23.12.2012 Views

qrestomaTia I

qrestomaTia I

qrestomaTia I

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti<br />

literaturis Teora<br />

<strong>qrestomaTia</strong><br />

I<br />

1


wigni warmoadgens vrceli proeqtis _ `literaturis<br />

Teora. <strong>qrestomaTia</strong>~ pirvel nawils, romelic moicavs<br />

literaturaTmcodneobiTi azrovnebis ganviTarebis safexurebs<br />

adreuli epoqebidan vidre me-20 saukunemde.<br />

redaqtorebi:<br />

1.<br />

2.<br />

2<br />

gaga lomiZe<br />

irma ratiani<br />

Semdgenlebi:<br />

venera kavTiaSvili<br />

gaga lomiZe<br />

Tamar lomiZe<br />

maia niniZe<br />

irma ratiani<br />

solomos tabucaZe<br />

rusudan canava<br />

ISBN № 978-9941-0-1717-9<br />

ISBN № 978-9941-0-1718-6


sarCevi<br />

upaniSadebi.............................................................................................5<br />

platoni....................................................................................................9<br />

aristotele..........................................................................................42<br />

horaciusi..............................................................................................92<br />

netari avgustine...............................................................................110<br />

nikola bualo depreo.....................................................................138<br />

vaxtang VI.............................................................................................144<br />

anton I kaTalikosi...........................................................................150<br />

mamuka baraTaSvili...........................................................................159<br />

deni didro.........................................................................................162<br />

gothold efraim lesingi...............................................................171<br />

iohan volfgang goeTe ...................................................................189<br />

Sileri .................................................................................................192<br />

georg vilhelm fridrix hegeli..................................................227<br />

samuel teilor kolriji...............................................................250<br />

besarion belinski............................................................................252<br />

arTur Sopenhaueri..........................................................................292<br />

fridrix nicSe.................................................................................300<br />

ilia WavWavaZe.....................................................................................304<br />

ipolit teni......................................................................................331<br />

3


4<br />

winaTqma<br />

winamdebare wigni warmoadgens vrceli proeqtis _<br />

`literaturis Teoriis <strong>qrestomaTia</strong>~ pirvel nawils,<br />

romelic moicavs literaturaTmcodneobiTi azrovnebis<br />

ganviTarebis safexurebs adreuli epoqebidan vidre<br />

me-20 saukunemde. wigni moazrebulia, rogorc damxmare<br />

saxelmZRvanelo wignebisa _ `Janris Teoria~ (avtori _<br />

irma ratiani) da `literaturis Teoria. XX saukunis Ziri-<br />

Tadi meTodologiuri koncefciebi da mimdinareobebi~<br />

(avtorTa krebuli) da aucilebeli profesiuli sakiTxavi<br />

iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />

zogadi da SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

mimarTulebis saleqcio kursebisaTvis bakalavriatsa da<br />

magistraturaSi.<br />

qrestomaTiis warmodgenili tomi Tavs uyris qarTveli<br />

mecnierebis mier sxvadasxva drosa da sxvadasxva enebidan<br />

Targmnil teqstebs, romlebic Seicaven mniSvnelovan informacias<br />

literaturaTmcodneobiTi cnebebisa Tu Uprocesebis<br />

Sesaxeb. amasTan, wignSi warmodgenilia qarTuli<br />

literaturaTmcodneobiTi masala, romelic, Semdgenlebis<br />

azriT, gamokveTavs Teoriuli azris ganviTarebis<br />

mniSvnelovan etapebs qarTul saliteraturo sivrceSi.<br />

qarTuli masala organulad aris CarTuli evropuli literaturaTmcodneobiTi<br />

procesebis kinteqstSi.<br />

qrestomaTiis Semdgenlebi da saredaqcio kolegia<br />

uRrmes madlobas moaxsenebs TiToeuli statiis mTargmnels,<br />

maT ojaxebs. gansakuTrebul madlierebas gamouxatavs<br />

baton baCana bregvaZes mis mier Sesrulebuli<br />

Targmanebis mowodebisa da konsultaciebisTvis; agreTve,<br />

baton jansuR korZaias piradi biblioTekiT sargelobis<br />

uflebisaTvis.


upaniSadebi<br />

kari meSvide<br />

Tavi meore<br />

metyvelebis Sesaxeb<br />

1. _ `WeSmaritad! metyveleba – umaRlesia saxelisa. da WeSmaritad!<br />

metyvelebisa ZaliT Seicnoba rigveda, iajurveda, samaveda,<br />

atharvaveda, _ meoTxe veda, da itihasa da puranni – mexuTe,<br />

da gadmocemani da Tqmulebani, winaparTa Tayvaniscemis<br />

wesni, ricxvTa xelovneba, da xelovneba winaswarmetyvelebisa,<br />

da welTaRricxva, logika, qcevisa wesni, moZRvreba RmerTTaTvis,<br />

brahmanisa moZRvreba, da swavlani arsTaTvis, laSqrobisa<br />

xelovneba, varskvlavTmricxveloba, swavlani gvelTaTvis da<br />

mdabal RvTaebaTaTvis. misi ZaliT Seicnoba ca da miwa, da qari<br />

da sivrce, da wylebi da simxurvale, da RmerTni da kacni, da<br />

xvastagni da frinvelni, da balaxni da xeni, da yovelni cxovelni<br />

vidre matldamdin, koRoni da jinWvelni. da samarTlianoba da<br />

usamarloba, da WeSmariteba da zakva, da sikeTe da ukeTureba,<br />

da saamuri da uamuri. da WeSmaritad! rom metyveleba ara, ver<br />

SeviZlebdiT Secnobas samarTlianobisas da usamarTlobisas, da<br />

WeSmaritebisas da sicruisas, da sikeTisas da ukeTurebisas, da<br />

saamurisas da uamurisas. da WeSmaritad! metyvelebiTa Seicnoba<br />

yoveli. Tayvani ec metyvelebasa.<br />

2. da mas, vinca Tayvani sca metyvelebas viTarca brahmans,<br />

ZaluZs qmedebani, rogoradac nebavs, ima zRvrebSid, sadamdisinac<br />

ganvrcobila metyveleba. da amgvaria igi, vinca Tayvani sca<br />

metyvelebas viTarca brahmans~. _ `aris raime, meufeo, metyvelebisa<br />

umaRlesi?~ _ `WeSmaritad, aris metyvelebisa umaRlesi~.<br />

_ `mamcne, meufeo, imisa~.<br />

Tavi mesame<br />

gonebis Sesaxeb<br />

1. _ `WeSmaritad! goneba – umaRlesia metyvelebisa. da WeSmaritad!<br />

msgavsad imisa, viTarca muWi garemoikrebs amalakis<br />

orsa nayofs, gina kolisas, gina akSisas, imdagvaradve gonebac<br />

5


garemoikrebs metyvelebasac da saxelsac. da raJams kaci bWobs<br />

gonebiT: `xolo daveuflo me saRmrTo wignebsa!~ _ igi eufleba.<br />

da raJams bWobs: `xolo aRvasrulo me saqmeni!~ _ igi aRasrulebs.<br />

da raJams bWobs: `xolo vinatro me SvilTaSviloba da xvastagi!~<br />

_ igi natrobs. ra raJams bWobs: `xolo visurvo me amier da<br />

imier sofeli!~ _ mas surs. da WeSmaritad! goneba – atmania. da<br />

WeSmariteba! goneba – samyaroa. da WeSmaritad! goneba _ brahmania.<br />

Tayvani ec brahmansa!<br />

2. da mas, vinca Tayvani sca gonebas viTarca brahmans, ZaluZs<br />

qmedebani, rogoradac nebavs, ima zRvrebSid, sadamdisinac ganvrcobila<br />

goneba. da amgvaria igi, vinca Tayvani sca gonebas vi-<br />

Tarca brahmans~. _ `aris raime, meufeo, gonebisa umaRlesi?~ _<br />

`WeSmaritad, aris gonebisa umaRlesi~. _ `mamcne, meufeo, imisa~.<br />

6<br />

Tavi meoTxe<br />

gulisTqmis Sesaxeb<br />

1. _ `WeSmaritad! gulisTqma – umaRlesia gonebisa. da WeSmaritad!<br />

raJams kacs swadia, igi gulisxmismyofelia, igi metyvelia,<br />

da metyvelia igi saxelebiT. da saxelebiT Seiqmneba. erTianni<br />

saRrmTo wignebi, da saRmrTo wignebi – saqmeniT.<br />

2. xolo WeSmaritad! yoveli Sekrbebis gulisTqmaSid, da arsi<br />

_ gulisTqmaSid, da safuZveli – gulisTqmaSid, da amgvarad aRmocendeba<br />

ca da miwa, da aRmocendeba qari da sivrce, da aRmocendeba<br />

wyali da simxurvale. da maTi aRmocenebiT aRmocendeba wvima,<br />

da wvimis aRmocenebiT aRmocendeba sazrdeli, da sazrdelis<br />

aRmocenebiT aRmocendeba sasicocxlo mSvinvani, da sasicocxlo<br />

mSvinvaTa aRmocenebiT aRmocendeba saRmrTo wignebi _ da<br />

saRmrTo wignebis aRmocenebiT aRmocendeba saqmeni, da saqmeTa<br />

aRmocenebiT aRmocendeba samyaro, da samyaros aRmocenebiT aRmocendeba<br />

yoveli. aha, raa gulisTqma. Tayvani ec gulisTqmas!<br />

3. da igi, vinca Tayvani sca gulisTqmas viTarca brahmans,<br />

WeSmaritad, daeufla sasurvelsa samyaroebs. da ucvalebeli,<br />

daeufla ucvalebelsa samyaroebs, da myarad dafuZnebulT,<br />

da Seuryeveli _ SeuryevelT. da ima zRvrebSid, sadamdisinac<br />

ganvrcobila gulisTqma, ZaluZs qmedebani rogoradac nebavs,<br />

imas, vinca Tayvani sca gulisTqmas, viTarca brahmans~. _ `aris<br />

raime, meufeo, gulisTqmisa umaRlesi?~ _ `WeSmaritad, aris gulisTqmisa<br />

umaRlesi~. _ `mamcne, meufeo, imisa~.


Tavi mexuTe<br />

1. _ `WeSmaritad! azri – umaRlesia gulisTqmisa. da WeSmaritad!<br />

raJams kaci azrovnebs, igi mowadinea, da igi gulisxmismyofelia,<br />

da igi metyvelia, da metyvelia igi saxelebiT. saxelebiT<br />

Seiqmnebian erTianni saRmrTo wignebi, da saRmrTo wignebi _<br />

saqmeniT.<br />

2. xolo WeSmaritad! yoveli Sekrbebis azrSid, da arsi – azr-<br />

Sid, da safuZveli – azrSid. da amitomac, ukeTu mravlisa mecnauric<br />

ki uqonelia azrisa, maszed amboben: `igi – araraa, Tumc ki<br />

mravlisa mecnauria. da WeSmaritad, igi rom namdvilad mravlisa<br />

mecnauri iyos viT iqneboda uqoneli azrisa~. xolo piruku, _<br />

ukeTu mcirisa mecnauri SeWurvilia azriT, mas usmenen, rameTu<br />

azri – Sesakrebelia yovelive amisa, da azri – arsia, da azri – safuZvelia.<br />

Tayvani ec azrsa!<br />

3. da igi, vinca Tayvani sca azrs viTarca brahmans, WeSmaritad,<br />

daeufla azriansa samyaroebs. da ucvalebeli, daeufla<br />

ucvalebelsa samyaroebs, da myarad dafuZnebuli – myarad dafuZnebulT,<br />

da Seuryeveli – SeuryevelT. da ima zRvrebSid,<br />

sadamdisinac ganvrcobila azri, ZaluZs qmedebani, rogoradac<br />

nebavs, imas, vinca Tayvani sca azrs viTarca brahmans~. _ `aris<br />

raime, meufeo, azrisa umaRlesi?~ _ `WeSmaritad, aris azrisa<br />

umaRlesi~. _ `mamcne, meufeo, imisa~.<br />

Tavi meeqvse<br />

1. _ `WeSmaritad! Wvreta – umaRlesia azrisa. da miwa TiTqosda<br />

mWvretelia, da haerisa sivrce TiTqosda mWvretelia, da ca<br />

TiTqosda mWvretelia, da wylebi TiTqosda mWvretelni arian, da<br />

mTani TiTqosda mWvretelni arian, da RmerTni da kacni TiTqosda<br />

mWvretelni arian. da amitomac kacni, romelni miwevnul arian<br />

ama soflad sidiades, TiTqosda Tanaziar arian Wvretisa nayofT.<br />

da mdabioni moCxubarni arian, mabezRarni da borotmzraxvelni.<br />

xolo didebulni TiTqosda Tanaziar arian nayofT Wvretisa.<br />

Tayvani ec Wvretasa!<br />

2. da mas, vinca Tayvani sca Wvretas viTarca brahmans, ZaluZs<br />

qmedebani, rogoradac nebavs, ima zRvrebSid, sadamdisinac ganvrcobila<br />

Wvreta. da amgvaria igi, vinca Tayvani sca Wvretas vi-<br />

Tarca brahmans~, _ `aris raime, meufeo, Wvretisa umaRlesi?~ _<br />

`WeSmaritad, aris Wvretisa umaRlesi~, _ `mamcne, meufeo, imisa~.<br />

7


8<br />

Tavi meSvide<br />

1. _ `WeSmaritad! Semecneba – umaRlesia Wvretisa. da WeSmaritad!<br />

SemecnebiTa Seicnoben rigvedas, iajurvedas, samavedas,<br />

atharvavedas – meoTxe vedas, da itihasT da puranT _ mexuTe<br />

vedas, da gadmocemaT da TqmulebaT, da winaparTa Tayvaniscemis<br />

wesT, ricxvTa xelovnebas, xelovnebas winaswarmetyvelebisas, da<br />

welTaRricxvas, loRikas, qcevisa wesT, moZRvrebas RmerTTaTvis,<br />

brahmanisa moZRvrebas, da swavlans arsTaTvis, laSqrobisa<br />

xelovnebas, varskvlavTmricxvelobas, swavlans gvelTaTvis da<br />

mdabal RvTaebaTaTvis, da Seicnoben casa da miwas, da qarsa da<br />

sivrces, da wylebsa da simxurvales, da RmerTT da kacT, da<br />

xvastagT da frinvelT, da balaxT da xeT, da yovelTa cxovelT<br />

vidre matlamdin, da koRoT da jinWvelT. da Seicnoben samar-<br />

Tlianobasa da usamarTlobas, WeSmaritebasa da sicrues, da<br />

sikeTesa da ukuTurebas, da saamursa da uamurs, da sazrdelsa<br />

da dasarwyulebels, da ama sofelsa da ima sofels, _ da yovelive<br />

es SemecnebiTa Seicnoba. Tayvani ec Semecnebasa.<br />

2. da igi, vinca Tayvani sca Semecnebas viTarca brahmans, WeSmaritad,<br />

daeufla Semecnebisa da codnis samyaroebs. da ima<br />

zRvrebSid, sadamdisinac ganvrcobila Semecneba, ZaluZs qmedebani,<br />

rogoradac nebavs, imas, vinca Tayvani sca Semecnebas vi-<br />

Tarca brahmans~. _ `aris raime, meufeo, Semecnebisa umaRlesi?~<br />

_ `WeSmaritad, aris Semecnebisa umaRlesi!~ _ `mamcne, meufeo,<br />

imisa~.<br />

vedebi, anu `codna~, sulier, saRmrTo codnas rom niSnavs,<br />

uZvelesi bibliaa braminTa, marad myofeli da waruvali RvTaebrivi<br />

gamocxadeba, risi Seqmnis xanac meore aTaswleulsa da<br />

pirveli aTaswleulis (qristemde) Sua xanebs moicavs, da igi<br />

dResac iseve afiqrebs da aRelvebs indoels, rogorc mravali<br />

saukunis winaT.<br />

Targmani leri alimonakisa<br />

(wignidan `upaniSadebi~, Tb., 1995)


platoni (Zv.w. aR. 427-347)<br />

fedoni<br />

Tavi IV<br />

aq mas kebesma gaawyvetina sityva: _ vficav zevss, _ Tqva man,<br />

_ swored rom droze gamaxsene eg: xalxma gaigo, rom Sen ezopes<br />

igavebi galeqse da himnic SeTxze apolonis sadideblad. zogi<br />

adrec mekiTxeboda, xolo amas winaT evenemac 1 mkiTxa: _ riT<br />

aixsneba, rom mas Semdeg, rac aq moxvdi, leqsebis weras mohkide<br />

xeli, Tumca leqsebi arasodes ar giweria? hoda, Tu surs pasuxi<br />

gavsce evenes, roca xelaxla mommarTavs kiTxviT, xolo me mwams,<br />

rom mommarTavs, maSin marqvi, ra vuTxra mas?<br />

_ uTxari mxolod simarTle, kebes, _ Tqva man, _ uTxari,<br />

rom mitom ki ra damiwyia leqsebis wera, rom mas an mis leqsebs<br />

gavjibrebodi, _ me vici, es advili saqme rodia, _ ara, me msurda<br />

Cavwvdomodi zogierTi Cvenebis azrs, msurda gamerkvia, ras<br />

iTxovdnen isini da momexada Cemi uwmindesi vali, Tuki marTlac<br />

musikosobas 2 iTxovdnen Cemgan. Cemi sicocxlis manZilze ara<br />

erTgzis mCvenebia erTi Cveneba da, Tumca sul sxvadasxva saxiT<br />

mCvenebia, erTsa da imaves CamCurCulebda mudam: _ sokrate, mesmoda<br />

me, _ xeli mohkide musikur xelovnebas da misdie mas. uwin<br />

vfiqrobdi is mirCevs da maqezebs mivsdio mas, rasac amden xans<br />

mivsdevdi-meTqi. da rogorc morbenlebs aqezebs xolme brbos<br />

yiJini, megona, Cemi Cvenebac aseve maqezebda musikuri xelovnebis<br />

samsaxurisaTvis, radgan filosofia udidesi musikuri xelovnebaa,<br />

xolo me vemsaxurebodi mas. magram axla, roca ganaCenis<br />

gamotanis Semdeg RvTaebis dResaswaulma xeli SeuSala Cems<br />

sikvdils, gadavwyvite davyolodi Cvenebis nebas, romelic amdenxans,<br />

SesaZloa, ubralo meleqseobisaTvis maqezebda mxolod.<br />

radgan, vifiqre, ufro uSiSrad waval wuTisoflidan, Tu Cems<br />

wminda vals movixdi-meTqi oriode leqsis daweriT. amitom jer<br />

apolonis sadideblad davwere himni; Semdeg ki im azramde mivedi,<br />

rom poetma, Tuki mas surs WeSmariti poeti erqvas, namdvilisagan<br />

ki ar unda Seqmnas leqsi, aramed mogonilisgan, miTisgan da<br />

raki veraferi miTebis mTxzveli gaxlavarT, isev ezopes igavebs<br />

mivubrundi – zogi maTgani zepirad maxsovda – da gavleqse isini,<br />

romelnic pirvelad gamaxsenda.<br />

9


10<br />

SeniSvnebi<br />

1. evene paroseli – cnobili sofisti da poeti.<br />

2. musikosoba – yvelaferi, rac xelovnebis sferos miekuTvneba (dedniseul<br />

mousi khvn poieiñ asti Targmnis artem facere, factitare sive exercere).<br />

Zveli berZnulidan Targmna da<br />

SeniSvnebi daurTo baCana bregvaZem<br />

(wignidan `fedoni~, Tb., 1966).


533 d–dan 536 d-mde.<br />

ioni<br />

sokrate. mesmis da axlave agixsni, ion: Sen rom kargad laparakob<br />

homerosze, amis mizezi, rogorc weRan mogaxsene, xelovneba ki<br />

ar aris, aramed RvTiuri Zala, romelic ise gZravs da gaRelvebs,<br />

rogorc im ucnaur qvas, romelsac evripide magnesiurs uwodebs,<br />

xolo umravlesoba herakleuris saxeliT icnobs. 1 es qva, ara<br />

marto izidavs rkinis rgolebs, aramed sxva rgolebis mizidvis<br />

Zalasac aniWebs maT; ase rom xSirad erTmaneTze dakidebuli<br />

rgolebis sakmaod grZel jaWvs viRebT: TiToeul maTgans qva gadascems<br />

mizidulobis Zalas.<br />

zustad aseve, zogierT kacsac TviT muza aniWebs zeSTagonebas,<br />

romelic Semdeg sxvebsac gadaecema maTgan: ase viRebT zegardmo<br />

STagonebulTa jaWvs. didi epikosi poetebi sakuTari xelovnebis<br />

ki ara, zeSTagonebisa da RvTiuri siSmagis wyalobiT Txzaven<br />

TavianT mSvenier poemebs. igive iTqmis lirikos poetTa mimarT:<br />

RvTiuri siSmagiT cnobamixdili da aRtkinebiT mrokavi koribantebis<br />

2 msgavsad, isinic cnobamixdilobis Jams qmnian TavianT<br />

momxiblav leqsebs; roca maT euflebaT harmonia da ritmi, 3<br />

bakqur eqstazSi danTqmulni, bakqantebiviT 4 xarbad ewafebian<br />

mdinareebiT naden Taflsa da rZes. 5 magram ewafebian mxolod<br />

cnobamixdilni da ara siSmagedamcxralni da damSvidebulni. da<br />

rogorc TviTonve gvimowmeben, aseve Smagobs maTi sulic. marTlac,<br />

poetebi amboben, rom isini futkrebiviT dafrinaven da<br />

muzebis Tvalwamrtac baRebsa da WalakebSi, 6 TaflmwTolvare<br />

wyaroebis piras, gulmodgined agroveben CvenTvis goleuliviT<br />

tkbil sagaloblebs. 7 da marTalsac amboben, ion. poeti msubuqi,<br />

frTaSesxmuli da wminda arsia; mas ar ZaluZs raime Seqmnas manam,<br />

sanam zeSTagoneba Tu RvTiuri siSmage cnobas ar mixdis da gons<br />

ar dauxSobs, 8 sxvagvarad mas arc risame Seqmnis Zali Seswevs<br />

da arc misnuri galobisa, xolo rodesac qmnian, poetebi bevri<br />

mSvenieri sityviT amkoben sxvadasxva sagans, iseve rogorc Sen<br />

_ homeross, magram ara sakuTari xelovnebis, aramed RvTiuri<br />

zeSTagonebis wyalobiT. TiToeul maTgans SeuZlia unaklod<br />

Seqmnas mxolod is, risTvisac mas aRZravda muza: erTs – diTirambebi,<br />

meores – enkomiebi, mesames _ hiporxemebi; zogs _ epiuri<br />

poemebi, zogs – iambebi 9 da a. S. es aris da es, arc erT maTgans<br />

meti ara SeuZlia ra, radgan isini xelovnebis ki ara, RvTiuri<br />

Zalis wyalobiT qmnian. da marTlac, poetebi rom xelovnebis<br />

wyalobiT qmnidnen da srulyofiladac qmnidnen erT rasme, maSin<br />

11


aseve Seqmnidnen sxva danarCensac. 10 amitomac arTmevs RmerTi<br />

gonebas da Tavis msaxurebad, qurumebad da misnebad aqcevs maT,<br />

raTa Cven – maTma msmenelebma – vicodeT, rom isini _ ucnoboni<br />

da ugononi – ki ar qmnian am didebul qmnilebebs, aramed TviT<br />

RmerTi metyvelebs maTi piriT da, amrigad, Tavis xmas gvawvdens<br />

Cven. am azris ukeTesi sabuTi tiniqe qalkiseli 11 gaxlavT. mas<br />

Tavis sicocxleSi ar Seuqmnia raime Rirssaxsovari, erTaderTi<br />

peanis 12 garda, romelsac yvela mReris da romelic WeSmaritad<br />

umSvenieresia sagalobelTa Soris. tiniqesave sityviT rom<br />

vTqvaT, es iyo namdvili `muzebis napovni~. me mgonia, RmerTma,<br />

Cveni eWvis gasafantavad, cxadze ucxadesad gviCvena amiT, rom es<br />

mSvenieri qmnilebani xelTqmnilni da adamianuri Semoqmedebis<br />

nayofni ki ar arian, aramed xelTuqmnelni da RvTaebrivni; ase<br />

rom, arcerTi poeti sxva ara aris ra, Tu ara RmerTis mTargmneli<br />

da ganmmartebeli. TiToeuli maTgani misi mpyrobeli RvTaebis<br />

tyvea da Tavisi meufis nebismyofeli. amis dasamtkiceblad<br />

RmerTma ganzrax igaloba umSvenieresi sagalobeli usustesi<br />

poetis piriT. ras ityvi, gana marTals ar vambob, ion?<br />

ioni. marTals ambob, vficav zevss; Seni sityvebi, sokrate,<br />

grZneuli ZaliT ajadoeben Cems suls, da me mgonia, rom WeSmariti<br />

poetebi swored RvTiuri zeSTagonebis wyalobiT gvamcnoben<br />

da ganvgvimartaven RvTaebis sityvas.<br />

sokrate. xolo Tqven – rafsodebi – poetebs ganmartavT,<br />

ara?<br />

ioni. amasac marTals ambob.<br />

sokrate. maSasadame, Tqven ganmmartebelTa ganmmartebelni<br />

xarT?<br />

ioni. diax.<br />

sokrate. erTi es miTxari, ion, da Tu RmerTi gwams, nurafers<br />

damimalav: rodesac eposs asruleb da ucnauris ZaliT aRelveb<br />

msmenelT, rodesac mReri, rogor avarda odisevsi zRurblze,<br />

rogor gaumJRavna Tavisi Tavi sasiZoebs da basri isrebi dayara<br />

ferxTiT, 13 rogor ekveTa aqilevsi heqtors, 14 an raime sawyalobels<br />

andromaqes, hekabasa Tu priamosisTvis, 15 – Sens Wkuaze xar<br />

Tu ara maSin? Tu cnobamixdils ggonia, rom zeSTagonebiT aRtkinebuli<br />

Seni suli iqve trialebs, sadac Sen mier aRwerili ambebi<br />

xdeba – iTakaSi, 16 ilionSi Tu sadme sxvagan?<br />

ioni. ra TvalsaCino sabuTi daimowme, sokrate! ar dagimalav,<br />

gulaxdilad getyvi yvelafers: rodesac raime sawyalobels<br />

vasruleb, cremliT mevseba Tvali, xolo sazarelisa Tu<br />

gulSemzaravis Sesrulebisas Tma yalyze midgeba da SiSiT Semkr-<br />

Tali guli gamalebiT micems mkerdSi.<br />

12


sokrate. mereda, ras ityvi, ion, Tavis Wkuazea Tu ara kaci,<br />

romelic, sazeimod morTul-mokazmuli da oqros gvirgviniT<br />

SublSemkuli, mwared tiris mxverplSewirvis dros, dResaswaulze<br />

TavSeyril brboSi, Tumca arcerTi samkauli ar daukargavs,<br />

an SiSiT Zrwis oci aTasi kacis winaSe, romlebic mis<br />

mimarT megobrulad arian ganwyobilni da romelTagan aravin ar<br />

Zarcvavs da ar emuqreba?<br />

ioni. ara, vficav zevss, aseTi kaci, marTali giTxra, Tavis<br />

Wkuaze ar unda iyos, Cemo sokrate.<br />

sokrate. ki magram, ici Tu ara Sen, rom swored amnair zemoqmedebas<br />

axdenT bevr Tqvens msmenelze?<br />

ioni. cxadia, vici; me yovelTvis vxedav Cemi ficarnagidan<br />

rogor tirian da SiSCamdgari TvalebiT iyurebian Cemi sityvebiT<br />

gulSeZrulni msmenelni. me xom iZulebuli var Tvali fxizlad<br />

meWiros maTze: Tu vatire isini, maSin me vicineb: fuls vxvetav,<br />

gesmis? xolo Tu vicine, maSin TviTon unda vitiro: mSvidobiT,<br />

fulebo!<br />

sokrate. axla xom gesmis, rom aseTi msmeneli ukanasknelia<br />

im rgolTagan, romlebic erTimeoris miyolebiT iReben Zalas<br />

magnesiuri qvis wyalobiT. Sua rgoli – es Sena xar, rafsodi da<br />

msaxiobi, pirveli rgoli – poetia, xolo RmerTi, Tqveni meSveobiT<br />

iqiT miaqcevs kacis suls, saiTac moeprianeba, es miqceva ki<br />

erTmaneTis miyolebiT xorcieldeba. da ibmeba misgan, rogorc<br />

im qvisagan, qorevtebis, qoros moZRvarTa Tu qvemoZRvarTa 17<br />

grZeli jaWvi, romlis yvela rgoli pirdapir Tu arapirdapir<br />

damokidebulia muzisagan. erTi poeti erT muzazea damokidebuli,<br />

meore – meoreze, xolo Cven mas `siSmagiT Sepyrobils~ vuwodebT,<br />

rac TiTqmis erTi da igivea, radgan muzas upyria igi. am<br />

pirveli rgolebisgan – poetebisgan – damokidebulni arian sxva<br />

zeSTagonebulni: erTni – orfevsisgan, meoreni – museosisgan, 18<br />

umravlesni ki _ homerosisgan, radgan homeross upyria isini.<br />

erTi maTgani Sena xar, ion, da homeross upyrixar Sen. ai, ratomaa,<br />

rom, roca vinme sxva poetis qmnilebebs mReris, Sen Zili gipyrobs<br />

da ar ici, ra Tqva, xolo rodesac Seni poetis qmnilebebs<br />

mRerian, myisve fxizldebi, Seni suli aRtkinebiT iwyebs rokvas<br />

da saTqmeli TavisiT gadgeba pirze, radgan imas, rasac homerosze<br />

ambob, xelovnebisa da codnis ki ara, RvTiuri siSmagisa da<br />

zeSTagonebis wyalobiT ambob. da rogorc koribantebi sulganabulni<br />

usmenen mxolod im melodias, romelic maTi mpyrobeli<br />

RvTaebisgan iRebs dasabams da sxvisTvis ki ara, mxolod misTvis<br />

pouloben saTanado moZraobebs, mimoxvrebsa Tu sityvebs, ise<br />

Senc, ion, sakmarisia homerosi axsenos vinmem, rom xelad pou-<br />

13


lob saWiro sityvebs, sxva poetebze ki ar ici, ra Tqva. Sen gsurda<br />

gagego, ratomaa, rom advilad laparakob homerosze, magram ara<br />

sxva poetebze. amis mizezi is gaxlavs, rom Sen xelovneba ki ara,<br />

RvTiuri zeSTagoneba gxdis WeSmarit mexotbed homerosisa.<br />

14<br />

SeniSvnebi:<br />

1. magnesiuri (qva) – igulisxmeba magniti. magnesia ewodeboda lidiis erT-erT<br />

qalaqs (magnesia pros sipilo-sipilosis magnesia); magram igive saxeli erqva<br />

kariis erT qalaqsac (magnesia pros maiandro-meandrosis magnesia), romlis<br />

maxlobladac mdebareobda magnitis sabadoebiT mdidari qalaqi heraklea<br />

(sudas leqsikoni asec uwodebs magnits _ `herakleia liTos~). sofokle magnits<br />

`lidiuri qvis~ (lidikos liTos) saxeliT ixseniebs, rac zogierTi komentatoris<br />

azriT, imas mowmobs, rom aq swored lidiis magnesia igulisxmeba.<br />

magram raki platonis teqstSi magnitis meore saxelic (`hera-leuri qva~)<br />

gvxvdeba, amitom SeiZleba aq kariis magnesia iyos nagulisxmebi. Sdr. am pasaJs<br />

lukreciusi, saganTa bunebisaTvis, VI, 906-916.<br />

2. koribantebi – frigielTa qalRmerTis, `didi dedis~ kibeles Tanmxlebi<br />

RvTaebani, romelnic orgiastuli rokviT, veluri yiJiniT, buk-naRariTa da<br />

dafdafTa cemiT miacileben qalRmerTs mcire aziis tyeebsa da mTebSi. ufro<br />

gvian, roca kibeles kulti berZenTa `didi dedis~ _ reas kults Seerwya (reakibele),<br />

koribantebi reas qurumebTan – kuretebTan iqnen gaigivebulni.<br />

3. harmonia da ritmi platonuri esTetikis umniSvnelovanesi terminebia. dialogebSi<br />

isini Zalian xSirad ixseniebian erTmaneTis gverdiT (protagora.<br />

326ab; nadimi, 187cd; saxelmwifo, 397b, 442a; kanonebi, 661c, 670d da a. S.). TviTon<br />

platoni erTgan ase gansazRvravs harmonias da ritms: `moZraobis wesrigs<br />

(taqsis) ritmi ewodeba, xolo bgeraTa wesrigs, romelic maRali da dabali<br />

tonebis Serwyma-SereviT miiRweva, harmonia hqvia saxelad~ (kanonebi, II, 665a).<br />

rasakvirvelia, amgvari definicia Zalze zogadia da aseve zogadad migvaniSnebs<br />

im usasrulod mdidar Sinaars, rasac am tevad terminebSi debs platoni<br />

da rac mxolod misi dialogebis Sesabamisi adgilebis gulmodgine analiziT<br />

cnaurdeba CvenTvis. harmoniisa da ritmis Sesaxeb dawvrilebiT ix. Лосев А. Ф.<br />

История античной эстетики, М., 1969: 386-391; 402-404.<br />

4. bakqantebi – dionises (bakqis) qurumi qalebi, misi orgiastuli sazeimo<br />

msvlelobis mudmivi monawileni, romelTa gaTqvirebul, vnebian sxeulebs<br />

mxecis tyavi mosavs, xolo Subls suros gvirgvinebiT umkobT da romlebic<br />

TavianTi Sleguri rokviTa da veluri yiJiniT: `io, bakqa, io, despota!~ (`ehei,<br />

bakqos, exei, ufalo!~) mouwodeben yvelas, yvelafers, mTels samyaros, uaryon<br />

goneba da gonebsimieri, kritikul-skeptikuri sibrZne, SeuerTdnen maT<br />

ferxuls, raTa dainTqan RvTaebriv eqstazSi da, amrigad, eziaron uzenaes<br />

sibrZnes, grZnobebiTa da instinqtebiT gacxadebuls.<br />

5. Sdr. evripide, bakqantebi, 142 da Smd.<br />

6. Sdr. pindare, olimp., IX, 26-27.<br />

7. Sdr. aristofane, frinvelebi 748-751: `swored aq, futkariviT agrovebda<br />

friniqe Tavisi leqsebis neqtars~.<br />

8. poeturi zeSTagonebis iracionalurobis am mistiur koncefcias didi<br />

mxatvruli eqspresiiT, gadmogvcems platonis `fedrosic~, 245ab; Sdr.


demokrate, 68,17; 68,18 (dilsi); Sdr. agreTve aristotele, poetika, 1455a.<br />

9. diTirambi _ bakqis (dionises) sadidebeli sakraluri himni. enkomia (enkomion)<br />

– saxotbo leqsi, simRera, sityva, hiporxema – simRera cekvis TanxlebiT.<br />

iambi – dekldamaciuri lirikis erT-erTi saxe, SinaarsiT metwilad<br />

satiruli xasiaTisaa.<br />

10. aRsaniSnavia, rom es sityvebi aSkarad ewinaaRmdegeba sokratesave daskvni-<br />

Ti sityvebis azrs platonis `nadimSi~ (223d): `...erTsa da imave kacs unda See-<br />

Zlos rogorc komediebis, ise tragediebis wera da didi tragikosi poeti<br />

didi komikosic unda iyoso amave dros~.<br />

11. tiniqe qalkiseli (VI-V s. Zv. w.) _ berZeni poeti. porfiriosi gadmogvcems<br />

(De abst., II, 18): `...esqile ambobda, im poetTagan, romelTac delfosma apolonis<br />

sadidebeli peanis dawera ubrZana, yvelaze ukeTesi peani tini-qem SeTxzao~.<br />

12. peani (peoni) – sagundo himni, sazeimo, samadlobeli, savedrebeli an sxva<br />

xasiaTisa, metwilad apolonisadmi miZRvnili.<br />

13. homerosi, odisea, XXII, 1-4.<br />

14. homerosi, iliada, XXII, 131 da Smd.<br />

15. aseTia, magaliTad, `iliadas~ Semdegi epizodebi: heqtorisa da and-romaqes<br />

Sexvedrisa da gamoTxovebis scena (VI, 370-502); heqtoris datireba dedmamis<br />

_ hekabasa da priamosisa da meuRlis andromaqes mier (XXII, 4-5-515). da,<br />

bolos, TiTqmis mTeli XXIV simRera (160-804), sadac aRwerilia priamosis<br />

misvla aqilevsTan heqtoris gvamis gamosaTxovad da troelTa upirvelesi<br />

gmiris datireba da dakrZalva.<br />

16. iTaka – odisevsis samSoblo.<br />

17. qorevtebi ewodebaT gundis – qoros wevrebs, rogorc tragediasa da<br />

komediaSi, ise lirikul kompoziciebSiac. qoros wvrTnidnen qoros moZRvari<br />

(xorodidaskalos) da misi TanaSemwe (hipodidaskalos). Tavdapirvelad<br />

qoros moZRvarni TviTon poetebi iyvnen (ase mag. esqile da sofokle Tvi-<br />

Tonve amzadebdnen gunds TavianTi tragediebisTvis). ufro gvian poetma<br />

moixsna es funqcia da simRerisa Tu cekvis ostats gadaabara igi.<br />

18. museosi – miTiuri poeti. winaswarmetyveli da qurumi, orfevsis mowafe,<br />

mistiuri himnebisa da sakraluri sagaloblebis avtori (herodote, VII, 6; VIII,<br />

6, 96; platoni, saxelmwifo, II, 363c). VI s. (Zv. w.a.) aTenel onomakrites misi<br />

Txzulebebis redaqcia mouxdenia, magram, Tavis mxriv, imdeni ram CaurTavs<br />

Sig, rom, rogorc wminda teqstis Semryvneli, aTenidan, gauZevebiaT. museoss<br />

miawerdnen avtorobas poemebisa _ `evmolpia~, @Teogonia~, `titanografia~<br />

da sxv.<br />

Zveli berZnulidan Targmna, winaTqmebi<br />

da komentarebi daurTo baCana bregvaZem<br />

(wignidan `adreuli dialogebi~, Tb., 1997)<br />

15


16<br />

saxelmwifo<br />

Txrobis principebis Sesaxeb<br />

– amiT davamTavroT sityvierebis ganxilva. axla ki gamomsaxvelobiT<br />

saSualebebsac mivxedoT da maSin, albaT, srulad mimovixilavT<br />

imasac, Tu ras vambobT da imasac, rogor vambobT.<br />

– ra vqna, ar mesmis, _ Tqva adimantem.<br />

– unda gesmodes, _ vuTxari me, Tumca, iqneb, ase ukeT gaigo:<br />

yvelaferi, rasac gadmogvcemen TqmulebaTa mTxzvelebic da poetebic,<br />

an warsuls exeba, an awmyos da an momavals.<br />

– ra Tqma unda.<br />

_ xolo amas ubralo Txrobis, an mibaZvis gziT aRweven, an<br />

kidev rogorc erTis, ise meoris saSualebiT.<br />

– neta ufro naTlad gamagebina.<br />

– rogorc Cans, maswavleblad RmerTs ar vuqnivar. amitom im<br />

xalxisa ar iyos, visac arafris gadmocema ar SeuZlia, mec erTbaSad<br />

mTel sakiTxs ki ara, mxolod mis erT nawils aviReb da amis<br />

mixedviT agixsni, Tu risi Tqma msurs, erTi es miTxari: `iliadas~<br />

dasawyisi Tu gaxsovs, sadac poeti gvauwyebs, rogor eaxla qurumi<br />

qrise agamemnons da Seevedra, gaeTavisuflebina misi asuli,<br />

ramac saSinlad ganarisxa aqaielTa winamZRoli, da rogor SeRa-<br />

Rada gawbilebulma qurumma RmerTs, sanacvlo miego berZnebisaTvis?<br />

– cxadia, maxsovs.<br />

– maSin isic gemaxsovreba, rom, ai, am adgilamde:<br />

`ase mxurvaled evedreboda aqaielebs<br />

sabralo mama,<br />

umetesad ki orive atrids, aqaielTa or<br />

mZle winamZRols~, –<br />

poeti Tavisi piriT laparakobs da odnavadac ar cdilobs<br />

sxva mxriv mimarTos Cveni azri, an gvafiqrebinos, TiTqos Tvi-<br />

Ton ki ara, viRac sxva laparakobs. aqedan moyolebuli ki ise<br />

gadmogvcems ambavs da SeZlebisdagvarad cdilobs imnairi<br />

STabeWdileba Segviqmnas, TiTqos TviTon ki ara, apolonis moxuci<br />

qurumi laparakobdes. amnairadve warmarTavs mTel danarCen<br />

Txrobasac, miuxedavad imisa, Tu ras gadmogvcems ilionis, iTakisa<br />

Tu im mxareTa ambavs, `odiseaSi~ rom aRgviwers.<br />

– marTals brZaneb.<br />

– maSasadame, roca sxvis sityvebs gadmogvcems da maSinac,<br />

roca maT Soris Tavis sityvasac CaurTavs xolme, es mainc Txroba<br />

iqneba?


– maS, ra?<br />

– ki magram, roca sxvisi piriT laparakobs, xom SegviZlia<br />

vTqvaT, rom is cdilobs Tavisi sityva rac SeiZleba ufro metad<br />

miamgvanos misas, viszedac winaswar gvauwyebs, axla amas da amas<br />

vaZlev sityvaso?<br />

– ra Tqma unda, SegviZlia.<br />

– xolo sityviT Tu saxiT miemgvano sxva adamians, gana igive ar<br />

aris, rom mibaZo mas, visac emgvanebi?<br />

– rasakvirvelia.<br />

– maS, rogorc Cans, am SemTxvevaSi homerosica da sxva poetebic<br />

mibaZvis meSveobiT warmarTaven Txrobas?<br />

– cxadia.<br />

– poeti rom arsad ar malavdes Tavs, maSin misi TxrobisTvis<br />

da, saerTod, SemoqmedebisTvisac ucxo iqneboda mibaZva. magram<br />

Sen rom ar gaTqmevino, arc es mesmiso, vecdebi axlave agisxna. mas<br />

Semdeg, rac gvauwya, rogor eaxla qrise agamemnons, gamosasyidi<br />

miarTva da gulmxurvaled Seevedra aqaielebs, uwinares yovlisa<br />

ki – maT beladebs, Cemi qali damibruneTo, _ homeross kvlavac<br />

Tavisi piriT rom gaegrZelebina ambis gadmocema, da ara ise,<br />

TiTqos qrised qceuliyos, SenTvis, albaT, gasagebia, rom es<br />

mibaZva ki ar iqneboda, aramed ubralo Txroba, romelic daaxloebiT<br />

amnair saxes miiRebda (prozauli sityviT gadmogcem,<br />

radganac poetisa ara mcxia ra): `movida qurumi da aqaielebs<br />

Seevedra: RmerTma inebos, rom troa aiRoT, Tqven ki uvnebelni<br />

da saRsalamaTni darCeT; gemudarebiT, Cemi RvTaebis ridiT<br />

miiReT gamosasyidi da Cemi qali damibruneTo. amis Tqmac iyo da<br />

aqaielebma erTsulovnad daudastures TavianTi Tanxmoba, magram<br />

ganrisxebulma agamemnonma qurums ubrZana, saswrafod gascloda<br />

iqaurobas da aRarasodes daedga fexi aqaielTa banakSi, Torem<br />

veRarc qurumis kverTxi ixsnida da veRarc saRmrTo gvirgvini.<br />

Tanac dasZina, rom vidre asuls daubrunebda, tyve qali masTan<br />

erTad daberdeboda argosSi; bolos ki daemuqra: wadi, gameca,<br />

moTminebis Zafs nu gamiwyvet, Tu ginda mSvidobiT dabrunde<br />

Sino. SeSinebuli berikaci usityvod gaecala aqaielebs, magram<br />

maT banaks gascda Tu ara, gulmxurvaled Seevedra apolons,<br />

yvela saxeliT uxmo da Seaxsena, ra samsaxuri gaewia misTvis,<br />

ramdeni taZari aego da ramdenjer Seewira zvaraki. yovelive<br />

amis sanacvlod ki sTxova, Tavisi basri isrebiT misi cremlebis<br />

sanacvlo miego aqaielTaTvis!~ ai, ranairia, Cemo Zvirfaso,<br />

litoni Txroba, yovelgvari mibaZvis gareSe.<br />

– gasagebia.<br />

– axla ki SenTvis albaT isic gasagebi unda iyos, rom arsebobs<br />

17


sul sxvanairi Txrobac: sakmarisia mTlianad amoviRoT poetis<br />

sityva, romelic misive gmirebis sityvebs Sorisaa CarTuli, da<br />

xelT SegvrCeba mxolod azrTa gacvla-gamocvla.<br />

– esec gasagebia: tragedias gulisxmob, ara?<br />

– namdvili gulTmisani yofilxar. me mgonia, SenTvis axla<br />

mainc naTelia is, rac weRan ver gagagebine; poeziisa da miTisqmnadobis<br />

erT dargs wminda mibaZva udevs safuZvlad; es, Seni<br />

Tqmisa ar iyos, tragedia da komediaa. meore dargis safuZvlad<br />

sakuTriv poetis sityva gvevlineba; es upiratesad diTirambosebi<br />

gaxlavT da bolos, epikuri poezia da sityvierebis bevri sxva<br />

dargic, Tu kargad gesmis Cemi, orive zemoxsenebul safuZvels<br />

emyareba.<br />

– me mgonia, roca Rirseuli kaci, visTvisac ucxo ar aris zomierebis<br />

grZnoba, ama Tu im ambis Txrobisas im adgilamde miva,<br />

sadac masaviT qveli kacis sityva Tu saqme unda gadmogvces, _<br />

uTuod moiwadinebs ise gvauwyos yvelaferi, TiTqos TviTonve<br />

iyos is, vis ambavsac gadmogvcems, da albaT samarcxvinod ar<br />

miiCnevs amnair mibaZvas, metadre maSin, Tu imis qcevaSi, visaca<br />

baZavs, mkafiod vlindeba sulis simtkice da sibrZne, da ara<br />

im SemTxvevaSi, Tu misi mibaZvis sagani ubrZolvelad nebdeba<br />

sneulebas, winaaRmdegobas ver uwevs vnebaTa Relvas, an Tavs ver<br />

aRwevs simTvrales da sxva misTanaT. magram roca imnairi kaci<br />

unda warmogvidginos, vinc Tavisi RirsebebiT ver Seedreba, is<br />

mxolod cota xniT Tu ikadrebs mibaZos mas, da isic im SemTxveva-<br />

Si, Tu es ukanaskneli, ase Tu ise, Rirseulad iqceva; radganac sagangebod<br />

ar uvarjiSnia mis mibaZvaSi da amitom ara marto saTakilod,<br />

Tavisda sazianodac miiCnevs im kacad gardasaxvas, vinc<br />

masze uaresia; ase rom, mxolod TavSesaqcevad Tu mibaZavs imas,<br />

vinc, Tavisi bunebidan gamomdinare, SeuZlebelia pativiscemis<br />

Rirsad miaCndes.<br />

– marTals brZaneb.<br />

– maSasadame, misi Txroba msgavsi iqneba imisa, razedac weRan,<br />

homerosis leqsebis ganxilvisas vlaparakobdiT: gadmocemisas<br />

is gamoiyenebs orive xerxs, mibaZvasac da Txrobasac, Tumca mibaZvis<br />

wili nawarmoebis mTlian moculobaSi gacilebiT ufro<br />

umniSvnelo iqneba; an, iqneb, vcdebi?<br />

– ras brZaneb? misi Txroba swored amnairad warmogvidgeba.<br />

– ese igi, imas vinc Cvens mTxrobelze uaresia, gacilebiT<br />

ufro meti midrekileba eqneba yovelgvari mibaZvisadmi: me Sen<br />

getyvi, saTakilod miiCnevs rasme! amitomac ecdeba gulmodgined<br />

mibaZos yvelafers mravalricxovan msmenelTa TandaswrebiT,<br />

TviT imaTac ki, rac weRan CamovTvaleT, kerZod, mexis, qariSxlis<br />

18


Tu setyvis grials, krazanebis bzuils, RerZisa Tu lilvakis<br />

Wrials, yovelgvari musikaluri sakravis xmianobas, bukis guguns,<br />

salamurisa Tu stviris wkrials, agreTve ZaRlebis yefas,<br />

cxvrebis petelsa da Citebis WikWiks. mTeli misi gadmocema bgerebis,<br />

moZraobisa Tu mixra-moxris mibaZvaze daiyvaneba, Txrobas<br />

ki Zalze umniSvnelo adgili uWiravs masSi.<br />

– eg gardauvalia.<br />

– ai, swored esaa gadmocemis is ori saxe, weRan rom geubnebodi.<br />

– da marTalsac meubnebodi.<br />

– pirveli saxe dasaSvebs xdis mxolod umniSvnelo cvlilebebs,<br />

da Tu mas saTanado harmonias da ritms mivaniWebT, imisaTvis,<br />

rom marTebulad gamoiyeno igi, saWiro iqneba kvaldakval<br />

mihyve am harmonias, rakiRa aq mxolod umniSvnelo cvlilebebia<br />

SesaZlebeli, da daaxloebiT igive iTqmis ritmzedac.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– meore saxe ki, piriqiT, sruliad sxvadasxva harmonias da<br />

ritms moiTxovs, raTa saTanado zemoqmedeba moaxdinos msmenelze;<br />

aki aq nairnairi cvlilebebia SesaZlebeli.<br />

– WeSmaritad.<br />

– magram yvela poeti da, saerTod, yvela adamiani, msmenelTa<br />

winaSe gamosvlisas, gadmocemis an erT saxes gamoiyenebs, an meores,<br />

an kidev orives nazavs.<br />

– uciloblad.<br />

– sityvebi, romlebic melosis nawilad gvevlinebian, arsebi-<br />

Tad, ar gansxvavdebian samwerlo enaSi xmarebuli sityvebisagan,<br />

rakiRa isinic unda esadagebodnen im nimuSebs, romlebzedac<br />

weRan vlaparakobdiT.<br />

– sworia, _ Tqva glavkonma.<br />

– sityvas Tan unda axldes harmonia da ritmi.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– magram Cven xom SevTanxmdiT, rom poeziisaTvis ucxo unda<br />

iyos cremlis Rvra da moTqma-godeba.<br />

– diax, SevTanxmdiT.<br />

– ki magram, ranairi kiloebi axasiaTebs moTqma-godebas?<br />

miTxari, Sen xom musikosi xar.<br />

– nazavi lidiuri, mkveTri lidiuri da zogierTi sxva maTnairi<br />

kilo.<br />

– maSasadame, isini unda ukuvagdoT, radganac TviT Rirseuli<br />

qalebisTvisac fuWni da urgebni arian, aramcTu kacebisaTvis.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– mcvelebisaTvis sruliad Seuferebelia simTvrale, unia-<br />

Toba da uqnaroba.<br />

19


– diax.<br />

– ki magram, romel kilos SeiZleba ewodos uniaTo da sufruli<br />

simRerebisaTvis niSneuli?<br />

– ioniursa da lidiurs, romlebsac `duned~ uxmoben.<br />

– mereda, gana dasaSvebia, Cemo Zvirfaso, rom maT iyenebdnen<br />

meomrebi?<br />

– aramc da aramc, ase rom Sen doriuli da frigiuli kiloRa<br />

grCeba.<br />

– ra vqna, ar mesmis es kiloebi, magram damitove is kilo, sa-<br />

Tanadod rom mibaZavda mxne, mamaci da SemmarTebeli kacis xmasa<br />

Tu simReras, kacisa, romelic brZolis SuagulSi trialebs, an<br />

aTasnair gansacdels erkineba, marcxs ganicdis, Wrilobebidan<br />

sisxli sdis, Tavis ganwirvas apirebs Tu sxva ram udebureba<br />

emuqreba, magram qeds ar uxris bedisweras da udrtvinvelad<br />

itans Tavis umZimes xvedrs.<br />

damitove meore kiloc imisaTvis, vinc mSvidobis Jams, iZulebiT<br />

ki ara, Tavisi nebiT akeTebs saqmes, da miznis misaRwevad<br />

locviTa Tu xvewna-mudariT cdilobs guli moulbos RmerTs<br />

Tu SegonebiT daarwmunos kaci, anda, piriqiT, TviTonve usmens<br />

yuradRebiT sxvis rCevas da Segonebas, mokled, gonivrulad<br />

iqceva, ar qedmaRlobs da ise igvarebs saqmes, rogorc SeSvenis<br />

TavdaWerilsa da Wkuadamjdar kacs, romelic windaxedulad iTvaliswinebs<br />

yvela SesaZlo Sedegs.<br />

ai, swored es ori kilo _ `iZulebiTi~ da `nebayoflobiTi~<br />

damitove, yvelaze zustad rom gamoxataven Rirseuli adamianis<br />

bednierebas Tu ubedurebas, mis sibrZnes da simamaces.<br />

– magram Sen swored imaT datovebas mTxov, weRan me rom<br />

dagisaxele.<br />

– amrigad, Cveni simRerebisa Tu melosisaTvis arc mravalsimiani<br />

sakravebi dagvWirdeba da arc yvela kilo.<br />

– me mgonia, ara.<br />

– ase rom, Cven aRar movamzadebT im ostatebs, romlebic<br />

trigonosebs, heqtidebsa da sxva mravalsimian Tu mrvalkiloian<br />

sakravebs akeTeben.<br />

– albaT aRar movamzadebT.<br />

– avlosebis ostatebsa da avletistebze raRas ityvi, maT<br />

mainc Tu abogineb am Cvens saxelmwifoSi? gana avlosi yvelaze<br />

mravalxmiani sakravi ar aris? ase rom, yvela kilos nazavi mxolod<br />

misi xmianobis mibaZvad gvevlineba.<br />

– cxadia.<br />

– maSasadame, qalaqSi saxmarad mxolod lira da kiTara grCeba,<br />

soflad ki mwyemsebma, dae, salamuri akvneson.<br />

20


– Cvens msjelobas swored am daskvnamde mivyavarT.<br />

– gana raRac uCveulos CavidenT, Cemo Zvirfaso, Tuki apolons<br />

mTeli Tavisi sakravebiTurT marsiasa da mis sakravebze<br />

maRla davayenebT?<br />

– vficav zevss, mec egre mgonia.<br />

– vficav ZaRls, _ vuTxari me, _ verc ki SevniSneT, rogor<br />

gavwmindeT Cveni saxelmwifo, romelsac weRan uniaTos da fufunebaSi<br />

Camyayebuls veZaxdiT.<br />

– Cven xom gonivrulad viqceviT.<br />

– maS, modi, danarCenic gavwmindoT. kilos kvaldakval gansaxilveli<br />

dagvrCa ritmi. nairnair rigsa da sazomebs nuki dave-<br />

ZebT, aramed davadginoT, romeli ritmi Seesabameba Rirseuli da<br />

mamaci kacis cxovrebas, xolo rodesac davadgenT, imdeni vqnaT,<br />

rom sazomica da melosic am kacis sityvebs esadagebodes, da ara<br />

piriqiT: sityvebi – sazoms da meloss. Sen TviTon unda gviCveno,<br />

mainc ranairia es ritmi, iseve, rogorc weRan kiloebi gviCvene.<br />

– vficav zevss, ar vici, ra vTqva. Tu kargad davufiqrdebi,<br />

mxolod is SemiZlia mogaxseno, rom arsebobs terfebis sami sxvadasxva<br />

saxe, romelTaganac iTxzvis yvela saleqso sazomi, iseve,<br />

rogorc yvela kilo oTxi sxvadasxva xmianobisagan warmoiqmneba,<br />

magram romeli maTgani warmogvidgens mibaZvis gziT ama Tu im<br />

cxovrebas, amisas ki verafers getyvi.<br />

– maSin Cvenc avdgebiT da damons davekiTxebiT, mainc romeli<br />

sazomi Seesabameba simdables, kadnierebas, siSleges da sxva<br />

ukeTur Tvisebebs, anda romeli sazomi unda SemovinaxoT sapirispiro<br />

Tvisebebis warmosaCenad. Tu mexsiereba ar mRalatobs,<br />

odesRac gamigonia, rom damoni enoplioss, daqtilossa<br />

Tu heroikoss uwodebda romeliRac Sedgenil terfs, magram ar<br />

vici, ranairad agebda, an rogor aRwevda xmis awevisa Tu dawevis<br />

Tanabarzomierebas, rasac xmovanTa sigrZe da simokle udevs safuZvlad.<br />

Tu ara vcdebi, is axsenebs iambeionsa da romeliRac<br />

sxva terfsac, vgoneb troqioss, sadac erTmaneTs erwymis mokle<br />

da grZeli marcvlebi. zogjer ama Tu im sazomSi is aqebda an<br />

iwunebda terfTa moZraobas da ara sakuTriv ritms. zogjer ki<br />

erTsac da meoresac, zustad ver getyvi, Tumca, rogorc weRan<br />

mogaxsene, modi, yovelive es damons mivandorT, radganac amaze<br />

msjeloba did dros wagvarTmevs; magram iqneb Sen sxvagvarad<br />

fiqrob?<br />

– ara RmerTmani.<br />

– asea Tu ise, erTi ram mainc SegiZlia aRniSno: momxibvlelobac<br />

da xiblisagan ganZarculobac ritmulobasa da aritmulobazea<br />

damokidebuli.<br />

21


– ra Tqma unda.<br />

– magram ritmuloba daxvewil stils Seesabameba, aritmuloba<br />

ki – sapirispiro stils. igive iTqmis natif harmoniasa da disharmoniazedac,<br />

rakiRa, zemoTqmulis Tanaxmad, kiloc da ritmic<br />

sityvas unda esadagebodes da ara piriqiT.<br />

– diax, sityvas unda esadagebodes, rogorc erTi, ise meorec.<br />

– ki magram, gana gamoxatvis saSualebebiT da TviT sityvac sulierebas<br />

ar Seesabameba?<br />

– rasakvirvelia.<br />

– yovelive danarCeni ki – sityvis Taviseburebebs?<br />

– diax.<br />

– ase rom, sityvis, harmoniis, xiblisa Tu ritmis sinatife sulis<br />

simartivis Sedegad gvevlineba: me im simartives ki ar vgulisxmob,<br />

rasac Cven pirferulad vuwodebT miamitobas, aramed<br />

sulis WeSmarit simartives, saidanac iRebs dasabams sikeTec da<br />

mSvenierebac.<br />

22<br />

socialuri utopiis Sesaxeb<br />

saxelmwifo rom mxolod Rirseuli adamianebisagan Sedgebodes,<br />

yvela erTmaneTs Seecileboda imis uflebas, rom uari eTqvaT<br />

mmarTvelobaze, iseve, rogorc amJamad erTmaneTs ecilebian<br />

Zalauflebas. maSin aSkara gaxdeboda, rom WeSmariti mmarTveli<br />

imisTvis ki ar iRvwis, rac misTvis xelsayrelia, aramed imisTvis,<br />

rac sasargebloa misi qveSevrdomisTvis. amis mcodne yoveli<br />

kaci amjobinebda, TviTon ki ar ezruna sxvebis sasikeTod da sakeTildReod,<br />

aramed sxvebs ezrunaT masze.<br />

– amrigad, Cemi weRandeli Tqmisa ar iyos, unda veZeboT is<br />

xalxi, vinc yvelaze mtkiced icavs sakuTar azrs da Tavs movaled<br />

Tvlis aRasrulos yvelaferi, rac saxelmwifosaTvis yvelaze<br />

metad sasargebloa. amitom bavSvobidanve unda vcdideT<br />

da sxvadasxva saqmes vakeTebinebdeT maT, imavdroulad ki vakvirdebodeT,<br />

vin ufro male iviwyebs Tavis movaleobas, an vis ra<br />

acTunebs; amis SemdegRa virCevdeT imaT, visac kargi mexsiereba<br />

aqvs da visi cTunebac Znelia, xolo vinc am moTxovnebs ver akmayofilebs,<br />

Cven ar gvWirdeba; asea, ara?<br />

– diax.<br />

– kidevac unda vamuSaoT, vaomoT da Wiris ofli vawurvinoT,<br />

raTa vnaxoT, vin rogor gauZlebs amas.


– sworia.<br />

– mesamenairi gamocdac unda movuwyoT maT, me vigulisxmob<br />

gamocdas cTunebis saSualebiT, da vnaxoT, vin rogor gauZlebs<br />

sacTurs. rogorc kvicebs erekebian yiJiniT, raTa darwmundnen,<br />

mfrTxalni arian Tu ara, Cveni Wabukebic jer raRac saSineleba-<br />

Si unda gamovataroT, Semdeg ki sasiamovno gancdiT SevcvaloT<br />

saSineleba, da amrigad, ufro sastiki gamocdis winaSe davayenoT<br />

isini, vidre oqrosa cdian cecxliT: amnairad gairkveva, SeswevT<br />

Tu ara imis Zala, rom sacTurs gauZlon, mtkiced icaven Tu ara<br />

TavianT Tavsac da musikur xelovnebasac, romelsac dauflebian,<br />

yovelnair viTarebaSi uxameben Tu ara TavianT qcevas zomierebas<br />

da harmoniulobas da aqvT Tu imis unari, rom rac SeiZleba<br />

meti argon TavianT Tavsac da saxelmwifosac. imaT, vinc<br />

Rirseulad gauZlo am gamocdas yvela asakSi _ bavSvobaSic, si-<br />

WabukeSic da mowifulobaSic, _ saxelmwifos mmarTvelobasa da<br />

dacvas mivandobT, uSurvel pativs mivagebT ara marto sicocxleSi,<br />

aramed sikvdilis Semdegac, didebul Zeglebs avugebT da<br />

ase ukvdavyofT maT xsovnas. xolo isini, romlebmac am gamocdis<br />

Cabareba ver SeZles mmarTvelebad da mcvelebad ar gamodgebian.<br />

wvrilmanebs rom moveSvaT, glavkon, ai, rogor unda moxdes<br />

zogadad mcvelebisa Tu mmarTvelebis SerCeva, da rogor unda<br />

gavamwesoT isini Tanamdebobebze.<br />

– me mgonia, rom swored ase unda moviqceT.<br />

– gana sruli ufleba ara gvaqvs, WeSmaritad srulyofilni<br />

gvewodebina amnairi mcvelebisaTvis, romlebic gareSe mtrebisganac<br />

daicavdnen saxelmwifos da qveynis SigniTac uzrunvelyofdnen<br />

Tanxmobas da erTsulovnebas, raTa zogs saerTod ar<br />

aRZvroda siavis Cadenis survili, zogs Zala ar hyofnoda saamisod.<br />

xolo is Wabukebi, romlebsac es-esaa mcvelebi vuwodeT,<br />

mmarTvelTa Tanamdgomni da maTi gadawyvetilebebis ganmaxorcielebelni<br />

iqnebodnen.<br />

– garda saTanado aRzrdisa, saRi azri gvkarnaxobs ise davabinaoT<br />

da imnairi pirobebi SevuqmnaT maT, rom araferma SeuSaloT<br />

xeli TavianTi movaleobis aRsrulebisas, rac imas gulisxmobs,<br />

rom yvelaze ukeTesi mcvelebi iyvnen da araviTar zians ar ayenebdnen<br />

TavianT Tanamoqalaqeebs.<br />

– diax, saRi azri swored magas gvkarnaxobs.<br />

– maS, daukvirdi, Tu gvinda, rom Rirseulad moixadon Tavian-<br />

Ti vali, aucilebelia Tu ara, ise davabinaoT da imnairi pirobebi<br />

SevuqmnaT maT, rogorc me geubnebi. jer erTi arcerTi maTgani<br />

ar unda iyos raime kerZo sakuTrebis mflobeli. garda im sagnebisa,<br />

romlebic aucilebelia yoveli CvenganisaTvis. meorec, arc-<br />

23


erTs ar unda hqondes imnairi sacxovrisi Tu saTavsi, sadac ver<br />

SeaRwevda nebismieri sxva moqalaqe, rac Seexeba TavdaWerili da<br />

mamaci meomrebisaTvis sakmaris sarCos, mas TavianTi samsaxuris<br />

sazRaurad unda iRebdnen danarCeni moqalaqeebisagan, ise, rom<br />

arc SemoakldeT da arc mosWarbdeT mTeli wlis ganmavlobaSi.<br />

iseve, rogorc laSqrobisas, isini erTad unda cxovrobdnen da<br />

erTadve Wamdnen pursac. oqro-vercxlze ki maT unda vuTxraT,<br />

rom sulSi yovelTvis ubrwyinavT RvTivboZebuli oqro, ase<br />

rom, kacTagan boZebuli oqro aRar sWirdebaT, da, egec ar iyos,<br />

mkrexeloba iqneboda miwieri oqroTi SeebRalaT RvTiuri oqro,<br />

romelic yovelTvis wmindaa da Seurevneli, maSin rodesac miwieri<br />

oqro uricxvi uwmindurebisa Tu danaSaulis wyarod gvevlineba.<br />

moqalaqeTa Soris mxolod maT ekrZalebaT ara marto<br />

oqro-vercxlis yofna, sadac oqro-vercxls inaxaven da oqrosa<br />

Tu vercxlis sasmisebiT smac. mxolod esaa rogorc TviT<br />

maTi, ise saxelmwifos xsnis erTaderTi sawindaric da saSualebac,<br />

radganac sakmarisia sakuTari adgil-mamulis, saxl-karisa<br />

Tu oqro-vercxlis mflobelni gaxdnen, rom mcvelebi ki aRar<br />

iqnebian, aramed mxvnel-mTesvelni da mesakuTreni, ase rom, danarCen<br />

moqalaqeTa Tanamdgomebad ki ara, maT mtrebad da mrisxane<br />

mbrZaneblebad mogvevlinebian. sxvaTa moZuleni da sxvebisgan<br />

moZulebulni, sxvaTa mgmobelni da sxvebisagan gmobilni mTeli<br />

TavianTi dRe da moswreba Tavs ver daaRweven SiSsa da Zrwolas,<br />

xolo maTi SiSis mizezi Sinauri mteri ufro iqneba, vidre gareSe<br />

momxduri, ase rom, adre Tu gvian, ufskrulSi gadaiCexebian da<br />

saxelmwifosac Tan gadaiyoleben.<br />

Cveni saxelmwifos daarsebisas imas ki ar visaxavT miznad, rom<br />

gansakuTrebiT bednieri gavxadoT mosaxleobis erTi romelime<br />

fena, aramed imas miveltviT, rom mTel saxelmwifos movupovoT<br />

yvelaze didi bedniereba, radganac imTaviTve gvegona, rom<br />

swored amnair saxelmwifoSi SeiZleboda samarTlianobis mikvlveva,<br />

iseve, rogorc usamarTlobisa – mankieri weswyobilebis<br />

mqone saxelmwifoSi, da imedi gvqonda, rom am dakvirvebis wyalobiT<br />

SevZlebdiT gadagveWra is sakiTxi, romelsac amdeni xania<br />

vukirkitebT. amitomacaa, rom axla Cveni warmosaxviT viZerwavT<br />

saxelmwifos, romelic bednieri gvgonia, magram ara nawilobriv,<br />

aramed mTlianad; moqalaqeTa mxolod erTi nawili ki ar unda<br />

iyos bednieri, aramed yvela.<br />

ZaliTa Tu SegonebiT unda vaiZuloT ara marto Cveni mweni da<br />

mcvelebi, aramed danarCenebic, rac SeiZleba ukeT Seasrulon<br />

TavianTi movaleoba. amrigad, Cven mier daarsebuli da saTanado<br />

wyobilebis mqone saxelmwifos keTildReobis zrdasTan erTad<br />

24


saSualeba unda mivceT yvela fenas, yvela wodebas, Tavisi saku-<br />

Tari wili edos sazogado sikeTeSi, maTi bunebrivi monacemebis<br />

Sesabamisad.<br />

– Cemi azriT, Cveni saxelmwifos im sami Tvisebis – zomierebis,<br />

simamacis da sibrZnis garda, zemoT rom mimovixileT, gvrCeba<br />

kidev erTi Tviseba, romelic dasabams aZlevs da ganapirobebs<br />

saxelmwifoSi pirveli samis sufevas. Cven isic vTqvaT, rom<br />

Tviseba, romelic sami danarCenis ganxilvis Semdeg gvrCeboda,<br />

samarTlianoba unda yofiliyo.<br />

– vidre saxelmwifoSi ar gamefdebian filosofosebi, anda<br />

isini, visac dRes mefeebsa da mbrZaneblebs uwodeben, namdvil<br />

da keTilSobil filosofosebad ar iqcevian, raTa amrigad erTmaneTs<br />

Seerwyas saxelmwifoebrivi Zalaufleba da sibrZnismetyveleba,<br />

xolo meore mxriv, aucileblobis karnaxiT ar CamoiSoreben<br />

imaT brbos, calke Zalauflebas rom mieltvian da<br />

calke – filosofosobas, manamde, glavkon, verc saxelmwifoebi<br />

da, Cemi azriT, verc kacTa modgma Tavs ver daaRweven borotebas,<br />

verc imnairi saxelmwifo wyobileba ixilavs dRis naTels,<br />

zemoT Cveni sityviT rom aRvwereT. mitomac vyoymanobdi da ver<br />

vbedavdi bolomde meTqva saTqmeli, rom vgrZnobdi, rarigad davupirispirdebodi<br />

sazogadoebriv azrs. advili rodia aRiaro,<br />

rom sxvagvarad SeuZlebelia, rogorc piradi, ise sazogado<br />

keTildReoba.<br />

roca saxelmwifos saTaveSi WeSmariti filosofosebi Caudgebian,<br />

_ gnebavT, erTi da gnebavT mravali, _ maT TvalSi fasi<br />

daekargeba yvela im pativs, dRes ase xarbad rom mieltvian, radganac<br />

Tavisufali kacisTvis uRirsad da ufasurad miiCneven<br />

maT, maSin rodesac gacilebiT ufro maRla daayeneben movaleobis<br />

pirnaTlad moxdas da uangarobis jildos – Rirsebas. yvelaze<br />

did faseulobad ki dasaxaven samarTlianobas, romelsac<br />

erTgulad emsaxurebian da romlis mixedviTac ecdebian marTon<br />

qveyana.<br />

filosofiisa da poeziis Sesaxeb<br />

– da marTlac, _ ganvagrZe me, _ bevri sxva niSnis mixedviTac<br />

vrwmundebi, rom yvelaze ukeT davafuZneT es Cveni saxelmwifo;<br />

amas rom vambob, me, uwinares yovlisa, poezias vgulisxmob.<br />

– mainc?<br />

25


– verasdidebiT ver davuSvebT saxelmwifoSi, radganac is mimbaZvelobiTia.<br />

axla, roca cal-calke ganvixileT sulis yoveli<br />

saxe, es kidev ufro aSkara gaxda.<br />

– rogor?<br />

– Cvens Soris darCes da, _ imedia, ar damasmenT tragediebis<br />

mTxzvelebisa da sxva mimbaZvelebis winaSe, _ mTeli maTi Semoqmedeba<br />

namdvili ubedurebaa msmenelTa sulisTvis, radganac maT<br />

SxamsawinaaRmdego saSualeba ar gaaCniaT, raTa gaigon, ra aris<br />

es.<br />

– ras gulisxmob?<br />

– meti ra gzaa, unda giTxraT. Tumca erTgvari siyvaruli da<br />

pativiscema homerosis mimarT, rac siyrmidanve Camenerga gul-<br />

Si, xels uSlis am aRiarebas. rogorc Cans, is iyo am mSvenieri<br />

tragikosi poetebis pirveli moZRvari da hegemoni. magram ar<br />

SeiZleba kacs ufro met pativs scemde, vidre WeSmaritebas. amitom<br />

iZulebuli var vTqva is, ris Tqmasac vapireb.<br />

– rasakvirvelia.<br />

– maS, mismine, an ufro sworad, mipasuxe.<br />

– Senc adeqi da mkiTxe.<br />

– Tu SegiZlia miTxra, ra aris mibaZva saerTod? radganac,<br />

marTali giTxra, me kargad arc ki mesmis, ra aris.<br />

– da Sen ggonia, rom me SeiZleba mesmodes?<br />

– viTom ra gasakviria? xSirad susti mxedvelobis mqone imaze<br />

male arCevs sagnebs, visac basri mzera aqvs.<br />

– xdeba xolme. magram naTladac rom vxedavde, Sens gverdiT<br />

mainc ver gavbedavdi raimes Tqmas. ase rom, mainc Sen mogiwevs<br />

ganxilva.<br />

– maSin, Tu gnebavs, CvenTvis Cveuli gziT SevudgeT saqmis<br />

ganxilvas: erTi da imave saxeliT aRniSnul saganTa yoveli simravlisaTvis<br />

Cven viRebT mxolod erT saxes, erT ideas, xom<br />

gesmis?<br />

– mesmis.<br />

– axla aviRoT nebismieri simravle. xom arsebobs, vTqvaT, simravle<br />

magidebisa Tu sawolebisa...<br />

– ra Tqma unda.<br />

– magram yvela am avejis idea mxolod oria – erTi sawolisa da<br />

erTic – magidisa.<br />

– diax.<br />

– Cveulebriv, imasac vambobT, rom xelovani, ama Tu im nivTis<br />

damzadebisas, uwinares yovlisa, akvirdeba ideas da misi mixedviT<br />

qmnis erTi – sawolebs, meore ki – magidebs, romlebsac Cven<br />

viyenebT. magram arcerT xelovans ar SeuZlia sakuTriv ideis Se-<br />

26


qmna; asea, ara?<br />

– ra Tqma unda.<br />

– magram SegiZlia Tu ara xelosani uwodo imasac...<br />

– vis?<br />

– vinc marto qmnis yovelive imas, rasac cal-calke qmnis yvela<br />

xelosani.<br />

– gansacvifreblad xelmarjve ostats gulisxmob.<br />

– cotac da kidev ufro gansacvifrebeli mogeCveneba. radganac<br />

mas SeuZlia ara marto yovelnairi avejis Seqmna, aramed<br />

yvelafrisa, rasac Tavisi wiaRidan aRmoacenebs dedamiwa, yoveli<br />

cocxali arsebisa da, maT Soris, Tavisi Tavisac, dedamiwisac,<br />

cisac, RmerTebisac, yovelive zeciurisac da imisac, rac aris<br />

miwis qveS, hadesSi.<br />

– es ukve jadoqaria.<br />

– rao, ar gjera? erTi es miTxari, rogor ggonia, saerTod ar<br />

arsebobs amnairi xelosani Tu viRacas raRacnairad mainc SeuZlia<br />

yovelive amis Seqmna? nuTu ver amCnev, rom Sen TviTonac<br />

SegeZlo yovelive es mogemoqmeda?<br />

– ki magram, rogor?<br />

– arc ise Zneli saqmea; sakmaod xSirad da swrafadac ki keTdeba;<br />

Tu ginda, aiRe sarke da rac SeiZleba swrafad atriale<br />

yoveli mimarTulebiT: xelad gaaCen mzesac da sxva ciur sxeulebsac,<br />

dedamiwasac, Sens Tavsac. danarCen cocxal arsebebsac,<br />

nair-nair sagnebsac, mcenareebsac da sxva misTanaT.<br />

– diax, magram yovelive es xom moCvenebiTi iqneba da ara<br />

namdvili?<br />

– keTili; mSvenivrad gamige; Cemi azriT, amnair xelosanTa<br />

ricxvs ekuTvnis mxatvaric, ara?<br />

– ueWvelad.<br />

– magram Sen, albaT, ityvi, rom namdvili rodia, rasac is qmnis,<br />

Tumca mxatvari, garkveulwilad, qmnis sawols; asea, ara?<br />

– diax, magram es mxolod moCvenebiTi sawolia.<br />

– durgalze raRas ityvi? gana Sen ar ambobdi weRan, rom is<br />

sawolis ideas ki ar qmnis, rasac Cven namdvil sawolad vsaxavT,<br />

aramed mxolod erTgvar sawols?<br />

– diax, vambobdi.<br />

– magram raki imas rodi qmnis, rac aris, amitom namdvil sagans<br />

ki ar qmnis, aramed mxolod am ukanasknelis msgavs sagans,<br />

da vinmes rom daeCemebina, durglisa Tu romelime sxva ostatis<br />

mier Seqmnili sagani namdvili saganiao, aramc da aramc ar iqneboda<br />

marTali.<br />

27


– yovel SemTxvevaSi, imis azriT mainc, visTanac Cveulebrivi<br />

ambavia amnair sakiTxebze msjeloba.<br />

– ase rom, nu gagikvirdeba, Tu misi naxelavi mxolod bundovani<br />

asli iqneba dednisa.<br />

– marTlac.<br />

– xom ar gsurs, am qmnilebebze dayrdnobiT, vnaxoT, rogori<br />

iqneba TviT mimbaZveli?<br />

– vnaxoT.<br />

– yvela es sawoli sami sxvadasxva saxiT warmogviCndeba: erTi<br />

TviT bunebaSi arsebulia, da, me mgonia, Cven SegveZlo RmerTis<br />

qmnilebad migveCnia igi; Tu ara da, vin unda dagvesaxa mis<br />

Semoqmedad?<br />

– aravin, mxolod is.<br />

– meore – durglis qmnilebaa.<br />

– diax.<br />

– mesame – mxatvrisa; asea, ara?<br />

– vTqvaT.<br />

– mxatvari, durgali, RmerTi – ai, sami Semoqmedi sawolTa am<br />

sami saxisa.<br />

– diax, sami.<br />

– RmerTma, imitom, rom ar undoda, Tu aucileblobis ZaliT,<br />

romelic moiTxovda, rom bunebaSi mxolod erTi sawoli yofiliyo,<br />

_ marto erTi sawoli Seqmna, da esaa erTaderTi namdvili<br />

sawoli, ori erTnairi Tu meti sawoli ki RmerTs ar Seuqmnia da<br />

arc Seqmnis.<br />

– viTom ratomao?<br />

– ratom da, oric rom Seeqmna, mainc erTi iqneboda, romlis<br />

ideac xorcs Seisxamda oriveSi, da es iqneboda erTaderTi namdvili<br />

sawoli, ori ki ara.<br />

– sworia, _ Tqva man.<br />

– es rom icoda, RmerTs, Cemi azriT, surda namdvilad yofiliyo<br />

namdvili sawolis erTaderTi Semoqmedi, da ara ama Tu<br />

im sawolis Semqmneli esa Tu is ostati; amitomac iyo, rom Tavisi<br />

bunebiT erTaderTi namdvili sawoli Seqmna.<br />

– rogorc Cans.<br />

– Tu gnebavs, am sawolis Semoqmedi, an sxva amgvari saxeli vuwodoT<br />

mas.<br />

– samarTliani iqneba, radganac sawolic da yovelive danarCenic<br />

man bunebis Tanaxmad Seqmna.<br />

– ki magram, durgals raRa vuwodoT? sawolis Semqmneli ostati<br />

xom ara?<br />

– diax.<br />

28


– mxatvarsac amave sagnis Semqmneli da ostati?<br />

– aramc da aramc.<br />

– maS, ras ityvi, vinaa is am mimarTebiT?<br />

– me mgonia, es iqneboda misi Sesaferi saxeli: is am sagnis<br />

SemqmnelTa mimbaZvelia.<br />

– keTili; maSasadame, mimbaZvels Sen uwodeb imas, visi naxelavic<br />

sami safexuriT daSorebulia namdvili arsisagan?<br />

– ra Tqma unda.<br />

– maSasadame, ai, rogori iqneba tragediebis Semoqmedi: rakiRa<br />

mimbaZvelia, uTuod mesame adgilze unda iyos meufisa da WeSmaritebis<br />

Semdeg, iseve, rogorc yvela sxva mimbaZveli.<br />

– rogorc Cans.<br />

– amrigad, mimbaZvelobis Taobaze ukve mivaRwieT Tanxmobas;<br />

Tumca am kiTxvazec mipasuxe mxatvarTan dakavSirebiT: rogor<br />

ggonia, is bunebaSi arsebuli erTaderTi namdvili sagnis mibaZvas<br />

cdilobs Tu ostatTa qmnilebebisas?<br />

– ostatTa qmnilebebisas.<br />

_ ki magram, rogor baZavs maT: rogoric arian sinamdvileSi<br />

Tu rogoric Canan? esec xom unda ganasxvavo.<br />

– Sen TviTon rogor ggonia?<br />

– ai, rogor: Tu sawols gverdidan, pirdapir an romelime sxva<br />

mxridan uyureb, gansxvavdeba Tavisi Tavisgan Tu, yovelgvari<br />

gansxvavebis gareSe, mxolod gansxvavebuli geCveneba, da igive<br />

iTqmis yvela sxva sagnis mimarTac?<br />

– igive; mxolod gansxvavebuli Cans, sinamdvileSi ki arafri-<br />

Tac ar gansxvavdeba.<br />

– axla ki amasac daukvirdi. ra amocanas isaxavs mxatvroba<br />

yvela calkeul SemTxvevaSi: cdilobs ise mibaZos sagans, rogorc<br />

is aris sinamdvileSi, Tu ise, rogorc is gveCveneba? anu,<br />

sxva sityvebiT rom vTqvaT, mxatvroba landebis mibaZvaa Tu<br />

sinamdvilisa?<br />

– landebis.<br />

– maSasadame, mimbaZvelobiTi xelovneba Sorsaa sinamdvilisagan.<br />

Cemi azriT, amitomac SeuZlia asaxos yvelaferi, rac gnebavT,<br />

sul odnav rom exeba ama Tu im sagans, ris Sedegadac landebi<br />

ibadebian. ase magaliTad, mxatvari daxatavs durgals, xarazs<br />

an sxva xelosans, Tumca TviTon arcerTi am xelobis ara gaegeba<br />

ra. magram Tu kargi mxatvaria, durgals rom daxatvs da Tavis<br />

naxats Soridan aCvenebs xalxs, SeiZleba bavSvebi da briyvebi ki<br />

moatyuos da afiqrebinos, namdvil durgalsa vxedavTo.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– ai, ras unda vfiqrobdeT, Cemo megobaro, yovelive amis Sesax-<br />

