis dakvirvebiT, rusTavelis poemis am striqonSi<br />

unda wavikiTxoT `ezros~ (zmnuri forma) da ara “ezra” (sakuTari<br />

saxeli). sityva `dionoss~ ki, misi azriT, mkvlevrebma Sinaarsi<br />

Seucvales. am sakiTxis sabolood gadawyvetas v. nozaZe momavlis<br />

mecnierebs miandobs.<br />

Semdeg statiaSi, romlis saTauria: `viT katasa, vxocdi lomsa~,<br />

mkvlevari sityva `katas~ mniSvnelobas ganmartavs: `arabuli<br />

sityva `kata~ kakabTa erT jiSs, udabnos qaTams niSnavs, romelic<br />

durajTaA ojaxis warmomadgenelia” (nozaZe 1966: 33). es frinvelebi<br />

_ katebi _ Turme gund-gundad dafrinaven da ician, udabnoSi sad<br />

aris wyali. kata siarulis moxdenilobiTac ganTqmuli yofila. am<br />

swraf da frTxil frinvels silis qaTams, `kldis mtreds~ uwodebeno,<br />

_ vkiTxulobT werilSi.<br />

`kavkasionSi~ miTiTebulia, rom gamokvleva `leopardus,<br />

panTera, tigr, vefxi~ viqtor nozaZes 1961 wels madridSi dauweria.<br />

am werilSi mecnieri poemis rusul, ukrainul, germanul, inglisur,<br />

frangul, italiur TargmnebSi arsebul `vefxis~ Sesatyvisebs<br />

eZebs da daaskvnis, rom maTSi es sityva oTxi variantiT aris warmodgenili:<br />

bars, panTera, leopard, tigr. magram aris ki `vefxi~<br />

171


marTlac `tigr~? am sakiTxis garkvevisaTvis v. nozaZe bibliis<br />

qarTul Targmans da Cveni Zveli originaluri mwerlobis<br />

Zeglebs mimarTavs. Sua saukuneebis evropuli poeziis nimuSebis<br />

monacemebis gaanalizebiT mkvlevari daaskvnis: 1. panTera aris<br />

`vefxi~; 2. `panTera~ _ `vefxi~ simboloa silamazisa; 3. is simboloa<br />

qalbatonisa, satrfosi; 4. is religiuri simboloa. v. nozaZis<br />

dakvirvebiT, `vefxistyaosanSi~ panTera silamazis simboloa – saxe<br />

qalbatonisa da is sruliad ar waagavs evropuli Sua saukuneebis<br />

mwerlobis panTeras, mas misticizmTan araviTari kavSiri ara aqvs.<br />

misi azriT, evropul enebze `vefxi~ aris `panTera~ da ucxo enebze<br />

am sityviT unda iTargmnos (`panTeras~ marjori uordropic<br />

iyenebdao).<br />

1966 wlis `kavkasionis~ Semdegi publikacia: `brunavs, viTa<br />

tanajori~ viqtor nozaZes 1964 wels ciurixSi dauweria. mecnieri<br />

ganmartavs sityva `tanajors~, romelic vaxtang meeqvses erTi<br />

wlis jorad, Teimuraz batoniSvils ki momcro da swrafad mbrunav<br />

jorad gauazrebia. n. mars aq somxuri sityva `jorjik~ _ WriWina<br />

uvaraudia, d. kariWaSvils ki buziviT mweri, iseve, rogorc i. abulaZes,<br />

k. WiWinaZes, s. kakabaZes, Tumca maTi Sexedulebani v. nozaZes<br />

dasabuTebulad ar eCveneba. `tanajori~ gubeSi, morevSi mbrunav<br />

mwerad ganumartavs a. SaniZes. saTanado kvlevis Sedegad viqtor<br />

nozaZe daaskvnis, rom esaa wyalze swrafad morbenali, mocurave<br />

mweri (Hydrometra stagnorum).<br />

sityva `moli~-s semantikis dadgenas eZRvneba mecnieris Semdegi<br />

werili-gamokvleva `moli rame wamoisxa zeda tansa~. `moli~<br />

homerosis `odiseaSic~ gvxvdeba. naSromSi safuZvlianadaa Seswavlili<br />

am sityvis mniSvneloba `vefxistyaosansa~ da `odiseaSi~,<br />

gaanalizebulia gamokvlevebi, sadac am sityvis homerosiseuli<br />

gagebaa ganmartebuli. statiaSi vkiTxulobT: `gamorkveuli da<br />

naTelia: 1. moli aris mcenare, Savi ZiriT da TeTri yvaviliT:<br />

2. moli Tu kacs aqvs, masze jado an sawamlavi ar moqmedebs; 3. jadosan<br />

diac-RmerTis, kirkes grZneba da sawamlavi uZluria `moli~-s<br />

winaSe; 5. kirkem Rorebad qceuli adamianebi isev kacebad aqcia ara<br />

`molis~ wasmiT, aramed sakuTari axali wamlis xmarebiT~ (nozaZe<br />

1966: 46). didZali masalis analizis Sedegad mkvlevris saboloo<br />

daskvna aseTia: `vefxistyaosnis~ `moli~ kavSirSi araa am sityvis<br />

homerosiseul gagebasTan. misi azriT, rusTavelTan is unda iyos<br />

nabadi, an wamosasxami.<br />

parizSi, 1965 wlis ianvarSi dauweria v. nozaZes JurnalSi<br />

warmodgenili Semdegi gamokvleva saTauriT `ZoweuliTa mosili~.<br />

aq mecnieri, iseve, rogorc `vefxistyaosanis ferTametyveleba-<br />

172


Si~, sityva `Zoweuls~ ganmartavs. nozaZiseuli wiaRsvlebi aqac<br />

farTo da masStaburia: is mimoixilavs porfiris samoslis istorias,<br />

`porfiri=purpuras~ semantikas antikur poetebTan, am sityvis<br />

ZvelqarTul da sxvadasxva enebze Sesatyvis Targmanebs da<br />

daaskvnis, rom qarTuli `Zoweulis~ Sesatyvisia laTinuri “purpuri”.<br />

parizSi, 1965 wlis martSi dawerila v. nozaZis statia `Sua<br />

brolsa da ayiysa sWvirs margaliti tyubebi~. aq mecnieri patiosan<br />

Tvlebs exeba: gvacnobs maTi gamoyenebis istorias, saxelwodebebs<br />

sxvadasxva enaze, amasTan, mkiTxvels awvdis mraval saintereso<br />

informacias. sayuradReboa erTi cnoba: plinius sekundusi gadmogvcems,<br />

Zvirfas qvaTa xmareba kavkasiidan daiwyoo. natexi kldisa,<br />

romelzec promeTeosi yofila mijaWvuli, rkinis naWerSi<br />

CausvamT da gmiris pativsacemad TiTze gaukeTebiaT. es pirveli<br />

samkauli iyo, _ miuTiTebs v. nozaZe. werilSi didi adgili eTmoba<br />

`porfiris~ ganmartebas, Zowisa da ayiyis fers (maT avtori identurad<br />

Tvlis) da sxva sakiTxebs.<br />

Semdegi samecniero werili saTauriT `mze mabrunvebs, ar<br />

gamiSvebs, Semiyris da mimcems wvasa..~ v. nozaZes 1965 wlis maisSi<br />

ciurixSi dauweria. mas win uZRvis avtoris SeniSvna: “aq vbeWdav<br />

erT Tavs Cemi moxsenebidan, romelic wavikiTxe parizSi 1965 wlis<br />

maisis 9-s, saTauriT: rusTaveli _ dante _ 100 w.–800 w.”<br />

statiis dasawyisSi mkvlevari otaridis cis irgvliv msjelobs.<br />

misi miTiTebiT, planetaTa rigSi dedamiwidan meore planeta,<br />

otaridi yvelaze pataraa, magram mzesTan axlosaa, amitom<br />

mas xSirad ver vxedavT: is mzis sxivTa brwyinvalebaSia damaluli.<br />

merkurius-otaridis cas dantesTan `meore samefo~ ewodeba da mas<br />

arqangelozni ganageben. v. nozaZis miTiTebiT, aq sufeven sulni<br />

saxelmoxveWilTa, pativcemulTa, romelTac miwier cxovrebaSi<br />

diadi saqmeebi Caidines (`spiriti imperandi~). mecnieris dakvirvebiT,<br />

otaridi `vefxistyaosanSi~ astronomiul-astrologiuri<br />

mniSvnelobiT gamoiyeneba: is mefea sibrZnisa, moxerxebuli batoni,<br />

mwerali da bedis gamge. poemis striqonebSi _ `otarido,<br />

Sengan kide arvis migavs saqme sxvasa: mze mabrunvebs, ar gamiSvebs,<br />

Semiyris da mimcems wvasa~ _ nozaZe xedavs astronomiul urTier-<br />

Tobas mzesa da otarids Soris. mze-TinaTinis siyvaruliT Sepyrobili<br />

avTandilic msgavs mdgomareobaSia: `es siyvaruli mas ar<br />

uSvebs, Tavisi cecxliT wvavs”. v. nozaZe erTmaneTisagan mijnavs<br />

dantesa da rusTvelis poziciebs: “dantes merkuriusi saiqio cxovrebis<br />

erT nawils agviwers da iq beatriCe dantes Teologiur<br />

sakiTxebs ganumartavs. rusTavelis otarids amqveyniuri, saaqao,<br />

173


amaRlebuli, xorcieli siyvarulis mociqulisa da Sikrikis movaleoba<br />

aqvs dakisrebuli~ (nozaZe 1966: 69).<br />

sayuradReboa avtoris msjeloba me-3 saukuneSi ptolemaiosis<br />

geocentruli da me-17 saukuneSi aRmocenebuli heliocentruli<br />

sistemebis Sesaxeb. v. nozaZe imowmebs ptolemaiosis azrs:<br />

merkurius-otaridi da venus-aspirozi mzes misdeven da mzesa<br />

da dedamiwas Soris binadrobeno. mkvlevris SeniSvniT, dante da<br />

rusTaveli amave azrs poeturad gadmoscemen, e.i. isini ptolemaiosis<br />

Sexedulebas eyrdnobian. nozaZe ar eTanxmeba r. TvaraZisa da<br />

d. WanturiSvilis mosazrebebs rusTavelis mier heliocentruli<br />

sistemis aRiarebasTan dakavSirebiT. is mxars uWers s. caiSvilisa<br />

da naTaZis Tvalsazriss. aqve daxasiaTebulia Zvel berZenTa astronomiuli<br />

Sexedulebebi, romelTa Tanaxmad, venus-aspirozi da<br />

merkurius-otaridi mzis qvemoT arian da amitom mzis zemoT arasodes<br />

Canan, isini mzis satelitebad iTvlebian. mkvlevari ganmartavs:<br />

`otaridi mzes ver Sordeba, ise, viT avTandili ver Sordeba<br />

Tavis mzes – TinaTins da, rodesac otaridi mzes xvdeba, igi mis<br />

sxivebSi imaleba, TiTqos iwvis avTandili TinaTinis siyvarulis<br />

gamo.. is aq aris merkuris-otaridi, TinaTini ki aris mze~ (nozaZe<br />

1966: 72-73).<br />

jerjerobiT CvenTvis ucnobia viqtor nozaZis naSromi, romlis<br />

saTauria `vefxistyaosanis siyvarulTmetyveleba~. miT ufro<br />

sainteresoa `kavkasionis~ publikacia, romelsac uZRvis avtoris<br />

SeniSvna: “es werili aris meore nakveTi, amoRebuli Cemi xelnaweridan<br />

_ `vefxistyaosanis siyvarulTmetyveleba~. saTaurSi poemis<br />

xuTi striqonia gamotanili: `misTvis guls laxvar sobili~<br />

(Sairi 595); `Semomxedna, movewone~ (595); `gulsa me laxvar xebuli~<br />

(522); `guli Zes sagnad isrisad” (708); `mematebis wyluli wylulsa~<br />

(1306).<br />

amjerad v. nozaZes ainteresebs sityva `laxvris~ semantika<br />

da imowmebs sulxan-sabas ganmartebas: `laxvari aris grZeltariani<br />

basrwvera saomari iaraRi~. is didad gavrcelebuli yofila<br />

saqarTveloSic da evropaSic. Tumca, mkvlevris dakvirvebiT, rus-<br />

TavelTan am saomar iaraRs umTavresad siyvarulis sakiTxebTan<br />

dakavSirebiT vxvdebiT. ratom? sanam am kiTxvas upasuxebdes, nozaZe<br />

jer mowonebis sakiTxs ganixilavs, sulxan-saba `Tvalaxmas~<br />

rom uwodebs. is lamazis, mSvenieris danaxviTaa gamowveuli, magram,<br />

mecnieris SeniSvniT, `siyvarulis gamowvevaSi Tvali rodi aris<br />

damnaSave... Tvalma mxolod gza icis gulisaken – silamazis sura-<br />

Ti Tvals gulSi Caaqvs da iq mowonebas, Semdeg siyvaruls iwvevs,<br />

an pirdapir: siyvaruls badebs~ (nozaZe 1966: 75). `vefxistyao-<br />

174


sanSi~ ki, v. nozaZis azriT, “siyvarulis dabadebas mxolod erTxel<br />

SeveswrebiT: odes tarielma nestani durajTa gadacemisas ixila~<br />

(iqve). aRsaniSnavia, rom poemaSi megobruli siyvarulic mowonebazea<br />

agebuli: tarielisa da avTandilis urTierToba mowonebiT<br />

iwyeba.<br />

naSromSi viqtor nozaZe iyenebs mesame saukuneSi daweril indur<br />

`kamasutras~ – siyvarulis xelovnebis wigns, romlis mixedviT,<br />

siyvaruli Cndeba, pirvel yovlisa, TvalTa gziT, Semdeg amas<br />

mosdevs CaSveba gulis maxsovrobaSi, uZiloba, gamxdroba, sigiJe,<br />

dabneda da bolos, sikvdili. `axali stilis~ italieli poetebis<br />

rwmeniTac siyvaruli erTi SexedviT, anazdeulad iwyeba. Sesabamisad,<br />

statiaSi daxasiaTebulia orgvari Tvali: fizikuri, garegani<br />

da Sinagani, gulis Tvali. am ukanasknels xedva-mzera droisa da<br />

sivrcis gareSe SeuZlia, fiqriTac ZaluZs. aqedan warmodgeba xilva<br />

uxilavisa, RmerTisa, angelozisa, moCvenebaTa. Sinagani, gulis<br />

TvaliT xedavs Seyvarebuli Sors myof satrfos. `dasavleT evropis<br />

poeziamac siyvarulis warmoSoba Tvalaxmas miawera~ (nozaZe<br />

1966: 77). mkvlevris dakvirvebiT, siyvaruls ukavSireben saWurvels<br />

(isari, Subi, laxvari, dana.). eros-amuric siyvarulisaTvis<br />

mzad myof pirovnebas isars esroda, romelic mas gulSi xvdeboda<br />

da siyvarulic aRigzneboda. magram rogor xdeba gulis<br />

daWra? _ ainteresebs avtors. aq mTavari isev Tvali yofila:<br />

siyvarulis isarma gaiara TvalSi da CaerWo gulSi. gamokvlevaSi<br />

vkiTxulobT, rom Zvelinduri RmerTi kama atarebda yvavilisagan<br />

gakeTebul faqiz, naz, lamaz isars, aTjer ufro basrs, vidre<br />

yvelaze udidesi mSvild-isaria. v. nozaZis azriT, sityva `isari~<br />

swored `siyvarulis isris~ mniSvnelobiT gvxvdeba `vefxistyaosanSi~,<br />

iseve, rogorc aRmosavleTisa da dasavleTis mwerlobaSi.<br />

paralelebisaTvis statiaSi magaliTebia damowmebuli msoflio<br />

literaturis Sedevrebidan: Sua saukuneebis mwerlobaSi siyvarulis<br />

niSnad da simbolod aRiarebuli yofila aqilevsis isari.<br />

amave periodis mwerlebi dedakacis Semoxedvas xSirad aqilevsis<br />

laxvars amsgavsebdnen: is sWris, hkodavs mamakacs siyvaruliT da,<br />

amave dros, gankurnavs kidec. siyvarulis laxvars Rrmad dauWria<br />

tarieli. mas am tkivilis gaZleba surs, magram mis winaSe uZluria.<br />

`vefxistyaosnis~ striqoni _ `momegonos moSorveba, mematebis wyluli<br />

wylulsa~ _ v. nozaZes ase ganumartavs: `siyvarulis isari<br />

(wamwami, maxvili, laxvari, dana...) gulsa sWris da kodavs; Tavis Tavad<br />

cxadia, amiT guls Wriloba, anu wyluli uCndeba da igi SeiZleba<br />

gamrTeldes mxolod siyvarulis pasuxiT, Tu satrfo motrfes<br />

siyvaruls daudasturebs~ (nozaZe 1966: 85). amgvari gageba gvx-<br />

175


vdeba rogorc dasavleTis, ise aRmosavleTis mwerlobaSi, Tumca,<br />

mkvlevris dakvirvebiT, `siyvarulis laxvriT gulis dawyluleba<br />

RmerTis nebaze aris damokidebuli.. RmerTi aris yovlis mflobeli<br />

da igi badebs siyvaruls; igive awesebs mis wesebs.. siyvarulis<br />

saTave RmerTSi imyofeba, rameTu RmerTi aris siyvaruli~ (nozaZe<br />

1966: 87).<br />

v. nozaZis Semdeg naSroms saTauriT “mun erTmaneTsa kvla<br />

vnaxavT, kvla rame gavixareniT”, uZRvis SeniSvna: es ariso “mcire<br />

nakveTi Cemi xelnaweridan – rusTaveli da dante (wakiTxuli moxsenebad<br />

parizSi, 9 maiss 1965 w.)”. statiaSi vkiTxulobT: “Sua saukuneTa<br />

filosofiis Tanaxmad, kerZod, Toma akvinelis swavlis<br />

mixedviT, rodesac kaci gardaicvleba, misi `suli nergobrivi~,<br />

`mcenareuli~ (`anima vegetativa~), `suli grZnobadi~, `gvamobrivi~<br />

(`anima sensitiva~) da `suli gonebrivi~, RmrTeebri (`anima intelektiva~,<br />

`divino~, `anima racionalis~) erTmaneTs Sordebian. pirveli<br />

ori: nivTier-materiuli miwaze rCeba, _ igi ukugdebulia, xolo<br />

`suli gonieri~, anu `intelektiva~, gvamTan daSorebis Semdeg xdeba<br />

ufro Zlieri, ufro magari, vidre igi uwin iyo: igi gaZlierdeba<br />

TviT cnobiT, TviTSemecnebiT~ (nozaZe 1966: 88).<br />

mkvlevari dantes Sexedulebasac imowmebs, romlis Tanaxmad,<br />

gardacvlilis suls eniWeba moCvenebiTi gvami, TiTqo-gvami, mxolod<br />

gamosaxulebadi tani. zogi mecnieri dantes `divina komedias~<br />

Teologiur nawarmoebad Tvliso, _ vkiTxulobT werilSi. aqve<br />

CamoTvlilia Sua saukuneebis cnobili moazrovneebi, romelTac<br />

didi italieli poeti eyrdnoboda (mis mTavar ostatad nozaZe<br />

Toma aqvinels Tvlis). yuradRebas imsaxurebs naSromSi damowmebuli<br />

prof. acanas mosazreba: `1. sikvdilis Jams suli xorcs Sordeba;<br />

xorci ixrwneba da ispoba, suli cocxali rCeba, e.i. mas aqvs<br />

SenarCunebuli RmrTeebri da kacebri unari, anu: goneba, maxsovroba,<br />

nebisyofa.. es yvelaferi aris RmrTeebri unari kacisa~ (nozaZe<br />

1966: 89). kacebri unaris cnebis qveS igulisxmeba `grZnobadoba~.<br />

haeri Rebulobs axal figuras. aqedan warmodgeba subuqi, nazi,<br />

Txeli gvami, romelSic TiToeul grZnobas aqvs Tavisi organo, Ti-<br />

Toeul azrs – Tavisi garegani gamoxatva. v. nozaZis dakvirvebiT,<br />

amgvari sulni dantes `purgatorio~ _ `salxinobelSic~ arian.<br />

yovelive zemoTqmulis gaTvaliswinebiT mecnieri warmogvidgens<br />

rusTavelis Sexedulebas saiqioze (es `vefxistyaosanis Rmr-<br />

TismetyvelebaSicaa~), nimuSad ki SerCeulia poemis striqonebi:<br />

