rusTvelologia #№ 5 - TSU
rusTvelologia #№ 5 - TSU
rusTvelologia #№ 5 - TSU
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />
instituti<br />
<strong>rusTvelologia</strong><br />
<strong>#№</strong> 5<br />
Tbilisi<br />
2008-2009<br />
1
saredaqcio sabWo:<br />
irma ratiani<br />
maka elbaqiZe<br />
elguja xinTibiZe<br />
baCana bregvaZe<br />
griver farulava<br />
saredaqcio kolegia:<br />
revaz siraAZe (redaqtori)<br />
lia kariWaSvili (pasuxismgebeli mdivani)<br />
nana gonjilaSvili<br />
mariam karbelaSvili<br />
Tamar xvedeliani<br />
kompiuteruli uzrenvelyofa:<br />
TinaTin duglaZe<br />
redaqciis misamarTi: 0108, Tbilisi, merab kostavas q. # 5<br />
tel. 99-53-00; E-mail: litinst@litinstituti.ge<br />
ISBN<br />
2
sarCevi<br />
`vefxistyaosnis~ saxismetyveleba<br />
nana gonjilaSvili<br />
`vefxistyaosnis~ astraluri simbolikis erTi aspeqti<br />
(nestanisa da TinaTinis saxeTa mimarTebiT)...........................................<br />
boris darCia<br />
komikuri `vefxistyaosanSi~.........................................................................<br />
griver farulava<br />
universumis mTlianobisa da silamazis sadidebeli...........................<br />
komparativistuli Ziebani<br />
lia gugunava<br />
sulieri zeaRsvlis zogierTi momenti `hamletsa~ da<br />
`vefxistyaosanSi~<br />
(`vefxistyaosani~ rogorc filosofiuri Janris poema)....................<br />
elguja xinTibiZe<br />
miviwyebuli warsulis saidumlo. II<br />
(vefxistyaosani da filasteri)...................................................................<br />
miTologiuri Ziebani<br />
Tamar xvedeliani<br />
Wis siRrme – gza kaTarzisisa.......................................................................<br />
Tanamedrove literaturis esTetikuri Teoriebi da<br />
`vefxistyaosani~<br />
lia kariWaSvili<br />
`vefxistyaosani“ postmodernuli TvalTaxedviT...............................<br />
3
4<br />
rusTvelologiis istoriidan<br />
mariam karbelaSvili<br />
`yovelman qarTvelman icis, ra aris wigni `vefxis tyaosani~.............<br />
manana kvataia<br />
`mcire mosakiTxi SoTa rusTavels: `msgavsi Tqveni<br />
ramca meZRvna..~.................................................................................................<br />
rusTvelis ikonografia<br />
Llali osefaSvili<br />
SoTa rusTavelis erTi portreti..............................................................<br />
Tvalsazrisi<br />
xvTiso zariZe<br />
Tbilisis anarekli `vefxistyaosanSi~......................................................<br />
mwerlis arqividan<br />
manana kakabaZe<br />
polikarpe kakabaZis arqivi<br />
masalebi tragediisaTvis `Tamari~.............................................................<br />
bibliografia<br />
rusTvelologiuri literatura 2007<br />
(Seadgina lia kariWaSvilma)................................................................................
nana gonjilaSvili<br />
`vefxistyaosnis~ saxismetyveleba<br />
`vefxistyaosnis~ astraluri simbolikis erTi aspeqti<br />
(nestanisa da TinaTinis saxeTa mimarTebiT)<br />
`vefxistyaosanSi~ astralur samyaros arerTgvarovani datvirTva<br />
aqvs. mnaTobebi, maTi Sexvedra-ganSoreba, varskvlavni,<br />
etlni da `miwyiv mbrunavi ca~, esa Tu is movlena, astrologiur<br />
SexdulebebTan erTad, esTetikuri daTvirTviTac warmoCindeba,<br />
rac samecniero literaturaSi araerTgzisaa aRniSnuli (v. nozaZe,<br />
z. avaliSvili, e, xinTibiZe, m. mamacaSvili, d. qumsiSvili da a.S.)<br />
poemaSi gadmocemulia mTvarisa da ciskris varskvlavis`<br />
TanaSesworeba“, maTi Sexvedra-ganSorebis erTi epizodi, romelsac<br />
simboluri datvirTva aqvs. nestan-TinaTinis gayris suraTSi<br />
qalTa `erTmanerTis dadficobisa“ da sityviT mindobis (`sityvisa<br />
gamondobilni~) aRniSvniT, rusTavelis mier mkveTradaa xazgasmuli<br />
maTi sworferoba:<br />
`erTmanerTisa gayrilni qalni ornive, dobilni,<br />
erTmanerTisa dadficni, sityvisa gamondobilni~ (1563).*<br />
`vefxistyaosanSi~ maTi daSoreba umtkivneules, tragikulobamde<br />
miwevnul gancdadaa qceuli. yoveli sityva, yoveli Jesti<br />
cremlnarevi mwuxarebiTaa gajerebuli: `mkerdiTa mkerdsa<br />
Sekrulni, yeliTa gardaWdobilni~ (1563) dobilni `vardsa swebven<br />
da apoben, tiran da cremlni Cadian~ (1565). erTmaneTs `Semecnebuli~<br />
nestan-TinaTini Sordebian; `erT sul da erT xorc~ myofobis<br />
darRveva, siSoris daTmena maTi Sinagani wvisa da dnobis gamomwvev<br />
mizezad iqceva:<br />
`nestan-darejan Tqva: `netamc yola ar Segmecnebodi,<br />
mzisa gamyreli gayriTa aw asre ar davWnebodi.<br />
ambavsa scnevdi, macnevdi, wigniTa meubnebodi,<br />
da viTa me SenTvis damwvar var, agrev Sen CemTvis sdnebodi~<br />
(1566).<br />
* SoTa rusTaveli, `vefxistyaosani~, al. baramiZis , g. wereTlisa, s. caiSvilis red., Tb.,<br />
1988, SemdgomSi citatebi moyvanili iqneba amave redaqciidan.<br />
5
am pasaJSi yuradrebas iqcevs nestanis sityvebi, sadac aRniSnulia,<br />
rom TinaTinTan ganSoreba misTvis mze-tarielis gayraze<br />
ufro mtkivneulia. analogiuri gancda Cans tariel-avTandilis<br />
pirveli Sexvedrisas, sadac avTandili gamoTqvams msgavs azrs:<br />
6<br />
`ama dReman damaviwya, guli Cemi vin dabinda;<br />
damigdia samsaxuri misi, iqmnas, raca ginda;<br />
iagundi egreca sjobs, aTasjermca mina minda;<br />
da Sen geaxlo sikvdilamdis, amis meti ara minda!~ (295)<br />
TinaTinic analogiuri simZafriT ganicdis dobilTan gayras<br />
da mas sikvdilis tolfasad aRiqvams:<br />
`RmrTisagan dReTa Txovisa nacvlad sikvdili vinebo~ (1567).<br />
amgvari siyvaruli, megobroba da grZnobaTa siwrfele mxolod<br />
sworferi adamianebis xvedria da umaRles idealTa sferos<br />
ganekuTvneba. qalTa damSvidobebis epizodSi sivrcec damuxtulia<br />
grZnobaTa da emociaTa simZafriT. rusTaveli, Cveuli xerxiT,<br />
`mWvretelTac~ ganacdevinebs personaJTa sulieri samyaros<br />
mTel dramatizms da maTSi adekvaturi simZafris emociur ganwyobas<br />
badebs: `.. maTTa mWvretelTa gulnica esxnes wrTobilni~<br />
(1563), `da maTad saWvretlad mWvretelman, xams, Tavi iqedgorosa“<br />
(1564), `da maTTa gamyrelTa yovelTa sicocxle ar iqadian~ (1565).<br />
rusTavelisTvis TiTqos ar aris sakmarisi nestan-TinaTinis gan-<br />
Sorebis simZafris miwieri gansaxovnebiT warmoCena. am `mSvenier<br />
sulTa kavSiris“ masStaburobis saCveneblad igi kosmiur sivrces<br />
mimarTavs, zeciur samyaroSi gadaaqvs da astrologiuri kanonzomierebiT<br />
cdilobs mis axsnas:<br />
`mTvare ciskrisa varskvlavsa, ra Tana Seesworosa,<br />
orive sworad naToben, mohSordes, moeSorosa,<br />
ara Tu igi moSordes, marT caman moaSorosa~ (1564).<br />
aq mTvarisa da ciskris varskvlavis `TanaSesworeba~-gan-<br />
Soreba simbolurad nestan-TinaTinis Sexvedra-ganSorebas gulisxmobs.<br />
gmirTa Seyra-ganSoreba, wesisamebr, ara sakuTari nebasurviliT,<br />
aramed cis meSveobiT xdeba. v. nozaZis azriT (nozaZe<br />
1957), aq astronomiul movlenaze, ucvleli cis trialzea saubari,<br />
romelic varskvlavTa _ nestanisa da TinaTinis _ daSorebis<br />
mizezia.
RvTisagan Seqmnil mnaTobTa msgavsad, `maTadve saxed, romelsa<br />
eseni daubadian~ (1565), gmirTa beds RvTiuri gangeba gansaz-<br />
Rvravs da ara pirovnuli neba: `igive gahyris, siSore ara Tu nebiT<br />
swadian~ (1565). aqac, ise viT `vefxistyaosnis~ sxva epizodebSi,<br />
RmerTis ganmgeblobaSia yvelaferi, rogorc mnaTobni, aseve adamianTa<br />
cxovreba, rac mekobreebze gamarjvebuli avTandilis sityvebSia<br />
gacxadebuli:<br />
`ymaman uTxra: madli RmerTsa, Semoqmedsa, arsTa mxadsa,<br />
visgan Zalni zecierni ganageben aqa qmnadsa~ (1046).<br />
`...plotinma, winaaRmdeg uZvelesi qaldeuri da stoikosebis<br />
sistematizebuli astrologiisa, mnaTobebs waarTva pirvelmizezis<br />
mniSvneloba da ubralod gaRmerTebuli niSnebis roli mianiWa<br />
.... am axali Sexedulebis mixedviT mnaTobebi warmoadgenen ubralo<br />
sarkeebs, romlebic aireklaven RvTaebriv fiqrs da azrs. mnaTobTa<br />
astrologiuri poziciebi da urTierTobebi ganixileba rogorc<br />
RvTaebrivi naweri. astrologiis, rogorc mecnierebis, amocanaa<br />
amokiTxva am RvTaebrivi nawerisa da am amokiTxvis SesaZlebloba<br />
STagonebulia TviTon RvTaebis mier~ (xinTibiZe 1975: 74).<br />
rusTavelis mier fsiqologiurad datvirTuli zemoaRniSnuli<br />
pasaJi saocari uSualobiTa da sinatifiTaa gadmocemuli.<br />
poeti gmirTa ukidegano mwuxarebis Tanamonawile da Tanaganmcdelia.<br />
misi sityva ver itevs ganSorebis tragizms, uZluria moyvasis<br />
siyvarulis tkivilis gadmosacemad. igi mxolod sulierebiTaa<br />
SesagrZnobi da gasaTavisebeli. amitomac rusTaveli agiografTa<br />
Teoriuli principis kvalobaze, dasZens, rom Tqmuli mxolod<br />
meaTedia, `naaTalia~, rom nestan-TinaTinis ganSorebis aRwera da<br />
gadmocema misi didi survilic rom iyos, SeuZlebelia:<br />
`rome mwaddes, ver davweren me sityvani naaTalni~ (1568),<br />
_ ambobs poeti da eniTuTqmel grZnobaTa wvdomas mkiTxvelis sulierebas<br />
miandobs.<br />
nestan-TinaTinis saxeTa simboluri mimarTeba mTvare-ciskris<br />
varskvlavTan garkveul asrtologiur Sexeduerbebs emyareba.<br />
mTvare dedamiwasTan yvelaze axlos myofi mnaTobia da pirvel<br />
cas ekuTvnis. igi astrologiurad siyvarulSi Semwe, mijnurTa<br />
mfarveli, mowyale mnaTobia; mTvare, `dedamiwaze sicocxlis mimcemi<br />
da gamaZlierebeli _ Tavisi vsebis dros cocxal arsebaTa<br />
yvela cxovelmyofeli Zalebis aRmavlobasac iwvevs, maT Soris<br />
siyvarulis Zalisasac. aqedan warmodgeba mTvaris aRniSvna, ro-<br />
7
gorc siyvarulis `senis~ gamomwvevisa~ (nozaZe 1957: 532).<br />
avTandilis mTvarisadmi vedrebac am mnaTobis astrologiur<br />
bunebas efuZneba da siyvarulis senis, misi daTmenis Zalis mimcemi,<br />
mijnurTa Suamavali da mSvenierebis mimniWebelia:<br />
8<br />
`mTvaresa etyvis: `ifice saxeli RmrTisa Senisa!<br />
Sen xar momcemi mijnurTa mijnurobisa senisa,<br />
Sen gaqvs wamali misisa moTminebisa Tmenisa,<br />
da miaje Seyra pirisa, Sen gamo Senebr mSvenisa!~ (836)<br />
aspirozi, igive venusi (venera), rigiT mesame mnaTobia da mesame<br />
cas ekuTvnis. igi, ise viT mTvare, silamazisa da siyvarulis<br />
planetadaa miCneuli astrologiaSi. `...aspirozi, romeli saxelic<br />
berZnulia warmoSobiT, igive `varskvlavi~ (mTiebi, aspiroz,<br />
afrodite) yvelaze brwyinvale mnaTobia cdomilebs Soris. imis<br />
mixedviT, Tu ra mdgomareobaSia es cdomili orbitaze dedamiwisa<br />
da mzis mimarT, igi an dasavleTiT kaSkaSebs saRamos, mzis Casvlis<br />
Semdeg, an aRmosvleTiT gaTenebis win, mzis amosvlemde. amitom<br />
saxelic ori hqonda, romelTagan erTi berZnulia (`aspiroz~), meore<br />
qarTuli (`mTiebi~)~ (`etlTa da...~ 1975: 8-9).<br />
aspirozi siyvarulis dedoflad, mSvenierebis saxed, mijnurad,<br />
mkurnalad da astrologiuri Teologiis RmerTadac moiazreba.<br />
v. nozaZe aRniSnavs, rom `am dilis varskvlavs, venuss, aspirozs<br />
qarTulad ciskris varskvlavi, anu ciskari ewodeba. `ciskari~,<br />
`ciskris varskvlavi~, `karisa varskvlavi~ mas imitom uwodes,<br />
rom diliT igi mzeze adre amodis da amgvarad, cis kars aRebs mzis<br />
aRmosavlisaTvis. ai, swored am saxeliTac vxvdebiT venuss (venera)<br />
vefxistyaosanSi~ (nozaZe 1957: 81). dilis venusi Zvel saberZneTSi<br />
omis diac RmerTad miaCndaT, saRamosi ki _ siyvarulis.<br />
`vefxistyaosnis~ mixedviT, avTandilis mnaTobTadmi vedrebaSi<br />
aspirozi astrologiuri Sexedulebis kvalobazea warmoCenili<br />
– siyvarulis dammowmebeli, gaxelebisa da `cecxlTa Sretis~,<br />
silamazis, mSvenierebis mimniWebeli:<br />
`modi, aspiroz, marge ra, man damwva cecxlTa dagiTa,<br />
vin margalitsa gareSe moscavs Zowisa bagiTa;<br />
Sen daaSveneb keklucTa daSvenebiTa magiTa,<br />
da visme Cemebrsa daagdeb, gahxdi cnobiTa SmagiTa~ (658).<br />
nizami ganjelis `leili da majnunSi~ majnuni, avTandilis<br />
darad, mnaTobebs evedreba, maT Soris zuxra-aspirozs, romelic<br />
mefeTaTvis gamarjvebis mimniWebeli, bednierebis mpyrobeli,
`sixarulis mZebneli lampari~, `keTili da naTeli~, bed-iRblis<br />
kliteTa mpyrobelia:<br />
`he, gvirgvinosanTa beWedis beWedo,<br />
qalbatono, ufalo didebis sasaxlisa,<br />
he, saamo sulo, sunTqvav RvTiuri azrisa,<br />
Seni saqcieli ambrisaebri im xalxisas hgavs,<br />
sunnels rom amzadebs~ (nizami 1972: 73).<br />
majnuni mas imedis karis gaRebas, wyalobis miniWebas, mijnurisagan<br />
cnobis mitanas emudareba.<br />
Sua saukuneebis ebraeli poeti iuda halevi leqsSi `wuxel<br />
mezmane eha, sebia~ RvTaebrivi ZalmosilebiT Semkul, gamarjvebis<br />
momtan da gzis maCvenebel winamZRvrad saxavs aspirozs:<br />
`wuxel mezmane, eha, sebia, Tma Segmosoda<br />
ucxo ariliT,<br />
win aspirozi mogiZRveboda<br />
sxiv SemarTuli winamZRvariviT~<br />
(`SroSani ReleTa~ 1994: 143).<br />
iuda halevis leqsSi _ `Jamgadasuli siyvarulis sagalobeli~<br />
_ aspirozi siyvarulis, imedis, realobisa Tu `sicxadisken<br />
ukuSeqceuli~ adamianis maradTanmxlebi, erTguli megzuria:<br />
`dro ki ar sTmobda ltolvas meyseuls...<br />
cas erRveoda kalTa CeroTa<br />
da sicxadisken ukuSeqceuls kvlav aspirozi<br />
gadmomcqeroda~ (iqve, 152).<br />
`vefxistyaosnis“ aspirozic xom siyvarulis, tragikulobamde<br />
miwevnili grZnobis, `sikvdils gaRma gabijebis~ da usazRvro<br />
imedis dammowmebelia, vedrebis Semasmenelia, mijnurTa saxexatia.<br />
`vefxistyaosnSi~ mTvarisa da aspirozis astrologiuri da<br />
esTetikuri datvirTvis warmoCena maTi Seyra-ganSorebis simbolikis<br />
gaazrebis safuZvelia. mTvare da ciskris varskvlavi Tanaswori<br />
siZlieriT naToben, roca cis TaRze erTmaneTs gauswordebian,<br />
erT xazze dadgebian. amdenad, rusTaveli nestan-TinaTinis<br />
sworferobas astrologiuri movlenis, mTvare-aspirozis `sworad<br />
naTebis~, kvalobaze gvimJRavnebs:<br />
`orive sworad naToben, mohSordes, moeSorosa~ (1564).<br />
9
mTvarisa da ciskris varskvlavis `TanaSesworeba~-ganSorebis<br />
simbolur epizodSi (rusTavelis naTqvamidan gamomdinare _<br />
`maTadve saxed, romelsa eseni daubadian~, 1565), SesaZloa, mTvared<br />
nestani, xolo ciskris varskvlavad TinaTini vigulisxmoT.<br />
mTvaris saxebaSi nestanis moazrebis uflebas momdevno strofi<br />
iZleva: `mzisa gamyreli gayriTa aw asre ar davWnebodi~ (1566).<br />
safiqrebelia, rom nestani Tavis Tavs mzisagan gayril, `damWnar~<br />
planetas adarebdes, romelSic, poemis mixedviT, TiTqmis yovelTvis<br />
mcxrali, daleuli mTvarea nagulisxmevi. taepSi yuradRebas<br />
ipyrobs erTi garemoeba: Tu mTvare-nestani moSordeba mze-tariels,<br />
astrologiis kvalobaze, unda gaivsos, Tu axlos miva, daileva<br />
da `daWneba~:<br />
10<br />
`mTvare mzesa moeSorvos, moSorveba gaanaTlebs,<br />
ra eaxlos, Suqi daswvavs, gaeyrebis, ver iaxlebs~ (828);<br />
`mzesa mTvare Seeyaros dailevis, da-ca-Wnebis~ (126).<br />
amdenad, rusTaveli am strofSi astrologiur Sexedulebas<br />
ar mihyveba. nestanis sityvebSi tariel-mzesTan da dobil-Tina-<br />
TinTan gayra mxolod adamianuri gancdis, SeWirvebis konteqstiT<br />
SeiZleba aixsnas, rac poemaSi araerTgzis `Suq-namkrTali~ mTvaris<br />
simboloTia gadmocemuli: `gviTxar, ra aris wamali mTvarisa<br />
Suq-namkrTalisa?~ (1153), `munamdis mTvare Suq-krTomiT jdes,<br />
mzisa moSorvebuli~ (1181) da `lurjad sCans Suqi mTvarisa, mzisagan<br />
SuqnakrTomisa~ (1341). Tu winamdebare strofs movixmobT da<br />
TinaTins ciskris varskvlavad moviazrebT, romelic mTvaris Tanaswori<br />
naTebiT brwyinavs da misi ganuyreli mxlebelia, am SemTxvevaSic<br />
mnaTobis astrologiuri `gayra~ da `daWnoba~ nestanis<br />
Sinagani samyaros, misi sulieri mdgomareobis, tkivilisa da mwuxarebis<br />
gamomxatveli iqneba. mnaTobTa Seyra- ganSorebis epizodSi<br />
mTvare-nestans Seyrili TinaTini ki aspirozobs. Tu `leili da majnunis~<br />
mnaTobTa astrologiur bunebas davesesxebiT, aspirozi<br />
gamarjvebuli mefe TinaTinis gvirgvinia, bednierebis mimniWebeli<br />
da mowme, misi `keTili da naTeli~ bedis gaciskrovnebuli varskvlavi;<br />
gvirgvinosani TinaTini ciskris varskvlavis `saamo sulis~<br />
sworferia, `RvTiuri azris sunTqvis~ gansxeulebaa, mTiebi ki<br />
RvTisgan boZebuli uZvirfasesi beWedia misi aRmatebulebis be-<br />
WedTa Soris.<br />
poemaSi ciskris varskvlavi, aspirozi, kidev erTxel gamobrwyindeba<br />
da am SemTxvevaSi _ nestanTan mimarTebiT. qajeTis<br />
laSqari roca melq-surxavs gamoqceul nestans SeefeTa, misma<br />
gansacvifrebelma mSvenierebam araerTgvarovani aRqma gamoiwvia
mnaxvelebSi: `zogTa vTqviT: aris ciskari; zogTa Tqves: ars mTvareo...~<br />
(1222). am taepis mixedviT, rusTaveli nestanis mSvenierebis,<br />
naTelmosili didebulebis saCveneblad mTvarisa da ciskris<br />
varskvlavis brwyinvalebas iSveliebs, romelnic Seyrisas `sworad<br />
naToben~ da, amdenad, qajTa razmsac uWirs maTi mkveTrad garCeva.<br />
es astrologiuri simbolo kvlavac gasaWirSi Cavardnili siyvarulis<br />
– nestanis _ xorcieli da sulieri bunebis saCvenebladaa<br />
moxmobili da mefe-qalTa sworferobis, saxeTa msgavsebis kidev<br />
erTi damamowmebelia. mTvarisa da aspirozis astrologiuri buneba<br />
nestanisa da TinaTinis, viTarca siyvarulis, mSvenierebis, mijnurobis<br />
gamomwvevi senis da imavdroulad `moTminebisa Tmenis~<br />
mflobelTa, saxeebSi airekleba.<br />
Sua saukuneebis ebraeli poetebi aspirozs, astrologiur<br />
datvirTvasTan erTad, mxatvruli gansaxovnebiT ametyveleben.<br />
Samuel hanagidi `zesTa krebulis~ didebasa da zeciuri taZrebis<br />
aRdgenil cxovrebas, rac ciskris galobad aRiqmeba, mzesTan er-<br />
Tad gaciskrovnebuli aspiroziT asuraTxatebs:<br />
`vaSad aRiZra zesTa krebuli, caTa taZrebSi<br />
aRsdga cxovreba,<br />
cargvals mze eltvis aciskrebuli,<br />
mzes –<br />
aspirozi eciskrovneba~ (`SroSani ReleTa~ 1994: 38).<br />
`vefxistyaosanSi~ nestan-TinaTinis aspirozi mze-mTvares-<br />
Tan erTad aciskrovnebs `miwyiv mnrunav cas~ da adamianTan mimar-<br />
TebiT (nestan-TinaTinis saxebaSi) aJRerebs cis harmonia-sagalobels.<br />
aspirozi simbolurad cis jildod aRiqmeba moSe ibn ezras<br />
leqsSi `xma meufisa Semezraxeba...~ –<br />
`Tundac drom damdos Tvisi beWedi,<br />
cam samklaurad momces aspiroz,<br />
qveS ganmifinos ca da qveSeTi<br />
mze diademad gardmomasxivos...~ (iqve, 114)<br />
aq mze-aspirozis diadema-samklaurad gancda didebulebis,<br />
gamorCeulobis Cvenebas emsaxureba, zeciur jildod moiazreba.<br />
`vefxistyaosanSi~ nestan-TinaTini da mze-aspiroz–mTvare erTmaneTiT<br />
mSvenoben, naTelmosilebis, miuwvdomlobis, amaRlebulobis<br />
ZaliT msgavsoben da SeTavsebulan.<br />
v. nozaZe `vefxistyaosanSi~ venus-aspiroz-ciskris gamoyenebas<br />
drois aRmniSvnelad, siyvarulisa da silamazis simbolod<br />
11
miiCnevs. yovelive zemoaRniSnuli gvafiqrebinebs, rom rusTavelis<br />
mier aspiroz-ciskris varskvlavis moxmoba nestan-TinaTinis<br />
sworferobis Cvenebas emsaxureba, rasac mefe-qalTa ara marto<br />
xorcieli buneba, sulieri Tanaziaroba qmnis da Sinagani samyaros<br />
sisavseobis mimaniSnebelia.<br />
mnaTobTa astrologiur-simboluri datvirTvis Seswavlisas<br />
yuradReba miipyro erTma garemoebam – `vefxistyaosnis~ mTavar<br />
gmirTagan yvelaze xSirad nestania mTvared xmobili, mnaTobis<br />
astrologiuri Tu esTetikuri funqciuri datvirTvisda miuxedavad.<br />
samecniero literaturaSi aRniSnulia, rom `vefxistyaosanSi~<br />
mTvares, viTarca nestanis saxe-xats, umeteswilad esTetikuri<br />
datvirTva aqvs da gmiris mSvenierebis, brwyinvalebis,<br />
sisavseobisa da `SuqkrTomis~ warmoCenas emsaxureba. poemaSi<br />
nestanis mTvaris saxebad mometebul aRqmas, albaT, am planetis<br />
astrologiuri mniSvnelobac ganapirobebs. mTvaris ara marto es-<br />
Tetikuri gancda (Ramis Tvali, lamazi, momxibvleli, mSvenierebis<br />
mimniWebeli), aramed misi astrologiuri bunebis niSnebi (qveynis<br />
sicocxlis gamrige, siyvarulis mimniWebeli, siyvarulSi Semwe,<br />
mkurnali, rac avTandilis locvaSicaa warmoCenili) nestanis saxeSi<br />
vlindeba. Tavad nestania siyvaruli, tarielis sicocxlis mimcemi,<br />
mkurnali (`Seve, vnaxe igi mTvare; Wirman yovlman ukumridna~,<br />
518), `moTminebis Tmenis~ meufe, `Suq-monavani~, `Suq-krTomili~<br />
da `gavsili~. Tu `vefxistyaosnis“ siuJets Tvals gavadevnebT,<br />
SevniSnavT, rom gansacdelSi Cavardnili Tu mwuxarebiT Semosili<br />
nestanis pirovnebis saCveneblad ciur mnaTobTagan, umeteswilad,<br />
mTvaris saxe-simboloa gamoyenebuli.<br />
tarieli fridonTanaa da menaveebs gzavnian nestanis<br />
mosanaxad:<br />
12<br />
`mogvinaxon igi mTvare, visTvis Wiri ar gvaklia~ (636);<br />
fatmani oTx monas eubneba:<br />
`momiyvaneT isi mTvare, qmeniT kargad, ecadeniT!~ (1130);<br />
fatman-useni nestans mimarTavs:<br />
`gviTxar, ra aris wamali mTvarisa SuqnamkrTalisa?~ (1154);<br />
meliq-sulxavi nestans Tavisi ZisaTvis saxavs:<br />
`da munamdis mTvare SuqkrTomiT jdes, mzisa moSorvebuli~ .<br />
(1181) ;
tarieli mefe-dedofalTan TaTbiris Semdeg nestanis naxvisas<br />
ambobs:<br />
`Seve, vnaxe igi mTvare ...~ (518) ;<br />
fridoni dainaxavs navSi myof nestans:<br />
`da mTvare ujda kidobansa ...~ (623) ;<br />
tarieli fridonisgan moismens ra `ucxo da sakvirvel~ ambavs,<br />
ambobs:<br />
`igi mTvare Cemi iyo, miT medebis cecxli mdagad~ (629) ;<br />
nestani tariels qajeTidan swers:<br />
`Senman mzeman, uSenosa arvis mixvdes mTvare Seni~ (1298).<br />
rusTaveli mTvaris simboloTi nestanis SeWirvebis warmoCenas<br />
ufro aRrmavebs da astrologiur-miTologiur suraTs qmnis,<br />
sadac `gavsebuli mTvare~ nestania, gveli ki – boroteba, ukeTureba.<br />
meliq-surxavis sasaxlidan Tavdaxsnis Semdeg rusTaveli dasZens:<br />
`da darCa mTvare gvelisagan gavsebuli, CaunTqmeli~ (1194).<br />
msgavsi Sedareba kidev erTxel meordeba nestanis qajTa<br />
molaSqreTagan datyvevebisas:<br />
`da ra sabraloa gavsili mTvare, CanTqmuli gvelisa!~ (1226).<br />
nestanis bedsa Tu ubedobas `gavsebuli mTvaris~ gvelisagan<br />
CanTqma-CaunTqmelobiT warmoaCens. msgavsi miTologiuri suraTia<br />
Seqmnili `visramianSi~, mxolod aq mTvares mze enacvleba,<br />
gvels – veSapi, arsi ki ucvlelia.<br />
moabadisagan gaSvebuli visi eubneba ZiZas, rom Sahros gadasces:<br />
`veSapisagan mze daexsna, bedsa sviansa missa gaeRviZa da<br />
momarTa Tavisa gvarsa patiosanman Tvalman, raTgan RmerTma<br />
moabadisagan gvixsna, viTamca yovelTa WirTagan xsnil var-Tqo~<br />
(`visramiani~ 1988 : 96).<br />
veSapisagan CanTqmul mzed moiazrebs Tavs ramini da visis<br />
Tavis gancdebsa da mdgomareobas aRuwers: `odiTgan Sengan mo-<br />
Sorebul var, Senman mzeman, viTarca veSapisa pirsa Sigan yofil<br />
13
var patimrad da guli uSenobisa WiriTa amivsia~ (iqve,, 249). amdenad,<br />
`visramianis~ mixedviT, veSapisagan CanTqmuli mze, zogadad,<br />
SeWirvebuli mijnuris saxea. TxzulebaSi mzis veSapisagan CanTqma<br />
sikvdilsac aRniSnavs. raminis Zmis gardacvalebasTan dakavSirebiT<br />
naTqvamia: `mze veSapman ugrZneulod CanTqa~ (iqve, 314).<br />
`vefxistyaosanSi~ mTvaris gvelisagan CanTqma, `visramianis~<br />
am pasaJisgan gansxvavebiT, sikvdils ar gulisxmobs. rusTaveli<br />
mxolod erTxel iyenebs mzis veSapisagan `dabnelebas~ : fatmani da<br />
useni cdiloben, gaarkvion nestanis vinaoba, misi gasaWiri, amaod.<br />
14<br />
`da mze veSapsa daebnela, zeda raTmca gagviTenda!~<br />
– ambobs fatmani (1154).<br />
rusTaveli, rogorc Cans, nestanis mdgomareobis saCveneblad<br />
aqac saguldagulod arCevs mzisa Tu mTvaris saxebas. fatmanusenTan<br />
nestani jer kidev safrTxeSi araa Cavardnili da mxneobas<br />
inarCunebs, magram misi tragikuli siyvaruli veSapisagan mzis dabnelebad<br />
aRiqmeba. amdenad, am epizodidanac Cans, rom rusTaveli<br />
mzisa da mTvaris saxe-xatTagan upiratesad am ukanasknels iyenebs<br />
Savi ridiTa da mwuxarebiT Semosili nestanis sulieri tkivilis<br />
saCveneblad. rusTavelis mier gavsebuli mTvaris gveleSapisagan<br />
CanTqma-CaunTqmelobis xazgasma da ganmeoreba araa SemTxveviTi.<br />
igi erTgvarad gvamzadebs am mxatvruli suraTis axali Sinaarsobrivi<br />
datvirTvis warmosaCenad, sadac udidesi mwuxareba – tragiz-mi<br />
Seudarebel sixarulad iqceva, rac borotebaze sikeTis gamarjvebis<br />
mauwyebelia:<br />
`naxes, mzisa Sesayrelad gamoeSva mTvare gvelsa~ (1414).<br />
am mxatvrul suraTTan dakavSirebiT r. siraZe wers: `mzisa da<br />
mTvaris Seyra friad maRalmxatvruli saxea. mTeli es metaforuli<br />
suraTi rusTavels qarTuli miTosidan aqvs aRebuli. xalxuri<br />
rwmeniT, roca mTvare mcxralia, roca mas naTeli akldeba, gveleSapsa<br />
hyavs Sepyrobili. wminda giorgi midis, gveleSaps amarcxebs<br />
da mTvares aTavisuflebs... es ambebi rusTavelis metaforul<br />
striqonebSi pirdapir araa Tqmuli, magram igulisxmeba~ (7,49).<br />
magram, Tu winare metaforul suraTebs gavixsenebT, gvelisagan<br />
CanTqmuli nestanis metafora `savse mTvarea~. rogorc irkveva,<br />
rusTaveli miTologiur warmodgenas astralur Sexedulebas<br />
uTavsebs. cnobilia, rom astrologiurad mTvare mudmivad mzis<br />
tyveobaSia, mzezea damokidebuli misi naTeba; axlosa Tu Sors myofobiT,<br />
masTan mimarTebaSi mJRavndeba mTvaris buneba – mcxraloba
Tu savseoba. astrologiuri SinaarsiTa da simbolurad mze-tariels<br />
moSorebuli mTvare-nestani gavsebulia. `gavsili mTvare~ ki<br />
sabraloa imdenad, ramdenadac _ tyveobaSi Cavardnili nestani.<br />
igi indoeTidan gadakargvis Semdeg sulierad ukve `tyvedqmnilia~,<br />
ganurCevlad imisa, CanTqmulia Tu CaunTqmeli gvelisagan. amasTanave,<br />
Sinagani fsiqologiuri ganwyobiT, nestani mzes moSorebuli<br />
mijnuri-mTvarea, mwuxareba-sevdis metyveli, Rame-wyvdiadis naTlis<br />
mfeneli.<br />
poemis siuJetze dakvirveba warmoaCens, rom qajeTidan daxsnili<br />
nestani mzeebr brwyindeba da mwuxarebis, gansacdelis,<br />
SeWirvebis simbolo _ mTvare ukan ixevs da borotebis damarcxebisa<br />
da sikeTis gamomzevebisas mas mzis saxe-xati enacvleba. qajeTis<br />
cixis aRebis Semdeg fridonma da avTandilma `da mas mzesa<br />
misces salami...~ (1416); maT nestani _ `mze moegeba piriTa turfiTa,<br />
mocinariTa~ (1417). SemdgomSi ki `igi mze ujda kubosa da<br />
asre aroninebdes~ (1488), _ naTqvamia nestanze, rodesac qajeTidan<br />
daxsnili mihyavT gmirebs. rusTaveli dasZens : `mas hgvandes,<br />
Tumca samyaros mze ujda Sua mTvareTa~ (1489); fatmans _ `da uxaris<br />
naxva lomisa da mzisa, xmelTa mnaTisa~ (1427) da a.S.<br />
poemis mixedviT, nestani fizikuri silamaziT mzecaa, mTvarec<br />
da yvela mnaTobi erTad (`mTvarisa msgavsi, mzisagan SvenebiT<br />
verSefrobili~ _ 324; `da mnaTobTa Seni Sexedva tkbilad uCns,<br />
dasaqadeblad~ _ 1081; `hqondes Svidnive mnaTobni mis mzisa dasadareblad~<br />
– 1534 da a. S.).<br />
teqstze dakvirveba gvaCvenebs, rom rusTavelis mier SemTxveviTobas<br />
ar warmoadgens ama Tu im mnaTobis moxmoba gmiris mxatvruli<br />
saxis Sesaqmnelad. mzisa da mTvaris simbolo, rogorc ukve<br />
aRvniSneT, personaJTa ara marto fizikur silamazes, brwyinvalebasa<br />
da aRmatebulebas gamoxatavs, aramed maTi Sinagani samyaros,<br />
emociuri bunebis Cvenebas emsaxureba. amis naTeli magaliTia<br />
nestanis gaTxovebis TaTbiris Semdgom mijnurTa Seyris epizodi,<br />
sadac tarielisagan nestanis saxebis aRqma sruliad gansxvavebulia<br />
manamde arsebuli misi xedvisagan:<br />
`arca mze hgvanda, arc mTvare ...~ (520) , _ ambobs gmiri.<br />
am xilvaSi tarielma nestanis manamde ucnobi grZnobad-emociuri<br />
samyaro Seicno. mis winaSe pirovnuli SeudrekelobiTa da<br />
axovani suliT aRbeWdili adamianuri, sisxlsavse gancda idga. Cveni<br />
azriT, mzisa da mTvaris versaxilveli simbolo nestanis sulier<br />
Zvrasa da boboqar bunebaze mianiSnebs. masSi arc sruli mzeoba<br />
15
iyo sacnauri da arc `Suq-namkrTali“ an savse mTvaris saxe ixilveboda.<br />
dRisa da Ramis Sesatyvisi grZnobadi saxeebi nestanis Sinagan<br />
sivrces aRar msgavsobdnen. mnaTobebi dRidan gaCenisa mihyvebian<br />
maTTvis RvTisagan dadgenil wess, Cveuli yofidan uecari gadaxveva,<br />
msgavsi radikaluri gardasaxva maTs bunebas ar axasiaTebs.<br />
amdenad, aq mnaTobTa astrologiuri buneba ukan ixevs. tarielis<br />
aRqmaSi nestanis pirovnuli, bunebrivi idilia sadRac gamqraliyo;<br />
garegnobas, sityvas, bgerasa da Jests uwindeli harmonia dahkargoda,<br />
amovardniliyo Cveuli kalapotidan da zRvrul, zomier<br />
saxes gascloda. rusTavelma nestanis amgvar sulier mdgomareobas<br />
Sesatyvisi mxatvruli saxe mouZebna da mzisa da mTvaris simbolikas<br />
kontrastuli iersaxisa da bunebis, vefxvis xateba Caenacvla:<br />
16<br />
`qve wva, viT kldisa napralsa vefxi pirgamexebuli~ (520).<br />
zemoaRniSnul taepSi (520) mnaTobni gmiris Sinagani ganwyobis<br />
amsaxvelni rom arian, amas mowmobs Semdegi taepi:<br />
`anu mze iyo qveyanad, an mTvare pirgavsebuli~ (536).<br />
es sityvebi tarielma Tqva maSin, rodesac nestanma irwmuna<br />
mijnuris erTguleba da gulwrfeli zraxvani. amis Sesatyvisad,<br />
misi buneba mzisa da mTvaris srulma speqtrma moicva, gmiris<br />
Sinagani samyaro sawyis mgomareobas daubrunda, `mziani da mTvariani~<br />
Seiqna, anu damyarda sruli harmonia, aRdga pirveladi wonasworoba.<br />
tarielisagan nestanis jerac ucnobi saxe-xatis aRqma<br />
avTandilisagan TinaTinis pirveli Sexvedris suraTs msgavsobs.<br />
amirbaris TqmiT:<br />
`igi uebro quSad jda, elvisa msgavsad Svenoda;<br />
da mTvaresa misTa SuqTagan ukuni gardahfenoda~ (122) ;<br />
`eburnes moSliT rideni, fasisa Tqmad saWironi~ (123) ;<br />
`daRrejiT iyo mjdomare ZoweuliTa ridiTa~ (124).<br />
tarieli nestanis naxvisas ki ambobs:<br />
`Seve, vnaxe igi mTvare...~ (518) ;<br />
`ebura moSliT piroqro, me mivec ride romeli,<br />
-----------------------------------------------------------------da<br />
cremlisa Rvarsa moecva piri, elvaTa mkrtomeli~ (519).<br />
rogorc Cans, ruTaveli msgavsi mxatvruli gamomsaxvelobiT<br />
gvisuraTxatebs nestan-TinaTinis rTul Sinagan samyaros,<br />
fiqologiur gardasaxvas, rac tariel-avTandilis cnobiereba-<br />
Si erTgvarovnad aRiqmeba da Zlier emociur zegavlenas axdens
ogorc gmirebze, aseve mkiTxvelze. amdenad, rusTaveli gmirTa<br />
rTuli bunebis warmoCenisas xazs usvams maT sworferobas, identuri<br />
gamomsaxvelobiTi StrixebiT migvaniSnebs `erT sul da erT<br />
xorc~ myofobas. magram imdenad didia rusTavelis `ena~, `guli~,<br />
`xelovaneba~, `goneba~ da RvTiuri `Sewevna~, rom amgvari epizodebis,<br />
pasaJebisa Tu Strixebis xatvisas msgavsebis dafiqsireba iolad<br />
ar gveZleva. poemidan rogorc Cans, ganrisxebuli nestanis<br />
`elvaTa mkrTomel~ xatebaSi mzisa da mTvaris suraTTa monacvleoba<br />
da vefxvis simbolos SemoWra mxolod tarielis aRqmaSi ar<br />
cnaurdeba. fatmani da useni mimarTaven nestans:<br />
`vhkadreT, Tu: `mzeo, saxmili gvedebis Sengan alisa,<br />
gviTxar, ra aris wamali mTvarisa SuqnamkrTalisa?~ (1153)<br />
am SemTxvevaSi nestani mzecaa da mTvarec, magram SeWirvebaSi<br />
Cavardnili qalwulis warmosaCenad `SuqnamkrTal mTvareze~<br />
ufroa xazgasma; mze brwyinvalebis xatia, mTvare – Sinagani<br />
sevdis, mwuxarebisa; magram fatman-usenis warmosaxvaSic, ise viT<br />
tarielTan, mzisa da mTvaris simbolo aqac fermkrTaldeba da<br />
maTgan nestani aseve vefxv-avazad ganicdeba:<br />
`vefxi-avaza pirquSad zis, wyroma ver ugrZeniTa~ (1155).<br />
roSaqi da misi amala nestanis danaxvisas `dabneulni~ `msjel<br />
gonebas~ `miscemian~, radgan ver gaarkvies, mze iyo, mTvare Tu<br />
ciskari mindorSi gabrwyinebuli:<br />
`vTqviT, Tu: mzea nuTu zeciT CamoWrili zeda da xmelsa!~<br />
(1221) ;<br />
`da zogTa vTqviT: aris ciskari; zogTa Tqves: aris mTvareo~.<br />
(1222).<br />
solomonis `qebaTa qebaSi~ mnaTobTa triadas (ciskari-mTvare-mze)<br />
erTi funqciuri datvirTva aqvs: `vin ars ese, romeli brwyinavs<br />
viTarca ciskari, Svenier, viTarca mTvare, rCeuli viTarca<br />
mze, sakvirvel viTarca ganwesebulni~ (qeb. 6,9). aq mzis, mTvarisa<br />
da ciskris varskvlavis simbolika RvTaebriv mSvenierebas miemar-<br />
Teba, rusTaveli ki maT adamianuri mSvenierebis gamomxatvel saxexatebad<br />
aqcevs, rasac adamianis renesansul idealTan mivyavarT.<br />
ioane RvTismetyvelis `gamocxadebaSi~ ieso qriste Tavs<br />
ciskris varskvlavs uwodebs: `me, iesom, movavline angelozi Cemi,<br />
raÁTa giwamos ese yoveli Tquen eklesiaTa. me var Ziri da naTesavi<br />
daviTisi, varskulavi brwyinvale ganTiadisaÁ ~ (gamocx. 2,16);<br />
17
siyvarulisa da silamazis mnaTobi qristes siyvarulisa da sulieri<br />
mSvenierebis ciskris varskvlavad iqca, romelic cis kars<br />
aRebs WeSmariti mzis amosasvlelad. ciskris varskvlavi qristes<br />
jildodaa saxeldebuli `gamocxadebis~ sxva monakveTSi; Tiatiris<br />
angelozisadmi mimarTvaSi ieso misi saqmis dammarxvelsa da gamarjvebuls<br />
hpirdeba: `da mivsce mas varskulavi igi ganTiadisaÁ~<br />
(gamocx. 2,28).<br />
petre mociquli ciskris varskvlavs WeSmariti rwmenis, sulieri<br />
naTlis simbolod miiCnevs: `da maqus Cuen umtkicesi sawinaÁswarmetyveloÁ<br />
sityuaÁ , romel keTilad hyoT, ekrZalneT Tu,<br />
viTarca sanTelsa mnTebaresa adgilsa Sina wyudiadsa, vidremdis<br />
dRe ganaTldes da mTiebi aRmobrwyindes gulTa Sina TquenTa~<br />
(petr. II, 1,19).<br />
nestan-TinaTinis saxe-`ferTa“ sulierebaSi SesaZloa, ciskris<br />
varskvlavis qristologiuri datvirTvac moiazrebodes:<br />
RvTaebriobisaken mswrafi miwieri siyvaruli, xorcieli da sulieri<br />
silamaze-mSveniereba maTi adamianuri bunebis Tvisebaa<br />
da arqetipul saxesTan _ TamarTan – mimarTebiT qristesmieri<br />
ciskris varskvlavis brwyinvalebis ganfenas, zeciuri jildos<br />
flobas savsebiT Seesatyviseba.<br />
`abdulmesiansa~ da `TamarianSi~ warmoCenil Tamaris saxexatSi<br />
rusTveliseul mefe-qalTa saxe-ideebSi areklili astrologiuri<br />
samyaros suraTi ixilveba.<br />
18<br />
`abdulmesiani~ _<br />
`bnel-hyofs yovelTa qveynis mpyrobelTa<br />
viT mze dahfaravs sxvaTa varskvlavTa~.<br />
(SavTeli 1964 : 128).<br />
`Tamariani~ _<br />
`ara geTnia, ar ageTnia<br />
mnaTobni, miT vcnen dambnelebare~.<br />
(CaxruxaZe 1957: 191).<br />
`vefxistyaosani~ _ asmaTi tariel-avTandils mimarTavs:<br />
`mzeman dagvwvna da dagdagna cisa mnaTobni zenani!~ (941)<br />
`abdulmesiani~ _<br />
`mze dauvali, myis da uvali,<br />
ars mSvidi mnaTi mas zed mowamed~ (SavTeli 1964 : 141);<br />
`dovlaT-svianad, sufevs mzianad,<br />
SvidTa mnaTobTa garmozRudviTa~ (iqve, 123).
`Tamariani~ _<br />
`Cven vTqvaT: es rad hgav? zecierad hgav<br />
SvidTa mnaTobTa daSvenebulad~ (CaxruxaZe 1957: 184);<br />
`arsni mzed gxmoben, Svidni gamkoben... ~ (iqve, 189);<br />
`samyaro sruli, edems asruli<br />
Cans SvidTa mnaTTa manaTobeli~ (iqve, 201).<br />
`vefxistyaosani~ _ arabeTSi Casul nestanze naTqvamia:<br />
`hqondes Svidnive mnaTobni mis mzisa dasadareblad~ (1534);<br />
tarielTan meored Sesayrelad mimaval avTandils<br />
`ra SeuRamdis, varskvlavTa amosvla eamebodis,<br />
da mas amsgavsebdis, ilxendis, uWvretdis, eubnebodis~.<br />
(835).<br />
`abdulmesiani~ _ mamam, Zem da sulma<br />
`gqmna ciskrad dRisad, mTiebad mzisad,<br />
varskvlavad cisad, TviT ubindoman~ (SavTeli 1964 : 138).<br />
`Tamariani~ _<br />
`icis karebiT iciskarebiT<br />
SenTa brol-vardT zro nafunCevad~ (CaxruxaZe 1957: 196);<br />
`anu SuqiTa, msgavsad uqiTa<br />
bnelTa ciskrulad gamaTenali~ (iqve, 203);<br />
`ciskrob Sen naTlad, brwyinvale sanTlad,<br />
mTiebni sad yven ganqiqebulad?~ (iqve, 207);<br />
`sityviTa mrCevsa, elvaTa mrCevsa<br />
gciskrobs moxedva monaÃmiersa~ (iqve, 215);<br />
`naelvebiTa, mzisa vnebiTa<br />
ciskrovnad vxevav Suq-mosiersa~ (iqve, 183).<br />
mexotbeebi Tamaris mSvenierebis, brwyinvalebis, aRmatebulobis<br />
saCveneblad cis mTel xomls iSvelieben, rogorc rusTaveli<br />
– nestan-TinaTinis saxe-`ferTa~ warmosaCenad.<br />
`abdulmesiani~ _<br />
`egreT inaxis Soris inaÃis,<br />
viT mze samyaros manaTobeli,<br />
mTvaris mSvenobiT, ciskris mTenobiT,<br />
sxiv-mkrTolvarebiT mkamkamebeli~.<br />
(SavTeli 1964 : 132)<br />
19
20<br />
`Tamariani~ _<br />
`ukunTa mTeni, mze-mTovar mTeni<br />
mnaTob – hyofs yovlsa qveyaniersa~ (CaxruxaZe 1957: 213);<br />
`Tu visca vuqi Seni Ãma-Suqi,<br />
elv anu mzevad, anu mTvarevad~ (iqve, 194).<br />
`abdulmesianisa~ da `Tamarianis~ mTeli astrologiuri samyaro<br />
Tamaris saxe-ideis masStaburobis, RvTaebriobisken mswrafi<br />
da masTan miwevnuli xatis warmomaCenelia, mefuri brwyinvalebis,<br />
keTilSobilebis, Zlevamosilebis, sidiadis dammowmebelia. `vefxistyaosanSi~<br />
rusTavelis mier `SefarviT naqeb~, `uwyalo jiqis~<br />
xatebas ukavSirdeba nestan-TinaTinis saxe-`ferTa~ mTeli sivrce,<br />
xorcieli da sulieri, miwieri da zeciuri samyaro. RvTis gangebiT<br />
warmarTul ciur mnaTobebs rusTaveli mefe-qalTa silamazis,<br />
mSvenierebis, zeaRmatebulebis, sworferobisa da rTuli Sinagani<br />
samyaros, fsiqologiuri ganwyobis gamosaxatav modusebad aqYcevs,<br />
rasac, pirdapir Tu iribad, Tamar mefis arqetipul saxesTan<br />
mivyavarT. poemaSi mze, mTvare, ciskris varskvlavi da cis mTeli<br />
xomli `maTTvis bndebian~ da maT axovan sulTa sidiades `emowmebian~,<br />
RvTaebrivi siyvarulisken azidul amqveyniur mijnurobas<br />
Sestrfian; imavdroulad nestan-TinaTinoben da adamianuri mSvenierebiT<br />
arian aRbeWdilni. rusTaveli `uTvalavi feriT~ Semkul<br />
gvirgvinosanT, `saxiTa mismieriTa~ dadgenilT, RvTaebrivi gamonaSuqiT<br />
_ mnaTobTa `xmatkbili~ da `tkbil-qarTuli~ sagalobliT<br />
aJRerebs.<br />
damowmebani:<br />
axali aRTqumaÁ... ~ 1963: `axali aRTqumaÁ uflisa Cuenisa ieso qristesi~. saka-<br />
Talikoso sabWos gamocema, efrem II-is kurTxeviT dabeWdili, Tb.: gamomcemloba<br />
me-4 stamba, medqalaqi, 1963<br />
`etlTa da...~ 1975: `etlTa da SÂdTa mnaTobTaTÂs~ (astrologiuri Txzuleba<br />
XII saukunisa). gamosca, winasityvaoba da enobrivi mimoxilva daurTo ak.<br />
SaniZem, Tb.: Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba, 1975.<br />
`visramiani~ 1988: `visramiani~. qarTuli mwerloba, III, Tb.: gamomcemloba<br />
`nakaduli~ , 1988.<br />
nizami 1972: nizami ganjeli. `leili da majnuni~. m. mamacaSvilis Targmani, werilSi<br />
_ `galoba SvidTa mnaTobTaTvis nizamis `leili da majnunsa~ da<br />
`vefxistyaosanSi~. macne (els), 1972.<br />
nozaZe 1957: nozaZe v. vefxistyaosnis varskvlavTmetyveleba. santiago de Cile:<br />
1957.<br />
siraZe 1982: siraZe r. saxismetyveleba. Tb.: gamomcemloba `nakaduli~, 1982.<br />
`qebaTa qeba~ 1985: `qebaTa qeba~ solomonisa. mcxeTuri xelnaweri. Tb.: gamomcemloba<br />
`mecniereba~, 1985.
usTaveli 1976: rusTaveli SoTa. `vefxistyaosani~. teqsti gamosacemad moamzada,<br />
Sesavali, ganmartebani da komentari daurTo n. naTaZem. Tb.: gamomcemloba<br />
`ganaTleba~, 1976<br />
`SroSani ReleTa~ 1994: `SroSani ReleTa~. Sua saukuneebis ebraeli poetebi.<br />
ebraulidan Targmna j. ajiaSvilma. Tb.: gamomcemloba saq. mecn. akad. stamba,<br />
1994<br />
CaxruxaZe 1957: CaxruxaZe, `qeba mefisa Tamarisi~. Zv. qarTveli mexotbeni, I, iv. lolaSvilis<br />
red., Tb.: saq. ssr. mecn.akad. gamomcemloba, 1957.<br />
SavTeli 1964: SavTeli ioane. abdulmesiani~, Tamar mefisa da daviT soslanis Sesxma.<br />
Zv. qarTveli mexotbeni, II, iv. lolaSvilis red., Tb.: saq. ssr. mecn.akad.<br />
gamomcemloba, 1964.<br />
xinTibiZe 1975: xinTibiZe e. msofmxedvelobiTi problemebi vefxistyaosanSi. Tb. :<br />
Tsu-s gamomcemloba, 1975.<br />
Nana Gonjilashvili<br />
One Aspect of the Astral Symbolism of Vepkhistqaosani (The Knight in the<br />
Panther’s Skin) (in Relation to the Images of Nestan and Tinatin)<br />
Summary<br />
The study by Nana Gonjilashvili – “One Aspect of the Astral Symbolism of<br />
Vepkhistqaosani (The Knight in the Panther’s Skin) (in Relation to the Images of Nestan<br />
and Tinatin)” deals with the issues related to the astrological world of Vepkhistqaosani,<br />
in particular, the picture of the parting of Nestan and Tinatin, which is represented in<br />
the poem by the phenomenon of the meeting and parting of the moon and the star of<br />
dawn. On the basis of scholarly literature, the author discusses the astrological nature<br />
of the above-mentioned planets and notes that the mentioning of the moon and the<br />
star of dawn in connection with the parting of Nestan and Tinatin does not have only<br />
the aesthetic function. Rustaveli demonstrates the inner life of the characters, their<br />
complex psychological experience. In order to clarify this supposition the researcher<br />
offers the passages expressing Nestan’s “luckless fate” and identifies the symbols of<br />
the waning and full moon used in the poem, which for the most part is interpreted as<br />
the accompanying image of the tragic state of the queen. For the interpretation of the<br />
symbols of the sun, the moon and the star of dawn in the images of Nestan and Tinatin<br />
typological relations are represented (Leil-Majnuniani, Visramiani, Tamariani and<br />
Abdulmesiani are discussed). The author of the study attempts to disclose the symbolic<br />
meaning of the luminaries by means of the Biblical books. The conclusion is as follows<br />
– Rustaveli turns the heavenly bodies into moduses denoting the beauty, sublimeness<br />
and inner world of the queens, which directly or indirectly leads us to the archetypal<br />
image of Queen Tamar.<br />
21
oris darCia<br />
22<br />
komikuri `vefxistyaosanSi~ *<br />
komikurs `vefxistyaosanSi~ mcire adgili uWiravs. amitomaa,<br />
mkvlevarebi mis mimarT gansakuTrebul dainteresebas ar amJRavneben.<br />
isini umTavresad exebian gakvriT, sxva sakiTxebTan dakavSirebiT.<br />
`vefxistyaosnis~ satirasa da iumorze sagangebod mxolod<br />
grigol kiknaZe SeCerda, _ sworad gansazRvra maTi adgili poemaSi<br />
da am TvalsazrisiT saintereso zogierTi strofi ganixila<br />
(kiknaZe 1953: 92_93). aseve, SoTa rusTvelze daweril sagangebo<br />
monografiul narkvevSi aleqsandre baramiZem maT calke qveTavi<br />
(`humori~) dauTmo da damatebiT miuTiTa sxva komikur gamovlinebebzec<br />
(baramiZe 1958: 278_280; baramiZe 1975: 315_317). SoTa<br />
rusTvelis dabadebis 800 wlisTavisadmi miZRvnil meore iubilis<br />
dros ivane SilakaZe aqveynebs patara sagazeTo werils (SilakaZe<br />
1966: 3). magram sakiTxs farTod, mravalmxriv arc dasaxelebuli<br />
avtorebi Sexebian; Tumca maT mizans es arc Seadgenda.<br />
ase rom, `vefxistyaosanSi~ warmosaxuli komizmi kvlavac<br />
Seswavlas moiTxovs.<br />
amJamad Cveni mizania, SevexoT sakiTxis zogierT mxares: ra<br />
mniSvnelobas aniWebs geniosi SoTa komikurs, ra adgili uWiravs mas<br />
poemaSi da riTaa es gamowveuli; masSi komikuris romeli saxeebia<br />
mocemuli, ra mxatvruli funqcia akisria da mis Sesaqmnelad ra<br />
poeturi xerxebia gamoyenebuli.<br />
winaswar unda iTqvas: msgavsad `vefxistyaosnis~ problemebisa,<br />
mis komikur mxareze sruli warmodgenis miReba mravali<br />
rusTvelologiuri problemis gadawyvetasTanaa dakavSirebuli.<br />
maT Soris, ra Tqma unda, avTentikuri teqstis dadgenas didi mniSvneloba<br />
aqvs.<br />
* es aris nawili Cveni axalgazrdobisdroindeli pirveli gamokvlevisa, romelic<br />
sakmaod vrcelia (oTx Tabaxamdea). misi Sinaarsi 1964 wels gavacaniT saqarTvelos mecnierebaTa<br />
akademiis axalgazrda mecnier muSakTa konferencias. aqedan daibeWda moxsenebis<br />
Semoklebuli teqsti (darCia 1964: 173-176) da ori narkvevi (darCia 1968 a: 67-85<br />
da darCia 1968 b: 199-212). aq vaqveynebT kidev erT nawils. naSroms warmovadgenT arsebiTad<br />
pirvandeli saxiT, magram aqa-iq, rac saWirod vcaniT, vumatebT zogierT Semdeg<br />
gamoqveynebul masalasac.<br />
strofebs vuTiTebT poemis pirveli saiubileo (1937) da misgan momdinare (1951, 1953,<br />
1957 ww.) gamocemebis strofTa saTvalavis mixedviT. vinaidan, rodesac am gamokvlevas<br />
vwerdi, veswrebodi literaturis institutSi momuSave `vefxistyaosnis~ teqstis<br />
damdgeni komisiis sxdomebs, vidre am komisiis momzadebuli teqsti 1966 wels daibeWdeboda<br />
(rusTveli 1966), viTvaliswinebdi mas da damowmebuli maqvs iq Setanili cvlilebebi.
* * *<br />
`vefxistyaosani~ Tavidan bolomde seriozul, darbaislur,<br />
epikur Txrobazea agebuli. avtori sagnebisa da movlenebisadmi<br />
uguliTades damokidebulebas amJRavnebs. poemaSi arsad igrZnoba<br />
maTdami zerele, amgdebi, nihilisturi midgoma. nawarmoebi er-<br />
Tiani monumenturi kompoziciiTaa Sekruli. savsebiT sworia,<br />
roca miuTiTeben, rom `vefxistyaosani~ ar Seicavs komikuris<br />
mkveTr tendencias; rom masSi araerTgzis vxvdebiT xelsayrel<br />
SemTxvevebs komikuris warmosaxvisTvis, magram isini am mizniT<br />
bolomde ar aris gamoyenebuli (kiknaZe 1953: 92).<br />
ras niSnavs es? rusTveli komikurs uaryofiTad ekideba?<br />
`vefxistyaosnis~ prologSi, sadac zogierTi Teoriuli xasiaTis<br />
debulebaa gamoTqmuli, komikuris Sesaxeb pirdapir araferia<br />
naTqvami. mxolod erTgan, `Sairobis~ mesame saxeobis daxasiaTebisas,<br />
naTqvamia:<br />
`mesame leqsi kargi ars sanadimod, samRerelad,<br />
saaSikod, salaRobod, amxanagTa saTrevelad~ (17).<br />
udavoa, rom xazgasmul sityvebSi komikurzea laparaki. albaT,<br />
gr. kiknaZes es adgili hqonda mxedvelobaSi, rodesac werda:<br />
rusTvels `komikuris garkveuli Teoriac ki aqvs warmodgenili<br />
Tavis poemaSi~ (kiknaZe 1953: 92).<br />
erTi SexedviT, gamodis: radgan poetma komikuri iseTi Janris<br />
damaxasiaTeblad gadaitana, romelsac TavisTavad didi mniSvneloba<br />
ara aqvs, an, yovel SemTxvevaSi, `saRmrTod, saRmrTod gasagon~,<br />
avtoris mier idealizebul poezias ver qmnis, is komikuris Sesaxeb<br />
maincadamainc didi Sexedulebisa ar iyo da `vefxistyaosanSi~ misi<br />
simcirec aman gamoiwvia.<br />
aqedan erTi nabijiRa rCeba, rom SoTa rusTveli am sakiTxSi<br />
davukavSiroT berZnul klasikur esTetikas, _ platons an, kidev<br />
ufro advilad, aristoteles, romlebic sxvadasxva mosazrebebiT<br />
komikurs dabla ayenebdnen.<br />
sinamdvileSi ra viTareba gvaqvs?<br />
* * *<br />
`vefxistyaosani~ Rrma dramatizmiT aRbeWdili nawarmoebia.<br />
misTvis, rogorc WeSmariti xelovnebisTvis, mTavari adamianTa<br />
asaxva, maTi sulieri cxovrebis Cvenebaa. aq gaidealebulad, magram<br />
udidesi mxatvruli simarTliT daxatulia namdvili, realuri<br />
cxovreba, misi kontrastebi. igi, Tu SeiZleba ase iTqvas, wminda<br />
silamazis, mSvenierebis Zeglia. mSvenieria ara marto Cveulebrivi<br />
23
gagebiT, rogorc erTiani mxatvruli nawarmoebi, mxatvruli<br />
fenomeni, aramed im gagebiTac, rom is asaxavs sinamdvilis iseT<br />
mxareebs, romlebic Tavisi bunebiT, obieqturad arsebuli, aRiqmeba<br />
rogorc lamazi, warmtaci, mSvenieri. vxedavT, poeti, romlis<br />
mTavari mizani amqveyniuri cxovrebis saukeTeso niSan-TvisebaTa<br />
win wamoweva da Cveneba aris, didi esTetis TvaliT uyurebs da arCevs<br />
sagnebsa da movlenebs, eZebs maTSi kargsa da Zvirfass. TiTqmis<br />
arc erT SemTxvevas ar uSvebs xelidan, warmosaxos amaRlebuli,<br />
mSvenieri, keTili, sanukvari. aSkarad igrZnoba, naklovani mxareebis<br />
aRwerisadmi ar amJRavnebs did enTuziazms. misi stilia dadebiTi<br />
movlenebi, idealebi dagvixatos pirdapir, pozitiuri formiT da<br />
ara SemovliTi gziT, _ uaryofiTis CvenebiT, misi kritikiTa da<br />
ZagebiT. misTvis arsebobs, saerTod, mdabali, maxinji, boroti,<br />
magram aseTebi TxzulebaSi mocemulia ufro metad zogadad,<br />
potenciurad, vidre moqmedad, gamokveTilad, mravalmxrivad<br />
daxatuli. isini TavianT Tavs umTavresad nawarmoebis mTlian<br />
fonze, dadebiTTan Sepirispirebisas, avlenen. magaliTad: mTeli<br />
`vefxistyaosani~ keTilisa da borotis brZolazea agebuli, magram<br />
ukanaskneli calke, damoukideblad aRebuli da ganxiluli,<br />
maincadamainc cudi TvisebebiT ar xasiaTdeba. an, Tu gnebavT,<br />
iseTi uaryofiTiT, rogorc es nawarmoebSi igrZnoba.<br />
amrigad, ikveTeba, SoTa rusTvels ainteresebs dadebiTi movlenebi.<br />
uaryofiTi, kerZod komikuriT gamoxatuli, rogorc ase-<br />
Ti, amjerad misi interesebis ZiriTad sagans ar Seadgens.<br />
komikurs `vefxistyaosanSi~ mainc garkveuli adgili uWiravs.<br />
ra xasiaTisaa igi?<br />
poemaSi aris komikuris iseTi saxeebi, romelTa pirdapiri<br />
daniSnuleba mxolod sicilis, mxiarulebis gamowveva, gaxalisebaa.<br />
ukve miTiTebuli gvaqvs (darCia 1968 b), amgvaria sogratis Sexumreba<br />
mefesTan (str. 60), tarielisa da avTandilis mier fridonis<br />
mejogeebis `dawiokeba~ (1377-1380), fridonis xumroba qajeTis<br />
cixis aRebis win (1406-1407) da sxva. yvela amgvar epizodSi komikuri<br />
uaRresad damajerebeli, motivirebuli da emociuria.<br />
`vefxistyaosanSi~ gamoyenebulia rogorc uwyinari, mxiarulebis<br />
gamomwvevi, ise Semtevi, mebrZoli komizmic.<br />
es ukanaskneli vis an ris winaaRmdegaa mimarTuli?<br />
rogorc zemoT vTqviT, `vefxistyaosanSi~ ZiriTadi aqcenti<br />
gadatanilia kargze, dadebiTze, magram masSi mainc ganirCeva uarsayofi<br />
da dasagmobi, romelTa mimarT avtoris Sefaseba yovelTvis<br />
TvalnaTlivia. uarsayofi dagmobilia sxvadasxvanairi xerxiT,<br />
maT Soris, _ komikuri saSualebiTac.<br />
24
TxzulebaSi ara gvyavs komikuri, saxeldobr, satiruli personaJebi.<br />
fatmani da useni, romlebic, sxvebTan SedarebiT, sakmaod<br />
Seicaven satirul niSnebs, saboloo angariSiT, dadebiTebad arian<br />
gamoyvanili.<br />
poemaSi satiruli ferebiTaa daxasiaTebuli calkeuli movlenebi,<br />
umTavresad, _ eTikuri.<br />
* * *<br />
daviwyoT prologidan. g. nadiraZe wers: aq `rusTaveli did<br />
adgils uTmobs xelovanis ostatobas. arafrad Rirs iseTi mxatvruli<br />
nawarmoebi, romelsac ar Seswevs Zala moZraobaSi moiyvanos<br />
adamianis grZnobebisa da emociebis samyaro. mkiTxvelis, msmenelisa<br />
Tu mayureblis gulgriloba sakmarisia, rom xelovani damarcxebulad<br />
CavTvaloT. rusTveli s a s a c i l o d igdebs aseT uilajo<br />
meleqseebs~ (nadiraZe 1958: 79). mwerals satiruli ferebiT<br />
hyavs daxasiaTebuli susti poetebi, romlebmac `erTi, ori, umsgavso<br />
da Sori-Sori~ leqsi Tqves, magram didi pretenziulobiT<br />
gamoirCevian da TavianTi Tavi `meleqseTa kargTa swori~ (15. 2-3)<br />
hgoniaT. isini sasaciloni xdebian, rodesac aRar hyofniT poeturi<br />
Zala da ostatoba:<br />
`ra misWirdes saubari da dauwyos leqsman leva,<br />
maSinRa naxeT meleqse da misi moSairoba,<br />
ra veRar mihxvdes qarTulsa, dauwyos leqsman Zviroba...~.<br />
(13-14).<br />
aseT poetebs mxolod erTiRa darCeniaT _`ityvis: Cemi sjobso,<br />
uciloblobs viTa jori~ (15. 4). amasTan dakavSirebiT<br />
g. nadiraZe wers: `aq ukve imdenad gamaxvilebulia individualizmis<br />
grZnoba, rom igi sul advilad gadadis erTgvar siamayeSi da<br />
mis msjelobas avtoritarul kilos aniWebs, romelSic xan d a m -<br />
c i n a v i geniosi igrZnoba, xan mkacri msajuli. ai magaliTad,<br />
ra mouridebeli toniT d a s c i n i s rusTaveli literaturul<br />
wvrilfexobas: `moSaire ara hqvian, Tu sadme Tqvas erTi, ori (...)~.<br />
da marTlac, gana gautexavi sijiute ar axasiaTebs imas, vinc mwerlobaSi<br />
SemTxvevas Semouyvania? es asea, magram Sedareba j o r -<br />
T a n mainc mkacri da mouridebelia, da aseTi asociacia rbili da<br />
Semwynarebeli xasiaTis mqone poetis cnobierebaSi ver gaCndeboda~<br />
(nadiraZe 1958: 128-129).<br />
ufro rbili iumoriTaa warmodgenili is poetebi, romlebic<br />
did Sedevrebs ver qmnian da mcire nawarmoebebiT kmayofildebian:<br />
25
26<br />
`meore leqsi cotai, nawili moSaireTa,<br />
ar Zal-uc srul-qmna sityvaTa, gulisa gasagmireTa,<br />
vamsgavse mSvildi bediTi ymawvilTa monadireTa:<br />
didsa ver mohklven, xelad aqvs xoca nadirTa mcireTa~ (16).<br />
* * *<br />
rogorc cnobilia, `vefxistyaosnis~ erT-erTi mTavari idea<br />
amqveyniuri, amaRlebuli, zneobrivi sqesobrivi siyvarulis, _ mijnurobis<br />
Cvenebaa. mTeli nawarmoebi megobrobisa da sxva ideeb-<br />
Tan erTad aseTi siyvarulis qebaTa qebaa. amasTan erTad, avtori<br />
dumiliT gverds ar uvlis sxvagvar siyvarulsac. piriqiT, yovelnairad<br />
ebrZvis mdabal, vulgarul siyvaruls, droebiT gatacebas.<br />
amgvari siyvaruli poemaSi satiris obieqtia.<br />
g. nadiraZe ra TvalsazrisiTac rusTvelis poeziisadmi damokidebulebaze<br />
msjelobs, poemis siyvarulsac imave kuTxiT<br />
ganixilavs. igi iqve ganagrZobs: `aiReT axla prologis meore<br />
vrceli monakveTi, sadac rusTveli exeba ukve siyvaruls, Tavisi<br />
poemis erT-erT mTavar mxatvrul Temas. poeti sxarti<br />
da naTeli formulebiT gvauwyebs Tavis kritikul pozitiur<br />
azrebs mijnurobaze. aqac iseTive pirdapirobaa da Sinagani damajerebloba,<br />
iseTive avtoritaruli kilo, rogoric zeviT. igi<br />
sruliad mouridebli gulaxdilobiT da mkvaxed laparakobs jer<br />
mistikur trfialebaze, romelsac `Wkvianni ver mihxvdebian~, meore<br />
uxeS sqesobriv siyvarulze, romelsac pirdapir uwodebs<br />
meZaveobas, sibilwesa da mruSobas (...). daundobeli msajulis<br />
toni, mouridebeli i r o n i a da s a r k a z m i ukiduresobamde<br />
ganviTarebuli individualizmis movlenebia...~ (gv. 129).<br />
prologSi, sadac Camoyalibebulia poetis Sexedulebani mijnurobaze,<br />
odnavi RimiliTaa dapirispirebuli ori ukiduresoba,<br />
_ usagno, ganyenebuli, sazeo gataceba da primitiuli, yvela<br />
lamazi qalisadmi trfiali:<br />
`zogTa aqvs saRmrTo siaxle, daSvrebis aRmafreniTa,<br />
kvla zogTa qve uc buneba keklucTa zeda frfeniTa~ (22).<br />
satira ufro xelSesaxebia Semdeg strofSi:<br />
`ama saqmesa mijnuri nu uxmobs mijnurobasa:<br />
dRes erTi undes, xvale sxva, sTmobdes gayrisa Tmobasa;<br />
ese mRerasa bediTsa hgavs, vaJTa ymawvilobasa~ (26).<br />
dacinviTaa saubari siyvarulSi sulwasulobaze, saidumlos<br />
gacemaze, wuwunsa da a. S.:
`xams, Tavisa xvaSiadsa arvisTana amJRavnebdes,<br />
ar bediTad `ha-has~ zmides, moyvaresa ayivnebdes~ (28).<br />
qalis qeba-didebis gverdiT poemaSi aTvalwunebiTaa daxasiaTebuli<br />
`susti~ qaluri buneba. rogorc pirvelad ivane javaxiSvilma<br />
SeniSna, `vefxistyaosanSi~ gansxvavebuli mniSvnelobebiT<br />
ixmareba sityvebi `qali~ da `diaci~. `diaci~ dabali Rirsebis aRmniSvnelia<br />
da umetesad satiruli Seferiloba aqvs (javaxiSvili<br />
1956: 15. vrclad amave sakiTxze ix.: baramiZe 1997: 118-122).<br />
erT-erTi aseTi diacis _ msubuqi siyvarulis matarebeli<br />
qalis _ tipuri saxea fatmani, romlis `samijnuro~ gatacebani<br />
mwvave satiruli StrixebiTaa gakiluli. poeti mas gacnobisTanave<br />
gvixasiaTebs:<br />
`fatman xaTun Tvalad marjve, ar-ymawvili, magra mzmeli,<br />
nakvTad kargi, Sav-gremani, pir-msuqani, ar pir-xmeli,<br />
mutribTa da momReralTa moyvaruli, Rvinis msmeli;<br />
dia edva sasaluqo dasaburav-Casacmeli~ (1077).<br />
es portreti, romelSiac, rogorc ityvian, brwyinvaledaa<br />
daWerili fatmanis xasiaTi da, romelsac sxva TvisebebTan erTad<br />
`naTlad gamoxatuli seqsualuri elferi gadahkravs~ (nadiraZe<br />
1958: 183), nestanis, TinaTinisa da, Tu gnebavT, asmaTis amaRlebuli<br />
saxeebis gverdiT sagrZnobi komikuri niuansebis Semcvelia.<br />
avTandilis stumrobisas avtoris miniSneba ki _ `fatman xa-<br />
Tuns moslva misi, Se-viT-vatyev, ar ewyina~ (1076. 4) _ ukve daufaravi<br />
Rimilis gamomxatvelia. magram yvelaferi es jerjerobiT<br />
mainc miniSnebebia.<br />
garkveuli fiqrisa da yoymanis Semdeg fatmani avTandils<br />
samijnuro werils ugzavnis da gulwrfelad atyobinebs Tavis<br />
grZnobebs. sxva SemTxvevaSi misi moqmedeba araTu saZraxi da gasakilavi,<br />
aramed Sesabralisi da TanagrZnobis gamomwvevic SeiZleboda<br />
yofiliyo. magram amgzis, sruliad samarTlianadac, avTandilSi es<br />
aRSfoTebasa da dacinvas iwvevs. Tumca man jerjerobiT ar icis am<br />
qalis wregadasuli samijnuro Tavgadasavali, magram sasacilod<br />
misTvis isic sakmarisi gaxda, rom viRac vaWris coli mas, ubadlo<br />
raindsa da arabeTis spaspets da, rac mTavaria, `soflisa mnaTi<br />
mnaTobis~, TinaTinis, mijnurs, aSikobas ubedavda:<br />
`Tqva: ar icis guli Cemi, vin maSikobs, vissa visi,<br />
rome mimiCs samijnuro, raT vamsgavso me mas isi!~ (1089. 3-4).<br />
27
avTandils fatmani imis Rirsadac ar miaCnia, rom namdvil<br />
mijnurobaze ilaparakos. mis SemonaTvalze - `vardi xar, mikvirs,<br />
bulbuli rad ar Senzeda krfebian~ _ dacinviT ambobs:<br />
28<br />
`...yvavi vardsa ras aqmnevs, anu ra misi feria~ (1090. 1).<br />
avTandilma fatmanis SemonaTvali mijnuroba yvavis bulbulobaze<br />
pretenziad miiCnia da, vidre viTarebas kargad awon-dawonida,<br />
aRSfoTebiT Tqva:<br />
`umsgavso saqme yvelai mokle da miT oxeria.<br />
ra uTqvams, ra mouCmaxavs, ra wigni mouweria~ (1090. 3-4).<br />
aseTi iyo avTandilis daskvna. magram bolos da bolos Tavisi<br />
saqmis gamo iZulebuli gaxda, ramdenadme mainc damorCileboda<br />
fatmans, _ garegnulad mieRo misi siyvaruli:<br />
`miuwera: wavikiTxe Seni wigni, Cemi qeba,<br />
Sen momaswar, Tvara Sengan me ufro mWirs cecxlTa deba:<br />
Senca ginda, meca minda gauwyvedlad Seni xleba,<br />
Seyra aris piriani, orTavea raTgan neba~ (1095).<br />
es moxerxebuloba, eSmakoba mkiTxvelis Rimils iwvevs. aq ixateba<br />
maTi komikuri mdgomareoba. fatmans imdenad didi warmodgena<br />
aqvs Tavis Tavze, eWvmiutanlad daijera pasuxi da Tavi kvlav<br />
`Rirseulad~ uWiravs. avTandili iZulebulia, imoqmedos ise, rac<br />
mis pirovnebas, survilebs ar Seesabameba. ra Tqma unda, maTi komikuroba<br />
erTmaneTisagan gansxvavebulia. Tu pirvel SemTxvevaSi<br />
igi miuxvedrobisa da usafuZvlo pretenziulobis Sedegia da dacinvas<br />
iwvevs, meoreSi _ iZulebiTi, Segnebuli qmedebaa da TanagrZnobas<br />
badebs.<br />
fatmani trfialebis mwvervals ewia:<br />
`mas Rame fatman iama avTandils Tana woliTa~ (1252. 1).<br />
raindi, piriqiT, uzomod Sewuxebulia, _ Crdils ayenebs Tavis<br />
mijnurobas, Tumca mTeli arsebiT TinaTinis erTgulia, mTeli<br />
gonebiTa da grZnobiT masTanaa da masze fiqrobs. garda amisa, isedac<br />
zizRsa hgvris fatmanis TavaSvebuli vnebani:<br />
`...yma undom-gvarad exvevis yelsa yeliTa broliTa,<br />
hklavs TinaTinis goneba, Zrwis idumliTa ZrwoliTa,<br />
guli mxec-qmnili gasWria mxecTave Tana rboliTa~ (1252. 2-4).
`avTandil malviT cremlsa swvims, sdis zRvaTa SesarTavisad<br />
Sigan melnisa morevsa, curavs giSrisa navi sad~ (1253. 1-2).<br />
am dReSia avTandili, fatmani ki verafers amCnevs, gatacebiT<br />
ealerseba da did gancxromaSia!<br />
Cveni gmiri, TiTqosda pasuxsa da Svelas moiTxovso, mijnurT<br />
mimarTavs:<br />
`ityvis, Tu: mnaxeT, mijnurno, igi, vin vardi-a visad,<br />
umisod nexvTa zeda vzi bulbuli msgavsad yvavisad!~<br />
(1253. 3-4).<br />
vardi, bulbuli da yvavi kidev ufro mZafr satiras qmnis:<br />
`mun cremlni, misgan nadenni, qvisaca dasalbonia;<br />
giSrisa tevri agubebs, vardisa velsa fonia;<br />
fatman mas zeda ixarebs marT viTa iadonia.<br />
Tu yvavi vardsa iSovebs, Tavi bulbuli hgonia~ (1254).<br />
satira imdenad Zlieria, mweral Wola lomTaTiZes fatmani<br />
Sebralebia da mis dasacavad ubis wignakSi Cauweria: `... maS ra qnas<br />
am sisxliTa da xorciT savse qalma, Tu qmari ar Sexvda Sesaferi!<br />
gana mas aklia silamaze? aklia gambedaoba? keTilSobileba aklia?<br />
rad, rad uwoda mas yvavi rusTavelma? did poets ar Svenis es!<br />
usamarTlobaa, roca nestanisa da TinaTinis sxivSi undaT gaaqron<br />
fatmani, didi usamarTlobaa... diax, usamarTlobaa es!~ (lomTaTiZe<br />
1956: 327).<br />
rusTvelis sazomi ki yvelgan ganuxrelia!<br />
mkiTxveli grZnobs, rom fatmanis satirul saxes marto misi<br />
dabneuloba ki ara, ufro misi dabali zneoba qmnis. aq upirvelesad<br />
gakiluli da gamaTraxebulia yalbi, vulgaruli siyvaruli. fatmani<br />
swored misma `moralma~ daabnia da Tvali auxvia.<br />
msgavs da, SeiZleba iTqvas, kidev ufro rTul viTarebaSi imyofeboda<br />
tarieli erTxel, magram maSin is misma sispetakem ixsna.<br />
nestanze uzomod Seyvarebul da gaxelebul tariels moulodnelad<br />
saaSiko wigni mouvida. yvelafers ifiqrebda, magram<br />
Tavs ise bednierad ras warmoidgenda, werili misi damwvelis<br />
gamogzavnili iqneboda. Tavadve ambobs: `misgan eWvi ara mqonda~-o.<br />
eWvi verc sxva vinmeze miitana.<br />
isedac umaRlesi zneobis mqone tariels imxanad aseTi saqmisTvis<br />
srulebiTac ar ecala, magram mamakacurma Tavmoyvareobam<br />
aiZula, Tanxmobis pasuxi gaegzavna:<br />
29
30<br />
`me gamikvirda: siT vuyvar anu viT mkadrebs Txrobasa?<br />
miuyoloba ar varg-a, damwamebs uzraxobasa,<br />
Cemgan imedsa gardaswyveds, merme damiwyebs gmobasa.<br />
davwere, raca pasuxad hmarTebda aSikobasa~ (360).<br />
gavida xani. nestanisadmi siyvarulis cecxli tariels kidev<br />
ufro gauRvivda:<br />
`dReni gamoxdes, me guli ufrore damwves kvlav alTa~.<br />
(361. 1).<br />
tariels aRarc ki axsovda `ucnobTan~ flirti da, ai, isev<br />
mosdis meore werili: `wignsa Sevatyve, lamobda Seyrisa moswrafebasa~<br />
(364. 2). masSi kvlav ibrZvis, erTi mxriv, pirovnuli, wodebrivi,<br />
Tanamdebobrivi Rirsebis SegrZneba da, meore mxriv, axalgazrda<br />
kacis Tavmoyvareoba. amjerad meorem gaimarjva:<br />
`pasuxad gavec: Jamia, marTal xar gakvirvebasa;<br />
moval, Tu mixmob, me nu meWv moslvisa dazarebasa~ (364. 3-4).<br />
amirbari moCvenebiTad aqtivobs, namdvilad ki ucnobis daJinebuli<br />
qceviT aRSfoTebulia:<br />
`gulsa Sina davuzraxe: ra mpovao anu vina?!~ (363. 4).<br />
erT dRes, rodesac tarieli `sevdisagan Tavis krZalvad~ Sin<br />
megobrebTan erTad nadimobda, moaxsenes: `qali vinme~ gikiTxavso.<br />
raindma es im moarSiye qalad miiCnia da brZana: `s awols waiyvane,<br />
Cemgan aris naxmobari~ (370. 4). Tanac, yvelaferi ise moawyo,<br />
rogorc moaSike qalis miRebas esaWiroeboda, oRond oTaxSi Sesvlisas<br />
mtkiced gadawyvita, Tavi bolomde Seekavebina:<br />
`guli mivec Tmoba-qmnaTa, augisa sakrZalvelad~ (371, 4).<br />
tarieli gaakvirva qalis mokrZalebulma qcevam. igi srulebi-<br />
Tac ar hgavda iseTs, rogoradac warmodgenili hyavda. `ar icis<br />
aSikobao~, es ifiqra bolos da kidevac hkiTxa: `manda rad hzi Sen,<br />
Tu siyvaruli Cemi gWirsa?~ (373. 4).<br />
asmaTi ar dabneula, myisve mixvda yvelafers da auxsna, risTvisac<br />
iyo mosuli.<br />
ufliswuli erTgvar uxerxul, komikur mdgomareobaSi<br />
uTuod Cavarda, magram, Tuki ramdenadme mainc `mSralad gamovi-
da~, upirvelesad imiT, rom igi Tavidanve maRali moraluri principebiT<br />
xelmZRvanelobda. es aRniSna asmaTmac:<br />
`magra aw midebs imedsa Sengan cdis arRa maloba.<br />
amas Tu Rirs var, ver vityvi, maklia RmrTisa wyaloba~ (374. 3-4).<br />
e. i. Sen sxvanairad gaige Cemi mosvlis mizezi, magram is maimedebs,<br />
rom ar Cqarob, ar iswrafvi, gaakeTo is, ris gulisTvisac mosuli<br />
ggonivar. es CemTvis savsebiT sakmarisiao.<br />
am ori ramdenadme msgavsi epizodis erTmaneTTan Sedareba<br />
gviCvenebs, mwerlis satiris obieqtia ara ubralo dabneuloba,<br />
aramed bevrad ufro mniSvnelovani sakiTxi, _ zneobrivi, WeSmariti<br />
siyvarulis uqonloba. Tu fatmanTan momxdari ambebis aRwerisas<br />
poeti `situaciur komizms~ `sityvieri komizmiT~ amwvavebs, aq,<br />
tarielisa da asmaTis Sexvedris gadmocemisas, erTxelac ar iyenebs<br />
odnav gadakrul sasayveduro sityvasac ki.<br />
fatmanTan erTad TvalsaCino satirul niSnebs Seicavs misi<br />
qmari, useni. es vaWarTa uxucesi aramcTu raime rainduli fizikuri<br />
da sulieri Tvisebebis matarebelia, ubralo adamianTa bevr<br />
Cveulebriv Rirsebasac moklebulia:<br />
`miT ar jer var qmarsa Cemsa, mWle aris da Tvalad nasi~.<br />
(1205.1).<br />
_ acxadebs fatmani.<br />
useni motyuebuli, gabaxebuli qmaria: Ralatobs coli, magram<br />
erTxelac ar daeWvebula mis erTgulebaSi. fatmani WkuiTa da<br />
moqnilobiTac sjobs mas. etyoba, am mkacrsa da sastik kacs igi,<br />
rogorc unda, ise aTamaSebs. ai, fatmani ra eSmakurad, pirmoTned<br />
ealerseba qmars, rodesac surs piroba CamoarTvas, _ arsad<br />
araferi Tqvas nestanis Sesaxeb:<br />
`mive marto, qmarsa Cemsa velaRobe, velacice~ (1153. 1).<br />
sovdagari ver xvdeba colis alersis mizezs.<br />
yvelaferi es, ra Tqma unda, garkveuli komikuri niSnebis matarebelia,<br />
miT ufro `vefxistyaosnis~ sinamdvilis fonze, magram<br />
aSkara, mkveTrad gamoxatuli satiriT dagmobilia usenis orpiroba,<br />
sityvisa da ficis gamtexloba, saidumlos gacema.<br />
fatmanma icoda qmris es Tvisebebi. amitomac iyo, nestani mas<br />
karga xans daumala:<br />
31
32<br />
`man turfaman saxlsa Cemsa egre dayo xani didi;<br />
ver gavandev qmarsa Cemsa, Sesmenisa mqonda ridi;<br />
vTqvi: Tu vuTxrob, vici, darbazs gaamJRavnebs isi flidi.<br />
ese meyo sagoneblad, kvla Sevidi, kvla gavidi~ (1150).<br />
uTqmelobac aRar SeiZleboda. jer erTi, qals TviTon verafers<br />
Sveloda da, meorec, bolos da bolos saidumlo gamJRavndeboda,<br />
ojaxs mravali usiamovneba eloda.<br />
didi fiqris Semdeg fatmanma gadawyvita: Sevexvewebi meuRles<br />
da, Tu sityvas momcems, daificebs, rom Seinaxavs saidumlos, tyve<br />
qals vanaxvebo.<br />
garkveuli pirobis CamorTmevis Semdeg fatmanma qmars<br />
uTxra:<br />
`... giTxrob rasme, magra pirvel Semomfice,<br />
arvis uTxra suliersa, saficari momec mtkice~.<br />
usenma uyoymanod<br />
`fici fica saSineli: Tavicao kldesa vice!<br />
raca miTxra, sikvdilamdis arvis vuTxra suliersa,<br />
ara bersa, ara yrmasa, moyvaresa, arca mtersa~ (1153-1154).<br />
fatmanma moaxsena `yvelakai~. gamoxda xani. erT dRes usenma<br />
gadawyvita: `... ar minaxavs ZoRaniTgan mefe Cveni... waval, vnaxav,<br />
vudarbazo, vuZRvna ZRveni~ (1163). meuRlem kvlav moagona:<br />
usenma<br />
`davhvedre: darbazs dagxvdebis darbazis eri mTrvalebi;<br />
ama qalisa ambavsa, momkal, Tu ar ekrZalebi~.<br />
`kvla Semomfica: ar vityvi, Tavsaca meces xrmalebi!~ (1164).<br />
didvaWars meliq surxavi `nadimad mjdomeli~ daxvda. Seqeifianebulma<br />
xelmwifem gulTbilad miiRo Tavisi vaWarTuxucesi:<br />
`wina miisva, SeiZRvna, ZRveni miarTva romeli~ (1165. 3).<br />
`ra mefeman usens wina sva mravali dostaqani,<br />
kvla Sesves da kvla auvsnes sxva farCni da sxva Wiqani~ (1166),<br />
sakuTari Rirsebis uqonelma pativiscemiT amCatebulma<br />
mTvralma stumarma wonasworoba dakarga:<br />
`aw hnaxo mTrvali vaWari, cqafi, uwrfeli, hromeli~ (1165. 4).
