studenturi eleqtronuli damatebiTi nomeri
studenturi eleqtronuli damatebiTi nomeri
studenturi eleqtronuli damatebiTi nomeri
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis<br />
saxelmwifo universiteti<br />
ekonomikisa da biznesis fakulteti<br />
Jurnali `ekonomika da biznesi~<br />
<strong>studenturi</strong><br />
<strong>eleqtronuli</strong> <strong>damatebiTi</strong> <strong>nomeri</strong><br />
(el-JurnalSi Sesulia Tsu-s studentTa 69-e samecniero<br />
konferenciis CarCoTi, ekonomikisa da biznesis fakultetze<br />
saprizo adgilebze gasuli da saqarTvelos sxva<br />
universitetebis mier gamocxadebul konferenciebSi amave<br />
fakultetidan monawile gamarjvebul studentTa<br />
moxsenebaTa Sinaarsebi)<br />
Tbilisi<br />
2008-2009 saswavlo weli<br />
1
organizatorebisagan<br />
saqarTvelos, romlis saukeTeso tradiciebi ganaTlebis sferoSi sayovelTaod iyo cnobili<br />
(fazisis filosofiisa da ritorikis skola kolxeTSi (IV saukune), gelaTisa da iyal-<br />
Tos akademiebi (XII saukune), samonastro-saganmanaTleblo centrebi palestinaSi (V saukune),<br />
siriaSi (VI saukune), saberZneTSi (X-XI saukuneebi), bulgareTSi (XI saukune)) politikurekonomikuri<br />
dauZlurebisa da bolos ruseTis koloniad gadaqcevis Sedegad ramdenime saukunis<br />
ganmavlobaSi aRar gaaCnda erovnuli umaRlesi saswavlo dawesebuleba.<br />
erT-erTi pirveli nabiji, romelic qarTvelma xalxma gadadga meoce saukunis dasawyis-<br />
Si 1918 wels, erovnuli damoukideblobis mopovebisa da erovnuli demokratiuli saxelmwifos<br />
gamocxadebisTanave, TbilisSi erovnuli universitetis Seqmna iyo. igi im dros pirveli<br />
da erTaderTi universiteti iyo mTels kavkasiaSi.<br />
Semdgom bolSevikur da komunistur periodSi, Tavsmoxveuli idologiisa da cenzuris<br />
miuxedavad, Tbilisis saxelmwifo universitetma SeZlo erovnuli suliskveTebis SenarCuneba,<br />
zogadsakacobrio idealebisadmi msaxureba, aRzarda erovnuli inteligenciis saukeTeso warmomadgenlebi,<br />
Camoayaliba sayovelTaod cnobili samecniero skolebi maTematikaSi, fsiqologiaSi,<br />
filosofiaSi, lingvistikaSi, istoriografiaSi. safuZveli Cauyara mravali umaRlesi<br />
saswavleblisa da saqarTvelos mecnierebaTa akademiis Seqmnas.<br />
ekonomikis fakulteti damoukidebeli saxiT 1931 wels Camoyalibda. manamde ekonomikuri<br />
specialobebi, iuridiul specialobebTan erTad, socialur-ekonomikur fakultetSi iyo<br />
gaerTianebuli, romelic 1922 wlidan Seudga saqmianobas. fakultetis misiaa sistemurobis,<br />
memkvidreobiTobisa da uwyvetobis principebze dafuZnebuli maRalxarisxiani, xelmisawvdomi<br />
da Tanamedrove donis ekonomikuri da biznes-ganaTlebis uzrunvelyofa, Sromis saerTaSoriso<br />
bazarze konkurentunariani specialistebis momzadeba, samecniero kvlevebis warmarTva saer-<br />
TaSoriso samecniero wreebTan mWidro kavSirSi.<br />
fakultetze sxvadasxva samsaxurebisa da kaTedrebis iniciativiT mTeli rigi konferenciebi<br />
da Sexvedrebi imarTeba. maT Soris saTanado yuradReba eTmoba studentur konferenciebs.<br />
aRsaniSnavia, rom sauniversiteto konferenciaze gamarjvebuli axalgazrdebi did warmatebebs<br />
aRweven saqarTvelos sxva umaRlesi saswavleblebis mier gamocxadebul konferenciebSi,<br />
rasac qvemoT warmodgenili moxsenebebi adasturebs.<br />
Tsu-s ekonomikisa da biznesis fakultetze 2008 wlis ianvridan gamoicema saerTaSoriso<br />
referirebadi da recenzirebadi samecniero-praqtikuli Jurnali `ekonomika da biznesi~.<br />
fakultetis xelmZRvanelobis, Jurnalis redaqtorisa (prof. r. gogoxia) da teqnikuri redaqtoris<br />
(prof. m. turava) TanadgomiT gaweuli iqna didi moculobis saorganizacio samu-<br />
Sao saimisod, rom ganxorcielebuliyo kidev erTi saintereso wamowyeba - yovelwliuri<br />
<strong>eleqtronuli</strong> <strong>studenturi</strong> <strong>damatebiTi</strong> nomris Seqmna. es idea organizatorebs swored studentur<br />
konferenciebze wakiTxul moxsenebaTa maRalma donem ukarnaxa. JurnalSi arsebuli<br />
moxsenebebis gamosaqveyneblad mzaoba dadasturebulia Sesabamisi kaTedris xelmZRvanelTa da<br />
studentebis mecnier-xelmZRvanelTa vizirebiT, xolo moxsenebebSi gamoTqmul mosazrebebze<br />
pasuxismgebelia avtori. aRniSnulis miuxedavad, batonebma rezo gogoxiam da murman turavam<br />
studentTa naSromebi didi gulisyuriT waikiTxes, risTvisac gvsurs maT guliTadi madloba<br />
gadavuxadoT.<br />
2
studentur eleqtronul JurnalSi Sesulia 2008-2009 saswavlo wels iv. javaxiSvilis<br />
saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis studentTa 69-e samecniero konferenciis<br />
CarCoTi, ekonomikisa da biznesis fakultetis kaTedrebze saprizo adgilebze gasuli da<br />
saqarTvelos sxva universitetebis mier gamocxadebul konferenciebSi amave fakultetidan<br />
monawile gamarjvebul studentTa moxsenebaTa Sinaarsebi.<br />
sauniversiteto 69-e konferenciis yvela gamarjvebuli studenti dajildovda sigeliT,<br />
xolo I-III adgilze gasuli studentebi ekonomikisa da biznesis fakultetis <strong>studenturi</strong><br />
TviTmmarTvelobis mier dajildoebul iqnen wignis maRaziis vauCerebiT. sazeimo viTarebaSi<br />
samaxsovro saCuqrebi gadaecaT aseve maT, vinc universitetis saxeliT gamarjveba moipoves<br />
sxva umaRlesi saswavleblebis mier organizebul konferenciebze.<br />
<strong>studenturi</strong> <strong>eleqtronuli</strong> Jurnali teqnikurad moamzades Tavad konferenciis monawileebma.<br />
imis gamo, rom momxsenebelTa nawilma naSromebi winaswargamocxadebul vadaSi da<br />
saTanado formatiT ar warmoadgina, Jurnalis sasurvel doneze momzadeba sakmaod rTuli<br />
gasamarTi aRmoCnda. Sedegad el-Jurnali mcireodeni xarvezebiT qveyndeba, risTvisac mkiTxvels<br />
bodiSs vuxdiT. maT vinc obieqturi mizezebis gamo ver moaxerxes naSromis<br />
warmodgena, ganaxlebuli variantis gamoqveynebis saSualeba miecemaT momdevno nomerSi.<br />
vimedovnebT, rom samomavlod studentebi ufro meti yuradRebiT moekidebian naSromebis<br />
warmodgenis moTxovnebis dacvas. gisurvebT warmatebebs.<br />
Tsu-s ekonomikisa da biznesis fakultetis<br />
samecniero kvlevebisa da ganviTarebis<br />
samsaxuris ufrosi asoc. prof. i. gagniZe<br />
Tsu-s IV kursis bakalavri<br />
TaTuli duSuaSvili<br />
<strong>studenturi</strong> saredaqcio kolegia: TaTuli duSuaSvili (xelmZRvaneli)<br />
TinaTin axvlediani<br />
Tamriko facia<br />
Tamuna akofaSvili<br />
qeTevan adeiSvili<br />
3
S i n a a r s i<br />
giorgi yufaraZe ,,saqarTvelo da evrointegracia~ - saqarTvelosa da evrokavSirs Soris<br />
TanamSromlobis axali perspeqtiva (mecn-xelm. asoc. prof. i. gogoriSvili) ................................ 6<br />
irakli giorbeliZe Tavisufali industriuli zonebi saqarTveloSi da maTi ganviTarebis<br />
perspeqtivebi XXI saukuneSi (momzadebulia damoukideblad)...................................................................... 15<br />
nino fxikiZe finansuri krizisi - `binaTmflobelobis mania~ (mecn-xelm: asoc. prof m.<br />
julayiZe) ………............................................................................................................................................................................ 20<br />
giorgi nikuraZe informaciuli revolucia da ekonomikuri politikis evolucia (mecn-xelm:<br />
asoc. prof. i. gogoriSvili) ….................................................................................................................................... 29<br />
mariam WurWelauri sarkinigzo klasteri saqarTveloSi (mecn-xelm: asoc. prof. i.<br />
gagniZe)........................................................................................................................................................................................ 35<br />
TinaTin axvlediani sareklamo biznesis ganviTareba saqarTveloSi (mecn-xelm: sruli prof. T.<br />
Sengelia) …................................................................................................................................................................................. 40<br />
valeriane joxaZe, qeTevan pirveli sastumro biznesi saqarTveloSi (mecn-xelm: sruli prof.<br />
T. Sengelia) ............................................................................................................................................................................... 45<br />
daviT gabriWiZe, mariam kevliSvili rZis poduqtebis bazari saqarTveloSi (mecn-xelm: sruli<br />
prof. T. Sengelia) …........................................................................................................................................................... 50<br />
qeTevan RuduSauri sabanko riskebis marTvis srulyofis koncefcia (mecnier-xelmZR. asist.<br />
prof. c. oqruaSvili) .................................................................................................................................................... 54<br />
e k o n o m i k i s m i m a r T u l e b a<br />
givi melqaZe inflaciis TargeTireba saqarTveloSi (mecn-xelm: ek. akad. doqt. g. xasia)<br />
........................................................................................................................................................................................................... 59<br />
salome jaSi msoflio finansuri krizisi da saqarTvelo (mecn-xelm: asist. prof. n. kakulia)<br />
....................................................................................................................................................................................... 64<br />
zurab ziraqaZe sapensio sistemis reforma saqarTveloSi (mecn-xelm: sruli profesori n.<br />
xaduri) ….................................................................................................................................................................................... 69<br />
bela CaCibaia, baia CaCibaia reklamis gavlena ludis gayidvebis moculobaz (mecn-xelm: sruli<br />
prof. e. xaraiSvili) .................................................................................................................................................... 73<br />
naTia meliTauri riskebi da dazRvevis imitaciuri modelebi (mecn-xelm: sruli prof. e. xaraiSvili)<br />
……............................................................................................................................................................................... 79<br />
qeTevan jibuti qarTuli mineraluri da mtknari wylebis konkurentunarianoba (mecn-xelm:<br />
sruli prof. e. xaraiSvili)........................................................................................................................................ 85<br />
nino patariZe, lili wverava, salome samxaraZe evropis biznes angelozTa qseli da<br />
saqarTvelo (mecn-xelm: asoc. prof. S. SaburiSvili) .............................................................................. 91<br />
nika grZeliSvili, SoTa kupataZe transnacionaluri kompaniebi saqarTvelos ekonomikaSi<br />
(mecn-xelm: asoc. prof. d. sixaruliZe) ........................................................................................................... 97<br />
nino oqruaSvili globaluri finansuri krizisi da saqarTvelo (mecn-xelm: asoc. prof. S.<br />
SaburiSvili) .................................................................................................................................................................... 103<br />
4
TaTuli duSuaSvili mcire da saSualo mewarmeobis warmatebis strategia (mecn-xelm: sruli<br />
prof. r. gvelesiani) .......................................................................................................................................................... 108<br />
mariam gogiaSvili inflacia: arsi, mizezebi, Sedegebi (mecn-xelm: asoc. prof. j.<br />
janjRava)…................................................................................................................................................................................... 114<br />
mixeil dvaliSvili inflaciis statistika da makroekonomikuri tendenciebi saqarTveloSi<br />
(mecn-xelm: asoc. prof. m. mindoraSvili)...............................................................................................................119<br />
Salva giorgaZe saqarTvelosa da msoflios mosaxleobis ricxovnobis prognozebi<br />
(mecn-xelm: asoc. prof. m. xmalaZe) ...................................................................................................................... 123<br />
irakli makalaTia siRaribe uaxlesi periodis saqarTveloSi (mecn-xelm: asoc. prof. b.<br />
gabiZaSvili) ........................................................................................................................................................................... 126<br />
b i z n e s i s a d m i n i s t r i r e b i s m i m a r T u l e b a<br />
gvanca dgebuaZe mcire biznesis ganviTarebis donis faqtobrivi analizi (mecn-xelm: sruli<br />
prof. T. Sengelia) ............................................................................................................................................................ 132<br />
lana sulakaZe, salome vaSakiZe fiWuri kavSirgabmulobis biznesi saqarTveloSi (mecn-xelm:<br />
asoc. prof. g. erqomaiSvili) ....................................................................................................................................... 138<br />
irakli xubua globaluri finansuri krizisi da misi gavlena saqarTvelos finansur<br />
sistemaze (mecn-xeml: asoc. prof. lela baxtaZe) .....................................................................................… 143<br />
qeTevan adeiSvili sigaretis brendebis marketinguli kvleva qarTul bazarze (mecn-xelm.<br />
asoc. prof. m. veSaguri) ........................................................................................................................................... 148<br />
giorgi abulaZe momsaxurebis marketingis axali mimarTulebebi saqarTveloSi (mecn-xelm:<br />
asoc. prof. C. jaSi) ......................................................................................................................................................... 153<br />
nino gemazaSvili sainvesticio proeqtebis dafinansebis strategia (mecn-xelm: asist. prof.<br />
Gg. qeSelaSvili) ............................................................................................................................................................. 158<br />
zviad siWinava testuri gamocdebis Casatarebeli programuli produqti `TEGAPRO~ (mecnxelm:<br />
asoc. prof. d. siWinava) ............................................................................................................................... 163<br />
nikoloz cxadaia informaciuli sazogadoebis ekonomikis ganviTarebis ZiriTadi aspeqtebi<br />
(mecn-xelm: asoc. prof. enver lagvilava) ..................................................................................................... 167<br />
nino CarTolani internet-tqnologiebi da sagadasxado sistema (mecn-xelm: sruli prof. m.<br />
maRraZe) ............................................................................................................................................................................... 173<br />
nano samyuraSvili buRaltruli balansis analizuri mniSvneloba (mecn-xelm: asoc. prof. i.<br />
WilaZe)....................................................................................................................................................................................... 179<br />
Tamriko facia, giorgi fanjikiZe sasaqonlo maragebis TviTRirebulebis Sefasebis<br />
meTodebis gavlena mogebis maCvenebelze (mecn-xelm: prof. i. WilaZe) ........................................... 183<br />
Tamaz deviZe turistuli gamofenebi da bazrobebi (mecn-xelm: asist. prof. m. baramiZe)... 187<br />
giorgi burduli internet-teqnologiebi turizmSi (mecn-xelm: asist. prof. m.<br />
melaZe)........................................................................................................................................................................................... 191<br />
nino gogoberiZe umuSevroba saqarTveloSi da misi daZlevis gzebi (mecn-xelm:<br />
asoc. prof. n. paiWaZe) ................................................................................................................................................... 196<br />
5
,,saqarTvelo da evrointegracia~-saqarTvelosa da<br />
evrokavSirs<br />
Soris TanamSromlobis axali perspeqtiva 1<br />
giorgi yufaraZe<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm. asoc. prof. i. gogoriSvili<br />
msoflio ekonomikaSi qveyanaTa integraciuli gaerTianebebi sul ufro<br />
metad mzard rols asruleben. qveyanaTa es gaerTianebebi afarToeben TavianTi<br />
kompetenciis sferoebs, Rrmavdeba gaerTianebis wevr qveynebs Soris konvergenciis<br />
procesebi. Tanamedrove etapze saerTaSoriso ekonomikur integraciaSi<br />
monawileoba qveynis konkurentunarianobis amaRlebis erT-erTi mamoZravebeli<br />
faqtoria msoflio bazarze.<br />
es procesebi gansakuTrebiT mniSvnelovania patara qveynebisaTvis, romelTa<br />
ekonomikuri zrda efuZneba pirdapir ucxour investiciebs da saeqsporto<br />
potencialis zrdas grZelvadian perspeqtivaSi. saeqsporto bazrebis stabiluroba<br />
da ucxour investiciaTa mozidva arsebiTi faqtoria saqarTvelos<br />
makroekonomikuri wonasworobisaTvis. amasTan, FDI-is ganxorcilebas saqarTveloSi<br />
xels Seuwyobs qveynis mier Tavisufali vaWrobis reJimis miRweva, iseT<br />
msxvil bazarze, rogoric evrokavSiris bazaria_ucxoeli investorisaTvis sxva<br />
potenciurad arsebul upiratesobebTan erTad, saqarTevloSi investireba<br />
niSnavs evrokavSiris bazarze Sesvlasac. (Tu es ukanaskneli miRweul iqna)<br />
am mxriv mniSvnelovania qveynis swrafva evrokavSiris wevrobisaken; es<br />
procesi mimdinareobs etapobrivad da igi qveynis mier miRweul progress<br />
efuZneba. am etapze saqarTvelo ar ganixileba rogorc kandidati qveyana; magram<br />
evrokavSirsa da saqarTvelos Soris urTierTobebi sul ufro did masStabebs<br />
iZens. 2008 wlis zafxulSi wamoyenebul iqna iniciativa ,,aRmosavleTis<br />
partniorobis Sesaxeb”, romelic samezoblo politikis erTgvar gagrZelebad da<br />
TanamSromlobis ufro mWidro formatad gevevlineba.<br />
evrokavSirTan sruli integraciis gzaze mniSvnelovania yoveli axali<br />
formatis wamoyenebisas moxdes ukve miRweuli progresis Sefaseba, wevri qveynebis<br />
gamocdilebis gaziareba, axali SesaZleblobebis gamovlena, raTa sabolood<br />
miRweul iqnas saqarTvelos sagareo politikis mTavari mizanievrokavSiris<br />
wevroba. amasTan - ,,istoria TavisTavad ar meordeba, yvela kandidati<br />
qveyana aris unikaluri da aqedan gamomdinare ar SeiZleba molaparakebebis<br />
gamocdileba pirdapir iqnes gadmoRebuli, magram amave dros EU, yvela sxva didi<br />
gaerTianebebis (organizaciebis msgavsad) iyenebs ukve aprobirebul meTodebsa<br />
da instrumentebs-evropis gafarToebis principebis CaTvliT’’ 2<br />
1 moxseneba wakiTxul iqna Tsu-s evropuli kvlevebis institutis mier organizebul studentTa II<br />
samecniero konferenciaze da daikava I adgili. avtorma sxva Temis momzadebis Sedegad aseve I adgili<br />
daikava Savi zRvis universitetis mier organizebul studentTa konferenciaze 2009 wels.<br />
2 Lithunia’s Road to the European Union: Unification of Europe and Lithuanias EU accession negotiation’’ ed. By<br />
Klaudijus Maniokas, Ramunas Vilpisausamkas, Darius Zeroulis; Vilnius:Eugrimas 2005 pp5-6<br />
6
imisaTvis, rom SevafasoT miRweuli progresi saqarTvelosa da evrokav-<br />
Siris urTierTobebSi, gamovyoT is axali SesaZleblobebi, rac arsebobs `aRmosavleTis<br />
partniorobis iniciativaSi~ mizanSewonilia ganvixiloT dRemde arsebuli<br />
urTierTobebis evolucia evrokavSirsa da saqarTvelos Soris. amasTan,<br />
Cveni kvelevis ZiriTadi yuradReba gadatanilia ,,aRmosavleTis partniorobis<br />
iniciativis’’ sakiTxebze.<br />
Ddamoukidebel saqarTvelosa da evrokavSirs Soris urTierToba daiwyo<br />
1992 wlidan. Aam wels evrokavSirma saqarTvelo damoukidebel saxelmwifod<br />
scno da daiwyo masTan aqtiuri TanamSromloba.<br />
1993 wlidan evrokavSirma miznad daisaxa gaemravalferovnebina Tavisi<br />
sagareo urTierTobebi mTeli rigi regionebisa da qveynebisaTvis daxmarebebis<br />
gaweviT. erT-erTi regioni, romelsac evrokavSirma didi daxmareba gauwia<br />
samxreT kavkasia iyo.<br />
1994 wlidan saqarTvelom daiwyo evrokavSirTan partniorobisa da<br />
TanamSromlobis SeTanxmebaze muSaoba. am SeTanxmebam, romelic luqsemburgSi<br />
1996 wlis 22 aprils iqna xelmowerili, gansazRvra is ZiriTadi CarCo,<br />
romelSic unda ganviTarebuliyo saqarTvelosa da evrokavSirs Soris momavali<br />
urTierTobebi. 1996 wlis 22 aprils luqsemburgSi aRniSnul xelSekrulebas<br />
xeli moaweres evrokavSiris wevri saxelmwifoebis warmomadgenlebma, evrokomisiis<br />
prezidentma da saqarTvelos prezidentma. is ZalaSi Sevida 1999 wels.<br />
2003 wlis 7 ivliss evrokavSirma samxreT kavkasiis regionSi Tavisi specialuri<br />
warmomadgeneli daniSna, riTac kidev erTxel gausva xazi am regionis<br />
qveynebisadmi Tavis interess.<br />
2004 wlis 14 ivniss evrokavSiris (ministrTa) sabWom miiRo gadawyvetileba<br />
azerbaijanis, saqarTvelos da somxeTis evropis samezoblo politikaSi CarTvis<br />
Sesaxeb. amis Semdeg saqarTvelos evrokavSirTan urTierTobebi axal fazaSi<br />
Sevida da kidev ufro intensiuri xasiaTi miiRo.<br />
dReisaTvis evrokavSiris daxmarebis farglebSi mimdinareobs iseTi programebi,<br />
rogoricaa teqnikuri daxmarebis programa TACIS, humanitaruli daxmarebis<br />
programa ECHO, sasursaTo usafrTxoebis programa FSP, gansakuTrebuli finansuri<br />
daxmarebis programa EFA, sareabilitacio programa post-konfliqtur<br />
regionebSi, demokratiisa da adamianTa uflebebis dacvis evropuli programa<br />
EIDHR, erToblivi aqcia erTiani sagareo da usafrTxoebis politikis farglebSi<br />
Joint Action in the framework of Common Foreign and Security Policy (CFSP); aseve saxelmwifoTaSorisi<br />
proeqtebi (TRACECA, INOGATE, garemos dacvis proeqtebi da sxva).<br />
aRmosavleTis partnioroba 1 aris evropis samezoblo politikis evolucia.<br />
evropis samezoblo politika SemuSavda EevrokavSiris 2004 wlis gafarToebis<br />
konteqstSi, rac ZiriTadad ukavSirdeboda imas rom evrokavSiri miiswafvoda ar<br />
gaCeniliyo axali gamyofi xazebi gafarToebul evrokavSirsa da mis danarCen<br />
mezobel qveynebs Soris; nacvlad amisa gaZlirebuliyo stabiluroba, usafrTxoeba<br />
da keTildReoba; dasawyisSi samezoblo politika iyo gamiznuli UuSualo<br />
1 mocemuli sakiTxebi ZiriTadad damuSavebulia evrokavSiris oficialuri saitidan :<br />
htpp://ec.europa.eu/external_relations/eastern/index_en.htm<br />
7
mezoblebisaTvis: alJiri, belarusi, egvipte, isreli, iordania, libani, libia,<br />
maroko, palestinis avtonomia, siria, tunisi da ukrina. 2004 welSi politika<br />
gafarTovda da moicva samxreT kavkasiis qveynebi.<br />
aRmosavleTis partniorobis ZiriTadi elementebi SemuSavda barselonas<br />
procesze da gansakuTrebiT xmelTaSua zRvis iniciativaze. aRmosavleTis partnioroba<br />
miznad isaxavs gaxados evrokavSiris partniroba xmelTaSua zRvisa da<br />
aRmosavleTis evropis qveynebTan ufro simetriuli. Aamave dros ori veqtoris<br />
dasaxva niSnavs gansxvavebul geografiul, istoriul, da kulturul realobas<br />
evrokavSiris ori samezoblosa. Easeve asaxavs SesaZleblobas ufro axlo<br />
urTierTobisa evrokavSiras da aRmosavleT mezoblebs Soris, rac aZlevs Sans<br />
am qveynebs warmatebiT ganaxorcielon reformirebis procesi da dauaxlovdnen<br />
evrokavSirs.<br />
aRmosavleTis partniorobis iniciativa agreTve iTvaliswinebs im gamocdilebas,<br />
rac axlda evrokavSiris gafarToebas centraluri da dasavleT evropis<br />
mimarTulebiT, gansakuTrebiT politikis instrumentebSi. magaliTad, mravalmxrivi<br />
formati rCeba struqturul dialogad evrokavSirsa da asocirebul qveynebs<br />
Soris.<br />
ruseT-saqarTvlos omma uSualod ganapiroba es iniciativa. man cxadyo<br />
samezoblo politikis naklovanebebi da dasva saWiroeba SemuSavebuliyo axali<br />
TanamSromlobis instrumenti regionis stabilurobisTvis. Eevropuli sabWos<br />
riggareSe sxdomaze 2008 wlis 1 seqtmebrs miRebuli gadawyvetileba ,,gadaidgas<br />
<strong>damatebiTi</strong> nabijebi vizis gacemis procedurebis gamartivebis Taobaze da sruli<br />
Tavisufali vaWrobis Sesaxeb uaxloes droSi, roca miRweul iqneba winapirobebi~<br />
es mosazreba meordeba ufro struqturuli formiT ,,aRmosavleTis<br />
parniorobaSi~.<br />
aRmosavleTis partniorobis ZiriTadi elementebi:<br />
evropuli komisia eswrafvis gaaRrmavos urTierTobebi somxeTTan,<br />
azerbaijanTan, saqarTvelosTan. moldovasTan, ukrainasa da belorusiasTan(es<br />
ukanaskneli damokidebulia imaze Tu rogor ganaviTarebs Tavis urTierTobebs<br />
evrokavSirTan). es saWiroebs axal asocirebis xelSekrulebas, rac moicavs<br />
Rrma da Tavisufal vaWrobis xelSekrulebebs am qveynebTan, romlebsac aqvT<br />
survili da SesaZlebloba ufro Rrma CarTulobis, TandaTanobiTi integraciis<br />
evrokavSiris ekonomikaSi - ufro martivi gadaadgilebiT evrokavSirSi savizo<br />
mimosvlis TandaTanobiTi gamartivebiT, rasac Tan axlavs aralegaluri<br />
imigraciis SezRudva. TanamSromloba, aseve miznad isaxavs demokratiisa da<br />
kargi mmarTvelobis xelSewyobas, energiis usafrTxoebis gaZlirebas da garemos<br />
dacvas. aseve, xeli Seuwyos xalxTa Soris kontaqtebis gaRrmavebas, mxari<br />
dauWiros ekonomikur da socialur ganviTarebas <strong>damatebiTi</strong> dafinansebis<br />
SeTavazebis gziT sxvadasxva proeqtebisaTvis, raTa aRmofxvril iqnes<br />
disbalansi da gaizardos stabiluroba.<br />
aRmosavleTis partniprobis 5 mTavari elementi:<br />
1.asocirebis xelSekrulebebi<br />
2. bazarze gaumjobesebuli SeRwevadoba Rma da Tavisufali vaWrobis<br />
xelSekrulebebiT<br />
8
3. maRali mobiluoba, rac ganxorciledeba moblurobis da usafrTxoebis<br />
paqtebiT, savizo xelSekrulebebiT, saerTo Zalisxmeva korufciasa da<br />
organizebul danaSaulTan brZolaSi, aralegaluri migracis sakiTxebSi<br />
4. energiis usafrTxoeba<br />
5. regionaluri ganviTarebis mxardaWera, aseve wevr qveynebs Sorisac<br />
iniciativa sakmaod mravalferovania detalebSi da uzrunvelyofs samoqmedo<br />
rukas 5 elementiT. igi Camoyalibebulia ormxivi da mravamxrivi formatebiT.<br />
ormxrivi formati iTavliswinebs zemoT CamoTvlil sakiTxebs.<br />
aRmosavleTis partniorobis iniciativis mTavri elementia-asocirebis<br />
SeTanxmeba. saqarTvelosTan mimarTebaSi igi cvlis ,,partniorobisa da Tanam-<br />
Sromlobis Sesaxeb~ SeTanxmebas axali formatiT. es SeTanxmeba efuZneba Tavisufal<br />
vaWobaze TandaTanobiT gadasvlas da sxvadasxva mimarTulebiT politikis<br />
daaxloebas. saqarTvelosaTvis es niSnavs: ufro metad mWidro kavSirebs<br />
EU-sTan; Tavisufali vaWrobis perspeqtivas, infrastruqturis ganviTarebaSi met<br />
daxmarebas.<br />
qveyanasTan gaformebul farTo da yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis<br />
Sesaxeb SeTanxmebebs (Deep and Comprehensive Free Trade Agreements). aRniSnuli mizani<br />
warmoadgens asocirebis Sesaxeb SeTanxmebebis Semadgenel erT-erT ZiriTad elements.<br />
Tavisufali savaWro zona SemoRebul iqneba im partnior qveynebTan,<br />
romlebic msoflio savaWro organizaciis wevrebi arian. Tavisufali savaWro<br />
reJimi Seexeba mTlianad savaWro da aseve energetikul seqtorebs da gulisxmobs<br />
Tavisufali vaWrobis umaRles SesaZlo dones. evrokomisiis dokumenti<br />
grZelvadian perspeqtivaSi iTvaliswinebs aseve partnior qveynebs Soris Tavisufali<br />
vaWrobis Sesaxeb analogiuri SeTanxmebebis gaformebas, romlis Sedegic<br />
SesaZloa iyos samezoblos ekonomikuri gaerTianeba (Neighbourhood Economic<br />
Community).<br />
ekonomikuri integraciis gzaze Tavisufali vaWrobis reJimis miRweva<br />
ganixileba, rogorc mniSvlelovani pirvelsawyisi sruli ekonomikuri integraciisaTvis.<br />
saqarTvelosa da evrokavSiris savaWro-ekonomikuri urTierTobebi<br />
SeiZleba SevafasoT iseTi maCveneblebiT, rogoricaa sagareo savaWro brunva<br />
evrokavSiris regionis mixedviT, ganxorcielebul ucxour investiciebSi evrokavSiris<br />
qveynebis wili, eqsport-importis kvotebi amave regionis mixedviT. qveyanaTa<br />
kavSiris arsebiTi maxasiaTebelia maT Soris ufro mWidro savaWro-ekonomikuri<br />
urTierTobebis arsebobaa, vidre danarCen msofliosTan; Sesabamisad, qveyana<br />
romelic eswrafvis evrokavSiris wevrobas, miznad isaxavs gazardos Tavisi<br />
savaWro-ekonomikuri urTierTobebi amave gaerTanebasTan. am mxriv sainteresoa,<br />
rom evrokavSirSi gawevrianebis erT-erTi raodenobrivi kriteriumi (e.w. kopenhagenis<br />
krteriumi) aris evrokavSirTan saeqsporto vaWrobis wili vaWrobis saerTo<br />
moculobaSi - 53.6 %. am maCvenebels saqarTvelo sagrZnoblad CamorCeba<br />
2007 wels - 21.6%. 2006 wels evrokavSirTan savaWro balansSi deficiti 200 milion<br />
evros Seadgenda.<br />
evrokavSirTan importis procentuli maCveneblebi 2000-2008 wlebSi izrdeboda;<br />
misi wili mTlian importSi 26.55dan 37.8% mde meryeobda (sqema #1); eqsportis<br />
maCveneblebi procentul gamosaxulebaSi CamorCeboda importis analogiur<br />
9
maCveneblebs da ufro didi meryeobebiT xasiaTdeboda vidre importi.<br />
Sesabamisad, 2000-2008 wlebSi 17.7% dan 25.0%mde (sqema #2).<br />
saqarTvelos umsxviles sagareo-savaWro partniorebis ricxvSi evrokavSiris<br />
qveynebidan 2005 wels Sediodnen: germania (brunvis 7%), bulgareTi (brunvis<br />
3.4%), safrangeTi (brunvis 2.8 %); 2006 wels _ germania (brunvis 8.5 %), bulgareTi<br />
(brunvis 3.8%), italia (brunvis 2.7%); 2007 wels _ germania (brunvis 6.9%),<br />
bulgareTi (brunvis 3.8%).<br />
sqema #1 1 evrokavSiridan importirebuli produqciis wili mTlian<br />
importSi (procentobiT)<br />
40<br />
20<br />
26.5<br />
32 29.2<br />
37.8 35.6<br />
29.7 30 29.3 28.7<br />
0<br />
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
ganxorcielebul pirdapir ucxour investiciebSi evrokavSiri gvevlineba<br />
ZiriTad partniorad. (sqema #3) ekonomikuri integraciis erT-erTi faqtoria<br />
kapitalis koncentracia da gadaxlarTva, rac ayalibebs mZlavr winapirobas<br />
ekonomikebis urTierTdaaxloebisaTvis. am mxriv evrokavSiris qveynebi, evrokav-<br />
Siris regioni gvevlineba ZiriTad partniorad; swored am regionze modis<br />
ganxorcielebuli FDI-is didi wili. amasTan, mniSvnelovania, rom evropis samezoblo<br />
politikis samoqmedo gegmis erTerTi punqti(4.5) gulisxmobda investiciebis<br />
ormagi dabegvris Tavidan acilebis xelSekrulebebis gaformebas evrokavSiris<br />
wevr qveynebTan, rac ZiriTadad miRweulia. saqarTvelos finansTa<br />
saministros monacemebiT aRniSnuli xelSekrulebebi gaformebulia evrokav-<br />
Siris wevr 16 qveynasTan, inicirebulia sam qveyanasTan. igi moicavs evrokavSiris<br />
wevr yvela im qveynas, saidanac ganxorcielda pirdapiri ucxouri investiciebi<br />
bolo wlebis manZilze. 2007 wels umsxviles investorebs evrokavSiris qveynebidan<br />
warmoadgenda: niderlandebi, safrangeTi, gaerTianebuli samefo, CexeTi,<br />
dania.<br />
evrokavSirTan vaWrobisas saqarTvelo sargeblobs evrokavSiris<br />
SeRavaTebis (preferenciebis) zogadi sistemis meore reJimiT, romelsac ewodeba<br />
mdgradi ganviTarebis da kargi mmarTvelobis xelSewyobis specialuri sitema<br />
(GSP+). es reJimi saqarTveloze gavrcelda 2005 wlidan da igi moicavda periods<br />
2008 wlis CaTvliT. 10 dekembers, 2008 wels evrokavSirma saqarTvelos sami wlis<br />
1 wyaro: statiaSi gamoyenebulia saqarTvelos statistikis departamentis monacemebi da<br />
piradi gaangariSebebi<br />
10
vadiT 2009-2011ww. SeRavaTiani savaWro reJimi gaugrZela. saqarTvelos garda<br />
aRniSnuli reJimi msoflios 16 qveyanaze vrceldeba.<br />
sqema #2 1 evrokavSiris qveynebis wili mTlian eqsportSi<br />
(procentobiT)<br />
40<br />
20<br />
23.7<br />
19.4 18.3 17.7 19.8<br />
25 24.1 21.6 24.7<br />
0<br />
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
sqema # 3 evrokavSiris qveynebis mier ganxorcilebeuli pirdapiri<br />
ucxouri investiciebi (%uli wili mTlian FDI-Si)<br />
80<br />
60<br />
40<br />
30<br />
63.4<br />
34.9<br />
28.2<br />
39.2<br />
54.3<br />
34.2<br />
56.7<br />
41.9<br />
20<br />
0<br />
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
mdgradi ganviTarebisa da kargi mmarTvelos xelSewyobis specialuri<br />
reJimi evrokavSirma saqarTvelos kargi mmarTvelovbisa da mdgradi ganviTarebis<br />
mxardasaWerad mianiWa. saqarTvelos calmxrivad mieniWa Semcirebuli tarifiT<br />
an sabaJo mosakrebelis gareSe saqonlis saqarTvelodan evrokavSirSi eqsportirebis<br />
ufleba. es reJimi SesaZleblobas aZlevs eqsportiorebs: Seamciron<br />
saqonlis Rirebuleba da uzrunvelyon misi SedarebiT ufro maRali konkurentunarianoba<br />
Semcirebuli tarifebis xarjze, ukeT gavidnen saeqsporto bazrebze,<br />
ufro metad gazardon saeqsporto potenciali, moaxdinon Semdgomi investireba<br />
da zrda, gazardon pirdapiri ucxouri investirebis potenciali, miiRon<br />
1 moyvanili monacemebi 2004 wlamde moicavs evrokavSiris wevr 25 qveyanas, 2004 wlidan ki 27<br />
qveyanas bulgareTisa da rumineTis CaTvliT.<br />
11
ekonomikuri sargebeli TavianTi biznesisagan da masTan dakavSirebuli erTeulebisaTvis<br />
(kompaniebi, mSromelebi, dasaqmebulebi da momxmarebelebi)<br />
GSP+ reJimi 7200 dasaxelebis saqonelze vrceldeba. saqarTvelodan am<br />
saqonlis eqsportireba xorcieldeba sabaJo mosakreblebis gadaxdis gareSe an<br />
Semcirebuli sabaJo mosakreblebis gadaxdis Semdeg. kerZod, advaloremuli<br />
tarifi uqmdeba im saqonelze, romelic mxolod am moskreblis gadaxdas<br />
eqvemdebareba; asevea specialuri mosakrebeli, xolo im saqonelze, romelzec<br />
orive mosakrebeli unda iqnes gadaxdili, mdgradi ganviTarebisa da kargi<br />
mmarTvelobis specialuri reJimi mxolod ad valoremuli mosakreblis<br />
gauqmebas iTvaliswinebs.<br />
amave dros mniSvnelovania, rom evropis kavSiri sabaJo kavSiria, romlis<br />
wevri saxelmwifoebi erTmaneTTan vaWrobisas arc moskrebels ixdian da arc<br />
sabaJo formalobebs aformeben. evrokavSirSi importze erTani sabaJo tarifia<br />
dawesebuli. amitom, mas Semdeg, rac eqsportiori evrokavSiris wevr erT<br />
romelime wevr saxlemwifoSi sabaJo formalobebs gaformebs da mosakreblebs<br />
gadaixdis, saqoneli evrokavSiris savaWro qselSi Tavisuflad brunavs da erTi<br />
qveynidan meoreSi gadaadgildeba.<br />
Tumca unda aRiniSnos, rom kargi mmarTelobis xelSewyobis specialuri<br />
reJimi ar aTavisuflebs qarTul saqonels im teqnikuri da fitosanitaruli<br />
normebis Sesrulebis aucilebobisagan, romlebic evrokavSiris mieraa<br />
dadgenili. 1<br />
CASE/Global Insigh 2 -is kvlevebis daskvnis mixedviT, evrokavSirsa da<br />
saqarTvelos Soris martivi Tavisufali vaWrobis Sesaxeb xelSekruleba ar<br />
gamoiwvevs mSp-s zrdas. es arc aris gasakviri, radgan tarifebi saqarTvelodn<br />
eqsportze ukve isedac dabalia an zog SemTxvevaSi, saerTod gauqmebulia.<br />
FTA+ (Rrma da yovlismomcvleli Tavisufali vaWroba) evrokavSirsa da<br />
saqarTvelos Soris mniSvnelovnad gazrdis vaWrobis sargebels. CASE/Global<br />
Insight-is kvlevis mixedviT Rma da yovlismomcveli FTA-is SemTxvevaSi momdevno<br />
xuTi wlis ganmavlobaSi mSp-s zrdis tempi saqarTeloSi 1.5%-iT meti iqneba.<br />
usafrTxo garemoSi mobilurobis xelSewyoba `aRmosavleT partniorobis~<br />
prioritets warmoadgens. am mizniT, evrokavSirma unda SesTavazos partnior qveynebs<br />
`mobilurobisa da usafrTxoebis paqtebis~ gaformebis perspeqtiva, romelic<br />
moicavs mobilurobis xelSewyobis aspeqtebsa da usafrTxo garemos Seqmnis<br />
valdebulebebs. aRniSnuli paqtebi SesaZloa moicavdes TanamSromlobis Semdeg<br />
sferoebs: aralegaluri migraciis winaaRmdeg brZola; TavSesafris sistemis evrokavSiris<br />
standartebTan miaxloeba; integrirebuli sazRvris marTvis struqturebis<br />
Seqmna da am sistemis evrokavSiris kanonmdeblobasTan SesabamisobaSi<br />
moyvana; sasamarTlo sistemisa da policiis SesaZleblobebis gaZliereba, gansakuTrebiT<br />
korufciisa da organizebuli danaSaulis winaaRmdeg brZolis<br />
1 ufro vcrlad ixileT: evrokavSirTan vaWrobaSi arsebuli satarifo da arasatarifo barierebi,<br />
k. zaldastaniSvili Jur. saqarTvelos ekonomika #7-8. 2008 w. gv 34-45.<br />
htpp://ec.europa.eu/taxation_customs/<br />
2 CASE/Global Insight(2008), economic Feasibility, Genaral Economic Impact and Implications of A Free Trade Agreement<br />
between the European Union and Georgia, Final Report, May.<br />
12
TvalsazrisiT. aRniSnuli paqtebi gaformdeba TiToeul partnior qveyanasTan<br />
maTi saWiroebebis gaTvaliswinebiT. `mobilurobisa da usafrTxoebis paqtis~<br />
mobilurobis elementis ganmaxocielebeli instrumenti iqneba `partnioroba mobilurobisaTvis~,<br />
romelic moicavs aseve TanamSromlobas savizo politikis<br />
sferoSi. es ukanaskneli ganxorcieldeba etapobrivad, romlis saboloo mizania<br />
uvizo mimosvla konkretuli valdebulebebisa da Tanmdevi RonisZiebebis ganxorcielebiT,<br />
maT Soris ek-is finansuri daxmarebis gaTvaliswinebiT.<br />
SromiTi migraciis sferoSi evrokavSirsa da partnior qveynebs Soris TanamSromlobis<br />
kuTxiT evrokomisia gegmavs Sesabamisi Semafasebeli kvlevis Catarebas,<br />
romlis Sedegebis mixedviT evrokavSiri miiRebs gadawyvetilebas konkretuli<br />
partniori qveynis muSaxelisaTvis sakuTari SromiTi bazris gaxsnis, agreTve<br />
wriuli migraciis xelSewyobis Taobaze; evropuli samezoblo politikis<br />
farglebSi partniori qveynebis mier ukve aRebuli politikuri da samarTlebrivi<br />
valdebulebebis Sesrulebis xelSewyoba, rac uzrunvelyofs mobilurobis<br />
ganviTarebisaTvis usafrTxo garemos Seqmnas, kerZod zemoxsenebuli paqtis<br />
farglebSi yuradReba daeTmoba sazRvrebze maRali donis sazRvris marTvis<br />
procedurebis Camoyalibebas; pirad monacemTa dacvis efeqturi sistemis Seqmnas;<br />
organizebuli danaSaulis, trefikingisa da maRali donis korufciis winaaRmdeg<br />
brZolis kuTxiT erovnuli gegmebis SemuSavebasa da ganxorcielebas evrokav-<br />
Siris standartebis Sesabamisad da sxva.<br />
A`aRmosavleTis partniorobis iniciativa~ iTvaliswinebs partniori qveynebis<br />
ekonomikuri da socialuri ganviTarebis xelSewyobas, romelic gulisxmobs<br />
evrokavSiris ekonomikuri da socialuri politikis gamocdilebisa da<br />
meqanizmebis gaziarebas. TanamSromloba am sferoSi SesaZloa moicavdes Semdeg<br />
RonisZiebebs: urTierTgagebis memorandumis gaformeba regionul politikaze;<br />
partnior qveynebSi regionuli ganviTarebis programebis ganxorcieleba, romel-<br />
Ta mizania adgilobrivi infrastruqturis, adamianuri resursebis, mcire da<br />
saSualo sawarmoTa ganviTarebis xelSewyoba; evrokavSiris regionebsa da partniori<br />
qveynebis regionebs Soris uSualo TanamSromlobis ganviTarebis xelSewyoba<br />
samxreT-aRmosavleT, centralur da CrdiloeT evropaSi arsebul transnacionalur<br />
programebSi monawileobis gziT; sazRvrispira TanamSromlobis (Cross-<br />
Border Cooperation) programis gafarToeba partnior qveynebs Soris TanamSromlobis<br />
ganviTarebis xelSewyobis mizniT.<br />
amgvari midgoma, regionaluri politikis ganxorcileba mniSvnelovania<br />
TviT evrokavSiris Siga regionebisaTvis. ase magaliTad, 2000-2006 wlebis fiskalur<br />
struqturaSi evrokavSirma ganaTavsa 213 miliard evro(daaxlobiT erTi<br />
mesamedi EU-s biujetis) regionaluri politikis transferebisaTvis. am transferebma<br />
miaRwia 30.4 miliard evro weliwadSi, daaxlobeiT 0.35 % mSp-s da miaxlobiT<br />
3.2% beneficiari qveynebis regionis mSp-s. evrokavSiris regionaluri<br />
politika formalurad SemuSavebuli iyo evropis regionebis disproporciulobis<br />
Sesamcireblad. am politikis CarCoebSi dafinanseba modis mravali fondidan,<br />
erToblivad cnobili rogorc `struqturuli fondebi~; zogierTi maTgani<br />
13
Seqmnilia TviT am politikaze adre. regionebs, romelTac aqvT mSp erT sulze<br />
naklebi evrokavSiris saSulos 75%-isa arian mTavari benficiarebi. 1<br />
rac Seexeba iniciativis dafinansebas, evrokomisiis rekomendaciiT saWiroa<br />
finansuri resursebis mniSvnelovnad gazrda, raTa miRweul iqnas iniciativis<br />
farglebSi dasaxuli miznebi. evropuli samezoblo da partniorobis instrumentis<br />
mimdinare biujetiT 2008 wlisaTvis partniori qveynebisaTvis gaTvaliswinebulia<br />
daaxloebiT 450 milioni evro. evrokomisiis winadadebiT, mocemuli<br />
Tanxa etapobrivad unda gaizardos da 2013 wlisaTvis Seadginos 750 milioni<br />
evro, rac gulisxmobs damatebiT 350 milioni evros gamoyofas; xolo axali biujetis<br />
dagegmvisas, evrokomisia mizanSewonilad miiCnevs, finansuri daxmarebis<br />
kidev ufro gazrdas. `aRmosavleT partniorobis~ regionuli komponentis dasafinanseblad,<br />
evrokomisia SesaZleblad miiCnevs evropuli samezoblo da partniorobis<br />
instrumentis 2009 wlis regionuli programebis saxsrebidan gamoiyos<br />
250 milioni evro, raTa iniciativis farglebSi daigegmos prioritetuli regionuli<br />
proeqtebi.<br />
amrigad, aRmosavleTis partniorobis iniciativa saqarTvelosaTvis niSnavs<br />
axal SesaZleblobebs evrokavSirTan integraciis gzaze. qveynis sagareo veqtors<br />
ganapirobebs misi civilizaciuri resurebi, geografiuli mdebareoba da politikur-ekonomikuri<br />
mizanSewoniloba. patara qveynebis erovnuli interesebisa da<br />
usafrTxoebis prioritetebSi ekonomikuri kavSirebis stabilurobisa da eqsportis<br />
uzrunveyofis sakiTxebma TvalsaCino adgili daikaves. saqarTveloSi mTavari<br />
sagareo orientiri evrokavSirTan integraciaa, aRmosavleTis partiorobis<br />
iniciativa niSnavs saqarTvelosa da evrokavSirs Soris axal asocirebis xel-<br />
Sekrulebas, Tavisufali vaWobis reJimis perspeqtivas, maRal mobilurobas, savizo<br />
mimosvlis gamartivebas da regionaluri ganviTarebis mxardaWeras.<br />
evrokavSiris wevroba niSnavs qveynis konkurentunarianobis zrdas msoflio<br />
ekonomikaSi, saeqsporto potencialis zrdas da evrokavSirsa da saqarTvelos<br />
Soris urTierTvaWrobis tempis daCqarebas. qveynis ganviTrebis procesis xelSewyobas<br />
da saqarTvelos aRiarebas, rogorc demokratiuli qveynis myari ekonomikuri<br />
safuZvlebiT.<br />
1 European Integration, Regional Policy and Growth/ Ed by Bernard Funck and Lodovico Pizatti-Washington World<br />
bank, 2003 p 1-5<br />
14
Tavisufali industriuli zonebi saqarTveloSi da maTi<br />
ganviTarebis perspeqtivebi XXI saukuneSi 1<br />
irakli giorbeliZe<br />
Tsu bakalavri<br />
momzadebulia damoukideblad<br />
sabazro ekonomikaze gadasvlam, finansuri globalizaciis masStabebis zrdam, konkurentuli<br />
garemos gafarToebam da daxvewam dResdReisobiT axali gamowvevebis winaSe dagvayena.<br />
qveynis ganviTarebisaTvis saWiro gaxda meti novaciebisa da reformebis danergva _ ganxorcieleba.<br />
investiciebis Semodineba da maTi efeqtianad warmarTva saqarTvelos ekonomikis aRor-<br />
Zinebisa da ganviTarebis arsebiTi maCvenebelia da Tu qarTvel eqspertebs vendobiT, am etapze<br />
qveyanaSi `sainvesticio SimSili~ SeiniSneba. qvemoT mimovixilav Tu ra mniSvneloba aqvs Tavisufali<br />
industriuli da zogadad ekonomikuri zonebis Seqmnas erovnuli ekonomikis<br />
ganviTarebisTvis.<br />
vidre uSualod Tavisufali industriuli zonebis Sesaxeb visaubrebde, ganvixilav zogadad<br />
Tavisufal ekonomikur zonebs. Tavisufali ekonomikuri zonebi (Tez), igive ofSoruli<br />
zonebi me-20 saukunis meore naxevris msoflio ekonomikis mniSvnelovani movlenaa. isini<br />
xelsayreli warmonaqmnebia, zemogebis misaRebad da mniSvnelovan rols TamaSoben Ria ekonomikis<br />
principebis realizaciaSi. aq moqmedi ekonomikuri wesebi, berketebi da specialuri administraciuli<br />
kanonebi amsubuqeben samarTlebriv da sameurneo reJims. sabaJo, sainvesticio<br />
da sagadasaxado reJimi nebismieri sagareo da Sida investiciebisaTvis xelsayrelia da aqedan<br />
gamomdinare ofSoruli zonebi Tavisebur mimzidvel `xafangs~ warmoadgenen ucxouri kapitaldabandebebisaTvis.<br />
Tez-is ZiriTadi maxasiaTebelia sxvadasxva saxis preferenciebisa da stimulebis gamoyeneba,<br />
maT Soris:<br />
fiskaluri (saqmianobis garkveuli saxeobis sagadasaxado stimulireba);<br />
1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna kavkasiis universitetis mier organizebul studentTa saerTaSoriso<br />
konferenciaze `XXI saukunis ganviTarebis perspeqtivebi~ da daimsaxura III adgili.<br />
ibeWdeba Semcirebuli formatiT. moxsenebis sruli versia ganTavsebulia inglisur enaze gamocemul<br />
konferenciis amsaxvel krebulSi, Tb. 2009, gv. 138-143.<br />
http://www.fes.ge/geo/images/Fes_Files/Pulications08files/GEo09Publications/cu_2009.pdf<br />
15
finansuri (pirdapiri - uSualod sabiujeto saxsrebiT subsidireba da SeRavaTiani saxelmwifo<br />
kreditebi, arapidapiri - komunaluri momsaxurebis dabali fasis daweseba, nakveTis saijaro<br />
gadasaxadis Semcireba da sxv.);<br />
administraciuli _ sawarmos registraciisa da ucxo qveynis moqalaqeTa Sesvla-gasvlis<br />
procedurebis gamartiveba;<br />
sagareo ekonomikuri _ sagareo vaWrobaSi sabaJo mosakreblebis Semcireba an sulac gauqmeba.<br />
Tavisufali ekonomikuri zonis erT-erTi nairsaxeobaa Tavisufali industriuli zona<br />
(sxva saxeobebia: Tavisufali savaWro zona, Tavisufali sabaJo teritoria da sxv. ).<br />
konceptualuri TvalsazrisiT zonis or saxeobas ganasxvaveben. erTi maTgani teritoriul<br />
midgomas eyrdnoba da mkafiod gansazRvrul teritorias warmoadgens, sadac zonis yvela<br />
rezidentze zonaSi dadgenili ekonomikuri saqmianobis SeRavaTiani reJimi vrceldeba. meore<br />
konceptualuri midgoma funqcionalur xasiaTs atarebs da warmoadgens SeRavaTian reJims,<br />
romelic garkveuli saxeobis samewarmeo saqmianobis mimarT gamoiyeneba imis miuxedavad, Tu<br />
ekonomikuri agenti, romelic am saxeobis saqmianobas eweva, qveynis romel nawilSia.<br />
sazogadod, Tavisufali industriuli zona SeiZleba ganisazRvros, rogorc mkafiod<br />
Semofargluli teritoria, romelzec myardeba ekonomikur-finansuri saqmianobis gansakuTrebuli<br />
reJimi, mewarmeobis stimulirebis, meurneobis prioritetul sferoebSi ucxouri investiciebis<br />
mozidvisa da axali teqnologiebis danergvis mizniT.<br />
Tavisufal industriul zonebSi import-eqsportze sabaJo mosakrebeli moxsnilia. amis<br />
miuxedavad, mewarmeebi valdebulni arian awarmoon aRricxva da yovelwliurad waradginon<br />
deklaracia, sadac yvela produqcia da operacia unda iyos asaxuli. mraval qveyanaSi (makedonia,<br />
TurqeTi, gana, gvatemala, kosta-rika) mewarmeebi Tavisufldebian saSemosavlo gadasaxadisaganac.<br />
Tumca kosta-rikaSi, gvatemalaSi da ganaSi es SeRavaTebi mxolod pirveli 10<br />
wlis ganmavlobaSi moqmedebs. dRg-sgan mewarmeebi gaTavisuflebulni arian ruseTis,<br />
gvatemalisa da ganas Tavisufal industriul zonebSi, aqcizis gadasaxadisagan _ ruseTis<br />
federaciaSi, uZrav qonebaze gadasaxadisagan _ gvatemalaSi da a.S (ix. cxrili #1).<br />
cxrili #1. msoflios qveynebi da Tavisufali industriuli zonebi<br />
qveyana<br />
zonis<br />
Seqmnis<br />
iniciatori<br />
zonis<br />
moqmedebis<br />
vada<br />
ruseTi mTavroba 20 weli,<br />
dauSvebel<br />
ia vadis<br />
gagrZeleb<br />
akrZalvebi<br />
nedeulis mopoveba,<br />
garemosaTvis<br />
saxifaTo<br />
produqciis<br />
gadasaxadebisgan<br />
gaTavisufleba<br />
sabaJo mosakreblebi<br />
import-eqsportze,<br />
dRg, aqcizis gadasaxadi<br />
xelmZRvaneloba<br />
aRmasrulebeli<br />
xelisuflebis<br />
federaluri<br />
organo<br />
16
TurqeTi mTavroba mTavrobas<br />
Tan SeTanxmebiT<br />
makedonia mTavroba<br />
kostarika<br />
gvatemal<br />
a<br />
palestin<br />
a<br />
sagareo<br />
vaWrobis<br />
saministro<br />
ekonomikis<br />
saministro<br />
ministrTa<br />
kabineti<br />
a<br />
50 weli<br />
(vadis<br />
gasvlis<br />
Semdeg<br />
SeiZleba<br />
kidev 25<br />
wliT<br />
gagr-<br />
Zeldes)<br />
saministr<br />
osTan<br />
SeTanxmebi<br />
T<br />
10 weli<br />
vrceldeb<br />
a gadasaxadebze<br />
SeRavaTebi<br />
ara<br />
umetes<br />
49 wlisa<br />
warmoeba,<br />
radioaqtiuri<br />
da birTvuli<br />
nivTierebebi<br />
-<br />
garemosaTvis saxifaTo<br />
produqcia,<br />
radioaqtiuri<br />
da birTvuli niv-<br />
Tierebebi, narkotikebi,<br />
iaraRis<br />
warmoeba, qimiuri,<br />
biologiuri<br />
produqcia<br />
garemosaTvis<br />
saxifaTo<br />
produqcia<br />
sabaJo mosakreblebi<br />
import-eqsportze,<br />
saSemosavlo<br />
gadasaxadi<br />
sabaJo mosakreblebi<br />
import-eqsportze,<br />
saSemosavlo gadasaxadi,<br />
gadasaxadi fulad<br />
gadmoricxvebze<br />
sabaJo mosakreblebi<br />
import-eqsportze,<br />
saSemosavlo<br />
gadasaxadi<br />
sabaJo mosakreblebi<br />
import-eqsportze,<br />
saSemosavlo gadasaxadi,<br />
uZrav qonebaze<br />
gadasaxadi, dRg,<br />
navTobis da gazis<br />
mopoveba,Tevzrewva,<br />
turizmi, xe-tyis<br />
rewva, Saqris<br />
warmoeba, yavis,<br />
kardamonis moyvana,<br />
bambis, bananis, sezamis,<br />
kauCukis<br />
warmoeba, msxvilfexa<br />
saqonlis mo-<br />
Seneba, radioaqtiuri<br />
nivTierebebis<br />
warmoeba<br />
- sabaJo mosakreblebi<br />
import-eqsportze<br />
-<br />
Tavisufali ekonomikuri<br />
zonis sa-<br />
Tavo ofisi (qmnis<br />
makedoniis<br />
mTavroba)<br />
korporacia (iqmneba<br />
mTavrobis mier)<br />
mTlianad ekisreba<br />
zonis damaarsebel<br />
firmas<br />
industriuli sakuTrebisa<br />
da Tavisufali<br />
industriuli<br />
zonebis sabWo<br />
(industriis<br />
saministrosTan<br />
arsebuli)<br />
irani<br />
uzbekeTi<br />
monRole<br />
Ti<br />
ministrTa<br />
kabineti<br />
parlamenti<br />
(olii<br />
mejlisi)<br />
parlamenti<br />
(didi<br />
mTavrobas<br />
Tan SeTanxmebiT<br />
parlament<br />
Tan SeTanxmebiT<br />
parlament<br />
Tan SeTan-<br />
-<br />
iseTi produqciis<br />
warmoeba, romelic<br />
zians ayenebs bunebriv<br />
resursebs<br />
da garemos<br />
akrZalulia iseTi<br />
produqciis Semo-<br />
sabaJo mosakreblebi<br />
import-eqsportze,<br />
uvizo reJimi<br />
sabaJo mosakreblebi<br />
import-eqsportze,<br />
specialuri<br />
savaluto reJimi<br />
sabaJo mosakreblebi<br />
import-eqsportze,<br />
Tavisufali zonis<br />
administracia<br />
(iqmneba mTavrobis<br />
mier)<br />
Tavisufali<br />
zonis<br />
administraciuli<br />
sabWo (qmnis ministrTa<br />
kabineti)<br />
Tavisufali<br />
zonis gubernatori<br />
17
gana<br />
mozambiki mTavroba<br />
xurali) xmebiT tana da warmoeba,<br />
romelic ikrZaleba<br />
monRoleTis<br />
kanonmdeblobiT<br />
prezidentis<br />
brZaneba<br />
adgens<br />
mTavroba<br />
garemosaTvis<br />
saxifaTo<br />
produqcia<br />
garemosaTvis<br />
saxifaTo<br />
produqcia<br />
dRg<br />
sabaJo mosakreblebi<br />
import-eqsportze,<br />
saSemosavlo<br />
gadasaxadi<br />
sabaJo mosakreblebi<br />
import-eqsportze,<br />
(iniSneba<br />
premierministris<br />
mier)<br />
10 weli<br />
vrceldeb<br />
a gadasaxadebze<br />
SeRavaTebi<br />
Tavisufali zonis<br />
sabWo (xelmZRvanelobs<br />
vaWrobisa<br />
da industriis ministri)<br />
mTlianad ekisreba<br />
zonis damaarsebel<br />
firmas<br />
Tavisufali industriuli zonebi Sromis axali saerTaSoriso danawilebis erT-erTi<br />
elementia. ekonomikis globalizaciis pirobebSi Tavisufali zonebi efeqturi instrumentia<br />
qveynis sagareo-ekonomikuri saqmianobis gasaaqtiureblad. amasTan, aRsaniSnavia, rom Tavisufali<br />
zonebis Seqmnisas aucileblad unda iqnas gaTvaliwinebuli uaryofiTi gamocdilebac:<br />
infrastruqturis gaumarTaoba - saqarTvelos rkinigzis dabali gamtarunarianoba, portebis<br />
mwiri infrastrutura<br />
adgilobrivi bazris simcire.<br />
sasurvelia gvaxsovdes, rom: 1). ucxoeli investorebi, rogorc wesi, `cariel adgilze~<br />
ar modian. isini Tavisufali zoniT interesdebian mxolod im SemTxvevaSi, Tu iq ukve aris<br />
saTanado infrastruqtura, an misi Seqmnis xarjebis adgilobrivi biujetidan dafinansebis<br />
saSualeba. infrastruqturis Seqmnis xarjebi ki zogjer mTliani investiciis TiTqmis 80%-s<br />
Seadgens. ase rom, mosazreba yvela xarjis ucxoeli investoris mier dafarvis Taobaze<br />
yovelTvis ar marTldeba.<br />
2). zogierT qveyanaSi Tavisufali industriuli zonebis Seqmna korufciis wyarod iqca.<br />
garkveuli garigebis safuZvelze mTavrobis mier ucxouri kompaniebisaTvis Tavisufal industriul<br />
zonaSi dawesebuli SeRavaTebi zogjer adgilobrivi mewarmeobisa da mTlianad qveynis<br />
interesebis sazianod moqmedebs.<br />
ganvixiloT SWOT analizi konkretulad foTis Tavisufali industriuli zonis<br />
magaliTze.<br />
Zlieri mxareebi:<br />
axali samuSao adgilebis Seqmnis SesaZlebloba;<br />
mimzidveli kapitaldabandebebi;<br />
konkurentuli garemos Seqmna;<br />
mzardi gadazidvebi;<br />
18
ganviTarebadi infrastruqtura;<br />
axali terminalis aSeneba.<br />
susti mxareebi:<br />
problemuri regioni;<br />
ganuviTarebeli infrastruqtura;<br />
naklebi kontroli qarTuli mxridan.<br />
SesaZleblobebi:<br />
iafi muSa-xeli;<br />
naklebi biurokratia;<br />
fiskaluri da administraciuli upiratesobebi;<br />
saSiSroebebi:<br />
riski mezobeli qveynidan;<br />
sainvesticio SimSilis zrda mTel qveyanaSi.<br />
amrigad, zemoaRniSnuli Camoyalibebuli Teoriuli aspeqtis safuZvelze, SegviZlia<br />
davaskvnaT, rom saqarTveloSi Tavisufali industriuli zonebis Seqmna ar gamoiwvevs<br />
investiciebis nakadebis fokusirebas mxolod am regionSi, radgan foTis adgilmdebareobas<br />
Tu gaviTvaliswinebT ZiriTadad eqsportze orientirebuli produqcia Seiqmneba, romelic<br />
Savi zRvis saSualebiT gava evropaSi. TiTqmis ganulebuli gadasaxadebi da umartivesi<br />
administraciuli procedurebi aris erT-erTi gza (Tuara erTaderTi) mzardi konkurenciis<br />
pirobebSi davainteresoT ama Tu im regioniT ucxoeli investorebi.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. parlamentis kvleviTi departamenti<br />
2. www.articlesbase.com<br />
3. www.economy.ge<br />
4. www.finchannel.com<br />
5. www.gbw.ge<br />
6. www.georgia.gov.ge<br />
7. www.georgiatoday.ge<br />
8. www.mof.ge<br />
9. ww.magazine.amcham.ge<br />
19
იან.00<br />
იან.01<br />
იან.02<br />
იან.03<br />
იან.04<br />
იან.05<br />
იან.06<br />
იან.07<br />
იან.08<br />
იან.09<br />
finansuri krizisi<br />
(`binaTmflobelobis mania~) 1<br />
nino fxikiZe<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asoc. prof m. julayiZe<br />
dResdReisobiT finansuri krizisi msoflios erT-erT ZiriTad<br />
problemas warmoadgens. man gavlena iqonia ara mxolod sabanko seqtorze,<br />
aramed dasaqmebis maCvenebelsa da sxva socialur problemebze. mokled<br />
rom vTqvaT, `msoflioSi naRdi fulis deficitia~. mosaxleoba cdilobs<br />
krizisis pirobebSi gaakeTos garkveuli saxis sadazRveo danazogebi.<br />
amavdroulad bankebic amcireben gasacemi kreditebis odenobas.<br />
msoflios finansuri krizisis Sedegemi saqarTvelos ekonomikazec aisaxa.<br />
momxmareblebi aRar yiduloben imden saqonels, rasac isini yidulobdnen<br />
uwin. miuxedavad imisa, rom savaWro centrebi did fasdaklebebs<br />
iuwyebian – momxmareblebi mainc erdidebian ZviraadRirebuli produqciis<br />
yidvas.<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
-5<br />
-10<br />
-15<br />
US retail sales, % change<br />
wyaro: ekonomikuri analizis biuro (aSS)<br />
1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna kavkasiis universitetis mier organizebul studentTa saerTaSoriso<br />
konferenciaze `XXI saukunis ganviTarebis perspeqtivebi~. ibeWdeba Semcirebuli<br />
formatiT. moxsenebis sruli versia ganTavsebulia inglisur enaze gamocemul konferenciis amsaxvel<br />
krebulSi, Tb. 2009, gv. 164-169.<br />
http://www.fes.ge/geo/images/Fes_Files/Pulications08files/GEo09Publications/cu_2009.pdf<br />
20
იან.00<br />
მაის.00<br />
სექ.00<br />
იან.01<br />
მაის.01<br />
სექ.01<br />
იან.02<br />
მაის.02<br />
სექ.02<br />
იან.03<br />
მაის.03<br />
სექ.03<br />
იან.04<br />
მაის.04<br />
სექ.04<br />
იან.05<br />
მაის.05<br />
სექ.05<br />
იან.06<br />
მაის.06<br />
სექ.06<br />
იან.07<br />
მაის.07<br />
სექ.07<br />
იან.08<br />
მაის.08<br />
სექ.08<br />
იან.09<br />
00 Q1<br />
00 Q3<br />
01 Q1<br />
01 Q3<br />
02 Q1<br />
02 Q3<br />
03 Q1<br />
03 Q3<br />
04 Q1<br />
04 Q3<br />
05 Q1<br />
05 Q3<br />
06 Q1<br />
06 Q3<br />
07 Q1<br />
07 Q3<br />
08 Q1<br />
08 Q3<br />
sabazro subieqtebs aRar aqvs sakmarisi Tanxa, rom dafaron saprocento<br />
gadasaxadebi. swored amitom, imata komerciuli da sayofacxovrebo<br />
farTebis giravnobebis raodenobam. aSS-Si gadauxdeli sesxebis odenoba<br />
wina wlebSi saSualod mxolod 2%-s Seadgenda. axla ki 5-6%-mdea<br />
gazrdili.<br />
wyaro: ekonomikuri analizis biuro (aSS)<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
0<br />
Residential mortages<br />
Commercial mortgages<br />
`bolo 16 weliwadSi umuSevroba aRwevs umaRles maCvenebels~ – wers<br />
The New York Times. msoflioSi samsaxuridan gaTavisuflebuli personalis<br />
odenoba nel-nela matulobs.<br />
9.0<br />
8.0<br />
7.0<br />
6.0<br />
5.0<br />
4.0<br />
3.0<br />
US unemployment rate, %<br />
21
იან.00<br />
აპრ.00<br />
ივლ.00<br />
ოქტ.00<br />
იან.01<br />
აპრ.01<br />
ივლ.01<br />
ოქტ.01<br />
იან.02<br />
აპრ.02<br />
ივლ.02<br />
ოქტ.02<br />
იან.03<br />
აპრ.03<br />
ივლ.03<br />
ოქტ.03<br />
იან.04<br />
აპრ.04<br />
ივლ.04<br />
ოქტ.04<br />
იან.05<br />
აპრ.05<br />
ივლ.05<br />
ოქტ.05<br />
იან.06<br />
აპრ.06<br />
ივლ.06<br />
ოქტ.06<br />
იან.07<br />
აპრ.07<br />
ივლ.07<br />
ოქტ.07<br />
იან.08<br />
აპრ.08<br />
ივლ.08<br />
wyaro: ekonomikuri analizis biuro (aSS)<br />
mosaxleoba amjobinebs dazogos fuladi saxsrebi, radganac maT<br />
ar aqvT momavlis imedi: SeiZleba isinic gaaTavisuflon samsaxuridan, an<br />
xelfasis odenoba Seumciron. swored amitom cdiloben dazogon fuli,<br />
vidre xarjon ZviradRirebul produqciasa Tu momsaxurebaze. amis<br />
Sedegia is, rom ZviradRirebul kurortebze damsvenebelTa odenobam<br />
iklo.<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
0<br />
-1<br />
-2<br />
-3<br />
-4<br />
დეკ.08<br />
ივნ.08<br />
დეკ.07<br />
ივნ.07<br />
დეკ.06<br />
ივნ.06<br />
დეკ.05<br />
ივნ.05<br />
დეკ.04<br />
ივნ.04<br />
დეკ.03<br />
ივნ.03<br />
დეკ.02<br />
ივნ.02<br />
დეკ.01<br />
ივნ.01<br />
დეკ.00<br />
ივნ.00<br />
დეკ.99<br />
ივნ.99<br />
დეკ.98<br />
ივნ.98<br />
დეკ.97<br />
ივნ.97<br />
დეკ.96<br />
ივნ.96<br />
დეკ.95<br />
ივნ.95<br />
wyaro: ekonomikuri analizis biuro (aSS)<br />
ukanasknel wlebSi msoflio, gansakuTrebiT ki ganviTarebadi qveynebi<br />
mSeneblobis bumiT xasiTdeboda. Tumca finansurma krizisma, maTac<br />
daamCnia kvali da bevri mSenebloba SeCerda kidec. evropaSi mSeneblobebis<br />
krizisi jer kidev 2007wels daiwyo, rodesac evrozonaSi asa-<br />
Senebel sacxovrebel saxlebze mSeneblobis nebarTvebis maCvenebelma<br />
kleba iwyo da nuls qvemoT Camovida. 2008 wlis ganmavlobaSi mSeneblobebze<br />
nebarTvebis odenoba 25-30%-iT Semcirda.<br />
30.0<br />
20.0<br />
10.0<br />
0.0<br />
-10.0<br />
-20.0<br />
-30.0<br />
-40.0<br />
22
mniSvnelovnad iklo warmoebuli produqciis odenobam, gansakuTrebiT<br />
ki, evrozonaSi. saqonlis warmoebam agreTve mniSvnelovnad daiklo<br />
iseT ganviTarebad qveynebSi, rogorebicaa CineTi, taivani, singapuri da<br />
sxva industriuli qveynebi. amis ZiriTadi mizezi ki is gaxlavT, rom<br />
aziis industriuli qveynebis mier warmoebuli produqciis ZiriTadi<br />
momxmareblebi evropelebi da aSS-s mosaxleobaa; maT aRar aqvT sakmarisi<br />
Tanxa, Sesabamisad aRar SeuZliaT daxarjon didi odenobiT Tanxa.<br />
rogorc vxedavT, msoflios finansur kriziss ekonomikisTvis<br />
saxifaTo Sedegebi mohyva. es procesi kvlavac grZeldeba. magram ra aris<br />
finansuri krizisis warmoSobis mizezi? amasTan dakavSirebiT ramdenime<br />
mosazreba arsebobs.<br />
`msoflio finansuri krizisis gaRrmavebis mizezi procesebze<br />
mTavrobebis susti reagireba iyo~, _ ganacxada aSS_is prinstonis<br />
universitetis profesorma, mklevarma da ekonomikis dargSi 2008 wlis<br />
nobelis premiis laureatma pol krugmanma (Paul Robin Krugman, 1953). misi<br />
gancxadebiT, `umTavresi mizezi krizisis gaRrmavebisa aris is, rom yovel<br />
stadiaze mTavrobebi sustad reagirebdnen procesebze. aman ndobis<br />
faqtori Seamcira, rac kriziss ganviTarebisken ubiZgebda~.<br />
ekonomistebis umravlesoba pol krugmanis msgavsad miiCnevs, rom<br />
finansuri krizisis warmoSobisa da gaRrmavebis mizezebia:<br />
axali biznesebis siWarbe,<br />
saxelmwifo kontrolis nakleboba,<br />
naklebi regulireba,<br />
didi raodenobiT sagareo vaWroba,<br />
saxelmwifos mxridan naklebi danaxarjebis gaweva.<br />
magram arsebobs finansuri krizisis warmoSobisa da gaRrmavebis<br />
gansxvavebuli mizezebi, romelsac ZiriTadad “avstriuli skolis”<br />
warmomadgenlebi aRiareben. maTi azriT finansuri krizisis gaRrmavebis<br />
ZiriTadi mizezi intervenciaa:<br />
‣ monetarul sistemaSi _<br />
<br />
<br />
centraluri bankis funqcionirebis meqanizmi,<br />
iuridiuli fuli,<br />
centraluri bankis mier garantirebuli rezervebi.<br />
‣ saxelmwifo mxridan intervencia da garantiebi _<br />
<br />
<br />
<br />
iafi kreditebis programebi,<br />
giravnobebi,<br />
saxelmwifos mxridan biznesebi garkveuli saxiT uzrunvelyofa.<br />
23
finansuri krizisis gamomwvevi ZiriTadi mizezi ipoTekuri<br />
dakreditebis sistema iyo, romelsac `binaTmflobelobis mania~ vuwode.<br />
krizisis Cemeuli interpretacia, SeiZleba aixsnas im faqtebiT,<br />
romlebsac adgili hqonda msoflios ganviTarebis tendenciebSi: _<br />
istoriulad dabalma saprocento ganakveTebma, investiciaTa didma<br />
odenobam, rwmenam, rom uZravi qoneba – binebis saxiT karg investicias<br />
warmoadgens da imis warmodgenam, rom binebis fasebi arasdros ecema,<br />
gamoiwvia finansuri krizisi. aSS-s saganZuris departaentis mdivani, jon<br />
snou, 2005 wels aRniSnavda: `varaudi imisa, rom SesaZlebelia sacxovrebeli<br />
saxlebis bazarma<br />
marcxi ganicados,<br />
sruliad<br />
daujerebelia~. am periodSi<br />
marTlac bevr<br />
ekonomists miaCnda, rom<br />
es ekonomikis dausrulebeli<br />
bumi iyo.<br />
xalxs, romlebsac ukve<br />
hqondaT sakuTari<br />
saxli, yidulobdnen<br />
meores ipoTekuri<br />
sesxiT – ukve maT<br />
mflobelobaSi<br />
arsebuli saxlis giravnobiT, ramac gamoiwvia fasebis zrda. aSS_Si<br />
saerTo safinanso da sabanko krizisis uSualo winamorbedi iyo 2007<br />
wels maRali riskis mqone ipoTekuri kreditebis krizisi (subprime), anu<br />
iseTi pirebis ipoTekuri dakrediteba, romlebsac gaaCndaT dabali<br />
Semosavlebi da cudi sakredito istoria, anu saerTo jamSi, bankebi<br />
gascemdnen ipoTekur sesxebs yvelaze, visac surda sakuTari saxli. saboloo<br />
jamSi ki Sedegad miviReT argadamxdelTa didi odenoba.<br />
swored `saxlis flobis maniam~ gamoiwvia qalaqebis gadaWedva<br />
sacxovrebeli saxlebis mSeneblobebiT. imis gamo, rom miwodeba ukve<br />
aRemateboda moTxovnas, daeca binebze fasebic. Tumca visac ukve didi<br />
odenobiT ipoTekuri krediti hqondaT gamotanili da maT dafarvas veRar<br />
axerxebdnen, ekargebodaT ukve maT mflobelobaSi arsebuli dagiravnebuli<br />
uZravi qonebac (radganac giravnoba Tavisi SinaarsiT mocavs<br />
SedarebiT nakleb Tanxas, vidre binis realuri sabazro fasi). banki<br />
veRarc argadamxdelebisTvis CamorTmeul saxlebs veRar yidda, ramac<br />
gamoiwvia sabanko krizisi. bankebi veRar gascemdnen sesxebs, ramac<br />
24
gamoiwvia maTi aqciaTa fasis mkveTri vardna. `Cven didi problemis winaSe<br />
vdgavarT~, – jorj buSi 2008 wlis seqtembers.<br />
rac Seexeba umuSevrobis dones, finansuri krizisis pirobebSi man<br />
SedarebiT mateba ganicada 2008 wlis bolos. sxvadasxva bankidan da<br />
safinanso organizaciebidan saerTo<br />
jamSi daaxloebiT 6000-mde<br />
umuSevrobis raodenoba<br />
(2002-2007wlebi)<br />
TanamSromeli<br />
gaaTavisufles.<br />
developerulma biznesebmac ganicades<br />
aTasi kaci<br />
kraxi. developerebis mier<br />
280<br />
dasaqmebulTa saerTo odenoba<br />
agvistos movlenebsa da finansur 260<br />
krizisamde 70 000 adamiani iyo.<br />
240<br />
dResdReisobiT ki naxevari maTgani<br />
220<br />
dausaqmebelia. WiaTurmanganumis,<br />
madneulis (bolnisi), azotis (rusTavi) 200<br />
da sxva msxvili sawarmoebidanac<br />
2002 2003 2004 2005 2006 2007<br />
etapobrivad xdeba momuSaveTa<br />
gaTavisufleba. momsaxure personals amcireben agreTve kvebis obieqtebsa<br />
da supermarketebSi. momuSave personalis gaTavisuflebasTan erTad<br />
iklebs momuSaveTa xelfasis odenobac. swored amis Sedegia is, rom<br />
daqmebulTa 35% saarsebo minimumze nakleb xelfass iRebs.<br />