29


eb. vinmem rom gviTxras, erTi kaci gamacnes, romelic yvelafers<br />

yvelaze ukeT akeTebs da ukeTac icis yovelive is, rac TiToeulma<br />

icis cal-calkeo, _ pirSi unda vuTxraT amis mTqmels: getyoba<br />

didi miamiti vinme brZandebi, rakiRa ase advilad moatyuebine<br />

Tavi gaiZverasa da mimbaZvels, yovlismocdne rom gegona mxolod<br />

imitom, rom erTmaneTisgan ver arCev codnas, umecrebasa<br />

da mibaZvas.<br />

– marTals brZaneb.<br />

– axla ki unda ganvixiloT tragedia da misi hegemoni _ homerosi,<br />

radganac zogierTebisgan gagvigonia, TiTqos tragikosi poetebi<br />

yvela xelobasa Tu xelovnebaSi gawafulni iyvnen da ara<br />

marto yvela adamianuri saqmis – keTilisa Tu borotis – mcodneni,<br />

aramed yovelive RvTaebrivisac. radganac kargma poetma,<br />

visac surs srulyofilad Seasxas xorci Tavis STanafiqrs, maTi<br />

azriT, aucileblad unda icodes is, razedac wers, Torem verafris<br />

dawerasac ver SeZlebso. unda gavarkvioT, tyuvdebodnen Tu<br />

ara adamianebi amnair mimbaZvelebTan Sexvedrisas, amCnevdnen Tu<br />

ara, rom maT qmnilebebs mTeli sami safexuri aSorebT namdvili<br />

yofierebisagan, da rom maT advilad SeiZleba Seasxas xorci iman,<br />

visTvisac ucnobia WeSmariteba, radganac aq landebs qmnian da<br />

ara namdvil arss. Tu adamianebi ar cdebian da kargma poetebma<br />

marTlac ician yvelaferi, razedac, umravlesobis azriT, ase<br />

kargad laparakoben?<br />

– diax, es marTlac imsaxurebs ganxilvas.<br />

– ki magram, vinmes rom SeeZlos rogorc erTis, ise meoris –<br />

dednis da aslis Seqmna, rogor ggonia, mTel Tavis unars Caaqsovda<br />

aslis SeqmnaSi da swored mas miiCnevda Tavisi sicocxlis<br />

mTavar da yvelaze ukeTes saqmed?<br />

– ara mgonia.<br />

– magram kargad rom scodnoda, rasac baZavs, mTeli misi Zalisxmeva<br />

Seqmnisken iqneboda mimarTuli da ara mibaZvisaken. is<br />

ecdeboda Tavis saxsovrad daetovebina bevri mSvenieri qmnileba<br />

da, cxadia, amjobinebda, TviTon is edidebinaT, vidre Tavad<br />

edidebina sxvebi.<br />

– albaT; es ufro sapatio da sasargeblo iqneboda misTvis.<br />

– Zalian bevri saqmisTvis angariSs ar movTxovT arc homeross<br />

da arc romelime sxva poets; ar vkiTxavT, eqimebi iyvnen Tu eqimTa<br />

enis ubralo mimbaZvelebi. gana arsebobs gadmocema, rom Tundac<br />

erT poets, gind axals da gind Zvels, janmrTeloba daebrunebinos<br />

vinmesTvis, rogorc ubrunebda asklepiosi, an iseTi mowafeebi<br />

daetovebinos mkurnalebad, rogoric iyvnen aslkepiosis memkvidreni?<br />

arc sxva xelovnebasTan dakavSirebiT vkiTxavT maT<br />

30


ames, Tavs ar SevawyenT. magram roca homerosi yvelaze diadsa da<br />

mniSvnelovans exeba, roca omebze, mxadarTmTavris xelovnebaze,<br />

saxelmwifos marTvasa Tu axalgazrdobis aRzrdaze laparakobs,<br />

maSin ki marTebuli iqneba vkiTxoT: `Zvirfaso homeroso, Tu<br />

siqvelisa da srulqmnilebis TvalsazrisiT namdvili arsidan<br />

mesame adgilze ki ar dgaxar da martooden aslsa da msgavss<br />

ki ara qmni, rac, Cveni gansazRvrebisamebr, mibaZva iqneboda,<br />

aramed meore adgili giWiravs da, amrigad, SegiZlia icode,<br />

ras akeTeben adamianebi ukeT da ras – uaresad, rogorc kerZo,<br />

ise sazogadoebriv cxovrebaSic, _ keTil-inebe da gviTxa-ri,<br />

romelma saxelmwifom miaRwia Seni wyalobiT ukeTes mmarTvelobas<br />

rogorc lakedemonma – likurges meoxebiT, an bevrma<br />

sxva didma Tu patara polisma _ bevri sxva kanonmdeblis meSveobiT?<br />

italia da sicilia amnair kanonmdeblad qarondas miiCneven,<br />

Cven – solons, Sen ki – vin?~ SeZlebda Tu ara homerosi romelime<br />

saxelmwifos dasaxelebas?<br />

– ara mgonia, _ Tqva glavkonma, _ amaze TviT homeridebic ki<br />

arafers amboben.<br />

– an sadme Tu ixsenieba homerosis droindeli Tundac erTi<br />

omi, gamarjvebiT rom damTavrebuliyos misi mxedarTmTavrobisa<br />

Tu rCevis wyalobiT?<br />

– araviTari amnairi omi ar yofila.<br />

– an xelmarjve da maxvilgonier ostatad, mravali sxvadasxva<br />

gamogonebisa da sxva misTanaTa avtorad Tu miiCneven mas, rogorc<br />

Zveli gadmocemebi – miletel Taless an skviT anaqarsiss?<br />

– araferi amis msgavsi homeross ar miewereba.<br />

– magram Tu saxelmwifos bevri vera argo ra, iqneb imas mainc<br />

amboben, rom kerZo cxovrebaSi viRacis aRzrdas mainc xelmZRvanelobda,<br />

ris gamoc ise Seiyvares aRzrdilebma, rom STamomavlobas<br />

gadascen cxovrebis homerosiseuli gza, rogorc pi-<br />

Tagorelebma – TavianTi moZRvrisa, rasac dRemde cxovrebis<br />

piTagorul wess uwodeben da riTac mkveTrad ganirCevian sxvebisgan.<br />

– arafer amgvars homerosze ar gadmogvcemen, sokrate. TviT<br />

kreofilec, romelic homerosTan daaxloebuli kaci unda yofiliyo,<br />

Tavisi aRzrdiT kidev ufro sasacilo Cans, vidre misi<br />

saxeli, Tuki marTalia, rasac homerosze gadmogvcemen; gadmocemiT<br />

ki imas gadmogvcemen, rom Tanamedroveebs arafradac ar<br />

miaCndaT Turme.<br />

– diax, ase amboben, magram rogor ggonia, glavkon, homeross<br />

rom marTlac SesZleboda adamianebis aRzrda da maTi srulyofa,<br />

xolo am saqmeSi mibaZva ki ar gamoeyenebina, aramed codna,<br />

31


nuTu uamrav mimdevars da Tayvanismcemels ver SeiZenda? protagora<br />

abdereli, prodike keoseli da sxvani da sxvani piradi<br />

urTierTobis wyalobiT arwmunebdnen TavianT Tanamedroveebs,<br />

rom ganswavlisa da ganaTlebis gareSe verc TavianT Sinaur da<br />

verc saxelmwifo saqmeebs ver gaarTmeven Tavs, da ai, am sibrZnis<br />

gulisTvis mowafeebs ise uyvarT isini, rom lamis Tavze daisvan.<br />

nuTu homeross, Tuki marTla SeeZlo kacTa siqvelis srulyofa,<br />

da hesiodesac xalxi imis nebas miscemda, rom moxetiale rafsodebis<br />

cxovrebiT ecxovraT da ar aiZulebda maT erT adgilas<br />

damkvidrebuliyvnen, xolo Tu ver daiyabulebda, gana fexdafex<br />

ar gahyvebodnen yvelgan, oRond ki maTgan rame eswavlaT?<br />

– rasac Sen ambob, me mgonia, sruli simarTlea, sokrate.<br />

– maS, ra vqnaT, xom ar vaRiaroT, rom yvela poeti, homerosidan<br />

moyolebuli, siqvelis moCvenebiTi xatebisa da sxva misTanaTa<br />

ubralo mimbaZvelia, magram verasodes ver aRwevs WeSmaritebas?<br />

ase, Cveni weRandeli Tqmisa ar iyos, mxatvarma SeiZleba daxatos<br />

xarazi da namdvil xarazadac ki moaCvenos xalxs, Tumca xarazis<br />

xelobisa arc mas da arc misi naxatis mayurebels saerTod ara<br />

gaegebaT ra: isini mxolod ferebisa da xazebis mixedviT msjeloben.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– me mgonia, igive iTqmis poetebzedac, sityvebisa da xatovani<br />

gamoTqmebis meSveobiT garkveuli feradovnebiT rom warmogvi-<br />

Cenen ama Tu im xelovnebas an xelosnobas, Tumca arcerTis ara<br />

gaegebaT ra da mxolod mibaZviT gadian fons, ase rom, aranakleb<br />

umecarsa da mxolod sityvebis JReradobiT Tavbrudasxmul<br />

msmenels eCveneba, rom es saucxood aris naTqvami, miuxedavad<br />

imisa, poeti ritmuli da harmoniulad wyobili sityviT xarazis<br />

xelobaze msjelobs Tu saomar xelovnebaze, _ imdenad momnusxvelia<br />

poeturi samkaulebis bunebrivi xibli. magram Tu poetur<br />

qnilebebs musikaluri xelovnebiT miniWebul feradovnebas<br />

CamovacilebT, mogexseneba, ra uRimRamod warmogviCndebian SiSveli<br />

saxiT; TviTonac xom SeginiSnavs es?<br />

– diax.<br />

– gana axalgazrdobaSi mSvenier, magram xandazmulobaSi gacrecil<br />

da gaxunebul saxeebs ara hgvanan?<br />

– Zalian.<br />

_ erTsac daukvirdi: vinc landebsa Tu xatebs qmnis, ese igi,<br />

rogorc Cven vuwodebT, _ mimbaZveli, saerTod ver erkveva, ra<br />

aris namdvili arsi da mxolod mis moCvenebiT mxares icnobs;<br />

asea, ara?<br />

– diax.<br />

– Sua gzaze nu SewyvetT sityvas da rac vTqviT, srulad<br />

32


ganvixiloT.<br />

– gismen.<br />

– Cven vambobT, rom mxatvars SeuZlia Seqmnas sadave da<br />

lagami.<br />

– diax.<br />

– damzadebiT ki saraji da mWedeli amzadeben maT.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– gana mxatvarma icis, rogori unda iyos sadave da lagami? es<br />

TviT maTma damamzadeblebma – sarajma da mWedelmac ki ar ician,<br />

aramed mxolod iman, vinc maT iyenebs, ese igi, mxedarma, ara?<br />

– diax.<br />

– gana igive ar iTqmis yvela sxva sagnis mimarTac?<br />

– rogor?<br />

– yovel sagans sami sxvadasxva xelovneba esadageba: misi gamoyenebis,<br />

damzadebisa da gamosaxvis xelovneba.<br />

– diax.<br />

– magram ras eTanafardeba avejis, cocxali arsebis an moqmedebis<br />

Tavisebureba, silamaze da srulqmnileba, Tu ara mis<br />

gamoyenebas, risTvisac is Seqmna adamianma Tu bunebam?<br />

– sxvas arafers.<br />

– maSasadame, yvelaze didi gamocdilebis mqone iqneba is, vinc<br />

ama Tu im sagans iyenebs da Tavisi gamocdilebis mixedviT SeuZlia<br />

misi naxelavis av-kargze miuTiTos amave sagnis gamkeTebels.<br />

ase, magaliTad, fleitaze damkvreli fleitis ostats uCvenebs,<br />

rogori fleita sjobs sakravad, an rogor unda damzaddes igi,<br />

da ostatic yurad iRebs mis rCevas.<br />

– ueWvelad.<br />

– amrigad, vinc icis, sakravis av-kargs uCvenebs imas, vinc<br />

mcodnes endoba da misi miTiTebis mixedviT akeTebs sakravs.<br />

_ diax.<br />

– maSasadame, ama Tu im sagnis srulqmnilebisa da naklis Sesaxeb<br />

am sagnis gamkeTebels swori warmodgena eqmneba mcodnesTan<br />

urTierTobis wyalobiT da Zalauneburad gaiziarebs mis miTiTebebs;<br />

magram mcodne mxolod isaa, vinc am sagans iyenebs.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– rac Seexeba mimbaZvels, gamocdilebiT iZens codnas im sagnebis<br />

Sesaxeb, romlebsac xatavs, _ ramdenad kargi da srulqmnilia<br />

TiToeuli maTgani, _ Tu mcodnesTan urTierTobis wyalobiT<br />

iZens swor warmodgenas maTze da mcodnisave miTiTebebs<br />

eyrdnoba, Tu rogor daxatos isini.<br />

– arc erTis da arc meoris wyalobiT.<br />

– ese igi, mimbaZvels arc codna eqneba da arc swori warmod-<br />

33


gena im sagnebis Sesaxeb, romlebsac xatavs.<br />

– rogorc Cans, ara.<br />

– didebuli Semoqmedi ki unda iyos amnairi mimbaZveli.<br />

– arc ise.<br />

–magram is kvlavac mibaZavs sagnebs, Tumca ar ecodineba maTi<br />

av-kargi; amitom, rogorc Cans, mSvenivrad warmogviCens imas, rac<br />

mSvenivrad esaxeba brbos da umecarT.<br />

– metis Tavi rom ara aqvs.<br />

– am mxriv, etyoba, srul Tanxmobas mivaRwieT: jer erTi, mimbaZvelma<br />

bevri araferi icis im sagnisa, romelsac baZavs da, egec<br />

ar iyos, misi Semoqmedeba darbaiseli kacisTvis Seuferebeli<br />

bavSvuri TavSeqcevaa. tragikuli poeziis yvela Semoqmedi,<br />

miuxedavad imisa, iambikur leqss iyenebs Tu epikurs, upiratesad<br />

mimbaZvelia.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– ki magram, zevsis gulisTvis, gana amnairi mibaZva raRac<br />

iseTs ar miemarTeba, rac mesame adgilze dgas, namdvili arsidan<br />

moyolebuli?<br />

– diax.<br />

– meore mxriv, adamianis romel sawyisze axdens mibaZva<br />

zemoqmedebas?<br />

– ra zemoqmedebas gulisxmob?<br />

– ai, ras. erTi da igive sidide, imis mixedviT, Soridan<br />

vuyurebT Tu axlodan, Tanabari rodi Cans.<br />

– marTlac.<br />

– zustad aseve, sagnebi an texilni Canan, an sworni, imis mixedviT,<br />

wyalSi vakvirdebiT maT Tu wylis gareT, da maTi Cazneqilobac<br />

da amozneqilobac mzeris mcdarobis Sedegia, rasac amave<br />

saganTa Seferiloba iwvevs. cxadia, rom amnairi mcdaroba niSneulia<br />

Cveni sulisTvis da Cveni bunebis swored am Taviseburebas<br />

emyareba mxatvrobac mTeli Tavisi xibliT, TvalTmaqcTa<br />

oinbazobac da sxva misTanani.<br />

– marTals brZaneb.<br />

– magram gana am mcTarobis gasaqarwyleblad ar iqna aRmoCenili<br />

Zalze qmediTi saSualeba gazomvis, gamoTvlisa Tu awonis<br />

saxiT? ase rom, CvenSi mTavaria ara sididis da sipataravis, simravlisa<br />

da simZimis moCvenebiTi cvalebadoba, aramed gazomvis,<br />

gamoTvlisa da awonis unari.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– yovelive es ki Cveni sulis gonivruli sawyisis saqmea, ara?<br />

– rasakvirvelia.<br />

– xSiri gazomvebis wyalobiT am sawyisma aRmoaCina, rom zogi-<br />

34


erTi sagani ufro didia, zogi – ufro patara, zogi ki – erTmane-<br />

Tis toli, Tumca es sagnebi, imavdroulad, urTierTsapirispiro<br />

saxiT warmogviCndebian Cven.<br />

– diax.<br />

– Cven ki vamtkicebdiT, rom erTsa da imave sawyiss erTsa da<br />

imave dros SeuZlebelia ori sapirispiro azri hqondes erTsa da<br />

imave saganze.<br />

– da marTalnic viyaviT.<br />

– maSasadame, Cveni sulis is sawyisi, romelic sagnebze maTi<br />

zomebis sapirispirod msjelobs, SeuZlebelia igiveobrivi iyos<br />

im sawyisisa, am zomebis Sesabamisad rom aRiqvams sagnebs.<br />

– ra Tqma unda, SeuZlebelia.<br />

– is, rac Cvens gazomvas da gamoTvlas endoba, Cveni sulis<br />

ukeTesi sawyisia.<br />

– ueWvelad.<br />

– xolo is, rac amas upirispirdeba, uaresi sawyisi unda iyos.<br />

– uciloblad.<br />

– swored am daskvnisken mimyavdi, roca vamtkicebdi, rom mxatvrobis,<br />

iseve, rogorc yvela mimbaZvelobiTi xelovnebis qmnilebebi<br />

Sors dganan sinamdvilisgan da maT saqme aqvT Cveni sulis im<br />

sawyisTan, romelic aseve Sorsaa gonivrulobisagan, ris gamoc<br />

SeuZlebelia yovelive imis Tanamdgomi da xelSemwyobi iyos, rac<br />

jansaRia da WeSmariti.<br />

– marTlac.<br />

– ase rom, TavisTavad dabali mimbaZvelobiTi xelovneba dabalTanave<br />

SeuRlebis Sedegad dabalsve aZlevs dasabams.<br />

– rogorc Cans.<br />

– es mxolod im mimbaZvelobiT xelovnebas exeba, romelsac<br />

mzeriT aRviqvamT, Tu imasac, smeniT rom aRiqmeba da poezia hqvia<br />

saxelad?<br />

– cxadia, am ukanasknelsac.<br />

– nu vendobiT martooden moCvenebiT msgavsebas poeziasa da<br />

ferweras Soris, aramed ganvixiloT sulis is sawyisic, romelTanac<br />

saqme aqvs poetur mimbaZvelobas, da vnaxoT, Rirseulia<br />

es sawyisi Tu ubadruki.<br />

– es marTlac unda vnaxoT.<br />

– modi, aseTi kiTxva davsvaT: mimbaZvelobiTi poezia adamians<br />

gvixatavs rogorc iZulebiT an nebsiT moqmeds, am moqmedebis safuZvelze<br />

ki is fiqrobs, rom an kargad moiqca, an cudad, da yvela<br />

am viTarebaSi an wuxs, an xarobs. Tu is sxva ramesac gvixatavs,<br />

garda amisa?<br />

– sxvas arafers.<br />

35


– ki magram, yvela am viTarebaSi adamiani aumRvreveli rCeba?<br />

Tu rogorc mzeriT aRqmadi sagnebis Wvretisas masSi Tavs iCenda<br />

Sinagani winaaRmdegoba da urTierTsapirispiro warmodgenebi am<br />

sagnebze, Tavis sakuTar moqmedebebTan mimarTebisas misi suli<br />

aseTsave gaorebas ganicdis da urTierTsapirispiro SexedulebaTa<br />

Widilis asparezad iqceva? Tumca, gamaxsenda, rom axla<br />

sulac ar gvWirdeba amis mtkiceba, radganac zemoT bevri vimsjeleT<br />

da dabejiTebiTac davasabuTeT, rom Cveni suli savsea Sinagani<br />

winaaRmdegobebiT, erTdroulad rom iCenen Tavs.<br />

– marTalia.<br />

– diax, marTalia, magram, Cemi azriT, axla mainc aucileblad<br />

unda ganvixiloT is, rac maSin gamogvrCa.<br />

– ra?<br />

_ Cven vambobdiT, rom namdvili adamiani sxvebze ufro advilad<br />

itans Tavs datexil ubedurebas, vTqvaT, Svilis sikvdils<br />

Tu misTvis raRac Zvirfasis dakargvas.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– axla ki eseca vnaxoT: amnairi adamiani saerTod ar iglovebs<br />

(rakiRa es warmoudgenelia), Tu garkveulwilad ufro Tavda<br />

Werili iqneba Tavisi mwuxarebis gamoxatvisas?<br />

– es ukanaskneli ufro savaraudoa.<br />

– amis Semdeg esec miTxari: rogor ggonia, rodis daupirispirdeba<br />

ufro mtkiced Tavis mwuxarebas da met winaaRmdegobas gauwevs<br />

mas: xalxis Tvalwin Tu roca martoa?<br />

– xalxis Tvalwin.<br />

– simartoveSi ki, Cemi azriT, Tavs veRar Seikavebs da mwared<br />

atirdeba, rasac, albaT, ver gabedavda, rom scodnoda, viRac miyurebso.<br />

da, saerTod, bevr iseT ramesac Caidenda, rasac namdvilad<br />

ar miutevebda sxvebs.<br />

– ase, – Tqva man.<br />

– rac mas aiZulebs winaaRmdegoba gauwios mwuxarebas, gonebaa<br />

da kanoni, xolo rac mwuxarebisaken ubiZgebs, – TviT tanjva?<br />

– diax.<br />

_ magram raki adamians erTi da imave sababiT erTdroulad<br />

ori urTierTsapirispiro swrafva aReZvris, SeiZleba iTqvas,<br />

rom masSi ori sxvadasxva sawyisi unda iyos.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– erTi usityvod emorCileba kanonis mbrZaneblur karnaxs.<br />

– rogor?<br />

– kanoni brZanebs, rom ubedurebaSi yvelaze ukeTesia inarCunebde<br />

simSvides da gasaqans ar aZlevde mwuxarebas, radganac aravin<br />

icis, ra aris kargi da ra aris cudi amaSi, da ramdenic ar unda<br />

36


ivalalo, mainc verafers gaxdebi. adamianur saqmeTagan erTic<br />

ar imsaxurebs imas, rom metismetad didi mniSvneloba mianiWo,<br />

mwuxareba ki xSirad abrkolebs imas, rasac SeeZlo mwed mogvvlenoda<br />

amnair viTarebaSi.<br />

– ras gulisxmob?<br />

– saWiroa gaverkveT imaSi, rac dagvemarTa; aq, rogorc kamaTlebiT<br />

TamaSSi, bedisweris dartymebs unda davupirispiroT<br />

yvela is saSualeba, rasac goneba miiCnevs umjobesad. patara<br />

bavSvebs xom ar unda vemsgavsoT, rogorc ki rame dauSavdebaT,<br />

maSinve xels rom itaceben mtkivan adgilze da gulamoskvnili<br />

tirian. ara, unda mivaCvioT suli imas, rom dauyovnebliv Seudges<br />

mkurnalobas, raTa aRidginos danakargi, daicxros tkivili<br />

da wamlobiT CaaxSos mwuxare moTqma-godeba.<br />

– yvelaze marTebuli iqneboda ase davxvedrodiT bedisweris<br />

dartymebs.<br />

– Cveni ukeTesi sawyisi swored ase misdevs gonebis xmas.<br />

_ cxadia.<br />

– uares sawyiss ki, romelic ar iviwyebs tanjva-wamebas da ver<br />

ZReba mware gminviT, Cven ugunurs, uqnaras da mxdals vuwodebT.<br />

– diax.<br />

– sulis aRgznebadi sawyisi xSirad eqvemdebareba mravalferovan<br />

mibaZvas, xolo gonivruli da Tvinieri zne adamianisa,<br />

romelic yovelTvis inarCunebs TviTigiveobas, Zneli misabaZia,<br />

magram Tu mainc moaxerxes misi mibaZva, Znelad Tu vinme gaugebs<br />

rasme, miT umetes saxalxo zeimis an Teatraluri warmodgenebis<br />

dros, sadac uamravi xalxi iyris Tavs, radgan mibaZva, romelsac<br />

brbos SesTavazebdnen, misTvis sruliad ucxo sulieri mdgomareobis<br />

mibaZva iqneboda.<br />

– diax, sruliad ucxosi.<br />

– cxadia, mimbaZvel poets cota rama aqvs saerTo sulis<br />

gonivrul sawyisTan da mis dasakmayofileblad rodi srulyofs<br />

Tavis xelovnebas, radganac mxolod imas mieltvis, rom warmatebas<br />

miaRwios brbos winaSe. is mxolod aRgznebad da cvalebad<br />

znes mimarTavs, romelic advilad eqvemdebareba mibaZvas.<br />

– ra Tqma unda.<br />

– maSasadame, Cven ufleba gvaqvs xeli CavWidoT amnair<br />

poets da mxatvris gverdiT mivuCinoT adgili, romelsac Zaliana<br />

hgavs imiT, rom, WeSmaritebis TvalsazrisiT, ufasur nawarmoebebs<br />

qmnis, da imiTac, rom sulis imave sawyisTana aqvs<br />

saqme da ara ukeTesTan. ase rom, marTalni viqnebodiT, Tuki mas<br />

ar miviRebdiT Cven mier daarsebul saxelmwifoSi, romelsac<br />

brZnuli kanonebi marTaven; ar miviRebdiT imitom, rom aqezebs,<br />

37


asazrdoebs da amtkicebs sulis uares sawyiss, ukeTess ki<br />

Rupavs. aseTia im saxelmwifos xvedric, romlis mmarTvelobasac<br />

uRirsebs ugdeben xelSi, Rirseulebs ki musrs avleben. Cven<br />

vamtkicebT, rom aseve iqceva mimbaZveli poetic, uaresi sawyisis<br />

waqezebiT ukeTur mmarTvelobas rom amkvidrebs TiToeuli<br />

adamianis sulSi, sawyisisa, romelic erTmaneTisgan ver asxvavebs<br />

udidessa da umciress, erTsa da imaves xan didad saxavs, xan ki –<br />

patarad, da amrigad qmnis xatebebs, romlebic Zalze Sors arian<br />

sinamdvilisagan.<br />

– uciloblad.<br />

– magram Cven jer kidev ar wagviyenebia poeziisaTvis yvelaze<br />

mZime braldeba: mas SeuZlia TviT namdvili adamianis sulic ki<br />

SebRalos Tavisi zemoqmedebiT, rasac Zalze cotani Tu aRweven<br />

Tavs. ai, ra aris yvelaze saSineli.<br />

– Tu asea, ufro saSineli ra unda iyos?<br />

– momismine da Tavad gansaje: roca Cven Soris TviT yvelaze<br />

ukeTesnic ki homerossa Tu romelime sxva tragikos poets usmenen,<br />

mwuxarebiT Sepyrobil gmirs rom gvixataven, romelic<br />

bedis samduraviT savse sityvas warmoTqvams, sxvebs ki aiZulebs<br />

zars ambobdnen da mjiRs icemdnen mkerdSi, _ rogorc mogexseneba,<br />

am STabeWdilebas ayolilni, gmiris gancdebis kvaldakval,<br />

TviTonac erTgvar siamovnebas ganvicdiT, masTan erTad rom vitanjebiT<br />

da gulsaklavad davtiriT yovelive amas. Cven vaqebT<br />

da vadidebT im poets, romelic swored am ganwyobilebas iwvevs<br />

CvenSi.<br />

– rogor ar momexseneba.<br />

– magram roca ubedureba Cven TviTon gvatydeba Tavs, SegimCnevia<br />

Tu ara, rom sruliad sapirispiro qceviT vikvexniT – vcdilobT<br />

SevinarCunoT simSvide da aumRvrevloba, rogorc SeSvenis<br />

kacs, xolo is, rasac zemoT vaqebdiT, qalebisTvisaa niSneuli.<br />

– rogor ar SemimCnevia.<br />

– mereda, gana mosawonia imisi qeba, visi danaxvac aramcTu<br />

gvanatrebinebs, netavi Sen ggavdeo, TviT amis gafiqrebac ki<br />

sirxcviliT dagwvavs, _ diax, visi danaxvac, nacvlad imisa, rom<br />

zizRs hgvrides, siamovnebas aniWebdes da qebis Rirsad miaCndes<br />

xalxs?<br />

– ara, vficav zevss, uazrobas ufro hgavs.<br />

– diax, Tu am mxrivac Sexedav saqmes...<br />

– ra mxriv?<br />

– Tu daukvirdebi, am SemTxvevaSi poetebi siamovnebas hgvrian<br />

da atkboben Cveni sulis im sawyiss, romelsac Cveni sakuTari<br />

ubedurebis dros yovelnairad vcdilobT Tavi davuWiroT<br />

38


da gasaqani ar mivceT; arada, Tavisi bunebrivi midrekilebis<br />

gamo, swored mas surs tiriliT moioxos da mwuxarebiT ijeros<br />

guli. meore mxriv, Cveni sulis ukeTesi sawyisi, jer kidev arasakmarisad<br />

ganmtkicebuli gonebisa da Cveulebis mier, Tavis<br />

zedamxedvelobas asustebs am motiral sawyisze da sxvisi<br />

vnebebis Semyures hgonia, TiTqos TviTon mas sruliadac ar<br />

bRalavs imiTi tkboba, rom es sxva, Tundac siqvelezedac debdes<br />

Tavs, Rirseulad ver gamoxatavs Tavis mwuxarebas; amitomac<br />

aqebs, Tanaulmobs da imasac ki fiqrobs, rom es TviTon masac<br />

amdidrebs, ase rom, arasdidebiT ar isurvebda Tavisi zizRi<br />

gamoexata mTeli nawarmoebis mimarT, da, amrigad, moeklo es<br />

siamovneba. me mgonia, iSviaTad Tu vinme uwevs angariSs imas,<br />

rom sxvisi gancdebi gadamdebi ZaliT moqmedeben Cvenze: Tuki<br />

isini mZafr sibraluls aRZraven sulSi, Znelia Tavi davaRwioT<br />

aseTsave sibraluls Cveni sakuTari ubedurebisas.<br />

– marTals brZaneb, _ Tqva man.<br />

– gana igive ar iTqmis imaze, rac sasaciloa? Tuki, erTi mxriv,<br />

ufrTxi imas, vaiTu xalxi vacinoo, meore mxriv ki siamovnebiT<br />

uyureb komikur warmodgenebs an viwro wreSi avyiaTa ugvan liz-<br />

Robas, magram, rogorc ukeTurs, zizRiT ar uyureb amas, maSin<br />

zustad ise iqcevi, rogorc gulis aCuyebisas. Sen gonebiT Trgunav<br />

Rlabucisa Tu qilikis Jins, magram zemoT CamoTvlil SemTxvevebSi<br />

srul gasaqans aZlev mas, da xSirad, Sinaurebs Soris, Senda<br />

SeumCnevlad TviTonve iqcevi komediebis mTxzvelad.<br />

– marTlac.<br />

– siyvaruli, mrisxaneba, sulis yvela sasiamovno Tu usiamovno<br />

vneba, rac, Cveni mtkicebiT, Tan axlavs Cvensav moqmedebas, _<br />

yovelive es poetur mimbaZvelobas iwvevs CvenSi. is asazrdoebs<br />

da rwyavs yovelive imas, rac ajobebda damWknariyo, da Cvens<br />

suls maT mbrZaneblobas vuqvemdebarebT, Tumca Cven TviTon<br />

unda mogveToka isini, raTa ukeTesobas da bednierebas vweodiT,<br />

nacvlad imisa, rom uaresni da ubedurni vyofiliyaviT.<br />

– sxva rames verc vityodi.<br />

– amrigad, roca homerosis Tayvanismcemlebs Sexvdebi,<br />

glavkos, romlebic amtkiceben, rom am poetma aRzarda elada<br />

da adamianur saqmeTa warmarTvisa da ganaTlebisaTvis gulmodgined<br />

unda vswavlobdeT mas, raTa mis sibrZnes SevuwonoT mTeli<br />

cxovreba, _ keTilmosurned da alersianad moepyari maT, vinaidan<br />

isini, SeZlebisdagvarad, SesaniSnavi adamianebi arian, dauTme<br />

da daeTanxme am xalxs, rom homerosi yvelaze didi Semoqmedi da<br />

tragikosTa Soris pirveli poetia, magram nu dagaviwydeba, rom<br />

Cvens saxelmwifoSi misaRebad migvaCnia mxolod RmerTebisad-<br />

39


mi miZRvnili himnebi da keTilSobil kacTa saxotbo simRerebi.<br />

xolo Tu maT magivrad vnebian muzas miiReb, gind melikuri iyos<br />

da gind epikuri, maSin saxelmwifoSi siamovneba da tanjva gagibatondeba<br />

kanonisa da zogadi sawyisis nacvlad, rac, sayovelTao<br />

aRiarebiT, yovelTvis yvelaferze umjobesia.<br />

– marTals brZaneb.<br />

– dae, es iyos Cveni TavismarTleba poeziis winaSe, saxelmwifodan<br />

rom gavaZeveT misi bunebis gamo. saamisod xom sakmao<br />

safuZveli gvqonda. magram sisastikesa da gauTlelobaSi rom ar<br />

dagedos brali, aqve davZenT, rom odiTganve SeiniSneba erTgvari<br />

uTanxmoeba filosofiasa da poezias Soris. mravalricxovani<br />

andazebi, rogorc magaliTad, _ `ai, ZaRli, patrons rom uRrens<br />

da uyefs~, `didi kacia briyvTa fuWsityvaobaSi~, `brZenkacTa<br />

brbo zevssac sZlevs~, `wvrilmanebs Cahkirkiteben, ese igi, Ratakebi<br />

arian~ da sxva misTanani naTlad mowmoben maT ZvelisZvel<br />

uTanxmoebas. da mainc, Tu mimbaZvelobiTi poezia, romelic<br />

miznad isaxavs xalxis garTobas, erT sabuTs mainc moitans imis<br />

dasturad, rom is saWiroa srulyofili wyobilebis mqo-ne<br />

saxelmwifoSi, Cven siamovnebiT miviRebT mas. TviTonve vaRiarebT,<br />

rom monusxulni varT misi xibliT. magram imisi Ralati,<br />

rac WeSmaritia, mkrexelobaa. ise ki, Cemo megobaro, gana Senc<br />

ar gxiblavs poezia, miT umetes, roca homerosis poezias exeba<br />

saqme?<br />

– pirdapir majadoebs.<br />

– amrigad, Tu is gamarTldeba, sulerTia, melikur poezias<br />

vigulisxmebT Tu romelime sxva zomiT gamarTuls, ra Tqma unda,<br />

gandevnilobidan dabrunebis uflebas moipovebs.<br />

– aucileblad.<br />

– xolo poeziis im damcvelebs, romlebic poetebi ki ara, poetebis<br />

moyvareni arian, Cven saSualebas mivcemT Tundac proziT<br />

daicvan igi da dagvimtkicon, rom poezia ara marto sasiamovnoa,<br />

aramed sasargebloc rogorc saxelmwifos, ise adamianis cxovrebisTvisac.<br />

marTlacda, xom gavmdidrdebodiT, is ara marto<br />

sasiamovno, sasargebloc rom yofiliyo?<br />

– ra Tqma unda.<br />

– magram Tu misi dacva SeuZlebeli Seiqna, maSin, Cemo Zvirfaso<br />

megobaro, im SeyvarebulebiviT unda moviqceT, odesRac<br />

rom uyvardaT, mere ki gadawyvites, rom es siyvaruli usargeblo<br />

iyo maTTvis, da, marTalia, didi Zalisxmevis Sedegad, magram<br />

bolos mainc uaryves igi. ase CvenSic – dRevandel mSvenier<br />

saxelmwifoTa mier aRzrdilebSiac Rvivis siyvaruli am poeziis<br />

mimarT da Cven warmatebas vusurvebT mas, ese igi, gvinda, rom is<br />

40


ara marto saucxoo, aramed WeSmaritic iyos. magram vidre Tavi<br />

ar umarTlebia, yovelTvis, roca iZulebulni viqnebiT movusminoT,<br />

misi xiblisagan Tavis dasacavad SelocvasaviT gavimeoroT<br />

is mosazrebebi, romlebzedac weRan vmsjelobdiT, da yovelnairad<br />

vecadoT kvlav am balRuri siyvarulis maxeSi ar gavebaT.<br />

SeuZlebelia seriozulad ifiqro, TiTqos amnairi poezia seriozulia<br />

da WeSmaritebis wvdomas cdilobs. mis msmenels sifrTxile<br />

marTebs, raTa mtkiced daicvas Tavisi sulieri samyaro da<br />

saxelmZRvanelo wesad aqcios is, rac Cven mier poeziaze iTqva.<br />

Zveli berZnulidan Targmna baCana bregvaZem<br />

(wignidan `adreuli dialogebi~, Tb., 1997)<br />

41


aristotele (Zv.w.aR. 384-322)<br />

42<br />

poetika<br />

Txzulebis sagani (I) 1447а8<br />

I<br />

Cven vlaparakobT rogorc poeziaze saerTod, ise mis calkeul<br />

saxeebzedac; vityviT, ra mniSvneloba aqvs TiToeul maTgans da<br />

rogor unda iTxzvebodes fabula poeturi qmnilebis srulyofis<br />

mizniT; vityviT agreTve ramdeni da ranairi nawilebisagan<br />

Sedgeba poeturi nawarmoebi da bevr sxva ramesac, rac uSualod<br />

ukavSirdeba amave sakiTxs. xolo Cvens sityvas, ra Tqma unda, yvelaze<br />

arsebiTiT daviwyebT.<br />

I.P poezia rogorc baZva 47а13<br />

epopea da tragedia, iseve rogorc komedia, diTirambuli poezia<br />

da avletikisa Tu kiTaristikis umetesi nawili, _ yovelive<br />

es, kacma rom Tqvas, sxva ara aris ra, Tu ara mibaZva.<br />

baZvis saSualebebi 47а18<br />

erTmaneTisagan isini sami ramiT gansxvavdebian: an imiT, ri-<br />

Tac baZaven, an imiT, rasac baZaven, anda imiT, rogorc baZaven da<br />

rogorc zogi xelovani Tavisi xelovnebis, Cvevisa Tu bunebrivi<br />

niWis wyalobiT bevr rasme baZavs, roca ferebiTa da formebiT<br />

qmnis misabaZ saganTa xatebs. zustad aseve xorcieldeba mibaZva<br />

xelovnebis yvela zemoxsenebul dargSic. yoveli maTgani ritmiT,<br />

sityviT da harmoniiT baZavs, an samiveTi erTad, an TiToeuliT<br />

cal-calke. ase magaliTad, martooden harmonias da ritms<br />

iyeneben avletika, kiTaristika da musikaluri xelovnebis zogierTi<br />

sxva dargi. vTqvaT, salamurze dakvris xelovneba. mxolod<br />

ritmiT, harmoniis gareSe, baZaven mocekvaveni, romelnic gamomsaxvelobiTi<br />

ritmuli moZraobebiT warmosaxaven xasiaTebs,<br />

gancdebs, qmedebebs, sityvieri Semoqmedeba ki iyenebs prozaulsa<br />

Tu saleqso sazomiT gamarTul poetur sityvas; amasTan is xan<br />

ramdenime saleqso sazomis monacvleobas axdens, xan ki mxolod<br />

erT sazoms xmarobs. < ... > aris xelovnebis zogierTi sxva dargi,


omelic iyenebs yvela zemoxsenebul saSualebas: ritms, melodias,<br />

metrs. aseTia, magaliTad, diTirambuli poezia da nomebis<br />

poezia, tragedia da komedia, xolo isini erTmaneTisagan imiT<br />

gansxvavdebian, rom zogierTi maTgani iyenebs uklebliv yvela<br />

saSualebas. zogierTi ki mxolod nawilobriv. ai, ra gansxvavebas<br />

vgulisxmob me xelovnebis sxvadasxva dargTa Soris, imis mixedviT,<br />

Tu ra saSualebebs mimarTaven isini mibaZvisas.<br />

baZvis sagani (II) 48а1<br />

rakiRa yvela mimbaZveli moqmed pirT baZavs, romelnic,<br />

aucileblad an keTilni arian, an ukTurni (yoveli xasiaTisaTvis<br />

met-naklebad niSneulia martooden es ori Tviseba, radgan<br />

adamianebi erTmaneTisagan gansxvavdebian xasiaTis siqveliT Tu<br />

biwierebiT). _ amitom mibaZvis Sedegad isini warmogvidgebian<br />

an rogorc Cvenze ukeTesni, an uaresni, an iseTni, rogoric Cven<br />

varT. < ... ><br />

baZvis xerxebi (III) 48а19<br />

arsebobs mesame gansxvavebac mibaZvis am saxeTa Soris, saxeldobr,<br />

xerxi, romliTac baZavs TiToeuli maTgani da, marTlac,<br />

xom SeiZleba mibaZo erTsa da imave sagans erTi da imave saSualebiT,<br />

magram sxvadasxva xerxiT: ase magaliTad, ama Tu im ambis<br />

gadmocemisas an Seni pirovnebis miCqmalviT, TiTqos sxvisi piriT<br />

mogviTxro masze, rogorc iqceva homerosi, an – piradad, Senive<br />

piriT da, amrigad, sxva vinmed ar iqce, anda warmogvidgino Seni<br />

gmirebi rogorc moqmedni da qmediTni.<br />

ai, am sami niSniT gansxvavdeba mibaZvis yvela saxe erTmaneTisagan.<br />

kerZod, rogorc dasawyisSi aRvniSneT, mibaZvis saSualebiT,<br />

sagniT da xerxiT. < ... ><br />

amrigad, Cven gavarkvieT, ramdeni da ra saxis gansxvavebani arsebobs<br />

mimbaZvelobiTi xelovnebis sxvadasxva dargTa Soris.<br />

tragediis srulyofileba 49а7<br />

rodesac daibada tragedia da komedia, maSin, poeziis ama Tu im<br />

dargisadmi bunebrivi midrekilebis mixedviT, zogierTma poetma<br />

iambebis nacvlad komediis weras mihyo xeli. zogierTma ki eposis<br />

nacvlad – tragediis Txzvas, vinaidan poeziis ori ukanaskneli<br />

dargi pirvel orze ufro mniSvnelovania da faseuli.<br />

sxva sakiTxia, miaRwia Tu ara tragediam ganviTarebis sabo-<br />

43


loo safexurs, rogorc TavisTavad, ise TeatrTan mimarTebiT.<br />

tragediis, iseve rogorc komediis sawyisi improvizaciaa, radgan<br />

pirveli diTirambebis eqsarqontTagan (wamomwyebTagan) iRebs<br />

dasabams, xolo meore – falikuri simRerebis eqsarqontebisgan.<br />

< ... > Semdeg tragedia nel-nela gaizarda misi Sinagani SesaZleblobebis<br />

TandaTanobiT ganviTarebis gziT da mravali saxecvlilebis<br />

Sedegad Tavisi < ... >saxe miiRo. esqile iyo pirveli<br />

tragikosi, romelmac erTis nacvlad ori msaxiobi Semoiyvana<br />

scenaze; manve Seamcira qoros partia da arsebiTi mniSvneloba<br />

mianiWa dialogs. sofoklem samamde gazarda msaxiobebis ricxvi<br />

da mxatvrulad gaaforma scena. tragediam SedarebiT gvian aiRo<br />

xeli mokle miTebis damuSavebasa da Tavisi pirvelsawyisis – satiruli<br />

poeziisaTvis damaxasiaTebel saxumaro stilze. SedarebiT<br />

gvian miaRwia Tavis awindel sidiades, xolo misi saleqso<br />

sazomi tetrametris nacvlad iambikuri trimetri gaxda. <br />

SeiZleboda gveTqva, rogor gaizarda epizodebis ricxvi da<br />

rogor daixvewa yovelive is, rac amkobs da srulyofils xdis<br />

tragediis calkeul nawilebs, magram yvelafris dawvrilebiT<br />

ganxilva Sors wagviyvanda.<br />

44<br />

komediis arsi da srulyofileba (V) 49а32<br />

< ... >komedia biwier kacTa mibaZvaa, magram is baZavs ara mTels<br />

maT biwierebas, aramed mxolod zogierT im nakls, romelSiac<br />

sasacilo samarcxvinos nawilad gvevlineba. xolo sasacilo<br />

erTgvari Secdomaa, an kidev garegani Tu Sinagani mankiereba,<br />

romelic aravis ar ayenebs tkivils an momakvdinebel vnebas. ase-<br />

Tia, Tundac, komikuri niRabi, romelic, TavisTavad, samarcxvinoa<br />

da umsgavsi, magram tanjvas ki ar gamoxatavs.<br />

tragediis saxecvlilebani da am cvlilebebis moqmedTa<br />

saxelebi CvenTvis cnobilia, rasac ver vityviT komediis mimarT,<br />

vinaidan mas Tavdapirvelad gacilebiT nakleb yuradRebas<br />

aqcevdnen. qoro rom qoroa, komediisaTvis misi micemac ki Zalze<br />

gvian daiwyo < ... >. amitomac pirveli qorevtebi scenismoyvare<br />

moxaliseni iyvnen. komediografTa saxelebic mxolod im droidan<br />

ixsenieba, roca komediam ukve ganviTarebis garkveul safexurs<br />

miaRwia. magram Cven ar viciT, vin SemoiRo niRbebi an prologi,<br />

vin gazarda msaxiobebis ricxvi da sxva misTanani. < ... > … komedia<br />

Caisaxa siciliaSi, saidanac man saberZneTSi gadmoinacvla < ... >.<br />

G


gansxvsveba tragediasa da eposs Soris 49b9<br />

Eepopea < ... >tragedias hgavs, ramdenadac orive keTilSobilur<br />

qmedebebs baZavs, xolo misgan gansxvavdeba imiT, rom martivi<br />

metri aqvs da sxva ara aris ra, Tu ara gabmuli Txroba.<br />

egec ar iyos, isini moqmedebis drois xangrZlivobiTac gansxvavdebian<br />

erTmaneTisagan. tragedia cdilobs, ramdenadac es<br />

SesaZloa, mTeli Tavisi moqmedeba mzis erTi sadReRamiso moqcevis<br />

periodiT Semofarglos, an rac SeiZleba mciredi xniT<br />

gadascdes am sazRvars, epopea ki gansazRvruli ar aris droiT,<br />

Tumca isic unda iTqvas, rom es ganusazRvreloba Tavdapirvelad<br />

iseve dasaSvebi iyo tragediaSi, rogorc eposSi. rac Seexeba<br />

calkeul nawilebs, zogi maTgani saerToa orivesaTvis, zogi ki<br />

mxolod tragediis kuTvnilebaa. amitom vinc icis, ra gansxvavebebia<br />

kargsa da cud tragedias Soris, is eposis avkargianobasac<br />

icnobs, vinaidan yovelive is, rac niSneulia eposisaTvis, tragediasac<br />

axasiaTebs, Tumca yovelive is, rac niSneulia tragediis-<br />

Tvis, uklebliv axasiaTebs epossac.<br />

II. tragedia:<br />

misi arsi (VI) 49b21<br />

< ... >tragedia aris seriozuli, dasrulebuli da garkveuli<br />

ganzomilebis mqone moqmedebis mibaZva kazmuli sityviT, romlis<br />

sxvadasxva nawilic sxvadasxvagvarad aris Semkuli: mibaZva,<br />

romelic Txrobis ki ara, moqmedebis meSveobiT xorcieldeba<br />

da romelic sibralulisa Tu SiSis gamowvevis gziT amgvar vnebaTagan<br />

ganwmendas aRwevs. `kazmuli sityvao~, rom vambob, me<br />

vgulisxmob sityvas, romlisTvisac niSneulia ritmi, harmonia<br />

da melodia, xolo rodesac davsZen, rom misi sxvadasxva nawili<br />

`sxvadasxvagvarad aris Semkuli~. amiT is minda vTqva, rom am<br />

nawilTagan zogierTisaTvis niSneulia mxolod metri, zogier-<br />

TisTvis ki – melodiac.<br />

tragediis elementebi 49b30<br />

raki mibaZva moqmedebis meSveobiT xorcieldeba, amitom,<br />

aucileblobis ZaliT, tragediis pirveli Semadgeneli nawili<br />

iqneba speqtaklis mxatvruli gaformeba, xolo Semdeg – musikaluri<br />

kompozicia da mxatvruli stili, radgan tragedia swored<br />

am saSualebiT axdens mibaZvas. stils me vuwodeb sityvebis<br />

45


TankavSirs, xolo musikaluri kompoziciis mniSvneloba ganumartavadac<br />

yvelasaTvis gasagebia.<br />

raki tragedia moqmedebis mibaZvaa da raki moqmedeba TavisTavad<br />

gulisxmobs moqmed pirT, romelTac aucileblad unda gaaCndeT<br />

sakuTari raoba xasiaTisa Tu azrovnebis unaris mixedviT<br />

(vinaidan swored maTi wyalobiT ganvsazRvravT Cven ama Tu im<br />

moqmedebis raobasac) – amitom moqmedebas ori bunebrivi mizezi<br />

aqvs: azrovneba da xasiaTi, romlebic ganapirobeben yvela moqmedis<br />

warmatebs Tu warumateblobas.<br />

moqmedebis mibaZva aris fabula. fabulas me vuwodeb faqtebisa<br />

da movlenebis saerTo qargas. xasiaTi aris is, rac gansazRvravs<br />

moqmedTa meobas, xolo azrovnebas me vuwodeb unars, romlis<br />

wyalobiTac Tanamosaubreni raimes umtkiceben erTimeores,<br />

an ubralod, TavianT azrebs gamoTqvamen.<br />

amrigad, tragedias aucileblad unda hqondes eqvsi nawili,<br />

romlebic gansazRvraven mTels mis raobas. es nawilebia: fabula,<br />

xasiaTebi, azrovneba, speqtaklis mxatvruli gaformeba,<br />

stili da musikaluri kompozicia. amaTgan mibaZvis saSualebebs<br />

miekuTvneba ori nawili, xerxs – erTi, xolo sagans – sami nawili.<br />

es aris da es. < ... ><br />

46<br />

fabula:<br />

misi pirveladoba<br />

am nawilTagan yvelaze mniSvnelovania moqmedebaTa saerTo<br />

qarga, radgan tragedia ara marto kacTa mibaZvaa, aramed maTi<br />

qmediTobisa da sicocxlis, maTi bednierebisa da ubedurebis<br />

mibaZvac aris. xolo bednierebac da ubedurebac moqmedebaSi<br />

vlindeba. amitom tragediis mizani sakuTriv moqmedebis raobaa<br />

da ara moqmedebis ubralo unaris Cveneba. TavianTi xasiaTis<br />

mixedviT adamianebi ama Tu im Tvisebis mqoneni arian, xolo moqmedebis<br />

mixedviT _ bednierni an ubedurni. ai, ratomaa, rom poetebi<br />

uSualod xasiaTebs ki ar gvixataven, aramed – moqmedebas,<br />

xolo moqmedebis asaxviT xasiaTebsac warmosaxaven. ase rom,<br />

tragediis mizani sxva ara aris ra, Tu ara moqmedeba da fabula,<br />

xolo mizani yvelaze ufro arsebiTia. egec ar iyos, moqmedebis<br />

gareSe tragedia ukve aRar iqneboda tragedia. maSin rodesac xasiaTebis<br />

gareSe is mainc inarCunebs Tavis raobas. < ... ><br />

isic unda iTqvas, rom eTikuri Segonebebisa da natifi sityvebisa<br />

Tu gamoTqmebis mwyobri kavSiris gadmocema sulac ar niSnavs<br />

tragediis winaSe dasaxuli miznis miRwevas. piriqiT, Tavis<br />

mizans ufro umal miaRwevs tragedia, romelic gacilebiT mets<br />

scodavs am mxriv, magram, amasTan, fabulisa Tu moqmedebis saer-


To qargis srulqmnilebiT gamoirCeva. < ... > garda amisa, Cvens<br />

sulebze yvelaze mZafr zemoqmedebas tragedia swored fabulis<br />

nawilebiT – peripetiebiT da gamocnobebiT axdens. am mosazrebis<br />

sisworeSi isic gvarwmunebs, rom damwyebi poetebi stilistur<br />

srulyofilebas umal aRweven da xasiaTebis xatvaSic ufro<br />

male ostatdebian, vidre moqmedebaTa Tanmimdevrobis dinamikur<br />

gadmocemaSi, rac niSneulia Zveli drois TiTqmis yvela poetisaTvis.<br />

amrigad, tragediis sawyisi da, Tu SeiZleba ase iTqvas, misi<br />

suli aris fabula, meore adgili ekuTvnis xasiaTebs, vinaidan<br />

tragedia moqmedebis mibaZvaa, xolo am mibaZvis wyalobiT is,<br />

upirveles yovlisa, moqmed pirT baZavs. tragediis mesame nawili<br />

azrovnebaa. azrovneba niSnavs amtkico is, rac saqmis arss<br />

exeba da esatyviseba: mWevrmetyvelebis sferoSi swored amas<br />

mieltvian politika da ritorika. Zveli poetebi TavianT gmirebs<br />

politikosebiviT alaparakebdnen, Tanamedrove poetebis gmirTa<br />

metyveleba ki ritorTa metyvelebas gvagonebs. xasiaTi aris is,<br />

raSic nebis swrafva vlindeba: amitomac xasiaTs ar gvixataven is<br />

sityvebi, romelTa mixedviTac ver vgebulobT vin ras mieltvis<br />

an ras gaurbis da romlebic sruliad arafers gveubnebian imis<br />

Sesaxeb, Tu ras irCevs ar uaryofs mTqmeli. da bolos, azrovneba<br />

sxva ara aris ra, Tu ara unari, romlis wyalobiTac risame<br />

arsebobas Tu ararsebobas amtkiceben, an, saerTod, gamoTqvamen<br />

rasme. tragediis meoTxe nawilia stili. < ... > stili aris azris<br />

sityvieri gamoxatuleba. rasac Tanabari mniSvneloba aqvs<br />

prozaSic da poeziaSic. danarCen nawilTagan mexuTe – musikaluri<br />

kompozicia – tragediis umniSvnelovanesi samkaulia, xolo<br />

speqtaklis mxatvruli gaformeba, Cvens sulebze mTeli Tavisi<br />

zemoqmedebis miuxedavad, Zalze Sors dgas xelovnebisgan da<br />

amdenad, poetikis gareT rCeba, vinaidan tragedia yovelgvari<br />

Sejibrebis Tu msaxiobTa xelovnebis gareSe inarCunebs Tavis<br />

Zalmosilebas. egec ar iyos, speqtaklis mxatvruli gaformeba<br />

ufro dekoratoris saqmea, vidre poetis.<br />

tragediis mTlianoba (VII) 50b21<br />

yovelive amis gansazRvris Semdeg, isic vTqvaT, rogori unda<br />

iyos moqmedebaTa saerTo qarga, vinaidan yvelaze mTavari da arsebiTi<br />

swored es aris tragediaSi. rogorc aRvniSneT, tragedia<br />

dasrulebuli, mTliani da garkveuli ganzomilebis mqone moqmedebis<br />

mibaZvaa, xolo `garkveul ganzomilebas~ imitom vTvli<br />

misabaZi moqmedebis erT-erT Tvisebad, rom arsebobs mTeli,<br />

47


omelsac araviTari ganzomileba ar gaaCnia. mTeli ki aris is,<br />

rasac aqvs dasawyisi. saSuali da dasasruli. dasawyisi aris is,<br />

rac aucileblobis gamo sxvas ki ar misdevs, piriqiT, bunebrivi<br />

Tanmimdevrobis Tanaxmad, TviT mas mosdevs an mis Semdeg xdeba<br />

sxva rame. amis sapirispirod, dasasruli aris is, rac aucileblobis<br />

ZaliT yovelTvis sxvas mosdevs, sxvis Semdegaa. TviTon<br />

mas ki aRaraferi mosdevs da bolos, saSuali aris is, rac erTi<br />

mxriv, sxva rasme mosdevs, xolo meore mxriv, win uswrebs sxvas.<br />

ase rom, kargad gamarTuli yvela fabula, TviTneburad, saidanme<br />

ki ar unda iwyebodes da, aseve TviTneburad, sadme ki ar unda<br />

wydebodes, aramed zemoT motanil gansazRvrebebs unda emor-<br />

Cilebodes aucileblad.<br />

48<br />

tragediis moculoba<br />

< ... > mSvenieri – suldgmuli arseba Tu usulo nivTi, _<br />

garkveuli nawilebisagan aris Semdgari, amitom is ara marto<br />

mkacri wesrigiT unda aerTebdes am nawilebs, aramed, garkveul<br />

sididesac unda warmoadgendes: mSveniereba xom sididesa da wesrigSi<br />

vlindeba. amitom ar SeiZleba mSvenieri iyos metismetad patara<br />

arseba, vinaidan mzeriT misi aRqma TiTqmis SeuZlebelia, _<br />

an metismetad didi, vinaidan, Tu davuSvebT, rom am arsebis sigr-<br />

Ze SeiZleba aTi aTas stadions aRwevdes, maSin mas mTlianad ki<br />

ver aRviqvamT, aramed mxolod danawevrebulad, mxolod nawilnawil,<br />

da, amrigad, Cveni mzerisaTvis miuwvdomeli darCeba misi<br />

erToba da mTlianoba. maSasadame, rogorc suldgmul arsebebs<br />

da usulo sagnebs unda hqondeT advilad aRsaqmeli sidide, ise<br />

fabulebsac unda hqondeT garkveuli sigrZe, romelic advilad<br />

dasamaxsovrebeli unda iyos. fabulis sigrZis gansazRvra Teatralur<br />

Sejibrebebsa Tu grZnobad aRqmasTan mimarTebiT poeturi<br />

xelovnebis saqme rodia. da marTlac, Sejibrebisas rom asi<br />

tragedia iyos warmosadgeni, maSin Sejibri klepsidrebiT (wylis<br />

saaTi) Catardeboda, iseve, rogorc, gadmocemis Tanaxmad, es xdeboda<br />

zogierT sxva SemTxvevaSi. rac Seexeba tragediis sigrZis<br />

gansazRvras saqmis WeSmariti arsis mixedviT, SeiZleba iTqvas,<br />

rom Tavisi sididiT yovelTvis umjobesia fabula, romelSiac<br />

moqmedebis ganviTareba saTanado sicxademdea moyvanili, an,<br />

ufro martivad gansazRvris mizniT, Cven vityviT, rom sakmarisia<br />

is sidide, romlis farglebSic, albaTobisa Tu aucileblobis<br />

Tanaxmad movlenaTa Tanmimdevruli msvlelobis gziT ubedureba<br />

SeiZleba bednierebaSi gadaizardos, anda, piruku, bedniereba<br />

– ubedurebaSi.


moqmedebis erTianoba (VIII) 51а16<br />

fabula marto ki ar aris erToblivi, rom, rogorc zogierTs<br />

hgonia, erTi gmiris Tavgadasavals mogviTxrobs. marTlac, xom<br />

SeiZleba erTsa da imave gmirs usasrulod mravali ram gadaxdes<br />

Tavs. xolo am simravlidan zogierT rames araferi ar aerTebs<br />

erTmaneTTan zustad aseve, erTi da igive gmiri SeiZleba aTasgvari<br />

saqmis moqmedi iyos, magram am saqmeTa erToblioba arasodes<br />

ar iZleva erT mTlian saqmes. < ... > homerosma, < ... > `odiseas~<br />

rom qmnida, < ... > yvelaferi ki ar CarTo Sig, rac mis gmirs<br />

Tavs gadaxdenia, < ... > piriqiT, < ... > erTi moqmedebis irgliv<br />

aago, da aseve moiqca igi `iliadas~ Txzvis drosac.<br />

amrigad, raki mimbaZvelobiTi xelovnebis yvela dargSi er-<br />

Toblivi mibaZva erTis mibaZvaa, amitom fabulac, romelic moqmedebas<br />

baZavs, erTi da, amasTan, mTliani moqmedebis mibaZva unda<br />

iyos. moqmedebis nawilebi ki ise unda erwymobdnen erTmaneTs,<br />

rom erT-erTi maTganis gadaadgileba an amoReba mTelis cvlilebasa<br />

da gadasxvaferebas < ... > iwvevdes, xolo is, risi momateba<br />

an gamokleba arafers < ... > cvlis, mTelis organul nawilad<br />

ver CaiTvleba.<br />

zogadi da calkeuli moqmedebaSi (IX) 51а36<br />

poetma imaze ki ar unda ilaparakos, rac sinamdvileSi<br />

moxda, aramed imaze, rac SeiZleboda momxdariyo da, maSasadame,<br />

rac albaTobisa Tu aucileblobis mixedviTaa SesaZlebeli. poeti<br />

da istorikosi imiT rodi gansxvavdebian erTmaneTisagan,<br />

rom pirveli saleqso sazomiT wers, meore ki proziT. < ... > poeti<br />

da istorikosi erTmaneTisagan swored imiT gansxvavdebian,<br />

rom istorikosi sinamdvileSi momxdar ambebs gadmogvcems, poeti<br />

ki imas, rac SeiZleboda momxdariyo. amitom poezia ufro<br />

filosofiuria da seriozuli, vidre istoria. poeziis sagani<br />

ufro zogadia, xolo istoriisa – calkeuli. zogadi aris is,<br />

risi Tqmac an risi qmnac marTebs albaTobisa Tu aucileblobis<br />

mixedviT, ama Tu im bunebis kacs: swored amas mieltvis poezia<br />

maSinac ki, roca saxelebs arqmevs moqmed pirebs. calkeuli ki<br />

aris is, rac Caidina an ganicada. < ... > albaTobis mixedviT rom<br />

ageben fabulas, komediografebi SemTxveviT saxelebs arqmeven<br />

TavianT gmirebs da, amrigad, konkretul pirovnebebze rodi<br />

weren. < ... > tragikosebi ki warsulis realur saxelebs arCeven.<br />

xolo amis mizezi is gaxlavT, rom SesaZlebeli, amave dros, damajerebelic,<br />

sarwmunoc aris: Cven ara gvjera, rom SesaZlebelia<br />

49


is, rac jer kidev ar momxdara, xolo is, rac ukve moxda, ra Tqma<br />

unda, SesaZlebelia, vinaidan SeuZlebeli rom yofiliyo, arc<br />

moxdeboda. < ... > ase rom, sulac ar aris savaldebulo miTiuri<br />

Tqmulebis gamodevneba, romelTa ciklsac ar scildeba tragediebis<br />

umravlesoba. is ki ara da sasaciloc iqneboda amisken<br />

swrafva, vinaidan is, rac cnobilia, mxolod mciredTaTvis aris<br />

cnobili, mowonebiT ki yvelas moswons. zemoTqmulidan aSkaraa,<br />

rom poeti ufro metad fabulebs unda qmnides, < ... > vinaidan is<br />

imdenad aris Semoqmedi, ramdenadac mimbaZvelia. xolo es mibaZva<br />

moqmedebis mibaZvaa. mas rom Tundac sinamdvileSi momxdari<br />

ambis asaxva mouxdes, is mainc poetad darCeba, vinaidan araferi<br />

ar uSlis xels imas, rom zogi ram, rac sinamdvileSi xdeba, alba-<br />

Tobisa Tu SesaZleblobis mixedviT moxdes; am aspeqtSi is maTi<br />

Semoqmedia.<br />

martiv fabulaTa da moqmedebaTa Soris yvelaze uaresi epizoduri<br />

fabulebi da moqmedebebia. epizodurs me vuwodeb iseT<br />

fabulas, romelSiac epizodebi yovelgvari albaTobisa Tu<br />

aucileblobis gareSe misdeven erTmaneTs. < ... ><br />

tragedia ara marto dasrulebulia, aramed SiSisa Tu sibralulis<br />

aRmZvreli moqmedebis mibaZvac aris. xolo am grZnobebs<br />

moqmedeba metwilad aRZravs maSin, roca moulodnelad xdeba,<br />

ufro metad ki maSin, roca ara marto moulodneldad, aramed<br />

garemoebaTa urTierTganpirobebulobis Sedegadac xdeba. am<br />

dros gancvifreba ufro didi iqneba, vidre im SemTxvevaSi, raime<br />

rom TavisTavad an sruliad SemTxveviT momxdariyo, vinaidan<br />

SemTxveviTTagan yvelaze gansacvifrebeli swored is aris, rac<br />

SeiZleba ganzrax momxdari egonos kacs. ase magaliTad, argosSi<br />

mitisis qandakebam mokla mitisisave mkvleli, romelsac Tavze<br />

daeca im dros, roca es ukanaskneli mas aTvalierebda. SeiZleba<br />

ifiqro, rom msgavsi movlenebi martooden SemTxveviTobas rodi<br />

miewereba.<br />

maSasadme, amnairi fabulebi uciloblad yvelaze ukeTesi<br />

fabulebia.<br />

50<br />

daxlarTuli da martivi fabula (X) 52а12<br />

zogierTi fabula martivia, zogierTi ki daxlarTuli,<br />

vinaidan aseTia is moqmedebebic, romelTa mibaZvebsac fabulebi<br />

warmoadgenen. Mmartivs vuwodeb < ... > uwyvetsa da erTobliv<br />

moqmedebas, romelSiac cvalebadoba peripetiisa da gamocnobis<br />

gareSe xdeba, xolo daxlarTuls – iseT moqmedebas, romelSiac<br />

cvalebadoba gamocnobis an peripetiis, an kidev, erTdroulad,


orive maTganis meSveobiT xorcieldeba. yovelive es fabulis<br />

agebulebidan unda gamomdinareobdes, magram ise ki, rom uwin<br />

momxdarisagan aucileblobisa Tu albaTobis mixedviT iRebdes<br />

dasabams, vinaidan marTlac didi gansxvavebaa – erTi ram meoris<br />

Sedegad xdeba, Tu, ubralod, meoris Semdeg.<br />

gamocnoba (XVI) 54b19<br />

< ... > ukve vTqviT, ra aris gamocnoba. axla ki mis saxeebzec<br />

vilaparakoT. pirveli da yvelaze nakleb ostaturi saxe, romelsac<br />

gamouvali mdgomareobidan Tavis daRwevis mizniT mimar-<br />

Taven, _ esaa gamocnoba garegnuli niSnebis saSualebiT. am<br />

niSanTagan zogi bunebrivia, < ... > zogi ki – SenaZeni, romelTaganac<br />

zogierTi niSani an gmiris tans amCnevia, rogorc < ... ><br />

naWrilobevi < ... > an tansamkauli ... < ... > am niSnebis gamoyeneba<br />

ukeTesadac SeiZleba da uaresadac. ase magaliTad, odisevsi<br />

naWrilobevis mixedviT sxvadasxvagarad icnes, erTi mxriv, ZiZam,<br />

xolo meore mxriv, meRoreebma. yvelaze nakleb ostaturia gamocnoba,<br />

romelic dajerebis gulisTvis xdeba, iseve rogorc yvela<br />

sxva amgvari gamocnoba saerTod. ukeTesia gamocnoba, romelic<br />

peripetiidan gamomdinareobs, rogorc magaliTad, `ganbanis~<br />

scena `odiseaSi~.<br />

meore saxis gamocnoba TviT poetis mier aris gamogonili da,<br />

amdenad, nakleb ostaturia. ase magaliTad, oreste `ifigeniaSi~<br />

aRiarebs, rom is orestea; ifigenia weriliT amJRvanebs Tavis<br />

vinaobas. oreste ki laparakobs imas, rac poets surs, magram rasac<br />

ar moiTxovs TviTon fabula. amitom aseTi gamocnoba axloa<br />

zemoxsenebul naklTan: SesaZlo iyo orestes zogierTi garegnuli<br />

niSanic hqonoda. < ... ><br />

mesamea gamocnoba mogonebis saSualebiT, roca ama Tu im sagnis<br />

xilva raime grZnobas iwvevs. < ... > magaliTad, < ... > gmirma<br />

dainaxa suraTi da qviTini daiwyo... < ... > mousmina kiTaristess<br />

da, warsulis mogonebiT gulSeZruli, mwared atirda. < ... ><br />

meoTxe saxis gamocnoba daskvnis saSualebiT xdeba, rogorc<br />

magaliTad, `qoeforebSi~. mosula viRac Cemi msgavsi, magram Cemi<br />

msgavsi aravinaa, orestes garda, maSasadame, mosuli – orestea.<br />

aseTive gamocnobaa gamoyenebuli sofist poliedes Txzuleba-<br />

Si ifigenias mimarT: oreste marTebulad daaskvnis, rom misi da<br />

msxverplad Seswires. amitom masac Seswiraven msxverplad. xolo<br />

Teodektes `tidevsSi~ gmiri daaskvnis, rom, raki Tavisi vaJis sa-<br />

Zebnad movida, usaTuod daiRupeba. asevea `fineidebSic~: dainaxaven<br />

Tu ara adgils, qalebi wamsve mixvdebian, rom aq unda mokvd-<br />

51


nen, vinaidan aqve gadmosxes isini.<br />

arsebobs egreTwodebuli rTuli gamocnobac, romelic<br />

mayurebelTa mcdar daskvnazea dafuZnebuli, rogorc magali-<br />

Tad, `crumacne odisevsSi~, sadac odisevsi acxadebs, rom SeuZlia<br />

icnos mSvildi, romelic TvaliT ar unaxavs. mayurebels ki<br />

hgonia, rom marTla icnobs da, amrigad, mcdar daskvnamde midis.<br />

magram yvelaze ukeTesi gamocnoba mainc uSualod moqmedebidan<br />

gamomdinare gamocnobaa. am dros mayureblis gancvifrebas<br />

movlenaTa bunebrivi ganviTareba iwvevs. < ... > meore adgili<br />

ekuTvnis gamocnobas daskvnis saSualebiT.<br />

52<br />

TvalsaCinoeba (XVII) 55а22<br />

fabulis agebisa da maTi stilisturi damuSavebis dros poets<br />

Tvalwin unda edgas yvelaferi, razedac wers. Semoqmedi mxolod<br />

maSin miakvlevs imas, risi mikvlevac marTebs da mis Tvals<br />

mxolod maSin ar gamoepareba Sinagani winaaRmdegobani, roca<br />

yvelafers ise cxadad iTvaliswinebs, TiTqos mis mier aRwerili<br />

ambebis TviTmxilveli iyos. < ... >ramdenadac SesaZloa, poets<br />

naTlad unda hqondes warmodgenili gmirTa gancdebic. ama Tu im<br />

gancdis gadmocemisas yvelaze damajerebelia is, vinc TviTonac<br />

gulSeZrulia amave grZnobiT. gvaRelvebs is, vinc TviTonac<br />

Relavs, xolo Cvens risxvas iwvevs risxviT gulanTebuli. amitom<br />

poezia maRalniWier an RvTaebrivi siSmagiT Sepyrobil kac-<br />

Ta saufloa. vinaidan pirvelT gardasaxvis Zala SeswevT, xolo<br />

meoreT – aRtyinebis, aRfrTovanebis.<br />

zogadi da kerZoobiTi 55а34<br />

rogorc miTiuri TqmulebebiT Semonaxuli, ise SeTxzuli<br />

masalac poetma zogadad unda moiazros mzeris dros, Semdeg<br />

ki epizodebis CarTviT ganavrcos igi. < ... > zogadi SeiZleba<br />

ise moiazro, rogorc magaliTad, `ifigeniaSi~; umanko qalwuls<br />

msxverplad swiraven. is gaepareba mzoravT da Soreul qveyanaSi<br />

gadaixveweba, romlis mcxovrebnic, winaparTa wesisamebr, ucxoelebs<br />

msxverplad swiraven qalRmerTs. aq mas mzorav qurumad<br />

ganamweseben. cota xnis Semdeg, RmerTis brZanebiT, am qveyanaSi<br />

Cadis qalwuli qurumis Zma. < ... > sabralos CasvlisTanave Seipyroben<br />

da msxverplad Sewirvas daupireben. da ai, swored aq icnes<br />

igi < ... > vinaidan uneburad aRmoxda sityva, < ... > rom ara<br />

marto mis das, aramed Turme masac bedad ewera, rom msxverplad<br />

SeewiraT RvTaebisaTvis. swored aman gadaarCina ganwiruli.


mas Semdeg, rac moqmed pirebs saxelebi daerqmevaT, poets epizodebis<br />

Semotana marTebs, magram es epizodebi organulad unda<br />

erwymodnen da examebodnen mTels moqmedebas. < ... ><br />

dramaSi epizodebi moklea, eposSi ki gavrcobili. ase<br />

magaliTad, `odiseas~ mTeli Sinaarsi SeiZleba sul ramdenime<br />

fraziT gadmovceT: gmiri wlebis ganmavlobaSi daexeteba xmelsa<br />

Tu zRvaze. mas sdevnis poseidoni. is martoa. amasobaSi sasiZoebi<br />

mTels mis avla-didebas aniaveben da borots izraxaven misi Zis<br />

mimarT. xangrZlivi tanjva-wamebis Semdeg is Sin brundeba, Tavis<br />

vinaobas umJRavnebs zogierT Sinaurs da Tavs esxmis sasiZoebs,<br />

romlebsac musrs gaavlebs, TviTon ki gadarCeba. amiT amoiwureba<br />

poemis mTeli Sinaarsi, yovelive danarCeni ki epizodebia.<br />

kvanZis gaskvna da gaxsna (XVIII) 55b24<br />

yovel tragediaSi ori nawili gamoiyofa: gaskvna da gaxsna.<br />

pirveli, Cveulebriv, moicavs movlenebs, romlebic dramis gareTaa<br />

da zog rasme iqidan, rac sakuTriv dramaSi Sedis, xolo<br />

meore – yovelive sxva danarCens. gaskvnas me vuwodeb im nawils,<br />

romelic grZeldeba dasawyisidan gardatexis momentamde, saidanac<br />

bednierebidan – ubedurebaSi, an, piruku, ubedurebidan bednierebaSi<br />

gadasvla xdeba, xolo gaxsnas – im nawils, romelic<br />

gardatexis momentiT iwyeba da dasasrulamde midis. < ... ><br />

arsebobs tragediis oTxi saxeoba, ese igi, imdeni, ramdeni<br />

nawilic zemoT aRiniSna. kerZod, daxlarTuli tragedia, romel-<br />

Sic yvelaferi peripetiasa da gamocnobazea dafuZnebuli; pa-<br />

Tetikuri tragedia, < ... > xasiaTebis tragedia < ... > da bolos,<br />

fantastikuri tragedia. < ... ><br />

poeti, uwinares yovlisa, unda cdilobdes imas, rom misi qmnileba<br />

yvela am saxeobas aerTianebdes, an, Tu yvelas ara, umTavres<br />

da umravles saxeebs mainc. < ... ><br />

< ... > ufro marTebulad moviqceviT, Tu tragediaTa msgavsebas<br />

an araamsgavsebas fabulebis mixedviT ki ar ganvsazRvravT,<br />

aramed gaskvnisa da gaxsnis mixedviT. < ... ><br />

erT da mravalfabuliani tragediebi 56а10<br />

< ... > veridoT tragediaSi eposiseburi kompoziciis gamoyenebas.<br />

eposiseburs me vuwodeb mravalfabulian qmnilebas. <br />

eposis sigrZis gamo misi nawilebic saTanadod arian gavrcobilni,<br />

tragediaSi ki nawilTa amnairi gavrcoba sruliad moulodnel<br />

Sedegs iZleva. < ... > im tragikosebma, romlebmac Tavi-<br />

53


anT tragediebs mTeli `ilionis damxoba~ daudes safuZvlad da<br />

ara misi zogierTi nawili, evripides msgavsad, anda niobes mTeli<br />

Tavgadasavali daamuSaves da ara misi cxovrebis erTi epizodi,<br />

rogorc esqilem, _ < ... >sastiki marcxi iwvnies. < ... > mizani miRweulad<br />

iTvleba maSin, roca, avtoris CanafiqriT, brZeni, magram<br />

boroti kaci TviTon rCeba motyuebuli, < ... > anda mamaci, magram<br />

usamarTlo kaci marcxdeba. es tragikulicaa da samarTlianic,<br />

magram, amave dros, bunebrivic aris, < ... > `bunebrivia isic, rom<br />

bevri ram arabunebrivad xdeba~.<br />

54<br />

qoros qmedeba 56а25<br />

< ... > qoro erT-erT msaxiobad unda migvaCndes. is unda<br />

iyos mTlianis nawili da Tavisi wvlili Sehqondes moqmedebis<br />

gaviTarebaSi, magram ara ise, rogorc evripidesTan, aramed –<br />

rogorc sofoklesTan. danarCen poetTa SemoqmedebaSi ki qoros<br />

sagaloblebi imdenadvea dakavSirebuli sakuTar fabulasTan,<br />

ramdenadac nebismier sxva tragediasTan. amitom maT qmnilebebSi<br />

qoro CarTul sagaloblebs asrulebs mxolod. amnairi `CarTva~<br />

pirvelad agaTonma SemoiRo. magram, kacma rom Tqvas, ra gansxvavebaa:<br />

gind qoros Seusrulebia CarTuli sagalobeli da gind<br />

erTi tragediidan meoreSi gadagvitania visime sityva. an, Tundac,<br />

mTeli epizodi.<br />

tragediis Sinagani danawevreba:<br />

peripetia, amocnoba, tanjva (XI) 52а22<br />

peripetia aris moqmedebis gadasvla mis sapirispiro moqmedebaSi,<br />

da Tanac, iseTi gadasvla, romelic, Cveni < ... > albaTobisa<br />

Tu aucileblobis mixedviT xdeba. ase magaliTad, `oidiposSi~<br />

mefis karze mosulma macnem, romelsac surda keTili ambavi<br />

exarebina oidiposisaTvis da, amrigad, dedis winaSe SiSisagan<br />

daexsna igi, mis mier motanili ambiT sapirispiro Sedegs miaRwia.<br />

da kidev erTi magaliTi: `linkevsSi~ erTi kaci sikvdiliT<br />

dasasjelad mihyavT, xolo danaosi ukan mihyveba, raTa moakvdinos<br />

igi, magram moqmedebis ganviTarebis Sedegad TviTon danaosi<br />

mokvda, sikvdilmisjili ki gadarCa.<br />

gamocnoba, rogorc TviT saxelwodeba gviCvenebs, sxva ara aris<br />

ra, Tu ara arcodnidan codnaze, an kidev megobrobidan mtrobaze<br />

gadasvla; me vgulisxmob imaT gadasvlas, visac gangebam bedniereba<br />

an ubedureba arguna wilad. yvelaze ukeTesi gamocnoba<br />

is gamocnobaa, romelic peripetiebis TanxlebiT xdeba; aseTi


gamocnoba gamoyenebulia, magaliTad, `oidiposSi~. < ... > SeiZleba<br />

gamocnoba usulo sagnebisa Tu sxvadasxva SemTxveviTobis<br />

mixedviT; SeiZleba gamocnoba imis mixedviTac, Tu vin ra Caidina<br />

an ar Caidina. magram yvelaze arsebiTi rogorc fabulisTvis,<br />

ise moqmedebisTvisac mainc zemoaRniSnuli gamocnobaa, vinaidan<br />

amgvari gamocnoba uTuod gamoiwvevs sibraluls an SiSs, xolo<br />

tragedia < ... > swored amnairi moqmedebis mibaZvaa. egec ar iyos,<br />

amgvar gamocnobasve mosdevs bednierebac da ubedurebac.<br />

raki gamocnoba ramdnime gmirs Soris xdeba, amitom an erTi<br />

gmiri cnobilobs meores (roca erT-erTi maTgani cnobilia),<br />

an orive – erTimeores. ase magaliTad, orestem ifigenias mier<br />

misTvis gagzavnili weriliT icno da, ifigenias ki sxvagvari<br />

sabuTi dasWirda orestes sacnobad.<br />

maSasadame, am mxriv, fabulas ori nawili aqvs: peripetia da<br />

gamocnoba. mesame nawilia tanjva. < ... > tanjva iseTi moqmedebaa,<br />

romelic sikvdils an sastik tkivils iwvevs; aseTia, magaliTad,<br />

sxvadasxvagvari sikvdili scenaze, autaneli tkivili, Wrilobis<br />

miyeneba da sxva misTanani.<br />

tragediis garegnuli danawevreba (XII) 52b14<br />

tragediis im nawilTa Sesaxeb, romlebic mis safuZvlad unda<br />

migvaCndes, zemoT vilaparakeT, xolo moculobisa da qvedanayofebis<br />

mixedviT mas Semdegi nawilebi aqvs: prologi, episodioni,<br />

eqsodosi da qorikoni, romelSiac, Tavis mxriv, Semdegi ori<br />

nawili gamoiyofa: parodosi da stasimoni. es ori nawili saer-<br />

Toa yvela qorikonisaTvis, xolo komosebi da simRerebi scenidan<br />

martooden zogierTi qorikonis kuTvnilebaa. prologi aris<br />

tragediis mTliani nawili qoros gamosvlamde; episodioni aris<br />

tragediis mTliani nawili, romelic CarTulia qoros mTlian<br />

sagalobelTa Soris; eqsodosi aris tragediis mTliani nawili,<br />

romelsac qoros galoba aRar mosdevs; rac Seexeba qorikonis<br />

nawilebs, parodosi aris pirveli mTliani sityva, stasimoni –<br />

qoros galoba uanepestod da utroqeod, xolo komosi – qorosa<br />

da msaxiobTa saerTo godeba.<br />

amrigad, tagediis am nawilTa Sesaxeb, romlebic mis safuZvlad<br />

unda migvaCndes, zemoT vilaparakeT, xolo moculobisa da<br />

qvedanayofebis mixedviT mas Semdegi nawilebi aqvs.<br />

55


56<br />

ra iwvevs sibralulsa da SiSs (XIII):<br />

< ... > ras unda eswrafvodnen an ras unda aridebdnen Tavs fabulebis<br />

mTxzvelni da ra ganapirobebs tragediis winaSe dasaxuli<br />

miznis miRwevas, raki saukeTeso tragedia Tavisi SedgenilobiT<br />

martivi ki ar unda iyos, aramed rTuli da, amasTan, SiSisa da sibralulis<br />

aRmZvreli moqmedebis mibaZvas unda warmoadgendes.<br />

a) adamianebi (XIII), 52b30<br />

< ... > arc keTili kaci unda iqnes warmodgenili rogorc<br />

bednierebidan ubedurebaSi gadamavali, radgan es SiSisa da sibralulis<br />

aRmZvreli ki ar aris, aramed aRmaSfoTebeli, da arc<br />

ukeTuri – rogorc ubedurebidan bednierebaSi gadamavali,<br />

vinaidan es yvelaze nakleb tragikulia, raki amnair tragedias<br />

ar gaaCnia araferi, rac misTvis saWiroa, ese igi is, rac iwvevs<br />

kacTmoyvareobis, SiSisa Tu sibralulis grZnobas da bolos,<br />

arc yovlad uvargisi kaci unda vardebodes bednierebidan ubedurebaSi,<br />

vinaidan ase agebuli fabula kacTmoyvareobis grZnobas<br />

ki aRZravda CvenSi, magram ver gamoiwvevda verc sibraluls<br />

da verc SiSs. da marTlac, sibraluli Cven aRgveZvris imis mimarT,<br />

visac daumsaxureblad atydeba Tavs ubedureba, xolo Si-<br />

Si – Cvenive msgavsis mimarT. maSasadame, amnairi SemTxveva ver<br />

gamoiwvevs verc sibraluls da verc SiSs. ase rom, rCeba mxolod<br />

kaci, romelsac saSualo adgili uWiravs zemoCamoTvlilTa<br />

Soris. xolo aseTia is, vinc gansakuTrebuli siqveliTa da<br />

samarTlianobiT ar gamoirCeva da visac ubedureba sakuTari<br />

simdablisa da ukeTurebis gamo ki ar atydeba Tavs, aramed ama<br />

Tu im Secdomis gamo, TumcaRa uwin sayovelTao patviscemiT<br />

garemosili da didad bednieri iyo, rogorc magaliTad, oidiposi<br />

< ... > da < ... > … msgavsi sxva warCinebuli pirni.<br />

b) movlenebi. 53а12<br />

< ... > aucilebelia, rom < ... > fabula umal martivi iyos, vidre<br />

rTuli, anu ormagi < ... > da rom mas ubedurebidan bednierebaSi<br />

ki ar gadavyavdeT, aramed bednierebidan ubedurebaSi da Tanac,<br />

ara gmiris ukuTurebis, aramed Secdomis gamo; xolo es gmiri<br />

zedmiwevniT unda hgavdes zemoT aRwerils, an, umal, ukeTesi<br />

unda iyos, vinem uaresi. amas gvimowmebs istoriac: Tavdapirvelad<br />

poetebi mravalricxovan SemTxveviTs miTebs amuSavebdnen.<br />

dRes ki yvelaze ukeTesi tragediebi sul ramdenime sagvareu-


los beds gvixataven; < ... ><br />

tragediis meore saxes, romelsac zogi pirvelad Tvlis, < ... ><br />

ormagi fabula aqvs da avTa da kargTaTvis urTierTsapirispiro<br />

SedegiT mTavrdeba. pirvel saxed ki imitom Tvlian, rom sakmaod<br />

mdare gemovnebis mayurebeli hyavs. poetebi xom TavianT Semoqmedebas<br />

xSirad mayurebelTa gemovnebas usadageben, magram siamovneba,<br />

romelsac amgvari qmnileba gvaniWebs, ufro komediisTvisaa<br />

niSneuli, vidre tragediisTvis. < ... ><br />

rogor aRvZraT sibraluli da SiSi (XIV) 53b1:<br />

SiSisa da sibralulis grZnoba SeiZleba speqtaklis mxatvrulma<br />

gaformebamac aRZras CvenSi, magram mas TviT fabulis zogadi<br />

qargac iwvevs, rac upirvelesi Rirseba da WeSmariti poetis<br />

niSani aris. fabula ise unda iyos agebuli, rom masSi gadmocemuli<br />

ambavi scenaze warmodgenis gareSec aZrwunebdes da sibraluliT<br />

avsebdes mkiTxvels. < ... > magram am grZnobis gamowveva<br />

speqtaklis mxatvruli gaformebis saSualebiT qoregiis (qoregosi<br />

ewodeboda im pirs, romelsac saxelmwifosagan evaleboda<br />

gaeRo dramis dadgmisaTvis saWiro Tanxa) saqmea da ara poeturi<br />

xelovnebisa. xolo mas, visac sasceno warmodgeniT SiSis ki ara,<br />

martooden gancvifrebis gamowveva surs, araferi aqvs saerTo<br />

tragediasTan, vinaidan tragediaSi yovelnair siamovnebas ki ar<br />

unda veZebdeT, aramed mxolod misTvis niSneuls. da raki poets<br />

marTebs mibaZvis gziT gvaniWebdes siamovnebas, romelic SiSisa<br />

da sibralulisgan unda gamomdinareobdes, amitom, cxadia, TviT<br />

tragediis fabula am grZnobebiT unda iyos gamsWvaluli. maS,<br />

vikvlioT, romeli moqmedeba iwvevs SiSs da romeli – sibraluls.<br />

a) visa da vis Soris, 53b14<br />

moqmedeba aucileblad unda xdebodes erTurTis mimarT<br />

an mtrulad, an moyvrulad, an arc mtrulad da arc moyvrulad<br />

ganwyobil pirTa Soris. ukeTu mteri stanjavs mters, maSin misi<br />

moqmedeba anda zraxva ki ar iwvevs CvenSi sibraluls, aramed<br />

TviT tanjva TavisTavad. igive iTqmis im SemTxvevaSic, roca<br />

aseve iqcevian erTurTis mimarT arc mtrulad da arc moyvrulad<br />

ganwyobili pirni. < ... > rodesac moyvasi stanjavs moyvass,<br />

magaliTad, roca Zma hklavs Zmas, Svili – mamas, deda – Svils,<br />

Svili – dedas da a. S., an apirebs moklas, an raime amis msgavss<br />

sCadis – ai, ras unda eZiebdes poeti miTSi.<br />

57


58<br />

b) rogori saqcieliT. 53b22<br />

< ... >poeti TviTon unda poulobdes misTvis saWiro masalas<br />

da ostaturad sargeblobdes gadmocemebiT. < ... > moqmedeba<br />

SeiZleba ise xdebodes, rogorc warmoedginaT Zvel poetebs,<br />

romelTa gmirebi Segnebulad moqmedeben; ase magaliTad, evripides<br />

medea winazraxviT klavs Tavis Svilebs, magram gmirma SeiZleba<br />

Seugnebladac Caidinos Semzaravi danaSauli da mxolod<br />

Semdeg Seityos, raoden axlobeli yofila misTvis misive msxverpli.<br />

aseTia, magaliTad, sofokles oidiposi. < ... > arsebobs moqmedebis<br />

mesame saxec, roca gmiri Seugneblad, ucodinarobis<br />

gamo, apirebs Caidinos saSineli danaSauli, magram boroti zraxvis<br />

aRsrulebamde scnobs Tavis msxverpls. sxva saxis moqmedeba<br />

aRar arsebobs: aucilebelia Caidino an ar Caidino danaSauli,<br />

da, Tanac, _ Segnebulad an Seugneblad. am moqmedebaTagan yvelaze<br />

uaresi isaa, roca gmiri Segnebulad apirebs danaSaulis<br />

Cadenas, magram ar sCadis. es gulSemzaravia, magram ara tragikuli,<br />

vinaidan aq gamoricxulia tanjvis momenti. < ... > moqmedebis<br />

sxvagvari ganviTarebisas gmiri ukan ki ar ixevs, aramed saqmed<br />

aqcevs ganzraxuls. magram yvelaze ukeTesi mainc isaa, roca<br />

gmiri Seugneblad ucodinarobis gamo sCadis danaSauls, xolo<br />

gamocnoba danaSaulis Cadenis Semdeg xdeba, vinaidan aq araferia<br />

gulSemzaravi, gamocnoba ki SemaZrwunebel STabeWdielebas<br />

axdens. da bolos, yvelaze qmediTi gza moqmedebis ganviTarebisa:<br />

sanimuSod aviRoT `kresfonte~, romelSiac merope apirebs<br />

moklas Tavisi vaJi, magram ara klavs – dedam icno Svili. ase<br />

`ifigeniaSic~ da icnobs Zmas, xolo `heleSi~ vaJiSvili – saku-<br />

Tar dedas, romelic is-is iyo unda gaeca. ai, ratomaa, rom tragediebi,<br />

rogorc zemoT iTqva, sul ramdenime sagvareulos beds<br />

agviweren. TavianTi Ziebisas tragikosebma xelovnebis wyalobiT<br />

ki ara, SemTxveviT miagnes imas, rom maTTvis saWiro masala uSualod<br />

mocemulia miTebSi, amitom maT Zalauneburad uxdebaT im<br />

sagvareuloebze wera, romlebsac miwyiv Tana sdevdaT amnairi<br />

ubedureba. < ... ><br />

III. xasiaTebi (XV) 54а16;<br />

rac Seexeba xasiaTebs, aris oTxi piroba, romelsac unda viTvaliswinebdeT:<br />

pirveli da yvelaze arsebiTi is gaxlavT, rom xasiaTi<br />

keTilSobiluri iyos. moqmed pirs xasiaTi aqvs, Tuki <br />

misi sityva an qceva cxadyofs, rom is raRacas irCevs, xolo xasiaTis<br />

keTilSobilebas arCevanis keTilSobiluroba ganapirobebs.