`aqa gayrilni mijnurni munamca SeviyareniT, mun erTmanerTi kvla<br />

vnaxeT, kvla rame gavixareniT~. tarielis am sityvebis dedaazri,<br />

v. nozaZis dakvirvebiT, dantes koncefciis msgavsia da es damTx-<br />

176


veva, misi TqmiT, qristianuli Teologiuri msoflmxedvelobidan<br />

modis.<br />

naSromSi damowmebulia wm. kiprianes sityvebi: `sulis ukvdaveba<br />

imaSi mdgomareobs, rom xorcTagan sulis gacilebis, gayris<br />

Semdeg, suli saiqioSi ganagrZobs arsebobas, viT arseba pirovnuli<br />

TviTSegnebiT, gonebriv-zneobrivi, romels axsovs Tavisi warsuli<br />

cxovreba. sulis ukvdaveba aris saaqao cxovrebis saiqaoSi<br />

gagrZeleba, magram sxva saxiT da sxva pirobebSi, Tavisi TviTSegnebis<br />

daukargavad da Tavisi pirovnebis mouspobelad. adamianis<br />

pirovnuli arsis ganuwyvetloba da erTidaigiveoba, _ ai, es aris<br />

ukvdaveba _ qristianuli TvalsazrisiT~ (nozaZe 1966: 90) .<br />

`kavkasionSi” dabeWdili viqtor nozaZis Semdegi werilebi:<br />

`modi, naxe vardi Seni~ da `yvavilni ferad-ferebi~ Seicavs<br />

damatebiT masalas vard-yvavilTa Sesaxeb, romelic mkvlevars<br />

`vefxistyaosanis ferTametyvelebis~ gamoqveynebis Semdeg<br />

aRmouCenia sparsul, arabul da andalusiur poeziaSi, sadac<br />

`dedakaci ganuyrelad gadakavSirebulia yvelafer imasTan, rasac<br />

warmoadgens walkotTa anu baRTa Sveniereba da wyalTa mdinareba,<br />

yvavili, an Tvali patiosani TiTqmis aucileblobiT iwvevs poetur<br />

Sedarebas bagesTan, RawvTan, TvalTan, sayvarlis SemkobilebasTan~<br />

(iqve: 91). ferebic ki SeyvarebulTa gancdebs mogvagonebso.<br />

werilSi saintereso masalaa moxmobili bizantiaSi vardis Tayvaniscemaze.<br />

mkvlevris Semdegi werili saTauriT `dena cremlisa, nargisTaT<br />

nagubarisa~ `nargiss~ ganmartavs: aRmosavleTSi is vards<br />

urCevniaT, saqarTvelosa da andalusiaSi pirveli adgili vards<br />

uWiravso, _ SeniSnavs v. nozaZe.<br />

sityva `margalitis~ semantikis irgvliv Segrovili masalaa<br />

warmodgenili mkvlevris werilSi: `kbilni – viTa margalitni, bage<br />

– vardi napobari~. iqve ganmartebulia `vefxistyaosnis~ striqonebi:<br />

`gastexs qvasaca magarsa grdemli tyviisa lbilisa~ da “almasisa<br />

xams laxvari laxvrad gulisa salisa”. aq nozaZe `vefxistyaosanis<br />

ferTametyvelebaSi~ gamoTqmul Tavissave mosazrebas imeorebs:<br />

`qva aq aris `almasi~, romelsac tyviiT texavdnen~. almasis Sesaxeb<br />

vrceli msjelobisas mkvlevari iyenebs “islamis enciklopedias”,<br />

romlis mixedviT, almasi tyviis garda yvela nivTs stexs, Tavad<br />

ki tydeba. v. nozaZe SeniSnavs: almasis samkaulis dedakacisaTvis<br />

mirTmeva uzrdelobad iTvlebodao. Sesabamisad, is `vefxistyaosanSi~<br />

samkaulad ar gamoiyeneba. aristoteles `qaTa wignis~ mixedviT,<br />

almasis Zala arcerT qvas ara aqvs, masze mxolod tyvia<br />

moqmedebs. almasis tyviiT gatexvis cnoba sxva Zvel wyaroebSic<br />

177


SemorCenila, maT Soris, zaza fanaskertelis TxzulebaSi. gamokvlevaSi<br />

almasTan dakavSirebuli saintereso Zveli Tqmulebebia<br />

CarTuli.<br />

viqtor nozaZes ganmartebisaTvis SeurCevia aseve `vefxistyaosnis~<br />

striqoni: `gaxeTqa lali, gaTlili andamatisa kveriTa~,<br />

sadac, misi SeniSvniT, andamati almasia, lali ki _ avTandilis<br />

Rawvebi.<br />

mkvlevari moixseniebs fridonis mier nestan-tarielisaTvis<br />

gadaxdil qorwilSi mirTmeul ZRvens. aqve ganmartebulia poemis<br />

erTi striqoni: `kvla erTi Tvali, samsgavso mzisa Suq monamatisa~.<br />

aq, v. nozaZis azriT, Tvali wiTeli unda iyos iagundi (karbunkulus).<br />

igive exeba poemis striqons: `Rame mzeebr gananaTlis, Cndis,<br />

sadaca Sevxedvide~.<br />

viqtor nozaZis mcire werili saTauriT `ietima~ ganmartavs<br />

poemis sityvebs: `viT margaliti oboli..~ mecnieris miTiTebiT, es<br />

uZvirfasesi, iSviaTi margaliti, anu ietimaa. aqve moxmobilia aRmosavluri<br />

Tqmuleba ietimas Sesaxeb. rusTaveli mas `Rarib margalitsac~<br />

uwodebs (Zvirfasis, saucxoos gagebiT).<br />

originalurad ganmartavs mkvlevari `vefxistyaosnis~<br />

striqons: `aTasi Tvali, naSobi romanulisa dedisa~. misi dakvirvebiT,<br />

am adgilas bevr Zvel xelnawerSi “romanulisa dedlisa”<br />

weria. nozaZe ar iziarebs am sakiTxze Teimuraz batoniSvilis<br />

Sexedulebas, aseve, moixmobs wignebs Zvirfas qvaTa Sesaxeb. erTi<br />

frangi avtoris miTiTebiT, margalitis gaaxalgazrdavebis mizniT<br />

mas dedal qaTams aylapeben da frinvelis eqskrementTan er-<br />

Tad gamosuli margaliti metad brwyinvale ariso. viqtor nozaZes<br />

amgvari ganmartebac sabolood ar miaCnia.<br />

`margalitis~ semantikas azustebs mkvlevari striqonSi:<br />

`cremlsa, viTa margalitsa..~ is mis Sesaxeb vrcel istoriul<br />

eqskurss gvTavazobs. JurnalSi dabeWdili mcire moculobis werili:<br />

`Tu moyvare moyvrisaTvis tirs~ sainteresoa `tirilis~ ganmartebis<br />

TvalsazrisiT. aq moxmobilia magaliTebi dasavleTis Tu<br />

aRmosavleTis poeziidan.<br />

sityva `rides~ semantikis garkvevas eZRvneba v. nozaZis mcire<br />

statia `Tavsa ridiTa SaviTa~. mkvlevari Tvlis, rom arabuli<br />

“rida” rusTvelis poemis `rides~ winaparia. “es ride aris mosaxuravi,<br />

wamosasxami, romelic Tavidan mxrebze gadadis da mTel<br />

zurgs faravs, albaT, TeZoebamde. es ride vefxistyaosanSi Zalian<br />

Zvirfasi qsovilia da mas mama da dedakacebi atarebdnen” (nozaZe<br />

1966: 106).<br />

178


sityva `madli~ ganmartebulia statiaSi: `avTandil madli<br />

ubrZana~... v. nozaZe wers: `gmadlobT” _ ar ityvis arabi.. arabi daglocavT<br />

da keTilyofas da dovlaTs gisurvebT... `vefxistyaosnis~<br />

cnebas `madli~, `madloba~ arabul enasTan da TqmasTan araviTari<br />

kavSiri ara aqvs. igi aris wminda qarTuli qristianuli Cveulebis<br />

Tqma” (iqve).<br />

rogorc cnobilia, mnaTobTa sakiTxs v. nozaZis `vefxistyaosanis<br />

varskvlavTmetyveleba~ eZRvneba, sadac zuali asea ganmartebuli:<br />

`astrologiurad zuali aris Zalmomreobisa da dacemis<br />

ufali: `ubeduri, didi varskvlavi~, misi feri aris Savi~ (iqve).<br />

am mosazrebas mkvlevari azustebs, rodesac ganmartavs poemis<br />

striqons:: `Semomyare kaeSani, tvirTi mZime, viTa virsa~. v. nozaZe<br />

aRiarebs, rom `varskvlavTmetyvelebaSi~ man Tavis droze saTanado<br />

yuradReba ar dauTmo sityva `virs~. Semdgomi kvleva-Ziebis<br />

Sedegad ki mas daudgenia, rom zualis (kronosis) cxovelTa Soris<br />

viric yofila dasaxelebuli. Sesabamisad, logikuria mecnieris<br />

daskvna: `iolad misaxvedria, Tu zualTan erTad, sevda-mwuxarebis<br />

amtvirTveli cxoveli, romelic zuals miewereba da ekuTvnis,<br />

ai, ratom aris viri moxseniebuli vefxistyaosnis aRniSnul<br />

SairSi. amgvarad, viri or gvar daniSnulebas asrulebs: 1. igi aris<br />

astrologiurad zualis cxoveli; 2. da aris tvirTmzidveli,<br />

avTandilis kaeSan-sevda-mwuxarebis amtvirTveli cxoveli~ (nozaZe<br />

1966: 108).<br />

v. nozaZis gamokvleva `dante _ rusTaveli (700 – 800 wlis<br />

Tavi)~ 1966 wliT TariRdeba da saTaurad aqvs `vefxistyaosnis~<br />

striqoni: `mogveces SerTva zesT mwyobrTa mwyobisa~. weril-<br />

Si saubaria kaTolikuri eklesiis mxridan dantes devnaze, aqve<br />

paralelia gavlebuli missa da rusTvelis xvedrsa da Semoqmedebas<br />

Soris. v. nozaZe Tvlis, rom rusTavelis `uTqmeli~ da `ucnauri da<br />

uTqmeli~ igivea, rac dantes `uTqmeli~. sayuradReboa mkvlevris<br />

daskvna: `rusTavelsa da dantes arsebiTad erTnairi gageba aqvT<br />

RmerTTan kacis urTierTobis Sesaxeb. orive erTsa da imaves ambobs:<br />

_ kacs SeuZlia RmerTs SeuerTdes, RmerTTan mivides, Rmer-<br />

Ti ixilos da miT ganicados uzenaesi netareba zneobriv movaleobaTa<br />

Sesrulebis, siyvarulis gziT, sasoebisa da rwmenis ganamdvilebiT,<br />

filosofiuri brZnobiT, rac moralisa da inteleqtursulier<br />

swavlaTa, Teologiur saTnoebaTa ganxorcielebiT aris<br />

SesaZlebeli~ (nozaZe 1966: 111). STambeWdavia statiis dasasruli:<br />

`unda vaqoT da vadidoT rusTaveli, rogorc didi morwmune, viT<br />

didi da mRvive qristiani!~<br />

viqtor nozaZe yuradRebiT adevnebda Tvals sabWoTa saqarT-<br />

179


veloSi gamocemul wignebs. rogorc misi mimoweridan Cans, sam-<br />

Soblodan maT regularulad awvdidnen mkvlevars. `kavkasionis~<br />

1966 wlis krebulSi nozaZe kritikulad afasebs poetis saiubileod<br />

saqarTveloSi dabeWdil ramdenime gamokvlevas. esenia: 1.<br />

g. jiblaZis werili `rusTavelis mxatvruli diadema~ (`mnaTobi~,<br />

1966, dekemberi), sadac v. nozaZe kategoriulad ar iziarebs avtoris<br />

mosazrebebs rusTvelis heliocentrizmze; 2. gakritikebulia<br />

n. qumsiaSvilis `vefxistyaosnis~ geografiuli garemo~, s. caiSvilis<br />

`sad aris SoTas saflavi?~, samagierod, dadebiTadaa Sefasebuli<br />

i. megreliZis patara wigni: `SoTa rusTaveli zepirsityvierebaSi~;<br />

3. S. nucubiZis `qarTuli filosofiis istoriis~ meore tom-<br />

Si gamoTqmuli mosazrebebi v. nozaZes gaukritikebia; 4. aseve kritikulad<br />

Seufasebia mkvlevars v. abaSmaZis statia, romelic `vefxistyaosnis~<br />

iuridiuli TvalsazrisiT ganxilvas eZRvneba; 5. nozaZe<br />

ar eTanxmeba mosazrebebs, romlebic i. lolaSvils gamouTqvams<br />

wignebSi: `rusTaveli da Tamaris istorikosis vinaobis problema~<br />

da `rusTavelis epoqis Cvenamde armoRweuli saliteraturo<br />

memkvidreobis garSemo~. kerZod, misTvis miuRebelia lolaSvilis<br />

debuleba `istoriani da azmani SaravandedTani~-s rusTveliseulobis<br />

Sesaxeb. msgavsi mosazreba adre mixako wereTelsac hqonia.<br />

`kavkasionSi” dabeWdil Semdeg statiaSi `qalman misca margaliti~<br />

v. nozaZe kritikulad ganixilavs nodar naTaZis werils<br />

`vefxistyaosani da epoqis zne-Cveulebani~ (`mnaTobi~, 1966 wlis<br />

marti), Semdeg ki Sefasebulia sami gamocema: 1. 1960-1963 wlebSi<br />

saqarTveloSi dabeWdili `vefxistyaosnis” xelnawerTa variantebi.<br />

mis gamomcemlebs v. nozaZe bevr sakiTxSi, gansakuTrebiT, poemis<br />

marTlweris damaxinjebaSi, ar eTanxmeba; 2. SoTa rusTaveli.<br />

vefxistyaosani. nawili I, teqsti aRdgenilia mixeil wereTlis mier.<br />

parizi, 1963 w. aq m. wereTels teqsti `ganuwmendia~, misi azriT,<br />

yalbi adgilebisagan, rasac v. nozaZe kategoriulad ar eTanxmeba<br />

(amave azrisa yofila gr. robaqiZec); 3. l. TaqTaqiSvili-uruSaZe.<br />

marjori uordrop. Tbilisi, 1965 w. aq viqtor nozaZe xazs usvams<br />

m. uordropis fasdaudebel Rvawls qarTuli kulturis winaSe da<br />

savsebiT iziarebs l. uruSaZis Sexedulebebs. `es wigni aris kargi<br />

saCuqari rusTavelis rvaasi wlis Tavze~, _ vkiTxulobT statiaSi.<br />

`kavkasionis~ saiubileo nomerSi v. nozaZis bolo, mcire moculobis<br />

werilis saTauria `tkbil-qarTuli~, sadac ganmartebulia<br />

`vefxistyaosnis~ winasityvaobaSi naxsenebi sityva `qarTuli~ da<br />

Semdeg poemis teqstSi gamoyenebuli `tkbil-qarTuli~. aq Secdoma<br />

xom ar ariso? – kiTxulobs mkvlevari da es bunebrivicaa: poemis<br />

garemo xom araqarTulia? paralelisaTvis mas moaqvs dantes<br />

180


poemaSi naxsenebi `laTini~, sadac is `italielis~ mniSvnelobiTaa<br />

gamoyenebuli. v. nozaZis daskvna aseTia: `vefxistyaosanis cneba<br />

`qarTulisa~, `qarTuli~ da `tkbil-qarTuli” `enas~, `sityvas~ niSnavs.<br />

msgavsi mosazreba hqonia a. SaniZes.<br />

rogorc vxedavT, SoTa rusTavelis saiubileod 1966 wels<br />

gamocemuli `kavkasioni~, dRes bibliografiul iSviaTobad rom<br />

aris qceuli, rusTvelologiuri azris namdvili zeimis gamomxatvelia,<br />

rac misi redaqtoris, viqtor nozaZis damsaxurebaa. fasdaudebelia<br />

JurnalSi warmodgenili gamokvlevebis mniSvneloba:<br />

isini sruliad gansxvavebuli xedviT, Rrmad da originalurad<br />

aSuqeben `vefxistyaosanTan~ dakavSirebul mraval samecniero<br />

problemas. naSromTaA umetesobas Tan axlavs sia gamoyenebuli<br />

mravalferovani literaturisa, romlis didi nawili ucxour<br />

enebze gamocemuli wignebia. `kavkasionSi~ warmodgenili gamokvlevebi<br />

dResac aqtualuri da Rirebulia.<br />

damowmebaniL:<br />

nozaZe 1966: v. nozaZis naSromebi Jurnalidan “kavkasioni”. parizi: 1966 w.<br />

Manana Kvataia<br />

“A small Gift to Shota Rustaveli: “ Is My Present Worth You...”<br />

The Jubilee issue of the journal “Caucasus”, dedicated to the 800 th anniversary<br />

of Shota Rustaveli, was published in Paris, in 1966. The majority of the articles were<br />

written by the editor Victor Nozadze himself. The author discusses and analyzes the<br />

main conception of the scientific researches which enables us to perceive V. Nozadze , s<br />

merit in the study of Rustaveli , s poem.<br />

181


Llali osefaSvili<br />

182<br />

rusTvelis ikonografia<br />

SoTa rusTavelis erTi portreti<br />

saqarTvelos sulier cxovrebaSi SoTa rusTaveli da misi<br />

ukvdavi poema mniSvnelovan adgils ikavebs da yvelaferi, rac, mis<br />

saxels ukavSirdeba sazogadoebis interess iwvevs.<br />

xelnawerTa erovnul centrSi daculia erTi SesaniSnavi<br />

manuskripti SifriT Q_ Q 1082. igi warmoadgens SoTa rusTavelis<br />

poema `vefxistyaosans~. xelnaweris Tavfurcelze gamosaxulia<br />

SoTa rusTaveli, romelic arqiteqturuli anturaJis fonzea mocemuli.<br />

mas metad saintereso kostiumi mosavs. Mam miniaturis SeswavliT<br />

mniSvnelovan daskvnebs gamovitanT.<br />

es xelnaweri Taobidan Taobaze gadadioda da amitomac mikuTvnebis<br />

mixedviT samecniero literaturaSi sxvadasxva saxeliT<br />

moixsenieba. rogorc p. ingoroyva wers: `gagarinis mixedviT Zvelad<br />

erisTavianTa gvareulobas ekuTvnoda (kerZod, revaz erisTavis<br />

saxels); Semdeg erekle mefis asulis Tekla batoniSvilis<br />

sakuTrebas, visganac igi gadavida mis Svilze _ aleqsandre orbelianze...~<br />

(p. ingoroyva 1926: 348-349); xolo S. amiranaSvili ase<br />

SeniSnavs: `rusTavelis poemis xelnaweri, romelic mefe erekles<br />

asuls Teklas ekuTvnoda, Semdeg voroncovis xelSi mohyva (amiranaSvili<br />

1961: 417); xolo el. maWavarians mohyavs g. leoniZis mier<br />

motanili cnobebi. kerZod, misi mixedviT, xelnaweris pirveli<br />

mflobeli iyo zaza ciciSvili, romelic cxovrobda XVII saukuneSi.<br />

xelnaweris bolos 190v. arsebul gadamweris mier damatebul<br />

erT-erT strofSi, levan mirzas saxelis qveS g. leoniZem amoikiTxa<br />

sardal saxlTuxuces zazas saxeli, romelsac igi xelnaweris<br />

momgeblad sTvlis (leoniZe 1935: 21).<br />

el. maWavariani ki, xelnaweris istorias Semdegnairad warmogviCens:<br />

igi xelSi Cavardnia levan mirzas, mere mis Svils vaxtang<br />

VI, Semdeg vaxtang VI-is asuls Tamars, romlisganac xelnaweri<br />

erekle II, xolo Semdeg ki, mis umcros qaliSvils Tekle batoniSvils<br />

rgebia. Ppl. ioselianis cnobiT, es Tekleseuli xelnaweri mis<br />

ufros vaJs aleqsandre orbelians m. s. voroncovisTvis 1853 wels<br />

miurTmevia, rogorc iSviaTi saCuqari. voroncovs, gavrcelebis<br />

mizniT, portreti xelnaweridan amouWria. Aam miniaturidan gaakeTa<br />

gagarinma feradi asli dazianebuli nawilebis aRdgeniT.