dasaqmebulebis raodenoba<br />
(2002-2007 wlebi)<br />
aTasi kaci<br />
1900<br />
1800<br />
1700<br />
1600<br />
2002 2003 2004 2005 2006 2007<br />
wyaro: saqarTvelos statistikis<br />
departamenti<br />
saqarTveloSi umuSevrobis done 2005-2007 wlebSi nel-nela<br />
mcirdeba, Tumca es sulac ar niSnavs imas, rom dasaqmebulTa odenoba<br />
iklebs – piriqiT dasaqmebulebis maCvenebelic umuSevrobis proporciulad<br />
iklebs.<br />
rac Seexeba umuSevrobis dones aSS-Si. aSS-s mTavrobis pres-relizis<br />
mixedviT umuSevrobis donem aSS-Si 7.2%-s miaRwia. aseve gasaTvalis-<br />
25
winebelis is faqtic, rom umuSevarTa raodenobaSi ar Sedis milionobiT<br />
adamiani, romlebic naxevar ganakveTSi muSaoben da ver pouloben srulganakveTian<br />
samsaxurs. aseTi saxis umuSevrebi miekuTvnebian U-3 dones.<br />
umuSevrobis U-6 done warmoadgens umuSevrobis realur maCvenebels,<br />
romelic 13.5%-s warmoadgens. rogorc vxedavT, arsebuli realuri umuSevrobis<br />
done sakmaod maRalia, magram SeiZleba isic vTqvaT, rom miuxedavad<br />
aseTi maRali maCveneblisa, igi mainc araa didi depresiis periodSi<br />
arsebuli umuSevrobis donis odenobis. rogorc viciT, didi depresiis<br />
periodSi umuSevrobis done 25%-s warmoadgenda – yoveli meoTxe amerikeli<br />
umuSevari iyo. magram Tu arsebuli umuSevrobis gamoangariSebisas<br />
1930-iani wlebSi gamoyenebul meTods mivmarTavT, 13.5 %-is nacvlad 17.5%-s<br />
miviRebT. ase, rom aucilebelia umuSevrobis winaagmdeg garkveuli saxis<br />
qmedebebi ganaxorcielos aSS-m, Torem didi depresiis msgavsi periodi<br />
gardauvali iqneba. kvlavac rogorc vxedavT, farTod ganviTarebuli saerTaSoriso<br />
ekonomikuri urTierTobebidan gamomdinare, aSS_Si dawyebuli<br />
finansuri krizisi jaWvuri reaqciiT moedo mTels msoflios,<br />
gansakuTrebiT ki im qveynebs, romelTac aSS_sTan sagareo ekonomikuri<br />
urTierTobebi aqvT (maT Soris bunebrivia, saqarTvelosac). gamomdinare<br />
iqidan, rom saqarTvelos ekonomika msoflio ekonomikis Semadgeneli<br />
nawilia, msoflio finansurma krizisma saqarTvelos ekonomikazec iqonia<br />
gavlena da qveyana mravali gamowvevis winaSe daayena. krizisis pirveladi<br />
Sedegebi ukve saxezea da misi gaRrmaveba wlis ganmavlobaSi gardauvalia.<br />
msoflio ekonomikur krizisamde saqarTvelos xelisufleba<br />
nominalur mSp_s 21535,9 mln laris moculobiT prognozirebadia, xolo<br />
krizisis Sedegebis gamovlenis Semdeg xelisuflebis prognozi 21308,7<br />
mln laria (Semcireba navaraudevia 227,2 mln lariT, rac daaxloebiT<br />
1,05%_iani Semcirebaa). realuri mSp_s zrda Tavdapirvelad navaraudevi<br />
iyo 4,0%_is odenobiT, xolo krizisis Sedegebis gamovlenis Semdeg _<br />
2,5%_iT. 2008 wels realuri mSp_s zrda, nacvlad dagegmili 8%_isa,<br />
xelisuflebis prognoziT iqneba mxolod 2,0%.<br />
saqarTvelos erovnuli bankis monacemebis mixedviT, depozitebsa da<br />
sesxebs Soris uaryofiTi balansi 2008 wlisaTvis daaxloebiT mTliani<br />
Siga produqtis 13%-s warmoadgens.<br />
sabanko sistemaSi, depozitebsa da kreditebs Soris mniSvnelovani<br />
Seusabamoba SeiZleba ganxilul iqnes diamond-dibvingis modelis mixedviT.<br />
rac Seexeba investiciebs, saqarTveloSi investiciebis mniSvnelovani<br />
Semcireba jer kidev agvistos movlenebis Semdeg daiwyo. mimdinare etapze<br />
aseve gvaqvs msoflio finansuri krizisiT gamowveuli investiciebis<br />
Semcirebis tendencia. igi aseve ukavSirdeba saqarTveloSi msxvili saprivatizacio<br />
obieqtebis nusxis amowurvas, xolo mcire saprivatizacio<br />
26
obieqtebi mniSvnelovan aminds ver qmnian. xelisuflebis prognoziT, 2008<br />
wels saqarTvelom miiRo 2,17 mlrd aSS dolaris investicia, xolo 2009<br />
wels dagegmilia mxolod 1,7 mlrd dolaris mozidva. investiciebis Semcirebis<br />
magaliTebidan mxolod ramdenimes dasaxeleba sakmarisia imisaTvis,<br />
rom finansuri krizisisa da agvistos movlenebis Semdgomi periodis<br />
sainvesticio krizisSi davrwmundeT:<br />
‣ agvistos cnobili movlenebis Semdeg, msoflio finansuri krizisis<br />
fonze, yazaxurma kompania `yazmunaigazma~ (KazMunaiGaz) uari ganacxada<br />
saqarTveloSi dagegmil 1 mlrd dolaris investiciaze, romliTac baTum-<br />
Si navTobgadamamuSavebeli qarxana unda aSenebuliyo;<br />
‣ amerikulma kompania `qliar sTrim holdingma~ saqarTveloSi gamocxadebul<br />
investiciaze uari Tqva. kompaniam auqcionze `vai maqsis~ sixSire 9<br />
milion 300 aTas larad SeiZina da ukabelo internet_servisis awyobas<br />
gegmavda. kompaniis qarTveli partniorebis gancxadebiT, proeqti CaiSala<br />
da `qliar sTrimi~ safasurs, romelic noembris bolosTvis unda gadaexada,<br />
aRar gadaixdis.<br />
ra aris yvelaze saxarbielo finansur krizisTan dakavSirebiT 2009 wels?<br />
esaa:<br />
‣ msoflio finansurma krizisma gavlena iqonia ara mxolod safinanso an<br />
sawarmoo sferoze, aramed realur ekonomikazec;<br />
‣ Sinameurneobebis mier danazogebis odenoba izrdeba;<br />
‣ bankebi aRar gacemen sesxebs;<br />
‣ eqsportis moculoba iklebs;<br />
‣ farTo moxmarebis saqonlis fasebi ecema;<br />
‣ ganviTarebad qveynebs didi sabiujeto deficiti aqvT – wina wlebSi, isini<br />
biujetis deficitis pirobebSi deficitis Sesavsebad Tanxebs sesxulobdnen<br />
`mdidari qveynebidan~, magram axla ukve isinic, krizisSi imyofebian,<br />
ris gamoc ver xorcieldeba sagareo sesxebis gacema. ase rom,<br />
mevale erebi iZulebi xdebian, rom daagrovon aqtivebi da maTi gayidviT<br />
dafaron sagareo valebi.<br />
aSS_s finansTa ministrma henri polsonma, federaluri sarezervo<br />
sistemis da kongresis warmomadgenlebTan erTad 2008 wlis seqtemberSi<br />
daasrula ekonomikis stabilizaciis sagangebo gegmaze muSaoba (Emergency<br />
Economic Stabilization Act of 2008), romelsac mogvianebiT polsonis gegma<br />
ewoda. aRniSuli gegma iTvaliswinebda aSS_s federaluri sarezervo<br />
sistemidan 700 mlrd aSS dolaris gamoyofas, romliTac specialurad<br />
amisTvis Seqmnili saxelmwifo korporacia moaxdenda bankebisgan problemuri<br />
aqtivebis gamosyidvas. gegma sami mTavari mimarTulebisgan<br />
Sedgeba:<br />
1. problemuri aqtivebis gamosyidvis programa;<br />
27
2. biznesisa da mosaxleobisTvis sagadasaxado SeRavaTebi;<br />
3. energetikis sferos specialuri stimulireba.<br />
2008 wlis 25 noembers cnobili gaxda federaluri sarezervo sistemis<br />
ganzraxva, aSS_s bankebSi damatebiT Caedo 800 mlrd aSS dolari,<br />
rac mimarTuli unda yofiliyo momxmarebelTa sacalo dakreditebis<br />
stimulirebisTvis. gamocxadebuli programa iTvaliswinebda federaluri<br />
sarezervo sistemis mier 600 mlrd aSS dolaris kreditis gamosyidvas,<br />
rac gacemuli da garantirebuli iyo Fannie Mae, Freddie Mac, Ginnie Mae<br />
ipoTekuri saagentoebisa da federaluri bankebis samomxmareblo<br />
kreditebiT.<br />
polsonis gegmam gamoiwvia eqspertebisa da kongresmenebis nawilis<br />
ukmayofileba. igi exeboda saxsrebis wyaroebs da fulis aseTi emisiis<br />
Sedegebs, rasac SeuZlia miiyvanos aSS_s valuta devalvaciamde. maTi<br />
azriT, bankebisgan problemuri aqtivebis gamosyidvaze efeqtiani iqneboda<br />
hejirebis fondis Seqmna, romelic daazRvevda am aqtivebiT gamowveul<br />
danakargebs bankebsa da sxva safinanso institutebSi.<br />
rac Seexeba saqarTvelos samomavlo qmedebebs, qveynis xelisuflebam<br />
arsebuli problemebi unda warmoidginos erTianad, ris safuZvelzec<br />
spontanuri RonisZiebebis gatarebidan unda gadaerTos Tanmimdevruli<br />
RonisZiebebis gatarebaze. prioritetebi unda iyos mkafio, realuri da<br />
qveynis ekonomikuri zrdis stimulirebaze orientirebuli. amasTan,<br />
aucilebelia donorebidan miRebuli daxmarebebis da kreditebis<br />
gegmazomieri xarjva. qveynis xelisuflebas mudmivad unda axsovdes, rom<br />
dagegmili 4,5 ar aris mxolod daxmareba da misi didi nawili ramdenime<br />
wlis Semdeg ukan unda iqnas dabrunebuli, Tanac Sesabamisi saprocento<br />
ganakveTebis gadaxdiT. Sesabamisad unda gaviTvaliswinoT ganviTarebadi<br />
qveynebis krizisidan gamosavlis gzebi da ar davuSvaT uaresi Sedegebis<br />
miReba “binaTmflobelobis maniiT” warmoSobili finansuri krizisidan.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamenti, 2002-2008<br />
wlis maCveneblebi;<br />
2. saqarTvelos erovnuli banki<br />
3. Asia News Reports – The straits times (Publication Date: 28-11-2008)<br />
4. The Economist – Economist Intelligence Unit (January/February 2009)<br />
5. Bureau of Economic Analysis<br />
(http://www.bea.gov/newsreleases/national/gdp/gdpnewsrelease.htm)<br />
6. Bureau of the census (http://www.census.gov/<br />
28
informaciuli revolucia da ekonomikuri<br />
politikis evolucia 1<br />
giorgi nikuraZe<br />
Tsu magistranti<br />
mecn-xelm: asoc. prof. i. gogoriSvili<br />
Tanamedrove msoflio aris mxilveli im TiTqos warmoudgeneli movlenisa rasac<br />
hqvia informaciuli revolucia da ekonomikuri politikis evolucia. XXI saukuneSi<br />
ukve realuria qveynis ekonomikuri politikis gamtareblebsa da moqalaqeebs<br />
Soris diskusia da urTierToba Suamavlebis gareSe, rac informaciuli teqnologiebis<br />
revoluciurma ganviTarebam moitana.<br />
axlo momavalSi igegmeba gadaadgilebis globaluri kontrolis sistemis Seqmna<br />
romelic revoluciur cvlilebebs gvpirdeba. saxemwifos ekonomikuri politikis<br />
gatarebis axali revoluciuri instrumentebi Seqmnis procesSia, romlis Semdeg<br />
saxelmwifos mmarTvelobas SeeZleba miiRos ufro mdgradi da optimaluri prevenciuli<br />
zomebi raTa qveynis keTildReobis xelisSemSleli procesebis identificireba CanasaxSive<br />
ganxorcieldes da Semdeg misi ara ganadgureba, aramed gadaprogrameba<br />
moxdes, rac TavisTavad resursebis efeqtianad gamoyenebis saSualebas mogvcems.<br />
globalizaciis procesis yvelaze xelisSemwyob faqtorad SeiZleba CaiTvalos<br />
teqnologiuri progresi da informaciuli revlucia, rac Tavis mxriv gulisxmobs<br />
msoflios rogorc erT organizmad xedvis saSualebas. globaluri informaciis damuSavebiT<br />
SesaZlebelia ara marto tendenciebis winaswarmetyveleba, aramed maTi mar-<br />
Tva da modelireba.<br />
yvelaze arsebiTad SeiZleba CaiTvalos globaluri ganviTarebis modelis simulaciis<br />
SesaZlebloba, rac Tavis Tavad msoflios mmarTvel organoebs saSualebas<br />
miscems dainaxon miliardobiT ganviTarebis proeqcia da amoirCion yvelaze optimaluri<br />
saerTo globaluri interesebis gaTvaliswinebiT.<br />
aRsaniSnavia gardamaval etapze myofi adamianTa bedi, romlebic iSviaTad iyeneben<br />
an sulac ar iyeneben personalur kombiutersa da sxva Tanamedrove informaciul<br />
teqnologiebs. mecnierebma aqac miagnes gamosavals da daiwyes specialuri ganaTlebis<br />
sistemaze muSaoba, romelis Sedegadac bevrad gamartivdeba XXI saukunis infor-<br />
1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna kavkasiis universitetis mier organizebul studentTa saerTaSoriso<br />
konferenciaze `XXI saukunis ganviTarebis perspeqtivebi~. ibeWdeba Semcirebuli<br />
formatiT. moxsenebis sruli versia ganTavsebulia inglisur enaze gamocemul konferenciis amsaxvel<br />
krebulSi, Tb. 2009, gv. 129-132.<br />
http://www.fes.ge/geo/images/Fes_Files/Pulications08files/GEo09Publications/cu_2009.pdf<br />
29
maciuli teqnologiebis aTviseba maT Soris vinc gaurboda swavlas informaciuli<br />
teqnologiebis auTviseblobis SiSis gamo.<br />
sainteresoa semantiur programebze dafuZnebuli globaluri biblioTekis proeqtis<br />
Sesaxeb saubari. jer-jerobiT is Canasaxovan procesSia, magram axlo momavalSi<br />
Semecnebis individualuri algoriTmiT albaT iqneba amgvari biblioTekebis erTwliani<br />
xSiri stumrobebis Sedegad, XIX saukunis yvelaze ganaTlebul adamianze ganaTlebuli<br />
gaxdeT.<br />
XXI saukunis ekonomikur-politikuri procesebi sruli transformaciis<br />
tendenciis winaSe dgas. mimdinare saukuneSi prioritetulia swavlaze orientirebuli<br />
da da swavlis unaris mqone axalgazrdebis xelisSemwyobi politikis gatareba<br />
yvela saxelmwifoSi, raTa jansaRi konkurenciis pirobebSi gamovlindes saxelmwifo-<br />
Ta inteleqtualuri potenciali romelic maT gasuli saukuneebis ganmavlobaSi daagroves.<br />
aRniSnuli mniSvnelovani etapia informaciuli revoluciis labirinTidan swori<br />
gzis sapovnelad. aucilebelia oqros Sualedis povna informaciis aTvisebasa da<br />
miwodebas Soris, swored am sferoSia ekonomikuri politikis specialistebis Ziri-<br />
Tadi roli, radgan maT SeswevT unari Seqmnan sawyisi algoriTmi romelic xels Seuwyobs<br />
informaciis aTvisebis da masSi elastiurad moZraobis unaris ganviTarebis<br />
SesaZleblobas.<br />
saWiroa saqarTveloSi mimdinare movlenebsa da tendenciebze ramdenime sityviT<br />
mogaxsenoT. dRes saqarTvelos aqvs Zalian didi potenciali _ mas SeuZlia awarmoos<br />
informaciis amTvisebelTa da analizatorTa mTeli `armia~. mniSvnelovania am kuTxiT<br />
qveynis ekonomikuri politikis mizanmimarTuli da efeqtiani qmedebebis ganxorcieleba<br />
saxelmwifos mxridan, raTa xeli Seewyos niWieri axalgazrdebis dasaqmebas am<br />
sferoSi da, rac mTavaria, Cveni potenciali am sferoSi eyofa ara mxolod saqarTvelos,<br />
aramed bevr sxva qveyanasac.<br />
bolo ramdenime wlis ganmavlobaSi mimdinareobs ganviTarebuli qveynebis mier<br />
TavianTi kompetenturobis da potencialis dasabuTebisa da gamovlenis procesi.<br />
aucilebelia saqarTvelo droulad iqnes CarTuli globaluri strategiuli<br />
ganviTarebis procesSi da dasabuTebul iqnes saqarTvelos moqalaqis kompetenturoba<br />
informaciuli teqnologiebis flobis saqmeSi msoflio masStabiT, raTa saqarTvelom<br />
daikavos misTvis kuTvnili strategiuli adgili.<br />
mniSvnelovnad izrdeba SemoqmedebiTi samuSaoebis wili. axali organizaciebi<br />
ejibrebian erTmaneTs ara sidideSi, aramed siswrafeSi, moqnilobaSi, cvlilebebis<br />
swrafad ganxorcielebaSi.<br />
erTi mxriv, informaciaze orientirebuli sazogadoebis Seqmnam da, meore<br />
mxriv, efeqtiani administraciuli menejmentis, racionaluri strategiuli gadawyvetilebisa<br />
da maRali donis administraciuli servisebis saWiroebam ganapiroba <strong>eleqtronuli</strong><br />
mTavrobis, <strong>eleqtronuli</strong> marTvis meqanizmebis danergvis aucilebloba. dRe-<br />
30
isTvis msoflios mravali qveynis mTavrobam kargad gaacnobiera elmTavrobis saWiroeba<br />
da konkretul RonisZiebebs atarebs am mimarTulebis praqtikaSi realizaciisaTvis.<br />
informaciuli revoluciis gardamavali etapis gavlis Semdeg ekonomikuri politikis<br />
evoluciis Sedegad Camoyalibdeba axali cnobiereba da informaciasTan dRevandeli<br />
damokidebuleba Seicvleba dRemde warmoudgeneli revoluciuri damokidebulebiT.<br />
gamoqveynda seulSi msoflios wamyvani qveynebis ministrebis Sexvedraze<br />
miRebuli deklaracia. Sexvedra gaimarTa koreaSi 2008 wlis 17-18 ivniss da eZRvneboda<br />
internet ekonomikis perspeqtivebs.<br />
deklaraciaSi dadasturebulia am qveynebis valdebuleba xeli Seuwyon internet<br />
ekonomikis ganviTarebas, mxari dauWiron inovaciebs, investiciebsa da konkurencias<br />
informaciuli da sakomunikacio teqnologiebis seqtorSi. gansakuTrebulad<br />
aris xazgasmuli, rom mTavar zrunvas warmoadgens internetis arsis SenarCuneba,<br />
rogoricaa misi Ria xasiaTi, decentralizebuloba da dinamiuroba. mxardaWerili<br />
iqneba inovaciebi, monawileoba da misawvdomoba. didi yuradReba daeTmoba usafrTxoebis<br />
da inteleqtualuri uflebebis dacvis sakiTxebs. mxars dauWeren ganviTarebad<br />
qveynebSi mosaxleobisaTvis internetis misawvdomobis uzrunvelyofas.<br />
tomas fridmani aris avtori wignisa `The World Is Flat~ (msoflio brtyelia).<br />
am wignSi aRwerilia is tendenciebi, romlebic `abrtyeleben~ (aTanabreben) XXI saukunes<br />
da amiT saSualebas aZleven Raribi qveynebis moqalaqeebs konkurencia gauwion<br />
ganviTarebuli qveynebis moqalaqeebs, rac cota xnis win TiTqmis SeuZlebeli iyo.<br />
msoflioSi mTavari ekonomikuri konkurencia mimdinareobs ara saxelmwifoebs<br />
So-ris, ara kompaniebs Soris, aramed Cvensa da Cvens fantazias (warmosaxvas) Soris.<br />
Se-moqmedebiTi warmosaxvis unari aris gadamwyveti adamianis momavlisaTvis.<br />
swrafad izrdeba moTxovnileba iseTi samuSaoebisa, sadac saWiroa eqspertuli<br />
azrovneba da kompleqsuri komunikacia. problemas warmoadgens ara samuSao adgilebis<br />
simcire, aramed Seusabamoba samuSao Zalis saWiro da arsebul unarebs Soris.<br />
bevr moswavles mouwevs sxvadasxva, xSirad urTierTkavSirSi armyofi<br />
sferoebis aTviseba cxovrebis manZilze. unari viswavloT is, rac xval SeiZleba<br />
dagvWirdes ufro faseulia, vidre is, rac dRes viciT.<br />
adre adamianebis umravlesobas ekisreboda mcire roli ekonomikaSi. es iyo an<br />
pasiuri momxmarebeli masobrivi produqtebis an organizaciis biurokratiul struqturaSi<br />
dakarguli TanamSromeli.<br />
dRes sainformacio teqnologiebis mzardi misawvdomoba yvela adamians aZlevs<br />
instrumentebs, romelTa saSualebiT SesaZlebelia TanamSromloba, faseuli produqtebis<br />
Seqmna da komunikacia. es aZlevs adamianebs Tavisuflebas, miiRon monawileoba<br />
inovaciebSi da simdidris SeqmnaSi ekonomikis yvela seqtorSi.<br />
31
Cven vcxovrobT didi cvlilebebis periodSi. cvlilebebi ar aris droebiTi da<br />
ar unda gvegonos, rom garkveuli drois Semdeg yvelaferi Tavis normas daubrundeba.<br />
yalibdeba uwyveti, swrafi cvlilebebis periodi. es aris swrafi cvlilebebis era.<br />
warmovadgen oTx ZiriTad tendencias, romlebic udides gavlenas axdenen Cven cxovrebaze:<br />
muris kanoni_intelis TanadamfuZnebelma jon murma 1963 wels Jurnal `elektronikaSi~<br />
dawera statia, sadac Camoayaliba `muris kanoni~, romelic ase JRerda:<br />
`yovel 24 TveSi integrirebul sqemaSi tranzistorebis raodenobis gaormagebaa<br />
SesaZlebeli~. es kanoni dRemde moqmedebs da ufro gaZlierda kidevac.<br />
fotonis kanoni _ 1983 wlidan qselebis gamtarianoba erT dolarze yovel 12 TveSi<br />
sammagdeba.<br />
internetis revolucia _ 1992 wels internetis momxmarebelTa ricxvi Seadgenda<br />
300 adamians. dRes maTma ricxvma miliards gadaaWarba. interneti orjer izrdeba<br />
yovel 120 dReSi.<br />
mozRvavebuli informacia _ wina sami tendencia ganapirobebs meoTxe tendencias,<br />
romelic gamoixateba informaciis mozRvavebaSi. swrafi tempebiT izrdeba sityvebis,<br />
terminebis, cnebebis ricxvi. dReSi gamoicema 3000 wigni.<br />
konceptualurad moazrovne muSakebi - XXI saukunis moTxovnilebaa. konceptualurad<br />
moazrovne adamianebis momzadeba - XXI saukunis ganaTlebis sistemis mTavari<br />
amocanaa. sainformacio sazogadoebis gaCenam gansazRvra Tanamedrove demokratiul<br />
saxelmwifoSi Tvisebrivad axali _ efeqtiani, moqnili, gamWvirvale da sazogadoebaze<br />
orientirebuli mTavrobis Seqmnis aucilebloba.<br />
<strong>eleqtronuli</strong> mTavroba, romelic sainformacio sazogadoebis aucilebeli elementia,<br />
miznad isaxavs iseTi sistemis Seqmnas da ganviTarebas, romelic uzrunvelyofs<br />
erTi mxriv, saxelmwifo marTvis efeqtian gazrdas, meore mxriv, ki moqalaqeze,<br />
sazogadoebaze orientirebul, maRali donis samTavrobo momsaxurebas.<br />
<strong>eleqtronuli</strong> mTavrobis formirebis procesSi mTavari mamoZravebeli Zala<br />
TviTon saxelmwifoa. saxelmwifom unda uzrunvelyos <strong>eleqtronuli</strong> mTavrobis warmatebiT<br />
ganxorcielebisaTvis aucilebeli pirobebis Seqmna da gadawyvitos misi ZiriTadi<br />
amocanebi: politikuri gadawyvetilebebis miReba, pasuxismgebeli organoebisadministraciuli<br />
struqturebis Camoyalibeba, erovnuli informaciuli da sakomunikacio<br />
infrastruqturebis ganviTareba, sayovelTaod misawvdomi informaciuli<br />
resursebis Seqmna da maTi gaerTianeba erTiani `<strong>eleqtronuli</strong> mTavrobis~ sistemaSi.<br />
amave dros, moqalaqis aqtiuri monawileoba da mxardaWera warmatebuli <strong>eleqtronuli</strong><br />
mTavrobis aucilebeli wina pirobaa.<br />
eleqronuli mTavrobis miznebia: mosaxleobis erTjeradi, uwyveti momsaxureba<br />
misi saWiroebidan da survilebidan gamomdinare, nebismier dros da nebismier adgilas;<br />
<strong>eleqtronuli</strong> dokumentbrunva, rac el-mTavrobis xerxemalia. igi uzrunvelyofs<br />
32
danaxarjebis Semcirebas da administraciuli produqtiulobis gazrdas; marTvisa da<br />
gadawyvetilebis miRebis optimizacia sxvadasxva uwyebaSi, departamentebsa da rgolebSi<br />
gabneuli codnisa da informaciis integraciisa da maT Soris barierebis<br />
moxsnis gziT.<br />
<strong>eleqtronuli</strong> mTavrobis ganviTarebisaTvis, misi dafinansebisa da proeqtebis<br />
promouSenisaTvis sakanonmdeblo baza Zalian mniSvnelovan rols asrulebs. mxolod<br />
ramdenime qveyanam moaxerxa, rom Seeqmna integrirebuli kanonmdebloba pirdapir eleqtronul<br />
mTavrobasTan dakavSirebiT. umetes qveynebSi <strong>eleqtronuli</strong> mTavrobis ganvi-<br />
Tareba eyrdnoba informatizaciis sferoSi moqmed kanonmdeblobas. informaciulma<br />
revoluciam moitana informaciis rolis umniSvnelovanesi daniSnulebis aRiarebis<br />
tendenciebi. XXI saukunem informaciuli teqnologiebis revoluciuri ganviTarebis<br />
mowmed gvaqcia.<br />
mniSvnelovania saqarTvelom ipovos Tavisi mniSvnelovani adgili msoflios<br />
ganviTarebul qveynebs Soris da SeZlos progresuli qmedebebis ganxorcieleba da<br />
qarTveli eris inteleqtis, rogorc demonstrireba, aseve qveynis interesebidan<br />
gamomdinare, aqtiuri ekonomikuri politikis gatareba, rogorc qveynis SigniT aseve<br />
mis faglebs gareT.<br />
ekonomikuri politikis gatarebisas saxelmwifom unda imoqmedos globaluri<br />
interesebisa da qveynis Siga interesebs Soris oqros Sualedis povnis principiT da<br />
moaxdinos revoluciuri cvlilebebis kalapotSi Cayeneba da misi marTva mowinave informaciuli<br />
teqnologiebis saSualebiT.<br />
sayuradReboa da sagangaSo zeganviTarebuli saxelmwifoebis damokidebuleba<br />
erTiani msoflio informaciuli qselis mimarT, radgan maT aqvT ambicia iaraRad aqcion<br />
mTeli globaluri informaciuli sistema da mizanmimarTulad marTon saxelmwifoebi<br />
TavianTi piradi interesebis Sesabamisad. sanam informacia yvelasTvis xelmisawvdomia<br />
da sxvadasxva socialuri qselebis saSualebiT xdeba cnobierebis sinqronizacia<br />
msoflios sxvadasxva qveynis moqalaqeebs Soris, manamde sagangaSo araferia,<br />
magram Tu moxdeba informaciis centraluri bazis monopolizacia romelime saxelmwifos<br />
mier globaluri masStabiT, maSin es movlena msoflios saxelmwifoebis<br />
dabyrobis tolfasi iqneba.<br />
saWiroa Seiqmnas informaciuli teqnologiebis usafrTxoebis globaluri<br />
sistema romelSic gawevriandeba msoflios yvela saxelmwifo Tanabari uflebebiT.<br />
momavlis ekonomikuri politikis gamtarebeli unda iyos aRWurvili analitikuri<br />
azrovnebiT, siaxlis aTvisebis unariT, mudmivad unda anviTrebdes rogorc<br />
sakuTar inteleqtualur da fizikur SesaZleblobebs, aseve misi garSemomyofebis<br />
cnobierebasTan sinqronizaciis ganuwyvetel procesSi unda iyos CarTuli, rasac<br />
informaciuli teqnologiis revoluciuri monapovari SesaZlebels gaxdis.<br />
33
ekonomikuri politikis evoluciis etapebi mWidrodaa dakavSirebuli informaciuli<br />
da cifruli teqnologiebis gamoyenebasTan mis ganviTarebis etapebtan da<br />
TanmimdevrobasTan qveynis mimdinare politikur, kulturul da religiur poziciebTan<br />
da miznebTan, saxelmwifo mniSvnelobis ekonomikur-politikuri amocanebis<br />
dasmisa da maTi gadawyvetis siswrafesTan, Cveni qveynis politikosebisa da ekonomistebis<br />
konkurentunarianobasTan sxva saxelmwifos mmarTvelebTan mimarTebaSi.<br />
saerTaSoriso ekonomikuri politikis gatarebaSi aucilebelia integrirebis<br />
da transformirebis unaris qona radgan, msoflio politikuri da ekonomikuri tendenciebidan<br />
gamomdinare msoflio ganuwyvetliv viTardeba da Sesabamisad anviTarebs<br />
ekonomikur, politikur da sxva strategiul unarebsa da instrumentebs raTa globalur<br />
konkurencias gauZlos da qveynis Tavisuflbis sakiTxi kiTxvis qveS arasodes<br />
daayenos.<br />
saqarTveloSi SesaZlebelia globalur integrirebasTan dakavSirebuli safrTxeebis<br />
aRmofxvra informaciuli teqnologiebis sworad gamoyenebiT da swori ekonomikuri<br />
politikis gatarebiT. qveynis ekonomikuri politikis gatarebisas ar SeiZleba<br />
piradi interesebis win wamoweva da amiT saxelmwifo interesebze zianis miyeneba.<br />
aRniSnulis mogvarebis Semdeg aucilebelia Semdeg etapze gadasvla da integrirebis<br />
procesis usafrTxoebis sakiTxebis garkveva. Semdeg SesaZlebeli iqneba sxva<br />
Tanabar pirobebSi erTiani globaluri sainformacio sistemis marTvasa da srulyofaSi<br />
monawileoba da saxelmwifo interesebidan gamomdinare globaluri interesebis<br />
gaTvaliswinebiT mniSvnelovan, revoluciur cvlilebebSi mionawileobis miReba da<br />
adamianTa saerTo interesebis gatareba globaluri interesebis CarCoebis dacviT da<br />
qveynis ganviTarebis tendenciebis xe-lis SewyobiT.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. r. gvelesiani i. gogoriSvili ekonomikuri politika, Tbilisi 2008<br />
2. Being Fluent with Information Technology, NATIONAL ACADEMY PRESS Washington, D.C.<br />
3. Larry Allen The Global Economic System since 1945 © 2005<br />
4. Kenneth W. Dam The Rules of the Global Game A New Look at US International Economic Policymaking © 2001<br />
5. Edited by Leonardo AuernheimerInternational Financial Markets The Challenge of Globalization © 2003<br />
6. ICT Development Framework for Georgia. UNDP Georgia, www.undp.org.ge<br />
7. The Internet revolution: the not-for-dummies guide to the history, technology, and use of the Internet By J. R. Okin<br />
Published by Ironbound Press, 2005<br />
8. Political Power and Corporate Control: The New Global Politics of Corporate Governance, by Peter A.<br />
Gourevitch, James Shinn. 2005<br />
9. Information Technology for Management: Transforming Organizations in the Digital Economy, by Efraim Turban,<br />
James Wetherbe. March 2007.<br />
10. Information Systems Today: Managing the Digital World, by Leonard Jessup, Joseph S. Valacich. 2007.<br />
11. Principles of Information Security, Michael E. Whitman, Herbert J. Mattord, Herbert Mattord. December 2004.<br />
12. Tomorrow's Technology and You: Complete, by George Beekman, Michael J. Quinn, Mike Quinn. 2007.<br />
34
sarkinigzo klasteri saqarTveloSi 1<br />
Mmariam WurWelauri<br />
Tsu magistranti<br />
mecn-xelm: asoc. prof. i. gagniZe<br />
sabazro ekonomikaze gadasvla, Ria ekonomikis pirobebSi msoflio globalur<br />
bazarze sakuTari niSis mopoveba da iq mtkiced damkvidreba did Zalisxmevas moiTxovs<br />
nebismieri qveynis rogorc mTavrobaTa, ise moqalaqeebis mxridan.<br />
sazogadod, reformis mimarTulebebis gansazRvraze didad zemoqmedebs qveynis Taviseburebani,<br />
misi ganviTarebis done, sastarto pirobebi, tradiciebi, sabazro mentalitetis<br />
xarisxi, ekonomikuri Teoriis progresuloba, inovaciuroba, politikosebisa<br />
da ekonomistebis momzadebis done, reformebisadmi sazogadoebis mxardaWeris<br />
xarisxi.<br />
aRniSnulis gamo, mkiTxvelis yuradReba minda gavamaxvilo kon-kurenciis Teoriis<br />
erT-erTi mkvlevaris m. porteris naSromSi `qveynebis konkurenciuli upiratesobebi~<br />
ganxilul klasterebis koncefciaze. klasteris koncefcia warmoadgens qveynis ekonomikis<br />
xedvis axal saSualebas. miuTiTebs kompaniebis, mTavrobisa da sxva organizaciebis<br />
axal rolze konkurenciuli upiratesobebisken swrafvis procesSi. `yvelaze<br />
mniSvnelovani konkurenciuli upiratesobebi globalur ekonomikaSi xSirad aRmocendeba<br />
klasteris niadagze~. `qveyana ver iqneba konkurentunariani yvela dargSi an<br />
Tundac maT umravlesobaSi. arsebobs mniSvnelovani gansxvavebebi TiToeuli qveynis<br />
konkurentunarianobis struqturaSi. garkveul dargebSi qveynebi warmatebas aRweven<br />
imasTan dakavSirebiT, rom Sesabamis SemTxvevebSi maTi Sida pirobebi aRmoCndeba<br />
ukeTesi, dinamiuri da perspeqtiuli sxvebTan SedarebiT~.<br />
klasteri anu samrewvelo jgufi – esaa geografiulad mezobeli urTierTdakav-<br />
Sirebuli kompaniebis jgufi da masTan dakavSirebuli organizaciebi, romlebic moqmedeben<br />
gansazRvrul sferoSi da xasiaTdebian saqmianobis erTianobiT da erTmaneTTan<br />
urTierTSevsebiT.<br />
aqve gvsurs CamovayaliboT qveynis ekonomikis klasterebis prizmaSi xedvis sxva<br />
upiratesobebic, kerZod:<br />
klasterebis koncefcia efuZneba firmebsa da regionebs Soris konkurenciis<br />
procesis ufro farTo xedvas mwarmoeblurobis zrdis safuZvelze;<br />
1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna kavkasiis universitetis mier organizebul studentTa saer-<br />
TaSoriso konferenciaze `XXI saukunis ganviTarebis perspeqtivebi~. ibeWdeba Semcirebuli formatiT.<br />
moxsenebis sruli versia ganTavsebulia inglisur enaze gamocemul konferenciis amsaxvel krebulSi,<br />
Tb. 2009, gv. 152-157.<br />
http://www.fes.ge/geo/images/Fes_Files/Pulications08files/GEo09Publications/cu_2009.pdf<br />
35
klasterebi konkurenciul brZolaze gavlenas axdenen sami saSualebiT: 1. masSi<br />
Semavali dargebisa da firmebis mwarmoeblurobis amaRlebiT; 2. inovaciebisadmi<br />
unaris amaRlebiT; 3. axali biznesis stimulirebis saSualebiT;<br />
klasterebi warmoadgenen mamoZravebel Zalas eqsportis gazrdasa da pirdapiri<br />
ucxouri investiciebis mosazidad, rac dRes saqarTvelos mTavrobis erT-erT<br />
upirveles amocanas warmoadgens;<br />
<br />
klasterebis funqcionirebis gaumjobesebisaken mimarTul saxelmwifo da kerZo<br />
investiciebs erTdroulad mravali firmisTvis moaqvT winsvla; interesdebian<br />
cnobili firmebi da mimdinareobs erTgvari sawarmoo jaWvis Seqmna;<br />
klasterebis monawileTa umravlesoba erTmaneTs ar uweven konkurencias uSualod.<br />
ubralod isini dargis sxvadasxva segmentebs emsaxurebian;<br />
janmrTel da sicocxlisunarian klasterSi firmebis sawyisi kritikuli masa<br />
aZlierebs TviTgaZlierebis process. grovdeba informacia; adgilobriv institutebSi<br />
iwyeba specialuri momzadeba, mimdinareobs kvlevebi, viTardeba infrastruqtura<br />
da muSavdeba Sesabamisi sakanonmdeblo normebi, amasTan klasteri xdeba<br />
ufro SesamCnevi da izrdeba misi prestiJi.<br />
klasterebis gadakveTa gviCvenebs maTi ganviTarebis axal impulsebs, rac amcirebs<br />
biznesSi Sesvlis barierebs;<br />
rogorc ki klasteri Camoyalibdeba, jgufSi yvela dargebisadmi urTierTmxarda-<br />
Wera aRmocendeba;<br />
mwarmoeblebi an individebi, visac aqvs sakuTari idea, migrireben zrdadi klasteris<br />
regionSi. es ki saqarTvelodan migraciis didi problemis garkveulwilad<br />
gadaWrasac Seuwyobs xels;<br />
klasterSi Semaval firmebs ufro swrafad SeuZliaT gansazRvron samomavlo moTxovnis<br />
tendenciebi, vidre maT metoqe, calkeul firmebs;<br />
klasterebis arsebobas SeuZlia Seamsubuqos cvalebad ekonomikur pirobebze adgilobrivi<br />
firmebis morgebis procesi, rac ufro metad amcirebs adgilobrivi<br />
ekonomikis risks.<br />
Mme-19 saukunis 20-30-ian wlebSi rkinigzebi msoflios xuT qveyanaSi iyo agebuli.<br />
saqarTveloSi rkinigzis gayvanis idea gamoiTqva samTo saqmis specialistebSi<br />
me-19s. 40-ian wlebSi, rodesac 1845 w. cnobili gaxda tyibulSi qvanaxSiris sabados<br />
arseboba. 1883 w. maisSi Tbilisi-baqosa da samtredia-baTumis xazebi saqspluataciod<br />
gadaeca. saqarTvelos aRmosavleTsa da dasavleTs Soris satranzito mimosvlis<br />
mniSvnelobiT es gza yvelaze mokle da moxerxebuli iyo evropasa da azias Soris<br />
tvirTbrunvisaTvis. rkinigzis pirveli magistralis gayvaniT safuZveli Caeyara saqar-<br />
Tvelos ekonomikur aRorZinebas: ganviTarebis gzas daadga vaWroba, soflis meurneoba<br />
da mrewveloba. 1969 wlidan saqarTveloSi rkinigza mTlianad eleqtrificirebulia.<br />
36
Tanamedrove pirobebSi saqarTvelos rkinigzis Semosavlebi SeiZleba ganvixiloT,<br />
rogorc gadaziduli tvirTebidan da gadayvanili mgzavrebidan miRebuli Semosavlebis<br />
erToblioba. mTliani gadaziduli tvirTis raodenobaSi mniSvnelovani wili ukavia<br />
tranzitiT gadazidul tvirTs da tranzitiT gadaziduli tvirTebis saxeobebidan:<br />
nedli navTobi, navTobproduqtebi da danarCeni tvirTi. Semosavlis cvlileba pirdapir<br />
kavSirSia gadazidvis saSaualo manZilTan. 2006w 326km, 2007w gegmiuri<br />
monacemi iyo 328km, 2007 w. faqtiurma monacemebma Seadgina 312 km.<br />
tranziti _ tranzitiT gadazidul tvirTSi mniSvnelovani wili modis nedl<br />
navTobze da navTobproduqtebze. Sesabamisad, maTi raodenobis cvlilebac mniSvnelovan<br />
gavlenas axdens Semosavlze. 2006 wels _ 16141 aT. tona, 2007 wlis gegmiT<br />
gaTvaliswinebuli iyo 16685 aT. tona, xolo 2007 wlis faqtiuri monacemi Seadgens<br />
14396 aT. tonas.<br />
Semosavlic msgavsi dinamikiT xasiaTdeba. Semosavlebis grafikis mixedviT 2005<br />
w. monacemis Tanaxmad, tranzituli gadazidviT miRebuli mTliani Semosavlis moculoba<br />
Seadgenda 170667 lari, 2006 w. _ 199158 lari, 2007 w. gegma _ 202257 lari,<br />
faqtiurma monacemma ki Seadgina _ 183385 lari).<br />
nedli navTobidan miRebulma Semosavalma 2005 wels Seadgina 57005 lari; 2006<br />
w. _ 73252 lari; 2007 w. gegma iyo 69688 lari, 2007 w. faqtiuri monacemi ki _<br />
52458 lari iyo. 2005 w. Semosavalma Seadgina 57878 lari; 2006 wels _ 58412<br />
lari, 2007 wlis faqtiuri Semosavali 57171 lari iyo. 2005 w. Semosavalma Seadgina<br />
55807 lari; 2006 wels – 67495 lari; 2007 wlis faqtiurma monacemma<br />
Seadgina 73768 lari. eqsporti _ 2005 wlis monacemiT eqsportidan miRebulma<br />
Semosavalma Seadgina 10893 lari, 2006 w. _ 12238 lari, 2007 w gegmis mixedviT<br />
gaTvaliswinebuli iyo 12886 lari, faqtiurma monacemma ki Seadgina _ 12238 lari.<br />
importi _ rac Seexeba importidan miRebul Semosavals, 2005-2007 ww-Si zrdis<br />
tendencia axasiaTebda. 2005 w. _ 17701 lari, 2006 w. _ 223189 lari, 2007 w.<br />
gegma _ 23903 lari, 2007 w. – 31611 lari. adgilobrivi _ adgilobrivi satvirTo<br />
gadazidvebidan miRebulma Semosavalma 2005 wels Seadgina _ 16457 lari, 2006 w. _<br />
22534 lari, 2007 w gegma _ 27054 lari, 2007 w. – 22989 lari.<br />
rogorc yvela sxva qveynisaTvis saqarTveloSi rkinigza momgebiani iqneba did<br />
moculobebze da did manZilebze. 600_700 km_is mere rkinigza Semosavliani xdeba,<br />
amitomac tranziti yvelaze momgebiania. meore mxriv, Cveni Semosavlis 80_85% damokidebulia<br />
tranzitze. saqarTvelos ekonomikuri zrda da mdgradi ganviTareba metwilad<br />
damokidebulia misi, rogorc satranzito qveynis potencialis efeqtian gamoyenebaze.<br />
1992 wels saqarTveloSi daibada idea evropa-kavkasia-aziis satransporto<br />
derefnis Sesaxeb. 1993 wels briuselis deklaraciiT Seiqmna regionuli programa<br />
TRACECA, romelic mowodebuli iyo xeli Seewyo axali satransporto derefnis<br />
37
mSeneblobisaTvis. 1996 wels daiwyo ,,Sevronis’’ navTobis rkinigziT transportireba<br />
yazaxeTidan baTumis portamde, aqedan ki zRviT saerTaSoriso bazarze.<br />
globalur ekonomikaSi saqarTvelos konkurentunarianobis asamaRlebeli erT-erTi<br />
efeqturi instrumenti qveynis ekonomikis klasteruli ganviTarebis strategiaa. aqve<br />
vfiqrobT sarkinigzo klasteris Camoyalibeba gansakuTrebiT Seuwyobs xels<br />
rkinigzis funqcionirebis efeqtianobis amaRlebas saqarTveloSi. sarkinigzo klasteris<br />
sqema (sqema #1) gviCvenebs biznesis im saxeebisa da kavSirebis ganviTarebis misarkinigzo<br />
klasteri<br />
sarkinigzo<br />
klasteri<br />
sakanonmdeblo<br />
baza<br />
IT teqnologiebi<br />
eleqtromarTva<br />
xe-tyis klasteri<br />
Sida da gare<br />
samarTlebrivi<br />
sivrce<br />
samTavrobo<br />
struqturebi<br />
saswavlo/sakvali<br />
fikacio centrebi<br />
kavSirgabmulobis<br />
klasteri<br />
turistuli<br />
klasteri<br />
garemos dacvis<br />
klasteri<br />
relsebi<br />
ganaxleba,<br />
remonti.<br />
kvebis<br />
mrewveloba<br />
(mSrali<br />
kveba)<br />
sarkinigz<br />
o<br />
klasteri<br />
liandageb<br />
i<br />
vagonebi<br />
Spalebi<br />
Savi/feradi<br />
liTonis<br />
warmoeba<br />
qimiuri<br />
mrewveloba<br />
samSeneblo<br />
infrastruq<br />
tura<br />
saRebavebis<br />
warmoeba<br />
rezinis<br />
warmoeba<br />
plastmasis<br />
warmoeba<br />
spec.tansac.<br />
warmoeba<br />
fardebida<br />
sxva<br />
,,aqsesuarebi’’<br />
safeiqro<br />
mrewveloba<br />
detalebis<br />
qimiuri<br />
damuSaveba<br />
rez.<br />
xelTaTmane<br />
bis<br />
warmoeba<br />
poligrafi<br />
a<br />
rez.<br />
feqxsqcmli<br />
s warmoeba<br />
ganaTebis<br />
sistema<br />
eleqtro<br />
mowyobilobis<br />
warmoeba<br />
sqema # 1. sarkinigzo klasteri<br />
38
marTulebes rac SesaZlebelia am dargis klasteruli dagegmviT ganxorcieleba.<br />
klasterebs SeuZliaT moicvan erTi an meti samrewvelo seqtori. regionuli da regionTaSoriso<br />
klasteri warmoadgens ekonomikis urTierTdamokidebul seqtorebs, moicavs<br />
sabazo dargs, mimwodebel dargebs da maTi produqtebis momxmarebel dargebs,<br />
aseve Sesabamisi mowyobilobebisa da momsaxurebis mwarmoeblebs, pirvel rigSi, samecniero_saganmanaTleblo<br />
da maRalteqnologiuri.<br />
politika, rac iwvevs klasterebis srulyofas xSirad icvleba. istoriuli gamocdilebidan<br />
gamomdinare realuri konkurenciuli upiratesobis misaRwevad klasterebs<br />
sWirdebaT 10 an meti weli – esaa erT-erTi im mizezTagani, ris gamoc, mTavrobebi<br />
ar arian dainteresebulni Seqmnan klasteri. Tumca, rodesac klasteris agebis<br />
gamocdileba ukve cnobilia, saxelmwifos mizanmimarTul mcdelobas SeuZlia<br />
gacilebiT nakleb droSi gamoiRos sasurveli Sedegebi.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. i. gagniZe, `saqarTvelos ekonomikis ganviTarebis strategiis Sesaxeb~, Jurn.<br />
`saqarTvelos ekonomika~ #1, 2008w.<br />
2. l. gejaZe, m. beTxoSvili, g. afciauri, Sps ,, saqarTvelos rkinigzis’’ saoperacio<br />
maCveneblebis 2005-2007ww. Aanalizi, praqtikis angariSi;<br />
3. saqarTvelos rkinigza, problemebi da perspeqtivebi. fondi Ria sazogadoeba<br />
saqarTvelos Sida proeqti ,,Sps. saqarTvelos rkinigza-analitikuri angariSis<br />
momzadeba’’ www.osgf.ge;<br />
4. m. CorgolaSvili, saqarTveloSi rkinigzis transportis ganviTarebis istoria (1846-1925),<br />
disertacia Tb. 1972;<br />
5. A. Gegeshidze, National Assessment Report for Sustainable Development, www.gfsis.org 6. M. PORTER - ON<br />
COMPETITION, A HARVARD BUSINESS REVIEW BOOK; HARVARD BUSINESS PRESS,1998 (Russian<br />
version; 2002 )<br />
7. Booz Allen Hamilton: Georgian Railways Restructuring Assistance. Assessment Report, May 2005.<br />
8. Statistical Yearbook of Georgia: 2008 / Department of Statistics under Ministry of Economic Development of<br />
Georgia. – Tbilisi, 2008.<br />
9. The European Cluster Memorandum, Promouting European Innovation through Cluster: An Agenda for Policy Action.<br />
www.clusterobservatory.eu<br />
10. www.traceca-org.org.<br />
11. www.railway.ge<br />
39
sareklamo biznesis ganviTareba saqarTveloSi 1<br />
TinaTin axvlediani<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: prof. T. Sengelia<br />
dResdReobiT, reklama TiToeuli moqalaqis cxovrebis da, rac mTavaria,<br />
biznesis warmoebis ganuyofeli nawilia. biznesSi reklamis warmoSobas rTuli<br />
istoriuli sa-fuZvlebi aqvs. igi udaod dakavSirebulia Sromis sazogadoebriv<br />
danawilebasTan, ramac TavisTavad Seqmna produqciis namatis miRebis SesaZlebloba,<br />
rac dakavSirebuli iyo gasaReba-gacvlis problemasTan. mravali aseuli aTasi<br />
mwarmoebelis mier gamoSvebul aTeul da aseul milion saqonels Soris romelime<br />
erTi konkretuli kompaniis produqciis an momsaxurebis gayidva mxolod reklamas<br />
Tu SeuZlia. reklama aris info-macia, gavrcelebuli nebismieri meTodiT, nebismieri<br />
formiT da xerxiT, mimarTuli sa-zogadoebis farTo masebisTvis, reklamirebis<br />
obieqtis mimarT maTi yuradRebis mi-pyrobis da interesis gaRvivebis mizniT.<br />
Tanamedrove komerciuli saqmianoba warmo-udgenelia kargad organizebuli reklamis<br />
gareSe. sul oriode aTeuli wlis win gasaRebis formula iyo aseTi:<br />
produqcia + gayidva = gasaRebas<br />
dRes es formula mniSvnelovnad garTulda da man miiRo Semdegi saxe:<br />
produqcia + ganawileba + kvleva + agentebi + gadaadgileba + reklama + gayidva =<br />
gasaRebas<br />
produqciis TviTRirebulebaSi produqciis reklamis wili 40_50%_ia,<br />
magram es araa axali, radgan istoriidan viciT, rom `koka_kolis~ xarjebis 70%<br />
reklamaze modis. raSia `koka_kolas~ unikaluroba? araferSi! maS ratom iyideba<br />
yvelaze metad? imitom, rom yvelaze didi reklama aqvs da moqmedebs adamianis,<br />
gansakuTrebiT mozardebis fsiqikaze. SeiZleba iTqvas, rom koka-kola dges ukve<br />
momxmareblis TavSi zis da mas azrovnebis inercia hqvia!<br />
reklamis industriis sawyis etapad me-19 saukunes miiCneven, Tumca misi primiti-uli<br />
formebi jer kidev uZveles periodSi SeimCneva. warwerebma qvebze, kedlebze,<br />
papirusebze Zveli babilonidan, egviptidan, romidan, Tu saberZneTidan Semogvinaxes<br />
Se-tyobinebebi, romlebSic mocemulia informacia gasayid saqonelsa Tu<br />
momsaxurebaze, uaxloes droSi mosalodnel movlenebze, gaqceuli monebis povnisTvis<br />
dawesebul jildoebze da a.S. pirveli sareklamo saagento sruli momsaxurebiT<br />
1891 wels niuorkSi jorj batenma daaarsa. meoce saukunis bolosTvis es kompania<br />
1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna baTumis SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo<br />
universitetis mier organizebul studentTa me-10 samecniero konferenciaze. ibeWdeba Semcirebuli<br />
formatiT.<br />
40
erT-erTi giganti gaxda sareklamo biznesSi, romlis wliuri brunvac 3,26 mlrd<br />
dolars Seadgenda. me-19 saukunis bolos sagazeTo reklamam saqarTveloSic<br />
mniSvnelovnad moikida fexi. gasakuTrebiT sainteresoa is, rom am periodisTvis ukve<br />
ganviTarebulia sareklamo teqstis xelovneba, fasdaklebis cneba da Tanamedrove<br />
reklamisTvis damaxasiaTebeli bevri sxva niSani. magaliTisTvis moviyvanoT gazeT<br />
`iveriis~ 1886 wlis gamocemidan Semdegi gancxadeba:<br />
`qalaq baTaumSi vagzalis maxloblad axlad gavaRe mebelirovani oTaxebi<br />
`venecia~. miuxedavad imisa, rom baTaumSi siZvire aris, maqvs ##-bi sufTad<br />
mowyobili dReSi 50 kapeikidam 1,5 manaTamde, TveobiT 10 manaTidam 30 manaTamdis~.<br />
Tumca konkurenciis Tema droebiT kapitalizms Cabarda. im dros, rodesac<br />
saqarTvelos `komunizmis mze dahnaToda~, dasavleT evropasa da amerikaSi reklama<br />
sul ufro da ufro viTardeboda. 1914 wels `jeneral motorsma~ gamouSva axali<br />
kadilaki 8 cilindriani ZraviT. reklamaSi ki araferi ar yofila amis Sesaxeb<br />
naTqvami. aseve ar yofila arc axali manqanis foto, mxolod ramdenime sityviani<br />
teqsti: `gadaixade liderobisTvis~. gaCnda pirveli sloganic.<br />
dResdReobiT sareklamo bazari miekuTvneba msoflioSi yvelaze dinamiurad<br />
mzardi bazrebis ricxvs. misi tevadoba uaxlovdeba msoflio produqtis 1,25%<br />
(daaxloebiT 0,5 trln aSS dolari). calkeul qveynebSi es cifri gacilebiT metia.<br />
iseve rogorc mTels msoflioSi, saqarTveloSic sareklamo kampanias, rogorc wesi,<br />
sareklamo saagentoebi awarmoeben. CvenTan saagentoebi 16_17 welia rac arseboben da<br />
TavianT sareklamo saqmianobas axorcieleben. umravlesoba mcire zomis da biujetis<br />
mqone kompaniebia. unda aRiniSnos, rom Tu sazRvargareT saagentoebi garkveuli<br />
sferos specifikis mixedviT iyofian, CvenTan saqme sxvagvaradaa. Cvens kompaniebs<br />
muSaoba sakmaod rTul pirobebSi uxdebaT. iqidan gamomdinare, rom bazari pataraa,<br />
maT yvelafris keTeba Tavad uxdebaT _ es iqneba sareklamo kampaniis dagegmvaze,<br />
ganTavsebasa Tu kreatiul mxareze zrunva. Tumca arian iseTi saagentoebic, romlebic<br />
mxolod dagegmvasa da mis ganTavsebaze specialistdebian.<br />
sareklamo saagento `ei_si jgufis~ direqtoris, baton zurab iobaSvilis<br />
TqmiT, sazRvargareT farTomasStabian sareklamo kampanias moculobiT didi<br />
organizaciebi, holdingebi Tu transnacionaluri kompaniebi axorcieleben. Cvens<br />
SemTxvevaSi ki es ase ar xdeba. amis mTavari mizezi isaa, rom bazari sakmaod<br />
pataraa. bazari pataraa, magram rogorc saagento `media_artis~ kreatiuli menejeri<br />
giorgi CikvilaZe ambobs, qarTuli sareklamo bazari kreatiulad Zalian kargia.<br />
sareklamo saagentoebi sareklamo kampaniis ganxorcilebis dros masobrivi<br />
informaciis iseT saSualebebs iyeneben, rogoricaa _ te-levizia, radio, presa, gare<br />
reklama da interneti. Tuki msoflios sareklamo bazars gadavxedavT, gamoyenebis<br />
TvalsazrisiT, masobrivi informaciis saSualebebs Soris yve-laze didi procenti<br />
televiziasa da presaze modis. magaliTad, espaneTSi televizia sa-reklamo bazris<br />
41
daaxloebiT 50%_s ikavebs. saqarTveloSi sareklamo saSuelebebi kvlavac formirebis<br />
procesSia. dResdReobiT reklama xorcieldeba Semdegi saxeebiT —teleeTeriT-bazris<br />
60%, bilbordebiT quCaSi da sxvadasxva sanaxaobebze-8%, beWdviTi saSualebebiT-12%,<br />
internetis saSualebiT-18%, sxva saSualebebiT-2%. rogorc vxedavT, ganviTarebulia<br />
telemauwyebloba da beWdviTi media. televiziiT reklamis drois 70% wamlis<br />
reklamas ukavia . calsaxad lideroben iseTi arxebi, romlebsac gaaCniaT dafarvis<br />
maRali maCvenebeli. SedarebiT naklebad arian ganviTarebuli adgilobrivi mauwyeblebi.<br />
isini CamorCebian sareklamo saSualebebis Sefasebis saerTaSoriso standartebs.<br />
maTi umravlesoba ver axerxebs TviTdafinansebas, rac Tavis mxriv, xels<br />
uSlis damoukidebel ganviTarebas. rogorc cnobilia, biznes-aqtivoba ZiriTadad<br />
TbilisSia koncentrirebuli, xolo TbilisSi arsebuli biznes seqtori prioritets<br />
erovnul mauwyeblebs aniWeben, radganac aseT telearxebze ganTavsebuli reklama<br />
mTel saqarTvelos faravs da saWiro aRar aris sxvadasxva regionalur arxebTan<br />
molaparakeba. saqarTvelos mosaxleobas saSualeba aqvs uyuros TiTqmis yvela<br />
erovnul telearxs. unda aRiniSnos isic, rom TiTqmis yvela regionSi arsebobs<br />
regionaluri televizia, rac kidev ufro zrdis konkurencias qarTul da ucxour<br />
arxebs Soris.<br />
2004 wlis seqtembridan qarTul bazarze moRvaweobs kompania `AGB Nielsen<br />
Media Research~. is saerTaSoriso organizaciaa da msoflios 45 qveyanaSi aqvs Tavisi<br />
warmomadgenloba, maT Soris saqarTveloSic. esaa delegirebisa da monitoringis<br />
sakmaod seriozuli struqtura, romelic Tavis momsaxurebas tele Tu sareklamo<br />
kompaniebs sTavazobs. `AGB Nielsen~_ma Tavis momxmarebels specialuri programa,<br />
`Rianna~ SesTavaza. esaa satelevizio reitingebi, romelze dayrdnobiTac saagentoebi<br />
TavianT sareklamo kampaniebs SeimuSaveben. `AGB Nielsen~ am kvlevebs fiflmetrebis<br />
saSualebiT axorcielebs. isini saqarTveloSi daaxloebiT 300 ojaxSia<br />
damontaJebuli da maTi saSualebiT Tvalyurs adevneben, mayurebeli meti sixSiriT<br />
romel gadacemas Tu telearxs uyurebs. `AGB Nielsen~_is momsaxurebiT Semdegi<br />
sareklamo saagentoebi sargebloben: `ei_si jgufi~, `ad korporacia~, `imperiali~,<br />
`imedi-kontaqti~, `GSG~ `sarke~, `starkommediavesti~, `TV~, `TV+~. es saagentoebi,<br />
romlebic am monacemebs yi-duloben, arian wamyvani kompaniebi saqarTveloSi, isini,<br />
reitingebze dayrdnobiT, Se-sabamisi programuli uzrunvelyofis safuZvelze sworad<br />
gegmaven da sakmaod maRal-kvalificiur doneze warmarTaven sareklamo kampaniebs. ar<br />
SeiZleba ar aRvniSnoT is faqtic, rom nel-nela umjobesdeba reklamis xarisxi.<br />
ramdenime studia Zalian sa-interesod muSaobs am mimarTulebiT. rac Seexeba<br />
reklamis ganTavsebis Rirebulebas, televiziisa da radios SemTxvevaSi fasebi<br />
saeTero drois reitingzea mibmuli, xolo beWdviTi mediis SemTxvevaSi fasebi<br />
damokidebulia gverdebis poziciebsa da rubrikebis Janrebze. yvela telearxs fasebi<br />
gansazRvruli aqvs aSS dolarebSi (dRg-s CaTvliT). rogorc wesi, gansxvavdeba<br />
42
fasebi gadacemebis pirvel, meore da mesame sareklamo blokebisaTvis. reklamis<br />
ganTavsebis fasebi yvelaze maRalia saRamos sainformacio gamoSvebebSi. beWdviT<br />
mediaSi maRalia fasi pirvel da bolo gverdebze, sadac gan-Tavsebulia politikisa<br />
da ekonomikis Temebze momzadebuli statiebi.<br />
saqarTveloSi Seiqmna sistema, romlis meSveobiT sareklamo da telekompaniebs<br />
So-ris urTierToba ufro civiluri formiT xorcieldeba. jer kidev 2004 wels<br />
kompania `mediahausi~, xolo ukve 2005 wlidan `videointerneiSenali~ Semovidnen<br />
qarTul bazarze da isini eqskluziuri uflebiT uzrunvelyofen telekompaniebis<br />
sareklamo drois miyidvas sareklamo saagentoebisTvis.<br />
yovelive zemoTqmulis simtkiceSi dasarwmuneblad ganvixiloT erT-erTi<br />
warmatebuli sareklamo kompania `pasportis~ funqcionireba da saqmianoba.<br />
sareklamo kompania `pasporti~ daarsda 2006 wels, damfuZneblebis mier<br />
sazRvaargareT SeZenili 13 wliani gamocdileba gaxda kompaniis dafuZnebis mizezic<br />
da Sedegic. saqarTveloSi 2 welia rac funqcionirebsKda misi muSaoba mimarTulia<br />
sareklamo programebis dagegmarebasa da misi Tanmxlebi masalebis momzadebaze<br />
.kompaniis klientTa SemadgenlobaSi Sedian saqarTveloSi: `artifaqti~, `elit<br />
eleqtroniqsi~, `nikora~, `investbanki~, `taoprivatbanki~, `mecxreca~, `irao~,<br />
`babilina~, `Tbilisi~ `centrali~, xolo sazRvargareT: `kenvudi~, `Topdizaini~,<br />
“BVK”, `stolari~, `latviis banki~, `luma~.<br />
kompania produqciis reklamirebas axdens mediaSi, qmnis socialur da gare<br />
reklamebs, muSaobs veb dizainsa da grafikul dizainze, prezentaciebsa da sxvadasxva<br />
Ronisziebebze. kompania Dsakmaod warmatebulia sareklamo bazarze, misi warmatebis<br />
ga-rantad ki SeiZleba dasaxeldes sworad SemuSavebuli da organizebuli servisi,<br />
romelic moicavs: dagegmarebas, SemuSavebas, damzadebas da koordanicias.<br />
sabolood, SeiZleba iTqvas, rom Cvens qveyanaSi multinacionaluri kompaniebis<br />
damkvidrebis da popularizaciis aucilebel pirobas saerTaSoriso reklamis Semosvla<br />
warmoadgenda. qarTul sareklamo bazarze giganti saagentoebis gamoCenam ufrosi<br />
partniorebis rangSi, adgilobrivi saagentoebis muSaobis xarisxi gaaumjobesa da qar-<br />
Tuli reklama saerTaSoriso standartebs dauaxlovda. am faqtorebTan erTad sareklamo<br />
bazris zrdas xels uwyobs konkurenciis ganviTareba biznesis sxvadasxva sferoSi.<br />
CvenTan konkurencia gansakuTrebiT gaZlierda mobiluri kavSirgabmulobis, safinanso,<br />
mSeneblobis, farmaciis sferoebSi. maT Zalian kargad ician reklamis mniSvneloba.<br />
satelevizio drois ZiriTad nawils swored aRniSnul sferoebSi moTamaSe<br />
kompaniebi avseben. isini, dResdReobiT sakmaod Zlier, msxvilbiujetian, swori strategiis<br />
mqone organizaciebs warmoadgenen da warmatebulebic arian. kompaniebi ufro<br />
met investirebas axorcieleben reklamaSi, vidre ramdenime wlis win. qarTuli sareklamo<br />
saagentoebi ki sareklamo obieqtis specifikidan gamomdinare, gegmaven sareklamo<br />
kampanias da reklamis ganTavsebisTvis TiTqmis yvela arsebul saSualebas iyeneben<br />
43
kombinirebulad. unda aRiniSnos aseve rogoria saqarTveloSi reklamis sakanonmdeblo<br />
regulireba. saqarTveloSi moqmedebs kanoni ,,reklamis Sesaxeb~ da kanoni:<br />
,,momxmarebelTa uflebebis dacvis Sesaxeb~. kanonSi aRniSnulia: _ Tu momxmarebeli<br />
gaxda arakeTilsindisieri reklamis msxverpli, mas ufleba aqvs wamoayenos miyenebuli<br />
zaralis anazRaurebis moTxovna. kanoni ,,reklamis Sesaxeb” awesebs garkveul<br />
kvotebs imasTan dakavSirebiT, Tu saeTero drois ra nawili SeiZleba daeTmos<br />
sareklamo tixrebs. calke WrilSi ganixileba saganmanaTleblo gadacemebi. aseTi<br />
tipis gadacemebi SesaZlebelia Sewydes ara umetes 15 wuTSi erTxel da ara umetes<br />
45 wamiT, xolo sxva gadacemebi, romelTa xangrZlivoba 1 saaTze naklebia _ ara<br />
umetes 3-jer translirebis ganmavlobaSi. zogadad ki radio da telegadacemebSi<br />
reklama dRe-Ramis ganmavlobaSi ar unda aRematebodes mauwyeblobis saeTero<br />
moculobis 15%-s, xolo yoveli erTi saaTi saeTero drois ganmavlobaSi _ 20%-s,<br />
garda socialuri reklamisa da specializebuli sareklamo radio da telegadacemebisa,romlebic<br />
registrirebulia rogorc sareklamo gadacemebi.<br />
saqarTvelos statistikis departamenitis 2005 wlis monacemebiT sareklamo<br />
bazari 5 mln lars Seadgenda, 2006 wlis monacemebiT _ 12 mln lars, 2007 wlis<br />
monacemebiT _ 18 mln lars, 2008 wlis monacemebiT _ 21 mln lars. sareklamo<br />
bazris ganviTarebaze dadebiTi gavlena iqonia reklamis gadasaxadis moxsnam anu reklamis<br />
ganmaTavsebels gamouTavisuflda garkveuli saxsrebi, romlebic savaraudod<br />
isev reklamaSi daixarjeba. garda amisa unda aRiniSnos, rom ganviTarebul bazrebze<br />
reklamis kvlevaze ixarjeba Semosavlebis 0,5-1,5 %, saqarTveloSi ki am maCvenebelma<br />
2007 wels 1,3% Seadgina. erTi SexedviT es indikatori dadebiTad asaxavs qarTul<br />
sareklamo bazars, Tumca unda gaviTvaliswinoT, rom auditoriis kvlevebze gaweuli<br />
xarjebis 60%-ze meti dafinansebulia saerTaSoriso organizaciebis mier mediis<br />
ganviTarebis xelSewyobiT.ra Tqma unda, ganviTarebisTvis kidev bevri muSaobaa saWiro,<br />
magram dReisTvis ukve iqmneba kargi adgilobrivi produqti.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. Teimuraz Sengelia, `biznesis administrirebis safuZvlebi~, Tb. 2008.<br />
2. www.passport-ac.ge<br />
3. www.statistics.ge<br />
4. www.nbg.ge<br />
44
sastumro biznesi saqarTveloSi 1<br />
valeriane joxaZe<br />
qeTevan pirveli<br />
Tsu bakalavrebi<br />
mecn-xelm: prof. T. Sengelia<br />
pirvelma da meore samrewvelo revoluciam gamoiwvia samewarmeo biznesSi<br />
adamianis fizikuri Sromis minimumamde dayvana da warmoebis kompiuterizacia.<br />
gamoTavisuflebuli Sromis nakadi gadaerTo samomsaxureo biznesSi, sadac maT<br />
alternativa ar gaaCniaT. msoflioSi samomsaxureo biznesi mkveTri zrdiT xasiaTdeba<br />
da mravali ganviTarebuli qveynis ekonomika swored mas efuZneba. magaliTad: aSS-Si<br />
masze modis biujetis Semosavlis 70%, iaponiaSi_74%, xolo germaniaSi_62%.<br />
Uukanasknel aTwledSi elviseburi siswrafiT ganviTarda momsaxurebis iseTi<br />
sferoebi, rogoricaa: transporti da komunikaciebi, kerZo samedicino dawesebulebani,<br />
sabavSvo baRebi, skolebi, fitnes klubebi da sxva. unda aRiniSnos, rom yvelaze didi<br />
perspeqtiva gaaCnia turizmsa da sastumro bizness, romelic ukve gaxda mravali<br />
iseTi qveynis prioriteti, rogoricaa: saberZneTi, italia, malta, egvipte, israeli<br />
da sxva, maT Sorisaa saqarTveloc.<br />
saqarTveloSi sastumro biznesis ganviTareba ganpirobebulia ramdenime<br />
faqtoriT, maTgan umniSvnelovanesia misi unikaluri geografiul-klimaturi<br />
maxasiaTeblebi, rac, cxadia, uamrav damsvenebels izidavs saqarTveloSi. bolo wlebis<br />
gamavlobaSi, gansakuTrebiT 2004-2007 wlebSi, saqarTvelos ekonomikam zrda<br />
ganicada, saqarTveloSi investiciebis namdvili bumi Seiqmna, ramac kidev ufro<br />
saWiro gaxada umaRlesi klasis sastumroebis arseboba. aRniSvnis Rirsia qveynis<br />
politikuri mdgomareoba. 7 noembris, agvistosa da sxva movlenebis Sesaswavlad<br />
msofliodan uamravi Jurnalisti, sazogado moRvawe da politikosi Camovida, rac,<br />
cxadia, kidev erTi stimuli iyo sastumroebis mflobelebisaTvis.<br />
yvela eqsperti adasturebs, rom saqarTveloSi arsebobs sastumroebis biznesis<br />
ganviTarebis udidesi potenciali. am biznesis wamowyeba da bazarze konkurenciis daZleva<br />
ramdenime wlis win sruliadac ar moiTxovda Zalian did finansebs. amJamad<br />
mdgomareoba mkveTrad Seicvala. sastumro ,,VIP-viqtoria~ naTeli magaliTia imisa,<br />
Tu rogor SeiZleba mcire resursebiT momgebiani biznesis Seqmna. es saojaxo biznesi<br />
2002 wels iqna daarsebuli qalbaton viqtoria qurdiSvilis mier. sastumro gaTvlilia<br />
spe-cifikur momxmarebelze, saqmian xalxze. es sam varskvlaviani sastumro<br />
1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna baTumis SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo<br />
universitetis mier organizebul studentTa me-10 samecniero konferenciaze. ibeWdeba Semcirebuli<br />
formatiT.<br />
45
momxmarebels sTavazobs ojaxur da myudro garemos, rac erTob izidavs klientebs.<br />
sastumros menejeris azriT, swored es aris misi biznesis warmatebis saidumlo.<br />
erTadgiliani nomris Rirebuleba 100-150$ aSS-s dolaramde meryeobs, oradgiliani<br />
120-180$ aSS-s dolaramde, xolo luqsebi 150-200$ aSS-s dolari Rirs. sastumro<br />
qalaqis centralur ubanSi mdebareobs, oTaxebi sakmaod komfortuli da mdidrulad<br />
gaformebulia, sastumro idealuria saqmiani adamianebisaTvis, gonebrivi muSaobisa da<br />
gantvirTvisaTvis.<br />
rodesac vmsjelobT sastumro biznesis ganviTarebis tendenciebze<br />
saqarTveloSi, upriania ganvixiloT ori periodi: 2008 wlamde da 2008 wlidan<br />
dRemde. 2008 wlamde arsebulma ekonomikurma zrdam ganapiroba Cvens qveyanaSi axali<br />
sastumroebis masobrivi mSenebloba, amasTan, kerZo investorebi orientirebulni<br />
iyvnen stabilur, grZelvadian mogebaze. ,,interkontinetali~, ,,haiati~, ,,kempinski~ –<br />
es is brendebia, romlebic saqarTvelos bazarze Semosvlas gegmavdnen. es TavisTavad<br />
kargi precendenti iyo. am kompaniebis SemosvliT gaizrdeboda konkurencia,<br />
daixveweboda servisi, daregulirdeboda fasebi. Pparalelurad gaizrdeboda<br />
momsaxurebis donec qarTuli sastumroebisa, romelTa umravlesoba jer kidev ver<br />
akmayofilebs saerTaSoriso standartebs, Tumca gamonaklisia: ,,marioti~, ,,Seraton<br />
metexi palasi~, ,,vere palasi~ da sxvani. aRsaniSnavia is, rom 2004-2007 wlebSi<br />
sastumroebis bazris mkveTri zrda. Aam sferoSi Catarebulma kvlevebma gviCvena, rom<br />
2005 wlisTvis Tbilisis masStabiT sul 76 sastumro funqcionirebda. 2006-2007<br />
wlebSi situacia radikalurad Seicvala, qveyanaSi 227 sastumros, 376 gesthauss da<br />
sastumros tipis dawesebulebas viTvlidiT. maTgan 8.9% saxelmwifo sakuTreba iyo,<br />
xolo 91.1% - kerZo sakuTreba.<br />
aRsaniSnavia is faqti, rom sastumroebisa da sastumros tipis dawesebulebebis<br />
mTlianma Semosavalma 2006 wels (dRg-sa da aqcizis gareSe) 107.0 milioni lari<br />
Seadgina. Semosavalebis 53.0% moRebuli iyo nomrebis sargeblobidan. stumrebis<br />
raodenoba 217 095 kaci iyo, maTgan yvelaze meti, 49.9% Camosuli iyo saqmiani da<br />
profesiuli mizniT.<br />
amrigad, rogorc davinaxeT, saqarTvelom 2004-2007 wlebSi daiwyo<br />
warmatebuli marketinguli kampania turistebis mosazidad. am periodSi iyo dReebi,<br />
rodesac Tbilisis sastumroebi gadaWedili iyo da winaswari dajavSnis gareSe<br />
nomris daqiraveba seriozul problemas warmoadgenda. Pparalelurad mimdinareobda<br />
aqtiuri muSaoba sastumroebze moTxovnis gasazrdelad, rogorc Tbilissa da<br />
aWaraSi, aseve svaneTSi, SatilSi, borjom-bakurianSi, gudaursa da baxmaroSi.<br />
sainteresoa isic, rom am periodSi saqarTveloSi sastumro biznesiT dainteresda<br />
araerTi ucxouri kompania. Ddaigegma 6-7 erTmaneTze ufro didi sastumros<br />
mSenebloba, rasac savaraudoa, rom patara sastumroebis mSeneblobac mohyveboda. Tu<br />
46
es proeqtebi ganxorcieldeboda, maSin Cvens bazarze marTlac Semovidodnen zemoT<br />
aRniSnuli gigantebi: ,,interkontinentali~, ,,haiati~ da ,,kempinski~.<br />
sagulisxmoa isic, rom Cvens sastumroebSi fasebi Zalian Zviri iyo.<br />
spekulaciuri fasebis bazarze damkvidreba ganapiroba ZiriTadad iman, rom<br />
sastumroebis nomrebze didi moTxovna iyo. miuxedavad fasebisa, produqti mainc iyideboda,<br />
radgan bazarze miwodebac ar iyo sakmarisi. cxadia, am mxrivac ucxouri<br />
brendebis gamoCena dadebiTi movlena iqneboda.<br />
amave periodSi gamoikveTa ZiriTadad 4 da 5 varskvlaviani sastumroebis gaxsnis<br />
tendencia. zemoT aRniSnuli brendebi swored umaRlesi klasis sastumroebiT<br />
cdilobdnen Cvens bazarze Semosvlas. Aam movlenas Tavis mxriv ori mxare gaaCnda.<br />
cxa-dia, aseTi sastumroebis arseboba qveynis prestiJze dadebiT zegavlenas<br />
moaxdenda da Seqmnida qveynis stabilurobis, ekonomikuri siZlieris, simdidris<br />
imijs. moizidavda ucxoel investorebs da zogadad, gaamyarebda qveynis bizness,<br />
magram amavdroulad 4 da 5 varskvlaviani sastumroebiT cxadia SeuZlebelia masobrivi<br />
turizmis ganviTareba, radgan turistebis absoluturi umravlesoba upiratesobas<br />
aniWebs 2 da 3 varskvlavian sastumroebsa da gesthausebs. amdenad, gaCnda<br />
qveyanaSi saSualo klasis sastumroebis arsebobis aucilebloba. cxadia, iseTi<br />
brendebi, rogoricaa: ,,interkontinentali~, ,,haiati~ da ,,kempinski~ floben 2 da 3<br />
varskvlaviani sastumroebis qselsac. aqedan gamomdinare, SeiZleba gvevarauda, rom<br />
qveyanaSi saSualo klasis sastumroebis mSeneblobac warmatebiT gagrZeldeboda, rac<br />
xels Seuwyobda saqarTveloSi turizmis ganviTarebas. amdenad, prognozebi metad<br />
pozitiuri iyo, yvelaferi rom gegmis mixedviT warmarTuliyo 2009_2010 wlebSi<br />
Cven unda gvenaxa am biznesis ayvaveba Cvens sam-SobloSi. Seiqmneboda erTgvari nazavi<br />
erTi mxriv, gesthausebisa da saSualo klasis sastumroebisa, romlebic ZiriTadad<br />
iqneboda orientirebuli turistebze da meore mxriv, umaRlesi klasis 4 da 5 varskvlaviani<br />
sastumroebisa, romlebic umaspinZlebda biznesmenebs, politikosebsa da<br />
mdidar xalxs.<br />
2004-2007 wlebSi qveyanaSi sastumro biznesis popularobaze metyvelebs kadrebis<br />
momzadebis maRali donec. saberZneTis mTavrobis daxmarebiT, igegmeboda turistuli<br />
skolis gaxsna, romelic erT-erTi yvelaze Zlieri baza iqneboda aramarto<br />
kavkasiis regionSi, arames mTels evropaSic. seriozuli kontaqtebi damyarda evropul<br />
da amerikul skolebTan. aseve aRsaniSnavia qarTuli gadamzadebis programebi,<br />
romlebic mcire da saSualo biznesis ganviTarebisa da dasaqmebis farglebSi xorcieldeba.<br />
dRes saqarTveloSi samwuxarod sapirispiro tendenciaa. jer agvistos ruseTsaqarTvelos<br />
omma da Semdgom ki didma ekonomikurma krizisma didi kvali datova<br />
sastumro biznesis ganviTarebaze. Ppirvel rigSi, sagulisxmoa, rom agvistos omma saqarTvelos<br />
imiji msoflios masStabiT mkveTrad dasca. Cveni qveyana ucxoeli<br />
47
investorebis mier aRiqmeba rogorc arastabiluri, politikurad aramdgradi saxelmwifo.<br />
Mmeore mxriv, ruseTTan diplomatiuri urTierTobis Sewyvetam mniSvnelovnad<br />
Se-amcira saqarTveloSi Camosul biznesmenTa da turistTa raodenoba. ,,Cven<br />
faq-tobrivad davkargeT ara mxolod rusi, aramed ukraineli da yazaxi klientebic.“<br />
- acxadebs saqarTveloSi erT-erTi warmatebuli saSualo klasis sastumros ,,VIP<br />
viqtoria~ mflobeli q-ni viqtoria qurdiSvili. Aam movlenas Tan daerTo mwvave ekonomikuri<br />
krizisic, ramac faqtobrivad momxmareblebis raodenoba gaunaxevra qarTul<br />
sastumroebs. SeCerda da gaurkvevel dromde gadaido ,,interkontinentali~-s da sxva<br />
umaRlesi klasis sastumroebis mSenebloba. SeimCneva bazarze egreT wodebuli<br />
,,yaCaRuri~ fasdakleba, anu fasebi katastrofulad ecema klientebis SesanarCuneblad,<br />
rac, cxadia, ganpirobebulia moTxovnis mkveTri SemcirebiT.<br />
dRes msoflio ekonomikuri krizisis Ffonze axali biznesis wamowyeba did<br />
riskTan aris dakavSirebuli. firmebis didi umravlesoba amcirebs warmoebis<br />
masStabebs, rac ga-moixateba TanamSromlebis daTxovniT, an saerTodac bazridan<br />
gasvliT. cxadia, pirvel rigSi es krizisi samewarmeo bizness Seexo, radgan maT<br />
veRar miiRes saWiro Tanxa ban-kebidan kreditis saxiT produqciis sawarmoeblad.<br />
saqarTveloSi samomsaxureo biznesze krizisi jer kidev ar moqmedebs sruli<br />
simwvaviT. gansakuTrebiT sagangaSo prognozi sastumroebis menejerebis mier keTdeba<br />
2009 wlis meore naxevarSi. ,,am dros ukve sastumroebis absolutur umravlesobaSi<br />
nomris saSualo fasi savaraudod iqneba dRe-vandeli fasebis 60_70%~, _ acxadebs<br />
saqarTveloSi am sferoSi erT-erTi yvelaze ga-mocdili eqsperti q-n marina<br />
metreveli.<br />
sainteresoa ra mdgomareobaa dRevandel bazarze, vin dominirebs, romeli<br />
sastumro sargeblobs klientebis didi ndobiT. Aam mizniT Cven CavatareT kvleva.<br />
Tbilisis aeroportSi gamovkiTxeT 500 respodenti. maTgan 61.6% cxovrobda<br />
sastumroebSi. yvelaze meti_14.3% ,,Tbilisis mariotSi~, xolo yvelaze cota_1.3%<br />
,,mTiebSi~.<br />
aRsaniSnavia, rom ara mxolod am gamokiTxviT, aramed 2006_2007 wlebis<br />
monacemebiTac, ucxoel turistebSi didi popularobiT sargeblobs sastumro<br />
,,Tbilisi-marioti~. Ees sastumro mdebareobs centralur ubanSi. saSualod, nomris<br />
fasi meryeobs 250_350 aSS dolaramde, xolo luqsebi 400 aSS dolari da meti<br />
Rirs. sastumros TiToeuli oTaxi aRWurvilia yvela sasurveli atributiT, angariSsworeba<br />
SesaZlebelia rogorc naRdi fuliT, aseve sakredito baraTebiTac.<br />
rogorc sastumros menejerma ganacxada, miuxedavad am segmentSi dominirebisa, maT<br />
mainc mouwevT uaxloes momavalSi fa-sebis mkveTri daweva. rac ganpirobebulia zemoT<br />
xsenebuli problemebiT.<br />
