06.10.2014 Views

studenturi eleqtronuli damatebiTi nomeri

studenturi eleqtronuli damatebiTi nomeri

studenturi eleqtronuli damatebiTi nomeri

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis<br />

saxelmwifo universiteti<br />

ekonomikisa da biznesis fakulteti<br />

Jurnali `ekonomika da biznesi~<br />

<strong>studenturi</strong><br />

<strong>eleqtronuli</strong> <strong>damatebiTi</strong> <strong>nomeri</strong><br />

(el-JurnalSi Sesulia Tsu-s studentTa 69-e samecniero<br />

konferenciis CarCoTi, ekonomikisa da biznesis fakultetze<br />

saprizo adgilebze gasuli da saqarTvelos sxva<br />

universitetebis mier gamocxadebul konferenciebSi amave<br />

fakultetidan monawile gamarjvebul studentTa<br />

moxsenebaTa Sinaarsebi)<br />

Tbilisi<br />

2008-2009 saswavlo weli<br />

1


organizatorebisagan<br />

saqarTvelos, romlis saukeTeso tradiciebi ganaTlebis sferoSi sayovelTaod iyo cnobili<br />

(fazisis filosofiisa da ritorikis skola kolxeTSi (IV saukune), gelaTisa da iyal-<br />

Tos akademiebi (XII saukune), samonastro-saganmanaTleblo centrebi palestinaSi (V saukune),<br />

siriaSi (VI saukune), saberZneTSi (X-XI saukuneebi), bulgareTSi (XI saukune)) politikurekonomikuri<br />

dauZlurebisa da bolos ruseTis koloniad gadaqcevis Sedegad ramdenime saukunis<br />

ganmavlobaSi aRar gaaCnda erovnuli umaRlesi saswavlo dawesebuleba.<br />

erT-erTi pirveli nabiji, romelic qarTvelma xalxma gadadga meoce saukunis dasawyis-<br />

Si 1918 wels, erovnuli damoukideblobis mopovebisa da erovnuli demokratiuli saxelmwifos<br />

gamocxadebisTanave, TbilisSi erovnuli universitetis Seqmna iyo. igi im dros pirveli<br />

da erTaderTi universiteti iyo mTels kavkasiaSi.<br />

Semdgom bolSevikur da komunistur periodSi, Tavsmoxveuli idologiisa da cenzuris<br />

miuxedavad, Tbilisis saxelmwifo universitetma SeZlo erovnuli suliskveTebis SenarCuneba,<br />

zogadsakacobrio idealebisadmi msaxureba, aRzarda erovnuli inteligenciis saukeTeso warmomadgenlebi,<br />

Camoayaliba sayovelTaod cnobili samecniero skolebi maTematikaSi, fsiqologiaSi,<br />

filosofiaSi, lingvistikaSi, istoriografiaSi. safuZveli Cauyara mravali umaRlesi<br />

saswavleblisa da saqarTvelos mecnierebaTa akademiis Seqmnas.<br />

ekonomikis fakulteti damoukidebeli saxiT 1931 wels Camoyalibda. manamde ekonomikuri<br />

specialobebi, iuridiul specialobebTan erTad, socialur-ekonomikur fakultetSi iyo<br />

gaerTianebuli, romelic 1922 wlidan Seudga saqmianobas. fakultetis misiaa sistemurobis,<br />

memkvidreobiTobisa da uwyvetobis principebze dafuZnebuli maRalxarisxiani, xelmisawvdomi<br />

da Tanamedrove donis ekonomikuri da biznes-ganaTlebis uzrunvelyofa, Sromis saerTaSoriso<br />

bazarze konkurentunariani specialistebis momzadeba, samecniero kvlevebis warmarTva saer-<br />

TaSoriso samecniero wreebTan mWidro kavSirSi.<br />

fakultetze sxvadasxva samsaxurebisa da kaTedrebis iniciativiT mTeli rigi konferenciebi<br />

da Sexvedrebi imarTeba. maT Soris saTanado yuradReba eTmoba studentur konferenciebs.<br />

aRsaniSnavia, rom sauniversiteto konferenciaze gamarjvebuli axalgazrdebi did warmatebebs<br />

aRweven saqarTvelos sxva umaRlesi saswavleblebis mier gamocxadebul konferenciebSi,<br />

rasac qvemoT warmodgenili moxsenebebi adasturebs.<br />

Tsu-s ekonomikisa da biznesis fakultetze 2008 wlis ianvridan gamoicema saerTaSoriso<br />

referirebadi da recenzirebadi samecniero-praqtikuli Jurnali `ekonomika da biznesi~.<br />

fakultetis xelmZRvanelobis, Jurnalis redaqtorisa (prof. r. gogoxia) da teqnikuri redaqtoris<br />

(prof. m. turava) TanadgomiT gaweuli iqna didi moculobis saorganizacio samu-<br />

Sao saimisod, rom ganxorcielebuliyo kidev erTi saintereso wamowyeba - yovelwliuri<br />

<strong>eleqtronuli</strong> <strong>studenturi</strong> <strong>damatebiTi</strong> nomris Seqmna. es idea organizatorebs swored studentur<br />

konferenciebze wakiTxul moxsenebaTa maRalma donem ukarnaxa. JurnalSi arsebuli<br />

moxsenebebis gamosaqveyneblad mzaoba dadasturebulia Sesabamisi kaTedris xelmZRvanelTa da<br />

studentebis mecnier-xelmZRvanelTa vizirebiT, xolo moxsenebebSi gamoTqmul mosazrebebze<br />

pasuxismgebelia avtori. aRniSnulis miuxedavad, batonebma rezo gogoxiam da murman turavam<br />

studentTa naSromebi didi gulisyuriT waikiTxes, risTvisac gvsurs maT guliTadi madloba<br />

gadavuxadoT.<br />

2


studentur eleqtronul JurnalSi Sesulia 2008-2009 saswavlo wels iv. javaxiSvilis<br />

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis studentTa 69-e samecniero konferenciis<br />

CarCoTi, ekonomikisa da biznesis fakultetis kaTedrebze saprizo adgilebze gasuli da<br />

saqarTvelos sxva universitetebis mier gamocxadebul konferenciebSi amave fakultetidan<br />

monawile gamarjvebul studentTa moxsenebaTa Sinaarsebi.<br />

sauniversiteto 69-e konferenciis yvela gamarjvebuli studenti dajildovda sigeliT,<br />

xolo I-III adgilze gasuli studentebi ekonomikisa da biznesis fakultetis <strong>studenturi</strong><br />

TviTmmarTvelobis mier dajildoebul iqnen wignis maRaziis vauCerebiT. sazeimo viTarebaSi<br />

samaxsovro saCuqrebi gadaecaT aseve maT, vinc universitetis saxeliT gamarjveba moipoves<br />

sxva umaRlesi saswavleblebis mier organizebul konferenciebze.<br />

<strong>studenturi</strong> <strong>eleqtronuli</strong> Jurnali teqnikurad moamzades Tavad konferenciis monawileebma.<br />

imis gamo, rom momxsenebelTa nawilma naSromebi winaswargamocxadebul vadaSi da<br />

saTanado formatiT ar warmoadgina, Jurnalis sasurvel doneze momzadeba sakmaod rTuli<br />

gasamarTi aRmoCnda. Sedegad el-Jurnali mcireodeni xarvezebiT qveyndeba, risTvisac mkiTxvels<br />

bodiSs vuxdiT. maT vinc obieqturi mizezebis gamo ver moaxerxes naSromis<br />

warmodgena, ganaxlebuli variantis gamoqveynebis saSualeba miecemaT momdevno nomerSi.<br />

vimedovnebT, rom samomavlod studentebi ufro meti yuradRebiT moekidebian naSromebis<br />

warmodgenis moTxovnebis dacvas. gisurvebT warmatebebs.<br />

Tsu-s ekonomikisa da biznesis fakultetis<br />

samecniero kvlevebisa da ganviTarebis<br />

samsaxuris ufrosi asoc. prof. i. gagniZe<br />

Tsu-s IV kursis bakalavri<br />

TaTuli duSuaSvili<br />

<strong>studenturi</strong> saredaqcio kolegia: TaTuli duSuaSvili (xelmZRvaneli)<br />

TinaTin axvlediani<br />

Tamriko facia<br />

Tamuna akofaSvili<br />

qeTevan adeiSvili<br />

3


S i n a a r s i<br />

giorgi yufaraZe ,,saqarTvelo da evrointegracia~ - saqarTvelosa da evrokavSirs Soris<br />

TanamSromlobis axali perspeqtiva (mecn-xelm. asoc. prof. i. gogoriSvili) ................................ 6<br />

irakli giorbeliZe Tavisufali industriuli zonebi saqarTveloSi da maTi ganviTarebis<br />

perspeqtivebi XXI saukuneSi (momzadebulia damoukideblad)...................................................................... 15<br />

nino fxikiZe finansuri krizisi - `binaTmflobelobis mania~ (mecn-xelm: asoc. prof m.<br />

julayiZe) ………............................................................................................................................................................................ 20<br />

giorgi nikuraZe informaciuli revolucia da ekonomikuri politikis evolucia (mecn-xelm:<br />

asoc. prof. i. gogoriSvili) ….................................................................................................................................... 29<br />

mariam WurWelauri sarkinigzo klasteri saqarTveloSi (mecn-xelm: asoc. prof. i.<br />

gagniZe)........................................................................................................................................................................................ 35<br />

TinaTin axvlediani sareklamo biznesis ganviTareba saqarTveloSi (mecn-xelm: sruli prof. T.<br />

Sengelia) …................................................................................................................................................................................. 40<br />

valeriane joxaZe, qeTevan pirveli sastumro biznesi saqarTveloSi (mecn-xelm: sruli prof.<br />

T. Sengelia) ............................................................................................................................................................................... 45<br />

daviT gabriWiZe, mariam kevliSvili rZis poduqtebis bazari saqarTveloSi (mecn-xelm: sruli<br />

prof. T. Sengelia) …........................................................................................................................................................... 50<br />

qeTevan RuduSauri sabanko riskebis marTvis srulyofis koncefcia (mecnier-xelmZR. asist.<br />

prof. c. oqruaSvili) .................................................................................................................................................... 54<br />

e k o n o m i k i s m i m a r T u l e b a<br />

givi melqaZe inflaciis TargeTireba saqarTveloSi (mecn-xelm: ek. akad. doqt. g. xasia)<br />

........................................................................................................................................................................................................... 59<br />

salome jaSi msoflio finansuri krizisi da saqarTvelo (mecn-xelm: asist. prof. n. kakulia)<br />

....................................................................................................................................................................................... 64<br />

zurab ziraqaZe sapensio sistemis reforma saqarTveloSi (mecn-xelm: sruli profesori n.<br />

xaduri) ….................................................................................................................................................................................... 69<br />

bela CaCibaia, baia CaCibaia reklamis gavlena ludis gayidvebis moculobaz (mecn-xelm: sruli<br />

prof. e. xaraiSvili) .................................................................................................................................................... 73<br />

naTia meliTauri riskebi da dazRvevis imitaciuri modelebi (mecn-xelm: sruli prof. e. xaraiSvili)<br />

……............................................................................................................................................................................... 79<br />

qeTevan jibuti qarTuli mineraluri da mtknari wylebis konkurentunarianoba (mecn-xelm:<br />

sruli prof. e. xaraiSvili)........................................................................................................................................ 85<br />

nino patariZe, lili wverava, salome samxaraZe evropis biznes angelozTa qseli da<br />

saqarTvelo (mecn-xelm: asoc. prof. S. SaburiSvili) .............................................................................. 91<br />

nika grZeliSvili, SoTa kupataZe transnacionaluri kompaniebi saqarTvelos ekonomikaSi<br />

(mecn-xelm: asoc. prof. d. sixaruliZe) ........................................................................................................... 97<br />

nino oqruaSvili globaluri finansuri krizisi da saqarTvelo (mecn-xelm: asoc. prof. S.<br />

SaburiSvili) .................................................................................................................................................................... 103<br />

4


TaTuli duSuaSvili mcire da saSualo mewarmeobis warmatebis strategia (mecn-xelm: sruli<br />

prof. r. gvelesiani) .......................................................................................................................................................... 108<br />

mariam gogiaSvili inflacia: arsi, mizezebi, Sedegebi (mecn-xelm: asoc. prof. j.<br />

janjRava)…................................................................................................................................................................................... 114<br />

mixeil dvaliSvili inflaciis statistika da makroekonomikuri tendenciebi saqarTveloSi<br />

(mecn-xelm: asoc. prof. m. mindoraSvili)...............................................................................................................119<br />

Salva giorgaZe saqarTvelosa da msoflios mosaxleobis ricxovnobis prognozebi<br />

(mecn-xelm: asoc. prof. m. xmalaZe) ...................................................................................................................... 123<br />

irakli makalaTia siRaribe uaxlesi periodis saqarTveloSi (mecn-xelm: asoc. prof. b.<br />

gabiZaSvili) ........................................................................................................................................................................... 126<br />

b i z n e s i s a d m i n i s t r i r e b i s m i m a r T u l e b a<br />

gvanca dgebuaZe mcire biznesis ganviTarebis donis faqtobrivi analizi (mecn-xelm: sruli<br />

prof. T. Sengelia) ............................................................................................................................................................ 132<br />

lana sulakaZe, salome vaSakiZe fiWuri kavSirgabmulobis biznesi saqarTveloSi (mecn-xelm:<br />

asoc. prof. g. erqomaiSvili) ....................................................................................................................................... 138<br />

irakli xubua globaluri finansuri krizisi da misi gavlena saqarTvelos finansur<br />

sistemaze (mecn-xeml: asoc. prof. lela baxtaZe) .....................................................................................… 143<br />

qeTevan adeiSvili sigaretis brendebis marketinguli kvleva qarTul bazarze (mecn-xelm.<br />

asoc. prof. m. veSaguri) ........................................................................................................................................... 148<br />

giorgi abulaZe momsaxurebis marketingis axali mimarTulebebi saqarTveloSi (mecn-xelm:<br />

asoc. prof. C. jaSi) ......................................................................................................................................................... 153<br />

nino gemazaSvili sainvesticio proeqtebis dafinansebis strategia (mecn-xelm: asist. prof.<br />

Gg. qeSelaSvili) ............................................................................................................................................................. 158<br />

zviad siWinava testuri gamocdebis Casatarebeli programuli produqti `TEGAPRO~ (mecnxelm:<br />

asoc. prof. d. siWinava) ............................................................................................................................... 163<br />

nikoloz cxadaia informaciuli sazogadoebis ekonomikis ganviTarebis ZiriTadi aspeqtebi<br />

(mecn-xelm: asoc. prof. enver lagvilava) ..................................................................................................... 167<br />

nino CarTolani internet-tqnologiebi da sagadasxado sistema (mecn-xelm: sruli prof. m.<br />

maRraZe) ............................................................................................................................................................................... 173<br />

nano samyuraSvili buRaltruli balansis analizuri mniSvneloba (mecn-xelm: asoc. prof. i.<br />

WilaZe)....................................................................................................................................................................................... 179<br />

Tamriko facia, giorgi fanjikiZe sasaqonlo maragebis TviTRirebulebis Sefasebis<br />

meTodebis gavlena mogebis maCvenebelze (mecn-xelm: prof. i. WilaZe) ........................................... 183<br />

Tamaz deviZe turistuli gamofenebi da bazrobebi (mecn-xelm: asist. prof. m. baramiZe)... 187<br />

giorgi burduli internet-teqnologiebi turizmSi (mecn-xelm: asist. prof. m.<br />

melaZe)........................................................................................................................................................................................... 191<br />

nino gogoberiZe umuSevroba saqarTveloSi da misi daZlevis gzebi (mecn-xelm:<br />

asoc. prof. n. paiWaZe) ................................................................................................................................................... 196<br />

5


,,saqarTvelo da evrointegracia~-saqarTvelosa da<br />

evrokavSirs<br />

Soris TanamSromlobis axali perspeqtiva 1<br />

giorgi yufaraZe<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm. asoc. prof. i. gogoriSvili<br />

msoflio ekonomikaSi qveyanaTa integraciuli gaerTianebebi sul ufro<br />

metad mzard rols asruleben. qveyanaTa es gaerTianebebi afarToeben TavianTi<br />

kompetenciis sferoebs, Rrmavdeba gaerTianebis wevr qveynebs Soris konvergenciis<br />

procesebi. Tanamedrove etapze saerTaSoriso ekonomikur integraciaSi<br />

monawileoba qveynis konkurentunarianobis amaRlebis erT-erTi mamoZravebeli<br />

faqtoria msoflio bazarze.<br />

es procesebi gansakuTrebiT mniSvnelovania patara qveynebisaTvis, romelTa<br />

ekonomikuri zrda efuZneba pirdapir ucxour investiciebs da saeqsporto<br />

potencialis zrdas grZelvadian perspeqtivaSi. saeqsporto bazrebis stabiluroba<br />

da ucxour investiciaTa mozidva arsebiTi faqtoria saqarTvelos<br />

makroekonomikuri wonasworobisaTvis. amasTan, FDI-is ganxorcilebas saqarTveloSi<br />

xels Seuwyobs qveynis mier Tavisufali vaWrobis reJimis miRweva, iseT<br />

msxvil bazarze, rogoric evrokavSiris bazaria_ucxoeli investorisaTvis sxva<br />

potenciurad arsebul upiratesobebTan erTad, saqarTevloSi investireba<br />

niSnavs evrokavSiris bazarze Sesvlasac. (Tu es ukanaskneli miRweul iqna)<br />

am mxriv mniSvnelovania qveynis swrafva evrokavSiris wevrobisaken; es<br />

procesi mimdinareobs etapobrivad da igi qveynis mier miRweul progress<br />

efuZneba. am etapze saqarTvelo ar ganixileba rogorc kandidati qveyana; magram<br />

evrokavSirsa da saqarTvelos Soris urTierTobebi sul ufro did masStabebs<br />

iZens. 2008 wlis zafxulSi wamoyenebul iqna iniciativa ,,aRmosavleTis<br />

partniorobis Sesaxeb”, romelic samezoblo politikis erTgvar gagrZelebad da<br />

TanamSromlobis ufro mWidro formatad gevevlineba.<br />

evrokavSirTan sruli integraciis gzaze mniSvnelovania yoveli axali<br />

formatis wamoyenebisas moxdes ukve miRweuli progresis Sefaseba, wevri qveynebis<br />

gamocdilebis gaziareba, axali SesaZleblobebis gamovlena, raTa sabolood<br />

miRweul iqnas saqarTvelos sagareo politikis mTavari mizanievrokavSiris<br />

wevroba. amasTan - ,,istoria TavisTavad ar meordeba, yvela kandidati<br />

qveyana aris unikaluri da aqedan gamomdinare ar SeiZleba molaparakebebis<br />

gamocdileba pirdapir iqnes gadmoRebuli, magram amave dros EU, yvela sxva didi<br />

gaerTianebebis (organizaciebis msgavsad) iyenebs ukve aprobirebul meTodebsa<br />

da instrumentebs-evropis gafarToebis principebis CaTvliT’’ 2<br />

1 moxseneba wakiTxul iqna Tsu-s evropuli kvlevebis institutis mier organizebul studentTa II<br />

samecniero konferenciaze da daikava I adgili. avtorma sxva Temis momzadebis Sedegad aseve I adgili<br />

daikava Savi zRvis universitetis mier organizebul studentTa konferenciaze 2009 wels.<br />

2 Lithunia’s Road to the European Union: Unification of Europe and Lithuanias EU accession negotiation’’ ed. By<br />

Klaudijus Maniokas, Ramunas Vilpisausamkas, Darius Zeroulis; Vilnius:Eugrimas 2005 pp5-6<br />

6


imisaTvis, rom SevafasoT miRweuli progresi saqarTvelosa da evrokav-<br />

Siris urTierTobebSi, gamovyoT is axali SesaZleblobebi, rac arsebobs `aRmosavleTis<br />

partniorobis iniciativaSi~ mizanSewonilia ganvixiloT dRemde arsebuli<br />

urTierTobebis evolucia evrokavSirsa da saqarTvelos Soris. amasTan,<br />

Cveni kvelevis ZiriTadi yuradReba gadatanilia ,,aRmosavleTis partniorobis<br />

iniciativis’’ sakiTxebze.<br />

Ddamoukidebel saqarTvelosa da evrokavSirs Soris urTierToba daiwyo<br />

1992 wlidan. Aam wels evrokavSirma saqarTvelo damoukidebel saxelmwifod<br />

scno da daiwyo masTan aqtiuri TanamSromloba.<br />

1993 wlidan evrokavSirma miznad daisaxa gaemravalferovnebina Tavisi<br />

sagareo urTierTobebi mTeli rigi regionebisa da qveynebisaTvis daxmarebebis<br />

gaweviT. erT-erTi regioni, romelsac evrokavSirma didi daxmareba gauwia<br />

samxreT kavkasia iyo.<br />

1994 wlidan saqarTvelom daiwyo evrokavSirTan partniorobisa da<br />

TanamSromlobis SeTanxmebaze muSaoba. am SeTanxmebam, romelic luqsemburgSi<br />

1996 wlis 22 aprils iqna xelmowerili, gansazRvra is ZiriTadi CarCo,<br />

romelSic unda ganviTarebuliyo saqarTvelosa da evrokavSirs Soris momavali<br />

urTierTobebi. 1996 wlis 22 aprils luqsemburgSi aRniSnul xelSekrulebas<br />

xeli moaweres evrokavSiris wevri saxelmwifoebis warmomadgenlebma, evrokomisiis<br />

prezidentma da saqarTvelos prezidentma. is ZalaSi Sevida 1999 wels.<br />

2003 wlis 7 ivliss evrokavSirma samxreT kavkasiis regionSi Tavisi specialuri<br />

warmomadgeneli daniSna, riTac kidev erTxel gausva xazi am regionis<br />

qveynebisadmi Tavis interess.<br />

2004 wlis 14 ivniss evrokavSiris (ministrTa) sabWom miiRo gadawyvetileba<br />

azerbaijanis, saqarTvelos da somxeTis evropis samezoblo politikaSi CarTvis<br />

Sesaxeb. amis Semdeg saqarTvelos evrokavSirTan urTierTobebi axal fazaSi<br />

Sevida da kidev ufro intensiuri xasiaTi miiRo.<br />

dReisaTvis evrokavSiris daxmarebis farglebSi mimdinareobs iseTi programebi,<br />

rogoricaa teqnikuri daxmarebis programa TACIS, humanitaruli daxmarebis<br />

programa ECHO, sasursaTo usafrTxoebis programa FSP, gansakuTrebuli finansuri<br />

daxmarebis programa EFA, sareabilitacio programa post-konfliqtur<br />

regionebSi, demokratiisa da adamianTa uflebebis dacvis evropuli programa<br />

EIDHR, erToblivi aqcia erTiani sagareo da usafrTxoebis politikis farglebSi<br />

Joint Action in the framework of Common Foreign and Security Policy (CFSP); aseve saxelmwifoTaSorisi<br />

proeqtebi (TRACECA, INOGATE, garemos dacvis proeqtebi da sxva).<br />

aRmosavleTis partnioroba 1 aris evropis samezoblo politikis evolucia.<br />

evropis samezoblo politika SemuSavda EevrokavSiris 2004 wlis gafarToebis<br />

konteqstSi, rac ZiriTadad ukavSirdeboda imas rom evrokavSiri miiswafvoda ar<br />

gaCeniliyo axali gamyofi xazebi gafarToebul evrokavSirsa da mis danarCen<br />

mezobel qveynebs Soris; nacvlad amisa gaZlirebuliyo stabiluroba, usafrTxoeba<br />

da keTildReoba; dasawyisSi samezoblo politika iyo gamiznuli UuSualo<br />

1 mocemuli sakiTxebi ZiriTadad damuSavebulia evrokavSiris oficialuri saitidan :<br />

htpp://ec.europa.eu/external_relations/eastern/index_en.htm<br />

7


mezoblebisaTvis: alJiri, belarusi, egvipte, isreli, iordania, libani, libia,<br />

maroko, palestinis avtonomia, siria, tunisi da ukrina. 2004 welSi politika<br />

gafarTovda da moicva samxreT kavkasiis qveynebi.<br />

aRmosavleTis partniorobis ZiriTadi elementebi SemuSavda barselonas<br />

procesze da gansakuTrebiT xmelTaSua zRvis iniciativaze. aRmosavleTis partnioroba<br />

miznad isaxavs gaxados evrokavSiris partniroba xmelTaSua zRvisa da<br />

aRmosavleTis evropis qveynebTan ufro simetriuli. Aamave dros ori veqtoris<br />

dasaxva niSnavs gansxvavebul geografiul, istoriul, da kulturul realobas<br />

evrokavSiris ori samezoblosa. Easeve asaxavs SesaZleblobas ufro axlo<br />

urTierTobisa evrokavSiras da aRmosavleT mezoblebs Soris, rac aZlevs Sans<br />

am qveynebs warmatebiT ganaxorcielon reformirebis procesi da dauaxlovdnen<br />

evrokavSirs.<br />

aRmosavleTis partniorobis iniciativa agreTve iTvaliswinebs im gamocdilebas,<br />

rac axlda evrokavSiris gafarToebas centraluri da dasavleT evropis<br />

mimarTulebiT, gansakuTrebiT politikis instrumentebSi. magaliTad, mravalmxrivi<br />

formati rCeba struqturul dialogad evrokavSirsa da asocirebul qveynebs<br />

Soris.<br />

ruseT-saqarTvlos omma uSualod ganapiroba es iniciativa. man cxadyo<br />

samezoblo politikis naklovanebebi da dasva saWiroeba SemuSavebuliyo axali<br />

TanamSromlobis instrumenti regionis stabilurobisTvis. Eevropuli sabWos<br />

riggareSe sxdomaze 2008 wlis 1 seqtmebrs miRebuli gadawyvetileba ,,gadaidgas<br />

<strong>damatebiTi</strong> nabijebi vizis gacemis procedurebis gamartivebis Taobaze da sruli<br />

Tavisufali vaWrobis Sesaxeb uaxloes droSi, roca miRweul iqneba winapirobebi~<br />

es mosazreba meordeba ufro struqturuli formiT ,,aRmosavleTis<br />

parniorobaSi~.<br />

aRmosavleTis partniorobis ZiriTadi elementebi:<br />

evropuli komisia eswrafvis gaaRrmavos urTierTobebi somxeTTan,<br />

azerbaijanTan, saqarTvelosTan. moldovasTan, ukrainasa da belorusiasTan(es<br />

ukanaskneli damokidebulia imaze Tu rogor ganaviTarebs Tavis urTierTobebs<br />

evrokavSirTan). es saWiroebs axal asocirebis xelSekrulebas, rac moicavs<br />

Rrma da Tavisufal vaWrobis xelSekrulebebs am qveynebTan, romlebsac aqvT<br />

survili da SesaZlebloba ufro Rrma CarTulobis, TandaTanobiTi integraciis<br />

evrokavSiris ekonomikaSi - ufro martivi gadaadgilebiT evrokavSirSi savizo<br />

mimosvlis TandaTanobiTi gamartivebiT, rasac Tan axlavs aralegaluri<br />

imigraciis SezRudva. TanamSromloba, aseve miznad isaxavs demokratiisa da<br />

kargi mmarTvelobis xelSewyobas, energiis usafrTxoebis gaZlirebas da garemos<br />

dacvas. aseve, xeli Seuwyos xalxTa Soris kontaqtebis gaRrmavebas, mxari<br />

dauWiros ekonomikur da socialur ganviTarebas <strong>damatebiTi</strong> dafinansebis<br />

SeTavazebis gziT sxvadasxva proeqtebisaTvis, raTa aRmofxvril iqnes<br />

disbalansi da gaizardos stabiluroba.<br />

aRmosavleTis partniprobis 5 mTavari elementi:<br />

1.asocirebis xelSekrulebebi<br />

2. bazarze gaumjobesebuli SeRwevadoba Rma da Tavisufali vaWrobis<br />

xelSekrulebebiT<br />

8


3. maRali mobiluoba, rac ganxorciledeba moblurobis da usafrTxoebis<br />

paqtebiT, savizo xelSekrulebebiT, saerTo Zalisxmeva korufciasa da<br />

organizebul danaSaulTan brZolaSi, aralegaluri migracis sakiTxebSi<br />

4. energiis usafrTxoeba<br />

5. regionaluri ganviTarebis mxardaWera, aseve wevr qveynebs Sorisac<br />

iniciativa sakmaod mravalferovania detalebSi da uzrunvelyofs samoqmedo<br />

rukas 5 elementiT. igi Camoyalibebulia ormxivi da mravamxrivi formatebiT.<br />

ormxrivi formati iTavliswinebs zemoT CamoTvlil sakiTxebs.<br />

aRmosavleTis partniorobis iniciativis mTavri elementia-asocirebis<br />

SeTanxmeba. saqarTvelosTan mimarTebaSi igi cvlis ,,partniorobisa da Tanam-<br />

Sromlobis Sesaxeb~ SeTanxmebas axali formatiT. es SeTanxmeba efuZneba Tavisufal<br />

vaWobaze TandaTanobiT gadasvlas da sxvadasxva mimarTulebiT politikis<br />

daaxloebas. saqarTvelosaTvis es niSnavs: ufro metad mWidro kavSirebs<br />

EU-sTan; Tavisufali vaWrobis perspeqtivas, infrastruqturis ganviTarebaSi met<br />

daxmarebas.<br />

qveyanasTan gaformebul farTo da yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis<br />

Sesaxeb SeTanxmebebs (Deep and Comprehensive Free Trade Agreements). aRniSnuli mizani<br />

warmoadgens asocirebis Sesaxeb SeTanxmebebis Semadgenel erT-erT ZiriTad elements.<br />

Tavisufali savaWro zona SemoRebul iqneba im partnior qveynebTan,<br />

romlebic msoflio savaWro organizaciis wevrebi arian. Tavisufali savaWro<br />

reJimi Seexeba mTlianad savaWro da aseve energetikul seqtorebs da gulisxmobs<br />

Tavisufali vaWrobis umaRles SesaZlo dones. evrokomisiis dokumenti<br />

grZelvadian perspeqtivaSi iTvaliswinebs aseve partnior qveynebs Soris Tavisufali<br />

vaWrobis Sesaxeb analogiuri SeTanxmebebis gaformebas, romlis Sedegic<br />

SesaZloa iyos samezoblos ekonomikuri gaerTianeba (Neighbourhood Economic<br />

Community).<br />

ekonomikuri integraciis gzaze Tavisufali vaWrobis reJimis miRweva<br />

ganixileba, rogorc mniSvlelovani pirvelsawyisi sruli ekonomikuri integraciisaTvis.<br />

saqarTvelosa da evrokavSiris savaWro-ekonomikuri urTierTobebi<br />

SeiZleba SevafasoT iseTi maCveneblebiT, rogoricaa sagareo savaWro brunva<br />

evrokavSiris regionis mixedviT, ganxorcielebul ucxour investiciebSi evrokavSiris<br />

qveynebis wili, eqsport-importis kvotebi amave regionis mixedviT. qveyanaTa<br />

kavSiris arsebiTi maxasiaTebelia maT Soris ufro mWidro savaWro-ekonomikuri<br />

urTierTobebis arsebobaa, vidre danarCen msofliosTan; Sesabamisad, qveyana<br />

romelic eswrafvis evrokavSiris wevrobas, miznad isaxavs gazardos Tavisi<br />

savaWro-ekonomikuri urTierTobebi amave gaerTanebasTan. am mxriv sainteresoa,<br />

rom evrokavSirSi gawevrianebis erT-erTi raodenobrivi kriteriumi (e.w. kopenhagenis<br />

krteriumi) aris evrokavSirTan saeqsporto vaWrobis wili vaWrobis saerTo<br />

moculobaSi - 53.6 %. am maCvenebels saqarTvelo sagrZnoblad CamorCeba<br />

2007 wels - 21.6%. 2006 wels evrokavSirTan savaWro balansSi deficiti 200 milion<br />

evros Seadgenda.<br />

evrokavSirTan importis procentuli maCveneblebi 2000-2008 wlebSi izrdeboda;<br />

misi wili mTlian importSi 26.55dan 37.8% mde meryeobda (sqema #1); eqsportis<br />

maCveneblebi procentul gamosaxulebaSi CamorCeboda importis analogiur<br />

9


maCveneblebs da ufro didi meryeobebiT xasiaTdeboda vidre importi.<br />

Sesabamisad, 2000-2008 wlebSi 17.7% dan 25.0%mde (sqema #2).<br />

saqarTvelos umsxviles sagareo-savaWro partniorebis ricxvSi evrokavSiris<br />

qveynebidan 2005 wels Sediodnen: germania (brunvis 7%), bulgareTi (brunvis<br />

3.4%), safrangeTi (brunvis 2.8 %); 2006 wels _ germania (brunvis 8.5 %), bulgareTi<br />

(brunvis 3.8%), italia (brunvis 2.7%); 2007 wels _ germania (brunvis 6.9%),<br />

bulgareTi (brunvis 3.8%).<br />

sqema #1 1 evrokavSiridan importirebuli produqciis wili mTlian<br />

importSi (procentobiT)<br />

40<br />

20<br />

26.5<br />

32 29.2<br />

37.8 35.6<br />

29.7 30 29.3 28.7<br />

0<br />

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

ganxorcielebul pirdapir ucxour investiciebSi evrokavSiri gvevlineba<br />

ZiriTad partniorad. (sqema #3) ekonomikuri integraciis erT-erTi faqtoria<br />

kapitalis koncentracia da gadaxlarTva, rac ayalibebs mZlavr winapirobas<br />

ekonomikebis urTierTdaaxloebisaTvis. am mxriv evrokavSiris qveynebi, evrokav-<br />

Siris regioni gvevlineba ZiriTad partniorad; swored am regionze modis<br />

ganxorcielebuli FDI-is didi wili. amasTan, mniSvnelovania, rom evropis samezoblo<br />

politikis samoqmedo gegmis erTerTi punqti(4.5) gulisxmobda investiciebis<br />

ormagi dabegvris Tavidan acilebis xelSekrulebebis gaformebas evrokavSiris<br />

wevr qveynebTan, rac ZiriTadad miRweulia. saqarTvelos finansTa<br />

saministros monacemebiT aRniSnuli xelSekrulebebi gaformebulia evrokav-<br />

Siris wevr 16 qveynasTan, inicirebulia sam qveyanasTan. igi moicavs evrokavSiris<br />

wevr yvela im qveynas, saidanac ganxorcielda pirdapiri ucxouri investiciebi<br />

bolo wlebis manZilze. 2007 wels umsxviles investorebs evrokavSiris qveynebidan<br />

warmoadgenda: niderlandebi, safrangeTi, gaerTianebuli samefo, CexeTi,<br />

dania.<br />

evrokavSirTan vaWrobisas saqarTvelo sargeblobs evrokavSiris<br />

SeRavaTebis (preferenciebis) zogadi sistemis meore reJimiT, romelsac ewodeba<br />

mdgradi ganviTarebis da kargi mmarTvelobis xelSewyobis specialuri sitema<br />

(GSP+). es reJimi saqarTveloze gavrcelda 2005 wlidan da igi moicavda periods<br />

2008 wlis CaTvliT. 10 dekembers, 2008 wels evrokavSirma saqarTvelos sami wlis<br />

1 wyaro: statiaSi gamoyenebulia saqarTvelos statistikis departamentis monacemebi da<br />

piradi gaangariSebebi<br />

10


vadiT 2009-2011ww. SeRavaTiani savaWro reJimi gaugrZela. saqarTvelos garda<br />

aRniSnuli reJimi msoflios 16 qveyanaze vrceldeba.<br />

sqema #2 1 evrokavSiris qveynebis wili mTlian eqsportSi<br />

(procentobiT)<br />

40<br />

20<br />

23.7<br />

19.4 18.3 17.7 19.8<br />

25 24.1 21.6 24.7<br />

0<br />

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

sqema # 3 evrokavSiris qveynebis mier ganxorcilebeuli pirdapiri<br />

ucxouri investiciebi (%uli wili mTlian FDI-Si)<br />

80<br />

60<br />

40<br />

30<br />

63.4<br />

34.9<br />

28.2<br />

39.2<br />

54.3<br />

34.2<br />

56.7<br />

41.9<br />

20<br />

0<br />

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

mdgradi ganviTarebisa da kargi mmarTvelos xelSewyobis specialuri<br />

reJimi evrokavSirma saqarTvelos kargi mmarTvelovbisa da mdgradi ganviTarebis<br />

mxardasaWerad mianiWa. saqarTvelos calmxrivad mieniWa Semcirebuli tarifiT<br />

an sabaJo mosakrebelis gareSe saqonlis saqarTvelodan evrokavSirSi eqsportirebis<br />

ufleba. es reJimi SesaZleblobas aZlevs eqsportiorebs: Seamciron<br />

saqonlis Rirebuleba da uzrunvelyon misi SedarebiT ufro maRali konkurentunarianoba<br />

Semcirebuli tarifebis xarjze, ukeT gavidnen saeqsporto bazrebze,<br />

ufro metad gazardon saeqsporto potenciali, moaxdinon Semdgomi investireba<br />

da zrda, gazardon pirdapiri ucxouri investirebis potenciali, miiRon<br />

1 moyvanili monacemebi 2004 wlamde moicavs evrokavSiris wevr 25 qveyanas, 2004 wlidan ki 27<br />

qveyanas bulgareTisa da rumineTis CaTvliT.<br />

11


ekonomikuri sargebeli TavianTi biznesisagan da masTan dakavSirebuli erTeulebisaTvis<br />

(kompaniebi, mSromelebi, dasaqmebulebi da momxmarebelebi)<br />

GSP+ reJimi 7200 dasaxelebis saqonelze vrceldeba. saqarTvelodan am<br />

saqonlis eqsportireba xorcieldeba sabaJo mosakreblebis gadaxdis gareSe an<br />

Semcirebuli sabaJo mosakreblebis gadaxdis Semdeg. kerZod, advaloremuli<br />

tarifi uqmdeba im saqonelze, romelic mxolod am moskreblis gadaxdas<br />

eqvemdebareba; asevea specialuri mosakrebeli, xolo im saqonelze, romelzec<br />

orive mosakrebeli unda iqnes gadaxdili, mdgradi ganviTarebisa da kargi<br />

mmarTvelobis specialuri reJimi mxolod ad valoremuli mosakreblis<br />

gauqmebas iTvaliswinebs.<br />

amave dros mniSvnelovania, rom evropis kavSiri sabaJo kavSiria, romlis<br />

wevri saxelmwifoebi erTmaneTTan vaWrobisas arc moskrebels ixdian da arc<br />

sabaJo formalobebs aformeben. evrokavSirSi importze erTani sabaJo tarifia<br />

dawesebuli. amitom, mas Semdeg, rac eqsportiori evrokavSiris wevr erT<br />

romelime wevr saxlemwifoSi sabaJo formalobebs gaformebs da mosakreblebs<br />

gadaixdis, saqoneli evrokavSiris savaWro qselSi Tavisuflad brunavs da erTi<br />

qveynidan meoreSi gadaadgildeba.<br />

Tumca unda aRiniSnos, rom kargi mmarTelobis xelSewyobis specialuri<br />

reJimi ar aTavisuflebs qarTul saqonels im teqnikuri da fitosanitaruli<br />

normebis Sesrulebis aucilebobisagan, romlebic evrokavSiris mieraa<br />

dadgenili. 1<br />

CASE/Global Insigh 2 -is kvlevebis daskvnis mixedviT, evrokavSirsa da<br />

saqarTvelos Soris martivi Tavisufali vaWrobis Sesaxeb xelSekruleba ar<br />

gamoiwvevs mSp-s zrdas. es arc aris gasakviri, radgan tarifebi saqarTvelodn<br />

eqsportze ukve isedac dabalia an zog SemTxvevaSi, saerTod gauqmebulia.<br />

FTA+ (Rrma da yovlismomcvleli Tavisufali vaWroba) evrokavSirsa da<br />

saqarTvelos Soris mniSvnelovnad gazrdis vaWrobis sargebels. CASE/Global<br />

Insight-is kvlevis mixedviT Rma da yovlismomcveli FTA-is SemTxvevaSi momdevno<br />

xuTi wlis ganmavlobaSi mSp-s zrdis tempi saqarTeloSi 1.5%-iT meti iqneba.<br />

usafrTxo garemoSi mobilurobis xelSewyoba `aRmosavleT partniorobis~<br />

prioritets warmoadgens. am mizniT, evrokavSirma unda SesTavazos partnior qveynebs<br />

`mobilurobisa da usafrTxoebis paqtebis~ gaformebis perspeqtiva, romelic<br />

moicavs mobilurobis xelSewyobis aspeqtebsa da usafrTxo garemos Seqmnis<br />

valdebulebebs. aRniSnuli paqtebi SesaZloa moicavdes TanamSromlobis Semdeg<br />

sferoebs: aralegaluri migraciis winaaRmdeg brZola; TavSesafris sistemis evrokavSiris<br />

standartebTan miaxloeba; integrirebuli sazRvris marTvis struqturebis<br />

Seqmna da am sistemis evrokavSiris kanonmdeblobasTan SesabamisobaSi<br />

moyvana; sasamarTlo sistemisa da policiis SesaZleblobebis gaZliereba, gansakuTrebiT<br />

korufciisa da organizebuli danaSaulis winaaRmdeg brZolis<br />

1 ufro vcrlad ixileT: evrokavSirTan vaWrobaSi arsebuli satarifo da arasatarifo barierebi,<br />

k. zaldastaniSvili Jur. saqarTvelos ekonomika #7-8. 2008 w. gv 34-45.<br />

htpp://ec.europa.eu/taxation_customs/<br />

2 CASE/Global Insight(2008), economic Feasibility, Genaral Economic Impact and Implications of A Free Trade Agreement<br />

between the European Union and Georgia, Final Report, May.<br />

12


TvalsazrisiT. aRniSnuli paqtebi gaformdeba TiToeul partnior qveyanasTan<br />

maTi saWiroebebis gaTvaliswinebiT. `mobilurobisa da usafrTxoebis paqtis~<br />

mobilurobis elementis ganmaxocielebeli instrumenti iqneba `partnioroba mobilurobisaTvis~,<br />

romelic moicavs aseve TanamSromlobas savizo politikis<br />

sferoSi. es ukanaskneli ganxorcieldeba etapobrivad, romlis saboloo mizania<br />

uvizo mimosvla konkretuli valdebulebebisa da Tanmdevi RonisZiebebis ganxorcielebiT,<br />

maT Soris ek-is finansuri daxmarebis gaTvaliswinebiT.<br />

SromiTi migraciis sferoSi evrokavSirsa da partnior qveynebs Soris TanamSromlobis<br />

kuTxiT evrokomisia gegmavs Sesabamisi Semafasebeli kvlevis Catarebas,<br />

romlis Sedegebis mixedviT evrokavSiri miiRebs gadawyvetilebas konkretuli<br />

partniori qveynis muSaxelisaTvis sakuTari SromiTi bazris gaxsnis, agreTve<br />

wriuli migraciis xelSewyobis Taobaze; evropuli samezoblo politikis<br />

farglebSi partniori qveynebis mier ukve aRebuli politikuri da samarTlebrivi<br />

valdebulebebis Sesrulebis xelSewyoba, rac uzrunvelyofs mobilurobis<br />

ganviTarebisaTvis usafrTxo garemos Seqmnas, kerZod zemoxsenebuli paqtis<br />

farglebSi yuradReba daeTmoba sazRvrebze maRali donis sazRvris marTvis<br />

procedurebis Camoyalibebas; pirad monacemTa dacvis efeqturi sistemis Seqmnas;<br />

organizebuli danaSaulis, trefikingisa da maRali donis korufciis winaaRmdeg<br />

brZolis kuTxiT erovnuli gegmebis SemuSavebasa da ganxorcielebas evrokav-<br />

Siris standartebis Sesabamisad da sxva.<br />

A`aRmosavleTis partniorobis iniciativa~ iTvaliswinebs partniori qveynebis<br />

ekonomikuri da socialuri ganviTarebis xelSewyobas, romelic gulisxmobs<br />

evrokavSiris ekonomikuri da socialuri politikis gamocdilebisa da<br />

meqanizmebis gaziarebas. TanamSromloba am sferoSi SesaZloa moicavdes Semdeg<br />

RonisZiebebs: urTierTgagebis memorandumis gaformeba regionul politikaze;<br />

partnior qveynebSi regionuli ganviTarebis programebis ganxorcieleba, romel-<br />

Ta mizania adgilobrivi infrastruqturis, adamianuri resursebis, mcire da<br />

saSualo sawarmoTa ganviTarebis xelSewyoba; evrokavSiris regionebsa da partniori<br />

qveynebis regionebs Soris uSualo TanamSromlobis ganviTarebis xelSewyoba<br />

samxreT-aRmosavleT, centralur da CrdiloeT evropaSi arsebul transnacionalur<br />

programebSi monawileobis gziT; sazRvrispira TanamSromlobis (Cross-<br />

Border Cooperation) programis gafarToeba partnior qveynebs Soris TanamSromlobis<br />

ganviTarebis xelSewyobis mizniT.<br />

amgvari midgoma, regionaluri politikis ganxorcileba mniSvnelovania<br />

TviT evrokavSiris Siga regionebisaTvis. ase magaliTad, 2000-2006 wlebis fiskalur<br />

struqturaSi evrokavSirma ganaTavsa 213 miliard evro(daaxlobiT erTi<br />

mesamedi EU-s biujetis) regionaluri politikis transferebisaTvis. am transferebma<br />

miaRwia 30.4 miliard evro weliwadSi, daaxlobeiT 0.35 % mSp-s da miaxlobiT<br />

3.2% beneficiari qveynebis regionis mSp-s. evrokavSiris regionaluri<br />

politika formalurad SemuSavebuli iyo evropis regionebis disproporciulobis<br />

Sesamcireblad. am politikis CarCoebSi dafinanseba modis mravali fondidan,<br />

erToblivad cnobili rogorc `struqturuli fondebi~; zogierTi maTgani<br />

13


Seqmnilia TviT am politikaze adre. regionebs, romelTac aqvT mSp erT sulze<br />

naklebi evrokavSiris saSulos 75%-isa arian mTavari benficiarebi. 1<br />

rac Seexeba iniciativis dafinansebas, evrokomisiis rekomendaciiT saWiroa<br />

finansuri resursebis mniSvnelovnad gazrda, raTa miRweul iqnas iniciativis<br />

farglebSi dasaxuli miznebi. evropuli samezoblo da partniorobis instrumentis<br />

mimdinare biujetiT 2008 wlisaTvis partniori qveynebisaTvis gaTvaliswinebulia<br />

daaxloebiT 450 milioni evro. evrokomisiis winadadebiT, mocemuli<br />

Tanxa etapobrivad unda gaizardos da 2013 wlisaTvis Seadginos 750 milioni<br />

evro, rac gulisxmobs damatebiT 350 milioni evros gamoyofas; xolo axali biujetis<br />

dagegmvisas, evrokomisia mizanSewonilad miiCnevs, finansuri daxmarebis<br />

kidev ufro gazrdas. `aRmosavleT partniorobis~ regionuli komponentis dasafinanseblad,<br />

evrokomisia SesaZleblad miiCnevs evropuli samezoblo da partniorobis<br />

instrumentis 2009 wlis regionuli programebis saxsrebidan gamoiyos<br />

250 milioni evro, raTa iniciativis farglebSi daigegmos prioritetuli regionuli<br />

proeqtebi.<br />

amrigad, aRmosavleTis partniorobis iniciativa saqarTvelosaTvis niSnavs<br />

axal SesaZleblobebs evrokavSirTan integraciis gzaze. qveynis sagareo veqtors<br />

ganapirobebs misi civilizaciuri resurebi, geografiuli mdebareoba da politikur-ekonomikuri<br />

mizanSewoniloba. patara qveynebis erovnuli interesebisa da<br />

usafrTxoebis prioritetebSi ekonomikuri kavSirebis stabilurobisa da eqsportis<br />

uzrunveyofis sakiTxebma TvalsaCino adgili daikaves. saqarTveloSi mTavari<br />

sagareo orientiri evrokavSirTan integraciaa, aRmosavleTis partiorobis<br />

iniciativa niSnavs saqarTvelosa da evrokavSirs Soris axal asocirebis xel-<br />

Sekrulebas, Tavisufali vaWobis reJimis perspeqtivas, maRal mobilurobas, savizo<br />

mimosvlis gamartivebas da regionaluri ganviTarebis mxardaWeras.<br />

evrokavSiris wevroba niSnavs qveynis konkurentunarianobis zrdas msoflio<br />

ekonomikaSi, saeqsporto potencialis zrdas da evrokavSirsa da saqarTvelos<br />

Soris urTierTvaWrobis tempis daCqarebas. qveynis ganviTrebis procesis xelSewyobas<br />

da saqarTvelos aRiarebas, rogorc demokratiuli qveynis myari ekonomikuri<br />

safuZvlebiT.<br />

1 European Integration, Regional Policy and Growth/ Ed by Bernard Funck and Lodovico Pizatti-Washington World<br />

bank, 2003 p 1-5<br />

14


Tavisufali industriuli zonebi saqarTveloSi da maTi<br />

ganviTarebis perspeqtivebi XXI saukuneSi 1<br />

irakli giorbeliZe<br />

Tsu bakalavri<br />

momzadebulia damoukideblad<br />

sabazro ekonomikaze gadasvlam, finansuri globalizaciis masStabebis zrdam, konkurentuli<br />

garemos gafarToebam da daxvewam dResdReisobiT axali gamowvevebis winaSe dagvayena.<br />

qveynis ganviTarebisaTvis saWiro gaxda meti novaciebisa da reformebis danergva _ ganxorcieleba.<br />

investiciebis Semodineba da maTi efeqtianad warmarTva saqarTvelos ekonomikis aRor-<br />

Zinebisa da ganviTarebis arsebiTi maCvenebelia da Tu qarTvel eqspertebs vendobiT, am etapze<br />

qveyanaSi `sainvesticio SimSili~ SeiniSneba. qvemoT mimovixilav Tu ra mniSvneloba aqvs Tavisufali<br />

industriuli da zogadad ekonomikuri zonebis Seqmnas erovnuli ekonomikis<br />

ganviTarebisTvis.<br />

vidre uSualod Tavisufali industriuli zonebis Sesaxeb visaubrebde, ganvixilav zogadad<br />

Tavisufal ekonomikur zonebs. Tavisufali ekonomikuri zonebi (Tez), igive ofSoruli<br />

zonebi me-20 saukunis meore naxevris msoflio ekonomikis mniSvnelovani movlenaa. isini<br />

xelsayreli warmonaqmnebia, zemogebis misaRebad da mniSvnelovan rols TamaSoben Ria ekonomikis<br />

principebis realizaciaSi. aq moqmedi ekonomikuri wesebi, berketebi da specialuri administraciuli<br />

kanonebi amsubuqeben samarTlebriv da sameurneo reJims. sabaJo, sainvesticio<br />

da sagadasaxado reJimi nebismieri sagareo da Sida investiciebisaTvis xelsayrelia da aqedan<br />

gamomdinare ofSoruli zonebi Tavisebur mimzidvel `xafangs~ warmoadgenen ucxouri kapitaldabandebebisaTvis.<br />

Tez-is ZiriTadi maxasiaTebelia sxvadasxva saxis preferenciebisa da stimulebis gamoyeneba,<br />

maT Soris:<br />

fiskaluri (saqmianobis garkveuli saxeobis sagadasaxado stimulireba);<br />

1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna kavkasiis universitetis mier organizebul studentTa saerTaSoriso<br />

konferenciaze `XXI saukunis ganviTarebis perspeqtivebi~ da daimsaxura III adgili.<br />

ibeWdeba Semcirebuli formatiT. moxsenebis sruli versia ganTavsebulia inglisur enaze gamocemul<br />

konferenciis amsaxvel krebulSi, Tb. 2009, gv. 138-143.<br />

http://www.fes.ge/geo/images/Fes_Files/Pulications08files/GEo09Publications/cu_2009.pdf<br />

15


finansuri (pirdapiri - uSualod sabiujeto saxsrebiT subsidireba da SeRavaTiani saxelmwifo<br />

kreditebi, arapidapiri - komunaluri momsaxurebis dabali fasis daweseba, nakveTis saijaro<br />

gadasaxadis Semcireba da sxv.);<br />

administraciuli _ sawarmos registraciisa da ucxo qveynis moqalaqeTa Sesvla-gasvlis<br />

procedurebis gamartiveba;<br />

sagareo ekonomikuri _ sagareo vaWrobaSi sabaJo mosakreblebis Semcireba an sulac gauqmeba.<br />

Tavisufali ekonomikuri zonis erT-erTi nairsaxeobaa Tavisufali industriuli zona<br />

(sxva saxeobebia: Tavisufali savaWro zona, Tavisufali sabaJo teritoria da sxv. ).<br />

konceptualuri TvalsazrisiT zonis or saxeobas ganasxvaveben. erTi maTgani teritoriul<br />

midgomas eyrdnoba da mkafiod gansazRvrul teritorias warmoadgens, sadac zonis yvela<br />

rezidentze zonaSi dadgenili ekonomikuri saqmianobis SeRavaTiani reJimi vrceldeba. meore<br />

konceptualuri midgoma funqcionalur xasiaTs atarebs da warmoadgens SeRavaTian reJims,<br />

romelic garkveuli saxeobis samewarmeo saqmianobis mimarT gamoiyeneba imis miuxedavad, Tu<br />

ekonomikuri agenti, romelic am saxeobis saqmianobas eweva, qveynis romel nawilSia.<br />

sazogadod, Tavisufali industriuli zona SeiZleba ganisazRvros, rogorc mkafiod<br />

Semofargluli teritoria, romelzec myardeba ekonomikur-finansuri saqmianobis gansakuTrebuli<br />

reJimi, mewarmeobis stimulirebis, meurneobis prioritetul sferoebSi ucxouri investiciebis<br />

mozidvisa da axali teqnologiebis danergvis mizniT.<br />

Tavisufal industriul zonebSi import-eqsportze sabaJo mosakrebeli moxsnilia. amis<br />

miuxedavad, mewarmeebi valdebulni arian awarmoon aRricxva da yovelwliurad waradginon<br />

deklaracia, sadac yvela produqcia da operacia unda iyos asaxuli. mraval qveyanaSi (makedonia,<br />

TurqeTi, gana, gvatemala, kosta-rika) mewarmeebi Tavisufldebian saSemosavlo gadasaxadisaganac.<br />

Tumca kosta-rikaSi, gvatemalaSi da ganaSi es SeRavaTebi mxolod pirveli 10<br />

wlis ganmavlobaSi moqmedebs. dRg-sgan mewarmeebi gaTavisuflebulni arian ruseTis,<br />

gvatemalisa da ganas Tavisufal industriul zonebSi, aqcizis gadasaxadisagan _ ruseTis<br />

federaciaSi, uZrav qonebaze gadasaxadisagan _ gvatemalaSi da a.S (ix. cxrili #1).<br />

cxrili #1. msoflios qveynebi da Tavisufali industriuli zonebi<br />

qveyana<br />

zonis<br />

Seqmnis<br />

iniciatori<br />

zonis<br />

moqmedebis<br />

vada<br />

ruseTi mTavroba 20 weli,<br />

dauSvebel<br />

ia vadis<br />

gagrZeleb<br />

akrZalvebi<br />

nedeulis mopoveba,<br />

garemosaTvis<br />

saxifaTo<br />

produqciis<br />

gadasaxadebisgan<br />

gaTavisufleba<br />

sabaJo mosakreblebi<br />

import-eqsportze,<br />

dRg, aqcizis gadasaxadi<br />

xelmZRvaneloba<br />

aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis<br />

federaluri<br />

organo<br />

16


TurqeTi mTavroba mTavrobas<br />

Tan SeTanxmebiT<br />

makedonia mTavroba<br />

kostarika<br />

gvatemal<br />

a<br />

palestin<br />

a<br />

sagareo<br />

vaWrobis<br />

saministro<br />

ekonomikis<br />

saministro<br />

ministrTa<br />

kabineti<br />

a<br />

50 weli<br />

(vadis<br />

gasvlis<br />

Semdeg<br />

SeiZleba<br />

kidev 25<br />

wliT<br />

gagr-<br />

Zeldes)<br />

saministr<br />

osTan<br />

SeTanxmebi<br />

T<br />

10 weli<br />

vrceldeb<br />

a gadasaxadebze<br />

SeRavaTebi<br />

ara<br />

umetes<br />

49 wlisa<br />

warmoeba,<br />

radioaqtiuri<br />

da birTvuli<br />

nivTierebebi<br />

-<br />

garemosaTvis saxifaTo<br />

produqcia,<br />

radioaqtiuri<br />

da birTvuli niv-<br />

Tierebebi, narkotikebi,<br />

iaraRis<br />

warmoeba, qimiuri,<br />

biologiuri<br />

produqcia<br />

garemosaTvis<br />

saxifaTo<br />

produqcia<br />

sabaJo mosakreblebi<br />

import-eqsportze,<br />

saSemosavlo<br />

gadasaxadi<br />

sabaJo mosakreblebi<br />

import-eqsportze,<br />

saSemosavlo gadasaxadi,<br />

gadasaxadi fulad<br />

gadmoricxvebze<br />

sabaJo mosakreblebi<br />

import-eqsportze,<br />

saSemosavlo<br />

gadasaxadi<br />

sabaJo mosakreblebi<br />

import-eqsportze,<br />

saSemosavlo gadasaxadi,<br />

uZrav qonebaze<br />

gadasaxadi, dRg,<br />

navTobis da gazis<br />

mopoveba,Tevzrewva,<br />

turizmi, xe-tyis<br />

rewva, Saqris<br />

warmoeba, yavis,<br />

kardamonis moyvana,<br />

bambis, bananis, sezamis,<br />

kauCukis<br />

warmoeba, msxvilfexa<br />

saqonlis mo-<br />

Seneba, radioaqtiuri<br />

nivTierebebis<br />

warmoeba<br />

- sabaJo mosakreblebi<br />

import-eqsportze<br />

-<br />

Tavisufali ekonomikuri<br />

zonis sa-<br />

Tavo ofisi (qmnis<br />

makedoniis<br />

mTavroba)<br />

korporacia (iqmneba<br />

mTavrobis mier)<br />

mTlianad ekisreba<br />

zonis damaarsebel<br />

firmas<br />

industriuli sakuTrebisa<br />

da Tavisufali<br />

industriuli<br />

zonebis sabWo<br />

(industriis<br />

saministrosTan<br />

arsebuli)<br />

irani<br />

uzbekeTi<br />

monRole<br />

Ti<br />

ministrTa<br />

kabineti<br />

parlamenti<br />

(olii<br />

mejlisi)<br />

parlamenti<br />

(didi<br />

mTavrobas<br />

Tan SeTanxmebiT<br />

parlament<br />

Tan SeTanxmebiT<br />

parlament<br />

Tan SeTan-<br />

-<br />

iseTi produqciis<br />

warmoeba, romelic<br />

zians ayenebs bunebriv<br />

resursebs<br />

da garemos<br />

akrZalulia iseTi<br />

produqciis Semo-<br />

sabaJo mosakreblebi<br />

import-eqsportze,<br />

uvizo reJimi<br />

sabaJo mosakreblebi<br />

import-eqsportze,<br />

specialuri<br />

savaluto reJimi<br />

sabaJo mosakreblebi<br />

import-eqsportze,<br />

Tavisufali zonis<br />

administracia<br />

(iqmneba mTavrobis<br />

mier)<br />

Tavisufali<br />

zonis<br />

administraciuli<br />

sabWo (qmnis ministrTa<br />

kabineti)<br />

Tavisufali<br />

zonis gubernatori<br />

17


gana<br />

mozambiki mTavroba<br />

xurali) xmebiT tana da warmoeba,<br />

romelic ikrZaleba<br />

monRoleTis<br />

kanonmdeblobiT<br />

prezidentis<br />

brZaneba<br />

adgens<br />

mTavroba<br />

garemosaTvis<br />

saxifaTo<br />

produqcia<br />

garemosaTvis<br />

saxifaTo<br />

produqcia<br />

dRg<br />

sabaJo mosakreblebi<br />

import-eqsportze,<br />

saSemosavlo<br />

gadasaxadi<br />

sabaJo mosakreblebi<br />

import-eqsportze,<br />

(iniSneba<br />

premierministris<br />

mier)<br />

10 weli<br />

vrceldeb<br />

a gadasaxadebze<br />

SeRavaTebi<br />

Tavisufali zonis<br />

sabWo (xelmZRvanelobs<br />

vaWrobisa<br />

da industriis ministri)<br />

mTlianad ekisreba<br />

zonis damaarsebel<br />

firmas<br />

Tavisufali industriuli zonebi Sromis axali saerTaSoriso danawilebis erT-erTi<br />

elementia. ekonomikis globalizaciis pirobebSi Tavisufali zonebi efeqturi instrumentia<br />

qveynis sagareo-ekonomikuri saqmianobis gasaaqtiureblad. amasTan, aRsaniSnavia, rom Tavisufali<br />

zonebis Seqmnisas aucileblad unda iqnas gaTvaliwinebuli uaryofiTi gamocdilebac:<br />

infrastruqturis gaumarTaoba - saqarTvelos rkinigzis dabali gamtarunarianoba, portebis<br />

mwiri infrastrutura<br />

adgilobrivi bazris simcire.<br />

sasurvelia gvaxsovdes, rom: 1). ucxoeli investorebi, rogorc wesi, `cariel adgilze~<br />

ar modian. isini Tavisufali zoniT interesdebian mxolod im SemTxvevaSi, Tu iq ukve aris<br />

saTanado infrastruqtura, an misi Seqmnis xarjebis adgilobrivi biujetidan dafinansebis<br />

saSualeba. infrastruqturis Seqmnis xarjebi ki zogjer mTliani investiciis TiTqmis 80%-s<br />

Seadgens. ase rom, mosazreba yvela xarjis ucxoeli investoris mier dafarvis Taobaze<br />

yovelTvis ar marTldeba.<br />

2). zogierT qveyanaSi Tavisufali industriuli zonebis Seqmna korufciis wyarod iqca.<br />

garkveuli garigebis safuZvelze mTavrobis mier ucxouri kompaniebisaTvis Tavisufal industriul<br />

zonaSi dawesebuli SeRavaTebi zogjer adgilobrivi mewarmeobisa da mTlianad qveynis<br />

interesebis sazianod moqmedebs.<br />

ganvixiloT SWOT analizi konkretulad foTis Tavisufali industriuli zonis<br />

magaliTze.<br />

Zlieri mxareebi:<br />

axali samuSao adgilebis Seqmnis SesaZlebloba;<br />

mimzidveli kapitaldabandebebi;<br />

konkurentuli garemos Seqmna;<br />

mzardi gadazidvebi;<br />

18


ganviTarebadi infrastruqtura;<br />

axali terminalis aSeneba.<br />

susti mxareebi:<br />

problemuri regioni;<br />

ganuviTarebeli infrastruqtura;<br />

naklebi kontroli qarTuli mxridan.<br />

SesaZleblobebi:<br />

iafi muSa-xeli;<br />

naklebi biurokratia;<br />

fiskaluri da administraciuli upiratesobebi;<br />

saSiSroebebi:<br />

riski mezobeli qveynidan;<br />

sainvesticio SimSilis zrda mTel qveyanaSi.<br />

amrigad, zemoaRniSnuli Camoyalibebuli Teoriuli aspeqtis safuZvelze, SegviZlia<br />

davaskvnaT, rom saqarTveloSi Tavisufali industriuli zonebis Seqmna ar gamoiwvevs<br />

investiciebis nakadebis fokusirebas mxolod am regionSi, radgan foTis adgilmdebareobas<br />

Tu gaviTvaliswinebT ZiriTadad eqsportze orientirebuli produqcia Seiqmneba, romelic<br />

Savi zRvis saSualebiT gava evropaSi. TiTqmis ganulebuli gadasaxadebi da umartivesi<br />

administraciuli procedurebi aris erT-erTi gza (Tuara erTaderTi) mzardi konkurenciis<br />

pirobebSi davainteresoT ama Tu im regioniT ucxoeli investorebi.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. parlamentis kvleviTi departamenti<br />

2. www.articlesbase.com<br />

3. www.economy.ge<br />

4. www.finchannel.com<br />

5. www.gbw.ge<br />

6. www.georgia.gov.ge<br />

7. www.georgiatoday.ge<br />

8. www.mof.ge<br />

9. ww.magazine.amcham.ge<br />

19


იან.00<br />

იან.01<br />

იან.02<br />

იან.03<br />

იან.04<br />

იან.05<br />

იან.06<br />

იან.07<br />

იან.08<br />

იან.09<br />

finansuri krizisi<br />

(`binaTmflobelobis mania~) 1<br />

nino fxikiZe<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asoc. prof m. julayiZe<br />

dResdReisobiT finansuri krizisi msoflios erT-erT ZiriTad<br />

problemas warmoadgens. man gavlena iqonia ara mxolod sabanko seqtorze,<br />

aramed dasaqmebis maCvenebelsa da sxva socialur problemebze. mokled<br />

rom vTqvaT, `msoflioSi naRdi fulis deficitia~. mosaxleoba cdilobs<br />

krizisis pirobebSi gaakeTos garkveuli saxis sadazRveo danazogebi.<br />

amavdroulad bankebic amcireben gasacemi kreditebis odenobas.<br />

msoflios finansuri krizisis Sedegemi saqarTvelos ekonomikazec aisaxa.<br />

momxmareblebi aRar yiduloben imden saqonels, rasac isini yidulobdnen<br />

uwin. miuxedavad imisa, rom savaWro centrebi did fasdaklebebs<br />

iuwyebian – momxmareblebi mainc erdidebian ZviraadRirebuli produqciis<br />

yidvas.<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

-5<br />

-10<br />

-15<br />

US retail sales, % change<br />

wyaro: ekonomikuri analizis biuro (aSS)<br />

1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna kavkasiis universitetis mier organizebul studentTa saerTaSoriso<br />

konferenciaze `XXI saukunis ganviTarebis perspeqtivebi~. ibeWdeba Semcirebuli<br />

formatiT. moxsenebis sruli versia ganTavsebulia inglisur enaze gamocemul konferenciis amsaxvel<br />

krebulSi, Tb. 2009, gv. 164-169.<br />

http://www.fes.ge/geo/images/Fes_Files/Pulications08files/GEo09Publications/cu_2009.pdf<br />

20


იან.00<br />

მაის.00<br />

სექ.00<br />

იან.01<br />

მაის.01<br />

სექ.01<br />

იან.02<br />

მაის.02<br />

სექ.02<br />

იან.03<br />

მაის.03<br />

სექ.03<br />

იან.04<br />

მაის.04<br />

სექ.04<br />

იან.05<br />

მაის.05<br />

სექ.05<br />

იან.06<br />

მაის.06<br />

სექ.06<br />

იან.07<br />

მაის.07<br />

სექ.07<br />

იან.08<br />

მაის.08<br />

სექ.08<br />

იან.09<br />

00 Q1<br />

00 Q3<br />

01 Q1<br />

01 Q3<br />

02 Q1<br />

02 Q3<br />

03 Q1<br />

03 Q3<br />

04 Q1<br />

04 Q3<br />

05 Q1<br />

05 Q3<br />

06 Q1<br />

06 Q3<br />

07 Q1<br />

07 Q3<br />

08 Q1<br />

08 Q3<br />

sabazro subieqtebs aRar aqvs sakmarisi Tanxa, rom dafaron saprocento<br />

gadasaxadebi. swored amitom, imata komerciuli da sayofacxovrebo<br />

farTebis giravnobebis raodenobam. aSS-Si gadauxdeli sesxebis odenoba<br />

wina wlebSi saSualod mxolod 2%-s Seadgenda. axla ki 5-6%-mdea<br />

gazrdili.<br />

wyaro: ekonomikuri analizis biuro (aSS)<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

Residential mortages<br />

Commercial mortgages<br />

`bolo 16 weliwadSi umuSevroba aRwevs umaRles maCvenebels~ – wers<br />

The New York Times. msoflioSi samsaxuridan gaTavisuflebuli personalis<br />

odenoba nel-nela matulobs.<br />

9.0<br />

8.0<br />

7.0<br />

6.0<br />

5.0<br />

4.0<br />

3.0<br />

US unemployment rate, %<br />

21


იან.00<br />

აპრ.00<br />

ივლ.00<br />

ოქტ.00<br />

იან.01<br />

აპრ.01<br />

ივლ.01<br />

ოქტ.01<br />

იან.02<br />

აპრ.02<br />

ივლ.02<br />

ოქტ.02<br />

იან.03<br />

აპრ.03<br />

ივლ.03<br />

ოქტ.03<br />

იან.04<br />

აპრ.04<br />

ივლ.04<br />

ოქტ.04<br />

იან.05<br />

აპრ.05<br />

ივლ.05<br />

ოქტ.05<br />

იან.06<br />

აპრ.06<br />

ივლ.06<br />

ოქტ.06<br />

იან.07<br />

აპრ.07<br />

ივლ.07<br />

ოქტ.07<br />

იან.08<br />

აპრ.08<br />

ივლ.08<br />

wyaro: ekonomikuri analizis biuro (aSS)<br />

mosaxleoba amjobinebs dazogos fuladi saxsrebi, radganac maT<br />

ar aqvT momavlis imedi: SeiZleba isinic gaaTavisuflon samsaxuridan, an<br />

xelfasis odenoba Seumciron. swored amitom cdiloben dazogon fuli,<br />

vidre xarjon ZviradRirebul produqciasa Tu momsaxurebaze. amis<br />

Sedegia is, rom ZviradRirebul kurortebze damsvenebelTa odenobam<br />

iklo.<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

-1<br />

-2<br />

-3<br />

-4<br />

დეკ.08<br />

ივნ.08<br />

დეკ.07<br />

ივნ.07<br />

დეკ.06<br />

ივნ.06<br />

დეკ.05<br />

ივნ.05<br />

დეკ.04<br />

ივნ.04<br />

დეკ.03<br />

ივნ.03<br />

დეკ.02<br />

ივნ.02<br />

დეკ.01<br />

ივნ.01<br />

დეკ.00<br />

ივნ.00<br />

დეკ.99<br />

ივნ.99<br />

დეკ.98<br />

ივნ.98<br />

დეკ.97<br />

ივნ.97<br />

დეკ.96<br />

ივნ.96<br />

დეკ.95<br />

ივნ.95<br />

wyaro: ekonomikuri analizis biuro (aSS)<br />

ukanasknel wlebSi msoflio, gansakuTrebiT ki ganviTarebadi qveynebi<br />

mSeneblobis bumiT xasiTdeboda. Tumca finansurma krizisma, maTac<br />

daamCnia kvali da bevri mSenebloba SeCerda kidec. evropaSi mSeneblobebis<br />

krizisi jer kidev 2007wels daiwyo, rodesac evrozonaSi asa-<br />

Senebel sacxovrebel saxlebze mSeneblobis nebarTvebis maCvenebelma<br />

kleba iwyo da nuls qvemoT Camovida. 2008 wlis ganmavlobaSi mSeneblobebze<br />

nebarTvebis odenoba 25-30%-iT Semcirda.<br />

30.0<br />

20.0<br />

10.0<br />

0.0<br />

-10.0<br />

-20.0<br />

-30.0<br />

-40.0<br />

22


mniSvnelovnad iklo warmoebuli produqciis odenobam, gansakuTrebiT<br />

ki, evrozonaSi. saqonlis warmoebam agreTve mniSvnelovnad daiklo<br />

iseT ganviTarebad qveynebSi, rogorebicaa CineTi, taivani, singapuri da<br />

sxva industriuli qveynebi. amis ZiriTadi mizezi ki is gaxlavT, rom<br />

aziis industriuli qveynebis mier warmoebuli produqciis ZiriTadi<br />

momxmareblebi evropelebi da aSS-s mosaxleobaa; maT aRar aqvT sakmarisi<br />

Tanxa, Sesabamisad aRar SeuZliaT daxarjon didi odenobiT Tanxa.<br />

rogorc vxedavT, msoflios finansur kriziss ekonomikisTvis<br />

saxifaTo Sedegebi mohyva. es procesi kvlavac grZeldeba. magram ra aris<br />

finansuri krizisis warmoSobis mizezi? amasTan dakavSirebiT ramdenime<br />

mosazreba arsebobs.<br />

`msoflio finansuri krizisis gaRrmavebis mizezi procesebze<br />

mTavrobebis susti reagireba iyo~, _ ganacxada aSS_is prinstonis<br />

universitetis profesorma, mklevarma da ekonomikis dargSi 2008 wlis<br />

nobelis premiis laureatma pol krugmanma (Paul Robin Krugman, 1953). misi<br />

gancxadebiT, `umTavresi mizezi krizisis gaRrmavebisa aris is, rom yovel<br />

stadiaze mTavrobebi sustad reagirebdnen procesebze. aman ndobis<br />

faqtori Seamcira, rac kriziss ganviTarebisken ubiZgebda~.<br />

ekonomistebis umravlesoba pol krugmanis msgavsad miiCnevs, rom<br />

finansuri krizisis warmoSobisa da gaRrmavebis mizezebia:<br />

axali biznesebis siWarbe,<br />

saxelmwifo kontrolis nakleboba,<br />

naklebi regulireba,<br />

didi raodenobiT sagareo vaWroba,<br />

saxelmwifos mxridan naklebi danaxarjebis gaweva.<br />

magram arsebobs finansuri krizisis warmoSobisa da gaRrmavebis<br />

gansxvavebuli mizezebi, romelsac ZiriTadad “avstriuli skolis”<br />

warmomadgenlebi aRiareben. maTi azriT finansuri krizisis gaRrmavebis<br />

ZiriTadi mizezi intervenciaa:<br />

‣ monetarul sistemaSi _<br />

<br />

<br />

centraluri bankis funqcionirebis meqanizmi,<br />

iuridiuli fuli,<br />

centraluri bankis mier garantirebuli rezervebi.<br />

‣ saxelmwifo mxridan intervencia da garantiebi _<br />

<br />

<br />

<br />

iafi kreditebis programebi,<br />

giravnobebi,<br />

saxelmwifos mxridan biznesebi garkveuli saxiT uzrunvelyofa.<br />

23


finansuri krizisis gamomwvevi ZiriTadi mizezi ipoTekuri<br />

dakreditebis sistema iyo, romelsac `binaTmflobelobis mania~ vuwode.<br />

krizisis Cemeuli interpretacia, SeiZleba aixsnas im faqtebiT,<br />

romlebsac adgili hqonda msoflios ganviTarebis tendenciebSi: _<br />

istoriulad dabalma saprocento ganakveTebma, investiciaTa didma<br />

odenobam, rwmenam, rom uZravi qoneba – binebis saxiT karg investicias<br />

warmoadgens da imis warmodgenam, rom binebis fasebi arasdros ecema,<br />

gamoiwvia finansuri krizisi. aSS-s saganZuris departaentis mdivani, jon<br />

snou, 2005 wels aRniSnavda: `varaudi imisa, rom SesaZlebelia sacxovrebeli<br />

saxlebis bazarma<br />

marcxi ganicados,<br />

sruliad<br />

daujerebelia~. am periodSi<br />

marTlac bevr<br />

ekonomists miaCnda, rom<br />

es ekonomikis dausrulebeli<br />

bumi iyo.<br />

xalxs, romlebsac ukve<br />

hqondaT sakuTari<br />

saxli, yidulobdnen<br />

meores ipoTekuri<br />

sesxiT – ukve maT<br />

mflobelobaSi<br />

arsebuli saxlis giravnobiT, ramac gamoiwvia fasebis zrda. aSS_Si<br />

saerTo safinanso da sabanko krizisis uSualo winamorbedi iyo 2007<br />

wels maRali riskis mqone ipoTekuri kreditebis krizisi (subprime), anu<br />

iseTi pirebis ipoTekuri dakrediteba, romlebsac gaaCndaT dabali<br />

Semosavlebi da cudi sakredito istoria, anu saerTo jamSi, bankebi<br />

gascemdnen ipoTekur sesxebs yvelaze, visac surda sakuTari saxli. saboloo<br />

jamSi ki Sedegad miviReT argadamxdelTa didi odenoba.<br />

swored `saxlis flobis maniam~ gamoiwvia qalaqebis gadaWedva<br />

sacxovrebeli saxlebis mSeneblobebiT. imis gamo, rom miwodeba ukve<br />

aRemateboda moTxovnas, daeca binebze fasebic. Tumca visac ukve didi<br />

odenobiT ipoTekuri krediti hqondaT gamotanili da maT dafarvas veRar<br />

axerxebdnen, ekargebodaT ukve maT mflobelobaSi arsebuli dagiravnebuli<br />

uZravi qonebac (radganac giravnoba Tavisi SinaarsiT mocavs<br />

SedarebiT nakleb Tanxas, vidre binis realuri sabazro fasi). banki<br />

veRarc argadamxdelebisTvis CamorTmeul saxlebs veRar yidda, ramac<br />

gamoiwvia sabanko krizisi. bankebi veRar gascemdnen sesxebs, ramac<br />

24


gamoiwvia maTi aqciaTa fasis mkveTri vardna. `Cven didi problemis winaSe<br />

vdgavarT~, – jorj buSi 2008 wlis seqtembers.<br />

rac Seexeba umuSevrobis dones, finansuri krizisis pirobebSi man<br />

SedarebiT mateba ganicada 2008 wlis bolos. sxvadasxva bankidan da<br />

safinanso organizaciebidan saerTo<br />

jamSi daaxloebiT 6000-mde<br />

umuSevrobis raodenoba<br />

(2002-2007wlebi)<br />

TanamSromeli<br />

gaaTavisufles.<br />

developerulma biznesebmac ganicades<br />

aTasi kaci<br />

kraxi. developerebis mier<br />

280<br />

dasaqmebulTa saerTo odenoba<br />

agvistos movlenebsa da finansur 260<br />

krizisamde 70 000 adamiani iyo.<br />

240<br />

dResdReisobiT ki naxevari maTgani<br />

220<br />

dausaqmebelia. WiaTurmanganumis,<br />

madneulis (bolnisi), azotis (rusTavi) 200<br />

da sxva msxvili sawarmoebidanac<br />

2002 2003 2004 2005 2006 2007<br />

etapobrivad xdeba momuSaveTa<br />

gaTavisufleba. momsaxure personals amcireben agreTve kvebis obieqtebsa<br />

da supermarketebSi. momuSave personalis gaTavisuflebasTan erTad<br />

iklebs momuSaveTa xelfasis odenobac. swored amis Sedegia is, rom<br />

daqmebulTa 35% saarsebo minimumze nakleb xelfass iRebs.<br />

dasaqmebulebis raodenoba<br />

(2002-2007 wlebi)<br />

aTasi kaci<br />

1900<br />

1800<br />

1700<br />

1600<br />

2002 2003 2004 2005 2006 2007<br />

wyaro: saqarTvelos statistikis<br />

departamenti<br />

saqarTveloSi umuSevrobis done 2005-2007 wlebSi nel-nela<br />

mcirdeba, Tumca es sulac ar niSnavs imas, rom dasaqmebulTa odenoba<br />

iklebs – piriqiT dasaqmebulebis maCvenebelic umuSevrobis proporciulad<br />

iklebs.<br />

rac Seexeba umuSevrobis dones aSS-Si. aSS-s mTavrobis pres-relizis<br />

mixedviT umuSevrobis donem aSS-Si 7.2%-s miaRwia. aseve gasaTvalis-<br />

25


winebelis is faqtic, rom umuSevarTa raodenobaSi ar Sedis milionobiT<br />

adamiani, romlebic naxevar ganakveTSi muSaoben da ver pouloben srulganakveTian<br />

samsaxurs. aseTi saxis umuSevrebi miekuTvnebian U-3 dones.<br />

umuSevrobis U-6 done warmoadgens umuSevrobis realur maCvenebels,<br />

romelic 13.5%-s warmoadgens. rogorc vxedavT, arsebuli realuri umuSevrobis<br />

done sakmaod maRalia, magram SeiZleba isic vTqvaT, rom miuxedavad<br />

aseTi maRali maCveneblisa, igi mainc araa didi depresiis periodSi<br />

arsebuli umuSevrobis donis odenobis. rogorc viciT, didi depresiis<br />

periodSi umuSevrobis done 25%-s warmoadgenda – yoveli meoTxe amerikeli<br />

umuSevari iyo. magram Tu arsebuli umuSevrobis gamoangariSebisas<br />

1930-iani wlebSi gamoyenebul meTods mivmarTavT, 13.5 %-is nacvlad 17.5%-s<br />

miviRebT. ase, rom aucilebelia umuSevrobis winaagmdeg garkveuli saxis<br />

qmedebebi ganaxorcielos aSS-m, Torem didi depresiis msgavsi periodi<br />

gardauvali iqneba. kvlavac rogorc vxedavT, farTod ganviTarebuli saerTaSoriso<br />

ekonomikuri urTierTobebidan gamomdinare, aSS_Si dawyebuli<br />

finansuri krizisi jaWvuri reaqciiT moedo mTels msoflios,<br />

gansakuTrebiT ki im qveynebs, romelTac aSS_sTan sagareo ekonomikuri<br />

urTierTobebi aqvT (maT Soris bunebrivia, saqarTvelosac). gamomdinare<br />

iqidan, rom saqarTvelos ekonomika msoflio ekonomikis Semadgeneli<br />

nawilia, msoflio finansurma krizisma saqarTvelos ekonomikazec iqonia<br />

gavlena da qveyana mravali gamowvevis winaSe daayena. krizisis pirveladi<br />

Sedegebi ukve saxezea da misi gaRrmaveba wlis ganmavlobaSi gardauvalia.<br />

msoflio ekonomikur krizisamde saqarTvelos xelisufleba<br />

nominalur mSp_s 21535,9 mln laris moculobiT prognozirebadia, xolo<br />

krizisis Sedegebis gamovlenis Semdeg xelisuflebis prognozi 21308,7<br />

mln laria (Semcireba navaraudevia 227,2 mln lariT, rac daaxloebiT<br />

1,05%_iani Semcirebaa). realuri mSp_s zrda Tavdapirvelad navaraudevi<br />

iyo 4,0%_is odenobiT, xolo krizisis Sedegebis gamovlenis Semdeg _<br />

2,5%_iT. 2008 wels realuri mSp_s zrda, nacvlad dagegmili 8%_isa,<br />

xelisuflebis prognoziT iqneba mxolod 2,0%.<br />

saqarTvelos erovnuli bankis monacemebis mixedviT, depozitebsa da<br />

sesxebs Soris uaryofiTi balansi 2008 wlisaTvis daaxloebiT mTliani<br />

Siga produqtis 13%-s warmoadgens.<br />

sabanko sistemaSi, depozitebsa da kreditebs Soris mniSvnelovani<br />

Seusabamoba SeiZleba ganxilul iqnes diamond-dibvingis modelis mixedviT.<br />

rac Seexeba investiciebs, saqarTveloSi investiciebis mniSvnelovani<br />

Semcireba jer kidev agvistos movlenebis Semdeg daiwyo. mimdinare etapze<br />

aseve gvaqvs msoflio finansuri krizisiT gamowveuli investiciebis<br />

Semcirebis tendencia. igi aseve ukavSirdeba saqarTveloSi msxvili saprivatizacio<br />

obieqtebis nusxis amowurvas, xolo mcire saprivatizacio<br />

26


obieqtebi mniSvnelovan aminds ver qmnian. xelisuflebis prognoziT, 2008<br />

wels saqarTvelom miiRo 2,17 mlrd aSS dolaris investicia, xolo 2009<br />

wels dagegmilia mxolod 1,7 mlrd dolaris mozidva. investiciebis Semcirebis<br />

magaliTebidan mxolod ramdenimes dasaxeleba sakmarisia imisaTvis,<br />

rom finansuri krizisisa da agvistos movlenebis Semdgomi periodis<br />

sainvesticio krizisSi davrwmundeT:<br />

‣ agvistos cnobili movlenebis Semdeg, msoflio finansuri krizisis<br />

fonze, yazaxurma kompania `yazmunaigazma~ (KazMunaiGaz) uari ganacxada<br />

saqarTveloSi dagegmil 1 mlrd dolaris investiciaze, romliTac baTum-<br />

Si navTobgadamamuSavebeli qarxana unda aSenebuliyo;<br />

‣ amerikulma kompania `qliar sTrim holdingma~ saqarTveloSi gamocxadebul<br />

investiciaze uari Tqva. kompaniam auqcionze `vai maqsis~ sixSire 9<br />

milion 300 aTas larad SeiZina da ukabelo internet_servisis awyobas<br />

gegmavda. kompaniis qarTveli partniorebis gancxadebiT, proeqti CaiSala<br />

da `qliar sTrimi~ safasurs, romelic noembris bolosTvis unda gadaexada,<br />

aRar gadaixdis.<br />

ra aris yvelaze saxarbielo finansur krizisTan dakavSirebiT 2009 wels?<br />

esaa:<br />

‣ msoflio finansurma krizisma gavlena iqonia ara mxolod safinanso an<br />

sawarmoo sferoze, aramed realur ekonomikazec;<br />

‣ Sinameurneobebis mier danazogebis odenoba izrdeba;<br />

‣ bankebi aRar gacemen sesxebs;<br />

‣ eqsportis moculoba iklebs;<br />

‣ farTo moxmarebis saqonlis fasebi ecema;<br />

‣ ganviTarebad qveynebs didi sabiujeto deficiti aqvT – wina wlebSi, isini<br />

biujetis deficitis pirobebSi deficitis Sesavsebad Tanxebs sesxulobdnen<br />

`mdidari qveynebidan~, magram axla ukve isinic, krizisSi imyofebian,<br />

ris gamoc ver xorcieldeba sagareo sesxebis gacema. ase rom,<br />

mevale erebi iZulebi xdebian, rom daagrovon aqtivebi da maTi gayidviT<br />

dafaron sagareo valebi.<br />

aSS_s finansTa ministrma henri polsonma, federaluri sarezervo<br />

sistemis da kongresis warmomadgenlebTan erTad 2008 wlis seqtemberSi<br />

daasrula ekonomikis stabilizaciis sagangebo gegmaze muSaoba (Emergency<br />

Economic Stabilization Act of 2008), romelsac mogvianebiT polsonis gegma<br />

ewoda. aRniSuli gegma iTvaliswinebda aSS_s federaluri sarezervo<br />

sistemidan 700 mlrd aSS dolaris gamoyofas, romliTac specialurad<br />

amisTvis Seqmnili saxelmwifo korporacia moaxdenda bankebisgan problemuri<br />

aqtivebis gamosyidvas. gegma sami mTavari mimarTulebisgan<br />

Sedgeba:<br />

1. problemuri aqtivebis gamosyidvis programa;<br />

27


2. biznesisa da mosaxleobisTvis sagadasaxado SeRavaTebi;<br />

3. energetikis sferos specialuri stimulireba.<br />

2008 wlis 25 noembers cnobili gaxda federaluri sarezervo sistemis<br />

ganzraxva, aSS_s bankebSi damatebiT Caedo 800 mlrd aSS dolari,<br />

rac mimarTuli unda yofiliyo momxmarebelTa sacalo dakreditebis<br />

stimulirebisTvis. gamocxadebuli programa iTvaliswinebda federaluri<br />

sarezervo sistemis mier 600 mlrd aSS dolaris kreditis gamosyidvas,<br />

rac gacemuli da garantirebuli iyo Fannie Mae, Freddie Mac, Ginnie Mae<br />

ipoTekuri saagentoebisa da federaluri bankebis samomxmareblo<br />

kreditebiT.<br />

polsonis gegmam gamoiwvia eqspertebisa da kongresmenebis nawilis<br />

ukmayofileba. igi exeboda saxsrebis wyaroebs da fulis aseTi emisiis<br />

Sedegebs, rasac SeuZlia miiyvanos aSS_s valuta devalvaciamde. maTi<br />

azriT, bankebisgan problemuri aqtivebis gamosyidvaze efeqtiani iqneboda<br />

hejirebis fondis Seqmna, romelic daazRvevda am aqtivebiT gamowveul<br />

danakargebs bankebsa da sxva safinanso institutebSi.<br />

rac Seexeba saqarTvelos samomavlo qmedebebs, qveynis xelisuflebam<br />

arsebuli problemebi unda warmoidginos erTianad, ris safuZvelzec<br />

spontanuri RonisZiebebis gatarebidan unda gadaerTos Tanmimdevruli<br />

RonisZiebebis gatarebaze. prioritetebi unda iyos mkafio, realuri da<br />

qveynis ekonomikuri zrdis stimulirebaze orientirebuli. amasTan,<br />

aucilebelia donorebidan miRebuli daxmarebebis da kreditebis<br />

gegmazomieri xarjva. qveynis xelisuflebas mudmivad unda axsovdes, rom<br />

dagegmili 4,5 ar aris mxolod daxmareba da misi didi nawili ramdenime<br />

wlis Semdeg ukan unda iqnas dabrunebuli, Tanac Sesabamisi saprocento<br />

ganakveTebis gadaxdiT. Sesabamisad unda gaviTvaliswinoT ganviTarebadi<br />

qveynebis krizisidan gamosavlis gzebi da ar davuSvaT uaresi Sedegebis<br />

miReba “binaTmflobelobis maniiT” warmoSobili finansuri krizisidan.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamenti, 2002-2008<br />

wlis maCveneblebi;<br />

2. saqarTvelos erovnuli banki<br />

3. Asia News Reports – The straits times (Publication Date: 28-11-2008)<br />

4. The Economist – Economist Intelligence Unit (January/February 2009)<br />

5. Bureau of Economic Analysis<br />

(http://www.bea.gov/newsreleases/national/gdp/gdpnewsrelease.htm)<br />

6. Bureau of the census (http://www.census.gov/<br />

28


informaciuli revolucia da ekonomikuri<br />

politikis evolucia 1<br />

giorgi nikuraZe<br />

Tsu magistranti<br />

mecn-xelm: asoc. prof. i. gogoriSvili<br />

Tanamedrove msoflio aris mxilveli im TiTqos warmoudgeneli movlenisa rasac<br />

hqvia informaciuli revolucia da ekonomikuri politikis evolucia. XXI saukuneSi<br />

ukve realuria qveynis ekonomikuri politikis gamtareblebsa da moqalaqeebs<br />

Soris diskusia da urTierToba Suamavlebis gareSe, rac informaciuli teqnologiebis<br />

revoluciurma ganviTarebam moitana.<br />

axlo momavalSi igegmeba gadaadgilebis globaluri kontrolis sistemis Seqmna<br />

romelic revoluciur cvlilebebs gvpirdeba. saxemwifos ekonomikuri politikis<br />

gatarebis axali revoluciuri instrumentebi Seqmnis procesSia, romlis Semdeg<br />

saxelmwifos mmarTvelobas SeeZleba miiRos ufro mdgradi da optimaluri prevenciuli<br />

zomebi raTa qveynis keTildReobis xelisSemSleli procesebis identificireba CanasaxSive<br />

ganxorcieldes da Semdeg misi ara ganadgureba, aramed gadaprogrameba<br />

moxdes, rac TavisTavad resursebis efeqtianad gamoyenebis saSualebas mogvcems.<br />

globalizaciis procesis yvelaze xelisSemwyob faqtorad SeiZleba CaiTvalos<br />

teqnologiuri progresi da informaciuli revlucia, rac Tavis mxriv gulisxmobs<br />

msoflios rogorc erT organizmad xedvis saSualebas. globaluri informaciis damuSavebiT<br />

