ierusalimis jvris monastris moxatuloba
ierusalimis jvris monastris moxatuloba
ierusalimis jvris monastris moxatuloba
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ACADEMIA<br />
<strong>ierusalimis</strong> <strong>jvris</strong> monasters gansakuTrebuli<br />
adgili uWiravs im eklesiamonastrebs<br />
Soris, romlebic wminda miwaze<br />
qarTvelTa moRvaweobasTan aris dakav-<br />
Sirebuli. <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong> taZarSi Semonaxulia<br />
adreqristianuli xanis iatakis<br />
mozaikis naSTebi, sxvadasxva periodSi<br />
Sesrulebuli kedlis mxatvroba da gviani<br />
Sua saukuneebis mravalricxovani xatebi.<br />
wminda miwis eqspediciis samuSao programaSi<br />
sagangebo yuradReba swored kedlis<br />
mxatvrobis Seswavlas daeTmo.<br />
es <strong>moxatuloba</strong> didi xania ipyrobda<br />
mkvlevarTa yuradRebas. cnobebi mis Sesaxeb<br />
da moxatulobis Canaxatebi Tu fotoebi<br />
moipoveba t. gabaSvilis, n. CubinaSvilis,<br />
al. cagarlis, p. konWoSvilis, n. maris, n.<br />
kondakovis naSromebSi. specialuri gamokvleva<br />
miuZRvna am <strong>moxatuloba</strong>s a. baum-<br />
Starkma. igi moxsenebulia S. amiranaSvilis<br />
naSromSi qarTuli xelovnebis Sesaxeb. am<br />
<strong>moxatuloba</strong>s istoriul pirTa gamosaxulebebis<br />
TvalsazrisiT ganixilaven k. kekeliZe<br />
da p. ingoroyva. amave kuTxiTaa igi<br />
ganxiluli s. kakabaZisa da e. metrevelis<br />
naSromebSi. gansakuTrebiT mniSvnelovani<br />
aris 1960 wels qarTvel mecnierTa mier (a.<br />
SaniZe, g. wereTeli, i. abaSiZe) ierusalimSi<br />
mogzaurobidan Camotanili masala, romlis<br />
safuZvelze gamoica T. virsalaZis monografiuli<br />
naSromi. <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong> kedlis<br />
mxatvrobas swavlobs germaneli mecnieri<br />
g. kiuneli, xolo berZenma mecnierma v.<br />
caferisma gamosca bukleti moxatulobis<br />
aRweriTa da feradi fotoebiT.<br />
gamoqveynebul naSromebs Soris CvenTvis<br />
gansakuTrebiT mniSvnelovani da arsebiTia<br />
q-n T. virsalaZis gamokvleva. mkvlevars,<br />
samwuxarod, adgilze ar unaxavs mxatvroba<br />
da mxolod samecniero literaturaSi<br />
arsebuli aRwerebis, Sav-TeTri fotoebisa<br />
26<br />
mariam didebuliZe<br />
mzia janjalia<br />
g. CubinaSvilis sax. qarTuli xelovnebis istoriis instituti<br />
saqarTvelos mecnierebaTa akademia<br />
<strong>ierusalimis</strong> <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong> <strong>moxatuloba</strong><br />
da g. patarais mier gadaRebuli dokumenturi<br />
filmis mixedviT msjelobda masze. miuxedavad<br />
amisa, man gamoyo da sworad daa-<br />
TariRa mxatvrobis ori ferweruli Sre<br />
da zustad daaxasiaTa es Zegli. amis garda,<br />
T. virsalaZis wignSi Tavmoyrilia <strong>moxatuloba</strong>sTan<br />
dakavSirebuli istoriuli<br />
cnobebi, sxvadasxva mecnieris mosazrebaTa<br />
mimoxilva, mocemulia gamosaxulebaTa da<br />
im fragmentebis aRwera, romlebic dRes<br />
faqtobrivad aRar arsebobs. samwuxarod,<br />
qarTvel xelovnebaTmcodneTaTvis <strong>jvris</strong><br />
<strong>monastris</strong> kedlis mxatvrobis saTanado<br />
mecnieruli Seswavla adgilze didi xnis<br />
ganmavlobaSi SeuZlebeli iyo. eqspediciis<br />
wevrTa erTkviriani muSaobis miznad swored<br />
am xarvezis SeZlebisdagvarad Sevseba da<br />
moxatulobis pirveladi Seswavla daisaxa.<br />
eqspediciis Sedegad gamoikveTa Semdgomi<br />
kvlevis konkretuli mimarTulebebi da<br />