unda aRiniSnos isic, rom evrokavSiris qveynebTan savizo reJimis gamartiveba<br />
xels Seuwyobs saqarTveloSi turizms. dRes ki ZiriTadad Tbilisis sastumroebi<br />
48
humanitaruli misiiT Camosul stumrebs, Jurnalistebsa da politikosebs<br />
maspinZloben. Jurnalistebis gansakuTrebiT didi raodenoba april-maisSi dafiqsirda,<br />
radgan am pe-riodSi saqarTveloSi Zlier daZabuli politikuri mdgomareoba iyo.<br />
G garda zemoT aRniSnuli faqtorebisa, saqarTveloSi am biznesis Semaferxebeli<br />
sxva garemoebebic arsebobs. maTgan yvelaze mniSvnelovania enobrivi barieris arseboba<br />
_ regionebsa da kurortebSi arsebul sastumroTa absolutur umravlesobas ar<br />
hyavs inglisuri enis mcodne TanamSromlebi.Ddid problemas qmnis regionebSi infrastruqturis<br />
dabali xarisxi. magaliTad, maRalmTian regionebSi arsebul sastumroebSi<br />
saerTod ver ESexvdebiT internets da sxva saqmiani turistebisaTvis saWiro atributs.<br />
Tu mxedvelobaSi ar miviRebT Tbilissa da baTumSi arsebul ramdenime brends,<br />
praqtikulad arcerTi sastumro da gesthausi ar atarebs bazris safuZvlian marketingul<br />
kvlevas, maT arc saTanado TanamSromlebi hyavT da arc gamocdil firmebs<br />
mimarTaven. Aam kuTxiT gamonaklisebs miekuTvnebian zemoT xsenebuli popularuli<br />
brendebi. MmagaliTad: ,,Tbilisis mariotSi~ arsebobs specialuri samsaxuri, romelic<br />
orientirebulia bazris marketingul Seswavlaze.Aam mxriv seriozul samuSaoebs<br />
atarebs agreTve ,,Seraton metexi palasi~-c, rac maTi warmatebis erT-erTi faqtoria.Mmwvaved<br />
dgas regionebSi kompetenturi, gadamzadebuli personalis ararsebobis<br />
sakiTxic, riTac aris gamowveuli am sastumroebisa da gesthausebis araswori menejmenti<br />
da arasaxarbielo mdgomareoba.<br />
Y yovelive zemoT aRniSnulidan gamomdinare, SeiZleba davaskvnaT, rom<br />
saqarveloSi sastumro bizness gaaCnia didi potenciali. samosaxureo biznesis am<br />
umniSvnelovanes dargs zogadad axasiaTebs zrdis mkveTri tendencia. Oorientirebulia,<br />
rogorc saSualo Semosavlian turistebze, aseve maRal Semosavlian da pretenziul<br />
momxmarebelze, gaaCnia gasaRebis farTo areali, rogorc qveynis SigniT, aseve<br />
evrokavSiris, dsT-s qveynebsa da aSS-Si. cxadia, es udidesi ekonomikuri krizisi,<br />
romelic Tavs daatyda bizness, nawilobriv aferxebs mis ganviTarebas, magram<br />
davesesxebi q-n. m. metrevels da vityvi, rom am dargis ganviTareba saqarTveloSi<br />
aris Seuferxebeli da Seuqcevadi procesi.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. r. asaTiani, “ekonomiqsis” ganmartebiTi leqsikoni. Tb. 1996.<br />
2. g.gamsaxurdia, “finansebis roli gardamaval ekonomikaSi”. Tb. 1997.<br />
3. d.ZnelaZe, “msoflio ekonomika” Tb. 1997.<br />
4. www.statistics.ge<br />
5. www.nbg.ge<br />
49
Zis poduqtebis bazari saqarTveloSi 1<br />
daviT gabriWiZe<br />
mariam kevliSvili<br />
Tsu bakalavrebi<br />
mecn-xelm: prof. T. Sengelia<br />
ukanasknel wlebSi saqarTveloSi sagrZnoblad imata rZis produqtebis mwarmoebel<br />
kompaniaTa ricxvma. Tu wlebis win qveyana Caize, Rvinosa da citrusze iyo orientirebuli<br />
da rZis warmoebas TiTqmis ar eTmoboda yuradReba, dResdReobiT merZeveobis seqtori<br />
sakmaod ganviTarebulia da rZis biznesi erT-erT yvelaze momgebianad iTvleba saqarTveloSi.<br />
qveyanaSi rZis produqtebze maRali da stabiluri moTxovnaa, rac qmnis SesaniSnav<br />
SesaZleblobas rZis seqtoris ganviTarebisaTvis. es produqcia warmoadgens saqarTveloSi<br />
mcxovrebi sxvadasxva asakobrivi jgufis racionis Seucvlel nawils.<br />
rZis produqtebis bazari sakmaod farTo da konkurentulia. `eko-fudi~, `sante~,<br />
`amalTea~ (romelic kvlav gamoCnda bazarze), `sando~ da a.S. - es kompaniebi bazris mTavari<br />
moTamaSeebi arian. momxmarebels mzardi konkurencia komfortul pirobebs uqmnis, radgan<br />
konkurencia TavisTavad fasebis stabilurobaze, produqciis xarisxis SenarCunebagaumjobesebasa<br />
da inovaciebze udides gavlenas axdens. swrafad cvalebadi garemo da mzardi<br />
konkurencia ki kompaniebs didi gamowvevebis winaSe ayenebs. konkurentuli upiratesobis<br />
SenarCunebisa da saqmianobis mudmivi gaumjobesebisaTvis saWiroa resursebis efeqtiani<br />
gamoyeneba, arsebuli problemebis gamovlena da daZleva.<br />
problemebs ki arcTu ise cotas awydebian kompaniebi.<br />
yvelaze mwvave problema am sferoSi naturaluri rZis deficitia. dReisaTvis<br />
saqarTveloSi mewveli pirutyvis suladoba 1990-iani wlebis dasawyisTan SedarebiT<br />
mkveTrad momatebulia, Tumca daeca misi produqtiuloba, rac sakvebi bazis gauaresebasTanaa<br />
dakavSirebuli. yvelaze didi problema is aris, rom am pirutyvis genetika ver SevinarCuneT.<br />
bolo TxuTmeti wlis ganmavlobaSi qveyanaSi genetikuri xazebi saerTod ar Semodioda.<br />
magram bolo erTi welia, soflis meurneobis saministroSi am mimarTulebiT aqtiurad<br />
muSaoben.<br />
naturaluri rZis deficitis gamo qyveyanaSi sawarmoebi iZulebulebi arian produqciis<br />
waroebisas rZis fxvnili gamoiyenon. rZis fxvnilis importi sakmaod Zviri jdeba da<br />
xelsayreli ar aris, Tumca mimdinare wels imdenad gaaZvires rZis mwarmoeblebma nedleuli,<br />
rom SesaZloa, rZis fxvnilisagan produqciis warmoeba ufro iafic dajdes. amis<br />
miuxedavad, kompaniebi produqtebis warmoebas mainc adgilobrivi naturaluri rZisagan<br />
arCeven, radgam am gziT miRebuli produqti ufro gemrielia. es ki momxmareblis arCevanze<br />
did gavlenas axdens, zrdis gayidvebs da, Sesabamisad, kompaniis warmatebulobas. evropul da<br />
rusul produqciasTan SedarebiT, adgilobrivi nawarmi metad naturaluria da naklebad aris<br />
damokidebuli rZis fxvnilze. Tu ucxouri `iogurtis~ Senaxvis vada ori wels grZeldeba,<br />
1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna baTumis SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo universitetis<br />
mier organizebul studentTa me-10 samecniero konferenciaze. ibeWdeba Semcirebuli<br />
formatiT.<br />
50
qarTuli produqti or Tveze mets ar inaxeba. xaWos, araJnisa da kefiris Senaxvis vada ki 3-<br />
4 dRes ar aWarbebs. garda amisa, aranaturaluri rZisgan SeuZlebelia yvelis damzadeba.<br />
imaze, rom qarTul bazarze naturaluri rZis produqtebis wili izrdeba, erTi tendenciac<br />
miuTiTebs: regionebSi Sesabamisad mravldeba rZis Cambarebeli punqtebi, romlebic pirdapir<br />
amarageben kompaniebs.<br />
kidev erTi problema bazris am segmentSi is aris, rom rZis warmoebaSi wamyvani roli<br />
wvril, ojaxur meorneobebs eniWebaT. moqmedi sagadasaxado kodeqsi maT privilegirebul<br />
mdomareobas aniWebs da aTavisuflebs yovelgvari gadasaxadisgan. es, rasakvirvelia,<br />
kompaniebs arcTu saxarbielo mdgomareobaSi ayenebs. isini iTxoven iaffasiani warmoebebisgan<br />
Tavdacvis berketebis amoqmedebas, amis erT-erT gzad ki fermeruli meurneobebis Seqmnas<br />
moiazreben. rac Seexeba am ukanasknels, dResdReobiT fermeruli meurneobebi, rogorc ukve<br />
aRvniSneT, mwarmoeblebs naturaluri rZiT ver uzrunvelyofen. amis mizezi ki is aris, rom<br />
ar gvyavs saWiro raodenobis piutyvi da, zogadad, biznesis es saxeoba ganviTarebuli ar<br />
aris. Tumca, qveyanaSi sakmarisi bunebrivi pirobebia am dargis ganviTarebisaTvis. ra Tqma<br />
unda, saamisod mxolod calmxrivi midgomebi ar iqneba sakmarisi. paralelurad<br />
warmodgenili unda iyos gegma, Tu ras vapirebT mecxoveleobis im donemde misayvanad, rom<br />
saqarTveloSi nedleulis, am SemTxvevaSi – rZis, deficiti ar arsebobdes.<br />
statistikuri monacemebiT, bolo 2 wlis ganmavlobaSi industriulad warmoebuli<br />
rZis produqtebis samomxmareblo bazari yovelwliurad daaxloebiT 20-25%-iT izrdeba, rac<br />
ZiriTadad imiT aris ganpirobebuli, rom sakveb racionSi rZis produqtebis wilma, wina<br />
wlebTan SedarebiT, moimata. adgilobrivi produqciis momZlavreba, didi xania, imports<br />
gasaqans ar aZlevs. arsebuli statistikiT, saqarTveloSi rZis produqtebis saxiT<br />
ucxoeTidan, ZiriTadad, rZis fxvnili, iogurti da karaqiRa Semodis. ase, rom qarTulma<br />
produqtma ucxouri produqcia TiTqmis gaaZeva bazridan da es qveynis ekonomikuri<br />
ganviTarebisaTvis namdvilad kargia.<br />
bazris gaanalizebis Semdeg, SegviZlia, daskvnis saxiT aRvniSnoT, rom rZis<br />
poduqtebis biznesi sakmaod perspeqtiulia dResdReobiT saqarTveloSi da ganvixiloT am<br />
bazris lideri kompaniis – `eko-fudis~ magaliTi.<br />
rZis produqtebis mwarmoebeli kompania `eko-fudi~ mimdinare wels mesamed gaxda<br />
`Golden Brand~-is sertifikatis mflobeli. kompania 2004 wlis aprilSi daarsda da swrafad<br />
daikava mniSvnelovani adgili rZis produqtebis bazarze. eko-fudi 100% qar-Tuli<br />
investiciebiTaa Seqmnili da mis menejmentsac qarTvelebi akontroleben. es biznesi SeiZleba<br />
faqtobrivad nulidan dawyebulad CaiTvalos. damfuZneblebma TavianTi saxsrebiT SeiZines<br />
firmis aRWurviloba da biznesi Zalian mcire masStabebiT daiwyes. dRes igi evropuli<br />
menejmentis mqone warmatebuli kompaniaa. kompania dResdReisobiT daaxloebiT 40 dasaxelebis<br />
produqts awarmoebs..sawarmos arsebobis manZilze ramde-njerme Seicvala misi struqtura.<br />
2006 wlis Tebervlis Tvidan `eko-fudis~ savaWro niSnis mflobelia Sps `jorjian-eko~.<br />
Sps `jorjian-eko~-s mier moxda saerTaSriso standartebi ISO 22000:2005-isa da<br />
ISOO 9001:2000-is moTxovnebis Sesabmisad sursaTis uvneblobisa da xarisxis marTvis<br />
integrirebuli sistemis danergva da ganxorcieleba. 2007 wels kompania UKAS-is<br />
sertifikatebis mflobeli gaxda.<br />
51
dReisaTvis rZis produqtebis bazarze liderobs 2 kompania. esenia `eko-fudi~ da<br />
`sante~. mimdinare Tvis monacemebiT, maTi procentuli wili bazarze Semdegnairad gamoiyureba:<br />
`eko-fudi~-s uWiravs bazris 44% xolo `sante~-s 41%, xolo TbilisSi `ekofudis~<br />
wili bazarze 50%-a. amdenad, eko-fudi liderobs qarTuli rZis produqtebis<br />
bazarze. misma wliurma brunvam gasul wels wina welTan SedarebiT 20%-iT mo-imata.<br />
produqciis realizaciis procentuli maCvenebeli wlebis mixedviT yovelwliurad imatebs.<br />
rogorc mogaxseneT, kompania awarmoebs 40 dasaxelebis produqts. misi produqcia<br />
iyideba mTeli saqarTvelos masStabiT. gansakuTrebuli aqtiurobiT gamoirCevian kaxeTi da<br />
qarTli. Tbilisze modis daaxloebiT 80% gayidvebis. produqcia eqsportze ar gadis,<br />
radgan produqtis vargisianobis vada daaxloebiT 5 dRea. da saerTod rZis produqtebis<br />
umetesoba gaTvlili ar aris didi xnis vargisianobaze, magaliTisTvis aviRoT iogurti an<br />
xaWo, romlebsac cocxali produqti ewodebaT rac imas niSnavs rom, misi realizaciis<br />
periodSi mis SemadgenlobaSi mimdinareobs biologiuri procesebi. ase rom is iogortebi,<br />
romlebic sxva qveynbidan Semodis, ar aris namdvili. `eko-fudma~ ukve gamouSva pirveli<br />
qarTuli iogurti, romelic absoliturad naturalur receptzea damzadebuli. igi bazarze<br />
dekemberSi gamoCnda produqciis realizaciis, anu fuladi gardaqmnis cikli Zalian swrafia.<br />
sawarmos uwevs Tavisi produqciis ara umetes 3%-sa bazridan amoiRos vadagasulobis<br />
mizeziT, danarCeni 97% srulad iyideba. kompaniisTvis yvelaze rTul periodebSi,<br />
Semosavali maqsimum 30%-T iklebda.<br />
bolo wlebSi kompaniam naturaluri rZis xarjebis Semcirebis mizniT gaxsna 30-mde<br />
rZis Cambarebeli punqti, romelic saqarTvelos sxvadasxva regionSia ganTavsebuli. esenia:<br />
kaxeTi, Sida qarTli, qvemo qarTli, mcxeTa-TianeTi da sxva. procentuli maCvenebliT yvelaze<br />
meti rZe kaxeTSi bardeba, rac mTeli rZis daaxloebiT 80%-s Seadgens. Tumca naturaluri<br />
rZis raodenoba sezonebis mixedviT SezRudulia. igi sakmarisi odenobiT mxolod zafxulSi<br />
moipoveba aprilis bolodan oqtombris dasawyisamde. zamTarSi ki es maCvenebeli 90%_iT<br />
iklebs, Tu kompania zafxulSi dReSi 20 tona naturalur rZes ibarebda, zamTarSi es dReSi<br />
2 tonas ar aWarbebs. am periodSi misi Canacvleba importirebuli rZis fxvniliT xdeba.<br />
kompanias ar Semoaqvs rZis fxvnili, is mas sxva importiorebisgan yidulobs, radgan<br />
sawyobebisa da Senaxva-movlis xarjebi TiTqmis utoldeba im xarjebs, romlebsac kompania<br />
importiorebs uxdis. amdenad, sawarmoSi miRebuli rZis fxvnili pirdapir warmoebaSi midis.<br />
naturaluri rZis fasi sezonurad icvleba da is 50-80 TeTris farglebSi meryeobs.<br />
kompaniis menejerebis gancxadebiT naturaluri rZiT produqtis warmoeba SedarebiT Zviri<br />
jdeba gansakuqrebiT maSin, roca rZe Zvirdeba, magram es absoluturad ar moqmedebs<br />
produqciis fasebze an xarisxze. kompania meti danaxarjebis amogebas sezonurad axerxebs.<br />
Znelia zusti mizezis dasaxeleba, magram morxmareblis aqtiuri moxmareba piks TebervalSi<br />
aRwevs. am periodSi faqtobrivad 100%-ani gayidvaa. yvelaze gayidvadi mawonia, magram<br />
Semosavlis mxriv xaWos yvelaze meti mogeba moaqvs.<br />
rac Seexeba uSualod warmoebis process:<br />
`jorjian-eko~ Tanamedrove manqana-danadgarebiT aRWurvili kompaniaa, rac saSualebas<br />
iZleva nakleb droSi meti produqciis warmoebisa. es ki xels uwyobs momxmareblis didi<br />
moTxovnis dakmayofilebas. kompaniaSi menejmentianad dasaqmebulia 350-mde kaci.<br />
52
`eko-fudi~ rZis produqtebis mwarmoebeli kompaniaa da cxadia misi produqtebis<br />
umetesoba rZisgan mzaddeba. rogorc ukve vTqviT, rZe sezonuradaa xelmisawvdomi, aqe-dan<br />
gamomdinare, kompania `eko-fudi~ produqciis 90%-is dasamzadeblad, iseve rogorc sxva<br />
qarTuli rZis mwarmoebeli kompaniebi, rZis fxvnils iyenebs. azri imis Se-saxeb, rom<br />
produqcia pirdapir rZis fxvnilisgan mzaddeba mcdaria. rZis fxvnilisgan miiReben aRdgenil<br />
rZes, romelsac TiTqmis igive Tvisebebi aqvs rac naturalurs. rac Seexeba naturalur rZes,<br />
misi Semowmeba rZis Cambarebel punqtebSive xdeba laqto-skanerebiT. es aris mowyobiloba<br />
romelic amowmebs rZis xarisxs. Tu rZe uvargisia, anu im standartebs ar Seesabameba<br />
romelsac warmoeba moiTxovs, skaneri ar miiRebs. skaneridan vargisi rZe did macivarkonteinerSi<br />
gadaedineba, amdenad uaRresad mniSvnelovania rZis xarisxis zusti analizi raTa<br />
ramdenime litrma uvargisma rZem mTeli rZis maragi ar gaafuWos.<br />
`jorjian-eko~-s produqcia sxvadasxva kategoriis mixedviT iwarmoeba.<br />
de luqsi _ es aris SedarebiT ZviradRirebuli produqcia. misi fasi misive Tvisebebidan<br />
gamomdinarea, sxvebTan SedarebiT maRali. eqskluziv klasi saxelidan gamomdinare<br />
eqskluziurad warmoebuli produqciaa. xolo ekonom klasi es aris produqcia ekonomikuri<br />
SefuTviT, gansakuTrebiT xelsayrelia muSaobis pirobebSi, roca sadilisTvis Zalzed cota<br />
dro gaqvT. bolo dros `eko-fudma~ gamouSva axali klasis produqcia, saxelad `axali eko~.<br />
es aris qvelmoqmedebis mizniT warmoebuli produqcia, romelic naklebi fasi Rirs.<br />
TiToeuli gayiduli produqtidan 2 TeTri iricxeba sapatriarqos angariSze.<br />
rac Seexeba nedleuls, rZis fxvnilis garda cximic sazRvargareTidanaa Semo-ta-nili,<br />
radgan qarTuli zeTiT damzadebuli maionezi nakleb xarisxiania. sxva danarCeni yvela<br />
nedleuli adgilobrivia. Tavdapirvelad prodiqtis SesafuTi masala kompanias TurqeTidan<br />
Camohqonda ukve mza mdgomareobaSi, magram dReisTvis kompanias SefuTvas sa-qarTveloSi<br />
arsebuli qarxana umzadebs. Tumca de luqsis klasis produqtis SefuTva ukrainidan Camodis,<br />
radgan marali xarisxisaa, romlis damzadebac adgilobriv qarxnebs jer ar SeuZliaT.<br />
axlo momavalSi eko-fudi axali gegmebis ganxorcielebas apirebs. kompaniis mesveurebis<br />
gancxadebiT ekonomikuri krizisi jerjerobiT aranairad ar aisaxeba arc fasebze da<br />
arc muSaxelis radenobaze. kompania cdilobs daabrunos saqarTveloSi erT dros ar-sebuli<br />
rZis moxmarebis tradicia da warmatebebi vusurvoT mas.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. T.Sengelia “biznesis administrirebis safuZvlebi” Tb.2008<br />
2. www.eco-food.ge<br />
3. www.statistics.ge<br />
53
sabanko riskebis marTvis srulyofis koncefcia 1<br />
qeTevan RuduSauri<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm. asist. prof. c. oqruaSvili<br />
dReisaTvis, saqarTveloSi sabanko saqmianoba erT-erTi aqtiuri da TvalsaCino<br />
biznesia. qarTulma bankebma daZlies ekonomikuri krizisis siZneleebi.<br />
Camoyalibda msxvili, ganviTarebuli bankebis rigi, romelTa saqmianoba srulad<br />
Seesabameba saerTaSoriso moTxovnebs.<br />
qarTuli bankebis moqmedebis areali, didi xania gascda qveynis sazRvrebs<br />
da ufro masStaburi gaxda. miuxedavad miRweuli warmatebisa, sasurvelia<br />
qarTuli bankebis xelmZRvanelobam gaiTvaliswinos ucxoeTis gamocdileba,<br />
raTa ufro gaZlierdes qarTuli sabanko sistema. bankebis zust kvalificiur<br />
moRvaweobazea damokidebuli umTavresad ekonomikis sijansaRe. swored<br />
komerciul safuZvelze moqmedi bankebis ganviTarebuli qselis gareSe mxolod<br />
keTil survilad rCeba miswrafeba realuri da efeqtiani sabazro meqanizmis<br />
Sesaqmnelad.<br />
komerciuli bankebi warmoadgenen safinanso sistemis centrebs, romlebic<br />
erTad Tavs uyrian mTavrobis, saqmiani wreebis da milionobiT kerZo pirebis<br />
anabrebs. komerciuli bankebi sasesxo da sainvesticio operaciebis meSveobiT<br />
gzas uxsnian TavianTi fondebisaken sxvadasxva msesxeblebs _ kerZo pirebs,<br />
kompaniebs, mTavrobas.<br />
sabanko operaciebi aioleben rogorc saqonlis da momsaxurebis moZraobas<br />
warmoebidan momxmareblamde, ise mTavrobis safinanso saqmianobas.<br />
komerciuli bankebis erovnulma sistemam mniSvnelovani roli unda<br />
Seasrulos qveynis ekonomikis funqcionirebaSi.<br />
komerciuli bankebis SesaZlebloba imuSaon unarianad da saxelmwifos<br />
saWiroebisa da ekonomikuri miznebis Sesabamisad mniSvnelovnad aris<br />
damokidebuli misi marTvis efeqtianobaze.<br />
yovelgvari saorganizacio saqmianoba unda iyos kvalificiuri. riski<br />
imdenad didia, rom, Tu gvinda, sabanko sistema iyos myari, mzardi, moqnili da<br />
imis unaris mqone, daakmayofilos sazogadoebis moTxovna, bankma Tavisi<br />
operaciebi saWiro sifrTxiliT unda ganaxorcielos.<br />
komerciuli banki miekuTvneba kerZo organizacias, romlis saqmianoba<br />
momgebiani unda iyos likvidobis da usafrTxoebis SemzRudvel pirobebSic.<br />
amasTan, bankis, rogorc qveynis fuladi masis didi nawilis maregulirebelis<br />
roli ekonomikis am sferos warmomadgenlebs did pasuxismgeblobas akisrebs<br />
sazogadoebis winaSe.<br />
1 moxseneba wakiTxul iqna q. doneckSi (ukraina), studentTa samecniero konferenciaze da daimsaxura<br />
saprzo adgili.<br />
54
sazogadoebas ar unda mieces sababi, eWvi Seitanos sabanko sistemis<br />
gadaxdisunarianobaSi, likvidobasa da simtkiceSi, xolo bankis meanabreebi<br />
darwmunebulni unda iyvnen bankis saimedoobaSi.<br />
bankis saxsrebis ganTavseba unda moxdes iseT aqtivebSi, romelic banks<br />
moutans sakmaris mogebas, vinaidan Tu sabanko saqmeSi Semosavali kapitalze<br />
ufro dabalia, vidre sxva dargebSi, kapitali gadadindeba sxva, ufro momgebian<br />
sferoSi. Zvel droSi iTvleboda, rom sabanko saqme warmoadgens ZiriTadad<br />
aqtivebisa da pasivebis sifrTxiliT marTvas.<br />
Tanamedrove pirobebSi sabanko saqme uzomod didi xarisxiT dakav-<br />
Sirebulia riskTan. amitom, axla bankebis winaSe dgas ZiriTadi sakiTxi, rogor<br />
aicdinon riski da amave dros miiRon sakmaod didi Semosavali meanabreebis<br />
saxsrebis dacvisa da gadarCenisaTvis da bankis Semdgomi saqmianobisaTvis.<br />
sabanko dawesebulebis riskis Sefaseba da marTva sabanko biznesis erT-er-<br />
Ti rTuli sakiTxia, vinaidan banki, rogorc zemoT aRvniSneT, sabazro meqanizmis<br />
yvelaze mtavari safinanso institutia, is aris kreditis ZiriTadi wyaro,<br />
gansakuTebiT patara sawarmoebisaTvis.<br />
rogorc erovnul, ise saerTaSoriso bazarze banki Tavis klientebs ufro<br />
met samomxmareblo kredits aZlevs, vidre nebismieri sxva safinanso dawesebuleba.<br />
qarTulma bankebma aqtiurad unda SesTavazon sawarmoebs grZelvadiani sesxebi<br />
axali danadgarebis da mowyobilobebis SesaZenad.<br />
bankis depozitebi unda gaxdes ekonomikis ganviTarebis mTavari wyaro da<br />
ZiriTadi instrumenti. yovelive aRniSnulis gamo didi mniSvneloba eniWeba<br />
bankis riskebis regulirebas da marTvas.<br />
bankis mTavari funqcia mdgomareobs mis mzadyofnaSi, gasces mcire riskiani<br />
sesxi msesxebelze da gamouSvas, aseve mcire riskiani fasiani qaRaldebi<br />
investorebisaTvis. arsebiTad, banki finansuri bazris saSualebiT monawileobs<br />
riskian gasesxebasa da dakreditebaSi.<br />
banki akmayofilebs, agreTve, mravali klientis moTxovnilebas likvidur<br />
saxsrebze. aqedan gamomdinare, qarTuli bankebis zrdis erT-erTi mizezi unda<br />
gaxdes informaciis Sefasebis maRali unari. banki flobs codnas da gamocdilebas,<br />
romelic saSualebas aZlevs safinanso instrumentebidan SearCios is,<br />
romlisTvisac damaxasiaTebeli iqneba riskis da Semosavlianobis donis sasurveli<br />
Tanafardoba.<br />
ufro metic, bankis unarma, Sekribos da gaanalizos safinanso informacia,<br />
Tanamedrove sazogadoebaSi bankis arsebobis mizezebis kidev erTi axsna<br />
warmoSva _ regulirebuli monitoriumis Teoria.<br />
TiTqmis yvela msesxebeli da meanabre Tvlis, saidumlod Seinaxos Tavisi<br />
safinanso angariSgeba, emijneba ra bazarze konkurentebsa da `mezoblebs~.<br />
regulirebuli monitoriumis Teoria amtkicebs, rom banks SeuZlia moizidos<br />
msesxeblebi, ramdenadac sesxs gascems giraos qveS konfidenciur safuZvelze,<br />
bankis meanabreebsac ki ar aZlevs msesxeblebis safinanso angariSebis<br />
gacnobis saSualebas.<br />
55
piriqiT, gamodis, rom meanabreebi garigebas deben bankTan, rogorc saimedo<br />
kontroliorTan, raTa man gaanalixos perspeqtiuli msesxeblis safinanso mdgomareoba<br />
da moawyos mimRebi klientebis monitoriumi, imisaTvis, rom meanabreebs<br />
daubrundes saxsrebi.<br />
Bbankis monitoriuli momsaxurebis sazRaurad meanabreebi banks uxdian gansazRvrul<br />
Tanxas, romelic SeiZleba imaze naklebia, rac daexarjebodaT maT,<br />
Tu msesxeblebs TviTon gaakontrolebdnen.<br />
mravalricxovani kreditebis gacemiT, banks, rogorc saimedo kontroliors,<br />
SeuZlia daajgufos da Seamciros riski, rac ganapirobebs depozitebis maRal<br />
usafrTxoebas. garda amisa, bankis mxardaWeriT, klients uadvildeba da iafad<br />
iRebs sesxs.<br />
bolos, rodesac banki depozitebis nawils iyenebs kreditis dasafinanseblad,<br />
TviT es faqti aris safinanso bazrisaTvis signali, laparakobs ra, rom<br />
msesxebeli imsaxurebs ndobas da daabrunebs miRebul sesxs.<br />
bankis TanamSromlebma unda miiRon gadawyvetileba, Tu rodis gascen<br />
krediti, rogor gaaumjobeson bankis likvidoba, rogor SearCion aqtivebi bankis<br />
investiciebisaTvis, rogor gayidon depozitebi, moizidon Tanxebi da rogor<br />
SeinarCunon kapitalis saTanado done.<br />
bankis es amocanebi praqtikulad mWidro kavSirSia erTmaneTTan. magaliTad,<br />
aqceptirebuli gadawyvetileba klientebis gazrdili moTxovnilebis dakmayofilebaze<br />
damokidebulia bankis SesaZleblobaze, gazardos depozituri da<br />
aradepozituri fondebi.<br />
Kreditebis gacemasTan dakavSirebuli riski unda gaanalizdes bankis<br />
kapitalTan SefardebiT, rac SesaZleblobas miscems maT Tavisi aqcionerebi da<br />
mepaieebi daicvas kreditis daubruneblobasTan dakavSirebuli danakargebisagan.<br />
dReisaTvis, banki Tavisi aqtivebis da pasivebis portfels unda ganixilavdes<br />
rogorc erT mTlianobas, romelic gansazRvravs bankis erTobliv<br />
portfels, romelic saWiroa saerTo miznebis, maRali mogebisa da riskis<br />
minimumamde Semcirebis misaRwevad.<br />
aqtivebis da pasivebis gaerTianebuli marTva SesaZleblobas miscems banks<br />
daicvas depozitebi da sesxebi. agreTve, banks SesaZlebloba eZleva Camoayalibos<br />
aqtivebis portfeli, rac xels Seuwyobs dasaxuli miznis realizacias.<br />
bankis aqtivebis da pasivebis marTvis logikuri Sinaarsi mdgomareobs strategiis<br />
formirebasa da iseTi RonisZiebebis ganxorcielebaSi, romelic bankis<br />
balansis struqturas mis strategiul programasTan SesabamisobaSi moiyvans.<br />
Cveulebrivad aqtivebis da pasivebis marTvis mizani unda iyos bankis marJis<br />
stabilizacia, riskis dasaSvebi donis pirobebSi.<br />
didi mniSvneloba eniWeba aqtiv-pasivis da sakuTari saxsrebis marTvaSi<br />
integrirebul midgomas, romlis amocanaa aqtivebTan da pasivebTan dakavSirebuli<br />
gadawyvetilebebis koordinacia TiToeuli bankis SigniT, dasaxuli miznis<br />
misaRwevad.<br />
tradiciuli midgoma, rom bankis mTeli mogeba miiReba sesxebidan da investiciebidan,<br />
gzas uTmobs im azrs, rom banki yidis safinanso momsaxurebis mTel<br />
pakets, es iqneba kreditebi, saSemnaxvelo Tu sxva saxis momsaxureba da<br />
56
TiToeulis fasma unda dafaros sesxis miwodebasTan dakavSirebuli bankis danaxarjebi.<br />
balansis pasivebis marTvis safuZvelze miRebul mogebas SeuZlia banks<br />
daexmaros miznis miRwevaSi, vinaidan sabanko kapitalis Rirebuleba damokidebulia<br />
ara marto Semosavlianobaze, aramed riskis donezec.<br />
amitom, riskis marTva warmoadgens metad mniSvnelovan amocanas. am aTwleulis<br />
sabanko seqtorSi xSirad `riskis marTvis eras~ uwodeben.<br />
riskis yvela saxeobas Soris, romelTanac banks aqvs urTierToba, ar moi-<br />
Zebneba sxva, romlis analizsa da kontrols eTmoba imdeni dro, rogorc saprocento<br />
ganakveTebis risks, vinaidan saprocento ganakveTebis moculobis zrdam<br />
SeiZleba negatiuri zegavlena iqonios Semosavalze da sabanko aqtivebis, pasivebisa<br />
kapitalis Rirebulebaze.<br />
qarTuli bankebis xelmZRvanelobam unda gaiTvaliswinos, rom bazarze saprocento<br />
ganakveTis cvlilebam SeiZleba gamoiwvios bankis mogebis Semcireba,<br />
danaxarjebis zrda, aqtivebis Semosavlebis Semcireba, rac Seamcirebs aqcionerebis<br />
investiciebis Rirebulebas.<br />
amitom, bankis menejerebma yuradReba unda gaamaxvilon portfelis Semadgenel<br />
im nawilebze, romlebic gansakuTrebiT mgrZnobiarea saprocento ganakveTis<br />
cvlilebis mimarT, Cveulebriv portfelis aqtiur nawilSi aseTia: kreditebi da<br />
investiciebi fasian qaRaldebSi, xolo pasivebis farglebSi esaa depozitebi da<br />
sesxebi fulad bazarze.<br />
imisaTvis, rom daicvas bankis mogeba sainvesticio ganakveTebis cvlilebis<br />
negatiuri zegavlenisagan, misi xelmZRvaneloba unda cdilobdes fiqsirebul<br />
doneze SinarCunos wminda saprocento marJa, romelic Semdegnairad gamoiangariSeba:<br />
wsm<br />
saprocento danaxarjebi _ saprocento danaxarjebi depozitebze<br />
kreditze da investiciebze da nasesxeb saSualebebze<br />
=<br />
momgebiani aqtivebis Rirebuleba<br />
wminda saprocento Semosavali<br />
=<br />
momgebiani aqtivebis Rirebuleba<br />
sabanko dawesebulebebis riskis Sefaseba da marTva aris sabanko biznesis<br />
erT-erTi rTuli sakiTxi, vinaidan is dakavSirebulia mraval faqtorTan. Tu<br />
bankis menejeri SesZlebs maqsimalurad zustad gansazRvros riskis moculoba,<br />
es niSnavs, rom bankis Semdgomi warmatebuli saqmianoba garantirebulia.<br />
sasurvelia qarTuli bankebis xelmZRvanelobam yuradReba gaamaxvilos<br />
riskebis marTvasTan dakavSirebul sakiTxebze.<br />
57
Cvens mier gaanalizebuli iqna saqarTvelos komerciuli bankebis<br />
efeqtianobis maCveneblebi retrospeqtivaSi. 1998 wlidan SeimCneva pozitiuri<br />
dinamika, Tumca, unda aRiniSnos, rom 2000 wels kvlav negatiuri tendencia<br />
aRiniSna. 1999 weli ki yvelaze efeqtiani iyo, rogorc wina periodTan, ise<br />
Semdgom wlebTan SedarebiT. aRniSnul wels efeqtianobis maCvenebeli, gaangariSebuli<br />
mogebis SefardebiT aqtivebTan _ ROA 2,2%, xolo gaangariSebuli<br />
mogebis SefardebiT kapitalTan _ ROE 6,4%, rac aRemateboda 1995 wels,<br />
Sesabamisad, 15 da 2,5%-iT, xolo 2001 wels 0,6% da 1,2%-iT. 2008 wlis 1 ianvris<br />
mdgomareobiT ROA Seadgenda 1,9%, xolo ROE _ 9,6%. 2009 wlis 1 ianvris<br />
mdgomareobiT ROA Seadgens 0,1%, xolo ROE _ 0,6%, rac bevrad naklebia,<br />
rogorc wina wlis, ise wina periodis maCveneblebTan SedarebiT (ix. cxrili 1).<br />
cxrili 1. saqarTvelos komerciuli bankebis saqmianobis efeqtianobis<br />
dinamika 1995-2008 wlebSi procentebSi 1<br />
wlebis dasaxeleba 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2007 2008<br />
efeqtianobis<br />
koeficienti<br />
mogeba/aqtivebi<br />
-+2.5 - 1.4 - 1.2 1.2 2.2 - 1.2 1.6 1.9 0.1<br />
ROA<br />
efeqtianobis<br />
koeficienti<br />
mogeba/kapitali<br />
ROE<br />
15.1 -5.4 - 4.1 -3.9 6.4 -4.0 5.2 9.6 0.6<br />
cxrilSi mocemuli maCveneblebi adasturebs, rom qarTuli komerciuli<br />
bankebis garkveuli nawilis xelmZRvaneloba ise ver marTavs sabanko riskebs,<br />
rom, erTis mxriv, ar Semcirdes momgebianoba da, meore mxriv, SenarCunebul<br />
iqnas likvidobis saTanado done.<br />
moxsenebiT davikave pirveli adgili doneckis ekonomikis da vaWrobis<br />
saxelmwifo institutSi Catarebul ukrainis sauniversitetSoririso<br />
konferenciaze 2009 wlis 7 Tebervals.<br />
1 efeqtianobis maCveneblebi gaTvlilia saqarTvelos sabanko seqtoris krebsiTi<br />
aqtivebisa da pasivebis safuZvelze<br />
58
inflaciis TargeTireba saqarTveloSi 1<br />
givi melqaZe<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: ek. akad. doqt. g. xasia<br />
inflaciis TargeTireba (Inflation Targeting) monetaruli politikis SedarebiT axali<br />
reJimia da misi popularoba TandaTan izrdeba. Tavdapirvelad igi 1991 wels danerga axalma<br />
zelandiam, da male mas sxva industriuli qveynebic SeuerTdnen, maT Soris, kanada, didi<br />
britaneTi, fineTi, SevedeTi, avstralia da espaneTi (qronologiuri TanmimdevrobiT). mTavari<br />
mizezi, ris gamoc am qveynebma monetaruli politikis alternatiul reJimad inflaciis<br />
TargeTireba airCies, iyo ukanaskneli 30 wlis ganmavlobaSi fuladi masis TargeTirebisa da<br />
inflaciasTan brZolis warumatebeli gamocdileba.<br />
industriuli qveynebis mier inflaciis TargeTirebis warmatebiT danergvam sxva<br />
qveynebsac misca am reJimis SemoRebis stimuli. XX saukunis 90-ian wlebSi gacvliTi kursis<br />
reJimis kraxma laTinuri amerikisa da aRmosavleTi aziis qveynebs alternatiuli nominaluri<br />
Ruzis Ziebisken ubiZga da sabolood maTma umravlesobam arCevani swored inflaciis<br />
TargeTirebaze SeaCera. Tanamedrove etapze inflaciis TargeTirebas 20-ze meti qveynis<br />
centraluri banki axorcielebs _ Soris 13 ganviTarebadi da gardamavali ekonomikis qveyanaa,<br />
romelTa ricxvSia Cile, argentina, poloneTi, CexeTi, samxreTi afrika, TurqeTi, somxeTi da<br />
sxv. aRsaniSnavia, rom yvela maTgani avlens inflaciis sakmaod dabal da stabilur dones<br />
ekonomikuri zrdis SesamCnevi tempebis TanxlebiT.<br />
mimdinare wlis dasawyisSi saqarTvelos erovnulma bankma sruliad garkveviT gamoTqva<br />
survili inflaciis TargeTirebis SemoRebasTan dakavSirebiT. winamdebare statiaSi<br />
mimoxilulia inflaciis TargeTirebis efeqtianad danergvisaTvis aucilebeli winapirobebi da<br />
Sefasebulia, Tu ramdenad akmayofilebs saqarTvelo am winapirobebs ekonomikuri ganviTarebis<br />
arsebul etapze.<br />
inflaciis TargeTirebis Sinaarsi Teoriulad ar aris rTuli: centraluri banki akeTebs<br />
mosalodneli inflaciis prognozs; prognozi edareba inflaciis miznobriv maCvenebels<br />
(inflaciis dones, romelsac centaluri banki miiCnevs ekonomikisaTvis xelsayrelad);<br />
gansxvaveba saprognozo da samizne maCvenebels Soris gansazRvravs monetaruli politikis<br />
koreqtirebis xasiaTs, kerZod, Tu inflaciis prognozi aRemateba samizne maCvenebels, xdeba<br />
monetaruli politikis gamkacreba, xolo Tu piriqiT, maSin centraluri banki arbilebs<br />
politikas.<br />
imisaTvis rom qveyanam SeZlos monetaruli politikis warmarTva inflaciis<br />
TargeTirebis Sesabamisad, saWiroa ori ZiriTadi winapirobis dakmayofileba: (1) centraluri<br />
bankis damoukidebloba; (2) centraluri bankis mandatis mkafiod gansazRvra fasebis<br />
stabilurobis, rogorc monetaruli politikis upirvelesi miznis, miRwevis saxiT. pirveli<br />
winapiroba gulisxmobs centraluri bankis damoukideblobas monetaruli politikis<br />
warmarTvaSi, anu damoukideblobas instrumentebis doneze, rac gansxvavdeba miznis doneze<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `makroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze sadac daimsaxura<br />
saprizo adgili, xolo studentTa sauniversiteto 69-e konferenciaze I adgili.<br />
59
damoukideblobisagan. rodesac monetaruli politikis mizani gansazRvrulia centraluri<br />
bankis an mTavrobis mier an erToblivad, centralur banks unda gaaCndes sruli Tavisufleba<br />
politikis instrumentebis SerCevasa da gamoyenebaSi dasaxuli miznis misaRwevad. imisaTvis<br />
rom es winapiroba dakmayofildes, monetaruli politika ar unda ganicdides fiskalur<br />
zewolas, anu centraluri bankis mier mTavrobisaTvis gasacemi sesxis moculoba unda iyos<br />
mkacrad SezRuduli an, ukeTes SemTxvevaSi, nulis toli.<br />
saqarTvelos erovnuli bankis Sesaxeb organuli kanonis me-3 muxlis mixedviT<br />
`erovnuli banki damoukidebelia Tavis saqmianobaSi~. amasTan, imave kanonis Sesabamisad<br />
erovnuli banki saqarTvelos parlaments dasamtkiceblad warudgens momavali wlis fuladsakredito<br />
da savaluto politikis ZiriTadi mimarTulebebis proeqts, romelSic erovnuli<br />
banki sruliad avtonomiurad (damoukideblad) adgens inflaciis miznobriv maCvenebels<br />
momavali wlisTvis da gansazRvravs monetaruli politikis im ZiriTad instrumentebs,<br />
romlebsac gamoiyenebs miznobrivi inflaciis miRwevisaTvis. es niSnavs imas, rom erovnul<br />
banks gaaCnia sruli damoukidebloba instrumentebis doneze.<br />
miuxedavad iuridiuli damoukideblobisa, erovnuli banki 2006 wlamde mTavrobis<br />
pirdapiri dafinansebis wyarod gvevlineboda; organuli kanonis 57-e muxlis mixedviT<br />
gansazRvruli iyo sesxis limitirebuli moculoba, romlis gacemac erovnul banks<br />
saxelmwifo dawesebulebebze SeeZlo, Tumca imave muxlis me-6 punqtis Sesabamisad erovnul<br />
banks, saWiroebis SemTxvevaSi, limitis moxsnis ufleba hqonda. 2006 wlis maisSi ki moxda<br />
kanonis 57-e muxlis modificireba da erovnul banks mTavrobisaTvis finansuri daxmarebis<br />
gaweva aekrZala. 1 ase rom, inflaciis TargeTirebis pirveli winapiroba saqarTvelos konteqstSi<br />
srulad aris dakmayofilebuli.<br />
inflaciis TargeTirebis SemoRebisaTvis aucilebeli meore winapiroba gulisxmobs, rom<br />
fasebis stabiluroba unda warmoadgendes monetaruli politikis upirveles mizans da<br />
centralur banks institucionalurad unda evalebodes fasebis stabilurobis uzrunvelyofa.<br />
aRniSnuli gamoricxavs imavdroulad sxva nebismieri cvladis (nominaluri gacvliTi<br />
kursis an dasaqmebis donis) TargeTirebas. es ganpirobebulia imiT, rom moklevadian periodSi,<br />
rogorc viciT, inflaciasa da umuSevrobas Soris alternativa arsebobs, Sesabamisad,<br />
rTulia orive maTganis sasurvel doneze SenarCuneba. xolo nominaluri gacvliTi kursis<br />
TargeTi, kapitalis mobilurobis pirobebSi, adre Tu gvian konfliqtSi modis fasebis<br />
stabilurobasTan.<br />
inflaciis TargeTirebis meore winapirobis dakmayofilebis TvalsazrisiT 2008 wlis 18<br />
marts erovnuli bankis Sesaxeb organul kanonSi mniSvnelovani cvlileba Sevida. kerZod,<br />
cvlilebis Setanamde kanonis me-2 muxlis mixedviT erovnuli bankis ZiriTadi amocana iyo<br />
`erovnuli fulis msyidvelobiTi unaris, fasebis stabilurobis miRweva da SenarCuneba~, rac<br />
inflaciis TargeTirebis reJimis pirobebSi, rogorc ukve aRvniSneT, SeuTavsebadi miznebia.<br />
potenciuri konfliqtis Tavidan acilebisa da aseve, sazogadoebisaTvis sruliad garkveuli<br />
signalis miwodebis mizniT imis Sesaxeb, rom aseTi konfliqtis warmoSobis SemTxvevaSi<br />
prioriteti fasebis stabilurobis SenarCunebas mieniWeba, 18 marts kanonSi Setanili<br />
1 ix. erovnuli bankis Sesaxeb saqarTvelos organuli kanonis 57-e da 65-e muxlebi<br />
60
cvlilebis Sedegad ganisazRvra, rom `erovnuli bankis ZiriTadi amocanaa fasebis<br />
stabilurobis miRweva~. es ki srulad Seesabameba inflaciis TargeTirebis meore winapirobas.<br />
winapirobebis dakmayofilebis SeTxvevaSi, qveyanas, romelsac surs inflaciis TargeTirebis<br />
danergva, moeTxoveba monetaruli politikis sakuTari strategiis inflaciis TargeTirebis<br />
strategiasTan miaxloeba, romelic, Tavis mxriv, moicavs: saSualovadiania inflaciis<br />
samizne maCveneblis (TargeTis) sazogadoebisaTvis gacxadebas; informaciis momcvel<br />
strategias politikis gadawyvetilebebis miRebisas; monetaruli politikis gazrdil<br />
gamWvirvalobasa da centraluri bankis angariSvaldebulebas inflaciis TargeTis miRwevaSi.<br />
inflaciis TargeTirebis ZiriTadi elementebia: 1. inflaciis TargeTis<br />
sazogadoebisaTvis gacxadeba. saqarTvelos erovnuli banki 2009 wlamde fulad sakredito<br />
da savaluto politikis ZiriTad mimarTulebebSi aqveynebda inflaciis saprognozo<br />
maCvenebels, romelic safuZvlad edeboda monetaruli politikis warmarTvas. TavisTavad,<br />
inflaciis prognozi ar SeiZleba CaiTvalos inflaciis TargeTad. 2009 wlis ZiriTad<br />
mimarTulebebSi ki ukve calsaxad ganisazRvra saSualowliuri inflaciis miznobrivi<br />
maCvenebeli, anu TargeTi, 9%-is odenobiT, xolo dasaSvebi gadaxris sazRvrebi organuli<br />
kanonis mixedviT ± 2%-ia. inflaciis iseTi samizne donis SerCeva, romelic ekonomikisaTvis<br />
xelsayreli iqneba, ar aris rTuli. empiriuli kvlevebis Sedegebi xazs usvams saSualo da<br />
maRali inflaciis danaxarjebs. magaliTad, m. xanisa da a. senhajis SefasebebiT 1 inflaciis<br />
zRvruli done, romlis zemoTac inflacia mniSvnelovnad amcirebs ekonomikur zrdas,<br />
Seadgens 1-3%-s industriuli qveynebisaTvis, xolo 11-12%-s – ganviTarebadi qveynebisaTvis.<br />
2. mravali cvladis gamoyeneba politikis gadawyvetilebebis miRebisas (inflaciis<br />
prognozirebis modeli). imis gamo, rom inflaciis done iseTi samizne obieqtia, romlis<br />
kontroli centralur banks pirdapir ar SeuZlia, saWiro xdeba ara erT-erTi parametris<br />
(mag. fuladi masis an gacvliTi kursis) kontroli, aramed yvela im makroekonomikuri<br />
cvladis Tvalyuris devneba, romelmac SesaZloa gavlena iqonios inflacize, esenia:<br />
importisa da eqsportis fasebi, mwarmoebelTa fasebi da xelfasebis done, saprocento<br />
ganakveTebi, saxelmwifo xarjebi da sxv. aRniSnuli, Tavis mxriv, moiTxovs inflaciis<br />
prognozirebis models, sadac aseTi cvladebi iqneba CarTuli. saqarTvelos erovnul banks<br />
SemuSavebuli aqvs inflaciis prognozirebis modeli, romlis meSveobiTac keTdeba<br />
mosalodneli inflaciis prognozi 6-9 Tviani horizontiT. gamomdinare iqidan, rom<br />
inflaciis TargeTirebisas monetaruli politikis poziciis cvlileba unda moxdes winaswar,<br />
sanam inflaciuri wnexebi intensiuri gaxdeba da inflaciis done zrdas daiwyebs, politikis<br />
warma- rTvaSi gadamwyveti mniSvneloba eniWeba inflaciis prognozs. l. svensoni 2 miiCnevs,<br />
rom inflaciis TargeTi metad gamosadegia Sualeduri orientiris rolSi, vinaidan igi aris<br />
inflaciis donesTan mWidrod korelirebuli, gakontrolebadi, advilad dakvirvebadi da<br />
gamWvirvale (igulisxmeba, rom prognozi qveyndeba).<br />
1 Khan, M. S., and A. S. Senhadji, 2001, “Threshold Effects in the Relationship Between Infation and Growth”<br />
IMF Staff Papers, Vol. 48, No. 1, pp. 1–21.<br />
2 Svensson, L. E. O., 1996, “Inflation Forecast Targeting: Implementing and Monitoring Inflation Targets,” NBER<br />
Working Paper no. 5797<br />
61
3. centraluri bankis saqmianobis gamWvirvaleba da gazrdili angariSvaldebuleba. inflaciuri<br />
TargeTirebis reJimis erT-erT upiratesoba is aris, rom igi uzrunvelyofs nominalur<br />
Ruzas inflaciis TargeTis saxiT, anu cvlads, romelze dayrdnobiTac ekonomikuri subieqtebi<br />
iReben gadawyvetilebebs da sazogadoebaSi xdeba inflaciuri molodinebis formireba.<br />
imisaTvis rom TargeTma nominaluri Ruzis funqcia efeqtianad Seasrulos, saWiroa<br />
sazogadoebasTan aqtiuri komunikacia da misi wevrebis informireba centraluri bankis miznebisa<br />
da gegmebis Sesaxeb. centraluri bankisadmi sazogadoebis ndobis amaRlebis TvalsazrisiT<br />
mniSvnelovania agreTve centraluri bankis mkacri angariSvaldebuleba dasaxuli<br />
miznis miRwevaSi.<br />
saqarTvelos erovnuli bankis yoveldRiuri saqmianoba sruliad gamWvirvalea, mis vebsaitze<br />
pres-relizis saxiT regularulad qveyndeba siaxleebi, maT Soris, monetaruli<br />
komitetis mier miRebuli gadawyvetilebebi, aseve monetaruli politikis poziciis amsaxveli<br />
sxva informaciac. garda amisa, saqarTvelos erovnuli banki amzadebs da aqveynebs kvleviT<br />
gamocemebs, maT Soris inflaciis kvartalur angariSs, sadac mimoxilulia inflaciaze<br />
moqmedi faqtorebis da wnexebis ukanaskneli tendenciebi. mimoxilva aseve moicavs inflaciis<br />
prognozs.<br />
erovnuli banki angariSvaldebulia saqarTvelos parlamentis winaSe. bankis prezidenti<br />
waradgens wliur angariSs, sadac Sefasebulia erovnuli bankis ukanaskneli periodis<br />
saqmianobis efeqtianoba dasaxuli miznebis miRwevis mixedviT. erovnuli bankis<br />
angariSvaldebulebis gazrdis mizniT 2008 wlis martSi organuli kanoniT ganisazRvra, rom,<br />
“Tu saqarTvelos saxelmwifo biujeti proficitulia, nebismieri 4 mimdevrobiTi kvartlis<br />
ganmavlobaSi faqtobrivi inflaciis miznobrivi maCveneblidan 2 procentul punqtze metad<br />
gadaxris Sem- TxvevaSi parlaments ufleba aqvs daayenos bankis prezidentis Tanamdebobidan<br />
gaTavisuflebis sakiTxi”. 4<br />
rogorc Sefasebidan gairkva, saqarTvelos erovnuli bankis strategia Seesabameba<br />
inflaciis TargeTirebis CarCos, Tumca aRniSnuli reJimis efeqtianad warmarTvisaTvis es ar<br />
aris sakmarisi. imisaTvis rom inflaciis TargeTirebam srulfasovnad imuSaos, saWiroa<br />
monetaruli gadacemis saimedo meqanizmis arseboba, rac, Tavis mxriv, moiTxovs sakmarisad<br />
Rrma finansur bazrebs. am mxriv ki saqarTvelos ekonomikas seriozuli problemebi gaaCnia,<br />
kerZod, ekonomikis monetizaciisa da finansuri Suamavlobis dabali donis gamo saprocento<br />
ganakveTisa da kreditis arxis mniSvneloba Semcirebulia. miuxedavad zrdis tendenciisa,<br />
saqarTvelos ekonomikis monetizaciis xarisxi mainc dabalia - 22% (ix. diagrama 1), garda<br />
amisa, dolarizaciis maRali xarisxis gamo, romelic 75%-s Seadgens, msesxeblebi naklebad<br />
mgrZnobiareni arian erovnuli valutis saprocento ganakveTis cvlilebebis mimarT, rac<br />
saprocento ganakveTi arxis muSaobas kidev ufro aferxebs.<br />
kreditis arxis mniSvneloba Semcirebulia saqarTvelos ekonomikaSi kreditis mcire<br />
rolis gamo. gacvliTi kursis arxs ki saqarTvelos sinamdvileSi gadamwyveti mniSvneloba<br />
eniWeba, rac gamowveulia imiT, rom samomxmareblo kalaTaSi importirebul saqonelze didi<br />
wili modis. gacvliTi kursis cvlileba mniSvnelovnad aisaxeba samomxmareblo kalaTis<br />
4 ix. erovnuli bankis Sesaxeb saqarTvelos organuli kanonis 63-e muxli.<br />
62
Rirebulebasa da, Sesabamisad, fasebis doneze qveyanaSi. gacvliTi kursis mniSvnelobas<br />
aZlierebs dolarizaciis maRali maCvenebelic.<br />
a. monetizaciis maCveneblebi b. dolarizaciis maCvenebeli<br />
M3/GDP M2/GDP<br />
%<br />
depozitebis dolarizaciis koeficienti<br />
%<br />
25,00<br />
100,00<br />
90,00<br />
20,00<br />
80,00<br />
70,00<br />
15,00<br />
60,00<br />
50,00<br />
10,00<br />
40,00<br />
30,00<br />
5,00<br />
20,00<br />
10,00<br />
0,00<br />
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
0,00<br />
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
diagrama 1. saqarTvelos ekonomikis monetizacia da dolarizacia 1<br />
daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom, Tu gaviTvaliswinebT saqarTvelos erovnuli<br />
bankis strategiisa da rigi institucionaluri sakiTxebis srul Sesabamisobas inflaciis<br />
TargeTirebis CarCosTan, aseve monetizaciisa da finansuri Suamavlobis koeficientebis<br />
zrdis aSkara dinamikas, SeiZleba vivaraudoT, rom saSualovadian periodSi sruliad<br />
mizanSewonili iqneba srulfasovani inflaciis TargeTirebis SemoReba.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
saqarTvelos organuli kanoni saqarTvelos erovnuli bankis Sesaxeb.<br />
saqarTvelos erovnuli banki – monetaruli da sabanko statistikis biuleteni<br />
(sxvadasxva wlis).<br />
Carare, A., A. Schaechter, and M. Stone, 2002, “Establishing Initial Conditions in Support of<br />
Inflation Targeting,” IMF Working Paper No. 02/102.<br />
Dabla-Norris, E., D. Kim, M. Zermeño, A. Billmeier, and V. Kramarenko, 2007, “Modalities<br />
of Moving to Inflation Targeting in Armenia and Georgia,” IMF Working Paper No.<br />
Debelle, G., 1997, “Inflation Targeting in Practice,” IMF Working Paper No. 97/35<br />
(Washington: International Monetary Fund).<br />
Khan, M., 2003, “Current Issues in the Design and Conduct of Monetary Policy,” IMF<br />
Working Paper No. 03/56 (Washington: International Monetary Fund).<br />
Khan, M. S., and A. S. Senhadji, 2001, “Threshold Effects in the Relationship Between<br />
Inflation and Growth,” IMF Staff Papers, Vol. 48, No. 1, pp. 1–21.<br />
Masson, P. R., M. A. Savastano, and S. Sharma, 1997, “The Scope for Inflation Targeting in<br />
Developing Countries,” IMF Working Paper No. 97/130.<br />
Mishkin, F., 2000, “Inflation Targeting in Emerging-Market Countries,” American Economic<br />
Review, Vol. 90(2), pages 105-109.<br />
Mishkin, Frederic S. "International Experiences with Different Monetary Policy Regimes."<br />
Journal of Monetary Economics, June 1999, 43(3), pp. 579- 606.<br />
Samkharadze B., “Monetary Transmission Mechanism in Georgia: Analizing Pass-Through<br />
of Different Channels”,” NBG Working Paper.<br />
Svensson, L. E. O., 1996, “Inflation Forecast Targeting: Implementing and Monitoring<br />
Inflation Targets,” NBER Working Paper no. 5797<br />
1 wyaro: saqarTvelos erovnuli banki – “monetaruli da sabanko statistikis biuleteni”, 2000-2008<br />
ww.<br />
63
msoflio finansuri krizisi da saqarTvelo 1<br />
salome jaSi<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asist. prof. n. kakulia<br />
dRes msoflios yuradRebis centrSia msoflio finansuri krizisi da amiT<br />
gamowveuli negatiuri mxareebi. gansakuTrebuli aqcenti aSS_zea gadatanili,<br />
vinaidan swored am qveynidan aRmocenda msoflio finansuri krizisi.<br />
Tanamedrove mecnierebSi am krizisma msoflio sabanko da safinanso krizisis<br />
saxelwodeba miiRo, romlis dasawyisadac 2007 wlis zafxuli (ZiriTadad<br />
ivlisis Tve) miiCneva, Tumca krizisis gamomwvevi mizezebi ufro adreul<br />
periodebs moicavs. 2007 wlis zafxulSi msoflios wamyvanma finansurma<br />
indeqsebma (Dow Jones, NASDAQ, DAX, S&P500, NIKKEI da sxva) daiwyes naxtomiseburi<br />
vardna. viTareba gaarTula imanac, rom sabanko dawesebulebebi xSir SemTxvevaSi<br />
Tanamonawileobis gareSe, dabali procentiT gascemdnen kreditebs uZravi<br />
qonebis SesaZenad. ipoTekur bazarze dawyebul kriziss uprecendentod maRali<br />
navTobis fasebic daemata, romelmac 2008 wlis ivlisis dasawyisSi barelze 140<br />
aSS dolari da metic Seadgina. eqspertTa nawili msoflio finansuri krizisis<br />
gamomwvev meore mizezad ipoTekur krizisTan erTad navTobis xelovnurad<br />
maRal fasebsac miiCnevs.<br />
amerikeli eqspertebis mosazrebebs garkveulwilad eTanxmeba da ixilavs<br />
qarTuli ekonomikis damoukidebeli eqsperti lado papava, romelic amerikeli<br />
eqspertebisgan gansxvavebiT ar erideba aSS-s mTavrobis dadanaSaulebas. kerZod<br />
igi acxadebs, rom buSis administraciis sagareo politika sakmaod did<br />
aramwarmoeblur danaxarjebTan iyo dakavSirebuli. eraysa da avRaneTSi<br />
mimdinare samxedro operaciebs mohyva aramwarmoebluri xarjebis zrda, ramac<br />
daamaxinja aSS-s ekonomikis struqtura da saboloo jamSi didi ziani miayena<br />
ekonomikas.<br />
ukan daubrunebelma ipoTekurma sesxebma gakotrebis winaSe daayenes<br />
finansuri institutebi da bankebi. rogorc viciT, finansuri korporaciebi<br />
erTmaneTis fasian qaRaldebs floben da amitom erT bazarze dawyebuli<br />
krizisi jaWvuri reaqciiT gadaecema meore qveynis ekonomikas, ris gamoc<br />
finansuri krizisi mTel msoflios moedo. amasTan gasaTvaliswinebelia, rom<br />
amerikuli dolari rogorc msoflio valuta krizisis gavrcelebis saSualebad<br />
iqca, ramac es ,,virusi” evropasa da aziasac mosdo.<br />
rogorc ,,sinerji analitksis” kvlevebi adasturebs ipoTekuri krizisi<br />
gadaedo uZravi qonebis bazars da 2007 wels ar darCenila arc erTi dasavluri<br />
msxvili banki, romelic ar dazaralebuliyo krizisis gamo. iyvnen iseTebic,<br />
romlebic centraluri bankis Carevis Sedegad gadaurCnen gakotrebas. msoflios<br />
wamyvani qveynebis centraluri bankebis didi mcdeloba iyo, krizisi CarCoebSi<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `makroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura<br />
saprizo adgili.<br />
64
moeqciaT, Tumca es ver SeZles da krizisi mTeli ZaliT daatyda Tavs<br />
msoflios. 2008 wlis seqtemberSi erT-erTi umsxvilesi amerikuli sainvesticio<br />
bankis leman brazersis (Lehman Brothers) defoltma finansur bazrebze panika<br />
gamoiwvia ramac ufro gaaRrmava msoflio krizisi.<br />
ekonomikis sferos mecnierebi da mkvlevarebi krizisis dawyebas Semdeg<br />
faqtorebs ukavSireben:<br />
· - ekonomikuri ganviTarebis saerTo cikluroba;<br />
· - maRali fasebi nedleulze (m.S. navTobze);<br />
· - safondo birJebis gadaxureba;<br />
· - sakredito bazris gadaxureba da mis Sedegad warmoqmnili ipoTekuri<br />
krizisi aSS_Si;<br />
· - praqtikaSi axali, gamoucdeli finansuri meTodebisa da instrumentebis<br />
gamoyeneba, rogorebicaa sakredito defolturi svopebi (credit default swap) da sxva.<br />
sazogadod, finansuri krizisi msofliosaTvis ucxo movlenas ar<br />
warmoadgens. didi depresia, globaluri krizisi, romelic 1929 wels amerikaSi<br />
ganviTarda, aT welze metxans grZeldeboda, TiTqmis mTeli msoflio moicva.<br />
ukanaskneli saukunis ganmavlobaSi ganviTarebul mniSvnelovan movlenaTa<br />
ricxvs miekuTvneba 1973 da 1979 wlis navTobis krizisi aSS-Si, 1994 wlis meqsikis<br />
ekonomikuri krizisi, 1997 wlis aziis finansuri krizisi, 1998 wlis ruseTis<br />
finansuri krizisi, romelmac qveyana defoltamde miiyvana.<br />
mimdinare krizisi bolo 100 wlis ganmavlobaSi erT-erTi yvelaze Zlieri<br />
da masStaburia. igi mniSvnelovan problemebs uqmnis globalur finansur sistemas.<br />
miuxedavad imisa, rom yvela krizisi unikaluria, wlebis manZilze dagrovili<br />
codna da gamocdileba iZleva imis imeds, rom krizisi warsuls male<br />
Cabardeba. gasaTvaliswinebelia aSS-s senatis mier finansuri sistemis daxmarebisaTvis<br />
damtkicebuli 700 miliard dolariani paketic, romelic gasaWirSi<br />
myof finansur institutebs krizisidan gamosvlaSi daexmareba. am Tanxis<br />
gamoyofa aucilebeli iyo, radgan is aris garanti rom finansuri bazari ar<br />
daiSleba da aSS-s mTavroba mas gverdiT daudgeba. es ar aris wminda amerikuli<br />
problema, aramed es praqtikulad aris magniti mTeli msoflios safinanso<br />
bazrebisac. es pozitiuri tendencia amerikis safinanso bazrebze mTel msoflioSi<br />
dadebiTad aisaxeba. Tumca Znelia imis gansazRvra, ramdeni Tanxaa saWiro am<br />
krizisis dasaZlevad. es Tanxa ar iqneba gamoyofili erT tranSad, aramed daiyofa<br />
nawilebad. swored etapobrivad xarjvis periodSi gamoikveTeba Tu ramdenad<br />
midis mdgomareoba stabilizaciisaken. arsebobs mosazrebebi imis Taobaze,<br />
rom es Tanxa sul mcire uaryofiT tendenciebs mainc SeaCerebs.<br />
rogorc wesi, ekonomikuri krizisi maSin xdeba gansakuTrebiT saSiSi, rodesac<br />
igi realur ekonomikas gadaedeboda da TiToeuli adamianis ojaxSi SeaRwevs.<br />
msgavsi ram didi depresiis dros yvelaze metad iyo TvalsaCino. garda<br />
finansuri bazrebisaTvis miyenebuli zianisa depresiam Semdegi uaryofiTi Sedegebi<br />
moitana:<br />
- umuSevroba da mosaxleobis Semosavlebis Semcireba;<br />
- sxvadasxva industriebis saqmianobis, gayidvebisa da mogebis moculobis Semcireba;<br />
65
- saerTaSoriso vaWrobis – eqsport-importis moculobis Semcireba.<br />
rogorc vxedavT, farTod ganviTarebuli saerTaSoriso ekonomikuri<br />
urTierTobebidan gamomdinare, aSS_Si dawyebuli finansuri krizisi jaWvuri<br />
reaqciiT moedo mTels msoflios, gansakuTrebiT ki im qveynebs, romelTac aSS_-<br />
sTan sagareo ekonomikuri urTierTobebi aqvT maT Soris, bunebrivia, saqarTvelosac.<br />
gamomdinare iqidan, rom saqarTvelos ekonomika msoflio ekonomikis<br />
Semadgeneli nawilia, msoflio finansurma krizisma saqarTvelos ekonomikazec<br />
iqonia negatiuri gavlena. krizisis pirveladi Sedegebi 2009 wlis damdegs ukve<br />
saxezea da misi gaRrmaveba wlis ganmavlobaSi gardauvalia.<br />
msoflio finansurma krizisma yvela qveyanaSi ekonomikuri zrdis Seneleba<br />
gamoiwvia. gansakuTrebiT Semcirda moTxovna fufunebis sagnebze, avtomobilebze<br />
da sxva produqciaze, rac msoflios wamyvani qveynebis mSp_s Semcirebis<br />
safuZveli gaxda. mdidari adamianebis aqtivebi mniSvnelovnad Semcirda,<br />
zogierTi maTgani ki saerTod gakotrda, mosaxleoba ki gadavida dazogviT<br />
moxmarebaze. gasul wlebSi saqarTveloSi ekonomikuri zrdis ZiriTadi<br />
ganmapirobebeli faqtori ucxoeTidan kerZo kapitalis nakadebis (pirdapiri<br />
ucxouri investiciebi da sabanko kreditebi) da sabiujeto saxsrebis mudmivi<br />
zrda warmoadgenda. Tu safinanso krizisi gagrZelda, es imas niSnavs, rom kidev<br />
ufro meti problemebi Seeqmneba amerikis saxelmwifo biujets da im Tanxas,<br />
romelic maTgan daxmarebis saxiT unda miviRoT 1 mlrd dolaris odenobiT da<br />
romlisganac jer mxolod 300 milioni dolaria damtkicebuli. SesaZloa es<br />
Tanxebi im tempebiT veRar miviRoT, rogoric imedi gvaqvs. Tan es krizisi<br />
mxolod amerikas ar moicavs da SesaZlebelia daxmarebebi sxva qveynebidanac<br />
dagviandes. amasTan mosalodnelia im qveyanaSi romelic jer kidev srulad ver<br />
akontrolebs sakuTar teritoriebs da omis saSiSroebis winaSe dgas,<br />
SemosavalSemcirebulma investorma investicia saerTod ar ganaxorcielos.<br />
msoflio krizisiT gamowveuli arasasurveli Sedegebis gamo investori ar<br />
moisurvebs sarisko qveyanaSi Semcirebuli saxsrebis Cadebas.<br />
amdenad, pirdapiri ucxouri investiciebis nakadebis da sabanko kreditebis<br />
Semcireba 2009 wels ekonomikuri zrdis Seferxebis mniSvnelovani faqtorebi<br />
iqneba. msoflio ekonomikur krizisamde saqarTvelos xelisufleba nominalur<br />
mSp_s 21535,9 mln laris moculobiT prognozirebda, xolo krizisis Sedegebis<br />
gamovlenis Semdeg xelisuflebis prognozi 21308,7 mln laria (Semcireba<br />
navaraudevia 227,2 mln lariT, rac daaxloebiT 1,05%_iani Semcirebaa). realuri<br />
mSp_s zrda Tavdapirvelad navaraudevi iyo 4,0%_is odenobiT, xolo krizisis<br />
Sedegebis gamovlenis Semdeg navaraudevia 2,5%_is odenobiT. 2008 wels realuri<br />
mSp_s zrda, nacvlad dagegmili 8%_isa, xelisuflebis prognoziT iqneba<br />
mxolod 2,0%. Tumca, realuri viTareba SesaZlebelia ufro pesimisturi iyos da<br />
orprocentiani zrdis miRweva SesaZlebeli gaxdes mxolod donorebidan<br />
miRebuli dafinansebis mimarTviT maRali ekonomikuri aqtivobis uzrunvelmyof<br />
RonisZiebebze.<br />
saqarTveloSi investiciebis mniSvnelovani Semcireba jer kidev agvistos<br />
movlenebis Semdeg daiwyo. mimdinare etapze aseve gvaqvs msoflio finansuri<br />
krizisiT gamowveuli investiciebis Semcirebis tendencia. igi ukavSirdeba<br />
66
saqarTveloSi msxvili saprivatizacio obieqtebis nusxis amowurvasac, xolo<br />
mcire saprivatizacio obieqtebi mniSvnelovan aminds ver qmnian. xelisuflebis<br />
prognoziT, 2008 wels saqarTvelom miiRo 2,17 mlrd aSS dolaris investicia,<br />
xolo 2009 wels dagegmilia mxolod 1,7 mlrd dolaris investiciis mozidva.<br />
investiciebis Semcirebis magaliTebidan mxolod ramdenimes dasaxeleba<br />
sakmarisia imisaTvis, rom masStabebis simciresa da xelisuflebis mometebul<br />
optimizmSi<br />
davrwmundeT.<br />
ü agvistos cnobili movlenebis Semdgom, msoflio finansuri krizisis fonze,<br />
yazaxurma kompania `yazmunaigazma~ (KazMunaiGaz) uari ganacxada saqarTveloSi<br />
dagegmil 1 mlrd dolaris investiciaze, romliTac baTumSi<br />
navTobgadamamuSavebeli qarxana unda aSenebuliyo.<br />
ü amerikulma kompania `qliar sTrim holdingma~ saqarTveloSi gamocxadebul<br />
investiciaze uari Tqva. kompaniam auqcionze `vai maqsis~ sixSire 9 milion 300<br />
aTas larad SeiZina da ukabelo internet_servisis awyobas gegmavda. kompaniis<br />
qarTveli partniorebis gancxadebiT, proeqti CaiSala da `qliar sTrimi~<br />
safasurs, romelic noembris bolosTvis unda gadaexada, aRar gadaixdis.<br />
xelisuflebis mier dagegmili ekonomikuri stimulirebis paketidan<br />
gamomdinare, infrastruqturis investirebiT mTliani Siga produqtis moxmarebis<br />
da saxelmwifo Sesyidvebis komponentebis procentuli wili mniSvnelovnad<br />
izrdeba, xolo investiciebis komponenti Semcirdeba, rac, sabolood<br />
arasaxarbielo gadanawilebamde migviyvans. warmoebis Seferxeba gazrdis<br />
eqsport_imports Soris uaryofiT saldos da, Sesabamisad, wminda eqsportis<br />
uaryofiTi maCvenebeli ufro gaizrdeba.<br />
safinanso krizisis gaRrmavebis periodSi, Zalian bevrma daqiravebulma<br />
dakarga samuSao adgili. bankebis mier kreditebis gacemis Sewyvetam<br />
gansakuTrebiT daazarala samSeneblo da avtomobilebiT vaWrobis biznesi.<br />
faqtobrivad, gaCerda samSeneblo saqmianoba da sabanko sferos problemebidan<br />
gamomdinare, bankebma TavianTi sakredito portfeli mniSvnelovnad Seamcires.<br />
Sedegad, saqarTvelos sxvadasxva bankidan da samSeneblo kompaniidan daiTxoves<br />
ramdenime aTasi TanamSromeli, riTac gaizarda umuSevrobis isedac kritikulad<br />
maRali<br />
maCvenebeli.<br />
saqarTveloSi ukanasknel wlebSi siRaribis gamudmebul zrdas hqonda<br />
adgili. jer kidev agvistos movlenebamde da msoflio finansuri krizisis<br />
dawyebamde, siRaribis zRvars miRma myofi adamianebis raodenoba 1 mln_ze meti<br />
iyo. gazrdili umuSevrobisa da samomxmareblo produqciaze maRali fasebis<br />
gamo 2009 wels kvlav unda velodoT siRaribis maCveneblis zrdas.<br />
rogorc vxedavT, saqarTvelo saerTaSoriso safinanso krizisiT gamowveuli<br />
sakmaod mniSvnelovani problemebisa da gamowvevebis winaSe dgas. problemebis<br />
minimizacias da gamowvevebze pasuxs saTanado reagireba sWirdeba. aucilebelia<br />
xelisuflebis mxridan realuri antikrizisuli gegmis SemuSaveba, misi ganxilva<br />
eqspertebTan, donor organizaciebTan da sxva dainteresebul pirebTan, Semdeg<br />
ki misi dayofa samoqmedo uwyebriv gegmebad da misi Sesrulebis mudmivi<br />
monitoringi. amasTan, aucilebelia, saxelisuflebo analitikurma jgufma<br />
ganaxorcielos saerTaSoriso movlenebis mudmivi analizi, raTa axal<br />
67
gamowvevebs, romlebsac 2009 wels mudmivad eqneba adgili, qveynis xelisufleba<br />
Sexvdes saTanadod momzadebuli. saerTaSoriso safinanso seqtoris<br />
koniuqturuli cvlilebebidan gamomdinare, saqarTvelos mxridan saWiro iqneba<br />
mudmivi cvlilebebi da adaptireba. procesebSi mniSvnelovania roli<br />
saqarTvelos erovnuli bankisa, romelic institucionalurad unda gaZlierdes<br />
da meti funqcia mieniWos safinanso seqtoris gaZlierebis TvalsazrisiT.<br />
qveynis xelisuflebam arsebuli problemebi unda warmoidginos erTianad,<br />
ris safuZvelzec spontanuri RonisZiebebis gatarebidan unda gadaerTos<br />
Tanmimdevruli RonisZiebebis gatarebaze. prioritetebi unda iyos mkafio,<br />
realuri da qveynis ekonomikuri zrdis stimulirebaze orientirebuli. wminda<br />
ekonomikuri TvalsazrisiT, 2009 wels raime saxis arCevnebis daniSvna da<br />
winasaarCevno RonisZiebebze sabiujeto Tu sxva saxis safinanso resursebis<br />
mimarTva damRupveli iqneba qveynis ekonomikisTvis. amasTan, aucilebelia<br />
donorebidan miRebuli daxmarebebis da kreditebis gegmazomieri xarjva. qveynis<br />
xelisuflebas mudmivad unda axsovdes, rom dagegmili 4,5 mlrd aSS dolari ar<br />
aris mxolod daxmareba da misi didi nawili ramdenime wlis Semdeg ukan unda<br />
iqnas dabrunebuli, Tanac Sesabamisi saprocento ganakveTebis gadaxdiT.<br />
rogorc aRiniSna, saqarTveloSi ekonomikuri zrdis ZiriTad maCvenebels<br />
ucxoeTidan kerZo kapitalis nakadebi da sabiujeto saxsrebis mudmivi zrda<br />
warmoadgenda. gansakuTrebuli SiSi saqarTvelos mimarT investorebs agvistos<br />
movlenebis Semdeg gauCndaT, rasac Tan daerTo msoflio finansuri krizisi da<br />
amitom isini cdiloben Tavi aaridon sarisko investiciebs. am mxriv<br />
saqarTvelos investiciebis Semcirebis didi safrTxe daemuqra, rac ekonomikuri<br />
zrdis Semcirebas gamoiwvevs. Tumca calsaxad imis Tqma rom Cven finansurma<br />
krizisma dagvazarala samarTliani ar iqneba. Cven ara varT imdenad<br />
integrirebulebi msoflioSi, rom recesiam Cvenze Zlieri zegavlena moaxdinos.<br />
msoflioSi dagrovili codnisa da gamocdilebis mixedviT imedia krizisi<br />
didxans ar gagrZeldeba, raTa ufro ar daazaralos aRmavlobis gzaze myofi<br />
saqarTvelos ekonomika.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. www.civil.ge<br />
2. www.books.google.ge<br />
3. Mankiw N.G. Macroeconomics, NY Worth Publishers, 2003<br />
4. www.geoeconomics.ge<br />
5. nodar xaduri, makroekonomika, Tbilisi 2007<br />
6. www.statistics.ge<br />
7. Blanchard O. Macroeconomics, 2 nd edition, Prentice-Hall. 2000<br />
8. www.economics.ge<br />
9. vladimer papava, postkomunisturi gardamavali periodis makroekonomika,<br />
2005<br />
10. www.nbg.gov.ge<br />
68
sapensio sistemis reforma saqarTveloSi 1<br />
zurab ziraqaZe<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: sruli profesori n. xaduri<br />
sapensio uzrunvelyofa saqarTveloSi gansakuTrebulad mas Semdeg garTulda,<br />
rac ssrk daiSala. Sedegad aramarto airia sistema, aramed daikarga is danazogebi,<br />
romlebic iqna Segrovili Cveni mosaxleobis mier gasul aTwleulebSi.<br />
upirvelesi amocanaa politikuri gadawyvetilebis miReba _ ra gzas unda<br />
davadgeT. Zalze mniSvnelovania moqalaqeebs mivceT saSualeba, sapensio asakisaTvis<br />
moemzadon. magaliTad, rig qveyanaSi moqmedebs e.w. samsvetiani sistema, rac<br />
gulisxmobs pirveli: pensiis miRebas Senatanebis safuZvelze, roca momuSaveebi<br />
istumreben pensionerebs _ e.w. `brtyeli~ pensia, anu fiqsirebuli Tanxa _<br />
saxelmwifo pensia. meore: savaldebulo dagrovebis sistema, roca yvela momuSave<br />
kanonis mixedviT valdebulia, Tavisi Semosavlebis garkveuli procenti mimarTos<br />
saxelmwifo Tu kerZo sapensio fondebSi. mesame nebayoflobiTi: pensioners saSualeba<br />
eZleva, daagrovos fuli kerZo sapensio fondSi, romelic Semdeg mis pensias<br />
daemateba. aseTi modelia postsabWour qveynebSi _ baltiispireTSi, ruseTsa da<br />
ukrainaSi.<br />
socialuri politika, romelic dafuZnebulia socialuri daxmarebis an savaldebulo<br />
socialuri dazRvevis sistemaze, warmoadgens resursebis gadanawilebis xelovnur<br />
meqanizms, romlis mixedviTac socialur dacvaze pasuxismgeblobas iRebs<br />
saxelmwifo, an individebs aiZulebs sakuTari da sazogadoebis sxva wevrebis socialur<br />
dacvaze pasuxismgebloba savaldebulo dazRvevis gziT Tavis Tavze aiRon. savaldebulo<br />
socialuri dazRvevis gamarTleba xdeba imiT, rom Tu riskis xarisxi didia,<br />
adamianis momavali mdgomareoba ar aris damokidebuli mis individualur Zalisxmevaze<br />
da nebismieri SesaZleblobis mqone pirovneba maRali riskis qveS imyofeba.<br />
socialuri dacva pirobiTad SeiZleba davyoT or nawilad:<br />
_ socialuri daxmareba;<br />
_ socialuri dazRveva;<br />
socialuri dazRveva ganixileba, rogorc socialuri dacvis ZiriTadi, xolo<br />
socialuro daxmareba _ damatebiT saSualebad.<br />
msoflio praqtikaSi sapensio sistemis formirebisa da organizebulobis xuTi<br />
ZiriTadi midgoma arsebobs:<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `makroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura<br />
saprizo adgili. ibeWdeba Semcirebuli formatiT, vinaidan warmodgenili iyo 18 gverdis moculobiT.<br />
69
1. rodesac pensiebis gadaxda xdeba saxelmwifo biujetidan;<br />
2. umuSevrebs pensias uxdian dasaqmebulebi;<br />
3. yofil muSaks pensias uxdis sawarmo;<br />
4. pensiebs uzrunvelyofs sadazRvevo kompania;<br />
5. sapensio uzrunvelyofa warmoebs e.w. sapensio fondebis meSveobiT.<br />
ganawilebiTi sistemis erTi SexedviT myar konstruqcias bzari pirvelad evropis<br />
qveynebSi gauCnda. mizezi martivia: demografiuli suraTis Secvla _ Semcirebuli<br />
Sobadoba da sicocxlis saSulo xangrZlivobis gazrda.<br />
nebayoflobiTi sapensio sistemis ZiriTad upiratesobebs warmoadgens:<br />
_ pensiis sididis damokidebuleba dazRveulTa pirad Zalisxmevaze;<br />
_ dazRveulTa aqtiuri roli da arCevnis Tavisufleba;<br />
_ sistemis konkurentuloba;<br />
_ dasaqmebaze negatiuri zegavlenis Semcireba;<br />
_ dagrovili kapitalis zrda.<br />
CileSi ganxorcielebulma ekonomikurma reformebma daamtkica, rom SesaZlebelia<br />