_gvafrTxilebs mTxrobeli. useni odnavadac ar dafiqrebula, ise<br />
gatexa colisTvis micemuli sityva. fatmani dacinviT ambobs:<br />
`daaviwyda igi fici, ra musafi, ra maqani!~ (1166. 3).<br />
mereda vin aZalebda, Tqvio?! mefe, piriqiT, aRfrTovanebuli<br />
iyo mis mier motanili saCuqrebiT da wuxda, es pativiscema rogor<br />
gadavixadoo:<br />
`uTxra didman xelmwifeman uWkuosa usens, mTrvalsa:<br />
dia mikvirs, saZRvnod Cvenad siT moiReb ama Tvalsa,<br />
margalitsa didrovansa, umsgavsosa hpoveb lalsa?<br />
ver gardvixdi, Tavman Cemman, ZRvenTa SenTa naaTalsa~ (1167).<br />
Seqebam didvaWars Tavgza aubnia da Tavi zedmetad gamoido:<br />
`amas gkadreb, Tavman Tqvenman, ara gmarTebs madli ZRvnisa,<br />
sxva rame miTqs sasZlo Tqveni, SesarTavi Tqvenis Zisa~.<br />
(1169. 1-2).<br />
fatmani aRSfoTebuli ambobs:<br />
`ras vagrZelebde! gatexa fici, simtkice sjulisa,<br />
uambo povna qalisa, mWvretTagan mzed saxulisa~ (1170. 1-2).<br />
avtori, fatmanis sityvebiT, usenis am saqcielsa da, saerTod,<br />
mis bunebas mZafri satiruli aforizmiT afasebs:<br />
`marTlad Tqmula: ara hmarTebs yvavsa vardi, virsa rqani!~<br />
(1166. 4).<br />
* * *<br />
`vefxistyaosanSi~ zogjer komikuri warmosaxvis mixedviT<br />
ufro TvalnaTliv vlindeba rusTvelis msoflmxedvelobrivi<br />
poziciebi, misi socialur da religiur SexedulebaTa calkeuli<br />
mxareebi.<br />
nawarmoebSi garkveviT Cans mwerlis gansxvavebuli komikuri<br />
damokidebuleba, erTi mxriv, feodalur-rainduli, xolo,<br />
meore mxriv, vaWarTa sazogadoebisadmi. rusTvelisaTvis sazomi,<br />
amosavali feodalur-rainduli sazogadoebis cxovrebis saukeTeso<br />
mxareebia. es sazomia gamoyenebuli komikuri Sefasebis drosac.<br />
poemaSi mtkicedaa daculi socialuri ierarqiis sxvadasxva safexurze<br />
myofTa urTierTobis etiketi. es Tavs iCens komikurSiac:<br />
33
ostevanis daRonebis Jams sogratis misadmi Sexumreba (`dagiRrejia,<br />
mefeo...~) sakmaod taqtiani da keTilmsurveli iyo. es<br />
kargad SeamCnia TviT rostevanmac, magram mefes Tavisi vaziris<br />
xumroba pirvelad Zalian gabeduli eCvena da<br />
34<br />
`gaukvirda: viT mkadrao, an sityvani viT gabedna?!~ (61.1).<br />
an imave rostevanis sityvebze _ `cotasa Semwevs avTandil~-o<br />
(63. 4), _ avTandilma `T a v - m o d r e k i T g a i R i m n a ~ (64. 2).<br />
amgvari urTierToba sxva SemTxvevebSiac uryevia. Tumca aRsaniSnavia,<br />
poemaSi sicili, komikuri socialurad Zlier daSorebulTac<br />
aaxloebs da aerTianebs. Tu rostevani da avTandili nadirobisas<br />
`erTmanerTsa, Tu: me gjobo, siciliT eubnebodes,<br />
amxanagobdes, laRobdes, iqiT da aqaT dgebodes~ (79. 1-2),<br />
TviT momsaxure monebmac ki, romelTac isris miwodeba da nadirobis<br />
Sedegebis aRricxva evalebodaT, nadirobaSi avTandilis<br />
gamarjveba xelmwifes sakmaod Tamami iumoriT moaxsenes:<br />
`mefeo, yola ver vityviT Sensa magisad darebiT,<br />
awemca dagvxoc, vera hgav, _ verad ver mogexmarebiT~.<br />
avTandilisgan `nakravni gvinaxvan mxecni ver waRma warebiT~,<br />
`ar dascTomia erTica, rac oden Seutyocia~, xolo<br />
`Tqveni mravali miwiTa dasvrili gagvixocia~ (80-81).<br />
monebis xumrobaze patroni ar brazobs, piriqiT, `siciliT<br />
laRobs~. Tumca poemaSi feodaluri ierarqiuli etiketi mtkicedaa<br />
daculi, masSi komikuri dRevandeli gagebiTac uaRresad demokratiuli<br />
da progresulia. amave dros, xazgasmiT unda aRiniSnos isic,<br />
rom komikur viTarebaSi umaRlesi sazogadoebis warmomadgenlebic<br />
cvivdebian, magram isini arsad Seuracxyofilni ar rCebian.<br />
sxvanairi midgoma aris vaWarTa sazogadoebis mimarT. maTi<br />
gonebriv-fizikuri, zneobriv-moraluri yofa-cxovreba zogjer<br />
satiruladaa daxasiaTebuli. sakiTxis meore mxarea, `rom, _<br />
rogorc al. baramiZe aRniSnavs, _ arc idealizaciis da arc ironiuli<br />
aTvalwunebis pirobebSi rusTveli ar Ralatobs mxatvrul<br />
zomierebas. is yvelgan da yovelTvis SeubRalavad icavs klasikuri<br />
srulyofilebis normebs~ (baramiZe 1952: 61). amiT aixsneba,
om vaWarTa warmomadgenlebsac aqvT Rirsebani da isinic sakmaod<br />
simpaTiurad arian daxatuli. oRond esaa, umaRlesi sazogadoebis<br />
gverdiT mudam CrdilSi imyofebian.<br />
vaWarTa mTavari nakli isaa, rom maTTvis ucxoa rainduli<br />
Tvisebebi, _ magari mklavi, iaraRis xmareba, vaJkacoba, qveloba da<br />
sxva. mekobreebTan Sexvedrisas usami da misi meqaravneni avTandilis<br />
gverdiT sabraloni da sasaciloni Canan. maT ver gaubedavT<br />
zRvaSi Sesvla:<br />
`SevideT, va Tu dagvxocnen, Zali ara gvaqvs omisa,<br />
verca vdgaT, verca wasrulvarT, Rone wagvslvia rComisa~.<br />
(1034. 3-4).<br />
avTandili maT gulwrfelad da alalad eubneba:<br />
`Tqven, vaWarni, jabanni xarT, omisaca umecarni,<br />
Sors isriTa ar dagxocnen, CaixSeniT Tana karni~ (1040. 1-2).<br />
mkiTxvelis TvalSi ki isini sasaciloni arian.<br />
avTandili, erTi kaci, guladad ebrZvis da sastikad amarcxebs<br />
moZalade mekobreebs, maSin rodesac moqaravneebi, amodena<br />
xalxi, mxolod SeSinebuli mayureblebi arian.<br />
sayuradReboa isic, rom tarielisa da fridonisagan damarcxebuli<br />
biZaSvilebis mxlebelTa nawilma Tavi TavianT duqnebs<br />
Seafares:<br />
`sxvani gameqces, mihmarTes maT-maTsa s a q u l b a g e s a ~.<br />
(615. 3).<br />
mefeTa sra-sasaxleebisa da cixe-qalaqebis cxovrebis gverdiT<br />
gulanSaros aRwera satirul elementebs Seicavs:<br />
`did-vaWarni sargebelsa amisebrsa ver hpoveben:<br />
iyidian, gahyidian, moigeben, waageben;<br />
glaxa Tve erT gamdidrdebis, savaWrosa yovlgniT hkreben;<br />
uqonelni weliwadsa saqonelsa daideben~ (1067).<br />
rogorc geronti qiqoZe aRniSnavs, `vefxistyaosani asaxavs<br />
Zalian mdidar sazogadoebas, mkiTxvels TiTqmis yovel gverdze<br />
Tvals sWris oqro-vercxlis brWyviali da Tval margalitTa cimcimi~.<br />
es simdidre mopovebulia `ara imdenad ayvavebuli aRebmicemobiT<br />
da mrewvelobiT, ramdenadac bednierad damTavrebuli<br />
samxedro eqspediciebiT~ (qiqoZe 1963: 32).<br />
35
usTveli aTvalwunebiT uyurebs oqros angarebiT, viwro,<br />
vaWruli miznebiT Ziebasa da gamoyenebas:<br />
36<br />
`naxeT, Tu oqro rasa iqms, kverTxi eSmakTa Zirisa!~ (1196. 4).<br />
`ra oqro misTa moyvasTa arodes miscems lxenasa,<br />
dRed sikvdilamdis sixarbe Seaqmnevs kbilTa RrWenasa,<br />
Sesdis da gasdis, aklia, emdurvis etlTa rbenasa...~ (1197).<br />
poeti kargad xedavs vaWarTa sazogadoebaSi oqros fass,<br />
mis funqcias, masze damyarebul morals. raindebisTvis oqro da,<br />
saerTod, ganZeuloba saCuqrisa da qvelmoqmedebis sagania. rusTveli<br />
gakvirvebiTa da dacinviT aRniSnavs, rom vaWarma tarielsa da<br />
avTandils cxeni ki ar aCuqa, aramed mihyida:<br />
`mun vaWarman oqros fasad cxeni misca, ar uZRvana~ (1373. 3).<br />
aq da sxvaganac, vaWarTa wris satiruli daxasiaTebisas,<br />
mwerali, TiTqosda sagangebod, miuTiTebs _ `vaWari~-o: usenze,<br />
rodesac is meliq-surxavma gverdiT daisva da Rvino daalevina,<br />
naTqvamia:<br />
`aw hnaxo mTrvali v a W a r i cqafi, uwrfeli, hromeli~.<br />
(1165. 4).<br />
vaWarTa dacinvad JRers, avTandilisa da fridonis Sexvedrisas<br />
rom ambobs avtori:<br />
`momkal, b a z a r s sxva maTebri i v a W r o n ra, anu<br />
y i d o n ~ (988.4).<br />
srulebiTac ar aris SemTxveviTi, rom araerTi uaryofiTi<br />
da satiruli Tvisebis mqone useni da fatmani swored vaWarTa<br />
wris warmomadgenlebi arian. mweralma dauSva, amgvari adamianebi<br />
vaWarTa wres mihkuTvnebodnen.<br />
feodaluri da vaWruli sazogadoebisadmi aseTi gansxvavebuli<br />
damokidebuleba º³I saukunis saqarTvelos socialuri sinamdvilis<br />
gamoxatulebaa. Tumca maSindeli burJuazia, gansakuTrebiT,<br />
msxvili vaWrebi samefo karze da qveynis ekonomikur-politikur<br />
cxovrebaSi garkveuli woniTa da avtoritetiT sargeblobdnen,<br />
magram maT jer kidev wamyvani mdgomareoba mopovebuli ar hqondaT.<br />
sazogadoebriv cxovrebaSi, ideologiaSi prioriteti ekava<br />
feodalur-raindul klass, maT msoflmxedvelobasa da esTeti-
kur Sexedulebebs. es tendenciuri socialur-klasobrivi suliskveTeba<br />
garkveviT aisaxa `vefxistyaosanSi~. amdenad, poemaSi<br />
vaWarTa wris mimarT gamoTqmuli satira s o c i a l u r i Rirebulebis<br />
satiramde maRldeba.<br />
swori ar unda iyos konstantine kapanelis (Wanturias) mosazreba,<br />
`rom WkuiT savse raindi, moxerxebisa da mixvedris Seudarebeli<br />
ostati avTandili ambis Sesatyobad, nestanis Sesaxeb cnobebis<br />
misaRebad midis viRac vaWris colTan, fatman-xaTunTan. marto<br />
es faqti sakmarisia, rom davrwmundeT rusTvelis did dakvirvebaSi~,<br />
mis sociologiaSi. TiTqos `am mxatvrul faqtSi Caqsovilia<br />
udidesi socialuri sakiTxi klasTa urTierTobis Sesaxeb: rusTveli<br />
esTetiuri saxeebiT amtkicebs feodaluri aristokratiisa<br />
da savaWro aristokratiis k o n s o l i d a c i i s a u c i l e b -<br />
l o b a s , mxolod feodaluri aristokratiis meTaurobiT~<br />
(kapaneli 1936: 203).<br />
Cven ver vxedavT, rom `vefxistyaosanSi~ Candes avtoris raime<br />
midrekileba an miniSneba am ori klasis `konsolidaciis aucileblobaze~.<br />
es sakiTxi iq arsad dasmuli ar aris.<br />
`vefxistyaosanSi~ komikur aspeqtSi socialuris sxva mxarec<br />
gamovlinda. al. baramiZe SeniSnavs: `Zlieri socialuri aqcenti<br />
aRubeWdavs Sedarebas: dahviwyda SiSi mefisa, viTa erTisa gzirisa<br />
(1196. 2)~ (baramiZe 1958: 248). aq gamokveTilad gamasxaravebulia mefis<br />
wvrili moxeleebi, romlebic, gayoyoCebulni, adgilebze Tavnebobdnen.<br />
* * *<br />
ufro rTuli da SeniRbulia s a r w m u n o e b i s a d m i damokidebuleba.<br />
rogorc cnobilia, rusTveli Tavis religiur<br />
aRmsareblobas, mrwamss pirdapir ar amJRavnebs. amitom iyo, ar<br />
darCenila wina aziaSi TiTqmis romelime istoriulad cnobili<br />
religiuri sistema, romlis warmomadgenladac mis gamoyvanas ar<br />
cdilobdnen. amJamad sabolood garkveulia, rom `vefxistyaosnis~<br />
avtori aris qristiani, qristianul garemosa da kulturaze<br />
aRzrdili. amasTanave, mas sxva, farTo ganaTlebac aqvs miRebuli.<br />
Cans, misTvis, rogorc geniosi SemoqmedisTvis, ucxoa yovelgvari<br />
religiuri dogmatizmi, maT Soris qristianulic. SeiZleba didad<br />
gadametebuli ar iyos korneli kekeliZis Sefaseba, rom `religias<br />
is saerTod ar Tvlis cxovrebis mamoZravebel Zalad~ (kekeliZe<br />
1958: 204).<br />
Cveni sakiTxis TvalsazrisiT sainteresoa, `rom rusTveli<br />
i r o n i u l damokidebulebas iCens saqristiano warmodgenebis<br />
37
zogierTi mxarisadmi. ase, poets aforizmis saxiT gamouxatavs,<br />
rogorc Cans, gavrcelebuli azri jojoxeTiDANdan<br />
qrTamiT TavdaRwevis<br />
Sesaxeb. Tqmula: qrTami sauravsa jojoxeTsca daiurvebs~<br />
(baramiZe 1958: 153).<br />
es aforizmi rom xumroba, komikuri Sinaarsis aris, movusminoT<br />
viktor nozaZes: `... leqsi ase waikiTxeba _ ambobeno: qrTami<br />
jojoxeTis sazrunavs moagvarebso, jojoxeTis sazrunavidan Tavs<br />
gaiTavisuflebso. ra azri aqvs am winadadebas? Tqven SegiZliaT es<br />
Tqmuli, rogorc gsurT, ise ganmartoT. CemTvis igi aris enamaxvili<br />
x u m r o b a , rac ara erTi gvxvdeba religiur mwerlobaSi~<br />
(nozaZe 1963: 311).<br />
amjerad, vfiqrobT, gadamwyveti mniSvneloba ara aqvs, rom<br />
amas sograti xumrobiT ambobs, arc imas, _ amgvari azri sayovel-<br />
Taod iyo gavrcelebuli da ar ekuTvnis piradad rusTvels. mTavaria<br />
is, rom es aforizmi poetma warmoTqva im dros, rodesac<br />
qristianoba Zlierebisa da gafurCqvnis xanaSi imyofeboda. maSin<br />
arasdidebiT ar SeiZleboda, es sityvebi gaqvavebuli, aqtiuri azrisagan<br />
daclili yofiliyo. am martivi magaliTidanac erTxel<br />
kidev gamoCnda, rom `vefxistyaosani~ oden s a e r o Txzulebaa.<br />
kidev ufro sayuradRebo da SesamCnevia m u s l i m a n o -<br />
b i s a d m i damokidebuleba. nawarmoebSi moqmedeba mahmadianur<br />
samyaroSi mimdinareobs. koloritisTvis avtori aqa-iq maTTvis<br />
damaxasiaTebel religiur niSnebzec miuTiTebs, oRond Zalian<br />
TavdaWerilad. magaliTad, nestans sasTumalTan gaSlili yurani<br />
aqvs. tarieli locvisTvis xelSi iRebs mas, magram axsenebs ara<br />
alahs, aramed uzenaesis sayovelTao saxels, _ `RmerTs~:<br />
38<br />
`Sevhxeden, vnaxe sasTunal m u s a f i gaSliT mdebare,<br />
aviRe, avdeg me R m r T i s a da merme maTi mqebare~ (530. 1-2).<br />
korneli kekeliZe saTanado strofebis damowmebiT wers:<br />
rusTveli `daufaravi s a r k a z m i T a da i r o n i i T ixseniebs<br />
mahmadianobas~ (kekeliZe 1958: 187). ai, es magaliTebic:<br />
siyvarulisgan xeladqmnili da dabnedili tarielis gasinjvis<br />
aRwerisas muslimanuri religiis msaxurni asea gamasxaravebuli:<br />
`srulni m u y r n i da m u l i m n i me gare Semomcvidian;<br />
maT xelTa hqonda m u s a f i, yovelni ikiTxvidian;<br />
mter dacemuli vegone, ar vici, ras C m a x v i d i a n ~ (351).<br />
msgavsi SemTxvevaa maSinac, rodesac usenma `gatexa fici, simtkice<br />
sjulisa~, da nestanis saidumlo gasca:
`daaviwyda igi fici; ra m u s a f i , ra m a q a n i !~ (1166. 3).<br />
Tu aq pirdapir satirulad usenia daxasiaTebuli, meore<br />
mxriv, agdebuladaa moxseniebuli mahmadianTa saRmrTo wigni _<br />
yurani da maTi samlocvelo adgili, _ meqa.<br />
avTandils mobaRdade vaWrebi Tavs ase acnoben:<br />
`... Cven varTo mobaRdadeni vaWarni,<br />
m a h m a d i s sjulis mWiravni, arodes gvisman m a W a r n i ~<br />
(1031. 1-2).<br />
iust. abulaZe SeniSnavs, rom, SeuZlebelia, mahmadianma am<br />
sityvebiT gaacnos Tavi sxvas da isic arabs. es adgili gvixatavs<br />
qristianis Sexedulebas, qarTvelis warmodgenas mahmadianis<br />
rjulze (abulaZe 1913: 2). amgvari damokidebuleba Rvinisadmi<br />
saqarTveloSi, Rvinis qveyanaSi, ironiul Rimils TavisTavad iwvevs<br />
nebismieri adamianis mimarT. poemaSi iumors isic aZlierebs, rom<br />
es `mahmadis sjulis mWiravni~ ar svamen araTu Rvinos, maWarsac ki.<br />
maSin rodesac, `vefxistyaosanSi~ sma-Wama, Rvino, qeifi raindobis<br />
erT-erTi damaxasiaTebeli Tvisebaa. arabeTis mefis mier gamarTul<br />
qorwilSi.<br />
`msmelTaTvis wyaro Rvinisa asgan dis, msgavsi milisa,<br />
bindiT ciskramdis sma iyo, gardaxda Jami dilisa~ (1552. 3-4).<br />
meoregan gamomwvevad aris naTqvami:<br />
`viTa hmarTebda, purobdes, Rvinosa smides, ar dosa~ (1578.4).<br />
maSasadame, aq komikurs qmnis mahmadiani vaWris erTi damaxasiaTebeli<br />
Tvisebis Seusabamoba saqarTveloSi miRebul cxovrebis<br />
wessa da `vefxistyaosanSi~ aRweril sinamdviles Soris.<br />
amrigad: pozitiurad SoTa rusTveli romelime religiis an<br />
misi warmomadgenlis winaaRmdeg ar gamodis. amdenad, Teza, rom igi<br />
udides religiur Semwynareblobas iCens, savsebiT da yovelmxriv<br />
sworia. magram negatiurad mainc Cans misi indiferentuli da<br />
erTgvari satiruli damokidebuleba, saerTod, religiuri<br />
dogmebisadmi da, gansakuTrebiT, muslimanobisadmi.<br />
`vefxistyaosanSi~ religiuri da ramdenadme erovnuli tendenciebis<br />
kvlevisas sagangebod unda SevCerdeT zemoT ramdenimejer<br />
damowmebuli 1165-e strofis bolo striqonis bolo sityvis<br />
dadgenaze. ukanasknel, maT Soris, pirvel saiubileo gamocemebSi<br />
ikiTxeba:<br />
39
40<br />
`aw naxeT mTrvali vaWari, cqafi, uwrfeli,<br />
m s w r o b e l i ~ (rusTveli 1966: 384).<br />
xazgasmuli wakiTxva momdinareobs qarTveliSviliseuli<br />
publikaciidan, rasac Semdgom imeoreben danarCenebi, garda<br />
s. kakabaZis meore gamocemisa, sadac aris `mswTomeli~.<br />
gavrcelebul variants `mswrobeli~ iZleva ori xelnaweri,<br />
_ V da J. am ukanasknelSi, romelic yvelaze ufro gamoirCeva Tavisi<br />
ultraSesworebebiT, striqonis meore naxevari am saxiTaa: `...<br />
sityva sityvisa mswrobeli~. Cans, amgvaradve yofila amave tipis<br />
T nusxaSiac, sadac mTeli furceli moxeulia da gadarCenilia<br />
striqonis meore naxevris dasawyisi _ `sityv...~.<br />
sxva xelnawerebSi gvaqvs: mwTomeli _ EIKOG’ (amaT mihyveba s.<br />
kakabaZis meore gamocema), mcTomeli _ PR’, womeli _ FZ, mwomeli _<br />
YA’, mwrTomeli _ N. danarCenebi, saxeldobr ABDGHLMXD’F’I’L’Q’,<br />
icaven vaxtangiseul wakiTxvas _ romeli, xolo C nusxa, rome-lic<br />
redaqciulad A tipisaa da xandaxan ukeTes variantsac iZleva,<br />
aqac saintereso formas uCvenebs _ hromeli (guguSvili 1962: 724;<br />
rusTveli 1966: 384).<br />
romelia misaRebi? azris mixedviT, erTi SexedviT, SesaZlebelia,<br />
nasworeb nusxaTa monacemebi ufro mogvewonos, Tundac J-isa.<br />
sinamdvileSi, roca viciT am nusxis redaqciuli saxe da warmomavloba,<br />
misi avTentikuroba rom viwamoT, yovlad gamoricxulia. xelnawerTa<br />
redaqciuli avkargianobis mixedviT, upiratesoba unda<br />
mieces A tipis (BCMX) nusxebs, _`romeli~, C-s variantia `hromeli~.<br />
didad niSandoblivia, rom am jgufs mxars uWers meore redaqciis<br />
xelnawerebic _ DGHL da maTi mimdevari gviandeli nusxebi.<br />
1966 wlis variantebiani teqstis damdgenma komisiam, _ a. SaniZem,<br />
al. baramiZem da iv. lolaSvilma _ 1963 wlis 9 marts am adgilis<br />
ganxilvisas erTxmad upiratesoba misces swored C-s variants.<br />
striqonma aseTi saxe miiRo:<br />
`aw hnaxo mTrvali vaWari, cqafi, uwrfeli, h r om e l i~.<br />
(rusTveli 1966: 384).<br />
misi Sinaarsi ganisazRvra amgvarad: axla naxav mTvral va-<br />
Wars, msubuq (cercet), cru, tyuilis mTqmel, aragulwrfel<br />
romaels.<br />
dasaxelebul mecnierTa azriT, am sityvis xmareba arc formiTa<br />
da arc SinaarsiT SeuZlebeli ar aris. Zvel qarTulSi `romaelis~<br />
aRsaniSnavad ixmareboda rogorc `hromaeli~, ise `hromeli~<br />
(`h~-Ti aris warmodgenili igi poemis CanarT strofSi, romelic<br />
moipoveba IL’Q’ nusxebSi: `xams, Tumca papi h r o m i s a rom SenTvis
iyos mwirveli~. rusTveli 2006: 2). Sinaarsobrivad kidev dasaSvebia<br />
imdenad, ramdenadac º³ -º³II saukuneebSi Seiqmna iseTi pirobebi,<br />
rom SesaZlebeli iyo romaelebi augad exsenebinaT. mxedveloba-<br />
Sia jvarosnuli omebi. marTlmadideblobasa da kaTolikobas Soris<br />
isedac arsebuli dava da winaaRmdegoba kidev ufro gaamwvava<br />
jvarosnulma omebma. maTi brZolebi, Tumca religiuri almiT mimdinareobda,<br />
sinamdvileSi dapyrobiTi, mekobruli xasiaTisa iyo.<br />
maT ramdenimejer daipyres da gaaCanages marTlmadidebluri religiis<br />
centrebi, wminda adgilebi. saerTod, marTlmadideblobam<br />
didi zarali naxa. es omebi, rogorc cnobilia, dasavleT evropis<br />
feodalur saxelmwifoTa sxvadasxva fenebma moawyves, magram mis<br />
organizebaSi wamyvani adgili italiis qalaqebs, kaTolikobas,<br />
romis paps eWiraT. º³II saukunis pirvel wlebSi, kerZod, 1204 wels<br />
jvarosnebma swored papi inokenti mesamis meTaurobiT aiRes da<br />
gaanadgures konstantinepoli. am pirobebSi gasagebia, marTlmadideblobas<br />
mTeli risxva da siZulvili romaelTa winaaRmdeg<br />
gamoexata. aRmosavleTsa da saqarTveloSiac romaeli da romaeloba<br />
salanZRav, satirul sityvad gadaqceuliyo. aqedan ki Tavi<br />
`vefxistyaosanSic~ eCina.<br />
es Sexeduleba `vefxistyaosnis~ gamosvlamde uaryo mixeil<br />
maxaTaZem. is ase msjelobs: `Zneli dasajerebelia, magaliTad,<br />
1165 4 str. ukanaskneli sityva avTenturi saxiT iqneba hromeli<br />
# 2074 sando xelnawerisa, an romeli aseTive # 757 xelnawerisa<br />
da vaxtangis gamocemis, rac TiTqos, niSnavs romaels iezuitis<br />
gagebiT, rom mswrobelad Tu mswromelad igi Semdeg gardaiqmna,<br />
radgan gadamwerlebs romelis mniSvneloba aRar esmodaT. romi<br />
(hromi) da romaeli (hromaeli) CvenSi arasodes ar yofila ucxo<br />
da gaugebari sityva, rom saWiro gamxdariyo misi Secvla gasagebi<br />
sityviT. magram aq mTavari sxva garemoebaa: SeuZlebelia romeli<br />
avTenturad miviCnioT romaelisa da iezuitis gagebiT (...). iezuitebis<br />
samonastro ordeni, romelic papis xelisuflebisa da<br />
kaTolicizmis ganmtkicebas emsaxureboda, daarsebul iqmna 1534<br />
w. ase rom me-13 saukunis dasawyisSi iezuitis gageba pirwminda<br />
anaqronizmia. anaqronizmadve unda miviCnioT poemaSi romeli<br />
Tundac inkvizitoris gagebiT. agrZelebs ra saubars usenze imave<br />
ganwyobiT (...), useni fatmanis azriT ara kaTolike iezuiti, aramed<br />
aramtkice mahmadiania: man gatexa cnobili fici musafze (yuranze)<br />
da mahmadis saflavzeo. fatmani ver moixseniebda usens romaelad<br />
da iezuitad Tundac arapirdapiri, Tundac gadataniTi mniSvnelobiT,<br />
jaSuSis, inkvizitoris, jalaTis gagebiT, radgan useni poemiT<br />
metad keTili kacia. Tavisi SexedulebiT, qceviT, moqmedebiT is<br />
damTmobi, colSvilis moyvaruli, mowyale gulis, emocionaluri<br />
41
pirovnebaa...~ (maxaTaZe 1965: 2).<br />
vxedavT, m. maxaTaZem kargad ar icis komisiis Tvalsazrisi,<br />
rom iq araviTari anaqronizmi ar aris. fatmani meuRlis mimarT<br />
agresiuladaa ganwyobili da samarTliani ar iqneba, rom mas, literaturul<br />
personaJs, salanZRav sityvebSi religiur gansxvaveba-<br />
Ta wayenebuli sizuste movTxovoT.<br />
komisiis aRniSnul gagebas mere sxva aravin Sexebia da varianti<br />
`hromeli~ poemis Semdeg gamomcemlebs ar gauziarebiaT. Cveni<br />
azriT, sityva `romeli~ teqstologiurad misaRebi da dasakanonebelia.<br />
rac Seexeba warmodgenil gagebas, gadaWriT Tqma Znelia:<br />
Cvenc gveeWveba: nuTu, religiaTa da xalxTa SefasebaSi ase TavdaWerilma<br />
geniosma poetma Tavs ufleba misca, romaelebi, vinc<br />
unda igulisxmebodes maTSi, ase erTi xelis mosmiT gaebiabruebia?!<br />
manamde al. baramiZe werda: `Tu mexotbeni, kerZod da gansakuTrebiT<br />
CaxruxaZe, qedmaRlur erovnul Tavmowonebas iCenen da<br />
aTvalwunebiT uyureben muslimanur qveynebsa da musliman xalxebs,<br />
rusTavelisTvis sruliad ucxoa erovnuli qedmaRlobis<br />
grZnoba. rusTaveli Tanabari pativiscemiT epyroba yvela xalxs,<br />
rusTaveli amJRavnebs ganmacvifrebel sarwmunoebriv Semwynareblobas~<br />
(baramiZe 1958: 191).<br />
am sakiTxisaTvis sayuradRebo masalas iZleva `vefxistyaosnis~<br />
danarTi epizodi, _ xvarazmelTa ambavi. aq aRwerilia, Tu<br />
tarielma da mis dasaxmareblad mosulma avTandilma da fridonma<br />
momxvduri xvarazmelebi ra sastik brZolaSi daamarcxes:<br />
42<br />
`maT lomTa spani samgniTve SeiZrnes gareT mdgomelni;<br />
zeda damsxmelTa miuxdes amayni, mcqafad mwyromelni;<br />
ficxlad Seebnes, ar hgvandes ig f r a n g n i , vinme<br />
hromelni.<br />
maTni iaRni tirodes, viT icinian romelni~.<br />
(lolaSvili 1963: 1113, strofi _ 1982; rusTveli 2006: 444,<br />
strofi _2117).<br />
am strofis Sinaarsi unda iyos: gareT mdgomi tarielis,<br />
avTandilisa da fridonis molaSqreebi samive adgilas SeiZrnen;<br />
gamwyralni, gabrazebulebi momxvdurebs swrafad, amayad miuvardnen,<br />
ficxlad Seebnen. isini (tarielis molaSqreebi) f r a n g e b s a<br />
da r o m a e l e b s ar hgvandnen. maTni iaRni (?) tirodnen, romlebic<br />
winaT icinodnen.<br />
aRsaniSnavia, rom aq CvenTvis saintereso sityvas Semcvleli<br />
varianti ar gaaCnia, xolo erT V’ gviandel nusxaSi is SeukumSveladac<br />
weria _ r omaeli.<br />
rogorc vxedavT, romaelebi aq garkveviTa da cxadad agde-
uladaa naxsenebi. sakuTriv `vefxistyaosnisa~ da am danarTi<br />
epizodis strofebs Soris, garda Sinaarsobrivisa, sityvieri da<br />
frazeologiuri msgavseba arsebobs: orivegan TiTqmis igive xelnawerebi<br />
iZlevian riTmebs romeli/romeli. antonimebia sariTmo<br />
sityvebi mjdomeli da mdgomeli. oriveganaa cqafi. amis gamo advili<br />
mosalodnelia, rogorc es, saerTod, `vefxistyaosnis~ CanarTdanarTebisTvisaa<br />
damaxasiaTebeli, xvarazmelTa ambis avtorma<br />
mibaZa rusTvels da romaelTa mimarT `misi Tvalsazrisi~ gaimeora.<br />
erTi sityviT, am sakiTxs mibruneba da CaRrmavebuli kvleva<br />
sWirdeba, xolo, Tu aRniSnuli Tvalsazrisi dadasturda, friad<br />
saintereso ambavs vgebulobT: rusTveli aTvalwunebiT, satiruli<br />
SeferilobiT ixseniebs romaelebs, rogorc kaTolikeebs. es<br />
kidev ufro afarToebs Cvens warmodgenas rusTvelis religiebisadmi<br />
damokidebulebis Sesaxeb.<br />
amis Semdeg kvleva gagrZelda da dasmul sakiTxze umniSvnelovanesi<br />
Tvalsazrisi gamoiTqva. aRniSnuli strofi da sityva<br />
2003 w. Tavis sagangebo da brwyinvale naSromSi ganixila roland<br />
beriZem. man sruliad samarTlianad mxari dauWira ABCMX<br />
da misi<br />
mimyoli DGHL<br />
redaqciis wakiTxvas _ `romeli~ da gamoTqva friad sayuradRebo<br />
varaudi: aRniSnuli gamoTqma Seicavs or sityvas _ `ro~<br />
da `meli~. `ro~ niSnavs `rogorc~ da `meli~ _ `melas~. melia da<br />
mela rom ZvelqarTulad `meli~ aris, sayovelTaodaa cnobili.<br />
`ro~ rom ixmareba mimarTebiTi zmnisarTis SinaarsiT _ `rogorc~,<br />
`viT~, mkvlevars amis nimuSebi fSauri da xevsuruli poeziidan<br />
mohyavs. imowmebs vaJa-fSavelasac. aseve ixmareboda igi Tu ara<br />
Zvel qarTul enaSi, jerjerobiT dadasturebuli ar aris (beriZe<br />
2003: 219-235).<br />
es Sexeduleba, uTuod, sayuradRebo, angariSgasawevi da,<br />
Cveni azriT, ufro misaRebicaa, miT umetes, poemaSi `melaoba~<br />
iumo-ristuli gagebiT sxvaganac gvxvdeba. rostevanis mier<br />
gamogdebul vazirze naTqvamia: `gamoZrwa da g a m o m e l d a ~<br />
(761. 2). magram dabejiTebiT Tqma, ucilobeliao, gviWirs. mainc<br />
mgonia, komisiis Tvalsazrisi gadasagdebi ar aris, metadre mas<br />
Semdeg, rac xvarazmelTa ambis avtorsac igi aseve esmis. garda<br />
amisa, unda davZino: roca Cvens Zvirfas rolands komisiaze Cem<br />
mier gakeTebuli Canaweri gadaveci (amas TviTonve aRniSnavs da mas<br />
kidevac imowmebs), komisiis Tvalsazrisic amomwuravad gavacani,<br />
magram Tavis statiaSi igi misi Sefasebisagan Tavs ikavebs, saerTod,<br />
gverds uvlis.<br />
orive gagebis SemTxvevaSi erTi ram naTelia: usenis saqcieli<br />
komikurad aris warmodgenili.<br />
43
* * *<br />
`vefxistyaosanSi~ komikuri niuansebiTaa warmodgenili calkeuli<br />
cxovrebiseuli movlenebi:<br />
44<br />
`uxvi axsnilsa daabams, igi TviT ebis, vin ebis~ (49. 3).<br />
`uxvsa hmorCilobs yoveli, igica, vin orgulia~ (50. 2).<br />
sevdanarevi Rimili igrZnoba aforizmebsa da sentenciebSi,<br />
sadac amqveyniuri siZneleebia ganzogadebuli:<br />
`RmerTman erTi raT acxovnos, Tu meore ar wawymidos~ (306. 3).<br />
`maSin sofelman sawuTrom iuxvis, raca vinebi,<br />
aw xel-mqmna, rome saaxlod mxecTaca movewyinebi~ (389. 3-4).<br />
`brZeni? vin brZeni, ra brZeni? xeli viTa iqms brZnobasa?!~<br />
(886. 1).<br />
`kargi ra mWirdes, gikvirdes, avi ra sakvirvelia!~ (1175. 3).<br />
da sxva.<br />
saerTod, rusTvelisTvis damaxasiaTebelia iseTi aforizmebis,<br />
igavebis moxmoba, romlebic Tavisi bunebiT komikuri elferisaa.<br />
es kidev ufro damajerebels xdis maT:<br />
`sma-Wama _ didad Sesargi, deba ra savargulia?!<br />
rasaca gavscemT Cvenia; rac ara, dakargulia~ (50).<br />
`Tvara vismc eqmna gvarliTa Sekrva Tavisa mrTelisa~ (257. 4).<br />
`cudi aris damzralisa gasaTboblad wylisa berva~ (707. 2).<br />
`vardsa qacvi moapovnebs, ekalTamca rad vefxane!~ (709. 2).<br />
`Tavsa mrTelsa rad Seikrav, wylulsa axlad rad iwyluleb?~<br />
(876. 4).<br />
`ar ici, vardni ueklod aravis moukrebian!~ (877. 4).<br />
`vardsa hkiTxes: egzom turfa raman Segqmna tanad, pirad?<br />
mikvirs, rad xar ekliani? povna Seni rad-a Wirad?<br />
man Tqva: tkbilsa mware hpovebs, sjobs, iqmnebis raca Zvirad:<br />
odes turfa gaiafdes, aRara Rirs arca Cirad!<br />
radgan vardi amas ityvis usulo da uasako,<br />
maSa lxinsa vin moimkis pirvel WirTa umuSako?<br />
uboroto vis asmia, rac-a kargi saeSmako~ (878-879).<br />
`ar ixmareb, ras xelsa hxdi saunjesa dafarulsa?~ (902. 4).<br />
`swyurodes, wyalsa vin daRvris kaci uSmago, cnobili?~ (919. 1).<br />
`vardi amas viT iazrebs: mze momSordes, ar davzreo~ (921.1).<br />
`magra Tu Wirsa ar dasTmob, lxini ra dasaTmobia!~ (965. 4).
amave rigisaa umSvenieresi igavi WaSi Cavardnili kacis Sesaxeb<br />
(str. 255-256). da sxva.<br />
garkveuli komikuri elferis matarebelia calkeul personaJTa<br />
gonebivi sisxarte, eSmakuri moxerxebuloba.<br />
im mizniT, rom tarielisa da nestan-darejanis mijnuroba<br />
ar gaxmaurebuliyo, nestanma moigona: ise moqceuliyvnen, STabeWdileba<br />
Seqmniliyo, viTomc tarieli nestanis karze asmaTTan saa-<br />
Sikod dadioda:<br />
`asmaT miTxra: me mibrZana, ese vqmnaTo, ese sjobdes:<br />
vinca gnaxos, Cemgan missa saubnarsa vera scnobdes,<br />
Cemad naxvad movidodes, Sen viTamca gaSikobdes;<br />
da-ca-mvedra: amirbarsa uTxar, asre namusobdes~ (383).<br />
avTandilis tarielTan meored gaparvis Semdeg Sermadini sasowarkveTili<br />
da saSinlad gabrazebuli rostevanis winaSe warsdga<br />
da avTandilis mier datovebuli anderZi warudgina. Tanac<br />
`moaxsena: sawols v p o v e ese misgan danaweri;<br />
dges monani natirebni, daeglija Tma da wveri;<br />
igi marto g a p a r u l a, yma ar axlavs, arca beri~ (828).<br />
risxvis Tavidan acilebis mizniT Sermadinma mefes ise dauxata,<br />
viTomc avTandilis wasvlis Sesaxeb man araferi icoda. sinamdvileSi<br />
avTandilma winaswar gaacno mas Tavisi gadawyvetileba<br />
(str. 774-778) da anderZic sakuTriv gadasca:<br />
`misca anderZi Sermadins, ra gaaTava weriTa~ (808. 1).<br />
rogorc zemoT vaCveneT, tarielma `ucnobis~ (str. 359-360,<br />
363-364) da avTandilma fatmanis (str. 1090-1095) saaSiko wignebis<br />
miRebisas, garkveuli mosazrebebiT, TvalTmaqcobas mimarTes.<br />
erTsa da meoresac aramcTu ainteresebda, did zizRsa da usiamovnebas<br />
hgvrida maTTan samijnuro kavSiris daWera. magram garegnulad<br />
ise moiqcnen, ara marto Tanxmoba SeuTvales, aramed, viTomc,<br />
gamowveva sixaruliTac miiRes.<br />
iumoristul STabeWdilebas qmnis avTandilis mier lomsa da<br />
vefxvTan nabrZoli da dabnedili tarielis mococxleba da gamoqvabulSi<br />
wamoyvana.<br />
avTandili pirvelad bevrs exvewa tariels, ra da ra Segonebas<br />
mimarTa, raTa Zala moekriba da Sin gahyoloda, magram gonebamixdils,<br />
sicocxleze xelaRebuls es uzarmazar, gadaulaxav da<br />
arc saWiro, zedmet saqmed miaCnda. bolos, pirdapir rom verafers<br />
gaxda, `eSmakobas~ mimarTa. uTxra, SenTan mosvlaze amdeni siZnele<br />
45
da wvaleba gamoviare da danarCens ar gTxov, erTi patara, umniSvnelo<br />
Txovna mainc Semisruleo:<br />
46<br />
`nu gamgzavni gul-moklulsa, erTi miyav sawadeli,<br />
erTxel Seje, cxenosani gnaxo Cemi sulTa mxdeli,<br />
nuTu maSin moviqarvo sevda ese awindeli;<br />
me waval da Sen dagagdeb, iqmnas Seni saqadeli~ (890).<br />
avTandilma<br />
`icoda, rome Sejdoma kaeSans moaqarvebda,<br />
lerwmisa sarsa dasdrekda, giSersa daikarvebda~ (891. 2-3).<br />
tarielma am `patara~ saqmeze megobars xaTri ver gautexa,<br />
Tavs Zala daatana da survili Seusrula, cxenze Sejda. marTlac,<br />
`xani wavles, siarulman mojobeba daaCina~ (892. 4).<br />
am miRwevis mere avTandilma, `cnobierTa dastaqarman, ucnoboTa<br />
oxrva-axman~ (894. 3), tkbil-tkbili sityvebiT meore gamozomili<br />
nabiji gadadga. cnoba-misustebuli tarieli ubralo WeSmaritebaze<br />
`gamoiWira~. hkiTxa, rogor afasebda is nestanis naCuqar<br />
`samxres~:<br />
`Se-rasme-hyves saubnarsa, sityva hkadra ar-maluli:<br />
erTsa rasme mogaxseneb, gamicxade dafaruli:<br />
ege s a m x r e m i s e u l i, Sen gaCnia visgan wyluli,<br />
ragvar giyvars, ragvar giRirs? Tqvi, daviRo merme suli~.<br />
(895).<br />
am SekiTxvaze tarielma, rogorc avTandili iTvaliswinebda,<br />
maSinve mRelvared upasuxa da ganuzomeli Sefaseba misca am samaxsovro<br />
saCuqars:<br />
`man uTxra: saxe ra giTxra mis usaxosa saxisa!<br />
esea Cemi sicocxle, Cemi momcemi axisa,<br />
mjobi yovlisa soflisa, wylisa, miwisa da xisa;<br />
ar-sasmenlisa mosmena ars umJavesi wmaxisa~ (896).<br />
avTandils metic ara undoda ra. raki sityvaze `daiWira~, man<br />
didi gonebamaxvilobiT `amxila~ megobari da usayvedura, rom is<br />
ase gatacebulia utyvi, usulo, ugrZnobo, xeliT nakeTebi ubralo<br />
nivTiT da iviwyebs asmaTs, nestanis gamzrdels, misi da nestanis<br />
mijnurobis mesaidumles, maTTvis Sewuxebulsa da Tavdadebul<br />
dobils:
`avTandil uTxra: vlamobdi marT magisisa Tqmevasa;<br />
aw raTgan giTqvams, pasuxsa gkadreb da nu meWv Tnevasa:<br />
sjobs asmaTisa ar-leva maga samxris ar-levasa,<br />
amad ar giqeb saqmisa uaresisa rCevasa.<br />
samxre gibia oqrosa, oqromWedlisa dnobili,<br />
uasako da usulo, ar sityvieri, cnobili;<br />
aRarad ginda asmaTi _ naxe marTali brWobili! -<br />
pirvel, glax, misi naWvreti, TviT merme Seni dobili,<br />
Tqvens Sua mqneli saqmisa, Sengan naxmobi dobisa,<br />
Tqveni Semyreli msaxuri, Sengan Rirs-qmnili xmobisa,<br />
misi gamzrdeli, gazrdili, misTvis mixdili cnobisa,<br />
glax, dagigdia, ar hnaxav, SabaS marTlisa brWobisa! (897-899).<br />
avTandilis moxerxebulobam gaWra, tarielma aRiara megobris<br />
SeniSvna-sayveduri da dasTanxmda, asmaTTan wasuliyvnen:<br />
`man ubrZana: rac giTqvams, umarTle xar metis metad:<br />
... raTgan davrCi, gvale, vnaxoT, Tucave var jerTca retad~.<br />
(900. 1, 4).<br />
mTeli es procesi, _ avTandilis moxerxebuloba, tarielis,<br />
am udidesi fizikuri, gonebrivi Zalisa da grZnobis adamianis ase-<br />
Ti umweoba, bavSvurad dayolieba, _ komikur efeqts qmnis da siamovnebis<br />
Rimils iwvevs.<br />
rusTvelis sinamdvilisadmi esTetikurma damokidebulebam<br />
da mizandasaxulobam bevrad gansazRvres misi nawarmoebis rogorc<br />
komikuris saerTo Sinaarsi, ise formebic. `vefxistyaosanSi~ Ziri-<br />
Tadad komikuris ori saxeoba, _ iumori da satiraa.<br />
iumori uaRresad keTili, saTno da nazia. es iTqmis ara marto<br />
im gamoTqmebsa da epizodebze, romelTa pirdapiri daniSnuleba<br />
mxiaruli ganwyobilebis Seqmnaa, aramed maTzec, romlebsac ufro<br />
metad kritikuli paTosi axasiaTebs. aseTebi garegnulad, SedarebiT<br />
`mkacri~ da `msusxavi~ sityvebiTaa daxatuli, magram sinamdvileSi<br />
iseTi keTilismyofeli da moalersea, rom siyvarulisa da<br />
siTbos ase kargad da gulwrfelad gamomJRavneba xSirad sxva, uSualod<br />
moferebiTi tonis Semcvel sityvebsac gauWirdebaT xolme.<br />
pirvelis nimuSebi sakmaod moviyvaneT. am ukanasknelis sailustraciod<br />
gavixsenoT ori epizodi.<br />
qajeTis cixis aRebis Semdeg raindebma `fridonisas~ inadimes.<br />
tarielma gadawyvita, vidre indoeTs dabrundeboda, arabeTSi wasuliyo<br />
da avTandilisa da TinaTinis qorwili moewyo. man es megobars<br />
fridonis piriT SeuTvala:<br />
47
48<br />
`aw miTxar, Cemgan ra ginda, anu raT mogexmarebi?<br />
varCev, w a v i d e T a r a b e T s, iyav Cemica marebi;<br />
tkbili s i t y v i T a gavmarToT da x r m l i T a _ saomarebi.<br />
Tu Sen Sens colsa ar SegrTav, me Cemsa ar veqmarebi~ (1472).<br />
avTandils samSobloSi dabrunebasa da TinaTinTan SeuRlebaSi<br />
garkveuli siZneleebi marTlac eloda. magram, im mizniT, rom<br />
tarielis bedniereba bolomde daegvirgvinebina, _ wahyoloda<br />
indoeTSi da mis mefed kurTxevaSi mieRo monawileoba, avTandili<br />
cdilobs, uari uTxras mas. uari rom motivirebuli iyos, megobris<br />
winadadebas `xelze ixvevs~ da `aqilikebs~:<br />
`ra fridon uTxra avTandils tarias mociquloba,<br />
mas gaecinnes, gaRimda, hSvenoda mxiaruloba;<br />
Tqva, Tu: m e S v e l i rad minda? mWirs aravisgan wyluloba!<br />
Cemi mze arca qajTa hyavs, arca sWirs lxin-nakluloba.<br />
Cemi mze taxtsa zeda zis, morWmuli RmrTisa nebiTa,<br />
sakrZalavi da ukadri, laRi arvisgan vnebiT-a,<br />
arca ra umZims qajTagan, arca grZneulTa grZnebiTa;<br />
mas zeda S v e l a rad minda? rad meWv rasaca TnebiTa?~<br />
(1473-1474).<br />
maSin tarielma Tavisi gaitana; wavidnen arabeTSi da iq<br />
iqorwiles.<br />
gavida xani. dadga dro tarielis samSobloSi wasvlisa.<br />
axla mas ar surs, axaldaqorwinebuli avTandili Seawuxos da<br />
gaiyolios:<br />
`axal SerTulsa mTvaresa, mzeo, viT moeSorebi?~<br />
avTandilma aqac didi gonebamaxviloba gamoiCina da tarielis<br />
sabuTi SesaniSnavi iumoriT `daarRvia~:<br />
`avTandil uTxra: magiTa Sengan ar moviRorebi….<br />
ar, dia ginda damagdo, waxvide Cemad mzraxavad!<br />
coli uyvarso, gamwira, iyo amisad msaxavad~ (1564-1565).<br />
tarieli da mkiTxvelic kargad xedaven, avTandilis am `gamkenwlav~<br />
xumrobaSi naTlad Cans Zmadnaficisadmi misi urRvevi<br />
da mtkice megobroba, uangaro Tavdadeba da siyvaruli. amitomaa,<br />
orive SemTxvevaSi tarieli mxiaruli, guliTadi siciliT Sexvda<br />
mas (1473, 1566).<br />
`vefxistyaosnis~ satira Cveulebriv dinji, obieqturi, Rrma<br />
da damajerebelia. misTvis arsebiTad ucxoa usamarTlo, wregadasuli,<br />
ganerviulebuli toni. am mxriv erTgvarad gamonaklisia mxo-
lod garkveuli mxatvruli daniSnulebis mqone, afeqtur mdgomareobaSi<br />
myofi nestanis tarielisadmi (522-529) da rostevanis<br />
vazirisadmi (756-760) mimarTuli satiruli gamoTqmebiT gajerebuli<br />
risxva. Tumca gadaWarbeba orivesTvis gacnobierebulia.<br />
`vefxistyaosnis~ satira daxvewili, moqnili da sxartia. avtori<br />
`msxverpls ~<br />
bolomde ar misdevs, ar aTrevs, ar axrCobs, ar anadgurebs,<br />
aramed erTxel marjved moartyams da Tavis gzas ganagrZobs.<br />
poemaSi TiTqmis sul ar aris komikuris iseTi mZime saxeebi,<br />
rogoricaa srulyofili groteski, paskvili, pamfleti, epigrama,<br />
karikatura. an Tu aris, _ Zalian cotaa da mxolod zogierTi<br />
damaxasiaTebeli niSniTaa gamovlenili.<br />
umTavresad aseTebi gvxvdeba zemore damowmebul gamoTqmeb-<br />
Si. magaliTad, ramdenadme groteskul-sarkazmulia ganrisxebuli<br />
nestanis tarielisadmi mimarTva:<br />
`gaxsovs odes `ha-has~ hzmidi, cremlni Senni velTa hbandes,<br />
mkurnalni da dastaqarni wamalTa-ye mogitandes?~ (526. 1-2).<br />
`azrni Senni Senve ggvanan, mtyuansa da Sen ageTsa!~ (527. 4).<br />
`qnas mefeman yel-motexiT Semoxvewa, Semokvdoma~ (545. 3).<br />
vazirisadmi rostevanis risxva:<br />
`agre Smagi ar vazirad, ara varg xar arca sxvad rad!~ (757. 4).<br />
paradoqsuli bunebisaa striqonebi:<br />
`uwyaloba hklavs, wyali sdis, arodes ar gaxmobili!~ (919. 3).<br />
`gastexs qvasaca magarsa gvrdemli tyviisa lbilisa~ (5. 4).<br />
`vefxistyaosanSi~ moipoveba naTlad gamoxatuli, srulyofili<br />
ironiis magaliTebi. sogratis sityvebi:<br />
`vici, ucilod amavsebs, Soveba ar-sawyenia~ (742. 3).<br />
`SabaS sityva, SabaS kaci, SabaS saqme, misgan qmnili!~ (759. 4).<br />
`madli ra gkadro, aw Tqvengan gavxasdi me maSa viTa~ (763. 3).<br />
fatmanisadmi naTqvami:<br />
`uTxra: ar giSli, diaco, ferTa mi da mo krTolasa~ (1100. 3).<br />
poemaSi gvaqvs maxvilsityvaobis, _ sityvaze gamodevnebis, _<br />
SemTxvevebic:<br />
fatmanma rom avTandils miswera:<br />
`v a r d i xar, mikvirs, b u l b u l n i rad ar Sen zeda krfebian!~<br />
(1086. 2),<br />
49
50<br />
amaze avTandilma<br />
`Tqva: yvavi v a r d s a ras aqmnevs, anu ra misi feria!<br />
magra mas zeda b u l b u l s a jerT tkbilad ar umReria~.<br />
(1090. 1-2).<br />
qajeTis cixis aRebis Semdeg tarielis rCevaze, jer wavideT<br />
arabeTSi, rac sityviT SeiZleba gakeTdes, tkbili sityviT gavake-<br />
ToT, rac sabrZoloa, _ xmliTo:<br />
`tkbili sityviTa gavmarToT da xrmliTa _ saomarebi~ (1472. 3),<br />
avTandilma Tavis iumoristul pasuxSi uyuradRebod arc es<br />
sityvebi datova da SemouTvala:<br />
`muna me xrmali ar mikveTs, arca sivrcele enisa~ (1477. 3).<br />
amJamad mTavari Seni saqmis bolomde miyvanaa da amaSi xeli<br />
Semiwyveo:<br />
`sxvad Tqvengan ara ar minda, mZulan rasaca T n e b a n i~ (1479. 4).<br />
avTandilma pirmoTneoba sxvaTaSoris axsena. axla es sityva<br />
tarielma ar dakarga da fridons daavala:<br />
`midi, uTxar Cem magier sityva Cemgan a r-n a T n e b i~ (1481. 1).<br />
rodesac indoeTSi avTandilis wayolaze msgavsi saubari ukve<br />
arabeTSi gameorda, tarielma avTandilis iumoristuli pasuxis<br />
pasuxSi es sityva kvlav moigona:<br />
`radgan gwadian, wamomyev, d a m w a m e b nuras T n e v a s a~.<br />
(1566. 3).<br />
tarieli da avTandili rom erTmaneTis mimarT mudam gulwrfeli<br />
iyvnen, ra Tqma unda, es orivem mSvenivrad uwyoda da amaSi<br />
arc erTs eWvi ar epareboda, magram, Tu pirmoTneobaze mainc<br />
laparakoben, amas iumoriT, xumrobiT, erTmaneTis `gamosajavreblad~<br />
akeTeben.<br />
* * *<br />
`vefxistyaosanSi~ aris iseTi sityvebi, gamoTqmebi, viTarebani,<br />
romlebic TavisTavad komikuris Sesaqmnelad gamiznuli ar<br />
arian, magram uneblieT, saerTo fonze komikuris STabeWdilebas<br />
toveben. zogierTi imdenad srulyofil STabeWdilebas axdens,<br />
Cven ueWveli komikuris nimuSebad gvaqvs moyvanili. amgvarebia:
andazebis, aforizmebis, sentenciebis udidesi nawili; asmaTis<br />
werilis gamo tarielis dabneuloba; epizodebi, romlebic eSmakoba-gonebamaxvilobas,<br />
moxerxebulobas gadmoscemen; avTandilis<br />
mekobreebis winaaRmdeg brZola da sxva.<br />
amdenad, Tu bolomde gulwrfeli viqnebiT, zogierTi SeiZleba<br />
komikurad arc miviCnioT.<br />
magaliTisTvis Cven SevCerdebiT erT maTganze, romelic<br />
swored kvalificiur mkiTxvelebzec sxvadasxvanair STabeWdilebas<br />
axdens. mxedvelobaSi gvaqvs usenis mier nestanis naxvisa da<br />
gaocebis epizodi:<br />
`usen gahkvirda, ga-ca-krTa, ra Suqni naxna mzisani;<br />
Tqva: ra miCvene, ra vnaxe, rania, netar, risani?!~ (1155. 2-3).<br />
amas mosdevs striqoni:<br />
`ese Rawvni mzisad kmaran, kacTaganmca viT ikocnes!~ (1161. 2),<br />
romelsac al. baramiZe ase afasebs: `rusTveli moswrebuli<br />
h u m o r i T hkilavs Tavzardacemul vaWarT-uxucesis fiqrTa<br />
simCates~ (baramiZe 1945: 205).<br />
sxvanairad fiqrobs gr. kiknaZe. movusminoT mas: `p r o f<br />
al. baramiZes miaCnia, rom iumoristikulia vefxistyaosnis is adgili,<br />
sadac gadmocemulia nestanis naxviT gamowveuli usenis<br />
gaoceba : `(...) ese Rawvni mzisad kmaran, kacTaganca viT ikocnes!~<br />
am adgilas poemaSi xazgasmulia nestanis simSveniere, am mizniT<br />
aris daxasiaTebuli usenis gancvifreba, rac sruliad bunebrivia<br />
da marto usens ki ara, nestanis yvela mnaxvels daeufleboda xolme.<br />
amitom Cven vfiqrobT, rom aq ar Cans usenis simCate da, saer-<br />
Tod, Z n e l i a am adgilis miCneva rusTvelis i u m o r i s a T v i s<br />
damaxasiaTeblad~ (kiknaZe 1953: 93-94).<br />
nawarmoebisagan damoukideblad ganxilvisas es adgili marTlac<br />
araviTar komikur zemoqmedebas ar axdens. ra aris sasacilo<br />
imaSi, kacma naxa iseTi araCveulebrivi qali, romlis msgavsi Tavis<br />
dReSi ar enaxa da gaioca, gauWirda masSi mdedri daenaxa. magram,<br />
radgan mkiTxvels axsovs usenis Sercxvenili sareceli, misi susti,<br />
Cvrad qceuli kacoba, da axla xedavs, ubrwyinvalesi qalis naxvisas<br />
mis moulodnel `gankacebas~, imdenad, rom masSi kocnis sakiTxi<br />
daisva, _ imave mkiTxvelSi, vfiqrobT, aman damcinavi Rimili unda<br />
gamoiwvios.<br />
ai, erTi magaliTi kidev, sadac araviTari miTiTeba ar aris<br />
da mkiTxveli personaJis Rimils xedavs. k. WiWinaZe dabejiTebiT<br />
wers: `vefxis tyaosnidan vtyobilobT, magaliTad, rom rusTvelis<br />
drosac imgvaradve TavdaxriT da koketurad scodnia qals g a -<br />
51
R i m e b a, rogorc exla, Cvens droSi. ai ras ambobs tarieli nestanis<br />
Sesaxeb: `merme avdeq wamosavlad, man damiwyo qve qve wveva...~. aq<br />
laparakia Tavdaxrili qalis gamomwvev R i m i l z e, mxolod sityva<br />
Rimili striqonSi aRar Cateula~ (WiWinaZe 1925: 54).<br />
savsebiT marTalia gr. kiknaZe, roca wers: `ase, rom movlena-<br />
Tadmi arc satiruli da arc iumoristikuli damokidebuleba ar<br />
aris am poemaSi m k v e T r a d gamomJRavnebuli da gamoaSkaravebuli~<br />
(kiknaZe 1953: 94). magram, saerTod mxatvruli nawarmoebSi<br />
da, kerZod `vefxistyaosanSi~, komikuris aRsaqmelad gadamwyveti<br />
mniSvneloba aqvs mTeli nawarmoebis mTlian, erTianad gaazrebas.<br />
vfiqrobT, iumor-satiruli Strixebi SeimCneva tarielsa da<br />
ramazs Soris gamarTul brZolis epizodSi. ramazma tarielis ultimatumze,<br />
rom indoeTis samefos kvlavac damorCileboda, sapasuxod<br />
Tavxeduri, amgdebi toniT SemouTvala:<br />
52<br />
`sityvani SemoeTvalnes laRni da ukadronia:<br />
arc rame Cven varT jabanni, arc cixe umagronia,<br />
vin aris Tqveni xelmwife? Cven zeda ra patronia?~ (400. 1-3).<br />
rodesac tarieli xataeTisken saomrad gaemarTa, ramazma misi<br />
motyueba scada da dasamSvideblad kaci gamougzavna:<br />
`ramazis kaci memTxvia, xataeTs zeda xania,<br />
man miTxra mociquloba gulisa mosafxania:<br />
CvenTa mgelTaca dasWamen, Tqvenni, indoTa Txania~ (421. 2-4).<br />
visac unda ekuTvnodes bolo winadadeba, mociqulsa Tu ramazs,<br />
igi uTuod iumoristul suraTs qmnis.<br />
amgvarive Seferilobisaa ramazis Semdegi pirferuli<br />
sityvebic:<br />
`zenaari gamogviRe, miT g v a b i a y e l s a w n e l i ~ (422. 3).<br />
tariels isev mouvida ramazis mociquli, magram mas Semdeg,<br />
rac mas pirdapir da daufaravad Seatyobina_ `meca vici, raca<br />
CemTvis gagigia~ (443. 1) _ xataelTa mefes vinmes kvlav gamogzavna<br />
aRar ucdia. tarieli iumornarevi kiloTi SeniSnavs, an ratom<br />
unda gamoegzavnao:<br />
`ra mivida mociquli, k v l a m c a r a d R a<br />
g a m o g z a v n e s ~ (444. 1).<br />
satiruli SedarebebiTaa gadmocemuli omis suraTebi:
`Sigan asre gaverive, gnolis jogTa viTa qori,<br />
kaci kacsa Semovtyorci, cxen-kacisa davdgi gori;<br />
kaci, Cemgan Senatyorci, brunavs viTa tanajori~ (447. 1-3).<br />
`cxensa kaci gakveTili mandikurad gardavhkidi~ (448. 3).<br />
`Zilisa mihxvda nacvali Zil-mkrTalTa, Rame TeulTa~ (452. 3).<br />
SeiZleba komikuradac migveRo Semdegi striqonebi:<br />
`yma gardaiWra, daaba, viTa kakabi maxesa~ (231. 3).<br />
viTa kakabi arwivsa, qveSe mi da mo Zrweboda~ (232. 2).<br />
`mun abjari yovliferi asre idva, viTa mwnili~ (1367. 3).<br />
`nestan-darejan moiWdo, rome ver gahxsnis culebi~ (1451. 3).<br />
magram es ewinaaRmdegeba poemis Sesabamis epizodebSi mocemul<br />
ganwyobilebas, maT suls.<br />
`vefxistyaosanSi~ komikurze xSirad saavtoro remarkebSia<br />
miTiTebuli. poemaSi moipoveba ramdenime termini, romlebic komikuris<br />
zogierT mxares aRniSnavs. erT-erTia sityva `laRoba~:<br />
`mesame leqsi kargi ars, sanadimod, samReralad,<br />
saaSikod, s a l a R o b o d, amxanagTa saTrevelad~ (17. 1-2).<br />
`vhkadroT rame s a l a R o b o d, rasaTvismca gagvawbila?~ (58. 4).<br />
`siciliT l a R o b s, mieca guliT amoslva dardisa~ (82. 4).<br />
`modi, fridons v e l a R o b n e T, jogsa missa movadgeTa~ (1375. 4).<br />
`amoa kargi l a R o b a, l a R s a Se-ve-iqms l a R e b a d ~ (1376. 4).<br />
`vefxistyaosnis~ bolodroindel leqsikonebSi axsnilia:<br />
iust. abulaZe (frCxilebSi vuTiTebT strofTa numeracias 1957<br />
gamocemis mixedviT): `laRi 972. 1 (1109. 1); 591. 3 (693. 3); 1262. 2 (1423.<br />
2). spar(suli) ukadri, mxiaruli, Tamami, celqi. laRoba 962. 1 (1099.<br />
1); 963. 2 (1100. 2) celqoba, x u m r o b a, Seqceva, garToba~ (abulaZe<br />
1967: 306); a. SaniZe: `laRi Tavisi Rirsebis mcodne, amayi; Tavisufali;<br />
676. 3 mxiaruli, Svebuli. laRoba mxiaruleba, tkbili x u m<br />
-r o b a; velaRobe 1153. 4 vesiyvarule~ (SaniZe 1957: 366).<br />
sakiTxis Seswavla gviCvenebs, rom aRniSnuli sityva xSirad<br />
am konkretuli SinaarsiT ixmareba da niSnavs iseT mxiarulebas,<br />
Seqcevas, garTobas, romlebSiac wamyvani adgili komikurs, oxunjobas<br />
uWiravs. amas aRniSnaven agreTve adrindeli leqsikografebic.<br />
niko CubinaSvili: `laRoba zdilurad gabedva x u m r o b i s a~.<br />
miuTiTebs `vefxistyaosnis~ ramdenime strofs (CubinaSvili 1961:<br />
258). asevea daviT CubinaSvilis leqsikonSiac: `(...) laRoba: x u m r<br />
o b a (...), zdilurad gavbedav x u m r o b a s (...)~ (CubinaSvili 1984:<br />
644).<br />
53
sagangebodaa aRsaniSnavi, rom am gagebiT am sityvas sasuliero<br />
pirebic xmaroben. asea rusTvelis epoqis mweral tbel abuseriZis<br />
naSromSi. Tavis sagvareulo matianeSi is mogviTxrobs: `amissave<br />
muSakobasa Sina qva¡ ganepo. xolo wmidaman mowameman hrqua:<br />
STadeg, basili, da ganzome ege, raodeni arso. da STadga mas Sina da<br />
SemoaWira wmidaman imier da amier miT ganapebiTa qvaTa¡Ta. basili<br />
£mayo: va¡me, rad momkal sawyalobeli da sabralo¡, wmidao mowameo!.<br />
xolo wmidaman, reca s i c i l i s s a x e d da l a R o b i s a ganzidna<br />
mas ganapebsa qvaTasa da hrqua: aRmo£ed da nu xar mowyinare msaxurebisa<br />
Cemisa da srul qmen taZari Cemio~ (abuseriZe 1941: 62).<br />
am Zeglis gamomcemeli levan musxeliSvili TandarTul<br />
leqsikonSi ganmartavs: `laRoba¡ (spar. laR) x u m r o b a, celqoba~<br />
(gv. 71). xolo damowmebul teqsts amgvar komentars urTavs: `avtoris<br />
ueWveli niWis maCvenebelia (...) misi l a R o b a qvis ganapebis<br />
gazomvisas (T. XIV), romelic Zvelad morwmune mkiTxvelTa Soris<br />
uTuod x a r x a r s gamoiwvevda, CvenSic mxiarul R i m i l s iwvevs~<br />
(gv. 3).<br />
vfiqrobT, `vefxistyaosnis~ Cven mier damowmebul teqstSi<br />
swored x u m r o b i T, o x u n j o b i T laRoba unda igulisxmebodes.<br />
garkveviT ar Cans, magram ufro amgvarive Sinaarsi unda<br />
hqondes am sityvas Semdeg striqonebSiac:<br />
54<br />
`erTgan dasxdes, i l a R o b e s, saubari asad ages~ (137. 1).<br />
`mive marto, qmarsa Cemsa v e l a R o b e, velacice~ (1153. 1).<br />
iust. abulaZe Tavis leqsikonSi amgvaradve ganmartavs sityvas<br />
`laciceba~: `x u m r o b a, kopwiaoba, ugulod mialerseba~<br />
(abulaZe 1967: 306). mxedvelobaSi aqvs striqoni: `mive marto, qmarsa<br />
Cemsa velaRobe, v e l a c i c e~ (1153. 1). `vefxistyaosanSi~ es sityva<br />
sxvagan ar gvxvdeba. amgvari gageba misi winamdebare sityvidan<br />
(`velaRobe~) gamodis da gveeWveba, aq mas igive Sinaarsi hqondes.<br />
a. SaniZe mas ase xsnis: `vefere~ (SaniZe 1957: 366). s-s. orbeliani am<br />
teqstze miTiTebiT wers: `velacice xeliT aSikT TamaSoba, aSikis<br />
xeliT gaTamaSeba~ (sulxan-saba 1965: 264).<br />
iumoristuli laRoba daxasiaTebulia `wylianobad~, `sityva<br />
mravlad~. `wylianoba~ `vefxistyaosanSi~, sazogadod, niSnavs enawylianobas,<br />
karg moubars, mWevrmetyvels (str. 32. 4; 170. 1; 1270. 1;<br />
1583. 1) da upirispirdeba sityva `mqiss~. zogjer am sityvas vxedavT<br />
`laRobis~ gverdiT, roca is iumoris mniSvnelobiT ixmareba:<br />
`vaziri l a R o b s eniTa, w y l i a n a d moubnariTa~ (59. 4).<br />
`erTgan dasxdes da daiwyes kocna, l a R o b a w y l i a n i~ (1099. 1).
