eleqtronuli gazomvebis sawyisebi - ieeetsu
eleqtronuli gazomvebis sawyisebi - ieeetsu
eleqtronuli gazomvebis sawyisebi - ieeetsu
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>eleqtronuli</strong> <strong>gazomvebis</strong> <strong>sawyisebi</strong><br />
Tema 1. analogur-cifruli gardamqmnelebi<br />
adamianis saqmianobis warmatebuli Sedegi, an maRali xarisxiT<br />
Sesrulebuli samuSao yovelTvis efuZneba codnas. Taobidan TaobaSi<br />
codnis gadacemis magaliTebi cxovelur samyaroSic aRiniSneba, adamiani ki,<br />
mas Semdeg, rac Homo sapiens-i, anu “adamiani gonieri” gaxda, codnas<br />
Segnebulad agrovebs, amuSavebs da anviTarebs. praqtikul saqmianobaSi, an<br />
garemomcveli samyaros Semecnebisas, adamiani axdenda da axdens misi<br />
Semadgeneli obieqtebis an movlenebis Seswavlasa da aRweras. rac ufro<br />
srulyofilad, ufro maRali xarisxiT vswavlobT da vadgenT maTTvis<br />
damaxasiaTebel sxvadasxva kanonzomierebas, miT ufro Rrmad vigebT maT<br />
bunebas da calsaxad vagebT Sesabamis models, anu gamartivebul, magram<br />
kanonzomierebis zustad amsaxvel analogs. modelis arseboba - miRebuli<br />
codnis warmatebulad gamoyenebis sawindaria.<br />
imisaTvis rom Sedegiani viyoT praqtikul saqmianobaSi, yovel konkretul<br />
SemTxvevaSi Cveni qmedeba codnaze agebul swor da safuZvlian<br />
gadawyvetilebebs unda emyarebodes. es codna ki, Tavis mxriv, efuZneba<br />
obieqtisa da movlenebis damaxasiaTebeli parametrebis raodenobriv, anu<br />
ricxviT monacemebs. Amravali Cveni daskvnis marTebuloba damokidebulia<br />
raodenobrivi - ricxviTi monacemebis sizustze.<br />
zusti ricxviTi monacemebis misaRebad aucilebelia <strong>gazomvebis</strong> Sesabamisi<br />
sizustiT Catareba. dasaxuli amocanis mixedviT saWiroa sxvadasxva<br />
sizustis <strong>gazomvebis</strong> Catareba da, Sesabamisad, sxvadasxva gazomvis<br />
sizustis mqone gamzomi xelsawyoebis SerCeva, Seqmna da urTierTSedareba.<br />
dReisaTvis SemuSavebulia sxvadasxva etalonebisa da standartebis sistema,<br />
romelic, ama Tu im saxiT, moicavs yvela sazom xelsawyos. mecnierebis da<br />
sainJinro saqmianobis erTerT dargi – metrologia, emsaxureba <strong>gazomvebis</strong><br />
erT sistemaSi moyvanas, sistemis mdgradobas da sidideebis etalonebis<br />
Senaxvasa da funqcionirebis uzrunvelyofas. nax. 1-ze warmodgenilia<br />
CamoTvlili mosazrebebis metad sasargeblo zogadi sqema, romelic<br />
uzrunvelyofs saqmianobis warmatebul Sedegsa da xarisxs.<br />
nax. 1.<br />
Tanamedrove eleqtruli <strong>gazomvebis</strong> SemTxvevaSi, raodenobrivi, anu<br />
ricxviTi warmodgena fizikuri obieqtis Sesaxeb garkveuli TanmimdevrobiT<br />
yalibdeba. fizikuri movlenebis mimarT mgrZnobiare mTeli rigi<br />
xelsawyoebis – sensorebis gamoyenebiT, fizikuri movlenis<br />
1
damaxasiaTebeli sidide gardaiqmneba eleqtrul denad an sxva eleqtruli<br />
bunebis mqone efeqtad. obieqtis Tvisebis damaxasiaTebeli es eleqtruli<br />