iseTi socialuri dacvis sistemis Seqmna, romelic individebs arCevnis SesaZleblobas<br />
miscems (nebayoflobiT, sakuTar Tavze aiRon socialuri pasuxismgebloba).<br />
saqarTveloSi moqmedebs gadanawilebiTi sapensio sqema. es sqema damyarebulia<br />
TaobaTa solidarobis principze, rac niSnavs imas, rom pensionerebs pensiebi gaecemaT<br />
dRes momuSaveTa mier gadaxdili gadasaxadis xarjze.<br />
mTliani sapensio tvirTis saxelmwifos mier tareba arcTu efeqtiania:<br />
pensiebis sidide CamorCeba saarsebo minimums;<br />
dasaqmebulTa Semosavlebis mniSvnelovani nawili aRuricxavia.<br />
aqtiuri dasaqmebulebis ricxvis Sefardeba pensionerebTan 0,75 Seadgens, rac<br />
arsebuli sapensio sistemis mniSvnelovan gaumjobesebas uperspeqtivos xdis.<br />
socialuri gadasaxadi unda gauqmebuliyo, magram ara im formiT, rogorc moxda.<br />
umjobesi iyo momxdariyo misi gardaqmna socialuri dazRvevis anaricxis saxiT,<br />
romlebic akumulirdeboda saxelwifo an kerZo sapensio fondebSi;<br />
dauSvebeli iyo socialuri gadasaxadis saSemosavlo gadasaxadTan gaerTianeba maTi<br />
Tvisobrivad gansxvavebulobis gamo;<br />
pensiebis dafinanseba-gacema uSualod mieba saxelmwifo biujetis valdebulebebs.<br />
gadasaxadi ki zogadad aris piris mier gaweuli investicia, safasuri imisa, rom<br />
saxelmwifom daicvas misi sicocxle, saqmianoba, uflebebi saSianao Tu sagareo<br />
xelyofisagan, magram gadasaxadidan momavali socialuri dacvis garantiis miReba<br />
gaumarTleblia, radgan: saxelmwifo ver gascems imis garantias, rom uaxloes<br />
momavalSi adeqvaturi pensiebi ris xarjze iqneba miRweuli (im fonze roca<br />
saSemosavlo gadasaxadi 25-dan 15%-mde unda Semcirdes);<br />
70
socialuri uzrunvelyofis sapensio sistemebi imdenad susti da funqcia<br />
moklebulia, misi reformis aucilebloba eWvs ar iwvevs.<br />
reformis ganxorcieleba unda daiwyos pirvel rigSi misi Teoriuli,<br />
iuridiuli da finansuri dasabuTebis SeqmniT. am masStabis finansuri RonisZiebis<br />
ganxorcieleba SesaZlebelia mxolod yvela detalis gaTvlis Sedegad.<br />
klasikosi ekonomistebis cnobilma warmomadgenelma J. b. seim Seqmna kanoni, romlis<br />
mixedviT qveyanaSi danazogebi da investiciebi erTmaneTis tolia (zogierT<br />
SemTxvevaSi procentuli ganakveTis gamawonasworebeli zemoqmedebis Sedegad), reformis<br />
Semdeg kerZo sapensio fondebSi socialuri anaricxis saxiT Sesuli TiToeuli<br />
lari avtomaturad gamoCndeba qveynis ekonomikaSi TiToeuli lari investiciis saxiT.<br />
yovelwliurad saqarTvelos ekonomika miiRebs da aiTvisebs damatebiT kapitals,<br />
samamulo sainvesticio resurs da es kapitali yovelwliurad mzardi iqneba qveynis<br />
ekonomikis ganviTarebisa da minimum Tundac am investiciiT miRebuli dadebiTi<br />
ekonomikuri efeqtis Sesabamisad.<br />
socialuri uzrunvelyofis da sapensio sistemebi imdenad susti da funqcia<br />
moklebulia, misi reformis aucilebloba eWvs ar iwvevs.<br />
reformis ganxorcieleba unda daiwyos pirvel rigSi misi Teoriuli, iuridiuli<br />
da finansuri dasabuTebis SeqmniT. am masStabis finansuri RonisZiebis ganxorcieleba<br />
SesaZlebelia mxolod yvela detalis gaTvlis Sedegad.<br />
dRes rom daiwyos es reforma, is Taoba, romelic 10-15 weliwadSi gava pensiaze,<br />
ukve Rirseul pensias miiRebs, xolo saxelmwifoSi ki dasaqmebulebis mier sapensio<br />
fondebSi Setanili Tanxebis xarjebze soliduri kapitali akumulirdeba, rac<br />
qveynis sainvesticio SesaZleblobebs mniSvnelovnad gazrdis. magaliTad, 1998 wels<br />
msgavsi sapensio sistemis danergva moxda yazaxeTSi. am wlebis manZilze am qveynis sapensio<br />
fondSi garkveuli kapitali dagrovda. swored am Tanxebis investirebas axdenen<br />
yazaxi investoroebi dRes saqarTveloSi.<br />
`kerZo sapensio sistemis danergvis Semdgomi SesaZlo nabijebi: kerZo seqtoris<br />
aqtivebis marTvis kompaniebis licenzirebisa da zedamxedvelobisaTvis regulirebis<br />
bazis Seqmna da aseve, saanuiteto kompaniebis licenzirebisa da zedamxedvelobisaTvis<br />
regulirebis bazis Camoyalibeba~ (devid kalundi britaneli ekonomikis eqsperti).<br />
klasikosi ekonomistebis cnobilma warmomadgenelma J. b. seim Seqmna kanoni,<br />
romlis mixedviT qveyanaSi danazogebi da investiciebi erTmaneTis tolia (zogierT<br />
SemTxvevaSi procentuli ganakveTis gamawonasworebeli zemoqmedebis Sedegad.a), seis<br />
kanonis aramarTebuloba SemdgomSi keinsianurma moZRvrebam daasabuTa, Tumc reformis<br />
Semdeg kerZo sapensio fondebSi socialuri anaricxis saxiT Sesuli TiToeuli lari<br />
avtomaturad gamoCndeba qveynis ekonomikaSi TiToeuli lari investiciis saxiT.<br />
yovelwliurad saqarTvelos ekonomika miiRebs da aiTvisebs damatebiT kapitals, samamulo<br />
sainvesticio resurs da es kapitali yovelwliurad mzardi iqneba qveynis eko-<br />
71
nomikis ganviTarebisa da minimum Tundac am investiciiT miRebuli dadebiTi<br />
ekonomikuri efeqtis Sesabamisad.<br />
gasaTvaliswinebelia is garemoebac, rom kerZo sapensio fondebis mier pensiebis<br />
ZiriTadi nawilis gacema iwyeba reformis gatarebidan 15-20 wlis Semdeg, amitom mosalodnelia,<br />
rom sapensio fondebi TavianTi mobilizebuli finansuri resursebis did<br />
nawils ganaTavseben grZelvadian sainvesticio proeqtebSi, uSualod mrewvelobaSi,<br />
soflis meurneobaSi, turistul infrastruqturaSi da a.S. es imas niSnavs, rom qveynis<br />
ekonomikis momgebiani da prioritetuli dargebi damatebiT iReben investiciebs.<br />
72
eklamis gavlena ludis gayidvebis moculobaze 1<br />
bela CaCibaia<br />
baia CaCibaia<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: sruli prof. e. xaraiSvili<br />
Tanamedrove samyaroSi cxovreba televizoris, radios, Jurnalis Tu gazeTis<br />
gareSe warmoudgenelia. am CamonaTvals bolo periodSi daemata internetic, romelic<br />
cxovrebis ganuyofeli nawili gaxda. maTi saSualebiT vecnobiT axal ambebs, CvenTvis<br />
saintereso informacias, filmebs da mudmivad Tvalyurs vadevnebT reklamas, romelic<br />
nebismier gadacemas Tan sdevs.<br />
reklamis mimarT adamianTa damokidebuleba SeiZleba orgvarad SevafasoT. erTni<br />
fiqroben, rom reklama aris ubralod lamazi tyuili, romelic mimarTulia adamianTa<br />
Tvalebis asaxvevad da jibeebis dasacarieleblad. sxvaTa azriT reklama saWiro<br />
saqonelze saWiro informaciis miRebis uebari saSualebaa.<br />
dRes msoflio da adgilobriv bazrebze saqonlis gasaReba SeuZlebelia reklamisa<br />
da promouSenis gareSe, romlis daxmarebiTac momxmarebels miewodeba informacia,<br />
reklamas gaaCnia orgvari funqcia: pirveli - es aris momxmareblis informireba<br />
da meore-momxmareblis motyueba, gabrueba, raTa man rac SeiZleba male SeiZinos<br />
aRniSnuli saqoneli. garda am ori funqciisa ikveTeba reklamis mesame funqciac:<br />
miaCvios momxmarebeli am produqcias da daikavos bazarze monopoliuri mdgomareoba.<br />
70%<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
60%<br />
tele_radio<br />
8%<br />
bilbordebi<br />
quCaSi<br />
12%<br />
18%<br />
2%<br />
beWvdiTi media interneti sxva<br />
diagrama 1. sareklamo saSualebaTa reitingi 2<br />
firmebi TavianTi biznesis formirebis dros Zalian did mniSvnelobas aniWeben<br />
reklamas, radgan swored reklama ganapirobebs momxmarebelTa farTo masebisaTvis aRniSnuli<br />
produqciisa Tu momsaxurebis gacnobas da maT mozidvas. msxvil firmebSi arsebobs<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `mikroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura<br />
saprizo adgili.<br />
2 sareklamo saSualebaTa da telearxebis reitingi (diagrama 1 da 2) momzadebulia ,,BCG<br />
Research”-is mier 2007 wels Catarebuli kvlevis Sedegebis mixedviT<br />
73
specialuri ganyofilebebi, romlebic uSualod muSaoben reklamis Seqmnaze da mis<br />
ganTavsebaze yvelaze optimalur media saSualebaSi.<br />
reklama xorcieldeba sxvadasxva arxebiT, maT Soris tele-radio reklamas uWiravs<br />
bazris yvelaze didi wili _ 60%, (ix. Ddiagrama 1) igi yvelaze ufro maRali sandoobis<br />
xarisxiT xaiaTdeba. gansxvavebulia aseve telearxebis reitingi. 2007 wels Catarebuli<br />
kvlevis mixedviT (BCG Research) yvelaze maRalyurebadi arxebis reitingi gadanawilda<br />
Semdegi saxiT (ix. diagrama 1).<br />
60.00%<br />
50.00%<br />
40.00%<br />
30.00%<br />
20.00%<br />
10.00%<br />
0.00%<br />
50.20%<br />
30.20%<br />
4.80%<br />
7.80% 7.00%<br />
rusTavi 2 imedi I arxi mze sxva<br />
diagrama 2. telearxebi 4 reitingi<br />
am monacemebis mixedviT liderTa poziciebs inawileben ,,rusTavi 2” da ,,imedi”.<br />
Sesabamisad maTSi reklamis fasebi yvelaze maRalia, saSualod wuTi 1500_2000$.<br />
radioSic moqmedebs analogiuri midgoma, rac ufro maRalreitingulia arxi, miT<br />
ufro maRalia masSi reklamis ganTavsebis fasebi.<br />
reklama Zalian did daaxarjebTan aris dakavSirebuli da igi gavlenas axdens<br />
gayidvebis moculobaze. amitomac, reklamis mniSvnelobis Seswavlisas aucilebelia<br />
SevexoT reklamas Teoriuli aspeqtiTac. naxazze 1 mocemulia reklamis efeqtis grafikuli<br />
analizi. sadac naTlad Cans rom amonagebi reklamis gareSe bevrad naklebia<br />
amonagebze reklamis SemTxvevaSi, rac gamowveulia reklamirebul produqciaze<br />
moTxovnis gazrdiT.<br />
imisaTvis, rom gagverkvia Tu rogori damokidebulebaa dRes saqarTveloSi<br />
reklamis mimarT CavatareT anketuri gamokiTxva. kvlevisaTvis avirCieT konkretuli<br />
produqti _ ludi da SevecadeT gamogvekvlia Tu ra gavlenas axdens reklamireba<br />
ludis gayidvebis moculobaze, amasTan miznad davisaxeT gagverkvia rogoraa<br />
ganwyobili mosaxleoba aRniSnuli produqtis mimarT, ras aqcevs yuradRebas misi<br />
SeZenisas da ramdenad axdens reklama gavlenas maT gadawyvetilebaze. Cvens mier<br />
gamokiTxul iqna orasi respondenti, romelTagan umravlesobas Seadgendnen 18-dan 25<br />
wlamde asakis axalgazrdebi (43.5%).<br />
74
P<br />
sargebeli<br />
reklamiT (A 1 )<br />
P 1<br />
MC<br />
P 0 AC 1<br />
D 1<br />
sargebeli<br />
reklamis gareSe<br />
MR 0<br />
D 0<br />
AC 0<br />
MR 1<br />
0 0 Q 0 Q 1<br />
Q<br />
naxazi 1. reklamis efeqti<br />
kiTxvaze ,,xarT Tu ara ludis moyvaruli?” Sedegebi gadanawilda Semdegi<br />
saxiT: diax _ 66% (132), ara _ 34% (68) (ix. diagrama 4). kvleviT dadginda, rom<br />
ludis moyvarulTa procentuli maCvenebeli sakmaod maRalia, rac SeiZleba imiTac<br />
aixsnas, rom gamokiTxulTa 60% (120) aris mamrobiTi sqesis warmomadgeneli,<br />
rogorc cnobilia, ludis moyvarulTa umravlesobas swored mamakacebi Seadgenen.<br />
34%<br />
66%<br />
diax<br />
ara<br />
diagrama 4. ludisadmi damokidebuleba 1<br />
imis gasarkvevad, Tu romeli dasaxelebis ludi aris yvelaze popularuli, davsviT<br />
kiTxva: romeli dasaxelebis luds moixmarT yvelaze xSirad? Sedegis mixedviT<br />
lideri firma nataxtaria, romelsac upiratesobas aniWebs gamokiTxulTa 32%, Tu<br />
gaviTavaliswinebT imasac rom ,,tride” firma ,,nataxtaris” mier gamoSvebuli ludia,<br />
SegviZlia Tamamad davasvnaT, rom gamokiTxulTa umravlesoba _ 47% upiratesobas<br />
aniWebs firma ,,nataxtaris” mier gamoSvebul luds (ix. diagrama 5).<br />
75
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
32%<br />
18%<br />
14.00% 13%<br />
15%<br />
8%<br />
nataxtari yazbegi hercogi tride lomisi sxva<br />
Ddiagrama 5. favoriti ludebi 1<br />
gamokiTxulTa reklamisadmi damokidebulebis gasarkvevad Cvens mier dasmul iqna<br />
SekiTxva: ,,aqcevT Tu ara ludis SeZenisas reklamas yuradRebas”? Sedegebi miviReT<br />
Semdegnairi: 65.5% aqcevs reklamas yuradRebas, xolo 34.5% ar aqcevs (ix. diagrama<br />
6). rogorc vxedavT gamokiTxulTa umravlesoba reklamas did mniSvnelobas aniWebs.<br />
34.50%<br />
65.50%<br />
diax<br />
ara<br />
diagrama 6. reklamisadmi damokidebuleba 1<br />
reklamis moyvaruli respondentebis 71.6% upiratesobas aniWebs da ufro endoba<br />
telereklamas, 21% _ radioreklamas, xolo orive maTgani erTnairad misaRebia<br />
6.4%-saTvis (ix. diagrama 7).<br />
6.40%<br />
21%<br />
71.60%<br />
telereklama<br />
radioreklama<br />
orive<br />
diagrama 7. sareklamo saSualebaTa sandoobis xarisxi 1<br />
kvlevidanac naTlad Cans, rom telereklama ufro mniSvnelovania da sandoobis<br />
ufro maRali xarisxiT xasiaTdeba.<br />
1 da diagrama 6 momzadebulia Cvens mier Catarebuli kvlevis Sedegebis mixedviT<br />
76
anketuri gamokiTxvis mixedviT dadginda, Tu romeli firmis tele da radio<br />
reklama moswons ufro momxmarebels. Sedegebis mixedviT rogorc tele, aseve radio<br />
reklamaSi lideria ,,nataxtari”, misi reklama moswons gamokiTxulTa 35%-s, xolo<br />
radioreklama-42%-s.<br />
45%<br />
40%<br />
35%<br />
30%<br />
25%<br />
20%<br />
15%<br />
10%<br />
5%<br />
0%<br />
35%<br />
42%<br />
17%<br />
13%<br />
10%<br />
8%<br />
22.50%<br />
17.50%<br />
telereklama<br />
radioreklama<br />
9.50%<br />
6.50%<br />
4% 4%<br />
diagrama 8. firmebis reklamaTa reitingi<br />
gamokiTxulTa 35% ludis biznesis warmatebul sferod gadaqcevis saSualebad<br />
miiCnevs ufro efeqtiani sareklamo kampaniis Catarebas.<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
44%<br />
28.50%<br />
35.00%<br />
20%<br />
10%<br />
13.50%<br />
5.50%<br />
0%<br />
gaaumjobesos<br />
xarisxi<br />
Seamciros fasebi<br />
gazardos<br />
reklamireba<br />
Secvalos dizaini<br />
sxva<br />
diagrama 9. ludis biznesis ganviTarebis gzebi 1<br />
aRniSnuli Sedegidan naTlad Cans, rom reklama mniSvnelovania da mas<br />
momxmarebeli did yuradRebas aqcevs.<br />
ismis kiTxva: rogor unda gadanawildes sareklamo biujeti tele da radio<br />
reklamebs Soris? aRniSnulis gasarkvevad Cvens mier zRvruli analizis saSualebiT<br />
Catarda ludis gayidvebis moculobaze tele da radio reklamis gavlenis analizi.<br />
radio reklama calke aRebuli naklebad zrdis gayidvebis moculobas, miuxedavad<br />
amisa, gayidvebis moculobis maqsimizaciis mizniT umjobesia sareklamo kampaniis<br />
77
xarjebi gadanawildes tele da radio reklamaze. am SemTxvevaSi tele reklamaze<br />
daxarjuli <strong>damatebiTi</strong> Tanxis zRvruli efeqtianoba bevrad ufro naklebia, vidre<br />
radio reklamaze daxarjuli imave odenobis Tanxis <strong>damatebiTi</strong> zRvruli efeqtianoba.<br />
Sedegebma gviCvena, rom yovel erT litr ludze radio reklama zrdis gayidvebis<br />
moculobas 0.0095-iT, xolo telereklama 0.0075–iT. amrigad, tele da radio<br />
reklamis SeTanawyobiT izrdeba gayidvebis moculoba da Sesabamisad firmis mogeba.<br />
SeiZleba davaskvnaT rom:<br />
reklamis ganTavseba mizanSewonilia maRalreitingul sareklamo arxze.<br />
aRniSnuli ganapirobebs mosaxleobis farTo masebis informirebas, rac aisaxeba<br />
gayidvebis moculobis zrdaze.<br />
kvlevebiT dadginda, rom telereklama ufro mniSvnelovania da sandoobis<br />
ufro maRali xarisxiT xasiaTdeba, vidre radioreklama. respondentebis 71.6%<br />
upiratesobas aniWebs da ufro endoba pirvels, 21% _ radioreklamas, xolo orive<br />
maTgani erTnairad misaRebia 6.4%-saTvis<br />
radio reklamis zRvruli efeqtianoba aRemateba telereklamis zRvrul<br />
efeqtianobas, aRniSnulidan gamomdinare mniSvnelovania tele da radio reklamis<br />
erToblivi gamoyeneba gayidvebis moculobisa da Sesabamisad firmis mogebis zrdis<br />
uzrunvelsayofad.<br />
reklama mniSvnelovan rols asrulebs ,,nataxtaris” gayidvebis moculobis<br />
zrdaSi. aRniSnuls adasturebs kvlevis Sedegebi, gamokiTxulTa 65.5% ludis<br />
SeZenisas did mniSvnelobas aniWebs reklamas.<br />
favoriti sareklamo rgolebi ekuTvnis firma ,,nataxtars”, kvlevis Sedegebis<br />
mixedviT rogorc tele, aseve radio reklamaSi lideria ,,nataxtari”, misi<br />
telereklama moswons gamokiTxulTa 35%-s, xolo radioreklama-42%-s.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. e. xaraiSvili, i. gagniZe, m. CavleiSvili, i. nacvliSvili, m. nacvalaZe, mikroekonomika,<br />
Tbilisi 2008.<br />
2. a. qaTamiZe, media saSualebebis bazari da misi ganviTarebis perspeqtivebi<br />
saqrTveloSi, Tbilisi 2007.<br />
3. p. leiaSvili, ekonomiqsi, Tbilisi 2007.<br />
4. kotleri, armstrongi, marketingi<br />
5. www.geoeconomics.ge<br />
6. www.media.ge<br />
7. www.parliament.ge<br />
8. www.rustavi2.com<br />
9. www.statistic.ge<br />
10. http://www.amp.aknet.kg/microeconomics/contents.htm<br />
78
iskebi da dazRvevis imitaciuri modelebi 1<br />
naTia meliTauri<br />
Tsu bakalavri<br />
Mmecn-xelm: sruli prof. e. xaraiSvili<br />
ekonomikur literaturaSi arsebobs riskis mravali gansazRvreba. riski<br />
gulisxmobs iseT situacias, rodesac SeuZlebelia SedegTa winaswar ganWvreta.<br />
riski, umeteswilad, aris albaTuri kategoriis prognozi, romelic SeiZleba<br />
ganisazRvros absoluturi da SefardebiTi maCveneblebiT. pirveli gulisxmobs riskis<br />
gansazRvras danakargebis SesaZlo sididiT, materialur- nivTobriv (fizikur) an<br />
RirebulebiT (fulad) gamoxatulebaSi. xolo meore risks gansazRvravs SesaZlo<br />
danakargTa sididis SefardebiT bazasTan (qonebrivi mdgomareoba, resursebis saerTo<br />
danaxarjebi an mosalodneli Semosavali-mogeba).<br />
ekonomistebis azriT, adamianTa umravlesobas riski arasasurvelad miaCnia. maT<br />
ar aqvT midrekileba riskisadmi da mis srul likvidacias an Semcirebas cdiloben.<br />
arsebobs riskebis Semcirebis ramdenime gza; maTgan erT-erTia dazRveva.<br />
saqarTvelos sadazRvevo bazarze 2008 wlis mdgomareobiT 13 sadazRvevo<br />
kompania moRvaweobs. arsebuli kompaniebidan erTs, azerbaijanul “standart dazRveva<br />
saqarTvelos”, romelmac licenzia 2007 wels miiRo, bazarze operireba jer kidev<br />
ar dauwyia. sadazRvevo kompaniebs Soris moziduli jamuri premiis maCveneblis<br />
mixedviT, pirvel adgilzea “aldagi-bisiai”. kompaniam 2008 wels 62 mln laris<br />
premia miizida da am maCvenebliT sadazRvevo bazris 22,88%-s akontrolebs. meore<br />
adgilze 47 mln lariT “jipiai holdingia” da mas bazris 17,3% uWiravs, xolo<br />
mesameze 17,1%-iT “imedi el”-ia, romelmac 46,5 mln lari miizida. 2 Cveni kvlevis<br />
sfero qonebrivi riskebis dazRvevaa. igi moicavs: mosavlis dazRvevas, saTburebis<br />
dazRvevas, mecxoveleobis dazRvevas, Sinauri cxovelebis dazRvevas da sxv.<br />
dasaxelebulTagan imitaciuri modelebis Sesaqmnelad SevarCieT mosavlis dazRveva. 3<br />
soflis meurneobaSi mosavlis dazRvevis polisiT SeiZleba daizRves, rogorc<br />
erTwliani naTesebi, aseve mravalwliani nargavebi, xexilis baRebi,venaxebi da sxv.<br />
mravalwliani nargavebis SemTxvevaSi SesaZlebelia dazRveul iqnas mosalodneli<br />
mosavali da TviTon nargavebi.<br />
msoflioSi aRiarebuli meTodikis mixedviT, riskebis jgufisagan mosavlis<br />
dazRveva uzrunvelyofs usafrTxoebas da im sayrdens, rac fermerisTvisaa<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `mikroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura<br />
saprizo adgili.<br />
2 GBC, media holderis eqskluziuri informacia.<br />
3 saqarTveloSi,mosavlis dazRvevis SemTxvevebis simciris gamo, SeiZleba iTqvas, rom aRniSnuli<br />
saxeobis dazRveva TiTqmis ar xdeba. sadazRvevo bazris lider kompanias- ,,aldagi-bisiais”<br />
mosavlis dazRvevis servisi saerTod ar aqvs.<br />
79
aucilebeli sameurneo riskebis samarTavi programis SesamuSaveblad. am meTodikiT<br />
dazRvevis privilegiebi mdgomareobs SemdegSi: azRvevs adamianebis qonebas (aqtivebs);<br />
garantirebuli Semosavlis wyaroa mosavlis zaralis SemTxvevaSi; gulisxmobs<br />
mTavrobis mier subsidirebul premiebs (dazRvevis gadasaxadebs); iyenebs mxolod<br />
individualuri mosavlis maCveneblebs garantiis uzrunvelsayofad; erToblivi<br />
sesxebi aumjobesebs sesxunarianobas; iTvaliswinebs naadrevi da gviani Tesvis<br />
pirobebs; icavs investiciebs da danazogebs; gulisxmobs momaval investiciebs<br />
meurneobisaTvis.<br />
MPCI (mosavlis dazRvevis polisi) gvTavazobs mosavlis garantias, rac efuZneba<br />
individualuri fermeris mier ganxorcielebuli realuri warmoebis (mosavlianobis)<br />
maCveneblebs (APH).<br />
1<br />
dasafari riskebi sxvadasxva tipisaa kulturis saxeobebis<br />
mixedviT, magram, SesaZloa, gulisxmobdes iseTi saSiSi riskebisagan dacvas,<br />
rogoricaa: gvalva, wyaldidoba, mwerebi, mcenareTa daavadebebi, qariSxali da sxva<br />
saSiSi bunebrivi movlenebi.<br />
mosavlis dazRvevis pirobebi:<br />
100% 75/100<br />
nayofiereba<br />
65/100<br />
0% 50/51 50/100<br />
fasis done 100%<br />
rogorc sqemidan Cans, SesaZlebelia mosavlis dazRveva maqsimaluri<br />
RirebulebiT, anu fasebis 100%-iani doniT, roca mosavlis raodenoba<br />
limitirebulia 50%-75% sazRvrebSi, 5%-iani zrdadobiT. katastrofebisagan<br />
dazRveva limitirebulia 50%-mde, Rirebulebis 55%-is pirobebSi.<br />
dazRveva SesaZlebelia mosavlis sxvadasxva saxeobebis mixedviT. magaliTad,<br />
SeiZleba daizRves: nuSi, vaSli, avokado, alubali, citrusebi, bamba, lobio, yurZeni,<br />
qliavi, brinji, mzesumzira, pomidori, kakali, xorbali, qeri, Svria da a.S.<br />
statistikuri monacemebis safuZvelze, Cven mier Seswavlil iqna fermerul<br />
meurneobebSi yurZnisa da xorblis saSualo mosavlianoba saqarTveloSi.<br />
gaviangariSeT qveyanaSi, dazRvevis MPCI polisis arsebobis SemTxvevaSi, rogori<br />
iqneboda sadazRvevo kompaniis mier anazRaurebuli zaralebi mosavlisa da dafarvis<br />
(dazRvevis) sxvadasxva donis pirobebSi. aSS-s magaliTze SevqmeniT yurZnisa da<br />
xorblis mosavlis dazRvevis imitaciuri modelebi saqarTveloSi.<br />
xorblis mosavlis dazRvevis imitaciuri modeli. nebismieri miwis farTobi,<br />
romelic ganadgurda da aRar momxdara masze xelaxali daTesva (Tu masze xelaxali<br />
daTesva SesaZlebeli iyo dargvis vadis ukanasknel TariRamde mainc), miCneulia<br />
aradazRvevad zonad. aseve, aradazRvevadia: saSemodgomo xorbali, romelic daiTesa<br />
1 www.rma.usda.gov/pubs/rme/fsh_6.html<br />
80
gvian, daTesvis bolo vadis (31 oqtomberi) Semdeg; xorbali, romelic sxva mosaval-<br />
Tan erTad aris daTesili.<br />
nayofierebis garantia efuZneba xorblis mosavlis saSualo nayofierebis monacemebs.<br />
dafarvis doneebia: 50%, 55%, 60%, 65%, 70%, 75%. namdvili sadazRvevo<br />
dafarva ganisazRvreba mTliani farTobiT da ara TiToeul heqtarze. 1<br />
xorblis saSualo mosavlianoba wlebis mixedviT saqarTveloSi (t/ha) 2<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
xorbali 1.9 1.8 2.0 1.2 1.7 1.5<br />
saSualo mosavali (t/ha-ze) 2003-2007 wlebSi iqneba 1.675; 1 tona xorblis<br />
standartuli sabazro fasia 750 lari (xorblis fasi meryeobs wlis sxvadasxva<br />
sezonis mixedviT); bolo wlis mosavalia 1.5 t/ha-ze; dafarvis (dazRvevis) done<br />
aviRoT 75%.<br />
garantiis gansazRvra: saSualo mosavali*dafarvis moculobaze =garantia;<br />
1.675 t/ha*75%=1.256 t/ha. yvela im SemTxvevaSi, rodesac mosavlianoba 1.256 t/ha-ze<br />
naklebi iqneba, moxdeba sagarantio anazRaureba.<br />
sagarantio anazRaurebis moculobis gamoTvla: garantia_mosavali=warmoebis<br />
zarali (danakargi); 1.256t/ha_1.5t/ha=-0.244t/ha. am SemTxvevaSi, radgan mosavali<br />
metia, vidre garantia, anazRaureba aRar moxdeba. Tu warmoebis zarali iqneboda<br />
dadebiTi ricxvi, igi gadamravldeboda xorblis Rirebulebaze da miviRebdiT<br />
sagarantio anazRaurebas, anu Tanxis im raodenobas, romelsac gascemda sadazRvevo<br />
kompania zaralis asanazRaureblad.<br />
amave meTodiT gaviangariSoT Tanxis is raodenobebi, romelsac polisi ixdis<br />
TiToeul heqtarze, mosavlianobis sxvadasxva pirobebis gaTvaliswinebiT. miRebuli<br />
Sedegebi mocemulia 1-l cxrilSi.<br />
cxrili 1<br />
dafarvis moculoba<br />
mosavali 75% 70% 65% 60% 55%<br />
1.5 0 0 0 0 0<br />
1.2 42 0 0 0 0<br />
1.0 192 130 67 4 0<br />
0.8 342 280 217 154 91<br />
0.5 567 505 442 379 316<br />
0 942 880 817 754 691<br />
1 www.agrocropinsurance.com<br />
2 www.statistics.ge<br />
81
MPCI polisiT SesaZlebelia, agreTve, katastrofebisagan dazRveva (CAT). CATis<br />
dafarva limitirebulia 50%-mde, maqsimaluri Rirebulebis 55%-is pirobebSi.<br />
zemoT moyvanili cifrebis mixedviT, xorblis mosavlis katastrofebisagan dazRvevis<br />
raodenoba iqneba: 1.675 t/ha*50%=0.82 t/ha; 1.5, 1.2, 1.0 t/ha-ze mosavlianobis<br />
raodenobebis dros araviTari gadaxda ar moxdeba. 0.8 t/ha-ze mosavlianobis dros<br />
sadazRvevo kompaniis mier anazRaurdeba 8.25 lari heqtarze. 0.82_0.80=0.02 (tona<br />
zarali heqtarze); 0.02*412.5=8.25 (lari anazRaureba heqtarze) (750*0.55=412.5,<br />
radgan dafarva maqsimaluri Rirebulebis pirobebSi xdeba). e.i. sadazRvevo kompania,<br />
am SemTxvevaSi, aanazRaurebs 8.25 lars heqtarze.<br />
analogiuri gamoTvliT miviRebT, rom 0.5 t/ha-ze mosavlianobis dros<br />
anazRaurdeba 132 lari heqtarze; 0 t/ha-ze mosavlianobis raodenobis dros<br />
anazRaurdeba 338.25 lari heqtarze.<br />
yurZnis mosavlis dazRvevis imitaciuri modeli. imisaTvis, rom vazi eqvemdebarebodes<br />
dazRvevas, dargvidan minimum 4 weli unda iyos gasuli, xolo, damynobidan _<br />
3 weli. unda dadgindes saSualo mosavlianobis minimumi heqtarze. mevenaxeebs SeuZliaT<br />
airCion sasurveli jiSis yurZeni da, survilisamebr, daazRvion jiSebis raodenoba.<br />
savaldebuloa daizRves miwis yvela heqtari, arCeuli TiToeuli jiSisaTvis.<br />
roca venaxebi qiravdeba mosavalze wilis miRebis pirobiT, meijaresac da moijaresac<br />
cal-calke an orives erTad SeuZliaT daazRvion TavianTi wili mTlian mosavalSi.<br />
mosavlianobis garantia eyrdnoba miRebuli da Cabarebuli produqciis saSualo<br />
monacems ukanaskneli aTi wlis ganmavlobaSi. axalgazrda venaxebisaTvis, an iseTi venaxebisaTvis,<br />
romelTaA monacemi Seadgens oTxi wlis Canawerebs, saSualo nayofiereba<br />
dgindeba inspeqciis mier, imave olqSi msgavsi venaxebis mixedviT.<br />
dafarvis maqsimaluri zRvari aris saSualo mosavlianobis 75%. SesaZlebelia,<br />
50%, 55%, 60%, 65% da 70% dafarvis doneebi. garantia erT heqtarze mravldeba<br />
heqtrebis raodenobaze sxvadasxvagvari yurZnis jiSebis blokebis mixedviT. namdvili<br />
sadazRvevo dafarva aris erTeulebis da ara heqtrebis mixedviT. 1<br />
yurZnis saSualo mosavlianoba wlebis mixedviT saqarTveloSi (t/ha)<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
yurZeni 4.0 3.6 4.9 3.2 4.5 3.9<br />
saSualo mosavlianoba (t/ha-ze) 2003-2007 wlebSi iqneba 4.05; 1 tona yurZnis<br />
sabazro fasia 500 lari (ufro zustad, 1 kg yurZeni Rirs 0.43-0.45 lari); bolo<br />
wlis mosavlainobaa 3.9 t/ha-ze; dazRvevis done aviRoT 75%.<br />
garantia: 4.05*0.75=3.04; yvela im SemTxvevaSi, rodesac mosavlianoba 3.04t/ha-ze<br />
naklebi iqneba, moxdeba sagarantio anazRaureba.<br />
1 www.agrocropinsurance.com<br />
82
sagarantio anazRaurebis moculoba: 3.04_3.9=-0.86 (t/ha). radgan mosavlis raodenoba<br />
aRemateba sagarantio raodenobas, ar moxdeba aranairi gadaxda.<br />
amave meTodiT gamovTvaloT Tanxis is raodenobebi, romelsac polisi gadaixdis<br />
TiToeul ha-ze, sxvadasxva mosavlianobis pirobebSi. miRebuli Sedegebi mocemulia me-<br />
2 cxrilSi.<br />
cxrili 2<br />
dafarvis moculoba<br />
mosavali 75% 70% 65% 60% 55%<br />
3.5 0 0 0 0 0<br />
2.9 70 0 0 0 0<br />
2.5 270 165 65 0 0<br />
1.9 570 465 365 265 165<br />
0 1520 1415 1315 1215 1115<br />
yurZnis mosavlis katastrofebisagan sazRvevis raodenoba iqneba: 4.05*0.50=2.03<br />
(t/ha); ar moxdeba gadaxda mosavlis Semdegi raodenobebis dros: 3.5, 2.9, 2.5 t/ha-ze.<br />
1.9 t/ha-ze mosavlis raodenobis dros anazRaurdeba 35.75 lari heqtarze;<br />
2.03_1.9=0.13 (tona zarali heqtarze); 0.13*275=35.75 (lari anazRaureba heqtarze);<br />
0 t/ha-ze mosavlis raodenobis dros anazRaurdeba 558.25 lari heqtarze.<br />
Amosavlis aRricxvianobis meTodebi. mosavlianobis kargi maCvenebeli zrdis<br />
mosavlis dazRvevis warmatebulobas. oTxi an meti wlis manZilze sertificirebuli<br />
realuri mosavalwarmoebis maCveneblebi (APH), mosavlis maCveneblebis saSualo<br />
ariTmetikuli (aT wlamde) Seadgens dazRvevis safuZvels. Tu ar arsebobs oTxi<br />
wlis sertificirebuli maCveneblebi, igi Sualeduri mosavliT Canacvldeba, ramac<br />
SesaZloa Seamciros dafarvis moculoba. sadazRvevo garantia swored am maCveneblebs<br />
eyrdnoba. monacemTa baza moicavs minimum oTx da maqsimum aTi wlis mosavlianobis<br />
maCveneblebs da farTobis raodenobebs. Tu ar moipoveba oTxi wlis realuri<br />
mosavlis maCvenebeli, aq Sualeduri mosavali Canacvldeba.<br />
Sualeduri “T” mosavlis moculoba aRebulia 1-3 wlis realur mosavalTan erTad<br />
4 wlis monacemTa bazis Sesaqmnelad. Tu ar arsebobs aRniSnuli monacemebi, viRebT<br />
oTxi “T” mosavlis 65%-s. an: erTi realuri wlis mosavlis maCvenebeli da sami “T”<br />
mosavlis 80%; ori realuri wlis mosavlis maCveneblebi da ori “T” mosavlis 90%;<br />
sami realuri wlis mosavlis maCveneblebi da erTi “T” mosavlis 100%.<br />
Tu ar arsebobs zusti monacemebi ukanaskneli 4 wlis manZilze xorblis<br />
mosavlianobis Sesaxeb, oTxive wlisTvis vigebT “T” Sualedur mosavals. vTqvaT,<br />
cnobilia, rom TiToeuli wlis mosavlianoba ar aRemateba 1.5 tona/heqtars da metia<br />
0.4 tona/heqtarze. am SemTxvevaSi SegviZlia aviRoT 1.5-isa da 0.4-is saSualos 65%<br />
TiToeuli wlisTvis. es udris 0.13 (0.2*0.65=0.13), e.i. saSualo mosavlianobaa 0.13<br />
83
t/ha. 100%-iani zaralis anazRaurebis SemTxvevaSi anazRaurdeba 75 lari heqtarze<br />
(0.1*750=75).<br />
Tu gvaqvs mxolod ori realuri wlis mosavlis maCveneblebi, danarCeni ori wlis<br />
maCveneblebi Canacvldeba “T” Sualeduri mosavlianobiT. magaliTad, viciT, rom meore<br />
da meoTxe wels xorblis zusti mosavlianobaa 0.8 da 1.2 t/ha, aviRebT am monacemebs<br />
da pirveli da mesame wlis “T” Sualeduri mosavlianobis 90%-s. vTqvaT, dadginda,<br />
rom am wlebSi Sualeduri mosavlianoba aris 0.6 da 1.1 t/ha, maSin saSualo<br />
mosavlianoba iqneba: (0.8+1.2+0.6*0.90+1.1*0.90)/4=0.88 (t/ha). 75%-iani dafarvis<br />
donis da 100%-iani zaralis anazRurebis SemTxvevaSi anazRaureba Seadgens 495 lars<br />
heqtarze.<br />
rac ufro meti realuri mosavlianobis maCveneblebis sertificireba xdeba, miT<br />
maRalia asanazRaurebeli Tanxis raodenoba. me-3 cxrilis mixedviT, erTi wlis<br />
zusti monacemis damatebam asanazRaurebeli Tanxa 75 laridan 495 laramde gazarda.<br />
realuri mosavlianobis maCveneblebis serTificireba da asanazRaurebeli Tanxis<br />
raodenoba:<br />
cxrili 3<br />
maCveneblebis gareSe<br />
Ppirveli wlis mosavali 0.13 0.54<br />
meore wlis mosavali 0.13 0.8<br />
mesame wlis mosavali 0.13 0.99<br />
meoTxe wlis mosavali 0.13 1.2<br />
mTliani mosavali 0.52 3.53<br />
saSualo mosavali 0.13 0.88<br />
dafarvis done 75% 0.1 0.66<br />
maCveneblebiT<br />
mosavlis dazRvevis Cven mier ganxiluli meTodika gacilebiT ufro efeqtians<br />
xdis fermeris saqmianobas da aZlevs mas moqnili meurneobis warmoebis saSualebas.<br />
84
qarTuli mineraluri da mtknari wylebis<br />
konkurentunarianoba 1<br />
qeTevan jibuti<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm. sruli prof. e.xaraiSvili<br />
saqarTvelos teritoria mdidaria mineraluri wylebis bunebrivi resursebiT, maTi<br />
fizikur-qimiuri maCveneblebis mravalferovnebis gaTvaliswinebiT SeiZleba gamovyoT<br />
mineraluri wylebis bunebrivi maxasiaTeblebi: 1. saerTo mineralizacia; 2. ionuri<br />
Semadgenloba; 3. temperatura; 4. airis Semcveloba da sxva.<br />
mtknari miwisqveSa wylebi warmoadgens yvelaze Zvirfas wiaRiseuls da yvelaze<br />
saimedod dacul wyaros. aseTi wylebis raodenobis mxriv saqarTvelo erT-erTi umdidresi<br />
qveyanaa. miwisqveSa mtknari wylebis udides nawils Seadgens–sasmeli wylebi (95%). sasmeli<br />
wylebi farTod, magram araTanabradaa gavrcelebuli saqarTvelos mTel teritoriaze. maTi<br />
saerTo raodenobis 63.4% modis dasavleT saqarTveloze, 24.1% aRmosavleT saqarTveloze,<br />
xolo 12.5% samxreT saqarTveloze.<br />
bunebrivi resursebis siuxvidan gamomdinare mineraluri da mtknari wylebis<br />
Camomsxmeli sawarmoebis ricxvi sakmod didia. adgilobriv bazarze erTmaneTs konkurencias<br />
uwevs daaxloebiT TxuTmetamde kompania, maTgan aRsaniSnavia: mineraluri wylebis warmoeba<br />
,,GG&MW”, ss ,,wyali margebeli”; samkurnalo-sufris mineraluri wylebis Sps ,,sairme<br />
mineral voters”, Sps ,,sicocxlis wyaro”; sufris wylebis Camomsxmeli Sps ,,koka-kola<br />
boTlers jorjia”; Sps ,,progresi 2000” da a.S.<br />
produqciis mravalferovnebis TvalsazrisiT aRsaniSnavia ,,GG&MW”, romelic<br />
awarmoebs rogorc mineralur, mineralur-sufris, aseve sufris wylebis Camosxmas.<br />
TiToeuli saxis produqciis warmoebas igi axdens sxvadasxva qarxanaSi. dReisaTvis Qq.<br />
borjomSi 3 Camomsxmeli qarxanaa. #1 qarxanaSi saSualod weliwadSi minis boTlebSi 200<br />
mln boTlis Camosxma xorcieldeba, #2 qarxanaSi - plastmasis 150 mln boTli, xolo #3<br />
qarxanaSi xorcieldeba ,,likanis” Camosxma. amis Sesabamisad borjomis xeobaSi 3<br />
saeqsploatacio WaburRili mdebareobs, romlis <strong>nomeri</strong> da mdebareoba produqciis etiketzea<br />
miTiTebuli. yoveli WaburRili TviTCamosxmis reJimSi funqcionirebs, e.i. moipoveba wylis<br />
zustad is raodenoba, rac miwis zedapirze mxolod bunebrivi gziT amodis. kompamniis<br />
ZiriTadi produqti aris mineraluri wyali ,,borjomi”, romelsac warmoebis moculobis<br />
mixedviT pirveli adgili ukavia qarTul mineralur wylebs Soris. igi agreTve gamoirCeva<br />
metad originaluri da iSviaTi SemadgenlobiT, mas xSirad adareben viSis (safrangeTis)<br />
mineralur wyals.<br />
meore umsxvilesi mwarmoebeli mineraluri wylebisa qarTul sabazro sivrceSi aris ss<br />
,,wyali margebeli“. igi 1998 wels gamoCnda bazarze erTlitriani plastikisa da<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `mikroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura<br />
saprizo adgili.<br />
85
naxevarlitriani SuSis boTliT. dRes kompania bazarze warmodgenilia Semdegi mineraluri<br />
wylebiT: ,,nabeRlavis“ 0.5 l minis, 0.5 l, 1.0 l PET da wyaros wylis ,,baxmaros” 0.5 PET,<br />
1.5 PET, 5.0 PET, 19.0 PET tevadobis tariT. ,,nabeRlavis” mineraluri wyali naxSirmJavahidrokarbonatul-natrium-kalciumiani<br />
tipis wylebs miekuTvneba. ,,nabeRlavis” wylis<br />
sabadoebi ganlagebulia Coxatauris raionis sof. nabeRlavSi qarxnis teritoriaze, rac<br />
saSualebas iZleva qarxanaSi wyali TviTdinebiT Sevides. saaqcio sazogadoeba ,,wyali<br />
margebeli” dReisaTvis amuSavebs 2 qarxanas. sawarmoo procesis gaumjobesebisaTvis man 2004<br />
wels SeiZina Camomsxmeli xazi germanuli lideri mwarmoeblisgan ,,krosme-krones”-sagan. aman<br />
saSualeba misca kompanias maqsimalurad aeTvisebina damtkicebuli maragebi da adgilobriv<br />
bazarze momxmarebelTa didi raodenoba moezida. aRniSnulze metyvelebs internet<br />
gamokiTxvis Sedegebi, romlis mixedviTac momxmarebelTa daaxloebiT 56% upiratesobas<br />
swored ,,nabeRlavs” aniWebs. 1<br />
რომელ მინერალურ თუ სუფრის წყალს<br />
მიირთმევთ ყველაზე ხშირად?<br />
ლიკანი<br />
23%<br />
საირმე<br />
3%<br />
სხვა<br />
3%<br />
ბონაქვა<br />
2%<br />
ბორჯომი<br />
13%<br />
ნაბეღლავი<br />
56%<br />
ბორჯომი<br />
ნაბეღლავი<br />
საირმე<br />
ლიკანი<br />
ბონაქვა<br />
სხვა<br />
warmoebuli produqciis raodenobis mixedviT mesame adgili uWiravs kompania<br />
,,progresi 2000”-s, romelic axorcielebs hidrokarbonatul-kalciumiani, aragazirebuli<br />
wylis ,,raWis wyaroebis” Camosxmas. kompania bazarze warmodgenilia 0.5 l, 1.5 l, 5.0 l PET<br />
boTlebiT, misi mineralizaciaa 0.36-0.44 gr/l da weliwadSi saSualod, adgilobriv bazarze,<br />
1.2 mln boTlis (0.5 l) realizacias axorcielebs.<br />
Sps ,,progresi 2000”-is konkurentad SeiZleba ganvixiloT ,,koka-kola biTlers<br />
jorjia”, romelic awarmoebs aragazirebuli sufris wyals ,,BONAQUA”. misi mineralizacia<br />
ar aRemateba 0.55 gr/l-s da bazarze warmodgenilia 0.5 l da 1.5 l plastmasis tariT. rac<br />
Seexeba samkurnalo-sufris wylis Camosxmas Sps ,,sicocxlis wyaros”, mis mier iwarmoeba<br />
hidrokarbonatuli-kalcium-magniumiani mineraluri wyali ,,flate”, romlis saerTo<br />
mineralizaciaa 1.7-2.7 gr/l. xolo Sps ,,sairme mineral voters”-is mier warmoebuli<br />
gazirebuli mineraluri wyali ,,sairme”-s mineralizaciaa 2.4–5.0 gr/l, da isxmeba 1.0l PET<br />
boTlSi. kompania ZiriTadad orientirebulia adgilobriv bazarze da wliurad daaxloebiT<br />
500000 boTlis realizacias anxorcielebs.<br />
1 gamokiTxva Catarda 20.03-dan 26.03-mde 2008 wels.<br />
gamokiTxulia 1182 momxmarebeli.<br />
86
sabazro koniuqturis gaTvaliswinebisa da warmoebis bunebriv ekonomikuri pirobebidan<br />
gamomdinare, aucilebelia ganisazRvros ra saxeobisa da odenobis produqciis warmoebaa<br />
SesaZlebeli qveyanasa da mocemul regionSi. es, Tavis mxriv, xels Seuwyobs<br />
konkurentunariani produqciis warmoebas, romelic gankuTvnili iqneba rogorc adgilobrivi,<br />
aseve saerTaSoriso bazrebisaTvis. produqciis xarisxi da saerTaSoriso bazarze misi<br />
konkurentunarianoba gansazRvravs mis saeqsporto potencials. am TvalsazrisiT mineraluri<br />
wylebis warmoebas erT-erTi wamyvani pozicia ukavia saqarTvelos ekonomikaSi. saqarTvelos<br />
ekonomikuri ganviTarebis saministros monacemebis mixedviT, 2005 wels ZiriTadi saeqsporto<br />
produqciis aTeulSi Sedioda mineraluri wylebi, romlis Rirebuleba iyo 32.5 mln aSS<br />
dolari. swored am wels dafiqsirda, bolo eqvsi wlis manZilze eqsportirebuli<br />
mineraluri wylebis didi moculoba raodenobriv gamosaxulebaSi. saqarTvelos statistikis<br />
saxelmwifo departamentis monacemebis mixedviT am maCvenebelma 33.0 mln. litrs miaRwia. 1<br />
2006 wlisaTvis kompania ,,GG&MW” 235 mln boTlis warmoebas varaudobda, rac wina welTan<br />
SedarebiT 50%-ian zrdas warmoadgenda. produqciis 80% gadioda eqsportze, xolo 65%<br />
rusuli bazrisTvis iyo gankuTvnili. ruseTis bazarze arsebuli 700 saxis mineralur wyals<br />
Soris ,,GG&MW” kompaniis mier warmoebul produqcias ,,borjoms“ gayidvebis mixedviT<br />
mesame adgili ekava. igi CamorCeboda mxolod ,,BONAQUA“_sa da ,,AQUA MINERALE“-s. 2005<br />
wels kompania ,,GG&MW” mTlianma amonagebma 120 mln dolari Seadgina. 2006 wlis maisSi<br />
ruseTis mier mineraluri wylebis importis akrZalvam sagrZnoblad Seamcira eqsportis<br />
moculoba.<br />
მინერალური წყლების ექპორტი<br />
35000<br />
30000<br />
25000<br />
20000<br />
15000<br />
10000<br />
5000<br />
0<br />
32481<br />
24048<br />
25354<br />
19675 19305<br />
2003 2004 2005 2006 2007<br />
saqarTvelos statistikis saxemwifo departamentis cnobiT 2005 wels ,,borjomis“<br />
mwarmoebelma saqarTvelos minisa da mineraluri wylebis kompaniam ruseTSi 22.1 mln aSS<br />
dolaris Rirebulebis produqcia Seitana. 2006 wlis pirveli sami Tvis ganmavlobaSi ki _<br />
7.7 mln aSS dolaris Rirebulebis. am akrZalvis Sedegad mineraluri wylebis mwarmoeblebma<br />
sagareo bazris mniSvnelovani nawili dakarges, razec metyvelebs statistikis departamentis<br />
monacemebi ruseTis bazarze akrZaluli produqciis eqsportis Sesaxeb. 2<br />
1 saqarTvelos statistikis saxemwifo departamenti. kvartaluri biuleteni. Tbilisi, 2008, gv. 39.<br />
2 statistikuri biuleteni #34. sasursaTo uzrunvelyofis mdgomareoba. tendenciebi cifrebSi.<br />
Tbilisi, 2008w, gv. 8.<br />
87
რუსეთის ბაზარზე აკრძალული ქართული<br />
პროდუქციის ექსპორტი (ათასი ტონა)<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
33<br />
24,2<br />
21,7<br />
21,6<br />
24,6<br />
15,6<br />
15,1<br />
10,6<br />
6,3 6<br />
3,8<br />
1,3 1,7 0,7 0,9<br />
4,2<br />
1,6 2,7 1,8<br />
10,2<br />
3<br />
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
მინერალური წყლები ღვინო ხილი<br />
miuxedavad ekonomikuri sanqciebis dawesebiT warmoqmnili siZneleebisa ,,borjomis“<br />
eqsporti ukrainaSi 50%-iT gaizarda, azerbaijanSi - 60%-iT, aseve gavida axal bazrebze<br />
(CexeTi, bulgareTi, monRoleTi, uzbekeTi, tajikeTi da a.S.). 2007 wels saqarTvelos minisa<br />
da mineraluri wylebis kompaniam Tavisi produqcia (borjomi, borjomis wayaroebi, likani,<br />
bakuriani) 130 milion boTlamde awarmoa, romlis 80% eqsportirebul iqna. ss ,,wyalma<br />
margebelma” warmoebuli produqtis mxolod 20% gaitana saeqsportod. rac Seexeba raWis<br />
wyaroebs, Coxataursa da sairmis mineralur wylebs, maTi realizacia adgilobriv bazarze<br />
moxda.<br />
meoce saukunis 80-ian wlebSi saqarTveloSi yovelwliurad Camoisxmeboda daaxloebiT<br />
400–500 milioni (0.5 l) boTli mineraluri wyali, maT Soris 300–350 milioni boTli<br />
,,borjomi”, romlis 30%-s iTvisebda saqarTvelo, xolo danarCenis eqsportireba xorcieldeboda<br />
yofil sabWoTa respublikebSi da sazRvargareT (10-12 mln boTli). 1991 wlidan<br />
warmoiqmna falsifikaciis problema, am periodidan Semcirda mineraluri wylebis Camomsxmeli<br />
qarxnebis sawarmoo simZlavre da faqtobrivad Sewyda zogierTis miwodeba armarto<br />
ucxoeTis, aramed adgilobriv bazarze. aman xeli Seuwyo falsificirebuli produqciis<br />
warmoebasa da realizacias. negatiur Sedegebze metyvelebs 1990-1995 wlebSi mineraluri<br />
wylebis Camomsxmeli qarxnebis sawarmoo simZlavreebis Semcireba. adgilobrivi sawarmoebi<br />
moumzadeblebi aRmoCdnen sabazro ekonomikis pirobebSi muSaobisaTvis. warmoebis Semcirebis<br />
ZiriTadi mizezebi am periodSi iyo minis taris ukmarisoba, energomatareblebis simcire<br />
(igulisxmeba energia da sawvavi), ar xdeboda kooperativebis mier Camosxmuli mineraluri<br />
wylebis raodenobis Sesaxeb informaciis mopoveba, savaWro obieqtebze produqciis Senaxvis<br />
aradamakmayofilebeli pirobebi, sarealizacio bazrebis uqonloba da a.S.<br />
1996 wlidan iwyeba saqarTveloSi mineraluri wylebis warmoebis aRmasvla. 2002 wels<br />
Camoisxa 80.45 mln boTli mineraluri wyali. TandaTanobiT farTovdeboda produqciis<br />
asortimenti. am periodSi aTvisebuli iyo dabali mineralizaciis sasmeli wylebis warmoeba.<br />
2006 wels ki ruseTis bazarze xelovnurad warmoqmnilma barierebma xeli Seuwyo<br />
falsificirebuli produqciis warmoebasa da realizacias. falsifikaciis procesis dawyebis<br />
88
erT-erTi mTavar mizezad 90-ian wlebSi SeiZleba miviCnioT mineralur wyal ,,borjomze”<br />
moTxovnasa da miwodebas Soris warmoqmnili disbalansi. dReisTvis ki gansakuTrebulad<br />
mwvaved dgas falsifikaciis problema saqarTvelos farglebs gareT. amJamad ramdenime firma<br />
awarmoebs falsificirebuli produqciis Camosxmas ,,borjomis” etiketiT. realizdeba<br />
rogorc naturaluri mineraluri an ,,borjomis” tipis mineralizebuli wyali. 2006 wels<br />
kompania «Солярис-Аква Плюс»-ma daiwyo mineraluri wyali ,,Багиатти”-is gayidva, romlis<br />
etiketic zustad imeorebda amave bazarze sakmaod cnobili qarTuli mineraluri wylis<br />
,,borjomis“ etikets. misi Rirebuleba ar aRemateba 20 rubls, qarTuli mineraluri wylebis<br />
akrZalvamde ,,borjomis“ Rirebuleba ki 30 rubls Seadgenda. mineraluri wyali ,,Багиатти”-is<br />
etiketis Secvlamde aRniSnuli produqcia isxmeboda ramdenime arc Tu ise didi kompaniebis<br />
mier. etiketis Secvla moxda 2006 wlis aprilSi da gayidvebis moculoba rusul bazarze<br />
100 aTass ar aRemateboda TveSi. meore kompania romelic Seecada daekavebina ,,borjomis”<br />
sabazro sivrce rusul bazarze iyo ,,Русский Боржомъ”, romelmac daiwyo mineraluri wyali<br />
,,Нагутская-26” Camosxma. igi imeorebda ara marto etikets, aramed dasaxelebac TiTqmis igive<br />
hqonda, rac qarTul produqcias. minisa da mineraluri wylebis kompaniam saarbitraJo<br />
sasamarTloSi Seitana sarCeli saaqcio sazogadoeba ,,Русский Боржомъ"-is winaaRmdeg, raTa<br />
aekrZala saqarTvelos minisa da mineraluri wylebis kompaniis kuTvnili sasaqonlo niSnis<br />
gamoyeneba, kerZod kombinirebuli saxelwodeba, romelic Sedgeba sityvebiT ,,Боржомский“ da<br />
,,Боржомъ”, aseve TaRebiani Senoba da Sadrevani mwvane mTebis fonze. qarTuli kompaniis<br />
moTxovna iyo am sasaqonlo niSnis mqone produqciis warmoebis SeCereba, savaWro qselidan<br />
amoReba. kompaniis moTxovna sasamarTlom daakmayofila.<br />
2006 wels ruseTis bazris 12.3% ekava qarTul mineralur wyal ,,borjoms” xolo<br />
amave wlis mais-ivnisSi bazridan produqciis sruliad gaqrobiT moqmed kompaniebs gayidvebis<br />
moculoba gaezardaT. magaliTad: ,,Нарзан” 1%-iT gaizarda, ,,Новотерская Целебная", ,,Perrier”<br />
da ,,Архыз” zrdam 1% Seadgina, ,,BonAqua” - 2%, ,,Шишкин лес"-1,3%, ,,Aqua Minerale”-1%. rac<br />
Seexeba ,,Нагутская-26” da ,,Багиатти” analitikuri saagento ,,Бизнес Аналитика”-s monacemebSi,<br />
es produqcia saerTod ar aRmoCnda maTi mcire sabazro wilis gamo, Tumca ,,minisa da<br />
mineraluri wylebis kompania” maT sabazro wils 0.0007%-mde afasebs.<br />
zemoT ganxiluli orive SemTxveva asortimentuli da RirebulebiTi falsifikaciis<br />
naTel magaliTs warmoadgens. vinaidan asortimentili falsifikaciis dros xdeba garegnuli<br />
da Tvisebrivi niSnebiT namdvili produqciis mibaZva. xolo RirebulebiTis dros<br />
falsificirebuli produqti gacilebiT iafia namdvilTan SedarebiT. falsifikaciiT<br />
gamowveuli Sedegebi SeiZleba sakmaod mZime aRmoCndes rogorc momxmareblisaTvis aseve<br />
mwarmoebeli firmisTvis.<br />
falsificirebuli produqti ufro naklebi TviTRirebulebisaa amitom maT saSualeba<br />
eZlevaT daikavon bazris garkveuli nawili. es xels uwyobs arajansaR konkurencias,<br />
naturaluri produqciis mwarmoeblisaTvis warmoiqmneba barierebi, rac aferxebs produqciis<br />
realizacias.<br />
mtknari da mineraluri wylebis warmoeba saqarTveloSi erT-erTi umniSvnelovanesi<br />
samewarmeo saqmianobaa, romelic regulirdeba saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis<br />
saministros mier miwis wiaRiT sargeblobis licenziis gacemiT. licenziaSi miTiTebulia is<br />
pirobebi, romelic xels Seuwyobs SezRuduli bunebrivi simdidris optimalur gamoyenebas.<br />
89
dReisaTvis sabadoebis debetebis sadReRamiso damtkicebuli maragebis bolomde aTviseba jerjerobiT<br />
ver xerxdeba. es ZiriTadad gamowveulia adgilobrivi bazris simciriT, ucxour<br />
bazrebze xelovnurad warmoqmnili barierebiT, falsifikaciiT da bevri sxva damabrkolebeli<br />
faqtorebiT. amave dros gasaTvaliswinebelia isic, rom sabazro ekonomikis dinamikur<br />
garemoSi udidesi mniSvneloba eniWeba mwarmoebeli firmebis konkurentul upiratesobebs da<br />
maT gamoyenebas. konkurentuli upiratesobebi ki Tavis mxriv efuZneba:<br />
mecnierul-teqnikur miRwevebs da maT danergvas warmoebaSi;<br />
saerTaSoriso standartebis serTifikatebis miRebas;<br />
axali sasaqonlo niSnebis da etiketis Seqmnas;<br />
produqciis fasebs (rogorc saSinao aseve saerTaSoriso bazrebze)<br />
warmoebuli produqciis mravalferovnebis gazrdas da a.S.<br />
konkurentul upiratesobaTa ricxvis zrda aucilebelia ara marto adgilobriv bazarze<br />
lideri firmebisaTvis, aramed yvela mwarmoeblisaTvis. es xels Seuwyobs jansaRi<br />
konkurenciis ganviTarebas da saSualebas miscems firmebs Tavisuflad aiTvison ucxouri<br />
bazrebi. sakuTari resursuli potencialis gaTvaliswinebiT saqarTvelos SeuZlia<br />
mineraluri da mtknari wylebis erT-erTi wamyvani eqsportiori qveyana gaxdes msoflioSi.<br />
90
evropis biznes angelozTa qseli da saqarTvelo 1<br />
nino patariZe<br />
lili wverava<br />
salome samxaraZe<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asoc. prof. S. SaburiSvili<br />
ukanasknel aTwleulebamde `angelozi~ investorebi damoukideblad, faqtobrivad<br />
erTmaneTisagan izolirebulad muSaobdnen. amJamad mdgomareoba radikalurad Seicvala<br />
_ investorebma daiwyes gaerTianebebis (ZiriTadad asociaciebis) Seqmna. 2 biznesangelozTa<br />
asociaciebis (gaerTianebebis) Semdegi formebi arsebobs:<br />
1. `TiToeuli TavisTvis~;<br />
2. gaerTianeba demokratiuli wesebiT;<br />
3. `erTi yvelasaTvis, yvela erTisaTvis~. 3<br />
pirveli tipis gaerTianeba _ faqtobrivad aris wevr investorTa anu biznesangelozTa<br />
Sekreba. gaerTianebis wevrTa kreba ixilavs mewarmeTa mier dasafinanseblad<br />
warmodgenil proeqtebs da axdens maT gadarCevas. mas Semdeg, rac biznes-angelozebi<br />
gaecnobian samewarmeo proeqtebs, isini erTmaneTisgan damoukideblad iReben<br />
gadawyvetilebas SerCeuli proeqtis dafinansebis Sesaxeb. aseve, damoukideblad<br />
awyoben Sexvedrebs da molaparakebebs mewarmeebTan. am tipis asociaciis xelmZRvaneloba<br />
ar monawileobs mewarmeebis da `biznes-angelozebis~ urTierTobaSi. misi<br />
funqcia aris investiciuri garigebebis moculobebis zrda.<br />
meore tipis gaerTianebas hyavs aRmasrulebeli direqtori, romelic saqmis<br />
warmoebaze agebs pasuxs. mis StatSi SeiZleba iyos daqiravebuli muSakebi. maTTan<br />
erTad aRmasrulebeli direqtori ixilavs mewarmeTa ganacxadebas. xSirad biznesangelozebi<br />
TviTon sTavazoben gaerTianebis direqcias sasurvel proeqtebs. proeqtis<br />
damfinansebeli investorebi ayalibeben SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebas.<br />
gaerTianeba `erTi yvelasaTvis da yvela erTisaTvis,~ muSaobs venCuruli<br />
firmis formatSi. mas StatSi hyavs profesionali menejerebi, romlebic marTaven<br />
biznez-angelozebis kapitals. gaerTianebis menejeris rols xSirad asrulebs misi<br />
komiteti, romelSic gaerTianebis wevrebi Sedian. aRniSnuli komiteti detalurad<br />
ecnoba mewarmeebis biznes gegmebs da maT proeqtebs. am tipis gaerTianebebSi mewarmeebi<br />
awyoben proeqtis prezentacias, xolo dafinansebis sakiTxi kenWisyriT wydeba.<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis~ sakaTedro studentur<br />
konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />
2 S. SaburiSvili, rogor vipovoT `biznes-angelozi~ saqarTveloSi. Jurn. biznesi da kanonmdebloba,<br />
2008, #9, gv. 32-36.<br />
3 У. Д. Мазерлис, Б. Дж. Уотсон, Ф. Фаст, С. А. Гедеон, Эпоха Бизнес-ангелов. Практика работы бизнесангелских<br />
сетей, М, «Вершина», 2009.<br />
91
Tu investorTa umravlesobam gadawyvita warmodgenili proeqtis (proeqtebis)<br />
dafinanseba, maSin iqmneba dafinansebis fondi.<br />
biznes-angelozebis formaluri gaerTianebebis garda arseboben araformaluri<br />
gaerTianebebi. maTi Semadgenloba mcirericxovania (6-7 kaci). isini araformalur<br />
viTarebaSi ixilaven sainvesticio garigebebis SemoTavazebas, iReben dafinanseba-ardafinansebis<br />
gadawyvetilebebs da inawileben movaleobebs. 1<br />
biznes-angelozebi xSirad sindikatis formiT erTiandebian. es sindikatebi<br />
TiTqos venCurul firmebs waagavs, magram maTgan gansxvavebiT ufro mobiluria. ara<br />
aqvs rTuli da mouqneli mmarTvelobiTi struqtura. rodesac biznes-angelozebi Tvi-<br />
Ton xelmZRvaneloben sindikats, maSin isini venCurul fondebTan SedarebiT naklebxarjiania<br />
da samarTavadac martivi. sindikatSi 100 da meti investoric ki Sedis.<br />
masSi, Tavis mxriv, asociaciebi da kavSirebia gaerTianebuli. 2<br />
dResdReobiT, mTeli msoflios masStabiT arsebobs angelozTa uamravi<br />
asociacia: 2001-2003 wlebSi 300000-600000-mde `angelozTa” jgufebma Seqmnes<br />
adgilobrivi organizaciebi, 10-dan 150-mde akreditebuli investori dainteresda damwyeb<br />
firmebSi investirebiT. `angelozTa” pirveli asociacia Seiqmna inglisSi: –<br />
European Business Angel Association, romelic aerTianebs 27 wevrs; Angel Capital<br />
Association (ACA) - angelozuri kapitalis asociaciaa, romelic daarsda 2004 wels<br />
aSS-sa da kanadis angelozTa sainvesticio jgufebis mier. dRes is aerTianebs 165<br />
angelozTa jgufsa da 22 organizacias.<br />
msoflioSi arsebul `angelozTa~ asociaciebs Soris erT-erTi yvelaze<br />
mniSvnelovani da cnobilia evropis komisiis xelSewyobiT 1999 wels dafuZnebuli<br />
evropis binznes _ angelozTa qseli (EBAN) (ix. Naxazi 1). igi warmoadgens biznesangelozTa<br />
interesebs da damwyebi firmebis dafinansebis wyaroa. amJamad EBAN<br />
aerTianebs 26 qveynis 87 organizacias, warmoadgens daaxloebiT 250 korporaciul<br />
da 10000-ze met individ angelozs mTels evropaSi. 3<br />
EBAN-is funqcionireba da urTirTobebi mewarme-subieqtebTan<br />
evropis biznes-angelozTa qselis mTavari miznebia:<br />
‣ sawyisi kapitaliT evropuli biznesis uzrunvelyofa;<br />
‣ kvlevebis Caatareba, faqtebis da tendenciebis analizi;<br />
‣ saukeTeso praqtikis identificireba da gaziareba;<br />
‣ damwyebi sawarmoebisTvis biznes _ angelozTa qselis rolisa da xilvadobis<br />
gazrda;<br />
‣ sawarmoebSi sinergizmisa da qseluri SemTxvevebis ricxvis gazrda;<br />
‣ evropaSi profesiuli zrda-ganviTarebis xelSewyoba;<br />
1 А. Каширин, А. Семенов. В Поисках бизнес-ангела, М, «Вершина», 2008.<br />
2 Б. Хилл., Д. Пауэр., Бизнес-ангелы, М, «Эксмо», 2008.<br />
3<br />
www.eban.org<br />
92
‣ saerTaSoriso biznes-angelozebisa da damwyebi sawarmoebis saqmianobis xelSewyoba.<br />
nax. 1.<br />
mewarme<br />
qselTan kontaqti<br />
investiciebis miwodeba _<br />
moTxovnis dakavSireba<br />
biznes-angelozi<br />
qselTan kontaqti<br />
biznes-winadadebebis<br />
analizi, proeqtis<br />
investorisTvis<br />
wardgena<br />
reziumes momzadeba<br />
investorisTvis<br />
investorTan<br />
molaparakebis<br />
momzadebis programa<br />
proeqtis<br />
prezentaciis<br />
momzadeba<br />
reziumes da bizneswinadadebis<br />
analizi<br />
investiciuri garigebebi<br />
biznes-treningi<br />
investiciuri<br />
prioritetebis<br />
indentifikacia<br />
biznes-angelozTa CarTva<br />
monacemTa bazaSi<br />
biznes-angelozis<br />
monawileoba<br />
prezentaciebSi, forumebSi<br />
da a.S.<br />
Tanadafinansebis<br />
programa<br />
dasaxelebuli asociaciis prezidentia entoni klarki, romelic aseve aris<br />
britaneTis biznes _ angelozTa gaerTianebis prezidenti. vice-prezidenti gaxlavT<br />
frangi qalbatoni brijit baumeni, romelic amave dros sakmaod warmatebuli dizaineri<br />
da moqmedi `angelozia~. mas ekuTvnis Zalian saintereso formula biznesangelozebze:<br />
A Business Angel = Heart and Money + Brain<br />
qalbaton brijitis azriT, `angelozi~ warmoudgenelia fulis, gulisa da<br />
tvinis gareSe. 1<br />
1 www.eban.org<br />
93
EBAN-is mmarTvelobiTi struqtura 3 sxadasxva rgols moicavs: generaluri<br />
asambleis wevrebi (52 sruluflebiani wevri), direqtorTa sabWo (19 wevri), aRmasrulebeli<br />
komiteti (6 wevri). asociaciis wevrebi arian: transnacionaluri, nacionaluri,<br />
regionuli da adgilobrivi biznes _ angelozTa qselebi; damwyebi firmebi;<br />
sxva organizaciebi, romlebic exmarebian damwyeb firmebs; biznes _ angelozTa qselis<br />
federaciebi.<br />
EBAN-Si Semavali qveynebis asociaciebisTvis damaxasiaTebelia ganviTarebis<br />
gansxvavebuli doneebi. am mxriv yvelaze srulyofili sistema aqvs gaerTianebul<br />
samefos, warmodgenils 34 asociaciiTa da asobiT qseliT; aseve kargad ganviTarebuli<br />
sistemebi gaaCnia safrangeTs, germanias, SvedeTs, belgias, fineTs, niderlandebs;<br />
SedarebiT mcire moTamaSeebi arian italia, espaneTi da portugalia; xolo umciresi<br />
bazrebi aqvs saberZneTsa da portugalias.<br />
2006 wlidan moyolebuli EBAN yovel wels atarebs dajildovebis ceremonials.<br />
jildoebi gaicema sxvadasxva nominaciaSi. magaliTad, 2008 wels saukeTeso<br />
gundis wodeba moipova Greater London Enterprise (UK); wlis saukeTeso biznes-angelozi<br />
gaxda Sotladieli nelson grei, saukeTeso sindikati - SvedeTis venCuruli<br />
kapitalis asociacia; xolo saukeTeso axali iniciativa - The ready for equity, project<br />
(EU). 2008 wels gamarTul `finansuri inovaciis~ forumze ki Tavad EBAN-ma miiRo<br />
jildo wevr `angelozTa~ Soris dadebiTi gamocdilebis gaziarebisaTvis.<br />
EBAN-s mWidro kavSiri aqvs evrogaerTianebis administraciasTan, aseve dialogs<br />
awarmoebs evropis komisiis warmomadgenlebTan da evroinvestirebis fondTan.<br />
evrokomisiis mier organizebul `finansuri inovaciis” forumze miiRes deklaracia,<br />
romelic cnobs biznes-angelozTa mzard rols da rekomendacias uwevs maT, rogorc<br />
biznesis ganviTarebis adreul etapze saukeTeso, aprobirebul saSualebas.<br />
esDdeklaracia damtkicda evropis ministrTa sabWos mier.<br />
2008 wels EBAN-ma partnioruli SeTanxmeba gaaforma 4 organizaciasTan:<br />
angelozebis kapitalis asociacia (ACA), mecnieruli biznesi, mcire da saSualo<br />
sawarmoebis saerTaSoriso qseli (INSME), menejmentis ganviTarebis upiratesobis<br />
saerTaSoriso qseli (EFMD). asociaciis wevrebisaTvis es partniorebi warmoadgens<br />
mzard SesaZleblobebs, romelTac aqvT unari Sevidnen axal miznobriv auditoriebSi,<br />
moipovon informacia uaxles movlenebze, gaxdnen adgilobriv gaerTianebebis wevrebi<br />
da a.S.<br />
2008 wels EBAN-is sponsorebi iyvnen: PERA - The INOVATION NETWORK,<br />
konsaltinguri kompania teqnologiur ganviTarebasa da industriaSi, romelic<br />
daarsebulia did britaneTSi; ANGELSOFT - amerikuli kompania lideri kompiuterul<br />
teqnologiebSi; Greater London Interprise (GLE) - komerciuli da konstitucionaluri,<br />
damoukidebeli ekonomikuri ganviTarebis kompania; regionaluri ganviTarebis<br />
evropuli asociacia (EURADA), daarsebuli briuselSi.<br />
94
evropis biznes-angelozTa bazrebze SeiniSneba Semdegi tendenciebi: garigebebis<br />
mzardi tendencia, magram individi investorebis mier investirebis klebadi moculoba;<br />
meti mcire zomis investicia; investirebis mzardi done sindikatebSi; biznes-angelozebis<br />
mxridan izrdeba paketirebuli garigebebis ricxvi; bazris organizeba.<br />
asociaciaSi Semavali qselebi sxvadasxva gziT zrdian angelozur investiciebze<br />
moTxovnas: investirebis programebi, investorTa programebi da sindikatebi.<br />
investirebis programebi iTvaliswinebs sawarmoebis momzadebas investirebisTvis. magaliTad,<br />
biznes-gegmebis momzadeba, treiningebi, prezentaciebi da a.S. SesaZlebelia<br />
struqturuli programebic. investorTa programebi gulisxmobs maT ganaTlebas `angelozebis~<br />
investiciebis sferoSi: rCevebi, Sexvedrebi arsebul angelozebTan, sagadasaxado<br />
sistemis Seswavla; sindikati – angelozTa jgufi, romlebic erTad afinanseben.<br />
evropaSi biznes-angelozTa asociaciebis raodenoba wlidan wlamde izreba. Tu<br />
2000 wels maTi ricxvi mxolod 125 iyo, 2005 wlisTavis ukve 225 asociacia<br />
arsebobda. 2008 wlis monacemebiT ki maTma ricxvma 297-s miaRwia. amave wels<br />
EBAN-ma gaanaliza 170 maTganidan miRebuli informacia da miiRo Semdegi monacemebi:<br />
yvelaze bevri `angelozTa~ qseli arsebobda safrangeTSi (54), did britaneTSi (22),<br />
SotlandiaSi (18); yvelaze meti garigeba daido SotlandiaSi (388), safrangeTsa<br />
(214) da italiaSi (102); yvelaze meti qseluri biznes-angelozia SotlandiaSi<br />
(4991), safrangeTsa (3600) da portugaliaSi (1904), xolo yvelaze meti investicia<br />
ganaxorcieles didi britaneTis (73 071 506 evro), Sotlandiisa (41 304 000 evro)<br />
da safrangeTis (37 000 000 evro) `angelozebma~. 1<br />
EBAN-Si Semavali asociaciebis mier mTeli msoflios masStabiT xorcieldeba<br />
uamravi damwyebi firmisa da biznes-ideis dafinanseba. erTi wlis ganmavlobaSi EBANis<br />
wevri asociaciebi da qselebi aTasobiT firmasa da biznes ideas afinanseben. marTalia,<br />
am organizaciebis saqmianobis umravlesoba warumateblad mTavrdeba, magram<br />
arsebobs iseTi firmebic, romlebmac Zalian did warmatebebs miaRwies mTeli msoflios<br />
masStabiT. magaliTad, Skype, Apple, amazon.com, Google, HP, DELL, The Body<br />
Shop, Alter Eco, Vista Print, innocent da a.S.<br />
aRsaniSnavia, rom saqarTvelos prezidentis samecniero grantebi axalgazrda<br />
mecnierTaTvis proeqtis _ `angelozebis~ roli qarTuli biznesis ganviTarebaSi, romlis<br />
ganmaxorcielebeli organizaciaa ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo<br />
universiteti, xolo donori _ saqarTvelos erovnuli samecniero fondi _<br />
farglebSi dagegmilia `saqarTvelos biznes-angelozTa asociaciis~ Seqmna. asociaciis<br />
miznebi iqneba:<br />
_ saqarTveloSi perspeqtiuli saqmiani ideebis praqtikuli realizaciis<br />
SesaZleblobebis gazrda;<br />
1<br />
www.eban.org<br />
95
_ saqarTveloSi biznes-angelozebis saqmianobis xelsayreli ekonomikuri da<br />
samarTlebrivi garemos formirebis xelSewyoba;<br />
_ biznes-angelozebis institutis ganviTareba da maTi interesebis dacva;<br />
_ saxelisuflebo organoebSi, masobrivi informaciis saSualebebsa da samewarmeo<br />
wreebSi asociaciis wevrebis interesebis warmodgena;<br />
_ biznes-angelozebs Soris sasargeblo kontaqtebis, informaciis gacvla da<br />
gamocdilebis gaziareba;<br />
_ saqarTvelos da ucxoeTis biznes-angelozebs Soris TanamSromlobis<br />
koordinacia;<br />
_ biznes-angelozebis da investiciebis maZieblebis kvalifikaciis amaRleba;<br />
_ biznes-angelozebis konferenciebis, seminarebis, forumebis da bazrobebis<br />
Catareba;<br />
_ biznes-angelozebis sainvesticio SesaZleblobebis gaerTianebis xelSewyoba<br />
da koleqtiuri investirebis formebis ganviTareba;<br />
_ biznes-angelozebisa da mewarmeebis daxmareba inovaciuri proeqtebis<br />
marTvaSi, maTi uzrunvelyofa kvalificiuri sakonsultacio momsaxurebiT da<br />
kadrebiT;<br />
_ perspeqtiuli samewarmeo ideebis moZieba da eqspertiza (SerCeva, winaswari<br />
Seswavla, detaluri Semowmeba, monitoringi);<br />
_ biznes-angelozTa adgilobrivi qselebis Seqmna da ganviTareba;<br />
_ biznes-angelozTa saerTaSoriso qselebSi integrireba.<br />
asociaciis mTavari prioriteti iqneba evropis biznes-angelozTa qselsa da<br />
evropis venCuruli kapitalis asociaciaSi gawevrianeba, rac xels Seuwyobs<br />
saqarTveloSi `saTesle~ investiciebis sferoSi mowinave saerTaSoriso gamocdilebis<br />
gaziarebas, evropul institutebSi integracias, erToblivi proeqtebis ganxorcielebasa<br />
da maRalteqnologiuri ucxouri investiciebis mozidvas. asociaciisa da<br />
universitetis bazaze Sesabamisi samagistro programis momzadebiT, agreTve,<br />
treningebis organizebiTa da konsaltingis sxva formebis gamoyenebiT ganxorcieldeba<br />
inovaciuri menejmentis sferoSi specialistTa kvalifikaciis amaRleba. moxdeba<br />
samecniero kvlevaTa evropuli sivrcis standartebTan miaxloeba, rac evrokavSiris<br />
samezoblo politikis samoqmedo gegmis erT-erTi umniSvnelovanesi Semadgeneli<br />
nawili da saqarTvelos ekonomikis inovaciuri ganviTarebis modelze gadasvlis<br />
sawindaria.<br />
96
transnacionaluri kompaniebi saqarTvelos<br />
ekonomikaSi 1<br />
nika grZeliSvili<br />
SoTa kupataZe<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asist. prof. d. sixaruliZe<br />
kapitalis saerTaSoriso moZraoba da misi aqtiuri migracia Tanamedrove<br />
msoflio ekonomikis mniSvnelovani nawilia, am procesSi tnk-ebis roli<br />
mniSvnelovnad izrdeba. tnk es aris firma ,romelic akontrolebs aqtivebs,<br />
axdens saqonlis da momsaxurebis warmoebas erTze met qveyanaSi. tnk-ebis<br />
sagareo bazarze gasvlis umTavresi saSualeba aris pirdapiri ucxouri<br />
investiciebi, (pui). aseTi investiciebi aris msoflio ekonomikaSi, rogorc<br />
eqsportiori, aseve importiori qveynis integraciis da maTi konkurentuli<br />
upiratesobebis realizaciis umTavresi saSualeba. P<br />
pui-s gavlena ekonomikaze Zalian didia, ekonomikuri zrdis<br />
uzrunvelyofaSi pui-s Sefasebas xangrZlivi istoria aqvs. erT-erTi meTodia<br />
leontievis modeli, romlis mixedviT sabaziso wlis faqtobrivi mdgomareobis<br />
miuxedavad, gardatexis wertili ekonomikaSi ar miiRweva manam, sanam qveyanaSi<br />
ucxouri investiciebis saSualo wliuri tempi ar iqneba daaxloebiT mSp-s 5%,<br />
xolo momdevno wlebSi stabilurad unda xdebodes misi zrda. mniSvnelovania<br />
is faqtic rom gardamavali ekonomikis qveynebSi gadamwyvetia ara imdenad<br />
importirebuli kapitalis moculoba, ramdenadac misi ganawileba dargebis da<br />
seqtorebis mixedviT. zogadad pui sasargebloa maSin, roca mTliani investiciebi<br />
pui-is zrdis paralelurad izrdeba, da xdeba axali teqnologiebis da<br />
menejeruli unar_Cvevebis aTviseba., Tumca transnacionaluri kapitalis<br />
Tavisufalma gadaadgilebam SeiZleba safrTxe Seuqmnas erovnuli valutis<br />
stabilurobas da qveynis finansur sistemas,<br />
tnk-ebis saqmianobis motivacia SeiZleba 4 tipad warmovadginoT:<br />
1. resursebis maZieblebi<br />
2. bazris maZieblebi<br />
3. efeqtianobis maZieblebi<br />
4. strategiuli aqtivebis maZieblebi<br />
resursebis maZieblebi arian sawarmoebi romlebic ucxoeTSi axdenen<br />
investirebas im mizniT rom miiRon maTTvis gansakuTrebuli resursebi ufro<br />
dabali realuri QRirebulebiT, vidre sakuTar qveyanaSi,<br />
saqarTveloSi pirdapir ucxour investirebas dRemde ZiriTadad swored<br />
resursebis maZieblebi axorcieleben. saqarTveloSi bevri auTvisebeli resursia<br />
da maTi aTviseba adgilobrivi saxsreboT ver xerxdeba, Sesabamisad ucxoel<br />
investorebs eZlevaT saSualeba aiTvison es resursebi da miiRon sargebeli.<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis~ sakaTedro studentur<br />
konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />
97
azris maZieblebi arian sawarmoebi, romlebic invetirebas axdenen romelime<br />
konkretul qveyanaSi an regionSi, raTa uzrunvelyon saqonlis an momsaxurebis<br />
miwodeba am qveynis an mezobeli qveynebis bazrebze. Uunda aRiniSnos<br />
rom miuxedavad saqarTvelos bazris mcire moculobisa, saqarTveloSi ucxouri<br />
firmebis erTi nawili swored adgilobriv bazarze moTxovnis dakmayofilebis<br />
