`oqros sawmisi~ da Zveli kolxeTis mosaxleobis eTnikuri vinaoba ...
`oqros sawmisi~ da Zveli kolxeTis mosaxleobis eTnikuri vinaoba ...
`oqros sawmisi~ da Zveli kolxeTis mosaxleobis eTnikuri vinaoba ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
∗<br />
, 1998 w. 20-27<br />
marti. werilis Tav<strong>da</strong>pirveli<br />
varianti gamoqveyn<strong>da</strong> 1984 wels:<br />
`ra enaze metyveleb<strong>da</strong> mefe<br />
aieti?~ <strong>`oqros</strong> sawmisis~<br />
berZnuli saxelwodebisaTvis~,<br />
, 1984 w. 24 noemberi;<br />
gaz. `samSoblo~, № 24(615), 1984<br />
w. noemberi. amave Temaze ix. agreTve<br />
Cveni Semdegdroindeli publikacia:<br />
`ra enaze metyveleb<strong>da</strong><br />
mefe aieti <strong>da</strong> misi qaliSvili –<br />
grZneuli medea? <strong>Zveli</strong> <strong>kolxeTis</strong><br />
<strong>mosaxleobis</strong> <strong>eTnikuri</strong> identifikaciisaTvis~.<br />
, 2003 w. 16–22<br />
maisi; Jurn. `burji erovnebisa~,<br />
№7–8(68), Tbilisi, 2003, gv.<br />
2–3.<br />
<strong>`oqros</strong> <strong>sawmisi~</strong> <strong>da</strong> <strong>Zveli</strong> <strong>kolxeTis</strong><br />
<strong>mosaxleobis</strong> <strong>eTnikuri</strong> <strong>vinaoba</strong><br />
anu<br />
ra enaze metyveleb<strong>da</strong> mefe aieti?<br />
(qarTuli saxelmwifoebriobis<br />
samaTaswlovan TariRTan <strong>da</strong>kavSirebiT) ∗<br />
istoriul mecnierebaTa sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>rgebSi (arqeologia,<br />
eTnologia, migraciaTa Teoria <strong>da</strong> sxv.) am bolo<br />
aTwleulebSi farTod gavrcel<strong>da</strong> istoriul movlenaTa<br />
<strong>da</strong> procesTa aRwerasTan erTad maTi eqsperimentuli<br />
verifikacia, rac gulisxmobs eqsperimentul <strong>da</strong> laboratoriul<br />
pirobebSi garkveuli istoriuli movlenis<br />
an arqauli teqnologiuri procesis SeZlebis<strong>da</strong>gvarad<br />
gameoreba-reproducirebas. xalxTa uZveles eTnikur<br />
ga<strong>da</strong>nacvlebaTa <strong>da</strong> moZraobaTa Seswavlis SemTxvevaSi<br />
savaraudo migraciebis eqsperimentul verificirebas<br />
warmoadgens amgvar migraciaTa <strong>da</strong> moZraobaTa gzebisa<br />
<strong>da</strong> marSrutebis gameoreba saTanado kulturulistoriuli<br />
<strong>da</strong> teqnologiuri pirobebis <strong>da</strong>cviT. amis<br />
klasikuri magaliTi iyo Tur heier<strong>da</strong>lis wynari okeaniT<br />
mogzauroba peru<strong>da</strong>n polineziis arqipelag tuamotumde<br />
tiviT `kon-tiki~. <strong>Zveli</strong> berZeni `argonavtebis~<br />
kolxeTSi istoriuli mogzaurobis amgvarive istoriul<br />
verificirebas warmodgen<strong>da</strong>, agreTve, am ramdenime xnis<br />
win saqarTveloSi tim severinisa <strong>da</strong> misi jgufis Camosvla<br />
arqauli xomaldiT.<br />
tim severinis am eqspediciam `argonavtebis~ nakvalevze<br />
eWvmiutaneli gaxa<strong>da</strong> amgvari eqspediciis SesaZlebloba<br />
uZveles dros, e.i. Zv. welTaRricxvis meore aTaswleulis<br />
meore naxevarSi, romliTac TariRdeba `argonavtebis<br />
miTSi~ moTxrobili ambebi. Tumca `axali drois argonavtebis~<br />
am istoriulma eqspediciam ver gaarkvia (<strong>da</strong> amas<br />
igi, albaT, verc gaarkvev<strong>da</strong>) erTi arsebiTi sakiTxi _<br />
berZeni `argonavtebis~ droindeli <strong>kolxeTis</strong> <strong>mosaxleobis</strong><br />
<strong>eTnikuri</strong> <strong>da</strong> enobrivi Sedgeniloba. dRemde azrTa<br />
sxvaobas iwvevs sakiTxi, Tu ra mosaxleoba <strong>da</strong>xv<strong>da</strong>T<br />