keTilSobileba SeiZleba yvela adamians axasiaTebdes, ase gasinjeT,<br />

diacsa da monasac ki, Tumca pirveli mdabali qmnilebaa, xolo<br />

meore yovlad ubadruki arseba aris. meore piroba isaa, rom xasiaTi<br />

Sesaferisi iyos. < ... > mesame pirobis Tanaxmad, xasiaTi<br />

marTali unda iyos. xasiaTis simarTle sul sxva gziT miiRweva.<br />

es arc keTilSobiluri xasiaTia da arc Sesaferisi. < ... ><br />

SeniSvna maTi Tanmimdevrulobis Taobaze, 54аЗ3<br />

meoTxe pirobis Tanaxmad, xasiaTi Tanmimdevruli unda iyos.<br />

im SemTxvevaSic ki, roca moqmedi piri araTanmimderulia da am<br />

saxiT warmodgeba Cvens winaSe, misi araTanmimdevruloba mainc<br />

Tanmimdevrulad unda iyos naCvenebi. < ... ><br />

xasiaTebSi, iseve rogorc moqmedebaTa qargaSi, yovelTvis<br />

unda veZebdeT albaTobas da aucileblobas, raTa esa da es ambobdes<br />

an akeTebdes amas da amas aucileblobisa Tu albaTobis<br />

mixedviT, da raTa erTi ram xdebodes meoris Semdeg isev da iseTi<br />

aucileblobisa Tu albaTobis mixedviT.<br />

zemoTqmulidan aSkaraa, rom fabulis gaxsna TviT fabulidan<br />

unda gamomdinareobdes, TviT fabuliT unda xdebodes da ara<br />

manqanis saSualebiT. < ... > manqanas unda iyenebdnen mxolod imis<br />

gasacxadeblad, rac dramis gareT xdeba: an imisa, rac adre moxda<br />

da, maSasadame, risi codnac ar ZaluZs kacs, anda imisa, rac ufro<br />

gvian moxdeba da amitom winaswarmetyvelebasa da RvTaebriv<br />

gamocxadebas moiTxovs. < ... ><br />

SeniSvna msgavsebis Taobaze. 54b8<br />

moqmedebaSi araferi unda iyos alogikuri, an, ukidures<br />

SemTxvevaSi, is tragediis gareT unda darCes. < ... > rakiRa tragedia<br />

ukeTes kacTa asaxavaa, amitom is karg portretistebs unda<br />

baZavdes; visime portrets rom qmnian, es ukanasknelni martooden<br />

msgavsebis gadmocemiT ki ar kmayofildebian, aramed lamazadac<br />

gvixataven mas zustad aseve, ficx, Tavqarian Tu sxva amnair<br />

TvisebaTa mqone pirebs rom baZavs, poeti ufro keTilSobil arsebebad<br />

unda warmogvidgendes maT. < ... ><br />

IV. azrebi (XIX) 56aЗЗ<br />

< ... > axla < ... > azrovnebis Sesaxebac vilaparakoT, magram am<br />

ukanasknelis ganxilva ufro ritorikis saqmea, vinaidan Tavisi<br />

arsiT is umal codnis am dargs ukavSirdeba. azrovnebiseulia<br />

59


yvelaferi, rac sityvis meSveobiT unda iqnas miRweuli. kerZod,<br />

damtkiceba, gabaTileba, ama Tu im gancdis, magaliTad, sibralulis,<br />

SiSis, mrisxanebis Tu sxva misTanaTa gmowveva, agreTve risame<br />

gandideba an daknineba. rasakvirvelia, moqmedebaTa gadmocemis<br />

drosac imave saSualebebs unda mivmarTavdeT, romlebsac viyenebT<br />

azris sityvieri gadmocemisas, Tuki gvmarTebs warmovidginoT<br />

sawyalobeli an saSineli, Cveulebrivi Tu araCveulebrivi,<br />

gansxvaveba mxolod isaa, rom dramatul moqmedebaSi yovelive<br />

es TavisTavadac, ese igi, yovelgvari axsna-ganmartebis gareSec<br />

cxadi unda iyos maSin, rodesac Tavis sityvaSi yovelive amas<br />

TviTon molaparake gvicxadebs. marTlacda, riRas maqnisi iqneboda<br />

es ukanasneli, misi saTqmeli rom uimisodac cxadyofdes,<br />

vTqvaT, sasiamovnos anda saSinels?<br />

60<br />

V. stili 56b8<br />

rac Seexeba stils, aq erTi-erTi gansaxilavi sakiTxia sityvis<br />

garegnuli gaformeba. misi codnac samsaxiobo xelovnebisa Tu<br />

am xelovnebas srulyofilad dauflebuli kacis saqmea. me vgulisxmob<br />

imis codnas, Tu rogori forma unda hqondes brZanebas,<br />

Txovnas, Txrobas, muqaras, kiTxvas, pasuxs da sxva misTanani.<br />

yovelive amis codna Tu arcodna poeturi xelovnebis arsebiT<br />

Rirsebad an naklad ver CaiTvleba da amitom arc imisi azria<br />

maincdamainc didi yuradRebis Rirsi, vinc am niSniT iwonebs an<br />

iwunebs poets. marTlacda, gana SeiZleba homerosi davgmoT imis<br />

gulisTvis, risTvisac mas hkicxavs protagora? kerZod, is Tvlis,<br />

rom homerosi scodavs, rodesac ambobs:<br />

`mimRere, RmerTqalo, risxva~...<br />

vinaidan, protagoras azriT, brZanebiT kiloSi dasmuli moqmedebis<br />

aRmniSvneli sityva martooden brZanebas gamoxatavs da<br />

ara Txovnasac... maS, modi, nuRar SevCerdebiT am sakiTxze, romlis<br />

ganxilvac sxva xelovnebis saqmea da ara poetikisa.<br />

VI. eposi:<br />

eposisa da tragediis msgavseba fabulis<br />

TvalsazrisiT (XXIII) 59а17,<br />

rac Seexeba TxrobiTsa da sagmiro sazomis mqone poezias,<br />

cxa-dia, rom misi, iseve rogorc tragediis, fabula dramatuli<br />

da, amasTan, erTi mTliani, dasrulebuli moqmedebis momcveli<br />

unda iyos, moqmedebisa, romelsac aqvs dasawyisi, saSuali da


dasasruli, raTa man, rogorc mTlianma cocxalma organizmma,<br />

misTvis Cveuli siamovneba mogvaniWos. Tavisi kompoziciiT is<br />

ar unda hgavdes istorias, romelSiac aucilebelia ara erTi<br />

moqmedebis, aramed drois erTi monakveTis asaxva, romlis ganmavlobaSic<br />

xdeba yovelive is, rac SeemTxva erTsa Tu mravals<br />

da ris SigniTac calkeuli movlenebi mxolod SemTxveviT ukav-<br />

Sirdebian erTime-ores. ase magaliTad, erTdroulad gaimarTa<br />

salaminis sazRvao brZola da brZola karTagenelebTan sicilia-<br />

Si, romlebic sulac ar isaxavdnen erTsa da imave mizans. zustad<br />

aseve, drois Tanmimdevrul dinebaSi bevri ram xdeba erTimeoris<br />

Semdeg, romelTaganac arcerTs ar aerTebs saerTo mizani. da<br />

mainc, bevri poeti mcdar gzas irCevs da istorikoss bZavs. amitom,<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, homerosi am mxrivac RvTaebrivad<br />

gveCveneba sxva poetebTan SedarebiT: mas ar ucdia mTeli omis<br />

asaxva, TumcaRa am oms Tavisi dasawyisic hqonda da dasasrulic; ar<br />

ucdia, radgan am SemTxvevaSi misi qmnileba an metismetad grZeli<br />

gamovidoda, rac Zalian gaarTulebda mis mimoxilvas, an SedarebiT<br />

mokle, magram moqmedebaTa siWrelis gamo Zalze daxlarTuli. da ai,<br />

arCia ra omis mxolod erTi nawili, homerosma mravali epizodi<br />

CarTo Sig, rogorc magaliTad, `xomaldTa katalogi~ da sxva<br />

misTanani, romelTa wyalobiTac mravalferovneba mianiWa Tavis<br />

poemas. sxvebi ki TavianT qmnilebebs erTi gmiris, drois erTi<br />

monakveTisa da erTi danawevrebuli moqmedebis aRweriT ageben.<br />

< ... ><br />

msgavseba saxeebisa da Semadgeneli nawilebis<br />

mixedviT (XXIV) 59b7;<br />

< ... > epopeas igive saxeebi unda hqondes, rac tragedias, ese<br />

igi, an martivi unda iyos, an daxlarTuli, an eTikuri, an paTetikuri,<br />

da igive nawilebisagan unda Sedgebodes, musikaluri kompoziciisa<br />

da sasceno sanaxaobis gamoklebiT, vinaidan misTvisac<br />

aucilebelia peripetiebi da gamocnobani, xasiaTebi da vnebani,<br />

iseve rogorc natifi stili da maRali azri. < ... ><br />

gansxvavebuloba moculobis TvalsazrisiT 59b17<br />

epopea Tavisi Sedgenilobis sigrZiTa da Tavisi saleqso sazomiTac<br />

gamoirCeva. am sigrZis sazRvrebis dasadgenad sakmarisia<br />

is, rac zemoT iTqva. saWiroa erTbaSad, Tavidan bolomde<br />

SeiZlebodes misi mimoxilva, rac mxolod im SemTxvevaSi iqneba<br />

SesaZlebeli, Tu poemis Sedgeniloba Seesatyviseba erTi war-<br />

61


modgenisaTvis gankuTvnili tragediebis saerTo moculobas.<br />

Tavisi tevadobis wyalobiT epopeas erTi arsebiTi Tavisebureba<br />

axasiaTebs. saqme isaa, rom tragediaSi SeiZleba aisaxos ara ramdenime<br />

erTdrouli movlena Tu moqmedeba, aramed mxolod is,<br />

rac scenaze xdeba da rasac msaxiobebi warmoadgenen. epopeaSi<br />

ki, romelic sxva ara aris ra, Tu ara gabmuli Txroba, SeiZleba<br />

erTbaSad gadmoices saqmis arsTan dakavSirebuli ramdenime<br />

erTdrouli moqmedeba, romlebic zrdian poemis moculobas.<br />

amrigad, es upiratesoba sidiades aniWebs eposs da msmenelis<br />

ganwyobilebis swrafi cvlisa da mravalferovan epizodTa aseve<br />

swrafi monacvleobis SesaZleblobas aZlevs mas. xolo gulisgamawvrilebeli<br />

erTferovneba xSirad iwvevs tragediis Cavardnas<br />

scenaze.<br />

62<br />

gansxvavebuloba sazomis TvalsazrisiT 59b31 , —<br />

Tumc gansxvavebuloba ar anelebs eposis dramatulobas<br />

egreT wodebuli sagmiro sazomi epopeam cdis safuZvelzec<br />

SeiTvisa da Seisisxlxorca. vinmes rom eposi romelime sxva sazomiT<br />

an ramdenime sazomis monacvleobiT gaemarTa, es uadgilod<br />

da Seufereblad mogveCveneboda, vinaidan sagmiro sazomi<br />

yvela sxva metrze ufro statikuria da ufro zviadi; amitomac<br />

iTavsebs yvelaze metad glosebsa da metaforebs. iambi da tetrametri<br />

ki ufro dinamikuria. amasTan, pirveli moqmedebis gadmocemisTvisaa<br />

zedgamoWrili, xolo meore ukeT udgeba, ukeT<br />

esadageba cekvis ritms. kidev ufro uadgiloa eposSi saleqso<br />

sazomebis aRreva. < ... ><br />

bevr sxva RirsebasTan erTad homerosi im mxrivac imsaxurebs<br />

qeba-didebas, rom poetTa Soris mxolod man icis, risi qmna mar-<br />

Tebs. da marTlac, poeti yvelaze nakleb unda Candes Tavis qmnilebaSi,<br />

vinaidan amis mixedviT rodi iwodeba is mimbaZvelad. da<br />

mainc, sxva poetebis pirovneba aSkarad cnaurdeba maTs qmnilebebSi<br />

maSin, rodesac TavianTi Tavis es mimbaZvelni xasiaTebs<br />

Zalze iSviaTad da Zunwad xataven. homeross ki mokle Sesavlis<br />

Semdeg dauyovnebliv Semohyavs kaci, qali an sxva arseba da yvelas<br />

Tavis damaxasiaTebel Tvisebebs uZebnis, yvelas Tavisi xasiaTiT<br />

mosavs.<br />

gansxvavebuloba da msgavsebuloba saocarisa da<br />

60а11 .<br />

sinamdvilis asaxvis TvalsazrisiT<br />

eposSi, iseve rogorc tragediaSi, unda aisaxos gansacvifrebeli,<br />

magram gancvifrebas umeteswilad alogikuroba iwvevs,


omelic eposSi ufro advili Sesatania, vinaidan aq moqmed pirebs<br />

ar uyureben. marTlacda, heqtoris devnis epizodi rom<br />

scenaze yofiliyo warmodgenili, uTuod sicils gamoiwvevda:<br />

aba, warmoidgineT: aqavelni uZravad dganan, aqilevsi ki Tavis<br />

qneviT raRacas aniSnebs maT. eposSi ki es araviTar uxerxulobas<br />

ar iwvevs. xolo gansacvifrebeli – sasiamovnoa. amis sabuTad<br />

isic kmara, rom, raime ambis moyolisas, TiTqmis yvela mTxrobeli,<br />

Tavis mxriv, raRac uCveulos umatebs mas, radgan fiqrobs, rom<br />

amiT aamebs msmenels.<br />

homerosma isic kargad aswavla sxvebs, Tu rogor unda icruo.<br />

amnairi sicrue mcdar daskvnazea dafuZnebuli. kacni ase sjian:<br />

Tu erTi ramis arseboba an gamovlena meore ramis arsebobis an<br />

gamovlenis pirobaa, amitom, Tu arsebobs an vlindeba es ukanaskneli,<br />

maSin pirvelic unda arsebobdes an vlindebodes, magram es<br />

mcdari daskvnaa, vinaidan Tu pirveli yalbia, maSin, miuxedavad<br />

imisa, rom meore, SesaZloa, WeSmaritic iyos, Cven jer kidev ver<br />

vityviT imas, TiTqos pirvelic aucileblad arsebobs, vlindeba<br />

an gamomdinareobs. magram xSirad, raki viciT, rom meore WeSmaritia,<br />

Cveni suli mcdarad daaskvnis, rom pirvelic WeSmariti<br />

unda iyos. amis nimuSia erTi epizodi `ganbanidan~.<br />

SeuZlebelia, magram sarwmuno unda gverCios SesaZlebels,<br />

magram arasarwmunos, Txroba Tavisufali unda iyos yovelgvari<br />

alogizmisagan. ra Seedreba Txrobas, romelic saerTod ar Seicavs<br />

raime aralogikurs. magram Tu es ar xerxdeba, alogikuri<br />

fabulis gareT unda iqnes datovebuli. < ... > amitom sasaciloa<br />

imis mtkiceba, TiTqos es daSlis da daarRvevs fabulas. kacma<br />

rom Tqvas, poetma Tavidanve unda aiRos xeli amnairi fabulis<br />

Txzvaze, magram Tu mas mainc Semoaqvs alogikuri da amis wyalobiT<br />

Tavisi qmnileba ufro srulyofili eCveneba, SesaZloa, verc<br />

sruli uazroba aicilos Tavidan. < ... > `odeseaSic~ ki vxvdebiT<br />

garkveul Seusabamobas (kerZod, gmiris gadmosvla iTakis napirze),<br />

< ... > magram homerosi sxva RirsebebiT afermkrTalebs<br />

da sasiamovnod warmogviCens alogikurs. < ... ><br />

tragediis eposze aRmatebuloba (XXVI) 61b26<br />

SesaZloa, vinmem ikiTxos: ra sjobso – eposi Tu tragedia?!<br />

<br />

tragedias aqvs yvelaferi, rac gaaCnia eposs. < ... ><br />

tragediaSi umniSvnelo adgili rodi uWiravs musikalur<br />

kompozicias da speqtaklis mxatvrul gaformebas, romelTa wyalobiTac<br />

is ufro cxovelmyofel zemoqmedebas axdens mayure-<br />

63


elze. tragedia ufro cxadia da TvalsaCino rogorc kiTxvis,<br />

ise scenaze warmodgenis drosac. < ... > tragedia eposze maRla<br />

dgas imiTac, rom ufro mcire moculobiT aRwevs poeturi xelovnebis<br />

mizans, radgan yovelive is, rac ufro Sekrulia, gacilebiT<br />

ufro sasiamovno STabeWdilebas axdens, vidre is, rac<br />

drois grZel manZilzea gaWimuli da gaWianurebuli. < ... > tragedia<br />

eposze ufro mTliania da erTiani. amis sabuTad isic kmara,<br />

rom romelic gnebavT epopea SeiZleba ramdenime tragedias daedos<br />

safuZvlad. ase rom, roca epikosebi erT fabulas Txzaven,<br />

poema an `kudmokvecili~ Cans, Tu mokledaa gadmocemuli, anda<br />

wyalwyala, Tu grZeli metriT aris gamarTuli. < ... ><br />

maSasadame, Tu tragedia rogorc yovelive zemoTqmuliT, ise<br />

Tavisi qmedobiTac gansxvavdeba eposisagan < ... ><br />

64<br />

daskvna<br />

amrigad, tragediisa da epopeis, maTi saxeebisa da Semadgeneli<br />

nawilebis, am ukanasknelTa raodenobisa da urTierTgansxvavebis,<br />

poetur qmnilebaTa avkargianobis mizezebis < ... > Sesaxeb<br />

sakmarisad vilaparakeT 62b16 .<br />

Zveli berZnulidan Targmna baCana bregvaZem<br />

(Jurnalidan `sabWoTa xelovneba~, 1976 w., №12)


itorika<br />

wigni I<br />

1<br />

`swavlani mWevrmetyvelebis xelovnebis Sesaxeb~<br />

(1354a)<br />

ritorikis ZiriTadi nawili dasabuTebaa. yovelive sxva ki<br />

amis danamatia. < ... ><br />

(1354a)<br />

< ... > mWevrmetyvelebis xelovnebis meTodi darwmunebis me-<br />

Todia, darwmuneba ki raRacis dasabuTebaa. amitomac yvelaze<br />

metad gvwams is, rac dasabuTebulad migvaCnia. < ... > rogorc WeSmaritebis,<br />

ise WeSmaritebisdagvaris ganxilvas erTi da igive unari<br />

sWirdeba. < ... > adamianebs sakmarisi bunebrivi midrekileba<br />

aqvT WeSmaritebisaken da umetes SemTxvevaSi pouloben kidevac<br />

mas. amitom WeSmaritebismagvaris povnis unari aqvs imas, visac<br />

WeSmaritebis povnis unari aqvs.<br />

< ... > ritorika < … sasargebloa, radgan masSi bunebrivi WeSmariteba<br />

da simarTle Warbobs sawinaaRmdegos.<br />

< ... > saWiroa ganvixiloT sawinaaRmdego mosazrebebic, < ... ><br />

magram ara im mizniT, rom orive virwmunoT < ... >, aramed imitom,<br />

rom CvenTvis mdgomareoba ar iyos gaurkveveli da SegveZlos<br />

imis Zleva, vinc mWevrmetyvelebis unars umarTebulod iyenebs.<br />

(1355b)<br />

< ... > didi ziani moaqvs imas, vinc mWevrmetyvelebis unars<br />

umarTebulod iyenebs.<br />

ritorika _ darwmunebis saSualebebis codna<br />

< ... > ritorikas ara aqvs Sesaswavli garkveuli gvaris sagnebi,<br />

< ... > misi saqmea ara darwmuneba, aramed < ... > im saSualebebis<br />

codna, romliTac darwmuneba SeiZleba. Aaq isea saqme, rogorc<br />

sxva xelovnebaSi. magaliTad, saeqimo xelovnebas ar evaleba<br />

janmrTelobis Seqmna. Mman unda miuTiTos im saSualebebze, rasac<br />

janmrTeloba mohyveba.<br />

2<br />

< ... > ritorika unda iyos yoveli sagnis Sesatyvisi damajereblobiT<br />

ganxilvis unari. es ki arc erTi sxva xelovnebis saqme<br />

65


araa, radgan yvela sxva xelovneba aris garkveuli sagnis codna<br />

da dasabuTeba, magaliTad, medicina _ janmrTelobis da avadmyofobis,<br />

geometria _ sidideebis SemTxveviTi Tvisebebisa,<br />

ariTmetika _ ricxvebisa, aseve sxva mecnierebani da xelovnebani.<br />

ritorika ki, rogorca vTqviT, < ... > nebismieri sagnis damajereblad<br />

ganxilvis unaria. amitomac vambobT, rom igi araa erTi<br />

gansazRvruli gvaris movlenaTa xelovneba. 1<br />

66<br />

3<br />

ritorikuli sityvis saxeobani (1358b)<br />

< ... > arsebobs ritorikuli sityvis sami saxe, radgan amdenivea<br />

msmenelTa saxeebic. sityva Sedgeba sami nawilisagan: molaparake,<br />

is, ris Sesaxebac laparakobs da visdamic aris sityva<br />

mimarTuli.<br />

msmeneli<br />

swored es ukanaskneli, ese igi, msmeneli aris sityvis mizani.<br />

msmeneli ki aucileblad an mayurebelia, an mosamarTle, romelic<br />

gansjis warsul an myobad movlenebs. Mmomavals gansjis saxalxo<br />

yrilobis wevri, momxdars _ mosamarTle, xolo maT unars<br />

_ mayurebeli. ase rom, aucilebelia arsebobdes ritorikuli<br />

sityvis sami saxe: saTaTbiro, samarTlebrivi, da epidiqtikuri.<br />

saTaTbiro sityvebSi, < ... > mocemulia raimesaken mowodeba,<br />

an akrZalva. samosamarTlo sityva an sabralmdeboa, an Tavdacvi-<br />

Ti. < ... > epidiqtikuri sityva Seicavs an qebas, an Zagebas.<br />

sityvis TiToeuli saxe moiTxovs garkvevul dros, saTaTbiro<br />

sityva _ myobads, radgan vinc urCevs an ukrZalavs, momavals<br />

gulisxmobs. samosamarTlo sityva exeba warsuls, radgan<br />

rogorc is, vinc brals sdebs, aseve is, vinc Tavs icavs, momxdars<br />

gulisxmobs. epidiqtikuri sityva ki awmyos exeba, radgan yvela<br />

aqebs an aZagebs awmyoSi arsebul sagnebs, risTvisac xSirad igoneben<br />

warsuls da winaswarmetyveleben momavals.<br />

sityvis mizani<br />

sityvis TiToeul am saxes gansxvavebuli mizani aqvs.1 sityvis<br />

sam saxes sami mizani Seesabameba. saTaTbiro sityvis mizania an<br />

sikeTe an ziani, radgan sityva, romelic aqebs, mimarTulia uke-<br />

Tesisken, romelic krZalavs _ krZalavs uaress; yovelive da-


narCens ki, samarTlianobasa da usamarTlobas, mSvenierebasa da<br />

simaxinjes am mizniT iyenebs. samosamarTlo sityvis mizania mar-<br />

Tlisa da mtyuanis garCeva; yvela danarCen mosazrebas ki amisTvis<br />

iyenebs. is, vinc aqebs an aZagebs, exeba mSveniersa da maxinjs.<br />

yvela sxva mosazrebas ki amisTvis iyenebs.<br />

wigni III<br />

1<br />

stili da sityvaTa ganlagebis wesebi<br />

metyvelebaSi gasarkvevia sami ram: pirveli, saidan miiReba<br />

dasabuTebis saSualebebi, meore – sityvis stili da mesame – ra<br />

wesiT davalagoT sityvis nawilebi. < ... ><br />

metyvelebis xerxebze < ... > axla vimsjelebT, radgan ar<br />

kmara codna imisa Tu ra Tqva, aramed aucilebelia imis codnac,<br />

Tu rogor Tqva, radgan bevri ramaa imaze damokidebuli, Tu ra<br />

STabeWdilebas axdens oratori msmenelze. jer ganvixiloT is,<br />

rac bunebrivad pirvelia _ Tu saidana aqvs saqmes damajereblobiTi<br />

Zala. Semdeg – mivaqicoT yuradReba sityvebis ganlagebas<br />

da mesamec, – rasac gansakuTrebiT didi zemoqmedebiT unari aqvs,<br />

_ < ... > esaa saubris warmoeba gamometyvelebiT. igi tragediasa<br />

da rafsodiaSi gvian Semovida, radgan winaT tragediebs poetebi<br />

TviTon kiTxulobdnen. cxadia, rom ritorikaSi mas igive mniSvneloba<br />

aqvs, rac poetikaSi. < ... > sakiTxi exeba imas, Tu rogor<br />

gamoviyenoT xma sxvadasxva grZnobebis gadmocemisas, sad vixmaroT<br />

Zlieri, sad susti da saSualo xma. an rogor gamoviyenoT maRali,<br />

dabali da saSualo toni da TiToeuli maTganis Sesatyvisi<br />

ritmi. SejibrebaSi, Cveulebriv, jildos imsaxurebs is, vinc es<br />

icis. rogorc scenazea, _ msaxiobi ufro axdens STabeWdilebas,<br />

vidre poeti, _ aseve xdeba politikur brZolebSic < ... >.<br />

ritorikis mecnierebis sazrunavi (1404a)<br />

ritorikis mecnierebis mTeli sazrunavi aris ara is, rom siswore<br />

daadginos, aramed is, rom daadginos raime rogorc aucilebeli.<br />

igi imdenad sityvis simarTles ar ikvlevs, ramdenadac imas,<br />

rom sityva vinmes ar axarebdes an ar awuxebdes, radgan samarTliania<br />

brZola mxolod sabuTebiT imgvarad, rom mtkicebis garda,<br />

sxva danarCeni xerxi zedmeti iyos. magram, miuxedavad amisa, <br />

67


sityviT bevri ramis miRweva SeiZleba msmenelTa dabali donis<br />

gamo. yovel mecnierebaSi stils mcire mniSvneloba eZleva, radgan<br />

sakiTxis naTelsayofad gansxvaveba mxolod isaa, Tu rogor<br />

ixmar sityvas. amis mniSvneloba ki arc Tu ise didia, radgan misi<br />

mizania warmodgenis Seqmna da msmenelze STabeWdilebis moxdena.<br />

< ... ><br />

stils pirvelad poetebma miaqcies yuradReba, raic savsebiT<br />

bunebrivia, radgan sityva baZvaa, xolo adamianis nawilTagan yvelaze<br />

metad baZvis unari xmasa aqvs. aqedanve warmodgeba xelovnebac,<br />

rogorc rafsodia, ise msaxioboba da a. S. radgan poetebi<br />

martiv azrebs gamoTqvamen, amitom, Cans, maT gavlena stiliT<br />

moipoves. amitomac pirvelad poetuli stili Seiqmna. < ... > bevr<br />

gaunaTlebels axlac hgonia, rom poetebi lamazad laparakoben.<br />

sinamdvileSi ki ase araa, radgan sruliad gansxvavebulia salaparako,<br />

Cveulebrivi da poeziis stili. < ... ><br />

68<br />

2<br />

stilis mizanSewoniloba (1404b)<br />

< ... > stilis dadebiTi mxare sicxadeSi mdgomareobs. < ... ><br />

Tu stili naTeli araa, verc mizans aRwevs, e. i. stili ar unda iyos<br />

arc amaRlebuli, arc mdabali, aramed mizanSewonili, radgan poeturi<br />

sityva mdabali araa, magram Seuferebelia Cveulebrivi<br />

metyvelebisaTvis. < ... > Cveulebrivi sityvaTxmarebidan gadaxra<br />

amaRlebulis STabeWdilebas tovebs. rogorc adamianebi<br />

ganicdian Tanamoqalaqeebsa Tu ucxoelebs, amgvaradve ganicdian<br />

stilsac, _ ucxouri akvirvebT, sakvirveli ki sasiamovnoa.<br />

< ... > amas poeziaSic didi gavlena aqvs da es mizanSewonilicaa,<br />

radgan igi Sorsa dgas salaparako enisgan. salaparako enaSi ki<br />

amas naklebi mniSvneloba aqvs, radgan saubris sagani gacilebiT<br />

mdabalia, vidre poeziisa. < ... ><br />

sityva Sedgeba saxelebisa da zmnebisagan. 1 < ... > Cveulebriv<br />

prozaul metyvelebaSi naklebad ixmareba rTuli da axladwarmoebuli<br />

sityvebi. < ... > Cveulebrivi da gavrcelebuli gamoTqmebi<br />

SeiZleba gamoyenebul iqnes yoveldRiur salaparako enaSic.<br />

amas adasturebs is, rom yvela mxolod maT iyenebs. e. i. yvelani<br />

laparakoben Cveulebrivi da gavrcelebuli gamoTqmebiTa da<br />

metaforebiT. vinc maT kargad gamoiyenebs, is farulsa da ucxo<br />

azrs naTelyofs. < ... >


metafora (1405a)<br />

[metafora] ufro metad unda gamoviyenoT prozaSi, radgan aq<br />

nakleb aris damxmare saSualebebi, vidre poetur metyvelebaSi.<br />

sicxade, siamovneba da siaxle metaforaSi Zlier aris mocemuli.<br />

sityvaSi unda gamoyenebul iqnes mizanSewonili epiTetebi da<br />

metaforebi, rac SeiZleba miviRoT Sedarebis gziT. Tu Sedareba<br />

Seusabamobas avlens, maSin winaaRmdegoba sityvasa da sagans Soris<br />

kidev uro SesamCnevi xdeba. saWiroa imis ganxilva, rom Tu<br />

alisferi wamosasxami uxdeba axalgazrdas, maSin raRa Sehferis<br />

moxucs. maT xom erTnairi tanisamosi ar uxdebaT. amitom, roca<br />

ginda vinme Seamko, unda Seadaro imave gvarSi saukeTesos, magram<br />

roca ginda aZago, maSin uaress unda Seadaro. me vgulisxmob imas,<br />

rom winaaRmdegoba arsebobs TiToeuli gvaris SigniT; magali-<br />

Tad, maTxovarze Tqva, rom is gvxTxovs, xolo vinc gvTxovs, imaze<br />

Tqva, rom maTxovrobs imis gamo, rom orive sityva raRac Txovnas<br />

gamoxatavs. < ... ><br />

< ... > saxelTa Serqmevisas usaxelo sagnebi unda SevadaroT<br />

ara daSorebul, aramed monaTesave da amave gvaris sagnebs, rom<br />

naTqvamSi cxadi iyos msgavseba < ... >.<br />

(1405b)<br />

metaforebi unda SevadginoT iseTi sityvebisgan, romlebic<br />

mSvenierni arian an JReradobiT, an mniSvnelobiT, an TvalisaTvis,<br />

an sxva romelime grZnobisaTvis. magaliTad, gansxvavebulia<br />

gamoTqmebi: ukeTesia `vardisferi ganTiadi~, vidre `alisferi<br />

ganTiadi~, uaresia gamoTqma: `wiTeli ganTiadi~.<br />

epiTetebi SeiZleba SevadginoT mdabali an maxinji gamoTqmebisganac.<br />

magaliTad, iseTi uxeiro da samarcxvino gamoTqmebisgan,<br />

rogoricaa `dedis mkvleli~. 2 anda imgvari ukeTesi<br />

gamoTqmisgan, rogoricaa `mamisaTvis SurismaZiebeli~. simonidem,<br />

rodesac jorcxenebze gamarjvebulma3 mas mcire gasamrjelo<br />

SeaZlia, ar moindoma odis SeTxzva. man Tqva, rom misTvis Znelia<br />

naxevarvirebze odis SeTxzva. magram rodesac sakmarisi Tanxa<br />

SesTavazes, dawera leqsi:<br />

`salami Tqvenda mardfexa raSTa qaliSvilebo!~ Tumca cota<br />

xnis win isini saxedarTa Svilebi iyvnen. < ... ><br />

3<br />

sityvis sicive (1406a)<br />

sityvis sicive oTxnairad warmoSoba: Serwymuli sityvebis<br />

xmarebiT. < ... > sityvis sicivis pirveli mizezi esaa. meore mizezia<br />

uCveulo gamoTqmebis gamoyeneba. < ... ><br />

69


measamea didi, Seusabamo, an xSiri epiTetebis xmareba. poezia-<br />

Si dasaSvebia gamoTqma `TeTri rZe~, prozaSi ki es didi Seusabamobaa.<br />

magram Tu mas xSirad vixmarT, maSin cxadi gaxdeba, rom es<br />

aris poeturi gamoTqma da rom is zomierad unda gamoviyenoT,<br />

radgan es celis Cveulebriv sityvaTxmarebas da mas ucxo iers<br />

aZlevs. am SemTxvevaSi saWiroa sifrTxile, radgan epiTetebis<br />

windauxedavi xmareba met zians mogvitans. maTi zedmeti xmarebisas<br />

sityvas akldeba silamaze, xolo moufiqrebeli xmarebisas<br />

saziano xdeba. < ... > vinc poeziaSi Seuferebel gamoTqmebs xmaros,<br />

igi qmnis sasacilo da civ stils, xolo mravalsityvaobis<br />

gamo azrs gaugebarsa xdis. radgan, rodesac bevr sityvas xmaroben<br />

imaze, rac cnobilia, amiT naTel azrs abneleben. xalxi Sedgenil<br />

sityvebs iyenebs < ... > maSin, roca sityvebis dakavSireba<br />

advilia an rodesac sagans saxeli ara aqvs. < ... ><br />

(1406b)<br />

sityvis sicivis meoTxe mizezi dakavSirebulia metaforebis<br />

xmarebasTan, _ Tuki isini Seufereblad arian gamoyenebuli,<br />

_ zogjer imitom, rom es sasaciloa (metaforebs xom komediografebi<br />

iyeneben), zogjer imitom, rom Zalze amaRlebuli da<br />

tragikuli xasiaTisaa. < ... ><br />

70<br />

4<br />

Sedareba<br />

Sedarebac metaforaa, radgan mcired gansxvavdeba metaforisgan.<br />

rodesac poeti ambobs aqilevsze, rom `is rogorc lomi, ise<br />

ekveTa~ _ es Saderabaa, magram Tu vityviT `lomi ekveTa~ _ es<br />

metaforaa. radgan orive mamacia, poetma 1 aqilevss gadataniTi<br />

mniSvnelobiT lomi uwoda. Sedareba SeiZleba gamoyenebul iqnes<br />

prozaSic, magram iSviaTad, radgan es poeturi xerxia. Sedarebebi<br />

iseve unda SevadginoT, rogorc metaforebi, radgan Sedareba<br />

igive metaforaa, oRond misgan zemoTqmuliT gansxvavdeba. Sedarebaa,<br />

magaliTad, androtionis 2 naTqvami idrievsze, 3 rom igi<br />

jaWvidan aSvebul ZaRlsa hgavs. rogorc ZaRlebi Tavs esxmian da<br />

kbenen adamians, aseve saSiSia borkilebidan gaTavisuflebuli<br />

idievsi. < ... > aseve platoni `saxelmwifoSi~ micvalebulebis<br />

mZarcvelT adarebda ZaRlebs, romlebic qvas kbenen, radgan qvis<br />

msrolels vera wvdebian. 4 xolo xalxs adarebs gemis mflobels,<br />

romelic Zlieria, magram yru. 5<br />

(1407a)<br />

poetur nawarmoebebze ki ambobda, rom isini hgvanan ulamazo


axalgazrdas. 6 radgan xanSi Sesulebi ar hgvanan imas, rac axalgazrdobaSi<br />

iyvnen, aseve zemodarRveuli leqsebi ar hgavs imas,<br />

rasac isini adre warmoadgendnen. perikle samoselebze ambobda,<br />

rom isini im bavSvebs hgvanan, romlebic lukmas ylapaven, magram<br />

mainc tirian. 7 xolo beotielebis Sesaxeb ambobda, rom isini hgvanan<br />

im muxebs, romlebic erTmaneTs dajaxebiT amtvreven. demosTene<br />

xalxze ambobda, rom is hgavs navSi msxdomT, romlebic<br />

zRvis avadmyofobiT arian avad. 8 xolo demokrate 9 oratorebs<br />

ZiZebs uwodebda, romlebic lukmas ylapaven, bavSvebs ki nerwyvs<br />

usvamen tuCebze. antisTene 10 gamxdar kefisodotes 11 adarebda<br />

sakmevels, romelic sasiamovno surnelebas afrqvevs maSin, roca<br />

iwvis. yvela aseTi gamoTqma SeiZleba gamoyenebul iqnes, rogorc<br />

Sedareba da rogorc metafora. cxadia, rom isini, romlebic<br />

damajerebelni arian, SeiZleba metaforad gamoviyenoT. isini<br />

amave dros Sedarebebic iqnebian, radgan metaforebi Sedarebebia.<br />

metaforebi yovelTvis orive mxaris Sedarebis safuZvelze<br />

unda SevadginoT da gamoviyenoT. Tu es mxareebi erTgvarovanni<br />

arian; magaliTad, dionisesaTvis fiala faria, areosisaTvis ki<br />

fari aris fiala.<br />

5<br />

< ... ><br />

6<br />

sityvis sifarTove da stilis dawuruloba<br />

sityvis sifarToves warmoSobs Semdegi momentebi:<br />

1. saxelis magier cnebis gamoyeneba. magaliTad, wris nacvlad<br />

rom Tqva sibrtye, romlis kideebi Tanabrad aris daSorebuli<br />

Suagulidan. stilis simokles iwvevs sawinaaRmdego movlena:<br />

cnebis magier saxelis xmareba. am xerxs iyeneben maSin, rodesac<br />

samarcxvino da Seusabamo movlenebis gadmocema undaT. Tu zogadi<br />

cneba Seusabamoa, maSin vxmarobT saxels, xolo Tu saxelia<br />

Seusabamo, maSin mivmarTavT cnebas. saqmis naTelyofa SeiZleba<br />

metaforebiTa da epiTetebiTac, oRond Tu poeturobas Tavidan<br />

avicilebT.<br />

2. stilis sifarToves warmoSobs erTis mravlad qceva,<br />

rogorc amas poetebi sCadian. magaliTad, navsadguri erTia, magram<br />

poeti mainc ambobs:<br />

71


72<br />

`aqevelTa navsadgomebi~, 1<br />

anda `ager werilis mravali kari!~ 2<br />

3. rodesac sityvebs ki ar vakavSirebT, aramed cal-calke warmovTqvamT.<br />

magaliTad, `im qalisa, romelic Cemi colia~. magram<br />

roca mokled surT Tqma, amboben: `Cemi colisa~.<br />

4. sityvebis daSoreba kavSirebiT. Tu azris mokled Tqma<br />

surT, maSin kavSirebs ar xmaroben. magaliTad, kavSiria naxmari<br />

gamoTqmaSi: `mivedi da movelaparake~.<br />

(1408a)<br />

ukavSiroa fraza: `mosvlisTanave movelaparake~.<br />

5. gamosadegia antimaqes xerxic, 3 rodesac laparakobs sagnis<br />

im Tvisebebze, rac mas ara aqvs. rogorc, magaliTad, igi aRwers<br />

tevmesos mTas: 4 `iq mdebareobs borcvi patara, sadac uberavs<br />

qari Zlieri~.<br />

ase SeiZleba masala usazRvrod gavzardoT. SeiZleba laparaki<br />

dadebiTsa da uaryofiT Tvisebebze, romelic sagans ara<br />

aqvs, imisda mixedviT, romeli maTgani ufro gvWirdeba. ase qmnian<br />

poetebi zogierT gamoTqmas. magaliTad, `usimo Cangi da uCango<br />

simRera~. es gamoTqma miRebulia Tvisebebis uaryofiT. Zlier<br />

STabeWdilebas tovebs iseTi metaforebi, romelic msgavsebas<br />

emyareba, magaliTad, gamoTqma: `salamuri aris uCango melodia~.<br />

7<br />

stilis Tvisebebi<br />

sityva mizanSewonilia maSin, Tu sagnis Sesatyvisia, paTeturia<br />

da eTikuri. sityva mizanSewonilia maSin, Tu mniSvnelovan movlenebze<br />

ar aris naTqvami sasxvaTaSorisod, xolo umniSvneloze<br />

sadResaswaulod. winaaRmdeg SemTxvevaSi sityva sasacilo iqneba.<br />

< ... > sityva poeturia maSin, Tu Seuracxofis SemTxvevaSi<br />

mrisxanea, xolo uRmrTo da samarcxvino moqmedebisas ukmayofilebisa<br />

da sifrTxilis gamomxatveli. Tu sagani saqebia, maSin<br />

sityva sadResaswauloa, Tu Sesabralisia, maSin stili dabalia.<br />

asevea sxva SemTxvevaSic. Tu sityva sagnis Sesabamisia, maSin is<br />

sarwmuno Cans, radgan adamianis suli tyuvdeba da hgonia, rom<br />

oratori sworad laparakobs. am SemTxvevaSi msmenels swori<br />

hgonia is, rasac oratori hyveba. saqme isec rom ar iyos, rogorc<br />

oratori laparakobs, msmeneli mainc fiqrobs, rom sinamdvileSi<br />

ase iqneba. msmeneli yovelTvis TanaugrZnobs imas, vinc paTosiT<br />

laparkobs, _ Tundac arafers ambobdes. Amitom bevri oratori


msmenelze did gavlenas xmauriTac ki axdens.<br />

eTikuri xasiaTis sityvac niSnebiT gamoixateba, radgan niSnebi<br />

Sesabamisad Tan axlavs, rogorc gvars, ise mis Tvisebas.<br />

adamianTa gvarSi me vgulisxmob xnovanebas, magaliTad: bavSvi,<br />

mamakaci da moxuci, agreTve qali da kaci, lakoneli an Tesalieli.<br />

TvisebebSi vgulisxmob imas, Tu rogor cxovrebas eweva igi,<br />

radgan yovel Tvisebas ar Seaqvs gansxvaveba adamianis cxovrebis<br />

xasiaTSi. Tu oratori imgvar sityvebs iyenebs, rac Tavissave<br />

Tvisebebs esatyviseba, igi amiT sakuTar xasiaTs gamovlens, radgan<br />

gaunaTlebeli da ganaTlebuli adamiani arc erTsa da imaveze<br />

laparakobs da arc erTnairad. msmeneli TanaugrZnobs im orators,<br />

romelic xSirad iyenebs gamoTqmas: _ `vin ar icis?~, an:<br />

_ `yvelam icis~. msmeneli eTanxmeba orators sircxvilis gamo,<br />

raTa isic Tanaziari iyos am Tvisebisa, raic yvelas aqvs.<br />

(1408b)<br />

amgvari xerxebisaTvis saerToa rogors drouli, ise udroo<br />

dros gadaWarbebis Tavidan asacilebeli saSualeba: oratorma<br />

TviTon unda gakicxos sakuTari Tavi, rameTu WeSmaritebad iReben<br />

im oratoris sityvas, romelic ar malavs imas, rasac akeTebs.<br />

oratorma yvela es xerxi erTbaSad ar unda gamoiyenos, radgan am<br />

SemTxvevaSi msmeneli ar endoba. vgulisxmob imas, rom Tu sityvebi<br />

mkacria, araa saWiro amis gamoxatva bgeriTac, saxiTac da sxva<br />

saSualebebiTac. winaaRmdeg SemTxveveSi msmenelisaTvis naTeli<br />

gaxdeba oratoris ganzraxva. Tu oratori erT xerxs iyenebs da<br />

meores _ ara, maSin farulad imave Sedegs miiRebs, rasac yvela<br />

xerxis gamoyenebiT. magram Tu igi faqiz grZnobebze mkacrad<br />

laparakobs, xolo mkacrze saTuTad, msmeneli mas ar daujerebs.<br />

rTuli sityvebi, mravali epiTeti da originaluri gamoTqma pa-<br />

Teturad molaparakes ufro SeSvenis. orators epatieba Tu is<br />

sibraziT borotebas gamoxatavs rogorc `cad amwdoms~, anda<br />

`uzarmazars~ da Tu msmenelni aRtacebaSi moiyvana an qebiT an<br />

ZagebiT, siZulviliT an siyvaruliT < ... >.<br />

8<br />

sityvas ar unda hqondes arc leqsis saxe da arc uritmo unda<br />

iyos, radgan pirvel SemTxvevaSi damajerebeli ar iqneba da xelovnuri<br />

gamoCndeba. garda amisa, daabnevs msmenelis yuradRebas,<br />

romelic elis msgavsi marcvlebis gameorebas, Tu rodis<br />

Sexvdeba igive marcvali. < ... > uritmo sityva dausrulebelia,<br />

Tumca saWiroa, rom sityvas dasrulebuli saxe hqondes, oRond<br />

arametruli. ganusazRvreli ki arc sasiamovnoa da arc gasage-<br />

73


i. yovelive ricxviT izomeba. sityvis saxec ricxvia, anu ritmi,<br />

romlis zomas misi nawilebi Seadgens. maSasadame, saWiroa, rom<br />

sityvas ritmi hqondes, magram ara metri, radgan maSin is leqsi<br />

iqneboda. ritmic savsebiT zusti ar unda hqondes. ritmi zusti<br />

iqneba maSin, Tu mas garkveuli sazRvari eqneba.<br />

< ... ><br />

74<br />

9<br />

uwyveti da perioduli sityva<br />

sityva unda iyos uwyveti da erT mTelad Sekruli kavSirebiT,<br />

rogorc amas diTirambebis SesavalSi vxvdebiT, anda piriqiT,<br />

wyvetili, rogorc amas adgili aqvs Zveli poetebis antistrofebSi.<br />

uwyveti sityva ufro Zvelia. < ... > uwyvetSi me vgulisxmob<br />

sityvas, romelsac dasasruli ara aqvs, Tu saubris sagani<br />

ar damTavrebula. sityvis aseTi saxe usiamovnoa ganusazRvrelobisa<br />

gamo, radgan yvelas unda, rom dasasruls xedavdes.<br />

amitomacaa, rom sirbilisas morbenalT mosaxvevebSi sunTqva<br />

uWirT da iRlebian. xolo adre, roca dasasruls xedavdnen, ase<br />

ar itanjebodnen. yovelive es warmoSobs uwyvet sityvas. xolo<br />

sawinaaRmdego saxe aris perioduli sityva. periodulSi me vgulisxmob<br />

sityvas, romelsac aqvs dasawyisi da dasasruli da advilad<br />

SesamCnevi sidide.<br />

(1409b)<br />

aseTi sityva sasiamovnoa da advilad gasagebi, radgan<br />

upirispirdeba ganusazRvrel sityvas. agreTve imitom, rom msmenels<br />

hgonia, rom saqme aqvs raRac gansazRvrulTan da dasrulebulTan.<br />

xolo is, rac ar ganisazRvreba da arc dasasruli aqvs,<br />

usiamovnoa. advilad Sesaswavlia is, rac advilad dasamaxsovrebelia.<br />

es ki imitom, rom periodul sityvas aqvs ricxvi, rasac<br />

yvela advilad imaxsovrebs. maSasadame, metrul sityvas advilad<br />

imaxsovreben, vidre arametruls, radgan metruls aqvs ricxvi,<br />

romliTac is izomeba. 1 periodi unda damTavrdes azrTan erTad<br />

da ar unda wydebodes myisierad < ... >.<br />

periodi SeiZleba Seicavdes nawilebs, magram SeiZleba martivic<br />

iyos. perioduli sityva aris erTi mTeli da dasrulebuli,<br />

nawilebisagan Sedgenili, advilad warmosaTqmeli erTi<br />

amosunTqviT da ara nawil-nawil < ... >. `koloni~ aris periodis<br />

nawili. martivia is periodi, romelic erTi nawilisagan Sedgeba.<br />

arc periodi da arc misi nawilebi ar unda iyos mokle an grZeli.<br />

mokle periodi abrkolebs msmenels, romelic miiswrafvis win im


sazRvrisaken, romelic mas warmodgenili aqvs. sityvis Sewyvetisas<br />

ki ukuiqceva, rogorc darbkolebaze Sejaxebisas. grZel periodebSi<br />

ki msmenelni CamorCebian, rogorc moseirneni, romelTac<br />

Tu sazRvari gadalaxes, Tavis mgzavrebs Camoitoveben. aseve grZeli<br />

periodic Sesavals emsgavseba. < ... ><br />

periodebis nawilebi an erTmaneTs mosdeven, an erTmaneTs ewinaaRmdegebian.<br />

pirvelis magaliTia: `xSirad gamkvirvebia imisa,<br />

vinc sadResaswaulo krebebi SemoiRo da fizikuri Sejibrebebi<br />

daawesa~. 2<br />

(1410a)<br />

dapirispirebuli sityva, sadac TiToeul nawils meore nawili<br />

upirispirdeba, anda TviTon aris sapirispiro nawilebisagan Semdgari.<br />

magaliTad: `maT orive mxaris guli moiges, rogorc imaTi,<br />

vinc darCnen, ise imaTi, romlebic maT gahyvnen. am ukanasknelT<br />

misces imaze meti miwa, vidre Sin hqondaT, pirvelT ki sakmarisi<br />

dautoves~. aq erTmaneTs upirispirdeba cnebebi: `darCena~,<br />

`wayola~, ~sakmarisi~, `meti~, anda aseTi gamoTqma: `rogorc is,<br />

visac qoneba aklia, ise is, vinc misiT sargeblobs~. aq erTmaneTs<br />

upirispirdeba iseTi gamoTqmebi, rogoricaa `qoneba aklia~ anda<br />

`qonebiT sargeblobs~. anda aseTi gamoTqmebi: `xSirad xdeba, rom<br />

imave pirobebSi, romelSic gonierni marcxdebian, ugunurni imarjveben~.<br />

`rogorc ki miiRes jildoebi damsaxurebis gamo, cota<br />

xnis Semdeg zRvaze batonobac moipoves~. `man brZana materiki<br />

gaecuraT, zRva gaevloT, helespontze xidi gaedoT, rom aTonis<br />

mTisaTvis Ziri gamoeTxaraT~. `moqalaqeT dabadebulTaTvis<br />

kanoniT moqalaqeobis aRkveTa~. `zogi maTgani saSinlad daiRupa,<br />

zogi ki samarcxvinod gadarCa~. `pirad cxovrebaSi barbarosebs<br />

viyenebT rogorc msaxurT, sazogadoebriv cxovrebaSi ki ver<br />

vamCnvT Cveni mravali mokavSiris monur mdgomareobas~. `an sicocxleSive<br />

unda gqondes, anda sikvdilis Semdeg datovo~. anda<br />

piTolaesa da likofronis Taobaze viRacam sasamarTloSi aTenelebs<br />

uTxra. `eseni, roca Sin iyvnen, gyiddnen Tqven, aq mosulni<br />

ki gyiduloben~.3 yovelive es zemoTqmul Sedegs iwvevs. aseTi<br />

gamonaTqvamebi sasaiamovnoa, radgan movlenaTa dapirispireba,<br />

iseve, rogorc paralelebis gavleba, azrs friad gasagebsa xdis.<br />

< ... ><br />

10<br />

sasiamovno da gavrcelebuli gamoTqmebi<br />

< ... > axla unda vTqvaT isic, Tu rogor warmoiSoba sasiamovno<br />

da farTod gavrcelebuli gamoTqmebi. maTi Seqmna SeuZlia<br />

75


niWier da kargad gavarjiSebul adamians < ... >. ganvixiloT maTi<br />

saxeebi. daviwyoT amiT: bunebrivia, rom advilad daswavla yvelasaTvis<br />

sasiamovnoa. sityvebi raRacaze migvaniSneben. maSasadame,<br />

is sityvebi, romlebic codnas gvaZlevs, yvelaze sasiamovnoa.<br />

zogi sityva ar gvesmis, zogi ki, piriqiT, gvesmiT Zalian kargad.<br />

yvelaze kargad gasagebia metaforebi. magaliTad, Tu poeti moxucebulobas<br />

adarebs moWril lerwams, 1 igi gvaswavlis da gvixsnis<br />

gvareobiTi cnebebiT. radgan orive cneba Wknobas gamoxatavs.<br />

imave Sedegs aRweven poetebi SedarebebiT, amitom Tu Sedarebebi<br />

kargad aris SerCeuli, Zlier StabeWdilebas axdens. < ... ><br />

Sedareba igive metaforaa, oRond metaforisagan gansxvavebiT,<br />

mas damateba aqvs. magram Sedareba nakleb sasiamovnoa, rogorc<br />

sigrZis, ise imis gamo, rom ar gveubneba `es~ aris `is~, rasac arc<br />

Cveni suli moiTxovs.<br />

A< ... ><br />

(1411a)<br />

metaforebis oTxi saxidan yvelaze metad gavrcelebulia<br />

SedarebiT miRebuli metafora. magaliTad, perikle ambobda<br />

omSi daRupuli axalgazrdebis Sesaxeb. `maTi gaqroba saxelmwifodan,<br />

weliwadidan gazafxulia gaqrobas hgavs~. 2 leptine ki<br />

lakedemonelebze ambobda. `isini ar dauSveben imas, rom elada<br />

cali TvaliT dabrmavdes!~ 3 < ... > isokrate dResaswaulze SekrebilTa<br />

Sesaxeb amasve ambobda, rac saflavis qvaze weria: `isini,<br />

romlebic salaminTan brZolaSi daecnen, Rirsni arian imisa, rom<br />

eladam maT saflavze Tmebi SeiWras, niSnad imisa, rom maTs simamacesTan<br />

erTad daimarxa eladis Tavisufleba~. 4 magram ase rom<br />

yofiliyo naTqvami: `kargi iqneboda, rom berZnebs gamoetiraT<br />

damarxuli simamace~ _ es TvalsaCino metafora iqneboda magram<br />

gamoTqma `simamacesTan erTad Tavisufleba~ erTgvari dapirispirebaa.<br />

(1411b)<br />

< ... > gamoTqma: `mouwodeT safrTxes safrTxeSi CavardnilTa<br />

dasaxmareblad~ _ aris TvalsaCino metafora. < ... ><br />

gamoTqmaSi: `isini yovelnairad cdilobdnen, rom Tavmdabalni<br />

yofiliyvnen~,5 sityva `cdilobdnen~ ergvari gazviadebaa.<br />

anda aseTi gamoTqma: `RmerTma daanTo sulSi gonebis cecxli~.6<br />

orive es sityva TvalsaCinoebas emsaxureba. `Cven omebs ki ar<br />

vamTavrebT, aramed gadavdebT xolme~. orive es sityva, rogorc<br />

`gadadeba~, ise `zavi~ momavals exeba. `zaviT miRebuli nadavli<br />

ufro mSvenieria, vidre omiT miRebuli~. radgan ukanaskneli exeba<br />

mcire an erT romelime SemTxvevas, zavi ki mTel oms, Tumca<br />

orive gamarjvebis niSania. < ... ><br />

76


11<br />

TvalsaCinoeba<br />

ukve vTqviT imis Sesaxeb, rom mxatvruli gamoTqmebi warmoiSoba<br />

metaforebisa da Sedarebebis safuZveloze da maTi mizani<br />

aris TvalsaCinoeba. axla unda vilaparakoT imaze, Tu ra aris<br />

TvalsaCinoeba da rogor miiReba igi. TvalsaCinos iseT gamoTqmas<br />

vuwodeb, romelic sagans gviCvenebs qmedebisas. magaliTad,<br />

gamoTqma: `keTili adamiani oTxkuxovania~ _ aris metafora,<br />

radgan orive cneba dasrulebulia, Tumca moqmedebas ar gamoxatavs.<br />

1 anda aseTi gamoTqma. `adamianis mowifulobis asaki mis Zal-<br />

Ta ayvavebis dros emTxveva~. 2 moqmedebis gamoxatulebaa agreTve<br />

aseTi gamoTqma: `Sen rogorc Tavisufali~. 3 gamoTqmaSi `berZnebma<br />

amis Semdeg gaqusles~ 4 sityva `gaqusles~ gamoxatavs moqmedebas<br />

da amave dros aris metafora. homerosi xSirad iyenebda iseT<br />

metaforebs, romliTac usulo sagnebs sulierad warmoadgenda.<br />

yvela am SemTxvevaSi azrs damajereblobas aniWebs moqmedeba.<br />

aseve qvemomotanil magaliTebSi:<br />

(1412a) `miwaze ukan migoravda veragi qva~. 5<br />

`gaqanda isari~, `ekveTa gaborotebiT~,<br />

`miwaze idgnen jiutad sisxlis mwyurvalni~.<br />

`gulgamgmiravi isari gaqanda win boroti zraxviT~.<br />

am magaliTebSi yovelive gasulierebulia, amitomac isini<br />

moqmedni sCanan. Tavxedoba da veragobac moqmedebebia. isini Sedarebis<br />

saSualebiT metaforebad aris gamoyenebuli da rogor<br />

mimarTebac aris qvisa sizifesTan, iseTive mimarTeba aqvs veragobas<br />

masTan, vis mimarTac igia Cadenili. es xerxebi kargad<br />

gamoiyena poetma agreTve usulo sagnebSi:<br />

`aqafebul grexil talRaTa mTebi erTimeores exeTqeboda~.<br />

am magaliTebSi yovelive gamoxatulia cocxlad da moZravad.<br />

moZraoba ki moqmedebaa.<br />

rogorc ukve vTqvi, metaforebi unda SevadginoT maxlobeli,<br />

magram ara savsebiT naTlad msgavsi movlenebisgan, rogorc<br />

filosofiaSi iTvleba mizanSewonilad ipovon msgavseba erTmaneTisagan<br />

daSorebul movlenebSic ki. < ... ><br />

moxdenili gamoTqmebi metaforebs warmoadgenen, sadac msmenelTa<br />

Tvalis axveva xdeba. azri ufro naTeli xdeba maSin, roca<br />

77


codna miRebulia dapirispirebulobis Sedegad. am SemTxvevaSi<br />

TiTqos metafora ukarnaxebs: `rogori WeSmaritebaa, me ki vcdebodi~.<br />

mSvenierni arian apofTegmebic, radgan iq oratori ar<br />

ambobs imas, rasac fiqrobs. magaliTad, stesiqore ambobs: `Wri-<br />

Winebi erTmaneTs miwidan umRereben~. 6 amave mizeziT sasiamovnoa<br />

kargad Sedgenili gamocanebic. gamocana warmoadgens metaforuli<br />

formiT gamoTqmul codnas. < ... ><br />

(1412b)<br />

< ... ><br />

`mSvenieria sikvdili manam, sanam gaxdebode sikvdilis Rirsi~.<br />

anda aseTi gamoTqma: `mSvenieria sikvdili imisi, visac sikvdili ar<br />

daumsaxurebia~, anda `visac araferi Caudenia iseTi, rom sikvdili<br />

daemsaxurebina~. am gamoTqmebs erTnairi forma aqvT, magram<br />

is winadadeba, romelic moklea da gamoTqmulia dapirispirebis<br />

gziT, ufro mosawonia. amis mizezi isaa, rom dapirispireba<br />

met codnas iZleva. xolo mokle gamoTqmaSi codna msmenelamde<br />

ufro swrafad aRwevs. gamoTqmaSi yovelTvis dasrulebuli<br />

unda iyos is, razecaa msjeloba. gamoTqma Sedgenili unda iyos<br />

sworad, xolo naTqvami WeSmariti unda iyos da ara gadakarguli.<br />

sxvadasxva pirovnebebi sxvadasxvagvarad unda iqnan daxasiaTebuli.<br />

magaliTad, gamoTqma: `ucodveli unda mokvde~ _ moxdenili<br />

araa, anda `Risreulma kacma Rirseuli coli unda SeirTos~.<br />

arc esaa moxdenili gamoTqma. fraza maSin iqneba mSvenieri, roca<br />

orive xerxi iqneba gamoyenebuli, rogorc, magaliTad, `Rirseulia<br />

sikvdili imisa, vinc araa sikvdilis Rirsi~. iq, sadac metia<br />

aseTi gamoTqmebi, sityva ufro mSvenieric iqneba. magaliTad, is<br />

sityva, sadac naxmaria metaforebi, kerZod, iseTi metaforebi,<br />

romelic Seicavs an dapirispirebas, an gaTanabrebas, an moqmedebas.<br />

rogorc zemoTac vqvi, 7 arsebobs iseTi Sedarebebic, romlebic<br />

rogorc metaforebi, yovelTvis mowonebas imsaxureben.<br />

isini yovelTvis or saganze ixmarebian, rogorc Sedarebaze damyarebuli<br />

metafora. magaliTad, Cven vambobT xolme, rom `areosisaTvis<br />

fari sasmisia~, xolo isarze, rom `is aris usimo lira~.<br />

(1413a)<br />

es araa martivi metaforebi, magram aseTi gamoTqmebi: `isari<br />

aris formingi~, 8 anda `fari-sasmisi~ _ martivi metaforebia. Sedarebebs<br />

ki ase awarmoeben: magaliTad, maimuns adareben fleitaze<br />

damkvrels, xolo axlomxedvels – mbJutav sanTels. aq orive<br />

movlenis damcrobas aqvs adgili. Sedareba ufro mosawonia Tu<br />

metaforulad aris naxmari. magaliTad, faris Sedareba areosis<br />

TasTan, nangrevebis Sedareba saxlis namsxvrevebTan < ... >. poetebi<br />

78


marcxs ganicdian, roca karg Sedarebebs ver xmaroben. magram Tu<br />

maT moxdenilad xmaroben, mowonebas imsaxureben. me vgulisxmob<br />

Semdeg Sedarebas:<br />

`ise dahqonda fexebi, rogorc niaxuris Reroebi~.<br />

anda `ise ebrZoda, rogorc filamoni tomaras~. 9<br />

yovelive es Sedarebaa, xolo rom Sedareba igive metaforaa,<br />

amaze bevri iyo naTqvami.<br />

andaza<br />

andazac Sedarebaa, oRond erTi gvarisa meore gvarTan. magaliTad,<br />

Tu vinmem wamoiwyo saqme imis imediT, rom mogeba<br />

enaxa, magram izarala, amaze ityvian, `viTarca karpaToselma<br />

kurdReli~,10 radgan orivem erTnairad izarala; Tu saidan da<br />

rogor iwarmoeba maxvilgonivruli gamoTqmebi, es ukve iTqva.<br />

hiperbola<br />

moxdenili hiperbolebic metaforebia. magaliTad, saxeSi<br />

nacem kacze ityvian, `ise gamoiyureba, rogoru TuTis kalaTa~.<br />

igulisxmeba, rom saxe dawiTlebuli aqvs. es gamoTqma ufro azviadebs<br />

viTarebas. `es iseTia, rogorc is~ _ agreTve hiperbolaa.<br />

gansxvavdeba mxolod gamoTqmiT. `rogorc tomaras SebrZolebuli<br />

filemoni~, niSnavs imas, rom igi hgavs im filemons, romelic<br />

tomaras ebrZoda. gamoTqma: `dagrexili fexebi ise mihqonda,<br />

rogorc niaxuris Reroebi~, niSnavs imas, rom fexebi ise hqonda<br />

daRunuli, rom gegoneboda fexebi ki ara, niaxuris Reroebi esxa.<br />

< ... ><br />

(1413b)<br />

12<br />

ar unda daviviwyoT, rom yovel gvarSi ixmareba am gvarisaTvis<br />

Sesaferi stili, radgan erTi da igive araa werilobiTi da<br />

sakamaTo, sajaro da samosamarTlo sityvebi. saWiroa orive am<br />

saxis sityvis codna. pirveli gulisxmobs berZnuli enis karg<br />

codnas, meore ki imas, rom ar iyo iZulebuli sdumde maSin, roca<br />

ginda vinmes raime uTxra. zemoaRniSnul mdgomareobaSi vardeba<br />

is, vinc wera ar icis. werilobiTi sityva yvelaze zustia, xolo<br />

sakamaTo sityva – yvelaze msaxioburi. arsebobs misi ori saxe:<br />

79


eTikuri da paTetikuri. amitomac msaxiobebi aseTsave dramebs<br />

eZeben, xolo poetebi – amgvarsave msaxiobebs. < ...> dawerili sityvebi,<br />

sakamaTosTan SedarebiT, sustni moCanan, xolo oratorebis<br />

kargad warmoTqmuli sityvebi sustni aRmoCndebian wakiTxvisas.<br />

amis mizezi isaa, rom isini gamodgebian mxolod zepir<br />

kamaTSi. amitomacaa, rom msaxioburi sityva msaxiobis gareSe<br />

mizans ver aRwevs da ubralo moCans. iseve rogorc erTmaneTTan<br />

daukavSireblad erTi da imaves gameoreba werilobiT sityvaSi<br />

dasagmobia, magram zepir-metyvelebaSi oratorebi mas warmatebiT<br />

iyeneben, radgan es xerxi msaxioburia. < ... > xolo is, vinc ver<br />

axerxebs msaxiobobas, hgavs adamians, romelic kunZs miaTrevs. 1<br />

igive iTqmis daukavSirebel gamoTqmebze: `mivedi, Sevxvdi,<br />

vTxove~. aqac saWiroa msaxioboba da ara erTi da igive xasiaTiTa<br />

da toniT laparaki, TiTqos erTsa da imave ambobde. daukavSirebel<br />

gamoTqmasac aqvs Tavisi ieri, radgan iseTi STabeWdileba iqmneba,<br />

TiTqos erTsa da imave monakveTSi bevrs ambobdes oratori.<br />

kavSiri bvrs erTad aqcevs, magram kavSiris moSorebisas erTi<br />

bevrad iqceva. am dros STabeWdilebis gaZliereba xdeba. magali-<br />

Tad, `mivedi, velaparake, vTxove~.<br />

(1414a)<br />

STabeWdileba iseT iqmneba, rom TiTqos bevri ramaa naTqvami,<br />

amisave miRweva surs homerossac Semdeg sityvebSi:<br />

80<br />

`nirevse mosuli simedan,<br />

nirevse aglaies Ze,<br />

nirevse – umSvenieresi~. 2<br />

razedac bevrjeraa naTqvami, is bevrjerac iqneba dasaxelebuli,<br />

da Tu bevrjer iqneba dasaxelebuli, bevric gamoCndeba. ase<br />

rom, erTisa da imaves bevrjer gameoreba paralogizmis saSualebiT<br />

aZlierebs STabeWdilebas da kargadac gvamaxsovrdeba,<br />

miuxedavad imisa, rom poeti mas < ... > srulebiT ar axsenebs.<br />

sajaro sityva ferweras hgavs, sadac Suq-Crdilia gamoyenebuli.<br />

rac ufro meti xalxi daxatuli tiloze, miT ufro Soridan<br />

unda Sexedo mas. maSasadame, am SemTxvevaSi ar iqneba daculi<br />

sizuste da orive SemTxveva cud STabeWdilebas tovebs. samosamarTlo<br />

sityva ufro zustia, radgan mimarTulia erTi mosamarTlisadmi.<br />

masSi naklebad aris gamoyenebuli oratoruli<br />

xerxebi. es imitom, rom masSi advilad dasanaxia rogorc is, rac<br />

damaxasiaTebelia sagnisaTvis, ise is, rac misTvis ucxoa. aq ar<br />

aris brZola mowinaaRmdegeebTan da msjelobac ufro daxvewilia.<br />

sityvaTa am saxeobebs yvela oratori erTnairi warmatebiT


ver iyenebs; warmatebas aRwevs is oratori, romelis sityvaSic<br />

metia msaxioburi mxare, Tumc ki naklebia sizuste. aseTia is sityvebi,<br />

sadac saWiroa xma da rac SeiZleba mZlavri xma.<br />

epidiqtikuri sityva ufro werilobiT gamoiyeneba, radgan is<br />

wakiTxul unda iqnes. meorea samosamarTlo sityva.<br />

Cven zedmetad migvaCnia gameoreba, rom sityva sasiamovno da<br />

brwyinvale unda iyos da rom es misTvis ufro metad saWiroa,<br />

vidre sibrZne da keTilSobileba da sxva eTikuri mxareebi. oratoruli<br />

sityva rom sasiamovno unda iyos, es naTeli gaxdeba, Tu<br />

sworad ganvsazRvravT stilis dadebiT mxareebs. magaliTad,<br />

imas, Tu ratom unda iyos sityva naTeli, arc mdabali stilisa,<br />

aramed mizanSewonili. Tu stili mravalsityva an moklea, naTeli<br />

ver iqneba. aqedan cxadia, rom yvelaze mizanSewonilia zomieri<br />

sityva. amrigad, sityvis siamovnebas zemoTqmuli saSualebebiT<br />

vaRwevT: Cveulebrivi da uCveulo gamoTqmebis SereviT, riTmiT,<br />

damajereblobiT da saganTan SesatyvisobiT.<br />

< ... ><br />

13<br />

sityvebis ganlageba<br />

sityva Sedgeba ori nawilisagan, radgan aucilebelia daadgino<br />

is sagani, razedac msjelob da daamtkico kidec. maSasadame,<br />

ar SeiZleba ar daamtkico is, razec msjelob da ar Tqva is, rasac<br />

amtkiceb. is, vinc amtkicebs, rames amtkicebs da vinc rames<br />

ambobs, ambobs imitom, rom daamtkicos kidec. amaTgan pirveli<br />

aris Txroba, meore dasabuTeba. iseve, rogorc sityva rom orad<br />

gaiyos, romelTagan pirveli nawilia problemis dayeneba, meore<br />

– mtkiceba. axla ki sityvebs sasacilod yofen. moyola damaxasia-<br />

Tebelia mxolod samosamarTlo sityvebisaTvis, xolo epidiqtikuri<br />

da sajaro sityvebisaTvis Tu rodisaa mizanSewonili moyola,<br />

an mowinaaRmdegis Sexedulebebis uaryofa, anda mtkiceba<br />

daskvniT nawilSi, amis Sesaxeb axla vilaparakebT.<br />

(1414b)<br />

Sesavali, Sedareba da ganmeoreba sajaro gamosvlebSi maSin<br />

aris saWiro, rodesac winaaRmdegobas aqvs adgili, rasac vxvdebiT<br />

braldebisa, dacvis da ara rCevis dros. daskvnac ar gvxvdeba<br />

yvela samosamarTlo sityvaSi, arc maSin, roca sityva moklea,<br />

arc maSin, roca saqme advilad dasamaxsoverebelia. maSasadame,<br />

igi ixmareba sityvis Semoklebis mizniT.<br />

81


amrigad, sityvis aucilebeli nawilebia moyola da mtkiceba.<br />

es yvela sityvas axasiaTebs, magram sityvebis umravlesoba Seicavs<br />

Sesavals, moyolas, mtkicebasa da daskvnas. mtkicebiTi xerxebi<br />

gamiznulia mowinaaRmdegisaTvis. amis gaZlierebas emsaxureba<br />

Sedareba da maSasadame, isic mtkicebis nawilia. vinc yvela<br />

am xerxs iyenebs, is raRacas amtkicebs, magram ara SesavliT an<br />

daskvniT, radgan es mxolod gaxsenebas isaxavs miznad. is, vinc<br />

sityvas ase yofs, ganaasxvavebs moyolas, monayolis bolos da<br />

monayolis Sesavals, mxilebasa da mis bolo nawils < ... >. is, vinc<br />

romelime gvars gamoyofs, misTvis gansxvavebuli saxelic unda<br />

Seqmnas, winaaRmdeg SemTxvevaSi abdaubda da layboba gamova. ase<br />

iqceva likimniosi Tavis `oratorul xelovnebaSi~, Semoaqvs ra<br />

sityvebi: `dinebis mimarTulebiT~, `gadaxra~ da `gantoteba~.<br />

82<br />

14<br />

Sesavali aris sityvis dasawyisi. igi poeziaSi prologad<br />

iwodeba, musikaSi preludiad. yovelive es dasawyisia. isini gzis<br />

maCvenelebi arian momdevnosaTvis. magaliTad, preludia hgavs<br />

epidiqtikuri sityvis Sesavals. fleitistebi, rac ki kargi aqvT<br />

dasakravad, TavSive ukraven da preludiaSi aerTianeben. ase<br />

unda iwerebodes epidiqtiuri sityvebi. oratorma, ris Tqmac<br />

unda, erTbaSad unda Tqvas da SeakavSiros. < … > amave dros, Tu<br />

SesavalSi gadaxra xdeba, es dasaSvebia, radgan sityva monotonuri<br />

aRar iqneba.<br />

mtkicebiT sityvebSi Sesavali ixmareba an saqebad an saZageblad.<br />

magaliTad, gorgia `olimpiur~ sityvaSi ambobs: `mamacn<br />

elinno, mravalTagan pativiscemis Rirsno!~ 1 am sityvaSi gorgia<br />

aqebs imaT, romelTac saxalxo dResaswaulebi SemoiRes.<br />

isokrate ki aZagebs maT imitom, rom isini `sxeulebriv upiratesobis<br />

mqoneT pativs scemen da saCuqrebiT ajildoeben, xolo<br />

brZenT arafriT ar ajildoeben~. 2 sityva SeiZleba rCeviT daiwyos.<br />

maaliTad, `saWiroa kargi xalxis pativiscema~. amitom aqebs<br />

aristides oratori. anda aseTi Sesavali: `saWiroa pativi vceT<br />

maT, romlebic ar cnobilni arian, arc cudni, aramed keTilni,<br />

magram ar Canan, rogorc priames vaJiSvili aleqsandre~. avtori<br />

aseT rCevas iZleva.<br />

(1415a)<br />

samosamarTlo sityvis Sesavali mimarTulia msmenelebisadmi<br />

da exeba an paradorqsul, an Znelad gasageb movlenebs, an yvelasaTvis<br />

cnobil Sexudulebas im mizniT, rom patiebas miaRwios.<br />


epidiqtikuri sityvis SesavalSi Sedis Semdegi nawilebi: qeba,<br />

Zageba, akrZalva da msmenelisadmi mimarTva. Sesavali sityva an<br />

Sors dgas ZiriTadi sagnisagan, an masTanaa dakavSirebuli. samosamarTlo<br />

sityvis Sesavals < ... > igive mniSvneloba aqvs, rac<br />

dramis prologs da eposis Sesavals. xolo diTirambuli sityvis<br />

Sesavali iseTivea, rogoric epidiqtikuri sityvisa. < ... ><br />

eposisa da oratoruli sityvebis Sesavali gamiznulia TvalsaCinoebisaTvis,<br />

raTa msmenelma winaswar Seityos, Tu raze iqneba<br />

SemdegSi msjeloba da raTa gaugebrobas adgili ar hqondes,<br />

radgan gaurkveveli sityva dabneulobas iwvevs. magram rodesac<br />

msmenels TiTqos xelT aZlev dasawyiss, amiT saSualebas aZlev,<br />

rom mihyves msjelobis msvlelobas. magaliTad,<br />

`RmerTqalo,umRere risxvas, 3<br />

muzav, miambe mamac adamianze. 4<br />

miTxar im droze, roca mrisxane omma<br />

aziidan evropisaken gadainacvla!~ 5<br />

tragikosebic iZlevian cnobebs dramis arsis Sesaxeb, Tu ma-<br />

Sinve ara, rogorc evripide, SesavalSi mainc sadme, rogorc sofokle<br />

ambobs:<br />

`mamaCemi polibiosi iyo~. 6<br />

asevea komediaSic, Sesavlis aucilebeli daniSnuleba da<br />

Tvisebaa naTelyos mizani, rasac sityva emsaxureba.<br />

danaCeni xerxebi, rasac oratorebi iyeneben, saerToa yvela<br />

sityvisaTvis da saqmis gamosworebas emsaxureba. isini gamomdinareoben,<br />

rogorc oratoris pirovnebisgan, ise msmenelisagan, an<br />

msjelobis sagnisgan, anda mowinaaRmdege mxarisagan. braldeba<br />

da misi gabaTileba exeba an molaparakes, an mis mowinaaRmdeges,<br />

agreTve davis an mosxnas, an mis dawyebas, magram is erTnairad ar<br />

ixmareba. vinc icavs, braldebis Sesaxeb dasawyisSi laparakobs,<br />

vinc brals sdebs _ boloSi. Tu ratom, es cxadia, radgan vinc<br />

Tavs icavs da sasamarTlos winaSe apirebs wardgomas, man aucileblad<br />

unda mospos yvela dabrkoleba da amrigad, dasawyisSive<br />

Tavidan aicilos braldeba. xolo vinc brals sdebs, braldeba<br />

boloSi unda gadaitanos, rom msmenelebma is kargad daimaxsovron.<br />

msmeneli<br />

sityva, mimarTuli msmenelebisadmi, gamiznulia an imisTvis,<br />

rom oratorma msmenelTa keTilganwyobileba moipovos, an imis-<br />

Tvis, rom maTSi brazi gamoiwvios, an maTi yuradReba miipyros,<br />

83


anda piriqiT. radgan msmenelis yuradRebis mipyroba yovelTvis<br />

araa sasurveli, amitom bevri oratori cdilobs msmeneli gaacinos.<br />

yovelive es ki iwvevs imis ukeT gagebas, rasac urCeven da<br />

agreTve imas, rom oratori zneobrivad wminda pirovnebad moCandes,<br />

radgan ufro metad aseT oratorebs usmenen xolme.<br />

(1415b)<br />

msmenelni TanaugrZnoben dids, Taviseburs, sakvirvels, sasiamovnos.<br />

amitom msmeneli unda davarwmunoT, ros sityva amas<br />

Seexeba. magram Tu msmenelis yuradRebis mipyroba ar gvinda, ma-<br />

Sin unda STavagonoT, rom saqme umniSvneloa an maT ar exeba, an<br />

samwuxaroa.<br />

dasamali araa, rom yovelive es exeba ara sityvebs, aramed cud<br />

msmenels, im msmenels, romelsac saqmis arsi ar izidavs. magram<br />

Tu msmeneli aseTi araa, maSin arc Sesavalia saWiro. Sesavali<br />

xom imisTvis aris gamiznuli, rom msmenels gadasces saqmis arsi,<br />

raTa Seuqmnas STabWdileba, rom saqmes iseve abia Tavi, rogorc<br />

sxeuls. is saSualebani, rac saWiroa msmenelis yuradRebis misapyrobad,<br />

saerToa yvela sityvis nawilisaTvis, sadac es aucilebelia.<br />

yuradReba sityvis danarCen nawilSi ufro sustia, vidre<br />

dasawyisSi. amitom sasaciloa am saSualebebis dasawyisSive<br />

gamoyeneba, sadac msmenelni yvelaze metad arian yuradRebianni.<br />

amitom, sadac ki moxerxdeba, unda Tqvas xolme oratorma: `momapyar<br />

yuri, radgan saqme Tqven ufro gexebaT, vidre me~. anda `me<br />

Tqven getyviT iseT saSinel da sakvirvel rames, rac arasodes<br />

gsmeniaT~. < ... ><br />

84<br />

Sesavali<br />

SesavalSi yvela oratori an brals sdebs, anda SiSs ufantavs<br />

msmenels. magaliTad,<br />

`meufeo, me ar vambob imitom, rom meCqareba~, 7<br />

`ra saWiroa amdeni Sesavali~. 8<br />

Sesavals iyeneben agreTve isini, romlebsac saqme cudad aqvT,<br />

anda hgoniaT, rom cudad aqvs saqme. amitom isini amjobineben<br />

ilaparakon yvelafris Sesaxeb, saqmis garda. < ... ><br />

amrigad, ukve vTqviT imis Sesaxeb, Tu rogor ganvawyoT msmeneli<br />

Cvens sasargeblod. < ... ><br />

maSasadame, saWiroa oratori am ori miznisken miiswrafvodes.<br />

epidiqtikur sityvebSi saWiroa davarwmunoT msmeneli, rom<br />

vaqebT an TviTon mas, an mis Cvevebs, anda sxva rames misas.<br />

sokrate saflavze warmoTqmul sityvaSi sworad ambobs, rom


`Zneli araa aqo aTenelebi aTenelTa Soris, Znelia aqo isini<br />

lakedemonelebSi~. 9<br />

sajaro sityvebis Sesavali warmodgeba samosamarTlo sityvebisagan,<br />

Tumca pirvelT bunebrivi Sesavali nakleb sWirdebaT,<br />

radgan saqme, romelsac sityva exeba, msmenelTaTvis cnobilia.<br />

ase rom, TviT saqmes Sesavali ar sWirdeba. is sWirdeba an orators,<br />

an mis mowinaaRmdeges, anda saWiroa imisTvis, rom saqme<br />

warmoadginon ara ise, rogorc is aris, aramed an ufro didad,<br />

an mcired. maSasadame, saWiroa, rogorc braldeba, ise uaryofa,<br />

aseve saqmis mniSvnelobis gadideba an damcireba. ai, amisTvis,<br />

anda sityvis galamazebisTvis aris saWiro Sesavali. radgan sityva<br />

Sesavlis gareSe uSnod gamoiyureba. aseTia gorgias saxotbo<br />

sityva, mimarTuli eleelebisadmi. 10 igi yovelgvari man-<br />

Wva- grexisa da xelebis qnevis gareSe iwyebs: `o, eleav, bedniero<br />

qalaqo~!<br />

15<br />

< ...…><br />

16<br />

epidiqtikur sityvebSi monayoli erTbaSad ar unda iqns mocemuli,<br />

aramed nawil-nawil, radgan ganxilul unda iqnes is moqmedebani,<br />

rasac sityva exeba. ritorikuli sityvis erTi nawili<br />

warmoadgens bunebriv faqtebs (radgan oratori verafers ambobs<br />

saqmis mizezebze). meore nawili ki xelovnuria, rasac viyenebT<br />

maSin, Tu raime dasabuTeba gvWirdeba, anda Tu saqme ucnobia, an<br />

Tu saWiroa saqmis Taviseburebis, misi mniSvnelobis, an yovelive<br />

amis erTad Cveneba. amitom zogjer saWiroa ara yovelives Tanmimdevruli<br />

moyola, radgan maSin mtkiceba Zneli dasamaxsovrebeli<br />

iqneba, aramed saWiroa zogierTi saqmiT daamtkico, rom es kaci<br />

mamacia, zogiT – rom is aris brZeni an samarTliani. es msjelobebi<br />

aris umartivesi, pirveli ki – Wreli da aramartivi.<br />

cnobili saqmeni unda gavixsenoT, radgan bevr saqmes moyola<br />

sWirdeba. magaliTad, Tu aqilevsis qeba ginda, radgan misi<br />

saqmeebi yvelam icis, amitom saWiroa mxolod gaxseneba am saqme-<br />

Ta. magram Tu kritias qeba ginda, maSin ki unda moyve, radgan misi<br />

saqmeebi bevrma ar icis. axla ki zogi sasacilo moTxovnas ayenebs,<br />

rom monayoli swrafi unda iyos. magaliTad, comis mzelavs<br />

viRacam kiTxvaze, rogori comi movzilo _ magari Tu rbilio,<br />

upasuxa: `kargad mozela ar SeiZleba?~ aqac igive mdgomareobaa:<br />

85


araa saWiro vrceli Txroba, arc didi Sesavali da vrceli mtkiceba.<br />

kargi moyola ar niSanvs swrafad an mokled, aramed zomier<br />

Txrobas.<br />

(1417a)<br />

unda moyve ise, rom saqme naTelyo, an Seqmna STabeWdileba,<br />

rom raRac moxda, an rom aman ziani moitana, an danaSaulebrivi<br />

iyo, an iseTi sididisa iyo moqmedeba, rogoric orators surs<br />

rom iyos. mowinaaRmdege ki sawinaaRmdegos amtkicebs. saWiroa<br />

agreTve iseTi magaliTebis motana, romlebic oratoris saTnoebas<br />

gamoavlens. magaliTad, `me varigebdi mas, rom simarTle<br />

eTqva da bavSvebi ar mietovebina~. aseTi msjeloba mowinaaRmdegis<br />

borotmoqmedebas avlens. man mipasuxa: `sadac unda iyos,<br />

mas eyoleba bavSvebi~. rogorc herodote ambobs, ase upasuxes<br />

ajanyebulma egviptelebma. 1 an unda ilaparako imaze, rac mosamarTleebs<br />

esiamovnebaT.<br />

dacvis dros Txroba nakleb aris saWiro, radgan am SemTxvevaSi<br />

saWiroa imis mtkiceba, rom saqme ar momxdara an saziano ar<br />

yofila, an ar yofila danaSaulebrivi, an ar yofila aseTi zomis.<br />

ase rom, araa saWiro laparaki imaze, rac yvelasaTvis cnobilia.<br />

< ... > momxdar saqmeebze ki ise unda vimsjeloT, rom isini rom ar<br />

momxdariyvnen, dasanani iqneboda, an iqneboda saSineleba. < ... ><br />

86<br />

Txrobis eTikuri xasiaTi<br />

Txrobas eTikuri xasiaTi unda hqondes. es ki maSin moxdeba,<br />

Tu gvecodineba ra eTikuri moqmedeba aris Cadenili. amas,<br />

erTi mxriv, naTelyofs arCevani, radgan, rogoric arCevania,<br />

iseTivea xasiaTic. xolo arCevans naTelyofs mizani. amitomac<br />

maTematikosebis sityvebSi xasiaTi ar Cans, radgan maT arCevan-<br />

Tan araferi ar aqvT saerTo. sokratelebi ki, piriqiT, sul amaze<br />

laparakoben. is, rac xasiaTs mosdevs Sedegad, aris xasiaTis gamovlena.<br />

magaliTad, `laparakis dros is mimodioda~. es avlens<br />

Tamam da uxeS xasiaTs. xasiaTi imaSic vlindeba, Tu msjelob ara<br />

raime mosazrebiT, < ... > aramed Seni midrekilebis mixedviT.<br />

magaliTad, `me mindoda, amitom avirCie~. `miT ukeTesi Tu igi<br />

araviTar sargeblobas ar momitans~. pirveli damaxasiaTebelia<br />

gonieri adamianisaTvis, meore – keTilisaTvis, radgan goniereba<br />

sargeblobas eZebs, sikeTe ki – mSvenierebas.<br />

Tu is, razec msjelob, damajerebeli araa, sityvis win unda<br />

waumZRvaro mizezebis axsna, ris magaliTsac iZleva sofokle<br />

`antigoneSi~. antigone ambobs, rom is ufro Zmaze zrunavda, vidre<br />

qmarze da bavSvebze, radgan maTi daRupvis SemTxvevaSi sxva


qmar-Svili eyoleboda. radgan<br />

`hadess arian Cemi mSoblebi,<br />

vinRa momivlens meore Zmasa?!~ 2<br />

rodesac mizezs ar asaxeleb, arc damajereblad laparakob.<br />

amitom saWiroa axsna, rom es imitom ki ar xdeba, rom ar ici,<br />

ras ambob, aramed imitom, rom aseTia adamianis buneba. xalxs ar<br />

sjera, rom adamiani nebayoflobiT moqmedebs raime sxva mizniT<br />

da ara sargeblobis gamo.<br />

< ... ><br />

17<br />

dasabuTeba<br />

sabuTebi damajerebeli unda iyos, dasabuTeba ki saWiroa,<br />

radgan dava oTxi sakiTxis garSemo warmoebs. am sadavo sakiTxebs<br />

ki dasabuTeba sWirdeba. magaliTad, dava SeiZleba exebodes imas,<br />

moxda Tu ara raime. am sakiTxis gadasawyvetad gansakuTrebiT<br />

Zlieri dasabuTebaa saWiro. anda Tu dava exeba imas, miayena Tu<br />

ara vinmem vinmes ziani, an ra moculobis iyo ziani, iyo Tu ara<br />

moqmedeba samarTliani da saerTod, moxda Tu ara igi? aqac dasabuTeba<br />

iqneba saWiro. ar unda daviviwyoT is garemoeba, rom<br />

erTsa da imave davaSi damnaSavea mxolod erTi mxare. < ... ><br />

epidiqtikur sityvebSi bevri ram SeiZleba gadaWarbebulad<br />

iyos naCvenebi, magaliTad, mSveniereba an sargebloba, radgan<br />

aq TviTon saqmem unda dagvarwmunos mis marTebulobaSi. amitom<br />

maT Sesaxeb naklebi sabuTebi moaqvT. < ... ><br />

sajaro sitjvebSi SeiZleba idavo imaze, rom raime ar moxda<br />

an moxda, rasac amtkicebs mowinaaRmdege, magram ar iyo samarTliani<br />

an sasargeblo < ... >. yuradReba unda mivaqcioT imasac,<br />

mowinaaRmdege xom ar cruobs < ... >, radgan es imis sabuTia, rom<br />

is sxv rameSic icruebs.<br />

(1418a)<br />

ufro metad sajaro sityvebSia saWiro magaliTebi. samosamarTlo<br />

sityvebSi ki saWiroa enTimemebi. pirveli momavals exeba,<br />

amitom iq magaliTis motana aucilebelia, xolo enTimemebi<br />

exeba arsebuls an ararsebuls, ris damtkicebac ufro saWiroa<br />

da aucilebeli, radgan momxdari saqmeni aucileblobis sferos<br />

ganekuTvneba. < ... ><br />

sajaro sityvebSi darwmuneba ufro Znelia, vidre samosa-<br />

87


marTloSi, radgan sajaro sityva myobads exeba, samosamarTlo<br />

ki – warsuls. < ... > samosamarTlo sityvis safuZvels kanoni<br />

warmoadgens da roca safuZvelic arsebobs, mtkicebac advilia.<br />

aseT sityvaSi oratori did dros ar andomebs mowinaaRmdegis<br />

daZlevas an Tavis Tavze laparakobs. < ... ><br />

epidiqtikur sityvaSi saWiroa qebis Semotanac < ... >.<br />

orators ki ufro eTikuri sityva Sehferis, vidre zusti.<br />

rogorc samosamarTlo, ise saTaTbiro sityvaSi laparaki<br />

unda daviwyoT sakuTari sabuTebidan, xolo Semdeg gadavideT<br />

mowinaaRmdegis Sexedulebebis darRvevasa da uaryofaze. < ... ><br />

saWiroa daarRvio mowinaaRmdegis Tu yvela debuleba ara, umravlesoba,<br />

an sarwmuno, an advilad dasarRvevi mainc, da Semdeg<br />

daasabuTo sakuTari Tvalsazrisi.<br />

< ... ><br />

18<br />

(1419b)<br />

< ... ><br />

rac Seexeba xumrobas, mas erTgvari gamoyeneba aqvs kamaTis<br />

dros. gorgiac ambobs, rom saWiroa mowinaaRmdegis sidinje siciliT<br />

gaabaTilo, xolo sicili sidinjiT, raSic is marTalia.<br />

`poetikaSi~1 Cven naTqvami gvaqvs, Tu xumrobis ramdeni forma<br />

arsebobs, romelTagan zogi Tavisufal adamians Sehferis, zogi<br />

ki ara. Tu vis ra Sehferis, TviTon unda SearCios. ironia ufro<br />

keTilSobiluria, vidre masxaraoba, radgan pirveli xumrobs sakuTari<br />

siamovnebisaTvis, meore – sxvisTvis.<br />

88<br />

19<br />

epilogi oTx nawils Seicavs: pirveli, Tavis sasargeblod<br />

da mopirdapiris sawinaaRmdegod msmenelis ganwyoba; meore,<br />

sabuTebis mniSvnelobis gazrda an Semcireba, mesame, msmenelSi<br />

paTosis gamowveva, da meoTxe _ gameoreba.<br />

bunebrivia, rom mas Semdeg, rac oratorma Tavisi Tavi marTal<br />

kacad warudgina msmenelTs, xolo mopirdapire crud, SeiZleba<br />

aqos an aZagos Sesabamisad da msmenelic saamisod ganawyos. oratori<br />

orSi erT gzas irCevs: an unda daamtkicos, rom mas msmenelTaTvis<br />

an saerTod, yvelasaTvis sikeTe surs, anda rom mowinaaRmdeges<br />

msmenelTaTvis an yvelasaTvis boroti unda. < ... > mas<br />

Semdeg, rac naTeli gaxda, Tu ramden, rogor an ra mniSvnelobis<br />

sagnebTan gvavqs saqme, SeiZleba msmenelis paTosis gaRviZeba, e.<br />

i. masSi sibralulis, an SiSis, an sibrazis, an siZulvilis, an Su-


is, an Sejibris, an siyvarulis grZnobis aRZvra. 1 < ... > SesavalSi<br />

ise unda ilaparako, rom dafaruli ar darCes is, Tu raze iqneba<br />

msjeloba. daskvnaSi ki mokled unda Tqva, rom daamtkice is, rac<br />

gindoda dagemtkicebina. unda daiwyo ase:<br />

`amgvarad, davamtkiceT is, ris damtkicebasac vapirebdiT~. es<br />

SeiZleba aCvenoT mowinaaRmdegis SexedulebasTan sakuTaris SedarebiT,<br />

Tu erTsa da imave faqtze ras ambobT orive. anda pirdapir<br />

ganacxadoT, rom `is amas ambobs, me amas da ra moxdeboda, mas<br />

rom es emtkicebina da ara es~? anda SeiZleba kiTxva dasvaT: `ra<br />

darCa dasamtkicebeli~? anda `ra daamtkica man~? < ... > mizanSewonilia,<br />

rom sityvis bolo nawili iyos wyvetili saxisa, rogorc<br />

epilogi da ara uwyveti sityva. magaliTad,<br />

`me giTxariT, Tqven moismineT, Cemi saqme Tqvens xelTaa,<br />

gadawyviteT?~ 2<br />

SeniSvnebi:<br />

wigni I<br />

2<br />

1. danarCen mecnierebaTagan gansxvavebiT, dialeqtikasa da ritorikas<br />

ara aqvs garkveuli obieqtio, amtkicebs aristotele.<br />

3<br />

1. `telos~ (mizani) niSnavs agreTve `bolos~, dasasruls.<br />

wigni III<br />

2<br />

1. `poetika~, T. 21.<br />

2. igulisxmeba evripides `oreste~, 1604.<br />

3. aristoteles mxedvelobaSi hyavs anaqsilae regioneli.<br />

4<br />

1. homerosi, `iliada~, XX, 161.<br />

2. androtioni – aTeneli andronikes Svili, demosTenes Tanamedrove,<br />

isorkrates mowafe, politikuri moRvawe.<br />

3. idrievski – karieli mefis mavzoles Zma, cxovrobda IV saukuneSi.<br />

4. platoni, `saxelmwifo~, IV, 469 D.<br />

5. iqve, VI, 488 a.<br />

6. iqve, 601 b.<br />

7. Tukidide, I, 115.<br />

8. es sityvebi amoRebulia demosTenes dakarguli sityvidan.<br />

9. demokrate – aTeneli oratori, demosTenes Tanamedrove.<br />

10. antisTene – gorgias mowafe, kinikuri skolis fuZemdebeli.<br />

89


11. keTisodote – kerameveli oratori. misi sityviT mravali adgili exeba<br />

demosTenes. aqedan ori adgili motanili aqvs aristoteles am wignis me-10<br />

TavSi.<br />

6<br />

1. am sityvebis avtori ucnobia.<br />

2. evripide, `ifigenia tavrideli~, 727.<br />

3. antimaqe kolofonidan – episkoposi poeti. cxovrobda peloponesis<br />

omis dros. sityvebi amoRebulia misi poemidan `Teme~. mas didad afasebdnen<br />

Zvel sabenZneTSi da xSirad homerosis gverdiT ayenebdnen.<br />

4. tevmesos mTa – mcire mTa beotiaSi, romelic Tebeda aRmosavleTiT 100<br />

stadionis manZilze mdebareobs.<br />

9<br />

1. heroikuli hegzametri: 2X1X1=∪∪<br />

1. iambi: ∪— anu 1X2.<br />

2. troqe: —∪, 2X1.<br />

3. peoni: —∪∪∪, an ∪∪∪—2X3, an 3X2.<br />

2. amoRebulia isokrates `panegirikidan~.<br />

3. likofrini da paTolae – aleqsandre fervelis colisZmebi. maT dis<br />

daxmarebiT mokles aleqsandre da mis qonebas daepatronen. miaRwies aTenis<br />

moqalaqeobasac. maT ebrZoda filipre makedoneli. isini Tavdapirvelad<br />

mtrulad iyvnen ganwyobilni aTenelebis mimarT, magram Semdeg daxmarebas<br />

Txovdnen maT.<br />

10<br />

1. homerosi, `odisea~, XIV, 214.<br />

2. `ritorika~, I, 7.<br />

3. leptine, aTenis sapatio moqalaqe, demosTenes Tanamedrove. igi moiTxovda<br />

gadasaxedebisagan ganTavisuflebis SezRudvas, rasac winaaRmdegobas<br />

uwevda demosTene. es sityvebi man warmoTqva saxalxo krebaze, sadac TemelebTan<br />

brolaSi damarcxebuli lakonelebi aTenelebs daxmarebas sTxovdnen.<br />

4. arazusti citati lisiasis epitafiidan, sadac laparakia ara salaminTan,<br />

aramed helespontTan daRupul aTenelebze.<br />

5. sityvebi amoRebulia isokrates `panegirikidan~, 151.<br />

6. esec da momdeveno magaliTic amoRebulia isokrates dasaxelebuli<br />

Sromidan.<br />

11<br />

1. es gamoTqma aristoteles motanili aqvs agreTve `nikomaqes eTikaSi~ (w.<br />

I, T. 8). amoRebulia simonides leqsidan (fr. 5). moxseniebulia agreTve platonis<br />

