01.03.2013 Views

maswavleblis wigni

maswavleblis wigni

maswavleblis wigni

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

malxaz mayaSvili � revaz quTelia � ia gigiberia � manana boWoriSvili<br />

<strong>maswavleblis</strong> <strong>wigni</strong><br />

malxaz mayaSvili � revaz quTelia � ia gigiberia � manana boWoriSvili<br />

7<br />

sabunebismetyvelo<br />

mecnierebebis<br />

safuZvlebi<br />

7


sarCevi<br />

1. Sesavali ....................................................................................................................................5<br />

2. sabunebismetyvelo mecnierebebis swavlebis mizani da amocanebi .........................7<br />

3. sabunebismetyvelo mecnierebebis safuZvlebi standarti VII klasi ....................8<br />

4. saaTebis ganawilebis savaraudo sqema ..........................................................................13<br />

5. miznebis ruka – gakveTilebis saswavlo miznebis<br />

6. rekomendaciebi ...................................................................................................................21<br />

• rekomendaciebi Temaze – Sefaseba ........................................................................21<br />

• Sefasebis tipebi ........................................................................................................22<br />

• kognituri sqemebis gamoyeneba saswavlo procesSi .........................................27<br />

• rekomendaciebi - rogor movamzadoT proeqti .................................................30<br />

• proeqtis Sefaseba ......................................................................................................31<br />

• informaciuli teqnologiebis gamoyeneba swavlebaSi da misi<br />

saswavlo- meToduri uzrunvelyofa ...................................................................32<br />

• blogis gamoyeneba swavlaSi ....................................................................................33<br />

• blogis gamoyeneba ......................................................................................................33<br />

• ra aris blogi? ............................................................................................................33<br />

7. gakveTilis scenarebi .........................................................................................................34<br />

• Sesavali .........................................................................................................................34<br />

• scenarebi fizikaSi.....................................................................................................44<br />

• scenarebi qimiaSi ........................................................................................................50<br />

• scenarebi biologiaSi ...............................................................................................54<br />

8. Semajamebeli testebi ........................................................................................................60<br />

• fizika ............................................................................................................................60<br />

• qimia ................................................................................................................................62<br />

• biologia .......................................................................................................................64<br />

• testis pasuxebi ...........................................................................................................66<br />

9. moswavlis wignSi mocemuli savarjiSoebis pasuxebi ................................................67<br />

• Sesavali .........................................................................................................................67<br />

• fizika ............................................................................................................................69<br />

• qimia ................................................................................................................................71<br />

• biologia .......................................................................................................................74<br />

gamoyenebuli literatura ..................................................................................................82


1. Sesavali<br />

sabunebismetyvelo sagnebis swavlebisas, erovnuli saswavlo gegmis Tanaxmad, arsebiTi mniSvneloba<br />

eniWeba Semecnebis procesSi moswavlis aqtiurad CarTvas. Ees moswavles saSualebas miscems, miRebuli<br />

codna da SeZenili unar-Cvevebi konkretul situacias miusadagos, praqtikulad gamoiyenos da gadaWras<br />

mis winaSe mdgomi problema. am miznis misaRwevad saWiro codnis miReba da unar-Cvevebis ganviTareba swavlebis<br />

procesis gardaqmnas moiTxovs.<br />

siaxle, sxva mraval aspeqtTa Soris, gulisxmobs yuradRebis gamaxvilebas kvleviTi unar-Cvevebis ganviTarebaze.<br />

Tu aqamde praqtikuli muSaobis dros moswavle, ZiriTadad, damkvirveblis rolSi gamodioda,<br />

xolo Semsrulebeli maswavlebeli iyo, axla TiToeulma moswavlem unda SeZlos praqtikulad muSaoba,<br />

kvlevis Catareba, misi Sedegis aRricxva da gaanalizeba, saTanado daskvnis gamotana.<br />

praqtikuli samuSaoebis Catareba, keTebiT swavleba saTanado materialuri baza skolebis umravlesobas<br />

aqvs rac skolebSi sabunebismetyvelo sagnebis swavlebis donis amaRlebis da am sagnebiT moswavleTa<br />

dainteresebis garantiaa.<br />

VII klasis moswavlis saxelmZRvanelo Sedgenilia axali erovnuli saswavlo gegmis sagnobrivi programis<br />

mixedviT da misi struqtura aseTia:<br />

moswavlis saxelmZRvanelos struqtura<br />

I nawili<br />

Sesavali<br />

II nawili<br />

fizika<br />

III nawili<br />

qimia<br />

gakveTili struqturulad Semdegi nawilebisagan Sedgeba:<br />

ZiriTadi<br />

teqsti<br />

ilustraciebi<br />

teqstis ukeT<br />

aRsaqmelad<br />

sur. 2. magniums xSirad iyeneben<br />

sasignalo maSxalebis<br />

dasamzadeblad, radgan misi<br />

wvis dros warmoqmnili naTeba<br />

Soridanve Cans.<br />

sur. 3. puris cxobisas haer-<br />

RumelSi cecxli rom Caqres,<br />

qimiuri reaqcia Sewydeba.<br />

70<br />

Q23. qimiuri reaqciis<br />

niSnebi da pirobebi<br />

moaxerxebdi Tu vera Saqris naxSirad gardaqmnas<br />

misi daqucmacebis gareSe? gaxurebis gareSe?<br />

daakvirdi suraTs (sur. 1) da gaixsene pirvel<br />

gakveTilSi Catarebuli cda.<br />

sur. 1.<br />

natriumi – movercxlisfro<br />

TeTri liToni, advilad<br />

iWreba daniT<br />

natriumis hidroqsidi –<br />

TeTri feris, sapnisebri<br />

da metad mwvave*<br />

marcxena mxares rbili liToni – natriumia,<br />

marjvniv ki natriumis wyalTan urTierTqmedebis<br />

Sedegad warmoqmnili nivTiereba – natriumis<br />

hidroqsidi. am qimiur reaqcias airisa da siTbos<br />

gamoyofa axlda Tan.<br />

nivTierebebi, arc garegnulad hgvanan erTmaneTs<br />

da, arc TvisebebiT.<br />

qimiuri reaqciebis mimdinareobas davakvirdeT<br />

sxva magaliTebiTac.<br />

Tu sinjaraSi, Caasxam kirian wyals, CauSveb minis<br />

mils da Caberav amonasunTq haers (naxSirorJangs),<br />

xsnari aimRvreva. warmoiqmneba naleqi.<br />

magniumis lenti TvalismomWreli naTebiT iwvis<br />

(sur. 2). gogirdis wvis Sedegad ki mZafri sunis airi<br />

gamoiyofa.<br />

nivTierebis feris da sunis cvlileba, naleqis an<br />

airis warmoqmna, siTbos an sinaTlis gamoyofa,<br />

qimiuri reaqciis garegnuli niSnebia.<br />

Tu movlenas es niSnebi Tan axlavs, masSasadame,<br />

qimiuri gardaqmna – qimiuri reaqcia mimdinareobs.<br />

qimiuri reaqciis dasawyebad, saWiroa garkveuli<br />

pirobebis Seqmna: nivTierebebis erTmaneTTan<br />

Sereva, gaxureba da sxva. magaliTad, zogierTi<br />

reaqciisaTvis saWiroa uwyveti gaxureba.<br />

gaxurebis SewyvetisTanave, qimiuri reaqcia<br />

Sewydeba (sur. 3).<br />

* moqmedebs kanze (awylulebs), qsovilebze, qaRaldsa da<br />

sxva masalebze.<br />

5<br />

IV nawili<br />

biologia<br />

gakveTilis saTauri Temis saTauri<br />

qimiuri reaqcia<br />

zogierT SemTxvevaSi ki qimiur reaqcias aRZravs<br />

naperwkali. is TiTqos biZgs aZlevs reaqcias,<br />

romelic Semdeg TavisTavad mimdinareobs.<br />

magaliTad, bunebrivi airi ar iwvis, vidre masTan<br />

anTebul asanTs ar mivitanT. cecxlis miwodeba am<br />

reaqciis dawyebis aucilebeli pirobaa.<br />

saukuneTa manZilze, adamianebma iswavles qimiuri<br />

reaqciebis marTva, reaqciis mimdinareobis<br />

pirobebis SecvliT, sasurveli procesebis<br />

daCqareba an Seneleba. magaliTad, wvis procesis<br />

dasaCqareblad SeSas nafotebad aqucmaceben,<br />

Jangvis procesis Sesaneleblad ki liTonis<br />

nakeTobebs damcavi safariT – laqiT, saRebaviT<br />

Rebaven.<br />

u amgvarad:<br />

qimiuri reaqciis garegnuli niSnebia<br />

feris, sunis cvlileba naleqis, airis warmoqmna siTbos, sinaTlis gamoyofa<br />

qimiuri reaqciis mimdinareobis pirobebia:<br />

nivTierebebis Sereva; gaxureba da sxva.<br />

u savarjiSo<br />

1. amoarCie swori pasuxi. qimiuri movlenis niSnebia:<br />

a) formis Secvla;<br />

b) siTbos gamoyofa;<br />

g) agregatuli mdgomareobis Secvla;<br />

d) naleqis warmoqmna.<br />

2. romeli gamonaTqvami migvaniSnebs qimiur reaqciebze:<br />

a) sarecxi gaSra;<br />

b) foToli Camovarda;<br />

g) rZisgan mawoni Sededda.<br />

3. daasabuTe, rom namcxvris gamocxobis procesi<br />

fizikuri da qimiuri procesis erTobliobaa.<br />

4. Camowere, romeli fizikuri da qimiuri movlena<br />

ginaxavs cxovrebaSi. aRniSne, ra pirobebSi<br />

mimdinareobs movlena da romeli garegnuli niSniT<br />

asabuTeb, rom is fizikuria an qimiuri. dakvirvebis<br />

monacemebi warmoadgine cxrilis saxiT.<br />

movlena mimdinareobis<br />

piroba<br />

Ggaregnuli<br />

niSani<br />

... ... ... ...<br />

savarjiSoebi (ilustraciebiT,<br />

cxrilebiT, diagramebiT da a. S.)<br />

samizne unar-Cvevebis ganviTarebaze<br />

orientirebuli<br />

daasabuTe, rom movlena<br />

fizikuria an qimiuri<br />

2<br />

teqstis<br />

Semajamebeli<br />

konceptualuri<br />

ruka an daskvna<br />

71


ac Seexeba savarjiSoebs is ori saxisaa:<br />

pirveli meore<br />

savarjiSoebi, romlebic im codnis ganmtkicebas da gaaqtiurebas<br />

emsaxureba rac moswavlis wignSi iswavla moswavlem. Ees<br />

savarjiSoebi maswavlebels saWiroebisamebr SeuZlia gamoiyenos<br />

saklaso da/an saSinao davalebebad.<br />

6<br />

mocemuli laboratoriuli samuSaoebi Tematurad<br />

Seesabameba fizikas, qimias, biologias. isini<br />

kvleviTi unarebis ganviTarebazea orientirebuli.<br />

SeniSvna – biologiis nawilSi savarjiSoebis mravalferovneba imiTaa ganpirobebuli, rom fizikis da<br />

qimiis nawilSi SeZenili codnis da unarebis transferi intensiurad xdeba.<br />

moswavlis wigns Tan axlavs rveuli, romelSi mocemuli mravalferovani laboratoriuli samuSaoebi<br />

daexmareba moswavles Caataros kvleviTi aqtivobebi da gaaanalizos kvlevis Sedegi. rveulSi mocemuli<br />

mravalferovani ilustraciebi, detalurad aRwerili cdebi, diagramebi, cxrilebi da a. S. fizikis, qimiisa<br />

da biologiis swavlebis process ufro sainteresos da saxalisos gaxdis.<br />

moswavlis rveuli struqturulad Semdegi nawilebisagan Sedgeba:<br />

ilustraciebi samuSaos<br />

ukeT aRsaqmelad<br />

cdis mimdinareobis<br />

detaluri axsna<br />

samizne unar-Cvevebis<br />

ganviTarebaze<br />

orientirebuli<br />

savarjiSoebi<br />

moswavlis<br />

CanawerebisTvis<br />

gamoyofili adgili<br />

22<br />

1<br />

Temis saTauri<br />

fizikuri da qimiuri movlenebi<br />

12. nivTierebis<br />

Tvisebebis cvlileba<br />

Saqris kristalebi<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />

icvleba Tu ara nivTiereba – Saqari (Saqris<br />

Tvisebebi), Tu mas gavaxurebT.<br />

kvlevis masala da xelsawyoebi:<br />

Saqris kristalebi, spirtqura, Stativi,<br />

sinjara,kovzi, asanTi.<br />

procedura:<br />

1. daakvirdi Saqris kristalebs da monacemebi<br />

Seitane cxrilSi;<br />

2. Saqris danarCeni kristalebi moaTavse sinjaraSi.<br />

sinjara daamagre Stativze da spirtquris<br />

gamoyenebiT gaaxure, vidre ar gadneba da fers ar<br />

Seicvlis. miRebul masas daakvirdi da dakvirvebis<br />

Sedegebi Seitane cxrilSi.<br />

N Ddakvirvebis obieqti feri suni gemo wyalSi xsnadoba<br />

1 Saqris kristalebi<br />

2 Saqris Ddawvis Sedegad miRebuli masa<br />

gaanalize cxrilis mixedviT cdis monacemebi da<br />

upasuxe:<br />

• Seicvleba nivTiereba Saqari gaxurebis Semdeg?<br />

• SegiZlia Tu ara cxrilSi mocemuli monacemebi<br />

Seni pasuxis argumentebad gamoiyeno?<br />

• Saqris gaxureba fizikuri movlenaa Tu<br />

qimiuri?<br />

gaaanalize orive (wina da mimdinare) kvlevis<br />

Sedegi da gaakeTe daskvna: ra SemTxvevaSi gqonda<br />

saqme fizikur movlenasTan, da ra SemTxvevaSi -<br />

qimiur movlenasTan.<br />

saTauri saWiro masalis CamonaTvali<br />

13. qimiuri reaqciis<br />

niSnebi<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />

ra niSnebi SesaZlebelia axldes qimiur reaqcias.<br />

kvlevis masala da xelsawyoebi:<br />

Wiqebi, wyali, rZe, limoni, soda, Zmari, asanTi,<br />

kartofilis fqvili, iodi, minis wkiri, kovzi.<br />

procedura:<br />

1. erTi kovzi kartofilis fqvili gaxseni erT Wiqa<br />

wyalSi. Ddaamate ramdenime wveTi iodi. daakvirdi ra<br />

cvlilebiT mimdinareobs reaqcia da dakvirvebis<br />

Sedegebi Seitane cxrilSi;<br />

2. dawvi asanTis Reri. daakvirdi ra cvlilebiT<br />

mimdinareobs reaqcia da dakvirvebis Sedegebi<br />

Seitane cxrilSi;<br />

3. wylian WiqaSi cotaodeni saWmeli soda Cayare<br />

da ramdenime wveTi Zmari daamate; daakvirdi ra<br />

cvlilebiT mimdinareobs reaqcia da dakvirvebis<br />

Sedegebi Seitane cxrilSi;<br />

4. erT Wiqa rZeSi Caasxi cotaodeni limonis wveni.<br />

daakvirdi ra cvlilebiT mimdinareobs reaqcia da<br />

dakvirvebis Sedegebi Seitane cxrilSi.<br />

N procesi feris<br />

cvlileba<br />

1 kartofilis<br />

fqvilis<br />

wyalxsnarze<br />

iodis<br />

moqmedeba<br />

2 asanTis<br />

Reris dawva<br />

3 sodiani<br />

wylis<br />

ZmarTan<br />

Sereva<br />

4 rZis Sereva<br />

limonis<br />

wvenTan<br />

qimiuri reaqcia 2<br />

sinaTlis<br />

cvlileba<br />

sunis<br />

gamoyofa<br />

naleqis<br />

warmoqmna<br />

cxrili cdis Sedegebis<br />

aRricxvisTvis<br />

<strong>maswavleblis</strong> <strong>wigni</strong> – erTgvari gzamkvlevia, romelic Semdegi struqturuli nawilebisagan Sedgeba:<br />

1. Sesavali<br />

2. swavlebis miznebi da amocanebi<br />

3. VII klasi sabunebismetyvelo mecnierebebis safuZvlebi standarti<br />

4. saaTobrivi ganawileba<br />

5. miznebis ruka- gakveTilebis saswavlo miznebis Sesabamisoba standartTan<br />

6. zogadi rekomendacia –rogor vawarmooT Sefaseba<br />

7. zogadi rekomendacia- ra mniSvneloba aqvs kognituri sqemebis gamoyenebas saswavlo procesSi<br />

8. gakveTilis scenarebi: Sesavali, Ffizika, qimia, biologia<br />

9. Semajamebeli testebi pasuxebiT<br />

10. savarjiSoebis pasuxebi<br />

11. Ggamoyenebuli literatura<br />

wyali<br />

Aairis<br />

gamoyofa<br />

iodi<br />

Zmari<br />

Aar<br />

axlavs<br />

niSani<br />

23


2. sabunebismetyvelo mecnierebebis swavlebis mizani da amocanebi<br />

mizani:<br />

sabunebismetyvelo disciplinebis swavlebis mizania aziaros moswavle sabunebismetyvelo mecnierebis<br />

safuZvlebs da ganuviTaros kvlevis unar-Cvevebi, rac mas saSualebas miscems Seicnos da gaiTavisos<br />

samyaro, CaerTos sazogadoebrivi saqmianobis sxvadasxva sferoSi, igrZnos pasuxismgebloba sakuTari<br />

Tavis, sazogadoebisa da garemos mimarT.<br />

amocanebi:<br />

codna:<br />

• cocxali samyaro da sasicocxlo procesebi;<br />

• samyaroSi mimdinare fizikuri da qimiuri movlenebi;<br />

• dedamiwa da garesamyaro;<br />

• garemos mdgradi ganviTarebis principebi.<br />

mecnieruli kvlevis unar-Cvevebi:<br />

• dakvirveba, aRwera;<br />

• kvlevis sagnis gansazRvra;<br />

• kvlevis etapebis gansazRvra;<br />

• aRricxva;<br />

• klasifikacia;<br />

• gazomva;<br />

• komunikacia;<br />

• monacemebis interpretacia;<br />

• ganWvreta/hipoTezis gamoTqma;<br />

• cdis dagegmva;<br />

• cdis Catareba;<br />

• monacemTa analizi da Sefaseba;<br />

• modelis Seqmna da gamoyeneba.<br />

damokidebuleba:<br />

• interesi sabunebismetyvelo disciplinebis mimarT;<br />

• sabunebismetyvelo mecnierebebis mniSvnelobis gaazreba;<br />

• interesi mecnieruli kvlevisa da siaxleebis mimarT;<br />

• TanamSromlobis survili;<br />

• garemoze zrunva da pasuxismgebloba;<br />

• usafrTxo cxovrebis wesis dacvis mniSvnelobis gaazreba.<br />

sabunebismetyvelo sagnebis swavleba sxvadasxva safexurze<br />

sabazo safexuri (VII- IXklasebi)<br />

swavlebis am safexurze moswavles kidev ufro metad uviTardeba SemecnebisaTvis saWiro unar-Cvevebi. is<br />

movlenebis garegnuli aRweridan gadadis movlenaTa arsis wvdomaze, Seimecnebs ZiriTad fizikur, qimiur<br />

kanonebs da biologiur kanon-zomierebebs. moswavle iwyebs empiriuli gziT samyaros aRqmas, Semoqmedebi-<br />

Tad azrovnebas, cdilobs samyaroSi adamianis adgilisa da mniSvnelobis gansazRvras.<br />

sabazo safexurze moswavle iviTarebs specifikur unar-Cvevebs, romelTagan prioritetulia:<br />

• kvlevis zogierTi Tanamedrove meTodis gamoyeneba;<br />

• samecniero literaturis moZieba da gamoyeneba;<br />

• eqsperimentis dagegmva da warmarTva, monacemTa Segroveba-damuSaveba;<br />

• kritikuli analizi, daskvnebis gamotana;<br />

• prezentacia (grafikebis, diagramebis, modelis Seqmna).<br />

7


3. sabunebismetyvelo mecnierebebis safuZvlebi<br />

standarti<br />

VII klasi<br />

wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT:<br />

mecnieruli<br />

kvleva - Zieba<br />

bun.VII.1. moswavles SeuZlia<br />

gansazRvros kvlevis sagani<br />

da kvlevis etapebi.<br />

bun.VII.2. moswavles SeuZlia<br />

kvleviTi proceduris ganxorcieleba/<br />

monacemebis<br />

aRricxva.<br />

bun.VII.3. moswavles Seu-<br />

Zlia monacemTa warmodgena<br />

sxvadasxva sakomunikacio<br />

saSualebis gamoyenebiT.<br />

bun.VII.4. moswavles Seu-<br />

Zlia monacemTa analizi da<br />

Sefaseba.<br />

cocxali samyaro fizikuri<br />

movlenebi<br />

bun.VII.5.moswavles SeuZlia<br />

imsjelos ujredze, rogorc organizmis<br />

agebulebisa da ganviTarebis<br />

erTeulze.<br />

bun.VII.6. moswavles SeuZlia daaxasiaTos<br />

cxovelTa da mcenareTa<br />

sasicocxlo cikli da daasabuTos<br />

gamravlebis biologiuri mniSvneloba.<br />

bun.VII.7. moswavles SeuZlia<br />

daaxasiaTos cocxali samyaros<br />

mravalferovneba, gamoiyenos klasifikaciis.<br />

principi da imsjelos<br />

sxvadasxva jgufebs Soris msgavseba<br />

gansxvavebaze.<br />

wlis bolos misaRwevi Sedegebi da maTi indikatorebi:<br />

mimarTuleba: mecnieruli kvleva-Zieba<br />

8<br />

bun.VII.8.moswavles<br />

SeuZlia nivTierebis<br />

atomur-molekuluri<br />

struqturis aRwera.<br />

bun.VII.9. moswavles<br />

SeuZlia advilad<br />

dakvirvebadi Zalebis<br />

da maTi moqmedebis<br />

Sedegebis Sesaxeb<br />

msjeloba.<br />

bun.VII.10. moswavles<br />

SeuZlia wnevis daxasiaTeba.<br />

qimiuri movlenebi<br />

bun.VII.11. moswavles<br />

SeuZlia martivi<br />

qimiuri reaqciebis<br />

aRwera.<br />

bun.VII.12. moswavles<br />

SeuZlia fuZeebisa da<br />

mJavebis gansxvaveba<br />

maTi Tvisebebis mixedviT.<br />

bun.VII.13. moswavles<br />

SeuZlia xsnarebis<br />

Taviseburebebis Sesaxeb<br />

msjeloba.<br />

bun.VII.1.moswavles SeuZlia gansazRvros kvlevis sagani da kvlevis etapebi.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• ayalibebs kvlevis mizans;<br />

• gamoTqvams mosazrebas/varauds;<br />

• arCevs monacemebis mopovebis gzebs (mag., cdiT, savele samuSaos CatarebiT, gamokiTxviT, sakiTxis<br />

irgvliv literaturis moZiebiT);<br />

• ganarCevs mudmiv da cvlad (damokidebul, damoukidebel) parametrebs;<br />

• gansazRvravs kvleviTi aqtivobebis Tanmimdevrobas;<br />

• arCevs saTanado xelsawyoebs/ aRWurvilobas/instrumentebs;<br />

• arCevs monacemebis aRricxvis formebs (cxrilebi, grafikebi, siebi, fotoebi, Canawerebi).<br />

bun.VII.2.moswavles SeuZlia kvleviTi proceduris ganxorcieleba/ monacemebis aRricxva.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• iyenebs Sesabamis masalas an/da aRWurvilobas da atarebs dagegmil cdas usafrTxoebis wesebis dacviT;<br />

• awarmoebs dakvirvebas an /da gazomvebs, aRricxavs monacemebs;<br />

• akvirdeba, zomavs, iyenebs informaciul-sakomunikacio saSualebebs monacemebis saTanado sizustiT<br />

registrirebisTvis (mag., cvladebis mniSvnelobebis aRricxva qronologiurad);<br />

• iyenebs saTanado wesebs sakuTari da sxvaTa usafrTxoebis uzrunvelsayofad.<br />

bun.VII.3.moswavles SeuZlia monacemTa warmodgena sxvadasxva sakomunikacio saSualebis gamoyenebiT.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• iyenebs sxvadasxva xerxs (diagramebs, cxrilebs, grafikebs, siebs) monacemTa warmosadgenad;<br />

• iyenebs sainformacio-sakomunikacio teqnologiebs Tvisebrivi da raodenobrivi monacemebis warmosadgenad.<br />

bun.VII.4.moswavles SeuZlia monacemTa analizi da Sefaseba.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• iyenebs diagramebs, cxrilebs da grafikebs monacemebs an cvladebs Soris damokidebulebis aRsawerad;


• aanalizebs monacemebs da gamoitans daskvnebs;<br />

• adarebs daskvnebs gamoTqmul varauds;<br />

• ganixilavs dakvirvebisa da gazomvebis dros gamovlenil moulodnelobebs, cdilobs maT axsnas.<br />

mimarTuleba: cocxali samyaro<br />

bun.VII.5.moswavles SeuZlia imsjelos ujredze, rogorc organizmis agebulebisa da ganviTarebis<br />

erTeulze.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• msjelobs ujredze, rogorc organizmis struqturul, funqciur da ganviTarebis elementarul<br />

erTeulze;<br />

• moipovebs informacias ilustraciebidan ujredis formis mravalferovnebis Sesaxeb (erT- da mravalujredian<br />

organizmebSi) da akavSirebs ujredis formas mis funqciasTan;<br />

• amzadebs droebiT preparats, iyenebs sinaTlis mikroskops sxvadasxva dakvirvebisaTvis, Sedegebs<br />

warmoadgens naxatis da/an modelis saxiT, afasebs sakuTari namuSevris Zlier da sust mxareebs;<br />

• mikroskopul preparatSi an mis eleqtronul formatze amoicnobs da iTvlis ujredis sxvadasxva<br />

struqturas (mag., birTvebis, birTvakebis, qloroplastebis raodenobas), Sedegebs warmoadgens cxrilis<br />

saxiT;<br />

• ilustraciebze an eleqtronul formatze ganarCevs prokariotul da eukariotul (mcenareuli,<br />

cxoveluri, sokos) ujredebs, asaxelebs maT msgavs da ganmasxvavebel struqturebs, Sedegebs gamosaxavs<br />

venis diagramis saSualebiT;<br />

• ilustraciaze amoicnobs ujredis ZiriTad struqturul komponentebs da asaxelebs maT funqcias;<br />

• sxvadasxva saSualebiT (mag., sqema) gamosaxavs sicocxlis organizaciis doneebs (ujredi, qsovili,<br />

organo, organizmi) da msjelobs maT Sesaxeb.<br />

bun.VII.6.moswavles SeuZlia daaxasiaTos cxovelTa da mcenareTa sasicocxlo cikli da daasabuTos<br />

gamravlebis biologiuri mniSvneloba.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• amoicnobs (mikroskopul preparatSi, posterze an eleqtronul formatze) da aRwers cxovelebisa da<br />

mcenareebis sasqeso ujredebs;<br />

• agrovebs informacias mcenaris, cxovelis usqeso da sqesobrivi gamravlebis mravalferovnebis<br />

Sesaxeb; adarebs erTmaneTs gamravlebis formebs (mag., vegetatiuri, TesliT, dakvirtviT, zoosporebiT);<br />

• adarebs erTmaneTs sqesobrivi gamravlebis formebs (mag., gamravleba kvercxiT - qvewarmavali, frinveli;<br />

cocxalmSobiarobiT - ZuZumwovrebi), msjelobs maT Soris msgavseba - gansxvavebaze da mohyavs Sesabamisi<br />

magaliTebi;<br />

• msjelobs gamravlebis gziT organizmebis mier Tavisive msgavsis warmoqmnis biologiur mniSvnelobaze;<br />

• moipovebs informacias da adarebs sxvadasxva organizmis sasicocxlo ciklis xangrZlivobas da etapebs<br />

(mag., erTwlovani da mravalwlovani mcenareebi, mwerebi, amfibiebi);<br />

• mohyavs zogierTi individis sasicocxlo ciklis garemosTan Seguebis magaliTebi (mag., kvercxismdebeli<br />

da ”cocxalmSobiare” qvewarmavali).<br />

bun.VII.7.moswavles SeuZlia daaxasiaTos cocxali samyaros mravalferovneba, gamoiyenos klasifikaciis<br />

principi da imsjelos sxvadasxva jgufebs Soris msgavseba-gansxvavebaze.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• warmoadgens organizmTa erTi da imave simravlis dajgufebis ramdenime gzas, mis mier SerCeuli kriteriumebis<br />

mixedviT. xsnis ama Tu im jgufis gamoyofis mizezs, akeTebs prezentacias;<br />

• moipovebs informacias erTi da imave saxeobis individebSi ama Tu im organos variaciaze (mag., mcenaris<br />

foTlis sigrZe an sigane, nayofis masa), adarebs maT erTmaneTs da msjelobs variaciebis mravalferovnebaze;<br />

• asaxelebs organizmebis jgufebad (sokoebi, wyalmcenareebi, xavsebi, gvimrebi, yvavilovani mcenareebi)<br />

dayofis mTavar kriteriumebs;<br />

• moipovebs masalas adgilobriv garemoSi mcenareTa da cxovelTa mravalferovnebis Sesaxeb da anawilebs<br />

Sesabamis taqsonomiur erTeulebSi damaxasiaTebeli niSnebis mixedviT (mag., naZvi, fiWvi, cacxvi -<br />

mcenareTa samefo, Sesabamisad SiSvel an farulTeslovani);<br />

• bunebaSi gasvlisas amoicnobs organizmebs savele sarkvevebis/saTanado literaturis daxmarebiT;<br />

• moipovebs informacias da aRwers cocxali samyaros samefoebs, adgens martiv genealogiur xes da<br />

9


warmoadgens sxvadasxva gamomsaxvelobiTi saSualebiT (mag., sqema, naxati);<br />

• msjelobs adamianebisaTvis mikroorganizmebis dadebiT da uaryofiT mniSvnelobaze (mag., sakvebi<br />

produqtebis warmoeba da maTi gafuWeba/lpoba, wylis dabinZureba da gasufTaveba, kompostis warmoqmna,<br />

daavadebis gamowveva);<br />

mimarTuleba: fizikuri movlenebi<br />

bun.VII.8.moswavles SeuZlia nivTierebis atomur-molekuluri struqturis aRwera.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• aRwers movlenebs, romlebic mianiSnebs nivTierebis atomur-molekulur agebulebas;<br />

• ganasxvavebs myar, Txevad da airad mdgomareobebs maTi Tvisebebisa (moculobisa da formis SenarCuneba)<br />

da atomur-molekuluri struqturis mixedviT, warmoadgens modelis saxiT;<br />

• akavSirebs nivTierebis simkvrives mis praqtikul gamoyenebasTan;<br />

• atarebs cdebs da ikvlevs difuziis movlenas siTxeebSi, gamoitans Sesabamis daskvnebs;<br />

• ikvlevs temperaturis gavlenas difuziis siCqareze, gamoitans Sesabamis daskvnebs;<br />

• akvirdeba difuziis movlenas da msjelobs misi rolis Sesaxeb bunebaSi da yofa - cxovrebaSi, asaxelebs<br />

magaliTebs;<br />

• adekvaturad iyenebs Sesabamis cnebebs da formulebs amocanebis amosaxsnelad.<br />

bun.VII.9. moswavles SeuZlia advilad dakvirvebadi Zalebis da maTi moqmedebis Sedegebis Sesaxeb msjeloba.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• CamoTvlis moZraobis magaliTebs, romlebic gamowveulia sxeulze uSualo (mag., moqaCva an biZgi) da<br />

arauSualo (mag., dedamiwis miziduloba, magnitebis urTierTqmedeba) moqmedebiT;<br />

• CamoTvlis sxeulebs Soris urTierTqmedebis damadasturebel magaliTebs;<br />

• ganmartavs veqtors da veqtorul fizikur sidides. Zalebis magaliTze ganixilavs erTi wrfis gaswvriv<br />

mimarTuli veqtorebis Sekrebas;<br />

• CamoTvlis bunebaSi arsebuli Zalebis gamovlinebis magaliTebs yoveldRiuri cxovrebidan da saubrobs<br />

maT mniSvnelobaze;<br />

• atarebs cdebs sxvadasxva sxeulis moZraobaze dasakvirveblad, aRwers da sqematurad gamosaxavs masze<br />

moqmed Zalebs (simZimis, xaxunis, drekadobis, amomgdebi Zalebi);<br />

• atarebs cdebs, gamoaqvs Sesabamisi daskvnebi da raodenobrivad ayalibebs hukis kanons;<br />

• cdebis saSualebiT akvirdeba sxeulTa tivtivs, curvas, CaZirvas. Sedegebs aanalizebs da raodenobrivad<br />

ayalibebs arqimedes kanons;<br />

• zomavs sxeulebis moculobasa da simkvrives arqimedes kanonis gamoyenebiT;<br />

• akavSirebs amomgdebi da winaaRmdegobis Zalebis moqmedebas organizmebis curvasTan;<br />

• konkretuli amocanis gadasawyvetad (mag., xaxunis Zalis gazrda an Semcireba, amomgdebi Zalis Secvla)<br />

qmnis da warmoadgens SesaZlo sqemas an models;<br />

• adekvaturad iyenebs Sesabamis cnebebs, kanonebs da formulebs amocanebis amosaxsnelad.<br />

bun.VII.10. moswavles SeuZlia wnevis daxasiaTeba.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• atarebs cdebs sxeulTa mier warmoebul wnevaze dasakvirveblad, monacemebs aanalizebs da gamoitans<br />

Sesabamis daskvnebs;<br />

• qmnis models da praqtikuli amocanebis gadasaWrelad msjelobs sxeulis mier warmoebuli wnevis<br />

Semcirebis an gazrdis aucileblobaze, CamoTvlis magaliTebs;<br />

• atarebs cdebs (qmnis modelebs) da akvirdeba siTxeebsa da airebSi wnevis ganawilebas. dakvirvebis<br />

Sedegebs aanalizebs da gamoitans Sesabamis daskvnebs;<br />

• CamoTvlis paskalis kanonis gamoyenebis magaliTebs teqnikidan da yofa-cxovrebidan;<br />

• amzadebs martiv models da xsnis ziarWurWlis moqmedebis princips;<br />

• atarebs cdebs atmosferuli wnevis moqmedebis gamosavlenad, aanalizebs da gamoitans Sesabamis<br />

daskvnebs;<br />

• msjelobs wnevis mniSvnelobis Sesaxeb organizmis garemosTan SeguebulobaSi;<br />