analogi Tanmimdevrulad “muSavdeba” ricxviTi mniSvnelobis misaRebad. nax.<br />
2-ze warmodgenilia es Tanmimdevroba.<br />
sensoris mier gamomuSavebuli eleqtruli sidide, rogorc wesi, pirvelad<br />
damuSavebas moiTxovs – es aris e.w. xarvezebisagan gawmenda da gaZliereba.<br />
analogur-cifruli gardamqmneli warmoadgens im xelsawyos, romelic<br />
fizikuri sididis eleqtrul analogs gardaqmnis da ricxvis saxiT<br />
warmoadgens. miRebuli ricxvebi SesaZlebelia procesorSi damuSavdes,<br />
dagrovdes, CairTos sxvadasxva monacemTa nakadSi da gaxdes modelis<br />
nawili an saeqsperto Sefasebis obieqti. Tanamedrove teqnologiur doneze<br />
Sesrulebuli es xelsawyo SeiZleba iyos mikrokontroleri an sxvadasxva<br />
tipis an simZlavris gamoTvliTi manqana – kompiuteri. am Tanmimdevrobis<br />
ganxorcielebis Sedegad, ricxviTi sididiT gamosaxuli fizikuri sidide<br />
(sidideebi) xdeba e.w. kompiuteruli mecnierebis obieqti da SesaZlebelia<br />
damuSavdes mecnierebis am dargis yvela miRwevis gamoyenebiT.<br />
xSir SemTxvevaSi miRebuli sidide gamoiyeneba pirvelad obieqtze<br />
kontrolis an raime saxis zemoqmedebis gansaxorcieleblad, magaliTad<br />
marTva, regulireba, raime procesis CarTva da sxva. am SemTxvevaSi<br />
informacia procesoridan gadaicema e.w. cifrul-analogur gardamqmnels,<br />
romelic procesoris programis Sesabamisad qmnis ricxviTi sididis<br />
eleqtrul analogs, saWiroebis SemTxvevaSi aZlierebs mas da gadascems<br />
Zalovani eleqtronikis raime xelsawyos (Zrava, eleqtromagniti,<br />
tranzistori da sxva), es ukanaskneli ki raime tipis Semsrulebeli<br />
mowyobilobis meSveobiT axorcielebs obieqtze zemoqmedebas. am<br />
TanmimdevrobiT ikvreba e.w. ukukavSiris maryuJi.<br />
nax. 2<br />
analogur-cifruli gardamqmneli (acg)<br />
analogur-cifruli gardamqmneli (acg) – ganxiluli ciklis da gamzomi<br />
aparaturis umniSvnelovanesi komponentia. acg gardaqmnis Zabvis analogur<br />
signals cifrul kodSi, romelsac SemdgomSi mikroprocesori da<br />
programuli uzrunvelyofa amuSavebs.<br />
2
arsebobs mravali saxis teqnikuri maxasiaTeblebis mqone acg. sxvadasxva<br />
xelsawyoebi moiTxoven sxvadasxva tipis acg-s gamoyenebas. magaliTad:<br />
cifrul oscilografebSi moiTxoveba monacemTa diskretizaciis (anaTvlTa<br />
aRebis) maRali sixSire, magram araa savaldebulo monacemTa maRali<br />
garCeva (didi sizuste). oscilografebis gamoyenebiT xdeba maRali<br />
sixSiris mqone rxeviTi movlenebis an swrafad cvalebadi movlenebis<br />
Seswavla. cifrul multimetrebSi (farTo moxmarebis universalur gamzom<br />
xelsawyoebSi, romlebic zomaven Zabvas, dens, winaRobas da eleqtruli<br />
wredebis da komponentebis parametrebs), ki piriqiT, saWiroa maRali<br />
garCeva, anu maRali sizuste, da araa savaldebulo anaTvalTa aRebis didi<br />
siCqare. zogadi daniSnulebis monacemTa damuSavebis sistemebSi gamoiyeneba<br />
saSualo garCevisa da saSualo diskretizaciis sixSiris mqone acg-ebi,<br />