mizniT Semovidnen, (jeoseli, gazpromi, lukoili).<br />
efeqtianobis maZieblebi pirdapiri ucxouri investiciebis saSualebiT<br />
kompaniis efeqtianobis amaRleba gulisxmobs resursebis imgvarad ganawilebas<br />
rom moxdes maqsimaluri ukugebis miReba, rac riskebis diversificirebiT<br />
miiRweva. aseTi tnk-ebi saqarTveloSi ar muSaoben.<br />
strategiuli aqtivebis maZieblebi tnk-ebis bolo tipia, da gulisxmobs<br />
mocemuli kompaniis mier ucxouri korporaciis aqtivebis aTvisebas da misi<br />
GgrZelvadiani strategiuli miznebis , gansakuTrebiT ki konkurentunarianobis<br />
SenarCunebas.<br />
saqarTveloSi ucxouri investiciebis udidesi nawili swored investorTa<br />
aRniSnul jgufs ekuTvnis, maT Semosvlas ZiriTadad qveynis xelsayreli<br />
geografiuli mdebareoba ganapirobebs, igi uZvelesi “abreSumis gzis“ erT _<br />
erTi sakvanZo punqtia, msoflio bazrebis damakavSirebeli sazRvao, sarkinigzo,<br />
saavtomobilo, milsadeni marSrutebi saqarTveloSi warmoebuli biznesisaTvis<br />
satransporto xarjebis Semcirebasa da farTo saerTaSoriso kavSirebis<br />
ganviTarebis winapirobaa.<br />
saqarTvelos teritoriaze uamravi tnk da tnb operirebs. Yyvelaze mZlavri<br />
tnk-ebi saTbob_energetikul kompleqsSi muSaobs, (“British Petroleum”, “Gazprom”<br />
,,Lukoili” da sxva). magaliTad; baqo_sufsis navTobsadenis mSeneblobaSi monawileobda<br />
12 umsxvilesi tnk. maT Soris - “Exxon”, Amoko, “Lukoili” da sxv. mniSvnelovani<br />
investiciebi ganxorcielda momsaxurebis sferoSi. Ffexi moikides saer-<br />
TaSoriso kompaniebma_ “Mariot”, “Sheraton”, “silk road grup”. Ggaixsna safirmo<br />
maRaziebi, “Mcdonalds” da tnk-ebis momsaxurebis centrebi. :” Sony”, “nokia”, “ hundai” . “<br />
Toyota” , “ Nissan”. Dda a. S. dafuZndnen germaniis, TurqeTis, israelis, safinanso<br />
organizaciebi.<br />
sabanko seqtorSi Semovida transnacionaluri banki “Republic”. saqarTvelos<br />
telekomunikaciebis provaiderma, “kavkasus onlainma” da aSS–s tnk “tyco<br />
telecommunications” _ ma xeli moaweres kontrakqts zRvis fskerze 1100 km iani<br />
optikur-boWkovani sistemis mSeneblobaze, romelic saqarTvelos Savi zRvis<br />
navsadgurs bulgareTis qalaq varnasTan daakavSirebs, es sistema qarTul bazrebs<br />
Tanamedrove zRvisqveSa optikur-boWkovani kabeliT pirdapir daakavSirebs<br />
dasavleT evropasTan. mas SesaZlebloba eqneba TiTo wyvili boWkovani kabelis<br />
meSveobiT 6410 gigibaitis sagrZis talRebi gaataros.<br />
TbilisSi univermag “Tbilisis“ adgilas Sendeba komerciuli, gasarTobi<br />
da saqmiani centri “Willbrook platinum Tbilisi plaza”. Aaxal proeqts, romlis Rirebuleba<br />
100 mln dolaria, tnk “Willbrook Management International“ da arqiteqturisa<br />
da mSeneblobis menejmentSi msoflios erT-erTi wamyvani kompania “Bovis lend<br />
98
lease” axorcieleben. Ees proeqti 85 aTas kvadratul metrs daikavebs da masSi<br />
aTasamde adamiani dasaqmdeba.<br />
2007 wlamde izrdeba pirdapiri ucxouri investiciebis moculoba, rac<br />
ganapiroba bolo periodSi SedarebiT stabilurma viTarebam, da metnaklebad<br />
warmatebulma reformebma.<br />
diagramaze kargad Cans pui-is zrdadi dinamika, samwuxarod Sedegi kargi<br />
ar aris, ar izrdeba eqsporti, ar xdeba Tanamedrove menejeruli unar-Cvevebis<br />
aTviseba, ar inergeba Tanamedrove teqnologiebi, izrdeba<br />
pirdapiri ucxouri investiciebi saqarTveloSi 2000-2008 wlebSi 1<br />
Ddiagrama 1<br />
importi, sagadamxdelo balansis deficiti izrdeba, eqsporti imports<br />
daaxloebiT 4 jer CamorCeba, paradoqsulad Cans, izrdeba investiciebi, da<br />
izrdeba sagadamxdelo balansis deficiti.<br />
Ddeficiti ramdenime mizeziT aris ganpirobebuli:<br />
1. investiciebi ZiriTadad momsaxurebis sferoSia, sadac ar iqmneba<br />
maRali <strong>damatebiTi</strong> Rirebulebis produqcia, anu saeqsporto saqoneli ar iqmneba,<br />
ZiriTadad spekulaciuri kapitali moZraobs da ara produqtiuli.<br />
2. ucxour investiciebsa da adgilobriv investiciebs Soris<br />
konkurenciuli brZola ar mimdinareobs, rac ekonomikuri zrdis<br />
ganmapirobebeli faqtoria;<br />
3. ar aris kargi biznes-garemo rac xels Seuwyobs ufro meti<br />
produqtiuli investiciebis mozidvas.<br />
Cven CavatareT kvleva, gamovikiTxeT 100 respondenti (mecnierebi,<br />
studentebi da biznesmenebi) da SevimuSaveT biznes-garemos riskis saerTo<br />
indeqsis kriteriumebi, (politikuri stabiluroba, ekonomikuri zrda). K<br />
1 ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamenti<br />
99
kvlevis Sedegebi Semdegi saxisaa:<br />
gamokiTxuli respodentebis 43%-s miaCnia, rom qveyana maRali riskiT<br />
xasiaTdeba, rasac umravlesobis azriT politikuri arastabiluroba iwvevs. 25%<br />
Tvlis rom ekonomika moumwifebelia, 27%-is azriT, qveyana Zalze maRali riskiT<br />
xasiaTdeba, xolo 5%-is gagebiT, qveyanaSi naklebad xelsayreli garemoa<br />
inveticiebis ganxorcielebisaTvis.<br />
sainvesticio garemos Sefaseba<br />
Ddiagrama 2<br />
Zalzed maRali riski<br />
qveyana maRali riskiT<br />
moumwifebeli ekonomika<br />
SedarebiT naklebad<br />
xelsayreli garemo<br />
pui-s erT-erTi saintereso Tvisebaa Siga investiciebis ,,CaTrevis” didi<br />
SesaZlebloba. mocemuli efeqti moqmedebs Semdegi mimarTulebiT: sasaqonlo<br />
da finansur bazrebze konkurenciis stimulirebisa da mimReb qveyanaSi<br />
teqnikuri efeqtianobis gadidebis saSualebiT. tnk-ebs SeuZliaT Siga<br />
firmebis gaaqtiureba. es xdeba im SemTxvevaSi, rodesac aRweven ganviTarebadi<br />
qveynebis adgilobriv bazarze, sadac ukve saqmianobas eweva samamamulo firmebi.<br />
msxvil ganviTarebad qveynebSic ki, Siga bazari, rogorc wesi, ar aris didi da<br />
masze moqmedebs pirobebi, romelic ganapirobebs oligopolis an monopoliis<br />
ganviTarebas. aseT pirobebSi, adgilobriv bazarze ucxouri firmebis SeRwevas,<br />
romlebic floben Tanamedrove teqnologiebs, SeuZlia uzrunvelyos samamulo<br />
firmebis aqtiuroba, ubiZgos maT teqnologiuri efe-qtianobis gadidebisken.<br />
empiriuli analizi adasturebs, rom tnk-ebis SeRwevam rigi qveynis zogierT<br />
dargSi dadebiTi gavlena moaxdina adgilobrivi firmebis mwarmoeblurobaze.<br />
sxva mxriv cnobilia, rom calkeul SemTxvevaSi tnk-ebis SeRweva mimRebi qveynis<br />
zogierT dargSi zrdida sabazro koncentracias. Tavisi bunebidan gamomdinare tnkebi<br />
Cveulebriv moqmedeben im dargebSi, romelTac aqvT koncentraciis maRali done.<br />
garda amisa, maT SeuZliaT gamodevnon SedarebiT mcire an araefeqtiani samamulo<br />
firmebi. ganviTarebadi qveynebis SemTxvevaSi, pui-s mniSvnelovani nawili modis mcire<br />
da saSualo sawarmoebis STanTqmaze privatizebis an adgilobrivi kerZo firmebis<br />
gayidvis saSualebiT. aqedan gamomdinare, aris saSiSroeba, rom msxvilma tnk-ebma<br />
100
konkurentuli upiratesobisa da agresiuli taqtikis gamoyenebiT gamoiwvios sabazro<br />
koncetraciis gaZliereba da adgilobrivi warmoebis Seviwroeba. ra mdgomareobaa<br />
am mxriv saqarTveloSi? ramdenad didia ucxouri seqtoris investiciuri<br />
potenciali da ra gavlenas axdens pui saerTo sainvesticio aqtiurobaze?<br />
,,CaTrevis” da ,,gamodevnis” efeqtis analizi moiTxovs zogierTi raodenobrivi<br />
maCveneblis gamo-yenebas. amisaTvis CavweroT tolobis ZiriTadi balansi: I t =D t +F t,<br />
sadac I _ investiciebis erToblivi normaa, D _ Siga investiciebis erToblivi wili<br />
mSp-Si, F _ ucxouri inve-sticiebis wili mSp-Si, t _ dro.<br />
Ppui-s martivi maxasiaTeblis mixedviT, Siga investiciebis formirebis<br />
TvalTaxedviT, SegviZlia gamoviyenoT Siga investiciebis absolituri<br />
elastikurobis koeficienti (E ) ucxourTan mimarTebiT. (ix. cxrili 1).<br />
E = ∆D/∆F (1)<br />
D da F mniSvnelobebSi Zlieri sxvaobis Tavidan acilebisaTvis, rasac<br />
adgili aqvs pui-s mozidvis sawyis stadiaze, SegviZlia gamoviyenoT Siga<br />
investiciebis SefardebiTi elastikurobis koeficienti (G) ucxourTan<br />
mimarTebiT. (ix. cxrili 7).<br />
G = (∆D/D) / (∆F/F) (2)<br />
Tu E > 0, maSin ekonomikaSi adgili aqvs ucxouri da Siga investiciebis<br />
multiplikaciur efeqts, rodesac pirveli CarTavs meores da amiT iZleva<br />
saSualebas miT ufro aqtiurad warmarTos kvlavwarmoebis procesi. aseT<br />
efeqts ewodeba ,,CaTrevis efeqti”. Tu E < 0, maSin adgili aqvs erTi saxeobis<br />
investiciebis mier meoreTi gamodevnas, e.i. ,,gamo-devnis efeqts”. im SemTxvevaSi,<br />
Tu ∆F < 0, da ∆D > 0, maSin Siga investiciebi STanTqaven ucxours, xolo ∆F ><br />
0, da ∆D < 0, piriqiT ucxouri investiciebi devnis adgilobrivs. naTelia, rom<br />
,,CaTrevis efeqti” niSnavs maqsimalurad komfortul sainvesticio klimats,<br />
xolo gamodevnis efeqti damaxa- siaTebelia iseTi situaciisaTvis, rodesac<br />
adgili aqvs Siga da ucxour investiciebs Soris konkurencias.<br />
qvemoT motanili cxrilis mixedviT gaangariSebuli maCveneblebi garkveul<br />
warmodgenas gviqmnian saqarTveloSi ganxorcielebul pui-is xasiaTze.<br />
investiciebi ZiriTad kapitalSi saqarTveloSi 2000-2006 wlebSi (mln<br />
larebSi) 1<br />
cxrili 1<br />
wlebi 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006<br />
pirdapiri ucxouri<br />
2030,7<br />
259,8 227,3 367,0 728,0 958,2 814,1<br />
investiciebi<br />
Sida investiciebi 1318,6 1645,5 525 1559,7 1739,4 2447,3 1493,5<br />
mTliani investiciebi 1578,4<br />
1872,8 1892,0 2287,7 2697,6 3261,4 3524,2<br />
1 ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamenti<br />
101
ucxouri da Siga investiciebis elastikurobis maCvenebeli<br />
saqarTveloSi 1996-2006 wlebSi<br />
cxrili 2<br />
Ddrois intervali<br />
Eelastikurobis<br />
absoluturi koeficienti<br />
Eelastikurobis<br />
SefardebiTi koeficienti<br />
1996-1997 -0.195 -0.19<br />
1997-1998 0.206 0.09<br />
1998-1999 -0.865 -0.24<br />
1999-2000 -0.343 -0.4<br />
2001-2002 -0.85 -0.08<br />
2002-2003 0.96 0.07<br />
2003-2004 0.78 0.09<br />
2005-2006 -0.78 -0.06<br />
rogorc meore cxrilidan Cans, gamodevnis efeqti wlebis Sesabamisad<br />
aWarbebs CaTrevis efeqts. aqedan gamomdinare, saxelmwifo politika mimarTuli<br />
unda iyos imaze, rom qveyanaSi Seiqmnas maqsimalurad konkurentuli da<br />
komfortuli garemo sufTa transnacionaluri kapitalisTvis da moxdes qeynis<br />
mier im dadebiTi faqtorebis gamoyeneba, romelic Tan sdevs aRniSnuli saxis<br />
kapitalis moZraobas. swored is dadebiTi faqtorebi uzrunvelyofen qveynis<br />
ekonomikis grZelvadian zrdas.<br />
102
globaluri finansuri krizisi da saqarTvelo 1<br />
nino oqruaSvili<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asoc. prof. S. SaburiSvili<br />
bolo dros gansakuTrebiT aqtualuri gaxda msoflio ekonomikuri da<br />
finansuri krizisis Tema. gamoiTqva mravali mosazreba misi gamomwvevi mizezebisa da<br />
daZlevis saSualebebis Sesaxeb. mecnierTa erTi nawili yvelafris saTaved amerikis<br />
finansuri seqtoris gadaWarbebul zrdas asaxelebs. msoflio finansuri krizisis<br />
pirveli niSnebi 2006-2007 wlebSi gamoCnda. warmoiSva moxmarebis bumi, romelmac<br />
sakvebi produqtebis, navTobis da nedleulis fasi arnaxul niSnulebamde awia. amas<br />
moyva fasebis swrafi vardna, Semcirda navTobis, mravali sawarmoo mniSvnelobis<br />
nedleulisa da samomxmareblo saqonlis fasebi. sakredito da sabanko sistemis<br />
gadatvirtvis gamo warmoiSva ipoTekuri krizisi, romelmac Seanela ekonomikuri<br />
ganviTareba. jerjerobiT saxelmwifoTa da finansur dawesebulebaTa CareviT<br />
situacia regulirdeba, Tumca zemoqmedeba yovelTvis ver iqneba warmatebuli,<br />
mosalodnelia ekonomikuri ganviTarebis mkveTri Seferxeba da finansuri bazrebis<br />
gakotreba.<br />
ekonomikuri ganviTarebis ciklurobasTan erTad mimdinare krizisis gamomwvev<br />
mizezad saxeldeba amerikis safinanso-sabanko sistemis kraxi. aSS-Si 2000-2004<br />
wlebis ekonomikuri aRmavlobisas sabanko sistemaSi Warbad dagrovda finansuri<br />
resursebi. saxelmwifo da bankebi uxvad gascemdnen egreTwodebul iaf sesxebs, raTa<br />
ekonomikuri zrdisTvis SeewyoT xeli da gaejerebinaT bazari iafi fuliT. amis<br />
Sedegad warmoiSva e.w. finansuri buSti. mravalma kreditorma Sewyvita kreditebis<br />
dafarva. faqtobrivad moaxloebuli krizisis cikli gaRrmavda. warmoSobilma<br />
inflaciam, kreditebisTvis aucilebeli kapitalis ZiriTadi wyaro _ moqalaqeebi,<br />
gadaxdisuunaro gaxada.<br />
bolo wlis manZilze sagrZnoblad daeca saerTaSoriso indeqsebis maCveneblebi.<br />
indeqsebis kleba axasiaTebs rogorc finansur kriziss, aseve recesias. amitom<br />
warmoiSoba dapirspireba: recesia ar iZleva saSualebas refinansirebis ganakveTi<br />
gaizardos, (cnobisTvis federaluri sarezervo sistemis refinansirebis ganakveTi<br />
aris 2%) 2 , xolo zrdadi inflacia moiTxovs refinansirebis wilis gazrdas.<br />
situacia stagflaciis xasiaTs iRebda. arsebobs safrTxe realuri seqtorisTvisackreditebi<br />
da dafinanseba mcirdeba, mcirdeba ndobac da sul ufro naklebi saSualeba<br />
rCeba kerZo biznesis dasafinanseblad.<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis~ sakaTedro studentur<br />
konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />
2 gazeTi “komersanti”, № 183(4000), 09.10.2008<br />
103
krizisi umTavresad Seexo amerikis finansur institutebs. xuTi wamyvani<br />
sainvesticio banki Tavisi pirvandeli formiT aRar arsebobs: Bear Stearns gaiyida,<br />
Lehman Brothers gakotrda, Merrill Lynch gaiyida, Goldman Sachs da Morgan Stanley-m<br />
ki Sewyvites sainvesticio saqmianoba maRal riskebTan da dafinansebis saWiroebidan<br />
gamomdinare. krizisis dasaZlevad da qveynis umTavresi bankebis gakotrebisgan<br />
dasacavad aSS mTavrobam sarezervo fondidan 250 miliardi dolari gamoyo 1 . agreTve<br />
gakeTda gancxadeba, rom aSS-s mTavroba Seisyidda strategiulad mniSvnelovani<br />
bankebis aqciebs. Tumca ekonomistTa umetesoba Tvlis rom aseTi saxis erTjeradi<br />
daxmarebebi ar iZleva realur safuZvels finansuri krizisidan gamosasvlelad.<br />
krizisi agreTve ganapiroba gauwonasworebelma finansurma politikam.<br />
aRmavlobis wlebis ganmavlobaSi SeiniSneboda finansuri nakadebis zrda, finansuri<br />
garigebebis mzardi tempi ar asaxavda ekonomikis realuri seqtorebis zrdas.<br />
faqtobrivad garigebebi ideboda ise, rom haeri da iluzia iyideboda. krizisis<br />
pirvelma dartymebma 2008 wlis zafxulSi iCina Tavi. daiwyo inflaciuri procesebi,<br />
romelic dolaridan gadaedo masTan mWidrod dakavSirebul savaluto da ekonomikur<br />
sistemebsac. fasebi mkveTrad avarda, Semdeg ki dacema daiwyo.<br />
navTobis gaZvirebam gazarda sxva produqciis fasic (magaliTad, kvebis produqtebis,<br />
radgan maTi transportirebis xarjebi gaizarda) Semcirda avtomobilebis Sesyidvebi.<br />
mravali sawarmo Semcirda an sruliad daixura. sawarmoo procesis Seferxebam<br />
resursebze moTxovna Seamcira, Sesabamisad Semcirda samompoveblo saqmianobac.<br />
udidesma navTobmompoveblebma gadawyvites navTobis mopovebis Semcireba, raTa fasebis<br />
niSnuli garkveul zRvarze SeenarCunebinaT. magaliTisTvis wlis dasawyisSi erTi<br />
bareli navTobis fasi aWarbebda 100$-s, 11 ivliss 147,27$, xolo 24 oqtombers erTi<br />
bareli navTobis fasi 61$-mde daeca.<br />
sawarmoo da sabanko sferoebis krizisma mravali momuSavis gaTavisufleba<br />
gamoiwvia. daixura sawarmoebi da mcire filialebi, kompaniebma xarjebis<br />
Sesamcireblad momuSaveTa gaTavisufleba daiwyes. aman kidev ufro Seamcira bankebis<br />
aqtivebi, agreTve Semcirda saxelmwifos Semosavali gadasaxadebidan. umuSevrobam aSS-<br />
Si 6 procentamde aiwia, Tumca varaudoben, rom es maCvenebeli momavalSi kidev<br />
aiwevs. Aman Tavis mxriv gaauaresa mosaxleobis msyidvelobiTunarianoba, erToblivma<br />
moTxovnam kidev ufro dabla daiwia da warmoebis moculobac mis kvaldakval<br />
Semcirda.<br />
amerikaSi dawyebuli krizisi maleve gadaedo evropas, romelsac mWidro<br />
finansuri da ekonomikri urTierTibebi qonda aSS-sTan. globaluri msoflios<br />
pirobebSi, rodesac arsebobs saerTaSoriso sawarmoebi da finansuri institutebi,<br />
erT adgilas dawyebuli tendencia sakmaod swrafad vrceldeba. dolaris kursis<br />
dacemam ganapiroba masTan dakavSirebuli valutebis kursis vardnac. mravali qveynis<br />
1<br />
www.k2kapital.com<br />
104
ankebs gaaCnda sagareo kreditebi, romlebic saerTo jamSi sakmaod did maCvenebels<br />
Seadgendnen. krizisis gamo bankebis realuri aqtivebi Semcirda da isini am sagareo<br />
kreditebis aragadaxdisunarianebi gaxdnen. evropis wamyvani bankebi gakotrebis piras<br />
aRmoCndnen. zogierTi qveynis mTavrobam strategiuli mniSvnelobis bankebis<br />
gadasarCenad maTi garantad dadgoma ikisra. Tumca zogi bankis sagareo vali am<br />
qveynis biujetsac ki aWarbebda, magaliTad, islandiis sami wamyvani bankis (Kaupthing,<br />
Glitnir da Landsbanki) sagareo vali 106 miliard dolars Seadgenda, roca mTliani Siga<br />
produqtis moculoba 14 miliardia. 1<br />
krizisis masStaburobis gamo wamyvani qveynebis mmarTvelma organoebma<br />
SeTanxmebul moqmedebebs mimarTes, gadawyda saprocento ganakveTebis Semcireba. am<br />
RonisZiebaze mxolod iaponiis centralurma bankma ganacxada uari. didi rvianis<br />
Sexvedrebze miRebul iqna gadawyvetilebebi, rom saerTaSoriso Tanamegobroba yvela<br />
Zalasa da resusrs ixmarda strategiuli mniSvnelobis finansuri institutebis<br />
kraxis Tavidan asacileblad. gadawyda agreTve, rom krizisidan gamosvlis dromde<br />
saxelmwifoebi daudgebodnen garantad bankebis mier mozidul kreditebs, kreditebi<br />
aRebul unda iqnes 5 wliani vadiT. sistemuri mniSvnelobis bankebis kapitalis<br />
Sesavsebad ki saxelmwifoebs miecaT ufleba SeesyidaT bankebis privilegirebuli<br />
aqciebi da saWiroebis SemTxvevaSi biujetidan gamoeyoT daxmareba.<br />
krizisis gamo evropaSi ekonomika 0,2%-iT daeca. finansurma krizisma realur<br />
seqtorsac miayena dartyma. gansakuTrebiT dazaralda avtomwarmoeblebis industria<br />
da samSeneblo sfero. amerikasa da evropaSi Semcirda msubuqi avtomobilebis gayidvaTa<br />
moculoba, wamyvanma firmebma Seamcires warmoeba, daxures Svilobili sawarmoebi<br />
da filialebi, raTa gakotrebisgan gadarCeniliyvnen. samSeneblo sferoSi ki bolo 5<br />
wlis manZilze mSeneblobaTa gaormagebuli tempi daeca. samSeneblo kopaniebi veRar<br />
iRebdnen kreditebs bankebidan da gayidvaTa moculobac sagrZnoblad Semcirda. 2<br />
saqarTveloSi msoflio krizisiT gamowveuli mdgomareoba sagrZnoblad gaauaresa<br />
agvistoSi ganviTarebulma samxedro moqmedebebma. am movlenam didi zarali miayena<br />
qveynis ekonomikas da mosaxleobas. mraval regionSi ganadgurda infrastruqtura,<br />
mosaxleobis nawili daiRupa, didi nawili ki iZulebuli gaxda gadasaxlebuliyo.<br />
sazRvargareT saxelmwifos mouwia gauTvaliswinebeli xarjebis gaReba saomar<br />
moqmedebebze, dazianebuli infrastruqturis aRdgenaze, iZulebiT gadaadgilebuli<br />
mosaxleobis daxmarebaze da a.S. omma daazarala soflis meurneoba, turistuli biznesi,<br />
samSeneblo da sadazRveo biznesi, agreTve warmoebis mravali dargi. saxelmwifos<br />
daawva gazrdili socialuri danaxarjebi, amave dros Semcirda gadasaxadebidan<br />
miRebuli Semosavali. eqspertTa SefasebiT mTliani fiskaluri deficiti 2008 wels<br />
804 mln dolars Seadgenda. sagadasaxdelo balansisMmimdinare angariSis deficiti<br />
1 www.wikipedia.org<br />
2<br />
www.eib.org<br />
105
olo 3 wlis manZilze 2jer gaizarda, rac samomxmareblo bumiT da importis<br />
zrdiT iyo ganpirobebuli, Tumca garRveva ar xdeboda, radgan ucxouri investiciebiT<br />
xdeboda deficitis dafarva. gvistos movlenebis Semdgom ucxouri investiciebi<br />
Semcirda, magram Semcirda importis moculobac, ase rom deficiti isev imave maCvenebelze<br />
darCa. Tumca grZelvadian periodSi mosalodnelia sagadasaxdelo balansis<br />
gauareseba Semcirebuli ucxouri dafinansebis gamo, romelic 2004-2007 wlebSi mSps<br />
22,5%-s Seadgenda.<br />
pirdapir danakargebTan erTad saxelmwifoSi gauaresda sainvesticio garemo.<br />
saomari moqmedebebis gamo mosaxleobam didi odenobiT gaitana bankebidan danazogebi,<br />
ramac sabanko seqtors gamoacala ZiriTadi samoqmedo iaraRi. fuladi saSualebebis<br />
deficitis gamo bankebma Sewyvites kreditebis gacema, ramac Tavis mxriv Seanela<br />
ekonomikuri procesebi da muSaoba im firmebis, romlebic sabanko kreditebze iyvnen<br />
damokidebulni, maT Soris samSeneblo biznesi, romelic ZiriTadad bankidan aRebuli<br />
kreditebiT axorcielebda Tavis saqmianobas. inflaciis gamo Semcirda mosaxleobis<br />
msyidvelobiTunarianoba, ramac Seamcira erToblivi moTxovna da samSeneblo kompaniebis<br />
gayidvebi, Semcirda Semosavali da amave dros gaizarda gaZvirebuli masalis<br />
SesaZenad gaweuli danaxarjebi 1 .<br />
qveynis arastabiluri politikuri da ekonomikuri mdgomareobis gamo Semcirda<br />
ucxoelTa ndoba, ramac Seamcira turistuli nakadebi da am dargidan miRebuli Semosavali.<br />
daiklo ucxoel investorTa ndobam, Semcirda rogorc pirdapiri ucxouri<br />
investiciebi, agreTve sabanko kreditebi, ramac kerZo kapitalis nakadebi sagZnoblad<br />
Sekveca. gadaido rigi samomavlo proeqtebi, magaliTad, foTSi navTobgadamamuSavebeli<br />
qarxnis mSenebloba.<br />
Semcirda mTliani Siga produqtis zrdis tempebi. wina wlebis ganmavobaSi mSp-s<br />
zrda 10%-s Seadgenda, wlis dasawyisSi navaraudevi wliuri 9%-iani mateba saomari<br />
moqmedebebis gamo 9%-dan 3.5%-mde Semcirda 1 . danaklisis dafarva garkveulwilad<br />
SeiZleba ucxouri daxmarebebis xarjze moxdes, saerTaSoriso Tanamegobrobam, bolo<br />
periodSi, saqarTvelos 4.5 miliardi dolaris odenobis daxmareba gamouyo, magram<br />
Tu saxsrebi grZelvadian miznebSi ar iqna daxarjuli, es erTjeradi daxmareba ver<br />
aanazRaurebs ekonomikuri da safinansi sferos danakargebs. krizisidan gamosvlisTvis<br />
mizanSewonili iqneba ekonomikis realuri seqtoris zrda, warmoebis reabilitacia da<br />
axali sawarmoebis amoqmedeba. iafi kreditebis politikaze produqtiuli iqneba<br />
saprocento ganakvetis subsidirebis programa. sabanko sferoSi resursebis mosazidad<br />
saxelmwifom unda Seqmnas garantiebis sistema, romelic daicavs meanabreebs da<br />
ucxoel investorebs, romelTa saSualebebi bankebis ZiriTad aqtivebs warmoadgens.<br />
Tavis mxriv, sabanko sferom unda gaafarTovos sasesxo-sakredito operaciebi, raTa<br />
ekonomikurma subieqtebma SeZlon saqmianobis ganxorcieleba da Semosavlis miReba,<br />
rac bankisTvis sesxebis dabrunebis winapiroba iqneba.<br />
106
2008 wlis bolos da 2009 wlis dasawyisSi gatarda rigi antikrizisuli<br />
RonisZiebebi _ gamoiyo erTjeradi daxmarebebi sabanko sferosa da biznesis kerZo<br />
seqtorisaTvis. wlis dasawyisSi SemuSavda saxelmwifo antikrizisuli programis<br />
farglebSi gansaxorcielebeli stimulirebis gegma. mis farglebSi gamoiyo 2 miliard<br />
2 milioniani daxmarebis paketi, romelic socialur programebsa da ekonomikis<br />
ganviTarebas unda moxmareboda 1 . regionebs aqtiurad unda mieRoT monawileoba saku-<br />
Tari biujetis marTvaSi. gamoyofili daxmarebis udidesi nawili, miliard 600<br />
milioni unda moxmareboda socialur programebs, xolo 250 milioni uSualod<br />
ekonomikis stimulirebas. xelisuflebis gancxadebiT mocemuli programis da krizisis<br />
ganmavlobaSi saxelmwifos umTavresi amocanaa samuSao adgilebis Seqmna, adgilobrivi<br />
firmebisa da mewarmeebis stimulireba da ekonomikuri zrdis uzrunvelyofa.<br />
samwuxarod mocemuli antikrizisuli programa umeteswilad erTjeradi<br />
daxmarebis saxes ufro atarebs, vidre ekonomikis realurad mastimulirebeli<br />
RonisZiebisa. gzebis mSeneblobaze da infrastruqturis aRdgenaze dasaqmebuli xalxi<br />
araa sakmarisi biznes-aqtivobis uzrunvelsayofad da mosaxleobis keTildReobis<br />
asamaRleblad grZelvadian periodSi. aucilebelia imis gaazreba, rom saqarTveloSi<br />
kriziss msoflio krizisisgan gansxvavebuli winapirobebi da maxasiaTeblebi aqvs, da<br />
saWiroa maTi gaanalizeba da mizanmimarTuli zemoqmedeba. mxolod amis Semdgom iqneba<br />
SesaZlebeli krizisiT gamowveuli zaralis anazRaureba da momavali ganviTarebis<br />
uzrunvelyofa.<br />
1 www.presa.ge<br />
107
mcire da saSualo mewarmeobis warmatebis strategia 1<br />
TaTuli duSuaSvili<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: prof. r. gvelesiani<br />
rogor unda miaRwios qveyanam warmatebas mewarmeobis sferoSi? rogor miaRwies<br />
mas msoflios sxadasxa qveynis sxvadasxva sawarmoebma? msoflioSi arsebobs uamravi<br />
ucnobi, didi warmatebis mqone sawarmo, romlebic yuradRebis miRma darCnen. es aris<br />
msoflio masStabiT saukeTeso mcire da saSualo mewarmeobis sfero, `ucnob<br />
liderTa~, igive `farul CempionTa samyaro~. maTi wili msoflio bazarze 70-90%-s<br />
Seadgens. miuxedavad imisa, rom isini kvlav ucnobni arian, Cven mudam maTi nawarmiTa<br />
da servisiT varT garemoculni.<br />
ram ganapiroba am sawarmoebis warmateba?<br />
mcire da saSualo mewarmeobis umaRlesi rangis warmomadgenlebi gabneulia<br />
warmoebisa da momsaxurebis yvela dargSi. msoflio bazris liderTa mesamedze meti<br />
(37%) manqanaTmSeneblobaze modis. isini gansakuTrebiT kargad arian warmodgenilni<br />
agreTve eleqtromrewvelobaSi, liTondamuSavebasa da qimiaSi.<br />
originalobis, xarisxisa da profesionalizmis gansakuTrebuli SerwymiT mcire da<br />
saSualo mewarmeni msoflio bazrisaken gzas ukvalaven TavianT saqonelsa da<br />
momsaxurebas. magram amasTanave `faruli Cempionebi~ araviTar SemTxvevaSi ar<br />
ugulvebelyofen momxmarebels. qveynis Sida bazarze TavianTi maRalspecializebuli<br />
miwodebiT isini inarCuneben saSualod 44%-is Sesabamis wils, maTi udidesi<br />
konkurenti ki, piriqiT, am sididis mxolod naxevars aRwevs.<br />
iqneb warmatebis mizezi mewarmeobis profilia?<br />
msoflio donis mcire da saSualo sawarmoebi TavianTi arsebobis 80 wels<br />
iTvlian da upiratesad ojaxur sakuTrebas warmoadgenen. nebismier farul Cempions<br />
gaaCnia daaxloebiT aTi sazRvargareTuli filiali, rogorc msoflio bazarze<br />
mkveTri orientirebis sarkiseburi asaxva.<br />
mcire da saSualo sawarmoebi, rogorc msoflio bazris liderebi, emyarebian<br />
ufro imas, rac amarTlebs, nacvlad imisa, rom Tavs eqperimentebis ufleba miscen.<br />
amis damadasturebelia is, rom maTi saqonlisa da momsaxurebis ori mesamedi imyofeba<br />
`sasicocxlo ciklis~ simwifis fazaSi, mxolod 30% danergvis an zrdis fazaSi.<br />
amasTan, isini araviTar SemTxvevaSi ar ugulebelyofen inovaciebs.<br />
maT warmatebas mewarmeobis politika xom mar gansazRvravs?<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `ekonomikuri politikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />
daimsaxura saprizo adgili.<br />
108
`super sawarmoebis~ warmatebebi sxvadasxva faqtorebis mizandasaxuli<br />
urTierTqmedebis Sedegia. maT Soris arsebiTia:<br />
sakuTari saqonlisa da momsaxurebisaTvis msoflio bazris marTvis miRweva, misi<br />
dapyroba;<br />
ZiriTad kompetenciebze koncentracia, saqonlisa da momsaxurebis warmoebis<br />
specializacia gafarToebis nacvlad;<br />
<br />
<br />
<br />
nawarmze mudmivi zrunva, uaxloesi miRwevebis warmoebis procesSi danergvisa da<br />
gamoyenebis ganuwyvetloba;<br />
momxmarebelTan rac SeiZleba meti siaxlove, raTa maTi survilebisa da problemebis<br />
gadawyvetis kompetenciis gaTvaliswineba dagegmvis fazaSi iyos SesaZlebeli;<br />
mewarmeobis kulturaze orientireba, rac TanamSromelTa motivirebas axdens. marTvis<br />
am stilis sazRauria TanamSromlebis avadmyofobis dabali done, naklebi denadoba da<br />
didi SemoqmedebiTunarianoba. 1<br />
ratom darCnen msoflios donis mcire da saSualo sawarmoebi specialuri presisa<br />
da mecnierTa yuradRebis gareSe? amis mizezad SegviZlia miviCnioT is, rom maTi<br />
produqcia xSirad uxilavi da SeumCnevelia, radgan sxva saxis nawarmis damzadebis<br />
process emsaxureba an saboloo produqtSi iferfleba an kidev mis komponentad<br />
iqceva. kidev erT mizezad SegviZlia davasaxelod Tavad mewarmeTa survili ucnobad<br />
darCenisa. da mainc vin arian msoflio donis liderebi, romelnic `farul<br />
Cempionebad~ gvevlinebian? esenia:<br />
`brita~ (`Brita~). saojaxo meurneobis wylis filtris bazari `britas~ mier<br />
Seiqmna. is, rogorc am saqmis pioneri, gamudmebiT ibrZoda Tavisi wamyvani poziciebis<br />
dasacavad. misi msoflio bazris wili amJamad 85%-ia.<br />
`STili~ (`Stihl~). `STilis~ Zraviani xerxebi mTel msoflioSi gamoiyeneba. igi<br />
metad inovaciuri sawarmoa. `STilis~ msoflio bazris wili misi uZlieresi<br />
konkurentebis wilze daaxloebiT orjer metia.<br />
`haribo~ (`Haribo~). `haribos~ `rezinis daTuniebi~ evropasa da aSS-Si erTnairad<br />
popularulia. man, rogorc am tkbileulis mwarmoebelma, SeZlo dasavlur samyaroSi<br />
msoflio bazris aSkarad upiratesi poziciis mopoveba.<br />
`gerietsi~ (`Gerriets~). es sawarmo amzadebs Teatris fardebsa da scenis<br />
mowyobilobebs. is aris scenis didi fardebis erTaderTi mwarmoebeli mTel<br />
msoflioSi. ase rom, is msoflio bazris 100%-s flobs.<br />
1 revaz gvelesiani. mcire da saSualo mewarmeobis watrmatebis strategia da kultura. Tb., 1999<br />
gv. 7<br />
109
`faruli Cempionebis~ umetesoba TavianTi wilis safuZvelze bazris<br />
`mmarTvelad~ gvevlineba. maT umetesobas wamyvani poziciebi mravali wlis manZilze<br />
uWiravs. isini axerxeben ara mxolod bazris soliduri wilis dakavebas, aramed mis<br />
SenarCunebasac. aSkarad gamokveTili bazris wilis ukan imaleba ufro Rrma ramfsiqologiuri<br />
xelmZRvaneloba, romelsac aqvs pretenzia daamkvidros dargebis<br />
standarti, gansazRvros marTvis wesebi da moaxdinos maTi modifikacia, e.i. pretenzia<br />
imisa, rom iyos saukeTeso an #1. `faruli Cempionebi~ miznis dasaxvisa da<br />
strategiis formulirebisas sxvadasxva meTodebs iyeneben. erT-erTi aseTia-<br />
`dagegmvis strategia~. is naTel da kargad Camoyalibebul miznebs saxavs, rac<br />
emyareba formalur kontrols, raTa maTi Sesruleba uzrunvelyos. `farul<br />
CempionebTan~, didi sawarmoebisgan gansxvavebiT, dagegmvisa da misi<br />
ganxorcielebisaTvis pasuxismgebeli erTi da igive pirovnebaa, romelic fsevdozusti<br />
cifrebiTa da aramyari grZelvadiani prognozebiT Tavs ar iwuxebs. Tuki gegmebi ar<br />
realizdeba ise, rogorc navaraudevi iyo, maSin pasuxismgebeli piri mas strategias<br />
Seusabamebs. es meTodi `TviTganviTarebad strategiad~ aris cnobili. rac Seexeba<br />
`samewarmeo strategias~, individs, romelic organizacias akontrolebs, SeuZlia<br />
misi momavlis ganWvreta mTlianad sawarmoze gadaitanos da radganac mgegmavi imave<br />
dros realizatoric aris, mas SeuZlia TandaTanobiT reagireba moaxdinos<br />
moqmedebaTa Sedegebze. Seasabamisobis unarianoba ganasxvavebs `samewarmeo strategias~<br />
`dagegmili strategiisagan~. pirveli tovebs sivrces moqnilobisaTvis - zustad<br />
aRwerili miznebis sakompensaciod.<br />
`super sawarmoebi~ gansazRvraven TavianT bazrebs `viwrod~ da ara `farTod~ da<br />
axdenen maT maRalspecializebul damuSavebas. maT mier bazris gansazRvra Semdegi<br />
TvisebebiT xasiaTdeba:<br />
gaiTvaliswineba rogorc momxmareblebis moTxovnilebebi, aseve saqonlis,<br />
momsaxurebisa da teqnologiebis perspeqtivebi;<br />
<br />
<br />
<br />
`faruli Cempionebi~ TavianT bazrebs kargad icnoben, rac maT specializaciasa da<br />
bazarTan siaxloves gansazRvravs;<br />
mravali `super sawarmo~ TviTon qmnis bazris super niSebs. zogierTebi ki aviTareben<br />
erTaderTi saxis saqonelsa da momsaxurebas, romelic gansazRvravs maT sakuTar<br />
bazaars;<br />
bazris asortimenti ufro `Rrmaa~, vidre `farTo~, rac qmnis specializaciis iseT<br />
xarisxsa da srulyofas, romelsac konkurentebi Znelad Tu miaRweven;<br />
`super sawarmoebi~ msoflio bazris liderebi gaxdnen, imitom rom maT aqvT<br />
pirdapiri kontaqtebi TavianT momxmareblebTan filialebis meSveobiT. momxmarebelTan<br />
siaxlove ganisazRvreba ori ganzomilebiT: `saqoneli da momsaxureba~ da<br />
`interaqcia~. did sawarmoebTan SedarebiT `faruli Cempionebi~ upiratesobiT<br />
sargebloben `interaqciis~, xolo mcire sawarmoebTan mimarTebaSi `saqonlisa da<br />
110
momsaxurebis~ TvalsazrisiT. maTi mTavari argumentia faseuloba da ara fasi. isini<br />
orientirebulni arian saqonelsa da momsaxurebaze da ara fasze.<br />
erTaderTi gza xangrZlivi mtkice warmatebisaken aris ganuwyveteli inovacia.<br />
igi `farul CempionTa~ damaxasiaTebeli mniSvnelovani niSan-Tvisebaa. TiTqmis yvela<br />
maTganma maiaRwia msoflio bazarze pirvelobas, radgan isini odesRac, teqnologiis<br />
arsebiTi aspeqtebisaTvis an saxeobebisaTvis TavianT bazarze biznesi rom waremarTaT,<br />
pionerebi iyvnen. xSirad bazrebi winaswar ar arsebobda da pirvelad mxolod maTi<br />
inovaciiT Seiqmna.<br />
`faruli Cempionebi~ TavianTi inovaciuri saqmianobiT aSkarad gansxvavdebian<br />
didi sawarmoebisagan. isini ar arian calmxrivad orientirebuli: arc mxolod<br />
teqnologiaze da arc mxolod bazarze. teqnologia da bazari ki ar upirispirdebian,<br />
erTmaneTs aramed erTmaneTs avseben, amitom maTi, rogorc `Tanabaruflebiani~<br />
mamoZravebeli Zalebis integrireba unda moxdes. sawarmom `resursebze damyarebuli<br />
(`Signidan gareT~) strategiis~ Sesaxeb moZRvreba unda Seusabamos `bazris<br />
SesaZleblobebis (`garedan SigniT~) strategias~. Mxolod maSin, roca Sinagani<br />
kompetenciebi da garegani SesaZleblobebi erTmaneTs esadageba, sawarmos SeuZlia<br />
Tavisi sruli potencialis gamovlena. 1<br />
`lideri sawarmoebi~ Zlieri da mkacri konkurentebi arian. konkurenciis<br />
upiratesoba ganisazRvreba, rogorc konkurentebTan SedarebiT ufro racionaluri,<br />
upiratesobis mqone saqmianoba, romelmac 3 piroba unda daakmayofilos:<br />
momxmareblisaTvis mniSvnelovani unda iyos;<br />
maT mier aRqmuli unda iqnas;<br />
xangrZlivobiT xasiaTdebodes.<br />
Tuki, magaliTad, produqciis SefuTva momxmareblebisaTvis umniSvneloa, maSin is,<br />
bunebrivia, ar gamodgeba konkurenciis upiratesobis misaRwevad. Tu nawarms<br />
SedarebiT xangrZlivi `sicocxlisunarianoba~ gaaCnia, magram momxmarebeli am sikeTes<br />
ar icnobs an ver aRiqvams, maSin es konkurenciis upiratesobad ar CaiTvleba. roca<br />
sawarmo fass amcirebs ise, rom mas xarjebis mxriv upiratesoba ar gaaCnia, amas<br />
SeiZleba maSinve mohyves konkurencia da fasebis TvalsazrisiT upiratesobis<br />
xangrZlivad SenarCuneba SeuZlebeli gaxdeba.<br />
`farul CempionTa~ konkurenciis upiratesobebi SeiZleba Semdegnairad<br />
CamovayaliboT:<br />
`arsebobis principi~ iarsebeb mxolod konkurenciis upiratesobiT. es principi<br />
`farul Cempionebs~ kargad aqvT gacnobierebuli;<br />
`mowinaaRmdegis cnobis principi~ konkurentebze dakvirveba iseTive mniSvnelovania,<br />
rogorc momxmareblebze dakvirveba. saWiroa konkurenciis kargi codna, Tumca<br />
`faruli Cempionebi~ uaryofen `mibaZvis xafangs~;<br />
2 revaz gvelesiani. mcire da saSualo mewarmeobis warmatebis strategia da kultura. Tb., 1999<br />
111
`SesaZleblobebis principi~ konkurenciis yoveli parametri iZleva konkurenciis<br />
upiratesobis SeasaZleblobas. upiratesobas SeiZleba mivaRwioT ara mxolod<br />
`ZiriTadi saqonlisa da momsaxurebis~ an `servisis~ parametrebSi, aramed, agreTve<br />
`programuli uzrunvelyofis~ parametrebSic;<br />
`konsistenciis principi~ saqoneli da momsaxureba mniSvnelobas unda Seesabamebodes;<br />
`aRqmis principi~ konkurenciis upiratesobad mxolod isini iTvleba, romlebsac<br />
momxmareblebi aRiqvamen.<br />
`farul Cempionebs~ gaaCniaT Zalian Zlieri da amave dros Taviseburi mewarmeobis<br />
kultura. am kulturis aRiareba aris TanamSromelTa sawarmosTan identifikaciisa<br />
da motivaciis safuZveli, rac amcirebs avadmyofobisa da denadobis wils.<br />
mewarmeobis kultura, saqonlis warmoebisa da momsaxurebis gawevis gaumjobesebazea<br />
orientirebuli da Seurigebelia zarmacebis mimarT.<br />
msoflio donis mcire da saSualo sawarmoebis xelmZRvanelobis stili SeiZleba an<br />
iqneb unda iyos kidec ambivalenturi: avtoritaruli ZiriTad faseulobebSi, xolo<br />
monawileobiTi procesebsa da ganoxorcielebis detalebSi. marTva aris ara `an-an~-is,<br />
aramed `rogorc-aseve~-s arCeva.<br />
rogori mdgomareobaa qarTul mcire da saSualo mewarmeobaSi?<br />
oficialurad deklarirebuli monacemebiT, 2008 wels saSualo zomis<br />
sawarmoebze modioda sawarmoTa saerTo brunvis TiTqmis 8%, anu 3.5 procentuli<br />
punqtiT naklebi 2003 welTan SedarebiT. imave periodSi saSualo zomis sawarmoTa<br />
wili produqciis gamoSvebaSi Semcirda 2.7 procentuli punqtiT da 8.5% Seadgina.<br />
oficialurad deklarirebuli monacemebiT, 2008 wels saSualo biznesSi<br />
dasaqmebulTa mTlianma raodenobam 60909 piri Seadgina, romelTagan 49.3% qalia,<br />
xolo 50.7% mamakaci. dasaqmebulTagan daqiravebulia 59782 piri. saSualo zomis<br />
sawarmoebSi saSualo Tviurma xelfasma – 371.9 lari Seadgina.<br />
rac Seexeba, mcire sawarmoebs, oficialurad deklarirebuli monacemebiT, 2008<br />
wels mcire zomis sawarmoebze modioda sawarmoTa saerTo brunvis 8.2%, anu 5.4<br />
procentuli punqtiT naklebi 2003 welTan SedarebiT. imave periodSi mcire zomis<br />
sawarmoTa wilma 8.3% Seadgina.<br />
2008 wels mcire biznesSi dasaqmebulTa mTlianma raodenobam 69979 piri<br />
Seadgina, romelTagan 41.8% qalia, xolo 58.2% mamakaci. dasaqmebulTagan<br />
daqiravebulia 55150 piri. mcire zomis sawarmoebSi saSualo Tviurma xelfasma –<br />
285.7 lari Seadgina.<br />
ratom ver aRweven damwyebi sawarmoebi warmatebas? amis Taobaze gamoyofen Svid<br />
mizezs:<br />
1. dafinansebis simcire (68,6%);<br />
112
damaarseblebi xSirad saTanadod ver afaseben TavianT moklevadian moTxovnas<br />
kapitalze. problemebi Cndeba maSinac, rodesac momxmareblebis mier gadaxdis procesi<br />
Wianurdeba. saSiSia Zalze maRali fasic firmis Sesyidvis SemTxvevaSi.<br />
2. informaciis deficiti (61%);<br />
xSirad damaarseblebma Zalze cota ician sabazro procesebis Sesaxeb. isini<br />
zedmetad afaseben moTxovnas TavianT nawarmze an momsaxurebaze, naklebad -<br />
konkurencias.<br />
3. kvalifikaciis nakli (48%);<br />
profesiuli kvalifikaciis deficiti ise igrZnoba rogorc arasdros, amitom<br />
kidev ufro uaresi mdgomareobaa mewarmeobisa da komerciis codnis mxriv, maSin roca<br />
dargobrivi gamocdileba warmatebis miRwevis sawindaria.<br />
4. dagegmvis xarvezebi (30,1%);<br />
an dagegmvaa defeqturi an kargia, magram ar sruldeba.<br />
5. ojaxuri problemebi (29,9%);<br />
roca meuRles ar surs sawyis fazaSi arsebul familarul datvirTvas didxans<br />
Seurigdes.<br />
6. sawarmos Sedegebis gadaWarbebuli Sefaseba (20,9%);<br />
aq sawarmos mier realizebuli saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba Zalze<br />
mcirea maRal investiciebTan an mudmiv xarjebTan SedarebiT.<br />
7. garegani zegavlena (15,4%).<br />
es iseTi mizezebia, romelTa arc gaTvaliswineba SeiZleba da arc maTze<br />
zemoqmedeba. magaliTad; cvlilebebi momxmarebelTa qcevaSi, Semcirebuli<br />
msyidvelobiTunarianoba potenciur momxmarebelTa jgufSi, ZviradRirebuli manqanebis<br />
mxriv zarali teqnikuri progresis Sedegad, satransporto, teqnikuri an finansuri<br />
Sedegebi Secvlili komunaluri dagegmvis gamo.<br />
damoukidebeli, warmatebuli mewarmeobisaken, swori, Tanmimdevruli<br />
orientirebisaTvis saWiroa, gaviTvaliswinoT `farul CempionTa~ warmatebis<br />
strategia, miviRoT safuZvliani informacia da eqspertebma gaakeTon konsultacia<br />
yvelafris Sesaxeb, rac ki SeiZleba win gvelodes.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
MOLITOR, Bruno, Wirtschaftspolitik, 6. Aulf., Muenchen 2001<br />
MUSSEL, Gerhard, PAETZOLD, Juergan, Grundfragen der Wirtschaftspolitik, 4., erw. U. aktualisierte Aulf., Muanchen 2003<br />
Walter A. S. Koch, Chiristian Czogalla, Grundlagen der Wirtschaftspolitik, 2. Aufl., Stuttgart 2004.<br />
EVERS, Marc, Die institutionelle Ausgestaltung von Wirtschaftsordnungen. Eine dogmengeschichtliche Unterschung im<br />
Lichte des Ordoliberalismus und der Neuen Institutionenoekonomik, Berlin 2003.<br />
SCHNEIDER, Friedrich, ENSTE, Doinik, Schattenwirschaft und Schwarzarbeit. Umfrag, Ursachen, Wirkungen und<br />
wirtschaftspolitische Empfehlungen, Muenchen, Wien 2000.<br />
WENIG, Alois, Globalisierung und die Zukunft der sozialen Marktwirtschaft, Volkswirtschaftliche Schirften, Bd. 506,<br />
Berlin 2000<br />
revas gvelesiani, irina gogoriSvili, ekonomikuri politika, wigni I, Tb., 2008<br />
revaz gvelesiani, mcire da saSualo mewarmeobis watrmatebis strategia da kultura. Tb., 1999<br />
113
inflacia: arsi, mizezebi, Sedegebi 1<br />
mariam gogiaSvili<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: prof. j. janjRava<br />
erT-erTi mwvave problema, romelic ekonomikaSi SeiZleba warmoiSvas, aris<br />
inflacia. sityva `inflacia~ laTinuri warmoSobisaa da `gabervas~ niSnavs. inflacia<br />
ekonomikaSi fasTa saerTo donis zrdaa, sabazro msyidvelobiTunarianobis donesTan<br />
mimarTebaSi. Sesabamisad, inflacia ise moiazreba, rogorc fulis gaufasureba.<br />
mxedvelobaSi misaRebia is faqti, rom fasebis yovelgvari zrda ar iwvevs inflacias;<br />
sxvadasxva faqtorebis gavleniT fasebi zogierT saqonelze SeiZleba yovelTvis<br />
izrdebodes da amavdroulad sxva saqonelze mcirdebodes. aseT SemTxvevaSi fasebis<br />
saerTo done SeiZleba ucvleli darCes, an Semcirdes kidec. inflacias adgili aqvs<br />
maSin, rodesac fuli ufasurdeba, e.i. rodesac erTi da igive TanxiT sul ufro<br />
naklebi saqonlis SeZena da momsaxurebis anazRaureba SeiZleba.AinflaciasTan<br />
dakavSirebuli terminebia: disinflacia, inflaciis donis Semcireba, anu efeqti,<br />
romelic amcirebs inflaciur zewolas; deflacia_fasTa saerTo donis vardna,<br />
hiperinflacia_swrafi inflacia, wonasworobisken tendenciis gareSe.<br />
fridmenisa da sxva ekonomistebis ganmartebiT, inflaciis zrdis tempi da<br />
fuladi masa erTmaneTTanaa dakavSirebuli im SemTxvevaSi, rodesac fasebis done<br />
swrafad izrdeba xangrZlivi periodis ganmavlobaSi; magaliTad, Tu inflaciis donem<br />
TveSi Seadgina 1%, (12% wlis ganmavlobaSi), igulisxmeba, rom fasebis done am Tvis,<br />
(wlis) ganmavlobaSi ubralod 1%-iT gaizarda. SesaZloa, es iyos fasebis erTjeradi<br />
cvlileba da mas hqondes droebiTi xasiaTi. im SemTxvevaSi ki, rodesac inflacia 1%-<br />
ze metia TveSi, (12%_ze meti weliwadis ganmavlobaSi), ekonomistebi saubars iwyeben<br />
inflaciis maRali donis Sesaxeb.<br />
aqedan gamomdinare, milton fridmeniseuli inflaciis ganmarteba SeiZleba<br />
CamovayaliboT Semdegnairad: fasebis donis zrda monetaruli movlenaa mxolod maSin,<br />
Tu is xdeba xangrZlivi drois ganmavlobaSi. Tu inflaciis amgvar ganmartebas<br />
daveTanxmebiT MmaSin inflaciis mizezi aris fuli.<br />
aRsaniSnavia, rom inflacia ar aris mxolod saqonlisa da momsaxurebis fasebis<br />
zrda; is ufro farTo cnebaa da gulisxmobs mTliani ekonomikis masStabiT fasebis<br />
yovlismomcvel zrdas.<br />
inflacia ganviTarebis sam etaps gadis:<br />
pirvel etapze fulis emisiis tempi win uswrebs fulis gaufasurebis temps. am<br />
dros saxelmwifo mimoqcevaSi uSvebs zedmet fuls. iwyeba inflacia, Tumca fasebi<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `ekonomikis principebis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />
daimsaxura saprizo adgili.<br />
114
imdenad ar aris gazrdili, rom gamoCndes inflaciis niSnebi, anu pirvel etapze<br />
inflacia farulad mimdinareobs.<br />
meore etapze fulis gaufasurebis tempi win uswrebs fulis emisis temps.<br />
mimoqcevaSi arsebuli zedmeti fuli ukve iseT masStabebs aRwevs, rom inflacia<br />
farulidan Ria mdgomareobaSi gadadis da iwyeba fasebis zrda.<br />
mesame etapisTvis ki damaxasiaTebelia masStaburi inflacia.<br />
ganviTarebis tempebis garda, arsebobs:<br />
1. lokaluri infalcia. e.i. rodesac inflacia calkeul qveyanaSi xdeba;<br />
2. msoflio inflacia. e.i. rodesac inflacia yvela qveyanas moicavs, mTels<br />
msoflioSi mimdinareobs;<br />
3. “WenebiTi” inflacia. e.i. fasebis zrda saocrad swrafia da amasTanave<br />
naxtomiseburi;<br />
4. “mcocavi” inflacia, e.i. fasebi nela, magram ganuwyvetliv izrdeba;<br />
5. “importuli” infalacia. e.i. inflacia, romelic qveyanaSi sxva<br />
saxelmwifoebis zegavleniTaa gamowveuli;<br />
6. Sinagani faqtorebiT gamowveuli inflacia;<br />
mniSvnelovania imis gaTvaliswineba, rom fulis masa arsebiTad moqmedebs<br />
ekonomikis saerTo mdgomareobaze, ris gamoc is dadebiT an uaryofiT zegavlenas<br />
axdens mosaxleobis keTildReobaze.<br />
inflacia gansxvavebul zegavlenas axdens sxvadasxva socialur fenebze. yvelaze<br />
mZimed igi Rarib fenebsa da fiqsirebuli Semosavlebis jgufebs awveba. am adamianebis<br />
realuri Semosavali mkveTrad mcirdeba fasebis zrdisa da fulis gaufasurebis gamo.<br />
mTavroba cdilobs Tavidan aicilos mosaxleobis ukmayofileba da daakmayofilos<br />
maTi moTxovnebi. am yvelafris misaRwevad saxelmwifo mimoqcevaSi uSvebs met fuls.<br />
es ufro amwvavebs inflacias, aufasurebs fuls, zrdis fasebs. ase warmoiqmneba e.w.<br />
“inflaciuri spirali”. mimoqcevaSi gaSvebuli fulis raodenoba da xelfasis<br />
paraleluri zrda kidev ufro aZlierebs da aRrmavebs inflacias.<br />
sabazro ekonomikis pirobebSi mimoqcevaSi arsebuli fulis zedmeti raodenoba<br />
seriozul gavlenas axdens ara marto socialur fenebze, aramed erovnuli<br />
ekonomikis ZiriTadi miznebis ganxorcielebazec. dasaqmebis done, fasebis<br />
stabiluroba, ekonomikuri zrda_es sakiTxebi pirdapir Tu iribad dakavSirebulia<br />
inflaciasTan da mimoqcevaSi arsebuli fulis zedmet raodenobasTan. aqedan<br />
gamomdinare, ukve naTeli xdeba, Tu ratom uSlis xels fuladi masis arabunebrivi<br />
zrda saxelmwifos ekonomikuri politikiT gansazRvruli miznebis miRwevas.<br />
aRsaniSnavia, rom inflacia uaryofiTad moqmedebs saerTaSoriso urTierTobebze;<br />
ucxoeli investorebi eridebian iseT qveynebSi fulis investirebas, romlebSic<br />
inflaciis done maRalia.<br />
115
inflacia aZlierebs disproporciebs ekonomikaSi, anu saqonlis fasebis<br />
araTanabari zrdis Sedegad erT dargSi warmoeba farTovdeba da mcirdeba meoreSi.<br />
magaliTad, inflacia impulss aZlevs samxedro mrewvelobis gafarToebas da aferxebs<br />
samoqalaqo dargebis ganviTarebas .<br />
inflacia savaluto krizisis erT-erTi mTavari gamomwvevi faqtoria. igi qmnis<br />
valutis oficialur da sabazro kurss Soris Seusabamobas, uaryofiTad moqmedebs<br />
msoflio fasebsa da firmebis konkurentunarianobaze.<br />
inflacias garkveuli cvlilebebi Seaqvs sakredito urTierTobaSi. msesxebeli<br />
valdebulia vali misi nominaluri Rirebulebis mixedviT daubrunos gamsesxebels.<br />
gaufasureba aq mxedvelobaSi ar miiReba. amis gamo, msesxebeli mTlianad an<br />
nawilobriv kargavs sakredito Semosavlebs im mxrivac, rom xdeba kreditis SekumSva,<br />
vinaidan am dros bankebs realurad ufro naklebi ubrundeba, bankis sakuTari<br />
saxsrebi mcirdeba, ris gamoc igi cdilobs sargeblis ganakveTis gadidebas.<br />
imis gasagebad Tu rogor viTardeba da ra Sedegebi mohyveba inflacias,<br />
ganvixiloT ori konkretuli magaliTi:<br />
1. hiperinflacia germaniaSi 1921-1923 wlebSi.<br />
1921 wels pirveli msoflio omis Semdeg ekonomikis aRdgenis aucileblobam<br />
gamoiwvia germaniis saxelmwifo xarjebis mniSvnelovani zrda. mTavrobas saxelmwifo<br />
biujetis Sevseba SeeZlo ramdenime gziT: a) gadasaxadebis gazrdiT. im droindeli<br />
mdgomareobiT es ver moxerxdeboda, radganac omgadavlili mosaxleoba siRaribis<br />
zRvarze idga. b) imis gamo rom, germaniisadmi mTels msoflios ndoba hqonda<br />
dakarguli, mTavroba verc sxva qveynebisgan isesxebda fuls biujetis Sesavsebad.<br />
rCeboda erTaderTi gamosavali-fulis beWvda. mTavroba afinansebda Tavis xarjebs<br />
axlad dabeWdili naRdi fulis saSualebiT. 1921 wlis bolos daiwyo fuladi masis<br />
gamalebuli zrda, rasac Tan mohyva inflaciis mkveTri zrda. magaliTad: 1921 wlis<br />
ianvarSi, gazeTi 0,3 marka Rirda, 2 weliwadze naklebi xnis Semdeg ki es ricxvi 70<br />
mln. markamde gaizarda. inflaciis aseT gansakuTrebul swraf zrdas hiperinflacia<br />
ewodeba.<br />
1923 wels saxelmwifo biujetTan dakavSirebiT viTareba kidev ufro daiZaba.<br />
wlis dasawyisSi safrangeTi daeufla germaniis erT-erT provincias. regionSi<br />
safrangeTis moqmedebebs sayovelTao gaficva mohyva. germaniis mTavrobam gadawyvita,<br />
gaficulebs fuliT daxmareboda; Sedegad amisa saxelmwifo xarjebma kritikul<br />
zRvars miaRwia da mTavroba iZulebuli gaxda kidev ufro swrafi tempebiT ebeWda<br />
fuli. 1923 wels fuladi masis afeTqebis Sedegad fasebis donem mkveTrad aiwia,<br />
inflaciis tempebma milion procents gadaaWarba. ra SeiZleba yofiliyo am inflaciis<br />
mizezi? ra Tqma unda, safrangeTis mier provinciis dapyroba, mTavrobis mier<br />
gaficulebis fuliT mxardaWera da germaniis Selaxuli reputacia.<br />
116
2. gardamavali periodis dros mimdinare inflacia saqarTveloSi (gamomwvevi mizezebi<br />
da Sedegebi)<br />
90-ian wlebSi biujetis deficiti damaxasiaTebeli movlena iyo<br />
saqarTvelosTvis. saxelmwifo biujetis deficiti 0.2 %- dan 5 %-mde meryeobda.<br />
ekonomikuri krizisis ZiriTadi gamomwvevi mizezi moTxovnis zrdis pirobebSi<br />
warmoebis deficiti iyo. aRsaniSnavia, rom biujetis deficiti, Tu igi fulis emisias<br />
iwvevs, zrdis fulis miwodebas, rasac saboloo jamSi inflaciamde mivyavarT.<br />
imisTvis rom gavaanalizoT Tu ra gavlenas axdenda biujetis deficiti<br />
inflaciaze, saWiroa, SeviswavloT biujetis deficitis xasiaTi saqarTveloSi.<br />
biujetis dafinansebis ZiriTadi wyaroebi iyo erovnuli bankis pirdapiri sesxi<br />
mTavrobaze, finansTa saministros mier gamoSvebuli saxazino valdebulebebi da<br />
ucxouri sesxebi.<br />
garkveuli xarjebis dasafinanseblad saxelmwifo mimarTavda erovnul banks<br />
pirdapiri sesxis misaRebad. faqtiurad es iyo fulis beWvda, romelic pirdapir<br />
zrdida fulis masasa da fulis miwodebas. magaliTisaTvis, 1999 wels saqarTvelos<br />
mTavrobam 187 milioni lari sesxi miiRo erovnuli bankidan da Sesabamisad amave<br />
moculobis xarjebi daafinansa. rac Seexeba ucxour sesxebs, romlebsac mTavroba<br />
sesxulobda, maTac garkveuli inflaciuri zewola hqondaT. sabolood, am<br />
yvelafris Sedegad qveyanaSi warmoiqmna inflaciuri procesebi, romlebsac Tan mohyva<br />
umuSevroba, fasebis zrda, mosaxleobis mTavrobisadmi ukmayofileba da kidev mravali<br />
sxva negatiuri movlena.<br />
2006 wlidan saqarTvelos mTavrobam miiRo kanoni romlis mixedviTac aikrZala<br />
erovnuli bankis mxridan biujetis deficitis dafinanseba. aRniSnuli<br />
umniSvnelovanesi movlena iyo saqarTvelos uaxles istoriaSi, vinaidan amiT gauqmda<br />
biujetis dafinansebis inflaciuri wyaro.<br />
saqarTveloSi antiinflaciuri politikis ZiriTad mizans, Cveni azriT, unda<br />
Seadgendes ara nebismier fasad inflaciis SeCereba, aramed kerZo da saxelmwifo<br />
ZalisxmeviT inflaciuri procesebis marTva, erovnuli warmoebis zrdisa da qveynis<br />
ekonomikuri interesebidan gamomdinare.<br />
ekonomikur literaturasa da praqtikaSi arsebobs magaliTebi, rodesac mcire<br />
masStabebis inflacia zrdis msyidvelobiTunarian moTxovnas da xels uwyobs<br />
ekonomikur zrdas (e.w. mundel turbin efeqti, romelic warmoadgens<br />
damokidebulebas inflaciasa da moTxovnis zrdas Soris ). saqarTvelos pirobebSi<br />
aRniSnuli modelis gamoyeneba did riskTanaa dakavSirebuli, radgan mas sWirdeba<br />
Sesabamisi stabiluri makroekonomikuri garemo, Sida samamulo warmoebaze<br />
dafuZnebuli da saeqsporto potencialis mqone seqtorebis ganviTarebuli<br />
ekonomikuri struqtura; aucilebelia imis aRniSvna, rom inflaciur procesebTan<br />
117
mimarTebaSi eqsperimentebis Catarebam SeiZleba qveyana katastrofamde miiyvanos,<br />
amitom igi mimdinare etapze Teoriulad da praqtikulad unda gamoiricxos.<br />
ekonomikuri zrdisken mimarTuli antiinflaciuri politika saWiroebs<br />
politikur, ekonomikur da socialur RonisZiebaTa etapobriv gatarebas am mizniT<br />
mizanSewonilia antiinflaciuri politikis ganmsazRvreli Semdegi ZiriTadi<br />
RonisZiebebi:<br />
1. inflaciis finansuri faqtorebis regulireba. antiinflaciur moqmedebaSi<br />
mTavari adgili ukavia biujetis gajansaRebas; saWiroa iseTi ekonomikuri da<br />
administraciuli reformebis gatareba, romlebic biujets waadgeba.<br />
2. inflaciis fuladi faqtorebis regulireba. antiinflaciurma politikam<br />
wina planze unda wamoswios bankis funqcionireba, mis mier gamoSvebuli fulis<br />
odenoba.<br />
3. sakanonmdeblo bazis srulyofa. antiinflaciuri politika unda<br />
efuZnebodes iseTi sakanonmdeblo sistemas, romelic uzrunvelyofs bazris<br />
funqcionirebas da gaakontrolebs bankis mier saxelmwifoze gacemuli sesxebis<br />
odenobas.<br />
4. dawyebuli ekonomikuri reformebis dasruleba gansakuTrebiT ki sabanko,<br />
sagadasaxado, sabiujeto sferoSi.<br />
118
inflaciis statistika da makroekonomikuri<br />
tendenciebi saqarTveloSi 1<br />
mixeil dvaliSvili<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asoc. prof. m. mindoraSvili<br />
inflaciisa da mSp – is urTierTkavSiris analizi. cnobilia, rom inflaciasa da<br />
mTlian Sida produqts (mSp) Soris arsebobs garkveuli urTierTdamokidebuleba.<br />
kerZod, inflaciis erTi procentiT Semcirebas Tan axlavs qveyanaSi warmoebuli mSp<br />
mniSvnelovanwilad Semcireba.<br />
cxrili 1. mSp -is moculoba da dinamika (mimdinare fasebSi, mln. lari)<br />
wlebi 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
mSp 8 564.1 9 824.3 11 620.9 13 789.9 16 993.8 19 069.6<br />
rogorc cxrilidan 1 Cans, saqarTveloSi, mTliani Siga produqti 2003 – 2008<br />
wlebSi ganuxrelad izrdeboda da, Sesabamisad, 2008 wels miaRwia maqsimalur<br />
mniSvnelobas – 19 069.6 mln lars. aRniSnul periodSi, permanentulad izrdeboda<br />
wliuri inflaciis maCvenebelic. magram 2008 wlis bolosTvis wliuri inflaciis<br />
sidide 2007 wlis analogiur maCvenebelTan SedarebiT Semcirda 11 % - idan 5.5 % -<br />
mde. samomxmareblo fasebis zrdis tempebis Semcireba, ra Tqma unda, dadebiTi<br />
movlenaa. Tumca, aqve unda aRvniSnoT, rom inflaciis tempebis Semcireba sasurvelia<br />
ganxorcieldes etapobrivad, ramdenime wlis ganmavlobaSi, da ara erTbaSad. radganac<br />
wliuri inflaciis maCvenebeli 2008 wlisaTvis Semcirda 5,5 procentiT, SeiZleba<br />
vTqvaT, rom amave wels mTliani Siga produqtis moculoba mniSvnelovnad unda<br />
Semcirebuliyo, wina wlis Sesabamis maCvenebelTan SedarebiT. es ki sakmaod Zlier<br />
zians miayenebda saqarTvelos ekonomikas.<br />
cxrilSi 1 warmodgenili monacemebis mixedviT, 2008 wlisaTvis, saqarTvelos<br />
mTlianma Siga produqtma Seadgina 19 069.6 mln lari. saqarTvelos statistikis<br />
departamentis mier dReisTvis warmodgenili monacemebis Tanaxmad SegviZlia vTqvaT,<br />
rom mTliani Siga produqti(mimdinare fasebSi) 2008 wlisaTvis 2007 wlis<br />
analogiur maCvenebelTan SedarebiT araTu Semcirda, rogorc unda momxdariyo, aramed<br />
gaizarda 12.21 % - iT.<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `statistikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo<br />
adgili.<br />
119
aqedan gamomdinare, SeiZleba vivaraudoT, rom statistikis departamentis mier<br />
gamoqveynebuli monacemebis garkveuli raodenoba ar Seesabameba sinamdviles. zemoT<br />
warmodgenili analizidan Cans, rom realurad, dReisTvis, inflaciis tempebi<br />
saqarTveloSi gacilebiT maRalia, oficialuri statistikis mier warmodgenil<br />
monacemebTan SedarebiT.<br />
ganvixiloT Tu rogori damokidebulebaa saqarTveloSi saSualo Tviur xelfassa<br />
da inflacias Soris. 2003-2008 wlebSi saqarTveloSi saSualo Tviuri<br />
nominaluri xelfasis maCvenebeli mudmivad izrdeboda. aRniSnuli naTlad Cans<br />
cxrilidan 2. kerZod, 2007 wlisaTvis saSualo Tviuri xelfasi 2003 wlis<br />
analogiur maCvenebelTan SedarebiT gaizarda 140.1 lariT da Seadgina 241.6 lari.<br />
aRniSnuli SeiZleba gaxdes qveyanaSi inflaciuri procesebis garTulebis<br />
mizezi. saSualo Tviuri xelfasis zrda gamoiwvevs erToblivi moTxovnis gazrdas da<br />
Tu qveyanaSi ar iqneba warmoebuli mTliani Siga produqti Sesabamisi moculobiT<br />
fasebis saerTo done gaizrdeba.<br />
da piriqiT, rodesac dasaqmebulTa saSualo Tviuri xelfasis zrdis tempebi<br />
SesabamisobaSia, wlis manZilze, amave qveyanaSi, warmoebuli mTliani Siga produqtis<br />
zrdis tempTan, maSin samomxmareblo fasebi mniSvnelovnad ar gaizrdeba. amas<br />
ganapirobebs is garemoeba, rom saSualo Tviuri xelfasis zrdiT ganpirobebuli<br />
erToblivi moTxovnis zrdas daakmayofilebs, qveyanaSi, wlis manZilze, warmoebuli<br />
mTliani Siga produqtis zrdiT gamowveuli erToblivi miwodebis zrda.<br />
cxrili 2. saqarTveloSi saSualo Tviuri nominaluri xelfasi 2003-2008 wlebSi<br />
wlebi 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
saSualo Tviuri<br />
xelfasi (larebSi) 101.5 116.4 149.3 190.2 241.6 -<br />
inflaciisa da umuSevrobis urTierTkavSiri. am or makroekonomikur maCvenebels<br />
Soris, gansakuTrebiT drois moklevadian periodSi, arsebobs ukuproporciuli<br />
damokidebuleba. sainteresoa sruldeba Tu ara saqarTveloSi zogadad ekonomikaSi<br />
miRebuli urTierTdamokidebuleba inflaciasa da umuSevrobas Soris.<br />
cxrili 3. wliuri inflacia da umuSevrobis done<br />
wlebi 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
inflacia(X)<br />
(%)<br />
umuSevr. (Y)<br />
(%)<br />
7,1 3,6 19,2 4 4,7 5,6 4,8 5,7 8,2 9,2 9,2 10<br />
7,6 14,5 13,8 10,3 11,1 12,6 11,5 12,6 13,8 13,6 13,3 -<br />
120
cxrilSi warmodgenili monacemebis wyviladi regresuli analizidan miviReT,<br />
rom, saqarTveloSi inflaciis 1 %- iT Semcirebas (gazrdas) Tan mohyveba<br />
umuSevrobis donis 0.14 % -iT Semcireba(gazrda). es damokidebulebas ase gamoisaxeba.<br />
Y = 11.2109 + 0.14 X (1)<br />
rogorc vxedavT, saqarTveloSi zemoT xsenebul or maCvenebels Soris<br />
ekonomikaSi sazogadod miRebuli kanonzomiereba irRveva. miT umetes, rodesac<br />
SevamowmeT mocemuli modelis saimedooba miviReT, rom is ver asaxavs marTebul<br />
damokidebulebas 1997-2007 wlebSi, saqarTveloSi arsebul inflaciasa da<br />
umuSevrobas Soris.<br />
saqarTveloSi, aRniSnul wlebSi, arsebuli inflaciisa da umuSevrobis<br />
analizis Sedegad ver moxerxda Segvedgina wyviluri regresuli modeli, romelic<br />
gamosaxavda raime saxis, miT umetes, ukuproporciul damokidebulebas am or<br />
umniSvnelovanes makroekonomikur maCvenebels Soris. aqedan gamomdinare, Zalian<br />
Znelia, saqarTveloSi marTebuli, efeqtiani, makroekonomikuri politikis SemuSaveba.<br />
is rom, 1997-2007 wlebSi, saqarTveloSi arsebuli inflaciisa da umuSevrobis<br />
donis monacemebis ekonometrikuli analiziT ver miviReT raime saxis, miT umetes<br />
ukuproporciuli damokidebuleba aRniSnul makroekonomikur maCveneblebs Soris,<br />
SeiZleba miuTiTebdes maT mcdarobaze.<br />
aqedan gamomdinare, kidev ufro myardeba qarTul sazogadoebaSi farTod<br />
gavrcelebuli mosazreba imis Sesaxeb, rom dReisTvis inflaciis tempebi gacilebiT<br />
maRalia, saqarTvelos statistikis departamentis mier gamoqveynebul oficialur<br />
monacemebTan SedarebiT.<br />
cxrili 4. inflaciis tempi (saS. wl. wina wlis saS. wliurT.) da saS. Tviuri<br />
nomin. xelfasi<br />
wlebi 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
inflaciis tempi<br />
(saS. wliuri<br />
wina wlis saS.<br />
wliurTan)<br />
saS. Tviuri nomin.<br />
xelfasi,<br />
gadasaxadebis gareSe<br />
4 4.7 5.6 4.8 5.7 8.2 9.2 9.2 10<br />
72.5 82.6 99.1 101.5 116.4 149.3 190.2 - -<br />
saqarTveloSi arsebuli saSualo Tviuri nominaluri xelfasisa da wliuri<br />
inflaciis korelaciuri kavSiris analizidan irkveva, rom maT Soris arsebobs<br />
mWidro urTierTkavSiri. kerZod, miviReT, rom aRniSnul makroekonomikur<br />
maCveneblebs Soris korelaciis koeficienti udris 0.97 –s.<br />
aqedan gamomdinare, ekonomikuri politikis SemuSavebisas Zalian mniSvnelovania<br />
aRniSnuli urTierTkavSiris gaTvaliswineba.<br />
121
wina cxrilSi warmodgenili monacemebis korelaciuri analizidan miviReT, rom<br />
mniSvnelovani cvlileba saSualo Tviur nominalur xelfasSi gamoiwvevs inflaciis<br />
mkveTrad Secvlas.<br />
Tu gaviTvaliswinebT saSualo Tviur nominalur xelfassa da wliur inflacias<br />
Soris ekonomikaSi sazogadod miRebul damokidebulebas, SeiZleba vTqvaT, rom<br />
saqarTveloSi saSualo Tviuri nominaluri xelfasis mniSvnelovani gazrda<br />
gamoiwvevs qveyanaSi arsebuli saSualo wliuri inflaciis mkveTrad gazrdas.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1) monacemebi saSualo Tviuri xelfasis Sesaxeb – ekonomikuri politikisa da samarTlebrivi<br />
sakiTxebis qarTul-evropuli sakonsultacio centri; Jurnali saqarTvelos ekonomikuri<br />
tendenciebi;<br />
2) yvela sxva raodenobrivi maCvenebeli - saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis<br />
statistikis departamenti, www.statistics.ge<br />
122
saqarTvelosa da msoflios mosaxleobis<br />
ricxovnobis prognozebi 1<br />
Salva giorgaZe<br />
Tsu bakalavriati<br />
mecn-xelm: asoc. prof. m. xmalaZe<br />
mosaxleobis ricxovnobis prognozireba, eTnodemografiuli ruqebis<br />
Sedgena, erT-erTi umniSvnelovanesi parametria globaluri da regionaluri<br />
ekonomikuri, politikuri da ekologiuri problemebis gadasawyvetad. msoflio<br />
mosaxleobis prognozis bolo variantiT, dedamiwis mosaxleoba 2008-2050 wlebSi<br />
gaizrdeba 2,647 miliardiT da miaRwevs 9,352 miliards. qvemoT gTavazobT<br />
cxrils, sadac warmodgenilia is ZiriTadi qveynebi, romlebic am maCveneblis<br />
cvlilebas ganapirobeben. gaeros demografTa mier Catarebuli ukanaskneli<br />
reviiziis monacemebiT Semdegia:<br />
2008 2025 2050 %<br />
msoflio sul 6.705 8.000 9.352 139.5 %<br />
afrika 0.967 1.358 1.932 199.8 %<br />
amerika 0.915 1.080 1.258 137.5 %<br />
azia 4.052 4.793 5.427 133.9 %<br />
evropa 0.736 0.726 0.685 93.1 %<br />
avstarlia da<br />
okeaneTi<br />
0.35 0.042 0.049 140.0 %<br />
rogorc xedavT, prognozis mixedviT, evropis mosaxleobis ricxovnoba<br />
Semcirdeba, TumcaRa, ufro rom CavuRrmavdeT aRniSnul sakiTxs, evropul<br />
qveyanaTa sakmaod did jgufSi mosaxleoba araTu Semcireba, aramed misi<br />
matebacaa mosalodneli: evropis mosaxleobis ricxovnobis SemcirebaSi<br />
umTavresi wili ruseTsa da ukrainaze modis. yofili ssrk_is qveynebs Tu<br />
gamovyobT, clasaxad aRebuli evropa demografiuli TvalsazrisiT sakmao<br />
stabilurobiT gamoirCeva.<br />
ar SeiZleba ar aRiniSnos erTi metad saintereso momenti, romelic dRevandeli<br />
msofliosTvisaa damaxasiaTebeli. kerZod, arsebobs garkveuli<br />
disproporcia qveyanaTa garkveul jgufsa da sxva danarCen msoflios Soris,<br />
rac gulisxmobs am qveyanaTa jgufSi dasaxlebuli mosaxleobis ricxovnobasa<br />
da maT mier dakavebul teritorias Soris araproporciul ganawilebas.<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `ekonomikuri statistikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />
daimsaxura saprizo adgili<br />
123
qveyanaTa jgufSi _ aSS, evropa, kanada, avstralia da okeaneTi, sadac<br />
dasaxlebulia msoflios mTliani mosaxleobis 15%, ukavia dedamiwis<br />
teritoriis daaxloebiT 28.2%, es disproporcia 2050 wlis saprognozo<br />
monacemebiT kidev ufro gaRrmavdeba da rogorc ukve avRniSneT, dedamiwis<br />
mTliani teritoriis 28.2%_ze icxovrebs mosaxleobis 12.9%, danarCen msoflios<br />
mosaxleobas, romelic Seadgens 87.1%_s ergeba dedamiwis 71%. xazi unda gaesvas<br />
im faqts, rom aRniSnuli disproporcia SesaZlebelia aRmoCndes globaluri<br />
teritoriuli konfliqtebis Casaxvisa da gamwvavebis mizezi.<br />
aqve unda gaesvas xazi ruseTis mosaxleobis simWidrovesTan dakavSirebul<br />
saintereso monacemebs. kerZod, dedamiwis teritoriis 12.6%_is mqone qveyanaa,<br />
sadac dasaxlebulia 1.52% msoflo mosaxleobis. aRniSnuli maCvenebeli 2050<br />
wlis prognoziT kidev ufro Semcirdeba da gaxdeba 1.18%. aRniSnuli<br />
disproporcia yvelaze mwvavea msoflioSi.<br />
rac Seexeba samxeTi kavkasiis demografiul suraTs, igi Semdegnairad<br />
gamoiyureba:<br />
cxrili 2. samxreTi kavkasiis mosaxleobis ricxovnoba 1913-2050 ww<br />
(mln adamiani)<br />
saqarTvelo azerbaijani somxeTi<br />
1913 2.6 2.3 1.0<br />
1959 4.0 3.7 1.7<br />
1966 4.5 4.6 2.2<br />
1979 5.0 6.0 3.0<br />
2008 4.6 8.7 3.1<br />
2025 4.2 9.7 3.3<br />
2050 3.3 11.6 3.3<br />
istorias Tvals Tu gadavavlebT, saqarTvelo 1913 wlidan dominirebul<br />
pozicias ikavebda samxreT kavkasiaSi, Tumca aRniSnuli poziciis Sesusteba 1966<br />
wlidan daiwyo da 2008wels saqarTvelom gadmoinacvla meore adgilze,<br />
azerbaijanis mosaxleobis ricxovnobis sagZnobi matebis fonze. mosaxleobis<br />
ricxovnobaze mniSvnelovnadaa damokidebuli aramarto demografiuli, aramden<br />
samxedro da ekonomikuri usafrTxoebac. am TvalsazrisiT XXI saukunis pirveli<br />
naxevari saqarTvelos kargs arafers uqadis. ricxovnobiT is uTanabrdeba<br />
somxeTs, romlis ricxov-noba gaizrdeba 2050wlisaTvis 3_jer, xolo<br />
azerbaijanis mosaxleoba 2050 wlisaTvis saqarTvelos da somxeTis erTad<br />