• adekvaturad iyenebs Sesabamis cnebebs, kanonebs da formulebs amocanebis amosaxsnelad.<br />

10


mimarTuleba: qimiuri movlenebi<br />

bun.VII.11. moswavles SeuZlia martivi qimiuri reaqciebis aRwera.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• cdis procesSi akvirdeba fizikuri da qimiuri movlenebis garegnul niSnebs, monacemebs warmoadgens<br />

cxrilis saxiT da msjelobs maT (fizikur da qimiur movlenebs) Soris gansxvavebis Sesaxeb;<br />

• cdebis safuZvelze msjelobs fizikuri movlenebis (mag., nivTierebaTa wyalSi gaxsna, formis Secvla,<br />

agregatuli mdgomareobis Secvla) dros masis ucvlelobis Sesaxeb. gamoitans saTanado daskvnas;<br />

• atarebs cdebs nivTierebebis fizikuri da qimiuri cvlilebebis (mag., agregatuli mdgomareobis<br />

Secvla, formis Secvla, nivTierebis gaxsna, airis gamoyofa, feris Secvla) gamosakvlevad da msjelobs am<br />

cvlilebebis gamomwvev mizezebze (mag., gacxeleba, Sereva, dawva, meqanikuri zemoqmedeba);<br />

• atarebs cdebs da akvirdeba qimiuri reaqciebis Sedegad axali nivTierebebis warmoqmnas;<br />

• ikvlevs mJavaTa monawileobiT mimdinare martiv reaqciebs, romelTa erT-erTi produqti gazia;<br />

• CamoTvlis wvisa da Jangvis magaliTebs yoveldRiuri cxovrebidan da msjelobs maT xelSemwyob faqtorebze;<br />

ikvlevs haeris rols sanTlis wvis procesSi;<br />

• aRwers wvas, rogorc qimiur reaqcias, romelSic monawileobs gazi, haeri an Jangbadi da miiReba wyali<br />

da naxSirorJangi;<br />

• atarebs da aRwers “cisartyelas reaqcias” (sarecxi sodis, natriumis karbonatis xsnarze marilmJavasa<br />

da universaluri indikatoris moqmedeba);<br />

• iyenebs Sesabamis terminologias, CamoTvlis da aRwers fizikuri da qimiuri movlenebis magaliTebs,<br />

qimiur movlenebs gamosaxavs sqematurad/sityvierad (mag., naxSirbadi + Jangbadi = naxSirorJangi);<br />

• icavs qimiuri nivTierebebis ganTavsebis, maTTan muSaobis usafrTxoebis wesebs, amoicnobs gamafrTxilebel<br />

niSnebs (mag., advilad aalebadi, feTqebadi, radioaqtiuri) qimiuri reaqtivis WurWlis etiketze.<br />

bun.VII.12.moswavles SeuZlia fuZeebisa da mJavebis gansxvaveba maTi Tvisebebis mixedviT.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• asaxelebs laboratoriaSi arsebul mJavebsa da tuteebs (mag., marilmJava, natriumis tute);<br />

• asaxelebs yofa-cxovrebaSi mJavebis gamoyenebis magaliTebs (mag., Zmari, limonmJava, xilis wveni,<br />

wamlebi, sarecxi saSualebebi);<br />

• atarebs martiv cdebs mJavebisa da fuZeebis gamoyenebiT, ganasxvavebs maT Tvisebebs;<br />

• iyenebs indikatorebsa da pH-is skalas fuZe, mJava da neitraluri xsnarebis amosacnobad; aRwers<br />

xsnaris pHH-is cvlilebas neitralizaciis procesSi.<br />

bun.VII.13.moswavles SeuZlia xsnarebis Taviseburebebis Sesaxeb msjeloba.<br />

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />

• atarebs cdebs da ganasxvavebs nivTierebebs wyalSi xsnadobis mixedviT;<br />

• gansazRvravs zogierTi narevis komponentebs, (mag., zRvis wyali Sedgeba wylisagan, romelSic gaxsnilia<br />

marili da sxva myari nivTiereba);<br />

• aRwers narevisgan komponentebis gamoyofis romelime xerxs (mag., distilireba, aorTqleba/kondensireba,<br />

qromatografia). CamoTvlis wylis bunebrivi gafiltvris magaliTebs;<br />

• agrovebs informacias bunebrivi wylis dabinZurebis Sedegebis Sesaxeb, gamoTqvams varauds wylis<br />

dabinZurebis Tavidan acilebis gzebze;<br />

• CamoTvlis xsnarebis magaliTebs da msjelobs maTi mniSvnelobis Sesaxeb bunebasa da adamianis cxovrebaSi;<br />

• cdebis safuZvelze adgens, rom xsnaris masa gamxsnelisa da gasaxsneli nivTierebebis masebis jamis<br />

tolia (mag., Tu 5 g marils gaxsnian 200g wyalSi, miRebuli xsnaris masa iqneba 205 g);<br />

• ganasxvavebs da amzadebs ujer da najer xsnarebs;<br />

• gegmavs, atarebs cdas da adgens nivTierebaTa gaxsnis procesze moqmed faqtorebs (mag., temperatura,<br />

gamxsnelisa da gaxsnili nivTierebis raoba da masa, nawilakTa zoma, moreva). Sedegebs warmoadgens cxrilis<br />

saxiT.<br />

11


programis Sinaarsi<br />

cocxali samyaro<br />

ujredi<br />

ujredi – elementaruli cocxali sistema. ujredis ZiriTadi komponentebi: citoplazma da birTvi.<br />

organoidebi (mag., plastidebi, qloroplastebi). plazmuri membrana da ujredis kedeli. prokariotuli<br />

da eukariotuli (mcenareuli, cxoveluri da sokos) ujredebi. mikroskopi – optikuri xelsawyo; mikroskopze<br />

muSaobis principi. martivi mikroskopuli preparatebis (mag., mcenareuli masala, sisxli) damzadebis<br />

xerxebi. ujredis gayofa.<br />

organizmTa gamravleba<br />

gamravleba – organizmTa ZiriTadi Tviseba, sicocxlis uwyvetobis uzrunvelyofis procesi. mcenarisa<br />

da cxovelis gamravlebis formebi (usqeso da sqesobrivi) da sasicocxlo cikli (romelime konkretuli<br />

individis magaliTze). ganayofiereba cxovelebSi (sasqeso ujredebis agebuleba).<br />

ganayofiereba yvavilovan mcenareebSi (gamartivebuli sqemiT). cxovelTa ganviTareba (gamartivebuli<br />

sqemiT ganviTarebis embrionuli da postembrionuli periodi).<br />

klasifikacia<br />

cocxal organizmTa dajgufeba (klasifikacia) da taqsonomiur erTeulebSi gaerTianebis safuZvlebi.<br />

virusebi (araujreduli formebi).<br />

monerebi (baqteriebi da cianobaqteriebi). protistebi (umartivesebi; erTujrediani da mravalujrediani<br />

wyalmcenareebi). sokoebi. mcenareebi (xavsnairebi; gvimranairebi; SiSvelTeslovnebi; farulTeslovnebi).<br />

cxovelebi (nawlavRruianebi; Wiebi; moluskebi; fexsaxsrianebi; Tevzebi; amfibiebi; qvewarmavlebi;<br />

frinvelebi; ZuZumwovrebi). saqarTvelos wiTel nusxasa da wiTel wignSi Setanili zogierTi saxeobebi.<br />

fizikuri movlenebi<br />

nivTierebis atomur-molekuluri struqtura.<br />

airebis, siTxeebisa da myari sxeulebis Tvisebebi da atomur-molekuluri struqtura.<br />

difuzia. difuzia airebSi, siTxeebsa da myar sxeulebSi. temperaturis gavlena difuziaze.<br />

brounis moZraoba.<br />

masa, masis erTeuli.<br />

nivTierebis simkvrive, simkvrivis erTeuli.<br />

moculobis gazomva menzuris gamoyenebiT. masis gazomva sasworiT.<br />

sxeulTa urTierTqmedeba: uSualo (moqaCva, biZgi) da manZilze urTierTqmedeba (magnituri da gravitaciuli).<br />

Zala, rogorc veqtori. erTi wrfis gaswvriv moqmedi Zalebis Sekreba.<br />

dinamometri, Zalis gazomva, Zalis erTeuli-niutoni<br />

simZimis, xaxunis, drekadobis Zalebi, hukis kanoni. sixiste.<br />

xaxunis koeficienti.<br />

wneva. wnevis erTeuli. airis wneva. wneva siTxeebSi, paskalis kanoni. hidrostatikuri wneva. ziarWurWeli.<br />

hidravlikuri manqana. atmosferuli wneva, toriCelis cda. barometri, manometri.<br />

amomgdebi Zala, arqimedes kanoni. sxeulTa tivtivi, curva, CaZirva.<br />

qimiuri movlenebi<br />

fuZeebi, mJavebi da maTi gamoyeneba yofa-cxovrebaSi. mJavebisa da fuZeebis amocnoba da maTi Sedareba.<br />

warmodgena neitralizaciis reaqciaze. neitralizaciis reaqciis mniSvneloba yofa-cxovrebaSi (saWmlis<br />

monelebis moSlis mkurnaloba, mJava wvima, niadagis movla da sxv.).<br />

warmodgena qimiur reaqciaze. reaqcia mJavebsa da metalebs Soris. reaqcia mJavebsa da karbonatebs<br />

Soris. wva, haerze an JangbadSi nivTierebaTa wvis Sedegebi, nivTierebebis wvis pirobebi. wiaRiseuli sawvavis<br />

wvis produqtebi. sanTlis wvis procesze dakvirveba.<br />

myari nivTierebebis gaxsna siTxeSi. xsnaris komponentebi. bunebrivi narevebi. ujeri da najeri xsnarebi.<br />

bunebaSi arsebuli marilebi. narevebis dayofa komponentebad: distilireba, aorTqleba/kondensireba,<br />

gafiltvra, warmodgena qromatografiaze.<br />

12


4. saaTebis ganawilebis savaraudo sqema<br />

sabunebismetyvelo mecnierebebis safuZvlebi VII klasi 108 sT<br />

fizika qimia Bbiologia<br />

33+3 33+3 33+3<br />

moswavlis wignSi da rveulSi mocemuli gakveTilebis<br />

saaTobrivi ganawileba<br />

moswavlis wignSi moswavlis rveulSi<br />

fizika 14 gakveTils daeTmos 24sT 9sT<br />

qimia 10 gakveTils daeTmos 20 sT 15sT<br />

biologia 23 gakveTils daeTmos 27 sT 6sT<br />

13


5. miznebis ruka – gakveTilebis saswavlo miznebis<br />

Sesabamisoba standartTan<br />

Sesavali<br />

gakveTili gakveTilis saswavlo mizani standardTan<br />

Sesabamisoba<br />

bunebismetyvelebis<br />

sagani, fizikuri<br />

sidideebi<br />

moswavlem SeZlos bunebaSi mimdinare movlenebze dakvirvebisaas<br />

awarmoos sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi,<br />

aRricxos monacemebi da drois, sigrZis da masis<br />

sazomi erTeulebi warmoadginos `SI~ sistemiT.<br />

skalari da veqtori moswavlem SeZlos bunebaSi mimdinare movlenebze dakvirvebisaas<br />

awarmoos sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi,<br />

aRricxos monacemebi da drois, sigrZis da masis<br />

sazomi erTeulebi warmoadginos `SI~ sistemiT.<br />

bunebismetyvelebis<br />

laboratoriaSi arsebuli<br />

zogierTi xelsawyo<br />

da muSaobis wesi<br />

moswavlem SeZlos imsjelos dakvirvebisaas rogor<br />

awarmoos sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi, aRricxos<br />

monacemebi daicvas xlsawyoebis gamoyenebis da<br />

usafrTxoebis wesebi.<br />

usafrTxoebis dacva moswavlem SeZlos imsjelos Sesabamisi masalis, aRWurvilobis<br />

da masalebis gamoyenebiT Caataros dagegmili<br />

cdebi usafrTxoebis wesebis dacviT<br />

rogor xdeba bunebrivi<br />

movlenebis Seswavla<br />

monacemebis gamosaxva<br />

cxrilis da diagramebis<br />

saxiT<br />

.moswavlem SeZlos kvleviTi proceduris ganxorcieleba/<br />

monacemebis aRricxva. daakvirdes, gazomos, gamoiyenos<br />

informaciul-sakomunikacio saSualebebi monacemebis<br />

saTanado sizustiT registrirebisTvis (mag.,<br />

cvladebis mniSvnelobebis aRricxva qronologiurad);<br />

moswavlem SeZlos kvlevis miznis Camoyalibeba da kvlevis<br />

miznis Sesabamisad mosazrebebis gamoTqma, aqtivobis<br />

dagegmva, saTanado xelsawyoebis SerCeva, monacemTa<br />

Segrovebis gzis arCeva, mudmivi da cvladi parametrebis<br />

garCeva, saTanado aRricxvis formebis SerCeva /<br />

wakiTxva/analizi; SeZlos daskvnis gamotana<br />

venis diagrama moswavlem SeZlos monacemTa analizi da Sefaseba.<br />

gamoiyeneos diagramebi, cxrilebi da grafikebi monacemebs<br />

an cvladebs Soris damokidebulebis aRsawerad<br />

fizika<br />

14<br />

bun.VII.1<br />

bun.VII.2<br />

bun.VII.1<br />

bun.VII.2<br />

bun.VII.2<br />

bun.VII.3<br />

bun.VII.1<br />

bun.VII.2<br />

bun.VII.1<br />

bun.VII.4<br />

bun.VII.4<br />

gakveTili gakveTilis saswavlo mizani erovnuli saswavlo gegmis<br />

sagnobrivi programis mixedviT<br />

nivTiereba Sedgeba<br />

atomebis da<br />

molekulebisagan<br />

nivTierebis myari,<br />

Txevadi da airadi<br />

mdgomareobebi<br />

modelireba.. proeqti<br />

nivTierebis simkvrive;<br />

simkvrivis<br />

praqtikuli mniSvneloba<br />

moswavlem SeZlos imsjelos nivTierebis atomur-molekulur agebulebaze;<br />

ganixilos magaliTebi, romelic molekulebis da atomebis mcire<br />

zomebze miuTiTebs, aRweros sxvadasxva nivTierebis modelebi.ganuvi-<br />

Tardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />

moswavlem SeZlos ganasxvavos myari, Txevadi da airadi mdgomareobebi<br />

maTi Tvisebebisa (moculobisa da formis SenarCuneba) da atomurmolekuluri<br />

struqturis mixedviT ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />

unar-Cvevebi.<br />

moswavlem SeZlos Seqmnas da warmoadginos molekulis modelebi. ganuviTardes<br />

saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi<br />

moswavlem SeZlos daakavSiros nivTierebis simkvrive mis praqtikul<br />

gamoyenebasTan; adekvaturad gamoiyenos Sesabamisi cnebebi da formulebi<br />

amocanebis amosaxsnelad. ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />

unar-Cvevebi.<br />

standartTTan<br />

Sesabamisoba<br />

bun.VII.8<br />

bun.VII.8<br />

bun.VII.8<br />

bun.VII.8


difuzia moswavlem SeZlos praqtikul magaliTebze dayrdnobiT ganixilos<br />

difuziis movlena siTxeebSi, gamoitanos Sesabamisi daskvnebi;<br />

gaanalizos temperaturis gavlena difuziis siCqareze, gamoitanos Sesabamisi<br />

daskvnebi;<br />

daakvirdes difuziis movlenas da imsjelos misi rolis Sesaxeb bunebaSi<br />

da yofa - cxovrebaSi, daasaxelos magaliTebi. ganuviTardes saazrovno,<br />

komunikaciis unar-Cvevebi.<br />

Zala da misi<br />

gazomva<br />

simZimis da xaxunis<br />

Zala<br />

drekadobis Zala;<br />

hukis kanoni<br />

wneva; wnevis<br />

gadacema<br />

moswavlem SeZlos CamoTvalos moZraobis magaliTebi, romlebic<br />

gamowveulia sxeulze uSualo (mag., moqaCva an biZgi) da arauSualo<br />

(mag., dedamiwis miziduloba, magnitebis urTierTqmedeba) moqmedebiT;<br />

ganmartos veqtors da veqtorul fizikuri sidide. Zalebis magaliTze<br />

ganixilos erTi wrfis gaswvriv mimarTuli veqtorebis Sekreba. ganuvi-<br />

Tardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />

moswavlem SeZlos CamoTvlis bunebaSi arsebuli Zalebis gamovlinebis<br />

magaliTebi/ yoveldRiuri cxovrebidan/ da saubrobs maT mniSvnelobaze;<br />

Caaataros cdebi sxvadasxva sxeulis moZraobaze dasakvirveblad, aRweros<br />

da sqematurad gamosaxos masze moqmedi Zalebi (simZimis, xaxunis,<br />

drekadobis, amomgdebi Zalebi); ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />

unar-Cvevebi.<br />

moswavlem SeZlos Caataros cdebi, gamoitanos Sesabamisi daskvnebi da<br />

raodenobrivad Camoayalibos hukis kanoni. ganuviTardes saazrovno,<br />

komunikaciis unar-Cvevebi.<br />

moswavlem SeZlos awarmoos sxeulTa mier warmoebul wnevaze dakvirveba,<br />

monacemebi gaanalizos da gamoitanos Sesabamisi daskvna. adekvaturad<br />

gamoiyenos Sesabamisi cnebebi kanonebi da formulebi amocanebis<br />

amosaxsnelad. ganuviTardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />

paskalis kanoni moswavlem SeZlos CamoTvlis paskalis kanonis gamoyenebis magaliTebi<br />

teqnikidan da yofa-cxovrebidan; ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />

unar-Cvevebi.<br />

wneva siTxeebSi.<br />

ziarWurWeli<br />

paskalis kanoni<br />

praqtikaSi<br />

siTxisa da airis<br />

moqmedeba maTSi<br />

CaZirul sxeulebze.<br />

Atmosferuli<br />

wneva<br />

arqimedes kanoni.<br />

sxeulebis curva<br />

moswavlem SeZlos daamzados martivi modeli da axsnas ziarWurWlis<br />

moqmedebis principi; adekvaturad gamoiyenos Sesabamisi cnebebi,<br />

kanonebi da formulebi amocanebis amosaxsnelad. ganuviTardes saazrovno,<br />

komunikaciis unar-Cvevebi.<br />

moswavlem SeZlos CamoTvalos paskalis kanonis gamoyenebis magaliTebi<br />

teqnikidan da yofa-cxovrebidan; adekvaturad gamoiyenos Sesabamisi<br />

cnebebi, kanonebi da formulebi amocanebis amosaxsnelad. ganuvi-<br />

Tardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />

moswavlem SeZlos ganixilos atmosferuli wnevis moqmedebis magaliTebi;<br />

gaanalizos da gamoitanos Sesabamisi daskvnebi; imsjelos wnevis<br />

mniSvnelobis Sesaxeb organizmis garemosTan SeguebulobaSi; ganuvi-<br />

Tardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />

moswavlem SeZlos ganixilos magaliTebi: sxeulTa tivtivis, curvis,<br />

CaZirvis da Sedegebi gaanalizos da raodenobrivad Camoayalibos arqimedes<br />

kanoni gazomavs sxeulebis moculobasa da simkvrives arqimedes<br />

kanonis gamoyenebiT; akavSirebs amomgdebi da winaaRmdegobis Zalebis<br />

moqmedebas organizmebis curvasTan; ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />

unar-Cvevebi.<br />

15<br />

bun.VII.8<br />

bun.VII.9<br />

bun.VII.9<br />

bun.VII.9<br />

bun.VII.10<br />

bun.VII.10<br />

bun.VII.10<br />

bun.VII.10<br />

bun.VII.9<br />

bun.VII.9


moswavlis rveuli (fizikis nawili)<br />

gakveTili cdis saswavlo mizani erovnuli saswavlo gegmis<br />

sagnobrivi programis mixedviT<br />

dakvirveba molekulebs Soris<br />

moqmed mizidvis da ganzidvis<br />

Zalebze<br />

dakvirveba airebSi difuziis<br />

procesze<br />

dakvirveba magnitur Zalaze<br />

dakvirveba xaxunis Zalaze<br />

dakvirveba drekadobis Zalaze<br />

dakvirveba wnevaze<br />

dakvirveba atmosferul wnevaze<br />

`Zunwi boTli”<br />

dakvirveba atmosferul wnevaze<br />

`saSineli xeli~<br />

dakvirveba siTxeSi CaZirul<br />

sxeulze<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: ra bunebisaa<br />

sxvadasxva nivTierebebis molekulebs Soris moqmedi<br />

Zalebi<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas – ra taviseburebebiT<br />

xasiaTdeba difuzia airebSi da siTxeebSi?<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: rogor moqmedebs<br />

magnituri Zala sxvadasxva sxeulebze?<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />

ra da ra faqtorebzea damokidebuli xaxunis Zala?<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />

rogoria gareSe Zalisa da deformaciis sididis<br />

damokidebuleba.<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />

rogoraa damokidebuli wneva sayrden farTobze.<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />

rogor moqmedebs atmosferuli wneva siTxis zedapirze.<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />

rogor moqmedebs daxurul WurWelSi narCeni atmosferuli<br />

wneva.<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />

ras udris siTxeSi CaZirul sxeulze moqmedi amomgdebi<br />

Zala?<br />

16<br />

standartTTan<br />

Sesabamisoba<br />

bun.VII.8<br />

bun.VII.8<br />

bun.VII.9<br />

bun.VII.9<br />

bun.VII.9<br />

bun.VII.9<br />

bun.VII.9<br />

bun.VII.9<br />

bun.VII.9


qimia moswavlis <strong>wigni</strong><br />

gakveTili gakveTilis saswavlo mizani erovnuli saswavlo<br />

gegmis sagnobrivi programis mixedviT<br />

qimia – bunebismetyvelebis<br />

nawili<br />

movlenebi<br />

qimiuri reaqciis niSnebi<br />

da pirobebi<br />

wva da Jangva<br />

nivTierebis masis mudmivobis<br />

kanoni<br />

wylis mniSvneloba sicocxlisaTvis<br />

xsnarebi<br />

xsnadoba<br />

mJava,fuZe da indikatori.<br />

neitralizaciis reaqcia<br />

moswavlem SeZlos isaubros ratom aris qimia sabunebismetyvelo<br />

mecniereba; imsjelos nivTierebebze, maT gardaqmnebze da<br />

am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebze<br />

moswavlem imsjelos fizikuri movlenebis (mag., nivTierebaTa<br />

wyalSi gaxsna, formis Secvla, agregatuli mdgomareobis<br />

Secvla) Sesaxeb. gamoitanos saTanado daskvna;<br />

praqtikuli magaliTebis safuZvelze imsjelos nivTierebebis<br />

fizikuri da qimiuri cvlilebebi (mag., agregatuli mdgomareobis<br />

Secvla, formis Secvla, nivTierebis gaxsna, airis gamoyofa,<br />

feris Secvla) msjelobs am cvlilebebis gamomwvev mizezebze<br />

(mag., gacxeleba, Sereva, dawva, meqanikuri zemoqmedeba);<br />

moswavlem SeZlos ganixilos fizikuri da qimiuri movlenebis<br />

garegnuli niSnebi, (mag., agregatuli mdgomareobis Secvla,<br />

formis Secvla, nivTierebis gaxsna, airis gamoyofa, feris<br />

Secvla) gaanalizos am cvlilebebis gamomwvevi mizezebi (mag.,<br />

gacxeleba, Sereva, dawva, meqanikuri zemoqmedeba);<br />

moswavlem SeZlos CamoTvlos wvisa da Jangvis magaliTebi<br />

yoveldRiuri cxovrebidan da imsjelos maT xelSemwyob faqtorebze;<br />

gamoikvlios haeris roli sanTlis wvis procesSi;<br />

aRweros wva, rogorc qimiur reaqcia, romelSic monawileobs<br />

gazi, haeri an Jangbadi da miiReba wyali da naxSirorJangi;<br />

moswavlem SeZlos gamoiyenos Sesabamisi terminologia,<br />

CamoTvlios da aRweros fizikuri da qimiuri movlenebis magaliTebi,<br />

qimiuri movlenebi gamosaxos sqematurad/sityvierad<br />

(mag.,wyali �= Jangbadi + wyalbadi; naxSirbadi + Jangbadi<br />

= naxSirorJangi); gaanalizos, rom masis mudmivobis kanoni<br />

samarTliania nebismieri qimiuri reaqciisaTvis<br />

moswavles SeuZlia aRweros narevisgan komponentebis gamoyofis<br />

romelime xerxi (mag., distilireba, aorTqleba/kondensireba,<br />

qromatografia). CamoTvlos wylis bunebrivi gafiltvris<br />

magaliTebi;<br />

moswavlem SeZlos imsjelos xsnarebze -ra aris xsnari, rogor<br />

miiReba xsnari, rogori saxisaa xsnarebi; CamoTvlos xsnarebis<br />

magaliTebi da imsjelos xsnarebis mniSvnelobis Sesaxeb bunebasa<br />

da adamianis cxovrebaSi; aanalizebs, rom xsnaris masa<br />

gamxsnelisa da gasaxsneli nivTierebebis masebis jamis tolia<br />

(mag., Tu 5 g marils gaxsnian 200g wyalSi, miRebuli xsnaris masa<br />

iqneba 205 g);<br />

moswavlem SeZlos imsjelos xsnarebze; ganmartos ra aris<br />

najeri da ujeri xsnarebi, axsnas aris xsnadoba da moiyvanos<br />

magaliTebi xsnadobaze rogor moqmedebs wneva da temperatura<br />

moswavles SeuZlia ganixilos yofa-cxovrebaSi mJavebis gamoyenebis<br />

magaliTebi (mag., Zmari, limonmJava, xilis wveni, wamlebi,<br />

sarecxi saSualebebi);<br />

flobs infirmacias indikatorebisa da pH-is skalis Sesaxeb -<br />

fuZe, mJava da neitraluri xsnarebis amosacnobad;<br />

moswavles SeuZlia ganixilos mJavebsa da fuZeebs Soris mimdinare<br />

neitralizaciis reaqcias. ganixilos sxvadasxva pirobebSi<br />

pHHHH-is<br />

cvlilebaze orientirebuli reaqciebi<br />

17<br />

standartTTan<br />

Sesabamisoba<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.13<br />

bun.VII.13<br />

bun.VII.13<br />

bun.VII.12.<br />

bun.VII.12


moswavlis rveuli (qimiis nawili)<br />

gakveTili cdis saswavlo mizani erovnuli saswavlo gegmis<br />

sagnobrivi programis mixedviT<br />

nivTierebis cvlileba moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />

dayrdnobiT gaakeTos daskvna rom nivTierebis Serevas xan<br />

axlavs da xan ar axlavs xiluli niSnebi. iyenebs Sesabamis masalas<br />

an/da aRWurvilobas da atarebs dagegmil cdas usafrTxoebis<br />

wesebis dacviT;<br />

nivTierebis Tvisebebi moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />

dayrdnobiT gaakeTos daskvna, rom nivTiereba Saqarma<br />

Tvisebebi SeinarCuna. iyenebs Sesabamis masalas an/da aRWurvilobas<br />

da atarebs dagegmil cdas usafrTxoebis wesebis dacviT;<br />

nivTierebis Tvisebebis<br />

cvlileba<br />

moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />

dayrdnobiT gaakeTos daskvna, rom Saqris dawva aris qimiuri<br />

movlena. iyenebs Sesabamis masalas an/da aRWurvilobas da<br />

atarebs dagegmil cdas usafrTxoebis wesebis dacviT;<br />

Qqimiuri reaqciis niSnebi moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />

dayrdnobiT gaakeTos daskvna, rom naTeba, feris cvlileba,<br />

sunis gamoyofa, airis gamoyofa, naleqis warmoqmna aris qimiuri<br />

movlenis Tanmxlebi xiluli niSnebi da SeuZlia imsjelos<br />

am cvlilebebis gamomwvev mizezebze (mag., gacxeleba, Sereva,<br />

dawva, meqanikuri zemoqmedeba);<br />

Jangbadi moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />

dayrdnobiT gaakeTos daskvna, haerSi aris Jangbadi,<br />

romelic xels uwyobs wvasa da Jangvas http://www.youtube.com/<br />

watch?v=WuG5WTId-IY<br />

naxSirorJangi moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />

dayrdnobiT gaakeTos daskvna, rom naxSirorJangi xels<br />

uSlis wvasiyenebs Sesabamis masalas an/da aRWurvilobas da<br />

atarebs dagegmil cdas usafrTxoebis wesebis dacviT;<br />

sanTlis wva moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />

dayrdnobiT aRweros wva, rogorc qimiuri reaqcia,<br />

romelSic monawileobs gazi, haeri an Jangbadi da miiReba wyali<br />

da naxSirorJangi<br />

axali nivTierebis miReba moswavlem Caataros cda da daakvirdes qimiuri reaqciebis<br />

Sedegad axali nivTierebebis warmoqmnas;<br />

masis mudmivobis kanoni iyenebs Sesabamis masalas an/da aRWurvilobas da atarebs<br />

dagegmil cdas usafrTxoebis wesebis dacviT;<br />

xsnari moswavlem Catarebuli cdis safuZvelze daaskvnas ra gziT<br />

SeiZleba marilis wyalxsnaridad gamoyos marili da cdis monacemebze<br />

dayrdnobiT daasabuTos xsn masebiiii<br />

gaxsnis procesze moqmedi<br />

faqtorebis gamokvleva<br />

bunebrivi nayenis indikatoruli<br />

Tvisebebis<br />

gamokvleva<br />

moswavlem Catarebuli cdebis da sakuTari gamocdilebis Sedegebze<br />

dayrdnobiT aRweros nivTierebaTa gaxsnis procesze<br />

moqmedi faqtorebi (mag., temperatura, gamxsnelisa da gaxsnili<br />

nivTierebis raoba da masa, nawilakTa zoma, moreva). Sedegebi<br />

warmoadgenos cxrilis saxiT.<br />

moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />

dayrdnobiT aRweros indikatorebi da pH-is skala fuZe,<br />

mJava da neitraluri xsnarebis amosacnobad; aRweros xsnaris<br />

pH-is cvlileba neitralizaciis procesSi.<br />

PH skalis moswavlem SeZlos indikatorebisa da pH-is skalis fuZe, mJava<br />

da neitraluri xsnarebis amosacnobad; aRwers xsnaris pHH-is<br />

cvlilebas neitralizaciis procesSi.<br />

mJava wvimebi atarebs martiv cdebs mJavebisa da fuZeebis gamoyenebiT,<br />

ganasxvavebs maT Tvisebebs;<br />

mJavis urTierTqmedeba<br />

kalciumis karbonatze<br />

atarebs martiv cdebs mJavebisa da marilebis gamoyenebiT,<br />

ganasxvavebs maT Tvisebebs;<br />

18<br />

standartTTan<br />

Sesabamisoba<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.<br />

bun.VII.11.


iologia B<br />

gakveTili gakveTilis saswavlo mizani erovnuli saswavlo<br />

gegmis sagnobrivi programis mixedviT<br />

erT da mravalujrediani<br />

organizmebi<br />

ujredi – qsovili – organo<br />

– organizmi<br />

ujredi ganapirobebs organizmis<br />

funqcias da ganviTarebas.<br />

moswavlem SeZlos imsjelos ujredze, rogorc organizmis<br />

erTeulze; moipovos informacias ilustraciebidan ujredis<br />

formis mravalferovnebis Sesaxeb (erT- da mravalujredian<br />

organizmebSi)<br />

moswavles SeuZlia imsjelos da sxvadasxva saSualebebiT<br />

gamosaxos sicocxlis organizaciis doneebi: ujredi, qsovili,<br />

organo, organizmi<br />

moswavles SeuZlia imsjelos ujredze, rogorc organizmis<br />

struqturul, funqciur da ganviTarebis elementarul<br />

erTeulze<br />

mcenareuli ujredi mowavlem SeZlos mikrofotografiaze amoicnos da daTvalos<br />

ujredis struqturuli komponentebi; imsjelos ujredis<br />

struqturuli komponentebis funqciebze<br />

sokos da cxoveluri<br />

ujredi<br />

umartivesebi da sxva<br />

protistebi<br />

baqteriebi, arqebaqteriebi,<br />

cianobaqteriebi<br />

samefoebi. araujreduli<br />

agebulebis organizmebi<br />

mowavlem SeZlos ilustraciebze an eleqtronul formatze<br />

ganarCios prokariotul da eukariotul (mcenareuli, cxoveluri,<br />

sokos) ujredebi, daasaxelos maT msgavs da ganmasxvavebeli<br />

struqturebi, Sedegebi gamosaxos venis diagramis saSualebiT;<br />

mowavlem SeZlos ilustraciebze an eleqtronul formatze<br />

ganarCios protistebi asaxelebs maT msgavs da ganmasxvavebel<br />

struqturebs, Sedegebs gamosaxavs sqemis diagramis saSualebiT;<br />

mowavlem SeZlos ilustraciebze an eleqtronul formatze<br />

ganarCios prokariotebi baqteriebi, arqebaqteriebi, cianobaqteriebi<br />

aRweros da imsjelos maTze<br />

mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi; Seadginos<br />

martivi klasifikaciis sqema da es sqema gamoiyenos, rogorc<br />

sarkvevi.<br />

ZuZumwovrebis klasi mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi; cxovelTa<br />

samefo, ZuZumwovrebis klasi .. imsjelos maTze damaxasiaTebeli<br />

niSnebis mixedviT<br />

qvewarmavlebis klasi mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi; cxovelTa<br />

samefo, qvewarmavlebis klasi.. imsjelos maTze damaxasiaTebeli<br />

niSnebis mixedviT<br />

frinvelebis klasi mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi; cxovelTa<br />

samefo, frinvelebis klasi.. imsjelos maTze damaxasiaTebeli<br />

niSnebis mixedviT<br />

amfibiebis da Tevzebis<br />

klasi<br />

uxerxemlo cxovelebi.<br />

fexsaxsrianebi<br />

mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi; cxovelTa<br />

samefo, amfibiebis da Tevzebis klasi.. imsjelos maTze<br />

damaxasiaTebeli niSnebis mixedviT<br />

mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi;<br />

imsjelos fexsaxsrianebze /obobasnairebi, mwerebi, kibosnairebi,<br />

sxva fexsaxsrianebi/ maTTvis damaxasiaTebeli niSnebis<br />

mixedviT<br />

sxva uxerxemlo cxovelebi mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi;<br />

imsjelos rbiltanianebze maTTvis damaxasiaTebeli niSnebis<br />

mixedviT<br />

saxeoba moswavlem SeZlos daaxasiaTos cocxali samyaros mravalferovneba,<br />

gamoiyenos klasifikaciis principi da imsjelos<br />

sxvadasxva jgufebs Soris msgavseba-gansxvavebaze.<br />

19<br />

standartTTan<br />

Sesabamisoba<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.7<br />

bun.VII.6<br />

bun.VII.7<br />

bun.VII.6<br />

bun.VII.7<br />

bun.VII.6<br />

bun.VII.7<br />

bun.VII.6<br />

bun.VII.7<br />

bun.VII.7<br />

bun.VII.7<br />

bun.VII.7


sqesobrivi da usqeso gamravleba<br />

sruli da arasruli<br />

metamorfozi<br />

protistebis, monerebis<br />

gamravleba. ujredis<br />

gayofa<br />

moswavlem SeZlos Seagrovos informacia mcenaris, cxovelis<br />

usqeso da sqesobrivi gamravlebis mravalferovnebis Sesaxeb;<br />

Seadaros erTmaneTs gamravlebis formebi (mag., vegetatiuri,<br />

TesliT, dakvirtviT, zoosporebiT); adarebs erTmaneTs sqesobrivi<br />

gamravlebis formebs (mag., gamravleba kvercxiT - qvewarmavali,<br />

frinveli; cocxalmSobiarobiT - ZuZumwovrebi), msjelobs<br />

maT Soris msgavseba - gansxvavebaze da mohyavs Sesabamisi<br />

magaliTebi;<br />

moswavlem SeZlos moipovebs informacias da adarebs sxvadasxva<br />

organizmis sasicocxlo cikli mohyavs zogierTi individis<br />

sasicocxlo ciklis garemosTan Seguebis magaliTebi<br />

moswavlem SeZlos imsjelos gamravlebis gziT organizmebis<br />

mier Tavisive msgavsis warmoqmnis biologiur mniSvnelobaze<br />

mcenareTa klasifikacia moswavlem SeZlos imsjelos mcenareTa mravalferovnebis Sesaxeb<br />

da anawilebs maT Sesabamis taqsonomiur erTeulebSi damaxasiaTebeli<br />

niSnebis mixedviT (mag., naZvi, fiWvi, cacxvi - mcenareTa<br />

samefo, Sesabamisad SiSvel an farulTeslovani)<br />

mcenareebis gamravleba moswavlem SeZlos imsjelos mcenaris sqesobrivi gamravlebis<br />

mravalferovnebis Sesaxeb; adarebs erTmaneTs sqesobrivi gamravlebis<br />

formebs; msjelobs gamravlebis gziT organizmebis<br />

mier Tavisive msgavsis warmoqmnis biologiur mniSvnelobaze<br />

vegetaturi gamravleba moswavlem SeZlos imsjelos mcenaris vegetatiuri gamravlebis<br />