SesaZlebelia ara marto tendenciebis winaswarmetyveleba, aramed maTi mar-<br />

Tva da modelireba.<br />

yvelaze arsebiTad SeiZleba CaiTvalos globaluri ganviTarebis modelis simulaciis<br />

SesaZlebloba, rac Tavis Tavad msoflios mmarTvel organoebs saSualebas<br />

miscems dainaxon miliardobiT ganviTarebis proeqcia da amoirCion yvelaze optimaluri<br />

saerTo globaluri interesebis gaTvaliswinebiT.<br />

aRsaniSnavia gardamaval etapze myofi adamianTa bedi, romlebic iSviaTad iyeneben<br />

an sulac ar iyeneben personalur kombiutersa da sxva Tanamedrove informaciul<br />

teqnologiebs. mecnierebma aqac miagnes gamosavals da daiwyes specialuri ganaTlebis<br />

sistemaze muSaoba, romelis Sedegadac bevrad gamartivdeba XXI saukunis infor-<br />

1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna kavkasiis universitetis mier organizebul studentTa saerTaSoriso<br />

konferenciaze `XXI saukunis ganviTarebis perspeqtivebi~. ibeWdeba Semcirebuli<br />

formatiT. moxsenebis sruli versia ganTavsebulia inglisur enaze gamocemul konferenciis amsaxvel<br />

krebulSi, Tb. 2009, gv. 129-132.<br />

http://www.fes.ge/geo/images/Fes_Files/Pulications08files/GEo09Publications/cu_2009.pdf<br />

29


maciuli teqnologiebis aTviseba maT Soris vinc gaurboda swavlas informaciuli<br />

teqnologiebis auTviseblobis SiSis gamo.<br />

sainteresoa semantiur programebze dafuZnebuli globaluri biblioTekis proeqtis<br />

Sesaxeb saubari. jer-jerobiT is Canasaxovan procesSia, magram axlo momavalSi<br />

Semecnebis individualuri algoriTmiT albaT iqneba amgvari biblioTekebis erTwliani<br />

xSiri stumrobebis Sedegad, XIX saukunis yvelaze ganaTlebul adamianze ganaTlebuli<br />

gaxdeT.<br />

XXI saukunis ekonomikur-politikuri procesebi sruli transformaciis<br />

tendenciis winaSe dgas. mimdinare saukuneSi prioritetulia swavlaze orientirebuli<br />

da da swavlis unaris mqone axalgazrdebis xelisSemwyobi politikis gatareba<br />

yvela saxelmwifoSi, raTa jansaRi konkurenciis pirobebSi gamovlindes saxelmwifo-<br />

Ta inteleqtualuri potenciali romelic maT gasuli saukuneebis ganmavlobaSi daagroves.<br />

aRniSnuli mniSvnelovani etapia informaciuli revoluciis labirinTidan swori<br />

gzis sapovnelad. aucilebelia oqros Sualedis povna informaciis aTvisebasa da<br />

miwodebas Soris, swored am sferoSia ekonomikuri politikis specialistebis Ziri-<br />

Tadi roli, radgan maT SeswevT unari Seqmnan sawyisi algoriTmi romelic xels Seuwyobs<br />

informaciis aTvisebis da masSi elastiurad moZraobis unaris ganviTarebis<br />

SesaZleblobas.<br />

saWiroa saqarTveloSi mimdinare movlenebsa da tendenciebze ramdenime sityviT<br />

mogaxsenoT. dRes saqarTvelos aqvs Zalian didi potenciali _ mas SeuZlia awarmoos<br />

informaciis amTvisebelTa da analizatorTa mTeli `armia~. mniSvnelovania am kuTxiT<br />

qveynis ekonomikuri politikis mizanmimarTuli da efeqtiani qmedebebis ganxorcieleba<br />

saxelmwifos mxridan, raTa xeli Seewyos niWieri axalgazrdebis dasaqmebas am<br />

sferoSi da, rac mTavaria, Cveni potenciali am sferoSi eyofa ara mxolod saqarTvelos,<br />

aramed bevr sxva qveyanasac.<br />

bolo ramdenime wlis ganmavlobaSi mimdinareobs ganviTarebuli qveynebis mier<br />

TavianTi kompetenturobis da potencialis dasabuTebisa da gamovlenis procesi.<br />

aucilebelia saqarTvelo droulad iqnes CarTuli globaluri strategiuli<br />

ganviTarebis procesSi da dasabuTebul iqnes saqarTvelos moqalaqis kompetenturoba<br />

informaciuli teqnologiebis flobis saqmeSi msoflio masStabiT, raTa saqarTvelom<br />

daikavos misTvis kuTvnili strategiuli adgili.<br />

mniSvnelovnad izrdeba SemoqmedebiTi samuSaoebis wili. axali organizaciebi<br />

ejibrebian erTmaneTs ara sidideSi, aramed siswrafeSi, moqnilobaSi, cvlilebebis<br />

swrafad ganxorcielebaSi.<br />

erTi mxriv, informaciaze orientirebuli sazogadoebis Seqmnam da, meore<br />

mxriv, efeqtiani administraciuli menejmentis, racionaluri strategiuli gadawyvetilebisa<br />

da maRali donis administraciuli servisebis saWiroebam ganapiroba <strong>eleqtronuli</strong><br />

mTavrobis, <strong>eleqtronuli</strong> marTvis meqanizmebis danergvis aucilebloba. dRe-<br />

30


isTvis msoflios mravali qveynis mTavrobam kargad gaacnobiera elmTavrobis saWiroeba<br />

da konkretul RonisZiebebs atarebs am mimarTulebis praqtikaSi realizaciisaTvis.<br />

informaciuli revoluciis gardamavali etapis gavlis Semdeg ekonomikuri politikis<br />

evoluciis Sedegad Camoyalibdeba axali cnobiereba da informaciasTan dRevandeli<br />

damokidebuleba Seicvleba dRemde warmoudgeneli revoluciuri damokidebulebiT.<br />

gamoqveynda seulSi msoflios wamyvani qveynebis ministrebis Sexvedraze<br />

miRebuli deklaracia. Sexvedra gaimarTa koreaSi 2008 wlis 17-18 ivniss da eZRvneboda<br />

internet ekonomikis perspeqtivebs.<br />

deklaraciaSi dadasturebulia am qveynebis valdebuleba xeli Seuwyon internet<br />

ekonomikis ganviTarebas, mxari dauWiron inovaciebs, investiciebsa da konkurencias<br />

informaciuli da sakomunikacio teqnologiebis seqtorSi. gansakuTrebulad<br />

aris xazgasmuli, rom mTavar zrunvas warmoadgens internetis arsis SenarCuneba,<br />

rogoricaa misi Ria xasiaTi, decentralizebuloba da dinamiuroba. mxardaWerili<br />

iqneba inovaciebi, monawileoba da misawvdomoba. didi yuradReba daeTmoba usafrTxoebis<br />

da inteleqtualuri uflebebis dacvis sakiTxebs. mxars dauWeren ganviTarebad<br />

qveynebSi mosaxleobisaTvis internetis misawvdomobis uzrunvelyofas.<br />

tomas fridmani aris avtori wignisa `The World Is Flat~ (msoflio brtyelia).<br />

am wignSi aRwerilia is tendenciebi, romlebic `abrtyeleben~ (aTanabreben) XXI saukunes<br />

da amiT saSualebas aZleven Raribi qveynebis moqalaqeebs konkurencia gauwion<br />

ganviTarebuli qveynebis moqalaqeebs, rac cota xnis win TiTqmis SeuZlebeli iyo.<br />

msoflioSi mTavari ekonomikuri konkurencia mimdinareobs ara saxelmwifoebs<br />

So-ris, ara kompaniebs Soris, aramed Cvensa da Cvens fantazias (warmosaxvas) Soris.<br />

Se-moqmedebiTi warmosaxvis unari aris gadamwyveti adamianis momavlisaTvis.<br />

swrafad izrdeba moTxovnileba iseTi samuSaoebisa, sadac saWiroa eqspertuli<br />

azrovneba da kompleqsuri komunikacia. problemas warmoadgens ara samuSao adgilebis<br />

simcire, aramed Seusabamoba samuSao Zalis saWiro da arsebul unarebs Soris.<br />

bevr moswavles mouwevs sxvadasxva, xSirad urTierTkavSirSi armyofi<br />

sferoebis aTviseba cxovrebis manZilze. unari viswavloT is, rac xval SeiZleba<br />

dagvWirdes ufro faseulia, vidre is, rac dRes viciT.<br />

adre adamianebis umravlesobas ekisreboda mcire roli ekonomikaSi. es iyo an<br />

pasiuri momxmarebeli masobrivi produqtebis an organizaciis biurokratiul struqturaSi<br />

dakarguli TanamSromeli.<br />

dRes sainformacio teqnologiebis mzardi misawvdomoba yvela adamians aZlevs<br />

instrumentebs, romelTa saSualebiT SesaZlebelia TanamSromloba, faseuli produqtebis<br />

Seqmna da komunikacia. es aZlevs adamianebs Tavisuflebas, miiRon monawileoba<br />

inovaciebSi da simdidris SeqmnaSi ekonomikis yvela seqtorSi.<br />

31


Cven vcxovrobT didi cvlilebebis periodSi. cvlilebebi ar aris droebiTi da<br />

ar unda gvegonos, rom garkveuli drois Semdeg yvelaferi Tavis normas daubrundeba.<br />

yalibdeba uwyveti, swrafi cvlilebebis periodi. es aris swrafi cvlilebebis era.<br />

warmovadgen oTx ZiriTad tendencias, romlebic udides gavlenas axdenen Cven cxovrebaze:<br />

muris kanoni_intelis TanadamfuZnebelma jon murma 1963 wels Jurnal `elektronikaSi~<br />

dawera statia, sadac Camoayaliba `muris kanoni~, romelic ase JRerda:<br />

`yovel 24 TveSi integrirebul sqemaSi tranzistorebis raodenobis gaormagebaa<br />

SesaZlebeli~. es kanoni dRemde moqmedebs da ufro gaZlierda kidevac.<br />

fotonis kanoni _ 1983 wlidan qselebis gamtarianoba erT dolarze yovel 12 TveSi<br />

sammagdeba.<br />

internetis revolucia _ 1992 wels internetis momxmarebelTa ricxvi Seadgenda<br />

300 adamians. dRes maTma ricxvma miliards gadaaWarba. interneti orjer izrdeba<br />

yovel 120 dReSi.<br />

mozRvavebuli informacia _ wina sami tendencia ganapirobebs meoTxe tendencias,<br />

romelic gamoixateba informaciis mozRvavebaSi. swrafi tempebiT izrdeba sityvebis,<br />

terminebis, cnebebis ricxvi. dReSi gamoicema 3000 wigni.<br />

konceptualurad moazrovne muSakebi - XXI saukunis moTxovnilebaa. konceptualurad<br />

moazrovne adamianebis momzadeba - XXI saukunis ganaTlebis sistemis mTavari<br />

amocanaa. sainformacio sazogadoebis gaCenam gansazRvra Tanamedrove demokratiul<br />

saxelmwifoSi Tvisebrivad axali _ efeqtiani, moqnili, gamWvirvale da sazogadoebaze<br />

orientirebuli mTavrobis Seqmnis aucilebloba.<br />

<strong>eleqtronuli</strong> mTavroba, romelic sainformacio sazogadoebis aucilebeli elementia,<br />

miznad isaxavs iseTi sistemis Seqmnas da ganviTarebas, romelic uzrunvelyofs<br />

erTi mxriv, saxelmwifo marTvis efeqtian gazrdas, meore mxriv, ki moqalaqeze,<br />

sazogadoebaze orientirebul, maRali donis samTavrobo momsaxurebas.<br />

<strong>eleqtronuli</strong> mTavrobis formirebis procesSi mTavari mamoZravebeli Zala<br />

TviTon saxelmwifoa. saxelmwifom unda uzrunvelyos <strong>eleqtronuli</strong> mTavrobis warmatebiT<br />

ganxorcielebisaTvis aucilebeli pirobebis Seqmna da gadawyvitos misi ZiriTadi<br />

amocanebi: politikuri gadawyvetilebebis miReba, pasuxismgebeli organoebisadministraciuli<br />

struqturebis Camoyalibeba, erovnuli informaciuli da sakomunikacio<br />

infrastruqturebis ganviTareba, sayovelTaod misawvdomi informaciuli<br />

resursebis Seqmna da maTi gaerTianeba erTiani `<strong>eleqtronuli</strong> mTavrobis~ sistemaSi.<br />

amave dros, moqalaqis aqtiuri monawileoba da mxardaWera warmatebuli <strong>eleqtronuli</strong><br />

mTavrobis aucilebeli wina pirobaa.<br />

eleqronuli mTavrobis miznebia: mosaxleobis erTjeradi, uwyveti momsaxureba<br />

misi saWiroebidan da survilebidan gamomdinare, nebismier dros da nebismier adgilas;<br />

<strong>eleqtronuli</strong> dokumentbrunva, rac el-mTavrobis xerxemalia. igi uzrunvelyofs<br />

32


danaxarjebis Semcirebas da administraciuli produqtiulobis gazrdas; marTvisa da<br />

gadawyvetilebis miRebis optimizacia sxvadasxva uwyebaSi, departamentebsa da rgolebSi<br />

gabneuli codnisa da informaciis integraciisa da maT Soris barierebis<br />

moxsnis gziT.<br />

<strong>eleqtronuli</strong> mTavrobis ganviTarebisaTvis, misi dafinansebisa da proeqtebis<br />

promouSenisaTvis sakanonmdeblo baza Zalian mniSvnelovan rols asrulebs. mxolod<br />

ramdenime qveyanam moaxerxa, rom Seeqmna integrirebuli kanonmdebloba pirdapir eleqtronul<br />

mTavrobasTan dakavSirebiT. umetes qveynebSi <strong>eleqtronuli</strong> mTavrobis ganvi-<br />

Tareba eyrdnoba informatizaciis sferoSi moqmed kanonmdeblobas. informaciulma<br />

revoluciam moitana informaciis rolis umniSvnelovanesi daniSnulebis aRiarebis<br />

tendenciebi. XXI saukunem informaciuli teqnologiebis revoluciuri ganviTarebis<br />

mowmed gvaqcia.<br />

mniSvnelovania saqarTvelom ipovos Tavisi mniSvnelovani adgili msoflios<br />

ganviTarebul qveynebs Soris da SeZlos progresuli qmedebebis ganxorcieleba da<br />

qarTveli eris inteleqtis, rogorc demonstrireba, aseve qveynis interesebidan<br />

gamomdinare, aqtiuri ekonomikuri politikis gatareba, rogorc qveynis SigniT aseve<br />

mis faglebs gareT.<br />

ekonomikuri politikis gatarebisas saxelmwifom unda imoqmedos globaluri<br />

interesebisa da qveynis Siga interesebs Soris oqros Sualedis povnis principiT da<br />

moaxdinos revoluciuri cvlilebebis kalapotSi Cayeneba da misi marTva mowinave informaciuli<br />

teqnologiebis saSualebiT.<br />

sayuradReboa da sagangaSo zeganviTarebuli saxelmwifoebis damokidebuleba<br />

erTiani msoflio informaciuli qselis mimarT, radgan maT aqvT ambicia iaraRad aqcion<br />

mTeli globaluri informaciuli sistema da mizanmimarTulad marTon saxelmwifoebi<br />

TavianTi piradi interesebis Sesabamisad. sanam informacia yvelasTvis xelmisawvdomia<br />

da sxvadasxva socialuri qselebis saSualebiT xdeba cnobierebis sinqronizacia<br />

msoflios sxvadasxva qveynis moqalaqeebs Soris, manamde sagangaSo araferia,<br />

magram Tu moxdeba informaciis centraluri bazis monopolizacia romelime saxelmwifos<br />

mier globaluri masStabiT, maSin es movlena msoflios saxelmwifoebis<br />

dabyrobis tolfasi iqneba.<br />

saWiroa Seiqmnas informaciuli teqnologiebis usafrTxoebis globaluri<br />

sistema romelSic gawevriandeba msoflios yvela saxelmwifo Tanabari uflebebiT.<br />

momavlis ekonomikuri politikis gamtarebeli unda iyos aRWurvili analitikuri<br />

azrovnebiT, siaxlis aTvisebis unariT, mudmivad unda anviTrebdes rogorc<br />

sakuTar inteleqtualur da fizikur SesaZleblobebs, aseve misi garSemomyofebis<br />

cnobierebasTan sinqronizaciis ganuwyvetel procesSi unda iyos CarTuli, rasac<br />

informaciuli teqnologiis revoluciuri monapovari SesaZlebels gaxdis.<br />

33


ekonomikuri politikis evoluciis etapebi mWidrodaa dakavSirebuli informaciuli<br />

da cifruli teqnologiebis gamoyenebasTan mis ganviTarebis etapebtan da<br />

TanmimdevrobasTan qveynis mimdinare politikur, kulturul da religiur poziciebTan<br />

da miznebTan, saxelmwifo mniSvnelobis ekonomikur-politikuri amocanebis<br />

dasmisa da maTi gadawyvetis siswrafesTan, Cveni qveynis politikosebisa da ekonomistebis<br />

konkurentunarianobasTan sxva saxelmwifos mmarTvelebTan mimarTebaSi.<br />

saerTaSoriso ekonomikuri politikis gatarebaSi aucilebelia integrirebis<br />

da transformirebis unaris qona radgan, msoflio politikuri da ekonomikuri tendenciebidan<br />

gamomdinare msoflio ganuwyvetliv viTardeba da Sesabamisad anviTarebs<br />

ekonomikur, politikur da sxva strategiul unarebsa da instrumentebs raTa globalur<br />

konkurencias gauZlos da qveynis Tavisuflbis sakiTxi kiTxvis qveS arasodes<br />

daayenos.<br />

saqarTveloSi SesaZlebelia globalur integrirebasTan dakavSirebuli safrTxeebis<br />

aRmofxvra informaciuli teqnologiebis sworad gamoyenebiT da swori ekonomikuri<br />

politikis gatarebiT. qveynis ekonomikuri politikis gatarebisas ar SeiZleba<br />

piradi interesebis win wamoweva da amiT saxelmwifo interesebze zianis miyeneba.<br />

aRniSnulis mogvarebis Semdeg aucilebelia Semdeg etapze gadasvla da integrirebis<br />

procesis usafrTxoebis sakiTxebis garkveva. Semdeg SesaZlebeli iqneba sxva<br />

Tanabar pirobebSi erTiani globaluri sainformacio sistemis marTvasa da srulyofaSi<br />

monawileoba da saxelmwifo interesebidan gamomdinare globaluri interesebis<br />

gaTvaliswinebiT mniSvnelovan, revoluciur cvlilebebSi mionawileobis miReba da<br />

adamianTa saerTo interesebis gatareba globaluri interesebis CarCoebis dacviT da<br />

qveynis ganviTarebis tendenciebis xe-lis SewyobiT.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. r. gvelesiani i. gogoriSvili ekonomikuri politika, Tbilisi 2008<br />

2. Being Fluent with Information Technology, NATIONAL ACADEMY PRESS Washington, D.C.<br />

3. Larry Allen The Global Economic System since 1945 © 2005<br />

4. Kenneth W. Dam The Rules of the Global Game A New Look at US International Economic Policymaking © 2001<br />

5. Edited by Leonardo AuernheimerInternational Financial Markets The Challenge of Globalization © 2003<br />

6. ICT Development Framework for Georgia. UNDP Georgia, www.undp.org.ge<br />

7. The Internet revolution: the not-for-dummies guide to the history, technology, and use of the Internet By J. R. Okin<br />

Published by Ironbound Press, 2005<br />

8. Political Power and Corporate Control: The New Global Politics of Corporate Governance, by Peter A.<br />

Gourevitch, James Shinn. 2005<br />

9. Information Technology for Management: Transforming Organizations in the Digital Economy, by Efraim Turban,<br />

James Wetherbe. March 2007.<br />

10. Information Systems Today: Managing the Digital World, by Leonard Jessup, Joseph S. Valacich. 2007.<br />

11. Principles of Information Security, Michael E. Whitman, Herbert J. Mattord, Herbert Mattord. December 2004.<br />

12. Tomorrow's Technology and You: Complete, by George Beekman, Michael J. Quinn, Mike Quinn. 2007.<br />

34


sarkinigzo klasteri saqarTveloSi 1<br />

Mmariam WurWelauri<br />

Tsu magistranti<br />

mecn-xelm: asoc. prof. i. gagniZe<br />

sabazro ekonomikaze gadasvla, Ria ekonomikis pirobebSi msoflio globalur<br />

bazarze sakuTari niSis mopoveba da iq mtkiced damkvidreba did Zalisxmevas moiTxovs<br />

nebismieri qveynis rogorc mTavrobaTa, ise moqalaqeebis mxridan.<br />

sazogadod, reformis mimarTulebebis gansazRvraze didad zemoqmedebs qveynis Taviseburebani,<br />

misi ganviTarebis done, sastarto pirobebi, tradiciebi, sabazro mentalitetis<br />

xarisxi, ekonomikuri Teoriis progresuloba, inovaciuroba, politikosebisa<br />

da ekonomistebis momzadebis done, reformebisadmi sazogadoebis mxardaWeris<br />

xarisxi.<br />

aRniSnulis gamo, mkiTxvelis yuradReba minda gavamaxvilo kon-kurenciis Teoriis<br />

erT-erTi mkvlevaris m. porteris naSromSi `qveynebis konkurenciuli upiratesobebi~<br />

ganxilul klasterebis koncefciaze. klasteris koncefcia warmoadgens qveynis ekonomikis<br />

xedvis axal saSualebas. miuTiTebs kompaniebis, mTavrobisa da sxva organizaciebis<br />

axal rolze konkurenciuli upiratesobebisken swrafvis procesSi. `yvelaze<br />

mniSvnelovani konkurenciuli upiratesobebi globalur ekonomikaSi xSirad aRmocendeba<br />

klasteris niadagze~. `qveyana ver iqneba konkurentunariani yvela dargSi an<br />

Tundac maT umravlesobaSi. arsebobs mniSvnelovani gansxvavebebi TiToeuli qveynis<br />

konkurentunarianobis struqturaSi. garkveul dargebSi qveynebi warmatebas aRweven<br />

imasTan dakavSirebiT, rom Sesabamis SemTxvevebSi maTi Sida pirobebi aRmoCndeba<br />

ukeTesi, dinamiuri da perspeqtiuli sxvebTan SedarebiT~.<br />

klasteri anu samrewvelo jgufi – esaa geografiulad mezobeli urTierTdakav-<br />

Sirebuli kompaniebis jgufi da masTan dakavSirebuli organizaciebi, romlebic moqmedeben<br />

gansazRvrul sferoSi da xasiaTdebian saqmianobis erTianobiT da erTmaneTTan<br />

urTierTSevsebiT.<br />

aqve gvsurs CamovayaliboT qveynis ekonomikis klasterebis prizmaSi xedvis sxva<br />

upiratesobebic, kerZod:<br />

klasterebis koncefcia efuZneba firmebsa da regionebs Soris konkurenciis<br />

procesis ufro farTo xedvas mwarmoeblurobis zrdis safuZvelze;<br />

1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna kavkasiis universitetis mier organizebul studentTa saer-<br />

TaSoriso konferenciaze `XXI saukunis ganviTarebis perspeqtivebi~. ibeWdeba Semcirebuli formatiT.<br />

moxsenebis sruli versia ganTavsebulia inglisur enaze gamocemul konferenciis amsaxvel krebulSi,<br />

Tb. 2009, gv. 152-157.<br />

http://www.fes.ge/geo/images/Fes_Files/Pulications08files/GEo09Publications/cu_2009.pdf<br />

35


klasterebi konkurenciul brZolaze gavlenas axdenen sami saSualebiT: 1. masSi<br />

Semavali dargebisa da firmebis mwarmoeblurobis amaRlebiT; 2. inovaciebisadmi<br />

unaris amaRlebiT; 3. axali biznesis stimulirebis saSualebiT;<br />

klasterebi warmoadgenen mamoZravebel Zalas eqsportis gazrdasa da pirdapiri<br />

ucxouri investiciebis mosazidad, rac dRes saqarTvelos mTavrobis erT-erT<br />

upirveles amocanas warmoadgens;<br />

<br />

klasterebis funqcionirebis gaumjobesebisaken mimarTul saxelmwifo da kerZo<br />

investiciebs erTdroulad mravali firmisTvis moaqvT winsvla; interesdebian<br />

cnobili firmebi da mimdinareobs erTgvari sawarmoo jaWvis Seqmna;<br />

klasterebis monawileTa umravlesoba erTmaneTs ar uweven konkurencias uSualod.<br />

ubralod isini dargis sxvadasxva segmentebs emsaxurebian;<br />

janmrTel da sicocxlisunarian klasterSi firmebis sawyisi kritikuli masa<br />

aZlierebs TviTgaZlierebis process. grovdeba informacia; adgilobriv institutebSi<br />

iwyeba specialuri momzadeba, mimdinareobs kvlevebi, viTardeba infrastruqtura<br />

da muSavdeba Sesabamisi sakanonmdeblo normebi, amasTan klasteri xdeba<br />

ufro SesamCnevi da izrdeba misi prestiJi.<br />

klasterebis gadakveTa gviCvenebs maTi ganviTarebis axal impulsebs, rac amcirebs<br />

biznesSi Sesvlis barierebs;<br />

rogorc ki klasteri Camoyalibdeba, jgufSi yvela dargebisadmi urTierTmxarda-<br />

Wera aRmocendeba;<br />

mwarmoeblebi an individebi, visac aqvs sakuTari idea, migrireben zrdadi klasteris<br />

regionSi. es ki saqarTvelodan migraciis didi problemis garkveulwilad<br />

gadaWrasac Seuwyobs xels;<br />

klasterSi Semaval firmebs ufro swrafad SeuZliaT gansazRvron samomavlo moTxovnis<br />

tendenciebi, vidre maT metoqe, calkeul firmebs;<br />

klasterebis arsebobas SeuZlia Seamsubuqos cvalebad ekonomikur pirobebze adgilobrivi<br />

firmebis morgebis procesi, rac ufro metad amcirebs adgilobrivi<br />

ekonomikis risks.<br />

Mme-19 saukunis 20-30-ian wlebSi rkinigzebi msoflios xuT qveyanaSi iyo agebuli.<br />

saqarTveloSi rkinigzis gayvanis idea gamoiTqva samTo saqmis specialistebSi<br />

me-19s. 40-ian wlebSi, rodesac 1845 w. cnobili gaxda tyibulSi qvanaxSiris sabados<br />

arseboba. 1883 w. maisSi Tbilisi-baqosa da samtredia-baTumis xazebi saqspluataciod<br />

gadaeca. saqarTvelos aRmosavleTsa da dasavleTs Soris satranzito mimosvlis<br />

mniSvnelobiT es gza yvelaze mokle da moxerxebuli iyo evropasa da azias Soris<br />

tvirTbrunvisaTvis. rkinigzis pirveli magistralis gayvaniT safuZveli Caeyara saqar-<br />

Tvelos ekonomikur aRorZinebas: ganviTarebis gzas daadga vaWroba, soflis meurneoba<br />

da mrewveloba. 1969 wlidan saqarTveloSi rkinigza mTlianad eleqtrificirebulia.<br />

36


Tanamedrove pirobebSi saqarTvelos rkinigzis Semosavlebi SeiZleba ganvixiloT,<br />

rogorc gadaziduli tvirTebidan da gadayvanili mgzavrebidan miRebuli Semosavlebis<br />

erToblioba. mTliani gadaziduli tvirTis raodenobaSi mniSvnelovani wili ukavia<br />

tranzitiT gadazidul tvirTs da tranzitiT gadaziduli tvirTebis saxeobebidan:<br />

nedli navTobi, navTobproduqtebi da danarCeni tvirTi. Semosavlis cvlileba pirdapir<br />

kavSirSia gadazidvis saSaualo manZilTan. 2006w 326km, 2007w gegmiuri<br />

monacemi iyo 328km, 2007 w. faqtiurma monacemebma Seadgina 312 km.<br />

tranziti _ tranzitiT gadazidul tvirTSi mniSvnelovani wili modis nedl<br />

navTobze da navTobproduqtebze. Sesabamisad, maTi raodenobis cvlilebac mniSvnelovan<br />

gavlenas axdens Semosavlze. 2006 wels _ 16141 aT. tona, 2007 wlis gegmiT<br />

gaTvaliswinebuli iyo 16685 aT. tona, xolo 2007 wlis faqtiuri monacemi Seadgens<br />

14396 aT. tonas.<br />

Semosavlic msgavsi dinamikiT xasiaTdeba. Semosavlebis grafikis mixedviT 2005<br />

w. monacemis Tanaxmad, tranzituli gadazidviT miRebuli mTliani Semosavlis moculoba<br />

Seadgenda 170667 lari, 2006 w. _ 199158 lari, 2007 w. gegma _ 202257 lari,<br />

faqtiurma monacemma ki Seadgina _ 183385 lari).<br />

nedli navTobidan miRebulma Semosavalma 2005 wels Seadgina 57005 lari; 2006<br />

w. _ 73252 lari; 2007 w. gegma iyo 69688 lari, 2007 w. faqtiuri monacemi ki _<br />

52458 lari iyo. 2005 w. Semosavalma Seadgina 57878 lari; 2006 wels _ 58412<br />

lari, 2007 wlis faqtiuri Semosavali 57171 lari iyo. 2005 w. Semosavalma Seadgina<br />

55807 lari; 2006 wels – 67495 lari; 2007 wlis faqtiurma monacemma<br />

Seadgina 73768 lari. eqsporti _ 2005 wlis monacemiT eqsportidan miRebulma<br />

Semosavalma Seadgina 10893 lari, 2006 w. _ 12238 lari, 2007 w gegmis mixedviT<br />

gaTvaliswinebuli iyo 12886 lari, faqtiurma monacemma ki Seadgina _ 12238 lari.<br />

importi _ rac Seexeba importidan miRebul Semosavals, 2005-2007 ww-Si zrdis<br />

tendencia axasiaTebda. 2005 w. _ 17701 lari, 2006 w. _ 223189 lari, 2007 w.<br />

gegma _ 23903 lari, 2007 w. – 31611 lari. adgilobrivi _ adgilobrivi satvirTo<br />

gadazidvebidan miRebulma Semosavalma 2005 wels Seadgina _ 16457 lari, 2006 w. _<br />

22534 lari, 2007 w gegma _ 27054 lari, 2007 w. – 22989 lari.<br />

rogorc yvela sxva qveynisaTvis saqarTveloSi rkinigza momgebiani iqneba did<br />

moculobebze da did manZilebze. 600_700 km_is mere rkinigza Semosavliani xdeba,<br />

amitomac tranziti yvelaze momgebiania. meore mxriv, Cveni Semosavlis 80_85% damokidebulia<br />

tranzitze. saqarTvelos ekonomikuri zrda da mdgradi ganviTareba metwilad<br />

damokidebulia misi, rogorc satranzito qveynis potencialis efeqtian gamoyenebaze.<br />

1992 wels saqarTveloSi daibada idea evropa-kavkasia-aziis satransporto<br />

derefnis Sesaxeb. 1993 wels briuselis deklaraciiT Seiqmna regionuli programa<br />

TRACECA, romelic mowodebuli iyo xeli Seewyo axali satransporto derefnis<br />

37


mSeneblobisaTvis. 1996 wels daiwyo ,,Sevronis’’ navTobis rkinigziT transportireba<br />

yazaxeTidan baTumis portamde, aqedan ki zRviT saerTaSoriso bazarze.<br />

globalur ekonomikaSi saqarTvelos konkurentunarianobis asamaRlebeli erT-erTi<br />

efeqturi instrumenti qveynis ekonomikis klasteruli ganviTarebis strategiaa. aqve<br />

vfiqrobT sarkinigzo klasteris Camoyalibeba gansakuTrebiT Seuwyobs xels<br />

rkinigzis funqcionirebis efeqtianobis amaRlebas saqarTveloSi. sarkinigzo klasteris<br />

sqema (sqema #1) gviCvenebs biznesis im saxeebisa da kavSirebis ganviTarebis misarkinigzo<br />

klasteri<br />

sarkinigzo<br />

klasteri<br />

sakanonmdeblo<br />

baza<br />

IT teqnologiebi<br />

eleqtromarTva<br />

xe-tyis klasteri<br />

Sida da gare<br />

samarTlebrivi<br />

sivrce<br />

samTavrobo<br />

struqturebi<br />

saswavlo/sakvali<br />

fikacio centrebi<br />

kavSirgabmulobis<br />

klasteri<br />

turistuli<br />

klasteri<br />

garemos dacvis<br />

klasteri<br />

relsebi<br />

ganaxleba,<br />

remonti.<br />

kvebis<br />

mrewveloba<br />

(mSrali<br />

kveba)<br />

sarkinigz<br />

o<br />

klasteri<br />

liandageb<br />

i<br />

vagonebi<br />

Spalebi<br />

Savi/feradi<br />

liTonis<br />

warmoeba<br />

qimiuri<br />

mrewveloba<br />

samSeneblo<br />

infrastruq<br />

tura<br />

saRebavebis<br />

warmoeba<br />

rezinis<br />

warmoeba<br />

plastmasis<br />

warmoeba<br />

spec.tansac.<br />

warmoeba<br />

fardebida<br />

sxva<br />

,,aqsesuarebi’’<br />

safeiqro<br />

mrewveloba<br />

detalebis<br />

qimiuri<br />

damuSaveba<br />

rez.<br />

xelTaTmane<br />

bis<br />

warmoeba<br />

poligrafi<br />

a<br />

rez.<br />

feqxsqcmli<br />

s warmoeba<br />

ganaTebis<br />

sistema<br />

eleqtro<br />

mowyobilobis<br />

warmoeba<br />

sqema # 1. sarkinigzo klasteri<br />

38


marTulebes rac SesaZlebelia am dargis klasteruli dagegmviT ganxorcieleba.<br />

klasterebs SeuZliaT moicvan erTi an meti samrewvelo seqtori. regionuli da regionTaSoriso<br />

klasteri warmoadgens ekonomikis urTierTdamokidebul seqtorebs, moicavs<br />

sabazo dargs, mimwodebel dargebs da maTi produqtebis momxmarebel dargebs,<br />

aseve Sesabamisi mowyobilobebisa da momsaxurebis mwarmoeblebs, pirvel rigSi, samecniero_saganmanaTleblo<br />

da maRalteqnologiuri.<br />

politika, rac iwvevs klasterebis srulyofas xSirad icvleba. istoriuli gamocdilebidan<br />

gamomdinare realuri konkurenciuli upiratesobis misaRwevad klasterebs<br />

sWirdebaT 10 an meti weli – esaa erT-erTi im mizezTagani, ris gamoc, mTavrobebi<br />

ar arian dainteresebulni Seqmnan klasteri. Tumca, rodesac klasteris agebis<br />

gamocdileba ukve cnobilia, saxelmwifos mizanmimarTul mcdelobas SeuZlia<br />

gacilebiT nakleb droSi gamoiRos sasurveli Sedegebi.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. i. gagniZe, `saqarTvelos ekonomikis ganviTarebis strategiis Sesaxeb~, Jurn.<br />

`saqarTvelos ekonomika~ #1, 2008w.<br />

2. l. gejaZe, m. beTxoSvili, g. afciauri, Sps ,, saqarTvelos rkinigzis’’ saoperacio<br />

maCveneblebis 2005-2007ww. Aanalizi, praqtikis angariSi;<br />

3. saqarTvelos rkinigza, problemebi da perspeqtivebi. fondi Ria sazogadoeba<br />

saqarTvelos Sida proeqti ,,Sps. saqarTvelos rkinigza-analitikuri angariSis<br />

momzadeba’’ www.osgf.ge;<br />

4. m. CorgolaSvili, saqarTveloSi rkinigzis transportis ganviTarebis istoria (1846-1925),<br />

disertacia Tb. 1972;<br />

5. A. Gegeshidze, National Assessment Report for Sustainable Development, www.gfsis.org 6. M. PORTER - ON<br />

COMPETITION, A HARVARD BUSINESS REVIEW BOOK; HARVARD BUSINESS PRESS,1998 (Russian<br />

version; 2002 )<br />

7. Booz Allen Hamilton: Georgian Railways Restructuring Assistance. Assessment Report, May 2005.<br />

8. Statistical Yearbook of Georgia: 2008 / Department of Statistics under Ministry of Economic Development of<br />

Georgia. – Tbilisi, 2008.<br />

9. The European Cluster Memorandum, Promouting European Innovation through Cluster: An Agenda for Policy Action.<br />

www.clusterobservatory.eu<br />

10. www.traceca-org.org.<br />

11. www.railway.ge<br />

39


sareklamo biznesis ganviTareba saqarTveloSi 1<br />

TinaTin axvlediani<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: prof. T. Sengelia<br />

dResdReobiT, reklama TiToeuli moqalaqis cxovrebis da, rac mTavaria,<br />

biznesis warmoebis ganuyofeli nawilia. biznesSi reklamis warmoSobas rTuli<br />

istoriuli sa-fuZvlebi aqvs. igi udaod dakavSirebulia Sromis sazogadoebriv<br />

danawilebasTan, ramac TavisTavad Seqmna produqciis namatis miRebis SesaZlebloba,<br />

rac dakavSirebuli iyo gasaReba-gacvlis problemasTan. mravali aseuli aTasi<br />

mwarmoebelis mier gamoSvebul aTeul da aseul milion saqonels Soris romelime<br />

erTi konkretuli kompaniis produqciis an momsaxurebis gayidva mxolod reklamas<br />

Tu SeuZlia. reklama aris info-macia, gavrcelebuli nebismieri meTodiT, nebismieri<br />

formiT da xerxiT, mimarTuli sa-zogadoebis farTo masebisTvis, reklamirebis<br />

obieqtis mimarT maTi yuradRebis mi-pyrobis da interesis gaRvivebis mizniT.<br />

Tanamedrove komerciuli saqmianoba warmo-udgenelia kargad organizebuli reklamis<br />

gareSe. sul oriode aTeuli wlis win gasaRebis formula iyo aseTi:<br />

produqcia + gayidva = gasaRebas<br />

dRes es formula mniSvnelovnad garTulda da man miiRo Semdegi saxe:<br />

produqcia + ganawileba + kvleva + agentebi + gadaadgileba + reklama + gayidva =<br />

gasaRebas<br />

produqciis TviTRirebulebaSi produqciis reklamis wili 40_50%_ia,<br />

magram es araa axali, radgan istoriidan viciT, rom `koka_kolis~ xarjebis 70%<br />

reklamaze modis. raSia `koka_kolas~ unikaluroba? araferSi! maS ratom iyideba<br />

yvelaze metad? imitom, rom yvelaze didi reklama aqvs da moqmedebs adamianis,<br />

gansakuTrebiT mozardebis fsiqikaze. SeiZleba iTqvas, rom koka-kola dges ukve<br />

momxmareblis TavSi zis da mas azrovnebis inercia hqvia!<br />

reklamis industriis sawyis etapad me-19 saukunes miiCneven, Tumca misi primiti-uli<br />

formebi jer kidev uZveles periodSi SeimCneva. warwerebma qvebze, kedlebze,<br />

papirusebze Zveli babilonidan, egviptidan, romidan, Tu saberZneTidan Semogvinaxes<br />

Se-tyobinebebi, romlebSic mocemulia informacia gasayid saqonelsa Tu<br />

momsaxurebaze, uaxloes droSi mosalodnel movlenebze, gaqceuli monebis povnisTvis<br />

dawesebul jildoebze da a.S. pirveli sareklamo saagento sruli momsaxurebiT<br />

1891 wels niuorkSi jorj batenma daaarsa. meoce saukunis bolosTvis es kompania<br />

1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna baTumis SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo<br />

universitetis mier organizebul studentTa me-10 samecniero konferenciaze. ibeWdeba Semcirebuli<br />

formatiT.<br />

40


erT-erTi giganti gaxda sareklamo biznesSi, romlis wliuri brunvac 3,26 mlrd<br />

dolars Seadgenda. me-19 saukunis bolos sagazeTo reklamam saqarTveloSic<br />

mniSvnelovnad moikida fexi. gasakuTrebiT sainteresoa is, rom am periodisTvis ukve<br />

ganviTarebulia sareklamo teqstis xelovneba, fasdaklebis cneba da Tanamedrove<br />

reklamisTvis damaxasiaTebeli bevri sxva niSani. magaliTisTvis moviyvanoT gazeT<br />

`iveriis~ 1886 wlis gamocemidan Semdegi gancxadeba:<br />

`qalaq baTaumSi vagzalis maxloblad axlad gavaRe mebelirovani oTaxebi<br />

`venecia~. miuxedavad imisa, rom baTaumSi siZvire aris, maqvs ##-bi sufTad<br />

mowyobili dReSi 50 kapeikidam 1,5 manaTamde, TveobiT 10 manaTidam 30 manaTamdis~.<br />

Tumca konkurenciis Tema droebiT kapitalizms Cabarda. im dros, rodesac<br />

saqarTvelos `komunizmis mze dahnaToda~, dasavleT evropasa da amerikaSi reklama<br />

sul ufro da ufro viTardeboda. 1914 wels `jeneral motorsma~ gamouSva axali<br />

kadilaki 8 cilindriani ZraviT. reklamaSi ki araferi ar yofila amis Sesaxeb<br />

naTqvami. aseve ar yofila arc axali manqanis foto, mxolod ramdenime sityviani<br />

teqsti: `gadaixade liderobisTvis~. gaCnda pirveli sloganic.<br />

dResdReobiT sareklamo bazari miekuTvneba msoflioSi yvelaze dinamiurad<br />

mzardi bazrebis ricxvs. misi tevadoba uaxlovdeba msoflio produqtis 1,25%<br />

(daaxloebiT 0,5 trln aSS dolari). calkeul qveynebSi es cifri gacilebiT metia.<br />

iseve rogorc mTels msoflioSi, saqarTveloSic sareklamo kampanias, rogorc wesi,<br />

sareklamo saagentoebi awarmoeben. CvenTan saagentoebi 16_17 welia rac arseboben da<br />

TavianT sareklamo saqmianobas axorcieleben. umravlesoba mcire zomis da biujetis<br />

mqone kompaniebia. unda aRiniSnos, rom Tu sazRvargareT saagentoebi garkveuli<br />

sferos specifikis mixedviT iyofian, CvenTan saqme sxvagvaradaa. Cvens kompaniebs<br />

muSaoba sakmaod rTul pirobebSi uxdebaT. iqidan gamomdinare, rom bazari pataraa,<br />

maT yvelafris keTeba Tavad uxdebaT _ es iqneba sareklamo kampaniis dagegmvaze,<br />

ganTavsebasa Tu kreatiul mxareze zrunva. Tumca arian iseTi saagentoebic, romlebic<br />

mxolod dagegmvasa da mis ganTavsebaze specialistdebian.<br />

sareklamo saagento `ei_si jgufis~ direqtoris, baton zurab iobaSvilis<br />

TqmiT, sazRvargareT farTomasStabian sareklamo kampanias moculobiT didi<br />

organizaciebi, holdingebi Tu transnacionaluri kompaniebi axorcieleben. Cvens<br />

SemTxvevaSi ki es ase ar xdeba. amis mTavari mizezi isaa, rom bazari sakmaod<br />

pataraa. bazari pataraa, magram rogorc saagento `media_artis~ kreatiuli menejeri<br />

giorgi CikvilaZe ambobs, qarTuli sareklamo bazari kreatiulad Zalian kargia.<br />

sareklamo saagentoebi sareklamo kampaniis ganxorcilebis dros masobrivi<br />

informaciis iseT saSualebebs iyeneben, rogoricaa _ te-levizia, radio, presa, gare<br />

reklama da interneti. Tuki msoflios sareklamo bazars gadavxedavT, gamoyenebis<br />

TvalsazrisiT, masobrivi informaciis saSualebebs Soris yve-laze didi procenti<br />

televiziasa da presaze modis. magaliTad, espaneTSi televizia sa-reklamo bazris<br />

41


daaxloebiT 50%_s ikavebs. saqarTveloSi sareklamo saSuelebebi kvlavac formirebis<br />

procesSia. dResdReobiT reklama xorcieldeba Semdegi saxeebiT —teleeTeriT-bazris<br />

60%, bilbordebiT quCaSi da sxvadasxva sanaxaobebze-8%, beWdviTi saSualebebiT-12%,<br />

internetis saSualebiT-18%, sxva saSualebebiT-2%. rogorc vxedavT, ganviTarebulia<br />

telemauwyebloba da beWdviTi media. televiziiT reklamis drois 70% wamlis<br />

reklamas ukavia . calsaxad lideroben iseTi arxebi, romlebsac gaaCniaT dafarvis<br />

maRali maCvenebeli. SedarebiT naklebad arian ganviTarebuli adgilobrivi mauwyeblebi.<br />

isini CamorCebian sareklamo saSualebebis Sefasebis saerTaSoriso standartebs.<br />

maTi umravlesoba ver axerxebs TviTdafinansebas, rac Tavis mxriv, xels<br />

uSlis damoukidebel ganviTarebas. rogorc cnobilia, biznes-aqtivoba ZiriTadad<br />

TbilisSia koncentrirebuli, xolo TbilisSi arsebuli biznes seqtori prioritets<br />

erovnul mauwyeblebs aniWeben, radganac aseT telearxebze ganTavsebuli reklama<br />

mTel saqarTvelos faravs da saWiro aRar aris sxvadasxva regionalur arxebTan<br />

molaparakeba. saqarTvelos mosaxleobas saSualeba aqvs uyuros TiTqmis yvela<br />

erovnul telearxs. unda aRiniSnos isic, rom TiTqmis yvela regionSi arsebobs<br />

regionaluri televizia, rac kidev ufro zrdis konkurencias qarTul da ucxour<br />

arxebs Soris.<br />

2004 wlis seqtembridan qarTul bazarze moRvaweobs kompania `AGB Nielsen<br />

Media Research~. is saerTaSoriso organizaciaa da msoflios 45 qveyanaSi aqvs Tavisi<br />

warmomadgenloba, maT Soris saqarTveloSic. esaa delegirebisa da monitoringis<br />

sakmaod seriozuli struqtura, romelic Tavis momsaxurebas tele Tu sareklamo<br />

kompaniebs sTavazobs. `AGB Nielsen~_ma Tavis momxmarebels specialuri programa,<br />

`Rianna~ SesTavaza. esaa satelevizio reitingebi, romelze dayrdnobiTac saagentoebi<br />

TavianT sareklamo kampaniebs SeimuSaveben. `AGB Nielsen~ am kvlevebs fiflmetrebis<br />

saSualebiT axorcielebs. isini saqarTveloSi daaxloebiT 300 ojaxSia<br />

damontaJebuli da maTi saSualebiT Tvalyurs adevneben, mayurebeli meti sixSiriT<br />

romel gadacemas Tu telearxs uyurebs. `AGB Nielsen~_is momsaxurebiT Semdegi<br />

sareklamo saagentoebi sargebloben: `ei_si jgufi~, `ad korporacia~, `imperiali~,<br />

`imedi-kontaqti~, `GSG~ `sarke~, `starkommediavesti~, `TV~, `TV+~. es saagentoebi,<br />

romlebic am monacemebs yi-duloben, arian wamyvani kompaniebi saqarTveloSi, isini,<br />

reitingebze dayrdnobiT, Se-sabamisi programuli uzrunvelyofis safuZvelze sworad<br />

gegmaven da sakmaod maRal-kvalificiur doneze warmarTaven sareklamo kampaniebs. ar<br />

SeiZleba ar aRvniSnoT is faqtic, rom nel-nela umjobesdeba reklamis xarisxi.<br />

ramdenime studia Zalian sa-interesod muSaobs am mimarTulebiT. rac Seexeba<br />

reklamis ganTavsebis Rirebulebas, televiziisa da radios SemTxvevaSi fasebi<br />

saeTero drois reitingzea mibmuli, xolo beWdviTi mediis SemTxvevaSi fasebi<br />

damokidebulia gverdebis poziciebsa da rubrikebis Janrebze. yvela telearxs fasebi<br />

gansazRvruli aqvs aSS dolarebSi (dRg-s CaTvliT). rogorc wesi, gansxvavdeba<br />

42


fasebi gadacemebis pirvel, meore da mesame sareklamo blokebisaTvis. reklamis<br />

ganTavsebis fasebi yvelaze maRalia saRamos sainformacio gamoSvebebSi. beWdviT<br />

mediaSi maRalia fasi pirvel da bolo gverdebze, sadac gan-Tavsebulia politikisa<br />

da ekonomikis Temebze momzadebuli statiebi.<br />

saqarTveloSi Seiqmna sistema, romlis meSveobiT sareklamo da telekompaniebs<br />

So-ris urTierToba ufro civiluri formiT xorcieldeba. jer kidev 2004 wels<br />

kompania `mediahausi~, xolo ukve 2005 wlidan `videointerneiSenali~ Semovidnen<br />

qarTul bazarze da isini eqskluziuri uflebiT uzrunvelyofen telekompaniebis<br />

sareklamo drois miyidvas sareklamo saagentoebisTvis.<br />

yovelive zemoTqmulis simtkiceSi dasarwmuneblad ganvixiloT erT-erTi<br />

warmatebuli sareklamo kompania `pasportis~ funqcionireba da saqmianoba.<br />

sareklamo kompania `pasporti~ daarsda 2006 wels, damfuZneblebis mier<br />

sazRvaargareT SeZenili 13 wliani gamocdileba gaxda kompaniis dafuZnebis mizezic<br />

da Sedegic. saqarTveloSi 2 welia rac funqcionirebsKda misi muSaoba mimarTulia<br />

sareklamo programebis dagegmarebasa da misi Tanmxlebi masalebis momzadebaze<br />

.kompaniis klientTa SemadgenlobaSi Sedian saqarTveloSi: `artifaqti~, `elit<br />

eleqtroniqsi~, `nikora~, `investbanki~, `taoprivatbanki~, `mecxreca~, `irao~,<br />

`babilina~, `Tbilisi~ `centrali~, xolo sazRvargareT: `kenvudi~, `Topdizaini~,<br />

“BVK”, `stolari~, `latviis banki~, `luma~.<br />

kompania produqciis reklamirebas axdens mediaSi, qmnis socialur da gare<br />

reklamebs, muSaobs veb dizainsa da grafikul dizainze, prezentaciebsa da sxvadasxva<br />

Ronisziebebze. kompania Dsakmaod warmatebulia sareklamo bazarze, misi warmatebis<br />

ga-rantad ki SeiZleba dasaxeldes sworad SemuSavebuli da organizebuli servisi,<br />

romelic moicavs: dagegmarebas, SemuSavebas, damzadebas da koordanicias.<br />

sabolood, SeiZleba iTqvas, rom Cvens qveyanaSi multinacionaluri kompaniebis<br />

damkvidrebis da popularizaciis aucilebel pirobas saerTaSoriso reklamis Semosvla<br />

warmoadgenda. qarTul sareklamo bazarze giganti saagentoebis gamoCenam ufrosi<br />

partniorebis rangSi, adgilobrivi saagentoebis muSaobis xarisxi gaaumjobesa da qar-<br />

Tuli reklama saerTaSoriso standartebs dauaxlovda. am faqtorebTan erTad sareklamo<br />

bazris zrdas xels uwyobs konkurenciis ganviTareba biznesis sxvadasxva sferoSi.<br />

CvenTan konkurencia gansakuTrebiT gaZlierda mobiluri kavSirgabmulobis, safinanso,<br />

mSeneblobis, farmaciis sferoebSi. maT Zalian kargad ician reklamis mniSvneloba.<br />

satelevizio drois ZiriTad nawils swored aRniSnul sferoebSi moTamaSe<br />

kompaniebi avseben. isini, dResdReobiT sakmaod Zlier, msxvilbiujetian, swori strategiis<br />

mqone organizaciebs warmoadgenen da warmatebulebic arian. kompaniebi ufro<br />

met investirebas axorcieleben reklamaSi, vidre ramdenime wlis win. qarTuli sareklamo<br />

saagentoebi ki sareklamo obieqtis specifikidan gamomdinare, gegmaven sareklamo<br />

kampanias da reklamis ganTavsebisTvis TiTqmis yvela arsebul saSualebas iyeneben<br />

43


kombinirebulad. unda aRiniSnos aseve rogoria saqarTveloSi reklamis sakanonmdeblo<br />

regulireba. saqarTveloSi moqmedebs kanoni ,,reklamis Sesaxeb~ da kanoni:<br />

,,momxmarebelTa uflebebis dacvis Sesaxeb~. kanonSi aRniSnulia: _ Tu momxmarebeli<br />

gaxda arakeTilsindisieri reklamis msxverpli, mas ufleba aqvs wamoayenos miyenebuli<br />

zaralis anazRaurebis moTxovna. kanoni ,,reklamis Sesaxeb” awesebs garkveul<br />

kvotebs imasTan dakavSirebiT, Tu saeTero drois ra nawili SeiZleba daeTmos<br />

sareklamo tixrebs. calke WrilSi ganixileba saganmanaTleblo gadacemebi. aseTi<br />

tipis gadacemebi SesaZlebelia Sewydes ara umetes 15 wuTSi erTxel da ara umetes<br />

45 wamiT, xolo sxva gadacemebi, romelTa xangrZlivoba 1 saaTze naklebia _ ara<br />

umetes 3-jer translirebis ganmavlobaSi. zogadad ki radio da telegadacemebSi<br />

reklama dRe-Ramis ganmavlobaSi ar unda aRematebodes mauwyeblobis saeTero<br />

moculobis 15%-s, xolo yoveli erTi saaTi saeTero drois ganmavlobaSi _ 20%-s,<br />

garda socialuri reklamisa da specializebuli sareklamo radio da telegadacemebisa,romlebic<br />

registrirebulia rogorc sareklamo gadacemebi.<br />

saqarTvelos statistikis departamenitis 2005 wlis monacemebiT sareklamo<br />

bazari 5 mln lars Seadgenda, 2006 wlis monacemebiT _ 12 mln lars, 2007 wlis<br />

monacemebiT _ 18 mln lars, 2008 wlis monacemebiT _ 21 mln lars. sareklamo<br />

bazris ganviTarebaze dadebiTi gavlena iqonia reklamis gadasaxadis moxsnam anu reklamis<br />

ganmaTavsebels gamouTavisuflda garkveuli saxsrebi, romlebic savaraudod<br />

isev reklamaSi daixarjeba. garda amisa unda aRiniSnos, rom ganviTarebul bazrebze<br />

reklamis kvlevaze ixarjeba Semosavlebis 0,5-1,5 %, saqarTveloSi ki am maCvenebelma<br />

2007 wels 1,3% Seadgina. erTi SexedviT es indikatori dadebiTad asaxavs qarTul<br />

sareklamo bazars, Tumca unda gaviTvaliswinoT, rom auditoriis kvlevebze gaweuli<br />

xarjebis 60%-ze meti dafinansebulia saerTaSoriso organizaciebis mier mediis<br />

ganviTarebis xelSewyobiT.ra Tqma unda, ganviTarebisTvis kidev bevri muSaobaa saWiro,<br />

magram dReisTvis ukve iqmneba kargi adgilobrivi produqti.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. Teimuraz Sengelia, `biznesis administrirebis safuZvlebi~, Tb. 2008.<br />

2. www.passport-ac.ge<br />

3. www.statistics.ge<br />

4. www.nbg.ge<br />

44


sastumro biznesi saqarTveloSi 1<br />

valeriane joxaZe<br />

qeTevan pirveli<br />

Tsu bakalavrebi<br />

mecn-xelm: prof. T. Sengelia<br />

pirvelma da meore samrewvelo revoluciam gamoiwvia samewarmeo biznesSi<br />

adamianis fizikuri Sromis minimumamde dayvana da warmoebis kompiuterizacia.<br />

gamoTavisuflebuli Sromis nakadi gadaerTo samomsaxureo biznesSi, sadac maT<br />

alternativa ar gaaCniaT. msoflioSi samomsaxureo biznesi mkveTri zrdiT xasiaTdeba<br />

da mravali ganviTarebuli qveynis ekonomika swored mas efuZneba. magaliTad: aSS-Si<br />

masze modis biujetis Semosavlis 70%, iaponiaSi_74%, xolo germaniaSi_62%.<br />

Uukanasknel aTwledSi elviseburi siswrafiT ganviTarda momsaxurebis iseTi<br />

sferoebi, rogoricaa: transporti da komunikaciebi, kerZo samedicino dawesebulebani,<br />

sabavSvo baRebi, skolebi, fitnes klubebi da sxva. unda aRiniSnos, rom yvelaze didi<br />

perspeqtiva gaaCnia turizmsa da sastumro bizness, romelic ukve gaxda mravali<br />

iseTi qveynis prioriteti, rogoricaa: saberZneTi, italia, malta, egvipte, israeli<br />

da sxva, maT Sorisaa saqarTveloc.<br />

saqarTveloSi sastumro biznesis ganviTareba ganpirobebulia ramdenime<br />

faqtoriT, maTgan umniSvnelovanesia misi unikaluri geografiul-klimaturi<br />

maxasiaTeblebi, rac, cxadia, uamrav damsvenebels izidavs saqarTveloSi. bolo wlebis<br />

gamavlobaSi, gansakuTrebiT 2004-2007 wlebSi, saqarTvelos ekonomikam zrda<br />

ganicada, saqarTveloSi investiciebis namdvili bumi Seiqmna, ramac kidev ufro<br />

saWiro gaxada umaRlesi klasis sastumroebis arseboba. aRniSvnis Rirsia qveynis<br />

politikuri mdgomareoba. 7 noembris, agvistosa da sxva movlenebis Sesaswavlad<br />

msofliodan uamravi Jurnalisti, sazogado moRvawe da politikosi Camovida, rac,<br />

cxadia, kidev erTi stimuli iyo sastumroebis mflobelebisaTvis.<br />

yvela eqsperti adasturebs, rom saqarTveloSi arsebobs sastumroebis biznesis<br />

ganviTarebis udidesi potenciali. am biznesis wamowyeba da bazarze konkurenciis daZleva<br />

ramdenime wlis win sruliadac ar moiTxovda Zalian did finansebs. amJamad<br />

mdgomareoba mkveTrad Seicvala. sastumro ,,VIP-viqtoria~ naTeli magaliTia imisa,<br />

Tu rogor SeiZleba mcire resursebiT momgebiani biznesis Seqmna. es saojaxo biznesi<br />

2002 wels iqna daarsebuli qalbaton viqtoria qurdiSvilis mier. sastumro gaTvlilia<br />

spe-cifikur momxmarebelze, saqmian xalxze. es sam varskvlaviani sastumro<br />

1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna baTumis SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo<br />

universitetis mier organizebul studentTa me-10 samecniero konferenciaze. ibeWdeba Semcirebuli<br />

formatiT.<br />

45


momxmarebels sTavazobs ojaxur da myudro garemos, rac erTob izidavs klientebs.<br />

sastumros menejeris azriT, swored es aris misi biznesis warmatebis saidumlo.<br />

erTadgiliani nomris Rirebuleba 100-150$ aSS-s dolaramde meryeobs, oradgiliani<br />

120-180$ aSS-s dolaramde, xolo luqsebi 150-200$ aSS-s dolari Rirs. sastumro<br />

qalaqis centralur ubanSi mdebareobs, oTaxebi sakmaod komfortuli da mdidrulad<br />

gaformebulia, sastumro idealuria saqmiani adamianebisaTvis, gonebrivi muSaobisa da<br />

gantvirTvisaTvis.<br />

rodesac vmsjelobT sastumro biznesis ganviTarebis tendenciebze<br />

saqarTveloSi, upriania ganvixiloT ori periodi: 2008 wlamde da 2008 wlidan<br />

dRemde. 2008 wlamde arsebulma ekonomikurma zrdam ganapiroba Cvens qveyanaSi axali<br />

sastumroebis masobrivi mSenebloba, amasTan, kerZo investorebi orientirebulni<br />

iyvnen stabilur, grZelvadian mogebaze. ,,interkontinetali~, ,,haiati~, ,,kempinski~ –<br />

es is brendebia, romlebic saqarTvelos bazarze Semosvlas gegmavdnen. es TavisTavad<br />

kargi precendenti iyo. am kompaniebis SemosvliT gaizrdeboda konkurencia,<br />

daixveweboda servisi, daregulirdeboda fasebi. Pparalelurad gaizrdeboda<br />

momsaxurebis donec qarTuli sastumroebisa, romelTa umravlesoba jer kidev ver<br />

akmayofilebs saerTaSoriso standartebs, Tumca gamonaklisia: ,,marioti~, ,,Seraton<br />

metexi palasi~, ,,vere palasi~ da sxvani. aRsaniSnavia is, rom 2004-2007 wlebSi<br />

sastumroebis bazris mkveTri zrda. Aam sferoSi Catarebulma kvlevebma gviCvena, rom<br />

2005 wlisTvis Tbilisis masStabiT sul 76 sastumro funqcionirebda. 2006-2007<br />

wlebSi situacia radikalurad Seicvala, qveyanaSi 227 sastumros, 376 gesthauss da<br />

sastumros tipis dawesebulebas viTvlidiT. maTgan 8.9% saxelmwifo sakuTreba iyo,<br />

xolo 91.1% - kerZo sakuTreba.<br />

aRsaniSnavia is faqti, rom sastumroebisa da sastumros tipis dawesebulebebis<br />

mTlianma Semosavalma 2006 wels (dRg-sa da aqcizis gareSe) 107.0 milioni lari<br />

Seadgina. Semosavalebis 53.0% moRebuli iyo nomrebis sargeblobidan. stumrebis<br />

raodenoba 217 095 kaci iyo, maTgan yvelaze meti, 49.9% Camosuli iyo saqmiani da<br />

profesiuli mizniT.<br />

amrigad, rogorc davinaxeT, saqarTvelom 2004-2007 wlebSi daiwyo<br />

warmatebuli marketinguli kampania turistebis mosazidad. am periodSi iyo dReebi,<br />

rodesac Tbilisis sastumroebi gadaWedili iyo da winaswari dajavSnis gareSe<br />

nomris daqiraveba seriozul problemas warmoadgenda. Pparalelurad mimdinareobda<br />

aqtiuri muSaoba sastumroebze moTxovnis gasazrdelad, rogorc Tbilissa da<br />

aWaraSi, aseve svaneTSi, SatilSi, borjom-bakurianSi, gudaursa da baxmaroSi.<br />

sainteresoa isic, rom am periodSi saqarTveloSi sastumro biznesiT dainteresda<br />

araerTi ucxouri kompania. Ddaigegma 6-7 erTmaneTze ufro didi sastumros<br />

mSenebloba, rasac savaraudoa, rom patara sastumroebis mSeneblobac mohyveboda. Tu<br />

46


es proeqtebi ganxorcieldeboda, maSin Cvens bazarze marTlac Semovidodnen zemoT<br />

aRniSnuli gigantebi: ,,interkontinentali~, ,,haiati~ da ,,kempinski~.<br />

sagulisxmoa isic, rom Cvens sastumroebSi fasebi Zalian Zviri iyo.<br />

spekulaciuri fasebis bazarze damkvidreba ganapiroba ZiriTadad iman, rom<br />

sastumroebis nomrebze didi moTxovna iyo. miuxedavad fasebisa, produqti mainc iyideboda,<br />

radgan bazarze miwodebac ar iyo sakmarisi. cxadia, am mxrivac ucxouri<br />

brendebis gamoCena dadebiTi movlena iqneboda.<br />

amave periodSi gamoikveTa ZiriTadad 4 da 5 varskvlaviani sastumroebis gaxsnis<br />

tendencia. zemoT aRniSnuli brendebi swored umaRlesi klasis sastumroebiT<br />

cdilobdnen Cvens bazarze Semosvlas. Aam movlenas Tavis mxriv ori mxare gaaCnda.<br />

cxa-dia, aseTi sastumroebis arseboba qveynis prestiJze dadebiT zegavlenas<br />

moaxdenda da Seqmnida qveynis stabilurobis, ekonomikuri siZlieris, simdidris<br />

imijs. moizidavda ucxoel investorebs da zogadad, gaamyarebda qveynis bizness,<br />

magram amavdroulad 4 da 5 varskvlaviani sastumroebiT cxadia SeuZlebelia masobrivi<br />

turizmis ganviTareba, radgan turistebis absoluturi umravlesoba upiratesobas<br />

aniWebs 2 da 3 varskvlavian sastumroebsa da gesthausebs. amdenad, gaCnda<br />

qveyanaSi saSualo klasis sastumroebis arsebobis aucilebloba. cxadia, iseTi<br />

brendebi, rogoricaa: ,,interkontinentali~, ,,haiati~ da ,,kempinski~ floben 2 da 3<br />

varskvlaviani sastumroebis qselsac. aqedan gamomdinare, SeiZleba gvevarauda, rom<br />

qveyanaSi saSualo klasis sastumroebis mSeneblobac warmatebiT gagrZeldeboda, rac<br />

xels Seuwyobda saqarTveloSi turizmis ganviTarebas. amdenad, prognozebi metad<br />

pozitiuri iyo, yvelaferi rom gegmis mixedviT warmarTuliyo 2009_2010 wlebSi<br />

Cven unda gvenaxa am biznesis ayvaveba Cvens sam-SobloSi. Seiqmneboda erTgvari nazavi<br />

erTi mxriv, gesthausebisa da saSualo klasis sastumroebisa, romlebic ZiriTadad<br />

iqneboda orientirebuli turistebze da meore mxriv, umaRlesi klasis 4 da 5 varskvlaviani<br />

sastumroebisa, romlebic umaspinZlebda biznesmenebs, politikosebsa da<br />

mdidar xalxs.<br />

2004-2007 wlebSi qveyanaSi sastumro biznesis popularobaze metyvelebs kadrebis<br />

momzadebis maRali donec. saberZneTis mTavrobis daxmarebiT, igegmeboda turistuli<br />

skolis gaxsna, romelic erT-erTi yvelaze Zlieri baza iqneboda aramarto<br />

kavkasiis regionSi, arames mTels evropaSic. seriozuli kontaqtebi damyarda evropul<br />

da amerikul skolebTan. aseve aRsaniSnavia qarTuli gadamzadebis programebi,<br />

romlebic mcire da saSualo biznesis ganviTarebisa da dasaqmebis farglebSi xorcieldeba.<br />

dRes saqarTveloSi samwuxarod sapirispiro tendenciaa. jer agvistos ruseTsaqarTvelos<br />

omma da Semdgom ki didma ekonomikurma krizisma didi kvali datova<br />

sastumro biznesis ganviTarebaze. Ppirvel rigSi, sagulisxmoa, rom agvistos omma saqarTvelos<br />

imiji msoflios masStabiT mkveTrad dasca. Cveni qveyana ucxoeli<br />

47


investorebis mier aRiqmeba rogorc arastabiluri, politikurad aramdgradi saxelmwifo.<br />

Mmeore mxriv, ruseTTan diplomatiuri urTierTobis Sewyvetam mniSvnelovnad<br />

Se-amcira saqarTveloSi Camosul biznesmenTa da turistTa raodenoba. ,,Cven<br />

faq-tobrivad davkargeT ara mxolod rusi, aramed ukraineli da yazaxi klientebic.“<br />

- acxadebs saqarTveloSi erT-erTi warmatebuli saSualo klasis sastumros ,,VIP<br />

viqtoria~ mflobeli q-ni viqtoria qurdiSvili. Aam movlenas Tan daerTo mwvave ekonomikuri<br />

krizisic, ramac faqtobrivad momxmareblebis raodenoba gaunaxevra qarTul<br />

sastumroebs. SeCerda da gaurkvevel dromde gadaido ,,interkontinentali~-s da sxva<br />

umaRlesi klasis sastumroebis mSenebloba. SeimCneva bazarze egreT wodebuli<br />

,,yaCaRuri~ fasdakleba, anu fasebi katastrofulad ecema klientebis SesanarCuneblad,<br />

rac, cxadia, ganpirobebulia moTxovnis mkveTri SemcirebiT.<br />

dRes msoflio ekonomikuri krizisis Ffonze axali biznesis wamowyeba did<br />

riskTan aris dakavSirebuli. firmebis didi umravlesoba amcirebs warmoebis<br />

masStabebs, rac ga-moixateba TanamSromlebis daTxovniT, an saerTodac bazridan<br />

gasvliT. cxadia, pirvel rigSi es krizisi samewarmeo bizness Seexo, radgan maT<br />

veRar miiRes saWiro Tanxa ban-kebidan kreditis saxiT produqciis sawarmoeblad.<br />

saqarTveloSi samomsaxureo biznesze krizisi jer kidev ar moqmedebs sruli<br />

simwvaviT. gansakuTrebiT sagangaSo prognozi sastumroebis menejerebis mier keTdeba<br />

2009 wlis meore naxevarSi. ,,am dros ukve sastumroebis absolutur umravlesobaSi<br />

nomris saSualo fasi savaraudod iqneba dRe-vandeli fasebis 60_70%~, _ acxadebs<br />

saqarTveloSi am sferoSi erT-erTi yvelaze ga-mocdili eqsperti q-n marina<br />

metreveli.<br />

sainteresoa ra mdgomareobaa dRevandel bazarze, vin dominirebs, romeli<br />

sastumro sargeblobs klientebis didi ndobiT. Aam mizniT Cven CavatareT kvleva.<br />

Tbilisis aeroportSi gamovkiTxeT 500 respodenti. maTgan 61.6% cxovrobda<br />

sastumroebSi. yvelaze meti_14.3% ,,Tbilisis mariotSi~, xolo yvelaze cota_1.3%<br />

,,mTiebSi~.<br />

aRsaniSnavia, rom ara mxolod am gamokiTxviT, aramed 2006_2007 wlebis<br />

monacemebiTac, ucxoel turistebSi didi popularobiT sargeblobs sastumro<br />

,,Tbilisi-marioti~. Ees sastumro mdebareobs centralur ubanSi. saSualod, nomris<br />

fasi meryeobs 250_350 aSS dolaramde, xolo luqsebi 400 aSS dolari da meti<br />

Rirs. sastumros TiToeuli oTaxi aRWurvilia yvela sasurveli atributiT, angariSsworeba<br />

SesaZlebelia rogorc naRdi fuliT, aseve sakredito baraTebiTac.<br />

rogorc sastumros menejerma ganacxada, miuxedavad am segmentSi dominirebisa, maT<br />

mainc mouwevT uaxloes momavalSi fa-sebis mkveTri daweva. rac ganpirobebulia zemoT<br />

xsenebuli problemebiT.<br />

unda aRiniSnos isic, rom evrokavSiris qveynebTan savizo reJimis gamartiveba<br />

xels Seuwyobs saqarTveloSi turizms. dRes ki ZiriTadad Tbilisis sastumroebi<br />

48


humanitaruli misiiT Camosul stumrebs, Jurnalistebsa da politikosebs<br />

maspinZloben. Jurnalistebis gansakuTrebiT didi raodenoba april-maisSi dafiqsirda,<br />

radgan am pe-riodSi saqarTveloSi Zlier daZabuli politikuri mdgomareoba iyo.<br />

G garda zemoT aRniSnuli faqtorebisa, saqarTveloSi am biznesis Semaferxebeli<br />

sxva garemoebebic arsebobs. maTgan yvelaze mniSvnelovania enobrivi barieris arseboba<br />

_ regionebsa da kurortebSi arsebul sastumroTa absolutur umravlesobas ar<br />

hyavs inglisuri enis mcodne TanamSromlebi.Ddid problemas qmnis regionebSi infrastruqturis<br />

dabali xarisxi. magaliTad, maRalmTian regionebSi arsebul sastumroebSi<br />

saerTod ver ESexvdebiT internets da sxva saqmiani turistebisaTvis saWiro atributs.<br />

Tu mxedvelobaSi ar miviRebT Tbilissa da baTumSi arsebul ramdenime brends,<br />

praqtikulad arcerTi sastumro da gesthausi ar atarebs bazris safuZvlian marketingul<br />

kvlevas, maT arc saTanado TanamSromlebi hyavT da arc gamocdil firmebs<br />

mimarTaven. Aam kuTxiT gamonaklisebs miekuTvnebian zemoT xsenebuli popularuli<br />

brendebi. MmagaliTad: ,,Tbilisis mariotSi~ arsebobs specialuri samsaxuri, romelic<br />

orientirebulia bazris marketingul Seswavlaze.Aam mxriv seriozul samuSaoebs<br />

atarebs agreTve ,,Seraton metexi palasi~-c, rac maTi warmatebis erT-erTi faqtoria.Mmwvaved<br />

dgas regionebSi kompetenturi, gadamzadebuli personalis ararsebobis<br />

sakiTxic, riTac aris gamowveuli am sastumroebisa da gesthausebis araswori menejmenti<br />

da arasaxarbielo mdgomareoba.<br />

Y yovelive zemoT aRniSnulidan gamomdinare, SeiZleba davaskvnaT, rom<br />

saqarveloSi sastumro bizness gaaCnia didi potenciali. samosaxureo biznesis am<br />

umniSvnelovanes dargs zogadad axasiaTebs zrdis mkveTri tendencia. Oorientirebulia,<br />

rogorc saSualo Semosavlian turistebze, aseve maRal Semosavlian da pretenziul<br />

momxmarebelze, gaaCnia gasaRebis farTo areali, rogorc qveynis SigniT, aseve<br />

evrokavSiris, dsT-s qveynebsa da aSS-Si. cxadia, es udidesi ekonomikuri krizisi,<br />

romelic Tavs daatyda bizness, nawilobriv aferxebs mis ganviTarebas, magram<br />

davesesxebi q-n. m. metrevels da vityvi, rom am dargis ganviTareba saqarTveloSi<br />

aris Seuferxebeli da Seuqcevadi procesi.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. r. asaTiani, “ekonomiqsis” ganmartebiTi leqsikoni. Tb. 1996.<br />

2. g.gamsaxurdia, “finansebis roli gardamaval ekonomikaSi”. Tb. 1997.<br />

3. d.ZnelaZe, “msoflio ekonomika” Tb. 1997.<br />

4. www.statistics.ge<br />

5. www.nbg.ge<br />

49


Zis poduqtebis bazari saqarTveloSi 1<br />

daviT gabriWiZe<br />

mariam kevliSvili<br />

Tsu bakalavrebi<br />

mecn-xelm: prof. T. Sengelia<br />

ukanasknel wlebSi saqarTveloSi sagrZnoblad imata rZis produqtebis mwarmoebel<br />

kompaniaTa ricxvma. Tu wlebis win qveyana Caize, Rvinosa da citrusze iyo orientirebuli<br />

da rZis warmoebas TiTqmis ar eTmoboda yuradReba, dResdReobiT merZeveobis seqtori<br />

sakmaod ganviTarebulia da rZis biznesi erT-erT yvelaze momgebianad iTvleba saqarTveloSi.<br />

qveyanaSi rZis produqtebze maRali da stabiluri moTxovnaa, rac qmnis SesaniSnav<br />

SesaZleblobas rZis seqtoris ganviTarebisaTvis. es produqcia warmoadgens saqarTveloSi<br />

mcxovrebi sxvadasxva asakobrivi jgufis racionis Seucvlel nawils.<br />

rZis produqtebis bazari sakmaod farTo da konkurentulia. `eko-fudi~, `sante~,<br />