(maWavariani 1969: 52) xelnawers zazaseulis saxeliT moixseniebs<br />

(maWavariani 1969: 51). vfiqrobT, upriani iqneboda, xelnawerisTvis<br />

Teklaseuli gvewodebina.<br />

aRniSnuli xelnaweris Sesaxeb ara mxolod saxelis, aramed<br />

TariRis TvalsazrisiTac azrTa sxvadasxvaobaa. Mmas p. ingoroyva<br />

XV saukuniT aTariRebs, S. amiranaSvili xelnaweris TariRad XVII<br />

saukunes Tvlis, xolo TviT SoTa rusTavelis miniaturas ufro<br />

adreul periods akuTvnebs. misi azriT, miniaturas safuZvlad<br />

udevs poetis portretuli gamosaxuleba XII-XIII saukuneebis,<br />

romelic nawilobriv XV saukuneSia gadawerili (amiranaSvili<br />

1966: 46), xolo n. SoSiaSvili da el. maWavariani mas XVII saukunes<br />

miakuTvneben.<br />

samecniero literaturaSi gamoTqmulia mosazreba, rom miniatura<br />

SoTa rusTavelis gamosaxulebiT ufro Zveli xelnaweridanaa<br />

amoWrili da Cakruli zazaseul vefxistyaosanSi. Aam adreuli<br />

periodis xelnawerad, romelsac ekuTvnoda es portreti, p. ingoroyva<br />

XV saukunis xelnawers Tvlis. Mminiaturis meore mxares<br />

minaweria, sadac moxseniebulia saxeli ramazi. Aam ramazs igi XV<br />

saukunis qsnis erisTavad miiCnevs da amis mixedviT XV saukuniT<br />

aTariRebs. misi azriT, es erisTaviseuli XV saukunis xelnaweri<br />

Semdgom mziTevSi gahyolia ramazis Svils, romelic ciciSvilze<br />

gaTxovila. XVII saukunis am sagvareulos warmomadgenels gadauwerinebia<br />

axali xelnaweri, sadac mouTavsebiaT ukve daZvelebuli<br />

xelnaweridan es portreti. (maWavariani 1969: 53)<br />

paleografiuli monacemebis safuZvelze s. kakabaZe am minawers<br />

XVII saukunes akuTvnebs (kakabaZe 1927: 252).<br />

n. SoSiaSvili paleografiuli analizis safuZvelze aseve<br />

uaryofs portretis daTariRebas am da sxva arsebuli warwerebis<br />

mixedviT, igi ramazs XVIII saukunis pirovnebad miiCnevs. Mmeore minawerSi<br />

ramazi moxseniebulia mdivanbegad, mdivanbegobis instituti<br />

ki, XVII saukunemde saqarTveloSi ar arsebula. (SoSiaSvili<br />

1965: 148-149). vfiqrobT, es ukanaskneli Tvalsazrisi ufro gasaziarebelia.<br />

Tumca, am xelnaweris Tavfurcelze gamosaxuli SoTa<br />

rusTavelis kostiumis Seswavla arc erT mecniers ar hqonia miznad.<br />

Mmxolod p. ingoroyva mimarTavs ramdenime Strixs am TvalsazrisiT,<br />

magram misi azriT, igi Zvelia da XV saukunes ar scildeba.<br />

rac, Seexeba arqiteqturul anturaJsa da mTlian miniaturas _<br />

saero xelovnebis arealSi aqcevs.<br />

Cveni azriT, miniatura detalur analizs moiTxovs Sesamoselis<br />

istoriis TvalsazrisiT. samwuxarod, Cvenamde originalma<br />

da Zvelma nimuSebma ver moaRwia. Tumca, maT Sesaxeb mwir cnobebs<br />

183


vflobT. magaliTad, XIX saukunis moRvawe arqeolog-istorikosi<br />

platon ioseliani ixseniebs, rusTvelis poemis or nusxas,<br />

romelTagan ufro Zveli etratze iyo dawerili, meore qaRaldze.<br />

Aam ukanasknels platon ioseliani XV saukunes akuTvnebs. samwuxarod,<br />

am xelnawerebis bedi dRemde cnobili ar aris, aRniSnavs<br />

S. amiranaSvili (amiranaSvili 1961: 410).<br />

Sua saukuneebSi xelnaweri wignis mxatvrul-dekoratiuli<br />

gaformebis myari normebi da ikonografia Camoyalibda. isini imdenad<br />

mdgradi iyo, rom mxatvars odnavi koreqtivis Setana Tu<br />

SeeZlo, amitomac tradicias arasodes Ralatobdnen. ar hqonda<br />

mniSvneloba, wigni sasuliero Sinaarsis iyo, Tu saero. wigns, anu<br />

kodeqss win uZRvoda Tavfurceli. Tu saxareba iyo – maxareblis,<br />

magaliTad, (A-484;H-1661) da sxv. Tu fsalmuni- fsalmunTmgalobeli<br />

mefis – daviTis (H-1665 da sxv.); Tu liturgikuli gragnilia, wmida<br />

ioane oqropiris an wmida basili didis (S-4980, A-922) portretebi.<br />

Ees tradicia gavrcelda saero xelnawerebzec. Mmwerlis, anu avtoris<br />

gamosaxuleba CarTulia wignis Tavfurcelze. magaliTad,<br />

anton kaTolikosis wyobilsityvaobas (H-382) win uZRvis daviT egnates<br />

Ze TumaniSvilis mier daxatuli anton I suraTi; aRapat diakonis<br />

samefo tomars (H-1561;Q-168) erTvis aRap diakonis gamosaxuleba,<br />

sulxan-saba orbelianis leqsikons (S-4748) uZRvis aleqsi<br />

mesxiSvilis mier Sesrulebuli sabas portreti; isaak asuris wigns<br />

(Q-356) darTuli aqvs mxatvar aleqsi baqraZis mier Sesrulebuli<br />

isaak asuris gamosaxuleba; Tamaris xotbis krebulSi Tamaris win<br />

muxlmodrekili SavTelisa da CaxruxaZis figurebia gamosaxuli.<br />

SoTa rusTaveli, rogorc `vefxistyaosnis~ avtori sam xelna-wer-<br />

Si SemogvrCa: mamuka TavaqaraSviliseulSi (H-599), TeklaseulSi<br />

(Q-1082) da XIX saukunis (H-2055)-Si, xolo S-5006 `vefxistyaosnis~<br />

teqstSi gamosaxulia tarieli avtorTa msgavsad. igi wigns wers xataelTa<br />

mefes.<br />

rodesac mecnierebma maxarebelTa portretebi da maTi ikonografia<br />

Seiswavles, gamohyves ramdenime tipi. magaliTad, a. frendis<br />

mixedviT: 1. `fexze mdgomi~ da 2. `mjdomare~. Pman pirveli tipi<br />

miakuTvna gvianantikur tradicias, xolo meore siriul- egvipturs<br />

(frendi 1927: 5). gamoiyo agreTve `mwerali~ da `Cafiqrebuli~<br />

maxareblis tipebi (hungeri... 1966: 452-507); (buxtali 1961:<br />

127-139). am terminebs saero xelnawerebzec Tu gavavrcelebT,<br />

maSin Teklaseul xelnawerSi SoTa rusTaveli `mwerali~ avtoris<br />

tipiTaa mocemuli, im gansxvavebiT, rom igi maxarebelTa msgavsad<br />

samuSao merxis win rodi zis, aramed xaliCaze _ fexmorTxmiT da<br />

muxlebze udevs gadaSlili wigni, romlis orive gverdi ukve Seu-<br />

184


vsia teqstiT. garkveviT ikiTxeba mxedruli asoebis lamazi kaligrafiuli<br />

naxati: `ese ambavi qarTuli; naTargmanebi~. danarCeni<br />

sityvebi bacad moCans, Znelad gasarkvevia.<br />

qarTul xelovnebaSi erT-erTi pirveli fexmorTxmiT mjdomare<br />

figura VI saukunis dmanur qvajvarze gvxvdeba (maCabeli 1998:<br />

37-47) da, bunebrivia, ikvebeba aRmosavluri tradiciiT, magram So-<br />

Tas fexebi gadajvaredinebuli ara aqvs. Pp. ingoroyvas imis nimuSad,<br />

rom SoTa rusTavelis Cveni gansaxilveli portreti adreuli<br />

xanisaa, mohyavs XII saukunis numizmatikuri nimuSi _ Tamaris mama<br />

mefe giorgi III xaliCaze fexmorTxmulad zis (ingoroyva 1926: 360).<br />

vidre SoTa rusTavelis miniaturis TariRs davazustebdeT,<br />

marTebuli iqneboda im arqiteqturuli fonisTvis migvemarTa,<br />

romelic poetis ukanaa warmoCenili. Kkiboriumi anu salxinobeli,<br />

ori ramdenime sarTuliani orferdad gadaxuruli nageboba,<br />

romelic flankirebas ukeTebs kompoziciis centrs, dabali kedeli,<br />

am ori vertikaluri, koSkiseburi nagebobis urTierTdamakavSirebeli<br />

zogadad damaxasiaTebelia ganviTarebuli Sua saukuneebis<br />

saminiaturo mxatvrobisaTvis. oTxTavTa morTulobaSi,<br />

maxarebelTa miniaturebSi xSirad figurireben. isini mniSvnelovan<br />

rols asruleben kedlis mxatvrobis nimuSebSi, viTarca arqiteqturuli<br />

kulisebi, aseve saoqromWedlo nakeTobebSi da a.S.<br />

maxarebelTa portretebis gamosaxvisas bizantieli mxatvrebi<br />

mimarTaven ukuperspeqtivis meTods. iq maxarebeli samuSao<br />

merxis anu piupitris win zis. marTalia, SoTa rusTaveli warmodgenilia<br />

iseTive arqiteqturuli anturaJis fonze rogorc maxareblebs<br />

gamosaxavdnen, magram poeti maTgan gansxvavebiT, rogorc<br />

ukve aRvniSneT, xaliCaze fexmorTxmiT zis. Mmas Semdeg rac, islamis<br />

gavlena CvenSi Zlier SemoiWra, fexmorTxmiT jdoma Cveulebrivi<br />

movlena gaxda. magaliTad, e.w. mairanizebel saero xelnawereb-<br />

Si gansakuTrebiT `vefxistyaosnebSi~ figurebi sul fexmorTxmiT<br />

sxedan, sul erTia is mandilosani iqneba Tu mamakaci, taxtze<br />

ijdeba Tu xaliCaze. marTalia, aRniSnuli jdomis manera aRmosavluri<br />

gavleniT ikvebeba, magram uTuod gasaTvaliswinebelia erTi<br />

momenti _ poets fexebi ara aqvs gadajvaredinebuli. xaliCac aRmosavlur<br />

maneriTaa Sesrulebuli, aranairi perspeqtiva ar aris<br />

gamoyenebuli. igi pirdapir vertikalSia ganfenili da erTgvarad<br />

ukana planis, fonis rols asrulebs.<br />

fexmorTxmiT mjdomare poets mosavs grZeli, wiTeli agurisferi<br />

kaba, romelsac gaaCnia talRovan ornamentiani qoba, xolo<br />

mkerdTan iribad CaWrilia; amgvarad damuSavebuli sayelo gvxvdeba<br />

XI saukunis zemo-krixis feodalebTan (alibegaSvili 1979: tab.25-<br />

185


26) da iqidan moyolebuli Zalian xSirad figurirebs didebulTa<br />

samoselSi. saerTod, samkuTxa gulispiri dabejiTebiT SegviZlia<br />

qarTuli kostiumis ganuyofel komponentad miviCnioT, dawyebuli<br />

Sua brinjaos xanis TrialeTis vercxlis Tasis figurebidan<br />

(jafariZe 1981: tab.I) XIX saukunis qarTuli erovnuli kabisa da<br />

Coxis CaTvliT. Tumca, aRmosavleTSic iyo gavrcelebuli aseTi<br />

sayeloebi, magram saqarTveloSi igi yovelTvis dasturdeboda,<br />

maSinac, ki, roca Sesustebuli iyo misi gavlena da qristianul<br />

qveynebTan mWidro kavSiri hqonda.<br />

SoTa rusTavels miniaturaze grZeli kabis zemodan mosavs<br />

mokle samoseli _ qulaja, romelsac p. ingoroyva `yabarCas~<br />

uwodebs (ingoroyva 1926: 355), xolo yabarCis zemodan, baci mwvane<br />

feris xirRa aqvs mosxmuli, Tavze axuravs bewveulis maRali<br />

qudi.<br />

rogorc p. ingoroyva wers, Zveli qarTuli kaba da wamosasxami<br />

xirRa Cveulebriv Cacmulobas warmoadgenda da xSirad<br />

gvxvdeba qarTvel didebulTa Zvel portretebze. Aaq saWiroa<br />

SevCerdeT mxolod yabarCazed da bewveulis maRal qudze. Semdeg<br />

ki, aRniSnavs, ramdenadac viciT, am saxis yabarCa da maRali<br />

qudi dRemde Seswavlili Zvel mxatvrobis ZeglebSi aRniSnuli<br />

ar aris; dasturad mohyavs `xelmwifis karis garigeba~<br />

da masac aseve Zvelad miiCnevs (ingoroyva 1926: 355-356).<br />

rac Seexeba Zvel qarTul kabas, aseTi grZeli qobamovlebuli<br />

kabebi anu kvarTi, bisoni, dibitisioni emosaT ara didebulebs,<br />

aramed mefeebs, romlis zemodanac Semoxveuli hqondaT loroni<br />

anu diadima. Ddidebulebs mokle kabebi mosavT. Mmamakacis samoselis<br />

es tradicia Sua saukuneebidan CoxaSic gadmovida.<br />

Aamdenad, qarTul SesamoselSi, SesaZlebelia, iTqvas, saxezea<br />

memkvidreobiToba. xirRas rac Seexeba, Tu iv. javaxiSvils<br />

daveyrdnobiT _ arc sabas da arc d. CubiniSvils ar moepovebaT<br />

cnobebi mis Sesaxeb. Ees saxeli Teimuraz I-s aqvs `leil-mejnunianSi~<br />

Tqmuli. Teimuraz I-is TxzulebaTa pirvel gamocemaSi ganmartebulia,<br />

rom xirRa tlanqi, uxeSi samosia derviSTa sacmelio.<br />

iese osesSvilis mixedviT, ki, zamTris Tbili, Zvirfasi wamosasxami<br />

iyo. (javaxiSvili 1962).<br />

Aamgvarad, radgan xirRas gvianfeodaluri xanis avtorebi<br />

imowmeben, igi, albaT, manamade cnobili ar iyo da XVII saukunes<br />

unda ekuTvnodes. Mmamuka TavaqaraSvilis mier dasuraTebul<br />

`vefxistyaosnis~ Tavfurclis miniaturaze gamosaxul fexmorTxmiT<br />

mjdomare SoTas xirRis nacvlad mosxmuli aqvs dabewvili anu<br />

qaTibiani mosasxami, romelsac CvenSi lafaCais uwodeben da gvian-<br />

186


xanaSic farTod gvxvdeba; rac Seexeba ierusalimis jvris monastris<br />

freskas – SoTas mantia aqac qaTibiania, im gansxvavebiT, rom<br />

Signidan dabewvili ar aris, moCans sarCuli da gaaCnia grZeli, cru<br />

saxeloebi da sul sxva semantikis matarebeli unda iyos.<br />

`xelmwifis karis garigebaSi~ aRwerili mefis samosi, romelsac<br />

p. ingoroyva imowmebs, Cvenda samwuxarod, arc erTi qarTveli<br />

mefis gamosaxulebaze ar SemogvrCa, rac, TariRis dazustebis<br />

ufro met Sanss mogvcemda. Aam wignis mixedviT, samefo yabarCa yofila<br />

yviTeli ferisa, mokle, da saxeloebiani. samuris bewvi anu<br />

yandvizi hqonia movlebuli (ingoroyva 1926: 361-362). Pp. ingoroyva<br />

SeniSnavs, rom SoTas Cacmuloba Tavisi formiT uaxlovdeba mefis<br />

aq aRweril Cacmulobas. Ggansxvaveba aris ferisa da masalis<br />

mxriT. Ppirveli gansxvavebaa samuris bewvi, romelic miRebulia<br />

mefis samoselisTvis, gansakuTrebul Zvirfaseulobad iTvleba.<br />

Mmisi tareba samefo saxlis wevrTa privilegiaa, xolo SoTas CacmulobaSi<br />

nacvlad samuris samefo bewveulisa, Cven gvaqvs Taxvis<br />

anu wavis bewveuli. Mmeore gansxvaveba mdgomareobs tanisamosis<br />

ferSi. Mmefis samoseli oqros(yviTeli) feris yofila, xolo So-<br />

Tas samosi wiTeli ferisaa datanebuli Savi saxeebiT. SoTa, Tumca,<br />

batoniSvili iyo bagrationTa gvarisa, magram mefis Cacmuloba<br />

gansakuTrebuli privilegiuri detalebiT unda yofiliyo aRniSnuli<br />

da TariRdeba XII-XIVss (ingoroyva 1926: 362-363).<br />

Cveni mxriv SevniSnavT, rom SoTa rusTavelis mokle qulaja<br />

wiTeli ferisaa, kideebze qobamovlebuli varskvlavisebri ornamentiT.<br />

aseTi mokle qulaja, Tu gadavxedavT qarTuli kostiumis<br />

istorias, adreul xanaSi orjer gvxvdeba: atenis sionis reliefze<br />

(VIIs.) erT-erT pirovnebasTan (virsalaZe 1984: tab.3.2) da favnisis<br />

freskebze erT-erT feodalTan (CofikaSvili 1964: sur.18). danar-<br />

Ceni nimuSebi gvian xanas ukavSirdeba, kerZod, XVII saukunes. magaliTad,<br />

nikoloz amilaxvris dakveTiT Sesrulebul sveticxovlis<br />

gulani da sveticxovlis taZris moxatuloba. Ggulanis miniaturaze<br />

“mTavarangelozTa krebis” kompoziciaSi mTavarangelozebs<br />

aseTi qulajebi mosavT grZel kabebze da zemodan mosxmuli<br />

aqvT grZeli xirRebi (devdariani 1990: tab.II). aseve sveticxovlis<br />

taZris Crdilo-aRmosavleT kedelze warmodgenilia 150-e fsalmunis<br />

_ `yoveli suli aqebdiT ufalsa..~. ilustracia. Aaqac mTavarangelozebi<br />

msgavs samoselSi arian gamosaxulebi (devdariani<br />

1990: tab.XVII), uxvadaa gamoyenebuli mwvane feri.<br />

cnobilia, rom mTavarangelozebi adrefeodalur xanaSi<br />

imosebodnen antikuri samoseliT-qiton-himationiT anu romauli<br />

–paliumiTa da tunikiT. Semdeg imperatorebis, mefeebis samosliT-<br />

187


loroniT. rogorc J. eberzoli miuTiTebs, maT ase maTi prestiJis<br />

asawevad acmevdnen (eberzoli 1933: 63).<br />

Cveni azriT, SoTas gamosaxuleba, viTarca mwerlis ikonografia,<br />

garkveul normebs, rom efuZneba, amas mowmobs p. ingoroyvasve<br />

motanili XVII saukuneSi Sesrulebuli poetis sulxan avTandilis-<br />

Zis gamosaxva. is, rom msgavs ikonografiasTan gvaqvs saqme, amaSi<br />

mecniers usaTuod veTanxmebiT (ingoroyva 1926: 363-364).<br />

rogorc zemoT iyo aRniSnuli, Znelia davadginoT Teklaseul<br />

`vefxistyaosnis~ Tavfurcelze gamosaxuli SoTa rusTavelis<br />

ikonografiis prototipi. Cveni azriT, aq Sua saukuneebis<br />

xelovnebidan mza nimuSi rodia aRebuli. Aaq erTgvar sinTezTan<br />

gvaqvs saqme, erTmaneTs kveTs Zveli qarTuli tradiciebi da aRmosavluri<br />

gavlenebi. vfiqrobT, miniatura XV saukuneze uadresi<br />

ver iqneba, magram verc XVIIsaukunis e.w. mairanizebel xelnawerebs<br />

mivawerT. albaT, marTebuli iqneba samecniero literaturaSi<br />

aRiarebuli TariRis _ XV saukunis gaziareba. Ees unda iyos gviani<br />

XV saukune. Cven metad sainteresod gvesaxeba is faqti, rom So-<br />

Tas mosavs im yaidaze, romelic `xelmwifis karis garigebaSi~ aris<br />

aRwerili. marTalia, igi samefo Sesamoselia, magram, ase vTqvaT,<br />

samefo insigniebi `Serbilebulia~ feradovani Sexamebis TvalsazrisiT.<br />

samwuxarod, es samoseli ar dasturdeba saxviTi xelovnebis<br />

nimuSebSi. rogorc zemoT mivuTiTeT, gviani xanis ZeglebSi<br />

mTavarangelozTa figurebze gvxvdeba, magram feradovneba aqac<br />

gansxvavebulia. samefo yviTeli feri mxolod werilobiT wyaroSi<br />

dasturdeba.<br />

rac Seexeba sulxan avTandilisZis ikonografias, igi nasazrdoebia<br />

SoTa rusTavelis Cvens mier ganxiluli miniaturiT,<br />

saxelovani poeti xom saukuneebis manZilze misabaZi pirovneba<br />

iyo da bunebrivia, rom XVII saukunis poetma mis pozaSi daukveTa<br />

evropaSi ganswavlul italiel mxatvars _ kastels aRmosavlur<br />

yaidaze Seesrulebina misi portreti anu SoTas wabaZviT e.i. sulxan<br />

avTandilisZis gamosaxulebis dednad, prototipad aRiarebulia<br />

SoTas portreti.<br />

rogorc dasawyisSi aRvniSneT, Cven SemogvrCa SoTa rusTavelis<br />

ramdenime gamosaxuleba garda Cvens mier ganxilulisa, aseve<br />

ierusalimis jvris monastris freskaze da TavaqaraSvilis Sesrulebul<br />

`vefxistyaosnis~ Tavfurclis miniaturaze. am kompoziciebSi<br />

poets imdenad gansxvavebuli samoseli acvia, rom<br />

maTi an calke ganxilva an SedarebiTi analizi kvlevas sxva mimarTulebiT<br />

waiyvanda. Cveni kvlevis obieqti iyo Teklaseul<br />

`vefxistyaosanSi~ XVII saukuneSi Zveli XV saukunis xelnaweridan<br />

188


amoWrili da Cakruli SoTas minitura, sadac poeti mosilia `xelmwifis<br />

karis garigebis~ teqstSi aRwerili samefo SesamoseliT,<br />

Tumca, sxvaobas feradovani Sexameba avlens.<br />

Ddamowmebani:<br />

alibegaSvili 1979: Алибегашвили. Г. Светский портрет в Грузинской средневековой<br />

монументальной живописи.Тб.: 1979.<br />

amiranaSvili 1961: amiranaSvili S. qarTuli xelovnebis istoria. Tb.:1961.<br />

amiranaSvili 1966: Амиранашвили.Ш. Грузинская миниатюра.М.:1966.<br />

buxtali 1961: Buchthal H. A Byzantine miniature of the Fourth Evangelists and its relatives.<br />

DOP #15(1961).<br />

devdariani 1990: Девдариани Ф. Миниатюры Анчисхатского Гулани. Тб.: 1990.<br />

virsalaZe 1984: virsalaZe T. atenis sionis moxatuloba. Tb.: 1984.<br />

eberzoli 1933: Ebersolt J. Orient et Occident, Paris: 1933.<br />

ingoroyva 1926: ingoroyva p. rusTveliana. I, tf.: 1926.<br />

kakabaZe 1927 : kakabaZe s. vefxistyaosnis sakiTxis garSemo. `mnaTobi~, № 11-12.1927.<br />

leoniZe 1935: leoniZe g. vefxistyaosnis axali xelnaweri. literaturuli<br />

memkvidreoba. wg. I, Tb.: 1935.<br />

maCabeli 1998: Мачабели К. Камменные кресты Грузий. Тб.: 1998.<br />

maWavariani 1969: maWavariani el. SoTa rusTavelis portreti e.w. zazaseuli<br />

`vefxistyaosnis~ xelnaweridan. paleografiuli Ziebani, N#II,<br />

Tb.: 1969.<br />

frendi 1927: Friend A. M. The Portaits of Evangelists in Greek and Latin Manuscripts, part I, Art<br />