Sesaxeb; adarebs erTmaneTs vegetatiuri gamravlebis formebs;<br />

msjelobs gamravlebis gziT organizmebis mier Tavisive msgavsis<br />

warmoqmnis biologiur mniSvnelobaze<br />

wiTel wignSi Setanili<br />

cocxali organizmebi<br />

erT da mravalujrediani<br />

organizmebi<br />

moswavlem SeZlos daaxasiaTos cocxali samyaros mravalferovneba<br />

da imsjelos maTi dacvis aucileblobaze<br />

moipovebs informacias ilustraciebidan ujredis formis mravalferovnebis<br />

Sesaxeb (erT- da mravalujredian organizmebSi)<br />

da akavSirebs ujredis formas mis funqciasTan;<br />

moswavlis rveuli (biologiis nawili)<br />

gakveTili gakveTilis saswavlo mizani erovnuli saswavlo<br />

gegmis sagnobrivi programis mixedviT<br />

dakvirveba mcenaris foTlis<br />

agebulebaze.<br />

dakvirveba mcenaris sxvadasxva<br />

organos agebulebaze<br />

pigmentebis aRmoCena mcenaris<br />

foTolSi<br />

dakvirveba baqteriebis<br />

cxovelqmedebis pirobebze<br />

dakvirveba ZuZumwovrebis<br />

kbilebze kvleva 1.<br />

aqlemis Segueba saarsebo<br />

garemosTan<br />

Tevzis Seguebuloba wyalSi<br />

gadaadgilebasTan<br />

dakvirveba mcenareTa Teslis<br />

da foTlis mravalferovnebaze<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: ras niSnavs ujreduli<br />

agebuleba?<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: foTlis garda mcenaris<br />

sxva organoebsac aqvT ujreduli agebuleba?<br />

kvlevam pasuxi unda gasces SekiTxvas: aris Tu ara mwvane<br />

feris foTolSi mwvanes garda sxva feris pigmentebic?<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: aqvs Tu ara mniSvneloba<br />

garemos temperaturas baqteriebis aqtivobisaTvis?<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: rogori formis kbilebi<br />

aqvT ZuZumwovrebs ra mniSvneloba aqvs kbilebis gansxvavebul<br />

formas?<br />

kvlevam pasuxi unda gasces SekiTxvas: raSi gamoixateba aqlemis<br />

Seguebuloba qviSnarSi gadaadgilebasTan?<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: ratom icvleba wyalSi<br />

Tevzis sxeulis mdebareoba sacurao buStis airiT gavsebis<br />

da airisgan daclis SemTxvevaSi.<br />

kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: gansxvavdeba Tu ara<br />

mcenareebi Teslis da foTlis garegnuli maxasiaTeblebiT<br />

20<br />

bun.VII.7<br />

bun.VII.6<br />

bun.VII.6<br />

bun.VII.6<br />

bun.VII.6<br />

bun.VII.6<br />

bun.VII.7.<br />

bun.VII.5<br />

standartTTan<br />

Sesabamisoba<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.7<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.13<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.6<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.7<br />

bun.VII.6<br />

bun.VII.5<br />

bun.VII.7


6. rekomendaciebi<br />

rekomendaciebi Temaze – Sefaseba<br />

1. ra aris Sefasebis mizani?<br />

axali erovnuli saswavlo gegmis Seqmnam miSvnelovani cvlilebebi gamoiwvia. maT Soris upirvelesi<br />

aris is, rom `saganmanaTleblo procesis centrSi dgas moswavle, misi ganviTarebis procesi da mis mier<br />

miRweuli Sedegi. Sedegze orientireba gulisxmobs moswavlisaTvis miwodebuli informaciis ara mxolod<br />

damaxsovrebas, aramed am informaciis myar, dinamiur da funqciur codnad gardaqmnas~.<br />

orientacia TiToeul moswavlesa da Sedegze Tvisobrivad cvlis Sefasebis sistemasac. Sefasebis saSualebiT<br />

ganisazRvreba im saswavlo Sedegebis miRwevis xarisxi, romlebic sagnobrivi programis standartiT<br />

aris gaTvaliswinebuli.<br />

Sefaseba aris raime sagnis, movlenis, procesis an vinmes Sesabamisobis / mimarTebis dadgena winaswar<br />

gansazRvrul niSan-TvisebebTan (kriteriumebTan). Sefasebis mizania imis garkveva, Tu ramdenad kargad<br />

aswavlis maswavlebeli da ramdenad kargad swavloben moswavleebi. kerZod, Sefasebas aqvs Semdegi ZiriTadi<br />

miznebi:<br />

(1) moswavlis swavlis xelSewyoba;<br />

(2) moswavlis Zlieri da susti mxareebis gamovlena;<br />

(3) swavlebis konkretuli meTodikis efeqtianobis Semowmeba;<br />

(4) saswavlo programebis efeqtianobis gansazRvra da srulyofa;<br />

(5) saswavlo procesSi swavlebis efeqtianobis Sefaseba da srulyofa;<br />

(6) mSoblebis CarTva moswavlis swavlebis procesSi da maTTan komunikaciis gamyareba.<br />

Sefasebas aqvs ori gansxvavebuli funqcia:<br />

• swavlis procesis Sefaseba (mimdinare Sefaseba);<br />

• produqtis / Sedegebis / miRwevebis Sefaseba (Semajamebeli Sefaseba);<br />

pirveli gulisxmobs informaciis dagrovebas saswavlo procesis mimdinareobis Sesaxeb, xolo meore<br />

- Sedegebis aRnusxvas.<br />

moswavleTa Sefaseba xdeba komponentebSi. komponentebSi miRebuli Sefasebebi gansazRvravs moswavlis<br />

semestrul Sefasebas.<br />

amonaridi axali erovnuli saswavlo gegmidan 2011-2016 ww.<br />

sagnis semestruli qulis Semadgeneli komponentebi<br />

1. semestris manZilze moswavleebi fasdebian Semdegi sami komponentis mixedviT:<br />

a) saSinao davaleba;<br />

b) saklaso davaleba;<br />

g) Semajamebeli davaleba.<br />

2. Sefasebis samive komponents erTnairi wona aqvs.<br />

3. saSinao da saklaso davalebaTa komponentebSi gamoiyeneba rogorc ganmsazRvreli, aseve ganmavi-<br />

Tarebeli Sefaseba.<br />

4. Semajamebeli davalebis komponentSi aucilebelia ganmsazRvreli Sefasebis gamoyeneba.<br />

5. erovnuli saswavlo gegma TiToeuli sagnisaTvis gansazRvravs semestris ganmavlobaSi Casatarebeli<br />

Semajamebeli davalebebis savaldebulo minimalur raodenobas. am komponentiT Sefasebisas:<br />

a) standartis moTxovnaTa dasakmayofileblad, aucilebelia Semajamebeli davalebis mravalgvari<br />

formis gamoyeneba (Txzuleba, moxseneba, referati, proeqti, savele-gasvliTi samuSao, laboratoriuli<br />

kvleva, saxviTi da gamoyenebiTi xelovnebis nimuSi da sxv.);<br />

b) moswavle valdebulia Seasrulos klasSi Catarebuli yvela Semajamebeli davaleba (erovnuli saswavlo<br />

gegmiT dadgenili savaldebulo minimumi da skolis mier damatebiT dadgenili, am ukanasknelis<br />

arsebobis SemTxvevaSi);<br />

g) Tu moswavle ar Seasrulebs romelime Semajamebel samuSaos gacdenis gamo, skola valdebulia,<br />

misces mas gacdenili Semajamebeli davalebebis aRdgenis saSualeba. Semajamebeli aRdgeniTi samuSaos<br />

vadebi da misi Catarebis forma ganisazRvreba saskolo saswavlo gegmiT.<br />

21


Sefasebis tipebi<br />

skolaSi, moswavleTa Sefasebisas gamoiyeneba ori tipis Sefaseba: ganmsazRvreli da ganmaviTarebeli.<br />

ganmsazRvreli Sefaseba akontrolebs swavlis xarisxs, adgens moswavlis miRwevis dones erovnuli<br />

saswavlo gegmiT gansazRvrul miznebTan mimarTebaSi. ganmsazRvrel SefasebaSi iwereba qula.<br />

ganmaviTarebeli Sefaseba akontrolebs TiToeuli moswavlis ganviTarebis dinamikas da xels uwyobs<br />

swavlis xarisxis gaumjobesebas. ganmaviTarebeli Sefasebisas gamoiyeneba iseTi saSualebebi, rogoricaa:<br />

• sityvieri komentari,<br />

• rCeva-darigeba,<br />

• dakvirvebis furceli,<br />

• TviTSefasebisa da urTierTSefasebis sqema da sxv.<br />

axal erovnul saswavlo gegmaSi ganmaviTarebeli da ganmsazRvreli Sefasebebis aRweriloba aseTia:<br />

mizani swavlis xarisxis gaumjobeseba;<br />

moswavlis ganviTarebis xelSewyoba<br />

ganmaviTarebeli ganmsazRvreli<br />

Sefasebis sagani swavlis procesi swavlis Sedegi<br />

Sefasebis Sedegad miRebuli<br />

gadawyvetileba<br />

warmatebis kriteriumebis<br />

gansazRvra<br />

winsvlis xelSesawyobad gansxvavebuli aqtivobis<br />

SerCeva, swavlebis strategiis Secvla,<br />

rCeva-darigebis micema da sxv.<br />

konkretuli moswavlis winsvlis safuZvelze<br />

(sakuTar miRwevebTan mimarTebiT - ra dones<br />

flobda, ra dones flobs)<br />

Sefasebis saSualebebi TviT/urTierTSefasebis rubrika;<br />

kiTxvari;<br />

sityvieri (zepiri/werilobiTi) komentari;<br />

unaris ganviTarebis donis aRwera.<br />

22<br />

swavlis xarisxis gakontroleba;<br />

moswavlis miRwevis donis dadgena<br />

erovnuli saswavlo gegmiT gansaz-<br />

Rvrul miznebTan mimarTebaSi;<br />

akademiuri moswrebis donis gansaz-<br />

Rvra<br />

momdevno etapze (klasSi/safexurze)<br />

daSveba/ardaSveba<br />

imis safuZvelze, Tu ramdenad miaRwia<br />

standartiT gansazRvrul Sedegebs<br />

(yvelasaTvis saerTo, standartiT dadgenil<br />

normasTan mimarTebaSi)<br />

qula<br />

mimdinare Sefaseba xdeba: yovel gakveTilze, yoveldRe, yoveli aqtivobis dros. ar aris savaldebulo<br />

yovelTvis qulebiT Sefaseba.<br />

ra aris mniSvnelovani?<br />

mniSvnelovania is, rom aseTi Sefaseba gvaZlevs moswavlis mravalmxrivi Seswavlis saSualebas. kerZod,<br />

ra saxis saqmianoba izidavs da ra ara, rogoria misi swavlis stili (swavlobs mosmeniT, kiTxviT, weriT,<br />

keTebiT; aqvs mTlianobiTi aRqma Tu sagnebsa da movlenebs danawevrebulad aRiqvams, Teoretikosia Tu<br />

pragmatistia da a.S.), ra uZneldeba, ra uadvildeba, SeuZlia Tu ara koncentracia, aqvs Tu ara winsvla, Tu<br />

ara, ra aris warumateblobis mizezi an ra ganapirobebs mis warmatebas, aqvs Tu ara ganviTarebuli SemoqmedebiTi,<br />

saazrovno da socialuri unarebi, rogoria misi interesebis sfero, individualuri Taviseburebebi,<br />

ra Zlieri da susti mxareebi aqvs. mimdinare Sefasebis procesSi mniSvnelovania ara imdenad qulebis<br />

dawera (niSniT Sefaseba), ramdenadac rCevebi, ra da rogor gaaumjobesos. formatuli Sefaseba moswavlis<br />

Sesaxeb amomwurav, mravalmxriv informacias iZleva da obieqturobis garantia.<br />

amasTan, mimdinare Sefaseba maswavlebels aZlevs sakuTari yoveldRiuri saqmianobis refleqsiis<br />

SesaZleblobas. imaze dayrdnobiT, ramdenad miaRwia maswavlebelma sagakveTilo mizans, ra codna da unar-<br />

Cvevebi gamoavlines moswavleebma, ra daZlies da ra vera, mas SeuZlia Seafasos dagegmili aqtivobebis<br />

efeqtianoba, SerCeuli masalis sirTule, klasis marTvis, organizebis unari da sxv.<br />

Semajamebeli Sefaseba<br />

adgens moswavlis warmatebas swavlebisa da swavlis konkretul etapze: Temis dasrulebisas, semestris<br />

bolos, saswavlo wlis bolos. aseTi Sefasebisas mowmdeba is, Tu ramdenad miaRwia moswavlem standartiT<br />

gaTvaliswinebul Sedegs / Sedegebs.<br />

swored Semajamebeli Sefasebis Sedegebis analizze dayrdnobiT vakeTebT daskvnas, ramdenad Sesrulda<br />

erovnuli saswavlo gegmiT gaTvaliswinebuli moTxovnebi.<br />

3. Sefasebis sqemebis Seqmna da gamoyeneba


a aris gakveTilis saswavlo mizni?<br />

radgan axali erovnuli saswavlo gegmis sagnobrivi programis misaRwevi Sedegebi moicavs: codnas,<br />

unar-Cvevebs, damokidebulebas. bunebrivia gakveTilebis saswavli mizani, romelic standartis enaze unda<br />

Camoyalibdes unda moicavdes maT.<br />

magaliTad:<br />

sagani Tema saswavlo mizani standartis mixedviT<br />

sabunebismetyvelo mecnierebebis<br />

safuZvlebi<br />

nivTierebis simkvrive moswavlem SeZlos daakavSiros nivTierebis simkvrive<br />

mis praqtikul gamoyenebasTan; adekvaturad gamoiyenos<br />

Sesabamisi cnebebi da formulebi amocanebis<br />

amosaxsnelad. ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />

unar-Cvevebi.<br />

sainteresoa SevexoT, ra kavSiri arsebobs saswavlo mizansa da Sefasebis kriteriumebs Soris?<br />

gakveTilis saswavlo mizani gakveTilis bolos Sedegad gadaiqceva.<br />

-rogor gaizomos Sedegi?<br />

-swored amisaTvis aris saWiro kriteriumi.<br />

-ris mixedviT yalibdeba kriteriumebi?<br />

-gakveTilis saswavlo miznis Sesabamisad!<br />

- rogor?<br />

gTavazobT konkretul magaliTs:<br />

gakveTilis saswavlo mizani Sefasebis kriteriumebi<br />

moswavlem SeZlos daakavSiros nivTierebis simkvrive mis<br />

praqtikul gamoyenebasTan; adekvaturad gamoiyenos Sesabamisi<br />

cnebebi da formulebi amocanebis amosaxsnelad.<br />

ganuviTardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />

23<br />

1. ganmartavs nivTierebis simkvrives<br />

2. msjelobs nivTierebis simkvrivis praqtikul gamoyenebaze<br />

3. Sesabamisi cnebebs da formulebs adekvaturad<br />

iyenebs amocanebis amosaxsnisas<br />

rogorc, xedavT saswavlo mizanSi ramdeni zmna anu operaciac aris mocemuli imdeni Sefasebis kriteriumia<br />

saWiro Sedegebis gasazomad. es saSualebas aZlevs pedagogs (Semfasebels) TiToeuli operacia<br />

Seufasos moswavles; anu daukonkretos ra gaakeTa kargad da ra ver gaakeTa. Sefasebis kriteriumebis<br />

gamoyenebiT maswavlebeli adgens Sefasebis rubrikas da TiToeul kriteriums Slis doneebis mixedviT.<br />

gTavazobT konkretul magaliTs.<br />

kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />

ganmartavs niv-<br />

Tierebis simkvrives<br />

msjelobs niv-<br />

Tierebis simkvrivis<br />

praqtikul<br />

gamoyenebaze<br />

amocanebis amoxsnisas<br />

iyenebs Sesabamis<br />

cnebebs da<br />

formulebs<br />

arasworad<br />

ganmartavs niv-<br />

Tierebis simkvrives<br />

arasworad<br />

msjelobs niv-<br />

Tierebis simkvrivis<br />

praqtikul<br />

gamoyenebaze<br />

amocanebis amoxsnisas<br />

ver iyenebs<br />

Sesabamis cnebebs<br />

da formulebs<br />

arasrulad ganmartavs<br />

nivTierebis simkvrives<br />

zogadad da xarvezebiT<br />

msjelobs niv-<br />

Tierebis simkvrivis<br />

praqtikul gamoyenebaze<br />

amocanebis amoxsnisas<br />

xarvezebiT<br />

iyenebs Sesabamis cnebebs<br />

da formulebs<br />

saubrobs ra<br />

ganapirobebs<br />

simkvrives da<br />

ganmartavs<br />

msjelobs niv-<br />

Tierebis simkvrivis<br />

praqtikul<br />

gamoyenebaze<br />

amocanebis amoxsnisas<br />

iyenebs<br />

Sesabamis cnebebs<br />

da formulebs<br />

ganixilebs ra kavSiria masas<br />

moculobasa da simkvrives<br />

Soris da ganmartavs niv-<br />

Tierebis simkvrives;<br />

msjelobs nivTierebis simkvrivis<br />

praqtikul gamoyenebaze<br />

- mag. aanalizebs kvadrociklis<br />

sxvadasxva nawilebi sxvadasxva<br />

simkvrivis nivTiere bisgan<br />

damzadebis mizanSewonilobas<br />

amocanebis amoxsnisas warmatebiT<br />

iyenebs Sesabamis cnebebs<br />

da formulebs<br />

arsebobs gansxvavebuli tipis da daniSnulebis Sefasebis sqemebi. imisda mixedviT Tu ra mizans isaxavs<br />

konkretuli Sefaseba da rogor miiRweva es mizani. ganasxvaveben:<br />

• analitikur<br />

• holistur


• zogad<br />

• konkretul Sefasebis sqemebs.<br />

ganvixiloT isini cal-calke.<br />

iseT SemTxvevebSi, rodesac maswavlebels surs, rom moswavlis codna Seafasos ori an meti kriteriumis<br />

mixedviT igi iyenebs an qmnis analitikuri Sefasebis sqemas. zemoT mocemuli Sefasebis sqema analitikuria.<br />

radganac is 3 kriteriums Seicavs.<br />

aris SemTxvevebi, rodesac Sefasebis sqemis dayofa or an met damoukidebel maxasiaTeblad aucilebeli<br />

ar aris an ubralod ver xerxdeba. aseT SemTxvevaSi maswavlebeli qmnis an iyenebs holistur Sefasebis sqemas.<br />

holisturi Sefasebis sqemis grafebSi gaerTianebulia yvela kriteriumi da yvela maxasiaTebeli. ris<br />

mixedviTac maswavlebels surs rom magaliTad naweri Seafasos. moswavlis pasuxis xarisxi fasdeba zogadad<br />

da ara konkretuli maxasiaTeblebis mimarT. gTavazobT Txzulebis holisturi Sefasebis sqemis nimuSss:<br />

holisturi Sefasebis sqema<br />

davalebis moTxovnas pasuxobs srulad. azri mkafiod da Tanmimdevrulad aris gadmocemuli. grama- 3<br />

tika da leqsika moTxovnis Sesabamisia. Secdomebis raodenoba umniSvneloa.<br />

davalebis moTxovnas pasuxobs nawilobriv. azri Tanamimdevrulad mxolod zog SemTxvevaSia gadmoce- 2<br />

muli. gramatika da leqsika moTxovnaze martivia. Secdomebis raodenoba zog SemTxvevaSi xels uSlis<br />

azris gagebas.<br />

davalebis moTxovnas pasuxobs mcired. azris gageba Wirs. gramatikuli da leqsikuri Secdomerbi aris 1<br />

winadadebebis umetesobaSi.<br />

naweri davalebas ar pasuxobs, an azris gageba SeuZlebelia, an furceli carielia. 0<br />

Sefaseba sabunebismetyvelo sagnebSi<br />

ras iTvaliswinebs Sefasebis TiToeuli komponenti sabunebismetyvelo sagnebSi:<br />

1) saSinao davaleba<br />

davalebis tipebi: saSinao eqsperimenti, dakvirveba obieqtebsa da procesebze, informaciis moZieba,<br />

konceptualuri rukis Sedgena, modelireba, referatis momzadeba da sxva.<br />

fasdeba Semdegi unarebi:<br />

1. saazrovno unar-Cvevebi;<br />

2. kvlevis unar-Cvevebi;<br />

3. problemis gadaWris unar-Cvevebi;<br />

4. TviTmarTvis unar-Cvevebi.<br />

rubrikis nimuSi:<br />

informaciis moZiebis Sefaseba<br />

TariRi:<br />

moswavle Sefasebis kriteriumebi<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5<br />

6.<br />

7.<br />

informaciis<br />

wyaroebis arCeva<br />

0-3<br />

moZiebuli informaciis kvlevis<br />

mizanTan Sesabamisoba<br />

0-4<br />

24<br />

moZiebuli informaciis<br />

organizeba<br />

0-3<br />

qulaTa maqsimaluri<br />

raodenoba<br />

10


2) saklaso davaleba<br />

davalebis tipebi: sakiTxis ganxilva/diskusia, eqsperimenti, monacemebis aRricxva/damuSaveba, modelireba,<br />

savele/gasvliTi samuSaoebi da sxva.<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5<br />

6.<br />

7.<br />

fasdeba Semdegi unarebi:<br />

1. saazrovno unar-Cvevebi;<br />

2. kvlevis unar-Cvevebi;<br />

3. problemis gadaWris unar-Cvevebi;<br />

4. socialuri unar-Cvevebi;<br />

5. komunikaciis unar-Cvevebi;<br />

6. TviTmarTvis unar-Cvevebi.<br />

rubrikis nimuSi:<br />

TariRi: eqsperimentis Sefaseba<br />

moswavle Sefasebis kriteriumebi<br />

kvlevis<br />

miznis<br />

gansazRvra<br />

0-2<br />

saWiro<br />

inventaris<br />

gansazRvra<br />

0-1<br />

kvlevis<br />

Sedegis<br />

varaudi<br />

0-1<br />

kvlevis<br />

mimdinareobis<br />

aRwera<br />

0-2<br />

25<br />

monacemebis<br />

aRricxva<br />

0-1<br />

monacem-<br />

Ta analizi<br />

0-2<br />

daskvnis<br />

gamotana<br />

0-1<br />

qulaTa<br />

maqsimaluri<br />

raodenoba<br />

10<br />

3) Semajamebeli davaleba<br />

Semajamebeli davalebis komponenti ukavSirdeba swavla-swavlebis Sedegs. am komponentSi unda Sefasdes<br />

erTi saswavlo monakveTis (Tema, Tavi, paragrafi, sakiTxi) Seswavla-damuSavebis Sedegad miRweuli Sedegebi.<br />

konkretuli saswavlo erTeulis dasrulebisas moswavlem unda SeZlos sabunebismetyvelo sagnebis<br />

standartiT gansazRvruli codnisa da unarebis warmoCena. Sesabamisad, Semajamebeli davalebebi unda<br />

afasebdes sabunebismetyvelo sagnebis standartiT gansazRvruli Sedegebis miRwevis dones.<br />

standartis moTxovnaTa Sesafaseblad rekomendebulia Semajamebel davalebaTa mravalferovani<br />

formebis gamoyeneba. sabunebismetyvelo sagnebis Semajamebel davalebaTa tipebi SeiZleba iyos: testi,<br />

sxvadasxva tipis savarjiSo, savele/gasvliTi samuSao, modelireba, proeqti, prezentacia da sxva.<br />

fasdeba Semdegi unarebi:<br />

1. saazrovno unar-Cvevebi;<br />

2. kvlevis unar-Cvevebi;<br />

3. problemis gadaWris unar-Cvevebi;<br />

4. komunikaciis unar-Cvevebi;<br />

5. socialuri unar-Cvevebi;<br />

6. TviTmarTvis unar-Cvevebi.<br />

moTxovnebi, romlebsac unda akmayofilebdes Semajamebeli davalebebi<br />

• davalebis TiToeul tips unda axldes Sefasebis zogadi rubrika;<br />

• zogadi rubrika unda dazustdes konkretuli davalebis pirobisa da gavlili masalis gaTvaliswinebiT;<br />

• 10 qula unda ganawildes rubrikaSi Semaval kriteriumebze;<br />

• miTiTebuli unda iyos standartis is Sedegebi, romelTa Sefasebasac emsaxureba Semajamebeli davaleba.


ubrikis nimuSi:<br />

TariRi: kvleviTi proeqti<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5<br />

6.<br />

7.<br />

moswavle Sefasebis kriteriumebi<br />

proeqtis<br />

mizani<br />

0-1<br />

kvlevis<br />

gegmis<br />

SemuSaveba<br />

0-1<br />

sakiTxTan<br />

dakav-<br />

Sirebuli<br />

informaciis<br />

moZieba<br />

0-1<br />

kvlevis<br />

Catareba<br />

0-2<br />

26<br />

monacemebis<br />

aRricxva<br />

0-1<br />

analizi da<br />

daskvnis<br />

gakeTeba<br />

0-2<br />

prezentacia<br />

0-2<br />

qulaTa<br />

maqsimaluri<br />

raodenoba<br />

10<br />

Sefasebis sqemebis mravalferovnebis miuxedavad moTxovnebi maT mimarT erTnairia:<br />

• rubrikebi/kriteriumebi erTmniSvnelovnad da mkafiod unda iyos Camoyalibebuli/sando/;<br />

• Sefasebis sqema unda amowmebdes mxolod imas ris Semowmebasac isaxavs miznad da sxvas arafers /validuri/;<br />

• moswavleebi winaswar unda icnobdnen (da/an monawileobdnen sqemis SeqmnaSi) im Sefasebis sqemas, romliTac<br />

maTi codna fasdeba /gamWirvale/;<br />

yovelive zemoTaRniSnulidan gamomdinare SegviZlia SevajamoT:<br />

• Sefasebis sqemebi, aris mkacrad gansazRvruli kriteriumebisa da maTi gamoyenebis wesebis erToblioba,<br />

romlis mixedviTac fasdeba moswavlis moswreba ama Tu im aqtivobaSi an saganSi;<br />

• arsebobs gansxvavebuli tipis da daniSnulebis Sefasebis sqemebi. imisda mixedviT Tu ra mizans isaxavs<br />

konkretuli Sefaseba da rogor miiRweva es mizani, gaasxvaveben analitikur da holistur zogad da<br />

konkretul Sefasebis sqemebs;<br />

• drois garkveuli monakveTis ganmavlobaSi erTi da imave Sefasebis sqemis sistematurad gamoyeneba<br />

da Sedegebis Sedareba moswavlis ganviTarebis efeqturi saSualebaa;<br />

• sasurvelia, rom maswavlebelma Sefasebis sqemis Seqmnis procesSi CarTos moswavleebi. es moswavleebs<br />

sasualebas miscems ufro kargad gerkven imasi Tu ras iTxoven maTgan.


kognituri sqemebis gamoyeneba saswavlo procesSi<br />

sqemebiT saswavlo procesis datvirTva exmareba moswavleebs dasamuSavebeli masalaSi mowodebuli<br />

mniSvnelovani informaciis aRqmaSi. sqemebiT muSaobisas moswavleebs xelT eZlevaT teqstis kontrolis<br />

meqanizmi, romelic nawilisa da mTelis, konceptisa da detalebis urTierTmimarTebebis dadgenasa da<br />

vizualurad danaxvaSi uwyobs maT xels. amitomac xSirad am sqemebs kognitur diagramebs uwodeben.<br />

Semajamebeli<br />

samuSaoebis<br />

Catarebisas<br />

saSinao da<br />

saklaso<br />

samuSaoebisas<br />

raSi exmareba kognituri sqemebi moswavleebs?<br />

• informaciis mwyobrad organizebaSi<br />

• informaciis gaanalizebaSi<br />

• uviTarebs vizualur aRqmas<br />

• uviTarebs kritikul azrovnebas<br />

kognituri sqemebis gamoyenebis areali:<br />

gamoiyeneba<br />

axali masalis<br />

gacnobis dros<br />

kognituri<br />

sqemebis<br />

gamoyenebis<br />

areali<br />

27<br />

teqstis<br />

kiTxvisas<br />

teqstis<br />

damuSavebisas<br />

raSi exmareba kognituri sqemebi maswavleblebs?<br />

• kognituri sqemebis gamoyenebisas maswavlebeli moswavleebs saSualebas aZlevs gaaaqtiuros winare<br />

codna<br />

• kognituri sqemebis gamoyenebiT xsnis axal masalas<br />

• zedmiwevniTi konkretulobiT ajamebinebs moswavleebs aTvisebul masalas<br />

• exmareba pedagogs moswavles Seuqmnas iseTi saswavlo garemo, rodesac is aanalizebs movlenas<br />

• exmareba pedagogs moswavlis progresis, misi akademiuri moswrebis aRnusxvaSi da SefasebaSi.<br />

gTavazobT, informacias ramdenime kognituri sqemaze; ra mizniT SeiZleba gamoiyenos maswavlebelma<br />

da es konkretuli sqema, raSi exmareba moswavles?<br />

kognituri sqemis dasaxeleba ra mizniT iyenebs maswavlebeli? raSi exmareba moswavles?<br />

Aambis/Sinaarsis organizebis sqema. zedmiwevniTi konkretulobiT ajamebinebs<br />

moswavleebs aTvisebul masalas<br />

movlena da Sedegebi kognituri sqemebis gamoyenebiT xsnis<br />

axal masalas<br />

mizez-Sedegobriobis ruka exmareba pedagogs moswavles Seuqmnas<br />

iseTi saswavlo garemo, rodesac is<br />

aanalizebs ama Tu im movlenas<br />

Ggaixsenos: ist pirovnebebi, moqmedebis<br />

adgili. dainaxos problemis<br />

dinamika da Sedegi.<br />

informaciis gaanalizebaSi<br />

movlenis/problemis<br />

gaanalizebaSi(gaanalizon ama-Tu<br />

im movlenis gamomwvevi mizezebi<br />

da movlenis Sedegebi).


vici, minda vicode, viswavle<br />

vici, minda vicode, viswavle gamoiyeneba sagakveTilo procesSi teqstze muSaobisas, rac<br />

• amzadebs moswavles masalis mTlianobaSi gaazrebisaTvis;<br />

• gviCvenebs, ra aris mocemul teqstSi moswavlisaTvis mniSvnelovani;<br />

• gviCvenebs, ra iswavla man am teqstiT;<br />

• aviTarebs informaciis daxarisxebis unar-Cvevebs;<br />

• aZlierebs teqstis kiTxvisa da masze muSaobis motivacias;<br />

• aviTarebs kiTxvis dasmis unar-Cvevebs;<br />

• aviTarebs weriTi metyvelebis unar-Cvevebs.<br />

es strategia gamoiyeneba individualuri, wyvilebsa da jgufebSi muSaobisas.<br />

gamoyenebis wesi:<br />

I etapi: maswavlebeli saswavli miznidan gamomdinare acnobs moswavleebs, ra sakiTxs exeba wasakiTxi<br />

teqsti da sTxovs Seavson sqema, risTvisac maT unda gaixsenon da pirvel grafaSi Caweron yvelaferi, rac<br />

ician, an hgoniaT, rom ician mocemuli sakiTxis Sesaxeb;<br />

meore grafaSi SekiTxvebis saxiT Camoayalibon, risi gagebac<br />

ainteresebT am sakiTxis Sesaxeb.<br />

II etapi: es etapi kiTxvis dasrulebis Semdeg iwyeba da mdgomareobs imaSi, rom sqemis mesame grafaSi<br />

moswavleebi weren imas, rac iswavles.<br />

sqemis nimuSi aseTia:<br />

vici minda vicode viswavle<br />

es aris meTodi, romelic kargia wina klasSi ganvlili masalis gasaxseneblad, axal masalasTan dasakavSireblad<br />

da konkretuli Temis Sesajameblad.<br />

venis diagrama<br />

saswavlo miznidan gamomdinare xSirad efeqturia informaciis organizeba diagramebiT. maTi daxmarebiT<br />

informacia xdeba TvalsaCino. ama Tu im formis diagramis Seqmnis procesSi moswavleebs uviTardebaT:<br />