problematika, rac filologebis, istorikosebis,<br />
paleografebis, mxatvrobisa da<br />
arqiteqturis istorikosebis erTobliv<br />
muSaobas gulisxmobs. qarTvel xelovnebis<br />
istorikosTa mier moxda mxatvrobis<br />
mizanmimarTuli daTvaliereba-aRwera,<br />
1. <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong> taZris interieri.<br />
xedi aRmosavleTisaken (foto d. cxadaZis)
2. wm. ioane damaskeli. XVI s. (foto d. cxadaZis)<br />
gakeTda foto da grafikuli dokumentacia.<br />
sagangebo yuradReba mieqca im<br />
stilistur Tu teqnologiur detalebs,<br />
romlebic moxatulobis TariRis dasadgenad<br />
aris mniSvnelovani. moxda mxatvrobaSi<br />
gvian CarevaTa didi nawilis<br />
identifikacia da maTi xasiaTis gansazRvra.<br />
<strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong> kedlis mxatvrobis<br />
stilisturi analizi da, Sesabamisad,<br />
sxvadasxva fenis identificireba da<br />
daTariReba Zalian Zneldeba misi dRevandeli<br />
mdgomareobis gamo: mravalgzis<br />
gadawerili da gacxovelebuli, "Sesworebul-galamazebuli"<br />
moxatulobis<br />
nawili Tavdapirveli saxiT aRar gvevlineba.<br />
amitom mxatvrobis teqnikuri<br />
kvlevis Catarebamde zogi sakiTxi kvlav<br />
Riad, hipoTezebis doneze darCeba.<br />
mecnierTa Soris aris azrTa sxvadasxvaoba<br />
ferweruli fenebis daTariRebis<br />
Sesaxeb. a. baumStarki, Tumca ZiriTadad<br />
ikonografiul monacemebze dayrdnobiT,<br />
miuTiTebda garkveul qronologiur<br />
sxvaobas sxvadasxva nawilebs Soris da<br />
XI-XII ss-iTac ki aTariRebda calkeul<br />
fragmentebs. am azrs S. amiranaSvilic<br />
iziarebda. g. kiuneli mTel <strong>moxatuloba</strong>s<br />
erT periodSi, kerZod ki XVII s-Si<br />
Sesrulebulad miiCnevs da gansxvavebebs<br />
27<br />
<strong>ierusalimis</strong> <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong> <strong>moxatuloba</strong><br />
mxolod ostatTa xelweris sxvadasxvaobiT<br />
xsnis. mxolod samxreT TaRTan SerCenil<br />
erT fragments miiCnevs igi XI s-is<br />
moxatulobis narCenad. q-ni T. virsalaZe<br />
damajereblad ganasxvavebs XIV da XVII s-<br />
Ta mxatvrobas. h. svarcenski bostonis<br />
muzeumSi dacul fragmentebs XI s-iT<br />
aTariRebs. q-ni e. metreveli, <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong><br />
aRapebis Seswavlis safuZvelze,<br />
SoTa rusTavelis portretis Sesrulebis<br />
TariRad XII-XIII ss-Ta mijnas miiCnevs da<br />
gamoTqvams mosazrebas, rom igi gadaweril<br />
iqna XIV s-Si, xolo misi warwera XVII s-<br />
Si ganaaxles.<br />
eqspediciis winaswari Sedegebi moxatulobis<br />
Sesaxeb aqamde gamoTqmuli<br />
mosazrebebisagan ramdenadme gansxvavebul<br />
suraTs iZleva. moxatulobis stilisturma<br />
analizma gviCvena, rom kedlis mxatvrobaSi<br />
SesaZlebelia sami qronologiuri fenis<br />
garCeva. erTi udavod paleologosuri<br />
stilis mxatvrobaa, XIV s-isa, meore<br />
udavod XVII s-is, nikifore ColoyaSvilis<br />
droindeli (am jgufSi ramdenime ostatis<br />
xelwera gairCeva), rogorc amas asabuTebda<br />
T. virsalaZe.<br />
mxatvrobis dakvirvebiT Seswavlam<br />
dagvarwmuna, rom am ori qronologiuri<br />
fenisagan bevri niSniT sxvaobs samxreTdasavleTi<br />
burjis mxatvroba, anu moxatulobis<br />
is nawili, sadac SoTa rusTavelisa<br />
da sxva, dRemde SemorCenili votivuri<br />
gamosaxulebebia moTavsebuli da<br />
samxreT-aRmosavleTi burjis amJamad Camoxsnili<br />
fragmenti, romelic axla samxreTis<br />
kedelze kidia.<br />
3. samxreT-dasavleTi burjis aRmosavleTi<br />