`vefxistyaosnis~ leqsikonebSi saxeldebiT aris miTiTebuli,<br />
rom zemoT damowmebul striqonSi `mikvirs, rad scals w y l i a<br />
n o b a d, rad ar gulsa Seiurvebs!~ (764. 2) `wylianoba~ sakuTriv<br />
xumrobas aRniSnavs.<br />
komikuris SinaarsiTaa agreTve gamoyenebuli sityva `amxanagoba~,<br />
romelic zogjer `laRobisa~da `wylianobis~ gverdiT<br />
gvxvdeba:<br />
`a m x a n a g o b d e s, l a R o b d e s, iqiT da aqaT dgebodes~ (79. 2).<br />
`qrTamsa sTxovs da a m x a n a g o b s, Tuca cremlsa ar iwurvebs:<br />
_ mikvirs, rad scals w y l i a n o b a d, rad ar gulsa Seiurvebs!~<br />
(764. 1-2).<br />
`fridon l a R i a m x a n a g o b s saubnarTa esodenTa,<br />
amas zeda g a i c i n n e s maT w y l i a n T a, sityva brZenTa,<br />
erTmanerTsa e l a R o b n e s l a R o b a T a maTTa mSvenTa~ (1407. 1-3 ).<br />
`a m x a n a g o b d e s, l a R o b d e s waslvasa maT saqmeTasa~ (1497. 3).<br />
`vefxistyaosanSi~ gamoyenebulia `lizReba~ sityva, rac uSver,<br />
ulamazo xumrobas niSnavs:<br />
`sjobs siSore diacisa, visgan viTa daiTmobis:<br />
g i l i z R e b s da SegikveTebs, migindobs da mogendobis,<br />
marT anazdad giRalatebs, gahkveTs, rasca daesobis...~ (1081. 1-3).<br />
`wavida mona saubrad mis ymisa gul-mduRarisad,<br />
Tav-CamogdebiT mtirlisad, ar WvretiT m o l i z R a r i s a d~(86. 1-2).<br />
a. SaniZe pirvel striqonSi aRniSnul sityvas ase ganmartavs:<br />
`vnebiT Semogxedavs~, meore striqrnSi: `vnebiT Semyure~ (SaniZe<br />
1957: 367). es axsna swori ar unda iyos. zusti ar aris da ufro gadataniTi<br />
mniSvnelobiTaa igi warmodgenili sxva leqsikonebSi.<br />
iustine abulaZe: `cbieri alersi, fereba, laquci~ (abulaZe<br />
1967: 307).<br />
asevea konstantine WiWinaZis leqsikonSiac (WiWinaZe 1934:<br />
324).<br />
ufro sarwmunod migvaCnia vukol beriZis axsna: `molizRari<br />
mocinari~ (beriZe 1974: 62, 295). adrindeli leqsikografebi erTxmad<br />
miuTiTeben, rom saZiebel sityvaSi komikuri, xumroba igulisxmeba.<br />
sulxan-saba orbeliani: `lizRoba ra kaci uaRressa da upatiosnessa<br />
Tvissa kadnierad da x u m r o b i T etyodes da wyenas ar<br />
elodes~ (sulxan-saba 1965: 419).<br />
niko CubinaSvili: `lizRi uSverad da uridlad m o x u m a r i~<br />
(CubinaSvili 1961: 260).<br />
55
daviT CubinaSvili: `lizRi uSverad m o x u m a r i (...). miliz-<br />
Reb uSverad m i x u m r e b, momatyuveb pirmoTneobiT, играешь со<br />
мною ш у т к у…~ (CubinaSvili 1984: 650).<br />
yovelive amis gamo, vfiqrobT, rusTveliseuli `lizRoba~<br />
garkveuli doziT komikuris Semcvelia.<br />
igive unda vTqvaT `basroba~ sityvazec:<br />
56<br />
`man miTxra, Tu: ras vityodi mocTomili, g a b a s r u l i~ (632. 1).<br />
`sxva moyvare Tvalsa Cemsa gakicxula, g a b a s r u l a~ (862. 4).<br />
`maTTa colTa moiZulvnes. qmarni darCes g a b a s r u l a d~ (1075. 4).<br />
`vefxistyaosnis~ leqsikonebSi arc aq aRiniSneba, rom am sityvas<br />
komikuri Sinaarsic aqvs. ai, rogor ganmartaven mas:<br />
iust. abulaZe: `Sercxvena, gakilva~ (abulaZe 1967: 290).<br />
a. beriZe: `Sercxvenili~, `galanZRuli, Sercxvenili~ (beriZe<br />
1974: 196, 249, 294).<br />
a. SaniZe: `Sercxvena, gakicxva~ (SaniZe 1957: 351).<br />
d. CubinaSvili ki ase wers: `basroba gakicxva, пасмешка, m a s x-<br />
r a d a g d e b a~ (CubinaSvili 1984: 98). amgvari gageba Zveli qarTuli<br />
mwerlobis uamrav ZeglSi dasturdeba. samagaliTod mxolod XI<br />
saukunis istorikosis, juanSeris, naSromidan erT amonawers davimowmebT:<br />
`xolo cixesa kalisasa darCes kacni, da ara moerTnes<br />
mefesa; da cixiT gamoRmarT cixisTavman a g i n a mefesa da rqua:<br />
vacisa wuerni gasxen da vacbotisa kiseri gaTqs. maSin brZana mefeman:<br />
daRacaTu kacman aman b a s r o b i T mrqua me vacbotoba, ara<br />
ars cud sityva misi. da moiRo wigni daniel, da pova mas Sina werili<br />
esreT: gamovides vaci dasavlisa, da Semusrnes rqani verZisa aRmosavlisani.<br />
maSin ganixara mefeman da daidastura, rameTu yovelive<br />
ganemarjveboda sparsTa zeda~ (qarTlis cxovreba 1955: 224).<br />
`vefxistyaosanSiac~ am sityvas amgvarive Sinaarsi unda<br />
hqondes.<br />
Tu rusTveli zogjer iqve da pirdapir gvamcnobs, esa Tu is<br />
azri ra toniTaa gamoTqmuli, sxvagan amas xandayovnebiT akeTebs.<br />
magaliTad:<br />
nadirobis win sogratis xumrobis Semdeg rostevansa da<br />
avTandils Soris erTgvari paeqroba gaimarTa (str. 61-68). am<br />
paeqrobisas erTmaneTSia gadajaWvuli xumroba da seriozuloba.<br />
avtori kamaTis aRwerisas arsad migvaniSnebs, ra emociiTa naTqvami<br />
esa Tu is sityva, fraza, azri. kamaTis dasasruls ki aRniSnavs:<br />
`i c i n o d e s, ymawvilobdes, sayvarlad da kargad z m i d e s~ (69. 2).<br />
aqedan vgebulobT, am kamaTisas isini kidevac xumrobd-
nen. `zmides~ niSnavs, sazogadod, xumrobdnen, erTobodnen, Tavs<br />
iqcevdnen an, rogorc n. mars esmoda, zmebs, kalamburebs ambobdnen<br />
(darCia 1968: 67-85).<br />
komikuris zogierTi SemTxveva masze reagirebiT, gamowveuli<br />
siciliTaa aRniSnuli. zemoT damowmebul epizodebSi, tarielis<br />
daJinebul survilze, avTandils arabeTSi gahyves, avTandilma<br />
tarielis orive SemonaTvali xumrobiT rom gaaqilika, misi toni<br />
arsad aris miTiTebuli, igi mxolod tarielis mxiaruli sicili-<br />
Taa gamJRavnebuli da gamoxatuli:<br />
`mas g a e c i n n e s, g a R i m d a, hSvenoda mxiaruloba~ (1473. 2).<br />
`tariels ugavs s i c i l i brolisa vardTa frqvevasa~ (1566. 1).<br />
ZiriTadad ki `vefxistyaosanSi~ moqmedeba, situaciebi ise na-<br />
Telia, mwerlis idealebi, poziciebi imdenad garkveulia, rom komikuris<br />
niuansebic ki advili misaxvedri da gasagebia.<br />
aforizmi `kokasa Sigan raca dgas, igive warmodindebis~ (1094.<br />
4) damoukidebliv saqebradac SeiZleboda gagebuliyo, magram konteqstSi<br />
misi satiruli xasiaTi udavoa. aseve erTi da igive fraza<br />
sxvadasxva konteqstSi gansxvavebuli Sinaarsisa da tonis Semcvelia.<br />
tarieli qebiTa da siyvaruliT eubneba asmaTs:<br />
`...dao, egea m s g a v s i S e n i s a gulisa~ (274. 1).<br />
amave ganwyobilebis gamomxatvelia tarielisadmi avTandilis<br />
naTqvami:<br />
`ege ars m s g a v s i gulisa lmobierisa T q v e n i s a~ (1477. 2).<br />
magram gamZvinvarebuli nestanis tarielisadmi mimarTva:<br />
`azrni Senni S e n v e g g v a n a n, mtyuansa da Sen ageTsa~ (527. 4)<br />
– mrisxane Zageba da dacinvaa.<br />
* * *<br />
`vefxistyaosanSi~ komikuri bevrgan brwyinvale mxatvrulobiTaa<br />
gadmocemuli. cxadia, mxolod misTvis raime gansakuTrebuli,<br />
specifikuri gamoxatvis saSualebani ar arsebobs. gamosaxvis<br />
Cveulebrivi xerxebi _ Sedarebebi, metaforebi, epiTetebi, romlebic<br />
sxva esTetikuri kategoriebisTvisaa gamoyenebuli, aseve<br />
kargad da warmatebiT komikurSic gvxvdeba.<br />
57
g. nadiraZem gviCvena, rom vard-bulbuliani, romelic, saer-<br />
Tod, poeziaSi mravalmxrivi simbolikis matarebelia da, Cveulebriv,<br />
gansakuTrebiT ki aRmosavleTis poetebsa da rusTvelTanac,<br />
tragikuli siyvarulis alegorias warmoadgens, fatmanisa da<br />
avTandilis urTierTobisas satirisa da iumoris iaraRad iqceva<br />
(nadiraZe 1958: 360-363).<br />
ucnobi avTandilisadmi asmaTis mimarTva:<br />
58<br />
`mze ar maxlavs, Segetyvebis, T r T v i l o, asre miT mawyeno!~<br />
(237. 2),<br />
SesaniSnavi satiruli saxea. magram meoregan imave TrTvilTan<br />
Sedareba:<br />
`tarielis vardi iyo d a T r T v i l u r i, ar-damzrali~.<br />
(284. 1),<br />
an TinaTinis moSorebisas avTandils<br />
`viT mwvanvilsa T r T v i l i s a g a n, pirsa feri moakldebis~ (717. 3)<br />
_ orive adgilas tragikulis gamomxatvelia.<br />
diax asea, magram `vefxistyaosanSi~ aqa-iq mainc aris zogier-<br />
Ti iseTi saxe, gamoTqma, romelic ufro metad satirisa da iumoris<br />
Seqmnas emsaxureba.<br />
rogorc zemoTaa aRniSnuli, upativcemulobisa da ramdenadme<br />
abuCad agdebis Sinaarsisaa sityva `diaci~. amiT upirvelesad<br />
gamoxatulia `susti qaluri~ buneba:<br />
`mibrZana, Tu: xams d i a c i d i a c u r a d, saqme-dedlad~.<br />
(542. 1).<br />
`sjobs siSore d i a c i s a, visgan viTa daiTmobis:<br />
gilizRebs da SegikveTebs, migindobs da mogendobis,<br />
marT anazdad giRalatebs, gahkveTs, rasca daesobis,<br />
miT d i a c s a samalavi aras Tana ar eTxrobis~ (1081).<br />
`kacsa dasvris uguloba da d i a c s a bozi naci~ (1204. 4).<br />
TviT `vefxistyaosnis~ qalebs diacoba, diacuri saqcieli<br />
samarcxvino, dasacin Tvisebad miaCniaT. nestani ambobs: `d i a c u<br />
r a d rad movRordi~ (524. 1). fatmani: `vTqvi d i a c u r a d, xelurad~<br />
(1206. 1).<br />
poemaSi diacurad moxseniebulia: fatmani (1092, 1098, 1100,<br />
1101, 1105, 1111, 1255), dularduxti (1221) da mxolod erTxel<br />
nestani da isic gaborotebuli, gakapasebuli davarisagan (578. 1).<br />
diacobiT daxasiaTebulia sisuste, Zabuni, ararainduli<br />
moqmedeba:
`qusli vhkar da davuqcive, daizaxnes d i a c u r va!~ (614. 4).<br />
`kaci jabani raTa sjobs d i a c s a qslisa mbeWvelsa?~ (799. 3).<br />
satiruli SefasebisTvisaa gamoyenebuli, rogorc es saqarTveloSia<br />
gavrcelebuli, yvavTan, virTan, jorTan, Txasa da sxva<br />
cxovelebTan Sedareba:<br />
`misTa spaTasa nu dahxoc, z r o x a T a viTa, v i r T a o~ (543. 3).<br />
`rasca miwvrTixar, iwvarTe; gkadro, uwvrTeli v i r i a~ (931. 4).<br />
`Semomyare kaeSnisa tvirTi mZime, viTa v i r s a~ (958. 3).<br />
`magra ityvis: Cemi sjobso, ucilobobs viTa j o r i~ (15. 4).<br />
`maT laSqarTa gul-uSiSrad asre hxocda, viTa T x a s a~.<br />
(1044. 1).<br />
vardis, bulbulisa da yvavis, nexvis, lomis, mglisa da<br />
Txis, agreTve Svlis dapirispirebiT Seqmnili Sedarebebi da<br />
metaforebi:<br />
`Tqva: y v a v i v a r d s a ras aqmnevs, anu ra misi feria!<br />
magra mas zeda b u l b u l s a jerT tkbilad ar umReria~ (1090).<br />
`marTlad Tqmula: ara hmarTebs y v a v s a v a r d i, v i r s a rqani~ (1166. 4).<br />
`ityvis, Tu: mnaxeT, mijnurno, igi, vin v a r d i-a visad,<br />
umisod n e x v T a zeda vzi b u l b u l i msgavsad y v a v i s a d!~<br />
(1253. 3-4).<br />
`fatman mas zeda ixarebs marT viTa i a d o n i a,<br />
Tu y v a v i v a r d T a iSovebs, Tavi b u l b u l i hgonia~ (1254. 3-4).<br />
`CvenTa m g e l T a c a dasWamen, Tqvenni, indoTa T x a n i a~ (421. 4).<br />
`igi mterni g a m i l o m d e s, aqanamdis rome v i T x e n~ (596. 3).<br />
`Tavni maTni g a a l o m n e s, maTi mbrZoli i S v e l-i T x e s~ (1424. 4).<br />
calke unda iTqvas, rom komikuris SeqmnisTvis erT-erTi<br />
iseTi gavrcelebuli xerxi, rogoricaa gazviadeba, `vefxistyaosanSi~<br />
TiTqmis ara gvaqvs. aforizmebsa da sentenciebSi gvxvdeba<br />
gadaWarbebebi, hiperbola, romlebic komikuris efeqtsac iZleva,<br />
magram isini TavisTavad saamisod gaazrebuli, komikurisTvis gamiznuli<br />
ar Cans.<br />
Tumca poemaSi komikuri sxvadasxva mxatvrul-gamomsaxvelobiTi<br />
saSualebebiTaa warmosaxuli, mainc unda iTqvas, rom mis si-<br />
Zlieres ara imdenad poetur-teqnikuri xerxebi qmnis, ramdenadac<br />
Sinaarsi, komikuri situaciis aRwera iZleva.<br />
`vefxistyaosanSi~ maRali da dabali Sairis gamoyenebis kanonzomierebis<br />
dadgenisas iyo cda, poemis ritmuli monacvleoba<br />
asaxul ganwyobilebaTa cvalebadobiTac axsniliyo. vukol beriZe<br />
fiqrobda: `maRali anu Cqari Sairi SoTas upiratesad gamoyenebuli<br />
aqvs maSin, rodesac mdgomareoba, saqmis viTareba dauyovnebliv<br />
59
moqmedebas moiTxovs; amave SairiT gadmocemulia ufro xSirad m x<br />
i a r u l e b a, s a l a R o b o s c e n e b i~ (beriZe 1961: 118).<br />
Salva Rlontma sworad miuTiTa, rom am debulebis meore<br />
naxevari ar marTldeba (Rlonti 1961: 126-127). vinaidan poemaSi<br />
mxiarulebis, salaRobo tonis Semqmneli komikuri situaciebic<br />
aris, Cveni mxridanac unda davZinoT, komikuri movlenebis gadmocemisas<br />
gansxvavebuli Sairis gamoyenebis raime kanonzomiereba ar<br />
SeimCneva.<br />
* * *<br />
`vefxistyaosanSi~ komikuri, ra Tqma unda, uwinaresad Tavis<br />
uSualo daniSnulebas asrulebs. esaa mxiaruli ganwyobilebis Seqmna,<br />
gaxaliseba, emociuri kritika. mweralma am mxrivac gamoiCina<br />
didi ostatoba. ar gadavaWarbebT, Tu vityviT, misi komizmi upirvelesad<br />
damoukidebeli mxatvruli fenomenia.<br />
garda am pirdapiri daniSnulebisa, poemaSi komikurs sxva<br />
damatebiTi mxatvruli funqciebis Sesrulebac uxdeba. arc erTi<br />
misi nimuSi gancalkevebulad ar dgas. yvela siuJetTanaa dakav-<br />
Sirebuli da nawarmoebis mTlian ideur-mxatvrul srulyofas emsaxureba.<br />
am TvalsazrisiT ganvixiloT zogierTi maTgani.<br />
TxzulebaSi sami Turqi Zmis (str. 196-213) kompoziciuri<br />
daniSnuleba gasagebia. avtors maTi gamoyvana imisTvis dasWirda,<br />
rom avTandilis mier ucxo moymis kvalis povna mxatvrulad daesabuTebina.<br />
Zmebma, miuxedavad imisa, rom mZime mdgomareobaSi imyofebodnen,<br />
Tavi satirladac hqondaT da kidevac tirodnen, avTandils<br />
tarielTan Setakeba komikuri ferebiT mouTxres.<br />
...Cven galaRebuli vnadirobdiT; uceb gamoCnda moyme, `kuSti,<br />
pir-gamquSavi~, magram umSvenieresi vaJkaci. `jerT misi msgavsi<br />
Sveneba kacTagan unaxavia~; `vTqviT, Tu mzeao qveyanad~. am sanaxaobiT<br />
gaocebulT `misi mogvinda Sepyroba~. rogorc ki Sesruleba<br />
davapireT, man<br />
60<br />
`igi tkbilni gonebani CvenTvis metad gaamyifna:<br />
ar agvixvna, arca dagvsxna, yola arad ar mogvkrifna,<br />
misni m k v a x e d m o u b a r n i m a T r a x i T a S e g v a m w i f n a!~ (207).<br />
am bolo striqonis Sesaxeb revaz TvaraZe wers: `xSirad magondeba<br />
xolme es ubralo striqoni da yoveli gaxsenebisas vfiqrob:<br />
ramdenad naTeli msoflSegrZneba unda hqonoda mis avtors, rom<br />
am daZabul epizodSi g a s c i n e b o d a da agre gonebamaxvilurad<br />
g a e m a s x r e b i n a xataeli monadireni, raoden uxvad unda hqono-
da mas mimadlebuli Tviseba, romelic axal saukuneebSi, moyolebuli<br />
renesansis epoqidan, ase didad fasobs da romelsac iumoris<br />
grZnobas uwodeben. xsenebuli striqoni SemTxveviTi araa arc<br />
`vefxistyaosnisTvis~ da arc saerTod qarTuli literaturis-<br />
Tvis. Cvenma winaprebma icodnen R i m i l i s fasi da Sesabamisad<br />
udaxvewiles gamoTqmebs an mTel epizodebs CaurTavdnen xolme<br />
TavianT qmnilebebSi~ (TvaraZe 1960: 4).<br />
iumori ara marto am strofis xazgasmul sityvebSia, mTel<br />
moqmedebaSic SeimCneva.<br />
Zmebi kmayofilni, mxiarulni iyvnen. saerTo nadirobaSi gamarjvebulebi,<br />
galaRebulni erTmaneTs ejibrebodnen. aseT amaRlebul<br />
xasiaTze myofT, gaamayebulT, ucxo moymis Sepyroba did<br />
ambad ar sCvenebiaT. imdenad iyvnen TavianT ZalebSi darwmunebulni,<br />
rom erTmaneTs ecilebodnen, ara me mival da ara meo; misi martodmarto,<br />
dauxmareblad damorCileba sasiamovno, gasarTob saqmed<br />
esaxebodaT.<br />
magram tarielma ganzraxuli maT erTbaSad gaucrua da mere<br />
rogor? _ mxolod da mxolod maTraxiT, xmlis xmarebac saWirod<br />
ar cno:<br />
`man xrmalsa xeli ar mihyo, Cven amad daverideniT,<br />
Tavsa gardahkra maTraxi, vnaxeT sisxlisa ki deniT.<br />
miT erTiTa maTraxiTa Tavi asre gardahfriwa,<br />
viTa mkvdari usulo qmna, viTa miwa daamiwa,<br />
misi rasme mkadrebeli moamdabla, moamiwa~ (208-209).<br />
Semdeg, viTom aq araferiao,<br />
`aRar dabrunda, wavida wynarad da auCqareblad~ (210. 1).<br />
ra funqcia eniWeba aq komikurs?<br />
situaciis mixedviT misi gamoyenebis saWiroeba ar Cans, miT<br />
ufro, dazaralebulTa mxridan. mosalodneli iyo, aRtyinebul<br />
mdgomareobaSi myof Zmebs tarielze cudi eTqvaT, av da ficx kacad<br />
warmoedginaT is da amiT, ramdenadme mainc, Tavi emarTlebinaT,<br />
vinem aseTi TanamgrZnobi, mosiyvarule iumoriT moeTxroT<br />
mis Sesaxeb. Zmebis aseTi saqcieli uTuod sulis mxneobis, vaJkacobis<br />
maCvenebelia (TvaraZe 1960: 4). amave dros, tarielis amaRlebasac<br />
emsaxureba.<br />
ukve meramdened vambobT, rusTvelisaTvis damaxasiaTebeli<br />
niSan-Tvisebaa, Tavis sayvarel gmirebs Crdili ar miayenos.<br />
am epizodiT avTandili da mkiTxveli tariels meorejer ecno-<br />
61
ian, amjerad Zmebis daxasiaTebiT. mweralma arc aq dauSva, masze<br />
raime cudi Tqmuliyo. Zmebs Tavi gaamtyunebina, _ Tavisive piriT<br />
daagmobina TavianTi moufiqrebeli, msubuqi saqcieli, magram ise,<br />
rom arc eseni gawira, briyvebad ar gamoiyvana.<br />
Tu aq, erTi mxriv, tarielis Zlevamosileba, amave dros,<br />
uguneboba da amis gamo ramdenadme momxdurTa mimarT samarTliani,<br />
magram mainc ulmobeli risxva gamoCnda, meore mxriv, Cveni gmiris<br />
moqmedeba misi sisastikis maCvenebelicaa. iumori ki bevr saqmes<br />
akeTebs: dazaralebulTa bageebze gaelvebuli Rimili maTdami moqneul<br />
maTraxs simwvaves aclis da misgan miyenebul tkivilebs anelebs.<br />
am iumoriTve Zmebis gonebisa da sulis siZliere mJRavndeba,<br />
rac maT nalaparakevs kidev met fassa da Zalas aniWebs. iumoriT<br />
dajildoebuli pirovnebani xom yvelgan saintereso da momxibvlelebi<br />
arian.<br />
`vefxistyaosanSi~ komikuri zogjer erTgvar hiperbolas<br />
qmnis. misi gmirebis sazogadoebaSi gamoCena xSirad komikur aJiotaJs<br />
iwvevs.<br />
avTandili rom pirvelad mulRazanzars mivida, fridoni<br />
Tavis amalasTan erTad nadirobda. mxleblebi stumris xilviT<br />
gaocdnen:<br />
62<br />
`igi ra naxes, mesrolni srolasa moeSlebodes,<br />
alya daSales, movides, moexveodes, bndebodes,<br />
iqiT da aqaT uvlides, zogni ukana hyvebodes,<br />
verca hkadrebdes: vin xaro, verca ras eubnebodes~ (981).<br />
am ambis maRlobidan Semyure<br />
`fridons ukvirda: ra qmneso, misTa spaTaTvis wyreboda~ (982. 4).<br />
man saswrafod mona gagzavna, wadi, naxe, gaige, ra moxdao. magram<br />
amas kidev uaresi mouvida:<br />
`mona ficxla moegeba, naxa saro, morCi tani,<br />
dadga, Tvalni gauretdes, daaviwydes sityvis Tqmani~ (983. 3-4).<br />
igive xdeba avTandilis gulanSaroSi misvlisas:<br />
`zari gaxda, Semoakrbes qalaqisa erni srulad,<br />
iqiT-aqaT ijarvodes: vuWvritoTo amas rulad!<br />
zogni ndomiT Sehfrfvinvides, zogni iyvnes sul-wasrulad;<br />
maTTa colTa moiZulvnes, qmarni darCes gabasrulad~ (1075).<br />
g. nadiraZe am strofs aseT komentars urTavs: `... bunebis sxva<br />
fenomenebisagan gansxvavebiT mopirdapire sqesis adamianTa cno-
ierebaSi lamazi qalisa da mamakacis Wvreta iSviaTad iwvevs wminda<br />
esTetikur emocias. umetesad silamazis grZnobas uneburad<br />
daerTvis sqesobrivi grZnoba, an es ukanaskneli sruliad Crdi<br />
lavs pirvels. amitomac rusTaveli iqve odnavi h u m o r i T SeniSnavs:<br />
zogni ndomiT Sehfrfinvides...~ (nadiraZe 1958: 152-153).<br />
vazirTan stumrobisas avTandilis<br />
`...SemxedvelTa guli maTi marTl axeles,<br />
misTa mWvretTa misTvis bneda TavisaTvis isaxeles~ (731. 1-2).<br />
tarieli avTandils uyveba:<br />
`vinc mnaxis, eyvis erT wlamdis k v e x a n a x v i s a C e m i s a~.<br />
(rusTveli 1966: str. 335)<br />
nestani rom naxes,<br />
`misgan damwvarni miscnian gulni WvretiTa lxenasa~ (1538. 4).<br />
cxadia, es magaliTebi komikurad gamoyvanil personaJTa mxilebas<br />
ki ara, avTandilis, tarielisa da nestanis mSvenierebis win<br />
wamowevasa da Cvenebas emsaxureba.<br />
TxzulebaSi komikuriT gadmocemuli zogierTi movlena<br />
ufro cxovelmyofeli da STambeWdavia. magaliTad: saerTo bednierebis,<br />
lxinisa da mxiarulebis Jams saCuqrebis gacema asea<br />
aRwerili:<br />
`larsa hxvetdian laSqarni, marT viTa mekobrenia~ (54. 4).<br />
`alafobdes saWurWlesa missa, viTa naTurqalsa~ (55. 1).<br />
`perperasa dafantulsa zeda scveTden, viTa xidsa~ (1437. 4).<br />
aq, erTi mxriv, komikuri Seferilobis hiperboliT naCvenebia<br />
saCuqrebis simravle da sidiade, xolo, meore mxriv, amgvarad aRwerili<br />
ambebi mkiTxvelSi Rimils iwvevs da, Tu SeiZleba ase iTqvas,<br />
amiT mas lxinis monawiled xdis.<br />
komikuris roli yuradRebas ipyrobs im epizodSi, sadac aRwerilia<br />
tarielTan meored wasvlis nebarTvisaTvis avTandilis<br />
vazirTan misvla da rostevanis winaSe vaziris Suamdgomloba. am<br />
monakveTis stroful Sedgenilobaze <strong>rusTvelologia</strong>Si sxvadasxva<br />
mosazreba arsebobs da komikuris funqcia zogjer saTanadod<br />
ver aris gagebuli.<br />
gavixsenoT es epizodi.<br />
Tanaxmad tarielTan dadebuli pirobisa, avTandili masTan<br />
meoredac unda wavides. im mizniT, rom gviCvenos, Tu ra mtkicea<br />
masSi megobrobis grZnoba da `ar gatexa ficisa~, avtorma am wminda<br />
63
misiis gzaze mas garkveuli barierebi Seuqmna da gadaalaxvina. mijnuri<br />
raindisTvis TinaTinTan ganSoreba isedac `aTasjer va~ iyo,<br />
magram misTvis ufro rTuli rostevanis winaaRmdegobis daZleva<br />
gaxldaT. Tu ganyenebulad vimsjelebT, ar SeiZleboda, avTandilis<br />
mier motanil cnobebs mefe daekmayofilebina da am saocari<br />
ucxo moymis Semdgomi bediT ar dainteresebuliyo. nawarmoebSi<br />
ki amaze araferia naTqvami, garda imisa, rom `utarielod xseneba<br />
arvisgan ikadreboda~ (723. 4). aq isea gamoyvanili, rom amdeni xnis<br />
ganSorebis Semdeg moxuci mefe Tavis spaspetsa da uaxloes, sayvarel<br />
adamians kidev ver daSordeba. es avTandils Segnebuli aqvs.<br />
amitom masTan Sesvla ver gaubednia da Suakacobis gawevas vazirs<br />
avalebs.<br />
vaziri da spaspeti erTmaneTTan Sexumrebulni Canan. roca<br />
avTandilma Tavisi ganzraxva maspinZels gaacno, xumrobiT daayola:<br />
64<br />
`miaje amod gaSveba da Tavi gaigmireo,<br />
asi aTasi wiTeli Sen qrTamad Seiwireo~ (741. 3-4).<br />
qrTamze aq xumrobiTaa saubari. Tumca avTandilma Semdeg<br />
vazirs didi da `danapirebi~ saCuqari marTlac gaugzavna, didi<br />
madloba moaxsena da bodiSic mouxada, Sens vals rogor gadavixdio.<br />
ai, es strofebic:<br />
`Sekra wiTeli asi aTasi pirad mzeman da tanad saroman,<br />
samasi Tavi stavra-atlasi uxvman, niadag miumcdaroman,<br />
samoci Tvali lal-iagundi ferad marT viTa miumxvdaroman<br />
kaci gagzavna vazirisasa, ese yvelai misTvis aro man~ .<br />
`SesTvala, Tu: raca gmarTebs, viT mogce da viT gaqono,<br />
valTa SenTa gardsaxdelad ra nacvali movigono?<br />
TuRa davrCe, SenTvis movkvde, Tavi Cemi dagamono,<br />
siyvaruli siyvarulsa Segicalo, Segiwono~ (771-772).<br />
magram eseni iseTive Cveulebrivi Tavaziani mikiTxv-mokiTxva<br />
iyo, rac `vefxistyaosanSi~ xSiria. gana pirvelad avTandili da<br />
misi mxleblebi TviT vazirma ar daasaCuqra?!<br />
`... vazirman qmnna Wama-smani maTni ferni,<br />
umaspinZla, Z R v e n n i u Z R v n a Sveniersa S v e n i e r n i,<br />
m i s n i m y o l n i a-ve-a v s n a, m o y m e n i da Tunda b e r n i~ (770).<br />
vazirma SesaniSnavad gaigo avTandilis xumroba da manac<br />
aseve, siciliT upasuxa: Sengan kidev qrTamis miReba raRa saWiroa,<br />
wyalobad es davalebac sakmarisia. rogorc ki amas mefes movaxseneb,<br />
is `maxaroblobisTvis~ maSinve saCuqrebiT amavsebso:
`vazirman uTxra s i c i l i T: qrTami Sen gqondes Senia!<br />
Sengan kma Cemad wyalobad, rome gza gagiCenia.<br />
magas ra vhkadreb mefesa, raca aw Sengan msmenia,<br />
vici, ucilod amavsebs, Soeba ar-sawyenia~ (742).<br />
Semdeg seriozulad ganagrZo, magram Siga da Sig iumori mainc<br />
SeinarCuna:<br />
`Tavman misman, munve momklavs, veWv, wamica ar wamaros!<br />
S e n i o q r o S e n v e d a g r C e s, me, glax, m i w a m e s a m a r o s~ (743. 1-2).<br />
vaziri avTandils uxsnis, Tu ramdenad Zneli, miuRweveli da,<br />
amdenad, sasaciloc aris misi Txovna. winaswar dauxata, rac daemarTeboda.<br />
`yma atirda~ da cremliT evedreba daxmarebas. Tanac<br />
faruli iumoric Seuria:<br />
`vici, CemTvis aras gizams, T u a r u n d i g a s a Z e b l a d~ (750. 3).<br />
bolos da bolos vazirma `Tavi gaigmira~ da mefesTan Sevida.<br />
sacodav dReSi Cavarda. `mefe daxvda Sekazmuli, piri mzeebr ewaRmarTa~<br />
(752. 2). TviTon ki xmas ver iRebs:<br />
`SeuSinda, sawyenlisa moxseneba ver SehmarTa,<br />
dayriT dadga, igonebda ar saqmeTa saomarTa~ (752. 3-4).<br />
vaziris Seuferebeli, sasacilo mdgomareoba naTelia, Tumca<br />
yovelive es winaswar hqonda warmodgenili da gaTvaliswinebuli.<br />
man Zala moikriba da Sesaferi taqtiTa da mokrZalebiT Tqva,<br />
risTvisac iyo mosuli. patronma erTbaSad ifeTqa:<br />
`ra mefeman moismina, gaulisda, gaavcnobda,<br />
feri hkrTa da gasaSiSrda, SemxedvelTa SeaSTobda;<br />
Seuzaxna: rasTvis hSmagob, magas sxvamca vin miTxrobda!<br />
avsa kacsa urCevnia, avsamca ras adre scnobda!~ (756).<br />
rostevani mometebulad iyenebs damcinav sityvebs:<br />
`viTamc rame saxaruli saqme miTxar viTa adrad...<br />
agre Smagi ar vazirad, ara vargxar arca sxvad rad!~ (757. 1, 4).<br />
`wa, ukudeg! avi, Smagi, umecari, Slegi, wbili!<br />
SabaS sityva, SabaS kaci, SabaS saqme, misgan qmnili!~ (759. 3-4).<br />
65
ukiduresobamde misulma rostevanma bolos skamic ki esrola.<br />
vaziri cocxalmkvdari gamovida. poeti iumoristulad ur-<br />
Tavs, `gamoZrwa da gamomelda~-o. miuxedavad imisa, rom am dReSi<br />
Cavarda, mas, xelmocarulsa da gawbilebuls, mainc hyofnis Zala,<br />
avTandils gaexumros:<br />
66<br />
`madli ra gkadro, aw Tqvengan, gavxasdi me maSa viTa~ (763. 3).<br />
v. nozaZe am striqons ase ganmartavs: `sogratsa surs Tqvas:<br />
me ustasra da vaziri ubralo warCinebulad gadaviqeci da Cems<br />
patrons vawyenineo. sograti Tavis Tavs xasze maRla ayenebs~<br />
(nozaZe 1958: 55).<br />
Cveni azriT, vaziri avTandils, piriqiT, ironiuli xumrobiT<br />
eubneba: iseT xasad, didebulad maqcie, ar vici, madloba riTi gadagixadoo.<br />
igi xumrobas kvlav agrZelebs da SemoTavazebul `qr-<br />
Tams~ `amasxaravebs~. sacilobeli striqoni rom xumrobiTaa naTqvami,<br />
amas momdevno strofic adasturebs:<br />
`qrTamsa sTxovs da amxanagobs, Tuca cremlsa ar iwurvebs~.<br />
(764. 1)<br />
aq naTqvamia, rom gawbilebuli mociquli erTdroulad<br />
kidevac xumrobs da kidevac tiris. m. maxaTaZe aRniSnavs: `mefisgan<br />
ukadrisad gamoZevebuli~ `ustasra, anu (...) vazirTa yovelTa upirvelesi~,<br />
`avTandils (...) mware xumrobiT sayvedurobs: ar vici,<br />
ra madli gkadro (imis gamo, rom Seni meoxebiT) me (...) ase gavxasdi<br />
(gavdidebuldio)~ (maxaTaZe 1960: 3; maxaTaZe 1966: 223).<br />
daZabulobas rom xazi erTxel kidev gaesvas, mwerali<br />
SeniSnavs:<br />
`mikvirs, rad scals w y l i a n o b a d, rad ar gulsa S e i u r v e b s~ (764. 2).<br />
maSasadame, yoveli detali naTlad gvisuraTebs, Tu avTandilisTvis<br />
wasvla ra Znelia. erTaderTi gamosavali gaparvaa!<br />
am sceniT es mTavari mizani miRweulia. magram iqmneba safr-<br />
Txe: rostevani sastiki da ulmobeli ar gamovides. am Sexla-SemoxlaSi<br />
ar daikargos is Tbili, megobruli, mamaSviluri urTierToba,<br />
rac mas, rogorc patrons, avTandilisa da vaziris mimarT aqvs<br />
da romlis gafarToebisa da ganmtkicebis ideas mTeli nawarmoebi<br />
eZRvneba.<br />
Cveni STabeWdilebiT, am mxares movlenisadmi komikuri<br />
damokidebuleba awesrigebs.<br />
komikuri jer xels uwyobs viTarebis gamZafrebas: aRniSnul<br />
saqmeze mefesTan Sesvla da Suamdgomloba imdenad fuWi da uazroa,<br />
rom sasaciloa. vaziri TviTonve winaswar xatavs, ra sasacilo
mdgomareobaSi Cavardeba. marTlac, ase xdeba. mefem is mkacri<br />
satiriT gamolanZRa. diax, komikuri xels uwyobs am simwvavis<br />
Seqmnas. magram es simwvave sxva Zalisa da xasiaTisaa. avTandili, vaziri<br />
da mkiTxveli kargad grZnoben, rom mefis simkacre maTdami<br />
siyvaruliTaa gapirobebuli. vazirs es aZlevs Zalas, komikurad<br />
gaiazros mefis wyroma da misgan gamosulma amaze ioxunjos. vaziri<br />
aq amiT daxatulia keTil, guliTad, Wkvian da gonebamaxvil<br />
adamianad.<br />
* * *<br />
`vefxistyaosanSi~ komikuri sxvaganac TvalsaCino rols asrulebs<br />
personaJTa xasiaTebis gamovlenaSi. magaliTad, esaa tarielis<br />
gonebamaxvili, uaRresad adamianuri, Tbili, mxiaruli buneba<br />
an nestanis Seupovari, mebrZoli xasiaTi.<br />
tarielis tragizmiT gamowveulma qmedebam zogierT Cven did<br />
mecniersac ki sababi misca, igi SedarebiT uxeS, tlanq, mouxerxebel,<br />
SiSveli fizikuri Zalis mqone pirovnebad daexasiaTebina<br />
(baramiZe 1945: 181-203).<br />
tarielis gamWriaxi goneba, sulis mxneoba, sicocxlisunarianoba,<br />
adamianuri silbo komikuriTac ixateba. mas Semdeg, rac kargaxans<br />
tyeSi nadirebTan gavardnili da kacTagan miukarebeli iyo,<br />
acxadebs:<br />
`mZuls gauwyvetlad kuStoba da sul-mZimoba, didoba~ (1488. 2).<br />
es ar aris misi litoni gancxadeba. igi bunebiT sicocxliT<br />
savse, laRi da maxvili iumoriT dajildoebuli raindia. misi<br />
sityvebia:<br />
`amoa kargi laRoba, laRsa S-ve-iqms laRebad~ (1376. 4).<br />
tarielma gulwrfeli iumoriT mouTxro avTandils Tavisi<br />
samijnuro cieb-cxeleba, _ dabneda, areuloba da gaurkvevloba<br />
mefis karze, nestanis werilTan dakavSirebiT Tavisi dabneuloba.<br />
nestanis kvalis mignebis Semdeg javrukuyrilma tarielma<br />
mulRazanzarSi misvlisas mSvenieri saoxunjo saqme moigona:<br />
`mun avTandils indo etyvis: gaqmnev kargTa siSmageTa,<br />
modi, fridons velaRobneT, jogsa missa movadgeTa!<br />
jogi wavuRoT, mosrulni vesmiT jogisa waRebad,<br />
gamoemarTvis saomrad, velTa sisxliTa daRebad,<br />
anazdad gvicnobs, gakrTebis, gulsa Sehlamis daRebad~.<br />
(1375-1376).<br />
67
68<br />
marTlac ase gamovida. Zmadnaficebma jer<br />
`dauwyes pyroba taiWsa fridonis ukeTesebsa~ (1377. 1).<br />
mejogeebi TavdamsxmelTa TavxedobiT gaocdnen da<br />
`uyivles: vin xarT, moymeno, vin iqmT saqmesa zesebsa?<br />
jogi misia, vin mtersa hkravs xrmalsa, ar akvnesebsa~ (1377. 3-4).<br />
tarielma da avTandilma araTu ukan daixies, TviT mejogeebsac<br />
ki gamoudgnen:<br />
`maT mSvildebi daiwvades, mejogeTa gaekidnes.<br />
mejogeni miizaxdes, xmani maTni gaadidnes:<br />
gviSveleTo, gviSveleTo, mekobreTa amogvwyvidnes!<br />
xma Seiqmna, Seiyarnes, fridons hkadres, ar dahridnes~ (1378).<br />
saWurvelasxmuli fridoni `momxvdurTa~ winaaRmdeg sabr-<br />
Zolvelad dauyovnebliv gamoemarTa:<br />
`Seekazma fridon, Sejda Sekazmuli gamovida.<br />
xma Seiqmna, Seiyarnes, razmi velTa dahfarvida~ (1379. 1-2).<br />
da uceb fridons mekobreTa nacvlad xelT uZvirfasesi stumrebi<br />
SerCa! tarieli kvlav enamoswrebulad exumreba:<br />
`fridons uTxra: rasa hlami, Cveni moslva ras gewyina?<br />
purad avi maspinZeli mogvegebvi omad wina!~ (1380. 3-4).<br />
qajeTis cixis aRebis Semdeg gamarjvebulma raindebma zRva-<br />
Ta mefis samflobeloSi gamoiares. udroobis gamo sasaxleSi ver<br />
mividnen. mefe Zvirfas stumrebs qveynis ganapira mxares Seegeba,<br />
didi lxini gaumarTa da sakadrisi saCuqrebi miarTva. tarielma<br />
uRrmesi madloba gadaixada, sasaxleSi rom ver mividnen da maspin-<br />
Zlebi aqeT moiyvanes, amaze iumoriT CaurTo:<br />
`vici, Sori-Sor ar Cavla Cven Tqveni kargad vqmeniTa~ (1441. 4).<br />
arabeTSi misvlisas tarielma rostevans gulTbili iumoriT<br />
SeuTvala:<br />
`ZRveni ara maqvs, mmowmoben fridon da misni ymania,<br />
oden ZRvnad Tqveni avTandil me TqvenTvis momitania~ (1506. 3-4).<br />
ramaz mefis mier gamogzavnili mociqulebisa da Tavisi jaris<br />
Ramis Teva tariels ase aqvs aRwerili:
`mociqulni davayenen, xarga davdgi, ar mazrebi,<br />
metad amod vualerse, erTgan dawves viT mayrebi~ (431. 3-4).<br />
saWiroebis SemTxvevaSi, ufro brZolebisas, tarielis iumori<br />
mwvave da mrisxanec xdeba. gavimeoroT zemoT damowmebuli<br />
striqonebi. erTgan is ambobs:<br />
`cxensa kaci gakveTili mandikurad gardavhkidi~ (448. 3).<br />
ramaz mefes eSmakobam ar gaumarTla. is da misi laSqari tariels<br />
tyved Cauvarda. bevric daexoca. tarieli gadmogvcems:<br />
`Zilisa mihxvda nacvali Zil-mkrTalTa, Rame TeulTa,<br />
tyveTa mrTelTaca ar aklda kvnesa, marT viTa sneulTa~ (452. 3-4).<br />
xolo urCi da amayi ramaz mefis metamorfozas ase axasiaTebs:<br />
`tkbilad naxa xelmwifeman, viTa Svili saakvane,<br />
orguli da moRalate namsaxursa davagvane~ (468. 2-3).<br />
farsadanis mier ramazis Semorigebas da mis dasaCuqrebas<br />
iumornarevi kiloTi aRwers:<br />
`xaraja dasdves, SehkveTes drahkani asjer asia,<br />
kvla xatauri aTasi, sxva stavra, sxva atlasia.<br />
merme yvelai damosa, igi da misi xasia,<br />
Sewyalebuli gagzavna, u y o r i s x v i s a f a s i a~ (471).<br />
viTomcda farsadans moRalate ramazis damarcxebisa da misadmi<br />
zianis miyenebisTvis vali hqonda gadasaxdeli!<br />
es tarielis Sesaxeb. amave TvaliT SevxedoT nestandarejans.<br />
msoflio literaturis istoriaSi nestanis msgavsi nazi,<br />
faqizi, mgrZnobiare qali,albaT, iSviaTad Tu moiZebneba. magram<br />
saWiroebis SemTxvevaSi es angelozi mandilosani saocrad mrisxane<br />
da Seupovari xdeba. tariels is ase warmoudga:<br />
`qve wva, viT kldisa napralsa vefxi pir-gamexebuli~ (522. 1).<br />
da es ar iyo poza. mis garegnul gamometyvelebas zustad Seesabameba<br />
is mrisxane, satiriTa da sarkazmiT savse sityvebi, romli-<br />
Tac tariels mimarTa:<br />
69
70<br />
`kvlaca miTxra: ras geubna mtyuansa da Sen muxTalsa?<br />
diacurad rad movRordi? me davuwvav amiT alsa~ (524. 3-4).<br />
`gaxsovs odes `ha-has~ hzmidi, cremlni Senni velTa hbandes,<br />
mkurnalni da dastaqarni wamalTa-ye mogitandes?<br />
mamacisa sicruveTa, netar, sxvani ramca hgvandes!~ (526. 1-3).<br />
`ege agre ar iqmnebis, wa, momcTarxar mosaceTsa,<br />
azrni Senni Senve ggvanan, mtyuansa da Sen ageTsa!~ (527. 3-4).<br />
es sificxe Crdils ar ayenebs nestanis pirovnebas. piriqiT,<br />
erTians, monoliTursa da mtkices aCens mas. amitom iyo tarielis<br />
mexsierebaSi is aRibeWda rogorc mSveniereba, _ `vefxi pirgamexebuli~,<br />
xolo imJamad am sificxem daanaxva, ramdenad hyvarebia mas<br />
igi da imedi Caesaxa:<br />
`Tqva: ra mesma ese misgan, meimeda metis-metad~ (529. 1).<br />
nestani dascinis gadawyvetilebas, xvarazmSahis Svilze<br />
gaaTxovon:<br />
`me da Sen visxdeT xelmwifed, sjobs yovlsa siZe-sZlobasa~.<br />
(537. 4).<br />
nestanis mijnurisadmi micemuli rCeva-darigeba Tavisi SinaarsiT<br />
komikuria, romlis Tanaxmadac tarielma farsadans, vi-<br />
Tomcda simarTle iyo, risxviT SeuTvala:<br />
`me, Tqvenma mzeman, maSoros ndoma Tqvenisa qalisa!~ (563. 4).<br />
nestanma imTaviTve gaiTvaliswina, am rCevis Sedegad, mamamisi<br />
ra komikur viTarebaSi aRmoCndeboda:<br />
`qnas mefeman y e l-m o t e x i T Semoxvewa, Semokvdoma,<br />
xelTa mogcems Tavsa Cemsa, Segvferobdes erTgan sxdoma~ (545. 3-4).<br />
msgavsad nestanisa, asmaTisTvisac satira basri iaraRia. is<br />
moZalade avTandils damcinavi sityvebiT umaspinZldeba:<br />
`qalman uTxra: ras Segeswar, me vin varo anu Seno?<br />
mze ar maxlavs, Segetyvebis, T r T v i l o, asre miT mawyeno!<br />
grZeli sityva sawyinoa, asreT mokled mogaxseno:<br />
verasaTvis ver giambob, raca ginda igi qmeno!~ (237).<br />
ra xerxs ar mimarTa maSin avTandilma. xvewna-mudaram rom<br />
ver gasWra, `yelsa dana daabjina~ da sikvdiliT daemuqra. asmaTi<br />
ki uars kvlav mware satiruli, paradoqsuli sityvebiT amagrebs:
`Tu ar momklav, ar movkvdebi, mrTeli var da moukvdavi… ...<br />
kvla Tu momklav, sasaubrod aRar medgas zeda Tavi~ (240. 2, 4).<br />
`me Tavi Cemi nebiTa CemiTa mogakvlevino,<br />
viTa ustari bediTi advilad dagaxevino~ (241. 3-4).<br />
avTandili samSobloSi droebiT wamosvlis Semdeg isev brundeba<br />
tarielTan, magram, Tanaxmad SeTanxmebisa, is qvabSi ar xvdeba.<br />
amaze man sayveduri gamoTqva da megobars ficis gatexa daabrala.<br />
asmaTma mas dinjad auxsna tarielis es saqcieli da bolos paradoqsuli<br />
andaza daayola:<br />
`TviT raca hbrZanoT, marTal xarT: s x v a s x v i s a o m s a<br />
b r Z e n i a~ (850. 4).<br />
rodesac asmaTma tariels nestanis dakargvis ambavi auwya,<br />
Tavis am saqcielze mware ironiiT Tqva:<br />
`magra viTa g a g a x a r n e, Senca agre S e m i w y a l e~ (571. 2).<br />
`aw igi miyav, ra mmarTebs amissa m a x a r o b e l s a~ (583. 2).<br />
interesmoklebuli ar aris agreTve movlenebisadmi avTandilisa<br />
da fridonis komikuri damokidebulebani.<br />
zemoT vaCveneT, Tu ra maxvili da keTilganwyobili iumoriT<br />
moepyra avTandili tarielis winadadebas, jer arabeTs stumrebodnen,<br />
xolo arabeTidan indoeTSi tarieli uavTandilod wasuliyo.<br />
TavisTavad iumoris klasikuri nimuSia avTandilis mier moxmobili<br />
araki WaSi Cavardnili kacis Sesaxeb da situaciisadmi misi<br />
misadageba:<br />
`ymaman uTxra: ege saqme amas hgavso, ara sxvasa:<br />
orni kacni movidodes sadaurni sadme gzasa,<br />
ukanaman wina naxa Cavardnili Sigan Wasa,<br />
zeda midga, Cahyioda, tirs, izaxis vaglax-vasa.<br />
egre uTxra: amxanago, iyav manda, momicade,<br />
waval TokTa mosaxmelad, mwadso, Tu-mca amogzide;<br />
mas qveSeTsa gaecinnes, gaukvirda metad kide,<br />
Semohyivla: ar gelode, sad gageqce, sad wavide?!~ (255-256).<br />
aqve avTandilma Tavisi pozicia kidev erTi iumoristuli<br />
aforizmiT gaamagra:<br />
`Tvara vismc eqmna gvarliTa Sekrva Tavisa mrTelisa~ (257. 4).<br />
amis gamo asmaTma avTandils aRtacebiT uTxra:<br />
71
72<br />
`... momewona, ymao, Seni naubari.<br />
xar ucilod kargi vinme, moyme, brZenTa saqebari~ (258. 1-2).<br />
xumrobanarevad unda gavigoT fridonis monebisadmi avTandilis<br />
naTqvami, rodesac maT mekobreTa naalafavi uboZa:<br />
`aw waiReT yvelakai, mekobreTa wanaRebi,<br />
amis metsa veras mogcem, vici, amad g e Z u n w e b i~ (1316. 3-4).<br />
`saxli ar maxlavs, ar Zal-mic gacema saboZvarisa~ (1317. 1).<br />
avTandilma am saboZvars siZunwis TvaliT imitom Sexeda, rom<br />
is sxvisgan warTmeuli hqonda, Torem sabodiSo diaxac ar iyo:<br />
`misca marT savse xvamaldi, ricxvi turfaTa jarisa~ (1317. 2).<br />
axla fridonis Sesaxeb.<br />
qajeTis cixis asaRebad tarielma da avTandilma fridons<br />
gauares:<br />
`gamoisvenes mas RamiT fridonis maspinZlobiTa~ (1385. 1).<br />
mosulebs eCqarebaT salaSqrod wasvla da maT TviTon fridonic<br />
aCqarebs:<br />
`magra aw yovna ar varga, wavla sjobs gzisa grZelisa,<br />
Tu qajni mogveswrebian, saeWvi ars siZnelisa~ (1386. 3-4).<br />
da Tavis am saqcielze TviTonve ecineba:<br />
`uTxra, Tu: ese sityvaa a v i s a m a s p i n Z e l i s a.<br />
h g a v s, m o m w y e n o d e s s t u m r o b a Tqven brZnisa,<br />
viTa xelisa~ (1386. 1-2).<br />
qajeTis cixis aRebis win fridoni mxned gamoiyureba, oxunjobs<br />
da megobrebs acinebs. mis mierve naCuqar cxenze tariels eubneba:<br />
`fridon uTxra: Semignia, gamigia, vici me ra:<br />
maga cxensa Cemeulsa wamoaswrebs karTa vera;<br />
odes giZRven, ar vicodi, qajeTs gvinda qajTa mzera,<br />
Tvara yola ar giZRvnidi, Cemi giTxra siZunwe ra~ (1406).<br />
rodesac fridonma qajeTis cixis aRebis Tavisi gegma warmoadgina,<br />
iumoriT daumata:<br />
`Tqven W i r a d g i y o SiganTa povna kacisa mrTelisa~ (1395. 4).<br />
Tu fridoni mowinaaRmdege jars ise gaanadgurebda, rom<br />
tarielsa da avTandils cocxlad gadarCenilis povna gauWirde-
odaT da Wirad eqceodaT, didi Wiri ki yofila!<br />
danarCen personaJTa iumoristul saqcielze sakiTxis<br />
sxvadasxva kuTxiT ganxilvisas arsebiTad zemoT ukve vTqviT.<br />
rogorc vxedavT, `vefxistyaosnis~ gmirebisTvis komikuri da<br />
sicili erT-erTi damaxasiaTebeli Tvisebaa. sagangebodaa aRsaniSnavi,<br />
rom igi Tavisi mravalferovani gamovleniT uaRresad ganvi-<br />
Tarebuli, inteleqtis mqone, kulturuli da zneobrivi adamianis<br />
niSania da savsebiT exmianeba Tanamedrove mowinave sazogadoebis<br />
esTetikur ideebs. XX saukunis gamoCenili ingliseli mwerali jon<br />
boiton pristli aRniSnavs: `me srulebiTac ar movuwodeb, avagoT<br />
Cveni sazogadoebrivi cxovreba pirquS TavdaWerilobaze... piriqiT<br />
_ Cven gvinda, rac SeiZleba, meti i u m o r i da, rac SeiZleba,<br />
naklebi c i n i k u r i abuCad agdeba da x i T x i T i. namdvili<br />
iumo-risti yovelTvis seriozulia. man icis, rom sazogadoebis<br />
cxovreba seriozuli saqmea~ (pristli 1965: 3). es sityvebi zustad<br />
Seesabameba SoTa rusTvelis Semoqmedebas.<br />
* * *<br />
`vefxistyaosani~ mkafiod da uciloblad gviCvenebs, rom<br />
SoTa rusTvels, rogorc qarTvel kacs, genios moazrovnesa da<br />
mxatvruli sityvis didostats, komikuris grZnoba SesaniSnavad<br />
hqonia ganviTarebuli. siciliT tkboba misi organuli Tviseba da<br />
niWia.<br />
rac Seexeba principul sakiTxs, rusTvels ramdenad Segnebuli<br />
hqonda da afasebda komikurs, erTi ram dabejiTebiT SeiZleba<br />
iTqvas: poemaSi araviTari sababi ar moipoveba imisa, Tanamedrove<br />
samecniero enaze rom vTqvaT, komikuris, rogorc aseTis, anu esTetikuri<br />
kategoriis, mimarT igi raime uaryofiT damokidebulebas<br />
amJRavnebdes. is garemoeba, rom komikurs idealizebuli (vrceli,<br />
monumenturi) ki ara, naklebi Rirebulebis mqone (`mesame leqsi~)<br />
Janrze saubrisas axsenebs, es sruliadac ar niSnavs, igi komikurs<br />
nihilisturad uyurebda. rodesac rusTveli Sairobis saxeebs exeba,<br />
romelime maTgans sisruliT ar gvixasiaTebs, mxolod zogierT<br />
niSans warmogvidgens. Tu ra aris TiToeuli maTganis maxasiaTebeli,<br />
ra qmnis namdvil poezias, mas ara Tu amomwuravi, ramdenadme<br />
sruli pasuxic ar gaucia. ar uTqvams `grZlad Tqmulma~ ra an<br />
rogor asaxos. mxolod miuTiTa, `grZeli sityva mokled iTqmiso~<br />
(12. 4). gairkva, amaze xazgasma aucilebeli yofila, radgan moTxovna<br />
`grZelad Tqmisa~ calmxrivad ar gagebuliyo da nawarmoebis<br />
am formalur mxares, sidides, brmad ar gamohkidebodnen. Tumca<br />
momdevno xanis qarTuli literatura amas mainc ver ascda!<br />
73
Tu `vefxistyaosanSi~ komikurma ufro Rrma da mravalferovani<br />
gamoxatuleba ver pova, es SeiZleba, poetis konkretuli es-<br />
Tetikuri mizandasaxulobiT, Temis masalis Sesabamisi stiluri<br />
gadawyvetis aucileblobiT iyos ganpirobebuli. rusTvels upirvelesad<br />
izidavs mSvenieri, amaRlebuli kategoriebi. aq man Tavisi<br />
mxatvruli STanafiqris xorcSesxmisTvis aiRo feodalur-rainduli<br />
sazogadoebis umaRlesi fenis cxovrebis Cveneba. XII saukuneSi<br />
es sazogadoeba ganviTarebis zenitze imyofeba. amitom misi<br />
siZneleebi, Wir-varami dadebiTi poziciebidan, tragikul aspeqt-<br />
Si unda Sefasebuliyo da ara uaryofiTad; aqedan gamomdinare, -<br />
arc komikurad.*<br />
rodesac vuTiTebT, rom poemaSi aris adgilebi, romlebic<br />
SesaniSnav masalas iZleva komikuris Sesaqmnelad, magram isini am<br />
mizniT sul ara an naklebad aris gamoyenebuli, meore mxriv, ar<br />
unda dagvaviwydes, aranaklebia SemTxvevebi, sadac komikuradaa<br />
gaazrebuli da warmodgenili ara marto TavisTavad komikurad<br />
arsebuli (WaSi Cavardnili kacis araki), aramed iseTebic, komikurs<br />
rom ar moiTxovs da mwerali mas sagangebod Txzavs (sogratis<br />
xumroba, tarielisa da avTandilis mier fridonis mejogeebze<br />
Tavdasxma da sxva).<br />
sakiTxis yovelmxrivi, mTliani gaTvaliswineba, vfiqrobT,<br />
uflebas gvaZlevs, vTqvaT: rusTvels gacnobierebuli, Segnebuli<br />
hqonda komikuris, sicilis mniSvneloba, esTetikuri Rirebuleba<br />
da zemoqmedebis Zala da maT saTanadod afasebda.<br />
dasasrul, unda SevniSnoT erTi ram, rasac yuradReba gr.<br />
kiknaZem miaqcia: `aRsaniSnavia isic, - wers igi, - rom `vefxistyaosani~<br />
imdenad amaRlebuli saxeebis Semcvelia, rom arc erT mwerals,<br />
ramdenadac viciT, arc ki ucdia poemaSi warmodgenili situaciebis<br />
komikuri gaazreba. amas moerida xalxuri Semoqmedebac, romelic,<br />
rogorc cnobilia, am mimarTulebiT ufro met Tavisuflebas<br />
* guriaSi Caweril erT xalxur moTxrobas, `mZleTamZles~, mixeil Ciqovani ase<br />
afasebs: `mZleTamZle Suasaukuneebis raindul-goliaTobis parodiaa. masSi saSinlad<br />
aris gamasxrebuli feodaluri sazogadoeba Tavisi mefeebiTa da falavnebiT. glexi,<br />
romelsac arc Zala hqonda da arc gambedaoba Seswevda, zedized gaacurebs qveynis amwiokebel<br />
mekobreebs, samefo karis mrCevlebs, xmalSi uZlevel falavansa da xelmwifes.<br />
mZleTamZlis saxiT xalxi feodaluri sazogadoebis 'vela fenas dascinis, amaTraxebs.<br />
saxalxo satirikosi gabatonebul klasebTan erTad Suasaukuneebis glexobasac amxels<br />
misi crumorwmuneobisa da gaunaTleblobisaTvis. am SemTxvevaSi satira orlesuli<br />
xmaliviT sWris; erTi mxriT _ mCagvreli klasebis dasamarebas aCqarebs, xolo meore<br />
mxriT _ Tavis sazogadoebas sarkeSi axedebs da sakuTar saxes aCvenebs moyvris pirSi<br />
Zraxvis wesiT~ (Ciqovani 1955: 4).<br />
es gageba arc erT SemTxvevaSi sinamdviles odnavadac ar Seesabameba. `mZleTamZle~<br />
aris `nacarqeqias~ tipis iumoristuli zRapari, romelic satiras ar Seicavs da aravis<br />
amasxaravebs. mas feodalur-raindul sazogadoebasTan araviTari Sexeba ara aqvs da,<br />
metadre, arc raime klasobriv kritikas iZleva.<br />
74
iCens xolme. rusTvelis poemis arc erT gmirs jer ar Sexebia satirikosisa<br />
da da iumoristis kalami. amis safuZvels ar iZleva,<br />
erTis mxriv, TviT rusTvelis Canafiqri da, meores mxriv,<br />
mkiTxvelTa seriozuli da mowiwebiTi damokidebuleba misi<br />
Txzulebisadmi~ (kiknaZe 1953: 94).<br />
xdeba piriqiT. qarTul publicistikasa da kritikaSi ama<br />
Tu im piris an ambis komikuri, iumoristul-parodiuli saxis<br />
Sesaqmnelad an mowinaaRmdegis dacinvisaTvis, gasabiabrueblad<br />
`vefxistyaosani~ xSirad aris gamoyenebuli. amisTvis igi brwyinvale<br />
masalas iZleva. sakmarisia, am Txzulebis uaRresad amaRlebuli<br />
saxeebisa da movlenebis gverdiT vinme an rame daayeno da<br />
Seufardo, udidesi komikuri efeqti xelTa gvaqvs. amgvari SemTxvevebi<br />
uamravia ilia WavWavaZis, akaki wereTlis, vaJa-fSavelasa da<br />
sxva qarTvel mweralTa da moazrovneTa nawerebSi. magram es ukve<br />
sxva Temaa da amaze sxva dros visaubroT.<br />
damowmebani:<br />
abulaZe 1913: abulaZe iust. pasuxis nacvlad, robaqiZe-jorjikias<br />
polemikis gamo. gaz. `imereTi~, 13 ivlisi, 1913.<br />
abulaZe 1967: abulaZe iust. rusTvelologiuri naSromebi. krebuli<br />
Seadgina da gamosacemad moamzada i. megreliZem. Tb.: Tbilisis universitetis<br />
gamomcemloba, 1967.<br />
abuseriZe 1941: abuseriZe tbeli. bolok-basilis mSenebloba SuartyalSi,<br />
1233 wl. teqsti. gamosca l. musxeliSvilma, Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa<br />
akademiis gamomcemloba, 1941.<br />
baramiZe 1945: baramiZe al. vefxistyaosnis sakiTxebi. narkvevebi qarTuli<br />
literaturis istoriidan, ^ I, meore Sevsebuli da gadamuSavebuli gamocema. Tb.:<br />
Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1945.<br />
baramiZe 1952: baramiZe al. vefxistyaosnis tipaJis sakiTxisaTvis.<br />
narkvevebi qarTuli literaturis istoriidan, ^^^<br />
³II, Tb.: Tbilisis universitetis<br />
gamomcemloba, 1952.<br />
baramiZe 1958: baramiZe al. SoTa rusTaveli. Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa<br />
akademiis gamomcemloba, 1958.<br />
baramiZe 1975: baramiZe al. SoTa rusTveli. Tb.: Tbilisis universitetis<br />
gamomcemloba, 1975.<br />
baramiZe 1997: baramiZe al. narkvevebi qarTuli literaturis istoriidan,<br />
Iº. Tb.: `mecniereba~, 1997.<br />
beriZe 1961: beriZe v. rusTvelis SairisaTvis. rusTvelologiuri etiudebi.<br />
Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis gamomcemloba, 1961.<br />
beriZe 1974: beriZe v. vefxistyaosnis komentari. teqsti gamosacemad<br />
moamzades s. caiSvilma da g. SaraZem, s. caiSvilis winasityvaobiTa da redaqciiT,<br />
Tb.: `mecniereba~, 1974.<br />
beriZe 2003: beriZe r. savaraudo variantis kvaldakval. <strong>rusTvelologia</strong>,<br />
³I^^,<br />
Tb.: 2003.<br />
guguSvili 1962: vefxistyaosnis xelnawerTa variantebi III. gamosacemad moamzada m.<br />
guguSvilma, Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis gamomcemloba, 1962.<br />
75
darCia 1964: darCia b. komikuris zogierTi sakiTxi `vefxistyaosanSi~. saqarTvelos<br />
mecnierebaTa akademiis axalgazrda mecnier-muSakTa I´ konferenciis<br />
moxsenebaTa Semoklebuli teqstebi. Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa<br />
akademiis gamomcemloba, 1964.<br />
darCia 1968a: darCia b. `zma~ sityvis erT-erTi mniSvnelobisTvis `vefxistyaosanSi~.<br />
Zveli qarTuli mwerlobis sakiTxebi, ³II^^,<br />
Tb.: `mecniereba~, 1968.<br />
darCia 1968b: darCia b. sicili `vefxistyaosanSi~. literaturis Teoriisa da<br />
esTetikis sakiTxebi, 4. Tb.: `mecniereba~, 1968..<br />
TvaraZe 1960: TvaraZe r. ganuSorebeli Rimili. gaz. `axalgazrda komunisti~, 27<br />
saqtemberi, # #116, 1960.<br />
kekeliZe 1958: kekeliZe k. qarTuli literaturis istoria, Zveli literatura, ³I^^.<br />
Tb.: Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1958.<br />
kapaneli 1936: kapaneli k. rusTvelis filosofia. Jur. `mnaTobi~, 1936, # # 2.<br />
kiknaZe 1953: kiknaZe g. qarTuli satirisa da iumoris ganviTarebis istoriisaTvis.<br />
Tb.: Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1953.<br />
lolaSvili 1963: vefxistyaosnis xelnawerTa variantebi, I´^^^.<br />
gamosacemad moamzada<br />
iv. lolaSvilma, Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis gamomcemloba,<br />
1963:<br />
lomTaTiZe 1956: lomTaTiZe W. moTxrobebi. Tb.: 1956.<br />
maxaTaZe 1960: maxaTaZe m. vefxistYaosnis leqsikidan. gaz. `stalineli~, quTAAAAAaisi,<br />
12<br />
oqtomberi, 1960.<br />
maxaTaZe 1965: maxaTaZe m. vefxistyaosnis xelnawerebi da gamocemebi. gaz. `quTaisi~,<br />
27 agvisto, 1965, ##161.<br />
maxaTaZe 1966: maxaTaZe m. rusTvelologiis sakiTxebi. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1966.<br />
nadiraZe 1958: nadiraZe g. rusTavelis esTetika. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1958.<br />
nozaZe 1958: nozaZe v. vefxistyaosanis sazogadoebaTmetyveleba. santiago de<br />
Cile, gamocema avTandil merabiSvilisa,1958.<br />
nozaZe 1963: nozaZe v. vefxistyaosanis RmrTismetyveleba. gamomcemelni: i.<br />
kobaxiZe, l. nozaZe, r. arseniZe, a. SavguliZe, parizi, 1963.<br />
pristli 1965: pristli j. aurzauri da zizilpipiloba, gaz. `komunisti~, 13<br />
agvisto, ## 190, 1965.<br />
rusTveli 1966: rusTveli S. vefxis tyaosani. a. SaniZisa da a. baramiZis redaqciiT,<br />
^. Tb.: `mecniereba~, 1966.<br />
rusTveli 2006: rusTveli S. vefxis tyaosani. a. SaniZisa da a. baramiZis redaqciiT,<br />
teqstis damdgenni: a. SaniZe (mT. red.), a. baramiZe (red.), iv. lolaSvili,<br />
variantebis Semdgenelni: c. karbelaSvili (ZiriTadi korpusi), b. darCia<br />
(danarTebi da CanarTebi), rusuli pwkaredi: s. iordaniSvili, Tb.:<br />
`kavkasiuri saxli~, 2006.<br />
sulxan-saba 1965: orbeliani s-s. Txzulebani, ^ IV1 , avtografuli nusxebis<br />
mixedviT gamosacemad moamzada ilia abulaZem, Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1965.<br />
qarTlis cxovreba 1955: qarTlis cxovreba. teqsti dadgenili yvela ZiriTadi<br />
xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, I^, Tb.: saxelgami, 1955.<br />
qiqoZe 1963: qiqoZe g. SoTa rusTaveli. rCeuli Txzulebani sam tomad, I^,<br />
literaturuli werilebi da portretebi. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />
mwerali~, 1963.<br />
Rlonti 1961: Rlonti S. vefxistyaosnis mxatvruli enis specifikurobis problema.<br />
soxumi, `afxazeTis saxelmwifo gamomcemloba~, 1961.<br />
76
SaniZe 1957: SaniZe a. vefxis tyaosnis leqsikoni. wignSi: SoTa rusTaveli, vefxis<br />
tyaosani. Tb.: `saxelgami~, 1957.<br />
SilakaZe 1966: SilakaZe v. xumroba, laRoba. gaz. `Tbilisi~, 2 seqtemberi, 1966, # #<br />
206.<br />
Ciqovani 1955: Ciqovani m. satira da iumori qarTul xalxur sityvierebaSi.<br />
`literaturuli Ziebani~, IX, Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />
gamomcemloba, 1955.<br />
CubinaSvili 1961: CubinaSvili n. qarTuli leqsikoni rusuli TargmaniTurT.<br />
al. Rlontis redaqciiTa da gamokvleviT, Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1961.<br />
CubinaSvili 1984: CubinaSvili d. qarTul-rusuli leqsikoni. meore gamocema,<br />
aRdgenili obsetis wesiT. sastambod moamzada da winasityvaoba daurTo a.<br />
SaniZem, Tb.: gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, 1984.<br />
WiWinaZe 1925: WiWinaZe k. aliteracia qarTul SairSi da `vefxis tyaosnis~ problema.<br />
tiflisi, 1925.<br />
WiWinaZe 1934: WiWinaZe k. leqsikoni. wignSi: SoTa rusTaveli. vefxistyaosani. k.<br />
WiWinaZis redaqciiT, gamokvleviT, SeniSvnebiT, Tb.: `federacia~, 1934.<br />
javaxiSvili 1956: javaxiSvili i. qarTuli enisa da mwerlobis istoriis sakiTxebi.<br />
Tb.: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis gamomcemloba, 1956.<br />
Boris Darchia<br />
Comic Elements in “The Knight in the Panther’s Skin”<br />
Summary<br />
Shota Rustaveli’s poem “The Knight in the Panther’s Skin” is built on epic<br />
narration from beginning to the end and does not entail sharp tendency towards comic<br />
elements. We come across to some appropriate situations for imagining comic, but they<br />
are not used in this direction. However, comic elements are still common in the poem.<br />
First of all, there should be mentioned such comic characters whose direct duty is to<br />
cause laughter, smile, to entertain us. There is a lot of harmless, light humor which<br />
causes laughter. At the same time, the writer uses accusatory, fighting irony and satire.<br />
Each separate event is described in satiric colours, mainly-ethical issues: telling<br />
lies, breaking a promise, non-heroic action, vulgar love, temporary fascination, etc. Is<br />
analyzed that part of the poem, where according to comedy is made obvious Rustaveli’s<br />
ideology, every side of his social and religious viewpoints.<br />
Sad smile can be felt in the didactics depicting the difficulties of this world.<br />
Aphorisms and fables, adroitness of characters have comic colouring.<br />
In the second part of the “Knight in the Panther’s Skin” satire and humor are<br />
characterized from the viewpoint of expressive methods. The words and expressions<br />
used in the remarks are listed and defined, which point to comic elements. Separately<br />
are presented comic words and actions of the characters of “The Knight in the Panther’s<br />
Skin”. From the comic viewpoint is analyzed some episodes of the poem.<br />
It can be concluded that: Shota Rustaveli was conscious about the meaning of<br />
comic, laughter, aesthetic value and influence and appraised them.<br />
77
griver farulava<br />
78<br />
universumis mTlianobisa da silamazis sadidebeli<br />
`vefxistyaosnis~ erTi Tavi _ `wasvla avTandilisagan fridonisasa~<br />
_ gviTxrobs ambavs arabi spaspetisa, romelic tarielTan<br />
meore Sexvedris Semdeg mulRazanzarisaken miemarTeba.<br />
satrfosTan gayril rainds `kvla TinaTinis goneba avsebs ufrore<br />
WiriTa~. Zmadnaficis sasiyvarulo grZnobis xorcSesasxmelad<br />
amxedrebuli vaJkacis gulidan TinaTinis trfoba umSvenieres<br />
galobad iRvreba da mnaTobebamde adis. uaRresad Rrma intimurpirovnuli<br />
gancda, musikis enaze gardaTqmuli, zepirovnul Sinaarss<br />
iZens, dro-sivrculi samanebis gadamlaxveli xdeba da `uTvalavi<br />
feriT~ gaSlili samyaros kideganobamde avsebs.<br />
galoba uSualod Svid ciur sxeuls miemarTeba: mzesa da<br />
zuals, muSTars, marixsa da aspirozs, otaridsa da mTvares. didad<br />
Rvawlmosili rusTvelologi viqtor nozaZe Tavis wignSi<br />
`vefxistyaosanis varskvlavTmetyveleba~ (1957) rusTavelis poemis<br />
am Tavs sagangebo gulmodginebiT da vrclad aanalizebs: uZvelesi<br />
droidanve miaCndaT, rom adamians SeeZlo mnaTob-RmerTebze<br />
da `varskvlavTa sulze Tavisi locviTa da wirviT gavlena moexdina~.<br />
mnaTobisadmi mimarTva, mowodeba da Tanadgomis gamoTxovis<br />
wesi da rigi gansakuTrebiT daamuSava da ganaviTara astrologiurma<br />
religiam.<br />
Semdeg v. nozaZe dawvrilebiT warmoaCens imas, Tu ra Sinaarsia<br />
TviTeul xvewna-ajaSi, romelTac ama Tu im mnaTobs aRuvlens<br />
avTandili, raTa maT daamowmon raindis didi da wrfeli siyvaruli,<br />
TinaTins `uTxran~, `uambon~, `gaagonon~ amis Sesaxeb, Seewion,<br />
`argon ra~ Seyvarebul Wabuks. yvela saTxovaris Sinaarsi, miu-<br />
TiTebs mkvlevari, dakvalianebulia, gansazRvrulia astrologiuri<br />
RvTismetyvelebis swavlebiT: a) `mze aris vaJTaTvis siyvarul-<br />
Si Semwe. es debuleba aris astrologiuri. babilonur-qaldeuri<br />
daxasiaTeba mzisa aq gamoyenebulia siyvarulis ganxorcielebis<br />
miznisaTvis~; b) `avTandilma kargad icis zualis buneba, aRniSnavs<br />
misi xasiaTis niSnebs: cremli, Wiri, siSave, kaeSani~. es varskvlavic<br />
avTandilma `Tavisi siyvarulis ambavSi mociqulad daayena~;<br />
g) `samarTlianobis moqmeds, brWes RmrTuls~, muSTars raindi<br />
SesTxovs, `samarTlianoba uyos~; d) `marixis saqmea laxvari, daWra<br />
da sisxli~. raindi mzadaa, yvelaferi es iwvnios, oRond am varskvlavma<br />
TinaTins auwyos, rogor itanjeba es Wabuki satrfosTvis;<br />
e) aspirozi aris `siyvarulis dedofali da mkurnali~. swored ami-
tom uxmobs da ugalobs mas avTandili; v) otaridisadmi mimarTva-<br />
Si jer am mnaTobis astronomiuli bunebaa gamoyenebuli: `mzesTan<br />
axlos yofna otaridisa iwvevs mzesTan erTad brunvas, mis ar-gaSvebas,<br />
masTan xSirad Seyras, mzis sxivebSi dawvasa da dakargvas~.<br />
aseve mec, otarido, ambobs avTandili, `TinaTinisadmi siyvaruli<br />
mabrunebs, ar gamiSvebs da maZlevs wvasa da dagvaso~. strofis meore<br />
nawili astrologiurad ganimarteba: `otaridi mweralia da man<br />
avTandilis siyvarulis ambavi unda dasweros~; z) `rogorc mze<br />
avsebs mTvares, _ ambobs avTandili, _ ise Cemi mze TinaTini gamavsebs<br />
da gamlevs~. xolo, astrologiuri gaazrebiT, `mTvare aris<br />
siyvarulSi damxmare~ da raindi mas `avalebs: TinaTins uTxari Cemi<br />
sjani, mwuxarebani~ (nozaZe 1957: 85-88).<br />
viqtor nozaZe Semdgom gamocalkavebiT da sagangebod<br />
msjelobs, rom Svidive mnaTobi astrologiuri msoflSegrZnebis<br />
varskvlav-RmerTia da askvnis: `yvela es RmerTi aris astraluri,<br />
romelic astralur Teologias ekuTvnis~; an kidev: `avTandili,<br />
rasakvirvelia, Segnebulad SvidTa mnaTobTa winaSe galobs~ (xazgasma<br />
Cvenia. _g.f.) (nozaZe 1957: 91-92).<br />
ra Tqma unda, sakvirvelia, rom amas brZanebs didad erudirebuli<br />
da SesaSurad nayofieri rusTvelologi. Cven SevecdebiT,<br />
vaCvenoT, rom aseTi gageba mcdaria. SvidTa mnaTobTadmi aRvlenili<br />
es galobac avTandilisa qristianuli galobaa, im RmerTs<br />
miemarTeba, romelic `siyvaruli ars~. Seyvarebuli raindis sulis<br />
aRmafrenas, STagonebas wminda werili da did RvTismetyvelTa<br />
(upirvelesad, _ fsevdo-dionise areopagelis) naazrev-nagrZnobi<br />
awovebs ZuZus da astrologiuri msoflxedva mxolod masalaa<br />
zRvarSeuwereli satrfialo gancdis RaRadisis mxatvruli<br />
suraTisaTvis.<br />
Tavis wignSi `msoflmxedvelobrivi problemebi vefxistyaosanSi~<br />
el. xinTibiZe avTandilis galobis epizodsac aanalizebs da<br />
ambobs: `rusTaveli mkveTrad ganasxvavebs erTmaneTisagan zeciur<br />
mnaTobebsa da RmerTs, romlis neba-surviliT xdeba amqveynad yvelaferi...<br />
isini (mnaTobebi) erTi RmerTis neba-survils emorCilebian~<br />
da am survilisamebr `ganageben samyaros~ (xinTibiZe 1975:70).<br />
aseTi gamgeblebis rolSi, mkvlevaris azriT, `vefxistyaosanSi~<br />
angelozebi, anu `Zalni zecierni~ ki ar gvevlinebian, rogorc es<br />
qristianul msoflxedvas miaCnia, aramed ciuri sxeulebi, mnaTobni.<br />
`axal aRTqmaSi, _ miuTiTebs mkvlevari, _ rogorc wesi, Zalni<br />
zecierni, kerZod ki Zalni angelozebs niSnavs~. qristianoba `erTi<br />
RmerTis saxeliT ebrZoda zeciur ZalTa, varskvlavTa gaRmerTebas.<br />
magram, radganac xalxTa warmodgena zecaSi arsebul ZalTa<br />
79
RvTiurobaze mtkice iyo, axali religia TandaTanobiT daTmobaze<br />
midioda~. amis kvalobaze, daaskvnis mkvlevari: `vfiqrobT, aSkaraa,<br />
rom avTandilis Zalni zecierni astrologiuri mnaTobebi da varskvlavebia.<br />
avTandilma zecaSi, mnaTobTa ganlagebiT amoikiTxa<br />
zeciuri Zalnis simpaTia misdami. swored amiT aixsneba, rom zecas<br />
Tvalmipyrobilma gmirma yovelgvari ciuri xmis, yovelgvari<br />
zeciuri Cvenebis gareSe igrZno mnaTobTa TanagrZnoba~ (xinTibiZe<br />
1975: 60, 59, 69, 68).<br />
ver gaviziarebT im azrs, rom avTandilis Zalni zecierni angelozebi<br />
ki ara, varskvlavebia; ver daveTanxmebiT imgvar xedvas,<br />
rom avTandili sadRac, astrologiuri RvTismetyvelebisa da<br />
qristianuli rwmenis gzaTSesayarze loculobs (aseTi gzaTSesayari,<br />
saerTod, ar arsebobs). xolo avTandilma `yovelgvari ciuri<br />
xmis, yovelgvari zeciuri Cvenebis gareSe~ mainc rogor da ratom<br />
`igrZno mnaTobTa TanagrZnoba~ (da ara mxolod mnaTobTa), amis<br />
garkvevas ki SevecdebiT.<br />
sul cota xniT adre, roca avTandili samSoblos tovebda da<br />
tarielis Sesaxvedrad mieSureboda, raindi muxls moiyris da uflis<br />
winaSe loculobs:<br />
80<br />
RmerTo, RmerTo, geajebi, romeli hflob qvenaT zessa,<br />
Sen dahbade mijnuroba, Sen aweseb missa wessa,<br />
me sofelma momaSorva ukeTessa Cemsa mzesa,<br />
nu aRmohfxvri siyvarulsa, misgan CemTvis danaTessa!<br />
am strofSic xom xvewna-ajaa uflisave mimarT da isev Tina-<br />
Tinis gulSi avTandilisadmi aRZruli trfobis dRegrZelobaze<br />
maxvewari? visac eWvi ar epareba, rom aq arabi raindi sampirovan<br />
da erTarseba RmerTze loculobs (ris sabuTebic ufro cxadad<br />
locvis pirvelsave strofSia), gauWirdeba imis dajereba, rom igive<br />
avTandili imave saTxovariT cota xnis Semdeg varskvlavebs mimarTavs.<br />
SvidTa mnaTobTadmi avTandilis galobis v. nozaZiseuli<br />
`gankiTxvani~ gvabnevs urTierTsapirispiro Tu Znelad mosarigebeli<br />
interpretaciebiT. erTi mxriv, gulmodgined, saTanado<br />
erudiciiTaa moZiebuli Svidive mnaTobis astrologiuri niSan-<br />
Tvisebebi, raTa damtkicdes, rom `Svidni mnaTobni aq astrologiur<br />
RvTismetyvelebas ekuTvnian~; `gankiTxvam~ gvaCvena, rom<br />
`yvela Svidni mnaTobni aris varskvlavuri RmerTi ... maSasadame,<br />
SvidTa mnaTobTadmi galoba aris astrologiuri galoba~ (nozaZe<br />
1957: 92); `galoba, anu vedreba Sesrulebuli aris astrologiuri<br />
Teologiis, anu mnaTobTa RmerTTaTvis saWiro da ganmtkicebuli
wesiT (nozaZe 1957: 91); `aqac ise viT yvela danarCen SemTxvevaSi,<br />
avTandilis vedreba aris astronomiuli da astrologiuri Sinaarsisa~<br />
(nozaZe 1957: 88); da bolos: `avTandili, rasakvirvelia,<br />
Segnebulad Tavisi galobiT RmerTTa SvidTa mnaTobTa winaSe<br />
galobs~. oRond uSualo gagrZeleba am ukanaskneli frazisa ase-<br />
Tia: `igi (avTandili. _ g. f.) agreTve amiT msoflio harmoniis winaSec<br />
warTqvams galobas da Tavisi siyvarulisTvis Sedis am harmoniaSi,<br />
da am harmoniiT Tavis siyvaruls TinaTins ukavSirebs~<br />
(nozaZe 1957: 91). Zneli misaxvedria, raze migvaniSnebs aq sityva _<br />
`agreTve~? nuTu imaze, rom galoba astrologiuri rwmenis, Sinaarsisa<br />
da daniSnulebisaa, da kidev, damatebiT, `msoflio harmoniis~<br />
sadidebelicaa, raTa mgalobeli `Tavisi siyvarulisaTvis Sevides<br />
am harmoniaSi~?!. aseTi harmonia, universumis Sinagani harmonia<br />
RmerTsa, adamiansa da bunebas Soris, _ namdvilad warmmarTvelia<br />
avTandilis galobaSi, magram astrologiuri aRmsareblobisaTvis<br />
igi sruliad ucxo xilia, igi qristianobam moitana.<br />
oRond, rac am sityvas, _ `agreTve~, _ mohyveba, WeSmaritebisaken<br />
gvibiZgebs, iseve, rogorc es fraza: `siyvaruliT datvirTuli<br />
misi (avTandilis. _ g. f.) arseba aRmafrenas iwyebs, _ da es siyvaruli<br />
misi msofliur da maradiul bunebas amJRavnebs~ (nozaZe<br />
1957: 84); `avTandilis galoba aris sakuTari galoba. piradad misi<br />
galoba. igi arcerT astrologiur swavlas ar ekuTvnis gankerZoebiT~<br />
(nozaZe 1957: 91); da bolos: arcerT `swavlas mnaTobTa Sesaxeb<br />
avTandilis galobasTan da masSi naCveneb mnaTobTa bunebis daxasiaTebasTan<br />
pirdapiri damokidebuleba ara aqvs. sul sxva stilia<br />
gabatonebuli astrologiur nairswavlaSi mnaTobTa Sesaxeb da<br />
sul sxvaa stili vefxistyaosanis mnaTobTa avTandilis galobaSi~<br />
(nozaZe 1957: 99). WeSmaritebaa!<br />
magram, rom avTandilis galoba aris `sakuTari galoba~ qristianisa,<br />
qristianuli msoflmxedvelobis niadagze aRmocenebuli<br />
da am fundamentisTvis niSneuli `stiliT~ gacxadebuli, amaze mkvlevari<br />
dulgrilad arafers ambobs (maSin, roca astrologiuri<br />
RvTismetyvelebis kvali dawvrilebiT da gulmodginedaa naZiebi).<br />
2<br />
locva SvidTa mnaTobTadmi siyvarulis sagalobelia. avTandilis<br />
galobaSi xorcSesxmulia universumis (kosmosis) Sinagani<br />
harmonia RmerTsa, adamiansa da bunebas Soris. Tumca galobis<br />
teqstSi buneba Zalumadaa SemoWrili, magram aq arc bunebis suraTebia<br />
da arc sulismieri subieqturi WvretiT ganwonili buneba<br />
81
araa daxatuli, raTa, upirveles yovlisa, imave sulis simbolur<br />
xatad warmogvidges, rogorc es Cveulebriv xdeba.<br />
SvidTa mnaTobTadmi locvis epizodSi erTob sagulisxmod,<br />
gamorCeuli esTetikuri STambeWdaobiTaa realizebuli mijnuri<br />
avTandilis cxovrebiseuli kredo _ siyvarulis mSvenierebis<br />
gancdiT frTaSesxmulma da camde amaRlebulma siyvaruli da mSveniereba<br />
Tesos, uzenaesi siyvarulisa da silamazis pirvelwyarodan<br />
gadmoRvrili sikeTis gasabevreblad daixarjos. igi Tavisufali<br />
nebiT, msxverplad Tavis SewirvisaTvis sruli mzaobis<br />
ganwyobilebiT SeiWreba wuTisoflis Sav zRvaSi, am zRvaSi Casan-<br />
Tqmelad ganwiruli siyvarulis (nestanisa da tarielisa) gadasarCenad:<br />
`me igi var, vin sofelsa ara movkreb kitrad berad, vis<br />
sikvdili moyvrisaTvis TamaSad da miCans mRerad~.<br />
raindis intimuri samyaros siRrmeebidan daZruli energia<br />
universalur xasiaTs iRebs, adamians, bunebas da RmerTs siyvarulis<br />
duRabiT erTmaneTTan Seanawevrebs. avTandilis galoba im<br />
msoflSegrZnebis wiaRidan moedineba, romelsac RmerTi siyvarulad<br />
gaucxadda, adamiani xatad da msgavsad uflisa daesaxa, xolo<br />
xatobisa da msgavsebis wvdomis niWad nebis Tavisuflebis madli<br />
mieboZa. sruliad Tavis ufali avTandili egoizmis artaxebs dawyvets,<br />
`TamaSad da mRerad~ gadaaqcevs nestan-tarielis bednierebisaTvis<br />
wvneul jojoxeTs: polarulad sapirispiro sawyisTa am<br />
WidilSi arabi raindi Tavis axal lamaz `mes~ xatavs. igi Semoqmedia,<br />
siyvarulisTvis jvarcmulisagan, jvarcmiT zecad amaRlebulisganaa<br />
nasazrdoebi misi paTosi. `suli gvaswavlis Cven, rom jvarze<br />
sikvdilis saidumloSi davinaxoT gadasvla pirveli Sesaqmidan<br />
meoreze, egoizmidan siyvarulze~. aseTi tanjva da msxverplad<br />
misvla `aRdgomis naTliTaa gabrwyinebuli~ (korboni 1974: 477).<br />
frangi bibleisti aq erTob sagulisxmo azrs gviziarebs: jvarcmis<br />
gziT gankacebuli sityvis cad amaRleba meore Sesaqmed unda Seiracxos;<br />
codviT dacemul kacobriobas da mTel kosmoss siyvarulis<br />
ZaliT maradisobisaTvis aRdgomis gza gaekvala. `RmerTi siyvaruli<br />
ars~, _ gvmoZRvravs wminda werili da ase gvikonkretebs<br />
am mcnebis erTgulebis sarbiels: `ufroÁsi amisa siyuaruli aravisa<br />
aqus, raÁTa suli TÂsi dasdvas megobarTa TÂsTaTÂs~ (iovane.<br />
15,13). am mcnebis erTgulebisaTvis iRvwis avTandili, iRvwis muxlCauxrelad,<br />
TavgamodebiT. didi tanjva-tkivilis safasurad<br />
(`moundis gulsa dacema, zogjer mihmarTis danasa~) amarcxebs<br />
egoizms da Zerwavs Tavis maRal pirovnul `mes~. g. imedaSvili miu-<br />
TiTebda: `avTandili nestanis Zebnis gzaze arsebiTad eZebs Tina-<br />
Tins, romelTan ganSorebac obieqturad ganpirobebulia swored<br />
82
am ZebniT sxvisi dakarguli Seyvarebulisa... rogorc nestansa da<br />
tariels, ise TinaTinsa da avTandils siyvarulis vneba sikvdilsicocxlis<br />
zRudeze ayenebs~ (imedaSvili 1968: 244).<br />
tanjva-sikvdils xom sakraluri, ganmwmend-ganmaRmrTobeli<br />
Zala da madli aqvs, qristianuli TvalTaxedviT. es Zala da madli<br />
amoqmedebs avTandils. aq araferia gasakviri, amaze sakmaod cxadad<br />
migvaniSna `vefxistyaosnis~ avtorma poemis prologSi: `mijnuroba<br />
pirveli~, _ ambobs igi, _ aris RvTis siyvaruli, `saqme<br />
sazeo, momcemi aRmafrenaTa~. viTarca trfoba zedroul-zesivrculisadmi,<br />
igi eniT gamouTqmelia, smeniT mouxelTebelia (`yurnica<br />
davaldebian~). me am wignSi `vTqven xelobani qvenani, romelni<br />
xorcTa xvdebian, marT masve hbaZven, Tu odes ar siZven, SoriT<br />
bndebian~. garkveviTaa naTqvami, rom nestan-tarielisa da TinaTinavTandilis<br />
mijnuroba iseTi miwieri gancdaa, romelic uzenaesi<br />
`gvaris~ trfobas, `aRmamfreni~ Zalis momniWebels `ebaZebao~.<br />
avTandilis galoba `aRmamfreni~ sulis RaRadisia, musikis<br />
eniT ametyvelebuli, simReris gviristiT rom Seaqsovs erTmaneTs<br />
RmerTs, kacsa da bunebas. `melodia sxva araferia,_ ambobda wminda<br />
grigol noseli,_ Tu ara mowodeba cxovrebis ufro amaRlebuli<br />
wesisaken, damrigebeli imaTi, vinc saTnoebas erTgulobs, ar<br />
Seiwynaros Tavis zne-CveulebebSi araferi aramusikaluri, aramwyobri,<br />
araTanxmieri~ (`fsalmunTa zedwarwerilis ganmartebani~).<br />
netari avgustine erTob sagulisxmod akavSirebs erTmaneT-<br />
Tan siyvarulisa da musikis fenomenebs: `Tavad siyvarulia axali<br />
simRera. ismine, ra aris axali simRera. ufali ambobs: `mcnebasa axalsa<br />
migcem Tquen, raÁTa iyuarebdiT urTierTas~ (iovane, 13,34). e.<br />
i. mTeli dedamiwa mReris axal simReras, mTel dedamiwaze Sendeba<br />
saxli, mTeli dedamiwa aris saxli RvTisa~ (`ganmarteba 95-e fsalmunisa~).<br />
SegviZlia vTqvaT, rom avTandilis galobis aqtSic siyvarulisa<br />
da simReris ZaliT mTlianobad iWvriteba RmerTi, adamiani<br />
da samyaro.<br />
SesaZlebelia ki Tavdapirveli mTlianoba da harmonia daubrundes<br />
codviT dacemul-dangreul adamiansa da samyaros?! _<br />
SesaZlebelia siyvarulisa da mSvenierebis ZaliT, _ gvipasuxebs<br />
rusTaveli, qristiani qarTveli poeti. pasuxi wminda weriliT,<br />
wminda mamaTa naazreviT da erovnul-kulturuli sulis siRrmeebidanaa<br />
nasazrdoebi.<br />
rom universumis mTlianobas moicavs, itevs TviTeuli individi,<br />
rom adamiani mikrikosmosia, kabadokiel mamaTa Semdgom amaze<br />
vrclad msjelobs maqsime aRmsarebeli. amis kvalobaze, adamians<br />
sagangebo daniSnuleba aqvs. igi `miuZRvis erTisaken Tavisi meSve-<br />
83
obiT mravals, erTmaneTTan bunebis mixedviT ziarebulebs droSi,<br />
raTa yovelive miiyvanos RmerTTan, rogorc mizezTan~ (`ambigua~).<br />
adamianis am kosmiuri misiis (mediatorobis) Sesaxeb ki n. berdiaevi<br />
ityvis: `samyaro SeiZleba mieqces adamianSi, misgan iqnes asimilirebuli...<br />
adamiani Suamdgomeli da SemaerTebelia RmerTsa da<br />
bunebas Soris~ (berdiaevi 1916: 53, 59).<br />
am problemazeve msjelobdnen n. kuzaneli da g. leibnici.<br />
RmerTis, adamianisa da bunebis, universumis Sinagani harmoniis<br />
arsis Rrma religiur-filosofiuri koncefcia Seqmna vl. soloviovma<br />
XIX saukunis meore naxevarSi. meoce saukunis Sua wleb-<br />
Si qveyndeba pier teiar de Sardenis wigni `adamianis fenomeni~.<br />
didi frangi mecnieris (paleontologis) da sasuliero moRvawis<br />
(mRvdeli) naSromi eZRvneba siyvaruliT harmonizirebuli universumis<br />
problemas. amave suliskveTebiTa da orientaciiTaa aRbe-<br />
Wdili paul tilixis (amerikaSi emigrirebuli germaneli filosofosi)<br />
naSromi _ `sistematuri Teologia~. movixmobT oriode<br />
frazas am wignidan: `is, visac uyvars, Tanamonawileobs sayvarel<br />
arsebaSi; arsebuli Tanamonawileobs arsSi~, romelic xdis mas<br />
(arsi _ arsebuls, myofs dro-sivrceSi. _ g. f.) imad, radac igi<br />
gvevlineba arsebobis pirobebSi. qristiani Tanamonawileobs axal<br />
yofierebaSi, rogorc igi Tavis Tavs avlens ieso qristeSi~ (orive<br />
xazgasmuli sityva, _ `axali yofiereba~, _ avtors mTavruli<br />
asoebiT dauwyia. _ g. f.) (tilixi 2000:177).<br />
`arsebuli Tanamonawileobs arsSi~, es msoflSegrZneba<br />
avTandilis galobis ideuri Sinaarsisa da formis xerxemalia. yvelaferi<br />
arsebuli da myofi, arsebobs da myofobs imdenad, ramdenadac<br />
maTSi myofobs RmerTi, romelic `siyvaruli ars~. siyvarulis<br />
es dvrita pirvelmizezisaken miaqcevs, miaswrafebs yvela qmnilebas<br />
(viTarca nayofT siyvarulisa) avTandilis irgvliv, maT Soris<br />
_ ciur sxeulebsac. miTumetes, rom siyvarulis es RaRadisi mSvenierebis,<br />
musikis formiT gacxaddeba, xolo musika `xelovnebis<br />
erTaderTi saxea, romelsac ZaluZs SeaRwios miRmur samyaroSi<br />
da rCeba maradisobaSi~ (biCkovi 1999: 211). siyvarulis avTandiliseulma<br />
sagalobelma mnaTobebSic SeaRwia da isini Tanagrnobisa<br />
da TanadgomisaTvis SemarTa:<br />
84<br />
`aha, mmowmoben varskvlavni, Svidnive memowmebian:<br />
mze, otaridi, muSTari da zual CemTvis bndebian,<br />
mTvare, aspiroz, marixi movlen da mowmad myvebian,<br />
mas gaagonen, ranica cecxlni uSretni mdebian~.<br />
siyvarulis Teslze aRmocenebuli mnaTobebi (da mTeli<br />
samyaro) guls gauxsnian da ixuteben imave mSoblisganve Sobil
avTandils. orives, adamiansac da mnaTobsac, dambadebelma, arsTa<br />
gamrigem, yofna-aryofnis sazrisad da wesad siyvaruli mihmadla<br />
da maT esmiT erTmaneTisa.<br />
wm. maqsime aRmsarebeli gvaswavlis: adamiani mowodebulia<br />
imisaTvis, raTa `siyvaruliT SeaerTos Seqmnili buneba bunebas<br />
Seuqmnels, madlis moxveWiT mTlianobad da igiveobad moavlinebs<br />
maT~ (`ambigua~). `adamianis sicocxle aris siyvaruli~, _ ambobs<br />
e. svedenborgi (svedenborgi 1999: 211). am sibrZnis saTave pavle<br />
mociqulis naazrevSia: `me ki aRara vcocxlob, aramed qriste<br />
cocxlobs CemSi~ (gal. 2,20). suli siyvarulisa, RvTaebrivi suli<br />
galobs mulRazanzaris velze da ganwonis da SeaerTxmebs mTel<br />
universums.<br />
imis kvalobaze, rom mnaTobebi sinaTlesa da siTbos, sicocxlis<br />
masazrdoebel or madls, sZRvnian miwier arsebaT da erTob<br />
lamaznic arian, adamianebma uZvelesi droidanve gaaRmerTes<br />
isini. imave safuZvelze, mnaTobTa simbolikam, saerTod, naTlis<br />
esTetikam gamorCeulad gamsWvala qristianuli msoflSegrZneba,<br />
xelovneba. Tumca sinaTle grZnobad-materialuri fenomenia, magram<br />
nivTierTagan yvelaze nakleb nivTieria da haerovani, TiTqmis<br />
usxeulo. es garemoeba erTob mimzidvels xdida mas qristianuli<br />
msoflSegrZnebisaTvis. rusTavelma SeunarCuna ciur sxeulebs<br />
odindeli `pativis~ erTi nawili, raodensac qristianuli monoTeisturi<br />
aRmsarebloba iguebda. xatad RvTisad Seqmnilma adamianma<br />
siyvarulSi Tanadgoma SesTxova mnaTobebs, upirveles yovlisa,<br />
mzes, romelsac, rusTavelisave miTiTebiT, `xatad RvTisa~ saxavdnen<br />
jer kidev `filosofosni winani~.<br />
astrologiuri RvTismetyvelebis arsenali `vefxistyaosnis~<br />
avtorisaTvis mxolod masalaa mxatvruli saxisa im filosofiur-esTetikuri<br />
koncefciiT STagonebuli xelovanisaTvis,<br />
romelic siyvarulis duRabiT Sekrul-gamTlianebuli da harmonizebuli<br />
universumis taZars agebs. oRond es iseTi sruliad xel-<br />
Seuxebeli masala ar aris, rogorsac xuroTmoZRvari, Cevulebriv,<br />
qvis lodisa Tu brinjaos zodis saxiT iRebs bunebis wiaRidan da<br />
mere Tlis, aCuqurTmebs, Zerwavs Tu Wedavs... saukuneTa sigrZeze<br />
mnaTobTa sauflos intensiurad mieaxleboda Semoqmed kacTa ma-<br />
Ziebeli suli da mecnierul, esTetikur, religiur, mistikur Tu<br />
eTikur TvalTaxedvaze aametyvelebda kosmiuri SoreTis erTob<br />
mimzidvel, magram idumal binadarT. e. i. erTob mimzidvel-naWdevebiani<br />
masaliT muSaobda SvidTa mnaTobTadmi aRvlenili RaRadisis<br />
avtori. magram ucxo Tu Soreul kulturaTa naWdevebiani konstruqciuli<br />
masala didma xelovanma iseT fonze da iseTi aqcen-<br />
85
tebiT ganalaga, mnaTobTa iseTi daxvewili personalizacia moaxdina,<br />
rom Cven, mkiTxveli, wminda weriliT nakurTxi universumis<br />
SuagulSi aRmovCndebiT. taZars avTandilis `xmisa sitkbosagan~<br />
gaJRenTili musika avsebs, romelic gumbaTisaken adis, iqidan ki<br />
sampirovani da erTarseba ufali gviRimis (foni vaxseneT, igulisxmeba<br />
adamianTa, nadir-frinvelTa, usulo arsebaTa reaqcia<br />
galobaze, razec qvemoT visaubrebT).<br />
axla imas mivapyroT sagangebo yuradReba, Tu ras aZlevda<br />
`vefxistyaosnis~ avtors qristianuli msoflmxedveloba saimisod,<br />
raTa universumis iseTi suraTi daexata, rac avTandilis galobaSia<br />
xorcSesxmuli.<br />
amqveyniuri sinamdvilis wiaRSi, wminda werilis mixedviT,<br />
aris potenciali imisa, rom Seqmnili Semqmnels miuaxlovdes, Seer-<br />
Tos kidec, horizontaluri xazi, rogoradac xatovnad miwier sinamdviles<br />
warmoidgenen, gadaejvaredinos vertikalurs, ltolvas<br />
pirvelmizezisaken. roca am Tvalsazriss aviTareben, wminda<br />
mamebis STagonebas asazrdoebs `gamoslvaTa~ wignis is pasaJi, sadac<br />
Seuwveli mayvlis buCqidan masTan Sexmianebul `RmerTs abrahamisa,<br />
RmerTs isakisa da RmerTs iakobisa~ mose SesTxovs, auwyos<br />
saxeli Tvisi, xolo ufali upasuxebs: `me var, romeli var~ (3,14). am<br />
epizodSi nagulvebi Sinaarsis siRrme zmnis (`yofna~) ganmeorebiT<br />
ufro ikveTeba frazis uSualo gagrZelebaSi: `da Tqua: esre arqu<br />
ZeTa israelisaTa: `romel ars~, momavlina me Tquenda~. RmerTi<br />
Tavis Tavs saxelsdebs `arsebulad~, _ `romel ars~. igi ar aris<br />
raRac Tu viRac, aseTi Tu iseTi, aramed arsebuli, myofi, misi arsi<br />
emTxveva mis arsebobas. wminda mamebi sixaruliT da gatacebiT ganmartaven<br />
`gamoslvaTa~ am monakveTs, sadac gamocxadebis sibrZnisa<br />
da filosofiuri gansjis Serwymas xedaven. aseTi grZnoba sagulisxmodaa<br />
ametyvelebuli grigol nazianzelis, grigol noselis,<br />
fsevdo-kurilis nawerebSi, xolo netari avgustine ityvis: ufali<br />
aris `pirveli da uzenaesi arsi, romlisaganac arsebobs yvelaferi,<br />
rac arsebobs, ramdenadac igi arsebobs; vinaidan yvelaferi, rac<br />
arsebobs, ramdenadac igi arsebobs, aris sikeTe~ (`WeSmariti sarwmunoebis<br />
Sesaxeb~). `romeli saxeli esatyviseba RmerTs yvelaze<br />
ufro? _ svams kiTxvas wm. ioane damaskeli da iqve upasuxebs, _<br />
saxeli `myofi~, romliTac ufalma TviTon aRniSna Tavisi Tavi,<br />
roca saubrobda mosesTan... viTarca yofierebis erTgvar ukidegano<br />
da usazRvro zRvas arsisa, igi Tavis TavSi moicavs yofierebis<br />
86<br />
3
mTel ganuyoflobas~ (`marTlmadidebluri sarwmunoebis zedmiwevniTi<br />
gadmocema~, I, 9).<br />
yofnas, viTarca Tavis yvelaze did upiratesobas, ufali<br />
uSurvelad da siyvaruliT nobaTad sZRvnis yovel myofs. amaze<br />
erTob vrclad msjelobs fsevdo-dionise areopageli. ufro metic,<br />
gvaswavlis wminda mama, ufali silamaze-mSvenierebacaa da amiTve<br />
ajildoebs Tvisgan qmnilT. `misi yvelaze mniSvnelovani da<br />
pirveli ZRveni, _ ambobs wm. mama ufalze, _ aris Cvendami moZRvnili<br />
myofoba~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~, V, 6). ideali siyvaruliT<br />
gamTlianebuli universumisa, avTandilis galobaSi rom ikveTeba,<br />
yvelaze ufro (ra Tqma unda, bibliis Semdgom) swored fsevdodionise<br />
areopagelis naazreviTaa STagonebuli (aki erTgan poeti<br />
TviTve imowmebs `brZeni divnosis~ avtoritets).<br />
RvTisagan gadmoRvril sikeTesa da mSvenierebasTan wilnayarobis<br />
madls TviT ufali sZRvnis misganve SeqmnilT. (aqve gaviTvaliswinoT,<br />
rom wminda mama sityvebs _ `RmerTi~, `sikeTe~ da<br />
`mSveniereba~ erTi da imave mniSvnelobiT xmarobs). `am mSvenierSi,<br />
_ ganmartavs filosofosi, _ yvela arsebuli hpovebs yofierebas,<br />
siyvaruls, Tanxmobas da urTierTobas. mSvenieris wyalobiT<br />
yvelaferi erTiandeba, vinaidan mSvenieri sakuTari silamazisaken<br />
mimzidvelobis wyalobiT Tavis TavSi moicavs arsebulis mTel er-<br />
Tobas, gvevlineba ra sawyisad, SemoqmedebiT da mamoZravebel mizezad<br />
yvela arsebulisa, da agreTve siyvarulis sagnad, swrafvaTa<br />
zRvrad, mizezad da saxed srulqmnilebisa, ramdenadac yvelaferi<br />
ibadeba mSvenierisaTvis da misiT ganisazRvreba. amitomac mSvenieri<br />
igiveobrivia sikeTisa da amitom yvelaferi mieswrafvis mSveniers-da-keTils,<br />
rogorc mizezs yvela arsebulisa, da arc erTi<br />
arsebulSi ar aris araferi, wilnayari rom ar iyos mSvenierTanda-keTilTan~<br />
(`saRmrToTa saxelTaTvis~, IV, 7).<br />
samyaros ierarqiuli kibis yvela safexurs uyvars erTmane-<br />
Ti, dabla mdgomT maRla mdgomni, TanamodaseT _ RirsebiT sworni,<br />
maRla mdgomT _ dabla mdgomni. TviT dambadebeli usazRvro<br />
trfialebiT emsWvalvis yvela arsebuls, `gamudmebiT zrunavs<br />
maTze, ifaravs da Tavisken izidavs~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~,<br />
IV,10). ase rom, `yvela arsebuli, samyarouli mTlianobis ZaliT<br />
Seurevnelad Serwymuli da ganuyoflad SeerTebuli, inarCunebs<br />
erTian da ganuyofel kavSirs RvTaebriv harmoniasTan. srulyofas<br />
aRmatebuli samyaro (igulisxmeba RvTaebrivis sauflo. _ g. f.)<br />
yvela arsebulze ganefineba mTeli sisruliT da masSi arsebuli<br />
ubralo da wminda, yovlis gamamTlianebeli ZaliT, aerTebs yvela<br />
arsebuls, aerTianebs ra (SuamdgomelTa saSualebiT) yvelaze<br />
87
mdabalT yvelaze maRlebTan maTTvis bunebrivad niSneuli siyvarulis<br />
kavSiriT~. am SeerTebisas arsebulT ar ekargebaT TavisTavadoba,<br />
ganuyofloba. `amgvarad, RvTaebrivi `samyaro~ Camodis<br />
msoflioSi da gadmoiRvreba ra yvela arsebulze siuxves aRmatebuli<br />
sisavsiT, nayofieri samyarosTvis romaa damaxasiaTebeli,<br />
sZRvnis am siuxves yvelas da TviTeuls, yvelafers aRmatebuli<br />
ZaliT mTlianobisa inarCunebs yovels savsebiT gaerTianebuls<br />
rogorc yovelTan, ise Tavis TavTan~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~,<br />
XI, 2), (xazgasma yvelgan Cvenia. _ g.f.).<br />
`brZeni divnosis~ aq moxmobil naazrevSi, SeiZleba iTqvas,<br />
ukve ilandeba avTandilis galobis dedaazri, Tumca igi mTel Sua<br />
saukuneebsac gasdevs da qristianul dasavleT evropasac (magali-<br />
Tad, Toma aqvinelsac) uwevs. magram yvelaze adre fsevdo-dionises<br />
naazrevs exmianeba wm. maqsime aRmsarebeli. igi gvmoZRvravs,<br />
rom RmerTi moicavs, aerTebs da SemoqmedebiTad `Sinagani kav-<br />
SiriT erTmaneTTan akavSirebs yovel arsebuls~. xolo is sawyisi<br />
Zala, romliTac ufali erTmaneTTan aduRabebs `uTvalavi feriT~<br />
(rusTaveli) gaSlil samyaros, aris `maTSi CaTesili logosebi~,<br />
nivTieri arsebobis RvTaebrivi safuZveli, uzenaesiseuli<br />
Canafiqri Seqmnilze. logosi Seurevnelad da ganuyoflad amyofebs<br />
Tavis SigniT da erTmaneTTan yvela qmnilebas (`mistagogia~,<br />
I). yvela qmnilebaSi CaTesili es logosuri sawyisi uzenaesiseuli<br />
energiiT msWvalavs yvelafers (`mistagogia~, VII). yvela Seqmnili<br />
iswrafvis Tavisi logosisaken. magram ismeba kiTxva, _ nivTieri<br />
qmnileba rogor imoZravebs Tavisi logosisaken, mas xom gonierebiT<br />
gaSualebuli neba ar gaaCnia. aseTi neba mxolod adamians aqvs.<br />
swored adamianis meSveobiT Semodis nivTier qmnilebaSi RvTaebrivi<br />
energia da ubiZgebs mas Tavisi logosisaken, uflisaken. yovlis<br />
erTmyofeli am saRvTo amocanis realizatorad RvTisganve daniSnulia<br />
adamiani, swored amitomaa Cafiqrebuli igi mikrokosmosad,<br />
samyaros saxed (`mistagogia~, VII). maqsime aRmsareblis Teologiuri<br />
anTropologiis Tanamedrove mkvlevari ityvis amis Sesaxeb:<br />
swored adamiani gvevlineba samyaros xsnis mediatorad (Tunbergi<br />
1965:140-152). ufali `badebs Seqmnil arsebebSi siyvaruls, _ ganmartavs<br />
vl. loski wm. maqsimes erT-erT naSroms, _ romelic aiZulebs<br />
maT, mas (ufals. g. f.) eswrafvodnen~ (loski 1991 : 225)<br />
maSinve, roca adamianuri buneba macxovarma SeuerTa RvTaebrivs,<br />
iwyeba adamianuri bunebis da mTeli kosmosis gamsWvalva<br />
RvTaebrivi energiiT, _ gvmoZRvravs ioane damaskeli (`marTlmadidebluri<br />
sarwmunoebis zedmiwevniTi gadmocema~, III, 17).<br />
xolo XV s-Si nikoloz kuzaneli ityvis: `swored adamianuri<br />
88
uneba... Tavis TavSi erTmaneTs Seurwyams yvelafers samyaroSi<br />
arsebuls da amitom Zvel filosofosTagan samarTlianad iwodeba<br />
mikrokosmosad, mcire samyarod. swored igi, amaRldeboda ra<br />
maqsimalurTan SeerTebis donemde, amitom aRmoCndeboda sisavsed<br />
yvela srulqmnilebisa da universumisa mTlianad da yoveli<br />
calkeuli sagnisa; ase rom, yvelaferi adamianis gziT miaRwevda<br />
Tavis umaRles safexurs~ (kuzanski 1979: 150).<br />
universumis Sinagani mTlianobisa da harmoniis arsis wvdomisaTvis<br />
erTob sagulisxmo gansjaT vipoviT evg. trubeckois<br />
wignSi `sicocxlis sazrisi~. igi ambobs: RvTaebrivma madlma, vi-<br />
Tarca siyvarulma, samyaro unda aavsos. `masSi yvelaferi unda<br />
gacocxldes _ adamianic da mTeli miwieri buneba. adamiani samyaroSi<br />
gvevlineba Suamdgomlad, gamtareblad, romlis meSveobiTac<br />
samyaroSi SeaRwevs is Zala, rac yvelafers aaRorZinebs~<br />
(trubeckoi 1994: 301). `adamianSi da adamianis meSveobiT mJRavndeba<br />
Semoqme-debiTi energia dedamiwisa... misgan samyaro elodeba im<br />
saboloo gamaTavisuflebel sityvas, romelic gaacxadebs saidumlos<br />
yvela qmnilebisa, gamoxatavs sazriss mTliansamyarouli simfoniisa~.<br />
bibliac ase Wvrets adamians, aRiqvams viTarca `yovliserTobis<br />
mqadagebels dedamiwaze~ (trubeckoi 1994: 394). qristes<br />
xorcielad movlinebiT `gamoixateba miwisadmi maradiuli RvTaebrivi<br />
siyvarulis daRmavali moZraobis sisavsec da miwierebis<br />
Semxvedri aRmavali moZraobis sruli dagvirgvinebc... xolo adamianis<br />
meSveobiT da adamianis kvaldakval `TÂT igica dabadebuli<br />
ganveTavisufldes monebisagan xrwnilebisa~ (rom., VIII, 21). qristes<br />
miwieri moRvaweobis Sesaxeb evangeluri Txrobis dasawyisSive<br />
gvaqvs miTiTeba imis Sesaxeb, rom sacdurze misi (macxovris. _ g. f.)<br />
gamarjveba aris dasawyisi yvela qmnilebis mTlianobis aRdginebisa,<br />
codviT dacemam rom daangria. udabnoSi qristes irgvliv Tavs<br />
iyrian miwiernic da zeciernic. `da iyo mÃecTa Tana, da angelozni<br />
hmsaxurebdes mas~ (mark., 1,13). (trubeckoi 1994: 417-418).<br />
jer kidev rodis fsevdo-dionise areopageli gvmoZRvravda,<br />
rom yovlis erTmyofeli Zlevamosileba uflisa `ganefineba adamianebzec,<br />
cxovelebzec, mcenareebzec da, saerTod, erTianad mTel<br />
bunebaze; gaerTianebulT igi amagrebs erTmaneTis siyvarulSi da<br />
erTmaneTTan urTierTobaSi~ (`saRmrToTa saxelTaTvis~, VIII, 5)<br />
(xazgasma Cvenia._g.f.).<br />
Seyvarebuli avTandilis sulis siRrmeebidan daZruli energia<br />
saRvTo mijnurobasTan (`mijnuroba pirvelTan~) xdeba wilnayari,<br />
rogorc es poemis prologSive aRgviTqva rusTavelma: `...<br />
marT masve baZveno~. RvTis mijnurSi RvTaebrivi energia SeaRwevs<br />
89
misgan (uflisgan) gansxvavebul yofierebaSi, ganwonis mas. ganRmr-<br />
Toba procesia, moZraobaa, _ gvmoZRvravs maqsime aRmsarebeli,_<br />
da igi nawilobriv mainc miiRweva miwieri yofnis sinamdvileSi.<br />
ukve aq, miwaze, saRvTo madlis wyalobiT wmindanebi aRiWurvebian<br />
ufliseuli energiiT da RvTisaken swrafvis Sesabamisad amgvar<br />
energias iRebs yvela adamiani da mTeli kosmosi. ufliseuli energia<br />
SeaRwevs TviT saganSi, sxeulSi da zecisken ubiZgebs maT (`ambigua~).<br />
raRac msgavsi xdeba arabi mijnuris sulSi, xolo sulidan<br />
gadmoRvril am madls avTandili miuwiladebs mTel samyaros. amgvari<br />
madlis Zala ki bunebis kanonebis gadamlaxveli xdeba:<br />
90<br />
ra esmodis mRera ymisa, smenad mxecni movidian,<br />
misve xmisa sitkbosagan wyliT qvanica gamosxdian,<br />
ismendian, gahkvirdian, ra atirdis, atirdian;<br />
imRers leqsTa sabraloTa, Rvarisaebr cremli sdian.<br />
movidian Sesamkoblad qveyniT yvela sulierni,<br />
tyiT nadirni, wyalSiT Tevzni, zRviT niangni, ciT mfrinvelni,<br />
indo-arab-saberZneTiT, maSriyiT da maRribelni.<br />
rusni, sparsni, mofrangeni da misreTiT megviptelni.<br />
Tavad siyvaruli mReris am sivrceSi. netari avgustines sityvebiT<br />
rom gavimeoroT, `Tavad siyvarulia axali simRera... mTeli<br />
dedamiwa mReris axal simReras, mTel dedamiwaze Sendeba saxli,<br />
mTeli dedamiwa aris saxli RvTisa~. TviT ufali, romelic `siyvaruli<br />
ars~, Tu saRvTo madli musikis eniT gacxaddeba aq da am madlis<br />
ZaliT uqmdeba ara mxolod sivrculi samanebi, aramed adamianze<br />
dabla mdgom arsebaTa bunebrivi SezRudulobani. mTel mzisqve-<br />
SeTs miswvdenia siyvarulis sagalobeli, miswvdenia da moukrebia.<br />
nadir-frinvelT, zRvis binadarT, usulo sagnebsac suli CadgmiaT,<br />
adamianuri grZnoba-gancda, Tanadgomisa da Tanalmobis niWi<br />
gaRviZebiaT. `siyvaruli da simRera aerTianebs adamianebs, raTa<br />
axali taZari, axali samyaro aaSenon~, _ ambobs v. biCkovi avgustineseul<br />
gansjaTa saanalizod, siyvarulisa da simReris ZaliTa da<br />
madliT mSenebare axal taZarSi, axal samyaroSi SevyavarT rusTvels<br />
(biCkovi 1999: 211).<br />
pirvelcodviTi dacema imas niSnavda, rom adamianSi _ mikrokosmosSi<br />
WeSmariti sicocxlis, yofnis pirvelwyaro _ siyvaruli<br />
daimcro, dabeCavda (gavixsenoT: `adamianis sicocxle<br />
siyvarulia~). damcroba maSinve airekla makrokosmosma, Txa da<br />
mgeli erTad aRar sZoven. iqedan mokidebuli, ganmartavs mociquli,<br />
`amaoebasa daemorCila dabadebuli ara nebsiT, aramed mis<br />
mier~, adamianis mier. da yoveli dabadebuli sasoebiT `gamoCine-
asa SvilTa RmrTisaTa moelis~, raTa swored imis meSveobiT,<br />
vinc amaoebis kerZad aqcia yoveli dabadebuli, `gan-ve-Tavisufldes<br />
monebisagan xrwnilebisa~ (rom., VIII, 20-21). mxolod adamians,<br />
viTarca `mcire samyaros~ `did samyaroSi~, `Svilad RmrTisad~<br />
pirovnulad amaRlebis gziT xelewifeba axla uflisken gauZRves<br />
yvela arsebas. qristem da qristianobam STaagona kacobriobas,<br />
rom es aris adamianis umaRlesi daniSnuleba da `saRvTo vali~.<br />
qriste modis, gvmoZRvravs wm. makari megvipteli, raTa aRudginos<br />
kacs `pirveladi silamaze~ (homilia V); qristianoba aris `movlineba<br />
axali da mSvenieri adamianisa~ (homilia XIV). aseTi `axali<br />
da mSvenieri adamiania~ avTandili, romelic `axal simReras~, siyvaruls<br />
galobs, mTel dedamiwas rom esmis, yvela qmnilebis yofnis<br />
saZirkvlamde rom uwevs da erTmaneTTan SeaduRebs, universumad<br />
aqcevs siyvarulis _ kosmiuri musikis duRabiT. ZvelisZvelia<br />
tradicia, _ ambobs paul tilixi, _ `romelic imaSi mdgomareobs,<br />
rom universumis Semadgeneli sawyisebi unda veZioT adamianSi~. igi<br />
erTnairad intensiuria `miTologiaSic da misticizmSic, poezia-<br />
Sic da metafizikaSic~ (tilixi 2000:170). magram isaa sagulisxmo,<br />
rom mxolod qristianulma msoflmxedvelobam Seracxa siyvaruli<br />
universumis mTlianoba-harmoniis balaverad.<br />
SemTxveviTi arc is unda iyos, rom siyvarulisa da simReris<br />
mSvenierebis winaSe ugrZnobeli arc iseTi tlu da erTob `Tvalad<br />
nasi~ arseba ar darCenila, rogoric niangia. avTandilis `xmisa sitkbosagan~<br />
wylidan qvanic daZrulan, maTac Tanamlmobeli cremli<br />
sdiT. `cremlni gamovaln sinedlisagan gvamisao~, _ gvaswavlis<br />
wm. ioane oqropiri. qva da rkina araorganuli bunebis sul qveda<br />
safexurebze arian ganlagebulni, amitom arian ase mZimeni, uxeSni.<br />
magram isinic pirvelmizezisagan moivlinnen yofnad, ufals maTTvisac<br />
uboZebia Tavisi upiratesoba yofnisa (`me var, romeli var~).<br />
uflis xeli akavebs maT aryofnis ufskrulSi gauCinarebisagan.<br />
yovlis SemqmnelTan Tanayofnis dvrita qvaSic gaucxovelebia zecas<br />
miwevnil sagalobels siyvarulisa. wm. basili kesarieli ityvis:<br />
`fsalmunTa galoba cremlebs qvis gulidanac ki gamoswuravs~<br />
(`fsalmunTa ganmartebani~). uflisaken SesaSuri ZalisxmeviT mltolveli<br />
pirovnebis mSvenierebam qvebic pirovnuli cnobierebis<br />
SuqTan gaxada wilnayari, wylidan `gamosxa~, raTa adamiansa da cas<br />
Sehxedon, miayuradon. (Cven mogvexseneba, rom `vefxistyaosnis~<br />
saanalizo monakveTis sul bolo strofs (`movidian Sesamkoblad<br />
qveyniT yvela sulierni...~) bevri ar miiCnevs rusTveliseulad. es<br />
Tundac ase iyos, Cvens sjas saeWvod ver aqcevs. es strofi mxolod<br />
niuansurad akonkretebs imas, rac manamdec ukve gamoikveTa, raki<br />
91
qvanic ki atirebulan. Tu maincdamainc interpolaciaa, imas ki<br />
mowmobs, rom karg mTqmels kargi gamgone Zvel saqarTveloSive ar<br />
gamolevia.<br />
avTandilis galobis epizodi namdvilad aris sinTezi wminda<br />
poeziisa da wminda religiisa. Cven ki isic gvgonia, rom aq<br />
gamoxatul msoflSegrZnebaSi ukve ilandeba is azri, romlis<br />
mixedviT, mTlianobis saZirkvlad siyvarulis fenomenis miCnevas<br />
racionalur-SemecnebiTi axsnac SeiZleba moeZebnos. amgvari<br />
TvalTaxedva saukuneTa sigrZeze gakrTeboda xolme, xolo XX saukunis<br />
Sua wlebSi gamoqveynebul wignSi pier teiar de Sardenisa, _<br />
`adamianis fenomeni~, romlis erT Tavs hqvia _ `siyvaruli _ energia~,<br />
sakiTxi sagangebodaa ganxiluli. p. teiaris TvalsazrisiT,<br />
siyvaruli sxvadasxva formiTa da xarisxiT niSneulia organizebuli<br />
materiis yvela formisaTvis. advili Sesacnobia igi ZuZumwovarTa<br />
Soris. sicocxlis xis ufro dabal safexurze igi erTob<br />
bundovandeba, mouxelTebelia. magram molekulis warmoqmnis vi-<br />
TarebaSi `rom ar arsebobdes Sinagani swrafva mTlianobisken, ise<br />
siyvaruli fizikurad ver daCndeboda zeviT, CvenSi~, adamianSi.<br />
`raTa damajereblad davadasturoT siyvarulis arseboba CvenSi,<br />
Cven unda vvaraudobdeT, mivyvebiT ra saerTo wess, mis arsebobas<br />
Canasaxovani saxiT mainc, yvelaferSi, rac arsebobs... raTa samyaro<br />
mivides Tavis sisrulemde siyvarulis ZalTa zemoqmedebiT,<br />
samyaros fragmentebi eZeben erTmaneTs. da aq ar aris araviTari<br />
metafora da mniSvnelovnad meti Sinaarsia, vidre poeziaSi... raTa<br />
kosmiuri energiis wyaro vipovoT, saWiroa, Tu sagnebs aqvT TavianTi<br />
Sinagani mxare, `CaveSvaT~ sulier mizidulobaTa Sinagan an<br />
radialur zonaSi. yvela Tavisi niuansis mixedviT, siyvaruli sxva<br />
araferia, Tu ara uSualo kvali imisa, rac Tavis TavTan universumis<br />
fsiqologiurma konvergenciam (miaxloebam. _ g. f.) datova<br />
elementSi~ (teiari 1965:259) (xazgasma Cvenia. _ g.f.).<br />
rom mTeli universumi myofobs TviTeul individSi da miiwvdomeba<br />
misganve, am TvalTaxedvas filosofiur-religiuri argumentebiT<br />
amagrebs p. tilixic. igi ambobs: `calkeuli foToli<br />
Tanamonawileobs im bunebriv struqturebsa da ZalebSi, romlebic<br />
zemoqmedeben maszec da misi meSveobiTac... Tu adamianze vimsjelebT<br />
kosmosis TvalsazrisiT, maSin igi Tanamonawileobs universumSi<br />
imitom, rom mis winaSe gaxsnilia universaluri struqturebi,<br />
formebi da kanonebi... universaliebi xdian adamians uni-<br />
92<br />
4
versalurad. universaliebis meSveobiT adamiani Tanamonawileobs<br />
yvelaze Soreul varskvlavebSi da yvelaze Soreul warsulSi. es<br />
aris ontologiuri safuZveli imis samtkiceblad, rom Semecneba<br />
_ es aris gaerTianeba da rom igi efuZneba eross, im elementebis<br />
gamamTlianebels, romlebic arsebiTad erTmaneTs ekuTvnian<br />
(tilixi 2000:177), (pirveli xazgasma Cvenia, meore _ avtorisa. _<br />
g. f.). p. tilixic siyvarulis fenomens miiCnevs imis safuZvlad, rac<br />
universums harmoniulad kravs: erosi amTlianebs elementebs, arsebiTad<br />
rom `erTmaneTs ekuTvnian~ (SeadareT p. teiaris frazas:<br />
`raTa samyaro mivides Tavis sisrulemde siyvarulis ZalTa zemoqmedebiT,<br />
samyaros fragmentebi eZeben erTmaneTs~).<br />
p. teiari adamianis sulis moZraobis zogierT faqtsac iSveliebs:<br />
universumis grZnoba, nostalgia mTlianobis mouxelTeblobisa<br />
gveufleba bunebis Wvretisas, silamazis winaSe, WeSmariti<br />
musikis mosmenisas. raRac diadi, namdvili da Soreuli gvixmobs.<br />
yvela Zlieri emociis siRrmeSi xmianobs gawvrTnili sulis es faqizi<br />
vibracia. `rezonansi mTlianobaze _ es aris wminda poeziisa<br />
da wminda religiis arsebiTi noti~ (teiari 1965: 261-262).<br />
avTandilis galoba wminda poeziisa da wminda religiis simbiozia.<br />
kosmiur simfoniad gacxadebuli siyvarulis meSveobiT<br />
pirovneba avTandili iaxlovebs mTel kosmoss, mis mravalsaxovan<br />
binadarTa personalizacias axdens da maTTan erTad uaxlovdeba<br />
ufals (`arsebuli Tanamonawileobs arsSi~). miwieri pirovneba<br />
pirovnuli absolutisaken miuZRvis pirovnuli cnobierebiT gamdidrebul-gacxovelebul<br />
kosmoss. p. teiari amgvar tendenciaze<br />
ityvis: `dae, universumma SemdgomSi SeiZinos saxe da guli, dae, igi,<br />
Tu SeiZleba ase vTqvaT, personificirebuli gaxdes CvenTvis~ (teiari<br />
1965:262).<br />
avTandili Teurgia, xelovania, mTel kosmoss sZens igi adamianur<br />
saxes da Caudgams siyvaruliTa da TanalmobiT mfeTqav guls<br />
(qvasac ki). araorganizebuli bunebac ki Tavisufldeba materiis<br />
simZimisagan, adamianuri Tanadgomis madls eziareba. isev gavimeorebT:<br />
`mTeli dedamiwa mReris axal simReras~. adamianis Sinagani<br />
samyaro ki araa `gatanili gareT da gasagnebuli~, rogorc SeiZleba<br />
mogveCvenos, aramed, piriqiT, buneba da saganT samyaroa gaadamianurebuli,<br />
personificirebuli.<br />
avTandilis galobis epizodSi adamianis mimarTeba samyaros-<br />
Tan principulad upirispirdeba klasikuri antikuri msoflmxedvelobisTvis<br />
niSneul gagebas: `imis nacvlad, rom moxdes adamianis<br />
`deindividualizacia~, `kosmizacia~ da, amgvarad, igi gaiTqvifos<br />
erTgvar upirovno RvTaebriobaSi, _ ityvis qristianul an-<br />
93
Tropologiaze msjelobisas vl. loski, _ pirovnul RmerTTan<br />
urTierTobis absoluturad pirovnulma xasiaTma unda misces mas<br />
SesaZlebloba, rom moaxdinos samyaros `personalizacia~. ukve<br />
adamiani ki ar gadarCeba samyaros meSveobiT, aramed samyaro _<br />
adamianiT, imitom, rom adamiani aris hipostasi mTeli samyarosi,<br />
romelic wilnayaria mis bunebasTan. da dedamiwa iZens Tavis<br />
pirovnul, hipostasur sazriss adamianSi. adamiani samyarosaTvis<br />
aris misi sasoeba madlsa da RmerTTan SeerTebaze... samyaro mihyveba<br />
adamians, imitom, rom igi (samyaro. _ g. f.) TiTqos aris adamianis<br />
buneba; misTvis SeiZleboda `anTroposfero~ gvewodebina...<br />
ase rom, Cven pasuxs vagebT samyarosaTvis. Cven varT is sityva, is<br />
logosi, romliTac igi Tavis Tavs gamoTqvams, da mxolod Cvenzea<br />
damokidebuli _ RvTismgmoblobs igi Tu iloceba. mxolod Cveni<br />
meSveobiT kosmosi, viTarca gagrZeleba Cveni sxeulisa, SeZlebs<br />
eziaros madls~ (loski 1991: 297). pirvelmizezis umaRlesi upiratesoba<br />
_ yofna, Sesaqmis Jams yvela qmnilebisadmi madlad miboZebuli,<br />
xolo mere pirvelcodviT damcrobili da gaxunebuli,<br />
avTandilis galobis aqtSi mtvers da Jangs gadaiyris, dvrita iRviZebs,<br />
RvTis xatad dabadebuli kaci da gaadamianurebuli buneba<br />
zecisken daiZrebian. avTandili namdvilad aris `is sityva, is logosi~,<br />
romliTac samyaro, viTarca RvTisagan nakurTxi yofiereba,<br />
`Tavis Tavs gamoTqvams. arabi raindis Rvawlis madliT `samyaro<br />
iloceba~, xdeba adamianis miRma arsebul qmnilebaTa gaadamianureba,<br />
personifikacia.<br />
94<br />
damowmebani:<br />
berdiaevi 1916: Бердяев Н. Смысл творчества. М.: 1916.<br />
biCkovi 1999: Бычков В. 2000 лет христианской культуры. Т.1, Москва-Санкт-Петербург:<br />
1999.<br />
Tunbergi 1965: Thunberg I. Microcosm and Mediator. The Theological Anthropology of Maximus<br />
the Confessor. Lund: 1965.<br />
imedaSvili 1968: imedaSvili g. vefxistyaosani da qarTuli kultura. Tb.: 1968.<br />
korboni 1974: Корбон Ж. Испытание хритианина. Словарь библейского богословия. Брюссель:<br />
`Жизнь с Богом~, 1974.<br />
kuzanski 1979: Кузанский Н. Сочинения. Т.1, М.: 1979.<br />
loski 1991: Лосский Вл. Очерк мистического богословия Восточной церкви. Сб. `Мистическое<br />
богословие~, Киев: 1991.<br />
loski 1991: Лосский Вл. Догматическое богословие. Сб. `Мистическое богословие~, Киев:<br />
1991.<br />
nozaZe 1957: nozaZe v. vefxistyaosanis varskvlavTmetyveleba. santiago de Cile:<br />
1957.<br />
svedenborgi 1999: Сведенборг Э. Мудрость ангельская о божественной любви и божественной<br />
мудрости. Москва-Санкт-Петербург: 1999.<br />
teiari 1965: Тейяр де Шарден П. Феномен человека. М.: 1965.