`amalTea~ (romelic kvlav gamoCnda bazarze), `sando~ da a.S. - es kompaniebi bazris mTavari<br />

moTamaSeebi arian. momxmarebels mzardi konkurencia komfortul pirobebs uqmnis, radgan<br />

konkurencia TavisTavad fasebis stabilurobaze, produqciis xarisxis SenarCunebagaumjobesebasa<br />

da inovaciebze udides gavlenas axdens. swrafad cvalebadi garemo da mzardi<br />

konkurencia ki kompaniebs didi gamowvevebis winaSe ayenebs. konkurentuli upiratesobis<br />

SenarCunebisa da saqmianobis mudmivi gaumjobesebisaTvis saWiroa resursebis efeqtiani<br />

gamoyeneba, arsebuli problemebis gamovlena da daZleva.<br />

problemebs ki arcTu ise cotas awydebian kompaniebi.<br />

yvelaze mwvave problema am sferoSi naturaluri rZis deficitia. dReisaTvis<br />

saqarTveloSi mewveli pirutyvis suladoba 1990-iani wlebis dasawyisTan SedarebiT<br />

mkveTrad momatebulia, Tumca daeca misi produqtiuloba, rac sakvebi bazis gauaresebasTanaa<br />

dakavSirebuli. yvelaze didi problema is aris, rom am pirutyvis genetika ver SevinarCuneT.<br />

bolo TxuTmeti wlis ganmavlobaSi qveyanaSi genetikuri xazebi saerTod ar Semodioda.<br />

magram bolo erTi welia, soflis meurneobis saministroSi am mimarTulebiT aqtiurad<br />

muSaoben.<br />

naturaluri rZis deficitis gamo qyveyanaSi sawarmoebi iZulebulebi arian produqciis<br />

waroebisas rZis fxvnili gamoiyenon. rZis fxvnilis importi sakmaod Zviri jdeba da<br />

xelsayreli ar aris, Tumca mimdinare wels imdenad gaaZvires rZis mwarmoeblebma nedleuli,<br />

rom SesaZloa, rZis fxvnilisagan produqciis warmoeba ufro iafic dajdes. amis<br />

miuxedavad, kompaniebi produqtebis warmoebas mainc adgilobrivi naturaluri rZisagan<br />

arCeven, radgam am gziT miRebuli produqti ufro gemrielia. es ki momxmareblis arCevanze<br />

did gavlenas axdens, zrdis gayidvebs da, Sesabamisad, kompaniis warmatebulobas. evropul da<br />

rusul produqciasTan SedarebiT, adgilobrivi nawarmi metad naturaluria da naklebad aris<br />

damokidebuli rZis fxvnilze. Tu ucxouri `iogurtis~ Senaxvis vada ori wels grZeldeba,<br />

1 sakonferencio moxseneba wakiTxuli iqna baTumis SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo universitetis<br />

mier organizebul studentTa me-10 samecniero konferenciaze. ibeWdeba Semcirebuli<br />

formatiT.<br />

50


qarTuli produqti or Tveze mets ar inaxeba. xaWos, araJnisa da kefiris Senaxvis vada ki 3-<br />

4 dRes ar aWarbebs. garda amisa, aranaturaluri rZisgan SeuZlebelia yvelis damzadeba.<br />

imaze, rom qarTul bazarze naturaluri rZis produqtebis wili izrdeba, erTi tendenciac<br />

miuTiTebs: regionebSi Sesabamisad mravldeba rZis Cambarebeli punqtebi, romlebic pirdapir<br />

amarageben kompaniebs.<br />

kidev erTi problema bazris am segmentSi is aris, rom rZis warmoebaSi wamyvani roli<br />

wvril, ojaxur meorneobebs eniWebaT. moqmedi sagadasaxado kodeqsi maT privilegirebul<br />

mdomareobas aniWebs da aTavisuflebs yovelgvari gadasaxadisgan. es, rasakvirvelia,<br />

kompaniebs arcTu saxarbielo mdgomareobaSi ayenebs. isini iTxoven iaffasiani warmoebebisgan<br />

Tavdacvis berketebis amoqmedebas, amis erT-erT gzad ki fermeruli meurneobebis Seqmnas<br />

moiazreben. rac Seexeba am ukanasknels, dResdReobiT fermeruli meurneobebi, rogorc ukve<br />

aRvniSneT, mwarmoeblebs naturaluri rZiT ver uzrunvelyofen. amis mizezi ki is aris, rom<br />

ar gvyavs saWiro raodenobis piutyvi da, zogadad, biznesis es saxeoba ganviTarebuli ar<br />

aris. Tumca, qveyanaSi sakmarisi bunebrivi pirobebia am dargis ganviTarebisaTvis. ra Tqma<br />

unda, saamisod mxolod calmxrivi midgomebi ar iqneba sakmarisi. paralelurad<br />

warmodgenili unda iyos gegma, Tu ras vapirebT mecxoveleobis im donemde misayvanad, rom<br />

saqarTveloSi nedleulis, am SemTxvevaSi – rZis, deficiti ar arsebobdes.<br />

statistikuri monacemebiT, bolo 2 wlis ganmavlobaSi industriulad warmoebuli<br />

rZis produqtebis samomxmareblo bazari yovelwliurad daaxloebiT 20-25%-iT izrdeba, rac<br />

ZiriTadad imiT aris ganpirobebuli, rom sakveb racionSi rZis produqtebis wilma, wina<br />

wlebTan SedarebiT, moimata. adgilobrivi produqciis momZlavreba, didi xania, imports<br />

gasaqans ar aZlevs. arsebuli statistikiT, saqarTveloSi rZis produqtebis saxiT<br />

ucxoeTidan, ZiriTadad, rZis fxvnili, iogurti da karaqiRa Semodis. ase, rom qarTulma<br />

produqtma ucxouri produqcia TiTqmis gaaZeva bazridan da es qveynis ekonomikuri<br />

ganviTarebisaTvis namdvilad kargia.<br />

bazris gaanalizebis Semdeg, SegviZlia, daskvnis saxiT aRvniSnoT, rom rZis<br />

poduqtebis biznesi sakmaod perspeqtiulia dResdReobiT saqarTveloSi da ganvixiloT am<br />

bazris lideri kompaniis – `eko-fudis~ magaliTi.<br />

rZis produqtebis mwarmoebeli kompania `eko-fudi~ mimdinare wels mesamed gaxda<br />

`Golden Brand~-is sertifikatis mflobeli. kompania 2004 wlis aprilSi daarsda da swrafad<br />

daikava mniSvnelovani adgili rZis produqtebis bazarze. eko-fudi 100% qar-Tuli<br />

investiciebiTaa Seqmnili da mis menejmentsac qarTvelebi akontroleben. es biznesi SeiZleba<br />

faqtobrivad nulidan dawyebulad CaiTvalos. damfuZneblebma TavianTi saxsrebiT SeiZines<br />

firmis aRWurviloba da biznesi Zalian mcire masStabebiT daiwyes. dRes igi evropuli<br />

menejmentis mqone warmatebuli kompaniaa. kompania dResdReisobiT daaxloebiT 40 dasaxelebis<br />

produqts awarmoebs..sawarmos arsebobis manZilze ramde-njerme Seicvala misi struqtura.<br />

2006 wlis Tebervlis Tvidan `eko-fudis~ savaWro niSnis mflobelia Sps `jorjian-eko~.<br />

Sps `jorjian-eko~-s mier moxda saerTaSriso standartebi ISO 22000:2005-isa da<br />

ISOO 9001:2000-is moTxovnebis Sesabmisad sursaTis uvneblobisa da xarisxis marTvis<br />

integrirebuli sistemis danergva da ganxorcieleba. 2007 wels kompania UKAS-is<br />

sertifikatebis mflobeli gaxda.<br />

51


dReisaTvis rZis produqtebis bazarze liderobs 2 kompania. esenia `eko-fudi~ da<br />

`sante~. mimdinare Tvis monacemebiT, maTi procentuli wili bazarze Semdegnairad gamoiyureba:<br />

`eko-fudi~-s uWiravs bazris 44% xolo `sante~-s 41%, xolo TbilisSi `ekofudis~<br />

wili bazarze 50%-a. amdenad, eko-fudi liderobs qarTuli rZis produqtebis<br />

bazarze. misma wliurma brunvam gasul wels wina welTan SedarebiT 20%-iT mo-imata.<br />

produqciis realizaciis procentuli maCvenebeli wlebis mixedviT yovelwliurad imatebs.<br />

rogorc mogaxseneT, kompania awarmoebs 40 dasaxelebis produqts. misi produqcia<br />

iyideba mTeli saqarTvelos masStabiT. gansakuTrebuli aqtiurobiT gamoirCevian kaxeTi da<br />

qarTli. Tbilisze modis daaxloebiT 80% gayidvebis. produqcia eqsportze ar gadis,<br />

radgan produqtis vargisianobis vada daaxloebiT 5 dRea. da saerTod rZis produqtebis<br />

umetesoba gaTvlili ar aris didi xnis vargisianobaze, magaliTisTvis aviRoT iogurti an<br />

xaWo, romlebsac cocxali produqti ewodebaT rac imas niSnavs rom, misi realizaciis<br />

periodSi mis SemadgenlobaSi mimdinareobs biologiuri procesebi. ase rom is iogortebi,<br />

romlebic sxva qveynbidan Semodis, ar aris namdvili. `eko-fudma~ ukve gamouSva pirveli<br />

qarTuli iogurti, romelic absoliturad naturalur receptzea damzadebuli. igi bazarze<br />

dekemberSi gamoCnda produqciis realizaciis, anu fuladi gardaqmnis cikli Zalian swrafia.<br />

sawarmos uwevs Tavisi produqciis ara umetes 3%-sa bazridan amoiRos vadagasulobis<br />

mizeziT, danarCeni 97% srulad iyideba. kompaniisTvis yvelaze rTul periodebSi,<br />

Semosavali maqsimum 30%-T iklebda.<br />

bolo wlebSi kompaniam naturaluri rZis xarjebis Semcirebis mizniT gaxsna 30-mde<br />

rZis Cambarebeli punqti, romelic saqarTvelos sxvadasxva regionSia ganTavsebuli. esenia:<br />

kaxeTi, Sida qarTli, qvemo qarTli, mcxeTa-TianeTi da sxva. procentuli maCvenebliT yvelaze<br />

meti rZe kaxeTSi bardeba, rac mTeli rZis daaxloebiT 80%-s Seadgens. Tumca naturaluri<br />

rZis raodenoba sezonebis mixedviT SezRudulia. igi sakmarisi odenobiT mxolod zafxulSi<br />

moipoveba aprilis bolodan oqtombris dasawyisamde. zamTarSi ki es maCvenebeli 90%_iT<br />

iklebs, Tu kompania zafxulSi dReSi 20 tona naturalur rZes ibarebda, zamTarSi es dReSi<br />

2 tonas ar aWarbebs. am periodSi misi Canacvleba importirebuli rZis fxvniliT xdeba.<br />

kompanias ar Semoaqvs rZis fxvnili, is mas sxva importiorebisgan yidulobs, radgan<br />

sawyobebisa da Senaxva-movlis xarjebi TiTqmis utoldeba im xarjebs, romlebsac kompania<br />

importiorebs uxdis. amdenad, sawarmoSi miRebuli rZis fxvnili pirdapir warmoebaSi midis.<br />

naturaluri rZis fasi sezonurad icvleba da is 50-80 TeTris farglebSi meryeobs.<br />

kompaniis menejerebis gancxadebiT naturaluri rZiT produqtis warmoeba SedarebiT Zviri<br />

jdeba gansakuqrebiT maSin, roca rZe Zvirdeba, magram es absoluturad ar moqmedebs<br />

produqciis fasebze an xarisxze. kompania meti danaxarjebis amogebas sezonurad axerxebs.<br />

Znelia zusti mizezis dasaxeleba, magram morxmareblis aqtiuri moxmareba piks TebervalSi<br />

aRwevs. am periodSi faqtobrivad 100%-ani gayidvaa. yvelaze gayidvadi mawonia, magram<br />

Semosavlis mxriv xaWos yvelaze meti mogeba moaqvs.<br />

rac Seexeba uSualod warmoebis process:<br />

`jorjian-eko~ Tanamedrove manqana-danadgarebiT aRWurvili kompaniaa, rac saSualebas<br />

iZleva nakleb droSi meti produqciis warmoebisa. es ki xels uwyobs momxmareblis didi<br />

moTxovnis dakmayofilebas. kompaniaSi menejmentianad dasaqmebulia 350-mde kaci.<br />

52


`eko-fudi~ rZis produqtebis mwarmoebeli kompaniaa da cxadia misi produqtebis<br />

umetesoba rZisgan mzaddeba. rogorc ukve vTqviT, rZe sezonuradaa xelmisawvdomi, aqe-dan<br />

gamomdinare, kompania `eko-fudi~ produqciis 90%-is dasamzadeblad, iseve rogorc sxva<br />

qarTuli rZis mwarmoebeli kompaniebi, rZis fxvnils iyenebs. azri imis Se-saxeb, rom<br />

produqcia pirdapir rZis fxvnilisgan mzaddeba mcdaria. rZis fxvnilisgan miiReben aRdgenil<br />

rZes, romelsac TiTqmis igive Tvisebebi aqvs rac naturalurs. rac Seexeba naturalur rZes,<br />

misi Semowmeba rZis Cambarebel punqtebSive xdeba laqto-skanerebiT. es aris mowyobiloba<br />

romelic amowmebs rZis xarisxs. Tu rZe uvargisia, anu im standartebs ar Seesabameba<br />

romelsac warmoeba moiTxovs, skaneri ar miiRebs. skaneridan vargisi rZe did macivarkonteinerSi<br />

gadaedineba, amdenad uaRresad mniSvnelovania rZis xarisxis zusti analizi raTa<br />

ramdenime litrma uvargisma rZem mTeli rZis maragi ar gaafuWos.<br />

`jorjian-eko~-s produqcia sxvadasxva kategoriis mixedviT iwarmoeba.<br />

de luqsi _ es aris SedarebiT ZviradRirebuli produqcia. misi fasi misive Tvisebebidan<br />

gamomdinarea, sxvebTan SedarebiT maRali. eqskluziv klasi saxelidan gamomdinare<br />

eqskluziurad warmoebuli produqciaa. xolo ekonom klasi es aris produqcia ekonomikuri<br />

SefuTviT, gansakuTrebiT xelsayrelia muSaobis pirobebSi, roca sadilisTvis Zalzed cota<br />

dro gaqvT. bolo dros `eko-fudma~ gamouSva axali klasis produqcia, saxelad `axali eko~.<br />

es aris qvelmoqmedebis mizniT warmoebuli produqcia, romelic naklebi fasi Rirs.<br />

TiToeuli gayiduli produqtidan 2 TeTri iricxeba sapatriarqos angariSze.<br />

rac Seexeba nedleuls, rZis fxvnilis garda cximic sazRvargareTidanaa Semo-ta-nili,<br />

radgan qarTuli zeTiT damzadebuli maionezi nakleb xarisxiania. sxva danarCeni yvela<br />

nedleuli adgilobrivia. Tavdapirvelad prodiqtis SesafuTi masala kompanias TurqeTidan<br />

Camohqonda ukve mza mdgomareobaSi, magram dReisTvis kompanias SefuTvas sa-qarTveloSi<br />

arsebuli qarxana umzadebs. Tumca de luqsis klasis produqtis SefuTva ukrainidan Camodis,<br />

radgan marali xarisxisaa, romlis damzadebac adgilobriv qarxnebs jer ar SeuZliaT.<br />

axlo momavalSi eko-fudi axali gegmebis ganxorcielebas apirebs. kompaniis mesveurebis<br />

gancxadebiT ekonomikuri krizisi jerjerobiT aranairad ar aisaxeba arc fasebze da<br />

arc muSaxelis radenobaze. kompania cdilobs daabrunos saqarTveloSi erT dros ar-sebuli<br />

rZis moxmarebis tradicia da warmatebebi vusurvoT mas.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. T.Sengelia “biznesis administrirebis safuZvlebi” Tb.2008<br />

2. www.eco-food.ge<br />

3. www.statistics.ge<br />

53


sabanko riskebis marTvis srulyofis koncefcia 1<br />

qeTevan RuduSauri<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm. asist. prof. c. oqruaSvili<br />

dReisaTvis, saqarTveloSi sabanko saqmianoba erT-erTi aqtiuri da TvalsaCino<br />

biznesia. qarTulma bankebma daZlies ekonomikuri krizisis siZneleebi.<br />

Camoyalibda msxvili, ganviTarebuli bankebis rigi, romelTa saqmianoba srulad<br />

Seesabameba saerTaSoriso moTxovnebs.<br />

qarTuli bankebis moqmedebis areali, didi xania gascda qveynis sazRvrebs<br />

da ufro masStaburi gaxda. miuxedavad miRweuli warmatebisa, sasurvelia<br />

qarTuli bankebis xelmZRvanelobam gaiTvaliswinos ucxoeTis gamocdileba,<br />

raTa ufro gaZlierdes qarTuli sabanko sistema. bankebis zust kvalificiur<br />

moRvaweobazea damokidebuli umTavresad ekonomikis sijansaRe. swored<br />

komerciul safuZvelze moqmedi bankebis ganviTarebuli qselis gareSe mxolod<br />

keTil survilad rCeba miswrafeba realuri da efeqtiani sabazro meqanizmis<br />

Sesaqmnelad.<br />

komerciuli bankebi warmoadgenen safinanso sistemis centrebs, romlebic<br />

erTad Tavs uyrian mTavrobis, saqmiani wreebis da milionobiT kerZo pirebis<br />

anabrebs. komerciuli bankebi sasesxo da sainvesticio operaciebis meSveobiT<br />

gzas uxsnian TavianTi fondebisaken sxvadasxva msesxeblebs _ kerZo pirebs,<br />

kompaniebs, mTavrobas.<br />

sabanko operaciebi aioleben rogorc saqonlis da momsaxurebis moZraobas<br />

warmoebidan momxmareblamde, ise mTavrobis safinanso saqmianobas.<br />

komerciuli bankebis erovnulma sistemam mniSvnelovani roli unda<br />

Seasrulos qveynis ekonomikis funqcionirebaSi.<br />

komerciuli bankebis SesaZlebloba imuSaon unarianad da saxelmwifos<br />

saWiroebisa da ekonomikuri miznebis Sesabamisad mniSvnelovnad aris<br />

damokidebuli misi marTvis efeqtianobaze.<br />

yovelgvari saorganizacio saqmianoba unda iyos kvalificiuri. riski<br />

imdenad didia, rom, Tu gvinda, sabanko sistema iyos myari, mzardi, moqnili da<br />

imis unaris mqone, daakmayofilos sazogadoebis moTxovna, bankma Tavisi<br />

operaciebi saWiro sifrTxiliT unda ganaxorcielos.<br />

komerciuli banki miekuTvneba kerZo organizacias, romlis saqmianoba<br />

momgebiani unda iyos likvidobis da usafrTxoebis SemzRudvel pirobebSic.<br />

amasTan, bankis, rogorc qveynis fuladi masis didi nawilis maregulirebelis<br />

roli ekonomikis am sferos warmomadgenlebs did pasuxismgeblobas akisrebs<br />

sazogadoebis winaSe.<br />

1 moxseneba wakiTxul iqna q. doneckSi (ukraina), studentTa samecniero konferenciaze da daimsaxura<br />

saprzo adgili.<br />

54


sazogadoebas ar unda mieces sababi, eWvi Seitanos sabanko sistemis<br />

gadaxdisunarianobaSi, likvidobasa da simtkiceSi, xolo bankis meanabreebi<br />

darwmunebulni unda iyvnen bankis saimedoobaSi.<br />

bankis saxsrebis ganTavseba unda moxdes iseT aqtivebSi, romelic banks<br />

moutans sakmaris mogebas, vinaidan Tu sabanko saqmeSi Semosavali kapitalze<br />

ufro dabalia, vidre sxva dargebSi, kapitali gadadindeba sxva, ufro momgebian<br />

sferoSi. Zvel droSi iTvleboda, rom sabanko saqme warmoadgens ZiriTadad<br />

aqtivebisa da pasivebis sifrTxiliT marTvas.<br />

Tanamedrove pirobebSi sabanko saqme uzomod didi xarisxiT dakav-<br />

Sirebulia riskTan. amitom, axla bankebis winaSe dgas ZiriTadi sakiTxi, rogor<br />

aicdinon riski da amave dros miiRon sakmaod didi Semosavali meanabreebis<br />

saxsrebis dacvisa da gadarCenisaTvis da bankis Semdgomi saqmianobisaTvis.<br />

sabanko dawesebulebis riskis Sefaseba da marTva sabanko biznesis erT-er-<br />

Ti rTuli sakiTxia, vinaidan banki, rogorc zemoT aRvniSneT, sabazro meqanizmis<br />

yvelaze mtavari safinanso institutia, is aris kreditis ZiriTadi wyaro,<br />

gansakuTebiT patara sawarmoebisaTvis.<br />

rogorc erovnul, ise saerTaSoriso bazarze banki Tavis klientebs ufro<br />

met samomxmareblo kredits aZlevs, vidre nebismieri sxva safinanso dawesebuleba.<br />

qarTulma bankebma aqtiurad unda SesTavazon sawarmoebs grZelvadiani sesxebi<br />

axali danadgarebis da mowyobilobebis SesaZenad.<br />

bankis depozitebi unda gaxdes ekonomikis ganviTarebis mTavari wyaro da<br />

ZiriTadi instrumenti. yovelive aRniSnulis gamo didi mniSvneloba eniWeba<br />

bankis riskebis regulirebas da marTvas.<br />

bankis mTavari funqcia mdgomareobs mis mzadyofnaSi, gasces mcire riskiani<br />

sesxi msesxebelze da gamouSvas, aseve mcire riskiani fasiani qaRaldebi<br />

investorebisaTvis. arsebiTad, banki finansuri bazris saSualebiT monawileobs<br />

riskian gasesxebasa da dakreditebaSi.<br />

banki akmayofilebs, agreTve, mravali klientis moTxovnilebas likvidur<br />

saxsrebze. aqedan gamomdinare, qarTuli bankebis zrdis erT-erTi mizezi unda<br />

gaxdes informaciis Sefasebis maRali unari. banki flobs codnas da gamocdilebas,<br />

romelic saSualebas aZlevs safinanso instrumentebidan SearCios is,<br />

romlisTvisac damaxasiaTebeli iqneba riskis da Semosavlianobis donis sasurveli<br />

Tanafardoba.<br />

ufro metic, bankis unarma, Sekribos da gaanalizos safinanso informacia,<br />

Tanamedrove sazogadoebaSi bankis arsebobis mizezebis kidev erTi axsna<br />

warmoSva _ regulirebuli monitoriumis Teoria.<br />

TiTqmis yvela msesxebeli da meanabre Tvlis, saidumlod Seinaxos Tavisi<br />

safinanso angariSgeba, emijneba ra bazarze konkurentebsa da `mezoblebs~.<br />

regulirebuli monitoriumis Teoria amtkicebs, rom banks SeuZlia moizidos<br />

msesxeblebi, ramdenadac sesxs gascems giraos qveS konfidenciur safuZvelze,<br />

bankis meanabreebsac ki ar aZlevs msesxeblebis safinanso angariSebis<br />

gacnobis saSualebas.<br />

55


piriqiT, gamodis, rom meanabreebi garigebas deben bankTan, rogorc saimedo<br />

kontroliorTan, raTa man gaanalixos perspeqtiuli msesxeblis safinanso mdgomareoba<br />

da moawyos mimRebi klientebis monitoriumi, imisaTvis, rom meanabreebs<br />

daubrundes saxsrebi.<br />

Bbankis monitoriuli momsaxurebis sazRaurad meanabreebi banks uxdian gansazRvrul<br />

Tanxas, romelic SeiZleba imaze naklebia, rac daexarjebodaT maT,<br />

Tu msesxeblebs TviTon gaakontrolebdnen.<br />

mravalricxovani kreditebis gacemiT, banks, rogorc saimedo kontroliors,<br />

SeuZlia daajgufos da Seamciros riski, rac ganapirobebs depozitebis maRal<br />

usafrTxoebas. garda amisa, bankis mxardaWeriT, klients uadvildeba da iafad<br />

iRebs sesxs.<br />

bolos, rodesac banki depozitebis nawils iyenebs kreditis dasafinanseblad,<br />

TviT es faqti aris safinanso bazrisaTvis signali, laparakobs ra, rom<br />

msesxebeli imsaxurebs ndobas da daabrunebs miRebul sesxs.<br />

bankis TanamSromlebma unda miiRon gadawyvetileba, Tu rodis gascen<br />

krediti, rogor gaaumjobeson bankis likvidoba, rogor SearCion aqtivebi bankis<br />

investiciebisaTvis, rogor gayidon depozitebi, moizidon Tanxebi da rogor<br />

SeinarCunon kapitalis saTanado done.<br />

bankis es amocanebi praqtikulad mWidro kavSirSia erTmaneTTan. magaliTad,<br />

aqceptirebuli gadawyvetileba klientebis gazrdili moTxovnilebis dakmayofilebaze<br />

damokidebulia bankis SesaZleblobaze, gazardos depozituri da<br />

aradepozituri fondebi.<br />

Kreditebis gacemasTan dakavSirebuli riski unda gaanalizdes bankis<br />

kapitalTan SefardebiT, rac SesaZleblobas miscems maT Tavisi aqcionerebi da<br />

mepaieebi daicvas kreditis daubruneblobasTan dakavSirebuli danakargebisagan.<br />

dReisaTvis, banki Tavisi aqtivebis da pasivebis portfels unda ganixilavdes<br />

rogorc erT mTlianobas, romelic gansazRvravs bankis erTobliv<br />

portfels, romelic saWiroa saerTo miznebis, maRali mogebisa da riskis<br />

minimumamde Semcirebis misaRwevad.<br />

aqtivebis da pasivebis gaerTianebuli marTva SesaZleblobas miscems banks<br />

daicvas depozitebi da sesxebi. agreTve, banks SesaZlebloba eZleva Camoayalibos<br />

aqtivebis portfeli, rac xels Seuwyobs dasaxuli miznis realizacias.<br />

bankis aqtivebis da pasivebis marTvis logikuri Sinaarsi mdgomareobs strategiis<br />

formirebasa da iseTi RonisZiebebis ganxorcielebaSi, romelic bankis<br />

balansis struqturas mis strategiul programasTan SesabamisobaSi moiyvans.<br />

Cveulebrivad aqtivebis da pasivebis marTvis mizani unda iyos bankis marJis<br />

stabilizacia, riskis dasaSvebi donis pirobebSi.<br />

didi mniSvneloba eniWeba aqtiv-pasivis da sakuTari saxsrebis marTvaSi<br />

integrirebul midgomas, romlis amocanaa aqtivebTan da pasivebTan dakavSirebuli<br />

gadawyvetilebebis koordinacia TiToeuli bankis SigniT, dasaxuli miznis<br />

misaRwevad.<br />

tradiciuli midgoma, rom bankis mTeli mogeba miiReba sesxebidan da investiciebidan,<br />

gzas uTmobs im azrs, rom banki yidis safinanso momsaxurebis mTel<br />

pakets, es iqneba kreditebi, saSemnaxvelo Tu sxva saxis momsaxureba da<br />

56


TiToeulis fasma unda dafaros sesxis miwodebasTan dakavSirebuli bankis danaxarjebi.<br />

balansis pasivebis marTvis safuZvelze miRebul mogebas SeuZlia banks<br />

daexmaros miznis miRwevaSi, vinaidan sabanko kapitalis Rirebuleba damokidebulia<br />

ara marto Semosavlianobaze, aramed riskis donezec.<br />

amitom, riskis marTva warmoadgens metad mniSvnelovan amocanas. am aTwleulis<br />

sabanko seqtorSi xSirad `riskis marTvis eras~ uwodeben.<br />

riskis yvela saxeobas Soris, romelTanac banks aqvs urTierToba, ar moi-<br />

Zebneba sxva, romlis analizsa da kontrols eTmoba imdeni dro, rogorc saprocento<br />

ganakveTebis risks, vinaidan saprocento ganakveTebis moculobis zrdam<br />

SeiZleba negatiuri zegavlena iqonios Semosavalze da sabanko aqtivebis, pasivebisa<br />

kapitalis Rirebulebaze.<br />

qarTuli bankebis xelmZRvanelobam unda gaiTvaliswinos, rom bazarze saprocento<br />

ganakveTis cvlilebam SeiZleba gamoiwvios bankis mogebis Semcireba,<br />

danaxarjebis zrda, aqtivebis Semosavlebis Semcireba, rac Seamcirebs aqcionerebis<br />

investiciebis Rirebulebas.<br />

amitom, bankis menejerebma yuradReba unda gaamaxvilon portfelis Semadgenel<br />

im nawilebze, romlebic gansakuTrebiT mgrZnobiarea saprocento ganakveTis<br />

cvlilebis mimarT, Cveulebriv portfelis aqtiur nawilSi aseTia: kreditebi da<br />

investiciebi fasian qaRaldebSi, xolo pasivebis farglebSi esaa depozitebi da<br />

sesxebi fulad bazarze.<br />

imisaTvis, rom daicvas bankis mogeba sainvesticio ganakveTebis cvlilebis<br />

negatiuri zegavlenisagan, misi xelmZRvaneloba unda cdilobdes fiqsirebul<br />

doneze SinarCunos wminda saprocento marJa, romelic Semdegnairad gamoiangariSeba:<br />

wsm<br />

saprocento danaxarjebi _ saprocento danaxarjebi depozitebze<br />

kreditze da investiciebze da nasesxeb saSualebebze<br />

=<br />

momgebiani aqtivebis Rirebuleba<br />

wminda saprocento Semosavali<br />

=<br />

momgebiani aqtivebis Rirebuleba<br />

sabanko dawesebulebebis riskis Sefaseba da marTva aris sabanko biznesis<br />

erT-erTi rTuli sakiTxi, vinaidan is dakavSirebulia mraval faqtorTan. Tu<br />

bankis menejeri SesZlebs maqsimalurad zustad gansazRvros riskis moculoba,<br />

es niSnavs, rom bankis Semdgomi warmatebuli saqmianoba garantirebulia.<br />

sasurvelia qarTuli bankebis xelmZRvanelobam yuradReba gaamaxvilos<br />

riskebis marTvasTan dakavSirebul sakiTxebze.<br />

57


Cvens mier gaanalizebuli iqna saqarTvelos komerciuli bankebis<br />

efeqtianobis maCveneblebi retrospeqtivaSi. 1998 wlidan SeimCneva pozitiuri<br />

dinamika, Tumca, unda aRiniSnos, rom 2000 wels kvlav negatiuri tendencia<br />

aRiniSna. 1999 weli ki yvelaze efeqtiani iyo, rogorc wina periodTan, ise<br />

Semdgom wlebTan SedarebiT. aRniSnul wels efeqtianobis maCvenebeli, gaangariSebuli<br />

mogebis SefardebiT aqtivebTan _ ROA 2,2%, xolo gaangariSebuli<br />

mogebis SefardebiT kapitalTan _ ROE 6,4%, rac aRemateboda 1995 wels,<br />

Sesabamisad, 15 da 2,5%-iT, xolo 2001 wels 0,6% da 1,2%-iT. 2008 wlis 1 ianvris<br />

mdgomareobiT ROA Seadgenda 1,9%, xolo ROE _ 9,6%. 2009 wlis 1 ianvris<br />

mdgomareobiT ROA Seadgens 0,1%, xolo ROE _ 0,6%, rac bevrad naklebia,<br />

rogorc wina wlis, ise wina periodis maCveneblebTan SedarebiT (ix. cxrili 1).<br />

cxrili 1. saqarTvelos komerciuli bankebis saqmianobis efeqtianobis<br />

dinamika 1995-2008 wlebSi procentebSi 1<br />

wlebis dasaxeleba 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2007 2008<br />

efeqtianobis<br />

koeficienti<br />

mogeba/aqtivebi<br />

-+2.5 - 1.4 - 1.2 1.2 2.2 - 1.2 1.6 1.9 0.1<br />

ROA<br />

efeqtianobis<br />

koeficienti<br />

mogeba/kapitali<br />

ROE<br />

15.1 -5.4 - 4.1 -3.9 6.4 -4.0 5.2 9.6 0.6<br />

cxrilSi mocemuli maCveneblebi adasturebs, rom qarTuli komerciuli<br />

bankebis garkveuli nawilis xelmZRvaneloba ise ver marTavs sabanko riskebs,<br />

rom, erTis mxriv, ar Semcirdes momgebianoba da, meore mxriv, SenarCunebul<br />

iqnas likvidobis saTanado done.<br />

moxsenebiT davikave pirveli adgili doneckis ekonomikis da vaWrobis<br />

saxelmwifo institutSi Catarebul ukrainis sauniversitetSoririso<br />

konferenciaze 2009 wlis 7 Tebervals.<br />

1 efeqtianobis maCveneblebi gaTvlilia saqarTvelos sabanko seqtoris krebsiTi<br />

aqtivebisa da pasivebis safuZvelze<br />

58


inflaciis TargeTireba saqarTveloSi 1<br />

givi melqaZe<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: ek. akad. doqt. g. xasia<br />

inflaciis TargeTireba (Inflation Targeting) monetaruli politikis SedarebiT axali<br />

reJimia da misi popularoba TandaTan izrdeba. Tavdapirvelad igi 1991 wels danerga axalma<br />

zelandiam, da male mas sxva industriuli qveynebic SeuerTdnen, maT Soris, kanada, didi<br />

britaneTi, fineTi, SevedeTi, avstralia da espaneTi (qronologiuri TanmimdevrobiT). mTavari<br />

mizezi, ris gamoc am qveynebma monetaruli politikis alternatiul reJimad inflaciis<br />

TargeTireba airCies, iyo ukanaskneli 30 wlis ganmavlobaSi fuladi masis TargeTirebisa da<br />

inflaciasTan brZolis warumatebeli gamocdileba.<br />

industriuli qveynebis mier inflaciis TargeTirebis warmatebiT danergvam sxva<br />

qveynebsac misca am reJimis SemoRebis stimuli. XX saukunis 90-ian wlebSi gacvliTi kursis<br />

reJimis kraxma laTinuri amerikisa da aRmosavleTi aziis qveynebs alternatiuli nominaluri<br />

Ruzis Ziebisken ubiZga da sabolood maTma umravlesobam arCevani swored inflaciis<br />

TargeTirebaze SeaCera. Tanamedrove etapze inflaciis TargeTirebas 20-ze meti qveynis<br />

centraluri banki axorcielebs _ Soris 13 ganviTarebadi da gardamavali ekonomikis qveyanaa,<br />

romelTa ricxvSia Cile, argentina, poloneTi, CexeTi, samxreTi afrika, TurqeTi, somxeTi da<br />

sxv. aRsaniSnavia, rom yvela maTgani avlens inflaciis sakmaod dabal da stabilur dones<br />

ekonomikuri zrdis SesamCnevi tempebis TanxlebiT.<br />

mimdinare wlis dasawyisSi saqarTvelos erovnulma bankma sruliad garkveviT gamoTqva<br />

survili inflaciis TargeTirebis SemoRebasTan dakavSirebiT. winamdebare statiaSi<br />

mimoxilulia inflaciis TargeTirebis efeqtianad danergvisaTvis aucilebeli winapirobebi da<br />

Sefasebulia, Tu ramdenad akmayofilebs saqarTvelo am winapirobebs ekonomikuri ganviTarebis<br />

arsebul etapze.<br />

inflaciis TargeTirebis Sinaarsi Teoriulad ar aris rTuli: centraluri banki akeTebs<br />

mosalodneli inflaciis prognozs; prognozi edareba inflaciis miznobriv maCvenebels<br />

(inflaciis dones, romelsac centaluri banki miiCnevs ekonomikisaTvis xelsayrelad);<br />

gansxvaveba saprognozo da samizne maCvenebels Soris gansazRvravs monetaruli politikis<br />

koreqtirebis xasiaTs, kerZod, Tu inflaciis prognozi aRemateba samizne maCvenebels, xdeba<br />

monetaruli politikis gamkacreba, xolo Tu piriqiT, maSin centraluri banki arbilebs<br />

politikas.<br />

imisaTvis rom qveyanam SeZlos monetaruli politikis warmarTva inflaciis<br />

TargeTirebis Sesabamisad, saWiroa ori ZiriTadi winapirobis dakmayofileba: (1) centraluri<br />

bankis damoukidebloba; (2) centraluri bankis mandatis mkafiod gansazRvra fasebis<br />

stabilurobis, rogorc monetaruli politikis upirvelesi miznis, miRwevis saxiT. pirveli<br />

winapiroba gulisxmobs centraluri bankis damoukideblobas monetaruli politikis<br />

warmarTvaSi, anu damoukideblobas instrumentebis doneze, rac gansxvavdeba miznis doneze<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `makroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze sadac daimsaxura<br />

saprizo adgili, xolo studentTa sauniversiteto 69-e konferenciaze I adgili.<br />

59


damoukideblobisagan. rodesac monetaruli politikis mizani gansazRvrulia centraluri<br />

bankis an mTavrobis mier an erToblivad, centralur banks unda gaaCndes sruli Tavisufleba<br />

politikis instrumentebis SerCevasa da gamoyenebaSi dasaxuli miznis misaRwevad. imisaTvis<br />

rom es winapiroba dakmayofildes, monetaruli politika ar unda ganicdides fiskalur<br />

zewolas, anu centraluri bankis mier mTavrobisaTvis gasacemi sesxis moculoba unda iyos<br />

mkacrad SezRuduli an, ukeTes SemTxvevaSi, nulis toli.<br />

saqarTvelos erovnuli bankis Sesaxeb organuli kanonis me-3 muxlis mixedviT<br />

`erovnuli banki damoukidebelia Tavis saqmianobaSi~. amasTan, imave kanonis Sesabamisad<br />

erovnuli banki saqarTvelos parlaments dasamtkiceblad warudgens momavali wlis fuladsakredito<br />

da savaluto politikis ZiriTadi mimarTulebebis proeqts, romelSic erovnuli<br />

banki sruliad avtonomiurad (damoukideblad) adgens inflaciis miznobriv maCvenebels<br />

momavali wlisTvis da gansazRvravs monetaruli politikis im ZiriTad instrumentebs,<br />

romlebsac gamoiyenebs miznobrivi inflaciis miRwevisaTvis. es niSnavs imas, rom erovnul<br />

banks gaaCnia sruli damoukidebloba instrumentebis doneze.<br />

miuxedavad iuridiuli damoukideblobisa, erovnuli banki 2006 wlamde mTavrobis<br />

pirdapiri dafinansebis wyarod gvevlineboda; organuli kanonis 57-e muxlis mixedviT<br />

gansazRvruli iyo sesxis limitirebuli moculoba, romlis gacemac erovnul banks<br />

saxelmwifo dawesebulebebze SeeZlo, Tumca imave muxlis me-6 punqtis Sesabamisad erovnul<br />

banks, saWiroebis SemTxvevaSi, limitis moxsnis ufleba hqonda. 2006 wlis maisSi ki moxda<br />

kanonis 57-e muxlis modificireba da erovnul banks mTavrobisaTvis finansuri daxmarebis<br />

gaweva aekrZala. 1 ase rom, inflaciis TargeTirebis pirveli winapiroba saqarTvelos konteqstSi<br />

srulad aris dakmayofilebuli.<br />

inflaciis TargeTirebis SemoRebisaTvis aucilebeli meore winapiroba gulisxmobs, rom<br />

fasebis stabiluroba unda warmoadgendes monetaruli politikis upirveles mizans da<br />

centralur banks institucionalurad unda evalebodes fasebis stabilurobis uzrunvelyofa.<br />

aRniSnuli gamoricxavs imavdroulad sxva nebismieri cvladis (nominaluri gacvliTi<br />

kursis an dasaqmebis donis) TargeTirebas. es ganpirobebulia imiT, rom moklevadian periodSi,<br />

rogorc viciT, inflaciasa da umuSevrobas Soris alternativa arsebobs, Sesabamisad,<br />

rTulia orive maTganis sasurvel doneze SenarCuneba. xolo nominaluri gacvliTi kursis<br />

TargeTi, kapitalis mobilurobis pirobebSi, adre Tu gvian konfliqtSi modis fasebis<br />

stabilurobasTan.<br />

inflaciis TargeTirebis meore winapirobis dakmayofilebis TvalsazrisiT 2008 wlis 18<br />

marts erovnuli bankis Sesaxeb organul kanonSi mniSvnelovani cvlileba Sevida. kerZod,<br />

cvlilebis Setanamde kanonis me-2 muxlis mixedviT erovnuli bankis ZiriTadi amocana iyo<br />

`erovnuli fulis msyidvelobiTi unaris, fasebis stabilurobis miRweva da SenarCuneba~, rac<br />

inflaciis TargeTirebis reJimis pirobebSi, rogorc ukve aRvniSneT, SeuTavsebadi miznebia.<br />

potenciuri konfliqtis Tavidan acilebisa da aseve, sazogadoebisaTvis sruliad garkveuli<br />

signalis miwodebis mizniT imis Sesaxeb, rom aseTi konfliqtis warmoSobis SemTxvevaSi<br />

prioriteti fasebis stabilurobis SenarCunebas mieniWeba, 18 marts kanonSi Setanili<br />

1 ix. erovnuli bankis Sesaxeb saqarTvelos organuli kanonis 57-e da 65-e muxlebi<br />

60


cvlilebis Sedegad ganisazRvra, rom `erovnuli bankis ZiriTadi amocanaa fasebis<br />

stabilurobis miRweva~. es ki srulad Seesabameba inflaciis TargeTirebis meore winapirobas.<br />

winapirobebis dakmayofilebis SeTxvevaSi, qveyanas, romelsac surs inflaciis TargeTirebis<br />

danergva, moeTxoveba monetaruli politikis sakuTari strategiis inflaciis TargeTirebis<br />

strategiasTan miaxloeba, romelic, Tavis mxriv, moicavs: saSualovadiania inflaciis<br />

samizne maCveneblis (TargeTis) sazogadoebisaTvis gacxadebas; informaciis momcvel<br />

strategias politikis gadawyvetilebebis miRebisas; monetaruli politikis gazrdil<br />

gamWvirvalobasa da centraluri bankis angariSvaldebulebas inflaciis TargeTis miRwevaSi.<br />

inflaciis TargeTirebis ZiriTadi elementebia: 1. inflaciis TargeTis<br />

sazogadoebisaTvis gacxadeba. saqarTvelos erovnuli banki 2009 wlamde fulad sakredito<br />

da savaluto politikis ZiriTad mimarTulebebSi aqveynebda inflaciis saprognozo<br />

maCvenebels, romelic safuZvlad edeboda monetaruli politikis warmarTvas. TavisTavad,<br />

inflaciis prognozi ar SeiZleba CaiTvalos inflaciis TargeTad. 2009 wlis ZiriTad<br />

mimarTulebebSi ki ukve calsaxad ganisazRvra saSualowliuri inflaciis miznobrivi<br />

maCvenebeli, anu TargeTi, 9%-is odenobiT, xolo dasaSvebi gadaxris sazRvrebi organuli<br />

kanonis mixedviT ± 2%-ia. inflaciis iseTi samizne donis SerCeva, romelic ekonomikisaTvis<br />

xelsayreli iqneba, ar aris rTuli. empiriuli kvlevebis Sedegebi xazs usvams saSualo da<br />

maRali inflaciis danaxarjebs. magaliTad, m. xanisa da a. senhajis SefasebebiT 1 inflaciis<br />

zRvruli done, romlis zemoTac inflacia mniSvnelovnad amcirebs ekonomikur zrdas,<br />

Seadgens 1-3%-s industriuli qveynebisaTvis, xolo 11-12%-s – ganviTarebadi qveynebisaTvis.<br />

2. mravali cvladis gamoyeneba politikis gadawyvetilebebis miRebisas (inflaciis<br />

prognozirebis modeli). imis gamo, rom inflaciis done iseTi samizne obieqtia, romlis<br />

kontroli centralur banks pirdapir ar SeuZlia, saWiro xdeba ara erT-erTi parametris<br />

(mag. fuladi masis an gacvliTi kursis) kontroli, aramed yvela im makroekonomikuri<br />

cvladis Tvalyuris devneba, romelmac SesaZloa gavlena iqonios inflacize, esenia:<br />

importisa da eqsportis fasebi, mwarmoebelTa fasebi da xelfasebis done, saprocento<br />

ganakveTebi, saxelmwifo xarjebi da sxv. aRniSnuli, Tavis mxriv, moiTxovs inflaciis<br />

prognozirebis models, sadac aseTi cvladebi iqneba CarTuli. saqarTvelos erovnul banks<br />

SemuSavebuli aqvs inflaciis prognozirebis modeli, romlis meSveobiTac keTdeba<br />

mosalodneli inflaciis prognozi 6-9 Tviani horizontiT. gamomdinare iqidan, rom<br />

inflaciis TargeTirebisas monetaruli politikis poziciis cvlileba unda moxdes winaswar,<br />

sanam inflaciuri wnexebi intensiuri gaxdeba da inflaciis done zrdas daiwyebs, politikis<br />

warma- rTvaSi gadamwyveti mniSvneloba eniWeba inflaciis prognozs. l. svensoni 2 miiCnevs,<br />

rom inflaciis TargeTi metad gamosadegia Sualeduri orientiris rolSi, vinaidan igi aris<br />

inflaciis donesTan mWidrod korelirebuli, gakontrolebadi, advilad dakvirvebadi da<br />

gamWvirvale (igulisxmeba, rom prognozi qveyndeba).<br />

1 Khan, M. S., and A. S. Senhadji, 2001, “Threshold Effects in the Relationship Between Infation and Growth”<br />

IMF Staff Papers, Vol. 48, No. 1, pp. 1–21.<br />

2 Svensson, L. E. O., 1996, “Inflation Forecast Targeting: Implementing and Monitoring Inflation Targets,” NBER<br />

Working Paper no. 5797<br />

61


3. centraluri bankis saqmianobis gamWvirvaleba da gazrdili angariSvaldebuleba. inflaciuri<br />

TargeTirebis reJimis erT-erT upiratesoba is aris, rom igi uzrunvelyofs nominalur<br />

Ruzas inflaciis TargeTis saxiT, anu cvlads, romelze dayrdnobiTac ekonomikuri subieqtebi<br />

iReben gadawyvetilebebs da sazogadoebaSi xdeba inflaciuri molodinebis formireba.<br />

imisaTvis rom TargeTma nominaluri Ruzis funqcia efeqtianad Seasrulos, saWiroa<br />

sazogadoebasTan aqtiuri komunikacia da misi wevrebis informireba centraluri bankis miznebisa<br />

da gegmebis Sesaxeb. centraluri bankisadmi sazogadoebis ndobis amaRlebis TvalsazrisiT<br />

mniSvnelovania agreTve centraluri bankis mkacri angariSvaldebuleba dasaxuli<br />

miznis miRwevaSi.<br />

saqarTvelos erovnuli bankis yoveldRiuri saqmianoba sruliad gamWvirvalea, mis vebsaitze<br />

pres-relizis saxiT regularulad qveyndeba siaxleebi, maT Soris, monetaruli<br />

komitetis mier miRebuli gadawyvetilebebi, aseve monetaruli politikis poziciis amsaxveli<br />

sxva informaciac. garda amisa, saqarTvelos erovnuli banki amzadebs da aqveynebs kvleviT<br />

gamocemebs, maT Soris inflaciis kvartalur angariSs, sadac mimoxilulia inflaciaze<br />

moqmedi faqtorebis da wnexebis ukanaskneli tendenciebi. mimoxilva aseve moicavs inflaciis<br />

prognozs.<br />

erovnuli banki angariSvaldebulia saqarTvelos parlamentis winaSe. bankis prezidenti<br />

waradgens wliur angariSs, sadac Sefasebulia erovnuli bankis ukanaskneli periodis<br />

saqmianobis efeqtianoba dasaxuli miznebis miRwevis mixedviT. erovnuli bankis<br />

angariSvaldebulebis gazrdis mizniT 2008 wlis martSi organuli kanoniT ganisazRvra, rom,<br />

“Tu saqarTvelos saxelmwifo biujeti proficitulia, nebismieri 4 mimdevrobiTi kvartlis<br />

ganmavlobaSi faqtobrivi inflaciis miznobrivi maCveneblidan 2 procentul punqtze metad<br />

gadaxris Sem- TxvevaSi parlaments ufleba aqvs daayenos bankis prezidentis Tanamdebobidan<br />

gaTavisuflebis sakiTxi”. 4<br />

rogorc Sefasebidan gairkva, saqarTvelos erovnuli bankis strategia Seesabameba<br />

inflaciis TargeTirebis CarCos, Tumca aRniSnuli reJimis efeqtianad warmarTvisaTvis es ar<br />

aris sakmarisi. imisaTvis rom inflaciis TargeTirebam srulfasovnad imuSaos, saWiroa<br />

monetaruli gadacemis saimedo meqanizmis arseboba, rac, Tavis mxriv, moiTxovs sakmarisad<br />

Rrma finansur bazrebs. am mxriv ki saqarTvelos ekonomikas seriozuli problemebi gaaCnia,<br />

kerZod, ekonomikis monetizaciisa da finansuri Suamavlobis dabali donis gamo saprocento<br />

ganakveTisa da kreditis arxis mniSvneloba Semcirebulia. miuxedavad zrdis tendenciisa,<br />

saqarTvelos ekonomikis monetizaciis xarisxi mainc dabalia - 22% (ix. diagrama 1), garda<br />

amisa, dolarizaciis maRali xarisxis gamo, romelic 75%-s Seadgens, msesxeblebi naklebad<br />

mgrZnobiareni arian erovnuli valutis saprocento ganakveTis cvlilebebis mimarT, rac<br />

saprocento ganakveTi arxis muSaobas kidev ufro aferxebs.<br />

kreditis arxis mniSvneloba Semcirebulia saqarTvelos ekonomikaSi kreditis mcire<br />

rolis gamo. gacvliTi kursis arxs ki saqarTvelos sinamdvileSi gadamwyveti mniSvneloba<br />

eniWeba, rac gamowveulia imiT, rom samomxmareblo kalaTaSi importirebul saqonelze didi<br />

wili modis. gacvliTi kursis cvlileba mniSvnelovnad aisaxeba samomxmareblo kalaTis<br />

4 ix. erovnuli bankis Sesaxeb saqarTvelos organuli kanonis 63-e muxli.<br />

62


Rirebulebasa da, Sesabamisad, fasebis doneze qveyanaSi. gacvliTi kursis mniSvnelobas<br />

aZlierebs dolarizaciis maRali maCvenebelic.<br />

a. monetizaciis maCveneblebi b. dolarizaciis maCvenebeli<br />

M3/GDP M2/GDP<br />

%<br />

depozitebis dolarizaciis koeficienti<br />

%<br />

25,00<br />

100,00<br />

90,00<br />

20,00<br />

80,00<br />

70,00<br />

15,00<br />

60,00<br />

50,00<br />

10,00<br />

40,00<br />

30,00<br />

5,00<br />

20,00<br />

10,00<br />

0,00<br />

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

0,00<br />

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

diagrama 1. saqarTvelos ekonomikis monetizacia da dolarizacia 1<br />

daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom, Tu gaviTvaliswinebT saqarTvelos erovnuli<br />

bankis strategiisa da rigi institucionaluri sakiTxebis srul Sesabamisobas inflaciis<br />

TargeTirebis CarCosTan, aseve monetizaciisa da finansuri Suamavlobis koeficientebis<br />

zrdis aSkara dinamikas, SeiZleba vivaraudoT, rom saSualovadian periodSi sruliad<br />

mizanSewonili iqneba srulfasovani inflaciis TargeTirebis SemoReba.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

saqarTvelos organuli kanoni saqarTvelos erovnuli bankis Sesaxeb.<br />

saqarTvelos erovnuli banki – monetaruli da sabanko statistikis biuleteni<br />

(sxvadasxva wlis).<br />

Carare, A., A. Schaechter, and M. Stone, 2002, “Establishing Initial Conditions in Support of<br />

Inflation Targeting,” IMF Working Paper No. 02/102.<br />

Dabla-Norris, E., D. Kim, M. Zermeño, A. Billmeier, and V. Kramarenko, 2007, “Modalities<br />

of Moving to Inflation Targeting in Armenia and Georgia,” IMF Working Paper No.<br />

Debelle, G., 1997, “Inflation Targeting in Practice,” IMF Working Paper No. 97/35<br />

(Washington: International Monetary Fund).<br />

Khan, M., 2003, “Current Issues in the Design and Conduct of Monetary Policy,” IMF<br />

Working Paper No. 03/56 (Washington: International Monetary Fund).<br />

Khan, M. S., and A. S. Senhadji, 2001, “Threshold Effects in the Relationship Between<br />

Inflation and Growth,” IMF Staff Papers, Vol. 48, No. 1, pp. 1–21.<br />

Masson, P. R., M. A. Savastano, and S. Sharma, 1997, “The Scope for Inflation Targeting in<br />

Developing Countries,” IMF Working Paper No. 97/130.<br />

Mishkin, F., 2000, “Inflation Targeting in Emerging-Market Countries,” American Economic<br />

Review, Vol. 90(2), pages 105-109.<br />

Mishkin, Frederic S. "International Experiences with Different Monetary Policy Regimes."<br />

Journal of Monetary Economics, June 1999, 43(3), pp. 579- 606.<br />

Samkharadze B., “Monetary Transmission Mechanism in Georgia: Analizing Pass-Through<br />

of Different Channels”,” NBG Working Paper.<br />

Svensson, L. E. O., 1996, “Inflation Forecast Targeting: Implementing and Monitoring<br />

Inflation Targets,” NBER Working Paper no. 5797<br />

1 wyaro: saqarTvelos erovnuli banki – “monetaruli da sabanko statistikis biuleteni”, 2000-2008<br />

ww.<br />

63


msoflio finansuri krizisi da saqarTvelo 1<br />

salome jaSi<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asist. prof. n. kakulia<br />

dRes msoflios yuradRebis centrSia msoflio finansuri krizisi da amiT<br />

gamowveuli negatiuri mxareebi. gansakuTrebuli aqcenti aSS_zea gadatanili,<br />

vinaidan swored am qveynidan aRmocenda msoflio finansuri krizisi.<br />

Tanamedrove mecnierebSi am krizisma msoflio sabanko da safinanso krizisis<br />

saxelwodeba miiRo, romlis dasawyisadac 2007 wlis zafxuli (ZiriTadad<br />

ivlisis Tve) miiCneva, Tumca krizisis gamomwvevi mizezebi ufro adreul<br />

periodebs moicavs. 2007 wlis zafxulSi msoflios wamyvanma finansurma<br />

indeqsebma (Dow Jones, NASDAQ, DAX, S&P500, NIKKEI da sxva) daiwyes naxtomiseburi<br />

vardna. viTareba gaarTula imanac, rom sabanko dawesebulebebi xSir SemTxvevaSi<br />

Tanamonawileobis gareSe, dabali procentiT gascemdnen kreditebs uZravi<br />

qonebis SesaZenad. ipoTekur bazarze dawyebul kriziss uprecendentod maRali<br />

navTobis fasebic daemata, romelmac 2008 wlis ivlisis dasawyisSi barelze 140<br />

aSS dolari da metic Seadgina. eqspertTa nawili msoflio finansuri krizisis<br />

gamomwvev meore mizezad ipoTekur krizisTan erTad navTobis xelovnurad<br />

maRal fasebsac miiCnevs.<br />

amerikeli eqspertebis mosazrebebs garkveulwilad eTanxmeba da ixilavs<br />

qarTuli ekonomikis damoukidebeli eqsperti lado papava, romelic amerikeli<br />

eqspertebisgan gansxvavebiT ar erideba aSS-s mTavrobis dadanaSaulebas. kerZod<br />

igi acxadebs, rom buSis administraciis sagareo politika sakmaod did<br />

aramwarmoeblur danaxarjebTan iyo dakavSirebuli. eraysa da avRaneTSi<br />

mimdinare samxedro operaciebs mohyva aramwarmoebluri xarjebis zrda, ramac<br />

daamaxinja aSS-s ekonomikis struqtura da saboloo jamSi didi ziani miayena<br />

ekonomikas.<br />

ukan daubrunebelma ipoTekurma sesxebma gakotrebis winaSe daayenes<br />

finansuri institutebi da bankebi. rogorc viciT, finansuri korporaciebi<br />

erTmaneTis fasian qaRaldebs floben da amitom erT bazarze dawyebuli<br />

krizisi jaWvuri reaqciiT gadaecema meore qveynis ekonomikas, ris gamoc<br />

finansuri krizisi mTel msoflios moedo. amasTan gasaTvaliswinebelia, rom<br />

amerikuli dolari rogorc msoflio valuta krizisis gavrcelebis saSualebad<br />

iqca, ramac es ,,virusi” evropasa da aziasac mosdo.<br />

rogorc ,,sinerji analitksis” kvlevebi adasturebs ipoTekuri krizisi<br />

gadaedo uZravi qonebis bazars da 2007 wels ar darCenila arc erTi dasavluri<br />

msxvili banki, romelic ar dazaralebuliyo krizisis gamo. iyvnen iseTebic,<br />

romlebic centraluri bankis Carevis Sedegad gadaurCnen gakotrebas. msoflios<br />

wamyvani qveynebis centraluri bankebis didi mcdeloba iyo, krizisi CarCoebSi<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `makroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura<br />

saprizo adgili.<br />

64


moeqciaT, Tumca es ver SeZles da krizisi mTeli ZaliT daatyda Tavs<br />

msoflios. 2008 wlis seqtemberSi erT-erTi umsxvilesi amerikuli sainvesticio<br />

bankis leman brazersis (Lehman Brothers) defoltma finansur bazrebze panika<br />

gamoiwvia ramac ufro gaaRrmava msoflio krizisi.<br />

ekonomikis sferos mecnierebi da mkvlevarebi krizisis dawyebas Semdeg<br />

faqtorebs ukavSireben:<br />

· - ekonomikuri ganviTarebis saerTo cikluroba;<br />

· - maRali fasebi nedleulze (m.S. navTobze);<br />

· - safondo birJebis gadaxureba;<br />

· - sakredito bazris gadaxureba da mis Sedegad warmoqmnili ipoTekuri<br />

krizisi aSS_Si;<br />

· - praqtikaSi axali, gamoucdeli finansuri meTodebisa da instrumentebis<br />

gamoyeneba, rogorebicaa sakredito defolturi svopebi (credit default swap) da sxva.<br />

sazogadod, finansuri krizisi msofliosaTvis ucxo movlenas ar<br />

warmoadgens. didi depresia, globaluri krizisi, romelic 1929 wels amerikaSi<br />

ganviTarda, aT welze metxans grZeldeboda, TiTqmis mTeli msoflio moicva.<br />

ukanaskneli saukunis ganmavlobaSi ganviTarebul mniSvnelovan movlenaTa<br />

ricxvs miekuTvneba 1973 da 1979 wlis navTobis krizisi aSS-Si, 1994 wlis meqsikis<br />

ekonomikuri krizisi, 1997 wlis aziis finansuri krizisi, 1998 wlis ruseTis<br />

finansuri krizisi, romelmac qveyana defoltamde miiyvana.<br />

mimdinare krizisi bolo 100 wlis ganmavlobaSi erT-erTi yvelaze Zlieri<br />

da masStaburia. igi mniSvnelovan problemebs uqmnis globalur finansur sistemas.<br />

miuxedavad imisa, rom yvela krizisi unikaluria, wlebis manZilze dagrovili<br />

codna da gamocdileba iZleva imis imeds, rom krizisi warsuls male<br />

Cabardeba. gasaTvaliswinebelia aSS-s senatis mier finansuri sistemis daxmarebisaTvis<br />

damtkicebuli 700 miliard dolariani paketic, romelic gasaWirSi<br />

myof finansur institutebs krizisidan gamosvlaSi daexmareba. am Tanxis<br />

gamoyofa aucilebeli iyo, radgan is aris garanti rom finansuri bazari ar<br />

daiSleba da aSS-s mTavroba mas gverdiT daudgeba. es ar aris wminda amerikuli<br />

problema, aramed es praqtikulad aris magniti mTeli msoflios safinanso<br />

bazrebisac. es pozitiuri tendencia amerikis safinanso bazrebze mTel msoflioSi<br />

dadebiTad aisaxeba. Tumca Znelia imis gansazRvra, ramdeni Tanxaa saWiro am<br />

krizisis dasaZlevad. es Tanxa ar iqneba gamoyofili erT tranSad, aramed daiyofa<br />

nawilebad. swored etapobrivad xarjvis periodSi gamoikveTeba Tu ramdenad<br />

midis mdgomareoba stabilizaciisaken. arsebobs mosazrebebi imis Taobaze,<br />

rom es Tanxa sul mcire uaryofiT tendenciebs mainc SeaCerebs.<br />

rogorc wesi, ekonomikuri krizisi maSin xdeba gansakuTrebiT saSiSi, rodesac<br />

igi realur ekonomikas gadaedeboda da TiToeuli adamianis ojaxSi SeaRwevs.<br />

msgavsi ram didi depresiis dros yvelaze metad iyo TvalsaCino. garda<br />

finansuri bazrebisaTvis miyenebuli zianisa depresiam Semdegi uaryofiTi Sedegebi<br />

moitana:<br />

- umuSevroba da mosaxleobis Semosavlebis Semcireba;<br />

- sxvadasxva industriebis saqmianobis, gayidvebisa da mogebis moculobis Semcireba;<br />

65


- saerTaSoriso vaWrobis – eqsport-importis moculobis Semcireba.<br />

rogorc vxedavT, farTod ganviTarebuli saerTaSoriso ekonomikuri<br />

urTierTobebidan gamomdinare, aSS_Si dawyebuli finansuri krizisi jaWvuri<br />

reaqciiT moedo mTels msoflios, gansakuTrebiT ki im qveynebs, romelTac aSS_-<br />

sTan sagareo ekonomikuri urTierTobebi aqvT maT Soris, bunebrivia, saqarTvelosac.<br />

gamomdinare iqidan, rom saqarTvelos ekonomika msoflio ekonomikis<br />

Semadgeneli nawilia, msoflio finansurma krizisma saqarTvelos ekonomikazec<br />

iqonia negatiuri gavlena. krizisis pirveladi Sedegebi 2009 wlis damdegs ukve<br />

saxezea da misi gaRrmaveba wlis ganmavlobaSi gardauvalia.<br />

msoflio finansurma krizisma yvela qveyanaSi ekonomikuri zrdis Seneleba<br />

gamoiwvia. gansakuTrebiT Semcirda moTxovna fufunebis sagnebze, avtomobilebze<br />

da sxva produqciaze, rac msoflios wamyvani qveynebis mSp_s Semcirebis<br />

safuZveli gaxda. mdidari adamianebis aqtivebi mniSvnelovnad Semcirda,<br />

zogierTi maTgani ki saerTod gakotrda, mosaxleoba ki gadavida dazogviT<br />

moxmarebaze. gasul wlebSi saqarTveloSi ekonomikuri zrdis ZiriTadi<br />

ganmapirobebeli faqtori ucxoeTidan kerZo kapitalis nakadebis (pirdapiri<br />

ucxouri investiciebi da sabanko kreditebi) da sabiujeto saxsrebis mudmivi<br />

zrda warmoadgenda. Tu safinanso krizisi gagrZelda, es imas niSnavs, rom kidev<br />

ufro meti problemebi Seeqmneba amerikis saxelmwifo biujets da im Tanxas,<br />

romelic maTgan daxmarebis saxiT unda miviRoT 1 mlrd dolaris odenobiT da<br />

romlisganac jer mxolod 300 milioni dolaria damtkicebuli. SesaZloa es<br />

Tanxebi im tempebiT veRar miviRoT, rogoric imedi gvaqvs. Tan es krizisi<br />

mxolod amerikas ar moicavs da SesaZlebelia daxmarebebi sxva qveynebidanac<br />

dagviandes. amasTan mosalodnelia im qveyanaSi romelic jer kidev srulad ver<br />

akontrolebs sakuTar teritoriebs da omis saSiSroebis winaSe dgas,<br />

SemosavalSemcirebulma investorma investicia saerTod ar ganaxorcielos.<br />

msoflio krizisiT gamowveuli arasasurveli Sedegebis gamo investori ar<br />

moisurvebs sarisko qveyanaSi Semcirebuli saxsrebis Cadebas.<br />

amdenad, pirdapiri ucxouri investiciebis nakadebis da sabanko kreditebis<br />

Semcireba 2009 wels ekonomikuri zrdis Seferxebis mniSvnelovani faqtorebi<br />

iqneba. msoflio ekonomikur krizisamde saqarTvelos xelisufleba nominalur<br />

mSp_s 21535,9 mln laris moculobiT prognozirebda, xolo krizisis Sedegebis<br />

gamovlenis Semdeg xelisuflebis prognozi 21308,7 mln laria (Semcireba<br />

navaraudevia 227,2 mln lariT, rac daaxloebiT 1,05%_iani Semcirebaa). realuri<br />

mSp_s zrda Tavdapirvelad navaraudevi iyo 4,0%_is odenobiT, xolo krizisis<br />

Sedegebis gamovlenis Semdeg navaraudevia 2,5%_is odenobiT. 2008 wels realuri<br />

mSp_s zrda, nacvlad dagegmili 8%_isa, xelisuflebis prognoziT iqneba<br />

mxolod 2,0%. Tumca, realuri viTareba SesaZlebelia ufro pesimisturi iyos da<br />

orprocentiani zrdis miRweva SesaZlebeli gaxdes mxolod donorebidan<br />

miRebuli dafinansebis mimarTviT maRali ekonomikuri aqtivobis uzrunvelmyof<br />

RonisZiebebze.<br />

saqarTveloSi investiciebis mniSvnelovani Semcireba jer kidev agvistos<br />

movlenebis Semdeg daiwyo. mimdinare etapze aseve gvaqvs msoflio finansuri<br />

krizisiT gamowveuli investiciebis Semcirebis tendencia. igi ukavSirdeba<br />

66


saqarTveloSi msxvili saprivatizacio obieqtebis nusxis amowurvasac, xolo<br />

mcire saprivatizacio obieqtebi mniSvnelovan aminds ver qmnian. xelisuflebis<br />

prognoziT, 2008 wels saqarTvelom miiRo 2,17 mlrd aSS dolaris investicia,<br />

xolo 2009 wels dagegmilia mxolod 1,7 mlrd dolaris investiciis mozidva.<br />

investiciebis Semcirebis magaliTebidan mxolod ramdenimes dasaxeleba<br />

sakmarisia imisaTvis, rom masStabebis simciresa da xelisuflebis mometebul<br />

optimizmSi<br />

davrwmundeT.<br />

ü agvistos cnobili movlenebis Semdgom, msoflio finansuri krizisis fonze,<br />

yazaxurma kompania `yazmunaigazma~ (KazMunaiGaz) uari ganacxada saqarTveloSi<br />

dagegmil 1 mlrd dolaris investiciaze, romliTac baTumSi<br />

navTobgadamamuSavebeli qarxana unda aSenebuliyo.<br />

ü amerikulma kompania `qliar sTrim holdingma~ saqarTveloSi gamocxadebul<br />

investiciaze uari Tqva. kompaniam auqcionze `vai maqsis~ sixSire 9 milion 300<br />

aTas larad SeiZina da ukabelo internet_servisis awyobas gegmavda. kompaniis<br />

qarTveli partniorebis gancxadebiT, proeqti CaiSala da `qliar sTrimi~<br />

safasurs, romelic noembris bolosTvis unda gadaexada, aRar gadaixdis.<br />

xelisuflebis mier dagegmili ekonomikuri stimulirebis paketidan<br />

gamomdinare, infrastruqturis investirebiT mTliani Siga produqtis moxmarebis<br />

da saxelmwifo Sesyidvebis komponentebis procentuli wili mniSvnelovnad<br />

izrdeba, xolo investiciebis komponenti Semcirdeba, rac, sabolood<br />

arasaxarbielo gadanawilebamde migviyvans. warmoebis Seferxeba gazrdis<br />

eqsport_imports Soris uaryofiT saldos da, Sesabamisad, wminda eqsportis<br />

uaryofiTi maCvenebeli ufro gaizrdeba.<br />

safinanso krizisis gaRrmavebis periodSi, Zalian bevrma daqiravebulma<br />

dakarga samuSao adgili. bankebis mier kreditebis gacemis Sewyvetam<br />

gansakuTrebiT daazarala samSeneblo da avtomobilebiT vaWrobis biznesi.<br />

faqtobrivad, gaCerda samSeneblo saqmianoba da sabanko sferos problemebidan<br />

gamomdinare, bankebma TavianTi sakredito portfeli mniSvnelovnad Seamcires.<br />

Sedegad, saqarTvelos sxvadasxva bankidan da samSeneblo kompaniidan daiTxoves<br />

ramdenime aTasi TanamSromeli, riTac gaizarda umuSevrobis isedac kritikulad<br />

maRali<br />

maCvenebeli.<br />

saqarTveloSi ukanasknel wlebSi siRaribis gamudmebul zrdas hqonda<br />

adgili. jer kidev agvistos movlenebamde da msoflio finansuri krizisis<br />

dawyebamde, siRaribis zRvars miRma myofi adamianebis raodenoba 1 mln_ze meti<br />

iyo. gazrdili umuSevrobisa da samomxmareblo produqciaze maRali fasebis<br />

gamo 2009 wels kvlav unda velodoT siRaribis maCveneblis zrdas.<br />

rogorc vxedavT, saqarTvelo saerTaSoriso safinanso krizisiT gamowveuli<br />

sakmaod mniSvnelovani problemebisa da gamowvevebis winaSe dgas. problemebis<br />

minimizacias da gamowvevebze pasuxs saTanado reagireba sWirdeba. aucilebelia<br />

xelisuflebis mxridan realuri antikrizisuli gegmis SemuSaveba, misi ganxilva<br />

eqspertebTan, donor organizaciebTan da sxva dainteresebul pirebTan, Semdeg<br />

ki misi dayofa samoqmedo uwyebriv gegmebad da misi Sesrulebis mudmivi<br />

monitoringi. amasTan, aucilebelia, saxelisuflebo analitikurma jgufma<br />

ganaxorcielos saerTaSoriso movlenebis mudmivi analizi, raTa axal<br />

67


gamowvevebs, romlebsac 2009 wels mudmivad eqneba adgili, qveynis xelisufleba<br />

Sexvdes saTanadod momzadebuli. saerTaSoriso safinanso seqtoris<br />

koniuqturuli cvlilebebidan gamomdinare, saqarTvelos mxridan saWiro iqneba<br />

mudmivi cvlilebebi da adaptireba. procesebSi mniSvnelovania roli<br />

saqarTvelos erovnuli bankisa, romelic institucionalurad unda gaZlierdes<br />

da meti funqcia mieniWos safinanso seqtoris gaZlierebis TvalsazrisiT.<br />

qveynis xelisuflebam arsebuli problemebi unda warmoidginos erTianad,<br />

ris safuZvelzec spontanuri RonisZiebebis gatarebidan unda gadaerTos<br />

Tanmimdevruli RonisZiebebis gatarebaze. prioritetebi unda iyos mkafio,<br />

realuri da qveynis ekonomikuri zrdis stimulirebaze orientirebuli. wminda<br />

ekonomikuri TvalsazrisiT, 2009 wels raime saxis arCevnebis daniSvna da<br />

winasaarCevno RonisZiebebze sabiujeto Tu sxva saxis safinanso resursebis<br />

mimarTva damRupveli iqneba qveynis ekonomikisTvis. amasTan, aucilebelia<br />

donorebidan miRebuli daxmarebebis da kreditebis gegmazomieri xarjva. qveynis<br />

xelisuflebas mudmivad unda axsovdes, rom dagegmili 4,5 mlrd aSS dolari ar<br />

aris mxolod daxmareba da misi didi nawili ramdenime wlis Semdeg ukan unda<br />

iqnas dabrunebuli, Tanac Sesabamisi saprocento ganakveTebis gadaxdiT.<br />

rogorc aRiniSna, saqarTveloSi ekonomikuri zrdis ZiriTad maCvenebels<br />

ucxoeTidan kerZo kapitalis nakadebi da sabiujeto saxsrebis mudmivi zrda<br />

warmoadgenda. gansakuTrebuli SiSi saqarTvelos mimarT investorebs agvistos<br />

movlenebis Semdeg gauCndaT, rasac Tan daerTo msoflio finansuri krizisi da<br />

amitom isini cdiloben Tavi aaridon sarisko investiciebs. am mxriv<br />

saqarTvelos investiciebis Semcirebis didi safrTxe daemuqra, rac ekonomikuri<br />

zrdis Semcirebas gamoiwvevs. Tumca calsaxad imis Tqma rom Cven finansurma<br />

krizisma dagvazarala samarTliani ar iqneba. Cven ara varT imdenad<br />

integrirebulebi msoflioSi, rom recesiam Cvenze Zlieri zegavlena moaxdinos.<br />

msoflioSi dagrovili codnisa da gamocdilebis mixedviT imedia krizisi<br />

didxans ar gagrZeldeba, raTa ufro ar daazaralos aRmavlobis gzaze myofi<br />

saqarTvelos ekonomika.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. www.civil.ge<br />

2. www.books.google.ge<br />

3. Mankiw N.G. Macroeconomics, NY Worth Publishers, 2003<br />

4. www.geoeconomics.ge<br />

5. nodar xaduri, makroekonomika, Tbilisi 2007<br />

6. www.statistics.ge<br />

7. Blanchard O. Macroeconomics, 2 nd edition, Prentice-Hall. 2000<br />

8. www.economics.ge<br />

9. vladimer papava, postkomunisturi gardamavali periodis makroekonomika,<br />

2005<br />

10. www.nbg.gov.ge<br />

68


sapensio sistemis reforma saqarTveloSi 1<br />

zurab ziraqaZe<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: sruli profesori n. xaduri<br />

sapensio uzrunvelyofa saqarTveloSi gansakuTrebulad mas Semdeg garTulda,<br />

rac ssrk daiSala. Sedegad aramarto airia sistema, aramed daikarga is danazogebi,<br />

romlebic iqna Segrovili Cveni mosaxleobis mier gasul aTwleulebSi.<br />

upirvelesi amocanaa politikuri gadawyvetilebis miReba _ ra gzas unda<br />

davadgeT. Zalze mniSvnelovania moqalaqeebs mivceT saSualeba, sapensio asakisaTvis<br />

moemzadon. magaliTad, rig qveyanaSi moqmedebs e.w. samsvetiani sistema, rac<br />

gulisxmobs pirveli: pensiis miRebas Senatanebis safuZvelze, roca momuSaveebi<br />

istumreben pensionerebs _ e.w. `brtyeli~ pensia, anu fiqsirebuli Tanxa _<br />

saxelmwifo pensia. meore: savaldebulo dagrovebis sistema, roca yvela momuSave<br />

kanonis mixedviT valdebulia, Tavisi Semosavlebis garkveuli procenti mimarTos<br />

saxelmwifo Tu kerZo sapensio fondebSi. mesame nebayoflobiTi: pensioners saSualeba<br />

eZleva, daagrovos fuli kerZo sapensio fondSi, romelic Semdeg mis pensias<br />

daemateba. aseTi modelia postsabWour qveynebSi _ baltiispireTSi, ruseTsa da<br />

ukrainaSi.<br />

socialuri politika, romelic dafuZnebulia socialuri daxmarebis an savaldebulo<br />

socialuri dazRvevis sistemaze, warmoadgens resursebis gadanawilebis xelovnur<br />

meqanizms, romlis mixedviTac socialur dacvaze pasuxismgeblobas iRebs<br />

saxelmwifo, an individebs aiZulebs sakuTari da sazogadoebis sxva wevrebis socialur<br />

dacvaze pasuxismgebloba savaldebulo dazRvevis gziT Tavis Tavze aiRon. savaldebulo<br />

socialuri dazRvevis gamarTleba xdeba imiT, rom Tu riskis xarisxi didia,<br />

adamianis momavali mdgomareoba ar aris damokidebuli mis individualur Zalisxmevaze<br />

da nebismieri SesaZleblobis mqone pirovneba maRali riskis qveS imyofeba.<br />

socialuri dacva pirobiTad SeiZleba davyoT or nawilad:<br />

_ socialuri daxmareba;<br />

_ socialuri dazRveva;<br />

socialuri dazRveva ganixileba, rogorc socialuri dacvis ZiriTadi, xolo<br />

socialuro daxmareba _ damatebiT saSualebad.<br />

msoflio praqtikaSi sapensio sistemis formirebisa da organizebulobis xuTi<br />

ZiriTadi midgoma arsebobs:<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `makroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura<br />

saprizo adgili. ibeWdeba Semcirebuli formatiT, vinaidan warmodgenili iyo 18 gverdis moculobiT.<br />

69


1. rodesac pensiebis gadaxda xdeba saxelmwifo biujetidan;<br />

2. umuSevrebs pensias uxdian dasaqmebulebi;<br />

3. yofil muSaks pensias uxdis sawarmo;<br />

4. pensiebs uzrunvelyofs sadazRvevo kompania;<br />

5. sapensio uzrunvelyofa warmoebs e.w. sapensio fondebis meSveobiT.<br />

ganawilebiTi sistemis erTi SexedviT myar konstruqcias bzari pirvelad evropis<br />

qveynebSi gauCnda. mizezi martivia: demografiuli suraTis Secvla _ Semcirebuli<br />

Sobadoba da sicocxlis saSulo xangrZlivobis gazrda.<br />

nebayoflobiTi sapensio sistemis ZiriTad upiratesobebs warmoadgens:<br />

_ pensiis sididis damokidebuleba dazRveulTa pirad Zalisxmevaze;<br />

_ dazRveulTa aqtiuri roli da arCevnis Tavisufleba;<br />

_ sistemis konkurentuloba;<br />

_ dasaqmebaze negatiuri zegavlenis Semcireba;<br />

_ dagrovili kapitalis zrda.<br />

CileSi ganxorcielebulma ekonomikurma reformebma daamtkica, rom SesaZlebelia<br />

iseTi socialuri dacvis sistemis Seqmna, romelic individebs arCevnis SesaZleblobas<br />

miscems (nebayoflobiT, sakuTar Tavze aiRon socialuri pasuxismgebloba).<br />

saqarTveloSi moqmedebs gadanawilebiTi sapensio sqema. es sqema damyarebulia<br />

TaobaTa solidarobis principze, rac niSnavs imas, rom pensionerebs pensiebi gaecemaT<br />

dRes momuSaveTa mier gadaxdili gadasaxadis xarjze.<br />

mTliani sapensio tvirTis saxelmwifos mier tareba arcTu efeqtiania:<br />

pensiebis sidide CamorCeba saarsebo minimums;<br />

dasaqmebulTa Semosavlebis mniSvnelovani nawili aRuricxavia.<br />

aqtiuri dasaqmebulebis ricxvis Sefardeba pensionerebTan 0,75 Seadgens, rac<br />

arsebuli sapensio sistemis mniSvnelovan gaumjobesebas uperspeqtivos xdis.<br />

socialuri gadasaxadi unda gauqmebuliyo, magram ara im formiT, rogorc moxda.<br />

umjobesi iyo momxdariyo misi gardaqmna socialuri dazRvevis anaricxis saxiT,<br />

romlebic akumulirdeboda saxelwifo an kerZo sapensio fondebSi;<br />

dauSvebeli iyo socialuri gadasaxadis saSemosavlo gadasaxadTan gaerTianeba maTi<br />

Tvisobrivad gansxvavebulobis gamo;<br />

pensiebis dafinanseba-gacema uSualod mieba saxelmwifo biujetis valdebulebebs.<br />

gadasaxadi ki zogadad aris piris mier gaweuli investicia, safasuri imisa, rom<br />

saxelmwifom daicvas misi sicocxle, saqmianoba, uflebebi saSianao Tu sagareo<br />

xelyofisagan, magram gadasaxadidan momavali socialuri dacvis garantiis miReba<br />

gaumarTleblia, radgan: saxelmwifo ver gascems imis garantias, rom uaxloes<br />

momavalSi adeqvaturi pensiebi ris xarjze iqneba miRweuli (im fonze roca<br />

saSemosavlo gadasaxadi 25-dan 15%-mde unda Semcirdes);<br />

70


socialuri uzrunvelyofis sapensio sistemebi imdenad susti da funqcia<br />

moklebulia, misi reformis aucilebloba eWvs ar iwvevs.<br />

reformis ganxorcieleba unda daiwyos pirvel rigSi misi Teoriuli,<br />

iuridiuli da finansuri dasabuTebis SeqmniT. am masStabis finansuri RonisZiebis<br />

ganxorcieleba SesaZlebelia mxolod yvela detalis gaTvlis Sedegad.<br />

klasikosi ekonomistebis cnobilma warmomadgenelma J. b. seim Seqmna kanoni, romlis<br />

mixedviT qveyanaSi danazogebi da investiciebi erTmaneTis tolia (zogierT<br />

SemTxvevaSi procentuli ganakveTis gamawonasworebeli zemoqmedebis Sedegad), reformis<br />

Semdeg kerZo sapensio fondebSi socialuri anaricxis saxiT Sesuli TiToeuli<br />

lari avtomaturad gamoCndeba qveynis ekonomikaSi TiToeuli lari investiciis saxiT.<br />

yovelwliurad saqarTvelos ekonomika miiRebs da aiTvisebs damatebiT kapitals,<br />

samamulo sainvesticio resurs da es kapitali yovelwliurad mzardi iqneba qveynis<br />

ekonomikis ganviTarebisa da minimum Tundac am investiciiT miRebuli dadebiTi<br />

ekonomikuri efeqtis Sesabamisad.<br />

socialuri uzrunvelyofis da sapensio sistemebi imdenad susti da funqcia<br />

moklebulia, misi reformis aucilebloba eWvs ar iwvevs.<br />

reformis ganxorcieleba unda daiwyos pirvel rigSi misi Teoriuli, iuridiuli<br />

da finansuri dasabuTebis SeqmniT. am masStabis finansuri RonisZiebis ganxorcieleba<br />

SesaZlebelia mxolod yvela detalis gaTvlis Sedegad.<br />

dRes rom daiwyos es reforma, is Taoba, romelic 10-15 weliwadSi gava pensiaze,<br />

ukve Rirseul pensias miiRebs, xolo saxelmwifoSi ki dasaqmebulebis mier sapensio<br />

fondebSi Setanili Tanxebis xarjebze soliduri kapitali akumulirdeba, rac<br />

qveynis sainvesticio SesaZleblobebs mniSvnelovnad gazrdis. magaliTad, 1998 wels<br />

msgavsi sapensio sistemis danergva moxda yazaxeTSi. am wlebis manZilze am qveynis sapensio<br />

fondSi garkveuli kapitali dagrovda. swored am Tanxebis investirebas axdenen<br />

yazaxi investoroebi dRes saqarTveloSi.<br />

`kerZo sapensio sistemis danergvis Semdgomi SesaZlo nabijebi: kerZo seqtoris<br />

aqtivebis marTvis kompaniebis licenzirebisa da zedamxedvelobisaTvis regulirebis<br />

bazis Seqmna da aseve, saanuiteto kompaniebis licenzirebisa da zedamxedvelobisaTvis<br />

regulirebis bazis Camoyalibeba~ (devid kalundi britaneli ekonomikis eqsperti).<br />

klasikosi ekonomistebis cnobilma warmomadgenelma J. b. seim Seqmna kanoni,<br />

romlis mixedviT qveyanaSi danazogebi da investiciebi erTmaneTis tolia (zogierT<br />