• informaciis Sekrebisa da daxarisxebis unar-Cveva;<br />

• raodenobrivi da Tvisobrivi monacemebis organizaciis da warmodgenis unar-Cveva;<br />

• raodenobrivi monacemebis dalagebis unar-Cveva;<br />

• Tvisobrivi monacemebis Sedarebis unar-Cveva;<br />

• monacemebis analizis safuZvelze daskvnis gamotanis unar-Cveva.<br />

am diagramis damkvidreba cnobili ingliseli maTematikosis jon venis (1834-1923) saxels ukavSirdeba.<br />

venis diagrama Sedgeba ori an meti rgolisagan. diagrama SedarebiTi analizis saSualebas iZleva da efeqturia<br />

sxvadasxva saswavlo disciplinebis swavlebisas.<br />

Sevsebis wesi<br />

a-varianti: I da II nawilSi faqtis, an movlenis, an personaJis gansxvavebuli niSnebi iwereba, xolo III<br />

nawilSi - msgavsi.<br />

b-varianti: cal-calke ivseba I da II nawili, xolo is, rac oriveSi aRmoCndeba erTnairi gadadis III-Si.<br />

gansxvaveba msgavseba Gansxvaveba<br />

28


drois diagrama<br />

es sqema maswavlebelma SesaZlebelia warmatebulad gamoiyenos faqtebis da movlenebis drosTan dasakavSireblad.<br />

diagrama saSualebas aZlevs moswavleebs daamuSaon istoriuli faqtebis, movlenebis Semcveli<br />

didi teqstebi da sakiTxebi wyvilebSi, jgufebSi, individualerad da maTze dayrdnobiT Seadginon drois<br />

diagrama.<br />

Sevsebis wesi<br />

a-varianti: jer ivsebi diagramis I nawili, romelSic aRiniSneba dro (welTaRricxva, saukune, weli, Tve,<br />

ricxvi, dRe). Semdeg II nawilSi TiToeuli droiTi aRniSvnis gverdiT Sesabamisi movlena, faqti.<br />

kartografiis ganviTareba<br />

wlebi Seqmnili rukebis tipebi<br />

b-varianti: erTdroulad da TanamimdevrobiT ivseba diagramis orive nawili<br />

kartografiis ganviTareba<br />

wlebi Seqmnili rukebis tipebi<br />

Cvens welTaRricxvamde Qqvaze Seqmnili<br />

29<br />

portulano<br />

T diagrama<br />

es sqema maswavlebelma SeiZleba mravalmxriv gamoiyenos. igi Zalze mosaxerxebelia sapirispiro mosazrebaTa<br />

gamosaTqmelad, movlenebisa Tu faqtebis Sesapirispireblad da Sesadareblad, moqmed gmirTa<br />

dasaxasiaTeblad.<br />

T sqema saSualebas gvaZlevs warmovaCinoT dapirispireba gansaxilvel sakiTxebs /faqtebs, movlenebs,<br />

adamianebs, sagnebs da a.S./ Soris.<br />

savarjiSo kargia informaciis dasaxarisxeblad (vTqvaT, dadebiTad da uaryofiTad) da dasajgufeblad.<br />

Sevsebis wesi<br />

dafaze, rveulSi an Tabaxis furcelze ixazeba T diagrama. saswavlo miznidan gamomdinare SeiZleba<br />

Seivsos jer sqemis marcxena mxare, Semdeg _ marjvena. marcxena mxaris Sevsebis Semdeg, marjvena mxareSi<br />

iwereba misi sapirispiro mosazrebebi.<br />

samuSao sruldeba individualurad, wyvilebSi an jgufurad, <strong>maswavleblis</strong> Sexedulebisamebr:<br />

daS


ekomendaciebi - rogor movamzadoT proeqti<br />

qimiis erT-erT gakveTilze moswavleebs eZlevaT davaleba moamzadon proeqti `wyali – sicocxlea~. anu<br />

ra RonisZiebebis ganxorcieleba aris SesaZlebeli mdinaris dabinZurebis Tavidan asacileblad.<br />

TqvenTvis cnobilia, rom proeqti interaqtiuri swavlebis erT-erTi kolaboraciuli meTodia.<br />

gTavazobT ramdenime konkretul rCevas romelic exeba proeqtis saswavlo procesSi gamoyenebis meTodikas:<br />

rCeva 1 proeqtis Seqmna saWiroa maSin roca problema arsebobs. proeqtis mTavari mizani am problemis<br />

mogvarebaa!<br />

/mag., problemaa dabinZurebuli mdinare; proeqtis mTavari mizani mdinaris dabinZurebis Tavidan<br />

acilebaa/<br />

rCeva 2 problemis Tvisobrivi da raodenobrivi SeswavlisaTvis kvlevaa saWiro, amitom kvlevis gegmis<br />

SemuSaveba mniSvnelovania;<br />

mag. kvlevis gegmis nimuSi<br />

ras vikvlev? ra meTodiT vikvlev? ra vadaSi vikvlev? SeniSvna<br />

mdinare X -s romeli mdinareebi<br />

uerTdeba da ramdenad<br />

dabinZurebulia isini?<br />

mdinaris dabinZurebis xarisxis<br />

dadgena<br />

rukis kvleva, mdinaris Senakadebis<br />

mimdebared mcxovrebTa<br />

gamokiTxva<br />

mdinaris wylis laboratoriuli<br />

kvleva<br />

30<br />

10 dReSi<br />

10 dRe<br />

rCeva 3 informaciis floba yvela moqmedebis warmatebis safuZvelia!<br />

SesTavazeT moswavleebs informaciis mopovebis wyaroebi:<br />

wignebi internet resursebi, gazeTebi,<br />

Jurnalebi, fotoebi<br />

samTavrobo, arasamTavrobo,kvleviTi,<br />

saganmanaTleblo uwyebebi, adamianebi<br />

uSualo<br />

kontaqti<br />

rCeva 4 kvlevis Catareba moswavleebma unda awarmoon dagegmilis Sesabamisad.<br />

kvlevis Tematika:<br />

• arsebobs Tu ara Tqvens sazogadoebaSi sufTa wylis problema;<br />

• gaarkvieT, vin aris pasuxismgebeli wylis sisufTaveze;<br />

• iyeneben Tu ara sawarmoebi Tqvens sacxovrebelTan axlos mdebare mdinares;<br />

• rukis saSualebiT gaarkvieT, sad Caedineba es mdinare, romeli qveynidan an raioidan moedineba da aris<br />

Tu ara im regionSi dabinZurebis kerebi;<br />

• ra saxis narCenebi Caedineba masSi. ra Sedegebi moyolia an SeiZleba mohyves mdinaris dabinZurebas;<br />

• ra RonisZiebebis ganxorcieleba aris SesaZlebeli mdinaris dabinZurebis Tavidan asacileblad.<br />

rCeva 5 kvlevis Sedegebis CaniSvna unda moxdes romelime grafikul Tu vizualur formatSi/cxrili,<br />

sqema, diagrama, foto da videomasala .../<br />

rCeva 6 Zalian mniSvnelovania moswavleebs vaswavloT rogor gaakeTon monacemTa analizi am analizze<br />

dayrdnobiT gaakeTon Sefaseba da amaze dayrdnobiT moZebnon problemis gadaWris gza.


magaliTad<br />

Ykvlevis Sedegebis<br />

analizze<br />

dayrdnobiT<br />

yvelaze seriozuli<br />

problema ra aris?<br />

mag. Ykvlevis Sedegebis<br />

analizze dayrdnobiT<br />

yvelaze seriozuli<br />

problema is rom mdinaris<br />

sanapiroebi nagaviTaa<br />

saves da masSi 2<br />

welia aRaravin banaobs<br />

kvlevis<br />

Sedegebis<br />

analizze<br />

dayrdnobiT<br />

ra iwvevs am<br />

problemas?<br />

mag. kvlevis Sedegebis<br />

analizze<br />

dayrdnobiT ikveTeba,<br />

rom 2 welia<br />

soflis mcxovrebni<br />

nagavs pirdapir mdinareSi<br />

yrian<br />

moifiqreT problemis<br />

mogvarebis Tanmimdevruli<br />

nabijebi<br />

1. Cveni kvlevis Sedegebi gavugzavnoT<br />

raionis adgilobriv<br />

TviTmarTvelobas da vTxovoT<br />

mdinarispira soflebSi gamoyos<br />

nagavsayrelebi<br />

2. davgegmoT d aim soflebSi<br />

arsebul skolis mosw erTad<br />

movawyoT mdinaris sanapiroebis<br />

dasufTavebis aqciebi.. da nagavi<br />

iqedan simbolurad “gadavitanoT”<br />

sofelSi gamoyofil nagavsayrelze<br />

rCeva 7 vaswavloT da movTxovoT moswavleebs efeqturi prezentacia<br />

• eleqtronuli prezentacia<br />

• posterebis damzadeba<br />

• verbaluri prezentacia<br />

• blogebis, feisbuqis da a.S. gamoyenebiT prezentacia<br />

• gamofena<br />

• aqcia<br />

31<br />

daasabuTeT Tqvens<br />

mier mofiqrebuli<br />

nabijebis efeqturoba<br />

1. yvela dasaxlebas unda<br />

hqondes nagavsayreli<br />

2. TanamonawileobiTi<br />

aqciebi zrdis TanamonawileTapasuxismgeblobas..<br />

aqcia ki sasurveli<br />

qcevis demonstrirebaa<br />

proeqtis Sefaseba<br />

2011-2016 w. erovnul saswavlo gegmis bunebismetyvelebis standartSi mocemulia kvleviTi proeqtis<br />

Sefasebis sqema. sasurvelia moswavleebma winaswar icodnen Sefasebis kriteriumebi da Sefasebis sqema.<br />

Sefasebis sqema<br />

TariRi: kvleviTi proeqti<br />

moswavle Sefasebis kriteriumebi<br />

proeqtis kvlevis sakiTxTan kvlevis monaanal- mizani gegmis dakavSirebuli Catareba cemebisizi da<br />

0-1 SemuSaveba informaciis 0-2 aRricxva daskvnis<br />

0-1<br />

moZieba<br />

0-1 gakeTeba<br />

0-1<br />

0-2<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4<br />

5<br />

6<br />

7<br />

prezentacia<br />

0-2<br />

SeniSvna am proeqtis momzadebaSi moswavleebs daexmarebaT Semdegi internet-resursebi:<br />

1. http://www.youtube.com/watch?v=WuG5WTId-IY<br />

2. http://imeretnature.blogspot.com/<br />

qulaTa<br />

maqsimaluriraodenoba<br />

10


informaciuli teqnologiebis gamoyeneba swavlebaSi da misi<br />

saswavlo- meToduri uzrunvelyofa<br />

informaciuli teqnologiebis gamoyeneba xels uwyobs moswavleTa motivaciis gazrdas, moswavleTa<br />

CarTvas swavla-swavlebis procesSi da erovnuli saswavlo gegmiT gaTvaliswinebuli sakiTxebis ukeT<br />

gagebas. rodesac sabunebismetyvelo sagnebis warmatebulad swavlebaze vsaubrobT, unda gaviTvaliswinoT<br />

is garemo, romelic saWiroa am saswavlo disciplinis efeqtianad warmarTvisaTvis.<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania informaciul-sakomunikacio teqnologiebis (ist-is) gamoyeneba qimiis<br />

gakveTilebze, sadac sagnis 1/3 nawili eTmoba eqsperimentebs. teqnologiebis multimediuri xasiaTi iZleva<br />

saSualebas moswavleebisaTvis TvalsaCino gavxadoT esa Tu is qimiuri movlena (garkveulwilad movaxdinoT<br />

laboratoriebis ar arsebobis konpensireba). agreTve fizikurad SeuZlebelia iseTi laboratoriuli<br />

samuSaoebis Catareba Tu gaviTvaliswinebT im faqtorebs, rogoricaa qimiuri reaqciebis xangrZlivoba,<br />

reaqtivebis ar qona, nivTierebebis momwamlavi buneba, ekologiuri problemebi, bavSvis usafrTxoeba.<br />

garda amisa, teqnologiebis gamoyenebiT SesaZlebelia, magaliTad: eqsperimentis Sewyveta, SeCereba, an<br />

im nawilis ganmeoreba, romelic cudad iqna aTvisebuli. aseTi midgoma xels uwyobs sagnis Seswavlisadmi<br />

interesis amaRlebas.<br />

informaciuli teqnologiebis integracia swavlaSi aris inovaciuri saqmianoba, romelic naklebad<br />

ergeba skolis Zvel tradiciul models.<br />

ist-is gamoyenebiT icvleba saswavlo garemos xedva. swavlis garemo aRar aris SezRuduli fizikuri<br />

sivrciT. misi Semadgeneli nawilia virtualuri sivrce, romelic saSualebas aZlevs moswavleebs da maswavleblebs<br />

`gavidnen~ saklaso oTaxis kedlebs gareT da daukavSirdnen mTel msoflios.<br />

ratom unda gamoviyenoT Web 2.0 teqnologiebi swavla/swavlebaSi?<br />

ra sargebeli moaqvT am teqnologiebs moswavleebisaTvis da maswavleblebisaTvis?<br />

Web 2.0 teqnologiebi<br />

CarTuloba monawileoba TanamSromloba<br />

kreatuloba komunikacia<br />

Web 2.0 teqnologiebi zrdian moswavleTa CarTulobis xarisxs. swavla am teqnologiebis gamoyenebiT<br />

ufro mimzidvelia, vinaidan ufro axlosaa realur saqmianobasTan.<br />

Web 2.0 teqnologiebis gamoyenebiT moswavle ara mxolod swavlobs, aramed monawileobs codnis SeqmnaSi.<br />

aseTi SesaZlebloba moswavleebs adre iSviaTad Tu eZleodaT. magaliTad, moswavlis mier Seqmnili<br />

blogi da iq gamoqveynebuli informacia aris misi wvlili (da SeiZleba, Zalian mniSvnelovanic) internetis<br />

kontentis SeqmnaSi. es mniSvnelovani socialuri aqtivobaa, romelic zrdis moswavleebis motivacias.<br />

Web 2.0 teqnologiebi gvaZleven TanamSromlobis realur SesaZleblobebs. bolo wlebSi ganaTlebaSi<br />

TanamSromlobas moswavleebs Soris, moswavleebsa da maswavleblebs Soris mniSvnelovani roli eniWeba.<br />

magram mxolod axla xdeba SesaZlebeli realuri TanamSromlobis pirobebis Seqmna axali teqnologiebis<br />

gamoyenebiT.<br />

Web 2.0 teqnologiebi xels uwyoben kreatulobis zrdas. rigiT moswavles aqvs SesaZlebloba Seqmnas<br />

multimediuri produqtebi, gamoaqveynos internetSi da miiRos Sefaseba sxvadasxva adamianebisagan.<br />

Web 2.0 teqnologiebi xels uwyoben diskusiis da kritikuli azrovnebis unaris ganviTarebas. urTier-<br />

Toba realur auditoriasTan moiTxovs maTgan gacilebiT met pasuxismgeblobas.<br />

32


logis gamoyeneba swavlaSi<br />

saWiroeba<br />

ratom unda vawarmooT blogi?<br />

1. imitom rom es saintereso da mimzidvelia. imdenad mimzidveli, rom moswavleebs aviwydebaT, rom<br />

isini sinamdvileSi swavloben.<br />

2. imitom rom momavalSi ase mogviwevs swavla. swavla xorcieldeba maSin, roca moswavle CarTulia<br />

praqtikosTa TemSi, swavlis autenturi amocanebis gadaWris procesSi, swavlobs maSin, roca axdens interaqcias<br />

Temis wevrebTan.<br />

3. imitom rom es Secvlis Tqvens cxovrebas.<br />

4. imitom rom blogis saSualebiT daukavSirdebiT gare samyaros.<br />

blogi saSualebas aZlevs moswavles gaxdes `maswavlebeli~ – anu warudginos sakuTari masalebi auditorias.<br />

blogis gamoyeneba<br />

blogi aris sivrce, sadac moswavleebs da maswavleblebs aqvT SesaZlebloba iswavlon erTmaneTisagan.<br />

ra aris blogi?<br />

ratom aris blogi aseTi mniSvnelovani swavla/swavlebaSi?<br />

• blogebis saSualebiT SesaZlebelia virtualuri Temebis Seqmna, sadac Temis wevrebi erToblivad<br />

msjeloben, uziareben erTmaneTs codnas, marTaven diskusiebs maTTvis saintereso sakiTxebis irgvliv,<br />

• blogi exmareba moswavles codna aRiqvas mTlianobaSi, rogorc urTierTdakavSirebuli da ara izolirebuli<br />

faqtebi.<br />

• blogi aZlierebs sakuTrebis grZnobas da zrdis arCevans.<br />

• blogi aZlevs moswavles saSualebas miawvdinos sakuTari xma sakmaod did auditorias. es zrdis pasuxismgeblobas<br />

da aviTarebs sakuTar swavlaze dakvirvebis unars.<br />

• blogi zrdis moswavlis motivacias da pasuxismgeblobas. roca moswavlem icis, rom mis namuSevars<br />

ecnoba farTo auditoria is meti pasuxismgeblobiT ekideba swavlas.<br />

proeqti<br />

Gearn-onlain proeqti “wyali sicocxlea”<br />

http://gearn.blogspot.com/2008/09/gearn.html<br />

am proeqtSi<br />

http://ekologiaia.blogspot.com/<br />

CarTulia saqarTvelos sxvadasxva kuTxis skolebi, maswavleblebi, moswavleebi.<br />

http://imeretnature.blogspot.com/<br />

http://lazuriti.wordpress.com/<br />

http://yvirila.blogspot.com/<br />

http://mtkvrisproblema.blogspot.com/<br />

http://www.shavizgva-nini-nino.blogspot.com/<br />

http://madneuli.blogspot.com/<br />

33


7. gakveTilis scenarebi<br />

Sesavali<br />

1. bunebismetyvelebis sagani, fizikuri sidideebi<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos bunebaSi mimdinare movlenebze dakvirvebisas awarmoos<br />

sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi, aRricxos monacemebi da drois, sigrZis da masis sazomi erTeulebi<br />

warmoadginos `SI~ sistemiT.<br />

standartTan Sesabamisoba: bun.VII.2<br />

aqtivoba1 – `buneba da bunebismetyveleba~ /5 wT/<br />

maswavlebeli interaqtiuri leqciisas TanmimdevrobiT ganixilavs ra aris:<br />

• buneba;<br />

• Bbunebismetyveleba;<br />

• sabunebismetyvelo mecnierebebi: Ffizika, qimia, biologia;<br />

• Ffizikuri sxeuli;<br />

• nivTiereba;<br />

• cocxali organizmi<br />

Aaqtivoba 2 – `bunebismetyvelebi ikvleven~ /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleTa cnobismoyvareobis gazrdis mizniT SekiTxvebiT mimarTavs moswavleebs:<br />

• ratom orTqldeba an iyineba wyali?<br />

• TxilamuriT ratom mivsrialebT Tovlze da ver vsrialebT mSral miwaze?<br />

• ra iciT nivTierebebis agebulebaze, maT urTierTqmedebebze, gardaqmnebze?<br />

• sad qreba wyalSi Cayrili Saqari?<br />

• ratom iwvis sanTeli?<br />

• bolos da bolos, ra kavSiri aqvs yvelafer amasTan sicocxles, riTia is unikaluri, rogor warmoiSva<br />

da viTardeba?<br />

moswavleTa SesaZlo pasuxebis Semdeg maswavlebeli azustebs sakiTxebs da akeTebs mimarTebebs am kiTxvebsa<br />

da wina aqtivobisas ganxilul sakiTxebs Soris da akeTebs daskvnas.<br />

Sejameba – 1. imisaTvis, rom am da mraval sxva kiTxvas upasuxos, adamiani akvirdeba bunebas; 2. amisaTvis<br />

gvaqvs SegrZnebis organoebi, romelTa saSualebiT SegviZlia davinaxoT da a. S., magram saWiroa sizuste;<br />

3. amitom bunebismetyvels sWirdeba sazomi xelsawyoebi da sidideebi.<br />

Aaqtivoba 3 – situaciuri amocana `sWirdeba Tu ara mkvlevars zusti monacemebi?~ /15 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs acnobs situacias:<br />

`warmoidgine, rom gazome fanjris CarCos simaRle Seni xelis mtkaveliT da naxe rom mtkaveli CarCos<br />

simaRleSi oTxjer Caetia. Semdeg dareke saxelosnoSi da sTxove, rom dagimzadon aseTi sigrZis magida.<br />

xelosanma sigrZe Tavisi mtkaveliT gadazoma~.<br />

Dmaswavlebeli SekiTxvebiT mimarTavs moswavleebs:<br />

– rogor fiqrob, misi damzadebuli magida iseTi iqneba, rogoric SeukveTe?<br />

– xom ar jobda xelosnisTvis geTqva, rom magidis sigrZe unda iyos 100 santimetri?<br />

moswavleebi pasuxoben argumentirebulad.<br />

Aaqtivoba 4 – `SI sistema yvela enaze laparakobs”<br />

maswavlebeli moswavleebs: – rogorc xedavT gazomvis sizuste damokidebulia imaze, rom sazom erTeulebSi<br />

gamovsaxoT monacemebi. amitom acnobs:<br />

– ra aris egreTwodebul `SI sistema~.<br />

fizikur sidideTa da erTeulTa saerTaSoriso sistema (egreTwodebuli `SI sistema~). mis mixedviT<br />

ganisazRvreba ZiriTadi fizikuri sidideebi: dro, sigrZe da masa.<br />

– ratom aris saerTaSoriso ?<br />

sistema saerTaSorisoa – adamianebi SeTanxmdnen rom yvelgan erTnairi, yvelasaTvis saerTo sazomi<br />

erTeulebi da maTi Sesabamisi sazomi xelsawyoebi gamoiyenon. xelsawyoebiT sididis gasazomad Seiqmna<br />

`etalonebi~. magaliTad, sigrZis etalonia gansakuTrebuli liTonebis – platinis da iridiumisgan damza-<br />

34


debul Zelze moniSnuli 1 metri sigrZis manZili, es Zeli inaxeba safrangeTSi, qalaq sevrSi, zomis da wonis<br />

saerTaSoriso palataSi. am etalonis mixedviT mzaddeba saxazavebi. aqedan gamomdinare, raimes sigrZis<br />

gazomva niSnavs etalonTan Sedarebas. igive iTqmis sxva fizikuri sidideebis Sesaxebac.<br />

maswavlebeli moswavleTa codnis gaTvaliswinebiT /moswavleebs mieces codnis gamomJRavnebis saSualeba/akeTebs<br />

drois, sigrZis da masis sazomi erTeulebis cxrils mswavleTa daxmarebiT aanalizebs:<br />

dro sigrZe masa<br />

1 wuTi (wT) 60 wami (wm) 100 kilometri 1000 metri 1 tona (t) 1000 kg.<br />

(km)<br />

(m)<br />

1 saaTi (sT) 60 wT, 3600 wm. 1 decimetri (dm) 0.1 m 1 centneri (c) 100 kg.<br />

1 dRe-Rame 24 sT 1 santimetri (sm) 0.01 m 1 grami 0.001 kg.<br />

1 weliwadi 365 dRe-Rame (nakian<br />

weliwadSi 366 dRe-Ramea)<br />

1 milimetri (mm) 0.001 m 1 miligrami (mg) 0.0001 kg.<br />

1 saukune 100 weliwadi<br />

akeTebs prezentacias<br />

aqtivoba5 – moswavleTa Sefaseba /5 wT/<br />

gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />

Semdegi kriteriumebiT:<br />

Sefasebis kriteriumebi:<br />

1. moswavle ganmartavs sabunebismetyvelo sagnebs.<br />

2. moswavle fizikur sidideebs – dro, masa, sigrZe. erTeulebs warmoadgens erTeulTa saerTaSoriso<br />

sistemis Sesabamisad.<br />

3. moswavle konkretuli magaliTebis ganxilvisas axerxebs gakeTvilze naswavli cnebebis da sakiTxebis<br />

transfers. A<br />

Sefasebis rubrika<br />

kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />

moswavle ganmartavs moswavle arasworad moswavle arasrulad / moswavle ZiriTadad srulyofilad<br />

sabunebismetyvelo ganmartavs sabunebi- mag. asaxelebs mxolod ganmartavs sabunebi-<br />

sagnebs<br />

smetyvelomecniere- kvlevis sagans/ ganmartavs smetyvelo sagnebs<br />

bebs<br />

sabunebismetyvelo sagnebs<br />

moswavle fizikur moswavle fizi- moswavle fizikur<br />

moswavle fizikur srulyofilad<br />

sidideebs - dro, kuri sidideebis sidideebis warmoadgenas sidideebis ZiriTa-<br />

masa, sigrZe.. erTeu- - dro, masa, sigrZe.. erTeulTa saerTaSordad warmoadgens<br />

lebs warmoadgens erTeulebis wariso sistemis Sesabamisad erTeulTa saerTaerTeulTa<br />

saerTa- moadgenas erTeulTa axerxebs xarvezebiT Soriso sistemis Ses-<br />

Soriso sistemis Ses- saerTaSoriso sisteabamisadabamisadmis<br />

Sesabamisad ver<br />

axerxebs<br />

moswavles ganmar- moswavle ver ganmar- moswavle xarvezebiT moswavle ZiriTadad srulyofilad<br />

tavs da moyavs skalatavs da ver moyavs ganmartavs da cdilobs ganmartavs da moyavs<br />

rebis da veqtorebis skalarebis da veq- moiyvanos skalarebis da skalarebis da veq-<br />

magaliTebi<br />

torebis magaliTebi veqtorebis magaliTebi torebis magaliTebi<br />

moswavle konkre- moswavle konkre- moswavle konkretuli moswavle konkretu- srulyofilad<br />

tuli magaliTebis tuli magaliTebis magaliTebis ganxilvisas li magaliTebis ganx-<br />

ganxilvisas axerxebs ganxilvisas ver xarvezebiT axerxebs gakeTilvisas ZiriTadad<br />

gakeTvilze nas- axerxebs gakeTvilze vilze naswavli cnebebis axerxebs gakeTvilze<br />

wavli cnebebis da naswavli cnebebis da da sakiTxebis transfers naswavli cnebebis da<br />

sakiTxebis trans- sakiTxebis trans-<br />

sakiTxebis transfersfersfers<br />

35


2. skalarebi da veqtorebi<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos awarmoos sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi, aRricxos<br />

monacemebi erTeulebi warmoadginos `SI~ sistemiT. Gganmartos skalarebi veqtorebi da moiyvanos magaliTebi.<br />

standartTan Sesabamisoba: bun.VII.2<br />

aqtivoba1 – saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />

prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />

1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemul teqsts argumentirebuli TxrobiT.<br />

2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />

2, 3 prezentacias.<br />

Aaqtivoba 2 – skalarebi da veqtorebi /10 wT/<br />

maswavlebeli: bunebis Seswavlis dros gamoyenebuli fizikuri sidideebi iyofa or jgufad:<br />

1. veqtori<br />

2. skalari<br />

Zalas aqvs mimarTuleba da sidide, amitom is veqtoruli sididea.<br />

dros, masas, sigrZes ara aqvs mimarTuleba is skalaruli sididea.<br />

maswavlebeli – moswavleebs konkretuli magaliTebis saxiT acnobs skalarebs da veqtorebs<br />

– magaliTad, Tu gadawyvet <strong>wigni</strong>s gadaadgilebas, mogiwevs Zalis gamoyeneba. amitom mxedvelobaSi unda<br />

miiRo gamoyenebuli Zalis sidide da mimarTuleba.<br />

– Zalis mimarTulebis aRsaniSnavad viyenebT isars. magaliTad, Tu wigns gadaaadgileb marcxnidan<br />

majvniv, isari Tavisi wveriT miuTiTebs am mimarTulebas.<br />

– Zalis sidides gamovsaxavT isris sigrZiT. am dros saWiroa maStabis dacva. magaliTad, Tu 1 sm. sigrZis<br />

isari Seesabameba Zalis 1 erTeuls, maSin 3 erTeulis sididis Zala gamoisaxeba 3 sm. sigrZis isriT.<br />

– dros, masas da sigrZes aqvs sidide, magram ar aqvs mimarTuleba – es skalaruli sidideebi, an ubralod<br />

skalarebia.<br />

– isrebis gamoyeneba SesaZlebelia sxva mizniTac. magaliTad, rodesac gsurs uCveno erTmaneTTan dakavSirebuli<br />

movlenebis Tanmimdevroba:<br />

zRvis wylis<br />

aorTqleba<br />

Rrublis<br />

uu warmoqmna uu<br />

– isari gamoiyeneba agreTve, rodesac gamosaxaven raRac nivTierebebisagan axali nivTierebis warmoqmnas.<br />

magaliTad nivTierebebi wyalbadi da Jangbadi SeerTebisas warmoqmnis nivTiereba wyals. es ase<br />

gamoisaxeba:<br />

Jangbadi + wyalbadi � wyali<br />

aqtivoba 3 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />

gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />

Semdegi kriteriumebiT:<br />

Sefasebis kriteriumi:<br />

1. moswavles ganmartavs da moyavs skalarebis da veqtorebis magaliTebi.<br />

Aaqtivoba 4 – saSinao davaleba – gakveTilze miRebuli codnis da unar-Cvevis transferi – 5 wT<br />

maswavlebeli moswavleebs avalebs TanmimdevrobT ganixilon gakveTilis bolos mocemuli 6 savarjiSo,<br />

raTa SeZlon gakveTilze miRebuli codnis transferi.<br />

36<br />

wvima


3. bunebismetyvelebis laboratoriaSi arsebuli zogierTi xelsawyo da<br />

muSaobis wesi<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos dakvirvebisaas awarmoos sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi,<br />

aRricxos monacemebi daicvas xlsawyoebis gamoyenebis da usafrTxoebis wesebi.<br />

standartTan Sesabamisoba: bun.VII.2<br />

aqtivoba1– saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia<br />

prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />

1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemul teqsts argumentirebuli TxrobiT.<br />

2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />

2, 3... prezentacias.<br />

aqtivoba 2 – `xelsawyoebi sxvadasxva sidideebis gasazomad~ /5 wT/<br />

maswavlebeli svams maprovocirebel kiTxvebs:<br />

– romeli xelsawyo gamoiyeneba sigrZis gasazomad?<br />

– romeli xelsawyo gamoiyeneba masis gasazomad?<br />

– romeli xelsawyo gamoiyeneba temperaturis gasazomad?<br />

maswavlebeli moswavleTa pasuxebis dasafiqsireblad dafaze adgens kognitur sqemas:<br />

saxazavi<br />

saaTi<br />

saswori<br />

Termometri<br />

menzura<br />

Ddinamometri<br />

...<br />

xelsawyoebi sidideebi<br />

37<br />

sigrZe<br />

dro<br />

masa<br />

temperatura<br />

moculoba<br />

Zala<br />

...<br />

Aaqtivoba A3 – mikroskopis aRwera /10 wT/<br />

maswavlebeli akeTebs mikroskopis prezentacias - mikroskopis obieqtivSi Camagrebulia sxvadasxva<br />

gadidebis unaris mqone linzebi. linzis gadidebis unari obieqtivzea aRniSnuli. mag., x 250 niSnavs, rom<br />

linza 250-jer adidebs gamosaxulebas. sakvlev nimuSs gaanaTeben naTuriT an mzis sxiviT, romelsac sarke<br />

aireklavs da aTvaliereben okularis saSualebiT. okulars obieqtivTan aerTebs tubusi. tubusi da sasagne<br />

dafa SeiZleba amoZravon xraxnebiT saukeTeso gamosaxulebis misaRebad. dakvirvebisaTvis SesaZlebelia<br />

sxvadasxva masalis gamoyeneba (sur. 2), magaliTad, guburidan aRebul wylis wveTs, wyalmcenares an foTlis<br />

anaTals (1) moaTavseben sasagne minis centrSi (2), zemodan daadeben safar minas (3). momzadebul nimuSs<br />

dadeben sasagne dafaze da aTvaliereben mikroskopiT.<br />

aqtivoba 4 – `gazomva da wesebi~ /15 wT/<br />

rCeva-1 rodesac raimes zomav, monacemi aucileblad unda Caiwero - damaxsovrebuli dagaviwydeba.<br />

rCevis Sesabamisi qmedebis simulacia - vipovoT <strong>wigni</strong>s moculoba. amisaTvis gazome <strong>wigni</strong>s sigrZe,<br />

simaRle da sigane, TiToeuli gazmomvis monacemi Caiwere. V= abc… moculoba izomeba sm3, m3 da a.S.<br />

rCeva-2 anaTvalis aRebis dros sazom xelsawyos unda Sexedo pirdapir (ara iribad).<br />

rCevis Sesabamisi qmedebis simulacia -gazome burTulas (kenWis) moculoba menzuris saSualebiT. Caasxi<br />

menzuraSi sanaxevrod wyali. menzuris danayofi giCvenebs wylis moculobas. danayofs Sexede pirdapir da<br />

monacemi Caiwere. Caagde burTula menzuraSi. wylis done aiwevs. kvlav gazome wylis moculoba. danayofs<br />

Sexede pirdapir da monacemi Caiwere. am or monacems Soris sxvaoba giCvenebs burTulas moculobas. es<br />

monacemic Caiwere. cda Caatare kidev 2-jer. yvelaferi ise gaimeore, rogorc pirvel jerze. gansxvaveba<br />

mxolod is iqneba, rom meore da mesame jerze menzuris danayofs Sexedav ara pirdapir, aramed iribad: me-2<br />

jerze qvevidan zeviT (menzura xeliT aswie ise, rom danayofs qvemodan Sexedo), me-3 jerze ki zevidan qveviT<br />

(menzura xeliT daswie ise, rom danayofs zemodan Sexedo). rodesac iangariSeb burTulis moculobas<br />

me-2 da me-3 cdaSi.


maswavlebeli rCeva-2 refleqsiis mizniT 3 kiTxviT mimarTavs moswavleebs:<br />

1. ra SemTxvevaSi iyo burTulis moculobis maCvenebeli yvelaze dabali, yvelaze maRali?<br />

2. sinamdvileSi burTulis moculoba cdebSi ar icvleboda ratom miiRe gansxvavebuli Sedegi?<br />