`protagoraSi~ (339).<br />

2. isokrate, `filipes mimarT~, 10.<br />

3. iqve, 127.<br />

4. evripide, `ifigenia avlidSi~, 79,80.<br />

5. `odisea~, XI, 598. momdevno magaliTic amoRebulia `iliada~ da `odisea~-dan.<br />

6. stesiqores es fraza aristoteles motanili aqvs agreTve II wignis 21 TavSi.<br />

7. `ritorika~, III, 4.<br />

8. formingi – kiTaris Taviseburi saxeoba.<br />

90


9. filamoni – cnobili aTleti, romelic yvelgan imarjvebda, Tavisufal<br />

dros ki andomebda varjiSs qviSiani tomariT. aq Sedareba naxmaria dacinviT<br />

im kacze, romelic RoniT filamons ver Seedreba, magram filamoniviT mondomebiT<br />

varjiSobs.<br />

10. karpaTosi – kunZuli, sadac mcxovreblebma ori kurdReli miiyvanes.<br />

kurdRlebi SemdegSi ise momravldnen, rom mcxovreblebs mTeli naTesebi<br />

gaunadgures. karpaToselebi didxans nanobdnen Tavis Secdomas.<br />

12<br />

1. `kunZs miaTrevs~ _ am gamoTqmaSi aristotele gulisxmobs oratoris<br />

montonur sityvas, rac mas uarsayofad miaCnia.<br />

2. `iliada~, II, 671.<br />

14-15<br />

1. es adgili motanilia gorgias dakarguli `olimpiuri sityvidan~.<br />

rogorc Cans, gorgia am sityvaSi mouwodebda berZnebs ebrZbolaT barbarosebis<br />

winaaRmdeg.<br />

2. isokrate `panegirikSi~ CamoTvlis aTenelebis Rirsebebs da mouwodebs<br />

sparselebis winaaRmdeg sabrZolvelad. mas mizanSewonilad miaCnda aTenelebis<br />

hegemonia. sityvaSi iyo agerTve aristidesa da aleqsandres qeba.<br />

3. `iliada~, I, 1.<br />

4. `odisea~, I, 1.<br />

5. savaraudoa, rom es ori striqoni amoRebuli iyos qeriles dakarguli<br />

istoriuli eposidan.<br />

6. gakvirvebas iwvevs is, rom aristotele am leqss aTvisebs sofokles<br />

tragediis SesavlaSi maSip, rodesac is teqstis siRrmeSia. kerZod, 774-e<br />

striqonSi.<br />

7. sofokle, `antigone~, 229.<br />

8. evripide, `ifigenia tavridSi~ (1162), sadac imarTeba saubari ifigeniasa<br />

da mis Zmas Soris. Zma SeniSnavs ifigenias, rom aseTi vrceli Sesavali saWiro<br />

ar aris.<br />

9. aristotele am sityvas axsenebs agreTve I wignis me-9 TavSi.<br />

10. gorgias `berZnebis qeba~ TiTqmis mTlianad dakargulia.<br />

16<br />

1. esaa amboxebuli egviptelebis pasuxi. istoria exeba evgipteli<br />

jariskacebis nawilis ajanyebas, romlebic ajanyebis Semdeg eTiopiaSi gadavidnen.<br />

2. `antigone~, 911-912.<br />

17-19<br />

1. aristoteles `poetikaSi~ araferi ara aqvs naTqvami xumrobis formebis<br />

Sesaxeb, rac gvafiqrebinebs, rom aristoteles `poetikam~ sruli saxiT<br />

ar moaRwia.<br />

2. ritorika~, II, 19.<br />

3. varaudoben, rom es magaliTi daskvnis Sesaxeb erTgvari gamoZaxilia<br />

lisiapis daskvnisa sityvaSi, romelic eratosTenes winaaRmdeg iyo mimarTuli.<br />

Targmna Tamar kukavam<br />

(wignidan `ritorika~, Tb., 1981)<br />

91


horaciusi (Zv.w.aR. 65-8 w.w.)<br />

92<br />

poeturi xelovneba<br />

1. mxatvarma rom adamianis Tavs cxenis kiseri gamoabas, yovelgniT<br />

Sekrebili aso-nawilni nairgvarad Seubumblos, merme ki<br />

lamazi diacis gamosaxviT dawyebuli es naxati sazarlad daasrulos<br />

Savi Tevzis kudiT, saxilvelad mixmobilni SeikavebdiT<br />

Tavs sicilisagan, Cemo megobrebo?<br />

6. mendeT, pizonebo, 1 swored aseT suraTs daemsgavseba wigni,<br />

romelSic sicxiT gaTanguli avadmyofis sizmriseburad<br />

aisaxeba saocarze saocari xatebi, sadac arc Tavi da arc fexi<br />

erTi mTliani ieris Sesabamisi ar iqneba. 2 marTalia, mxatvrebsac<br />

da poetebsac imTaviTve Tanabrad aqvT miniWebuli ufleba,<br />

gabedon, rac nebavT, _ es me kargad vuwyi da am wyalobas Tavadac<br />

moviTxov da sxvasac ver avukrZalav; oRond es ufleba imad<br />

rodi gveZleva, mSvidi mZvinvares SevuerToT, gveli _ niblia<br />

Cits, vefxvi ki _ batkans!<br />

14. mniSvnelovani ganzraxviT wamowyebul qmnilebas, romelic<br />

bevrsa da raRac diads gvpirdeba, metad rom gabrwyindes, xSirad<br />

Zowisfer nakerebs daadeben aqa-iq: an dianas 3 Walasa da sakurTxevels<br />

aRweren, an mCqefare nakadulis laR dinebas Tvalwarmtac<br />

mdeloze, anda mdinare renussa 4 da wvimis mauwyebel cisartyelas;<br />

_ da es maSin, roca arcerTi amaTganis adgili ar gaxldaT<br />

aq! Sen egeb kviparosis xis daxatva xelgewifebis, magram ris<br />

maqnisia kviparosi, roca CaZiruli xomaldidan curviT Zlivs<br />

gamoRweuli, ukve imeddakarguli kaci unda daixatos, rogorc<br />

ki gaiRebs gasamrjelos? 5 vTqvaT, amforis gakeTeba SegikveTe,<br />

ros borbali datrialda, 6 ratom gamogivida calyura doqi?<br />

saqme isaa, rasac qmni, iyos martivi da mTliani! 7<br />

24. mgosanTa did nawils, mamav da Rirseulo mamis Svilebo,<br />

xSirad gvacdunebs ukeTesisaken miswrafeba: roca vcdilob,<br />

magaliTad, grZeli sityva mokled vTqva, gaugebari da bneli<br />

vxdebi, simsubuqisaken mltolvels ki nervebi da Zala aRara<br />

myofnis; xSirad amaod iWaWeba, vai-uSvelebels vinc gvpirdeboda,<br />

xolo is, visac qariSxlis metismetad eSinia, miwaze dabobRavs<br />

Tavis gadasarCenad; zogic cdilobs, ubralo da martivi<br />

rame nairnairad da saswaulebriv warmogvisaxos, amitom delfins<br />

tyeSi gvixatavs, gareul Rors ki _ mRelvare talRebSi.<br />

Secdomisagan TavdaRwevis survili xSirad Secdomisaken<br />

miaqanebs mas, visac aklia xelovneba!<br />

32. emiliusis skolis nebismier ostats SeuZlia brinjaosagan


frCxilebic gamosaxos da rbili Tmebic, magram saboloo SedegiT<br />

mainc xelmocaruli rCeba ostati igi, rameTu mTlianis Seqmna<br />

ar ZaluZs. 8 me rom raRacis SeTxzva moviwadino, sruliadac<br />

ar visurvebdi, davmsgavsebodi xsenebul ostats, rogorc ar<br />

visurvebdi, Savi Tvalebisa da Savi Tmis patrons mrude cxviri<br />

mqondes saWvretelad.<br />

38. dasamuSavebeli masala, mwerlebo, yovelTvis Tqven ZalTa<br />

Sesabamisad SearCieT da xandazmiT daukvirdiT, ris awevas SeZleben<br />

Tqveni beWebi da ris daZvraze ityvian uars. vinc Tavisi<br />

SesaZleblobisda mixedviT airCevs sagans, mas arc enamWevroba<br />

daakldeba da arc naTeli simwyobre. am simwyobris sikeTe da mSveniereba,<br />

Tu ar vcdebi, is gaxlavT, rom axla iTqvas mxolod is,<br />

rac swored axlaa saTqmeli, bevrs ki gverdi unda aevlos da sxva<br />

droisaTvis gadaidos.<br />

45. daTqmuli leqsis windaxeduli da frTxili mTxzveli<br />

ros sityvaT Sewvnas Seudgeba, zogs siyvaruliT da mowiwebiT<br />

moekideba, zogs ki zizRiT moicilebs Tavidan.<br />

Tu sayovelTaod cnobil sityvas marjve Sexameba axal elfers<br />

aZlevs, naTqvami Cinebuli da sxarti gamogiva.<br />

zogjer, SemTxvevis gamo, aucilebelia idumal ambavTa gamJ-<br />

Ravneba axleburi gadmocemiT; es sruliad dasaSvebia da Tu es Tavisufleba<br />

gonivruladaa gamoyenebuli, dakvirvebiT gamokveTili<br />

axali sityva, ZirZveli ceTegusebisaTvis Tundac aqamde<br />

gaugonari, uTuod keTil samsaxurs gaswevs. 9<br />

52. axladSeqmnili sityva met ndobas moipovebs, YTu berZnul<br />

wyaros eyrdnoba da sifrTxiliTaa iqidan gadmoRebuli. da mar-<br />

Tlac: ratom aRukveTs romaeli moqalaqe vergiliussa da variuss<br />

imis uflebas, romelsac ceciliussa da plavtuss uyoymanod<br />

uboZebs? 10 Tu am saqmeSi mcireodeni wvlilis gaReba mec<br />

ZalmiZs, amisaTvis ratom unda Semrisxon? katonis da eniusis<br />

ena axal saxelTa SemotaniT gana ar amdidrebda Cvens mSobliur<br />

metyvelebas? 11 yovelTvis iyo da kvlavac nebadarTuli iqneba<br />

sityvis gamokveTa awmyos damRiT!<br />

60. viT tye moisxams welTa srbolaSi norC foTlebs ZvelTa<br />

cvenis Semdeg, ise ena Seimoseba xolme axalSobili da Ronieri<br />

sityvebiT, ros moZvelebulT gaudiT yavli. sikvdils verc Cven<br />

avcdebiT da verc is gadaurCeba, rac Cveneulia! vTqvaT da mefuri<br />

saqme aRvasruleT _ CrdiloeTis qarTagan xomaldT krebulis<br />

dasacavad zRvis ube SevWeriT xmeleTSi, anda xangrZlivi<br />

drois manZilze unayofo da mxolod niCbviT misawvdomi Waobi<br />

guTniT gadavxaniT mezoblad mdebare qalaqTa gamosakvebad, an<br />

kidev Cveni mosavlisaTvis mdinaris saziano dinebas ukeTesi da<br />

93


axali mimarTuleba miveciT _ mainc warmavalni da mokvdavni arian<br />

saqmeni Cvenni!<br />

cxadia, arc Cvens metyvelebas ZaluZs SeinarCunos odindeli<br />

pativi da moxdeniloba. bevri gardasuli sityva kvlav aRdgeba<br />

xolme, xolo is sityva-Tqmani, axla rom Rirseba-pativSia,<br />

daviwyebas miecema, Tu es moisurva Cveulebam, romlis xelTaa<br />

Zala, samarTali da metyvelebis wesi da rigi.<br />

73. Tu ra sazomiT unda aRiweros mefeTa da gmirTa mier aRsrulebuli<br />

saqmeni, es homerosma gviCvena, 12 xolo araTanabar<br />

karedTa 13 dakavSirebiT Tavdapirvelad Civili gamoxates, merme<br />

ki sasurveli rCeva-darigebanic CarTes Sig. imis Taobaze, Tu vin<br />

Seqmna es striqonmcire elegiebi, gramatikosebi cxared davoben<br />

da dava jerac gadauwyvetelia. gamkilavi iambiT arqiloqe risxvam<br />

da wyromam SeaiaraRa. 14 es terfi Semdgom SeiTvises sokkusebma<br />

da maRalma koTurnusebma, 15 rameTu metad marjvea igi kiTxva-migebaSi,<br />

advilad axSobs brbos guguns da saerTod sasceno<br />

moqmedebisTvisaa gaCenili. 16<br />

83. RvTaebaTa da RmerTTa naSierebis, krivSi gamarjvebulisa<br />

da doRSi upirvelesi raSis, aseve WabukTa ocnebebisa da laRi<br />

Rvinis hangebiT Semkoba muzam Cangis simebs miando. 17<br />

86. ratom unda merqvas poetis saxeli, Tu ar ZalmiZs da ar vici<br />

ukve mowesrigebul xerxTa, TxzulebisaTvis egzom saWiro ferTa<br />

SerCeva-gamoyeneba? gana swavla mrude uvicobaze samarcxvinoa?<br />

89. komikur ambavs rodi mouxdeba tragediis eniT gadmoices;<br />

aseve autanelia, Tqmuleba Tiestes nadimze 18 komediisaTvis gankuTvnili<br />

laRi leqsiT aRiweros; _ TiToeulma saganma mudam<br />

Tavisi adgili unda daikavos! Tumca xandaxan, komediac imaRlebs<br />

xmas da risxvamoreuli xremesi 19 zomaze metad gaberili sityviT<br />

ilanZReba; tragediaSi ki samSoblodan gamoZevebuli da gaRatakebuli<br />

telefusi da pelevsi sakmaod xSirad ukuagdeben xolme<br />

maRalfardovansa da gazviadebul sityvas da ubralo saTqmeliT<br />

godeben, rameTu maTi Civili mxolod da mxolod mayurebelTa<br />

gulebis SeZvras lamobs. 20<br />

99. poeturi qmnilebisaTvis sruliadac ar aris sakmarisi<br />

garegnuli pewi da silamaze, igi uTuod tkbili saamoc unda iyos,<br />

raTa msmenelis suli da guli, saiTac surs, iqiT waritacos.<br />

101. adamianis saxe mocinars RimiliT upasuxebs, mglovares ki<br />

cremliT. amitom Tu gsurT, mec amatiroT, uwinares yovlisa, Tavad<br />

gmarTebT glova-tirili, Cemo telefus anda pelevso; mxolod<br />

maSin SemZravs me Tqveni ubedureba! Tu am mondobil saqmes cudad<br />

upasuxebT, an ZilSs mivcem Tavs, anda sicils avtex. mwuxare<br />

saxes wuxilis sityva Sehferis, ganrisxebuls _ muqariT savse,<br />

94


mxiaruls _ galaRebuli, xolo dadinjebuls _ darbaisluri.<br />

buneba xom bedis yoveli cvalebadobis kvalobaze maSinve cvlis<br />

Cvens Sinagan samyaros: gvaxarebs an risxvas mogvrevs, anda mZime<br />

tanjviT SegvZravs da miwaze dagvcems; xolo Cveni sulis<br />

moZraoba amis Semdeg gacxaddeba sityvis meSveobiT. 21 Tu moqmedi<br />

piris sityva am piris bedTan Seusabamod aJRerda, romaelebi<br />

_ mxed-rebica da qveiTebic 22 sicil-xarxars atexen. metad<br />

mniSvnelovania, vin gamogvyavs salaparakod: RvTaeba Tu gmiri,<br />

sibereSi Sesuli kaci, Tu jerxnobiT yvavilobaSi myofi mgznebare<br />

axalgazrda, mamulis mflobeli qalbatoni Tu erTguli<br />

ZiZa, moxetiale vaWari Tu abibinebul miwis nakveTze mzrunveli<br />

meurne, kolxi Tu asirieli, Tebesa Tu argosSi gamozrdili moqalaqe.<br />

23 aseT SemTxvevaSi an damkvidrebul gadmocemas unda mihyve,<br />

an cxovrebiseul WeSmaritebas unda daeyrdno.<br />

120. mweralo, Tu homerosiseuli aqilevsis kvlav gamosaxvas<br />

ganizraxav, dae, iyos igi daucxromeli, mrisxane, ulmobeli<br />

da sastiki, vinc kanon-samarTals yurad ar iRebs da yvelafers<br />

iaraRs andobs. dae, iyos medea mZvinvare da Seupovari, ino _<br />

mgloviare, iqsioni _ veragi, io _ moxetiale, xolo oreste _<br />

mwuxarebiT aRsavse. 24<br />

125. Tu scenaze manamde ucnobi ambavi gamogaqvs da kisrulob,<br />

gmiris axali saxe Seqmna, dae, bolomde iseTive iyos, rogorc<br />

dasawyisSi warmogvidga da Tavisi Tavis erTguli darCes. sayovelTaod<br />

cnobili sagnis dapatroneba sakuTari axali TqmiT metismetad<br />

Zneli saqmea! ufro swori iqneba, `iliada~ samoqmedo<br />

nawilebad dayo, vidre masSi raRac ucnobi da manamde uTqmeli<br />

Seitano. sajarod gavrcelebuli masalis dasakuTrebis uflebas<br />

moipoveb, Tu iaffasian da yvelasaTvis misawvdom gacveTil<br />

wreSi ar iwrialeb, Tu ar ecdebi, sityva-sityviT Targmno da vi-<br />

Tom erTgulad gaimeoro, sanimuSod rac agiRia da viT ubralo<br />

mimbaZveli ar Caxtebi iseT viwroSi, saidanac fexis gamoyofas<br />

sircxvilis grZnobac krZalavs da poeturi Txzulebis agebis<br />

wesic.<br />

136. aramc da aramc ar daiwyo Txzuleba ise, viT kiklikosma<br />

poetma 25 daiwyo odesRac: `priamusis beds vugalobeb da saxelovan<br />

omso~. ase farTod pirdaRebuli es aRTqmis damdebi viTom<br />

iqms Rirseul saqmes? samSobiaro tkivilebiT ewamebian mTebi,<br />

daibadeba ki sasacilo Taguna! is, vinc Seuferebels ar ikadrebda,<br />

raoden ukeT brZanebs: 26 `muzav, miambe vaJkacze, romelmac<br />

troas datyvevnis Semdeg mravali tomis qalaqni naxa da zneni Seityo~.<br />

rodi cdilobs, poeti igi, naperwklidan daagubos kvamli,<br />

piriqiT _ kvamlidan gamohyavs naTeli sxivi, raTa merme mSve-<br />

95


nieri saswauli gagvicxados, gviCvenos _ antifate da skila,<br />

kiklopi da masTan erTad qaribdisi; 27 ar iwyebs igi diomedes dabrunebis<br />

ambavs meleagres daRupvis dRidan da Txrobas troas<br />

omze tyupi kvercxidan. 28 mudam pirdapir miiswrafis Sedegisaken<br />

da msmeneli maSinve misTvis cnobil ambavTa SuagulSi Sehyavs;<br />

ris naTlad warmosaxvis imedi ara aqvs, imas ganze tovebs; Tan ise<br />

cruobs da mogonils WeSmaritSi ise Seurevs, rom dasawyissa da<br />

Suanawils Soris, iseve rogorc Suanawilsa da dasasruls Soris,<br />

Tanxmoba ar irRveva.<br />

153. axla mismine ra msurs me da ra surs CemTan erTad xalxs:<br />

mayureblebi rom bolomde SegrCes da adgilebze manamde isxdnen,<br />

sanam kantori ityodes, `dascxeTo taSi~, 29 gmarTebs, yoveli<br />

asaki Tavisi zne-CveulebiT gamoxato, gansxvavebul xasiaTebsa<br />

da xanierebas Sesabamisi miusadago:<br />

158. ai, biWuna, romelic ukve titinebs da miwazec fexs mtkiced<br />

adgams, tolebTanac TamaSobs igi da umizezod anCxlobs<br />

kidevac; merme kvlav mSviddeba da, saerTod, mal-male icvlis<br />

znes da xasiaTs.<br />

161. pirtitvel Wabuks, romelmac zedamxedvels sul axlaxan<br />

daaRwia Tavi, sixarulis frTebs asxamen jiSiani cxenebi, ZaRlebi<br />

da mziT gabrwyinebuli mwvane mindori. 30 sanTeliviT advilad<br />

idrikeba igi mankierebis winaSe, Wkuis damrigebelT uxeSad eqceva,<br />

gvian-gvian wvdeba sikeTis arss, fuls uazrod flangavs, metismetad<br />

pativmoyvarea da sayvareli arsebac SeuZlia mswrafl<br />

miatovos.<br />

166. mowifuli vaJkaci, visac asakma miswrafebani Seucvala,<br />

bejiTad eZebs simdidresa da megobrebs, pativ-didebas elaciceba<br />

da frTxilobs, ar Caidinos iseTi ram, ris gamosworebac<br />

Semdeg gauWirdeba.<br />

169. sibereSi Sesul kacs bevri sazrunavi awveba tvirTad: an<br />

imitom rom qonebis ZiebiTaa garTuli da rom moipovebs, SiSobs<br />

sabralo, saguldagulod gadanaxuli ar Semoexarjos; anda imitom,<br />

rom yovel saqmes krZalviT da civad ekideba imedis eWviT<br />

Semyure da myofadis winaSe daSinebuli. anCxli da Wirveulia igi;<br />

qeba-didebiT ixsenebs gardasul dros, Tavisi Wabukobis Jams<br />

da mkacri msajulis TvaliT kicxavs da aZagebs imas, rac axalma<br />

drom moitana.<br />

175. momaval wlebs mravali sikeTe moaqvT Tan da warmavalT<br />

aseve mravali miaqvT daubruneblad. gaxsovdes: axalgazrdas ar<br />

daekisros, xandazmuls rac evaleba da vaJkacis samoqmedo saqme<br />

ar daevalos yrmas. viTarebaTa da drois Sesabamis CarCoSi unda<br />

vtrialebdeT mudam!<br />

96


179. ambebi SeiZleba sceniuri TamaSebiTac warmovadginoT<br />

da TxrobiTac gadmovceT. magram yuriT gagonili sulsa da<br />

guls ise ver ipyrobs, viT saimedod TvaliT naxuli da mnaxvelis<br />

xsovnaSi aRbeWdili. oRond esaa: yoveli saqme, rac SigniT xdeba,<br />

scenaze ar unda gamoitano; mayureblis Tvals unda moacilo<br />

bevri ram, rac merme, jobs, damswre macnem gadmosces daxvewili<br />

mWevrmetyvelebiT. dae, nu daxocavs medea Tavis balRebs xalxis<br />

Tvalwin da uwyalo atrevsi nu moxarSavs aSkarad adamianis<br />

Signeuls; 31 proknec nu gardaiqceva frTosnad da kadmusi gvele-<br />

Sapad. 32 Tu maincdamainc maCveneb msgavss rasme, ar davijereb da<br />

zizRiT Sevaqcev zurgs!<br />

189. Tu dramatul Txzulebas miznad dausaxavs, mayurebeli<br />

hyavdes da kvlav da kvlav daidgas, igi xuT moqmedebaze, arc<br />

meti da arc naklebi ar unda iyos. 33 aramc da aramc RmerTi ar unda<br />

Caerios moqmedebaSi, Tu, ra Tqma unda, kvanZis gamosaxsnelad ar<br />

darCa saWiro misi Rirsebis moSvelieba. 34 mosaubre piri oTxi ar<br />

unda iyos. meoTxe moqmed pirs gundi Seenacvlos da misi wili adgili<br />

man daikavos; oRond moqmedebaTa Soris araferi imReros<br />

iseTi, rac samoqmedod warmodgenil ambavs xels ar uwyobs da<br />

marjved ar esadageba. 35 gundi unda daexmaros keTilT da megobrulad<br />

daarigos; risxvamoreulni swor gzaze unda daayenos da<br />

aRgznebulni daaSoSminos; dae, qebiT Seamkos man mokrZalebuli<br />

salxino sufra, jansaRi kanon-samarTali da Ria WiSkris Jams arsebuli<br />

mSvidoba; 36 xolo mindobili saidumlo guldagul Seinaxos<br />

da RmerTebs Seevedros, raTa bedi ewvios mxolod sabraloT<br />

da gascildes TavaReril ampartavanT.<br />

202. fleita awindeliviT rodi iyo spilenZis sayvirsa da buk-<br />

Tan Setoqebuli. igi iyo nazi, martivi, mcirexvreliani da gundsac<br />

kargad exmatkbileboda da Sveloda. 37 metismetad maRali xma<br />

mas arc sWirdeboda, rameTu mayurebelTa adgilebi jer kidev ar<br />

iyo gadaWedili. mcireodeni xalxi, romelic aq Tavs iyrida, advilad<br />

daiTvleboda da gaxldaT mokrZalebuli, RvTismoSiSi da<br />

wesrigis moyvaruli. roca Zlevamosilma qveyanam samflobelo<br />

gaifarTova, xolo qalaqebs ufro ganieri galavnebi Semoavles,<br />

mfarveli RvTaebis pativiscema dResaswaulobis Jams SeuzRudavad<br />

daiwyes RviniT da ricxvSezomil metyvelebasa da hangebsac<br />

meti silaRe mieniWaT. 38 sazeimo dReebSi jafisagan Tavisufali<br />

soflis uvici mosaxleoba da mdabioTa fena gonivruli garTobisaTvis<br />

swored maSin Seeria moqalaqeTa RirsebiT Semkobil<br />

nawils. fleitaze damkvrelma Zvel xelovnebas moZraoba da<br />

sazeimo elferi daumata 39 da axla igi Tavis wamosasxams farTod<br />

afrialebda scenaze. sakravebis simTa mkacri JReradoba axali<br />

97


da mravalferovani xmebiT Seicvala, miuCveveli metyveleba ki<br />

mkveTrma enamWevrobam aRamaRla, romelic sasargeblo saqmeTa<br />

wvdomiT da myofadis Taobaze RvTaebrivi rCeva-darigebebiT<br />

delfos brZnul misnobasTan rodiRa gansxvavdeboda.<br />

220. vinc tragikuli simReriT erTi sacodavi Txis gulisaTvis<br />

SejibrSi Caeba, man sul male gaSiSvlebuli veluri satirebi<br />

gamoiyvana scenaze da darbaislur saxilvels oxunjoba daumata.<br />

aseTi siaxlis wyalobiT cdilobda, mimzidveli gamxdariyo da<br />

wminda msxverplis SewirviT garTuli SezarxoSebuli da Tavawyvetili<br />

mayurebeli daekavebina.<br />

225. oxunjobis SemTxzvels marTebs, samoqmedo saqme ise miandos<br />

xumara satirebs da darbaisluri moqmedeba ise Secvalos<br />

garToba-TamaSiT, rom axlaxan samefo oqro-ZoweuliT Semosili<br />

romelime RmerTi an gmiri mdabiuri metyvelebiT bnel duqanSi<br />

ar gadasaxldes, anda miwisagan TavdaRwevis surviliT Rrublebsa<br />

da sicarieleSi ar afaTurebdes xelebs.<br />

231. tragedias Rirseba moakldeba, Tu igi msubuq leqsT<br />

daeyrdnoba; es imas daemsgavseboda, keTilSobili mandilosani<br />

rom aiZulon, dResaswaulTa Jams mokrZalebiT ironinos giJmaJ<br />

satirTa Soris.<br />

234. me rom satirul dramebs vwerde, Cemo pizonebo, mxolod<br />

Seumkobeli da sayovelTaod xmarebuli sityva-gamoTqmebiT<br />

rodi davkmayofildebodi; rodi vecdebodi, tragediis iersaxes<br />

davSorebodi, raTa kacs ver gaerCia, Tu vin saubrobs sawarmoeb-<br />

Si: davusi, Tavxedi piTiasi, vinc simons mTeli talanti dascincla,<br />

Tu jer kidev norCi RvTaebis gamdeli da msaxuri silenusi.<br />

40 cnobil gamoTqmaTagan iseT saleqso Txzulebas Camovqnidi,<br />

yovels hgoneboda: `aseTs xom mec SevTxzavdio~; da Tu marTla<br />

gabedavda SeTxzvas, bevr ofls daidenda, magram amaod gairjeboda.<br />

ai, ra Zala aqvs sityvaTa rigsa da SekavSirebas; ai, ra pativs<br />

aRwevs is, rac saSualosa da Cveulebrivisagan momdinareobs!<br />

244. me rom msajuli viyo, tyidan gamoyvanili favnusebi, 41<br />

viT gzajvaredinebsa da sabazro moednebis xSiri stumrebi, verasodes<br />

ver gabedavdnen verc metismetad ymawvilobanas TamaSs<br />

viTomc nazi leqsebiT da verc ukadrisi da uwmawuri gamoTqmebiT<br />

yiamyralobas. isini xom Seuracxyofdnen cxeniT, mama-papiTa<br />

da sakuTrebiT damSvenebul pirT, 42 romlebic xmeli cercvisa da<br />

kaklis myidveliviT 43 rodi ikadreben Seaqon xsenebuli takimasxarebi,<br />

suliTa da guliT mousminon maT da gvirgvini miarTvan.<br />

251. terfs, romelSic grZeli marcvali mokles mosdevs, iambi<br />

ewodeba. igi swrafi terfia. misgan warmodga saxeli iamburi<br />

trimetrisa, romelsac eqvsi iqtusi aqvs. uwin am sazomSi yvela<br />

98


terfi erTmaneTis msgavsi iyo, magram Semdeg, mosasmenad ufro<br />

dayovnebuli da dinji rom gamxdariyo, Tavis bunebriv da kanonier<br />

SedgenilobaSi marjved da asatanad SeiTvisa myari spondeebi,<br />

oRond ise, rom meoresa da meoTxe terfebSi maT adgili ar dauTmo.<br />

44 Tumca aseTi ram akciusis 45 cnobil trimetrebSic iCens xandaxan<br />

Tavs da eniusic xSirad scodavda sascenod SeTxzul Tavis<br />

mZime leqsebSi: an imis gamo, rom saxeldaxelod da dauxvewavad<br />

Txzavda maT, anda imitom, rom misda samarcxvinod xelovnebaSi<br />

iyo gauwafavi.<br />

263. nebismier msajuls rodi ZaluZs SeniSnos leqsis arakeTilxmovaneba;<br />

aseTi viTareba ki romael poetebs SeuzRudav<br />

Tavisuflebas aZlevs. amitom mec gamoviCino daudevroba da<br />

TviTneburad vwero? am saqmeSi arsebuli ganukiTxaobis imediT<br />

vifiqro: Tundac yvelam ixilos Cemeuli Secodebani, mainc Seuvali<br />

davrCebi da veravin verafers gamibedavs-meTqi? vTqvaT,<br />

bralis dadebas gadavurCi, qebasac xom ver davimsaxureb?<br />

268. megobrebo, dRisiTac da RamiTac daiWireT xelT da<br />

ikiTxeT berZnuli sanimuSo qmnilebani!<br />

270. Tqveni winaprebi, marTalia, aqebdnen plavtusis leqssa<br />

da oxunjobas, magram, ar vityvi _ briyvulad-meTqi, erTsac da<br />

meoresac metismeti moTminebiT da gaocebiT ekidebodnen; Tu,<br />

ra Tqma unda, me da Tqven uwmawurobisagan maxvilsityvaobis<br />

gamorCeva viciT da wesrigze gamarTuli saleqso sazomis TiTebiT<br />

gamoTvla da smeniT aRqma ZalgviZs.<br />

275. tragikuli poeziis manamde ucnobi gvari, amboben, Tespidma<br />

aRmoaCinao; igi Turme forniT daatarebda Teatrs, romlis<br />

msaxiobnic TxliT saxemoTxupnulebi galobdnen da moqmedebdnen.<br />

46 Semdeg moRvaweobda esqile, vinc keTilSobil pirTa<br />

niRbebi da sagangebo Sesamoseli SemoiRo; manve daago mozomil<br />

Zelebze scena da msaxiobebs xmamaRali laparaki da koTurnusebze<br />

dgoma aswavla.<br />

281. tragikul poezias mohyva Zveli komedia, romelmac arc-<br />

Tu mcire qeba-dideba daimsaxura; magram misi Tavisufleba mankierebad<br />

miiCnies da kanonis sagamgeblo ZaliT SezRudes. SemoRebuli<br />

kanoniT gunds aekrZala vinmesTvis vnebis miyeneba da igi<br />

samarcxvinod dadumda. 47<br />

285. Cvens poetebs zemoxsenebulTagan Seuswavlel-mousinjavi<br />

araferi darCeniaT, magram meti pativi imiT moipoves, rom<br />

gabedulad gadauxvies berZnul gzas da zogma preteqstebSi,<br />

zogmac togatebSi saSinao ambebi warmoaCines. 48<br />

289. Cveni laciumi rom eniTac aranakleb Zlieri iyos, vidre<br />

mamacobiTa da saxelovani iaraRiT aris, verc erT aqaur poets<br />

99


ver daafrTxobda Txzulebis dasaxvewad saWiro Sroma da dro.<br />

291. Tqven, pompiliusis sisxlTagano, 49 dagmeT is leqsi, romelic<br />

xangrZlivma gaSalaSinebam mraval dRes ar Seayovna da aTgzisma<br />

bejiTad daxvewam frCxilebamde ar dawminda.<br />

295. Tandayolil niWs demokrite ufro did bednierebad<br />

Tvlis, vidre sabralo naswavl xelovnebas da metismetad Wkuadamjdar<br />

poetebs helikonidan aZevebs. 50 swored amis gamo Cveni<br />

poetebis didi nawili frCxilebs aRar iWris, wvers aRar iparsavs,<br />

ganmartoebul adgilebs etaneba da abanos gaurbis. aseTi vinme,<br />

raki sami antikiraTi 51 ganukurnavi Tavi arasodes miundvia licinius<br />

dalaqisaTvis, dae ewios jildosa da poetis saxels! me<br />

ki ra suleli var, yoveli gazafxulis pirs rom naRvelisa da<br />

boRmisagan viwmindebi! Cemze ukeT xom veravin SeTxzavda leqsebs?<br />

magram CemTvis ar yofila gaCenili eg saqme. jobs Sevasrulo<br />

movaleoba salesi qvisa, romelic sibasres aZlevs rkinas, TviT<br />

ki verafers hkveTs: `me Tavad arafers davwer, sxvas ki vaswavli<br />

poetis saqmesa da valdebulebas; imas, _ Tu saidan modis Zala<br />

Semoqmedebisa, ra kvebavs da ayalibebs poets; ra Seferis da ra _<br />

ara; sad aris saTnoeba da saiT wargvitacebs Secdoma. swori da<br />

dakvirvebuli azrovneba _ ai, ra aris Semoqmedebis safuZveli,<br />

misi wyarosTvali. saamisod saWiro masalas Tqven warmogiCenen<br />

sokratuli Txzulebebi; 52 kargad ganWvretil masalas ki sityvebic<br />

xalisianad mohyvebian.<br />

312. nebismier moqmed pirs Tavis Sesabamiss miagebs is, vinc<br />

Seiswavla: ra vali awevs samSoblosa da ra megobrebis winaSe;<br />

rogori siyvaruliT unda uyvardes mama, Zma, anda stumari; rogoria<br />

samsaxurebrivi movaleoba senatorisa da rogori mosamarTlisa;<br />

ra aris amocana omSi gagzavnili sardlisa. yovel ganswavlul<br />

mimbaZvels vurCevdi, daukvirdes cxovrebiseul magaliTs,<br />

adaT-wesebs da merme cocxali Tqmebic Semoitanos iqidan.<br />

319. zogjer saerTo silamazes moklebuli dramatuli Txzuleba,<br />

romelic didi ostatobisa da xelovnebis gareSea Seqmnili<br />

da mxolod adgil-adgilaa gamarTuli, imis gamo rom zustad<br />

asaxavs sinamdviles, xalxs ufro xiblavs da ufro myaria, vidre<br />

Sinaarsisagan daclili da mxolod SiSveli hangebiT Semkobili<br />

nawarmoebi. 53<br />

323. Semoqmedebis Tandayolili niWi da mwyobri metyvelebis<br />

unari muzam uboZa berZnebs, swored berZnebs, romlebic arafers<br />

ar eswrafodnen ise, rogorc qeba-didebas. samagierod romaeli<br />

bavSvebi xangrZlivi dakvirvebiT swavloben angariSs, `assis~<br />

dayofas as nawilad. 53a ager albinusus biWi! aba, gviTxras: xuT<br />

uncias rom erTi uncia gamoavakloT, ra dagvrCeba? `assis mesame-<br />

100


dio~, _ maSinve gvipasuxebs sxapasxupiT. `yoCaR biWo; Sen SeZleb<br />

sakuTari qonebis Senaxvas. axla amaze gvipasuxe: xsenebul Tanxas<br />

erTi uncia rom daumato, ras miviRebT?~ _ `naxevars!~ ai, roca<br />

es sixarbe da qonebaze zrunva imTaviTve daeufleba sulT, imedi<br />

viqonioT, rom maTi patronebi SeZleben iseTi leqsebis SeTxzvas,<br />

romelTac kedris zeTs wascxeben da msubuqi kviparosis xis<br />

skivrSi Seinaxaven xolme?<br />

333. poetebis survilia, an sargebloba moutanon msmenelT, an<br />

gaarTon isini, anda erTdroulad Tqvan is, rac cxovrebisaTvis<br />

marjvea da saamo. Tu msmenels rCeva-darigebas aZlev, iyos igi<br />

mokle, raTa swrafad naTqvami SesaTviseblad aitacos sulma da<br />

erTgulad Seinaxos (zedmetad naTqvami ki savse gulidan maSinve<br />

gadmoiRvreba).<br />

338. garTobis mizniT gamogonili ambebi WeSmaritebasTan<br />

axlos unda iyos. zRapari nu moiTxovs, yvelaferi davijeroT<br />

da lamias mier SeWmul biWs kvlav cocxlad nu gamoiyvans misi<br />

stomaqidan. 54<br />

341. rac sargeblobasTan ar aris wilnayari, imas seniorTa<br />

centuria ukuagdebs, amayi ramnebi ki mosawyen Txzulebas auvlian<br />

gverds. 55 saerTo mowoneba iman daimsaxura, vinc sasargeblo<br />

saamos Seuria da mkiTxveli Tanabrad kidec gaarTo da kidec<br />

daariga. aseTi wigni sosiusebs 56 fuls SesZens, zRvasac gadalaxavs<br />

da mweralsac xangrZlivad Seunaxavs cnobili kacis saxels.<br />

347. SecdomaTa Soris aris iseTebi, romelTa mitevebac sasurvelia.<br />

simi, magaliTad, yovelTvis ar JRers ise, viT Cvens<br />

xelsa da gonebas surs: roca dinj hangs vTxovT, swored maSin<br />

gamoscems mkveTr xmas; mSvildi mudam rodi styorcnis isars mizanSi!<br />

Tu leqsSi bevri ram brwyinavs, mcireodeni laqebisaTvis,<br />

uyuradRebobebiT an adamianuri bunebis mizeziT rom gaipara,<br />

ratom unda Semipyros wyromam? ra gamomdinareobs aqedan? is<br />

_ rom Tu mwerali cdeba wignis gadamweriviT, romelic miuxedavad<br />

darigebisa mudam erTsa da imave Secdomas uSvebs, patieba<br />

ar egebis. dacinvas daimsaxurebs is kiTaredusi, romelic erTsa<br />

da imave simze tyapuniT yalb xmas gamoscems. roca qerile, 57 vinc<br />

saerTod bevrs scodavs, or-sam karg adgils gamourevs Tavis<br />

TxzulebaSi, gaocebas iwvevs CemSi da mecineba; aseve _ wyeniT<br />

vivsebi, didebul homeross rom xandaxan CaeZineba. Tumca grZel<br />

TxzulebaSi Zilis Semoparva codvad ar iTvleba!<br />

361. leqsi naxatsa hgavs: aris suraTi, Tu axlos daudeq, Zalze<br />

gagitacebs; aris iseTic, romelic Soridan mogewoneba. erTs<br />

Crdili uyvars, meores ki sinaTle sWirdeba, raTa msajulis<br />

mkacri Sefasebis SiSi ar hqondes. zogi mxolod erTxel mogve-<br />

101


woneba, zogi ki, aTgzisac rom vixiloT, mudam erTnairad mogviva<br />

TvalSi.<br />

366. Sen, ufroso ymawvilo, 58 marTalia, mamiseuli mowodebi-<br />

Tac da Seni sakuTari gonierebiTac etanebi siswores, mainc Cai-<br />

Wede xsovnaSi, rasac axla getyvi:<br />

368. bevria iseTi ram, sadac saSualo done sruliad dasaSvebia<br />

da asatani. ase, magaliTad, saSualo SesaZleblobebis samarTlis<br />

mcodne, anda veqili vinme, mWevrmetyvelebaSi SeiZleba Camouvardebodes<br />

mesalas da kascelius avlussac 59 ver gautoldes<br />

codnaSi, magram mis saqmes mainc fasi aqvs. poetebs ki saSualo<br />

doneze yofnis uflebas arc RmerTebi aZleven, arc Cveulebrivi<br />

adamianebi da arc wigniT movaWreni! viT saamo sufras vnebs<br />

Seuxmatkbilebeli hangi, metismetad sqeli salbuni da sardul<br />

TaflSi Sereuli yayaCo, 60 _ lxini amaT gareSec kargad warimarTeboda,<br />

_ ise sulis dasatkbobad Seqmnil poetur Txzulebas<br />

vnebs da akninebs simaRlidan odnavi gadaqaneba.<br />

379. vinc TamaSi ar icis, Tavs aridebs saasparezo iaraRs, gauwvrTneli<br />

xels ar axlebs burTs, badrosa da rkinis rgols, raTa<br />

garsSemojarulma xalxma sasacilod ar aigdos. gabedos Tu ara<br />

leqsis SeTxzva man, visac es saqme ar uswavlia? ratomac ara!<br />

igi xom TavisufalTagania da keTilSobili, mxedarTa wodebis<br />

RirsebiT da qonebiT damSvenebuli da yoveli mankisagan ganwmendili!<br />

Sen ki, Cemo kargo, nuras ityvi da nuras iqm minervas 61<br />

nebis gareSe; mas daumorCile Seni gansja da goneba! Tu odesme<br />

rames davwer, uTuod moisminos igi mecius msajulis yurman; 62<br />

mec maCvene da mamasac waukiTxe; merme tyavis budeSi Cade da cxra<br />

wels nu gamoscem! is, rac ar gamogicia, advilad gaswordeba;<br />

laRad gaSvebulma sityvam ki ukan dabruneba ar icis!<br />

391. veluri tyis kacni RmerTTa wminda misanma orfevsma<br />

ganarida mkvlelobaT da SemaZrwunebel sisxlian sakvebs. 63 ai,<br />

aqedan gaCnda Tqmuleba, TiTqos igi vefxvebsa da mZvinvare lomebs<br />

aTvinierebda. asevea naTqvami Tebes qalaqis damfuZnebel<br />

amfionze: Cangis wkrialiT sagalavno lodebs amoZravebda da<br />

momajadoebeli vedrebiT, sadac surda, iq alagebdao. 64 Zvelis-<br />

Zvelad arsebobda sibrZne, romlis wyalobiTac sazogados ker-<br />

Zosagan gamoyofdnen, saRvTos _ saerosagan; Tavawyvetil mZunaobas<br />

lagams sdebdnen da qorwinebas samarTlebriv simtkices<br />

aZlevdnen; qalaqebs agebdnen da kanonebs xeze amokveTiT werdnen.<br />

raki poeturi Semoqmedeba amas xels uwyobda, mgosnebma da<br />

maT mier SeTxzulma simRerebma didi pativi da RvTaebrivi saxeli<br />

moipoves. amis Semdeg poezias moevlina didebuli homerosi da<br />

tirteosmac marsiseul omebSi leqsebiT aRunTo mamacuri suli<br />

102


meomrebs. 65 yoveli kacisa da saqmis wilxvedric simRerebiT gamoiTqva,<br />

cxovrebiseuli gzac simReTiTve iqna naCvenebi da mefeTa<br />

wyalobac pieriuli hangebiT 66 aRnusxes. sagangebod gamogonili<br />

garToba-TamaSi da xangrZlivi Sromis sazRvrad dawesebuli uqmobac<br />

leqssa da simReras daukavSires. 67 ai, amitom Sen ar unda<br />

gercxvinebodes Cangis ostati muzisa da mgalobeli apolonis<br />

saqme!<br />

408. xSirad ismis kiTxva: buneba qmnis ukeTessa da Sesaqeb<br />

poetur qmnilebas, Tu xelovneba? 68 me ara mgonia, sisxlsavse<br />

ZarRvis gareSe mxolod swavlam SeZlos raime, anda bunebrivma<br />

niWma, romelsac Tan wvrTna ar axlavs. erTi meoris daxmarebas<br />

moiTxovs da ase vTqvaT, ficiT Sekrul megobrul Tanxmobas.<br />

412. vinc cdilobs nanatr sazRvars srboliT miaRwios, yrmoba-<br />

Si unda gadaitanos bevri da bevri iSromos, oflic unda daidinos<br />

da sicivis susxic igrZnos, trfobasac da Rvinosac unda ganeridos.<br />

fleitaze damkvrelma, romelic piTiur zeimze gamarjvebisTvis<br />

69 ukravs, winaswar bevri iswavla, ivarjiSa da ostatis winaSec<br />

bevri SiSi gadaitana. ar aris sakmarisi Tqva: `me gasaocar<br />

Txzulebebs vqmni! Tundac qeci Seeyaros maT, mainc ar Semrcxveba,<br />

rac ar miswavlia, vaRiaro: ar vici-meTqi!~<br />

419. viT sagangebo macne mouxmobs xalxs saqonlis sayidlad,<br />

ise mouxmobs mliqvnelebs xotbis Semsxmelebad poeti, romelic<br />

mdidaria mamuliT da giraoze gacemuli TanxiT, visac SeuZlia<br />

Tavdebad daudges sacodav Rataks da kamaTis xelovnebiT<br />

sasjelisagan daixsnas Znel saqmeSi gaxlarTuli kaci. me Zalze<br />

gamikvirdeboda, ase galaRebulma poetma masTan Tavmoyril xalx-<br />

Si cru da WeSmariti megobari rom gaarCios erTmaneTisagan.<br />

426. Sen, Cemo pizono, Tu vinmes saCuqari uboZe, anda ganzraxuli<br />

gaqvs misce, nu miiwvev aseT pirs axlaxan SeTxzuli Seneuli<br />

leqsebis kiTxvisadmi miZRvnil sasixarulo zeimze. miiwvev da<br />

maSinve morTavs yvirils: `mSvenieria! saukeTesoa! sworze sworia~!<br />

SeiZleba feric dakargos da madlieri Tvalebidan cremlebic<br />

daRvaros, xtunvac daiwyos da miwaze fexis braxunic. viT<br />

daqiravebuli damtirebeli moTqvams da glovobs micvalebuls<br />

ufro meti mwuxarebiT, vidre suliT namdvilad datanjuli,<br />

ise cbieri qiliki ufro metadaa xolme Tavgamodebuli poeturi<br />

Txzulebis alalmarTal maqebarze. ambobdnen, mefeni RviniT savse<br />

mraval Tass aZalebdnen im pirs, visi ganWvretac surdaT _ iyo Tu<br />

ara igi maTi marTlac Rirseuli megobari. 70<br />

436. Tu leqsebi SeTxze, dae, nurasodes nu Segacdenen Sen<br />

melasaviT gaiZvera mliqvnelebi!<br />

438. Seni Txzuleba kvintiliusisaTvis 71 rom wagekiTxa, igi<br />

103


uTuod getyoda: `gaaswore, geTayva, aq da ai, aqac!~ Tu miugebdi:<br />

`ukve or-samjer amaod Sevaswore da etyoba amaze ukeT ar gamomdiso~,<br />

igi girCevda: `gaanadgure raic ar varga da gamoukveTavi<br />

leqsi kvlav grdemls daubruneo!~ Tu moisurvebdi SecdomaTa<br />

dacvas ufro, vidre gasworebas, igi erT sityvasac aRar gaimetebda,<br />

amaod aRar gairjeboda da Semtoqeblis gareSe Seni Tavisa<br />

da qmnilebis siyvaruliT tkbobis saSualebas mogcemda.<br />

445. keTilSobili da Wkviani kaci uRimRamo leqsebs mudam gakicxavs:<br />

uxeSad naTqvams brals dasdebs, uswor-masworos kalmis<br />

gadabrunebiT Sav niSans miusvams, zedmet morTulobas Sekvecs,<br />

moiTxovs _ naklebad naTel adgilebSi meti Suqi iqnes Setanili,<br />

orazrovnebas daiwunebs, aRniSnavs, rac Sesacvlelia da,<br />

erTi sityviT, iqms imas, rasac aristarqe 72 akeTebda. aseTi kaci<br />

ar ityvis: `ratom vawyenino megobars wvrilmanTa gamo?~ saqme is<br />

gaxlavT, rom aseT wvrilmanebs metad savalalo Sedegi mohyveba,<br />

Tu Txzulebis Semqmneli erTxelac aris da sasacilod aigdes da<br />

cudad miiRes.<br />

453. rogorc SiSoben xolme, Seexon qeciansa da suravandiT<br />

Sepyrobils, 73 an gonebaaRreulsa da dianas risxviT daavadebuls,<br />

74 anda cofians, aseve yvela, visac Wkua aqvs, gaurbis Tavqarian<br />

poets; mas mxolod balRebi dasdeven uSiSrad.<br />

457. aseTi poeti zogjer SaSvebis mdevariviT aRapyrobs Tavs<br />

zecisaken da mihyveba Tavisi leqsebis amonTxevas; Tu am dros<br />

igi barbacis gamo WaSi an ormoSi Cavarda da xmamaRali yvirili<br />

morTo: `ariqa, xalxo, miSveleTo!~ aravin ar unda scados misi<br />

zemoT amoyvana! Tu vinme ecdeba uSvelos da Toks CauSvebs, ma-<br />

Sinve vetyvi mas: `ra ici, eg Tavisi zraxviT ar Cavarda mand da<br />

araviTari Svela ar surs? aqve movyvebi erTi sicilieli poetis<br />

daRupvis ambavs: roca empedoklem moindoma ukvdav RmerTad<br />

gardaqceuliyo, arc aciva, arc acxela da pirdapir gavarvarebul<br />

etnaSi Caxta. 75 dae mieciT Tavis daRupvis sruli ufleba poetebs!<br />

vinc maT ZaliT aRmouCens Semweobas, mkvlels emsgavseba!<br />

sikvdilisaTvis Tavis micemas mxolod erTxel rodi izraxavs<br />

Serekili poeti: ormodan amoyvanili kacad mainc ar gaxdeba da<br />

isev saxelovan sikvdils mieswrafeba siyvaruliT.<br />

vera da ver gamoirkva, ratom Txzavs igi leqsebs, ram Serisxa:<br />

winaparTa ferfli Sebilwa SardiT, Tu elvadakrul wmida adgils<br />

Seexo uwminduri? viT galiis dacamlewveli daTvi gamovardeba<br />

gareT da boboqrobs, ise giJobs da afrTxobs swavlulsa<br />

Tu uswavlels Tvisi leqsebis vai-mkiTxveli poeti igi. Tu vinme<br />

Seipyro, Seiklavs xelSi kiTxviT; ar daexsneba, viT wurbela ar<br />

daexsneba kans, Tu sisxliT kargad ar gaivso.<br />

104


SeniSvnebi<br />

1. horaciusis am epistoles adresatebis vinaoba mTlad naTeli ar aris.<br />

erT-erTi komentatori antikuri xanisa didi romaeli poetis mimarTvis<br />

obieqtebad asaxelebs Zv. w. 15 wels konsulad myof lucius kalpurnius<br />

pizons da mis or vaJs. SesaZloa, horaciuss mxedvelobaSi hyavs Zv. w. 23 wels<br />

aseve konsulad namyofi gneus kalpurnius pizoni, romelTanac erTad brutusis<br />

laSqarSi imyofeboda. asea Tu ise, werilis adresatebs mWidro kavSiri<br />

hqoniaT mwerlobasTan, ufrosi vaJi, etyoba, damwyebi dramaturgi iyo.<br />

2. horaciusi aq gulisxmobs im poetTa Txzulebebs, romlebic nawarmoebis<br />

mwyobr kompozicias yuradRebas ar aqcevdnen.<br />

3. RmerTqali diana _ iupiterisa da latonis asuli, apolon RmerTis dai<br />

(berZenTa artemide).<br />

4. renusi _ mdinare raini.<br />

5. wesi iyo, daRupuli xomaldidan bedze gadarCenils zRvis RvTaebis<br />

taZrisaTvis Seewira Tavisi sveli tansacmeli da samadlobelo warweriani<br />

naxati. aseTi naxatis SesrulebisaTvis mas garkveuli Tanxa unda gadaexada<br />

[Sdr. odebi 1, 5 (14)].<br />

6. igulisxmeba meTunis borbali.<br />

7. Zv. w. V saukunis berZnul xelovnebaSi Camoyalibda antikuri esTetikis<br />

safuZvlebi: erTianoba, mTlianoba, harmoniuloba, simwyobre.<br />

8. romis cirkTan mdebareobda lucius emilius lepidusis sagladiatoro<br />

skola, romelsac qveda sarTulze hqonda saxelosnoebi, maT Soris _<br />

brinjaos samsxmelo saxelosno.<br />

9. ceTegusi _ metsaxeli (kognomeni) korneliusTa gvarSi. saxelganTqmuli<br />

iyo markus kornelius ceTegusi Zv. w. 213 wels uzenaesi qurumi (pontifeqs<br />

maqsimusi), 211 wels _ pretori, 204 wels konsuli. eniusi da horaciusi uqeben<br />

mWevrmetyvelebas. am saxelis mravlobiTi ricxvi _ ceTegisebi aRniSnavda<br />

Zvel gamobrZmedil romaelebs.<br />

horaciusi aq ekamaTeba arqauli mimarTulebis poetebs, romlebic moiTxovdnen,<br />

enobriv sakiTxebSi Zveli romaeli mwerlebisaTvis miebaZaT.<br />

10. stacius ceciliusi da titus plavtusi _ romaeli komediografosebi;<br />

moRvaweobdnen Zv. w. III _ II ss-Si; misabaZ nimuSad iyenebdnen elinisturi<br />

xanis berZnul sayofacxovrebo komedias (e.w. axal atikur komedias); SemoiRes<br />

kontaminaciis xerxi (ramdenime berZnuli komediidan adgendnen erT<br />

romauls); laTinur enaSi farTod SemohqondaT berZnuli nasesxobebi.<br />

vergiliusi da lucius varius rufusi _ horaciusis megobari poetebi.<br />

11. markus porcius katoni (katon cenzori, ufrosi) - Zv. w. III-II ss-is oratori,<br />

prozaikosi mwerali.<br />

kvintus eniusi _ katonis Tanamedrove poeti da dramaturgi; romauli<br />

eposis fuZemdebeli; romaul poeziaSi daamkvidra berZenTa epikuri sazomi<br />

daqtiluri heqsametri; SeTxza poema `analebi~ (`JamTa aRwera~), Targmna ber-<br />

Znuli tragediebi.<br />

12. igulisxmeba epikuri metruli sazomi daqtiluri heqsametri.<br />

13. igulisxmeba antikuri lirikis uZvelesi Janris _ elegiis sazomi,<br />

romelic or kareds (daqtilur heqsametrsa da daqtilur pentametrs) Seicavda.<br />

es iyo e.w. elegiuri distiqi. horaciusis ganmarteba, TiTqos Tavdapirvelad<br />

elegiebiT Civils gamoxatavdnen, zusti ar aris, uZvelesi elegiis<br />

mTavari motivi iyo sabrZolo motivi (kaline, tirteosi); elegiam Semdeg<br />

SeiZina sxva motivebi: politikuri (soloni), filosofiuri, satrfialo (mim-<br />

105


nerme)... Civilis anu sevdis motivi elegiis erT-erTi motivi iyo.<br />

14. arqiloqe paroseli _ Zv. w. VII s-is poeti iambografosi. iambur terfebze<br />

agebuli sazomiT (iambikuri trimetriT) Txzavda piradi mtrebis damcinav<br />

leqsebs.<br />

15. sokkusi _ komedia. saxeli momdinareobs berZnuli komediis msaxiob-<br />

Ta maRali fexsamosis (s o k k o s) saxelisagan.<br />

koTurnusi – tragedia. saxeli momdinareobs berZnuli komediis msaxiob-<br />

Ta maRali fexsamosis (koTornos) saxelisagan.<br />

16. horaciusi mTlianad iziarebs aristoteles debulebas imis Taobaze,<br />

rom `iamburi sazomi yvela metrze metad Sehferis sasaubro enas~ (`poetika~, IV).<br />

17. aq igulisxmeba berZnuli lirikis is Janri, romelsac ewodeba melosi,<br />

kerZod _ sagundo lirika anu qorika. melosma bolomde SeinarCuna mWidro<br />

kavSiri musikalur akompanementTan.<br />

18. Tiestes nadimi antikuri tragediis xSiri miTiuri siuJetia: pelopsisa<br />

da hipodamias Zeni atrevsi da Tieste erTmaneTs mtrobdnen. atrevsma<br />

Tiestes Svilebi dauxoca da maTi xorcisagan momzadebuli kerZi aWama mikenSi<br />

gamarTul nadimze.<br />

19. xremesi _ romaeli komediografosis terenciusis (195 _ 159 Zv. w.)<br />

komediis `Tavisi Tavis damsjelis~ gmirTagani, Wirveuli, anCxli da Zuni<br />

moxuci.<br />

20. telefusi da pelevsi _ epikuri personaJebi, sofoklesa da evripides<br />

tragediebis gmirebi. telefusi iyo miziis mefe; daWra aqilevsma. misi<br />

gankurneba mxolod damWrelis SubiTve SeiZleboda. pelevsi _ aqilevsis<br />

mama, samSoblodan gaZevebuli, mravalWirgadaxdili gmiri.<br />

21. swored aseTi azri aqvs gamoTqmuli aristoteles: `poets naTlad<br />

unda hqondes warmodgenili gmirTa gancdebi. ama Tu im gancdis gadmocemisas<br />

yvelaze damajerebelia is, vinc TviTonac gulSeZrulia amave grZnobiT.<br />

gvaRelvebs is, vinc TviTonac Relavs, xolo Cvens risxvas iwvevs risxviT gulanTebuli~<br />

(`poetika~ XVII, Targmani b. bregvaZisa).<br />

22. mxedrebi _ eqvitebi _ romis sazogadoebis erT-erTi (saSualo) fena.<br />

qveiTebi _ am saxeliT horaciusi aq romis mosaxleobis mravalricxovan dabal<br />

fenas aRniSnavs.<br />

23. metad sayuradReboa am konteqstSi `kolxis~ moxsenieba. es imaze miu-<br />

TiTebs, rom kolxeTisa da misi mosaxleobis xvedriTi wona antikuri sazogadoebis<br />

istoriaSi sakmaod mniSvnelovani iyo.<br />

24. ino _ kadmosis asuli, aTamantis meuRle; goneba daubnela RmerTqalma<br />

heram, am dros mokla sakuTari vaJi learqe.<br />

iqsioni _ miTiuri lapiTebis mefe, romelmac veragulad mokla simamri.<br />

io _ inaqes asuli; zevsis mier Zroxad gardaqmnil ios sastikad devnida<br />

RmerTqali hera (ix. esqiles tragedia `mijaWvuli promeTe~). oreste _ agamemnonis<br />

vaJi, sakuTari dedis _klitemnestras mkvleli.<br />

25. epikuri kiklosi Seicavda genialuri homerosis `iliadasa~ da `odiseas~<br />

Semavsebel poemebs, romelTac akldaT kompoziciuri mTlianoba da<br />

gamosaxvis siZliere.<br />

26. igulisxmeba homerosi. citirebulia misi poemis `odiseas~ Sesavali<br />

karedebi.<br />

27. antifate _ lestrigonebis mefe.<br />

skila _ urCxuli; kiklopi _ odisevsisagan TvalgamoTxrili polifeme<br />

Ze poseidonisa.<br />

qaribdisi _ yovlis STanmTqmeli zRvis morevi _ urCxulad personi-<br />

106


ficirebuli.<br />

28. diomede _ `iliadas~ gmiri, romlis ambavi dawvrilebiT iyo gadmocemuli<br />

Tebes ciklis TqmulebebSi.<br />

meleagre iyo diomedes mamis tidevsis geri _ Zma.<br />

tyupi kvercxi _ zevsis mier gedad qceulma ledam dado ori kvercxi,<br />

saidanac gamoiCeknen: troas omis mizezi mSvenieri elene da misi Zmebi kastori<br />

da polidevke.<br />

29. romael mayurebels SeZaxiliT vos plaudite (`taSi daukariT~) komediis<br />

dasrulebas auwyebda speqtaklis monawile momRerali _ msaxiobi (kantori).<br />

30. igulisxmeba marsis veli, sadac Sejibrebebi imarTeboda.<br />

31. horaciuss aq mxedvelobaSi aqvs sofokles tragedia `atrevsi~ da evripides<br />

tragedia `Tieste~. Cvenamde am tragediebs ar mouRweviaT. ix. Sen. 18.<br />

32. prokne _ pandionis asuli, terevsis meuRle, frTosnad gardasaxuli.<br />

miTi damuSavebuli hqonda sofokles tragediaSi `terevsi~. es tragedia araa<br />

moRweuli.<br />

kadmusi _ Tebes legendaruli damaarsebeli (ix. ovidiusi, `metamorfozebi~,<br />

III, 1-130).<br />

33. horaciusi aq dramis elinistur Teorias eyrdnoba. klasikur xanaSi<br />

(Zv. w. V saukune) dramatuli Txzulebebis moqmedebebad dayofa jer kidev ar<br />

iyo damkvidrebuli. moqmedeba aq sxvagvar kompoziciaSi viTardeboda.<br />

34. aq igulisxmeba evripides mier tragediis finaluri nawilisaTvis damkvidrebuli<br />

xerxi deus eqs maxina (deus ex machina).<br />

35. antikur tragediaSi scenaze moqmed pirTa (msaxiobTa) raodenoba<br />

mtkiced iyo gansazRvruli. sofokles droidan scenaze erTdroulad mxolod<br />

sami msaxiobis moqmedeba iyo nebadarTuli. rac Seexeba gunds, horaciuss<br />

aq mxedvelobaSi aqvs misi funqcia klasikur xanaSi. rogorc cnobilia, ukve<br />

evripides tragediebSi gundma TandaTan dakarga Tavisi mWidro kavSiri<br />

moqmedebis msvlelobasTan.<br />

36. mSvidobianobis dros antikuri xanis galavanSemovlebuli qalaqebis<br />

WiSkrebi, rogorc wesi, Ria iyo.<br />

37. fleita _ berZ. `avlos~ (laT. `tibia~) Tavdapirvelad orxvreliani<br />

iyo, merme xvrelTa raodenoba moemata.<br />

38. aq horaciusi uTuod gulisxmobs berZenTa saboloo gamarjvebas<br />

sparsebTan gamarTul xangrZliv omSi (500 _450 ww. Zv. w.). amis analogiuri<br />

iyo romis gamarjveba karTagenze.<br />

39. horaciusi aq gvTavazobs tragediis saxelis mniSvnelobis arcTu mar-<br />

Tebul axsnas. `tragedia~ berZnulad `Txis simReras~ aRniSnavda, oRond imitom<br />

ki ara, rom tragikul agonSi (SejibrSi) gamarjvebul poets iaffasiani<br />

TxiT ajildoebdnen, aramed imitom, rom dionises kultTan dakavSirebul<br />

ritualTa aRsrulebis dros RvTaebis saxotbo simRerebis Semsrulebeli<br />

gundis wevrebi _ satirebi Txis tyavebiT iyvnen Semosilni (Txa dionise<br />

RmerTis wmida cxovelad miaCndaT).<br />

aristoteles debulebis Tanaxmad, rogorc tragedia, ise komedia, warmoiSva<br />

improvizaciuli sawyisidan: tragedia warmoiSva diTirambis damwyebTagan<br />

(eqsarqontTagan), xolo komedia falikuri simRerebis damwyebTagan<br />

(`poetika~, IV).<br />

satiruli drama anu `darbaislur saxilvels damatebuli oxunjoba~ dramatuli<br />

warmodgenebis _ tetralogiebis aucilebel nawils warmoadgenda V<br />

saukunis berZnul TeatrSi. satiruli drama erTvoda trilogias meoTxe pie-<br />

107


sis saxiT. masSi monawileobda satirTa gundi silenosis meTaurobiT. aristoteles<br />

moZRvrebis Tanaxmad, satiruli drama uaRresad mWidro kavSirSi<br />

iyo tragediasTan: `tragediam SedarebiT gvian aiRo xeli mokle miTebis<br />

damuSavebasa da Tavisi pirvelsawyisis _ satiruli poeziisaTvis damaxasia-<br />

Tebel saxumaro stilze, SedarebiT gvian miaRwia Tavis awindel sidiades,<br />

xolo misi saleqso sazomi tetrametris nacvlad iambikuri trimetriA gaxda.<br />

tragikosebi swored tetrametrs iyenebdnen Tavdapirvelad, vinaidan Tvi-<br />

Ton poezia satiruli iyo da ufro metad exameboda cekvas~ (`poetika~, IV).<br />

uaxloes gamokvlevaTa avtorebi upirates SemTxvevaSi, fiqroben rom<br />

satiruli drama seriozuli sakulto Tu epikuri dramatuli Semoqmedebis<br />

paralelurad aRmocenda da ganviTarda.<br />

40. davusi, piTiasi _ monaTa saxeebi axal atikur komediaSi.<br />

simoni _ Zunwi moxucia imave komediaSi.<br />

solenusi (berZ. silenosi) _ merkuriusis an panis Ze. ufrosi, mxiaruli<br />

satiri, dionise _ bakxusis aRmzrdeli.<br />

41. favnusebi _ romauli tyis RvTaebebi.<br />

42. igulisxmebian zeda fenis romaelebi, horaciusi saerTod orientacias<br />

iRebs sazogadoebis mdidar, warCinebul fenaze.<br />

43. igulisxmeba romauli sazogadoebis mdabioTa warmomadgeneli.<br />

44. aq moxseniebul saleqso terfTa Taobaze ix. a. uruSaZe. berZnul-romauli<br />

da qarTuli metrikis sakiTxebi. Tbilisi, 1980.<br />

45. lucius akciusi _ romaeli dramaturgi, tragikosi (170-35 Zv.w.).<br />

46. Tespidi _ berZnuli tragediis mamamTavari. mas miewereba gundidan<br />

pirveli msaxiobis gamoyvana da Zv. w. 534 wels pirveli tragediis dadgma aTenSi<br />

didi dionisiebis dResaswaulze.<br />

47. politikuri Tavisufleba, romelic Zvel antikur komediaSi Seuz-<br />

Rudveli iyo, peloponesis omis Semdeg (Zv. w. ^IV saukunidan) TandaTanobiT<br />

aikrZala.<br />

48. romaul nacionalur dramas safuZveli daudo poetma gneus neviusma<br />

(daaxl. 270 _201 Zv. w.), romelmac danerga kontaminaciis xerxi: ori an sami<br />

berZnuli komediis SeerTebiT qmnida erT komedias, romelSic romauli<br />

sinamdvilis amsaxveli masala Sehqonda. am gziT Seiqmna romauli tragedia<br />

`preteqstata~ (fabula praetextata) da da romauli komedia `togata~<br />

(fabula togata), romelic daupirispirda berZnuli sinamdvilis amsaxvel<br />

komedias `paliatas~ (preteqsta da toga msaxiobTa romauli Sesamoselia, paliumi<br />

ki _ berZnuli).<br />

49. horaciusis epistoles adresati pizonebi aq romis mefis numa pompiliusis<br />

Camomavlebad arian miCneuli.<br />

50. demokrites _ did berZen filosofos materialists (460-370 Zv. w.)<br />

ciceroni miawers gamoTqmas: `aravin SeiZleba iyos didi poeti erTgvari siSmagis<br />

gareSe~ (Cic. De divinat. I, 38, 80). es azri aristotelesac aqvs gamoTqmuli:<br />

`poezia maRalniWieri an RvTaebrivi siSmagiT Sepyrobil kacTa saufloa,<br />

vinaidan pirvelT gardasaxvis Zali SeswevT, xolo meoreT _ aRtkinebis, aRfrTovanebis~<br />