ZiriTadad e.w. Tanmimdevruli miaxloebis acg-ebi. yvelaze maRali<br />
diskretizaciis sixSire aqvT paralelur acg-ebs, yvelaze maRali garCeva –<br />
e.w. maintegrirebel acg-ebs.<br />
nax. 3-ze warmodgenilia acg-s ZiriTadi tipebis SesaZleblobebi garCevis<br />
unarisa da diskretizaciis sixSiris mixedviT. Semoxazulia maTi<br />
parametrebis areebi. sixSiris sazomi erTeuli herci (Hz) am SemTxvevaSi<br />
aRniSnava anaTvlebis aRebis sixSires – 1 wamSi aRebuli anaTvlebis<br />
raodenobas.<br />
davaleba gansazRvreT xelsawyoebis Tanrigianoba aTobiT sistemaSi da<br />
SeadgineT nax. 3-is Sesabamisi cxrili.<br />
nax. 3<br />
Cven gavecnobiT sami ZiriTadi tipis acg-s - paralelur acg-s,<br />
Tanmimdevruli miaxloebis acg-sa da maintegrirebel acg-s, maTi muSaobisa<br />
da agebulebis principebs.<br />
paraleluri analogur-cifruli gardamqmnelebi<br />
maRalsixSiriani oscilografebi da zogierTi maRalsixSiriani gamzomi<br />
xelsawyoebi iyeneben paralelur acg-ebs maTi diskretizaciis maRali<br />
9<br />
sixSiris gamo, romelmac SeiZleba miaRwios 5G ( 5 ⋅10 ) anaTvals wamSi<br />
3
standartul xelsawyoebSi da 20G anaTvals wamSi originalur<br />
xelsawyoebSi.<br />
sazogadod paralelur acg-ebs aqvT 8 Tanrigiani garCevis unari<br />
(xelsawyos gazomvis mTeli diapazoni iyofa 2 8 =256 nawilad), Tumca<br />
SeiZleba Segvxvdes 10 Tanrigiani modifikaciac (diapazoni iyofa 2 10 =1024<br />
nawilad).<br />
me-4 suraTze mocemulia 3 Tanrigiani paraleluri acg-s gamartivebuli<br />
blok-sqema (ufro maRalTanrigiani acg-s muSaobis proncipi analogiuria).<br />
aq gamoyenebulia komparatorTaA Tanmimdevroba. yoveli komparatori<br />
erTmaneTs adarebs Semosul Zabvas da misTvis damaxasiaTebel<br />
individualur sabazo Zabvas, romelsac qmnis naxazze warmodgenili<br />
preciziuli rezistiuli (didi sizustiT SerCeuli winaRobebisagan<br />
Semdgari) gamyofi. sabazo Zabvis sawyisi mniSvnelobaa V REF /8 (V REF gasazomi<br />
diapazonis udidesi mniSvnelobaa). gamyofi izrdeba yovel momdevno<br />
Tanrigis Sesabamis komparatorze bijiT V REF /8, amitom 3 Tanrigian acg-Si<br />
aris 7 komparatori. (8 Tanrigian acg-Si aris 2 3 -1=255 komparatori).<br />
Sesavali Zabvis gazrdisas komparatorebi Tanmimdevrulad iZlevian<br />
gamosavlze logikur erTianebs komparatorebis Tanrigis zrdis mixedviT,<br />
pirveli erTiani gamova umciress Tanrigze, Semdeg ki Zabvis zrdis<br />
mixedviT Tanmimdevrulad Seivseba erTianebiT zeda Tanrigebi.<br />
nax. 4<br />
a) komparatori warmoadgens<br />
eleqtronul xels<br />
awyos, romelsac gaaCnia ori<br />
wyaros eleqtruli Zabvis<br />
mniSvnelobebis Sedarebis<br />
funqcia. Ty ”+” eleqtrodze<br />
miwodebuli Zabva metia “-<br />
”eleqtrodze miwodebuli<br />
Zabvisa – komparatoris<br />
gamosavalze Cndeba 1. Tu,<br />
piriqiT, naklebia –<br />
gamosavalze Cndeba 0.<br />
b) omis kanonis Tanaxmad, tol<br />
winaRobaTa mwkvrivze Zabva<br />
V REF Tanabrad nawildeba–<br />
TiToeul winaRobaze modis<br />
V REF /8, radgan gvaqvs 8<br />