tilixi 2000: Тиллих П. Системаческая теология. Т. 1-2. Москва_Санкт-Петербург: 2000.<br />
trubeckoi 1994: Трубецкой Е. Смысл жизни. Сб. `Смысл жизни~, М.: 1994.<br />
xinTibiZe 1975: xinTibiZe el. msoflmxedvelobrivi problemebi vefxistyaosanSi.<br />
Tb.: 1975.<br />
Griver Parulava<br />
Eulogy for Completeness and Beauty of the Universe<br />
Summery<br />
On a long and heavy way of looking for a missing sweetheart of his sworn brother,<br />
Avtandil (Shota Rustaveli’s “The Knight in the Panther’s Skin” (Vepkhvistkhaosani))<br />
eulogizes the luminaries, praying for keeping love alight in the heart of his beloved,<br />
Tinatin.<br />
Energy, moved from the bottom of the heart of Avtandil in love, becomes similar<br />
to divine love and the Love itself is spreading as music throughout the Universe by<br />
mercy of the God, as if the God himself eulogizes from Avtandil’s lips. Thereafter,<br />
natural hindrances disappear. People of different countries, birds and beasts, sea<br />
creatures and even stones were turned into sympathizers by Avtandil’s song. Power of<br />
love crystallized into cosmic symphony personifies creatures existing beyond a human<br />
being. Inner harmony of the Universe between the God, a human being and the nature<br />
is embodied in Avtandil’s song.<br />
95
lia gugunava<br />
96<br />
komparativistuli Ziebani<br />
sulieri zeaRsvlis zogierTi momenti `hamletsa~ da<br />
`vefxistyaosanSi~<br />
(`vefxistyaosani~ rogorc filosofiuri Janris poema)<br />
sulieri zeaRsvla filosofiuri problemaa. `vefxistyaosanSi~<br />
am sakiTxis arseboba bunebrivia, radganac igi filosofiuri<br />
Janris poemaa. `Secdoma iqneboda `vefxistyaosanSi~ gveZebna<br />
filosofiuri sistema, magram ara naklebi Secdoma iqneboda<br />
gvefiqra, TiTqos `vefxistyaosani~ ar gvaZlevda sakmao masalas<br />
imisaTvis, rom dasrulebuli saxiT Camogveyalibebina rusTavelis<br />
Sexedulebani filosofiis ZiriTad sakiTxebze. `vefxistyaosnis~<br />
erT-erTi Tavisebureba is aris, rom igi filosofiuri Janris<br />
nawarmoebia. poezia, rusTavelis azriT, `sibrZnis erTi dargia~.<br />
maSasadame poeti brZenia~ (nadiraZe 1958: 13). amitomac rusTavelis<br />
Sexedulebebi qristiani adamianis sulier zeaRsvlaze, qristes<br />
gzaze mavalTaTvis simboloSi gamovlenil uflis mibaZvaze erTerTi<br />
mniSvnelovani niSania `vefxistyaosani~ miviCnioT filosofiuri<br />
Janris poemad.<br />
adamianis ganRmrToba, rogorc cnobilia, xdeba RmerTis miba-<br />
ZviT. RmerTma kaci RvTaebrivi gonebiT daajildova. RvTaebrivi<br />
goneba da niWiereba imitom uboZa, rom sasikeTo saqmes emsaxurebodes.<br />
diadi saqmeebis SesrulebaSi adamians gangeba farulad<br />
uwyobs xels. gangebis keTilganzraxulebaSi Cawvdoma mxolod<br />
zneobrivad maRali pirovnebaTaTvis aris misawdomi. mecnierul<br />
literaturaSi RmerTis Secnobis mravali xerxi arsebobs. erTerTi<br />
maTgania sulieri zeaRsvlis simboloSi gamovlenili ufali.<br />
adamiani qristes simboloSic unda baZavdes.<br />
qarTul mecnierul literaturaSi adamianis ganRmrTobis<br />
irgvliv araerTi sayuradRebo Sroma Seqmnila, romlebmac<br />
rusTavelis ukvdavi poemis amocnobaSi didi roli iTamaSa. am<br />
sakiTxs kidev erTi Sroma mieZRvna: `ioane sabanisZis `wmida habo<br />
tfilelis martviloba~. am SromiT mkvlevarma goCa kuWuxiZem<br />
didi wvlili Seitana Tanamedrove mecnierul azrovnebaSi. mis<br />
mier Rrmad da mravalmxrivad gaanalizebuli sulieri zeaRsvlis<br />
problema xels uwyobs ara marto saRmrTo literaturis, aramed
aseve bibliis gagebas. mkvlevari RmerTis Secnobis amgvar gagebas<br />
gvTavazobs: `RmerTi bolomde Seucnobelia, magram radganac<br />
Semoqmedi warmoCnda samyaroSi da adamians misi gamosaxvac SeuZlia,<br />
igi Seimecneba. (RmerTi Tavisi SeucnoblobiTac Seimecneba).<br />
areopagitika, wmida grigol noseli RmerTis Secnobis katafatikur-apofatikur<br />
gzas gvTavazoben. katafatikiT RmerTis gansaz-<br />
Rvrebas vaxdenT (katafatikuria saxelebi, romlebic RmerTis<br />
daxasiaTebas iZleva – keTili, samarTliani, mowyale), uaryofiTi<br />
saxelebis CamoTvliT ki mis ganusazRvrelobas SevicnobT. apofatikuri<br />
(uaryofiTi) meTodiT SecnobisaTvis iseTi sityvebi gamoiyeneba,<br />
romlebic gvagrZnobineben, rom RmerTi ver Seimecneba...<br />
sabanisZe formiT katafatikuris msgavs saxelebs CamoTvlis (kari,<br />
gza, tarigi, mwyemsi, lodi, marili, margaliti, yvavili, angelozi,<br />
kaci, RmerTi, naTeli, qveyana, marili, mdogvis marcvali, matli,<br />
mze simarTlis, Ze mamis ukvdavis, erT RmerT gardauqcevel)... am<br />
saxelebiT bolomde Secnoba SeuZlebelia... es saxelebi RvTis arsebas<br />
srulad mainc ver gamoxatavs~ (kuWuxiZe 2006: 25-26).<br />
mkvlevaris mtkicebiT, sabanisZis agiografiul moTxrobaSi<br />
CamoTvlili RmerTis saxelebi iovanes saxarebidan iRebs saTaves.<br />
RvTis saxelTa Tanmimdevrobam miiyJvana mkvlevari im daskvnamde,<br />
rom adamianTa sulieri zeaRsvla Tvrameti safexurisgan Sesdgeba.<br />
mkvlevari TviTeul saxels ganmartavs da iovanes saxarebidan<br />
mraval farul azrebsac amoicnobs. Cven SegviZlia mokled mimovixiloT<br />
RvTis saxelTa metad saintereso avtoriseuli axsna.<br />
sulieri zeaRsvlis gza iwyeba uflis simboloTi `kari~.<br />
iovanes saxarebaSi naTqvamia: `romeli ara Sevals kariT ezosa<br />
cxvarTasa, aramed sxÂT kerZo Sevals, igi mparavi ars da avazaki.<br />
xolo romeli Sevals kariT, mwyemsi ars cxovarTaÁ... me var ka-ri<br />
cxovarTaÁ~ (iov. 10,1-2, 7). qriste, am SemTxvevaSi, karia qristianebisaTvis,<br />
romlebic sulierebis karSi unda Sevidnen. amis Semdeg<br />
iovanes saxarebaSi naxsenebia `gza~. `Cem mier Tu vinme Sevides,<br />
cxondes; Sevides da gamovides da saZovar povos~ (iov. 10,9). igive<br />
azri meordeba: `me var gzaÁ da me var WeSmaritebaÁ da cxorebaÁ~.<br />
aravin movides mamis, garna Cem mier~ (iov. 14,6). gza imitom ewoda<br />
qristes, rom mas mamisaken mihyavs qristianebi, anu sulieri amaRlebis<br />
gzaze ayenebs Tavis mimdevrebs. sulieri aRmasvlis Semdegi<br />
safexuria `tarigi~. kariT Semavali piri ki ar iparavs, aramed Tvi-<br />
Ton gaiwiros sxvebisTvis. `mparavi igi ara movides, aramed TviTon<br />
iparos da daklas da warwymidos, xolo me movel, raÁTa cxorebaÁ<br />
aqundes da umetesi aqundes~ (iov. 10,10). amis Semdeg RmerTi<br />
`mwyemsis~ simboloTi warmogvidgeba.<br />
97
`me var mwyemsi keTili; mwyemsman keTilman suli TÂs dadvis<br />
cxovarTaTÂs~ (iov. 10,11). mwyemsi cnobs Tavis cxvrebs da isinic<br />
xmiT cnoben mas. daqiravebuli piri ar aris sando, mglis danaxvaze<br />
TviTonve garbis da samwysos upatronod tovebs. amitomac mwyemsis<br />
saxelSi gamovlenili ufali ambobs. `me var mwyemsi da gicni<br />
Cemni igi, da mician CemTa maT. viTarca micis me mamaman, vici meca<br />
mamaÁ da sulsa Cemsa davdeb cxovarTaTÂs~ (iov. 10,14-15) da asea axsnili<br />
yovel simboloSi gamovlenili ufali da qrimstes gzaze mimavali<br />
adamianebi. RmerTis mibaZviT misi mowafeebi imdenad ivsebian<br />
madliT, sulierad mtkicdebian, rom eSmakis mcdari azrebi maT<br />
ver acduneben. bolos TviTonve xdebian misabaZi obieqti da ukve<br />
SeuZliaT sxvebis swavleba da aRzrda.<br />
mkvlevari imdenad Rrmad swvdeba saxarebis teqsts, rom igi<br />
sakuTar gagebas gvTavazobs. magaliTad, sainteresoa lazares<br />
gacocxlebis interpretacia. `lazarem tarigiviT Cakla Tavis<br />
TavSi warmavloba. yovelgvari amqveyniuri interesebis dakargvis<br />
gamo mokvda. roca ieso samaresTan loculobs, axali qristianuli<br />
faseulobebisadmi interess uRviZebs lazares suls da amiT<br />
sicocxleSi abrunebs. sulieri cvlileba lazares sxeulsac<br />
cvlis. dazare Zlevs `tarigis~ safexurs da mosalodnelia, rom<br />
momavalSi qristes sxva mowafeebTan erTad, qristiani mwyemsi<br />
gaxdes. danarCen mowafeebs ar dasWirdebaT fizikuri sikvdilis<br />
miReba, radgan ufali adreve Caanacvlebs Zveli interesebis<br />
adgilas axals~ (kuWuxiZe 2006: 47).<br />
sainteresoa `hamletisa~ da `vefxistyaosnis~ gmirebs Soris<br />
Tu arian qristes gzaze mdgari personaJebi, romlebic simboloeb-<br />
Si gamovlenil macxovars baZaven da sxvasac exmarebian sulierad<br />
amaRlebaSi.<br />
imisaTvis, raTa sulierad amaRldes adamiani, pirvel rigSi,<br />
is unda ganiwmindos codvebisagan.<br />
`hamletSi~ mTavar gmirs rom swams sulis ganwmendis sasikeTo<br />
Zala adamianis gardaqmnisaTvis, yvelaze mkafiod amas dedasTan<br />
scenaSi gamoTqvams:<br />
98<br />
And when you are desirous to be blest,<br />
I’ll blessing beg of you.<br />
(Shakespeare, 1978, III, 4 p. 197).<br />
maCablis genialur TargmanSi es azri ase JRers:<br />
`da Tu survili guls aRgeZra daglocos vinmem,<br />
me TviT moviTxov, dedaCemo, Sengan dalocvas~.<br />
(Seqspiri 1954; III,4; gv. 161)
hamleti eubneba hertrudas, rodesac RmerTi Segindobs<br />
codvas, rac imas niSnavs, rom misi suli ganiwmindeba, maSin mogTxov<br />
dalocvaso. bless niSnavs dalocvas, kurTxevas.<br />
hamletis rwmena, rom adamians ZaluZs Tavis TavSi daTrgunos<br />
boroteba, eTanxmeba bibliur TxzulebebSi gamoTqmul azrs.<br />
SegviZlia davimowmoT ezekiel winaswarmetyvelis sityvebi: `Tu<br />
boroteuli ganudgeba Tavis borotebas, rac Caudenia, da samarTlianad<br />
da simarTliT moiqceva, Tavad gaicocxlebs suls~ (ezek.<br />
18,27).<br />
hamlets surs dedaze moaxdinos gavlena. sulSi Caaxedos,<br />
daanaxos Tavisi danaSauli, rac, misi rwmeniT, WeSmarit gzaze<br />
dadgomis sawindari gaxdeba. mTeli scena am azrs dastrialebs.<br />
hamleti aq gvevlineba sulieri zeaRsvlis im safexurze myof<br />
qristianad, rodesac princs unari Seswevs sxvaTa ganswavlis.<br />
Rrmad aris darwmunebuli imaSi, rom sulieri amaRleba hertrudas<br />
Secvlis. hamleti im dros `mwyemsis~ simbolSi gamovlenil<br />
qristes ganasaxierebs, xelewifebis sxva daayenos qristianul<br />
gzaze. surs STamagonebeli sityvebiT masSi gaaRvivos qristianobis<br />
sidiadisadmi siyvaruli.<br />
`Mother, for love of grace,<br />
Lay not that flattering unction to your soul,<br />
That not your trespass but my madness...<br />
confess youself to heaven.<br />
Bepent what’s past, Avoid What is to come<br />
And do not spread the compost in the weeds<br />
To make them worser part of it<br />
And live the purer with the other half~ (III, 4) p. 195.<br />
maCabeli, rogorc yvelgan, aqac zust Sesatyvisebs urCevs<br />
religiur terminebs. repent – sinanuli, monanieba, trespass – dana-<br />
Sauli, unction – RmrTismosaoba da a. S.<br />
maCablis TargmanSi terminebis sizustis garda, kargad aris<br />
gadmocemuli hamletis ganwyobileba – dedis codvis gamo wuxili<br />
da vedreba wmida cxovrebas mihyos xeli.<br />
`oh, dedaCemo, gaficeb madls maRals, zeciurs,<br />
nu inugeSeb Tavs imiT, viTomc sigiJe<br />
da ara Seni codva amas malaparakebs...<br />
gautydi zecas, Seinane Seni warsuli,<br />
zRude aRmarTe momavlis win da RvarZlis balaxs<br />
nu apativeb, _ ufro Zlier ar gaRonivrdes...<br />
maS Sors gastyorcne uwminduri nagleji misi<br />
da im meore naxevriTa icxovre wmidad~ (III,4) gv. 160.<br />
99
hamleti darwmunebulia, rom bunebis Secvla SesaZlebelia,<br />
Tu adamiani simtkices gamoiCens.<br />
100<br />
`For use almost can change the stamp of nature,<br />
And either throw the devil, or cast him out,<br />
With wondrous potency~ (III, 4), p. 195, 197.<br />
maCabels azri mxatvruli SesatyvisebiT aqvs gadmocemuli.<br />
`bunebis sjulis Secvla ZaluZs Cveulebasa<br />
da ZlierebiT TvisiT igi eSmakeul ZalT<br />
an Tvis nebazed mosdreks, anu srulad gandevnis~ (III,4), gv. 161.<br />
es dialogi imiTicaa aRsaniSnavi, rom hamleti dedis mxilebis<br />
dros amJRavnebs maRal zneobriv Tvisebebs.<br />
`egeTi saqme Cirqsa scxebs TviT umankoebas,<br />
uspobs morcxvobis siwiTlesa, Svenebas uspobs.<br />
farisevlobis saxelsa sdebs saTnoebasa...<br />
sarwmunoebas, sasos da tkbils fuye sityvad hxdis,<br />
oh, magvar saqmiT zecis saxe risxviT elvarebs,<br />
da ese myari deda-miwac SeWmuxvnilia<br />
da naRvliani, TiTqos iyos dRe gankiTxvisa~ (III,4), gv. 154.<br />
hamletma deda sulierebis simbolo `karSi~ Seiyvana. sakuTar<br />
sulSi Caaxeda da aTqmevina:<br />
`oh, Svilo hamlet, Cumad iyav, nuRaras ambob,<br />
Senma sityvebma Cems sulSive Camaxedvina<br />
da damanaxa codvis kvali amouSleli~ (III, 4), gv. 154.<br />
e. i. hamletma hertruda qristianul sulierebas aziara da<br />
daarwmuna imaSi, rom codva unda moinanios, raTa wmidad ganagrZos<br />
cxovreba. hamleti zneobrivi siwmindiT simbolo `RmerTSi~ gamovlenil<br />
qristes baZavs. magram rogorc mecnieruli da RvTismetyveluri<br />
literatura gvkarnaxobs, adamians sifrTxile mmarTebs,<br />
Semoqmed RmerTze aRmatebulad ar warmoidginos Tavi.<br />
hamleti rom Tavs ar Tvlis yovlisSemZled, amis dasturia<br />
werilis Secvlis epizodi. man, marTalia, moxerxebulad Seucvala<br />
moRalate `amxanagebs~ werilis Sinaarsi, magram es Tavis simarjves<br />
ki ar miawera, aramed gangebis wyalobad CaTvala (gugunava 2005: 405).<br />
goCa kuWuxiZe Tavis SromaSi aRniSnavs, rom sulierad amaRlebuli<br />
adamiani `SeiZleba sityviT arc qadagebdes, gandegilad<br />
cxovrobdes, magram samagaliTo zneobrivi cxovrebiT mainc Sei-<br />
Zens mimbaZvelebs~ (kuWuxiZe 2006: 42).
hamlets aseT adamianad miaCnia Tavisi mama, yofili mefe. ase<br />
ixseniebs mas:<br />
`He was a man. take nhim for all in all,<br />
I shall not look upon his like again~.<br />
(Shakespeare 1978, I,2. p. 55)<br />
sityva-sityviT gadaiTargmneba:<br />
`is iyo adamiani, yvelasaTvis, yvelaferSi misabaZi.<br />
me veRar vnaxav imis msgavss verasodes.<br />
maCabeli azrs mxatvrul formas uZebnis:<br />
`is kaci iyo, vic Sehferis kacsa kacoba.<br />
me veRar vnaxav imis msgavssa Cem sicocxleSi!~<br />
(Seqspiri 1954. I, 2. gv. 30)<br />
hamlets mama srulyofil pirovnebad miaCnia. mas Tavisi<br />
megobari horacioc srulqmnil adamianad miaCnia, magram maT Soris<br />
did gansxvavebas xedavs.<br />
horacios yvelaze karg Tvisebad igi uTvlis mis<br />
patiosnebas.<br />
`merwmune Cemo horacio, rom SenisTana<br />
patiosani kaci jered ar Semxvedria~ (III-2), gv. 121.<br />
originalSi `just a man~ _ samarTliani kaci. aleqsanderi aseT<br />
axsnas aZlevs am gamoTqmas:<br />
`you are the most upright man~ (Shakespeare 1978).<br />
upright – niSnavs patiosani, piriani, pirdapiri, samarTliani.<br />
radganac `upright~ amden mniSvnelobas Seicavs, SegviZlia yvela es<br />
Tviseba mivaweroT horacios.<br />
Semdeg hamleti masSi afasebs gonierebas.<br />
`Seni simdidre aris Seniv goniereba<br />
da mxolod igi gacmevs, gxuravs da gasazrdoebs~ (gv. 121).<br />
hamletma icis, rom `RmerTs aravin uyvars, garda imisa, vinc<br />
sibrZniT cxovrobs~ (sibrZn. 7,28). da aseve `Tu vinmes samarTlianoba<br />
uyvars, misi Sroma siqvelea, radgan keTilgonierebasa da Wkuas,<br />
samarTlianobas da mxneobas aswavlis; amaTze sasargeblo ki kac-<br />
TaTvis cxovebaSi araferia~ (sibrZ. 8,7). hamletisaTvis miT ufro<br />
dasafasebelia aseTi Tvisebebis mqone adamiani, radganac cxovrebaSi<br />
sul sxva rames xedavs:<br />
101
102<br />
`daSaqrul enam dee lokos fuWi simdidre...<br />
iq, sadac laqucs sasyiedli moelis rame!~<br />
horacios, hamletis azriT, arc simdidre da arc gaWirveqa ar<br />
daakargvinebs Rirsebas.<br />
`Sen, visac bevri gitanjnia, magram ar imCnev,<br />
ar imCnev arca bedis wyromas, arc mis wyalobas<br />
da orivesTvis TanabrobiT madlobas swirav~.<br />
hamleti horacioSi harmoniul pirovnebas xedavs. amitomac<br />
aris misgan aRtacebuli:<br />
`netavi imas, vinT agrea Sezavebuli<br />
grZnobiT, gonebiT; vinc sakravad beds ar msaxurebs<br />
da imis TiTebs ar ayolebs Tavis gulis-Tqmas.<br />
aba, miCvene jer iseTi kaci sadme,<br />
romelic monad vnebaTa Relvas ar gaxdomia,<br />
da masac Senebr aq Cavisvam, aq, gulis siRrme!~ (III,2) gv. 121-122.<br />
horaciom adamianuri susti mxareebi daZlia Tavis TavSi.<br />
cTunebas gauZlo, rac imas mozmobs, rom masSi imdenad Zlieria<br />
sulieri, saTno Tvisebebi, rom mas eSmaki ver daimorCilebs. hamletma<br />
icis, rom adamianis buneba ver uZlebs cTunebas. advilad<br />
SeuZlia sixarbem dasZlios an pativmoyvareobam Seipyras. amaSi<br />
Cven SgviZlia rusTaveli davimowmoT:<br />
`guli krulia kacisa, xarbi da gauZRomeli,<br />
guli Jam-Jamad yovelTa WirTa mTmo, lxinTa mdomeli<br />
guli brma, urCi xedvisa, TviT veras ver gamzomeli~.<br />
(rusTaveli 1951, st. 718)<br />
`ra oqro misTa moyvasTa arodes miscems lxenasa,<br />
dRed sikvdilamdis sixarbe Seaqnevs kbilTa RrWenasa,<br />
Sesdis da dasdis, aklia, emdurvis etlTa rbenasa~ (1260).<br />
`Wirsa da lxinsa, orsave zedan, marT viTa xelia<br />
miwyiv wyluldebis, sawuTro misi arodes mrTelia~ (1348).<br />
hamletma horacioSi iseTi Tvisebebi gamokveTa, romlebic<br />
damaxasiaTebelia brZenis bibliur gagebasTan. `brZeni igi ars,<br />
romlisa gonebaÁ yoladve ara SeSfoTnes da gulis-wyromad ara<br />
aRiZras da gansacdelTagan ara SeZrwundes da yovelsa zeda moTminebiT<br />
sulgrZelebdes da JamTa ara hyvebodes~ (basili 2002: 197).<br />
hamletisaTvis meore srulyofili kaci aris misi mama,<br />
romelzedac ukve aRvniSneT, rom yvelasaTvis misabaZi iyo. hamleti<br />
mis saxes ase warmogviCens:
`Sexede erTi am suraTsac da meoresac,<br />
ai am saxes oriv Zmisas. naxe, Tu pirvels<br />
rogor madli gadahkvria Saravandedad<br />
hiperionis xuWuW Tmasa hgavs amisi Tma<br />
da Subli TiTon iupitris Subls emsgavseba,<br />
Tvalni marsisa mrisxanebiT RvTaebr mWvretelni,<br />
axovaneba merkurisa, ciurT Sikrikis,<br />
warmogzavnilis cad mibjenil, maRal mTis wverzed;<br />
Sexeduleba didebuli, romelic TiTqo<br />
TavianT beWdiT saTiTaod RmerT aRebeWdoT,<br />
rom kacis saxed daesaxaT sruli qmnileba!~<br />
(Seqspiri 1954, III,2, gv. 154-155).<br />
Seqspiri, pirvel rigSi, gmiris madls usvams xazs.<br />
`a grace was seated on this brow~ (p. 189).<br />
madlia gamoxatuli mis saxezeo, e. i. mis saxeze gamosWvivis<br />
misi madlianoba, rasac maCabeli adeqvatur Sesatyviss uZebnis.<br />
`madlis~ nacvlad `Saravandeds~ Targmnis. `Saravandedi~ mxolod<br />
wmindanebs adgas. amdenad qarTul variantSi ufro gaZlierebulia<br />
misi madlianoba. Semdeg, hamleti mamis Tmas adarebs hiperionis<br />
kululebs. komentarebSi aRniSnulia, rom hiperioni simboluri<br />
mniSvnelobiT aris dasaxelebuli: `hair like the sun’s~ (p.188). misi Tma<br />
(hiperionis kululebi) mzes emsgavseba. aleqsanderis ganmartebiT,<br />
hiperions Seqspiri iyenebs mzis simbolod. `The name is frequenthy used<br />
as Shakespeare appears to use it, as a title for the sun~ (p. 52). mze migvaniSnebs<br />
qristeze. iupiterisagan, uzenaesi RmerTisagan, mas gadmocemuli<br />
aqvs saxe; mrisxanebiT mWvreteli Tvalebi omis RmerT marsisagan<br />
aqvs. masTan Sedareba SemTxveviTi ar aris – yofili mefe cnobili<br />
iyo gmirobiT, mas ixsenieben rogorc `Valiant Hamlet~ _ guladi,<br />
mamaci, mxne hamleti. omSi igi uZleveli iyo. merkurTan RmerTebis<br />
SikrikTan Sedareba azrobriv datvirvTas iZens. aleqsanderi<br />
SeniSnavs: `Mercury the messenger of the gods, and hence the god who goes<br />
between heaven and earth~ (Shakespeare, 1978, p. 188).<br />
maSasadame, aleqsanderis azriT, merkuri aris RmerTebis<br />
Sikriki, rac imaze mianiSnebs, rom mas, rogorc RmerTs, SeuZlia<br />
siaruli casa da dedamiwas Soris. es imas niSnavs, rom yofili<br />
mefe ganRmrTobili adamiania. amasve adasturebs TviT avtoris<br />
sityvebi:<br />
`A combination and a form in deed<br />
Where every god seem to set his seal<br />
To give the world appearance of a man~.<br />
(Shakespeare, 1978, III, 4 p. 189).<br />
103
combination niSnavs erTianobas, krebas. aleqsanderis axsniT,<br />
aq igulisxmeba `union of virtues in the mind~ sulieri Rirsebebis kreba.<br />
amitom es citata teqstidan ase gadaiTargmneba: sulieri Rirsebebis<br />
kreba da Cinebuli fizikuri monacemebi yovelma RmerTma<br />
Tavisi beWdiT daamowma, raTa samyaro daerwmunebinaT adamianis<br />
sidiadeSi.<br />
maCablis mxatvrul TargmanSi aseTi saxe miiRo:<br />
104<br />
`Sexeduleba didebuli, romelic TiTqo<br />
TavianT beWdis saTiTaod RmerTT aRebeWdoT,<br />
rom kacis saxed daesaxaT sruli qmnileba!~ (III, 4, gv. 155).<br />
aleqsanderi am pasaJs Semdegnair axsnas aZlevs: `The gods<br />
set their saels on him to indicate that he has the qualities of majes ty, strenth,<br />
swiftness which the gods represent~ (p. 188). komentari ase gadaiTargmneba:<br />
RmerTebma TavianTi beWdebi daasves mas, raTa eCvenebinaT masSi<br />
RmerTebisaTvis damaxasiaTebeli Tvisebebi – didebuleba, Zala da<br />
simarde.<br />
metad mniSvnelovania aleqsanderis SeniSvna, radganac mefehamleti,<br />
princis mama, aq RmerTTan aris gaTanabrebuli. horacio<br />
Tu sulier zeaRsvlis im safexurs aRwevs, rodesac qristiani imdenad<br />
aris savse saTnoebiT, rom eSmakis cTunebebi mas verafers<br />
daakleben, sulierad mtkicea da RvTaebrivi srulyofilebisaken<br />
iswrafvis, hamletis mama – yofili mefe, ukve RmerTad gvevlineba.<br />
iseTi mefis nimuSia, romelic Rirsia xalxis winamZRvari<br />
iyos. Seqspiri darwmunebulia imaSi, rom Rirseul mefes, romelic<br />
amave dros gmiria, RmerTi uwevs Semweobas. aseTia saRvTo werilis<br />
mosazreba. `ara cxondebis mefe mravalTa ZaliTa TÂsiTa (fs.<br />
32,16). `verc siWarbe saomari ZaliTa, verc kedlebi qalaqisa, verc<br />
fexosani razmebi, verc simtkice mxedrebis, verc sazRvao ZalTa<br />
aRWurviloba, ver ixsnis mefes, radganac ufali ambobs da aRazevebs<br />
mefeebs~ (dan. 2,21) `da ara ars xelmwifebaÁ garna RmrTisagan~<br />
(rom. 13,1). `amitomac mefes ixsnis ara simravle Zalisa, aramed<br />
madli RmrTisa. magram RmrTis xelSia ara yoveli, aramed is, vinc<br />
Rirsia mefis saxelisa... yvela kacobrivi Zala, erTad aRebuli WeSmarit<br />
ZalasTan SedarebiT susti da uZluria~ (basili 2002: 116).<br />
hamlets stanjavs imis warmodgena, rom idealuri mefis adgili<br />
daiWira avazakma, Zmis mkvlelma biZam, romelic `is imas hgavda,<br />
viT satirsa hiperioni~.<br />
hamleti anzogadebs borotmoqmedebis kerZo SemTxvevebs. bi-<br />
Zis da moRalate amxanagebis av zraxvebSi igi msoflios borotebas<br />
Wvrets. mas borotebis mospoba Tavis misiad miaCnia.
`The time is out of joint, cursed spite,<br />
That ever I was bom, to set it right~.<br />
(Shakespeare, 1978, I, 5, p. 91).<br />
spite - borotebas niSnavs. maCabeli Targmnis bedi.<br />
maCablis genialur TargmanSi hamletis misia ase JRers:<br />
`droTa kavSiri dairRva da wyeulma bedma<br />
me rad marguna misi Sekvra~ (Seqspiri 1954, I, 5, gv. 61).<br />
hamleti Rrmad aris darwmunebuli, rom boroteba ar<br />
daimaleba.<br />
`Fou deeds will rise,<br />
Though all the earth ovewhelm them, to men’s eyes~.<br />
(Shakespare 1978: I, 2. p. 61)<br />
maCabels adeqvaturad gadmoaqvs azri.<br />
`boroti saqme dRis sinaTles versad wauva,<br />
Tund dasamalad dedamiwa gadaefaros~!.<br />
(Seqspiri 1954: I, 2. gv. 36)<br />
Seqspiri mxatvrulad ametyvelebs saRvTo werilSi gamoTqmul<br />
am WeSmaritebas: `ara ars dafaruli, romeli ara gamocxadnes, arca<br />
iyos saidumlod, aramed raÁTa gancxadebulad movides~ (mark. 4,22).<br />
zogjer boroti ganzraxva ganxorcielebamdec irkveva. amis<br />
dasturia hamletis mier misi moRalate amxaagebis mzakvruli gegmis<br />
winaswar ganWvreta. Tavisi gamWriaxi gonebiT hamletma adreve<br />
SeamCnia amxanagebis Ralati, biZis davalebiT maxes rom ugebdnen<br />
da TavianT maxeSi TviTve moaqcia.<br />
ai, ra gadawyvetileba miiRo hamletma:<br />
`dee, iSromon, samoa, ros memanqanes<br />
misgan namzadi iaraRi maRla afeTqebs,<br />
cudad momiva saqme, Tu rom mec ar gavTxare,<br />
ar movaqcie imaT naRmebs qveSiT sxva naRmi<br />
da mTvaremde ar avafrine, ra samoa,<br />
ros xedav rogor ori Zala erTmaneTs ebrZvis~.<br />
(Seqspiri 1954, III, 4, gv. 163)<br />
hamletze gavrcelebuli mcdari azrebis gavleniT, hamleti<br />
miCneuli iyo sust da unebisyofo adamianad, romelsac Zala ar<br />
Seswevda moqmedebisaTvis. Tundac hamletis zemoT moyvanili sityvebi<br />
ewinaaRmdegeba maT Sexedulebebs. hamleti rom cruebsa<br />
105
da farisevlebs sjis, amaSi, misi rwmeniT, gangeba exmareba (werilis<br />
Secvlis epizodi), radganac `vai ars kacisa mas sawyalobelisa<br />
cruisa da mzakvrisa da tyuvanisa, romeli msgavs aris eSmakisa,<br />
rameTu eSmaki dasabamiTgan mtuyvari ars... da moZulebul RmrTisagan~<br />
(asuri 2002: 314).<br />
hamletis Sexedulebebi TavisTavad ukve brZolaa borotebasTan,<br />
mefis karze gamefebul siyalbesTan, moCvenebiTobasTan.<br />
hamlets Tu misabaZad mama eguleboda, romlisagan memkvidreobiT<br />
miiRo ara taxtisaTvis brZola, didebisaken swrafva,<br />
aramed sikeTe, samarTlianoba. borotebisadmi daumorCilebloba,<br />
avTandils amgvar misabaZ paradigmad Tavisi aRmzrdeli rostevani<br />
hyavda. rusTaveli rostevans yovelgvari sasikeTo TvisebiT<br />
amkobs.<br />
106<br />
`iyo arabeTs rostevan, mefe RmrTisagan sviani,<br />
maRali, uxvi, mdabali, laSqar-mravali, ymiani,<br />
mosamarTle da mowyale, morWmuli, gangebiani,<br />
TviT meomari uebro, kvla moubari wyliani~.<br />
(rusTaveli 1951, str. 32)<br />
`gangebiani~ brZens niSnavs. TavisTavad aq CamoTvlili Tvisebebi<br />
Seesabameba brZenis bibliur gagebas. solomon brZeni sibrZnis<br />
bibliur gagebas ase ayalibebs: `maRlidan gardmomavali sibrZne,<br />
pirvel yovlisa, wmidaa, mere mSvidobiani, lmobieri, nebieri, wyalobiT<br />
da keTili nayofiT savse, miukerZoebeli da uTvalTmaqco~<br />
(sibrZ. 3,17).<br />
avTandili Tavis anderZSi imis dasamtkiceblad, rom megobris<br />
dasaxmareblad valdebulia wavides, mTel Tavis sulier Rirsebebs<br />
amJRavnebs. mis sityvebSi misi zneobrioba, goniereba, sibrZnea<br />
Caqsovili.<br />
`kaci brZeni ver gaswiravs moyvaresa moyvarulsa...<br />
sicrue da orpiroba avnebs xorcsa, merme sulsa~ (289).<br />
`radgan Tavia sicrue yovlisa ubedobisa,<br />
me rad gavwiro moyvare, Zma umtkiceso Zmobisa?!<br />
ara viqm, codna ras margebs filosofosTa brZnobisa,<br />
miT viswavlebiT, mogveces SerTva zesT mwyobrTa wyobisa~ (790).<br />
am sityvebidan aSkarad Cans, rom gmiri umwikvlo pirovnebaa.<br />
rom mas gaazrebuli aqvs adamianis daniSnuleba – mTeli Tavisi<br />
codna da niWi praqtikulad gaataros cxovrebaSi. amave dros icis,<br />
rom RmerTi Tu ar daexmara, Tavis ganzraxvas ver moiyvans sisruleSi.<br />
amitom vidre Tavisi misiis Sesasruleblad gzas gaudge-
odes, loculobs. surs ganiwmindos. <strong>rusTvelologia</strong>Si avTandilis<br />
locva mravalmniSvnelovnadaa warmoCenili. avTandilis sulier<br />
srulyofilebaSi locvas didi wvlili miuZRvis. am locvaSi<br />
gamosWvivis `pirovnebis sifaqize da sisadave, sulieri siZliere da<br />
uSualo gancdebi, RmerTisadmi rwmena da uzenaesisaken swrafva...<br />
locva adamianis rwmenis gamoxatulebaa, xolo rwmena is Zalaa, is<br />
mtkice faria, romelic adamianis suls faravs satanisagan... Rmer-<br />
TTan SeerTebis gzaze sami ZiriTadi etapia gasavleli: sinanuli,<br />
ganwmenda da sabolood srulyofilebis miRweva... locva moapovebinebs<br />
adamians srulyofilebas, ris miRwevac mxolod RmerTTan<br />
mimsgavsebiT SeiZleba. adamianis gonebas WvretiTi locviT uaxlovdeba<br />
RmerTs. cdilobs umaRlesi WeSmaritebisaken warmarTos<br />
Tavisi locva da ganRmrTobas miaRwios~ (sulava 1999: 201-205).<br />
locvis Zala kargad aqvs gaazrebuli hamlets. igi klavdius<br />
martomyofs rom waawydeba, mokvlas daupirebs, magram roca<br />
xedavs borotmoqmedi loculobs, ukan ixevs. princi Rrmad aris<br />
darwmunebuli, rom misi suli am dros ganwmendilia.<br />
`movklav da zecas ava igi. amiTi viTom<br />
mere javrs viyri? mofiqrebaa saWiro.<br />
mama momikla avazakma da me ki, nacvlad,<br />
mis mkvidri Svili zecas vgzavni imav avazaks.<br />
es xom jildoa, sad aris aq Suris-Zieba!~<br />
(Seqspiri 1954, III; 3, gv. 149).<br />
rogorc hamlets udidesi misia akisria _ `droTa kavSiris<br />
Sekvra~ anu borotebis mospoba, ise avTandili gangebis mier<br />
STagonebul misias asrulebs. `avTandili locvas udidesi mniSvnelobis<br />
mqone saqmis aRsrulebis win warmoTqvams, im saqmisa,<br />
romelic RvTis gangebiT xvda da romelic moapovebinebs sulier<br />
sisrules, miaaxlovebs uzenaess~ (sulava 1999: 205).<br />
avTandilis mier tarielis Semweoba uSvelebeli amocanaa.<br />
mas gaazrebuli aqvs, rom tarieli diadi saqmeebis Sesasruleblad<br />
aris mowodebuli. am SemTxvevaSi, avTandili `mwemsis~ simboloSi<br />
gamovlenil qristes baZavs. mas yvela monacemi aqvs sxvas daexmaros.<br />
magram esmis, rom kacobriv CarCoebSi amis miRweva ioli ar<br />
iqneba. imisaTvis, raTa Semweoba gauwio iseT adamians, romelic am<br />
qveynad movlenilia borotebasTan sabrZolvelad, Tavisi qveynis<br />
gasaaxleblad, silamazisa da sibrZnis gasaTavisufleblad, ris<br />
matarebelic simbolurad nestan-darejania, RmerTis dauxmareblad<br />
SeuZlebelia.<br />
avTandilze zemoT naTqvams davumateb Semdegs: `Tu romelime<br />
personaJze SeiZleba iTqvas, rom daxatulia zecisa da miwis So-<br />
107
iso, esaa avTandili. is, marTlac, samyaros centria. TiTqosda,<br />
igi miwiers zecamde amaRlebs, zeciur Zalebs ki amqveynad ixmobs.<br />
es ukve RvTaebrivi niSania, amitomac is rusTavelisTvis mzea, mze<br />
ki RvTis xatia. esaa adamianis renesansuli gaRmerTeba~ (siraZe<br />
1982: 200).<br />
hamletis mamis Sedarebas merkurTan, swored aseTi azrobrivi<br />
datvirTva akisria. merkuri aris RmerTi, romelic casa da<br />
dedamiwas Soris imyofeba. rac imas, niSnavs, rom daniis yofil<br />
mefes igive niSnebi axasiaTebs.<br />
avTandili rom Tavis mizans didi pasuxismgeblobiT ekideba,<br />
es Cans misive sityvebidan. igi RmerTs sTxovs survilis daTmobas.<br />
e. i. raime survilma xeli rom ar SeuSalos dasaxul mizanSi. amave<br />
dros eSinia dabrkolebebi rom ver gadalaxos.<br />
108<br />
`RmerTo, RmerTo mowyaleo, arvin mivis Sengan kide,<br />
Sengan viTxov Sewevnasa, razomsaca gzasa vvlide:<br />
mterTa Zleva, zRvaTa Relva, RamiT mavne ganmaride!<br />
TuRa davrCe, gmsaxurebde, Senda msxverplsa Sevswirvide~ (811).<br />
naTela Citauri naSromSi `viqtor nozaZe `vefxistyaosnis~<br />
`kacia-adamianis~ Sesaxeb~ gvamcnobs viqtor nozaZis Tvalsazriss<br />
adamianis srulyofilebaze. `cnobilia, gveubneba viqtor nozaZe,<br />
rom bibliis Tanaxmad kaci aris xorci da gacxovelebuli suli,<br />
gonieri. Zala. adami iyo `sruli kaci~, codvis gamo mas sisrule<br />
moaklda. amis Semdeg RvTis SewevniT adamiani iswrafvis kvlav<br />
sisrulisaken (`iyveniT Tquen srul, viTarca mama Tqueni zeciTa<br />
srul ars~)... qristianulSi ganRmrToba RmerTamde kacis<br />
amaRlebaa~.<br />
viqtor nozaZis msjelobidan gamomdinare, rusTavelTan<br />
`sruli kaci~-s swored qristianuli gagebaa gamokveTili. ganRmr-<br />
Toba... ar niSnavs imas, rom Seicvalos kacis buneba, aramed<br />
unda amaRldes es buneba. ganRmrTobiT kaci isev kacad, miwier<br />
arsebad rCeba, oRond kaci, romelic miiswrafis am sisrulisaken,<br />
ganRmrTobisaken, aris `sruli kaci~.<br />
viqtor nozaZe gveubneba, rom poemaSi `srul kacad~ iwodeba<br />
mxolod avTandili. es aris fizikurad Semkuli, qveli, megobrisaTvis<br />
Tavdadebuli, madlcxebuli da a. S.~ (Citauri 2005-2006: 287).<br />
naTela Citauri eTanxmeba viqtor nozaZes da Tavisi mxridan<br />
moyavs argumentebi, rom `sruli kaci~ poemaSi mxolod avTandilia.<br />
am sakiTxze Cven qvemoT gavCerdebiT, axla erTi mniSvnelovani<br />
momenti gvainteresebs, romelzedac naTela Citauri amaxvilebs<br />
Tavis yuradRebas. narkvevSi vkiTxulobT: `viqtor nozaZem
yuradReba miaqcia Semdeg epizods. xataelni tariels Ralats umzadeben.<br />
erTma xataelma tariels acnoba amis Sesaxeb... xataelma<br />
tarielis mamis sikeTe gaixsena. viqtor nozaZe gveubneba, rom aq<br />
zneobis sakiTxi orsaxovnad ikveTeba: 1. samagiero keTilisaTvis<br />
keTilad da 2. Ralati Tavisi mefis winaSe.<br />
viqtor nozaZe gveubneba, rom am epizodiT gamokveTilia erTerTi<br />
ZiriTadi saTqmeli, rom sikeTe maradiuli faseulobaa... rac<br />
Seexeba imas, rom xataelis saqcieli, SesaZloa, sakuTari xalxis da<br />
mefis Ralatad CaiTvalos, amaze viqtor nozaZe msjelobas aRar<br />
agrZelebs~.<br />
jer erTi, viqtor nozaZem garkveviT Tqva Tavisi saTqmeli.<br />
mas miaCnia, rom xataelis saqcieli, erTi mxriv, sikeTis gadaxdaa<br />
da, meore mxriv, Ralatia. is axsna, rasac mkvlevari umatebs zedmetad<br />
mimaCnia. arc is mgonia samarTlianad, rom aq yuradReba<br />
gavamaxviloT im faqtze, rom man tarieli imitom gadaarCina xifaTs,<br />
rom misi mamisgan iyo davalebuli. es mxolod sababia. xataeli<br />
TviTon gvevlineba maRal zneobriv pirovnebad. igi samar-<br />
Tlianobis mxareze dgeba. moRalated ar SeiZleba CaiTvalos, Tu<br />
miukerZoebel mosamarTlis TvaliT Sexedav am faqts. me vfiqrob,<br />
rusTaveli xazs usvams ara mxolod sikeTes, aramed obieqturobas,<br />
samarTlianobas. garda amisa, rusTavels ufro Rrma mizani<br />
amoZravebs. es epizodi mas sWirdeba ara ucnobi xataelis sadideblad,<br />
aramed tarielis xasiaTis erTi metad mniSvnelovani Tvisebis<br />
gamosavlenad. es aris gmiris Rirseba. tarielma roca Seityo,<br />
mteri mis jars Setyuebas da amoxocvas upirebda, aseTma mzakvrobam<br />
is sabrZolvelad aamxedra. gadawyvita Rirseuli pasuxi gaeca<br />
mtrisaTvis. misi rwmeniT, `gangebaa dResca momklavs, qvemca sada<br />
davimale?!~ (str. 438). jari Semdegi sityvebiT gaamxneva:<br />
`vTqvi, Tu `Zmano, isi kacni Cven Ralatsa gvidgebian,<br />
mklavTa TqvenTa simagreni amisTvismca rad dalbian?<br />
vinca mokvdes mefeTaTvis, sulni maTni zecas rbian,<br />
aw SevebneT xataelTa, xrmalni cudad ras gvabian?~<br />
(rusTaveli 1951, str. 440)<br />
rusTaveli ase aRwers tarielis mamacobas:<br />
`Sigan asre gaverive, gnolis jogsa viTa qori,<br />
kaci kacsa Semovstyorci, cxen,kacisa davdgi gori;<br />
kaci, Cemgan ganatyorci, brunavs viTa tanajori,<br />
erTob srulad amovwyvide wina kerZo razmi ori~ (447).<br />
`erTobilni momexvivnes, mgrZliv Seiqmna omi didi;<br />
vkri rasaca, ver damidgis, sisxlsa mCqefsa aRmovRvridi,<br />
109
110<br />
cxensa kaci gakveTili mandikurad gardavhkidi,<br />
siTac viyvi, gameqcian, maT Seqmnian Cemi ridi~ (448).<br />
tarieli aq warmogvidgeba mamac meomrad, Zlierad, romelic<br />
mowyalea, magram Rirseba Tu Seulaxes, mters sakadriss miuzRavs.<br />
mzakvrobas ar apatiebs. swams samSoblosTvis vinac Tavs gawiravs,<br />
`maTni sulni zecas rbian~. rusTaveli udides mniSvnelobas aniWebs<br />
saxelis moxveWas.<br />
`ra uarea mamacsa – omSigan piris mxmeWelsa,<br />
Sedrekil-SeSinebulsa da sikvdilisa meWvelsa!<br />
kaci Zabani riTa sjobs diacsa qslisa mbeWvelsa?<br />
sjobs saxelisa moxveWa yovelsa mosaxveWelsa!~ (799).<br />
`ver daiWiravs sikvdilsa gza viwro, verca kldovani,<br />
misgan gaswordes yoveli, susti da Zal-gulovani,<br />
bolod Seyarnes miwaman erTgan moyme da mxcovani,<br />
sjobs sicocxlesa nazraxsa sikvdili saxelovani!~ (800).<br />
(rusTaveli 1951)<br />
rusTavelis mier gamoTqmul renesansul ideebs Rirsebis,<br />
saxelis moxveWis sakiTxebs, romlebsac xorcs asxamen poemis idealuri<br />
gmirebi, exmianeba hamletis sityvebi:<br />
`saxelovani kaci marto dids saqmes ar sdevs,<br />
igi ubralo saqmisTvisac Tavs gamoidebs,<br />
Tu Selaxuli aris imis patiosneba~.<br />
(Seqspiri 1954, IV, 4, gv. 170).<br />
originalSia `honour~, rac patiosnebasac niSnavs da Rirsebasac.<br />
mocemul konteqstSi Rirseba ufro Seesatyviseba. hamlets,<br />
romelsac Selaxuli aqvs Rirseba, fortinbrasis gmiruli brZola<br />
RirsebisaTvis, saxelis moxveWisaTvis, sakuTar mdgomareobas<br />
gaaxsenebs da sakuTar Tavs sayvedurobs, ratom ar ibrZvis borotmoqmedebis<br />
winaaRmdeg.<br />
ai, ras eubneba mas fortinbrasis jaris erT-erTi monawile:<br />
`Tu swore ambis gageba gsurT, batono Cemo, -<br />
rasac Cven vdavobT, friad mcire kunWuli aris,<br />
igi saxelis mets verafers veravis SesZens~ (IV, 4, gv. 177).<br />
hamletze did zegavlenas axdens sabrZolvelad mimavali<br />
fortinZrasis jari.<br />
`qveynis odenni magaliTni me maqezeben:<br />
ai Tunda igi gawyobili, Zlieri jari,
Tund mis moTave, axalgazrda, norCi mTavari,<br />
romels survili RvTaebrivi saxelis povnis<br />
upirdapipebs uxilavsa da saSiS xifaTs,<br />
igi ar indobs Tvis arsebas sustsa da mokvdavs,<br />
da ar aridebs fuye Calis nafasevisTvis<br />
arc SiSs, arc sikvdils, arc muxTal beds daudgromelsa~.<br />
(IV,4; gv. 178-179)<br />
hamlets aRafrTovanebs axalgazrda meomris Tavganwirva im<br />
miwisTvis, romlisagan araviTar mogebas ver xedavs. gansakuTrebiT<br />
igi afasebs meomrebis swrafvas saxelis moxveWisaTvis.<br />
hamlets yvelaferi aqvs sabrZolvelad, `rogorc mizezi, ise<br />
gulis-Tqma, Zliereba, saSualeba~ da Tavis Tavs sayvedurobs, rom<br />
mamis mkvlelze Suri ar iZia.<br />
`xom vxedav, Cemda samarcxvinod, rom am uricxvs jars,<br />
raRac ocnebis nayofisa – saxelisaTvis,<br />
sasikvdiloda gauwiravs Tavisi Tavi<br />
da saflavisken, rogorc sawols, miiswrafeba!<br />
unda ibrZolos raRac mcire miwis gulisTvis,<br />
raic maCxubar meomarTa verc ki daitevs<br />
da ar ikmarebs misTvis mkvdarTa misabareblad!<br />
am dRidan Cem fiqrs sisxls gamorwyob, an movspob srulad~.<br />
(Seqspiri 1954, IV, 4; gv. 179).<br />
hamlets fortinbrasi momavali mefis iseT nimuSad esaxeba,<br />
romelic Rirseuli meTauri iqneba, Tavisi mamulis damcveli. amitomac<br />
sikvdilis win hamleti mas asaxelebs daniis mefed.<br />
fortinbras tragediaSi kidev sxva funqcia akisria. igia hamletis<br />
brZolis gamgrZelebeli. borotebasTan brZola hamletis<br />
sikvdiliT ar dasrulebula. is usasrulod gagrZeldeba.<br />
fortinbrass rom aseTi didi azrobrivi datvirva akisria,<br />
es kargad ganWvrita didma reJisorma kote marjaniSvilma. `piesa<br />
mTavrdeboda ara tragikuli, aramed sicocxlis ganmamtkicebeli<br />
optimisturi ganwyobiT... gaisma sayvirebis sazeimo xma da scenaze<br />
Semoiyvanes farze mdgari, moelvare abjarasxmuli, uzado silamazis<br />
vaJkaci fortinbrasi, cocxali simbolo imedis da sixarulis~<br />
(anTaZe 1962: 7).<br />
fortinbrasis Tavganwiruli brZola RirsebisaTvis, saxelisaTvis<br />
mogvagonebs tarielis xataelebTan brZolis epizods.<br />
tarielis xasiaTis irgvliv mravali mcdari azri iyo gamoTqmuli<br />
presaSi. mecnierebs brZola uxdebodaT simarTlis dasadgenad.<br />
erT-erT naSromSi vkiTxlobT: `avTandili ara hgavs<br />
111
usTavelis zogierT mkvlevars, romelic tariels warmogvidgens<br />
paTologiur pirovnebad, an ugono adamianad. igi mixvda, rom<br />
amaRlebuls da diadi siyvarulis uZlevel grZnobas – mijnuris<br />
ukvalod dakargvis safuZvelze – individuumSi gamouwvevia sulieri<br />
depresia~ (benaSvili 1954).<br />
amasve adasturebs sxva mecnieris mtkiceba: `ar aris swori<br />
mravaljer gamoTqmuli azri, TiTqos sxvebTan SedarebiT tarieli<br />
dabla idges Tavisi bunebrivi inteleqtualuri unariT... eTikuri<br />
TvalsazrisiTac igi arafriT gansxvavdeba Tavisi megobrisagan.<br />
misi zneobrivi warmodgenebi siyvarulze, megobrobaze da gmirobaze<br />
iseTi wmindaa da amaRlebuli, rogorc sxvebis~ (nadiraZe<br />
1958: 240-241).<br />
zviad gamsaxurdia tariels goliaTad warmogvisaxavs. igi<br />
sakralur arsebad miaCnia. misi mtkicebiT, rusTaveli rom acxadebs<br />
Cemi mizania tarielis Sewevnao, eg imis niSania, rom tariels<br />
marad cocxal pirovnebad Tvlis, romelsac borot ZalebTan br-<br />
Zola jer ara aqvs dasrulebuli. `warmoudgeneli iqneboda poets<br />
`sulTa lxena~, e. i. sulis xsna, codvaTagan ganwmenda Tavis sam<br />
gmirTan daekavSirebina, Tu isini Cveulebrivi adamianebi iyvnen<br />
misTvis. prologSi naTlad aris naTqvami, rom mxolod xorcTa<br />
dawva ki ar aris sakmarisi sulTa lxenisaTvis, aramed `samTa fer-<br />
Ta~ leqsad qebaa saWiro amisaTvis.<br />
112<br />
`miajeT vin, xorcTa dawva kma ars misTvis sulTa lxena?<br />
samTa ferTa saqebelTa hlamis, leqsTa unda vlena~.<br />
vin arian es `samni ferni~? es aris sameba uwinares yovlisa, sami<br />
`feri~ anu piri, hipostasi, saxe (`feriscvaleba~ _ `saxiscvaleba~)<br />
da samebis anarekli, samsaxovani wm. giorgi, romelic poemis sam<br />
gmirSia ganpirobebuli~ (gamsaxurdia 1991: 185).<br />
Tu ratom esaxeboda mkvlevars tarielis saxeSi wmida giorgi,<br />
amas Semdegi mizezebiT xsnis: `qarTvelebisaTvis wm. giorgi simboloa<br />
mebrZoli qristianobisa, simbolo Tavad RvTisa, Zalismier,<br />
mebrZol aspeqtSi, borotebis damTrgunvel aspeqtSi... borotebis<br />
Savbnel ZalebTan brZolaSi saxe TeTr taiWze amxedrebuli Subosani<br />
wminda raindisa~ (gamsaxurdia 1991: 172).<br />
mkvlevari wm. giorgis elementebs xedavs samive gmirSi. `es<br />
sami saxe unda ukavSirdebodes mzes~ (gamsaxurdia 1991: 188).<br />
mkvlevari xazs usvams qristianobis mebrZol suls. zviad<br />
gamsaxurdiasTvis miuRebelia iseTi Tvalsazrisi, TiTqos `saxareba<br />
qadagebs pasiuorbas, borotebisadmi winaaRmdegobis gauwevlobas...<br />
iviwyeben, rom saxareba ganasxvavebs orgvar borotebas:
pirovnulsa da zogads... rac Seexeba borotebas... qristianobis<br />
fuZemdeblis mTeli cxovreba masTan brZolaa sityviT da saqmiT<br />
da misi jvarcmac Sedegia am brZolisa. igi pirovnuli magaliTiT<br />
uCvenebs Tavis mowafeebs amgvari brZolis aucileblobas... qristianobis<br />
swored es mxarea wamoweuli wm. giorgis kultSi~ (gamsaxurdia<br />
1991: 173). zviad gamsaxurdiam yuradReba gaamaxvila im<br />
faqtze, rom rusTaveli tariels gamoCenisTanave `samyarosTan~<br />
akavSirebs.<br />
`ucxosa da sakvirvelsa ymasa rasme gardvekide,<br />
misman Suqman gananaTla samyaro da xmelTa kide~ (107).<br />
tarielis sakralur xasiaTs gamsaxurdia avTandilTan Sedarebis<br />
safuZvelze askvnis. `gavixsenoT rogor mimarTaven urTierTs<br />
tarieli da avTandili pirvelive Sexvedris dros.<br />
tarieli _ `aw vaSad moxvel, meama naxva Senisa pirisa!<br />
tanad saro da pirad mze, mamacad msgavsi gmirisa,<br />
garjilxar, magra ara xar gardauxdeli Wirisa,<br />
Znelia povna kacisa RmrTiv zeciT ganawirisa~ (296).<br />
am mimarTvaSi araferia sakraluri... `pirad mze~, `tanad saro~<br />
SeiZleba vixmaroT yoveli Rirseuli raindis daxasiaTebisas.<br />
`avTandil uTxra: viT maqeb saqebi brZenTa enisa,<br />
magisad nacvlad ramc viyav Rirsi qebisa Tqvenisa!<br />
saxe xar mzisa erTisa, zeciT mnaTisa zenisa,<br />
radgan ver Segcvlis pativi egzomTa cremlTa denisa~ (197).<br />
aq avTandili filosofiuri eniT metyvelebs da pirdapir eubneba<br />
tariels, rom igi aris logosi, anu saxe `erTisa mzisa~ anu<br />
`erTisa~ (RvTisa).<br />
aRsaniSnavia mkvlevaris miTiTeba fridonis sityvebze. fridoni<br />
ase mimarTavs tariels `SenTvis asre momsurdebis, wyarosaTvis<br />
viT iremi~ (165). es metaforac bibliidan iRebs saTaves. biblia-<br />
Si iremi alegoriulad RvTis maZiebeli sulia, wyaro ki RmerTi~<br />
(gamsaxurdia 1991: 205).<br />
mkvevaris azriT, tarieli krebiTi saxea. `amitomac aris, rom<br />
sxvadasxva mkvlevari sxvadasxva dros naxulobda masSi antikuri<br />
RmerTebis da gmirebisaTvis damaxasiaTebel elementebs~ (gamsaxurdia<br />
1991: 205-206). gavixsenoT hamletis mamis ganRmrTobili<br />
saxe, romelic aRWurvili iyo antikuri RmerTebis TvisebebiT.<br />
zviad gamsaxurdia asabuTebs, rom saRvTo werilisaTvis<br />
ZiriTadia misi alegoriuli mniSvneloba. mkvlevari gvamcnobs,<br />
rom saRvTo werilis stili mTlianad paraboluria, vinaidan<br />
113
igi sakralur saidumloebebs gadmoscems. `pnevmaturi, sulieri<br />
mniSv-nelobis wvdoma ZaluZs mxolod imas, visac xelewifeba<br />
gageba bibliuri igavebisa da alegoriebisa. origene amgvari interpretaciis<br />
Sesaxeb gveubneba: `vin aris imdenad ugunuri, rom<br />
warmoidginos, TiTqos RmerTma... gaaSena baRnari edemSi, aRmosavleTiT,<br />
darga xe cxovrebisa, xiluli da grZnobadi da vinc SeWamda<br />
am xis nayofs fizikuri kbilebiT, ganiaxlebda cxovrebas... vgoneb<br />
naTelia, rom aq xatovanad aris miniSnebuli zogierT saidumloebaze,<br />
romelic grZnobadad rodi xdeboda~... axali aRTqma, saxareba,<br />
mTlianad agebulia igavur anu alegoriuli metyvelebis<br />
principebze, `siZisa~ da `sZlis~, agerTve `qorwinebis~ alegoriul<br />
mniSvnelobas centraluri adgili uWiravs macxovris qadagebaSi.<br />
`siZe~ macxovars aRniSnavs, `sZali~ _ eklesias, zeciur iuresalims,<br />
`qorwili~ RvTaebasTan ziarebas~ (gamsaxurdia 1991: 58-59).<br />
mecnierul literaturaSi didi xania `vefxistyaosnis~ metaforuli<br />
gaazrebis kvleva warmoebs. didi yuradR2eba eTmoba simboloebis<br />
amocnobas, faruli azrebis gaxsnas, bibliuri igavuri<br />
metyvelebis sworad gagebas.<br />
mariam karbelaSvili SeniSnavs, rom `vexfistyaosnis~, rogorc<br />
saxe-simbolos gaazrebisaTvis, bibliuri konteqstis ugulebelyofa<br />
miutevebeli Secdoma iqneboda, radgan mTeli poema<br />
datvirTulia Sesabamisi aluziebiT... Cemis azriT, aseT `farul~<br />
bibliur aluzias Seicavs rusTavelis poemis saTauri<br />
`vefxistyaosani~. bibliur interpretaciaTa Tanaxmad, samoseli<br />
sulier simbolod iTvleba da adamianis sulier mdgomareobas<br />
asaxavs... tyavis `kaba~ codvili adamianis samoselia, rac bibliuri<br />
simboluri gaazrebiT qristes pirvelsaxea, romelmac kacobrioba<br />
Tavisi siwmindiT Semosa~ (karbelaSvili 1996).<br />
mkvlevari tarielis samosTan dakavSirebiT dasZens: `amave<br />
simbolikiT tyavis samoseli adamianis bunebis gaorebis niSania.<br />
erTis mxriv, igi niSania adamianis codviT dacemis, xolo meore<br />
mxriv ki – sulieri aRdgomis, dakarguli sisavsis mopovebis<br />
imedisa~.<br />
rezo siraZis axsniT, `vefxistyaosani~ niSnavs `ubeduri<br />
tarieli~. ase hqvia poemas... `ubeduri tarieli~ bednieri xdeba qajebze<br />
gamarjvebiT, nestanis ganTavisuflebiT... aq xorcieldeba<br />
qristianuli adamianTmcodneobis principi `bedniereba tanjvis<br />
gziT~ (siraZe 2005-2006: 337).<br />
miuxedavad imisa, rom tarieli wm. giorgis alegoriad aris<br />
miCneuli poemaSi Tavisi gmiruli TvisebebiT da borotebasTan sabrZolvelad<br />
aris mowodebuli, Secdomas mainc uSvebs, romelsac<br />
114
tragikuli ambebi moyveba. amis mizezi is gaxlavT, rom ganRmrTobili<br />
pirovneba adamianad rCeba Tavisi bunebiT. adamiani ki Secdomebisagan<br />
dazRveuli ar aris. `rusTaveli ar erideba gmirebis<br />
naklis Cvenebas... did pirovnebebs didi naklic SeiZleba hqondes...<br />
TviT idealuri gmirebi tarieli da avTandili absoluturad srulyofilni<br />
rodi arian~ (siraZe 1982: 211).<br />
tarielSi darRveuli harmoniis aRdgena <strong>rusTvelologia</strong>Si<br />
axsnilia simbolikiT. `vefxistyaosnobis arsi sworad ver aixsneba,<br />
Tu zogadad samoslis simbolika ar gaviTvaliswineT. samoslis<br />
metaforuloba, Rrma simbolika, alegoriuloba, enigmuroba, aluzia<br />
motivirebulia bibliur-evangeruli swavlebiT, umdidresi<br />
saRvTismetyvelo literaturiT~ (sulava 2004: 226): samoslis simbolika<br />
imaSi gamoixateba, rom paralelia gavlebuli adam da evas<br />
azris momcvel samosTan. `erTi mxriv, RmerTma adamsa da evas naTlis<br />
samoslis nacvlad mkvdari, usulo nivTiT Tu sagniT SemosviT<br />
mianiWa mokvdavoba... meore mxriv, isini tyavis samosliT sinanulis<br />
saswavleblad Semosa~. nestan sulava aRniSnavs, rom gamoTqma<br />
`qristeSemosiloba~ da `vefxis tyaviT mosili~ ar SeiZleba<br />
gavaigivoT, radganac `RmerTSemosili~ wmindanis sulieri arsis<br />
gamomxatveli epiTetia... masSi adamianis ganRmrTobis urTulesi<br />
procesis Sedegia asaxuli... `vefxis tyaviT mosili~ urTulesi<br />
gzaa adamianis sulieri ganwmendisa, igi erTi im safexurTagania,<br />
romelic qvabSi yofnis da gandgomilobis darad, aucilebelia ka-<br />
TarzisisaTvis, romlis Sedegadaa SesaZlebeli `RmerTSemosiloba~,<br />
`qristeSemosiloba~ (sulava 2004: 228).<br />
rogorc am amonaweridan vigebT, `vefxis tyaviT mosilma~<br />
urTulesi gza unda gaiaros, vidre is `RmerTSemosilobas~, qristeSemosilobas~<br />
miaRwevs. swored es gza gaiara tarilma gamoqvabulSi,<br />
vidre man sulieri ganwmenda da sibrZne moipova. `gamoqvabuli<br />
da udabno gamocdis adgilia... sulieri gardasaxvis adgilia,<br />
saidanac unda daiwyos RvTaebrivi sikeTis wvdoma... tarielma<br />
mRvimeTi moipova RmerTis, samyaros da TviTSegrZnebis WeSmariti<br />
codna da sibrZne~ (sulava 2004: 23).<br />
sabolood SegviZlia davaskvnaT, RmerTis Secnobis mravali<br />
xerxidan erT-erTia sulieri zeaRsvlis simboloSi gamovlenili<br />
ufali. qristes gzaze mavali adamiani simboloSi gamovlenil<br />
RmerTs baZavs. sxvadasxva safexurs gaivlis. TandaTan sulierad<br />
iwmindeba, maRldeba, madliT ivseba da srulyofilebas aRwevs. anu<br />
RmrTis mibaZviT xdeba misi ganRrmToba. am Tvalsazrisidan gamomdinare<br />
erTmaneTs SevadareT `hamletisa~ da `vefxistyaosnis~<br />
gmirebi. maT Soris didi msgavseba davinaxeT. marTalia, Cven Tvali<br />
115
ver mivadevneT maT TandaTanobiT sulier amaRlebas sxvadasxva<br />
simboloSi gamovlenil uflis mibaZvis meSveobiT, radganac orive<br />
nawarmoebis idealuri gmirebi: hamleti, hamletis mama – yofili<br />
mefe, horacio, avTandili, tarieli ukve srulyofilni arian,<br />
rodesac Cven maT vecnobiT, magram zogierT simboloSi gamovlenil<br />
ufalTan msgavsebas mainc amJRavneben. magaliTad simbolo<br />
`mwyemsis~ rolSia hamleti, rodesac is cdilobs deda daayenos<br />
sulierebis gzaze da qristianul zneobas aziaros, codvebisagan<br />
ganwmindos. aseve avTandili simbolo `mwyemss~ emsgavseba, roca<br />
is tarielis saSvelad midis. marTalia, mas zneobrivad amaRlebaSi<br />
daxmareba ar sWirdeba, magram maRali Rirsebebis mqone megobars<br />
exmareba depresiis daZlevaSi, ris drosac is RvTaebriv sibrZnes<br />
amJRavnebs. horacio emsgavseba simbolo `lods~ Tavisi simtkiciT,<br />
sulierad Zlieria imdenad, rom eSmakis cdunebebi mas verafers<br />
daaklebs. hamletis mama, RmerTTan miaxlovebuli pirovneba sanimuSoa<br />
yvelasaTvis yvelaferSi. tarieli sulieri Zalebis aRdgenis<br />
Semdeg borotebasTan brZoliT RmerTs emsgavseba. masSi<br />
cocxlobs wm. giorgis mebrZoli suli. sami goliaTis brZola qajebis<br />
winaaRmdeg aRiqmeba simbolurad sibrZnis, silamazis da siyvarulis<br />
gamoxsna boroti Zalebisagan.<br />
116<br />
damowmebani:<br />
anTaZe 1962: anTaZe d. kote marjaniSvilis muSaoba `hamletze~. mnaTobi, # 7, 1962.<br />
asuri 2002: wmida efrem asuri. sicruvisaTvis. wmida mamaTa swavlani. moskovis<br />
wmida giorgis qarTuli eklesia, 2002.<br />
basili 2002a: wmida basili didi. wmida mamaTa swavlani. moskovis wmida giorgis<br />
qarTuli eklesia, 2002.<br />
basili 2002b: wmida basili didi. Txzulebani. Tb.: saqarTvelos sapatriarqos<br />
gamomcemloba, 2002.<br />
benaSvili 1954: benaSvili d. saxisa da xasiaTis problema `vefxistyaosanSi~. Tb.:<br />
1954.<br />
gamsaxurdia 1991: gamsaxurdia z. `vefxistyaosnis~ saxismetyveleba. Tb.:<br />
`mecniereba~, 1991.<br />
gugunava 2005: gugunava l. gangebis gageba `hamletsa~ da `<strong>rusTvelologia</strong>Si~.<br />
literaturuli Ziebani, XXVI, Tb.: 2005.<br />
karbelaSvili 1996: karbelaSvili m. `vefxistyaosani~ rogorc metafora. gaz.<br />
`mamuli~, oqtomberi, 1996.<br />
kuWuxiZe 2006: kuWuxiZe g. iovane sabanisZis `wmida habo tfilelis martviloba~<br />
(teqstologiuri da RvTismetyveluri analizi). filologiis mecnierebaTa<br />
doqtoris samecniero xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertaciis<br />
avtoreferati. Tb.: 2006.<br />
nadiraZe 1958: nadiraZe g. rusTavelis esTetika. Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1958.<br />
rusTaveli 1951: rusTaveli S. `vefxistyaosani~. al. baramiZis, k. kekeliZis da a.<br />
SaniZis redaqciiT. Tb.: saxelgami, 1951.