(`poetika~, XVII).<br />

helikoni _ muzebis samkvidrebeli mTa beotiaSi.<br />

51. antikira _sami qalaqis saxeli Zv. saberZneTSi (Tesaliis, fokidisa<br />

da lokridis). es qalaqebi saxelganTqmuli iyvnen sulis daavadebulis samkurnalo<br />

e.w. Sxama balaxiT (helleboros).<br />

52. igulisxmeba sokrates eTikuri skola.<br />

53. aqedan Cans, horaciusi arsebiT mniSvnelobas poetur SemoqmedebaSi<br />

108


Sinaarss aniWebda, Tumca formasac aristoteleze met yuradRebas apyrobs.<br />

53a. assi _ Tormeti unciis Semcveli erTeuli fulisa.<br />

54. lamia _ romaul folklorSi beberi jadoqari, kudiani qali, romlis<br />

xsenebiTac bavSvebs afrTxobdnen.<br />

55. seniorTa centuria, amayi ramnebi _ warCinebuli xanSi Sesuli da<br />

axalgazrda romaelebi.<br />

56. sosiusebi _ cnobili wigniT movaWreni Zvels romSi.<br />

57. qerile _ elinisturi xanis epikosi poeti, romelsac horaciusi sust<br />

Semoqmedad Tvlida.<br />

58. avtori mimarTavs pizonis ufros vaJs, romelic literaturul karieras<br />

iwyebda.<br />

59. markus valerius mesala korvinusi _ romaeli oratori;<br />

kascelius avlusi _ cnobili romaeli iuristi, Zv. w. 31 wels konsulad<br />

myofi.<br />

60. sarduli Tafli _ cudi gemos mqone Tafli.<br />

61. minerva _ sibrZnisa da xelovnebis mfarveli RmerTqali.<br />

62. spurius mecius tarpa _ horaciusis Tanamedrove kritikosi, avgustusis<br />

karis cenzori.<br />

63. orfevsi _ Trakieli legendaruli poeti _ momRerali, gadmocemiT,<br />

CangiTa da simReriT aTvinierebda kldeebsa da fesvmagar xeebs.<br />

64. zevsisa da antiopes Zeni amfioni da ZeTe Tebes legendaruli galavnis<br />

mSeneblobas meTaurobdnen.<br />

65. tirteosi _ Zv. w. VII s-is elegikosi poeti. misi elegiebis umTavresi<br />

sabrZolo motivi iyo.<br />

66. pieriuli hangebi _muzaTa samyofelis hangebi.<br />

67. aq igulisxmeba berZen tragikos poetTa tetralogiebiT Sejibris<br />

(agonis) SemoReba.<br />

68. bunebrivi niWis _ ingeniumis (ingenium) da xelovnebis (ars) urTierTobis<br />

sakiTxi didi yuradRebiT ganixileboda antikuri xanis ara marto poetikis,<br />

aramed sxva dargebSic (gansakuTrebiT ki retorikis anu oratoruli<br />

xelovnebis TeoriaSi).<br />

69. piTiuri zeimi _ erT-erTi panelinuri dResaswauli, apolon RmerTisadmi<br />

miZRvnili.<br />

70. ase iqceodao, magaliTad agaTokle sirakuzis tirani Zv. w. IV saukuneSi.<br />

71. kvintilius varusi _ vergiliusisa da horaciusis megobari poeti,<br />

romelic Zv. w. 23 wels gardaicvala da romelsac horaciusma erT-erTi oda<br />

miuZRvna (I, 24).<br />

72. aristarqe elinisturi anu aleqsandriuli xanis filologosi (Zv. w.<br />

217-145), homerosis poemebis teqstTa redaqtori.<br />

73. igulisxmeba siyviTlis seni.<br />

74. igulisxmeba samTvario seni.<br />

75. empedokle _ berZeni poeti-filosofosi, akraganteli (483-423 Zv.w.).<br />

Targmna akaki uruSaZem<br />

(wignidan `poeturi xelovnebisaTvis~, Tb., 1981).<br />

109


netari avgustine (354-430 w.w.)<br />

110<br />

aRsarebani<br />

wigni meTerTmete<br />

IX<br />

11. am `dasabamiT~ _ Seni sityviT, Seni ZiT, Seni ZaliT, sibrZniTa<br />

da WeSmaritebiT Sehqmeni, RmerTo, ca da miwa, saswaulebriv<br />

metyvelma da saswaulebriv moqmedma. vin Caswvdeba, an vin agvixsnis<br />

am saswauls? ra aris es, SoriT rom kiafobs da ganwonis<br />

Cems guls, magram ise ki, rom aras avnebs? SeZrwunebuli vTrTi<br />

da siyvarulis saxmiliT viwvi: vZrwi imdenad, ramdenadac Sen<br />

ara ggavar; siyvarulis saxmiliT ki viwvi imdenad, ramdenadac<br />

Seni msgavsi var. sibrZne kiafobs, TviT sibrZnis naTeli minaTebs<br />

Rrublebidan, romlebic kvlav gars maxvevian, Cemi gauZlisi<br />

wamebiT sasomixdilsa da svedavsilobis sibneliT garemoculs.<br />

ise `dauZlurda Cemi Zala salmobiT~ 1 , rom aRar SemiZlia vitvir-<br />

To TviT Cemi sikeTe, vidre Sen, ufalo, `mowyalev da Semndobo<br />

yvela Cemi Secodebisa~, ar `gankurnav Cems sneulebebs~ 2 . maSinRa<br />

ixsni Cems cxovrebas xrwnilebisagan, Seni wyalobiT da SewynarebiT<br />

gvirgvinosanmyof da `sikeTiT aRavseb Cems survils~, radganac<br />

`ganaxldeba Cemi siWabuke, rogorc orbisa~ 3 . `sasoebiT<br />

vcxondebiT~ 4 da `moTminebiT moveliT~ 5 , rodis aRasruleb Sens<br />

aRTqmas.<br />

dae, visac SeuZlia, gonebis yuri miapyros Sens sityvebs, me<br />

ki, Sens winaswarmetyvelebas mindobili, SemogRaRadeb: `rarig<br />

didebulni arian, ufalo, Seni saqmeni; yvelaferi sibrZniT<br />

Sehqmeni~ 6 . swored Seni sibrZnea dasabami da am dasabamiT Sehqmeni<br />

ca da miwa.<br />

X<br />

12. aha, siberis sibrmaveSi7 danTqmula maTi goneba, vinc<br />

gvekiTxeba: `ki magram, ras akeTebda RmerTi cisa da miwis Seqmnamde?<br />

Tuki arafersac ar akeTebda uqmad myofi, ratom samudamod<br />

ar darCa iseve uqmad, rogorc ukunisidan iyo? xolo Tu<br />

RmerTSi Tavs iCens axali neba-survili imis Seqmnisa, rac manamde<br />

arasodes ar Seuqmnia, maSin raRa maradiuloba eTqmis imas, raSic<br />

manamde ararsebuli survili Cndeba? da marTlac, neba Rmer-


Tis qmnileba ki ara, yovelgvar qmnilebaze uwinaresi, radganac<br />

SeuZlebeli iqneboda risime Seqmna, Semoqmedis neba Seqmnilze<br />

adre rom ar arsebuliyo. amrigad, RmerTis neba ganuyofelia<br />

TviT misi substanciisagan. xolo Tu RvTaebriv substanciaSi<br />

Tavs iCens is, rac manamde ar yofila masSi, amnair substancias<br />

maradiuls ver vuwodebT, da camde marTalnic viqnebiT. Tuki<br />

maradiuli iyo samyaros Seqmnis RvTaebrivi neba-survili, maSin<br />

ratom ar aris maradiuli misi qmnileba?~ 8<br />

XI<br />

13. amis mTqmelT jer kidev ar esmiT RvTaebrivi sibrZne,<br />

romelic gaanaTlebs kacTa gonebas, jer kidev ar esmiT yovelive<br />

is, rac SeniT da SenSi warmoiqmna, ufalo. isini cdiloben Caswvdnen<br />

maradisobis arss, magram drois nakadi kvlavindeburad miaqanebs<br />

maT guls, romelic dRemde amaoebiTaa savse.<br />

vin SeaCerebs da gasaqans ar miscems mas, raTa Tundac wamiT<br />

Semdgarma aRiqvas marad uZravi maradisobis sxivosani aTinaTi<br />

da drois uwyvet dinebas Seadaros igi? dae, darwmundes, rom isini<br />

araTanazomadni arian; dae, Seignos, rom drois xangrZlivobas<br />

uricxvi mswraflwarmavali wamis simravle ganapirobebs, gamudmebiT<br />

rom enacvlebian erTmaneTs. maradisobaSi ara aris ra<br />

warmavali, aramed maradi awmyoa, mTeli Tavisi sisavsiT. dro ki<br />

verasodes ver iqneba pirwmindad awmyo; dae, mixvdes, rom mTel<br />

warsuls momavali mierekeba, rom mTeli momavali warsuls mosdevs,<br />

xolo erTica da meorec imisgan iRebs dasabams, imisgan momdinareobs,<br />

rasac maradi awmyo hqvia 9 . vin SeaCerebs kacis guls,<br />

raTa uZravad Semdgarma ixilos, Tu rogor ganapirobebs warsulsac<br />

da momavalsac marad uZravi maradisoba, romlisTvisac<br />

ucxoa warsulic da momavalic.<br />

Seswevs ki Cems xels amdeni Zala? an enas Cemsas Tu SeuZlia sityviT<br />

gadmoces es saswauli?<br />

XII<br />

14. ai, Cemi pasuxi imas, vinc mekiTxeba: ki magram, ras akeTebda<br />

RmerTi samyaros Seqmnamdeo?<br />

ise rodi mivugeb, rogorc, gadmocemiT, miugia viRacas, raTa<br />

xumrobiT aeridebina Tavi daJinebuli kiTxvisaTvis: ras akeTebda<br />

da geenis cecxls umzadebda uzenaesi saidumloebis mCxrekel-<br />

Tao. magram erTia naTlad xedva, da meore – masxrad agdeba. ara,<br />

ase ki ar mivugebdi, aramed varCevdi meTqva: rac ar vici, ar vici-<br />

111


meTqi, magram masxrad ki ar avigdebdi imas, vinc uzenaesi saidumloebis<br />

Taobaze mekiTxeba rames, anda Sevaqebdi kacs, sicruiT<br />

rom pasuxobs amnair kiTxvas.<br />

me Sen yoveli qmnilebis Semoqmeds giwodeb, RmerTo Cemo, da<br />

Tu `cad da miwad~ yoveli qmnileba igulisxmeba, Tamamad vityvi:<br />

cisa da miwis Seqmnamde RmerTi arafersac ar akeTebda; raRacis<br />

keTeba misTvis xom Seqmnas niSnavda? o, neta yvelaferi, rac minda<br />

Cemda sasikeTod vicode, iseve kargad vicode, rogorc is, rom<br />

araviTari qmnileba ar yofila manam, sanam Seiqmneboda.<br />

112<br />

XIII<br />

15. xolo Tu vinme Tavqariani gardasul droTa xatebebs Soris<br />

daexeteba da kiTxulobs, ratomaa, rom Sen, ufalo, yovlismZleo<br />

da yovlismpyrobelo, cisa da miwis Semoqmedo, _ uTvalavi saukunis<br />

manZilze ar Sesdgomixar Sens diad saqmes, dae, gamoiRvi-<br />

Zos da mixvdes, raoden fuWia da amao misi gancvifreba.<br />

ranairad unda gaevlo uTvalav saukunes, Tuki isini jer kidev<br />

ar Segeqmna saukuneTa Semoqmedsa da dasabamier mizezs? gana SeiZleba<br />

arsebobdes dro, Sen rom ar iyo misi dasabami? an ranairad<br />

SeiZleboda gaevlo, Tuki jer kidev ar arsebobda?<br />

da raki Sena xar yoveli drois Semoqmedi 10 , amitom, Tuki cisa<br />

da miwis Seqmnamde SeiZleba warmovidginoT garkveuli drois<br />

arseboba, ra ufleba gvaqvs vamtkicoT, TiTqos uqmad da umoqmedod<br />

iyavi? 11 TviT es dro swored Sen Sehqmeni, da, ra Tqma unda,<br />

veraviTari dro ver gavidoda, vidre Sen ar Sehqmnidi mas. xolo<br />

Tu casa da miwaze uwinares saerTod ar iyo dro, raRad vkiTxulobT,<br />

ra iyo `maSin~? roca ar iyo dro, ar iyo arc `maSin~.<br />

16. ara, droSi rodi iyavi droTa uadres, Torem maSin ver iqnebodi<br />

yvela droze uwinaresi. Sen win uswrebdi mTel warsuls,<br />

maradisobis waruvali awmyos Txemze davanebuli da mTel momavalze<br />

uzenaesi, radganac momavali mova da wava, `Sen ki marad<br />

igive xar, da Seni wlebi ar dailevian~. Seni wlebi arc modian da<br />

arc midian, Cveni wlebi ki, gasasruleblad, kidec modian da kidec<br />

midian. Seni wlebi uZravni arian da erTdroulni: isini dganan.<br />

momavalni rodi gandevnian mimavalT, radgan isini saerTod<br />

ar gadian. Cveni wlebi ki maSin gasruldebian, roca yvelani warsulad<br />

iqcevian. `Seni wlebi rogorc erTi dRe~ 12 , xolo es dRe<br />

yoveldRiurad rodi axldeba, aramed yoveldRe erTi da igivea,<br />

radganac Seni dRevandeli dRe adgils ar uTmobs xvalindels<br />

da ar cvlis guSindels 13 . Seni dRevandeli dRe maradisobaa, amitomc<br />

Seni Tanamaradisia 14 Seni Ze, romelsac uTxari: `dRes gSobe


Sen~ 15 . yvela dro Sen Sehqmeni da yvela droze uwinaresi xar, radganac<br />

ar arsebula iseTi dro, roca dro sul ar iyo.<br />

XIV<br />

17. ar arsebula iseTi dro, roca Sen ar Segeqmnas rame; aki Sena<br />

xar TviT drois Semoqmedi. ar arsebobs dro, Seni Tanamaradisi<br />

rom iyos, radganac Sen waruvali xar, xolo dro rom waruvali<br />

iyos, droc aRar iqneboda igi.<br />

ra aris dro? 16 vin ganmartos es martivad da sxartad? vin Caswvdes<br />

amas gonebiT, raTa Semdeg agvixsnas cxadad? magram ra aris<br />

CvenTvis ufro Cveulebrivi da cnobili? gana saubrisas swored<br />

ase ar aRviqvamT mas? roca Cven vlaparakobT droze, ra Tqma<br />

unda, mSvenivrad gvesmis, ra aris es, da roca sxva laparakobs<br />

masze, aseve mSvenivrad gvesmis Cveni Tanamosaubris sityvebic.<br />

keTili da patiosani; magram mainc ra aris dro? Tu aravin<br />

mekiTxeba amas, diaxac vici, ra aris dro, magram Tu movindomeb<br />

SemkiTxvels avuxsna drois raoba, maSin ki araferic ar mesmis.<br />

da mainc, me SemiZlia dabejiTebiT vamtkico, rac vici: araferi<br />

rom ar gadiodes, ar iqneboda warsuli dro; araferi rom ar modiodes,<br />

aseve ar iqneboda momavali; da araferi rom ar iyos, ar<br />

iqneboda awmyoc.<br />

magram ranairad SeiZleba iyos es ori dro – warsuli da momavali,<br />

Tuki pirveli ukve aRar aris, xolo meore jer kidev ar<br />

aris? awmyoc rom yovelTvis awmyod rCebodes da warsulSi ar gadadiodes,<br />

maSin is dro ki aRar iqneboda, aramed maradisoba; awmyo<br />

mxolod imdenadaa dro, rom warsulSi gadadis. maS, rogorRa<br />

SegviZlia vamtkicoT, rom awmyo aris, Tuki misi arsebobis er-<br />

TaderTi mizezi isaa, rom aRar iyos? maS, gana vcdebiT, rodesac<br />

vambobT – dro mxolod imitom arsebobs, rom aryofnisaken miiltvis?<br />

XV<br />

18. da mainc, Cven dros xan mokles vuwodebT, xanac ki xangrZlivs,<br />

Tumca amas mxolod warsulsa da momavalze vambobT. ase<br />

magaliTad, drois aswlovan Sualeds warsulSic da momavalSiac<br />

`xangrZlivad~ vTvliT, aTdRian Sualeds ki, kvlav warsulsa Tu<br />

momavalSi, `xanmokled~ vsaxavT. magram ranairad SeiZleba xangrZlivi<br />

an xanmokle iyos is, rac saerTod ar aris? marTlacda,<br />

warsuli ukve aRar aris, xolo momavali jer kidev ar aris, maS,<br />

`xangrZlivs~ nukiRa vuwodebT dros, aramed vTqvaT _ `xangrZ-<br />

113


livi iyoo~, roca warsuls exeba saqme, an `xanmokle iqnebao~,<br />

roca momavalze Camovardeba sityva.<br />

magram, RmerTo Cemo, naTelo Cemo 17 , aqac xom ar dascinebs Seni<br />

WeSmariteba sabralo kacs? xangrZlivi warsuli mas Semdeg gaxda<br />

xangrZlivi, rac ukve ganvlo, Tu manamde, roca jer kidev awmyo<br />

iyo? misi xangrZlivoba mxolod maSin iqneboda SesaZlebeli,<br />

roca arsebobda raRac iseTi, rasac SeeZlo xangrZlivi yofiliyo.<br />

magram warsuli xom ukve aRar aris; maS, rogorRa SeiZleba<br />

xangrZlivi iyos is, rac saerTod ar aris?<br />

amitom nuRar vityviT, `xangrZlivi iyo warsuli dro~ (radganac<br />

verafers vpovebT iseTs, xangrZlivi rom yofiliyo),<br />

aramed vTqvaT: `xangrZlivi iyo awmyo dro~, radganac is mxolod<br />

awmyoSi Tu SeiZleboda yofiliyo xangrZlivi, vinaidan jer<br />

kidev ar gamqraliyo, ar gaevlo, da amitomac SeeZlo xangrZlivi<br />

yofiliyo; xolo rogorc ki ganvlo, maSinve dasrulda misi xangrZlivoba,<br />

radgan saerTod dasrulda misi arseboba.<br />

19. axla ki vnaxoT, sulo kacisa, SeuZlia Tu ara awmyo dros<br />

xangrZlivi iyos? aki Sen mogeca droTa SegrZnebisa da gazomvis<br />

unari. ras mipasuxeb?<br />

xangrZlivia Tu ara awmyos asi weli? magram jer imas daukvirdi,<br />

SeiZleba Tu ara asive weli awmyo iyos? Tu am asidan pirveli<br />

mimdinareobs, swored isaa awmyo, danarCeni oTxmocdacxrameti<br />

weli ki momavalia, ese igi, jer kidev ar aris. Tu meore weli daiwyo,<br />

pirveli ukve warsulSi gadava, es meore awmyo iqneba, danar-<br />

Ceni ki momavali. modiT, am asidan awmyod vigulisxmoT nebismier<br />

weli: misi winamorbedi yoveli weli ukve warsuli iqneba, momdevno<br />

ki – momavali. amitomac SeuZlebelia asive weli awmyo iyos.<br />

magram ganvagrZoT ganxilva: SeiZleba Tu ara, rom mimdinare<br />

weli mTlianad awmyo iyos? Tu misi pirveli Tvea, danarCeni<br />

TerTmeti momavali iqneba; Tu meore Tve mimdinareobs, pirvels<br />

ukve warsuli eTqmis, danarCens ki – momavali. maSasadame, verc<br />

mimdinare wels miviCnevT mTlianad awmyod. xolo Tu is mTlianad<br />

ar aris awmyo, ra Tqma unda, ar SeiZleba awmyod gvevlinebodes,<br />

radganac weliwadSi Tormeti Tvea, da romeli Tvec am Jamad<br />

dgas, swored isaa awmyo. danarCeni TerTmeti ki an warsulia,<br />

an momavali. Tumca arc es mimdinare Tvea awmyo: awmyo mxolod<br />

erTi dRea, Tu is pirveli dRea Tvisa, yvela danarCeni dRe momavali<br />

iqneba; Tu ukanaskneli – yvela winamorbedi dRe warsuls<br />

ekuTvnis, xolo nebismier Sualed dReTagania, maSin warsulsa da<br />

momavals Sorisaa moqceuli.<br />

20. da, ai, im daskvnamde mivediT, rom xangrZlivi martooden<br />

awmyos Tu SeiZleba ewodos, da isic mxolod erT dRemde dayva-<br />

114


nils. Tumca, modi, isic davanawevroT, radgan erT dResac ver miviCnevT<br />

mTlianad awmyod. is dRisa da Ramis saaTebisagan Sedgeba,<br />

xolo dRe-RameSi ocdaoTxi saaTia. pirveli saaTis mimarT yvela<br />

danarCeni saaTi momavalia, ukanasknelis mimarT – warsuli. nebismieri<br />

Sualeduri saaTis mimarT ki yvela winamorbedi saaTi<br />

warsulad gvevlineba, xolo momdevno – mermisad. TviT es erTi<br />

saaTic ki mswraflwarmavali wamebisagan Sedgeba: yvela gafrenili<br />

wami ukve warsulia, danarCeni wami ki – momavali. awmyo SeiZleba<br />

ewodos drois mxolod im moments, romelic TviT umcires<br />

nawilakebadac aRar iyofa, magram ise swrafad ki gadadis momavlidan<br />

warsulSi, rom veraviTar xangrZlivobas mas ver mivawerT.<br />

awmyo rom grZeldebodes, maSin masSi SeiZleboda gamogveyo warsuli<br />

da momavali; magram awmyosTvis ucxoa yovelgvari xangr-<br />

Zlivoba.<br />

maS, sadRaa is dro, romelsac xangrZlivs vuwodebT? iqneb momavalSi?<br />

magram Cven xom ar vambobT, rom is `xangrZlivia~, radgan<br />

jer kidev ar aris is, rasac SeiZleba xangrZlivi ewodos, aramed<br />

vityviT, rom is `xangrZlivi iqneba~. ki magram, rodisRa iqneba?<br />

Tu momavalSi, ranairad iqceva xangrZlivad is, rac jer kidev<br />

ar aris? xolo Tu is xangrZlivad iqceva maSin, roca momavlidan<br />

moiqceva awmyod da, amrigad, mogvevlineba imad, rac SeiZleba<br />

xangrZlivi gaxdes, gana swored es awmyo zemoTqmuli sityvebiT<br />

ar mohyveba yvirils, rom ar SeuZlia xangrZlivi iyos?<br />

XVI<br />

21. da mainc, Cven gvesmis, ufalo, ra aris drois Sualedebi;<br />

erTmaneTs vadarebT maT da vambobT, rom zogi grZelia, zogi ki<br />

mokle. imasac ki vzomavT, ramdenad ufro grZelia drois erTi<br />

Sualedi meoreze, an ramdenad mokle, da vamtkicebT, rom drois<br />

esa da is Sualedi orjer Tu samjer grZelia an mokle meore<br />

Sualedze, anda rom isini tolni arian. magram drois gazomva<br />

mxolod maSin SegviZlia, roca is mimdinareobs, da SegviZlia<br />

swored imitom, rom mis msvlelobas vgrZnobT. gana SeiZleba gazomo<br />

warsuli, romelic ukve aRar aris, an momavali, romelic<br />

jer kidev ar aris? vin gabedavs imis mtkicebas, rom SeiZleba gazomo<br />

ararsebuli? ase rom, sanam dro mimdinareobs, is SeiZleba<br />

SeigrZno da gazomo kidec; magram roca man ganvlo, es ukve SeuZlebeli<br />

xdeba, radganac dro aRar aris.<br />

115


116<br />

XVII<br />

22. me mxolod veZeb, mamao, rodi vamtkiceb. Semewie, RmerTo<br />

Cemo, da miwinamZRvre 19 . vin gabedavs imis mtkicebas, rom es sami<br />

dro – warsuli, awmyo da momavali, _ rogorc vswavlobdiT<br />

bavSvobisas da TviTonac vaswavlidiT bavSvebs, _ ar arsebobs?<br />

rom arsebobs mxolod awmyo, danarCeni ori ki ara? Tu es oric<br />

arsebulad unda migvaCndes? da dro, momavlidan rom moiqceva<br />

awmyod, romeliRac faruli sacavidan moedineba, da roca<br />

warsulad iqceva, farul sacavSive gadadis? radgan sad unaxavs<br />

momavali imas, vinc mermiss winaswarmetyvelebs, Tuki is saerTod<br />

ar aris? ararsebuls ver dainaxav. da vinc warsulis ambavs<br />

gvauwyebs, verafers gvetyoda marTals, gonebis TvaliT rom ar<br />

xedavdes mas, Tumca SeuZlebelia imis danaxva, rac saerTod ar<br />

arsebobs. maSasadame, warsulic arsebobs da momavalic.<br />

XVIII<br />

23. neba miboZe, ufalo, sasoebav Cemo 20 , kvlav ganvagrZo kvleva-Zieba,<br />

dae, nuraferi aamRvrevs Cems Zalisxmevas.<br />

Tu warsulic arsebobs da momavalic, minda vicode, sad arian<br />

isini. Tuki amis Secnoba Cems Zal-Rones aRemateba, is mainc<br />

vici, rom, miuxedavad imisa, Tu sad arian, iq arc warsuli eTqmis<br />

maT da arc momavali, aramed mxolod awmyo. Tu momavali iqac<br />

momavalia, jer kidev ar aris iq, da Tu warsuli iqac warsulia,<br />

ukve aRar aris iq, ase rom, miuxedavad imisa, Tu sad arian da rani<br />

arian, isini mxolod awmyos saxiT arseboben. da vinc marTlad<br />

gadmogvcems warsuls, TviT movlenebs rodi gamoixmobs Tavisi<br />

mexsierebidan, movlenebs, romlebic gardasulan, ganqarvebulan,<br />

aramed maTi xatebebiT nakarnaxev sityvebs. gardasul movlenebs<br />

SeuZravT Cveni grZnobebi da TiTqos TavianTi nakvalevi<br />

dautovebiaT Cvens sulSi. ase magaliTad, Cemi siyrme ukve aRar<br />

aris, warsulSi darCa, romelic aRar arsebobs, magram roca masze<br />

vfiqrob, an imdroindel ambebsa vyvebi, awmyoSi vxedav mis xatebas,<br />

radganac cocxlad aRbeWdila Cems mexsierebaSi.<br />

iqneb aseve winaswarmetyveleben mermissac? SesaZloa, ukve arsebul<br />

xatebaTa mixedviT winaswar grZnoben imas, rac jer kidev<br />

ar aris? vaRiareb, RmerTo Cemo, ar vici es. magram is ki dabejiTebiT<br />

vici, rom Cven umeteswilad vcdilobT winaswar movifiqroT<br />

Cveni momavali moqmedebani. es winaswari mofiqreba awmyoSi xdeba,<br />

maSin rodesac TviT moqmedeba, winaswar rom movifiqreT, jer<br />

kidev ar dagviwyia: is myofadSia. xolo roca mis xorcSesxmas Se-


vudgebiT, maSinRa iCens Tavs TviT moqmedeba, radgan is myofadSi<br />

ki aRar aris, aramed awmyoSi.<br />

24. ranairad xorcieldeba momavlis es mistikuri winaswar-<br />

Wvreta? radganac SeiZleba mxolod imis danaxva, rac aris, xolo<br />

is, rac aris, momavali ki aRaraa, aramed awmyo. amitom, roca amboben<br />

momavals `vxedavTo~, sinamdvileSi mas ki ar xedaven (radganac<br />

momavali jer kidev ar aris), aramed, rogorc Cans, mis mizezebs<br />

Tu niSnebs, romlebic ukve arseboben. amrigad, winaswarmxedveli<br />

momavals ki ar xedavs, aramed awmyos, romlis mixedviTac iwinaswarmetyveleba<br />

sulis mier aRqmuli Tu warmodgenili mermisi. es<br />

warmodgenebi ukve arseboben da momavlis winaswarmWvretni TavianT<br />

sulSive Wvreten maT 21 .<br />

uricxvi magaliTidan sanimuSod movixmob erT-erTs: me vxedav<br />

ganTiads da winaswar vacxadeb, rom male amova mze, rasac me<br />

vxedav, awmyoa, xolo rasac vacxadeb, _ momavali. momavalSi mze<br />

rodia, _ is ukve arsebobs, _ aramed misi amosvla, rac jer kidev<br />

ar aris, magram Cems suls rom iseve warmodgenili ara hqondes es<br />

amosvla, rogorc amJamad, roca masze vlaparakob, verc mas viwinaswarmetyvelebdi.<br />

xolo es ganTiadi, cis Tavanze rom vxedav,<br />

iseve ar aris mzis amosvla, TumcaRa win ki uswrebs mas, rogorc<br />

Cemi sulis mier warmosaxuli mzis amosvlis suraTi, magram erTsac<br />

da meoresac awmyoSi vxedav da winaswar vacxadeb, rom mze amova.<br />

momavali jer kidev ar aris, xolo Tu jer kidev ar aris, ese<br />

igi, saerTod ar aris, da raki saerTod ar aris, maSasadame, yovlad<br />

SeuZlebelia misi danaxva. magram SeiZleba awmyoSi arsebuli<br />

niSnebis mixedviT viwinaswarmetyveloT igi, niSnebisa, romlebic<br />

ukve arian da, ra Tqma unda, SegviZlia kidevac davukvirdeT maT.<br />

XIX<br />

25. ki magram, ranairad ganumartav, Sen mier Seqmnil arsTa<br />

gamrigev, diax, ranairad ganumartav sulebs momavals? arada,<br />

xom ganumartavdi mas Sens winaswarmetyvelT? ranairad xsni momavals,<br />

ufalo Cemo, visTvisac ar arsebobs momavali? an iqneb,<br />

ufro sworad, awmyos meSveobiT xsni mermiss? vinaidan, rac ar<br />

aris, yovlad SeuZlebelia imisi axsna. Cemi mzera arc ise maxvilia<br />

da gamWriaxi, rom Seni moqmedebis garCeva SesZlos. es Cems<br />

Zal-Rones aRemateba da Cemda Tavad ki ara 22 , mxolod Seni SemweobiT<br />

Tu SevZleb amas. maS, Semewie, Cemi Sinagani mzeris sulze<br />

utkbeso naTelo 23 .<br />

117


118<br />

XX<br />

26. axla ki erTi ram mainc savsebiT cxadia CemTvis: arc warsuli<br />

arsebobs da arc momavali. amitom scdebian, roca arsebulad<br />

miiCneven sam dros – warsuls, awmyosa da momavals. albaT, ufro<br />

marTebuli iqneboda gveTqva: aris sami dro – awmyo warsulisa,<br />

awmyo awmyosi da awmyo momavalisa. es raRac sami dro mxolod<br />

Cvens sulSi arsebobs da sxvagan versad ver vxedav maT: awmyo warsulisa<br />

mexsierebaa; awmyo awmyosi – uSualo Wvreta; awmyo momavlisa<br />

ki – molodini. Tu nebas damrTaven ase vimsjelo, maSin me<br />

vxedav da vaRiareb, rom dro samia.<br />

dae, Tundac Cveulebisamebr ganagrZon (Tumca es aSkarad<br />

mcdaria): arsebobs sami dro – warsuli, awmyo da momavalio; dae,<br />

kvlav ganagrZon ase. axla es rodia Cemi sazrunavi; arc davas<br />

davuwyeb da arc SevekamaTebi vinmes; mxolod im pirobiT, rom<br />

icodnen, rasac amboben, da esmodeT, rom momavali jer kidev ar<br />

aris, warsuli ki ukve aRar aris. radganac am sityvebs iSviaTad<br />

Tu xmaroben maTi WeSmariti mniSvnelobiT; umeteswilad mcdari<br />

azriT viyenebT maT, magram Cveni ki esmiT.<br />

XXI<br />

27. zemoT ukve vTqvi, rom Cven maSin vzomavT dros, roca is<br />

mimdinareobs. amitomac SegviZlia vamtkicoT, rom drois esa<br />

da es Sualedi orjer ufro grZelia meoreze, an misi tolia da,<br />

saerTod, garkveuli Tanafardoba davamyaroT drois im nawilebs<br />

Soris, romlebsac vzomavT.<br />

amrigad, rogorc aRvniSne, dros misi msvlelobisas vzomavT,<br />

da vinmes rom ekiTxa CemTvis, ki magram, ra vici, marTla asea Tu<br />

arao, pasuxad vetyodi: vici imitom, rom Cven vzomavT dros; rac<br />

ar arsebobs, misi gazomva SeuZlebelia; warsuli da momavali ki<br />

ar arsebobs. magram ranairad SegviZlia gavzomoT awmyo, romelsac<br />

xangrZlivoba ar gaaCnia? misi gazomva SeiZleba mxolod ma-<br />

Sin, roca mimdinareobs; rogorc ki gaivlis, veRar gavzomavT,<br />

radganac gasazomi aRaraferi gveqneba.<br />

magram saidan moedineba, ra gziT midis da saiT miemarTeba<br />

dro, rodesac mas vzomavT? saidan, Tu ara momavlidan? ra gziT,<br />

Tu ara awmyos gavliT? saiTken, Tu ara warsulisaken? maSasadame,<br />

iqidan moedineba, sadac jer kidev ar aris, im gziT midis, romelsac<br />

grZlivoba ar gaaCnia, da imisken miemarTeba, rac ukve aRar<br />

aris.<br />

maS, raRas vzomavT, Tu ara drois romeliRac monakveTs?


adgan, roca drois Sualedebze vmsjelobT da ormags, oTxmags,<br />

an erTmaneTis tolfards vuwodebT maT, ras vgulisxmobT, Tu<br />

ara drois vrcel monakveTs? ki magram, mainc romel monakveTSi<br />

izomeba dro misi mimdinareobisas? iqneb, momavalSi, saidanac<br />

moedineba? magram rac jer kidev ar aris, misi gazomva SeuZlebelia.<br />

awmyoSi, romlis gavliTac midis? verasdidebiT ver gavzomavT<br />

imas, rasac araviTari monakveTi ar gaaCnia. warsulSi, saiTkenac<br />

miemarTeba? magram rac ukve aRar aris, aseve SeuZlebelia<br />

misi gazomva.<br />

XII<br />

28. oh, neta es gonebamiuwvdomeli amocana amomaxsnevina.<br />

nu damimalav, ufalo RmerTo Cemo, mamao saxiero, gevedrebi,<br />

qristes gulisTvis, nu damimalav mis pasuxs. momeci Zali Cavwvde<br />

am movlenis arss, esoden Cveulebrivsa da, imavdroulad, esoden<br />

saidumlos; Cavwvde da Seni gulmowyalebis Suqi movfino. vis<br />

mivmarTo am kiTxviT? vis winaSe vaRiaro, Cemda sasikeTod, es Cemi<br />

umecreba, Tu ara Sens winaSe, didsulovnad rom Seiwynareb Cems<br />

mwvel survilsa da dauokebel swrafvas, romlis mizania saRmr-<br />

To werilis Seswavla? momeci, rac miyvars; siyvaruliT ki namdvilad<br />

miyvars, da amis niWic Sen mommadle. momec, mamao, Sen xom<br />

WeSmaritad SegiZlia `keTili misacemeli misce Sens Svilebs~ 24 ;<br />

momeci Zali imis Secnobisa, risTvisac viRwvi, magram es `Znelia<br />

Cems TvalSi~25, vidre Sen ar amixel mas. gevedrebi, qristes gulisTvis,<br />

wmidaTa-wmidis saxeliT, dae, nuravin aRudgeba win Cems<br />

Zalisxmevas. `mwams da mitomac vambob~ 26 , esaa sasoeba Cemi, risTvisac<br />

vcocxlob: minda `vixilo mSveniereba uflisa~ 27 . `aha, ra<br />

xania momizome dReni~ 28 , da isinic miqrian, magram ar vici rogor.<br />

Cven ki erTTavad es gvakeria pirze: `dro~, `Jami~, `xani~: `ramden<br />

xans ilaparaka~; `ra xania akeTebda~, `ra dro gasula mas Semdeg,<br />

rac ar minaxavs~; `grZeli marcvlis warmoTqmas orjer meti<br />

dro sWirdeba, vidre moklisas~, da sxva misTanani. Cven vambobT<br />

amas da sxvebic amasve gveubnebian; Cvenc gvesmis maTi da maTac<br />

esmiT Cveni. yovelive es cxadze ucxadesia da Cveulebrivze<br />

Cveulebrivi, magram, amasTanave, araferia ufro bneli da ufro<br />

Znelic, vidre am sityvebis WeSmariti azris gageba.<br />

XXIII<br />

29. erTi swavlulisagan gamigonia, rom dro sxva ara aris ra,<br />

Tu ara mzis, mTvarisa da varskvlavebis moZraoba, magram me ar<br />

viziareb mis azrs, Tu asea, maSin ratom ar unda migvaCndes drod<br />

119


yvela sxeulis moZraoba! ciuri mnaTobebi rom SeCerebuliyvnen<br />

da mxolod meTunis borbals ebruna, nuTu aRar iqneboda dro,<br />

romliTac mis brunvebs gavzomavdiT? viTom imisda kvalad, Tu<br />

rogor ibrunebda borbali – Tanazomierad, nela Tu Cqara, _<br />

ver SevZlebdiT gveTqva, rom erT Semobrunebas ufro meti dro<br />

sWirdeba, vidre meores? da nuTu garkveuli dro ar dasWirdeboda<br />

amis warmoTqmas? gana Cvens sityvebSi aRar iqneboda grZeli<br />

da mokle marcvlebi? pirvelni xom ufro didxans ixmianebdnen,<br />

vidre meoreni.<br />

ufalo, mieci xalxs imis unari, rom mciredSi SesZlon im arsebiT<br />

niSan-TvisebaTa danaxva, rac axasiaTebT didTac da pataraTac.<br />

arseboben varskvlavebi da ciuri mnaTobebi `dRe-Ramis<br />

gasayarad da dro-Jamis aRsaniSnavad~ 29 ; diax, arseboben, magram<br />

verc me vityvi, am patara xis borblis Semobruneba dRea-meTqi,<br />

da verc is swavluli gabedavs imis Tqmas, rom igive borbali<br />

droSi ar asrulebs bruns.<br />

30. me msurs gavigo buneba da arsi droisa, romliTac sxeulTa<br />

moZraobas vzomavT da vambobT, rom, magaliTad, esa da es moZraoba<br />

orjer ufro xangrZlivia, vidre meore. me minda vikiTxo Semdegi:<br />

rogorc viciT, dRed marto is dro ki ar iwodeba, romlis<br />

ganmavlobaSiac mze dedamiwas dahyurebs (amiT ganisazRvreba<br />

gansxvaveba dResa da Rames Soris), aramed is droc, romlis ganmavlobaSiac<br />

mze Tavis wriul mimoqcevas asrulebs erTi aisidan<br />

meore aisamde. swored am mimoqcevaTa Sesabamisad vambobT, amdeni<br />

da amdeni dRe gavidao, xolo am cnebaSi _ `dRe~ _ Ramec<br />

igulisxmeba, radganac Rameul dros calke rodi aRvricxavT.<br />

maSasadame, erTi sruli dRe aisidan aisamde mzis wrebrunviT<br />

ganisazRvreba, da mec swored amas vkiTxulob: ra aris dRe, TviT<br />

es wrebrunva, es moZraoba, Tu drois Sualedi, romelSiac igi<br />

sruldeba? an iqneb, orive erTad?<br />

pirvel SemTxvevaSi `dRed~ unda gvegulisxmebina erTi saa-<br />

Tic, Tuki mze drois am SualedSi SesZlebda Tavisi gzis gavlas;<br />

meore SemTxvevaSi ki `dRe~ saerTod ar iqneboda, Tuki mzis or<br />

amosvlas Soris drois mxolod es mcire Sualedi – erTi saaTi<br />

iqneboda moqceuli. erTi sruli dRis gasasruleblad mzes<br />

ocdaoTxjer unda Seesrulebina Tavisi wrebrunva. mesame SemTxvevaSi<br />

`dRed~ verc erTsaaTian Sualeds miviCnevdiT, romlis<br />

ganmavlobaSic mze Tavis erT srul mimoqcevas Seasrulebda, da<br />

verc im dros, romlis manZilzec Cveulebriv asrulebs Tavis<br />

wrebrunvas ganTiadidan ganTiadamde (Tu davuSvebdiT, rom mze<br />

saerTod gaCerda).<br />

amrigad, axla imas ki aRar vkiTxulob, Tu ra iwodeba dRed,<br />

120


aramed imas, Tu ra aris dro, romliTac mzis moZraobas vzomavT<br />

da vambobT, rom mzem drois orjer ufro mokle SualedSi ganvlo<br />

Tavisi gza, vidre es Cveulebriv xdeba, Tuki davuSvebT, rom<br />

Tormeti saaTi moandoma erT srul wrebrunvas. drois am ori Sualedis<br />

Sedarebisas Cven vityviT, rom erTi orjer ufro grZelia<br />

meoreze, da rom mze zogjer am orTagan erT-erTis ganmavlobaSi<br />

asrulebs Tavis mimoqcevas aisidan aisamde, zogjer ki<br />

orjer met dros andomebs amas 30 .<br />

maS, nuRaravin metyvis, rom dro ciur sxeulTa moZraobaa,<br />

roca erTma kacma locviT SeaCera mze 31 , raTa gamarjvebiT daesrulebina<br />

brZola, mze idga, dro ki midioda. brZola grZeldeboda<br />

da Tavis droze damTavrda. amrigad, me vxedav, rom dro<br />

erTgvari vrceulobaa Tu ganfeniloba, magram marTla vxedav<br />

Tu meCveneba, rom vxedav? Sen miCveneb amas, ufalo, Cemo naTelo,<br />

da WeSmaritebav.<br />

XXIV<br />

31. gana imas mibrZaneb, davadasturo, rom dro sxeulTa moZraobaa?<br />

ara, amas rodi mibrZaneb. kargad mesmis, rom sxeuls mxolod<br />

droSi SeuZlia imoZraos. es gamigia Sengan. magram dro rom<br />

TviT sxeulTa moZraoba iyos, es ki aRar mesmis da arc gamigia<br />

Sengan 32 . rodesac sxeuli amoZravdeba, me droiT vzomav, ramden<br />

xans moZraobs igi moZraobis dawyebidan mis dasasrulamde. Tu<br />

ar daminaxavs, rodis daiwyo moZraoba, magram ganuwyvetliv ki<br />

moZraobda, da verc moZraobis dasasruli SevniSne, ver SevZleb<br />

misi moZraobis xangrZlivoba gavzomo, Tu ar CavTvliT im dros,<br />

romlis ganmavlobaSic Tvals vadevnebdi mis moZraobas, dasawyisidan<br />

dasasrulamde. Tu didxans vakvirdebodi, mxolod imis<br />

Tqma SemiZlia, rom sakmaod didi dro gavida, Tumca zustad ki<br />

ver ganvsazRvrav mis xangrZlivobas, radganac xangrZlivoba SedarebiT<br />

ganisazRvreba. ase magaliTad, Cven vambobT: `es imdenxans<br />

gagrZelda, ramdensac is grZeldeboda~, an `meti dro das-<br />

Wirdao~, da a. S. xolo Tu Cven SegviZlia im ori adgilis CaniSvna,<br />

saidanac moZraobas iwyebs da amTavrebs sxeuli an misi nawili,<br />

roca ise moZraobs, TiTqos wriulad brunavso, maSin SegviZlia<br />

vTqvaT, ramden xans grZeldeboda sxeulisa Tu misi nawilis moZraoba<br />

erTi adgilidan meoremde.<br />

magram raki sxeulis moZraoba erTia, xolo is, riTac mis moZraobas<br />

vzomavT, _ meore, gana aSkara ar aris, Tu am ori cnebidan<br />

romels ufro SeiZleba ewodos dro? sxeuli zogjer Tanabrad<br />

moZraobs, zogjer ki sulac Cerdeba, da Cven swored droiT vzo-<br />

121


mavT ara marto mis moZraobas, aramed uZraobasac. am SemTxveva-<br />

Sic vityviT xolme: `imden xans idga, ramdensac moZraobda~, an<br />

_ `orjer Tu samjer ufro met xans idga, vidre moZraobdao~ da<br />

a.S., imis mixedviT, zustia Cveni gamoTvla Tu miaxloebiTi. maSasadame,<br />

dro sxeulTa moZraoba rodia.<br />

122<br />

XXV<br />

32. vaRiareb, ufalo, dRemde ar vici, ra aris dro; magram sxva<br />

ramesac vaRiareb, RmerTo Cemo: vici, rom droSi warmovTqvam am<br />

Cems sityvebs; rom didi xania droze vlaparakob, da TviT es `didi<br />

xani~ sxva ara aris ra, Tu ara drois erTgvari Sualedi. magram<br />

ra vici es, Tuki ar vici, ra aris dro? iqneb, ar vici, ranairad<br />

gadmovce is, rac ar vici? vaime bedkruls! isic ki ar vici, Tu ra<br />

ar vici. aha, Sens winaSe vdgavar, ufalo: ar vcruob; rasac vambob,<br />

imasve vfiqrob. `maS, aminTe lampari, ufalo RmerTo Cemo,<br />

sinaTled miqcie bneli~ 33 .<br />

XXVI<br />

33. gana wrfeli ar aris aRsareba Cemi sulisa, romelic aRiarebs<br />

Sens winaSe, drosa vzomavo? diax, ufalo, vzomav, magram is<br />

ki ar vici, Tu rasa vzomav. TviT dros ki ara, sxeulis moZraobas<br />

vzomav droiT? roca sxeulis moZraobis xangrZlivobas vzomav,<br />

Tu ramden xans undeba igi gadaadgilebas erTi adgilidan meoremde,<br />

sxva rasa vzomav, Tu ara dros, romlis ganmavlobaSiac<br />

moZraobs sxeuli?<br />

ki magram, riTi gavzomo TviT dro? iqneb, ufro xanmokle<br />

droiT – ufro xangrZlivi, rogorc latans vzomavT xolme wyr-<br />

TiT 34 ! iseve, rogorc grZeli marcvlis sigrZes vzomavT mokle<br />

marcvlis grZlivobiT da vamtkicebT, rom pirveli orjer ufro<br />

grZelia meoreze. aki leqsis sigrZesac striqonTa raodenobiT<br />

vzomavT, striqonebisas – terfTa raodenobiT, terfebisas<br />

– marcvalTa ricxviT, xolo grZeli marcvlebisas – mokle<br />

marcvalTa grZlivobiT? es gazomva furcelze rodi xdeba<br />

(Torem sivrcis ganfenilobas gavzomavdiT da ara droisas); ara,<br />

sityvebis warmoTqmisdakvalad Cven vambobT: es leqsi grZelia;<br />

amdeni da amdeni striqonisagan Sedgeba; es striqonic grZelia,<br />

radgan amden da amden marcvals iTvlis; da bolos, es marcvalic<br />

grZelia, radganac misi sigrZe orjer aRemateba moklisas.<br />

magram drois zusti sazomi aq ara gvaqvs; radganac SeiZleba<br />

SedarebiT mokle leqsi ise gaWianurebulad warmoiTqvas, rom


amas meti dro dasWirdes, vidre ufro grZeli, magram sxapasxupiT<br />

wakiTxuli leqsis warmoTqmas. igive SeiZleba iTqvas striqonis,<br />

terfisa Tu marcvlis mimarTac.<br />

amitom, Cemi azriT, dro erTgvari ganfenilobaa, magram risi<br />

ganfeniloba? _ es ki ar vici, iqneb, sakuTriv sulisa? 35 maS, ra-<br />

Ras vzomav, ufalo, roca savaraudod vambob: `es dro im droze<br />

xangrZlivia~, an dabejiTebiT vamtkiceb: `es dro orjer ufro<br />

grZelia, vidre is-meTqi?~ vici, rom amiT dros vzomav, magram momavlis<br />

gazomva ar SemiZlia, radgan is jer kidev ar aris; arc awmyosi<br />

Tu warsulisa, radganac pirvels xangrZlivoba ar gaaCnia,<br />

xolo meore ukve aRar aris. maS, raRas vzomav? dros, romelic<br />

gadis, magram jer kidev ar gasula? zemoT swored amas vambobdi.<br />

XXVII<br />

34. udreki iyav, sulo Cemo, ufro Zalumad daZabe Seni azri:<br />

`RmerTia Cveni Semwe; man Segvqmna Cven, TviTon rodi Segviqmnia<br />

Cvenive Tavi~36. iqiT miapyar Tvali, sadac ukve krTis WeSmaritebis<br />

ganTiadi.<br />

warmoidgine, magaliTad, adamianis xma; bgera TrTis, TrTis<br />

da bolos Cumdeba. miwyda da mdumarebam daisadgura. TviT xma ki<br />

ganqarda, gaqra. vidre axmiandeboda, momavalSi iyo, da amitomac<br />

ver gavzomavdiT, radgan jer kidev ar arsebobda. magram verc am-<br />

Jamad gavzomavT, radganac ukve aRar aris. SeiZleboda gagvezoma<br />

mxolod manam, sanam xmianebda, radganac mxolod maSin iyo raRac<br />

iseTi, risi gazomvac SeiZleboda. magram maSinac xom ar iyo uZravad<br />

gaxevebuli: modioda da midioda. amitomac SeiZleboda misi<br />

gazomva? vidre haerSi miirxeoda, drois garkveul SualedSi iyo<br />

moqceuli, da swored am SualediT SeiZleboda misi gazomva: awmyos<br />

xom xangrZlivoba ar gaaCnia.<br />

ase rom, Tu SeiZleba misi gazomva, maS, daufiqrdi: ai, xmianobas<br />

iwyebs meore bgera, romelic jerxnobiT kvlavac uwyvetad da<br />

Tanabrad xmianebs. gavzomoT, sanam ar mimwydara. Torem miwydeba<br />

Tu ara, aRaraferi dagvrCeba gasazomi. maS, zustad gavzomoT da<br />

vTqvaT, ranairia misi xangrZlivoba. magram is kvlavac xmianebs<br />

da misi gazomva SeiZleba mxolod im wamidan, roca axmianda, im<br />

wamamde, roca miwydeba. maSasadame, Cven vzomavT Sualeds romeliRac<br />

dasawyiss da dasasruls Soris. ese igi, ver gavzomavT<br />

bgeras, romelic jer kidev JRers, da verc imas vityviT, grZelia<br />

is Tu mokle, an meore bgeris tolfardia, orjer grZelia<br />

masze da a. S. xolo roca bgera miwydeba, is ukve aRar iqneba. maS,<br />

rogorRa SeiZleba misi gazomva? da mainc Cven vzomavT dros, im<br />

123


dros ki ara, romelic jer kidev ar aris, arc imas, romelic ukve<br />

aRar aris, arc imas, romelic saerTod ar grZeldeba, da arc imas,<br />

zRvari rom ar gaaCnia. maSasadame, arc momaval dros vzomavT,<br />

arc warsuls, arc awmyos da arc mimdinares, Tumca, miuxedavad<br />

amisa, Cven mainc vzomavT dros.<br />

35. Deus creator omnium (`RmerTo, yovlis Semoqmedo~) 37 – es<br />

striqoni rva urTierTmonacvle grZeli da mokle marcvlisagan<br />

Sedgeba. amaTgan oTxi moklea: pirveli, mesame, mexuTe da meSvide;<br />

isini oTx grZel marcvals ewyvilebian: meores, meoTxes, meeqvsesa<br />

da merves. yoveli grZeli marcvlis warmoTqmas orjer meti<br />

dro sWirdeba, vidre moklisas, rasac mkafiod aRiqvams yuri, da<br />

es asecaa. rogorc Cans, Tu grZnobadi aRqmis sizustes vendobiT,<br />

grZel marcvals mokleTi vzomav da vgrZnob, rom pirveli<br />

or ukanasknels udris. magram roca erTimeoris miyolebiT xmianeben,<br />

rogorRa `movixelTo~ mokle marcvali, raTa sazomad mivusadago<br />

grZels da, amrigad, davadgino, rom grZeli marcvali<br />

ori mokle marcvlis tolia? grZeli xom manamde ar gaxmiandeba,<br />

vidre ar miwydeba mokle. gana grZel marcvals manam vzomav, sanam<br />

xmianebs? ara, mxolod mas Semdeg, rac dasruldeba. magram dasrulebisTanave<br />

qreba kidec. maS, raRas vzomav! sadaa is mokle<br />

marcvali, romliTac vzomav? an grZeli marcvali, romelsac<br />

vzomav? orivem gaixmiana da gaqra, ganqarda, arcerTi aRar aris,<br />

me ki vzomav da Cems sisworeSi darwmunebuli vamtkiceb, _ Tuki<br />

SeiZleba erwmunoT daxvewil smenas, _ rom grZeli marcvali<br />

orjer ufro grZelia, vidre mokle; ra Tqma unda, drois xangrZlivoba<br />

igulisxmeba. da es mxolod imitom SemiZlia, rom orive<br />

marcvalma gaixmiana da miCumda. maSasadame, TviT maT rodi vzomav,<br />

raki arcerTi aRar aris, aramed maT erTgvar nakvalevs,<br />

Rrmad rom aRbeWdila Cems mexsierebaSi.<br />

36. ase rom, sulo Cemo, SenSi vzomav dros38. nu Semedavebi<br />

da SemekamaTebi Seni STabeWdilebebis oromtrialSi. gimeoreb,<br />

SenSi vzomav-meTqi dros. yvelaferi, rac gverdiT Cagivlis,<br />

SenSi tovebs Tavis aRnabeWds; swored amJamad arsebul am aRnabeWds<br />

vzomav da ara imas, ramac Caiara da SenSi Tavisi nakvalevi<br />

datova. diax, am ukanasknels vzomav, roca drois gazomvas vapireb.<br />

maSasadame, swored esaa dro, anda saerTod ar vzomav mas.<br />

mereda ra? roca dumils vzomavT da vambobT, rom is imden xans<br />

grZeldeba, ramdeni xnis manZilzec xmianebda esa Tu is bgera,<br />

gana azriT ar vcdilobT am bgeris gazomvas, TiTqosda kvlavac<br />

xmianebdes, raTa, amrigad, saSualeba gvqondes ganvsazRvroT<br />

dumilis drouli Sualedi? zogjer aseve Cumad da usityvod<br />

warmovTqvamT gulSi leqss, mis calkeul striqonebsa Tu sity-<br />

124


vebs, da ise ganvsazRvravT maT warmosaTqmelad saWiro drois<br />

Sualedebsa Tu Tanafardobebs am ukanasknelTa Soris, TiTqos<br />

xmamaRla warmogveTqvas isini. vTqvaT, vinmes surs daustvinos<br />

da azriT gansazRvros stvenis momavali xangrZlivoba. cxadia,<br />

Cumad gansazRvravs drois am Sualeds, kargad daimaxsovrebs mas<br />

da mxolod Semdeg daustvens. stvena imden xans gagrZeldeba,<br />

ramdenic winaswar iqna dadgenili. an, ufro sworad, stvena ismoda<br />

da kvlavac SeiZleba ismodes: rac ukve gaisma, ra Tqma unda,<br />

xmianebda, rac awi unda gaismas, Semdeg gaixmianebs, da yvelaferi<br />

ase dasruldeba: yuradRebas warsulSi gadaaqvs momavali; rac<br />

momavals akldeba, warsuls emateba; da Tu momavali saerTod<br />

gaqra, darCeba mxolod warsuli.<br />

XXVIII<br />

37. ki magram, ranairad mcirdeba an sulac qreba momavali,<br />

romelic jer kidev ar arsebobs? an ranairad izrdeba warsuli,<br />

romelic ukve aRar arsebobs? mxolod imnairad, rom es xdeba<br />

sulSi, radganac martooden sulSi arsebobs sami dro. is elis,<br />

yuradRebas apyrobs da axsovs: rasac elis, im gziT gaivlis, rasac<br />

yuradRebas apyrobs, da iqiTken miemarTeba, rac axsovs, vin<br />

SesZlebs imis uaryofas, rom momavali jer kidev ar arsebobs? magram<br />

misi molodini ukvea sulSi. anda vin uaryofs imas, rom warsuli<br />

ukve aRar arsebobs? magram sulSi kvlavac cocxlobs misi xsovna,<br />

da bolos, vin gabedavs uaryos, rom awmyos xangrZlivoba ar<br />

gaaCnia? radgan is meyseulad gadis. magram xangrZlivia Cveni<br />

yuradReba, romelsac dauyovnebliv aryofnaSi gadahyavs yvelaferi,<br />

rac ki Tavs iCens. maSasadame, xangrZlivia ara momavali<br />

dro, romelic ar arsebobs; xangrZlivia mxolod momavlis<br />

molodini. xangrZlivia ara warsuli dro, romelic ar arsebobs;<br />

xangrZlivia mxolod warsulis xsovna.<br />

38. vTqvaT, msurs wamoviwyo nacnobi simRera. vidre ar damiwyia,<br />

mTeli Cemi molodini miskenaa mipyrobili. magram rogorc ki<br />

daviwyeb, molodini wydeba, simReris nawili warsulSi gadadis<br />

da, amrigad, amdidrebs Cems mexsierebas. Cemi moqmedebis Zala<br />

ganwilulia xsovnasa da molodins Soris: xsovnaSi gadadis, rac<br />

ukve vimRere, molodini ki imiskenaa mimarTuli, rac jer kidev<br />

samReri damrCa. xolo Cemi yuradReba awmyos ekuTvnis, romlis<br />

gavliTac miemarTeba momavali, raTa warsulad iqces. rac ufro<br />

mets vmReri, miT ufro izRudeba molodini da farTovdeba xsovna,<br />

vidre molodini, bolos da bolos, sul ar gaqreba: simRera<br />

damTavrda; axla is mTlianad mexsierebaSia gadasuli. rac mTel<br />

125


simReras mosdis, igive mosdis mis yvela nawils, yvela marcvalsac.<br />

Cemi simRera SeiZleba ufro vrceli sagaloblis nawili<br />

iyos, da maSin igive iTqmis am vrceli sagaloblis, iseve, rogorc<br />

adamianis mTeli cxovrebis mimarTac, romelic aseve calkeuli<br />

nawilebisa Tu moqmedebebisagan iTxzvis. dasabamidan moyolebuli<br />

amave kanonzomierebas eqvemdebareba kacTa modgmis mTeli<br />

amqveyniuri arsebobac, romlis nawilebadac calkeul TaobaTa<br />

Tu kerZo pirTa cxovrebani gvevlinebian.<br />

126<br />

SeniSvnebi:<br />

1. fsalm. 30,11.<br />

2. fsalm. 102,3.<br />

3. fsalm. 102,5.<br />

4. rom. VIII, 24.<br />

5. rom. VIII, 25.<br />

6. fsalm. 103, 24.<br />

7. `Tavis qadagebaSi (267, 2) saxarebis igavis ganmartebisas, romlis mixedviTac<br />

axali Rvino (maWari) Zvel tikSi ar unda Caisxas, netari avgustine xorciel<br />

kacTan aigivebs Zvel (`beber~) kacs~. _ pier de labriolis SeniSvna. ix.<br />

`aRsarebaTa~ dasax. gamoc. gv. 304.<br />

8. Tavis grandiozul TxzulebaSi `RvTis qalaqisaTvis~ (XII, 12 da Smd.) netari<br />

avgustine ufro dawvrilebiT Cerdeba am problemaze, Tumca iqve aRiarebs,<br />

rom misi gadaWra adamianuri gonebis SesaZleblobas aRemateba.<br />

9. Sdr. fsalm. 5, 10.<br />

10. ix. pirveli wignis Sen. 29. drois es originaluri koncefcia platonis<br />

`timeosidan~ iRebs dasabams; `timeosis~ mixedviT, kosmosis mowesrigebuli<br />

da harmoniuli moZraoba, grZnobad-konkretuli samyaros dinamizmi<br />

sxva ara aris ra, Tu ara idealuri sinamdvilis uZraobis, misi statiurobis<br />

proecireba qmnadobis wiaRSi; zustad aseve, droc – amqveyniur saganTa da<br />

movlenaTa arsebobis, maTi moZraobisa da cvalebadobis forma – ucvleli da<br />

uZravi maradisobis analogiur proeqciad gvevlineba. `maradisoba~ (`aios~)<br />

platonisaTvis Zireulad gansxvavdeba am sityvis Cveni Tanadrouli gagebisagan.<br />

am terminiT `timeosSi~ aRiniSneba ara bundovani, gaurkveveli da jer<br />

kidev ar arsebuli momavlidan aw ukve aRar arsebuli warsulisaken calsaxad<br />

da ukumouqcevlad medini `drois~ (`xronos~) usasrulo odenoba, romelic<br />

win uswrebs an mosdevs awmyos, aramed erTgvari eqstratemporaluri<br />

(drois miRmuri, drois gareSe arsebuli) realoba (Cveni `uJamo Jami~, albaT,<br />

yvelaze srulad da amomwuravd gamoxatavs am cnebis Sinaarss). dRevandeli<br />

gagebiT `dro~ sasrulia, maradisoba ki usasrulo, maSin rodesac platonis<br />

azriT, am or cnebas Soris raodenobrivi (kvantitaturi) ki ara, Tvisobrivi<br />

(kvalitaturi) sxvaoba arsebobs.<br />

`timeosis~ maradisoba integraluri, calkeul momentebad (waruli, awmyo,<br />

momavali) ganuwilveli droa, Tu SeiZleba ase iTqvas, maradiuli, waruvali<br />

awmyo, romelic xasiaTdeba erTaderTi predikatiT _ `aris~, da piriqiT,<br />

sakuTriv dro calkeul momentebadaa ganwiluli. mas Tavisi nawilebi<br />

(`mere~) da Tavisi saxeebi (`eide~) aqvs. drois nawilebia dReebi da Rameebi,


Tveebi da wlebi, saxeebi ki _ `iyo~ da `iqneba~ (e. i. warsuli da momavali).<br />

`aris~, platonis mixedviT, martooden maradisobis atributia; rac Seexeba<br />

drois im moments, romelsac awmyos vuwodebT Cven, is TiTqos kidec arsebobs<br />

da arc arsebobs, rakiRa mxolod da mxolod warsulisa da momavlis<br />

erTmaneTisagan gammijnav zRvrad, mswraflwarmaval wamad Tu drouli nakadis<br />

erTgvar `atomad~ gvevlineba. Seadare aristotele: `amrigad, ramdenadac<br />

`axla~ (aristoteles `axla~ igivea, rac platonis `aris~, _ b.b.) sxva ara aris<br />

ra, Tu ara zRvari, is ar aris dro da mxolod TanxvdomiTaa niSneuli droisa-<br />

Tvis, vinaidan zRvari ekuTvnis mxolod imas, ris zRvaradac is gvevlineba~.<br />

_ b. bregvaZe, `antikuri civilizaciis gvirgvini~ (ix. wignSi: platoni, `timeosi~,<br />

Zveli berZnulidan Targmna, winasityvaoba da komentarebi daurTo b.<br />

bregvaZem, Tb., 1994, gv. 235-236).<br />

11. dedanSia ara `creator~, aramed sruliad moulodneli `operator~.<br />

12. Sdr. dabad. II, 3.<br />

13. fsalm. 101, 28.<br />

14. II petre, III, 8.<br />

15. Sdr. wigni I, VI, 10: `gana SeiZleba sxvagan diodes wyaro, saidanac Cux-<br />

CuxiT iRvreba CvenSi arseboba da sicocxle? ara, Sena gvqmni, ufalo, visTvisac<br />

erTia arseboba da sicocxle, radganac Sena xar uzenaesi arseboba da<br />

uzenaesi sicocxle. diax, uzenaesi xar da ucvleli, dRevandeli dRe arasodes<br />

mTavrdeba SenSi, Tumca ara, mainc mTavrdeba, radganac yoveli dRe<br />

SenSia; da verc erTi dRe ver gaikvlevda gzas, SenSi rom ar yofiliyo. xolo<br />

raki `Seni wlebi waruvalni arian~, swored es wlebia dRevandeli dRe. vin<br />

mosTvlis, Cveni winaprebis ramden dResa da wels gauvlia Seni dRevandeli<br />

dRis gavliT, romlisganac SeuZeniaT elferi da ziarebian arsebobas, anda<br />

ramdeni gaivlis kvlavac, ramdeni SeiZens imave elfers da eziareba imave<br />

arsebobas. `Sen ki erTi da igive xar~: yovelive xvalindelsa Tu zegindels,<br />

yovelive guSindelsa Tu guSinwindels `dRevandlad~ aqcev, rogorc aqamde<br />

giqcevia~...<br />

16. dedanSi zustad asea: `coaelernus~.<br />

17. fsalm. 2, 7; ebr. V, 5.<br />

18. `ra aris dro?~ _ am kiTxviT Cven mivadgebiT `aRsarebaTa~ da, saer-<br />

Tod, netari avgustines moZRvrebis erT-erT kardinalur problemas, romlis<br />

gadaWrasac ufro adre cdilobda antikuri sibrZnismetyveleba, ufro<br />

gvian ki Sua saukuneebis, renesansisa Tu axali drois evropuli kulturis<br />

wiaRSi aRmocenebuli TiTqmis yvela universaluri filosofiuri sistema.<br />

mkiTxvels albaT axsovs didi germaneli mwerlisa da moazrovnis Tomas<br />

manis sityvebi, romlebiTac iwyeba `jadosnuri mTis~ meeqvse Tavi da romlebSiac<br />

garkveulwilad Sejamebulia zemoxsenebuli mcdelobis ara erTi<br />

da ori momenti:<br />

`ra aris dro? misteria! dro yovlisSemZlea, Tumca sakuTari realoba<br />

ar gaaCnia; esaa movlenaTa samyaros piroba, esaa moZraoba, sivrceSi sxeul-<br />

Ta arsebobasTan da TviT sivrcis moZraobasTan Serwymuli da SeerTebuli.<br />

magram iqneboda dro, rom ar yofiliyo moZraoba? iqneboda moZraoba, rom<br />

ar yofiliyo dro? fuWi kiTxvaa! iqneb dro sivrcis funqciaa? Tu piriqiT?<br />

orive erTi da igivea? fuWia ganvagrZoT kiTxva! dro aqtiuria, qmnis, mainc<br />

rasa qmnis? cvalebadobas. `axla~ ar aris `maSin~, `aq~ ar aris `iq~, rakiRa<br />

maT Soris yovelTvis arsebobs moZraoba. magram raki moZraoba, romliTac<br />

izomeba dro, wriulia, Tavis TavSive iketeba, es moZraoba da es cvalebadoba<br />

SeiZleba srulad kvalificirebul iqnes rogorc simSvide da uZraoba.<br />

127


`maSin~ ganuwyvetliv meordeba `axla~-Si, xolo `iq~ _ `aq~-Si. magram raki,<br />

meore mxriv, Tavganwiruli Zalisxmevis miuxedavad, SeuZlebeli Seiqna sasruli<br />

droisa da sazRvruli sivrcis warmodgena, gadawyda mieCniaT, rom<br />

droca da sivrcec maradiulia da usasrulo, imis imediT, rom cota ufro<br />

srulyofili definiciisaTvis mieRwiaT. magram maradiulisa da usasrulos<br />

postulatis dadgena xom ar auqmebs logikurad da maTematikurad yovelive<br />

sasruls da sazRvruls? yvelaferi sulze xom ar daiyvaneba? SesaZlebelia<br />

Tanmimdevroba maradisobaSi? SesaZlebelia zeddeba usasrulobaSi? rogor<br />

SevuTanxmoT maradiulisa da usasrulos es damxmare hipoTezebi distanciis,<br />

moZraobis, cvalebadobis cnebebs? aRaraferi rCeba, garda sazRvrul sxeulTa<br />

moZraobisa samyaroSi? fuWi kiTxvaa!~<br />

rogorc vxedavT, am vrcel citataSi kiTxviTi winadadebebi Warbobs,<br />

xolo maTze gacemul TiTqmis yvela pasuxs hipoTeza ufro eTqmis, vidre mecnieruli<br />

kvleva-Ziebis saboloo SedegTa konstatacia. magram Cven dRemde<br />

ar viciT, ra aris dro, dRemde ar gagvaCnia drois zusti da amomwuravi gansazRvra.<br />

saqme isaa, rom TviT pirwmindad formaluri TvalsazrisiTac ki<br />

SeuZlebelia drois definicia. da marTlac, logikur msjelobaSi _ `dro<br />

aris~... Cven predikatamdec ki ver mivdivarT, radganac zmnis pirieli forma<br />

`aris~, romelic Cvens msjelobaSi kopulis rols asrulebs, erTmaneTs rom<br />

unda daukavSiros subieqti (`dro~) da predikati (`X~), gramatikuli gagebiT<br />

TviTonve gvevlineba drod. ase rom, aq Tavs iCens aSkara tavtologia, rac<br />

logikuri msjelobis gagrZelebis saSualebas aRar gvitovebs.<br />

magram kvlav mivubrundeT antikur sibrZnismetyvelebas, romelic mniSvnelovanwilad<br />

ganapirobebs drois netari avgustiniseul koncefcias,<br />

rodesac antikuri epoqis filosofosi droze laparakobs, is, uwinares yovlisa,<br />

dReebisa da Rameebis, Tveebisa da wlebis regularulsa da periodul<br />

Tanmimdevrobasa Tu monacvleobaze fiqrobs. dro ise mWidrodaa dakav-<br />

Sirebuli ciur sxeulTa sadReRamiso moZraobasTan, rom mas xSirad ciuri<br />

sferos moZraobasTan, zogjer ki TviT am sferosTanac aigiveben. rac Seexeba<br />

sakuTriv drois geneziss, zogierTi antikuri koncefciis Tanaxmad, is<br />

dausabamoa. zogirTis mixedviT ki – dasabamieri. ase magaliTad, platoni<br />

amtkicebs, rom samyaros Seqmnamde dro ar arsebobda: `cis dabadebamde arc<br />

dReebi iyo da arc Rameebi, arc Tveebi da wlebi, aramed maTi dasabami ciuri<br />

wesrigis SeqmnasTan erTad iqna dasaxuli~ (`timeosi~, 37 d). da marTlac,<br />

drosa da sivrces TavisTavadi arseboba ar gaaCniaT; warmoudgenelia sivrce<br />

yovelgvari obieqtis, yovelgvari sagnis gareSe, rogorc dro – movlenaTa<br />

gareSe. amitom roca ar arsebobda samyaro, arc dro da sivrce arsebobda.<br />

platonis koncefciiT, dro, iseve, rogorc mTeli materialuri, drosa<br />

da sivrceSi arsebuli grZnobad-konkretuli samyaro ideaTa zedrouli<br />

da zesivrculi, marad ucvleli da uZravi inteligibiluri sinamdvilidan<br />

iRebs dasabams. cis, anu samyaros SeqmnasTan erTad Semoqmedi (demiurgosi)<br />

qmnis drosac, romelsac `timeosi~ axasiaTebs rogorc erTaderTi da uZravi<br />

maradisobis moZravsa da ricxvTa kanonis mixedviT maradmedin xatebas, kosmosis<br />

mowesrigebuli da harmoniuli moZraoba, grZnobad-konkretuli samyaros<br />

dinamizmi sxva ara aris ra, Tu ara idealuri sinamdvilis, misi uZraobis<br />

proecireba qmnadobis wiaRSi. zustad aseve, droc – amqveyniur saganTa da<br />

movlenaTa arsebobis, maTi moZraobisa da cvalebadobis forma – ucvleli da<br />

uZravi maradisobis analogiur proeqciad gvevlineba. `maradisoba~ (`aios~)<br />

platonisaTvis Zireulad gansxvavdeba am sityvis Cveni Tanadrouli gagebisagan.<br />

am terminiT `timeosSi~ aRiniSneba ara bundovani, gaurkveveli da jer<br />

128


kidev ararsebuli momavlidan aw ukve aRar arsebuli warsulisaken calsaxad<br />

da ukumouqcevlad medini `drois~ (`xronos~) usasrulo odenoba, romelic<br />

win uswrebs, an mosdevs awmyos, aramed erTgvari eqstratempolaruli (drois<br />

miRmuri, drois gareSe arsebuli) realoba (Cveni `uJamo Jami~, albaT, yvelaze<br />

srulad da amomwuravad gamoxatavs am cnebis Sinaarss). dRevandeli<br />

gagebiT, `dro~ sasrulia, `mradisoba~ ki usasrulo, maSin rodesac platonis<br />

azriT, am or cnebas Soris raodenobrivi (kvantitaturi) ki ara, Tvisobrivi<br />

(kvalitaturi) sxvaoba arsebobs.<br />

`timeosis~ maradisoba integraluri, calkeul momentebad (warsuli, awmyo,<br />

momavali) ganuwilveli droa, Tu SeiZleba ase iTqvas, maradiuli, waruvali<br />

awmyo, romelic xasiaTdeba erTaderTi atributiT _ `aris~. da piriqiT,<br />

sakuTriv dro calkeul momentebadaa ganwiluli. mas Tavisi nawilebi<br />

(`mere~) da Tavisi saxeebi (`eide~) aqvs. drois nawilebia dReebi da Rameebi,<br />

Tveebi da wlebi, saxeebi ki _ `iyo~ da `iqneba~ (e. i. warsuli da momavali).<br />

`aris~, platonis mixedviT, martooden maradisobis atributia; rac Seexeba<br />

drois im moments, romelsac awmyos vuwodebT Cven, is TiTqos kidec arsebobs<br />

da arc arsebobs, rakiRa mxolod da mxolod warsulisa da momavlis<br />

erTmaneTisagan gammijnav zRvrad, mswraflwarmaval wamad Tu drouli nakadis<br />

erTgvar `atomad~ gvevlineba. Seadare aristotele: `amrigad, ramdenadac<br />

`axla~ (aristoteles `axla~ igivea, rac platonis `aris~, _ b. b.) sxva ara<br />

aris ra, Tu ara zRvari, is ar aris dro da mxolod TanxvdomiTaa niSneuli<br />

droisaTvis, vinaidan zRvari ekuTvnis mxolod imas, ris zRvradac is gvevlineba~<br />

(`fizika~, 220 b 22-24).<br />

aq arc droa da arc adgili, raTa ufro dawvrilebiT SevCerdeT droisa da<br />

maradisobis platonuri gagebis calkeul momentebze, da uSualod gadavalT<br />

drois aristoteleseul interpretaciaze, romelsac platonis koncefcia<br />

udevs safuZvlad. gansxvaveba isaa, rom mowafe ufro detalurad amuSavebs<br />

da konstruqciuli elementebiT amdidrebs maswavleblis mier zogadad<br />

moxazul sqemas; amasTanave, metafizikuri `mradisobisagan~ damoukideblad<br />

ganixilavs realur samyaroSi medin dros, samyaroSi, romelic, misi mtkicebiT,<br />

dausabamoa, maSin rodesac platonis TvalsazrisiT mas dasabami aqvs.<br />

magram modiT, uSualod movusminoT aristoteles:<br />

`dro imdenad bundovani ram aris, rom an saerTod ar arsebobs, an Zliv-<br />

ZlivobiT Tu SeiZleba miCneul iqnes arsebulad, rac SeiZleba Semdegze<br />

dayrdnobiT vivaraudoT: misi erTi nawili iyo da ukve aRar aris, meore<br />

iqneba da is jer kidev ar aris; im nawilebisagan iTxzvis usasrulo droca da<br />

gamudmebiT gamoyofili drois TiToeuli Sualedic. xolo is, rac ararsebulisagan<br />

iTxzvis, rogorc Cans, SeuZlebelia wilnayari iyos arsebobasTan.<br />

amasTanave, yoveli dayofili sagnisaTvis, Tuki is marTla arsebobs, aucilebelia,<br />

rom, vidre arsebobs, yvela, an zogierTi misi nawili mainc arsebobdes,<br />

xolo aseve dayofili drois zogierTi nawili ukve iyo, zogierTi iqneba, da<br />

arc erTi ar aris, ar arsebobs. `axla~ ki (e. i. `awmyo~ _ b.b.) nawili ar aris,<br />

radganac nawiliT izomeba mTeli, romelic nawilebisagan unda iTxzvodes;<br />

dro ki, etyoba, `axla~-sagan ar iTxzvis. egec ar iyos, advili dasadgeni<br />

rodia, rCeba Tu ara `axla~ (romelic, etyoba, erTmaneTisagan hyofs warsulsa<br />

da momavals) mudam erTi da igive, Tu yovelTvis sxvad iqceva. Tu is sul<br />

mudam sxvadasxvaa da droSi arcerTi nawili ar aris meoresTan erTad (garda<br />

momcvelisa da moculisa, rogorc nakleb dros moicavs meti), xolo amJamad<br />

ararsebuli, magram uwin arsebuli aucileblad odesRac gaqra, amitom<br />

arcerTi `axla~ ar iarsebebs meore `axla~-sTan erTad, aramed adrindeli<br />

129


yovelTvis unda gaqres. Tavis TavSi is ver gaqreba, radganac swored maSinaa<br />

igi; isic warmoudgenelia, rom adrindeli `axla~ meore `axla~-Si gaqres,<br />

radganac SeuZlebelia davuSvaT `axla~-Ti Tanmimdevroba, rogorc wertilisa<br />

– wertilis kvaldakval, Tu, amrigad, erTi `axla~ mis momdevnoSi ki ara,<br />

romeliRac sxva `axla~-Si qreba, maSin is erTdroulad Sualedur `axla~-Ta<br />

Soris iqneboda, romelTa ricxvic usasruloa, es ki SeuZlebeli gaxlavT. magram<br />

isic SeuZlebelia, rom erTi da igive `axla~ yovelTvis iyos, radganac<br />

raRac dayofilsa da sazRvruls mxolod erTi zRvari rodi aqvs, Tundac is<br />

erTi an ramdenime mxriv uwyvetic iyos; `axla~ ki zRvaria; ase rom, SeiZleba<br />

aviRoT sazRvruli dro. garda amisa, Tu erTdrouli – ara adrindeli da ara<br />

mermindeli – arseboba erTsa da imave `axla~-Si arsebobasa niSnavs, amitom<br />

Tu am `axla~-Si moqceulia adrindelic da mermindelic, maSin erTdrouli<br />

iqneba aTi aTasi wlis winandeli ambavi da is, rac dRes moxda, da araferi ar<br />

iqneba erTmaneTze adrindeli an gviandeli~ (`fizika~, IV, 10, 218 a).<br />

aristoteles mTeli Semdgomi msjeloba drois Sesaxeb Zalze rTulia,<br />

zogjer ki imdenad bneli da bundovani, rom mravalricxovan komentatorTa<br />

Tavgamodebuli mcdeloba kidev ufro abnelebs da abundovanebs sakiTxs,<br />

nacvlad imisa, rom sinaTle mohfinos mas. Tumca zogadi azris gamotana<br />

mainc xerxdeba: rogorc zemoT motanili fragmentidan Cans, drois TviT<br />

arsebobac ki saTuoa, radganac is Semdegi momentebisagan iTxzvis: erTi<br />

mxriv, warsuli, romelic iyo da aw ukve aRar aris, meore mxriv ki momavali,<br />

romelic iqneba, magram jer kidev ar aris, `xolo is, rac ararsebulisagan<br />

iTxzvis – aristoteles marTebuli SeniSvniT, _ SeuZlebelia wilnayari<br />

iyos arsebobasTan~. rac Seexeba awmyos (`axla~), is mxolod warsulisa da momavlis<br />

gamyofi zRvaria, wamdauwum cvalebadi zRvari, araviTari grZlivoba<br />

ar gaaCnia da amitom ar SeiZleba drois momentad iqnes miCneuli. drois es<br />

paradoqsuli Taviseburebani ukiduresad aZneleben mis gagebas.<br />

Semdeg aristotele aanalizebs im swavlulTa Tvalsazriss, romelnic<br />

dros ciuri sferos moZraobasa da TviT am sferosTanac ki aigiveben, ris<br />

Sedegadac daaskvnis, rom `dro ar aris moZraoba, Tumca moZraobis gareSe ki<br />

ar arsebobs~ (`fizika~, IV, 10 219 a; Sdr. Tomas manis kiTxva: `iqneboda dro,<br />

rom ar yofiliyo moZraoba? iqneboda moZraoba, rom ar yofiliyo dro?~),<br />

radganac Cven mxolod moZraobis meSveobiT aRviqvamT da vzomavT kidec<br />

dros (aqve unda SevniSnoT, rom Zveli berZnebi Zalze farTo mniSvnelobas<br />

aniWebdnen termins `moZraoba~; es iyo ara marto materiis sivrculi moZraoba,<br />

fizikuric da qimiuric, iseve, rogorc adamianis yvela fsiqikuri aqti,<br />

misi SegrZnebebi, aRqmebi, azrebi Tu gancdebi).<br />

rakiRa daadgina, rom dro ar aris moZraoba, magram, amasTanave, ar Sei-<br />

Zleba moZraobis gareSe arsebobdes, aristotele drois gansazRvris safuZvlad<br />

iRebs Semdeg debulebas: esaa danarCenTagan gansxvavebuli ori drouli<br />

momentis msgavsebis gancda Cveni cxovrebis mier: `Cven SevicnobT dros,<br />

roca zRvars vudebT moZraobas da amrigad ganvsazRvravT adrindelsa da<br />

mermindels; maSin vambobT, rom drom ganvlo, rakiRa grZnobebiT aRviqvamT<br />

adrindelsa da mermindel moments, Cven imis meSveobiT gavmijnavT maT, rom<br />

erTxel erTs aRviqvamT, meorejer ki – meores, xolo maT Soris – raRac<br />

orivesagan gansxvavebuls. radganac maSin Cven viazrebT or kidura wertils<br />

rogorc Sualedurisagan gansxvavebuls, da suli aRniSnavs or `axla~-s –<br />

adrindelsa da mermindels; ai, ras vuwodebT dros, radganac swored momentebiT<br />

SemosazRvruli `axla~ gveCveneba `drod~ (`fizika~, IV, 10 219a 22-30).<br />

bolos da bolos, aristotele gvTavazobs drois Semdeg definicias: `rode-<br />

130


sac aris `uwin~ da `Semdeg~, maSin Cven vlaparakobT droze, radganac dro sxva<br />

ara aris ra, Tu ara moZraobis ricxvi adrindelsa da mermindelTan mimarTebiT.<br />

amrigad, dro TavisTavad rodia moZraoba, aramed moZraobad gvevlineba<br />

imdenad, ramdenadac moZraoba Seicavs ricxvs~ (iqve, 219a 33 – 219b 3).<br />

erTi sityviT, aristoteles orwevrian logikur strquturaSi: moZraoba<br />

– dro, dro – moZraoba, Znelia xazi gausva romelime wevris primats. miuxedavad<br />

imisa, rom yovelgvari moZraoba (iseve rogorc yovelgvari cvalebadoba)<br />

droSi xdeba da droiT izomeba. arc erTi daiyvaneba meoreze da arc<br />

meore – pirvelze. `Cven ara marto moZraobas vzomavT droiT, aramed drosac<br />

– moZraobiT, _ imis gamo, rom isini erTmaneTs gansazRvraven, radganac<br />

dro gansazRvravs moZraobas, rogorc misi ricxvi, xolo moZraoba – dros.<br />

da Cven vlaparakobT didsa da mcire droze, roca mas moZraobiT vzomavT,<br />

isve, rogorc ricxvs vzomavT sagnebiT, romlebic Tvlas eqvemdebarebian,<br />

ase magaliTad, cxenebis ricxvs – cxeniT. swored ricxvis meSveobiT vgebulobT<br />

cxenebis raodenobas da, piriqiT, saTiTaod rom viTvliT cxenebs – maT<br />

ricxvs. igive iTqmis droisa da moZraobis mimarTac: droiT Cven vzomavT moZraobas,<br />

moZraobiT ki – dros~ (iqve, 220b 15-25).<br />

magram arsebobs moZraobis (cvalebadobis uricxvi sxvadasxva saxe, da Tu<br />

misi ricxvi, anu zoma Tu sazomi aris dro, maSin moZraobis TiToeul saxes<br />

misi specifikuri dro unda Seesabamebodes. aristotele TviTonve grZnobs<br />

amas (iqve, XIV, 223b 1-5), magram saTanado daskvna ki ar gamoaqvs. samyaroSi<br />

mimdinare yvela procesis dro mis naazrevSi unificirebulia da standartizirebuli:<br />

esaa dro, romliTac izomeba ciuri sferos regularuli da<br />

Tanabarzomieri wrebrunva; amitomac gveCveneba, TiTqos dro swored es wrebrunva<br />

iyos.<br />

Tavis mesame `enneadaSi~ (7, 9) plotini kritikis sagnad aqcevs drois,<br />

rogorc moZraobis ricxvis Tu zomis aristoteleseul gagebas: Tuki dro<br />

marTlac moZraobis ricxvia, maSin is ufro metad rodi ukavSirdeba moZraobas,<br />

vidre ricxvi `aTi~ cxenebs Tu xarebs, romlebsac is aRricxavs, meore<br />

mxriv, Tu dro uSualod ukavSirdeba moZraobas, romelsac zomavs, rakiRa<br />

mis zrdasTan erTad izrdeba, rogor ganvasxvavoT erTmaneTisgan sakuTriv<br />

dro da misi meSveobiT gazomili moZraoba? xolo Tu es gansxvaveba mainc SesaZlebelia,<br />

maSin dro, rogorc moZraobis ricxvi, pirwmindad eqsterioruli,<br />

pirwmindad garegnulia moZraobis mimarT da, maSasadame, iseve, rogorc<br />

pirvel SemTxvevaSi, ubralo ariTmetikul ricxvada rCeba, romelic drois<br />

araviTar gagebas ar Seicavs. egec ar iyos, aristotele dabejiTebiT amtkicebs:<br />

`Cven ara marto moZraobas vzomavT droiT, aramed drosac – moZraobiT,<br />

_ imis gamo, rom isini erTmaneTs gansazRvraven~. keTili da patiosani,<br />

_ SeniSnavs plotini, _ magram aqve unda vikiTxoT: nuTu imisaTvis, rom dro<br />

arsebobdes, aucilebeli pirobaa misi gazomva? amasTanave, rakiRa dro usasruloa,<br />

romelic araviTar ganzomilebaSi ar Tavsdeba, sainteresoa, drois<br />

mainc romel moments miviCnevT aTvlis wertilad, anu am usasrulo drois<br />

mimarT `Semdgomad~ Tu `uwinaresad~?<br />

saqme aSkara absurdamde midis. drois buneba imdenad paradoqsulia, rom<br />

misi ganmartebisas antikurobis TviT yvelaze didi logikosic ki elementarul<br />

logikur Secdomas (petitio principii Tu idem per idem) uSvebs. swored amitom –<br />

dasZens plotini, _ erTxel da samudamod uari unda vTqvaT imaze, rom fizikur<br />

samyaros davuqvemdebaroT dro, rakiRa misi nebismieri subordinacia<br />

materialuri sinamdvilisadmi garduval marcxs gviqadis da CixSi gvamwyvdevs.<br />

ai, ratomaa, rom plotini kvlav miubrundeba `maradisobis~ (`aios~)<br />

131


platoniseul cnebas, `maradisobisa~, romelsac Tavisi didi maswavleblis<br />

kvaldakval, kosmiuri gonebis azrobrivi da arsobrivi sisavsis, misi uwyveti<br />

idealuri qmediTobisa Tu absoluturi sicocxlis atributad saxavs. platonisganve<br />

sesxulobs igi ZiriTad ideas, romlis mixedviTac dro sxva ara<br />

aris ra, Tu ara ucvleli maradisobis moZravi xati, da axali struqturuli<br />

elementiT amdidrebs mas: dros, rogorc `samyarouli moZraobis intervals~,<br />

samyaros sulis `sasicocxlo intervalebTan~ aigivebs. ase ikveTeba<br />

universaluri simetria: ra kavSiricaa maradisobasa da kosmiur gonebas Soris,<br />

imave kavSiriT erwymian erTmaneTs droca da samyaros sulic.<br />

plotinis mixedviT, samyaros suli erTgvari Sualeduri sawyisia idealur<br />

sinamdvilesa da grZnobad-konkretul samyaros Soris. demiurgosis<br />

pirmSo, kosmosis macocxlebeli da mamoZravebeli Zala, misi erTianobis<br />

waruvali principi; samyaros, rogorc RvTaebrivi cocxali arsis TviTSemecneba;<br />

maTematikur da musikalur TanafardobaTa erToblioba, romelTa<br />

mixedviTac igeba cvladi da qmnadi sinamdvile; kosmiuri srulqmnilebis<br />

pirvelsawyisi, romlis meoxebiTac ideebi materiaSi realizdebian, materia-<br />

Si isxamen xorcs.<br />

dro – maradisobis proeqcia grZnobad-konkretul sinamdvileSi – samyaros<br />

sulis sicocxlea, marad moZravi da boboqari sicocxle, romelic<br />

gulisxmobs gamudmebul gadasvlas sicocxlis gamovlenis erTi romelime<br />

formidan meoreze (samyarouli sicocxle – wers pol valeri, _ `SeiZleba SevadaroT<br />

boboqar xanZars, romelic gaafTrebiT utevs yvelafers, razedac<br />

ki `ali miuwvdeba~; usasrulod vrceldeba, droebiT ukan ixevs, Cerdeba, naperwkals<br />

tyorcnis, raTa gadalaxos sivrce, daipyros axali mijna, fexdafex<br />

misdevs Tavissave Tavs, ieriSiT iRebs yvelafers, rasac gzad awydeba da<br />

riTac sazrdoobs, dausruleblad qmnadi, cvladi da Tavisi yovelwamieri<br />

raobisagan gansxvavebuli, _ ai, rogor aRiqvamda damkvirvebeli sicocxlis<br />

stiqiur mTlianobas da erTobliobas, maorganizebel da maformirebel Zalas,<br />

romlis `nadavlic~ xdeba yvelaferi, rac SeiZleba formiT organizebul<br />

iqnes, iseve, rogorc deformirdeba yvelaferi, rac SeiZleba daiwvas,<br />

daiferflos da danaxSirdes~, _ ix. pol valeri, sulis krizisi; frangulidan<br />

Targmna b. bregvaZem, Tb., 1994, gv. 113).<br />

dro sulis qmediTobis momentTa Tanmimdevruli monacvleobaa. grZnobadi<br />

sinamdvile rom Seqmna, samyaro sulma `gaadroula~, drois dinebas dauqvemdebara<br />

igi. samyaro arsebobs da moZraobs sulSi, da raki am sulis sicocxle<br />

cvalebadia, swored esa qmnis droSi gansxvavebasac. amrigad, dro<br />

samyarouli sulis sicocxlis intervalebiT iqmneba. sulis sicocxle da<br />

cxovelmyofeli qmediToba rom ara, droc gaqreboda. samyaro, rogorc<br />

cocxali arseba (Sdr. platonis `timeosi~, 31a), garemoculia suliT, romlis<br />

mudmivi qmediTobis Tanmimdevruli intervalebi ganapirobeben samyaros<br />

wrebrunvas, rac, Tavis mxriv, qmnis `iyo~-s da `iqneba~-s (platoniseuli terminebia,<br />