SemTxvevaSi procentuli ganakveTis gamawonasworebeli zemoqmedebis Sedegad.a), seis<br />

kanonis aramarTebuloba SemdgomSi keinsianurma moZRvrebam daasabuTa, Tumc reformis<br />

Semdeg kerZo sapensio fondebSi socialuri anaricxis saxiT Sesuli TiToeuli lari<br />

avtomaturad gamoCndeba qveynis ekonomikaSi TiToeuli lari investiciis saxiT.<br />

yovelwliurad saqarTvelos ekonomika miiRebs da aiTvisebs damatebiT kapitals, samamulo<br />

sainvesticio resurs da es kapitali yovelwliurad mzardi iqneba qveynis eko-<br />

71


nomikis ganviTarebisa da minimum Tundac am investiciiT miRebuli dadebiTi<br />

ekonomikuri efeqtis Sesabamisad.<br />

gasaTvaliswinebelia is garemoebac, rom kerZo sapensio fondebis mier pensiebis<br />

ZiriTadi nawilis gacema iwyeba reformis gatarebidan 15-20 wlis Semdeg, amitom mosalodnelia,<br />

rom sapensio fondebi TavianTi mobilizebuli finansuri resursebis did<br />

nawils ganaTavseben grZelvadian sainvesticio proeqtebSi, uSualod mrewvelobaSi,<br />

soflis meurneobaSi, turistul infrastruqturaSi da a.S. es imas niSnavs, rom qveynis<br />

ekonomikis momgebiani da prioritetuli dargebi damatebiT iReben investiciebs.<br />

72


eklamis gavlena ludis gayidvebis moculobaze 1<br />

bela CaCibaia<br />

baia CaCibaia<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: sruli prof. e. xaraiSvili<br />

Tanamedrove samyaroSi cxovreba televizoris, radios, Jurnalis Tu gazeTis<br />

gareSe warmoudgenelia. am CamonaTvals bolo periodSi daemata internetic, romelic<br />

cxovrebis ganuyofeli nawili gaxda. maTi saSualebiT vecnobiT axal ambebs, CvenTvis<br />

saintereso informacias, filmebs da mudmivad Tvalyurs vadevnebT reklamas, romelic<br />

nebismier gadacemas Tan sdevs.<br />

reklamis mimarT adamianTa damokidebuleba SeiZleba orgvarad SevafasoT. erTni<br />

fiqroben, rom reklama aris ubralod lamazi tyuili, romelic mimarTulia adamianTa<br />

Tvalebis asaxvevad da jibeebis dasacarieleblad. sxvaTa azriT reklama saWiro<br />

saqonelze saWiro informaciis miRebis uebari saSualebaa.<br />

dRes msoflio da adgilobriv bazrebze saqonlis gasaReba SeuZlebelia reklamisa<br />

da promouSenis gareSe, romlis daxmarebiTac momxmarebels miewodeba informacia,<br />

reklamas gaaCnia orgvari funqcia: pirveli - es aris momxmareblis informireba<br />

da meore-momxmareblis motyueba, gabrueba, raTa man rac SeiZleba male SeiZinos<br />

aRniSnuli saqoneli. garda am ori funqciisa ikveTeba reklamis mesame funqciac:<br />

miaCvios momxmarebeli am produqcias da daikavos bazarze monopoliuri mdgomareoba.<br />

70%<br />

60%<br />

50%<br />

40%<br />

30%<br />

20%<br />

10%<br />

0%<br />

60%<br />

tele_radio<br />

8%<br />

bilbordebi<br />

quCaSi<br />

12%<br />

18%<br />

2%<br />

beWvdiTi media interneti sxva<br />

diagrama 1. sareklamo saSualebaTa reitingi 2<br />

firmebi TavianTi biznesis formirebis dros Zalian did mniSvnelobas aniWeben<br />

reklamas, radgan swored reklama ganapirobebs momxmarebelTa farTo masebisaTvis aRniSnuli<br />

produqciisa Tu momsaxurebis gacnobas da maT mozidvas. msxvil firmebSi arsebobs<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `mikroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura<br />

saprizo adgili.<br />

2 sareklamo saSualebaTa da telearxebis reitingi (diagrama 1 da 2) momzadebulia ,,BCG<br />

Research”-is mier 2007 wels Catarebuli kvlevis Sedegebis mixedviT<br />

73


specialuri ganyofilebebi, romlebic uSualod muSaoben reklamis Seqmnaze da mis<br />

ganTavsebaze yvelaze optimalur media saSualebaSi.<br />

reklama xorcieldeba sxvadasxva arxebiT, maT Soris tele-radio reklamas uWiravs<br />

bazris yvelaze didi wili _ 60%, (ix. Ddiagrama 1) igi yvelaze ufro maRali sandoobis<br />

xarisxiT xaiaTdeba. gansxvavebulia aseve telearxebis reitingi. 2007 wels Catarebuli<br />

kvlevis mixedviT (BCG Research) yvelaze maRalyurebadi arxebis reitingi gadanawilda<br />

Semdegi saxiT (ix. diagrama 1).<br />

60.00%<br />

50.00%<br />

40.00%<br />

30.00%<br />

20.00%<br />

10.00%<br />

0.00%<br />

50.20%<br />

30.20%<br />

4.80%<br />

7.80% 7.00%<br />

rusTavi 2 imedi I arxi mze sxva<br />

diagrama 2. telearxebi 4 reitingi<br />

am monacemebis mixedviT liderTa poziciebs inawileben ,,rusTavi 2” da ,,imedi”.<br />

Sesabamisad maTSi reklamis fasebi yvelaze maRalia, saSualod wuTi 1500_2000$.<br />

radioSic moqmedebs analogiuri midgoma, rac ufro maRalreitingulia arxi, miT<br />

ufro maRalia masSi reklamis ganTavsebis fasebi.<br />

reklama Zalian did daaxarjebTan aris dakavSirebuli da igi gavlenas axdens<br />

gayidvebis moculobaze. amitomac, reklamis mniSvnelobis Seswavlisas aucilebelia<br />

SevexoT reklamas Teoriuli aspeqtiTac. naxazze 1 mocemulia reklamis efeqtis grafikuli<br />

analizi. sadac naTlad Cans rom amonagebi reklamis gareSe bevrad naklebia<br />

amonagebze reklamis SemTxvevaSi, rac gamowveulia reklamirebul produqciaze<br />

moTxovnis gazrdiT.<br />

imisaTvis, rom gagverkvia Tu rogori damokidebulebaa dRes saqarTveloSi<br />

reklamis mimarT CavatareT anketuri gamokiTxva. kvlevisaTvis avirCieT konkretuli<br />

produqti _ ludi da SevecadeT gamogvekvlia Tu ra gavlenas axdens reklamireba<br />

ludis gayidvebis moculobaze, amasTan miznad davisaxeT gagverkvia rogoraa<br />

ganwyobili mosaxleoba aRniSnuli produqtis mimarT, ras aqcevs yuradRebas misi<br />

SeZenisas da ramdenad axdens reklama gavlenas maT gadawyvetilebaze. Cvens mier<br />

gamokiTxul iqna orasi respondenti, romelTagan umravlesobas Seadgendnen 18-dan 25<br />

wlamde asakis axalgazrdebi (43.5%).<br />

74


P<br />

sargebeli<br />

reklamiT (A 1 )<br />

P 1<br />

MC<br />

P 0 AC 1<br />

D 1<br />

sargebeli<br />

reklamis gareSe<br />

MR 0<br />

D 0<br />

AC 0<br />

MR 1<br />

0 0 Q 0 Q 1<br />

Q<br />

naxazi 1. reklamis efeqti<br />

kiTxvaze ,,xarT Tu ara ludis moyvaruli?” Sedegebi gadanawilda Semdegi<br />

saxiT: diax _ 66% (132), ara _ 34% (68) (ix. diagrama 4). kvleviT dadginda, rom<br />

ludis moyvarulTa procentuli maCvenebeli sakmaod maRalia, rac SeiZleba imiTac<br />

aixsnas, rom gamokiTxulTa 60% (120) aris mamrobiTi sqesis warmomadgeneli,<br />

rogorc cnobilia, ludis moyvarulTa umravlesobas swored mamakacebi Seadgenen.<br />

34%<br />

66%<br />

diax<br />

ara<br />

diagrama 4. ludisadmi damokidebuleba 1<br />

imis gasarkvevad, Tu romeli dasaxelebis ludi aris yvelaze popularuli, davsviT<br />

kiTxva: romeli dasaxelebis luds moixmarT yvelaze xSirad? Sedegis mixedviT<br />

lideri firma nataxtaria, romelsac upiratesobas aniWebs gamokiTxulTa 32%, Tu<br />

gaviTavaliswinebT imasac rom ,,tride” firma ,,nataxtaris” mier gamoSvebuli ludia,<br />

SegviZlia Tamamad davasvnaT, rom gamokiTxulTa umravlesoba _ 47% upiratesobas<br />

aniWebs firma ,,nataxtaris” mier gamoSvebul luds (ix. diagrama 5).<br />

75


40%<br />

30%<br />

20%<br />

10%<br />

0%<br />

32%<br />

18%<br />

14.00% 13%<br />

15%<br />

8%<br />

nataxtari yazbegi hercogi tride lomisi sxva<br />

Ddiagrama 5. favoriti ludebi 1<br />

gamokiTxulTa reklamisadmi damokidebulebis gasarkvevad Cvens mier dasmul iqna<br />

SekiTxva: ,,aqcevT Tu ara ludis SeZenisas reklamas yuradRebas”? Sedegebi miviReT<br />

Semdegnairi: 65.5% aqcevs reklamas yuradRebas, xolo 34.5% ar aqcevs (ix. diagrama<br />

6). rogorc vxedavT gamokiTxulTa umravlesoba reklamas did mniSvnelobas aniWebs.<br />

34.50%<br />

65.50%<br />

diax<br />

ara<br />

diagrama 6. reklamisadmi damokidebuleba 1<br />

reklamis moyvaruli respondentebis 71.6% upiratesobas aniWebs da ufro endoba<br />

telereklamas, 21% _ radioreklamas, xolo orive maTgani erTnairad misaRebia<br />

6.4%-saTvis (ix. diagrama 7).<br />

6.40%<br />

21%<br />

71.60%<br />

telereklama<br />

radioreklama<br />

orive<br />

diagrama 7. sareklamo saSualebaTa sandoobis xarisxi 1<br />

kvlevidanac naTlad Cans, rom telereklama ufro mniSvnelovania da sandoobis<br />

ufro maRali xarisxiT xasiaTdeba.<br />

1 da diagrama 6 momzadebulia Cvens mier Catarebuli kvlevis Sedegebis mixedviT<br />

76


anketuri gamokiTxvis mixedviT dadginda, Tu romeli firmis tele da radio<br />

reklama moswons ufro momxmarebels. Sedegebis mixedviT rogorc tele, aseve radio<br />

reklamaSi lideria ,,nataxtari”, misi reklama moswons gamokiTxulTa 35%-s, xolo<br />

radioreklama-42%-s.<br />

45%<br />

40%<br />

35%<br />

30%<br />

25%<br />

20%<br />

15%<br />

10%<br />

5%<br />

0%<br />

35%<br />

42%<br />

17%<br />

13%<br />

10%<br />

8%<br />

22.50%<br />

17.50%<br />

telereklama<br />

radioreklama<br />

9.50%<br />

6.50%<br />

4% 4%<br />

diagrama 8. firmebis reklamaTa reitingi<br />

gamokiTxulTa 35% ludis biznesis warmatebul sferod gadaqcevis saSualebad<br />

miiCnevs ufro efeqtiani sareklamo kampaniis Catarebas.<br />

50%<br />

40%<br />

30%<br />

44%<br />

28.50%<br />

35.00%<br />

20%<br />

10%<br />

13.50%<br />

5.50%<br />

0%<br />

gaaumjobesos<br />

xarisxi<br />

Seamciros fasebi<br />

gazardos<br />

reklamireba<br />

Secvalos dizaini<br />

sxva<br />

diagrama 9. ludis biznesis ganviTarebis gzebi 1<br />

aRniSnuli Sedegidan naTlad Cans, rom reklama mniSvnelovania da mas<br />

momxmarebeli did yuradRebas aqcevs.<br />

ismis kiTxva: rogor unda gadanawildes sareklamo biujeti tele da radio<br />

reklamebs Soris? aRniSnulis gasarkvevad Cvens mier zRvruli analizis saSualebiT<br />

Catarda ludis gayidvebis moculobaze tele da radio reklamis gavlenis analizi.<br />

radio reklama calke aRebuli naklebad zrdis gayidvebis moculobas, miuxedavad<br />

amisa, gayidvebis moculobis maqsimizaciis mizniT umjobesia sareklamo kampaniis<br />

77


xarjebi gadanawildes tele da radio reklamaze. am SemTxvevaSi tele reklamaze<br />

daxarjuli <strong>damatebiTi</strong> Tanxis zRvruli efeqtianoba bevrad ufro naklebia, vidre<br />

radio reklamaze daxarjuli imave odenobis Tanxis <strong>damatebiTi</strong> zRvruli efeqtianoba.<br />

Sedegebma gviCvena, rom yovel erT litr ludze radio reklama zrdis gayidvebis<br />

moculobas 0.0095-iT, xolo telereklama 0.0075–iT. amrigad, tele da radio<br />

reklamis SeTanawyobiT izrdeba gayidvebis moculoba da Sesabamisad firmis mogeba.<br />

SeiZleba davaskvnaT rom:<br />

reklamis ganTavseba mizanSewonilia maRalreitingul sareklamo arxze.<br />

aRniSnuli ganapirobebs mosaxleobis farTo masebis informirebas, rac aisaxeba<br />

gayidvebis moculobis zrdaze.<br />

kvlevebiT dadginda, rom telereklama ufro mniSvnelovania da sandoobis<br />

ufro maRali xarisxiT xasiaTdeba, vidre radioreklama. respondentebis 71.6%<br />

upiratesobas aniWebs da ufro endoba pirvels, 21% _ radioreklamas, xolo orive<br />

maTgani erTnairad misaRebia 6.4%-saTvis<br />

radio reklamis zRvruli efeqtianoba aRemateba telereklamis zRvrul<br />

efeqtianobas, aRniSnulidan gamomdinare mniSvnelovania tele da radio reklamis<br />

erToblivi gamoyeneba gayidvebis moculobisa da Sesabamisad firmis mogebis zrdis<br />

uzrunvelsayofad.<br />

reklama mniSvnelovan rols asrulebs ,,nataxtaris” gayidvebis moculobis<br />

zrdaSi. aRniSnuls adasturebs kvlevis Sedegebi, gamokiTxulTa 65.5% ludis<br />

SeZenisas did mniSvnelobas aniWebs reklamas.<br />

favoriti sareklamo rgolebi ekuTvnis firma ,,nataxtars”, kvlevis Sedegebis<br />

mixedviT rogorc tele, aseve radio reklamaSi lideria ,,nataxtari”, misi<br />

telereklama moswons gamokiTxulTa 35%-s, xolo radioreklama-42%-s.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. e. xaraiSvili, i. gagniZe, m. CavleiSvili, i. nacvliSvili, m. nacvalaZe, mikroekonomika,<br />

Tbilisi 2008.<br />

2. a. qaTamiZe, media saSualebebis bazari da misi ganviTarebis perspeqtivebi<br />

saqrTveloSi, Tbilisi 2007.<br />

3. p. leiaSvili, ekonomiqsi, Tbilisi 2007.<br />

4. kotleri, armstrongi, marketingi<br />

5. www.geoeconomics.ge<br />

6. www.media.ge<br />

7. www.parliament.ge<br />

8. www.rustavi2.com<br />

9. www.statistic.ge<br />

10. http://www.amp.aknet.kg/microeconomics/contents.htm<br />

78


iskebi da dazRvevis imitaciuri modelebi 1<br />

naTia meliTauri<br />

Tsu bakalavri<br />

Mmecn-xelm: sruli prof. e. xaraiSvili<br />

ekonomikur literaturaSi arsebobs riskis mravali gansazRvreba. riski<br />

gulisxmobs iseT situacias, rodesac SeuZlebelia SedegTa winaswar ganWvreta.<br />

riski, umeteswilad, aris albaTuri kategoriis prognozi, romelic SeiZleba<br />

ganisazRvros absoluturi da SefardebiTi maCveneblebiT. pirveli gulisxmobs riskis<br />

gansazRvras danakargebis SesaZlo sididiT, materialur- nivTobriv (fizikur) an<br />

RirebulebiT (fulad) gamoxatulebaSi. xolo meore risks gansazRvravs SesaZlo<br />

danakargTa sididis SefardebiT bazasTan (qonebrivi mdgomareoba, resursebis saerTo<br />

danaxarjebi an mosalodneli Semosavali-mogeba).<br />

ekonomistebis azriT, adamianTa umravlesobas riski arasasurvelad miaCnia. maT<br />

ar aqvT midrekileba riskisadmi da mis srul likvidacias an Semcirebas cdiloben.<br />

arsebobs riskebis Semcirebis ramdenime gza; maTgan erT-erTia dazRveva.<br />

saqarTvelos sadazRvevo bazarze 2008 wlis mdgomareobiT 13 sadazRvevo<br />

kompania moRvaweobs. arsebuli kompaniebidan erTs, azerbaijanul “standart dazRveva<br />

saqarTvelos”, romelmac licenzia 2007 wels miiRo, bazarze operireba jer kidev<br />

ar dauwyia. sadazRvevo kompaniebs Soris moziduli jamuri premiis maCveneblis<br />

mixedviT, pirvel adgilzea “aldagi-bisiai”. kompaniam 2008 wels 62 mln laris<br />

premia miizida da am maCvenebliT sadazRvevo bazris 22,88%-s akontrolebs. meore<br />

adgilze 47 mln lariT “jipiai holdingia” da mas bazris 17,3% uWiravs, xolo<br />

mesameze 17,1%-iT “imedi el”-ia, romelmac 46,5 mln lari miizida. 2 Cveni kvlevis<br />

sfero qonebrivi riskebis dazRvevaa. igi moicavs: mosavlis dazRvevas, saTburebis<br />

dazRvevas, mecxoveleobis dazRvevas, Sinauri cxovelebis dazRvevas da sxv.<br />

dasaxelebulTagan imitaciuri modelebis Sesaqmnelad SevarCieT mosavlis dazRveva. 3<br />

soflis meurneobaSi mosavlis dazRvevis polisiT SeiZleba daizRves, rogorc<br />

erTwliani naTesebi, aseve mravalwliani nargavebi, xexilis baRebi,venaxebi da sxv.<br />

mravalwliani nargavebis SemTxvevaSi SesaZlebelia dazRveul iqnas mosalodneli<br />

mosavali da TviTon nargavebi.<br />

msoflioSi aRiarebuli meTodikis mixedviT, riskebis jgufisagan mosavlis<br />

dazRveva uzrunvelyofs usafrTxoebas da im sayrdens, rac fermerisTvisaa<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `mikroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura<br />

saprizo adgili.<br />

2 GBC, media holderis eqskluziuri informacia.<br />

3 saqarTveloSi,mosavlis dazRvevis SemTxvevebis simciris gamo, SeiZleba iTqvas, rom aRniSnuli<br />

saxeobis dazRveva TiTqmis ar xdeba. sadazRvevo bazris lider kompanias- ,,aldagi-bisiais”<br />

mosavlis dazRvevis servisi saerTod ar aqvs.<br />

79


aucilebeli sameurneo riskebis samarTavi programis SesamuSaveblad. am meTodikiT<br />

dazRvevis privilegiebi mdgomareobs SemdegSi: azRvevs adamianebis qonebas (aqtivebs);<br />

garantirebuli Semosavlis wyaroa mosavlis zaralis SemTxvevaSi; gulisxmobs<br />

mTavrobis mier subsidirebul premiebs (dazRvevis gadasaxadebs); iyenebs mxolod<br />

individualuri mosavlis maCveneblebs garantiis uzrunvelsayofad; erToblivi<br />

sesxebi aumjobesebs sesxunarianobas; iTvaliswinebs naadrevi da gviani Tesvis<br />

pirobebs; icavs investiciebs da danazogebs; gulisxmobs momaval investiciebs<br />

meurneobisaTvis.<br />

MPCI (mosavlis dazRvevis polisi) gvTavazobs mosavlis garantias, rac efuZneba<br />

individualuri fermeris mier ganxorcielebuli realuri warmoebis (mosavlianobis)<br />

maCveneblebs (APH).<br />

1<br />

dasafari riskebi sxvadasxva tipisaa kulturis saxeobebis<br />

mixedviT, magram, SesaZloa, gulisxmobdes iseTi saSiSi riskebisagan dacvas,<br />

rogoricaa: gvalva, wyaldidoba, mwerebi, mcenareTa daavadebebi, qariSxali da sxva<br />

saSiSi bunebrivi movlenebi.<br />

mosavlis dazRvevis pirobebi:<br />

100% 75/100<br />

nayofiereba<br />

65/100<br />

0% 50/51 50/100<br />

fasis done 100%<br />

rogorc sqemidan Cans, SesaZlebelia mosavlis dazRveva maqsimaluri<br />

RirebulebiT, anu fasebis 100%-iani doniT, roca mosavlis raodenoba<br />

limitirebulia 50%-75% sazRvrebSi, 5%-iani zrdadobiT. katastrofebisagan<br />

dazRveva limitirebulia 50%-mde, Rirebulebis 55%-is pirobebSi.<br />

dazRveva SesaZlebelia mosavlis sxvadasxva saxeobebis mixedviT. magaliTad,<br />

SeiZleba daizRves: nuSi, vaSli, avokado, alubali, citrusebi, bamba, lobio, yurZeni,<br />

qliavi, brinji, mzesumzira, pomidori, kakali, xorbali, qeri, Svria da a.S.<br />

statistikuri monacemebis safuZvelze, Cven mier Seswavlil iqna fermerul<br />

meurneobebSi yurZnisa da xorblis saSualo mosavlianoba saqarTveloSi.<br />

gaviangariSeT qveyanaSi, dazRvevis MPCI polisis arsebobis SemTxvevaSi, rogori<br />

iqneboda sadazRvevo kompaniis mier anazRaurebuli zaralebi mosavlisa da dafarvis<br />

(dazRvevis) sxvadasxva donis pirobebSi. aSS-s magaliTze SevqmeniT yurZnisa da<br />

xorblis mosavlis dazRvevis imitaciuri modelebi saqarTveloSi.<br />

xorblis mosavlis dazRvevis imitaciuri modeli. nebismieri miwis farTobi,<br />

romelic ganadgurda da aRar momxdara masze xelaxali daTesva (Tu masze xelaxali<br />

daTesva SesaZlebeli iyo dargvis vadis ukanasknel TariRamde mainc), miCneulia<br />

aradazRvevad zonad. aseve, aradazRvevadia: saSemodgomo xorbali, romelic daiTesa<br />

1 www.rma.usda.gov/pubs/rme/fsh_6.html<br />

80


gvian, daTesvis bolo vadis (31 oqtomberi) Semdeg; xorbali, romelic sxva mosaval-<br />

Tan erTad aris daTesili.<br />

nayofierebis garantia efuZneba xorblis mosavlis saSualo nayofierebis monacemebs.<br />

dafarvis doneebia: 50%, 55%, 60%, 65%, 70%, 75%. namdvili sadazRvevo<br />

dafarva ganisazRvreba mTliani farTobiT da ara TiToeul heqtarze. 1<br />

xorblis saSualo mosavlianoba wlebis mixedviT saqarTveloSi (t/ha) 2<br />

2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

xorbali 1.9 1.8 2.0 1.2 1.7 1.5<br />

saSualo mosavali (t/ha-ze) 2003-2007 wlebSi iqneba 1.675; 1 tona xorblis<br />

standartuli sabazro fasia 750 lari (xorblis fasi meryeobs wlis sxvadasxva<br />

sezonis mixedviT); bolo wlis mosavalia 1.5 t/ha-ze; dafarvis (dazRvevis) done<br />

aviRoT 75%.<br />

garantiis gansazRvra: saSualo mosavali*dafarvis moculobaze =garantia;<br />

1.675 t/ha*75%=1.256 t/ha. yvela im SemTxvevaSi, rodesac mosavlianoba 1.256 t/ha-ze<br />

naklebi iqneba, moxdeba sagarantio anazRaureba.<br />

sagarantio anazRaurebis moculobis gamoTvla: garantia_mosavali=warmoebis<br />

zarali (danakargi); 1.256t/ha_1.5t/ha=-0.244t/ha. am SemTxvevaSi, radgan mosavali<br />

metia, vidre garantia, anazRaureba aRar moxdeba. Tu warmoebis zarali iqneboda<br />

dadebiTi ricxvi, igi gadamravldeboda xorblis Rirebulebaze da miviRebdiT<br />

sagarantio anazRaurebas, anu Tanxis im raodenobas, romelsac gascemda sadazRvevo<br />

kompania zaralis asanazRaureblad.<br />

amave meTodiT gaviangariSoT Tanxis is raodenobebi, romelsac polisi ixdis<br />

TiToeul heqtarze, mosavlianobis sxvadasxva pirobebis gaTvaliswinebiT. miRebuli<br />

Sedegebi mocemulia 1-l cxrilSi.<br />

cxrili 1<br />

dafarvis moculoba<br />

mosavali 75% 70% 65% 60% 55%<br />

1.5 0 0 0 0 0<br />

1.2 42 0 0 0 0<br />

1.0 192 130 67 4 0<br />

0.8 342 280 217 154 91<br />

0.5 567 505 442 379 316<br />

0 942 880 817 754 691<br />

1 www.agrocropinsurance.com<br />

2 www.statistics.ge<br />

81


MPCI polisiT SesaZlebelia, agreTve, katastrofebisagan dazRveva (CAT). CATis<br />

dafarva limitirebulia 50%-mde, maqsimaluri Rirebulebis 55%-is pirobebSi.<br />

zemoT moyvanili cifrebis mixedviT, xorblis mosavlis katastrofebisagan dazRvevis<br />

raodenoba iqneba: 1.675 t/ha*50%=0.82 t/ha; 1.5, 1.2, 1.0 t/ha-ze mosavlianobis<br />

raodenobebis dros araviTari gadaxda ar moxdeba. 0.8 t/ha-ze mosavlianobis dros<br />

sadazRvevo kompaniis mier anazRaurdeba 8.25 lari heqtarze. 0.82_0.80=0.02 (tona<br />

zarali heqtarze); 0.02*412.5=8.25 (lari anazRaureba heqtarze) (750*0.55=412.5,<br />

radgan dafarva maqsimaluri Rirebulebis pirobebSi xdeba). e.i. sadazRvevo kompania,<br />

am SemTxvevaSi, aanazRaurebs 8.25 lars heqtarze.<br />

analogiuri gamoTvliT miviRebT, rom 0.5 t/ha-ze mosavlianobis dros<br />

anazRaurdeba 132 lari heqtarze; 0 t/ha-ze mosavlianobis raodenobis dros<br />

anazRaurdeba 338.25 lari heqtarze.<br />

yurZnis mosavlis dazRvevis imitaciuri modeli. imisaTvis, rom vazi eqvemdebarebodes<br />

dazRvevas, dargvidan minimum 4 weli unda iyos gasuli, xolo, damynobidan _<br />

3 weli. unda dadgindes saSualo mosavlianobis minimumi heqtarze. mevenaxeebs SeuZliaT<br />

airCion sasurveli jiSis yurZeni da, survilisamebr, daazRvion jiSebis raodenoba.<br />

savaldebuloa daizRves miwis yvela heqtari, arCeuli TiToeuli jiSisaTvis.<br />

roca venaxebi qiravdeba mosavalze wilis miRebis pirobiT, meijaresac da moijaresac<br />

cal-calke an orives erTad SeuZliaT daazRvion TavianTi wili mTlian mosavalSi.<br />

mosavlianobis garantia eyrdnoba miRebuli da Cabarebuli produqciis saSualo<br />

monacems ukanaskneli aTi wlis ganmavlobaSi. axalgazrda venaxebisaTvis, an iseTi venaxebisaTvis,<br />

romelTaA monacemi Seadgens oTxi wlis Canawerebs, saSualo nayofiereba<br />

dgindeba inspeqciis mier, imave olqSi msgavsi venaxebis mixedviT.<br />

dafarvis maqsimaluri zRvari aris saSualo mosavlianobis 75%. SesaZlebelia,<br />

50%, 55%, 60%, 65% da 70% dafarvis doneebi. garantia erT heqtarze mravldeba<br />

heqtrebis raodenobaze sxvadasxvagvari yurZnis jiSebis blokebis mixedviT. namdvili<br />

sadazRvevo dafarva aris erTeulebis da ara heqtrebis mixedviT. 1<br />

yurZnis saSualo mosavlianoba wlebis mixedviT saqarTveloSi (t/ha)<br />

2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

yurZeni 4.0 3.6 4.9 3.2 4.5 3.9<br />

saSualo mosavlianoba (t/ha-ze) 2003-2007 wlebSi iqneba 4.05; 1 tona yurZnis<br />

sabazro fasia 500 lari (ufro zustad, 1 kg yurZeni Rirs 0.43-0.45 lari); bolo<br />

wlis mosavlainobaa 3.9 t/ha-ze; dazRvevis done aviRoT 75%.<br />

garantia: 4.05*0.75=3.04; yvela im SemTxvevaSi, rodesac mosavlianoba 3.04t/ha-ze<br />

naklebi iqneba, moxdeba sagarantio anazRaureba.<br />

1 www.agrocropinsurance.com<br />

82


sagarantio anazRaurebis moculoba: 3.04_3.9=-0.86 (t/ha). radgan mosavlis raodenoba<br />

aRemateba sagarantio raodenobas, ar moxdeba aranairi gadaxda.<br />

amave meTodiT gamovTvaloT Tanxis is raodenobebi, romelsac polisi gadaixdis<br />

TiToeul ha-ze, sxvadasxva mosavlianobis pirobebSi. miRebuli Sedegebi mocemulia me-<br />

2 cxrilSi.<br />

cxrili 2<br />

dafarvis moculoba<br />

mosavali 75% 70% 65% 60% 55%<br />

3.5 0 0 0 0 0<br />

2.9 70 0 0 0 0<br />

2.5 270 165 65 0 0<br />

1.9 570 465 365 265 165<br />

0 1520 1415 1315 1215 1115<br />

yurZnis mosavlis katastrofebisagan sazRvevis raodenoba iqneba: 4.05*0.50=2.03<br />

(t/ha); ar moxdeba gadaxda mosavlis Semdegi raodenobebis dros: 3.5, 2.9, 2.5 t/ha-ze.<br />

1.9 t/ha-ze mosavlis raodenobis dros anazRaurdeba 35.75 lari heqtarze;<br />

2.03_1.9=0.13 (tona zarali heqtarze); 0.13*275=35.75 (lari anazRaureba heqtarze);<br />

0 t/ha-ze mosavlis raodenobis dros anazRaurdeba 558.25 lari heqtarze.<br />

Amosavlis aRricxvianobis meTodebi. mosavlianobis kargi maCvenebeli zrdis<br />

mosavlis dazRvevis warmatebulobas. oTxi an meti wlis manZilze sertificirebuli<br />

realuri mosavalwarmoebis maCveneblebi (APH), mosavlis maCveneblebis saSualo<br />

ariTmetikuli (aT wlamde) Seadgens dazRvevis safuZvels. Tu ar arsebobs oTxi<br />

wlis sertificirebuli maCveneblebi, igi Sualeduri mosavliT Canacvldeba, ramac<br />

SesaZloa Seamciros dafarvis moculoba. sadazRvevo garantia swored am maCveneblebs<br />

eyrdnoba. monacemTa baza moicavs minimum oTx da maqsimum aTi wlis mosavlianobis<br />

maCveneblebs da farTobis raodenobebs. Tu ar moipoveba oTxi wlis realuri<br />

mosavlis maCvenebeli, aq Sualeduri mosavali Canacvldeba.<br />

Sualeduri “T” mosavlis moculoba aRebulia 1-3 wlis realur mosavalTan erTad<br />

4 wlis monacemTa bazis Sesaqmnelad. Tu ar arsebobs aRniSnuli monacemebi, viRebT<br />

oTxi “T” mosavlis 65%-s. an: erTi realuri wlis mosavlis maCvenebeli da sami “T”<br />

mosavlis 80%; ori realuri wlis mosavlis maCveneblebi da ori “T” mosavlis 90%;<br />

sami realuri wlis mosavlis maCveneblebi da erTi “T” mosavlis 100%.<br />

Tu ar arsebobs zusti monacemebi ukanaskneli 4 wlis manZilze xorblis<br />

mosavlianobis Sesaxeb, oTxive wlisTvis vigebT “T” Sualedur mosavals. vTqvaT,<br />

cnobilia, rom TiToeuli wlis mosavlianoba ar aRemateba 1.5 tona/heqtars da metia<br />

0.4 tona/heqtarze. am SemTxvevaSi SegviZlia aviRoT 1.5-isa da 0.4-is saSualos 65%<br />

TiToeuli wlisTvis. es udris 0.13 (0.2*0.65=0.13), e.i. saSualo mosavlianobaa 0.13<br />

83


t/ha. 100%-iani zaralis anazRaurebis SemTxvevaSi anazRaurdeba 75 lari heqtarze<br />

(0.1*750=75).<br />

Tu gvaqvs mxolod ori realuri wlis mosavlis maCveneblebi, danarCeni ori wlis<br />

maCveneblebi Canacvldeba “T” Sualeduri mosavlianobiT. magaliTad, viciT, rom meore<br />

da meoTxe wels xorblis zusti mosavlianobaa 0.8 da 1.2 t/ha, aviRebT am monacemebs<br />

da pirveli da mesame wlis “T” Sualeduri mosavlianobis 90%-s. vTqvaT, dadginda,<br />

rom am wlebSi Sualeduri mosavlianoba aris 0.6 da 1.1 t/ha, maSin saSualo<br />

mosavlianoba iqneba: (0.8+1.2+0.6*0.90+1.1*0.90)/4=0.88 (t/ha). 75%-iani dafarvis<br />

donis da 100%-iani zaralis anazRurebis SemTxvevaSi anazRaureba Seadgens 495 lars<br />

heqtarze.<br />

rac ufro meti realuri mosavlianobis maCveneblebis sertificireba xdeba, miT<br />

maRalia asanazRaurebeli Tanxis raodenoba. me-3 cxrilis mixedviT, erTi wlis<br />

zusti monacemis damatebam asanazRaurebeli Tanxa 75 laridan 495 laramde gazarda.<br />

realuri mosavlianobis maCveneblebis serTificireba da asanazRaurebeli Tanxis<br />

raodenoba:<br />

cxrili 3<br />

maCveneblebis gareSe<br />

Ppirveli wlis mosavali 0.13 0.54<br />

meore wlis mosavali 0.13 0.8<br />

mesame wlis mosavali 0.13 0.99<br />

meoTxe wlis mosavali 0.13 1.2<br />

mTliani mosavali 0.52 3.53<br />

saSualo mosavali 0.13 0.88<br />

dafarvis done 75% 0.1 0.66<br />

maCveneblebiT<br />

mosavlis dazRvevis Cven mier ganxiluli meTodika gacilebiT ufro efeqtians<br />

xdis fermeris saqmianobas da aZlevs mas moqnili meurneobis warmoebis saSualebas.<br />

84


qarTuli mineraluri da mtknari wylebis<br />

konkurentunarianoba 1<br />

qeTevan jibuti<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm. sruli prof. e.xaraiSvili<br />

saqarTvelos teritoria mdidaria mineraluri wylebis bunebrivi resursebiT, maTi<br />

fizikur-qimiuri maCveneblebis mravalferovnebis gaTvaliswinebiT SeiZleba gamovyoT<br />

mineraluri wylebis bunebrivi maxasiaTeblebi: 1. saerTo mineralizacia; 2. ionuri<br />

Semadgenloba; 3. temperatura; 4. airis Semcveloba da sxva.<br />

mtknari miwisqveSa wylebi warmoadgens yvelaze Zvirfas wiaRiseuls da yvelaze<br />

saimedod dacul wyaros. aseTi wylebis raodenobis mxriv saqarTvelo erT-erTi umdidresi<br />

qveyanaa. miwisqveSa mtknari wylebis udides nawils Seadgens–sasmeli wylebi (95%). sasmeli<br />

wylebi farTod, magram araTanabradaa gavrcelebuli saqarTvelos mTel teritoriaze. maTi<br />

saerTo raodenobis 63.4% modis dasavleT saqarTveloze, 24.1% aRmosavleT saqarTveloze,<br />

xolo 12.5% samxreT saqarTveloze.<br />

bunebrivi resursebis siuxvidan gamomdinare mineraluri da mtknari wylebis<br />

Camomsxmeli sawarmoebis ricxvi sakmod didia. adgilobriv bazarze erTmaneTs konkurencias<br />

uwevs daaxloebiT TxuTmetamde kompania, maTgan aRsaniSnavia: mineraluri wylebis warmoeba<br />

,,GG&MW”, ss ,,wyali margebeli”; samkurnalo-sufris mineraluri wylebis Sps ,,sairme<br />

mineral voters”, Sps ,,sicocxlis wyaro”; sufris wylebis Camomsxmeli Sps ,,koka-kola<br />

boTlers jorjia”; Sps ,,progresi 2000” da a.S.<br />

produqciis mravalferovnebis TvalsazrisiT aRsaniSnavia ,,GG&MW”, romelic<br />

awarmoebs rogorc mineralur, mineralur-sufris, aseve sufris wylebis Camosxmas.<br />

TiToeuli saxis produqciis warmoebas igi axdens sxvadasxva qarxanaSi. dReisaTvis Qq.<br />

borjomSi 3 Camomsxmeli qarxanaa. #1 qarxanaSi saSualod weliwadSi minis boTlebSi 200<br />

mln boTlis Camosxma xorcieldeba, #2 qarxanaSi - plastmasis 150 mln boTli, xolo #3<br />

qarxanaSi xorcieldeba ,,likanis” Camosxma. amis Sesabamisad borjomis xeobaSi 3<br />

saeqsploatacio WaburRili mdebareobs, romlis <strong>nomeri</strong> da mdebareoba produqciis etiketzea<br />

miTiTebuli. yoveli WaburRili TviTCamosxmis reJimSi funqcionirebs, e.i. moipoveba wylis<br />

zustad is raodenoba, rac miwis zedapirze mxolod bunebrivi gziT amodis. kompamniis<br />

ZiriTadi produqti aris mineraluri wyali ,,borjomi”, romelsac warmoebis moculobis<br />

mixedviT pirveli adgili ukavia qarTul mineralur wylebs Soris. igi agreTve gamoirCeva<br />

metad originaluri da iSviaTi SemadgenlobiT, mas xSirad adareben viSis (safrangeTis)<br />

mineralur wyals.<br />

meore umsxvilesi mwarmoebeli mineraluri wylebisa qarTul sabazro sivrceSi aris ss<br />

,,wyali margebeli“. igi 1998 wels gamoCnda bazarze erTlitriani plastikisa da<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `mikroekonomikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura<br />

saprizo adgili.<br />

85


naxevarlitriani SuSis boTliT. dRes kompania bazarze warmodgenilia Semdegi mineraluri<br />

wylebiT: ,,nabeRlavis“ 0.5 l minis, 0.5 l, 1.0 l PET da wyaros wylis ,,baxmaros” 0.5 PET,<br />

1.5 PET, 5.0 PET, 19.0 PET tevadobis tariT. ,,nabeRlavis” mineraluri wyali naxSirmJavahidrokarbonatul-natrium-kalciumiani<br />

tipis wylebs miekuTvneba. ,,nabeRlavis” wylis<br />

sabadoebi ganlagebulia Coxatauris raionis sof. nabeRlavSi qarxnis teritoriaze, rac<br />

saSualebas iZleva qarxanaSi wyali TviTdinebiT Sevides. saaqcio sazogadoeba ,,wyali<br />

margebeli” dReisaTvis amuSavebs 2 qarxanas. sawarmoo procesis gaumjobesebisaTvis man 2004<br />

wels SeiZina Camomsxmeli xazi germanuli lideri mwarmoeblisgan ,,krosme-krones”-sagan. aman<br />

saSualeba misca kompanias maqsimalurad aeTvisebina damtkicebuli maragebi da adgilobriv<br />

bazarze momxmarebelTa didi raodenoba moezida. aRniSnulze metyvelebs internet<br />

gamokiTxvis Sedegebi, romlis mixedviTac momxmarebelTa daaxloebiT 56% upiratesobas<br />

swored ,,nabeRlavs” aniWebs. 1<br />

რომელ მინერალურ თუ სუფრის წყალს<br />

მიირთმევთ ყველაზე ხშირად?<br />

ლიკანი<br />

23%<br />

საირმე<br />

3%<br />

სხვა<br />

3%<br />

ბონაქვა<br />

2%<br />

ბორჯომი<br />

13%<br />

ნაბეღლავი<br />

56%<br />

ბორჯომი<br />

ნაბეღლავი<br />

საირმე<br />

ლიკანი<br />

ბონაქვა<br />

სხვა<br />

warmoebuli produqciis raodenobis mixedviT mesame adgili uWiravs kompania<br />

,,progresi 2000”-s, romelic axorcielebs hidrokarbonatul-kalciumiani, aragazirebuli<br />

wylis ,,raWis wyaroebis” Camosxmas. kompania bazarze warmodgenilia 0.5 l, 1.5 l, 5.0 l PET<br />

boTlebiT, misi mineralizaciaa 0.36-0.44 gr/l da weliwadSi saSualod, adgilobriv bazarze,<br />

1.2 mln boTlis (0.5 l) realizacias axorcielebs.<br />

Sps ,,progresi 2000”-is konkurentad SeiZleba ganvixiloT ,,koka-kola biTlers<br />

jorjia”, romelic awarmoebs aragazirebuli sufris wyals ,,BONAQUA”. misi mineralizacia<br />

ar aRemateba 0.55 gr/l-s da bazarze warmodgenilia 0.5 l da 1.5 l plastmasis tariT. rac<br />

Seexeba samkurnalo-sufris wylis Camosxmas Sps ,,sicocxlis wyaros”, mis mier iwarmoeba<br />

hidrokarbonatuli-kalcium-magniumiani mineraluri wyali ,,flate”, romlis saerTo<br />

mineralizaciaa 1.7-2.7 gr/l. xolo Sps ,,sairme mineral voters”-is mier warmoebuli<br />

gazirebuli mineraluri wyali ,,sairme”-s mineralizaciaa 2.4–5.0 gr/l, da isxmeba 1.0l PET<br />

boTlSi. kompania ZiriTadad orientirebulia adgilobriv bazarze da wliurad daaxloebiT<br />

500000 boTlis realizacias anxorcielebs.<br />

1 gamokiTxva Catarda 20.03-dan 26.03-mde 2008 wels.<br />

gamokiTxulia 1182 momxmarebeli.<br />

86


sabazro koniuqturis gaTvaliswinebisa da warmoebis bunebriv ekonomikuri pirobebidan<br />

gamomdinare, aucilebelia ganisazRvros ra saxeobisa da odenobis produqciis warmoebaa<br />

SesaZlebeli qveyanasa da mocemul regionSi. es, Tavis mxriv, xels Seuwyobs<br />

konkurentunariani produqciis warmoebas, romelic gankuTvnili iqneba rogorc adgilobrivi,<br />

aseve saerTaSoriso bazrebisaTvis. produqciis xarisxi da saerTaSoriso bazarze misi<br />

konkurentunarianoba gansazRvravs mis saeqsporto potencials. am TvalsazrisiT mineraluri<br />

wylebis warmoebas erT-erTi wamyvani pozicia ukavia saqarTvelos ekonomikaSi. saqarTvelos<br />

ekonomikuri ganviTarebis saministros monacemebis mixedviT, 2005 wels ZiriTadi saeqsporto<br />

produqciis aTeulSi Sedioda mineraluri wylebi, romlis Rirebuleba iyo 32.5 mln aSS<br />

dolari. swored am wels dafiqsirda, bolo eqvsi wlis manZilze eqsportirebuli<br />

mineraluri wylebis didi moculoba raodenobriv gamosaxulebaSi. saqarTvelos statistikis<br />

saxelmwifo departamentis monacemebis mixedviT am maCvenebelma 33.0 mln. litrs miaRwia. 1<br />

2006 wlisaTvis kompania ,,GG&MW” 235 mln boTlis warmoebas varaudobda, rac wina welTan<br />

SedarebiT 50%-ian zrdas warmoadgenda. produqciis 80% gadioda eqsportze, xolo 65%<br />

rusuli bazrisTvis iyo gankuTvnili. ruseTis bazarze arsebuli 700 saxis mineralur wyals<br />

Soris ,,GG&MW” kompaniis mier warmoebul produqcias ,,borjoms“ gayidvebis mixedviT<br />

mesame adgili ekava. igi CamorCeboda mxolod ,,BONAQUA“_sa da ,,AQUA MINERALE“-s. 2005<br />

wels kompania ,,GG&MW” mTlianma amonagebma 120 mln dolari Seadgina. 2006 wlis maisSi<br />

ruseTis mier mineraluri wylebis importis akrZalvam sagrZnoblad Seamcira eqsportis<br />

moculoba.<br />

მინერალური წყლების ექპორტი<br />

35000<br />

30000<br />

25000<br />

20000<br />

15000<br />

10000<br />

5000<br />

0<br />

32481<br />

24048<br />

25354<br />

19675 19305<br />

2003 2004 2005 2006 2007<br />

saqarTvelos statistikis saxemwifo departamentis cnobiT 2005 wels ,,borjomis“<br />

mwarmoebelma saqarTvelos minisa da mineraluri wylebis kompaniam ruseTSi 22.1 mln aSS<br />

dolaris Rirebulebis produqcia Seitana. 2006 wlis pirveli sami Tvis ganmavlobaSi ki _<br />

7.7 mln aSS dolaris Rirebulebis. am akrZalvis Sedegad mineraluri wylebis mwarmoeblebma<br />

sagareo bazris mniSvnelovani nawili dakarges, razec metyvelebs statistikis departamentis<br />

monacemebi ruseTis bazarze akrZaluli produqciis eqsportis Sesaxeb. 2<br />

1 saqarTvelos statistikis saxemwifo departamenti. kvartaluri biuleteni. Tbilisi, 2008, gv. 39.<br />

2 statistikuri biuleteni #34. sasursaTo uzrunvelyofis mdgomareoba. tendenciebi cifrebSi.<br />

Tbilisi, 2008w, gv. 8.<br />

87


რუსეთის ბაზარზე აკრძალული ქართული<br />

პროდუქციის ექსპორტი (ათასი ტონა)<br />

35<br />

30<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

33<br />

24,2<br />

21,7<br />

21,6<br />

24,6<br />

15,6<br />

15,1<br />

10,6<br />

6,3 6<br />

3,8<br />

1,3 1,7 0,7 0,9<br />

4,2<br />

1,6 2,7 1,8<br />

10,2<br />

3<br />

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

მინერალური წყლები ღვინო ხილი<br />

miuxedavad ekonomikuri sanqciebis dawesebiT warmoqmnili siZneleebisa ,,borjomis“<br />

eqsporti ukrainaSi 50%-iT gaizarda, azerbaijanSi - 60%-iT, aseve gavida axal bazrebze<br />

(CexeTi, bulgareTi, monRoleTi, uzbekeTi, tajikeTi da a.S.). 2007 wels saqarTvelos minisa<br />

da mineraluri wylebis kompaniam Tavisi produqcia (borjomi, borjomis wayaroebi, likani,<br />

bakuriani) 130 milion boTlamde awarmoa, romlis 80% eqsportirebul iqna. ss ,,wyalma<br />

margebelma” warmoebuli produqtis mxolod 20% gaitana saeqsportod. rac Seexeba raWis<br />

wyaroebs, Coxataursa da sairmis mineralur wylebs, maTi realizacia adgilobriv bazarze<br />

moxda.<br />

meoce saukunis 80-ian wlebSi saqarTveloSi yovelwliurad Camoisxmeboda daaxloebiT<br />

400–500 milioni (0.5 l) boTli mineraluri wyali, maT Soris 300–350 milioni boTli<br />

,,borjomi”, romlis 30%-s iTvisebda saqarTvelo, xolo danarCenis eqsportireba xorcieldeboda<br />

yofil sabWoTa respublikebSi da sazRvargareT (10-12 mln boTli). 1991 wlidan<br />

warmoiqmna falsifikaciis problema, am periodidan Semcirda mineraluri wylebis Camomsxmeli<br />

qarxnebis sawarmoo simZlavre da faqtobrivad Sewyda zogierTis miwodeba armarto<br />

ucxoeTis, aramed adgilobriv bazarze. aman xeli Seuwyo falsificirebuli produqciis<br />

warmoebasa da realizacias. negatiur Sedegebze metyvelebs 1990-1995 wlebSi mineraluri<br />

wylebis Camomsxmeli qarxnebis sawarmoo simZlavreebis Semcireba. adgilobrivi sawarmoebi<br />

moumzadeblebi aRmoCdnen sabazro ekonomikis pirobebSi muSaobisaTvis. warmoebis Semcirebis<br />

ZiriTadi mizezebi am periodSi iyo minis taris ukmarisoba, energomatareblebis simcire<br />

(igulisxmeba energia da sawvavi), ar xdeboda kooperativebis mier Camosxmuli mineraluri<br />

wylebis raodenobis Sesaxeb informaciis mopoveba, savaWro obieqtebze produqciis Senaxvis<br />

aradamakmayofilebeli pirobebi, sarealizacio bazrebis uqonloba da a.S.<br />

1996 wlidan iwyeba saqarTveloSi mineraluri wylebis warmoebis aRmasvla. 2002 wels<br />

Camoisxa 80.45 mln boTli mineraluri wyali. TandaTanobiT farTovdeboda produqciis<br />

asortimenti. am periodSi aTvisebuli iyo dabali mineralizaciis sasmeli wylebis warmoeba.<br />

2006 wels ki ruseTis bazarze xelovnurad warmoqmnilma barierebma xeli Seuwyo<br />

falsificirebuli produqciis warmoebasa da realizacias. falsifikaciis procesis dawyebis<br />

88


erT-erTi mTavar mizezad 90-ian wlebSi SeiZleba miviCnioT mineralur wyal ,,borjomze”<br />

moTxovnasa da miwodebas Soris warmoqmnili disbalansi. dReisTvis ki gansakuTrebulad<br />

mwvaved dgas falsifikaciis problema saqarTvelos farglebs gareT. amJamad ramdenime firma<br />

awarmoebs falsificirebuli produqciis Camosxmas ,,borjomis” etiketiT. realizdeba<br />

rogorc naturaluri mineraluri an ,,borjomis” tipis mineralizebuli wyali. 2006 wels<br />

kompania «Солярис-Аква Плюс»-ma daiwyo mineraluri wyali ,,Багиатти”-is gayidva, romlis<br />

etiketic zustad imeorebda amave bazarze sakmaod cnobili qarTuli mineraluri wylis<br />

,,borjomis“ etikets. misi Rirebuleba ar aRemateba 20 rubls, qarTuli mineraluri wylebis<br />

akrZalvamde ,,borjomis“ Rirebuleba ki 30 rubls Seadgenda. mineraluri wyali ,,Багиатти”-is<br />

etiketis Secvlamde aRniSnuli produqcia isxmeboda ramdenime arc Tu ise didi kompaniebis<br />

mier. etiketis Secvla moxda 2006 wlis aprilSi da gayidvebis moculoba rusul bazarze<br />

100 aTass ar aRemateboda TveSi. meore kompania romelic Seecada daekavebina ,,borjomis”<br />

sabazro sivrce rusul bazarze iyo ,,Русский Боржомъ”, romelmac daiwyo mineraluri wyali<br />

,,Нагутская-26” Camosxma. igi imeorebda ara marto etikets, aramed dasaxelebac TiTqmis igive<br />

hqonda, rac qarTul produqcias. minisa da mineraluri wylebis kompaniam saarbitraJo<br />

sasamarTloSi Seitana sarCeli saaqcio sazogadoeba ,,Русский Боржомъ"-is winaaRmdeg, raTa<br />

aekrZala saqarTvelos minisa da mineraluri wylebis kompaniis kuTvnili sasaqonlo niSnis<br />

gamoyeneba, kerZod kombinirebuli saxelwodeba, romelic Sedgeba sityvebiT ,,Боржомский“ da<br />

,,Боржомъ”, aseve TaRebiani Senoba da Sadrevani mwvane mTebis fonze. qarTuli kompaniis<br />

moTxovna iyo am sasaqonlo niSnis mqone produqciis warmoebis SeCereba, savaWro qselidan<br />

amoReba. kompaniis moTxovna sasamarTlom daakmayofila.<br />

2006 wels ruseTis bazris 12.3% ekava qarTul mineralur wyal ,,borjoms” xolo<br />

amave wlis mais-ivnisSi bazridan produqciis sruliad gaqrobiT moqmed kompaniebs gayidvebis<br />

moculoba gaezardaT. magaliTad: ,,Нарзан” 1%-iT gaizarda, ,,Новотерская Целебная", ,,Perrier”<br />

da ,,Архыз” zrdam 1% Seadgina, ,,BonAqua” - 2%, ,,Шишкин лес"-1,3%, ,,Aqua Minerale”-1%. rac<br />

Seexeba ,,Нагутская-26” da ,,Багиатти” analitikuri saagento ,,Бизнес Аналитика”-s monacemebSi,<br />

es produqcia saerTod ar aRmoCnda maTi mcire sabazro wilis gamo, Tumca ,,minisa da<br />

mineraluri wylebis kompania” maT sabazro wils 0.0007%-mde afasebs.<br />

zemoT ganxiluli orive SemTxveva asortimentuli da RirebulebiTi falsifikaciis<br />

naTel magaliTs warmoadgens. vinaidan asortimentili falsifikaciis dros xdeba garegnuli<br />

da Tvisebrivi niSnebiT namdvili produqciis mibaZva. xolo RirebulebiTis dros<br />

falsificirebuli produqti gacilebiT iafia namdvilTan SedarebiT. falsifikaciiT<br />

gamowveuli Sedegebi SeiZleba sakmaod mZime aRmoCndes rogorc momxmareblisaTvis aseve<br />

mwarmoebeli firmisTvis.<br />

falsificirebuli produqti ufro naklebi TviTRirebulebisaa amitom maT saSualeba<br />

eZlevaT daikavon bazris garkveuli nawili. es xels uwyobs arajansaR konkurencias,<br />

naturaluri produqciis mwarmoeblisaTvis warmoiqmneba barierebi, rac aferxebs produqciis<br />

realizacias.<br />

mtknari da mineraluri wylebis warmoeba saqarTveloSi erT-erTi umniSvnelovanesi<br />

samewarmeo saqmianobaa, romelic regulirdeba saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis<br />

saministros mier miwis wiaRiT sargeblobis licenziis gacemiT. licenziaSi miTiTebulia is<br />

pirobebi, romelic xels Seuwyobs SezRuduli bunebrivi simdidris optimalur gamoyenebas.<br />

89


dReisaTvis sabadoebis debetebis sadReRamiso damtkicebuli maragebis bolomde aTviseba jerjerobiT<br />

ver xerxdeba. es ZiriTadad gamowveulia adgilobrivi bazris simciriT, ucxour<br />

bazrebze xelovnurad warmoqmnili barierebiT, falsifikaciiT da bevri sxva damabrkolebeli<br />

faqtorebiT. amave dros gasaTvaliswinebelia isic, rom sabazro ekonomikis dinamikur<br />

garemoSi udidesi mniSvneloba eniWeba mwarmoebeli firmebis konkurentul upiratesobebs da<br />

maT gamoyenebas. konkurentuli upiratesobebi ki Tavis mxriv efuZneba:<br />

mecnierul-teqnikur miRwevebs da maT danergvas warmoebaSi;<br />

saerTaSoriso standartebis serTifikatebis miRebas;<br />

axali sasaqonlo niSnebis da etiketis Seqmnas;<br />

produqciis fasebs (rogorc saSinao aseve saerTaSoriso bazrebze)<br />

warmoebuli produqciis mravalferovnebis gazrdas da a.S.<br />

konkurentul upiratesobaTa ricxvis zrda aucilebelia ara marto adgilobriv bazarze<br />

lideri firmebisaTvis, aramed yvela mwarmoeblisaTvis. es xels Seuwyobs jansaRi<br />

konkurenciis ganviTarebas da saSualebas miscems firmebs Tavisuflad aiTvison ucxouri<br />

bazrebi. sakuTari resursuli potencialis gaTvaliswinebiT saqarTvelos SeuZlia<br />

mineraluri da mtknari wylebis erT-erTi wamyvani eqsportiori qveyana gaxdes msoflioSi.<br />

90


evropis biznes angelozTa qseli da saqarTvelo 1<br />

nino patariZe<br />

lili wverava<br />

salome samxaraZe<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asoc. prof. S. SaburiSvili<br />

ukanasknel aTwleulebamde `angelozi~ investorebi damoukideblad, faqtobrivad<br />

erTmaneTisagan izolirebulad muSaobdnen. amJamad mdgomareoba radikalurad Seicvala<br />

_ investorebma daiwyes gaerTianebebis (ZiriTadad asociaciebis) Seqmna. 2 biznesangelozTa<br />

asociaciebis (gaerTianebebis) Semdegi formebi arsebobs:<br />

1. `TiToeuli TavisTvis~;<br />

2. gaerTianeba demokratiuli wesebiT;<br />

3. `erTi yvelasaTvis, yvela erTisaTvis~. 3<br />

pirveli tipis gaerTianeba _ faqtobrivad aris wevr investorTa anu biznesangelozTa<br />

Sekreba. gaerTianebis wevrTa kreba ixilavs mewarmeTa mier dasafinanseblad<br />

warmodgenil proeqtebs da axdens maT gadarCevas. mas Semdeg, rac biznes-angelozebi<br />

gaecnobian samewarmeo proeqtebs, isini erTmaneTisgan damoukideblad iReben<br />

gadawyvetilebas SerCeuli proeqtis dafinansebis Sesaxeb. aseve, damoukideblad<br />

awyoben Sexvedrebs da molaparakebebs mewarmeebTan. am tipis asociaciis xelmZRvaneloba<br />

ar monawileobs mewarmeebis da `biznes-angelozebis~ urTierTobaSi. misi<br />

funqcia aris investiciuri garigebebis moculobebis zrda.<br />

meore tipis gaerTianebas hyavs aRmasrulebeli direqtori, romelic saqmis<br />

warmoebaze agebs pasuxs. mis StatSi SeiZleba iyos daqiravebuli muSakebi. maTTan<br />

erTad aRmasrulebeli direqtori ixilavs mewarmeTa ganacxadebas. xSirad biznesangelozebi<br />

TviTon sTavazoben gaerTianebis direqcias sasurvel proeqtebs. proeqtis<br />

damfinansebeli investorebi ayalibeben SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebas.<br />

gaerTianeba `erTi yvelasaTvis da yvela erTisaTvis,~ muSaobs venCuruli<br />

firmis formatSi. mas StatSi hyavs profesionali menejerebi, romlebic marTaven<br />

biznez-angelozebis kapitals. gaerTianebis menejeris rols xSirad asrulebs misi<br />

komiteti, romelSic gaerTianebis wevrebi Sedian. aRniSnuli komiteti detalurad<br />

ecnoba mewarmeebis biznes gegmebs da maT proeqtebs. am tipis gaerTianebebSi mewarmeebi<br />

awyoben proeqtis prezentacias, xolo dafinansebis sakiTxi kenWisyriT wydeba.<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis~ sakaTedro studentur<br />

konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />

2 S. SaburiSvili, rogor vipovoT `biznes-angelozi~ saqarTveloSi. Jurn. biznesi da kanonmdebloba,<br />

2008, #9, gv. 32-36.<br />

3 У. Д. Мазерлис, Б. Дж. Уотсон, Ф. Фаст, С. А. Гедеон, Эпоха Бизнес-ангелов. Практика работы бизнесангелских<br />

сетей, М, «Вершина», 2009.<br />

91


Tu investorTa umravlesobam gadawyvita warmodgenili proeqtis (proeqtebis)<br />

dafinanseba, maSin iqmneba dafinansebis fondi.<br />

biznes-angelozebis formaluri gaerTianebebis garda arseboben araformaluri<br />

gaerTianebebi. maTi Semadgenloba mcirericxovania (6-7 kaci). isini araformalur<br />

viTarebaSi ixilaven sainvesticio garigebebis SemoTavazebas, iReben dafinanseba-ardafinansebis<br />

gadawyvetilebebs da inawileben movaleobebs. 1<br />

biznes-angelozebi xSirad sindikatis formiT erTiandebian. es sindikatebi<br />

TiTqos venCurul firmebs waagavs, magram maTgan gansxvavebiT ufro mobiluria. ara<br />

aqvs rTuli da mouqneli mmarTvelobiTi struqtura. rodesac biznes-angelozebi Tvi-<br />

Ton xelmZRvaneloben sindikats, maSin isini venCurul fondebTan SedarebiT naklebxarjiania<br />

da samarTavadac martivi. sindikatSi 100 da meti investoric ki Sedis.<br />

masSi, Tavis mxriv, asociaciebi da kavSirebia gaerTianebuli. 2<br />

dResdReobiT, mTeli msoflios masStabiT arsebobs angelozTa uamravi<br />

asociacia: 2001-2003 wlebSi 300000-600000-mde `angelozTa” jgufebma Seqmnes<br />

adgilobrivi organizaciebi, 10-dan 150-mde akreditebuli investori dainteresda damwyeb<br />

firmebSi investirebiT. `angelozTa” pirveli asociacia Seiqmna inglisSi: –<br />

European Business Angel Association, romelic aerTianebs 27 wevrs; Angel Capital<br />

Association (ACA) - angelozuri kapitalis asociaciaa, romelic daarsda 2004 wels<br />

aSS-sa da kanadis angelozTa sainvesticio jgufebis mier. dRes is aerTianebs 165<br />

angelozTa jgufsa da 22 organizacias.<br />

msoflioSi arsebul `angelozTa~ asociaciebs Soris erT-erTi yvelaze<br />

mniSvnelovani da cnobilia evropis komisiis xelSewyobiT 1999 wels dafuZnebuli<br />

evropis binznes _ angelozTa qseli (EBAN) (ix. Naxazi 1). igi warmoadgens biznesangelozTa<br />

interesebs da damwyebi firmebis dafinansebis wyaroa. amJamad EBAN<br />

aerTianebs 26 qveynis 87 organizacias, warmoadgens daaxloebiT 250 korporaciul<br />

da 10000-ze met individ angelozs mTels evropaSi. 3<br />

EBAN-is funqcionireba da urTirTobebi mewarme-subieqtebTan<br />

evropis biznes-angelozTa qselis mTavari miznebia:<br />

‣ sawyisi kapitaliT evropuli biznesis uzrunvelyofa;<br />

‣ kvlevebis Caatareba, faqtebis da tendenciebis analizi;<br />

‣ saukeTeso praqtikis identificireba da gaziareba;<br />

‣ damwyebi sawarmoebisTvis biznes _ angelozTa qselis rolisa da xilvadobis<br />

gazrda;<br />

‣ sawarmoebSi sinergizmisa da qseluri SemTxvevebis ricxvis gazrda;<br />

‣ evropaSi profesiuli zrda-ganviTarebis xelSewyoba;<br />

1 А. Каширин, А. Семенов. В Поисках бизнес-ангела, М, «Вершина», 2008.<br />

2 Б. Хилл., Д. Пауэр., Бизнес-ангелы, М, «Эксмо», 2008.<br />

3<br />

www.eban.org<br />

92


‣ saerTaSoriso biznes-angelozebisa da damwyebi sawarmoebis saqmianobis xelSewyoba.<br />

nax. 1.<br />

mewarme<br />

qselTan kontaqti<br />

investiciebis miwodeba _<br />

moTxovnis dakavSireba<br />

biznes-angelozi<br />

qselTan kontaqti<br />

biznes-winadadebebis<br />

analizi, proeqtis<br />

investorisTvis<br />

wardgena<br />

reziumes momzadeba<br />

investorisTvis<br />

investorTan<br />

molaparakebis<br />

momzadebis programa<br />

proeqtis<br />

prezentaciis<br />

momzadeba<br />

reziumes da bizneswinadadebis<br />

analizi<br />

investiciuri garigebebi<br />

biznes-treningi<br />

investiciuri<br />

prioritetebis<br />

indentifikacia<br />

biznes-angelozTa CarTva<br />

monacemTa bazaSi<br />

biznes-angelozis<br />

monawileoba<br />

prezentaciebSi, forumebSi<br />

da a.S.<br />

Tanadafinansebis<br />

programa<br />

dasaxelebuli asociaciis prezidentia entoni klarki, romelic aseve aris<br />

britaneTis biznes _ angelozTa gaerTianebis prezidenti. vice-prezidenti gaxlavT<br />

frangi qalbatoni brijit baumeni, romelic amave dros sakmaod warmatebuli dizaineri<br />

da moqmedi `angelozia~. mas ekuTvnis Zalian saintereso formula biznesangelozebze:<br />

A Business Angel = Heart and Money + Brain<br />

qalbaton brijitis azriT, `angelozi~ warmoudgenelia fulis, gulisa da<br />

tvinis gareSe. 1<br />

1 www.eban.org<br />

93


EBAN-is mmarTvelobiTi struqtura 3 sxadasxva rgols moicavs: generaluri<br />

asambleis wevrebi (52 sruluflebiani wevri), direqtorTa sabWo (19 wevri), aRmasrulebeli<br />

komiteti (6 wevri). asociaciis wevrebi arian: transnacionaluri, nacionaluri,<br />

regionuli da adgilobrivi biznes _ angelozTa qselebi; damwyebi firmebi;<br />

sxva organizaciebi, romlebic exmarebian damwyeb firmebs; biznes _ angelozTa qselis<br />

federaciebi.<br />

EBAN-Si Semavali qveynebis asociaciebisTvis damaxasiaTebelia ganviTarebis<br />

gansxvavebuli doneebi. am mxriv yvelaze srulyofili sistema aqvs gaerTianebul<br />

samefos, warmodgenils 34 asociaciiTa da asobiT qseliT; aseve kargad ganviTarebuli<br />

sistemebi gaaCnia safrangeTs, germanias, SvedeTs, belgias, fineTs, niderlandebs;<br />

SedarebiT mcire moTamaSeebi arian italia, espaneTi da portugalia; xolo umciresi<br />

bazrebi aqvs saberZneTsa da portugalias.<br />

2006 wlidan moyolebuli EBAN yovel wels atarebs dajildovebis ceremonials.<br />

jildoebi gaicema sxvadasxva nominaciaSi. magaliTad, 2008 wels saukeTeso<br />

gundis wodeba moipova Greater London Enterprise (UK); wlis saukeTeso biznes-angelozi<br />

gaxda Sotladieli nelson grei, saukeTeso sindikati - SvedeTis venCuruli<br />

kapitalis asociacia; xolo saukeTeso axali iniciativa - The ready for equity, project<br />

(EU). 2008 wels gamarTul `finansuri inovaciis~ forumze ki Tavad EBAN-ma miiRo<br />

jildo wevr `angelozTa~ Soris dadebiTi gamocdilebis gaziarebisaTvis.<br />

EBAN-s mWidro kavSiri aqvs evrogaerTianebis administraciasTan, aseve dialogs<br />

awarmoebs evropis komisiis warmomadgenlebTan da evroinvestirebis fondTan.<br />

evrokomisiis mier organizebul `finansuri inovaciis” forumze miiRes deklaracia,<br />

romelic cnobs biznes-angelozTa mzard rols da rekomendacias uwevs maT, rogorc<br />

biznesis ganviTarebis adreul etapze saukeTeso, aprobirebul saSualebas.<br />

esDdeklaracia damtkicda evropis ministrTa sabWos mier.<br />

2008 wels EBAN-ma partnioruli SeTanxmeba gaaforma 4 organizaciasTan:<br />

angelozebis kapitalis asociacia (ACA), mecnieruli biznesi, mcire da saSualo<br />

sawarmoebis saerTaSoriso qseli (INSME), menejmentis ganviTarebis upiratesobis<br />

saerTaSoriso qseli (EFMD). asociaciis wevrebisaTvis es partniorebi warmoadgens<br />

mzard SesaZleblobebs, romelTac aqvT unari Sevidnen axal miznobriv auditoriebSi,<br />

moipovon informacia uaxles movlenebze, gaxdnen adgilobriv gaerTianebebis wevrebi<br />

da a.S.<br />

2008 wels EBAN-is sponsorebi iyvnen: PERA - The INOVATION NETWORK,<br />

konsaltinguri kompania teqnologiur ganviTarebasa da industriaSi, romelic<br />

daarsebulia did britaneTSi; ANGELSOFT - amerikuli kompania lideri kompiuterul<br />

teqnologiebSi; Greater London Interprise (GLE) - komerciuli da konstitucionaluri,<br />

damoukidebeli ekonomikuri ganviTarebis kompania; regionaluri ganviTarebis<br />

evropuli asociacia (EURADA), daarsebuli briuselSi.<br />

94


evropis biznes-angelozTa bazrebze SeiniSneba Semdegi tendenciebi: garigebebis<br />

mzardi tendencia, magram individi investorebis mier investirebis klebadi moculoba;<br />

meti mcire zomis investicia; investirebis mzardi done sindikatebSi; biznes-angelozebis<br />

mxridan izrdeba paketirebuli garigebebis ricxvi; bazris organizeba.<br />

asociaciaSi Semavali qselebi sxvadasxva gziT zrdian angelozur investiciebze<br />

moTxovnas: investirebis programebi, investorTa programebi da sindikatebi.<br />

investirebis programebi iTvaliswinebs sawarmoebis momzadebas investirebisTvis. magaliTad,<br />

biznes-gegmebis momzadeba, treiningebi, prezentaciebi da a.S. SesaZlebelia<br />

struqturuli programebic. investorTa programebi gulisxmobs maT ganaTlebas `angelozebis~<br />

investiciebis sferoSi: rCevebi, Sexvedrebi arsebul angelozebTan, sagadasaxado<br />

sistemis Seswavla; sindikati – angelozTa jgufi, romlebic erTad afinanseben.<br />

evropaSi biznes-angelozTa asociaciebis raodenoba wlidan wlamde izreba. Tu<br />

2000 wels maTi ricxvi mxolod 125 iyo, 2005 wlisTavis ukve 225 asociacia<br />

arsebobda. 2008 wlis monacemebiT ki maTma ricxvma 297-s miaRwia. amave wels<br />

EBAN-ma gaanaliza 170 maTganidan miRebuli informacia da miiRo Semdegi monacemebi:<br />

yvelaze bevri `angelozTa~ qseli arsebobda safrangeTSi (54), did britaneTSi (22),<br />

SotlandiaSi (18); yvelaze meti garigeba daido SotlandiaSi (388), safrangeTsa<br />

(214) da italiaSi (102); yvelaze meti qseluri biznes-angelozia SotlandiaSi<br />

(4991), safrangeTsa (3600) da portugaliaSi (1904), xolo yvelaze meti investicia<br />

ganaxorcieles didi britaneTis (73 071 506 evro), Sotlandiisa (41 304 000 evro)<br />

da safrangeTis (37 000 000 evro) `angelozebma~. 1<br />

EBAN-Si Semavali asociaciebis mier mTeli msoflios masStabiT xorcieldeba<br />

uamravi damwyebi firmisa da biznes-ideis dafinanseba. erTi wlis ganmavlobaSi EBANis<br />

wevri asociaciebi da qselebi aTasobiT firmasa da biznes ideas afinanseben. marTalia,<br />

am organizaciebis saqmianobis umravlesoba warumateblad mTavrdeba, magram<br />

arsebobs iseTi firmebic, romlebmac Zalian did warmatebebs miaRwies mTeli msoflios<br />

masStabiT. magaliTad, Skype, Apple, amazon.com, Google, HP, DELL, The Body<br />

Shop, Alter Eco, Vista Print, innocent da a.S.<br />

aRsaniSnavia, rom saqarTvelos prezidentis samecniero grantebi axalgazrda<br />

mecnierTaTvis proeqtis _ `angelozebis~ roli qarTuli biznesis ganviTarebaSi, romlis<br />

ganmaxorcielebeli organizaciaa ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo<br />

universiteti, xolo donori _ saqarTvelos erovnuli samecniero fondi _<br />

farglebSi dagegmilia `saqarTvelos biznes-angelozTa asociaciis~ Seqmna. asociaciis<br />

miznebi iqneba:<br />

_ saqarTveloSi perspeqtiuli saqmiani ideebis praqtikuli realizaciis<br />

SesaZleblobebis gazrda;<br />

1<br />

www.eban.org<br />

95


_ saqarTveloSi biznes-angelozebis saqmianobis xelsayreli ekonomikuri da<br />

samarTlebrivi garemos formirebis xelSewyoba;<br />

_ biznes-angelozebis institutis ganviTareba da maTi interesebis dacva;<br />

_ saxelisuflebo organoebSi, masobrivi informaciis saSualebebsa da samewarmeo<br />

wreebSi asociaciis wevrebis interesebis warmodgena;<br />

_ biznes-angelozebs Soris sasargeblo kontaqtebis, informaciis gacvla da<br />

gamocdilebis gaziareba;<br />

_ saqarTvelos da ucxoeTis biznes-angelozebs Soris TanamSromlobis<br />

koordinacia;<br />

_ biznes-angelozebis da investiciebis maZieblebis kvalifikaciis amaRleba;<br />

_ biznes-angelozebis konferenciebis, seminarebis, forumebis da bazrobebis<br />

Catareba;<br />

_ biznes-angelozebis sainvesticio SesaZleblobebis gaerTianebis xelSewyoba<br />

da koleqtiuri investirebis formebis ganviTareba;<br />

_ biznes-angelozebisa da mewarmeebis daxmareba inovaciuri proeqtebis<br />

marTvaSi, maTi uzrunvelyofa kvalificiuri sakonsultacio momsaxurebiT da<br />

kadrebiT;<br />

_ perspeqtiuli samewarmeo ideebis moZieba da eqspertiza (SerCeva, winaswari<br />

Seswavla, detaluri Semowmeba, monitoringi);<br />

_ biznes-angelozTa adgilobrivi qselebis Seqmna da ganviTareba;<br />

_ biznes-angelozTa saerTaSoriso qselebSi integrireba.<br />

asociaciis mTavari prioriteti iqneba evropis biznes-angelozTa qselsa da<br />

evropis venCuruli kapitalis asociaciaSi gawevrianeba, rac xels Seuwyobs<br />

saqarTveloSi `saTesle~ investiciebis sferoSi mowinave saerTaSoriso gamocdilebis<br />

gaziarebas, evropul institutebSi integracias, erToblivi proeqtebis ganxorcielebasa<br />

da maRalteqnologiuri ucxouri investiciebis mozidvas. asociaciisa da<br />

universitetis bazaze Sesabamisi samagistro programis momzadebiT, agreTve,<br />

treningebis organizebiTa da konsaltingis sxva formebis gamoyenebiT ganxorcieldeba<br />

inovaciuri menejmentis sferoSi specialistTa kvalifikaciis amaRleba. moxdeba<br />

samecniero kvlevaTa evropuli sivrcis standartebTan miaxloeba, rac evrokavSiris<br />

samezoblo politikis samoqmedo gegmis erT-erTi umniSvnelovanesi Semadgeneli<br />

nawili da saqarTvelos ekonomikis inovaciuri ganviTarebis modelze gadasvlis<br />

sawindaria.<br />

96


transnacionaluri kompaniebi saqarTvelos<br />

ekonomikaSi 1<br />

nika grZeliSvili<br />

SoTa kupataZe<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asist. prof. d. sixaruliZe<br />

kapitalis saerTaSoriso moZraoba da misi aqtiuri migracia Tanamedrove<br />

msoflio ekonomikis mniSvnelovani nawilia, am procesSi tnk-ebis roli<br />

mniSvnelovnad izrdeba. tnk es aris firma ,romelic akontrolebs aqtivebs,<br />

axdens saqonlis da momsaxurebis warmoebas erTze met qveyanaSi. tnk-ebis<br />

sagareo bazarze gasvlis umTavresi saSualeba aris pirdapiri ucxouri<br />

investiciebi, (pui). aseTi investiciebi aris msoflio ekonomikaSi, rogorc<br />

eqsportiori, aseve importiori qveynis integraciis da maTi konkurentuli<br />

upiratesobebis realizaciis umTavresi saSualeba. P<br />

pui-s gavlena ekonomikaze Zalian didia, ekonomikuri zrdis<br />

uzrunvelyofaSi pui-s Sefasebas xangrZlivi istoria aqvs. erT-erTi meTodia<br />

leontievis modeli, romlis mixedviT sabaziso wlis faqtobrivi mdgomareobis<br />

miuxedavad, gardatexis wertili ekonomikaSi ar miiRweva manam, sanam qveyanaSi<br />

ucxouri investiciebis saSualo wliuri tempi ar iqneba daaxloebiT mSp-s 5%,<br />

xolo momdevno wlebSi stabilurad unda xdebodes misi zrda. mniSvnelovania<br />

is faqtic rom gardamavali ekonomikis qveynebSi gadamwyvetia ara imdenad<br />

importirebuli kapitalis moculoba, ramdenadac misi ganawileba dargebis da<br />

seqtorebis mixedviT. zogadad pui sasargebloa maSin, roca mTliani investiciebi<br />

pui-is zrdis paralelurad izrdeba, da xdeba axali teqnologiebis da<br />

menejeruli unar_Cvevebis aTviseba., Tumca transnacionaluri kapitalis<br />

Tavisufalma gadaadgilebam SeiZleba safrTxe Seuqmnas erovnuli valutis<br />

stabilurobas da qveynis finansur sistemas,<br />

tnk-ebis saqmianobis motivacia SeiZleba 4 tipad warmovadginoT:<br />

1. resursebis maZieblebi<br />

2. bazris maZieblebi<br />

3. efeqtianobis maZieblebi<br />

4. strategiuli aqtivebis maZieblebi<br />

resursebis maZieblebi arian sawarmoebi romlebic ucxoeTSi axdenen<br />

investirebas im mizniT rom miiRon maTTvis gansakuTrebuli resursebi ufro<br />

dabali realuri QRirebulebiT, vidre sakuTar qveyanaSi,<br />

saqarTveloSi pirdapir ucxour investirebas dRemde ZiriTadad swored<br />

resursebis maZieblebi axorcieleben. saqarTveloSi bevri auTvisebeli resursia<br />

da maTi aTviseba adgilobrivi saxsreboT ver xerxdeba, Sesabamisad ucxoel<br />

investorebs eZlevaT saSualeba aiTvison es resursebi da miiRon sargebeli.<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis~ sakaTedro studentur<br />

konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />

97


azris maZieblebi arian sawarmoebi, romlebic invetirebas axdenen romelime<br />

konkretul qveyanaSi an regionSi, raTa uzrunvelyon saqonlis an momsaxurebis<br />

miwodeba am qveynis an mezobeli qveynebis bazrebze. Uunda aRiniSnos<br />

rom miuxedavad saqarTvelos bazris mcire moculobisa, saqarTveloSi ucxouri<br />

firmebis erTi nawili swored adgilobriv bazarze moTxovnis dakmayofilebis<br />

mizniT Semovidnen, (jeoseli, gazpromi, lukoili).<br />

efeqtianobis maZieblebi pirdapiri ucxouri investiciebis saSualebiT<br />

kompaniis efeqtianobis amaRleba gulisxmobs resursebis imgvarad ganawilebas<br />

rom moxdes maqsimaluri ukugebis miReba, rac riskebis diversificirebiT<br />

miiRweva. aseTi tnk-ebi saqarTveloSi ar muSaoben.<br />

strategiuli aqtivebis maZieblebi tnk-ebis bolo tipia, da gulisxmobs<br />

mocemuli kompaniis mier ucxouri korporaciis aqtivebis aTvisebas da misi<br />

GgrZelvadiani strategiuli miznebis , gansakuTrebiT ki konkurentunarianobis<br />

SenarCunebas.<br />

saqarTveloSi ucxouri investiciebis udidesi nawili swored investorTa<br />

aRniSnul jgufs ekuTvnis, maT Semosvlas ZiriTadad qveynis xelsayreli<br />

geografiuli mdebareoba ganapirobebs, igi uZvelesi “abreSumis gzis“ erT _<br />

erTi sakvanZo punqtia, msoflio bazrebis damakavSirebeli sazRvao, sarkinigzo,<br />

saavtomobilo, milsadeni marSrutebi saqarTveloSi warmoebuli biznesisaTvis<br />

satransporto xarjebis Semcirebasa da farTo saerTaSoriso kavSirebis<br />

ganviTarebis winapirobaa.<br />

saqarTvelos teritoriaze uamravi tnk da tnb operirebs. Yyvelaze mZlavri<br />

tnk-ebi saTbob_energetikul kompleqsSi muSaobs, (“British Petroleum”, “Gazprom”<br />

,,Lukoili” da sxva). magaliTad; baqo_sufsis navTobsadenis mSeneblobaSi monawileobda<br />

12 umsxvilesi tnk. maT Soris - “Exxon”, Amoko, “Lukoili” da sxv. mniSvnelovani<br />

investiciebi ganxorcielda momsaxurebis sferoSi. Ffexi moikides saer-<br />

TaSoriso kompaniebma_ “Mariot”, “Sheraton”, “silk road grup”. Ggaixsna safirmo<br />

maRaziebi, “Mcdonalds” da tnk-ebis momsaxurebis centrebi. :” Sony”, “nokia”, “ hundai” . “<br />

Toyota” , “ Nissan”. Dda a. S. dafuZndnen germaniis, TurqeTis, israelis, safinanso<br />

organizaciebi.<br />

sabanko seqtorSi Semovida transnacionaluri banki “Republic”. saqarTvelos<br />

telekomunikaciebis provaiderma, “kavkasus onlainma” da aSS–s tnk “tyco<br />

telecommunications” _ ma xeli moaweres kontrakqts zRvis fskerze 1100 km iani<br />

optikur-boWkovani sistemis mSeneblobaze, romelic saqarTvelos Savi zRvis<br />

navsadgurs bulgareTis qalaq varnasTan daakavSirebs, es sistema qarTul bazrebs<br />

Tanamedrove zRvisqveSa optikur-boWkovani kabeliT pirdapir daakavSirebs<br />

dasavleT evropasTan. mas SesaZlebloba eqneba TiTo wyvili boWkovani kabelis<br />

meSveobiT 6410 gigibaitis sagrZis talRebi gaataros.<br />

TbilisSi univermag “Tbilisis“ adgilas Sendeba komerciuli, gasarTobi<br />

da saqmiani centri “Willbrook platinum Tbilisi plaza”. Aaxal proeqts, romlis Rirebuleba<br />