waxnagis <strong>moxatuloba</strong>. XVI s. (foto d. cxadaZis)
ACADEMIA<br />
kompoziciurad, figurebis dayenebis<br />
maneriT, figuraTa proporciebiT es<br />
gamosaxulebani gansxvavdeba XIV s-is<br />
fragmentebisagan. am ukanasknelebSi<br />
wyviladi figurebi mkacrad frontaluria,<br />
Zalian dagrZelebuli proporciebisa,<br />
Txeli da sifrifana, ferweruli damuSavebis<br />
manerac wminda paleologosuria,<br />
Warbobs sufTa, naTeli, mJReri ferebi,<br />
saxeTa da figuraTa damuSaveba wvrili,<br />
basri xazebisa da gamoTeTrebebis mwyobr<br />
sistemazea agebuli. fragmentebSi votivuri<br />
gamosaxulebebiT, piriqiT, Tavisuflad<br />
mdgomi wmindanebi erTmaneTisaken Setrialebulad<br />
arian gamosaxulni, maT ufro<br />
damjdari proporciebi aqvT da ufro<br />
"masiurni" Canan. koloriti ufro muqi da<br />
"Camqralia", formaTa damuSaveba ufro<br />
farTo ferweruli monasmebiT iqmneba.<br />
amave dros, es fragmentebi XVII s-is<br />
mxatvrobisganac Zalian gansxvavdeba. XVII<br />
s-is mxatvrobaSi TvalSi sacemia ferTa<br />
"yru" JReradoba, erTgvari "monoqromuloba"<br />
yavisfris, nacrisfris, oqris<br />
siWarbiT. formis damuSaveba saRebavis<br />
sqeli "comiseburi" laqebiT, ganaTebuli<br />
da CaCrdiluli nawilebis mkveTri<br />
kontrastiT xdeba; sakmaod mouxeSavia<br />
naxati, pozebic TiTqos gayinuli an<br />
gaumarTavia, arabunebrivi. am figurebs<br />
udavod akliaT is monumenturoba da<br />
didebuleba, rac samxreT-dasavleTi<br />
burjis figurebs gaaCniaT, romlebic<br />
amJamindeli gadaweril-ganaxlebuli<br />
saxiTac ki, ufro XVI s-is kretul-aTonur<br />
moxatulobebs emsgavseba.<br />
Sesabamisad, mxatvrobis am nawilis<br />
daTariReba XVI saukuniTaa SesaZlebeli.<br />
aRsaniSnavia, rom samxreT-dasavleT burjze<br />
iseve, rogorc interieris sxva monakveTebSi,<br />
dadasturda moxatulobis<br />
qveda fenis arseboba (zogan orisac ki).<br />
xolo es detali kidev ufro savaraudos<br />
xdis, rom SoTa rusTavelis sayovelTaod<br />
cnobili da esoden sakamaTo gamosaxuleba,<br />
SesaZloa, bevrad Zvel, daaxloebiT<br />
qtitoris droindel gamosaxulebas imeorebdes.<br />
aRsaniSnavia, rom wminda miwaze votivuri<br />
gamosaxulebebis tradicia arsebobda<br />
(beTlemis Sobis taZris svetebis<br />
XII s-is freskebi), maSin rodesac qarTul<br />
mxatvrobaSi is ar gvxvdeba, gviani Sua<br />
saukuneebis xatebs Tu ar CavTvliT. ase<br />
28<br />
rom, ar aris gamoricxuli, <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong><br />
taZris momxatvelebs am tradiciis gavleniT<br />
SeesrulebinaT SoTa rusTavelisa<br />
da sxva qtitorebis mcire zomis votivuri<br />
figurebi wmindanebis didi zomis figuraTa<br />
ferxTiT.<br />
Tu mxedvelobaSi miviRebT, rom votivuri<br />
portretebi gamosaxuli piris<br />
sicocxleSive sruldeboda xolme, Zalauneburad<br />
gvaxsendeba Cvens istoriaSi<br />
moxsenebuli faqti Tamar mefis diplomatiuri<br />
molaparakebebisa saladinTan <strong>jvris</strong><br />
<strong>monastris</strong> qarTvelTaTvis SenarCunebis<br />
Taobaze, rasac, SesaZloa, garkveuli<br />
aRdgeniTi samuSaoebis Catarebac mohyoloda<br />
da swored im dros SeiZleboda SoTa<br />
rusTavelic Casuliyo wminda miwaze.<br />
ase rom, <strong>moxatuloba</strong>Si SeiZleba gamovyoT<br />
sami qronologiuri jgufi:<br />
I. Crdilo-dasavleTi (garda CrdiloeTi<br />
waxnagisa) da Crdilo–aRmosavleTi<br />
burjebisa da afsidis pilastrebis<br />
<strong>moxatuloba</strong>. (paleologosTa droindeli,<br />
XIV s-is);<br />