siraZe 2005-2006: siraZe r. vefxistyaosani da vefxistyaosnoba. <strong>rusTvelologia</strong>.<br />
IV. Tb.: 2005-2006.<br />
siraZe 1982: siraZe r. saxismetyveleba. Tb.: 1982.<br />
sulava 1999: sulava n. locva avTandilisa. literaturuli Ziebani. XX. Tb.: 1999.<br />
sulava 2004: sulava n. gamoqvabulisa da udabnos mxatvruli funqcia<br />
`vefxistyaosanSi~. literaturuli Ziebani, XXV, Tb.: 2004.<br />
Seqspiri 1954: Seqspiri u. tragediebi. II. inglisuridan Targmna ivane maCabelma.<br />
redaqtori givi gaCeCilaZe. Tb.: `sabWoTa mwerali~, 1954.<br />
Seqspiri 1978: Shakespeare. Hamlet. Edited by Nigel Alexander. Senior in English University of<br />
Nottinghaa. Macmillan Education. 1978.<br />
Citauri 2005-2006: Citauri n. viqtor nozaZe, `vefxistyaosnis~ `kacia adamianis?!~<br />
Sesaxeb. <strong>rusTvelologia</strong>. IV, Tb.: 2005-2006.<br />
Lia Gugunava<br />
Some momente of spiritual raise in “Hamlet” and “Vepkhistkaosani”<br />
Summary<br />
There are several ways to cognize the God. One of them is by the way of spiritual<br />
raise. When the God displays in symbols, a man must imitate the Lord in his symbols.<br />
If we compare the heroes of “Hamlet” and “Vepkhistkaosani” to each other, we<br />
shall see that there is great likeness in this point of view. Hamlet’s father, former king,<br />
is at a high stage of spiritual raise. He is like the God. Symbolically it is notised that he<br />
is close to Sun, Christ. In him there are the features of antique Gods. Hamlet himself is<br />
divine perfect.<br />
Avtandil is distingwished with his high ideas. He hates falsehood, doublefacedness,<br />
insecurity. His ideas are expressed in his will. In prayer he shows his belief<br />
to God. In him is noticed the signs of spiritual raise. He imitates the God in the symbol<br />
of “shepherd”. He is able to help the others.<br />
Tariel is a hero, selfless fighter for the interests of the kingdom. In Tariel is seen<br />
saint George, as the fighter againgt the evils. Tariel is godlike person. His sin is expiated<br />
in the cave. By the Symbolic of clothes and the cave is explained his catharsis. God<br />
lifted him up and helped him to fulfil his mission.<br />
117
elguja xinTibiZe<br />
118<br />
miviwyebuli warsulis saidumlo. II<br />
(vefxistyaosani da filasteri)<br />
winamdebare gamokvleva aris gagrZeleba Cemi naSromisa,<br />
romelmac sruliad axali faqti gamoavlina rogorc rusTvelologiuri<br />
mecnierebisaTvis (vefxistyaosani evropul, araqarTul<br />
arealze pirvelad gamoCnda ara ruseTSi XIX saukunis dasawyisidan,<br />
rogorc aqamde gvegona, aramed inglisSi XVII saukunis dasawyisidan);<br />
aseve inglisuri literaturaTmcodneebisTvis (uiliam Seqspiris<br />
Tanamedrove Zalze popularuli dramaturgebis fransis<br />
bomontisa da jon fletCeris erTi umniSvnelovanesi piesis mefe da<br />
ara mefis aqamde ucnobi siuJeturi wyaro aris vefxistyaosani).<br />
Cemi migneba emyareboda Semdeg argumentebs:<br />
1.<br />
bomontisa da fletCeris piesis moqmedeba iberiis anu<br />
saqarTvelos samefo karze xdeba. es iberia rom aSkarad saqarTveloa<br />
da ara pirineis naxevarkunZulis iberia, iqidanac Cans, rom<br />
piesis mixedviT iberiis mefe amarcxebs misi mezobeli qveynis<br />
somxeTis mefes mohyavs igi iberiis samefo karze, sadac iSleba<br />
Semdgomi moqmedeba. moTxrobil ambavs araviTari saerTo ara aqvs<br />
arc saistorio wyaroebis iberiasTan, arc ingliseli mwerlebis<br />
Tanadroul anu XVII saukunis dasawyisis saqarTvelos ambebTan.<br />
amave dros miCneulia, rom am piesis siuJeti Tanaxmad bomontisa<br />
da fletCeris SemoqmedebiTi stilisa, raRac literaturul qargas<br />
unda eyrdnobodes.<br />
2. inglisuri piesis mefe da ara mefis Seyvarebuli wyvilis<br />
romantikuli intrigis fabuluri qargis sayrdeni faqtebi anu<br />
karkasi vefxistyaosniseuli indoeTis Seyvarebuli wyvilis _<br />
nestanisa da tarielis ambavs emTxveva: orive TxzulebaSi uSvilo<br />
mefis da dedoflis mier memkvidred samefo karis uaxloesi didebulis<br />
axladSobili vaJis Svilad ayvana; mogvianebiT qaliSvilis<br />
SeZena; qal-vaJis mier erTmaneTis Tavdaviwyebamde Seyvareba. dramatuli<br />
Tavgadasavlebis Semdeg maTi SeuRleba da samefos memkvidreobis<br />
problemis amgvarad gadawyveta.<br />
3.<br />
am ori ambis fabuluri qargis sayrdeni faqtebis Tanxved-<br />
ris paralelurad msgavsebani siuJetis ganviTarebis arsebiT<br />
detalebSic Cans: dedoflis daorsuleba ufliswulis Svilad<br />
ayvanidan xuTi wlis Semdeg; qal-vaJis bavSvobaSive gancalkeveba;<br />
wlebis Semdeg pirveli naxvisTanave Seyvarebuli ufliswuli
vaJis uecari siyvaruliT dabneda, anu gonebis dakargva; sasiZod<br />
moyvanili mezobeli qveynis axalgazrda mefis Tu ufliswulis<br />
CamoSoreba da sxva.<br />
4. mefe da ara mefis miniSneba siuJetis wyaroze piesis moqmedebis<br />
iberiaSi lokalizebiT ar mTavrdeba. inglisuri Txzulebis<br />
Seyvarebuli wyvilis princesas, romlis prototipi, Cemi mtkicebiT,<br />
vefxistyaosnis nestania, saxelad panTea hqvia. Panther inglisurad<br />
panteras niSnavs, rac vefxistyaosnis vefxis pirdapiri<br />
da zusti Targmania. nestanis, (romlis saxe-simbolo rusTvelis<br />
poemis mixedviT vefxia) Tavgadasavlis STagonebiT moazrebul<br />
personaJs _ Seyvarebul princesas, ingliselma mwerlebma nestanisave<br />
saxe-simbolos _ vefxis, anu panteras saxeli daarqves.<br />
gamokvleva qarTul-inglisuri literaturuli urTierTobebis<br />
am unikaluri faqtis Taobaze me imTaviTve erTi meToduri<br />
wanamZRvris fonze gamovaqveyne. rac imaSi mdgomareobda, rom am<br />
mignebas sakiTxis mxolod dasmad miviCnevdi da misi Semdgomi dasabuTebisTvis<br />
muSaobis gagrZelebas vgegmavdi.<br />
Cemi Semdgomi muSaoba am mimarTulebiT upiratesad mimdinareobda<br />
am inglisuri piesis Sesaxeb arsebuli umdidresi literaturul-kritikuli<br />
memkvidreobis Sesaswavlad. am memkvidreobis<br />
Seqmna XVII saukuneSive daiwyo da dRemde grZeldeba. am mizniT<br />
vmuSaobdi inglisis did samecniero centrebSi _ britaneTis biblioTekaSi<br />
(londoni) bodleis biblioTekaSi (oqsfordi) da Seqspiris<br />
arqivsa da biblioTekaSi (eivonis straTfordi).<br />
Tavdapirvelad im faqtze minda gavamaxvilo yuradReba, rom<br />
inglisuri literaturaTmcodneoba ukanasknel dromde ucnobad<br />
miiCnevs mefe da ara mefis siuJetis ZiriTad wyaros. miTiTebulia<br />
piesis calkeuli situaciebis TviT Soreul da miaxloebiT<br />
paralelebze (magaliTad, piesiseuli princisa da princesas siyvarulis<br />
paralelad antikuri wyaroebiT cnobil dedinacvlisa da<br />
ufliswulis siyvarulze da amave dros xazgasmiTaa dadasturebuli,<br />
rom piesis qargis uSualo wyaro miugnebelia (`… no single source<br />
for the plot has been discovered…~ _ F filkelpirli 1990: 168).<br />
isev Cemi kvlevis meTodikaze: mefe da ara mefis siuJeturi<br />
qargis vefxistyaosnidan momdinareobis mtkicebis kvlevas me viwyeb<br />
ara Cemi uSualo dakvirvebiT inglisuri piesis mxatvrul<br />
stilsa da Taviseburebebze, aramed inglisur literaturul kritikaSi<br />
am Txzulebis saukunovani kvlevis Sedegad gamovlenili<br />
faqtebis da specifikis analiziT da am specifikis vefxistyaosanTan<br />
mimarTebis SesaZleblobis interpretirebiT. mizezi kvlevis<br />
amgvari meTodis SerCevisa Semdegia: ramdenadac me vamtkiceb<br />
119
mefe da ara mefis siuJetis vefxistyaosanze damokidebulebas, Cem<br />
Semdgom kvlevaSi subieqtivizmi rom maqsimalurad gamovricxo,<br />
vamjobineb Tavdapirvelad sakvlevi piesis mxatvruli stilis im<br />
detalebs davukvirde, romlebic inglisur literaturaTmcodneobaSi<br />
ukve miCneulia am Txzulebis specifikad.<br />
didi literaturuli polemika mefe da ara mefis irgvliv inglisur<br />
literaturaTmcodneobaSi XVII saukuneSive dafiqsirda<br />
da igi wamowyebulia didi saxelis mqone literaturaTmcodnis<br />
tomas raimeris mier. raimeri 1678 wels aqveynebs kritikul werils<br />
bomontis da fletCeris or da Seqspiris erT tragediaze,<br />
romelTac Tavs esxmis ZiriTadad moraluri poziciidan (`The Tragedies<br />
of the Last Age Consider’d and Examin’d by the Practice of the Antients, and<br />
by the Common Sense of All Ages~). maT Soris umTavresia mefe da ara<br />
mefe. raimeri, romlisTvisac bomontisa da fletCeris piesis princisa<br />
da princesas siyvaruli miuRebelia, xedavs rom maT qorwinebaSi,<br />
saxelmwifoebrivi poziciidan, sasaxlis karis intrigis Zalze<br />
mniSvnelovani da sasargeblo gadawyvetaa. marTlac, taxtis ori<br />
memkvidris (memkvidre qaliSvilis da memkvidred gazrdili vaJis)<br />
metoqeobis maTi qorwinebiT gadawyveta Suasaukuneebis monarqiuli<br />
saxelmwifosTvis rom Zalze mniSvnelovania, amas mtkiceba ar<br />
sWirdeba. saintereso is aris, rom piesis amgvar specifikur finals<br />
imTaviTve miaqcia yuradReba inglisurma saliteraturo<br />
kritikam. Cven ki amjerad imas minda mivaqcioT yuradReba, rom<br />
samefo taxtis memkvidreobis amgvari gadawyveta vefxistyaosnis,<br />
mefe da ara mefis siuJeturi wyaros, saxelmwifoebrivi politikis<br />
ZiriTadi qveteqstia. da es qveteqsti ise aSkara da arsebiTia<br />
rusTvelis poemaSi, rom qarTveli xalxis saistorio mexsiereba<br />
vefxistyaosnis am politikur qveteqsts istoriul sinamdviled<br />
gadaiazrebs da rusTvelis samefo gvaridan warmomavlobasa da<br />
Tamar mefisadmi siyvarulze legendebs qmnis.<br />
raimeri pirveli mkvlevaria, romelmac mefe da ara mefis<br />
mTavari personaJis saocar kontrastulobaze dafiqrdeba. igi<br />
SeniSnavs, rom arbasesis xasiaTis am specifikaze TviTon piesis avtorebs<br />
aqvT yuradReba gamaxvilebuli da erTi personaJis, arbasesis<br />
megobris da sardalis mardoniusis piriT gamoTqmuli: `igi<br />
aris pativmoyvare da Tavmdabali, mrisxane da wynari, mxiaruli<br />
da mowyenili, aRtacebuli da daRvremili, ukiduresobebiT savse<br />
erTsa da imave dros~ (`mefe da ara mefe~ I.i) _ (bomonti da flet-<br />
Ceri 1964: 8) . mTavari personaJis xatvis am specifikas yuradRebas<br />
aqcevs TiTqmis yvela umTavresi mkvlevari, romelic mefe da ara<br />
mefis xasiaTebs ukvirdeba. arbasesis xasiaTis es Tavisebureba,<br />
120
meoce saukunis mkvlevaris e. ueiTis dakvirvebiT, am Txzulebas<br />
ganasxvavebs bomontisa da fletCeris sxva piesebisganac. igi<br />
SeniSnavs, rom arbasesis xasiaTSi imdeni kontrastulia, ramdenic<br />
ar aris imave avtorebis sxva Txzulebis (`erTguli mwyemsi qali~)<br />
erTmaneTis mimarT kontrastul personaJebSi (ueiTi 1969: 19). isic<br />
SeniSnulia, rom amgvari kontrastuloba ar aris mxolod mTavari<br />
gmiris xasiaTis specifika, igi sazogadod am nawarmoebis stilia:<br />
paraleluri da simetrikuli kontrastebi personaJTa xasiaTebSi<br />
erTmaneTis mimarT.<br />
mefe da ara mefis am specifikis wyaroc vefxistyaosani SeiZleba<br />
iyos. yovel SemTxvevaSi faqti isaa, rom kontrastuli Tvisebebis<br />
erT mTlianobaSi moazreba rusTvelis mxatvruli stilis<br />
maxasiaTebelia. igi arafragmentulad Cans personaJis rogorc<br />
portretSi (rostevani iyo `maRali, uxvi, mdabali~ _ 33); aseve<br />
gmiris emociis xatvaSi: tarielis mier fridonis pirveli xilva<br />
sigiJemde misuli raindis xilvaa: `moyme amayad yioda,... mterTa<br />
eqadda, wyreboda, igineboda, Cioda~ (596). oriode sityvis gacvlis<br />
Semdeg tarieli imave fridonSi xedavs mamasaviT utkbes da unazes<br />
moymes: `wavediT utkbosni mama-ZeTasa. me gavekvirve Wvretasa mis<br />
ymisa sinazeTasa~ (600). igive kontrastuli stili Cans rusTvelis<br />
poemis personaJTa moqmedebaSi: sentimentaluri ganwyobilebiT<br />
gaTiSuli, TvalTagan cremlmomdinare gmiri wamis uswrafesad<br />
gamofxizldeba da umowyalod daxocavs mis Sesapyrobad miaxloebul<br />
Tormet vaJkacs. da sxva mravali.<br />
personaJis xatvis am rusTveliseul stils Tavisi safuZveli<br />
Suasaukuneebis mistikur TeologiaSi aqvs. me vgulisxmob uzenaesi<br />
arsebis dadebiTi da uaryofiTi maxasiaTeblebis erTobliobiT<br />
saxeldebas _ katafatika-apofatikas, romelic rusTvelis<br />
stilicaa uzenaesze miTiTebisas: `mziani Rame~, `uJamo Jami~ (837)<br />
da sxva. bomontisa da fletCeris mefe d ara mefeSi mas ara aqvs msoflmxedvelobiTi<br />
safuZveli. igi mzamzareuli saxiTaa moxmobili<br />
da emsaxureba situaciebis tragikul-komikur monacvleobas.<br />
inglisuri literaturis kritikosebs, aocebT ra arbasesis<br />
xasiaTSi ukiduresi opoziciebis SeerTeba, mis pirvelive Semosvlas<br />
piesaSi mravalgzisi ganxilvis sagnad aqceven. miuTiTeben, rom<br />
gamarjvebul iberiis mefes _ arbasess somxeTis damarcxebuli<br />
mefe tigranesi Semohyavs ukiduresi mokrZalebiT da amave dros<br />
autaneli qedmaRlobiT (e. ueiTi). sxva mkvlevarsac daafiqrebs<br />
iberiis mefis aseTi uzomo mowyaleba da pativiscema tyvedmoyvanili<br />
mefis mimarT da eZebs mowyale mefeebis saxeebs antikur wyaroebSi.<br />
yuradRebas miapyrobs gadmocemebs qsenofontis `kiro-<br />
121
pediaSi~ kiros mefis mowyaleobaze (finkelpirli 1990: 172). diax!<br />
mowyale mefeTa saxeebi antikur saistorio Tu literaturul<br />
wyaroebSi arc Tu Zalze iSviaTia, magram am SemTxvevaSic me minda<br />
yuradReba mivaqcio isev mefe da ara mefis mTavari gmiris arbasesis<br />
prototips _ vefxistyaosnis mTavar gmirs tariels. kerZod,<br />
msgavsad arbasesis mier damarcxebuli mezobeli mefis samefo<br />
karze miRebisa, tarielis mier damarcxebuli mezobeli mefis<br />
miRebas samefo karze. erTma ucxoelma Teologma, mama genadi eikaloviCma,<br />
roca mas rusTvelis erTi mistikuri cnebis ganmarteba<br />
sTxoves, es scena gaixsena: saocaria aseTi kacTmoyvareobao, _<br />
Tqva, _ damarcxebul mefes samefo karze udidesi pativiscemiT<br />
da alersiT Rebuloben, Zvirfasad dasaCuqrebuls Tavis qveyanaSi<br />
abrunebeno (nozaZe 1957: 194). ase rom, am SemTxvevaSic mefe da ara<br />
mefis am specifikuri scenis uSualo paraleli vefxistyaosanSia.<br />
mefe da ara mefis mxatvrul struqturaSi mxolod personaJis<br />
kontrastuli xasiaTi ar aris is specifika, romelic vefxistyaosanze<br />
migvaniSnebs. umTavresi sakamaTo problema am Txzulebis<br />
irgvliv misi moraluri samyaroa. rogorc aRvniSneT, pirvelive<br />
kritikosi _ Tomas raimeri am poziciidan esxmis Tavs piesas da<br />
saukunovan polemikas wamoiwyebs; am polemikas inglisur literaturaTmcodneobaSi<br />
mravalnairi gagrZeleba da gadawyveta aqvs*.<br />
yuradReba minda mivapyro, piesis moraluri poziciis sazogadod<br />
aRiarebul zogad Sefasebas. igi mkafiodaa gamoTqmuli `mefe da<br />
ara mefis~ kritikuli teqstis gamomcemlis robert terneris Sesaval<br />
gamokvlevaSi: `mefe da ara mefis~ moraluri samyaro erTgvarad<br />
Tavisufalia qristianuli humanizmis standartebisagan<br />
(bomonti da fletCeri 1964: XXV-XXVI). isev vefxistyaosanze gadavitanoT<br />
yuradReba da im ucxoel literaturaTmcodneTaTvis,<br />
romlebic ufro naklebad icnoben rusTvelologiur literaturas,<br />
minda mivuTiTo, rom rusTvelis poema gamoirCeva Tavisi aradogmaturi<br />
religiuri poziciiT, bevrad ufro Tavisufali, Tumca<br />
Rrma religiuri msoflSegrZnebiT, romelic maRalganviTarebuli<br />
qristianuli Teologiis bazaze yalibdeba, magram ar eteva<br />
dogmatikiT dakanonebul konfesiur CarCoebSi.<br />
erT-erTi magram umTavresi Tema, romliTac vefxistyaosani<br />
Suasaukuneebis normirebul moralSi ver Tavsdeba, siyvarulia.<br />
vefxistyaosnis amqveyniuri, adamianuri samyaros siyvaruli, ro-<br />
* is azric kia gamoTqmuli, rom piesa uaRresad maRali zneobrivi poziciis<br />
STamagonebelia (arsebiTi is ki araa, rom piesis mixedviT Zmas da das erTmaneTi<br />
SeuyvardaT, aramed is, rom erTmaneTze uzomod Seyvarebuli qal-vaJi zneobrivad<br />
itanjebian imis gamo, rom erTmaneTi da-Zmad miaCniaT) da am niSniT misi gamoCena<br />
da popularoba inglisis inteleqtualur wreebSi erTgvarad puritanuli moZraobis<br />
epoqasTanaa dakavSirebuli.<br />
122
melic daclilia RvTaebriv siyvarulad mistikuri gadaazrebis<br />
alegoriuli elementisagan, Tumca Rrma Teologiuri interpretirebiT<br />
qristianuli moyvasis siyvarulis sakaro siyvarulis<br />
gziT adamianis Tavisufali emociuri samyaros umaRles da amdenad<br />
RvTaebriv gamovlinebad gadaazrebaa (xinTibiZe 2005: 14),<br />
aris uzomod didi, grigaliviT movardnili da RvTaebriobamde<br />
amamaRlebeli grZnoba. esaa miCneuli vefxistyaosnis siyvarulis<br />
specifikad msoflio literaturis im mkvlevarTa mier, romelTac<br />
am literaturis procesSi vefxistyaosanic ganixiles. mefe da ara<br />
mefis personaJTa mier grZnobis, kerZod siyvarulis, uaRresad<br />
cocxali SexebiT da amave dros gazviadebulad gamoxatva am<br />
Txzulebis mxatvruli struqturis kidev erTi specifikaa.<br />
XVII saukunis inglisuri kriticizmis didi warmomadgeneli<br />
da amasTanave cnobili dramaturgi jon draideni (1631-1700),<br />
romelic umalve aumxedrda mefe da ara mefis raimeriseul kritikas,<br />
pirvelia, vinc mefe da ar mefis personaJTa grZnobis<br />
demonstrirebis am specifikas SeniSnavs.L draidenis es migneba<br />
SemdgomSi dazustdeba sxva literaturaTmcodneebis mier. Tanac<br />
gamovlineba, rom siyvarulis grZnoba bomontisa da fletCeris<br />
personaJebisa TiTqos ufro didia, usasrulo da myaria, vidre<br />
TviTon personaJebi (ueiTi 1969: 39; 21).<br />
kidev erTi specifika, romliTac gamovlindeba mefe da ara<br />
mefis siyvarulis grZnobis cocxali realuroba, esaa misi ideali<br />
_ qorwineba. mefe da ara mefis SeyvarebulTa swrafva maTi qorwinebiskenaa<br />
mimarTuli. amiTac Seexmianeba es piesa mis siuJetur<br />
prototips _ vefxistyaosans. qorwili, rogorc qal-vaJis siyvarulis<br />
mizani da ideali, vefxistyaosnis siyvarulis erTi um-<br />
Tavresi specifikaa, romliTac igi gansxvavdeba rusTvelis epoqis<br />
ara mxolod RvTaebrivi siyvarulis, aramed aseve amqveyniuri _<br />
rogorc aRmosavluri sufizmis, aseve dasavluri kurtuazuli<br />
siyvarulisagan.<br />
mefe da ara mefis paralelebi vefxistyaosanTan qal-vaJis<br />
sasiyvarulo peripetiebSi minda davasrulo kidev erTi detaliT:<br />
qal-vaJis urTierTobaSi, kerZod gadawyvetilebis miRebaSi,<br />
qalis iniciativa Cans. igi sasiyvarulo kvanZis ganaskvamde qalis<br />
momavali satrfosadmi weriliTac gamovlindeba. vefxistyaosanSi<br />
am werils siuJeturi daniSnuleba aqvs. mefe da ara mefeSi ki igi<br />
TiTqos ufunqcio komponentia: TiTqos naZaladeviao, TiTqos<br />
ubralod etiketi Tu mibaZvaao. bomontisa da fletCeris es miba-<br />
Zva (qalis werili momavali satrfosadmi) vefxistyaosnisadmi<br />
sxva SemTxvevaSi ufro aSkarad gamoCndeba. magram amis Taobaze _<br />
123
ufro qvemoT.<br />
TavisTavad mibaZva vefxistyaosnis siuJeturi sqemis calkeuli<br />
komponentebisadmi mefe da ara mefis sasiyvarulo intrigis<br />
sxva detalebiTac igrZnoba. da es detalebi rom mibaZvaa, imi-<br />
Tac Cans, rom isini piesis siuJetisTvis ZiriTadad ufunqcioa,<br />
TiTqos xelovnuradaa moxmobilio. ase, magaliTad: arbasesi mis<br />
satrfos panTeas cixeSi Caaketvinebs. mkiTxvels Sevaxseneb, rom<br />
panTeas vefxistyaosniseuli prototipi nestani cixeSia; magram es<br />
cixe araa damnaSavis sapyrobile: nestani Caketilia cixe-qalaqis<br />
miuval koSkSi, rom arsad gaiqces, ar daikargos da daaqorwinon<br />
ufliswulTan, romelic laSqrobidan unda dabrundes. tarielis-<br />
Tvis igi didi xnis dakargulia. unayofo Zebnis Semdeg tariels<br />
sruli safuZveli aqvs, rom igi gardacvlilad CaTvalos; rasac<br />
bunebrivad mohyveba misi meditacia satrfosTan imqveyniuri<br />
SeerTebis Taobaze, romelic Tavisi msoflmxedvelobiTi datvirTviT<br />
axali sityvaa siyvarulis gadaazrebaSi Sua saukuneebidan<br />
renesansamde sivrceSi: (xinTibiZe, 2005, 63-73).<br />
124<br />
`aqa gayrilni mijnurni munaca SeviyareniT,<br />
mun erTmanerTi kvla vnaxeT, kvla rame gavixareniT! (883).<br />
`sayvarelman sayvareli viT ar naxos, viT gawiros!<br />
miske mival mxiaruli, merme igi Cemke iros,<br />
mivegebvi, momegebos, amitirdes, amatiros...~ (884).<br />
mefe da ara mefeSi vefxistyaosnis es siuJeturi epizodi ar<br />
muSaobs, magram Cans misi ZiriTadi komponentebi. panTea, nestanis<br />
oreuli, avtorebma cixeSi Seiyvanes; Tumca am aqtis aucilebloba<br />
piesis siuJetiT araa mkacrad motivirebuli. ufro mniSvnelovani<br />
arbasesis mier uecari Seyvarebis scenaSi panTeas gardacvlilad<br />
warmodgenaa. rac imdenad moulodneli da auxsnelia, rom mkvlevarebi<br />
daJinebiT eZeben mizezs (Tu nimuSs), romlis STagonebiT (Tu<br />
gavleniT) gaiTamaSes bomontma da fletCerma es `konteqstidan<br />
amovardnili scena~ (elioti 1917-1932: 135) da rac ufro arsebi-<br />
Tia, am scenis (gmiris mier satrfos gardacvlilad warmodgenis)<br />
ganviTareba mefe da ara mefeSi isev vefxistyaosnis kvals gahyveba:<br />
igi gadaizrdeba gmiris meditaciaSi. ufro metic, arbasesis<br />
meditaciis filosofiuri konteqstic TiTqos vefxistyaosnis<br />
tarielis Sesabamisi meditaciis reminiscenciaao: iberiis princic<br />
amqveynidan imqveynad gadasaxlebaze filosofosobs (III, 1):<br />
`Cemi da! _ gardaicvala igi?..<br />
... igi gardaicvala.<br />
qalwuli, Tumca Zilze ufro umanko,<br />
ise naTeli, rogorc misi Tvalebi. da
Mmaradiuli kurTxeva dahyveba Tan, sadac igi aris.<br />
me vici, mas ar SeeZlo esurva, rom Seecvala<br />
Tavisi mdgomareoba axliT. da Tqven mnaxavT me,<br />
rogor vatareb Cems jvrebs,<br />
kacisa. Cven yvelani unda movkvdeT.<br />
Dda man gvaswavla, rogor unda sikvdili~.<br />
es `artistulad gamogonili triuki~ ki, rogorc inglisurma<br />
literaturulma kritikam SeniSna, aSkarad inarCunebs `elegantur<br />
da kontrolirebul hiporbolizebas, romelic Seqspiris leqsSi<br />
TiTqmis arasodes ar Cans~ ( maizeneri 1940-41: 142).<br />
amgvarad, irkveva rom, mefe da ara mefis mimarTeba<br />
vefxistyaosanTan ufro metia, vidre, nawarmoebis fabulis mimarTeba<br />
garkveul siuJetur wyarosTan, rogorc me amas Tavidan<br />
vvaraudobdi. (xinTibiZe 2007: 98). mTlianobaSi ki saqme gvaqvs literaturul<br />
qmnilebasTan, romelsac Seqspiris epoqis dramaturgiaSi<br />
mniSvnelovani adgili ganekuTvneba. amiT aixsneba, rom tomas<br />
raimeris Tavdasxmas mefe da ara mefis moralze umalve mohyva<br />
jon draideniseuli analizi am piesis literaturul xelovnebaze<br />
Seqspiris da fletCeris Semoqmedebis saerTo konteqstSi (`The<br />
Grounds of Criticism in Tragedy~, 1679), sadac uyoymanod iTqva, rom maT<br />
dizainSi saukeTeso swored mefe da ara mefea. draidenmave miakuTvna<br />
mefe da ara mefe tragediis sawyis, tragizmis donis mixedviT dabal<br />
jgufs, romlis dasasruli bednieria. jon draidenis Sefaseba<br />
ar darCa `RaRadebad udabnosa Sina~. XX saukunis literaturulma<br />
kritikam igi gaixsena. artur mizeneri aqveynebs sagangebo gamokvlevas,<br />
saTauriT: `mefe da ara mefis maRali dizaini~ da cdilobs<br />
axsnas is faqti, rom mTeli XVII saukunis manZilze mefe da ara mefe<br />
uaRresad popularulia da rom misi, rogorc mTlianad bomontisa<br />
da fletCeris Semoqmedebis, gadafaseba daiwyo XIX saukunidan<br />
da Cveni TanamedroveobisaTvis isini meoTxexarisxovan mweralTa<br />
jgufSi aRmoCndnen. gadafasda is stili, romelic tragikomediis<br />
JanrSi bomontma da fletCerma daamkvidres, romelic imdenad<br />
popularuli iyo Tavis sawyis etapze, rom TviT Seqspirs aqvs am<br />
stiliT Tavisi ukanaskneli piesebi dawerili (`zamTris zRapari~,<br />
`qariSxali~, `cimbelini~). Ees ki aSkara dasturia imisa, rom XVII saukunis<br />
meore aTeulis dasawyisSi inglisis scenaze imarjvebs axali<br />
stilis drama _ tragikomedia.*<br />
* SeqspirologTa Semdgomi Taoba Tavs ikavebs Seqspiris bolo periodis Semoqmedebaze<br />
bomontisa da fletCeris gavlenis aRiarebisagan, formaluri msgavsebis nacvlad aqcentis<br />
ideur TavisTavadobaze gadataniT (aniksti 1985: 14). inglisur literaturaTmcodneobaSi<br />
bomontisa da fletCeris gavlena Seqspirze sagangebo monografiuli Seswavlis<br />
sagani iyo (Torndaiki 1901).<br />
125
am stilis saukeTeso nimuSi ki mefe da ara mefea, romlis kav-<br />
SirSi rusTvelis vefxistyaosanTan _ ukve Znelia, rom eWvi Seitano.<br />
es garemoeba kidev erTxel da ufro meti simwvaviT wamoWris<br />
kiTxvas, romelsac me am sakiTxTan pirveli Sexebisas `miviwyebuli<br />
warsulis saidumlo~ vuwode. saidan, ra gziT, rogor unda scodnodaT<br />
fransis bomonts Tu jon fletCers vefxistyaosani? es kiTxva<br />
qarTuli literaturis mcodne TiTqmis yvela inteligents upirveles<br />
yovlisa imas afiqrebinebs, rusTvels XII saukunis dasasruls<br />
da inglisel dramaturgebs XVI saukunis dasasruls erTi<br />
da igive siuJeturi wyaro xom ara aqvT xelTo. marTlac, rusTvelologebi<br />
dResac sxvadsxvagvarad ganmartaven poetis sityvebs<br />
_ `ese ambavi sparsuli, qarTulad naTargmanebi vpove da leqsad<br />
gardavTqvio~ (9). miuxedavad imisa, rom am sityvebis pirdapir _<br />
fabulis wyaroze miTiTebad gageba mravalgzis iqna mecnierulad<br />
uaryofili, dResac grZeldeba kamaTi rusTvelis poemis fabulis<br />
wyaros arsebobis daSvebisa Tu dauSveblobis Taobaze. SeiZleba<br />
vivaraudoT, rom vefxistyaosansa da mefe da ara mefes saerTo<br />
siuJeturi wyaro aqvT? ara! Cems mier Catarebuli kvleva-Zieba<br />
amis daSvebis safuZvels ar gvaZlevs. saqme isaa, rom mefe da ara<br />
mefe siuJetur mimarTebas amJRavnebs aSkarad da sakuTriv qarTveli<br />
poetis vefxistyaosanTan: jer erTi, mefe da ara mefis ambavi<br />
iberiis anu saqarTvelos samefo karze xdeba. amiT avtorebi mianiSneben<br />
am ambis saqarTvelodan momdinareobaze (an saqarTvelosTan<br />
raRac kavSirze); razedac miTiTeba vefxistyaosnis savaraudod<br />
SesaZlebel wyaroSi ukve SeuZlebelia arsebuliyo. meorec, mefe<br />
da ara mefis princesis saxeli panTea misi vefxistyaosniseuli<br />
prototipis _ nestanis simbolur saxelze _ vefxze anu panteraze<br />
miuTiTebs. amiTac ingliseli avtorebi daufaravad mianiSneben<br />
rusTvelis vefxistyaosanze da ara mis raRac savaraudo Sesa-<br />
Zlebel siuJetur wyaroze. ufro metic, piradad me iqiTken vixrebi<br />
(Tumca amis dasabuTebisTvis saTanado dokumentebi ara gvaqvs)<br />
rom vivaraudo: bomontsa da fletCers qarTuli konsultanti<br />
hyavT meTqi. maT vefxistyaosnis indoeTis samefo karis Seyvarebuli<br />
wyvilis tarielisa da nestanis ambavi iberiis (saqarTvelos)<br />
samefo karis Seyvarebuli wyvilis ambad warmoadgines. amgvarad<br />
hqondaT gaazrebuli vefxistyaosnis indoeTi Zvel saqarTveloSi.<br />
XIX da TviT XVIII saukunis wyaroebi mowmoben, rom qarTul sazogadoebas<br />
vefxistyaosnis siuJeti saqarTvelos ambis alegoriul<br />
asaxvad miaCnda.<br />
roca rusTvelis poemis XVII saukunis dasawyisis inglisSi<br />
SeRwevaze vfiqrobdi, me Sevecade mimeTiTebina im gzaze, romli-<br />
126
Tac SeiZleboda im periodSi qarTuli mwerloba evropaSi gasuliyo<br />
da mivuTiTe qarTuli samefo karis kontaqtebze espaneTis<br />
samefo karTan XV da XVI saukuneebSi (xinTibiZe 2007: 95-98). amjerad<br />
me vfiqrob, rom am SesaZleblobas SeiZleba daematos ufro SemTxveviTi<br />
gzebi. kerZod, qarTveli konsultanti, romelic SemTxveviT<br />
Tu raRac misiiT SeiZleboda aRmoCeniliyo inglisSi. ramdenime<br />
garemoeba maZlevs me impulss amis daSvebisa:<br />
rogorc evropuli wyaroebidan Cans, evropel inteleqtual-<br />
Ta mier ufro adrindeli periodis miTiTebebi qarTuli literaturis<br />
Tu kulturis faqtebze qarTveli konsultantebis meSveobiT<br />
xdeba. amaze uSualo miTiTebebia germaneli mecnierebis XVIII<br />
saukuneSi dastambul wignebSi (J.G. Adler; K. Alter).<br />
XVI da XVII saukuneebis evropul diplomatebs, mogzaurebs,<br />
vaWrebs da aRmosavleTiT daintresebul inteleqtualur wreebs<br />
xSiri da mWidro kontaqti aqvT sparseTisa da osmaleTis samefo<br />
karebTan, sadac Sahebisa da sulTnebis garemocvaSi ganuwyvetliv<br />
arsebuli qarTveli qalebis simravle evropelTa yuradRebas<br />
iqcevs Tavisi ara mxolod silamaziT da niWierebiT, aramed TavianT<br />
samSobloze ganuwyveteli fiqriTa da wuxiliT. es garemoeba<br />
mkafiodaa asaxuli XVII-XVIII saukuneebis evropul mxatvrul literaturaSi<br />
(xinTibiZe 2001: 27). imasac unda mivaqcioT saTanado<br />
yuradReba, rom yvelaze adrindeli cnobebi, Tumca sakmaod mwiri,<br />
qarTuli enis, anbanis, Sriftis, sasuliero mwerlobis Sesaxeb evropaSi<br />
daibeWda erTi germaneli mogzauris mier TurqeTSi 1579<br />
wels mopovebuli masalis konteqstSi (S. Schweigger). am gziT evropaSi<br />
Sesuli informacia imsaxurebs yuradRebis miqcevas.<br />
bomontisa da fletCeris mefe da ara mefis rusTvelis<br />
vefxistyaosanTan amgvari arsebiTi mimarTebis dadastureba kidev<br />
erT mniSvnelovan sakiTxs wamoWris mkvlevaris winaSe: Tu bomonti<br />
da fletCeri rusTvelis vefxistyaosans marTlac ase Rrmad icnoben<br />
da iyeneben, Tanac maTi Semoqmedebis swored pirveli momwifebis<br />
etapze, savaraudoa, rom am nawarmoebis kvali gamoCeniliyo ara<br />
mxolod erT piesaSi, aramed sxva SemTxvevaSic. am mimarTulebiTac<br />
mimdinareobda Cemi kvleva. Sedegi dadebiTia da kvlav sruliad<br />
axali inglisuri literaturuli kritikisaTvis. vefxistyaosani<br />
aris erT-erTi arsebiTi siuJeturi wyaro bomontisa da fletCeris<br />
kidev erTi piesisa. esaa filasteri.<br />
daviwyoT imiT, rom filasteri bomontisa da fletCeris mier<br />
erTad dawerili piesaa, iseve rogorc mefe da ara mefe. piesebi<br />
Seqmnilia daaxloebiT erTsa da imave dros. mefe da ara mefe licenzirebulia<br />
scenaze dasadgamad 1611 wels. filasteri ki mkvle-<br />
127
varTa varaudiT 1608-1610 wlebSia dawerili. isic miCneulia, rom<br />
es ori piesa, romlebmac yvelaze didi saxeli moutanes bomontsa<br />
da fletCers da mxolod isini idgmeboda inglisis scenebze saukunis<br />
bolomde, raRaciT gansxvavdeba sxva piesebisgan (raistini<br />
1910: 113-114, 179). da es msgavseba da sxvebisgan gansxvaveba ar ganisazRvreba<br />
mxolod imiT, riTac draidenma gamohyo mefe da ara<br />
mefe _ tragediis bednierad dasrulebiT. inglisuri tragikomediis<br />
erTian konteqstSi monografiuli Seswavlis pirvelive<br />
etapze iqna SeniSnuli, rom swored es ori piesa iyo pirveli nimuSi<br />
im axali tipis tragikomediisa, romelmac daabruna inglisur<br />
literaturaSi romantikul-heroikuli Tematika.<br />
isic SeniSnulia, rom filasterSi Cans Seqspiris (kerZod `hamletis~)<br />
gavlena, ufro metad, vidre mefe da ara mefeSi, magram misi<br />
(filasteris) ZiriTadi qargis uSualo wyaro ar Cans da fiqroben,<br />
rom ambavi unda mimdinareobdes raRac pastoraluri sasiyvarulo<br />
istoriidan Tu saraindo romanidan (ueiTi 1969: 15). es daskvna ZiriTadad<br />
motivirebulia filasteris savaraudo saistorio wyaroebis<br />
SeswavliT. saqme isaa, rom filasterSi gaTamaSebuli sasiyvarulo<br />
tragikomedia ori mezobeli samefos _ siciliisa da kalabriis<br />
samefo karis konfliqtis fonzea warmodgenili (msgavsad<br />
mefe da ara mefis iberiisa da somxeTis saomari dapirispirebisa).<br />
amitomac mkvlevarebi dabejiTebiT eZeben saistorio Tu sxva<br />
tipis literaturul wyaroebSi samxreT italiis am or qveyanaSi<br />
momxdar msgavs ambavs. daskvna kategoriulia: filasterSi aRwerili<br />
ambebi ar Seesabameba siciliis istoriis romelime situacias;<br />
nawarmoebi warmoadgens fsevdo-istoriisa da sasiyvarulo ambis<br />
Tu saraindo romanis kombinirebas. . kombinirebis areali kidev<br />
ufro farToa: romantikuli da naklebad sarwmuno ambavi moazrebulia<br />
im samefo karis intrigaSi, romlis xelmwifeTa qceva samar-<br />
Tlianobis Tu zneobis poziciidan saeWvoa. es ki filasteris da<br />
mefe da ara mefis fabulis saerTo maxasiaTebelia (ueiTi 1969: 132-<br />
133). ufro metic, filasterisa da mefe da ara mefis ZiriTadi siu-<br />
Jeturi qargis saerTo maxasiaTebeli ufro farToa da esec inglisurma<br />
literaturulma kritikam imTaviTve SeniSna. kerZod: ambavi<br />
xdeba ucxo qveynebSi da igi melodramuli xasiaTisaa. heroikuli<br />
suliskveTebis mTavari gmirebi romantikuli Tavgadasavlebis arealSi<br />
moqmedeben. (raistini 1910: 111).<br />
yvela es saerTo maxasiaTebeli filastersa da mefe da ara mefes<br />
akavSirebs maT saerTo siuJetur wyarosTan. esaa vefxistyaosnis<br />
indoeTis samefo karze gaTamaSebuli fsevdo istoriuli ambavi<br />
nestanisa da tarielis siyvarulisa.<br />
128
isic iqna miTiTebuli, rom bomontisa da fletCeris am or<br />
piesas aqvs principuli saerTo maxasiaTeblebi, romliTac isini<br />
gamoirCeva tragikuli romanebidan, romlebsac sxva yvelafriT<br />
mWidrod emsgavsebian, da esaa swored arsebiTi bomontisa da flet-<br />
Ceris novatorul stilSi: ambis gadatana Soreul garemocvaSi;<br />
samefo gvareulobis personaJebi; CaxlarTuli qarga; balansireba<br />
da kontrasti xasiaTebsa da emociebSi; bednieri dasasruli. da<br />
mainc es ori piesa damoukidebelia da ara erTmaneTis ganmeoreba<br />
(raistini 1910: 111-112).<br />
zemoT naTqvami minda gavimeoro da davazusto: inglisur<br />
literaturul kritikaSi gamovlenili yvela es saerTo maxasiaTebeli<br />
filasterisa da mefe da ara mefis, da agreTve saerTo ganmasxvavebeli<br />
am ori piesis mxatvruli stilisa inglisuri tragediis<br />
saerTo stilidan, genetikurad akavSirebs maT vefxistyaosanTan,<br />
am ori tragikomediis saerTo siuJetur wyarosTan. vefxistyaosani<br />
ucxo da Soreuli qveynebis fsevdo-istoriul ambavze moazrebuli<br />
siuJetis heroikuli romania. mTavari personaJebi samefo<br />
gvareulobis ierarqiis umaRlesi pirebia. poemis fabula, ZiriTadi<br />
ambavi rTuli da CaxlarTulia; xasiaTebsa da personaJTa emociebs<br />
axasiaTebs kontrastuloba da amave dros balansireba. siu-<br />
Jeti melodramatulia da dasasruli ki bednieri.<br />
filasterisa da mefe da ara mefis saerTo siuJetur wyarod<br />
vefxistyaosnis miCneva upirveles yovlisa nestanisa da tarielis<br />
sasiyvarulo istoriis gacnobiT dasabuTdeba.<br />
bomontisa da fletCeris mier vefxistyaosnis siuJetidan<br />
aRebulia da gadamuSavebulia mxolod nestanisa da tarielis Tavgadasavali<br />
indoeTis samefo karis garemocvaSi: mefe da ara mefeSi<br />
_ uSvilo mefe-dedoflis mier uaxloesi didebulis axalSobili<br />
vaJis Svilad ayvana; eqvsiode wlis Semdeg qalis dabadeba; bavSvobidan<br />
qal-vaJis daSoreba da Semdeg pirveli SexvedrisTanave<br />
siyvaruliT vaJis dabneda; moqmedeba sasiZod mowveuli mezobeli<br />
qveynis ufliswulis CamosaSoreblad; bednieri dasasruli _<br />
qorwili. filasterSi _ erTi qveynis mefis mier mezobeli samefos<br />
gauqmeba da SeerTeba; ufliswulisTvis mefobis memkvidreobis<br />
CamorTmeva da erTaderTi qalisaTvis zedsiZed sxva samefo<br />
qveynis ufliswulis mowveva; qalis mier samefo memkvidreobas<br />
CamoSorebuli ufliswulis TavisTan miwveva da maTi siyvarulis<br />
gacxadeba; zedsiZed mowveuli sasiZos CamoSoreba; taxtis memkvidreobis<br />
sakiTxis am ori memkvidre qal-vaJis SeuRlebiT gadawyveta<br />
da bednieri dasasruli _ qorwili. erTsa da meore SemTxvevaSic<br />
siuJeturi qargis ZiriTadi konturebis msgavsebas Tan erTvis<br />
129
principuli detalebis damTxvevac, razedac me mefe da ara mefis<br />
SemTxvevaSi sagangebo gamokvlevaSi vmsjelobdi. amjerad visaubreb<br />
mxolod filasteris Sesaxeb.<br />
1. Cems mier Camoyalibebuli debuleba _ filasteris ZiriTadi<br />
qargis umTavresi wyaro vefxistyaosniseuli tarielis da nestanis<br />
siyvarulis ambavia _ rogorc zemoT moxmobili Sinaarsobrivi<br />
detalebidan Cans, emyareba filasteris ambis ZiriTadi siuJeturi<br />
faqtebis, anu piesis karkasis aSkara mimarTebas vefxistyaosanTan.<br />
swori aRmoCnda inglisuri literaturis kritikosTa daskvnebi:<br />
filasterSi moTxrobili siciliisa da kalabriis samefoebis<br />
dapirispireba fsevdo-istoriaa; am siuJetis wyaro raRac ucnobi<br />
Suasaukuneobrivi sasiyvarulo Tu saraindo romantikuli ambavia.<br />
vefxistyaosnis nestanisa da tarielis siyvarulis ambavi swored<br />
amgvari ambavia. naTqvami rom ufro sarwmuno gaxdes _ mokled<br />
filasteris ZiriTadi siuJeturi xazis Sesaxeb.<br />
filasteri siciliis samefos erTaderTi kanonieri memkvidrea.<br />
misi mama kalabriis mefem Camoagdo taxtidan da samefo Tvi-<br />
Ton SeierTa. filasteri xalxis didi siyvaruliT da mxardaWeriT<br />
sargeblobs, amitom igi sapyrobilidan gaaTavisufles. imisTvis,<br />
rom Tavis erTaderT qaliSvils aretuzas orive samefo daumk-vidros,<br />
mefem espaneTis ufliswuli faramondi zedsiZed moiwvia da<br />
cdilobs qaliSvilis masze daqorwinebas da qveynis gaZlierebas.<br />
aretuza Tavis msaxur qals filasterTan agzavnis da ufliswuls<br />
TavisTan moiwvevs. am ukanasknels farulad ukve uyvars aretuza.<br />
qali ufliswuls Tavis uzomo siyvarulSi gamoutydeba. sasaxlis<br />
karze gaTamaSdeba mravali dramatuli da komikuri scena erTi<br />
mxriv faramondsa da sasaxlis qalebs da meore mxriv filastersa<br />
da aretuzas da maTi siyvarulis mesaidumle msaxurs Soris. siyvarulisgan<br />
gaxelebuli da eWvianobiT dabneuli filasteri ukacriel<br />
tyeSi gaiWreba. dabolos yvela saintrigo kvanZi gaixsneba.<br />
espaneTis ufliswuls Tavis qveyanaSi daabruneben, mefe filasteris<br />
da aretuzas SeuRlebas miesalmeba da memkvidred filasters<br />
dalocavs.<br />
filasteris ambis ZiriTadi qargis drouli da sivrculi<br />
koordinatebis vefxistyaosanTan principuli msgavsebis fonze<br />
(ori samefos SeerTeba; memkvidreobis problema _ metoqeoba er-<br />
Tiani samefos mefis erTaderT qaliSvilsa da SemoerTebuli samefos<br />
kanonierad memkvidre vaJiSvils Soris; samefos memkvidreobis<br />
problemis gadasawyvetad zedsiZed mowveva sxva qveynis ufliswulis;<br />
sasiyvarulo istoria memkvidre vaJsa da memkvidre qaliSvils<br />
Soris; bednieri dasasruli _ maTi SeuRleba) ar SeiZleba<br />
130
yuradReba ar mieqces erT TvalSisacem sxvaobas: vefxistyaosnis<br />
mixedviT saridanma Tavisi nebiT SeuerTa Tavisi kuTvnili nawili<br />
indoeTisa danarCen gaerTianebul indoeTs. filasteris mixedviT<br />
ki siciliis mefe ukanonod Camoagdes taxtidan da waarTves mefoba.<br />
es konkretuli sakiTxi me minda vaqcio ufro Teoriul zogad<br />
problemad tragikomediis JanrSi TiToeuli piesis pirvelwyarosTan<br />
mimarTebis Taobaze. rogorc wesi, tragikomediis avtori<br />
Tavis pirvelwyarodan iRebs raRac qargas, an qargis erT monakveTs.<br />
aRebuli qargis calkeul komponentebs igi Secvlis, gadaasxvaferebs,<br />
moargebs sakuTari piesis mizandasaxulobas da sakuTar<br />
Canafiqrs. mimarTeba pirvelwyarosTan ar moiTxovs pasuxismgeblobas<br />
pirvelwyaros faqtebis met-naklebi sizustiT gadmocemaSi.<br />
tragikomediis avtori mxolod impulss iRebs pirvelwyarosagan,<br />
romelic SeiZleba iyos ideuric, magram ufro xSirad<br />
naratiuli. narativis ganviTareba da gadasxvafereba qmnis swored<br />
axal nawarmoebs axali mxatvruli da ideuri CanafiqriT. ase rom,<br />
bomontisa da fletCeris mier erTi samefos mier meores dapyrobiT<br />
SeerTebaze saubari winaaRmdeg vefxistyaosniseuli SeerTebuli<br />
samefos mefis piradi iniciativiT moqmedebisa (iseve rogorc,<br />
bomontisa da fletCeris mier zedsiZed moyvanili ufliswulis<br />
ukan dabrunebiT CamoSoreba, winaaRmdeg vefxistyaosniseuli<br />
mkvlelobisa) tragikomediis pirvelwyarosTan damokidebulebis<br />
sruli kanonzomierebis farglebSi rCeba. samefoebis SeerTebis<br />
vefxistyaosniseuli varianti rusTvelis msoflmxedvelobiTi<br />
kredos kanonzomieri komponentia. rusTveli centralizebuli<br />
monarqiis saxelmwifoebrivi wyobis mqadagebelia; harmoniul,<br />
tolerantul, adamianis mier adamianis siyvarulze dafuZnebul<br />
sazogadoebriv yofaze ocnebobs. amgvari ocnebiseuli samyaros<br />
erTi elementia idealuri persona xelmwife saridanisa. bomontsa<br />
da fletCers am CanafiqrTan araviTari mimarTeba ara aqvT. maT<br />
sWirdebaT istorias mimsgavsebuli ambavi, romelSic aris saintereso<br />
gadawyveta maTi Tanamedrove maRali sazogadoebisaTvis<br />
saWirboroto sakiTxisa _ memkvidreTa mier mtrobis nacvlad<br />
erTmaneTis Seyvareba (am Temisadmi interesi maT memkvidreobiT<br />
miiRes didi winamorbedisagan: Seqspiris `romeo da julieta~). es<br />
misca maT pirvelwyaros qargam _ vefxistyaosnis tarielisa da<br />
nestanis siyvarulma. da am RerZze brunavs maTi orive piesa filasteri<br />
da mefe da ara mefe.<br />
am SemoqmedebiT Tavisuflebas rom Tvali movuxuWoT, isic ki<br />
SeiZleba davuSvaT, rom TviT vefxityaosniseuli farsadanisa da<br />
saridanis damokidebuleba bomontsa da fletCers SeeZloT war-<br />
131
moedginaT, rogorc erTi samefos mier meores dapyroba. amis faqtobrivi<br />
dadasturebisaTvis erTi magaliTi kmara. vefxistyaosnis<br />
erTma Tanamedrove qarTvelma mkvlevarma swored amgvarad gaiazra<br />
indoeTis gaerTianebis vefxistyaosniseuli ambavi: `Tu momxdara,<br />
rom visme odesme STamomavlobiT mefoba sakuTari nebiT<br />
gaecvalos sxva mefis samsaxurze?~ saridans `samefo Caabarebines~,<br />
albaT misi survilis winaaRmdego (kiknaZe 2001: 6-7).<br />
SeiZleba davaskvnaT: filasteris siuJeturi karkasi vefxistyaosnis<br />
indoeTis samefo karis ambidan modis.<br />
2. filasterSi vefxistyaosnis siyvarulis istoriis qargas<br />
erTgvarad vefxistyaosnis siyvarulis maxasiaTebeli niSnebic<br />
moaqvs:<br />
a) rusTvelologiur literaturaSi mravalgzisaa yuradReba<br />
gamaxvilebuli imaze, rom nestanisa da tarielis siyvaruli<br />
usasrulod hiperbolizirebulia, TiTqos ufro didia, vidre<br />
sicocxle da a. S. es saocari grandiozuloba, grZnobis sigiJemde<br />
miyvana vefxistyaosnidan gadasulia rogorc mefe da ara mefeSi<br />
aseve filasterSi. inglisuri literaturis kritikosebs SeniSnuli<br />
aqvT am ori piesis siyvarulis es Taviseburi specifikac.<br />
b) nestanisa da tarielis siyvaruli erTgvarad gadajaWvu-<br />
lia taxtis memkvidreobis survilsa Tu misken swrafvasTan. am debulebis<br />
samtkiceblad vrceli Sinaarsobrivi eqskursi rom ar vake-<br />
ToT, kmara nestanis tarielisadmi mimarTuli sityvebis damowmeba:<br />
`me da Sen visxdeT xelmwifed, sjobs yovlsa siZe-sZlobasa~(540).<br />
igive SeiniSneba filasterSic da sakmaod kategoriuladac.<br />
davukvirdeT aretuzas mier filasterisadmi Tavis siyvarulis<br />
gacxadebis scenas (I.2):<br />
132<br />
`aretuza: filaster, icode, me unda vflobde am samefoebs.<br />
filasteri: qalbatono, orives?<br />
…….<br />
. . . . . . . . . . .<br />
aretuza: kidev icode, me unda vflobde maT da unda gflobde<br />
Senc.<br />
filasteri: da mec?<br />
aretuza: Sens siyvaruls; romlis gareSec yvela qveyana, rac<br />
dRemde ukve aRmoCenilia, CemTvis arafers ar niSnavs<br />
garda imisa, rom SeiZleba davimarxo masSi.<br />
. . . . . . . . . . . .<br />
aretuza: Seni siyvaruliT ki, es yvelaferi Zalian cota iqneba,<br />
rom mogiZRvna Sen. ai, Tu ginda momkla Seni sunTqviT,<br />
risi SemZlebelic Sen xar, me gagixseni Cemi guli~.
g) vefxistyaosnis Seyvarebul wyvilSi siyvarulis gacxadeba,<br />
da Tanac zemoT gaanalizebuli konteqstiT, qalisgan modis. igive<br />
xdeba filasterSic. qalis iniciativa siyvarulis SemboWavi sabelis<br />
gawyvetaSi mefe da ara mefeSic SeiniSneba.<br />
d) vefxistyaosnis Seyvarebuli, siyvarulSi imedgacruebuli<br />
Tu unugeSod darCenili, ukacriel tye-RreSi eZebs navsayudels.<br />
es aRmosavluri epikis da lirikis specifikaa da vefxistyaosnis-<br />
Tvis kanonzomieria. igive xdeba filasterSi. siyvaruliT SeboWili<br />
da eWviT dabrmavebuli filasteri uRran tyes Seaferebs Tavs.<br />
aseve iqceva misi msaxuri, masze Seyvarebuli evfrazia (igive belario).<br />
e) nestanisa da tarielis siyvarulis qargas vefxistyaosnidan<br />
filasterSi sasiyvarulo intrigis gabmis specifikuri detalebic<br />
gadmohyveba. esaa, upirveles yovlisa, qalis werilebi<br />
satrfosadmi, rac vefxistyaosniseuli nestanisa da tarielis<br />
siyvarulis istoriis specifikuri stilia. misi kvali mefe da ara<br />
mefeSic SeiniSneba, magram filasterSi ufro mkveTradaa gamoxatuli<br />
vefxistyaosanTan msgavseba.<br />
nestanisa da tarielis sasiyvarulo urTierToba nestanis<br />
davalebiT gagzavnili msaxuri qalis _ asmaTis meSveobiT iwyeba.<br />
imisTvis rom nestanis saidumlo sasaxleSi ar gaxmaurdes, asmaTi<br />
TiTqosda sayvarlad eaxleba tariels. es motivi (asmaTis fsevdo<br />
sayvarloba) rusTvelis poemaSi mravali kuTxiTaa interpretirebuli.<br />
aretuzac Tavis momaval satrfosTan sasiyvarulo istoriis<br />
wamowyebas Tavisi msaxuri qalis gagzavniT iwyebs. am scenis SeTxzvisas<br />
inglisel dramaturgTa mier vefxistyaosnis Sesatyvisi<br />
scenis reminiscencia TiTqos aSkaraa. Aaretuza daeWvdeba: msaxurma<br />
qalma filasters Tavi xom ar Seayvarao; sagangebod CaekiTxeba<br />
filasteridan ukan dabrunebul msaxur qals: Cemi danabarebi<br />
pranWviT xom ar gadaeci da Tavi xom ar moawoneo (I, 2).<br />
vfiqrob sakmarisia. minda gavimeoro ZiriTadi daskvnebi:<br />
bomontisa da fletCeris tragikomediis filasteris siuJeturi<br />
qargis ZiriTadi wyaro rusTvelis vefxistyaosnis nestanisa<br />
da tarielis siyvarulis ambavia. es ukanaskneli Sevsebulia<br />
calkeuli siuJeturi da emociuri situaciebiT da simboluri<br />
maxasiaTeblebiT sxvadasxva avtorebidan (romelTagan gamovlenilia:<br />
montemaioris dianas a. pereziseuli gagrZeleba, Seqspiris<br />
romantikuli piesebi da f. sidneis arkadia) (gari 2003: XXXV).<br />
vefxistyaosnis igive ambavi aris uSualo siuJeturi wyaro bomontisa<br />
da fletCeris imave periodSi (1608-1611 wlebSi) Seqmnili meore<br />
tragikomediisac mefe da ara mefe. filasteri da mefe da ara<br />
133
mefe bomontisa da fletCeris yvelaze popularuli piesebia, romlebsac<br />
inglisuri literaturuli kritika inglisuri tragikomediis<br />
dramatuli stilis CamoyalibebaSi ZiriTad Txzulebebad<br />
miiCnevs.<br />
* * *<br />
sakiTxis kvlevis momavali perspeqtivis TvalsazrisiT ramdenime<br />
meToduri xasiaTis SeniSvna minda Camovayalibo.<br />
gamovlena imisa, rom vefxistyaosani esoden aqtiuradaa<br />
CarTuli XVII saukunis dasawyisis inglisis literaturul cxovrebaSi<br />
(imis fonze, rac aqamde iyo miCneuliL- vefxistyaosani qarTul<br />
samyaros mxolod XIX saukuneSi gascda), axal perspeqtivas Slis<br />
momavali rusTvelologiuri kvlevebis winaSe:<br />
saWiroa rusTvelis Semoqmedebis Seswavla gviandeli Suasaukuneebis<br />
da renesansis epoqebis literaturul-filosofiuri da<br />
sazogadoebrivi azris ganviTarebis procesSi rogorc aRmosavluri<br />
da dasavluri kulturuli urTierTobis arealSi, aseve sakuTriv<br />
evropuli inteleqtualuri cxovrebis peripetiebSi da ara<br />
mxolod tipologiuri TvalsazrisiT, aramed SesaZlebeli uSualo<br />
kontaqtebis mimarTulebiTac. vefxistyaosnis esoden moulodneli<br />
gamoCena renesansuli evropis sazogadoebriv-literaturuli<br />
cxovrebis centrSi araa aucilebeli, rom iyo sruliad<br />
SemTxveviTi da sruliad izolirebuli movlena. am mimarTulebiT<br />
didi da xangrZlivi kvleva-Ziebaa saWiro.<br />
araa moulodneli, rom bomontisa da fletCeris SemoqmedebiTi<br />
biblioTekidan vefxistyaosani raime formiT gamosuliyo<br />
da damoukidebladac gavrcelebuliyo evropis literaturul<br />
wreebSi, anda TviT bomontisa da fletCeris SemoqmedebiT laboratoriaSi<br />
ukve damoukideblad, evropul inteleqtualTa Soris<br />
raRac formiT arsebul Tu moarul vefxistyaosnis ambavs mieRwia<br />
da ara vefxistyaosnis qarTvel komentators, rac me ufro<br />
dasaSvebad CavTavale. amgvar eWvs CemSi is badebs, rom Cems mier<br />
gamovlenili faqtebi adasturebs bomontisa da fletCeris mier<br />
vefxistyaosnis arsebiTad mxolod erTi (Tumca umTavresi) istoriis<br />
_ nestanisa da tarielis siyvarulis istoriis gamoyenebas<br />
da ar Cans aSkara mimarTeba poemis sxva monakveTebTan.<br />
Cemi es ukanaskneli gancxadebac Semdgom Seswavlas saWiroebs:<br />
aris ki filasteri da mefe da ara mefe mxolod is ori nawarmoebi<br />
bomontisa da fletCerisa, romlebSic vefxistyaosnis kvali Cans.<br />
TavisTavad is gardatexa, romelic am orma Txzulebam moaxdina<br />
bomontisa da fletCeris tragikomediis SemoqmedebiT stilSi<br />
134
da romelzedac ingliseli literaturaTmcodneebi kategoriulad<br />
miuTiTeben, xom ar avlens raime mimarTebas vefxistyaosnis<br />
mxatvrul sistemasTan?<br />
kidev erTxel unda gavimeoro, rom bomonti da fletCeri TavianTi<br />
SemoqmedebiT XVII saukunis inglisuri literaturis upopularesi<br />
dramaturgebi arian. isini uSualo memkvidreebi arian renesansis<br />
epoqis dasasrulis didi inglisuri mwerlobisa (uiliam<br />
Seqspiri, ben jonsoni...). isini aZleven axal SemoqmedebiT impulss<br />
mTeli XVII saukunis inglisur (da aqedan evropul) dramaturgias.<br />
xom ara gvaqvs sababi rusTvelis vefxistyaosnis kavSirebi, da ara<br />
mxolod tipologiuri, veZioT evropuli civilizaciis mTel am<br />
farTo arealSic?<br />
damowmebani:<br />
aniksti 1985: Аникст А. Бомонт и Флетчер: Франсис Бомонт и Джон Флетчер, Пьесы.<br />
М.: 1985.<br />
bomonti da fletCeri 1964: Beaumont and Fletcher, A King and No King. Edited by<br />
Robert K. Turner, London: 1964.<br />
gari 2003: Gurr A. Introduction: F. Beaumont and J. Fletcher, Philaster or, Love Lies Ableeding.<br />
Edited by Andrew Gurr. Manchester and New York: 2003.<br />
elioti 1917-1932: Eliot T. S. Selected essays, 1917-1932.<br />
Torndaiki 1901: Thorndike A.H. The Influence of Beaumont and Fletcher on Shakespeare,<br />
Worcester, Mass., 1901.<br />
kiknaZe 2001: kiknaZe, z. avTandilis anderZi. Tb.: 2001.<br />
maizeneri 1940-41: Mizener A. The High Design of A King and No King.: `Modern Philology~,<br />
v. 38, 1940-41, The University of Chicago Press, Chicago, Illinois.<br />
nozaZe 1957: nozaZe v. vefxistyaosnis mzis metyveleba. santiago de Cile:<br />
1957.<br />
raistini 1910: Ristine F.H. English Tragicomedy. Its Origin and History, The Columbia<br />
University Press, 1910.<br />
ueiTi 1969: Waith E. The Pattern of Tragicomedy in Beaumont and Fletcher. `Archon Books~,<br />
1969.<br />
finkelpirli 1990: Finkelpearl P.J. Court and Country Politics in the Plays of Beaumont and<br />
Fletcher, Princeton Univ. Press, Oxford 1990.<br />
xinTibiZe 2001: Khintibidze E. Georgian Literature in European Scholarship, Amsterdam:<br />
2001.<br />
xinTibiZe 2005: xinTibiZe e. vefxistyaosnis siyvaruli. Tb.: 2005.<br />
xinTibiZe 2007: xinTibiZe e. vefxistyaosnis uZvelesi kvali evropul<br />
literaturaSi. `qarTvelologi~, № #14, 2007.<br />
135
Elguja Khintibidze<br />
136<br />
Mystery of the Forgotten Past. II<br />
Rustaveli’s The Man in the Panther’s Skin and Francis Beaumont and John<br />
Fletcher’s Philaster<br />
(Summary)<br />
This paper is a direct continuation of my study, in which an entirely new fact<br />
is brought to light in Rustaveli Studies, namely that The Man in the Panther’s Skin<br />
first appeared in the European literary arena not early in the 19 th century in Russia, as<br />
was believed earlier, but in England in the early 17 th century; furthermore, the MPS<br />
served as the hitherto unknown subject source of A King and No King, a major play by<br />
Shakespeare’s contemporaries Francis Beaumont and John Fletcher.<br />
Confirmation of such an essential relationship of Beaumont and Fletcher’s A<br />
King and No King and Rustaveli’s MPS will raise one more important question for<br />
the researcher to tackle: if Beaumont and Fletcher were so well familiar with and used<br />
Rustaveli’s MPS – at the early stage of their maturity, at that – it is conceivable for a<br />
trace of this work to appear not only in one play but in some other as well. I directed my<br />
research along this line too. The result proved positive, and quite new to English literary<br />
criticism. The MPS served as an important source for one more play of Beaumont and<br />
Fletcher, namely Philaster.<br />
The main source of the plot of Beaumont and Fletcher’s tragicomedy Philaster<br />
is the love story of Nestan and Tariel of the MPS. The same story of the MPS is a<br />
direct subject source of Beaumont and Fletcher’s tragicomedy A King and No King,<br />
written in the same period (1608-1611). Philaster and A King and No King are the most<br />
popular plays of Beaumont and Fletcher, considered by English literary criticism to be<br />
the principal works in the establishment of the dramatic style of English tragicomedy.
Tamar xvedeliani<br />
miTologiuri Ziebani<br />
Wis siRrme – gza kaTarzisisa<br />
miTosur-folkloruli samyaros kvlevisas yuradRebas ipyrobs<br />
erTi saintereso sakiTxi, romelic ukavSirdeba miwis siRrmis,<br />
Wis simbolur mniSvnelobas. Wa gaazrebulia rogorc gza<br />
TviTSemecnebisa, sulieri ganRmrTobisa. igi garkveulwilad<br />
ukavSirdeba miwisqveSeTs, miRmur samyaros, romelic odiTgan ara<br />
mxolod xTonur arsebaTa samyofelad da ganZTa sacavad aRiqmeboda.<br />
igi mniSvnelovani iyo imiTac, rom WaSi CaSvebuli adamiani<br />
ganicdida kaTarziss, gaivlida gzas sulieri ganwmendisas, ris<br />
Semdegac fizikur-sulierad srulqmnili eziareboda WeSmaritebas,<br />
Seicnobda umaRles faseulobebs da am gziT aRwevda mizans.<br />
qarTul sasuliero mwerlobaSi Wa analogiuri mniSvnelobiT<br />
gaiazreba. samagaliTod Rirsi mama Sio mRvimelisa da misi sulieri<br />
Zmis-Rirsi evagres cxovrebaTa Seswavlac kmara, romlebmac TavianTi<br />
moRvaweoba swored WaSi ganasrules. mamani `qristes mosavni<br />
quabsa Sina mciresa~ dayudebulni “SromiTa didiTa~ aRasrulebdnen<br />
dReTa cxovrebisas, magram sicocxlis miwuruls wminda mamam,<br />
uTuod sulieri ganwmendisa da TviTCaRrmavebisaTvis, ineba<br />
`STasvla mRvimesa Sina~,`romel Semzada sayofelad da saflavad<br />
missa~. mRvimedxmobili Wa iyo mama evagres samyofelica da ukanaskneli<br />
gansasvenebelic. sayuradReboa isic, rom ebraulad<br />
Sio qvesknels, jojoxeTs, saflavs niSnavs (koWlamazaSvili 1997).<br />
SeiZleba iTqvas, rom saxelma erTgvarad winaswar gansazRvra misi<br />
moRvaweoba.<br />
mkvlevari e.koWlamazaSvili varaudobs: 1. SesaZloa mama<br />
Sios SemTxveviT ar SeurCevia samoRvaweod mRvime. mSobelTagan<br />
Serqmeuli saxeli RvTis gangebad CaTvala da `samonazvno moRvaweobis<br />
saxe sakuTar saxels Seusabama e.i. qvesknelis saxelis<br />
mqone monazoni realuradac `meqveskneled~ `memRvimed“ iqca. 2.<br />
SesaZloa mas sxva saxeli hqonoda, magram rodesac `memRvimed~,<br />
`meqveskneled~ iqca, misi samoRvaweo adgilis saxeli (`Sio-mRvime~<br />
anu qvesknelSi Camavali mRvime) zedwodebad Serqmeoda.<br />
ras unda niSnavdes `qvesknelSi Camavali mRvime?~, SeuZlebelia<br />
es iyos mxolod gamoqvabuli, romelsac, Cvenda uneburad,<br />
miwis zeviT, horizontalur WrilSi warmovidgenT, qvesknel-<br />
137
Suasknelis damakavSirebeli mRvime Waa, vertikaluri WriliT,<br />
romelic adamianis sulieri gamocdis adgilad moiazreba.<br />
gamoqvabuli, mRvime, dafaruli sulierebis adgilia, sadac<br />
xdeba ganwmenda, ganRmrToba, rac ganmartoebas, ganvlili cxovrebis<br />
miukerZoebel gaanalizeba-Sefasebas da am gziT WeSmaritebasTan<br />
miaxlebas gulisxmobs, ris safuZvelzec SesaZlebeli xdeba<br />
momavlis Wvreta (swored es iyo uflis gansakuTrebuli madli,<br />
romelic rCeulebs mieboZebodaT). arc is unda iyos SemTxveviTi,<br />
rom pirvelqristianebi swored gamoqvabulebSi, miwisqveSeTis mRvimeebsa<br />
da labirinTebSi aRasrulebdnen RvTismsaxurebas. `mRvimis<br />
saxe hqonda Tavdapirvel taZrebs. kopturi, siriuli, mcire<br />
aziis teritoriaze mdebare da sxva qveynebis taZarTa interieri<br />
mRvimis saxisa iyo~ (sulava 2004: 220) gandegilebic mRvime-gamoqvabulebSi<br />
iyvnen ganmartovebulni. sailustraciod gavixsenoT<br />
xanZTeli beri xuediosi, romelic `zecis angelozad~ iyo saxeldebuli<br />
mometebuli sulieri siwmindisa da msaxurebis mZime tvirTis<br />
Rirseulad zidvis gamo. analogiurad cxovrobdnen Rirsi mamebi:<br />
daviT garejeli, ise wilkneli, ioane zedazneli, Sio mRvimeli da<br />
mravali sxva.<br />
rene genons, gamoqvabuli, miwisqveSeTSi arsebuli mRvime,<br />
amobrunebul mTad miaCnia. misi azriT, Wis fskerze cxovreba da<br />
mTis mwvervalze asvla simbolurad identuria da orive SemTxvevaSi<br />
swored iq xdeba RvTivganbrZnoba. es is dafaruli saunje<br />
unda iyos, romelsac `gilgameSis eposSi~ ixseniebdnen:<br />
138<br />
`romelman siRrme ixila xmeleTis kidegan,<br />
romelman yovelni Seicno,STaibeWda,<br />
idumalebani vinc srulad ganWvrita,sibrZnis<br />
mflobelma, yovlis mecnaurma,<br />
saunjes miagno, gaxsna dafaruli~.<br />
swored man, vinc damsaxurebulad daimkvidra sibrZnis mflobelis<br />
saxeli, miagno miwis siRrmeSi dacul saunjes da amiT uxilavi<br />
ganZi xeldasxmulTaTvis xiluli gaxada. es ganZi sakraluria da<br />
SeuZlebelia mxolod materialur faseulobas gulisxmobdes. igi<br />
mxolod rCeulTaTvis gankuTvnili sibrZnea, risi SeZenac, genoniseuli<br />
TvalsazrisiT, miwaze mcxovrebi adamianisagan mTis mwvervalze<br />
asvlasTan an miwisqveSeTSi (siRrmis aRqmis TvalsazrisiT)<br />
CaSvebasTan aris asocirebuli. am SemTxvevaSi cxaddeba dafaruli,<br />
Tumc qveskneliseuli sibrZne mainc gansakuTrebulia. `mTa xilulia<br />
garedan... gamoqvabuli, piriqiT, Tavisi arsiT, dafaruli da<br />
Caketili adgilia...~ (genoni 1987). Sesabamisad, mTis mwvervalze
sibrZne ufro gaxsnilia, sayovelTao da xelmisawvdomi, gamoqvabulisa<br />
ki ufro mistiuri da ZneladSesacnobi (sulava 2004: 220).<br />
adamiani Tavisi nebiT dgeba arCevanis winaSe. mas SeuZlia,<br />
ar eziaros miwisqveSeTs, maSin misTvis miuwvdomeli iqneba `queyanaSi~<br />
daunjebuli sibrZne da ver mieaxleba RmerTs `adamianis<br />
upirvelesi mizani ki RmerTTan ziarebaa, risTvisac wmindanebi<br />
gansxvavebul gzas irCeven... isini sxeulsa da suls erTdroulad<br />
wvrTnian da amzadeben RmerTTan Sesaxvedrad. amisTvis aucilebelia<br />
xorcis daTrgunva, im xorciel vnebaTa aRkveTa, romlebic<br />
kmayofilebis grZnobas hbadeben~ (sulava 2000: 98). gza,sulieri<br />
sidiadis mosapoveblad,xorcieli vnebebis daTrgunvis Semdeg<br />
Cndeba. mRvimeebsa da WaSi ganmartoebuli wminda mamebi swored am<br />
naTelTan misaaxleblad iRvwodnen.<br />
analogiuri mniSvnelobiT gaiazreba Wa qarTul Ffolklor-<br />
Sic. is swored rom miRma samyarosTan damakavSirebeli saSualebaa.<br />
RvTisSvilebi da gamorCeuli vaJkacebi am gziT xvdebian `queyana-<br />
Si~, sadac miwis pirze mcxovrebi adamianebisaTvis sulieri sazrdos<br />
momcemi yanaa, magram im samyaros naxva advili araa. amisTvis<br />
saWiroa miwieri (fizikuri) sxeulisgan gaTavisufleba da gzis sulierad<br />
gagrZeleba, rac TavisTavad `gardacvalebas~ gulisxmobs<br />
da swored `gardacvlilni~ (saxecvlilni) aRwevdnen mizans. amas<br />
advilad axerxebdnen RvTisSvilebi, maTi daxmarebiT rCeuli zekacebi<br />
da isakuTreben sakralur saunjes.<br />
qarTuli eposi am gzas vertikalur WrilSi ganixilavs. Wis<br />
siRrmidan autaneli mxurvaleba amodis, radgan sulTa saufloSi<br />
yovelmxriv ganwmendilni Cadian, cecxlis ali ki ganmwmendi geniaa.<br />
adamianis fizikuri sxeuli iwvis da amgvarad `gardacvlili~ (saxecvlili)<br />
eziareba `mun~ samyaros, Tan gamoicdeba, radgan susti<br />
nebisyofis adamiani ver axerxebs dabrkolebis gadalaxvas, WeSmariti<br />
gmiri ki megobrebs ubarebs, rac metad gamiWirdeba da daviyvireb<br />
`viwvi~, ufro qveviT CamiSviTo. swored amgvarad aRwevs igi<br />
daniSnulebis adgils, sadac didi sibrZne, didi goni, kacTaTvis<br />
miuwvdomeli da uTuod mxolod xeldasxmulTaTvis gankuTvnili<br />
ganZi elis. mxolod gandobilebs hqondaT Secnobili am faseulobis<br />
WeSmariti Rirebuleba (`Sav-Teimurazi, mze-Teimurazi, mTvare-Teimurazi~;<br />
`iam ra uTxra vards~; `broweulis zRapari~).<br />
sagulisxmoa, rom Tu gmirma ar ganasrula wvrTnis procesi,<br />
mopovebul ganZs ver inarCunebs. cru megobrebis mcdelobiT igi<br />
kidev ufro Rrma ufskrulSi aRmoCndeba, saWiro xdeba kidev erTi<br />
siRrme `sibrZnis saxilvelad~, kidev erTi gamocda srulyofilebisken<br />
mimaval gzaze, rac mas imedgacruebasac agrZnobinebs,F Wir-<br />
139
Si TanagrZnobis unarsac SesZens, umweoTa uangaro qomagic xdeba<br />
da es yovelive fizikuri tkiviliT bolovdeba. cnobilia, rom misi<br />
Semwe faskunjis bolo lukma gmiris kunTis nawilia. mxolod maSin,<br />
roca is sxvisTvis sakuTaris gaRebas iswavlis, wvrTnis procesi<br />
dasruldeba da mizanic miRweuli iqneba.N<br />
igive SeiZleba iTqvas dasavlur sagmiro-saraindo TxzulebaTa<br />
personaJebze. RvTaebrivi WeSmaritebis Secnobis umoklesi<br />
gza swored miwis siRrmeSi gaWril Waze gadis.<br />
irlandiuri sagebis gmiri kuxulaindi sworupovari meomaria,<br />
magram misi srulyofilebis dasturi mainc skataxSi (miwisqve-<br />
SeTSi) Casvlaa, rac rCeulTa Soris gamorCeulis saxels daumkvidrebs.<br />
skataxis cixe-simagremde man unda gaiaros: xifaTis veli,<br />
faTerakTa dablobi, SemaZrwunebeli simaRlis qedi da Cavardnis<br />
xidi, ”romlis gadavlac ZaluZdaT mxolod maT, visac didi da gmiruli<br />
saqmeebi CaudeniaT amqveynad” (irlandiuri sagebi 1971: 59).<br />
amdenad imas, rasac miwisqveSeTSi SeiZens, gansakuTrebuli mniSvneloba<br />
eqneba. samxedro xelovnebaSi gawvrTnili gmiri sulierebas<br />
eziareba, rac zneobrivad daxvews da sibrZniT srulyofs mas.<br />
SeiZleba gavixsenoT valter fon eSenbaxis parcifali, romelmac<br />
Rirseulad gaiara raindis ekliani gza, magram iqamde ver moipova<br />
graalis mcvelis pativi, sanam mis sulSi zneobrivi gmiri ar iSva.<br />
skataxis samyofeli erTgvar mRvimes, gamoqvabuls warmoadgens.<br />
igi SemosazRvruli, Caketili sivrcea, romelsac miwis pirTan<br />
viwro da Znelad savali, vertikaluri, Wis msgavsi gza akavSirebs.<br />
adamianebi xSirad mizanmimarTulad (herakle, Tezevsi, iazoni,<br />
kuxulaindi, odisevsi, gaxua megrelauri...), xSirad ki SemTxveviT<br />
(qarTuli zRaprebis gmiri-raindebi) aRmoCndebian miwisqveSeTSi<br />
(gansakuTrebiT mis e.w.meore siRrmeSi) da amqveyniuri, amorfuli,<br />
uwesrigo garemodan TiTqos mSvid, mowesrigebul qveyanaSi xvdebian,<br />
sadac cxovreba, erTi SexedviT, uxifaTo da mdorea, Tumc<br />
sul male aRmoCndeba, rom es simSvidec moCvenebiTia. gmiri xvdeba<br />
maT, visac zevidan (maTTvis zecidan) movlenili gmiris daxmareba<br />
sWirdeba da moulodnelad es TiTqos mowesrigebuli garemo qaoturi<br />
da amorfuli xdeba.<br />
amdenad, Wa simbolurad gaiazreba rogorc erTgvari gza,<br />
romlis gavla ara marto fizikuri SesaZleblobebis maqsimalurad<br />
gamovlenis saSualebaa, aramed igi gulisxmobs sulier plansac<br />
da amave dros es gza mowesrigebuli samyarodan Tavis daRwevis<br />
saukeTeso saSualebaa.<br />
mSvidi da uzrunveli cxovreba arasodes yofila raindis<br />
TviTmizani. is mudam faTerakis ZiebaSia. brZola, gamarjveba da<br />
140
ara miRweuliT tkboba da umoqmedoba. amis Sesaxeb sainteresod<br />
msjelobs kretien de truas erT-erTi poemis gmiri, romelic<br />
sayvarel qalze daqorwinebul megobars axali Tavgadasavlebisken<br />
mouwodebs:<br />
`gancxromiT yofna, batono, gavnebT,<br />
Tqven rainduli cxovreba gixmobT,<br />
gamoeTxoveT Tanamecxedres,<br />
unda eZebdeT Tqven Tavgadasavlebs.<br />
asparezobebs da Serkinebebs,<br />
sicocxlis riskiT unda eltvodeT,<br />
gmiris Rirsebas mxolod is icavs,<br />
vinc saxelisTvis Tamamad riskavs~.<br />
(iveini-raindi lomiT)<br />
`vefxistyaosanSi” msgavsi gansawmendelis funqcias devTa<br />
ormocsenakiani gamoqvabuli da qajeTis mTavari koSkisken mimavali<br />
viwro gvirabi asrulebs, rCeuli `xasi~ moymeebiT saTanadod<br />
gamagrebuli, romelTac, rogorc fridoni amtkicebs: `aTas wel<br />
versiT SeuvalT, Tu zed dagvixSan karia~ da romlebic, nestanis<br />
azriT, `maTTa SembmelTa daxocen, marT cecxlad moedebian~. aq<br />
sityva`cecxli” SemTxveviT ar unda iyos naTqvami, amiT erTgvari<br />
asociacia gaCnda sakuTari neba-surviliT alavardnil WaSi CaSvebul<br />
Wabuksa da sabrZolvelad gamzadebul, qajTis cixis SesasvlelTan<br />
mdgar tariels Soris. orives elis `que-yana~, Tvalwarmtaci<br />
veli, saxel-dideba, cecxliT ganwmendilis pativi da bolos<br />
saukeTeso jildo jildoTa Soris _ bneli Zalebisgan tyvedpyrobili<br />
mzeTunaxavi.<br />
tarieli Tavisi ubedurebisa da tkivilis gamo aRmoCnda am<br />
`gansawmendelSi~. vefxistyaosan moymed qceuli, igi mRvimeSi mkvidrdeba<br />
da Tavisi sulieri ganadgurebis process ewinaaRmdegeba,<br />
sadac iwyebs imis gacnobierebas, rom codvilia da saWiroa moinaxos<br />
codvis saTave, rasac jer sinanuli, Semdeg sulieri aRdgoma<br />
mohyveba. sanam tarieli darwmunebuli iqneba, rom xvarazmelis<br />
mokvla mis mier ganxorcielebuli `marTali samarTalia~, dabrkolebebs<br />
bolo ar eqneba, man yvelaferi unda gaacnobieros da es<br />
unda moxdes swored mRvimeSi, sadac igi ganmartoebulia, zustad<br />
aseT garemoSi unda ipovos man sakuTari Tavi da aRiarebuli codvis<br />
monaniebis Semdeg bednierebas eziaros. esaa mizani. mRvimeSi<br />
yofnisas tarieli midis am daskvnamde: `sulTa vhyiddi gulisaTvis,<br />
koSki amad gamebazra~ (539) da mocemul SemTxvevaSi indoeTis<br />
an nestanis xsnisTvis nakisr mkvlelobas ki ar uZebnis gamarTlebas,<br />
aramed aRiarebs, rom imxanad miwierma sZlia zeciurs, xorcma<br />
141
daTrguna suli da swored xvarazmeli sasiZos mkvlelobam gamoiwvia<br />
misi marcxi, misi ubedureba, rac vefxistyaosnobaSi gamoixata.<br />
gacnobierebulma tanjvam gaaCina kaTarzisis survili. mZinare<br />
ufliswulis mokvla tarielisgan RvTis dakargvaa, tanjviT aRsavse<br />
mravali weli ki dakargulis Zieba. qajeTis omSi tarielis<br />
gansakuTrebuli misia (ganvlos urTulesi gza satrfosken) swored<br />
am kuTxiT gacxadda. nestanma jildos funqcia itvirTa da am<br />
jildos mopoveba-dasakuTrebis survilma gamoiwvia tanjvis gziT<br />
ganwmendis aucilebloba.<br />
nestansac sWirdeba monanieba, amitom misi koSkisken mimavali<br />
`gza gvirabiTa Semovals”, romelsac `xasi~ moymeebi icaven da<br />
am gvirabis gavlis msurvels `marT cecxlad moedebian~. zemoxsenebuli<br />
gvirabi ki miwisqveSa Waa, romlis gavla cecxlSi dawvasTanaa<br />
asocirebuli, ”nestan-darejanis gadakargva...aris misi sulieri<br />
gardasaxvis sawyisi etapi.. aseve tarielmac udabnoSi unda<br />
ixetialos, gamoqvabulSi damkvidrdes.. moipovos sakuTari `me~...<br />
da sulierad ganwmendili da zneobrivad gansrulebuli eziaros<br />
RvTaebriv sibrZnes~ (sulava 2004: 224).<br />
amdenad, Tu udabno da gamoqvabuli sulieri gardasaxvis adgilia,<br />
Wa uSualo damakavSirebeli saSualebaa. swored WaSi sacnaurdeba,<br />
rom mitevebis mosapoveblad gzis sirTule unda daiZlios.<br />
am gzas adamiani mxolod sakuTari nebiT gaivlis. Ziebis procesi<br />
ki raindis sulieri ganwmendiT sruldeba, riTac sacnauri gaxdeba<br />
borotis Zleva keTilisagan da misi samaradiso batonoba. mkvlevar<br />
r.siraZis azriT, sulier mamaTa cxovreba _ moRvaweoba amgvarad<br />
SeiZleba warmovidginoT: gza _ udabno _ aRTqmuli qveyana,<br />
anu samSoblos datoveba, sulieri gamocdis asparezi(udabno) da<br />
mzadeba aRTqmuli qveynisTvis. (siraZe 2005: 93)<br />
qarTul folklorSi ki es triada odnav gansxvavebuli saxiT<br />
warmogvidgeba: udabno _ gza _ aRTqmuli qveyana. Tu Rirsi mamebisTvis<br />
udabnoa sulieri gamocdis asparezi, igi adgeba gzas, romelic<br />
swored udabnoSi miiyvans, zRapris gmirebisTvis ki udabno<br />
mSvid, uintereso arsebobasTan asocirdeba, saWiro xdeba gza da<br />
misi gavlis Semdeg naTeli xdeba, imsaxurebs Tu ara gmiri aRTqmul<br />
qveyanas.<br />
142<br />
damowmebani:<br />
genoni 1987: genoni r. mTa da gamoqvabuli. gaz.` literaturuli saqarTvelo~,<br />
№ #39, 1987.<br />
irlandiuri sagebi 1971: irlandiuri sagebi. 1971.<br />
koWlamazaSvili 1997: koWlamazaSvili e. Sio mRvimelis saxelis etimologiisaTvis.<br />
gaz. `Cemi skola~, № #3-19, 1997.