Studies 5(1927);<br />

SoSiaSvili 1965: SoSiaSvili n. XII-XIVss. saqarTvelos saxelmwifo samarTlis<br />

istoriisa da rusTavelologiis zogierTi sakiTxi. ciskari, № #9, Tb.: 1965.<br />

CofikaSvili 1964: CofikaSvili n. qarTuli kostiumi (VI-XIV ss). Tb.: 1964.<br />

javaxiSvili 1962: javaxiSvili iv. masalebi qarTveli eris materialuri kulturis<br />

istoriisTvis, III-<br />

IVss, Tb.:1962.<br />

jafariZe 1981: jafariZe n. brinjaos xanis oqromWedloba saqarTveloSi. Tb.:<br />

1961.<br />

hungeri... 1966: Hunger H., Wessel K., Evangelisten, Reallexikon zur Byzantinistischen Kunst,<br />

Bd.II, Stuttgart, 1966.<br />

Lali Osepashvili<br />

A portrait of Shota Rustaveli’s<br />

Summary<br />

On the cover of XVII century manuscript of “A Man in a Tiger’s Skin” there is<br />

stuck the miniature depicting Shota Rustaveli. All the scientists who have studied this<br />

miniature regard it as dated back to XV century.<br />

It is worth mentioning that Shota Rustaveli is wearing the clothes that are not<br />

observed in any other works of art. The clothes are found only in historical - literary<br />

monuments where they are described in written.<br />

The work considers the clothes of the poet: long red dress, short “Kabarcha” and<br />

mackintosh. We share the scientists’ viewpoints according to which the miniature is<br />