aRebul mosaxleobas 1.8_jer gadaaWarbebs.<br />
saqarTvelos demografiuli prognozi aseT suraTs iZleva. (ix. cxrili 3).<br />
Cveni mTavari amocana gaxldaT mogvewodebina gamafrTxilebeli prognozi,<br />
124
mosaxleobis aRwarmoebis ucvleli reJimis SenarCunebiT da gvenaxa is suraTi,<br />
rac Cvens qveyanas elis im SemTxvevaSi, Tuki is ZiriTadi demografiuli<br />
maCveneblebi ar Seicvleba, rac dResdReisobiT damaxasiaTebelia Cveni<br />
qveynisTvis.<br />
cxrili 3. saqarTvelos mosaxleobis ricxovnobis prognozi 2007-2027 wlebSi<br />
asaki mosaxleoba 2012 2017 2022 2027<br />
2007 wels<br />
(aTasi)<br />
0-4 244.4 200.2 188.2 201.0 162.0<br />
5-9 232.8 242.8 198.9 187.0 199.7<br />
10-14 253.3 229.3 241.2 195.9 184.1<br />
15-19 284.1 249.4 225.8 239.7 192.8<br />
20-24 296.1 279.3 245.5 222.5 239.1<br />
25-29 284.5 290.4 174.5 241.7 219.1<br />
30-34 262.4 287.1 284.9 269.8 237.9<br />
35-39 251.4 255.2 271.9 279.5 265.3<br />
40-44 255.6 242.8 248.3 265.8 274.3<br />
45-49 262.5 244.3 234.6 241.5 259.8<br />
50-54 231.2 246.8 233.6 226.7 234.9<br />
55-59 198.1 212.8 232.1 223.4 219.1<br />
60-64 188.2 177.0 196.2 218.5 213.7<br />
65-69 189.5 162.0 158.6 181.1 205.7<br />
70-74 170.7 154.0 140.1 142.5 167.3<br />
75-79 128.7 123.9 126.4 121.9 128.4<br />
80-84 72.8 79.9 91.8 104.7 106.5<br />
85 32.9 35.0 51.3 69.3 87.5<br />
sul 3839.2 3703.2 3643.9 3632.6 3596.2<br />
125
siRaribe uaxlesi periodis saqarTveloSi 1<br />
irakli makalaTia<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asoc. prof. b. gabiZaSvili<br />
siRaribe SefardebiTi da amave dros metad rTuli socialur-ekonomikuri<br />
kategoriaa. saukunis win saqarTveloSi soflis glexkaci Tavs Raribad ar miiCnevda<br />
Tu mas wlis ganmavlobaSi ojaxis gamosakvebad saWiro sursaTi da cotaodeni<br />
tansacmeli hqonda. SemdgomSi sazogadoebis ganviTarebas mohyva moTxovnilebis<br />
ganuxreli zrda, adamianebs aRar akmayofilebdaT miRweuli cxovrebis done, maT<br />
daiwyes materialuri mdgomareobisa da sulieri cxovrebis gaumjobesebaze fiqri.<br />
adamianma jer unda Wamos, svas, Caicvas, daixuros da Semdeg SeeZleba mas<br />
ideologiaze fiqri. dRevandel dRes teqnologiuri ganviTarebisa da moTxovnilebaTa<br />
zrdis fonze cxovrebis doniT mosaxleobam ukan daiwia. siRaribis maCveneblebi<br />
aisaxeba ara marto adamianTa kvebaSi, Cacma_daxurvasa da sxva materialur yofaSi,<br />
aramed jandacvaSi, ganaTlebaSi, kulturul da sxva socialur moTxovnilebebSi.<br />
adamianis cxovrebis done gansxvavebuli iyo yovelTvis, nebismieri<br />
sazogadoebis pirobebSi, adamianis sxvadasxva fenebis mixedviT. jer kidev Zvel<br />
saberZneTSi iyo gavrcelebuli devizi: ,,adamianis keTildReoba_umaRlesi mizani.”<br />
nebismier sazogadoebaSi adamianTa sxvadasxva fenebis mixedviT gansxvavebuli<br />
ekonomikuri mdgomareoba obieqturi ekonomikuri mdgomareobiTac aixsneba.<br />
politikuri ekonomiis mTavari principis _ ra vawarmooT, mTavar safuZvels<br />
warmoadgens sazogadoebaSi arsebuli resursebis SezRuduloba. arasakmarisi<br />
resursebi socializmamde arsebul yvela ekonomikur formaciaSi romelime kerZo<br />
piris xelSi iyo, amitom es kerZo pirebi yovelTvis TavianT sasargeblod<br />
awarmoebdnen ama Tu im saxis materialur dovlaTsa da momsaxurebas. es faqti<br />
warmoSobda sazogadoebaSi adamianTa ekonomikur uTanasworobas da dResac ki didia<br />
gansxvaveba ganviTarebuli, socialurad orientirebuli qveynebis mdidarTa da<br />
RaribTa ekonomikur mdgomareobaSi.<br />
mosaxleobis cxovrebis done erT-erTi mniSvnelovani socialuri kategoriaa,<br />
romelic gulisxmobs mosaxleobis materialuri da sulieri moTxovnilebebis<br />
dakmayofilebis donesa da xarisxs. amitom is moicavs mosaxleobis Semosavlebs,<br />
danaxarjebs, mosaxleobis socialuri dacvis sistemas da sapensio uzrunvelyofas.<br />
mecnierebi gamoyofen mosaxleobis cxovrebis oTx dones: 1) SeZlebuli cxovrebis<br />
done, 2) normaluri cxovrebis done, 3) siRaribe da 4) siRatake.<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `statistikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo<br />
adgili.<br />
126
ogorc g. Tarxan-mouravi aRniSnavs Tavis naSromSi, am ukanaskneli<br />
aTwleulis manZilze siRaribis cnebis Sesaxeb sami gansxvavebuli midgoma gamoirCeva:<br />
pirveli midgomiT siRaribis cnebaSi igulisxmeba cxovrebiseul SesaZleblobaTa<br />
ukmarisoba, rac TavisTavad ukavSirdeba usaxsrobasa da materialuri wyaroebis<br />
naklebobas. es ganmarteba dafuZnebulia obieqtur faqtorebze da ugulvebelyofs<br />
subieqturi faqtorebis gavlenas siRaribeze. amitom meore midgomis momxreebi<br />
siRaribed miiCneven mxolod adamianis subieqtur ganwyobas, miaCnia Tu ara mas Tavi<br />
Raribad. es midgomac calmxrivi da arasrulyofilia imdenad, ramdenadac maRali<br />
Semosavlis mqone adamiansac SeiZleba gaaCndes ukmayofilebis grZnoba da Tavs<br />
Raribad Tvlides. ufro srulyofilia mesame midgoma, romlis mixedviTac siRaribis<br />
qveS ara marto materialuri, aramed sulieri faqtorebis erToblioba igulisxmeba.<br />
materialurs cxadia sasursaTo da arasasursaTo samomxmareblo Rirebulebani<br />
gansaRvraven, xolo suliers _ momsaxureba. sabolood SeiZleba davaskvnaT, rom<br />
siRaribe aris Semosavlebis (fuladi da arafuladi) ukmarisoba adamianis<br />
fiziologiuri da sulieri arseboba-ganviTarebisaTvis saWiro minimalurad<br />
aucilebel materialur da sulier RirebulebaTa da momsaxurebis moxmarebisaTvis.<br />
am ganmartebaSi asaxulia adamianis rogorc fiziologiuri (sursaTi,<br />
tansacmeli, fexsacmeli, sacxovrebeli da sxv.), ise fsiqologiuri (imedi, Tanadgoma,<br />
siyvaruli, SiSi da sxv.) da socialuri (usafrTxoeba, Ppativiscema, wesrigi da sxv.)<br />
moTxovnilebani. Aqedan, cxadia, Tu qveyanaSi sufevs usamarTloba, ukanonoba, SiSis<br />
sindromi, adamianebi ver igrZnoben Tavs daculad da yovelgvari materialuri qoneba<br />
fuWia adamianis sulieri ganviTarebisaTvis. msoflio bankis debulebiT Raribad<br />
iTvleba pirovneba, romelsac dReSi Semosavali 2 aSS dolarze, xolo Ratakad _ Tu<br />
erT aSS dolarze naklebi aqvs.<br />
siRaribis statistikuri maCveneblebia: siRaribis done, siRrme da simwvave.<br />
siRaribis done ewodeba Raribi mosaxleobis xvedriT wonas mosaxleobis mTel<br />
ricxovnobaSi da gamoiTvleba formuliT k = n<br />
q , sadac q – Raribebis ricxovnobaa, n-<br />
mosaxleobis saerTo ricxovnoba.<br />
siRaribis absolutur zRvrad gamokvlevebiT miCneulia saarsebo minimumi. am<br />
ukanasknelSi ki gulisxmoben Sromisunariani asakis (15-dan 65 wlamde) mamakacis<br />
saarsebo minimums. siRaribis maCveneblebis gasaangariSeblad gamokvlevebSi<br />
gamoyenebulia, agreTve medianuri moxmarebis 60% da medianuri moxmarebis 40%,<br />
romlebsac uwodeben siRaribis fardobiT zRvrebs. medianuri moxmareba ki moxmarebis<br />
is sididea, romlis qvemoT anu mosaxleobis qvemo naxevari (50%) masze ufro<br />
naklebs moixmars, xolo meore naxevari anu zemo naxevari (50%) masze mets.<br />
127
siRaribis done zogadi maCvenebelia da ver axasiaTebs saarsebo minimumidan anu<br />
siraribis zRvridan RaribTa daSorebis manZils, amitom statistika angariSobs meore<br />
maCvenebels, romelsac ewodeba siRaribis siRrme.<br />
siRaribis siRrme axasiaTebs saarsebo minimumidan Raribi mosaxleobis saSualo<br />
( z yi<br />
)<br />
i1<br />
Semosavlis daSorebis manZils da gamoiTvleba formuliT: P =<br />
nz<br />
,<br />
sadac Z – saarsebo minimumia-siraribis zRvaria mocemul periodSi; y – Raribi<br />
mosaxleobis i- uri wevris Semosavlis sidide, n – mosaxleobis ricxovnoba mocemul<br />
qveyanaSi; nz – mTeli mosaxleobis siRaribis zrvris donis saerTo momarebaa.<br />
siRaribis siRrmis maCvenebelic ver iZleva siRaribis srulyofil suraTs,<br />
radgan gamokvlevis miRma rCeba TviT RaribTa Soris cxovrebis donis gansxvavebuli<br />
suraTi, imdenad ramdenadac Raribebis erTi nawili axlosaa saarsebo minimumTan da<br />
uaxloes periodSi qveynis ekonomikis winsvlasTan dakavSirebiT SeiZleba gadascildes<br />
am zRvars da saSualo mcxovrebTa zonaSi moxvdes, amavdroulad Raribebis meore<br />
nawili SeiZleba axlos iyos Ratakebisa da saerTod arafris mqone macxovrebelTa<br />
zonasTan. am zonasTan daaxloebis manZilis gasazomad, msoflio statistikur<br />
Teoriasa da praqtikaSi SemoRebulia mesame maCvenebeli, romelsac siRaribis simwvave<br />
ewodeba da gamoiTvleba formuliT: P =<br />
1 q<br />
z y<br />
<br />
n i1<br />
z<br />
2005 wels gamocemul statistikur weliwdeulSi naCvenebia, rom vardebis<br />
revoluciis Semdgomi periodis mxolod pirvel wels siRaribis done saqarTveloSi<br />
2.5 %-iT Semcirda. es monacemi niSnavs, rom siRaribis daZlevis samoqmedo gegma<br />
warmatebiT amoqmedda. magram igive analizi cxadyofs, rom RaribTa qveda fenaSi<br />
(medianuri moxmarebis 60 da 40 procentis mimarT) siRaribe vardebis revoluciis<br />
Semdeg ki ar Semcirda, aramed gaizarda kidec, rogorc donis, siRrmis, ise<br />
simwvavis mixedviT.<br />
siRaribis miRma saqarTveloSi 1997 wels cxovrobda 46,2%, 2000 wels-<br />
51,8%, 2003 wels_ 54,5%, xolo 2004 wels _ 52,0%. 1 Aqedan, cxadia, rom vardebis<br />
revoluciis ASemdgomi periodis saqarTveloSi pirvelive wels siRaribis done 2,5<br />
%-iT Semcirda. imave 2004 wlis manZilze siRaribis donis Sesaxeb saqarTvelos<br />
ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamentis mier 2006 wels<br />
gamocemul statistikis weliwdeulSi siRaribis donis Sesaxeb gaCnda axali cifrebi,<br />
romlebic gviCveneben, rom 2004 wlis pirvelive kvartalSi siRaribis donem Seadgina<br />
32,8% 2 , xolo 2004 wlisaTvis 35,7%, anu daaxloebiT orjer naklebi, vidre es<br />
naCvenebi iyo 2005 wels gamocemul statistikur weliwdeulSi.<br />
1 ix. saqarTvelos Sinameurneobebi 2003-2004 ww. statistikuri krebuli, Tb. 2005 gv. 152<br />
2 ix. saqarTvelos statistikuri weliwdeuli, 2006. gv.70<br />
i<br />
2<br />
<br />
<br />
<br />
q<br />
<br />
128
unebrivia, rom daismis kiTxva: ram gamoiwvia saqarTveloSi siRaribis donis<br />
orjer Semcireba?<br />
2004 wlis siRaribis absoluturi zRvari erTi Sromisunariani asakis<br />
mamakacze gaangariSebiT 151,7 laridan 84,3 laramde Semcirda. 1 xolo orjer<br />
Semcirebul saarsebo minimumTan mosaxleobis faqtobrivi Semosavlebis Sedarebam ki<br />
gamoiwvia saqarTveloSi siRaribis orjer Semcireba.<br />
saarsebo minimumi gamoiTvleba samomxmareblo kalaTis damatebiT gadasaxadebsa<br />
da Senatanebze. samomxmareblo kalaTa(minimumi) = sasursaTo kalaTa(minimumi) +<br />
arasasursaTo moxmareba + gaweuli momsaxurebis Rirebuleba. sasursaTo kalaTa<br />
ewodeba kvebis produqtebis im nakrebs, rac fiziologiuri normebis, maTi<br />
kaloriulobisa da sabazro fasebis mixedviT, minimalurad mainc saWiroa adamianis<br />
fizikuri arseboba ganviTarebisa da sicocxlisunarianobis SesanarCuneblad.<br />
sasursaTo kalaTis Rirebulebis gamoTvla xdeba moxmarebis fiziologiuri<br />
normebis gadamravlebiT sabazro fasebze. saarsebo minimumis gamoTvlisas<br />
mxedvelobaSi miiReba sasursaTo kalaTis Rirebuleba da is faqti, rom saarsebo<br />
minimumi erTi Sromisunariani asakis mamakacze gaangariSibiT TiTqmis orjer Semcirda.<br />
SeuZlebelia momxdariyo ise, rom ar Semcirebuliyo kvebis produqtebis moxmarebis<br />
fiziologiuri normebi.<br />
dReis.Tvis saqarTveloSi minimaluri sasursaTo kalaTis rekomendebuli<br />
Semadgenloba Sromisunariani mamakacisaTvis Seadgens 2300,0 kkalorias dRiuri<br />
moxmarebisaTvis.<br />
Tuki dinamikaSi ganvixilavT Sinameurneobebis samomxmareblo fulad xarjebs<br />
saSualod TveSi, SevamCnevT, rom sasursaTo nawarmze fuladi xarjebi sagrZnoblad<br />
maRali xvedri woniTaa warmodgenili, xolo ganaTlebaze, kulturasa da dasvenebaze<br />
fuladi xarjebis xvedri wona minimaluria. sxva xarjebis xvedri wilis TiTqmis<br />
ucvlelobis pirobebSi, sasursaTo nawarmze fuladi xarjebis xvedri wona<br />
samomxmareblo fulad xarjebSi mcirdeba da procentulad Seadgens: 2004 wels _<br />
53.6%-s, 2005 wels _ 50.4%, 2006 wels _ 50.6%, 2007 wels _ 48,3%, es<br />
monacemebi imis maniSnebelia, rom mosaxleobis cxovrebis done umjobesdeba. axla<br />
vnaxoT, Tu rogor icvleba sasursaTo nawarmze fuladi xarjebis xvedri wona<br />
mTlian xarjebSi. es monacemebi procentulad Semdegi saxisaa: 2004 weli _ 34.7%,<br />
2005 wels _ 35.0%, 2006 wels _ 35.4%, 2007 wels _ 35.1%. im fonze, roca<br />
siRaribis done mcirdeba, Seusabamobaa is faqti, rom sasursaTo nawarmze fuladi<br />
xarjebis xvedri wona mTlian xarjebSi TiTqmis uvlelia.<br />
Tuki gadavxedavT arasamomxmareblo fulad xarjebs, SevniSnavT, rom qonebis<br />
SeZenaze fuladi danaxarjebi mcirdeba da Seadgens: 2004 wels _ 7,5 mln lars<br />
1 ix. saqarTvelos Sina meurneobebi 2003-2004 ww, statistikuri krebuli, 2005w. gv. 150 da saqarTvelos<br />
ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamentis kvartaluri biuleteni, Tb. 2008, gv. 80.<br />
129
medianuri<br />
moxmarebis 60%-is<br />
mimarT<br />
medianuri<br />
moxmarebis 40%-is<br />
mimarT<br />
medianuri<br />
moxmarebis 60%-is<br />
mimarT<br />
medianuri<br />
moxmarebis 40%-is<br />
mimarT<br />
medianuri<br />
moxmarebis 60%-is<br />
mimarT<br />
medianuri<br />
moxmarebis 40%-is<br />
mimarT<br />
2005 wels _ 7,7 mln lars 2006 wels _ 6.0 mln lars 2007 wels_4,4 mln lari s.<br />
xolo maTi xvedri wona mTlian danaxarjebSi TiTqmis 0-s utoldeba, rac<br />
mosaxleobis arasaxarbielo finansur mdgomareobaze miuTiTebs. cxril 2-Si<br />
mocemuli Sinameurneobebis mTliani Semosavlebi (fuladi da arafuladi) erT sulze<br />
gaangariSebiT imaze metyvelebs, rom saSualod vardebis revoluciis Semdeg<br />
SinameurneobaTa Semosavlebi erT sulze aWarbebs saarsebo minimums, magram vnaxoT,<br />
ras warmoadgens es Tanxebi 1996 wlis ucvlel fasebSi gadayvaniT, deflatoris<br />
gamoyenebiT, rac udris 2,0-s. 2007 wels SinameurneobaTa saSualo Semosavlebi erT<br />
sulze gaangariSebiT Seadgens 115,2 : 2,0 = 57,6 lars, xolo saarsebo minimumi 105,0<br />
: 2,0 = 52,5 lars. laris dolarze gacvlis dRevandeli kursiT, saqarTveloSi<br />
SinameurneobaTa saSualo suladobrivi Semosavali Seadgens 57,6 : 1,65 = 34,9 aSS<br />
dolars, xolo saSualo momxmareblis saarsebo minimumi 52,5 : 1,65 = 31,8 aSS<br />
dolars. Tu gaviTvaliswinebT imas, rom msoflio bankis debulebiT Raribad iTvleba<br />
pirovneba, romelsac dReSi Semosavali 2 aSS dolarze, xolo Ratakad _ erT aSS<br />
dolarze naklebi aqvs, maSin saqarTveloSi yvela Sinameurneoba SemosavlebiT<br />
siRatakis zRvarzea, xolo saarsebo minimumi _ Ratakuri,<br />
siRaribis<br />
maCveneblebi<br />
cxrili 1. siRaribis maCveneblebi 1<br />
siRaribis done siRaribis siRrme siRaribis simwvave<br />
wlebi<br />
2004 24.6 10.9 8.1 3.4 4.0 1.7<br />
2005 24.1 10.1 7.6 3.1 3.6 1.5<br />
2006 23.3 9.4 7.2 2.8 3.3 1.3<br />
2007 21.3 9.2 6.9 2.7 3.2 1.3<br />
saqarTveloSi masobrivi siRaribis ganviTarebas safuZvlad udevs ekonomikis<br />
memkvidreobiT miRebuli CamorCeniloba gasuli saukunis 70-80-iani wlebidan. meore<br />
mTavari mizezi aris Tanamegobrobis sxva qveynebTan SedarebiT 90-ian wlebSi<br />
ekonomikis maRali tempebiT dacema, rac ganapiroba erTiani ekonomikuri sistemis<br />
moSlam, mokavSire qveynebTan kavSir-urTierTobis Sewyvetam da sxva mravalma<br />
subieqturma faqtorma: samoqalaqo omma, arasworma monetarulma da fiskalurma<br />
130
politikam, korufciis arnaxuli tempebiT ganviTarebam da sxva faqtorebma. Yovelive<br />
aman saqarTvelo miiyvana masobriv siRaribemde da saerTo krizisis ganviTarebamde.<br />
cxrili 2. SinameurneobaTa Semosavlebi erT sulze da saSualo<br />
momxmareblis saarsebo minimumi (lari): 2<br />
wlebi<br />
maCveneblebi<br />
SinameurneobaTa<br />
Semosavlebi erT sulze<br />
(lari)<br />
saSualo momxmareblis<br />
saarsebo minimumi (lari)<br />
Sromis unariani<br />
mamakacis saarsebo<br />
minimumi (lari)<br />
2004<br />
2005<br />
2006<br />
2007<br />
84.7<br />
92.3<br />
102.7<br />
115.2<br />
74.7<br />
84.9<br />
94.4<br />
105.0<br />
84.3<br />
95.8<br />
106.5<br />
118.6<br />
Tanamedrove msoflioSi mravalsaukunovani istoriis, uZvelesi, maRali<br />
kulturis, agreTve mdidari bunebriv-klimaturi da xelsayreli geopolitikuri<br />
mdebareobis mqone qveynebidan iSviaTobas warmoadgens saqarTvelo, Tumca gamorCeulia<br />
siRaribis maRali doniT. Cvens qveyanas SeuZlia sakuTari sanedleulo bazis<br />
maRalefeqtiani gamoyenebiT ara marto sakuTari moTxovnilebani daikmayofilos,<br />
aramed awarmoos da miawodos msoflio bazars maRalxarisxovani Rvino, Cai,<br />
citrusebi, xili, bostneuli, mineraluri wyali, marganeci, feradi liTonebi, saSeni<br />
masalebi, agreTve Tvalwarmtaci bunebiT SeuZlia msoflio turistuli mogzaurobaTa<br />
centri gaxdes.<br />
sabolood imeds gamovTqvamT, rom sabazro ekonomika adre Tu gvian gonivruli<br />
samTavrobo ekonomikuri politikis gatarebiT srulyofilad gamoiyenebs saqarTvelos<br />
mdidar bunebriv-klimatur pirobebs, agreTve xelsayrel geopolitikur mdebareobas,<br />
ganaviTarebs qveynis ekonomikas da mecnieruli kvlevebi warimarTeba ara siRaribis,<br />
aramed upiratesad xalxTa simdidris Sesaswavlad.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. b. gabiZaSvili, z.kirvaliZe _ siRaribis portreti saqarTveloSi, Tbilisis universitetis<br />
gamomcemloba, Tb., 2003 w.<br />
2. g. Tarxan-mouravi _ siRaribe gardamaval sazogadoebaSi, saqarTvelo, Tb., 1998 w.<br />
3. saqarTvelos Sinameurneobebi 2003-2004 ww. statistikuri krebuli. Tb. 2005 w.<br />
4. saqarTvelos statistikuri weliwdeuli, Tb. 2006 w.<br />
5. saqarTvelos Sinameurneobebi 2003-2004 ww. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros<br />
statistikis departamentis kvartaluri biuleteni, Tbilisi, 2008.<br />
131
mcire biznesis ganviTarebis donis faqtobrivi analizi 1<br />
gvanca dgebuaZe<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asoc. prof. T. Sengelia<br />
saqarTveloSi msoflios sxva qveynebis msgavsad mimdinare periodSi finansurekonomikuri<br />
krizisia. aseT viTarebaSi qveynisTvis sasicocxlod aucilebelia<br />
arsebuli samuSao adgilebis SenarCuneba da axlis Seqma. arsebobs mosazreba, rom am<br />
situaciaSi mniSvnelovania mcire biznesis masobrivi formireba da ganviTareba.<br />
mcire biznesis ganviTarebas saqarTveloSi xangrZlivi istoria ar gaaCnia,<br />
marTalia, XIX saukunis dasawyisisTvis iyo biznesis warmoebis niSnebi,(viTardeboda<br />
xelosnoba, vaWroba, mevenaxeoba) magram qveynis bolSekikur mmarTvelobaze<br />
daqvemdebarebam erTianad CaaxSo yvelanairi perspeqtiva, vinaidan sabWoTa kavSirSi<br />
mewarmeoba miuRebeli saqmianoba gaxldaT, mewarmeebi represiebis obieqtebi xdebodnen.<br />
1991-1994 wlebSi marTalia, qveyanam damoukidebloba moipova, magram samoqalaqo<br />
dapirispirebebma da destabilizaciam SeuZlebeli gaxada biznesis warmoeba. 1995<br />
wlidan nel-nela, kus nabijebiT qveyanaSi biznes garemos Camoyalibeba daiwyo, Tumca<br />
korufciis manqanam da energo krizisma gamoricxa misi Semdgomi ganviTareba.<br />
situacia Seicvala 2003 wlidan, axali mTavrobis pirobebSi qveyanaSi SesaZlebeli<br />
gaxda jansaRi biznes garemos Camoyalibeba, gatarda reformebi da arsebuli<br />
kanonmdeblobisa da sagadasaxado sistemis pirobebSi gamartivebulia, mcire biznesis<br />
wamowyeba da warmeoba. zemoTqmulidan gamomdinare, wesiT, saqarTveloSi mcire<br />
biznesi swrafi tempiT unda viTardebodes.<br />
miuxedavad am faqtisa, qyeyanaSi mcire biznesis ganviTareba aradamakmayofilebelia,<br />
saqarTveloSi mcire da saSualo biznesSi dasaqmebulia mTlian dasaqmebulTa<br />
25%, massin rodesac inglisSi igive maCvenebeli 49%-s Seadgens, xolo<br />
germaniaSi- 80%-s. ra aris amis mizezi?<br />
rasakvirvelia, es kompleqsuri problemaa da erT mizezs ar micavs, magram me<br />
gadavwyviete yuradReba, erT-erT maTganze gamemaxvilebina. vinaidan am dargis ganviTareba<br />
metwilad sazogadoebis iniciativazea damokidebuli, logikuria, problema swored<br />
aq veZioT. arsebobs mosazreba, rom sazogadoebis umetesi nawili ufrTxis saku-<br />
Tari saqmis wamowyebas, maT urCevniaT, monawileoba miiRon sxvisi produqtis warmoebaSi,<br />
vidre sakuTari riskis fasad akeTon biznesi. amboben, rom es jer kidev sab-<br />
WoTa kavSiris gamoZaxilia, vinaidan, kerZo mewarme didi xnis ganmavlobaSi oficialurad<br />
sazogadoebisaTvis miuRebel pirad iTvleboda, am xelovnurma stereotipma,<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna ` biznesis administrirebis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />
daimsaxura saprizo adgili, xolo studentTa 69-e sauniversiteto konferenciaze II adgili.<br />
132
daaSora sazogadoebis farTo masebi biznes garemos, konkretulad ki daaknina maTi<br />
riskis sferoSi moqmedebis unarCvevebi. Sedegad, sazogadoeba gaxda ufro damokidebuli<br />
sxvaTa Sromis nayofierebaze, Sesabamisad, saWiro aRar iyo damoukidebeli<br />
SemoqmedebiTi azrovnebis pirobebSi, sakuTari qonebis fasad produqtis an momsaxurebis<br />
Seqmnis aucilebloba, anu riskze wasvla. sazogadoebaSi damkvidrda cru<br />
warmodgena realur cxovrebaze. bevri miiCnevs, rom Cveni qveynis mosaxloebas kvlav<br />
mcdari Sexeduelba aqvs biznesze da ar Seucvnia misi WeSmariti xibli, amitom moqalaqeebi<br />
mxolod maSin iwyeben mewarmeobas, roca Semosavlis sxva wyaro ar gaaCniaT.<br />
am problemis ukeT Sesaswavlad me Cavatare gamokiTxva-mokvleva. Cems mier, gamoikiTxa<br />
mcire biznesiT dakavebuli 145 mewarme, romlebic ewevian sxvadasxva saqonlisa<br />
da momsaxurebis warmoebas, TioToeulma maTganma Seavso Cems mier specialurad<br />
momzadebuli kiTxvari.<br />
gamokiTxuli mewarmeebis 27% biznes saqmianobas ramdenime Tvea eweva (0-dan 1<br />
wlamde), naxevari, anu 50% ,samewarmeo saqmanobiT dakavebulia 1-dan 5-wlamde vadiT<br />
da mxolod 23% gamokiTxulebisa marTavs sakuTar sawarmos 5-welze meti droiT.<br />
(ixileT diagrama #1)<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
1<br />
2<br />
3<br />
Series1<br />
1. 0-dan 1 wlamde<br />
2. 1-dan 5 wlamde<br />
3. 5 da meti weli<br />
diagrama #1<br />
Seswavlili sawarmoebis 67%-Si dasaqmebulia 1-dan 5 kacamde, 23%-Si<br />
msaxurobs 5-dan 10-mde moqalaqe da firmaTa mxolod 10%-Si gvxvdeba 10-ze meti<br />
muSa. (ixileT diagrama #2)<br />
133
1<br />
2<br />
3<br />
1. 1-dan 5 kacamde<br />
2. 5-dan 10 kacamde<br />
3. 10-ze meti kaci<br />
diagrama#2<br />
rogorc aRmoCnda Cems mier gamokiTxuli mewarmeebis 73%-sTvis es saqmianoba<br />
Semosavlis erTaderT wyaros warmoadgens da mxolos 27%-s aqvs sxva finansuri<br />
saxsrebis moZiebis SesaZlebloba (ixileT diagrama #3).<br />
aris Tu ara es saqmianoba Tqveni Semosavlis erTaderTi wyaro?<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
Series1<br />
0<br />
1 2<br />
1. diax<br />
2. ara<br />
diagrama #3<br />
me vTxove mewarmeebs SeefasebinaT maTi sawarmos efeqturoba da Semdegi suraTi<br />
miviRe (ixileT diagrama#4).<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
Series1<br />
0<br />
1 2 3 4 5 6 7 8<br />
134
1.gamorCeuli;<br />
2.Zalian maRali;<br />
3. maRali;<br />
4.normaluri;<br />
5.misaRebi;<br />
6.damakmayofilebeli;<br />
7.aradamakmayofilebeli;<br />
8.uimedo situacia.<br />
diagrama #4<br />
CemTvis Zalian saintereso iyo imis garkveva, Tu ramdenad Seesabameba<br />
mwamroeblis ganaTleba mis saqmianobas. Cem mier gamokveluli sawarmoebis mixedviT<br />
aseTi suraTi miviRe (ixileT diagrama #5).<br />
3<br />
33%<br />
1<br />
44%<br />
2<br />
23%<br />
1.sruliad Seusabamo;<br />
2.sruliad Sesabamisi;<br />
3.nawilobriv Sesabamisi.<br />
diagrama #5<br />
e.i mewarmeebis 23% miiCnevs rom maTi ganaTleba absoluturad Seesabameba maT<br />
saqmaonobas(anu isini ekonomistebi arian) 44%-ma mipasuxa,rom isini srulebiT ar<br />
Seesabamebian maTsave saqmonobas da gamokiTxulTa 33% fiqrobs, rom maTi ganaTleba<br />
nawilobriv Seesabameba sawarmos mmarTvelis funqcias.<br />
Zalze saintereso tendenciis maCvenebelia mewarmeebis pozicia maTi saqmianobis<br />
gafarToebis perspeqtivasTan dakavSirebiT. gamokiTxulTa 78% saerTod ar gegmavs<br />
warmoebis raime formiT gafarToebas, mewarmeTa 16% gegmavs warmoebis moculobis<br />
zrdas, Tumca ar icis ra gziT miaRwevs amas da mxolos 6% mewarmeebisa gegmavs<br />
saqmoanobis gafarToebas ukve gawerili gegmiT (ixileT diagrama #6).<br />
135
1<br />
2<br />
3<br />
1.dagegmilia (gawerili gegmiT)<br />
2. gegmav<br />
3. ar gegmavs<br />
diagrama #6<br />
sabolood, zemoT aRwerili kvleva cxadyofs, rom mwarmoebelTa absoluturi<br />
umravlesobis saqmianoba emyareba primitiul logikas_ `mTavaria gavasaRo~.. maTTvis<br />
mTavar mizans warmoadgens arsebuli produqciis gasaReba da mogebis miReba, Semdgom<br />
aRar fiqroben mogebis nawilis kvlavwarmoebaSi gaSvebaze da winaswar ar gegmaven<br />
sawarmos funqcionirebas. amis naTeli dasturi isaa, rom gamokiTxuli mewarmeebis<br />
67% miiCnevs, rom dagegmva maTi sawarmosTvis ar aris saWiro.<br />
aRsaniSnavia, rom kvlevaSi monawile mewarmeebi ver erkvevian maT mier gaweuli<br />
xarjebis procentul maCveneblebSi, anu isini ar axdenen maTi saqmianobis analizs.<br />
aseT monacemebs erT daskvnamde mivyavarT, mwarmoebelTa absoluturi umravlesoba ar<br />
aris bolomde garkveuli maTi sawarmos SesaZleblobebSi da maTi gaTvlebi emyareba<br />
moklevadian periods.<br />
Cveni mxridan logikuri iqneba mcire biznesis ganviTarebis gzebis moZieba im<br />
qveynidan, romelic am mxriv yvelaze warmatebulia, es udavod, amerikis Seertebuli<br />
Statebia, romelic gvevlineba kidec mcire biznesis warmoebis fuZemdeblad.<br />
amerikis SeerTebul Statebi funqcianorebs organizacia „mcire biznesis<br />
administracia” romelic amerikis kongresma 1953 wels daaarsa. mis xelmZRvanels<br />
niSnavs qveynis prezidenti da amtkicebs senati. mTel qveyanaSi funqcionirebs am<br />
organizaciis 1000-mde filiali sadac 50-mde saxis programa funqcionirebs.erT-erT<br />
mTavar saqmianobad iTvleba sainformacio mxardaWera da gadamzadeba.sxvadasxva<br />
filialebSi mimdinareobs treiningebi da konsultaciebi, romlebic aerTianeben 10<br />
000-ze met yofil da axlad daarsebul sawarmos.aseve arsebobs individualuri<br />
midgomis konsultaciis da daxmarebis programebi.am organizaciis funqcionirebis<br />
mTavari mizani mewarmeebis mewarmeobiTi potencialis amaRlebaa, vinaidan gamocdilebis<br />
ar arsebobis da sxvadasxva problemis gauTvaliswineblobis gamo aSS-Si yovelwliurad<br />
axladgaxsnili sawarmoebis 85% kotrdeba.<br />
136
miuxedavad imisa, rom saqarTveloSi arsebobs patar-patara sakonsultacio<br />
jgufebi, (`mcire biznesis ganviTarebisa da xelSewyobis centri~, `evropis<br />
rekonstuqciisa da ganviTarebis banki~, `saqarTvelos sawarmoTa xelSewyobis proeqti~,<br />
`saerTaSoriso Tanamegobrobis daxmarebis fondi~, `Ria sazogadoeba saqarTvelos<br />
fondi~ da sxva) isini ar atareben masStabur xasiaTs da mcire mewarmeebi<br />
umravles SemTxvevaSi ar arian informirebulni maTi saqmianobis Sesaxeb, amitom, Cemi<br />
azriT, idealuri iqneboda Tu CvenTanac Seiqmneboda amerikuli organizaciis msgavsi<br />
saxelmwifo organo, romelic masiurad gauwevda propagandas mcire biznesis warmoebas,<br />
mosaxleobas daanaxvebda Tavisufali bazris pirobebSi biznesis warmeobis<br />
WeSmarit xibls da xelmisawvdomi iqneboda nebismieri msurvelisTvis, gauwevda maT<br />
informaciul mxardaWeras, Cautarebda treiningebs, konsultaciebs, izrunebda maTi<br />
kvalifikaciis amaRlebaze. Sedegad moqalaqeebi informirebulebi, momzadebulebi,<br />
gaazrebulad wamoiwyebdnen sakuTar mcire bizness da Sesabamisad maTi saqmianoba<br />
gacilebiT produqtiuli da efeqturi iqneboda.<br />
mniSvnelovania, am organizaciam itvirTos analitikuri koreqtirebis funqcia<br />
arsebuli kanonmdeblobis daxvewis rekomendaciebis gawevis mizniT, rac gulisxmobs<br />
msoflios saukeTeso praqtikis moZiebas da maT morgebas qarTul realobaze,ara<br />
principiT copy and paste aramed adaptirebuli modeliT da sqemebiT.<br />
137
fiWuri kavSirgabmulobis biznesi saqarTveloSi 1<br />
lana sulakaZe<br />
salome vaSakiZe<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asoc. prof. g. erqomaiSvili<br />
saqarTveloSi fiWuri kavSirgabmulobis biznesi nela, magram stabilurad<br />
viTardeba. amJamad mobiluri kavSirgabmulobis bazarze sami komunikaciuri<br />
organizacia funqcionirebs: `jeoseli”, `magTi” da `bilaini”. maTgan `jeoseli” da<br />
`magTi” ori umsxvilesi mobiluri satelefono operatori kompaniaa. `magTis”<br />
organizaciis abonentebi Seadgenen 1900000_s, xolo `jeoselis” _ 2000000<br />
momxmarebels, rac ganapirobebs maT mier bazris monopolizebas. mesame moTamaSe _<br />
`bilaini” bazarze 2005 wels gamoCnda da 280000 abonentiT qarTuli fiWuri<br />
kavSirgabmulobis bazarze aminds jerjerobiT ver cvlis.<br />
warmovadginoT “magTis’, “jeoselisa” da “bilainis” xvedriTi wona bazarze (ix.<br />
diagrama 1)<br />
2500000<br />
2000000<br />
1500000<br />
1000000<br />
Series1<br />
500000<br />
0<br />
magti jeocell beline<br />
Ddiagrama 1. `magTis~, `jeoselisa~ da `bilainis~ xvedriTi wona bazarze.<br />
aqedan naTlad Cans `magTisa” da `jeoselis” TiTqmis Tanabari konkurencia.<br />
jeoseli (Geocell) 1996 wlis seqtembridan Cndeba saqarTveloSi, rogorc pirveli<br />
GSM operatori.<br />
jeoselma 1997 wlis 15 marts ganaxorciela pirveli mobiluri zari da mas<br />
Semdeg ganagrZobs warmatebul funqcionirebas saqarTvelos komunikaciur bazarze. man<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `biznesis administrirebis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />
daimsaxura saprizo adgili.<br />
138
pirvelma danerga saqarTvelos bazarze inovaciuri servisebis umravlesoba. is gaxda<br />
aRiarebuli kompania da 11 wlis manZilze mravali prizi da sigeli miiRo sxvadasxva<br />
damsaxurebisTvis.<br />
kompania daarsebis dRidanve zrunavs Tavisi abonentebisTvis maqsimaluri<br />
komfortis Seqmnaze da mudam cdilobs, srulyofilebamde daxvewos sakuTari<br />
momsaxureba.<br />
jeosels didi wvlili Seaqvs qveynis ekonomikis aRmavlobis saqmeSi, rogorc<br />
erT-erTi msxvili gadamxdeli. kompania droulad ixdis gadasaxadebs saqarTvelos<br />
biujetSi da xels uwyobs mis Sevsebas. dRemde kompaniam ukve ganaxorciela 315<br />
milionis investiciebi, xolo samomavlod igegmeba am cifris 465 milion laramde<br />
gazrda. am moqmedebebiT kompania xels uwyobs moqalaqeebis dasaqmebas da Sesabamisad<br />
qveynis ganviTarebas. is qmnis axal samuSao adgilebs da dasaqmebuli yavs 4000-ze<br />
meti adamiani.<br />
jeoselis strategiis erT-erTi sagulisxmo mimarTulebaa uangaro<br />
qvelmoqmedeba da mecenatoba. kulturis, ganaTlebisa da sportis mxardaWera –<br />
jeoselis savizito baraTia. kompanias Tavisi arsebobis manZilze asobiT<br />
gaxmaurebuli socialuri proeqti ganuxorcielebia, rac misTvis erTgvar reklamasac<br />
warmoadgens<br />
mobiluri kavSirgabmulobis kompania Sps “magTikomi” daarsda 1996 wlis<br />
TebervalSi, xolo komerciuli saqmianoba daiwyo 1997 wlis seqtembridan. D<br />
dReisTvis magTikomis mflobelebi arian amerikuli kompaniebi International Telcell<br />
Celular LLC da Telcell Wireless LLC.<br />
2006 wlis zafxulSi kompania, GSM-momsaxurebis srul speqtrTan erTad,<br />
pirvelad saqarTveloSi uzrunvelyofs mesame Taobis servisebis momsaxurebas:<br />
maRalsiCqariani interneti, videozari da mobiluri televizia.<br />
2008 wels magTikomi gacda mobiluri kavSiris farglebs, CDMA-450<br />
standertis qseli gamarTa da axali brendis – magTi fiqsis saSualebiT,<br />
saqarTvelos mosaxleobas fiqsirebuli, usadeno satelefono kavSiri da internet<br />
momsaxureba SesTavaza.<br />
rac Seexeba magTikomis meore brends: “bals”. misi gaSveba moxda 2005 wlis<br />
18 ivliss. baliT sargeblobs Zalian bevri adamiani, radgan am brendma moipova didi<br />
popularoba sazogadoebaSi. bali aris gankuTvnili yvelanairi adamianisTvis, rogorc<br />
axalgazrdebisTvis aseve saqmiani xalxisTvis. bals gaaCnia Tanamedrove servisi da<br />
aris yvelaze xelmisawvdomi.<br />
`magTikomis~ sakontrolo paketis mflobelia kompania `selfordi~, romelmac<br />
aqciebi amerikuli `metromediisgan~ 2007 wels SeiZina. mas hyavs 1 700 000_ze meti<br />
abonenti da is faravs saqarTvelos teritoriis 97%_ze mets. amJamad saqarTvelos<br />
139
masStabiT funqcionirebs `magTis~ 43 ofisi. 10 wlis ganmavlobaSi `magTikomma~ saqarTvelos<br />
ekonomikaSi daaxloebiT 46 185 000 lari Seitana.<br />
magTis erT-erTi warmatebuli partniori kompaniaa saqarTvelos banki. maT aqvT<br />
erToblivi produqti gamoSvebuli – Magti Card. am baraTis saSualebiT<br />
momxmarebels SeuZlia mudmivad isargeblos uprocento kreditiT.<br />
wels magTikomma abonentebs siaxle momsaxurebis ofisebis mxrivac SesTavaza,<br />
rac imaSi mdgomareobs, rom momxmareblebs ukve kompaniis moZravi ofisebi emsaxurebaT.<br />
oTxi srulfasovani ofisi `borblebze~ mTeli saqarTvelos masStabiT, regularulad<br />
moZraobs im dasaxlebul punqtebSi, sadac kompanias momsaxurebis stacionaluri<br />
ofisi araaqvs. aseTi ofisi am dReebSi Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />
maRliv korpussac moevlina.<br />
paralelurad, magTikomi mTeli wlis ganmavlobaSi abonentebs aqtiurad sTavazobda<br />
sxvadasxva aqciebsa da ganaxlebul servisebs. gansakuTrebiT saintereso winadadebebi<br />
SesTavaza kompaniam sxvadasxva profesiis adamianebs. kerZod ki, Seiqmna klubebi<br />
masmediis warmomadgenlebisTvis, medikosebisTvis, jariskacebisa da Zalovani<br />
struqturebis TanamSromlebisTvis, fermerebisa da agraruli sferos warmomadgenlebisTvis.<br />
yvela am profesiis abonents saSualeba aqvs klubSi gawevrianebis SemTxveva-<br />
Si momsaxurebis gansakuTrebuli pirobebiT isargeblos.<br />
2008 wlis 15 dekembris monacemebiT, magTikoms arsebobis manZilze qveynis<br />
ekonomikaSi 700 milioni lari aqvs Setanili. rogorc kompaniaSi acxadeben, am<br />
maCveneblebiT 2002 wlidan magTikomi ucvleli lideria.<br />
saqarTvelosa da evropaSi magTikomma pirvelma danerga Push-to-Talk<br />
teqnologia (2004), xolo 2006 wlis ivnisidan – mesame Taobis servisebi. kompaniam<br />
2008 wlis noemberSi daasrula saxelmwifo struqturebisTvis erTiani<br />
sakomunikacio qselis Seqmnaze muSaoba da masSi sxvadasxva uwyebisa da saministros<br />
400-ze meti obieqti CarTo.<br />
bilaini axlad Seqmnili inovaciuri kompaniaa, romelic miznad isaxavs<br />
momxmareblis survilebis maRali xarisxiT dakmayofilebas. igi iyo pirveli,<br />
romelmac bazarze danerga yvelaze dabali satarifo gegmebi.<br />
bilainma saqarTveloSi SemosvlisTanave gadadga sakmaod gambedavi da erTi<br />
SexedviT axladSeqmnili kompaniisTvis wamgebiani nabiji, rac gamoixata imaSi, rom man<br />
momxmareblis mosazidad bazars SesTavaza warmoudgenlad dabali 2 TeTriani tarifi<br />
Siga qselSi sasaubrod.<br />
2008 wels bilainma abonentebs ramdenime axali momsaxureba SesTavaza, maT<br />
Soris, xmovani fosta-`Cemi melodia”, romelic standartuli zumeris nacvlad<br />
abonentis mier arCeuli melodiis Canacvlebas gulisxmobs.<br />
bilaini dafarvis zonebs zrdis da is ukve saqarTvelos yvela regions<br />
moicavs. amJamad kompaniis signali raWaSic vrceldeba. ukanaskneli Tveebis<br />
140
ganmavlobaSi bilainma ramdenime aTeuli axali sabazo sadguri gauSva. regionebis<br />
aTvisebasTan erTad aqtiurad mimdinareobs signalis xarisxis gaumjobesebac. rogorc<br />
bilainSi acxadeben, kompania am periodisTvis saqarTvelos 90%-s faravs da 10<br />
regionSia warmodgenili.<br />
aRniSnuli organizaciebidan jeoselma da magTikomma TiTqmis erTdroulad<br />
daiwyes bazarze damkvidreba, xolo bilaini jer-jerobiT axlad Seqmnili<br />
organizaciaa da is Zlier konkurentad ver gvevlineba. bilainma saqarTvelos bazarze<br />
damkvidreba moaxerxa dabali tarifebiT, magram aman Tavdapirvelad uaryofiTad<br />
imoqmeda mis finansur mdgomareobaze. `jeoseli” da `magTi” lideri kompaniebi arian.<br />
satarifo gegma orives daaxloebiT msgavsi aqvT da amiT erTmaneTs uweven Tanabari<br />
SesaZleblobis konkurencias. es faqti dadebiTad moqmedebs momxmareblis<br />
interesebze, radgan konkurenciis gamo tarifebi mcirdeba da xelmisawvdomi xdeba<br />
yvela adamianisTvis.<br />
jeoselsa da magTikoms bilainisagan gansxvavebiT mravali inovaciuri servisi<br />
aqvT danergili. magTikoms ufro meti filiali aqvs saqarTvelos teritoriaze,<br />
vidre danarCenebs, mxolod mcirediT CamorCeba jeoseli.<br />
bilainis erT-erTi upiratesobaa dabali tarifebi saerTaSoriso zarebze<br />
sxvadasxva qveynebSi, rogoricaa ukraina da ruseTi. aseve is aZlevs Tavis<br />
momxmareblebs imis saSualebas, rom dabal fasebSi gaagzavnon MMS.<br />
ganxiluli kompaniebis dafarvis zona saqarTveloSi aseTia (ix. Ddiagrama 2)<br />
dafarvis zona<br />
magti geocell beeline<br />
90%<br />
99%<br />
95%<br />
Ddiagrama 2. `magTis~, `jeoselisa~ da `bilainis~ dafarvis zona saqarTveloSi<br />
2008 wlis agvistoSi saqarTveloSi ganviTarebulma movlenebma mniSvnelovani ziani<br />
miayena qarTul bizness. miuxedavad amisa qarTuli fiWuri kavSirgabmulobis bazars<br />
funqcionireba ar Seuwyvetia, piriqiT man mniSvnelovani roli iTamaSa<br />
dazaralebulTa dasaxmareblad. magaliTisaTvis: agvistos tragikul movlenebTan<br />
141
dakavSirebiT “jeoseli” aqtiurad CaerTo iZulebiT gadaadgilebulTa daxmarebis<br />
procesSi. kompaniam patronaJi gamoacxada Tbilisis 103_e sajaro skolaSi<br />
ganTavsebul devnilebze da isini uzrunvelyo sxvadasxva sayofacxovrebo nivTebiT.<br />
garda amisa, SemoRebul iqna specialuri tarifi, romlis farglebSic yvela devnili<br />
wuTSi 9 TeTrad saubrobs. aseve კომპანია ”მაგთიკომმა” ამ მიზნით სპეციალური<br />
ნომერი 200399 აამოქმედა. აღნიშნულ ნომერზე დარეკვა შეუძლიათ ”მაგთისა”<br />
და”ბალის” აბონენტებს, ზარის ღირებულება 1 ლარია, დაგროვილ თანხას კი<br />
კომპანია დევნილთა დახმარების ფონდში გადარიცხავს. am ori kompaniisgan<br />
gansxvavebiT “bilains” araviTari saqvelmoqmedo aqcia ar ganuxorcielebia. amasTanave,<br />
saomari moqmedebebis dros kompania “bilaini” sruliad ver uzrunvelyofda<br />
momxmarebelTa komunikacias.<br />
saqarTvelos fiWuri kavSirgabmulobis bazris Seswavlis safuZvelze SegviZlia<br />
ganvsazRvroT, rom sworad Sedgenilma marketingulma strategiam, qvelmoqmedebam<br />
da momxmarebelze gaTvlilma aqciebma uzrunvelyo am samidan ori kompaniis warmateba<br />
bazarze. Tavdapirvelad SeTavazebulma dabalma tarifma mniSvnelovnad daazarala<br />
`bilaini~. garda amisa, igi bazarze axali Semosulia, amitomac ver uwevs Tanabar<br />
konkurencias `magTisa~ da `jeoselis~ brendebs.<br />
Aamgvarad, miuxedavad ekonomikuri da finansuri krizisisa, sxva dargebisgan<br />
gansxvavebiT, fiWuri kavSirgabmulobis biznesi saqarTveloSi warmatebiT<br />
funqcionirebs.<br />
142
globaluri finansuri krizisi da misi gavlena<br />
saqarTvelos finansur sistemaze 1<br />
irakli xubua<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xeml: asoc. prof. lela baxtaZe<br />
globaluri finansuri krizisi jerjerobiT msoflioSi yvelaze aqtualur<br />
Temad rCeba. msoflio finansuri krizisi 2007 wlis zafxulSi aSS-is ipoTekuri<br />
dakreditebis bazarze dawyebuli krizisis Sedegia. aRniSnuli ganapiroba aSS-Si 2001<br />
wlis 11 seqtembers momxdarma saSinelma teraqtma. tempdakarguli ekonomikis<br />
stimulirebisaTvis FED-is (aSS-s centraluri banki) mier zRvarsgadasulma<br />
monetarulma eqspansiam, rasac logikurad ekonomikis yvela seqtorSi saprocento<br />
ganakveTebis Semcireba mohyva. kerZod, mTavari saprocento ganakveTi (sadiskonto<br />
ganakveTi) 2001 wels arsebuli 3.5%-dan 2003 wlisaTvis 1%-mde daeca da ase<br />
metismetad didi xnis ganmavlobaSi SenarCunda. amas daemata bankebisa da sakredito<br />
organizaciebis mier momxmarebelTa ricxvis gazrdis mizniT, msesxeblebisTvis<br />
standartuli moTxovnebis gamartiveba _ msesxeblebs Tanamonawileoba ar<br />
moeTxovebodaT. Sedegad sesxi misces gadaxdisuunaro Ffenas, mxolod im varaudiT,<br />
rom qoneba, romelsac isini sesxiT iZendnen stabilurad gaZvirdeboda. bankebi,<br />
romlebic amgvar kreditebs gamoyofdnen, male Tavadac dasWirdebodaT fuli, ris<br />
gamoc aRniSnuli sesxebis ufro msxvili bankebisaTvis “miyidvas” axdendnen. es<br />
ukansknelni ki uSvebdnen obligaciebs, romlebic am ipoTekuri kreditebiT iyo<br />
uzrunvelyofili. cxadia, obligaciebs ericxebodaT procenti da mohqondaT<br />
sargebeli TavianTi mflobelebisaTvis. amasTan, isini spekulaciis saganic xdebodnen.<br />
2006 wels ipoTekuri kreditiT uzrunvelyofil obligaciebs soliduri<br />
mogeba mohqondaT mesakuTreebisaTvis _ wliurad 9-11%-is odenobiT. amitom bankebis<br />
umravlesoba siamovnebiT abandebda saxsrebs aRniSnul aqtivebSi. Aamrigad, Seiqmna<br />
finansuri piramida, romlis safuZvels warmoadgenda uZravi qoneba. sinamdvileSi ki,<br />
aSS-Si fasebi uZrav qonebaze 20%-iT Semcirda, rasac daemata navTobsa da sursaTze<br />
fasebis zrda. Sedegad sul ufro met msesxebels gauWirda kreditis momsaxureba,<br />
ramac aSS-s bankebis gakotreba gamowvia. es krizisi, ra Tqma unda, gadaedo<br />
amerikasTan mWidrod dakavSirebul evropas, saidanac is danarCen msoflioSi<br />
gavrcelda.<br />
evropaSi pirvelad didi britaneTis sabanko bazari dazaralda. mas Semdeg, rac<br />
inglisis centralurma bankma didi britaneTis sididiT mexuTe ipoTekur banks<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `finansebis, sabako saqmisa da dazRvevis ~ sakaTedro studentur<br />
konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />
143
Northern-Rock likvidobis SesanarCuneblad Tanxa gamouyo, meanabreebma CaTvales<br />
rom banks gakotreba emuqreboda da TiTqmis 2 mlrd girvanqa-sterlingi moxsnes<br />
angariSidan. amis gamo banks seriozuli finansuri problemebi Seeqmna, evropis<br />
safinanso bazarze ki aJiotaJi daiwyo _ msxvili bankebis aqciaTa fasi daeca.<br />
zogierTi eqsperti krizisis mizezad farTod gavrcelebul derivativebs,<br />
kerZod e.w. “sakredito defoltur svops” asaxelebs. Tumca, Cveni azriT, aRniSuli<br />
svopis “kraxi” msesxebelTa mxridan valdebulebebis masobrivad Seusruleblobam<br />
ganapiroba, rasac, erTi mxriv, navTobsa da sursaTze fasebis zrda iwvevda, ris<br />
Sedegadac msesxeblebs gaezardaT mimdinare xarjebi da ver SeZles sesxebis<br />
momsaxureba. meore mxriv, ki, fasebi uZrav qonebaze romlis garantiiTac bankebi<br />
sesxebs gascemdnen, imdenad daeca, rom igi ZiriTad Tanxasac ver aanazRaurebda. am<br />
ori faqtoris mizezs ki warmoadgenda iafi fuli. amasTan pirvelad swored im<br />
bankebis aqciebze Semcirda fasebi, romlebic ipoTekuri kreditiT uzrunvelyofil<br />
obligaciebs gamoscemdnen. realur ekonomikaze krizisis Sedegebi 2008 wlis<br />
oqtombeSi makroekonomikuri maCveneblebis gauaresebaSi gamoixata. kerZod, aSS-Si<br />
umuSevrobam 6.5%-s miaRwia, rac yvelaze maRali maCvenebelia ukanaskneli 14 wlis<br />
ganmavlobaSi. umuSevrobis donem evrozonis qveynebSi 7.7% Seadgina. umuSevrobis<br />
yvelaze maRalma donem espaneTSi _ 12,8% miaRwia, rac Tavis mxriv, krizisis Sedegad<br />
samSeneblo industriaSi zrdis tempebis mniSvnelovanma vardnam da turistebis<br />
raodenobis klebam ganapiroba. aRsaniSnavia isic, rom CineTSi daaxloebiT 4-5%-iT<br />
Semcirda mTliani Siga produqtis zrdis tempi.<br />
krizisis Sedegad, 2007 wlis seqtembidan dRemde, amerikis FED-ma saprocento<br />
ganakveTi 3-jer daswia, garda amisa, gaamartiva dakreditebis programa. amerikul<br />
bankebs likvidobis problemis dasaZlevad, finansuri resursebis mozidva rom<br />
SesZlebodaT, aSS-s mTavrobam investorebs qveynis bankebis aqciaTa 33%-is Sesyidvis<br />
ufleba misca, rac adre akrZaluli iyo. amasTan, ukve imave wlis dekemberidan FEDma<br />
amerikul bankebs saSualeba misca misagan aeRoT sesxi vinaobis gaumJRavneblad. am<br />
mxriv kidev ufro Sors wavida evropis centraluri banki, romelmac 2008 wlis 18<br />
ianvars 348,6 mlrd dolaris sesxi gasca sabazroze gacilebiT ufro dabali<br />
saprocento ganakveTiT. gansakuTrebiT aRsaniSnavia 2008 wlis 3 oqtombers, aSS-is<br />
kongresSi gamarTuli sxdoma, romelzec senatma, ukve yofili finansTa ministris,<br />
henri polsonis mier ekonomikuri stabilurobis mizniT SemuSavebuli antikrizisuli<br />
gegma daamtkica, romlis gansaxorcieleblad 700 mlrd dolari gamoiyo, amasTan<br />
depozitebze sadazRvevo limiti droebiT 100 aTasidan 250 aTasamde gaizarda<br />
(evrokavSirSi ki-20 aTasidan 50 aTas evromde). depozitebis federalur sadazRvevo<br />
kompanias ufleba mieca, SeuzRudavad esargebla finansTa saministros fondebiT.<br />
amoqmedda 150 mlrd dolaris moculobis sagadasaxado SeRavaTebi, romliTac<br />
sargebloben mcire biznesis warmomadgenlebi, erT da met Sviliani ojaxebi da<br />
144
ukanasknel periodSi stiqiuri ubedurebiT dazaralebulni. am gegmis yvelaze<br />
mniSvnelovan punqts warmoadgenda is, rom unda momxdariyo bankebis<br />
rekapitalizacia wilSi Sesvlis gziT. saxeldobr, bankebis mier gamoSvebul<br />
privilegirebul aqciebs saxelmwifo SeiZenda. aseve oqtomberSi safrangeTSi<br />
gamarTul samitze, evrozonis liderebma miiRes CarCo xelSekruleba, romlis<br />
Sesabamisad evropis calkeuli qveyana sakuTar bankebSi privilegirebuli aqciebis<br />
SesyidviT ganaxorcielebda investiciebs. maT aseve SeuerTda didi britaneTic.<br />
inglisis centralurma bankma 50 mlrd girvanqa sterlingi gamoyo privilegirebuli<br />
aqciebis SesaZenad. germaniis mTavrobam bankebis da sxva finansuri institutebis<br />
stabilizaciis mizniT 500 mlrd evro gamoyo. unda aRiniSnos, CineTis saxalxo<br />
respublikis xelisuflebis mier miRebuli antikrizisuli RonisZiebebis paketi.<br />
kerZod, ukanaskneli ori wlis ganmavlobaSi gamoyofili iqneba 586 mlrd dolari<br />
stiqiuri ubedurebis dros dazaralebuli mosaxleobisTvis, mcire Semosavliani<br />
moqalaqeebisTvis saxlebis asaSeneblad, satransporto qselis ganviTarebisa da<br />
inovaciuri teqnologiis danergvisaTvis. amasTan mTavroba sawarmoebisaTvis<br />
sagadasaxado ganakveTebis Semcirebas apirebs, rac daaxloebiT 17.5 mlrd dolars<br />
dazogavs.<br />
2009 wlis ianvarSi aSS-is axalma prezidentma warmoadgina antikrizisuli<br />
gegma, riTac gadsaxadebi 500 dolariT Seumcirdeba amerikis im moqalaqeebs, romelTa<br />
Semosavalic weliwadSi 200 aTas dolars ar aRemateba. sagadasaxado SeRavaTebiT<br />
isargebleben agreTve is kompaniebi, romlebic damatebiT personals daasaqmeben. xolo<br />
im kompaniebs, romlebmac 2008 wels zarali ganicades, SesaZlebloba eqnebaT,<br />
krediti 5 wlis winandeli finansuri monacemebis Sesabamisad aiRon. am gegmis<br />
mixedviT im bankebisa da finansuri organizaciebis top-menejerebis xelfasi ar unda<br />
aRematebodes 500 aTas dolars, romlebic daxmarebas saxelmwifo xazinidan<br />
Rebuloben. am mxriv aRsaniSnavia 2009 wlis 20 aprils londonSi gamarTuli<br />
samiti, sadac G20(”didi oceulis“) qveynebis liderebma SeTanxmebas miaRwies, rom<br />
ssf miiRebs 1,1 trln aSS dolars krizisis dasaZlevad. gamoqveyndeba im qveynebis<br />
sia, romlebic fulis gaTeTrebis winaaRmdeg brZolaSi monawileobaze uars amboben<br />
da maT mimarT mkacri sanqciebi gatardeba; gamoiyofa 250 mlrd dolari<br />
saerTaSoriso vaWrobis stimulirebisaTvis; mkacrad gakontroldeba da regulirebis<br />
gareSe ar darCeba finansuri bazris arc erTi elementi; gaizrdeba Rarib qveynebze<br />
daxmareba, romlebic krizisis Sedegad gansakuTrebiT dazaraldnen da jamSi 2010<br />
wlamde, krizisis dasaZlevad 5 trilioni aSS dolari gamoiyofa.<br />
sayuradReboa, rom ZiriTadad adgili hqonda gadasaxadebis Semcirebas da<br />
saxelmwifo xarjebis zrdas, anu xorcieldeboda erToblivi moTxonis stimulireba,<br />
Tumca jerjerobiT man Sedegi ver gamoiRo. rasac adasturebs msoflio indeqsTa<br />
dinamika, magaliTad, 2008 wlis 1 oqtombridan 2009 wlis 15 maisamde Dow Jones<br />
145
Industrial indeqsi 24%-iT Semcirda da 8206.7 dolari Seadgina. analogiurad<br />
Semcirda S&P 500 indeqsi da 882.9 dolars gautolda; 19%-iT Semcirda Nasdaq<br />
Composite da 1680,1 dolari Seadgina.<br />
Tanamedrove finansurma krizisma saqarTvelos ekonomikac daazarala. rac<br />
ganpirobebuli iyo Semdegi garemoebebiT: jer erTi, Cveni qveynis ekonomikis<br />
ganviTarebas mniSvnelovnad gansazRvravs ucxouri investiciebi, meore, samomxmareblo<br />
bazris 80% importirebuli saqonliT aris gajerebuli, mesame, mosaxleobis<br />
udidesi nawili arsebobs swored danarCeni msofliodan miRebuli transfertebis<br />
xarjze da meoTxe, qveyanaSi arsebuli komerciuli bankebi sakredito resursad<br />
ZiriTadad msoflio finansuri bazrebidan mozidul saxsrebs iyeneben. Qqveynis<br />
ekonomikaze Zalze negatiurad imoqmeda agvistos omma, ris Sedegadac mniSvnelovnad<br />
Semcirda pirdapiri ucxouri investiciebi (grafiki 1). kerZod, igi 2008 wlis III<br />
kvartalSi wina wlis analogiur maCvenebelTan SedarebiT 69.3%-iT, xolo IV<br />
kvartalSi ki, 73%-iT Semcirda. aseve mniSvnelovnad iklo ucxoeTidan miRebulma<br />
transfertebis odenobam (grafiki 2), rasac mohyva laris kursis dacema dolarTan<br />
mimarTebaSi (grafiki 3).<br />
msoflio krizisis gamo, bankebs sesxebi 1,5%-2%-iT gauZvirdaT, rasac 2008<br />
wlis gazafxulidan sabanko bazarze kreditis gaZvireba mohyva<br />
(grafiki 4). miuxedavad sesxebis gaZvirebisa, ekonomikis dakrediteba, agvistos omamde<br />
ar Semcirebula(grafiki 5). agvistos 5-dRiani omis Semdeg mosaxleobam masobrivad<br />
daiwyo bankebidan depozitebis gatana. saqarTvelos erovnuli bankis monacemebiT,<br />
146
agvistoSi depozitebi 389.6 mln. lariT (grafiki 6), bankebis mTliani aqtivebi ki<br />
700 mln. lariT Semcirda, rasac logikurad gacemuli sesxebis moculobis kleba<br />
mohyva.<br />
Seqmnili mdgomareobidan gamomdinare imata urC gadamxdelTa ricxvmac. bankebi<br />
didi odenobiT gacemul sesxebs veRar ibrunebdnen. Kkredit-infos “Sav siaSi”<br />
Sesul (msesxeblebi 30-dRiani vadagadacilebiT) pirTa raodenoba 2008 wlis 1<br />
ianvridan 2008 wlis 15 agvistomde 130%-iT gaizarda da 80 aTas adamiani<br />
Seadgina(grafiki 7).<br />
zemoT aRniSnulis miuxedavad mTlianobaSi SeiZleba iTqvas, rom sabanko<br />
sistemam gauZlo aRniSnul forsmaJorul situaciebs da sxva postsabWoTa qveynebis<br />
sabanko sistemebTan SedarebiT SesaSuri mdgradoba gamoavlina. raSic Tavisi wvlili<br />
Seitana seb-is mier sarezervo moTxovnebis 13%-dan 5%-mde Semcirebam, aseve seb-ma<br />
bankebs finansuri mxardaWeris mizniT 150 mln laris sakredito resursi gamouyo<br />
13%-iani ganakveTiT, eqvsi Tvis vadiT. garda amisa, seb-ma refinansirebisaTvis<br />
damatebiT 150 mln lari gamouyo, 10%-iani<br />
ganakveTiT (amJamad 6%-ia). agreTve<br />
finansuri monitoringis saagentom likvidobis<br />
koeficienti 30%-da 20%-mde Seamcira,<br />
ramac bankebs damatebiT 700 mln lari<br />
gamouTavisufla.<br />
gansakuTrebiT sayuradReboa, rom globaluri<br />
finansuri krizisis Sedegad mTels<br />
msoflioSi Seicvala ekonomikis marTvis Taobaze<br />
Sexeduleba. kerZod, momavalSi mosalodnelia<br />
ekonomikis marTvaSi xelisuflebis<br />
rolis gaZliereba, razec metyvelebs is faqti, rom londonis samitze erT-erTi<br />
ZiriTadi sakiTxi, razec G20 qveynebi SeTanxmdnen, iyo is, rom finansuri bazris arc<br />
erTi elementi ar iqneba datovebuli kontrolisa da regulirebis gareSe.<br />
147
sigaretis brendebis marketinguli<br />
kvleva qarTul bazarze 1<br />
qeTevan adeiSvili<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm. asoc. prof. m. veSaguri<br />
dRevandel swrafad cvalebad samyaroSi warmateba mxolod im kompaniebs eliT, romlebic<br />
brendiT suldgmuloben, radgan brendi aris TviT kompania. 10 wlis win kompaniebs<br />
mxolod TavianTi produqtebi ainteresebdaT, dRes ukve aqcenti keTdeba brendze. produqtebi<br />
bazrebze Cndeba da qreba, brendi ki rCeba, is maradiulia.<br />
brendi ufro metia, vidre ubralo saxeli da simbolo. es aris momxmareblis mier<br />
produqtisa da misi daniSnulebis aRqma, misdami damokidebuleba – yvelaferi, rasac<br />
momxmareblisTvis produqti da momsaxureba warmoadgens. brendi arsebobs momxmareblis<br />
gonebaSi, ase rom Zlieri brendis namdvili faseuloba aris misi Zala, moipovos<br />
momxmareblis yuradReba da SemdgomSi loialoba. brendis popularobisa da cnobadobis<br />
dadgenis saukeTeso saSualebaa momxmarebelTan urTierToba. mniSvlenovania maTi brendisadmi<br />
ganwyobis marTva, rasac aRiarebs nebismieri kompania mis mier gacxadebul misiaSi.<br />
kvlevis obieqtad avirCieT sigaretis bazari. miuxedavad socialuri tendenciebisa,<br />
romlebic mimarTulia mwevelTa raodenobis mniSvenlovani Semcirebisken, qarTveli<br />
mosaxleobis mesamedze meti am sasaqonlo kategoriis erTguli momxmarebelia. kvlevis<br />
Sedegebi saSualebas gvaZlevs garkveuli paralelebi gavavloT internacionalursa da<br />
qarTul brendebs Soris, ganvsazRvroT erT-erTis upiratesobis mizezebi da mis magaliTze<br />
SevTavazoT warumatebel, an nakleb popularul brendebs alternatiuli gamosavali<br />
bazarze Rirseuli adgilis mopovebisTvis.<br />
saqarTvelos statistikis saxelmwifo departamentis monacemebiT Tambaqos warmoebaimportiT<br />
37 firmaa dakavebuli. maTgan 13 adgilobrivi mwarmoebeli kompaniaa, xolo 24<br />
importiori. amasTan qarTul bazarze wamyvani kompaniebia Tavmoyrili. msoflio bazris<br />
lideri sami transnacionaluri kompania Phillip Morris-i, British American Tobacco da JT<br />
International- i. maTTan erTad, adgilobriv bazarze ori msxvili mwarmoebelia: “saqarTvelos<br />
Tambaqos warmoeba” da “ojT”.<br />
dResdReobiT qarTuli bazari gajerebulia ucxouri warmoebis produqciiT. sigaretis<br />
mwarmoebeli ucxouri kompaniebi sakuTari produqciis stimulirebisa da bazarze adgilis<br />
damkvidreba-SenarCunebis mizniT udides yuradRebas aqceven brendingis koncefcias.<br />
Cvens mizans warmoadgenda sigaretis qarTul bazarze brendebis marketinguli kvleva,<br />
maTi cnobadobis donis Sefaseba momxmarebelTa cnobierebaSi da imis Cveneba, Tu ramdenad<br />
didi mniSvneloba aqvs kargad Camoyalibebuli brendis pozicias bazarze kompaniis<br />
warmatebisTvis. kvlevis meTods warmoadgenda anketireba. kiTxvari gaTvlili iyo aranakleb<br />
18 wlis mwevel an yofil mwevelTa kategoriaze.<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `marketingis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />
148
gamokiTxvam cxadyo, rom mdedrobiTi sqesis warmomadgenlebis umetesoba mzadaa meti<br />
gadaixados sasurveli brendis sigaretSi. mamakacebi, qalebisgan gansxvavebiT, xelmisawvdom<br />
fasze akeTeben aqcents.<br />
mamakacebma 3 yvelaze cnobil brendad daasaxeles: KENT; WINSTON; CAMEL; xolo,<br />
qalebSi ki yvelaze cnobadi aRmoCnda Semdegi brendebi: PARLIAMENT; KENT; MARLBORO;<br />
SOBRANIE<br />
PALL MALL<br />
GAULOISES<br />
PIRVELI<br />
qalebi<br />
mamakacebi<br />
CARELIA SLIMS<br />
MM<br />
DAVIDOFF<br />
L&M<br />
CAMEL<br />
MARLBORO<br />
PARLIAMENT<br />
WINSTON<br />
KENT<br />
0 5 10 15 20 25 30 35 40<br />
diagrama #1. brendebis cnobadoba<br />
unda aRiniSnos, rom dResdReobiT qarTuli sigaretebidan yvelaze popularulia<br />
PIRVELI. davalebaze, daesaxelebinaT sigaretis romelime qarTuli brendi, respondentTa<br />
76%-ma PIRVELI- s mianiWa upiratesoba. 12 – 12% ergoT COMET-s da MTKVARI-s.<br />
kiTxvaze “romel sigarets eweviT an eweodiT”, mamakacTa umetesobam miuTiTa Semdegi<br />
brendebi : KENT; CAMEL; WINSTON . mdedrobiTi sqesis warmomadgenlebma ki upiratesoba<br />
mianiWes Semdeg sigaretebs: PARLIAMENT; CARELIA SLIMS; WINSTON. gamokiTxulTa umetesoba<br />
zemoT xsenebul brendebs upiratesobas aniWebs Semdegi mizezebis gamo: xelmisawvdomi fasi<br />
– 15%; maRali xarisxi – 44%; ubralod miveCvie – 35%; da sxva mizezebi – 6%.<br />
aRsaniSnavia, rom respondentTa mxolod 18% aqcevs yuradRebas jandacvis saministros<br />
gafrTxilebas, amasTan gamokiTxulTa 16%-ma ukve SeZlo mowevisTvis Tavis danebeba.<br />
resnpondentebs aseve unda mieTiTebinaT sigaretis is brendebi, romlebic ufro metad<br />
moergeba Semdeg gansazRvrebebs:<br />
qarTveli momxmareblisTvis inovaciur da farTo asortimentis mqone brendad dasaxelda<br />
KENT. ZviradRirebul sigaretebSi liderobs PARLIAMENT, xolo sxvebTan SedarebiT iafebSi<br />
– PIRVELI. originaluri dizainiT aRiarebul iqna kvlav KENT. WINSTON miCneul iqna<br />
sigaretis iseT brendad, romelic saqarTveloSi yvelgan SeiZleba Segvxvdes. sainteresoa<br />
isic, rom respondentTa umetesobam qalebis sigaretad aRiara MM.<br />
149
# inovaciur<br />
i brendi<br />
farTo<br />
asortiment<br />
i<br />
sxvebTan<br />
SedarebiT<br />
Zviri<br />
sxvebTan<br />
Sedarebi<br />
T iafi<br />
originalu<br />
ri dizaini<br />
yvelgan<br />
gvxdeba<br />
Qqalis<br />
sigare<br />
ti<br />
1 KENT KENT PARLIAMENT PIRVELI KENT WINSTON MM<br />
2<br />
CARELIA MARLBOR CARELI<br />
WINSTO<br />
CAMEL CAMEL DAVIDOFF<br />
SLIMS O A<br />
N<br />
SLIMS<br />
3 WINSTON WINSTON SOBRANIE L&M DAVIDOFF L&M VOGUE<br />
4 GAULOISES MARLBORO MARLBORO COMET CAMEL CAMEL ESSE<br />
5 MARLBOR<br />
O<br />
GAULOISES KENT CAMEL WEST PIRVELI<br />
PARLIA<br />
MENT<br />
cxrili @#1. sigaretis brendebis diferencireba sxvadasxva parametrebis mixedviT<br />
kvlevis erT-erT miznad davisaxeT gamogverkvia, Tu romeli wyaroebidan iRebs<br />
sazogadoeba informacias sigaretis mwarmoebeli kompaniebis, axali brendebis da saerTod<br />
sigaretis bazarze arsebuli siaxleebis Sesaxeb. gamokiTxvam gviCvena, rom sigaretis<br />
brendebis Sesaxeb informaciis ZiriTad wyaros warmoadgens bilbordebi (32%) da nacnobebi<br />
(27%).<br />
11%<br />
27%<br />
nacnobebi<br />
televizori<br />
32%<br />
interneti<br />
bilbordebi<br />
14%<br />
diagrama #2. sainformacio wyaroebi<br />
bolo droindeli socialuri tendenciebis gamo, SeizRuda sigaretis propaganda<br />
rogorc satelevizio, ise sxva sareklamo saSualebebiT, Tumca gamokiTxulTa 16%-s mainc<br />
axsovs satelevizio reklamebi.<br />
sainteresod miviCnieT imis garkveva, Tu sigaretis romeli brendis reklamebi aRibeWda<br />
momxmarebelTa gonebaSi. kiTxvaze - “ra gaxsovT Tqvens mier nanaxi sigaretis bolo<br />
reklamidan?” - momxmarebelTa umetesobam daafiqsira Semdegi pasuxebi:<br />
MARLBORO – energiuli kovboebi da cxenebi;<br />
COMET – latarea: manqanis gaTamaSeba;<br />
GAULOISES – lurji ferebi da franguli sityvebi: “ Liberte Toujours…”<br />
CARELIA SLIMS – lamazi gogona momxibvleli tuCebiT;<br />
PIRVELI – gaTamaSeba: avtomanqana “niva”.<br />
miuxedavad imisa, rom sigaretis yovel reklamas Tan sdevs jandacvis saministros<br />
gafrTxileba, rom is janmrTelobisTvis mavnebelia, man mainc Seasrula Tavisi misia da<br />
momxmarebelTa umetesobas Seuqmna dadebiTi ganwyoba brendis mimarT (56%).<br />
marTalia PIRVELI qarTul bazarze cnobadi brendia, magram sazogadoebis garkveuli<br />
nawili mas mainc ar endoba. qarTuli warmoebidan ASTRA iTvleba yvelaze arasasurvel<br />
16%<br />
sxva wyaro<br />
150
sigaretad, romlis SeZenaze uars acxadebs gamokiTxulTa 46%. Semdeg modis MTKVARI<br />
(24%), COMET (16%) da PIRVELI (14%).<br />
ucxour brendebTan mimarTebaSi sandoobis xarisxis gasarkvevad Catarda analogiuri<br />
gamokiTxva. gamovlinda, rom qarTuli sazogadoeba negatiuradaa ganwyobili Semdegi<br />
brendebisadmi: L&M; VICEROY; CHESTERFIELD; LUCKY STRIKE; MARLBORO; GAULOISES.<br />
brendebis mimarT undobloba aixsneba mravali mizeziT: dabali fasi, usiamovno gemo,<br />
cudi filtri da a.S. respondentebis 40% Tavis negatiur damokidebulebas xsnis<br />
sigaretis usiamovno gemoTi, 20–20%-s uaryofiTi damokidebuleba Camouyalibda dabali<br />
fasisa (e.i. dabali xarisxis) da cudi filtris gamo. gamokiTxulTa 12% undoblobas<br />
acxadebs sigaretis markis arapopularobis gamo. danarCeni 8% ki asaxelebs sxva mizezebs.<br />
sainteresod gveCvena im aspeqtebis gamovlena, rac ganapirobebs qarTveli momxmareblebis<br />
negatiur damokidebulebas erovnuli brendebis mimarT. kvlevis Sedegebma gviCvena, rom<br />
qarTveli momxmarebeli umeteswilad ukmayofiloa erovnuli warmoebis sigaretis<br />
xarisxiT(41%). respondentTa 29% qarTul sigaretze uars acxadebs usiamovno gemos gamo,<br />
14% iwunebs sigaretis dizainsa da SefuTvas, 12% aRniSnavs filtris uxarisxobas, xolo<br />
darCenili 4% miuTiTebs qarTuli brendis aracnobadobaze.<br />
usiamovno gemo<br />
29%<br />
xarisxi<br />
41%<br />
filtri<br />
12%<br />
aracnobadoba<br />
4%<br />
dizaini<br />
14%<br />
diagrama #3. mizezebi, ris gamoc uars acxadebT qarTul sigaretze<br />
CvenTvis aseve saintereso iyo sazogadoebis azri imasTan dakavSirebiT, Tu ramdenad<br />
SeiZleba gaxdes qarTuli brendi konkurentunariani ucxour brendebTan mimarTebaSi.<br />
gamokiTxulTa umravlesobas, kerZod 68 %-s, ar sjera qarTuli brendis aseTi<br />
perspeqtivis. danarCeni 32% ki optimisturad uyurebs am sakiTxs. es respondentebi<br />
miiCneven, rom amisaTvis saWiroa: mondomeba; teqnologiebis gaumjobeseba; xarisxis<br />
gaumjobeseba; dizainis, SefuTvis daxvewa; fasis aweva; gayidvebis stimulireba;<br />
ukanasknel 15 weliwadSi Tambaqos nedleulisa da produqciis warmoeba saqarTveloSi<br />
katastrofulad Semcirda: kerZod, nedleulis warmoeba 23 000 tonidan 1000 tonamde,<br />
xolo produqciisa – 16 mlrd Reri sigaretidan 2-3 mlrd Reramde. aseve Semcirda<br />
Tambaqos nawarmis asortimenti. mniSvnelovnad gauaresda nedleulisa da, aqedan gamomdinare,<br />
produqciis xarisxi, rac, bunebrivia, aisaxa momxmarebelTa ricxvze. Tu adre saqarTveloSi<br />
ZiriTadad adgilobrivi warmoebis sigarets eweodnen, axla mwevelTa 75% importul<br />
sigarets moixmars. am mizeziT qveynidan yovelwliurad 100 mln aSS dolari gaedineba, rac<br />
mniSvnelovani danakargia Cveni isedac mwiri biujetisTvis. 1<br />
miuxedavad amisa, unda gvaxsovdes, rom saqarTvelos aqvs yvela aucilebeli resursi da<br />
piroba Zlieri, konkurentunariani brendis Seqmna-ganviTarebisTvis. amaze metyvelebs<br />
1 . gazeTi ,,24 saaTi”, 12 marti, 2008<br />
151
qarTuli meTambaqoeobis istoria, misi warsulis gamocdileba da is potenciali, romelic<br />
jer kidev ar daukargavs mas. Sesabamisad, SesaZlebelia qarTuli sigaretis Zlieri brendimijis<br />
Seqmna. amasTan, saWiroa garkveuli cvlilebebis Setana marketingul strategiaSi,<br />
ramdenadac swori arCevani ganapirobebs stabilur warmatebas bazarze. gamokiTxvam cxadyo,<br />
rom qarTuli sigaretis mwarmoebel kompaniebSi stimulirebis uamravi saSualebidan<br />
ZiriTad aqcents latareaze akeTeben. faqtiurad ar arsebobs sareklamo slogani, romelic<br />
gadmoscemda brendis filosofias da unikalurobas. sigaretis mwarmoebeli adgilobrivi<br />
firmebi ver sTavazoben siaxles momxmarebels. igrZnoba inovaciebis nakleboba da<br />
asortimentis simwire, rac Tavis mxriv ubiZgebs pretenziul momxmarebels arCevani<br />
gaakeTos ucxouri sigaretis brendebze. Tambaqos dabal xarisxTan erTad momxmareblebs ar<br />
akmayofilebs sigaretis kolofis erTferovani SefuTva da dauxvewavi dizaini.<br />
qarTulma sigaretma ndoba dakarga momxmareblis TvalSi, ramac ganapiroba is, rom<br />
mwevelebi upiratesobas aniWeben ucxour brendebs, miuxedavad maTi aradamakmayofilebeli<br />
xarisxisa. amas emateba ucxouri brendebis cnobadobis maRali done. aSkaraa isic, rom<br />
qarTuli sigaretis fasi sakmaod dabalia ucxouri brendebis fasebTan mimarTebaSi, es<br />
garkveulwilad qmnis iaffasiani da uxarisxo saqonlis STabeWdilebas. amitom saWiroa<br />
fasis dawesebisas sifrTxilis gamoCena. Cveni azriT aucilebelia:<br />
a) Seiqmnas maRali faseulobis mqone brendi Semosavliani segmentisaTvis, maRali fasiT<br />
da farTo asortimentiT;<br />
b) Seiqmnas dabali TviTRirebulebisa da xelmisawvdomi fasis pirobebSi<br />
damakmayofilebeli xarisxis mqone brendi, romelic gaTvlili iqneba sazogadoebis saSualo<br />
Semosavlebis mqone segmentze. Tumca SedarebiT dabali fasi ar unda gulisxmobdes dabal<br />
xarisxs.<br />
momxmareblis dajereba qarTuli sigaretis brendis da saerTod nebismieri brendis<br />
upiratesobaSi advili ar aris. es moiTxovs Tavdauzogav, mizanmimarTul Sromas da<br />
pozitiur rwmenas, romelic moeTxoveba ara marto kompaniis xelmZRvanels an<br />
marketologTa jgufs, aramed kompaniaSi dasaqmebul TiToeul individs. Tu kompaniis<br />
personali savsea enTuziazmiT, maSin maT ZaluZT es ganwyoba momxmarebelsac gadasdon. Tuki<br />
TanamSromlebs ar swamT sakuTari brendis upiratesobis, maSin Znelia viqonioT<br />
momxmareblis mxardaWeris imedi am sakiTxSi.<br />
da bolos, Cveni azriT, SesaZlebelia qarTuli sigaretis brend-imijis gaZliereba<br />
ucxouri brendebis donemde, risTvisac aucilebelia xarisxis marTvis gaumjobeseba da, ra<br />
Tqma unda, marketinguli RonisZiebebis gatareba. es ukanaskneli gulisxmobs uwyvet,<br />
mizanmimarTul saqmianobas sigaretis momxmarebelTan axlo urTierTobis Camoyalibebis<br />
mizniT. rac, saboloo jamSi vlindeba sazogadoebis loialur damokidebulebaSi kompaniis<br />