siraZe 2005: siraZe r. Zveli qarTuli literaturis istoria. 2005.<br />
sulava 2000: sulava n. Sio mRvimeli demetre mefis poeziaSi. literaturuli<br />
Ziebani, XXI, 2000.<br />
sulava 2004: sulava n. gamoqvabulisa da udabnos mxatvruli funqcia<br />
`vefxistyaosanSi~. literaturuli Ziebani, XXV, 2004.<br />
Tamar Khvedeliani<br />
The Depth of the Well – the Way Towards Catharsis<br />
Summary<br />
The article is about the means of connection with the cave – the narrow, almost<br />
impossible way,which is presented by the form of original well and which is realized as<br />
a way towards the spiritual cleaning..<br />
The put into the well undergoes the magic power of the catharsis, pass the way<br />
through the spirityal cleaning owing to which he admin isters the sacrament to the<br />
thruth,to the cultural wealth and reaches the purpose.<br />
The philosopical perception of the well as the narrow, very thorny path towards<br />
the forty-celled cave, towards the main fortress of evil “ Kadgetis Tsikhe”, the place of<br />
the catharsis of the human’s spirit , is vividly presented in the mythological works of<br />
different countries as weii as in the beautiful piecces of the Georgian folklore and in “<br />
The Knight in the Panter”Skin”<br />
143
Tanamedrove literaturis esTetikuri Teoriebi da<br />
`vefxistyaosani~<br />
lia kariWaSvili<br />
144<br />
`vefxistyaosani“ postmodernuli TvalTaxedviT<br />
postmodernizmma XX saukunis meore naxevridan ara mxolod<br />
literaturis, aramed xelovnebis, filosofiisa da, zogadad,<br />
yofierebis TiTqmis yvela sfero moicva. 1914 wels rudolf panvicis<br />
wignSi ,,evropuli kulturis krizisi” pirvelad gamoCnda cneba<br />
,,postmodernizmi“, rogorc imJamindeli dasavleTevropuli<br />
kulturis maxasiaTebeli. amave mniSvnelobiT moixmo is arnold<br />
toinbim naSromSi ,,istoriis wvdoma”, cneba gansakuTrebiT popularuli<br />
gaxda mas Semdeg, rac gamoqveynda amerikeli mkvlevris C.<br />
jenksis naSromi `The Language of Postmodern Architecture~, L., 1977, xolo<br />
pirveli mxatvruli nawarmoebi, romelic kvalificirda, rogorc<br />
postmodernuli (Tavad avtoris mier) umberto ekos ,,vardis<br />
saxelia”. diskusia am literaturuli meTodis Sesaxeb 1959 wlidan<br />
iwyeba. Tavidan is uaryofiT movlenad aRiqmeboda, rogorc<br />
mkveTrad krizisuli, momdevno etapze ki moxda misi pozitiuri<br />
semantikiT datvirTva, elituri da masobrivi kulturis erTgvari<br />
sineTezis danaxva. lesli fidleri postmodernist mwerals<br />
adarebs ormag agents, gancxromaSi myofs, rogorc teqnologiuri<br />
realobis, aseve saswaulis sferoSi da mzadmyofs miTSi an erotizebul<br />
sivrceSi gadasanacvleblad... am literaturaSi xorcieldeba<br />
kavSiri realobasa da fiqcias, aseve, elitur da popularul<br />
gemovnebas Soris. teqstis damaxasiaTebelia mravalenobrioba,<br />
polistruqturuloba, ukidures SemTxvevaSi ormagi struqtura,<br />
rogorc semantikur, aseve sociologiur doneze, dekonstruqciuloba,<br />
Tanamonawileoba, ironia, metaforuloba, mibaZva da sxva.<br />
postmodernizmis mkvlevarTa Soris arian: d. beli, J. bodriari,<br />
J. batimo, v. velSi, h. kiungi, v, jeimsi, C, jenksi, a, haiseni, i. hasani,<br />
v. biCkovi, i. ilini, v. kuricini da sxvebi.<br />
im ZiriTad maxasiaTebelTa Soris, romelsac postmoderni<br />
avlens, erT–erTi da Zalze niSandoblivia damokidebuleba klasikuri<br />
literaturisadmi. klasikur nawarmoebs postmoderni iyenebs<br />
axali saTqmelis gadmosacemad (`Zvel tikSi Casxmuli axali<br />
Rvino~, v. velSi), romelic xSir SemTxvevaSi ormagadaa kodirebu-
li teqstSi da miznad isaxavs ironizebiT, metaforiT an sxva mxatvruli<br />
xerxiT aCvenos Tanamedroveobis zogadi tendencia _ amaRlebuli<br />
idealebis abstraqtuloba da irealuroba yofierebasTan<br />
SedarebiT. xdeba klasikuri nawarmoebis destruqturizacia, motivTa<br />
Secvla, ZiriTadi ideisagan Camocileba, droisa da sivrcis<br />
mTlianobis rRveva da personaJTa gadaadgileba, erTi sityviT,<br />
iqmneba simulakruli nawarmoebi, anu ,,asli originalis gareSe“.<br />
qarTul literaturaSi 90–iani wlebidan ibeWdeba postmodernuli<br />
nawarmoebebi da iwyeba msjeloba am meTodze. ukanasknel<br />
xans gamoqveynda ramdenime Txzuleba: aka morCilaZis `wigni~, mariana<br />
nanobaSvilis moTxroba `Crdilebis rokva~ da paata Samugias<br />
minipoema ,,antityaosani”. romlebSic `vefxistyaosnis~ persona-<br />
Jebi gvevlinebian axal situaciebSi, gadasxvaferebuli Sinagani<br />
samyaroTi da axali saTqmeliT.<br />
aka morCilaZis `wignSi~ mocemulia `vefxistyaosnis“ Seqmnis<br />
mxatvruli versia da garemoebani. mTavari personaJi aq nuradin<br />
fridonia, zRvisreTis gamgebeli. igi agrovebs galeqsil ambebs,<br />
romelTac `nuradin names~ 16 wignSi mouyriaT Tavi da dausruleblad<br />
asworebs, cdilobs zustad aRadginos yvela detali da<br />
momaval Taobebs WeSmariteba Semounaxos Tavis TavgadasavalTa<br />
Sesaxeb. es saqmianoba 7 wels grZeldeba da dasasruli ar uCans,<br />
vinaidan fridoni yovel gadakiTxvaze axal–axal detalebs ixsenebs,<br />
asworebs da cvlis, magram imasac xvdeba, rom srulyofileba<br />
miuRwevelia.<br />
SarvanSa saiT mumi nuradins Zalze gavrcelebul, `urjuloTa<br />
enidan moTargmnil“ wigns `hindurel–names“ ugzavnis. wignSi<br />
moTxrobilia ambavi indo Wabukisa, romelsac nuradini qajeTis<br />
cixidan qalis gamoxsnaSi daexmara.<br />
nuradin fridoni gaocebuli rCeba imiT, rom wignSi moTxrobili<br />
ambavi sinamdviles ar Seesabameba, faqtebi damaxinjebulia,<br />
amdenad, misTvis Rirebulebac ara aqvs, rogorc gayalbebul simarTles.<br />
da, ai, modis brZeni al qausi, romelic Searyevs nuradinis<br />
damokidebulebas naratiuli teqstisadmi, romelic ukve<br />
damoukidebeli mxatvruli samyaroa da Tavisi cxovreba Tu bed–<br />
iRbali aqvs.<br />
al qausTan saubarSi nuradini cdilobs daamtkicos, rom rac<br />
,,hindurel–nameSi“ weria, siyalbea; rom mas ar miuRia monawileoba<br />
mavrTagan qalis gamoxsnaSi, radganac brZola da sisxlisRvra<br />
qalis gamo misTvis gaugebaria, Tumca indo Wabuks da arab spaspets<br />
mainc miaxmara msaxuri yasimi, isic SeniRbulad da ara Tavisi<br />
saxeliT. al qausi mSvidad pasuxobs: `Sens sxva gmirobebs ver<br />
145
daijereben, mavrTa qveynidan qalis motacebis ambavs ki saqveynod<br />
mohyvebian...saukuno Zmebad gamogacxadeben“.<br />
`–orni iyvnen, orni iyvnen! mesame yasimi iyo, yasimi msaxuri<br />
iyo! ratom samni? Cewera ori, Caewera ori, vinc marTla aiRo is<br />
wyeuli cixe! me, qalis gulisTvis...“<br />
Celebma dainaxa rogor aswia al qausma brZenma Tavisi Savi ,<br />
yviTelgula xeli da rogor Sekra erTad cera, saCvenebeli da Sua<br />
TiTebi.<br />
`–maT miCniaT, rom yvelafers sami akeTebs. ai, es sami. Tqvenc<br />
samni xarT. Tqven samni rCebiT“ (morCilaZe 2003: 61).<br />
nuradin fridonma wignebis sworeba Sewyvita. rogorc Cans,<br />
al qausis sityvebma daarwmuna, rom mis ganzraxvas, sakuTari Tavi<br />
ukvdaveyo Tavisi cxovrebis uzustesi asaxviT, azri ar hqonda...<br />
da misi sicocxlis mizanic gaqra. igi im RamiT gardaicvala. `mainc<br />
aravin daijerebs~ _ es iyo misi ukanaskneli sityvebi~.<br />
nuradins darCa 16 wigni ,,nuradin name“, magram Celebi, misi<br />
mdivani, mbrZanebelze mudam erT ambavs hyveboda: rogor gamoixsnes<br />
mavrTa tyveobidan misma patronma da orma sxva Wabukma qali.<br />
`aimedebda siCqare drois qarisa, nuradin fridonis saxels rom<br />
ayrida udabnos qviSis uTvalav namcecs~.<br />
`vefxistyaosnis“ erT–erTi mTavari personaJi, fridoni,<br />
romelsac mniSvnelovani wvlili Seaqvs poemis siuJetis ganviTarebaSi,<br />
amjerad gvevlineba zRvisreTis gamgeblad, saxelganTqmul<br />
meomrad, romlisTvisac mxolod mavrTa tyveobidan qalis daxsnis<br />
faqtia cnobili, am ambavSi ki mas uSualo monawileoba ar miuRia.<br />
es Zalze gaxmaurebuli Txzuleba `urjuloTagan“ uTargmniaT,<br />
ese igi qristianTagan, romelTaTvis `yvelafers sami akeTebs“ .<br />
realoba axali sinamdviliT CaunacvlebiaT, mxatvruli sinamdviliT,<br />
romelic istoriulze ufro mSvenieri da saintereso aRmoCnda<br />
da amitomac daipyro mkiTxvelTa da msmenelTa guli. istoriuli<br />
realoba calsaxa, erTmniSvnelovani faqtia, (`Cven aRar<br />
viqnebiT da eg wignebi, wignebi, sadac isaa aRwerili, rac marTla<br />
momxdara, mosawyeni gaxdeba“). garda amisa, sakiTxavia, inarCunebs<br />
ki subieqtis mier aRqmuli da naratiul teqstad gardasaxuli ambavi<br />
obieqturobis im xarisxs, rom WeSmariteba ewodos? (`aris ki<br />
raime iseTi, ris gamoc ityvi, rom ise iyo, rogorc Sen gaxsovs?“)<br />
mxatvruli realoba ki Tavisi farTo SesaZleblobebiT aRemateba<br />
imas, rac moxda da aris is, rac SeiZleboda momxdariyo. (`rom davimarxoT<br />
axla am zRvaSi, ras ityvian Cvenze? mohyveba vinme, rogor<br />
daixa afra?... dajdeba viRac da gamoigonebs, mere Caswers wignSi<br />
da es tyuili sulisSemZvreli, magram umanko iqneba, radgan yvelas<br />
146
endomeba icodes sad gaqrnen mebrZoli da brZeni“.)<br />
sinamdvilisa da xelovnebis, kerZod, mxatvruli literaturis,<br />
urTierTmimarTeba, rac moTxrobis ZiriTad problemad<br />
gvesaxeba, aqtualuri sakiTxia da masze msjeloba antikuri xanidan<br />
iwyeba. aristoteles azriT, xelovnebis safuZveli gamocdilebaTa<br />
dagrovebaa. xelovani gamomgonebelia, xolo sinamdvilis<br />
Sevseba xelovnebis saSualebiT–sinamdvilis gakeTilSobileba da<br />
idealizacia. ,,poetikis“ mixedviT, poeziis obieqti SeiZleba iyos<br />
ara is, rac moxda, aramed is, rac SeiZleboda momxdariyo. Semecneba<br />
imisa, rac SeiZleboda momxdariyo albaTobisa da aucileblobis<br />
mixedviT, ganapirobebs poeziis sayovelTao Sinaarss. poeziisTvis<br />
ar arsebobs droisa da sivrcis mier dadebuli sazRvrebi,<br />
amitomac sayovelTao Sinaarss itevs. amdenad, poezia istoriaze<br />
ufro filosofiuria.<br />
aristotele Semoqmedebis obieqtisadmi samgvar damokidebulebas<br />
ganasxvavebs: sagnebi unda aisaxos ise, rogorc sinamdvile-<br />
Si arian, an rogorc maTze fiqroben da laparakoben, an rogorebic<br />
unda iyvnen. samive saSualebas igi gamarTlebulad miiCnevs. mTavaria,<br />
TxzulebaSi mxatvruli sinamdvile iyos SenarCunebuli da<br />
mTlianobaSi damajerebeli.<br />
mxatvruli nawarmoebis Seqmnis mizezSedegobrivi kav-<br />
Siri SesaZloa iyos mWidro, susti an JamTa svlisagan dakarguli.<br />
`wignis“ problematikac amas mianiSnebs: viciT WeSmariteba<br />
`vefxistyaosnis“ Seqmnis mizezebze? an ramdenad gamarTlebulia<br />
masSi istoriuli realobis Zieba? ufro sworad, ramdenad aris es<br />
mniSvnelovani? rac mTavaria da udavo, poema aris TavisTavadi,<br />
TviTmyofadi mxatvruli samyaro, sinamdvile, romelmac Tavisi<br />
mSvenierebis, zogadsakacobrio Sinaarsis, gadaufasebeli Rirebulebebis<br />
gamo ukvdaveba daimkvidra.<br />
mariana nanobaSvilis moTxroba, `Crdilebis rokva“, asmaTis<br />
erTgvari aRsarebaa avTandilis winaSe, romelmac `mijnurobis“<br />
xsenebiT misi guli moigo da ndobiT ganawyo. `Seni moulodneli<br />
stumrobiT CaZinebuli iarebi gadamixseni, imdens vinaxav gulSi,<br />
gaskda oxeri...aRar SemiZlia amdenis tareba, mogiyvebi yvelafers<br />
daufaravad, da mere jandabamdisac gza mqonia“ (nanobaSvili 2006:<br />
10). asmaTi hyveba Tavisi cxovrebis Sesaxeb, romelic gadajaWvulia<br />
tarielTan da nestan–darejanTan. meordeba `vefxistyaosnis“<br />
siuJetis ZiriTadi peripetiebi tarielis gamijnurebidan gamoqvabulSi<br />
asmaTTan erTad dabinavebamde, ra Tqma unda, asmaTiseuli<br />
xedviT da aRqmiT. mas, nestanis ymasa da TanaSezrdil megobars,<br />
mTeli arsebiT uyvars tarieli, romelic nestanis mijnuria da mis<br />
147
gareSe sicocxlis sazrisi daukargavs, magram, amave dros, uars ar<br />
ambobs siyvarulze asmaTisadmi, Tumca es ar aris namdvili, jansaRi<br />
siyvaruli: `saerTo ki ara, salaparakoc ar gvqonda arasdros<br />
Turme me da mas. roca vneba gonebas gibindavs, es ar gawuxebs, Sei-<br />
Zleba ver SeamCnio, magram mere...“.<br />
asmaTi nestans mzes uwodebs (teqstSi mze, rogorc sakuTar<br />
saxeli, arsad ikveceba), sakuTar Tavs– Crdils. `uxaroda xolme<br />
Cemi danaxva, Crdili yovelTvis gulisxmobs mzes“. avtoris mier<br />
personaJTa Sinagani bunebis Rrma Secnobis Sedegia dakvirveba<br />
nestanisa da davaris msgavsebis Sesaxeb: `davaris Zalian meSinoda.<br />
niRabiviT umetyvelo saxe hqonda, Txeli tuCebidan Zunwad crida<br />
sityvebs. gasaocari is iyo, rom sruliad gansxvavebuli garegnobis<br />
miuxedavad, raRaciT mzes magonebda. erTnairi gamoxedva hqondaT,<br />
mzes gadaSlil da muq, davars gaqucul warbqveSidan, idumali,<br />
gulis siRrmeSi mofaTure gamoxedva. orive aqvavebda–erTi<br />
aRfrTovanebiT, meore SeZrwunebiT“ (nanobaSvili 2006: 11).<br />
asmaTi damajerebelia Tavisi grZnobebiT, tanjviT, sindisis<br />
qenjniTa da daunanebeli TviTSewirviT.<br />
moTxrobis mTavari niSani metaforulobaa. metaforulia<br />
saTauric _ `Crdilebis rokva“. `platoni sanam cxovrebas mzis<br />
Suqze Crdilebis rokvas miamsgavsebda, isic albaT kargaxans<br />
cxovrobda raRac Tavis gamoqvabulSi... zurgiT gamosasvlelisken<br />
Tu gamosavalisken“. metaforaa `mzec~ _ nestani, romliskenac<br />
miiswrafis tarieli; igi mijnuria, magram amave dros SeboWilia<br />
miwieri artaxebiT da orive--swrafva `mzisken“ da miziduloba<br />
`miwisken“ (vneba asmaTisadmi)--erTdroulad arsebobs masSi da<br />
gamosavali Tu gamosasvleli am ,,gamoqvabulidan“ miT ufro Zneli<br />
dasanaxia. ara marto mTlianobaSia moTxroba metaforuli, aramed<br />
mis calkeul pasaJebSic metafora Warbobs. tarielma asmaTs beWedi<br />
aCuqa. `calke is beWedi ulamazesi da natifi aRmoCnda... roca<br />
zardaxSis brdRvrialSi ar ikargeboda“, iseve rogorc, ,,kargi<br />
viyavi, Zalian kargi, mze rom ar madga Tavze“ (nanobaSvili 2006: 12).<br />
moTxrobis bolos kidev erTi miniSnebaa platoniseuli<br />
`Crdilebis“ simulakraze: `Tu ar mogkla da migiRo, xom TviTonve<br />
mogiyveba Tavis ambavs...Tavisi gamoqvabulis Crdilebis rokvaze“.<br />
`Tuki modernizmis erT–erTi ZiriTadi metafora iyo platoniseuli<br />
ideaTa aCrdilebi, romelTac xedaven gamoqvabulis<br />
kedlebs mijaWvuli adamianebi, romlebic Tavis mxriv ganwirulni<br />
arian, rom verasodes ixilaven TavisTavad ideas (WeSmaritebas,<br />
arss), postmodernizmis erT–erTi ZiriTadi metafora kvlavac<br />
xdeba platoniseuli simulakra, asli, romelsac originali ar<br />
148
gaaCnia. ideaTa aCrdilebs garkveuli mimarTeba mainc hqondaT<br />
arsTan, isini sruliad ar gamosaxavdnen WeSmaritebas, magram mis<br />
anarekls mainc warmoadgendnen, amdenad, modernizmSi Tavad adamianic<br />
inarCunebda Tundac arasrulfasovan mimarTebas arsTan,<br />
postmodernizmSi ki Tanamedroveobis danaxva, rogorc simulakrasi,<br />
migviTiTebs, rom aq arsTan, pirvelad WeSmaritebasTan aranairi<br />
mimarTeba aRar igulisxmeba“ (wifuria 2008: 264).<br />
moTxroba dramatulia, sevdiani. postmodernisTvis damaxasiaTebeli<br />
ormagi kodirebiT aRbeWdili.<br />
XXI saukuneSi gamoxmobili `vefxistyaosnis“ personaJTa<br />
cxovreba Crdilia cxovrebisa, ormagad Crdilia, radgan cxovreba<br />
TviTonaa ideaTa Crdili. am gamoqvabulSi mcxovrebTa yofa kidev<br />
ufro daSorebulia WeSmaritebas, Sesabamisad, maTi cnobiereba<br />
darRveuli, gaxleCili da gaorebulia, mijnuroba TiTqos arsebobs,<br />
tarieli kvlav eZebs nestans (Tumca am etapze, roca<br />
gamoqvabulSi saxlobs, ukve aRarc eZebs), is mas sWirdeba, rogorc<br />
sakuTari Sinaarsi da srulfasovneba, uimisod adamianis saxe dakarguli<br />
aqvs (damdablebulia xati RvTisa), magram mis cxovrebaSi<br />
aris qali –asmaTi, realuri, sasurveli, magram ara sulis swori.<br />
es urTierToba erTgvari xarkia miwierebisadmi da esaa realoba.<br />
mijnuroba ki TiTqos fiqciad iqca. am gaorebidan Tavis daRweva<br />
Znelia, gamosavali ar Cans. `vcxovrobT ase sxvadasxva molodin-<br />
Si... mas mzis naCuqari samklavuri ukeTia, me TiTze misi naCuqari<br />
beWedi“ (nanobaSvili 2006: 14).<br />
amave motivs (asmaTisa da tarielis siyvarulis ambavs)<br />
amuSavebs paata Samugia minipoemaSi (rogorc TviTon uwodebs)<br />
`antityaosani“, romelic skandaluri aRmoCnda mkveTrad erotikuli<br />
xasiaTis gamo. mTxrobeli aq tarielia. Cven ar SevexebiT<br />
Txzulebis eTikur mxares, CvenTvis sainteresoa ra iyo avtoris<br />
mizani, ratom airCia man ,,vefxistyaosnis“ personaJebi Tavisi<br />
saTqmelis gadmosacemad. arCevani SemTxveviTi ar aris. paata Samugias<br />
poeturi krebuli `Post poezia“ adasturebs, rom igi icnobs im<br />
literaturul meTods, romliTac qmnis.<br />
avtoris ganacxadi Txzulebis saTaurSivea _ es aris `antityaosani“,<br />
`vefxistyaosnis“ antiTeza, sruliad sapirispiro<br />
ram. Tu `Crdilebis rokva“, faqtobrivad, asmaTis aRsareba iyo,<br />
amjerad tarielia gulaxdili Tavisi mijnurisa da mkiTxvelis<br />
winaSe. siuJetis mixedviT, tariels miwieri siyvaruli akavSirebs<br />
asmaTTan, Tumca kvlav nestanis mijnurad miiCnevs Tavs.<br />
`magram me minda icode, kargo,<br />
me Sen gekuTvni suliT, sxeuliT,<br />
149
150<br />
maSinac, roca asmaTs vkocnidi,<br />
Senze vfiqrobdi ...“ (Samugia 2007: 12).<br />
TxzulebaSi dro aRreulia. personaJebi warsulSi gmirebi<br />
arian (,,vefxistyaosanSi“), xolo momavalSi _ antigmirebi (,,antityaosanSi“).<br />
`nu geSinia,<br />
vinaidan momavalSi Tu ver SevZeliT,<br />
iqneb warsulSi mainc gavxdeT gmirebi“,<br />
`es moxda maSin momavalSi,<br />
axla ki warsuli daiwyeba“ (Samugia 2007: 6).<br />
drois fenomenisadmi amgvari damokidebuleba niSandoblivia<br />
postmodernizmisTvis. `SeiZleba iTqvas, rom Tanamedroveobis,<br />
rogorc aseTis gageba droSi gadaadgildeba. is aRar niSnavs uSualo<br />
awmyos, qronologiur Tu gramatikul dros, romelSic mTqmeli<br />
imyofeba. aramed im sulier Tu socialur epoqas, romelic<br />
modernulma msoflmxedvelobam moitana Tan“ (wifuria 276).<br />
momavalSi anu axla, XXI saukuneSi, tarieli Tavis Tavs ar hgavs,<br />
is am epoqis Svilia, sayovelTao krizisisa da martoobis Tanaziari,<br />
gaorebuli cnobierebiT, gaufasurebuli RirebulebebiT<br />
da daZabunebuli sulierebiT.<br />
`ver mcnobs avtoric, me axla sxva var,<br />
Tumc SeuZlia, Cemze Slegi Tqvas,<br />
me axla sxva var da vcem pasuxebs<br />
diagnoziviT dasmul SekiTxvas“ (Samugia 2007:16).<br />
aq aris ironiac, sevdac, Sefaruli gulistkivilic da erotika,<br />
romelmac unda Seqmnas dacemulobis gancda, rogorc Tanamedrove<br />
epoqisa da cnobierebis damRa. mijnuroba aq kidev ufro didi<br />
abstraqciaa, Zalze Soreuli ram, siZviT gadaxiduli da gadaRobili.<br />
morigebulia da SeTavsebulia is ori urTierTgamomricxavi<br />
mimarTeba, (siyvaruli, romelic Tavisi siwmindiT baZavs saRvTo<br />
mijnurobas da siZva, romelsac araferi aqvs saerTo mijnurobas-<br />
Tan), romelTa aRrevasac rusTaveli dauSveblad miiCnevda (`igi<br />
sxvaa, siZva sxvaa, Sua uzis didi zRvari...“). siuJetis mkveTri erotizebiT,<br />
rogorc Cans, poets surs ,,vefxistyaosnis“ siwminde da<br />
maRali zneoba ukuproporciulad gadaitanos negatiur sivrce-<br />
Si; gaSiSvlebuli, xorcieli siyvarulis asaxviT Seqmnas `originalis“<br />
antiTeza, amitomac aris es `antityaosani“, Tanamedroveobis
pirmSo, misi daSretili sulierebis saxe da anarekli. erTaderTi<br />
realoba aq yofierebaa, yofiTi moTxovnebi, yofiTi saWiroebani.<br />
(cxovrebis aseTi `gaprozauleba“, nivTier sagnebze mijaWvuloba,<br />
mtkivneuli Temaa poetisTvis.<br />
yoveli nivTi cdilobs mogvces Tavisi saxe<br />
da ase malulad gvparavs Cvens Tavs<br />
da ase malulad gveqceva idead,<br />
nivTebma gvaswavles nivTebis gazomva,<br />
gagvazomines patriotizmic<br />
da samSoblos idea santimetrebSi gamoketes“).<br />
(`nivTebis mcdeloba“, Samugia 2007: 16)<br />
paata Samugia ormagi kodirebis sistemas iyenebs. rac gulisxmobs,<br />
rom teqsti Sedgeba mxatvruli niSnebisa da kulturuli kodebis<br />
ori sxvadasxva rigisagan. erTi rigis kodebi miemarTeba masobriv<br />
kulturul areals, meore rigisa ki eliturs da sagulisxmo<br />
miTiTebebs moicavs Tanamedrove kulturul Tu sulier viTarebaze,<br />
amdenad, kodebis pirveli rigi maskulturazea gaTvlili<br />
da mis gemovnebas akmayofilebs, xolo meore _ eliturze da mis<br />
interesebs emsaxureba. SesaZloa, meore rigis kodebi arc iyos mocemuli<br />
teqstSi da gamoikveTos analitikosis poziciaSi am teqstis<br />
mimarT. es niSnavs, rom klasikuri teqstis postmodernuli<br />
interpretacia aRiqmeba teqstis epoqiseul gadaazrebad, epoqis<br />
wakiTxvad, klasikuri nawarmoebis qveteqstis, an ubralod teqstis<br />
Tavisufali interpretacia avtoris cnobierebas warmoaCens<br />
rogorc damaxasiaTebels epoqisaTvis, misTvis niSandoblivs. ra<br />
surs mas, ra miaCnia damajereblad Tanamedrove mkiTxvelisTvis?<br />
ratom mimarTa avtorma maincdamainc `vefxistyaosans“, gamoixmo<br />
qarTveli erisTvis TiTqmis sakraluri saxe-personaJebi da sruliad<br />
moulodneli rakursiT dagvanaxa?<br />
avtors gacnobierebuli aqvs mizani: ras wers da risTvis,<br />
amaze metyvelebs damokidebuleba drois fenomenisadmi, zogadad<br />
droisa da sivrcis mTlianobis gaTiSva, teqstis mxatvruli aqsesuarebi,<br />
amobrunebuli ilustraciebi, romlebic agreTve miniSnebaa<br />
imaze, rom is realoba, rac am teqstma unda asaxos, gaukuRmarTebaa,<br />
sawinaaRmdegoa imisa, rac unda iyos (da rac aris `vefxistyaosanSi“).<br />
es aris Tanamedroveobis mxilebis mcdeloba, erTgvari<br />
diagnozi. esec niSandoblivia postmodernizmisTvis. `am<br />
formiT postmodernuli epoqis xelovani da inteleqtuali kvlav<br />
inarCunebs tradiciul mamxilebel funqcias. is kvlav amxilebs<br />
naklovanebebs. amjerad es naklovanebebi ukavSirdeba ara Cveule-<br />
151
iv zneobriv mankierebebs, adamianis danaSauls meore adamianis<br />
winaSe, individis cdunebebs, aramed postmodernuli epoqis mTeli<br />
sazogadoebis arsebobis formas, am arsebobis ZiriTadi principi<br />
momxmareblobaa“ (wifuria 2008: 272). es problema mxolod erovnuli<br />
ar aris, is globaluria. axalgazrda avtori maqsimalistia,<br />
mkveTri formebiT da mtkivneuli gziT Seecada mxilebas, (Tumca<br />
SeuZlia `lmobieric“ iyos:<br />
152<br />
`iZine mSvidad, Sen ar mogwvdeba<br />
fxizeli fiqris uxeSi xvedri,<br />
ar SegaSfoTebs msubuq locvebiT<br />
sakuTar Tavze gakruli RmerTi...<br />
iZine mSvidad,vinaidan kargia iq, sadac ara varT,<br />
anu samSoblo aris cudi...magram Senia~.<br />
(`sifxizlis messa“, Samugia 2007: 30)<br />
xsna SemobrunebaSia: Tavdayira dayenebuli samyaro unda<br />
gaswordes, adamianis dacemuli cnobiereba aRdges, Rirebulebebi<br />
dalagdes, adamiani unda gaTavisufldes yofierebis monobisagan<br />
da moZebnos gza WeSmaritebisken, sakuTari pirvelsaxisken. es<br />
iqneba postmodernuli epoqis dasasruli. krizisis kulminacia<br />
xom aRorZinebis dasawyiss gulisxmobs. ,,fenomenuri samyaros<br />
uwesrigo aRreuloba, mdgradi da myari struqturebis rRveva<br />
ganapirobebs axali da ufro sasurveli wesrigis warmoqmnis moTxovnas“<br />
(jozef qonTi). mxolod amis Semdeg SeiZleba daiweros<br />
`axali~ `vefxistyaosani“, rogorc siwmindis, zneobis, amaRlebuli<br />
idealebis gamoxatuleba.<br />
damowmebani:<br />
aristotele 1979: aristotele. poetika. winasityvaoba, Targmani da komentarebi<br />
s. daneliasi. Tb.: `ganaTleba~, 1979.<br />
velSi... 1999: velSi v., jenksi C., grinbergi k. postmoderni, rogorc aseTi. Tb.:<br />
`merani“ , 1999.<br />
ivbulis 1988: Ивбулис В. Я. Модернизм и постмодернизм: идейно-эстетические поиски на<br />
западе. М.: изд. ”Знание”, 1986.<br />
mankovskaia 2003: Маньковская Н. Постмодернизм. Лексикон нонкласики. художественноэстетическая<br />
культура XX века. Ред. В. В. Бычков. М.: РОССПЭН, 2003.<br />
morCilaZe 2003: morCilaZe a. `wigni“. `wignidan fridoniani“. Tb.: bakur sulakauris<br />
gamomcemloba, 2003.<br />
nanobaSvili 2006: nanobaSvili m. Crdilebis rokva. `Cveni mwerloba“, # 13, 2006.<br />
rusTaveli 1966: rusTaveli S. vefxistyaosani. Tb.: `merani“, 1966.<br />
Samugia 2007: Samugia p. minipoema da postleqsebi. Tb.: 2007.<br />
wifuria 2008: wifuria b.postmodernizmi. kreb., literaturis Teoria, XX<br />
saukunis ZiriTadi meTodologiuri koncefciebi da mimdinareobebi. Tb.:<br />
literaturis institutis gamomcemloba, 2008.
Lia Karichashvili<br />
Post-modern view of “The Night in the Panther’s Skin”<br />
Summary<br />
This thesis provides a brief outline of the basic characteristics of the extremely<br />
widespread literary method – Postmodernism (taking roots from the late 20th and early<br />
21st century) and a study of works written by the following contemporary authors:<br />
the “Book” by A. Morchiladze, “Shadows Dance” by Mariana Nanobashvili and a<br />
short poem “Antitkaosani” by Paata Shamugia. The study results prove that all three<br />
books are based on awareness and consideration of the postmodern theory. Works<br />
discussed reveal general characteristic features of postmodernism with more or less<br />
intensity, such as fragmentariness, participation, irony, metaphoric features and etc. It<br />
is worthy of note that these are simulacrum works or else the copies without original.<br />
The two from the aforesaid works: “Shadows Dance” and “Antitkaosani” are focused<br />
on the same motive – explicating the relationship of Tariel and Asmat as passionate<br />
love, which’s undignified and earthly spirit (especially referring to “Antitkaosani”) is a<br />
contradiction to the piousness and high morality of “The Knights in the Panther’s Skin”<br />
and a purposeful strive to present the modern epoch, decayed consciousness, existence<br />
along with spiritual deficiency, crisis. As for the “Book” at the same time “Pridoniani”,<br />
it demonstrates the correlation between historic and fictional realities, links of ground<br />
based reasons and a complementary subject matter.<br />
This work is an attempt to evaluate the postmodern works, deriving from the<br />
basics of “The Knight in the Panther’s Skin”, which’s self-esteem is from the origin<br />
defined by a creative method along with a quality of authors’ mastership, and their focus<br />
on the subject matter “The Knight in the Panther’s Skin”, proves that the poem still<br />
remains the instrument for measuring our morality.<br />
153
mariam karbelaSvili<br />
154<br />
rusTvelologiis istoriidan<br />
`yovelman qarTvelman icis, ra aris wigni `vefxis<br />
tyaosani~<br />
platon ioselianis dabadebis 200 wlisTavis gamo<br />
`rusTavelis dideba mefeTa<br />
da mxedarTmTavarTa didebas aRemateba~.<br />
platon ioseliani<br />
platon ioseliani (1809-1875), SesaniSnavi mecnieri da sazogado<br />
moRvawe, XIX saukunis qarTvel inteleqtualTa erT-erTi<br />
brwyinvale warmomadgenelia. esaa dro, rodesac saqarTveloSi<br />
`laRad ikafavs gzas evropul-rusuli mowinave axali azrebi da<br />
ideebi~, xolo mTeli pleada uganaTlebulesi qarTvelebisa sam-<br />
SobloSi `uxvi xeliT ezidebian da sTesaven axal codnas, axal<br />
cxovelmyofel azrebs~ (k. kekeliZe 1974: 146), ris safuZvelzec<br />
iqmneba iseTi axali dargi, rogoricaa `humanitaruli qarTvelTmetyueleba~<br />
(vukol beriZis gamoTqmaa) anu qarTvelologia. platon<br />
ioseliani, `friad ganaTlebuli da cnobili mecnieri, romelsac<br />
Tanamedroveni filosofoss eZaxdnen~ (a. SaniZe), am axali<br />
dargis erT-erTi fuZemdebelia. am enciklopediuri ganaTlebis<br />
mecnieris interesTa sfero saocrad farToa, da mis naSromebs<br />
dRemde ar daukargavs Tavisi mniSvneloba sxvadasxva dargis mkvlevarTaTvis.<br />
ver davasaxelebT qarTvelologiis verc erT dargs,<br />
misi yuradRebis gareSe rom darCeniliyo; esenia: saqarTvelos<br />
saero da saeklesio istoria, istoriuli geografia, wyaroTmcodneoba,<br />
arqeologia, xelovnebis istoria, epigrafika, numizmatika;<br />
eTnografia da folklori; lingvistika; literaturaTmcodneoba<br />
_ literaturis istoria da kritika, qarTuli leqsTwyobis Teoriuli<br />
sakiTxebi; Jurnalistika; amasTan Zvel xelnawerTa moZieba<br />
da sagamomcemlo saqmianoba _ arc es CamonaTvalia sruli (mis<br />
Sesaxeb: gawerelia 1936; baramiZe 1978).<br />
platon ioselianis saxelTanaa dakavSirebuli qarTuli istoriografiis<br />
axali, gardamavali etapi, rodesac iwyeba wyaroTa<br />
mimarT kritikuli damokidebuleba da providencializmis adgils<br />
istoriul movlenaTa pragmatikuli ganmarteba, mizez-Sedegobriv
kavSirTa Zieba ikavebs.<br />
platon ioselianis naSromTa umetesoba rusuladaa dawerili,<br />
magram Tavisi mTavari saistorio naSromi, romliTac samudamod<br />
daimkvidra SesaniSnavi istorikosis saxeli, qarTulad dawera:<br />
esaa `cxovreba giorgi mecametisa~, romelSic XVIII-XIX saukuneTa<br />
mijnis saqarTvelos urTulesi istoriis farTo panoramaa<br />
asaxuli.<br />
platon ioseliani, `saistorio mwerlobis mesveuri~ (k. kekeliZe),<br />
amave dros Zveli qarTuli saero mwerlobis erT-erTi<br />
pirveli mkvlevaria (maxaTaZe 1964: 187-206); SavTelisa da CaxruxaZis<br />
xotbaTa pirveli gamocema (1838 w.) man ganaxorciela da sayuradRebo<br />
SeniSvnebic daurTo, magram misi fantastikuri erudicia<br />
da originaluri azrovnebis niWi yvelaze srulyofilad SoTa<br />
rusTavelis Sesaxeb daweril naSromSi gamovlinda. es mravali<br />
RirsebiT aRbeWdili statia (ioseliani 1870) rusTvelologiuri<br />
literaturis Tezaurusis kuTvnilebaa. Tavisi Rrma ganaTlebis<br />
wyalobiT platon ioselianma vefxistyaosani ufarToes evropul<br />
konteqstSi ganixila, rac faqtobrivad realuri _ da ara formaluri<br />
_ komparativizmis sawyisad unda CaiTvalos.<br />
* * *<br />
`yovelman qarTvelman icis, ra aris<br />
wigni `vefxis tyaosani~.<br />
platon ioseliani<br />
platon ioselianisTvis sruliad ueWvelia, rom SoTa rus-<br />
Tavelis vefxistyaosani qarTvelTaTvis saerTo-saxalxo wignia;<br />
Tavis winasityvaobas, romelic giorgi erisTavis `gayris~ gamocemas<br />
(1845 w.) warumZRvara, iwyebs sityvebiT: `yovelman qarTvelman<br />
icis, ra aris wigni `vefxistyaosani~. mravlis metyveli frazaa,<br />
romelic poemis erovnul mniSvnelobas gamoxatavs, da Tumca<br />
pl. ioseliani Tavis naSromebSi, gamomdinare maTi specifikidan,<br />
rusTavelis Sesaxeb iSviaTad wers, is cnobebi, rasac gvawvdis,<br />
rusTvelologiuri mecnierebisTvis metad mniSvnelovania, am<br />
mxriv sayuradReboa pl. ioselianis `Tbilisidan mcxeTamde mgzavrobis<br />
Canawerebi~, sadac vxvdebiT cnobebs vefxistyaosnis somxur<br />
da polonur enebze Sesrulebul TargmanTa Sesaxeb, avtoris<br />
mosazrebebs Targmnis xelovnebis Taobaze da aRZrul sakiTxebTan<br />
dakavSirebiT mis esTetikur kredosac vecnobiT.<br />
`mgzavrobis CanawerebSi~ (XIV Tavi) pl. ioselians mohyavs<br />
SavTelis xotbis erTi strofis somxuri Targmani, romelic friad<br />
ganaTlebul pirs s. e. bastamovs Seusrulebia da gvamcnobs, rom<br />
155
`amave pirovnebas unda vumadlodeT `vefxistyaosnis~ TiTqmis mexuTedi<br />
nawilis Targmnas. es somxur `xalxur~ enaze Sesrulebuli<br />
Targmani daibeWda JurnalSi `Армянский журавль~, romelic 1860-<br />
1864 wlebSi gamodioda. miuxedavad mTargmenlis Tavmdablobisa<br />
_ aris ki SesaZlebeli, rom Tbilisuri somxuris mdabiuri kilos<br />
niadagze ixaron rusTavelis poeziis yvavilebma? _ gariTmuli<br />
Targmani Sedga~ _ wers pl. ioseliani da iqve umatebs: `amboben,<br />
rom kargi gamovida rusTavelis poemis nawyvetebis Targmanic polonur<br />
enaze~ (igulisxmeba kazimir lapCinskis Tarmani _ m. k.) da<br />
askvnis: `am orma pirovnebam Rirseulad daiCoqa didi poeti-geniosis<br />
taZarTan~ (ioseliani 1871: 31-33).<br />
`mgzavrobis Canawerebis~ am Tavs pl. ioseliani iwyebs Targmanze<br />
msjelobiT, rac TavisTavad sainteresa: `erTi enidan meoreze<br />
Targmna _ Zneli garjaa. igi meored Sobaa da miT ufro Znelia,<br />
rac ufro rTulia Sobilis formebi. azris gadaTargmna an gadatana<br />
erTi enidan meoreze SesaZl;ebelia, magram azris forma, elferi<br />
da harmonia mouxelTebelia. azris gadaTargmna niSnavs moixelTo<br />
STabeWdileba, warmosaxvis usruli ocnebebi anu suli Tavad poetisa<br />
da misi liris TiTqos gaurkveveli, daukavSirebeli bgerebi.<br />
ra SerCeba xelT azris amgvari TiTqos gardaqmnisgan gardamRebels?<br />
is, rasac kacobriobis TviTSemmecnebeli, TviTSemgrZnobi<br />
saerTo ena hqvia, romelic adamianis sulSi cocxal eqod, sakacobrio<br />
azris melodiad gamoxmiandeba. is, rasac dante gansazRvravs<br />
da gulisxmobs:<br />
`eniTa miT, romeliTa suli saubrobs~ (ioseliani 1871: 29-30).<br />
pl. ioselianis msoflmxedvelobisa da esTetikuri Sexedulebebis<br />
gasaazreblad aranakleb sainteresoa is daxasiaTeba, romelsac<br />
amave naSromSi aZlevs SavTelis xotbas religiuri, politikuri,<br />
sazogadoebrivi da pirovnuli kriteriumebiT; mohyavs ra<br />
`abdulmesianis~ strofi (`Tuali xar brmaTa~), rogorc WeSmariti<br />
poziis zogadi nimuSi, igi mkveTrad hyofs erTmaneTisgan, erTi<br />
mxriv, misTvis misaReb `WeSmarit~, meore mxriv ki misTvis sruliad<br />
miuRebel, mis mierve `skeptikosebad~ wodebul poetebs. misi<br />
msjeloba am sakiTxis Sesaxeb friad sayuradReboa: `SavTelis poeziaSi<br />
yvelaferi WeSmaritebiT sunTqavs, religiac, politikac,<br />
ojaxic da sazogadoebrivi mowyobac Zvel meigaveTa da Cveni<br />
drois skeptikosTa dasaZraxad~; cxadia, rom am sityvebis avtori<br />
monarqiis apologetia. misi esTetikuri kredo TandaTanobiT<br />
ufro naTlad ikveTeba; igi ganagrZobs: `am skepticizmma, rogorc<br />
geniosis pirvelma nabijma, aserigad sasargeblom Zlieri gonebis<br />
xelT, bevri aTeizmamde miiyvana. warmosaxvasa da gonebas Soris<br />
156
wonasworobis ukmarobas codvisa da zneobrivi dacemis danaSaulisken<br />
mihyavs poetebi, romelnic ar afaseben maTi Semqmneli da<br />
warmomSobi bunebisagan mimadlebuli niWis maRal daniSnulebas.<br />
oratorebad xdebian, magram poetebad ibadebian (oratores fiunt, poetae<br />
nescunter) _ amtkicebda Zveli samyaro. rusTaveli, CaxruxaZe,<br />
SavTeli rCebian qarTuli poeziis nimuSebad, mxilvelni poeziis<br />
parnasis mniSvnelobis, miznisa da Rirsebisgan gandgomili poetebisa,<br />
viT WeSmariti ciuri parnasis simaRlidan qvedacemuli<br />
bnelqmnili mTiebisa (Lucifer, Suqmosili)~.<br />
platon ioselianis esTetikur SexedulebaTa warmosadgenad<br />
mogvixdeba mTavar sakiTxs mcire xniT gadavuxvioT da davsvaT<br />
kiTxva: vis asaxelebs pl. ioseliani RvTaebrivi niWiT dajildoebul,<br />
magram skepsisiTa da aTeizmiT Sepyrobil poetTa nimuSad,<br />
visac lucifers anu satanas adarebs? _ jorj gordon bairons,<br />
da, Tu ar vcdebi, esaa albionis genialuri Svilis pirveli Tu ara,<br />
erT-erTi pirveli moxseneba da Sefaseba qarTul kritikul literaturaSi.<br />
es Sefaseba ukiduresad subieqturia, erTgvarad damyarebuli<br />
cnobili fragni poetis, istorikosisa da politikuri<br />
moRvawis alfons lamartiniseul (1790-1869) Sefasebaze, magram<br />
Tavad faqtia sayuradRebo, iseve, rogorc frangi poetis moxsenieba<br />
da misi leqsis citireba (aRsaniSnavia, rom Semdeg man lamartinis<br />
ori Txzulebac Targmna, rac TavisTavad saintereso Temaa<br />
zogadad qarTul-evropul, kerZod qarTul-frangul literaturul<br />
urTierTobaTa istoriisTvis).<br />
adarebs ra `poeziis parnasisgan ganmdgar~ poetebs lucifers,<br />
platon ioseliani ganagrZobs: `aseTia baironi, didi geniosi, magram<br />
STavardnili, velur, naTlisa da samyaros Semoqmedisagan dacilebul<br />
poeziaSi; momRerali sibnelisa da sasowarkveTilebisa,<br />
sisxlisa, sikvdilisa; satanis TvalebiT samyarosa da mis maradiul<br />
zneobriv kanonTa Semfasebeli, borotisa da borotebis Rmer-<br />
Tis aCrdilis maZiebeli; dideba ar aris iq, sadac ar aris saTnoeba~<br />
(ioseliani 1871: 34), am msjelobidan cxadi xdeba, ratom airCia pl.<br />
ioselianma rusTavelisadmi miZRvnil werilSi baironis epiTetad<br />
`pirquSi~. pl. ioselianis politikuri konformizmi da moraluri<br />
rigorizmi gamosWvivis baironis _ am meamboxe sulis Semoqmedis<br />
_ SefasebaSi, romelic italiisa da saberZneTis erovnul-ganma-<br />
Tavisuflebel brZolaTa Tavganwiruli monawile iyo da Seswira<br />
kidec sicocxle.<br />
platon ioselianis fantastikuri enciklopediuri ganaTleba<br />
marTlac unikaluria: gasakviri araferia, rom XIX saukunis<br />
pirveli naxevris am qarTvelma inteleqtualma brwyinvaled icis<br />
157
antikuri literatura, magram, rogorc Semdgom, rusTavelisadmi<br />
miZRvnili werilis ganxilvisas vnaxavT, igi SesaniSnavad icnobs<br />
axali drois dasavleT evropul literaturasac dantedan moyolebuli<br />
mis Tanamedrove baironamde, da, rogorc Sedarebis detalebidan<br />
irkveva, ara mxolod icnobs, aramed kargadac erkveva<br />
calkeul mweralTa Semoqmedebis TaviseburebebSi; mTavari isaa,<br />
rom msoflio literaturis konteqstSi rusTavelis poemis ganxilva-Sefasebisas<br />
man mkafiod evropuli orientiri dasaxa.<br />
158<br />
* * *<br />
`gonebrivi gmirobis amgvari nayofi<br />
aris ara erTi xalxis – didisa Tu mciris<br />
– sakuTreba, aramed mTeli kacobriobisa.<br />
saxelebi did adamianTa, ... romelnic xels<br />
uwyoben kacobriobis winsvlas mecnieruli<br />
Tu xelovnebis nawarmoebebiT – msoflios<br />
matianeebSi iwereba~.<br />
platon ioseliani<br />
Tumca platon ioselians SoTa rusTavelis Sesaxeb erTaderTi<br />
werili aqvs gamoqveynebuli da isic rusuladaa dawerili, is<br />
mainc rusTvelologTa brwyinvale pleadis erT-erTi SesaniSnavi<br />
warmomadgenelia.<br />
1870 wels, 10 ianvars, gazeT Кавказ-is mecamete nomerSi daibeWda<br />
platon ioselianis statia rusTavelis Sesaxeb, romelsac<br />
akaki SaniZem `mSvenieri werili~ (SaniZe 1966: 64) uwoda da rusTvelologTa<br />
sagangebo interesis sagania. es umniSvnelovanesi<br />
rusTvelologiuri naSromi sruli saxiT dRemde ar aris Targmnili<br />
da gamoqveynebuli qarTulad, rac miT umetes gaugebari da<br />
Seuwynarebelia, rom aq gamoTqmulia nayofieri mosazrebebi da<br />
aRZrulia konceptualuri ideebi, romelTac rusTvelologiuri<br />
mecnierebisTvis ara mxolod istoriuli, aramed sadReiso aqtualuri<br />
mniSvnelobac aqvs; aseTebia: rusTaveli da neoplatonizmi;<br />
vefxistyaosani komparativistuli kvlevis konteqstSi; rusTavelis<br />
adgili msoflio literaturis istoriaSi; vefxistyaosnis,<br />
rogorc ideuri da esTetikuri fenomenis, msoflio-istoriuli<br />
mniSvneloba; rusTaveli da homerosi; rusTaveli da dante;<br />
rusTaveli da Seqspiri...<br />
platon ioselianis am rusTvelologiuri naSromis pirveli<br />
amomwuravi, detaluri daxasiaTeba da zogadi Sefaseba cnobil<br />
rusTvelologs, gaioz imedaSvils ekuTvnis: `miuxedavad imisa,<br />
rom misi msjelobani ufro metad usazRvro aRtacebas gamoxata-
ven rusTavelis geniisadmi, vidre mecnierul debulebebs, da maT<br />
mecnieruli forma ara aqvT, mainc man SesZlo mTeli rigi sakiTxebis<br />
gadaWraSi obieqturi yofiliyo da istoriul-filologiur<br />
sakiTxebzedac zogierTi iseTi azri gamoeTqva, rac Semdeg mkvlevarebisaTvis<br />
mibaZvis sagans warmoadgenda. aseTi siaxle iyo<br />
rusTavelis saxelTan neoplatonizmis dakavSirebis pirveli<br />
cda, misi ideologiis garkveva, SoTas religiad kategoriulad<br />
qristianobis wamoyeneba, poemis saxelwodebis `vefxistyaosnis~<br />
etimologiis garkveva, poemis siuJetis wyaros dasaxva arabulmusulmanur<br />
literaturul garemoSi, vefxistyaosnis originalobis<br />
Teoria, misi fesvebis qarTul niadagze monaxva, rusTavelis<br />
Semoqmedebis wyaroebis garkveva da bolos misi mxatvruli Sefaseba<br />
literaturaTmcodneobis TvalsazrisiT~; mkvlevari yuradRebas<br />
amaxvilebs pl. ioselianis mosazrebaze: `rusTavelma poeturi<br />
Seufarda filosofiurs, riTac geniosis saxeli daimsaxura~,<br />
da kvlav xazgasmiT aRniSnavs, rom `kidev ufro mniSvnelovania<br />
pl. ioselianis pirveli cda rusTavelis saxelis dakavSirebisa<br />
neoplatonizmTan~ (imedaSvili 1941: 40-43), problema, romelic<br />
wamoyenebidan mravali aTwleulis Semdeg gansakuTrebiT aqtualuria<br />
rusTvelologiuri mecnierebisTvis. `platon ioselianidan<br />
dawyebuli, _ wers rusTavelis esTetikis mkvlevari giorgi<br />
nadiraZe _ rusTavelis mkvlevarTa Sromebs ar Sordeba platonis,<br />
aristoteles da neoplatonikosTa saxelebi~ (nadiraZe 1958:<br />
11). am werilis Rirsebebi aRniSna akaki gawereliam (gawerelia<br />
1936: XXXIV-XXXVI); platon ioselians, rogorc rusTvelologs,<br />
mieZRvna ioseb megreliZis narkvevi (megreliZe 1970: 77-81) da guram<br />
SaraZis monografia (SaraZe 1980).<br />
platon ioselianis naSromi garkveuli gegmiTaa dawerili<br />
da araTanabari moculobis oc Tavadaa dayofili; es ar aris xelovnuri<br />
dayofa _ yovel Tavs sakuTari emociuri da inteleqtualuri<br />
centri aqvs da sxvadasxva sakiTxs exeba. am oc TavSi<br />
gabneulia TiTqmis yvela is ZiriTadi sakiTxi, romelnic rusTvelologiis<br />
fundamentur problematikas miekuTvneba: pirveli<br />
Tavebi rusTavelis biografias exeba, danarCeni – mis Semoqmedebas<br />
(qvemoT Sesabamisi Tavebi romauli cifrebiTaa aRniSnuli).<br />
upirveles yovlisa isaa aRsaniSnavi, rom statiis saTaurs<br />
`SoTa rusTaveli~ axlavs poetis dabadeba-gardacvalebis Tari-<br />
Rebi _ `1174-1212~, Tumca ucnobia, ris safuZvelzea dadgenili.<br />
ufro adre, 1853 wels, platon ioseliani rusTavelis gardacvalebis<br />
TariRad 1215 wels asaxelebs: `SoTa rusTaveli hscxovrobda<br />
dedoflisa Tamarisa Jamsa, monazonad aRkuecili, gar-<br />
159
daicvala ierusalimsa 1215 welsa~ (wyobil sityuaoba 1853: 284).<br />
platon ioselianis adrindeli daTariRebiT rusTaveli 41 wlisa,<br />
gviandeli daTariRebiT ki 38 wlisa gardacvlila; cxadia, arc<br />
erTi dasaxelebuli asaki ar SeiZleba CaiTvalos xandazmulobad<br />
da ise Cans, rom rusTavelis xnovanebis amgvari gansazRvra im ra-<br />
Rac tradiciuli gadmocemis anareklia, romlis Tanaxmad rusTavels<br />
moxucis asakamde ar miuRwevia.<br />
rusTavelis biografiul sakiTxebSi platon ioseliani<br />
garkveuli TvalsazrisiT Teimuraz bagrationis Sexedulebebs<br />
iziarebs. saxelis Sesaxeb wers, rom `saxeli SoTa – wminda qarTulia,<br />
Zalian Zveli, istoriamdeli, rogorc Tavad qarTvelTa<br />
modgma~, magram ucnobia, ra saxeliT aRikveca berad (I), an romel<br />
sagvareulos ekuTvnoda. avtori Tvlis, rom rusTaveli mesxia,<br />
Tumca, misi TqmiT, axalcixis aremareSi ar arsebobs aseTi dasaxelebis<br />
arc qalaqi da arc sofeli (?! – m.k.), zedwodeba `rusTaveli~<br />
ki TbilisTan mdebare rusTavis saxelidan aqvs miRebuli (II);<br />
SoTa rusTaveli Tamaris meWurWleTuxucesi iyo, ganaTleba saberZneTSi<br />
– aTensa da rodosze – miiRo, poemidan Cans, rom icoda<br />
berZnuli, sparsuli da arabuli ena (III-V). aRniSnavs, rom timoTe<br />
mitropolitma (gabaSvilma) XVII saukuneSi ierusalimis jvris<br />
monasterSi naxa misi saflavi da kedlis `portreti~, romelzec igi<br />
beris ZaZiT mosilia (`в власянице подвижника~) (NB! – m.k.) daxatuli.<br />
platon ioseliani SoTa rusTavelis pirovnebis daxasiaTebisas<br />
sagangebod amaxvilebs yuradRebas, rom poeti Rrmadmorwmune<br />
qristiania da am savsebiT swor azrs sxvadasxva konteqstSi sxvadasxva<br />
variaciiT mravaljer imeorebs.<br />
platon ioseliani aviTarebs vaxtangisgan momdinare mar-<br />
Tebul debulebas, rom vefxistyaosani originaluri Txzulebaa<br />
da vefxistyaosnis savaraudo wyaros sakiTxsac ayenebs: misi azriT,<br />
rusTavelis poema arabTagan nasesxebi raindTa romanisa Tu<br />
moTxrobis mibaZvaa, magram mas aravisgan – arc berZenTagan, arc<br />
romaelTagan _ ar usesxnia Tavisi epopeis arc stili da arc Tema:<br />
`poet rusTavels Tavisi epopeis arc stili da arc sagani arc<br />
erTi berZeni an romaeli mwerlisgan ar usesxia. sagani misi poemisa<br />
raindTa romanisa Tu moTxrobis mibaZvaa, nasesxebi arabTagan,<br />
aRmosavlel xalifaTa karisgan, romelnic mis dros inteleqtualur<br />
da literaturul nawarmoebTa da kacobriobis inteleqtis<br />
saganZurTa erTaderTi mcvelni iyvnen~.<br />
rusTvelologiuri mecnierebis istoriidan cnobilia, rom<br />
vefxistyaosnis siuJetis raobis _ originalobisa Tu nasesxobis<br />
_ sakiTxi wminda filologiur ZiebaTa sferos gascda da ideolo-<br />
160
giur sakiTxad _ qarTuli erovnuli TviTmyofadobis, erovnuli<br />
Rirsebis _ sakiTxad iqca. platoni ioselianisTvis vefxistyaosani<br />
a priori originaluri nawarmoebia da Tavisi logika aqvs, Tu<br />
ratom uwoda rusTavelma Tavisi poemis ambavs `sparsuli~. `ese ambavi<br />
sparsuli~ man tarielis vefxis tyavis samoss daukavSira da<br />
ambis sakiTxi am garegnuli niSniT SemosazRvra: mas formaluri<br />
niSniT ganmartavs, rogorc sparsuli warmomavlobis detals da<br />
am Taviseburi logikiT akavSirebs erTmaneTTan saTaurs da poemis<br />
ambis viTomc sparsul warmomavlobas: `saxelwodeba `vefxistyaosani~<br />
_ wers platon ioseliani _ ukve sparsulia. `Sah-namedan~,<br />
anu mefeTa wignidan, cnobilia, rom Zveli sparselebi ukanaskneli<br />
xosros dromde vefxis tyavs icvamdnen~. platon ioselianiseuli<br />
logika cxadia: radgan `Sah-names~ gmirebi vefxis tyavs icvamdnen<br />
da tarielsac aseTi samosi acvia, amitom uwoda avtorma poemas<br />
`vefxistyosani~ (unda aRvniSnoT, rom Semdgomi Taobebis rusTvelologebic<br />
xSirad axseneben `Sah-names~ personaJTa vefxis<br />
tyavis samoss rusTavelis poemasTan dakavSirebiT, magram ukve<br />
rogorc garkveul sabuTs vefxistyaosnis siuJetis sparsuli warmomavlobis<br />
dasamtkiceblad (abulaZe 1967: 86, 91-92, 112, 124, 190,<br />
191). sinamdvileSi ki – dabejiTebiT ambobs pl. ioseliani _ SoTa<br />
rusTaveli, `uwodebda ra Tavis Txzulebas sparsulidan naTargmns,<br />
am saxelwodebiTa da `sparsulidan naTargmanebis~ mokrZalebuli<br />
sityvebiT surda daefara maRali mniSvneloba Tavisi<br />
geniisa, romelmac Seqmna originaluri poema, romelic rogorc<br />
calkeulSi, ise mTlianobaSi inarCunebs Tavis damoukideblobas~<br />
(VII); `mis samagaliTo, dRemde miubaZav leqsebSi warmodgenilia<br />
aRmosavluri raindobis epopea, omi da siyvaruli~ (VIII) – wers platon<br />
ioseliani, radgan Zvelad raindobas – am wminda qristianul<br />
instituts – ratomRac aRmosavleTs ukavSirebdnen.<br />
`mravali Taobis manZilze rusTavelis suli madliT da<br />
sikeTiT dastrialebda Tavs saqarTvelos samefos. vefxistyaosnis<br />
xelnawerebi yvela saxlSi hqondaT~ (VI); rusTvelologTa gansakuTrebuli<br />
yuradReba am meeqvse Tavma miipyro, sadac platon<br />
ioseliani poemis sam uZveles xelnawerze mogviTxrobs da maT<br />
mecnieruli keTilsindisierebiT detalurad aRwers. am sami xelnaweridan<br />
mxolod erTia napovni: es swored is xelnaweria, romlis<br />
Sesaxebac TviT platon ioseliani iuwyeboda: `es wigni `vefxis<br />
tyaosani~ gadaeca saCuqrad Tavad m. s. voroncovs Tavad aleqsandre<br />
orbelianisgan 1853 wlis 1 seqtembers~; orbelianTa ojaxma<br />
mTavarmarTeblisTvis misi gadacema platon ioselians sTxova.<br />
dRes am xelnawers rusTvelologebi zazaseuls uwodeben (1082),<br />
161
igi ioseb Tbilelis mieraa gadawerili da misi tragikuli peripetiebiT<br />
aRbeWdili istoria sagangebod gamoikvlia giorgi leoniZem<br />
(leoniZe 1957: 187-280). `magram dResdReobiT ar Cans ori<br />
uZvelesi xelnaweri, romelTa Sesaxeb cnobebi moepoveba cnobil<br />
istorikoss platon ioselians~ _ gulistkiviliT wers akaki Sani-<br />
Ze da dasZens: `me imedi maqvs, rom es ori xelnaweri ar aris daRupuli,<br />
sadRac aris da mikvleva unda~ (SaniZe 1966: 64-65).<br />
platon ioseliani im faqtsac aqcevs yuradRebas, rom `Tamar<br />
mefis, xalxisa da enis ganmadidebelma poemam Cvens dReebamde dacemis<br />
droindeli literaturis xelnawerebiT moaRwia~ (sainteresoa,<br />
korneli kekeliZiseuli termini `dacemis xanis lite-ratura~<br />
platon ioselianis am gamoTqmidan xom ar iRebs dasabams?); igi<br />
kritikulad afasebs vefxistyaosnis pirvel gamocemebs da poemis<br />
teqstis kritikis TvalsazrisiT gamoTqvams saR mecnierul azrs:<br />
`dro, ueWvelia, gawmends am narevs da aRadgens uZveles teqsts~.<br />
am SeniSvniT platon ioseliani, faqtobrivad, dRevandeli terminiT<br />
rom vTqvaT, teqstologiis sakiTxs ayenebs da ganagrZobs:<br />
`amiT gaswordeba poemisa da poetis gamomcemelTa da SemsworebelTa<br />
Secdoma~, rac poemis teqstis damdgenTa maRal pasuxismgeblobas<br />
gulisxmobs. Tavisi azris naTelsayofad avtors nimuSad<br />
mohyavs erTi Zveli ambavi: `Cven ar vusurvebdiT rusTavels im xvedrs,<br />
romelic wilad xvda homerosis simRerebs aTenSi literaturuli<br />
gemovnebis dacemis xanaSi. aTenSi gemovnebis daqveiTebisas<br />
gamoCnda `iliadisa~ da `odiseis~ ori teqsti. teqstis Semsworebeli<br />
imavdroulad wignis gamyidvelic iyo. poeti iliarqi Sevida<br />
wignis gamyidvelTan da hkiTxa, aqvs Tu ara homerosis Txzuleba.<br />
wignis gamyidvelis SekiTxvaze _ `romel teqsts inebebT?~ _ iliarqma<br />
(ase uwodeben qarTul wignebSi da ara plutarqesTan) miugo:<br />
`nuTu arsebobs homerosis sxva teqsti?~ _ `aris _ erTi namdvil<br />
dednad miCneuli da meore _ Cemi Sesworebuli~. _ `am SromisaTvis<br />
miiReT raime jildo aTenelTagan?~ _ hkiTxa iliarqma. _ `araviTari~<br />
_ upasuxa wignis gamyidvelma. axalgazrda poetma sila<br />
gaawna da uTxra: `ai Tqveni jildo!~ (XII).<br />
homerosis rangis geniosTa bedi msgavsia: maT bevri `Tanaavtori~<br />
da `redaqtori~ uCndebaT; vefxistyaosnis xelnawerebi da<br />
gamocemebi am viTarebis metyveli ilustraciaa. platon ioselianis<br />
mier am sakiTxze yuradRebis gamaxvileba maradi gafrTxilebaa<br />
genialuri poemis teqstis damdgenTaTvis.<br />
platon ioselianis – am didi eruditis – damsaxurebaa, rom<br />
rusTavelis msoflmxedveloba neoplatonizms daukavSira, Tumca<br />
isic unda iTqvas, rom rusTvelologiis fuZemdebelma vaxtang<br />
162
meqvsem Tavis `TargmanSi~ poemaSi moxseniebuli `divnosis~ _<br />
fsevdo-dionise areopagelis – mimarT yuradRebis gamaxvilebiT<br />
es kavSiri adreve SeniSna. platon ioseliani rusTavelis mier neoplatonuri<br />
filosofiis codnas Semdegnairad ganmartavs: `ueWvelia,<br />
rom rusTavels berZnuli ena SeeZlo eswavla aTenSi..., da<br />
rodoszec, sadac am epoqaSi yvaoda mecniereba neoplatonikosTa<br />
sistemiT~ (V). manve aRniSna vefxistyaosanSi filosofiuri nakadis<br />
arseboba: `filosofia da mWevrmetyveleba Tanabrad amSveneben<br />
poemis – literaturis taZris – maRal azrebs~ (XI).<br />
sayuradReboa, rom man vefxistyaosnis Seqmnis ganmapirobebeli<br />
safuZvlebis sakiTxic dasva: `saidan gaCnda es pirveli sididis<br />
mnaTobi qarTul literaturaSi?~ da iqve gasca pasuxi:<br />
`rusTaveli ar SeiZleba yofiliyo minerva, romelic iupiteris<br />
Tavidan iSva, rogorc RvTaebrivi gonis simbolo~. am pasuxis mniSvneloba<br />
miT ufro mZafrdeba, rom ramdenime aTwleulis Semdeg<br />
vefxistyaosani moulodnelad gamoCenil meteors Seadares. platon<br />
ioselianis ganmarteba ki aseTia: `poetebad ibadebian (poetae<br />
nescuntar), rusTavelma, poetad dabadebulma, garSemo civilizebuli<br />
xalxi aRmoaCina~; ueWvelia, rusTavels `hyavda winamorbedni<br />
da hqonda nimuSebi~ (XIV): avtori aq arsebiTad sasuliero literaturas<br />
gulisxmobs.<br />
Semdeg TavSi platon ioseliani rusTavelis fenomenis<br />
warmoSobas XII saukuneSi saqarTvelos maRali civilizebulobiT<br />
ganmartavs: `maRali civilizacia am qveyanaSi misi poetis epoqaSi<br />
mxolod materialuri ki ara, aramed par exellance zneobrivi iyo.<br />
swavluli politikosebi amboben, rom xalxis yofierebis swored<br />
am ori mxaris SerwymaSi mdgomareobs WeSmariti civilizacia~ (XV).<br />
platon ioselianma sagangebod gaxaza vefxistyaosnis erovnuli<br />
mniSvneloba, rogorc saerTo-saxalxo wignisa: garda imisa,<br />
rom `es sanimuSo poema Tavisi gaCenisa Tu gamoCenis dRidan poet-<br />
TaTvis nimuSad iqca~, amave dros `es poema xalxisTvis misi sulis<br />
teleskopia~, radgan `siyvarulis, silamazis, heroizmis, simamacis<br />
ideebi ganfenilia am gonebiT atmosferoSi, romliTac sunTqaven<br />
jadosnuri qveynis mkvidrni~. rusTavelis Txzuleba mxolod<br />
maRali sazogadoebis ki ara, mTeli eris sulieri sazrdoa: `mas<br />
izepirebdnen da imeorebdnen qalaqebSic, didebulTa cixe-koSkebSic,<br />
soflelTa qoxebSic, mefeTa palatebSic da mefis taxt-<br />
Tanac~ (XI). `qalaqebi – cixe-koSkebi – palatebi – taxti~ impliciturad<br />
maRal sazogadoebas gulisxmobs da am mwkrivSi TiTqos<br />
xelovnurad da SemTxveviTaa CarTuli `soflelTa qoxebi~, rac<br />
dabal fenebs gulisxmobs. am sakiTxze msjeloba aq wydeba, xangr-<br />
163
Zlivi pauzaa da platon ioseliani SesaniSnav kompoziciur svlas<br />
akeTebs: ramdenime Tavis Semdeg igi mkiTxvels, rogorc mowme da<br />
TviTmxilveli, warudgens faqts, rom zemoT `soflelTa qoxebi~<br />
STabeWdilebis mosaxdenad ar uxsenebia, rom `soflur qoxebSic~<br />
etrfian rusTavels da izepireben vefxistyaosans. `1867 wlis seqtemberSi<br />
– wers platon ioseliani _ bazaleTSi qorwilze stumrad<br />
dampatiJes... didi ojaxis ufrosi, ukve xnieri... sityvas gvawyvetinebda<br />
rusTavelis poemis epizodebiT... manve miTxra, rom maT<br />
are-mareSi ar aris sofeli, rusTavelis saxeli rom ar icodnen~<br />
(XV). rogorc WeSmariti istorikosi, platon ioseliani konkretul<br />
faqts mimarTavs, raTa mkiTxvelisTvis cxadi da damajerebeli<br />
gaxdes, rom saqarTveloSi vefxistyaosani marTlac saxalxo<br />
wignia, rac ase iSviaTia msoflio literaturis istoriaSi. mravlismetyvelia,<br />
rom am ambis aRweras platon ioseliani saxarebiseuli<br />
fraziT amTavrebs: `da naTeli igi bnelsa Sina Cans, da bneli<br />
igi mas ver ewia~ (ioane 1,5).<br />
dRes winaswarmetyvelurad JRers platon ioselianis sityvebi:<br />
`veraviTari manqanebi ver Seqmnian verc ideebs, verc grZnobebs,<br />
romelnic xalxebs da samefoebs didebisa da bednierebisken waru-<br />
ZRvebian. mxolod sityviT – rogorc sulis gamoxatulebiT – ganizomeba<br />
da ganisazRvreba moqalaqeobriobis ganviTarebis xarisxi~<br />
(XV). platon ioselianma sulieri Rirebulebani yovelive amqveyniurze<br />
maRla daayena; misi progresuli poziciis nimuSad ismis sityvebi:<br />
`rusTavelis dideba mefeTa da mxedarTmTavarTa didebas<br />
aRemateba~ da pirvelia, vinc SoTa rusTavelis msoflio mniSvnelobaze<br />
dasabuTebuli azri gamoTqva: `gonebrivi gmirobis amgvari<br />
nayofi aris ara erTi xalxis – didisa Tu mciris – sakuTreba,<br />
aramed mTeli kacobriobisa. saxelebi did adamianTa, ... romelnic<br />
xels uwyoben kacobriobis winsvlas mecnieruli Tu xelovnebis<br />
nawarmoebebiT – msoflios matianeebSi iwereba~ (XI).<br />
mTeli kacobriobis progresisTvis xelis Sewyoba – es marTlac<br />
zusti orientiri da kriteriumia rusTavelis msoflio mniSvnelobis<br />
Sesafaseblad, romelic platon ioselianma ase brwyinvaled<br />
daaformula.<br />
mravalmxriv sagulisxmoa, rom platon ioseliani rusTavels,<br />
rogorc Semoqmeds, evropuli literaturis fonze ganixilavs<br />
da udides poetebTan avlebs paralels _ homerosiT dawyebuli<br />
da baironiT damTavrebuli. esenia: homerosi (VIII s. Cv. wmde),<br />
Teokrite (III s. Cv. w-mde), horaciusi (65 w. Cv. w-mde), Tibuli<br />
(50-iani ww. Cv. w-mde), dante aligieri (1265-1321), petrarka (1304-<br />
1374), torkvato taso (1544-1595), Seqspiri (1564-1616), jon mil-<br />
164
toni (1608-1674), baironi (1788-1824). sayuradReboa, rom es rigi<br />
qronologiurad evropuli literaturis mravalsaukunovan istorias<br />
moicavs – iwyeba homerosiT da mTavrdeba platon ioselianis<br />
Tanamedrove baironiT. isic unda aRvniSnoT, rom statiaSi<br />
moxseniebulia `amadisi~ _ XIV saukunis popularuli rainduli<br />
romanis `amadis galelis~ mTavri gmiri, romelic aserigad uyvarda<br />
servantesis don kixots. gasaocari mxolod is aris, rom<br />
platon ioselianma ver SeniSna vefxistyaosnis msgavseba evropul<br />
raindul romanTan. sxvaTa Soris, am SedarebebSi statiis avtoris<br />
mentalitetic gamoCnda: mas arc antimonarqisti miltoni moswons<br />
da arc meamboxe sulis baironi. meore mxriv, man zustad ganWvrita<br />
rusTavelis filosofiuri azrovnebis siRrme da daukavSira iseT<br />
diad saxelebs, rogorebicaa dante da Seqspiri.<br />
platon ioselianis es masStaburi, maxvili mecnieruli da<br />
natifi esTetikuri TvalTaxedviT SeniSnuli Sedarebani imdenad<br />
STambeWdavia, rom sjobs Tavad avtoris sityvebi davimowmoT:<br />
`poeti miendo religias da WeSmaritebis, sikeTisa da silamazis<br />
idealebi hpova qristianobasa da saeklesio sagaloblebSi.<br />
am mxriv is pirquS baironze maRla dgas, tasoze wmindaa, petrarkaze<br />
naTelia da miltonsa da danteze zneobrivi~ (VI); `misi ambis<br />
mSveniereba Teokrites mwyemsur ambebze ufro grZnobieria. masSi<br />
meti elegia da sinazea, vidre TibulTan, TavgadasavalTa ambebi<br />
sjobs da ufro sainteresoa, vidre amadisisa~ (VIII); `evropa, ukve<br />
qristianuli, samarTlianad amayobs sami epikuri poetis saxeliT,<br />
romelnic Sua saukuneTaTvis igiveni iyvnen, rac homerosi saberZneTis<br />
olimpisTvis. esenia dante, taso da miltoni, magram isini<br />
erTmaneTs baZavdnen, yoveli Semdgomi Tavisi winamorbedisgan sesxulobda<br />
Txrobis xerxs. rusTavelma maTze adre Tqva Tavisi sim-<br />
Rera da Tavad iyo misi Semoqmedi, adida ena da ukvdavhyo STamomavalTaTvis.<br />
ar meSinia Zraxvisa, Tuki Tamamad vityvi, rom rusTavelis<br />
ena ufro maRla dgas, vidre ena dantesi, tasosi da miltonisa.<br />
sityvaTa da azrTa mdinareba poetur aRmafrenaSi ar brkoldeba<br />
arc riTmaSi, arc Txrobis saganSi, arc epizodebSi. poetis aRmafrena<br />
Tanabari da ucvlelia. horaciusma Tqva homerosze: quandoquidem<br />
et divus Homerus dormant (zogjer RvTaebriv homerossac sZinavs).<br />
rusTavelze amis Tqma SeuZlebelia. mis sagalobelTa Cangi<br />
marad da Tanabrad JRers~ (IX); `Tavis aRmafrenaSi medin, moqnil,<br />
mis riTmaTaTvis morCil, TavisTavad aRCenil sityvaTa frTebiT<br />
igi zogjer filosofosadac gvevlineba, romelic, msgavsad Seqspirisa,<br />
gangvimartavs cxovrebas da mis gamovlinebebs adamianTa<br />
sazogadoebaSi da saerTod bunebaSi~ (X); `poetTa mamis droidan<br />
165
aironamde poetis xvedri – tanjva da galobaa~ (XIII).<br />
da bolos, rogorc daskvna: `amrigad, rusTavelis kalmiT da<br />
funjiT sityva mZlavri da Zlieri Seiqna. am sityvis siZlierem is<br />
qmna, rom rusTavelis saxeli poetis ki ara, poeziis saxelia~ (XVII).<br />
* * *<br />
platon ioseliani erTaderTi rusTvelologiuri naSromis<br />
avtoria, magram es naSromi imdenad Rrma da masStaburia, imden<br />
mniSvnelovan Temas aRZravs pirdapir Tu qveteqsturad – magali-<br />
Tad, rusTavelis intuituri dakavSireba evropuli renesansis titanebTan<br />
– rom mxolod rusTvelologiis istoriis kuTvnileba<br />
ar aris: igi ufro aqtiurad unda Semovides rusTvelologiur<br />
kvleva-ZiebaSi, risTvisac misi qarTulad Targmna da gamoqveyneba<br />
aucilebelia.<br />
* * *<br />
P.S. Tbilisidan mcxeTamde mogzaurobis CanawerebSi platon<br />
ioselians mohyavs laTinuri palindromi: Sator apero tenet<br />
opera rotas, rac niSnavs: `me movdivar msajulis maxviliT~<br />
(ioseliani 1871: 74). Cemi azriT, am moxdenil frazas figuraluri<br />
Sinaarsis datevac SeuZlia: platon ioselianma Tavisi grandiozuli<br />
erudiciisa da maxvili gonebis wyalobiT sworad gansaja<br />
vefxistyaosnis avtoris adgili msoflio literaturis olimpze<br />
da rusTaveli homerosis, dantesa da Seqspiris gverdiT daayena.<br />
* * *<br />
P.P.S. platon ioselianis mier am 129 wlis win dawerili werili<br />
pirveli realuri cdaa vefxistyaosnis msoflio literaturis _<br />
upiratesad evropuli literaturis _ fonze Sefasebisa, rogorc<br />
msoflio mniSvnelobis Sedevrisa. am viTarebaSi damafiqrebelia<br />
Cven dReebSi gamoTqmuli aprioruli mosazreba, TiTqos saqarTveloSi<br />
dadga `vefxistyaosnis civilizaciis dasasruli~, radgan<br />
`dRevandeli dRe nacionaluri narativis nacvlad sxva politikur<br />
Tu kulturul koniunqturas gvTavazobs. amitomac, rusTavelis<br />
poema Cven Tvalwin oden literaturul teqstad iqca~. amgvari<br />
fsevdoprofesiuli msjeloba _ dafuZnebuli sabWoTa periodis<br />
ideologizirebul <strong>rusTvelologia</strong>ze da ara rusTavelis<br />
poemis WeSmariti arsis Ziebaze _ zerele, calmxrivi da alogikuria:<br />
vefxistyaosnis mniSvneloba nacionaluri politikuri Tu<br />
kulturuli koniunqturebiT araviTar SemTxvevaSi ar ganisaz-<br />
Rvreba, amitomac kidev ufro aqtualuria platon ioselianis<br />
166
formula, romlis Tanaxmad vefxistyaosnis msoflio-istoriuli<br />
mniSvneloba im kriteriumiT unda Sefasdes, Tu ra wvlili Seitana<br />
rusTavelma kacobiobis progresul ganviTarebaSi. rodesac<br />
es gairkveva, maSin aRmoCndeba, rom vefxistyaosnis civilizacia<br />
iseve usasruloa, rogorc civilizacia kacobriobisa.<br />
damowmebani:<br />
abulaZe 1967: abulaZe i. rusTvelologiuri naSromebi. krebuli Seadgina da<br />
gamosacemad moamzada ioseb megreliZem, Tb.: 1967,<br />
baramiZe 1978: Барамидзе А. А., Ватейшвили Д. А. П. И. Иоселиани. Очерк жизни и<br />
общественной деятельности. Тб.: «Мецниереба», 1978.<br />
gawerelia 1936: gawarelia a. platon ioseliani. cxovreba giorgi mecametisa. akaki<br />
gawerelias Sesavali weriliT, redaqciiTa da SeniSvnebiT. tfilisi: 1936.<br />
imedaSvili 1941: imedaSvili g. <strong>rusTvelologia</strong>. istoriul-kritikuli mimoxilva.<br />
Tb.: 1941.<br />
ioseliani 1870: Иоселиани П. Шота Руставели. – gaz. Кавказ, # 13, 1870.<br />
ioseliani 1871: Путевые заметки от Тифлиса до Мцхеты Платона Иоселиани. Тифлис: 1871.<br />
leoniZe 1957: leoniZe g. vefxistyaosnis axali xelaweri. _ wignSi: giorgi leoniZe.<br />
gamokvlevebi da werilebi. Tb.: 1957.<br />
maxaTaZe 1964: maxaTaZe n. platon ioseliani da Zveli mwerlobis sakiTxebi. _ kr.<br />
Zveli qarTuli mwerlobis sakiTxebi. t. II, Tb.: 1964.<br />
megreliZe 1970: megreliZe i. rusTvelologebi. Tb.: 1970.<br />
nadiraZe 1958: nadiraZe g. rusTavelis esTetika. Tb.: 1958.<br />
SaniZe 1966: SaniZe a. vaxtangiseuli `vefxis tyaosani~. wignSi: akaki SaniZe. vefxis<br />
tyaosnis sakiTxebi. 1. Tb.: 1966:<br />
SaraZe 1980: SaraZe g. platon ioseliani – rusTvelologi. Tb.: 1980.<br />
wyobilsityvaoba 1853: wyobil sityuaoba qmnili antonisagan piruelisa<br />
kaTolikos-patriarxisa yovlisa saqarTveloÁsa. tfilisi: 1853.<br />
Mariam Karbelashvili<br />
“Each Georgian Knows What is the Book “Knight in the Panther’s Skin”<br />
To 200th Anniversary of Platon Ioseliani’s Birth<br />
Summary<br />
Platon Ioseliani (1809-1875), the prominernt historian, was the outstanding<br />
scientist and public figure, one of the brilliant representatives of Georgian<br />
intellectuals of the 19th century. This was the time, when in Georgia “European-<br />
Russian new progressive ideas and thoughts are easily accepted” and the entire<br />
pleiad of brilliantly educated Georgians “vastly bring and disseminate in Georgian<br />
new knowledge, new vivid ideas” (K. Kekelidze), on the basis of this new discipline<br />
_ Kartvelology was created. Platon Ioseliani, “very educated and well-known<br />
scientists, who was called the philosopher by the contemporaries” (A. Shanidze),<br />
was one of the founders of this discipline. The sphere of interests of this scientist<br />
with the encyclopedic education is very wide and his works are still very significant<br />
167
for the researchers of various spheres.<br />
Fantastic encyclopedic education of Platon Ioseliani is indeed unique: it is<br />
not surprising that this Georgian intellectual of the first half of 19th century is well<br />
aware in antique literature, but as we shall see later, in discussing of the article<br />
dedicated to Rustaveli, he knows very well the Western European literature,<br />
starting from Dante to Byron, his contemporary and, as one can see from the details<br />
of comparison, he not only knows, but he is well aware in peculiarities of works<br />
of individual writers. The main thing is that in the context of world literature, in<br />
discussing and assessment of Rustaveli’s poem, he has set the apparently European<br />
landmarks.<br />
Though Platon Ioseliani has published only one single article about Shota<br />
Rustaveli, in Russian language, he is one of the distinguished representatives of the<br />
brilliant pleiad of Rustaveli researchers.<br />
On 10th January 1870, in the 13th issue of newspaper “Кавказ” (“Caucasus”)<br />
there was published Platon Ioseliani’s article about Rustaveli and it is the subject<br />
of special interest of Rustaveli researchers. It offers fruitful considerations and<br />
conceptual ideas, which, for Rustaveli researchers, is of significance, not only in<br />
historical but also in present-day respect; these are: Rustaveli and Neo-platonism;<br />
Knight in the Panther’s Skin in the comparative research context; Rustaveli’s place<br />
in the history of world literature; world-historic significance of the Knight in the<br />
Panther’s Skin as ideological and aesthetic phenomenon; Rustaveli and Homer;<br />
Rustaveli and Dante; Rustaveli and Shakespeare.<br />
168
manana kvataia<br />
`mcire mosakiTxi SoTa rusTavels:<br />
`msgavsi Tqveni ramca meZRvna..~<br />
es mokrZalebuli sityvebi Aaqvs epigrafad 1966 wels rusTvelis<br />
800 wlis saiubileod parizSi gamocemul Jurnal `kavkasionis~<br />
sagangebo, XI nomers, romlis unikaluri masalebi genialuri poetis<br />
erTgvari mcire enciklopediacaa. publikaciebis umetesoba<br />
TviT redaqtoris, viqtor nozaZis kalams ekuTvnis, rac gamocemis<br />
Rirebulebas zrdis.<br />
xelovnebisa da mecnierebis Jurnali `kavkasioni~ 1929 wlis<br />
ianvar-TebervalSi parizSi daarsda. mis saTaveebTan eqvTime TayaiSvilTan<br />
erTad qarTveli moswavle-axalgazrdobis erovnuli<br />
gaerTianeba idga. Jurnalis pirvelive nomris deklaraciaSi vkiTxulobT:<br />
`ucxoeTSi gadaxvewili qarTveli sazogadoeba moklebuli<br />
iyo iseT gamocemas, romelSic sityva kazmuli, mxatvruli da<br />
mecnieruli – daisadgurebda.. dro da brZola saqarTvelos TavisuflebisaTvis<br />
gvibrZanebs: gaismodes Tavisufali sityva,<br />
saqarTveloSi rom xiStzea wamogebuli. krebuli asrulebs am<br />
brZanebas~. `kavkasioni~ bolomde am sityvebis erTguli darCa.<br />
1964-1973 wlebSi mas viqtor nozaZe redaqtorobda, romlis<br />
uSualo xelmZRvanelobiT Jurnalma axal simaRleebs miaRwia.<br />
1966 wlis saiubileo `kavkasioni~ yvela sxva nomrisagan<br />