100 mln dolaria, tnk “Willbrook Management International“ da arqiteqturisa<br />

da mSeneblobis menejmentSi msoflios erT-erTi wamyvani kompania “Bovis lend<br />

98


lease” axorcieleben. Ees proeqti 85 aTas kvadratul metrs daikavebs da masSi<br />

aTasamde adamiani dasaqmdeba.<br />

2007 wlamde izrdeba pirdapiri ucxouri investiciebis moculoba, rac<br />

ganapiroba bolo periodSi SedarebiT stabilurma viTarebam, da metnaklebad<br />

warmatebulma reformebma.<br />

diagramaze kargad Cans pui-is zrdadi dinamika, samwuxarod Sedegi kargi<br />

ar aris, ar izrdeba eqsporti, ar xdeba Tanamedrove menejeruli unar-Cvevebis<br />

aTviseba, ar inergeba Tanamedrove teqnologiebi, izrdeba<br />

pirdapiri ucxouri investiciebi saqarTveloSi 2000-2008 wlebSi 1<br />

Ddiagrama 1<br />

importi, sagadamxdelo balansis deficiti izrdeba, eqsporti imports<br />

daaxloebiT 4 jer CamorCeba, paradoqsulad Cans, izrdeba investiciebi, da<br />

izrdeba sagadamxdelo balansis deficiti.<br />

Ddeficiti ramdenime mizeziT aris ganpirobebuli:<br />

1. investiciebi ZiriTadad momsaxurebis sferoSia, sadac ar iqmneba<br />

maRali <strong>damatebiTi</strong> Rirebulebis produqcia, anu saeqsporto saqoneli ar iqmneba,<br />

ZiriTadad spekulaciuri kapitali moZraobs da ara produqtiuli.<br />

2. ucxour investiciebsa da adgilobriv investiciebs Soris<br />

konkurenciuli brZola ar mimdinareobs, rac ekonomikuri zrdis<br />

ganmapirobebeli faqtoria;<br />

3. ar aris kargi biznes-garemo rac xels Seuwyobs ufro meti<br />

produqtiuli investiciebis mozidvas.<br />

Cven CavatareT kvleva, gamovikiTxeT 100 respondenti (mecnierebi,<br />

studentebi da biznesmenebi) da SevimuSaveT biznes-garemos riskis saerTo<br />

indeqsis kriteriumebi, (politikuri stabiluroba, ekonomikuri zrda). K<br />

1 ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamenti<br />

99


kvlevis Sedegebi Semdegi saxisaa:<br />

gamokiTxuli respodentebis 43%-s miaCnia, rom qveyana maRali riskiT<br />

xasiaTdeba, rasac umravlesobis azriT politikuri arastabiluroba iwvevs. 25%<br />

Tvlis rom ekonomika moumwifebelia, 27%-is azriT, qveyana Zalze maRali riskiT<br />

xasiaTdeba, xolo 5%-is gagebiT, qveyanaSi naklebad xelsayreli garemoa<br />

inveticiebis ganxorcielebisaTvis.<br />

sainvesticio garemos Sefaseba<br />

Ddiagrama 2<br />

Zalzed maRali riski<br />

qveyana maRali riskiT<br />

moumwifebeli ekonomika<br />

SedarebiT naklebad<br />

xelsayreli garemo<br />

pui-s erT-erTi saintereso Tvisebaa Siga investiciebis ,,CaTrevis” didi<br />

SesaZlebloba. mocemuli efeqti moqmedebs Semdegi mimarTulebiT: sasaqonlo<br />

da finansur bazrebze konkurenciis stimulirebisa da mimReb qveyanaSi<br />

teqnikuri efeqtianobis gadidebis saSualebiT. tnk-ebs SeuZliaT Siga<br />

firmebis gaaqtiureba. es xdeba im SemTxvevaSi, rodesac aRweven ganviTarebadi<br />

qveynebis adgilobriv bazarze, sadac ukve saqmianobas eweva samamamulo firmebi.<br />

msxvil ganviTarebad qveynebSic ki, Siga bazari, rogorc wesi, ar aris didi da<br />

masze moqmedebs pirobebi, romelic ganapirobebs oligopolis an monopoliis<br />

ganviTarebas. aseT pirobebSi, adgilobriv bazarze ucxouri firmebis SeRwevas,<br />

romlebic floben Tanamedrove teqnologiebs, SeuZlia uzrunvelyos samamulo<br />

firmebis aqtiuroba, ubiZgos maT teqnologiuri efe-qtianobis gadidebisken.<br />

empiriuli analizi adasturebs, rom tnk-ebis SeRwevam rigi qveynis zogierT<br />

dargSi dadebiTi gavlena moaxdina adgilobrivi firmebis mwarmoeblurobaze.<br />

sxva mxriv cnobilia, rom calkeul SemTxvevaSi tnk-ebis SeRweva mimRebi qveynis<br />

zogierT dargSi zrdida sabazro koncentracias. Tavisi bunebidan gamomdinare tnkebi<br />

Cveulebriv moqmedeben im dargebSi, romelTac aqvT koncentraciis maRali done.<br />

garda amisa, maT SeuZliaT gamodevnon SedarebiT mcire an araefeqtiani samamulo<br />

firmebi. ganviTarebadi qveynebis SemTxvevaSi, pui-s mniSvnelovani nawili modis mcire<br />

da saSualo sawarmoebis STanTqmaze privatizebis an adgilobrivi kerZo firmebis<br />

gayidvis saSualebiT. aqedan gamomdinare, aris saSiSroeba, rom msxvilma tnk-ebma<br />

100


konkurentuli upiratesobisa da agresiuli taqtikis gamoyenebiT gamoiwvios sabazro<br />

koncetraciis gaZliereba da adgilobrivi warmoebis Seviwroeba. ra mdgomareobaa<br />

am mxriv saqarTveloSi? ramdenad didia ucxouri seqtoris investiciuri<br />

potenciali da ra gavlenas axdens pui saerTo sainvesticio aqtiurobaze?<br />

,,CaTrevis” da ,,gamodevnis” efeqtis analizi moiTxovs zogierTi raodenobrivi<br />

maCveneblis gamo-yenebas. amisaTvis CavweroT tolobis ZiriTadi balansi: I t =D t +F t,<br />

sadac I _ investiciebis erToblivi normaa, D _ Siga investiciebis erToblivi wili<br />

mSp-Si, F _ ucxouri inve-sticiebis wili mSp-Si, t _ dro.<br />

Ppui-s martivi maxasiaTeblis mixedviT, Siga investiciebis formirebis<br />

TvalTaxedviT, SegviZlia gamoviyenoT Siga investiciebis absolituri<br />

elastikurobis koeficienti (E ) ucxourTan mimarTebiT. (ix. cxrili 1).<br />

E = ∆D/∆F (1)<br />

D da F mniSvnelobebSi Zlieri sxvaobis Tavidan acilebisaTvis, rasac<br />

adgili aqvs pui-s mozidvis sawyis stadiaze, SegviZlia gamoviyenoT Siga<br />

investiciebis SefardebiTi elastikurobis koeficienti (G) ucxourTan<br />

mimarTebiT. (ix. cxrili 7).<br />

G = (∆D/D) / (∆F/F) (2)<br />

Tu E > 0, maSin ekonomikaSi adgili aqvs ucxouri da Siga investiciebis<br />

multiplikaciur efeqts, rodesac pirveli CarTavs meores da amiT iZleva<br />

saSualebas miT ufro aqtiurad warmarTos kvlavwarmoebis procesi. aseT<br />

efeqts ewodeba ,,CaTrevis efeqti”. Tu E < 0, maSin adgili aqvs erTi saxeobis<br />

investiciebis mier meoreTi gamodevnas, e.i. ,,gamo-devnis efeqts”. im SemTxvevaSi,<br />

Tu ∆F < 0, da ∆D > 0, maSin Siga investiciebi STanTqaven ucxours, xolo ∆F ><br />

0, da ∆D < 0, piriqiT ucxouri investiciebi devnis adgilobrivs. naTelia, rom<br />

,,CaTrevis efeqti” niSnavs maqsimalurad komfortul sainvesticio klimats,<br />

xolo gamodevnis efeqti damaxa- siaTebelia iseTi situaciisaTvis, rodesac<br />

adgili aqvs Siga da ucxour investiciebs Soris konkurencias.<br />

qvemoT motanili cxrilis mixedviT gaangariSebuli maCveneblebi garkveul<br />

warmodgenas gviqmnian saqarTveloSi ganxorcielebul pui-is xasiaTze.<br />

investiciebi ZiriTad kapitalSi saqarTveloSi 2000-2006 wlebSi (mln<br />

larebSi) 1<br />

cxrili 1<br />

wlebi 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006<br />

pirdapiri ucxouri<br />

2030,7<br />

259,8 227,3 367,0 728,0 958,2 814,1<br />

investiciebi<br />

Sida investiciebi 1318,6 1645,5 525 1559,7 1739,4 2447,3 1493,5<br />

mTliani investiciebi 1578,4<br />

1872,8 1892,0 2287,7 2697,6 3261,4 3524,2<br />

1 ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamenti<br />

101


ucxouri da Siga investiciebis elastikurobis maCvenebeli<br />

saqarTveloSi 1996-2006 wlebSi<br />

cxrili 2<br />

Ddrois intervali<br />

Eelastikurobis<br />

absoluturi koeficienti<br />

Eelastikurobis<br />

SefardebiTi koeficienti<br />

1996-1997 -0.195 -0.19<br />

1997-1998 0.206 0.09<br />

1998-1999 -0.865 -0.24<br />

1999-2000 -0.343 -0.4<br />

2001-2002 -0.85 -0.08<br />

2002-2003 0.96 0.07<br />

2003-2004 0.78 0.09<br />

2005-2006 -0.78 -0.06<br />

rogorc meore cxrilidan Cans, gamodevnis efeqti wlebis Sesabamisad<br />

aWarbebs CaTrevis efeqts. aqedan gamomdinare, saxelmwifo politika mimarTuli<br />

unda iyos imaze, rom qveyanaSi Seiqmnas maqsimalurad konkurentuli da<br />

komfortuli garemo sufTa transnacionaluri kapitalisTvis da moxdes qeynis<br />

mier im dadebiTi faqtorebis gamoyeneba, romelic Tan sdevs aRniSnuli saxis<br />

kapitalis moZraobas. swored is dadebiTi faqtorebi uzrunvelyofen qveynis<br />

ekonomikis grZelvadian zrdas.<br />

102


globaluri finansuri krizisi da saqarTvelo 1<br />

nino oqruaSvili<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asoc. prof. S. SaburiSvili<br />

bolo dros gansakuTrebiT aqtualuri gaxda msoflio ekonomikuri da<br />

finansuri krizisis Tema. gamoiTqva mravali mosazreba misi gamomwvevi mizezebisa da<br />

daZlevis saSualebebis Sesaxeb. mecnierTa erTi nawili yvelafris saTaved amerikis<br />

finansuri seqtoris gadaWarbebul zrdas asaxelebs. msoflio finansuri krizisis<br />

pirveli niSnebi 2006-2007 wlebSi gamoCnda. warmoiSva moxmarebis bumi, romelmac<br />

sakvebi produqtebis, navTobis da nedleulis fasi arnaxul niSnulebamde awia. amas<br />

moyva fasebis swrafi vardna, Semcirda navTobis, mravali sawarmoo mniSvnelobis<br />

nedleulisa da samomxmareblo saqonlis fasebi. sakredito da sabanko sistemis<br />

gadatvirtvis gamo warmoiSva ipoTekuri krizisi, romelmac Seanela ekonomikuri<br />

ganviTareba. jerjerobiT saxelmwifoTa da finansur dawesebulebaTa CareviT<br />

situacia regulirdeba, Tumca zemoqmedeba yovelTvis ver iqneba warmatebuli,<br />

mosalodnelia ekonomikuri ganviTarebis mkveTri Seferxeba da finansuri bazrebis<br />

gakotreba.<br />

ekonomikuri ganviTarebis ciklurobasTan erTad mimdinare krizisis gamomwvev<br />

mizezad saxeldeba amerikis safinanso-sabanko sistemis kraxi. aSS-Si 2000-2004<br />

wlebis ekonomikuri aRmavlobisas sabanko sistemaSi Warbad dagrovda finansuri<br />

resursebi. saxelmwifo da bankebi uxvad gascemdnen egreTwodebul iaf sesxebs, raTa<br />

ekonomikuri zrdisTvis SeewyoT xeli da gaejerebinaT bazari iafi fuliT. amis<br />

Sedegad warmoiSva e.w. finansuri buSti. mravalma kreditorma Sewyvita kreditebis<br />

dafarva. faqtobrivad moaxloebuli krizisis cikli gaRrmavda. warmoSobilma<br />

inflaciam, kreditebisTvis aucilebeli kapitalis ZiriTadi wyaro _ moqalaqeebi,<br />

gadaxdisuunaro gaxada.<br />

bolo wlis manZilze sagrZnoblad daeca saerTaSoriso indeqsebis maCveneblebi.<br />

indeqsebis kleba axasiaTebs rogorc finansur kriziss, aseve recesias. amitom<br />

warmoiSoba dapirspireba: recesia ar iZleva saSualebas refinansirebis ganakveTi<br />

gaizardos, (cnobisTvis federaluri sarezervo sistemis refinansirebis ganakveTi<br />

aris 2%) 2 , xolo zrdadi inflacia moiTxovs refinansirebis wilis gazrdas.<br />

situacia stagflaciis xasiaTs iRebda. arsebobs safrTxe realuri seqtorisTvisackreditebi<br />

da dafinanseba mcirdeba, mcirdeba ndobac da sul ufro naklebi saSualeba<br />

rCeba kerZo biznesis dasafinanseblad.<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis~ sakaTedro studentur<br />

konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />

2 gazeTi “komersanti”, № 183(4000), 09.10.2008<br />

103


krizisi umTavresad Seexo amerikis finansur institutebs. xuTi wamyvani<br />

sainvesticio banki Tavisi pirvandeli formiT aRar arsebobs: Bear Stearns gaiyida,<br />

Lehman Brothers gakotrda, Merrill Lynch gaiyida, Goldman Sachs da Morgan Stanley-m<br />

ki Sewyvites sainvesticio saqmianoba maRal riskebTan da dafinansebis saWiroebidan<br />

gamomdinare. krizisis dasaZlevad da qveynis umTavresi bankebis gakotrebisgan<br />

dasacavad aSS mTavrobam sarezervo fondidan 250 miliardi dolari gamoyo 1 . agreTve<br />

gakeTda gancxadeba, rom aSS-s mTavroba Seisyidda strategiulad mniSvnelovani<br />

bankebis aqciebs. Tumca ekonomistTa umetesoba Tvlis rom aseTi saxis erTjeradi<br />

daxmarebebi ar iZleva realur safuZvels finansuri krizisidan gamosasvlelad.<br />

krizisi agreTve ganapiroba gauwonasworebelma finansurma politikam.<br />

aRmavlobis wlebis ganmavlobaSi SeiniSneboda finansuri nakadebis zrda, finansuri<br />

garigebebis mzardi tempi ar asaxavda ekonomikis realuri seqtorebis zrdas.<br />

faqtobrivad garigebebi ideboda ise, rom haeri da iluzia iyideboda. krizisis<br />

pirvelma dartymebma 2008 wlis zafxulSi iCina Tavi. daiwyo inflaciuri procesebi,<br />

romelic dolaridan gadaedo masTan mWidrod dakavSirebul savaluto da ekonomikur<br />

sistemebsac. fasebi mkveTrad avarda, Semdeg ki dacema daiwyo.<br />

navTobis gaZvirebam gazarda sxva produqciis fasic (magaliTad, kvebis produqtebis,<br />

radgan maTi transportirebis xarjebi gaizarda) Semcirda avtomobilebis Sesyidvebi.<br />

mravali sawarmo Semcirda an sruliad daixura. sawarmoo procesis Seferxebam<br />

resursebze moTxovna Seamcira, Sesabamisad Semcirda samompoveblo saqmianobac.<br />

udidesma navTobmompoveblebma gadawyvites navTobis mopovebis Semcireba, raTa fasebis<br />

niSnuli garkveul zRvarze SeenarCunebinaT. magaliTisTvis wlis dasawyisSi erTi<br />

bareli navTobis fasi aWarbebda 100$-s, 11 ivliss 147,27$, xolo 24 oqtombers erTi<br />

bareli navTobis fasi 61$-mde daeca.<br />

sawarmoo da sabanko sferoebis krizisma mravali momuSavis gaTavisufleba<br />

gamoiwvia. daixura sawarmoebi da mcire filialebi, kompaniebma xarjebis<br />

Sesamcireblad momuSaveTa gaTavisufleba daiwyes. aman kidev ufro Seamcira bankebis<br />

aqtivebi, agreTve Semcirda saxelmwifos Semosavali gadasaxadebidan. umuSevrobam aSS-<br />

Si 6 procentamde aiwia, Tumca varaudoben, rom es maCvenebeli momavalSi kidev<br />

aiwevs. Aman Tavis mxriv gaauaresa mosaxleobis msyidvelobiTunarianoba, erToblivma<br />

moTxovnam kidev ufro dabla daiwia da warmoebis moculobac mis kvaldakval<br />

Semcirda.<br />

amerikaSi dawyebuli krizisi maleve gadaedo evropas, romelsac mWidro<br />

finansuri da ekonomikri urTierTibebi qonda aSS-sTan. globaluri msoflios<br />

pirobebSi, rodesac arsebobs saerTaSoriso sawarmoebi da finansuri institutebi,<br />

erT adgilas dawyebuli tendencia sakmaod swrafad vrceldeba. dolaris kursis<br />

dacemam ganapiroba masTan dakavSirebuli valutebis kursis vardnac. mravali qveynis<br />

1<br />

www.k2kapital.com<br />

104


ankebs gaaCnda sagareo kreditebi, romlebic saerTo jamSi sakmaod did maCvenebels<br />

Seadgendnen. krizisis gamo bankebis realuri aqtivebi Semcirda da isini am sagareo<br />

kreditebis aragadaxdisunarianebi gaxdnen. evropis wamyvani bankebi gakotrebis piras<br />

aRmoCndnen. zogierTi qveynis mTavrobam strategiuli mniSvnelobis bankebis<br />

gadasarCenad maTi garantad dadgoma ikisra. Tumca zogi bankis sagareo vali am<br />

qveynis biujetsac ki aWarbebda, magaliTad, islandiis sami wamyvani bankis (Kaupthing,<br />

Glitnir da Landsbanki) sagareo vali 106 miliard dolars Seadgenda, roca mTliani Siga<br />

produqtis moculoba 14 miliardia. 1<br />

krizisis masStaburobis gamo wamyvani qveynebis mmarTvelma organoebma<br />

SeTanxmebul moqmedebebs mimarTes, gadawyda saprocento ganakveTebis Semcireba. am<br />

RonisZiebaze mxolod iaponiis centralurma bankma ganacxada uari. didi rvianis<br />

Sexvedrebze miRebul iqna gadawyvetilebebi, rom saerTaSoriso Tanamegobroba yvela<br />

Zalasa da resusrs ixmarda strategiuli mniSvnelobis finansuri institutebis<br />

kraxis Tavidan asacileblad. gadawyda agreTve, rom krizisidan gamosvlis dromde<br />

saxelmwifoebi daudgebodnen garantad bankebis mier mozidul kreditebs, kreditebi<br />

aRebul unda iqnes 5 wliani vadiT. sistemuri mniSvnelobis bankebis kapitalis<br />

Sesavsebad ki saxelmwifoebs miecaT ufleba SeesyidaT bankebis privilegirebuli<br />

aqciebi da saWiroebis SemTxvevaSi biujetidan gamoeyoT daxmareba.<br />

krizisis gamo evropaSi ekonomika 0,2%-iT daeca. finansurma krizisma realur<br />

seqtorsac miayena dartyma. gansakuTrebiT dazaralda avtomwarmoeblebis industria<br />

da samSeneblo sfero. amerikasa da evropaSi Semcirda msubuqi avtomobilebis gayidvaTa<br />

moculoba, wamyvanma firmebma Seamcires warmoeba, daxures Svilobili sawarmoebi<br />

da filialebi, raTa gakotrebisgan gadarCeniliyvnen. samSeneblo sferoSi ki bolo 5<br />

wlis manZilze mSeneblobaTa gaormagebuli tempi daeca. samSeneblo kopaniebi veRar<br />

iRebdnen kreditebs bankebidan da gayidvaTa moculobac sagrZnoblad Semcirda. 2<br />

saqarTveloSi msoflio krizisiT gamowveuli mdgomareoba sagrZnoblad gaauaresa<br />

agvistoSi ganviTarebulma samxedro moqmedebebma. am movlenam didi zarali miayena<br />

qveynis ekonomikas da mosaxleobas. mraval regionSi ganadgurda infrastruqtura,<br />

mosaxleobis nawili daiRupa, didi nawili ki iZulebuli gaxda gadasaxlebuliyo.<br />

sazRvargareT saxelmwifos mouwia gauTvaliswinebeli xarjebis gaReba saomar<br />

moqmedebebze, dazianebuli infrastruqturis aRdgenaze, iZulebiT gadaadgilebuli<br />

mosaxleobis daxmarebaze da a.S. omma daazarala soflis meurneoba, turistuli biznesi,<br />

samSeneblo da sadazRveo biznesi, agreTve warmoebis mravali dargi. saxelmwifos<br />

daawva gazrdili socialuri danaxarjebi, amave dros Semcirda gadasaxadebidan<br />

miRebuli Semosavali. eqspertTa SefasebiT mTliani fiskaluri deficiti 2008 wels<br />

804 mln dolars Seadgenda. sagadasaxdelo balansisMmimdinare angariSis deficiti<br />

1 www.wikipedia.org<br />

2<br />

www.eib.org<br />

105


olo 3 wlis manZilze 2jer gaizarda, rac samomxmareblo bumiT da importis<br />

zrdiT iyo ganpirobebuli, Tumca garRveva ar xdeboda, radgan ucxouri investiciebiT<br />

xdeboda deficitis dafarva. gvistos movlenebis Semdgom ucxouri investiciebi<br />

Semcirda, magram Semcirda importis moculobac, ase rom deficiti isev imave maCvenebelze<br />

darCa. Tumca grZelvadian periodSi mosalodnelia sagadasaxdelo balansis<br />

gauareseba Semcirebuli ucxouri dafinansebis gamo, romelic 2004-2007 wlebSi mSps<br />

22,5%-s Seadgenda.<br />

pirdapir danakargebTan erTad saxelmwifoSi gauaresda sainvesticio garemo.<br />

saomari moqmedebebis gamo mosaxleobam didi odenobiT gaitana bankebidan danazogebi,<br />

ramac sabanko seqtors gamoacala ZiriTadi samoqmedo iaraRi. fuladi saSualebebis<br />

deficitis gamo bankebma Sewyvites kreditebis gacema, ramac Tavis mxriv Seanela<br />

ekonomikuri procesebi da muSaoba im firmebis, romlebic sabanko kreditebze iyvnen<br />

damokidebulni, maT Soris samSeneblo biznesi, romelic ZiriTadad bankidan aRebuli<br />

kreditebiT axorcielebda Tavis saqmianobas. inflaciis gamo Semcirda mosaxleobis<br />

msyidvelobiTunarianoba, ramac Seamcira erToblivi moTxovna da samSeneblo kompaniebis<br />

gayidvebi, Semcirda Semosavali da amave dros gaizarda gaZvirebuli masalis<br />

SesaZenad gaweuli danaxarjebi 1 .<br />

qveynis arastabiluri politikuri da ekonomikuri mdgomareobis gamo Semcirda<br />

ucxoelTa ndoba, ramac Seamcira turistuli nakadebi da am dargidan miRebuli Semosavali.<br />

daiklo ucxoel investorTa ndobam, Semcirda rogorc pirdapiri ucxouri<br />

investiciebi, agreTve sabanko kreditebi, ramac kerZo kapitalis nakadebi sagZnoblad<br />

Sekveca. gadaido rigi samomavlo proeqtebi, magaliTad, foTSi navTobgadamamuSavebeli<br />

qarxnis mSenebloba.<br />

Semcirda mTliani Siga produqtis zrdis tempebi. wina wlebis ganmavobaSi mSp-s<br />

zrda 10%-s Seadgenda, wlis dasawyisSi navaraudevi wliuri 9%-iani mateba saomari<br />

moqmedebebis gamo 9%-dan 3.5%-mde Semcirda 1 . danaklisis dafarva garkveulwilad<br />

SeiZleba ucxouri daxmarebebis xarjze moxdes, saerTaSoriso Tanamegobrobam, bolo<br />

periodSi, saqarTvelos 4.5 miliardi dolaris odenobis daxmareba gamouyo, magram<br />

Tu saxsrebi grZelvadian miznebSi ar iqna daxarjuli, es erTjeradi daxmareba ver<br />

aanazRaurebs ekonomikuri da safinansi sferos danakargebs. krizisidan gamosvlisTvis<br />

mizanSewonili iqneba ekonomikis realuri seqtoris zrda, warmoebis reabilitacia da<br />

axali sawarmoebis amoqmedeba. iafi kreditebis politikaze produqtiuli iqneba<br />

saprocento ganakvetis subsidirebis programa. sabanko sferoSi resursebis mosazidad<br />

saxelmwifom unda Seqmnas garantiebis sistema, romelic daicavs meanabreebs da<br />

ucxoel investorebs, romelTa saSualebebi bankebis ZiriTad aqtivebs warmoadgens.<br />

Tavis mxriv, sabanko sferom unda gaafarTovos sasesxo-sakredito operaciebi, raTa<br />

ekonomikurma subieqtebma SeZlon saqmianobis ganxorcieleba da Semosavlis miReba,<br />

rac bankisTvis sesxebis dabrunebis winapiroba iqneba.<br />

106


2008 wlis bolos da 2009 wlis dasawyisSi gatarda rigi antikrizisuli<br />

RonisZiebebi _ gamoiyo erTjeradi daxmarebebi sabanko sferosa da biznesis kerZo<br />

seqtorisaTvis. wlis dasawyisSi SemuSavda saxelmwifo antikrizisuli programis<br />

farglebSi gansaxorcielebeli stimulirebis gegma. mis farglebSi gamoiyo 2 miliard<br />

2 milioniani daxmarebis paketi, romelic socialur programebsa da ekonomikis<br />

ganviTarebas unda moxmareboda 1 . regionebs aqtiurad unda mieRoT monawileoba saku-<br />

Tari biujetis marTvaSi. gamoyofili daxmarebis udidesi nawili, miliard 600<br />

milioni unda moxmareboda socialur programebs, xolo 250 milioni uSualod<br />

ekonomikis stimulirebas. xelisuflebis gancxadebiT mocemuli programis da krizisis<br />

ganmavlobaSi saxelmwifos umTavresi amocanaa samuSao adgilebis Seqmna, adgilobrivi<br />

firmebisa da mewarmeebis stimulireba da ekonomikuri zrdis uzrunvelyofa.<br />

samwuxarod mocemuli antikrizisuli programa umeteswilad erTjeradi<br />

daxmarebis saxes ufro atarebs, vidre ekonomikis realurad mastimulirebeli<br />

RonisZiebisa. gzebis mSeneblobaze da infrastruqturis aRdgenaze dasaqmebuli xalxi<br />

araa sakmarisi biznes-aqtivobis uzrunvelsayofad da mosaxleobis keTildReobis<br />

asamaRleblad grZelvadian periodSi. aucilebelia imis gaazreba, rom saqarTveloSi<br />

kriziss msoflio krizisisgan gansxvavebuli winapirobebi da maxasiaTeblebi aqvs, da<br />

saWiroa maTi gaanalizeba da mizanmimarTuli zemoqmedeba. mxolod amis Semdgom iqneba<br />

SesaZlebeli krizisiT gamowveuli zaralis anazRaureba da momavali ganviTarebis<br />

uzrunvelyofa.<br />

1 www.presa.ge<br />

107


mcire da saSualo mewarmeobis warmatebis strategia 1<br />

TaTuli duSuaSvili<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: prof. r. gvelesiani<br />

rogor unda miaRwios qveyanam warmatebas mewarmeobis sferoSi? rogor miaRwies<br />

mas msoflios sxadasxa qveynis sxvadasxva sawarmoebma? msoflioSi arsebobs uamravi<br />

ucnobi, didi warmatebis mqone sawarmo, romlebic yuradRebis miRma darCnen. es aris<br />

msoflio masStabiT saukeTeso mcire da saSualo mewarmeobis sfero, `ucnob<br />

liderTa~, igive `farul CempionTa samyaro~. maTi wili msoflio bazarze 70-90%-s<br />

Seadgens. miuxedavad imisa, rom isini kvlav ucnobni arian, Cven mudam maTi nawarmiTa<br />

da servisiT varT garemoculni.<br />

ram ganapiroba am sawarmoebis warmateba?<br />

mcire da saSualo mewarmeobis umaRlesi rangis warmomadgenlebi gabneulia<br />

warmoebisa da momsaxurebis yvela dargSi. msoflio bazris liderTa mesamedze meti<br />

(37%) manqanaTmSeneblobaze modis. isini gansakuTrebiT kargad arian warmodgenilni<br />

agreTve eleqtromrewvelobaSi, liTondamuSavebasa da qimiaSi.<br />

originalobis, xarisxisa da profesionalizmis gansakuTrebuli SerwymiT mcire da<br />

saSualo mewarmeni msoflio bazrisaken gzas ukvalaven TavianT saqonelsa da<br />

momsaxurebas. magram amasTanave `faruli Cempionebi~ araviTar SemTxvevaSi ar<br />

ugulvebelyofen momxmarebels. qveynis Sida bazarze TavianTi maRalspecializebuli<br />

miwodebiT isini inarCuneben saSualod 44%-is Sesabamis wils, maTi udidesi<br />

konkurenti ki, piriqiT, am sididis mxolod naxevars aRwevs.<br />

iqneb warmatebis mizezi mewarmeobis profilia?<br />

msoflio donis mcire da saSualo sawarmoebi TavianTi arsebobis 80 wels<br />

iTvlian da upiratesad ojaxur sakuTrebas warmoadgenen. nebismier farul Cempions<br />

gaaCnia daaxloebiT aTi sazRvargareTuli filiali, rogorc msoflio bazarze<br />

mkveTri orientirebis sarkiseburi asaxva.<br />

mcire da saSualo sawarmoebi, rogorc msoflio bazris liderebi, emyarebian<br />

ufro imas, rac amarTlebs, nacvlad imisa, rom Tavs eqperimentebis ufleba miscen.<br />

amis damadasturebelia is, rom maTi saqonlisa da momsaxurebis ori mesamedi imyofeba<br />

`sasicocxlo ciklis~ simwifis fazaSi, mxolod 30% danergvis an zrdis fazaSi.<br />

amasTan, isini araviTar SemTxvevaSi ar ugulebelyofen inovaciebs.<br />

maT warmatebas mewarmeobis politika xom mar gansazRvravs?<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `ekonomikuri politikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />

daimsaxura saprizo adgili.<br />

108


`super sawarmoebis~ warmatebebi sxvadasxva faqtorebis mizandasaxuli<br />

urTierTqmedebis Sedegia. maT Soris arsebiTia:<br />

sakuTari saqonlisa da momsaxurebisaTvis msoflio bazris marTvis miRweva, misi<br />

dapyroba;<br />

ZiriTad kompetenciebze koncentracia, saqonlisa da momsaxurebis warmoebis<br />

specializacia gafarToebis nacvlad;<br />

<br />

<br />

<br />

nawarmze mudmivi zrunva, uaxloesi miRwevebis warmoebis procesSi danergvisa da<br />

gamoyenebis ganuwyvetloba;<br />

momxmarebelTan rac SeiZleba meti siaxlove, raTa maTi survilebisa da problemebis<br />

gadawyvetis kompetenciis gaTvaliswineba dagegmvis fazaSi iyos SesaZlebeli;<br />

mewarmeobis kulturaze orientireba, rac TanamSromelTa motivirebas axdens. marTvis<br />

am stilis sazRauria TanamSromlebis avadmyofobis dabali done, naklebi denadoba da<br />

didi SemoqmedebiTunarianoba. 1<br />

ratom darCnen msoflios donis mcire da saSualo sawarmoebi specialuri presisa<br />

da mecnierTa yuradRebis gareSe? amis mizezad SegviZlia miviCnioT is, rom maTi<br />

produqcia xSirad uxilavi da SeumCnevelia, radgan sxva saxis nawarmis damzadebis<br />

process emsaxureba an saboloo produqtSi iferfleba an kidev mis komponentad<br />

iqceva. kidev erT mizezad SegviZlia davasaxelod Tavad mewarmeTa survili ucnobad<br />

darCenisa. da mainc vin arian msoflio donis liderebi, romelnic `farul<br />

Cempionebad~ gvevlinebian? esenia:<br />

`brita~ (`Brita~). saojaxo meurneobis wylis filtris bazari `britas~ mier<br />

Seiqmna. is, rogorc am saqmis pioneri, gamudmebiT ibrZoda Tavisi wamyvani poziciebis<br />

dasacavad. misi msoflio bazris wili amJamad 85%-ia.<br />

`STili~ (`Stihl~). `STilis~ Zraviani xerxebi mTel msoflioSi gamoiyeneba. igi<br />

metad inovaciuri sawarmoa. `STilis~ msoflio bazris wili misi uZlieresi<br />

konkurentebis wilze daaxloebiT orjer metia.<br />

`haribo~ (`Haribo~). `haribos~ `rezinis daTuniebi~ evropasa da aSS-Si erTnairad<br />

popularulia. man, rogorc am tkbileulis mwarmoebelma, SeZlo dasavlur samyaroSi<br />

msoflio bazris aSkarad upiratesi poziciis mopoveba.<br />

`gerietsi~ (`Gerriets~). es sawarmo amzadebs Teatris fardebsa da scenis<br />

mowyobilobebs. is aris scenis didi fardebis erTaderTi mwarmoebeli mTel<br />

msoflioSi. ase rom, is msoflio bazris 100%-s flobs.<br />

1 revaz gvelesiani. mcire da saSualo mewarmeobis watrmatebis strategia da kultura. Tb., 1999<br />

gv. 7<br />

109


`faruli Cempionebis~ umetesoba TavianTi wilis safuZvelze bazris<br />

`mmarTvelad~ gvevlineba. maT umetesobas wamyvani poziciebi mravali wlis manZilze<br />

uWiravs. isini axerxeben ara mxolod bazris soliduri wilis dakavebas, aramed mis<br />

SenarCunebasac. aSkarad gamokveTili bazris wilis ukan imaleba ufro Rrma ramfsiqologiuri<br />

xelmZRvaneloba, romelsac aqvs pretenzia daamkvidros dargebis<br />

standarti, gansazRvros marTvis wesebi da moaxdinos maTi modifikacia, e.i. pretenzia<br />

imisa, rom iyos saukeTeso an #1. `faruli Cempionebi~ miznis dasaxvisa da<br />

strategiis formulirebisas sxvadasxva meTodebs iyeneben. erT-erTi aseTia-<br />

`dagegmvis strategia~. is naTel da kargad Camoyalibebul miznebs saxavs, rac<br />

emyareba formalur kontrols, raTa maTi Sesruleba uzrunvelyos. `farul<br />

CempionebTan~, didi sawarmoebisgan gansxvavebiT, dagegmvisa da misi<br />

ganxorcielebisaTvis pasuxismgebeli erTi da igive pirovnebaa, romelic fsevdozusti<br />

cifrebiTa da aramyari grZelvadiani prognozebiT Tavs ar iwuxebs. Tuki gegmebi ar<br />

realizdeba ise, rogorc navaraudevi iyo, maSin pasuxismgebeli piri mas strategias<br />

Seusabamebs. es meTodi `TviTganviTarebad strategiad~ aris cnobili. rac Seexeba<br />

`samewarmeo strategias~, individs, romelic organizacias akontrolebs, SeuZlia<br />

misi momavlis ganWvreta mTlianad sawarmoze gadaitanos da radganac mgegmavi imave<br />

dros realizatoric aris, mas SeuZlia TandaTanobiT reagireba moaxdinos<br />

moqmedebaTa Sedegebze. Seasabamisobis unarianoba ganasxvavebs `samewarmeo strategias~<br />

`dagegmili strategiisagan~. pirveli tovebs sivrces moqnilobisaTvis - zustad<br />

aRwerili miznebis sakompensaciod.<br />

`super sawarmoebi~ gansazRvraven TavianT bazrebs `viwrod~ da ara `farTod~ da<br />

axdenen maT maRalspecializebul damuSavebas. maT mier bazris gansazRvra Semdegi<br />

TvisebebiT xasiaTdeba:<br />

gaiTvaliswineba rogorc momxmareblebis moTxovnilebebi, aseve saqonlis,<br />

momsaxurebisa da teqnologiebis perspeqtivebi;<br />

<br />

<br />

<br />

`faruli Cempionebi~ TavianT bazrebs kargad icnoben, rac maT specializaciasa da<br />

bazarTan siaxloves gansazRvravs;<br />

mravali `super sawarmo~ TviTon qmnis bazris super niSebs. zogierTebi ki aviTareben<br />

erTaderTi saxis saqonelsa da momsaxurebas, romelic gansazRvravs maT sakuTar<br />

bazaars;<br />

bazris asortimenti ufro `Rrmaa~, vidre `farTo~, rac qmnis specializaciis iseT<br />

xarisxsa da srulyofas, romelsac konkurentebi Znelad Tu miaRweven;<br />

`super sawarmoebi~ msoflio bazris liderebi gaxdnen, imitom rom maT aqvT<br />

pirdapiri kontaqtebi TavianT momxmareblebTan filialebis meSveobiT. momxmarebelTan<br />

siaxlove ganisazRvreba ori ganzomilebiT: `saqoneli da momsaxureba~ da<br />

`interaqcia~. did sawarmoebTan SedarebiT `faruli Cempionebi~ upiratesobiT<br />

sargebloben `interaqciis~, xolo mcire sawarmoebTan mimarTebaSi `saqonlisa da<br />

110


momsaxurebis~ TvalsazrisiT. maTi mTavari argumentia faseuloba da ara fasi. isini<br />

orientirebulni arian saqonelsa da momsaxurebaze da ara fasze.<br />

erTaderTi gza xangrZlivi mtkice warmatebisaken aris ganuwyveteli inovacia.<br />

igi `farul CempionTa~ damaxasiaTebeli mniSvnelovani niSan-Tvisebaa. TiTqmis yvela<br />

maTganma maiaRwia msoflio bazarze pirvelobas, radgan isini odesRac, teqnologiis<br />

arsebiTi aspeqtebisaTvis an saxeobebisaTvis TavianT bazarze biznesi rom waremarTaT,<br />

pionerebi iyvnen. xSirad bazrebi winaswar ar arsebobda da pirvelad mxolod maTi<br />

inovaciiT Seiqmna.<br />

`faruli Cempionebi~ TavianTi inovaciuri saqmianobiT aSkarad gansxvavdebian<br />

didi sawarmoebisagan. isini ar arian calmxrivad orientirebuli: arc mxolod<br />

teqnologiaze da arc mxolod bazarze. teqnologia da bazari ki ar upirispirdebian,<br />

erTmaneTs aramed erTmaneTs avseben, amitom maTi, rogorc `Tanabaruflebiani~<br />

mamoZravebeli Zalebis integrireba unda moxdes. sawarmom `resursebze damyarebuli<br />

(`Signidan gareT~) strategiis~ Sesaxeb moZRvreba unda Seusabamos `bazris<br />

SesaZleblobebis (`garedan SigniT~) strategias~. Mxolod maSin, roca Sinagani<br />

kompetenciebi da garegani SesaZleblobebi erTmaneTs esadageba, sawarmos SeuZlia<br />

Tavisi sruli potencialis gamovlena. 1<br />

`lideri sawarmoebi~ Zlieri da mkacri konkurentebi arian. konkurenciis<br />

upiratesoba ganisazRvreba, rogorc konkurentebTan SedarebiT ufro racionaluri,<br />

upiratesobis mqone saqmianoba, romelmac 3 piroba unda daakmayofilos:<br />

momxmareblisaTvis mniSvnelovani unda iyos;<br />

maT mier aRqmuli unda iqnas;<br />

xangrZlivobiT xasiaTdebodes.<br />

Tuki, magaliTad, produqciis SefuTva momxmareblebisaTvis umniSvneloa, maSin is,<br />

bunebrivia, ar gamodgeba konkurenciis upiratesobis misaRwevad. Tu nawarms<br />

SedarebiT xangrZlivi `sicocxlisunarianoba~ gaaCnia, magram momxmarebeli am sikeTes<br />

ar icnobs an ver aRiqvams, maSin es konkurenciis upiratesobad ar CaiTvleba. roca<br />

sawarmo fass amcirebs ise, rom mas xarjebis mxriv upiratesoba ar gaaCnia, amas<br />

SeiZleba maSinve mohyves konkurencia da fasebis TvalsazrisiT upiratesobis<br />

xangrZlivad SenarCuneba SeuZlebeli gaxdeba.<br />

`farul CempionTa~ konkurenciis upiratesobebi SeiZleba Semdegnairad<br />

CamovayaliboT:<br />

`arsebobis principi~ iarsebeb mxolod konkurenciis upiratesobiT. es principi<br />

`farul Cempionebs~ kargad aqvT gacnobierebuli;<br />

`mowinaaRmdegis cnobis principi~ konkurentebze dakvirveba iseTive mniSvnelovania,<br />

rogorc momxmareblebze dakvirveba. saWiroa konkurenciis kargi codna, Tumca<br />

`faruli Cempionebi~ uaryofen `mibaZvis xafangs~;<br />

2 revaz gvelesiani. mcire da saSualo mewarmeobis warmatebis strategia da kultura. Tb., 1999<br />

111


`SesaZleblobebis principi~ konkurenciis yoveli parametri iZleva konkurenciis<br />

upiratesobis SeasaZleblobas. upiratesobas SeiZleba mivaRwioT ara mxolod<br />

`ZiriTadi saqonlisa da momsaxurebis~ an `servisis~ parametrebSi, aramed, agreTve<br />

`programuli uzrunvelyofis~ parametrebSic;<br />

`konsistenciis principi~ saqoneli da momsaxureba mniSvnelobas unda Seesabamebodes;<br />

`aRqmis principi~ konkurenciis upiratesobad mxolod isini iTvleba, romlebsac<br />

momxmareblebi aRiqvamen.<br />

`farul Cempionebs~ gaaCniaT Zalian Zlieri da amave dros Taviseburi mewarmeobis<br />

kultura. am kulturis aRiareba aris TanamSromelTa sawarmosTan identifikaciisa<br />

da motivaciis safuZveli, rac amcirebs avadmyofobisa da denadobis wils.<br />

mewarmeobis kultura, saqonlis warmoebisa da momsaxurebis gawevis gaumjobesebazea<br />

orientirebuli da Seurigebelia zarmacebis mimarT.<br />

msoflio donis mcire da saSualo sawarmoebis xelmZRvanelobis stili SeiZleba an<br />

iqneb unda iyos kidec ambivalenturi: avtoritaruli ZiriTad faseulobebSi, xolo<br />

monawileobiTi procesebsa da ganoxorcielebis detalebSi. marTva aris ara `an-an~-is,<br />

aramed `rogorc-aseve~-s arCeva.<br />

rogori mdgomareobaa qarTul mcire da saSualo mewarmeobaSi?<br />

oficialurad deklarirebuli monacemebiT, 2008 wels saSualo zomis<br />

sawarmoebze modioda sawarmoTa saerTo brunvis TiTqmis 8%, anu 3.5 procentuli<br />

punqtiT naklebi 2003 welTan SedarebiT. imave periodSi saSualo zomis sawarmoTa<br />

wili produqciis gamoSvebaSi Semcirda 2.7 procentuli punqtiT da 8.5% Seadgina.<br />

oficialurad deklarirebuli monacemebiT, 2008 wels saSualo biznesSi<br />

dasaqmebulTa mTlianma raodenobam 60909 piri Seadgina, romelTagan 49.3% qalia,<br />

xolo 50.7% mamakaci. dasaqmebulTagan daqiravebulia 59782 piri. saSualo zomis<br />

sawarmoebSi saSualo Tviurma xelfasma – 371.9 lari Seadgina.<br />

rac Seexeba, mcire sawarmoebs, oficialurad deklarirebuli monacemebiT, 2008<br />

wels mcire zomis sawarmoebze modioda sawarmoTa saerTo brunvis 8.2%, anu 5.4<br />

procentuli punqtiT naklebi 2003 welTan SedarebiT. imave periodSi mcire zomis<br />

sawarmoTa wilma 8.3% Seadgina.<br />

2008 wels mcire biznesSi dasaqmebulTa mTlianma raodenobam 69979 piri<br />

Seadgina, romelTagan 41.8% qalia, xolo 58.2% mamakaci. dasaqmebulTagan<br />

daqiravebulia 55150 piri. mcire zomis sawarmoebSi saSualo Tviurma xelfasma –<br />

285.7 lari Seadgina.<br />

ratom ver aRweven damwyebi sawarmoebi warmatebas? amis Taobaze gamoyofen Svid<br />

mizezs:<br />

1. dafinansebis simcire (68,6%);<br />

112


damaarseblebi xSirad saTanadod ver afaseben TavianT moklevadian moTxovnas<br />

kapitalze. problemebi Cndeba maSinac, rodesac momxmareblebis mier gadaxdis procesi<br />

Wianurdeba. saSiSia Zalze maRali fasic firmis Sesyidvis SemTxvevaSi.<br />

2. informaciis deficiti (61%);<br />

xSirad damaarseblebma Zalze cota ician sabazro procesebis Sesaxeb. isini<br />

zedmetad afaseben moTxovnas TavianT nawarmze an momsaxurebaze, naklebad -<br />

konkurencias.<br />

3. kvalifikaciis nakli (48%);<br />

profesiuli kvalifikaciis deficiti ise igrZnoba rogorc arasdros, amitom<br />

kidev ufro uaresi mdgomareobaa mewarmeobisa da komerciis codnis mxriv, maSin roca<br />

dargobrivi gamocdileba warmatebis miRwevis sawindaria.<br />

4. dagegmvis xarvezebi (30,1%);<br />

an dagegmvaa defeqturi an kargia, magram ar sruldeba.<br />

5. ojaxuri problemebi (29,9%);<br />

roca meuRles ar surs sawyis fazaSi arsebul familarul datvirTvas didxans<br />

Seurigdes.<br />

6. sawarmos Sedegebis gadaWarbebuli Sefaseba (20,9%);<br />

aq sawarmos mier realizebuli saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba Zalze<br />

mcirea maRal investiciebTan an mudmiv xarjebTan SedarebiT.<br />

7. garegani zegavlena (15,4%).<br />

es iseTi mizezebia, romelTa arc gaTvaliswineba SeiZleba da arc maTze<br />

zemoqmedeba. magaliTad; cvlilebebi momxmarebelTa qcevaSi, Semcirebuli<br />

msyidvelobiTunarianoba potenciur momxmarebelTa jgufSi, ZviradRirebuli manqanebis<br />

mxriv zarali teqnikuri progresis Sedegad, satransporto, teqnikuri an finansuri<br />

Sedegebi Secvlili komunaluri dagegmvis gamo.<br />

damoukidebeli, warmatebuli mewarmeobisaken, swori, Tanmimdevruli<br />

orientirebisaTvis saWiroa, gaviTvaliswinoT `farul CempionTa~ warmatebis<br />

strategia, miviRoT safuZvliani informacia da eqspertebma gaakeTon konsultacia<br />

yvelafris Sesaxeb, rac ki SeiZleba win gvelodes.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

MOLITOR, Bruno, Wirtschaftspolitik, 6. Aulf., Muenchen 2001<br />

MUSSEL, Gerhard, PAETZOLD, Juergan, Grundfragen der Wirtschaftspolitik, 4., erw. U. aktualisierte Aulf., Muanchen 2003<br />

Walter A. S. Koch, Chiristian Czogalla, Grundlagen der Wirtschaftspolitik, 2. Aufl., Stuttgart 2004.<br />

EVERS, Marc, Die institutionelle Ausgestaltung von Wirtschaftsordnungen. Eine dogmengeschichtliche Unterschung im<br />

Lichte des Ordoliberalismus und der Neuen Institutionenoekonomik, Berlin 2003.<br />

SCHNEIDER, Friedrich, ENSTE, Doinik, Schattenwirschaft und Schwarzarbeit. Umfrag, Ursachen, Wirkungen und<br />

wirtschaftspolitische Empfehlungen, Muenchen, Wien 2000.<br />

WENIG, Alois, Globalisierung und die Zukunft der sozialen Marktwirtschaft, Volkswirtschaftliche Schirften, Bd. 506,<br />

Berlin 2000<br />

revas gvelesiani, irina gogoriSvili, ekonomikuri politika, wigni I, Tb., 2008<br />

revaz gvelesiani, mcire da saSualo mewarmeobis watrmatebis strategia da kultura. Tb., 1999<br />

113


inflacia: arsi, mizezebi, Sedegebi 1<br />

mariam gogiaSvili<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: prof. j. janjRava<br />

erT-erTi mwvave problema, romelic ekonomikaSi SeiZleba warmoiSvas, aris<br />

inflacia. sityva `inflacia~ laTinuri warmoSobisaa da `gabervas~ niSnavs. inflacia<br />

ekonomikaSi fasTa saerTo donis zrdaa, sabazro msyidvelobiTunarianobis donesTan<br />

mimarTebaSi. Sesabamisad, inflacia ise moiazreba, rogorc fulis gaufasureba.<br />

mxedvelobaSi misaRebia is faqti, rom fasebis yovelgvari zrda ar iwvevs inflacias;<br />

sxvadasxva faqtorebis gavleniT fasebi zogierT saqonelze SeiZleba yovelTvis<br />

izrdebodes da amavdroulad sxva saqonelze mcirdebodes. aseT SemTxvevaSi fasebis<br />

saerTo done SeiZleba ucvleli darCes, an Semcirdes kidec. inflacias adgili aqvs<br />

maSin, rodesac fuli ufasurdeba, e.i. rodesac erTi da igive TanxiT sul ufro<br />

naklebi saqonlis SeZena da momsaxurebis anazRaureba SeiZleba.AinflaciasTan<br />

dakavSirebuli terminebia: disinflacia, inflaciis donis Semcireba, anu efeqti,<br />

romelic amcirebs inflaciur zewolas; deflacia_fasTa saerTo donis vardna,<br />

hiperinflacia_swrafi inflacia, wonasworobisken tendenciis gareSe.<br />

fridmenisa da sxva ekonomistebis ganmartebiT, inflaciis zrdis tempi da<br />

fuladi masa erTmaneTTanaa dakavSirebuli im SemTxvevaSi, rodesac fasebis done<br />

swrafad izrdeba xangrZlivi periodis ganmavlobaSi; magaliTad, Tu inflaciis donem<br />

TveSi Seadgina 1%, (12% wlis ganmavlobaSi), igulisxmeba, rom fasebis done am Tvis,<br />

(wlis) ganmavlobaSi ubralod 1%-iT gaizarda. SesaZloa, es iyos fasebis erTjeradi<br />

cvlileba da mas hqondes droebiTi xasiaTi. im SemTxvevaSi ki, rodesac inflacia 1%-<br />

ze metia TveSi, (12%_ze meti weliwadis ganmavlobaSi), ekonomistebi saubars iwyeben<br />

inflaciis maRali donis Sesaxeb.<br />

aqedan gamomdinare, milton fridmeniseuli inflaciis ganmarteba SeiZleba<br />

CamovayaliboT Semdegnairad: fasebis donis zrda monetaruli movlenaa mxolod maSin,<br />

Tu is xdeba xangrZlivi drois ganmavlobaSi. Tu inflaciis amgvar ganmartebas<br />

daveTanxmebiT MmaSin inflaciis mizezi aris fuli.<br />

aRsaniSnavia, rom inflacia ar aris mxolod saqonlisa da momsaxurebis fasebis<br />

zrda; is ufro farTo cnebaa da gulisxmobs mTliani ekonomikis masStabiT fasebis<br />

yovlismomcvel zrdas.<br />

inflacia ganviTarebis sam etaps gadis:<br />

pirvel etapze fulis emisiis tempi win uswrebs fulis gaufasurebis temps. am<br />

dros saxelmwifo mimoqcevaSi uSvebs zedmet fuls. iwyeba inflacia, Tumca fasebi<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `ekonomikis principebis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />

daimsaxura saprizo adgili.<br />

114


imdenad ar aris gazrdili, rom gamoCndes inflaciis niSnebi, anu pirvel etapze<br />

inflacia farulad mimdinareobs.<br />

meore etapze fulis gaufasurebis tempi win uswrebs fulis emisis temps.<br />

mimoqcevaSi arsebuli zedmeti fuli ukve iseT masStabebs aRwevs, rom inflacia<br />

farulidan Ria mdgomareobaSi gadadis da iwyeba fasebis zrda.<br />

mesame etapisTvis ki damaxasiaTebelia masStaburi inflacia.<br />

ganviTarebis tempebis garda, arsebobs:<br />

1. lokaluri infalcia. e.i. rodesac inflacia calkeul qveyanaSi xdeba;<br />

2. msoflio inflacia. e.i. rodesac inflacia yvela qveyanas moicavs, mTels<br />

msoflioSi mimdinareobs;<br />

3. “WenebiTi” inflacia. e.i. fasebis zrda saocrad swrafia da amasTanave<br />

naxtomiseburi;<br />

4. “mcocavi” inflacia, e.i. fasebi nela, magram ganuwyvetliv izrdeba;<br />

5. “importuli” infalacia. e.i. inflacia, romelic qveyanaSi sxva<br />

saxelmwifoebis zegavleniTaa gamowveuli;<br />

6. Sinagani faqtorebiT gamowveuli inflacia;<br />

mniSvnelovania imis gaTvaliswineba, rom fulis masa arsebiTad moqmedebs<br />

ekonomikis saerTo mdgomareobaze, ris gamoc is dadebiT an uaryofiT zegavlenas<br />

axdens mosaxleobis keTildReobaze.<br />

inflacia gansxvavebul zegavlenas axdens sxvadasxva socialur fenebze. yvelaze<br />

mZimed igi Rarib fenebsa da fiqsirebuli Semosavlebis jgufebs awveba. am adamianebis<br />

realuri Semosavali mkveTrad mcirdeba fasebis zrdisa da fulis gaufasurebis gamo.<br />

mTavroba cdilobs Tavidan aicilos mosaxleobis ukmayofileba da daakmayofilos<br />

maTi moTxovnebi. am yvelafris misaRwevad saxelmwifo mimoqcevaSi uSvebs met fuls.<br />

es ufro amwvavebs inflacias, aufasurebs fuls, zrdis fasebs. ase warmoiqmneba e.w.<br />

“inflaciuri spirali”. mimoqcevaSi gaSvebuli fulis raodenoba da xelfasis<br />

paraleluri zrda kidev ufro aZlierebs da aRrmavebs inflacias.<br />

sabazro ekonomikis pirobebSi mimoqcevaSi arsebuli fulis zedmeti raodenoba<br />

seriozul gavlenas axdens ara marto socialur fenebze, aramed erovnuli<br />

ekonomikis ZiriTadi miznebis ganxorcielebazec. dasaqmebis done, fasebis<br />

stabiluroba, ekonomikuri zrda_es sakiTxebi pirdapir Tu iribad dakavSirebulia<br />

inflaciasTan da mimoqcevaSi arsebuli fulis zedmet raodenobasTan. aqedan<br />

gamomdinare, ukve naTeli xdeba, Tu ratom uSlis xels fuladi masis arabunebrivi<br />

zrda saxelmwifos ekonomikuri politikiT gansazRvruli miznebis miRwevas.<br />

aRsaniSnavia, rom inflacia uaryofiTad moqmedebs saerTaSoriso urTierTobebze;<br />

ucxoeli investorebi eridebian iseT qveynebSi fulis investirebas, romlebSic<br />

inflaciis done maRalia.<br />

115


inflacia aZlierebs disproporciebs ekonomikaSi, anu saqonlis fasebis<br />

araTanabari zrdis Sedegad erT dargSi warmoeba farTovdeba da mcirdeba meoreSi.<br />

magaliTad, inflacia impulss aZlevs samxedro mrewvelobis gafarToebas da aferxebs<br />

samoqalaqo dargebis ganviTarebas .<br />

inflacia savaluto krizisis erT-erTi mTavari gamomwvevi faqtoria. igi qmnis<br />

valutis oficialur da sabazro kurss Soris Seusabamobas, uaryofiTad moqmedebs<br />

msoflio fasebsa da firmebis konkurentunarianobaze.<br />

inflacias garkveuli cvlilebebi Seaqvs sakredito urTierTobaSi. msesxebeli<br />

valdebulia vali misi nominaluri Rirebulebis mixedviT daubrunos gamsesxebels.<br />

gaufasureba aq mxedvelobaSi ar miiReba. amis gamo, msesxebeli mTlianad an<br />

nawilobriv kargavs sakredito Semosavlebs im mxrivac, rom xdeba kreditis SekumSva,<br />

vinaidan am dros bankebs realurad ufro naklebi ubrundeba, bankis sakuTari<br />

saxsrebi mcirdeba, ris gamoc igi cdilobs sargeblis ganakveTis gadidebas.<br />

imis gasagebad Tu rogor viTardeba da ra Sedegebi mohyveba inflacias,<br />

ganvixiloT ori konkretuli magaliTi:<br />

1. hiperinflacia germaniaSi 1921-1923 wlebSi.<br />

1921 wels pirveli msoflio omis Semdeg ekonomikis aRdgenis aucileblobam<br />

gamoiwvia germaniis saxelmwifo xarjebis mniSvnelovani zrda. mTavrobas saxelmwifo<br />

biujetis Sevseba SeeZlo ramdenime gziT: a) gadasaxadebis gazrdiT. im droindeli<br />

mdgomareobiT es ver moxerxdeboda, radganac omgadavlili mosaxleoba siRaribis<br />

zRvarze idga. b) imis gamo rom, germaniisadmi mTels msoflios ndoba hqonda<br />

dakarguli, mTavroba verc sxva qveynebisgan isesxebda fuls biujetis Sesavsebad.<br />

rCeboda erTaderTi gamosavali-fulis beWvda. mTavroba afinansebda Tavis xarjebs<br />

axlad dabeWdili naRdi fulis saSualebiT. 1921 wlis bolos daiwyo fuladi masis<br />

gamalebuli zrda, rasac Tan mohyva inflaciis mkveTri zrda. magaliTad: 1921 wlis<br />

ianvarSi, gazeTi 0,3 marka Rirda, 2 weliwadze naklebi xnis Semdeg ki es ricxvi 70<br />

mln. markamde gaizarda. inflaciis aseT gansakuTrebul swraf zrdas hiperinflacia<br />

ewodeba.<br />

1923 wels saxelmwifo biujetTan dakavSirebiT viTareba kidev ufro daiZaba.<br />

wlis dasawyisSi safrangeTi daeufla germaniis erT-erT provincias. regionSi<br />

safrangeTis moqmedebebs sayovelTao gaficva mohyva. germaniis mTavrobam gadawyvita,<br />

gaficulebs fuliT daxmareboda; Sedegad amisa saxelmwifo xarjebma kritikul<br />

zRvars miaRwia da mTavroba iZulebuli gaxda kidev ufro swrafi tempebiT ebeWda<br />

fuli. 1923 wels fuladi masis afeTqebis Sedegad fasebis donem mkveTrad aiwia,<br />

inflaciis tempebma milion procents gadaaWarba. ra SeiZleba yofiliyo am inflaciis<br />

mizezi? ra Tqma unda, safrangeTis mier provinciis dapyroba, mTavrobis mier<br />

gaficulebis fuliT mxardaWera da germaniis Selaxuli reputacia.<br />

116


2. gardamavali periodis dros mimdinare inflacia saqarTveloSi (gamomwvevi mizezebi<br />

da Sedegebi)<br />

90-ian wlebSi biujetis deficiti damaxasiaTebeli movlena iyo<br />

saqarTvelosTvis. saxelmwifo biujetis deficiti 0.2 %- dan 5 %-mde meryeobda.<br />

ekonomikuri krizisis ZiriTadi gamomwvevi mizezi moTxovnis zrdis pirobebSi<br />

warmoebis deficiti iyo. aRsaniSnavia, rom biujetis deficiti, Tu igi fulis emisias<br />

iwvevs, zrdis fulis miwodebas, rasac saboloo jamSi inflaciamde mivyavarT.<br />

imisTvis rom gavaanalizoT Tu ra gavlenas axdenda biujetis deficiti<br />

inflaciaze, saWiroa, SeviswavloT biujetis deficitis xasiaTi saqarTveloSi.<br />

biujetis dafinansebis ZiriTadi wyaroebi iyo erovnuli bankis pirdapiri sesxi<br />

mTavrobaze, finansTa saministros mier gamoSvebuli saxazino valdebulebebi da<br />

ucxouri sesxebi.<br />

garkveuli xarjebis dasafinanseblad saxelmwifo mimarTavda erovnul banks<br />

pirdapiri sesxis misaRebad. faqtiurad es iyo fulis beWvda, romelic pirdapir<br />

zrdida fulis masasa da fulis miwodebas. magaliTisaTvis, 1999 wels saqarTvelos<br />

mTavrobam 187 milioni lari sesxi miiRo erovnuli bankidan da Sesabamisad amave<br />

moculobis xarjebi daafinansa. rac Seexeba ucxour sesxebs, romlebsac mTavroba<br />

sesxulobda, maTac garkveuli inflaciuri zewola hqondaT. sabolood, am<br />

yvelafris Sedegad qveyanaSi warmoiqmna inflaciuri procesebi, romlebsac Tan mohyva<br />

umuSevroba, fasebis zrda, mosaxleobis mTavrobisadmi ukmayofileba da kidev mravali<br />

sxva negatiuri movlena.<br />

2006 wlidan saqarTvelos mTavrobam miiRo kanoni romlis mixedviTac aikrZala<br />

erovnuli bankis mxridan biujetis deficitis dafinanseba. aRniSnuli<br />

umniSvnelovanesi movlena iyo saqarTvelos uaxles istoriaSi, vinaidan amiT gauqmda<br />

biujetis dafinansebis inflaciuri wyaro.<br />

saqarTveloSi antiinflaciuri politikis ZiriTad mizans, Cveni azriT, unda<br />

Seadgendes ara nebismier fasad inflaciis SeCereba, aramed kerZo da saxelmwifo<br />

ZalisxmeviT inflaciuri procesebis marTva, erovnuli warmoebis zrdisa da qveynis<br />

ekonomikuri interesebidan gamomdinare.<br />

ekonomikur literaturasa da praqtikaSi arsebobs magaliTebi, rodesac mcire<br />

masStabebis inflacia zrdis msyidvelobiTunarian moTxovnas da xels uwyobs<br />

ekonomikur zrdas (e.w. mundel turbin efeqti, romelic warmoadgens<br />

damokidebulebas inflaciasa da moTxovnis zrdas Soris ). saqarTvelos pirobebSi<br />

aRniSnuli modelis gamoyeneba did riskTanaa dakavSirebuli, radgan mas sWirdeba<br />

Sesabamisi stabiluri makroekonomikuri garemo, Sida samamulo warmoebaze<br />

dafuZnebuli da saeqsporto potencialis mqone seqtorebis ganviTarebuli<br />

ekonomikuri struqtura; aucilebelia imis aRniSvna, rom inflaciur procesebTan<br />

117


mimarTebaSi eqsperimentebis Catarebam SeiZleba qveyana katastrofamde miiyvanos,<br />

amitom igi mimdinare etapze Teoriulad da praqtikulad unda gamoiricxos.<br />

ekonomikuri zrdisken mimarTuli antiinflaciuri politika saWiroebs<br />

politikur, ekonomikur da socialur RonisZiebaTa etapobriv gatarebas am mizniT<br />

mizanSewonilia antiinflaciuri politikis ganmsazRvreli Semdegi ZiriTadi<br />

RonisZiebebi:<br />

1. inflaciis finansuri faqtorebis regulireba. antiinflaciur moqmedebaSi<br />

mTavari adgili ukavia biujetis gajansaRebas; saWiroa iseTi ekonomikuri da<br />

administraciuli reformebis gatareba, romlebic biujets waadgeba.<br />

2. inflaciis fuladi faqtorebis regulireba. antiinflaciurma politikam<br />

wina planze unda wamoswios bankis funqcionireba, mis mier gamoSvebuli fulis<br />

odenoba.<br />

3. sakanonmdeblo bazis srulyofa. antiinflaciuri politika unda<br />

efuZnebodes iseTi sakanonmdeblo sistemas, romelic uzrunvelyofs bazris<br />

funqcionirebas da gaakontrolebs bankis mier saxelmwifoze gacemuli sesxebis<br />

odenobas.<br />

4. dawyebuli ekonomikuri reformebis dasruleba gansakuTrebiT ki sabanko,<br />

sagadasaxado, sabiujeto sferoSi.<br />

118


inflaciis statistika da makroekonomikuri<br />

tendenciebi saqarTveloSi 1<br />

mixeil dvaliSvili<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asoc. prof. m. mindoraSvili<br />

inflaciisa da mSp – is urTierTkavSiris analizi. cnobilia, rom inflaciasa da<br />

mTlian Sida produqts (mSp) Soris arsebobs garkveuli urTierTdamokidebuleba.<br />

kerZod, inflaciis erTi procentiT Semcirebas Tan axlavs qveyanaSi warmoebuli mSp<br />

mniSvnelovanwilad Semcireba.<br />

cxrili 1. mSp -is moculoba da dinamika (mimdinare fasebSi, mln. lari)<br />

wlebi 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

mSp 8 564.1 9 824.3 11 620.9 13 789.9 16 993.8 19 069.6<br />

rogorc cxrilidan 1 Cans, saqarTveloSi, mTliani Siga produqti 2003 – 2008<br />

wlebSi ganuxrelad izrdeboda da, Sesabamisad, 2008 wels miaRwia maqsimalur<br />

mniSvnelobas – 19 069.6 mln lars. aRniSnul periodSi, permanentulad izrdeboda<br />

wliuri inflaciis maCvenebelic. magram 2008 wlis bolosTvis wliuri inflaciis<br />

sidide 2007 wlis analogiur maCvenebelTan SedarebiT Semcirda 11 % - idan 5.5 % -<br />

mde. samomxmareblo fasebis zrdis tempebis Semcireba, ra Tqma unda, dadebiTi<br />

movlenaa. Tumca, aqve unda aRvniSnoT, rom inflaciis tempebis Semcireba sasurvelia<br />

ganxorcieldes etapobrivad, ramdenime wlis ganmavlobaSi, da ara erTbaSad. radganac<br />

wliuri inflaciis maCvenebeli 2008 wlisaTvis Semcirda 5,5 procentiT, SeiZleba<br />

vTqvaT, rom amave wels mTliani Siga produqtis moculoba mniSvnelovnad unda<br />

Semcirebuliyo, wina wlis Sesabamis maCvenebelTan SedarebiT. es ki sakmaod Zlier<br />

zians miayenebda saqarTvelos ekonomikas.<br />

cxrilSi 1 warmodgenili monacemebis mixedviT, 2008 wlisaTvis, saqarTvelos<br />

mTlianma Siga produqtma Seadgina 19 069.6 mln lari. saqarTvelos statistikis<br />

departamentis mier dReisTvis warmodgenili monacemebis Tanaxmad SegviZlia vTqvaT,<br />

rom mTliani Siga produqti(mimdinare fasebSi) 2008 wlisaTvis 2007 wlis<br />

analogiur maCvenebelTan SedarebiT araTu Semcirda, rogorc unda momxdariyo, aramed<br />

gaizarda 12.21 % - iT.<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `statistikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo<br />

adgili.<br />

119


aqedan gamomdinare, SeiZleba vivaraudoT, rom statistikis departamentis mier<br />

gamoqveynebuli monacemebis garkveuli raodenoba ar Seesabameba sinamdviles. zemoT<br />

warmodgenili analizidan Cans, rom realurad, dReisTvis, inflaciis tempebi<br />

saqarTveloSi gacilebiT maRalia, oficialuri statistikis mier warmodgenil<br />

monacemebTan SedarebiT.<br />

ganvixiloT Tu rogori damokidebulebaa saqarTveloSi saSualo Tviur xelfassa<br />

da inflacias Soris. 2003-2008 wlebSi saqarTveloSi saSualo Tviuri<br />

nominaluri xelfasis maCvenebeli mudmivad izrdeboda. aRniSnuli naTlad Cans<br />

cxrilidan 2. kerZod, 2007 wlisaTvis saSualo Tviuri xelfasi 2003 wlis<br />

analogiur maCvenebelTan SedarebiT gaizarda 140.1 lariT da Seadgina 241.6 lari.<br />

aRniSnuli SeiZleba gaxdes qveyanaSi inflaciuri procesebis garTulebis<br />

mizezi. saSualo Tviuri xelfasis zrda gamoiwvevs erToblivi moTxovnis gazrdas da<br />

Tu qveyanaSi ar iqneba warmoebuli mTliani Siga produqti Sesabamisi moculobiT<br />

fasebis saerTo done gaizrdeba.<br />

da piriqiT, rodesac dasaqmebulTa saSualo Tviuri xelfasis zrdis tempebi<br />

SesabamisobaSia, wlis manZilze, amave qveyanaSi, warmoebuli mTliani Siga produqtis<br />

zrdis tempTan, maSin samomxmareblo fasebi mniSvnelovnad ar gaizrdeba. amas<br />

ganapirobebs is garemoeba, rom saSualo Tviuri xelfasis zrdiT ganpirobebuli<br />

erToblivi moTxovnis zrdas daakmayofilebs, qveyanaSi, wlis manZilze, warmoebuli<br />

mTliani Siga produqtis zrdiT gamowveuli erToblivi miwodebis zrda.<br />

cxrili 2. saqarTveloSi saSualo Tviuri nominaluri xelfasi 2003-2008 wlebSi<br />

wlebi 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

saSualo Tviuri<br />

xelfasi (larebSi) 101.5 116.4 149.3 190.2 241.6 -<br />

inflaciisa da umuSevrobis urTierTkavSiri. am or makroekonomikur maCvenebels<br />

Soris, gansakuTrebiT drois moklevadian periodSi, arsebobs ukuproporciuli<br />

damokidebuleba. sainteresoa sruldeba Tu ara saqarTveloSi zogadad ekonomikaSi<br />

miRebuli urTierTdamokidebuleba inflaciasa da umuSevrobas Soris.<br />

cxrili 3. wliuri inflacia da umuSevrobis done<br />

wlebi 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

inflacia(X)<br />

(%)<br />

umuSevr. (Y)<br />

(%)<br />

7,1 3,6 19,2 4 4,7 5,6 4,8 5,7 8,2 9,2 9,2 10<br />

7,6 14,5 13,8 10,3 11,1 12,6 11,5 12,6 13,8 13,6 13,3 -<br />

120


cxrilSi warmodgenili monacemebis wyviladi regresuli analizidan miviReT,<br />

rom, saqarTveloSi inflaciis 1 %- iT Semcirebas (gazrdas) Tan mohyveba<br />

umuSevrobis donis 0.14 % -iT Semcireba(gazrda). es damokidebulebas ase gamoisaxeba.<br />

Y = 11.2109 + 0.14 X (1)<br />

rogorc vxedavT, saqarTveloSi zemoT xsenebul or maCvenebels Soris<br />

ekonomikaSi sazogadod miRebuli kanonzomiereba irRveva. miT umetes, rodesac<br />

SevamowmeT mocemuli modelis saimedooba miviReT, rom is ver asaxavs marTebul<br />

damokidebulebas 1997-2007 wlebSi, saqarTveloSi arsebul inflaciasa da<br />

umuSevrobas Soris.<br />

saqarTveloSi, aRniSnul wlebSi, arsebuli inflaciisa da umuSevrobis<br />

analizis Sedegad ver moxerxda Segvedgina wyviluri regresuli modeli, romelic<br />

gamosaxavda raime saxis, miT umetes, ukuproporciul damokidebulebas am or<br />

umniSvnelovanes makroekonomikur maCvenebels Soris. aqedan gamomdinare, Zalian<br />

Znelia, saqarTveloSi marTebuli, efeqtiani, makroekonomikuri politikis SemuSaveba.<br />

is rom, 1997-2007 wlebSi, saqarTveloSi arsebuli inflaciisa da umuSevrobis<br />

donis monacemebis ekonometrikuli analiziT ver miviReT raime saxis, miT umetes<br />

ukuproporciuli damokidebuleba aRniSnul makroekonomikur maCveneblebs Soris,<br />

SeiZleba miuTiTebdes maT mcdarobaze.<br />

aqedan gamomdinare, kidev ufro myardeba qarTul sazogadoebaSi farTod<br />

gavrcelebuli mosazreba imis Sesaxeb, rom dReisTvis inflaciis tempebi gacilebiT<br />

maRalia, saqarTvelos statistikis departamentis mier gamoqveynebul oficialur<br />

monacemebTan SedarebiT.<br />

cxrili 4. inflaciis tempi (saS. wl. wina wlis saS. wliurT.) da saS. Tviuri<br />

nomin. xelfasi<br />

wlebi 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

inflaciis tempi<br />

(saS. wliuri<br />

wina wlis saS.<br />

wliurTan)<br />

saS. Tviuri nomin.<br />

xelfasi,<br />

gadasaxadebis gareSe<br />

4 4.7 5.6 4.8 5.7 8.2 9.2 9.2 10<br />

72.5 82.6 99.1 101.5 116.4 149.3 190.2 - -<br />

saqarTveloSi arsebuli saSualo Tviuri nominaluri xelfasisa da wliuri<br />

inflaciis korelaciuri kavSiris analizidan irkveva, rom maT Soris arsebobs<br />

mWidro urTierTkavSiri. kerZod, miviReT, rom aRniSnul makroekonomikur<br />

maCveneblebs Soris korelaciis koeficienti udris 0.97 –s.<br />

aqedan gamomdinare, ekonomikuri politikis SemuSavebisas Zalian mniSvnelovania<br />

aRniSnuli urTierTkavSiris gaTvaliswineba.<br />

121


wina cxrilSi warmodgenili monacemebis korelaciuri analizidan miviReT, rom<br />

mniSvnelovani cvlileba saSualo Tviur nominalur xelfasSi gamoiwvevs inflaciis<br />

mkveTrad Secvlas.<br />

Tu gaviTvaliswinebT saSualo Tviur nominalur xelfassa da wliur inflacias<br />

Soris ekonomikaSi sazogadod miRebul damokidebulebas, SeiZleba vTqvaT, rom<br />

saqarTveloSi saSualo Tviuri nominaluri xelfasis mniSvnelovani gazrda<br />

gamoiwvevs qveyanaSi arsebuli saSualo wliuri inflaciis mkveTrad gazrdas.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1) monacemebi saSualo Tviuri xelfasis Sesaxeb – ekonomikuri politikisa da samarTlebrivi<br />

sakiTxebis qarTul-evropuli sakonsultacio centri; Jurnali saqarTvelos ekonomikuri<br />

tendenciebi;<br />

2) yvela sxva raodenobrivi maCvenebeli - saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis<br />

statistikis departamenti, www.statistics.ge<br />

122


saqarTvelosa da msoflios mosaxleobis<br />

ricxovnobis prognozebi 1<br />

Salva giorgaZe<br />

Tsu bakalavriati<br />

mecn-xelm: asoc. prof. m. xmalaZe<br />

mosaxleobis ricxovnobis prognozireba, eTnodemografiuli ruqebis<br />

Sedgena, erT-erTi umniSvnelovanesi parametria globaluri da regionaluri<br />

ekonomikuri, politikuri da ekologiuri problemebis gadasawyvetad. msoflio<br />

mosaxleobis prognozis bolo variantiT, dedamiwis mosaxleoba 2008-2050 wlebSi<br />

gaizrdeba 2,647 miliardiT da miaRwevs 9,352 miliards. qvemoT gTavazobT<br />

cxrils, sadac warmodgenilia is ZiriTadi qveynebi, romlebic am maCveneblis<br />

cvlilebas ganapirobeben. gaeros demografTa mier Catarebuli ukanaskneli<br />

reviiziis monacemebiT Semdegia:<br />

2008 2025 2050 %<br />

msoflio sul 6.705 8.000 9.352 139.5 %<br />

afrika 0.967 1.358 1.932 199.8 %<br />

amerika 0.915 1.080 1.258 137.5 %<br />

azia 4.052 4.793 5.427 133.9 %<br />

evropa 0.736 0.726 0.685 93.1 %<br />

avstarlia da<br />

okeaneTi<br />

0.35 0.042 0.049 140.0 %<br />

rogorc xedavT, prognozis mixedviT, evropis mosaxleobis ricxovnoba<br />

Semcirdeba, TumcaRa, ufro rom CavuRrmavdeT aRniSnul sakiTxs, evropul<br />

qveyanaTa sakmaod did jgufSi mosaxleoba araTu Semcireba, aramed misi<br />

matebacaa mosalodneli: evropis mosaxleobis ricxovnobis SemcirebaSi<br />

umTavresi wili ruseTsa da ukrainaze modis. yofili ssrk_is qveynebs Tu<br />

gamovyobT, clasaxad aRebuli evropa demografiuli TvalsazrisiT sakmao<br />

stabilurobiT gamoirCeva.<br />

ar SeiZleba ar aRiniSnos erTi metad saintereso momenti, romelic dRevandeli<br />

msofliosTvisaa damaxasiaTebeli. kerZod, arsebobs garkveuli<br />

disproporcia qveyanaTa garkveul jgufsa da sxva danarCen msoflios Soris,<br />

rac gulisxmobs am qveyanaTa jgufSi dasaxlebuli mosaxleobis ricxovnobasa<br />

da maT mier dakavebul teritorias Soris araproporciul ganawilebas.<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `ekonomikuri statistikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />

daimsaxura saprizo adgili<br />

123


qveyanaTa jgufSi _ aSS, evropa, kanada, avstralia da okeaneTi, sadac<br />

dasaxlebulia msoflios mTliani mosaxleobis 15%, ukavia dedamiwis<br />

teritoriis daaxloebiT 28.2%, es disproporcia 2050 wlis saprognozo<br />

monacemebiT kidev ufro gaRrmavdeba da rogorc ukve avRniSneT, dedamiwis<br />

mTliani teritoriis 28.2%_ze icxovrebs mosaxleobis 12.9%, danarCen msoflios<br />

mosaxleobas, romelic Seadgens 87.1%_s ergeba dedamiwis 71%. xazi unda gaesvas<br />

im faqts, rom aRniSnuli disproporcia SesaZlebelia aRmoCndes globaluri<br />

teritoriuli konfliqtebis Casaxvisa da gamwvavebis mizezi.<br />

aqve unda gaesvas xazi ruseTis mosaxleobis simWidrovesTan dakavSirebul<br />

saintereso monacemebs. kerZod, dedamiwis teritoriis 12.6%_is mqone qveyanaa,<br />

sadac dasaxlebulia 1.52% msoflo mosaxleobis. aRniSnuli maCvenebeli 2050<br />

wlis prognoziT kidev ufro Semcirdeba da gaxdeba 1.18%. aRniSnuli<br />

disproporcia yvelaze mwvavea msoflioSi.<br />

rac Seexeba samxeTi kavkasiis demografiul suraTs, igi Semdegnairad<br />

gamoiyureba:<br />

cxrili 2. samxreTi kavkasiis mosaxleobis ricxovnoba 1913-2050 ww<br />

(mln adamiani)<br />

saqarTvelo azerbaijani somxeTi<br />

1913 2.6 2.3 1.0<br />

1959 4.0 3.7 1.7<br />

1966 4.5 4.6 2.2<br />

1979 5.0 6.0 3.0<br />

2008 4.6 8.7 3.1<br />

2025 4.2 9.7 3.3<br />

2050 3.3 11.6 3.3<br />

istorias Tvals Tu gadavavlebT, saqarTvelo 1913 wlidan dominirebul<br />

pozicias ikavebda samxreT kavkasiaSi, Tumca aRniSnuli poziciis Sesusteba 1966<br />

wlidan daiwyo da 2008wels saqarTvelom gadmoinacvla meore adgilze,<br />

azerbaijanis mosaxleobis ricxovnobis sagZnobi matebis fonze. mosaxleobis<br />

ricxovnobaze mniSvnelovnadaa damokidebuli aramarto demografiuli, aramden<br />

samxedro da ekonomikuri usafrTxoebac. am TvalsazrisiT XXI saukunis pirveli<br />

naxevari saqarTvelos kargs arafers uqadis. ricxovnobiT is uTanabrdeba<br />

somxeTs, romlis ricxov-noba gaizrdeba 2050wlisaTvis 3_jer, xolo<br />

azerbaijanis mosaxleoba 2050 wlisaTvis saqarTvelos da somxeTis erTad<br />

aRebul mosaxleobas 1.8_jer gadaaWarbebs.<br />

saqarTvelos demografiuli prognozi aseT suraTs iZleva. (ix. cxrili 3).<br />

Cveni mTavari amocana gaxldaT mogvewodebina gamafrTxilebeli prognozi,<br />

124


mosaxleobis aRwarmoebis ucvleli reJimis SenarCunebiT da gvenaxa is suraTi,<br />

rac Cvens qveyanas elis im SemTxvevaSi, Tuki is ZiriTadi demografiuli<br />

maCveneblebi ar Seicvleba, rac dResdReisobiT damaxasiaTebelia Cveni<br />

qveynisTvis.<br />

cxrili 3. saqarTvelos mosaxleobis ricxovnobis prognozi 2007-2027 wlebSi<br />

asaki mosaxleoba 2012 2017 2022 2027<br />

2007 wels<br />

(aTasi)<br />

0-4 244.4 200.2 188.2 201.0 162.0<br />

5-9 232.8 242.8 198.9 187.0 199.7<br />

10-14 253.3 229.3 241.2 195.9 184.1<br />

15-19 284.1 249.4 225.8 239.7 192.8<br />

20-24 296.1 279.3 245.5 222.5 239.1<br />

25-29 284.5 290.4 174.5 241.7 219.1<br />

30-34 262.4 287.1 284.9 269.8 237.9<br />

35-39 251.4 255.2 271.9 279.5 265.3<br />

40-44 255.6 242.8 248.3 265.8 274.3<br />

45-49 262.5 244.3 234.6 241.5 259.8<br />

50-54 231.2 246.8 233.6 226.7 234.9<br />

55-59 198.1 212.8 232.1 223.4 219.1<br />

60-64 188.2 177.0 196.2 218.5 213.7<br />

65-69 189.5 162.0 158.6 181.1 205.7<br />

70-74 170.7 154.0 140.1 142.5 167.3<br />

75-79 128.7 123.9 126.4 121.9 128.4<br />

80-84 72.8 79.9 91.8 104.7 106.5<br />

85 32.9 35.0 51.3 69.3 87.5<br />

sul 3839.2 3703.2 3643.9 3632.6 3596.2<br />

125


siRaribe uaxlesi periodis saqarTveloSi 1<br />

irakli makalaTia<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asoc. prof. b. gabiZaSvili<br />

siRaribe SefardebiTi da amave dros metad rTuli socialur-ekonomikuri<br />

kategoriaa. saukunis win saqarTveloSi soflis glexkaci Tavs Raribad ar miiCnevda<br />