II. samxreT-dasavleTi burjis dasavleTi<br />
da aRmosavleTi waxnagebis <strong>moxatuloba</strong><br />
(aseve amJamad samxreT kedelze Camoki-<br />
4. samxreT-dasavleTi burjis aRmosavleTi<br />
waxnagis <strong>moxatuloba</strong>. XVI s. (foto d. cxadaZis)
5. wm. ioane naTlismcemeli. XIV s. (foto d.<br />
cxadaZis)<br />
debuli fragmenti) SoTa rusTavelisa da<br />
sxva votivuri gamosaxulebebiTurT (savaraudod<br />
XVI saukunisa);<br />
III. XVII s-Si Sesrulebuli dasavleTi<br />
kedlis, afsidisa da bemis <strong>moxatuloba</strong>,<br />
agreTve danarCeni burjebis waxnagebisa<br />
da TaRebis <strong>moxatuloba</strong>. am bolo jgufSi<br />
Sesrulebis maneris mixedviT ramdenime<br />
qve-jgufi gamoiyofa. amave jgufs ganekuTvneba<br />
mariam dedoflis gamosaxuleba<br />
sakurTxevlis pilastrze macxovris figuris<br />
ferxTiT (XIV s.), romelic amJamad<br />
nawilobriv "amoWrilia" da srulad<br />
mxolod fotoebze aris SemorCenili.<br />
<strong>monastris</strong> istoriaSi dafiqsirebulia<br />
ramdenime etapi, roca iq aRmSeneblobaganaxleba<br />
mimdinareobda da, Sesabamisad,<br />
kedlis mxatvrobis Sesruleba-ganaxlebac<br />
xdeboda. TiTqmis ueWvelia, rom XI s-Si<br />
taZris agebisas igi moixateboda kidec,<br />
Tumca amJamad Zneli saTqmelia, rogori<br />
iyo imdroindeli moxatulobis Semadgenloba,<br />
ramdenad imeorebs amJamindeli<br />
mxatvroba Zvel programas. meore istoriulad<br />
dadasturebuli faqti, romelic<br />
ukavSirdeba <strong>moxatuloba</strong>s, aris<br />
XIV saukuneSi <strong>monastris</strong> dabruneba<br />
qarTvelebis mier da misi moxatva. mesame,<br />
aseve dokumenturad dadasturebuli faq-<br />
29<br />
<strong>ierusalimis</strong> <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong> <strong>moxatuloba</strong><br />
tia nikifore ColoyaSvilis mier taZris<br />
ganaxleba da Tavidan moxatva XVII s-Si.<br />
XVI s-Si taZris an mxatvrobis ganaxlebasTan<br />
dakavSirebuli raime dokumenti<br />
an Tundac gadmocema ar arsebobs, Tumca<br />
es sruliad ar gamoricxavs amis SesaZleblobas.<br />
amJamad ferwera SemorCenilia taZris<br />
afsidSi, bemaSi, burjebze, TaRebis sofitebSi,<br />
dasavleTi kedlis qveda nawilSi.<br />
ramdenime fragmenti, rogorc<br />
cnobilia, Camoxsnil iqna XX s-is 80-iani<br />
wlebis bolos da gaiyida. isini inaxeboda<br />
kerZo koleqciebSi, saidanac ramdenime<br />
fragmenti bostonis muzeumma SeiZina,<br />
ramdenime ki SeZenil iqna qarTveli mecenatebis<br />
mier (s. orjonikiZe, b. patarkaciSvili)<br />
da gadaeca saqarTvelos eklesias.<br />
garda amisa, monasterSic aris Senaxuli<br />
kedlebidan Camoxsnili fragmentebi, romelTa<br />
daTvaliereba da Seswavla ar<br />
moxerxda, vinaidan maT sakonservacio<br />
Sreebi aqvT dakruli.<br />
ase rom, 1960 welTan SedarebiT, roca<br />
qarTvel mecnierTa jgufma gadaiRo T.<br />
virsalaZis monografiaSi gamoqveynebuli<br />
Sav-TeTri fotoebi, ferweruli ansambli<br />
sakmaod nakluli saxiT warmogvidgeba.<br />
Tu samecniero literaturaSi arsebul<br />
cnobebs, 1960 wlis eqspediciis masalebs da<br />
dReisaTvis taZarSi SemorCenil fragmentebs<br />
SevajerebT, <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong> taZris<br />
<strong>moxatuloba</strong> Semdegnairad warmogvidgeba:<br />
sakurTxevlis afsidSi <strong>moxatuloba</strong> ar<br />
SemorCa, Tumca mis zeda nawilSi gaWrili<br />
sami sarkmlis Tavze da maT Soris gairCeva<br />
frontalurad mdgom figuraTa mkrTali<br />