3. Seni azriT, romeli cdis Sedegia sando? pasuxi ganmarte.<br />

aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />

gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />

Semdegi kriteriumebiT:<br />

Sefasebis kriteriumebi:<br />

1. moswavle ganmartavs romeli sididis gasazomad romeli xelsawyo gamoiyeneba<br />

2. moswavle msjelobs sxvadasxva sidideebis gazomvisas ra wesebis dacvaa saWiro<br />

3. moswavle konkretuli magaliTebis ganxilvisas axerxebs gakeTvilze naswavli cnebebis da sakiTxebis<br />

transfers.<br />

Sefasebis sqema<br />

kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />

moswavle ganmartavs<br />

romeli sididis gasazomad<br />

romeli xelsawyo<br />

gamoiyeneba<br />

moswavle msjelobs<br />

sxvadasxva sidideebis<br />

gazomvisas ra wesebis<br />

dacvaa saWiro<br />

moswavle konkretuli<br />

magaliTebis ganxilvisas<br />

axerxebs gakeTvilze<br />

naswavli cnebebis da<br />

sakiTxebis transfers<br />

moswavle arasworad<br />

ganmartavs romeli<br />

sididis gasazomad<br />

romeli xelsawyo<br />

gamoiyeneba<br />

moswavle arasworad<br />

msjelobs gazomvisas<br />

ra wesebis dacvaa<br />

saWiro<br />

moswavle konkretuli<br />

magaliTebis ganxilvisas<br />

ver axerxebs<br />

gakeTvilze naswavli<br />

cnebebis da sakiTxebis<br />

transfers<br />

moswavle arasrulad<br />

ganmartavs romeli<br />

sididis gasazomad<br />

romeli xelsawyo<br />

gamoiyeneba<br />

moswavle arasrulyofilad<br />

saubrobs<br />

gazomvis wesebze<br />

moswavle konkretuli<br />

magaliTebis ganxilvisas<br />

xarvezebiT<br />

axerxebs gakeTvilze<br />

naswavli cnebebis da<br />

sakiTxebis transfers<br />

4.usafrTxoebis dacva<br />

38<br />

moswavle ZiriTadad<br />

ganmartavs romeli<br />

sididis gasazomad<br />

romeli xelsawyo<br />

gamoiyeneba<br />

moswavle ZiriTadad<br />

msjelobs gazomvis<br />

wesebze<br />

moswavle konkretuli<br />

magaliTebis ganxilvisas<br />

ZiriTadad<br />

axerxebs gakeTvilze<br />

naswavli cnebebis da<br />

sakiTxebis transfers<br />

srulyofilad<br />

srulyofilad<br />

srulyofilad<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos Sesabamisi masalis, aRWurvilobis da masalebis gamoyenebiT<br />

Caataros dagegmili cdebis usafrTxoebis wesebze imsjelos<br />

standartTan Sesabamisoba: bun.VII.1<br />

aqtivoba1 – saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />

prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />

1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />

2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />

2, 3... prezentacias


aqtivoba 2 – `usafrTxoebis dacva“ /30 wT/<br />

maswavlebeli usafrTxoebis sakiTxs ganixilavs 4 mimarTulebiT; klass yofs 4 jgufad, TiToeul jg<br />

ufs aZlevs erT sakiTxs da saxelmZRvaneloSi mocemul masalaze da maT pirad gamocdilebaze dayrdnobiT<br />

amzadeben saprezentacio plakatebs da akeTeben prezentacias:<br />

1 2 3 4<br />

Cacmuloba da aqsesuarebi gamafrTxilebeli niSnebi qimiuri nivTierebebis gan-<br />

Tavsebis wesebi<br />

2. gamafrTxilebeli niSnebi<br />

mJangavi<br />

advilad<br />

aalebadi<br />

xels uwyobs<br />

wvasa da Jangvas<br />

advilad<br />

ekideba cecxli<br />

advilad<br />

feTqdeba<br />

feTqebadsaSiSi<br />

toqsikuri<br />

iwvevs<br />

mowamvlas<br />

39<br />

radiaqtiuri<br />

mJava, tute<br />

iwvevs<br />

daavadebebs<br />

iwvevs<br />

damwvrobas<br />

laboratoriaSi muSaobis<br />

usafrTxoebis wesebi<br />

3. qimiuri nivTierebebis ganTavsebis wesebi<br />

nu Seinaxav nivTierebebs anbanuri TanmimdevrobiT:<br />

– msgavsi Tvisebebis mqone nivTierebebi erTad unda ganTavsdes;<br />

– aalebadi nivTierebebi specialur saTavsoSi unda inaxebodes;<br />

– siTxeebi specialur, aramsxvrevad konteinerebSi unda inaxebodes;<br />

– TiToeul nivTierebas unda hqondes etiketi dasaxelebisa da Senaxvis vadis miTiTebiT;<br />

– advilad aalebadi da feTqebadi nivTierebebi siTbos wyarodan moSorebiT unda moTavsdes;<br />

– momwamvleli nivTierebebi calke, specialur seifSi unda inaxebodes.<br />

4. laboratoriaSi muSaobis usafrTxoebis wesebi<br />

1) ar SeiZleba nivTierebis xeliT aReba da gemos gasinjva; Tu es aucilebelia, saxelmZRvanelos Sesabamis<br />

instruqciaSi miTiTebulia iqneba da maswavlebelic dagrTavs nebas. spirtqura, mWreli sagnebi (mag.<br />

lancetTan) gamoiyene <strong>maswavleblis</strong> daxmarebiT. laboratoriaSi muSaoba da cdebis Catareba<br />

2) nivTiereba ar unda daynoso, radgan SeiZleba sasunTqi organoebi dagiziandes. nivTierebis sunis<br />

gasagebad, sakmarisia WurWlis zedapiridan haeris nakadi xelis moZraobiT cxvirisken mimarTo<br />

3) Tu nivTiereba SemTxveviT xelze an tansacmelze mogxvda, Camoibane dauyovnebliv didi raodenobis<br />

wyliT;<br />

4) qimiuri reaqcia sufTa WurWelSi unda Caataro da nivTierebebi im raodneobiT unda aiRo, rogorc<br />

es samuSaos aRweraSi iqneba miTiTebuli;<br />

5) cdis damTavrebis Semdeg darCenili nivTiereba WurWelSi ar Caabruno da sakanalizacio niJaraSi ar<br />

Caasxa (moagrove specialur WurWelSi);<br />

6) cdebi, romelTa dros mavne airebi an mZafrsuniani nivTierebebi gamoiyofa, acileblad amwov karadaSi<br />

unda Catardes;<br />

7) dauSvebelia spirtquris anTeba meore spirtquris alze. spirtquris ali mxolod spirtquris saxuravis<br />

– Talfaqis saSualebiT unda Caaqro;<br />

8) samuSaos dasrulebis Semdeg gamoyenebuli WurWeli garecxe da samuSao adgili moawesrige.<br />

aqtivoba 4 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />

gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />

Semdegi kriteriumebiT:<br />

Sefasebis kriteriumebi:<br />

1. moswavlem SeZlo dagegmili cdebis Sesabamisi masalis, aRWurvilobis SerCeva.<br />

2. moswavlem SeZlo cdis usafrTxod Catarebaze msjeloba.<br />

Aaqtivoba 5 – saSinao davaleba – gakveTilze miRebuli codnis da unar-Cvevis transferi -5wT<br />

maswavlebeli moswavleebs avalebs TanmimdevrobT ganixilon gakveTilis bolos mocemuli savarjiSo<br />

ebi raTa SeZlon gakveTilze miRebuli codnis transferi.


5. rogor xdeba bunebrivi movlenebis Seswavla<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos kvlevis miznis Camoyalibeba da kvlevis miznis sesabamisad<br />

mosazrebebis gamoTqma, aqtivobis dagegmva, saTanado xelsawyoebis SerCeva, monacemTa Segrovebis<br />

gzis arCeva, mudmivi da cvladi parametrebis garCeva, saTanado aRricxvis formebis SerCeva /wakiTxva/<br />

analizi; SeZlos daskvnis gamotana<br />

standartTan Sesabamisoba: bun.VII.1bun.VII.4.<br />

G<br />

aqtivoba 1 – saSinao davalebis prezentacia /5 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia<br />

prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />

1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />

2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />

2, 3. .. prezentacias<br />

Aaqtivoba 2 – kvlevis etapebis siuJeturi gacnoba /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs mimarTavs :<br />

– gaixseneT da CamoTvaleT me-6 klasSi Tqven mier Catarebuli kvlevebi. moswavleebi ixseneben.. maswavlebeli<br />

moswavleebs uambobs maTi Tanatolis mier Catarebul kvlevaze mag;<br />

me-7 kl. moswavle akvirdeba romelime qoTnis mcenares da uCndeba kiTxva: aqvs Tu ara mniSvneloba wyals<br />

mcenaris foTlebis ganviTarebisaTvis? moswavle moifiqrebs rogor gaarkvios sakiTxi. is Camoayalibebs<br />

kvlevis mizans (ra unda ikvlios, ra kiTxvas gasces pasuxi), SeimuSavebs kvlevis meTods: vTqvaT daakvirdeba<br />

ramden foTols ganiviTarebs erTi da igive qoTnis mcenare, rodesac erT qoTanSi mzard mcenares yovel<br />

dRe dausxams 50 g. wyals, da meores 100 g. wyals; gadawyvets ra mcenares daakvirdeba, rogor da ra drois<br />

ganmavlobaSi daTvlis foTlebis raodenoba. amis Semdeg moswavle Caatarebs cdas da aiRebs monacemebs:<br />

daTvlis erT da meore qoTanSi mzardi mcenaris foTlebis raodenobas. Semdeg aanalizebs monacemebs da<br />

gamoaqvs dakvna.<br />

maswavlebeli gamoyofs kvlevis etapebs<br />

kvlevis etapebia:<br />

• miznis gansazRvra<br />

• kvlevis meTodis SemuSaveba<br />

• cdis Catareba, monacemebis aReba<br />

• monacemebis analizi<br />

• daskvna<br />

A<br />

zemoT moyvanili siuJetis gamoyenebiT moswavleebi anxorcieleben kvlevis etapebis siuJetis monakveTebTan<br />

dakavSirebas<br />

Aaqtivoba 3 – damokidebuli da damoukidebeli cvladebi /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs isev siuJets axsenebs da aanalizebs _ am SemTxvevaSi saqme gaqvs damoukidebel<br />

da damokidebul cvladebTan. damoukidebeli cvladia mcenarisaTvis miwodebuli wylis raodenoba.<br />

is icleba, erT SemTxvevaSi 50 g-ia, meoreSi – 100 g. magram es cvlileba ar aris damokidebuli mcenaris<br />

foTlebis raodenobaze. damokidebuli cvladia foTlebis raodenoba, is icvleba da Tanac damokidebulia<br />

mcenarisaTvis miwodebuli wylis raodenobaze.<br />

maswavlebeli ajamebs masalas:<br />

D<br />

Ddamoukidebeli cvladi damokidebuli cvladi<br />

mcenarisaTvis miwodebuli wylis raodenoba foTlebis raodenoba<br />

Aaqtivoba 4 – modelis Seqmna /10 wT/<br />

maswavlebeli: – gaixseneT da CamoTvaleT TqvenTvis nacnobi modelebi. moswavleebi ixseneben.<br />

40


maswavlebeli modelirebis aqtivobebs ajgufebs cxrilSi:<br />

tyis modeli<br />

sokos modeli<br />

saaTis modeli<br />

da a. S.<br />

struqturis modelireba procesis modelireba<br />

41<br />

wvimis procesis modelireba;<br />

niadagis gamoSrobis modelireba;<br />

da a. S.<br />

D<br />

da aRniSnavs:<br />

bunebrivi movlenis modlis Seqmna (modelireba) saWiroa movlenis TvalsaCinod warmodgenisaTvis.<br />

magaliTad, fizikosebi qmnian frinvelis frTis models, raTa warmoidginon rogor exmareba frTa frinvels<br />

frenaSi.<br />

biologebi qmnian adamianis sxeulis modelebs, raTa naTlad dainaxon rogor arian isini ganlagebuli<br />

da erTmaneTTan dakavSirebuli sxeulSi. mecnierTa codna da warmodgena bunebrivi movlenebis Sesaxeb<br />

viTardeba da Sesabamisad icvleba maT mier Seqmnili modelebic<br />

aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />

gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />

Semdegi kriteriumebiT:<br />

Sefasebis kriteriumebi:<br />

1. moswavlem kvlevis mizani Camoyaliba.<br />

2. kvlevis miznis Sesabamisad mosazrebebi gamoTqva, aqtivobi dagegma, saTanado xelsawyoebi SearCia.<br />

3. monacemTa Segrovebis gza airCia, mudmivi da cvladi parametrebis gaarCia, saTanado aRricxvis<br />

formebi SearCia.<br />

4. gaakeTa analizi SeZlo daskvnis gamotana.<br />

kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />

moswavlem Camoay- moswavlem xarvezebiT moswavlem arasrulad moswavlem Camoay- srulyofilad<br />

aliba kvlevis mizani; Camoayaliba kvlevis Camoayaliba kvlevis aliba kvlevis mizani;<br />

gamoTqva mosazre- mizani; arasworad mizani; xarvezebiT gamoTqva mosazrebebi,<br />

dagegma aqtivo- gamoTqva mosazrebebi, gamoTqva mosazrebebi, bebi, xarvezebiT<br />

bebi, SearCia xelsawy- ver dagegma aqtivobebi, xarvezebiT dagegma dagegma aqtivobebi,<br />

oebi<br />

ver SearCia xelsawyoebi aqtivobebi,arasrulad<br />

SearCia xelsawyoebi<br />

SearCia xelsawyoebi<br />

monacemTa Seg- monacemTa Segrovebis monacemTa Segrovebis monacemTa Seg- srulyofilad<br />

rovebis swori gza gza SecdomiT airCia, gza airCia, mudmivi da rovebis gza sworad<br />

airCia, mudmivi da mudmivi da cvladi cvladi parametrebi airCia, mudmivi da<br />

cvladi parametrebi parametrebi ver gaar- naTlad ver gaarCia, cvladi parametrebi<br />

gaarCia, saTanado Cia, saTanado aRricxvis saTanado aRricx- gaarCia, saTanado<br />

aRricxvis formebi formebi ver SearCia vis formebi SearCia aRricxvis formebi<br />

SearCia /waikiTxa/ magram waikiTxa sxvisi waikiTxa sxvisi Sevse- SearCia<br />

Sevsebuli formebi buli formebi<br />

gaakeTa<br />

gaakeTa analizi;SeZlo gaakeTa analizi;SeZlo gaakeTa<br />

srulyofilad<br />

analizi;SeZlo daskv- daskvnis gamotana daskvnis gamotana analizi;SeZlo<br />

nis gamotana<br />

daskvnis gamotana<br />

moswavle konkre- moswavle konkretuli moswavle konkretuli moswavle konkretu- srulyofilad<br />

tuli magaliTebis magaliTebis ganxil- magaliTebis ganxilvili magaliTebis ganx-<br />

ganxilvisas axerxebs visas ver axerxebs sas xarvezebiT axerxebs ilvisas ZiriTadad<br />

gakeTvilze nas- gakeTvilze naswavli gakeTvilze naswavli axerxebs gakeTvilze<br />

wavli cnebebis da cnebebis da sakiTxebis cnebebis da sakiTxebis naswavli cnebebis da<br />

sakiTxebis trans- transfers<br />

transfers<br />

sakiTxebis transfersfers<br />

Aaqtivoba 5 – saSinao davaleba – gakveTilze miRebuli codnis da unar-Cvevis transferi /5wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs avalebs TanmimdevrobT ganixilon gakveTilis bolos mocemuli savarjiSo<br />

ebi raTa SeZlon gakveTilze miRebuli codnis transferi.


6. monacemebis gamosaxva cxrilis da diagramis saxiT<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos kvlevis miznis Camoyalibeba da kvlevis miznis sesabamisad<br />

mosazrebebis gamoTqma, aqtivobis dagegmva, saTanado xelsawyoebis SerCeva, monacemTa Segrovebis<br />

gzis arCeva, mudmivi da cvladi parametrebis garCeva, saTanado aRricxvis formebis SerCeva /wakiTxva/<br />

analizi; SeZlos daskvnis gamotana<br />

standartTan Sesabamisoba: bun.VII.1bun.VII.4.<br />

aqtivoba1 – saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />

prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />

1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />

2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />

2, 3... prezentacias<br />

Aaqtivoba 2 – situaciuri amocana /30 wT/<br />

maswavlebeli ramdenime situaciur amocanas ganixilavs:<br />

situaciuri amocana-1<br />

rodesac kvlevas Caatareb da monacemebs miiReb, isini SesaZlebelia gamosaxo diagramis an cxrilis<br />

saxiT. cxrili martivia Tu mxolod erT cvladTan gaqvs saqme. magaliTad ikvlev zRvis wylis Sedgenilobas<br />

da gsurs monacemi warmoadgino cxrilis saxiT. am SemTxvevaSi cxrili aseTi saxis iqneba:<br />

zRvis wylis Sedgeniloba<br />

wyali marili sxva myari nivTierebebi<br />

situaciuri amocana-2<br />

rodesac saqme damokidebul da damoukidebel cvladTan gaqvs, magaliTad, ukve aRweril, mcenareze<br />

dakvirvebis SemTxvevaSi cxrili SesaZlebelia aseTi iyos:<br />

mcenarisaTvis miwodebuli wylis raodenoba foTlebis raodenoba yvavilobis dawyebisaTvis<br />

100 grami 10<br />

50 grami 4<br />

situaciuri amocana-3<br />

monacemebi SegiZlia gamosaxo diagramis saxiT. magaliTad, Cayare 1 l wyalSi 1 g marili da aRricxav<br />

wyalSi marilis gaxsnis dros. cdas akeTeb 2 variantSi: rodesac wyals kovziT mourev da 2. rodesac ar<br />

mourev. vertikalur RerZze daitan damokidebul cvlads – marilis wyalSi gaxsnis dros (mag. wm-Si), xolo<br />

horizontalur RerZze aRniSnav damoukidebel cvladebs: 1. wylis moreva 2. morevis gareSe<br />

14<br />

12<br />

10<br />

8<br />

6<br />

4<br />

2<br />

0<br />

1<br />

2<br />

42


situaciuri amocana-4<br />

diagrama metad moxerxebulia rodesac akvirdebi movlenebs raRac periodis ganmavlobaSi. magaliTad<br />

akvirdebi rogor izrdeba lobios aRmonaceni garkveul periodSi, magaliTad pirveli foTlis gaSlidan<br />

3 dRis ganmavlobaSi. pirveli foTlis gaSlis dRidan yoveldRiurad zomav aRmonacenis sigrZes niadagis<br />

zedapiridan aRmonacenis kenweromde 3 dRis ganmavlobaSi. vertikalur RerZze daitan aRmonacenis sigrZis<br />

maCveneblebs (mm.-Si) yoveli gazomvis dros, xolo horizontalur RerZze – dakvirvebis dReebs. moZebni<br />

vertikalur da horizontalur RerZebze aRebuli monacemebis gadakveTis wertilebs da SeaerTeb maT<br />

xaziT. miiReb mruds:<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

1 2 3<br />

mrudi giCvenebs rom: pirvel dRes aRmonacenis sigrZe iyo 22 mm., meore dRes 25 mm., mesame dRes 28 mm.<br />

aqtivoba 3 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />

gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />

Semdegi kriteriumebiT:<br />

Sefasebis kriteriumebi:<br />

1. monacemTa Segrovebis gza airCia, mudmivi da cvladi parametrebi gaarCia, saTanado aRricxvis<br />

formebis SearCia.<br />

2. moswavlem konkretuli magaliTebis ganxilvisas moaxerxa gakeTvilze naswavli cnebebis da sakiTxebis<br />

transferi.<br />

3. gaakeTa analizi SeZlo daskvnis gamotana.<br />

kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />

monacemTa<br />

monacemTa Segrovebis monacemTa Segrovebis monacemTa<br />

srulyofilad<br />

Segrovebis swori gza gza SecdomiT airCia, gza airCia, mudmivi da Segrovebis gza<br />

airCia, mudmivi da mudmivi da cvladi cvladi parametrebi sworad airCia,<br />

cvladi parametrebi parametrebi ver gaarCia, naTlad ver gaarCia, mudmivi da cvladi<br />

gaarCia, saTanado saTanado aRricxvis saTanado aRricxvis parametrebi gaarCia,<br />

aRricxvis formebi formebi ver SearCia formebi SearCia saTanado aRricxvis<br />

SearCia /waikiTxa/ magram waikiTxa sxvisi waikiTxa sxvisi formebi SearCia<br />

Sevsebuli formebi Sevsebuli formebi<br />

moswavle<br />

moswavle konkretuli moswavle konkretuli moswavle<br />

srulyofilad<br />

konkretuli<br />

magaliTebis ganxilvisas magaliTebis<br />

konkretuli<br />

magaliTebis<br />

ver axerxebs gakeTvilze ganxilvisas<br />

magaliTebis<br />

ganxilvisas<br />

naswavli cnebebis da xarvezebiT axerxebs ganxilvisas<br />

axerxebs gakeTvilze sakiTxebis transfers gakeTvilze<br />

ZiriTadad axerxebs<br />

naswavli cnebebis<br />

naswavli cnebebis da gakeTvilze<br />

da sakiTxebis<br />

sakiTxebis transfers naswavli cnebebis<br />

transfers<br />

da sakiTxebis<br />

transfers<br />

gaakeTa<br />

ver gaakeTa analizi; xarvezebiT gaakeTa gaakeTa analizi; srulyofilad<br />

analizi;SeZlo SeZlo daskvnis gamotana analizi; SeZlo SeZlo daskvnis<br />

daskvnis gamotana<br />

daskvnis gamotana gamotana<br />

43


scenarebi fizikaSi<br />

8. nivTiereba Sedgeba atomebisa da molekulebisagan<br />

1. gakveTilis saswavlo mizani: moswavles SeuZlia imsjelos nivTierebis atomur-molekulur agebulebaze;<br />

ganixilos magaliTebi, romelic molekulebis da atomebis mcire zomebze miuTiTebs, aRweros<br />

sxvadasxva nivTierebis modelebi; ganuviTardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />

standartTan Sesabamisoba: bun.VII.8<br />

aqtivoba1– nivTierebis atomur-molekulur agebuleba /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs CamoTvalon Tvisebebi, romelic maT garSemo arsebul sxeulebs<br />

axasiaTebT.<br />

moswavleebi iwyeben CamoTvlas: rbili, tkbili, magari, uformo, gamWirvale, mJave ... da a.S.<br />

maswavlebeli svams damazustebel kiTxvas – riT aris es gansxvavebebi gamowveuli? ratomaa Saqari<br />

tkbili… marili mlaSe?<br />

maswavlebeli iwyebs kognituri sqemis Sesabamis msjelobas:<br />

– risgan Sedgeba sxeuli?<br />

moswavleebs axsenebs, rom yvela sxeuli nivTierebisgan aris Seqmnili.<br />

mini leqcia – nebismieri, cocxali Tu aracocxali sxeuli Sedgeba erTi an ramdenime nivTierebisagan.<br />

magaliTad, kovzi, SeiZleba damzadebuli iyos mxolod erTi nivTierebisgan (vercxlisgan, oqrosgan da<br />

a.S.), xolo naTuris dasamzadeblad gamoyenebulia ramdenime nivTiereba (mag., mina da rkina). Seni sxeulis<br />

Semadgeneli nivTierebebia magaliTad, wyali, marili, cilebi da sxva. yvela nivTierebas aqvs mkacrad<br />

gansazRvruli, mxolod misTvis damaxasiaTebeli Tvisebebi, magaliTad feri, suni, gemo da a.S.<br />

risgan Sedgeba TviTon nivTiereba?<br />

mini leqcia – mecnierebma Unawilakebs, romlebisaganac nivTiereba aris agebuli, molekula uwodes.<br />

`molekula~ laTinurad niSnavs `mcire masas~. magaliTad, Saqari Sedgeba Saqris molekulebisagan, wyali<br />

– wylis molekulebisagan. molekulis zoma Zalian mcirea. Seecade warmoidgino molekulis zoma.<br />

aqtivoba 2 – Sedarebebi/10 wT/<br />

maswavlebeli ganixilavs magaliTebs, romelic molekulebis da atomebis mcire zomebze miuTiTebs<br />

mag. 1sm 3 moculobis myari nivTierebis yvela molekula rom gavamwkrivoT erT xazze, am monakveTis<br />

sigrZe iqneba daaxloebiT dedamiwidan mzemde manZilis toli.<br />

da ukukavSiris mizniT kiTxviT mimarTavs moswavleebs:<br />

– ratom ver vxedavT molekulebs SeuiaraRebeli TvaliT?<br />

– ra mniSvneloba aqvs mikroskopis gamadideblobas molekulebis SeswavlisTvis?<br />

– ra mniSvneloba aqvs eleqtronuli mikroskopiT gadaRebuli fotoebis mixedviT mecnierebi , rom<br />

amzadebem molekulis modelebs?<br />

aqtivoba 3 – savarjiSo vizualur masalaze /10 wT/<br />

maswavlebeli- nivTierebis molekulur agebulebas SeiZleba modelis saSualebiTac gavecnoT. suraTebze<br />

Cans, rom nivTiereba wyali Sedgeba sami atomisagan, xolo SaqarSi atomebis raodenoba gacilebiT metia.<br />

yvela nivTierebas aqvs misTvis damaxasiaTebeli atomebis raodenoba. modelidan Cans, rom atomebi erTmaneTTan<br />

dakavSirebulia. amitom atomebi garkveul manZilzea erTmaneTisgan ganlagebuli. nivTierebis<br />

Tvisebebi imazea damokidebuli Tu ra atomebisagan Sedgeba is da agreTve rogoria maTi raodenoba, maT<br />

Soris kavSiri da manZili.<br />

aqtivoba 4 – Sejameba /5 wT/<br />

maswavlebeli ajamebs gakveTils.<br />

1. nivTiereba Sedgeba molekulebisagan.<br />

2. molekula ar aris nivTierebis yvelaze mcire nawilaki.<br />

3. molekulebi Tavis mxriv Sedgebian ufro mcire zomis nawilakebisagan. maT atomebs uwodeben da axdens<br />

moswavleTa provocirebas ... kerZod sTxovs moswavleebs interpretacia gaukeTon TiToeul debulebas.<br />

44


aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5 wT/<br />

gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />

Semdegi kriteriumebiT:<br />

Sefasebis kriteriumebi:<br />

1. moswavle msjelobs nivTierebis atomur-molekulur agebulebaze;<br />

2. ganixilavs magaliTebs, romelic molekulebis da atomebis mcire zomebze miuTiTebs,<br />

3. aRwers sxvadasxva nivTierebis modelebs.<br />

Sefasebis rubrika<br />

kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />

moswavle msjelobs<br />

nivTierebis atomurmolekuluragebulebaze;<br />

ganixilavs magaliTebs,<br />

romelic<br />

molekulebis da<br />

atomebis mcire zomebze<br />

miuTiTebs<br />

aRwers sxvadasxva<br />

nivTierebis modelebs<br />

moswavle arasworad<br />

msjelobs niv-<br />

Tierebis atomurmolekuluragebulebaze<br />

ver moyavs magaliTebi,<br />

romelic<br />

molekulebis da<br />

atomebis mcire<br />

zomebze miuTiTebs,<br />

ver axerxebs<br />

sxvadasxva niv-<br />

Tierebis modelebis<br />

aRweras<br />

moswavle zogadad<br />

da xarvezebiT msjelobs<br />

nivTierebis<br />

atomur-molekulur<br />

agebulebaze<br />

xarvezebiT<br />

ganixilavs magaliTebs,<br />

romelic<br />

molekulebis da<br />

atomebis mcire zomebze<br />

miuTiTebs,<br />

xarvezebiT aRwers<br />

sxvadasxva niv-<br />

Tierebis modelebs<br />

45<br />

moswavle msjelobs<br />

nivTierebis<br />

atomur-molekulur<br />

agebulebaze<br />

ganixilavs magaliTebs,<br />

romelic<br />

molekulebis<br />

da atomebis<br />

mcire zomebze<br />

miuTiTebs,<br />

aRwers sxvadasxva<br />

nivTierebis modelebs<br />

moswavle warmatebulad<br />

msjelobs nivTierebis<br />

atomur-molekulur<br />

agebulebaze; moyavs<br />

adekvaturi magaliTebi<br />

warmatebiT ganixilavs<br />

mravalferovan<br />

magaliTebs, romelic<br />

molekulebis da atomebis<br />

mcire zomebze<br />

miuTiTebs,<br />

warmatebiT aRwers<br />

sxvadasxva nivTierebis<br />

modelebs<br />

aqtivoba 6 – saSinao davaleba /5 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs aZlevs saSinao davalebas<br />

1. waikiTxon saxelmZRvaneloSi mocemuli teqsti da gaiazron Sinaarsi.<br />

2. teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad Seasrulon gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebi1,<br />

2, 3.<br />

9. nivTierebis myari, Txevadi da airadi mdgomareoba<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos ganasxvavos myari, Txevadi da airadi mdgomareobebi<br />

maTi Tvisebebisa (moculobisa da formis SenarCuneba) da atomur-molekuluri struqturis mixedviT,<br />

standartTTan Sesabamisoba: bun.VII.8<br />

aqtivoba 1 – saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />

prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />

1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />

2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />

2, 3 prezentacias.<br />

aqtivoba 2 – kognituri savarjiSo /15 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs axsenebs erTmaneTisgan gansxvavebul, nivTierebis agrebatul mdgomareobas<br />

/myari, Txevadi, airadi/ moyavs wylis magaliTi da sakiTxs kognituri sqemiT warmoadgens:<br />

faqti ra unda iyos amis mizezi?<br />

sxvadasxva agregatul mdgomareobaSi nivTierebas<br />

sxvadasxva fizikuri Tvisebebi aqvs<br />

maswavlebeli sakiTxis gasaazreblad iseTi fizikuri Tvisebebs ixilavs rogoricaa forma da moculoba<br />

da moswavleebis daxmarebiT interaqtiurad avsebs sqemas:


Txevadi myari airadi<br />

forma icvleba inarCunebs icvleba<br />

moculoba inarCunebs inarCunebs icvleba<br />

sxvadasxva fizikuri Tvisebebis mizezebis asaxsnelad maswavlebeli akeTebs sakiTxebis prezentacias:<br />

myari nivTiereba<br />

myari sxeulis Tvisebaa formisa da moculobis SenarCuneba.<br />

Znelia misi gaWimva-SekumSva, moRunva, gawyveta da a.S. myari sxeulis Semadgeneli molekulebi ise<br />

axlos imyofebian erTmaneTTan, rom maT Soris manZilebi daaxloebiT TviT molekulis zomis tolia. isini<br />

mkacrad gansazRvruli wesiT arian ganlagebulni da erTmaneTis mimarT garkveuli, Znelad Sesacvleli<br />

mdebareoba aqvT (sur.2.3.3).<br />

myar sxeulSi molekulebi miizidaven da amavdroulad ganizidaven erTmaneTs. Mizidvaganzidvis Zalebi<br />

Zalian Zlieria. Amitom molekulebi TiTqmis ar gadaadgildebian, mxolod irxevian. (sur.2.3.2.a). swored<br />

amitom inarCunebs nivTiereba myar agregatul mdgomareobaSi formas da moculobas.<br />

Txevadi nivTiereba<br />

siTxis Tvisebaa SeinarCunos moculoba, magram advilia misi formis Secvla:<br />

siTxe miiRebs im WurWlis formas, romelSic mas CavasxamT. magram, amave dros, siTxes moculobas ver<br />

SevucvliT. suraT 2.3.4 –ze naCvenebia Wiqa, romelSic wyali asxia. wyali aris bunebrivi warmoSobis Txevadi<br />

nivTiereba (siTxe)<br />

siTxis mTavari Tvisebaa is, rom is denadia. ra aris amis mizezi? siTxeSi, myar agregatul mdgomareobasTan<br />

SedarebiT, molekulebs Soris mizidva odnav<br />

mcirea. amitom molekulebi ufro swrafad irxevian da erTmaneTis mimarT ufro Tavisuflad gadaadgildebian,<br />

TiTqos erTmaneTze srialeben (sur.2.3.5). amitomaa siTxe denadi da is formas ver inarCunebs.<br />

siTxe ar ikumSeba da arc iWimeba.<br />

airadi nivTiereba<br />

airi ver inarCunebs verc formas, verc moculobas.<br />

is advilad farTovdeba da mTlianad ikavebs misTvis daTmobil adgils. amis mizezi aris is, rom airis<br />

molekulebs Soris didi Sualedebia da isini Zalian didi siCqariT moZraoben. maT Soris ar moqmedebs urTierT<br />

mizidvis Zala, amitom Sejaxebis Semdeg isini yvela mimarTulebiT uwesrigod ifantebian da avseben<br />

WurWels, romelSic airia moTavsebuli. amitom ar aqvs airs arc forma da arc moculoba. molekulebs<br />

Soris didi Sualedis gamo airis SekumSva Tavidan SedarebiT advilia, magram aqvs zRvari. molekulebis<br />

erTmaneTTan daaxloebis gamo gaZlierdeba ganzidvis Zala, romelic aRar mogvcems airis Semdgomi<br />

SekumSvis saSualebas. erTi nivTierebis sxvadasxva agregatul mdgomareobaSi Tvisebebis gansxvavebuloba<br />

molekulebis moZraobis, maT Soris manZilebis da urTierTqmedebis gansxvavebulobiT aixsneba. sur.2.3.6<br />

amis Semdeg maswavlebeli isev ubrundeba kognituri sqemis meore svets da sTxovs moswavleTa wyvilebs<br />

gauziaron erTmaneTs azrebi da daasrulon sqema<br />

moswavleTa wyvilebi akeTeben Sevsebuli sqemis prezentacias<br />

faqti ra unda iyos amis mizezi?<br />

sxvadasxva agregatul mdgomareobaSi niv-<br />

Tierebas sxvadasxva fizikuri Tvisebebi<br />

aqvs<br />

nivTierebis molekulebs Soris manZili, molekulebis moZraoba,<br />

molekulebs Soris mizidvis da ganzidvis Zalebi gansazRvravs niv-<br />

Tierebis agregatul mdgomareobas da nivTierebis fizikur Tvisebebs/forma,<br />

moculoba/<br />

aqtivoba 3 – ra xdeba nivTierebis erTi agregatuli mdgomareobidan meoreSi gadasvlisas? /5wT/<br />

maswavlebeli mimarTavs mTel klass:<br />

– gTxovT, daasruloT Cem mier dawyebuli msjeloba:<br />

erTi agregatuli mdgomareobidan meoreSi gadasvlisas icvleba nivTierebis Ffizikuri Tvisebebi imitom<br />

rom icvleba ...<br />

moswavleebi asruleben <strong>maswavleblis</strong> mier dawyebul frazas..<br />

46


sasurveli pasuxi:<br />

erTi agregatuli mdgomareobidan meoreSi gadasvlisas icvleba nivTierebis Ffizikuri Tvisebebi imitom<br />

rom icvleba:<br />

1. nivTierebis Semadgenel molekulebs Soris manZilebi,<br />

2. molekulebis urTierT ganlageba.<br />

3. molekulebis moZraobis siCqare.<br />

aqtivoba 4 – Sejameba /5 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebTan erTad ajamebs gakveTils moswavlis saxelmZRvaneloSi mocemuli 5 postulatis<br />

mixedviT.<br />

aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />

gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />

Semdegi kriteriumebiT:<br />

Sefasebis kriteriumebi:<br />

1. moswavle CamoTvlis da aRwers nivTierebis agregatul mdgomareobas.<br />

2. mowavles SeuZlia myari Txevadi da airadi mdgomareobebi ganasxvaos maTi Tvisebebis (moculobisa<br />

da formis SenarCuneba) mixedviT.<br />

3. mowavles SeuZlia myari Txevadi da airadi mdgomareobebi ganasxvaos atomur-molekuluri struqturis<br />

mixedviT.<br />

Sefasebis rubrika<br />

kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />

moswavle aRwers<br />

nivTierebis sam agregatul<br />

mdgomareobas<br />

mowavles SeuZlia<br />

myari Txevadi da<br />

airadi mdgomareobebi<br />

ganasxvaos maTi<br />

Tvisebebis (moculobisa<br />

da formis Senar-<br />

Cuneba) mixedviT<br />

mowavles SeuZlia<br />

myari Txevadi da<br />

airadi mdgomareobebi<br />

ganasxvaos<br />

atomur-molekuluri<br />

struqturis<br />

mixedviT<br />

moswavle arasworad<br />

aRwers nivTierebis<br />

sam agregatul mdgomareobas<br />

mowavles ar SeuZlia<br />

myari Txevadi da<br />

airadi mdgomareobebi<br />

ganasxvaos maTi<br />

Tvisebebis (moculobisa<br />

da formis Senar-<br />

Cuneba) mixedviT<br />

mowavles ar SeuZlia<br />

myari Txevadi da<br />

airadi mdgomareobebi<br />

ganasxvaos<br />

atomur-molekuluri<br />

struqturis<br />

mixedviT<br />

moswavle arasrulyofilad<br />

aRwers<br />

nivTierebis sam agregatul<br />

mdgomareobas<br />

mowavles xarvezebiT<br />

SeuZlia myari Txevadi<br />

da airadi mdgomareobebi<br />

ganasxvaos<br />

maTi Tvisebebis<br />

(moculobisa da<br />

formis SenarCuneba)<br />

mixedviT<br />

mowavles xarvezebiT<br />

SeuZlia myari<br />

Txevadi da airadi<br />

mdgomareobebi<br />

ganasxvaos atomurmolekuluristruqturis<br />

mixedviT<br />

47<br />

moswavle aRwers niv-<br />

Tierebis agregatul<br />

sam mdgomareobas<br />

mowavles ZiriTadad<br />

SeuZlia myari Txevadi<br />

da airadi mdgomareobebi<br />

ganasxvaos<br />

maTi Tvisebebis<br />

(moculobisa da<br />

formis SenarCuneba)<br />

mixedviT<br />

mowavles ZiriTadad<br />

SeuZlia myari Txevadi<br />

da airadi mdgomareobebi<br />

ganasxvaos<br />

atomur-molekuluri<br />

struqturis<br />

mixedviT<br />

moswavle warmatebiT<br />

aRwers nivTierebis<br />

sam agregatul mdgomareobas<br />

mowavles warmatebiT<br />

SeuZlia myari Txevadi<br />

da airadi mdgomareobebi<br />

ganasxvaos<br />

maTi Tvisebebis<br />

(moculobisa da<br />

formis SenarCuneba)<br />

mixedviT<br />

mowavles warmatebiT<br />

SeuZlia myari<br />

Txevadi da airadi<br />

mdgomareobebi<br />

ganasxvaos atomurmolekuluristruqturis<br />

mixedviT<br />

aqtivoba 6 – saSinao davaleba /5wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />

prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />

1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />

2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />

2, 3 prezentacias.