Tu mas wlis ganmavlobaSi ojaxis gamosakvebad saWiro sursaTi da cotaodeni<br />

tansacmeli hqonda. SemdgomSi sazogadoebis ganviTarebas mohyva moTxovnilebis<br />

ganuxreli zrda, adamianebs aRar akmayofilebdaT miRweuli cxovrebis done, maT<br />

daiwyes materialuri mdgomareobisa da sulieri cxovrebis gaumjobesebaze fiqri.<br />

adamianma jer unda Wamos, svas, Caicvas, daixuros da Semdeg SeeZleba mas<br />

ideologiaze fiqri. dRevandel dRes teqnologiuri ganviTarebisa da moTxovnilebaTa<br />

zrdis fonze cxovrebis doniT mosaxleobam ukan daiwia. siRaribis maCveneblebi<br />

aisaxeba ara marto adamianTa kvebaSi, Cacma_daxurvasa da sxva materialur yofaSi,<br />

aramed jandacvaSi, ganaTlebaSi, kulturul da sxva socialur moTxovnilebebSi.<br />

adamianis cxovrebis done gansxvavebuli iyo yovelTvis, nebismieri<br />

sazogadoebis pirobebSi, adamianis sxvadasxva fenebis mixedviT. jer kidev Zvel<br />

saberZneTSi iyo gavrcelebuli devizi: ,,adamianis keTildReoba_umaRlesi mizani.”<br />

nebismier sazogadoebaSi adamianTa sxvadasxva fenebis mixedviT gansxvavebuli<br />

ekonomikuri mdgomareoba obieqturi ekonomikuri mdgomareobiTac aixsneba.<br />

politikuri ekonomiis mTavari principis _ ra vawarmooT, mTavar safuZvels<br />

warmoadgens sazogadoebaSi arsebuli resursebis SezRuduloba. arasakmarisi<br />

resursebi socializmamde arsebul yvela ekonomikur formaciaSi romelime kerZo<br />

piris xelSi iyo, amitom es kerZo pirebi yovelTvis TavianT sasargeblod<br />

awarmoebdnen ama Tu im saxis materialur dovlaTsa da momsaxurebas. es faqti<br />

warmoSobda sazogadoebaSi adamianTa ekonomikur uTanasworobas da dResac ki didia<br />

gansxvaveba ganviTarebuli, socialurad orientirebuli qveynebis mdidarTa da<br />

RaribTa ekonomikur mdgomareobaSi.<br />

mosaxleobis cxovrebis done erT-erTi mniSvnelovani socialuri kategoriaa,<br />

romelic gulisxmobs mosaxleobis materialuri da sulieri moTxovnilebebis<br />

dakmayofilebis donesa da xarisxs. amitom is moicavs mosaxleobis Semosavlebs,<br />

danaxarjebs, mosaxleobis socialuri dacvis sistemas da sapensio uzrunvelyofas.<br />

mecnierebi gamoyofen mosaxleobis cxovrebis oTx dones: 1) SeZlebuli cxovrebis<br />

done, 2) normaluri cxovrebis done, 3) siRaribe da 4) siRatake.<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `statistikis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo<br />

adgili.<br />

126


ogorc g. Tarxan-mouravi aRniSnavs Tavis naSromSi, am ukanaskneli<br />

aTwleulis manZilze siRaribis cnebis Sesaxeb sami gansxvavebuli midgoma gamoirCeva:<br />

pirveli midgomiT siRaribis cnebaSi igulisxmeba cxovrebiseul SesaZleblobaTa<br />

ukmarisoba, rac TavisTavad ukavSirdeba usaxsrobasa da materialuri wyaroebis<br />

naklebobas. es ganmarteba dafuZnebulia obieqtur faqtorebze da ugulvebelyofs<br />

subieqturi faqtorebis gavlenas siRaribeze. amitom meore midgomis momxreebi<br />

siRaribed miiCneven mxolod adamianis subieqtur ganwyobas, miaCnia Tu ara mas Tavi<br />

Raribad. es midgomac calmxrivi da arasrulyofilia imdenad, ramdenadac maRali<br />

Semosavlis mqone adamiansac SeiZleba gaaCndes ukmayofilebis grZnoba da Tavs<br />

Raribad Tvlides. ufro srulyofilia mesame midgoma, romlis mixedviTac siRaribis<br />

qveS ara marto materialuri, aramed sulieri faqtorebis erToblioba igulisxmeba.<br />

materialurs cxadia sasursaTo da arasasursaTo samomxmareblo Rirebulebani<br />

gansaRvraven, xolo suliers _ momsaxureba. sabolood SeiZleba davaskvnaT, rom<br />

siRaribe aris Semosavlebis (fuladi da arafuladi) ukmarisoba adamianis<br />

fiziologiuri da sulieri arseboba-ganviTarebisaTvis saWiro minimalurad<br />

aucilebel materialur da sulier RirebulebaTa da momsaxurebis moxmarebisaTvis.<br />

am ganmartebaSi asaxulia adamianis rogorc fiziologiuri (sursaTi,<br />

tansacmeli, fexsacmeli, sacxovrebeli da sxv.), ise fsiqologiuri (imedi, Tanadgoma,<br />

siyvaruli, SiSi da sxv.) da socialuri (usafrTxoeba, Ppativiscema, wesrigi da sxv.)<br />

moTxovnilebani. Aqedan, cxadia, Tu qveyanaSi sufevs usamarTloba, ukanonoba, SiSis<br />

sindromi, adamianebi ver igrZnoben Tavs daculad da yovelgvari materialuri qoneba<br />

fuWia adamianis sulieri ganviTarebisaTvis. msoflio bankis debulebiT Raribad<br />

iTvleba pirovneba, romelsac dReSi Semosavali 2 aSS dolarze, xolo Ratakad _ Tu<br />

erT aSS dolarze naklebi aqvs.<br />

siRaribis statistikuri maCveneblebia: siRaribis done, siRrme da simwvave.<br />

siRaribis done ewodeba Raribi mosaxleobis xvedriT wonas mosaxleobis mTel<br />

ricxovnobaSi da gamoiTvleba formuliT k = n<br />

q , sadac q – Raribebis ricxovnobaa, n-<br />

mosaxleobis saerTo ricxovnoba.<br />

siRaribis absolutur zRvrad gamokvlevebiT miCneulia saarsebo minimumi. am<br />

ukanasknelSi ki gulisxmoben Sromisunariani asakis (15-dan 65 wlamde) mamakacis<br />

saarsebo minimums. siRaribis maCveneblebis gasaangariSeblad gamokvlevebSi<br />

gamoyenebulia, agreTve medianuri moxmarebis 60% da medianuri moxmarebis 40%,<br />

romlebsac uwodeben siRaribis fardobiT zRvrebs. medianuri moxmareba ki moxmarebis<br />

is sididea, romlis qvemoT anu mosaxleobis qvemo naxevari (50%) masze ufro<br />

naklebs moixmars, xolo meore naxevari anu zemo naxevari (50%) masze mets.<br />

127


siRaribis done zogadi maCvenebelia da ver axasiaTebs saarsebo minimumidan anu<br />

siraribis zRvridan RaribTa daSorebis manZils, amitom statistika angariSobs meore<br />

maCvenebels, romelsac ewodeba siRaribis siRrme.<br />

siRaribis siRrme axasiaTebs saarsebo minimumidan Raribi mosaxleobis saSualo<br />

( z yi<br />

)<br />

i1<br />

Semosavlis daSorebis manZils da gamoiTvleba formuliT: P =<br />

nz<br />

,<br />

sadac Z – saarsebo minimumia-siraribis zRvaria mocemul periodSi; y – Raribi<br />

mosaxleobis i- uri wevris Semosavlis sidide, n – mosaxleobis ricxovnoba mocemul<br />

qveyanaSi; nz – mTeli mosaxleobis siRaribis zrvris donis saerTo momarebaa.<br />

siRaribis siRrmis maCvenebelic ver iZleva siRaribis srulyofil suraTs,<br />

radgan gamokvlevis miRma rCeba TviT RaribTa Soris cxovrebis donis gansxvavebuli<br />

suraTi, imdenad ramdenadac Raribebis erTi nawili axlosaa saarsebo minimumTan da<br />

uaxloes periodSi qveynis ekonomikis winsvlasTan dakavSirebiT SeiZleba gadascildes<br />

am zRvars da saSualo mcxovrebTa zonaSi moxvdes, amavdroulad Raribebis meore<br />

nawili SeiZleba axlos iyos Ratakebisa da saerTod arafris mqone macxovrebelTa<br />

zonasTan. am zonasTan daaxloebis manZilis gasazomad, msoflio statistikur<br />

Teoriasa da praqtikaSi SemoRebulia mesame maCvenebeli, romelsac siRaribis simwvave<br />

ewodeba da gamoiTvleba formuliT: P =<br />

1 q<br />

z y<br />

<br />

n i1<br />

z<br />

2005 wels gamocemul statistikur weliwdeulSi naCvenebia, rom vardebis<br />

revoluciis Semdgomi periodis mxolod pirvel wels siRaribis done saqarTveloSi<br />

2.5 %-iT Semcirda. es monacemi niSnavs, rom siRaribis daZlevis samoqmedo gegma<br />

warmatebiT amoqmedda. magram igive analizi cxadyofs, rom RaribTa qveda fenaSi<br />

(medianuri moxmarebis 60 da 40 procentis mimarT) siRaribe vardebis revoluciis<br />

Semdeg ki ar Semcirda, aramed gaizarda kidec, rogorc donis, siRrmis, ise<br />

simwvavis mixedviT.<br />

siRaribis miRma saqarTveloSi 1997 wels cxovrobda 46,2%, 2000 wels-<br />

51,8%, 2003 wels_ 54,5%, xolo 2004 wels _ 52,0%. 1 Aqedan, cxadia, rom vardebis<br />

revoluciis ASemdgomi periodis saqarTveloSi pirvelive wels siRaribis done 2,5<br />

%-iT Semcirda. imave 2004 wlis manZilze siRaribis donis Sesaxeb saqarTvelos<br />

ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamentis mier 2006 wels<br />

gamocemul statistikis weliwdeulSi siRaribis donis Sesaxeb gaCnda axali cifrebi,<br />

romlebic gviCveneben, rom 2004 wlis pirvelive kvartalSi siRaribis donem Seadgina<br />

32,8% 2 , xolo 2004 wlisaTvis 35,7%, anu daaxloebiT orjer naklebi, vidre es<br />

naCvenebi iyo 2005 wels gamocemul statistikur weliwdeulSi.<br />

1 ix. saqarTvelos Sinameurneobebi 2003-2004 ww. statistikuri krebuli, Tb. 2005 gv. 152<br />

2 ix. saqarTvelos statistikuri weliwdeuli, 2006. gv.70<br />

i<br />

2<br />

<br />

<br />

<br />

q<br />

<br />

128


unebrivia, rom daismis kiTxva: ram gamoiwvia saqarTveloSi siRaribis donis<br />

orjer Semcireba?<br />

2004 wlis siRaribis absoluturi zRvari erTi Sromisunariani asakis<br />

mamakacze gaangariSebiT 151,7 laridan 84,3 laramde Semcirda. 1 xolo orjer<br />

Semcirebul saarsebo minimumTan mosaxleobis faqtobrivi Semosavlebis Sedarebam ki<br />

gamoiwvia saqarTveloSi siRaribis orjer Semcireba.<br />

saarsebo minimumi gamoiTvleba samomxmareblo kalaTis damatebiT gadasaxadebsa<br />

da Senatanebze. samomxmareblo kalaTa(minimumi) = sasursaTo kalaTa(minimumi) +<br />

arasasursaTo moxmareba + gaweuli momsaxurebis Rirebuleba. sasursaTo kalaTa<br />

ewodeba kvebis produqtebis im nakrebs, rac fiziologiuri normebis, maTi<br />

kaloriulobisa da sabazro fasebis mixedviT, minimalurad mainc saWiroa adamianis<br />

fizikuri arseboba ganviTarebisa da sicocxlisunarianobis SesanarCuneblad.<br />

sasursaTo kalaTis Rirebulebis gamoTvla xdeba moxmarebis fiziologiuri<br />

normebis gadamravlebiT sabazro fasebze. saarsebo minimumis gamoTvlisas<br />

mxedvelobaSi miiReba sasursaTo kalaTis Rirebuleba da is faqti, rom saarsebo<br />

minimumi erTi Sromisunariani asakis mamakacze gaangariSibiT TiTqmis orjer Semcirda.<br />

SeuZlebelia momxdariyo ise, rom ar Semcirebuliyo kvebis produqtebis moxmarebis<br />

fiziologiuri normebi.<br />

dReis.Tvis saqarTveloSi minimaluri sasursaTo kalaTis rekomendebuli<br />

Semadgenloba Sromisunariani mamakacisaTvis Seadgens 2300,0 kkalorias dRiuri<br />

moxmarebisaTvis.<br />

Tuki dinamikaSi ganvixilavT Sinameurneobebis samomxmareblo fulad xarjebs<br />

saSualod TveSi, SevamCnevT, rom sasursaTo nawarmze fuladi xarjebi sagrZnoblad<br />

maRali xvedri woniTaa warmodgenili, xolo ganaTlebaze, kulturasa da dasvenebaze<br />

fuladi xarjebis xvedri wona minimaluria. sxva xarjebis xvedri wilis TiTqmis<br />

ucvlelobis pirobebSi, sasursaTo nawarmze fuladi xarjebis xvedri wona<br />

samomxmareblo fulad xarjebSi mcirdeba da procentulad Seadgens: 2004 wels _<br />

53.6%-s, 2005 wels _ 50.4%, 2006 wels _ 50.6%, 2007 wels _ 48,3%, es<br />

monacemebi imis maniSnebelia, rom mosaxleobis cxovrebis done umjobesdeba. axla<br />

vnaxoT, Tu rogor icvleba sasursaTo nawarmze fuladi xarjebis xvedri wona<br />

mTlian xarjebSi. es monacemebi procentulad Semdegi saxisaa: 2004 weli _ 34.7%,<br />

2005 wels _ 35.0%, 2006 wels _ 35.4%, 2007 wels _ 35.1%. im fonze, roca<br />

siRaribis done mcirdeba, Seusabamobaa is faqti, rom sasursaTo nawarmze fuladi<br />

xarjebis xvedri wona mTlian xarjebSi TiTqmis uvlelia.<br />

Tuki gadavxedavT arasamomxmareblo fulad xarjebs, SevniSnavT, rom qonebis<br />

SeZenaze fuladi danaxarjebi mcirdeba da Seadgens: 2004 wels _ 7,5 mln lars<br />

1 ix. saqarTvelos Sina meurneobebi 2003-2004 ww, statistikuri krebuli, 2005w. gv. 150 da saqarTvelos<br />

ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis departamentis kvartaluri biuleteni, Tb. 2008, gv. 80.<br />

129


medianuri<br />

moxmarebis 60%-is<br />

mimarT<br />

medianuri<br />

moxmarebis 40%-is<br />

mimarT<br />

medianuri<br />

moxmarebis 60%-is<br />

mimarT<br />

medianuri<br />

moxmarebis 40%-is<br />

mimarT<br />

medianuri<br />

moxmarebis 60%-is<br />

mimarT<br />

medianuri<br />

moxmarebis 40%-is<br />

mimarT<br />

2005 wels _ 7,7 mln lars 2006 wels _ 6.0 mln lars 2007 wels_4,4 mln lari s.<br />

xolo maTi xvedri wona mTlian danaxarjebSi TiTqmis 0-s utoldeba, rac<br />

mosaxleobis arasaxarbielo finansur mdgomareobaze miuTiTebs. cxril 2-Si<br />

mocemuli Sinameurneobebis mTliani Semosavlebi (fuladi da arafuladi) erT sulze<br />

gaangariSebiT imaze metyvelebs, rom saSualod vardebis revoluciis Semdeg<br />

SinameurneobaTa Semosavlebi erT sulze aWarbebs saarsebo minimums, magram vnaxoT,<br />

ras warmoadgens es Tanxebi 1996 wlis ucvlel fasebSi gadayvaniT, deflatoris<br />

gamoyenebiT, rac udris 2,0-s. 2007 wels SinameurneobaTa saSualo Semosavlebi erT<br />

sulze gaangariSebiT Seadgens 115,2 : 2,0 = 57,6 lars, xolo saarsebo minimumi 105,0<br />

: 2,0 = 52,5 lars. laris dolarze gacvlis dRevandeli kursiT, saqarTveloSi<br />

SinameurneobaTa saSualo suladobrivi Semosavali Seadgens 57,6 : 1,65 = 34,9 aSS<br />

dolars, xolo saSualo momxmareblis saarsebo minimumi 52,5 : 1,65 = 31,8 aSS<br />

dolars. Tu gaviTvaliswinebT imas, rom msoflio bankis debulebiT Raribad iTvleba<br />

pirovneba, romelsac dReSi Semosavali 2 aSS dolarze, xolo Ratakad _ erT aSS<br />

dolarze naklebi aqvs, maSin saqarTveloSi yvela Sinameurneoba SemosavlebiT<br />

siRatakis zRvarzea, xolo saarsebo minimumi _ Ratakuri,<br />

siRaribis<br />

maCveneblebi<br />

cxrili 1. siRaribis maCveneblebi 1<br />

siRaribis done siRaribis siRrme siRaribis simwvave<br />

wlebi<br />

2004 24.6 10.9 8.1 3.4 4.0 1.7<br />

2005 24.1 10.1 7.6 3.1 3.6 1.5<br />

2006 23.3 9.4 7.2 2.8 3.3 1.3<br />

2007 21.3 9.2 6.9 2.7 3.2 1.3<br />

saqarTveloSi masobrivi siRaribis ganviTarebas safuZvlad udevs ekonomikis<br />

memkvidreobiT miRebuli CamorCeniloba gasuli saukunis 70-80-iani wlebidan. meore<br />

mTavari mizezi aris Tanamegobrobis sxva qveynebTan SedarebiT 90-ian wlebSi<br />

ekonomikis maRali tempebiT dacema, rac ganapiroba erTiani ekonomikuri sistemis<br />

moSlam, mokavSire qveynebTan kavSir-urTierTobis Sewyvetam da sxva mravalma<br />

subieqturma faqtorma: samoqalaqo omma, arasworma monetarulma da fiskalurma<br />

130


politikam, korufciis arnaxuli tempebiT ganviTarebam da sxva faqtorebma. Yovelive<br />

aman saqarTvelo miiyvana masobriv siRaribemde da saerTo krizisis ganviTarebamde.<br />

cxrili 2. SinameurneobaTa Semosavlebi erT sulze da saSualo<br />

momxmareblis saarsebo minimumi (lari): 2<br />

wlebi<br />

maCveneblebi<br />

SinameurneobaTa<br />

Semosavlebi erT sulze<br />

(lari)<br />

saSualo momxmareblis<br />

saarsebo minimumi (lari)<br />

Sromis unariani<br />

mamakacis saarsebo<br />

minimumi (lari)<br />

2004<br />

2005<br />

2006<br />

2007<br />

84.7<br />

92.3<br />

102.7<br />

115.2<br />

74.7<br />

84.9<br />

94.4<br />

105.0<br />

84.3<br />

95.8<br />

106.5<br />

118.6<br />

Tanamedrove msoflioSi mravalsaukunovani istoriis, uZvelesi, maRali<br />

kulturis, agreTve mdidari bunebriv-klimaturi da xelsayreli geopolitikuri<br />

mdebareobis mqone qveynebidan iSviaTobas warmoadgens saqarTvelo, Tumca gamorCeulia<br />

siRaribis maRali doniT. Cvens qveyanas SeuZlia sakuTari sanedleulo bazis<br />

maRalefeqtiani gamoyenebiT ara marto sakuTari moTxovnilebani daikmayofilos,<br />

aramed awarmoos da miawodos msoflio bazars maRalxarisxovani Rvino, Cai,<br />

citrusebi, xili, bostneuli, mineraluri wyali, marganeci, feradi liTonebi, saSeni<br />

masalebi, agreTve Tvalwarmtaci bunebiT SeuZlia msoflio turistuli mogzaurobaTa<br />

centri gaxdes.<br />

sabolood imeds gamovTqvamT, rom sabazro ekonomika adre Tu gvian gonivruli<br />

samTavrobo ekonomikuri politikis gatarebiT srulyofilad gamoiyenebs saqarTvelos<br />

mdidar bunebriv-klimatur pirobebs, agreTve xelsayrel geopolitikur mdebareobas,<br />

ganaviTarebs qveynis ekonomikas da mecnieruli kvlevebi warimarTeba ara siRaribis,<br />

aramed upiratesad xalxTa simdidris Sesaswavlad.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. b. gabiZaSvili, z.kirvaliZe _ siRaribis portreti saqarTveloSi, Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba, Tb., 2003 w.<br />

2. g. Tarxan-mouravi _ siRaribe gardamaval sazogadoebaSi, saqarTvelo, Tb., 1998 w.<br />

3. saqarTvelos Sinameurneobebi 2003-2004 ww. statistikuri krebuli. Tb. 2005 w.<br />

4. saqarTvelos statistikuri weliwdeuli, Tb. 2006 w.<br />

5. saqarTvelos Sinameurneobebi 2003-2004 ww. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros<br />

statistikis departamentis kvartaluri biuleteni, Tbilisi, 2008.<br />

131


mcire biznesis ganviTarebis donis faqtobrivi analizi 1<br />

gvanca dgebuaZe<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asoc. prof. T. Sengelia<br />

saqarTveloSi msoflios sxva qveynebis msgavsad mimdinare periodSi finansurekonomikuri<br />

krizisia. aseT viTarebaSi qveynisTvis sasicocxlod aucilebelia<br />

arsebuli samuSao adgilebis SenarCuneba da axlis Seqma. arsebobs mosazreba, rom am<br />

situaciaSi mniSvnelovania mcire biznesis masobrivi formireba da ganviTareba.<br />

mcire biznesis ganviTarebas saqarTveloSi xangrZlivi istoria ar gaaCnia,<br />

marTalia, XIX saukunis dasawyisisTvis iyo biznesis warmoebis niSnebi,(viTardeboda<br />

xelosnoba, vaWroba, mevenaxeoba) magram qveynis bolSekikur mmarTvelobaze<br />

daqvemdebarebam erTianad CaaxSo yvelanairi perspeqtiva, vinaidan sabWoTa kavSirSi<br />

mewarmeoba miuRebeli saqmianoba gaxldaT, mewarmeebi represiebis obieqtebi xdebodnen.<br />

1991-1994 wlebSi marTalia, qveyanam damoukidebloba moipova, magram samoqalaqo<br />

dapirispirebebma da destabilizaciam SeuZlebeli gaxada biznesis warmoeba. 1995<br />

wlidan nel-nela, kus nabijebiT qveyanaSi biznes garemos Camoyalibeba daiwyo, Tumca<br />

korufciis manqanam da energo krizisma gamoricxa misi Semdgomi ganviTareba.<br />

situacia Seicvala 2003 wlidan, axali mTavrobis pirobebSi qveyanaSi SesaZlebeli<br />

gaxda jansaRi biznes garemos Camoyalibeba, gatarda reformebi da arsebuli<br />

kanonmdeblobisa da sagadasaxado sistemis pirobebSi gamartivebulia, mcire biznesis<br />

wamowyeba da warmeoba. zemoTqmulidan gamomdinare, wesiT, saqarTveloSi mcire<br />

biznesi swrafi tempiT unda viTardebodes.<br />

miuxedavad am faqtisa, qyeyanaSi mcire biznesis ganviTareba aradamakmayofilebelia,<br />

saqarTveloSi mcire da saSualo biznesSi dasaqmebulia mTlian dasaqmebulTa<br />

25%, massin rodesac inglisSi igive maCvenebeli 49%-s Seadgens, xolo<br />

germaniaSi- 80%-s. ra aris amis mizezi?<br />

rasakvirvelia, es kompleqsuri problemaa da erT mizezs ar micavs, magram me<br />

gadavwyviete yuradReba, erT-erT maTganze gamemaxvilebina. vinaidan am dargis ganviTareba<br />

metwilad sazogadoebis iniciativazea damokidebuli, logikuria, problema swored<br />

aq veZioT. arsebobs mosazreba, rom sazogadoebis umetesi nawili ufrTxis saku-<br />

Tari saqmis wamowyebas, maT urCevniaT, monawileoba miiRon sxvisi produqtis warmoebaSi,<br />

vidre sakuTari riskis fasad akeTon biznesi. amboben, rom es jer kidev sab-<br />

WoTa kavSiris gamoZaxilia, vinaidan, kerZo mewarme didi xnis ganmavlobaSi oficialurad<br />

sazogadoebisaTvis miuRebel pirad iTvleboda, am xelovnurma stereotipma,<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna ` biznesis administrirebis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />

daimsaxura saprizo adgili, xolo studentTa 69-e sauniversiteto konferenciaze II adgili.<br />

132


daaSora sazogadoebis farTo masebi biznes garemos, konkretulad ki daaknina maTi<br />

riskis sferoSi moqmedebis unarCvevebi. Sedegad, sazogadoeba gaxda ufro damokidebuli<br />

sxvaTa Sromis nayofierebaze, Sesabamisad, saWiro aRar iyo damoukidebeli<br />

SemoqmedebiTi azrovnebis pirobebSi, sakuTari qonebis fasad produqtis an momsaxurebis<br />

Seqmnis aucilebloba, anu riskze wasvla. sazogadoebaSi damkvidrda cru<br />

warmodgena realur cxovrebaze. bevri miiCnevs, rom Cveni qveynis mosaxloebas kvlav<br />

mcdari Sexeduelba aqvs biznesze da ar Seucvnia misi WeSmariti xibli, amitom moqalaqeebi<br />

mxolod maSin iwyeben mewarmeobas, roca Semosavlis sxva wyaro ar gaaCniaT.<br />

am problemis ukeT Sesaswavlad me Cavatare gamokiTxva-mokvleva. Cems mier, gamoikiTxa<br />

mcire biznesiT dakavebuli 145 mewarme, romlebic ewevian sxvadasxva saqonlisa<br />

da momsaxurebis warmoebas, TioToeulma maTganma Seavso Cems mier specialurad<br />

momzadebuli kiTxvari.<br />

gamokiTxuli mewarmeebis 27% biznes saqmianobas ramdenime Tvea eweva (0-dan 1<br />

wlamde), naxevari, anu 50% ,samewarmeo saqmanobiT dakavebulia 1-dan 5-wlamde vadiT<br />

da mxolod 23% gamokiTxulebisa marTavs sakuTar sawarmos 5-welze meti droiT.<br />

(ixileT diagrama #1)<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

1<br />

2<br />

3<br />

Series1<br />

1. 0-dan 1 wlamde<br />

2. 1-dan 5 wlamde<br />

3. 5 da meti weli<br />

diagrama #1<br />

Seswavlili sawarmoebis 67%-Si dasaqmebulia 1-dan 5 kacamde, 23%-Si<br />

msaxurobs 5-dan 10-mde moqalaqe da firmaTa mxolod 10%-Si gvxvdeba 10-ze meti<br />

muSa. (ixileT diagrama #2)<br />

133


1<br />

2<br />

3<br />

1. 1-dan 5 kacamde<br />

2. 5-dan 10 kacamde<br />

3. 10-ze meti kaci<br />

diagrama#2<br />

rogorc aRmoCnda Cems mier gamokiTxuli mewarmeebis 73%-sTvis es saqmianoba<br />

Semosavlis erTaderT wyaros warmoadgens da mxolos 27%-s aqvs sxva finansuri<br />

saxsrebis moZiebis SesaZlebloba (ixileT diagrama #3).<br />

aris Tu ara es saqmianoba Tqveni Semosavlis erTaderTi wyaro?<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

Series1<br />

0<br />

1 2<br />

1. diax<br />

2. ara<br />

diagrama #3<br />

me vTxove mewarmeebs SeefasebinaT maTi sawarmos efeqturoba da Semdegi suraTi<br />

miviRe (ixileT diagrama#4).<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

Series1<br />

0<br />

1 2 3 4 5 6 7 8<br />

134


1.gamorCeuli;<br />

2.Zalian maRali;<br />

3. maRali;<br />

4.normaluri;<br />

5.misaRebi;<br />

6.damakmayofilebeli;<br />

7.aradamakmayofilebeli;<br />

8.uimedo situacia.<br />

diagrama #4<br />

CemTvis Zalian saintereso iyo imis garkveva, Tu ramdenad Seesabameba<br />

mwamroeblis ganaTleba mis saqmianobas. Cem mier gamokveluli sawarmoebis mixedviT<br />

aseTi suraTi miviRe (ixileT diagrama #5).<br />

3<br />

33%<br />

1<br />

44%<br />

2<br />

23%<br />

1.sruliad Seusabamo;<br />

2.sruliad Sesabamisi;<br />

3.nawilobriv Sesabamisi.<br />

diagrama #5<br />

e.i mewarmeebis 23% miiCnevs rom maTi ganaTleba absoluturad Seesabameba maT<br />

saqmaonobas(anu isini ekonomistebi arian) 44%-ma mipasuxa,rom isini srulebiT ar<br />

Seesabamebian maTsave saqmonobas da gamokiTxulTa 33% fiqrobs, rom maTi ganaTleba<br />

nawilobriv Seesabameba sawarmos mmarTvelis funqcias.<br />

Zalze saintereso tendenciis maCvenebelia mewarmeebis pozicia maTi saqmianobis<br />

gafarToebis perspeqtivasTan dakavSirebiT. gamokiTxulTa 78% saerTod ar gegmavs<br />

warmoebis raime formiT gafarToebas, mewarmeTa 16% gegmavs warmoebis moculobis<br />

zrdas, Tumca ar icis ra gziT miaRwevs amas da mxolos 6% mewarmeebisa gegmavs<br />

saqmoanobis gafarToebas ukve gawerili gegmiT (ixileT diagrama #6).<br />

135


1<br />

2<br />

3<br />

1.dagegmilia (gawerili gegmiT)<br />

2. gegmav<br />

3. ar gegmavs<br />

diagrama #6<br />

sabolood, zemoT aRwerili kvleva cxadyofs, rom mwarmoebelTa absoluturi<br />

umravlesobis saqmianoba emyareba primitiul logikas_ `mTavaria gavasaRo~.. maTTvis<br />

mTavar mizans warmoadgens arsebuli produqciis gasaReba da mogebis miReba, Semdgom<br />

aRar fiqroben mogebis nawilis kvlavwarmoebaSi gaSvebaze da winaswar ar gegmaven<br />

sawarmos funqcionirebas. amis naTeli dasturi isaa, rom gamokiTxuli mewarmeebis<br />

67% miiCnevs, rom dagegmva maTi sawarmosTvis ar aris saWiro.<br />

aRsaniSnavia, rom kvlevaSi monawile mewarmeebi ver erkvevian maT mier gaweuli<br />

xarjebis procentul maCveneblebSi, anu isini ar axdenen maTi saqmianobis analizs.<br />

aseT monacemebs erT daskvnamde mivyavarT, mwarmoebelTa absoluturi umravlesoba ar<br />

aris bolomde garkveuli maTi sawarmos SesaZleblobebSi da maTi gaTvlebi emyareba<br />

moklevadian periods.<br />

Cveni mxridan logikuri iqneba mcire biznesis ganviTarebis gzebis moZieba im<br />

qveynidan, romelic am mxriv yvelaze warmatebulia, es udavod, amerikis Seertebuli<br />

Statebia, romelic gvevlineba kidec mcire biznesis warmoebis fuZemdeblad.<br />

amerikis SeerTebul Statebi funqcianorebs organizacia „mcire biznesis<br />

administracia” romelic amerikis kongresma 1953 wels daaarsa. mis xelmZRvanels<br />

niSnavs qveynis prezidenti da amtkicebs senati. mTel qveyanaSi funqcionirebs am<br />

organizaciis 1000-mde filiali sadac 50-mde saxis programa funqcionirebs.erT-erT<br />

mTavar saqmianobad iTvleba sainformacio mxardaWera da gadamzadeba.sxvadasxva<br />

filialebSi mimdinareobs treiningebi da konsultaciebi, romlebic aerTianeben 10<br />

000-ze met yofil da axlad daarsebul sawarmos.aseve arsebobs individualuri<br />

midgomis konsultaciis da daxmarebis programebi.am organizaciis funqcionirebis<br />

mTavari mizani mewarmeebis mewarmeobiTi potencialis amaRlebaa, vinaidan gamocdilebis<br />

ar arsebobis da sxvadasxva problemis gauTvaliswineblobis gamo aSS-Si yovelwliurad<br />

axladgaxsnili sawarmoebis 85% kotrdeba.<br />

136


miuxedavad imisa, rom saqarTveloSi arsebobs patar-patara sakonsultacio<br />

jgufebi, (`mcire biznesis ganviTarebisa da xelSewyobis centri~, `evropis<br />

rekonstuqciisa da ganviTarebis banki~, `saqarTvelos sawarmoTa xelSewyobis proeqti~,<br />

`saerTaSoriso Tanamegobrobis daxmarebis fondi~, `Ria sazogadoeba saqarTvelos<br />

fondi~ da sxva) isini ar atareben masStabur xasiaTs da mcire mewarmeebi<br />

umravles SemTxvevaSi ar arian informirebulni maTi saqmianobis Sesaxeb, amitom, Cemi<br />

azriT, idealuri iqneboda Tu CvenTanac Seiqmneboda amerikuli organizaciis msgavsi<br />

saxelmwifo organo, romelic masiurad gauwevda propagandas mcire biznesis warmoebas,<br />

mosaxleobas daanaxvebda Tavisufali bazris pirobebSi biznesis warmeobis<br />

WeSmarit xibls da xelmisawvdomi iqneboda nebismieri msurvelisTvis, gauwevda maT<br />

informaciul mxardaWeras, Cautarebda treiningebs, konsultaciebs, izrunebda maTi<br />

kvalifikaciis amaRlebaze. Sedegad moqalaqeebi informirebulebi, momzadebulebi,<br />

gaazrebulad wamoiwyebdnen sakuTar mcire bizness da Sesabamisad maTi saqmianoba<br />

gacilebiT produqtiuli da efeqturi iqneboda.<br />

mniSvnelovania, am organizaciam itvirTos analitikuri koreqtirebis funqcia<br />

arsebuli kanonmdeblobis daxvewis rekomendaciebis gawevis mizniT, rac gulisxmobs<br />

msoflios saukeTeso praqtikis moZiebas da maT morgebas qarTul realobaze,ara<br />

principiT copy and paste aramed adaptirebuli modeliT da sqemebiT.<br />

137


fiWuri kavSirgabmulobis biznesi saqarTveloSi 1<br />

lana sulakaZe<br />

salome vaSakiZe<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asoc. prof. g. erqomaiSvili<br />

saqarTveloSi fiWuri kavSirgabmulobis biznesi nela, magram stabilurad<br />

viTardeba. amJamad mobiluri kavSirgabmulobis bazarze sami komunikaciuri<br />

organizacia funqcionirebs: `jeoseli”, `magTi” da `bilaini”. maTgan `jeoseli” da<br />

`magTi” ori umsxvilesi mobiluri satelefono operatori kompaniaa. `magTis”<br />

organizaciis abonentebi Seadgenen 1900000_s, xolo `jeoselis” _ 2000000<br />

momxmarebels, rac ganapirobebs maT mier bazris monopolizebas. mesame moTamaSe _<br />

`bilaini” bazarze 2005 wels gamoCnda da 280000 abonentiT qarTuli fiWuri<br />

kavSirgabmulobis bazarze aminds jerjerobiT ver cvlis.<br />

warmovadginoT “magTis’, “jeoselisa” da “bilainis” xvedriTi wona bazarze (ix.<br />

diagrama 1)<br />

2500000<br />

2000000<br />

1500000<br />

1000000<br />

Series1<br />

500000<br />

0<br />

magti jeocell beline<br />

Ddiagrama 1. `magTis~, `jeoselisa~ da `bilainis~ xvedriTi wona bazarze.<br />

aqedan naTlad Cans `magTisa” da `jeoselis” TiTqmis Tanabari konkurencia.<br />

jeoseli (Geocell) 1996 wlis seqtembridan Cndeba saqarTveloSi, rogorc pirveli<br />

GSM operatori.<br />

jeoselma 1997 wlis 15 marts ganaxorciela pirveli mobiluri zari da mas<br />

Semdeg ganagrZobs warmatebul funqcionirebas saqarTvelos komunikaciur bazarze. man<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `biznesis administrirebis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />

daimsaxura saprizo adgili.<br />

138


pirvelma danerga saqarTvelos bazarze inovaciuri servisebis umravlesoba. is gaxda<br />

aRiarebuli kompania da 11 wlis manZilze mravali prizi da sigeli miiRo sxvadasxva<br />

damsaxurebisTvis.<br />

kompania daarsebis dRidanve zrunavs Tavisi abonentebisTvis maqsimaluri<br />

komfortis Seqmnaze da mudam cdilobs, srulyofilebamde daxvewos sakuTari<br />

momsaxureba.<br />

jeosels didi wvlili Seaqvs qveynis ekonomikis aRmavlobis saqmeSi, rogorc<br />

erT-erTi msxvili gadamxdeli. kompania droulad ixdis gadasaxadebs saqarTvelos<br />

biujetSi da xels uwyobs mis Sevsebas. dRemde kompaniam ukve ganaxorciela 315<br />

milionis investiciebi, xolo samomavlod igegmeba am cifris 465 milion laramde<br />

gazrda. am moqmedebebiT kompania xels uwyobs moqalaqeebis dasaqmebas da Sesabamisad<br />

qveynis ganviTarebas. is qmnis axal samuSao adgilebs da dasaqmebuli yavs 4000-ze<br />

meti adamiani.<br />

jeoselis strategiis erT-erTi sagulisxmo mimarTulebaa uangaro<br />

qvelmoqmedeba da mecenatoba. kulturis, ganaTlebisa da sportis mxardaWera –<br />

jeoselis savizito baraTia. kompanias Tavisi arsebobis manZilze asobiT<br />

gaxmaurebuli socialuri proeqti ganuxorcielebia, rac misTvis erTgvar reklamasac<br />

warmoadgens<br />

mobiluri kavSirgabmulobis kompania Sps “magTikomi” daarsda 1996 wlis<br />

TebervalSi, xolo komerciuli saqmianoba daiwyo 1997 wlis seqtembridan. D<br />

dReisTvis magTikomis mflobelebi arian amerikuli kompaniebi International Telcell<br />

Celular LLC da Telcell Wireless LLC.<br />

2006 wlis zafxulSi kompania, GSM-momsaxurebis srul speqtrTan erTad,<br />

pirvelad saqarTveloSi uzrunvelyofs mesame Taobis servisebis momsaxurebas:<br />

maRalsiCqariani interneti, videozari da mobiluri televizia.<br />

2008 wels magTikomi gacda mobiluri kavSiris farglebs, CDMA-450<br />

standertis qseli gamarTa da axali brendis – magTi fiqsis saSualebiT,<br />

saqarTvelos mosaxleobas fiqsirebuli, usadeno satelefono kavSiri da internet<br />

momsaxureba SesTavaza.<br />

rac Seexeba magTikomis meore brends: “bals”. misi gaSveba moxda 2005 wlis<br />

18 ivliss. baliT sargeblobs Zalian bevri adamiani, radgan am brendma moipova didi<br />

popularoba sazogadoebaSi. bali aris gankuTvnili yvelanairi adamianisTvis, rogorc<br />

axalgazrdebisTvis aseve saqmiani xalxisTvis. bals gaaCnia Tanamedrove servisi da<br />

aris yvelaze xelmisawvdomi.<br />

`magTikomis~ sakontrolo paketis mflobelia kompania `selfordi~, romelmac<br />

aqciebi amerikuli `metromediisgan~ 2007 wels SeiZina. mas hyavs 1 700 000_ze meti<br />

abonenti da is faravs saqarTvelos teritoriis 97%_ze mets. amJamad saqarTvelos<br />

139


masStabiT funqcionirebs `magTis~ 43 ofisi. 10 wlis ganmavlobaSi `magTikomma~ saqarTvelos<br />

ekonomikaSi daaxloebiT 46 185 000 lari Seitana.<br />

magTis erT-erTi warmatebuli partniori kompaniaa saqarTvelos banki. maT aqvT<br />

erToblivi produqti gamoSvebuli – Magti Card. am baraTis saSualebiT<br />

momxmarebels SeuZlia mudmivad isargeblos uprocento kreditiT.<br />

wels magTikomma abonentebs siaxle momsaxurebis ofisebis mxrivac SesTavaza,<br />

rac imaSi mdgomareobs, rom momxmareblebs ukve kompaniis moZravi ofisebi emsaxurebaT.<br />

oTxi srulfasovani ofisi `borblebze~ mTeli saqarTvelos masStabiT, regularulad<br />

moZraobs im dasaxlebul punqtebSi, sadac kompanias momsaxurebis stacionaluri<br />

ofisi araaqvs. aseTi ofisi am dReebSi Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />

maRliv korpussac moevlina.<br />

paralelurad, magTikomi mTeli wlis ganmavlobaSi abonentebs aqtiurad sTavazobda<br />

sxvadasxva aqciebsa da ganaxlebul servisebs. gansakuTrebiT saintereso winadadebebi<br />

SesTavaza kompaniam sxvadasxva profesiis adamianebs. kerZod ki, Seiqmna klubebi<br />

masmediis warmomadgenlebisTvis, medikosebisTvis, jariskacebisa da Zalovani<br />

struqturebis TanamSromlebisTvis, fermerebisa da agraruli sferos warmomadgenlebisTvis.<br />

yvela am profesiis abonents saSualeba aqvs klubSi gawevrianebis SemTxveva-<br />

Si momsaxurebis gansakuTrebuli pirobebiT isargeblos.<br />

2008 wlis 15 dekembris monacemebiT, magTikoms arsebobis manZilze qveynis<br />

ekonomikaSi 700 milioni lari aqvs Setanili. rogorc kompaniaSi acxadeben, am<br />

maCveneblebiT 2002 wlidan magTikomi ucvleli lideria.<br />

saqarTvelosa da evropaSi magTikomma pirvelma danerga Push-to-Talk<br />

teqnologia (2004), xolo 2006 wlis ivnisidan – mesame Taobis servisebi. kompaniam<br />

2008 wlis noemberSi daasrula saxelmwifo struqturebisTvis erTiani<br />

sakomunikacio qselis Seqmnaze muSaoba da masSi sxvadasxva uwyebisa da saministros<br />

400-ze meti obieqti CarTo.<br />

bilaini axlad Seqmnili inovaciuri kompaniaa, romelic miznad isaxavs<br />

momxmareblis survilebis maRali xarisxiT dakmayofilebas. igi iyo pirveli,<br />

romelmac bazarze danerga yvelaze dabali satarifo gegmebi.<br />

bilainma saqarTveloSi SemosvlisTanave gadadga sakmaod gambedavi da erTi<br />

SexedviT axladSeqmnili kompaniisTvis wamgebiani nabiji, rac gamoixata imaSi, rom man<br />

momxmareblis mosazidad bazars SesTavaza warmoudgenlad dabali 2 TeTriani tarifi<br />

Siga qselSi sasaubrod.<br />

2008 wels bilainma abonentebs ramdenime axali momsaxureba SesTavaza, maT<br />

Soris, xmovani fosta-`Cemi melodia”, romelic standartuli zumeris nacvlad<br />

abonentis mier arCeuli melodiis Canacvlebas gulisxmobs.<br />

bilaini dafarvis zonebs zrdis da is ukve saqarTvelos yvela regions<br />

moicavs. amJamad kompaniis signali raWaSic vrceldeba. ukanaskneli Tveebis<br />

140


ganmavlobaSi bilainma ramdenime aTeuli axali sabazo sadguri gauSva. regionebis<br />

aTvisebasTan erTad aqtiurad mimdinareobs signalis xarisxis gaumjobesebac. rogorc<br />

bilainSi acxadeben, kompania am periodisTvis saqarTvelos 90%-s faravs da 10<br />

regionSia warmodgenili.<br />

aRniSnuli organizaciebidan jeoselma da magTikomma TiTqmis erTdroulad<br />

daiwyes bazarze damkvidreba, xolo bilaini jer-jerobiT axlad Seqmnili<br />

organizaciaa da is Zlier konkurentad ver gvevlineba. bilainma saqarTvelos bazarze<br />

damkvidreba moaxerxa dabali tarifebiT, magram aman Tavdapirvelad uaryofiTad<br />

imoqmeda mis finansur mdgomareobaze. `jeoseli” da `magTi” lideri kompaniebi arian.<br />

satarifo gegma orives daaxloebiT msgavsi aqvT da amiT erTmaneTs uweven Tanabari<br />

SesaZleblobis konkurencias. es faqti dadebiTad moqmedebs momxmareblis<br />

interesebze, radgan konkurenciis gamo tarifebi mcirdeba da xelmisawvdomi xdeba<br />

yvela adamianisTvis.<br />

jeoselsa da magTikoms bilainisagan gansxvavebiT mravali inovaciuri servisi<br />

aqvT danergili. magTikoms ufro meti filiali aqvs saqarTvelos teritoriaze,<br />

vidre danarCenebs, mxolod mcirediT CamorCeba jeoseli.<br />

bilainis erT-erTi upiratesobaa dabali tarifebi saerTaSoriso zarebze<br />

sxvadasxva qveynebSi, rogoricaa ukraina da ruseTi. aseve is aZlevs Tavis<br />

momxmareblebs imis saSualebas, rom dabal fasebSi gaagzavnon MMS.<br />

ganxiluli kompaniebis dafarvis zona saqarTveloSi aseTia (ix. Ddiagrama 2)<br />

dafarvis zona<br />

magti geocell beeline<br />

90%<br />

99%<br />

95%<br />

Ddiagrama 2. `magTis~, `jeoselisa~ da `bilainis~ dafarvis zona saqarTveloSi<br />

2008 wlis agvistoSi saqarTveloSi ganviTarebulma movlenebma mniSvnelovani ziani<br />

miayena qarTul bizness. miuxedavad amisa qarTuli fiWuri kavSirgabmulobis bazars<br />

funqcionireba ar Seuwyvetia, piriqiT man mniSvnelovani roli iTamaSa<br />

dazaralebulTa dasaxmareblad. magaliTisaTvis: agvistos tragikul movlenebTan<br />

141


dakavSirebiT “jeoseli” aqtiurad CaerTo iZulebiT gadaadgilebulTa daxmarebis<br />

procesSi. kompaniam patronaJi gamoacxada Tbilisis 103_e sajaro skolaSi<br />

ganTavsebul devnilebze da isini uzrunvelyo sxvadasxva sayofacxovrebo nivTebiT.<br />

garda amisa, SemoRebul iqna specialuri tarifi, romlis farglebSic yvela devnili<br />

wuTSi 9 TeTrad saubrobs. aseve კომპანია ”მაგთიკომმა” ამ მიზნით სპეციალური<br />

ნომერი 200399 აამოქმედა. აღნიშნულ ნომერზე დარეკვა შეუძლიათ ”მაგთისა”<br />

და”ბალის” აბონენტებს, ზარის ღირებულება 1 ლარია, დაგროვილ თანხას კი<br />

კომპანია დევნილთა დახმარების ფონდში გადარიცხავს. am ori kompaniisgan<br />

gansxvavebiT “bilains” araviTari saqvelmoqmedo aqcia ar ganuxorcielebia. amasTanave,<br />

saomari moqmedebebis dros kompania “bilaini” sruliad ver uzrunvelyofda<br />

momxmarebelTa komunikacias.<br />

saqarTvelos fiWuri kavSirgabmulobis bazris Seswavlis safuZvelze SegviZlia<br />

ganvsazRvroT, rom sworad Sedgenilma marketingulma strategiam, qvelmoqmedebam<br />

da momxmarebelze gaTvlilma aqciebma uzrunvelyo am samidan ori kompaniis warmateba<br />

bazarze. Tavdapirvelad SeTavazebulma dabalma tarifma mniSvnelovnad daazarala<br />

`bilaini~. garda amisa, igi bazarze axali Semosulia, amitomac ver uwevs Tanabar<br />

konkurencias `magTisa~ da `jeoselis~ brendebs.<br />

Aamgvarad, miuxedavad ekonomikuri da finansuri krizisisa, sxva dargebisgan<br />

gansxvavebiT, fiWuri kavSirgabmulobis biznesi saqarTveloSi warmatebiT<br />

funqcionirebs.<br />

142


globaluri finansuri krizisi da misi gavlena<br />

saqarTvelos finansur sistemaze 1<br />

irakli xubua<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xeml: asoc. prof. lela baxtaZe<br />

globaluri finansuri krizisi jerjerobiT msoflioSi yvelaze aqtualur<br />

Temad rCeba. msoflio finansuri krizisi 2007 wlis zafxulSi aSS-is ipoTekuri<br />

dakreditebis bazarze dawyebuli krizisis Sedegia. aRniSnuli ganapiroba aSS-Si 2001<br />

wlis 11 seqtembers momxdarma saSinelma teraqtma. tempdakarguli ekonomikis<br />

stimulirebisaTvis FED-is (aSS-s centraluri banki) mier zRvarsgadasulma<br />

monetarulma eqspansiam, rasac logikurad ekonomikis yvela seqtorSi saprocento<br />

ganakveTebis Semcireba mohyva. kerZod, mTavari saprocento ganakveTi (sadiskonto<br />

ganakveTi) 2001 wels arsebuli 3.5%-dan 2003 wlisaTvis 1%-mde daeca da ase<br />

metismetad didi xnis ganmavlobaSi SenarCunda. amas daemata bankebisa da sakredito<br />

organizaciebis mier momxmarebelTa ricxvis gazrdis mizniT, msesxeblebisTvis<br />

standartuli moTxovnebis gamartiveba _ msesxeblebs Tanamonawileoba ar<br />

moeTxovebodaT. Sedegad sesxi misces gadaxdisuunaro Ffenas, mxolod im varaudiT,<br />

rom qoneba, romelsac isini sesxiT iZendnen stabilurad gaZvirdeboda. bankebi,<br />

romlebic amgvar kreditebs gamoyofdnen, male Tavadac dasWirdebodaT fuli, ris<br />

gamoc aRniSnuli sesxebis ufro msxvili bankebisaTvis “miyidvas” axdendnen. es<br />

ukansknelni ki uSvebdnen obligaciebs, romlebic am ipoTekuri kreditebiT iyo<br />

uzrunvelyofili. cxadia, obligaciebs ericxebodaT procenti da mohqondaT<br />

sargebeli TavianTi mflobelebisaTvis. amasTan, isini spekulaciis saganic xdebodnen.<br />

2006 wels ipoTekuri kreditiT uzrunvelyofil obligaciebs soliduri<br />

mogeba mohqondaT mesakuTreebisaTvis _ wliurad 9-11%-is odenobiT. amitom bankebis<br />

umravlesoba siamovnebiT abandebda saxsrebs aRniSnul aqtivebSi. Aamrigad, Seiqmna<br />

finansuri piramida, romlis safuZvels warmoadgenda uZravi qoneba. sinamdvileSi ki,<br />

aSS-Si fasebi uZrav qonebaze 20%-iT Semcirda, rasac daemata navTobsa da sursaTze<br />

fasebis zrda. Sedegad sul ufro met msesxebels gauWirda kreditis momsaxureba,<br />

ramac aSS-s bankebis gakotreba gamowvia. es krizisi, ra Tqma unda, gadaedo<br />

amerikasTan mWidrod dakavSirebul evropas, saidanac is danarCen msoflioSi<br />

gavrcelda.<br />

evropaSi pirvelad didi britaneTis sabanko bazari dazaralda. mas Semdeg, rac<br />

inglisis centralurma bankma didi britaneTis sididiT mexuTe ipoTekur banks<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `finansebis, sabako saqmisa da dazRvevis ~ sakaTedro studentur<br />

konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />

143


Northern-Rock likvidobis SesanarCuneblad Tanxa gamouyo, meanabreebma CaTvales<br />

rom banks gakotreba emuqreboda da TiTqmis 2 mlrd girvanqa-sterlingi moxsnes<br />

angariSidan. amis gamo banks seriozuli finansuri problemebi Seeqmna, evropis<br />

safinanso bazarze ki aJiotaJi daiwyo _ msxvili bankebis aqciaTa fasi daeca.<br />

zogierTi eqsperti krizisis mizezad farTod gavrcelebul derivativebs,<br />

kerZod e.w. “sakredito defoltur svops” asaxelebs. Tumca, Cveni azriT, aRniSuli<br />

svopis “kraxi” msesxebelTa mxridan valdebulebebis masobrivad Seusruleblobam<br />

ganapiroba, rasac, erTi mxriv, navTobsa da sursaTze fasebis zrda iwvevda, ris<br />

Sedegadac msesxeblebs gaezardaT mimdinare xarjebi da ver SeZles sesxebis<br />

momsaxureba. meore mxriv, ki, fasebi uZrav qonebaze romlis garantiiTac bankebi<br />

sesxebs gascemdnen, imdenad daeca, rom igi ZiriTad Tanxasac ver aanazRaurebda. am<br />

ori faqtoris mizezs ki warmoadgenda iafi fuli. amasTan pirvelad swored im<br />

bankebis aqciebze Semcirda fasebi, romlebic ipoTekuri kreditiT uzrunvelyofil<br />

obligaciebs gamoscemdnen. realur ekonomikaze krizisis Sedegebi 2008 wlis<br />

oqtombeSi makroekonomikuri maCveneblebis gauaresebaSi gamoixata. kerZod, aSS-Si<br />

umuSevrobam 6.5%-s miaRwia, rac yvelaze maRali maCvenebelia ukanaskneli 14 wlis<br />

ganmavlobaSi. umuSevrobis donem evrozonis qveynebSi 7.7% Seadgina. umuSevrobis<br />

yvelaze maRalma donem espaneTSi _ 12,8% miaRwia, rac Tavis mxriv, krizisis Sedegad<br />

samSeneblo industriaSi zrdis tempebis mniSvnelovanma vardnam da turistebis<br />

raodenobis klebam ganapiroba. aRsaniSnavia isic, rom CineTSi daaxloebiT 4-5%-iT<br />

Semcirda mTliani Siga produqtis zrdis tempi.<br />

krizisis Sedegad, 2007 wlis seqtembidan dRemde, amerikis FED-ma saprocento<br />

ganakveTi 3-jer daswia, garda amisa, gaamartiva dakreditebis programa. amerikul<br />

bankebs likvidobis problemis dasaZlevad, finansuri resursebis mozidva rom<br />

SesZlebodaT, aSS-s mTavrobam investorebs qveynis bankebis aqciaTa 33%-is Sesyidvis<br />

ufleba misca, rac adre akrZaluli iyo. amasTan, ukve imave wlis dekemberidan FEDma<br />

amerikul bankebs saSualeba misca misagan aeRoT sesxi vinaobis gaumJRavneblad. am<br />

mxriv kidev ufro Sors wavida evropis centraluri banki, romelmac 2008 wlis 18<br />

ianvars 348,6 mlrd dolaris sesxi gasca sabazroze gacilebiT ufro dabali<br />

saprocento ganakveTiT. gansakuTrebiT aRsaniSnavia 2008 wlis 3 oqtombers, aSS-is<br />

kongresSi gamarTuli sxdoma, romelzec senatma, ukve yofili finansTa ministris,<br />

henri polsonis mier ekonomikuri stabilurobis mizniT SemuSavebuli antikrizisuli<br />

gegma daamtkica, romlis gansaxorcieleblad 700 mlrd dolari gamoiyo, amasTan<br />

depozitebze sadazRvevo limiti droebiT 100 aTasidan 250 aTasamde gaizarda<br />

(evrokavSirSi ki-20 aTasidan 50 aTas evromde). depozitebis federalur sadazRvevo<br />

kompanias ufleba mieca, SeuzRudavad esargebla finansTa saministros fondebiT.<br />

amoqmedda 150 mlrd dolaris moculobis sagadasaxado SeRavaTebi, romliTac<br />

sargebloben mcire biznesis warmomadgenlebi, erT da met Sviliani ojaxebi da<br />

144


ukanasknel periodSi stiqiuri ubedurebiT dazaralebulni. am gegmis yvelaze<br />

mniSvnelovan punqts warmoadgenda is, rom unda momxdariyo bankebis<br />

rekapitalizacia wilSi Sesvlis gziT. saxeldobr, bankebis mier gamoSvebul<br />

privilegirebul aqciebs saxelmwifo SeiZenda. aseve oqtomberSi safrangeTSi<br />

gamarTul samitze, evrozonis liderebma miiRes CarCo xelSekruleba, romlis<br />

Sesabamisad evropis calkeuli qveyana sakuTar bankebSi privilegirebuli aqciebis<br />

SesyidviT ganaxorcielebda investiciebs. maT aseve SeuerTda didi britaneTic.<br />

inglisis centralurma bankma 50 mlrd girvanqa sterlingi gamoyo privilegirebuli<br />

aqciebis SesaZenad. germaniis mTavrobam bankebis da sxva finansuri institutebis<br />

stabilizaciis mizniT 500 mlrd evro gamoyo. unda aRiniSnos, CineTis saxalxo<br />

respublikis xelisuflebis mier miRebuli antikrizisuli RonisZiebebis paketi.<br />

kerZod, ukanaskneli ori wlis ganmavlobaSi gamoyofili iqneba 586 mlrd dolari<br />

stiqiuri ubedurebis dros dazaralebuli mosaxleobisTvis, mcire Semosavliani<br />

moqalaqeebisTvis saxlebis asaSeneblad, satransporto qselis ganviTarebisa da<br />

inovaciuri teqnologiis danergvisaTvis. amasTan mTavroba sawarmoebisaTvis<br />

sagadasaxado ganakveTebis Semcirebas apirebs, rac daaxloebiT 17.5 mlrd dolars<br />

dazogavs.<br />

2009 wlis ianvarSi aSS-is axalma prezidentma warmoadgina antikrizisuli<br />

gegma, riTac gadsaxadebi 500 dolariT Seumcirdeba amerikis im moqalaqeebs, romelTa<br />

Semosavalic weliwadSi 200 aTas dolars ar aRemateba. sagadasaxado SeRavaTebiT<br />

isargebleben agreTve is kompaniebi, romlebic damatebiT personals daasaqmeben. xolo<br />

im kompaniebs, romlebmac 2008 wels zarali ganicades, SesaZlebloba eqnebaT,<br />

krediti 5 wlis winandeli finansuri monacemebis Sesabamisad aiRon. am gegmis<br />

mixedviT im bankebisa da finansuri organizaciebis top-menejerebis xelfasi ar unda<br />

aRematebodes 500 aTas dolars, romlebic daxmarebas saxelmwifo xazinidan<br />

Rebuloben. am mxriv aRsaniSnavia 2009 wlis 20 aprils londonSi gamarTuli<br />

samiti, sadac G20(”didi oceulis“) qveynebis liderebma SeTanxmebas miaRwies, rom<br />

ssf miiRebs 1,1 trln aSS dolars krizisis dasaZlevad. gamoqveyndeba im qveynebis<br />

sia, romlebic fulis gaTeTrebis winaaRmdeg brZolaSi monawileobaze uars amboben<br />

da maT mimarT mkacri sanqciebi gatardeba; gamoiyofa 250 mlrd dolari<br />

saerTaSoriso vaWrobis stimulirebisaTvis; mkacrad gakontroldeba da regulirebis<br />

gareSe ar darCeba finansuri bazris arc erTi elementi; gaizrdeba Rarib qveynebze<br />

daxmareba, romlebic krizisis Sedegad gansakuTrebiT dazaraldnen da jamSi 2010<br />

wlamde, krizisis dasaZlevad 5 trilioni aSS dolari gamoiyofa.<br />

sayuradReboa, rom ZiriTadad adgili hqonda gadasaxadebis Semcirebas da<br />

saxelmwifo xarjebis zrdas, anu xorcieldeboda erToblivi moTxonis stimulireba,<br />

Tumca jerjerobiT man Sedegi ver gamoiRo. rasac adasturebs msoflio indeqsTa<br />

dinamika, magaliTad, 2008 wlis 1 oqtombridan 2009 wlis 15 maisamde Dow Jones<br />

145


Industrial indeqsi 24%-iT Semcirda da 8206.7 dolari Seadgina. analogiurad<br />

Semcirda S&P 500 indeqsi da 882.9 dolars gautolda; 19%-iT Semcirda Nasdaq<br />

Composite da 1680,1 dolari Seadgina.<br />

Tanamedrove finansurma krizisma saqarTvelos ekonomikac daazarala. rac<br />

ganpirobebuli iyo Semdegi garemoebebiT: jer erTi, Cveni qveynis ekonomikis<br />

ganviTarebas mniSvnelovnad gansazRvravs ucxouri investiciebi, meore, samomxmareblo<br />

bazris 80% importirebuli saqonliT aris gajerebuli, mesame, mosaxleobis<br />

udidesi nawili arsebobs swored danarCeni msofliodan miRebuli transfertebis<br />

xarjze da meoTxe, qveyanaSi arsebuli komerciuli bankebi sakredito resursad<br />

ZiriTadad msoflio finansuri bazrebidan mozidul saxsrebs iyeneben. Qqveynis<br />

ekonomikaze Zalze negatiurad imoqmeda agvistos omma, ris Sedegadac mniSvnelovnad<br />

Semcirda pirdapiri ucxouri investiciebi (grafiki 1). kerZod, igi 2008 wlis III<br />

kvartalSi wina wlis analogiur maCvenebelTan SedarebiT 69.3%-iT, xolo IV<br />

kvartalSi ki, 73%-iT Semcirda. aseve mniSvnelovnad iklo ucxoeTidan miRebulma<br />

transfertebis odenobam (grafiki 2), rasac mohyva laris kursis dacema dolarTan<br />

mimarTebaSi (grafiki 3).<br />

msoflio krizisis gamo, bankebs sesxebi 1,5%-2%-iT gauZvirdaT, rasac 2008<br />

wlis gazafxulidan sabanko bazarze kreditis gaZvireba mohyva<br />

(grafiki 4). miuxedavad sesxebis gaZvirebisa, ekonomikis dakrediteba, agvistos omamde<br />

ar Semcirebula(grafiki 5). agvistos 5-dRiani omis Semdeg mosaxleobam masobrivad<br />

daiwyo bankebidan depozitebis gatana. saqarTvelos erovnuli bankis monacemebiT,<br />

146


agvistoSi depozitebi 389.6 mln. lariT (grafiki 6), bankebis mTliani aqtivebi ki<br />

700 mln. lariT Semcirda, rasac logikurad gacemuli sesxebis moculobis kleba<br />

mohyva.<br />

Seqmnili mdgomareobidan gamomdinare imata urC gadamxdelTa ricxvmac. bankebi<br />

didi odenobiT gacemul sesxebs veRar ibrunebdnen. Kkredit-infos “Sav siaSi”<br />

Sesul (msesxeblebi 30-dRiani vadagadacilebiT) pirTa raodenoba 2008 wlis 1<br />

ianvridan 2008 wlis 15 agvistomde 130%-iT gaizarda da 80 aTas adamiani<br />

Seadgina(grafiki 7).<br />

zemoT aRniSnulis miuxedavad mTlianobaSi SeiZleba iTqvas, rom sabanko<br />

sistemam gauZlo aRniSnul forsmaJorul situaciebs da sxva postsabWoTa qveynebis<br />

sabanko sistemebTan SedarebiT SesaSuri mdgradoba gamoavlina. raSic Tavisi wvlili<br />

Seitana seb-is mier sarezervo moTxovnebis 13%-dan 5%-mde Semcirebam, aseve seb-ma<br />

bankebs finansuri mxardaWeris mizniT 150 mln laris sakredito resursi gamouyo<br />

13%-iani ganakveTiT, eqvsi Tvis vadiT. garda amisa, seb-ma refinansirebisaTvis<br />

damatebiT 150 mln lari gamouyo, 10%-iani<br />

ganakveTiT (amJamad 6%-ia). agreTve<br />

finansuri monitoringis saagentom likvidobis<br />

koeficienti 30%-da 20%-mde Seamcira,<br />

ramac bankebs damatebiT 700 mln lari<br />

gamouTavisufla.<br />

gansakuTrebiT sayuradReboa, rom globaluri<br />

finansuri krizisis Sedegad mTels<br />

msoflioSi Seicvala ekonomikis marTvis Taobaze<br />

Sexeduleba. kerZod, momavalSi mosalodnelia<br />

ekonomikis marTvaSi xelisuflebis<br />

rolis gaZliereba, razec metyvelebs is faqti, rom londonis samitze erT-erTi<br />

ZiriTadi sakiTxi, razec G20 qveynebi SeTanxmdnen, iyo is, rom finansuri bazris arc<br />

erTi elementi ar iqneba datovebuli kontrolisa da regulirebis gareSe.<br />

147


sigaretis brendebis marketinguli<br />

kvleva qarTul bazarze 1<br />

qeTevan adeiSvili<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm. asoc. prof. m. veSaguri<br />

dRevandel swrafad cvalebad samyaroSi warmateba mxolod im kompaniebs eliT, romlebic<br />

brendiT suldgmuloben, radgan brendi aris TviT kompania. 10 wlis win kompaniebs<br />

mxolod TavianTi produqtebi ainteresebdaT, dRes ukve aqcenti keTdeba brendze. produqtebi<br />

bazrebze Cndeba da qreba, brendi ki rCeba, is maradiulia.<br />

brendi ufro metia, vidre ubralo saxeli da simbolo. es aris momxmareblis mier<br />

produqtisa da misi daniSnulebis aRqma, misdami damokidebuleba – yvelaferi, rasac<br />

momxmareblisTvis produqti da momsaxureba warmoadgens. brendi arsebobs momxmareblis<br />

gonebaSi, ase rom Zlieri brendis namdvili faseuloba aris misi Zala, moipovos<br />

momxmareblis yuradReba da SemdgomSi loialoba. brendis popularobisa da cnobadobis<br />

dadgenis saukeTeso saSualebaa momxmarebelTan urTierToba. mniSvlenovania maTi brendisadmi<br />

ganwyobis marTva, rasac aRiarebs nebismieri kompania mis mier gacxadebul misiaSi.<br />

kvlevis obieqtad avirCieT sigaretis bazari. miuxedavad socialuri tendenciebisa,<br />

romlebic mimarTulia mwevelTa raodenobis mniSvenlovani Semcirebisken, qarTveli<br />

mosaxleobis mesamedze meti am sasaqonlo kategoriis erTguli momxmarebelia. kvlevis<br />

Sedegebi saSualebas gvaZlevs garkveuli paralelebi gavavloT internacionalursa da<br />

qarTul brendebs Soris, ganvsazRvroT erT-erTis upiratesobis mizezebi da mis magaliTze<br />

SevTavazoT warumatebel, an nakleb popularul brendebs alternatiuli gamosavali<br />

bazarze Rirseuli adgilis mopovebisTvis.<br />

saqarTvelos statistikis saxelmwifo departamentis monacemebiT Tambaqos warmoebaimportiT<br />

37 firmaa dakavebuli. maTgan 13 adgilobrivi mwarmoebeli kompaniaa, xolo 24<br />

importiori. amasTan qarTul bazarze wamyvani kompaniebia Tavmoyrili. msoflio bazris<br />

lideri sami transnacionaluri kompania Phillip Morris-i, British American Tobacco da JT<br />

International- i. maTTan erTad, adgilobriv bazarze ori msxvili mwarmoebelia: “saqarTvelos<br />

Tambaqos warmoeba” da “ojT”.<br />

dResdReobiT qarTuli bazari gajerebulia ucxouri warmoebis produqciiT. sigaretis<br />

mwarmoebeli ucxouri kompaniebi sakuTari produqciis stimulirebisa da bazarze adgilis<br />

damkvidreba-SenarCunebis mizniT udides yuradRebas aqceven brendingis koncefcias.<br />

Cvens mizans warmoadgenda sigaretis qarTul bazarze brendebis marketinguli kvleva,<br />

maTi cnobadobis donis Sefaseba momxmarebelTa cnobierebaSi da imis Cveneba, Tu ramdenad<br />

didi mniSvneloba aqvs kargad Camoyalibebuli brendis pozicias bazarze kompaniis<br />

warmatebisTvis. kvlevis meTods warmoadgenda anketireba. kiTxvari gaTvlili iyo aranakleb<br />

18 wlis mwevel an yofil mwevelTa kategoriaze.<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `marketingis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />

148


gamokiTxvam cxadyo, rom mdedrobiTi sqesis warmomadgenlebis umetesoba mzadaa meti<br />

gadaixados sasurveli brendis sigaretSi. mamakacebi, qalebisgan gansxvavebiT, xelmisawvdom<br />

fasze akeTeben aqcents.<br />

mamakacebma 3 yvelaze cnobil brendad daasaxeles: KENT; WINSTON; CAMEL; xolo,<br />

qalebSi ki yvelaze cnobadi aRmoCnda Semdegi brendebi: PARLIAMENT; KENT; MARLBORO;<br />

SOBRANIE<br />

PALL MALL<br />

GAULOISES<br />

PIRVELI<br />

qalebi<br />

mamakacebi<br />

CARELIA SLIMS<br />

MM<br />

DAVIDOFF<br />

L&M<br />

CAMEL<br />

MARLBORO<br />

PARLIAMENT<br />

WINSTON<br />

KENT<br />

0 5 10 15 20 25 30 35 40<br />

diagrama #1. brendebis cnobadoba<br />

unda aRiniSnos, rom dResdReobiT qarTuli sigaretebidan yvelaze popularulia<br />

PIRVELI. davalebaze, daesaxelebinaT sigaretis romelime qarTuli brendi, respondentTa<br />

76%-ma PIRVELI- s mianiWa upiratesoba. 12 – 12% ergoT COMET-s da MTKVARI-s.<br />

kiTxvaze “romel sigarets eweviT an eweodiT”, mamakacTa umetesobam miuTiTa Semdegi<br />

brendebi : KENT; CAMEL; WINSTON . mdedrobiTi sqesis warmomadgenlebma ki upiratesoba<br />

mianiWes Semdeg sigaretebs: PARLIAMENT; CARELIA SLIMS; WINSTON. gamokiTxulTa umetesoba<br />

zemoT xsenebul brendebs upiratesobas aniWebs Semdegi mizezebis gamo: xelmisawvdomi fasi<br />

– 15%; maRali xarisxi – 44%; ubralod miveCvie – 35%; da sxva mizezebi – 6%.<br />

aRsaniSnavia, rom respondentTa mxolod 18% aqcevs yuradRebas jandacvis saministros<br />

gafrTxilebas, amasTan gamokiTxulTa 16%-ma ukve SeZlo mowevisTvis Tavis danebeba.<br />

resnpondentebs aseve unda mieTiTebinaT sigaretis is brendebi, romlebic ufro metad<br />

moergeba Semdeg gansazRvrebebs:<br />

qarTveli momxmareblisTvis inovaciur da farTo asortimentis mqone brendad dasaxelda<br />

KENT. ZviradRirebul sigaretebSi liderobs PARLIAMENT, xolo sxvebTan SedarebiT iafebSi<br />

– PIRVELI. originaluri dizainiT aRiarebul iqna kvlav KENT. WINSTON miCneul iqna<br />

sigaretis iseT brendad, romelic saqarTveloSi yvelgan SeiZleba Segvxvdes. sainteresoa<br />

isic, rom respondentTa umetesobam qalebis sigaretad aRiara MM.<br />

149


# inovaciur<br />

i brendi<br />

farTo<br />

asortiment<br />

i<br />

sxvebTan<br />

SedarebiT<br />

Zviri<br />

sxvebTan<br />

Sedarebi<br />

T iafi<br />

originalu<br />

ri dizaini<br />

yvelgan<br />

gvxdeba<br />

Qqalis<br />

sigare<br />

ti<br />

1 KENT KENT PARLIAMENT PIRVELI KENT WINSTON MM<br />

2<br />

CARELIA MARLBOR CARELI<br />

WINSTO<br />

CAMEL CAMEL DAVIDOFF<br />

SLIMS O A<br />

N<br />

SLIMS<br />

3 WINSTON WINSTON SOBRANIE L&M DAVIDOFF L&M VOGUE<br />

4 GAULOISES MARLBORO MARLBORO COMET CAMEL CAMEL ESSE<br />

5 MARLBOR<br />

O<br />

GAULOISES KENT CAMEL WEST PIRVELI<br />

PARLIA<br />

MENT<br />

cxrili @#1. sigaretis brendebis diferencireba sxvadasxva parametrebis mixedviT<br />

kvlevis erT-erT miznad davisaxeT gamogverkvia, Tu romeli wyaroebidan iRebs<br />

sazogadoeba informacias sigaretis mwarmoebeli kompaniebis, axali brendebis da saerTod<br />

sigaretis bazarze arsebuli siaxleebis Sesaxeb. gamokiTxvam gviCvena, rom sigaretis<br />

brendebis Sesaxeb informaciis ZiriTad wyaros warmoadgens bilbordebi (32%) da nacnobebi<br />

(27%).<br />

11%<br />

27%<br />

nacnobebi<br />

televizori<br />

32%<br />

interneti<br />

bilbordebi<br />

14%<br />

diagrama #2. sainformacio wyaroebi<br />

bolo droindeli socialuri tendenciebis gamo, SeizRuda sigaretis propaganda<br />

rogorc satelevizio, ise sxva sareklamo saSualebebiT, Tumca gamokiTxulTa 16%-s mainc<br />

axsovs satelevizio reklamebi.<br />

sainteresod miviCnieT imis garkveva, Tu sigaretis romeli brendis reklamebi aRibeWda<br />

momxmarebelTa gonebaSi. kiTxvaze - “ra gaxsovT Tqvens mier nanaxi sigaretis bolo<br />

reklamidan?” - momxmarebelTa umetesobam daafiqsira Semdegi pasuxebi:<br />

MARLBORO – energiuli kovboebi da cxenebi;<br />

COMET – latarea: manqanis gaTamaSeba;<br />

GAULOISES – lurji ferebi da franguli sityvebi: “ Liberte Toujours…”<br />

CARELIA SLIMS – lamazi gogona momxibvleli tuCebiT;<br />

PIRVELI – gaTamaSeba: avtomanqana “niva”.<br />

miuxedavad imisa, rom sigaretis yovel reklamas Tan sdevs jandacvis saministros<br />

gafrTxileba, rom is janmrTelobisTvis mavnebelia, man mainc Seasrula Tavisi misia da<br />

momxmarebelTa umetesobas Seuqmna dadebiTi ganwyoba brendis mimarT (56%).<br />

marTalia PIRVELI qarTul bazarze cnobadi brendia, magram sazogadoebis garkveuli<br />

nawili mas mainc ar endoba. qarTuli warmoebidan ASTRA iTvleba yvelaze arasasurvel<br />

16%<br />

sxva wyaro<br />

150


sigaretad, romlis SeZenaze uars acxadebs gamokiTxulTa 46%. Semdeg modis MTKVARI<br />

(24%), COMET (16%) da PIRVELI (14%).<br />

ucxour brendebTan mimarTebaSi sandoobis xarisxis gasarkvevad Catarda analogiuri<br />

gamokiTxva. gamovlinda, rom qarTuli sazogadoeba negatiuradaa ganwyobili Semdegi<br />

brendebisadmi: L&M; VICEROY; CHESTERFIELD; LUCKY STRIKE; MARLBORO; GAULOISES.<br />

brendebis mimarT undobloba aixsneba mravali mizeziT: dabali fasi, usiamovno gemo,<br />

cudi filtri da a.S. respondentebis 40% Tavis negatiur damokidebulebas xsnis<br />

sigaretis usiamovno gemoTi, 20–20%-s uaryofiTi damokidebuleba Camouyalibda dabali<br />

fasisa (e.i. dabali xarisxis) da cudi filtris gamo. gamokiTxulTa 12% undoblobas<br />

acxadebs sigaretis markis arapopularobis gamo. danarCeni 8% ki asaxelebs sxva mizezebs.<br />

sainteresod gveCvena im aspeqtebis gamovlena, rac ganapirobebs qarTveli momxmareblebis<br />

negatiur damokidebulebas erovnuli brendebis mimarT. kvlevis Sedegebma gviCvena, rom<br />

qarTveli momxmarebeli umeteswilad ukmayofiloa erovnuli warmoebis sigaretis<br />

xarisxiT(41%). respondentTa 29% qarTul sigaretze uars acxadebs usiamovno gemos gamo,<br />

14% iwunebs sigaretis dizainsa da SefuTvas, 12% aRniSnavs filtris uxarisxobas, xolo<br />

darCenili 4% miuTiTebs qarTuli brendis aracnobadobaze.<br />

usiamovno gemo<br />

29%<br />

xarisxi<br />

41%<br />

filtri<br />

12%<br />

aracnobadoba<br />

4%<br />

dizaini<br />

14%<br />

diagrama #3. mizezebi, ris gamoc uars acxadebT qarTul sigaretze<br />

CvenTvis aseve saintereso iyo sazogadoebis azri imasTan dakavSirebiT, Tu ramdenad<br />

SeiZleba gaxdes qarTuli brendi konkurentunariani ucxour brendebTan mimarTebaSi.<br />

gamokiTxulTa umravlesobas, kerZod 68 %-s, ar sjera qarTuli brendis aseTi<br />

perspeqtivis. danarCeni 32% ki optimisturad uyurebs am sakiTxs. es respondentebi<br />

miiCneven, rom amisaTvis saWiroa: mondomeba; teqnologiebis gaumjobeseba; xarisxis<br />

gaumjobeseba; dizainis, SefuTvis daxvewa; fasis aweva; gayidvebis stimulireba;<br />

ukanasknel 15 weliwadSi Tambaqos nedleulisa da produqciis warmoeba saqarTveloSi<br />

katastrofulad Semcirda: kerZod, nedleulis warmoeba 23 000 tonidan 1000 tonamde,<br />

xolo produqciisa – 16 mlrd Reri sigaretidan 2-3 mlrd Reramde. aseve Semcirda<br />

Tambaqos nawarmis asortimenti. mniSvnelovnad gauaresda nedleulisa da, aqedan gamomdinare,<br />

produqciis xarisxi, rac, bunebrivia, aisaxa momxmarebelTa ricxvze. Tu adre saqarTveloSi<br />

ZiriTadad adgilobrivi warmoebis sigarets eweodnen, axla mwevelTa 75% importul<br />

sigarets moixmars. am mizeziT qveynidan yovelwliurad 100 mln aSS dolari gaedineba, rac<br />

mniSvnelovani danakargia Cveni isedac mwiri biujetisTvis. 1<br />

miuxedavad amisa, unda gvaxsovdes, rom saqarTvelos aqvs yvela aucilebeli resursi da<br />

piroba Zlieri, konkurentunariani brendis Seqmna-ganviTarebisTvis. amaze metyvelebs<br />

1 . gazeTi ,,24 saaTi”, 12 marti, 2008<br />

151


qarTuli meTambaqoeobis istoria, misi warsulis gamocdileba da is potenciali, romelic<br />

jer kidev ar daukargavs mas. Sesabamisad, SesaZlebelia qarTuli sigaretis Zlieri brendimijis<br />

Seqmna. amasTan, saWiroa garkveuli cvlilebebis Setana marketingul strategiaSi,<br />

ramdenadac swori arCevani ganapirobebs stabilur warmatebas bazarze. gamokiTxvam cxadyo,<br />

rom qarTuli sigaretis mwarmoebel kompaniebSi stimulirebis uamravi saSualebidan<br />

ZiriTad aqcents latareaze akeTeben. faqtiurad ar arsebobs sareklamo slogani, romelic<br />

gadmoscemda brendis filosofias da unikalurobas. sigaretis mwarmoebeli adgilobrivi<br />

firmebi ver sTavazoben siaxles momxmarebels. igrZnoba inovaciebis nakleboba da<br />

asortimentis simwire, rac Tavis mxriv ubiZgebs pretenziul momxmarebels arCevani<br />

gaakeTos ucxouri sigaretis brendebze. Tambaqos dabal xarisxTan erTad momxmareblebs ar<br />

akmayofilebs sigaretis kolofis erTferovani SefuTva da dauxvewavi dizaini.<br />

qarTulma sigaretma ndoba dakarga momxmareblis TvalSi, ramac ganapiroba is, rom<br />

mwevelebi upiratesobas aniWeben ucxour brendebs, miuxedavad maTi aradamakmayofilebeli<br />

xarisxisa. amas emateba ucxouri brendebis cnobadobis maRali done. aSkaraa isic, rom<br />

qarTuli sigaretis fasi sakmaod dabalia ucxouri brendebis fasebTan mimarTebaSi, es<br />

garkveulwilad qmnis iaffasiani da uxarisxo saqonlis STabeWdilebas. amitom saWiroa<br />

fasis dawesebisas sifrTxilis gamoCena. Cveni azriT aucilebelia:<br />

a) Seiqmnas maRali faseulobis mqone brendi Semosavliani segmentisaTvis, maRali fasiT<br />

da farTo asortimentiT;<br />

b) Seiqmnas dabali TviTRirebulebisa da xelmisawvdomi fasis pirobebSi<br />

damakmayofilebeli xarisxis mqone brendi, romelic gaTvlili iqneba sazogadoebis saSualo<br />

Semosavlebis mqone segmentze. Tumca SedarebiT dabali fasi ar unda gulisxmobdes dabal<br />

xarisxs.<br />

momxmareblis dajereba qarTuli sigaretis brendis da saerTod nebismieri brendis<br />

upiratesobaSi advili ar aris. es moiTxovs Tavdauzogav, mizanmimarTul Sromas da<br />

pozitiur rwmenas, romelic moeTxoveba ara marto kompaniis xelmZRvanels an<br />

marketologTa jgufs, aramed kompaniaSi dasaqmebul TiToeul individs. Tu kompaniis<br />

personali savsea enTuziazmiT, maSin maT ZaluZT es ganwyoba momxmarebelsac gadasdon. Tuki<br />

TanamSromlebs ar swamT sakuTari brendis upiratesobis, maSin Znelia viqonioT<br />

momxmareblis mxardaWeris imedi am sakiTxSi.<br />

da bolos, Cveni azriT, SesaZlebelia qarTuli sigaretis brend-imijis gaZliereba<br />

ucxouri brendebis donemde, risTvisac aucilebelia xarisxis marTvis gaumjobeseba da, ra<br />

Tqma unda, marketinguli RonisZiebebis gatareba. es ukanaskneli gulisxmobs uwyvet,<br />

mizanmimarTul saqmianobas sigaretis momxmarebelTan axlo urTierTobis Camoyalibebis<br />

mizniT. rac, saboloo jamSi vlindeba sazogadoebis loialur damokidebulebaSi kompaniis<br />

da am kompaniis brendebis mimarT. es aris is, razec orientirebulia nebismieri Tanamedrove<br />

kompania, romelsac surs miaRwios strategiuli upiratesoba bazarze.<br />

152


momsaxurebis marketingis axali mimarTulebebi saqarTveloSi 1<br />

giorgi abulaZe<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asoc. prof. C. jaSi<br />