"aCrdilebi", romelTa identificireba<br />
SesaZloa moxerxdes xaraCoebidan Zlieri<br />
ganaTebiT daTvalierebisas.<br />
6. Teodose mangleli reviSvili. XVII s. (foto<br />
d. cxadaZis)
ACADEMIA<br />
sakurTxevlis bemis jvrul kamaraze<br />
gamosaxuli iyo RmrTismSoblis cikli:<br />
amJamad mkrTalad gairCeva "ioakimes<br />
xarebisa" da "anas xarebis" kompoziciebi<br />
CrdiloeT mxares da sakmaod kargad -<br />
"taZrad miyvaneba" bemis samxreTi kedlis<br />
zeda nawilSi (XVII s.). bemis CrdiloeT<br />
kedelze, zeda registrSi "mariamis didebis"<br />
scenaa (XVII s.), romlis qveS ramdenime<br />
rigad Rrublebis zolebiT gamoyofili<br />
marTalTa naxevarfigurebia (XVII s.). Zveli<br />
aRwerebiT, bemaSi gamosaxuli iyo <strong>jvris</strong><br />
istoriasTan dakavSirebuli ramdenime<br />
scena ("lotisaTvis sami rtos gadacema<br />
abraamis mier", "elene dedoflis mier <strong>jvris</strong><br />
mopoveba"), romlebic amJamad aRar arsebobs.<br />
sakurTxevlis pilastrebis dasavleT<br />
(darbazisaken mimarTul) waxnagebze gamosaxulia<br />
fexze mdgomi RmrTismSobeli<br />
odigitria (XIV s. sakurTxevlidan marcxniv),<br />
xolo marjvniv ki _ qriste-pantokratori<br />
(XIV s.), romlis ferxTiT mixatuli iyo<br />
mariam dedoflis amJamad nawilobriv<br />
"amoWrili" figura (XVII s.). CrdiloeTi<br />
da samxreTi sabjeni TaRebis aRmosavleT<br />
kalTebze (anu kvlav sakurTxevlis orsav<br />
mxares) gamosaxuli iyo "xareba" – angelozi<br />
marcxniv, RmrTismSobeli marjvniv (XVII<br />
s.). aRmosavleTi sabjeni TaRis sofitSi<br />
Crdilo kalTaze SemorCenilia mamamTavar<br />
iudas figura da "iakobis kibe" samxreT<br />
kalTaze (XVII s.). sakurTxevlis pilastrebis<br />
"Sida" waxnagebze gamosaxulia<br />
diakvani. bemis kedelze wm. gerasimea ferx-<br />
TiT lomis figuriT (XVII. s). am rigSi,<br />
etyoba, eklesiis mamebi iyvnen gamosaxulni.<br />
CrdiloeTi sabjeni TaRis dasavleTis<br />
kalTaze warmodgenilia winaswarmetyveli<br />
sofonia (XVII s.). dasavleTi sabjeni TaRis<br />
sofitSi _ medalionebis rigi wmindanTa<br />
7. mariamisa da elisabedis Sexvedra. XIV s.<br />
(foto d. cxadaZis)<br />
30<br />
8. samxreT-dasavleTi burjis samxreT waxnagis<br />
<strong>moxatuloba</strong>. VII s. (foto d. cxadaZis)<br />
naxevarfigurebiT. sadiakvnes TaRSi gamosaxuli<br />
iyo "mogvTa Tayvaniscema" (amJamad<br />
aRar arsebobs).<br />
gumbaTSi iyo pantokratori (aRar aris).<br />
sauflo dResaswaulTa cikli da, SesaZloa,<br />
sxva ciklebic, romlebic savarudod<br />
amkobda kamarebsa da kedlebs, Zvel aRwerebSic<br />
ar aris damowmebuli.<br />
dasavleT kedelze, karis marTkuTxa<br />
"timpanis" centrSi medalionSi gamosaxulia<br />
odigitriis naxevarfigura, mis qvemoT –<br />
"uflis xeli marTalTa sulebiT", timpanis<br />
Tavze, karis horizontalur wirTxlSi,<br />
ori, mariamisaken mfrinavi angelozis<br />
figura. odigitriis orsav mxares gragnilebze<br />
didi zomis qarTuli da berZnuli<br />
samSeneblo warwerebia, romlebSic nikifore<br />
ColoyaSvilis moRvaweoba aris<br />
moxseniebuli. am karis gverdiT, CrdiloeTiT,<br />
wm. solomoni, samxreTiT wm.<br />
konstantinesa da wm. elenes gamosaxulebebi<br />
iyo (amJamad ar arsebobs). karis samxreT<br />
wirTxlSi gamosaxulia orantis pozaSi,<br />
sanTlebiT xelSi mdgomi figura, axveuli<br />
TvalebiT da golgoTis jvriT Tavs ukan,<br />
savarudod, ioane lazi, petre iberis<br />
Tanamosagre. karis marjvniv petre iberis<br />
frontaluri figuraa. yvela es gamosaxuleba<br />
XVII s-Si aris Sesrulebuli.