dated back to the XV century.<br />

189


xvTiso zariZe<br />

190<br />

Tvalsazrisi<br />

Tbilisis anarekli `vefxistyaosanSi~<br />

`vefxistyaosnis~ geografia miTologizebulia; amas ki ara<br />

marto is ganapirobebs, rom aq TiTqosda realuri arabeTisa da<br />

indoeTis gverdiT iseTi zRapruli qveynebic aris aRwerili, romelTagan<br />

erTSi mxolod qajebi saxloben, xolo meoreSi mudmivi<br />

gazafxulia, aramed isic, rom TviT am realur saxelmwifoTaganac<br />

arc erTi ar aris realuri; realuri da namdvili maTSi mxolod is<br />

aris, riTac isini saqarTvelos hgvanan.<br />

sinamdvilis, realuri garemos aseTive miTologizeba SeniSnulia<br />

rusTvelis epoqis dasavlur romanebSic (mixailovi 1976:<br />

150); oRond, rusTvelis mier gaxsnili sivrce mxolod amiT ar<br />

aris am epoqisTvis tipologiuri; magaliTad, a. gureviCi p. bicilize<br />

dayrdnobiT SeniSnavs: SuasaukuneTa mwerali, roca Tavis<br />

personaJTa samoqmedo sivrces xsnida, mas im landSaftis mixedviT<br />

uZebnida saxes, rasac Tavis koSkisa Tu, saerTod, samoRvaweo adgilis<br />

gadasaxedidan amCnevdao (gureviCi 1984: 81); raki maSin ase<br />

iyo, bunebrivia, swored amitom ar ganirCevian erTmaneTisagan<br />

`vefxistyaosnis~ qveynebic; maT geografias xom arsebiTad Cveni<br />

samSoblos zogadi ieri adgas, ris Sesaxebac am ori aTeuli wlis<br />

win specialuri naSromic ki gamovaqveyneT (x. zariZe, `literaturuli<br />

saqarTvelo~, 1989, 2-VI). Semdgomma dakvirvebam ki bolos<br />

da bolos imaSic dagvar wmu na, rom am sivrceSi zogi cixe-qalaqisa<br />

da misi Semogarenis ufro kon kretuli lokalizebac ki aris SesaZlebeli;<br />

kerZod, irkveva, rom far sadanis samefo saxli Tavisi<br />

mimdebare nakrZaliT, moedniT da maT gver diT Camavali mdinariT,<br />

arsebiTad iseTivea, rogoric istoriuli Tbi lisi Cans `qarTlis<br />

cxovrebis~ wignTa mixedviT. axla, raki es dokumenturi literaturaa,<br />

bunebrivia, kvleva maTgan unda daviwyoT, rom cxadi gaxdes,<br />

Tu rogor aris igive monacemebi areklili `vefxistyaosanSic~ da<br />

davrwmundeT ramdenad damajerebelia igi.<br />

* * *<br />

vaxuSti bagrationi wers: `xolo tfilisi ars sami qalaqi:<br />

tfilisi, kala da isani~ (vaxuSti bagrationi, `qarTlis cxovreba~,<br />

1973, 333). amaTgan yvelaze gvian isani Sesula Tbilisis Semadgen-


lobaSi; manamde ki Cveni dedaqalaqi mxolod mtkvris marjvena napirze<br />

iyo gaSenebuli; isani ki misgan aRmosavleTiT, dRevandeli<br />

metexis maRal gadmosaxedsa da mis miRma daufuZnebiaT xosro<br />

anuSirvanis mier aq Camosaxlebul soRdebs da adrindeli saxelic<br />

_ soRdebil-medina, anu soRdebilis simagre, TiTqos maTganve<br />

SerCenia mas; magram moipoveba sawinaaRmdego mosazrebac; sityva<br />

soRdebilSi, rac, rogorc iTqva, isnis adrindeli saxelia, ucxo<br />

tomis vinaoba ki ara, qarTuli sityva _ sagodebeli ariso Sefarebuli;<br />

amas ki i. sabanisZis `abo tfilelis wamebac~ adasturebs<br />

(beriZe 1977: 106-107); amasTan dakavSirebiT erTob sagulisxmo<br />

cnobas gvwvdis `istoriani da azmani SaravandedTanic~: `yuTlumo,<br />

vkiTxulobT aq, iTxova karavi dadgmad velsa isnisasa da sanaxebsa<br />

saRodeblisao~ (`qarTlis cxovreba 1959: 31).<br />

es adrindeli cixe, anu soRdebil-medina, alizisagan yofila<br />

aSenebuli; 853 wlis 5 agvistos: roca buRa Turqma Tbilisi aiRo<br />

da dawva, daumorCilebia da miwasTan gausworebia isic, magram mis<br />

adgilze arabebs maleve ufro mZlavri simagre augiaT qviTkirisagan<br />

da axali saxelic `hisni~, anu cixe, maTve uwodebiaT misTvis<br />

(beriZe 1977: 109).<br />

qarTuli wyaroebidan TbilisTan erTad isans pirvelad `matiane<br />

qarTlisaÁ~ axsenebs; XI saukunis Sua wlebSi, roca Tbilisis<br />

berebs qalaqis patronad bagrat IV mouwveviaT, isnelebs ar miuRiaT<br />

igi; bag ratma `aRixuna koSkni karTani Tavisi kaciTa, da aRiRo<br />

cixe qalaqisa darijeli da ornive koSkni wyalyinisani da Tabori,<br />

da daadginna Sigan laSqarni TÂsni da erisTavni, xolo isnelTa<br />

Caagdes Ãidi da ara mosces isnio~, gvauwyebs mematiane (`qarTlis<br />

cxovreba~ 1955: 299-300).<br />

maSasadame aqedan irkveva, rom rogorc abos wamebis dros,<br />

axlac xidiT ki ukavSirdeboda Turme isani Tbiliss, magram damoukidebladac<br />

sWeria Tavi, raki arc qalaqis mmarTvelobas<br />

damorCilebia da arc misgan patronad mowveul bagrat IV-s.<br />

amas Tanamedrove istoriografic adasturebs: `Tbilisis<br />

xucesebs emorCileboda da ebara sakuTriv qalaqis, mtkvris marjvena<br />

napiris cixe da kliteni. Tbiliss simagreebi hqonda mtkvris<br />

marcxena napirzec, mag ram is, rogorc Cans, sakuTriv qalaqs ar<br />

ekuTvnoda. aq, mtkvris marcxena nawilis simagreebSi, umTavresad,<br />

mahmadianuri samxedro-feodaluri aristokratia batonobda,<br />

amitom iyo, rom bagrat IV, , TviT `qalaqis berebis~ mier mowveu- mowveu-<br />

li TbilisSi, iaraRiT fiqrobda mtkvris marcxena na piris, isnis<br />

daamorCilebaso~ wers S. mesxia (mesxia 1982: 230).<br />

`qalaqis berebis~ mier qarTlis xelisuflebaSi mfarvelis<br />

191


Zieba ukve imis dasturia, rom Cveni qveynis saboloo gaerTianebisaTvis<br />

brZolas sakmao Zala aqvs ukve mokrebili, magram es procesi<br />

mainc uceb ar damTavrebula. Tbilisis mmarTveloba erTmxriv<br />

Tu gadasaxadebsac ki kisrulobda saqarTvelos samefos<br />

sasargeblod, meore mxriv musulmanur centrebSi agzavnida Tavis<br />

emisrebs da daviT aRmaSeneblisagan dacvas iTxovda: `Turqmanni<br />

da kualad vaWarni ganZel-tfilel-dmanelni warvides sultansa<br />

winaSe, da yovelsa sparseTsa, SeiRebnes Savad, romelnime pirni,<br />

da romelnime Ãelebi, da romelnime sruliad da esreT miuTxrnes<br />

yovelni Wirni, mowevnilni maT zeda~, gvauwyebs daviT aRmaSeneblis<br />

istorikosi (`qarTlis cxovreba~ 1955: 240). swored ai amas<br />

moyva mahmadianTa uzarmazari koaliciis SemoWra saqarTveloSi<br />

ilRazis meTaurobiT; brZola didgorSi moxda da qarTvelTa<br />

saarako gamarjvebiT damTavrda. aRmaSenebelma, raki icoda Tbilel<br />

mahmadianTa ukeTuri wvlilis Sesaxeb am omSi, gaqceul mters<br />

Tavi aneba, alya Semoartya Tbiliss da mZafri brZoliT aiRo igi.<br />

mere ki `saqarTvelos samefo dedaqalaqi quTaisidan TbilisSi<br />

gadmoitana, gaauqma qalaqis TviTmmarTveloba da Tbilisi mefis<br />

moxeleebs dauqvemdebara~ (`saqarTvelos istoriis narkvevebi~<br />

1979: 241), askvnis Tanamedrove istoriografia.<br />

es moxeleni, anu mTeli samefo rezidencia, isanSi dafuZnda,<br />

riTac, cxadia, bolo moeRo mis ganze yurebasa da mtrul damokidebulebas<br />

qalaqisadmi, radgan misi Semadgeneli nawili gaxda.<br />

amis Semdeg isans, cxadia, TbilisTan erTad, rogorc qarTvel<br />

mefeTa sasaxles, intensiurad axseneben da garkveulwilad aRweren<br />

kidec `istoriani da azmani SaravandedTani~, `JamTaaRmwereli~,<br />

vaxuSti bagrationis `aRwera samefosa saqarTvelosa~, `abdulmesiani~;<br />

rogor gamoiyureba igi am wyaroTa mixedviT maSindeli<br />

Tbilisis sxva cixeebTan erTad?<br />

vaxuSti bagrationi isnis Sesaxeb Cvens mier ukve damowmebul<br />

cnobas cota qveviT ase amTavrebs; `xolo isnis cixe yofil ars<br />

didi~ (`qarTlis cxovreba~ 1973: 337), amaSi ki Tavisi Zalze mniSvnelovani<br />

wvlili im amaRlebul adgilsac unda hqonoda, romelzec<br />

igi yofila wamomarTuli; es, marTalia, arapirdapir, magram<br />

mainc sakmaod kargad Cans Cvens mier dasaxelebuli wyaroebidan;<br />

magaliTad, `JamTaaRmwereli~ mogviTxrobs: roca erT Rames daviT<br />

ulus Sesmenili mestumre jiquri mihgvares gansakiTxavad, `mefe<br />

jdao isanTa mxedveli mtkvrisa~ (`qarTlis cxovreba~ 1959: 238),<br />

man iqidanve gadaagdebina mtkvarSi mxilebuli moxele, romlis<br />

gvamico, ganagrZobs Semdeg mematiane, gaTenebisas isnidanve dainaxeso<br />

Tbiliselebma `riyesa zeda gangdebuli wylisagano~ (iqve).<br />

192


es ki, cxadia, ar moxdeboda, rom isani marTlac sakmaod didi da<br />

cad aziduli ara yofiliyo; iqidan arc jiqurs gadaagdebdnen mtkvarSi<br />

dasasjelad da verc im sivrces daeufleboda igi, romelsac<br />

swvdeboda Turme, swored amas adasturebs wylidan gariyuli<br />

jiquris Soridan xilva.<br />

isnis am simaRles, savaraudoa, sxva aucileblobac ganapirobebda.<br />

raki mtrisagan iyo dafuZnebuli, mas Tavisi mdebareobiT,<br />

aRnagobiTa da sivrceSi momnusxveli gasvliT usaTuod unda gaewonasworebina<br />

Tbilisis sxva simagreTa modaraje mzera. dasavleTidan<br />

aseTi iyo nariyala, xolo samxreTidan Tabori; `istoriani<br />

da azmani SaravandedTani~, cxadia, mis amgvar warmomavlobasa<br />

da daniSnulebaze arafers ambobs, magram imas ki gvagrZnobinebs,<br />

Tu ra STabeWdilebas tovebda Turem Tavisi sidiadiT da sididiT<br />

mnaxvelze; isnis samefo saxli ariso, mogviTxrobs igi,<br />

`yoveliTurT samoTxis msgavsi~, mqone `saydrisa camde amaRlebulisa~,<br />

`naTelmze gabaoniani~ da a. S. (`qarTlis cxovreba~, 1959,<br />

24-25); sagulisxmoa, rom aseTive amaRlebulia da amamaRlebeli<br />

am rezidenciis ioane SavTeliseuli aRwerac, rac Tavis droze<br />

i. javaxiSvilma SeniSna (i. javaxiSvili, 1986, 123); igi imiTac aris<br />

gansakuTrebuli, rom mzeras migvpyrobinebs nagebobaTa galavnis<br />

Semkulobaze, mtil-samoTxisa da avazanTa sinatifeze; Tvals itacebso,<br />

ambobs avtori, `karTa stovani, erTa stolani, ipodromisa<br />

ganxmulobani~ da a. S. (Zveli qarTveli mexotbeni, II, 1964: 130). cota<br />

ram viciT isnis samefo saxlis interierzec. masze konkretul cnobas<br />

gvawvdis `istoriani da azmani SaravandedTani~, roca giorgi<br />

III-is glovasTan dakavSirebiT aRwers mas.<br />

laSas droindeli mematianis cnobiT giorgi III gardacvlila<br />

`sta girs kaxeTisasa, Tuesa martsa ocdaSvidsa, samSabaTsa vnebisasa~<br />

(`qar T lis cxovreba~ 1955: 367). es Tavzardamcemi cnoba `esmao<br />

sam-mnaTobiersa mefeT-mefisagan mefed qmnilsa Tamars qalaqsa<br />

Sina tfilissa; sajdomsa maTsa cixesa isans~. samSvildedan<br />

CamouyvaniaT rusudani, mamida Tamarisa, oorive mandilosani<br />

`momxuevelni urTierTisani da moltobilni sisxlreuli cremliTa<br />

Sevideso taZarsa sameufosa~, e. i. darbazSi, romelic, savaraudoa,<br />

umTavresi iyo mTel am cixeSi da axlac swored amitom iyo<br />

aq dasvenebuli gardacvlili mefe. aq ukve Tavi moeyara qveynis<br />

rogorc umaRles sasuliero, ise saero xelisuflebas; zari,<br />

cxadia, Zalze didi iyo da vin dakarga maSindelma saqarTvelom, es<br />

rom cxadyos, avtori amisaTvis gamoxatvis aseT xerxs mimarTavs:<br />

aRwers am darbazs, romlis `kedlebi da ca~, anu Weri, giorgi mefisgan<br />

gadaxdili omebis amsaxveli epizodebiT yofila moxatuli.<br />

193


`razmebi, spebi, monaspebi, qalaqebi da cixeebi awyuedili da oxerqmnili~,<br />

xolo yovelive amis moqmedi da warmmarTveli ki, `taniTa<br />

gorgaslianiTa da mklaviTi aqilianiTa da piriTa mnaTobieriTa,<br />

kaci iroad sagonebeli~ axla iwvao samudamod dadumebuli da<br />

uqmad ewyoo mraval omebSi gamocdili misi saWurveli (`qarTlis<br />

cxovreba~ 1959: 24-25).<br />

yovelive es, bunebrivia, Zalze sainteresoa ufro zogadad,<br />

vidre Cveni konkretuli sakiTxisaTvis, magram mas Tu Tvali ver<br />

avarideT, mxolod imitom, rom isan-Tbilisis zogadi ieris moxazvis<br />

gareSe, cxadia, verafriT wavidodiT ufro konkretulisaken.<br />

vgulisxmob imas, rac am qalaqis erTianobis mniSvnelovani nawili<br />

yofila `qarTlis cxovrebis~ wignTa mixedviT da Cans `vefxistyaosanSic~.<br />

Zveli Tbilisis im mTlianobaSi, romelsac nariyalas, isnisa<br />

da Taboris cixeTa zeaweuli siluetebiT aris Sekruli, cxadia,<br />

Zalze Znelia warmovidginoT filopatni, anu samefo nakrZalebi,<br />

mas rom hqonia, aseve Znelad moeZebneba masSi adgili hipodromsac,<br />

romlis `ganxmuloba~-sifarTovezec aqcentirebulia `abdulmesianSi~,<br />

magram isini rom marTlac amSvenebdnen Turme da<br />

acocxlebdnen maSindel Cvens dedaqalaqs, ueWvelia. `istoriani<br />

da azmani SaravandedTani~ maTze sakmaod garkveul warmodgenas<br />

gviqmnis da gvarwmunebs, rom yovelive es Tbilisis ganuyofeli<br />

nawili iyoo. amas adasturebs qarTuli istoriuli mecnierebac.<br />

imxanad Zmisagan Seviwroebul amir-mirmans, Sirvans Casi-<br />

Zebuls da amdenad patrons Sirvanisa, mociquli mouvlenia<br />

saqarTveloSi, miReba da Semweoba uTxovnia. Sirvani maSin saqarTvelos<br />

ymadnafici qveyana iyo da Tamars, viTarca patrons, Rirseuli<br />

daxvedra marTebdao misTvis, aRniSnavs n. berZeniSvili<br />

(berZeniSvili 1964: 320). dedofals laSqris Seyra ubrZanebia da<br />

rogorc mematiane aRniSnavs, masac maleve auvsia `mtkuris piri,<br />

algeTis piri, qciis piri da qurdavaWris piri. es oTxive mdinare<br />

tfilisiT yaraCalamadis~ (`qarTlis cxov reba~ 1959: 64). cota<br />

xans mere mobrZanebula stumaric `yovlisa aranisa didebulebiTa<br />

da hulamiTa~ (iqve). Cvens xelisuflebs isini ratomRac isanSi<br />

ki ara, qalaqgareTa rezidenciaSi, `Walaxa agaraTasa~, miuiRia.<br />

qarTvel mefeTa es samyofi wyaroebSi manamac aris naxsenebi<br />

da Semdegac. magaliTad, ubedur rusze gamarjvebuli Tamari<br />

`Semoqceuli dga Walasa agaraTasa, monadire, monadime, mxiaruli<br />

da Semwynarebeli erTgulTa da sakuTarTa misTao~, gvauwyebs mematiane<br />

(`qarTlis cxovreba~ 1959: 54) da misi sityva `Semoqceuli~<br />

imasac gvagrZnobinebs, rom dedofali Tbilisiskenaa dabrunebuli<br />

194


da masTan axloa mosuli. Tamari rom xSirad aris aq da aqedan ganagebs<br />

samefos, amas basili ezosmoZRvaric gvidasturebs: rodesac<br />

abazas ZeT `qmnes didi boroti da orni Zmani anton Wyondidelisani<br />

daÃocnes da amiT Seawuxes marTali igi da ganarisxes TavTa<br />

TÂsTa zeda RmerTi da Tamar, rameTu Walasa agaraTasa mdgomman,<br />

mouwoda xuTTTave da sibrZniTa TÂsiTa Seipyra da TÂTo TÂTosa<br />

cixesa Sesua, raiTamca ganiwurTnoso~ (`qarTlis cxovreba~ 1959:<br />

131).<br />

raki mefe ase xSirad aris aq da saqveyno saqmeebs aqedan agvarebs,<br />

iwynarebs `erTgulTa da sakuTarTa misTa~, xolo avis mqmnelT<br />

Sesaferisad sjis, nadirobs da roca saamiso mizezi aqvs,<br />

Svebasac eZleva, cxadia, aq yvelaferi mefeTa moTxovnilebis<br />

Sesabamisad unda yofiliyo aSenebuli da damSvenebuli. es asec<br />

yofila, `istoriani da azmani SaravandedTani~ misTvis Cveuli<br />

stiliT mogviTxrobs amis Sesaxeb: `romelman, anu vismca gonebaman<br />

da enaman aRmoTquna qebani zarTa didebisani karavTa da sarafardaTa,<br />

koSkTa da filopatTani, Semkobilobani beselielebrni,<br />

gina solomonianni taZrisa RmrTisanio~ (`qarTlis cxovreba~<br />

1959: 67), RaRadebs igi da misi emociuri tonaloba rom usagno ar<br />

aris, Cans iqidan, rom igi CamoTvlis kidec imaT, romelTa srulyofilebiTac<br />

asea aRfrTovanebuli. ufro metic, rogorc vnaxavT,<br />

momdevno Txrobisas konkretuladac ki warmoaCens zog maTgans,<br />

magaliTad sacxenburTo moedans.<br />

stumarTa miRebis Semdego, aRniSnavs mematiane, qarTvelma<br />

gvirgvinosnebma iTxoves puri da Semdgomad purisa daidves nadimi,<br />

sikeTe da siturfe gamouTqmeli. iyo sixaruli da zma mgosanTa<br />

da muSaiTTa. damyofelTa msgefsisaTa erTisaÁTa hqonda yovelTa<br />

sixaruli, maTgan ZRvnoba, amaTgan boZeba, nadiroba da burTaobao~<br />

(`qarTlis cxovreba~ 1959: 66).<br />

ZRvnoba-boZebasa da nadirobaze Tu naTqvamiT kmayofildeba<br />

avtori, burTaobaze cota metsac mogviTxrobs, riTac irkveva,<br />

rom am rezidencias saamiso moedanic marTlac hqonia.<br />

stumrisa da mis TanamyolTa Sesaxeb xma darxeula: `eraysa,<br />

adarbadgansa da eransa amaTebrni moburTalni ara darComilano~<br />

(`qarTlis cxovreba~ 1959: 67). am xmas Tamaris yuramdec miuRwevia<br />

da manaco, aRniSnavs mematiane, `ubrZana... amirspasalarsa missa<br />

zaqarias da msaxurTuxucess ivanes, hereTis erisTavsa grigols da<br />

sxuaTa moymeTa da Cavides moedans da muniT Camovides amir-mirman<br />

misiTa didebulebiTa da moniTa, da TÂT Tamar saWruetelad piriTa<br />

miT brwyinvaliTa da naTelTa mfeniTa. islimni, dajerebulni mecnierebisani<br />

da mZle-mbrZolni, mswrafl iZlivnes daviT mefisa da<br />

195


misTa moymeTagan da Seiqces Zleulni da mWmunvarenio~ (`qarTlis<br />

cxovreba~ 1959: 67).<br />

maSasadame, yovelmxriv ikveTeb, rom am `Walasa agaraTasa~<br />

qarTvel xelisufalT hqoniaT rezidencia Sesabamisi punqtebiT:<br />

filopatiT, rac rogorc `giorgi aTonelis cxovrebidan~ Cans,<br />

Cveulebrivi unda yofiliyo maSindel saberZneTSic (Zeglebi 1967:<br />

182) da sacxenburTo moedniT. axla ramdenad axlo, an Sors iyo<br />

yovelive es Tbilisidan?<br />

am kiTxvas n. berZeniSvili svams da mocemuli teqstisave<br />

analiziT arkvevs, rom isini Sors ar unda yofiliyvnen qalaqisagan,<br />

rac, cxadia, Cans Semdegidan:<br />

stumris dasaxvedrad Seyrili qarTuli laSqari sadroSoebad<br />

yofila ganlagebuli Tbilisis WiSkridan xsenebul `Walamde<br />

agaraTasa~, romelic, raki Wala ewodeba, usaTuod mdinaris, am<br />

SemTxvevaSi, mtkvris pirs unda yofiliyo.<br />

`pirvelad ra gamovides TbilisiT qalaqiTo, gadmogvcems<br />

mematiane, stumar-maspinZelTa svlis Sesaxeb agaraTa Walisaken,<br />

miegebnes win ovsni da yivCaRni axalni; Semdgomad amisa herni da<br />

kaxni, Semdgomad qarTu el ni, da Semdgomad mesxni da Torelni,<br />

SavS-klarj-taoelni, Semdgomad som xiTarni, Semdgomad afxazni<br />

da suan-megrelni Tana raWa-Takuer-mar gu e liTurT da TÂT karsa<br />

karÂsa Ãelisuflani da Sinaurnio~ (`qarTlis cxovreba~ 1959: 65).<br />

Semdeg am cnobis Sesaxeb n. berZeniSvili wers: `Cven, samwuxarod,<br />

ar viciT, rogori iyo aseTi zeimis dros saqarTvelos<br />

sxvadasxva Temis laSqarTa dgomis wesi, ra manZili aSorebda erTi<br />

Temis laSqars (droSas) meorisagan, magram aq motanili teqsti<br />

iseT STabeWdilebas tovebs, rom saqarTvelos jaris es nawilebi<br />

erTimeorisagan didad daSorebulni ar unda yofiliyvnen. maSasadame,<br />

SeiZleba vifiqroT, rom Wala agaraTa Tbilisidan Zlier<br />

Sors ar unda yofiliyo, qalaqidan mefis karvamde, am `Walas” rom<br />

iyo, sul saqarTvelos jari iyo ganlagebuli~ (berZeniSvili 1964:<br />

321, xazi avtorisaa).<br />

axla, marTlac Znelia mTlad zustad imis dadgena, Tu ra daSorebaze<br />

iyo Tbilisidan ganlagebuli es `Wala agaraTasa~, magram<br />

motanili teqstidan is ki aSkaraa, rom qalaqis bWeTa Semdeg stumar-maspinZelTa<br />

dasaxvedrad damdgari laSqari cxadia, usaSvelod<br />

ver iqneboda gawe lili. amitom es `Wala~ marTlac usaTuod<br />

ufro axloa savaraudebeli, vidre Sors.<br />

n. berZeniSvils isic aqvs aRniSnuli, Tbilisis romel mxares<br />

unda yofiliyo es rezidencia. gamoricxvis wesiT askvnis, rom igi<br />

196


samxreTSi Cans sagulvebeli, saiTac Tbilisi ganjis kariT gadioda.<br />

aqeT ki iyo tabaxmela, Semdeg Sindisi, maTgan ufro marjvniv<br />

koJris cixe, romelic amave mkvlevrisave azriT, maSin agaraTa<br />

cixis saxeliT unda yofiliyo cnobili, samefo xelisuflebisaTvis<br />

Sesabamisi Tavisi rTuli nagebobaTa kompleqsiT (berZeniSvili<br />

1964: 315), magram romeli iyo konkretulad `agaraTa Wala~, axla<br />

zedmiwevniT garkveva jerjerobiT Wirs. `erTi ki aris, tabaxmelas<br />

iSva laSa giorgi (`qarTlis cxovreba~ 1959: 56), aq axares Tamars<br />

Samqors Cveni laSqris didi gamarjveba (iqve, gv. 73) da mefTa rezidencia<br />

Cans aq maSinac ki, roca ukve monRolTa xelSi viyaviT~<br />

(iqve. gv. 231).<br />

maSasadame, sabolood rom SevkraT, raca am wyaroebidan<br />

Tbiliszea naTqvami, Cveni maSindeli dedaqalaqi ase gamTliandeba:<br />

nariyaliT, isniTa da TaboriT gamokveTil mis erTianobas<br />

galavani gamoyofs mimdebare sanaxebidan. samxreTidan, zRudis<br />

gareT misi mimdebarea `agaraTa Wala~ samefo sasaxliT, moedniT<br />

da nakrZaliT; maT axlos CaudiT mtkvari. ramdenadme moSorebiT<br />

am erTianobas erwymis koJris cixe.<br />

aseTia meistorieTagan danaxuli XII-XIII saukuneTa Tbilisi<br />

Tavisi mimdebare nagebobebiT. igi im ZiriTadi konturiT, romlis<br />

Cvenebac vcadeT, areklilia `vefxistyaosanSic, areklili<br />

imdenad, rom zog rames ganxilul aRwerilobaTagan cota metadac<br />

ki akonkretebs.<br />

* * *<br />

`gamovediT, moviareT moedans da wylisa pirsa<br />

Cemsa move, davabrunve, mefe momyva saxlTa Zirsa~<br />

(rusTaveli 1988: 355, 1. 2.)* ∗<br />

werilis dasawyisSive mivaniSneT, rom `vefxistyaosnis~ sivrce<br />

ukideganoa, mraval qveyanas da usaxelo sanaxebs moicavs,<br />

magram mainc erTiani ieri dahkravs, radgan am sivrce-samyaros<br />

modelad erTi qveyanaa navaraudevi, kerZod, rusTvelis mSobliuri<br />

garemo, romelsac, rogorc Cans, sakmaod kargad icnobda. amis<br />

gamo TiTqos raRac mosawyeni erTferovneba unda eZalebodes am<br />

sivrces, magram rusTveli amas mxolod Tavisi maxvili Tvalis<br />

da warmosaxvis iSviaTi unariT ki ar aRwevs, aramed gansaxovnebis<br />

sxvadasxva principiTa organizebiTac. erTs pirobiTad SeiZleba<br />

garemos poeturi, amaRlebuli gancda vuwodoT, radgan asaxuli<br />

obieqti ara aRnagobis konkretuli detalebiT, aramed misgan<br />

mogvrili mZafri STabeWdilebiT Semodis CvenSi da asec gvrCeba<br />

* gamokvlevaSi `vefxistyaosnis~ teqsti damowmebulia Semdegi gamocemis mixedviT<br />