gamorCeulia. mas rusTavelis portretebic amSvenebs. Jurnalis<br />
pirvelive publikacia _ emigranti poetis, giorgi gamyreliZis<br />
leqsi `planetebis simfonia~ ukvdav mgosans eZRvneba. saocrad<br />
STambeWdavia TviT viqtor nozaZis “SoTa rusTavels”, romlis<br />
yoveli sityva geniosisadmi mecnieris udidesi mowiwebisa da siyvarulis<br />
gamJRavnebacaa. “Sen brZandebi mflobeli qarTuli mxatvruli<br />
geniisa. da qarTveli eri amiT aris mojadoebuli. Sen br-<br />
Zandebi didi musikosi qarTuli sityvisa. da qarTveli eri Seni<br />
musikiT aris monusxuli!.. Sen brZandebi maxarobeli sikeTis gamarjvebisa.<br />
da qarTvel ers swams sikeTis gamarjveba!.. amitom brZandebiT<br />
Sen da qarTveli eri ganuyofeli, ganuSorebeli, ganuyreli.<br />
Tqven icocxleT marad Jams, icocxleT ukuniTi ukunisamde!.. sanam<br />
mze mzeobs da es msoflio cocxlobs!” (nozaZe 1966: 11) – ai, mcire<br />
fragmenti am vrceli dialogidan.<br />
viqtor nozaZis publikaciebis gverdiT saiubileo krebul-<br />
Si dabeWdilia rusTvelisadmi miZRvnili r. arseniZis, a. papavas,<br />
al. SaTiriSvilis, al. manveliSvilis, g. wereTlis, g. gamyreliZis<br />
169
gamokvlevebi, imave g. gamyreliZis, g. yifianis, e. abulaZis leqsebi.<br />
Cveni interesis sagani amjerad 1966 wlis `kavkasionis~ is publikaciebia,<br />
romlebic viqtor nozaZis kalams ekuTvnis. maTi umetesoba<br />
`vefxistyaosnis~ calkeuli striqonis Tu sadavo adgilebis<br />
ganmartebas eZRvneba. am fundamenturi statiebis gaxseneba ukeT<br />
warmoaCens emigraciaSi moRvawe cnobili rusTvelologis Rvawls<br />
genialuri poemis SeswavlaSi. isini sainteresoa ara mxolod mecnierebis,<br />
aramed rigiTi mkiTxvelebisa da poemis ucxour enebze<br />
mTargmnelTaTvis.<br />
v. nozaZis pirvelive samecniero naSromis epigrafia: `vinc<br />
miemTxueodeT, Sendobasa hyofdeT CuenTvis, RmrTisaTvis gevedrebi,<br />
ufalno Cemno, da Tu sadame tyuili naxoT, wyevasa nu hyofT,<br />
uwyis ufalman, friadiTa krZalviTa da gulis modginebiTa aRvswere<br />
(Zveli xelnaweridan)~. vfiqrobT, es mravlismTqmeli sityvebi<br />
TviT mecnieris kredos gamomxatvelicaa. amave werils meore meore<br />
epigrafic aqvs: `zogadi kuTvnileba WeSmarit literaturisa<br />
– gulwrfelobaa, uboroto ganzraxvaa, sindisianobaa, pirmoufereblobaa~<br />
(ilia WavWavaZe). es sityvebic simbolurad Tavad v. nozaZis<br />
mecnierul mrwamss exmianeba.<br />
gamokvleva, romlis saTauria `am saqmesa dafarulsa brZeni<br />
divnos gaacxadebs”, nozaZes 1962 wlis seqtemberSi madridSi dauweria<br />
da is `brZeni divnosis~ vinaobis garkvevas eZRvneba. statia-<br />
Si gaanalizebulia qarTvel da evropel mecnierTa mosazrebebi<br />
am sakiTxze, Sefasebulia maTi dadebiTi Tu uaryofiTi mxareebi.<br />
fundamenturi kvlevis Sedegad v. nozaZe daaskvnis: `vefxistyaosanSi<br />
dasaxelebuli “divnosi” aris dionisios areopageli, qristiani<br />
Teologosi da filosofosi.. mTeli misi azrovneba aris,<br />
rasakvirvelia, qristianuli filosofiisa, rac vefxistyaosnis<br />
msoflmxedvelobas asazrdoebs~ (nozaZe 1966: 17). aqve mkvlevari<br />
arkvevs sakiTxs: ra kavSiri SeiZleba arsebobdes 1492-e Sairis `divnoss~<br />
da 177-e Sairis `dionoss~ Soris? (es kiTxva Tavis droze<br />
n. marsac gasCenia). v. nozaZe am pirebis identobas uaryofs, argumenti<br />
ki aseTia: `177-e SairSi `dionosi~-s mier TiTqos naTqvami<br />
fsiqologiuri debuleba `divnosis~ anu dionise areopagelis<br />
TxzulebebSi arsad gvxvdeba.. ese igi `dionosi~ ar aris dionise<br />
areopageli~ (nozaZe 1966: 20).<br />
Semdegi publikacia `am saqmesa memowmebis dionisi, brZeni<br />
ezros~ viqtor nozaZes 1960 wlis agvistoSi dauweria, 1965 wlis<br />
maisSi ki Seuvsia. werili mravalmxrivaa sayuradRebo: dionisisa<br />
da ezros vinaobis garkvevisaTvis mkvlevars safuZvlianad Seuswavlia<br />
dionise areopagelis, dionisi alikarnaselis, ezras, poet<br />
170
ezrosis, aseve ibn ezras (moses ben iakob) da meore ibn ezras (abraham<br />
ben meir) biografiebi da moRvaweoba, saguldagulod dauZebnia<br />
`vefxistyaosnis~ xelnawerebSi dafiqsirebuli `dionisis~ variantuli<br />
nair-wakiTxvani: divanose, dionisi, dionise, divanosi, devanosi,<br />
dionos. amas garda, v. nozaZes gauanalizebia vaxtang meeqvsis,<br />
Teimuraz batoniSvilis, d. CubinaSvilis, d. kariWaSvilis, S.<br />
nucubiZis Sexedulebani dionisisa da ezrosis Sesaxeb. nozaZe maTgan<br />
gansxvavebul mosazrebas gvTavazobs. is qarTvel mecnierebs<br />
Seaxsenebs sityva `divan~-is mniSvnelobas, romelic, misi TqmiT,<br />
iranuli (SeiZleba asiriuli) warmomavlobisa iyos da sias, nusxas,<br />
registrs niSnavs. `ezras~ semantikis dazustebisaTvis v. noza-<br />
Zes Seuswavlia me-11 saukunis espaneli ebraeli poetis, ibn ezras<br />
(moses ben iakobis) pesimisturi religiuri leqsebi, romelTa analizis<br />
Sedegad mkvlevari daaskvnis, rom mas rusTavelTan saerTo<br />
araferi unda hqondes. mogvianebiT espaneTSi mcxovrebi meore ibn<br />
ezras (abraham ben meir) _ poetis, filosofosis, didad cnobili<br />
ebraeli mecnieris _ biografiisa da Semoqmedebis analizis Semdeg<br />
nozaZe kiTxulobs: ra unda hqondes saerTo rusTavelTan mis<br />
msgavs kacs, `maradiul ebraels, romelmac ar icis Tavisi wowialisa<br />
da xetialis dasasruli da arc egeba mas mosveneba qveynis<br />
dasasrulamde?~. mecnieris azriT, mis `arc erT leqss araviTari<br />
damokidebuleba ara aqvs vefxistyaosnis SairTan 177” (nozaZe 1966:<br />
32). viqtor nozaZis dakvirvebiT, rusTavelis poemis am striqonSi<br />
unda wavikiTxoT `ezros~ (zmnuri forma) da ara “ezra” (sakuTari<br />
saxeli). sityva `dionoss~ ki, misi azriT, mkvlevrebma Sinaarsi<br />
Seucvales. am sakiTxis sabolood gadawyvetas v. nozaZe momavlis<br />
mecnierebs miandobs.<br />
Semdeg statiaSi, romlis saTauria: `viT katasa, vxocdi lomsa~,<br />
mkvlevari sityva `katas~ mniSvnelobas ganmartavs: `arabuli<br />
sityva `kata~ kakabTa erT jiSs, udabnos qaTams niSnavs, romelic<br />
durajTaA ojaxis warmomadgenelia” (nozaZe 1966: 33). es frinvelebi<br />
_ katebi _ Turme gund-gundad dafrinaven da ician, udabnoSi sad<br />
aris wyali. kata siarulis moxdenilobiTac ganTqmuli yofila. am<br />
swraf da frTxil frinvels silis qaTams, `kldis mtreds~ uwodebeno,<br />
_ vkiTxulobT werilSi.<br />
`kavkasionSi~ miTiTebulia, rom gamokvleva `leopardus,<br />
panTera, tigr, vefxi~ viqtor nozaZes 1961 wels madridSi dauweria.<br />
am werilSi mecnieri poemis rusul, ukrainul, germanul, inglisur,<br />
frangul, italiur TargmnebSi arsebul `vefxis~ Sesatyvisebs<br />
eZebs da daaskvnis, rom maTSi es sityva oTxi variantiT aris warmodgenili:<br />
bars, panTera, leopard, tigr. magram aris ki `vefxi~<br />
171
marTlac `tigr~? am sakiTxis garkvevisaTvis v. nozaZe bibliis<br />
qarTul Targmans da Cveni Zveli originaluri mwerlobis<br />
Zeglebs mimarTavs. Sua saukuneebis evropuli poeziis nimuSebis<br />
monacemebis gaanalizebiT mkvlevari daaskvnis: 1. panTera aris<br />
`vefxi~; 2. `panTera~ _ `vefxi~ simboloa silamazisa; 3. is simboloa<br />
qalbatonisa, satrfosi; 4. is religiuri simboloa. v. nozaZis<br />
dakvirvebiT, `vefxistyaosanSi~ panTera silamazis simboloa – saxe<br />
qalbatonisa da is sruliad ar waagavs evropuli Sua saukuneebis<br />
mwerlobis panTeras, mas misticizmTan araviTari kavSiri ara aqvs.<br />
misi azriT, evropul enebze `vefxi~ aris `panTera~ da ucxo enebze<br />
am sityviT unda iTargmnos (`panTeras~ marjori uordropic<br />
iyenebdao).<br />
1966 wlis `kavkasionis~ Semdegi publikacia: `brunavs, viTa<br />
tanajori~ viqtor nozaZes 1964 wels ciurixSi dauweria. mecnieri<br />
ganmartavs sityva `tanajors~, romelic vaxtang meeqvses erTi<br />
wlis jorad, Teimuraz batoniSvils ki momcro da swrafad mbrunav<br />
jorad gauazrebia. n. mars aq somxuri sityva `jorjik~ _ WriWina<br />
uvaraudia, d. kariWaSvils ki buziviT mweri, iseve, rogorc i. abulaZes,<br />
k. WiWinaZes, s. kakabaZes, Tumca maTi Sexedulebani v. nozaZes<br />
dasabuTebulad ar eCveneba. `tanajori~ gubeSi, morevSi mbrunav<br />
mwerad ganumartavs a. SaniZes. saTanado kvlevis Sedegad viqtor<br />
nozaZe daaskvnis, rom esaa wyalze swrafad morbenali, mocurave<br />
mweri (Hydrometra stagnorum).<br />
sityva `moli~-s semantikis dadgenas eZRvneba mecnieris Semdegi<br />
werili-gamokvleva `moli rame wamoisxa zeda tansa~. `moli~<br />
homerosis `odiseaSic~ gvxvdeba. naSromSi safuZvlianadaa Seswavlili<br />
am sityvis mniSvneloba `vefxistyaosansa~ da `odiseaSi~,<br />
gaanalizebulia gamokvlevebi, sadac am sityvis homerosiseuli<br />
gagebaa ganmartebuli. statiaSi vkiTxulobT: `gamorkveuli da<br />
naTelia: 1. moli aris mcenare, Savi ZiriT da TeTri yvaviliT:<br />
2. moli Tu kacs aqvs, masze jado an sawamlavi ar moqmedebs; 3. jadosan<br />
diac-RmerTis, kirkes grZneba da sawamlavi uZluria `moli~-s<br />
winaSe; 5. kirkem Rorebad qceuli adamianebi isev kacebad aqcia ara<br />
`molis~ wasmiT, aramed sakuTari axali wamlis xmarebiT~ (nozaZe<br />
1966: 46). didZali masalis analizis Sedegad mkvlevris saboloo<br />
daskvna aseTia: `vefxistyaosnis~ `moli~ kavSirSi araa am sityvis<br />
homerosiseul gagebasTan. misi azriT, rusTavelTan is unda iyos<br />
nabadi, an wamosasxami.<br />
parizSi, 1965 wlis ianvarSi dauweria v. nozaZes JurnalSi<br />
warmodgenili Semdegi gamokvleva saTauriT `ZoweuliTa mosili~.<br />
aq mecnieri, iseve, rogorc `vefxistyaosanis ferTametyveleba-<br />
172
Si~, sityva `Zoweuls~ ganmartavs. nozaZiseuli wiaRsvlebi aqac<br />
farTo da masStaburia: is mimoixilavs porfiris samoslis istorias,<br />
`porfiri=purpuras~ semantikas antikur poetebTan, am sityvis<br />
ZvelqarTul da sxvadasxva enebze Sesatyvis Targmanebs da<br />
daaskvnis, rom qarTuli `Zoweulis~ Sesatyvisia laTinuri “purpuri”.<br />
parizSi, 1965 wlis martSi dawerila v. nozaZis statia `Sua<br />
brolsa da ayiysa sWvirs margaliti tyubebi~. aq mecnieri patiosan<br />
Tvlebs exeba: gvacnobs maTi gamoyenebis istorias, saxelwodebebs<br />
sxvadasxva enaze, amasTan, mkiTxvels awvdis mraval saintereso<br />
informacias. sayuradReboa erTi cnoba: plinius sekundusi gadmogvcems,<br />
Zvirfas qvaTa xmareba kavkasiidan daiwyoo. natexi kldisa,<br />
romelzec promeTeosi yofila mijaWvuli, rkinis naWerSi<br />
CausvamT da gmiris pativsacemad TiTze gaukeTebiaT. es pirveli<br />
samkauli iyo, _ miuTiTebs v. nozaZe. werilSi didi adgili eTmoba<br />
`porfiris~ ganmartebas, Zowisa da ayiyis fers (maT avtori identurad<br />
Tvlis) da sxva sakiTxebs.<br />
Semdegi samecniero werili saTauriT `mze mabrunvebs, ar<br />
gamiSvebs, Semiyris da mimcems wvasa..~ v. nozaZes 1965 wlis maisSi<br />
ciurixSi dauweria. mas win uZRvis avtoris SeniSvna: “aq vbeWdav<br />
erT Tavs Cemi moxsenebidan, romelic wavikiTxe parizSi 1965 wlis<br />
maisis 9-s, saTauriT: rusTaveli _ dante _ 100 w.–800 w.”<br />
statiis dasawyisSi mkvlevari otaridis cis irgvliv msjelobs.<br />
misi miTiTebiT, planetaTa rigSi dedamiwidan meore planeta,<br />
otaridi yvelaze pataraa, magram mzesTan axlosaa, amitom<br />
mas xSirad ver vxedavT: is mzis sxivTa brwyinvalebaSia damaluli.<br />
merkurius-otaridis cas dantesTan `meore samefo~ ewodeba da mas<br />
arqangelozni ganageben. v. nozaZis miTiTebiT, aq sufeven sulni<br />
saxelmoxveWilTa, pativcemulTa, romelTac miwier cxovrebaSi<br />
diadi saqmeebi Caidines (`spiriti imperandi~). mecnieris dakvirvebiT,<br />
otaridi `vefxistyaosanSi~ astronomiul-astrologiuri<br />
mniSvnelobiT gamoiyeneba: is mefea sibrZnisa, moxerxebuli batoni,<br />
mwerali da bedis gamge. poemis striqonebSi _ `otarido,<br />
Sengan kide arvis migavs saqme sxvasa: mze mabrunvebs, ar gamiSvebs,<br />
Semiyris da mimcems wvasa~ _ nozaZe xedavs astronomiul urTier-<br />
Tobas mzesa da otarids Soris. mze-TinaTinis siyvaruliT Sepyrobili<br />
avTandilic msgavs mdgomareobaSia: `es siyvaruli mas ar<br />
uSvebs, Tavisi cecxliT wvavs”. v. nozaZe erTmaneTisagan mijnavs<br />
dantesa da rusTvelis poziciebs: “dantes merkuriusi saiqio cxovrebis<br />
erT nawils agviwers da iq beatriCe dantes Teologiur<br />
sakiTxebs ganumartavs. rusTavelis otarids amqveyniuri, saaqao,<br />
173
amaRlebuli, xorcieli siyvarulis mociqulisa da Sikrikis movaleoba<br />
aqvs dakisrebuli~ (nozaZe 1966: 69).<br />
sayuradReboa avtoris msjeloba me-3 saukuneSi ptolemaiosis<br />
geocentruli da me-17 saukuneSi aRmocenebuli heliocentruli<br />
sistemebis Sesaxeb. v. nozaZe imowmebs ptolemaiosis azrs:<br />
merkurius-otaridi da venus-aspirozi mzes misdeven da mzesa<br />
da dedamiwas Soris binadrobeno. mkvlevris SeniSvniT, dante da<br />
rusTaveli amave azrs poeturad gadmoscemen, e.i. isini ptolemaiosis<br />
Sexedulebas eyrdnobian. nozaZe ar eTanxmeba r. TvaraZisa da<br />
d. WanturiSvilis mosazrebebs rusTavelis mier heliocentruli<br />
sistemis aRiarebasTan dakavSirebiT. is mxars uWers s. caiSvilisa<br />
da naTaZis Tvalsazriss. aqve daxasiaTebulia Zvel berZenTa astronomiuli<br />
Sexedulebebi, romelTa Tanaxmad, venus-aspirozi da<br />
merkurius-otaridi mzis qvemoT arian da amitom mzis zemoT arasodes<br />
Canan, isini mzis satelitebad iTvlebian. mkvlevari ganmartavs:<br />
`otaridi mzes ver Sordeba, ise, viT avTandili ver Sordeba<br />
Tavis mzes – TinaTins da, rodesac otaridi mzes xvdeba, igi mis<br />
sxivebSi imaleba, TiTqos iwvis avTandili TinaTinis siyvarulis<br />
gamo.. is aq aris merkuris-otaridi, TinaTini ki aris mze~ (nozaZe<br />
1966: 72-73).<br />
jerjerobiT CvenTvis ucnobia viqtor nozaZis naSromi, romlis<br />
saTauria `vefxistyaosanis siyvarulTmetyveleba~. miT ufro<br />
sainteresoa `kavkasionis~ publikacia, romelsac uZRvis avtoris<br />
SeniSvna: “es werili aris meore nakveTi, amoRebuli Cemi xelnaweridan<br />
_ `vefxistyaosanis siyvarulTmetyveleba~. saTaurSi poemis<br />
xuTi striqonia gamotanili: `misTvis guls laxvar sobili~<br />
(Sairi 595); `Semomxedna, movewone~ (595); `gulsa me laxvar xebuli~<br />
(522); `guli Zes sagnad isrisad” (708); `mematebis wyluli wylulsa~<br />
(1306).<br />
amjerad v. nozaZes ainteresebs sityva `laxvris~ semantika<br />
da imowmebs sulxan-sabas ganmartebas: `laxvari aris grZeltariani<br />
basrwvera saomari iaraRi~. is didad gavrcelebuli yofila<br />
saqarTveloSic da evropaSic. Tumca, mkvlevris dakvirvebiT, rus-<br />
TavelTan am saomar iaraRs umTavresad siyvarulis sakiTxebTan<br />
dakavSirebiT vxvdebiT. ratom? sanam am kiTxvas upasuxebdes, nozaZe<br />
jer mowonebis sakiTxs ganixilavs, sulxan-saba `Tvalaxmas~<br />
rom uwodebs. is lamazis, mSvenieris danaxviTaa gamowveuli, magram,<br />
mecnieris SeniSvniT, `siyvarulis gamowvevaSi Tvali rodi aris<br />
damnaSave... Tvalma mxolod gza icis gulisaken – silamazis sura-<br />
Ti Tvals gulSi Caaqvs da iq mowonebas, Semdeg siyvaruls iwvevs,<br />
an pirdapir: siyvaruls badebs~ (nozaZe 1966: 75). `vefxistyao-<br />
174
sanSi~ ki, v. nozaZis azriT, “siyvarulis dabadebas mxolod erTxel<br />
SeveswrebiT: odes tarielma nestani durajTa gadacemisas ixila~<br />
(iqve). aRsaniSnavia, rom poemaSi megobruli siyvarulic mowonebazea<br />
agebuli: tarielisa da avTandilis urTierToba mowonebiT<br />
iwyeba.<br />
naSromSi viqtor nozaZe iyenebs mesame saukuneSi daweril indur<br />
`kamasutras~ – siyvarulis xelovnebis wigns, romlis mixedviT,<br />
siyvaruli Cndeba, pirvel yovlisa, TvalTa gziT, Semdeg amas<br />
mosdevs CaSveba gulis maxsovrobaSi, uZiloba, gamxdroba, sigiJe,<br />
dabneda da bolos, sikvdili. `axali stilis~ italieli poetebis<br />
rwmeniTac siyvaruli erTi SexedviT, anazdeulad iwyeba. Sesabamisad,<br />
statiaSi daxasiaTebulia orgvari Tvali: fizikuri, garegani<br />
da Sinagani, gulis Tvali. am ukanasknels xedva-mzera droisa da<br />
sivrcis gareSe SeuZlia, fiqriTac ZaluZs. aqedan warmodgeba xilva<br />
uxilavisa, RmerTisa, angelozisa, moCvenebaTa. Sinagani, gulis<br />
TvaliT xedavs Seyvarebuli Sors myof satrfos. `dasavleT evropis<br />
poeziamac siyvarulis warmoSoba Tvalaxmas miawera~ (nozaZe<br />
1966: 77). mkvlevris dakvirvebiT, siyvaruls ukavSireben saWurvels<br />
(isari, Subi, laxvari, dana.). eros-amuric siyvarulisaTvis<br />
mzad myof pirovnebas isars esroda, romelic mas gulSi xvdeboda<br />
da siyvarulic aRigzneboda. magram rogor xdeba gulis<br />
daWra? _ ainteresebs avtors. aq mTavari isev Tvali yofila:<br />
siyvarulis isarma gaiara TvalSi da CaerWo gulSi. gamokvlevaSi<br />
vkiTxulobT, rom Zvelinduri RmerTi kama atarebda yvavilisagan<br />
gakeTebul faqiz, naz, lamaz isars, aTjer ufro basrs, vidre<br />
yvelaze udidesi mSvild-isaria. v. nozaZis azriT, sityva `isari~<br />
swored `siyvarulis isris~ mniSvnelobiT gvxvdeba `vefxistyaosanSi~,<br />
iseve, rogorc aRmosavleTisa da dasavleTis mwerlobaSi.<br />
paralelebisaTvis statiaSi magaliTebia damowmebuli msoflio<br />
literaturis Sedevrebidan: Sua saukuneebis mwerlobaSi siyvarulis<br />
niSnad da simbolod aRiarebuli yofila aqilevsis isari.<br />
amave periodis mwerlebi dedakacis Semoxedvas xSirad aqilevsis<br />
laxvars amsgavsebdnen: is sWris, hkodavs mamakacs siyvaruliT da,<br />
amave dros, gankurnavs kidec. siyvarulis laxvars Rrmad dauWria<br />
tarieli. mas am tkivilis gaZleba surs, magram mis winaSe uZluria.<br />
`vefxistyaosnis~ striqoni _ `momegonos moSorveba, mematebis wyluli<br />
wylulsa~ _ v. nozaZes ase ganumartavs: `siyvarulis isari<br />
(wamwami, maxvili, laxvari, dana...) gulsa sWris da kodavs; Tavis Tavad<br />
cxadia, amiT guls Wriloba, anu wyluli uCndeba da igi SeiZleba<br />
gamrTeldes mxolod siyvarulis pasuxiT, Tu satrfo motrfes<br />
siyvaruls daudasturebs~ (nozaZe 1966: 85). amgvari gageba gvx-<br />
175
vdeba rogorc dasavleTis, ise aRmosavleTis mwerlobaSi, Tumca,<br />
mkvlevris dakvirvebiT, `siyvarulis laxvriT gulis dawyluleba<br />
RmerTis nebaze aris damokidebuli.. RmerTi aris yovlis mflobeli<br />
da igi badebs siyvaruls; igive awesebs mis wesebs.. siyvarulis<br />
saTave RmerTSi imyofeba, rameTu RmerTi aris siyvaruli~ (nozaZe<br />
1966: 87).<br />
v. nozaZis Semdeg naSroms saTauriT “mun erTmaneTsa kvla<br />
vnaxavT, kvla rame gavixareniT”, uZRvis SeniSvna: es ariso “mcire<br />
nakveTi Cemi xelnaweridan – rusTaveli da dante (wakiTxuli moxsenebad<br />
parizSi, 9 maiss 1965 w.)”. statiaSi vkiTxulobT: “Sua saukuneTa<br />
filosofiis Tanaxmad, kerZod, Toma akvinelis swavlis<br />
mixedviT, rodesac kaci gardaicvleba, misi `suli nergobrivi~,<br />
`mcenareuli~ (`anima vegetativa~), `suli grZnobadi~, `gvamobrivi~<br />
(`anima sensitiva~) da `suli gonebrivi~, RmrTeebri (`anima intelektiva~,<br />
`divino~, `anima racionalis~) erTmaneTs Sordebian. pirveli<br />
ori: nivTier-materiuli miwaze rCeba, _ igi ukugdebulia, xolo<br />
`suli gonieri~, anu `intelektiva~, gvamTan daSorebis Semdeg xdeba<br />
ufro Zlieri, ufro magari, vidre igi uwin iyo: igi gaZlierdeba<br />
TviT cnobiT, TviTSemecnebiT~ (nozaZe 1966: 88).<br />
mkvlevari dantes Sexedulebasac imowmebs, romlis Tanaxmad,<br />
gardacvlilis suls eniWeba moCvenebiTi gvami, TiTqo-gvami, mxolod<br />
gamosaxulebadi tani. zogi mecnieri dantes `divina komedias~<br />
Teologiur nawarmoebad Tvliso, _ vkiTxulobT werilSi. aqve<br />
CamoTvlilia Sua saukuneebis cnobili moazrovneebi, romelTac<br />
didi italieli poeti eyrdnoboda (mis mTavar ostatad nozaZe<br />
Toma aqvinels Tvlis). yuradRebas imsaxurebs naSromSi damowmebuli<br />
prof. acanas mosazreba: `1. sikvdilis Jams suli xorcs Sordeba;<br />
xorci ixrwneba da ispoba, suli cocxali rCeba, e.i. mas aqvs<br />
SenarCunebuli RmrTeebri da kacebri unari, anu: goneba, maxsovroba,<br />
nebisyofa.. es yvelaferi aris RmrTeebri unari kacisa~ (nozaZe<br />
1966: 89). kacebri unaris cnebis qveS igulisxmeba `grZnobadoba~.<br />
haeri Rebulobs axal figuras. aqedan warmodgeba subuqi, nazi,<br />
Txeli gvami, romelSic TiToeul grZnobas aqvs Tavisi organo, Ti-<br />
Toeul azrs – Tavisi garegani gamoxatva. v. nozaZis dakvirvebiT,<br />
amgvari sulni dantes `purgatorio~ _ `salxinobelSic~ arian.<br />
yovelive zemoTqmulis gaTvaliswinebiT mecnieri warmogvidgens<br />
rusTavelis Sexedulebas saiqioze (es `vefxistyaosanis Rmr-<br />
TismetyvelebaSicaa~), nimuSad ki SerCeulia poemis striqonebi:<br />
`aqa gayrilni mijnurni munamca SeviyareniT, mun erTmanerTi kvla<br />
vnaxeT, kvla rame gavixareniT~. tarielis am sityvebis dedaazri,<br />
v. nozaZis dakvirvebiT, dantes koncefciis msgavsia da es damTx-<br />
176
veva, misi TqmiT, qristianuli Teologiuri msoflmxedvelobidan<br />
modis.<br />
naSromSi damowmebulia wm. kiprianes sityvebi: `sulis ukvdaveba<br />
imaSi mdgomareobs, rom xorcTagan sulis gacilebis, gayris<br />
Semdeg, suli saiqioSi ganagrZobs arsebobas, viT arseba pirovnuli<br />
TviTSegnebiT, gonebriv-zneobrivi, romels axsovs Tavisi warsuli<br />
cxovreba. sulis ukvdaveba aris saaqao cxovrebis saiqaoSi<br />
gagrZeleba, magram sxva saxiT da sxva pirobebSi, Tavisi TviTSegnebis<br />
daukargavad da Tavisi pirovnebis mouspobelad. adamianis<br />
pirovnuli arsis ganuwyvetloba da erTidaigiveoba, _ ai, es aris<br />
ukvdaveba _ qristianuli TvalsazrisiT~ (nozaZe 1966: 90) .<br />
`kavkasionSi” dabeWdili viqtor nozaZis Semdegi werilebi:<br />
`modi, naxe vardi Seni~ da `yvavilni ferad-ferebi~ Seicavs<br />
damatebiT masalas vard-yvavilTa Sesaxeb, romelic mkvlevars<br />
`vefxistyaosanis ferTametyvelebis~ gamoqveynebis Semdeg<br />
aRmouCenia sparsul, arabul da andalusiur poeziaSi, sadac<br />
`dedakaci ganuyrelad gadakavSirebulia yvelafer imasTan, rasac<br />
warmoadgens walkotTa anu baRTa Sveniereba da wyalTa mdinareba,<br />
yvavili, an Tvali patiosani TiTqmis aucileblobiT iwvevs poetur<br />
Sedarebas bagesTan, RawvTan, TvalTan, sayvarlis SemkobilebasTan~<br />
(iqve: 91). ferebic ki SeyvarebulTa gancdebs mogvagonebso.<br />
werilSi saintereso masalaa moxmobili bizantiaSi vardis Tayvaniscemaze.<br />
mkvlevris Semdegi werili saTauriT `dena cremlisa, nargisTaT<br />
nagubarisa~ `nargiss~ ganmartavs: aRmosavleTSi is vards<br />
urCevniaT, saqarTvelosa da andalusiaSi pirveli adgili vards<br />
uWiravso, _ SeniSnavs v. nozaZe.<br />
sityva `margalitis~ semantikis irgvliv Segrovili masalaa<br />
warmodgenili mkvlevris werilSi: `kbilni – viTa margalitni, bage<br />
– vardi napobari~. iqve ganmartebulia `vefxistyaosnis~ striqonebi:<br />
`gastexs qvasaca magarsa grdemli tyviisa lbilisa~ da “almasisa<br />
xams laxvari laxvrad gulisa salisa”. aq nozaZe `vefxistyaosanis<br />
ferTametyvelebaSi~ gamoTqmul Tavissave mosazrebas imeorebs:<br />
`qva aq aris `almasi~, romelsac tyviiT texavdnen~. almasis Sesaxeb<br />
vrceli msjelobisas mkvlevari iyenebs “islamis enciklopedias”,<br />
romlis mixedviT, almasi tyviis garda yvela nivTs stexs, Tavad<br />
ki tydeba. v. nozaZe SeniSnavs: almasis samkaulis dedakacisaTvis<br />
mirTmeva uzrdelobad iTvlebodao. Sesabamisad, is `vefxistyaosanSi~<br />
samkaulad ar gamoiyeneba. aristoteles `qaTa wignis~ mixedviT,<br />
almasis Zala arcerT qvas ara aqvs, masze mxolod tyvia<br />
moqmedebs. almasis tyviiT gatexvis cnoba sxva Zvel wyaroebSic<br />
177
SemorCenila, maT Soris, zaza fanaskertelis TxzulebaSi. gamokvlevaSi<br />
almasTan dakavSirebuli saintereso Zveli Tqmulebebia<br />
CarTuli.<br />
viqtor nozaZes ganmartebisaTvis SeurCevia aseve `vefxistyaosnis~<br />
striqoni: `gaxeTqa lali, gaTlili andamatisa kveriTa~,<br />
sadac, misi SeniSvniT, andamati almasia, lali ki _ avTandilis<br />
Rawvebi.<br />
mkvlevari moixseniebs fridonis mier nestan-tarielisaTvis<br />
gadaxdil qorwilSi mirTmeul ZRvens. aqve ganmartebulia poemis<br />
erTi striqoni: `kvla erTi Tvali, samsgavso mzisa Suq monamatisa~.<br />
aq, v. nozaZis azriT, Tvali wiTeli unda iyos iagundi (karbunkulus).<br />
igive exeba poemis striqons: `Rame mzeebr gananaTlis, Cndis,<br />
sadaca Sevxedvide~.<br />
viqtor nozaZis mcire werili saTauriT `ietima~ ganmartavs<br />
poemis sityvebs: `viT margaliti oboli..~ mecnieris miTiTebiT, es<br />
uZvirfasesi, iSviaTi margaliti, anu ietimaa. aqve moxmobilia aRmosavluri<br />
Tqmuleba ietimas Sesaxeb. rusTaveli mas `Rarib margalitsac~<br />
uwodebs (Zvirfasis, saucxoos gagebiT).<br />
originalurad ganmartavs mkvlevari `vefxistyaosnis~<br />
striqons: `aTasi Tvali, naSobi romanulisa dedisa~. misi dakvirvebiT,<br />
am adgilas bevr Zvel xelnawerSi “romanulisa dedlisa”<br />
weria. nozaZe ar iziarebs am sakiTxze Teimuraz batoniSvilis<br />
Sexedulebas, aseve, moixmobs wignebs Zvirfas qvaTa Sesaxeb. erTi<br />
frangi avtoris miTiTebiT, margalitis gaaxalgazrdavebis mizniT<br />
mas dedal qaTams aylapeben da frinvelis eqskrementTan er-<br />
Tad gamosuli margaliti metad brwyinvale ariso. viqtor nozaZes<br />
amgvari ganmartebac sabolood ar miaCnia.<br />
`margalitis~ semantikas azustebs mkvlevari striqonSi:<br />
`cremlsa, viTa margalitsa..~ is mis Sesaxeb vrcel istoriul<br />
eqskurss gvTavazobs. JurnalSi dabeWdili mcire moculobis werili:<br />
`Tu moyvare moyvrisaTvis tirs~ sainteresoa `tirilis~ ganmartebis<br />
TvalsazrisiT. aq moxmobilia magaliTebi dasavleTis Tu<br />
aRmosavleTis poeziidan.<br />
sityva `rides~ semantikis garkvevas eZRvneba v. nozaZis mcire<br />
statia `Tavsa ridiTa SaviTa~. mkvlevari Tvlis, rom arabuli<br />
“rida” rusTvelis poemis `rides~ winaparia. “es ride aris mosaxuravi,<br />
wamosasxami, romelic Tavidan mxrebze gadadis da mTel<br />
zurgs faravs, albaT, TeZoebamde. es ride vefxistyaosanSi Zalian<br />
Zvirfasi qsovilia da mas mama da dedakacebi atarebdnen” (nozaZe<br />
1966: 106).<br />
178
sityva `madli~ ganmartebulia statiaSi: `avTandil madli<br />
ubrZana~... v. nozaZe wers: `gmadlobT” _ ar ityvis arabi.. arabi daglocavT<br />
da keTilyofas da dovlaTs gisurvebT... `vefxistyaosnis~<br />
cnebas `madli~, `madloba~ arabul enasTan da TqmasTan araviTari<br />
kavSiri ara aqvs. igi aris wminda qarTuli qristianuli Cveulebis<br />
Tqma” (iqve).<br />
rogorc cnobilia, mnaTobTa sakiTxs v. nozaZis `vefxistyaosanis<br />
varskvlavTmetyveleba~ eZRvneba, sadac zuali asea ganmartebuli:<br />
`astrologiurad zuali aris Zalmomreobisa da dacemis<br />
ufali: `ubeduri, didi varskvlavi~, misi feri aris Savi~ (iqve).<br />
am mosazrebas mkvlevari azustebs, rodesac ganmartavs poemis<br />
striqons:: `Semomyare kaeSani, tvirTi mZime, viTa virsa~. v. nozaZe<br />
aRiarebs, rom `varskvlavTmetyvelebaSi~ man Tavis droze saTanado<br />
yuradReba ar dauTmo sityva `virs~. Semdgomi kvleva-Ziebis<br />
Sedegad ki mas daudgenia, rom zualis (kronosis) cxovelTa Soris<br />
viric yofila dasaxelebuli. Sesabamisad, logikuria mecnieris<br />
daskvna: `iolad misaxvedria, Tu zualTan erTad, sevda-mwuxarebis<br />
amtvirTveli cxoveli, romelic zuals miewereba da ekuTvnis,<br />
ai, ratom aris viri moxseniebuli vefxistyaosnis aRniSnul<br />
SairSi. amgvarad, viri or gvar daniSnulebas asrulebs: 1. igi aris<br />
astrologiurad zualis cxoveli; 2. da aris tvirTmzidveli,<br />
avTandilis kaeSan-sevda-mwuxarebis amtvirTveli cxoveli~ (nozaZe<br />
1966: 108).<br />
v. nozaZis gamokvleva `dante _ rusTaveli (700 – 800 wlis<br />
Tavi)~ 1966 wliT TariRdeba da saTaurad aqvs `vefxistyaosnis~<br />
striqoni: `mogveces SerTva zesT mwyobrTa mwyobisa~. weril-<br />
Si saubaria kaTolikuri eklesiis mxridan dantes devnaze, aqve<br />
paralelia gavlebuli missa da rusTvelis xvedrsa da Semoqmedebas<br />
Soris. v. nozaZe Tvlis, rom rusTavelis `uTqmeli~ da `ucnauri da<br />
uTqmeli~ igivea, rac dantes `uTqmeli~. sayuradReboa mkvlevris<br />
daskvna: `rusTavelsa da dantes arsebiTad erTnairi gageba aqvT<br />
RmerTTan kacis urTierTobis Sesaxeb. orive erTsa da imaves ambobs:<br />
_ kacs SeuZlia RmerTs SeuerTdes, RmerTTan mivides, Rmer-<br />
Ti ixilos da miT ganicados uzenaesi netareba zneobriv movaleobaTa<br />
Sesrulebis, siyvarulis gziT, sasoebisa da rwmenis ganamdvilebiT,<br />
filosofiuri brZnobiT, rac moralisa da inteleqtursulier<br />
swavlaTa, Teologiur saTnoebaTa ganxorcielebiT aris<br />
SesaZlebeli~ (nozaZe 1966: 111). STambeWdavia statiis dasasruli:<br />
`unda vaqoT da vadidoT rusTaveli, rogorc didi morwmune, viT<br />
didi da mRvive qristiani!~<br />
viqtor nozaZe yuradRebiT adevnebda Tvals sabWoTa saqarT-<br />
179
veloSi gamocemul wignebs. rogorc misi mimoweridan Cans, sam-<br />
Soblodan maT regularulad awvdidnen mkvlevars. `kavkasionis~<br />
1966 wlis krebulSi nozaZe kritikulad afasebs poetis saiubileod<br />
saqarTveloSi dabeWdil ramdenime gamokvlevas. esenia: 1.<br />
g. jiblaZis werili `rusTavelis mxatvruli diadema~ (`mnaTobi~,<br />
1966, dekemberi), sadac v. nozaZe kategoriulad ar iziarebs avtoris<br />
mosazrebebs rusTvelis heliocentrizmze; 2. gakritikebulia<br />
n. qumsiaSvilis `vefxistyaosnis~ geografiuli garemo~, s. caiSvilis<br />
`sad aris SoTas saflavi?~, samagierod, dadebiTadaa Sefasebuli<br />
i. megreliZis patara wigni: `SoTa rusTaveli zepirsityvierebaSi~;<br />
3. S. nucubiZis `qarTuli filosofiis istoriis~ meore tom-<br />
Si gamoTqmuli mosazrebebi v. nozaZes gaukritikebia; 4. aseve kritikulad<br />
Seufasebia mkvlevars v. abaSmaZis statia, romelic `vefxistyaosnis~<br />
iuridiuli TvalsazrisiT ganxilvas eZRvneba; 5. nozaZe<br />
ar eTanxmeba mosazrebebs, romlebic i. lolaSvils gamouTqvams<br />
wignebSi: `rusTaveli da Tamaris istorikosis vinaobis problema~<br />
da `rusTavelis epoqis Cvenamde armoRweuli saliteraturo<br />
memkvidreobis garSemo~. kerZod, misTvis miuRebelia lolaSvilis<br />
debuleba `istoriani da azmani SaravandedTani~-s rusTveliseulobis<br />
Sesaxeb. msgavsi mosazreba adre mixako wereTelsac hqonia.<br />
`kavkasionSi” dabeWdil Semdeg statiaSi `qalman misca margaliti~<br />
v. nozaZe kritikulad ganixilavs nodar naTaZis werils<br />
`vefxistyaosani da epoqis zne-Cveulebani~ (`mnaTobi~, 1966 wlis<br />
marti), Semdeg ki Sefasebulia sami gamocema: 1. 1960-1963 wlebSi<br />
saqarTveloSi dabeWdili `vefxistyaosnis” xelnawerTa variantebi.<br />
mis gamomcemlebs v. nozaZe bevr sakiTxSi, gansakuTrebiT, poemis<br />
marTlweris damaxinjebaSi, ar eTanxmeba; 2. SoTa rusTaveli.<br />
vefxistyaosani. nawili I, teqsti aRdgenilia mixeil wereTlis mier.<br />
parizi, 1963 w. aq m. wereTels teqsti `ganuwmendia~, misi azriT,<br />
yalbi adgilebisagan, rasac v. nozaZe kategoriulad ar eTanxmeba<br />
(amave azrisa yofila gr. robaqiZec); 3. l. TaqTaqiSvili-uruSaZe.<br />
marjori uordrop. Tbilisi, 1965 w. aq viqtor nozaZe xazs usvams<br />
m. uordropis fasdaudebel Rvawls qarTuli kulturis winaSe da<br />
savsebiT iziarebs l. uruSaZis Sexedulebebs. `es wigni aris kargi<br />
saCuqari rusTavelis rvaasi wlis Tavze~, _ vkiTxulobT statiaSi.<br />
`kavkasionis~ saiubileo nomerSi v. nozaZis bolo, mcire moculobis<br />
werilis saTauria `tkbil-qarTuli~, sadac ganmartebulia<br />
`vefxistyaosnis~ winasityvaobaSi naxsenebi sityva `qarTuli~ da<br />
Semdeg poemis teqstSi gamoyenebuli `tkbil-qarTuli~. aq Secdoma<br />
xom ar ariso? – kiTxulobs mkvlevari da es bunebrivicaa: poemis<br />
garemo xom araqarTulia? paralelisaTvis mas moaqvs dantes<br />
180
poemaSi naxsenebi `laTini~, sadac is `italielis~ mniSvnelobiTaa<br />
gamoyenebuli. v. nozaZis daskvna aseTia: `vefxistyaosanis cneba<br />
`qarTulisa~, `qarTuli~ da `tkbil-qarTuli” `enas~, `sityvas~ niSnavs.<br />
msgavsi mosazreba hqonia a. SaniZes.<br />
rogorc vxedavT, SoTa rusTavelis saiubileod 1966 wels<br />
gamocemuli `kavkasioni~, dRes bibliografiul iSviaTobad rom<br />
aris qceuli, rusTvelologiuri azris namdvili zeimis gamomxatvelia,<br />
rac misi redaqtoris, viqtor nozaZis damsaxurebaa. fasdaudebelia<br />
JurnalSi warmodgenili gamokvlevebis mniSvneloba:<br />
isini sruliad gansxvavebuli xedviT, Rrmad da originalurad<br />
aSuqeben `vefxistyaosanTan~ dakavSirebul mraval samecniero<br />
problemas. naSromTaA umetesobas Tan axlavs sia gamoyenebuli<br />
mravalferovani literaturisa, romlis didi nawili ucxour<br />
enebze gamocemuli wignebia. `kavkasionSi~ warmodgenili gamokvlevebi<br />
dResac aqtualuri da Rirebulia.<br />
damowmebaniL:<br />
nozaZe 1966: v. nozaZis naSromebi Jurnalidan “kavkasioni”. parizi: 1966 w.<br />
Manana Kvataia<br />
“A small Gift to Shota Rustaveli: “ Is My Present Worth You...”<br />
The Jubilee issue of the journal “Caucasus”, dedicated to the 800 th anniversary<br />
of Shota Rustaveli, was published in Paris, in 1966. The majority of the articles were<br />
written by the editor Victor Nozadze himself. The author discusses and analyzes the<br />
main conception of the scientific researches which enables us to perceive V. Nozadze , s<br />
merit in the study of Rustaveli , s poem.<br />
181
Llali osefaSvili<br />
182<br />
rusTvelis ikonografia<br />
SoTa rusTavelis erTi portreti<br />
saqarTvelos sulier cxovrebaSi SoTa rusTaveli da misi<br />
ukvdavi poema mniSvnelovan adgils ikavebs da yvelaferi, rac, mis<br />
saxels ukavSirdeba sazogadoebis interess iwvevs.<br />
xelnawerTa erovnul centrSi daculia erTi SesaniSnavi<br />
manuskripti SifriT Q_ Q 1082. igi warmoadgens SoTa rusTavelis<br />
poema `vefxistyaosans~. xelnaweris Tavfurcelze gamosaxulia<br />
SoTa rusTaveli, romelic arqiteqturuli anturaJis fonzea mocemuli.<br />
mas metad saintereso kostiumi mosavs. Mam miniaturis SeswavliT<br />
mniSvnelovan daskvnebs gamovitanT.<br />
es xelnaweri Taobidan Taobaze gadadioda da amitomac mikuTvnebis<br />
mixedviT samecniero literaturaSi sxvadasxva saxeliT<br />
moixsenieba. rogorc p. ingoroyva wers: `gagarinis mixedviT Zvelad<br />
erisTavianTa gvareulobas ekuTvnoda (kerZod, revaz erisTavis<br />
saxels); Semdeg erekle mefis asulis Tekla batoniSvilis<br />
sakuTrebas, visganac igi gadavida mis Svilze _ aleqsandre orbelianze...~<br />
(p. ingoroyva 1926: 348-349); xolo S. amiranaSvili ase<br />
SeniSnavs: `rusTavelis poemis xelnaweri, romelic mefe erekles<br />
asuls Teklas ekuTvnoda, Semdeg voroncovis xelSi mohyva (amiranaSvili<br />
1961: 417); xolo el. maWavarians mohyavs g. leoniZis mier<br />
motanili cnobebi. kerZod, misi mixedviT, xelnaweris pirveli<br />
mflobeli iyo zaza ciciSvili, romelic cxovrobda XVII saukuneSi.<br />
xelnaweris bolos 190v. arsebul gadamweris mier damatebul<br />
erT-erT strofSi, levan mirzas saxelis qveS g. leoniZem amoikiTxa<br />
sardal saxlTuxuces zazas saxeli, romelsac igi xelnaweris<br />
momgeblad sTvlis (leoniZe 1935: 21).<br />
el. maWavariani ki, xelnaweris istorias Semdegnairad warmogviCens:<br />
igi xelSi Cavardnia levan mirzas, mere mis Svils vaxtang<br />
VI, Semdeg vaxtang VI-is asuls Tamars, romlisganac xelnaweri<br />
erekle II, xolo Semdeg ki, mis umcros qaliSvils Tekle batoniSvils<br />
rgebia. Ppl. ioselianis cnobiT, es Tekleseuli xelnaweri mis<br />
ufros vaJs aleqsandre orbelians m. s. voroncovisTvis 1853 wels<br />
miurTmevia, rogorc iSviaTi saCuqari. voroncovs, gavrcelebis<br />
mizniT, portreti xelnaweridan amouWria. Aam miniaturidan gaakeTa<br />
gagarinma feradi asli dazianebuli nawilebis aRdgeniT.
(maWavariani 1969: 52) xelnawers zazaseulis saxeliT moixseniebs<br />
(maWavariani 1969: 51). vfiqrobT, upriani iqneboda, xelnawerisTvis<br />
Teklaseuli gvewodebina.<br />
aRniSnuli xelnaweris Sesaxeb ara mxolod saxelis, aramed<br />
TariRis TvalsazrisiTac azrTa sxvadasxvaobaa. Mmas p. ingoroyva<br />
XV saukuniT aTariRebs, S. amiranaSvili xelnaweris TariRad XVII<br />
saukunes Tvlis, xolo TviT SoTa rusTavelis miniaturas ufro<br />
adreul periods akuTvnebs. misi azriT, miniaturas safuZvlad<br />
udevs poetis portretuli gamosaxuleba XII-XIII saukuneebis,<br />
romelic nawilobriv XV saukuneSia gadawerili (amiranaSvili<br />
1966: 46), xolo n. SoSiaSvili da el. maWavariani mas XVII saukunes<br />
miakuTvneben.<br />
samecniero literaturaSi gamoTqmulia mosazreba, rom miniatura<br />
SoTa rusTavelis gamosaxulebiT ufro Zveli xelnaweridanaa<br />
amoWrili da Cakruli zazaseul vefxistyaosanSi. Aam adreuli<br />
periodis xelnawerad, romelsac ekuTvnoda es portreti, p. ingoroyva<br />
XV saukunis xelnawers Tvlis. Mminiaturis meore mxares<br />
minaweria, sadac moxseniebulia saxeli ramazi. Aam ramazs igi XV<br />
saukunis qsnis erisTavad miiCnevs da amis mixedviT XV saukuniT<br />
aTariRebs. misi azriT, es erisTaviseuli XV saukunis xelnaweri<br />
Semdgom mziTevSi gahyolia ramazis Svils, romelic ciciSvilze<br />
gaTxovila. XVII saukunis am sagvareulos warmomadgenels gadauwerinebia<br />
axali xelnaweri, sadac mouTavsebiaT ukve daZvelebuli<br />
xelnaweridan es portreti. (maWavariani 1969: 53)<br />
paleografiuli monacemebis safuZvelze s. kakabaZe am minawers<br />
XVII saukunes akuTvnebs (kakabaZe 1927: 252).<br />
n. SoSiaSvili paleografiuli analizis safuZvelze aseve<br />
uaryofs portretis daTariRebas am da sxva arsebuli warwerebis<br />
mixedviT, igi ramazs XVIII saukunis pirovnebad miiCnevs. Mmeore minawerSi<br />
ramazi moxseniebulia mdivanbegad, mdivanbegobis instituti<br />
ki, XVII saukunemde saqarTveloSi ar arsebula. (SoSiaSvili<br />
1965: 148-149). vfiqrobT, es ukanaskneli Tvalsazrisi ufro gasaziarebelia.<br />
Tumca, am xelnaweris Tavfurcelze gamosaxuli SoTa<br />
rusTavelis kostiumis Seswavla arc erT mecniers ar hqonia miznad.<br />
Mmxolod p. ingoroyva mimarTavs ramdenime Strixs am TvalsazrisiT,<br />
magram misi azriT, igi Zvelia da XV saukunes ar scildeba.<br />
rac, Seexeba arqiteqturul anturaJsa da mTlian miniaturas _<br />
saero xelovnebis arealSi aqcevs.<br />
Cveni azriT, miniatura detalur analizs moiTxovs Sesamoselis<br />
istoriis TvalsazrisiT. samwuxarod, Cvenamde originalma<br />
da Zvelma nimuSebma ver moaRwia. Tumca, maT Sesaxeb mwir cnobebs<br />
183
vflobT. magaliTad, XIX saukunis moRvawe arqeolog-istorikosi<br />
platon ioseliani ixseniebs, rusTvelis poemis or nusxas,<br />
romelTagan ufro Zveli etratze iyo dawerili, meore qaRaldze.<br />
Aam ukanasknels platon ioseliani XV saukunes akuTvnebs. samwuxarod,<br />
am xelnawerebis bedi dRemde cnobili ar aris, aRniSnavs<br />
S. amiranaSvili (amiranaSvili 1961: 410).<br />
Sua saukuneebSi xelnaweri wignis mxatvrul-dekoratiuli<br />
gaformebis myari normebi da ikonografia Camoyalibda. isini imdenad<br />
mdgradi iyo, rom mxatvars odnavi koreqtivis Setana Tu<br />
SeeZlo, amitomac tradicias arasodes Ralatobdnen. ar hqonda<br />
mniSvneloba, wigni sasuliero Sinaarsis iyo, Tu saero. wigns, anu<br />
kodeqss win uZRvoda Tavfurceli. Tu saxareba iyo – maxareblis,<br />
magaliTad, (A-484;H-1661) da sxv. Tu fsalmuni- fsalmunTmgalobeli<br />
mefis – daviTis (H-1665 da sxv.); Tu liturgikuli gragnilia, wmida<br />
ioane oqropiris an wmida basili didis (S-4980, A-922) portretebi.<br />
Ees tradicia gavrcelda saero xelnawerebzec. Mmwerlis, anu avtoris<br />
gamosaxuleba CarTulia wignis Tavfurcelze. magaliTad,<br />
anton kaTolikosis wyobilsityvaobas (H-382) win uZRvis daviT egnates<br />
Ze TumaniSvilis mier daxatuli anton I suraTi; aRapat diakonis<br />
samefo tomars (H-1561;Q-168) erTvis aRap diakonis gamosaxuleba,<br />
sulxan-saba orbelianis leqsikons (S-4748) uZRvis aleqsi<br />
mesxiSvilis mier Sesrulebuli sabas portreti; isaak asuris wigns<br />
(Q-356) darTuli aqvs mxatvar aleqsi baqraZis mier Sesrulebuli<br />
isaak asuris gamosaxuleba; Tamaris xotbis krebulSi Tamaris win<br />
muxlmodrekili SavTelisa da CaxruxaZis figurebia gamosaxuli.<br />
SoTa rusTaveli, rogorc `vefxistyaosnis~ avtori sam xelna-wer-<br />
Si SemogvrCa: mamuka TavaqaraSviliseulSi (H-599), TeklaseulSi<br />
(Q-1082) da XIX saukunis (H-2055)-Si, xolo S-5006 `vefxistyaosnis~<br />
teqstSi gamosaxulia tarieli avtorTa msgavsad. igi wigns wers xataelTa<br />
mefes.<br />
rodesac mecnierebma maxarebelTa portretebi da maTi ikonografia<br />
Seiswavles, gamohyves ramdenime tipi. magaliTad, a. frendis<br />
mixedviT: 1. `fexze mdgomi~ da 2. `mjdomare~. Pman pirveli tipi<br />
miakuTvna gvianantikur tradicias, xolo meore siriul- egvipturs<br />
(frendi 1927: 5). gamoiyo agreTve `mwerali~ da `Cafiqrebuli~<br />
maxareblis tipebi (hungeri... 1966: 452-507); (buxtali 1961:<br />
127-139). am terminebs saero xelnawerebzec Tu gavavrcelebT,<br />
maSin Teklaseul xelnawerSi SoTa rusTaveli `mwerali~ avtoris<br />
tipiTaa mocemuli, im gansxvavebiT, rom igi maxarebelTa msgavsad<br />
samuSao merxis win rodi zis, aramed xaliCaze _ fexmorTxmiT da<br />
muxlebze udevs gadaSlili wigni, romlis orive gverdi ukve Seu-<br />
184
vsia teqstiT. garkveviT ikiTxeba mxedruli asoebis lamazi kaligrafiuli<br />
naxati: `ese ambavi qarTuli; naTargmanebi~. danarCeni<br />
sityvebi bacad moCans, Znelad gasarkvevia.<br />
qarTul xelovnebaSi erT-erTi pirveli fexmorTxmiT mjdomare<br />
figura VI saukunis dmanur qvajvarze gvxvdeba (maCabeli 1998:<br />
37-47) da, bunebrivia, ikvebeba aRmosavluri tradiciiT, magram So-<br />
Tas fexebi gadajvaredinebuli ara aqvs. Pp. ingoroyvas imis nimuSad,<br />
rom SoTa rusTavelis Cveni gansaxilveli portreti adreuli<br />
xanisaa, mohyavs XII saukunis numizmatikuri nimuSi _ Tamaris mama<br />
mefe giorgi III xaliCaze fexmorTxmulad zis (ingoroyva 1926: 360).<br />
vidre SoTa rusTavelis miniaturis TariRs davazustebdeT,<br />
marTebuli iqneboda im arqiteqturuli fonisTvis migvemarTa,<br />
romelic poetis ukanaa warmoCenili. Kkiboriumi anu salxinobeli,<br />
ori ramdenime sarTuliani orferdad gadaxuruli nageboba,<br />
romelic flankirebas ukeTebs kompoziciis centrs, dabali kedeli,<br />
am ori vertikaluri, koSkiseburi nagebobis urTierTdamakavSirebeli<br />
zogadad damaxasiaTebelia ganviTarebuli Sua saukuneebis<br />
saminiaturo mxatvrobisaTvis. oTxTavTa morTulobaSi,<br />
maxarebelTa miniaturebSi xSirad figurireben. isini mniSvnelovan<br />
rols asruleben kedlis mxatvrobis nimuSebSi, viTarca arqiteqturuli<br />
kulisebi, aseve saoqromWedlo nakeTobebSi da a.S.<br />
maxarebelTa portretebis gamosaxvisas bizantieli mxatvrebi<br />
mimarTaven ukuperspeqtivis meTods. iq maxarebeli samuSao<br />
merxis anu piupitris win zis. marTalia, SoTa rusTaveli warmodgenilia<br />
iseTive arqiteqturuli anturaJis fonze rogorc maxareblebs<br />
gamosaxavdnen, magram poeti maTgan gansxvavebiT, rogorc<br />
ukve aRvniSneT, xaliCaze fexmorTxmiT zis. Mmas Semdeg rac, islamis<br />
gavlena CvenSi Zlier SemoiWra, fexmorTxmiT jdoma Cveulebrivi<br />
movlena gaxda. magaliTad, e.w. mairanizebel saero xelnawereb-<br />
Si gansakuTrebiT `vefxistyaosnebSi~ figurebi sul fexmorTxmiT<br />
sxedan, sul erTia is mandilosani iqneba Tu mamakaci, taxtze<br />
ijdeba Tu xaliCaze. marTalia, aRniSnuli jdomis manera aRmosavluri<br />
gavleniT ikvebeba, magram uTuod gasaTvaliswinebelia erTi<br />
momenti _ poets fexebi ara aqvs gadajvaredinebuli. xaliCac aRmosavlur<br />
maneriTaa Sesrulebuli, aranairi perspeqtiva ar aris<br />
gamoyenebuli. igi pirdapir vertikalSia ganfenili da erTgvarad<br />
ukana planis, fonis rols asrulebs.<br />
fexmorTxmiT mjdomare poets mosavs grZeli, wiTeli agurisferi<br />
kaba, romelsac gaaCnia talRovan ornamentiani qoba, xolo<br />
mkerdTan iribad CaWrilia; amgvarad damuSavebuli sayelo gvxvdeba<br />
XI saukunis zemo-krixis feodalebTan (alibegaSvili 1979: tab.25-<br />
185
26) da iqidan moyolebuli Zalian xSirad figurirebs didebulTa<br />
samoselSi. saerTod, samkuTxa gulispiri dabejiTebiT SegviZlia<br />
qarTuli kostiumis ganuyofel komponentad miviCnioT, dawyebuli<br />
Sua brinjaos xanis TrialeTis vercxlis Tasis figurebidan<br />
(jafariZe 1981: tab.I) XIX saukunis qarTuli erovnuli kabisa da<br />
Coxis CaTvliT. Tumca, aRmosavleTSic iyo gavrcelebuli aseTi<br />
sayeloebi, magram saqarTveloSi igi yovelTvis dasturdeboda,<br />
maSinac, ki, roca Sesustebuli iyo misi gavlena da qristianul<br />
qveynebTan mWidro kavSiri hqonda.<br />
SoTa rusTavels miniaturaze grZeli kabis zemodan mosavs<br />
mokle samoseli _ qulaja, romelsac p. ingoroyva `yabarCas~<br />
uwodebs (ingoroyva 1926: 355), xolo yabarCis zemodan, baci mwvane<br />
feris xirRa aqvs mosxmuli, Tavze axuravs bewveulis maRali<br />
qudi.<br />
rogorc p. ingoroyva wers, Zveli qarTuli kaba da wamosasxami<br />
xirRa Cveulebriv Cacmulobas warmoadgenda da xSirad<br />
gvxvdeba qarTvel didebulTa Zvel portretebze. Aaq saWiroa<br />
SevCerdeT mxolod yabarCazed da bewveulis maRal qudze. Semdeg<br />
ki, aRniSnavs, ramdenadac viciT, am saxis yabarCa da maRali<br />
qudi dRemde Seswavlili Zvel mxatvrobis ZeglebSi aRniSnuli<br />
ar aris; dasturad mohyavs `xelmwifis karis garigeba~<br />
da masac aseve Zvelad miiCnevs (ingoroyva 1926: 355-356).<br />
rac Seexeba Zvel qarTul kabas, aseTi grZeli qobamovlebuli<br />
kabebi anu kvarTi, bisoni, dibitisioni emosaT ara didebulebs,<br />
aramed mefeebs, romlis zemodanac Semoxveuli hqondaT loroni<br />
anu diadima. Ddidebulebs mokle kabebi mosavT. Mmamakacis samoselis<br />
es tradicia Sua saukuneebidan CoxaSic gadmovida.<br />
Aamdenad, qarTul SesamoselSi, SesaZlebelia, iTqvas, saxezea<br />
memkvidreobiToba. xirRas rac Seexeba, Tu iv. javaxiSvils<br />
daveyrdnobiT _ arc sabas da arc d. CubiniSvils ar moepovebaT<br />
cnobebi mis Sesaxeb. Ees saxeli Teimuraz I-s aqvs `leil-mejnunianSi~<br />
Tqmuli. Teimuraz I-is TxzulebaTa pirvel gamocemaSi ganmartebulia,<br />
rom xirRa tlanqi, uxeSi samosia derviSTa sacmelio.<br />
iese osesSvilis mixedviT, ki, zamTris Tbili, Zvirfasi wamosasxami<br />
iyo. (javaxiSvili 1962).<br />
Aamgvarad, radgan xirRas gvianfeodaluri xanis avtorebi<br />
imowmeben, igi, albaT, manamade cnobili ar iyo da XVII saukunes<br />
unda ekuTvnodes. Mmamuka TavaqaraSvilis mier dasuraTebul<br />
`vefxistyaosnis~ Tavfurclis miniaturaze gamosaxul fexmorTxmiT<br />
mjdomare SoTas xirRis nacvlad mosxmuli aqvs dabewvili anu<br />
qaTibiani mosasxami, romelsac CvenSi lafaCais uwodeben da gvian-<br />
186
xanaSic farTod gvxvdeba; rac Seexeba ierusalimis jvris monastris<br />
freskas – SoTas mantia aqac qaTibiania, im gansxvavebiT, rom<br />
Signidan dabewvili ar aris, moCans sarCuli da gaaCnia grZeli, cru<br />
saxeloebi da sul sxva semantikis matarebeli unda iyos.<br />
`xelmwifis karis garigebaSi~ aRwerili mefis samosi, romelsac<br />
p. ingoroyva imowmebs, Cvenda samwuxarod, arc erTi qarTveli<br />
mefis gamosaxulebaze ar SemogvrCa, rac, TariRis dazustebis<br />
ufro met Sanss mogvcemda. Aam wignis mixedviT, samefo yabarCa yofila<br />
yviTeli ferisa, mokle, da saxeloebiani. samuris bewvi anu<br />
yandvizi hqonia movlebuli (ingoroyva 1926: 361-362). Pp. ingoroyva<br />
SeniSnavs, rom SoTas Cacmuloba Tavisi formiT uaxlovdeba mefis<br />
aq aRweril Cacmulobas. Ggansxvaveba aris ferisa da masalis<br />
mxriT. Ppirveli gansxvavebaa samuris bewvi, romelic miRebulia<br />
mefis samoselisTvis, gansakuTrebul Zvirfaseulobad iTvleba.<br />
Mmisi tareba samefo saxlis wevrTa privilegiaa, xolo SoTas CacmulobaSi<br />
nacvlad samuris samefo bewveulisa, Cven gvaqvs Taxvis<br />
anu wavis bewveuli. Mmeore gansxvaveba mdgomareobs tanisamosis<br />
ferSi. Mmefis samoseli oqros(yviTeli) feris yofila, xolo So-<br />
Tas samosi wiTeli ferisaa datanebuli Savi saxeebiT. SoTa, Tumca,<br />
batoniSvili iyo bagrationTa gvarisa, magram mefis Cacmuloba<br />
gansakuTrebuli privilegiuri detalebiT unda yofiliyo aRniSnuli<br />
da TariRdeba XII-XIVss (ingoroyva 1926: 362-363).<br />
Cveni mxriv SevniSnavT, rom SoTa rusTavelis mokle qulaja<br />
wiTeli ferisaa, kideebze qobamovlebuli varskvlavisebri ornamentiT.<br />
aseTi mokle qulaja, Tu gadavxedavT qarTuli kostiumis<br />
istorias, adreul xanaSi orjer gvxvdeba: atenis sionis reliefze<br />
(VIIs.) erT-erT pirovnebasTan (virsalaZe 1984: tab.3.2) da favnisis<br />
freskebze erT-erT feodalTan (CofikaSvili 1964: sur.18). danar-<br />
Ceni nimuSebi gvian xanas ukavSirdeba, kerZod, XVII saukunes. magaliTad,<br />
nikoloz amilaxvris dakveTiT Sesrulebul sveticxovlis<br />
gulani da sveticxovlis taZris moxatuloba. Ggulanis miniaturaze<br />
“mTavarangelozTa krebis” kompoziciaSi mTavarangelozebs<br />
aseTi qulajebi mosavT grZel kabebze da zemodan mosxmuli<br />
aqvT grZeli xirRebi (devdariani 1990: tab.II). aseve sveticxovlis<br />
taZris Crdilo-aRmosavleT kedelze warmodgenilia 150-e fsalmunis<br />
_ `yoveli suli aqebdiT ufalsa..~. ilustracia. Aaqac mTavarangelozebi<br />
msgavs samoselSi arian gamosaxulebi (devdariani<br />
1990: tab.XVII), uxvadaa gamoyenebuli mwvane feri.<br />
cnobilia, rom mTavarangelozebi adrefeodalur xanaSi<br />
imosebodnen antikuri samoseliT-qiton-himationiT anu romauli<br />
–paliumiTa da tunikiT. Semdeg imperatorebis, mefeebis samosliT-<br />
187
loroniT. rogorc J. eberzoli miuTiTebs, maT ase maTi prestiJis<br />
asawevad acmevdnen (eberzoli 1933: 63).<br />
Cveni azriT, SoTas gamosaxuleba, viTarca mwerlis ikonografia,<br />
garkveul normebs, rom efuZneba, amas mowmobs p. ingoroyvasve<br />
motanili XVII saukuneSi Sesrulebuli poetis sulxan avTandilis-<br />
Zis gamosaxva. is, rom msgavs ikonografiasTan gvaqvs saqme, amaSi<br />
mecniers usaTuod veTanxmebiT (ingoroyva 1926: 363-364).<br />
rogorc zemoT iyo aRniSnuli, Znelia davadginoT Teklaseul<br />
`vefxistyaosnis~ Tavfurcelze gamosaxuli SoTa rusTavelis<br />
ikonografiis prototipi. Cveni azriT, aq Sua saukuneebis<br />
xelovnebidan mza nimuSi rodia aRebuli. Aaq erTgvar sinTezTan<br />
gvaqvs saqme, erTmaneTs kveTs Zveli qarTuli tradiciebi da aRmosavluri<br />
gavlenebi. vfiqrobT, miniatura XV saukuneze uadresi<br />
ver iqneba, magram verc XVIIsaukunis e.w. mairanizebel xelnawerebs<br />
mivawerT. albaT, marTebuli iqneba samecniero literaturaSi<br />
aRiarebuli TariRis _ XV saukunis gaziareba. Ees unda iyos gviani<br />
XV saukune. Cven metad sainteresod gvesaxeba is faqti, rom So-<br />
Tas mosavs im yaidaze, romelic `xelmwifis karis garigebaSi~ aris<br />
aRwerili. marTalia, igi samefo Sesamoselia, magram, ase vTqvaT,<br />
samefo insigniebi `Serbilebulia~ feradovani Sexamebis TvalsazrisiT.<br />
samwuxarod, es samoseli ar dasturdeba saxviTi xelovnebis<br />
nimuSebSi. rogorc zemoT mivuTiTeT, gviani xanis ZeglebSi<br />
mTavarangelozTa figurebze gvxvdeba, magram feradovneba aqac<br />
gansxvavebulia. samefo yviTeli feri mxolod werilobiT wyaroSi<br />
dasturdeba.<br />
rac Seexeba sulxan avTandilisZis ikonografias, igi nasazrdoebia<br />
SoTa rusTavelis Cvens mier ganxiluli miniaturiT,<br />
saxelovani poeti xom saukuneebis manZilze misabaZi pirovneba<br />
iyo da bunebrivia, rom XVII saukunis poetma mis pozaSi daukveTa<br />
evropaSi ganswavlul italiel mxatvars _ kastels aRmosavlur<br />
yaidaze Seesrulebina misi portreti anu SoTas wabaZviT e.i. sulxan<br />
avTandilisZis gamosaxulebis dednad, prototipad aRiarebulia<br />
SoTas portreti.<br />
rogorc dasawyisSi aRvniSneT, Cven SemogvrCa SoTa rusTavelis<br />
ramdenime gamosaxuleba garda Cvens mier ganxilulisa, aseve<br />
ierusalimis jvris monastris freskaze da TavaqaraSvilis Sesrulebul<br />
`vefxistyaosnis~ Tavfurclis miniaturaze. am kompoziciebSi<br />
poets imdenad gansxvavebuli samoseli acvia, rom<br />
maTi an calke ganxilva an SedarebiTi analizi kvlevas sxva mimarTulebiT<br />
waiyvanda. Cveni kvlevis obieqti iyo Teklaseul<br />
`vefxistyaosanSi~ XVII saukuneSi Zveli XV saukunis xelnaweridan<br />
188
amoWrili da Cakruli SoTas minitura, sadac poeti mosilia `xelmwifis<br />
karis garigebis~ teqstSi aRwerili samefo SesamoseliT,<br />
Tumca, sxvaobas feradovani Sexameba avlens.<br />
Ddamowmebani:<br />
alibegaSvili 1979: Алибегашвили. Г. Светский портрет в Грузинской средневековой<br />
монументальной живописи.Тб.: 1979.<br />
amiranaSvili 1961: amiranaSvili S. qarTuli xelovnebis istoria. Tb.:1961.<br />
amiranaSvili 1966: Амиранашвили.Ш. Грузинская миниатюра.М.:1966.<br />
buxtali 1961: Buchthal H. A Byzantine miniature of the Fourth Evangelists and its relatives.<br />
DOP #15(1961).<br />
devdariani 1990: Девдариани Ф. Миниатюры Анчисхатского Гулани. Тб.: 1990.<br />
virsalaZe 1984: virsalaZe T. atenis sionis moxatuloba. Tb.: 1984.<br />
eberzoli 1933: Ebersolt J. Orient et Occident, Paris: 1933.<br />
ingoroyva 1926: ingoroyva p. rusTveliana. I, tf.: 1926.<br />
kakabaZe 1927 : kakabaZe s. vefxistyaosnis sakiTxis garSemo. `mnaTobi~, № 11-12.1927.<br />
leoniZe 1935: leoniZe g. vefxistyaosnis axali xelnaweri. literaturuli<br />
memkvidreoba. wg. I, Tb.: 1935.<br />
maCabeli 1998: Мачабели К. Камменные кресты Грузий. Тб.: 1998.<br />
maWavariani 1969: maWavariani el. SoTa rusTavelis portreti e.w. zazaseuli<br />
`vefxistyaosnis~ xelnaweridan. paleografiuli Ziebani, N#II,<br />
Tb.: 1969.<br />
frendi 1927: Friend A. M. The Portaits of Evangelists in Greek and Latin Manuscripts, part I, Art<br />
Studies 5(1927);<br />
SoSiaSvili 1965: SoSiaSvili n. XII-XIVss. saqarTvelos saxelmwifo samarTlis<br />
istoriisa da rusTavelologiis zogierTi sakiTxi. ciskari, № #9, Tb.: 1965.<br />
CofikaSvili 1964: CofikaSvili n. qarTuli kostiumi (VI-XIV ss). Tb.: 1964.<br />
javaxiSvili 1962: javaxiSvili iv. masalebi qarTveli eris materialuri kulturis<br />
istoriisTvis, III-<br />
IVss, Tb.:1962.<br />
jafariZe 1981: jafariZe n. brinjaos xanis oqromWedloba saqarTveloSi. Tb.:<br />
1961.<br />
hungeri... 1966: Hunger H., Wessel K., Evangelisten, Reallexikon zur Byzantinistischen Kunst,<br />
Bd.II, Stuttgart, 1966.<br />
Lali Osepashvili<br />
A portrait of Shota Rustaveli’s<br />
Summary<br />
On the cover of XVII century manuscript of “A Man in a Tiger’s Skin” there is<br />
stuck the miniature depicting Shota Rustaveli. All the scientists who have studied this<br />
miniature regard it as dated back to XV century.<br />
It is worth mentioning that Shota Rustaveli is wearing the clothes that are not<br />
observed in any other works of art. The clothes are found only in historical - literary<br />
monuments where they are described in written.<br />
The work considers the clothes of the poet: long red dress, short “Kabarcha” and<br />
mackintosh. We share the scientists’ viewpoints according to which the miniature is<br />
dated back to the XV century.<br />
189
xvTiso zariZe<br />
190<br />
Tvalsazrisi<br />
Tbilisis anarekli `vefxistyaosanSi~<br />
`vefxistyaosnis~ geografia miTologizebulia; amas ki ara<br />
marto is ganapirobebs, rom aq TiTqosda realuri arabeTisa da<br />
indoeTis gverdiT iseTi zRapruli qveynebic aris aRwerili, romelTagan<br />
erTSi mxolod qajebi saxloben, xolo meoreSi mudmivi<br />
gazafxulia, aramed isic, rom TviT am realur saxelmwifoTaganac<br />
arc erTi ar aris realuri; realuri da namdvili maTSi mxolod is<br />
aris, riTac isini saqarTvelos hgvanan.<br />
sinamdvilis, realuri garemos aseTive miTologizeba SeniSnulia<br />
rusTvelis epoqis dasavlur romanebSic (mixailovi 1976:<br />
150); oRond, rusTvelis mier gaxsnili sivrce mxolod amiT ar<br />
aris am epoqisTvis tipologiuri; magaliTad, a. gureviCi p. bicilize<br />
dayrdnobiT SeniSnavs: SuasaukuneTa mwerali, roca Tavis<br />
personaJTa samoqmedo sivrces xsnida, mas im landSaftis mixedviT<br />
uZebnida saxes, rasac Tavis koSkisa Tu, saerTod, samoRvaweo adgilis<br />
gadasaxedidan amCnevdao (gureviCi 1984: 81); raki maSin ase<br />
iyo, bunebrivia, swored amitom ar ganirCevian erTmaneTisagan<br />
`vefxistyaosnis~ qveynebic; maT geografias xom arsebiTad Cveni<br />
samSoblos zogadi ieri adgas, ris Sesaxebac am ori aTeuli wlis<br />
win specialuri naSromic ki gamovaqveyneT (x. zariZe, `literaturuli<br />
saqarTvelo~, 1989, 2-VI). Semdgomma dakvirvebam ki bolos<br />
da bolos imaSic dagvar wmu na, rom am sivrceSi zogi cixe-qalaqisa<br />
da misi Semogarenis ufro kon kretuli lokalizebac ki aris SesaZlebeli;<br />
kerZod, irkveva, rom far sadanis samefo saxli Tavisi<br />
mimdebare nakrZaliT, moedniT da maT gver diT Camavali mdinariT,<br />
arsebiTad iseTivea, rogoric istoriuli Tbi lisi Cans `qarTlis<br />
cxovrebis~ wignTa mixedviT. axla, raki es dokumenturi literaturaa,<br />
bunebrivia, kvleva maTgan unda daviwyoT, rom cxadi gaxdes,<br />
Tu rogor aris igive monacemebi areklili `vefxistyaosanSic~ da<br />
davrwmundeT ramdenad damajerebelia igi.<br />
* * *<br />
vaxuSti bagrationi wers: `xolo tfilisi ars sami qalaqi:<br />
tfilisi, kala da isani~ (vaxuSti bagrationi, `qarTlis cxovreba~,<br />
1973, 333). amaTgan yvelaze gvian isani Sesula Tbilisis Semadgen-
lobaSi; manamde ki Cveni dedaqalaqi mxolod mtkvris marjvena napirze<br />
iyo gaSenebuli; isani ki misgan aRmosavleTiT, dRevandeli<br />
metexis maRal gadmosaxedsa da mis miRma daufuZnebiaT xosro<br />
anuSirvanis mier aq Camosaxlebul soRdebs da adrindeli saxelic<br />
_ soRdebil-medina, anu soRdebilis simagre, TiTqos maTganve<br />
SerCenia mas; magram moipoveba sawinaaRmdego mosazrebac; sityva<br />
soRdebilSi, rac, rogorc iTqva, isnis adrindeli saxelia, ucxo<br />
tomis vinaoba ki ara, qarTuli sityva _ sagodebeli ariso Sefarebuli;<br />
amas ki i. sabanisZis `abo tfilelis wamebac~ adasturebs<br />
(beriZe 1977: 106-107); amasTan dakavSirebiT erTob sagulisxmo<br />
cnobas gvwvdis `istoriani da azmani SaravandedTanic~: `yuTlumo,<br />
vkiTxulobT aq, iTxova karavi dadgmad velsa isnisasa da sanaxebsa<br />
saRodeblisao~ (`qarTlis cxovreba 1959: 31).<br />
es adrindeli cixe, anu soRdebil-medina, alizisagan yofila<br />
aSenebuli; 853 wlis 5 agvistos: roca buRa Turqma Tbilisi aiRo<br />
da dawva, daumorCilebia da miwasTan gausworebia isic, magram mis<br />
adgilze arabebs maleve ufro mZlavri simagre augiaT qviTkirisagan<br />
da axali saxelic `hisni~, anu cixe, maTve uwodebiaT misTvis<br />
(beriZe 1977: 109).<br />
qarTuli wyaroebidan TbilisTan erTad isans pirvelad `matiane<br />
qarTlisaÁ~ axsenebs; XI saukunis Sua wlebSi, roca Tbilisis<br />
berebs qalaqis patronad bagrat IV mouwveviaT, isnelebs ar miuRiaT<br />
igi; bag ratma `aRixuna koSkni karTani Tavisi kaciTa, da aRiRo<br />
cixe qalaqisa darijeli da ornive koSkni wyalyinisani da Tabori,<br />
da daadginna Sigan laSqarni TÂsni da erisTavni, xolo isnelTa<br />
Caagdes Ãidi da ara mosces isnio~, gvauwyebs mematiane (`qarTlis<br />
cxovreba~ 1955: 299-300).<br />
maSasadame aqedan irkveva, rom rogorc abos wamebis dros,<br />
axlac xidiT ki ukavSirdeboda Turme isani Tbiliss, magram damoukidebladac<br />
sWeria Tavi, raki arc qalaqis mmarTvelobas<br />
damorCilebia da arc misgan patronad mowveul bagrat IV-s.<br />
amas Tanamedrove istoriografic adasturebs: `Tbilisis<br />
xucesebs emorCileboda da ebara sakuTriv qalaqis, mtkvris marjvena<br />
napiris cixe da kliteni. Tbiliss simagreebi hqonda mtkvris<br />
marcxena napirzec, mag ram is, rogorc Cans, sakuTriv qalaqs ar<br />
ekuTvnoda. aq, mtkvris marcxena nawilis simagreebSi, umTavresad,<br />
mahmadianuri samxedro-feodaluri aristokratia batonobda,<br />
amitom iyo, rom bagrat IV, , TviT `qalaqis berebis~ mier mowveu- mowveu-<br />
li TbilisSi, iaraRiT fiqrobda mtkvris marcxena na piris, isnis<br />
daamorCilebaso~ wers S. mesxia (mesxia 1982: 230).<br />
`qalaqis berebis~ mier qarTlis xelisuflebaSi mfarvelis<br />
191
Zieba ukve imis dasturia, rom Cveni qveynis saboloo gaerTianebisaTvis<br />
brZolas sakmao Zala aqvs ukve mokrebili, magram es procesi<br />
mainc uceb ar damTavrebula. Tbilisis mmarTveloba erTmxriv<br />
Tu gadasaxadebsac ki kisrulobda saqarTvelos samefos<br />
sasargeblod, meore mxriv musulmanur centrebSi agzavnida Tavis<br />
emisrebs da daviT aRmaSeneblisagan dacvas iTxovda: `Turqmanni<br />
da kualad vaWarni ganZel-tfilel-dmanelni warvides sultansa<br />
winaSe, da yovelsa sparseTsa, SeiRebnes Savad, romelnime pirni,<br />
da romelnime Ãelebi, da romelnime sruliad da esreT miuTxrnes<br />
yovelni Wirni, mowevnilni maT zeda~, gvauwyebs daviT aRmaSeneblis<br />
istorikosi (`qarTlis cxovreba~ 1955: 240). swored ai amas<br />
moyva mahmadianTa uzarmazari koaliciis SemoWra saqarTveloSi<br />
ilRazis meTaurobiT; brZola didgorSi moxda da qarTvelTa<br />
saarako gamarjvebiT damTavrda. aRmaSenebelma, raki icoda Tbilel<br />
mahmadianTa ukeTuri wvlilis Sesaxeb am omSi, gaqceul mters<br />
Tavi aneba, alya Semoartya Tbiliss da mZafri brZoliT aiRo igi.<br />
mere ki `saqarTvelos samefo dedaqalaqi quTaisidan TbilisSi<br />
gadmoitana, gaauqma qalaqis TviTmmarTveloba da Tbilisi mefis<br />
moxeleebs dauqvemdebara~ (`saqarTvelos istoriis narkvevebi~<br />
1979: 241), askvnis Tanamedrove istoriografia.<br />
es moxeleni, anu mTeli samefo rezidencia, isanSi dafuZnda,<br />
riTac, cxadia, bolo moeRo mis ganze yurebasa da mtrul damokidebulebas<br />
qalaqisadmi, radgan misi Semadgeneli nawili gaxda.<br />
amis Semdeg isans, cxadia, TbilisTan erTad, rogorc qarTvel<br />
mefeTa sasaxles, intensiurad axseneben da garkveulwilad aRweren<br />
kidec `istoriani da azmani SaravandedTani~, `JamTaaRmwereli~,<br />
vaxuSti bagrationis `aRwera samefosa saqarTvelosa~, `abdulmesiani~;<br />
rogor gamoiyureba igi am wyaroTa mixedviT maSindeli<br />
Tbilisis sxva cixeebTan erTad?<br />
vaxuSti bagrationi isnis Sesaxeb Cvens mier ukve damowmebul<br />
cnobas cota qveviT ase amTavrebs; `xolo isnis cixe yofil ars<br />
didi~ (`qarTlis cxovreba~ 1973: 337), amaSi ki Tavisi Zalze mniSvnelovani<br />
wvlili im amaRlebul adgilsac unda hqonoda, romelzec<br />
igi yofila wamomarTuli; es, marTalia, arapirdapir, magram<br />
mainc sakmaod kargad Cans Cvens mier dasaxelebuli wyaroebidan;<br />
magaliTad, `JamTaaRmwereli~ mogviTxrobs: roca erT Rames daviT<br />
ulus Sesmenili mestumre jiquri mihgvares gansakiTxavad, `mefe<br />
jdao isanTa mxedveli mtkvrisa~ (`qarTlis cxovreba~ 1959: 238),<br />
man iqidanve gadaagdebina mtkvarSi mxilebuli moxele, romlis<br />
gvamico, ganagrZobs Semdeg mematiane, gaTenebisas isnidanve dainaxeso<br />
Tbiliselebma `riyesa zeda gangdebuli wylisagano~ (iqve).<br />
192
es ki, cxadia, ar moxdeboda, rom isani marTlac sakmaod didi da<br />
cad aziduli ara yofiliyo; iqidan arc jiqurs gadaagdebdnen mtkvarSi<br />
dasasjelad da verc im sivrces daeufleboda igi, romelsac<br />
swvdeboda Turme, swored amas adasturebs wylidan gariyuli<br />
jiquris Soridan xilva.<br />
isnis am simaRles, savaraudoa, sxva aucileblobac ganapirobebda.<br />
raki mtrisagan iyo dafuZnebuli, mas Tavisi mdebareobiT,<br />
aRnagobiTa da sivrceSi momnusxveli gasvliT usaTuod unda gaewonasworebina<br />
Tbilisis sxva simagreTa modaraje mzera. dasavleTidan<br />
aseTi iyo nariyala, xolo samxreTidan Tabori; `istoriani<br />
da azmani SaravandedTani~, cxadia, mis amgvar warmomavlobasa<br />
da daniSnulebaze arafers ambobs, magram imas ki gvagrZnobinebs,<br />
Tu ra STabeWdilebas tovebda Turem Tavisi sidiadiT da sididiT<br />
mnaxvelze; isnis samefo saxli ariso, mogviTxrobs igi,<br />
`yoveliTurT samoTxis msgavsi~, mqone `saydrisa camde amaRlebulisa~,<br />
`naTelmze gabaoniani~ da a. S. (`qarTlis cxovreba~, 1959,<br />
24-25); sagulisxmoa, rom aseTive amaRlebulia da amamaRlebeli<br />
am rezidenciis ioane SavTeliseuli aRwerac, rac Tavis droze<br />
i. javaxiSvilma SeniSna (i. javaxiSvili, 1986, 123); igi imiTac aris<br />
gansakuTrebuli, rom mzeras migvpyrobinebs nagebobaTa galavnis<br />
Semkulobaze, mtil-samoTxisa da avazanTa sinatifeze; Tvals itacebso,<br />
ambobs avtori, `karTa stovani, erTa stolani, ipodromisa<br />
ganxmulobani~ da a. S. (Zveli qarTveli mexotbeni, II, 1964: 130). cota<br />
ram viciT isnis samefo saxlis interierzec. masze konkretul cnobas<br />
gvawvdis `istoriani da azmani SaravandedTani~, roca giorgi<br />
III-is glovasTan dakavSirebiT aRwers mas.<br />
laSas droindeli mematianis cnobiT giorgi III gardacvlila<br />
`sta girs kaxeTisasa, Tuesa martsa ocdaSvidsa, samSabaTsa vnebisasa~<br />
(`qar T lis cxovreba~ 1955: 367). es Tavzardamcemi cnoba `esmao<br />
sam-mnaTobiersa mefeT-mefisagan mefed qmnilsa Tamars qalaqsa<br />
Sina tfilissa; sajdomsa maTsa cixesa isans~. samSvildedan<br />
CamouyvaniaT rusudani, mamida Tamarisa, oorive mandilosani<br />
`momxuevelni urTierTisani da moltobilni sisxlreuli cremliTa<br />
Sevideso taZarsa sameufosa~, e. i. darbazSi, romelic, savaraudoa,<br />
umTavresi iyo mTel am cixeSi da axlac swored amitom iyo<br />
aq dasvenebuli gardacvlili mefe. aq ukve Tavi moeyara qveynis<br />
rogorc umaRles sasuliero, ise saero xelisuflebas; zari,<br />
cxadia, Zalze didi iyo da vin dakarga maSindelma saqarTvelom, es<br />
rom cxadyos, avtori amisaTvis gamoxatvis aseT xerxs mimarTavs:<br />
aRwers am darbazs, romlis `kedlebi da ca~, anu Weri, giorgi mefisgan<br />
gadaxdili omebis amsaxveli epizodebiT yofila moxatuli.<br />
193
`razmebi, spebi, monaspebi, qalaqebi da cixeebi awyuedili da oxerqmnili~,<br />
xolo yovelive amis moqmedi da warmmarTveli ki, `taniTa<br />
gorgaslianiTa da mklaviTi aqilianiTa da piriTa mnaTobieriTa,<br />
kaci iroad sagonebeli~ axla iwvao samudamod dadumebuli da<br />
uqmad ewyoo mraval omebSi gamocdili misi saWurveli (`qarTlis<br />
cxovreba~ 1959: 24-25).<br />
yovelive es, bunebrivia, Zalze sainteresoa ufro zogadad,<br />
vidre Cveni konkretuli sakiTxisaTvis, magram mas Tu Tvali ver<br />
avarideT, mxolod imitom, rom isan-Tbilisis zogadi ieris moxazvis<br />
gareSe, cxadia, verafriT wavidodiT ufro konkretulisaken.<br />
vgulisxmob imas, rac am qalaqis erTianobis mniSvnelovani nawili<br />
yofila `qarTlis cxovrebis~ wignTa mixedviT da Cans `vefxistyaosanSic~.<br />
Zveli Tbilisis im mTlianobaSi, romelsac nariyalas, isnisa<br />
da Taboris cixeTa zeaweuli siluetebiT aris Sekruli, cxadia,<br />
Zalze Znelia warmovidginoT filopatni, anu samefo nakrZalebi,<br />
mas rom hqonia, aseve Znelad moeZebneba masSi adgili hipodromsac,<br />
romlis `ganxmuloba~-sifarTovezec aqcentirebulia `abdulmesianSi~,<br />
magram isini rom marTlac amSvenebdnen Turme da<br />
acocxlebdnen maSindel Cvens dedaqalaqs, ueWvelia. `istoriani<br />
da azmani SaravandedTani~ maTze sakmaod garkveul warmodgenas<br />
gviqmnis da gvarwmunebs, rom yovelive es Tbilisis ganuyofeli<br />
nawili iyoo. amas adasturebs qarTuli istoriuli mecnierebac.<br />
imxanad Zmisagan Seviwroebul amir-mirmans, Sirvans Casi-<br />
Zebuls da amdenad patrons Sirvanisa, mociquli mouvlenia<br />