9. wm. miqael mTavarangelozi. XIV s. (foto d.<br />
cxadaZis)<br />
dasavleT kedlis samxreT pilastrze<br />
gamosaxuli arian eqvTime da giorgi<br />
mTawmidelebi (XVII s.).<br />
dasavleT kedelze gamosaxuli iyo<br />
qarTvel qtitorTa rigi, romelSic,<br />
aRwerebiT, Sediodnen wm. mirian mefe,<br />
vaxtang gorgasali, bagrat IV; dasavleT<br />
karis Tavze gamosaxuli iyo giorgiproxore<br />
– taZris aRmSenebeli. amave kedlis<br />
kidura nawilebSi gamosaxulni iyvnen paata<br />
da qaixosro wulukiZeebi da <strong>jvris</strong><br />
<strong>monastris</strong> Zmobis "jgufuri" portreti.<br />
istoriul pirTa es gamosaxulebebi amJamad<br />
mTlianad gamqralia. samxreT kedelze<br />
gamosaxuli iyo levan dadiani ojaxiT.<br />
CrdiloeT kedelze gamosaxulni iyvnen:<br />
eqvTime grZeliZe, arsen vaCesZe, ioane<br />
WimWimeli, qaixosro ColoyaSvili. es<br />
gamosaxulebebic amJamad gamqralia. yvela<br />
es istoriuli piri, rogorc Cans, MmTeli<br />
taniT iyo warmodgenili, wmindanebis<br />
figuraTa darad, gansxvavebiT burjebze,<br />
wmindanTa ferxTiT gamosaxuli votivuri<br />
portretebisagan.<br />
dasavleT mklavis TaRSi oTxi wm. asureli<br />
mama iyo gamosaxuli (amJamad aRar aris).<br />
yvelaze ukeTaa SemorCenili burjebis<br />
<strong>moxatuloba</strong>. burjebis kompozicia samnawiliania:<br />
centraluri gamosaxuleba<br />
31<br />
<strong>ierusalimis</strong> <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong> <strong>moxatuloba</strong><br />
wyviladi figurebiT; maT zemoT xan<br />
naxevarfigurebi, xanac mTeli scenebi,<br />
romlebic TaRebis sofitebze an kedlis<br />
sibrtyeebze gadadis; qveda nawilSi<br />
msxvili ornamentuli kompoziciebia.<br />
samxreT-aRmosavleTi burji:<br />
amJamad am burjis <strong>moxatuloba</strong> aRar<br />
aris Tavis adgilze. taZarSi darCenilia<br />
mxolod burjis dasavleT waxnagis kompozicia:<br />
wm. sabasa da wm. eqvTimes figurebi,<br />
romelTa ferxTiT gamosaxulia<br />
grigol arsenavri ZiTurT (XVI s.). maT<br />
zemoT wm. basilisa da wm. ioane oqropiris<br />
naxevarfigurebia (XVI s.). es fragmenti,<br />
axal safuZvelze gadatanili da liTonis<br />
CarCoSi Casmuli, samxreT kedelze kidia.<br />
qveda registrSi iyo kompozicia "sibrZnem<br />
iSena Tavisi Tvisasa saxli", romelic am-<br />
Jamad Camoxsnilia da monasterSi inaxeba.<br />
aRmosavleTis waxnagze _ wm. luka da<br />
wm. proxore, (XVII s., amJamad saqarTveloSi<br />
inaxeba, sveticxovelis taZarSi), maT zemoT<br />
"macxovris cduneba eSmakis mier" (aRar<br />
arsebobs);<br />
samxreT waxnagze _ wm. sebastiani, (XVII s.,<br />
kompoziciis zeda nawili amJamad saqarTveloSia),<br />
mis ferxTiT ki _ ioane guruli<br />
(dakargulia);<br />
CrdiloeT waxnagze _ zeda registrSi<br />
elias amaRleba (XVII s., amJamad saqarTveloSia,<br />
Tbilisis sionis taZarSi); Sua<br />
registrSi, SesaZloa, wm. elia da wm. elise<br />
(XVII s., amJamad saqarTveloSi, Tbilisis<br />
sionis taZarSi);<br />
samxreT-dasavleTi burji:<br />
dasavleT waxnagze – wm. petre da wm.<br />
pavle da gabriel patraZis votivuri<br />
gamosaxuleba maT ferxTiT (XVI s.).<br />
samxreT waxnagze – ori erTnairi zomis<br />
kompozicia – zeviT: wm. markeli da wm.<br />
iakob sparsi; qvemoT – ucnobi martvili<br />
(wm. artemi?) da Teodosi mangleli,<br />
reviSvili (am adgilas T. virsalaZis<br />
naSromSi miTiTebulia wm. artemi da wm.<br />
Teodore studieli, maT ferxTiT ki<br />
Teodose mangleli) (XVII s.).<br />
aRmosavleT waxnagze _ wm. maqsime<br />
aRmsarebeli da wm. ioane damaskelia SoTa<br />
rusTavelis votivuri figuriT maT ferx-<br />
TiT (XVI s.); zeda, viwro registrSi – wm.<br />
miqel sinelisa da wm. nikitas naxevarfigurebi<br />
(XVII s).