(gadmoiwereT damowmebanidan).<br />

197


cnobierebaSi, xolo meores, aseve pirobiTad, matianuri, radgan<br />

masSi bevria iseTi, rac ganxilul matianeTa furclebze Segvxda.<br />

pirvel pricnips rusTaveli avTandilis samemkvidro cixe-qalaqis,<br />

tarielis mamiseuli rezidenciisa da qajTa qalaqis Cvenebsas<br />

mimarTavs. yvelaze metad mainc am ukanasknelisas, radgan poemis<br />

siuJeti moiTxovs amas. es xom is simagrea, romlis damxobiTac<br />

sikeTem sabolood unda sZlios borotebas. meoreSi farsadanis<br />

samefo saxli eqceva Tavisi Tanmxlebi nagebobebiTa da garemoTi.<br />

daviwyoT pirveliT.<br />

fatmanis sazafxulo sasaxle, baRSi rom dgas, dauviwyaria<br />

ukve imiT, rom misi Semadgeneli nagebobani, `maRalni, yovliT<br />

mxedvelni, zRvasa ze wavidebulni~ (1122, 2), Tavis wilad metad<br />

Sors gaSlil sivrces ikreben. zRvis talRebidan monaber sios<br />

xSirad Tu sasurveli simSvide moaqvs aq myofi fatmanisaTvis,<br />

arc uCveulo sanaxaobas aklebs iqiTken mzirals; es, cxadia, ukve<br />

sakmaod mimzidvels xdis aqaurobas, magram rusTaveli amiTac ar<br />

amowuravs mkiTxvelze misi esTetikuri zemoqmedebis unars. igi<br />

gansakuTrebiT STambeWdavi maSin xdeba, roca zRvis napiridan<br />

nestanis mSvenierebis sxivi Seadgeba. ai, davukvirdeT:<br />

198<br />

`ra mobrunda qali Cemken, Semoadges sxivni kldesa~ (1128, 1).<br />

am sxiviT ganaTebul kldeze gadmomdgari sasaxle, cxadia,<br />

kidev ufro miiwvevs cisken da zRapruli ieriT imoseba. zRvis ukidegano<br />

sivrces dauflebuli es mSveniereba amiTac aRarasodes<br />

gaviwydeba Semdeg.<br />

ufro sxvagvarad gadian maTganve dauflebul sivrceSi tarilis<br />

mamiseuli cixe-simagre, avTandilis samemkvidro qalaqi<br />

da rogorc iTqva, gansakuTrebiT ki qajeTis cadatyorcnili<br />

citadeli.<br />

tarielis mamiseuli simagre mxolod erTi, wina mxridan aris<br />

moqceuli im sivrcisken, romelsac gamudmebiT misCerebia. tarielma<br />

roca xvarazmeli sasiZo mokla, Tavis simagres mimarTa da<br />

iqidan adevnebda Tval-yurs, rogor viTardeboda situacia. `qalaqi<br />

mqonda magari, mterTagan mourevario” (557, 3), ambobs igi, roca<br />

sasiZos mokvlis ambavs yveba da misi cixe marTlac aseTi gamodis:<br />

`ar gawyda mosvla mdevarTa Ramesa dia bnelasa,<br />

Cemi ra scnian, scvidian Tavebsa maTsa mTelasa~ (558, 34),<br />

yveba igi da momxdurs rom ase moxerxebulad akontrolebda da<br />

igeriebda kidec, amaSi mas Tavisi simagris aRniSnuli mdebareoba


uwyobda xels. es TandaTan ikveTeba TxrobaSi.<br />

roca mdevarTa mosvla TandaTan minelda da saomari vnebanic<br />

Cacxra, tarieli nestanze fiqrma SeaSfoTa: ra bedi ewia mas,<br />

araferi icoda da amiT Sewuxebuli gavida gareT, rom iqiT gaexedna,<br />

saidanac misi ambis momtani unda gamoCeniliyo. es ki simagris is<br />

mxarea, saidanac mTeli Ramis ganmavlobaSi mdevari awydeboda. ai<br />

rogor akonkretebs amas rusTaveli. tarieli yveba: `mas zRudesa<br />

gardavadeg, mindorTake rome vageo~ (565, 3). maSasadame, cxadia,<br />

rom es cixe mxolod mindvris mxridan yofila specialuri zRudiT<br />

daculi, rac imas niSnavs, rom uknidan da gverdebidan vaglaxad<br />

veravin miekareboda bunebriv warmonaqmenTa miuvalobis gamo.<br />

ai winidan ki sakmaod vrceli sivrce eSleboda Turme da zRudec<br />

amitom iqidan hqonia, rac Semdegidanac dasturdeba:<br />

`gamoCndes orni qveiTni, me mivegebe winare,<br />

qali hyva erTsa monasa `vcanmca, Tu moRma vin are~?<br />

Tavgaglejili asmaTi, pirsa sisxlCamomdinare,<br />

aRar miyivla RimiliT, arcRa gamicina-re~ (566)<br />

rogorc Cans, im or qveiTSi, Tavisi cixis gadasaxdidan rom<br />

SeniSna tarielma, asmaTi mxolod maSin icno, roca win miegeba<br />

maT. swored es aris naTqvami damowmebuli strofis pirveli ori<br />

striqoniT, es ki Tavis mxriv cxadyofs, Tu ra sivrce iSleboda Turme<br />

am cixidan Tvalsawierze. amasve akonkretebs meoTxe striqonic:<br />

`aRar miyivla RimiliT, arcRa gamicina-re~. adre, roca misTvis<br />

sasurveli ambavi mohqonda, Turme Soridanve exmianeboda xolme<br />

mis Sesaxeb asmaTi, anu xmamaRla awvdida im daSorebidan saTqmels,<br />

romlidanac axla aRarafers agebinebs guldamZimebul mijnurs.<br />

sivrcis amgvari diferencireba ki, cxadia, maSin aris logikuri,<br />

roca igi sakmaod didia. didi sivrce ki Tavad cixis sididesac<br />

cxadyofs, raki isini ase arian erTimeoresTan dakavSirebulni.<br />

maSasadame, cxadia, rom tarielis cixe-simagre uknidan dacul<br />

simaRleze yofila wamomarTuli da iqidan gaSlil areals<br />

ara marto akontrolebda, sakuTar saxesac ki aZlevda Turme mas.<br />

es ki SuasaukuneTa safortifikacio nagebobebisaTvis aucilebeli<br />

piroba iyo. es rom asea, kidev ufro cxadia avTandilis samemkvidro<br />

cixisa da gansakuTrebiT ki qajeTis rusTaveluri Cvenebidan.<br />

avTandilis samkvidro simagris Sesaxeb igi mogviTxrobs:<br />

`qalaqi hqonda magari sazarod sanapirosa,<br />

gare klde iyo, giambob cixesa uqviTkirosa~ (149, 1-2).<br />

199


am cnobiT avTandili monapire, anu qveynis sasazRvro qalaqis<br />

patroni da gam gebeli yofila da cixec Tavisi daniSnulebis zusti<br />

Sesabamisi hqo nia, rogorc mdebareobiT, ise aRnagobiT. es ki iqidan<br />

Cans, rom igi sa za rod, anu qveynis sazRvrebis damrRvevTaTvis<br />

Tavisi ieriT yofila Tavzaris damcemi. xolo rogor axerxebda<br />

amas es cixe, an misi msgavsi sxva cixeebi, kargad Cans iqidan, Tu<br />

rogor frTxilad uaxlovdebian, magaliTad, qajeTis cixes, iseTi<br />

Cauqi meomrebic ki, rogorebic tarieli, avTandili da fridoni<br />

arian.<br />

roca es Zmadnaficebi qajTa qalaqs miuaxlovdnen da igi<br />

horizontze aisveta, fridonma SeaCera megobrebi da gaafrTxila:<br />

`aqedan RamiT vla gvinda, miT aras gamJRavnebulTao~ (1384, 4); amitom<br />

`ra gauTendiT, dadgian da RamiT ficxla vlidiano~ (1385, 3),<br />

mogviTxrobs rusTveli. aqedan ki cxadi xdeba, Tu ra sivrces swvdeboda<br />

Turme qajTa cixis mrisxane mzera. igi dRisa da Ramis ki<br />

ara, mravali dRe-Ramis savals yofila dauflebuli.<br />

cxadia, qajTa cixis amgvarad warmoCenaSi hiperbolas Tavis<br />

wili aqvs, magram igi arc realurobas aris metismetad daSorebuli,<br />

ise aqvs igi masTan miaxloebisas dakonkretebuli rusTvels:<br />

200<br />

`movides, aCnda qalaqi mcvelTa ver dasTvalvidian,<br />

gare klde iyo, guSagTa xma jarviT gaadidian~ (1385, 3-4).<br />

davukvirdeT: miuxedavad imisa, rom es cixe Soridanve SeniSnes<br />

da ramdenime dRis ganmavlobaSi ise frTxilad miiwevdnen misken,<br />

rom am raindebisaTvis cxadi iyo risken midiodnen, igi mainc<br />

TiTqos ai axla wamoimarTa mTeli Tavisi mrisxanebiT maT winaSe.<br />

am gancdas rusTveli Sesabamisi TxrobiT Rawevs. imas ki ar gveubneba,<br />

rac ufro uaxlovdebodnen, ufro da ufro cxadi xdebodao<br />

igi, aramed `movidnes, aCnda! ~, rac iseT STabeWdilebas tovebs,<br />

TiTqos swored ai am wams wamoimarTa mTvaris sinaTleze mTeli<br />

Tavisi grandiozulobiT rogorc ki es sityva waikiTxe!<br />

maSasadame, cxadia, rom am cixeTa aRweraSi poeziaa arsebi-<br />

Ti; amaRlebulTan naziarebi poezia, ris gamoc imdenad asaxulis<br />

zusti detalizebiT ki ara, STagonebis moxdenis ZaliT Semodian<br />

isini CvenSi da am momnusxvelobiT gamaxsovrdebian.<br />

* * *<br />

rogorc iTqva, farsadanis `sra-samyofis~ aRwerisas<br />

rusTveli asaxvis sxva gzas irCevs, es sasaxle diferencirebulia<br />

mefis samyofad da nestanis koSkad, romelsac Tavisi auzebiani<br />

baRic aqvs iSviaTi frinvelebis galobiT savse, magram raki erT


galavans miRmaa orive danaxuli, mainc erTian kompleqsad aRiqmebian.<br />

igi ueWvelad SemaRlebulzea sagulvebeli. saidan Cans es?<br />

tarieli roca nestanis koSkSi misvlas, an iqidan dabrunebas igonebs,<br />

ramdenimejer ki xmarobs aseT gamoTqmas: `baRCa Sevvle~ (391,<br />

1), `SeRamda, wave, baRisa me kari Seviareo~ (405, 2), `baRCa Sevvle,<br />

koSki damxvda~ (516, 2), magram erT SemTxvevaSi misi sityvidanve vi-<br />

WerT rom es baRi damreczea gaSenebuli: `asmaT lxinsa miqadebda,<br />

CaviareT Sigan baRi” (395, 1). es ki marTlac mosalodnelia Tundac<br />

imitom rom, rogorc TandaTan gaverkveviT, es qalaqi mimdebare<br />

moedniTa da samefo nakrZaliT wylis piras aris gaSenebuli. ma-<br />

Sasadame, sasaxle koSkiTurT SemaRlebulze aris SemarTuli.<br />

koSki farsadanma gvian aago, kerZod maSin, roca Svilis samefod<br />

aRzrda gadawyvita, xolo tarieli ki mamasve daubruna (325-<br />

326), magram aago Tavis rezidenciis gverdiTve. amitom iyo, rom<br />

roca nestanis naxviT eldanacemi tarieli farsadanis sasaxleSi<br />

iwva `didTa darbazTa~, xolo `srulni muyrni da mulimni~ ki mis<br />

gons moyvanas cdilobdnen, yovelive amas Turme mSvenivrad xedavda<br />

nestanic, es misive werilidan Cans:<br />

`ZoRan xelqmnilsa giWvretdi kubosa Sina mjdomia,<br />

manda yvelai masmia, raca Sen gardagxdiao~ (377, 3-4).<br />

magram aRniSnuli, cxadia, sakmarisi ar aris imisaTvis, rom<br />

mTeli es kompleqsi ucebve davinaxoT, rogorc ganuyofeli<br />

mTlianoba raRac sivrceSi gamokveTili. amisaTvis meti sabuTi<br />

gvWirdeba, rac `vefxistyaosanSi~ usaTuod moipoveba.<br />

rogorc viciT, tarieli siyrmidanve am sasaxleSi izrdeboda,<br />

xolo Semdeg ki aqve ganagrZo saxelmwifo samsaxuri. imis<br />

mixedviT, Tu sasaxlis romel punqtSi uxdeboda mas xSiri yofna da<br />

ras akeTebda iq, kargad ixateba mTeli am nagebobisa da misi garemos<br />

raoba da rogoroba.<br />

roca tarieli Tavisi rainduli Cvevebis srulyofis Sesaxeb<br />

mogviTxrobs, axsenebs mindors, sadac igi xSirad nadirobda,<br />

Semdeg ki moedans, sadac burTs TamaSobda da xvewda Tavis ostatobas,<br />

xolo bolos ki saxls, cxadia, galavans SigniT arsebuls,<br />

sadac megobrebTan erTad atarebda dros, ai, ufro zustad es<br />

striqonebi:<br />

`mosrnis mxecni da nadirni, isarman Cemgan sreulman,<br />

merme viburTi moedans mindoriT Semoqceulman,<br />

Sevidi, Sevqmni nadimi, niadag lxinsa Cveulman~ (331).<br />

Tundac am TanmimdevrobiTac ki, romliTac tarieli mindors,<br />

201


moedansa da sasaxles CamoTvlis, es kompleqsi erTiani gamodis, magram,<br />

cxadia, arc es aris sakmarisi yovelive amis sruli warmodgenisaTvis.<br />

amitom mivyveT Txrobas, radgan gvelis kidev ufro<br />

cxadi miniSnebanic.<br />

nestanis koSkis karTan gondakarguli tarieli roca mefeTa<br />

did darbazSi mosulierda, momxdarma Zlier SeaSfoTa da Caafiqra<br />

kidec. Tu mis samkurnalod mowveulni amao sjas eZleodnen<br />

misi mdgomareobis Sesaxeb, TviTon xom zustad icoda ra risgan<br />

sWirda?! xom SeiZleboda gonwasuls, Tu kidev daemarTeboda aseTi<br />

ram, bodvisas wascdenoda mijnuris saxeli? amitom axla Zala moikriba<br />

da mefes Seevedra:<br />

202<br />

`patrono, guli aw ukve mrTelia,<br />

cxensa Sejdoma mwadian, vnaxne wyalni da velniao~ (354, 3, 4).<br />

da ai swored amas mosdevs is striqonebi, romlebSic ukve sakmaod<br />

mkafiod aris naCvenebi, rogorc farsadanis sasaxle, ise misi<br />

mimdebare moedani da iqve axlos Camavali mdinarec, riTac, cxadia,<br />

marTlac ukve udavoa am samefo kompleqsis erTianoba, aqedanve<br />

irkveva isic, rom maTgan Sors ara yofila Turme tarielis mamiseuli<br />

simagrec.<br />

`gamoved, moviareT moedans da wylisa pirsa,<br />

Cemsa mive, davabrunve, mefe momyva saxlTa Zirsa~ (355, 1).<br />

`gamovediT~, cxadia, imas niSnavs rom isini galavniT Semokruli<br />

qalaqidan gavidnen da Tanac cxenebiT; moiares mis siaxloves<br />

mdebare moedani, xolo Semdeg ki wylis piras gavidnen da<br />

Cqara miaRwies tarielis cixe qalaqsac: aq am erTianobaSi es nageboba<br />

Tu axali punqtia, aRar Cans sanadiro mindori, magram es imas<br />

ar niSnavs, rom igi am kompleqsSi ar ivaraudeba, saqme isaa, rom am<br />

punqtebs, erTad Tu cal-calke, siuJetidan gamomdinare axsenebs<br />

xolme rusTveli da ara erTiani panoramis saCveneblad, igi Tvi-<br />

Ton unda warmovidginoT. asea Semdegac, roca am kompleqsidan<br />

yvelaze xSirad da Tanac ufro cxadad nestanis koSkisa da misi<br />

baRCis mere moedans gviCvenebs; gviCvenebs Tanac ise, rom sruliad<br />

ueWvels xdis qalaqis galavans gareT mis arsebobas, roca tarieli<br />

xataeTidan gamarjvebuli dabrunda, mefe mas qalaqgareT,<br />

swored am moedanze daxvda; tarieli igonebs: `edgnes turfani<br />

karavni moedans Camodgomilsao~ (464,1) da aq kidev erTxel gaesmis<br />

xazi, rom qalaqi ufro maRlaa, xolo moedani ki SedarebiT dabla,<br />

igi, rogorc vnaxeT, xom asevea naCvenebi istoriul qronikaSic:


`ubrZana amirspasalarsa missa zaqarias da msaxurTuxucessa<br />

ivanes, hereTis erisTavsa grigols da sxuaTa moymeTa da Cavides<br />

moedans da muniT Camovida amirmirman~...<br />

mefem da tarielma Rame iq gaaTies:<br />

`mas RamiT vsxediT nadimad, mun amod gavixareniT,<br />

dilasa qalaqs SevediT, moedniT aviyareniT,<br />

mefeman brZana: `laSqarni, uxmeniT, SemojareniT,<br />

dRes xataeli miCveneT, tyvenica SemomgvareniT~ (465).<br />

swored ai am moedanzeve istumres mogvianebiT xvarazmeli<br />

sasiZoc; farsadanma daavala tariels:<br />

`..mokazmeT moedania,<br />

gamoisvenos siZeman, dayos cotai xania~.<br />

oRond Sen ki Tavi Seikave:<br />

`mun misad naxvad gaviden uSenod spani sxvania,<br />

Sen aqa naxe, kmarian aqa naxvisa kmaniao~ (543).<br />

yovelive es ki, cxadia, sabolood akonkretebs qalaqis, misi<br />

moednis, sadRac axlove arsebuli filopatisa da maT gverdiT<br />

Camdinare wylis ise Tsave erTianobas, rogorc `qarTlis cxovrebis~<br />

mixedviT danaxul Tbi liss axasiaTebda, Tumca, am garemoSi<br />

SesaZlo raRac disonansi tari e lis samemkvidros gamoCenam agrZnobinos<br />

vinmes, amitom amis sapasuxod n. berZeniSvilis damowmebuli<br />

gamokvlevidan kidev erT abzacs SemogTavazebT mxolod da<br />

Semdeg ki erTi kiTxviT davamTavreb am werils `1948 wlis 30 maiss<br />

Cemi aspirantebiT isev somxiT-gardabans vewvie, wers igi, koJris<br />

gzidan tabaxmelas gadavuxvieT da `serebiT~ (ase ewodeba mTis<br />

zurgs) Savnabadisaken wamovediT. aq tabaxmelisa da Savnabadas Sua<br />

erT davakebul adgilas dResac nadarbazevT ewodeba. doc. g. bregvaZis<br />

cnobiT (is aq metyeve iyo da didxans muSaobda) rusul rukaze<br />

am punqtis saxelad sandarbazevi weriao. Tu es asea, esec sainteresoa<br />

(samwuxarod, aseTi ruka me ver vnaxe, 5 versianze ki aseTi ram<br />

aRniSnuli araa). nadarbazevi (`sandarbazevi”) `serebis~ zurgzea.<br />

aqedan SesaniSnavad Cans Tu rogor erTian mTels da rogorc mWidro<br />

erTobas warmoadgenda Tbilisi krwanisiT-Sindis-wavkisiT, tabaxmela-koJriT<br />

(dRevandeli Sara Tavisi aTasnairi mixveulebiT<br />

metismetad agrZelebs manZils da koJors Tbilisidan aSorebs).<br />

krwanisis baRebis boloze Sindisi iwyeba, xolo tabaxmela Sin-<br />

203


disis gverdiTvea, iqvea wavkisic, aqve, xels gaiwvdi da koJoria.<br />

ase, rom es `agarebi~ uSualo midamoebia Tbilisisa... (saqarTvelos<br />

istoriis sakiTxebi, I, 1964, 330, xazi yvelgan avtorisia)<br />

axla ki im kiTxvas mivubrundeT, romliTac werilis dam-<br />

Tavrebas dagpirdiT: Tu `qarTlis cxovrebis~ monacemTa mixedviT<br />

danaxuli Tbilisi ramenairad marTlac aris areklili `vefxistyaosanSi~,<br />

maSin tarielis cixe-qalaqSi winandeli agara xolo<br />

dRevandeli koJori xom ar igulisxmeba? me Tavidanve ar davimowme,<br />

rogor xedavs mas vaxuSti batoniSvili. igi wers: `samxriT aris cixe<br />

azeulisa da aw koJrisa, Txemsa zeda kldisasa~ (qarTlis cxovreba<br />

1973) marTlac, xom ar aris raRac erTnairi maT Soris. aba gavixsenoT<br />

`mas zRudesa gardavadeg mindorTake rome vage~, e. i. `Txemsa<br />

zeda kldisasa~ dgas isic da daCemebul sivrces mis msgavsad<br />

gascqeris, da kidev: igi Zalze axloa farsadanis sasaxlesTan,<br />

ise axlos, rom Tavad mefe acilebs tariels iqamde: `Cemsa mive,<br />

davabrune, mefe momyva saxlTa Zirsa”! vfiqrobT, es kiTxva mTlad<br />

usafuZvlo ar unda iyos! miT umetes, roca garemos zust aslze ki<br />

ara, mxolod mis miTologizebul asaxvaze vsaubrobT.<br />

204<br />

damowmebani:<br />

beriZe 1977: beriZe T, `da aRmocenda Tbilisi~. Tb.: 1977.<br />

berZeniSvili 1964: berZeniSvili n. saqarTvelos istoriis sakiTxebi. I, Tb.: 1964.<br />

gureviCi 1984: Гурревич А. Я. «Категорий средневековой культуры». М.: 1984.<br />

vaxuSti bagrationi 1973: `qarTlis cxovreba~, t. IV batoniSvili vaxuSti, aRweriloba<br />

samefosa saqarTvelosa~, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT<br />

s. yauxCiSvilis mier, Tb.: 1973.<br />

zariZe 1989: zariZe x. `literaturuli saqarTvelo”, 1989 w. 2 ivnisi.<br />

mesxia 1982: mesxia S. `saistorio Ziebani”. sam tomad, t. I, Tb.: 1982.<br />

mixailovi 1976: Михаилов А. Французский рыцарский роман и вопросы типологии жанра в<br />

средневековой литературе; М.: «Наука», 1976.<br />

rusTaveli 1988: rusTaveli S. `vefxistyaosani”,. saq. ssr. mecnierebaTa akademia, SoTa<br />

rus Ta velis saxelobis qarTuli literaturis instituti, `vefxistyaosnis~ akademiuri<br />

teqstis damdgeni komisia, SoTa rusTveli, `vefxistyaosani~; Tb.: 1988.<br />

saqarTvelos istoriis narkvevebi 1979: saqarTvelos istoriis narkvevebi. rva tomad, t.<br />

III, saqarTvelo XI-XIII saukuneebSi; redaq torebi: zurab anCabaZe, viqtor guCua; Tb.:<br />

1979.<br />

`qarTlis cxovreba~ 1955: `qarTlis cxovreba~. teqsti dadgenili yvela ZiriTadi<br />

xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. t. I, Tb.: 1955.<br />

`qarTlis cxovreba~ 1959: `qarTlis cxovreba~.teqsti dadgenili yvela ZiriTad<br />

xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. t. II, Tb.: 1959.<br />

Zeglebi 1967: `Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi~. wigni II, (XI-X V ss).<br />

dasabeWdad moamzades: il. abulaZem, n. aTanelaSvilma, c. jRamaiam, i. abulaZis<br />

xelmZRvanelobiT da redaqciiT. saqarTvelos ssr. mecnierebaTa akademia, k.<br />

kekeliZis saxelobis xelnawerTa instituti. Tb.: 1964.<br />

Zveli qarTveli mexotbeni 1964: Zveli qarTveli mexotbeni. II; iovane SavTeli, `abdulmesiani~,<br />

`Tamar mefisa da daviT soslanis Sesxma~. gamosacemad moamzada,<br />

gamokvleva, komentarebi da leqsikoni daurTo ivane lolaSvilma. Tb.: 1964.<br />

javaxiSvili 1986: javaxiSvili i. Txzulbani Tormet tomad. t. V, Tb.: 1986.


Khvtiso Zaridze<br />

Summary<br />

The geography of “the Knight in the Panther’s Skin” (“Vepkhistkaosani”) is<br />

limitless. It comprises many countries and unnamed spaces, although the common<br />

undertone remains Georgian: as the authors of that period sought for the characters’<br />

area according the environment, which they conceived around themselves.<br />

Further observation in the field has given the opportunity to determine some of<br />

the geographical areas more precisely; Farsadan’s royal palace along with its complex is<br />

identical to Tamar’s residence according to “Kartli Life” (“Kartlis Tskhovreba”).<br />