da am kompaniis brendebis mimarT. es aris is, razec orientirebulia nebismieri Tanamedrove<br />
kompania, romelsac surs miaRwios strategiuli upiratesoba bazarze.<br />
152
momsaxurebis marketingis axali mimarTulebebi saqarTveloSi 1<br />
giorgi abulaZe<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asoc. prof. C. jaSi<br />
XXI saukuneSi momsaxureobis marketingi Zalian popularuli gaxda. produqtis<br />
warmoebasTan SedarebiT, momsaxurebis winswrebma ganviTarebam momsaxurebis marketingis bevri axali<br />
mimarTulebebi warmoaCina.<br />
sadazRveo biznesi erT_erTi warmatebuli biznesia momsaxurebis sferoSi. saqarTveloSi<br />
sadaRvevo biznesi SedarebiT naklebad aris ganviTarebuli.<br />
miuxedavad imisa, rom saqarTveloSi sadazRvevo biznesis momxmarebelTa ricxvma bolo<br />
periodSi sagrZnoblad imata, momsaxurebis marketinguli TvalsazrisiT is mainc samomxmareblo<br />
klasis pasiuri moTxovnis produqtTa siaSia. amis mizezi albaT is gaxlavT rom misi ganviTareba<br />
xdeba metad dinamiuri tempiT, magram ara farTo masStabiT. Mmosaxleobas jer kidev ar aqvs<br />
gacnobierebuli da aTvisebuli sadazRvevo momsaxurebis sikeTe da misi mniSvneloba.<br />
dReisTvis sqarTveloSi sadazRvevo kompaniebi momxmarebels sTavazoben<br />
momsaxurebas dazRvevis TiTqmis yvela saxeobaSi. mniSvnelovnad gaizarda<br />
daintereseba dazRvevis iseTi produqtebiT, rogoricaa qonebis dazRveva, samedicino dazRveva da<br />
samoqalaqo pasuxismgeblobis dazRveva.<br />
saqarTveloSi sadazRvevo saqmoanoba Sesabamisi sadazRvevo kanonmdeblobiT regulirdeba.<br />
iseve rogorc yvela sferoSi, sadazRvevo biznesSic umaRlesi maregulirebeli kanoni saqarTvelos<br />
konstituciaa, amas mosdevs saerTaSoriso xelSekrulebebi da SeTanxmebebi. magram garda amisa<br />
sadazRvevo biznesi oTxi ZiriTadi kanoniT regulirdeba. esenia:<br />
1. saqarTvelos kanoni dazRvevis Sesaxeb;<br />
2. saqarTvelos kanoni arasaxelmwifo sapensio dazRvevisa da uzrunvelyofis Sesaxeb;<br />
3. saqarTvelos kanoni samedicino dazRvevis Sesaxeb;<br />
4. saqarTvelos kanoni parlamentis wevris sicocxlisa da<br />
janmrTelobis savaldebulo dazRvevis Sesaxeb.<br />
sadazRvevo saqmnianobis subieqtebi arian damzRvevi, mzRveveli da dazRveuli.<br />
damzRvevi aris piri, romelmac mzRvevelTan dado dazRvevis xelSekruleba. damzRvevi<br />
SeiZleba iyos rogorc iuridiuli, ise fizikuri piri.<br />
mzRveveli aris iuridiuli piri, romelsac kanoniT dadgenili wesiT<br />
miRebuli aqvs dazRvevis Sesabamisi saxeobis ganxorcielebis licenzia.<br />
dazRveuli aris piri, romlis mimarTac xorcieldeba dazRveva. damzRvevi<br />
SeiZleba imavdroulad iyo dazRveuli, Tu dazRvevis xelSekrulebiT sxva<br />
ram ar aris gaTvaliswinebuli.<br />
mzRvevels SeuZlia ganaxorcielos sadazRvevo saqmianoba dazRvevis<br />
agentisa da sadazRvevo brokeris meSveobiT.<br />
dazRvevis agenti aris iuridiuli an fizikuri piri, romelic moqmedebs<br />
mzRvevelis davalebiT da saxeliT, misTvis mzRvevelis mier miniWebuli<br />
uflebamosilebis farglebSi.<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `marketingis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili<br />
153
sadazRvevo brokeri aris iuridiuli an fizikuri piri, romelic licenziis Sesabamisad<br />
axorcielebs dazRvevis sferoSi saSuamavlo saqmianobas,<br />
rogorc Tavisi samewarmeo saqmianobis saxeobas. sadazRvevo brokeris urTierToba mzRvevelTan da<br />
damzRvevTan ganisazRvreba maT Soris<br />
dadebuli xelSekrulebiT.<br />
marketinguli kvleva Catarda rogorc sadazRvevo kompaniebSi, ise sazogadoebaSic, kvlevis<br />
mizani iyo dagvedgina ramdenad popularuliaAaRniSnuli produqti qarTul sazogadoebaSi da<br />
ramdenad momgebiania igi rogorc biznesi.<br />
sadazRvevo kompaniebis umravlesoba rogorc iuridiul, ise fizikur pirebs emsaxureba.<br />
mxolod erTi kompania _ AIG saqarTvelo aris 100%-iT orientirebuli iuridiul pirebze. qarTu<br />
jgufis monacemebis mixedviT ki iuridiul pirebze momxmarebelTa saerTo raodenobis 95% modis.<br />
TiTqmis Tanabaria kompaniebis mixedviT iuridiuli da fizikuri pirebis raodenobis procentuli<br />
gadanawileba.<br />
sadazRvevo kompaniebis mier SeTavazebuli produqtebi mravalferovania. isini momxmarebels<br />
ZiriTadad Semdeg produqtebs sTavazoben: sicocxlis dazRvevas, janmrTelobis dazRvevas, qonebis<br />
dazRvevas, avtomanqanebis dazRvevas, pasuximgeblobis dazRvevas, tvirtebis dazRvevas, finansuri<br />
riskebis dazRvevas, sapensio dazRvevas. kompaniebis mier gayiduli produqtebis raodenobis mxriv<br />
yvelaze didi moTxovna janmrTelobis dazRvevaze modis. aseve popularobiT sargeblobs<br />
avtomanqanebis da pasuxismgeblobis dazRveva.<br />
diagrama # 1 diagrama # 2<br />
19%<br />
9% 6% sicocxlis<br />
dazRveva<br />
17% janmrTelobis<br />
dazRveva<br />
avtomaanqanis<br />
dazRveva<br />
28% qonebis<br />
azRveva<br />
21%<br />
pasuxismgeblo<br />
ba<br />
sapensio<br />
21%<br />
sicocxlis<br />
dazRveva<br />
3% 8% janmrTelobis<br />
19% dazRveva<br />
avtomaanqanis<br />
dazRveva<br />
qonebis azRveva<br />
21%<br />
28%<br />
pasuxismgebloba<br />
sapensio<br />
kompaniebisTvis momgebianobis TvalsazrisiT suraTi odnav icvleba produqtze arsebul<br />
moTxovnasTan SedarebiT. maRali moTxovnis Sesabamisad yvelaze Semosavliani janmrTelobis<br />
dazRvevaa. yvelaze naklebad Semosavliani produqti ki kompaniebisTvis pasuxismgeblobis dazRvevaa.<br />
(diagrama#2).<br />
sadazRvevo bazarze wilebis gadanawilebis Sesaxeb yvelaze naTel suraTs kompaniebis bunva da<br />
miRebuli Semosavlebi gvaZlevs. kompaniebis umravlesoba Tavis finansur mdgomareobas ar malavs.<br />
gamokiTxvis Sedegad miRebuli monacemebiT saSualo wliuri Semosavlis sididis mixedviT `bi si ai<br />
_ aldagi~ liderobs. sadazRvevo bazris sruli analizisaTvis da sadazRvevo produqtebze<br />
moTxovnis Sesafaseblad Catarda mosaxleobis gamokiTxva, romelTa dayofa moxda or kategoriad<br />
studebtebi (18_25 weli) da ara studentebi (25_78weli), saerTo jamSi gamoikiTxa 200<br />
respodenti. aRniSnulma gamokiTxvam miaxloebiTi suraTi mogvca sadazRvevo bazarze arsebuli<br />
moTxovnis Sesaxeb. miRebuli Sedegebi saqarTveloSi dabal sadazRvevo aqtivobaze metyvelebs.<br />
154
studentTa mxolod 12% aRmoCnda dazRveuli xolo danarCeni respondentebSic mxolod 20% iyo<br />
aqtivoba.<br />
diagrama # 3.<br />
sadazRvevo kompanoebis wili bazarze<br />
34%<br />
3% 8% 2%<br />
49%<br />
aldagi-bi si<br />
ai<br />
ji pi ai<br />
holdingi<br />
qarTu<br />
saxalxo<br />
dazRveva<br />
ai si jgufi<br />
sxvadasxva iyo is mizezebic ramac ganapiroba mosaxleobis sadazrvevo momsaxurebiT<br />
daintereseba: a) janmrTelobis momsaxureba Zviria-76%; b)sadazRvevo paketi iafi jdeba-16%;<br />
g)nawils saxelmwifo ixdis-6%; d)sxv.-2%.<br />
gamokiTxulTa mier dasaxelebuli iqna 4 popularuli sadazRvevo kompania:<br />
diagrama # 4.<br />
4 popularuli sadazRvevo kampania<br />
55%<br />
aldagi<br />
bi si<br />
ai<br />
11%<br />
irao<br />
25%<br />
ji pi<br />
ai<br />
8%<br />
miedi<br />
Lel<br />
1%<br />
sxva<br />
diagrama #5.<br />
79%<br />
21%<br />
piradi qonebis pasuxismgeblobis<br />
0%<br />
yvelaze meti popularobiT sargeblobs janmrTelobis dazRveva. danarCen adgilebs<br />
inawileben sicocxlis, avtomanqanis da qonebis dazRveva. erT-erTma gamokiTxulma aseve aRniSna, rom<br />
155
is sargeblobs umuSevrobis dazRveviT. aRmoCnda, rom pasuxismgeblobis dazRveviT arc erTi<br />
gamokiTxuli ar sargeblobs<br />
diagrama #6.<br />
dazRvevis sxvadasxva saxeobis xvedriTi wona<br />
sicocxlis dazRveva<br />
17%<br />
4%0%4%<br />
8%<br />
janmrTelobis<br />
dazRveva<br />
avtomaanqanis<br />
dazRveva<br />
qonebis dazRveva<br />
67%<br />
pasuxismgebloba<br />
umuSevrobis<br />
dazRveva<br />
kvlevis dros yuradReba gamaxvilda aseve gamokiTxulTa im nawilze, romlebis ar<br />
sargebloben sadazRvevo momsaxurebiT.<br />
diagrama #7<br />
ratom ara xarT dazRveuli?<br />
54%<br />
23%<br />
4%<br />
8%<br />
3%<br />
ar davinteresebulvar<br />
fulis<br />
uazrod<br />
xarjvaa<br />
Zviria<br />
vflob nakleb<br />
informacias<br />
sxva<br />
diagrama #8<br />
dazRvevis ar mqone pirebis moTxovna<br />
sadazRvevo produqtebze<br />
156
8%<br />
14%<br />
7%<br />
sicocxlis<br />
dazRveva<br />
janmrTelobis<br />
dazRveva<br />
9%<br />
avtomaanqanis<br />
dazRveva<br />
59%<br />
qonebis<br />
dazRveva<br />
pasuxismgeblo<br />
ba<br />
dazRvevis armqone pirebsac ki dazRvevis moTxovnileba da survili gaaCniaT, ramdenime<br />
maTgani apirebs mimarTos sadazRvevo kompaniebs. aRsaniSnavia, rom dazRvevis armqone moqalaqeebs<br />
Sorisac yvelaze didi moTxovniT janmrTelobis dazRveva sargeblobs. procentuli maCveneblebis<br />
mixedviT mniSvnelovnad CamorCebian danarCeni produqtebi. pasuxismgeblobis dazRvevis survili arc<br />
erT gamokiTxuls ar gamouTqvams (diagrama #8). aRsaniSnavia, rom dazRvevis ar mqone<br />
gamokiTxulTa 17% saerTod ar apirebs dazRvevas.<br />
sadazveo bizness aqvs imis potenciali, rom man saqarTveloSi daikavos pirveli adgili<br />
legalur biznesebs Soris misi maqsimalurad ganviTarebisaTvis aucilebelia bazris yvela<br />
segmentze SeRweva, damkvidreba da SenarCuneba, iseve rogorc dResdReobiT es sabanko sistemam<br />
moaxdina. mniSvnelovania yvela sazogadoebriv fenas, yvela asakis moqalaqes misTvis Sesaferisi<br />
momsaxureba SevTavazoT. amisaTvis ki aucilebelia saqarTvelos bazarze arsebuli produqciis<br />
ganaxleba, inovaciuri momsaxurebis SeTavazeba moqnili fasiT.<br />
magaliTad samoqalaqo pasuxismgeblobis dazRvevaTa Soris, zogierTi maTganis arseboba<br />
mosaxleobam ar icis, zogierTi ki, magaliTad, produqciis xarisxze pasuxismgebloba, saerTod ar<br />
aris damkvidrebuli. bevria iseTi produqtebi romlebic sakmaod warmatebulia, sxva ganviTarebad<br />
Tu ganviTarebul qveynebSi, da maTi morgeba SeiZleba qarTul realobaSi.<br />
aRsaniSnavia, rom kompaniebis umravlesoba Tvlis, rom uamravi faqtori arsebobs, rac<br />
sadazRvevo biznesis ganviTarebas aferxebs saqarTveloSi: sakanonmdeblo baza; savaldebulo<br />
dazRvevis ararseboba; sadazRvevo kulturis arqona; arajansaRi konkurencia; mosaxleobis dabali<br />
Semosavlebi; qveynis ekonomikuri mdgomareoba; dabegvris meqanizmi.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. http://www. bcng.ge/ ___ ბიზნესსაკონსულტაციო ქსელი - საქართველო<br />
2. http://www.economists.ge/ ___ saqarTvelos axalgazrda ekonomistta asociacia<br />
3. http://www.statistics.ge/ ___ saqarTvelos statistika<br />
4. http://www.moh.gov.ge ___ saqarTvelos Sromis,janmrTelobisa da<br />
socialuri dacvis saministro<br />
1. gari armstrongi; filip kotleri<br />
2. informacia mowodebuli iqna saqarTveloSi moqmedi sadazRvevo kompaniebisgan<br />
157
sainvesticio proeqtebis dafinansebis strategia 1<br />
nino gemazaSvili<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asist. prof. Gg. qeSelaSvili<br />
globalizaciis procesi Seuqcevadad mimdinareobs. qarTulma saxelmwifom<br />
mniSvnelovani roli unda Seasrulos erovnuli interesebis dacvaSi, win aRudges<br />
globalizaciis uaryofiT gamovlinebebs, raTa msoflio sameurneo kavSirebSi erovnuli<br />
ekonomikis CarTvisas miiRos sargebeli, rac saqarTvelos TiToeuli moqalaqis<br />
keTildReobaSi aisaxeba. Mmsoflio sameurneo sistemaSi momgebiani integrirebisaTvis<br />
saxelmwifom unda Seqmnas ganviTarebis institutebi, romlebic mxars dauWeren<br />
investiciebs axal inovaciur proeqtebSi, stimuls miscemen inovaciur aqtivobas, xels<br />
Suwyoben progresul – teqnologiur Zvrebs, romlebic gaaerTianeben finansur, SromiT da<br />
informaciul resursebs ekonomikuri zrdis perspeqtiul mimarTulebebze.<br />
E ekonomikuri sistemis efeqtianoba ukavSirdeba mis ganviTarebas. investiciebis<br />
mozidvis amocanis gadaWra ara marto aqtualuri, aramed sasicocxlod aucilebelia.<br />
`investiciebi~ xSir SemTxvevaSi aRiqmeba rogorc kapitalis dabandeba. Uucxour ekonomikur<br />
literaturaSi investiciebi–es aris fulis dabandeba Semosavlis, anda socialuri<br />
efeqtianobis misaRebad, es aris fuladi saxsrebi, fasiani qaRaldebi, qoneba, romelTac<br />
aqvT fuladi Rirebuleba, maTi samewarmeo, anda sxva saxis saqmianobis obieqtebSi Cadebis<br />
qonebrivi ufleba mogebis, anda sxva sasargeblo Sedegis miRebis mizniT.<br />
dRevandeli saqarTvelos geopolitikurma mdebareobam ganapiroba misi satranzito<br />
qveyanad Camoyalibeba. Aamis magaliTia ` didi abreSumis gzisa~ da `transekas~ proeqtebi.<br />
gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba qveynis sawarmoo potencialis zrdas da am<br />
mimarTulebiT jansaRi sainvesticio klimatis Seqmnas. 40-ze met saxelmwifosTan, maT<br />
Soris aSS, CineTi, germania, italia, safrangeTi, didi britaneTi da a.S. ZalaSi Sevida<br />
SeTanxmeba investiciebis ganxorcielebisa da urTierTdacvis Sesaxeb. investiciebis<br />
moculoba izrdeba arasaxelmwifo dafinansebis wyaros xarjze, Sesabamisad mcirdeba<br />
saxelmwifo investiciebis wili, SeiniSneba ucxouri investiciebis zrdis tendencia.<br />
2004-2008 wlebSi saqarTveloSi ganxorcielebulma pirdapiri ucxouri investiciebis<br />
moculobam Sesabamisad 499,1; 449,5; 1190,4; 2014,8 da 1293,7 mln aSS. dolari Seadgina.<br />
aRniSnulidan Cans, rom 2008 wels saqarTveloSi pirdapiri ucxouri investiciebis<br />
moculoba mniSvnelovnad Semcirda. Aamis mizezi iyo saqarTveloSi mimdinare politikuri<br />
movlenebi (agvistos omi), rasac adasturebs Ppirdapiri ucxouri investiciebis 2008<br />
wlis kvartaluri monacemebi: I kvartali – 493.77 mln aSS dolari, II – 560.03 mln aSS<br />
dolari, III – 62.37 mln aSS dolari, IV – 87.53 mln aSS dolari.<br />
2008 wlis Semodgomaze yazaxurma kompaniam `yazmunaigazma” baTumSi 1 miliardi aSS<br />
dolaris Rirebulebis proeqtis dawyeba SeaCera. 2006 wels gaformebuli xelSekrulebis<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `menejmentis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />
158
Tanaxmad, `yazmunaigazs” baTumSi evropuli standartebis Sesabamisi navTobgadamamuSavebeli<br />
qarxana unda aeSenebina. proeqtis SeCerebis Sesaxeb saqarTveloSi ruseTis samxedro<br />
agresiis ganxorcielebis Semdeg gaxda cnobili.<br />
dReisTvis saqarTvelos xelisufleba qveynis teritoriaze didi energetikuli<br />
proeqtis _ `nabukos” ganxorcielebis imeds kvlav inarCunebs. am imedis safuZvels isic<br />
iZleva, rom azerbaijanuli mxaris gancxadebiT maT ar daukargavT interesi `nabukos”<br />
proeqtis mimarT. saerTaSoriso savaluto fondma sainvesticio mimzidvelobis<br />
gasazrdelad 750 mln aSS dolaris odenobis krediti gamoyo. saerTaSoriso savaluto<br />
fondis am gadawyvetilebis Semdeg saqarTvelos mimarT interesi ramdenime msxvilma<br />
investorma ganacxada. maT Soris `rak investment autoritim”, romelic foTis portis<br />
aqciebis 51 % - is mflobelia da romelic saqarTveloSi 2 miliardi aSS dolaris<br />
sainvesticio proeqtebs axorcielebs.<br />
saqarTveloSi ekonomikuri reformebis gatarebaSi mniSvnelovan rols asruleben<br />
saerTaSoriso safinanso organizaciebi da donori qveynebi. ruseTis samxedro agresiis<br />
Semdeg saqarTveloSi axali investiciebi gamoCnda amerikis SeerTebuli Statebis kompania<br />
`doheni grupis” saxiT. es kompania infrastruqturis ganviTarebisa da mSeneblobis<br />
investirebas ganaxorcielebs. saerTaSoriso organizaciebis mier ganxorcielebulma<br />
pirdapirma investiciebma 2006-2008 wlebSi Sesabamisad 8,7; 14,3; da 22, 2 mln aSS<br />
Ddolari Seadgina.<br />
investiciebis didi nawilia Cadebuli sawarmoTa rekonstruqciasa da teqnikur<br />
gadaiaraRebaSi iseT dargebSi, rogoricaa eleqtroenergetika, gadammuSavebeli mrewveloba,<br />
transporti da kavSirgabmuloba. energetikis sferoSi investorebis daxmarebiT<br />
xorcieldeba proeqtebi, romlebic iTvaliswinebs eleqtrosadgurebis sareabilitacio<br />
samuSaoebis Catarebas. kavSirgabmulobis sferoSi ganxorcielebulma samuSaoebma<br />
uzrunvelyo mudmivi da Seuferxebeli kavSiri rogorc sazRvargareT, ise saqarTvelos<br />
raionul centrebTan.<br />
donor organizaciebs Soris gansakuTrebiT mniSvnelovania jandacvis msoflio<br />
organizacia, msoflio banki, evrokavSiri, evropis sabWo, aSS saerTaSoriso ganviTarebis<br />
saagento, amerikis saerTaSoriso janmrTelobis kavSiri, didi britaneTis saerTaSoriso<br />
ganviTarebis departamenti, SvedeTis saerTaSoriso TanamSromlobis ganviTarebis saagento,<br />
kanadis saerTaSoriso TanamSromlobis ganviTarebis saagento, eqimebi sazRvrebs gareSe, Ria<br />
sazogadoebis instituti, germaniis teqnikuri TanamSromlobis organizacia, germaniis<br />
rekonstruqciis sakredito banki, wiTeli jvris saerTaSoriso komiteti, migraciis<br />
saerTaSoriso organizacia.<br />
dReisaTvis msoflio bankis sakredito portfeli saqarTveloSi 15 sainvesticio da<br />
1 sabiujeto proeqts iTvlis, romelTa dafinansebisaTvis mTlianad 286,8 mln dolaris<br />
odenobis 21 krediti da grantia gamoyofili.<br />
msoflio bankis saerTaSoriso korporaciis angariSi saqarTvelos #1<br />
reformatorad afasebs, Tumca saerTo monacemebiT biznesis warmoebis simartivis mixedviT,<br />
saqarTvelo 37 - e adgilzea.<br />
159
2007 wlis seqtemberSi, IFC–ma saqarTveloSi 23 proeqtis ganviTarebisaTvis<br />
daaxloebiT 258 mln aSS dolari gamoyo. IFC – is garda, energetikul sferoSi erT-erTi<br />
umsxvilesi investoria BP, romelic saqarTveloSi 1996 wlidan saqmianobs da mis mier ara<br />
erTi mniSvnelovani proeqti iqna dafinansebuli (baqo_sufsis milsadeni,<br />
baqo_Tbilisi_jeihanis navTobsadeni, samxreT kavkasiuri milsadeni da sxva).<br />
ucxouri da adgilobrivi investiciebis daxmarebiT xorcieldeba jandacvis,<br />
ganaTlebis, bunebis dacvis proeqtebi, sastumroebis, turizmisa da vaWrobis obieqtebis<br />
mSenebloba, romelTa dasruleba xels Seuwyobs qveynis ekonomikis ganviTarebas. Tumca<br />
pirdapiri ucxouri investiciebis ganxorcielebisas arsebobs imis realuri saSiSroeba,<br />
rom saqarTvelos erovnuli aqtivebis mflobeli gaxdes romelime ucxo saxelmwifo, rac<br />
erTi mxriv, ewinaaRmdegeba am procesis arss da, meore mxriv, qmnis saqarTveloze<br />
dainteresebuli qveynis mxridan garkveuli zegavlenis moxdenis SesaZleblobas.<br />
saqarTveloSi ruseTis sainvesticio aqtiuroba jer kidev 2003 wlis zafxulSi<br />
gamoikveTa, rodesac gakotrebuli aSS kompaniis `ei i es silq roud~-is aqciebi `rao ees~ma<br />
Seisyida. s/s `madneulis~, Sps `kvarcitis~ da `trans jorjian resoursiz~-is<br />
privatizebis dros msurvelebs Soris iyo qarTuli `industria da energia kompleqsi~,<br />
avstraliuri, britanuli, kanaduri, Sveicaruli, avstriuli kompaniebi, Tumca tenderSi<br />
rusuli holdingis `promiSlennie investoris~ mier dafuZnebulma kompania `stenton<br />
equitiz~-ma gaimarjva, romelmac 35,1 mln. dolari gadaixada. igi `promiSlennie<br />
investoris~ Svilobili kompaniaa, Ee.i., cxadia, rom `madneulis~-s aqciebis realuri<br />
mflobeli `promiSlennie investori~ gaxda. Mmisi aqciebis mflobeli ki ruseTis saTbobenergetikis<br />
yofili ministri sergei generalovia.<br />
U zemo aRniSnulidan cxadi xdeba, rom ucxouri investiciebis Semodinebis dros<br />
iqmneba SesaZlebloba ucxo saxelmwifoebis kontrolirebadi kompaniebis, an fondebis mier<br />
moxdes saqarTvelos gansakuTrebuli mniSvnelobis obieqtebis aqciaTa sakontrolo paketis<br />
SeZena, rac ewinaaRmdegeba Cveni Qqveynis erovnul usafrTxoebas. sainteresoa am sferoSi<br />
evrokavSiris gamocdileba. evrokavSirma 2007 wlis energosistemis reformis gegmaSi<br />
moiTxova energokompaniebisagan sawarmoo da sadistribucio arxebis gancalkeveba da<br />
ucxour kompaniebs garkveuli limiti dauwesa evrokavSiris energo bazarze. amiT man Tavi<br />
daicva ucxo saxelmwifoTa zegavlenisagan. aseve kanadis mTavrobam 2007 wlis ivlisSi<br />
daafuZna specialuri sabWo, romelsac daevala sainvesticio aqtis gadasinjva im<br />
TvalsazrisiT, rom SemuSavebuliyo arakomerciuli miznebis mqone ucxouri sawarmoebis<br />
aRkveTis RonisZiebani erovnuli usafrTxoebis dacvisaTvis.<br />
aRniSnuli gamocdilebis gaTvaliswinebiT, saqarTveloSic sainvesticio<br />
gadawyvetilebani miRebul unda iqnes saqarTvelos mTavrobasTan koordinaciiT. aseTi<br />
obieqtebis nusxa unda ganisazRvros kanonSi `sainvesticio saqmianobis xelSewyobisa da<br />
garantiebis Sesaxeb~ Sesabamisi Sesworebebis Semdeg Ada dawesdes SezRudvebi.<br />
Cveni azriT, zemoaRniSnuli SezRudvebis daweseba aranair safrTxes ar Seuqmnis<br />
Tavisufali biznes-garemos ganviTarebas da ar gaauaresebs saqarTvelos sainvesticio<br />
klimats. cvlilebebi mniSvnelovania qveynis ekonomikuri usafrTxoebis amocanebis<br />
160
gadasawyvetad. maTi kanonmdeblobaSi asaxva ki xels Seuwyobs arakeTilmosurne<br />
saxelmwifoTa zegavlenisagan dacvas.<br />
rogor moaxerxebs qarTuli saxelmwifo, rom Seqmnas ganviTarebis institutebi,<br />
romlebic mxars dauWeren investiciebs axal inovaciur proeqtebSi, stimuls miscems<br />
inovaciur aqtivobas ekonomikuri zrdis perspeqtiul mimarTulebebze?<br />
albaT am sferoebis waxalisebisaTvis man unda gamoiyenos investiciebis mozidvis<br />
sabazro meqanizmebi. investirebis meqanizmebi moqmedebs mxolod maSin, Tu<br />
gaTvaliswinebulia am procesSi sabanko struqturebis monawileoba, rac axdens fuladi<br />
resursebis mobilizacias da aregulirebs maT moZraobas samecniero _ teqnikuri da<br />
inovaciuri programebis gamoyenebis mixedviT. sabanko struqturebi axdenen uzarmazari<br />
saxsrebis akumulirebas finansuri da sainvesticio institutebis Seqmnis gziT. bankebis<br />
monawileoba am sferoSi qmnis damatebiT stimulebs sainvesticio proeqtebisaTvis. arcerTi<br />
finansuri instituti ise kargad ar uzrunvelyofs sainvesticio resursebis moZraobis<br />
marTvasa da kontrols, rogorc amas bankebi axorcieleben.<br />
2007 wlis seqtemberSi bank `respublikasa” da saerTaSoriso safinanso<br />
organizaciis mier xeli moewera xelSekrulebas, romlis Tanaxmadac `respublikas~ gamoeyo<br />
20 milioni aSS dolaris odenobis 5 wliani krediti mcire da saSualo biznesis<br />
dasafinanseblad.<br />
E evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis banki erT-erTi umsxvilesi investoria<br />
saqarTvelos kerZo seqtorSi. mis mier dRemde ganxorcielebulia 81 sainvesticio proeqti<br />
energetikaSi, transportSi, agrobiznessa da sabanko seqtorebSi. 2008 wlis bolos<br />
Eevropis reskonstruqciisa da ganviTarebis banksa da bank `respublikas” Soris xeli<br />
moewera energokreditis proeqts, romlis biujetic 5 mln dolars Seadgens da<br />
gaTvaliswinebulia fizikur da iuridiul pirebze sesxebis gacema. cxadia, saerTaSoriso<br />
safinanso institutebi exmarebian Cvens qveyanas, magram aqcenti unda keTdebodes samamulo<br />
warmoebis, inteleqtualuri warmoebis ganviTarebasa da misi konkurentunarianobis<br />
amaRlebazec.<br />
radgan sainvesticio proeqtis finansuri resursebi SezRudulia, aucilebelia<br />
sainvesticio gadawyvetilebis optimizacia. ramdenime alteranatiuli proeqtis SemTxvevaSi<br />
mniSvnelovania swori arCevanis gakeTeba, rac efuZneba saerTaSoriso praqtikaSi miRebul<br />
kriteriumebs.<br />
sainvesticio strategia ki proeqtis samomavlo saqmianobis grZelvadiani miznebis<br />
sistemaa, romelsac gansazRvravs misi ganviTarebis zogadi amocanebi da sainvesticio<br />
ideologia, agreTve, maTi miRwevebis yvelaze ufro efeqtiani gzebis SerCeva. sainvesticio<br />
strategiis SemuSaveba moicavs sainvesticio saqmianobis miznebis dasaxvas, misi<br />
prioritetuli mimarTulebebisa da formebis gansazRvras, axdens sainvesticio resursebis<br />
struqturis formirebas, ganawilebis optimizaciasa da sainvesticio politikis<br />
SemuSavebas. sainvesticio strategiis SemuSavebis procesi sawarmos strategiis<br />
umniSvnelovanesi Semadgeneli nawilia. misi elementebia: misia, ganviTarebis zogadi<br />
strategiuli miznebi, funqciuri strategiebi da resursebis formirebisa da ganawilebis<br />
meTodebi. amasTan, sainvesticio strategia garkveul TanadaqvemdebarebaSia proeqtis<br />
161
strategiuli arCevanis sxva elementebTan. sainvesticio proeqtis Camoyalibebisas pirvel<br />
rigSi unda SevimuSaoT da davgegmoT marketinguli stimulirebis sakiTxebi: investoris<br />
darwmuneba mocemuli proeqtis efeqtianobaSi, saqonlis gasaRebis stimulirebaSi,<br />
realizaciis saSualebebSi, distribuciaSi, `warmatebis formulasa~ da SemosavlebSi.<br />
SemuSavebuli strategiisa da marketinguli stimulirebis gansazRvris Semdgom<br />
aucilebelia proeqtis riskebis gansazRvra, maTi marTva ki proeqtis sicocxlisunarianobis<br />
ganmsazRvrelia.<br />
siaxles ar warmoadgens, rom `likani” Cveni drois erT-erTi warmatebuli brendia.<br />
igi mineraluri wylebis qarTul bazarze 2007 wels gamoCnda, dReisaTvis sabazro wilis<br />
mixedviT, mas erT-erTi wamyvani pozicia ukavia. udavoa, rom `likanis” warmateba kompania<br />
`borjomis” marTebuli gadawyvetilebis Sedegia. produqtis koncefciis Seqmnis pirvel<br />
etapze, `likanis” menejerma saTanado dro dauTmo mineraluri wylis qarTveli<br />
momxmareblis Rirebulebebis kvlevasa da `eisiTis” daxmarebiT naTeli warmodgena Seeqmna<br />
momxmarebelTa faseulobebsa da cxovrebis postulatebze. kvlevebma daadastura, rom<br />
saxeli `likani” momxmarebelSi dadebiT reaqcias iwvevda, rac mineraluri wylis<br />
bunebriobasa da mis sasargeblo Tvisebebze miuTiTebda. gayidvebis tempma ki yovelgvar<br />
molodins gadaaWarba: realizaciis faqtiuri maCvenebeli dagegmilze orjer meti aRmoCnda.<br />
`likanis”, rogorc brendis, warmateba kompaniis warmomadgenelTa, dizainerTa da<br />
mkvlevarTa gunduri muSaobis Sedegi da axali produqtis ganviTarebisadmi<br />
profesionaluri midgomis naTeli magaliTia.<br />
amrigad, Cven SevacadeT Camogveyalibebina sainvesticio proeqtebis TviTmenejmenti,<br />
gagvesazRvra strategiuli mizani, Segvefasebina strategia, gagveTvaliswinebina<br />
marketinguli miqsi, riskis faqtorebi, risTvisac warmovadgineT erTi warmatebuli<br />
proeqti _ qarTuli brendi `likani”. `likanma~ swori dagegmviTa da marketinguli<br />
stimulirebis saSualebebiT gansacvifrebel warmatebas miaRwia. aqac…yvelaferi ideiT<br />
daiwyo...<br />
Ggamoyenebuli literatura:<br />
1. v. papava, `qarTuli oqro~, gaz. `24 saaTi~, 12 oqtomberi, 2007.<br />
2. Canada:Foreign State-Owned Investors Spark ,,National Securty’’ Concerns 23 Oktober<br />
2007./www.mondaq.com/.<br />
3.www.statistics.ge<br />
4.www.economy.gov.ge<br />
5.www.republic.ge<br />
6.www.bpgeorgia.ge<br />
162
testuri gamocdebis Casatarebeli programuli<br />
produqti `TEGAPRO~ 1<br />
zviad siWinava<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asoc. prof. d. siWinava<br />
testuri gamocdebis Casatarebeli programuli produqtebis Seqmnaze muSaoben<br />
msoflios sxvadasxva qveynis profesionali specialistebi. erTi SexedviT, es Tema TiTqos<br />
araa gansakuTrebuli yuradRebis obieqti. magram, Tu Tvals gadavavlebT aseTi proeqtebis<br />
Seqmnisa da danergvis, rogorc moralur, ise ekonomikur mxares davrwmundebiT, rom es<br />
erT-erTi mniSvnelovani amocanaa. dRes am mxriv erT-erTi novatoruli proeqtia Cvens mier<br />
warmodgenili testuri gamocdebis Casatarebeli programa TEGAPRO, romelic srulyofils<br />
xdis saswavlo process da studentebs swavlisa da meti sibejiTisken ganawyobs.<br />
proeqtis programuli uzrunvelyofisTvis arCeulia obieqt-orientirebuli<br />
programirebis ena Delphi. aRniSnuli ena sakmaod mZlavria. mas iyenebs kompania Microsoft-i<br />
Tavisi programuli produqtebis SesamuSaveblad.<br />
testuri gamocdebis programa TEGAPRO Seiqmna 2005 wels. igi waredgina<br />
saqarTvelos `inteleqtualuri sakuTrebis erovnul centrs saqpatents~, romelmac<br />
aRniSnul proeqtze gasca saavtoro ufleba #2126. programuli produqti TEGAPRO<br />
saqpatentSi registrirebulia saxeliT `ziko~.<br />
testuri gamocdebis programa TEGAPRO danergilia da warmatebiT muSaobs rogorc<br />
iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetSi, ise sxva<br />
universitetebSic. programas gaaCnia dacviTi meqanizmebi, romlebic gamoricxavs<br />
dainteresebuli piris eSmakur mcdelobas, raTa ar Seitanos garkveuli koreqtivebi<br />
programis muSaobaSi. qvemoT ganvixilavT programuli produqtis TEGAPRO-s<br />
SesaZleblobebsa da upiratesobas sxva msgavs programul produqtebTan SedarebiT da misi<br />
danergvis ekonomikur efeqtianobas.<br />
programuli produqtis TEGAPRO-s (TE-testuri, GA-gamocdebis, PRO-programa)<br />
gamoyenebiT SesaZlebelia, nebismier saganSi, rogorc Sualeduri, ise sasesio testuri<br />
gamocdebis Catareba.<br />
programuli produqtis TEGAPRO-s SesaZleblobebidan SegviZlia gamovyoT Semdegi:<br />
programul produqt TEGAPRO-Si SeuzRudavia SekiTxvebisa da TiToeul testze<br />
savaraudo pasuxebis raodenoba;<br />
programuli produqti TEGAPRO Ria sistemaa, anu saWiroebis SemTxvevaSi<br />
SesaZlebelia programuli cvlilebebis Setana, e. i. adaptirebadia nebismier disciplinasTan<br />
mimarTebaSi;<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `sainformacio teqnologiebi ekonomikasa da biznesSi~ sakaTedro studentur<br />
konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili, xolo studentTa 69-e samecniero konferenciaze III adgili.<br />
163
gaaCnia dReisTvis miRebuli da aprobirebuli testuri gamocdebis standartebze<br />
gadasvlis SesaZlebloba;<br />
moxsnilia subieqturi faqtorebi, anu programuli produqti TEGAPRO gamoricxavs,<br />
e. w. fsiqologiur zewolas gamomcdelis (leqtoris) mxridan. es ki students aZlevs<br />
saSualebas, maqsimalurad gamoavlinos sakuTari codna;<br />
am sistemiT Sualeduri Semowmebis Catarebis SemTxvevaSi moxdeba studentTa<br />
Sefasebebis avtomaturi damaxsovreba specialur monacemTa bazaSi da gamocdis Sedegebis<br />
mixedviT saboloo uwyisis formireba;<br />
gamoricxavs ucxo piris gasvlas gamocdaze romelime studentis magivrad. amisaTvis<br />
sasurvelia winaswar Seiqmnas studentTa piradi nomrebisa da maTi fotosuraTebis<br />
monacemTa baza;<br />
programa saSualebas iZleva moxdes niSnebis avtomaturi gadatana studentTa<br />
erTian sauniversiteto bazaSi;<br />
programuli produqtis TEGAPRO-s saSualebiT SesaZlebelia, gamocdebis<br />
damTavrebisTanave, uwyisebis Sedgena calkeuli jgufebis mixedviT;<br />
programul produqt TEGAPRO-dan SesaZlebelia Sedgenili uwyisebis gatana EXCEL-Si<br />
Semdgomi damuSavebisaTvis (sxvadasxva saxis statistikuri maCveneblebis misaRebad).<br />
gamocdebis Catarebis sxva tradiciul meTodebTan SedarebiT programuli produqtis<br />
TEGAPRO-s upiratesobebs Soris SegviZlia gamovyoT:<br />
<br />
<br />
obieqturoba;<br />
gamoricxavs korufcias;<br />
gamoricxavs `Spargalkebis~ gamoyenebas (TEGAPRO-Si gamoyenebulia SemTxveviTi<br />
ricxvis generatori, romelic testebis bazidan garkveuli albaTobiT irCevs testebs.<br />
aseve adgilebs ucvlis arCeuli testis savaraudo pasuxebs);<br />
xels uwyobs (ganapirobebs) codnis miRebis aucileblobas da Sesabamisad<br />
uzrunvelyofs studentebis swavlebis donis amaRlebas;<br />
studentebisaTvis gamocdis Sedegebis operatiulad gacnoba (studentebi niSnebs<br />
igeben gamocdis damTavrebisTanave da ara 4-5 dRis Semdeg);<br />
pretenziebis ar arseboba (iSviaTi gamonaklisis garda. magaliTad, 700 studentidan<br />
Semovida mxolod 1 pretenzia). weriTi saxiT testuri gamocdebis Catarebisas ki<br />
pretenziebis raodenoba, saSualod, 10-15%-ia. zogierT SemTxvevSi ki 50%-sac aRwevs.<br />
<br />
sakancelario saqonlis ekonomia;<br />
adamianuri resursebis gamoTavisufleba: naSromebis gasworebisagan, niSnebis bazaSi<br />
Setanisgan, gamocdaze meTvalyureebis raodenobis Semcireba da sxva.<br />
programuli produqti TEGAPRO srulyofili sistemaa. misi interfeisi Sedgeba<br />
Semdegi Rilakebisgan: `daxmareba~, `dawyeba~, `testis Setana~, `niSnebi~ da `gamosvla~.<br />
ganvixiloT TiToeuli cal-calke:<br />
`daxmarebis~ dialogur fanjaraSi ganTavsebulia momxmareblisTvis saWiro yvela<br />
informacia programis Sesaxeb;<br />
164
`testis Setanis~ dialogur fanjaraSi ZiriTadad ganTavsebulia sxvadasxva sagnebis<br />
testebis Setanis, testirebis drois dayenebis da sxva mravali funqcia;<br />
`niSnebis~ dialogur fanjaraSi ganTavsebulia studentis mier miRebuli niSnis<br />
moZebnisTvis saWiro velebi, Zebnis Rilaki, jgufis uwyisis Sedgenis Rilaki, romelsac<br />
Tavis mxriv gavyavarT Sesabamis dialogur fanjaraSi, studentis Sesaxeb bazaSi arsebuli<br />
monacemebis amobeWdvis Rilaki da gamosvlis Rilaki;<br />
`gamosvlis~ Rilaki uzrunvelyofs programidan gamosvlas.<br />
`dawyebis~ Rilakze daWeriT SevdivarT dialogur fanjaraSi `anketa~, sadac<br />
studentma unda Seitanos Sesabamisi anketuri monacemebi. anketis dialogur fanjaras<br />
gaaCnia Rilakebi: `gamosvla~ da .`Semdeg~. studenti anketis Sevsebis Semdeg aWers Rilaks<br />
.`Semdeg~, ris Sedegadac gamodis misalmebis dialoguri fanjara. misalmebis dialogur<br />
fanjaras gaaCnia Rilaki .`gamocdis dawyeba~. am Rilakze daWeriT programa gadadis<br />
sagamocdo testebis dialogur fanjaraze.<br />
sagamocdo testebis dialogur fanjaraze ganTavsebulia: testis kiTxvisa da savaraudo<br />
pasuxebis velebi; marcxena zeda kuTxeSi ganTavsebulia studentis suraTi, saxeli gvari da<br />
11-niSna piradi <strong>nomeri</strong>; Rilakebi `damTavreba~, `wina~ (wina testze gadasasvlelad) da<br />
`Semdeg~ (Semdeg testze gadasasvlelad); sagamocdo testebis raodenobis Sesabamisi TeTri<br />
kvadratebi, romelTa daWeriT students SeuZlia swrafad gadavides nebismier testze;<br />
taimeri, romelic aRricxavs testirebis dros.<br />
rodesac studenti daamTavrebs testirebas igi aWers Rilaks `damTavreba~. ris<br />
Sedegadac gamova dialoguri fanjara, sadac kompiuteri ekiTxeba `ginda gamosvla?~.<br />
studenti aWers Rilakze OK da gamova studentis mier dagrovili qulebis Setyobinebis<br />
dialoguri fanjara. am fanjris gamoCenis momentidan monitoris ekrani `SeSdeba~ ramdenime<br />
wuTiT, rac gamoricxavs, arasasurveli qulebis miRebis SemTxvevaSi, studentis mier<br />
testirebis xelmeored Catarebas.<br />
Tu studenti ver Caetia testirebisTvis gankuTvnil droSi, maSin programa iblokeba da<br />
students ar SeuZlia testirebis gagrZeleba. mas SeuZlia mxolod testirebis Sewyveta<br />
RilakiT `damTavreba~.<br />
garda aRwerilisa warmodgenil programul produqt TEGAPRO-s gaaCnia uamravi<br />
SesaZleblobebi, romelTa CamoTvla Sors wagviyvans.<br />
axla ganvixiloT, Tu ra ekonomikuri efeqti gaaCnia Cvens mier SemoTavazebul programul<br />
produqts.<br />
moviyvanoT programuli produqtis TEGAPRO-s ekonomikuri efeqtianobis dasabuTeba<br />
Tsu ekonomikisa da biznesis fakultetis magaliTze.<br />
programuli produqtis TEGAPRO-Tvis aucilebeli da sakmarisia Tanamedrove<br />
kompiuteruli klasebis arseboba.<br />
ekonomikuri efeqtianobis gaangariSeba gavakeToT or nawilad: pirveli _ SevadginoT<br />
tradiciuli meTodiT testuri gamocdebis Catarebis xarjTaRricxva da meore _<br />
kompiuteruli wesiT testuri gamocdebis Catarebis xarjTaRricxva.<br />
xarjTaRricxvaSi fuladi saxsrebis ekonomia, zogadad, SeiZleba gamovsaxoT Semdegi<br />
formuliT<br />
165
C ek = C 0 - C 1, (1)<br />
sadac C ek _ fuladi saxsrebis ekonomiaa, romelic miiReba erT sagamocdo disciplinaSi<br />
weriTi testuri gamocdebisa da kompiuterebis gamoyenebiT testuri gamocdebis Catarebaze<br />
gaweuli danaxarjebis sxvaobiT.<br />
(1) formulaSi C 0 _ weriTi saxiT testuri gamocdebis CatarebasTan dakavSirebuli fuladi<br />
danaxarjebia;<br />
C 1 _ kompiuteruli wesiT testuri gamocdebis Catarebisas saWiro fuladi danaxarjebia.<br />
Cvens SemTxvevaSi C 0 Seicavs Semdegs: qseroqsis xarjebs (175 l), weriTi saxiT<br />
warmodgenili namuSevrebis gasworebisTvis saWiro xelfasis sidides (700 l), testuri<br />
gamocdebis mimdinareobis organizaciaze gaweul danaxarjebs (525 l) da uwyisebidan<br />
studentTa monacemebis SetanisTvis mdivan-menejeris xelfasis sidides (11,0 l). sul _<br />
C 0 =1411 lars.<br />
C 1 Seicavs Semdegs: damkvirveblebis xelfass (120 l) da kompiuteris eqspluataciis<br />
xarjs (21,6 l). sul _ C 1 =141,6 lars.<br />
Tu (1) formulaSi CavsvamT miRebul monacemebs, maSin<br />
C ek =1411-141,6=1269,4 l<br />
Tu aviRebT, rom studenti orive semestrSi saSualod abarebs 8 sagans, maSin wliuri<br />
ekonomia 700 studentze gaTvliT toli iqneba-<br />
8 X 1269,4=10155,2 l<br />
Tu 10155,2 l gavamravlebT 4 kursze miviRebT _ 40620,8 l.<br />
Tu studenti orive semestrSi saSualod abarebs 10 sagans, maSin wliuri ekonomia<br />
700 studentze gaTvliT toli iqneba-<br />
10 X 1269,4=12694 l<br />
Tu 12694 l gavamravlebT 4 kursze miviRebT _ 50776 l.<br />
Tu studenti orive semestrSi saSualod abarebs 12 sagans, maSin wliuri ekonomia<br />
700 studentze gaTvliT toli iqneba-<br />
12 X 1269,4=15232,8 l<br />
Tu 15232,8 l gavamravlebT 4 kursze miviRebT _ 60931,2 l.<br />
samive SemTxvevaSi miRebul Tanxas unda gamoakldes programuli produqtis TEGAPRO-s<br />
Rirebuleba.<br />
amrigad, warmodgenili proeqtis Seqmnisa da danergvis Sedegad miRebuli, rogorc<br />
moraluri, ise ekonomikuri efeqti mniSvnelovania. garda amisa, naTlad Cans, testuri<br />
gamocdebis Casatarebeli programa TEGAPRO-s inovaciuroba. misi danergva saswavlo<br />
procesis xarisxis amaRlebis erT-erT saSualebadac gvevlineba.<br />
166
informaciuli sazogadoebis ekonomikis<br />
ganviTarebis ZiriTadi aspeqtebi 1<br />
nikoloz cxadaia<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asoc. prof. enver lagvilava<br />
axali ekonomikis (New Economy), rogorc axali tipis ekonomikuri sistemis warmoSoba<br />
xorcieldeba qseluri teqnologiebis saSualebiT erTiani informaciul-sakomunikacio sivrcis<br />
formirebis intensiur procesSi.<br />
ukanasknel periodSi termini ,,axali ekonomika~ samecniero literaturaSi gansakuTrebiT<br />
xSirad ixmareba da ZiriTadad ori mniSvnelobiT gamoiyeneba. pirvel rigSi axali ekonomikis qveS<br />
igulisxmeba ekonomikis is nawili, romelic Sedgeba iseTi maRalteqnologiuri dargebisagan,<br />
rogoricaa-kompiuterebis warmoeba, sakomunikacio sistemebis Seqmna, programuli uzrunvelyofa,<br />
bioteqnologia da sxva. am gagebiT, axali ekonomika ganisazRvreba, rogorc maRalteqnologiuri<br />
elementebiT gamorCeuli dargebis erToblioba. meore mniSvnelobiT `axali ekonomika~ gulisxmobs<br />
maRali teqnologiebis makroekonomikur parametrebze zegavlenas. igi ZiriTadad swored am<br />
mniSvnelobiT gamoiyeneba, radgan ukeT gamoxatavs Tanamedrove ekonomikis ganviTarebis<br />
Taviseburebebs.<br />
axal ekonomikas zogjer uwodeben virtualur ekonomikas (Virtual Economy), raTa xazi gausvan<br />
Zveli, tradiciuli ekonomikisagan mis gansxvavebas. virtualuri ekonomika warmoadgens<br />
gansakuTrebul ekonomikur garemos, romelSic SesaZlebelia <strong>eleqtronuli</strong> biznesis (Sesabamisad,<br />
<strong>eleqtronuli</strong> komerciisa da vaWrobis) warmarTva interaqtiuri SesaZleblobebis gamoyenebis<br />
safuZvelze.<br />
aseve gamoiyeneba termini codnis ekonomika (Economy of Knowledge). codnis ekonomika<br />
fokusirdeba codnis, rogorc ekonomikis procesebze zemoqmedi fenomenis menejmentsa da warmoebaze.<br />
xSirad gamoiyeneba da gulisxmobs codnis teqnologiebis (codnis inJineria da codnis menejmenti)<br />
gamoyenebas ekonomikuri sargeblis sawarmoeblad.<br />
ekonomistTa nawili axali ekonomikuri movlenebis ganxilvisas gvTavazobs gamoTqmas `qseluri<br />
ekonomika~ (Network Economy). aseTi midgoma gamarTlebulia, radgan maRalteqnologiuri dargebi<br />
swored qseluri sikeTis warmoebiT arian dakavebuli. qseli Seicavs unikalur Tvisebebs da<br />
gansazRvravs axali ekonomikis Taviseburebebs.<br />
`axali ekonomikis~ bevri mkvlevari miuTiTebs Tavis naSromSi inovaciis umniSvnelovanes<br />
fenomenze ekonomikis ganviTarebisaTvis da acxadebs, rom “axali ekonomika” arsebiTad inovaciuri<br />
ekonomikaa.<br />
m. kastelsi gamoyofs axali ekonomikis xuT ZiriTad maxasiaTebels:<br />
1. mwarmoebluroba, roca sul ufro metadaa damokidebuli Tanamedrove mecnierebisa da teqnikis<br />
miRwevebis gamoyenebaze, aseve informaciisa da menejmentis xarisxze;<br />
2. momxmareblebisa da mwarmoeblebis yuradRebis gadatana materialuri warmoebidan<br />
informaciul saqmianobaze;<br />
3. sawarmoo procesis organizaciis Zireuli transformacia;<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `sainformacio teqnologiebi ekonomikasa da biznesSi~ sakaTedro studentur<br />
konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />
167
4. ekonomikis globaluri xasiaTi, rodesac kapitali, warmoeba, menejmenti, bazari, Sroma,<br />
informacia da teqnologiebi organizebulia nacionaluri sazRvrebisagan damoukideblad;<br />
5. teqnologiuri cvlilebebis revoluciuri xasiaTi, rac TandaTanobiT gardaqmnis<br />
Tanamedrove msoflios materialur safuZvlebs;<br />
aseve mniSvnelovania zogadad Tanamedrove ekonomistebis mier aRiarebuli debulebebi:<br />
_ mimdinare cvlilebebis globaluri xasiaTi;<br />
_ operireba abstraqtuli, araxelSesaxebi sikeTeebiT: ideebiT, informaciiT da<br />
urTierTdamokidebulebebiT;<br />
_ axali ekonomikis calkeuli segmentebis mWidro urTierTkavSiri da urTierTqmedeba;<br />
teqnologiuri cvlilebebis TvalsazrisiT, sainteresoa, cnobili ekonomistis d. tapskotis mier<br />
mocemuli Zveli da axali teqnologiebis niSan-TvisebaTa Sedareba-sistematizacia. igi axali<br />
ekonomikis mTavar ganmasxvavebel Tvisebad aRiqvams axali informaciuli teqnologiebis<br />
inteleqtualizaciisa da qselur orientaciasTan dakavSirebul parametrebs da gamoyofs 10<br />
ZiriTad ganmsazRvrel cvlilebas teqnologiebSi (ix. cxrili 1)<br />
cxrili 1.<br />
niSani Zveli teqnologiebi axali teqnologiebi<br />
1. signali analogiuri cifruli<br />
2. procesorebi tradiciuli,<br />
naxevargamtarebze<br />
3 gamoTvliTi<br />
kompleqsi<br />
didi egm-is bazaze<br />
mikroprocesorebi<br />
klient-serveris arqiteqtura<br />
4. gamtarunarianoba baRis biliki informaciuli magistrali<br />
5. mowyobiloba SeRwevis mowyobiloba<br />
inteleqtis gareSe<br />
6. informaciis<br />
warmodgenis formati<br />
monacemebi, teqsti,<br />
bgera, gamosaxuleba<br />
7. sistemebi specializirebuli Ria<br />
informaciuli sayofacxovrebo<br />
aparatura<br />
multimedia<br />
8. qselebi arainteleqtualuri inteleqtualuri<br />
9. programis<br />
SemuSaveba<br />
xelobis doneze<br />
10. interfeisi momxmareblis grafikuli<br />
interfeisi (GUI)<br />
obieqt-orientirebuli programireba<br />
mravalmomxmarebliani sistema(MUD)<br />
multimediuri interfeisi(MUI)<br />
axal ekonomikaze gardamavali etapi, informaciuli sazogadoebis ganviTarebis xarjze Tavis<br />
TavSi moicavs axali wesebis dakanonebas, sadac iseT terminebi rogoricaa nou-hau da eqspertis<br />
codna iseTive mniSvnelovani resursi iqneba rogoric industriul ekonomikaSia sxvadasxva<br />
nedleuli. axali wesebi unda daiweros firmebisa da sawarmoebis doneze, rac gulisxmobs codnis<br />
menejmentis daxvewas.<br />
axali ekonomika, SeiZleba iTqvas warmoadgens, rogorc postindustriuli ekonomikis<br />
ganviTarebis etapebs:<br />
_ warmoebis faqtorTa struqturebis cvlileba maTSi informatizaciis gamoyofiT;<br />
_ obieqtis struqturasa da sakuTrebis formebs Soris Tanafardobis (damokidebulebis) cvlileba;<br />
168
_ axali socialuri fenebisa da socialuri struqturebis formireba da a.S.<br />
informaciuli teqnologiebis gamoyenebis Sedegad izrdeba mwarmoebluroba, rasac<br />
mivyavarT mogebis matebamde, magram mxolod moklevadian periodSi. grZelvadian periodSi ki<br />
mogeba mcirdeba monopoliur bazarze mZafri konkurenciis gamo.<br />
mcirdeba informaciis fasi, radgan TviTon inovaciis procesi iZleva SesaZleblobas,<br />
rom informacia damuSavdes gacilebiT swrafad da iafad. es procesi SesaZlebelia<br />
grafikulad warmovadginoT “erToblivi moTxovna – erToblivi miwodebis” modelis<br />
gamoyenebiT:<br />
P –informaciis fasia;<br />
LAS – erToblivi miwodebis<br />
xangrZlivvadiani mrudia;<br />
AD – erToblivi moTxovnaa;<br />
Y – gamoSvebis moculobaa;<br />
informaciis fasis Semcireba am grafikze aisaxeba<br />
erToblivi miwodebis mrudis (LAS) gadaadgilebiT<br />
marjvniv. e.i. teqnologiuri cvlilebebis gamo<br />
informaciis fasi daeca P1 dan P2-mde, xolo gamoSvebis moculoba gaizarda Y1-dan Y2-mde.<br />
qseluri sikeTe gamoirCeva imiT, rom maTi kvlavwarmoeba (warmoqmna) SeiZleba<br />
praqtikulad nulovani, zRvruli danaxarjebiT da isini qmnian qselur gare efeqtebs 1<br />
momxmareblisaTvis. amis Sedegad ki bazris ZiriTadi parametrebi _ moTxovna da miwodeba<br />
aratradiciulad icvleba. tradiciuli ekonomikuri Teoria efuZneba Semdeg mtkicebas:<br />
miwodeba mcirdeba, roca zRvruli danaxarjebi izrdeba da miwodebis mruds gaaCnia<br />
dadebiTi daxriloba. xolo moTxovna izrdeba, roca zRvruli danaxarjebi mcirdeba da<br />
moTxovnis mruds gaaCnia uaryofiTi daxriloba. qseluri sikeTis SemTxvevaSi ki yvelaferi<br />
piriqiTaa: miwodebis mrudi uaryofiTi daxrilobisaa, radgan zRvruli danaxarjebi<br />
miiswrafvis 0-sken drois mniSvnelovan periodSi. moTxovnis mrudi ki dadebiTi<br />
daxrilobisaa, radgan zRvruli sargeblianoba izrdeba qseluri sikeTis momxmarebelTa<br />
raodenobis zrdis Sesabamisad. Tu ki es procesi miiRebs dinamikur xasiaTs, moTxovnisa da<br />
miwodebis mrudebi gadakveTen erTmaneTs sul ufro da ufro naklebi fasis gaswvriv.<br />
arsebobs uamravi sirTule informaciuli teqnologiebis danergviT miRebuli Sedegebis<br />
swor SefasebasTan dakavSirebiT. Zlier izrdeba Sualeduri moxmarebis wili finansur,<br />
sakonsultacio, sareklamo da sxva momsaxurebis sferoebSi. Tanamedrove aRricxvianobis<br />
praqtika ki amas ar iTvaliswinebs, radgan Sedegis Sefaseba xdeboda sabolo produqtis<br />
mixedviT.<br />
informaciuli teqnologiebis sferoSi adgili aqvs ZiriTadi fondebis gaufasurebas.<br />
amis Sedegad erovnuli Semosavlis namati xdeba erTobliv Siga produqtis namatze naklebi.<br />
miuxedavad amisa, mwarmoebluroba mainc izrdeba, Tanac sakmaod swrafad. es exeba ara<br />
mxolod kompiuteris warmoebasTan dakavSirebul seqtorebs, aramed ekonomikas mTlianad.<br />
1 gare efeqtis gansakuTrebuli saxe, romelsac mivyavarT saqonlis sargeblianobis zrdisaken erTi<br />
individisaTvis, igive saqonlis momxmarebeli sxva individebis raodenobis zrdasTan erTad.<br />
169
informaciul sazogadoebaSi warmoebuli saqonlis Rirebulebis struqturaSi didia<br />
inteleqtualur Sromaze gaweuli danaxarjebis wili, anu igi aris mecnierebatevadi<br />
saqoneli. informaciul sazogadoebaSi, gansxvavebiT industriuli sazogadoebisa, Warbobs<br />
inteleqtualuri saqonlis warmoeba da moxmareba.<br />
eqspertTa gaTvlebiT uaxloes momavalSi inteleqtulauri saqonlis warmoeba<br />
gacilebiT gadaaWarbebs materialurs. informaciul ekonomikaSi maRal donezea<br />
ganviTarebuli qseluri ekonomika, qseluri biznesi da <strong>eleqtronuli</strong> komercia.<br />
informaciuli sazogadoebis momavali ganviTarebis Sesaxeb gaerTianebuli erebis<br />
organizaciis egidiT Catarda msoflio samiti or fazad - 2003 wels JenevaSi da 2005<br />
wels tunisSi, sadac ganxiluli iyo informaciuli sazogadoebis momavali ganviTarebis<br />
perspeqtivebi. masSi monawileobda mravali qveyana maT Soris aSS, aseve evropis<br />
gaerTianebebis warmomadgenlebi, sxvadasxva arasamTavrobo organizaciebi. 2003 wels<br />
JenevaSi Catarebuli samitis mier miRebuli rezoluciiT Seiqmna specialuri fondi<br />
msoflio informaciuli sazogadoebis infrastruqturis Sesaqmnelad.<br />
TiToeuli qveynis mier gadaricxuli Tanxis raodenobam saboloo jamSi daaxloebiT<br />
eqvsi milioni dolari Seadgina.<br />
meore faza ki Catarda 2005 wlis noemberSi tunisSi, sadac gamoyofili Tanxa 4.5<br />
milion dolars aRemateboda.<br />
yvelaze mTavari iyo is, rom am samitis Sedagad Camoyalibda Sesabamisi infrastruqturis<br />
SemqnisaTvis saWiro moqmedebebis gegma, romlis ZiriTadi punqtebi Semdegnairad<br />
Camoyalibda:<br />
mTavrobisa da kerZo seqtoris roli informaciul-telesakomunikacio teqnologiebis<br />
(itt) ganviTarebis xelSewyobaSi;<br />
informaciuli da satelekomunikacio infrastruqtura;<br />
informaciisa da codnis xelmisawvdomoba;<br />
itt-s gamoyenebis daculoba da usafrTxoeba;<br />
Sesabamisi garemos Seqmna;<br />
itt-s gamoyenebis da ganviTarebis sferoebi:-<br />
• <strong>eleqtronuli</strong> mTavroba, biznesi, swavleba, jandacva, dasaqmeba, garemo, soflis meurneoba.<br />
• <strong>eleqtronuli</strong> mecniereba, media, informaciuli sazogadoebis eTikuri normebi,<br />
saerTaSoriso da regionaluri kooperacia.<br />
dResdReobiT erovnuli ekonomikis ganviTarebaSi informaciuli teqnologiebis<br />
gamoyenebis mxriv erT-erT mowinave adgilzea singapuri. amisaTvis Seqmnilia sainformaciosakomunikacio<br />
ganviTarebis departamenti (ssgd).<br />
mniSvnelovania avstraliaSi mimdinare procesebi am sferosTan mimarTebaSi. samxreTi<br />
avstraliis mTavrobam miiRo specialuri dokumneti, romelic warmoadgens erTgvar<br />
samoqmedo gegmas, romlis mTavari funqciaa upasuxos da marTos is sainformacio da<br />
sakomunkacio cvlilebebi romleTa winaSec dadga msoflio, gansakuTrebiT ki samxreTi<br />
avstraliis mosaxleoba.<br />
170
dReisTvis ama Tu im qveynis konkurentunarianoba ZiriTadad ganisazRvreba imiT, Tu<br />
rogor iyenebs es qveyana internet-teqnologiebs, rogori tempiT mimdinareobs tradiciuli<br />
ekonomikidan axal ekonomikaze gadasvla, Zvel da axal ekonomikas Soris ramdenad<br />
warmatebulia urTierTkavSiri da a.S. erTi ram cxadia, rom saqarTvelo ver ganviTardeba<br />
msoflio ekonomikisgan izlirebulad. amitom aucilebelia, rom saqarTvelom aqtiurad<br />
miiRos monawileoba mimdinare progresul procesebSi.<br />
saqarTveloSi axali ekonomikis ganviTarebisaTvis aucilebelia, arsebuli ekonomikuri<br />
mdgomareobis gaTvaliswinebiT, SemuSavdes teqnologiurad prioritetuli, miznobrivi<br />
programebi, romlebic mimarTuli iqneba informaciuli teqnologiebisa da Sesabamisi sistemebis<br />
danergvis, gamoyenebisa da ganviTarebisaken. amisTvis saWiroa mTavrobaSi Seiqmnas<br />
specialuri organo, romelic dakavebuli iqneba informaciuli teqnologiebis industriasTan<br />
dakavSirebuli sakiTxebiT, raTa moaxdinos aRniSnul programaSi CarTul organizaciaTa<br />
da uwyebaTa muSaobis koordinireba, maTi saqmianobis efeqtianad warmarTvis mizniT.<br />
saqarTveloSi axali ekonomikis ganviTarebis perspeqtivebTan dakavSirebiT<br />
gavaanalizoT misi ganviTarebis sami SesaZlo modeli.<br />
pirveli modeli – es aris e. w. induri modeli, romelic iTvaliswinebs ofSoruli<br />
programirebis ganviTarebas. dReisTvis ofSoruli programirebis centrebi funqcionireben<br />
ara mxolod indoeTSi, aramed singapurSi, braziliaSi, irlandiaSi da sxva qveynebSi.<br />
Tumca swored indoeTSi moxda ekonomikis calkeuli segmentis formireba specialuri<br />
infrastruqturiTa da samTavrobo regulirebis sistemasTan erTad. ofSoruli<br />
programirebis biznesi efuZneba programuli samuSaoebis calkeuli saxeebis moTxovnebs da<br />
ganviTarebul qveynebSi inJiner-muSakebis ukmarisobas. saqarTvelosaTvis induri meTodi<br />
misaRebia Semdegi mizezebis gamo: gafarTovdeba bazari, amoqmeddeba sainJinro kadrebi,<br />
saqarTvelo gamoiyenebs sxva qveynebis gamocdilebas da a.S. problema mxolod isaa, rom es<br />
biznesi Zlieradaa damokidebuli msoflio bazris ciklurobaze da ar arsebobs<br />
mmarTvelobiTi gamocdileba.<br />
meore modeli – es aris modeli, romelsac iyeneben skandinaviuri qveynebi da israeli.<br />
is dafuZnebulia mza gadawyvetilebebis eqsportze da sagareo bazris produqtebze.<br />
aseTi modeli liderobis SesaZleblobas iZleva. garda amisa, SesaZlebeli xdeba qveynis<br />
inteleqtualuri potencialis ufro efeqtianad gamoyeneba. am modelis problemebi msgavsia<br />
wina modelisa, magram emateba kidev erTi mniSvnelovani problema. es problema exeba<br />
firmebSi marketingis organizaciis aucileblobas.<br />
mesame modeli – bazris ganviTarebis erovnuli modelia da iTvaliswinebs saqonlisa da<br />
momsaxurebis Seqmnas Siga bazris Taviseburebebis gaTvaliswinebiT. am modelis ZiriTadi<br />
upiratesoba isaa, rom misi damnergavebi kargad iqnebian gaTviTcnobierebulni adgilobriv<br />
specifikasa da niuansebSi. problema isaa, rom mocemuli modelis SesaZlo realizacia<br />
SezRuduli iqneba Siga bazriT.<br />
romeli modelia saqarTvelosaTvis ufro perspeqtiuli, jerjerobiT gaurkvevelia.<br />
saboloo angariSiT, axali ekonomika gvaZlevs axal ekonomikur SesaZleblobebs da<br />
gvTavazobs ekonomikuri zrdis ukeTes xarisxs.<br />
171
saqarTveloSi axali ekonomikis ganviTarebisaTvis aucilebelia, arsebuli ekonomikuri<br />
mdgomareobis gaTvaliswinebiT SemuSavdes teqnologiurad prioritetuli miznobrivi programebi,<br />
romlebic mimarTuli iqneba informaciuli teqnologiebisa da Sesabamisi sistemebis<br />
danergvis, gamoyenebisa da ganviTarebisaken.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. maRraZe m. informaciuli sazogadoebis teqnikur-ekonomikuri maxasiaTeblebi. JurnalSi „ekonomika<br />
da biznesi” #3, 2008. gv.89-100.<br />
2. Кастельс М. Информационная эпоха: экономика, обшество и культура. Под ред. О.И. Шкаратова. М.,<br />
«ГУ ВШЭ» , 2000.<br />
3. Тапскотт Д. Электронно-цифравое обшество. К., «INT-press». М., «Рулф-бук», 1999. gv.121.<br />
4. Dolfsma W. and Soete L. - Understanding the Dynamics of A Knowledge Economy. Edward Elgar Publishing,<br />
Inc. 136 West Street, Suite 202, Northampton, Massachusetts 01060, USA - 2006.<br />
5. Webster F. - Theories of The Information Society. Routledge, 2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxon<br />
OX14 4RN - third edition 2006.<br />
<br />
<br />
<br />
http://www.informationeconomy.sa.gov.au/policy/ieagenda<br />
http://www.ida.gov.sg/home/index.aspx<br />
http://www.itu.int/wsis/index.html<br />
172
internet-tqnologiebi da sagadasxado sistema 1<br />
nino CarTolani<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: sruli. prof. m. maRraZe<br />
saxelmwifos siZlieres ZiriTadad gansazRvravs saxelmwifoSi arsbuli<br />
sagadasaxado sistema, misi sistemuroba da moqniloba. radgan gadasaxadebi-es aris<br />
saxelmwifo biujetis Sevsebis ZiriTadi wyaro, saxelmwifo biujeti ki aris qveynis<br />
ekonomikis umTavresi elementi, gansakuTrebul mniSvnelobas iZens gadsaxadebis<br />
sworad gaangariSebisa da saxelmwifo biujetSi maTi drouli gadaricxvis efeqtiani<br />
organizacia.<br />
bolo dros SeimCneva tendencia, <strong>eleqtronuli</strong> komerciis moculobis zrdis, rac<br />
gamowveulia teqnologiuri progresiT, globaluri qseliT internetis gavcelebis<br />
masStabebiT. magaliTad, 2009 wlis daswyisisaTvis internet-momxmarebelTa raodenobam<br />
msoflioSi erT miliards miaRwia. mxolod B2B segmentze on-line reJimSi 2003 wels gayidvebis<br />
moculobam Seadgina 1 trln dolari 2 . <strong>eleqtronuli</strong> komerciis moculobis<br />
zrda dRis wesrigSi ayenebs sakiTxs, Tu rogor moxdes internet-teqnologiebis<br />
pirobebSi gayidul saqonelze da momsaxurebaze gadasaxadebis daweseba da amoReba.<br />
am problemis gadaWra Zalze mniSvnelovani xdeba <strong>eleqtronuli</strong> vaWrobis moculoobis<br />
zrdidan gamomdinare, radagan saxelmwifom SeiZleba dakargos soliduri sabiujeto<br />
Semosavali.<br />
kompaniis computer Inteligence monacemebiT 2007 wlisaTvis on-line Sesyidva ganaxorciela<br />
2,7 mln adamianma. rodesac materialuri saxiT warmodgenili saqonlis SeZena<br />
warmoebs <strong>eleqtronuli</strong> maRaziis meSveobiT da myidvelis rolSi gamodis sxva<br />
saxelmwifos iuridiululi an fizikuri piri, maSin SeZenil saqonelze sabaJo<br />
gadasaxadis amoReba xdeba Cveulebrivi wesiT, vinaidan saqonelma fizikurad unda<br />
gadmokveTos saxelmwifos administraciuli sazRvari (saxmeleTo, sazRvao, sahaero)H,<br />
romelic dRes arsebuli sagadasxado kanonmdeblobiT regulirdeba. proplemebi<br />
warmoiqmneba maSin, roca <strong>eleqtronuli</strong> vaWrobis ganxorcieleba warmoebs cifruli<br />
saxiT warmodgenili saqonliT (programuli uzrunvelyofa, wignebis <strong>eleqtronuli</strong><br />
versiebi da sxva ). am SemTxvevaSi Znelia daadgino rogorc myidvelis, aseve<br />
gamyidvelis fizikuri adgilsamyofeli. Ees gamowveulia imis gamo, rom gamydvelis<br />
serveri, romelzedac moTavsebulia mis Sesaxeb informacia SeiZleba mdebareobdes<br />
sxva saxelmwifoSi, sadac SesaZlebelia saerTod ar moqmedebdes kanoni <strong>eleqtronuli</strong><br />
komerciis Sesaxeb an Tu arsebobs igi SeZleba gansxvavebuli iyos im qveynis<br />
sagadasaxado kanonisagan, sadac realurad imyofeba saqonlis gamyidveli. saWiro<br />
xdeba im principebis modifikacia, romlebic moqmedeben off-line ekonomikaSi. DdReisaTvis<br />
msoflioSi naklebad aris Seswavlili <strong>eleqtronuli</strong> komerciis pirobebSi gadasaxadebis<br />
sididis gansazRvrisa da amoRebis sakiTxebi. sagadasaxdo elastikuroba<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `sainformacio teqnologiebi ekonomikasa da biznesSi~ sakaTedro studentur<br />
konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />
2 Информатизация бизнеса: А. М. Карминского, М. Финансы икредити, с.429.<br />
173
eleqtronul vaWrobaSi sakmaod maRalia. amisTvis gamoiyeneba,<br />
maCveneblebi off-line da on-line ekonomikis seqtorebisaTvis 1 .<br />
fasebis SefardebiTi<br />
λ= Ps(1+t)/PI<br />
sadac λ-aris SefardebiTi fasis maCvenebeli, t –aris gayidul saqonlze<br />
gadasaxadi, Ps- aris sacalo maRaziaSi saqonlis fasi, PPI-aris saqonlis fasi on-line<br />
seqtorSi. rac ufro maRalia, λ-is maCvenebeli, miT meti momxmarebeli cdilobs<br />
SeiZinos saqoneli on-line teqnoloogiiT e.i. Tu izrdeba λ, izrdeba saqonlis warmoeba<br />
da gayidva on-line seqtorSi da piriqiT. rac imaze miuTiTebs, rom saWiroa on-line da offline<br />
seqtorebSi sagadasaxado wesebis daaxloveba. magram off-line seqtorSi gamoyenebuli<br />
sagadasaxado ganakveTebis gamoyeneba on-line seqtorrisaTvis Seamcirebs internetiT<br />
saqonlis myidvelTa raodenobas, rac xels SeuSlis <strong>eleqtronuli</strong> komerciis<br />
ganviTarebas. meore garemoeba, romelic ewinaaRmdegeba Cveulebrivi sagadasaxado<br />
kanonmdeblobis gamoyenebas eleqtronul garigebebSi is aris, rom garTulebulia<br />
gadasaxadebis amoReba. es ukanaskneli gamowveulia qseluri garigebis kontrolis<br />
siZneliT da momxmareblis dacilebiT realuri saqonlidan. am SemTxvevaSi dabali<br />
gadasaxadi an misi ar arseboba gamoiwvevs saqonlis qselis meSveobiT SeZenis<br />
survilis amaRlebas ara mato saqrTveloSi, aramed MmTel msoflioSic. dReisaTvis<br />
msoflios zogierT qveyanaSi da maT Soris saqarTveloSic rogorc Teoriuli, ise<br />
praqtikuli gamoyenebis asapeqtSi ar arsebobs <strong>eleqtronuli</strong> komerciis pirobebSi<br />
sagadasaxado kanonmdebloba. amitom <strong>eleqtronuli</strong> komerciisaTvis dReisaTvis<br />
gamoiyeneba off-line seqtorSi gamoyenebuli sagadasaxado regulirebis principebi. jerjerobiT<br />
amave principebis gamoyenebas uWers mxars saerTaSoriso sagadasaxado asociacia<br />
(International Fiscal Association-IFA). paraleluradDaRniSnuli saerTaSoriso savaWro<br />
organizacia awarmoebs kvlevas <strong>eleqtronuli</strong> komerciis pirobebSi sagadasaxado<br />
problemebis gadaWris mimarTulebiT.<br />
virtualuri seqtoris sagadasaxado dabegvris sakiTxi mravali problemis<br />
gadawyvetasTan aris dakavSirebuli: a) gamyidvelma SeiZleba ar icodes myidvelis<br />
statusi. Saxeldobr, myidveli aris rezidenti Tu ararezidenti, iuridiuli, Tu<br />
fizikuri piri; b) Zalian rTulia daadgino saqonlis realizaciis adgili da aqedan<br />
gamomdinare ganisazRvros gadsaxadis sidide. zogjer imis garkvevac rTulia<br />
momxmarebels miewoda saqoneli Tu, magaliTad, cifruli formiT programuli uzrunvelyofa,<br />
wignis <strong>eleqtronuli</strong> versia da sxv.) am dros SeiZleba moqmedebdes sxvadasxva<br />
gadasaxadi saqonlisa da momsaxurebis mimarT; d) Tu myidveli uars ambobs<br />
saqonlis miRebaze Znelia aRiareba imisa, Sedga Tu ara internetiT gamyidvelsa da<br />
myidvels Soris garigeba. aqedan gamomdinare SeiZleba aRmocendes sagadasaxado<br />
problemebi; e) zogjer kompania, Tu mis saxelmwifoSo moqmedebs maRali gadasaxadebi<br />
gadasaxadis nawilis Tavis aridebis mizniT sakuTar serveris ganTavsebas axdens sxva<br />
saxellmwifoSi. perspeqtivaSi <strong>eleqtronuli</strong> komerciis pirobebSi transaqciis,<br />
virtualobisa da saqonlis cifruli formiT gayidviT saxelmwifom SeiZleba dakargos<br />
sagadasaxado Semosavlebis, didi nawili. am SemTxvevaSi gaZnelebulia gadasaxadis<br />
gadamxdeli subieqtis gansazRvra, DdReisTvis fuladi <strong>eleqtronuli</strong> nakadebis<br />
zusti aRricxva da auditoruli Semowmeba. Sesabamisad gadauWrel problemas warmoadgens.<br />
saSemosavlo gadasaxadis gaangariSeba da amoReba. v. tanci aRniSnuli prob-<br />
1 Стрелец И. А. Сетевая экономика. М., Эксмо, 2006. с.152.<br />
174
lemis gadawyvetis mizniT SromaSi _ `esaWiroeba Tu ara msoflio Tanasazogadoebas<br />
saerTaSoriso sagadasaxado organizacia~ gvTavazobs saerTaSoriso sagadasaxado<br />
organizaciis Seqmnas.<br />
<strong>eleqtronuli</strong> komerciis pirobebSi saqonlisa da momsaxurebis dabegvris dros<br />
saWiroa cal-calkee iqnes ganxiluli qveynis SigniT materialuri saqonliT ganxorcielebuli<br />
vaWroba da calke iqnas cifruli saxiT warmodgenili saqonlis realizaciis<br />
sakiTxi da aqedan gamomdinare gadasaxadebis gaanagariSebisa da amoRebis<br />
sakiTxebi. kidev ufro rTuldeba problema roca <strong>eleqtronuli</strong> komerciis ganxorcieleba<br />
warmoebs saxelmwifoebs Soris.<br />
Cvens qveyanaSi <strong>eleqtronuli</strong> vaWroba sawyis etapzea. cotaa saqarTveloSi internet<br />
savaWro firmebi. arsebobs mxolod saCuqrebiTa da RviniT movaWre firmebi.<br />
arsebuli inernet – vitrinebi ver asruleben maT daniSnulebas (cudia dizaini, ar<br />
arseboba uwyveti kavSiri momxmarebelTan, isini mxoloT portalis rolSi gamodian,<br />
ver anxorcieleben marketingul kvlevas.<br />
internetiT saqonlis gayidvis Taviseburebas warmoadgens is ,rom internetiT<br />
SeiZleba gayido nebismieri saqoneli, an miiRo SesaZlo nebismieri momsaxureba.<br />
angariSsworeba internetis meSveobii garkveul risks Secavs. bevr SemTxvevaSi myidvels<br />
fulis gadaxdamde surs fizikurad Seexos saqonels, daaTvalieros igi.<br />
samrewvelo produqciis SeZenisas myidvels urCevnia unaRdo angariSsworeba. unaRdo<br />
distanciur vaWrobas Cvelebriv sacalo qselSi saqonliT vaWrobasTan SedarebiT<br />
gaCnia bevri upiratesobebi. <strong>eleqtronuli</strong> gadxdisaTvis rekomendrebulia mTeli rigi<br />
alternatiuli variantebi. vinaidan dReisTvis plastikuri baraTebis gamoyenebiT<br />
internetiT saqonlis SeZena kargad aris Seswalili, amitom aSS-Si da sxva civilizebul<br />
qveynebSi magnituri sabanko sakredito baraTi warmoadgens <strong>eleqtronuli</strong><br />
gadxdis erTaderT saSualebas, rogorc kerZo ise iuridiuli pierebisaTvis. es ganpirobebulia<br />
imiTac, rom maRal donezea uzrunvelyofoli plastikuri baraTebiT<br />
ganxorcielebuli angariSsworebis usafrTxoeba. Cvens qveyanaSic daiwyo ganviTareba<br />
plastikuri baraTebiT unaRdo anagariSsworebam.<br />
ras aZlevs sawarmos <strong>eleqtronuli</strong> komerciis danergva?<br />
1. informacia saqonlisa da momsaxurebis Sesaxeb vrceldeba swrafad. F Tqven<br />
RebulobT damatebiT sakomunikacio arxs yoveldRiurad, 24 saaTis ganmavlobaSi.<br />
ufro xelmisawvdomi xdebiT klientisaTvis ;<br />
2. Cqardeba sawrmos SigniT informaciis moZraoba, farTovdeba dokumentebis<br />
gaformebis kontrolis SesaZleblobebi;<br />
3. klientisaTvis interneti iZleva axali servisis SesaZleblobebs. magaliTad,<br />
Talyuri adevnos dakeTis Sesrulebas;<br />
4. vinaidan iterneti wamoadgens teqnologiur garss amdenad igi saSualebas iZleva<br />
Sevkribod informacia klientebis Sesaxeb. Ggarda arniSnulisa igi sawarmos<br />
saSualebs aZlevs <strong>damatebiTi</strong> danaxarjebis gawevis gareSe gamoiyenos<br />
markentinguli instrumentarebi- gamokiTxvebi, Setyobinebebi, gaakoTos personalis<br />
ekonomia<br />
5. SeiZleba ekonomia gakeTdes savaWro darbazebis daqiravebaze.<br />
sanam firma daiwyebs <strong>eleqtronuli</strong> vaWrobis danergvas da gaiRebs am miznisTvis<br />
saTanado xarjebs, aucilebelia pasuxi gaeces Semdeg kiTxvebs:<br />
pirvel rigSi unda dasabuTdes aris Tu ara aucilebeli Tqvens firmaSi <strong>eleqtronuli</strong><br />
komerciis danergva, anu unda moaxdinoT moTxovnilebis identificireba: ra<br />
175
iznes eweviT, saWiroa Tu ara interneti potenciuri momxmareblebis mosazidad, ra<br />
situaciaa bazarze? am kiTxvebze dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi ismis kiTxva rogor<br />
gakeTdes es yvelaferi da ra TanmimdevrobiT: daproeqtebisaTvis unda daiweros<br />
davaleba, Sedges sistemuri proeqti, danergvis gegma, Seiqmnas sawamos specialistebis<br />