winaRoba. V 0 -V 6 wertilebSi<br />
Zabvis mniSvneloba iqneba –<br />
1*V REF /8, 2*V REF /8, 3*V REF /8,<br />
4*V REF /8, 5*V REF /8, 6*V REF /8 da<br />
7*V REF /8.<br />
naxazze mocemuli deSifratori gansxvavdeba adre ganxiluli<br />
deSifratorebisagan. misi Sesavali kodi ar asaxavs ricxvebs Tvlis raime<br />
sistemis Sesabamisad. misi deSifrirebis wesi mocemulia cxrilSi. saTanado<br />
aTobiT ricxvs Seesabameba Sesaval kodSi arsebuli erTianebis raodenoba.<br />
naxazze moyvanil magaliTze ganxilulia SemTxveva, rodesac CairTo 4<br />
komparatori. deSifratoris gamosavlis umcrosi Tanrigi aRniSnulia LsB,<br />
xolo ufrosi MsB.<br />
4
Zabvis<br />
Sesabamisi<br />
aTobiTi<br />
ricxvi<br />
deSifratoris<br />
Sesavali<br />
kodi<br />
deSifratoris<br />
gamosavali<br />
kodi<br />
0 0000000 000<br />
1 0000001 001<br />
2 0000011 010<br />
3 0000111 011<br />
4 0001111 100<br />
5 0011111 101<br />
6 0111111 110<br />
7 1111111 111<br />
paraleluri acg-ebi Cqari mowyobilobebia, magram maT aqvT susti<br />
mxareebic. maTSi mravali komparatoris gamoyenebis gamo, muSaobisas isini<br />
denis wyarisagan moixmaren did simZlavres da amitomac maTi gamoyeneba<br />
araa rekomendirebuli iseT xelsawyoebSi romlebis muSaoben mcire<br />
tevadobis avtonomiuri eleqtruli wyaroebidan, magaliTad, batareebidan.<br />
Tanmimdevruli miaxloebis analogur-cifruli gardamqmnelebi<br />
rodesac moiTxoveba 12-16 Tanrigiani (SedarebiT maRali) garCeva da araa<br />
saWiro anaTvalTa aRebis didi siCqare da amasTan gamsazRvreli<br />
faqtorebia xelsawyos dabali Rirebuleba da ekonomiuri energomoxmareba,<br />
Cveulebriv iyeneben e.w. Tanmimdevruli miaxloebis acg-ebs. am tipis acg-ebi<br />
yvelaze xSirad gamoiyenebian sxvadasxvanair gamzom Tu informaciis<br />
dammuSavebel sistemebSi. dResdReobiT Tanmimdevruli miaxloebis acg-ebi<br />
saSualebas iZlevian gazomon daZabuloba 16 Tanrigiani sizustiTa da<br />
diskretizaciis sixSiriT 100 K -dan 1 M -mde anaTvali wamSi, anu muSaoben<br />
sixSireebiT 100kHz da 1 MHz .<br />
am meTodze dafuZnebuli gardaqmna simZimeebis awonvis proceduris<br />
msgavsia, amitom meTods xSirad uwodeben Tanrigis mixedviT<br />
gawonasworebis meTods. gavecnoT meTodis arss. jer warmovidginoT, rom<br />
gvaqvs <strong>eleqtronuli</strong> mowyobiloba, romelic gardaqmnis ricxviT<br />
informacias eleqtrul ZabvaSi. jerjerobiT es Savi yuTia, romlis<br />
Sesavalze miewodeba ricxviTi kodi, xolo gamosavalze iqmneba am kodis<br />
mniSvnelovis proporciuli Zabva. am mowyobilobas daarqves cifrulanaloguri<br />
gardamqmneli - cag.<br />
me-5 naxatze warmodgenilia Tanmimdevruli miaxloebis acg-s gamartivebuli<br />
blok-sqema. am tipis acg-s ZiriTadi nawilebia Tanmimdevruli miaxloebis<br />
specialuri procesori (mas xSirad Tanmimdevruli miaxloebis registrs<br />
uwodeben), komparatori da cifrul-analoguri gardamqmneli. gardaqmnis<br />
ciklis dasawyisSi am procesoris yovel gamosavalze mocemulia logikuri<br />