10. nivTierebis simkvrive simkvrivis praqtikuli mniSvneloba<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos daakavSiros nivTierebis simkvrive mis praqtikul<br />

gamoyenebasTan; adekvaturad gamoiyenos Sesabamisi cnebebi da formulebi amocanebis amosaxsnelad. ganuviTardes<br />

saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />

standartTan Sesabamisoba: bun.VII.8<br />

aqtivoba 1 – saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />

prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />

1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />

2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />

2, 3 prezentacias.<br />

aqtivoba 2 – ra aris simkvrive? /15wT/<br />

maswavlebeli sTxovs moswavleebs CamoTvalon maTTvis cnobili fizikuri sidideebi<br />

moswavleebi iwyeben dasaxelebas.<br />

maswavlebeli am CamonaTvals amatebs „simkvrive“-s da aRniSnavs:<br />

nivTierebis simkvrives ganapirobebs nivTierebis molekulebs Soris manZili. nivTiereba miT ufro<br />

mkvrivia, rac ufro axlos arian ganlagebuli erTmaneTTan misi molekulebi.<br />

maswavlebeli isev kiTxviT mimarTavs moswavleebs:<br />

– ratom iZireba wyalSi spilenZis patara moneta, xolo muxis xis uzarmazari mori ar iZireba?<br />

sTxovs wyvilebSi ganixilon sakiTxi da ise upasuxon. moswavleTa pasuxebis Semdeg maswavlebeli ganmartavs:<br />

– mizezi is aris, rom: spilenZi wyalze ufro mkvrivia, xolo muxas wyalze naklebi simkvrive aqvs. zustad<br />

imave mizeziT ar iZireba wyalSi yinulis uzarmazari aisbergic.<br />

maswavlebeli isev kiTxviT mimarTavs moswavleebs:<br />

– SeiZleba Tu ara simkvrivis Secvla?<br />

da moswavleTa gamocdilebis gamoyenebaze dayrdnobiT ganmartavs:<br />

simkvrivis Secvla SesaZlebelia sxeulis molekulebs Soris Sualedebis SecvliT.<br />

magaliTad, Tu fumfula bambas rodinSi danayav is daitkepneba. am dros Semcirdeba bambis molekulebs<br />

Soris manZili da bamba ufro mkvrivi gaxdeba.<br />

simkvrivis Secvla SesaZlebelia sxeulebis gaTbobiT an gacivebiT. am drosac icvleba sxeulis molekulebs<br />

Soris manZilebi da Sesabamisad moculobac, amitom simkvrivec icvleba.<br />

nivTierebisG simkvrive aseve SeiZleba Seicvalos sxeulSi molekulebis raodenobis SecvliT – am dros<br />

Seicvleba nivTierebis raodenoba, anu masa.<br />

sabolood SegviZlia gavakeToT daskvna: simkvrive miT metia, rac metia sxeulis masa da miT naklebia,<br />

rac naklebia sxeulis moculoba.<br />

aqtivoba 3 – simkvrivis ganmarteba gamovsaxoT formuliT /10 wT/<br />

simkvrive = masa / moculoba<br />

somboloebis gamoyenebiT simkvrivis ganmarteba<br />

ase Caiwereba:<br />

ρ=m/V (ρ=simkvrive, m=masa, V=moculoba)<br />

aqtivoba 4 – moswavleTa Sefaseba /5 wT/<br />

gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />

Semdegi kriteriumebiT.<br />

48


Sefasebis kriteriumebi:<br />

1. ganmartavs nivTierebis simkvrives.<br />

2. msjelobs nivTierebis simkvrivis praqtikul gamoyenebaze.<br />

3. Sesabamisi cnebebis da formulebis adekvaturad gamoiyeneba amocanebis amosaxsnisas.<br />

Sefasebis rubrika<br />

kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />

ganmartavs niv-<br />

Tierebis simkvrives<br />

msjelobs niv-<br />

Tierebis simkvrivis<br />

praqtikul<br />

gamoyenebaze<br />

amocanebis amoxsnisas<br />

iyenebs Sesabamis<br />

cnebebs da<br />

formulebs<br />

arasworad<br />

ganmartavs<br />

nivTierebis<br />

simkvrives<br />

arasworad<br />

msjelobs<br />

nivTierebis<br />

simkvrivis<br />

praqtikul<br />

gamoyenebaze<br />

amocanebis<br />

amoxsnisas ver<br />

iyenebs Sesabamis<br />

cnebebs<br />

da formulebs<br />

arasrulad<br />

ganmartavs niv-<br />

Tierebis simkvrives<br />

zogadad da xarvezebiT<br />

msjelobs<br />

nivTierebis simkvrivis<br />

praqtikul<br />

gamoyenebaze<br />

amocanebis amoxsnisas<br />

arasworad<br />

iyenebs Sesabamis<br />

cnebebs da formulebs<br />

49<br />

saubrobs ra<br />

ganapirobebs<br />

simkvrives da<br />

ganmartavs<br />

msjelobs niv-<br />

Tierebis simkvrivispraqtikulgamoyenebaze<br />

amocanebis<br />

amoxsnisas<br />

iyenebs Sesabamis<br />

cnebebs da<br />

formulebs<br />

ganixilebs ra kavSiria masas moculobasa<br />

da simkvrives Soris da ganmartavs<br />

nivTierebis simkvrives;<br />

msjelobs nivTierebis simkvrivis<br />

praqtikul gamoyenebaze - mag. aanalizebs<br />

kvadrociklis sxvadasxva<br />

nawilebi sxvadasxva simkvrivis niv-<br />

Tiere bisgan damzadebis mizanSewonilobas<br />

amocanebis amoxsnisas warmatebiT<br />

iyenebs Sesabamis cnebebs da formulebs<br />

aqtivoba 4 –saSinao davaleba /5wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />

prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />

1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />

2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />

2, 3 prezentacias.


scenarebi qimiaSi<br />

21. qimia – bunebismetyvelebis nawili (2 saaTi)<br />

I saaTi<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos isaubros ratom aris qimia sabunebismetyvelo mecniereba;<br />

imsjelos nivTierebebze, maT gardaqmnebze da am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebze, ganuviTardes<br />

komunikaciis da azrovnebis unarebi.<br />

standardtan Sesabamisoba: bun.VII.11.<br />

aqtivoba1 – ras niSnavs bunebismetyveleba da ras Seiswavlis igi? /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaixsenon, ras swavlobs bunebismetyveleba:<br />

moswavleebi ixseneben da CamoTvlian ...<br />

ras swavlobs<br />

bunebismetyveleba<br />

maswavlebeli sqemaze afiqsirebs moswavleTa pasuxebs da versiebis amowurvis Semdeg moswavleTa<br />

CamonaTvals ajgufebs:<br />

magaliTad:<br />

qimia fizika biologia<br />

nivTierebebs... sxeulebs... cocxal organizmebs...<br />

Sejemeba – buneba swored am sam enaze „metyvelebs“ anu yovelgvari cvlileba, rac Cven garSemo xdeba an<br />

nivTierebas exeba an sxeuls an cocxal orbanizms, an samives, an or romelimes, an erT-erTs.<br />

aqtivoba 2 – ratom iTvleba qimia uZveles mecnierebad... „istoriebi da faqti“ /10 wT/<br />

maswavlebeli fokusirebas akeTebs terminze „qimia“ moswavleebs acnobs terminis warmomavlobis da<br />

istoriis Sesaxeb sxvadasxva istoriul versiebs;<br />

versia 1 - is SeiZleba momdinareobdes egviptis Zveli saxelwodeba „qemi“ dan rac Savs niSnavs da SesaZlebelia<br />

mdinare nilosis dablobze niadagis ferTan iyos dakavSirebuli<br />

versia 2 - sityva ZvelberZnulad Serevas niSnavs;<br />

versia 3 - sityva Cinuad oqros niSnavs;<br />

versia 4 - saxelwodeba „qimia“-s vxvdebiT meCvidmete saukuneSi mefe vaxtang VI-is xelnawer naSromSi<br />

„<strong>wigni</strong> zeTebis Sezavebisa da qimiis qmnisa“ rogorc istoria iuwyeba<br />

mefes sasaxleSi qimiuri laboratoria hqonia mowyobili, sadac igi cdebs atarebda versia 5 - Zvel droSi<br />

cdebze mo muSave adamianebs „alqimikosebs“ uwodebdnen.<br />

faqti, romelic Zalian mniSvnelovania<br />

saukuneebis ganmavlobaSi adamiani ocnebobda oqros xelovnurad miRebaze. eZebda iseT nivTierebas,<br />

romelic daexmareboda mas Cveulebrivi metali, magaliTad rkina, oqrod eqcia. am cdebze momuSave adamianebs<br />

`alqimikosebs~ uwodebdnen. marTalia maTi mcdeloba fuWi iyo, magram samagierod, Seiqmna saWiro<br />

xelsawyoebi, aRmoaCines bevri sasargeblo nivTiereba, ramac biZgi misca qimiis, rogorc mecnierebis<br />

Camoyalibebas.<br />

maswavlebeli ajamebs:<br />

saukuneebis ganmavlobaSi<br />

tardeboda cdebi.<br />

Seiqmna saWiro xelsawyoebi, aRmoaCines<br />

bevri sasargeblo nivTiereba.<br />

50<br />

es iyo biZgi qimiis rogorc mecnierebis<br />

CamoyalibebisaTvis.


aqtivoba 3 – ratom lpeba xili. ratom mJavdeba rZe?.. /10 wT/<br />

maswavlebeli kognitur savarjiSos sTavazobs moswavleebs.. dafaze xazavs kognitur sqemas „movlenamizezi-Sedegi“<br />

da moswavleebTan interaqtiuri kiTxva-pasuxis Sedegad avsebs sqemis I da III svets. kerZod<br />

maswavlebeli avsebs I xolo moswavleebi amis Sesabamisad III svets<br />

movlena mizezi Sedegi<br />

rZe amJavda ra aris amis mizezi? miviReT... mawoni<br />

Rvino daZmarda ra aris amis mizezi? miviReT.. Zmari<br />

mwvane foToli gayviTlda ra aris amis mizezi? miviReT yviTeli foToli<br />

... ... ...<br />

maswavlebeli – cnobismoyvare adamiani nel-nela codnismoyvare gaxda da qimikosebma daiwyes kvlevebi<br />

raTa pasuxi gaecaT:<br />

– ratom yviTldeba foTlebi?<br />

– ratom mwifdeba da lpeba xili?<br />

– ratom mJavdeba rZe?<br />

– ratom Zmardeba Rvino?<br />

– ratom iJangeba rkina an sad `qreba~ wyalSi Cayrili marili Tu Saqari?<br />

A<br />

maswavlebeli agrZelebs axsnas da saubrobs dakvirvebaze, romelic kvlevis warmatebis erT-erTi<br />

pirobaa.<br />

adamiani yovelTvis akvirdeboda mis Tvalwin momxdar cvlilebebsa da maT Sedegebs, da cdilobda yovelive<br />

Tavis sasargeblod gamoeyenebina. magaliTad, iyo dro, roca Weqa-quxilis Sedegad gaCenili cecxli,<br />

Tavzars scemda pirvelyofil adamianebs. Semdeg ki maT iswavles cecxlis daxmarebiT saWmlis momzadeba.<br />

aqtivoba 4 – ra daemarTa natriums? /10 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs daakvirdnen saskolo saxemZRvaneloSi mocemul vizualur masalas,<br />

romelic Tanmimdevrulad gamoxatavs nivTiereba natriumis „cvlilebas“ misi wyalSi Cadebidan mis gaqrobamde..<br />

maswavlebeli moswavleTa wyvilebs mimarTavs kiTxvebiT da exmareba maT gaiazron vizualuri masala<br />

(suraTi 3) da misi Sesabamisi warwera:<br />

natriumi rbili movercxlisfero<br />

liTonia.<br />

kiTxva: ra Tvisebebi aqvs niv-<br />

Tiereba natriums?<br />

pasuxi: rbilia, movercxlisfroa<br />

wyalSi natriumis CaSvebisas is<br />

amotivtivdeba, wylis zedapirze<br />

iwyebs moZraobas, TandaTan zomaSi<br />

iklebs da warmoiqmneba airi<br />

kiTxva: wyalTan Sexebisas ra<br />

cvlilebas ganicdis nivTiereba<br />

natriumi?<br />

pasuxi: amotivtivda, amoZravda,<br />

dapataravda, airi warmoqmna<br />

51<br />

natriumis wyalTan urTierTqmedebis procesi<br />

dasrulda<br />

kiTxva: aq ra xdeba?<br />

pasuxi: araferi natriumi gaqra?..<br />

maswavlebeli jer sityvierad ajamebs Semdeg ki sqematyrad gamoxatavs masalas:<br />

1. sityvieri Sejameba<br />

nivTiereba natriumi ki ar „gaqra“, aramed wyalSi gaixsna da sxva nivTierebad gardaiqmna. Aam gardaqmnas<br />

Tanmxlebi movlenebi axlavs: airis da siTbos gamoyofa. airi kargad Cans, gamoyofili siTbo ki WurWels<br />

aTbobs. es WurWelze xelis dadebiTac SeigrZnoba.<br />

2. mokle sityvieri Canaweri da misive sqematuri Canaweri<br />

natriums damatebuli wyali gardaiqmneba axal nivTierebad da gamoiyofa siTbo.<br />

natriumi + wyali = axali nivTiereba + siTbo


natriums damatebuli wyali gardaiqmneba axal niv-<br />

Tierebad<br />

natrium + wyali = axali niv-<br />

Tiereba<br />

52<br />

da gamoiyofa siTbo<br />

+ siTbo<br />

maswavlebeli ajamebs – am yvelafers swavlobs qimia anu qimia aris sabunebismetyvelo mecniereba<br />

romelic swavlobs:<br />

1. nivTierebebis Tvisebebs;<br />

2. maT gardaqmnebs;<br />

3. am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebs.<br />

niTierebebis Tvisebebs<br />

qimia Seiswavlis<br />

nivTierebis gardaqmnebs am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebs<br />

aqtivoba 5 – saSinao davaleba /5 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs avalebs moamzadon gakveTili argumentirebuli TxrobiT da Seasrulon<br />

savarjiSoebi.<br />

aqtivoba 6 – moswavleTa Sefaseba /5 wT/<br />

maswavlebels SeuZlia moswavle seafasos Semdegi kriteriumebiT<br />

Sefasebis kriteriumebi:<br />

1. moswavle ganmartavs ratom aris qimia sabunebismetyvelo mecniereba<br />

2. msjelobs nivTierebebze, maT gardaqmnebze da am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebze<br />

Sefasebis rubrika:<br />

moswavle ganmartavs<br />

ratom aris qimia<br />

sabunebismetyvelo<br />

mecniereba da rogoria<br />

misi ganviTarebis<br />

istoria<br />

moswavle msjelobs<br />

nivTierebebze, maT<br />

gardaqmnebze da am<br />

gardaqmnebis Tanmxleb<br />

movlenebze<br />

1-3 4-5 6-7 8-10<br />

moswavle ver ganmartavs<br />

ratom aris<br />

qimia sabunebismetyvelo<br />

mecniereba<br />

da rogoria misi ganviTarebis<br />

istoria<br />

moswavle ver<br />

axerxebs imsjelos<br />

nivTierebebze, maT<br />

gardaqmnebze da am<br />

gardaqmnebis Tanmxleb<br />

movlenebze<br />

moswavle xarvezebiT<br />

ganmartavs<br />

ratom aris qimia<br />

sabunebismetyvelo<br />

mecniereba da rogoria<br />

misi ganviTarebis<br />

istoria<br />

moswavle xarvezebiT<br />

msjelobs<br />

nivTierebebze, maT<br />

gardaqmnebze da am<br />

gardaqmnebis Tanmxleb<br />

movlenebze<br />

moswavle ganmartavs<br />

ratom aris qimia<br />

sabunebismetyvelo<br />

mecniereba da rogoria<br />

misi ganviTarebis<br />

istoria<br />

moswavle msjelobs<br />

nivTierebebze, maT<br />

gardaqmnebze da am<br />

gardaqmnebis Tanmxleb<br />

movlenebze<br />

qimia – bunebismetyvelebis nawili<br />

II saaTi<br />

moswavle ganmartavs<br />

ratom aris qimia<br />

sabunebismetyvelo<br />

mecnierebada moyavs<br />

argumentirebuli<br />

magaliTebi da rogoria<br />

misi ganviTarebis<br />

istoria<br />

moswavle argumentirebulad<br />

msjelobs nivTierebebze,<br />

maT gardaqmnebze<br />

da am gardaqmnebis<br />

Tanmxleb movlenebze<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos isaubros ratom aris qimia sabunebismetyvelo mecniereba;<br />

imsjelos nivTierebebze, maT gardaqmnebze da am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebze, ganuviTardes<br />

komunikaciis da azrovnebis unarebi.<br />

standardtan Sesabamisoba: bun.VII.11.<br />

aqtivoba 1 – saSinao davalebis prezentacia /15 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.


prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />

1. akeTebs TxrobiT momzadebuli gakeTilis prezentacias, aqcents akeTebs faqtebze da ama Tu im mosazrebis<br />

dasamtkiceblad moyavs argumentebi.<br />

2. warmoadgens momzadebul savarjiSos.<br />

aqtivoba 2 – muSaoba jgufebSi, wyvilebSi /25 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs yofs jgufebad an akompleqtebs wyvilebs da Tanmimdevrulad aZlevs gakveTilis<br />

bolos mocemul 2, 3 4, 5 savarjiSoebs.<br />

savarjiSo „Seavse krosvordi“<br />

I etapi savarjiSos micema;<br />

II etapi jgufuri muSaoba;<br />

III etapi prezentacia.<br />

krosvordis kiTxvebi:<br />

1. romeli nivTierebiT atkbob Cais?<br />

2. romeli nivTiereba amlaSebs sakvebs?<br />

3. romeli nivTierebisgan amzadeben qvabebsa da tafebs?<br />

4. romel nivTierebas izidavs magniti?<br />

5. romeli Txevadi nivTierebis gareSea sicocxle<br />

warmoudgeneli?<br />

savarjiSo „xis merqnis wva“<br />

I etapi savarjiSos micema;<br />

II etapi jgufuri muSaoba;<br />

III etapi prezentacia.<br />

gaanalizeT da warmoadgineT sqematurad:<br />

rodesac xe iwvis, miiReba naxSiri da siTbo gamoiyofa?<br />

upasuxe: romelia nivTierebis, gardaqmna da romeli _ Tanmxlebi movlena?<br />

savarjiSo – gardaqmna Tu misi Tanmxlebi movlena<br />

I etapi savarjiSos micema;<br />

II etapi jg muSaoba;<br />

III etapi prezentacia.<br />

gaanalizeT da warmoadgineT pasuxi:<br />

– Seni azriT, romeli ufro mniSvnelovania, gardaqmnis saboloo produqti Tu misi Tanmxlebi movlena,<br />

rodesac:<br />

a) bunebrivi airi iwvis;<br />

b) rZisgan xaWo mzaddeba.<br />

savarjiSo – gaanalizeT<br />

I etapi savarjiSos micema;<br />

II etapi jgufuri muSaoba;<br />

III etapi prezentacia.<br />

gaanalizeT da warmoadgineT argumentirebuli pasuxi:<br />

– alqimikosebs rkina rom oqrod gadaeqciaT, es gardaqmna iqneboda Tu misi Tanmxlebi movlena?<br />

aqtivoba 3 – moswavleTa jgufebis urT-erTi Sefaseba /5wT/<br />

jgufs SeuZlia sxva jgufuri Seafasos Semdegi kriteriumiT:<br />

jgufi msjelobs nivTierebebze, maT gardaqmnebze da am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebze.<br />

53


scenarebi biologiaSi<br />

31. erT da mravalujrediani organizmebi<br />

gakveTilis mizani – moswavlem SeZlos imsjelos ujredze, rogorc organizmis struqturul erTeulze;<br />

sxvadasxva saSualebiT gamosaxos sicocxlis organizaciis doneebi da imsjelos maT Sesaxeb. moxdes Aazrovnebis<br />

da komunikaciis unarebis ganviTareba.<br />

standartTan Sesabamisoba: bun.VII.5<br />

AI etapi – moswavleTa winare codnis safuZvelze axali masalis axsna<br />

aqtivoba1 – davfiqrdeT-vupasuxoT-vivaraudoT /10wT/<br />

maswavlebeli moswavleTa winare codnis aqtivaciisaTvis moswavleebs mimarTavs:<br />

– gamoiyeneT Tqveni codna da CamoTvaleT adamianis, organizmis organoebi.<br />

moswavleTa savaraudo pasuxebi: Tavi, xeli, Tvali, guli da a.S.<br />

– gamoiyeneT Tqveni codna da CamoTvaleT vaSlis xis organoebi.<br />

moswavleTa savaraudo pasuxebi: fesvi, Rero, foToli, nayofi, yvavili, Tesli.<br />

– magaliTad, ganvixiloT fiToli, rogorc vaSlis xis Semadgeneli erT-erTi organo ra nawilebisagan<br />

Sedgeba?<br />

moswavleTa savaraudo pasuxebi: yunwisa da firfitisagan.<br />

– Tqveni azriT/varaudiT foTlis firfita struqturulad risganaa agebuli? is kidev risgan Sedgeba?<br />

moswavleebi gamoTqvamen TavianT mosazrebebs/varaudebs...<br />

aqtivoba 2 – jaWvuri Txroba /10 wT/<br />

maswavlebeli aRniSnavs – es kiTxva biologiis, rogorc mecnierebis ganviTarebis yvela etapze ainteresebdaT<br />

mkvlevarebs da gamadidebeli xelsawyoebis Seqmnam uamravi aRmoCenebis saSualeba misca<br />

biologebs, manmade ki isini gamoTqvamdnen varaudebs, gamadidebeli xelsawyoebis gamoyenebiT mravali<br />

mecnieris varaudi dadasturda.<br />

Dmaswavlebeli iwyebs jaWvur Txrobas:<br />

1. mcenaris foTols mikroskopiT Tu daaTvaliereb, dainaxav, rom foToli patar-patara ganyofilebebisagan<br />

Sedgeba. TiToeul aseT ganyofilebas ujredi ewodeba.<br />

2. mravalujredian organizmebSi, kerZod sokoebSi, mcenareebsa da cxovelebSi, ujredebis erToblioba<br />

qmnis qsovilebs.<br />

3. qsovilisgan ki iqmneba organizmis organoebi.<br />

Sejameba anu rgolebiT jaWvis Sekvra – `ujredi-qsovili-organo-organizmi~.<br />

Aaqtivoba-3 ujredebis raodenoba da cocxali organizmebi /10wT/<br />

maswavlebeli agrZelebs jaWvur Txrobas da bolos aqtivobas asrulebs kognituri sqemiT:<br />

• mikroskopi daexmara mecnierebs cocxali organizmebi daeyo erTujredian da mravalujredian organizmebad;<br />

radgan aRmoaCines, rom arseboben organizmebi, romelTa mTeli sxeuli mxolod erTi ujredia.<br />

cxadia, rom es organizmebi Zlier mcire zomis arian. maT erTujrediani organizmebi ewodeba. erTujrediani<br />

organizmebia ameba, qalamana, baqteriebi da sxv.<br />

mecnierebi yovelTvis TanamSromloben: acnobeben xolme erTmaneTs sakuTari dakvirvebis Sesaxeb,<br />

cvlian mosazrebebs da erToblivad midian daskvnebamde. sqemaze naCvenebia, rogor mividnen mecnierebi<br />

am daskvnamde.<br />

mcenareebi<br />

ujredebisgan<br />

Sedgeba<br />

(maTias<br />

Sleideni)<br />

yvela cocxali<br />

organizmis sxeuli<br />

ujredebisganaa<br />

agebuli<br />

(Teodor Svani)<br />

uuuu<br />

54<br />

cxovelebi<br />

ujredebisagan<br />

Sedgeba<br />

(Teodor Svani)


sqemis mimoxilva:<br />

• germaneli mecnieri maTias Sleideni mikroskopiT daakvirda sxvadasxva saxis mcenares da yvela maTganSi<br />

aRmoaCina ujredebi. aman Sleidens SesaZlebloba misca daeskvna, rom mcenareebi ujredebisagan<br />

Sedgeba.<br />

• amave periodSi germanelma Teodor Svanma mikroskopiT dainaxa ujredebi cxovelebis organizmSi.<br />

amgvarad Svanma daaskvna, rom cxovelebi ujredebisgan Sedgeba.<br />

Aaqtivoba 4 – gakveTilis Sejameba /5wT/<br />

1. cocxali organizmebis sxeuli ujredebisganaa agebuli. amitom amboben, rom ujredi yvela cocxali<br />

organizmis agebulebis erTeulia.<br />

2. organizmis SedgenilobaSi arsebuli ujredebis raodenobis mixedviT, cocxali arsebebi iyofa erTujredianebad<br />

da mravalujredianebad.<br />

cocxali organizmebi<br />

erTujredianebi mravalujredianebi<br />

3. mravalujredian organizmebSi (sokoebSi, mcenareebSi da cxovelebSi) ujredebis erToblioba qmnis<br />

qsovils. qsovilisgan iqmneba organoebi.<br />

Aaqtivoba 5 – Sefaseba / 5 wT/<br />

maswavlebelma SeiZleba awarmoos ganmsazRvreli da ganmaviTarebeli Sefaseba. gTavazobT Sefasebis<br />

kriteriumebs, romliTac SeiZleba ganxorcieldes Sefaseba.<br />

Sefasebis kriteriumebi:<br />

1 moswavles SeuZlia ujredze, rogorc organizmis struqturul erTeulze msjeloba<br />

2. moswavles SeuZlia sicocxlis organizaciis doneebze msjeloba<br />

3. moswavles SeuZlia terminebis – ujredi,qsovili,organo,organo, erTujrediani, mravalujrediani<br />

- ganmarteba<br />

Aaqtivoba 6 – saSinao davaleba /5 wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs davalebad aZlevs Seiswavlon saxelmZRvaneloSi mocemuli paragrafi`<br />

ujredi yvela cocxali organizmis agebulebis erTeulia~ da moamzadon TxrobiT. yuradReba gaamaxvilon<br />

terminebze:<br />

• ujredi,<br />

• qsovili,<br />

• organo,<br />

• erTujrediani,<br />

• mravalujrediani<br />

gakveTilze miRebuli codnis ganmtkicebis mizniT moswavleebs avalebs gaakeTon gakveTilis bolos<br />

mocemuli savarjiSoebi.<br />

32. ujredi – qsovili – organo - organizmi<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos imsjelos da sxvadasxva saSualebebiT gamosaxos sicocxlis<br />

organizaciis doneebi: ujredi, qsovili, organo, organizmi Mmoxdes Aazrovnebis da komunikaciis<br />

unarebis ganviTareba.<br />

standartTan Sesabamisoba- bun.VII.5<br />

aqtivoba1 – davfiqrdeT-vupasuxoT-vivaraudoT /10wT/<br />

maswavlebeli moswavleTa winare codnis aqtivaciisaTvis moswavleebs mimarTavs:<br />

– gamoiyeneT Tqveni codna da CamoTvaleT adamianis, organizmis organoebi.<br />

55


moswavleTa savaraudo pasuxebi: Tavi, xeli, Tvali, guli.. daS<br />

– gamoiyeneT Tqveni codna da CamoTvaleT vaSlis xis organoebi.<br />

moswavleTa savaraudo pasuxebi: fesvi, Rero, foToli, nayofi, yvavili, Tesli<br />

– magaliTad ganvixiloT fiToli, rogorc vaSlis xis Semadgeneli erT-erTi organo ra nawilebisagan<br />

Sedgeba?<br />

moswavleTa savaraudo pasuxebi: yunwisa da firfitisagan<br />

– Tqveni azriT/varaudiT foTlis firfita struqturulad risganaa agebuli? is kidev risgan Sedgeba?<br />

moswavleebi gamoTqvamen TavianT mosazrebebs/varaudebs...<br />

aqtivoba 2 – jaWvuri Txroba /10 wT/<br />

maswavlebeli aRniSnavs – es kiTxva biologiis, rogorc mecnierebis ganviTarebis yvela etapze ainteresebdaT<br />

mkvlevarebs da gamadidebeli xelsawyoebis Seqmnam uamravi aRmoCenebis saSualeba misca<br />

biologebs... manmade ki isini gamoTqvamdnen varaudebs. gamadidebeli xelsawyoebis gamoyenebiT mravali<br />

mecnieris varaudi dadasturda.<br />

Dmaswavlebeli iwyebs jaWvur Txrobas:<br />

1. mcenaris foTols mikroskopiT Tu daaTvaliereb, dainaxav, rom foToli patar-patara ganyofilebebisagan<br />

Sedgeba. TiToeul aseT ganyofilebas ujredi ewodeba.<br />

2. mravalujredian organizmebSi, kerZod sokoebSi, mcenareebsa da cxovelebSi, ujredebis erToblioba<br />

qmnis qsovilebs.<br />

3. qsovilisgan ki iqmneba organizmis organoebi.<br />

Sejameba anu rgolebiT jaWvis Sekvra Sejameba – `ujredi-qsovili-organo-organizmi~<br />

naTqvami SeiZleba sqemis saxiTac gamovsaxoT. magaliTad:<br />

gulis kunTis<br />

ujredebi<br />

uu uu<br />

qsovili guli<br />

mcenaris foTlis ujredebi qmnian qsovils, romlisaganac iqmneba foToli. igive iTqmis mcenareebis<br />

sxva organoebis – Reros, fesvis Tu yvavilis Sesaxeb.<br />

aqtivoba 3 – /10 wT/<br />

maswavlebeli akeTebs kognituri/azrobrivi sqemis prezentacias:<br />

1. verbalurad organoebis erToblioba qmnis sxeuls - organizms.<br />

2. vizualurad magaliTad, adamianis, ZaRlis, cxenis SemTxvevaSi sqematurad es ase gamoisaxeba:<br />

Zvlebi<br />

kunTebi<br />

kani<br />

uu<br />

uu<br />

uu<br />

organizmi<br />

(sxeuli)<br />

uuuu<br />

uu<br />

guli<br />

tvini<br />

aqtivoba 4 – ujredebis raodenoba da cocxali organizmebi /5wT/<br />

maswavlebeli – mikroskopi daexmara mecnierebs cocxali organizmebi daeyo erTujredian da mravalujredian<br />

organizmebad; radgan aRmoaCines rom arseboben organizmebi, romelTa mTeli sxeuli mxolod erTi<br />

ujredia. cxadia, rom es organizmebi Zlier mcire zomis arian. maT erTujrediani organizmebi ewodeba.<br />

erTujrediani organizmebia ameba, qalamana, baqteriebi da sxv.<br />

ameba, qalamana, evglena, baqteriebi erTujredianebi arian. amitom maT ar aqvT qsovilebi da organoebi,<br />

maTi ujredi Tavad warmoadgens organizms.<br />

moswavleebi – saxelmZRvaneloSi aTvaliereben erTujrediani organizmebis fotoebs da iazreben rom<br />

56<br />

uu<br />

Tirkmeli<br />

uu<br />

uu<br />

kuWi<br />

filtvi<br />

sakvercxe<br />

saTesle


amebas ujredi amavdroulad misi organizmia.<br />

aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5 wT/<br />

gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />

Semdegi kriteriumebiT:<br />

Sefasebis kriteriumebi:<br />

1. moswavle ganmartavs sabunebismetyvelo sagnebs.<br />

2. moswavle fizikur sidideebs – dro, masa, sigrZe. erTeulebs warmoadgens erTeulTa saerTaSoriso<br />

sistemis Sesabamisad.<br />

3. moswavle konkretuli magaliTebis ganxilvisas axerxebs gakeTvilze naswavli cnebebis da sakiTxebis<br />

transfers. A<br />

Sefasebis kriteriumebi:<br />

1. moswavle msjelobs sicocxlis organizaciis doneebze;<br />

2. moswavle sxvadasxva saSualebebiT gamosaxavs sicocxlis organizaciis doneebs / ujredi, qsovili,<br />

organo, organizmi/<br />

Sefasebis sqema<br />

kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />

moswavle msjelobs<br />

sicocxlis organizaciis<br />

doneebze<br />

Mmoswavle sxvadasxva<br />

saSualebebiT gamosaxavs<br />

sicocxlis<br />

organizaciis doneebs/<br />

ujredi, qsovili,<br />

organo, organizmi/<br />

moswavle arasworad<br />

msjelobs sicocxlis<br />

organizaciis doneebze<br />

Mmoswavle ver axerxebs<br />

sxvadasxva saSualebebiT<br />

gamosaxos sicocxlis<br />

organizaciis<br />

doneebi<br />

moswavle xarvezebiT<br />

msjelobs sicocxlis<br />

organizaciis<br />

doneebze<br />

Mmoswavle xarvezebiT<br />

axerxebs<br />

sxvadasxva saSualebebiT<br />

gamosaxos<br />

sicocxlis organizaciis<br />

doneebi<br />

57<br />

moswavle ZiriTadad<br />

sworad msjelobs<br />

sicocxlis organizaciis<br />

doneebze<br />

Mmoswavle ZiriTadad<br />

axerxebs sxvadasxva<br />

saSualebebiT gamosaxos<br />

sicocxlis organizaciis<br />

doneebi<br />

srulyofilad<br />

srulyofilad<br />

aqtivoba 6 – saSinao davaleba /5wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs davalebad aZlevs Seiswavlon saxelmZRvaneloSi mocemuli paragrafi moamzadon<br />

TxrobiT. yuradReba gaamaxvilon terminebze:<br />

• ujredi<br />

• qsovili<br />

• organo<br />

• erTujrediani<br />

• mravalujrediani<br />

da Seasrulon gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebi.