saqarTveloSi, miReba da Semweoba uTxovnia. Sirvani maSin saqarTvelos<br />
ymadnafici qveyana iyo da Tamars, viTarca patrons, Rirseuli<br />
daxvedra marTebdao misTvis, aRniSnavs n. berZeniSvili<br />
(berZeniSvili 1964: 320). dedofals laSqris Seyra ubrZanebia da<br />
rogorc mematiane aRniSnavs, masac maleve auvsia `mtkuris piri,<br />
algeTis piri, qciis piri da qurdavaWris piri. es oTxive mdinare<br />
tfilisiT yaraCalamadis~ (`qarTlis cxov reba~ 1959: 64). cota<br />
xans mere mobrZanebula stumaric `yovlisa aranisa didebulebiTa<br />
da hulamiTa~ (iqve). Cvens xelisuflebs isini ratomRac isanSi<br />
ki ara, qalaqgareTa rezidenciaSi, `Walaxa agaraTasa~, miuiRia.<br />
qarTvel mefeTa es samyofi wyaroebSi manamac aris naxsenebi<br />
da Semdegac. magaliTad, ubedur rusze gamarjvebuli Tamari<br />
`Semoqceuli dga Walasa agaraTasa, monadire, monadime, mxiaruli<br />
da Semwynarebeli erTgulTa da sakuTarTa misTao~, gvauwyebs mematiane<br />
(`qarTlis cxovreba~ 1959: 54) da misi sityva `Semoqceuli~<br />
imasac gvagrZnobinebs, rom dedofali Tbilisiskenaa dabrunebuli<br />
194
da masTan axloa mosuli. Tamari rom xSirad aris aq da aqedan ganagebs<br />
samefos, amas basili ezosmoZRvaric gvidasturebs: rodesac<br />
abazas ZeT `qmnes didi boroti da orni Zmani anton Wyondidelisani<br />
daÃocnes da amiT Seawuxes marTali igi da ganarisxes TavTa<br />
TÂsTa zeda RmerTi da Tamar, rameTu Walasa agaraTasa mdgomman,<br />
mouwoda xuTTTave da sibrZniTa TÂsiTa Seipyra da TÂTo TÂTosa<br />
cixesa Sesua, raiTamca ganiwurTnoso~ (`qarTlis cxovreba~ 1959:<br />
131).<br />
raki mefe ase xSirad aris aq da saqveyno saqmeebs aqedan agvarebs,<br />
iwynarebs `erTgulTa da sakuTarTa misTa~, xolo avis mqmnelT<br />
Sesaferisad sjis, nadirobs da roca saamiso mizezi aqvs,<br />
Svebasac eZleva, cxadia, aq yvelaferi mefeTa moTxovnilebis<br />
Sesabamisad unda yofiliyo aSenebuli da damSvenebuli. es asec<br />
yofila, `istoriani da azmani SaravandedTani~ misTvis Cveuli<br />
stiliT mogviTxrobs amis Sesaxeb: `romelman, anu vismca gonebaman<br />
da enaman aRmoTquna qebani zarTa didebisani karavTa da sarafardaTa,<br />
koSkTa da filopatTani, Semkobilobani beselielebrni,<br />
gina solomonianni taZrisa RmrTisanio~ (`qarTlis cxovreba~<br />
1959: 67), RaRadebs igi da misi emociuri tonaloba rom usagno ar<br />
aris, Cans iqidan, rom igi CamoTvlis kidec imaT, romelTa srulyofilebiTac<br />
asea aRfrTovanebuli. ufro metic, rogorc vnaxavT,<br />
momdevno Txrobisas konkretuladac ki warmoaCens zog maTgans,<br />
magaliTad sacxenburTo moedans.<br />
stumarTa miRebis Semdego, aRniSnavs mematiane, qarTvelma<br />
gvirgvinosnebma iTxoves puri da Semdgomad purisa daidves nadimi,<br />
sikeTe da siturfe gamouTqmeli. iyo sixaruli da zma mgosanTa<br />
da muSaiTTa. damyofelTa msgefsisaTa erTisaÁTa hqonda yovelTa<br />
sixaruli, maTgan ZRvnoba, amaTgan boZeba, nadiroba da burTaobao~<br />
(`qarTlis cxovreba~ 1959: 66).<br />
ZRvnoba-boZebasa da nadirobaze Tu naTqvamiT kmayofildeba<br />
avtori, burTaobaze cota metsac mogviTxrobs, riTac irkveva,<br />
rom am rezidencias saamiso moedanic marTlac hqonia.<br />
stumrisa da mis TanamyolTa Sesaxeb xma darxeula: `eraysa,<br />
adarbadgansa da eransa amaTebrni moburTalni ara darComilano~<br />
(`qarTlis cxovreba~ 1959: 67). am xmas Tamaris yuramdec miuRwevia<br />
da manaco, aRniSnavs mematiane, `ubrZana... amirspasalarsa missa<br />
zaqarias da msaxurTuxucess ivanes, hereTis erisTavsa grigols da<br />
sxuaTa moymeTa da Cavides moedans da muniT Camovides amir-mirman<br />
misiTa didebulebiTa da moniTa, da TÂT Tamar saWruetelad piriTa<br />
miT brwyinvaliTa da naTelTa mfeniTa. islimni, dajerebulni mecnierebisani<br />
da mZle-mbrZolni, mswrafl iZlivnes daviT mefisa da<br />
195
misTa moymeTagan da Seiqces Zleulni da mWmunvarenio~ (`qarTlis<br />
cxovreba~ 1959: 67).<br />
maSasadame, yovelmxriv ikveTeb, rom am `Walasa agaraTasa~<br />
qarTvel xelisufalT hqoniaT rezidencia Sesabamisi punqtebiT:<br />
filopatiT, rac rogorc `giorgi aTonelis cxovrebidan~ Cans,<br />
Cveulebrivi unda yofiliyo maSindel saberZneTSic (Zeglebi 1967:<br />
182) da sacxenburTo moedniT. axla ramdenad axlo, an Sors iyo<br />
yovelive es Tbilisidan?<br />
am kiTxvas n. berZeniSvili svams da mocemuli teqstisave<br />
analiziT arkvevs, rom isini Sors ar unda yofiliyvnen qalaqisagan,<br />
rac, cxadia, Cans Semdegidan:<br />
stumris dasaxvedrad Seyrili qarTuli laSqari sadroSoebad<br />
yofila ganlagebuli Tbilisis WiSkridan xsenebul `Walamde<br />
agaraTasa~, romelic, raki Wala ewodeba, usaTuod mdinaris, am<br />
SemTxvevaSi, mtkvris pirs unda yofiliyo.<br />
`pirvelad ra gamovides TbilisiT qalaqiTo, gadmogvcems<br />
mematiane, stumar-maspinZelTa svlis Sesaxeb agaraTa Walisaken,<br />
miegebnes win ovsni da yivCaRni axalni; Semdgomad amisa herni da<br />
kaxni, Semdgomad qarTu el ni, da Semdgomad mesxni da Torelni,<br />
SavS-klarj-taoelni, Semdgomad som xiTarni, Semdgomad afxazni<br />
da suan-megrelni Tana raWa-Takuer-mar gu e liTurT da TÂT karsa<br />
karÂsa Ãelisuflani da Sinaurnio~ (`qarTlis cxovreba~ 1959: 65).<br />
Semdeg am cnobis Sesaxeb n. berZeniSvili wers: `Cven, samwuxarod,<br />
ar viciT, rogori iyo aseTi zeimis dros saqarTvelos<br />
sxvadasxva Temis laSqarTa dgomis wesi, ra manZili aSorebda erTi<br />
Temis laSqars (droSas) meorisagan, magram aq motanili teqsti<br />
iseT STabeWdilebas tovebs, rom saqarTvelos jaris es nawilebi<br />
erTimeorisagan didad daSorebulni ar unda yofiliyvnen. maSasadame,<br />
SeiZleba vifiqroT, rom Wala agaraTa Tbilisidan Zlier<br />
Sors ar unda yofiliyo, qalaqidan mefis karvamde, am `Walas” rom<br />
iyo, sul saqarTvelos jari iyo ganlagebuli~ (berZeniSvili 1964:<br />
321, xazi avtorisaa).<br />
axla, marTlac Znelia mTlad zustad imis dadgena, Tu ra daSorebaze<br />
iyo Tbilisidan ganlagebuli es `Wala agaraTasa~, magram<br />
motanili teqstidan is ki aSkaraa, rom qalaqis bWeTa Semdeg stumar-maspinZelTa<br />
dasaxvedrad damdgari laSqari cxadia, usaSvelod<br />
ver iqneboda gawe lili. amitom es `Wala~ marTlac usaTuod<br />
ufro axloa savaraudebeli, vidre Sors.<br />
n. berZeniSvils isic aqvs aRniSnuli, Tbilisis romel mxares<br />
unda yofiliyo es rezidencia. gamoricxvis wesiT askvnis, rom igi<br />
196
samxreTSi Cans sagulvebeli, saiTac Tbilisi ganjis kariT gadioda.<br />
aqeT ki iyo tabaxmela, Semdeg Sindisi, maTgan ufro marjvniv<br />
koJris cixe, romelic amave mkvlevrisave azriT, maSin agaraTa<br />
cixis saxeliT unda yofiliyo cnobili, samefo xelisuflebisaTvis<br />
Sesabamisi Tavisi rTuli nagebobaTa kompleqsiT (berZeniSvili<br />
1964: 315), magram romeli iyo konkretulad `agaraTa Wala~, axla<br />
zedmiwevniT garkveva jerjerobiT Wirs. `erTi ki aris, tabaxmelas<br />
iSva laSa giorgi (`qarTlis cxovreba~ 1959: 56), aq axares Tamars<br />
Samqors Cveni laSqris didi gamarjveba (iqve, gv. 73) da mefTa rezidencia<br />
Cans aq maSinac ki, roca ukve monRolTa xelSi viyaviT~<br />
(iqve. gv. 231).<br />
maSasadame, sabolood rom SevkraT, raca am wyaroebidan<br />
Tbiliszea naTqvami, Cveni maSindeli dedaqalaqi ase gamTliandeba:<br />
nariyaliT, isniTa da TaboriT gamokveTil mis erTianobas<br />
galavani gamoyofs mimdebare sanaxebidan. samxreTidan, zRudis<br />
gareT misi mimdebarea `agaraTa Wala~ samefo sasaxliT, moedniT<br />
da nakrZaliT; maT axlos CaudiT mtkvari. ramdenadme moSorebiT<br />
am erTianobas erwymis koJris cixe.<br />
aseTia meistorieTagan danaxuli XII-XIII saukuneTa Tbilisi<br />
Tavisi mimdebare nagebobebiT. igi im ZiriTadi konturiT, romlis<br />
Cvenebac vcadeT, areklilia `vefxistyaosanSic, areklili<br />
imdenad, rom zog rames ganxilul aRwerilobaTagan cota metadac<br />
ki akonkretebs.<br />
* * *<br />
`gamovediT, moviareT moedans da wylisa pirsa<br />
Cemsa move, davabrunve, mefe momyva saxlTa Zirsa~<br />
(rusTaveli 1988: 355, 1. 2.)* ∗<br />
werilis dasawyisSive mivaniSneT, rom `vefxistyaosnis~ sivrce<br />
ukideganoa, mraval qveyanas da usaxelo sanaxebs moicavs,<br />
magram mainc erTiani ieri dahkravs, radgan am sivrce-samyaros<br />
modelad erTi qveyanaa navaraudevi, kerZod, rusTvelis mSobliuri<br />
garemo, romelsac, rogorc Cans, sakmaod kargad icnobda. amis<br />
gamo TiTqos raRac mosawyeni erTferovneba unda eZalebodes am<br />
sivrces, magram rusTveli amas mxolod Tavisi maxvili Tvalis<br />
da warmosaxvis iSviaTi unariT ki ar aRwevs, aramed gansaxovnebis<br />
sxvadasxva principiTa organizebiTac. erTs pirobiTad SeiZleba<br />
garemos poeturi, amaRlebuli gancda vuwodoT, radgan asaxuli<br />
obieqti ara aRnagobis konkretuli detalebiT, aramed misgan<br />
mogvrili mZafri STabeWdilebiT Semodis CvenSi da asec gvrCeba<br />
* gamokvlevaSi `vefxistyaosnis~ teqsti damowmebulia Semdegi gamocemis mixedviT<br />
(gadmoiwereT damowmebanidan).<br />
197
cnobierebaSi, xolo meores, aseve pirobiTad, matianuri, radgan<br />
masSi bevria iseTi, rac ganxilul matianeTa furclebze Segvxda.<br />
pirvel pricnips rusTaveli avTandilis samemkvidro cixe-qalaqis,<br />
tarielis mamiseuli rezidenciisa da qajTa qalaqis Cvenebsas<br />
mimarTavs. yvelaze metad mainc am ukanasknelisas, radgan poemis<br />
siuJeti moiTxovs amas. es xom is simagrea, romlis damxobiTac<br />
sikeTem sabolood unda sZlios borotebas. meoreSi farsadanis<br />
samefo saxli eqceva Tavisi Tanmxlebi nagebobebiTa da garemoTi.<br />
daviwyoT pirveliT.<br />
fatmanis sazafxulo sasaxle, baRSi rom dgas, dauviwyaria<br />
ukve imiT, rom misi Semadgeneli nagebobani, `maRalni, yovliT<br />
mxedvelni, zRvasa ze wavidebulni~ (1122, 2), Tavis wilad metad<br />
Sors gaSlil sivrces ikreben. zRvis talRebidan monaber sios<br />
xSirad Tu sasurveli simSvide moaqvs aq myofi fatmanisaTvis,<br />
arc uCveulo sanaxaobas aklebs iqiTken mzirals; es, cxadia, ukve<br />
sakmaod mimzidvels xdis aqaurobas, magram rusTaveli amiTac ar<br />
amowuravs mkiTxvelze misi esTetikuri zemoqmedebis unars. igi<br />
gansakuTrebiT STambeWdavi maSin xdeba, roca zRvis napiridan<br />
nestanis mSvenierebis sxivi Seadgeba. ai, davukvirdeT:<br />
198<br />
`ra mobrunda qali Cemken, Semoadges sxivni kldesa~ (1128, 1).<br />
am sxiviT ganaTebul kldeze gadmomdgari sasaxle, cxadia,<br />
kidev ufro miiwvevs cisken da zRapruli ieriT imoseba. zRvis ukidegano<br />
sivrces dauflebuli es mSveniereba amiTac aRarasodes<br />
gaviwydeba Semdeg.<br />
ufro sxvagvarad gadian maTganve dauflebul sivrceSi tarilis<br />
mamiseuli cixe-simagre, avTandilis samemkvidro qalaqi<br />
da rogorc iTqva, gansakuTrebiT ki qajeTis cadatyorcnili<br />
citadeli.<br />
tarielis mamiseuli simagre mxolod erTi, wina mxridan aris<br />
moqceuli im sivrcisken, romelsac gamudmebiT misCerebia. tarielma<br />
roca xvarazmeli sasiZo mokla, Tavis simagres mimarTa da<br />
iqidan adevnebda Tval-yurs, rogor viTardeboda situacia. `qalaqi<br />
mqonda magari, mterTagan mourevario” (557, 3), ambobs igi, roca<br />
sasiZos mokvlis ambavs yveba da misi cixe marTlac aseTi gamodis:<br />
`ar gawyda mosvla mdevarTa Ramesa dia bnelasa,<br />
Cemi ra scnian, scvidian Tavebsa maTsa mTelasa~ (558, 34),<br />
yveba igi da momxdurs rom ase moxerxebulad akontrolebda da<br />
igeriebda kidec, amaSi mas Tavisi simagris aRniSnuli mdebareoba
uwyobda xels. es TandaTan ikveTeba TxrobaSi.<br />
roca mdevarTa mosvla TandaTan minelda da saomari vnebanic<br />
Cacxra, tarieli nestanze fiqrma SeaSfoTa: ra bedi ewia mas,<br />
araferi icoda da amiT Sewuxebuli gavida gareT, rom iqiT gaexedna,<br />
saidanac misi ambis momtani unda gamoCeniliyo. es ki simagris is<br />
mxarea, saidanac mTeli Ramis ganmavlobaSi mdevari awydeboda. ai<br />
rogor akonkretebs amas rusTaveli. tarieli yveba: `mas zRudesa<br />
gardavadeg, mindorTake rome vageo~ (565, 3). maSasadame, cxadia,<br />
rom es cixe mxolod mindvris mxridan yofila specialuri zRudiT<br />
daculi, rac imas niSnavs, rom uknidan da gverdebidan vaglaxad<br />
veravin miekareboda bunebriv warmonaqmenTa miuvalobis gamo.<br />
ai winidan ki sakmaod vrceli sivrce eSleboda Turme da zRudec<br />
amitom iqidan hqonia, rac Semdegidanac dasturdeba:<br />
`gamoCndes orni qveiTni, me mivegebe winare,<br />
qali hyva erTsa monasa `vcanmca, Tu moRma vin are~?<br />
Tavgaglejili asmaTi, pirsa sisxlCamomdinare,<br />
aRar miyivla RimiliT, arcRa gamicina-re~ (566)<br />
rogorc Cans, im or qveiTSi, Tavisi cixis gadasaxdidan rom<br />
SeniSna tarielma, asmaTi mxolod maSin icno, roca win miegeba<br />
maT. swored es aris naTqvami damowmebuli strofis pirveli ori<br />
striqoniT, es ki Tavis mxriv cxadyofs, Tu ra sivrce iSleboda Turme<br />
am cixidan Tvalsawierze. amasve akonkretebs meoTxe striqonic:<br />
`aRar miyivla RimiliT, arcRa gamicina-re~. adre, roca misTvis<br />
sasurveli ambavi mohqonda, Turme Soridanve exmianeboda xolme<br />
mis Sesaxeb asmaTi, anu xmamaRla awvdida im daSorebidan saTqmels,<br />
romlidanac axla aRarafers agebinebs guldamZimebul mijnurs.<br />
sivrcis amgvari diferencireba ki, cxadia, maSin aris logikuri,<br />
roca igi sakmaod didia. didi sivrce ki Tavad cixis sididesac<br />
cxadyofs, raki isini ase arian erTimeoresTan dakavSirebulni.<br />
maSasadame, cxadia, rom tarielis cixe-simagre uknidan dacul<br />
simaRleze yofila wamomarTuli da iqidan gaSlil areals<br />
ara marto akontrolebda, sakuTar saxesac ki aZlevda Turme mas.<br />
es ki SuasaukuneTa safortifikacio nagebobebisaTvis aucilebeli<br />
piroba iyo. es rom asea, kidev ufro cxadia avTandilis samemkvidro<br />
cixisa da gansakuTrebiT ki qajeTis rusTaveluri Cvenebidan.<br />
avTandilis samkvidro simagris Sesaxeb igi mogviTxrobs:<br />
`qalaqi hqonda magari sazarod sanapirosa,<br />
gare klde iyo, giambob cixesa uqviTkirosa~ (149, 1-2).<br />
199
am cnobiT avTandili monapire, anu qveynis sasazRvro qalaqis<br />
patroni da gam gebeli yofila da cixec Tavisi daniSnulebis zusti<br />
Sesabamisi hqo nia, rogorc mdebareobiT, ise aRnagobiT. es ki iqidan<br />
Cans, rom igi sa za rod, anu qveynis sazRvrebis damrRvevTaTvis<br />
Tavisi ieriT yofila Tavzaris damcemi. xolo rogor axerxebda<br />
amas es cixe, an misi msgavsi sxva cixeebi, kargad Cans iqidan, Tu<br />
rogor frTxilad uaxlovdebian, magaliTad, qajeTis cixes, iseTi<br />
Cauqi meomrebic ki, rogorebic tarieli, avTandili da fridoni<br />
arian.<br />
roca es Zmadnaficebi qajTa qalaqs miuaxlovdnen da igi<br />
horizontze aisveta, fridonma SeaCera megobrebi da gaafrTxila:<br />
`aqedan RamiT vla gvinda, miT aras gamJRavnebulTao~ (1384, 4); amitom<br />
`ra gauTendiT, dadgian da RamiT ficxla vlidiano~ (1385, 3),<br />
mogviTxrobs rusTveli. aqedan ki cxadi xdeba, Tu ra sivrces swvdeboda<br />
Turme qajTa cixis mrisxane mzera. igi dRisa da Ramis ki<br />
ara, mravali dRe-Ramis savals yofila dauflebuli.<br />
cxadia, qajTa cixis amgvarad warmoCenaSi hiperbolas Tavis<br />
wili aqvs, magram igi arc realurobas aris metismetad daSorebuli,<br />
ise aqvs igi masTan miaxloebisas dakonkretebuli rusTvels:<br />
200<br />
`movides, aCnda qalaqi mcvelTa ver dasTvalvidian,<br />
gare klde iyo, guSagTa xma jarviT gaadidian~ (1385, 3-4).<br />
davukvirdeT: miuxedavad imisa, rom es cixe Soridanve SeniSnes<br />
da ramdenime dRis ganmavlobaSi ise frTxilad miiwevdnen misken,<br />
rom am raindebisaTvis cxadi iyo risken midiodnen, igi mainc<br />
TiTqos ai axla wamoimarTa mTeli Tavisi mrisxanebiT maT winaSe.<br />
am gancdas rusTveli Sesabamisi TxrobiT Rawevs. imas ki ar gveubneba,<br />
rac ufro uaxlovdebodnen, ufro da ufro cxadi xdebodao<br />
igi, aramed `movidnes, aCnda! ~, rac iseT STabeWdilebas tovebs,<br />
TiTqos swored ai am wams wamoimarTa mTvaris sinaTleze mTeli<br />
Tavisi grandiozulobiT rogorc ki es sityva waikiTxe!<br />
maSasadame, cxadia, rom am cixeTa aRweraSi poeziaa arsebi-<br />
Ti; amaRlebulTan naziarebi poezia, ris gamoc imdenad asaxulis<br />
zusti detalizebiT ki ara, STagonebis moxdenis ZaliT Semodian<br />
isini CvenSi da am momnusxvelobiT gamaxsovrdebian.<br />
* * *<br />
rogorc iTqva, farsadanis `sra-samyofis~ aRwerisas<br />
rusTveli asaxvis sxva gzas irCevs, es sasaxle diferencirebulia<br />
mefis samyofad da nestanis koSkad, romelsac Tavisi auzebiani<br />
baRic aqvs iSviaTi frinvelebis galobiT savse, magram raki erT
galavans miRmaa orive danaxuli, mainc erTian kompleqsad aRiqmebian.<br />
igi ueWvelad SemaRlebulzea sagulvebeli. saidan Cans es?<br />
tarieli roca nestanis koSkSi misvlas, an iqidan dabrunebas igonebs,<br />
ramdenimejer ki xmarobs aseT gamoTqmas: `baRCa Sevvle~ (391,<br />
1), `SeRamda, wave, baRisa me kari Seviareo~ (405, 2), `baRCa Sevvle,<br />
koSki damxvda~ (516, 2), magram erT SemTxvevaSi misi sityvidanve vi-<br />
WerT rom es baRi damreczea gaSenebuli: `asmaT lxinsa miqadebda,<br />
CaviareT Sigan baRi” (395, 1). es ki marTlac mosalodnelia Tundac<br />
imitom rom, rogorc TandaTan gaverkveviT, es qalaqi mimdebare<br />
moedniTa da samefo nakrZaliT wylis piras aris gaSenebuli. ma-<br />
Sasadame, sasaxle koSkiTurT SemaRlebulze aris SemarTuli.<br />
koSki farsadanma gvian aago, kerZod maSin, roca Svilis samefod<br />
aRzrda gadawyvita, xolo tarieli ki mamasve daubruna (325-<br />
326), magram aago Tavis rezidenciis gverdiTve. amitom iyo, rom<br />
roca nestanis naxviT eldanacemi tarieli farsadanis sasaxleSi<br />
iwva `didTa darbazTa~, xolo `srulni muyrni da mulimni~ ki mis<br />
gons moyvanas cdilobdnen, yovelive amas Turme mSvenivrad xedavda<br />
nestanic, es misive werilidan Cans:<br />
`ZoRan xelqmnilsa giWvretdi kubosa Sina mjdomia,<br />
manda yvelai masmia, raca Sen gardagxdiao~ (377, 3-4).<br />
magram aRniSnuli, cxadia, sakmarisi ar aris imisaTvis, rom<br />
mTeli es kompleqsi ucebve davinaxoT, rogorc ganuyofeli<br />
mTlianoba raRac sivrceSi gamokveTili. amisaTvis meti sabuTi<br />
gvWirdeba, rac `vefxistyaosanSi~ usaTuod moipoveba.<br />
rogorc viciT, tarieli siyrmidanve am sasaxleSi izrdeboda,<br />
xolo Semdeg ki aqve ganagrZo saxelmwifo samsaxuri. imis<br />
mixedviT, Tu sasaxlis romel punqtSi uxdeboda mas xSiri yofna da<br />
ras akeTebda iq, kargad ixateba mTeli am nagebobisa da misi garemos<br />
raoba da rogoroba.<br />
roca tarieli Tavisi rainduli Cvevebis srulyofis Sesaxeb<br />
mogviTxrobs, axsenebs mindors, sadac igi xSirad nadirobda,<br />
Semdeg ki moedans, sadac burTs TamaSobda da xvewda Tavis ostatobas,<br />
xolo bolos ki saxls, cxadia, galavans SigniT arsebuls,<br />
sadac megobrebTan erTad atarebda dros, ai, ufro zustad es<br />
striqonebi:<br />
`mosrnis mxecni da nadirni, isarman Cemgan sreulman,<br />
merme viburTi moedans mindoriT Semoqceulman,<br />
Sevidi, Sevqmni nadimi, niadag lxinsa Cveulman~ (331).<br />
Tundac am TanmimdevrobiTac ki, romliTac tarieli mindors,<br />
201
moedansa da sasaxles CamoTvlis, es kompleqsi erTiani gamodis, magram,<br />
cxadia, arc es aris sakmarisi yovelive amis sruli warmodgenisaTvis.<br />
amitom mivyveT Txrobas, radgan gvelis kidev ufro<br />
cxadi miniSnebanic.<br />
nestanis koSkis karTan gondakarguli tarieli roca mefeTa<br />
did darbazSi mosulierda, momxdarma Zlier SeaSfoTa da Caafiqra<br />
kidec. Tu mis samkurnalod mowveulni amao sjas eZleodnen<br />
misi mdgomareobis Sesaxeb, TviTon xom zustad icoda ra risgan<br />
sWirda?! xom SeiZleboda gonwasuls, Tu kidev daemarTeboda aseTi<br />
ram, bodvisas wascdenoda mijnuris saxeli? amitom axla Zala moikriba<br />
da mefes Seevedra:<br />
202<br />
`patrono, guli aw ukve mrTelia,<br />
cxensa Sejdoma mwadian, vnaxne wyalni da velniao~ (354, 3, 4).<br />
da ai swored amas mosdevs is striqonebi, romlebSic ukve sakmaod<br />
mkafiod aris naCvenebi, rogorc farsadanis sasaxle, ise misi<br />
mimdebare moedani da iqve axlos Camavali mdinarec, riTac, cxadia,<br />
marTlac ukve udavoa am samefo kompleqsis erTianoba, aqedanve<br />
irkveva isic, rom maTgan Sors ara yofila Turme tarielis mamiseuli<br />
simagrec.<br />
`gamoved, moviareT moedans da wylisa pirsa,<br />
Cemsa mive, davabrunve, mefe momyva saxlTa Zirsa~ (355, 1).<br />
`gamovediT~, cxadia, imas niSnavs rom isini galavniT Semokruli<br />
qalaqidan gavidnen da Tanac cxenebiT; moiares mis siaxloves<br />
mdebare moedani, xolo Semdeg ki wylis piras gavidnen da<br />
Cqara miaRwies tarielis cixe qalaqsac: aq am erTianobaSi es nageboba<br />
Tu axali punqtia, aRar Cans sanadiro mindori, magram es imas<br />
ar niSnavs, rom igi am kompleqsSi ar ivaraudeba, saqme isaa, rom am<br />
punqtebs, erTad Tu cal-calke, siuJetidan gamomdinare axsenebs<br />
xolme rusTveli da ara erTiani panoramis saCveneblad, igi Tvi-<br />
Ton unda warmovidginoT. asea Semdegac, roca am kompleqsidan<br />
yvelaze xSirad da Tanac ufro cxadad nestanis koSkisa da misi<br />
baRCis mere moedans gviCvenebs; gviCvenebs Tanac ise, rom sruliad<br />
ueWvels xdis qalaqis galavans gareT mis arsebobas, roca tarieli<br />
xataeTidan gamarjvebuli dabrunda, mefe mas qalaqgareT,<br />
swored am moedanze daxvda; tarieli igonebs: `edgnes turfani<br />
karavni moedans Camodgomilsao~ (464,1) da aq kidev erTxel gaesmis<br />
xazi, rom qalaqi ufro maRlaa, xolo moedani ki SedarebiT dabla,<br />
igi, rogorc vnaxeT, xom asevea naCvenebi istoriul qronikaSic:
`ubrZana amirspasalarsa missa zaqarias da msaxurTuxucessa<br />
ivanes, hereTis erisTavsa grigols da sxuaTa moymeTa da Cavides<br />
moedans da muniT Camovida amirmirman~...<br />
mefem da tarielma Rame iq gaaTies:<br />
`mas RamiT vsxediT nadimad, mun amod gavixareniT,<br />
dilasa qalaqs SevediT, moedniT aviyareniT,<br />
mefeman brZana: `laSqarni, uxmeniT, SemojareniT,<br />
dRes xataeli miCveneT, tyvenica SemomgvareniT~ (465).<br />
swored ai am moedanzeve istumres mogvianebiT xvarazmeli<br />
sasiZoc; farsadanma daavala tariels:<br />
`..mokazmeT moedania,<br />
gamoisvenos siZeman, dayos cotai xania~.<br />
oRond Sen ki Tavi Seikave:<br />
`mun misad naxvad gaviden uSenod spani sxvania,<br />
Sen aqa naxe, kmarian aqa naxvisa kmaniao~ (543).<br />
yovelive es ki, cxadia, sabolood akonkretebs qalaqis, misi<br />
moednis, sadRac axlove arsebuli filopatisa da maT gverdiT<br />
Camdinare wylis ise Tsave erTianobas, rogorc `qarTlis cxovrebis~<br />
mixedviT danaxul Tbi liss axasiaTebda, Tumca, am garemoSi<br />
SesaZlo raRac disonansi tari e lis samemkvidros gamoCenam agrZnobinos<br />
vinmes, amitom amis sapasuxod n. berZeniSvilis damowmebuli<br />
gamokvlevidan kidev erT abzacs SemogTavazebT mxolod da<br />
Semdeg ki erTi kiTxviT davamTavreb am werils `1948 wlis 30 maiss<br />
Cemi aspirantebiT isev somxiT-gardabans vewvie, wers igi, koJris<br />
gzidan tabaxmelas gadavuxvieT da `serebiT~ (ase ewodeba mTis<br />
zurgs) Savnabadisaken wamovediT. aq tabaxmelisa da Savnabadas Sua<br />
erT davakebul adgilas dResac nadarbazevT ewodeba. doc. g. bregvaZis<br />
cnobiT (is aq metyeve iyo da didxans muSaobda) rusul rukaze<br />
am punqtis saxelad sandarbazevi weriao. Tu es asea, esec sainteresoa<br />
(samwuxarod, aseTi ruka me ver vnaxe, 5 versianze ki aseTi ram<br />
aRniSnuli araa). nadarbazevi (`sandarbazevi”) `serebis~ zurgzea.<br />
aqedan SesaniSnavad Cans Tu rogor erTian mTels da rogorc mWidro<br />
erTobas warmoadgenda Tbilisi krwanisiT-Sindis-wavkisiT, tabaxmela-koJriT<br />
(dRevandeli Sara Tavisi aTasnairi mixveulebiT<br />
metismetad agrZelebs manZils da koJors Tbilisidan aSorebs).<br />
krwanisis baRebis boloze Sindisi iwyeba, xolo tabaxmela Sin-<br />
203
disis gverdiTvea, iqvea wavkisic, aqve, xels gaiwvdi da koJoria.<br />
ase, rom es `agarebi~ uSualo midamoebia Tbilisisa... (saqarTvelos<br />
istoriis sakiTxebi, I, 1964, 330, xazi yvelgan avtorisia)<br />
axla ki im kiTxvas mivubrundeT, romliTac werilis dam-<br />
Tavrebas dagpirdiT: Tu `qarTlis cxovrebis~ monacemTa mixedviT<br />
danaxuli Tbilisi ramenairad marTlac aris areklili `vefxistyaosanSi~,<br />
maSin tarielis cixe-qalaqSi winandeli agara xolo<br />
dRevandeli koJori xom ar igulisxmeba? me Tavidanve ar davimowme,<br />
rogor xedavs mas vaxuSti batoniSvili. igi wers: `samxriT aris cixe<br />
azeulisa da aw koJrisa, Txemsa zeda kldisasa~ (qarTlis cxovreba<br />
1973) marTlac, xom ar aris raRac erTnairi maT Soris. aba gavixsenoT<br />
`mas zRudesa gardavadeg mindorTake rome vage~, e. i. `Txemsa<br />
zeda kldisasa~ dgas isic da daCemebul sivrces mis msgavsad<br />
gascqeris, da kidev: igi Zalze axloa farsadanis sasaxlesTan,<br />
ise axlos, rom Tavad mefe acilebs tariels iqamde: `Cemsa mive,<br />
davabrune, mefe momyva saxlTa Zirsa”! vfiqrobT, es kiTxva mTlad<br />
usafuZvlo ar unda iyos! miT umetes, roca garemos zust aslze ki<br />
ara, mxolod mis miTologizebul asaxvaze vsaubrobT.<br />
204<br />
damowmebani:<br />
beriZe 1977: beriZe T, `da aRmocenda Tbilisi~. Tb.: 1977.<br />
berZeniSvili 1964: berZeniSvili n. saqarTvelos istoriis sakiTxebi. I, Tb.: 1964.<br />
gureviCi 1984: Гурревич А. Я. «Категорий средневековой культуры». М.: 1984.<br />
vaxuSti bagrationi 1973: `qarTlis cxovreba~, t. IV batoniSvili vaxuSti, aRweriloba<br />
samefosa saqarTvelosa~, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT<br />
s. yauxCiSvilis mier, Tb.: 1973.<br />
zariZe 1989: zariZe x. `literaturuli saqarTvelo”, 1989 w. 2 ivnisi.<br />
mesxia 1982: mesxia S. `saistorio Ziebani”. sam tomad, t. I, Tb.: 1982.<br />
mixailovi 1976: Михаилов А. Французский рыцарский роман и вопросы типологии жанра в<br />
средневековой литературе; М.: «Наука», 1976.<br />
rusTaveli 1988: rusTaveli S. `vefxistyaosani”,. saq. ssr. mecnierebaTa akademia, SoTa<br />
rus Ta velis saxelobis qarTuli literaturis instituti, `vefxistyaosnis~ akademiuri<br />
teqstis damdgeni komisia, SoTa rusTveli, `vefxistyaosani~; Tb.: 1988.<br />
saqarTvelos istoriis narkvevebi 1979: saqarTvelos istoriis narkvevebi. rva tomad, t.<br />
III, saqarTvelo XI-XIII saukuneebSi; redaq torebi: zurab anCabaZe, viqtor guCua; Tb.:<br />
1979.<br />
`qarTlis cxovreba~ 1955: `qarTlis cxovreba~. teqsti dadgenili yvela ZiriTadi<br />
xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. t. I, Tb.: 1955.<br />
`qarTlis cxovreba~ 1959: `qarTlis cxovreba~.teqsti dadgenili yvela ZiriTad<br />
xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. t. II, Tb.: 1959.<br />
Zeglebi 1967: `Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi~. wigni II, (XI-X V ss).<br />
dasabeWdad moamzades: il. abulaZem, n. aTanelaSvilma, c. jRamaiam, i. abulaZis<br />
xelmZRvanelobiT da redaqciiT. saqarTvelos ssr. mecnierebaTa akademia, k.<br />
kekeliZis saxelobis xelnawerTa instituti. Tb.: 1964.<br />
Zveli qarTveli mexotbeni 1964: Zveli qarTveli mexotbeni. II; iovane SavTeli, `abdulmesiani~,<br />
`Tamar mefisa da daviT soslanis Sesxma~. gamosacemad moamzada,<br />
gamokvleva, komentarebi da leqsikoni daurTo ivane lolaSvilma. Tb.: 1964.<br />
javaxiSvili 1986: javaxiSvili i. Txzulbani Tormet tomad. t. V, Tb.: 1986.
Khvtiso Zaridze<br />
Summary<br />
The geography of “the Knight in the Panther’s Skin” (“Vepkhistkaosani”) is<br />
limitless. It comprises many countries and unnamed spaces, although the common<br />
undertone remains Georgian: as the authors of that period sought for the characters’<br />
area according the environment, which they conceived around themselves.<br />
Further observation in the field has given the opportunity to determine some of<br />
the geographical areas more precisely; Farsadan’s royal palace along with its complex is<br />
identical to Tamar’s residence according to “Kartli Life” (“Kartlis Tskhovreba”).<br />
205
polikarpe kakabaZe<br />
206<br />
mwerlis arqividan<br />
polikarpe kakabaZis arqivi<br />
masalebi tragediisaTvis `Tamari~<br />
polikarpe kakabaZis arqivSi, saqaRaldeebSi m–8 da m-9 moTavsebulia<br />
masalebi tragediisaTvis `Tamari~. es aris Canafiqri<br />
piesisaTvis Tamar mefisa da misi epoqis Sesaxeb.<br />
maxsovs, 1945-1946 wlebis zamTari da gazafxuli, mamaCemi<br />
gansakuTrebiT xSirad laparakobda rusTavelze, `vefxistyaosnis~<br />
teqsts ambobda grZnobiT, TiTqmis sul zepirad icoda poema.<br />
sxvebisaTvis naklebad mniSvnelovan detalebs da epizodebs igi<br />
aanalizebda skrupulozurad, xSirad sruliad axali kuTxiT da<br />
originalurad.<br />
zemoxsenebul saqaRaldeebSi ganTavsebuli masalebi, gegmebi,<br />
siuJetis sxvadasxva variaciebi, moqmed pirTa daxasiaTebani,<br />
zogierTi daumTavrebeli scenebi da sxva, Cvenis varaudiT da masalis<br />
SeswavliT, 1935-1946 wlebSi unda iyos dawerili.<br />
erT-erT uZveles xelnawerSi `kaxaberis xmlisa~, romelic<br />
`baxtrionis~ saxelwodebas atarebda pirvel xanebSi, ukve aris<br />
Canafiqri tragediisa `Tamari~. `baxtrionis~ es xelnawerebi<br />
1935-1936 wlebiT TariRdeba da amrigad, `Tamaris~ Canafiqric da<br />
pirveli monaxazebi, meoce saukunis 30-iani wlebisa unda iyos.<br />
m-8 saqaRaldis f. # 3 TariRiania, mas aweria _ `27/V~, magram<br />
weli miTiTebuli ar aris.<br />
mimaCnia, rom saqaRaldeSi m-8 moTavsebuli xelnawerebi ufro<br />
adreulia, vidre saqaRaldeSi m-9, sxva mosazrebebis paralelurad,<br />
melanze dakvirvebiTac.<br />
saqaRalde m-8-Si moTavsebuli avtografebi Sesrulebulia<br />
swored iseTi melniTa da kalmiT, rogoric gvqonda Cven bavSvobisas,<br />
mowafeobis wlebSi (`semiCka pero~). imavenair kalamsa da melans<br />
xmarobda polikarpe kakabaZe 30-iani wlebis Sua periodSiac da 40iani<br />
wlebis Sua xanebamde. mxolod, daaxloebiT 1945-1946 wlebSi<br />
SeiZina mudmivi kalami, romelic ivseboda specialuri melniT.<br />
swored omis Semdgom wlebSi, man moitana am mudmivi kalmisaTvis<br />
mwvane da lurji melnebi. am mudmivi kalmiTa da, xan mwvane da<br />
xan lurji feris melniT daiwyo wera. im dros igi ojaxTan
erTad cxovrobda qviSxeTSi, dimitri yifianis saxlSi, mweralTa<br />
dasasvenebel saxlad rom iyo gadakeTebuli.<br />
is teqsti, romelic ganTavsebulia m-9 saqaRaldeSi, Cveni<br />
varaudiT, 1945-1946 wlebisaa, Cveni dakvirvebani dafuZnebulia<br />
ZiriTadad im faqtorze, Tu romeli melniT aris Sesulebuli<br />
xelnaweri da am xelnaweris SedarebiT sxva avtografebTan.<br />
mwvane melniT da mudmivi kalmiT wera mamaCemma daiwyo qviSxeTSi,<br />
1945-1946 wlebis zamTarSi. e. i. m-8 xelnaweri Sesrulebuli<br />
unda iyos 1935-1944 wlebSi, xolo saqaRalde m-9-Si moTavsebuli<br />
mwvane melniT Sesrulebuli avtografi unda ganekuTvnebodes<br />
1945-1946 wlebis zamTars.<br />
vecade avtografis danomvrisas da dawyobisas maTi Tanamimdevroba<br />
aRmedgina. xelnaweris furclebi metad areuli iyo, me<br />
isini davajgufe Sinaarsis mixedviT da gamovacalkeve erTmaneTisagan<br />
garkveuli jgufebi, rom mwerlis Canafiqri warmomeCina da<br />
Sinaarseuli kavSiri odnav mainc aRmdgariyo calkeul epizodebs<br />
Soris, romlebic gankuTvnili iyo erTiani nawarmoebis Sesaqmnelad.<br />
es aris Savi masala tragediisaTvis `Tamari~, magram igi avtors<br />
aRar daumTavrebia.<br />
polikarpe kakabaZes mudmivad xels uSlidnen da pirdapir<br />
ukrZalavdnen istoriul Temebze muSaobas, ase rom, droebiT gadadebuli<br />
mravali Canafiqri samudamod daumTavrebeli darCa. 1946<br />
wels komunisturi partiis centraluri komitetis plenumze mwerali<br />
daamuSaves da daWeriT daemuqrnen, Tu istoriul Tematikaze<br />
muSaobas ar Sewyvetda. maxsovs, 1947 wlis gazafxulze, qviSxeTSi,<br />
sadac Cven imJamad vcxovrobdiT, Camovida kaci, Cekisti, romelmac<br />
polikarpe kakabaZes xelnawerebi Seumowma, rom gaego, Tu ra<br />
Temaze muSaobda mwerali. im xanebSi igi ukve muSaobda tragediaze<br />
`demetre meore~, magram iZulebuli iyo es samuSao droebiT gadaedo<br />
da sxva, Tanamedrove Tematikaze daewyo muSaoba. `demetres~<br />
dasruleba man mxolod 1971 wels SeZlo, gardacvalebamde erTi<br />
wliT adre. xolo tragedia Tamar mefis Sesaxeb aRarasodes dasrulebula.<br />
* * *<br />
aq warmodgenili teqsti mxolod nawyvetia Savi masalisa tragediisaTvis<br />
`Tamari~.<br />
piesis teqsts aqvs Tavisebureba. igi Cveulebrivi proza ar<br />
aris. aq saTqmeli gadmocemulia metad SekumSuli formiT, makav-<br />
Sirebeli sityvebi, saxelebi da nacvalsaxelebi xSirad gamotovebulia<br />
da mxolod igulisxmeba. aseTia zogadad piesis specifika.<br />
207
dialogi moiTxovs makavSirebeli sityvebis da zogjer saxelebis<br />
maqsimalurad Sekvecas, rac Cveulebriv prozaSi ar xdeba. xolo<br />
piesis Sav masalaSi es specifika kidev ufro gamZafrebulia. aq warmodgenili<br />
teqsti mxolod Canafiqria piesisaTvis `Tamari~, sadac<br />
TiTqmis yoveli winadadeba garkveuli gegmaa erT-erTi scenisaTvis,<br />
romelic mxolod Semdgom, dialogis saxiT unda daiweros,<br />
Semoqmedebis axal etapze.<br />
am CanawerebSi aris agreTve personaJTa daxasiaTebani, romlis<br />
mixedviT unda ganviTardes am personaJis roli da moqmedeba<br />
piesaSi.<br />
nawarmoebSi raindobis epoqaa aRebuli, romelic rusTvelis<br />
esTetikidan sazrdoobs. aq klasikur samkuTxeds _ ori mamakaci<br />
da erTi qali (SoTa, daviT soslani da Tamari), emateba meoTxe,<br />
aseve ZiriTadi personaJi _ giorgi rusi, romlis saSualebiTac<br />
mwerali gansakuTrebiT amwvavebs konfliqts. piesis Canafiqri<br />
dasaTaurebulia ase: `Tamari, tragedia xuT moqmedebad~. rogor<br />
unda ganviTarebuliyo tragedia? CanafiqrSi miniSnebulia konfliqturi<br />
situaciebi: mefe qalze, Tamarze uimedod Seyvarebulebi,<br />
keTilSobili raindi da pirovneba, daviT soslani da SoTa _<br />
poeti da amave dros, raindi, erTdroulad megobrebic arian da<br />
siyvarulSi mocileebic, isini dapirispirebulni arian. xolo<br />
orive upirispirdeba xelisuflebisaTvis mebrZol, uzneo rainds,<br />
giorgi russ, romelsac aqvs mwvave konfliqti TamarTanac, So-<br />
TasTanac, daviTTanac, xalxTanac da eklesiasTanac.<br />
konfliqti aris Tamaris xasiaTSic, romelsac uyvars SoTa,<br />
magram movaleobis gamo uars ambobs sakuTar grZnobebze.<br />
sami raindis bedi piesis monaxazSi ukve gansazRvruli aqvs<br />
avtors: erTi _ SoTa, midis monasterSi berad, giorgi _ ukunSi,<br />
xolo mesame _ daviTi, rCeba uuflebo taxtze, romelsac dedofali<br />
eubneba, rom uyvars SoTa. samives bedi tragikulia.<br />
targikulia dedoflis bedic. radgan uars ambobs siyvarulze<br />
movaleobis sanacvlod. igi rCeba wmindanad, Sewirulad<br />
qveynisaTvis, gamarjvebebiT savse mefed, magram tragikul qalad,<br />
romelmac uari Tqva Tavis grZnobebze.<br />
nawarmoebis CanafiqrSi figurireben agreTve mliqvneluri<br />
mwerlobis warmomadgenlebi, karis poetebi, romlebic upirispirdebian<br />
SoTas da mis gaZevebaSi garkveul rols asruleben (es iyo<br />
analogi dramaturgis Tanadroul, mliqvnelur mwerlobasTanac,<br />
romelic eris zneobaze uaryofiTad moqmedebda).<br />
polikarpe kakabaZes miaCnda, rom rusTavelis winaaRmdeg<br />
intrigebSi didi roli unda eTamaSaT mis uniWo da uRirs<br />
208
Tanamokalmeebs.<br />
polikarpe kakabaZe Tamaris Sesaxeb wers: `mTel mis mefobis<br />
xanaSi ar aris sikvdiliT sasjeli, es aris udidesi humanizmi, da<br />
amis Sesadarisad poeziac iZleva vefxis tyaosnis umaRles gmirebs,<br />
uRrmes siyvaruls da megobrobis saxeebs~.<br />
swored es _ uRrmesi siyvaruli, rusTavelis epoqis maRali<br />
zneobis gmirebi da maTi sulieri tkivilebi da tragizmi unda yofiliyo<br />
nawarmoebis Tema.<br />
rusTavelis epoqis umaRlesi idealebi unda warmoCeniliyo<br />
dramaturgis mier Tanamedrove, axleburi formiT da masSi Cadebuliyo<br />
Tanamedrove epoqis tragizmi da tkivilebi.<br />
`meTormete saukunis kacobrioba sainteresoa. mTel kacobriobaSi<br />
iwyeba niSnebi renesansis. saqarTveloSi ki am dros namdvili<br />
klasikuri renesansi poeziaSia da politikaSic. renesanss<br />
kacobriobisaTvis iwyebs saqarTvelo Zlierad da Rrmad~, _ wers<br />
polikarpe kakabaZe jer kidev 1946 wels.<br />
mwerlis es mosazreba mxars uWers im periodisaTvis sruliad<br />
axal koncefcias qarTuli renesansis Sesaxeb, romelic Salva<br />
nucubiZem wamoayena.<br />
teqsti masalebidan piesisaTvis `Tamari~, ise rogorc mwerlis<br />
avtografSia daculi (saqaRalde m-8).<br />
Tamari<br />
siuJeti<br />
daviTi zis gaWrili udaburSi, masTan cxovrobs nana – mSvenieri<br />
qalwuli, ZiZis Svili, romlis saqmaroc mouklavT.<br />
rusTavelic gaWrilia Tamaris siyvaruliT, masTan cxovrobs<br />
vaJi.<br />
27/V<br />
Semodis rusisagan gaqceuli didebuli.<br />
russ cbierebiT auSvia Tamaris garSemo Seyvarebulni, Seuwyvia<br />
xeli mleqsavebisTvis da ganuzraxavs erotikosTa wre Seqmnas<br />
Tamaris garSemo, CasZiros is garyvnilebaSi da am cbieri xerxiT<br />
TiTon daeuflos saxelmwifos, Tamari ki sitkboebaSi da garyvnilebaSi<br />
Cafluli moswyvitos samefo saqmeebs, daukargos mas<br />
gavlena, `sodom-gomori~ Seqmnas mis garSemo, aqcios is marilis<br />
svetad da Semdeg risxvis wvimiT daadnos.<br />
209
SoTam es igrZno da igi, Seyvarebuli Tamarzed, moSorda<br />
sasaxles da gaiWra tyeSi, im midamoSi, sadac momkvdara sami Zma<br />
narini, Tamarzed Seyvarebulni – is fiqrobs, rom maT ferfls<br />
etyvis, rom isini ar yofilan amdenad Seyvarebulni, da grZnobs<br />
im ferflTa mimarT aRSfoTebas da zeimobs maTze, rom amis guli<br />
feTqs siyvaruliT, maTi ki gaciebulia da sicocxle ufroa mar-<br />
Tali sikvdilzed.<br />
aq SoTa Sexvdeba daviTs, cocxals, siyvaruliT gaWrils.<br />
SoTa da daviTi grZnoben erTmaneTis mimarT iWvs.<br />
yoveli maTgani fiqrobs, rom siyvarulis Rirsi marto is aris<br />
qveyanazed da ara meore, sabuTs mosTxoven erTimeores da amboben,<br />
rom arc leqsi da arc tyeT gaWra ar aris sabuTi ueWveli, rom tyeT<br />
gaWra SeiZleba iyos mibaZva namdvil moleqseTa, romlis Rirsebas<br />
adamiani WeSmaritad yovelTvis ver Seafasebs. maSin daviTs mohyavs<br />
sabuTad vefxi, romelsac is zrdis lekvobidan, adarebs ra mas Tavis<br />
siyvaruls da moelis misgan daglejas da mainc ar hklavs.<br />
da rusTavels aocebs es ambavi da Tma yalyzed udgeba,<br />
rodesac daviTi Sedis gvirabSi – uiaraRod.<br />
iqedan gamosuli daviTi upirebs Sebmas SoTas, Tu SoTa dai-<br />
Cemebs Tavis siyvaruls da ar warmoudgens amazed did sabuTs.<br />
SoTa mouyveba ra mdgomareobaSia Tamari, rogor moqmedebs cbieri<br />
skviTi, rogor darTes mas neba da Seuqmnes piroba iseTi, rom mis<br />
mier Seyvarebuli, misTvis yofiliyo misawvdomi, da rogor uarhyo<br />
man es bedniereba Tavis maRali siyvarulis xaTriT, Tamaris<br />
siwmindisaTvis rogor gaswira man uzenaesi netareba da misca Tavi<br />
saSiSroebas.<br />
SoTas ambiT SeZrwunebuli daviTi midis vefxzed saomrad,<br />
Tavis mosaklavad, magram SoTa Sehyveba iaraRiT, mohklavs vefxs,<br />
magram iWreba vefxisagan da is gamohyavs gulwasuli daviTs da<br />
axla mas moasulierebs da moibrunebs maszed guls.<br />
Semodis giorgi Tavisi jariT.<br />
daviTi brZoliT ixevs ukan da stovebs daWrils.<br />
giorgi Caigdebs tyved SoTas, mis ubidan amoiReben leqss<br />
Tamarzed.<br />
giorgi pirdeba jars, rom mefe – qals pasuxs mosTxovs.<br />
giorgi gamarjvebuli modioda brZolidan da gzazed gaimarjva<br />
ojaxzedac.<br />
rusTavelis monas ki gauSvebs win, raTa Tamars gadasces ambavi<br />
SoTas Sepyrobis da aRaSfoTos igi Tavis winaaRmdeg. giorgis<br />
surs axlave gaaCaRos omi TamarTan, fiqrobs, rom momwifda dro<br />
misi gamarjvebis.<br />
210
II<br />
ptoxomi da ptoxoprodromi kamaToben mdivanTan da vaWroben<br />
Tavis qebaTa Sesaxeb _ yoveli maTgani Tavis dawerils aqebs<br />
da acodebs Tavs mdivans Tavis siRaribiT, magram erTmaneTs saSinlad<br />
abaTileben rogorc moleqseebsac da rogorc adamianebsac.<br />
gamodis Tamari da eubneba maT, rom sityva RmerTs moucia grZnobaTa<br />
da azrTa gamoTqmis da ara manWiobisTvis da sicruisTvis,<br />
rom sityva aris cocxali, rodesac is kavSirSia adamianebTan da<br />
mkvdaria, da sazizRari, rodesac is mowyvetilia Tavis bunebas –<br />
simarTles.<br />
modis giorgi gamarjvebiT, rixiT da SoTas ambiT. misi xerxia<br />
ar damalos Tavisi nakli – garyvnileba, raTa amiT srulad gaaba-<br />
Tilos Tamaris aRSfoTeba.<br />
Tamari aRSfoTebulia, grZnobs, rom man dahkarga mefoba da<br />
grZnobs, rom gaisrisebian yvela misi megobrebi. isini sTxoven<br />
Tamars gadaarCinos simarTle. Tamari kars uRebs xalxs da moulodnelad<br />
giorgisTvis, romelsac hgonia, rom es mis sazeimod ewyoba,<br />
Tamari ganacxadebs, rom is tyveobaSia, zneobriv tyveobaSia<br />
da misi suli, codvis mier datyvevebuli, samudamod daSorda aq<br />
Tavisuflebas, da iq RmerTs.<br />
xalxi garedan Semodis. maT gaugiaT garyvnileba da apireben<br />
giorgis gasresas, magram Tamaris ukanaskneli sityvebi ixsnis<br />
fizikur sasjelisagan.<br />
gulanis da sxvaTa feodalebi, tyveebi, miiReben Tamarisagan<br />
brZanebas, SemouerTdnen qarTvel jars, Tamari moxsnis gadasaxads,<br />
da Tavis salarodan Sehpirdeba daxmarebas dangreuli meCe-<br />
Tis aRsadgenad.<br />
brZanebs gauxsnan gzebi vaWrebs maT qveynebSi, isini sapasuxod<br />
miuTiTeben nuqardinis warmomadgenelzed, rom maTi CagonebiT<br />
daiwyes omi da amieridan iqnebian kavSirSi TamarTan.<br />
isini erTmaneTTan gamosTqvamen aRtacebas Tamaris simSvenieriT<br />
da gadawyveten daimsaxuron Tamaris siyvaruli, iyvnen misi<br />
monebi.<br />
nuqardinisagan modis moTxovnileba, gaanTavisuflon tyve<br />
gulaneli da sxva xanebi.<br />
Tamari aTavisuflebs maT da aZlevs saCuqars.<br />
nuqardinisagan yofila moTxovnileba, rom gaugzavnos mas<br />
mefem nawili nadavlisa da ori xanis moWrili Tavi.<br />
Tamari tyveebs daubrunebs TavianT ganZs da aTavisuflebs<br />
211
da nuqardins uTvlis, rom is ganZi tyveebs daubrunda, tyveebi<br />
ganaTavisufla, Tavebi ki RvTisagan ekuTvnis maT tans da tansve<br />
daubrunda.<br />
xanis tani ki, romelic giorgim maT col-Svils gaugzavna,<br />
mierTmeva masve saWmelad jojoxeTSi eSmakisagan.<br />
kikino. oratori, demagogi.<br />
Seuracxyofilia giorgis mier. giorgim wamoakra, rom misi<br />
coli bolomde ar moewona.<br />
rodesac dainaxavs, rom saswori ixreba Tamarisken, Tan gamdidrebas<br />
da mtrebze SurisZiebas kisruloben, gamova braldebiT<br />
giorgis winaaRmdeg – Semdeg, mesame moqmedebaSi, is giorgis mier<br />
daqiravebuli oratoria Tamaris winaaRmdeg – is mravaljer icvlis<br />
fronts. gamodis yovelTvis xalxis ganwyobilebis mxarezed,<br />
da Tavi ise moaqvs, TiTqo mas mihyavs xalxi, namdvilad ki, TviTon<br />
iseTive uprincipoa da daundobeli, rogorc xalxi.<br />
bolos ki, xalxis winaaRmdeg gamodis, da ambobs, rom xalxi<br />
iseTi daundobelia da Wreli, gautaneli, rom mefes, arc erTs, sam<br />
dRezed mets ar gaaCerebs, da uflebamosili xalxi, arc RmerTs<br />
datovebs Seugineblad. xalxi Saris Tavia, da gamomgonebeli jojoxeTisa,<br />
ciliswamebisa, sixarbisa da matyuarobisa, da kanoni misi<br />
icavs qurds, zeca badebs kanons da miwa kanonis damarRvevels.<br />
212<br />
I moqmed.<br />
SoTas da daviTis Sexvedra.<br />
isini da giorgi Tavis amaliT.<br />
giorgis simkacre da uzneoba.<br />
II moqmed.<br />
moSaireni da sasaxlis amala.<br />
qarTuli patiosneba.<br />
nuqardinis kacTan giorgis trabaxi, raTa aicilos maTi Semoseva,<br />
aq me var da ara qalio.<br />
konfliqti Tamaris da giorgis.<br />
giorgis gaqceva da Tamaris mier mowyalebis SeTvla da ke-<br />
Tilmezoblobis Txovna nuqardinisadmi.<br />
SoTas ganTavisufleba da siyvaruli, raic mJRavndeba<br />
siyvarulzed msjelobiT.
siyvaruli aris vneba, magram locvac vnebaa, magram arc erTi<br />
xati ar iqneba ise wminda, rogors mijnuris saxe, magram es aris bermonazvnuri<br />
Tqma, magram me ar vadareb xats Cems sayvarels, me mas<br />
vxedav cocxals, is aris ufro vefxis saxe. ar aris is maradiuli,<br />
is aris erTaderTi da rac yofila da rac iqneba, imis garda, _ sul<br />
tyuilia.<br />
Cemi sityvebi siyvarulis sisxlad iRvreba, marTali sityva<br />
sisxlia, Cemi gulis sisxliT (Cemi siyvarulze TqmuliT), gaZReba<br />
momavali eri.<br />
me siyvarulma mqna uxorcoT da Senc uxorcoT meCvenebi, me<br />
vnebam mqna zedmetad qveyanazed, da saflavs veZeb, da nuTu isic<br />
Zneli sapovnelia.<br />
_ Zneli sapovnelia Cemi saflavi, vinaidan me iq mimaqvs didi<br />
siyvaruli.<br />
boroti kaci locvis Jams ufro borotia.<br />
Tamarzed sweren mematianeni, ise, TiTqo Tamari iyos naxati...<br />
magram eri laparakobs maszed, rogorc cocxalzed.<br />
Tamaris saxeSi zecis Zalaa da mis xelSi eris Zalaa.<br />
mis saxeSi izrdeba zeca da mis xelSi eris Zala.<br />
Tamars ar uyvars laparaki, magram Cven gviyvars misi laparaki,<br />
radgan Tamaris laparaki misi mSvenieri saxis nawilia.<br />
mefeni arian yvelaze ubedurni, radgan isini cxovroben<br />
risxvis dros da aRasruleben Tavis risxvas saSinlad, Tavis gulis<br />
gareSe,<br />
da iqmen alerss uZirfasess adamianTaTvis Tavis nebis gareSe<br />
– mefe asrulebs nebas droisas da ara sakuTaris gulisas, mxolod<br />
Tamaris risxva da alersi aris marTali mudam, rogorc RmerTis<br />
risxva da Sewyaleba.<br />
* * *<br />
polikarpe kakabaZis masalebi tragediisaTvis `Tamari~ Cven<br />
davyaviT jgufebad garkveuli principebis mixedviT.<br />
zemoT warmodgenilia xelnawerTa jgufi # 1, (m-8, f. 3-6). am xelnaweris<br />
dasawyisi ramdenime striqoni Sesrulebulia fanqriT,<br />
danarCeni iisferi melniT, swored imgvariT, rogorsac XX saukunis<br />
30-40-ian wlebSi xmarobdnen masiurad sawerad.<br />
teqsts axasiaTebs Taviseburi Sinagani ritmi, Cven vecadeT<br />
striqonebi maqsimalurad dagvewyo ise, rogorc es avtors aqvs<br />
xel-nawerSi, misi Sinagani kanonzomierebis gaTvaliswinebiT (m.k.).<br />
213
214<br />
* * *<br />
polikarpe kakabaZe, masalebi tragediisaTvis `Tamari~.<br />
xelnawerTa jgufi # 2, m-8, f. 7-9. igi warmoadgens gegmas<br />
nawarmoebisa.<br />
teqsti:<br />
Tamari<br />
I moqmed.<br />
SoTa da daviTis Sexvedra tyeSi. maTi sastiki winaaRmdegoba<br />
da daviTis mier daWrili SoTas da mokluli vefxis mitoveba.<br />
maTi paJebi.<br />
isini da giorgi rusi, romelmac SoTa Seipyro.<br />
II moqmed.<br />
Tamaris ganTavisufleba qmrisgan.<br />
aq aRSfoTebuli Tamari.<br />
Tamari da SoTa.<br />
damSvidebuli Tamaris mier giorgis gapareba, vinaidan ver<br />
isvenebs Tamari, rodesac is tyveTa hyavs.<br />
nuqardinis warmomadgenlis winadadeba, Tamaris aRSfoTeba.<br />
ciliswameba Tamarzed, rom mas unda Seurigdes giorgis.<br />
I<br />
Tamaris ganTavisufleba qmrisgan.<br />
mravali winadadebebi.<br />
Tamaris mier ganTavisufleba da gapareba rusisa.<br />
daviTis movlena sasaxleSi.<br />
zaqariasTvis Zlierebis Cabareba.<br />
daviTis gaWra.<br />
SoTas gaZeveba.<br />
II<br />
daviTis da SoTa Sexvedra tyeSi.<br />
I moqmed.<br />
I<br />
Tamaris ganTavisufleba giorgi rusisagan.
mravali winadadebebi – TiTqos margaliti gadmovarda da<br />
vinc moaswrebs, misi iqneba.<br />
daviTis gaWra velad, rodesac pirvelad naxa Tamari,<br />
am gamosvlis dros – mitoveba laSqrisa.<br />
II<br />
gvirabSi daviTi naxulobs SoTas, romelsac vefxi aRuzrdia.<br />
ukvirs da SoTa auxsnis. isini mtrulad ganSordebian erTmaneTs.<br />
SoTasTan modian maxarobelni daviTisa.<br />
SoTa midis Tavis mosaklavad. daviTi Semobrundeba SoTasTan<br />
sabrZolvelad da midis misken.<br />
Semodian maxarobelni da daviTs Semoyavs daWrili SoTa.<br />
maTi kamaTi siyvarulzed.<br />
SoTa gadawyvets Tavi misces vefxs.<br />
daviTs mosdis winadadeba SeirTos Tamari.<br />
III<br />
daviTi grZnobs Tavs bednierad.<br />
Semodis SoTa da midis vefxis tyaosnis dasawerad Tamaris<br />
dalocviT.<br />
Tamari anTavisuflebs giorgis.<br />
daviTis aRSfoTeba da xelis aReba yvelaferzed.<br />
ambavi nuqardinis Semosevisa.<br />
daviTi moelis Tamaris moTokvas.<br />
wynari Tamari ubrZanebs zaqarias gaartyas sila elCs.<br />
Tamari iRebs brZolis iniciativas, gaixdis fexzed, raTa<br />
gahyves ers.<br />
IV 1<br />
gamarjvebul Tamaris erTa banaki, sadac moaqvT davla.<br />
daviTi gabaTilebulad grZnos Tavs.<br />
modis ambavi giorgi rusis ajanyebis.<br />
daviTs eZleva saSualeba aq ibrZolos da Tavis mamakacoba<br />
daadginos.<br />
IV 2<br />
giorgis banaki.<br />
demagogebi.<br />
Semosvla gamarjvebulis daviTisa.<br />
ambavi vefxistyaosnisa.<br />
215
V<br />
Tamaris kamaTi patriarqTan vefxistyaosanzed.<br />
kaTalikosis mier akrZalva poemisa da Tamaris Tanxmoba.<br />
Sinagani zeimi daviTisa.<br />
Tamaris mier ganTavisufleba giorgis.<br />
daviTis iWvianoba giorgisagan Tamarzed.<br />
Tamaris pasuxi, rom mas uyvars SoTa.<br />
daviTis saxalxod aRSfoTeba.<br />
SoTas Sekveca berad.<br />
Tamaris sityva.<br />
SoTas, giorgis da daviTis Sexvedra.<br />
SoTas gamgzavreba ierusalimisaken da amisTvis daviTis<br />
mier ori gamyolis mirTmeva SoTasTvis, ori monis mirTmeva giorgisTvis,<br />
da samTaves daRoneba, rom erTi midis monasterSi, meore<br />
ukunSi da mesame rCeba uuflebo taxtzed.<br />
gamarjvebuli sardlis zaqarias moxseneba da Tamaris<br />
brZaneba, emzados eri xorasanzed gasalaSqreblad.<br />
giorgis gamomSvidobeba TamarTan.<br />
SoTas da Tamaris gamomSvidobeba.<br />
216<br />
masalebi tragediisaTvis `Tamari~.<br />
Tamaris daxasiaTeba.xelnawerTa jgufi # 2, m-8, f. 9.<br />
teqsti:<br />
Tamari<br />
fizikur uZlurebaSi amave dros atarebs udides Zalas – siyvaruls,<br />
zneobas mamakacurs – (gmiruls).<br />
Tanaswrobis da yovlis winaSe Tvinierebis grZnobasTan er-<br />
Tad atarebs mefur gvirgvins, da gvirgvins pativs scems rogorc<br />
Tavis ers.<br />
sxeulis swraf warmavlobas grZnobs, Tanasworad miaCnia yvela.<br />
adamianis garegnobas da sxeuls arad Tvlis, mxolod arCevs<br />
erTmaneTisgan sulis Tvisebas, radgan mas Tvlis maradiulad da<br />
amave dros atarebs Tavis sxeulSi ideals garegnul silamazisas.<br />
mas bunebaSi aqvs sisxlisadmi siZulvili, ezizReba brZola<br />
(brZola sulmdabalTa arsebobisaTvis da angarebisaTvis), da amav<br />
dros, rodesac ers da maRal simarTles saSiSroeba moelis, SmagaT<br />
aenTeba gamarjvebis wyurviliT da aerTebs yvelas brZolisTvis<br />
didi gulmxurvalebiT da jaris SeerTebis da dawyobis dros,
unebrivi mtreduri umankoeba gamoiCens sibrZnes gvelisas. misi<br />
sinaze da sirbile gamoiCens simtkices rusudanze metad.<br />
meomarTa SerCevis dros is ambobs, rom ukvdaveba erisa aris<br />
misi gamarjveba, da Wkuac da madlic da simarTlec da netareba<br />
gamarjvebaa, da eri cocxlobs brZoliT, rogorc calke adamiani<br />
sunTqviT.<br />
is ambobs, rom adamiani mxecisagan miT ganirCeva, rom adamianma<br />
icis sxvisTvis sikvdili, erisTvis Tavganwirva, mas uyvars<br />
Tavisi eri yvela xalxzed metad, da sxva erebi uyvars imitom, rom<br />
Tavisi eri uyvars. amave dros, rodesac sakuTari eri aujanydeba,<br />
is ucxoelebis maxviliT ebrZvis. is grZnobs Tavis siwmindes, siwrfeles<br />
Seuracxyofilad, eris gundruki, romelic wmindaT miaCnda,<br />
Seiqna siflideT, da is ebrZvis Tavis ers, rogorc patiosani deda<br />
Seuracxmyofel Svils. is am azrzea, rom maRali zneobiT, TavganwirulebiT,<br />
_ adamianebi arian gmirebi, magram maTi gavlenis qveS<br />
myofebs, gadaedeba maTi suli, _ Tu isini ZalauflebaSia. magram<br />
Tu isini damarcxebulia, maTi mowinaaRmdege mdabal bunebis mqone-<br />
Ta gavlenis qveS moeqceva eri – da ixrwneba da iRupeba.<br />
mas swams maRali erotiuli siyvaruli, magram mas sTvlis gansakuTrebul<br />
pirTa niWad, rogorc gmirobas, radgan siyvaruli vnebaa<br />
da zneobis gareSe Seiyvarebs ara gmiri. magram gmirobis mibaZva<br />
xalxs akeTilSobilebs, radgan mibaZva gmiris Znelia da keTilis<br />
moqmedebaa SeZlebisamebr. Zalas zrdis mibaZva mijnurTa, mibaZva<br />
moleqseTa ki advilia da moiTxovs marto sicrues, niRabs da ara<br />
msxverpls, ara saqmes – yovelive ki rac umsxverploa, usindisoa.<br />
amitom ar aris is Setanili saxarebaSi. is poulobs udides netarebas<br />
borotTa zeda da mterTa zeda gamarjvebaSi, da _ ara nakleb<br />
netarebas, Semdeg damarcxebulTa SewyalebaSi, patiebaSi.<br />
adamianma Tvla ar icis grZnobiT, is Tanasworad iRebs tanjvas<br />
erTisas Tu aTasisas.<br />
rusis mokvlis momxrea kaTalikosi, da mas mimarTavs Tamari<br />
xerxiT – mimarTavs rogorc moZRvars, da etyvis, rom masSi didia<br />
grZnoba SurisZiebis, Tavs ver ikavebs mkvlelobisagan, da unda<br />
misi wamebiT mokvla, da aTqmevinebs kaTalikoss, rom es araqristianuli<br />
grZnoba aris, da kaTalikosisagan ismens mas, rac TviTon<br />
surda eTqva.<br />
217
masalebi tragediisaTvis `Tamari~.<br />
xelnawerTa jgufi # 3, m-8, f. 10-12.<br />
naweri Sesrulebulia igive melniTa da kalmiT.<br />
`Tamaris~ xelnawerTa jgufebSi, umetes SemTxvevaSi,<br />
furclebi orive mxaresaa naweri.<br />
aq gadmocemulia nawarmoebis Canafiqris Sinaarsi (m.k.).<br />
218<br />
teqsti:<br />
I<br />
Tamaris mdivani da rusudani laparakoben Tamaris ganwyobilebaze,<br />
amboben, rom is uTqmelad sWkneba, da Tavis moTmineba,<br />
rogorc wurbela, mas sisxlsa swovs.<br />
Semodian prodromi da proxoprodromi.<br />
isini (moiTxoven mdivanisagan fuls), laparakoben mefeTa si-<br />
Zurwezed da eSiniaT giorgis axirebisa. Semdeg dascinian erTmaneTs<br />
da orive ki SoTas, romelsac TamarisaTvis guli uTxovia.<br />
ptoxoprodromis laparakSi muqarac aris Tamaris mimarT,<br />
etyoba, misTvis ubrZanebia giorgis qebaSi Sxami Seaparos da cili<br />
daswamos Tamars SoTasTan.<br />
Semodian xaTunebi da moaqvT ambavi mefis simkacrisa da veragobis,<br />
da uwyalobis da moiTxoven Tamarisagan Sewyalebas.<br />
did xans sdums, Tavs ikavebs pasuxisagan.<br />
Tamari upasuxebs, rom uZluria maTzed RvTis risxva Seanelos,<br />
misi garegnuli srulyofileba (da qaluri sinaze da Tviniereba),<br />
romelsac is TiTqo yuradRebas ar aqcevs, gavlenas axdens<br />
mis moqmedebaTa klasikur zomierebazed, da misi garegnoba da<br />
saqme erT stilSi modis, da maRali ubraloebac dasrulebaa misi<br />
srulyofilebis (SoTa).<br />
ricxvs tanjulTa ar aqcevs yuradRebas SoTa, misTvis mTavaria<br />
xarisxi, da TamarisaTvis mTavaria ricxvi, da kamaToben am<br />
sakiTxzed.<br />
me mabaria ricxvi, da Sen gabaria xarisxi, eubneba Tamari, da aq<br />
iwyeba Cveni Seurigebloba.<br />
yrmobisas Cvens sulzed moqmedebda mwife xili mcenareebzed,<br />
mas me ganvicdidi rogorc maRal Semoqmedebas, da rodesac<br />
gavizardeT, uyurebT ubralod. ase uyurebs Semdeg Wabuki qalis<br />
silamazes, rogorc Semoqmedebis srulyofilebas, magram Semdeg<br />
me kidev avmaRldi, da axla qalebs ar uyureb rogorc gvirgvins.
Cemi bunebisaTvis ufro maRalia srulyofili zneoba, da xili ki,<br />
Tamaris saxea (patriarqi).<br />
da nu scodaven TavianT RmerTs, Tu undaT iyon Sewyalebulni.<br />
giorgi fiqrobs, rom yvelaferi aris gamarjveba da zneoba<br />
araferia.<br />
Semodis zaqaria da eubneba Tamars, rom giorgim misi Sepyroba<br />
gadaswyvita da is mzad aris Seewiros samefos, Tu ar xedavdes, rom<br />
samefos moelis daRupva da Tamars ubedureba.<br />
aqve didebulebis msjelobidan gamoirkveva, rom giorgi mama<br />
gadauyenebiaT Tamaris sasargeblod, radgan ver autaniaT misi<br />
despotoba, axirebuloba da rusi ki maszed uaresia Tavis uloRiko<br />
saqcieliT. is aSinebs yvelas da Tanac principad aqvs ucnaurad<br />
moiqces, radgan gvirgvinosanis gaugebari da auxsneli simkacre<br />
ufro aSinebs xalxs, vidre meti simkacre. magram axsnili auxsneli<br />
simkacre saSiSroebaSi agdebs yvelas. giorgi moridebiT epyroba<br />
mxolod rusudans mTel sasaxleSi da gonierad zrunavs jarzed<br />
da mis umcros Semadgenlobazed.<br />
Tamars ucqerian rogorc keTils, pasiurs, metis metad momTmens,<br />
magram zaqarias gamoutydeba, rom icis mdgomareoba giorgis,<br />
is jars ar ryvnis, samxedro Zalas ar asustebs da amave dros Tavis<br />
daRupvisaken miemarTeba da Tamari ar Caereva, radgan amiT xels<br />
SeuSlis mis daRupvas.<br />
giorgi Semodis qalaqSi gamarjvebuli. misi moTxovniT eri<br />
qalaqSi egebeba mas daCoqili da moTxovs jars pur-Rvino miarTvan<br />
moqalaqeebma.<br />
rusudan sZravs Tamars da aswavlis rogor daiWiros sworad<br />
Tavi da Seacodos ers Tavis Tavi da daicvas taxti giorgisagan.<br />
Semodis mxargrZeli da moaxsenebs Tamars, rom mzad aris Tavis<br />
jariT gadaarCinos taxti moZaladisagan da urCevs aiRos xmali<br />
qmarzed, Torem eri gansacdelSia da mTeli eri mzad aris misTvis,<br />
rom afeTqdes.<br />
Semodian giorgis mier awiokebulni da qvrivad darCenilni<br />
da Tamari asaCuqrebs maT da Tavis nivTebs aZlevs.<br />
giorgi aRSfoTebulia Tamarzed da dascinis, Tu ggonia, rom<br />
xalxs uyvars keTili mflobeli, marTla bavSvis goneba gaqvso.<br />
Sen mag saqcieliT fiqrob momerio, Sen siwmindiT ginda gavlena<br />
moixveWo, Cemi pasuxi ki maxvili iqnebao. Tamari upasuxebs, rom<br />
maradiuli aris keTili, yvelafris zeviT is aris, keTilma ar icis<br />
erovneba, WeSmaritebamac ar icis erovneba, da matyuara qarTveli<br />
219
nu daCagravs marTals ucxoels. Tu qarTvelma veragoba ixmara iaraRiT,<br />
gana aseT siverages ucxo mets ar iSovis?<br />
giorgi moiwvevs uxucesebs da spas, da meTaurebs.<br />
Tamari aRgznebulia.<br />
rusudani ubrZanebs karis kacebs daicvan Tamari mtrisagan<br />
da astexon sayviris cema, darekon sionis zarebi da moiwvion<br />
mTeli eri sasaxleSi.<br />
giorgi Tavis laSqriT Semoeseva sasaxles, Tamari moiTxovs<br />
moiyvanon spaTa meTaurebi da uxucesebi, da maT gadaswyviton<br />
bedi.<br />
uxucesebi da spis meTaurebi giorgis mxarezed arian,<br />
mliqvneloben mis winaSe da pirdebian, rom Tamari moiTrguneba.<br />
moelian Tamars Tavis amaliT.<br />
Tamari Semodis SeuiaraRebel mxleblebiT, is aRiarebs, rom<br />
misi iaraRi aris patiosneba da Tu iq iaraRi dasWirdeba, sadac<br />
kanonieri mefea, de iqmnas mokluli.<br />
giorgi iwvevs Tamars, raTa is miesalmos qmars, miulocos<br />
gamarjveba da spas madloba gadauxados.<br />
Tamari gamodis aRugznebeli, da kiTxulobs, risTvis ibrZviT<br />
Tqven, raT aqnevT xmals, gana imisaTvis, rom sadaviTo saxls Cirqi<br />
moscxoT? rom taxtzed aiyvanoT veragi, boroteba, Tqven CemTvis<br />
ibrZviT?<br />
me mirCevnia vijde cecxlmokidebul tafazed, vinem taxtzed,<br />
romelsac codva ekideba. mirCevnia vijde aduRebul kuprSi, vidre<br />
taxtzed, romelsac sibilwe scxia. dausrulebelia siborote da<br />
dausrulebelia keTili, amitom is ar eteva taxtzed erTad.<br />
Cven gvinda gamarjveba. gamarjvebuli ar aris gveli, Tundac<br />
man moaxrCos kravi. gana Cven vambobT, rom gveli gamarjvebulia,<br />
rodesac vinmes ukbens. ara, gamarjvebuli hqvia mas, vinc keTilia<br />
da boroti daamarcxa. vinc xmals aiRebs SigniT, is xmali daecema<br />
keTils. vinc ityvis, me borotis aRmofxvra mindao da aiRebs<br />
xmals Tavis samefozed, is xmali moklavs ara borots, aramed<br />
keTils. vinaidan adamianis xmalis buneba aseTia, is andamativiT<br />
iswrafvis keTilis yelzed, mxolod uflisagan aRebuli maxvili<br />
aris WeSmariti.<br />
me ara maqvs xelSi xmali, me TviTon maxvili var, uflis mier<br />
daniSnuli. me mefe var da vbrZaneb, garyvnilo da wabilwulo, Sens<br />
mimarT, gaiZre tanidan es porfiri, romelsac Sen bilwav Seni mankierebiT<br />
da gaswi aqedan (giorgi apirebs gamoiwios, mas ukan daxeven).<br />
220
me gsji usaSinelesad, vidre Sen dasaje evlogi. Sen is Semose<br />
kedliT, da kedlis iqeT mas hqonda da esmoda xalxis siyvaruli.<br />
Sen ki ara gaqvs gulis kedeli da saSineli tyve xar – Sens<br />
garSemo iqneba xalxis zizRi Sendami, es aris gulis yorezed yru<br />
kedeli. me imdenad mezizRebi Sen, rom SemiZlia yvelgan daginaxo,<br />
da arc erTi ar gavwiTldebiT. Sen ar gawiTldebi, imitom rom sindisi<br />
ar gaqvs, da me ki Cems Tvalebs mtkiced vetyvi, rom Sen Cemi<br />
qmari arasodes yofilxar.<br />
1.<br />
2.<br />
Tqmebi<br />
CarTuli masalebSi tragediisaTvis `Tamari~.<br />
xelnawerTa jgufi # 4, m-8, f. 13.<br />
teqsti:<br />
im patiosanTa samefoSi angelosebma Sobes maimunebi, iq veragebma<br />
Caigdes taZrebi, Sekrben turebi sagalobelSi, mo-<br />
Zaladeebma warCineba iSoves, da qurdebma daipyres eris gvirgvini,<br />
da Zarcvaven qveyanas, da veragebs urigeben didebas erisas<br />
da dedaqalaqSi dascinian erTad keTilsac da borotsac.<br />
sanam siwmindes xedavda, ezizReboda rogorc arawminda, magram<br />
rodesac naxa misi biwiereba da boroteba, Seiyvara da daiwyo<br />
Sig siwmindis Zebna,<br />
_ amas sCadis xandaxar eric, mas ar uyvars keTili mefe, magram<br />
rodesac dainaxavs mis saSinel simkacres, aqebs da emorCileba.<br />
Tamaris da misi epoqis daxasiaTeba polikarpe kakabaZis mier<br />
Tamari<br />
qristianobis SemoRebis Semdeg saukuneebSi, romis imperia<br />
TandaTan gadagvarda, is gadaiqca aRmosavleT romad, bizantiad,<br />
meTormete saukunisaTvis ki is dakninebulia.<br />
aRmosavleTis didi imperiac – sparseTi, danawilebulia.<br />
xalifati ki jvarosnebTan brZoliT sustdeba.<br />
Tamari amarcxebs sparseTs, amarcxebs xalifas droSiT wamosul<br />
nuqardins. bizantias ki Semoaclis trapizons da Tavis vasalur<br />
samefod aqcevs.<br />
am xanebSi saqarTvelos kulturuli da moraluri donis<br />
gamomxatveli aris rusTaveli.<br />
aRmosavleTis romis imperia arsebobda 1000 wlis ganmavloba-<br />
221
Si da am manZilzed arc erTi didi poeti mas ara yavs, miuxedavad imisa,<br />
rom iq iyo mTeli armia mwerlebis, magram es iyo mliqvneluri<br />
mwerloba. aris darCenili auracxeli nimuSebi, magram daaviwydaT,<br />
_ Rirsi ar aris, da ar iqneba.<br />
saqarTveloSic iyo mliqvneluri mwerloba, maTi warmomadgenlebia<br />
CaxruxaZe da SavTeli. iyvnen albaT sxvebic, magram niSani<br />
maTi gahqra. rusTaveli maTgan calke dgas Tavis geniiT, Tavis namdvil<br />
poeziiT.<br />
meTormete saukunis kacobrioba sainteresoa. mTel kacobriobaSi<br />
iwyeba niSnebi renesansis. saqarTveloSi ki am dros namdvili<br />
klasikuri renesansi poeziaSia da politikaSic. renesanss<br />
kacob-riobisaTvis iwyebs saqarTvelo, Zlierad da Rrmad.<br />
rasakvirvelia, vefxis tyaosans swers rusTaveli, magram mis<br />
genias hkvebavs, mis genialur nawarmoebs aZlevs masalas is maRali<br />
zneobis raindebi, romlebic Tamaris garSemo arian.<br />
Tamaris badali mefe-qali kacobriobis istorias ara yavs,<br />
arc erT mefe qals Tavis erSi ar hqonia aseTi xangrZlivi popularoba.<br />
is aris udidesi gamarjvebebis organizatori, is amarcxebs<br />
aRmosavleTiT sparseTs, dasavleTiT bizantias, samxreTiT xalifas,<br />
magram mTel mis mefobis xanaSi ar aris sikvdiliT sasjeli,<br />
es aris udidesi humanizmi, da amis Sesadarisad poeziac iZleva<br />
vefxis tyaosnis umaRles gmirebs, uRrmes siyvaruls da megobrobis<br />
saxeebs.<br />
rasakvirvelia, Tamaris Zlier pirovnebasTan aris es dakav-<br />
Sirebuli, magram Tamaric da misi ambebic Sedegia potenciisa,<br />
romelic maSin saqarTvelos gaaCnda.<br />
Cemis azriT, saWiroa gakeTdes istoriuli filmi da amisTvis<br />
me minda davwero scenari, sadac gamoyvanili iqmneba SoTa, Tamari,<br />
giorgi rusi, daviT soslani, zaqaria mxargrZeli, qristesTvis sulieri<br />
evlogi, Tamaris mamida rusudani da sxv.<br />
xelnaweris Seswavlidan dgindeba, rom es teqsti dawerilia<br />
1946 wels (m. k.)<br />
222
ibliografia<br />
rusTvelologiuri literatura<br />
2007<br />
#<br />
1. bolqvaZe TinaTin, informaciuli bundovaneba da mSveniereba, SoTa<br />
rusTavelis qarTuli literaturis instituti, I saerTaSoriso simpoziumi,<br />
literaturaTmcodneobis Tanamedrove problemebi (masalebi),<br />
gv. 49-61.<br />
2. gebeskiria Salva, `vefxistyaosnis~ ramdenime aRmosavluri warmomavlobis<br />
sityvis Sesaxeb, enaTmecnierebis instituti, samecniero sesia, `arnold<br />
Ciqobavas sakiTxavebi~, XVIII, gv. 30-31.<br />
3. gonjilaSvili nana, `amas hgvandes, odes erTgan muSTar zual Seiyarnes~,<br />
literaturuli Ziebani, XXVIII, gv. 80-93.<br />
4. gugunava lia, qristianuli mrwamsi `hamletsa~ da `vefxistyaosanSi~,<br />
`literaturuli Ziebani~, XXVIII, gv. 94-105.<br />
5. darCia boris, vis gamoeqca tarieli? `literaturuli Ziebani~, XXVIII,<br />
gv. 74-79.<br />
6. elbaqiZe maka, sivrculi diqotomia Suasaukuneebis raindul romanSi,<br />
SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti, I saerTaSoriso simpoziumi,<br />
literaturaTmcodneobis Tanamedrove problemebi (masalebi),<br />
gv. 107-116.<br />
7. elbaqiZe maka, `vefxistyaosnis~ poetikis zogierTi sakiTxi Suasaukuneebis<br />
raindul romanTan tipologiur mimarTebaSi, gamomcemloba<br />
8.<br />
`universali~.<br />
TevzaZe guram, pirovnebis cnebis rusTvelologiuri gagebisaTvis, kreb.,<br />
`filosofia da Tanamedroveoba~, gv. 177-191.<br />
9. karbelaSvili ciala, `vefxistyaosnis~ saetapo gamocema (eZRvneba a. Sani-<br />
Zis da al. baramiZis redaqciiT 1966 wels gamocemuli `vefxistyaosnis~ 40<br />
wlisTavs), `mwignobari~ _ 2007~., gv. 103-124.<br />
10. margvelaSvili parmen, `rusTavelis msoflmxedveloba~, gamomcemloba<br />
`nekeri~.<br />
11. inaSvili lado, i. WavWavaZe da `vefxistyaosnis~ sakiTxi, `i. WavWavaZe<br />
_ 170~, saiubileo krebuli, SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />
instituti, gv. 122-137.<br />
12. robaqiZe merab, `vefxistyaosnis~ erTi cnebis interpretaciisaTvis,<br />
enaTmecnierebis instituti, samecniero sesia `arnold Ciqobavas sakiTxavebi~,<br />
XVIII, gv. 73.<br />
13. yoranaSvili guram, ilias fenomeni, wignSi: `ramdenime mecnieruli<br />
sakiTxi ilias naazrevis mixedviT~, gv. 339-367.<br />
14. SoTa rusTaveli, `vefxistyaosani~, Targmani qarTul enaze, qarTulinglisur-qurTuli<br />
winasityvaobiT, Tb., kavkasiuri saxli.<br />
15. WeliZe jemali, `vefxistyaosnis~ polonuri Targmani, Jurn. `etiudebi<br />
kulturaTa mijnaze~, gv. 249-257.<br />
16. WinWarauli aleqsi, Ria werili b-n nodar naTaZes, `literaturuli<br />
saqarTvelo~, 27 ivlisi, 29, gv. 11-13.<br />
223
17. WinWarauli aleqsi, `vefxistyaosnis~ enis xalxurobis sakiTxisaTvis,<br />
enaTmecnierebis instituti, samecniero sesia `arnold Ciqobavas sakiTxavebi~,<br />
XVIII, gv. 111.<br />
18. xvedeliani Tamar, `vefxistyaosnis~ miTosur-folkloruli samyaro,<br />
rusTavelis qarTuli literaturis instituti, 2007.<br />
19. xinTibiZe elguja, `vefxistyaosnis~ zogi filosofiuri terminis mimarTebisaTvis<br />
gelaTis saRvTismetyvelo skolasTan, `gelaTi _ 900~,<br />
samecniero konferenciis masalebi, gv. 27-28.<br />
224<br />
Seadgina lia kariWaSvilma.
225