ACADEMIA<br />
CrdiloeT waxnagze – wm. giorgi da wm.<br />
Tevdore, mTeli taniT; qveda registrSi –<br />
wm. demetre da wm. nestori, aseve mTeli<br />
taniT (XVII s.).<br />
Crdilo-dasavleTi burji<br />
dasavleT waxnagze – mariamisa da<br />
elisabedis Sexvedra (XIV s.);<br />
samxreT waxnagze – mTavarangelozTa<br />
kreba; zeda registrSi – "uZili Tvali"<br />
(XIV s.);<br />
aRmosavleT waxnagze – wm. kirile<br />
aleqsandrieli da wm. aTanase didi (XIV<br />
s., T. virsalaZis wignSi dasaxelebulia<br />
wm. qristefore);<br />
maT zemoT, viwro registrSi wm. mokias<br />
(?) da mis zemoT (faqtobrivad TaRis<br />
sofitSi) wm. Teodosis naxevarfigurebia<br />
(XVII s.).<br />
CrdiloeT waxnagze – wm. paxomi angelozis<br />
winaSe, zemoT – wm. menelsacxeble<br />
dedebis ori naxevarfigura (XVII<br />
s., darCenilia erTi, mariami), .<br />
Crdilo-aRmosavleTi burji.<br />
aRmosavleT waxnagze _ wm. grigol<br />
RvTismetyveli da daniel winaswarmetyveli<br />
(XIV s.); maT qveS – wm. serapioni (XVII s.);<br />
aqvea 48-e fsalmunis teqsti. am waxnagis<br />
zeda nawilze Camodis nawilobriv TaRis<br />
sofitSi gamosaxuli scena "danieli lomTa<br />
xaroSi" (XVII s.).<br />
samxreT waxnagze _ wm. winaswarmetyvelebi<br />
daviTi da solomoni (XIVs.); maT<br />
zemoT "abraamis msxverplSewirva" (XIV s.);<br />
aRmosavleT waxnagze _ wm. zaqaria da<br />
wm. ioane naTlismcemeli (XIV s.). zeda<br />
registrSi _ "wm. ioane naTlismcemlis<br />
Soba" (XIV s.)<br />
CrdiloeT waxnagze – wm. aTanase aToneli<br />
da wm. isidore peluzeli (XIV s.),<br />
maT zemoT wm. qristines da wm. mariam<br />
magdalelis naxevarfigurebi (XVII s.).<br />
Crdilo-dasavleT da Crdilo-aRmosavleT<br />
burjebs Soris TaRis sofitSi gamosaxulia<br />
"danieli lomTa xaroSi" da wm.<br />
Teodosis naxevarfigura, xolo TaRs<br />
zemoT, darbazis centrisaken mimarTul<br />
samkuTxa areebze – wm. rufinusi da wm.<br />
siloanosi (XVII s.).<br />
garda zemoaRniSnuli gamosaxulebebisa,<br />
Zveli aRwerebiT taZris burjebze iyo kidev<br />
ramdenime votivuri portreti, romelTa<br />
Tavdapirveli adgilmdebareoba gaurk-<br />
32<br />
vevelia, xolo TviT gamosaxulebani amJamad<br />
aRar arsebobs: afxazeTis kaTolikosi<br />
maqsime, elise Tbileli, TviT nikifore<br />
ColoyaSvili.<br />
a. baumStarkis cnobiT, taZris erTerT<br />
minaSenSi SemorCenili iyo berZen<br />
filosofosTa portretebi, romlebic<br />
amJamad arsad Cans.<br />
moxatulobis sxvadasxva dros Sesrulebul<br />
nawilebs Soris mkafiod Cans<br />
baTqaSis nakerebi (mag., samxreT-dasavleT<br />
burjze, ioane damaskelisa da maqsime<br />
aRmsareblis figurebi da maT zemoT<br />
gamosaxuli eklesiis mamaTa naxevarfigurebi<br />
udavod sxvadasxva baTqaSzea<br />
Sesrulebuli, iseve, rogorc _ wm. grigol<br />
RvTismetyveli da daniel winaswarmetyveli<br />
da maT qvemoT gamosaxuli wm.<br />
serapioni Crdilo-aRmosavleT burjze da<br />
sxv.). bevrgan gairCeva gviandel uxeS<br />
ganaxlebaTa kvali (mag., "wm. ioane<br />
naTlismcemlis Sobis" kompoziciaSi,<br />
samxreT-dasavleTi burjis gamosaxulebebze<br />
da sxv.). ramdenime adgilas, moxatulobis<br />
amomtvreul adgilebSi Cans daferili<br />