0-ebi, umaRlesi Tanrigis garda. amis gamo cifrul-analoguri<br />
gardamqmnelis gamosasvlelze gamova signali romelic acg-s Sesasvleli<br />
diapazonis naxevris tolia (orobiT sistemaSi tanrigis momareba orjer<br />
zrdis ricxvis mniSvnelobas). komparatoris gamosasvleli gadairTveba im<br />
mdgomareobaSi, romelic Seesabameba gasazomi signalisa da cag-is<br />
gamosasvlelis sxvaobas.<br />
magaliTad: 8 Tanrigiani Tanmimdevruli miaxloebis acg-sTvis procesoris<br />
gamosavalze gveqneba orobiTi 10000000 (mTeli diapazoni Seesabameba<br />
5
orobiT ricxvs 11111111). Tu komparatorze Semavali gasazomi daZabuloba<br />
naklebia acg-s Semavali diapazonis naxevarze, maSin komparatoris<br />
gamosasvlelze gveqneba logikuri 0, rac aZlevs brZanebas Tanmimdevruli<br />
miaxloebis procesors gadarTos Tavisi gamosavali 01000000 mdgomareobaSi,<br />
rac Tavis mxriv Secvlis cag-is gamosasvlels Zabvas, romelic Sedis<br />
komparatorSi. amasTan Tu komparatoris gamosasvlelze isev miviRebdiT 0-s<br />
(e.i. cag-dan Sesuli Zabva isev meti iqneboda gasazom Zabvaze)<br />
Tanmimdevruli procesoris gamosavalze miviRebdiT 00100000. magram am<br />
SemTxvevaSi komparatorSi cag-dan Sesuli Zabvis mniSvneloba naklebia<br />
gasazomi Zabvis mniSvnelobaze (ix. naxati 6) da komparatoris<br />
gamosasvlelze miviRebT 1-s, rac miuTiTebs Tanmimdevruli miaxloebis<br />
procesors ar Secvalos Sesabamis TanrigSi erTiani da miawodos momdevno<br />
Tanrigzec erTiani “awonvis” proceduris gasagrZeleblad. aRwerili<br />
algoriTmi (procedura) gagrZeldeba iqamde sanam ar mivalT bolo<br />
(umcros) Tanrigamde. amgvarad, Tanmimdevruli miaxloebis acg-s esaWiroeba<br />
gardaqmnis erTi taqti (Sedarebis da kodis Secvlis erTi cikli) yoveli<br />
TanrigisTvis, e.i yoveli Tanrigis mniSvnelobis gasarkvevad, e.i. N taqti N<br />
Tanrigiani gardamqmnelisaTvis.<br />
nax. 5<br />
gardamqmnelis blok-sqema<br />
miuxedavad amisa, Tanmimdevruli miaxlovebis acg-s muSaobas aqvs<br />
Tavisebureba romelic dakavSirebuli cag-Si mimdinare gardamaval<br />
procesebTan. Teoriulad, Zabvis mniSvneloba cag-is gamosavalze yoveli N<br />
Sida taqtis ganmavlobaSi unda damyardes (Sesruldes) erTnair drois<br />
SualedSi. magram realurad, drois es Sualedi pirveli taqtebisTvis<br />
gacilebiT ufro metia vidre bolo taqtebisTvis. amitom 16 Tanrigiani<br />
Tanmimdevruli miaxloebis acg-s gardaqmnis dro 2-jer ufro metad<br />
aRemateba 8 Tanrigiani acg-s gardaqmnis dros.<br />
nax. 6-ze warmodgenilia gardamqmnelis muSaobis ciklis amsaxveli<br />
informacia – cag-is gamosavali Zabvis mniSvneloba da saTanado kodi,<br />
romelic Tanmimdevrulad zustdeba proceduris ganmavlobaSi.<br />
maintegrirebli analogur-cifruli gardamqmneli<br />
nax. 5-ze moyvanili sqema SegviZlia gamoviyenoT kidev erTi tipis acg-is<br />
Sesaqmnelad. warmovidginoT, rom procesori muSaobs Semdegi programiT:<br />
iwyebs muSaobas kodis 00000000 mniSvnelobidan da Tanmimdevrulad cvlis<br />