_ ix. `timeosi~, 37c), anu warsuls da mermiss, ese igi, dros; xolo<br />

raki samyaros sulis sicocxle, arsebiTad, misi dauokebeli ltolvaa kosmiuri<br />

gonebis mimarT, amitom drois yvelaze arsebiT momentad momavali<br />

gvevlineba. dros, romelsac Zveli berZnebi, uwinares yovlisa, aRiqvamdnen,<br />

rogorc ciuri sferos wrebrunvas, plotini iazrebs am wrebrunvis WeSmarit<br />

mizezad – samyarouli sulis sicocxled.<br />

aq Cven cota xniT mainc unda SevwyvitoT drois Zveli berZnuli koncefciebis<br />

mimoxilva, raTa mkiTxvelis yuradReba SevaCeroT erT sakmaod<br />

ucnaur faqtze: saqme isaa, rom Tanamedroveobis zogierTi TvalsaCino ev-<br />

132


opeli filosofosi kategoriulad amtkicebs, rom Zveli berZnebic da romaelebic<br />

moklebulni iyvnen drois realuri gancdisa Tu SegrZnebis unars;<br />

rom maTTvis TiTqos ar arsebobda arc awmyo da arc momavali da mxolod<br />

warsuliT suldgmulobdnen. ase magaliTad, saxelganTqmuli espaneli moazrovne<br />

xose ortega i gaseti wers:<br />

`amboben (Spengleri da sxv.), rom Zvel berZnebs da romaelebs ar gaaCndaT<br />

drois SegrZnebis unari, isini TiTqos ver grZnobdnen maTi sicocxlis ganfenilobas<br />

droSi. amitomac iyo, rom mxolod awmyoSi arsebobdnen. amnairi<br />

gansazRvra me araswori mgonia, yovel SemTxvevaSi, is erTmaneTSi urevs or<br />

movlenas. Zveli berZeni Tu romaeli gamaogneblad brmaa momavlis mimarT.<br />

is verc ki amCnevs mas, rogorc daltonikosi ver arCevs wiTel fers. antikuri<br />

epoqis adamiani warsuliT cocxlobs. vidre raimes aRasrulebdes, is<br />

ukan ixevs xvlikivT, Tavdasxmas rom upirebs msxverpls. warsulSi is eZebs<br />

misabaZ nimuSs da warsulis prizmidanve Wvrets mTel samyaros, prizmidan,<br />

romelic yvelafris deformacias axdens. amitom misi cxovreba warsulis<br />

gancdaa da gadamRereba. es ki niSnavs, rom Zveli berZnebi da romaelebi arqaistebi<br />

iyvnen, Tumca yvela Zveli xalxi arqaistia. magram Secdoma iqneboda<br />

gvefiqra, TiTqos maT ar SeeZloT drois aRqma, drois maTeuli aRqma<br />

arasrulfasovania. misTvis niSneulia momavlisadmi interesis uqonloba da<br />

hipertrofirebuli yuradReba warsulis mimarT. Zveli xalxebisagan gansxvavebiT,<br />

Cven, evropelebi, yovelTvis momavalze varT orientirebulni, radganac<br />

gvesmis, rom swored momavalia drois arsebiTi ganzomileba. ase rom,<br />

CvenTvis dro TandebuliT _ `-mde~ ki ar iwyeba, aramed zmnizediT _ `Semdeg~.<br />

amitomac gveCveneba, rom Zveli berZnebisa da romaelebis cxovrebas<br />

droismiRmuri xasiaTi hqonda~ (xose ortega i gaseti, masebis amboxi, espanuridan<br />

Targmna b. bregvaZem, Tb., 1993, gv. 177-178).<br />

magram ase daaxasiaTo xalxi, romelmac kacobriobis istoriaSi pirvelma<br />

Cauyara safuZveli droismetyvelebas Tu droismcodneobas (`qronologia~),<br />

mniSvnelovanwilad rom ganapirobebs dasavluri azrovnebis mTel Semdgom<br />

ganviTarebas mis mier dasaxuli gziT; amnairi kvalifikacia misce mTel civilizacias,<br />

romelic Tavisi oriaTaswliani arsebobis damlevs drois yvelaze<br />

arsebiT ganzomilebad swored momavals saxavs da, amrigad, usasrulo perspeqtivas<br />

xsnis adamianuri cnobierebisa da sulis winaSe, riTac gadaWriT amkvidrebs<br />

metafizikur (da ara marto metafizikur) optimizms, _ sul cota,<br />

istoriuli faqtis gayalbebas niSnavs. ortega i gasetis didi Tanamedrove<br />

ambobs: `Cven ukusvliT SevdivarT momavalSi~ (pol valeri, sulis krizisi,<br />

dasax. gamoc. gv. 16). sainteresoa, ras ityodnen dRevandel evropelebze ori<br />

Tu sami aTaswleulis Semdeg, ase calmxrivad da tendenciurad rom ganemartaT<br />

es sityvebi.<br />

Tumca kvlav mivubrundeT sityvas, rogorc TavSive aRvniSneT, drois<br />

antikuri Teoriebi safuZvlad udevs netari avgustineseul `qronologias~<br />

(`droismetyvelebas~), yvelaze srulad da amomwuravad Camoyalibebuls `aRsarebaTa~<br />

meTerTmete wignSi, sadac avtori cdilobs daamtkicos, rom Rmer-<br />

Tma `arafrisagan~ (`cx nihilo~) Seqmna samyaro, riTac gadaWriT upirispirdeba<br />

yvelas, visi azriTac, SeuZlebelia arafrisagan raimes Seqmna, da vinc skeptikurad<br />

kiTxulobs: `ki magram, ras akeTebda RmerTi samyaros Seqmnamde~<br />

(Quid facicbat deus, antcquam faceret caelum et terram?) Tuki arafersac ar akeTebda<br />

uqmad myofi, ratom samudamod ar darCa iseve uqmad, rogorc ukunisidan<br />

iyo? xolo Tu RmerTSi Tavs iCens axali neba-survili imis Seqmnisa, rac manamde<br />

arasodes ar Seuqmnia, maSin raRa maradiuloba eTqmis imas, raSiac ma-<br />

133


namde ararsebuli survili Cndeba? da marTlac, neba RmerTis qmnileba ki<br />

ara, yovelgvar qmnilebaze uwinaresia, radganac SeuZlebeli iqneboda risime<br />

Seqmna, Semoqmedis neba Seqmnilze adre rom ar arsebuliyo. amrigad, RmerTis<br />

neba ganuyofelia TviT misi substanciisagan. xolo Tu RvTaebriv substanciaSi<br />

Tavs iCens is, rac manamde ar yofila masSi, amnair substanacias maradiuls<br />

ver vuwodebT, da camde marTalnic viqnebiT. Tuki maradiuli iyo samyaros<br />

Seqmnis RvTaebrivi neba-survili, maSin ratom ar aris maradiuli misi<br />

qmnileba?~ (`aRsarebani~, XI, 12).<br />

maradisoba, netari avgustines mixedviT, ucvlelobis da uZraobis, ufro<br />

zogadad ki RvTaebrivi substanciis da TviT RmerTis atributia. rac Seexeba<br />

maradisobisa da drois urTierTmimarTebis problemas, am mxriv, `aRsareba-<br />

Ta~ avtori TiTqmis ucvlelad imeorebs da iziarebs kidec platonis azrs.<br />

`vin SeaCerebs da gasaqans ar miscems mas (drois nakadSi danTqmul guls, _<br />

b.b.), raTa Tundac wamiT Semdgarma aRiqvas marad uZravi maradisobis sxivosani<br />

aTinaTi da drois uwyvet dinebas Seadaros igi? dae, darwmundes, rom<br />

isini araTanazomadni arian; dae, Seignos, rom drois xangrZlivobas uricxvi<br />

msrwaflwarmavali wamis simravle ganapirobebs, gamudmebiT rom enacvlebian<br />

erTmaneTs. maradisobaSi ara aris ra warmavali, aramed mudmivi awmyoa, mTeli<br />

Tavisi sisavsiT. dro ki verasodes ver iqneba pirwmindad awmyo; dae, mixvdes,<br />

rom mTel warsuls momavali mierekeba, rom mTeli momavali warsuls mosdevs,<br />

xolo erTica da meorec imisgan iRebs dasabams, imisgan momdinareobs,<br />

rasac maradi awmyo hqvia. vin SeaCerebs kacis guls, raTa uZravad Semdgarma<br />

ixilos, Tu rogor ganapirobebs warsulsac da momavalsac marad uZravi maradisoba,<br />

romlisTvisac ucxoa warsulic da momavalic~ (iqve, XI, 13).<br />

platonis gavlenis kvali aranakleb aSkaraa netari avgustines meore<br />

TxzulebaSi _ `RvTis qalaqisaTvis~, sadac avtori, maradisobisa da drois<br />

urTierTgansxvavebidan gamomdinare, cdilobs erTmaneTisagan gamijnos<br />

cnebebi _ `samyaros Seqmna droSi~ da `samyaros Seqmna drosTan erTad~,<br />

raTa gviCvenos, rogor gadadis ucvleli da uZravi maradisoba wamiTi-wamad<br />

cvalebadsa da moZrav droSi, rogor iqmneba grZnoba-konkretuli, ganuwyvetliv<br />

qmnadi da cvladi samyaro, romlis dasabamic, warmarTi kreacionistis<br />

TvalsazrisiT, demiurgosia, xolo qristiani Teologis mixedviT _<br />

bibliuri RmerTi:<br />

`Tuki marTebulad ganvasxvavebT maradisobasa da dros, kerZod, imas,<br />

rom SeuZlebelia drois arseboba raime moZravis cvalebadobis gareSe,<br />

maradisobisaTvis ki ucxoa yovelgvari cvalebadoba, vin ver SeniSnavs,<br />

rom ar iqneboda dro, Tuki ar iqneboda qmnileba, romelic raRacnairi<br />

moZraobiT Secvlida rames?.. vin ityvis, rom samyaroze uwinares ukve iyo<br />

sxva ram qmnileba, romlis cvlilebiTac SeiZleba edina dros? magram raki<br />

wminda da uWeSmaritesi werili ambobs: `Tavdapirvelad Seqmna RmerTma ca da<br />

miwa~, raTa aravin ifiqros, TiTqos manamde Seqmniliyos sxva rame... amitom<br />

eWvSeuvalad SeiZleba iTqvas, rom samyaro Seqmnilia ara droSi (in tempore),<br />

aramed drosTan erTad (cum iempore), vinaidan is, rac droSi iqmneba, an ama Tu<br />

im drois Semdeg, an ama Tu im droze uwinares iqmneba, ese igi, warsulis Semdeg<br />

da momavalze uwinares. magram SeuZlebelia warsuli yofiliyo samyaroze<br />

uwinares, vinaidan ar iyo qmnileba, romlis cvalebadi moZraobiTac SeeZlo edina<br />

dros. amitom samyaro drosTan erTad Seiqmna~ (`RvTis qalaqisaTvis~, XI, i).<br />

maradisobis – am ucvleli, waruvali da integraluri awmyosagan gansxvavebiT,<br />

dro, platonis, aristotelesa da plotinis kvaldakval, netari<br />

avgustines mixedviTac, sam momentadaa ganwiluli (warsuli, awmyo da mo-<br />

134


mavali). magram Tu platoni da aristotele mxolod relatiur arsebobas<br />

aniWeben awmyos, e. i. faqtobrivad uaryofen mas, netari avgustinesaTvis,<br />

piriqiT, drois erTaderTi realurad arsebuli momenti mxolod awmyoa,<br />

romliTac is zomavs `iyo~-sa da `iqneba~-s, e. i. warsulisa da momavlis realobis<br />

xarisxs, ris Sedegadac rogorc erTi, ise meore drois fiqtiur momentebad<br />

warmogvidgeba, vinairad warsuli (mkvdari awmyo) ukve aRar arsebobs,<br />

xolo momavals (daubadebel awmyos) jer kidev ar miuRwevia im fazisaTvis,<br />

roca masze SeiZleboda gveTqva `aris~, e. i. jer kidev ar ziarebia arsebobas.<br />

netari avgustines azriT, suli uSualod Wvrets da aRiqvams mxolod awmyos,<br />

maSin rodesac warsuls igonebs da momavals moelis. am subieqtivisturi koncefciis<br />

Tanaxmad, drois arseboba adamianis suliTaa gansazRvruli, suliT,<br />

romelic moelis, Wvrets da igonebs. Tu drois sam momentze mainc SeiZleba<br />

msjeloba, isev da isev am subieqtivistur konteqstSi; `aris sami dro – awmyo<br />

warsulisa, awmyo awmyosi da awmyo momavlisa, es sami dro mxolod Cvens<br />

sulSi arsebobs da sxvagan versad ver vxadav maT; awmyo warsulisa maxsovrobaa;<br />

awmyo awmyosi – uSualo Wvreta; awmyo momavlisa ki – molodini~ (`aRsarebani~,<br />

XI, 26).<br />

Tumca netari avgustine imasac grZnobs, rom awmyos araviTari grZlivoba<br />

ar gaaCnia da, am TvalsazrisiT, marTalni arian platoni da aristotele,<br />

romelTa mtkicebiTac, awmyo drois realuri momenti ki ara, mxolod warsulisa<br />

da momavlis gammijnavi, gamudmebiT cvladi zRvaria. drois paradoqsuli<br />

buneba kidev erTxel Sinagani winaaRmdegobis CixSi amwyvdevs adamianis<br />

maZiebel azrs, romelic am Cixidan gamosavals isev da isev drois subieqtivistur<br />

aRqmaSi eZebs:<br />

`...yuradRebas warsulSi gadaaqvs momavali; rac momavals akldeba, warsuls<br />

emateba; da Tu momavali saerTod gaqra, darCeba mxolod warsuli. ki<br />

magram, ranairad mcirdeba, an sulac qreba momavali, romelic jer kidev ar<br />

arsebobs? mxolod imnairad, rom es xdeba sulSi, radganac martooden sulSi<br />

arsebobs sami dro, is elis, yuradRebas apyrobs da axsovs: rasac elis, im<br />

gziT gaivlis, rasac yuradRebas apyrobs, da iqiTken miemarTeba rac axsovs.<br />

vin SesZlebs imis uaryofas, rom momavali jer kidev ar arsebobs? magram misi<br />

molodini ukvea sulSi. anda vin uaryofs imas, rom warsuli ukve aRar arsebobs?<br />

magram sulSi kvlavac cocxlobs misi xsovna. da bolos, vin gabedavs<br />

uaryos, rom awmyos xangrZlivoba ar gaaCnia? radgan is meyseulad gadis.<br />

magram xangrZlivia Cveni yuradReba, romelsac dauyovnebliv aryofnaSi gadahyavs<br />

yvelaferi, rac ki Tavs iCens. maSasadame, xangrZlivia momavali dro,<br />

romelic ar arsebobs: xangrZlivia mxolod momavlis molodini. xangrZlivia<br />

ara warsuli dro, romelic aRar arsebobs; xangrZlivia mxolod warsulis<br />

xsovna~ (`aRsarebani~, XI, 36-37).<br />

drois platonisa da aristoteleseuli Teoriebi sakmaod orWofulia:<br />

rogorc maswavleblis, ise mowafis azriTac, dro arc pirwmindad subieqturia<br />

da arc obieqturi, e. i. arc adamianis cxovrebiTaa gansazRvruli da<br />

arc damoukidebelia misgan. maTi dro sadRac cnobierebasa da obieqtur realobas<br />

Soris miedineba, ase rom, arc erTze daiyvaneba da arc meoreze. amitom<br />

verc erTi axerxebs drois mkacr definicias da verc meore. Tumca isic<br />

sakiTxavia, SesaZloa ki, saerTod, amnairi definicia? SeuZlia ki adamians<br />

drois gonebamiuwvdomeli idumalebis zusti da amomwuravi wvdoma?<br />

drois netari avgustineseuli koncefciis originaloba platonis, aristotelesa<br />

da plotinis TeoriebTan SedarebiT, uwinares yovlisa, isaa, rom<br />

hiposeli episkoposis TvalsazrisiT, dro arsebiTad subieqtivisturia,<br />

135


ese igi, adamianis cnobierebiTaa gansazRvruli. Tumca ver vityviT, rom am<br />

orginalobis Sedegi win gadadgmuli nabiji iyos drois enigmuri bunebis Secnobis<br />

gzaze. sapirispiro azrisaa cnobili ingliseli filosofosi bertras<br />

raseli: `me piradad ar veTanxmebi avgustines Teorias, romlis mixedviTac<br />

dro raRac Cvens gonebaSi arsebulia, magram es ueWvelad Zalze Wkvianuri<br />

Teoriaa, Rirsi imisa, rom seriozuli ganxilvis sagnad iqces. metsac getyviT:<br />

avgustines Teoria gacilebiT ufro win gadadgmuli nabijia yovelive imas-<br />

Tan SedarebiT, rasac am sakiTxis irgvliv berZnul filosofiaSi vpoulobT.<br />

es Teoria Seicavs problemis ufro ukeTessa da ufro naTel formulirebas,<br />

vidre drois subieqtivisturi Teoria kantisa, _ Teoria, romelmac kantis<br />

Semdeg farTo aRiareba hpova filosofosTa Soris~ (Б. Рассел, История западной<br />

философии, М., 1959, стр. 370).<br />

mkiTxveli, romelic yuradRebiT gaecno, erTis mxriv, platonis, aristotelesa<br />

da plotinis Teoriebis, xolo meore mxriv, netari avgustines koncefciebis<br />

am mokle mimoxilvas, uTuod dagveTanxmeba imaSi, rom avgustines<br />

originalobas upiratesad erTi ram ganapirobebs: dro, misi gagebiT, ufro<br />

subieqtivisturia, vidre berZen filosofiebsa aqvT warmodgenili. magram<br />

swored am subieqtivizms ar iziarebs bertras raseli. maS, raRas emyareba<br />

misi mtkiceba imis Taobaze, rom `avgustines Teoria gacilebiT ufro win<br />

gadadgmuli nabijia yovelive imasTan SedarebiT, rasac am sakiTxis irgvliv<br />

berZnul filosofiaSi vpoulobT~?<br />

19. miqa, VII, 8; I ioane, 1, 5.<br />

20. Sdr. fsalm. 22, 1; 27, 9.<br />

21. fsalm. 70,5.<br />

22. `netari avgustine aq mimarTavs racionalistur axsnas. momavali ivaraudeba<br />

im niSnebis mixedviT, romlebsac awmyo sTavazobs im xalxs, visac<br />

maTi analizisa da interpretaciis unari Seswevs~. _ pier de labriolis<br />

SeniSvna; ix. `aRsarebaTa~ dasax. gamoc. gv. 313.<br />

23. Sdr. fsalm. 138, 6.<br />

24. fsalm. 37, 11.<br />

25. maTe, VII, 11.<br />

26. fsalm. 72, 16.<br />

27. fsalm. 115, 1.<br />

28. fsalm. 26, 4.<br />

29. fsalm. 38, 6.<br />

30. dabad. 1, 14.<br />

31. netari avgustine zafxulisa da zamTris dReebs gulisxmobs.<br />

32. ieso nav. X, 12-13.<br />

33. aristoteles mixedviT (ix. Sen. 18), dro da moZraoba erTmaneTs gansazRvraven,<br />

netari avgustine ki, arsebiTad, uaryofs maT urTierTgansaz-<br />

Rvrulobas.<br />

34. fsalm. 17, 29.<br />

35. dedanSi – cubitus = daaxl. 45 sm.<br />

36. netari avgustine aq uaxlovdeba plotinis Tvalsazriss, romlis Tanaxmadac,<br />

`drois wvdoma SeuZlebelia sulis gareSe~ (`enn~, III, 7, II). magram<br />

plotini, rogorc vnaxeT (ix. Sen. 18), aq samyaros suls gulisxmobs, xolo<br />

netari avgustine, romelic subieqtivisturad iziarebs dros, _ adamianis<br />

suls.<br />

37. fsalm. 61, 9; 99, 3.<br />

136


38. zemoT (IX, XII, 31) netar avgustines ukve moaqvs ambrosi mediolanelis<br />

am mSvenieri himnis pirveli ori strofi.<br />

39. saxelganTqmuli frangi mecnieri pier moris mari diuemi Tavis grandiozul,<br />

aTtomian gamokvlevaSi `samyros sistema. kosmologiur moZRvrebaTa<br />

istoria platonidan kopernikamde~, parizi, 1913-1959, Semdegnairad<br />

ganmartavs am pasaJs: `maSasadame, drois arseboba da xangrZlivoba Cveni sulis<br />

saqmea, sulisa, romelsac SeuZlia yuradRebis erTi da imave, mudmivi da<br />

myari qmediTobiT moicvas warsulisa da momavlis movlenebi... yovelive ima-<br />

Si, rac amJamad xdeba, Cvens suls SeuZlia gamoyos Tanmimdevrul movlenaTa<br />

mTlianoba, da amrigad, erTi da imave, amwamieri yuradRebiT `moixelTos~<br />

yvela es movlena. amis wyalobiT is maT aniWebs myarsa da permanentul, inteleqtismier<br />

arsebobas, rasac isinic moklebulni arian gare sinamdvileSi.<br />

sxvadasxva grZlivobis gazomvisas suli erTmaneTs adarebs swored am fiqsirebulsa<br />

da awmyod qceul mTlianobebs~ (P. Duhem. I. c Systéme du monde. t. II,<br />

Paris. 1914, p. 476).<br />

laTinuridan Targmna da SeniSvnebi<br />

daurTo baCana bregvaZem<br />

(wignidan `aRsarebani~, Tb., 1995)<br />

137


nikola bualo depreo (1636-1711 w.w.)<br />

138<br />

poeturi xelovneba<br />

pirveli simRera<br />

poeturi nawarmoebis SeTxzvis Sesaxeb<br />

10 nu fiqrobT, riTmiT wera aris geniosoba.<br />

geSinodes cariel matyuara cdunebis:<br />

sagangebod gasinjeT Tqveni Zala, goneba.<br />

aRmatebul gonebiT noyierma bunebam<br />

icis avtorebisTvis amorCeva talantis,<br />

erTs SeuZlia leqsad siyvaruli daxatos,<br />

15 meorem – saxumaro epigrama galesos.<br />

25 roca ambavs gadmoscemT, saxumaros Tu sazeos,<br />

riTma daumorCileT saR azrs mudam, yovelgan,<br />

nu ggoniaT, rom pirvels ar uyvardes meore.<br />

30 riTma aris mona da unda iyos gamgoni.<br />

odes cdilobs mgosani sagangebod mis Zebnas,<br />

Tavisuflad axerxebs imis povnas goneba:<br />

mZle gonebis uRelqveS igi drkeba advilad<br />

da mas emsaxureba, amdidrebs da ar zRudavs.<br />

35 magram igi janydeba, ros yurs ar aTxoveben<br />

da imis dasaWerad saRi azri gamodis.<br />

maS, giyvardeT goneba, rom Tqvenma nawerebma<br />

gonebisgan miiRos brwyinvaleba, Rirseba.<br />

bevrni, gatacebulni gaxelebul sificxiT,<br />

40 saRi azris gareSe qmnian nawarmoebebs;<br />

iqneboda sircxvili Cveni mgosnebisaTvis,<br />

Tu imas iazrebdnen, rac sxvam ukve iazra.<br />

Sors am zedmetobisgan. davuTmoT italias<br />

yvela am Zvirfas qvaTa yalbi brwyinvalebani. 1<br />

45 yvela saRi azrisken unda miiswrafvodeT;<br />

Znelia iq miRweva – gza aris galesili;<br />

Tu mas odnav moSordiT, wamsve daiRupebiT,<br />

aris mxolod erTi gza gonebisken savali.<br />

100 `mkvdarTa da momakvdavTa as mTas Sesabralissa~ 2<br />

toni ukve aiReT – xelovnebiT ubralom<br />

da iyaviT diadi, ara ampartavani.<br />

miawodeT mkiTxvels is, rac mas moswons, izidavs,<br />

ritmisaTvis ki gqondeT yuri mudam maxvili.


105 rom mudam Tqvens leqsebSi azri sityvis gampobi<br />

naxevar leqss gviWrides, Sesvenebas gvaZlevdes.<br />

erideT, rom xmovani metad aCqarebuli,<br />

xmovnisagan ar iyos gzaSi Sejaxebuli. 3<br />

SeiZleba SerCevaHharmoniul sityvebis.<br />

150 sanam weras daiwyebT, azrovneba iswavleT,<br />

radgan cotad Tu bevrad gvaqvs bneli ideebi<br />

da gamoTqmac misdevs mas bundovani, xan wminda:<br />

rasac kargad vifiqrebT, imas cxadad gamovTqvamT.<br />

sityvebic gvigrovdeba mis gamosaxatavad.<br />

155 roca didi siWarbe aris Tqvens nawerebSi,<br />

maSin ena gaxadeT TqvenTvis wmindaTawminda.<br />

roca sityva yalbia da gamoTqma Semcdari,<br />

amaoa CemTvisa Tqveni melodiis xma.<br />

Cemi Wkua-goneba ar ikarebs barbarizms,<br />

160 arc gaberili leqsis ampartavan solicizms.<br />

meore simRera<br />

iswavleT didi poetebisgan<br />

25 Zneli aris gzis povna am or siWarbes Soris,<br />

rom ipovoT, mihyeviT Teokrites da virgils.<br />

maTi nazi Sromebi aRsavseni graciiT<br />

dRe da Rame ikiTxeT, ar gauSvaT xelidan.<br />

mxolod maT SeuZliaT brZnul leqsebiT gvaswavlon.<br />

55 roca nazi ovidi tkbil xmebs acxovelebda,<br />

gvaZlevda xelovnebis mSvenier gakveTilebs. 1<br />

marto guli ubnobdes unda elegiaSi.<br />

oda met brwyinvalebiT, ara naklebi ZaliT<br />

camde amaRlebs Tavis gaqanebas amayurs,<br />

60 is amyarebs leqsebiT mtkice kavSirs RmerTebTan.<br />

mesame simRera<br />

dramatuli (tragedia, komedia) da epikuri<br />

poeziis Sesaxeb. moqmedebis dro, ambavi,<br />

sametyvelo ena<br />

5 tragedia mtirali, Cven rom Zlier mogvxiblos,<br />

oidiposs sisxlis cremls, mis tkivilebs agviwers.<br />

kacis mkvleli oresti SiSs da wuxils gamosqTvams<br />

da, rom kargad gaverToT, gvaRvrevinebs cremlebsa.<br />

o, Tqven, romelTac gaTbobT tkbili cecxli Teatris,<br />

139


140<br />

10 jildosTvis iq paeqrobT sazeimo leqsebiT,<br />

gsurT scenas miawodoT iseTi piesebi,<br />

rom Tqven mTeli parizi qebiT gars SemogertyaT?<br />

rom ufro izrdebodes misi mimzidveloba,<br />

rom xalxs kidev oc welsa misi naxva swyurodes?<br />

15 yovel Tqvens laparakSi, gancda aRelvebuli<br />

gulSi unda Cndebodes, mas arxevdes, aTbobdes,<br />

magram Tu Tqveni gmiri umZafresi gancdebiT<br />

veRar gvavsebs xSirad Cven tkbili saSiSroebiT,<br />

ver aRviZebs Cvens gulSi Sebralebas mSveniers, 1<br />

20 ver gvSvelis Tqveni codna scenis mosakazmavad.<br />

Tqveni civi msjeloba mayurebels adunebs –<br />

zarmaci rom Seiqmna da taSs rom aRar gikravs.<br />

Tqveni mWevrmetyvelebis unayofo daWimviT<br />

daqanculs eZineba an isev gakritikebs.<br />

45 rom erT adgils, erT dReSi, mxolod erTma ambavma<br />

miiyvanos bolomde avsebuli Teatri.<br />

msmenels nu miawodebT ambavs daujerebels:<br />

SeiZleba marTali zogjer marTals ar hgavdes;<br />

verasodes mogvxiblos sakvirvel uazrobam,<br />

50 radgan guls ar aRelvebs is, rac TviT mas ar sjera.<br />

130 kalprenedi da Áuba msgavsad laparakoben. 2<br />

CvenSi buneba brZeni, nairsaxovania,<br />

yovel gancdas sxva da sxva sametyvelo ena aqvs,<br />

saWiroa risxvisTvis boboqari sityvebi,<br />

xolo mwuxarebisTvis – ufro mSvidi, martivi.<br />

160 epikuri qmnileba ufro didi saxiTa<br />

gvaZlevs did moqmedebas mozrdil moTxrobaSia,<br />

cocxlobs gamonagoniT da sargeblobs miTebiT.<br />

aq Cvens mosaxiblavad yvelaferi mzad aris.<br />

245 gindaT Cven rom mogvwondeT, ar dagvRaloT arasdros?<br />

gmiri saintereso CvenTvis amoirCieT.<br />

brwyinvale saTnoebis, ganuzomel Rirsebis,<br />

rom im sisusteSic ki isev gmiri mosCandes,<br />

iyos tkbili sasmenad imisi saqmeebi;<br />

250 Tanaswori iyos is ludovikos, cezaris,<br />

arasdros polinikes da mis muxanaTi Zmis. 3<br />

meomari uxeSi CvenSi iwvevs mTqnarebas.<br />

nu gvawodebT Sinaarss metad bevri ambebiT.<br />

risxva aqilevsisa zomierad gaSlili<br />

255 da ganwesrigebuli avsebs mTels `iliadas~.<br />

zedmetoba ukargavs xelovnebas Rirsebas.


moTxrobaSi iyaviT swrafi da Tan cocxali,<br />

magram uxvi, amayi iyaviT aRweraSi.<br />

SeiZleba gamarToT aq warmtaci leqsebi,<br />

260 magram nu SeexebiT masSi mdabal movlenebs.<br />

nu mibaZavT im SeSlils, romelic zRvas agviwers. 4<br />

335 tragikul warmodgenis brwyinvale warmatebam<br />

aTenSi antikuri komedia dabada. 5<br />

damcinavma berZenma saxumaro TamaSSi<br />

gesli gadmoanTxia borotmetyvel enidan.<br />

Tavxeduri xumrobis gaafrTebul TamaSiT<br />

340 azri, patiosneba, sibrZne gaxda sakbilo.<br />

xalxma iq ganadida mxiaruli mgosani,<br />

xolo iman dacinviT moipova Rirseba.<br />

roca iman `RrublebSi~ sokrate gamoxata. 6<br />

345 magram bolo mouRes aseT Tavisuflebas:<br />

mosamarTlem dawera sastiki kanonebi,<br />

daavala poetebs metismeti sidinje,<br />

aukrZala pirebis calke dasaxeleba.<br />

aRar aboboqrebda Teatrs yru gaafTreba,<br />

350 gaCnda komediaSi uwyinari sicili;<br />

man uvneblad daiwyo xalxis gamosworeba,<br />

menandres nawerebSi SesZlo yvelas moxibvla.<br />

vinc saxe dainaxa komediis sarkeSi,<br />

axla ar Tvlis Tavis Tavs is Seuracxyofilad.<br />

355 Zunwi Zunwis suraTma gaacina da igi<br />

ver mixvda, rom TviT iyo am portretis nimuSi.<br />

fuqsavati ucqerda suraTs zustad daxatuls,<br />

magram mainc ver icno masze saxe Tavisi.<br />

Tu gsurT komediaSi moipovoT dideba,<br />

360 obieqtad swavlebis airCieT buneba.<br />

vinc Tavis Rrma gonebiT gulSi adamianis<br />

SesZlo naTlad ganWvreta saidumloebisa,<br />

vinc icis, Tu ra aris gamflangveli da Zunwi,<br />

wesieri, moSurne, ceti, axirebuli,<br />

365 SeuZlia scenaze kargad warmoaCinos<br />

da Cvens win gaacocxlos, Cvens win alaparakos,<br />

warmogvidgineT yvelgan ubralo saxeebi,<br />

rom TiTeuls hqondes iq sul cocxali ferebi.<br />

maS, nu alaparakebT aqtiorebs Semcdarad,<br />

390 moxucs ymawvilis eniT da ymawvils ki – moxucis.<br />

SeiswavleT sasaxle da qalaqs gaecaniT,<br />

iq sakmaod bevria saWiro nimuSebi.<br />

141


142<br />

molieri, romelic mis daxatviT gandidda,<br />

SeiZleba didebis asuliyo mwvervalze,<br />

Tu mxatvrul niWs xalxs ase uxvad ar aCuqebda,<br />

niRabSi ar Sexvevda xSirad moqmed pirebsa.<br />

natifi da saamo bilw xumrobad Secvala,<br />

urcxvad terenciusi tabarens miakedla,<br />

sasacilo tomarSi man skapeni gaxvia.<br />

400 aq me veRar vicani `mizantropis~ avtori. 7<br />

komedia ver iTmens amooxvras da cremlebs;<br />

Tvis leqsebSi ar uSvebs is tkivilebs tragikuls,<br />

magram is arasodes saxalxo moedanze<br />

ar unda akvirvebdes brbos sibilwiT, simdabliT.<br />

405 aqtiori xumrobdes unda keTilSobilad,<br />

raTa misi kvanZebi ixsnebodes advilad.<br />

moqmedeba gonebis nabijs unda misdevdes<br />

da ar iCqmalebodes carieli scenaze.<br />

stili nazi da sada unda imarTebodes,<br />

410 sityvas unda amkobdes iq enis simaxvile;<br />

iyos gancdiT savse da Tan mkveTrad gamarTuli<br />

da scenebi scenebTan mWidrod SeerTebuli.<br />

ganerideT xumrobas saRi azris gareSe,<br />

arasodes ar unda gaeTiSoT bunebas.<br />

meoTxe simRera<br />

kritikis Sesaxeb<br />

230 da Soridan giCvenoT saCuqari, gvirgvini.<br />

mapatieT, agreTve, Tu keTili zrunviTa<br />

Tqven didebul nabijTa erTguli meTvalyure<br />

me, xandaxan vaSoreb Zvirfas oqros siyalbes<br />

da Tavs vesxmi tlanq avtorT naklTa, SecdomaTaTvis,<br />

235 mawyenari cenzori, magram xSirad saWiro,<br />

ufro ki gamkicxveli, vidre TviTon Semqmneli.<br />

SeniSvnebi<br />

pirveli simRera<br />

1. bualo aq ilaSqrebs safrangeTis literaturaze italiis gavlenis<br />

winaaRmdeg. italieli poetebi werdnen leqsebs gaWimuli toniT, gaberili<br />

stiliT, maT Soris aRsaniSnavni iyvnen guanoni da marini. es ukanaskneli,


Jan-bastis marini, cnobili iyo `Cavalier Marin~-ad. igi daibada neapolSi.<br />

dawera poema `adonisi~, romlis stili metad gaWimulia. aqedan warmoiSva mimarTuleba<br />

marinizmis saxelwodebiT.<br />

2. brebefi (1617-1691) iyo poeti, romelmac Targmna frangulad lukanusis<br />

`farsali~. am nawarmoebSi gamoxatulia brZola keisarsa da pompeuss<br />

Soris. mas axasiaTebs gadaWarbeba zebunebrivi suraTebis gadmocemis dros,<br />

rac bualos ar moswons; magram igi mainc ar uaryofs brebefis damsaxurebas<br />

am Sromis Targmnis gamo. `Malgné son fatras obscur, souvent Brebeuf etincelle~, ambobs<br />

igi erT adgilas.<br />

3. aq laparakia hiatusis Sesaxeb, romelsac franguli leqsi ver iTmens:<br />

xmovani xmovnis win ar SeiZleba rom darCes.<br />

meore simRera<br />

1. bualos mxedvelobaSi aqvs ovidiusis `ars amatoria~.<br />

mesame simRera<br />

1. bualo dasZens, rom saSiSroeba, amave dros, unda iyos tkbili (Douce terreur)<br />

da Sebraleba _ mSvenieri (pitié charmante). aristotele ambobs, rom<br />

tragedia saSiSroebisa da sibralulis meoxebiT asufTavebs amave gvaris<br />

gancdebs. espanelebma da kornelim mesame elementi – gakvirveba daumates.<br />

2. goTie dekalprenedi iyo avtori romanisa `kleopatra~, romlis gmiri<br />

aris Áuba – mirotaniis mefe. bualo dascinis am mwerals.<br />

3.cpolinike da misi Zma eteokle arian stasis poema `Tebeidas~ gmirebi.<br />

isini iyvnen oidiposis Svilebi. maT mamis sikvdilis Semdeg batonobisaTvis<br />

urTierT brZola gamarTes, sadac orive daiRupa. poemaSi mocemulia saxeebisa<br />

da sulebis moqmedeba, ris gamoc igi miTologiuria. rasinma `Tebeidazec~<br />

tragedia dawera, romelsac sxvanairad `Zmebi – mtrebi~ hqvia.<br />

4.cam SeSlilis qveS qvemoT aRniSnuli sent-amani da misi `gadarCenili<br />

mose~ igulisxmeba. ambavi xdeba wiTel zRvaze.<br />

5.crogorc mkvlevarni aRniSnaven, aTenSi komedia tragediis warmatebis<br />

Semdeg ar Seqmnila. igi warmoiSva ufro winaT patara dabebSi, dionises<br />

dResaswaulTan dakavSirebiT.<br />

6.cigulisxmeba aristofanes `Rrublebi~.<br />

7.cskapeni aris molieris komediis `skapenis oinebis~ (`Les Fourberies de<br />

Scapin~) gmiri. igi aris laqia, romelic moxuc Jeronts atyuebs, xvevs mas<br />

tomaraSi (e. i. skapeni Jeronts da ara skapens, rogorc es piesaSia) da fuls<br />

arTmevs (scena mesame moqmedebaSi). bualo aq moliers mxolod komikur xerxs<br />

uwunebs. aliansi terenciussa da tabarens Soris marTlac moCans am komediaSi.<br />

aRebulia adgilebi pirvelis komedia `fermiodan~ da meore farsidan<br />

`franciskini~ (Francisquine) bualo amis gamo usayvedurebs avtors iseTi didi<br />

nawarmoebisa, rogoric `mizantropia~.<br />

Targmani frangulidan, kritikuli<br />

analizi da SeniSvnebi manase menabdisa<br />

(wignidan `poeturi xelovneba~, seriiT<br />

`rCeulTa biblioTeka~, Tb., 1998)<br />

143


vaxtang VI (1675-1737)<br />

144<br />

anderZi didi Wirsa Sina myofis mefis vaxtangisa<br />

leqsi<br />

es qilila da damana brZenTagan gamoTqmulebi,<br />

sparsTa eniTa sitkboTi daSaqrul-dambasulebi,<br />

vpoe da Cvenad gardmovsTqvi yvavili turfad rgebuli,<br />

da leqsi-leqsad da ambavi, arc erTi daklebulebi<br />

rogorc maTSi iyo, ambavi Tavis adgils da leqsi Tavis adgils<br />

davswere, amTonis Cemis Wiris xelfasad locva da Sendoba rom<br />

weria, avenobis pirs mainc nurvin gaxsniT.<br />

es wigni brZenTa naTeli, sxiviT da SuqiT mziani,<br />

yuriTa tkbilad sasmeni, suliT vardi da iani,<br />

mkiTxvelTa sargo mravali, ar aTi, ara ziani.<br />

da vswer mefe vaxtang qarTvelTa, Tesl-tomad daviTiani.<br />

(s.s. orbeliani, Txzulebani, t. II, gv. 29-40)<br />

literaturis Semamecnebeli, aRmzrdelobiTi<br />

daniSnuleba<br />

aw daibeWda stambaSi pirvel naweri xelisa<br />

ugbilTa friad saswavlo: gonierT gulTa Tmenisa<br />

dasrulda ese wigni qoronikons unsa smulsa<br />

yvelakasa uxaroda: ritorsa da xma usulsa<br />

saRmToa da saeroca: visca aqus smena gulsa<br />

da uswavlelsa sibrZnes miscems: goniersa guls usrulsa.<br />

poeziis saxeobaTa Sesaxeb<br />

vis Svenis: sWirs rusTvelis leqssa sami ese saqmeni. samze ese<br />

ubnobs ers saR˜Tod; meores sacolqmrod; mesames rasac zRapris<br />

mizezad es leqsebi uTqvams da aw aq SesavalSi es meoTxe mefis<br />

Tamaris qeba mouyvania. wesia pirvelad anderZsa da SesavalSi<br />

pirvelad qeba R˜Tisa da merme mefeTa.


Sairoba pirvelia: mohyua amas rom radgan leqss ubnobs leqsis<br />

Tqmas aqebs rom Tavis namuSakevs akeTebs. pirveli Sairoba sibrZnis<br />

erTi dargi ariso. dargi erTs rigsa hqvian. samR˜To rom<br />

saRTod gaigonos da daiswavlos msmenelisaTvis didi sargebelia.<br />

am Tavis wigns ubnobs vinc kaci kargia da msmeneli saR˜Tos<br />

amaSiac bevrs gaigonebs da iamebis. Sairs aqebs rom grZels ambavs<br />

mokled ityvis.<br />

moSaire ara... imas moSaired ar agdebs, vinc TviTo orols<br />

leqss ityvis da grZelis ambavis galeqsva ar SeuZlia. yovel<br />

meleqses Tavi kargad moleqsis swori nu hgoniao. erTi ori da<br />

SoriSori umsgavso ganaRamc rom kidec Tquas. es ar Caigdebao.<br />

magram am gvari ucodinari kaci kacs ar Seicilebs da joriviT<br />

fexs misdgams Cemi naTqvami sjobiao.<br />

meore leqsi... es leqsoba samad gauyvia: erTs xom am Tavis<br />

leqss ambobs. marTali leqsoba es ariso da marTlac ambobs da<br />

meored leqsad rostomiani da Tu am gvari leqsebi Caugdia. da<br />

erTad esec mgonia CaxruxaZec mdivani iyo da isic Tavis amxanags<br />

leqss uwunebs da Tavisas aqebs da meored leqsad eseca mgonia da<br />

ar idarebs moleqseobaSi kai nawils udebs. da arc sibrZnis Zali<br />

aqus imguars leqss da arc gasruleba SeuZliao gulis gasagmirali<br />

Tqvas rameo. gagmirva Sin rom maxvili ram gauyaros imas<br />

hqvian. amad cuds mSvildosans ymawvils udaris, rogorc imaT<br />

didis nadiris sikudili ar SeuZliaT da wvrils xocen. ese am<br />

gvars filosofosebri da Rrma ara SeuZlia cudamdis ambobso.<br />

mesame leqsi... leqsad mesamed sufris Sairobas ubnobs: amas<br />

kargad agdebs da meores leqss ki imas ajobebs da Tavis leqss<br />

aCens, rome es Cemi leqsi arc sacruo aris da arc saxumaro da<br />

saaSiyo da amas ubnobs mesames Sairisas saaSiyod, salaRobod, saxumarod<br />

da amxanagT saTrevelad kargi ario... aSiyoba arabulad<br />

trfialobas hqvian da laRoba xumrobas hqvian da axla ubnobs<br />

Cven kargs meleqseebs sufris Sairobac kargad gviameba. romelsac<br />

naTlad ityviano, magram oRond sasiamovnod ubnobs, Torem<br />

moSaireSi ki ar agdebs: vinc kargad da grZlad ar ityviso.<br />

poeziis daniSnuleba<br />

£ams meleqse... es esaia winaswametyuelis situa uTqvams. esaia<br />

ityvs va maTTvin, romelni weren sicruesa da esec asre ambobs<br />

imasaviT: meleqse ams Tavis naWirnaxulevs cud saqmezeo ar abrk-<br />

145


mevdes da cudzed arazed ubnobdeso. da Tavis batonis dayuedrebac<br />

aris. rom Tamar mefem amis Tqma dapatiJa ratom cuds<br />

saqmezed am sityuas da wigns maxarjvinebso: erTs samijnurod<br />

R˜Tis ubnobs. erTi is unda uCndes samijnurod da imas eaSiyebodes<br />

da yuelas imisTvin meleqse xelovnebdes imas aqebdes da<br />

imas amkobdes da imis meti nurvin unda saqebrad da enas misTvis<br />

amusikebdeso. musiki berZnulad mgaloblobas hqvian da aq gasinjeT<br />

romeli mijnuri qebula mgaloblad Tu ar R˜TisaTvin.<br />

Cemi aw... aw verc marTla am zRapris Tqmas marTla Tamar mefes<br />

adebs, rome batonisaTvis ver ukadrebia da Tu kaci gausinjavs<br />

arc TviTon ubnobs Cemi axla scaniTo. vinc miqia mas vaqebo. vi-<br />

Tom RmrTi uqia da imasve vaqebo da imis qeba didad saxelad miaCnia<br />

da arc Tavs gaviqiqebo. ganqiqeba gawbilebas hqvian, magram<br />

aw Tavis mefisas ubnobs. mefe sicocxled uTqvams. ase sicocxlea<br />

mefe kacTaTvin rome imiTi rCebian da imas dafarviT ubnobs: es<br />

Cemi sicocxle uwyalo aris CemTvis viTa jiqi. jiqi babria, rome<br />

amazed ar Semiwyala rome R˜Tis qebis Tqma ara mibrbana da zRapars<br />

maleqsebso da radgan asre mounda aw imas ubnobs, vinc mibr-<br />

Zana imaTi saxeli qvemoT miTqvams da SefrqveviT miqiao. Sefrqveva<br />

xSirad zed Seyras rasame hqvian.<br />

vTqua mijnuro... im zRapris Tqmas mefes abralebs Tavidan kidem<br />

samR˜Tos mohyua da ubnobs: vTqva mijnuroba pirveli viTam<br />

Tu pirvel sasufevlis mijnuroba da ubnobs jer isi vTqvao da<br />

merme zRapario da ambobsve sasufevlis mijnurobis tomoba da<br />

gvaroba rac ariso. da Znelad saTqmelad da enisagan gamosageblad<br />

ubnobs imis saqmes da simdabliTac ubnobs. viTam didi filasofosi<br />

ara varo da ar SemiZliao da asre ambobs is zeciuri saqme<br />

ariso. aRma amafreneli vinc imas Seecdebis am soflis wyenisa da<br />

mravlis moTmine unda iyos.<br />

mas erTsa... im erTs mijnurobas sasufevlis mijnurobazed<br />

ubnobs da imas Wkvianni Znelad ipovniso da mravalT enac dauSvra<br />

da yurnic dauvalianda. axla Tavis zRaprisas ambobs es sofliod<br />

vTqvi Tore me imas sad miswvdebodio da swavlad ubnobs.<br />

vinc ar isiZavs da qristesTvin ndomas dasTmobs da sworis colqmrobiT<br />

iqnebis esec imisiv sasufevlis mijnuris mdomis mibaZva<br />

ariso.<br />

iyo arabeTs rostevan... radgad samR˜To naxa rom aravin kiTxulobda<br />

soflios zRapars ufro waikiTxaven. soflio zRapari<br />

moigona, magram aseTi zRapari ar uTqvams rom sacodavi iyos.<br />

146


aw ena: ambobs axla ena minda gamoTqmad guli da £elovaneba:<br />

rom radgan samsaxuri mibrZana mefem: kargad vqna da R˜Ts exvewebis:<br />

Zali momec da Semewie SengniT rom goneba maqus imas miugdo.<br />

da davapyra: am Tavis mogonilis zRapris tarielisasa da<br />

avTandilisas ubnobs: imaTs qebazed Sevewio, rom turfad saxsenebelni<br />

ariano: im sams tariels fridons da avTandils gmirad<br />

axsenebs: erTmaneTis monad da morCilad ambobs:<br />

mo davsxdeT tarielisTÂs: amas ambobs modiT da davsxdeT<br />

tarielisTvis visac cremli SeuSroblad gvdis: rom amas aqaT<br />

dabadebuli imisTana vin yofila: amas amisT¢s ambobs im ambavs<br />

zRaprad xdis: arc dabadebulan da arc vis dabadebuls imas<br />

udris: Tvara diamc gmirebi imaTTan ar yofiliyos Tvara imis<br />

aqeT ramdeni wminda kacni dabadebulan imaT rogor ajobinebda:<br />

magram ubnobs zRaparia ara iyunen rao: me rusTvelman gavleqse<br />

amTenis tyuilis TqmisT¢s laxvar gul dasobilma: aqamdis ambavi<br />

iyo aw margalitad wyobilad gavxade: margalitad leqss ucnobs<br />

da wyobilad leqsis ganwyobas.<br />

Tamar tarielisa da avTandilis qeba brZana: qarTulad leqsis<br />

Tqma ubrZana leqsic imas gaukeTebia da ambavica.<br />

me rusTveli: xams yma patronis mijnuri da trfiali unda iyos:<br />

da samsaxurisaT¢s ase xeli unda iyos: rome misi samsaxurisaT¢s<br />

wasaxdenelad da sasikvdilod ar zarobdes: aw ambobs me rusTveli<br />

batonis samsaxurisaTvis rom xeli var iman rom ubrZana<br />

amis Tqmas imas adebs: rome amisT¢s viq da amisT¢s ariso: Tamar<br />

mefes morCilebda spaca da jarica: da ubnobs imis samsaxurisaTÂs<br />

vxelob da vkudebio: da misis samsaxuris mijnurobiT ese<br />

ver gavmZRarvar; da verc romelic mmarTebs is mimsaxurebia da<br />

umsaxurobis uZluri varo: da wamali ara maqvs gavikurnoo, an<br />

asreTi samsaxuri mibrZanos rome gamaZRos im samsaxurmao: da an<br />

mamklaso. saCivarsaviT asmens: da amaSi gavs rusTveli SemZle da<br />

kai kaci yofila rome Zalian samsaxursa sTxovs.<br />

ese ambavi: es ambavi sparsSi ar aris: da sparsT kai meleqsoba<br />

icodnen: da Tamar mefe kargi da Zaliani Ãelmwife rom iyo. vi-<br />

Tam es maszed moindoma: aseTi saqme sxvaSid ratom iyoso. rome<br />

qarTlSiac ar iyoso: da ubrZana mis mdivans rusTavels qarTuli<br />

eniT kargi leqsi Tqvio: aw amas ambobs sparsulis mibaZviT radgan<br />

aTqmevina Tamar mefem rom sparsTagan vsTargmneo: Tvaram<br />

sparsSid es ambavi arsad ipoeba: ambavic TviTon gaakeTa da leqsadac<br />

amisTvis ubnobs: rom sparsis leqsis baZzed rom sTqva sparsuli<br />

ambavi qarTulad vsTargmneo: rogorc margaliti £elis £el<br />

147


sagogmano aris: gogmani imas hqvian frinveli rome niadag karga<br />

iarebodes: ise es ambavi margalitisaTvis Seudarebia: da vpoe da<br />

leqsiT saTargmanod da saWoWmanod gavxadeo: WoWmani saqme rom<br />

vera eqnas kacsa da dia mtnelis iyos amas hqvian: Tavis xel mqneli<br />

Tamar mefea: is xelmqneli rogorc damiweria iman dammarTao.<br />

amas ubnobs.<br />

TvalTa misgan: axla mohyva sxvasa ambavs rom moleqseebis<br />

saqmes ambobs: da pirvelzed kidev samR˜T: Tqua rome TvalT<br />

uwindelT qristes mosvlamde unaTloT ujobdao: rom axla Cena<br />

enatraT: ai ramdeni guli gamijnurda qristesTvis ramToni velad<br />

gaiWrnen: meaje maxvewarsa hqvian vinc exvewebian sasufevlisaTvis<br />

Ãorcsa swven: magram is kmara rom suls lxenas miscemen: da<br />

sams ferad samebas ambobs: lamis leqs dalevna undao: erTi es<br />

aris rome samebis qebisaTvis vis eqneba maqTeni sibrZne, rom ar<br />

daelios: meored es aris sxva ambavs mohyva: da isom vambobdi<br />

zeiTi sityua dalia: axla sxvas movhyev.<br />

raca vis ra: raca visca bedma misces rogorc iovane naTlis<br />

mcemeli brZanebs kma geyavn roWiki Tquenio: roWiki jamagirsa<br />

hqvian: da pavlec ityvis nura rasa ufrosa ganwesebulisa<br />

Tqvenisa iqT: is mouyuania visac ra mogecesT imas dasjerdiT:<br />

muSa muSaobs meomari gulovnobs: mijnuri rom samRdeloni arian<br />

mijnurobdeT da giyuardesTa da samR˜T – sibrZnes ikiTxvideT<br />

da TargmnideT: samRTo saqme araca visgan izraxos da daiwunos<br />

da arc sxvas soflis saqmesa Tu usjuloT sjuls Seudaros<br />

da Seuwonos.<br />

ese Tqva: mgosani afuzi aris moSaiTi jambazisa: da Semoxada<br />

SemopatiJas hqvian.<br />

am saqmesa: divanose ariopageli didi filosofosi iyo. kerpTa<br />

da pavlesagan moiqca da efiskopozaT akurTxa: visca imisis sike-<br />

Tis cnoba gindaT imisis wignis kiTxviT SeityobT aw imas mowmobs<br />

da ezra winaswarmetyuels da samRvdelos dass rom aswavlis sam-<br />

Rvdelos saqme vardad xdis da ambobs bralia samRTo vardi codviT<br />

daTrTviluli iyos da dazrulio: da romelic locvisa da<br />

marxvisagan ase gamxdari iyos.<br />

dilasa adre: saxiTa oden samiTa rome sweria marTla ki ar<br />

vici da me asre mgonia orni mefe dedofali da mesame erTi veziri<br />

misandoc Tu asre ar daewera saxiTa oden samiTa leqsi ar gaiwyoboda<br />

da erTs kidev amas veWob rome viTac £elmwifeni R˜Tis<br />

Crdilad rom arian Tqmulni orni erTad rom isxden saxiT samiTa<br />

148


viTam kinaRam samebis saxiT isxdeno. Zlierebasa da sazarelobas<br />

uqebs Tavis patrons odnoba ra ari ver vagrZneT.<br />

moedans davdgi: aRvseba aRdgoma aris da qarTvelis kacis gulisaTvis<br />

uTqvams da im qorwilobis rigebsac iswavleba.<br />

Tqva Cemo: Tu saRmTod es ar eTqvas, sayvarels daZabunebuli<br />

moyvare rogor ejobinebao. magra esec samRToT uTqvams Tqua<br />

Cemo. Seni Sors myofi rom daukrulavs vinc sayvarels moSordes<br />

unda daCumdes gana sul laparakobdes. magram asre uTqvams<br />

krul iyos vinc Sen codviT dagSordes: vinc daCumdes da sul<br />

imis qebas ar ambobdes radgan kerpmsaxurebidam moviqeciT da<br />

goneba qristes darCa xams rom kacman ramdenic codva qnas, guli<br />

isrev qristezed unda hqondes da daubrundes bevri kaci codvas<br />

iqs ityvis me ra meSvelebiso. axla es imazed uTqvams Tvali<br />

rom codviT mtirali hqondes da kiedv isrev qristes Sexedva<br />

unda swaddes da saso ar unda warikveTos rac ram am sofels<br />

kacs Seuyvardeba sayvareli is aris da moyvare qriste aris axla<br />

ambobs ragindara qristes sawyeni rom qnas kacma da Seuyvardes<br />

codviT qriste daZabunebulad hyvandes is uTqvams mainc isev<br />

qriste gijobso da sjobso.<br />

ese araki: eseebi sul swavleba aris.<br />

kulav ity¢s: rac amas dauweria, Tu kais gziT iswavliT erTs<br />

ostatad geyofaT.<br />

ismine Cemi: Tneva saTnooba aris.<br />

wignidan `qarTuli literaturaTmcodneobiTi<br />

mcire anTologia~, Tb., 1997.<br />

149


150<br />

anton I kaTalikosi (1720-1788 w.w.)<br />

TÂs mefisa Teimuraz I,<br />

daviTian-bagratovanisa<br />

251(795)<br />

arRaca maTi hxseneba davidumo,<br />

romelni sibrZnis quÀ-mdebarebi<br />

hsTqmides,<br />

eris-kacTagan saqebelTa werilTa,<br />

romelTa Soris Teimuraz ars mefe,<br />

SuÀnier meTq maRal piitikosi.<br />

252(796)<br />

RuTis-mmetyuÀlebi goris piitikaTa,<br />

doRmatTa TÂsTa brZen saRmrTo<br />

Teimuraz,<br />

keTil-msaxuri, qristes-moyuare mefe,<br />

ritori ucxo, mWevr-moubnari uxuad,<br />

monozonebiT misruli uflisadmi.<br />

TÂs arCil II, imerTa mefisa,<br />

daviTian-bagratovanisa<br />

253(797)<br />

arCil mravalni sTqua Sairni<br />

nabrZnulni,<br />

Targmaneba hqmna xronoRrafisca keTil,<br />

brZenTa mefeTa istoria werilTa,<br />

xolo biblia, samRudelo werili,<br />

bneuli hkriba, Tanad daawyo sibrZniT.<br />

254(798)<br />

arCil zrdil iyo zniTa qarTulebriTa,<br />

esreT viTarmed kma iyo yovelTa Sina,<br />

isar-CoganTa, nadirT-sruaTa da orolT,<br />

mReraTa cxeniT yovelTave, raca hsTqua,<br />

lxinTa, WirebTa, raca saxmar arian.


255(799)<br />

mefobiTni da sapatrono-yrmobiTni<br />

qceulebani ganabargna aRweriliT,<br />

mirida SfoTsa, rossiad miiwia,<br />

muneburTagan mefeTa pativ-ica,<br />

Zili mSÂdobis daiZina marTali.<br />

TÂs vaxtang V mefisa,<br />

daviTian-bagratovanisa<br />

256(800)<br />

vaxtang Sairni Seawyuna SuÀnierad,<br />

sibrZnis moyuarea daemowafa sibrZnes,<br />

Znelni gamoTquna alfavitaTa zeda,<br />

sxuanica TÂsni aRlesna Sairobad,<br />

saqeb-ars misni Sair-sityuobani.<br />

TÂs Teimuraz II mefisa,<br />

daviTian-bagratovanisa<br />

257(801)<br />

Teimurazca, keTil-msaxurni mefe,<br />

keTil-SuÀnier, SairTa moqmedebdis,<br />

qcevani mefeT, anu mTavarT, an sxuaTa,<br />

an nadirobis, anu asparezobis,<br />

SairTa Sina Seawyuna SuÀnierad.<br />

TÂs SoTa rusTavelisa<br />

258(802)<br />

SoTa brZen-iyo, sibrZnis-moyuare friad.<br />

filosofosi, metyueli sparsTa enisa,<br />

Tu sam-hswadoda, RuTis-metyuÀlica<br />

maRal,<br />

ucxo-sakÂruÀl piitikos-mestixe,<br />

magra amaod daSura, sawuxar-ars es.<br />

151


152<br />

TÂs sargis TmoguÀlisa<br />

259(803)<br />

sargis eseca SoTaebri ars kaci,<br />

sibrZnis-moyuare, filosofos<br />

gamomTqmel,<br />

ritor SuÀnier, piitikos saqebel,<br />

TÂT SoTa ityÂs, dilargeT uqia mas,<br />

saqeb ars TqmulTa maTTÂs mizezTa.<br />

260(804)<br />

TÂs CaxruxaZis Zisa<br />

CaxruxaZis Ze, ucxo piitikosi,<br />

Tamar didisa mmkobi SairebiTa,<br />

SoTas SairTa, Tu hsTqua ukeTesTaca,<br />

mTqmeli mestixe, didi sibrZnis-moyuare,<br />

yovlad saqebi, ritorT-mestixT gÂrgÂni.<br />

TÂs sulxan saba orbelianisa<br />

261(805)<br />

sabas ara vaqeb amad, viTarmed ese,<br />

ekklesiasa wmidasa mter-ganudga,<br />

wina-aRmdgom, mbrZol eqmna WeSmaritebas,<br />

samoTxis kari, garna jojoxeTis bWe,<br />

aRwera sulTa warwymedad, TÂTca<br />

warwymda.<br />

261 (806)<br />

magra Sairni misni saqebeloben,<br />

SairTa vaqeb, sadac ara laTinTa<br />

ganxeTqileba an Seria wualeba,<br />

ucxo ars igi, saqebel piitika,<br />

raca soflioT gamoTqua sulxan-saba.


TÂs iese qsnis erisTÂs Zisa<br />

262(807)<br />

iese hsTqmidis SairTa SuÀnierad,<br />

akoloTia Sehqmna papaTa TÂsTa,<br />

mowameTaTTÂs akrostixosebr, brZnulad,<br />

mecnni uyuardes, sibrZnisa trfial-iyo,<br />

mefeTÂTÂseba aqunda maxloblobiT.<br />

TÂs dimitri orbelianisa<br />

263(808)<br />

dimitri Tu sTqua SairT makeTTa Tana,<br />

esTa pracxil-ars, viTarmed,zevdebisca,<br />

Tan-medroeTa TÂsTa garda vaxtangis,<br />

ucxod SeawyÂs, frasi gankazmis ucxod,<br />

amo ars, keTil misni piitikani.<br />

TÂs vaxtang orbelianisa<br />

264(809)<br />

vaxtang SairTa daRaTu amaoTad.<br />

hSureboda, magra sabas ukeTes hsTqmida,<br />

ucxod Seawyunis, gansakÂrvod dahleqsnis,<br />

dasatkbobelad mhsmenelTa gonebisa,<br />

Cemdaca iqmna moZRuar hswavlaTa raTme.<br />

265(810)<br />

vaxtang, sibrZnisa quÀ-mdebarebi kaci,<br />

ritor SuÀnier, mWevr-meTq sakÂruÀli,<br />

filosofosi, piitikosi ucxo,<br />

mgelTa waritaces orTa mier wuxilTa,<br />

davhSTi me, misTÂs morwmune ese, msmeno.<br />

153


154<br />

TÂs vaxuSti naTesavisa Cemisa<br />

266(811)<br />

vaxuStis uqeb ReoRrafis cnobasa,<br />

istoriaT Tqmas, vrcel-brZnad<br />

gardamocemas,<br />

aman dawyebiT qarTuÂlTa istoria –<br />

kaxT, mesxT, afxazTa, megrelTa,<br />

suan-kavkasTa,<br />

aRwera, daSura, Seewia qarTuÂlTa.<br />

267(812)<br />

daviTianTa, mefeTa xe guarisa,<br />

Sehqmna vaxuSti – wesier da keTilad,<br />

TumcaRa mdurva miiRo samarTladre,<br />

rameTu viTme mterobiTnica Tqmani,<br />

misTa gamoCndes werilTa Sina mraval.<br />

TÂs dimitri, megobrisa Cemisa,<br />

cicis SÂlisa<br />

268(813)<br />

vqTua dimitri, wamebul yovelTagan,<br />

ese samarTal SendaÄ dimitri<br />

Sen filosofos maRal gamobrwyinda aw,<br />

maTematikos, kmad xolo ritor keTil,<br />

Cemda sasuruÀl-ars piitika Seni.<br />

269(814)<br />

aman hqmna wigni geometria rusebr,<br />

ese enaTa laTin, francis, germanTa,<br />

xolo rusTaca da qarTuÀlTa mecnier,<br />

qristes-moyuare kaci maRal goneba,<br />

agos ufalman amas welni mravalni.<br />

270(815)<br />

awindelTaTÂs CuÀnTa davidumo me,<br />

amad viTarmed pirispir qeba cud ars,<br />

daRaTu vhsTuquca, dimitrisaTÂs xolo,<br />

magra dimitris cnoba friad maRal-ars,<br />

amisTÂs misda iTquas da nu sxuaTaTÂs.


garda SvidTa nawilTa wyobil-sityuaobisaTa zed darTulTa<br />

sxuaTaca romelTame saqmeTa stixoloRosobiTac, ese igi SairsityuaobiT<br />

Cemnive qmnilni.<br />

271<br />

272<br />

wina-sityuaoba gansazRurebisa<br />

filosofiisa friderikos<br />

baumeisterisa<br />

filosofosman baumeister friderikos,<br />

sazRuar-debul-hyuna nivTni sabrZnoT<br />

Sinana,<br />

axal Ãel-yofiT paeqrobiTni Tqmani,<br />

sam-meocda sam da orasda aTasni<br />

ese erT wignad qmnili sargebel<br />

brZenTa.<br />

rosiasa porfirsa qalaqTasa<br />

TargmanebiTa laTinTa enisagan<br />

gardmoRebiT CuÀnsa zeda enasa<br />

imarxva ese tkivil-amoyuarebiTa<br />

sargeblad CuÀnTa wrfialTa<br />

sibrZnisaTa.<br />

272(818)<br />

antoni vhSurebi mTargmane siyuaruliT,<br />

TquÀn CuÀnTa magaT Tana moqalaqeTa<br />

erT naTesavTa erT meeklesieTa<br />

brZenTa qarTulTa mirTmad ZRuÀnsityÂerTa.<br />

dros mefobisTa irkali meorissa.<br />

155


156<br />

Tavi 2<br />

winasityuaoba axlad qmnilisa katiRoriisa CuÀnisa<br />

274(819)<br />

ar silaRiTman vardman guTanada Cuen,<br />

axlad Ãel-yofad quÀTqmulobani Zuelni,<br />

rameTu ese ZuÀlTa sxolastikosTa<br />

da CuÀnTaca hqmnes mravalT kmaeni CuÀnda<br />

magra TÂsTaTÂs SromaÁ saracx tkbilad.<br />

274(820)<br />

mhgonies romel saTanado ars ese<br />

viTarmed axlad cnobad momzidveloba<br />

moZRuarTad maT romel Tan miinergnes<br />

TÂsTa gnosisTa mowafeni SedgomiT,<br />

vinca axlad mivshcne ZuÀlni cnobani.<br />

275(821)<br />

ipyrobs TÂs Soris wigni wina mdebare<br />

Seyuanilebas Cem miersa quÀTqmulad<br />

xolo samguarTa filosofiisaTa<br />

katiRoriaT axalT qmnilTa Cem mier<br />

da porfiriTTa nameorebTa Cemgan.<br />

274(822)<br />

kualad simtkices hsjiliTurT CemiT<br />

TqmulTa<br />

raTa Tquen CemTa mowafeTa goneba<br />

mkuÀTri aRuleso, umkuÀTres cnobaTadmi,<br />

da mogce Cemni axlad ZuÀlni cnobani<br />

saxseneblad Cemda Tquen CemTa magaT.<br />

275(823)<br />

sam meocesa da meruÀsa paraRrafs<br />

porfiriosis xei davanakuÀTe<br />

sqimad axliTa morfiTa ar umecrad<br />

da mun cxoveli hsZes mozardisa adgid<br />

xolo mSÂnuÀli cxovelisad vanacule.


276(824)<br />

magra eseni Tumca kanonTa Sina<br />

esaTave sqimebr icxadebian CuÀngan<br />

garna mSÂnuÀli gaigone cxovelad<br />

xolo cxoveli mozardad gulis xma hyav<br />

mizez ars amaT sxvaTa brZenTa mibaZua.<br />

277(825)<br />

hswers pavle saRmrTo korinTelTa<br />

pirvels Sina<br />

pirveli adam samSÂnuÀlad cxovelad<br />

aqa mSÂnuÀli hsmens nacvlad cxovelisa<br />

xolo cxoveli adgid mozardisaca<br />

esfer gÂTargmnes CuÀnTa RramatikosTa.<br />

278(826)<br />

vinca vhbaZu CuÀnTa wmidaTa TargmanT<br />

zemowerilTa saxeTa Ãmeul-yofa<br />

amisTÂs nuÂn umecarTad miguawers<br />

viciT mSÂnuÀli mSÂnÂeri ars hsixi<br />

xolo cxoveli kacisa naTesavi.<br />

279(827)<br />

iqmna Cuen mier cnobani ese drosa<br />

irakli brZnisa meored wodebulis<br />

mefisa, Zmisa Cemisa satrfoisi<br />

brZanebiTaebri misisa simaRlisaT<br />

dadebaT ese CuÀnTa wignTa sacavsa.<br />

Tavi 3<br />

Seyuanileba anu winasityvaoba wignisa katexizmosisa<br />

280(828)<br />

ar momwyindebis TquenTana saubari<br />

rameTu qarTuelno sibrZnis-<br />

Semyuarebelni<br />

aRtexileba maqvs niWad Tquenda momarT<br />

Sromad, ubnobad, werad moSairebad.<br />

amad viTarmed miyuarT WeSmaritebiT.<br />

157


158<br />

281(829)<br />

namdÂl WeSmarit zesTa-myo ismens amas<br />

viTarmed TquenTÂs SeCuÀnebulvhyo<br />

Tavi<br />

ara ra mgamis arad Semiracxies<br />

arca Tquen Tana sikudili, arca tanjua<br />

vhSurebi surÂliT, ar davhscxre vire<br />

viyo.<br />

282(830)<br />

vhqmen katexizmos sargeblad Tquenda<br />

Zmano,<br />

CemT Tan-nergulTad SÂlTa TquÀnTa<br />

ZmaTadmi<br />

momwodebelman saTanadoisadmi<br />

qristeaneTad keTil-msaxur mcxovrebTa<br />

miTrTurT sargebel hyavT Cemis Tquen<br />

locuaÁ.<br />

wignidan `qarTuli literaturaTmcodneobiTi<br />

mcire anTologia~, Tb., 1997.


mamuka baraTaSvili (XVIII s. II naxevari)<br />

leqsis swavlis wigni<br />

q. swavla leqsis Tqmisa da dasawyisi pirveli wignisa<br />

amis WaSnikisa, povnili mamuka baraTaSvilis mier ZvelTa<br />

naTqvamTagan<br />

leqsis anatomia<br />

leqsi erTi ram aris am soflis saqmeSi. amisTvis am soflis<br />

saqmis cda kacisaTvis yovelive amazed aris – sikudils ukan moigonebodes,<br />

da ese amisganac iqneba, rom Tu kargs ityvi sityvis<br />

simarjviTa da codnis ZaliTa, sulieris codniTa da samxedros<br />

codniT, mTqmeli moigoneba da msmeni iswavlis. RmrTis qebadideba<br />

kargebi iTqmis, rom sulis sargebeli iyos amiTi, rom rac<br />

sagalobeli da iabmikonia, isic erTi rigi leqsoba ari; magram<br />

Tuca avzeda Tqva, urigod Tqva, qebisa da mogonebis nacvlad,<br />

saZraxavi da sagmobeli iqneba da codvac mZime, rome kacs codvazed<br />

aRZravs da avs aswavlis, rogorc rusTvels col-qmrobis<br />

siyvarulze uTqvams da sxva mravali saRmTod saero swavleba<br />

mouyvania, romelsa misi Targmani mefes rom ubZanebia, is gamoacxadebs,<br />

magram zogierTs meleqses imisi wigni cuds saaSiyoT<br />

gausinjavs, da romelsame saRmrTo werili sameZaod gauleqsavs,<br />

sxvas mravalT dedakacT trfialebisaTvis TaTris zRaprebi<br />

gauleqsavs, msmenT sazianod da mTqmelT saurigod.<br />

aw radgan leqsobisagan eseni da sxva mravali ram gamova,<br />

amisTvis es swavla davswere, rom leqsi urigod aravis mouvides,<br />

radgan amTeni kargica da avic gamova.<br />

maS, marTebs, kacma avi ambavi ar galeqsos; Tu saaSiyo leqsi<br />

unda, RmrTis saaSiyo, eklesiisa wmindaTa [ambavi galeqsos],<br />

rogorc rusTvels uTqvams: `mas erTsa mijnurobasa~, anu `mijnuroba<br />

aris turfa~; da Tu qalis aSiyobaze ginda, col-qmrobis<br />

siyvarulzeda Tqvi da imis gzebze, rogorc pavle didi mociquli<br />

iswavleba da rusTveli colq-qmrobis siyvaruls iswavleba<br />

da aqebs da fatmanis mruSebas sZagebs da ityvis: `kacsa dasvris<br />

uguloba da diacsa bozi naci~, an kargi igavebi moiyvane da<br />

imazeda Tqvi, an kai swavlis ambebiT kai ambebi galeqse, an omsa da<br />

falavnebis ambavzed Tqvi, amisTvis, rom kacs gaagulovnebs, oms<br />

moandomebs, omisa da iaraRis Ãmarebas aswavlis, da rjulisa da<br />

mefis da qveynis mterze gamosayenebelia.<br />

159


aw ese vTqvaT: leqsi mraval Ãma aris, magram Cvens enazed sxvas<br />

ÃmiT marTals moleqses aravis uTqvams, amisTvis vinc kai moleqse<br />

yofilan, ambebi gauleqsavT da ambis galeqsvis rigi-Tqma Sairi<br />

da Caxruxauli [iyo], Tumca wina mTqmelebs adgil-adgil grZel-<br />

Sairi da grZel-Caxruxauli CaureviaT, magram sparsis moSaireT-<br />

Si es ukadrisi aris, amisTvis rom is ambavi sul erTi rigi Ãma<br />

unda iyos, sxva Ãmebi sxvis rigisaTvis aris, romelsac TviTeulad<br />

amas qvemo gamovacxadeb.<br />

gZel-Sewyobili, gina mdinari da Sewyobili, kais swavlis igavebisaTvis<br />

aris, rom rogorac am SairSi mefes ubZanebia igavaT:<br />

160<br />

unda mogvandes ekalsa yma axal-norCi rgulebsa,<br />

beri bambasa gaqondes, iTbobden imiT gulebsa,<br />

ar satacursa, _ gvelsa gavs, iCemebs mis usulebsa,<br />

verc xuTos mogvcems, verc Sxamsa, sargos da dasawylulebsa.<br />

amgvari igavebi am Ãmas ufro gaewyoba.<br />

wyobili mraval-muxli amisTvis ari, rom erTi igaviani ambavi<br />

rom erTmanerTze grZlad mobmuli iyos da Sairi sada wyobilSi<br />

ar gaemarTebodes, wyobilis mravalmuxliT unda Tqva, ramTons<br />

striqonaTac gaemarTos, imdonad Tqva, urigod ar ari.<br />

grZledi Sairi samkveTi amisTvis kargia, erTi saqme rom gasaleqsavad<br />

gindodes, striqonSi ar imarTebodes, ase Tqma Seemateba,<br />

da rom Tqva – kargia.<br />

rvulic agreve, Tu erTi ambavi oTxs striqonSi ar modiodes,<br />

wyobili rCebodes, amaze rom Tqva, ufro gawyobili iqneba.<br />

iambiko wmindaT werilSi beuria da visac ginda, iqidam<br />

Seityoba.<br />

Sewyobili mravalrigia: wyobilica hqvian, Sereulica hqvian,<br />

mrCobledica hqvian, _ yovels rigiT rigi moxmareba aqvs.<br />

Zagnakoruli Caxruxauli – esec amav rigaT moixmareba, Tu<br />

sxva Ãmebi, rom eseebi yvela am wignSi daiwera, saxeli Tavs aweria,<br />

romelia, imiT miixdomeba.<br />

magram leqsi ori muxli iqneba, romlisac Sairisa Tu wina<br />

Tqmulebis saxeli rom damiweria, imis sul bolos striqonis da<br />

imazeiTis Ãmaze rom Tqva, romlisac Ãmasa ityvi, im ÃmiT leqsi<br />

iqneba.<br />

taepi erTs muxlsa hqvian, romlisac Ãmasa bolos striqonis<br />

Ãmaze ityvi, im Ãmis taepi iqneba, rom eseebic garCeviT Sin [wignSi]<br />

damiweria.<br />

pistikauri – erTi ambavi rom or muxlad gindodes saTqmelad,<br />

or muxlad ar imarTebodes, imis saTqmelad kargia.


axla es vTqvaT, Tu leqsi rogor unda Tqvas, visca unda leqsis<br />

Tqma oria: erTi – Tavis agebulebiT eqneba kacs leqsis gawyoba,<br />

meore – agebulobiT rom ara qondes, iqneba, rom leqsi daidvas<br />

win da ramTonaT leqsi gaiyofa, TiTos sanaclod, ise sityva<br />

gaawyos da Tqvas amgvarad:<br />

vardsa hkiTxes: ¦ egzom turfa ¦ raman Segqmna ¦ Tvalad, pirad.<br />

am TiTo-TiTos mobmulsaviT oTxad sityvas gaawyobs da leqsi<br />

iqneba aseTi gulisyuriani. merme TavisiTac SeZlos Tqma. iqneba<br />

uleqsoT vera Tqvas, magram leqsi gawyobili, tkbili igaviani<br />

unda iyos, rom ors ÃmaT gaisinjebodes, rogorc es leqsia:<br />

mas uSmago viT miendos, vin moyvare gaamJRavnos.<br />

es leqsi saidumlos Senaxvasac iswavleba, moZRvar-mowafobasac<br />

da saaSiyoSiac moixmareba. leqsi mZime da grZeli sityva<br />

ugemuri iqneba, da ugvaro sityua rom erios – gaaugemurebs.<br />

rac gvariani, enaze tkbilaT saTqmeli da mokle sityva aris, rom<br />

winas sityvas Semdgomi misdevdes da ewyobodes, diaR, gvariani<br />

iqneba, rogorc rusTvelis leqsi, magram es Rramatikis da<br />

ritorikis ucodinars cotaT gauZneldeba. leqsis boloebi,<br />

bevri aso rom erTmanerTis toli iyos, imiTi ar gaewyoba. ase<br />

unda: sityua sityuas ewyobodes, Tvarem ori da sami aso eyofa.<br />

erTmanerTisa Tana saTargmano oTxiv rom bolo erTi iyos, ase<br />

unda tani karga aZlevdes, magram romelic striqoni waikiTxo,<br />

gamgones gauWirdes, es bolo sityua wina striqonisa aris Tu<br />

ukanisa. magram sparsis moleqseni amas magTons arad miiCneven.<br />

rac leqsi savse da gvariani igavi bevrad gasasinjavia, imas ufro<br />

aqeben. Ãmebi yvela am wignSi damiweria da imiT SeityobT, romeli<br />

rogor iTqmis. iqneba leqsi gemrieli da wyobili iyos, es ambis<br />

gauleqsavaT sxvaSi arad mosaxmaria, magram imaSiac Tu kai swavlis<br />

sityua mova da iq leqss ar avsebs, moleqsobaSi nakleboba ari.<br />

es Sairi TiTo striqoni oTxad gaiyos, daxede, TiTo-TiTo<br />

ori sityua Seuwyvia, Tu erTi, Tu meti. is meoTxedi gaiWreba,<br />

merme meore muxli moebmis, merme mesame da merme meoTxe. isic<br />

gasinje, Tavis muxli rogor ari da imas qveiTebi rogor ari,<br />

agrev striqoni Tavisa rogor ari. meore, mesame da meoTxe sxva<br />

sityua rom ase gaawyo, leqsi iqneba. leqsi ors striqonsac hqvian<br />

da ambavs erTad galeqsuls, sul leqsis wignsac, _ yvelas leqsi<br />

hqvian.<br />

wignidan `TxzulebaTa sruli krebuli~, Tb., 1969.<br />

161


deni didro (1713-1784 w.w.)<br />

162<br />

kritikis Sesaxeb<br />

me visurvebdi, gamego, sad aris is skola, sadac grZnobas<br />

aswavlian.<br />

arsebobs kidev sxva skola, sadac me mraval mowafes gavgzavnidi,<br />

es aris is, sadac aswavlidnen sikeTis danaxvas da borotebaze<br />

Tvalebis daxuWvas. eh! gana mxolod homerosTan naxe Sen is<br />

adgili, sadac poeti aqilevsis sazizRar bavSvur saqciels aRwers?<br />

Sen xels urev mdinaris qviSaSi, romelic Seicavs oqros<br />

marcvlebs: da Sen amogaqvs erTi muWa qviSa, xolo Zirs toveb<br />

oqros marcvlebs!<br />

me SevekiTxe erT ymawvils: ratom kicxav Sen yovelTvis, da<br />

arasodes ar aqeb; es imitomo, mipasuxa man, rom Cemma uadgilo<br />

kicxvam mxolod sxvas avnos... me, rom is karg biWad ar mcnoboda,<br />

rarig Semcdarad vigulvebdi mas!<br />

xalxs ufro surs Wkvianis wodeba miiRos, vidre eSinia borotis<br />

wodebisa. gana ar kmara Wkuisagan warmoSobil usiamovnebebs<br />

ar daumato kidev sxva _ borotebisagan warmoSobili? yovel<br />

sulels eSinia Wkviani adamianis, eSinia borotisa, borotTa<br />

gamonaklisiT.<br />

cotaa, Zalian cotaa iseTi adamiani, romelsac amave dargis<br />

adamianis warmateba gulwrfelad axarebdes: es erT-erTi yvelaze<br />

ufro iSviaTi movlenaa bunebaSi.<br />

cezaris pativmoyvareoba bevrad ufro Cveulebrivia, vidre<br />

amas fiqroben: guli amorCevis saSualebasac ki ar iZleva, is ar<br />

ambobs: aut caesar, aut nihil. 1<br />

arsebobs gonebamaxviloba, Zalian damRupveli: is warmoSobs<br />

eWvs da urwmunoebas. es bundovnad mosaubreni gansakuTrebiT mejavrebian:<br />

isini hgvanan qars, romelic mtveriT gvivsebs Tvalebs.<br />

didi gansxvavebaa rezonersa da gonier adamians Soris. gonieri<br />

adamiani xSirad sdums, rezoneri enas ki ar aCerebs.<br />

poetma sTqva:<br />

... Trahit sua quemque volaptas. 2<br />

Tu bunebaze dakvirveba ar warmoadgens literatoris an<br />

mxatvris organul Tvisebas, nurafers Rirseuls nu moeliT<br />

misgan: da kidec rom SeniSnoT masSi es Tviseba siyrmidanve, nu<br />

aCqardebiT msjelobiT. muza _ qalia, is ar swyalobs yovelTvis<br />

imas, vinc yvelaze daJinebiT eZebs mis wyalobas. ramdenia maTgan<br />

gaubedurebuli Seyvarebuli da ramdens gaaubedureben kidev!<br />

da bednier Seyvarebulsac ki moelis Ralatis safrTxe.