XXI saukuneSi momsaxureobis marketingi Zalian popularuli gaxda. produqtis<br />

warmoebasTan SedarebiT, momsaxurebis winswrebma ganviTarebam momsaxurebis marketingis bevri axali<br />

mimarTulebebi warmoaCina.<br />

sadazRveo biznesi erT_erTi warmatebuli biznesia momsaxurebis sferoSi. saqarTveloSi<br />

sadaRvevo biznesi SedarebiT naklebad aris ganviTarebuli.<br />

miuxedavad imisa, rom saqarTveloSi sadazRvevo biznesis momxmarebelTa ricxvma bolo<br />

periodSi sagrZnoblad imata, momsaxurebis marketinguli TvalsazrisiT is mainc samomxmareblo<br />

klasis pasiuri moTxovnis produqtTa siaSia. amis mizezi albaT is gaxlavT rom misi ganviTareba<br />

xdeba metad dinamiuri tempiT, magram ara farTo masStabiT. Mmosaxleobas jer kidev ar aqvs<br />

gacnobierebuli da aTvisebuli sadazRvevo momsaxurebis sikeTe da misi mniSvneloba.<br />

dReisTvis sqarTveloSi sadazRvevo kompaniebi momxmarebels sTavazoben<br />

momsaxurebas dazRvevis TiTqmis yvela saxeobaSi. mniSvnelovnad gaizarda<br />

daintereseba dazRvevis iseTi produqtebiT, rogoricaa qonebis dazRveva, samedicino dazRveva da<br />

samoqalaqo pasuxismgeblobis dazRveva.<br />

saqarTveloSi sadazRvevo saqmoanoba Sesabamisi sadazRvevo kanonmdeblobiT regulirdeba.<br />

iseve rogorc yvela sferoSi, sadazRvevo biznesSic umaRlesi maregulirebeli kanoni saqarTvelos<br />

konstituciaa, amas mosdevs saerTaSoriso xelSekrulebebi da SeTanxmebebi. magram garda amisa<br />

sadazRvevo biznesi oTxi ZiriTadi kanoniT regulirdeba. esenia:<br />

1. saqarTvelos kanoni dazRvevis Sesaxeb;<br />

2. saqarTvelos kanoni arasaxelmwifo sapensio dazRvevisa da uzrunvelyofis Sesaxeb;<br />

3. saqarTvelos kanoni samedicino dazRvevis Sesaxeb;<br />

4. saqarTvelos kanoni parlamentis wevris sicocxlisa da<br />

janmrTelobis savaldebulo dazRvevis Sesaxeb.<br />

sadazRvevo saqmnianobis subieqtebi arian damzRvevi, mzRveveli da dazRveuli.<br />

damzRvevi aris piri, romelmac mzRvevelTan dado dazRvevis xelSekruleba. damzRvevi<br />

SeiZleba iyos rogorc iuridiuli, ise fizikuri piri.<br />

mzRveveli aris iuridiuli piri, romelsac kanoniT dadgenili wesiT<br />

miRebuli aqvs dazRvevis Sesabamisi saxeobis ganxorcielebis licenzia.<br />

dazRveuli aris piri, romlis mimarTac xorcieldeba dazRveva. damzRvevi<br />

SeiZleba imavdroulad iyo dazRveuli, Tu dazRvevis xelSekrulebiT sxva<br />

ram ar aris gaTvaliswinebuli.<br />

mzRvevels SeuZlia ganaxorcielos sadazRvevo saqmianoba dazRvevis<br />

agentisa da sadazRvevo brokeris meSveobiT.<br />

dazRvevis agenti aris iuridiuli an fizikuri piri, romelic moqmedebs<br />

mzRvevelis davalebiT da saxeliT, misTvis mzRvevelis mier miniWebuli<br />

uflebamosilebis farglebSi.<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `marketingis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili<br />

153


sadazRvevo brokeri aris iuridiuli an fizikuri piri, romelic licenziis Sesabamisad<br />

axorcielebs dazRvevis sferoSi saSuamavlo saqmianobas,<br />

rogorc Tavisi samewarmeo saqmianobis saxeobas. sadazRvevo brokeris urTierToba mzRvevelTan da<br />

damzRvevTan ganisazRvreba maT Soris<br />

dadebuli xelSekrulebiT.<br />

marketinguli kvleva Catarda rogorc sadazRvevo kompaniebSi, ise sazogadoebaSic, kvlevis<br />

mizani iyo dagvedgina ramdenad popularuliaAaRniSnuli produqti qarTul sazogadoebaSi da<br />

ramdenad momgebiania igi rogorc biznesi.<br />

sadazRvevo kompaniebis umravlesoba rogorc iuridiul, ise fizikur pirebs emsaxureba.<br />

mxolod erTi kompania _ AIG saqarTvelo aris 100%-iT orientirebuli iuridiul pirebze. qarTu<br />

jgufis monacemebis mixedviT ki iuridiul pirebze momxmarebelTa saerTo raodenobis 95% modis.<br />

TiTqmis Tanabaria kompaniebis mixedviT iuridiuli da fizikuri pirebis raodenobis procentuli<br />

gadanawileba.<br />

sadazRvevo kompaniebis mier SeTavazebuli produqtebi mravalferovania. isini momxmarebels<br />

ZiriTadad Semdeg produqtebs sTavazoben: sicocxlis dazRvevas, janmrTelobis dazRvevas, qonebis<br />

dazRvevas, avtomanqanebis dazRvevas, pasuximgeblobis dazRvevas, tvirtebis dazRvevas, finansuri<br />

riskebis dazRvevas, sapensio dazRvevas. kompaniebis mier gayiduli produqtebis raodenobis mxriv<br />

yvelaze didi moTxovna janmrTelobis dazRvevaze modis. aseve popularobiT sargeblobs<br />

avtomanqanebis da pasuxismgeblobis dazRveva.<br />

diagrama # 1 diagrama # 2<br />

19%<br />

9% 6% sicocxlis<br />

dazRveva<br />

17% janmrTelobis<br />

dazRveva<br />

avtomaanqanis<br />

dazRveva<br />

28% qonebis<br />

azRveva<br />

21%<br />

pasuxismgeblo<br />

ba<br />

sapensio<br />

21%<br />

sicocxlis<br />

dazRveva<br />

3% 8% janmrTelobis<br />

19% dazRveva<br />

avtomaanqanis<br />

dazRveva<br />

qonebis azRveva<br />

21%<br />

28%<br />

pasuxismgebloba<br />

sapensio<br />

kompaniebisTvis momgebianobis TvalsazrisiT suraTi odnav icvleba produqtze arsebul<br />

moTxovnasTan SedarebiT. maRali moTxovnis Sesabamisad yvelaze Semosavliani janmrTelobis<br />

dazRvevaa. yvelaze naklebad Semosavliani produqti ki kompaniebisTvis pasuxismgeblobis dazRvevaa.<br />

(diagrama#2).<br />

sadazRvevo bazarze wilebis gadanawilebis Sesaxeb yvelaze naTel suraTs kompaniebis bunva da<br />

miRebuli Semosavlebi gvaZlevs. kompaniebis umravlesoba Tavis finansur mdgomareobas ar malavs.<br />

gamokiTxvis Sedegad miRebuli monacemebiT saSualo wliuri Semosavlis sididis mixedviT `bi si ai<br />

_ aldagi~ liderobs. sadazRvevo bazris sruli analizisaTvis da sadazRvevo produqtebze<br />

moTxovnis Sesafaseblad Catarda mosaxleobis gamokiTxva, romelTa dayofa moxda or kategoriad<br />

studebtebi (18_25 weli) da ara studentebi (25_78weli), saerTo jamSi gamoikiTxa 200<br />

respodenti. aRniSnulma gamokiTxvam miaxloebiTi suraTi mogvca sadazRvevo bazarze arsebuli<br />

moTxovnis Sesaxeb. miRebuli Sedegebi saqarTveloSi dabal sadazRvevo aqtivobaze metyvelebs.<br />

154


studentTa mxolod 12% aRmoCnda dazRveuli xolo danarCeni respondentebSic mxolod 20% iyo<br />

aqtivoba.<br />

diagrama # 3.<br />

sadazRvevo kompanoebis wili bazarze<br />

34%<br />

3% 8% 2%<br />

49%<br />

aldagi-bi si<br />

ai<br />

ji pi ai<br />

holdingi<br />

qarTu<br />

saxalxo<br />

dazRveva<br />

ai si jgufi<br />

sxvadasxva iyo is mizezebic ramac ganapiroba mosaxleobis sadazrvevo momsaxurebiT<br />

daintereseba: a) janmrTelobis momsaxureba Zviria-76%; b)sadazRvevo paketi iafi jdeba-16%;<br />

g)nawils saxelmwifo ixdis-6%; d)sxv.-2%.<br />

gamokiTxulTa mier dasaxelebuli iqna 4 popularuli sadazRvevo kompania:<br />

diagrama # 4.<br />

4 popularuli sadazRvevo kampania<br />

55%<br />

aldagi<br />

bi si<br />

ai<br />

11%<br />

irao<br />

25%<br />

ji pi<br />

ai<br />

8%<br />

miedi<br />

Lel<br />

1%<br />

sxva<br />

diagrama #5.<br />

79%<br />

21%<br />

piradi qonebis pasuxismgeblobis<br />

0%<br />

yvelaze meti popularobiT sargeblobs janmrTelobis dazRveva. danarCen adgilebs<br />

inawileben sicocxlis, avtomanqanis da qonebis dazRveva. erT-erTma gamokiTxulma aseve aRniSna, rom<br />

155


is sargeblobs umuSevrobis dazRveviT. aRmoCnda, rom pasuxismgeblobis dazRveviT arc erTi<br />

gamokiTxuli ar sargeblobs<br />

diagrama #6.<br />

dazRvevis sxvadasxva saxeobis xvedriTi wona<br />

sicocxlis dazRveva<br />

17%<br />

4%0%4%<br />

8%<br />

janmrTelobis<br />

dazRveva<br />

avtomaanqanis<br />

dazRveva<br />

qonebis dazRveva<br />

67%<br />

pasuxismgebloba<br />

umuSevrobis<br />

dazRveva<br />

kvlevis dros yuradReba gamaxvilda aseve gamokiTxulTa im nawilze, romlebis ar<br />

sargebloben sadazRvevo momsaxurebiT.<br />

diagrama #7<br />

ratom ara xarT dazRveuli?<br />

54%<br />

23%<br />

4%<br />

8%<br />

3%<br />

ar davinteresebulvar<br />

fulis<br />

uazrod<br />

xarjvaa<br />

Zviria<br />

vflob nakleb<br />

informacias<br />

sxva<br />

diagrama #8<br />

dazRvevis ar mqone pirebis moTxovna<br />

sadazRvevo produqtebze<br />

156


8%<br />

14%<br />

7%<br />

sicocxlis<br />

dazRveva<br />

janmrTelobis<br />

dazRveva<br />

9%<br />

avtomaanqanis<br />

dazRveva<br />

59%<br />

qonebis<br />

dazRveva<br />

pasuxismgeblo<br />

ba<br />

dazRvevis armqone pirebsac ki dazRvevis moTxovnileba da survili gaaCniaT, ramdenime<br />

maTgani apirebs mimarTos sadazRvevo kompaniebs. aRsaniSnavia, rom dazRvevis armqone moqalaqeebs<br />

Sorisac yvelaze didi moTxovniT janmrTelobis dazRveva sargeblobs. procentuli maCveneblebis<br />

mixedviT mniSvnelovnad CamorCebian danarCeni produqtebi. pasuxismgeblobis dazRvevis survili arc<br />

erT gamokiTxuls ar gamouTqvams (diagrama #8). aRsaniSnavia, rom dazRvevis ar mqone<br />

gamokiTxulTa 17% saerTod ar apirebs dazRvevas.<br />

sadazveo bizness aqvs imis potenciali, rom man saqarTveloSi daikavos pirveli adgili<br />

legalur biznesebs Soris misi maqsimalurad ganviTarebisaTvis aucilebelia bazris yvela<br />

segmentze SeRweva, damkvidreba da SenarCuneba, iseve rogorc dResdReobiT es sabanko sistemam<br />

moaxdina. mniSvnelovania yvela sazogadoebriv fenas, yvela asakis moqalaqes misTvis Sesaferisi<br />

momsaxureba SevTavazoT. amisaTvis ki aucilebelia saqarTvelos bazarze arsebuli produqciis<br />

ganaxleba, inovaciuri momsaxurebis SeTavazeba moqnili fasiT.<br />

magaliTad samoqalaqo pasuxismgeblobis dazRvevaTa Soris, zogierTi maTganis arseboba<br />

mosaxleobam ar icis, zogierTi ki, magaliTad, produqciis xarisxze pasuxismgebloba, saerTod ar<br />

aris damkvidrebuli. bevria iseTi produqtebi romlebic sakmaod warmatebulia, sxva ganviTarebad<br />

Tu ganviTarebul qveynebSi, da maTi morgeba SeiZleba qarTul realobaSi.<br />

aRsaniSnavia, rom kompaniebis umravlesoba Tvlis, rom uamravi faqtori arsebobs, rac<br />

sadazRvevo biznesis ganviTarebas aferxebs saqarTveloSi: sakanonmdeblo baza; savaldebulo<br />

dazRvevis ararseboba; sadazRvevo kulturis arqona; arajansaRi konkurencia; mosaxleobis dabali<br />

Semosavlebi; qveynis ekonomikuri mdgomareoba; dabegvris meqanizmi.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. http://www. bcng.ge/ ___ ბიზნესსაკონსულტაციო ქსელი - საქართველო<br />

2. http://www.economists.ge/ ___ saqarTvelos axalgazrda ekonomistta asociacia<br />

3. http://www.statistics.ge/ ___ saqarTvelos statistika<br />

4. http://www.moh.gov.ge ___ saqarTvelos Sromis,janmrTelobisa da<br />

socialuri dacvis saministro<br />

1. gari armstrongi; filip kotleri<br />

2. informacia mowodebuli iqna saqarTveloSi moqmedi sadazRvevo kompaniebisgan<br />

157


sainvesticio proeqtebis dafinansebis strategia 1<br />

nino gemazaSvili<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asist. prof. Gg. qeSelaSvili<br />

globalizaciis procesi Seuqcevadad mimdinareobs. qarTulma saxelmwifom<br />

mniSvnelovani roli unda Seasrulos erovnuli interesebis dacvaSi, win aRudges<br />

globalizaciis uaryofiT gamovlinebebs, raTa msoflio sameurneo kavSirebSi erovnuli<br />

ekonomikis CarTvisas miiRos sargebeli, rac saqarTvelos TiToeuli moqalaqis<br />

keTildReobaSi aisaxeba. Mmsoflio sameurneo sistemaSi momgebiani integrirebisaTvis<br />

saxelmwifom unda Seqmnas ganviTarebis institutebi, romlebic mxars dauWeren<br />

investiciebs axal inovaciur proeqtebSi, stimuls miscemen inovaciur aqtivobas, xels<br />

Suwyoben progresul – teqnologiur Zvrebs, romlebic gaaerTianeben finansur, SromiT da<br />

informaciul resursebs ekonomikuri zrdis perspeqtiul mimarTulebebze.<br />

E ekonomikuri sistemis efeqtianoba ukavSirdeba mis ganviTarebas. investiciebis<br />

mozidvis amocanis gadaWra ara marto aqtualuri, aramed sasicocxlod aucilebelia.<br />

`investiciebi~ xSir SemTxvevaSi aRiqmeba rogorc kapitalis dabandeba. Uucxour ekonomikur<br />

literaturaSi investiciebi–es aris fulis dabandeba Semosavlis, anda socialuri<br />

efeqtianobis misaRebad, es aris fuladi saxsrebi, fasiani qaRaldebi, qoneba, romelTac<br />

aqvT fuladi Rirebuleba, maTi samewarmeo, anda sxva saxis saqmianobis obieqtebSi Cadebis<br />

qonebrivi ufleba mogebis, anda sxva sasargeblo Sedegis miRebis mizniT.<br />

dRevandeli saqarTvelos geopolitikurma mdebareobam ganapiroba misi satranzito<br />

qveyanad Camoyalibeba. Aamis magaliTia ` didi abreSumis gzisa~ da `transekas~ proeqtebi.<br />

gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba qveynis sawarmoo potencialis zrdas da am<br />

mimarTulebiT jansaRi sainvesticio klimatis Seqmnas. 40-ze met saxelmwifosTan, maT<br />

Soris aSS, CineTi, germania, italia, safrangeTi, didi britaneTi da a.S. ZalaSi Sevida<br />

SeTanxmeba investiciebis ganxorcielebisa da urTierTdacvis Sesaxeb. investiciebis<br />

moculoba izrdeba arasaxelmwifo dafinansebis wyaros xarjze, Sesabamisad mcirdeba<br />

saxelmwifo investiciebis wili, SeiniSneba ucxouri investiciebis zrdis tendencia.<br />

2004-2008 wlebSi saqarTveloSi ganxorcielebulma pirdapiri ucxouri investiciebis<br />

moculobam Sesabamisad 499,1; 449,5; 1190,4; 2014,8 da 1293,7 mln aSS. dolari Seadgina.<br />

aRniSnulidan Cans, rom 2008 wels saqarTveloSi pirdapiri ucxouri investiciebis<br />

moculoba mniSvnelovnad Semcirda. Aamis mizezi iyo saqarTveloSi mimdinare politikuri<br />

movlenebi (agvistos omi), rasac adasturebs Ppirdapiri ucxouri investiciebis 2008<br />

wlis kvartaluri monacemebi: I kvartali – 493.77 mln aSS dolari, II – 560.03 mln aSS<br />

dolari, III – 62.37 mln aSS dolari, IV – 87.53 mln aSS dolari.<br />

2008 wlis Semodgomaze yazaxurma kompaniam `yazmunaigazma” baTumSi 1 miliardi aSS<br />

dolaris Rirebulebis proeqtis dawyeba SeaCera. 2006 wels gaformebuli xelSekrulebis<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `menejmentis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />

158


Tanaxmad, `yazmunaigazs” baTumSi evropuli standartebis Sesabamisi navTobgadamamuSavebeli<br />

qarxana unda aeSenebina. proeqtis SeCerebis Sesaxeb saqarTveloSi ruseTis samxedro<br />

agresiis ganxorcielebis Semdeg gaxda cnobili.<br />

dReisTvis saqarTvelos xelisufleba qveynis teritoriaze didi energetikuli<br />

proeqtis _ `nabukos” ganxorcielebis imeds kvlav inarCunebs. am imedis safuZvels isic<br />

iZleva, rom azerbaijanuli mxaris gancxadebiT maT ar daukargavT interesi `nabukos”<br />

proeqtis mimarT. saerTaSoriso savaluto fondma sainvesticio mimzidvelobis<br />

gasazrdelad 750 mln aSS dolaris odenobis krediti gamoyo. saerTaSoriso savaluto<br />

fondis am gadawyvetilebis Semdeg saqarTvelos mimarT interesi ramdenime msxvilma<br />

investorma ganacxada. maT Soris `rak investment autoritim”, romelic foTis portis<br />

aqciebis 51 % - is mflobelia da romelic saqarTveloSi 2 miliardi aSS dolaris<br />

sainvesticio proeqtebs axorcielebs.<br />

saqarTveloSi ekonomikuri reformebis gatarebaSi mniSvnelovan rols asruleben<br />

saerTaSoriso safinanso organizaciebi da donori qveynebi. ruseTis samxedro agresiis<br />

Semdeg saqarTveloSi axali investiciebi gamoCnda amerikis SeerTebuli Statebis kompania<br />

`doheni grupis” saxiT. es kompania infrastruqturis ganviTarebisa da mSeneblobis<br />

investirebas ganaxorcielebs. saerTaSoriso organizaciebis mier ganxorcielebulma<br />

pirdapirma investiciebma 2006-2008 wlebSi Sesabamisad 8,7; 14,3; da 22, 2 mln aSS<br />

Ddolari Seadgina.<br />

investiciebis didi nawilia Cadebuli sawarmoTa rekonstruqciasa da teqnikur<br />

gadaiaraRebaSi iseT dargebSi, rogoricaa eleqtroenergetika, gadammuSavebeli mrewveloba,<br />

transporti da kavSirgabmuloba. energetikis sferoSi investorebis daxmarebiT<br />

xorcieldeba proeqtebi, romlebic iTvaliswinebs eleqtrosadgurebis sareabilitacio<br />

samuSaoebis Catarebas. kavSirgabmulobis sferoSi ganxorcielebulma samuSaoebma<br />

uzrunvelyo mudmivi da Seuferxebeli kavSiri rogorc sazRvargareT, ise saqarTvelos<br />

raionul centrebTan.<br />

donor organizaciebs Soris gansakuTrebiT mniSvnelovania jandacvis msoflio<br />

organizacia, msoflio banki, evrokavSiri, evropis sabWo, aSS saerTaSoriso ganviTarebis<br />

saagento, amerikis saerTaSoriso janmrTelobis kavSiri, didi britaneTis saerTaSoriso<br />

ganviTarebis departamenti, SvedeTis saerTaSoriso TanamSromlobis ganviTarebis saagento,<br />

kanadis saerTaSoriso TanamSromlobis ganviTarebis saagento, eqimebi sazRvrebs gareSe, Ria<br />

sazogadoebis instituti, germaniis teqnikuri TanamSromlobis organizacia, germaniis<br />

rekonstruqciis sakredito banki, wiTeli jvris saerTaSoriso komiteti, migraciis<br />

saerTaSoriso organizacia.<br />

dReisaTvis msoflio bankis sakredito portfeli saqarTveloSi 15 sainvesticio da<br />

1 sabiujeto proeqts iTvlis, romelTa dafinansebisaTvis mTlianad 286,8 mln dolaris<br />

odenobis 21 krediti da grantia gamoyofili.<br />

msoflio bankis saerTaSoriso korporaciis angariSi saqarTvelos #1<br />

reformatorad afasebs, Tumca saerTo monacemebiT biznesis warmoebis simartivis mixedviT,<br />

saqarTvelo 37 - e adgilzea.<br />

159


2007 wlis seqtemberSi, IFC–ma saqarTveloSi 23 proeqtis ganviTarebisaTvis<br />

daaxloebiT 258 mln aSS dolari gamoyo. IFC – is garda, energetikul sferoSi erT-erTi<br />

umsxvilesi investoria BP, romelic saqarTveloSi 1996 wlidan saqmianobs da mis mier ara<br />

erTi mniSvnelovani proeqti iqna dafinansebuli (baqo_sufsis milsadeni,<br />

baqo_Tbilisi_jeihanis navTobsadeni, samxreT kavkasiuri milsadeni da sxva).<br />

ucxouri da adgilobrivi investiciebis daxmarebiT xorcieldeba jandacvis,<br />

ganaTlebis, bunebis dacvis proeqtebi, sastumroebis, turizmisa da vaWrobis obieqtebis<br />

mSenebloba, romelTa dasruleba xels Seuwyobs qveynis ekonomikis ganviTarebas. Tumca<br />

pirdapiri ucxouri investiciebis ganxorcielebisas arsebobs imis realuri saSiSroeba,<br />

rom saqarTvelos erovnuli aqtivebis mflobeli gaxdes romelime ucxo saxelmwifo, rac<br />

erTi mxriv, ewinaaRmdegeba am procesis arss da, meore mxriv, qmnis saqarTveloze<br />

dainteresebuli qveynis mxridan garkveuli zegavlenis moxdenis SesaZleblobas.<br />

saqarTveloSi ruseTis sainvesticio aqtiuroba jer kidev 2003 wlis zafxulSi<br />

gamoikveTa, rodesac gakotrebuli aSS kompaniis `ei i es silq roud~-is aqciebi `rao ees~ma<br />

Seisyida. s/s `madneulis~, Sps `kvarcitis~ da `trans jorjian resoursiz~-is<br />

privatizebis dros msurvelebs Soris iyo qarTuli `industria da energia kompleqsi~,<br />

avstraliuri, britanuli, kanaduri, Sveicaruli, avstriuli kompaniebi, Tumca tenderSi<br />

rusuli holdingis `promiSlennie investoris~ mier dafuZnebulma kompania `stenton<br />

equitiz~-ma gaimarjva, romelmac 35,1 mln. dolari gadaixada. igi `promiSlennie<br />

investoris~ Svilobili kompaniaa, Ee.i., cxadia, rom `madneulis~-s aqciebis realuri<br />

mflobeli `promiSlennie investori~ gaxda. Mmisi aqciebis mflobeli ki ruseTis saTbobenergetikis<br />

yofili ministri sergei generalovia.<br />

U zemo aRniSnulidan cxadi xdeba, rom ucxouri investiciebis Semodinebis dros<br />

iqmneba SesaZlebloba ucxo saxelmwifoebis kontrolirebadi kompaniebis, an fondebis mier<br />

moxdes saqarTvelos gansakuTrebuli mniSvnelobis obieqtebis aqciaTa sakontrolo paketis<br />

SeZena, rac ewinaaRmdegeba Cveni Qqveynis erovnul usafrTxoebas. sainteresoa am sferoSi<br />

evrokavSiris gamocdileba. evrokavSirma 2007 wlis energosistemis reformis gegmaSi<br />

moiTxova energokompaniebisagan sawarmoo da sadistribucio arxebis gancalkeveba da<br />

ucxour kompaniebs garkveuli limiti dauwesa evrokavSiris energo bazarze. amiT man Tavi<br />

daicva ucxo saxelmwifoTa zegavlenisagan. aseve kanadis mTavrobam 2007 wlis ivlisSi<br />

daafuZna specialuri sabWo, romelsac daevala sainvesticio aqtis gadasinjva im<br />

TvalsazrisiT, rom SemuSavebuliyo arakomerciuli miznebis mqone ucxouri sawarmoebis<br />

aRkveTis RonisZiebani erovnuli usafrTxoebis dacvisaTvis.<br />

aRniSnuli gamocdilebis gaTvaliswinebiT, saqarTveloSic sainvesticio<br />

gadawyvetilebani miRebul unda iqnes saqarTvelos mTavrobasTan koordinaciiT. aseTi<br />

obieqtebis nusxa unda ganisazRvros kanonSi `sainvesticio saqmianobis xelSewyobisa da<br />

garantiebis Sesaxeb~ Sesabamisi Sesworebebis Semdeg Ada dawesdes SezRudvebi.<br />

Cveni azriT, zemoaRniSnuli SezRudvebis daweseba aranair safrTxes ar Seuqmnis<br />

Tavisufali biznes-garemos ganviTarebas da ar gaauaresebs saqarTvelos sainvesticio<br />

klimats. cvlilebebi mniSvnelovania qveynis ekonomikuri usafrTxoebis amocanebis<br />

160


gadasawyvetad. maTi kanonmdeblobaSi asaxva ki xels Seuwyobs arakeTilmosurne<br />

saxelmwifoTa zegavlenisagan dacvas.<br />

rogor moaxerxebs qarTuli saxelmwifo, rom Seqmnas ganviTarebis institutebi,<br />

romlebic mxars dauWeren investiciebs axal inovaciur proeqtebSi, stimuls miscems<br />

inovaciur aqtivobas ekonomikuri zrdis perspeqtiul mimarTulebebze?<br />

albaT am sferoebis waxalisebisaTvis man unda gamoiyenos investiciebis mozidvis<br />

sabazro meqanizmebi. investirebis meqanizmebi moqmedebs mxolod maSin, Tu<br />

gaTvaliswinebulia am procesSi sabanko struqturebis monawileoba, rac axdens fuladi<br />

resursebis mobilizacias da aregulirebs maT moZraobas samecniero _ teqnikuri da<br />

inovaciuri programebis gamoyenebis mixedviT. sabanko struqturebi axdenen uzarmazari<br />

saxsrebis akumulirebas finansuri da sainvesticio institutebis Seqmnis gziT. bankebis<br />

monawileoba am sferoSi qmnis damatebiT stimulebs sainvesticio proeqtebisaTvis. arcerTi<br />

finansuri instituti ise kargad ar uzrunvelyofs sainvesticio resursebis moZraobis<br />

marTvasa da kontrols, rogorc amas bankebi axorcieleben.<br />

2007 wlis seqtemberSi bank `respublikasa” da saerTaSoriso safinanso<br />

organizaciis mier xeli moewera xelSekrulebas, romlis Tanaxmadac `respublikas~ gamoeyo<br />

20 milioni aSS dolaris odenobis 5 wliani krediti mcire da saSualo biznesis<br />

dasafinanseblad.<br />

E evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis banki erT-erTi umsxvilesi investoria<br />

saqarTvelos kerZo seqtorSi. mis mier dRemde ganxorcielebulia 81 sainvesticio proeqti<br />

energetikaSi, transportSi, agrobiznessa da sabanko seqtorebSi. 2008 wlis bolos<br />

Eevropis reskonstruqciisa da ganviTarebis banksa da bank `respublikas” Soris xeli<br />

moewera energokreditis proeqts, romlis biujetic 5 mln dolars Seadgens da<br />

gaTvaliswinebulia fizikur da iuridiul pirebze sesxebis gacema. cxadia, saerTaSoriso<br />

safinanso institutebi exmarebian Cvens qveyanas, magram aqcenti unda keTdebodes samamulo<br />

warmoebis, inteleqtualuri warmoebis ganviTarebasa da misi konkurentunarianobis<br />

amaRlebazec.<br />

radgan sainvesticio proeqtis finansuri resursebi SezRudulia, aucilebelia<br />

sainvesticio gadawyvetilebis optimizacia. ramdenime alteranatiuli proeqtis SemTxvevaSi<br />

mniSvnelovania swori arCevanis gakeTeba, rac efuZneba saerTaSoriso praqtikaSi miRebul<br />

kriteriumebs.<br />

sainvesticio strategia ki proeqtis samomavlo saqmianobis grZelvadiani miznebis<br />

sistemaa, romelsac gansazRvravs misi ganviTarebis zogadi amocanebi da sainvesticio<br />

ideologia, agreTve, maTi miRwevebis yvelaze ufro efeqtiani gzebis SerCeva. sainvesticio<br />

strategiis SemuSaveba moicavs sainvesticio saqmianobis miznebis dasaxvas, misi<br />

prioritetuli mimarTulebebisa da formebis gansazRvras, axdens sainvesticio resursebis<br />

struqturis formirebas, ganawilebis optimizaciasa da sainvesticio politikis<br />

SemuSavebas. sainvesticio strategiis SemuSavebis procesi sawarmos strategiis<br />

umniSvnelovanesi Semadgeneli nawilia. misi elementebia: misia, ganviTarebis zogadi<br />

strategiuli miznebi, funqciuri strategiebi da resursebis formirebisa da ganawilebis<br />

meTodebi. amasTan, sainvesticio strategia garkveul TanadaqvemdebarebaSia proeqtis<br />

161


strategiuli arCevanis sxva elementebTan. sainvesticio proeqtis Camoyalibebisas pirvel<br />

rigSi unda SevimuSaoT da davgegmoT marketinguli stimulirebis sakiTxebi: investoris<br />

darwmuneba mocemuli proeqtis efeqtianobaSi, saqonlis gasaRebis stimulirebaSi,<br />

realizaciis saSualebebSi, distribuciaSi, `warmatebis formulasa~ da SemosavlebSi.<br />

SemuSavebuli strategiisa da marketinguli stimulirebis gansazRvris Semdgom<br />

aucilebelia proeqtis riskebis gansazRvra, maTi marTva ki proeqtis sicocxlisunarianobis<br />

ganmsazRvrelia.<br />

siaxles ar warmoadgens, rom `likani” Cveni drois erT-erTi warmatebuli brendia.<br />

igi mineraluri wylebis qarTul bazarze 2007 wels gamoCnda, dReisaTvis sabazro wilis<br />

mixedviT, mas erT-erTi wamyvani pozicia ukavia. udavoa, rom `likanis” warmateba kompania<br />

`borjomis” marTebuli gadawyvetilebis Sedegia. produqtis koncefciis Seqmnis pirvel<br />

etapze, `likanis” menejerma saTanado dro dauTmo mineraluri wylis qarTveli<br />

momxmareblis Rirebulebebis kvlevasa da `eisiTis” daxmarebiT naTeli warmodgena Seeqmna<br />

momxmarebelTa faseulobebsa da cxovrebis postulatebze. kvlevebma daadastura, rom<br />

saxeli `likani” momxmarebelSi dadebiT reaqcias iwvevda, rac mineraluri wylis<br />

bunebriobasa da mis sasargeblo Tvisebebze miuTiTebda. gayidvebis tempma ki yovelgvar<br />

molodins gadaaWarba: realizaciis faqtiuri maCvenebeli dagegmilze orjer meti aRmoCnda.<br />

`likanis”, rogorc brendis, warmateba kompaniis warmomadgenelTa, dizainerTa da<br />

mkvlevarTa gunduri muSaobis Sedegi da axali produqtis ganviTarebisadmi<br />

profesionaluri midgomis naTeli magaliTia.<br />

amrigad, Cven SevacadeT Camogveyalibebina sainvesticio proeqtebis TviTmenejmenti,<br />

gagvesazRvra strategiuli mizani, Segvefasebina strategia, gagveTvaliswinebina<br />

marketinguli miqsi, riskis faqtorebi, risTvisac warmovadgineT erTi warmatebuli<br />

proeqti _ qarTuli brendi `likani”. `likanma~ swori dagegmviTa da marketinguli<br />

stimulirebis saSualebebiT gansacvifrebel warmatebas miaRwia. aqac…yvelaferi ideiT<br />

daiwyo...<br />

Ggamoyenebuli literatura:<br />

1. v. papava, `qarTuli oqro~, gaz. `24 saaTi~, 12 oqtomberi, 2007.<br />

2. Canada:Foreign State-Owned Investors Spark ,,National Securty’’ Concerns 23 Oktober<br />

2007./www.mondaq.com/.<br />

3.www.statistics.ge<br />

4.www.economy.gov.ge<br />

5.www.republic.ge<br />

6.www.bpgeorgia.ge<br />

162


testuri gamocdebis Casatarebeli programuli<br />

produqti `TEGAPRO~ 1<br />

zviad siWinava<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asoc. prof. d. siWinava<br />

testuri gamocdebis Casatarebeli programuli produqtebis Seqmnaze muSaoben<br />

msoflios sxvadasxva qveynis profesionali specialistebi. erTi SexedviT, es Tema TiTqos<br />

araa gansakuTrebuli yuradRebis obieqti. magram, Tu Tvals gadavavlebT aseTi proeqtebis<br />

Seqmnisa da danergvis, rogorc moralur, ise ekonomikur mxares davrwmundebiT, rom es<br />

erT-erTi mniSvnelovani amocanaa. dRes am mxriv erT-erTi novatoruli proeqtia Cvens mier<br />

warmodgenili testuri gamocdebis Casatarebeli programa TEGAPRO, romelic srulyofils<br />

xdis saswavlo process da studentebs swavlisa da meti sibejiTisken ganawyobs.<br />

proeqtis programuli uzrunvelyofisTvis arCeulia obieqt-orientirebuli<br />

programirebis ena Delphi. aRniSnuli ena sakmaod mZlavria. mas iyenebs kompania Microsoft-i<br />

Tavisi programuli produqtebis SesamuSaveblad.<br />

testuri gamocdebis programa TEGAPRO Seiqmna 2005 wels. igi waredgina<br />

saqarTvelos `inteleqtualuri sakuTrebis erovnul centrs saqpatents~, romelmac<br />

aRniSnul proeqtze gasca saavtoro ufleba #2126. programuli produqti TEGAPRO<br />

saqpatentSi registrirebulia saxeliT `ziko~.<br />

testuri gamocdebis programa TEGAPRO danergilia da warmatebiT muSaobs rogorc<br />

iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetSi, ise sxva<br />

universitetebSic. programas gaaCnia dacviTi meqanizmebi, romlebic gamoricxavs<br />

dainteresebuli piris eSmakur mcdelobas, raTa ar Seitanos garkveuli koreqtivebi<br />

programis muSaobaSi. qvemoT ganvixilavT programuli produqtis TEGAPRO-s<br />

SesaZleblobebsa da upiratesobas sxva msgavs programul produqtebTan SedarebiT da misi<br />

danergvis ekonomikur efeqtianobas.<br />

programuli produqtis TEGAPRO-s (TE-testuri, GA-gamocdebis, PRO-programa)<br />

gamoyenebiT SesaZlebelia, nebismier saganSi, rogorc Sualeduri, ise sasesio testuri<br />

gamocdebis Catareba.<br />

programuli produqtis TEGAPRO-s SesaZleblobebidan SegviZlia gamovyoT Semdegi:<br />

programul produqt TEGAPRO-Si SeuzRudavia SekiTxvebisa da TiToeul testze<br />

savaraudo pasuxebis raodenoba;<br />

programuli produqti TEGAPRO Ria sistemaa, anu saWiroebis SemTxvevaSi<br />

SesaZlebelia programuli cvlilebebis Setana, e. i. adaptirebadia nebismier disciplinasTan<br />

mimarTebaSi;<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `sainformacio teqnologiebi ekonomikasa da biznesSi~ sakaTedro studentur<br />

konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili, xolo studentTa 69-e samecniero konferenciaze III adgili.<br />

163


gaaCnia dReisTvis miRebuli da aprobirebuli testuri gamocdebis standartebze<br />

gadasvlis SesaZlebloba;<br />

moxsnilia subieqturi faqtorebi, anu programuli produqti TEGAPRO gamoricxavs,<br />

e. w. fsiqologiur zewolas gamomcdelis (leqtoris) mxridan. es ki students aZlevs<br />

saSualebas, maqsimalurad gamoavlinos sakuTari codna;<br />

am sistemiT Sualeduri Semowmebis Catarebis SemTxvevaSi moxdeba studentTa<br />

Sefasebebis avtomaturi damaxsovreba specialur monacemTa bazaSi da gamocdis Sedegebis<br />

mixedviT saboloo uwyisis formireba;<br />

gamoricxavs ucxo piris gasvlas gamocdaze romelime studentis magivrad. amisaTvis<br />

sasurvelia winaswar Seiqmnas studentTa piradi nomrebisa da maTi fotosuraTebis<br />

monacemTa baza;<br />

programa saSualebas iZleva moxdes niSnebis avtomaturi gadatana studentTa<br />

erTian sauniversiteto bazaSi;<br />

programuli produqtis TEGAPRO-s saSualebiT SesaZlebelia, gamocdebis<br />

damTavrebisTanave, uwyisebis Sedgena calkeuli jgufebis mixedviT;<br />

programul produqt TEGAPRO-dan SesaZlebelia Sedgenili uwyisebis gatana EXCEL-Si<br />

Semdgomi damuSavebisaTvis (sxvadasxva saxis statistikuri maCveneblebis misaRebad).<br />

gamocdebis Catarebis sxva tradiciul meTodebTan SedarebiT programuli produqtis<br />

TEGAPRO-s upiratesobebs Soris SegviZlia gamovyoT:<br />

<br />

<br />

obieqturoba;<br />

gamoricxavs korufcias;<br />

gamoricxavs `Spargalkebis~ gamoyenebas (TEGAPRO-Si gamoyenebulia SemTxveviTi<br />

ricxvis generatori, romelic testebis bazidan garkveuli albaTobiT irCevs testebs.<br />

aseve adgilebs ucvlis arCeuli testis savaraudo pasuxebs);<br />

xels uwyobs (ganapirobebs) codnis miRebis aucileblobas da Sesabamisad<br />

uzrunvelyofs studentebis swavlebis donis amaRlebas;<br />

studentebisaTvis gamocdis Sedegebis operatiulad gacnoba (studentebi niSnebs<br />

igeben gamocdis damTavrebisTanave da ara 4-5 dRis Semdeg);<br />

pretenziebis ar arseboba (iSviaTi gamonaklisis garda. magaliTad, 700 studentidan<br />

Semovida mxolod 1 pretenzia). weriTi saxiT testuri gamocdebis Catarebisas ki<br />

pretenziebis raodenoba, saSualod, 10-15%-ia. zogierT SemTxvevSi ki 50%-sac aRwevs.<br />

<br />

sakancelario saqonlis ekonomia;<br />

adamianuri resursebis gamoTavisufleba: naSromebis gasworebisagan, niSnebis bazaSi<br />

Setanisgan, gamocdaze meTvalyureebis raodenobis Semcireba da sxva.<br />

programuli produqti TEGAPRO srulyofili sistemaa. misi interfeisi Sedgeba<br />

Semdegi Rilakebisgan: `daxmareba~, `dawyeba~, `testis Setana~, `niSnebi~ da `gamosvla~.<br />

ganvixiloT TiToeuli cal-calke:<br />

`daxmarebis~ dialogur fanjaraSi ganTavsebulia momxmareblisTvis saWiro yvela<br />

informacia programis Sesaxeb;<br />

164


`testis Setanis~ dialogur fanjaraSi ZiriTadad ganTavsebulia sxvadasxva sagnebis<br />

testebis Setanis, testirebis drois dayenebis da sxva mravali funqcia;<br />

`niSnebis~ dialogur fanjaraSi ganTavsebulia studentis mier miRebuli niSnis<br />

moZebnisTvis saWiro velebi, Zebnis Rilaki, jgufis uwyisis Sedgenis Rilaki, romelsac<br />

Tavis mxriv gavyavarT Sesabamis dialogur fanjaraSi, studentis Sesaxeb bazaSi arsebuli<br />

monacemebis amobeWdvis Rilaki da gamosvlis Rilaki;<br />

`gamosvlis~ Rilaki uzrunvelyofs programidan gamosvlas.<br />

`dawyebis~ Rilakze daWeriT SevdivarT dialogur fanjaraSi `anketa~, sadac<br />

studentma unda Seitanos Sesabamisi anketuri monacemebi. anketis dialogur fanjaras<br />

gaaCnia Rilakebi: `gamosvla~ da .`Semdeg~. studenti anketis Sevsebis Semdeg aWers Rilaks<br />

.`Semdeg~, ris Sedegadac gamodis misalmebis dialoguri fanjara. misalmebis dialogur<br />

fanjaras gaaCnia Rilaki .`gamocdis dawyeba~. am Rilakze daWeriT programa gadadis<br />

sagamocdo testebis dialogur fanjaraze.<br />

sagamocdo testebis dialogur fanjaraze ganTavsebulia: testis kiTxvisa da savaraudo<br />

pasuxebis velebi; marcxena zeda kuTxeSi ganTavsebulia studentis suraTi, saxeli gvari da<br />

11-niSna piradi <strong>nomeri</strong>; Rilakebi `damTavreba~, `wina~ (wina testze gadasasvlelad) da<br />

`Semdeg~ (Semdeg testze gadasasvlelad); sagamocdo testebis raodenobis Sesabamisi TeTri<br />

kvadratebi, romelTa daWeriT students SeuZlia swrafad gadavides nebismier testze;<br />

taimeri, romelic aRricxavs testirebis dros.<br />

rodesac studenti daamTavrebs testirebas igi aWers Rilaks `damTavreba~. ris<br />

Sedegadac gamova dialoguri fanjara, sadac kompiuteri ekiTxeba `ginda gamosvla?~.<br />

studenti aWers Rilakze OK da gamova studentis mier dagrovili qulebis Setyobinebis<br />

dialoguri fanjara. am fanjris gamoCenis momentidan monitoris ekrani `SeSdeba~ ramdenime<br />

wuTiT, rac gamoricxavs, arasasurveli qulebis miRebis SemTxvevaSi, studentis mier<br />

testirebis xelmeored Catarebas.<br />

Tu studenti ver Caetia testirebisTvis gankuTvnil droSi, maSin programa iblokeba da<br />

students ar SeuZlia testirebis gagrZeleba. mas SeuZlia mxolod testirebis Sewyveta<br />

RilakiT `damTavreba~.<br />

garda aRwerilisa warmodgenil programul produqt TEGAPRO-s gaaCnia uamravi<br />

SesaZleblobebi, romelTa CamoTvla Sors wagviyvans.<br />

axla ganvixiloT, Tu ra ekonomikuri efeqti gaaCnia Cvens mier SemoTavazebul programul<br />

produqts.<br />

moviyvanoT programuli produqtis TEGAPRO-s ekonomikuri efeqtianobis dasabuTeba<br />

Tsu ekonomikisa da biznesis fakultetis magaliTze.<br />

programuli produqtis TEGAPRO-Tvis aucilebeli da sakmarisia Tanamedrove<br />

kompiuteruli klasebis arseboba.<br />

ekonomikuri efeqtianobis gaangariSeba gavakeToT or nawilad: pirveli _ SevadginoT<br />

tradiciuli meTodiT testuri gamocdebis Catarebis xarjTaRricxva da meore _<br />

kompiuteruli wesiT testuri gamocdebis Catarebis xarjTaRricxva.<br />

xarjTaRricxvaSi fuladi saxsrebis ekonomia, zogadad, SeiZleba gamovsaxoT Semdegi<br />

formuliT<br />

165


C ek = C 0 - C 1, (1)<br />

sadac C ek _ fuladi saxsrebis ekonomiaa, romelic miiReba erT sagamocdo disciplinaSi<br />

weriTi testuri gamocdebisa da kompiuterebis gamoyenebiT testuri gamocdebis Catarebaze<br />

gaweuli danaxarjebis sxvaobiT.<br />

(1) formulaSi C 0 _ weriTi saxiT testuri gamocdebis CatarebasTan dakavSirebuli fuladi<br />

danaxarjebia;<br />

C 1 _ kompiuteruli wesiT testuri gamocdebis Catarebisas saWiro fuladi danaxarjebia.<br />

Cvens SemTxvevaSi C 0 Seicavs Semdegs: qseroqsis xarjebs (175 l), weriTi saxiT<br />

warmodgenili namuSevrebis gasworebisTvis saWiro xelfasis sidides (700 l), testuri<br />

gamocdebis mimdinareobis organizaciaze gaweul danaxarjebs (525 l) da uwyisebidan<br />

studentTa monacemebis SetanisTvis mdivan-menejeris xelfasis sidides (11,0 l). sul _<br />

C 0 =1411 lars.<br />

C 1 Seicavs Semdegs: damkvirveblebis xelfass (120 l) da kompiuteris eqspluataciis<br />

xarjs (21,6 l). sul _ C 1 =141,6 lars.<br />

Tu (1) formulaSi CavsvamT miRebul monacemebs, maSin<br />

C ek =1411-141,6=1269,4 l<br />

Tu aviRebT, rom studenti orive semestrSi saSualod abarebs 8 sagans, maSin wliuri<br />

ekonomia 700 studentze gaTvliT toli iqneba-<br />

8 X 1269,4=10155,2 l<br />

Tu 10155,2 l gavamravlebT 4 kursze miviRebT _ 40620,8 l.<br />

Tu studenti orive semestrSi saSualod abarebs 10 sagans, maSin wliuri ekonomia<br />

700 studentze gaTvliT toli iqneba-<br />

10 X 1269,4=12694 l<br />

Tu 12694 l gavamravlebT 4 kursze miviRebT _ 50776 l.<br />

Tu studenti orive semestrSi saSualod abarebs 12 sagans, maSin wliuri ekonomia<br />

700 studentze gaTvliT toli iqneba-<br />

12 X 1269,4=15232,8 l<br />

Tu 15232,8 l gavamravlebT 4 kursze miviRebT _ 60931,2 l.<br />

samive SemTxvevaSi miRebul Tanxas unda gamoakldes programuli produqtis TEGAPRO-s<br />

Rirebuleba.<br />

amrigad, warmodgenili proeqtis Seqmnisa da danergvis Sedegad miRebuli, rogorc<br />

moraluri, ise ekonomikuri efeqti mniSvnelovania. garda amisa, naTlad Cans, testuri<br />

gamocdebis Casatarebeli programa TEGAPRO-s inovaciuroba. misi danergva saswavlo<br />

procesis xarisxis amaRlebis erT-erT saSualebadac gvevlineba.<br />

166


informaciuli sazogadoebis ekonomikis<br />

ganviTarebis ZiriTadi aspeqtebi 1<br />

nikoloz cxadaia<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asoc. prof. enver lagvilava<br />

axali ekonomikis (New Economy), rogorc axali tipis ekonomikuri sistemis warmoSoba<br />

xorcieldeba qseluri teqnologiebis saSualebiT erTiani informaciul-sakomunikacio sivrcis<br />

formirebis intensiur procesSi.<br />

ukanasknel periodSi termini ,,axali ekonomika~ samecniero literaturaSi gansakuTrebiT<br />

xSirad ixmareba da ZiriTadad ori mniSvnelobiT gamoiyeneba. pirvel rigSi axali ekonomikis qveS<br />

igulisxmeba ekonomikis is nawili, romelic Sedgeba iseTi maRalteqnologiuri dargebisagan,<br />

rogoricaa-kompiuterebis warmoeba, sakomunikacio sistemebis Seqmna, programuli uzrunvelyofa,<br />

bioteqnologia da sxva. am gagebiT, axali ekonomika ganisazRvreba, rogorc maRalteqnologiuri<br />

elementebiT gamorCeuli dargebis erToblioba. meore mniSvnelobiT `axali ekonomika~ gulisxmobs<br />

maRali teqnologiebis makroekonomikur parametrebze zegavlenas. igi ZiriTadad swored am<br />

mniSvnelobiT gamoiyeneba, radgan ukeT gamoxatavs Tanamedrove ekonomikis ganviTarebis<br />

Taviseburebebs.<br />

axal ekonomikas zogjer uwodeben virtualur ekonomikas (Virtual Economy), raTa xazi gausvan<br />

Zveli, tradiciuli ekonomikisagan mis gansxvavebas. virtualuri ekonomika warmoadgens<br />

gansakuTrebul ekonomikur garemos, romelSic SesaZlebelia <strong>eleqtronuli</strong> biznesis (Sesabamisad,<br />

<strong>eleqtronuli</strong> komerciisa da vaWrobis) warmarTva interaqtiuri SesaZleblobebis gamoyenebis<br />

safuZvelze.<br />

aseve gamoiyeneba termini codnis ekonomika (Economy of Knowledge). codnis ekonomika<br />

fokusirdeba codnis, rogorc ekonomikis procesebze zemoqmedi fenomenis menejmentsa da warmoebaze.<br />

xSirad gamoiyeneba da gulisxmobs codnis teqnologiebis (codnis inJineria da codnis menejmenti)<br />

gamoyenebas ekonomikuri sargeblis sawarmoeblad.<br />

ekonomistTa nawili axali ekonomikuri movlenebis ganxilvisas gvTavazobs gamoTqmas `qseluri<br />

ekonomika~ (Network Economy). aseTi midgoma gamarTlebulia, radgan maRalteqnologiuri dargebi<br />

swored qseluri sikeTis warmoebiT arian dakavebuli. qseli Seicavs unikalur Tvisebebs da<br />

gansazRvravs axali ekonomikis Taviseburebebs.<br />

`axali ekonomikis~ bevri mkvlevari miuTiTebs Tavis naSromSi inovaciis umniSvnelovanes<br />

fenomenze ekonomikis ganviTarebisaTvis da acxadebs, rom “axali ekonomika” arsebiTad inovaciuri<br />

ekonomikaa.<br />

m. kastelsi gamoyofs axali ekonomikis xuT ZiriTad maxasiaTebels:<br />

1. mwarmoebluroba, roca sul ufro metadaa damokidebuli Tanamedrove mecnierebisa da teqnikis<br />

miRwevebis gamoyenebaze, aseve informaciisa da menejmentis xarisxze;<br />

2. momxmareblebisa da mwarmoeblebis yuradRebis gadatana materialuri warmoebidan<br />

informaciul saqmianobaze;<br />

3. sawarmoo procesis organizaciis Zireuli transformacia;<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `sainformacio teqnologiebi ekonomikasa da biznesSi~ sakaTedro studentur<br />

konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />

167


4. ekonomikis globaluri xasiaTi, rodesac kapitali, warmoeba, menejmenti, bazari, Sroma,<br />

informacia da teqnologiebi organizebulia nacionaluri sazRvrebisagan damoukideblad;<br />

5. teqnologiuri cvlilebebis revoluciuri xasiaTi, rac TandaTanobiT gardaqmnis<br />

Tanamedrove msoflios materialur safuZvlebs;<br />

aseve mniSvnelovania zogadad Tanamedrove ekonomistebis mier aRiarebuli debulebebi:<br />

_ mimdinare cvlilebebis globaluri xasiaTi;<br />

_ operireba abstraqtuli, araxelSesaxebi sikeTeebiT: ideebiT, informaciiT da<br />

urTierTdamokidebulebebiT;<br />

_ axali ekonomikis calkeuli segmentebis mWidro urTierTkavSiri da urTierTqmedeba;<br />

teqnologiuri cvlilebebis TvalsazrisiT, sainteresoa, cnobili ekonomistis d. tapskotis mier<br />

mocemuli Zveli da axali teqnologiebis niSan-TvisebaTa Sedareba-sistematizacia. igi axali<br />

ekonomikis mTavar ganmasxvavebel Tvisebad aRiqvams axali informaciuli teqnologiebis<br />

inteleqtualizaciisa da qselur orientaciasTan dakavSirebul parametrebs da gamoyofs 10<br />

ZiriTad ganmsazRvrel cvlilebas teqnologiebSi (ix. cxrili 1)<br />

cxrili 1.<br />

niSani Zveli teqnologiebi axali teqnologiebi<br />

1. signali analogiuri cifruli<br />

2. procesorebi tradiciuli,<br />

naxevargamtarebze<br />

3 gamoTvliTi<br />

kompleqsi<br />

didi egm-is bazaze<br />

mikroprocesorebi<br />

klient-serveris arqiteqtura<br />

4. gamtarunarianoba baRis biliki informaciuli magistrali<br />

5. mowyobiloba SeRwevis mowyobiloba<br />

inteleqtis gareSe<br />

6. informaciis<br />

warmodgenis formati<br />

monacemebi, teqsti,<br />

bgera, gamosaxuleba<br />

7. sistemebi specializirebuli Ria<br />

informaciuli sayofacxovrebo<br />

aparatura<br />

multimedia<br />

8. qselebi arainteleqtualuri inteleqtualuri<br />

9. programis<br />

SemuSaveba<br />

xelobis doneze<br />

10. interfeisi momxmareblis grafikuli<br />

interfeisi (GUI)<br />

obieqt-orientirebuli programireba<br />

mravalmomxmarebliani sistema(MUD)<br />

multimediuri interfeisi(MUI)<br />

axal ekonomikaze gardamavali etapi, informaciuli sazogadoebis ganviTarebis xarjze Tavis<br />

TavSi moicavs axali wesebis dakanonebas, sadac iseT terminebi rogoricaa nou-hau da eqspertis<br />

codna iseTive mniSvnelovani resursi iqneba rogoric industriul ekonomikaSia sxvadasxva<br />

nedleuli. axali wesebi unda daiweros firmebisa da sawarmoebis doneze, rac gulisxmobs codnis<br />

menejmentis daxvewas.<br />

axali ekonomika, SeiZleba iTqvas warmoadgens, rogorc postindustriuli ekonomikis<br />

ganviTarebis etapebs:<br />

_ warmoebis faqtorTa struqturebis cvlileba maTSi informatizaciis gamoyofiT;<br />

_ obieqtis struqturasa da sakuTrebis formebs Soris Tanafardobis (damokidebulebis) cvlileba;<br />

168


_ axali socialuri fenebisa da socialuri struqturebis formireba da a.S.<br />

informaciuli teqnologiebis gamoyenebis Sedegad izrdeba mwarmoebluroba, rasac<br />

mivyavarT mogebis matebamde, magram mxolod moklevadian periodSi. grZelvadian periodSi ki<br />

mogeba mcirdeba monopoliur bazarze mZafri konkurenciis gamo.<br />

mcirdeba informaciis fasi, radgan TviTon inovaciis procesi iZleva SesaZleblobas,<br />

rom informacia damuSavdes gacilebiT swrafad da iafad. es procesi SesaZlebelia<br />

grafikulad warmovadginoT “erToblivi moTxovna – erToblivi miwodebis” modelis<br />

gamoyenebiT:<br />

P –informaciis fasia;<br />

LAS – erToblivi miwodebis<br />

xangrZlivvadiani mrudia;<br />

AD – erToblivi moTxovnaa;<br />

Y – gamoSvebis moculobaa;<br />

informaciis fasis Semcireba am grafikze aisaxeba<br />

erToblivi miwodebis mrudis (LAS) gadaadgilebiT<br />

marjvniv. e.i. teqnologiuri cvlilebebis gamo<br />

informaciis fasi daeca P1 dan P2-mde, xolo gamoSvebis moculoba gaizarda Y1-dan Y2-mde.<br />

qseluri sikeTe gamoirCeva imiT, rom maTi kvlavwarmoeba (warmoqmna) SeiZleba<br />

praqtikulad nulovani, zRvruli danaxarjebiT da isini qmnian qselur gare efeqtebs 1<br />

momxmareblisaTvis. amis Sedegad ki bazris ZiriTadi parametrebi _ moTxovna da miwodeba<br />

aratradiciulad icvleba. tradiciuli ekonomikuri Teoria efuZneba Semdeg mtkicebas:<br />

miwodeba mcirdeba, roca zRvruli danaxarjebi izrdeba da miwodebis mruds gaaCnia<br />

dadebiTi daxriloba. xolo moTxovna izrdeba, roca zRvruli danaxarjebi mcirdeba da<br />

moTxovnis mruds gaaCnia uaryofiTi daxriloba. qseluri sikeTis SemTxvevaSi ki yvelaferi<br />

piriqiTaa: miwodebis mrudi uaryofiTi daxrilobisaa, radgan zRvruli danaxarjebi<br />

miiswrafvis 0-sken drois mniSvnelovan periodSi. moTxovnis mrudi ki dadebiTi<br />

daxrilobisaa, radgan zRvruli sargeblianoba izrdeba qseluri sikeTis momxmarebelTa<br />

raodenobis zrdis Sesabamisad. Tu ki es procesi miiRebs dinamikur xasiaTs, moTxovnisa da<br />

miwodebis mrudebi gadakveTen erTmaneTs sul ufro da ufro naklebi fasis gaswvriv.<br />

arsebobs uamravi sirTule informaciuli teqnologiebis danergviT miRebuli Sedegebis<br />

swor SefasebasTan dakavSirebiT. Zlier izrdeba Sualeduri moxmarebis wili finansur,<br />

sakonsultacio, sareklamo da sxva momsaxurebis sferoebSi. Tanamedrove aRricxvianobis<br />

praqtika ki amas ar iTvaliswinebs, radgan Sedegis Sefaseba xdeboda sabolo produqtis<br />

mixedviT.<br />

informaciuli teqnologiebis sferoSi adgili aqvs ZiriTadi fondebis gaufasurebas.<br />

amis Sedegad erovnuli Semosavlis namati xdeba erTobliv Siga produqtis namatze naklebi.<br />

miuxedavad amisa, mwarmoebluroba mainc izrdeba, Tanac sakmaod swrafad. es exeba ara<br />

mxolod kompiuteris warmoebasTan dakavSirebul seqtorebs, aramed ekonomikas mTlianad.<br />

1 gare efeqtis gansakuTrebuli saxe, romelsac mivyavarT saqonlis sargeblianobis zrdisaken erTi<br />

individisaTvis, igive saqonlis momxmarebeli sxva individebis raodenobis zrdasTan erTad.<br />

169


informaciul sazogadoebaSi warmoebuli saqonlis Rirebulebis struqturaSi didia<br />

inteleqtualur Sromaze gaweuli danaxarjebis wili, anu igi aris mecnierebatevadi<br />

saqoneli. informaciul sazogadoebaSi, gansxvavebiT industriuli sazogadoebisa, Warbobs<br />

inteleqtualuri saqonlis warmoeba da moxmareba.<br />

eqspertTa gaTvlebiT uaxloes momavalSi inteleqtulauri saqonlis warmoeba<br />

gacilebiT gadaaWarbebs materialurs. informaciul ekonomikaSi maRal donezea<br />

ganviTarebuli qseluri ekonomika, qseluri biznesi da <strong>eleqtronuli</strong> komercia.<br />

informaciuli sazogadoebis momavali ganviTarebis Sesaxeb gaerTianebuli erebis<br />

organizaciis egidiT Catarda msoflio samiti or fazad - 2003 wels JenevaSi da 2005<br />

wels tunisSi, sadac ganxiluli iyo informaciuli sazogadoebis momavali ganviTarebis<br />

perspeqtivebi. masSi monawileobda mravali qveyana maT Soris aSS, aseve evropis<br />

gaerTianebebis warmomadgenlebi, sxvadasxva arasamTavrobo organizaciebi. 2003 wels<br />

JenevaSi Catarebuli samitis mier miRebuli rezoluciiT Seiqmna specialuri fondi<br />

msoflio informaciuli sazogadoebis infrastruqturis Sesaqmnelad.<br />

TiToeuli qveynis mier gadaricxuli Tanxis raodenobam saboloo jamSi daaxloebiT<br />

eqvsi milioni dolari Seadgina.<br />

meore faza ki Catarda 2005 wlis noemberSi tunisSi, sadac gamoyofili Tanxa 4.5<br />

milion dolars aRemateboda.<br />

yvelaze mTavari iyo is, rom am samitis Sedagad Camoyalibda Sesabamisi infrastruqturis<br />

SemqnisaTvis saWiro moqmedebebis gegma, romlis ZiriTadi punqtebi Semdegnairad<br />

Camoyalibda:<br />

mTavrobisa da kerZo seqtoris roli informaciul-telesakomunikacio teqnologiebis<br />

(itt) ganviTarebis xelSewyobaSi;<br />

informaciuli da satelekomunikacio infrastruqtura;<br />

informaciisa da codnis xelmisawvdomoba;<br />

itt-s gamoyenebis daculoba da usafrTxoeba;<br />

Sesabamisi garemos Seqmna;<br />

itt-s gamoyenebis da ganviTarebis sferoebi:-<br />

• <strong>eleqtronuli</strong> mTavroba, biznesi, swavleba, jandacva, dasaqmeba, garemo, soflis meurneoba.<br />

• <strong>eleqtronuli</strong> mecniereba, media, informaciuli sazogadoebis eTikuri normebi,<br />

saerTaSoriso da regionaluri kooperacia.<br />

dResdReobiT erovnuli ekonomikis ganviTarebaSi informaciuli teqnologiebis<br />

gamoyenebis mxriv erT-erT mowinave adgilzea singapuri. amisaTvis Seqmnilia sainformaciosakomunikacio<br />

ganviTarebis departamenti (ssgd).<br />

mniSvnelovania avstraliaSi mimdinare procesebi am sferosTan mimarTebaSi. samxreTi<br />

avstraliis mTavrobam miiRo specialuri dokumneti, romelic warmoadgens erTgvar<br />

samoqmedo gegmas, romlis mTavari funqciaa upasuxos da marTos is sainformacio da<br />

sakomunkacio cvlilebebi romleTa winaSec dadga msoflio, gansakuTrebiT ki samxreTi<br />

avstraliis mosaxleoba.<br />

170


dReisTvis ama Tu im qveynis konkurentunarianoba ZiriTadad ganisazRvreba imiT, Tu<br />

rogor iyenebs es qveyana internet-teqnologiebs, rogori tempiT mimdinareobs tradiciuli<br />

ekonomikidan axal ekonomikaze gadasvla, Zvel da axal ekonomikas Soris ramdenad<br />

warmatebulia urTierTkavSiri da a.S. erTi ram cxadia, rom saqarTvelo ver ganviTardeba<br />

msoflio ekonomikisgan izlirebulad. amitom aucilebelia, rom saqarTvelom aqtiurad<br />

miiRos monawileoba mimdinare progresul procesebSi.<br />

saqarTveloSi axali ekonomikis ganviTarebisaTvis aucilebelia, arsebuli ekonomikuri<br />

mdgomareobis gaTvaliswinebiT, SemuSavdes teqnologiurad prioritetuli, miznobrivi<br />

programebi, romlebic mimarTuli iqneba informaciuli teqnologiebisa da Sesabamisi sistemebis<br />

danergvis, gamoyenebisa da ganviTarebisaken. amisTvis saWiroa mTavrobaSi Seiqmnas<br />

specialuri organo, romelic dakavebuli iqneba informaciuli teqnologiebis industriasTan<br />

dakavSirebuli sakiTxebiT, raTa moaxdinos aRniSnul programaSi CarTul organizaciaTa<br />

da uwyebaTa muSaobis koordinireba, maTi saqmianobis efeqtianad warmarTvis mizniT.<br />

saqarTveloSi axali ekonomikis ganviTarebis perspeqtivebTan dakavSirebiT<br />

gavaanalizoT misi ganviTarebis sami SesaZlo modeli.<br />

pirveli modeli – es aris e. w. induri modeli, romelic iTvaliswinebs ofSoruli<br />

programirebis ganviTarebas. dReisTvis ofSoruli programirebis centrebi funqcionireben<br />

ara mxolod indoeTSi, aramed singapurSi, braziliaSi, irlandiaSi da sxva qveynebSi.<br />

Tumca swored indoeTSi moxda ekonomikis calkeuli segmentis formireba specialuri<br />

infrastruqturiTa da samTavrobo regulirebis sistemasTan erTad. ofSoruli<br />

programirebis biznesi efuZneba programuli samuSaoebis calkeuli saxeebis moTxovnebs da<br />

ganviTarebul qveynebSi inJiner-muSakebis ukmarisobas. saqarTvelosaTvis induri meTodi<br />

misaRebia Semdegi mizezebis gamo: gafarTovdeba bazari, amoqmeddeba sainJinro kadrebi,<br />

saqarTvelo gamoiyenebs sxva qveynebis gamocdilebas da a.S. problema mxolod isaa, rom es<br />

biznesi Zlieradaa damokidebuli msoflio bazris ciklurobaze da ar arsebobs<br />

mmarTvelobiTi gamocdileba.<br />

meore modeli – es aris modeli, romelsac iyeneben skandinaviuri qveynebi da israeli.<br />

is dafuZnebulia mza gadawyvetilebebis eqsportze da sagareo bazris produqtebze.<br />

aseTi modeli liderobis SesaZleblobas iZleva. garda amisa, SesaZlebeli xdeba qveynis<br />

inteleqtualuri potencialis ufro efeqtianad gamoyeneba. am modelis problemebi msgavsia<br />

wina modelisa, magram emateba kidev erTi mniSvnelovani problema. es problema exeba<br />

firmebSi marketingis organizaciis aucileblobas.<br />

mesame modeli – bazris ganviTarebis erovnuli modelia da iTvaliswinebs saqonlisa da<br />

momsaxurebis Seqmnas Siga bazris Taviseburebebis gaTvaliswinebiT. am modelis ZiriTadi<br />

upiratesoba isaa, rom misi damnergavebi kargad iqnebian gaTviTcnobierebulni adgilobriv<br />

specifikasa da niuansebSi. problema isaa, rom mocemuli modelis SesaZlo realizacia<br />

SezRuduli iqneba Siga bazriT.<br />

romeli modelia saqarTvelosaTvis ufro perspeqtiuli, jerjerobiT gaurkvevelia.<br />

saboloo angariSiT, axali ekonomika gvaZlevs axal ekonomikur SesaZleblobebs da<br />

gvTavazobs ekonomikuri zrdis ukeTes xarisxs.<br />

171


saqarTveloSi axali ekonomikis ganviTarebisaTvis aucilebelia, arsebuli ekonomikuri<br />

mdgomareobis gaTvaliswinebiT SemuSavdes teqnologiurad prioritetuli miznobrivi programebi,<br />

romlebic mimarTuli iqneba informaciuli teqnologiebisa da Sesabamisi sistemebis<br />

danergvis, gamoyenebisa da ganviTarebisaken.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. maRraZe m. informaciuli sazogadoebis teqnikur-ekonomikuri maxasiaTeblebi. JurnalSi „ekonomika<br />

da biznesi” #3, 2008. gv.89-100.<br />

2. Кастельс М. Информационная эпоха: экономика, обшество и культура. Под ред. О.И. Шкаратова. М.,<br />

«ГУ ВШЭ» , 2000.<br />

3. Тапскотт Д. Электронно-цифравое обшество. К., «INT-press». М., «Рулф-бук», 1999. gv.121.<br />

4. Dolfsma W. and Soete L. - Understanding the Dynamics of A Knowledge Economy. Edward Elgar Publishing,<br />

Inc. 136 West Street, Suite 202, Northampton, Massachusetts 01060, USA - 2006.<br />

5. Webster F. - Theories of The Information Society. Routledge, 2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxon<br />

OX14 4RN - third edition 2006.<br />

<br />

<br />

<br />

http://www.informationeconomy.sa.gov.au/policy/ieagenda<br />

http://www.ida.gov.sg/home/index.aspx<br />

http://www.itu.int/wsis/index.html<br />

172


internet-tqnologiebi da sagadasxado sistema 1<br />

nino CarTolani<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: sruli. prof. m. maRraZe<br />

saxelmwifos siZlieres ZiriTadad gansazRvravs saxelmwifoSi arsbuli<br />

sagadasaxado sistema, misi sistemuroba da moqniloba. radgan gadasaxadebi-es aris<br />

saxelmwifo biujetis Sevsebis ZiriTadi wyaro, saxelmwifo biujeti ki aris qveynis<br />

ekonomikis umTavresi elementi, gansakuTrebul mniSvnelobas iZens gadsaxadebis<br />

sworad gaangariSebisa da saxelmwifo biujetSi maTi drouli gadaricxvis efeqtiani<br />

organizacia.<br />

bolo dros SeimCneva tendencia, <strong>eleqtronuli</strong> komerciis moculobis zrdis, rac<br />

gamowveulia teqnologiuri progresiT, globaluri qseliT internetis gavcelebis<br />

masStabebiT. magaliTad, 2009 wlis daswyisisaTvis internet-momxmarebelTa raodenobam<br />

msoflioSi erT miliards miaRwia. mxolod B2B segmentze on-line reJimSi 2003 wels gayidvebis<br />

moculobam Seadgina 1 trln dolari 2 . <strong>eleqtronuli</strong> komerciis moculobis<br />

zrda dRis wesrigSi ayenebs sakiTxs, Tu rogor moxdes internet-teqnologiebis<br />

pirobebSi gayidul saqonelze da momsaxurebaze gadasaxadebis daweseba da amoReba.<br />

am problemis gadaWra Zalze mniSvnelovani xdeba <strong>eleqtronuli</strong> vaWrobis moculoobis<br />

zrdidan gamomdinare, radagan saxelmwifom SeiZleba dakargos soliduri sabiujeto<br />

Semosavali.<br />

kompaniis computer Inteligence monacemebiT 2007 wlisaTvis on-line Sesyidva ganaxorciela<br />

2,7 mln adamianma. rodesac materialuri saxiT warmodgenili saqonlis SeZena<br />

warmoebs <strong>eleqtronuli</strong> maRaziis meSveobiT da myidvelis rolSi gamodis sxva<br />

saxelmwifos iuridiululi an fizikuri piri, maSin SeZenil saqonelze sabaJo<br />

gadasaxadis amoReba xdeba Cveulebrivi wesiT, vinaidan saqonelma fizikurad unda<br />

gadmokveTos saxelmwifos administraciuli sazRvari (saxmeleTo, sazRvao, sahaero)H,<br />

romelic dRes arsebuli sagadasxado kanonmdeblobiT regulirdeba. proplemebi<br />

warmoiqmneba maSin, roca <strong>eleqtronuli</strong> vaWrobis ganxorcieleba warmoebs cifruli<br />

saxiT warmodgenili saqonliT (programuli uzrunvelyofa, wignebis <strong>eleqtronuli</strong><br />

versiebi da sxva ). am SemTxvevaSi Znelia daadgino rogorc myidvelis, aseve<br />

gamyidvelis fizikuri adgilsamyofeli. Ees gamowveulia imis gamo, rom gamydvelis<br />

serveri, romelzedac moTavsebulia mis Sesaxeb informacia SeiZleba mdebareobdes<br />

sxva saxelmwifoSi, sadac SesaZlebelia saerTod ar moqmedebdes kanoni <strong>eleqtronuli</strong><br />

komerciis Sesaxeb an Tu arsebobs igi SeZleba gansxvavebuli iyos im qveynis<br />

sagadasaxado kanonisagan, sadac realurad imyofeba saqonlis gamyidveli. saWiro<br />

xdeba im principebis modifikacia, romlebic moqmedeben off-line ekonomikaSi. DdReisaTvis<br />

msoflioSi naklebad aris Seswavlili <strong>eleqtronuli</strong> komerciis pirobebSi gadasaxadebis<br />

sididis gansazRvrisa da amoRebis sakiTxebi. sagadasaxdo elastikuroba<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `sainformacio teqnologiebi ekonomikasa da biznesSi~ sakaTedro studentur<br />

konferenciaze da daimsaxura saprizo adgili.<br />

2 Информатизация бизнеса: А. М. Карминского, М. Финансы икредити, с.429.<br />

173


eleqtronul vaWrobaSi sakmaod maRalia. amisTvis gamoiyeneba,<br />

maCveneblebi off-line da on-line ekonomikis seqtorebisaTvis 1 .<br />

fasebis SefardebiTi<br />

λ= Ps(1+t)/PI<br />

sadac λ-aris SefardebiTi fasis maCvenebeli, t –aris gayidul saqonlze<br />

gadasaxadi, Ps- aris sacalo maRaziaSi saqonlis fasi, PPI-aris saqonlis fasi on-line<br />

seqtorSi. rac ufro maRalia, λ-is maCvenebeli, miT meti momxmarebeli cdilobs<br />

SeiZinos saqoneli on-line teqnoloogiiT e.i. Tu izrdeba λ, izrdeba saqonlis warmoeba<br />

da gayidva on-line seqtorSi da piriqiT. rac imaze miuTiTebs, rom saWiroa on-line da offline<br />

seqtorebSi sagadasaxado wesebis daaxloveba. magram off-line seqtorSi gamoyenebuli<br />

sagadasaxado ganakveTebis gamoyeneba on-line seqtorrisaTvis Seamcirebs internetiT<br />

saqonlis myidvelTa raodenobas, rac xels SeuSlis <strong>eleqtronuli</strong> komerciis<br />

ganviTarebas. meore garemoeba, romelic ewinaaRmdegeba Cveulebrivi sagadasaxado<br />

kanonmdeblobis gamoyenebas eleqtronul garigebebSi is aris, rom garTulebulia<br />

gadasaxadebis amoReba. es ukanaskneli gamowveulia qseluri garigebis kontrolis<br />

siZneliT da momxmareblis dacilebiT realuri saqonlidan. am SemTxvevaSi dabali<br />

gadasaxadi an misi ar arseboba gamoiwvevs saqonlis qselis meSveobiT SeZenis<br />

survilis amaRlebas ara mato saqrTveloSi, aramed MmTel msoflioSic. dReisaTvis<br />

msoflios zogierT qveyanaSi da maT Soris saqarTveloSic rogorc Teoriuli, ise<br />

praqtikuli gamoyenebis asapeqtSi ar arsebobs <strong>eleqtronuli</strong> komerciis pirobebSi<br />

sagadasaxado kanonmdebloba. amitom <strong>eleqtronuli</strong> komerciisaTvis dReisaTvis<br />

gamoiyeneba off-line seqtorSi gamoyenebuli sagadasaxado regulirebis principebi. jerjerobiT<br />

amave principebis gamoyenebas uWers mxars saerTaSoriso sagadasaxado asociacia<br />

(International Fiscal Association-IFA). paraleluradDaRniSnuli saerTaSoriso savaWro<br />

organizacia awarmoebs kvlevas <strong>eleqtronuli</strong> komerciis pirobebSi sagadasaxado<br />

problemebis gadaWris mimarTulebiT.<br />

virtualuri seqtoris sagadasaxado dabegvris sakiTxi mravali problemis<br />

gadawyvetasTan aris dakavSirebuli: a) gamyidvelma SeiZleba ar icodes myidvelis<br />

statusi. Saxeldobr, myidveli aris rezidenti Tu ararezidenti, iuridiuli, Tu<br />

fizikuri piri; b) Zalian rTulia daadgino saqonlis realizaciis adgili da aqedan<br />

gamomdinare ganisazRvros gadsaxadis sidide. zogjer imis garkvevac rTulia<br />

momxmarebels miewoda saqoneli Tu, magaliTad, cifruli formiT programuli uzrunvelyofa,<br />

wignis <strong>eleqtronuli</strong> versia da sxv.) am dros SeiZleba moqmedebdes sxvadasxva<br />

gadasaxadi saqonlisa da momsaxurebis mimarT; d) Tu myidveli uars ambobs<br />

saqonlis miRebaze Znelia aRiareba imisa, Sedga Tu ara internetiT gamyidvelsa da<br />

myidvels Soris garigeba. aqedan gamomdinare SeiZleba aRmocendes sagadasaxado<br />

problemebi; e) zogjer kompania, Tu mis saxelmwifoSo moqmedebs maRali gadasaxadebi<br />

gadasaxadis nawilis Tavis aridebis mizniT sakuTar serveris ganTavsebas axdens sxva<br />

saxellmwifoSi. perspeqtivaSi <strong>eleqtronuli</strong> komerciis pirobebSi transaqciis,<br />

virtualobisa da saqonlis cifruli formiT gayidviT saxelmwifom SeiZleba dakargos<br />

sagadasaxado Semosavlebis, didi nawili. am SemTxvevaSi gaZnelebulia gadasaxadis<br />

gadamxdeli subieqtis gansazRvra, DdReisTvis fuladi <strong>eleqtronuli</strong> nakadebis<br />

zusti aRricxva da auditoruli Semowmeba. Sesabamisad gadauWrel problemas warmoadgens.<br />

saSemosavlo gadasaxadis gaangariSeba da amoReba. v. tanci aRniSnuli prob-<br />

1 Стрелец И. А. Сетевая экономика. М., Эксмо, 2006. с.152.<br />

174


lemis gadawyvetis mizniT SromaSi _ `esaWiroeba Tu ara msoflio Tanasazogadoebas<br />

saerTaSoriso sagadasaxado organizacia~ gvTavazobs saerTaSoriso sagadasaxado<br />

organizaciis Seqmnas.<br />

<strong>eleqtronuli</strong> komerciis pirobebSi saqonlisa da momsaxurebis dabegvris dros<br />

saWiroa cal-calkee iqnes ganxiluli qveynis SigniT materialuri saqonliT ganxorcielebuli<br />

vaWroba da calke iqnas cifruli saxiT warmodgenili saqonlis realizaciis<br />

sakiTxi da aqedan gamomdinare gadasaxadebis gaanagariSebisa da amoRebis<br />

sakiTxebi. kidev ufro rTuldeba problema roca <strong>eleqtronuli</strong> komerciis ganxorcieleba<br />

warmoebs saxelmwifoebs Soris.<br />

Cvens qveyanaSi <strong>eleqtronuli</strong> vaWroba sawyis etapzea. cotaa saqarTveloSi internet<br />

savaWro firmebi. arsebobs mxolod saCuqrebiTa da RviniT movaWre firmebi.<br />

arsebuli inernet – vitrinebi ver asruleben maT daniSnulebas (cudia dizaini, ar<br />

arseboba uwyveti kavSiri momxmarebelTan, isini mxoloT portalis rolSi gamodian,<br />

ver anxorcieleben marketingul kvlevas.<br />

internetiT saqonlis gayidvis Taviseburebas warmoadgens is ,rom internetiT<br />

SeiZleba gayido nebismieri saqoneli, an miiRo SesaZlo nebismieri momsaxureba.<br />

angariSsworeba internetis meSveobii garkveul risks Secavs. bevr SemTxvevaSi myidvels<br />

fulis gadaxdamde surs fizikurad Seexos saqonels, daaTvalieros igi.<br />

samrewvelo produqciis SeZenisas myidvels urCevnia unaRdo angariSsworeba. unaRdo<br />

distanciur vaWrobas Cvelebriv sacalo qselSi saqonliT vaWrobasTan SedarebiT<br />

gaCnia bevri upiratesobebi. <strong>eleqtronuli</strong> gadxdisaTvis rekomendrebulia mTeli rigi<br />

alternatiuli variantebi. vinaidan dReisTvis plastikuri baraTebis gamoyenebiT<br />

internetiT saqonlis SeZena kargad aris Seswalili, amitom aSS-Si da sxva civilizebul<br />

qveynebSi magnituri sabanko sakredito baraTi warmoadgens <strong>eleqtronuli</strong><br />

gadxdis erTaderT saSualebas, rogorc kerZo ise iuridiuli pierebisaTvis. es ganpirobebulia<br />

imiTac, rom maRal donezea uzrunvelyofoli plastikuri baraTebiT<br />

ganxorcielebuli angariSsworebis usafrTxoeba. Cvens qveyanaSic daiwyo ganviTareba<br />

plastikuri baraTebiT unaRdo anagariSsworebam.<br />

ras aZlevs sawarmos <strong>eleqtronuli</strong> komerciis danergva?<br />

1. informacia saqonlisa da momsaxurebis Sesaxeb vrceldeba swrafad. F Tqven<br />

RebulobT damatebiT sakomunikacio arxs yoveldRiurad, 24 saaTis ganmavlobaSi.<br />

ufro xelmisawvdomi xdebiT klientisaTvis ;<br />

2. Cqardeba sawrmos SigniT informaciis moZraoba, farTovdeba dokumentebis<br />

gaformebis kontrolis SesaZleblobebi;<br />

3. klientisaTvis interneti iZleva axali servisis SesaZleblobebs. magaliTad,<br />

Talyuri adevnos dakeTis Sesrulebas;<br />

4. vinaidan iterneti wamoadgens teqnologiur garss amdenad igi saSualebas iZleva<br />

Sevkribod informacia klientebis Sesaxeb. Ggarda arniSnulisa igi sawarmos<br />

saSualebs aZlevs <strong>damatebiTi</strong> danaxarjebis gawevis gareSe gamoiyenos<br />

markentinguli instrumentarebi- gamokiTxvebi, Setyobinebebi, gaakoTos personalis<br />

ekonomia<br />

5. SeiZleba ekonomia gakeTdes savaWro darbazebis daqiravebaze.<br />

sanam firma daiwyebs <strong>eleqtronuli</strong> vaWrobis danergvas da gaiRebs am miznisTvis<br />

saTanado xarjebs, aucilebelia pasuxi gaeces Semdeg kiTxvebs:<br />

pirvel rigSi unda dasabuTdes aris Tu ara aucilebeli Tqvens firmaSi <strong>eleqtronuli</strong><br />

komerciis danergva, anu unda moaxdinoT moTxovnilebis identificireba: ra<br />

175


iznes eweviT, saWiroa Tu ara interneti potenciuri momxmareblebis mosazidad, ra<br />

situaciaa bazarze? am kiTxvebze dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi ismis kiTxva rogor<br />

gakeTdes es yvelaferi da ra TanmimdevrobiT: daproeqtebisaTvis unda daiweros<br />

davaleba, Sedges sistemuri proeqti, danergvis gegma, Seiqmnas sawamos specialistebis<br />

samuSao jgufi, garedan ayvanil iqnes konsultanti, erToblivad SemuSavdes dokumenti.<br />

Bbazarze unda SeirCes damproeqtebeli oeganizacia, xosting-provaideri. unda<br />

gairkves vin moemsaxureba saits, vin moaxdens internetis saSualebiT Tqveni biznesis<br />

warmoebas. agreTve saWiro gaxdeba moiwvioT specialistebi internet-saitTan samuSaod<br />

an moaxdinoT arsebuli kadrebis gadamzadeba. agreTve saWiro gaxdeba cvlilebebis<br />

Setana saStato ganrigSi.<br />

samarTav obieqtebTan, anu gadasaxadbis gadamxdelebTan (iuridiul da fizikur<br />

pirebTan) raionul sagadasaxado inspeqciebis doneze urTierTmoqmedeben sagadasaxado<br />

samsaxuris TanamSromlebi. isini axorcieleben Semdeg funqciebs: sagadasaxado<br />

kanonis dacvis kontroli; gadasaxadebis sworad daricxvisa da biujetSi droulad<br />