205


polikarpe kakabaZe<br />

206<br />

mwerlis arqividan<br />

polikarpe kakabaZis arqivi<br />

masalebi tragediisaTvis `Tamari~<br />

polikarpe kakabaZis arqivSi, saqaRaldeebSi m–8 da m-9 moTavsebulia<br />

masalebi tragediisaTvis `Tamari~. es aris Canafiqri<br />

piesisaTvis Tamar mefisa da misi epoqis Sesaxeb.<br />

maxsovs, 1945-1946 wlebis zamTari da gazafxuli, mamaCemi<br />

gansakuTrebiT xSirad laparakobda rusTavelze, `vefxistyaosnis~<br />

teqsts ambobda grZnobiT, TiTqmis sul zepirad icoda poema.<br />

sxvebisaTvis naklebad mniSvnelovan detalebs da epizodebs igi<br />

aanalizebda skrupulozurad, xSirad sruliad axali kuTxiT da<br />

originalurad.<br />

zemoxsenebul saqaRaldeebSi ganTavsebuli masalebi, gegmebi,<br />

siuJetis sxvadasxva variaciebi, moqmed pirTa daxasiaTebani,<br />

zogierTi daumTavrebeli scenebi da sxva, Cvenis varaudiT da masalis<br />

SeswavliT, 1935-1946 wlebSi unda iyos dawerili.<br />

erT-erT uZveles xelnawerSi `kaxaberis xmlisa~, romelic<br />

`baxtrionis~ saxelwodebas atarebda pirvel xanebSi, ukve aris<br />

Canafiqri tragediisa `Tamari~. `baxtrionis~ es xelnawerebi<br />

1935-1936 wlebiT TariRdeba da amrigad, `Tamaris~ Canafiqric da<br />

pirveli monaxazebi, meoce saukunis 30-iani wlebisa unda iyos.<br />

m-8 saqaRaldis f. # 3 TariRiania, mas aweria _ `27/V~, magram<br />

weli miTiTebuli ar aris.<br />

mimaCnia, rom saqaRaldeSi m-8 moTavsebuli xelnawerebi ufro<br />

adreulia, vidre saqaRaldeSi m-9, sxva mosazrebebis paralelurad,<br />

melanze dakvirvebiTac.<br />

saqaRalde m-8-Si moTavsebuli avtografebi Sesrulebulia<br />

swored iseTi melniTa da kalmiT, rogoric gvqonda Cven bavSvobisas,<br />

mowafeobis wlebSi (`semiCka pero~). imavenair kalamsa da melans<br />

xmarobda polikarpe kakabaZe 30-iani wlebis Sua periodSiac da 40iani<br />

wlebis Sua xanebamde. mxolod, daaxloebiT 1945-1946 wlebSi<br />

SeiZina mudmivi kalami, romelic ivseboda specialuri melniT.<br />

swored omis Semdgom wlebSi, man moitana am mudmivi kalmisaTvis<br />

mwvane da lurji melnebi. am mudmivi kalmiTa da, xan mwvane da<br />

xan lurji feris melniT daiwyo wera. im dros igi ojaxTan


erTad cxovrobda qviSxeTSi, dimitri yifianis saxlSi, mweralTa<br />

dasasvenebel saxlad rom iyo gadakeTebuli.<br />

is teqsti, romelic ganTavsebulia m-9 saqaRaldeSi, Cveni<br />

varaudiT, 1945-1946 wlebisaa, Cveni dakvirvebani dafuZnebulia<br />

ZiriTadad im faqtorze, Tu romeli melniT aris Sesulebuli<br />

xelnaweri da am xelnaweris SedarebiT sxva avtografebTan.<br />

mwvane melniT da mudmivi kalmiT wera mamaCemma daiwyo qviSxeTSi,<br />

1945-1946 wlebis zamTarSi. e. i. m-8 xelnaweri Sesrulebuli<br />

unda iyos 1935-1944 wlebSi, xolo saqaRalde m-9-Si moTavsebuli<br />

mwvane melniT Sesrulebuli avtografi unda ganekuTvnebodes<br />

1945-1946 wlebis zamTars.<br />

vecade avtografis danomvrisas da dawyobisas maTi Tanamimdevroba<br />

aRmedgina. xelnaweris furclebi metad areuli iyo, me<br />

isini davajgufe Sinaarsis mixedviT da gamovacalkeve erTmaneTisagan<br />

garkveuli jgufebi, rom mwerlis Canafiqri warmomeCina da<br />

Sinaarseuli kavSiri odnav mainc aRmdgariyo calkeul epizodebs<br />

Soris, romlebic gankuTvnili iyo erTiani nawarmoebis Sesaqmnelad.<br />

es aris Savi masala tragediisaTvis `Tamari~, magram igi avtors<br />

aRar daumTavrebia.<br />

polikarpe kakabaZes mudmivad xels uSlidnen da pirdapir<br />

ukrZalavdnen istoriul Temebze muSaobas, ase rom, droebiT gadadebuli<br />

mravali Canafiqri samudamod daumTavrebeli darCa. 1946<br />

wels komunisturi partiis centraluri komitetis plenumze mwerali<br />

daamuSaves da daWeriT daemuqrnen, Tu istoriul Tematikaze<br />

muSaobas ar Sewyvetda. maxsovs, 1947 wlis gazafxulze, qviSxeTSi,<br />

sadac Cven imJamad vcxovrobdiT, Camovida kaci, Cekisti, romelmac<br />

polikarpe kakabaZes xelnawerebi Seumowma, rom gaego, Tu ra<br />

Temaze muSaobda mwerali. im xanebSi igi ukve muSaobda tragediaze<br />

`demetre meore~, magram iZulebuli iyo es samuSao droebiT gadaedo<br />

da sxva, Tanamedrove Tematikaze daewyo muSaoba. `demetres~<br />

dasruleba man mxolod 1971 wels SeZlo, gardacvalebamde erTi<br />

wliT adre. xolo tragedia Tamar mefis Sesaxeb aRarasodes dasrulebula.<br />

* * *<br />

aq warmodgenili teqsti mxolod nawyvetia Savi masalisa tragediisaTvis<br />

`Tamari~.<br />

piesis teqsts aqvs Tavisebureba. igi Cveulebrivi proza ar<br />

aris. aq saTqmeli gadmocemulia metad SekumSuli formiT, makav-<br />

Sirebeli sityvebi, saxelebi da nacvalsaxelebi xSirad gamotovebulia<br />

da mxolod igulisxmeba. aseTia zogadad piesis specifika.<br />

207


dialogi moiTxovs makavSirebeli sityvebis da zogjer saxelebis<br />

maqsimalurad Sekvecas, rac Cveulebriv prozaSi ar xdeba. xolo<br />

piesis Sav masalaSi es specifika kidev ufro gamZafrebulia. aq warmodgenili<br />

teqsti mxolod Canafiqria piesisaTvis `Tamari~, sadac<br />

TiTqmis yoveli winadadeba garkveuli gegmaa erT-erTi scenisaTvis,<br />

romelic mxolod Semdgom, dialogis saxiT unda daiweros,<br />

Semoqmedebis axal etapze.<br />

am CanawerebSi aris agreTve personaJTa daxasiaTebani, romlis<br />

mixedviT unda ganviTardes am personaJis roli da moqmedeba<br />

piesaSi.<br />

nawarmoebSi raindobis epoqaa aRebuli, romelic rusTvelis<br />

esTetikidan sazrdoobs. aq klasikur samkuTxeds _ ori mamakaci<br />

da erTi qali (SoTa, daviT soslani da Tamari), emateba meoTxe,<br />

aseve ZiriTadi personaJi _ giorgi rusi, romlis saSualebiTac<br />

mwerali gansakuTrebiT amwvavebs konfliqts. piesis Canafiqri<br />

dasaTaurebulia ase: `Tamari, tragedia xuT moqmedebad~. rogor<br />

unda ganviTarebuliyo tragedia? CanafiqrSi miniSnebulia konfliqturi<br />

situaciebi: mefe qalze, Tamarze uimedod Seyvarebulebi,<br />

keTilSobili raindi da pirovneba, daviT soslani da SoTa _<br />

poeti da amave dros, raindi, erTdroulad megobrebic arian da<br />

siyvarulSi mocileebic, isini dapirispirebulni arian. xolo<br />

orive upirispirdeba xelisuflebisaTvis mebrZol, uzneo rainds,<br />

giorgi russ, romelsac aqvs mwvave konfliqti TamarTanac, So-<br />

TasTanac, daviTTanac, xalxTanac da eklesiasTanac.<br />

konfliqti aris Tamaris xasiaTSic, romelsac uyvars SoTa,<br />

magram movaleobis gamo uars ambobs sakuTar grZnobebze.<br />

sami raindis bedi piesis monaxazSi ukve gansazRvruli aqvs<br />

avtors: erTi _ SoTa, midis monasterSi berad, giorgi _ ukunSi,<br />

xolo mesame _ daviTi, rCeba uuflebo taxtze, romelsac dedofali<br />

eubneba, rom uyvars SoTa. samives bedi tragikulia.<br />

targikulia dedoflis bedic. radgan uars ambobs siyvarulze<br />

movaleobis sanacvlod. igi rCeba wmindanad, Sewirulad<br />

qveynisaTvis, gamarjvebebiT savse mefed, magram tragikul qalad,<br />

romelmac uari Tqva Tavis grZnobebze.<br />

nawarmoebis CanafiqrSi figurireben agreTve mliqvneluri<br />

mwerlobis warmomadgenlebi, karis poetebi, romlebic upirispirdebian<br />

SoTas da mis gaZevebaSi garkveul rols asruleben (es iyo<br />

analogi dramaturgis Tanadroul, mliqvnelur mwerlobasTanac,<br />

romelic eris zneobaze uaryofiTad moqmedebda).<br />

polikarpe kakabaZes miaCnda, rom rusTavelis winaaRmdeg<br />

intrigebSi didi roli unda eTamaSaT mis uniWo da uRirs<br />

208


Tanamokalmeebs.<br />

polikarpe kakabaZe Tamaris Sesaxeb wers: `mTel mis mefobis<br />

xanaSi ar aris sikvdiliT sasjeli, es aris udidesi humanizmi, da<br />

amis Sesadarisad poeziac iZleva vefxis tyaosnis umaRles gmirebs,<br />

uRrmes siyvaruls da megobrobis saxeebs~.<br />

swored es _ uRrmesi siyvaruli, rusTavelis epoqis maRali<br />

zneobis gmirebi da maTi sulieri tkivilebi da tragizmi unda yofiliyo<br />

nawarmoebis Tema.<br />

rusTavelis epoqis umaRlesi idealebi unda warmoCeniliyo<br />

dramaturgis mier Tanamedrove, axleburi formiT da masSi Cadebuliyo<br />

Tanamedrove epoqis tragizmi da tkivilebi.<br />

`meTormete saukunis kacobrioba sainteresoa. mTel kacobriobaSi<br />

iwyeba niSnebi renesansis. saqarTveloSi ki am dros namdvili<br />

klasikuri renesansi poeziaSia da politikaSic. renesanss<br />

kacobriobisaTvis iwyebs saqarTvelo Zlierad da Rrmad~, _ wers<br />

polikarpe kakabaZe jer kidev 1946 wels.<br />

mwerlis es mosazreba mxars uWers im periodisaTvis sruliad<br />

axal koncefcias qarTuli renesansis Sesaxeb, romelic Salva<br />

nucubiZem wamoayena.<br />

teqsti masalebidan piesisaTvis `Tamari~, ise rogorc mwerlis<br />

avtografSia daculi (saqaRalde m-8).<br />

Tamari<br />

siuJeti<br />

daviTi zis gaWrili udaburSi, masTan cxovrobs nana – mSvenieri<br />

qalwuli, ZiZis Svili, romlis saqmaroc mouklavT.<br />

rusTavelic gaWrilia Tamaris siyvaruliT, masTan cxovrobs<br />

vaJi.<br />

27/V<br />

Semodis rusisagan gaqceuli didebuli.<br />

russ cbierebiT auSvia Tamaris garSemo Seyvarebulni, Seuwyvia<br />

xeli mleqsavebisTvis da ganuzraxavs erotikosTa wre Seqmnas<br />

Tamaris garSemo, CasZiros is garyvnilebaSi da am cbieri xerxiT<br />

TiTon daeuflos saxelmwifos, Tamari ki sitkboebaSi da garyvnilebaSi<br />

Cafluli moswyvitos samefo saqmeebs, daukargos mas<br />

gavlena, `sodom-gomori~ Seqmnas mis garSemo, aqcios is marilis<br />

svetad da Semdeg risxvis wvimiT daadnos.<br />

209


SoTam es igrZno da igi, Seyvarebuli Tamarzed, moSorda<br />

sasaxles da gaiWra tyeSi, im midamoSi, sadac momkvdara sami Zma<br />

narini, Tamarzed Seyvarebulni – is fiqrobs, rom maT ferfls<br />

etyvis, rom isini ar yofilan amdenad Seyvarebulni, da grZnobs<br />

im ferflTa mimarT aRSfoTebas da zeimobs maTze, rom amis guli<br />

feTqs siyvaruliT, maTi ki gaciebulia da sicocxle ufroa mar-<br />

Tali sikvdilzed.<br />

aq SoTa Sexvdeba daviTs, cocxals, siyvaruliT gaWrils.<br />

SoTa da daviTi grZnoben erTmaneTis mimarT iWvs.<br />

yoveli maTgani fiqrobs, rom siyvarulis Rirsi marto is aris<br />

qveyanazed da ara meore, sabuTs mosTxoven erTimeores da amboben,<br />

rom arc leqsi da arc tyeT gaWra ar aris sabuTi ueWveli, rom tyeT<br />

gaWra SeiZleba iyos mibaZva namdvil moleqseTa, romlis Rirsebas<br />

adamiani WeSmaritad yovelTvis ver Seafasebs. maSin daviTs mohyavs<br />

sabuTad vefxi, romelsac is zrdis lekvobidan, adarebs ra mas Tavis<br />

siyvaruls da moelis misgan daglejas da mainc ar hklavs.<br />

da rusTavels aocebs es ambavi da Tma yalyzed udgeba,<br />

rodesac daviTi Sedis gvirabSi – uiaraRod.<br />

iqedan gamosuli daviTi upirebs Sebmas SoTas, Tu SoTa dai-<br />

Cemebs Tavis siyvaruls da ar warmoudgens amazed did sabuTs.<br />

SoTa mouyveba ra mdgomareobaSia Tamari, rogor moqmedebs cbieri<br />

skviTi, rogor darTes mas neba da Seuqmnes piroba iseTi, rom mis<br />

mier Seyvarebuli, misTvis yofiliyo misawvdomi, da rogor uarhyo<br />

man es bedniereba Tavis maRali siyvarulis xaTriT, Tamaris<br />

siwmindisaTvis rogor gaswira man uzenaesi netareba da misca Tavi<br />

saSiSroebas.<br />

SoTas ambiT SeZrwunebuli daviTi midis vefxzed saomrad,<br />

Tavis mosaklavad, magram SoTa Sehyveba iaraRiT, mohklavs vefxs,<br />

magram iWreba vefxisagan da is gamohyavs gulwasuli daviTs da<br />

axla mas moasulierebs da moibrunebs maszed guls.<br />

Semodis giorgi Tavisi jariT.<br />

daviTi brZoliT ixevs ukan da stovebs daWrils.<br />

giorgi Caigdebs tyved SoTas, mis ubidan amoiReben leqss<br />

Tamarzed.<br />

giorgi pirdeba jars, rom mefe – qals pasuxs mosTxovs.<br />

giorgi gamarjvebuli modioda brZolidan da gzazed gaimarjva<br />

ojaxzedac.<br />

rusTavelis monas ki gauSvebs win, raTa Tamars gadasces ambavi<br />

SoTas Sepyrobis da aRaSfoTos igi Tavis winaaRmdeg. giorgis<br />

surs axlave gaaCaRos omi TamarTan, fiqrobs, rom momwifda dro<br />

misi gamarjvebis.<br />

210


II<br />

ptoxomi da ptoxoprodromi kamaToben mdivanTan da vaWroben<br />

Tavis qebaTa Sesaxeb _ yoveli maTgani Tavis dawerils aqebs<br />

da acodebs Tavs mdivans Tavis siRaribiT, magram erTmaneTs saSinlad<br />

abaTileben rogorc moleqseebsac da rogorc adamianebsac.<br />

gamodis Tamari da eubneba maT, rom sityva RmerTs moucia grZnobaTa<br />

da azrTa gamoTqmis da ara manWiobisTvis da sicruisTvis,<br />

rom sityva aris cocxali, rodesac is kavSirSia adamianebTan da<br />

mkvdaria, da sazizRari, rodesac is mowyvetilia Tavis bunebas –<br />

simarTles.<br />

modis giorgi gamarjvebiT, rixiT da SoTas ambiT. misi xerxia<br />

ar damalos Tavisi nakli – garyvnileba, raTa amiT srulad gaaba-<br />

Tilos Tamaris aRSfoTeba.<br />

Tamari aRSfoTebulia, grZnobs, rom man dahkarga mefoba da<br />

grZnobs, rom gaisrisebian yvela misi megobrebi. isini sTxoven<br />

Tamars gadaarCinos simarTle. Tamari kars uRebs xalxs da moulodnelad<br />

giorgisTvis, romelsac hgonia, rom es mis sazeimod ewyoba,<br />

Tamari ganacxadebs, rom is tyveobaSia, zneobriv tyveobaSia<br />

da misi suli, codvis mier datyvevebuli, samudamod daSorda aq<br />

Tavisuflebas, da iq RmerTs.<br />

xalxi garedan Semodis. maT gaugiaT garyvnileba da apireben<br />

giorgis gasresas, magram Tamaris ukanaskneli sityvebi ixsnis<br />

fizikur sasjelisagan.<br />

gulanis da sxvaTa feodalebi, tyveebi, miiReben Tamarisagan<br />

brZanebas, SemouerTdnen qarTvel jars, Tamari moxsnis gadasaxads,<br />

da Tavis salarodan Sehpirdeba daxmarebas dangreuli meCe-<br />

Tis aRsadgenad.<br />

brZanebs gauxsnan gzebi vaWrebs maT qveynebSi, isini sapasuxod<br />

miuTiTeben nuqardinis warmomadgenelzed, rom maTi CagonebiT<br />

daiwyes omi da amieridan iqnebian kavSirSi TamarTan.<br />

isini erTmaneTTan gamosTqvamen aRtacebas Tamaris simSvenieriT<br />

da gadawyveten daimsaxuron Tamaris siyvaruli, iyvnen misi<br />

monebi.<br />

nuqardinisagan modis moTxovnileba, gaanTavisuflon tyve<br />

gulaneli da sxva xanebi.<br />

Tamari aTavisuflebs maT da aZlevs saCuqars.<br />

nuqardinisagan yofila moTxovnileba, rom gaugzavnos mas<br />

mefem nawili nadavlisa da ori xanis moWrili Tavi.<br />

Tamari tyveebs daubrunebs TavianT ganZs da aTavisuflebs<br />

211


da nuqardins uTvlis, rom is ganZi tyveebs daubrunda, tyveebi<br />

ganaTavisufla, Tavebi ki RvTisagan ekuTvnis maT tans da tansve<br />

daubrunda.<br />

xanis tani ki, romelic giorgim maT col-Svils gaugzavna,<br />

mierTmeva masve saWmelad jojoxeTSi eSmakisagan.<br />

kikino. oratori, demagogi.<br />

Seuracxyofilia giorgis mier. giorgim wamoakra, rom misi<br />

coli bolomde ar moewona.<br />

rodesac dainaxavs, rom saswori ixreba Tamarisken, Tan gamdidrebas<br />

da mtrebze SurisZiebas kisruloben, gamova braldebiT<br />

giorgis winaaRmdeg – Semdeg, mesame moqmedebaSi, is giorgis mier<br />

daqiravebuli oratoria Tamaris winaaRmdeg – is mravaljer icvlis<br />

fronts. gamodis yovelTvis xalxis ganwyobilebis mxarezed,<br />

da Tavi ise moaqvs, TiTqo mas mihyavs xalxi, namdvilad ki, TviTon<br />

iseTive uprincipoa da daundobeli, rogorc xalxi.<br />

bolos ki, xalxis winaaRmdeg gamodis, da ambobs, rom xalxi<br />

iseTi daundobelia da Wreli, gautaneli, rom mefes, arc erTs, sam<br />

dRezed mets ar gaaCerebs, da uflebamosili xalxi, arc RmerTs<br />

datovebs Seugineblad. xalxi Saris Tavia, da gamomgonebeli jojoxeTisa,<br />

ciliswamebisa, sixarbisa da matyuarobisa, da kanoni misi<br />

icavs qurds, zeca badebs kanons da miwa kanonis damarRvevels.<br />

212<br />

I moqmed.<br />

SoTas da daviTis Sexvedra.<br />

isini da giorgi Tavis amaliT.<br />

giorgis simkacre da uzneoba.<br />

II moqmed.<br />

moSaireni da sasaxlis amala.<br />

qarTuli patiosneba.<br />

nuqardinis kacTan giorgis trabaxi, raTa aicilos maTi Semoseva,<br />

aq me var da ara qalio.<br />

konfliqti Tamaris da giorgis.<br />

giorgis gaqceva da Tamaris mier mowyalebis SeTvla da ke-<br />

Tilmezoblobis Txovna nuqardinisadmi.<br />

SoTas ganTavisufleba da siyvaruli, raic mJRavndeba<br />

siyvarulzed msjelobiT.


siyvaruli aris vneba, magram locvac vnebaa, magram arc erTi<br />

xati ar iqneba ise wminda, rogors mijnuris saxe, magram es aris bermonazvnuri<br />

Tqma, magram me ar vadareb xats Cems sayvarels, me mas<br />

vxedav cocxals, is aris ufro vefxis saxe. ar aris is maradiuli,<br />

is aris erTaderTi da rac yofila da rac iqneba, imis garda, _ sul<br />

tyuilia.<br />

Cemi sityvebi siyvarulis sisxlad iRvreba, marTali sityva<br />

sisxlia, Cemi gulis sisxliT (Cemi siyvarulze TqmuliT), gaZReba<br />

momavali eri.<br />

me siyvarulma mqna uxorcoT da Senc uxorcoT meCvenebi, me<br />

vnebam mqna zedmetad qveyanazed, da saflavs veZeb, da nuTu isic<br />

Zneli sapovnelia.<br />

_ Zneli sapovnelia Cemi saflavi, vinaidan me iq mimaqvs didi<br />

siyvaruli.<br />

boroti kaci locvis Jams ufro borotia.<br />

Tamarzed sweren mematianeni, ise, TiTqo Tamari iyos naxati...<br />

magram eri laparakobs maszed, rogorc cocxalzed.<br />

Tamaris saxeSi zecis Zalaa da mis xelSi eris Zalaa.<br />

mis saxeSi izrdeba zeca da mis xelSi eris Zala.<br />

Tamars ar uyvars laparaki, magram Cven gviyvars misi laparaki,<br />

radgan Tamaris laparaki misi mSvenieri saxis nawilia.<br />

mefeni arian yvelaze ubedurni, radgan isini cxovroben<br />

risxvis dros da aRasruleben Tavis risxvas saSinlad, Tavis gulis<br />

gareSe,<br />

da iqmen alerss uZirfasess adamianTaTvis Tavis nebis gareSe<br />

– mefe asrulebs nebas droisas da ara sakuTaris gulisas, mxolod<br />

Tamaris risxva da alersi aris marTali mudam, rogorc RmerTis<br />

risxva da Sewyaleba.<br />

* * *<br />

polikarpe kakabaZis masalebi tragediisaTvis `Tamari~ Cven<br />

davyaviT jgufebad garkveuli principebis mixedviT.<br />

zemoT warmodgenilia xelnawerTa jgufi # 1, (m-8, f. 3-6). am xelnaweris<br />

dasawyisi ramdenime striqoni Sesrulebulia fanqriT,<br />

danarCeni iisferi melniT, swored imgvariT, rogorsac XX saukunis<br />

30-40-ian wlebSi xmarobdnen masiurad sawerad.<br />

teqsts axasiaTebs Taviseburi Sinagani ritmi, Cven vecadeT<br />

striqonebi maqsimalurad dagvewyo ise, rogorc es avtors aqvs<br />

xel-nawerSi, misi Sinagani kanonzomierebis gaTvaliswinebiT (m.k.).<br />

213


214<br />

* * *<br />

polikarpe kakabaZe, masalebi tragediisaTvis `Tamari~.<br />

xelnawerTa jgufi # 2, m-8, f. 7-9. igi warmoadgens gegmas<br />

nawarmoebisa.<br />

teqsti:<br />

Tamari<br />

I moqmed.<br />

SoTa da daviTis Sexvedra tyeSi. maTi sastiki winaaRmdegoba<br />

da daviTis mier daWrili SoTas da mokluli vefxis mitoveba.<br />

maTi paJebi.<br />

isini da giorgi rusi, romelmac SoTa Seipyro.<br />

II moqmed.<br />

Tamaris ganTavisufleba qmrisgan.<br />

aq aRSfoTebuli Tamari.<br />

Tamari da SoTa.<br />

damSvidebuli Tamaris mier giorgis gapareba, vinaidan ver<br />

isvenebs Tamari, rodesac is tyveTa hyavs.<br />

nuqardinis warmomadgenlis winadadeba, Tamaris aRSfoTeba.<br />

ciliswameba Tamarzed, rom mas unda Seurigdes giorgis.<br />

I<br />

Tamaris ganTavisufleba qmrisgan.<br />

mravali winadadebebi.<br />

Tamaris mier ganTavisufleba da gapareba rusisa.<br />

daviTis movlena sasaxleSi.<br />

zaqariasTvis Zlierebis Cabareba.<br />

daviTis gaWra.<br />

SoTas gaZeveba.<br />

II<br />

daviTis da SoTa Sexvedra tyeSi.<br />

I moqmed.<br />

I<br />

Tamaris ganTavisufleba giorgi rusisagan.