a suleluri saqcielia umalve xeli SegviSalon siamovnebis<br />

miRebaSi, an gagvawiTlon im siamovnebisaTvis, romelic ukve miviReT:<br />

swored kritikosebi gveqcevian ase.<br />

plutarqe ambobs, rom yofila erTxel ise dasrulebuli<br />

mSvenieri adamiani, rom im dros, rodesac xelovneba yvaoda,<br />

man defeqtad CauTvala ferwerasa da qandakebas gamoxatvis<br />

saSualebaTa uZlureba, magram es adamiani xelmwife iyo, mas erqva<br />

demetrius poliorcetesi. iqneb am adamianSi ar iyo arcerTi<br />

nawili, romlis ufro metad gamSvenierebasac xelovneba veRar<br />

SeZlebda: mliqvnelebs amaSi eWvic ar eparebodaT, magram,<br />

rasakvirvelia, ufrTxodnen amis Tqmas.<br />

erTma Zveli drois mxatvarma Tqva, rom suraTis wera ufro sasiamovnoa,<br />

vidre dasrulebuli suraTis cqerao. arsebobs Tanamedrove<br />

ambavi, rom mxatvarma qurds eskizis naclad damTavrebuli<br />

suraTi dauTmo.<br />

arsebobs yalbi Tavazianoba, Tu ara damRupavi xelovnebisaTvis,<br />

mainc samwuxaro xelovanisaTvis. moyvaruli, romelic<br />

Rebulobs qedmaRal msajulebs Tavis galereaSi, amaod aCerebs<br />

maT yuradRebas saukeTeso suraTebze: gakvriT Tu gadaxedaven<br />

isini maT: isini imyofebian iq, rogorc qalaqis virTagva mindvris<br />

virTagvas sufraze.<br />

...Tangentis male singula dente superbo. 3<br />

es Zalian lamazia; magram es yovelTvis bevrad CamorCeba imas,<br />

rac sxvagan unaxavT, randon debuase, 4 Tu es mizezia, romelic<br />

Seni kabinetis kars gaketvinebs, Sen qebis Rirsi xar.<br />

rogoric ar unda iyos Tqveni warmateba, moelodeT kritikas.<br />

Tu Tqven odnav faqizi xarT, Tqven umal nakleb gewyinebaT Tqveni<br />

mtrebis Seteva, vidre megobrebis gamosarCleba.<br />

kompoziciisaTvis, da siuJetis SerCevis Sesaxeb<br />

mTlianobis gareSe ar arsebobs simSveniere: da ar arsebobs<br />

mTlianoba subordinaciis gareSe. TiTqos aq winaaRmdegobaSi<br />

vvardebiT: magram sinamdvileSi es ase ar aris.<br />

yovelives mTlianoba warmoiSoba nawilTa subordinaciiT: da<br />

am subordinaciiT warmoiSoba harmonia, romelic gulisxmobs<br />

mravalferovnebas.<br />

mTlianobasa da erTferovnebas Soris iseTive gansxvavebaa,<br />

rogorc warmtac hangsa da erTxmovan gaWianurebul bgeras Soris.<br />

simetria niSnavs Sesatyvis nawilTa Tanasworobas erT mTlian-<br />

Si. simetria, romelic arsebiTia arqiteqturaSi, uaryofilia<br />

163


ferweraSi. adamianis nawilTa simetria iq moqmedebaTa da pozaTa<br />

nairferovnebiT yovelTvis darRveulia; is ar arsebobs maSinac<br />

ki, roca figura winamo xedSia da gaSlili xelebiT moCans. figuris<br />

sicocxle da moqmedeba ori sxvadasxva sagania. sicocxle<br />

figuraSi uZrav mdgomareobaSia. xelovanT sityvas _ moZraoba<br />

gansakuTrebuli gageba mianiWes. uZravi figuris Sesaxeb isini<br />

amboben, rom mas aqvs moZraoba, e.i. is mzadaa moZraobisaTvis.<br />

yvelaze ulamazesi suraTis harmoniac ki bunebis harmoniisadmi<br />

mxolod-Ra susti mibaZvaa.<br />

xelovneba yvelaze metad gaurbis siZneleebs.<br />

upirvelesad swored es axsiaTebs yoveli ostatis teqnikasa<br />

da Sesrulebas.<br />

rac ufro metad axdens suraTis SeZenis msurveli suraTis<br />

siuJetis detalizacias, miT ufro metad unda iyos is darwmunebuli,<br />

rom cud suraTs miiRebs. man ar icis, Tu ramdenad viwro<br />

CarCoebi aqvs xelovnebas TviT uniWieresi ostatis xelSiac ki.<br />

ra mesaqmeba, win uswrebda Tu ara moqandakeTa laokooni poetTa<br />

laokoons? sarwmuno kia, rom erTi gamoyenebul iqna meoris<br />

modelad.<br />

yvela Tanaswor pirobebSi me istoria mirCevnia mogonil<br />

ambebs.<br />

adamianis Tavi cxenis tanze mogvwons; cxenis Tavi adamianis<br />

tanze ar mogvwons. es niSnavs, rom TviT gemovneba hqmnis<br />

saSinelebas. SesaZlebelia me Cavekono sirenas: magram Tu is<br />

nawili, romelic qalia, Tevzi iqneboda, da is nawili ki, romelic<br />

Tevzia, qali, me mas zedac ar Sevxedavdi.<br />

bunebisadmi yovelgvar mibaZvaSi aris teqnika da morali.<br />

moralis gansja ekuTvnis gemovnebis mqone yvela xalxs: teqnikis<br />

gansja ekuTvnis mxolod xelovanT.<br />

bunebis romel kuTxeSic ar unda SeixedoT, veluria Tu kultivirebuli<br />

is, Raribi Tu mdidari, udabno Tu dasaxlebuli,<br />

yovelTvis naxavT iq or momxibvlel Tvisebas – WeSmaritebasa da<br />

harmonias.<br />

bunebaSi arsebobs fuWi sivrceebi, aseTebi SeiZleba mibaZva-<br />

Sic (xelovnebaSic) arsebobdes.<br />

zogjer buneba mSralia, xelovneba ki arasodes ar unda iyos<br />

aseTi.<br />

es iqneboda xelovnebis farglebis siviwrovis, misi siRatakis<br />

niSani, romelmac ferebi megobrul da aramegobrul ferebad ganasxvava.<br />

arian gabeduli koloristebi, romelTac ugulebelyves<br />

es gansxvaveba, safrTxiloa maTdami mibaZva da Tvalis bunebaze<br />

damyarebuli gemovnebis gansjis ugulebelyofa.<br />

164


gaanaTeT sakuTari obieqtebi sakuTarive mzis SuqiT, im mzisa,<br />

romelic araa bunebis mze: darCiT cisartyelas Segirdad, magram<br />

nu iqceviT mis monad.<br />

Tu Tqven gexerxebaT sakuTar pirmoTneobaTagan ganTavisufleba,<br />

nu SescodebT, Tqveni suraTis siuJetis Sesatyvisad, ukiduresobamde<br />

ataroT isini, maSin mTeli Tqveni suraTic iqneba<br />

imdenad gacxovelebuli, rogoric SeiZleba iyos da unda iyos.<br />

me mesmis, rom xelovnebas gaaCnia sakuTarive wesebi, romelnic<br />

arbileben yvela winamorbed wesebs; magram iSviaTad moxdeba,<br />

rom morali Seewiros teqnikas: me ar mivmarTav arc van giuizums<br />

da arc Sardens; Janris ferweraSi yvelaferi unda Seewiros<br />

efeqts.<br />

rodia Janruli ferwera enTuziazms moklebuli: magram arsebobs<br />

orgvari enTuziazmi: enTuziazmi sulisa da enTuziazmi<br />

ostatobisa. pirvelis gareSe idea uferulia; meoris gareSe ki<br />

Sesrulebaa susti: xolo maTi Serwyma diad elfers aZlevs nawarmoebs.<br />

did peizaJists gaaCnia Tavisi gansakuTrebuli enTuziazmi:<br />

es gaxlavT Taviseburi RvTaebrivi TrTolva.<br />

Zliersa da diad warmosaxvas unda avsebdes mtkice, damajerebeli<br />

da msubuqi yalami; desheis Tavi misi simamris marjveniT5.<br />

yoveli xotbis Rirsi kompozicia yvelaferSi da yvelgan ewyoba<br />

bunebas; unda SemeZlos ganvacxado: `ar minaxavs es fenomeni,<br />

magram is aris~.<br />

rogorc dramatiul poezias, xelovnebasac gaaCnia mTlianobis<br />

Semdegi sameba: drois, mzis amosvlis Jams Tu Casvlisas; adgilis,<br />

e. i. qoxSi, tyis myudroebaSi Tu xalxSi; moqmedebis, es aris<br />

an qriste mZime jvriT mavali golgoTisaken, an samaridan amomavali<br />

qvesknelis daTrgunviT, anda emausis piligrimTa winaSe<br />

movlenili.<br />

drois mTlianoba fermwerisaTvis kidev ufro mkacradaa<br />

gansazRvruli, vidre poetisaTvis; radgan poets TiTqmis<br />

ganuyofeli wamieroba gaaCnia.<br />

poetis aRweraSi wami wams misdevs, TiTqos ferweris uwyveti<br />

galerea iqmneba. vin moTvlis, ramdeni siuJetia im momentidan,<br />

roca efTis qali uaxlovdeba mamas, vidre es mkacri mama mas xanjliT<br />

guls gaugmiravdes.<br />

es principebi gacveTilia: sad naxavT iseT fermwers, romelic<br />

maT ar icnobdes? gana arsebobs fermweri, romelic maT<br />

icavdes?<br />

gadaWarbebul bunebas WeSmariti bunebis Tanabrad ar unda<br />

vayenebdeT, Torem winaaRmdegobaSi CavvardebiT. Tu homerosis<br />

gmirebi kldis goroxebs isvrian, misi RmerTebi mTebs alajeben.<br />

165


mogaxsenebdiT, rom xelovans aqvs mxolod erTi momenti; magram<br />

es momenti SeiZleba arsebobdes winamorbed momentTa kval-<br />

Tan erTad, da mosalodnel momentebTanac, romelnic awi iqnebian.<br />

ifigenia jer kidev ar dauklavT: magram ukve vxedav xelSi<br />

ifigenias sisxlis misaRebad miaxloebul qurums didi TasiT. es<br />

Tanamdevi momenti Jruantelsa mgvris.<br />

scenis adgilis daSorebis kvalobaze mxedvelobis kuTxec<br />

farTovdeba, SeiZleba suraTis arec aseve izrdebodes. ramdenad<br />

didia es kuTxe Tvalis fskerze? oTxmocdaaTi gradusi: am zomis<br />

sazRvrebs miRma miCveneben imaze met sivrces, vidre misi miwodeba<br />

ZalmiZs. aqedan gamomdinareobs aucilebloba, gavafarTovoT<br />

am xazebis miRma arsebuli sivrce.<br />

kompoziciebi monotonuri iqnebodnen, Tu mTavari moqmedeba<br />

zustad daiWerda scenis Sua adgils. SeiZleba, da SesaZloa,<br />

saWiroc iyos, gadavscdeT am centrs, xolo aqac aucilebelia<br />

zomierebis dacva.<br />

ras gulisxmoben kompoziciis wonasworobaSi? SesaZloa,<br />

mcdari azri mqondes amaze: is, rom suraTis siganes me ganvixilav<br />

rogorc berkets, ganvixilav im figuraTa simZimes rogorc<br />

nuls, romelic sayrden wertilSi arsebobs, uRelze myof<br />

figuraTa Soris arsebuli wonasworobis dadgenas da Semcirebas<br />

an gadidebas, an daWimvas manZilis ukuproporciulad rogorc<br />

erTi, ise meore mxridan. figurebi cotaa, Tu amas moiTxovs<br />

siuJeti, xolo mravalia maT Soris meorexarisxovani: anda,<br />

bevria figura da cotaa meorexarisxovani.<br />

ra mizezia, rom xelovneba esoden advilad egueba mogonil<br />

siuJetebs, miuxedavad maTi aradamajerebloba? igive mizezi, ra<br />

mizeziTac scena ukeT egueba xelovnur ganaTebas, vidre dRiur<br />

sinaTles. xelovneba da es ganaTeba warmoadgenen iluziisa da<br />

moxibvlis sawyiss.<br />

raoden daxelovnebulic ar unda iyos mxatvari, advili misaxvedria,<br />

mxedvelobaSi hqonda misabaZi modeli Tu muSaobda<br />

sakuTari gamocdilebiT: bunebis zogi WeSmaritebis uTanabroba<br />

amJRavnebs an mis siZunwes, an mis medidurobas. xSirad rom hba-<br />

Zavdnen bunebas, gana ar SeiZleboda misTvis gverdis avla? ara –<br />

da ai ratom? imitom, rom sxeulis SeumCneveli moZraobac ki cvlis<br />

kunTebis mdebareobas, iZleva siswores iq, sadac usworobaa,<br />

xolo usworobas, sadac siswore iyo; mTeli figura waagavs sinamdviles,<br />

da yvelaferia iq SesaZlebeli.<br />

figuraTaSorisi aseTi kontrasti, romelsac esoden sulelurad<br />

gvirCeven da kidev ufro suleluradve adareben dramatul<br />

personaJTa kontrasts, gagebulia imgvarad, rogoradac es<br />

166


esmiT mwerlebs da SesaZloa, mxatvrebsac, kompoziciebs autaneli<br />

Zaldatanebis iers miscemda.<br />

Tu Tqven ityodiT, rom kontrasti wesis saqmea, me ar dagijerebdiT;<br />

Tu moqmedeba moiTxovs, rom ori figura Zirs daixaros,<br />

maSin orive waxrili unda iyos; xolo Tu Tqven maT hbaZavT<br />

naturiT, nu SiSobT isini erTmaneTs hgvanan Tu ara.<br />

kontrasti aseve ar warmoadgens SemTxvevisa da wesis saqmes.<br />

es aucileblobiTaa gamowveuli da misgan advilad ver gavTavisufldebiT,<br />

Tu yalbi warmodgena gvaqvs, TiTqosda SesaZlebeli<br />

iyos ori sxvadasxvanairi figura asakis, sqesis, an xasiaTis<br />

mixedviT sxvadasxvanairad asrulebdes erTsa da imave saqmes.<br />

kompozicia iseTnairad unda dalagdes, rom damarwmunos, rom<br />

is sxvanairad arc SeiZleboda dalagebuliyo. figura unda moqmedebdes<br />

an isvenebdes imgvarad, rom me damarwmunos imaSi, rom<br />

sxvanairad moqmedeba ar SeeZleboda.<br />

graciis, ulazaTobis da ubraloebisaTvis<br />

yovelive Cveulebrivi martivia: magram yovelive martivi<br />

Cveulebrivi ar aris. simartive erT-erTi mTavari damaxasiaTebeli<br />

Tvisebaa silamazisa: xolo igi arsebiTia diadisaTvis.<br />

horaciusma Tqva: me minda sityvamokle viyo da bundovani ki<br />

vxdebio. 6 SeiZleba daematos: `me minda martivi viyo da uSveri ki<br />

vxdebi~.<br />

originaluroba ar gamoricxavs simartives.<br />

zogi kompozicia Raribia mravali figuriT, zogi ki mdidaria<br />

ramdenime figuriT.<br />

gawamebiT miRebuli winaaRmdegia advilisa: magram zogjer<br />

advilsac mravali wvalebiT Rebuloben.<br />

...Sudet multum, frustraque laboret<br />

Ausus idem.<br />

buneba arasodes araa nawvalebi: misi imitacia ki xSiradaa ase-<br />

Ti.<br />

bualo Txzavs, horaciusi wers: virgiliusi Txzavs, homerosi<br />

wers.<br />

rakursebi codnis maCvenebelia: xolo isini iSviaTad arian<br />

sasiamovno.<br />

kompoziciis daudevroba lamazi qalis dilis tansacmels<br />

waagavs, kidev erTi wami da tualeti yvelafers waaxdens.<br />

arsebobs daudevari graciebi, da graciasmoklebuli<br />

daudevrobani.<br />

167


daudevroba amSvenierebs patara sagans, da yovelTvis afu-<br />

Webs dids.<br />

sicxian dReebSi cocxali arsebani zantni arian, swored am<br />

drosaa momkalis mdgomareoba Zneli.<br />

lamazi peizaJebi gvaswavlian bunebis Secnobas iseve, rogorc<br />

moxerxebuli portreti gvkarnaxobs Cveni megobris saxis ukeT<br />

Seswavlas.<br />

ciceronma uTxra orator markus brutuss: `Sed quodam etiam<br />

negligentia est diligens�~ * . aseTi sityvebi, ganmartebuli gemovnebis<br />

mqone adamianis mier, sifaqiziT savse iqneboda. es daudevrobani<br />

yovelTvis dasaSvebia natif xelovnebaSi an yovelgvar imitaciaSi.<br />

_ da gana bunebas, mis models, ara aqvs daudevrobani? _<br />

magram raSi gamoixatebian isini?<br />

vin aris daudevari poeti? es iseTi poetia, romelic Cinebuli<br />

leqsebis gverdiT drogamoSvebiT iZleva usicocxlo da sust<br />

prozas; es aris semi-poeta. ** es usicocxlo da susti Sroma met<br />

energias aZlevs im poezias, romelsac is exeba. es msaxuria, romlis<br />

Raribi tansacmeli kargad amJRavnebs misi batonis mdidrul<br />

mokazmulobas. batoni win midis, msaxuri ukan misdevs.<br />

J'ai vu près le Styx, j'ai vu les Euménides;<br />

Déja venainet frapper mes oreilles timides<br />

Les affreux cris du chien de l'empire des morts. 7<br />

ratom arasodes ar aris buneba daudevari? imitom, rom risganac<br />

ar unda iyos nawarmoebi, ra manZilzec ar unda iyos Cveni<br />

mxedvelobidan dacilebuli, ra TvalTaxedviTac ar unda<br />

iyos ganWvretili, bunebis mier mowodebuli nivTi, aris iseTi,<br />

rogoric unda iyos. esaa Sedegi mizezebisa, romelTa moqmedeba<br />

man ganicada.<br />

168<br />

miamitobisa da mliqvnelobis Sesaxeb<br />

manera xelovnebaSi igivea, rac farisevloba cxovrebaSi. buSe<br />

yvelaze didi farisevelia, romelsac me vicnob: ar aris arc<br />

erTi misi figura, romlis Sesaxebac ar SeiZlebodes, iTqvas: `Sen<br />

gsurs WeSmariti iyo, magram ara xar~. miamitoba yovelgvar garemoebaSia<br />

SesaZlebeli: SeiZleba iyo miamitad gmiri, miamitad<br />

boroti, miamitad RvTisnieri, miamitad lamazi, miamitad oratori,<br />

miamitad filosofosi. miamitobis gareSe namdvili silamaze<br />

ar arsebobs. xe, yvavili, mcenare, cxoveli miamitad arian aseTni.<br />

* `magram daudevrobac xom erTgvarad gafaqizebuli unda iyos~.<br />

** naxevar-poeti.


me vityodi kidec, rom wyali miamitad wyalia, Torem is Seecdeboda,<br />

damsgavseboda gakrialebul folads an brols. miamitoba<br />

aris saganTan imitaciis didi msgavseba, Sesrulebuli RvTiuri<br />

ubraloebiT: es aris wyali, aRebuli wyarodan da gadatanili<br />

tiloze.<br />

mSvenierebis Sesaxeb<br />

im momentSi, rodesac xelovani fulze fiqrobs, is hkargavs<br />

mSvenierebis grZnobas.<br />

yvelaferi, rac iTqva elipsoidur, wriul, klaknil, tal-<br />

Risebr xazebze – sisulelea. sxeulis TiToeul nawils aqvs silamazis<br />

sakuTari xazi: Tvalis silamazis xazi sul sxva ramaa,<br />

vidre muxlis silamazis xazi.<br />

silamazes mxolod erTi forma aqvs.<br />

silamaze mxolod WeSmaritebaa, amaRlebuli, SesaZlebeli,<br />

magram iSviaTi da saswaulebrivi garemoebebiT ganpirobebuli.<br />

Tu arseboben RmerTebi, arseboben agreTve eSmakebic: ratom ar<br />

SeiZleba moxdes saswauli erTTa da meoreTa SemweobiT?<br />

sikeTe aris mxolod sargebeli, amaRlebuli SesaZlebeli da<br />

saswaulebrivi garemoebebiT.<br />

meti _ naklebi SesaZlebloba hqmnis simarTlis msgavsebas:<br />

Cveulebrivi garemoebani qmnian SesaZlebobas.<br />

xelovneba aris Cveulebriv garemoebaTa CarTva yvelaze saswaulebriv<br />

sagnebSi, da saswaulebriv garemoebaTa CarTva yvelaze<br />

Cveulebriv SinaarsebSi.<br />

aq terminebi saswaulebrivi da Cveulebrivi sinonimebia. amrigad<br />

arsebobs saswaulebrivi, romelic sicils an tirils<br />

iwvevs; misi Taviseburebaa – gamoiwvios gakvirveba da gancvifreba.<br />

drogamoSvebiT esaubreT swavluls: magram rCeva hkiTxeT patiosan<br />

da mgrZnobiare adamians.<br />

mxatvarTa nairgvarovani xasiaTi<br />

miuxedavad imisa, rom mxolod erTi buneba arsebobs da misi<br />

warmosaxvis wesic SeiZleba mxolod erTi iyos da isic iseTi,<br />

romelic mas warmosaxavs yvelaze didi siZlieriT da WeSmaritebiT,<br />

TiToeul xelovans aqvs Sesrulebis sakuTari manera;<br />

dauTmoblobas iCenen mxolod naxatis mimarT, romlis warmosax-<br />

169


vis wesi mxolod erTia: _ gana TiToeul mwerals ara aqvs Tavisi<br />

stili? – aqvs. _ gana es stili ar warmoadgens warmosaxvas?<br />

_ geTanxmebiT, magram sad aris am warmosaxvis modeli? sulSi,<br />

gonebaSi, warmosaxvis met Tu nakleb unarianobaSi, gulis met<br />

Tu nakleb sificxeSi. garegani modeli ar unda arioT Sinagan modelSi,<br />

_ magram gana ar uxdeba zogjer literators romelime<br />

peizaJis an bataluri suraTis aRwera. am SemTxvevaSi gana misi<br />

modeli garegani araa? _ swored rom aseTia; magram misi sityvebi<br />

ar fizikurad gadmogvcems fers; masSi ar aris arc lurji,<br />

arc mwvane, arc ruxi, arc yviTeli feri; sxvanairad ki mas ar eqneboda<br />

sityvaTa SerCevis Tavisufleba; sxvanairad, Tu enis simdidre<br />

imis SesaZleblobas miscemda, enas rvaascxrameti sityva<br />

palitris rvaascxramet fersa Seesabameboda, saWiro iqneboda,<br />

siyalbis Tavidan asacileblad, exmara mxolod is erTi sityva,<br />

romelic zustad gadmogvcemda sagnis fers. mxatvari zustia;<br />

sityva, romelic gvixatavs, yovelTvis bundovania, me verafers<br />

ver davumateb mxatvris imitiacias; Cems Tvals SeuZlia dainaxos<br />

iq mxolod is, rac iq aris, magram literaturul suraTSi,<br />

raoden damTavrebulic ar unda iyos igi, mxatvrisaTvis, romelic<br />

moisurvebda literatoris sityvebis gadmotanas tiloze,<br />

yvelaferi xelaxlad gasakeTebeli iqneboda. rogori WeSmaritic<br />

ar unda iyos homerosi romelime erT-erT Tavis aRweraSi,<br />

rogoradac dawvrilebiTi ar unda iyos ovidiusi romelime erTerT<br />

Tavis metamorfozSi – arc erTi da arc meore ar aZleven mxatvars<br />

funjis arc erTi gasmis SesaZleblobas, ar aZleven arc erT<br />

fers, maSinac ki, rodesac isini zustad aRniSnaven fers.<br />

170<br />

SeniSvnebi<br />

1. an cezari, an araferi.<br />

2. yvelas itacebs Tavisi siamovneba.<br />

3. imis mkacri kbiliT, vinc cudad Seexeba TiToeul sagans.<br />

4. randon debuase – didros Tanamedrove, moijare.<br />

5. Dedhays – iyo buSes siZe.<br />

6. me minda sityvamokle viyo, xolo bundovani ki vxdebi. Brevis esse laboro,<br />

obscurus fio.<br />

7. me davinaxe axlos stiqsi, me davinaxe evmenidebi, romelnic ukve Sei-<br />

Wrnen Cems mSiSara yurebSi mkvdarTa samefos ZaRlTa saSinel yefiT.<br />

wignidan `esTetika, filosofia,<br />

sociologia~, Tb., 1939.


gothold efraim lesingi (1729-1781 w.w.)<br />

laokooni<br />

anu<br />

mxatvrobisa da poeziis sazRvrebis Sesaxeb<br />

nawili I<br />

winaTqma<br />

pirveli, vinc mxatvroba da poezia erTimeores Seadara 1 ,<br />

uTuod natifi gemovnebis kaci yofila, romelsac orive xelovnebidan<br />

msgavsi zemoqmedeba ganucdia. Cans, mixvda, rom orive xelovneba<br />

Tvalwin gviyenebs Soreul sagnebs, moCvenebiTs sinamdviled<br />

gviqcevs. orive iluziaa da orive iluzia mogvwons.<br />

meorem scada am mowonebis siRrmeSi SeWra da aRmoaCnia, rom<br />

misi wyaro orivesTan erTnairia. mSvenierebas, romlis cnebac<br />

Tavdapirvelad xorcSesxmuli sagnebidan gamogvyavs, aqvs sayovelTao<br />

wesebi, romelTa misadagebac SeiZleba mraval sxva<br />

ramesTan: moqmedebasTan, fiqrebTan, aseve formebTan.<br />

mesame, romelmac am sayovelTao kanon-wesTa mniSvnelobasa<br />

da gamoyenebaze daiwyo fiqri, SeniSna, rom zogi maTgani ufro<br />

mxatvrobaSi batonobs, zogic poeziaSi; amrigad, erT SemTxveva-<br />

Si poezias SeuZlia daexmaros mxatvrobas ganmartebebiTa da<br />

magaliTebiT, meore SemTxvevaSi ki mxatvroba exmareba poezias.<br />

pirveli maTgani gaxldaT moyvaruli, meore – filosofosi,<br />

mesame – xelovnebis msajuli.<br />

pirveli ori umarTebulod ver gamoiyenebda verc Tavis<br />

grZnobas, verc Tavis daskvnas. piriqiT, xelovnebis msajulis<br />

SeniSvnebSi mTavaria siswore, yoveli calkeuli SemTxvevisadmi<br />

msjavris sworad misadageba. magram radganac erT gamWriax<br />

kritikosze ormocdaaTi martooden maxvilgonieri kritikosi<br />

modis, pirdapir saocreba iqneboda am msjavris gamoyeneba yovelTvis<br />

iseTi gonivruli windaxedulobiT, romelic orive xsenebul<br />

xelovnebas Soris sasurvel wonasworobas SeinarCunebda.<br />

II<br />

vin icis, zRaparia Tu sinamdvile, rom saxviTi xelovnebis<br />

pirveli cdebi siyvaruliTaa STagonebuli 2 , magram is ki udavoa,<br />

rom did Zvel xelovanTa xels marad da yvelgan is warmarTavda.<br />

171


aki amJamad mxatvroba iTvleba mTlianad iseT xelovnebad,<br />

romelic sxeuls sibrtyeze ganasaxierebs da mTel mis garegnobas<br />

moicavs, brZenma berZenma mas ufro viwro CarCoebi daudgina.<br />

mxolod mSvenier sxeulTa mibaZva. berZeni xelovani arafers<br />

ar asaxavda, mSvenieris garda. TviTon yoveldRiuri ubralo silamaze,<br />

ufro dabali rigis mSveniereba martooden SemTxveviTi<br />

sagani iyo misTvis, vajiSi, dasveneba. TviT sagnis srulyofas mis<br />

nawarmoebSi aRtaceba unda gamoewvia. mxatvari metismetad didi<br />

iyo, rom mayureblisagan moeTxova martooden civi kmayofileba,<br />

gamowveuli saocari msgavsebiTa da ostatobiT, mxatvris simarjviT.<br />

Tavis xelovnebaSi mas araferi ara axarebda ise Zlier,<br />

araferi ar miaCnda ise keTilSobilurad, rogorc xelovnebis<br />

saboloo mizani.<br />

`vin isurvebs Sen daxatvas, roca aravis ar surs Seni Sexedva!~<br />

_ ambobs erTi epigramatisti 3 erT Zalze uSno garegnobis kacze.<br />

Cveni drois zogi ostati ityoda: `ra maxinjic ar unda iyo,<br />

me mainc dagxatav. Tu Seni xilva aravis surs, Cems suraTs mainc<br />

Sexedaven siamovnebiT; imitom ki ara, rom Seni Sexedva surT,<br />

aramed imisaTvis, rom es iqneba Cemi xelovnebis sabuTi, rom ase-<br />

Ti safrTxobela, aseTi msgavsi dagxate~.<br />

mindoda mxolod is damedgina, rom ZvelTa warmodgeniT, saxviTi<br />

xelovnebis umaRlesi kanoni mSvenierebis asaxvaa.<br />

axla, roca es damtkicebulia, aqedan aucileblobiT gamomdinareobs,<br />

rom yvelaferi sxva, rac saxviTi xelovnebis farglebSia,<br />

Tu mSvenierebasTan SeuTavsebelia, mas gzas uTmobs, an<br />

Tu SeiZleba masTan ramenairad Tanxmoba, savsebiT emorCileba<br />

mis kanonebs.<br />

me minda gamoxatvaze SevCerde. arseboben vnebani da vnebaTa<br />

gamoxatvis xarisxebi, romelnic saxis srul damaxinjebaSi vlindebian<br />

da mTels sxeuls iseT mdgomareobaSi ayeneben, rom mSvenieri<br />

xazebi, simSvidis Jams rom srulyofilad hqonda, savsebiT<br />

qrebian. Zveli mxatvrebi am xazebis asaxvas an sruliad uaryofdnen,<br />

an imdenad arbilebdnen, rom garkveuli zomiT unarCunebdnen<br />

sxeuls silamazes.<br />

mZvinvareba da sasowarkveTileba im xelovanTa arc erT<br />

qmnilebas ar bRalavs. gavbedav da vityvi, rom maT furiebi<br />

arasodes ausaxavT 4 .<br />

risxva seriozulobamde daaqveiTes. poetebTan es iyo mrisxane<br />

iupiteri, romelic mexs tyorcnida, xelovanTan – mxolod<br />

kuSti da seriozuli.<br />

mwuxarebas berZnebi arbilebdnen, mdumare sevdad aqcevdnen.<br />

magram roca es Serbileba adgils ver poulobda (SeuZlebeli<br />

172


iyo), sadac sasowarkveTileba iseve damamcirebeli iqneboda,<br />

rogorc damamaxinjebeli, _ rogor moiqca maSin timanTe? 5 rodesac<br />

agamemnonis asuls ifigenias msxverplad swiraven, yvela<br />

iq myofs TavTavis kvalobaze unawilebs mwuxarebas, mamas ki,<br />

romlis urva yvelaze mZime unda yofiliyo, saxes ufaravs, da<br />

amaze bevri ram maxvilgonivruli iTqva. erTi ambobs: `mxatvarma<br />

ise amowura Tavisi Tavi mwuxare saxeebis asaxvaSi, rom mamis saxe<br />

aRar uCvenebia, radgan aRar SeeZlo Rirseulad Cvenebao~. amiT<br />

man aRiara, rom aseT ubedur SemTxvevaSi mamis dardi yovel<br />

gamosaxvas aRematebao, – umatebs meore 6 . me ki, Cemda Tavad, imas<br />

vityvi, rom aq saqme arc mxatvris SesaZleblobis amowurvasTan<br />

gvaqvs da arc xelovnebis uZlurebasTan. agznebis zrdasTan<br />

erTad Zlierdeba saxis nakvTebis Sesabamisi gamometyvelebac.<br />

umaRlesi daZabulobis dros, roca tanjva ukidures xarisxs<br />

aRwevs, Zlierdeba nakvTebis ukiduresi daZabulobac (Die Allerentschiedensten<br />

Züge), da araferia xelovnebisTvis ise ioli,<br />

rogorc misi asaxva, magram timanTem icoda sazRvrebi, romlebic<br />

graciebma mis xelovnebas daudgines. man icoda, rom agamemnonis,<br />

rogorc mamis, sasowarkveTilebis gamoxatva simaxinjed aRiqmeboda<br />

nebismier droSi. ramdenadac mSveniereba da Rirseba amis<br />

nebas aZlevda, imdenad asaxa mxatvarma mamis tanjva. raRa Tqma<br />

unda, siamovnebiT aaridebda Tavs simaxinjes, xalisiT Searbilebda,<br />

magram kompozicia, suraTis Tema arc erTis nebas<br />

aZlevda, arc meorisas da mxatvars sxva ra gza hqonda, garda<br />

imisa, rom tanjulis saxe daebura? risi asaxvac ver gabeda, is<br />

gamosacnobad dautova mnaxvels. mokled, es daburva xarkia,<br />

romelic xelovanma mSvenierebas gadauxada. is magaliTia ara<br />

imisa, Tu rogor scildeba gamosaxva xelovnebis sazRvrebs, aramed<br />

imisa, Tu rogor unda daumorCilos xelovanma is xelovnebis<br />

pirvel kanons, mSvenierebis kanons.<br />

es rom laokoons mivusadagoT, maSinve naTeli xdeba safuZveli,<br />

rasac veZeb. ostati muSaobda umaRlesi mSvenierebis<br />

Sesaqmnelad, rac SesaZlebeli iqneboda amnair viTarebaSi –<br />

mZafri xorcieli tkivilis dros. es tkivili, mTeli Tavisi<br />

dammaxinjebeli simZafriT, SeuTavsebeli iyo mSvenierebasTan,<br />

amitom xelovans is unda Seerbilebina, yvirili gminviT unda<br />

Seecvala. imitom ki ara, rom yvirili arakeTilSobili<br />

sulis gamovlinebaa, aramed imitom, rom is saxes amaxinjebs.<br />

warmoidgineT pirdaRebuli laokooni da gansajeT: aayvireT<br />

da naxavT, aqamde iyo qmnileba, romelic TanagrZnobas iwvevda,<br />

radgan mSvenierebasa da tanjvas erTdroulad gviCvenebda, axla<br />

ki maxinj, amazrzen qmnilebad iqca, adamiani rom Tvals aaridebs,<br />

173


adgan tanjvis xilva uxaliso gancdas aRviZebs da tanjulis<br />

xilva ukmayofilebas iwvevs, ise rom tanjvis sagnis mSveniereba<br />

uZluria es usiamovno grZnoba sibralulis saamo gancdad<br />

aqcios.<br />

martooden piris farTod gaRebac, _ Tundac Tavi gavaneboT<br />

imas, rom aseTi mdgomareoba saxis danarCen nawilebsac ausaxurebs<br />

da auSnoebs, _ mxatvrobaSi laqaa, qandakebaSi ki – CaRrmaveba,<br />

romelic yvelaze ufro amazrzen STabeWdilebas axdens.<br />

monfokonma 7 veraferi gemovneba gamoavlina, roca viRac pirda-<br />

Rebuli moxuci wverosani mamakaci 8 warmogvidgina iupiterad,<br />

romelic viTom winaswarmetyvelebda. gana SeiZleba RmerTi momavals<br />

RrialiT iuwyebodes? gana misi winaswarmetyveleba damajereblobas<br />

dakargavda, Tu mis bages sakadris moxazulobas<br />

mivcemdiT? verc valeris davujereb, rom timanTes xsenebul suraTze<br />

aiaqsi 9 yvirodao. imaze ufro dabali rangis mxatvrebic<br />

ki xelovnebis daqveiTebis Jams TavianT suraTebSi erTxelac ar<br />

ayvireben barbarosebs 10 , rodesac isini xmalamoRebuli gamarjvebulis<br />

winaSe momakvdinebeli SiSiT caxcaxeben.<br />

ueWvelia, xorcieli tkivilis aseTi ukiduresi daqveiTeba<br />

ufro dabal gancdamde mravali Zveli ostatis qmnilebaSia sacnauri.<br />

mowamluli samosisagan cecxlmodebuli tanjuli herakle<br />

romeliRac ucnobi ostatisa sulac araa sofokles myvirala<br />

herakle, romelic ise saSinlad Rrialebs, rom lokridis<br />

kldeebi da evbeis mTebi aZleven bans. qandakebaSi gmiri umal<br />

pirquSia, vidre veluri da mZvinvare. piTagora leonstinusis 11<br />

filoqtete TiTqos mayurebels uziarebs Tavis tanjvas, rasac<br />

erTi zedmeti xazic ki iers ucvlida da daamaxinjebda. SeiZleba<br />

mkiTxon, saidan ici, rom im moqandakem filoqtete gamokveTao.<br />

pliniusis erTi adgilidan, romelic Cemamdec unda SeesworebinaT,<br />

imdenad cxadia, rom nayalbevi an damaxinjebulia 12 .<br />

174<br />

IV<br />

me Tavs vuyri damowmebul mizezebs, romelTac laokoonis<br />

ostati aiZules daecva zomiereba xorcieli tkivilis gamoxatvaSi,<br />

da vrwmundebi, rom yvelaferi es xelovnebis am saxeobis<br />

Taviseburebidan gamomdinareobs, misi sazRvrebisa da saWiroebebis<br />

Sedegia. amitomac gaWirdeba, rom aq ganxiluli romelime<br />

Tavisebureba poeziasac miesadagos.<br />

aq ar Sevudgebi imis kvlevas, Tu ramdenad axerxebs poeti xorcieli<br />

silamazis asaxvas. erTi ram ki sruliad udavoa! srulyofilobis<br />

mTeli es ganuzomeli samefo rom Tvalwin eSleba miba-


ZvisaTvis; am samyaros xiluli safarveli, romlis CvenebiTac es<br />

srulyofiloba CvenTvis mSvenieri xdeba, poetisaTvis aris mxolod<br />

erTi sruliad umniSvnelo saSualeba, riTac Tavisi saxeebisadmi<br />

Cvens cnobismoyvareobas aRZravs. xSirad am saSualebas<br />

sulac ugulvebelyofs xolme, radgan darwmunebulia, rom Tu<br />

gmiris saxem erTxelve mogvxibla, misi keTilSobiluri RirsebebiT<br />

imdenad gatacebuli varT, am garegnul mxareze aRarc ki<br />

vfiqrobT, da Tu amaze davfiqrdebiT kidec, TviTonve warmovidgenT,<br />

rom is, Tu mSvenieri ara, arc saZagelia (yovel SemTxvevaSi,<br />

CvenTvis sulerTia). poetic yvelaze naklebad mimarTavs saxis<br />

yoveli calkeuli nakvTis aRwerilobas iq, sadac isini uSualod<br />

TvalisaTvis araa navaraudevi: ubralod uyuradRebod tovebs<br />

xolme. roca vergiliusis laokooni yviris, vis mouva azrad, rom<br />

yvirilisaTvis saWiroa piris farTod gaReba da rom es didi piri<br />

saZagel STabeWdilebas tovebs? sakmarisia, rom weria: `varskvlavTa<br />

mimarT aRavlenda sazarel yvirils~ 13 . smenisaTvis sakmarisi<br />

STabeWdileba iqmneba, saxe ki iyos Tundac daRmeWili, Cven<br />

xom mas ar vxedavT! vinc aq TvalisaTvis saamo suraTs eloda,<br />

misTvis poeti verafer STabeWdilebas ver Seqmnida.<br />

poets arc aravin aiZulebs, suraTze erTaderTi momentis asaxviT<br />

Semoifarglos. Tu surs, yovel moqmedebas iRebs saTavidan<br />

da bolomde mihyavs, yvela safexuris gavliT, yvela SesaZlebeli<br />

cvlilebis gadmocemiT. amasTan, yoveli cvlileba, rac mxatvrisagan<br />

calke dasrulebul nawarmoebs moiTxovda, misTvis mxolod<br />

erTi Strixis, calke monaxazis saqmea. Tanac aseTi upiratesoba<br />

aqvs: Tu es Strixi, monaxazi msmenels raimeTi aRizianebs an aRaSfoTebs,<br />

poets SeuZlia an wina aRwerilobiT ise moamzados, an<br />

Semdgomi monaxaziT ise Searbilos da gaaumjobesos, rom mTeli<br />

simwvave dakargos da yvelasaTvis sasiamovno qmnilebad aqcios.<br />

ase, Tu mamakacs marTla ar ekadreba raRac tkivilisaTvis yvirili,<br />

gana Cveni varaudis mixedviT, amas SeuZlia ziani miayenos,<br />

Tu msmenelis guli ukve moigo sxva keTili saqmeebiT?! vergiliusis<br />

laokooni yviris, Rrialebs, magram Cven ukve vicnobT: es<br />

laokoonia, romelic xalxs uyvars, rogorc mowinave patrioti<br />

da gulTbili mama. Cven gvesmis misi yvirili ara rogorc misi xasiaTi,<br />

aramed ubralod misi tkivilis gamoxatuleba. mxolod es<br />

gvesmis mis yvirilSi, es grZnoba ki poets mxolod am yviriliT<br />

SeeZlo CvenTvis aesaxa.<br />

XI<br />

sinamdvileSi poeti flobs did upiratesobas, sayovelTaod<br />

cnobil ambavsa da xasiaTebs rom amuSavebs. mas SeuZlia gverdi<br />

175


auaros asobiT umniSvnelo wvrilmans, rac sxva dros mTlianisaTvis<br />

aucilebeli iqneboda, da rac ufro marjved gaugeben<br />

msmenlebi, miT ufro marjved da swrafad aRuZravs maT interess.<br />

igive upiratesoba aqvs mxatvarsac, Tu misi siuJeti<br />

CvenTvis nacnobia, Tu mTeli misi kompoziciis varaudi da mizani<br />

(idea) imTaviTve gavigeT, Tu misi gmirebis ena gvesmis da<br />

maTs metyvelebas ara marto vxedavT, aramed kidec gvesmis,<br />

ras metyveleben. pirvel Sexedvazea damokidebuli mTeli STabeWdileba,<br />

didi zemoqmedeba, da Tu am pirvel xilvaze didi<br />

jafa dagvadga, momqancveli fiqri da rCeva dagvWirda, Cveni<br />

cnobismoyvareobac sustdeba, grZnoba cvdeba. maSin mogvicavs<br />

gaugebari mxatvris mimarT erTgvari Surisgebis ganwyobileba,<br />

viwunebT mis gamomxatvelobas, da vai mas, Tu asaxvis maneras<br />

mSveniereba Seswira! Cven vxedavT, ar mogvwons. da aRar viciT, ra<br />

vifiqroT.<br />

176<br />

XII<br />

homerosma daamuSava arsisa da moqmedebis ormagi saxeoba: xiluli<br />

da uxilavi. am gansxvavebas mxatvroba ver gamosaxavs. mas-<br />

Tan yvelaferi xilulia, Tanac erTnairad xiluli.<br />

amitom, roca grafi kielusi uxilav moqmedebaTa suraTebs<br />

erT ganuyofel TanmimdevrobaSi ixilavs, roca Sereul moqmedebaTa<br />

suraTSi, romlebSiac xiluli da uxilavi arsebebi iReben<br />

monawileobas, ar gviCvenebs da albaT verc gviCvenebs, sad unda<br />

iyvnen moqceuli uxilavi saxeebi, romelTac suraTis saxeebi ver<br />

xedaven an ar SeeZloT daenaxaT, _ sruliad gaugebari, areuldareuli<br />

da winaaRmdegobiT savse xdeba rogorc calkeul nawilebSi,<br />

aseve mTlianobaSi.<br />

magram aseT Secdomas kidev eSveleboda wignis SemweobiT.<br />

yvelaze cudi isaa, rom mxatvrobaSi xilulsa da uxilavs Soris<br />

sazRvris sruli moSlis gamo ikargeba yvela is damaxasiaTebeli<br />

nakvTi, riTac arsTa umaRlesi saxeoba – uxilavi ram ganirCeva<br />

umniSvnelo xilulisagan.<br />

magaliTad, roca RmerTebi troas bedis Taobaze ver SeTanxmdnen<br />

da xelCarTul brZolaSi Caebnen, maSin poetisaTvis mTeli<br />

es RmerTebis omi uxilavia, rac farTo gasaqans aZlevs fantazias,<br />

es uxilavoba qmnis safuZvels, ganavrcos brZolis asparezi,<br />

mogvces RmerTebisa da maTi moqmedebis amaRlebuli, mniSvnelovani,<br />

diadi, adamianebisagan sruliad gansxvavebuli suraTebi,<br />

rogorc misi warmosaxvis TamaSs moesurveba. mxatvarma ki xiluli<br />

scena unda aiRos, Semofargluli asparezi, romelic iqneba


moqmedi pirebisaTvis ganawilebuli aucilebeli nawilebisagan<br />

Semdgari masStabi. is masStabi, romelic mudam Tvalwinaa da amaRlebuli<br />

arsebebi, romlebic poetTan mxolod uzomod didebi<br />

iyvnen, suraTze. usazomod gaberili urCxulebiviT mogveCveneba.<br />

magram minervam, romelsac Sebma pirvelad marsma gaubeda,<br />

ukan daixia da Zlieri xeliT aiRo miwidan Savi qva, rac odesRac<br />

adamianebs SeerTebuli ZaliTa da didi jafiT CauyriaT, rogorc<br />

samani:<br />

zevsis asuli ukudga da Zalumi xeliT<br />

uzomo Savi qva aswia, velze mdebare,<br />

odesRac mraval kacis xeliT mijnad Cadgmuli.<br />

am qvis sidideze rom swori warmodgena SeviqmnaT, unda gavixsenoT,<br />

rom homerosis gmirebi maTi drois uRonieres mamakacebze<br />

Zlierni arian, xolo im Taobis gmirebi, romelnic nestors<br />

axalgazrdobaSi unaxavs, RoniT amaTac bevrad aRematebian. axla<br />

esec vikiTxoT, ra tanadi unda yofiliyo minerva, rom marsisaTvis<br />

xeliT esrola lodi, romelic mravali mamakacis erToblivi<br />

ZaliT CaudgamT samanis qvad, Tanac nestoris axalgazrdobis<br />

droindel gmirebs? Tu mxatvari qalRmerTs lodis proporciulad<br />

daxatavs, maSin saocreba ixsneba. kaci, romelic Cemze samjer<br />

didia da styorcnis samgzis udides qvas imasTan SedarebiT, romlis<br />

tyorcna mec SemiZlia, did gaocebas ver gamoiwvevs, es bunebrivia.<br />

magram Tu qalRmerTi tanad mcire daixateba, uzarmazari<br />

lodis mtyorcneli, maSin Seiqmneba usiamovno STabeWdileba,<br />

rasac ver gaanelebs imisi warmosaxva, rom qalRmerTi usaTuod<br />

zebunebrivi Zalis mflobelia. sadac ufro did moqmedebas vxedav,<br />

ufro didi zomis iaraRebi da sagnebic minda.<br />

marss es qva moxvda, davarda da `Svidi qceva miwa~ dafara 14 .<br />

mxatvars ar SeeZlo marsisaTvis aseTi ganuzomeli farTobi mieca.<br />

xolo Tu ar misca, maSin mis suraTSi miwaze vardeba ara marsi,<br />

ara homerosis marsi, aramed Cveulebrivi meomari.<br />

longini 15 ambobs. xSirad meCveneba, TiTqos homeross surs<br />

Tavisi adamianebi RmerTebamde aamaRlos, RmerTebi ki adamianebamde<br />

daamdabloso. mxatvroba am daqveiTebas namdvilad asaxavs.<br />

masSi savsebiT qreba yvelaferi, rac homerosTan RmerTebs<br />

RvTaebriv adamianebzec maRla ayenebs. sidide, Zala, siswrafe,<br />

riTac poeti RmerTebs amkobs bevrad ufro maRali xarisxiT,<br />

vidre Tavis upirveles gmirebs, suraTebSi Cveulebrivi adamianebis<br />

sazomiT unda vixiloT. iupiteri da agamemnoni, apoloni<br />

da aqilevsi, aiaqsi da marsi sruliad erTnairi sididis arsebebi<br />

177


iqnebian da maTi Semdgomi garCeva mxolod pirobiTi garegnuli<br />

niSnebiT moxdeba.<br />

saSualeba, riTac mxatvarma unda gagvagebinos, Tu romelia xiluli<br />

da romeli uxilavi mis kompoziciaSi, aris Txeli Rrublis<br />

qula, romelSiac gaxveulan RvTaebrivi arsebani, niSnad<br />

imisa, rom suraTze gamoyvanili mokvdavni mas ver xedaven. es<br />

Rrubelic, etyoba, homerosisaganaa nasesxebi, radgan rogorc<br />

ki brZolis qarcecxlSi an orTabrZolaSi romelime gmirs sasikvdilo<br />

safrTxe daemuqreba, romlisaganac RmerTis meti veraferi<br />

ixsnis, mas sqeli nisli an Ramis wyvdiadi faravs xolme<br />

da ase ganaridebs uzenaesi brZolis velidan. ase ixsna parisi<br />

veneram, ideosi 16 – neptunma, xolo heqtori – apolonma. keilusic<br />

arasodes ar iviwyebs am nislebs da mxatvars urCevs yovel<br />

xelsayrel SemTxvevaSi gamoiyenos. magram vin ar xedavs, rom<br />

poetisaTvis nisli, Rrubeli, Rame sxva ara aris ra, Tu ara poeturi<br />

xerxi, sityvis masala, rac mxolod cvlis gamoTqmas `uCinari~,<br />

gauCinareba? me yovelTvis ucnauri meCveneboda am poeturi<br />

gamoTqmis realizeba da namdvili Rrublis Cveneba suraTSi,<br />

sadac mas, rogorc Tejirs, espanur kedels, ise efareba gmiri,<br />

mters rom emaleba. es ar iyo poetis mosazreba. amas hqvia mxatvrobis<br />

sferodan gasvla, radgan Rrubeli aq mxolod ieroglifia,<br />

martooden simboluri niSania, romelic ganTavisuflebul,<br />

daxsnil gmirs ki ar faravs, aramed damkvirvebels eubneba: `unda<br />

warmoidginoT, rom uCinaria~. es Rrublebi ki im furcelakze<br />

ukeTesi ar aris, romelic gotikur xelovnebaSi ama Tu im gmirs<br />

piridan gamosdis, vinaobis gasarkvevad 17 .<br />

178<br />

XIII<br />

homerosis qmnilebebi rom mTlianad dakarguliyo, misi `iliada~<br />

da `odisea~ rom SemorCeniliyo mxolod im msgavsi suraTebis<br />

rigiT, romelnic keiluss maTgan gamohyavs, _ Tundac es suraTebi<br />

yvelaze ufro srulyofil ostats daexata, _ SevZlebdiT<br />

gana amis saSualebiT – mTel poetze ar vityvi da – mxolod<br />

mis ferwerul niWze im warmodgenis Seqmnas, rac dRes gvaqvs?<br />

vcadoT es Tundac nebismieri pirveli suraTis, magaliTad,<br />

Savi Wiris suraTis daxmarebiT. ras vxedavT xelovanis tiloze?<br />

gayinul gvamebs, mogizgize koconebs, momakvdavebs, daRupulebTan<br />

mojaxire meomrebs, gabrazebul RmerTs, romelic<br />

Rrublebidan isrebs tyorcnis. am suraTis udidesi simdidrea<br />

poetis siRaribe, radgan vinmem rom am suraTidan homerosis aRdgena<br />

moiwadinos, ra unda aTqmevinos? `aq ganrisxda apoloni da


Tavisi isrebi stryorcna berZenTa jarSi. mravali berZeni mokvda<br />

da maTi gvamebi dawves~. axla homerosic wavikiTxoT:<br />

ase RaRad-yo da sxivosan apolons esma,<br />

guli irisxa, gadmoiWra olimpos mTidan,<br />

beWze kaparWi mosaltuli, mSvildi moegdo<br />

da frTosan isrebs awivlebda siswrafe srbolis, -<br />

RmerTi maRali moRelavda pirRamiani.<br />

gemebTan axlos Caimuxla, styorcna isari,<br />

zarismcemeli vercxlis mSvildi aazuzuna.<br />

musri gaavlo mawanwala ZaRlebs, saxedrebs,<br />

Semdeg sikvdilis mTesvel isriT miswvda mxedrobas.<br />

gvamTa mSTanTqmeli koconebi daagzno yvelgan 18 .<br />

ramdenadac sicocxle suraTs aRemateba, imdenad maRla dgas<br />

aq poeti mxatvarze. ganrisxebuli, mSvild-kaparWosani apoloni<br />

olimpos mwvervalidan daSvebula. me ara marto vxedav mis daSvebas,<br />

aramed mesmis kidec misi. yovel nabijze Cxarunoben kaparWSi<br />

mrisxane RmerTis isrebi. Camodis, rogorc Rame. ager, zis, gemebis<br />

pirdapir zemoT da vercxlis mSvildis zardamcem zrialSi<br />

pirveli isrebi xvdeba jorebsa da ZaRlebs. Semdeg iwyebs Sxamiani<br />

isrebiT kacTa Semusvras, da yvelgan gvamTa dasawvavi koconebi<br />

gizgizeben. – SeuZlebelia romelime sxva enaze gadaviRoT is<br />

musikaluri ferwera, romelsac poeti am sityvebiT gvasmeninebs.<br />

aseve SeuZlebelia misi aRdgena suraTidan. amasTan, esaa erTi<br />

yvelaze ufro umniSvnelo upiratesoba poeziisa mxatvrobis winaSe.<br />

mTavari upiratesoba ki is gaxlavT, rom poeti suraTebis<br />

mTeli galereidan qmnis mxatvris erTi garkveuli materialuri<br />

suraTis siuJets.<br />

magram iqneba Savi Wiris mofena ar aris mxatvrisaTvis saxarbielo<br />

Tema? aqaa meore, TvalisaTvis ufro saamo: samsjavroze<br />

Sekrebil RmerTTa nadimi, Tu gnebavT oqros Ria sasaxle. nairnairi<br />

jgufebi umSvenieresi da RirsebiT aRsavse saxeebisa, fialebi<br />

rom auweviaT da maradiuli siWabukis gansaxiereba _ hebe<br />

emsaxurebaT. ra xuroTmoZRvrebaa, ra siuxve Suqisa da Crdilisa,<br />

ra kontrastebi, gamometyvelebaTa ra nairferovneba! saidan<br />

daviwyo, romels vucqiro da riT gavaxaro Tvali? Tu mxatvari<br />

aseT aRtacebas iwvevs, ramdenad metis gakeTeba SeuZlia poets!<br />

gavSli da vrCebi motyuebuli. vpoulob mxolod oTx karg na-<br />

Tel striqons, romelnic suraTis qveS warwerad gamodgeboda.<br />

es striqonebi suraTis masalas qmnian, magram TviTon ar arian<br />

suraTi:<br />

179


180<br />

kronidis oqros sasaxleSi isxdnen RmerTebi<br />

da baasobdnen, dedofali hebe narnarad<br />

oqros fialiT urigebda ukvdavebs neqtars,<br />

erTurTs etyodnen sadRegrZelos da troas mxares<br />

gadascqerodnen... 19<br />

apoloniosi an romelime sxva ufro dabali rangis poetic<br />

moaxerxebda amis Tqmas, da homerosi aq iseve dabla dgas mxatvarze,<br />

rogorc zemoT motanil magaliTSi mxatvari idga poetze<br />

dabla.<br />

amave dros keilusi iliadis mTels meoTxe TavSi ver poulobs<br />

am oTx striqonSi gamoxatul suraTze ukeTess. raoden uxvic ar<br />

unda iyos meoTxe wigni, wers is, gamamxnevebeli saieriSo mowodebebiT,<br />

brwyinvale da mkveTri xasiaTebis simravliT; raoden saocaric<br />

ar unda iyos xelovneba, riTac poets laSqari moZraobaSi<br />

mohyavs, _ mxatvrobisaTvis es Tavi sruliad gamousadegaria.<br />

grafs SeeZlo daematebina: raoden mdidaric ar unda iyos imiT,<br />

rasac poetur suraTs uwodeben!<br />

XVI<br />

maram me minda saqmes ZirisZiramde Cavyve da iqidanve avxsna.<br />

me ase vmsjelob. Tu marTalia, rom ferwera (xelovneba) Tavis<br />

mibaZvaSi sul sxva saSualebebsa da niSnebs saWiroebs, vidre poezia,<br />

saxeldobr figurebsa da ferebs sivrceSi, poezia ki – danawevrebul<br />

bgerebs droSi; Tu udavoa, rom gamosaxvis saSualebebi<br />

(niSnebi) gamosaxuli sagnebis mimarT moxerxebul da mWidro<br />

kavSirSi unda iyvnen, _ maSin erTimeoris gverdiT ganlagebuli<br />

gamosaxvis niSnebi unda aRniSnavdnen mxolod im sagnebs an imave<br />

saganTa nawilebs, romlebic namdvilad erTimeoris gverdiT<br />

imyofebian, xolo gamosaxvis niSnebi, romelnic erTimeores<br />

mosdeven droSi, piriqiT, unda asaxavdnen im sagnebs, romelnic<br />

namdvilad erTimeores misdeven, an maTs nawilebs, romelnic<br />

Tanmimdevrulad misdeven erTmaneTs droSi. pirvelia ferwera,<br />

meore – poezia.<br />

sagnebs, an saganTa nawilebs, romelnic erTimeoris gverdiT<br />

arseboben, sxeulebi ewodebaT. maSasadame, sxeulebi da maTi xiluli<br />

Tvisebebi sakuTriv mxatvrobis sagnebi arian.<br />

sagnebi, romelnic erTimeores mihyvebian, an romelTa nawilebi<br />

erTmaneTs misdeven, moqmedebebad iwodebian. amrigad, moqmedebani<br />

Seadgenen poeziis sagans.<br />

magram yvela sxeuli arsebobs ara marto sivrceSi, aramed<br />

droSiac. maTi arseboba grZeldeba da am droSive SeiZleba yov-


el wams sxvanairi gveCvenon, sxva urTierTkavSirSi mogvevlinon.<br />

yovelive es wamieri gamovlinebani da urTierTkavSiri aris wina<br />

moqmedebis Sedegi da Tavis mxriv SeiZleba gaxdes mizezi momdevnosi<br />

da maSasadame, axali moqmedebis Suaguli (centri). amrigad,<br />

mxatvrobac SeiZleba moqmedebas baZavdes, oRond mxolod<br />

sxeulTa meSveobiT. meore mxriv, moqmedeba ar SeiZleba xdebodes<br />

TavisTavad, aramed raime arsebebis, mizeis Sedegia, ramdenadac<br />

es arsebebi sxeulebia an SeiZleba sxeulebad vigulvoT, poeziac<br />

asaxavs agreTve sxeulebs, oRond moqmedebis meSveobiT.<br />

ferweraSi, sadac TanaarsebulTa kompoziciebSi moqmedebis<br />

mxolod erTi wamia naCvenebi, saamisod yvelaze ufro mniSvnelovani<br />

wamia SerCeuli, romlis mixedviTac sacnauri iqneba winac da<br />

momdevno momentebic.<br />

aseve, poeziac moqmedebaTa TanmimdevrobaSi (mimdinare moqmedebis<br />

mibaZvaSi) sxeulis erTaderTi TvisebiT sargeblobs da<br />

amitomac unda SearCios iseTi Tviseba, romelic yvelaze ufro<br />

gamokveTilad gamoxatavs sxeulis grZnobier suraTsa da Seqmnis<br />

warmodgenas imaze, rac am momentSia saWiro.<br />

aqedan gamomdinareobs mxatvruli enis (epiTetebis) er-<br />

Tianobasa da xorcSesxmul sxeulTa asaxvisaTvis aucilebeli<br />

siZunwis (sityvis momWirneobis) wesebi.<br />

magram me metismeti ndobiT movekidebodi am mSrali daskvnebis<br />

jaWvs, rom homerosis praqtikas maTi simtkice ar daedasturebina,<br />

an TviTon homeross ar miveyvane am daskvnebamde. mxolod<br />

am magaliTebze SeiZleba gavigoT berZeni poetis maneris mTeli<br />

sidiade, amave gziT SeiZleba naTlad warmovidginoT sapirispiro<br />

manera bevri Tanamedrove poetisa, romelnic mxatvrebTan brZolaSi<br />

Cabmulan da iq ejibrebian, sadac maT mxatvrebi usaTuod<br />

daamarcxeben.<br />

me vfiqrob, homerosi arafers ar xatavs, win mimavali moqmedebis<br />

garda, xolo danarCen sagnebs aRwers mxolod am moqmedebasTan<br />

mimarTebis kvalobaze, amasTan Cveulebriv mokled, erTi<br />

StrixiT. raRa gasakviria, rom mxatvari cotas an sulac arafers<br />

xatavs iq, sadac homerosi xatavs da Tavis mosavals xedavs mxolod<br />

iq, sadac moTxrobilia ambavi mravali mSvenieri saxis, saxe-<br />

Ta jgufis, mSvenieri pozebis Sesaxeb, Tanac garemoebaa xelsayreli<br />

mxatvrisaTvis, Tundac TviTon poets naklebad ezruna<br />

am saxeebis, am jgufis, am pozebisa da sivrcis aRwerilobaze?<br />

dae, saTiTaod gadasinjon suraTebi, romelnic keiluss moaqvs,<br />

yoveli nawili daadasturebs Cemi Tvalsazrisis siswores.<br />

aq ki davtoveb grafs, romelsac surs poetis sasinj qvad mxatvris<br />

ferebis qva (dafa) aqcios, da gadaval homerosis maneris<br />

181


ufro dawvrilebiT ganxilvaze.<br />

erTi sagnisaTvis homeross mxolod erTi Strixi aqvs-meTqi,<br />

vambob. gemi misTvis Savi gemia, xanac maRali gemi, swrafi gemi,<br />

sul didi `kargxofebiani Savi gemi~. amaze Sors xomaldis aRwerilobaSi<br />

homerosi ar midis (`aRar xatavs~). magram naosnobas,<br />

gemis gasvlas, gemis Semosvlas dawvrilebiT xatvs, ase rom misi<br />

erTi suraTidan mxatvars SeuZlia xuTi, eqvsi suraTi daxatos,<br />

Tu am aRwerilobis gadatanas moisurvebs Tavis tiloze.<br />

magram Tu homeross gansakuTrebuli garemoebani zogjer<br />

aiZuleben, didi xniT SeaCeros Cveni yuradReba saganze, es jer<br />

kidev ar niSnavs imas, rom mxatvars Tavisi funjiT SeuZlia mas<br />

misdios. piriqiT, homerosi am sagans uTvalavi xerxiT mraval<br />

nawilad aqucmacebs, ise rom erTs meore mosdevs da mxatvarma<br />

unda daucados ukanasknels, raTa dasrulebuli saxiT vixiloT<br />

is, risi dasawyisic ukve vnaxeT poetTan. magaliTad, homerosi<br />

gviCvenebs heras etls, winaswar ki hebes aiZulebs, es etli Cvens<br />

Tvalwin nairnairi nawilebisagan Sekras. vxedavT borblebs,<br />

RerZebs, dasajdoms, xelnas, mosarTavebs, Tanac mxolod ise,<br />

rogorc hebe maT awyobs, Tavisi xeliT marTavs. marto borblebs<br />

araerTi xerxiT aRwers da gviCvenebs spilenZis manebs (borblis<br />

Cxirebs), oqros fersoebs, spilenZis salteebs, vercxlis<br />

morgvebs – yvela nawils calke. kaci ityoda: raki borbali erTi<br />

ar aris, mis aRwerilobaze daxanjulia imdenive dro, ramdenic<br />

maTi momzadebisaTvisaa saWiro sinamdvileSio.<br />

182<br />

XVII<br />

magram, Semomedavebian, poeziis niSnebi ara marto Tanmimdevrulia,<br />

aramed TviTneburic, amitomac am TviTneburi niSnebiT<br />

SesaZlebeliao avsaxoT sagnebi ise, rogorc isini sivrce-<br />

Si arsebobeno. TviT homerossac xom aqvs Tavis poemebSi saamiso<br />

magaliTebi, da aqilevsis faris aRwerilobaa gadamwyveti magli-<br />

Ti imisa, Tu ra dawvrilebiT da Tanac poeturad SeiZleba mogvces<br />

poetma sagnis suraTi.<br />

Sevecdebi pasuxi gavce am ormxriv Semodavebaze. me mas<br />

ormxrivs vuwodeb, radgan, jer erTi, logikuri, marTebuli<br />

daskvna magaliTis gareSec Zalmosilia, da meorec, homerosis<br />

magaliTi CemTvis mniSvnelovania, Tumca ar yofila gamagrebuli<br />

daskvniT.<br />

marTlac, metyvelebis niSnebi TviTneburicaa, amitom SegviZlia<br />

maTi SemweobiT CamovTvaloT sxeulis nawilebi TanmimdevrobiT,<br />

iseve rogorc isini bunebaSi erTimeores mihyvebian. mag-


am aseTi Tviseba mxolod erTi mravalTagania im Tvisebebidan,<br />

romlebic saerTod aqvs metyvelebas da mis niSnebs, saidanac is<br />

daskvna ar gamodis, rom is poeziisaTvis Zalze moxerxebulia. poets<br />

marto is ar surs, rom gasagebi gaxdes, misi warmosaxva mxolod<br />

naTeli da mkafio ki ar unda iyos. amiT kmayofildeba prozaikosic.<br />

ara, poetma jer ideebi unda daaRviZos CvenSi da mere<br />

isic ise gaacocxlos, rom Cven warmovidginoT, TiTqos marTlac<br />

namdvili grZnobiT ganvicadeT mis mier asaxuli sagnebi da imave<br />

dros sulac viviwyebT am warmodgenisaTvis gamoyenebul saSualebas<br />

– mxatvrul sityvas. am azriT avxseniT zemoT poeturi<br />

suraTis cneba. magram poetma usasrulod unda xatos, da axla<br />

gvinda vnaxoT ramdenad gamosadegni arian poeturi xatovnebisaTvis<br />

sxeulebi maTi nawilebis sivrceSi erTimeoris miyolebiT<br />

ganlagebis TvalsazrisiT.<br />

ranairad vaRwevT sivrceSi sagnis naTlad warmodgenas? jer<br />

vakvirdebiT mis calkeul nawilebs, Semdeg maTs kavSirs da bolos<br />

mTlians. Cveni grZnobebi am sxvadasxva operaciebs iseTi saocari<br />

siswrafiT axdenen, rom yvela safexuri erTaderT mTlianobaSi<br />

gveCveneba, da swored es siswrafea sruliad aucilebeli, raTa<br />

Segveqmnas warmodgena mTelze, rac sxva ara aris ra, Tu ara misi<br />

calkeuli nawilebis Serwymis Sedegi. davuSvaT axla, rom poets<br />

mSvenierebis samyaroSi SevyavarT sruliad Tanmimdevruli gadasvliT<br />

sagnis erTi nawilidan meoreSi, mwyobri wesrigiT. davuSvaT,<br />

rom am nawilebis dakavSirebiT mTlianobis warmodgenas<br />

uaRresad srulyofilad gviqmnis – ramdeni dro dasWirda saamisod?<br />

rasac Tvali erTbaSad amCnevs da moicavs, man didxans unda<br />

gvixatos nawil-nawil; xSirad xdeba ise, rom ukanasknel nawilTan<br />

misulebs pirvelebis xasiaTi gvaviwydeba, da mainc am nawilebisagan<br />

mTeli unda SevadginoT. TvalisaTvis mocemuli sagani da<br />

misi nawilebi erTTavad mxedvelobis areSia da mravalgzis SeuZlia<br />

gadaxedos. yurisaTvis ki mosmenili nawilebi dakargulia,<br />

Tu mexsierebaSi ar CarCa, da Tundac gvaxsovdes, ramdeni jafa<br />

sWirdeba mexsierebas, rom yvela naxul-gagonili nawilisagan<br />

maTi STabeWdilebani kvlav cocxlad warmovidginoT, wina STabeWdileba<br />

aRvadginoT, Tundac ara ise swrafad, rogorc uwin,<br />

da mivaRwioT miaxloebiT warmodgenas mTelze!<br />

erTxel kidev vimeoreb: me sulac ar uarvyof unars, rom Sei-<br />

Zleba aiweros sxeuli misi calkeuli nawilebis saxiT: es SesaZlebelia.<br />

sityvas aqvs amisi unari, radgan marTalia, isini, es<br />

nawilebi, droSi erTimeores misdeven, mainc TviTneburi niSnebia.<br />

ara, me uarvyof aseT aRwerilobas, sityvas, rogorc poeziis sa-<br />

Sualebas, radgan saganTa aseTi vrceli, Tanmimdevruli aRwe-<br />

183


ilobani arRveven iluzias, moCvenebiTs xilvas (das Täuschende),<br />

romlis Seqmnac poeziis mTavar miswrafebas Seadgens. es iluzia,<br />

moCvenebiTi suraTi, vimeoreb, imitomac irRveva, rom aq sxeulTa<br />

Sepirispireba sivrceSi ejaxeba sityvis Tanmimdevrobas droSi.<br />

marTalia, sivrcobriv urTierTobaTa Tanmimdevruli SeerTeba<br />

mTelis dayofas nawilebad ki aadvilebs, magram am nawilebis kvlav<br />

mTelad Sekvra uCveulod Zneldeba da arc Tu iSviaTad Seu-<br />

Zlebelic xdeba.<br />

yvelgan, sadac iluziis saWiroeba araa, sadac mwerali mxolod<br />

mkiTxvelTa gonebas esaubreba, mxolod naTels, mkveTrsa<br />

da ramdenadac SesaZlebelia srul cnebebs iZleva, e. i. sadac<br />

poezia gamoricxulia, savsebiT drouli da gamosadegia sagnis<br />

materialuri aRweriloba. da am aRwerilobis xerxiT SeiZleba<br />

sargeblobdes ara marto mwerali, aramed poetic, Tu is dogmatikosia<br />

(didaqtikosi, damrigebeli), radgan iq, sadac dogmas<br />

qadagebs, poeti aRar aris poeti.<br />

184<br />

XXIII<br />

erTaderTi Seusabamo nawili mSvenieri mTlianis harmonias ar-<br />

Rvevs, magram sagani arc amiT xdeba saZageli. simaxinjec mraval<br />

xinjs iTxovs, sxvadasxva uTanabro nawils, romelTac erTi Tvalis<br />

gadavlebiT vxedavT, da mxolod maSin iqmneba STabeWdileba,<br />

sapirispiro imisa, rasac mSveniereba gvaZlevs.<br />

amitomac, simaxinje, rogorc aseTi, TiTqos arc poeziis sagani<br />

unda iyos, magram homerosma mainc mogvca simaxinje, ukiduresi<br />

nimuSi, Tersites saxiT, Tanac sxeulisa da xasiaTis nawilebis<br />

aRwerilobiT. sakiTxavia, ra safuZvelze misca Tavs neba, gamoeyenebina<br />

simaxinjis aRweraSi is xerxi, rasac mSvenierebis gadmocemaSi<br />

ase gulmodgined gaurboda – nawil-nawil aRwera? gana<br />

simaxinjiT gamowveuli STabeWdileba iseve ar neldeba nawilebis<br />

aRwerilobaSi, rogorc mSvenierebis aRweraSi vnaxeT?<br />

ueWvelad, aqac asea, magram swored amaSia homerosis gamarTleba.<br />

imis gamo, rom poetis aRwerilobaSi saZaglobis gancda<br />

sust-deba da xorcieli xinji, arasrulyofiloba naklebad<br />

sagrZnob fenomenad iqceva, simaxinjis STabeWdilebac neldeba<br />

da poetisaTvis gamosadegi xdeba. Tu poets ar SeuZlia is Tavisi<br />

uSualo miznisaTvis gamoiyenos, yovel SemTxvevaSi saZagloba<br />

Semoaqvs ingredientad (Semadgenel nawilad), im Sereuli STabe-<br />

Wdilebebis aRZvrisa da gaZlierebis mizniT, romelTa meSveobiTac<br />

gvarTobs (gvinarCunebs), martooden sufTa sasiamovno<br />

STabeWdilebebis naklebobis dros.


amrigad, garegnuli umsgavsoba, saZageli formebi arc SeiZleba<br />

iyos mxatvrobis, rogorc kazmuli xelovnebis sagani<br />

TavisTavad, radgan grZnoba, rasac is aRZravs, jer erTi, arasasiamovnoa<br />

da meorec, is ar ekuTvnis im arasasiamovno saganTa<br />

ricxvs, romelnic mibaZvis Sedegad (suraTSi) sasiamovno grZnobad<br />

iqceva xolme, magram aq kidev sxva kiTxva iCens Tavs: xom ar<br />

aris xelovnebaSi saZagloba mainc saWiro, rogorc Semadgeneli<br />

nawili, sxva grZnobebis gasaZliereblad, kontrastisaTvis,<br />

rogorc poeziaSi?<br />

SeuZlia Tu ara mxatvrobas sasacilosa da saSinelis misaRwevad<br />

saZageli formebis gamoyeneba?<br />

me ver vbedav, rom ase pirdapir uariT vupasuxo am kiTxvas.<br />

SeuZlebelia imis uaryofa, rom uwyinari saZagloba mxatvrobaSiac<br />

sasacilo SeiZleba iyos, metadre Tu es dakavSirebulia miswrafebasTan,<br />

rom nawarmoebi iyos saxieri da momxiblavi. udavoa<br />

isic, rom mavne saZagloba bunebaSic da suraTSic SiSs aRZravs,<br />

xolo is sasacilo da es saSineli, romelnic ukve TavisTavad<br />

narevi gancdebia, mibaZvaSi ufro rbildeba da sasiamovnoc ki<br />

xdeba.<br />

magram amave dros kidev unda gavixsenoT, rom amis miuxedavad<br />

aq mxatvroba poeziasTan erTnair mdgomareobaSi veraa. poeziaSi,<br />

rogorc ukve SevniSne, saZagloba formebisa TiTqmis<br />

sruliad kargavs Tavis arasasiamovno zemoqmedebas imis gamo,<br />

rom uaryofiTi nawilebi poeziaSi gadmoicema ara erTbaSad,<br />

aramed TandaTanobiT, droSi, mimdevrobiT. saZagloba poeziaSi<br />

garkveuli azriT wyvets saZaglobad gamoCenas da sxvagvar movlenebs<br />

ise Sinaganad ukavSirdeba, rom axal zegavlenas iwvevs,<br />

axlebur zemoqmedebas axdens. mxatvrobaSi, ferweraSi ki saZagloba,<br />

piriqiT, yvela Tavisi ZaliT iyris Tavs da bevrad ar gansxvavdeba<br />

imisagan, rasac bunebaSi vxedavT. uwyinari (uvnebeli,<br />

ganurCeveli) saZagloba aq didi xniT ver darCeba sasacilo.<br />

usiamovno gancda imarjvebs, rac pirvelad TavSesaqcevi iyo, is<br />

male xdeba mxolod sazizRari. igive mosdis mavne saZaglobasac:<br />

saSineli TandaTan qreba masSi, da bolos mxolod simaxinje<br />

(uformoba, xinji) ukve ucvleli saxiT gvrCeba Tvalwin.<br />

SeniSvnebi da komentarebi<br />

1. `Seadara~ aq zustad ver gamoxatavs dednis azrs, Tumca pirdapiri<br />

Targmania sityvisa `ferglix~. sinamdvileSi aq igulisxmeba poeziisa da xelovnebis<br />

(mxatvrobis, ferweris, qandakebis) warmodgena erTianobaSi, saer-<br />

To zogad aspeqtSi, maTi danaTesaveba, SekavSireba, mimsgavseba an SenivTeba,<br />

185


ogorc Targmanis pirvel variantSi gvqonda. aseve, qvemoT, iluzia gviweria<br />

cdunebis, moCvenebiTis, mxedvelobiTi mcdarobis mniSvnelobiT.<br />

2. `zRapari Tu sinamdvile~ _ legendis Tanaxmad, korinToeli meTunis<br />

qalma, romelic SoreTs gasamgzavreblad gamzadebul saqmros gverdiT<br />

ijda, misi saxis Crdili moxaza kedelze, meTunem ki am naxazis mixedviT Seqmna<br />

Tixis plastikuri saxe, raTa asulisaTvis ganSorebis dardi Seemsubeqebina<br />

(pliniusis da aTenagoras cnoba).<br />

3. epigramatisti – igulisxmeba antioqe (anTologia, wig. II, 43). an vinme<br />

piso, pisonosi _ harduinis mixedviT (wigni pliniusze, 35, gany. 36, gv. 698).<br />

magram aseTi epigramatisti arc erT anTologiaSi araa cnobili (arc 1884<br />

wlis cnobil germanul anTologiaSia naxsenebi). saerTod, pisoni arsebobda,<br />

magram lesingis mier naxsenebi epigrama misi araa.<br />

4. lesingis mtkiceba, furiebs aravin xatavda da aqandakebdao, Semdgomi<br />

drois monacemebiTac dasturdeba (ix. roSeris miT. leqsik.). furia (laT.<br />

`kupriviT Savi~) berZnuli eriniebis romauli oreulia. samni arian, borot<br />

kacTa sulebi, mosvenebas ver pouloben, RameobiT daZrwian, afrTxoben da<br />

agiJeben an klaven adamianebs, ufro metad damnaSaveebs, qvesknelSiac codvilebs<br />

aZrwuneben da saerTod borot dedakacTa sinonimad qceulan (elenes,<br />

medeas `damRupvel figurebs~ uwodeben). xelovnebaSi ar asaxulan, amitom<br />

maTi saxec bundovania.<br />

erTgvari gamonaklisia meduza, romelic zogan agreTve lamazia, magram<br />

es gorgonac Zvel gamosaxulebebze maxinji, dabRnejilia, enagadmogdebuli<br />

(aTenis akropolisi, spartis akroterioni, berlinis muzeumisa, kirenaikis<br />

arqauli WurWeli da sxv.) – es simaxinjis asaxvaze xelovnebaSi. furia romauli<br />

saxea da isedac nakleb aisaxa. ar unda daviviwyoT isic, rom maxinjebi<br />

arian harpiebic, eriniebic, kerberic, Tanatosic, hidrac, romlebic mravalgzis<br />

asaxulan.<br />

lesingi vrcel sqolioSi edaveba spenss, romelsac `surs furiebi<br />

hyavdes~ (sagvini, `numizm.~, 178), magram ujobs eZios maT romelsame monetaze,<br />

sadac mkafiod araferi Cans, vidre Zveli da axali xelovnebis sxva ZeglebSi,<br />

sadac TviT spensis TqmiT, furiebis asaxva `marTlac iSviaTia~. spensi furiebs<br />

xedavs meleagres bedis amsxvel cnobil bareliefze (ix. miT. leqsik.,<br />

305). `maS vin unda iyos dedis win mdgari ori qali, Tu ara furiebio?~ `me<br />

gipasuxebT, _ wers Semdeg lesingi: _ alTeas (gmiris dedis) moaxle qalebi,<br />

romelnic cecxlSi SeSas ukeTeben. rac Seexeba diskos, romelzedac TiTqos<br />

furias Tavia gamosaxuli, sinamdvileSi meleagres faria da zed gamosaxulia<br />

ara maxinji furia, aramed mze heliosi. monfokoni parkis saxes xedavs iq,<br />

sadac, spensis azriT, furias gamosaxulebaa. iqve dgas kleopatra, meleagres<br />

coli (da ara kasandra)~. amrigad, furiebis asaxava Zvel xelovnebaSi ar<br />

mtkicdeba.<br />

rac zemoT iTqva, ufro romaelTa furiebs exeba. magram saqme ise ar unda<br />

warmovidginoT, TiTqos furiebi, eriniebi saerTod ar asaxula xelovnebaSi.<br />

berZnuli xelovneba ZvelTaganve icnobs eriniebs, romelTa evfemisturi<br />

(`mosaferebeli~) saxelia evmenide (`keTilni~). uwinares yovlisa, cnobilia<br />

argosis evmenidebis WalaSi daculi reliefi, romauli sarkofagis gamosaxuleba<br />

(leningradi), neapolis feradi amforisa da luvris yuriani kanTarosis<br />

gamosaxuleba, miunxenis sarkofagisa, qandakeba `mZinare erinia~ da sxv.<br />

oRond esaa, rom esqiles sazareli maxinji beberi qalebi SedarebiT miiviwyes<br />

da mxatvrebma ufro miiRes evripides mkvircxli frTosani qalebi, romel-<br />

Tac xelSi devnis simbolo – gvelebi uWiravT. xatavdnen axal droSic (diu-<br />

186


eris graviura da sxv.).<br />

5. timanTe (daax. 420-380 Zv. w.) _ Zveli berZeni mxatvari. misi mTavari suraTi<br />

_ `ifigenias msxverplad Sewirva~ mxolod varaudiT SegviZlia warmovidginoT,<br />

radgan qmnileba ar Semonaxula. am suraTs yvelaze ufro vrclad<br />

kvintiliane axasiaTebs (orat. xelov., II w., 13, 13). uzadod asaxa kalqanti,<br />

odisevsi, menelaosi, amowura xelovnebis SesaZleblobani da mamis (agamemnonis)<br />

Tavi aRar dauxatavs, sicrieliT Secvala, radgan `ver SesZlo Rirseulad<br />

asaxva~.<br />

6. `erTi ambobs~ _ igulisxmeba pliniusi, w. XXXV, 36 gany.; iqve, `meore~<br />

_ valerius maqsimusi: `man aRiara, rom ar ZaluZs xelovnebis saSualebebiT<br />

gadmogvces udidesi mwuxarebis simware~ (wig. VIII, Tavi 11).<br />

valerius maqsimusi – romaeli istorikosi (ax. welT. I sauk. pirveli naxevari),<br />

datova `Rirsaxsovari saqmeni da gamonaTqvamebi~ (9 wignad), romelic<br />

imperator timeriuss uZRvna; wigni moralze.<br />

7. monfokoni, dom bernard de (Montfaucon, 1655-1741) – frangi benediqtineli,<br />

siZveleTa mkvlevari (`antika ganmartebebiTa da suraTebiT~, 1719).<br />

8.-`beberi wverosani~ _ laparakia tragikul niRabze.<br />

9.-aiaqsi – romauli forma berZenTa gmiris aiantis (eantis) saxelisa.<br />

10. `barbarosebi~ _ igulisxmeba damarcxebul dakielTa saxeebi konstantines<br />

TaRis gamosaxulebaze.<br />

11. piTagora leontiusi (Zv. w. V s.) – regiumeli moqandake, berZeni, SecdomiT<br />

ewoda leontiusi.<br />

12. lesingi gulisxmobs pliniusis XXXIV wignis me-19 Tavs, sadac istorikosi<br />

filoqtetes ar asaxelebs, magram wers axalgazrda koWlis qandakebaze,<br />

`romlis wylulis tkivili mnaxvelsac unda ganecada~. lesingi safuZvlianad<br />

varaudobs, rom es iqneboda dageslili filoqtete.<br />

13. vergiliusi, eneida, III, 222.<br />

14. veresaevis TargmanSia `7 heletra~ (rogorc dedanSia: `epta heleTra~.<br />

helefroni (pleTroni) Zvel berZenTa sigrZis sazomi iyo, daaxloebiT 31<br />

metri (e. i. sul 220 metramde), Tumca peleTroni farTobis sazomic iyo:<br />

0,095. fosis germanul TargmanSia `hufe~ (7. hufen), rac zogadad `adgilmamuls~<br />

aRniSnavs. sxva rusul TargmanSi weria 7 desetina (7 heqtarze meti),<br />

rac sam-oTx qcevas uaxlovdeba. amis analogiurad r. miminoSvilis qarTul<br />

TargmanSia `Svidi qceva~, rac sam heqtarze metia. cxadia, es yvela TvalsazrisiT<br />

gazviadebulia, ramdenime heqtar miwas verc erTi RmerTi ver dafaravda.<br />

kvintus kalaberi marsis waqcevasac saeWvod Tvlis da Tavis wignSi aTenas<br />

mTel kldes atyorcninebs, rac aresis Sexebaze mtvrad iqceva. lesingi<br />

homerosis SesworebisaTvis kalabers dascinis.<br />

15. longini, dionisius kasius longiniusi (daaxl. 213-273) – aTeneli<br />

ritori da filosofosi, neoplatonikosi, aRmzrdeli, moRvaweobda zenobias<br />

sasaxleSi, palmiraSi. sikvdiliT dasaja avreliusma. umarTebulod miaweres<br />

Txzuleba `amaRlebulze~ (I saukunisa).<br />

16. ideosi (idaosi) hefestosis (da ara neptun-poseidonis) qurumis – daresis<br />

Ze iyo troaSi, diomedem Zma fegevsi moukla da masac bolos mouRebda,<br />

magram hefestosma nisliT Sebura da gaarida (sxvaa idaiosi – priamosis<br />

Svili an meetle; igivea zevsis da herakles zedwodeba, dionises da eneasis mxlebelni,<br />

parisisa da elenes Svili), lesingi ratomRac poseidons asaxelebs,<br />

homerosTan ki ideosi hefestosma ixsna (il. 5,12). diomedem rom fegevsi mokla,<br />

hefestosma misi Zma nisliT Sebura, radgan fegevsi da ideosi hefestosis<br />

qurumis Svilebi iyvnen.<br />

187


17. lesingis es msjeloba dasturdeba Semdgomi mecnierul-filologiuri<br />

dakvirvebebiTac: berZenTa azrovneba Zalze gasagnebuli iyo da uSualo.<br />

heliosis etlis srbola mzis amosvlis, gaTenebis sinonimi iyo, Tanatosis<br />

gamoCena – sikvdilisa da a. S. aseve konkretulia poetis azrovneba saxeebSi,<br />

mocemul SemTxvevasTan dakavSirebiT. xSirad gveufleba survili, rom suraTi<br />

`amoZravdes~, `gagrZeldes~. magaliTad, firosmanis cnobilma suraTma<br />

`glexi qali da misi vaJi~ gamoiwvia bavSvis kiTxva. `ratom ar aZlevs deda<br />

Svils mtevans?~<br />

18. `iliada~, I, 43-53 (Targm. r. miminoSvilis).<br />

19. `iliada~, IV, 1-4 (Targm. misive).<br />

188<br />

germanulidan Targmna, narkvevi da<br />

komentarebi daurTo akaki gelovanma<br />

(wignidan `laokooni anu mxatvrobisa da<br />

poeziis sazRvrebis Sesaxeb~, Tb., 1986).