Setanis kontroli; gadamxdelebis mier buRaltruli angariSgebebis sworad Sedgenisa<br />

da droulad wardgenis kontroli; sagadasaxado kanonmdeblobis sworad Sesrulebisa<br />

da realizaciisaTvis saaRmsruleblo, safinanso da sakredito organoebTan urTierTmoqmedeba.<br />

sagadasaxado kanondarRvevisaTvis kanoniT gaTvaliswinebuli finansuri<br />

sanqciebis dadgena da maTi sworad gamoyeneba; saqalaqo da raionul safinanso organoebSi<br />

faqtiurad Semosuli gdasaxadebis Tanxis Sesaxeb cnobebis Sedgena da<br />

analizi; sagadasaxado organoebis mier zemdgom organoebSi, angariSgebebis formebis<br />

wardgena da analizi.<br />

zemoT CamoTvlili yvela funqciebis gasaxorcieleblad saxelmwifo sagadasaxado<br />

organoebSi danergilia an danergvis procesSia avtomatizebuli sainformacio sistema<br />

~gadasaxadi~. avtomatizebuli sainformacio sistema `gadasaxadi~ warmoadgens sagadasaxado<br />

organoebis marTvis organizaciul formas, dafuZnebuls Tanamedrove<br />

informaciuli teqnologiebisa da meTodebis gamoyenebaze. igi saSualebas iZleva<br />

gafarTovdes gadasawyveti amocanebis wre, amaRldes miRebuli gadawyvetilebis dasabuTebuloba,<br />

analizuroba da drouloba, Semcirdes sagadasaxado organoebis TanamSromlebis<br />

mier Sesasrulebeli araSemoqmedebiTi samuSaoebis moculoba.<br />

sagadasaxado sistemis TiToeul doneze, gamomdinare Sesrulebuli funqciebidan,<br />

iqmnebian sxvadasxva funqciuri qvesistemebi: tipiuri angariSgebiTi formebis<br />

momzadebis; sakontrolo saqmianobis; meTodologiuri; sarevizio, samarTleblivi da<br />

saxelmwifo sagadasaxado inspeqciis analizuri saqmianobis.<br />

sagadasaxado samsaxuris dabali donisaTvis damaxasiaTebelia Semdegi qvesistemebi:<br />

sawarmos registraciis; kameraluri Semowmebis; normatiul-samarTleblivi<br />

dokumentebis warmoebis; Sigasauwyebo amocanebis. sawarmos registraciis qvesistemis<br />

funqciaa gdasaxadebis gadmxTelTa sruli da drouli aRricxava. am QqvesistemaSi<br />

dafiqsirebulia yvela iuridiuli da fizikuri piris Sesaxeb informacia. nebismieri<br />

sawarmos registraciis an xelmeored registraciis Sesaxeb yvela dokumenti dafiqsirebuli<br />

da Setanili unda iqnes saxelmwifo reestrSi. es monacemebi saWiroa<br />

sxvadasxva momxmareblisaTvis, saxelmwifo sagadasaxado inspeqciis TanamSromlebisaTvis.<br />

sagadasaxado organoebi am informacias iyeneben, rogorc bazas TiToeuli<br />

gadamxdelis Sesaxeb. amitom es informacia SemdgomSi sxvadasxva qvesistemebis mier<br />

gamoyenebis mizniT Setanil unda iqnes monacemTa bazaSi. magaliTad, kameraluri<br />

Semowmebis an sawarmos piradi baraTebis waroebisaTvis.<br />

176


informaciis damuSaveba iwyeba iuridiuli samasaxuris mier gadasaxadis gadamxdelTa<br />

aRricxviTa da registraciiT. Ees samsaxuri Tavis saqmianobaSi sargeblobs<br />

normatiul-samarTleblivi infomaciiT da Rebulobs gadasaxadebis gadamxdelebidan<br />

aucilebel dokumentebs, romelTa safuZvelzec iqmneba monacemTa baza. gadasaxadis<br />

gadamxdels eniWeba unikaluri saregistaracio <strong>nomeri</strong>. aseTi saxiT iqmneba gadamxdelis<br />

~<strong>eleqtronuli</strong> saqaRalde.~ aRniSnuli informacia gamoiyeneba avtomatizebuli<br />

sainformacio sistemis _ `gadasaxadi~-is yvela ZiriTadi qvesistemis mier. pirvel<br />

rigSi aseTi informacia esaWiroeba kameraluri Semowmebis qvesistemas. gadasaxadebis<br />

gadamxdeli agrovebs Semdeg dokumentebs: sawarmos balanss, mogeba-zralis angariSgebas,<br />

qonebis gdasaxadisa da sxva angariSgebebs. aRniSnuli dokumentebi<br />

dagenilvadebSi gadaecema raionul sagadasaxado organoebs.<br />

Kkameraluri Semowmeba mdgomareobs sabuRaltro angariSgebebis, gadasaxadebis<br />

sworad gaangariSebisa da angariSgebiTi formebis sworad gaformebis dadgenaSi. Aam<br />

mizniT gadamxTelebis mier warmodgenili dokumentebidan monacemebi sagadasaxado<br />

TanamSromlis mier Seitaneba kompiuterSi, warmoebs `<strong>eleqtronuli</strong> saqaRaldis~<br />

Sevseba axali informciiT, romlis safuZvelzec SesaZlebeli xdeba sxvadasxva<br />

periodisaTvis Tvalyuri vadevnoT sawarmos finansur-sameurneo saqmianobas. Kkompiuteruli<br />

teqnologiis gamoyeneba saSualebas iZleva davakvirdeT sawarmos<br />

ganviTarebas, mis mier sagadasaxado kanonmdeblobis dacvas, gamovavlinoT kanonmdeblobis<br />

darRvevis SemTxvevebi, dadgindes biujetSi gadasaricxi Tanxa, Sedges im<br />

sawarmoTa CamonaTvali romlebSiac unda Catardes dokumenturi Semowmeba. saboloo<br />

jamSi am qvesistemaSi formirebuli informacia aris safuZveli sxva qvesistemebSi<br />

informaciis dasamuSaveblad. pirvel rigSi es exeba dokumentur Semowmebas.<br />

dokumentur Semowmebas dadgenili grafikis mixedviT axdens sagadasaxado inspeqciis<br />

samsaxuri. Ddokumenturi Semowmebis mizania gamovlenili iqnas sabuRaltro aRricxvis<br />

warmoebis wesebis, gadasxadebis arasworad gaangariSebisa da biujetSi sagadasaxado<br />

Tanxebis Setanis vadebis darRvevebi. Semowmeba xdeba sawarmoSi, adgilze misvliT.<br />

igi iTvaliswinebs yvela saWiro dokumentis daTvalierebas. Semowmebis Sedegad dgeba<br />

aqti romelSiac dafiqsirdeba sagadasaxado kanonmdeblobis darRvevis yvela<br />

SemTxveva. darRvevebis aRmoCenis SemTxvevaSi, darRvevis saxidan gamomdinare warmoebs<br />

jarimisa da sauravis daricxva. Ddokumenturi Semowmebis qvesistemaSi formirebuli<br />

Sedegebi gamoiyneba sawarmos piradi baraTebis warmoebisaTvis, romlis mizania<br />

gadasaxadebis saxeebis mixedviT gaangariSebuli iqnes saxelmwifo biujetSi Setanili<br />

Tanxis raodenoba. TiToeuli sawamo gadamxdelis mixedviT daricxuli gadasaxadis<br />

Tanxis Sesaxeb Semodis dokumentebi da kameruli Semowmebis qvesistemidan Semodis<br />

informacia gadmxdelis mier bankSi biujetis angariSze Caricxuli Tanxis Sesaxeb.<br />

gadasaxadebis saxeebis mixedvioT daricxuli da gadaxdili Tanxebis Sedareba<br />

saSualebas iZleva dadgindes gadaxra (narCeni gadasxdeli Tanxa ,an Tanxa romelic<br />

zedmatad iqna gadxdili). Tu zedmeti Tanxa iqna gadxdili, maSin sawarmos es Tanxa<br />

CaeTvleba momaval TveSi. Aam operaciis ganxorcieleba xdeba sawarmo gadamxdelis<br />

mier sagadasaxado organosaTvis werilobiTi mimarTvis safuZvelze.<br />

sagadasaxado sistemis informatizaciam unda uzrunvelyos sagadasaxado samsaxuris<br />

operatiuli muSaoba, sagadasaxado kanonebis sruli dacva, gadasaxadebis Semosavali<br />

Tanxebis zusti da drouli aRricxva, gadasaxadebis Semosavalebis prognozi,<br />

sagadasaxado sistemisaTvis kadrebis momzadeba.<br />

177


DdReisaTvis, sazRvagareTis qveynebSi saxelmwifos bevri funqciis ganxorcieleba<br />

warmoebs onlain reJimSi, maTSoris gadasxdebis gaanagiSebTan da amoRebasTan<br />

dakavSirebuli. amas xels uwyobs saxelmwifo organoebi. mag., aSS-isa da kanadis<br />

saxelmwifo sanmasxurebi garantias aZleven gadamxdelebs ori kviris ganmavlobaSi<br />

daubrunon zedmetad gadaxdili Tanxa imaT, vinc saTanado dokumentebs waradgenen<br />

<strong>eleqtronuli</strong> formiT. didi britaneTis samTavrobo organooebi garkveul SeRavaTebs<br />

aZleven im iuridiul da fizikur pirebs, romlebic saSemosalo gadasaxadebTan<br />

dakavSirebiT sabuTebs waradgenen <strong>eleqtronuli</strong> formiT. globalur ekonomikur sazogadoebaSi,<br />

romelic yalibdeba informaciuli teqnologiebis safuZvelze, problemuri<br />

xdeba efeqturi dabegvris ganxorcieleba. am mizniT saWiroa ganxorcieldes <strong>eleqtronuli</strong><br />

komerciisa da <strong>eleqtronuli</strong> fulis mudmivi monitoringi, dawesdes specialuri<br />

gadasxadi sazRvargareT ganxorcielebul tranzaqciebze.<br />

im firmebsa da organizaciebs, romlebic sabuRaltro aRricvas awarmoeben kompiuteruli<br />

programebis saSualebiT SesaZlebloba aqvT ditsanciurad, qselis saSualebiT,<br />

<strong>eleqtronuli</strong> fostiT moaxdinon gadasaxdebis gaangariSebasTan da biujetSi Tanxis<br />

gadaricxvasTan dakavSirebuli informaciisa gadacema Sesabamis sagadasxado organoebSi,<br />

rac mniSvnelovnad gaaumjobesebs sagadasxado organoebis muSaobas. raionul<br />

sagadasxdo organoebs aRar mouwevT gadasaxadis gadmxdelebidan Semosuli informaciis<br />

Sesabamis monacemTa bazaSi xeliT Setana. sagadasxado organoebs SeeZlebaT<br />

sagadasaxado kanonSi momxdari cvlilebebis Sesaxeb informacia qselis saSualebiT<br />

operatiulad miawodon warmoeba-dawesebulebebs.<br />

178


uRaltruli balansis analizuri mniSvneloba 1<br />

nano samyuraSvili<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: prof. i. WilaZe<br />

buRaltruli balansi asaxavs sawarmos qonebas da romeli wyaroebidanaa formirebuli.<br />

ekonomikur literaturaSi buRaltrul balanss aseve ganmartaven rogorc sawarmos ekonomikuri<br />

resursebisa da mTliani kapitalis mdgomareobis ganzogadebas mocemuli TariRisaTvis fulad sazom<br />

erTeulSi.<br />

buRaltruli balansis momzadeba xdeba mogeba-zaralis angariSgebis Sedgenis Semdeg, roca<br />

ukve ganxorcielebulia Semosavlebisa da xarjebis gadaxurvis operaciebi da cnobili gaxdeba<br />

gaunawilebeli mogebis saboloo naSTi. Pperiodis bolos, buRaltruli balansis Sedgenamde,<br />

mewarmem SeiZleba moaxdinos aqtivebis gadafaseba. magaliTad, sasaqonlo-materialuri maragebi<br />

balansSi aisaxeba umciresi Rirebulebis principiT, grZelvadiani aqtivebi ki gadafasebuli<br />

RirebulebiT. moTxovnebis moculoba mcirdeba saeWvo moTxovnebis koreqtirebis angariSis kreditis<br />

naSTiT, dagrovili cveTa gamoiqviTeba ZiriTadi saSualebebisa da aramaterialuri aqtivebis<br />

Rirebulebidan da a.S. sazRvargareTis praqtikaSi CamoTvili koreqtirebebis Semdeg dgeba<br />

koreqtirebuli sacdeli balansi, ris safuZvelzec Sedgeba angariSgeba<br />

balansSi aqtivebi da maTi formirebis wyaroebi ormxrivobis principis safuZvelze aisaxeba.<br />

aqedan gamomdinare, buRaltruli balansi Semdeg tolobas eyrdnoba:<br />

aqtivebi = valdebulebebi + sakuTari kapitali<br />

aqtivebi aris sawarmos gankargulebaSi arsebuli materialuri da aramaterialuri resursebi,<br />

romlebic warsulSi ganxorcielebuli sameurneo movlenebis Sedegs warmoadgens da maTgan sawarmo<br />

momavalSi ekonomikuri sargeblis miRebas moelis.<br />

valdebuleba sawarmos mimdinare periodis movaleobaa, romelic warsulSi momxdari sameurneo<br />

movlenis Sedegia da misi Sesruleba gulisxmobs ekonomikur sargebelSi ganivTebuli resurebis<br />

gasvlas. valdebulebebi aqtivebis msgavsad iyofa grZelvadian da moklevadian valdebulebebad.<br />

sakuTari kapitali aris valdebulebebis dafarvis Semdeg sawarmos gankargulebaSi darCenili<br />

aqciebis nawili. sakuTari kapitali warmoadgens damfuZnebelTa mier investirebul fulad da<br />

materialur saxsrebs da Sedgeba: saaqcio kapitalis, saemisio kapitalis, gaunawilebeli mogebisa da<br />

gadafasebis rezervisagan.<br />

sxvadasxva samarTlebrivi tipis sawarmoTa buRaltruli balansi erTmaneTisgan sakuTari<br />

kapitalis struqturiT gansxvavdeba.<br />

saaqcio sazogadoebaSi aqtivebis dafinansebis ZiriTadi wyaroebia: saaqcio kapitali, romelic<br />

Cveulebrivi da privilegirebuli aqciebis saxiT SeiZleba arsebobdes, gadavadebuli dividendebis<br />

mqone aqciebi, mogeba, saemisio kapitali, rezervi da valdebulebebi.<br />

amxanagobis tipis sawarmoebSi sakuTari kapitali partniorTa kapitalis saxiT arsebobs,<br />

romelic moicavs: 1) partniorTa ZiriTadi angariSis, romelic gamoiyeneba iseTvi cvlilebebis<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `buRaltruli aRricxvisa da auditis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />

daimsaxura saprizo adgili.<br />

179


dros rogoricaa axali partnioris miReba an romelimes gasvla da aqtivebis gadafaseba. 2)<br />

partniorTa mimdinare angariS, romelic partniorebsa da sawarmos Soris mudmivi operaciebis<br />

arsaricxavad gamoiyeneba. amxanagobis balansSi mogebis maCvenebeli saerTod naCvenebi araa, vinaidan<br />

igi srulad nawildeba partniorebs Soris.<br />

individualuri sawarmos balansSi sakuTari kapitalis gasaangariSeblad individualuri<br />

kapitalis sawyis naSTs emateba wliuri wminda mogeba da wlis ganmavlobaSi biznesSi Cadebuli<br />

kapitali, akldeba biznesidan amoRebuli kapitali.<br />

aseve gansxvavebulia mogebaze araorientirebuli firmebis buRaltruli balansis struqtura,<br />

sadac sakuTari kapitalis muxls saerTo fondi anu dagrovili fondi ewodeba.<br />

buRaltruli balansis analizi iwyeba misi vertikaluri da horizontaluri analiziT,<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania is, rom balansSi informacia wlis dasawyissa da bolosTvisaa<br />

mocemulia, rac Sedarebis saSualebas iZleva.<br />

buRaltruli balansi analizuri TvalsazrisiT warmoadgens firmis gadaxdisunarianobis sarkes.<br />

masSi mocemuli informaciiT SeiZleba davaskvnaT, ramdenad gadaxdisunariania sawarmo. masSi<br />

mocemuli infomaciis safuZvelze SeiZleba sxvadasxva saintereseo koeficientebis gamoTvla,<br />

romlebic firmis (kompaniis) finansuri mdgomareobis ama Tu im mxares axasiaTeben.<br />

Cven SeviswavleT erT-erTi cnobili brendis kompania “Coca-Cola enterproses”-is bualtruli<br />

balansi. mocemuli kompania mdebareobs aSSSi jorjias StatSi Windy Ridge Parkway-ze. es gaxlavT<br />

“Coca-Cola”- s saTao ofisi, romelic Coca-Cola-s warmoebis garda gascems licenziebs sxvadasxva<br />

qveynebSi mocemuli gamagrilebeli sasmelis Camosxmasa da gayidvaze anu aris franCaizori kompania.<br />

TvalsaCinoebis mizniT, “Coca-Cola enterproses”- aqtivebisa da pasivebis struqturuli suraTi<br />

SeiZleba diagramebis meSveobiT warmovadginoT.<br />

2008w.<br />

diagrama 1 diagrama 2<br />

aqtivebis struqtura<br />

valdebulebebis struqtura<br />

5,8<br />

moTxovnebi-<br />

16,4<br />

1.kreditoruli davalianeba-20,8<br />

2.grZelvadiani sesxi-46,5<br />

3.sxva valdebulebebi-32,9<br />

16,4<br />

2.maragebi-5,8<br />

32,7<br />

20,8<br />

70,6<br />

3.fuli da<br />

fulis<br />

qevivalenteb<br />

i-4,6<br />

2,6<br />

4,6<br />

46,5<br />

buRaltruli balansis monacemebiT ganisazRvreba sakuTari sabrunavi saxsrebis sidide, romelic<br />

mimdinare aqtivebisa da mimdinare valdebulebebs Soris sxvaobis tolia. igi gviCvenebs maragebis im<br />

wils romelic sakuTari saxsrebiTaa SeZenili.<br />

180


wlebi<br />

k1 k2 k3 k4 k5 z<br />

Coca-Cola enterprises”-s sakuTari sabrunavi saxsrebi tolia:<br />

sakuTari sabrunavi saxsrebi 2006 = 3691 – 3818 = - 127<br />

sakuTari sabrunavi saxsrebi 2007 = 4092 – 5343 = - 1251<br />

sakuTari sabrunavi saxsrebi 2008 = 4583 - 5074 = - 491<br />

SegviZlia davaskvnaT rom mocemul sawarmoSi samive wels maragebis SeZena xdeboda ara sakuTari<br />

saxsrebis xarjze, aramed valdebulebebis, rac uaryofiTi faqtia.<br />

firmis gadaxdisunarianobis daxasiaTebisaTvis balansis safuZvelze SeiZleba gamoiTvalos<br />

likvidurobis koeficientebi, romelic gviCvenebs mocemuli momentisaTvis arsebuli fuladi<br />

TanxebiT mimdinare valdebulebebis ra nawilis dafarvaa SesaZlebeli. arsebobs swrafi,<br />

absoluturi da saerTo likvidurobis koeficientebi.<br />

swrafi likvidurobis koeficienti = fuladi Tanxebi + moklevadiani moTxovnebi<br />

mimdinare valdebuleba<br />

absoluturi likvidurobis koeficienti =<br />

fuladi Tanxebi<br />

mimdinare valdebulebebi<br />

saerTo likvidurobis koeficienti = mimdinare aqtivebi<br />

mimdinare valdebulebebi<br />

warmovadginoT likvidurobis koeficientebis dinamika wlebis mixedviT:<br />

koeficientebi 2007 2008<br />

2006 koefic. 2006% koefic. 2006%<br />

swrafi likvidurobis 0,655 0,512 78,2 0,645 98,5<br />

absoluturi<br />

likvidurobis 0,048 0,032 66,7 0,142 295,8<br />

saerTo likvidurobis 0,967 0,766 79,2 0,903 93,3<br />

Catarebuli analizis safuZvelze SegviZlia davaskvnaT rom mocemuli firmis gadaxdisunarianoba<br />

Zalze dabalia, rac gamowveulia mimdinare aqtivebis simciriT da mimdinare valdebulebebis sakmaod<br />

didi maCvenebliT.<br />

kompaniis kreditunarioanobis Sesamowmeblad gamovTvaloT alTmanis mier SemuSavebuli indeqsi (z),<br />

romelsac Semdegi saxe aqvs:<br />

z = 3,3k + 1,0k + 0,6k + 1,4k + 1,2k<br />

k1 = mogeba %-is da gadasaxadis gadaxdamde / mTeli aqtivebi;<br />

k2 = amonagebi realizaciidan / mTeli aqtivebi;<br />

k3 = sakuTari kapitali (sabazro fasiT) / moziduli kapitali;<br />

k4 = dagrovili gaunawilebeli mogeba / mTeli aqtivebi;<br />

181


2006 (1485/23225) 19804/23225 3586/18699 940/23225 (127/23225) -0,5<br />

2007 1470/24046 20936/24046 4162/18357 1527/24046 (1251/24046) 1,236<br />

2008 (6314/15589) 21807/15589 2998/15620 (3029/15589) (491/15589) -0,131<br />

k5 =sakuTari sabrunavi saxsrebi / mTeli aqtivebi;<br />

statistikuri SerCeviTi meTodis safuZvelze e.alTmanma daadgina, rom kreditunarianobis<br />

kritikuli sazRvaria 2,675. igi saSualebas gvaZlevs gavakeToT prognozi momavali 2-3 wlis<br />

ganmavlobaSi sawarmos elodeba Tu ara gakotreba. Tu ki z2,675 sawarmos uaxloes momavalSi safrTxe ar elodeba.<br />

Catarebuli analizis ASedegebidan irkveva, rom kompanias 2006 wlidan gaaCnia krizisuli<br />

mdgomareoba da momdevno wlebSi ar ganuxorcielebia antikrizisuli RonisZiebebi. z dasaSveb<br />

normaze naklebi aRmoCnda, anu firma dgas finansuri problemebis winaSe. Cveni balansis Catarebuli<br />

analizis safuZvelze SegviZlia davaskvnaT rom “Coca-Cola enterprises”-Si msgavsi mdgomareoba<br />

Semdegma mizezebma gamoiwva:<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

vadagadacilebuli kreditoruli davalianebebis didi raodenoba;<br />

moklevadiani sesxebis gadaWarbebuli gamoyeneba grZelvadiani aqtivebis dafinansebisaTvis;<br />

likvidurobis saerTo koeficientis mudmivi dabali done;<br />

sakuTari sabrunavi saxsrebis permanentuli ukmarisoba;<br />

nasesxebi saxsrebis zrda dafinansebis wyaroebSi;<br />

saintereso iqneboda analogiuri analizis Catareba qarTul kompaniebzec, magram iqidan<br />

gamomdinare rom saqarTveloSi araa daculi finansuri angariSgebis sajarooba da kopmaniebi TavianT<br />

saitebze ar aTavseben finansur Sedegebs, rTulia dainteresebuli pirebisaTvis qveyanaSi arsebuli<br />

kompaniebis finansuri mdgomareobis gansazRvra da msgavsi analizebis Catareba.<br />

182


sasaqonlo maragebis TviTRirebulebis Sefasebis<br />

meTodebis gavlena mogebis maCvenebelze 1<br />

Tamriko facia<br />

giorgi fanjikiZe<br />

Tsu bakalavrebi<br />

mecn-xelm: prof. i. WilaZe<br />

savaWro kompaniebSi gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs SeZenili sasaqonlo sasaqonlo maragebis<br />

TviTRirebulebis gansazRvras. misi gamoTvla SedarebiT martivia, vidre sawyobidan gacemuli anu<br />

realizebuli saqonlis.<br />

sabazro ekonomikis pirobebSi xSiria fasebis ryeva, Sesabamisad icvleba sasaqonlo<br />

maragebis TviTRirebuleba. saqonlis TviTRirebulebaSi CairTveba mxolod iseTi xarjebi, romlebic<br />

uSualodaa dakavSirebuli aqtivebis SeZenasTan da romelTa gareSec isini ver iqnen moyvanili muSa<br />

mdgomareobaSi. aucilebelia daxarjuli maragebis xSiri Sefaseba. dadgenilia TviTRirebulebis<br />

Sefasebis Semdegi meTodebi: saSualo Sewonili TviTRirebulebis, individualuri TviTRirebulebis<br />

meTodi, FIFO, LIFO, NIFO, normatiuli<br />

saSualo Sewonili meTodi:<br />

masalebis yoveli SeZenis dros gamoiangariSeba saSualo Sewonili Rirebuleba. es procesi<br />

emyareba maragebis wina periodis ganmavlobaSi darCenil erTeulTa raodenobas da mTlian<br />

Rirebulebas. igi gamoiTvleba Rirebulebis SefardebiT raodenobasTan:<br />

naSTis Rirebulebas + SeZenilis saqonli Rirebuleba<br />

naSTis raodenobas + SeZenilis saqonlis raodenoba<br />

es meTodi gaiangariSeba materialuri faseulobebis TiToeuli elementisaTvis cal-calke.<br />

saSualo fasis gaangariSeba unda mimdinareobdes periodulad an ganuwyvetliv.<br />

individualuri TviTRirebulebis meTodi<br />

es meTodi gamoiyeneba specialuri daniSnulebis saqonlisa da momsaxurebis gasaangariSeblad,<br />

romlebic ar arian urTierTSemcvelni. es meTodi misaRebia ZviradRirebuli da individualurad<br />

gansxvavebuli produqciis erTeulis Sesafaseblad. am meTodis gamoyenebis dros mizanSewonilia<br />

individualuri baraTebis warmoeba, rac saSualebas gvaZlevs nebismier momentSi dadgindes maragis<br />

Rirebuleba. mxolod am meTodis gamoyenebis dros Tanxvdeba maragis Rirebulebis moZraoba mis<br />

fizikur moZraobas.<br />

FIFO<br />

TviTRirebulebis Sefasebis miznebisaTvis fifo meTodi efuZneba daSvebas, rom pirvel rigSi<br />

gaiyideba maragSi pirvelad Semosuli sagnebi amitom maragis xarjva fasdeba maTi SeZenis<br />

TanmimdevrobiT vidre ar iqneba daxarjuli pirvelad miRebuli maragebi. naSTad darCeba is, rac<br />

yvelaze bolos iyo SeZenili an warmoebuli. Sesabamisad Sesafasebeli maragis TviTRirebuleba<br />

dadgindeba Tavdapirvelad miRebuli maragebis erTeulTa fasebiT.<br />

LIFO. es meTodi eyrdnoba koncefcias, rom pirvelad ixarjeba is sasaqonlo maragebi,<br />

romlebic bolos iqna SeZenili an warmoebuli, amitom am faseulobebis gacema xdeba bolos<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `buRaltruli aRricxvisa da auditis~ sakaTedro studentur konferenciaze da<br />

daimsaxura saprizo adgili.<br />

183


SeZenili masalebis fasiT, xolo naSTad darCenili maragi Sefasdeba yvelaze adre SeZenili<br />

masalebis fasiT.<br />

inflaciis periodSi maragSi axlad Semosul saqonels ufro meti TviTRirebuleba eqneba,<br />

vidre adre Semosul saqonels. amitom, Tu SevusabamebT adre Semosuli saqonlis TviTRirebulebis<br />

gayidvidan amonagebs, fifo meTodis gamoyenebis SemTxvevaSi gayiduli saqonlis TviTRirebuleba<br />

ufro naklebi iqneba, xolo maragis saboloo naSTis TviTRirebuleba da mogeba ufro meti, vidre<br />

LIFO meTodis gamoyenebis SemTxvevaSi.<br />

LIFO meTodis gamoyeneba rekomendirebuli ar aris buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso<br />

standartebis mixedviT, Tumca nebadarTulia bass-2-iT. amis mizezia is, rom LIFO ar iZleva maragis<br />

faqtobriv TviTRirebulebasTan sakmaod miaxloebul Sefasebas.<br />

Teoriulad, TviTRirebulebisa da amonagebis Sesabamisoba unda moxdes yoveli gayidvisas.<br />

praqtikaSi mosalodnelia garkveuli modificireba ganicados am Teoriam.<br />

NIFO. es meTodi moiTxovs, rom sawyobidan gacemuli masalebi Sefasdes momavalSi SesaZeni<br />

masalebis mosalodneli fasiT. gansxvavebis dabalanseba xdeba maragis koreqtirebis angariSidan.<br />

roca maragebis saboloo naSTi dadgindeba Cven SegviZlia davadginoT gadaxra masalebis<br />

RirebulebebSi rac gamoiTvleba Semdegnairad:<br />

(sawyisi naSTis Rirebulebas + SeZenis Rirebulebebi) – (saboloo naSTis Rirebulebas +<br />

gacemis Rirebulebebi).<br />

normatiuli. am meTodis dros sawarmoSi dadgenilia masalebis normatiuli fasi. sawyobidan<br />

gacemuli masalebis da naSTad darCenili masalebis Sefaseba xdeba normatiuli RirebulebiT.<br />

faqtiur da normatiul Rirebulebas Soris gansxvaveba gadaxrebis angariSze grovdeba. aRricxvis<br />

saerTaSoriso standartebiT rekomendirebulia saSualo Sewonili, FIFO da normatiuli meTodebis<br />

gamoyeneba.<br />

Sesabamisad meti TvalsaCinoebisaTvis moviyvanoT magaliTebi am sam meTodze:<br />

ganvixiloT Sokoladis realizatori firma, romelsac sawyobSi Semoaqvs sxadasxva<br />

dasaxelebis nawarmi:<br />

saSualo Sewonili meTodi:<br />

erTeulTa erTeulis fasi (lari) maragis Rirebuleba<br />

TariRi<br />

operacia raodenoba<br />

(lari)<br />

01.02 sawyisi naSTi 0 0 0<br />

05.02 miReba 1500 2.75 4125<br />

10.02 miReba 500 3.05 2440<br />

15.02 gacema (2000) (4125+2440)/(1500+800)=2.9 (5800)<br />

d a r C a 300 765<br />

16.02 SeZena 500 3.35 1675<br />

22.02 miReba (450) (765+1675)/(300+500)=3.05 (1372)<br />

28.02 saboloo naSTi 350 3.05 1068<br />

normatiuli<br />

TariRi<br />

operacia<br />

erTeulTa<br />

raodenoba<br />

erTeulis<br />

fasi (lari)<br />

maragis<br />

Rirebuleba (lari)<br />

01.02 sawyisi naSTi 0 0 0<br />

05.02 miReba 1500 2.75 4125<br />

184


10.02 miReba 500 3.05 2440<br />

15.02 gacema (2000) 3.25 (6500)<br />

d a r C a 300 65<br />

16.02 SeZena 500 3.35 1675<br />

22.02 miReba (450) 3.25 (1463)<br />

28.02 saboloo naSTi 350 3.05 277<br />

meTodi FIFO<br />

TariRi<br />

raodenoba<br />

erTeulis fasi<br />

Rirebuleba<br />

naSTi: 01.02<br />

SeZena: 05.02<br />

10.02<br />

16.02<br />

1500<br />

800<br />

500<br />

2.75<br />

3.05<br />

3.35<br />

4125<br />

2440<br />

1675<br />

____________<br />

sul SeZena<br />

_____________<br />

2800<br />

______________<br />

_<br />

______________<br />

8240<br />

5650<br />

gacema: 15.02<br />

0<br />

2000<br />

0<br />

1500*2.75+500*3.05<br />

0<br />

22.02<br />

450<br />

300*3.05+150*3.35<br />

1417.5<br />

185


_____________________________________________________________________<br />

sul gacema: 2450 _ 7067.5<br />

naSTi: 350 350*3.35=1172.5<br />

daxarjuli da naSTad darCenili masalebis Sefasebis ganxiluli meTodebi<br />

gavlenas axdenen mogebis maCvenebelze. Tu masalebis saboloo naSTi izrdeba, maSin<br />

daxarjuli masalebis raodenoba mcirdeba da maSasadame mogeba gaizrdeba. piriqiT: Tu<br />

masalebis saboloo naSTi Semcirdeba, maSin danaxarjebi gaizrdeba da Sesabamisad, mogeba<br />

Semcirdeba. amrigad, masalebis saboloo naSTebis zrda mogebas zrdis da naSTebis Semcireba<br />

mogebas amcirebs.<br />

FIFO normatiuli saSualo Sewonili<br />

meTodi:<br />

Semosavali realizaciidan 10 000 10 000 10 000<br />

saqonlis sawyisi naSTi 0 0 0<br />

Sesyidvebi 8240 8240 8240<br />

saboloo naSTi 1172.5 1068 277<br />

relizebuli saqonlis T/R 7067.5 7172 7963<br />

mogeba realizaciidan 2932.5 2828 2037<br />

maragebis Sefasebis meTodebi cvlis mogebas. sawarmos xelmZRvanelobis mier<br />

SerCeuli meTodi gamoyenebul unda iqnas periodis ganmavlobaSi. amasTan, aRricxvis<br />

saerTaSoriso standartebiT.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. mmarTvelobiTi aRricxva – izolda WilaZe, Tbilisi 2008<br />

2. buRaltruli aRricxva – a.xorava, n. kvataSiZe, n. sreseli, z. gogriWiani,<br />

Tbilisi 2008<br />

www.economy.ge<br />

www.statistics.ge<br />

186


turistuli gamofenebi da bazrobebi 1<br />

Tamaz deviZe<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asist-prof. mzia baramiZe<br />

saerTaSoriso gamofenebi da bazrobebi mniSvnelovan rols TamaSoben saerTa-<br />

Soriso vaWrobis ganviTarebis saqmeSi. aseT RonisZiebebze Tavs iyris sxvadasxva qveynebSi<br />

warmoebuli saqonlisa da momsaxurebebis farTo asortimenti da momxmarebels<br />

saSualeba aqvs adgilzeve gaecnos sxvadasxva SemoTavazebebs, awarmoos molaparakebebi,<br />

miiRos kvalificiuri konsultacia.<br />

gamofenebsa da bazrobebs gansakuTrebiT didi mniSvneloba eniWeba turistul<br />

biznesSi. specializebuli turistuli gamofenebi da bazrobebi 30 welze metia rac<br />

imarTeba da maTi ricxvi yovelwliurad izrdeba. marto evropaSi yovelwliurad<br />

2000-ze meti saerTaSoriso turistuli gamofena-bazroba ewyoba.<br />

turistuli gamofena-bazrobebis ekonomikuri Sinaarsi savaWro-sareklamo komunikaciis<br />

ganviTarebaSi mdgomareobs. sagamofeno RonisZiebebSi monawileoba saSualebas<br />

aZlevs sxvadasxva turistul sawarmoebs droulad moaxdnon ekonomikuri,<br />

organizaciuli, teqnikuri informaciis gavrceleba miznobrivi auditoriis farTo<br />

speqtrze. es procesi warmoadgens erTian kompleqss iseTi mniSvnelovani elementebisa<br />

rogorebicaa: reklama, propaganda piari, piradi gayidva.<br />

turistuli firmis monawileobis procesi sagamofeno RonisZiebebSi pirobiTad<br />

SeiZleba davyoT 6 etapad. es etapebia:<br />

1) principuli gadawyvetilebis miReba sagamofeno saqmianobaSi monawilebis miRebis<br />

Sesaxeb;<br />

2) gamofenaSi firmis miznebis gansazRvra;<br />

3) konkretuli gamofenis SerCevas didi mniSvneloba eniWeba miznebis miRwevisaTvis;<br />

4) mosamzadebeli periodi;<br />

5) muSaoba gamofenis mimdinareobis procesSi;<br />

6) sagamofeno RonisZiebaSi monawileobis Sedegis analizi.<br />

Oorganizaciuli aspeqtiT mniSvnelovania prospeqti, romelSic monawileTa sruli<br />

sia da maT Sesaxeb mokle informaciaa ganTavsebuli. is mraval kiTxvaze iZleva<br />

pasuxs.<br />

gamofenis dasrulebis Semdeg saWiroa Sejamebul iqnas firmis gamofenaSi<br />

monawileobis Sedegebi. Ggamofenis Sedegebi SeiZleba davyoT or nawilad 1) organizaciuli<br />

da 2) komerciuli, maTi gaanalizeba mizanSewonilia moxdes gamofenis<br />

damTavrebidan ramdenime Tvis Semdeg. rogorc wesi, gamofena “cocxlobs” daxurvidan<br />

ramdenime Tvis Semdegac. amitom saWiroa gaTvaliswinebul iqnas momavali<br />

organizaciuli da komerciuli Sedegebis analizi saSualebas gvaZlevs gavakeToT<br />

dakvnebi investiciebis efeqtianobis Sesaxeb.<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna Tsu `turizmis~ sakaTedro studentur konferenciaze, daikava saprizo<br />

adgili.<br />

187


sagamofeno RonisZiebeSi monawileobis miReba firmebs sxvadasxva formiTa da<br />

meTodiT SeuZliaT. firma SeiZleba gamofena-bazrobebze warmodgenil iqnas, rogorc<br />

damoukidebeli eqsponenti an rogorc jgufis wevri. gamocdilebam cxadyo rom<br />

firmisTvis ufro xelsayreli da momgebiania gamofena-bazrobebSi monawileoba<br />

koleqtiuri formiT. amis magaliTia erovnuli stendi. aseTi stendebi maqsimalurad<br />

izidaven damTvaliereblebs.<br />

gamofena-bazrobebisTvis mniSvnelovania sagamofeno stendis mowyoba. sagamofeno<br />

stendi _ es aris firmis saxe. stendma didi vizualuri efeqti unda moaxdinos<br />

damTvalierebelze. sagamofeno RonisZiebaSi monawileobis pirvelad miRebis<br />

SemTxvevaSi an Tu firma SezRudulia drosa da finansebSi, mas SeuZlia airCias mza<br />

moduli, e.w. stendis ConCxi romelic gamofenis organizatoris mier aris agebuli.<br />

mTeli sagamofeno eqspozicia pirobiTad iyofa ramdenime zonad: ZiriTadi, samuSao<br />

da damxmare.<br />

stendi formdeba calkeuli sareklamo elementebis daxmarebiT, rogoricaa<br />

warwerebi, sasaqonlo niSnebi, telefonis nomrebi, monitorebze morbenali<br />

striqonebi da a.S.<br />

stendis momsaxure personalis raodenoba damokidebulia stendis sidideze.<br />

stendistebi unda iyvnen megobruli, taqtiani, diplomatiuri; damTvaliereblebs unda<br />

egebebodnen RimiliT, mTeli RonisZiebis ganmavlobaSi imyofebodnen saubrisaTvis<br />

mzadyofnaSi, unda SeZlon firmis yvela momsaxurebaze ganmartebebis micema.<br />

msoflios yvelaze umsxviles turistul gamofena-bazrobebs warmoadgens<br />

berlinis gamofena-bazroba_ITB-berlin; londonis_WTM (world tourism Market); madridis_ITUR;<br />

milanis BIT-borsa internazionale del turismo (daaxl. 0.5 milioni stumari), venis<br />

(daaxl. 0.5 milioni stumari), Sarl le rues (daaxl. 400 000 stumari) da a.S.<br />

gamofena-bazrobebi xSirad Tematuri principiT mimdinareobs-ekologiuri<br />

turizmis, mdgradi ganviTarebis problemebis, siRaribis daZlevis sakiTxebis. bazrobis<br />

mimdinareobis paralelurad imarTeba prezentaciebi, seminarebi, forumebi,<br />

mrgvali magidebi.<br />

kavkasiis erT-erT mTavar turistul movlenas warmoadgens Tbilisis<br />

saerTaSoriso gamofena-bazroba - CTF-Coucasus Tourism fair, romelic yoveli wlis<br />

aprilSi sagamofeno centr `eqspo-jorjiaSi imarTeba. 2009 wels RonisZieba<br />

gaimarTa turizmisa da kurortebis departamentis, Tbilisis meriis, saqarTvelos<br />

ekonomikuri ganviTarebis saministros da daculi teritoriebis saagentos<br />

mxardaWeriT.<br />

gamofenaze erovnul administraciebTan erTad warmodgenili iyo azerbaijanis,<br />

somxeTis, TurqeTis turoperatorebi, saerTaSoriso aviaxazebi - Austrian Airlines,<br />

Luftansa.<br />

gamofenis mimdinareobis farglebSi gaimarTa seminarebi, sadac monawileebma<br />

wamoadgines moxsenebebi Temebze - `axali turistuli atraqciebi saqarTveloSi”;<br />

`turizmis brendingi saxelmwifo da regionul doneze~; `qalaqis mimzidvelobaTa<br />

marketingi~. gamofenas dadebiT mxareebTan erTad gaaCnda mTeli rigi naklovanebebi:<br />

ar iyo srulad warmodgenili saqarTvelos regionebi, dabali iyo stendistTa<br />

moimzadebis done da a.S.<br />

188


2009 wels saqarTvelo monawileoba miiRo msoflios mniSvnelovan sagamofeno<br />

RonisZiebebSi.<br />

ITB-berlin-ze warmodgenili iyo 187 qveynis 11 098 kompania. gamofenas estumra<br />

178 971 vizitori. saqarTvelos saxeliT 60 kv. metris stendze. turizmisa da<br />

kurortebis departamentTan da Tbilisis meriasTan erTad warmodgenili iyo 8<br />

qarTuli kompania. qarTuli stendis stumrebs saSualeba hqondaT gaesinjaT qarTuli<br />

Rvino. gamofenis farglebSi 13 marts gaimarTa preskonferencia, sadac saqarTvelos<br />

turizmisa da kurortebis departamentis ufrosis moadgilem beqa jayelma germaniaSi<br />

saqarTvelos sagangebo da sruluflebian elCTan baton levan duCaZesTan erTad<br />

moaxdina saqarTvelos rogorc turistuli qveynis prezentacia adgilobriv bazarze.<br />

preskonferencias eswreboda 50-mde akreditebuli Jurnalisti, madridis<br />

saerTaSoriso gamofena-bazroba FFITUR-s yovelwliurad daaxloibiT 250 000<br />

stumari hyavs. 2000 wels gamofenam 20 wlis iubile aRniSna. Catarda forumi,<br />

prezentaciebi.<br />

2009 wels FITUR-warmodgenili iyo 170 qveynis 12 312 turizmis sferos<br />

profesionali. gamofenas stumrobda 85 283 vizitori. FFITUR-ze warmodgenili iyo<br />

saqarTveloc 24 kv. metr stendze. qarTuli stendi gaformebuli iyo folkloruli<br />

elementebiT: ansabl `Svidkacas” sakoncerto programiT.<br />

yovelwliurad noembris Sua ricxvebSi turistuli industriis da msoflio<br />

sazogadoebis yuradRebis centrSi eqceva londoni. aq am dros msoflios erT-erTi<br />

umsxvilesi turistuli gamofena_bazroba WTM (world tourism Market) tardeba.<br />

londonis turistul gamofena bazrobas eqsponatTa da monawileTa raodenobis<br />

zrdis tendencia axasiaTebs.<br />

2009 wels gamofenaze warmodgenili iyo 203 qveynis 46 945 turizmis<br />

specialisti. gamofenaze warmodgenili iyo saqarTveloc. gamofenaze saqarTvelos<br />

mizans warmoadgenda saqarTvelos popularizacia didi britaneTis bazarze.<br />

WTM msoflios erT-erTi umnioSvnelovanesi turistuli gamofena-bazrobaa da<br />

saqarTvelos monawileoba am RonisZiebaSi mniSvnelovania qveynis turistuli imijis<br />

ganmtkicebisa da evropul bazarze poziciebis ganmtkicebis mizniT.<br />

milanis saerTaSoriso gamofena-bazroba BIT-borsa internazionale del turismo msoflios<br />

umsxviles sagamofeno RonisZiebaTa xuTeulSi Sedis. gansxvavebiT 2008 wlisa<br />

saqarvelom kvlav miiRo am gamofenaSi monawileoba. qarTuli stendi warmodgenili<br />

iyo 32 kv. metr farTobze. bevrma italielma aRniSna, rom agvistos omma xeli<br />

SeuSala saqarTveloSi CamosvlaSi.<br />

iseve rogorc bevr sxva gamofena-bazrobaze qarTuli sagamofeno stendi didi<br />

interesiT sargeblobda parizis saerTaSoriso gamofena bazroba MAP-le monde a parisze.<br />

qarTuli stendis stumrebi gansakuTrebul interess amJRavnebdnen agro da<br />

saTavgadasavlo turebze.<br />

2009 wels saqarTvelo warmodgenili iyo azerbaijanis saerTaSoriso turistrul<br />

gamofena-bazroba - AITF-ze, romelzec kompaniebi 28 qveynidan iyo warmodgenili.<br />

qarTuli stendi sakmaod didi popularobiT sargeblobda. gansakuTrebuli<br />

interesi gamoiwvia saqarTvelos sazRvao, samTo-saTxilamuro da saqalaqo turebma.<br />

189


mimdinare wlis 12 Tebervlidan 15 Tebervlis CaTvliT stambulSi gaimarTa rigiT<br />

me-13 `EMITT~-xmelTaSua zRvis qveynebis saerTaSoriso turistuli gamofena-bazroba.<br />

gamofenaze saqarTvelos turizmisa da kurortebis departamenti warmodgenili iyo<br />

vizitoris saxiT. RonisZiebis mimdinareobis procesSi Catarda gamokiTxva, romlis<br />

mizanic iyo daedgina Tu ra miaCniaT ucxoelebs xelisSemSlel faqtorebad<br />

saqarTveloSi vizitis dros.<br />

2009 wels saqarTvelom monawileoba miiRo helsinkis saerTaSoriso gamofenabazrobaSi<br />

`MATKA”. turizmisa da kurortebis departamentis ufrosis miovaleobis<br />

Semsrulebelma beqa jayelma gamarTa preskonferencia saqarTvelos turistuli<br />

potencialis Sesaxeb. gamofenis mimdinareobis periopdSi didi interesiT<br />

sargeblobda qarTuli sagamofeno stendi.<br />

wels saqarTvelo warmodgenili iyo Telavivis saerTaSoriso gamofena-bazroba<br />

IMTM-ze. turizmisa da kurortebis departamentis mier Catarebuli kvlevebis mixedviT<br />

israeli bazari erT-erTi mzardia da aq dagegmil RonisZiebebSi monawileobis<br />

miReba saqarTvelosTvis strategiulad momgebiania.<br />

rogorc FITUR-ze, aqac qarTuli stendi folkloruli elementebiT iyo<br />

gaformebuli, mReroda ansabli `Svidkaca~. qarTul stends ewvia israelis turizmis<br />

ministri.<br />

qarTuli stendis mimarT didi iyo interesi rigis saerTaSoriso turistul<br />

gamofena-bazroba “BALTTOUR-2009”-zec. es erT-erTi mniSvnelovani gamofenaa<br />

baltiispireTis qveynebSi. “BALTTOUR 2009”-ze saqarTvelo oTxi stendiT iyo<br />

warmodgenili. gamoiTqva didi survilebi qarTul tur-operatorebTan<br />

TanamSromlobaze.<br />

bolos unda aRvniSno rom mimdinare msoflio ekonomikurma krizisma mniSvnelovnad<br />

Seamcira msoflios turistul gamofena-bazrobebis masStabebi. es tendencia<br />

pirvelad 2008 wlis noemberSi londonis saerTaSoriso turistul gamofenabazrobaze<br />

SeiniSna. es RonisZieba wlebis manZilze masStabis zrdis tempiT<br />

xasiaTdeboda. gasul wels ki monawileTa da vizitorTa raodenobam mniSvnelovnad<br />

daiklo. ase moxda msoflios yvela mniSvnelovan gamofenaze. bunebrivia, krizisma<br />

gavlena moaxdina qarTul turizmze Tumca krizisze meti ziani ruseT-saqarTvelos<br />

2008 wlis omma mogvitana. am faqtma saqarTvelos rogorc usafrTxo qveynis imiji<br />

Zalian Searyia.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1) Дурович А.П Маркетинг в туризме. Минск 2006<br />

2) Александрова А.Ю. Международный туризм. Москва 2003<br />

3) Котлер Ф. Меикенс Д.Ж. Маркетинг. Гостеприимство. Туризм. Москва 2008<br />

4) `marketingis aqtualuri sakiTxebi” (samecniero Sromebis krebuli) Tsu. gamoSveba VI 2005<br />

5) www.dotr.gov.ge<br />

6) www.internet.ge<br />

7) www.nplg.gov.ge<br />

190


internet-teqnologiebi turizmSi 1<br />

giorgi burduli<br />

Tsu bakalavri<br />

mecn-xelm: asist. prof. m. melaZe<br />

interneti, romelic arc Tu didi xnis win Semovida Cvens cxovrebaSi,<br />

ukve Cveni yoveldRiurobis ganuyofeli nawili gaxda. dRevandel dRes<br />

interneti msoflioSi yvelaze Zlier informaciul-teqnologiur sistemad<br />

gvevlineba. igi gamoiyeneba adamianTa saqmianobis mraval sferoSi.<br />

saerTaSoriso kompiuteruli qseli interneti imdenad mizanswafulad<br />

viTardeba, rom misi momxmareblebis da informaciuli resursebis ricxvi<br />

praqtikulad ormagdeba. am bumma gavlena iqonia turistul bizneszec. mxolod<br />

1996 wlidan internetSi gamoCndnen aTasobiT damoukidebeli ganyofilebebi –<br />

turistuli saagentoebi, sastumroebi da turistuli momxaxurebis dajavSnis<br />

aTobiT sistema. eqspertebis azriT 2010 wlisaTvis internetiT gaiyideba $ 300<br />

miliardi turistuli momsaxureba. amitom turistuli saagentoebis interesSi<br />

namdvilad ar Sedis internetis ugulebelyofa.<br />

internetis gamoyenebis plusebi turizmis sferoSi sul ufro da ufro<br />

gamokveTili xdeba. <strong>eleqtronuli</strong> fostis, da sxva sistemebis saSualebiT<br />

SesaZlebeli gaxda ufro swrafi da efeqtiani kavSiri adamianebsa da firmebs<br />

Soris. amasTan erTad komunikaciebis droc SeuzRudavia – 24 saaTi dReSi, 7<br />

dRe kviraSi.<br />

evropis mravalma turistulma saagentom Seamcira Tavisi reklamebis<br />

raodenoba presasa da televiziaSi da ZiriTadi aqcenti internetze gadaitana.<br />

bevri turistuli centri da kompania aTavsebs internetSi did informaciul<br />

masivebs teqstebiT, fotoebiT da aseve filmebiT, romelic momxmarebels<br />

saSualebas aZleven gaecnon turistul resursebs, ganrigebs, marSrutebs,<br />

informacias sastumroebis Sesaxeb, gaagzavnon moTxovna an dajavSnon<br />

turistuli momsaxureba da gadaixadon maTi safasuri internetis saSualebiT.<br />

popularuli saZiebo sistemebi Yahoo da Google warmoadgenen msoflioSi<br />

saukeTeso saZiebo sistemebs. yvela metnaklebad cnobilma gamofenebma ukve<br />

gaxsnen TavianTi internet-gverdebi, sadac mocemulia statistika, monawileobis<br />

miRebis pirobebi, akreditaciebi da sxv.<br />

internet resursebi onlainSi warmodgenilia Semdegi saxiT:<br />

_ saerTo daniSnulebis saitebi, sadac aris turistuli ganxrebi,<br />

_ specializirebuli turistuli saitebi da portalebi,<br />

_ saerTaSoriso dajavSnis sistemebi,<br />

_ turoperatorebis saitebi,<br />

_ turistuli saagentoebis saitebi,<br />

_ sastumroebis saitebi,<br />

_ mogzaurebis piradi saitebi,<br />

globaluri kompiuteruli qselis momxmarebelTa SesaZleblobebia:<br />

_ giganturi informaciuli sivrcis xelmisawvdomoba, romelic Seicavs<br />

adamianTa saqmianobis yvela struqturas;<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `turizmis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo<br />

adgili.<br />

191


_ swrafi da efeqtuianikavSiri sxvadasxva masalebTan, cnobarebTan,<br />

enciklopediebTan da sxv;<br />

_ iafi da mosaxerxebeli komunikaciis sistemebis xelmisawvdomoba;<br />

_ saqonlisa da momsaxurebis formirebis da realizaciis axali<br />

SesaZleblobebi;<br />

_ marketingisa da reklamis axali mosaxerxebeli strategia;<br />

_ <strong>eleqtronuli</strong> prezentaciebis SesaZlebloba;<br />

_ monawileobis SesaZlebloba eleqtronul gamofenebze, vaWrobebze da sxva;<br />

_ momsaxurebisa da dajavSnis mosaxerxebeli saZiebo sistema;<br />

_ gasarTobi funqcia;<br />

_ kapitalis transferi;<br />

_ virtualuri ofisis sistema;<br />

_ muSaoba operatiul reJimSi;<br />

zemoT CamoTvlili SesaZleblobebis umetesoba gamoiyeneba turistul<br />

sferoSi. turistuli saagentoebis gansakuTrebul interess iwvevs globaluri<br />

qselis Semdegi SesaZleblobebi:<br />

_ komunikaciebi da efeqtiani kavSiri;<br />

_ reklama da turistuli produqtis ganviTareba;<br />

_ marketinguli kvlevebi;<br />

_ firmebisa da maTi produqtis <strong>eleqtronuli</strong> prezentacia;<br />

_ <strong>eleqtronuli</strong>, saeTaSoriso da regionuli turistuli gamofenebis<br />

gamoyenebis SesaZlebloba;<br />

_ dajavSnis sistemis gamoyeneba;<br />

_ turis damoukidebeli formireba da turistuli mosawvevis SeZenis<br />

SesaZlebloba;<br />

_ turistuli produqtis <strong>eleqtronuli</strong> cxrilebis gamoyeneba qveynebis da<br />

mimarTulebebis mixedviT;<br />

_ amindis prognozis, qveynis Sesaxeb informaciis da misi mimarTulebiT<br />

marSrutebis mimosvlis Sesaxeb informaciis mopovebis SesaZlebloba;<br />

_ sastumroebis fasebis da sxva turistuli momsaxurebebis tarifebis Sesaxeb<br />

informaciis mopovebis SesaZlebloba;<br />

_ virtualuri ofisis Seqmnis SesaZlebloba da sxv.<br />

internet-momxmareblebis raodenoba msoflioSi regionebis mixedviT<br />

mocemulia cxrilSi 1. mosaxleobis internetizaciiT liderobs CrdiloeTi<br />

amerika, avstralia da evropa. aziis mosaxleobis didi raodenobis gamo ki<br />

msoflios internet-momxmareblebis yvelaze didi raodenoba _ 37,6% cxovrobs<br />

aziaSi.<br />

internet-momxmareblebis raodenoba msoflioSi regionebis mixedviT 2008<br />

wlisTvis<br />

msoflio regionebi<br />

mosaxleoba<br />

msofl<br />

ios<br />

mosaxl<br />

eoba<br />

(%)<br />

internetmomxmareble<br />

bi<br />

interneti interneti<br />

T mocva T mocva<br />

(%) msof. (%)<br />

momx.<br />

zrda<br />

(2000-<br />

2008)<br />

afrika 955206348 14.3 % 51022400 5.3 % 3.6 % 1030.2 %<br />

azia 3776181949 56.6 % 529701704 14.0 % 37.6 % 363.4 %<br />

evropa 800401065 12.0 % 382005271 47.7 % 27.1 % 263.5 %<br />

192


axlo<br />

aRmosavleTi<br />

19709443 3.0 % 41939200 21.3 % 3.0 % 1176.8 %<br />

Crd. amerika 337167248 5.1 % 246402574 73.1 % 17.5 % 127.9 %<br />

samxreT amerika 576091673 8.6 % 137300309 23.8 % 9.8 % 659.9 %<br />

avstralia/okeane<br />

Ti<br />

mTliani<br />

msoflio<br />

33981562 0.5 % 19353462 57.0 % 1.4 % 154.0 %<br />

6676120288 100 % 1407724920 21.1 % 100.0 % 290.0 %<br />

cxrilSi 2 mocemulia 2008 wlis monacemebiT msoflios 10 mTavari qveyana<br />

internet-momxmarebelTa raodenobis mixedviT, romlis mixedviTac liderobs<br />

aSS, CineTi da iaponia.<br />

cxrili 2. msoflios 10 mTavari qveyana internet-momxmarebelTa raodenobis<br />

mixedviT 2008 wlisTvis<br />

# qveyana<br />

internetmomxmarebeli<br />

internetiT<br />

mocva (%)<br />

internetiT<br />

mocva<br />

msoflio(%)<br />

1 a.S.S 210575287 69.7 % 18.0 %<br />

2 CineTi 162000000 12.3 % 13.8 %<br />

3 iaponia 86300000 67.1 % 7.4 %<br />

4 germania 50426117 61.1 % 4.3 %<br />

5 indoeTi 42000000 3.7 % 3.6 %<br />

6 brazilia 39140000 21.0 % 3.3 %<br />

7 didi britaneTi 37600000 62.3 % 3.2 %<br />

8 samxreT korea 34120000 66.5 % 2.9 %<br />

9 safrangeTi 32925953 53.7 % 2.8 %<br />

10 italia 31481928 52.9 % 2.7 %<br />

cnobili faqtia, rom turistuli momsaxurebis pirdapiri reklamireba<br />

saerTaSoriso informaciis saSualebebis meSveobiT TandaTanobiT klebulobs.<br />

erTis mxriv internet-samyaroSi warmatebuli CarTva yovelTvis miRwevadi araa<br />

da zog SemTxvevaSi danaxarji SeiZleba meti iyos mogebaze. aris firmebi,<br />

romlebmac uamravi dro da Tanxebi daxarjes saitis SesaniSnavi dizainis<br />

Sesaqmnelad, magram amiT mogeba ver naxes.<br />

turistuli saitis ZiriTad moTxovnilebad, ra Tqma unda, gvevlineba<br />

operatiuloba. rodesac momxmarebeli internetiT gadawyvets sagzuris moZiebas,<br />

is arafers elodeba, garda abzacebs turizmze da dasvenebaze, gamoqveynebuls<br />

<strong>eleqtronuli</strong> saxiT. aseTi abzacebi kargia turistul portalebSi, romlebic<br />

iTvlebian mTavar wertilebad turis moZiebaSi. turistuli portalidan<br />

turistuli saagentos saitze gadasvlisas, momxmarebeli uflebamosilia<br />

moipovos ufro meti aqtualuri informacia.<br />

turistuli momsaxurebis reklamis Seqmna sasurvelia turistuli<br />

saagentos SeqmnisTanave. internetiT reklamis erT-erTi ZiriTadi saxe iyo da<br />

193


aris sareklamo baneri. banerebis standartuli gafarToeba aris 468X60 da<br />

100X100 wertilebi.<br />

sareklamo baneri SesaZlebelia ganTavsdes aramarto konkretul turistul<br />

saitebze, aramed sareklamo banerebis qselSic, romlebic Tavis TavSi<br />

aerTianebs uamrav sxvadasxva saxis saitebs. aseT SemTxvevaSi sareklamo baneris<br />

fasic gacilebiT naklebia.<br />

rogorc cnobilia, turistul saitebze aramarto sareklamo banerebis<br />

ganTavsebaa SesaZlebeli, aramed saswrafo informaciis turebis Sesaxeb. amasTan<br />

erTad momxmarebels SeuZlia miuTiTos kriteriumebi da maqsimalurad airCios<br />

konkretuli turebis gafiltvris SesaZlebloba. survilis mixedviT ki momxmarebels<br />

SeuZlia turistul saagentos gaugzavnos informacia turiT misi dainteresebis<br />

Sesaxeb.<br />

arsebobs ramdenime xerxi, imisaTvis rom gamorCeuli viyoT konkurentebisagan.<br />

aucilebelia turis saTauri rac SeiZleba mimzidveli iyos, radgan turis<br />

saTauri da fasi es is pirveli cnebebia rasac momxmarebeli pirvel rigSi<br />

uyurebs. araa aucilebeli saTaurebSi daiweros konkretuli informacia, meore<br />

rigSi yuradReba unda mieqces, Tu rogor xarisxdeba SemoTavazeba. bevr portalze<br />

yvelaze maRla naCvenebia SemoTavazebebi, romlebic arc Tu didi xnis<br />

win Seicvala. aseT SemTxvevaSi aucilebelia saitze xSiri Sesvla da informaciis<br />

ganaxleba.<br />

turistuli portalebi, gansxvavebiT Jurnalebisagan, SezRudulebi ar<br />

arian da nebismier dros SeuZliaT miawodon momxmarebels originaluri rklama<br />

internetSi reklamis SesaZleblobebi ar Semoifargleba mxolod<br />

turistuli saitebiT. turistuli saagentoebisaTvis internetiT reklamis kidev<br />

erT saSualebad iTvleba saZiebo sistemebi.<br />

bolos sagulisxmoa aRvniSnoT, rom dRevandel dRes turizmis reklama<br />

internetis saSualebiT Zalze efeqtiania.. saWiroa mxolod avirCioT kargi<br />

strategia da gaviTvaliswinoT is faqtori, rom turistuli da Tundac<br />

nebismieri reklama internetiT aris kompleqsuri procedura da ara erTjeradi<br />

aqcia.<br />

dResdReobiT turoperatorebi aqtiurad aviTareben online – dajavSnis<br />

sistemas. amgvari sistemebi saSualebas gvaZleven avirCioT saWiro turi da<br />

daijavSnos is realur reJimSi. amisaTvis saWiroa mxolod turistis<br />

monacemebis Seyvana da Semdeg ok Rilakis daWera. online – dajavSnis sistemebi<br />

saSualebas gvaZleven, rom:<br />

_ ganvaxorcieloT momentaluri dajavSna;<br />

_ vakontroloT SekveTebi;<br />

_ realuri drois reJimSi vakontroloT adgilebis raodenoba, gayidvebis<br />

SeCereba da a.S. ;<br />

_ ramdenime wuTis ganmavlobaSi gavigoT TviTmfrinavis gafrenis dro,<br />

aeroporti da sxv. ;<br />

_ gamoviTvaloT <strong>damatebiTi</strong> momsaxurebis gadasaxadi;<br />

_ davzogoT turistuli saagentos menejeris dro.<br />

rodesac turoperatorisgan miviRebT dasturs, saagento valdebulia<br />

umokles vadebSi gadauxados turoperators turis safasuri da miawodos<br />

turisaTvis aucilebeli yvela dokumenti. aseTi sistemebi TiTqmis msoflios<br />

yvela wamyvani turoperatoris saitzea ganTavsebuli.<br />

194


erT-erTi yvelaze popularuli qarTuli turistuli saitia<br />

www.davisvenot.ge. misi ganaxleba yoveldRiurad xdeba da moicavs operatiul da<br />

katalogizirebul informacias turizmis Sesaxeb. ganTavsebulia informacia<br />

qarTuli turebis Sesaxeb. aseve SesaZlebelia qarTuli kurortebis Sesaxeb<br />

informaciis mopoveba. ganxraSi mocemulia damsvenebelTa istoriebi,<br />

turistebis STabeWdilebebi, rCevebi da sxva sadac SeiZleba CvenTvis saWiro<br />

informaciis mopoveba.<br />

saitebi www.geres.ge, www.qartuli.com, www.interes.ge ZiriTadad saZiebo<br />

xasiaTisaa. ganxrebSi `turizmi~ Cven SegviZlia movipovoT saWiro informacia<br />

turizmis Sesaxeb saqarTveloSi.<br />

turizmi dRes aris globaluri kompiuterizirebuli biznesi, sadac<br />

monawileobas iReben umsxvilesi aviakompaniebi, sastumroTa qselebi da mTeli<br />

msoflios turistuli korporaciebi. Tanamedrove turproduqti xdeba ufro<br />

elastikuri da individualuri, ufro mimzidveli da moxmarebisaTvis<br />

xelmisawvdomi.<br />

kompiuteri da interneti dResdReobiT gvevlineba uaxles informaciul<br />

teqnologiad, xolo turizmi da informacia xom ganuyofeli cnebebia:<br />

gadawyvetilebis miReba gamgzavrebis Sesaxeb swored informaciis safuZvelze<br />

xdeba. TviT turi gayidvis momentSi – esec informaciaa. amitom internetis<br />

ganviTareba turizmis sferoSi erT-erTi prioritetuli amocanaa. saerTaSoriso<br />

qselis daxmarebiT, Tanamedrove turistuli kompaniebi, Tavdajerebulad da<br />

warmatebiT muSaoben.<br />

axal teqnologiebs (internets) SeuZliaT Zirfesvianad Secvalon turistuli<br />

saagentoebis muSaoba. interneti ar cvlis agents, piriqiT, mis muSaobas<br />

ufro efeqtians xdis. internetiT aseve Zalze mosaxerxebelia turistul<br />

sferoSi partniorebis moZieba, rac nebismieri biznesisaTvis sasicocxlo mniSvnelobisaa.<br />

turizmis sferoc, iseve rogorc globaluri qseli, mzardi industriebia,<br />

amitom maTi kavSiri mxolod da mxolod mogebas moitans. interneti xom<br />

uswrafesi gzaa nebismieri informaciis mosapoveblad, rasac turizmis sferoSi<br />

udidesi mniSvneloba eniWeba.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. Marketing Tourism Destinations Online: Strategies for Information Age, WTO, Madrid, 1999<br />

2. Гаджиева А.А - Использование информационных технологий в туризме<br />

3. Сухорукова Н. - Влияние Интернета на развитие гостеприимства<br />

4. Гуляев В. Г. Нолидж, М. - Организация туристской деятельности.<br />

5. Гуляев В. Г. Мультимедийные технологии в туризме. Туризм. Практика, проблемы, перспективы<br />

6. www.travel.net<br />

7. www.cnnhotels.com<br />

8. www.tourism.com<br />

195


umuSevroba saqarTveloSi da misi<br />

daZlevis gzebi 1<br />

nino gogoberiZe<br />

Tsu bakalavri<br />

mec-xelm: asoc. prof. n. paiWaZe<br />

dRevandeli ekonomikuri viTarebis pirobebSi saqarTveloSi samuSao Zalis<br />

bazari uaRresad rTuli da araorganizebulia, rac ganpirobebulia mimdinare<br />

struqturuli cvlilebebiT, gardamavali periodisaTvis damaxasiaTebeli sirTuleebiTa<br />

da misi saxelmwifo regulirebis meqanizmis arasrulfasovnebiT. marTalia,<br />

registrirebulTa ricxvi realurad ver asaxavs umuSevrTa rao denobas da,<br />

aqedan gamomdinare, umuSevrobis dones, magram garkveul warmodgenas mainc iZ -<br />

leva umuSevrobis mizezebis Sesaxeb.<br />

umuSevroba qveyanaSi erT-erTi yvelaze didi problemaa. oficialuri statistikuri<br />

monacemebiT, qveyanaSi daaxloebiT qveyanaSi daaxloebiT 280 aTa si<br />

adamiani samsaxuris gareSea darCenili. es pirobiTi cifrebia, realurad ki umu-<br />

SevarTa ricxvi gacilebiT didia, radgan soflad kerZo meurneobaSi TviTdasaqmebulebi<br />

da bazrobebze movaWreebi statistikis uwyebas dasaqmebulebad hyavs<br />

aRricxuli.<br />

cxrili 1. umuSevroba saqarTveloSi 2001-2005 wlebSi<br />

2001 2002 2003 2004 2005<br />

sul aqtiuri mosaxleoba<br />

aTasi kaci 2113.3 2104.2 2050.8 2041.0 2023.9<br />

dasaqmebuli /aTasi kaci 1877.7 1839.2 1814.9 1783.3 1744.6<br />

umuSevai /aTasi kaci 235.6 265.0 235.9 257.6 279.3<br />

umuSevrobis done procenti 11.1 12.6 11.5 12.6 13.8<br />

rogorc cxrilidan 1. Cans 2005 wels aRricxuli umuSevarTa ricxvi<br />

2001 wlidan SedarebiT gaizarda 2,7 procentuli punqtiT.<br />

2006 wels bevri ram gakeTda samuSao adgilebis gaCenisa da dasaq -<br />

mebisaTvis, aRniSnul wels qveyanaSi dafuZnda ramdenime axali kom pania.<br />

2006 wels daarsebul kompaniebidan aRsaniSnavia `tkbili qveyana~ sawarmom<br />

umokles droSi SeZlo saqarTvelos bazarze gamorCeuli adgilis damkvid re-<br />

1 moxseneba wakiTxuli iqna `menejmentis~ sakaTedro studentur konferenciaze da daimsaxura saprizo<br />

adgili.<br />

196


a, misi warmateba ganapiroba aramarto maRalkvalificiurma personalma, aramed<br />

uaxlesma teqnologiebmac. `dReisaTvis sawarmoSi `tkbili qveyana” 400-mde adamiania<br />

dasaqmebuli. momavalSi warmoebis gafarToebas vapirebT da Sesabamisad kidev<br />

meti samuSao adgili gaCndeba~, - dasZina sawarmos warmomadgenelma daviT<br />

Cxenkelma.<br />

2005 wels, axali ekonomikuri pilitikis farglebSi, amuSavda da saqmebis<br />

umniSvnelovanesi programa. Sedegad, _ samuSao adgilebze pro fesiuli momzadebis<br />

saxelmwifo programis farglebSi profesiuli momzadeba gaiara 42000<br />

adamianze metma, rac 2006 wels dasaqmebulTa 2,4% Seadgina programam gamoiRo<br />

dadebiTi Sedegi, erTi mxriv, xeli Seuwyo aTasze meti adamianis kvalifikaciis<br />

amaRlebas da maT droebiT dasaqmebas. xolo meore mxriv, rac ufro mniSvne -<br />

lovania programis Sedegad Seiqmna axali grZelvadiani samuSao adgilebi.<br />

winaswari SefasebiT 10 aTasamde programis monawilem miiRo grZelvadiani<br />

samsaxuri. yovelive aman ki ganapiroba 2006 wlis umuSevrTa ricxvis Semcireba.<br />

2006 wels umuSevrobis donem saqarTveloSi 13,6% Seadgina, rac 0,2%-iT<br />

naklebia, vidre 2005 wels. informacias imis Sesaxeb sainformacio saagento<br />

`axali ambebi _ saqarTvelo~ statistikis departamentis monacemebze dayrdnobiT<br />

avrcelebs. gavrcelebuli monacemebis Tanaxmad, 2006 wels qveyanaSi umuSevarTa<br />

ricxvma 274,5 adamiani Seadgina, rac 4,8 aTasiT naklebia, vidre 2005 wels.<br />

2006 wels daqiravebulTa ricxvi 603,9 aTas kacs Seadgenda, xolo<br />

TviTdasaqmebulTa _ 1 milion 141,6 aTas kacs.<br />

Sromis saerTaSoriso organizaciis `mkacri~ meTodologiiT gaangariSebuli<br />

umuSevroba 2008 wlis pirvel naxevarSi wina wlis analogiur periodTan<br />

SedarebiT 1,5 %-iT Semcirda da 6 TveSi saSualod 13,6 % Seadgina. 2008 wlis<br />

meore naxevarSi es maCvenebeli 1,1 %-iT naklebi iyo pirveli kvartlis Sesabamis<br />

maCvenebelze, rac SeiZleba sezonuri dasaqmebis SasaZleblobebis amsaxveli iyos.<br />

sul 15 wlis<br />

da<br />

ufrosi<br />

asakis<br />

mosaxleoba<br />

sul<br />

cxrili 2. umuSevroba saqarTveloSi 2007-2008 wlebSi<br />

umuSevroba umuSevrobis done araaqtiuri<br />

umuS.done(%) Sromisunariani<br />

asakis<br />

mosaxleoba<br />

Sromisunariani<br />

asakis zemoT<br />

mosaxleoba<br />

mosaxleoba15-20 wlis<br />

sul<br />

asakSi<br />

dasaqmebuli<br />

SinameurneobaSi<br />

2007 3350.8 261.0 13.3 15.8 1.5 924.8 252.9<br />

Q1 3397.4 305.6 15.3 19.2 2.9 948.7 265.5<br />

Q2 3389.4 308.3 14.9 18.8 0.8 968.8 244.0<br />

Q3 3345.6 294.7 14.4 17.9 1.4 947.6 233.9<br />

197


Q4 3270.9 297.4 14.6 18.9 0.9 875.7 249.2<br />

2008<br />

Q1 3062.6 268.5 14.1 18.6 0.9 955.9 280.3<br />

Q2 3094.5 268.9 13.0 17.6 2.1 846.2 232.1<br />

msoflio bankis egidiT Catarebul saWiroebaTa Sefasebis angariSis<br />

Tanaxmad, romelic briuselSi oqtomberSi gamarTul donor Ta konferenciisTvis<br />

momzadda, umuSevrobis done saqarTveloSi moklevadian periodSi 100,000-iT<br />

gaizrdeba da 350,000-s miaRwevs, rac amave dokumentis Tanaxmad, mTeli<br />

Sromisunariani mosaxleobis erT-mexuTeds warmoedgens.<br />

amave angariSis Tanaxmad, winaswari Sefasebebi cxadyofs, rom umuSevrobis<br />

done gaizrdeba 2007 wels arsebuli 13.3%-dan 15.1%-mde 2010 wlisTvis, xolo<br />

siRaribis done gaizrdeba arsebuli 23,6%-dan 25,9%-me momdevno ori wlis<br />

manZilze.<br />

angariSis Tanaxmad, agvistos omma da globalurma finansebma kri zisma<br />

gansakuTrebuli dartyma miayena mSeneblobis, uZravi qonebis, sacalo vaWrobisa<br />

da turistul seqtorebs. omis Sedegebi da 15 seqtembers dawyebuli msoflio<br />

ekonomikuri krizisi saqarTvelos ekonomikazec seriozul zegavlenas axdens.<br />

marto bankebSi ramdenime aTas adamians karisken miuTiTes. rTuli vi Tarebaa sxva<br />

kompaniebSic. umuSevroba saqarTveloSi bolo wlebis rekords aumjobesebs.<br />

`saqarTvelos bankma~ erTbaSad 830 adamiani datova samsaxuris gareSe.<br />

rogorc `saqarTvelos bankis~ xelmZRvaneloba acxadebs Statebi Semcirda<br />

arsebuli ekonomikuri krizisis gamo. vidre `saqarTvelos banki~ informacias<br />

sajaros gaxdida, TanamSromelTa Semcirebebi sabanko seqtorSi didi xnis<br />

dawyebuli iyo. magaliTad, `saxalxo bankma~ umuSevrad datova 300 adamiani.<br />

`Ti bi si~-m igive `perspeqtiva~ dausaxa 1000 TanamSromels. daaxloebiT<br />

500 kacs karisken miuTiTa `taoprivatmankma~. mokled sabanko seqtorebidan,<br />

samSeneblo sferosTan erTad, samuSao adgilebis Semcirebis li deri Seiqmna.<br />

saSualod TbilisSi 40-50 aTasi muSa xeli, romlebic, pirdapir aris<br />

dakavSirebuli samSeneblo procesebTan, arqiteqtori, mZRo li, kalatozi, muSa,<br />

amwe aris gaCerebuli. saerTo jamSi am TanamSromelTa ojaxis wevrebis CaTvliT<br />

Semosavlis gareSe darCa daaxloebiT 180 aTasi adamiani.<br />

saqarTveloSi umuSevrobis arsebuli donidan gamomdinare SeiZleba<br />

davaskvnaT, rom qveyanaSi qronikuli umuSevrobaa.<br />

amJamad, saqarTveloSi Camoyalibebuli ekonomikuri mdgomareobis gamo,<br />

ekonomikuri dacemis Sedegad gamowveuli umuSevrobis winaaRmdeg brZo lis<br />

198


efeqtianoba damokidebulia imaze, Tu ramdenad SevZlebT misi gamomwvevi<br />

mizezebis daZlevas.<br />

msoflio finansuri krizisisa da agvistoSi gadatanili omis Semdeg, mTavrobas<br />

opozicia da qarTveli eqspertebi saqarTveloSi arsebul rTul eko -<br />

nomikur mdgomareobas erTxmad adastureben. saqarTvelos xelisuf lebaSi movlenebis<br />

ufro pozitiur ganviTarebas elian da miuxedavad imisa, rom qveyanaSi<br />

kerZo seqtorSi momuSaveTa Semcirebebis procesi ukve daiw yo, 2009 wlis<br />

biujetSi mTavrobis mxridan Cadebuli infrastruqturuli proeqtebi <strong>damatebiTi</strong><br />

samuSao adgilebis Seqmnis alternativad ganixileba. rogorc prezidenti acxa -<br />

debs 2009 wels mTavrobis prioriteti `samuSao adgilebis gadarCena da Senar-<br />

Cunebaa~.<br />

rogorc cnobilia, 2009 wlis biujetiT dafinansebuli infrastruqturuli<br />

proeqtebi Zalian bevr adamians daasaqmebs. biujetSi gzebis mS eneblobaze<br />

500 mln. larze metia gaTvaliswinebuli. es aris uamravi ada mianisTvis dasaqmebis<br />

erT-erTi wyaro. ase rom, 2009 wlis biujetSi gzebis mSeneblobaze gaTvaliswineuli<br />

5 mln. lari umuSevari adamianebis ricxvs Seamcirebs.<br />

msoflio banki apirebs saqarTvelos gamouyos <strong>damatebiTi</strong> dafinanseba `si-<br />

Raribis daZlevis daxmarebis programis~ (PRSO) proeqtis farglebSi, romel-<br />

Sic umniSvnelovanesi adgili ukavia umuSevrobis Semcirebas.<br />

finansuri mxardaWera, romelic wamova donori qeynebidan saqarTvelos-<br />

Tvis, gaivlis sabanko seqtors. daaxloebiT 900 mln. dolaramde ganawildeba<br />

sabanko seqtorebze. am daxmarebis ZiriTadi mimarTulebebia: soflis meurneobis,<br />

gadamamuSavebeli mrewvelobis, mcire biznesisa da ipoTekuri bazris mxardaWera<br />

da satransporto infrastruqturis ganviTareba. am mimarTulebebis daxmareba<br />

ganapirobebs maT ganviTarebas, rac Tavis mxriv Seqmnis damatebiT samuSao<br />

adgilebs.<br />

aqedan gamomdinare, donori qveynebidan finansuri mxardaWera saqarTvelosaTvis<br />

Zalian mniSvnelovania. igi erT-erTi gzaa umuSevarTa ricxvis Sesamcireblad.<br />

rogorc ukve avRniSne, igi daexmareba soflis meurneobis ganviTarebas.<br />

dReisaTvis, soflis meurneobaSi dasaqmebulTa Sromis mwarmoebloba uaRresad<br />

dabalia. soflis meurneobaSi dasaqmebuli adamianebis didi nawili faqtobrivad<br />

umuSevrebi arian. amitom am daxmarebas udidesi mniSvneloba aqvs, m isi meSveobiT<br />

Seiqmneba realuri samuSao adgilebi.<br />

2009 wlidan daiwyo axali saprezidento programa `saqarTvelo siRaribis<br />

gareSe~, romelSic Semdgom ganxorcielda cvlilebebi da aseTi saxe miiRo: `samuSao<br />

adgilebis gadarCena da SenarCuneba~. dagegmilia 200 000 samuSao adgi-<br />

199


lis Seqmna ucxouri investiciebis daxmarebiT. 2012 wlisTvis varaudoben umu-<br />

Sevrobis mkveTr Semcirebas.<br />

ukve damtkicebul programaSi naTqvamia, rom saqarTvelo daubrundeba di -<br />

namikuri ekonomikuri ganviTarebis gzas da 50%-ini gegma warmatebulad ganxorcieldeba,<br />

axal programaSi ukve xazgasmulia, rom `msoflio finansuri krizisisagan<br />

dacvis strategiam~ saqarTvelos ekonomika 50%_iani gegmis Sesrulebis<br />

gzaze unda daabrunos.<br />

saqarTveloSi amJamad umuSevrobis done sakmaod maRalia. saxelmw ifo statistikis<br />

mier umuSevarTa aRricxvis xarisxi aradamakmayofilebelia, xSirad<br />

umuSevroba ar aRiricxeba an faqtobrivad umuSevrebi CaTvlili arian momuSaveebad,<br />

gansakuTrebiT soflis meurneobaSi. aRricxul umuSevarTa done 2005 wels<br />

2001 welTan SedarebiT gaizarda 2,7%-uli punqtiT, xolo 2008 wels wina<br />

wlis analogiur periodTan SedarebiT 1,5 %-uli punqtiT Semcirda da 6 TveSi<br />

saSualod 13,6 %-uli punqti Seadgina. 2008 wlis meore kvartalSi es maCvenebeli<br />

1,1 %-uli punqtiT naklebi iyo pirveli kvartlis Sesabamis maCvenebelze.<br />

umuSevrobis Sesamcireblad saWiroa ganxorcieldes Semdegi Ronis Ziebebi:<br />

1) movizidoT iseTi tipis investiciebi, romlebic gazrdis samu Sao<br />

adgilebs, aseTi Sedegebis motana ki mxolod eqsportze orientire buli<br />

warmoebis waxalisebas SeuZlia;<br />

2) SevimuSavoT investiciebis waxalisebis specialuri sistema, romelic<br />

sagadasaxado SeRavaTebTan erTad, saxelmwifos mier specialuri funqciis<br />

ganxorcielebas gulisxmobs;<br />

3) dagegmilia 200 000 saSualo adgilis Seqmna ucxouri investorebis<br />

daxmarebiT;<br />

4) biujetSi gzebis mSeneblobisTvis gamoyofilia 500 mln. larze meti,<br />

rac uamravi adamianisaTvis dasaqmebis erTerTi wyaro gaxdeba;<br />

5) dagegmilia msoflio bankis daxmarebiT, soflebsa da parata qalaqebSi,<br />

specialuri jgufebis Camoyalibeba da treningebia Catareba, r aTa adamianebma<br />

winaswar Seiswavlon xeloba da Semdeg SeZlon miiRon monawileoba ama Tu im<br />

saqmianobaSi;<br />

6) gansazRvrulia soflis meurneobis, gadamamuSavebeli mrewvelobis,<br />

mcire biznesis da ipoTekuri bazris mxardaWera da satransporto infras truqturis<br />

ganviTareba;<br />

7) gadasaxedia umuSevrobis statusi da umuSevrobis aRricxvis problema;<br />

8) saWiroa dawesdes individualur mewarmeTa SeRavaTebi;<br />

9) saxelmwifom unda izrunos bazris dacvaze.<br />

200


gamoyenebuli literatura:<br />

1. ekonomikuri politikisa da samarTlebrivi sakiTxebis qarTul-evropuli<br />

sakonsultacio centri, saqarTvelos ekonomikuri tenderebi, 2008<br />

2. Toria m., carciZe m., umuSevrobis problemebi da misi daZlevis gzebi, Tb.,<br />

1998.<br />

3. paiWaZe n., personalis marTva Tb., 2003<br />

4. paiWaZe n., Sromis ekonomika, saxelmZRvanelo, Tb., 2000<br />

5. www.statistics.ge<br />

6. www.worldbank.ge<br />

201

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!