istoriul kolxeTSi iq misul berZnebs, ra enaze laparakob<strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>mxvduri kolxuri mosaxleoba; sxva sityvebiT<br />
rom vTqvaT, ra enaze metyvelebdnen <strong>kolxeTis</strong> anu aiaqveynis<br />
mefe aieti <strong>da</strong> misi Svilebi. TviT berZnul miTSi<br />
<strong>da</strong> mis Se<strong>da</strong>rebiT gviandel gadmocemebSi ar aris<br />
<strong>da</strong>saxelebuli pir<strong>da</strong>pir arc erTi adgilobrivi sityva,<br />
romelic migvaniSneb<strong>da</strong> kolxuri <strong>mosaxleobis</strong> enobriv<br />
<strong>vinaoba</strong>s, xolo berZnul gadmocemaSi mocemul adgilobriv<br />
mkvidrTa saxelebi amis saSualebas ar iZleva,
vinai<strong>da</strong>n maT ar eZebnebaT ramdenadme <strong>da</strong>majerebeli<br />
etimologiebi, romlebic am saxelebs eWvmiutanlad<br />
romelsame enas miakuTvneb<strong>da</strong>.<br />
magram `argonavtebis miTis~ berZnul teqstSi erTi<br />
sityva mainc SeiZleba <strong>da</strong>va<strong>da</strong>sturoT, romelic, rogorc<br />
Cans, erTmniSvnelovnad gansazRvravs adgilobrivi<br />
kolxuri <strong>mosaxleobis</strong> enobriv kuTvnilebas <strong>da</strong> migvi-<br />
TiTebs, Tu ra enaze metyveleb<strong>da</strong> xalxi aia-qveynisa, sa<strong>da</strong>c<br />
gavrcelebuli iyo oqros sawmisis kulti, <strong>da</strong>savleT<br />
saqarTvelos mTian raionebSi dRemde rom aris<br />
SemorCenili cxvris tyavis gansakuTrebuli sakulto<br />
mniSvnelobis saxiT. es sityva TviT <strong>`oqros</strong> sawmisis~<br />
berZnul saxelwodebas warmoadgens, <strong>`oqros</strong> sawmisis~<br />
<strong>da</strong> saerTod cxvris tyavis aRsaniSnavad.<br />
argonavtebis miTis teqstSi <strong>da</strong>, sazogadod,<br />
berZnulSi ixmareba sityva `koas~, romelic ufro<br />
arqauli `kovas~ formisagan momdinareobs. uZvelesi xanis<br />
berZnulSi, romelic cnobilia mikenuri berZnulis<br />
saxelwodebiT (Zv.w. XV–XIII saukuneebi), <strong>da</strong>sturdeba<br />
`kovo~ sazogadod `tyavis~ mniSvnelobiT. maSasa<strong>da</strong>me, am<br />
uZvelesi berZnuli sityvis fuZe `tyavis~, `cxvris<br />
tyavis~ <strong>da</strong> `(oqros) sawmisis~ mniSvnelobiT aRdgeba<br />
kov-formis saxiT. am sityvas berZnulSi ar eZebneba<br />
indoevropuli Sesatyvisebi <strong>da</strong> berZnulisaTvis ucxo<br />
enobrivi samyaro<strong>da</strong>n SeTvisebulad un<strong>da</strong> CaiTvalos.<br />
amitom savsebiT bunebrivi Cans `sawmisis~ anu `cxvris<br />
tyavis~ aRmniSvneli ucxouri sityva im enobrivi<br />
samyaro<strong>da</strong>n momdinared miviCnioT, romelTanac berZnebs<br />
uZvelesi droi<strong>da</strong>n kontaqtebi <strong>da</strong> kulturuli urTier-<br />
Toba hqon<strong>da</strong>T <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>c `cxvris tyavs~ gansakuTrebuli<br />
sakulto mniSvneloba eniWebo<strong>da</strong>. am TvalsazrisiT kov-<br />
(`cxvris tyavi~) sityvis Sefaseba ayenebs pirvel rigSi<br />
am sityvis urTierTobis sakiTxs qarTul-qarTvelur<br />
tyav- (tyov-) tkov- sityvasTan amave mniSvnelobiT.<br />
qarTuli tyav-i sityvis <strong>da</strong>savlur-qarTveluri,<br />
zanuri anu megrul-lazuri varianti un<strong>da</strong> yofiliyo<br />
Zvelad tyov-/tkov- forma (Tanamedrove megruli tyeb-i,<br />
lazuri tkeb-i `tyavi~ am uZveles formaTa Semdgomi<br />
cvlilebebis Sedegad aris miRebuli). swored es<br />
qarTveluri anu megrul-lazuri tyov-/tkov- sityva<br />
`tyavis~ mniSvnelobiT gamoiyenes kolxeTSi mosulma<br />
berZnebma im specifikuri `cxvris tyavis~ aRsaniSnavad,<br />
romelsac am qveyanaSi gansakuTrebuli sakulto <strong>da</strong><br />