samuSao jgufi, garedan ayvanil iqnes konsultanti, erToblivad SemuSavdes dokumenti.<br />
Bbazarze unda SeirCes damproeqtebeli oeganizacia, xosting-provaideri. unda<br />
gairkves vin moemsaxureba saits, vin moaxdens internetis saSualebiT Tqveni biznesis<br />
warmoebas. agreTve saWiro gaxdeba moiwvioT specialistebi internet-saitTan samuSaod<br />
an moaxdinoT arsebuli kadrebis gadamzadeba. agreTve saWiro gaxdeba cvlilebebis<br />
Setana saStato ganrigSi.<br />
samarTav obieqtebTan, anu gadasaxadbis gadamxdelebTan (iuridiul da fizikur<br />
pirebTan) raionul sagadasaxado inspeqciebis doneze urTierTmoqmedeben sagadasaxado<br />
samsaxuris TanamSromlebi. isini axorcieleben Semdeg funqciebs: sagadasaxado<br />
kanonis dacvis kontroli; gadasaxadebis sworad daricxvisa da biujetSi droulad<br />
Setanis kontroli; gadamxdelebis mier buRaltruli angariSgebebis sworad Sedgenisa<br />
da droulad wardgenis kontroli; sagadasaxado kanonmdeblobis sworad Sesrulebisa<br />
da realizaciisaTvis saaRmsruleblo, safinanso da sakredito organoebTan urTierTmoqmedeba.<br />
sagadasaxado kanondarRvevisaTvis kanoniT gaTvaliswinebuli finansuri<br />
sanqciebis dadgena da maTi sworad gamoyeneba; saqalaqo da raionul safinanso organoebSi<br />
faqtiurad Semosuli gdasaxadebis Tanxis Sesaxeb cnobebis Sedgena da<br />
analizi; sagadasaxado organoebis mier zemdgom organoebSi, angariSgebebis formebis<br />
wardgena da analizi.<br />
zemoT CamoTvlili yvela funqciebis gasaxorcieleblad saxelmwifo sagadasaxado<br />
organoebSi danergilia an danergvis procesSia avtomatizebuli sainformacio sistema<br />
~gadasaxadi~. avtomatizebuli sainformacio sistema `gadasaxadi~ warmoadgens sagadasaxado<br />
organoebis marTvis organizaciul formas, dafuZnebuls Tanamedrove<br />
informaciuli teqnologiebisa da meTodebis gamoyenebaze. igi saSualebas iZleva<br />
gafarTovdes gadasawyveti amocanebis wre, amaRldes miRebuli gadawyvetilebis dasabuTebuloba,<br />
analizuroba da drouloba, Semcirdes sagadasaxado organoebis TanamSromlebis<br />
mier Sesasrulebeli araSemoqmedebiTi samuSaoebis moculoba.<br />
sagadasaxado sistemis TiToeul doneze, gamomdinare Sesrulebuli funqciebidan,<br />
iqmnebian sxvadasxva funqciuri qvesistemebi: tipiuri angariSgebiTi formebis<br />
momzadebis; sakontrolo saqmianobis; meTodologiuri; sarevizio, samarTleblivi da<br />
saxelmwifo sagadasaxado inspeqciis analizuri saqmianobis.<br />
sagadasaxado samsaxuris dabali donisaTvis damaxasiaTebelia Semdegi qvesistemebi:<br />
sawarmos registraciis; kameraluri Semowmebis; normatiul-samarTleblivi<br />
dokumentebis warmoebis; Sigasauwyebo amocanebis. sawarmos registraciis qvesistemis<br />
funqciaa gdasaxadebis gadmxTelTa sruli da drouli aRricxava. am QqvesistemaSi<br />
dafiqsirebulia yvela iuridiuli da fizikuri piris Sesaxeb informacia. nebismieri<br />
sawarmos registraciis an xelmeored registraciis Sesaxeb yvela dokumenti dafiqsirebuli<br />
da Setanili unda iqnes saxelmwifo reestrSi. es monacemebi saWiroa<br />
sxvadasxva momxmareblisaTvis, saxelmwifo sagadasaxado inspeqciis TanamSromlebisaTvis.<br />
sagadasaxado organoebi am informacias iyeneben, rogorc bazas TiToeuli<br />
gadamxdelis Sesaxeb. amitom es informacia SemdgomSi sxvadasxva qvesistemebis mier<br />
gamoyenebis mizniT Setanil unda iqnes monacemTa bazaSi. magaliTad, kameraluri<br />
Semowmebis an sawarmos piradi baraTebis waroebisaTvis.<br />
176
informaciis damuSaveba iwyeba iuridiuli samasaxuris mier gadasaxadis gadamxdelTa<br />
aRricxviTa da registraciiT. Ees samsaxuri Tavis saqmianobaSi sargeblobs<br />
normatiul-samarTleblivi infomaciiT da Rebulobs gadasaxadebis gadamxdelebidan<br />
aucilebel dokumentebs, romelTa safuZvelzec iqmneba monacemTa baza. gadasaxadis<br />
gadamxdels eniWeba unikaluri saregistaracio <strong>nomeri</strong>. aseTi saxiT iqmneba gadamxdelis<br />
~<strong>eleqtronuli</strong> saqaRalde.~ aRniSnuli informacia gamoiyeneba avtomatizebuli<br />
sainformacio sistemis _ `gadasaxadi~-is yvela ZiriTadi qvesistemis mier. pirvel<br />
rigSi aseTi informacia esaWiroeba kameraluri Semowmebis qvesistemas. gadasaxadebis<br />
gadamxdeli agrovebs Semdeg dokumentebs: sawarmos balanss, mogeba-zralis angariSgebas,<br />
qonebis gdasaxadisa da sxva angariSgebebs. aRniSnuli dokumentebi<br />
dagenilvadebSi gadaecema raionul sagadasaxado organoebs.<br />
Kkameraluri Semowmeba mdgomareobs sabuRaltro angariSgebebis, gadasaxadebis<br />
sworad gaangariSebisa da angariSgebiTi formebis sworad gaformebis dadgenaSi. Aam<br />
mizniT gadamxTelebis mier warmodgenili dokumentebidan monacemebi sagadasaxado<br />
TanamSromlis mier Seitaneba kompiuterSi, warmoebs `<strong>eleqtronuli</strong> saqaRaldis~<br />
Sevseba axali informciiT, romlis safuZvelzec SesaZlebeli xdeba sxvadasxva<br />
periodisaTvis Tvalyuri vadevnoT sawarmos finansur-sameurneo saqmianobas. Kkompiuteruli<br />
teqnologiis gamoyeneba saSualebas iZleva davakvirdeT sawarmos<br />
ganviTarebas, mis mier sagadasaxado kanonmdeblobis dacvas, gamovavlinoT kanonmdeblobis<br />
darRvevis SemTxvevebi, dadgindes biujetSi gadasaricxi Tanxa, Sedges im<br />
sawarmoTa CamonaTvali romlebSiac unda Catardes dokumenturi Semowmeba. saboloo<br />
jamSi am qvesistemaSi formirebuli informacia aris safuZveli sxva qvesistemebSi<br />
informaciis dasamuSaveblad. pirvel rigSi es exeba dokumentur Semowmebas.<br />
dokumentur Semowmebas dadgenili grafikis mixedviT axdens sagadasaxado inspeqciis<br />
samsaxuri. Ddokumenturi Semowmebis mizania gamovlenili iqnas sabuRaltro aRricxvis<br />
warmoebis wesebis, gadasxadebis arasworad gaangariSebisa da biujetSi sagadasaxado<br />
Tanxebis Setanis vadebis darRvevebi. Semowmeba xdeba sawarmoSi, adgilze misvliT.<br />
igi iTvaliswinebs yvela saWiro dokumentis daTvalierebas. Semowmebis Sedegad dgeba<br />
aqti romelSiac dafiqsirdeba sagadasaxado kanonmdeblobis darRvevis yvela<br />
SemTxveva. darRvevebis aRmoCenis SemTxvevaSi, darRvevis saxidan gamomdinare warmoebs<br />
jarimisa da sauravis daricxva. Ddokumenturi Semowmebis qvesistemaSi formirebuli<br />
Sedegebi gamoiyneba sawarmos piradi baraTebis warmoebisaTvis, romlis mizania<br />
gadasaxadebis saxeebis mixedviT gaangariSebuli iqnes saxelmwifo biujetSi Setanili<br />
Tanxis raodenoba. TiToeuli sawamo gadamxdelis mixedviT daricxuli gadasaxadis<br />
Tanxis Sesaxeb Semodis dokumentebi da kameruli Semowmebis qvesistemidan Semodis<br />
informacia gadmxdelis mier bankSi biujetis angariSze Caricxuli Tanxis Sesaxeb.<br />
gadasaxadebis saxeebis mixedvioT daricxuli da gadaxdili Tanxebis Sedareba<br />
saSualebas iZleva dadgindes gadaxra (narCeni gadasxdeli Tanxa ,an Tanxa romelic<br />
zedmatad iqna gadxdili). Tu zedmeti Tanxa iqna gadxdili, maSin sawarmos es Tanxa<br />
CaeTvleba momaval TveSi. Aam operaciis ganxorcieleba xdeba sawarmo gadamxdelis<br />
mier sagadasaxado organosaTvis werilobiTi mimarTvis safuZvelze.<br />
sagadasaxado sistemis informatizaciam unda uzrunvelyos sagadasaxado samsaxuris<br />
operatiuli muSaoba, sagadasaxado kanonebis sruli dacva, gadasaxadebis Semosavali<br />
Tanxebis zusti da drouli aRricxva, gadasaxadebis Semosavalebis prognozi,<br />
sagadasaxado sistemisaTvis kadrebis momzadeba.<br />
177
DdReisaTvis, sazRvagareTis qveynebSi saxelmwifos bevri funqciis ganxorcieleba<br />
warmoebs onlain reJimSi, maTSoris gadasxdebis gaanagiSebTan da amoRebasTan<br />
dakavSirebuli. amas xels uwyobs saxelmwifo organoebi. mag., aSS-isa da kanadis<br />
saxelmwifo sanmasxurebi garantias aZleven gadamxdelebs ori kviris ganmavlobaSi<br />
daubrunon zedmetad gadaxdili Tanxa imaT, vinc saTanado dokumentebs waradgenen<br />
<strong>eleqtronuli</strong> formiT. didi britaneTis samTavrobo organooebi garkveul SeRavaTebs<br />
aZleven im iuridiul da fizikur pirebs, romlebic saSemosalo gadasaxadebTan<br />
dakavSirebiT sabuTebs waradgenen <strong>eleqtronuli</strong> formiT. globalur ekonomikur sazogadoebaSi,<br />
romelic yalibdeba informaciuli teqnologiebis safuZvelze, problemuri<br />
xdeba efeqturi dabegvris ganxorcieleba. am mizniT saWiroa ganxorcieldes <strong>eleqtronuli</strong><br />
komerciisa da <strong>eleqtronuli</strong> fulis mudmivi monitoringi, dawesdes specialuri<br />
gadasxadi sazRvargareT ganxorcielebul tranzaqciebze.<br />
im firmebsa da organizaciebs, romlebic sabuRaltro aRricvas awarmoeben kompiuteruli<br />
programebis saSualebiT SesaZlebloba aqvT ditsanciurad, qselis saSualebiT,<br />
<strong>eleqtronuli</strong> fostiT moaxdinon gadasaxdebis gaangariSebasTan da biujetSi Tanxis<br />
gadaricxvasTan dakavSirebuli informaciisa gadacema Sesabamis sagadasxado organoebSi,<br />
rac mniSvnelovnad gaaumjobesebs sagadasxado organoebis muSaobas. raionul<br />
sagadasxdo organoebs aRar mouwevT gadasaxadis gadmxdelebidan Semosuli informaciis<br />
Sesabamis monacemTa bazaSi xeliT Setana. sagadasxado organoebs SeeZlebaT<br />
sagadasaxado kanonSi momxdari cvlilebebis Sesaxeb informacia qselis saSualebiT<br />
operatiulad miawodon warmoeba-dawesebulebebs.<br />
178
uRaltruli balansis analizuri mniSvneloba 1<br />
nano samyuraSvili<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: prof. i. WilaZe<br />
buRaltruli balansi asaxavs sawarmos qonebas da romeli wyaroebidanaa formirebuli.<br />
ekonomikur literaturaSi buRaltrul balanss aseve ganmartaven rogorc sawarmos ekonomikuri<br />
resursebisa da mTliani kapitalis mdgomareobis ganzogadebas mocemuli TariRisaTvis fulad sazom<br />
erTeulSi.<br />
buRaltruli balansis momzadeba xdeba mogeba-zaralis angariSgebis Sedgenis Semdeg, roca<br />
ukve ganxorcielebulia Semosavlebisa da xarjebis gadaxurvis operaciebi da cnobili gaxdeba<br />
gaunawilebeli mogebis saboloo naSTi. Pperiodis bolos, buRaltruli balansis Sedgenamde,<br />
mewarmem SeiZleba moaxdinos aqtivebis gadafaseba. magaliTad, sasaqonlo-materialuri maragebi<br />
balansSi aisaxeba umciresi Rirebulebis principiT, grZelvadiani aqtivebi ki gadafasebuli<br />
RirebulebiT. moTxovnebis moculoba mcirdeba saeWvo moTxovnebis koreqtirebis angariSis kreditis<br />
naSTiT, dagrovili cveTa gamoiqviTeba ZiriTadi saSualebebisa da aramaterialuri aqtivebis<br />
Rirebulebidan da a.S. sazRvargareTis praqtikaSi CamoTvili koreqtirebebis Semdeg dgeba<br />
koreqtirebuli sacdeli balansi, ris safuZvelzec Sedgeba angariSgeba<br />
balansSi aqtivebi da maTi formirebis wyaroebi ormxrivobis principis safuZvelze aisaxeba.<br />
aqedan gamomdinare, buRaltruli balansi Semdeg tolobas eyrdnoba:<br />
aqtivebi = valdebulebebi + sakuTari kapitali<br />
aqtivebi aris sawarmos gankargulebaSi arsebuli materialuri da aramaterialuri resursebi,<br />
romlebic warsulSi ganxorcielebuli sameurneo movlenebis Sedegs warmoadgens da maTgan sawarmo<br />
momavalSi ekonomikuri sargeblis miRebas moelis.<br />
valdebuleba sawarmos mimdinare periodis movaleobaa, romelic warsulSi momxdari sameurneo<br />
movlenis Sedegia da misi Sesruleba gulisxmobs ekonomikur sargebelSi ganivTebuli resurebis<br />
gasvlas. valdebulebebi aqtivebis msgavsad iyofa grZelvadian da moklevadian valdebulebebad.<br />
sakuTari kapitali aris valdebulebebis dafarvis Semdeg sawarmos gankargulebaSi darCenili<br />
aqciebis nawili. sakuTari kapitali warmoadgens damfuZnebelTa mier investirebul fulad da<br />
materialur saxsrebs da Sedgeba: saaqcio kapitalis, saemisio kapitalis, gaunawilebeli mogebisa da<br />
gadafasebis rezervisagan.<br />
sxvadasxva samarTlebrivi tipis sawarmoTa buRaltruli balansi erTmaneTisgan sakuTari<br />
kapitalis struqturiT gansxvavdeba.<br />
saaqcio sazogadoebaSi aqtivebis dafinansebis ZiriTadi wyaroebia: saaqcio kapitali, romelic<br />
Cveulebrivi da privilegirebuli aqciebis saxiT SeiZleba arsebobdes, gadavadebuli dividendebis<br />
mqone aqciebi, mogeba, saemisio kapitali, rezervi da valdebulebebi.<br />
amxanagobis tipis sawarmoebSi sakuTari kapitali partniorTa kapitalis saxiT arsebobs,<br />
romelic moicavs: 1) partniorTa ZiriTadi angariSis, romelic gamoiyeneba iseTvi cvlilebebis<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `buRaltruli aRricxvisa da auditis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />
daimsaxura saprizo adgili.<br />
179
dros rogoricaa axali partnioris miReba an romelimes gasvla da aqtivebis gadafaseba. 2)<br />
partniorTa mimdinare angariS, romelic partniorebsa da sawarmos Soris mudmivi operaciebis<br />
arsaricxavad gamoiyeneba. amxanagobis balansSi mogebis maCvenebeli saerTod naCvenebi araa, vinaidan<br />
igi srulad nawildeba partniorebs Soris.<br />
individualuri sawarmos balansSi sakuTari kapitalis gasaangariSeblad individualuri<br />
kapitalis sawyis naSTs emateba wliuri wminda mogeba da wlis ganmavlobaSi biznesSi Cadebuli<br />
kapitali, akldeba biznesidan amoRebuli kapitali.<br />
aseve gansxvavebulia mogebaze araorientirebuli firmebis buRaltruli balansis struqtura,<br />
sadac sakuTari kapitalis muxls saerTo fondi anu dagrovili fondi ewodeba.<br />
buRaltruli balansis analizi iwyeba misi vertikaluri da horizontaluri analiziT,<br />
gansakuTrebiT mniSvnelovania is, rom balansSi informacia wlis dasawyissa da bolosTvisaa<br />
mocemulia, rac Sedarebis saSualebas iZleva.<br />
buRaltruli balansi analizuri TvalsazrisiT warmoadgens firmis gadaxdisunarianobis sarkes.<br />
masSi mocemuli informaciiT SeiZleba davaskvnaT, ramdenad gadaxdisunariania sawarmo. masSi<br />
mocemuli infomaciis safuZvelze SeiZleba sxvadasxva saintereseo koeficientebis gamoTvla,<br />
romlebic firmis (kompaniis) finansuri mdgomareobis ama Tu im mxares axasiaTeben.<br />
Cven SeviswavleT erT-erTi cnobili brendis kompania “Coca-Cola enterproses”-is bualtruli<br />
balansi. mocemuli kompania mdebareobs aSSSi jorjias StatSi Windy Ridge Parkway-ze. es gaxlavT<br />
“Coca-Cola”- s saTao ofisi, romelic Coca-Cola-s warmoebis garda gascems licenziebs sxvadasxva<br />
qveynebSi mocemuli gamagrilebeli sasmelis Camosxmasa da gayidvaze anu aris franCaizori kompania.<br />
TvalsaCinoebis mizniT, “Coca-Cola enterproses”- aqtivebisa da pasivebis struqturuli suraTi<br />
SeiZleba diagramebis meSveobiT warmovadginoT.<br />
2008w.<br />
diagrama 1 diagrama 2<br />
aqtivebis struqtura<br />
valdebulebebis struqtura<br />
5,8<br />
moTxovnebi-<br />
16,4<br />
1.kreditoruli davalianeba-20,8<br />
2.grZelvadiani sesxi-46,5<br />
3.sxva valdebulebebi-32,9<br />
16,4<br />
2.maragebi-5,8<br />
32,7<br />
20,8<br />
70,6<br />
3.fuli da<br />
fulis<br />
qevivalenteb<br />
i-4,6<br />
2,6<br />
4,6<br />
46,5<br />
buRaltruli balansis monacemebiT ganisazRvreba sakuTari sabrunavi saxsrebis sidide, romelic<br />
mimdinare aqtivebisa da mimdinare valdebulebebs Soris sxvaobis tolia. igi gviCvenebs maragebis im<br />
wils romelic sakuTari saxsrebiTaa SeZenili.<br />
180
wlebi<br />
k1 k2 k3 k4 k5 z<br />
Coca-Cola enterprises”-s sakuTari sabrunavi saxsrebi tolia:<br />
sakuTari sabrunavi saxsrebi 2006 = 3691 – 3818 = - 127<br />
sakuTari sabrunavi saxsrebi 2007 = 4092 – 5343 = - 1251<br />
sakuTari sabrunavi saxsrebi 2008 = 4583 - 5074 = - 491<br />
SegviZlia davaskvnaT rom mocemul sawarmoSi samive wels maragebis SeZena xdeboda ara sakuTari<br />
saxsrebis xarjze, aramed valdebulebebis, rac uaryofiTi faqtia.<br />
firmis gadaxdisunarianobis daxasiaTebisaTvis balansis safuZvelze SeiZleba gamoiTvalos<br />
likvidurobis koeficientebi, romelic gviCvenebs mocemuli momentisaTvis arsebuli fuladi<br />
TanxebiT mimdinare valdebulebebis ra nawilis dafarvaa SesaZlebeli. arsebobs swrafi,<br />
absoluturi da saerTo likvidurobis koeficientebi.<br />
swrafi likvidurobis koeficienti = fuladi Tanxebi + moklevadiani moTxovnebi<br />
mimdinare valdebuleba<br />
absoluturi likvidurobis koeficienti =<br />
fuladi Tanxebi<br />
mimdinare valdebulebebi<br />
saerTo likvidurobis koeficienti = mimdinare aqtivebi<br />
mimdinare valdebulebebi<br />
warmovadginoT likvidurobis koeficientebis dinamika wlebis mixedviT:<br />
koeficientebi 2007 2008<br />
2006 koefic. 2006% koefic. 2006%<br />
swrafi likvidurobis 0,655 0,512 78,2 0,645 98,5<br />
absoluturi<br />
likvidurobis 0,048 0,032 66,7 0,142 295,8<br />
saerTo likvidurobis 0,967 0,766 79,2 0,903 93,3<br />
Catarebuli analizis safuZvelze SegviZlia davaskvnaT rom mocemuli firmis gadaxdisunarianoba<br />
Zalze dabalia, rac gamowveulia mimdinare aqtivebis simciriT da mimdinare valdebulebebis sakmaod<br />
didi maCvenebliT.<br />
kompaniis kreditunarioanobis Sesamowmeblad gamovTvaloT alTmanis mier SemuSavebuli indeqsi (z),<br />
romelsac Semdegi saxe aqvs:<br />
z = 3,3k + 1,0k + 0,6k + 1,4k + 1,2k<br />
k1 = mogeba %-is da gadasaxadis gadaxdamde / mTeli aqtivebi;<br />
k2 = amonagebi realizaciidan / mTeli aqtivebi;<br />
k3 = sakuTari kapitali (sabazro fasiT) / moziduli kapitali;<br />
k4 = dagrovili gaunawilebeli mogeba / mTeli aqtivebi;<br />
181
2006 (1485/23225) 19804/23225 3586/18699 940/23225 (127/23225) -0,5<br />
2007 1470/24046 20936/24046 4162/18357 1527/24046 (1251/24046) 1,236<br />
2008 (6314/15589) 21807/15589 2998/15620 (3029/15589) (491/15589) -0,131<br />
k5 =sakuTari sabrunavi saxsrebi / mTeli aqtivebi;<br />
statistikuri SerCeviTi meTodis safuZvelze e.alTmanma daadgina, rom kreditunarianobis<br />
kritikuli sazRvaria 2,675. igi saSualebas gvaZlevs gavakeToT prognozi momavali 2-3 wlis<br />
ganmavlobaSi sawarmos elodeba Tu ara gakotreba. Tu ki z2,675 sawarmos uaxloes momavalSi safrTxe ar elodeba.<br />
Catarebuli analizis ASedegebidan irkveva, rom kompanias 2006 wlidan gaaCnia krizisuli<br />
mdgomareoba da momdevno wlebSi ar ganuxorcielebia antikrizisuli RonisZiebebi. z dasaSveb<br />
normaze naklebi aRmoCnda, anu firma dgas finansuri problemebis winaSe. Cveni balansis Catarebuli<br />
analizis safuZvelze SegviZlia davaskvnaT rom “Coca-Cola enterprises”-Si msgavsi mdgomareoba<br />
Semdegma mizezebma gamoiwva:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
vadagadacilebuli kreditoruli davalianebebis didi raodenoba;<br />
moklevadiani sesxebis gadaWarbebuli gamoyeneba grZelvadiani aqtivebis dafinansebisaTvis;<br />
likvidurobis saerTo koeficientis mudmivi dabali done;<br />
sakuTari sabrunavi saxsrebis permanentuli ukmarisoba;<br />
nasesxebi saxsrebis zrda dafinansebis wyaroebSi;<br />
saintereso iqneboda analogiuri analizis Catareba qarTul kompaniebzec, magram iqidan<br />
gamomdinare rom saqarTveloSi araa daculi finansuri angariSgebis sajarooba da kopmaniebi TavianT<br />
saitebze ar aTavseben finansur Sedegebs, rTulia dainteresebuli pirebisaTvis qveyanaSi arsebuli<br />
kompaniebis finansuri mdgomareobis gansazRvra da msgavsi analizebis Catareba.<br />
182
sasaqonlo maragebis TviTRirebulebis Sefasebis<br />
meTodebis gavlena mogebis maCvenebelze 1<br />
Tamriko facia<br />
giorgi fanjikiZe<br />
Tsu bakalavrebi<br />
mecn-xelm: prof. i. WilaZe<br />
savaWro kompaniebSi gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs SeZenili sasaqonlo sasaqonlo maragebis<br />
TviTRirebulebis gansazRvras. misi gamoTvla SedarebiT martivia, vidre sawyobidan gacemuli anu<br />
realizebuli saqonlis.<br />
sabazro ekonomikis pirobebSi xSiria fasebis ryeva, Sesabamisad icvleba sasaqonlo<br />
maragebis TviTRirebuleba. saqonlis TviTRirebulebaSi CairTveba mxolod iseTi xarjebi, romlebic<br />
uSualodaa dakavSirebuli aqtivebis SeZenasTan da romelTa gareSec isini ver iqnen moyvanili muSa<br />
mdgomareobaSi. aucilebelia daxarjuli maragebis xSiri Sefaseba. dadgenilia TviTRirebulebis<br />
Sefasebis Semdegi meTodebi: saSualo Sewonili TviTRirebulebis, individualuri TviTRirebulebis<br />
meTodi, FIFO, LIFO, NIFO, normatiuli<br />
saSualo Sewonili meTodi:<br />
masalebis yoveli SeZenis dros gamoiangariSeba saSualo Sewonili Rirebuleba. es procesi<br />
emyareba maragebis wina periodis ganmavlobaSi darCenil erTeulTa raodenobas da mTlian<br />
Rirebulebas. igi gamoiTvleba Rirebulebis SefardebiT raodenobasTan:<br />
naSTis Rirebulebas + SeZenilis saqonli Rirebuleba<br />
naSTis raodenobas + SeZenilis saqonlis raodenoba<br />
es meTodi gaiangariSeba materialuri faseulobebis TiToeuli elementisaTvis cal-calke.<br />
saSualo fasis gaangariSeba unda mimdinareobdes periodulad an ganuwyvetliv.<br />
individualuri TviTRirebulebis meTodi<br />
es meTodi gamoiyeneba specialuri daniSnulebis saqonlisa da momsaxurebis gasaangariSeblad,<br />
romlebic ar arian urTierTSemcvelni. es meTodi misaRebia ZviradRirebuli da individualurad<br />
gansxvavebuli produqciis erTeulis Sesafaseblad. am meTodis gamoyenebis dros mizanSewonilia<br />
individualuri baraTebis warmoeba, rac saSualebas gvaZlevs nebismier momentSi dadgindes maragis<br />
Rirebuleba. mxolod am meTodis gamoyenebis dros Tanxvdeba maragis Rirebulebis moZraoba mis<br />
fizikur moZraobas.<br />
FIFO<br />
TviTRirebulebis Sefasebis miznebisaTvis fifo meTodi efuZneba daSvebas, rom pirvel rigSi<br />
gaiyideba maragSi pirvelad Semosuli sagnebi amitom maragis xarjva fasdeba maTi SeZenis<br />
TanmimdevrobiT vidre ar iqneba daxarjuli pirvelad miRebuli maragebi. naSTad darCeba is, rac<br />
yvelaze bolos iyo SeZenili an warmoebuli. Sesabamisad Sesafasebeli maragis TviTRirebuleba<br />
dadgindeba Tavdapirvelad miRebuli maragebis erTeulTa fasebiT.<br />
LIFO. es meTodi eyrdnoba koncefcias, rom pirvelad ixarjeba is sasaqonlo maragebi,<br />
romlebic bolos iqna SeZenili an warmoebuli, amitom am faseulobebis gacema xdeba bolos<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `buRaltruli aRricxvisa da auditis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />
daimsaxura saprizo adgili.<br />
183
SeZenili masalebis fasiT, xolo naSTad darCenili maragi Sefasdeba yvelaze adre SeZenili<br />
masalebis fasiT.<br />
inflaciis periodSi maragSi axlad Semosul saqonels ufro meti TviTRirebuleba eqneba,<br />
vidre adre Semosul saqonels. amitom, Tu SevusabamebT adre Semosuli saqonlis TviTRirebulebis<br />
gayidvidan amonagebs, fifo meTodis gamoyenebis SemTxvevaSi gayiduli saqonlis TviTRirebuleba<br />
ufro naklebi iqneba, xolo maragis saboloo naSTis TviTRirebuleba da mogeba ufro meti, vidre<br />
LIFO meTodis gamoyenebis SemTxvevaSi.<br />
LIFO meTodis gamoyeneba rekomendirebuli ar aris buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso<br />
standartebis mixedviT, Tumca nebadarTulia bass-2-iT. amis mizezia is, rom LIFO ar iZleva maragis<br />
faqtobriv TviTRirebulebasTan sakmaod miaxloebul Sefasebas.<br />
Teoriulad, TviTRirebulebisa da amonagebis Sesabamisoba unda moxdes yoveli gayidvisas.<br />
praqtikaSi mosalodnelia garkveuli modificireba ganicados am Teoriam.<br />
NIFO. es meTodi moiTxovs, rom sawyobidan gacemuli masalebi Sefasdes momavalSi SesaZeni<br />
masalebis mosalodneli fasiT. gansxvavebis dabalanseba xdeba maragis koreqtirebis angariSidan.<br />
roca maragebis saboloo naSTi dadgindeba Cven SegviZlia davadginoT gadaxra masalebis<br />
RirebulebebSi rac gamoiTvleba Semdegnairad:<br />
(sawyisi naSTis Rirebulebas + SeZenis Rirebulebebi) – (saboloo naSTis Rirebulebas +<br />
gacemis Rirebulebebi).<br />
normatiuli. am meTodis dros sawarmoSi dadgenilia masalebis normatiuli fasi. sawyobidan<br />
gacemuli masalebis da naSTad darCenili masalebis Sefaseba xdeba normatiuli RirebulebiT.<br />
faqtiur da normatiul Rirebulebas Soris gansxvaveba gadaxrebis angariSze grovdeba. aRricxvis<br />
saerTaSoriso standartebiT rekomendirebulia saSualo Sewonili, FIFO da normatiuli meTodebis<br />
gamoyeneba.<br />
Sesabamisad meti TvalsaCinoebisaTvis moviyvanoT magaliTebi am sam meTodze:<br />
ganvixiloT Sokoladis realizatori firma, romelsac sawyobSi Semoaqvs sxadasxva<br />
dasaxelebis nawarmi:<br />
saSualo Sewonili meTodi:<br />
erTeulTa erTeulis fasi (lari) maragis Rirebuleba<br />
TariRi<br />
operacia raodenoba<br />
(lari)<br />
01.02 sawyisi naSTi 0 0 0<br />
05.02 miReba 1500 2.75 4125<br />
10.02 miReba 500 3.05 2440<br />
15.02 gacema (2000) (4125+2440)/(1500+800)=2.9 (5800)<br />
d a r C a 300 765<br />
16.02 SeZena 500 3.35 1675<br />
22.02 miReba (450) (765+1675)/(300+500)=3.05 (1372)<br />
28.02 saboloo naSTi 350 3.05 1068<br />
normatiuli<br />
TariRi<br />
operacia<br />
erTeulTa<br />
raodenoba<br />
erTeulis<br />
fasi (lari)<br />
maragis<br />
Rirebuleba (lari)<br />
01.02 sawyisi naSTi 0 0 0<br />
05.02 miReba 1500 2.75 4125<br />
184
10.02 miReba 500 3.05 2440<br />
15.02 gacema (2000) 3.25 (6500)<br />
d a r C a 300 65<br />
16.02 SeZena 500 3.35 1675<br />
22.02 miReba (450) 3.25 (1463)<br />
28.02 saboloo naSTi 350 3.05 277<br />
meTodi FIFO<br />
TariRi<br />
raodenoba<br />
erTeulis fasi<br />
Rirebuleba<br />
naSTi: 01.02<br />
SeZena: 05.02<br />
10.02<br />
16.02<br />
1500<br />
800<br />
500<br />
2.75<br />
3.05<br />
3.35<br />
4125<br />
2440<br />
1675<br />
____________<br />
sul SeZena<br />
_____________<br />
2800<br />
______________<br />
_<br />
______________<br />
8240<br />
5650<br />
gacema: 15.02<br />
0<br />
2000<br />
0<br />
1500*2.75+500*3.05<br />
0<br />
22.02<br />
450<br />
300*3.05+150*3.35<br />
1417.5<br />
185
_____________________________________________________________________<br />
sul gacema: 2450 _ 7067.5<br />
naSTi: 350 350*3.35=1172.5<br />
daxarjuli da naSTad darCenili masalebis Sefasebis ganxiluli meTodebi<br />
gavlenas axdenen mogebis maCvenebelze. Tu masalebis saboloo naSTi izrdeba, maSin<br />
daxarjuli masalebis raodenoba mcirdeba da maSasadame mogeba gaizrdeba. piriqiT: Tu<br />
masalebis saboloo naSTi Semcirdeba, maSin danaxarjebi gaizrdeba da Sesabamisad, mogeba<br />
Semcirdeba. amrigad, masalebis saboloo naSTebis zrda mogebas zrdis da naSTebis Semcireba<br />
mogebas amcirebs.<br />
FIFO normatiuli saSualo Sewonili<br />
meTodi:<br />
Semosavali realizaciidan 10 000 10 000 10 000<br />
saqonlis sawyisi naSTi 0 0 0<br />
Sesyidvebi 8240 8240 8240<br />
saboloo naSTi 1172.5 1068 277<br />
relizebuli saqonlis T/R 7067.5 7172 7963<br />
mogeba realizaciidan 2932.5 2828 2037<br />
maragebis Sefasebis meTodebi cvlis mogebas. sawarmos xelmZRvanelobis mier<br />
SerCeuli meTodi gamoyenebul unda iqnas periodis ganmavlobaSi. amasTan, aRricxvis<br />
saerTaSoriso standartebiT.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. mmarTvelobiTi aRricxva – izolda WilaZe, Tbilisi 2008<br />
2. buRaltruli aRricxva – a.xorava, n. kvataSiZe, n. sreseli, z. gogriWiani,<br />
Tbilisi 2008<br />
www.economy.ge<br />
www.statistics.ge<br />
186
turistuli gamofenebi da bazrobebi 1<br />
Tamaz deviZe<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asist-prof. mzia baramiZe<br />
saerTaSoriso gamofenebi da bazrobebi mniSvnelovan rols TamaSoben saerTa-<br />
Soriso vaWrobis ganviTarebis saqmeSi. aseT RonisZiebebze Tavs iyris sxvadasxva qveynebSi<br />
warmoebuli saqonlisa da momsaxurebebis farTo asortimenti da momxmarebels<br />
saSualeba aqvs adgilzeve gaecnos sxvadasxva SemoTavazebebs, awarmoos molaparakebebi,<br />
miiRos kvalificiuri konsultacia.<br />
gamofenebsa da bazrobebs gansakuTrebiT didi mniSvneloba eniWeba turistul<br />
biznesSi. specializebuli turistuli gamofenebi da bazrobebi 30 welze metia rac<br />
imarTeba da maTi ricxvi yovelwliurad izrdeba. marto evropaSi yovelwliurad<br />
2000-ze meti saerTaSoriso turistuli gamofena-bazroba ewyoba.<br />
turistuli gamofena-bazrobebis ekonomikuri Sinaarsi savaWro-sareklamo komunikaciis<br />
ganviTarebaSi mdgomareobs. sagamofeno RonisZiebebSi monawileoba saSualebas<br />
aZlevs sxvadasxva turistul sawarmoebs droulad moaxdnon ekonomikuri,<br />
organizaciuli, teqnikuri informaciis gavrceleba miznobrivi auditoriis farTo<br />
speqtrze. es procesi warmoadgens erTian kompleqss iseTi mniSvnelovani elementebisa<br />
rogorebicaa: reklama, propaganda piari, piradi gayidva.<br />
turistuli firmis monawileobis procesi sagamofeno RonisZiebebSi pirobiTad<br />
SeiZleba davyoT 6 etapad. es etapebia:<br />
1) principuli gadawyvetilebis miReba sagamofeno saqmianobaSi monawilebis miRebis<br />
Sesaxeb;<br />
2) gamofenaSi firmis miznebis gansazRvra;<br />
3) konkretuli gamofenis SerCevas didi mniSvneloba eniWeba miznebis miRwevisaTvis;<br />
4) mosamzadebeli periodi;<br />
5) muSaoba gamofenis mimdinareobis procesSi;<br />
6) sagamofeno RonisZiebaSi monawileobis Sedegis analizi.<br />
Oorganizaciuli aspeqtiT mniSvnelovania prospeqti, romelSic monawileTa sruli<br />
sia da maT Sesaxeb mokle informaciaa ganTavsebuli. is mraval kiTxvaze iZleva<br />
pasuxs.<br />
gamofenis dasrulebis Semdeg saWiroa Sejamebul iqnas firmis gamofenaSi<br />
monawileobis Sedegebi. Ggamofenis Sedegebi SeiZleba davyoT or nawilad 1) organizaciuli<br />
da 2) komerciuli, maTi gaanalizeba mizanSewonilia moxdes gamofenis<br />
damTavrebidan ramdenime Tvis Semdeg. rogorc wesi, gamofena “cocxlobs” daxurvidan<br />
ramdenime Tvis Semdegac. amitom saWiroa gaTvaliswinebul iqnas momavali<br />
organizaciuli da komerciuli Sedegebis analizi saSualebas gvaZlevs gavakeToT<br />
dakvnebi investiciebis efeqtianobis Sesaxeb.<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna Tsu `turizmis~ sakaTedro studentur konferenciaze, daikava saprizo<br />
adgili.<br />
187
sagamofeno RonisZiebeSi monawileobis miReba firmebs sxvadasxva formiTa da<br />
meTodiT SeuZliaT. firma SeiZleba gamofena-bazrobebze warmodgenil iqnas, rogorc<br />
damoukidebeli eqsponenti an rogorc jgufis wevri. gamocdilebam cxadyo rom<br />
firmisTvis ufro xelsayreli da momgebiania gamofena-bazrobebSi monawileoba<br />
koleqtiuri formiT. amis magaliTia erovnuli stendi. aseTi stendebi maqsimalurad<br />
izidaven damTvaliereblebs.<br />
gamofena-bazrobebisTvis mniSvnelovania sagamofeno stendis mowyoba. sagamofeno<br />
stendi _ es aris firmis saxe. stendma didi vizualuri efeqti unda moaxdinos<br />
damTvalierebelze. sagamofeno RonisZiebaSi monawileobis pirvelad miRebis<br />
SemTxvevaSi an Tu firma SezRudulia drosa da finansebSi, mas SeuZlia airCias mza<br />
moduli, e.w. stendis ConCxi romelic gamofenis organizatoris mier aris agebuli.<br />
mTeli sagamofeno eqspozicia pirobiTad iyofa ramdenime zonad: ZiriTadi, samuSao<br />
da damxmare.<br />
stendi formdeba calkeuli sareklamo elementebis daxmarebiT, rogoricaa<br />
warwerebi, sasaqonlo niSnebi, telefonis nomrebi, monitorebze morbenali<br />
striqonebi da a.S.<br />
stendis momsaxure personalis raodenoba damokidebulia stendis sidideze.<br />
stendistebi unda iyvnen megobruli, taqtiani, diplomatiuri; damTvaliereblebs unda<br />
egebebodnen RimiliT, mTeli RonisZiebis ganmavlobaSi imyofebodnen saubrisaTvis<br />
mzadyofnaSi, unda SeZlon firmis yvela momsaxurebaze ganmartebebis micema.<br />
msoflios yvelaze umsxviles turistul gamofena-bazrobebs warmoadgens<br />
berlinis gamofena-bazroba_ITB-berlin; londonis_WTM (world tourism Market); madridis_ITUR;<br />
milanis BIT-borsa internazionale del turismo (daaxl. 0.5 milioni stumari), venis<br />
(daaxl. 0.5 milioni stumari), Sarl le rues (daaxl. 400 000 stumari) da a.S.<br />
gamofena-bazrobebi xSirad Tematuri principiT mimdinareobs-ekologiuri<br />
turizmis, mdgradi ganviTarebis problemebis, siRaribis daZlevis sakiTxebis. bazrobis<br />
mimdinareobis paralelurad imarTeba prezentaciebi, seminarebi, forumebi,<br />
mrgvali magidebi.<br />
kavkasiis erT-erT mTavar turistul movlenas warmoadgens Tbilisis<br />
saerTaSoriso gamofena-bazroba - CTF-Coucasus Tourism fair, romelic yoveli wlis<br />
aprilSi sagamofeno centr `eqspo-jorjiaSi imarTeba. 2009 wels RonisZieba<br />
gaimarTa turizmisa da kurortebis departamentis, Tbilisis meriis, saqarTvelos<br />
ekonomikuri ganviTarebis saministros da daculi teritoriebis saagentos<br />
mxardaWeriT.<br />
gamofenaze erovnul administraciebTan erTad warmodgenili iyo azerbaijanis,<br />
somxeTis, TurqeTis turoperatorebi, saerTaSoriso aviaxazebi - Austrian Airlines,<br />
Luftansa.<br />
gamofenis mimdinareobis farglebSi gaimarTa seminarebi, sadac monawileebma<br />
wamoadgines moxsenebebi Temebze - `axali turistuli atraqciebi saqarTveloSi”;<br />
`turizmis brendingi saxelmwifo da regionul doneze~; `qalaqis mimzidvelobaTa<br />
marketingi~. gamofenas dadebiT mxareebTan erTad gaaCnda mTeli rigi naklovanebebi:<br />
ar iyo srulad warmodgenili saqarTvelos regionebi, dabali iyo stendistTa<br />
moimzadebis done da a.S.<br />
188
2009 wels saqarTvelo monawileoba miiRo msoflios mniSvnelovan sagamofeno<br />
RonisZiebebSi.<br />
ITB-berlin-ze warmodgenili iyo 187 qveynis 11 098 kompania. gamofenas estumra<br />
178 971 vizitori. saqarTvelos saxeliT 60 kv. metris stendze. turizmisa da<br />
kurortebis departamentTan da Tbilisis meriasTan erTad warmodgenili iyo 8<br />
qarTuli kompania. qarTuli stendis stumrebs saSualeba hqondaT gaesinjaT qarTuli<br />
Rvino. gamofenis farglebSi 13 marts gaimarTa preskonferencia, sadac saqarTvelos<br />
turizmisa da kurortebis departamentis ufrosis moadgilem beqa jayelma germaniaSi<br />
saqarTvelos sagangebo da sruluflebian elCTan baton levan duCaZesTan erTad<br />
moaxdina saqarTvelos rogorc turistuli qveynis prezentacia adgilobriv bazarze.<br />
preskonferencias eswreboda 50-mde akreditebuli Jurnalisti, madridis<br />
saerTaSoriso gamofena-bazroba FFITUR-s yovelwliurad daaxloibiT 250 000<br />
stumari hyavs. 2000 wels gamofenam 20 wlis iubile aRniSna. Catarda forumi,<br />
prezentaciebi.<br />
2009 wels FITUR-warmodgenili iyo 170 qveynis 12 312 turizmis sferos<br />
profesionali. gamofenas stumrobda 85 283 vizitori. FFITUR-ze warmodgenili iyo<br />
saqarTveloc 24 kv. metr stendze. qarTuli stendi gaformebuli iyo folkloruli<br />
elementebiT: ansabl `Svidkacas” sakoncerto programiT.<br />
yovelwliurad noembris Sua ricxvebSi turistuli industriis da msoflio<br />
sazogadoebis yuradRebis centrSi eqceva londoni. aq am dros msoflios erT-erTi<br />
umsxvilesi turistuli gamofena_bazroba WTM (world tourism Market) tardeba.<br />
londonis turistul gamofena bazrobas eqsponatTa da monawileTa raodenobis<br />
zrdis tendencia axasiaTebs.<br />
2009 wels gamofenaze warmodgenili iyo 203 qveynis 46 945 turizmis<br />
specialisti. gamofenaze warmodgenili iyo saqarTveloc. gamofenaze saqarTvelos<br />
mizans warmoadgenda saqarTvelos popularizacia didi britaneTis bazarze.<br />
WTM msoflios erT-erTi umnioSvnelovanesi turistuli gamofena-bazrobaa da<br />
saqarTvelos monawileoba am RonisZiebaSi mniSvnelovania qveynis turistuli imijis<br />
ganmtkicebisa da evropul bazarze poziciebis ganmtkicebis mizniT.<br />
milanis saerTaSoriso gamofena-bazroba BIT-borsa internazionale del turismo msoflios<br />
umsxviles sagamofeno RonisZiebaTa xuTeulSi Sedis. gansxvavebiT 2008 wlisa<br />
saqarvelom kvlav miiRo am gamofenaSi monawileoba. qarTuli stendi warmodgenili<br />
iyo 32 kv. metr farTobze. bevrma italielma aRniSna, rom agvistos omma xeli<br />
SeuSala saqarTveloSi CamosvlaSi.<br />
iseve rogorc bevr sxva gamofena-bazrobaze qarTuli sagamofeno stendi didi<br />
interesiT sargeblobda parizis saerTaSoriso gamofena bazroba MAP-le monde a parisze.<br />
qarTuli stendis stumrebi gansakuTrebul interess amJRavnebdnen agro da<br />
saTavgadasavlo turebze.<br />
2009 wels saqarTvelo warmodgenili iyo azerbaijanis saerTaSoriso turistrul<br />
gamofena-bazroba - AITF-ze, romelzec kompaniebi 28 qveynidan iyo warmodgenili.<br />
qarTuli stendi sakmaod didi popularobiT sargeblobda. gansakuTrebuli<br />
interesi gamoiwvia saqarTvelos sazRvao, samTo-saTxilamuro da saqalaqo turebma.<br />
189
mimdinare wlis 12 Tebervlidan 15 Tebervlis CaTvliT stambulSi gaimarTa rigiT<br />
me-13 `EMITT~-xmelTaSua zRvis qveynebis saerTaSoriso turistuli gamofena-bazroba.<br />
gamofenaze saqarTvelos turizmisa da kurortebis departamenti warmodgenili iyo<br />
vizitoris saxiT. RonisZiebis mimdinareobis procesSi Catarda gamokiTxva, romlis<br />
mizanic iyo daedgina Tu ra miaCniaT ucxoelebs xelisSemSlel faqtorebad<br />
saqarTveloSi vizitis dros.<br />
2009 wels saqarTvelom monawileoba miiRo helsinkis saerTaSoriso gamofenabazrobaSi<br />
`MATKA”. turizmisa da kurortebis departamentis ufrosis miovaleobis<br />
Semsrulebelma beqa jayelma gamarTa preskonferencia saqarTvelos turistuli<br />
potencialis Sesaxeb. gamofenis mimdinareobis periopdSi didi interesiT<br />
sargeblobda qarTuli sagamofeno stendi.<br />
wels saqarTvelo warmodgenili iyo Telavivis saerTaSoriso gamofena-bazroba<br />
IMTM-ze. turizmisa da kurortebis departamentis mier Catarebuli kvlevebis mixedviT<br />
israeli bazari erT-erTi mzardia da aq dagegmil RonisZiebebSi monawileobis<br />
miReba saqarTvelosTvis strategiulad momgebiania.<br />
rogorc FITUR-ze, aqac qarTuli stendi folkloruli elementebiT iyo<br />
gaformebuli, mReroda ansabli `Svidkaca~. qarTul stends ewvia israelis turizmis<br />
ministri.<br />
qarTuli stendis mimarT didi iyo interesi rigis saerTaSoriso turistul<br />
gamofena-bazroba “BALTTOUR-2009”-zec. es erT-erTi mniSvnelovani gamofenaa<br />
baltiispireTis qveynebSi. “BALTTOUR 2009”-ze saqarTvelo oTxi stendiT iyo<br />
warmodgenili. gamoiTqva didi survilebi qarTul tur-operatorebTan<br />
TanamSromlobaze.<br />
bolos unda aRvniSno rom mimdinare msoflio ekonomikurma krizisma mniSvnelovnad<br />
Seamcira msoflios turistul gamofena-bazrobebis masStabebi. es tendencia<br />
pirvelad 2008 wlis noemberSi londonis saerTaSoriso turistul gamofenabazrobaze<br />
SeiniSna. es RonisZieba wlebis manZilze masStabis zrdis tempiT<br />
xasiaTdeboda. gasul wels ki monawileTa da vizitorTa raodenobam mniSvnelovnad<br />
daiklo. ase moxda msoflios yvela mniSvnelovan gamofenaze. bunebrivia, krizisma<br />
gavlena moaxdina qarTul turizmze Tumca krizisze meti ziani ruseT-saqarTvelos<br />
2008 wlis omma mogvitana. am faqtma saqarTvelos rogorc usafrTxo qveynis imiji<br />
Zalian Searyia.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1) Дурович А.П Маркетинг в туризме. Минск 2006<br />
2) Александрова А.Ю. Международный туризм. Москва 2003<br />
3) Котлер Ф. Меикенс Д.Ж. Маркетинг. Гостеприимство. Туризм. Москва 2008<br />
4) `marketingis aqtualuri sakiTxebi” (samecniero Sromebis krebuli) Tsu. gamoSveba VI 2005<br />
5) www.dotr.gov.ge<br />
6) www.internet.ge<br />
7) www.nplg.gov.ge<br />
190
internet-teqnologiebi turizmSi 1<br />
giorgi burduli<br />
Tsu bakalavri<br />
mecn-xelm: asist. prof. m. melaZe<br />
interneti, romelic arc Tu didi xnis win Semovida Cvens cxovrebaSi,<br />
ukve Cveni yoveldRiurobis ganuyofeli nawili gaxda. dRevandel dRes<br />
interneti msoflioSi yvelaze Zlier informaciul-teqnologiur sistemad<br />
gvevlineba. igi gamoiyeneba adamianTa saqmianobis mraval sferoSi.<br />
saerTaSoriso kompiuteruli qseli interneti imdenad mizanswafulad<br />
viTardeba, rom misi momxmareblebis da informaciuli resursebis ricxvi<br />
praqtikulad ormagdeba. am bumma gavlena iqonia turistul bizneszec. mxolod<br />
1996 wlidan internetSi gamoCndnen aTasobiT damoukidebeli ganyofilebebi –<br />
turistuli saagentoebi, sastumroebi da turistuli momxaxurebis dajavSnis<br />
aTobiT sistema. eqspertebis azriT 2010 wlisaTvis internetiT gaiyideba $ 300<br />
miliardi turistuli momsaxureba. amitom turistuli saagentoebis interesSi<br />
namdvilad ar Sedis internetis ugulebelyofa.<br />
internetis gamoyenebis plusebi turizmis sferoSi sul ufro da ufro<br />
gamokveTili xdeba. <strong>eleqtronuli</strong> fostis, da sxva sistemebis saSualebiT<br />
SesaZlebeli gaxda ufro swrafi da efeqtiani kavSiri adamianebsa da firmebs<br />
Soris. amasTan erTad komunikaciebis droc SeuzRudavia – 24 saaTi dReSi, 7<br />
dRe kviraSi.<br />
evropis mravalma turistulma saagentom Seamcira Tavisi reklamebis<br />
raodenoba presasa da televiziaSi da ZiriTadi aqcenti internetze gadaitana.<br />
bevri turistuli centri da kompania aTavsebs internetSi did informaciul<br />
masivebs teqstebiT, fotoebiT da aseve filmebiT, romelic momxmarebels<br />
saSualebas aZleven gaecnon turistul resursebs, ganrigebs, marSrutebs,<br />
informacias sastumroebis Sesaxeb, gaagzavnon moTxovna an dajavSnon<br />
turistuli momsaxureba da gadaixadon maTi safasuri internetis saSualebiT.<br />
popularuli saZiebo sistemebi Yahoo da Google warmoadgenen msoflioSi<br />
saukeTeso saZiebo sistemebs. yvela metnaklebad cnobilma gamofenebma ukve<br />
gaxsnen TavianTi internet-gverdebi, sadac mocemulia statistika, monawileobis<br />
miRebis pirobebi, akreditaciebi da sxv.<br />
internet resursebi onlainSi warmodgenilia Semdegi saxiT:<br />
_ saerTo daniSnulebis saitebi, sadac aris turistuli ganxrebi,<br />
_ specializirebuli turistuli saitebi da portalebi,<br />
_ saerTaSoriso dajavSnis sistemebi,<br />
_ turoperatorebis saitebi,<br />
_ turistuli saagentoebis saitebi,<br />
_ sastumroebis saitebi,<br />
_ mogzaurebis piradi saitebi,<br />
globaluri kompiuteruli qselis momxmarebelTa SesaZleblobebia:<br />
_ giganturi informaciuli sivrcis xelmisawvdomoba, romelic Seicavs<br />
adamianTa saqmianobis yvela struqturas;<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `turizmis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo<br />
adgili.<br />
191
_ swrafi da efeqtuianikavSiri sxvadasxva masalebTan, cnobarebTan,<br />
enciklopediebTan da sxv;<br />
_ iafi da mosaxerxebeli komunikaciis sistemebis xelmisawvdomoba;<br />
_ saqonlisa da momsaxurebis formirebis da realizaciis axali<br />
SesaZleblobebi;<br />
_ marketingisa da reklamis axali mosaxerxebeli strategia;<br />
_ <strong>eleqtronuli</strong> prezentaciebis SesaZlebloba;<br />
_ monawileobis SesaZlebloba eleqtronul gamofenebze, vaWrobebze da sxva;<br />
_ momsaxurebisa da dajavSnis mosaxerxebeli saZiebo sistema;<br />
_ gasarTobi funqcia;<br />
_ kapitalis transferi;<br />
_ virtualuri ofisis sistema;<br />
_ muSaoba operatiul reJimSi;<br />
zemoT CamoTvlili SesaZleblobebis umetesoba gamoiyeneba turistul<br />
sferoSi. turistuli saagentoebis gansakuTrebul interess iwvevs globaluri<br />
qselis Semdegi SesaZleblobebi:<br />
_ komunikaciebi da efeqtiani kavSiri;<br />
_ reklama da turistuli produqtis ganviTareba;<br />
_ marketinguli kvlevebi;<br />
_ firmebisa da maTi produqtis <strong>eleqtronuli</strong> prezentacia;<br />
_ <strong>eleqtronuli</strong>, saeTaSoriso da regionuli turistuli gamofenebis<br />
gamoyenebis SesaZlebloba;<br />
_ dajavSnis sistemis gamoyeneba;<br />
_ turis damoukidebeli formireba da turistuli mosawvevis SeZenis<br />
SesaZlebloba;<br />
_ turistuli produqtis <strong>eleqtronuli</strong> cxrilebis gamoyeneba qveynebis da<br />
mimarTulebebis mixedviT;<br />
_ amindis prognozis, qveynis Sesaxeb informaciis da misi mimarTulebiT<br />
marSrutebis mimosvlis Sesaxeb informaciis mopovebis SesaZlebloba;<br />
_ sastumroebis fasebis da sxva turistuli momsaxurebebis tarifebis Sesaxeb<br />
informaciis mopovebis SesaZlebloba;<br />
_ virtualuri ofisis Seqmnis SesaZlebloba da sxv.<br />
internet-momxmareblebis raodenoba msoflioSi regionebis mixedviT<br />
mocemulia cxrilSi 1. mosaxleobis internetizaciiT liderobs CrdiloeTi<br />
amerika, avstralia da evropa. aziis mosaxleobis didi raodenobis gamo ki<br />
msoflios internet-momxmareblebis yvelaze didi raodenoba _ 37,6% cxovrobs<br />
aziaSi.<br />
internet-momxmareblebis raodenoba msoflioSi regionebis mixedviT 2008<br />
wlisTvis<br />
msoflio regionebi<br />
mosaxleoba<br />
msofl<br />
ios<br />
mosaxl<br />
eoba<br />
(%)<br />
internetmomxmareble<br />
bi<br />
interneti interneti<br />
T mocva T mocva<br />
(%) msof. (%)<br />
momx.<br />
zrda<br />
(2000-<br />
2008)<br />
afrika 955206348 14.3 % 51022400 5.3 % 3.6 % 1030.2 %<br />
azia 3776181949 56.6 % 529701704 14.0 % 37.6 % 363.4 %<br />
evropa 800401065 12.0 % 382005271 47.7 % 27.1 % 263.5 %<br />
192
axlo<br />
aRmosavleTi<br />
19709443 3.0 % 41939200 21.3 % 3.0 % 1176.8 %<br />
Crd. amerika 337167248 5.1 % 246402574 73.1 % 17.5 % 127.9 %<br />
samxreT amerika 576091673 8.6 % 137300309 23.8 % 9.8 % 659.9 %<br />
avstralia/okeane<br />
Ti<br />
mTliani<br />
msoflio<br />
33981562 0.5 % 19353462 57.0 % 1.4 % 154.0 %<br />
6676120288 100 % 1407724920 21.1 % 100.0 % 290.0 %<br />
cxrilSi 2 mocemulia 2008 wlis monacemebiT msoflios 10 mTavari qveyana<br />
internet-momxmarebelTa raodenobis mixedviT, romlis mixedviTac liderobs<br />
aSS, CineTi da iaponia.<br />
cxrili 2. msoflios 10 mTavari qveyana internet-momxmarebelTa raodenobis<br />
mixedviT 2008 wlisTvis<br />
# qveyana<br />
internetmomxmarebeli<br />
internetiT<br />
mocva (%)<br />
internetiT<br />
mocva<br />
msoflio(%)<br />
1 a.S.S 210575287 69.7 % 18.0 %<br />
2 CineTi 162000000 12.3 % 13.8 %<br />
3 iaponia 86300000 67.1 % 7.4 %<br />
4 germania 50426117 61.1 % 4.3 %<br />
5 indoeTi 42000000 3.7 % 3.6 %<br />
6 brazilia 39140000 21.0 % 3.3 %<br />
7 didi britaneTi 37600000 62.3 % 3.2 %<br />
8 samxreT korea 34120000 66.5 % 2.9 %<br />
9 safrangeTi 32925953 53.7 % 2.8 %<br />
10 italia 31481928 52.9 % 2.7 %<br />
cnobili faqtia, rom turistuli momsaxurebis pirdapiri reklamireba<br />
saerTaSoriso informaciis saSualebebis meSveobiT TandaTanobiT klebulobs.<br />
erTis mxriv internet-samyaroSi warmatebuli CarTva yovelTvis miRwevadi araa<br />
da zog SemTxvevaSi danaxarji SeiZleba meti iyos mogebaze. aris firmebi,<br />
romlebmac uamravi dro da Tanxebi daxarjes saitis SesaniSnavi dizainis<br />
Sesaqmnelad, magram amiT mogeba ver naxes.<br />
turistuli saitis ZiriTad moTxovnilebad, ra Tqma unda, gvevlineba<br />
operatiuloba. rodesac momxmarebeli internetiT gadawyvets sagzuris moZiebas,<br />
is arafers elodeba, garda abzacebs turizmze da dasvenebaze, gamoqveynebuls<br />
<strong>eleqtronuli</strong> saxiT. aseTi abzacebi kargia turistul portalebSi, romlebic<br />
iTvlebian mTavar wertilebad turis moZiebaSi. turistuli portalidan<br />
turistuli saagentos saitze gadasvlisas, momxmarebeli uflebamosilia<br />
moipovos ufro meti aqtualuri informacia.<br />
turistuli momsaxurebis reklamis Seqmna sasurvelia turistuli<br />
saagentos SeqmnisTanave. internetiT reklamis erT-erTi ZiriTadi saxe iyo da<br />
193
aris sareklamo baneri. banerebis standartuli gafarToeba aris 468X60 da<br />
100X100 wertilebi.<br />
sareklamo baneri SesaZlebelia ganTavsdes aramarto konkretul turistul<br />
saitebze, aramed sareklamo banerebis qselSic, romlebic Tavis TavSi<br />
aerTianebs uamrav sxvadasxva saxis saitebs. aseT SemTxvevaSi sareklamo baneris<br />
fasic gacilebiT naklebia.<br />
rogorc cnobilia, turistul saitebze aramarto sareklamo banerebis<br />
ganTavsebaa SesaZlebeli, aramed saswrafo informaciis turebis Sesaxeb. amasTan<br />
erTad momxmarebels SeuZlia miuTiTos kriteriumebi da maqsimalurad airCios<br />
konkretuli turebis gafiltvris SesaZlebloba. survilis mixedviT ki momxmarebels<br />
SeuZlia turistul saagentos gaugzavnos informacia turiT misi dainteresebis<br />
Sesaxeb.<br />
arsebobs ramdenime xerxi, imisaTvis rom gamorCeuli viyoT konkurentebisagan.<br />
aucilebelia turis saTauri rac SeiZleba mimzidveli iyos, radgan turis<br />
saTauri da fasi es is pirveli cnebebia rasac momxmarebeli pirvel rigSi<br />
uyurebs. araa aucilebeli saTaurebSi daiweros konkretuli informacia, meore<br />
rigSi yuradReba unda mieqces, Tu rogor xarisxdeba SemoTavazeba. bevr portalze<br />
yvelaze maRla naCvenebia SemoTavazebebi, romlebic arc Tu didi xnis<br />
win Seicvala. aseT SemTxvevaSi aucilebelia saitze xSiri Sesvla da informaciis<br />
ganaxleba.<br />
turistuli portalebi, gansxvavebiT Jurnalebisagan, SezRudulebi ar<br />
arian da nebismier dros SeuZliaT miawodon momxmarebels originaluri rklama<br />
internetSi reklamis SesaZleblobebi ar Semoifargleba mxolod<br />
turistuli saitebiT. turistuli saagentoebisaTvis internetiT reklamis kidev<br />
erT saSualebad iTvleba saZiebo sistemebi.<br />
bolos sagulisxmoa aRvniSnoT, rom dRevandel dRes turizmis reklama<br />
internetis saSualebiT Zalze efeqtiania.. saWiroa mxolod avirCioT kargi<br />
strategia da gaviTvaliswinoT is faqtori, rom turistuli da Tundac<br />
nebismieri reklama internetiT aris kompleqsuri procedura da ara erTjeradi<br />
aqcia.<br />
dResdReobiT turoperatorebi aqtiurad aviTareben online – dajavSnis<br />
sistemas. amgvari sistemebi saSualebas gvaZleven avirCioT saWiro turi da<br />
daijavSnos is realur reJimSi. amisaTvis saWiroa mxolod turistis<br />
monacemebis Seyvana da Semdeg ok Rilakis daWera. online – dajavSnis sistemebi<br />
saSualebas gvaZleven, rom:<br />
_ ganvaxorcieloT momentaluri dajavSna;<br />
_ vakontroloT SekveTebi;<br />
_ realuri drois reJimSi vakontroloT adgilebis raodenoba, gayidvebis<br />
SeCereba da a.S. ;<br />
_ ramdenime wuTis ganmavlobaSi gavigoT TviTmfrinavis gafrenis dro,<br />
aeroporti da sxv. ;<br />
_ gamoviTvaloT <strong>damatebiTi</strong> momsaxurebis gadasaxadi;<br />
_ davzogoT turistuli saagentos menejeris dro.<br />
rodesac turoperatorisgan miviRebT dasturs, saagento valdebulia<br />
umokles vadebSi gadauxados turoperators turis safasuri da miawodos<br />
turisaTvis aucilebeli yvela dokumenti. aseTi sistemebi TiTqmis msoflios<br />
yvela wamyvani turoperatoris saitzea ganTavsebuli.<br />
194
erT-erTi yvelaze popularuli qarTuli turistuli saitia<br />
www.davisvenot.ge. misi ganaxleba yoveldRiurad xdeba da moicavs operatiul da<br />
katalogizirebul informacias turizmis Sesaxeb. ganTavsebulia informacia<br />
qarTuli turebis Sesaxeb. aseve SesaZlebelia qarTuli kurortebis Sesaxeb<br />
informaciis mopoveba. ganxraSi mocemulia damsvenebelTa istoriebi,<br />
turistebis STabeWdilebebi, rCevebi da sxva sadac SeiZleba CvenTvis saWiro<br />
informaciis mopoveba.<br />
saitebi www.geres.ge, www.qartuli.com, www.interes.ge ZiriTadad saZiebo<br />
xasiaTisaa. ganxrebSi `turizmi~ Cven SegviZlia movipovoT saWiro informacia<br />
turizmis Sesaxeb saqarTveloSi.<br />
turizmi dRes aris globaluri kompiuterizirebuli biznesi, sadac<br />
monawileobas iReben umsxvilesi aviakompaniebi, sastumroTa qselebi da mTeli<br />
msoflios turistuli korporaciebi. Tanamedrove turproduqti xdeba ufro<br />
elastikuri da individualuri, ufro mimzidveli da moxmarebisaTvis<br />
xelmisawvdomi.<br />
kompiuteri da interneti dResdReobiT gvevlineba uaxles informaciul<br />
teqnologiad, xolo turizmi da informacia xom ganuyofeli cnebebia:<br />
gadawyvetilebis miReba gamgzavrebis Sesaxeb swored informaciis safuZvelze<br />
xdeba. TviT turi gayidvis momentSi – esec informaciaa. amitom internetis<br />
ganviTareba turizmis sferoSi erT-erTi prioritetuli amocanaa. saerTaSoriso<br />
qselis daxmarebiT, Tanamedrove turistuli kompaniebi, Tavdajerebulad da<br />
warmatebiT muSaoben.<br />
axal teqnologiebs (internets) SeuZliaT Zirfesvianad Secvalon turistuli<br />
saagentoebis muSaoba. interneti ar cvlis agents, piriqiT, mis muSaobas<br />
ufro efeqtians xdis. internetiT aseve Zalze mosaxerxebelia turistul<br />
sferoSi partniorebis moZieba, rac nebismieri biznesisaTvis sasicocxlo mniSvnelobisaa.<br />
turizmis sferoc, iseve rogorc globaluri qseli, mzardi industriebia,<br />
amitom maTi kavSiri mxolod da mxolod mogebas moitans. interneti xom<br />
uswrafesi gzaa nebismieri informaciis mosapoveblad, rasac turizmis sferoSi<br />
udidesi mniSvneloba eniWeba.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. Marketing Tourism Destinations Online: Strategies for Information Age, WTO, Madrid, 1999<br />
2. Гаджиева А.А - Использование информационных технологий в туризме<br />
3. Сухорукова Н. - Влияние Интернета на развитие гостеприимства<br />
4. Гуляев В. Г. Нолидж, М. - Организация туристской деятельности.<br />
5. Гуляев В. Г. Мультимедийные технологии в туризме. Туризм. Практика, проблемы, перспективы<br />
6. www.travel.net<br />
7. www.cnnhotels.com<br />
8. www.tourism.com<br />
195
umuSevroba saqarTveloSi da misi<br />
daZlevis gzebi 1<br />
nino gogoberiZe<br />
Tsu bakalavri<br />
mec-xelm: asoc. prof. n. paiWaZe<br />
dRevandeli ekonomikuri viTarebis pirobebSi saqarTveloSi samuSao Zalis<br />
bazari uaRresad rTuli da araorganizebulia, rac ganpirobebulia mimdinare<br />
struqturuli cvlilebebiT, gardamavali periodisaTvis damaxasiaTebeli sirTuleebiTa<br />
da misi saxelmwifo regulirebis meqanizmis arasrulfasovnebiT. marTalia,<br />
registrirebulTa ricxvi realurad ver asaxavs umuSevrTa rao denobas da,<br />
aqedan gamomdinare, umuSevrobis dones, magram garkveul warmodgenas mainc iZ -<br />
leva umuSevrobis mizezebis Sesaxeb.<br />
umuSevroba qveyanaSi erT-erTi yvelaze didi problemaa. oficialuri statistikuri<br />
monacemebiT, qveyanaSi daaxloebiT qveyanaSi daaxloebiT 280 aTa si<br />
adamiani samsaxuris gareSea darCenili. es pirobiTi cifrebia, realurad ki umu-<br />
SevarTa ricxvi gacilebiT didia, radgan soflad kerZo meurneobaSi TviTdasaqmebulebi<br />
da bazrobebze movaWreebi statistikis uwyebas dasaqmebulebad hyavs<br />
aRricxuli.<br />
cxrili 1. umuSevroba saqarTveloSi 2001-2005 wlebSi<br />
2001 2002 2003 2004 2005<br />
sul aqtiuri mosaxleoba<br />
aTasi kaci 2113.3 2104.2 2050.8 2041.0 2023.9<br />
dasaqmebuli /aTasi kaci 1877.7 1839.2 1814.9 1783.3 1744.6<br />
umuSevai /aTasi kaci 235.6 265.0 235.9 257.6 279.3<br />
umuSevrobis done procenti 11.1 12.6 11.5 12.6 13.8<br />
rogorc cxrilidan 1. Cans 2005 wels aRricxuli umuSevarTa ricxvi<br />
2001 wlidan SedarebiT gaizarda 2,7 procentuli punqtiT.<br />
2006 wels bevri ram gakeTda samuSao adgilebis gaCenisa da dasaq -<br />
mebisaTvis, aRniSnul wels qveyanaSi dafuZnda ramdenime axali kom pania.<br />
2006 wels daarsebul kompaniebidan aRsaniSnavia `tkbili qveyana~ sawarmom<br />
umokles droSi SeZlo saqarTvelos bazarze gamorCeuli adgilis damkvid re-<br />
1 moxseneba wakiTxuli iqna `menejmentis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo<br />
adgili.<br />
196
a, misi warmateba ganapiroba aramarto maRalkvalificiurma personalma, aramed<br />
uaxlesma teqnologiebmac. `dReisaTvis sawarmoSi `tkbili qveyana” 400-mde adamiania<br />
dasaqmebuli. momavalSi warmoebis gafarToebas vapirebT da Sesabamisad kidev<br />
meti samuSao adgili gaCndeba~, - dasZina sawarmos warmomadgenelma daviT<br />
Cxenkelma.<br />
2005 wels, axali ekonomikuri pilitikis farglebSi, amuSavda da saqmebis<br />
umniSvnelovanesi programa. Sedegad, _ samuSao adgilebze pro fesiuli momzadebis<br />
saxelmwifo programis farglebSi profesiuli momzadeba gaiara 42000<br />
adamianze metma, rac 2006 wels dasaqmebulTa 2,4% Seadgina programam gamoiRo<br />
dadebiTi Sedegi, erTi mxriv, xeli Seuwyo aTasze meti adamianis kvalifikaciis<br />
amaRlebas da maT droebiT dasaqmebas. xolo meore mxriv, rac ufro mniSvne -<br />
lovania programis Sedegad Seiqmna axali grZelvadiani samuSao adgilebi.<br />
winaswari SefasebiT 10 aTasamde programis monawilem miiRo grZelvadiani<br />
samsaxuri. yovelive aman ki ganapiroba 2006 wlis umuSevrTa ricxvis Semcireba.<br />
2006 wels umuSevrobis donem saqarTveloSi 13,6% Seadgina, rac 0,2%-iT<br />
naklebia, vidre 2005 wels. informacias imis Sesaxeb sainformacio saagento<br />
`axali ambebi _ saqarTvelo~ statistikis departamentis monacemebze dayrdnobiT<br />
avrcelebs. gavrcelebuli monacemebis Tanaxmad, 2006 wels qveyanaSi umuSevarTa<br />
ricxvma 274,5 adamiani Seadgina, rac 4,8 aTasiT naklebia, vidre 2005 wels.<br />
2006 wels daqiravebulTa ricxvi 603,9 aTas kacs Seadgenda, xolo<br />
TviTdasaqmebulTa _ 1 milion 141,6 aTas kacs.<br />
Sromis saerTaSoriso organizaciis `mkacri~ meTodologiiT gaangariSebuli<br />
umuSevroba 2008 wlis pirvel naxevarSi wina wlis analogiur periodTan<br />
SedarebiT 1,5 %-iT Semcirda da 6 TveSi saSualod 13,6 % Seadgina. 2008 wlis<br />
meore naxevarSi es maCvenebeli 1,1 %-iT naklebi iyo pirveli kvartlis Sesabamis<br />
maCvenebelze, rac SeiZleba sezonuri dasaqmebis SasaZleblobebis amsaxveli iyos.<br />
sul 15 wlis<br />
da<br />
ufrosi<br />
asakis<br />
mosaxleoba<br />
sul<br />
cxrili 2. umuSevroba saqarTveloSi 2007-2008 wlebSi<br />
umuSevroba umuSevrobis done araaqtiuri<br />
umuS.done(%) Sromisunariani<br />
asakis<br />
mosaxleoba<br />
Sromisunariani<br />
asakis zemoT<br />
mosaxleoba<br />
mosaxleoba15-20 wlis<br />
sul<br />
asakSi<br />
dasaqmebuli<br />
SinameurneobaSi<br />
2007 3350.8 261.0 13.3 15.8 1.5 924.8 252.9<br />
Q1 3397.4 305.6 15.3 19.2 2.9 948.7 265.5<br />
Q2 3389.4 308.3 14.9 18.8 0.8 968.8 244.0<br />
Q3 3345.6 294.7 14.4 17.9 1.4 947.6 233.9<br />
197
Q4 3270.9 297.4 14.6 18.9 0.9 875.7 249.2<br />
2008<br />
Q1 3062.6 268.5 14.1 18.6 0.9 955.9 280.3<br />
Q2 3094.5 268.9 13.0 17.6 2.1 846.2 232.1<br />
msoflio bankis egidiT Catarebul saWiroebaTa Sefasebis angariSis<br />
Tanaxmad, romelic briuselSi oqtomberSi gamarTul donor Ta konferenciisTvis<br />
momzadda, umuSevrobis done saqarTveloSi moklevadian periodSi 100,000-iT<br />
gaizrdeba da 350,000-s miaRwevs, rac amave dokumentis Tanaxmad, mTeli<br />
Sromisunariani mosaxleobis erT-mexuTeds warmoedgens.<br />
amave angariSis Tanaxmad, winaswari Sefasebebi cxadyofs, rom umuSevrobis<br />
done gaizrdeba 2007 wels arsebuli 13.3%-dan 15.1%-mde 2010 wlisTvis, xolo<br />
siRaribis done gaizrdeba arsebuli 23,6%-dan 25,9%-me momdevno ori wlis<br />
manZilze.<br />
angariSis Tanaxmad, agvistos omma da globalurma finansebma kri zisma<br />
gansakuTrebuli dartyma miayena mSeneblobis, uZravi qonebis, sacalo vaWrobisa<br />
da turistul seqtorebs. omis Sedegebi da 15 seqtembers dawyebuli msoflio<br />
ekonomikuri krizisi saqarTvelos ekonomikazec seriozul zegavlenas axdens.<br />
marto bankebSi ramdenime aTas adamians karisken miuTiTes. rTuli vi Tarebaa sxva<br />
kompaniebSic. umuSevroba saqarTveloSi bolo wlebis rekords aumjobesebs.<br />
`saqarTvelos bankma~ erTbaSad 830 adamiani datova samsaxuris gareSe.<br />
rogorc `saqarTvelos bankis~ xelmZRvaneloba acxadebs Statebi Semcirda<br />
arsebuli ekonomikuri krizisis gamo. vidre `saqarTvelos banki~ informacias<br />
sajaros gaxdida, TanamSromelTa Semcirebebi sabanko seqtorSi didi xnis<br />
dawyebuli iyo. magaliTad, `saxalxo bankma~ umuSevrad datova 300 adamiani.<br />
`Ti bi si~-m igive `perspeqtiva~ dausaxa 1000 TanamSromels. daaxloebiT<br />
500 kacs karisken miuTiTa `taoprivatmankma~. mokled sabanko seqtorebidan,<br />
samSeneblo sferosTan erTad, samuSao adgilebis Semcirebis li deri Seiqmna.<br />
saSualod TbilisSi 40-50 aTasi muSa xeli, romlebic, pirdapir aris<br />
dakavSirebuli samSeneblo procesebTan, arqiteqtori, mZRo li, kalatozi, muSa,<br />
amwe aris gaCerebuli. saerTo jamSi am TanamSromelTa ojaxis wevrebis CaTvliT<br />
Semosavlis gareSe darCa daaxloebiT 180 aTasi adamiani.<br />
saqarTveloSi umuSevrobis arsebuli donidan gamomdinare SeiZleba<br />
davaskvnaT, rom qveyanaSi qronikuli umuSevrobaa.<br />
amJamad, saqarTveloSi Camoyalibebuli ekonomikuri mdgomareobis gamo,<br />
ekonomikuri dacemis Sedegad gamowveuli umuSevrobis winaaRmdeg brZo lis<br />
198
efeqtianoba damokidebulia imaze, Tu ramdenad SevZlebT misi gamomwvevi<br />
mizezebis daZlevas.<br />
msoflio finansuri krizisisa da agvistoSi gadatanili omis Semdeg, mTavrobas<br />
opozicia da qarTveli eqspertebi saqarTveloSi arsebul rTul eko -<br />
nomikur mdgomareobas erTxmad adastureben. saqarTvelos xelisuf lebaSi movlenebis<br />
ufro pozitiur ganviTarebas elian da miuxedavad imisa, rom qveyanaSi<br />
kerZo seqtorSi momuSaveTa Semcirebebis procesi ukve daiw yo, 2009 wlis<br />
biujetSi mTavrobis mxridan Cadebuli infrastruqturuli proeqtebi <strong>damatebiTi</strong><br />
samuSao adgilebis Seqmnis alternativad ganixileba. rogorc prezidenti acxa -<br />
debs 2009 wels mTavrobis prioriteti `samuSao adgilebis gadarCena da Senar-<br />
Cunebaa~.<br />
rogorc cnobilia, 2009 wlis biujetiT dafinansebuli infrastruqturuli<br />
proeqtebi Zalian bevr adamians daasaqmebs. biujetSi gzebis mS eneblobaze<br />
500 mln. larze metia gaTvaliswinebuli. es aris uamravi ada mianisTvis dasaqmebis<br />
erT-erTi wyaro. ase rom, 2009 wlis biujetSi gzebis mSeneblobaze gaTvaliswineuli<br />
5 mln. lari umuSevari adamianebis ricxvs Seamcirebs.<br />
msoflio banki apirebs saqarTvelos gamouyos <strong>damatebiTi</strong> dafinanseba `si-<br />
Raribis daZlevis daxmarebis programis~ (PRSO) proeqtis farglebSi, romel-<br />
Sic umniSvnelovanesi adgili ukavia umuSevrobis Semcirebas.<br />
finansuri mxardaWera, romelic wamova donori qeynebidan saqarTvelos-<br />
Tvis, gaivlis sabanko seqtors. daaxloebiT 900 mln. dolaramde ganawildeba<br />
sabanko seqtorebze. am daxmarebis ZiriTadi mimarTulebebia: soflis meurneobis,<br />
gadamamuSavebeli mrewvelobis, mcire biznesisa da ipoTekuri bazris mxardaWera<br />
da satransporto infrastruqturis ganviTareba. am mimarTulebebis daxmareba<br />
ganapirobebs maT ganviTarebas, rac Tavis mxriv Seqmnis damatebiT samuSao<br />
adgilebs.<br />
aqedan gamomdinare, donori qveynebidan finansuri mxardaWera saqarTvelosaTvis<br />
Zalian mniSvnelovania. igi erT-erTi gzaa umuSevarTa ricxvis Sesamcireblad.<br />
rogorc ukve avRniSne, igi daexmareba soflis meurneobis ganviTarebas.<br />
dReisaTvis, soflis meurneobaSi dasaqmebulTa Sromis mwarmoebloba uaRresad<br />
dabalia. soflis meurneobaSi dasaqmebuli adamianebis didi nawili faqtobrivad<br />
umuSevrebi arian. amitom am daxmarebas udidesi mniSvneloba aqvs, m isi meSveobiT<br />
Seiqmneba realuri samuSao adgilebi.<br />
2009 wlidan daiwyo axali saprezidento programa `saqarTvelo siRaribis<br />
gareSe~, romelSic Semdgom ganxorcielda cvlilebebi da aseTi saxe miiRo: `samuSao<br />
adgilebis gadarCena da SenarCuneba~. dagegmilia 200 000 samuSao adgi-<br />
199
lis Seqmna ucxouri investiciebis daxmarebiT. 2012 wlisTvis varaudoben umu-<br />
Sevrobis mkveTr Semcirebas.<br />
ukve damtkicebul programaSi naTqvamia, rom saqarTvelo daubrundeba di -<br />
namikuri ekonomikuri ganviTarebis gzas da 50%-ini gegma warmatebulad ganxorcieldeba,<br />
axal programaSi ukve xazgasmulia, rom `msoflio finansuri krizisisagan<br />
dacvis strategiam~ saqarTvelos ekonomika 50%_iani gegmis Sesrulebis<br />
gzaze unda daabrunos.<br />
saqarTveloSi amJamad umuSevrobis done sakmaod maRalia. saxelmw ifo statistikis<br />
mier umuSevarTa aRricxvis xarisxi aradamakmayofilebelia, xSirad<br />
umuSevroba ar aRiricxeba an faqtobrivad umuSevrebi CaTvlili arian momuSaveebad,<br />
gansakuTrebiT soflis meurneobaSi. aRricxul umuSevarTa done 2005 wels<br />
2001 welTan SedarebiT gaizarda 2,7%-uli punqtiT, xolo 2008 wels wina<br />
wlis analogiur periodTan SedarebiT 1,5 %-uli punqtiT Semcirda da 6 TveSi<br />
saSualod 13,6 %-uli punqti Seadgina. 2008 wlis meore kvartalSi es maCvenebeli<br />
1,1 %-uli punqtiT naklebi iyo pirveli kvartlis Sesabamis maCvenebelze.<br />
umuSevrobis Sesamcireblad saWiroa ganxorcieldes Semdegi Ronis Ziebebi:<br />
1) movizidoT iseTi tipis investiciebi, romlebic gazrdis samu Sao<br />
adgilebs, aseTi Sedegebis motana ki mxolod eqsportze orientire buli<br />
warmoebis waxalisebas SeuZlia;<br />
2) SevimuSavoT investiciebis waxalisebis specialuri sistema, romelic<br />
sagadasaxado SeRavaTebTan erTad, saxelmwifos mier specialuri funqciis<br />
ganxorcielebas gulisxmobs;<br />
3) dagegmilia 200 000 saSualo adgilis Seqmna ucxouri investorebis<br />
daxmarebiT;<br />
4) biujetSi gzebis mSeneblobisTvis gamoyofilia 500 mln. larze meti,<br />
rac uamravi adamianisaTvis dasaqmebis erTerTi wyaro gaxdeba;<br />
5) dagegmilia msoflio bankis daxmarebiT, soflebsa da parata qalaqebSi,<br />
specialuri jgufebis Camoyalibeba da treningebia Catareba, r aTa adamianebma<br />
winaswar Seiswavlon xeloba da Semdeg SeZlon miiRon monawileoba ama Tu im<br />
saqmianobaSi;<br />
6) gansazRvrulia soflis meurneobis, gadamamuSavebeli mrewvelobis,<br />
mcire biznesis da ipoTekuri bazris mxardaWera da satransporto infras truqturis<br />
ganviTareba;<br />
7) gadasaxedia umuSevrobis statusi da umuSevrobis aRricxvis problema;<br />
8) saWiroa dawesdes individualur mewarmeTa SeRavaTebi;<br />
9) saxelmwifom unda izrunos bazris dacvaze.<br />
200
gamoyenebuli literatura:<br />
1. ekonomikuri politikisa da samarTlebrivi sakiTxebis qarTul-evropuli<br />
sakonsultacio centri, saqarTvelos ekonomikuri tenderebi, 2008<br />
2. Toria m., carciZe m., umuSevrobis problemebi da misi daZlevis gzebi, Tb.,<br />
1998.<br />
3. paiWaZe n., personalis marTva Tb., 2003<br />
4. paiWaZe n., Sromis ekonomika, saxelmZRvanelo, Tb., 2000<br />
5. www.statistics.ge<br />
6. www.worldbank.ge<br />
201