mravali winadadebebi – TiTqos margaliti gadmovarda da<br />

vinc moaswrebs, misi iqneba.<br />

daviTis gaWra velad, rodesac pirvelad naxa Tamari,<br />

am gamosvlis dros – mitoveba laSqrisa.<br />

II<br />

gvirabSi daviTi naxulobs SoTas, romelsac vefxi aRuzrdia.<br />

ukvirs da SoTa auxsnis. isini mtrulad ganSordebian erTmaneTs.<br />

SoTasTan modian maxarobelni daviTisa.<br />

SoTa midis Tavis mosaklavad. daviTi Semobrundeba SoTasTan<br />

sabrZolvelad da midis misken.<br />

Semodian maxarobelni da daviTs Semoyavs daWrili SoTa.<br />

maTi kamaTi siyvarulzed.<br />

SoTa gadawyvets Tavi misces vefxs.<br />

daviTs mosdis winadadeba SeirTos Tamari.<br />

III<br />

daviTi grZnobs Tavs bednierad.<br />

Semodis SoTa da midis vefxis tyaosnis dasawerad Tamaris<br />

dalocviT.<br />

Tamari anTavisuflebs giorgis.<br />

daviTis aRSfoTeba da xelis aReba yvelaferzed.<br />

ambavi nuqardinis Semosevisa.<br />

daviTi moelis Tamaris moTokvas.<br />

wynari Tamari ubrZanebs zaqarias gaartyas sila elCs.<br />

Tamari iRebs brZolis iniciativas, gaixdis fexzed, raTa<br />

gahyves ers.<br />

IV 1<br />

gamarjvebul Tamaris erTa banaki, sadac moaqvT davla.<br />

daviTi gabaTilebulad grZnos Tavs.<br />

modis ambavi giorgi rusis ajanyebis.<br />

daviTs eZleva saSualeba aq ibrZolos da Tavis mamakacoba<br />

daadginos.<br />

IV 2<br />

giorgis banaki.<br />

demagogebi.<br />

Semosvla gamarjvebulis daviTisa.<br />

ambavi vefxistyaosnisa.<br />

215


V<br />

Tamaris kamaTi patriarqTan vefxistyaosanzed.<br />

kaTalikosis mier akrZalva poemisa da Tamaris Tanxmoba.<br />

Sinagani zeimi daviTisa.<br />

Tamaris mier ganTavisufleba giorgis.<br />

daviTis iWvianoba giorgisagan Tamarzed.<br />

Tamaris pasuxi, rom mas uyvars SoTa.<br />

daviTis saxalxod aRSfoTeba.<br />

SoTas Sekveca berad.<br />

Tamaris sityva.<br />

SoTas, giorgis da daviTis Sexvedra.<br />

SoTas gamgzavreba ierusalimisaken da amisTvis daviTis<br />

mier ori gamyolis mirTmeva SoTasTvis, ori monis mirTmeva giorgisTvis,<br />

da samTaves daRoneba, rom erTi midis monasterSi, meore<br />

ukunSi da mesame rCeba uuflebo taxtzed.<br />

gamarjvebuli sardlis zaqarias moxseneba da Tamaris<br />

brZaneba, emzados eri xorasanzed gasalaSqreblad.<br />

giorgis gamomSvidobeba TamarTan.<br />

SoTas da Tamaris gamomSvidobeba.<br />

216<br />

masalebi tragediisaTvis `Tamari~.<br />

Tamaris daxasiaTeba.xelnawerTa jgufi # 2, m-8, f. 9.<br />

teqsti:<br />

Tamari<br />

fizikur uZlurebaSi amave dros atarebs udides Zalas – siyvaruls,<br />

zneobas mamakacurs – (gmiruls).<br />

Tanaswrobis da yovlis winaSe Tvinierebis grZnobasTan er-<br />

Tad atarebs mefur gvirgvins, da gvirgvins pativs scems rogorc<br />

Tavis ers.<br />

sxeulis swraf warmavlobas grZnobs, Tanasworad miaCnia yvela.<br />

adamianis garegnobas da sxeuls arad Tvlis, mxolod arCevs<br />

erTmaneTisgan sulis Tvisebas, radgan mas Tvlis maradiulad da<br />

amave dros atarebs Tavis sxeulSi ideals garegnul silamazisas.<br />

mas bunebaSi aqvs sisxlisadmi siZulvili, ezizReba brZola<br />

(brZola sulmdabalTa arsebobisaTvis da angarebisaTvis), da amav<br />

dros, rodesac ers da maRal simarTles saSiSroeba moelis, SmagaT<br />

aenTeba gamarjvebis wyurviliT da aerTebs yvelas brZolisTvis<br />

didi gulmxurvalebiT da jaris SeerTebis da dawyobis dros,


unebrivi mtreduri umankoeba gamoiCens sibrZnes gvelisas. misi<br />

sinaze da sirbile gamoiCens simtkices rusudanze metad.<br />

meomarTa SerCevis dros is ambobs, rom ukvdaveba erisa aris<br />

misi gamarjveba, da Wkuac da madlic da simarTlec da netareba<br />

gamarjvebaa, da eri cocxlobs brZoliT, rogorc calke adamiani<br />

sunTqviT.<br />

is ambobs, rom adamiani mxecisagan miT ganirCeva, rom adamianma<br />

icis sxvisTvis sikvdili, erisTvis Tavganwirva, mas uyvars<br />

Tavisi eri yvela xalxzed metad, da sxva erebi uyvars imitom, rom<br />

Tavisi eri uyvars. amave dros, rodesac sakuTari eri aujanydeba,<br />

is ucxoelebis maxviliT ebrZvis. is grZnobs Tavis siwmindes, siwrfeles<br />

Seuracxyofilad, eris gundruki, romelic wmindaT miaCnda,<br />

Seiqna siflideT, da is ebrZvis Tavis ers, rogorc patiosani deda<br />

Seuracxmyofel Svils. is am azrzea, rom maRali zneobiT, TavganwirulebiT,<br />

_ adamianebi arian gmirebi, magram maTi gavlenis qveS<br />

myofebs, gadaedeba maTi suli, _ Tu isini ZalauflebaSia. magram<br />

Tu isini damarcxebulia, maTi mowinaaRmdege mdabal bunebis mqone-<br />

Ta gavlenis qveS moeqceva eri – da ixrwneba da iRupeba.<br />

mas swams maRali erotiuli siyvaruli, magram mas sTvlis gansakuTrebul<br />

pirTa niWad, rogorc gmirobas, radgan siyvaruli vnebaa<br />

da zneobis gareSe Seiyvarebs ara gmiri. magram gmirobis mibaZva<br />

xalxs akeTilSobilebs, radgan mibaZva gmiris Znelia da keTilis<br />

moqmedebaa SeZlebisamebr. Zalas zrdis mibaZva mijnurTa, mibaZva<br />

moleqseTa ki advilia da moiTxovs marto sicrues, niRabs da ara<br />

msxverpls, ara saqmes – yovelive ki rac umsxverploa, usindisoa.<br />

amitom ar aris is Setanili saxarebaSi. is poulobs udides netarebas<br />

borotTa zeda da mterTa zeda gamarjvebaSi, da _ ara nakleb<br />

netarebas, Semdeg damarcxebulTa SewyalebaSi, patiebaSi.<br />

adamianma Tvla ar icis grZnobiT, is Tanasworad iRebs tanjvas<br />

erTisas Tu aTasisas.<br />

rusis mokvlis momxrea kaTalikosi, da mas mimarTavs Tamari<br />

xerxiT – mimarTavs rogorc moZRvars, da etyvis, rom masSi didia<br />

grZnoba SurisZiebis, Tavs ver ikavebs mkvlelobisagan, da unda<br />

misi wamebiT mokvla, da aTqmevinebs kaTalikoss, rom es araqristianuli<br />

grZnoba aris, da kaTalikosisagan ismens mas, rac TviTon<br />

surda eTqva.<br />

217


masalebi tragediisaTvis `Tamari~.<br />

xelnawerTa jgufi # 3, m-8, f. 10-12.<br />

naweri Sesrulebulia igive melniTa da kalmiT.<br />

`Tamaris~ xelnawerTa jgufebSi, umetes SemTxvevaSi,<br />

furclebi orive mxaresaa naweri.<br />

aq gadmocemulia nawarmoebis Canafiqris Sinaarsi (m.k.).<br />

218<br />

teqsti:<br />

I<br />

Tamaris mdivani da rusudani laparakoben Tamaris ganwyobilebaze,<br />

amboben, rom is uTqmelad sWkneba, da Tavis moTmineba,<br />

rogorc wurbela, mas sisxlsa swovs.<br />

Semodian prodromi da proxoprodromi.<br />

isini (moiTxoven mdivanisagan fuls), laparakoben mefeTa si-<br />

Zurwezed da eSiniaT giorgis axirebisa. Semdeg dascinian erTmaneTs<br />

da orive ki SoTas, romelsac TamarisaTvis guli uTxovia.<br />

ptoxoprodromis laparakSi muqarac aris Tamaris mimarT,<br />

etyoba, misTvis ubrZanebia giorgis qebaSi Sxami Seaparos da cili<br />

daswamos Tamars SoTasTan.<br />

Semodian xaTunebi da moaqvT ambavi mefis simkacrisa da veragobis,<br />

da uwyalobis da moiTxoven Tamarisagan Sewyalebas.<br />

did xans sdums, Tavs ikavebs pasuxisagan.<br />

Tamari upasuxebs, rom uZluria maTzed RvTis risxva Seanelos,<br />

misi garegnuli srulyofileba (da qaluri sinaze da Tviniereba),<br />

romelsac is TiTqo yuradRebas ar aqcevs, gavlenas axdens<br />

mis moqmedebaTa klasikur zomierebazed, da misi garegnoba da<br />

saqme erT stilSi modis, da maRali ubraloebac dasrulebaa misi<br />

srulyofilebis (SoTa).<br />

ricxvs tanjulTa ar aqcevs yuradRebas SoTa, misTvis mTavaria<br />

xarisxi, da TamarisaTvis mTavaria ricxvi, da kamaToben am<br />

sakiTxzed.<br />

me mabaria ricxvi, da Sen gabaria xarisxi, eubneba Tamari, da aq<br />

iwyeba Cveni Seurigebloba.<br />

yrmobisas Cvens sulzed moqmedebda mwife xili mcenareebzed,<br />

mas me ganvicdidi rogorc maRal Semoqmedebas, da rodesac<br />

gavizardeT, uyurebT ubralod. ase uyurebs Semdeg Wabuki qalis<br />

silamazes, rogorc Semoqmedebis srulyofilebas, magram Semdeg<br />

me kidev avmaRldi, da axla qalebs ar uyureb rogorc gvirgvins.


Cemi bunebisaTvis ufro maRalia srulyofili zneoba, da xili ki,<br />

Tamaris saxea (patriarqi).<br />

da nu scodaven TavianT RmerTs, Tu undaT iyon Sewyalebulni.<br />

giorgi fiqrobs, rom yvelaferi aris gamarjveba da zneoba<br />

araferia.<br />

Semodis zaqaria da eubneba Tamars, rom giorgim misi Sepyroba<br />

gadaswyvita da is mzad aris Seewiros samefos, Tu ar xedavdes, rom<br />

samefos moelis daRupva da Tamars ubedureba.<br />

aqve didebulebis msjelobidan gamoirkveva, rom giorgi mama<br />

gadauyenebiaT Tamaris sasargeblod, radgan ver autaniaT misi<br />

despotoba, axirebuloba da rusi ki maszed uaresia Tavis uloRiko<br />

saqcieliT. is aSinebs yvelas da Tanac principad aqvs ucnaurad<br />

moiqces, radgan gvirgvinosanis gaugebari da auxsneli simkacre<br />

ufro aSinebs xalxs, vidre meti simkacre. magram axsnili auxsneli<br />

simkacre saSiSroebaSi agdebs yvelas. giorgi moridebiT epyroba<br />

mxolod rusudans mTel sasaxleSi da gonierad zrunavs jarzed<br />

da mis umcros Semadgenlobazed.<br />

Tamars ucqerian rogorc keTils, pasiurs, metis metad momTmens,<br />

magram zaqarias gamoutydeba, rom icis mdgomareoba giorgis,<br />

is jars ar ryvnis, samxedro Zalas ar asustebs da amave dros Tavis<br />

daRupvisaken miemarTeba da Tamari ar Caereva, radgan amiT xels<br />

SeuSlis mis daRupvas.<br />

giorgi Semodis qalaqSi gamarjvebuli. misi moTxovniT eri<br />

qalaqSi egebeba mas daCoqili da moTxovs jars pur-Rvino miarTvan<br />

moqalaqeebma.<br />

rusudan sZravs Tamars da aswavlis rogor daiWiros sworad<br />

Tavi da Seacodos ers Tavis Tavi da daicvas taxti giorgisagan.<br />

Semodis mxargrZeli da moaxsenebs Tamars, rom mzad aris Tavis<br />

jariT gadaarCinos taxti moZaladisagan da urCevs aiRos xmali<br />

qmarzed, Torem eri gansacdelSia da mTeli eri mzad aris misTvis,<br />

rom afeTqdes.<br />

Semodian giorgis mier awiokebulni da qvrivad darCenilni<br />

da Tamari asaCuqrebs maT da Tavis nivTebs aZlevs.<br />

giorgi aRSfoTebulia Tamarzed da dascinis, Tu ggonia, rom<br />

xalxs uyvars keTili mflobeli, marTla bavSvis goneba gaqvso.<br />

Sen mag saqcieliT fiqrob momerio, Sen siwmindiT ginda gavlena<br />

moixveWo, Cemi pasuxi ki maxvili iqnebao. Tamari upasuxebs, rom<br />

maradiuli aris keTili, yvelafris zeviT is aris, keTilma ar icis<br />

erovneba, WeSmaritebamac ar icis erovneba, da matyuara qarTveli<br />

219


nu daCagravs marTals ucxoels. Tu qarTvelma veragoba ixmara iaraRiT,<br />

gana aseT siverages ucxo mets ar iSovis?<br />

giorgi moiwvevs uxucesebs da spas, da meTaurebs.<br />

Tamari aRgznebulia.<br />

rusudani ubrZanebs karis kacebs daicvan Tamari mtrisagan<br />

da astexon sayviris cema, darekon sionis zarebi da moiwvion<br />

mTeli eri sasaxleSi.<br />

giorgi Tavis laSqriT Semoeseva sasaxles, Tamari moiTxovs<br />

moiyvanon spaTa meTaurebi da uxucesebi, da maT gadaswyviton<br />

bedi.<br />

uxucesebi da spis meTaurebi giorgis mxarezed arian,<br />

mliqvneloben mis winaSe da pirdebian, rom Tamari moiTrguneba.<br />

moelian Tamars Tavis amaliT.<br />

Tamari Semodis SeuiaraRebel mxleblebiT, is aRiarebs, rom<br />

misi iaraRi aris patiosneba da Tu iq iaraRi dasWirdeba, sadac<br />

kanonieri mefea, de iqmnas mokluli.<br />

giorgi iwvevs Tamars, raTa is miesalmos qmars, miulocos<br />

gamarjveba da spas madloba gadauxados.<br />

Tamari gamodis aRugznebeli, da kiTxulobs, risTvis ibrZviT<br />

Tqven, raT aqnevT xmals, gana imisaTvis, rom sadaviTo saxls Cirqi<br />

moscxoT? rom taxtzed aiyvanoT veragi, boroteba, Tqven CemTvis<br />

ibrZviT?<br />

me mirCevnia vijde cecxlmokidebul tafazed, vinem taxtzed,<br />

romelsac codva ekideba. mirCevnia vijde aduRebul kuprSi, vidre<br />

taxtzed, romelsac sibilwe scxia. dausrulebelia siborote da<br />

dausrulebelia keTili, amitom is ar eteva taxtzed erTad.<br />

Cven gvinda gamarjveba. gamarjvebuli ar aris gveli, Tundac<br />

man moaxrCos kravi. gana Cven vambobT, rom gveli gamarjvebulia,<br />

rodesac vinmes ukbens. ara, gamarjvebuli hqvia mas, vinc keTilia<br />

da boroti daamarcxa. vinc xmals aiRebs SigniT, is xmali daecema<br />

keTils. vinc ityvis, me borotis aRmofxvra mindao da aiRebs<br />

xmals Tavis samefozed, is xmali moklavs ara borots, aramed<br />

keTils. vinaidan adamianis xmalis buneba aseTia, is andamativiT<br />

iswrafvis keTilis yelzed, mxolod uflisagan aRebuli maxvili<br />

aris WeSmariti.<br />

me ara maqvs xelSi xmali, me TviTon maxvili var, uflis mier<br />

daniSnuli. me mefe var da vbrZaneb, garyvnilo da wabilwulo, Sens<br />

mimarT, gaiZre tanidan es porfiri, romelsac Sen bilwav Seni mankierebiT<br />

da gaswi aqedan (giorgi apirebs gamoiwios, mas ukan daxeven).<br />

220


me gsji usaSinelesad, vidre Sen dasaje evlogi. Sen is Semose<br />

kedliT, da kedlis iqeT mas hqonda da esmoda xalxis siyvaruli.<br />

Sen ki ara gaqvs gulis kedeli da saSineli tyve xar – Sens<br />

garSemo iqneba xalxis zizRi Sendami, es aris gulis yorezed yru<br />

kedeli. me imdenad mezizRebi Sen, rom SemiZlia yvelgan daginaxo,<br />

da arc erTi ar gavwiTldebiT. Sen ar gawiTldebi, imitom rom sindisi<br />

ar gaqvs, da me ki Cems Tvalebs mtkiced vetyvi, rom Sen Cemi<br />

qmari arasodes yofilxar.<br />

1.<br />

2.<br />

Tqmebi<br />

CarTuli masalebSi tragediisaTvis `Tamari~.<br />

xelnawerTa jgufi # 4, m-8, f. 13.<br />

teqsti:<br />

im patiosanTa samefoSi angelosebma Sobes maimunebi, iq veragebma<br />

Caigdes taZrebi, Sekrben turebi sagalobelSi, mo-<br />

Zaladeebma warCineba iSoves, da qurdebma daipyres eris gvirgvini,<br />

da Zarcvaven qveyanas, da veragebs urigeben didebas erisas<br />

da dedaqalaqSi dascinian erTad keTilsac da borotsac.<br />

sanam siwmindes xedavda, ezizReboda rogorc arawminda, magram<br />

rodesac naxa misi biwiereba da boroteba, Seiyvara da daiwyo<br />

Sig siwmindis Zebna,<br />

_ amas sCadis xandaxar eric, mas ar uyvars keTili mefe, magram<br />

rodesac dainaxavs mis saSinel simkacres, aqebs da emorCileba.<br />

Tamaris da misi epoqis daxasiaTeba polikarpe kakabaZis mier<br />

Tamari<br />

qristianobis SemoRebis Semdeg saukuneebSi, romis imperia<br />

TandaTan gadagvarda, is gadaiqca aRmosavleT romad, bizantiad,<br />

meTormete saukunisaTvis ki is dakninebulia.<br />

aRmosavleTis didi imperiac – sparseTi, danawilebulia.<br />

xalifati ki jvarosnebTan brZoliT sustdeba.<br />

Tamari amarcxebs sparseTs, amarcxebs xalifas droSiT wamosul<br />

nuqardins. bizantias ki Semoaclis trapizons da Tavis vasalur<br />

samefod aqcevs.<br />

am xanebSi saqarTvelos kulturuli da moraluri donis<br />

gamomxatveli aris rusTaveli.<br />

aRmosavleTis romis imperia arsebobda 1000 wlis ganmavloba-<br />

221


Si da am manZilzed arc erTi didi poeti mas ara yavs, miuxedavad imisa,<br />

rom iq iyo mTeli armia mwerlebis, magram es iyo mliqvneluri<br />

mwerloba. aris darCenili auracxeli nimuSebi, magram daaviwydaT,<br />

_ Rirsi ar aris, da ar iqneba.<br />

saqarTveloSic iyo mliqvneluri mwerloba, maTi warmomadgenlebia<br />

CaxruxaZe da SavTeli. iyvnen albaT sxvebic, magram niSani<br />

maTi gahqra. rusTaveli maTgan calke dgas Tavis geniiT, Tavis namdvil<br />

poeziiT.<br />

meTormete saukunis kacobrioba sainteresoa. mTel kacobriobaSi<br />

iwyeba niSnebi renesansis. saqarTveloSi ki am dros namdvili<br />

klasikuri renesansi poeziaSia da politikaSic. renesanss<br />

kacob-riobisaTvis iwyebs saqarTvelo, Zlierad da Rrmad.<br />

rasakvirvelia, vefxis tyaosans swers rusTaveli, magram mis<br />

genias hkvebavs, mis genialur nawarmoebs aZlevs masalas is maRali<br />

zneobis raindebi, romlebic Tamaris garSemo arian.<br />

Tamaris badali mefe-qali kacobriobis istorias ara yavs,<br />

arc erT mefe qals Tavis erSi ar hqonia aseTi xangrZlivi popularoba.<br />

is aris udidesi gamarjvebebis organizatori, is amarcxebs<br />

aRmosavleTiT sparseTs, dasavleTiT bizantias, samxreTiT xalifas,<br />

magram mTel mis mefobis xanaSi ar aris sikvdiliT sasjeli,<br />

es aris udidesi humanizmi, da amis Sesadarisad poeziac iZleva<br />

vefxis tyaosnis umaRles gmirebs, uRrmes siyvaruls da megobrobis<br />

saxeebs.<br />

rasakvirvelia, Tamaris Zlier pirovnebasTan aris es dakav-<br />

Sirebuli, magram Tamaric da misi ambebic Sedegia potenciisa,<br />

romelic maSin saqarTvelos gaaCnda.<br />

Cemis azriT, saWiroa gakeTdes istoriuli filmi da amisTvis<br />

me minda davwero scenari, sadac gamoyvanili iqmneba SoTa, Tamari,<br />

giorgi rusi, daviT soslani, zaqaria mxargrZeli, qristesTvis sulieri<br />

evlogi, Tamaris mamida rusudani da sxv.<br />

xelnaweris Seswavlidan dgindeba, rom es teqsti dawerilia<br />

1946 wels (m. k.)<br />

222


ibliografia<br />

rusTvelologiuri literatura<br />

2007<br />

#<br />

1. bolqvaZe TinaTin, informaciuli bundovaneba da mSveniereba, SoTa<br />

rusTavelis qarTuli literaturis instituti, I saerTaSoriso simpoziumi,<br />

literaturaTmcodneobis Tanamedrove problemebi (masalebi),<br />

gv. 49-61.<br />

2. gebeskiria Salva, `vefxistyaosnis~ ramdenime aRmosavluri warmomavlobis<br />

sityvis Sesaxeb, enaTmecnierebis instituti, samecniero sesia, `arnold<br />

Ciqobavas sakiTxavebi~, XVIII, gv. 30-31.<br />

3. gonjilaSvili nana, `amas hgvandes, odes erTgan muSTar zual Seiyarnes~,<br />

literaturuli Ziebani, XXVIII, gv. 80-93.<br />

4. gugunava lia, qristianuli mrwamsi `hamletsa~ da `vefxistyaosanSi~,<br />

`literaturuli Ziebani~, XXVIII, gv. 94-105.<br />

5. darCia boris, vis gamoeqca tarieli? `literaturuli Ziebani~, XXVIII,<br />

gv. 74-79.<br />

6. elbaqiZe maka, sivrculi diqotomia Suasaukuneebis raindul romanSi,<br />

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti, I saerTaSoriso simpoziumi,<br />

literaturaTmcodneobis Tanamedrove problemebi (masalebi),<br />

gv. 107-116.<br />

7. elbaqiZe maka, `vefxistyaosnis~ poetikis zogierTi sakiTxi Suasaukuneebis<br />

raindul romanTan tipologiur mimarTebaSi, gamomcemloba<br />

8.<br />

`universali~.<br />

TevzaZe guram, pirovnebis cnebis rusTvelologiuri gagebisaTvis, kreb.,<br />

`filosofia da Tanamedroveoba~, gv. 177-191.<br />

9. karbelaSvili ciala, `vefxistyaosnis~ saetapo gamocema (eZRvneba a. Sani-<br />

Zis da al. baramiZis redaqciiT 1966 wels gamocemuli `vefxistyaosnis~ 40<br />

wlisTavs), `mwignobari~ _ 2007~., gv. 103-124.<br />

10. margvelaSvili parmen, `rusTavelis msoflmxedveloba~, gamomcemloba<br />

`nekeri~.<br />

11. inaSvili lado, i. WavWavaZe da `vefxistyaosnis~ sakiTxi, `i. WavWavaZe<br />

_ 170~, saiubileo krebuli, SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />

instituti, gv. 122-137.<br />

12. robaqiZe merab, `vefxistyaosnis~ erTi cnebis interpretaciisaTvis,<br />

enaTmecnierebis instituti, samecniero sesia `arnold Ciqobavas sakiTxavebi~,<br />

XVIII, gv. 73.<br />

13. yoranaSvili guram, ilias fenomeni, wignSi: `ramdenime mecnieruli<br />

sakiTxi ilias naazrevis mixedviT~, gv. 339-367.<br />

14. SoTa rusTaveli, `vefxistyaosani~, Targmani qarTul enaze, qarTulinglisur-qurTuli<br />

winasityvaobiT, Tb., kavkasiuri saxli.<br />

15. WeliZe jemali, `vefxistyaosnis~ polonuri Targmani, Jurn. `etiudebi<br />

kulturaTa mijnaze~, gv. 249-257.<br />

16. WinWarauli aleqsi, Ria werili b-n nodar naTaZes, `literaturuli<br />

saqarTvelo~, 27 ivlisi, 29, gv. 11-13.<br />

223


17. WinWarauli aleqsi, `vefxistyaosnis~ enis xalxurobis sakiTxisaTvis,<br />

enaTmecnierebis instituti, samecniero sesia `arnold Ciqobavas sakiTxavebi~,<br />

XVIII, gv. 111.<br />

18. xvedeliani Tamar, `vefxistyaosnis~ miTosur-folkloruli samyaro,<br />

rusTavelis qarTuli literaturis instituti, 2007.<br />

19. xinTibiZe elguja, `vefxistyaosnis~ zogi filosofiuri terminis mimarTebisaTvis<br />

gelaTis saRvTismetyvelo skolasTan, `gelaTi _ 900~,<br />

samecniero konferenciis masalebi, gv. 27-28.<br />

224<br />

Seadgina lia kariWaSvilma.


225

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!