baTqaSis qveda fenebi. SoTa rusTavelis<br />
warweris qveS naTlad Cans ufro<br />
adrindeli qarTuli warweris kvali.<br />
ferwerulma ansamblma XX s-is ganmavlobaSic<br />
sagrZnobi cvlilebebi ganicada.<br />
10. RvTismSobeli odigitria. XIV s. (foto<br />
d. cxadaZis)
11. samxreT-dasavleTi burjis CrdiloeT waxnagis<br />
<strong>moxatuloba</strong>. XVII s. (foto d. cxadaZis)<br />
niSandoblivia, rom qarTuli warwerebi<br />
mravalgzis iyo dafaruli saRebaviT da<br />
Senacvlebuli berZnuli warwerebiT. mag.,<br />
1901 wlis fotoze "mTavarangelozTa krebis"<br />
kompoziciaze aris qarTuli warwerebi, 1960<br />
wlis fotoebze aq berZnuli warwerebia,<br />
xolo gawmendis mere kvlav qarTuli warwera<br />
gamoCnda, iseve, rogorc "uZili Tvalis"<br />
gamosaxulebaze. bevr adgilas (mag., wm.<br />
lukasa da wm. proxores figurebTan)<br />
amJamad arsebuli berZnuli warwerebis qveS<br />
naTlad gamosWvivis qarTuli asoebis<br />
moxazulobani. cnobilia, rom XX s-is 80iani<br />
wlebis bolos berZnuli sapatriarqos<br />
dakveTiT freskebi "restavrirebul" iqna,<br />
ufro sworad, maT "dasrulebuli" saxe<br />
miecaT, riTic originaluri mxatvrobis<br />
bevri niSani waiSala.<br />
ase rom, <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong> kedlis<br />
mxatvroba sakmaod rTul da mravalgvar<br />
problemebs ayenebs mkvlevarTa winaSe.<br />
momavalSi Sesaswavli da gamosakvlevia<br />
Semdegi sakiTxebi:<br />
1. ferweruli fenebis raodenoba;<br />
2. yvela ferweruli fenis TariRi;<br />
3. votivur gamosaxulebaTa identifikacia;<br />
4. votivur gamosaxulebaTa daTariReba;<br />
5. SoTa rusTavelis portretis identifikacia<br />
da daTariReba;<br />
33<br />
<strong>ierusalimis</strong> <strong>jvris</strong> <strong>monastris</strong> <strong>moxatuloba</strong><br />
6. ferweris mikuTvneba konkretuli<br />
kulturuli wrisadmi (qarTuli?<br />
berZnuli? palestinuri?)<br />
7. ferweruli ansamblis programa, misi<br />
SesaZlo mimarTeba Tavdapirvel (XI an<br />
XIV ss.) mxatvrobis programasTan da<br />
sakuTriv wminda miwis tradiciebTan;<br />
8. kedlis mxatvrobis Sesrulebis TariRebis<br />
mimarTeba <strong>monastris</strong> istoriasTan;<br />
9. epigrafikuli masalis monacemebi;<br />
10. kriptaSi Senaxuli fragmentebis<br />
Seswavla-gamovlena;<br />
11. moxatulobis programis zogi nawilis<br />
mimarTeba dasavlur (jvarosnuli<br />
periodis) kulturasTan;<br />
12. monasterSi daculi xatebis Seswavla.<br />
<strong>jvris</strong> monasterTan dakavSirebuli<br />
istoriuli faqtebisa da dokumentebis<br />
Semdgomi kvleva, mxatvrobis teqnikuri<br />
Seswavla, agreTve epigrafikuli masalis<br />
saTanado analizi, albaT, met naTels<br />
mohfens am sakiTxebs.<br />
dReisaTvis dadgenilia problemebis wre,<br />
wamoyenebulia ramdenime hi poTeza, rac<br />
mTavaria, gakeTebulia safuZvliani aRwera,<br />
grafikuli da foto-fiqsacia. yovelive es<br />
qmnis safuZvels saTanado saxelovnebaTmcodneo<br />
kvlevisaTvis, romelic, imedi<br />
gvaqvs, ufro srul warmodgenas Segviqmnis<br />
wminda miwaze qarTvelTa moRvaweobis am<br />
umniSvnelovanesi Zeglis Sesaxeb.<br />
12. SoTa rusTavelis portreti. (foto<br />
d. cxadaZis)