ritualuri mniSvneloba hqon<strong>da</strong>, rac Semdgom ase<br />
xatovnad aisaxa berZnul miTSi argonavtebis mogzaurobis<br />
Sesaxeb <strong>`oqros</strong> sawmisis~ qveyanaSi. TviT formis
TvalsazrisiT, savsebiT bunebrivia, rom <strong>da</strong>savlurqarTveluri,<br />
zanuri tyov-/tkov- sityva `(cxvris)<br />
tyavis~ mniSvnelobiT berZnebma swored kov- formis<br />
saxiT ga<strong>da</strong>iRes <strong>da</strong> Tavkiduri, berZnulisaTvis arabunebrivi<br />
ty-/tk- TanxmovanTjgufi k- Tanxmovnad gaamartives,<br />
iseve rogorc <strong>da</strong>savlur-qarTuli (m)tkuar-//(m)tkursaxeli<br />
mdinare `mtkvris~ aRsaniSnavad berZnebma gamartivebis<br />
Sedegad kur- formiT ga<strong>da</strong>iRes (Sdr. rusuli Кура,<br />
romelic mdinare `mtkvris~ saxelwodebis berZnul variants<br />
emyareba).<br />
amrigad, savaraudoa, rom <strong>`oqros</strong> sawmisis~ <strong>da</strong> saer-<br />
Tod `tyavis~ aRsaniSnavad berZnebi sakuTriv berZnuli<br />
`derma~ (Sdr. Tanamedrove termini `dermatologia~)<br />
sityvis gverdiT iyenebdnen ucxo enobrivi samyaro<strong>da</strong>n<br />
Semosul `kov-~ sityvas. am sityvis SeTviseba berZnebis<br />
mier, bunebrivia, swored iq un<strong>da</strong> momx<strong>da</strong>riyo, sa<strong>da</strong>c<br />
cxvris tyavis kulti iyo gavrcelebuli arqaul epoqaSi,<br />
e.i. kolxeTsa <strong>da</strong> istoriuli <strong>da</strong>savleT saqarTvelos sxva<br />
regionebSi. es ki imas niSnavs, rom aq berZnebis mosvlis<br />
epoqaSi swored <strong>da</strong>savlur-qarTveluri dialeqtebi iyo<br />
gavrcelebuli, megrul-lazuris winapari `zanuri~<br />
dialeqti, romelze<strong>da</strong>c `tyavi~ aRiniSnebo<strong>da</strong> `tyovi/<br />
tkovi~ sityvebiT.<br />
es sityva `tyavisa~ <strong>da</strong> `sawmisis~ aRsaniSnavad berZnebma<br />
kolxeTi<strong>da</strong>n albaT `argonavtebzec~ ufro adre waiRes,<br />
kerZod, maTi pirvelive kontaqtebis dros <strong>kolxeTis</strong><br />
mkvidr mosaxleobasTan, rodesac arqauli berZnuli<br />
tomebi Zv. welTaRricxvis II aTaswleulis <strong>da</strong>sawyisSi<br />
moZraobas iwyeben indoevropelTa saerTo samSoblo<strong>da</strong>n<br />
wina aziaSi, <strong>da</strong>savleTis mimarTulebiT, egeosis zRvis<br />
kunZulebisa <strong>da</strong> peloponesisaken. am migraciebis procesSi<br />
Crdilo-<strong>da</strong>savleTis mimarTulebiT isini, rogorc<br />
Cans, samxreT kavkasiasac aRweven, kerZod, istoriul<br />
kolxeTs, <strong>da</strong> aq kontaqtebs amyareben adgilobriv<br />
<strong>da</strong>savlur-qarTvelur tomebTan.<br />
SeiZleba <strong>da</strong>vaskvnaT, rom aia-qveynis mefe aieti <strong>da</strong><br />
misi memkvidreni, grZneuli medea <strong>da</strong> misi Zma afsirtosi,<br />
agreTve <strong>kolxeTis</strong> <strong>mosaxleobis</strong>, yovel SemTxvevaSi, erTi<br />
nawili, romelTanac uSualo urTierToba hqon<strong>da</strong>T<br />
mosul berZnebs (sxva SesaZlebel nawilebze Cven aravi-<br />
Tari pir<strong>da</strong>piri cnobebi ar mogvepoveba), <strong>da</strong>savlurqarTul<br />
dialeqtze metyvelebdnen, romlis dRevandeli<br />
gagrZeleba CvenTvis cnobilia megrulisa <strong>da</strong> lazuris<br />
saxiT.<br />
gamodis, rom `argonavtebs~ berZeni gmiris meTaurobiT<br />
kolxeTSi Zv. welTaRricxvis meore aTaswleulis
meore naxevarSi eTnikurad igive mosaxleoba <strong>da</strong>xv<strong>da</strong>, <strong>da</strong>axloebiT<br />
imave enebze metyveli, rac Cvens droSi `axal<br />
argonavtebs~ britaneTis mkvidr tim severinis meTaurobiT.<br />
• • •<br />
tim severini saqarTvelos muzeumSi