kods erTi bitiT 11111111 mde. aSkaraa, rom kodis sawyis mdgomareobaSi<br />
cifrul-analoguri gardamqmneli gamosavalze gvaqvs 0 da Zabva<br />
6
Tanmimdevrulad matulobs maqsimalur mniSvnelobamde. im momentidan<br />
dawyebuli, rodesac komparatoris Sesaval eleqtrodebze orive Zabva<br />
erTmaneTs gautoldeba, Semdegi bitis gamoCena gamoiwvevs komparatoris<br />
gadarTvas. kodis es mniSvneloba Seesabameba gasazom Zabvas. am momentSi<br />
procesori SeaCerebs kodis cvlilebas da miRebuli kodi SesaZlebelia<br />
damaxsovrdes an gadaeces sxva bloks dasamuSaveblad.<br />
nax. 6<br />
gardamqmnelis miSaobis principis amsaxveli diagrama<br />
aseTi sqema Zalian farTod iyo gavrcelebuli mikroeleqtronikis<br />
ganviTarebis sawyis etapze. aseTi sqema Zalian nela muSaobs sxvebTan<br />
SedarebiT. mas araviTari upiratesoba ar gaaCnia Tanmimdevrul<br />
miaxlovebasTan SedarebiT. Tu “arsad gveCqareba”, ukeTesia gamoviyenoT<br />
sxva sqema, romelsac erTi upiratesoba gaaCnia.<br />
cifrul multimetrebSi, rogorc wesi, gamoiyeneba ortaqtiani<br />
maintegrirebeli acg-ebi, radgan aseT gamzom xelsawyoebSi aucilebelia<br />
rogorc maRali garCeva aseve eleqtruli Seferxebebis CaxSobis maRali<br />
unari.<br />
nax. 7-ze naCvenebia ortaqtiani maintegrirebeli acg-s muSaobis principi.<br />
Semomavali Zabva muxtavs kondensators fiqsirebuli drois ganmavlobaSi,<br />
romelic Cveulebriv mkvebavi qselis (50 an 60 herci) sixSiris erT<br />
periodis tolia. am drois ganmavlobaSi Semavali signalis integrirebiT<br />
efeqturad ixSoba maRalsixSirovani Seferxebebi, amavdroulad<br />
gamoiricxeba gardaqmnis sizusteze kvebis qselis Zabvis zegavlenac. es<br />
miiRweva imiTi, rom sinusoidaluri signalis misi rxevis erT periodis<br />
jerad drois SualedSi miRebuli jami nulis tolia.<br />
damuxtvis drois dasrulebisas acg ganmuxtavs kondensators fiqsirebuli<br />
siCqariT, xolo misi Sida mTvleli iTvlis taqturi impulsebis<br />
raodenobas kondensatoris ganmuxtvis drois ganmavlobaSi, anu ganmuxtvis<br />
dros. amgvarad, ganmuxtvis didi dro, Sesabamisad mTvlelis mier aTvlili<br />
7
taqturi impulsebis meti raodenoba, Seesabameba gasazomi Zabvis met<br />
mniSvnelobas da piriqiT.<br />
ortaqtiani maintegrirebeli acg-s aqvs SedarebiT martivi struqtura,<br />
maRali sizuste da didi garCevis unari. aseTi acg-ebis ZiriTadi<br />
naklovanebaa – gardaqmnis didi dro, romelic ganpirobebulia<br />
integrirebis periodis mibmiT mkvebavi qselis periodTan. magaliTad: 50<br />
herciani mowyobilobisTvis ortaqtiani maintegrirebeli acg-s<br />
diskretizaciis sixSire ar aRemateba 25 anaTvals wamSi. cxadia, aseT acgebs<br />
SeuZliaT imuSavon ufro didi diskretizaciis sixSiriTac, magram am<br />
ukanasknelis gazrdisas mcirdeba misi medegoba Seferxebebis mimarT.<br />
nax. 7<br />
gardamqmnelis muSaobis principis amsaxveli diagrama<br />
sigma-delta gardamqnelebis garCeva moiTxovs damatebiTi informaciis<br />
codnas da ar ganixileba Sesaval kursSi.<br />
8