33. ujredi yvela cocxali organizmis funqciuri da ganviTarebis<br />

erTeulia<br />

gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos imsjelos ujredze, rogorc organizmis struqturul,<br />

funqciur da ganviTarebis elementarul erTeulze moxdes Aazrovnebis da komunikaciis unarebis ganvi-<br />

Tareba.<br />

standartTan Sesabamisoba: bun.VII.5<br />

A<br />

aqtivoba 1 – ujredi, rogorc organizmis struqturuli erTeuli /5wT/<br />

maswavlebeli iwyebs interaqtiur leqcias da kognituri sqemis Sevsebas;<br />

Tavdapirvelad avsebs sqemis pirvel svets:<br />

ujredi, rogorc organizmis<br />

struqturuli erTeuli<br />

kunTis ujredebi qmnian kunTs<br />

neironebi qmnian tvins da a.S.<br />

ujredi, rogorc organizmis<br />

funqciuri erTeuli<br />

58<br />

ujredi, rogorc organizmis<br />

ganviTarebis erTeuli<br />

Aaqtivoba 2 – ujredi, rogorc organizmis funqciuri erTeuli /15wT/<br />

maswavlebeli agrZelebs interaqtiur leqcias da kognituri sqemis meore svetis Sevsebas:<br />

ujredi, rogorc<br />

organizmis<br />

struqturuli<br />

erTeuli<br />

kunTis ujredebi qmnian<br />

kunTs<br />

neironebi qmnian tvins da<br />

a.S.<br />

ujredi, rogorc organizmis funqciuri erTeuli ujredi, rogorc<br />

organizmis<br />

ganviTarebis<br />

erTeuli<br />

kunTis ujredebs aqvT SekumSvis unari. maTi erToblivi<br />

SekumSva iwvevs organos – kunTis SekumSvas. amgvarad kunTis<br />

ujredebi ara marto qmnian kunTs, aramed ganapirobeben mis<br />

funqcias.<br />

neironebis cxovelqmedeba ganapirobebs tvinis funqcias.<br />

amgvarad neironebi ara marto qmnian tvinis qsovils da Sesabamisad<br />

tvins, aramed uzrunvelyofen mis funqcias.<br />

Aaqtivoba 3 – ujredi, rogorc organizmis ganviTarebis erTeuli /10wT/<br />

maswavlebeli agrZelebs interaqtiur leqcias da kognituri sqemis mesame svetis Sevsebas:<br />

ujredi, rogorc<br />

organizmis<br />

struqturuli erTeuli<br />

� kunTis ujredebi qmnian<br />

kunTs<br />

� neironebi qmnian tvins<br />

daS<br />

ujredi, rogorc organizmis<br />

funqciuri erTeuli<br />

� kunTis ujredebs aqvT SekumSvis<br />

unari. maTi erToblivi SekumSva<br />

iwvevs organos – kunTis SekumSvas.<br />

amgvarad kunTis ujredebi ara marto<br />

qmnian kunTs, aramed ganapirobeben<br />

mis funqcias.<br />

� neironebis cxovelqmedeba ganapirobebs<br />

tvinis funqcias. amgvarad<br />

neironebi ara marto qmnian tvinis<br />

qsovils da Sesabamisad tvins, aramed<br />

uzrunvelyofen mis funqcias.<br />

ujredi, rogorc organizmis<br />

ganviTarebis erTeuli<br />

� erTujredianebis, magaliTad amebas<br />

ujredi iyofa da warmoqmnis or axal –<br />

Svileul ujreds. amgvarad ujredis gayofa<br />

uzrunvelyofs amebas gamravlebis funqcias.<br />

� cxovelebs da mcenareebs, aqvT gansakuTrebuli<br />

ujredebi – sasqeso ujredebi,<br />

romlebisganac axali organizmi warmoiqmneba.<br />

amgvarad sasqeso ujredebi uzrunvelyofen<br />

cocxali organizmebis gamravlebis<br />

funqcias.


Aaqtivoba 4 – refleqsia /5wT/<br />

maswavlebeli ajamebs gakveTils:<br />

cocxali organizmis<br />

agebulebis erTeuli<br />

ujredi<br />

cocxali organizmis<br />

funqciuri erTeuli<br />

59<br />

cocxali organizmis<br />

ganviTarebis erTeuli<br />

aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />

1. moswavle ganmartavs sabunebismetyvelo sagnebs.<br />

2. moswavle fizikur sidideebs – dro, masa, sigrZe. erTeulebs warmoadgens erTeulTa saerTaSoriso<br />

sistemis Sesabamisad.<br />

3. moswavle konkretuli magaliTebis ganxilvisas axerxebs gakeTvilze naswavli cnebebis da sakiTxebis<br />

transfers. A<br />

Sefasebis kriteriumi: moswavles SeuZlia imsjelos ujredze, rogorc organizmis struqturul, funqciur<br />

da ganviTarebis elementarul erTeulze.<br />

kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />

moswavles SeuZlia<br />

imsjelos ujredze,<br />

rogorc organizmis<br />

struqturul,<br />

erTeulze<br />

moswavles SeuZlia<br />

imsjelos ujredze,<br />

rogorc organizmis<br />

funqciur erTeulze<br />

moswavles ar Seu-<br />

Zlia imsjelos<br />

ujredze, rogorc<br />

organizmis struqturul,<br />

erTeulze<br />

moswavles ar Seu-<br />

Zlia imsjelos<br />

ujredze, rogorc<br />

organizmis funqciur<br />

erTeulze<br />

moswavles Seu-<br />

Zlia xarvezebiT<br />

imsjelos ujredze,<br />

rogorc organizmis<br />

struqturul,<br />

erTeulze<br />

moswavles SeuZlia<br />

zogadad imsjelos<br />

ujredze, rogorc<br />

organizmis funqciur<br />

erTeulze<br />

moswavles SeuZlia<br />

imsjelos ujredze,<br />

rogorc organizmis<br />

struqturul,<br />

erTeulze; moiyvanos<br />

magaliTebi<br />

moswavles SeuZlia<br />

imsjelos ujredze,<br />

rogorc organizmis<br />

funqciur erTeulze<br />

da moiyvanos magaliTebi<br />

moswavles SeuZlia<br />

imsjelos ujredze,<br />

rogorc organizmis<br />

struqturul,<br />

erTeulze; moiyvanos<br />

magaliTebi<br />

moswavles SeuZlia<br />

imsjelos ujredze,<br />

rogorc organizmis<br />

funqciur erTeulze<br />

da moiyvanos magaliTebi<br />

aqtivoba 6 – saSinao davaleba /5wT/<br />

maswavlebeli moswavleebs davalebad aZlevs Seiswavlon saxelmZRvaneloSi mocemuli paragrafi moamzadon<br />

TxrobiT da Seasrulon gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebi.


8. Semajamebeli testebi<br />

fizika<br />

1. SI sistemaSi sigrZis ZiriTadi sazomi erTeulia:<br />

a) erTi metri; b) erTi kilometri;<br />

g) erTi milimetri; d) erTi santimetri.<br />

2. SI sistemaSi drois sazomi ZiriTadi erTeulia:<br />

a) wami ; b) wuTi; g) saaTi; d) weli.<br />

3. SI sistemaSi masis ZiriTadi sazomi erTeulia:<br />

a) grami; b) kilogrami; g) tona; d) miligrami .<br />

4. romeli gamafrTxilebeli niSani miuTiTebs radiaciul safrTxes?<br />

a) b) g)<br />

d) e) v)<br />

5. romeli gamafrTxilebeli niSani miuTiTebs toqsikur safrTxes?<br />

a) b) g)<br />

d) e) v)<br />

6. romelia nivTierebis umciresi nawilaki:<br />

a) atomi; b) molekula; g) namceci.<br />

7. ramdeni agregatuli mdgomareoba arsebobs :<br />

a) 1 b) 2 g) 3 d) 5<br />

8. romeli formula gamosaxavs simkvrives:<br />

a) F=mg b) ρ=m/V g) X=L-L0 d) Fdr= -kX<br />

9. ra aris difuzia:<br />

a) qvemodan zeviT mimarTuli Zala;<br />

b) erTi nivTierebis meoreSi Sereva;<br />

g) erTi nivTierebis meorisagan gancalkeveba;<br />

d) horizontalurad mimarTuli Zala.<br />

10. romel agregatul mdgomareobaSi mimdinareobs difuzia yvelaze swrafad:<br />

a) myarSi; b) TxevadSi; g) airadSi; d) yvelaSi erTnairad.<br />

11. ra saxis Zalebi ici:<br />

a) vertikaluri da horizontaluri;<br />

b) distanciuri da kontaqturi;<br />

g) marjvena da marcxena;<br />

d) magari da rbili;<br />

e) skalaruli da veqtoruli.<br />

60


12. rogori sididea Zala:<br />

a) vertikaluri ;<br />

g) marjvena;<br />

d) magari da rbili ;<br />

e) veqtoruli.<br />

13. romeli Zala iwvevs nayofis vardnas miwaze:<br />

a) xaxunis; b) drekadobis; g) simZimis; d) dartymis.<br />

14. romeli Zalaa meti:<br />

a) uZraobis xaxunis;<br />

b) srialis xaxunis;<br />

g) drekadi xaxunis;<br />

d) plastikuri xaxunis.<br />

15. CamoTvlilTagan romelia kontaqturi Zala:<br />

a) gravitaciuli; b) xaxunis; g) simZimis; d) magnituri.<br />

16. rogor SevamciroT xaxuni:<br />

a) wonis gazrdiT;<br />

b) wonis SemcirebiT;<br />

g) urTierT Sexebis farTobis gazrdiT;<br />

d) urTierT Sexebis farTobis SemcirebiT.<br />

17. CamoTvlilTagan romeli Zala aRudgens drekad sxeuls formas:<br />

a) xaxunis; b) drekadobis; g) simZimis ; d) dartymis.<br />

18. romeli formula gamosaxavs hukis kanons:<br />

a) p=F/S; b) ρ=m/V g) X=L-L 0 d) Fdr= -kX<br />

19. romeli formula gamosaxavs wnevas:<br />

a) p=F/S b) ρ=m/V g) X=L-L0 d) Fdr=-kX<br />

20. romeli ganmarteba asaxavs paskalis kanons:<br />

a) rac metia deformaciis Zala, miT metia drekad sxeulSi aRZruli drekadobis Zala;<br />

b) airSi da siTxeSi CaZirul sxeulze moqmedebs amomgdebi Zala;<br />

g) siTxeSi da airSi wneva yvela mimarTulebiT erTnairad gadaecema;<br />

d) xaxunis Zala ar aris damokidebuli urTierT Sexebis farTobze.<br />

21. romelia ziarWurWeli:<br />

a) boTli; b) Wiqa; g) Caidani; d) TefSi.<br />

22. ra ganapirobebs amomgdebi Zalis arsebobas:<br />

a) xaxuni; b) gravitacia; g) maRali wneva; d) temperatura.<br />

61


1. mocemuli niSani gafrTxilebs, rom:<br />

a) xels uwyobs wvasa da Jangvas;<br />

b) azianebs kansa da Tvalebs;<br />

g) toqsikuria.<br />

qimia<br />

2. qalaqSi eleqtroenergias sami eleqtrosadguri gamoimuSavebs. romel eleqtrosadgurSi gamomuSavdeba<br />

eleqtroenergia qimiuri gardaqmnis Sedegad:<br />

a) qvanaxSirze momuSave eleqtrosadgurSi;<br />

b) qaris eleqtrosadgurSi;<br />

g) hidroeleqtrosadgurSi.<br />

3. gafiltvriT SeiZleba ganvacalkevoT im xsnaris Semadgeneli komponentebi, romelic Sedgeba:<br />

a) walSi xsnadi myari nivTierebebisagan;<br />

b) erTmaneTSi uxsnadi siTxeebisgan;<br />

g) wyalSi uxsnadi myari nivTierebisagan.<br />

4. zRvis wylidan sufris marilis miReba SeiZleba:<br />

a) amoSrobiT;<br />

b) gafiltvriT;<br />

g) dawdomiT.<br />

5. romeli movlenaa qimiuri:<br />

a) Saqris gafxviereba;<br />

b) Caidnis Tavsaxurze wylis wveTebis warmoqmna;<br />

g) sanTlis wva.<br />

6. fizikuri movlenis dros ar icvleba nivTierebis:<br />

a) molekulebs Soris manZili;<br />

b) molekula;<br />

g) forma da zoma.<br />

7. kiriani wylis amRvreva imis maCvenebelia, rom qimiuri reaqciis Sedegad:<br />

a) gamoiyo airi;<br />

b) warmoiqmna naleqi;<br />

g) gamoiyo sinaTle.<br />

8. arasworia msjeloba, rom foTlis wvis dros:<br />

a) foTlis masa mcirdeba;<br />

b) airadi produqtebi gamoiyofa;<br />

g) irRveva masis mudmivobis kanoni.<br />

9. wvis aucilebeli pirobaa, nivTierebis:<br />

a) aalebis temperaturamde gaxureba;<br />

b) galRoba;<br />

g) daqucmaceba.<br />

10. ra ganapirobebs daxarjuli Jangbadis aRdgenas haerSi:<br />

a) wva;<br />

b) difuzia;<br />

g) fotosinTezi.<br />

11. limonaTis boTlis gaxsnisas airi gamoiyofa, radgan:<br />

a) airis xsnadoba izrdeba wnevis SemcirebiT;<br />

b) airis xsnadoba izrdeba wnevis gazrdiT;<br />

g) airis xsnadoba mcirdeba wnevis SemcirebiT.<br />

62


12. sanTlis wvis dros gamoiyofa:<br />

a) wyali;<br />

b) wyali da naxSirorJangi;<br />

g) naxSirorJangi.<br />

13. natriumis wyalTan urTierTqmedebis reaqcias axlavs:<br />

a) siTbos STanTqma;<br />

b) feris da sunis Secvla;<br />

g) siTbos da airis gamoyofa.<br />

14. molekulis modelebidan romeli Seesabameba wylis molekulas:<br />

a) b) g)<br />

15. marmarilos ZiriTadi Semadgeneli nawilia nivTiereba:<br />

a) marilmJava;<br />

b) natriumis hidroqsidi;<br />

g) kalciumis karbonati,<br />

16. kirian wyals amRvrevs nivTiereba:<br />

a) naxSirorJangi;<br />

b) Jangbadi;<br />

g) wyali.<br />

17. Jangbadis areSi mbJutavi kvari:<br />

a) abrialdeba;<br />

b) Caqvreba;<br />

g) araferi mouva.<br />

18. mJavis Sesaxeb romeli mtkicebulebaa mcdari:<br />

a) mJava neitraldeba fuZiT;<br />

b) mJava fuZesTan urTierTqmedebs marilisa da wylis warmoqmniT;<br />

g) mJava fuZesTan urTierTqmedebs naxSirorJangisa da wylis warmoqmniT.<br />

19. ra ferisaa iisferi lakmusis qaRaldi neitralur xsnarSi:<br />

a) wiTeli;<br />

b) lurji;<br />

g) iisferi.<br />

20. ras udris fuZis xsnaris pH:<br />

a) pH 7<br />

b) pH 14<br />

g) pH 1<br />

63


iologia<br />

1. ujreduli Teoriis Tanaxmad ujredi aris:<br />

a) cocxali organizmebis agebulebis erTeuli;<br />

b) cocxali da aracocxali sxeulebis agebulebis erTeuli;<br />

g) qimiuri nivTierebebis agebulebis erTeuli.<br />

2. birTvi moTavsebulia:<br />

a) mcenareuli ujredis vakuolSi;<br />

b) ujredis citoplazmaSi;<br />

g) ujredis garsSi.<br />

3. cxoveluri da mcenareuli ujredi gansxvavdeba imiT rom:<br />

a) cxovelur ujreds ar aqvs qloroplastebi;<br />

b) mcenareul ujreds ar aqvs ujredis kedeli;<br />

g) cxovelur ujreds ar aqvs vakuoli.<br />

4. mitoqondriebis funqcia aris:<br />

a) sakvebisagan energiis miReba;<br />

b) mzis energiis gamoyeneba;<br />

g) sakvebi nivTierebebis warmoqmna.<br />

5. qloroplastebis funqcia aris:<br />

a) sakvebisagan energiis miReba;<br />

b) mzis energiis gamoyeneba;<br />

g) sakvebi nivTierebebis warmoqmna.<br />

6. organos agebuleba swori TanmimdevrobiT SesaZlebelia ase warmovadginoT:<br />

a) organo-ujredi-qsovili;<br />

b) qsovili-ujredi-organo;<br />

g) ujredi-qsovili-organo.<br />

7. ubirTvo organizmebia:<br />

a) protistebi;<br />

b) eukariotebi;<br />

g) prokariotebi.<br />

8. baqteriebi miekuTvneba:<br />

a) monerebis samefos;<br />

b) protistebis samefos;<br />

g) arqebaqteriebis samefos.<br />

9. ameba miekuTvneba:<br />

a) protistebis samefos;<br />

b) umartivesebis samefos;<br />

g) cxovelebis samefos.<br />

10. umartivesebs miekuTvneba:<br />

a) evglena;<br />

b) qalamana;<br />

g) cianobaqteriebi.<br />

11. ZaRli miekuTvneba:<br />

a) ZuZumwovrebis samefos;<br />

b) cxovelebis klass;<br />

g) ZuZumwovrebis klass.<br />

64


12. vardi miekuTvneba:<br />

a) yvavilovan mcenareebs;<br />

b) gvimrebs;<br />

g) xavsebs.<br />

13. sruli metamorfozis SemTxvevaSi, axalSobili organizmi:<br />

a) gavs mSobels;<br />

b) ar gavs mSobels;<br />

g) rCeba ganuviTarebeli.<br />

14. amfibiebis klass miekuTvneba:<br />

a) Cxriala gveli;<br />

b) kobri;<br />

g) salamandra.<br />

15. amnioni axasiaTebs:<br />

a) ZuZumwovrebs;<br />

b) Tevzebs;<br />

g) mwerebs.<br />

16. lokokina ekuTvnis:<br />

a) mwerebs;<br />

b) moluskebs;<br />

g) obobisnairebs.<br />

17. butko da mtvriana aris mcenaris:<br />

a) vegetaturi gamravlebis organo;<br />

b) sqesobrivi gamravlebis organo;<br />

g) sakvebidan energiis misaRebi organo.<br />

18. fesviT gamravleba aris:<br />

a) sqesobrivi gamravlebis nairsaxeoba;<br />

b) niadagidan wylis Sewovis saSualeba;<br />

g) usqeso gamravlebis nairsaxeoba.<br />

19. cocxal ujredze dakvirvebisTvis iyeneben:<br />

a) mikroskops;<br />

b) dinamometrs;<br />

g) saxazavs.<br />

20. cocxali organizmebis jgufebad gaerTianeba xdeba:<br />

a) maT mier dakavebuli sacxovrebeli teritoriis farTobis mixedviT;<br />

b) maT Soris agebulebaSi msgavsebis mixedviT;<br />

g) maT Soris fizikur sidideebSi – Zalasa da wonaSi msgavsebis mixedviT.<br />

65


testis pasuxebi<br />

fizika qimia Bbiologia<br />

1. a 1. g 1. a<br />

2 .a 2. a 2. b<br />

3. b 3. g 3. a<br />

4. g 4. a 4. a<br />

5. e 5. g 5. b<br />

6. b 6. b 6. g<br />

7. g 7. b 7. g<br />

8. b 8. a 8. a<br />

9. b 9. a 9. a<br />

10. g 10. g 10. b<br />

11. b 11. g 11. b<br />

12.e 12. b 12. a<br />

13 g 13. g 13. b<br />

14. a 14. g 14. g<br />

15. b 15. g 15. b<br />

16. b 16. a 16. b<br />

17 b 17. a 17. b<br />

18. d 18. g 18. g<br />

19. a 19. b 19. a<br />

20. g 20. 14 20. b<br />

21. g<br />

22. b<br />

66


9. moswavlis wignSi mocemuli savarjiSoebis pasuxebi<br />

Sesavali<br />

2. skalari da veqtori (gv. 9)<br />

pasuxebi:<br />

1. savaraudod CamoTvlian: saxazavi – sigrZis sazomi, saswori-masis sazomi, saaTi (wammzomi) – drois<br />

sazomi.<br />

2. monacemebi ar iqneba erTnairi, radgan moswavleebis fanqrebi ar iqneba erTi zomis. es uCvenebs, rom<br />

sazomi erTeuli da sazomi xelsawyo unda iyos yvelasTvis erTnairi. am SemTxvevaSi jobda saxazavis<br />

gamoyeneba.<br />

3. fuli skalaria, mimarTuleba ar aqvs, aqvs mxolod sidide<br />

4. �<br />

5. orive SemTxvevaSi isari mimarTuli iqneba adamianisagan karisaken. mesis SDemTxvevaSi isari ufri grZeli<br />

iqneba, radgan mesi ufro Zlier daartyams burTs, vidre meSvideklaseli.<br />

SeniSvna: naxatis xarisxs yuradRebas nu miaqcevT, mTavaria veqtoris sworad gamosaxva.<br />

4. usafrTxoebis dacva (gv. 14)<br />

pasuxebi:<br />

1. niSnebis ganxilvis dros unda daasaxelon, Tu ras aRniSnavs TiToeuli maTgani (rogorc teqstSia) da<br />

daadasturon am niSnebis codnis aucilebloba. niSnebis gaazrebaSi daexmarebaT maswavleblebi, radgan<br />

moswavleebma jer maT Sesaxeb TiTqmis araferi ician. am etapze (SesavalSi) Jangva sakmarisia uTxraT,<br />

rom mJangavi nivTierebebi iwveven sagnebis daJangvas, magaliTad rkinisgan damzadebuli sagnebi kargavs<br />

bzinvarebas da fuWdeba. wvis xelSemwyobi nivTierebebi ki iwveven xanZris warmoqmnas da gavcelebas.<br />

afeTqebas moyveba ngreva, adamianebis da sxva cocxali arsebebis sxeulis dazianeba an sikvdili. radiaqtiuri<br />

da momwamvleli nivTierebic iwveven mZime daavadebas an sikvdils, advilad aalebad nivTierebebs<br />

cecxli advilad ekideba (magaliTad, spirti) saSiSia xanZris gaCenis TvalsazrisiT, mJavas an tutes<br />

SeuZlia daazianos kani an Sinagani organoebi (Tu sxeulSi SigniT moxvda). kidev erTxel vimeorebT, rom<br />

am etapze es informacia sakmarisia.<br />

2. savaraudod naxavs im xelsawyoebs rac saxelmZRvaneloSia naCvenebi. fizikis xelsawyoebidan Segi-<br />

ZliaT aCvenoT dinamometri, romelic sasworad gamoiyeneba. sxva, ufro rTuli xelsawyoebi am etapze<br />

saWiro ar aris.<br />

3. sworia I da II.<br />

5. rogor xdeba bunebrivi movlenebis Seswavla (gv. 15)<br />

pasuxebi:<br />

1. awonis Rers dawvamde da dawvis Semdeg da Seadarebs monacemebs. Tu aris monacemebs Soris sxvaoba,<br />

maSasadame masa Secvlila, Tu ar aris sxvaoba – masa ar Secvlila.<br />

2. moswavleebi advilad xvdebian, rom qveda suraTze naCveneb modelSi burTulebi ufro axlosaa erTmaneTTan<br />

ganlagebuli.<br />

6. monacemebis gamosaxva cxrilisa da diagramebis saxiT (gv. 17)<br />

pasuxebi:<br />

1. pasuxi winaswar SeuZlebelia. principi mdgomareobs<br />

sasworis monacemis aRebasa da cxrilSi<br />

SetanaSi.<br />

2. haeris temperaturas martSi, aprilSi, maisSi<br />

martSi 10 0 C, aprilSi 15 0 C da maisSi 20 0 C.<br />

3. vertikalur RerZze-haeris temperatura ( 0 C),<br />

horizontalurze Tveebi: 1– agvisto, 2 – seqtemberi,<br />

3-oqtomberi<br />

67<br />

35<br />

30<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

1 2 3


7. venis diagrama (gv. 19)<br />

pasuxebi:<br />

1. jon venis sapativcemulod.<br />

2. msgavsebaSi Caiwereba 5 sarTuli, 300 fanjara, 70 kari, gansxvavebebSi stumrebis raodenoba (erTSi<br />

200, meoreSi 150).<br />

3. pasuxi winaswar ver moxerxdeba. principi mdgomareobs WurWlis cal-calke awonvasa da monacemebis<br />

martiv SedarebaSi. aq yuradReba eqceva, rom moswavle mieCvios monacemebis Caweras.<br />

4. sagnis moculobis gamosaTvlelad, sanam sagans (survilisamebr- saSleli, fanqari, sxv.) wyalSi<br />

Caagdebs, menzuris danayofis mixedviT afiqsirebs wylis dones, sagnis Cagdebis Semdeg kvlav afiqsirebs<br />

wylis dones. doneTa Soris sxvaoba uCvenebs sagnis moculobas. danayofebs unda Sexedos pirdapir da<br />

ara iribad.<br />

5. kibeze asvlisTvis patara isari 8-is maCvenebel danayofze qvemoT miuTiTebda, iatakze mjomisTvis<br />

– 8-is maCvenebel danayofze zemoT. arasworad iRebdnen monacems: unda SeexedaT saaTis isrisTvis<br />

pirdapir, ara iribad<br />

6. ar unda gaesinjaT gemo <strong>maswavleblis</strong> nebarTvis gareSe.<br />

7. aorTqleba-Rrublis warmoqmna-wvima.<br />

68


fizika<br />

8. nivTiereba Sedgeba atomebisa da molekulebisgan (gv. 22)<br />

pasuxebi:<br />

1. rkina da wyali.<br />

2. burTulebi.<br />

3. atomebi � molekulebi � nivTiereba � sxeulebi.<br />

9. nivTierebis myari, Txevadi da airadi mdgomareobebi (gv. 25)<br />

pasuxebi:<br />

2. a)<br />

3. saerToa moculoba, gansxvavebaa: myars – mudmivi forma, Txevads – ara.<br />

4. radgan molekulebsa da atomebs Soris aris Sualedebi, amis mtkiceba swori ar iqneba.<br />

10. nivTierebis simkvrive. simkvrivis praqtikuli mniSvneloba (gv. 29)<br />

pasuxebi:<br />

1. winaswar ver vupasuxebT.<br />

2. gamiznulad. saburavi unda iyos elastiuri, korpusi – mtkice, sawvavi – denadi.<br />

11. difuzia (gv. 31)<br />

pasuxebi:<br />

1. a)<br />

2. haerSi, radgan is airia.<br />

3. myar sxeulebSi difuzia Zalian nela mimdinareobs.<br />

12. Zala da misi gazomva (gv. 34)<br />

pasuxebi:<br />

1. rkina, nikeli, kobalti.<br />

2. saerToa orive Zalaa, gansxvaveba: erTs SexebiT, meores – Sexebis gareSe.<br />

3. b)<br />

13. simZimis da xaxunis Zala (gv. 38)<br />

pasuxebi:<br />

1. sferos (burTis) formis.<br />

2. amuSavebs hidroeleqtro sadgurebs.<br />

3. moxaxune zedapirebs Soris Seyvanili sapoxi amcirebs xaxuns.<br />

4. uZraobis xaxunis gareSe manqanis borbali isrialebs da manqana ver amoZravdeba;<br />

uZraobis xaxunis gamo manqanis borblebi cvdeba;<br />

5. ver vivliT, xelSi verafers daviWerT, qsovils ver movqsovT,<br />

6. TviTmfrinavsa da haers Soris; frinvelsa da haers Soris.<br />

7. tani unda daxaros win, fexiT unda miawves gzas, xaxunis Zala mimarTuli unda iyos fexis miwolis<br />

sapirispirod.<br />

8. samive Zala unda iyos momarTuli naCvenebi mimarTulebebis sapirispirod.<br />

14. drekadobis Zala. hukis kanoni (gv. 42)<br />

pasuxebi:<br />

1. ara, imitom, rom gareSe Zalis moqmedebis Sewyvetis Semdeg is formas ver aRidgens.<br />

2. 1n.<br />

3. 5sm.<br />

4. 5000n/m.<br />

69


15. wneva. wnevis gadacema myar sxeulebSi (gv. 45)<br />

pasuxebi:<br />

1. zemodan tvirTis damatebiT.<br />

2. dawolis SemcirebiT, an farTobis gazrdiT. mag., manqanis saburavebis odnavi daSvebiT wneva gzaze<br />

Semcirdeba.<br />

3. raTa is ficriT daawves yinuls da amiT Seamciros wneva yinulze.<br />

4. blagvi dana purze imoqmedebs naklebi wneviT.<br />

5. saTiTe amcirebs wnevas TiTze.<br />

6. 5*10-4n.<br />

7. 1.33*104pa.<br />

8. gaivlis.<br />

pasuxebi:<br />

1. gacxelebiT.<br />

2. paskalis kanonis Tanaxmad.<br />

16. paskalis kanoni (gv. 50)<br />

17. wneva siTxeebSi. ziarWurWeli (gv. 52)<br />

pasuxebi:<br />

1. ara. simkvriveTa sxvaobis gamo.<br />

3. 1.03*107 pa.<br />

4. wneva wyalSi = 10000pa; wneva navTSi = 8000pa; wneva vercxliswyalSi =136000pa.<br />

5. dedamiwis mizidulobis Zala.<br />

6. pirvel sarTulze wneva 27-jer metia.<br />

18. paskalis kanoni praqtikaSi (gv. 56)<br />

pasuxebi:<br />

1. 4-jer<br />

2. 20000n. asjer.<br />

3. wneva milis SigniT da gareT gaTanabrdeba.<br />

19. siTxisa da airis moqmedeba maTSi CaZirul sxeulebze. atmosferuli wneva (gv. 58)<br />

pasuxebi:<br />

1. zeviT afrenisas atmosferuli wneva ecema. arahermetuli safreni aparatidan moxdeba haeris gaJonva.<br />

2. atmosferul wnevas qmnis dedamiwis mizidulobis Zala.<br />

20. arqimedes kanoni. sxeulebis curva (gv. 60)<br />

pasuxebi:<br />

1. amomgdeb Zalas ganapirobebs dedamiwis mier wylisa da haeris mizidvaA.<br />

2. dairRveva, radgan maT aqvT sxvadasxva simkvrive da Sesabamisad sxvadasxva iqneba maTze momqmedi<br />

amomgdebi Zalebi.<br />

3. 20n.<br />

4. 2n.<br />

5. 8-jer.<br />

7. mariliani wyali ufro mkvrivia.<br />

8. Tu maTi moculobebi tolia maTze imoqmedebs 13.6-jer meti amomgdebi Zala.<br />

9. amomgdebi Zala gaizrdeba.<br />

10. arc erTi ar Seicvleba.<br />

70


qimia<br />

21. qimia – bunebismetyvelebis nawili (gv. 64)<br />

pasuxebi<br />

1. am savarjiSosaTvis damatebiTi informacia:Tanamedrove adamiani winaprisgan gansxvavebiT, tansacmelis<br />

dasamzadeblad axal teqnologiebsa da masalas iyenebs.<br />

2. krosvordis pasuxebi:<br />

1. Saqari; 2. marili; 3. alumini; 4. rkina; 5. wyali<br />

3. nivTierebis gardaqmna: xis dawviT naxSiri miiReba Tanmxlebi movlena:siTbo da sinaTle<br />

4. a)Tanmxlebi movlena:siTbo da sinaTle<br />

b)gardaqmna:xaWos miReba<br />

5. gardaqmna<br />

damatebiTi informacia: 676 wels Zvelma berZnebma arabi dampyroblebis gemebi „qimiuri cecxliT“<br />

gadawves.„qimiuri cecxli“ Txevadia da wyalSi ar qreba. am faqtiT gaocebulma arabebma qimiis Seswavla<br />

daiwyes da mas „alqimia“ uwodes.<br />

22. movlenebi (gv. 67)<br />

pasuxebi<br />

1. a) forma,zoma, nivTiereba<br />

b) forma, agregatuli mdgomareoba, nivTiereba (2 xazi gausvaT)<br />

- Seicvala forma,zoma, agregatuli mdgomareoba.<br />

ar Seicvala nivTiereba .<br />

- saqme gvaqvs fizikur movlenasTan.<br />

2. g)<br />

3.<br />

fizikuri movlena qimiuri movlena<br />

puris daWra<br />

totebis daqucmaceba<br />

xorcis Sewva<br />

rkinis daJangva<br />

xis dawva<br />

SuSxunis wva<br />

Q<br />

23. qimiuri reaqciis niSnebi da pirobebi (gv. 70)<br />

pasuxebi<br />

1. b); d)<br />

2. g)<br />

3. namcxvris an nebismieri kerZis dasamzadeblad viyenebT ramdenime nivTierebas, romlis erTmaneT-<br />

Tan Serevis Sedegad viRebT erTgvarovan an araerTgvarovan narevs (fizikuri procesia), magram Tu am<br />

Serevas axlavs qimiuri reaqciis niSnebi, magaliTad airis gamoyofa , naleqis warmoqmna am SemTxvevaSi<br />

saqme gvaqvs qimiur reaqciasTan, ris Sedegadac miiReba axali nivTiereba. diasaxlisebi namcxvris momzadebisas<br />

coms mawvnisa da saWmeli sodis narevs amateben. ris Sedegadac airis buStulebi gamoiyofa da<br />

mawoni fuvdeba. miRebuli masis airRumelSi moTavsebis Semdeg, mimdinareobs qimiuri reaqciebi da<br />

warmoiqmneba axali nivTierebebi, gansxvavebuli TvisebebiT.<br />

4.<br />

daasabuTe, rom<br />

mimdinareobis<br />

movlena<br />

garegnuli niSani<br />

movlena fizikuria<br />

piroba<br />

an qimiuri<br />

SeSis nafotebad daqucmaceba meqanikuri zemoqmedeba forma,zoma,<br />

nivTiereba ar icvleba<br />

SeSis wva<br />

gaxureba<br />

feri, siTbo, sinaTle<br />

miiReba axali nivTiereba<br />

wylis duRili<br />

gaxureba<br />

agragatuli mdgomareobis Secvla nivTiereba ar icvleba<br />

rkinis daJangva<br />

nivTierebebis Sereva forma, zomis, feris Secvla miiReba axali nivTiereba<br />

SesTavazeT, Seadaron erTmaneTs rkinisa da Jangis Tvisebebi. Caataron martivi eqsperimenti – Seamowmon<br />

magnitis moqmedeba orive nivTierebaze.<br />

71


24. wva da Jangva (gv. 72)<br />

pasuxebi<br />

1. bunebrivi procesebis Sedegad atmosferoSi Jangbadis Sevseba rom ar xdebodes, haerSi Jangbadi didi<br />

xnis winaT gamoileoda da dedamiwaze sicocxlec Sewydeboda. sunTqvisaTvis erTi adamiani weliwadSi<br />

xarjavs 263m 3 Jangbads. Jangbadis aseTi didi raodenobiT xarjvis miuxedavad, misi wili haerSi ar icvleba.<br />

es aris mwvane mcenareSi mimdinare fotosinTezis Sedegi, romlis drosac gamoiyofa Jangbadi.<br />

didi raodenobiT Jangbads iZleva zRvebisa da okeaneebis flora. gaufrTxildiT mwvane nargavebs-igi<br />

janmrTelobis garantia!<br />

2. damcavi safariT-laqiT an saRebaviT unda davfaroT.<br />

3. gaTlili kartofili fers icvlis, rac qimiuri reaqciis niSania. qimiuri reaqcia mimdinareobs haerSi<br />

arsebul Jangbadsa da gaTlili kartofilis SedgenilobaSi Semaval nivTierebas Soris. am cvlilebis<br />

Tavidan asacileblad gaWrili kartofilis haerTan Sexeba unda SevzRudoT. magaliTad, mWidrod<br />

SemovaxvioT polieTilenis parki, movaTavsoT wylian jamSi.<br />

4. xanZars uyuradRebod datovebuli cecxlis kera (koconi, asanTi) iwvevs. haeris maRali temperaturis<br />

gamo cecxli ekideba torfian Waobebs, radgan iq wvadi airi-meTani gamoiyofa. xanZarTan axlos<br />

tyeebis, balaxovani safaris, advilad wvadi obieqtebis arseboba xels uwyobs cecxlis gavrcelebas.<br />

cecxlis gadatanas xels uwyobs aseve qari, haeris Zalian dabali tenianoba, sicxe. uyuradRebod ar<br />

unda davtovoT cecxlis kera, davicvaT usafrTxoebis wesebi,droulad movimaragoT cecxlsaqrobi<br />

saSualebebi, gamoviZaxoT saxanZro samsaxuris muSaoba. xanZars siTbos, sinaTlis, kvamlis gamoyofa<br />

axlavs. xanZris Sedegad nadgurdeba tyeebi da balaxovani safari,Sesabamisad, cxovelebsa da frinvelebs<br />

safrTxe emuqrebaT. xanZris Casaqrobad iyeneben wyals, qviSas, saqrob qafebs. zogjer xanZris maxloblad<br />

xelovnurad gamowveuli afeTqeba xels uwyobs xanZris Caqrobas – Jangbadis raodenoba haerSi swrafad<br />

mcirdeba, rac wvis process anelebs.<br />

5 . sanTlis wva da sunTqva Jangvis reaqciebs miekuTvneba. orive reaqciis produqts wyali da naxSiror-<br />

Jangi warmoadgens. sanTlis wvas Tan axlavs siTbos da sinaTlis gamoyofa. sunTqvis dros organizmSi<br />

mimdinareobs neli Jangvis procesi, rac organizmis sicocxlisunarianobas uzrunvelyofs.<br />

25. nivTierebis masis mudmivobis kanoni (gv. 75)<br />

pasuxebi<br />

1. qimiuri reaqciis dros molekula icvleba – atomebad iSleba, xolo atomi ar icvleba. amrigad, atomi<br />

nivTierebis qimiurad ganuyofeli nawilakia. aqedan warmodgeba sityva „atomi“, rac ZvelberZnulad<br />

„ganuyofels“niSnavs.<br />

2. wylis molekula sam atomiania, Jangbadis-ori. wylis molekula Seicavs ori sxvadasxva saxis sam atoms,<br />

Jangbadis molekulaSi ki erTi saxis atomebia.<br />

3 . naxSirbadi+Jangbadi naxSirorJangi<br />

4. meTani+Jangbadi naxSirorJangi+wyali<br />

5. masis mudmivobis kanonidan gamomdinare, wyalbadis masa iqneba: 36g-32g=4g<br />

6. sawonis masaa:232g-168g= 64g. sawonis masa gviCvenebs, ra masis Jangbadi SeuerTda rkinas daJangvisas.<br />

rkina+ Jangbadi rkinis Jangi<br />

7. boili cdas TavRia WurWelSi atarebda, ris gamoc WurWlis masas daemata garedan SeRweuli haerSi<br />

arsebuli Jangbadis masa. WurWlis masa gaizarda imdeniT, ramdeni Jangbadic SeuerTda vercxliswyals.<br />

pasuxebi<br />

1. a) – dawdomas, gafiltvras<br />

b) – gafiltvras<br />

g) – gamoxdas<br />

d) – aorTqlebas<br />

26. wyali (gv. 79)<br />

72


27. xsnarebi (gv. 82)<br />

pasuxebi<br />

1.<br />

gaxsnili nivTierebis masa gamxsnelis masa xsnaris masa<br />

2g 50g 52g<br />

20g 90g 110g<br />

45g 55g 100g<br />

2. xsnari iwonis 300g-s. imave raodenobis, radgan bunebaSi araferi ikargeba da arc emateba.<br />

3. nivTierebis gasufTaveba: narevidan sufTa nivTierebis miReba;<br />

xsnaridan sufTa nivTierebis miReba: xsnarSi Semavali erT-erTi nivTierebis gamoyofa;<br />

xsnaris komponentebad dayofa: xsnaris Semadgeneli komponentebis erTmaneTisgan gacalkeveba.<br />

28. xsnadoba (gv. 85)<br />

pasuxebi<br />

1. xsnaris gaxurebiT (wylis aorTqlebiT) an wylis damatebiT.<br />

2. rac ufro dabalia temperatura, miT ufro metad aris gaxsnili Jangbadi wyalSi da ganapirobebs<br />

Tevzebis gamravlebas.<br />

3.<br />

wyalSi xsnadoba<br />

360<br />

330<br />

300<br />

270<br />

240<br />

210<br />

180<br />

150<br />

120<br />

90<br />

60<br />

30<br />

pasuxebi<br />

1. b)<br />

2. a)<br />

3. a)<br />

4. g)<br />

10 20 30 40 50 60 70 80 oC<br />

29. mJava, fuZe da indikatori (gv. 87)<br />

30. neitralizaciis reaqcia (gv. 90)<br />

pasuxebi<br />

1. a)futkris nakbeni Seicavs mJavas Semcvel xsnars, amitom misi ganeitraleba SeiZleba fuZis xsnariT.<br />

gamoviyeneb sodis wyalxsnars nakbenis dasamuSaveblad.<br />

b)krazanas nakbeni Seicavs fuZis Semcvel xsnars, amitom misi ganeitraleba SeiZleba mJavis xsnariT.<br />

gamoviyeneb Zmris wyalxsnars nakbenis dasamuSaveblad.<br />

2. g)<br />

73


iologia<br />

31. erT da mravalujrediani organizmebi (gv. 94)<br />

pasuxebi<br />

1. ujredi aris yvela cocxali organizmis agebulebis erTeuli.<br />

2. ujredi yvela cocxali arsebis agebulebis erTeulia.<br />

3. mcenaris ujredebi – mravalujrediani organizmia, ameba – erTujrediani.<br />

4. daixazeba oTxi ujra (wre). aqedan sami isrebiT uerTdeba meoTxes. sam ujraSi iwereba cal-calke<br />

moswavleTa TiToeuli jgufis mier miRebuli Sedegi, xolo meoTxe ujraSi saerTo daskvna.<br />

5. TiToeuli jgufi muSaobda cocxali arsebebis erT konkretul jgufze. amitom, erTmaneTTan rom ar<br />

qonodaT kontaqti ver mividodnen daskvnamde, rom yvela cocxali organizmi ujreduli agebulebisaa.<br />

6. gamodgeba, radgan qalamanac da amebac ujreduli agebulebisaa.<br />

proeqti - moswavlem unda asaxos Svanis da Sleidenis werilebSi maTi dakvirvebis Sedegi daaxloebiT am<br />

stilSi: Zvirfaso kolega, me mikroskopiT davakvirdi mcenareebs (cxovelebs) da davinaxe, rom . . . . mikroskopis<br />

mniSvnelobis Sesaxeb ityodnen, rom is aZlevs mecniers saSualebas dainaxos TvaliT uxilavi<br />

sxeulebi da misi wyalobiT moxda ujredis danaxva da ujreduli agebulebis aRmoCena.<br />

32. ujredi – qsovili – organo – organizmi (gv. 98)<br />

pasuxebi<br />

1. ujredi-qsovili-organo.<br />

2. fesvis ujredi-fesvis qsovili-fesvi.<br />

3. ujredi-qsovili-organo.<br />

4. calke ujrebSi (wreebSi) Caiwereba organoebis saxelebi da yvela ujra erTiandeba isriT erT ujraSi,<br />

sadac iwereba `mcenaris organizmi~.<br />

5. ameba<br />

6. qvevidan zeviT: ujredi-qsovili-organo-organizmi.<br />

33. ujredi ganapirobebs organizmis funqcias da ganviTarebas (gv. 100)<br />

pasuxebi<br />

1. funqciurad msgavsi ujredebisagan.<br />

2.<br />

• ameba, ZaRli, askili Sedgebian ujredebisgan, maSasadame ujredi yvela cocxali organizmis agebulebis<br />

erTeulia.<br />

• qalamana, baqteria, verxvi, adamiani sedgebian ujredebisgan, maSasadame ujredi yvela cocxali organizmis<br />

agebulebis erTeulia.<br />

• baqteriebi, cxovelebi, mcenareebi vitardebian sawyisi ujredisagan, maSasadame ujredi yvela cocxali<br />

organizmis ganviTarebis erTeulia.<br />

3. isini monawileoben cocxali organizmis gamravlebaSi.<br />

4.<br />

ujredi yvela cocxali<br />

organizmis agebulebis<br />

erTeulia<br />

mcenareebi, cxovelebi, ameba,<br />

baqteriebi, qalamana agebulia ujredebisagan.<br />

ujredi yvela cocxali<br />

organizmis funqciuri<br />

erTeulia<br />

ujredi asrulebs funqciebs, magaliTad<br />

kunTis ujredi ikumSeba, tvinis<br />

ujredi imaxsovrebs. ujredebis<br />

funqcia ganapirobebs organoebis da<br />

Sesabamisad organizmis funqcias.<br />

74<br />

ujredi yvela cocxali<br />

organizmis ganviTarebis<br />

erTeulia<br />

ujredebi sawyiss aZleven axal Taobas,<br />

mag. sasqeso ujredebisgan warmoiqmneba<br />

axali Taoba, erTujredianebi<br />

mravldebian ujredis gayofiT.<br />

5.<br />

1. kunTs da kans.<br />

2. kunTis ujredebi TiTistaris formisaa, kanis momrgvalo, erTmaneTTan axlos mijrilia.<br />

3. kunTi ikumSeba, kani icavs sxeuls.<br />

4. TiTistarisebri ujredi advilad damokldeba, kanis ujredebi erTmaneTTan axlos mijrilia, rom<br />

araferi gaataros kanSi da kargad daicvas kanis qveS mdebare organoebi.


34. mcenareuli ujredi (gv. 103)<br />

pasuxebi<br />

1. mcenaris ujredis organelebia qloroplastebi, birTvi, vakuoli.<br />

2. mcenaris organoebs Seferilobas aZlevs vakuolSi da qloroplastebSi moTavsebuli pigmentebi.<br />

3. mcenare energias moipovebs qloroplastebis da mitoqondriebis saSualebiT.<br />

4.<br />

ujredis kedeli<br />

mitoqondria<br />

plazmuri<br />

membrana<br />

vakuoli<br />

birTvi<br />

5. SeuZlia, radgan aqvs mitoqondriebi.<br />

6. mcenaris mier mzis energiis mopoveba.<br />

citoplazma<br />

qromosomebi<br />

35. sokos da cxoveluri ujredi (gv. 106)<br />

pasuxebi<br />

1. ujredis kedeli, romelic icavs ujreds.<br />

2. sworia I, III, IV debuleba.<br />

3. atarebs sakveb nivTierebebs garemodan ujredSi.<br />

4. msgavsebaSi Caiwereba plazmuri membrana, birTvi, mitoqondriebi, vakuoli, pigmentebi, gansvaveba:<br />

mcenareul ujreds aqvs ujredis kedeli, qloroplastebi, vakuoli ufro didi zomisaa, aqvs fotosin-<br />

Tezis unari, cxovelis vakuoli ufro mcire zomisaa, ar aqvs qloroplastebi, ar aqvs ujredis kedeli<br />

5. qloroplastis arsebobas.<br />

6. marcxena suraTia mcenaris ujredi radgan aqvs ujredis kedeli, qloroplastebi da didi zomis<br />

vakuoli.<br />

7. • 3500, 250, 2500<br />

• kunTis, radgan yvelaze meti mitoqondria aqvs, mitoqondria ki gamoimuSavebs energias<br />

• kunTi, radgan yvelaze met energias gamoimuSavebs<br />

8. • kunTSi 10, mcenareSi 1, erTujredian organizmSic 1.<br />

• ar aris swori, SeiZleba iyos mravalbirTvianic.<br />

36. umartivesebi da sxva protistebi (gv. 110)<br />

pasuxebi<br />

1. mikroskopiT wylis wveTis daTvaliereba Sig amebebis aRmoCenis mizniT.<br />

2. mravaujredian wyalmcenares ar aqvs qsovilebi.<br />

3. evglenas eqneba qloroplastebi (qlorofili).<br />

4. ar aris swori, radgan Solti aqvT umartivesebsac.<br />

5. • 20000, 50000, 70000, 150000<br />

• icvleboda, mrudi gviCvenebs.<br />

• matulobda, mrudi zrdadia (gviCvenebs zrdas).<br />

• ar icvleboda erTnairad, Tavidan moimata 30000-iT, Semdeg 20000, bolos 80000-iT.<br />

75


37. baqteriebi, arqebaqteriebi, cianobaqteriebi (gv. 113)<br />

pasuxebi<br />

1. eukariotia, birTvi aqvs.<br />

2. arasworia, pro-da eukariotebi aris zogadad cocxali organizmebis dajgufeba, baqteriebi Sedis<br />

prokariotebSi.<br />

3. birTvi eqneba cxovelur ujreds.<br />

4. cianobaqteriebi da arqeebi ar aris baqteriebis ganStoeba, baqteriebTan erTad isini qmnian erT<br />

dajgufebas.<br />

5. Sevadarebdi ujreds kedlis qimiuri agebulebis mixedviT (saubaria qimiur agebulebaze).<br />

6. wamwamebis saSualebiT baqteriebi emagrebian sxvadasxva sxeuls.<br />

7. • savarudod baqteriebma.<br />

• iq ar iyo lpobis baqteriebi.<br />

• romelic ar dalpa.<br />

• soko gamoyofs baqteriebis sawinaaRmdego antibiotikur nivTierebebs.<br />

38. samefoebi. Araujreduli agebulebis organizmebi (gv. 117)<br />

pasuxebi<br />

1. aqvs Tu ara qsovilebi.<br />

2. protistebs.<br />

3. rogoria ujredis kedlis qimiuri Sedgeniloba.<br />

4. aqvs Tu ara qloroplastebi (amiT gamoirCeva cxovelebisgan, umartivesebisgan da sokoebisgan), aqvs<br />

Tu ara qsovilebi (amiT gamoirCeva wyalmcenareebisagan) aqvs Tu ara Solti (amiT gamoirCeva evglenasgan).<br />

5. Solti evglenasac aqvs da qlamidomonadasac, amitom daisvas kiTxva: aqvs Tu ara qloroplasti<br />

6. aqvs Tu ara ujredis kedeli<br />

7. viruss ar aqvs ujreduli agebuleba, yvela sxva cocxali organizmi ki ujredebisgan Sedgeba<br />

8. viruss aqvs cocxali organizmisTvis damaxasiaTebeli nukleinis mJavebi<br />

proeqti- savaraudod es iqneba iseTi organizmebi, romlebic advili SesamCnevia: cxovelebi, mcenareebi,<br />

sokoebi. am asakSi moswavleebma ician maTi amocnoba da dajgufebac ar gauWirdebaT.<br />

39. ZuZumwovrebis klasi (gv. 121)<br />

pasuxebi<br />

1. aqvs balani.<br />

2. is ZuZuTi kvebavs naSiers.<br />

3. kani da balani icavs ZuZumwovrebs gamoSrobisgan.<br />

4. mindvris Tagvis raodenobas 12000-2003 wlebSi.<br />

5. klebaa 2001 da 2002-Si, ar icvleba 2000-dan 2003 –Si sworad asaxavs.<br />

6. Zroxisgan mowvelili rZis raodenoba:<br />

10.08.2010 11.08.2010 12.08.2010 13.08.2010<br />

14 l. 11 17 17<br />

diagramis svetis forma (oTxkuTxedi, piramida)<br />

moswavlis arCevanzea damokidebuli. vertikalur<br />

RerZze- rZis raodenoba (l), horizontalurze- dakvirvebis<br />

TariRi.<br />

76<br />

18<br />

16<br />

14<br />

12<br />

10<br />

8<br />

6<br />

4<br />

2<br />

0<br />

1 2 3 4


pasuxebi<br />

1.<br />

samefo cxovelebi<br />

ZuZumwovrebis klasi qvewarmavlebis klasi<br />

40. qvewarmavlebis klasi (gv. 125)<br />

2. aris Tu ara mTeli sxeuli qercliT dafaruli.<br />

3. msgavsebaSi Caiwereba: orive cxovelia, xmeleTze gamravleba, kbilebi, filtvebi, gansxvavebaSi iwereba:<br />

ZuZumwovrebSi naSieris ZuZuTi kveba, sxeuli amarTulia, kbilebi 3-nairi formis, qvewarmavlebSi – sxeuli<br />

dafarulia qercliT, axlos aris miwasTan, aqvT erTnairi formis kbilebi<br />

4. savaraudod ZuZumwovrebi iqneba Sinauri cxovelebi da kidev mgeli, ciyvi, Txunela da sxv. qvewarmavlebi:<br />

ankara, xvliki.<br />

5. • zambezis da nilosis napirze TiTo ninagis mier monadiebuli antilopebis raodenobas 2008-2010<br />

wlebSi<br />

• zambezi: 32, nilosi: 20<br />

• zambezis napirze<br />

6. • kaliebis da mwvane xvlikis raodenobas 2000-2003 wlebSi sof. dolianSi<br />

• klebulobda<br />

• klebulobda<br />

• Sxamiani nivTiereba klavda kaliebs<br />

• xvliki ikvebeba kaliebiT da savaraudod, sakvebis SemcirebasTan erTad xvlikis raodenobam iklo<br />

• kaliebis raodenobis klebis paralelurad xvlikis raodenobis kleba<br />

vertikalur Rerze cxovelebis raodenoba, horizontalur RerZze – dakvirvebis wlebi:<br />

2500<br />

2000<br />

1500<br />

1000<br />

500<br />

0<br />

2000 2001 2002 2003<br />

7. qvewarmavlebs, aqvs qvewarmavlisTvis damaxasiaTebeli kbilebi – yvela erTi formis.<br />

41. frinvelebis klasi (gv. 129)<br />

pasuxebi<br />

1. savaraudod iqneba qaTami, indauri, mtredi, yvavi, beRura, mercxali, SaSvi, kaWkaWi, ofofi.<br />

2. bumbuli.<br />

3. aqvs Tu ara kbilebi.<br />

4. Cans bumbulis formis naWdevi.<br />

5. damoukidebeli: kruxis misma.<br />

damokidebuli: – imprintingi.<br />

6. erT jgufs mivusvaT kruxi gamoCekisTanave, meores gamoCekidan 3 dRis Semdeg da vnaxoT, romels<br />

eqneba imprintingi. Tu pirvel jgufs eqna da meores ara (an piriqiT) e.i. dros mniSvneloba aqvs. sinamdvileSi<br />

aucilebelia dainaxos gamoCekidan saSualod 12 saaTis ganmavlobaSi, mogvianebiT imprintingi<br />

aRar viTardeba.<br />

7. TanmimdevrobiT zevidan qveviT: 2, 4, 1, 3<br />

77


42. amfibiebis da Tevzebis klasi (gv. 133)<br />

pasuxebi<br />

1. kiduris nacvlad aqvs farfli, qercliTaa dafaruli.<br />

2. zevidan qveviT: qvewarmavali, Tevzi, ZuZumwovari, amfibia.<br />

3. pirveli 3 debuleba sworia.<br />

4. maTi kani ver icavs sxeuls gamoSrobisgan.<br />

5. tiranozavri xmeleTze cxovrobda Tu wyalSi<br />

layuebiT sunTqavda Tu filtvebiT.<br />

6. lorwo amcirebs xaxuns sxeulsa da wyals Soris.<br />

pirvel proeqtSi moswavles SeuZlia daajgufos erTad mag. lomebi, an maimunebi, zvigenebi, oqros<br />

Tevzebi, arwivebi, kolibrebi da sxv. aq maT eZlevaT Tavisufleba Tavad SearCion dajgufebis kriteriumebi<br />

da imsjelon amis Sesaxeb klasSi<br />

meore proeqtSi: vefxvis TaTi didi zomisaa, SeiaraRebulia klanWebiT, rac nadirobasTanaa dakav-<br />

Sirebuli, Txunelas TaTebi miwis saTxreladaa momarjvebuli, maimunis TaTi ki xeebze cocvasTan,<br />

(totze CaWidebasTan) sagnebis kiduriT aRebasTan da gamoyenebasTan (srola, dartyma) aris adaptirebuli.<br />

43. uxerxemlo cxovelebi fexsaxsrianebi (gv. 137)<br />

pasuxebi<br />

1. aqvT frTebi da SeuZliaT frena.<br />

2. moskiti, tkipi.<br />

3. frTebi, 3 nawilad danawevrebuli sxeuli.<br />

4. am monacemebiT cxrili:<br />

afrikaSi malariiT daavadebulebis raodenoba sxvadasxva sezonze<br />

gazafxuli zafxuli zamTari<br />

70 000 65 000 2000<br />

80000<br />

70000<br />

60000<br />

50000<br />

40000<br />

30000<br />

20000<br />

10000<br />

0<br />

1 2 3<br />

vertikalur RerZze – malariiT daavadebulebis raodenoba, horizontalur RerZze: 1-gazafxuli,<br />

2-zafxuli, 3-zamTari.<br />

5. SesaZlebelia, radgan diagramis mixedviT yvelaze xSiria daavadeba Tbil periodSi – gazafxulze da<br />

zafxulSi , vidre civ periodSi – zamTarSi.<br />

6. araqne qsovda da obobac qsovs qsels. leqsikonSi naxaven, rom es sityva aRniSnavs obobas.<br />

78


pasuxebi<br />

1. arcerTi pasuxi ar aris swori<br />

2. mcdaria I da II debuleba<br />

3.<br />

uxerxemlo cxovelebi<br />

obobasnairebis klasi<br />

jvriani oboba<br />

44. sxva uxerxemlo cxovelebi (gv. 141)<br />

mwerebis klasi<br />

drozofila<br />

4. Sinaarsi ar Seesabameba realobas: rvafexa ar aRwevs aseT zomebs, ar angrevs kedlebs rogorc naxatzea,<br />

ar binadrobs adamianebze, miTumetes xmeleTze, ar cxovrobs tyeSi, arc tbaSi.<br />

45. saxeoba (gv. 144)<br />

pasuxebi<br />

1. cxovelebi-frinvelebi-mexeuri mercxali.<br />

2. afrikuli spilosgan gansxvavebiT, aziuris sxeuli gacilebiT mcire zomisaa, yurebic gacilebiT<br />

patara aqvs, Tavze SeimCneva ori borcvi. (sasurvelia moswavles mosTxovoT amoicnos rac SeiZleba<br />

meti gansxvaveba. eSvis sigrZeSi sxvaoba metad umniSvneloa).<br />

4. macxniv kidiani, majvniv-ruxi (feris da kudis formis muclis gamo).<br />

5. ar aris swori, radgan yvela obobas sazogadod 8 fexi aqvT.<br />

6. moswavleebi Canaxats gaakeTeben rogorc Zleben, magram sasurvelia aisaxos teqstSi miTiTebuli<br />

niSnebi. mniSvnelovnad gansxvavdebian sxeulis masiT, simaRliT, eSvis formiT.<br />

46. sqesobrivi da usqeso gamravleba (gv. 148)<br />

pasuxebi<br />

1. qveda suraTze, aqvs Solti. spermatozoidis garda arc erT cxovelur ujreds Solti ar aqvs.<br />

2. aqvs Tu ara amnion.<br />

3. sworia III debuleba.<br />

4. sworia II debuleba.<br />

5. SesaZlebelia xmeleTze cxovrebas daukavSirdes naWuWiT dafaruli kvercxiT an cocxalmSobiarobiT<br />

gamravleba. orive SemTxvevaSi Canasaxi daculia gamoSrobisgan.<br />

6. • orive maCvenebeli gaizarda 2002 wels da Semcirda 2003 wels.<br />

• savaraudod ukeT kveba zrdis dadebuli kvercxis raodenobas, radgan kvercxis raodenoba da<br />

monadirebuli antilopebis raodenoba icvleba zustad erTmaneTis pirdapir proporciulad.<br />

47. sruli da arasruli metamorfozi (gv. 152)<br />

pasuxebi<br />

1. arasruli.<br />

2. marcxniv – arasruli, marjvniv – sruli.<br />

3. muxluxo aris sruli metamorfozis procesSi myofi larva, romelic daWuprdeba da TandaTan gardaiqmneba<br />

mwerad.<br />

4. damokidebulia Tavkombalas zrdasrul bayayad gadaqceva<br />

damoukidebelia – wyalsatevis wylis temperatura.<br />

5. Sua zolSi, sadac haeris temperatura savaraudod ufro marali iqneba (moswavleebma ician wina klasebidan)<br />

6. Canasaxi ukeT aris daculi dazianebisagan.<br />

79


48. protistebis, monerebis gamravleba. ujredis gayofa (gv. 155)<br />

pasuxebi<br />

1. sworia I debuleba.<br />

2. sworia II debuleba.<br />

3. sworia II debuleba.<br />

4. sworia III debuleba.<br />

5. icvleba, matulobs<br />

larvis mwerad Camoyalibebas.<br />

6. sworia I debuleba.<br />

7. damokidebuli cvladia baqteriis gamravlebis intensioba, damoukidebeli – temperatura. vertikalur<br />

RerZze: ujredis gayofis raodenoba wuTSi, horizontalurze – temperatura 0 C.<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

10 o C 20 o C 35 o C<br />

49. mcenareTa klasifikacia (gv. 158)<br />

pasuxebi<br />

1. nayofis ar arseboba.<br />

2. ginkgos Tesli.<br />

3. nayofis arseboba.<br />

4. savaraudod daarqmeven qarTul an imerul (imereTis) muxas. moswavlis pasuxi yvela am variantSi<br />

mi saRebia, Tumca namdvili saxelia imeruli muxa.<br />

5. sxvadasxva feris da formis nayofi aqvs.<br />

6. dasajgufeblad SeiZleba gamoiyenos niSnebi: yvavilis arseboba, girCis arseboba, foToli (farTo an<br />

wiwvi, ginkgo savaraudod ar SexvdebaT arsad).<br />

50. mcenareebis gamravleba (gv. 162)<br />

pasuxebi<br />

1. fesvis Reros foTlis arseboba, Teslis warmoqmnis unari (Tumca es ukanaskneli ar aris absoluturi,<br />

radgan aris iseTi mcenareebi, romlebic Tesls ar warmoqmnian)<br />

2. I da III mcdaria<br />

3. mcenarisaa, cxovelisas (spermatozoids Solti aqvs da suraTidanac ician, rogor gamoiyureba).<br />

4. zeda – jvaredini damtverviT – butko mtvrianaze maRalia da amitom sakuTari mtveri Znelad Tu<br />

daeyreba, qveda – TviTmtveriaa, butko mtvrianaze dabalia da mtveri advilad daeyreba.<br />

5. damokidebuli cvladia – aRmonacenis simaRle, damoukidebelia – morwyva, wyali xels uwyobs zrdas.<br />

51. vegetaturi gamravleba (gv. 165)<br />

pasuxebi<br />

1. saerTo nawilSi (msgavseba): orive xorcieldeba ujredebis monawileobiT da warmoqmnis axal Taobas.<br />

gansxvavebebSi: sqesobrivi xorcieldeba sasqeso ujredebis SerwmiT, vegetaturi – ara sasqeso ujredebis<br />

gamravlebiT.<br />

2. namyeni iviTarebs orive mcenaris niSnebs.<br />

3. usqesoa, radgan kultura vitardeba ara sasqeso ujredebidan (fesvis, Reros, foTlis).<br />

80


4. miesadageba, radgan es cxovelebi adamianis gamoyvanilia veluri saxeobebidan.<br />

proeqti – evropelebma evropuli vazi daamynes amerikulis Zirze. amitom vazi gaxda gamZle filoqseras<br />

mimarT da amavdroulad, nayofma SeinarCuna evropuli vazis Tvisebebi.<br />

52. wiTel wignSi Setanili cocxali organizmebi (gv. 168)<br />

pasuxebi<br />

1. lomis raodenoba klebulobs, amgvarad is wiTel wignSia Sesatani (Setanilia kidec).<br />

2. SeumcirdebaT sacxovrebeli teritoria da es cudad imoqmedebs maTze, daakldebaT sakvebi, adgili<br />

gamravlebisaTvis da sxv.<br />

3. mdinareebSi iyreba sakvebis narCeni, qarxnebis narCeni, mas Wams Tevzi da Tevzis organizmSi grovdeba<br />

momwamvleli nivTierebi.<br />

4. TevzSi dagrovili momwamvleli nivTierebebi wamlavs adamians.<br />

5. anakonda arasodes ar izrdeba 30 m-mde, ar erCis adamians, ar gamoyofs Sxams da ar miekuTvneba Sxamian<br />

gvelebs.<br />

81


gamoyenebuli literatura<br />

1. 2011-2016 wlebis erovnuli saswavlo gegma da sagnobrivi standarti. ganaTlebisa da mecnierebis<br />

saministro.<br />

2. sawavlo da profesiuli garemo, masw. prof. ganviTarebis centri. Tbilisi 2008 w.<br />

3. «Вопросы психологии». Москва 2000 г.<br />

4. «Педагогика» Учебник нового века. Москва. 2000 г.<br />

5. http://gearn.blogspot.com/2008/09/gearn.html<br />

6. loom, B., Englehart, M. Furst, E., Hill, W., & Krathwohl, D. (1956). Taxonomy of educational objectives: The classification<br />

of educational goals. Handbook I: Cogni¬tive domain. New York, Toronto: Longmans, Green.<br />

7. uznaZe, d. bavSvis fsiqologia (1967 w), saskolo asakis fsiqologia, uznaZis Sromebi, tomi xuTi,<br />

Tbilisi, mecniereba.<br />

82

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!