iohan volfgang goeTe (1749-1831 w.w.)<br />

goeTes saubrebi ekermanTan<br />

msoflio literaturis Sesaxeb<br />

_ me sul ufro vrwmundebi, ganagrZobda goeTe, _ rom poezia<br />

mTeli kacobriobis monapovaria da yovel epoqaSi asobiT,<br />

aTasobiT adamianSi gamovlindeboda. oRond zogs cota ukeTesad<br />

gamosdis, vidre sxvebs da sxvebze metxans dacuravs zedapirze,<br />

meti araferi. amitom arc batonma matisonma 1 unda warmoidginos,<br />

me varo gamorCeuli poeti, arc me unda vifiqro es Cems Tavze,<br />

arc sxvas unda egonos, sxvaze ukeTesi varo, raki erTi-ori kargi<br />

leqsi gamouvida. magram Cven, germanelebi, roca garemomcveli<br />

sinamdvilidan Tavis gayofas Tavs varidebT, iolad vvardebiT<br />

pedantur kudabzikobaSi. amitom me gulmodgined vecnobi sxva<br />

erebis monapovars da sxvasac vurCev ase moiqces. dRes erovnuli<br />

literatura bevrs verafers ambobs. dRis wesrigSi dgeba msoflio<br />

literatura, 2 da yvelas valia daaCqaros am literaturis<br />

meufebis epoqa. magram ucxouri literaturis aseTi maRali Sefasebis<br />

drosac unda veridoT mowonebul nimuSebSi CarCenas da<br />

ar unda miviRoT is erTaderT nimuSad. ar gvargebs imisi aRiareba,<br />

rom nimuSia Cinuri an serbiuli, kalderoni an `nibelungebi~,<br />

ara, samagaliTo nimuSis ZebnaSi isev Zvel berZnul literaturas<br />

vubrundebiT, radgan berZnebma mSvenieri adamiani asaxes. yvela<br />

danarCeni ise unda ganvixiloT, rogorc istoriuli, da gadmoviRoT<br />

ukeTesi ram, ris gadmoRebasac vamjobinebT.<br />

xelovnebisa da zneobriobis Sesaxeb<br />

_ me araferi maqvs imisi sawinaaRmdego, rom dramatulma<br />

poetma kargi moraluri zemoqmedebac moaxdinos mayurebelze,<br />

_ Tqva goeTem, magram roca saqme exeba mayureblis winaSe<br />

siuJetis naTlad da efeqturad mitanas, gmirTa saboloo<br />

moraluri miznebi bevrs verafers daexmarebian, ufro imisaTvis<br />

unda izrunos, warmodgenisa da scenis meti codna gamoavlinos,<br />

meti fantazia Caaqsovos moqmedebaSi, raTa sworad gansajos, ra<br />

SeiZleba da ra ar SeiZleba moxdes ficarnagze. roca zneobrivi<br />

zemoqmedeba TviT piesaSia Cadebuli, is mainc arsad ar daikargeba,<br />

Tundac avtors miznad mxolod misi mxatvruli damuSaveba<br />

189


daesaxa. xolo Tu is sulieradac mdidaria, rogorc sofokle,<br />

maSin mTeli qmnilebac udavod zneobrivi iqneba, rogorc ar<br />

unda gaiazros.<br />

190<br />

klasikuri da romantikuli poezia<br />

_ klasikuri da romantikuli poeziis gageba, rac amJamad<br />

mTels qveyanas moedo da amden davas, azrTa sxvadasxvaobas<br />

iwvevs, Tavdapirvelad Cemi da Sileris TvalsazrisSi iRebs<br />

saTaves, _ ganagrZo goeTem. _ poeziaSi me viyavi dajerebuli<br />

momxre obieqturobisa da sxvas arafers ar vcnobdi, maSin rodesac<br />

Sileri qmnida wminda subieqturi suliskveTebiT, marTebulad<br />

racxda mxolod Tavis meTods, medaveboda me da dawera statia<br />

miamitur da sentimentalur poeziaze, riTac amtkicebda,<br />

rom me Cemda uneburad maqvs midrekileba romantikuli poeziisaken,<br />

rom Cems `ifigeniaSi~ sWarbobs romantikuri grZnobiereba,<br />

da amdenad is ar SeiZleba CaiTvalos klasikur nawarmoebad,<br />

am sityvis antikuri gagebiT, Tumca pirveli SexedviT SeiZleba<br />

aseTad gveCvenos. Slegelebma aitaces es dapirispireba da ganavrces.<br />

ase rom, am Tvalsazrisma iwyo qveynad xetiali; axla<br />

klasicizmze da romantizmze yvela msjelobs, ormocdaaTi wlis<br />

win ki maT aravin axsenebda.<br />

xelovneba, rogorc koleqtiuri arseba<br />

arsebiTad Cvenc yvelani koleqtiuri arsebebi varT, rasac ar<br />

unda vfiqrobdeT, ra warmodgenebic ar unda gvqondes. marTlac,<br />

aba ras warmovadgenT imisTanas, da ra gagvaCnia iseTi, rom savsebiT<br />

marto Cvens sakuTrebad miviTvaloT! Cvenc gulmodgined<br />

unda viswavloT rogorc maTgan, vinc Cvenamde cxovrobda, aseve<br />

maTgan, vinc Cvens gverdiT cxovrobs. TviT udidesi genia bevrs<br />

verafers gaawyobs, marto Tavis Tavs rom miendos. magram es ar<br />

esmiT zogjer TviTon uaRresad Wkvian adamianebs, originalobis<br />

ZiebaSi rom naxevar sicocxles bnelSi cecebiT daexetebian. me<br />

vicnobdi mxatvrebs, romlebic didgulobdnen imiT, rom ar ahyolian<br />

sxva didostatebs da yvelafers sakuTar genias umadlian.<br />

sibriyve gaxlavT! mere, gana aseTi ram SesaZlebelia? gana garemomcveli<br />

sazogadoeba ar axvevs Tavis Tavs yovel Cvengans, ar<br />

axdens Cvens formirebas, ar gvayalibebs, Tundac Cveni sisuleleebis<br />

sapirispirod? me, magaliTad, darwmunebuli var, rom Tu


Tavdajerebuli mxatvari gaivlis oTaxs, romelSiac hkidia didi<br />

ostatobis naxatebi, Tu mTlad uniWo araa, oTaxidan gardaqmnili<br />

gava; Tundac sakuTari geniis mflobelic iyos, sxvagvari<br />

da ufro amaRlebuli iqneba, Tundac suraTebs mxolod Tvali<br />

Seavlos.<br />

SeniSvnebi:<br />

1. matisoni (matTisoni 1761-1831) – Tavmomwone germaneli poeti, saSualo<br />

niWisa, romlis saxelic enciklopediebSic iSviaTad SeaqvT. goeTes msjavri<br />

drouli gafrTxileba iqneboda yoveli saSualo poetisaTvis, romelic Tavisi<br />

eris klasikosebs `ar icnobs~ da `maTisonobs~.<br />

2. msoflio literatura (veltliteratur) – termini, rac gasuli saukunis ocian<br />

wlebSi goeTem Camoayaliba, Semdeg marqsma da engelsma `manifestSi~ Seitanes<br />

da literaturaTmcodneobam aRiara, rogorc sxvadasxva droisa da xalxis<br />

literaturaTa kavSiri, urTierTdamokidebuleba, ideuri da mxatvruli Rirebulebis<br />

gansja saerTo kriteriumiT. dRes umaRles ganviTarebas aRwevs<br />

kontaqtebisa da Targmanebis meSveobiT.<br />

germanulidan Targmna, winasityvaoba da<br />

komentari daurTo akaki gelovanma<br />

( wignidan `goeTes saubrebi ekemanTan~, Tb., 1988).<br />

191


fridrix Sileri (1759-1805 w.w.)<br />

192<br />

werilebi adamianis esTetikuri aRzrdis Sesaxeb<br />

werili meTxuTmete<br />

Tu grZnobad midrekilebas zogadi cnebiT gamovxatavT, cxovreba<br />

ewodeba am sityvis ufarToesi mniSvnelobiT, es is cnebaa,<br />

romelic yovelgvar materialur yofierebasa da grZnobebSi yovelive<br />

uSualod mocemuls niSnavs. Fformisadmi midrekilebis<br />

sagans, Tu zogadi cnebiT gamovxatavT, xateba ewodeba am sityvis<br />

rogorc gadataniTi, iseve pirdapiri mniSvnelobiT; es is cnebaa,<br />

romelic moicavs saganTa yvela formalur maCvenebels da<br />

maT yvela mimarTebas azrovnebasTan. TamaSisadmi midrekilebis<br />

sagans ki, Tu zogad sqemad warmovidgenT, cocxali xateba<br />

SeiZleba ewodos;N es is cnebaa, romelic moicavs saganTa yvela<br />

formalur maCvenebels da maT yvela mimarTebas azrovnebas-<br />

Tan. TamaSisadmi midrekilebis sagans ki, Tu zogad sqemad warmovidgenT,<br />

SeiZleba cocxali xateba ewodos; es is cnebaa,<br />

romelic movlenaTa yvela esTetikur TvisobriobaTa aRsaniSnad<br />

gamoiyeneba, erTi sityviT, yovelive imis aRsaniSnad, rasac<br />

mSvenierebas uwodeben am sityvis uzogadesi mniSvnelobiT.<br />

Aam ganmartebiT, Tuki zemoTqmuli amas warmoadgens, mSveniereba<br />

ar vrceldeba mTel cocxal samyaroze da arc martooden<br />

misi sferoTi Semoifargleba. Mmarmarilos lodi Tumca<br />

usuloa da aseTadac rCeba, magram ZaluZs xuroTmoZRvrisa da<br />

moqandakis wyalobiT cocxal xatebad iqces. Aadamiani ki, Tumca<br />

cocxlobs da gamoxatulebac aqvs, mainc jer kidev cocxali<br />

xateba ar aris, _ amisaTvis aucilebelia, rom mis gamoxatulebas<br />

sicocxle gaaCndes da mis sicocxles gamoxatuleba.<br />

vidre mxolod vfiqrobT mis xatebaze, igi usicocxlo, SiSveli<br />

abstraqciaa; vidre mis sicocxles mxolod SevigrZnobT,<br />

igi xatovanebas moklebulia da ubralo STabeWdilebas warmoadgens.<br />

mxolod maSin, rodesac misi forma Cvens SegrZnebaSi<br />

cocxldeba da misi cxovreba Cvens gonebaSi formas iRebs,<br />

warmoadgens adamiani cocxal xatebas da es yovelTvis ma-<br />

Sin xdeba, rodesac mas, rogorc mSvenierebas, ganvixilavT.<br />

Mmagram imiT, rom ZalgviZs davasaxeloT Semadgeneli nawilebi,<br />

romelTa SeerTebac mSvenierebas warmoqmnis, araviTar SemTxvevaSi<br />

ar aisaxeba misi genezisi, vinaidan amisaTvis saWiroa am<br />

SeerTebas CavwvdeT, romelic, rogorc saerTod, sasrulsa da<br />

usasrulos Soris, yovelgvari urTierTqmedeba, Cvens kvlevas


ar eqvemdebareba. transcendentaluri safuZvlebidan gamomdinare,<br />

goneba Semdeg moTxovnilebas ayenebs: formalur da materialur<br />

midrekilebaTa Soris erToba unda iyos, e.i. TamaSisadmi<br />

midrekileba unda arsebobdes, vinaidan adamianobis cnebas martooden<br />

realobisa da formis, SemTxveviTobis da aucileblobis,<br />

vnebiTobisa da Tavisuflebis erTianoba amoswuravs. gonebam<br />

unda wamoayenos es moTxovnileba, radgan Tavisi arsiT srulqmnasa<br />

da yovelgvar SezRudvaTa moxsnas eltvis, xolo erTisa an<br />

meore midrekilebis yovelgvari ganmxoloebuli moqmedeba ki<br />

adamianis bunebas daumTavrebels tovebs da zRvars udebs. maSasadame,<br />

radgan goneba ambobs: unda arsebobdes kacobriuli bunebao,<br />

amiT ukve adgens kanonsac: mSveniereba unda arsebobdeso.<br />

gamocdilebas ZaluZs pasuxi gagvces kiTxvaze: arsebobs Tu ara<br />

mSveniereba da es gvecodineba, rogorc ki gamocdileba gvaswavlis,<br />

arsebobs Tu ara kacobriuli buneba.Mmagram Tu rogor aris<br />

mSvenierebisa da kacobriuli bunebis arseboba SesaZlebeli, amis<br />

swavleba arc gamocdilebas ZaluZs da arc gonebas.<br />

Cven viciT, rom adamiani arc mxolod materiaa da arc mxolod<br />

suli. maSasadame, mSveniereba, rogorc misi arsis dagvirgvineba,<br />

ar SeiZleba martooden sicocxle iyos, rogorc amas amtkiceben<br />

maxvilgonieri damkvirveblebi, romlebic erTob zustad misdeven<br />

gamocdilebis Cvenebebs, da razedac siamovnebiT daiyvanda<br />

Cveni drois gemovneba; mSveniereba arc martooden xateba Sei-<br />

Zleba iyos, rogorc amas amtkicebdnen ganyenebulad moazrovne<br />

brZenkacebi, romelnic erTob Sordebodnen gamocdilebas, da<br />

mofilosofose xelovanni, romlebic mSvenierebis ganmartebaSi<br />

upiratesad xelovnebis saWiroebiT xelmZRvanelobdnen. 1<br />

mSveniereba orive midrekilebis saerTo obieqtia, e.i. TamaSisadmi<br />

midrekilebis obieqtia. Aam saxelwodebas savsebiT amarTlebs<br />

sityvaTxmareba, romelsac sityva `TamaSiT~ aRniSvna sCvevia<br />

yovelive imisa, rac arc subieqturad da arc obieqturad<br />

SemTxveviTi ar aris da amasTanave arc garegnul da arc Sinagan<br />

iZulebas ar warmoadgens. vinaidan suli mSvenierebis Wvretis<br />

dros kanonsa da saWiroebas Soris, bednier SualobaSi imyofeba<br />

amitom, swored imis gamo, rom orives Soris nawevrdeba, arc er-<br />

Tisa da arc meoris iZulebas ar eqvemdebareba. rogorc materialuri<br />

midrekileba, aseve formisadmi midrekileba dabejiTebiT<br />

ayeneben TavianT moTxovnebs, vinaidan pirvels sinamdvilis SemecnebasTan<br />

aqvs saqme, meores ki saganTa aucileblobis SemecnebasTan;<br />

vinaidan moqmedebis Jams pirveli sicocxlis SenarCunebisaken,<br />

meore ki Rirsebis dacvisaken aris miqceuli, oriveni<br />

erTad ki WeSmaritebisa da srulyofilebis uzrunvelyofisaken.<br />

193


Mmagram sicocxle maSinve ufasurdeba, rogorc ki Rirsebas Seexeba<br />

saqme, xolo movaleoba aRar gaiZulebs, rodesac xalisi iCens<br />

Tavs; aseve sulic, rogorc ki formalur WeSmaritebas, aucileblobis<br />

kanons Sexvdeba da abstraqcia aRar hqancavs; ufro Tavisuflad<br />

da mSvidad iRebs saganTa sinamdviles, materialur WeSmaritebas,<br />

rogorc ki SesaZlebeli xdeba, rom uSualo Wvreta<br />

axldes Tan. EerTi sityviT, yovelive namdvili, rodesac ideebTan<br />

modis SexebaSi, seriozulobas kargavs, vinaidan knindeba, xolo<br />

aucilebloba, rogorc ki Segnebas Tanxvdeba, agrerigad saWirboroto<br />

aRar aris, vinaidan ioli xdeba.<br />

magram albaT ukve didi xania gsurT SemesityvoT: xom ar amcirebs<br />

mSvenierebas is garemoeba, rom ubralo TamaSTan aigiveben,<br />

qarafSutul sagnebs uTanabreben, romelTac imTaviTve am<br />

saxels uwodebdnen? xom ar ewinaaRmdegeba gonivrul cnebas da<br />

Rirsebas mSvenierebisa, romelic kulturis iaraRad miiCneva,<br />

silamazis martooden TamaSis sferoTi Semofargvla, da xom ar<br />

ewinaaRmdegeba misi mSvenierebiT Semofargvla gamocdilebiseul<br />

cnebas TamaSisa, romelic yovelive imis gamoricxvis Semdegac<br />

rCeba, rac gemovnebas Seexeba.<br />

Mmagram ras SeiZleba ubralo TamaSi ewodos, mas Semdeg, rac<br />

viciT, rom adamianis yvela mdgomareobaTagan swored TamaSi da<br />

mxolod da mxolod TamaSia, rac srulyofilsa xdis da erTbaSad<br />

avlens mis ormag bunebas? imas, rasac am saganze Tqveni warmodgenis<br />

Sesabamisad Semofargvlas uwodebT, me Cemi gagebis Tanaxmad,<br />

romelic ukve davasabuTe, gafarToebas vuwodeb. amitom me<br />

sulac piriqiT vityodi: sasiamovnos, sikeTes da srulyofilebas<br />

adamiani martooden seriozulad ekideba, xolo mSvenierebiT<br />

ki TamaSobs. rasakvirvelia, am SemTxvevaSi ar unda gavixsenoT<br />

is TamaSobebi, romlebic namdvil cxovrebaSi gvxvdeba da<br />

romelnic, Cveulebriv, erTob materialuri sagnebisadmi arian<br />

miZRvnilni. magram namdvil cxovrebaSi amaod davuwyebdiT Zebnas<br />

im mSvenierebasac, romelzec aq aris laparaki. mSveniereba,<br />

romelic sinamdvileSi gvxvdeba, sruliad Seesabameba TamaSisadmi<br />

midrekilebas, romelic agreTve sinamdvileSi gvxvdeba;<br />

magram mSvenierebis idealiT, romelsac goneba ayenebs, mocemulia<br />

agreTve TamaSisadmi midrekilebis ideali, romelic adamians<br />

Tvalwin unda edgas yvela mis TamaSSi.<br />

Aarasodes ar Secdeba is, vinc romelime adamianis mSvenierebis<br />

ideals imave gzaze eZebs, romelzedac es ukanaskneli Tama-<br />

Sisadmi midrekilebas ikmayofilebs. Tu berZeni tomebi olimpiur<br />

TamaSobaTa dros Zalis, simardis, siCauqis usisxlo<br />

asparezobaniT da talantebis keTilSobili SejibriT tkbebod-<br />

194


nen da, Tu romaeli xalxi damarcxebuli gladiatoris sulTmobrZaobiT<br />

anda misi libieli mowinaaRmdegis WvretiT iqcevda<br />

Tavs, ukve martooden amiTac gasagebia CvenTvis, rom veneras,<br />

iunonas da apolonis idealuri saxeebi romSi ki ar unda veZioT,<br />

aramed saberZneTSi .2 magram ai goneba ambobs: mSveniereba ar unda<br />

iyos martooden cxovreba an martooden xateba, aramed cocxali<br />

xateba unda iyos, anu sxvanairad rom vTqvaT, silamaze, vinaidan<br />

silamaze adamians absoluturi formisa da absoluturi realobis<br />

ormag kanons karnaxobs. Aase rom, goneba amave dros ambobs:<br />

adamiani mxolod mSvenierebiT unda TamaSobdes da mxolod mSvenierebiT<br />

unda TamaSobdes.<br />

UukeTu, _ raTa es, bolos da bolos, erTxel da samudamod iTqvas,<br />

_ adamiani mxolod maSin TamaSobs, rodesac is adamiania am<br />

sityvis sruli mniSvnelobiT da savsebiT adamiani mxolod maSin<br />

aris, rodesac TamaSobs, es debuleba, romelic am wamSi SeiZleba<br />

paradoqsad mogeCvenoT, didsa da brma mniSvnelobas SeiZens,<br />

rodesac SevZlebT movaleobisa da bedisweris ormag dilemas mivuyenoT;<br />

igi iqneba, amis Tavmdebi me var, esTetikuri xelovnebis<br />

mTeli Senobis saZirkveli da cxovrebis xelovnebisac, romelic<br />

kidev ufro rTulia. ise ki mxolod mecnierebisaTvis SeiZleba<br />

iyos es debuleba moulodneli, Torem berZenTa _ xelovnebis am<br />

usaCinoes ostatTa _xelovnebasa da grZnobebSi ukve didi xania<br />

cocxlobda da moqmedebda; esaa mxolod: maT olimpoze gadahqondaT<br />

is, rac dedamiwaze unda aResrulebinaT. Aam debulebis<br />

WeSmaritebiT xelmZRvanelobdnen, rodesac netar RmerTTa Sublidan<br />

warxoces rogorc Wmunva da garja, romelnic naoWebiT<br />

Raraven mokvdavTa Rawvebs, iseve fuWi guliswadili, romelic<br />

afuebs uSinaarso saxes, azathyves marad kmayofilni yovelgvari<br />

miznisa, Mmovaleobisa da sazrunavisagan, xolo gancxromasa da<br />

gulgrilobas saxavdnen RmerTTa modgmis saxarbielo xvedrad,<br />

rac sxva ara aris ra, Tu ara yvelaze Tavisufali da amaRlebuli<br />

cxovrebis SedarebiT ufro adamianuri dasaxeleba. berZenTaTvis,<br />

romelnic erTbaSad swvdebodnen orive samyaros, aucileblobis<br />

ufro amaRlebul cnebaSi CainTqa rogorc bunebis kanon-<br />

Ta materialuri Zaldataneba, iseve zneobriv kanonTa sulieri<br />

iZuleba da am orive aucileblobis erTianobidan warmodga maT-<br />

Tvis WeSmariti Tavisufleba, aseTi suliT aRfrTovanebulebma<br />

TavianTi idealis pirisaxidan midrekilebasTan erTad nebelobis<br />

natamalic ki warxoces, an ufro ukeT, oriveni ganurCevelni<br />

gaxades, vinaidan orives erTmaneTTan Sinaganad SeduRabeba moaxerxes.<br />

Ees arc siturfea da arc Rirseba, rac iunona ludovizis<br />

pirmSvenieri xatebidan gamosWvivis; es arc erTia da arc meore,<br />

195


vinaidan orivea erTdroulad. maSin, rodesac qalRmerTi Cvens<br />

Tayvaniscemas moiTxovs, RvTaebrivi diaci Cvens trfials aRagznebs;<br />

magram, maSin, rodesac zeciur momxiblaobas TavdaviwyebiT<br />

vemonebiT, zeciuri TviTkmayofileba gvafrTxobs. mTeli<br />

xateba mwyazaria da TviTkmarad suldgmulobs, Tavis TavSi ganmxoloebuli<br />

qmnilebaa da TiTqos sivrcis gareSe sufevdes, arc<br />

nebdeba da arc erkineba aravis; arc Zalaa masSi, romelic Zalebs<br />

SeebrZoleboda, arc xarvezi, romelSiac droebiToba SeZlebda<br />

SeWras. Ddauokeblad gvizidavs da gvitacebs erTi, xolo meore<br />

Sor manZilze gvaCerebs misgan; Cven erTsa da imave dros uzenaes<br />

simSvidesa da uzenaes ZraobaSi vimyofebiT; ase ibadeba is saamuri<br />

Cqrolva, romlisTvisac arc gonebas gaaCnia cneba da arc<br />

enas saxelwodeba.<br />

196<br />

werili ocdameore<br />

Tu sulis esTetikuri ganwyobileba SeiZleba, erTi mxriv,<br />

nuls gavutoloT, saxeldobr, maSin, rodesac mzeras calkeul<br />

da garkveul zemoqmedebaze SevaCerebT, meore mxriv, igi ganxilul<br />

unda iqnes rogorc uzenaesi realobis mdgomareoba maSin,<br />

rodesac yuradRebas yovelgvar zRvarTa ararsebobasa da im Zalebis<br />

jamze gavamaxvilebT, romlebic erToblivad moqmedeben<br />

masSi. Aase rom, ar SeiZleba, ar daveTanxmoT imaTac, vinc esTetikur<br />

mdgomareobas Semecnebisa da zneobriobisaTvis yvelaze<br />

nayofierad Tvlis. isini marTalze marTlebi arian, vinaidan<br />

sulieri ganwyobileba, romelic mTel adamianobas moicavs,<br />

SesaZleblobis farglebSi aucileblad mis yovel calkeul gamovlenasac<br />

unda moicavdes. sulierma ganwyobilebam, romelic<br />

adamianis mTel bunebaSi yovelgvar SezRudvebs spobs yovel<br />

calkeul gamovlenaSic, aucileblad unda mospos isini. swored<br />

imis gamo, rom arc erT calkeul funqcias ar mfarvelobs, igi<br />

yovel maTgans ganurCevlad uwyobs xels, da amitomac ar swyalobs<br />

gamorCeviT arc erT maTgans. misi saxiT yvela funqciis<br />

safuZveli SesaZleblobaSia mocemuli. Yyvela danarCeni savarjiSoebi<br />

suls raime gansakuTrebul siCauqes aniWeben, magram<br />

samagierod gansakuTrebul samanebsac udeben. Mmartooden<br />

esTetikurs mivyavarT usazRvrosaken. nebicmieri mdgomareoba,<br />

romelSic SeiZleba aRmovCndeT, winamavalze migviTiTebs da<br />

Suamavals saWiroebs Tavis gamosaxsnelad; mxolod esTetikuri<br />

warmoadgens Tavis TavSi damTavrebul mTlianobas, vinaidan Tavisi<br />

warmoSobisa da Semdgomi arsebobis yvela pirobas aerTebs.


Mmartooden aqa vgrZnobT Tavs droisagan azatqmnilad da Cveni<br />

adamianoba iseTi sixalisiTa da umwikvloebiT vlindeba, TiTqo<br />

garegan ZalTa zemoqmedebiT jer niric ar SeSlodes.<br />

rac Cvens grZnobebs uSualo SegrZnebis gziT eameba, is Cvens<br />

saTuTsa da mCqrolav suls yovelgvari STabeWdilebisaTvis<br />

ganaRebs, magram amasTanave uZlursac gvxdis. rac Cvens gonebriv<br />

Zalebs Zabavs da ganyenebuli cnebebisaken mouxmobs Cvens<br />

azrovnebas, is medgarsa xdis Cvens suls, magram imdenadve gvauxeSebs<br />

da ugrZnobelsa gvxdis, ramdenadac CvenSi ufro met TviTmoqmedebas<br />

uwyobs xels. swored amis gamo erTsaca da meoresac<br />

saboloo jamSi aucileblad gamofitvisaken mivyavarT, radgan<br />

materia didxans ver itans mayalibebeli Zalis naklebobas. Mmagram<br />

rodesac, piriqiT, WeSmariti mSvenierebiT tkbobas veZleviT,<br />

maSin Tanabrad vbatonobT Cvens vnebiT da qmediT Zalebze<br />

da erTnairi siadviliT SegviZlia Tavi gavarTvaT seriozulsac<br />

da TavSesaqcevsac, simSvidesac da moZraobasac, daTmobasac da<br />

winaaRmdegobasac, ganyenebul azrovnebasac da ganWvretasac.<br />

Ees maRali sulieri wonasworoba da Tavisufleba, Zalasa da<br />

mxneobasTan SeerTebuli, gaxlavT is ganwyobileba, romelsac<br />

unda gviqmnides xelovnebis WeSmariti nawarmoebi da xalasi es-<br />

Tetikuri Rirebulebebis amaze ufro saimedo sasinji qva arc<br />

moiZeveba. Tu amgvari tkbobis Semdeg upiratesad raime gansakuTrebuli<br />

xasiaTis SegrZnebis an moqmedebisadmi varT ganwyobilni,<br />

xolo meorisadmi ki, piriqiT, undoblobasa da uJmurobas<br />

viCenT, es utyuarad amtkicebs imas, rom wminda esTetikuri<br />

zemoqmedeba ar gangvicdia, sul erTia, saganTa brali iyo es, Cveni<br />

SegrZnebisa, Tu (rogorc TiTqmis yovelTvis xdeba) orivesi<br />

erTad. vinaidan SeuZlebelia sinamdvileSi wminda esTetikur<br />

zemoqmedebis gancda (ukeTu adamiani verasodes ver daaRwevs<br />

Tavs Zalebze damokidebul mdgomareobas), amitom xelovnebis<br />

romelime nawarmoebis upiratesoba SeiZleba mxolod esTetikuri<br />

siwmindis idealTan met miaxloebulobaSi mdgomareobdes,<br />

da misgan, mTeli im Tavisuflebis miuxedavad, romlamdec SeiZleba<br />

amaRldes, mainc yovelTvis gansakuTrebuli ganwyoba da<br />

Taviseburi mimarTeba dagvrCeba. rac ufro zogadia ganwyoba<br />

da rac ufro naklebad Semofargluli mimarTeba, romelsac<br />

Cvens suls xelovnebis romelime Janri da misi romelime konkretuli<br />

qmnileba miagebs, miT ufro keTilSobilia es Janri da<br />

miT ufro didebulia amgvari qmnileba. Ees SeiZleba Semowmdes<br />

sxvadasxva Janris xelovnebis nawarmoebebiT da erTi da imave<br />

Janris xelovnebis sxvadasxva nawarmoebebiT. mSvenieri musika<br />

CvenSi cxovel grZnobas iwvevs, mSvenieri leqsi warmosaxvis un-<br />

197


ars gviRvivebs, mSvenieri qandakeba an nageboba CvenSi Segnebas<br />

aRviZebs, magram is Sesafer dros ver SearCevda, vinc amaRlebuli<br />

musikaluri tkbobis Semdeg dauyonebliv ganyenebuli azrovnebisaken<br />

mogvixmobda, vinc amaRlebuli poeturi tkbobis<br />

Semdeg dauyonebliv yoveldRiuri cxovrebis saristiani saqmianobisaken<br />

mogviwodebda, anda mSvenieri naxatebisa da qandakebis<br />

Wvretis Semdeg dauyonebliv Cveni warmosaxvis gacxarebasa<br />

da grZnobis SeCqvifebas moindomebda. Mmizezi is aris, rom TviT<br />

yvelaze Sinaarsiani musika masalis gamoisobiT gacilebiT ufro<br />

mWidrod aris dakavSirebuli grZnobebTan, vidre es WeSmarit<br />

esTetikur Tavisuflebas SeuZlia aitanos, rom TviT yvelaze<br />

marjve leqsic ki ufro metad iRebs monawileobas warmosaxvis,<br />

rogorc Tavisi garemos, nebismier da SemTxveviT TamaSSi, vidre<br />

amis nebas WeSmaritad mSvenieris Sinagani aucilebloba iZleva,<br />

rom TviT uSesaniSnavesi qandakebac ki, _ da SeiZleba yvelaze<br />

ufro swored es ukanaskneli, _ Tavisi cnebis gansazRvrulobis<br />

gamo seriozul mecnierebas esazRvreba. Tumca, rac ufro maRal<br />

safexurs aRwevs xelovnebis am sami dargis romelime qmnileba,<br />

miT ufro ikargeba es gansakuTrebuli kavSirebi, xolo is, rom<br />

xelovnebis sxvadasxva dargebi adamianis sulze zemoqmedebis<br />

mixedviT erTmaneTs sul ufro da ufro uaxlovdebian da Tanac<br />

ise, rom TavianT obieqtur sazRvrebs ar arRveven, maTi srulyofis<br />

aucilebeli da bunebrivi Sedegi gaxlavT. uaRresad keTil-<br />

Sobili musika unda xatebad iqces da Cvenze antikuri nawarmoebis<br />

mSvidi ZaliT moqmedebdes; uzenaesad srulyofili skulptura<br />

unda musikad iqces da guls uSualod Tavis grZnobadi mxariT<br />

gviCqrolebdes; yvelaze srulqmnili poezia ise Zalumad unda<br />

gvitacebdes, rogorc musika, magram amasTanave plastikis darad<br />

mSvidi garkveulobiT mogvicavdes. swored imiT vlindeba srulyofili<br />

stili xelovnebaSi, rom xerxdeba xelovnebis mocemuli<br />

dargis specifikuri CarCoebis gadalaxva, magram ise ki, rom ar<br />

ispoba misi specifikuri upiratesobebi da am TaviseburebaTa<br />

brZnuli gamoyenebiT ufro zogadi xasiaTi eniWeba.<br />

ara mxolod is SezRudvebi unda sZlios xelovanma saTanado<br />

damuSavebiT, romlebsac xelovnebis mocemuli dargis specifikuri<br />

xasiaTi badebs, aramed isinic, romlebic mis xelT arsebuli<br />

gansakuTrebuli masalidan gamomdinareoben. xelovnebis<br />

WeSmaritad mSvenier nawarmoebSi yvelaferi damokidebuli unda<br />

iyos formaze da araferi Sinaarsze, vinaidan martooden forma<br />

moqmedebs adamianis mTel raobaze, Sinaarsi ki, piriqiT, mxolod<br />

calkeul Zalebze. Sinaarsi, rac ar unda amaRlebuli da yovlismomcveli<br />

iyos, marad SemzRudavad moqmedebs sulze da mxolod<br />

198


formisagan unda movelodeT WeSmaritad esTetikur Tavisuflebas.<br />

Aamrigad, ostatis xelovnebis namdvili saidumlo isaa, rom<br />

formiT alagmos Sinaarsi; da rac ufro didebuli, pretenziuli<br />

da macduria TavisTavad Sinaarsi, rac ufro TviTneburad miiwevs<br />

win Tavisi zemoqmedebiT, anu rac ufro metadaa mWvreteli<br />

ganwyobili uSualod Sinaarsis dasawafavad, miT ufro didia<br />

triumfi xelovnebisa, romelic ukana swevs da batonobs masze.<br />

Mmayureblis an msmenlis suli savsebiT Tavisufali da mouwyvleli<br />

unda rCebodes; xelovanis jadosnuri rkalidan igi iseTive<br />

wminda da srulyofili unda gamodiodes, rogorc Semoqmedis<br />

xelidan. yvelaze qarafSutuli saganic ki ise unda damuSavdes,<br />

rom ganwyobilni viyoT, uSualod mis Semdeg TviT umkacres seriozulobaze<br />

gadavideT da useriozulesi masalac ise unda<br />

damuSavdes, rom unari Segvwevdes, uSualod TviT uiolesi Tama-<br />

SiTac ki SevcvaloT. Aafeqturi xelovnebac, rogoricaa, magali-<br />

Tad, tragedia, ar ewinaaRmdegeba am moTxovnas; vinaidan, jer<br />

erTi, savsebiT Tavisufal xelovnebas ar warmoadgens, radgan<br />

garkveul (paTetikur) mizans emsaxureba, da meorec, xelovnebis<br />

verc erTi WeSmariti mcodne ver uarhyofs, rom TviT am tipis<br />

nawarmoebebSic miT ufro srulyofilni arian, rac ufro indomeben<br />

sulier Tavisuflebas TviT afeqtis umZafres qartexil-<br />

Siac ki. vnebaTa xelovneba arsebobs, magram vnebiani xelovneba ki<br />

ukve winaaRmdegobas Seicavs, vinaidan mSvenierebis gardauvali<br />

efeqti swored vnebaTagan gaazatebaa. aranakleb winaaRmdegobrivia<br />

damrigebluri (didaqtikuri) xelovnebisa anda gamaumjobesebuli<br />

(moraluri) xelovnebis cneba, ukeTu araferi ise ar<br />

ewinaaRmdegeba mSvenierebis cnebas, rogorc sulisaTvis raime<br />

garkveuli tendenciis miniWebis cda.<br />

magram Tu nawarmoebi martooden SinaarsiT axdens efeqts, es<br />

yovelTvis rodi amtkicebs mis amorfulobas; es SeiZleba aseve<br />

xSirad SemfasebelSi formis SegrZnebis naklebobas mowmobdes.<br />

Tu Semfasebeli erTob daZabulia, an erTob modunebuli, Tu an<br />

martooden gonebiT an martooden grZnobiT aRqmas aris Cveuli,<br />

maSin TviT yvelaze uzado mTlianobaSic mxolod nawilebs<br />

da unatifes formaSi mxolod Sinaarss dainaxavs. Mmartooden<br />

uxeSi stiqionis aRqmis unaris mqonem jer unda nawarmoebis es-<br />

Tetikuri organizacia daangrios, vidre miT sitkboebas ganicdides<br />

da mere mzrunvelad Tavi mouyaros calkeul komponentebs,<br />

romelnic ostats ganuzomeli xelovnebiT erT harmoniul<br />

mTlianobaSi hqonda Sexamebuli. Mmisi interesi uTuod an zneobrivi<br />

iqneba, an fizikuri, magram esTetikuri ki ara, e.i. swored is<br />

ara, romelic unda yofiliyo. amgvari mkiTxvelebi ise stkbebian<br />

199


seriozuli da paTetikuri leqsiT, rogorc qadagebiT, xolo<br />

meamitiT an saxumaroTi, rogorc maTrobela sasmeliT; da Tu<br />

sakmaod ugemovnoni arian imisaTvis, rom damrigeblurs moiTxoven<br />

tragediisa an epopeisagan, Tunda `mesiadac~ rom iyos, maSin<br />

romelime anakreontuli an katuliseburi simReriT uTuod Seuracxyofilni<br />

darCebian.<br />

200<br />

werili ocdamexuTe<br />

vidre adamiani Tavis pirvel, fizikur mdgomareobaSi grZnobad<br />

samyaros mxolod pasiurad aRiqvams, martooden SeigrZnobs,<br />

manamde mTlianad Serwymulia da swored imis gamo, rom jer kidev<br />

mxolod samyaroa, misTvis jer samyaro ar arsebobs. mxolod<br />

maSin, rodesac adamiani esTetikur mdgomareobaSi samyaros<br />

Tavis gareSe warmoidgens anda sWvrets, gamohyofs misgan Tavis<br />

pirovnebas, mxolod maSin Cndeba misTvis samyaro, radgan aRar<br />

aris masTan mTlianad Serwymuli. 3<br />

gansja (refleqsia) adamianis pirvel Tavisufal damokidebulebas<br />

warmoadgens garemomcvel samyarosadmi. Tu wadili Tavis<br />

saganTan uSualod modis SexebaSi, gansja Tavisas ganze ayenebs da<br />

WeSmarit da ganuyofel sakuTrebad ixdis am sagans swored imiT,<br />

rom vnebaTaRelvas aridebs Tavs. Bbunebis aucilebloba, romelic<br />

ubralo SegrZnebis mdgomareobaSi ganuyoflad batonobda,<br />

refleqsiis dros eSveba, grZnobebSi umalve simSvide ivanebs da<br />

TviT marad msrbolavi droc ki Cerdeba, Segnebis gafantuli sxivebi<br />

erTad iyrian Tavs da warmaval fonze usasrulos xateba,<br />

forma, irekleba. rogorc ki sinaTle aRinTeba adamianSi, ukve<br />

mis gareTac aRar aris Rame; rogorc ki mSvidoba damyardeba mis<br />

SigniT, samyaroSic Cadgeba grigali da bunebis morkinali Zalebi<br />

daSoSmindebian, mtkice zRudeebSi moqceulni. Aamitom gasakviri<br />

ar aris, rom Zveli epopeebi im diad ambavze, romelic adamianis<br />

SigniT xdeba, ise laparakoben, rogorc gare samyaroSi momxdar<br />

revoluciaze da azrs, romelic drois kanonebze imarjvebs, simbolurad<br />

zevsis xatebaSi asxamen xorcs, saturnis sabrZanebels<br />

rom uRebs bolos.<br />

Aadamiani monaa bunebisa, vidre martooden SeigrZnobs mas,<br />

xolo misi kanonmdebeli xdeba, rogorc ki gaiazrebs mas. Bbuneba,<br />

romelic manamde batonobda adamianze, rogorc Zala, axla<br />

momziral TvalTa winaSe dgas. rogorc obieqti. rac adamianisaTvis<br />

obieqts warmoadgens, ar SeiZleba adamianze Zala hqondes.<br />

imisaTvis, rom obieqtad rom iqces, misi Zala unda ganica-


dos. ramdenadac adamiani materias formas aniWebs da vidre<br />

aniWebs, bunebis zemoqmedeba veras daaklebs. suls sxva veraferi<br />

dauSavebs rames, Tu ara is, rac Tavisuflebas arTmevs, da is<br />

xom swored imiT amtkicebs Tavisuflebas, rom uformos formas<br />

aZlevs. Mmxolod iq, sadac uformo da tlanqi masa sufevs da<br />

gaurkvevel sazRvrebSi bundovani konturebi rialeben, binadrobs<br />

SiSi. Bbunebis yovel safrTxes dasjabnis adamiani, rogorc<br />

ki SesZlebs, rom forma mianiWos da Tavis obieqtad gadaaqcios.<br />

Mmsgavsad imisa, rom adamiani bunebisadmi, rogorc movlenisadmi,<br />

damoukideblobis gamoCenas iwyebs, aseve avlens Tavis Rirsebas<br />

bunebis, rogorc Zalis mimarT da keTilSobili TavisuflebiT<br />

ilaSqrebs Tavisi RmerTebis winaaRmdeg. Eeseni ixsnian moCveneba-<br />

Ta niRbebs, romlebiTac yrmobis Jams afrTxobdnen, mis warmodgenad<br />

iqcevian da ancvifreben TavianT SesaxedaobiT. aRmosavleTis<br />

urCxuli-RvTaeba, romelic mxecuri ZlevamosilebiT<br />

marTavda samyaros, berZnul fantaziaSi sandomian kacobriul<br />

saxes iRebs, titanebis sauflo emxoba da usasrulo Zlierebas<br />

usasrulo forma lagmavs.<br />

magram, vidre mxolod materialuri samyarodan gamosavals<br />

da sulier samyaroSi gadasasvlels veZebdi, Cemi warmosaxvis<br />

laRma dinebam sulieri samyaros SuagulSi mimiyvana. mSveniereba,<br />

romelsac veZebT, ukve Cvens, ukana Zevs, mSvenierebas gadavaxtiT,<br />

rodesac uSualo cxovrebidan pirdapir wminda xatebasa da<br />

xalas obieqtze gadavediT. Aamgvari naxtomi ar axasiaTebs adamianis<br />

bunebas da raTa masTan fexdafex viaroT, kvlav grZnobad<br />

samyaroSi unda davbrundeT.<br />

mSveniereba, rasakvirvelia, Tavisufali Wvretis nayofia da<br />

masTan erTad ideaTa samyaroSi SevdivarT, magram _ rac dia-<br />

Rac unda aRiniSnos _ amis gamo grZnobad samyaros ara stovebs,<br />

rogorc es WeSmaritebis Semecnebis dros xdeba. WeSmariteba<br />

yovelive materialurisa da SemTxveviTisagan ganyenebis<br />

produqtia, xalasi obieqti, romelSiac subieqtis SezRudulobis<br />

natamalic ar unda darCes, xalasi TviTmoqmedebaa, vnebi-<br />

Tobis Seurevlad. MmarTalia, TviT ukiduresi abstraqciidanac<br />

moiZeva grZnobierebisaken ukandasaxevi gza, vinaidan azri Sinagan<br />

grZnobas aCqrolebs da logikuri da moraluri erTianobis<br />

warmodgena grZnobadi Tanxmobis gancdaSi gadadis. Mmagram,<br />

rodesac SemecnebiT vtkbebiT, Cvens warmodgenas Cveni SegrZnebisagan<br />

zedmiwevniT vasxvavebT da mas ise vuyurebT, rogorc ra-<br />

Rac SemTxveviTs, rac SeiZleba arc yofiliyo da amis gamo Cveni<br />

Semecneba ar Sewydeboda da WeSmariteba WeSmaritebad darCeboda.<br />

Mmagram sruliad amao iqneboda imis mcdeloba, rom SegrZne-<br />

201


is unarisadmi es damokidebuleba mSvenierebis warmodgenisagan<br />

gamogvecalkevebina; amis gamo ar kmara, erT-erTi maTgani meoris<br />

Sedegad miviCnioT, aramed saWiroa erTsa da imave dros orives<br />

urTierTobis Sedegadac da mizezadac ganvixilavdeT. rodesac<br />

SemecnebiT vsiamovnebT, advilad vasxvavebT moqmedebidan pasiurobaze<br />

gadasvlas da cxadad vamCnevT, rom pirveli damTavrda,<br />

rodesac meore iwyeba. rodesac mSvenierebiT vtkbebiT, piriqiT,<br />

ar xerxdeba moqmedebisa da pasiurobis amgvari Senacvlebis gar-<br />

Ceva da refleqsia aq imdenad erwymis grZnobas, rom gveCveneba,<br />

TiTqo formas uSualod SevigrZnobdeT.<br />

amrigad, Tumca mSveniereba aris sagani CvenTvis, ukeTu refleqsia<br />

pirobaa, romlis wyalobiTac misi SegrZneba gvaqvs, magram<br />

amave dros Cveni subieqtis mdgomareobasac warmoadgens igi,<br />

vinaidan grZnobac pirobaa, romlis wyalobiTac mSvenierebis<br />

warmodgena gvaqvs. Aamrigad, mSveniereba Tumca formaa, vinaidan<br />

vWvretT, magram amave dros cxovrebac aris, radgan vgrZnobT.<br />

EerTi sityviT, mSveniereba erTsa da imave dros Cveni mdgomareobac<br />

aris da moqmedebac.<br />

Dda swored imis gamo, rom erTdroulad orivea, mSveniereba<br />

CvenTvis Zlevamosil sabuTs warmoadgens imisa, rom pasiuroba<br />

araviTar SemTxvevaSi ar gamoricxavs moqmedebas, materia _<br />

formas da Semofargvla _ usasrulobas, rom amrigad, adamianis<br />

aucilebeli fizikuri daqvemdebarebulobis gamo misi moraluri<br />

Tavisufleba araviTar SemTxvevaSi ar ispoba. Amas amtkicebs mSveniereba<br />

da unda davumato, rom martooden mas SeuZlia es daamtkicos.<br />

vinaidan WeSmaritebiT an logikuri erTianobiT tkbobis<br />

Jams SegrZneba azrTan aucileblobiT ki ar aris gaerTianebuli,<br />

Aaramed SemTxveviT axlavs Tan, WeSmaritebas mxolod is ZaluZs<br />

daamtkicos, rom gonivrul bunebas SeiZleba grZnobadi dahyves<br />

da piriqiT, magram ara is, rom oriveni Tanaarseboben, rom urTierTzemoqmedeben<br />

da unda absoluturad da aucileblad gaer-<br />

Tianebulni iyvnen. piriqiT, azrovnebis dros _ grZnobisa da<br />

gancdis dros _ azris gamoricxviT ufro maTi SeuTanxmebloba<br />

unda dagveskvna, da marTlac analitikosebs adamianobaSi wminda<br />

gonebis arsebobis dasamtkiceblad imaze ukeTesi argumenti<br />

ver moaqvT, rom igi aucilebelia. magram vinaidan mSvenierebiT<br />

anu esTetikuri erTianobiT tkbobis dros WeSmariti Serwyma da<br />

monacvleoba xdeba materiisa formasTan da pasiurobisa qmedi-<br />

TobasTan, swored amiT mtkicdeba orive bunebis SeerTebadoba,<br />

usasrulos sasrulobaSi gamovlena da, maSasadame, yvelaze amaRlebuli<br />

adamianobis SesaZleblobac.<br />

amrigad, ukve aRar unda SevCqvifdeT, Tu grZnobadi daqvem-<br />

202


debarebulobidan moralur Tavisuflebaze gadasvlas wavawydebiT;<br />

es mas Semdeg, rac mSvenierebis magaliTze davinaxeT,<br />

rom pirvelisa da meoris Tanaarseboba SeiZleba da rom saWiro<br />

ar aris adamiani materias gaeqces, raTa srulad gamoavlinos<br />

Tavi. Mmagram Tu adamiani ukve grZnobierebasTan erTianobaSia<br />

Tavisufali, rogorc amas mSvenierebis faqti gvaswavlis da,<br />

Tu Tavisufleba raRac absoluturi da zegrZnobadia, rasac<br />

aucileblad moicavs misi cneba, maSin sakiTxavic aRar aris, Tu<br />

rogor axerxebs adamiani SezRudulobidan absoluturamde ama-<br />

Rlebas, Tavis azrovnebasa da nebelobaSi grZnobierebisadmi dapirispirebas,<br />

vinaidan es yovelive ukve momxdaria mSvenierebaSi.<br />

EerTi sityviT, ukve sakiTxavi aRar aris, Tu rogor gadadis adamiani<br />

mSvenierebidan WeSmaritebaze, romelic ukve mocemulia<br />

mSvenierebaSi, rogorc SesaZlebloba, aramed Tu rogor ikvlevs<br />

gzas yoveldRiuri sinamdvilidan esTetikuramde anda SiSveli<br />

saarsebo grZnobidan mSvenierebis gancdamde.<br />

werili ocdameeqvse<br />

vinaidan martooden sulis esTetikuri ganwyobileba, rogorc<br />

wina werilebSi vaCvene, aRZravs Tavisuflebas, advili gasagebia,<br />

rom esTetikuri ganwyobileba ar SeiZleba Tavisuflebidan<br />

warmoiSvas da, maSasadame, arc zneobriobaSi SeiZleba hqondes<br />

dasabami, bunebis jildo unda iyos igi; mxolod da mxolod bednierma<br />

SemTxvevam SeiZleba daamsxvrios fizikuri mdgomareobis<br />

borkilebi da mSvenierebas aziaros veluri.<br />

mSvenierebis dvrita Tanabrad nakleb ganviTardeba iq, sadac<br />

Zunwma bunebam adamiani yovelgvari gancxromisagan ganZarcva<br />

da iqac, sadac mflangveli buneba yovelgvari jafisagan azatsa<br />

hyofs _ sadac Clung grZnobierebas araviTari moTxovnileba<br />

ar gaaCnia da sadac mxurvale vnebaTaRelva vera da ver ZReba.<br />

ara iq, sadac adamiani trogloditiviT mRvimeebSi imaleba, marad<br />

martosulia da adamianobas Tavis gareSe versad ver hpovebs<br />

da arc iq, sadac momTabaresaviT daZrwis uSqar laSqarTa urdoebis<br />

saxiT, _ aramed mxolod iq, sadac Tavis qoxSi mkvidrobs,<br />

mSvidobianad sakuTar TavTan, da rogorc ki gareT gamoabijebs,<br />

mTel modgmas exmaureba, gaifurCqneba misi turfa kokori. mxolod<br />

iq ganviTardeba grZnoba da goneba, aRmqmeli da Semoqmedi<br />

Zala, rac mSvenierebis suli da gulia da adamianobis piroba, sadac<br />

msubuqi eTeri grZnobebs TviT unazes Sexebasac aRaqmevinebs<br />

da energiuli siTbo suls udgams mdidar masalas, sadac brma ma-<br />

203


sis sasufeveli ukve damxobilia usicocxlo SemoqmedebaSi da<br />

Zlevamosili forma TviT umdables qmnilebebs akeTilSobilebs;<br />

sadac sasixarulo pirobebsa da kurTxeul garemoSi mxolod<br />

moqmedebas mivyavarT sitkboebamde da mxolod sitkboebas moqmedebamde;<br />

sadac Tavad cxovrebidan gadmoCqefs wmidaTawmida<br />

wesrigi da wesrigis kanonidan martooden cxovreba viTardeba;<br />

sadac warmosaxva sinamdviles gaurbis marad da mainc bunebrivi<br />

ubraloebidan ganze arasodes ar uxvevs.<br />

da mainc, romeli movleniT xdeba sacnauri veluris adamianad<br />

gadaqceva? raoden Sorsac ar unda CavsdioT istorias, es movlena<br />

erTi da igivea yvela tomisaTvis, romelic ki cxoveluri<br />

mdgomareobis monobidan gamovida: moCvenebiTobis siyvaruli,<br />

samkaulebisa da TamaSobebisadmi midrekileba.<br />

uzenaesi siClunge da uzenaesi goniereba garkveulad hgavs<br />

erTmaneTs imiT, rom orive mxolod realurs eZiebs da SiSvel<br />

xilvas sruliad ar aRiqvams. pirvelis simSvide mxolod gancdaSi<br />

uSualod mocemulma obieqtma SeiZleba daarRvios, xolo meore<br />

gamocdilebis faqtebisadmi Tavisi cnebebis miyenebam Tu SeiZleba<br />

daamSvidos; erTi sityviT, sibriyves ar ZaluZs sinamdvileze<br />

amaRldes, xolo gonebas WeSmaritebis doneze dabla gaCerdes.<br />

imas, rasac pirvel SemTxvevaSi warmosaxvis nakleboba iwvevs,<br />

meoreSi warmosaxvaze absoluturi batonoba aRZravs. amgvarad,<br />

Tu realurobis moTxovnileba da sinamdvileze mijaWvuloba<br />

ubralod naklovanebebis Sedegia, realobisadmi gulgriloba da<br />

xilvisadmi interesi adamianurobis WeSmarit gafarToebasa da<br />

kulturisaken gadadgmul gadamwyvet nabijs warmoadgens. upirveles<br />

yovlisa, es garegnul Tavisuflebas mowmobs; vinaidan,<br />

vidre siduxWire gvmbrZaneblobs da moTxovnileba gvaiZulebs,<br />

manamde warmosaxva mtkice borkilebiT aris mijaWvuli sinamdvileze<br />

mxolod roca moTxovnileba dakmayofilebulia, laRad<br />

iSleba misi Zala da unari. magram es mowmobs agreTve Sinagan<br />

Tavisuflebasac, vinaidan gviCvenebs Zalas, romelic TavisiT,<br />

garegani masalisagan damoukideblad, modis moZraobaSi da sakmao<br />

energias flobs imisaTvis, rom materiis mowolas gauZlos.<br />

saganTa realuroba _ es maTi (sagnebis) saqmea, saganTa xilva<br />

adamianis saqmea da suli, romelic xilviT ikvebeba, ukve imiT ki<br />

aRar ganixarebs, rasac aRiqvams, aramed imiT, rasac hqmnis.<br />

TavisTavad gasagebia, rom aq laparakia mxolod esTetikur<br />

xilvaze, romelic sinamdvilisa da WeSmaritebisagan gansxvavdeba<br />

ara logikurze, romelsac esTetikurSi ureven xolme _ romelic,<br />

maSasadame, imitom uyvarT, rom moCvenebiTia da ara imitom,<br />

rom ukeTes ramed miaCniaT. mxolod pirveli xilvaa TamaSi, maSin,<br />

204


odesac meore motyuebaa. pirveli saxis xilvis raimed miCneva<br />

WeSmaritebas verasodes ver SebRalavs, radgan imis saSiSroeba<br />

ar arsebobs, rom pirveli meores Seenacvlos, xolo WeSmaritebas<br />

ki mxolod am erTaderTi gziT SeiZleba vavnoT; misi siZulvili<br />

niSnavs saerTod yovelgvari xelovnebis siZulvils, radgan<br />

xelovnebis arsi swored xilva gaxlavT, magram zogjer goneba<br />

realurobisadmi miswrafebas amgvar Seuwynareblobamde mihyavs<br />

da uaryofiTad msjelobs mSvenieri xilvis mTel xelovnebaze<br />

mxolod imitom, rom xilvaa. magram gonebas es martooden maSin<br />

emarTeba, rodesac zeviT dasaxelebul msgavsebas gaixsenebs. me<br />

kidev meqneba sababi mSvenieri xilvis aucilebel sazRvrebze sagangebod<br />

vilaparako.<br />

Tavad buneba aRamaRlebs adamians realurobidan xilvamde.<br />

bunebas misTvis momzadebuli aqvs ori grZnobis organo, romelsac<br />

sinamdvilis Semecnebamde mxolod xilviT mivyavarT. Tvali-<br />

Ta da yuriT aRqmuli materia ukve ukugdebulia grZnobebisagan<br />

da obieqti, romelsac uSualod vexebiT cxoveluri grZnobebiT,<br />

dacilebulia Cvengan. is, rasac TvalebiT vxedavT, gansxvavdeba<br />

imisagan, rasac SevigrZnobT, vinaidan goneba sinaTlis SualobiT<br />

swvdeba sagnebs. Sexebis SegrZnebis sagani Zaldatanebaa, romelsac<br />

Cven ganvicdiT, mxedvelobisa da smenis sagani ki formaa,<br />

romelsac Cven vqmniT. vidre adamiani jer kidev veluria, mxolod<br />

SegrZnebaTa gancdiT tkbeba. am periodSi xilvis grZnobebi mxolod<br />

maT msaxureben da xedvamde an sruliad ver maRldeba, anda<br />

igi ar akmayofilebs. xolo rogorc ki TvaliT tkbobas iwyebs da<br />

xedva misTvis damoukidebel Rirebulebas iZens, ukve esTetikurad<br />

Tavisufalia da TamaSisadmi midrekileba uviTardeba.<br />

TamaSisadmi midrekilebis aRZvras, romelic xilvaSi hpovebs<br />

siamovnebas, maSinve mosdevs mimbaZvelobiTi Semoqmedebisadmi<br />

midrekileba, romelic xilvas rogorc raRac TavisTavads ganixilavs.<br />

rogorc ki adamiani imas miaRwevs, rom xilvas sinamdvilisagan,<br />

formas sxeulisagan ganasxvavebs, ukve isic ZaluZs, rom<br />

daacalkevos isini; ukeTu es ukve moimoqmeda, rodesac erTmane-<br />

Tisagan ganasxvava, amrigad, mimbaZvelobiTi xelovnebis unari<br />

saerTod ukve mocemulia adamianSi formis grZnobis unarTan<br />

erTad. misadmi miswrafeba ki sxva monacemzea dafuZnebuli, romlis<br />

Sesaxeb msjeloba aq ar mWirdeba. Tu raoden adre an gvian unda<br />

ganviTardes xelovnebisadmi esTetikuri midrekileba, es mxolod<br />

im siyvarulis simZafreze iqneba damokidbuli, romliTac<br />

adamians unari Seswevs martooden xilvaze SeaCeros yuradReba.<br />

vinaidan yovelgvari yofiereba bunebidan, rogorc gareSe<br />

Zalidan, xolo yovelgvari xilva Tavdapirvelad adamianisa-<br />

205


gan, rogorc warmomadgeneli subieqtisagan warmosdgeba, adamiani<br />

mxolod da mxolod sakuTrebis absolutur uflebas<br />

iyenebs, rodesac arsebuls xilvas arTmevs da am ukanasknels<br />

Tavisi kanonebis mixedviT ganagebs. mas SeuzRudavi TavisuflebiT<br />

ZaluZs imis gaerTianeba, rac bunebam gaTiSa, Tuki SeuZlia<br />

rogorme maTi erTad gaazreba da gaTiSva imisa, rac bunebam<br />

erTmaneTs daukavSira, Tuki mis gonebas SeuZlia amgvari dayofa<br />

moaxdinos. am SemTxvevaSi misTvis araferi ar aris wminda, garda<br />

sakuTari kanonisa, Tuki im mijnebs icavs, romlebic mis sferos<br />

saganTa yofierebisagan anu bunebis sferosagan hyofs.<br />

adamiani meufebis am adamianur uflebas xilvis xelovnebaSi<br />

iyenebs da rac ufro mijnavs aq `Cemsa~ da `Sens~, rac ufro guldasmiT<br />

hyofs xatebas arsisagan, miT ufro met damoukideblobas<br />

aniWebs pirvels, miT ufro ara mxolod ganavrcobs mSvenierebis<br />

sauflos, aramed TviT WeSmaritebis sazRvrebsac ki icavs,<br />

vinaidan ise ar ZaluZs xilva sinamdvilisagan ganwmindos, rom<br />

amave dros sinamdvilec ar ganwmindos xilvisagan.<br />

magram es TviTmpyrobluri ufleba adamians mxolod da mxolod<br />

xilvis saufloSi aqvs, warmosaxvis usxeulo saufloSi<br />

da isic mxolod manamde, vidre misi yofierebis mtkicebaze<br />

keTilsindisierad Tavs ikavebs TeoriaSi da vidre praqtikaSi<br />

uars ambobs am xilviT ganagos yofiereba. amgvarad, Tqven xedavT,<br />

rom poeti erTnairad arRvevs Tavis samanebs maSin, rodesac Tavis<br />

ideals yofierebas awers da maSinac, rodesac misi SemweobiT<br />

garkveuli yofierebis ganxorcielebas isaxavs miznad. vinaidan<br />

arc erTi da arc meore, ise ar SeuZlia moimoqmedos, rom an poetis<br />

uflebas ar gadaametos, Tavisi idealebiT gamocdilebis sferoSi<br />

ar SeiWras, da carieli SesaZleblobiT namdvili yofierebis<br />

ganCinebis ufleba ar daisakuTros, an kidev uari ara Tqvas<br />

poetis uflebaze, gamocdilebas ar misces idealis sferoSi<br />

SeWris saSualeba da SesaZlebloba sinamdvilis pirobebiT ar<br />

SezRudos.<br />

xilva mxolod imdenad aris esTetikuri, ramdenadac gulaxdilia<br />

(xelaRebiT acxadebs, rom realobaze araviTari pretenzia<br />

ar gaaCnia) da ramdenadac damoukidebelia (uars ambobs<br />

realobis yovelgvar daxmarebaze). vidre xilva yalbia da realobad<br />

asaRebs Tavs, vidre xalasi ar aris da zemoqmedeba rom<br />

moaxdinos, realobas saWiroebs, igi sxva ara aris ra, Tu ara materialuri<br />

miznebisaTvis gankuTvnili mdabali samarjvi da sulis<br />

Tavisuflebas odnavadac ar mowmos. Tumc ki sulac ar aris<br />

aucilebeli, rom sagani, romelSic mSvenier xilvas vpovebT, realurobas<br />

moklebuli iyos, oRondac Cveni msjeloba mis Sesaxeb am<br />

206


ealobas ar iTvaliswinebdes, vinaidan, ramdenadac am realobas<br />

mxedvelobaSi iRebs, imdenadac gansja araesTetikuria. cocxali<br />

qalis silamaze, rasakvirvelia, iseve Zlier mogvewoneba da<br />

SeiZleba cotaTi metadac ki, vidre igive lamazmani daxatuli,<br />

magram ramdenadac pirveli ufro mogvwons, imdenadve mogvwons<br />

ara rogorc damoukidebeli xilva da moswons ara mxolod xalas<br />

esTetikur grZnobas. am ukanasknels cocxalic mxolod, rogorc<br />

movlena unda moswondes da namdvilic _ mxolod, rogorc idea.<br />

Tumca cocxal obieqtSi martooden xalasi xilvis SegrZneba es-<br />

Tetikuri kulturis Seudareblad maRal dones moiTxovs, vidre<br />

xilvaSi usicocxlobis atana.<br />

romel calkeul adamianSi anda mTel xalxSi gulaxdil da<br />

damoukidebel xilvas vpovebT, iq SegviZlia Wkuac, gemovnebac<br />

da maTTan dakavSirebuli yvela siqvelec vigulisxmoT. iq ideali<br />

ganagebs namdvil cxovrebas da naxavT, rogor zeimobs Rirseba<br />

sakuTrebaze, azri gancxromaze da ukvdavebaze, ocneba myofobaze.<br />

erTaderTi saSiSari ram iq sazogadoebrivi azri iqneba<br />

da zeTisxilis rtoTa gvirgvins ufro pativs dasdeben, vidre mewamul<br />

Sesamosels. yalbi da mwiri xilvis ukan mxolod uZlureba<br />

da Seryvnili buneba imaleba da rogorc calkeuli adamianebi,<br />

iseve mTeli xalxebi, romlebic an `realobas xilviT aferadeben,<br />

anda esTetikur xilvas _ realobiT~, _ orive xSirad erTmaneTTan<br />

aris dakavSirebuli, _ erTdroulad TavianT moralur<br />

uRirsobasac amtkiceben da esTetikur uZlurebasac.<br />

amrigad, kiTxvaze: `ramdenad SeiZleba xilva moralur samyaroSi<br />

SeiWras?~ _ mokle da konkretuli pasuxi aseTi iqneba: imdenad,<br />

ramdenadac es esTetikuri xilva iqneba, anu xilva, romelic<br />

arc realobis Senacvlebas lamobs da arc imas saWiroebs,<br />

rom realoba Seenacvlos. esTetikuri xilva arasodes ar SeiZleba<br />

zneobis siwmindisaTvis saxifaTo gaxdes da sadac es sxvagvarad<br />

aRiqmeba, iq Zneli ar aris imis naTelyofa, rom xilva esTetikuri<br />

ar iyo. mxolod Tavazian urTierTobaSi gauTviTcnobierebeli<br />

adamiani Tu miiCnevs, magaliTad, zrdilobiani mopyrobis sayovelTaod<br />

gavrcelebuli formiT mopyrobas piradad misdami mimarTul<br />

keTilganwyobilebis niSnad da Semdeg, gulacruebuli,<br />

farisevlobaze daiwyebs Civils. magram agreTve Tavaziani urTierTobis<br />

sruliad ucodinari Tu moiSveliebs siyalbes, raTa<br />

zrdilobiani iyos, da pirferobas dauwyebs, raTa vinmes Tavi<br />

moawonos. pirvels jer kidev aklia damoukidebeli xilvis gageba<br />

da amis gamo martooden WeSmaritebad miCnevis gziT ZaluZs<br />

mniSvneloba misces, meores ki realobis grZnoba aklia da lamobs<br />

xilviT Sescvalos igi.<br />

207


imaze Cveulebrivi ara aris ra, vidre Cveni drois garkveul<br />

trivialur kritikosTagan Civilis gagoneba, rom qveynierebidan<br />

yovelgvari soliduroba gaqra da xilvis gamoisobiT arsebiTi<br />

aviwydebaT. Tumca me sulac ar mimaCnia Tavi imisaTvis mowodebulad,<br />

rom Cveni epoqa am sayvedurisagan gavamarTlo, magram<br />

ukve im farTo ganzogadebidan, romelsac zne-CveulebaTa es<br />

ganmCineblebi TavianT braldebas aZleven, erTob aSkaraa, rom<br />

Tanamedrove epoqis ara mxolod yalb, aramed wrfel xilvasac<br />

uCivian; da TviT gamonaklisebic ki, romlebic jer kidev axdenen<br />

mSvenierebis sasargeblod ufro mwir, vidre damoukidebel xilvas<br />

Seexebian. es kritikosni Tavs esxmian ara mxolod TiTlibazur<br />

ferumarils, romelic simarTles malavs da sinamdvilis<br />

Senacvlebis uflebas iCemebs, aramed qvelmoqmedi xilvis winaaRmdegac<br />

cxaroben, romelic sicarieles avsebs da ubadrukobas<br />

faravs. aseve cxovroben idealuri xilvis winaaRmdegac,<br />

romelic mdabal snamdviles akeTilSobilebs. zne-CveulebaTa<br />

siyalbe samarTlianad Seuracxhyofs maT siyvaruls WeSmaritebisadmi.<br />

samwuxaroa mxolod, rom am siyalbes Tavazianobasac<br />

aTvlian. ar moswonT, rom garegnuli zizil-pipilebi da brwyinvaleba<br />

esoden xSirad WeSmarit damsaxurebas Crdilavs; magram<br />

aranakleb usiamovnoa maTTvis isic, rac qvel saqmeTaTvis xilvasac<br />

moiTxovs vinme da saamur formas mdidari SinaarsisTvisac<br />

savaldebulod xdis. gardasul droTa guliTadobas, simamacesa<br />

da sixalises saklisoben, magram amasTanave surT kvlav ixilon<br />

pirvelyofil zne-CveulebaTa sitlanqe da uxeSoba, Zveli<br />

formebis mouqneloba da Zveleburi gotikuri siWarbe. amgvari<br />

ganCinebebiT iseT yuradRebas uTmoben materias TavisTavad,<br />

rac ar ekadreba adamians, vinaidan materialurs mxolod imdenad<br />

unda afasebdes, ramdenadac ZaluZs forma miiRos da idea-<br />

Ta sauflo ganavrcos. ase rom, amgvar xmebs mainca da mainc yuri<br />

ar unda miapyros Cveni saukunis gemovnebam, Tuki sxva ufro uke-<br />

Tesi intstanciis ganCinebas SeuZlia gauZlos. ara, mSvenierebis<br />

mkacr msajuls is ki ar ZaluZs gvisayveduros, rom mniSvnelobas<br />

vaniWebT esTetikur xilvas (Cven jerjerobiT sulac ar vafasebT<br />

jerovnad), aramed is, rom jer kidev ver CavwvdiT xalas xilvas,<br />

rom jer kidev yofiereba movlenisagan sakmaod ara gvaqvs gamijnuli<br />

da amiT orives sazRvrebi samaradisod uzrunvelyofili.<br />

am sayvedurs iqamde davimsaxurebT, sanam ver SevZlebT cocxali<br />

bunebis mSvenierebiT tkbobas ise, rom misi daufleba ara gvwaddes,<br />

xolo xelovnebis mSvenierebiT ise aRtacebas, rom mis mizans<br />

ar vkiTxulobdeT, _ vidre Cvens warmosaxvaSi mis sakuTar<br />

absolutur kanonmdeblobas ar davinaxavT da im pativiscemiT,<br />

208


omelsac mis qmnilebaTa mimarT gamoviCenT, mis Rirsebaze ar<br />

mivuTiTebT.<br />

* * *<br />

yoveli WeSmariti geniosi meamiti unda iyos, Tu ara da is geniosi<br />

ar aris. mxolod meamitoba aqcevs mas geniosad da Tuki aseTia<br />

inteleqtualur da esTetikur sferoSi, moralurSic ar ZaluZs<br />

sxvanairi iyos. igi ar icnobs wesebs _ uilajoTa am yavarjnebs<br />

da ukuRmarTTa damaSoSminebelT, mihyveba mxolod bunebas anu<br />

instinqts, Tavis mfarvel angelozs da mSvidad da arxeinad Cauvlis<br />

yalbi gemovnebis yvela maxes, romelSic arageniosi uTuod<br />

gaebmeba, Tu imdenad Wkviani ar aris rom maT Soridan mouaros.<br />

martooden geniossa aqvs momadlebuli cnobilis miRmac Sinaurulad<br />

grZnobdes Tavs da ganavrcobdes bunebas misi sazRvrebis<br />

Seulaxavad. Tumca es ambavi Jamidan Jamze udides geniosebsac<br />

emarTebaT, magram mxolod imis gamo, rom maTac aqvT fantastikuri<br />

wuTebi, rodesac, sxvisi magaliTiT atacebulT anda Seryvnili<br />

gemovnebiT cdunebulT, mfarveli buneba stovebT.<br />

yvelaze daxlarTuli amocanebi geniosma unda upretenzio<br />

ubralobiTa da siadviliT gadawyvitos; kolumbis kvercxi<br />

yovelgvari genialuri gadawyvetis simbolod gamodgeba. geniosi<br />

swored imiT gvaiZulebs geniosad vaRiaroT, rom Tavisi<br />

ubraloebiT uiklikantures xelovnebazec ki zeimobs. aRiarebuli<br />

principebis mixedviT ki ar moqmedebs, aramed alRoTi da<br />

grZnobebiT. magram alRo RvTis mier aqvs momadlebuli (yovelive,<br />

rasac jansaRi buneba iqms, RvTaebrivia), xolo grZnobebi<br />

kanonebia yvela droisa da adamianTa yvela TaobisaTvis.<br />

bavSvuri xasiaTi, romlis daRsac asvams geniosi Tavis qmnilebebs,<br />

mis pirad cxovrebaSi da CveulebebSic SeimCneva. igi kdemamosilia,<br />

vinaidan bunebac yovelTvis aseTia; magram saTnoebaze<br />

Tavs ara sdebs, vinaidan mxolod garyvnileba iqms amas. igi<br />

gonieria, vinaidan buneba arasodes ar SeiZleba ugunuri iyos,<br />

magram cbieri ar aris, radgan aseTi martooden xelovneba SeiZleba<br />

iyos. igi erTgulia Tavisi xasiaTisa da midrekilebebisa, magram<br />

imis gamo ki ara, rom aseTia misi principebi, aramed imitom,<br />

rom buneba, ra ryevebic ar unda ganicados, mudam Zvel adgils<br />

ubrundeba, mudam Zvel moTxovnilebebs anaxlebs. igi Tavmdabalia,<br />

da lamis gaognebulic ki, vinaidan geniosi marad saidumloa<br />

sakuTari TavisaTvis, magram mfrTxali ar aris, ukeTu ar uwyis<br />

im gzis saSiSroebani, romliTac midis. Cven cota ram viciT did<br />

geniosTa piradi cxovrebidan, magram is mciredic, rac, magali-<br />

Tad, sofokles, arqimedis, hipokrates, xolo axali droidan<br />

209


ariostos, dantesa da tasos, rafaelis, albrext diureris, servantesis,<br />

Seqspiris, fildingis, sternis da sxvaTa Sesaxeb aris<br />

Semonaxuli, amas adasturebs.<br />

* * *<br />

rodesac mSvenieri buneba gvagondeba, romelic gars ertya<br />

Zvel berZnebs, rodesac vfiqrobT, Tu raoden Sexmatkbilebulad<br />

SeeZlo am xalxs laR bunebasTan ecxovra Tavisi svebednieri<br />

zecis qveS, raoden bevrad ufro axlo iyo ubralo bunebasTan<br />

misi warmodgenaTa da grZnobaTa xasiaTi, misi zne-Cveulebani da<br />

raoden xalasad aisaxa es yovelive mis poetur qmnilebebSi, SeiZleba<br />

ucnaurad mogveCvenos, rom maTSi esoden mcired gvxvdeba<br />

im sentimentaluri interesis niSanwyali, romelic Cven, axali<br />

drois pirmSoT, bunebis suraTebisa da bunebrivi xasiaTebisaken<br />

migveweva. marTalia, berZeni uaRresad zustad, sandod, safuZvlianad<br />

aRwers maT, magram ufro meti gatacebiT ara da arc<br />

ufro meti guliTadobiT, vidre, vTqvaT, tansacmels, fars, aR-<br />

Wurvilobas, saojaxo avladidebas anda raime meqanikur nawarms.<br />

misi siyvaruli obieqtisadmi, rogorc Cans, ar asxvaebs imas, rac<br />

TavisiT arsebobs, imisagan, rac xelovnebisa da adamianis nebasurvilis<br />

gamoisobiT arsebobs. buneba, rogorc Cans, ufro mis<br />

gonebasa da codnismoyvareobas ainteresebs, vidre mis moralur<br />

grZnobas, da masTan dakavSirebuli ar aris im intimuri gancdebiT,<br />

grZnobebiT, tkbili kaeSniT, rogorc Cven, axali drois pirm-<br />

Soni. ufro metic, igi bunebis calkeul movlenebs apirovnebs<br />

da aRmerTebs, maT moqmedebas Tavisufal arsebaTa saqcielad<br />

warmogvidgens da amiT bunebas arTmevs im mSvid aucileblobas,<br />

romelic Cven gansakuTrebiT gvxiblavs. berZeni mis sulswraf<br />

fantazias bunebidan adamianis cxovrebis dramaSi gadahyavs. mas<br />

martooden cocxali da Tavisufali _ martooden xasiaTebi,<br />

moqmedebebi, bed-iRbali da zne-Cveulebani akmayofileben; da<br />

Tu Cven garkveuli sulieri da moraluri ganwyobilebis dros<br />

SeiZleba movisurvoT Cveni nebisyofis Tavisuflebis upiratesoba,<br />

romelic sakuTar TavTan amden davas, amden mousvenrobasa<br />

da arev-dareas iwvevs, ugono samyaros arCevanmoklebul, magram<br />

mSvid aucileblobaSi gavcvaloT, berZenis fantazia, piriqiT,<br />

imiT aris garTuli, rom adamianuri bunebis sawyisebi TviT usulo<br />

samyaroSic aRmoaCinos da nebisyofis zegavlena dainaxos<br />

iqac, sadac brma aucilebloba batonobs.<br />

hoda, saidan modis amgvari sulieri sxvadasxvaoba? rogor<br />

xdeba, rom swored Cven, romlebsac yvelaferSi, rasac ki buneba<br />

warmoadgens, esoden usazRvrod gvjobnian Zvelebi, am mxriv<br />

210


ufro Tayvans vcemT bunebas, ufro intimurad varT masTan dakav-<br />

Sirebulni da SegviZlia TviT usicocxlo samyaroc ki Cvens umxurvales<br />

grZnobaSi gavxvioT? es imitom xdeba, rom buneba gaqra<br />

Cveni adamianobidan da mxolod Cvens gareT, usulo samyaroSi<br />

vxvdebiT mas mTeli misi WeSmaritebiT. ufro meti bunebrioba ki<br />

ara, piriqiT, Cveni damokidebulebebis, mdgomareobisa da Cveulebebis<br />

arabunebrivoba gvaiZulebs fizikur samyaroSi SevecadoT<br />

davikmayofiloT WeSmaritebisa da ubraloebisadmi midrekileba,<br />

romelic zneobrivi monacemis darad, saidanac gamomdinareobs<br />

igi, yoveli adamianis gulSi marxia, verc moisyidi, verc<br />

gandevni iqidan da, piriqiT, ufro Rvivdeba, da romlis dakmayofilebis<br />

imedic moralur samyaroSi ar gagvaCnia. amitomaa, rom<br />

grZnoba, romliTac bunebaze varT mijaWvulni, esoden axlos<br />

enaTesaveba sinanulis grZnobas, romliTac Cveni siyrmisa da<br />

balRuri umankoebis gardasul xanas davstiriT. Cveni bavSvoba<br />

erTaderTi Seuryvneli bunebaRaa, romelsac jer kidev vxvdebiT<br />

kulturul kacobriobaSi, amitom gasakviri ar aris, rom gareSe<br />

bunebis yoveli goji Cvens bavSvobaSi ukan gvabrunebs.<br />

erTob sxvagvarad iyo es Zvel saberZneTSi.4 maTTan kulturis<br />

gadagvareba ise Sors ar wasula, rom mis gamo buneba mietovebinaT.<br />

mTeli maTi sazogadoebrivi cxovrebis nageboba grZnobebze<br />

iyo dafuZnebuli da ara xelovnurobis xuxulaze; TviT RmerTebzec<br />

ki maTi moZRvreba meamiti grZnobiT iyo STagonebuli, warmosaxvis<br />

svebednieri Zalis pirmSo gaxldaT da ara gonebis gansjisa,<br />

rogoricaa Tanamedrove erovnebaTa saeklesio rwmena; da,<br />

maSasadame, vinaidan berZenma Tavis adamianobaSi bunebrivoba ar<br />

dakarga, am ukanaskneliT arc gare samyaroSi SeeZlo gakvirvebuli<br />

darCeniliyo da arc im sagnebis esoden akviatebuli moTxovnileba<br />

SeiZleboda hqonoda, romlebSic bunebas kvlav hpovebda.<br />

sakuTar TavTan srul TanxmobaSi myofi da Tavisi adamianobis<br />

SegrZnebiT bednieri berZeni, am adamianobis winaSe, rogorc<br />

umaRlesi zRvaris winaSe, unda gaCerebuliyo da cdiliyo sxva<br />

yvelaferi rogorme misTvis daeaxlovebina, maSin rodesac Cven,<br />

sakuTar TavTan uTanxmoebaSi myofT da ubedurT adamianis raobaSi<br />

miRebuli gamocdilebiT, sxva ufro cxoveli interesi ar<br />

gagvaCnia, Tu ara is, rom mas rogorme gaveqceT da Tvali avaridoT<br />

esoden maxinj formas.<br />

amrigad, grZnoba, romlis Sesaxebac aq vlaparakobT, is ar gaxlavT,<br />

rac Zvelebs hqondaT; igi ufro imasa hgavs, rac Zvelebis<br />

mimarT gagvaCnia. isini bunebrivad aRiqvamdnen, Cven bunebrivs<br />

aRviqvamT. ueWvelia, sul sxva grZnobiT iyo aRsavse homerosis<br />

suli, rodesac Tavis RvTaebriv meRores aiZulebda ulises<br />

211


gamaspinZleboda, vidre is grZnoba, romelic axalgazrda ver-<br />

Ters aRelvebda, rodesac mosawyen stumrebs ganridebuli am<br />

simReras kiTxulobda. Cveni grZnoba bunebisadmi sneuli adamianis<br />

grZnobasa hgavs janmrTelobisadmi.<br />

iseve, rogorc bunebam, rogorc gamocdilebam da rogorc<br />

(moqmedma da aRmqmelma) subieqtma TandaTanobiT daiwyo adamianis<br />

cxovrebidan gaqroba, aseve vxedavT, Tu rogor Sedis poeziis<br />

samyaroSi igi, rogorc ideali da rogorc sagani. swored is<br />

erovneba, romelic erTdroulad yvelaze Sors wavida arabunebrivobasa<br />

da mis Sesaxeb msjelobaSi, yvelaze adre da Zlierad<br />

unda aaRelvos meamitis fenomenma da saxelwodebac misces<br />

mas. aseTi eri, ramdenadac vici, frangebi iyvnen. magram meamitis<br />

SegrZneba da misdami interesi, rasakvirvelia, gacilebiT<br />

ufro Zvelia da moraluri da esTetikuri dakninebis dasawyisiT<br />

TariRdeba. aRqmis xasiaTSi amgvari cvlileba, magaliTad, ukve<br />

uaRresad TvalSi sacemia evripidesTan, Tuki mis winamorbedT,<br />

gansakuTrebiT ki esqiles, SevadarebT; da mainc es poeti Tavisi<br />

drois favoriti iyo. aseTive gadatrialeba Zvel istorikosebTanac<br />

SeiniSneba. horaciusi, kultivirebuli da Seryvnili<br />

epoqis poeti, xotbas asxams aumRvrevel keTildReobas Tavis<br />

tiburSi; mas SeiZleba sentimentaluri poeziis WeSmariti mamam-<br />

Tavari vuwodoT, miT umetes, rom am dargSi dResac badali ar<br />

moeZeveba. arc properciussa da virgiliusTan vpovebT amgvari<br />

aRqmis niSnebs, SedarebiT naklebad _ ovidiusTan, saamisod guliTadoba<br />

rom aklda da, tomSi gandevnili, mtkivneulad ganicdida<br />

im keTildReobis naklebobas, romelsac horaciusi esoden<br />

siamovnebiT sTmobda Tavis tiburSi.<br />

poetebi, rac ukve Tavad am mcnebidan gamomdinareobs, yvelgan<br />

bunebis damcvelni arian. iq, sadac ar ZaluZT mTlianad aseTebi<br />

iyvnen da sakuTar Tavze ganicdian TviTnebur da xelovnur formaTa<br />

Semmusrav zegavlenas anda masTan brZola uxdebaT, bunebis<br />

mowmeebad da Surismgeblebad gamodian; an bunebad iqcevian, anda<br />

dakargul bunebas dauwyeben Zebnas. aqedan warmoiqmneba poeziis<br />

ori sruliad gansxvavebuli saxeoba, romlebiTac mTeli poeturi<br />

asparezi amoiwureba da ganizomeba. yoveli poeti, Tuki<br />

namdvilad poetia, an meamit an sentimentalur poetTa ricxvs<br />

ganekuTvneba, imisda mixedviT, Tu rogoria epoqa, romelSic<br />

gaifurCqna misi Semoqmedeba, da agreTve rogor zegavlenas<br />

axdenen mis zogad ganviTarebaze anda mis warmaval sulier ganwyobilebaze<br />

SemTxveviTi garemoebani.<br />

meamiti da maxvilgonieri Wabukuri samyaros poeti, iseve<br />

rogorc is, romelic xelovnuri kulturis xanidan masTan yve-<br />

212


laze axlos dgas, mkacri da saTnoa, rogorc qalwuli diana<br />

Tavis tyeebSi; undoblad gaurbis guls, romelic mas eZiebs,<br />

survils, romelsac swadia gulSi Caikras. mSrali simarTle,<br />

romliTac sagans agviwers, arcTu iSviaTad SeiZleba ugrZnoblobad<br />

mogveCvenos. obieqti mTlianad moicavs mas, misi guli<br />

cudmadi liToniviT zedapirTanve ki ara Zevs, aramed oqrosaviT<br />

siRrmeSia saZebari. rogorc RmerTi samyaros miRma, ise dgas<br />

meamiti poeti Tavisi qmnilebis ukan. igi qmnilebaa da qmnilebac<br />

igivea; nawarmoebis Rirsi ar unda iyo, an ver gaigo, anda mogeyir-<br />

Wos, rom mxolod misi SemoqmediT dainteresde.<br />

aseTad gvevlineba, magaliTad, homerosi Zvelebs Soris da<br />

Seqspiri axlebs Soris: ori uaRresad gansxvavebuli da epoqaTa<br />

ganuzomeli manZiliT gaTiSuli, magram swored am damaxasiaTebeli<br />

TvisebiT ki sruliad igiveobrivi bunebis mqone poeti.<br />

rodesac erTob adrindel asakSi Seqspirs pirvelad gavecani,<br />

misma sicivem aRmaSfoTa _ misma ugrZnoblobam, romelic nebas<br />

aZlevda TviT yvelaze paTetikur adgilebSi exumra, masxaras<br />

gamoyvaniT daerRvia `hamletis~, `mefe liris~, `makbetis~ da sxva<br />

piesaTa gulisgamgmiravi scenebi, xan dayovnebuliyo iq, sadac<br />

Cemi grZnoba mouTmenlad win miiltvoda, xanac gulcivad otebuliyo<br />

iqidan, sadac Cemi guli siamovnebiT daivanebda. Tanamedrove<br />

poetebis gacnobam me mimaCvia nawarmoebSi, upirveles<br />

yovlisa, TviTon avtori momeZebna xolme, mis guls Cavwvdomodi,<br />

masTan erTad memsjela misi nawarmoebis saganze, mokled, obieqti<br />

subieqtSi ganmeWvrita xolme; da ver vitandi, rom aq poeti<br />

yvelgan uxilavi iyo da arsad ar surda CemTan maslaaTi gaeba.<br />

mravali wlis ganmavlobaSi iyo igi Cemi Tayvaniscemisa da Seswavlis<br />

sagani, vidre misi, rogorc individis, siyvarulsac viswavlidi.<br />

jer kidev ar gamaCnda imis unari, rom uSualod, pirveli<br />

xeliTve gamowvdili buneba gamego, mxolod mis gonebaSi gadaxar-<br />

Suli da mowesrigebuli suraTis atana SemeZlo. xolo amisaTvis<br />

yvelaze Sesaferisi subieqtebi iyvnen frangebis da agreTve<br />

germanelebis sentimentaluri mwerlebi 1750 wlidan mokidebuli<br />

daaxloebiT 1780 wlamde. ise ki, ara mrcxvenia Cemi bavSvuri<br />

ganCinebisa, vinaidan momwifebuli kritikac aqeTken ixreboda da<br />

sakmaod meamitic iyo imisaTvis, rom saqveynod ganecxadebina kidec<br />

es ambavi.<br />

igive damemarTa homerosTanac, romelsac ufro mogvianebiT<br />

gavecani. axla magondeba RirsSesaniSnavi adgili `iliadis~ meeqvse<br />

wignSi, sadac glavkosi da diomedi erTmaneTs Seejaxebian<br />

xelCarTul brZolaSi, magram rogorc ki urTierTSi stumarmaspinZlobiT<br />

damoyvrebulT Seicnoben, erTmaneTs saCuqrebs<br />

213


sTavazoben. es gulisamaCuyebeli suraTi imisa, Tu rogor wmindad<br />

icavdnen stumarTmoyvareobis kanonebs TviT omSic ki, SeiZleba<br />

rainduli keTilSobilebis gverdiT davayenoT, romelsac<br />

ariosto aRwers: ori raindi, ori metoqe, ferani da rinaldi,<br />

pirveli _ sarkinozi, meore _ qristiani, cxare brZolis Semdeg,<br />

mTlad WrilobebiT daserilni, rigdebian, erT cxenze sxdebian,<br />

raTa gaqceul anJelikas daewion. orive magaliTi, raoden<br />

didi gansxvavebac ar unda iyos maT Soris, Cvens gulze TiTqmis<br />

erTnairad moqmedebs, radgan orive vnebebze zneobis mSvenier<br />

gamarjvebas gvixatavs da suliskveTebis meamitobiT gva-<br />

Relvebs. magram rogor sxvadasxvanairad uWiravT Tavi poetebs<br />

am msgavs moqmedebaTa aRweris dros. ariostos, ufro gviandeli<br />

da ubralo CveulebaTagan ganZarcvuli samyaros moqalaqes, am<br />

epizodis Txrobis dros ar ZaluZs aRtaceba da mRelvareba dafaros!<br />

daTrgunvilia im SeusabamobiT, romelic am CveulebaTa<br />

da misi epoqisaTvis damaxasiaTebel zneTa Soris arsebobs. anazdeulad<br />

Tavs anebebs sagnis dasuraTebas da TviTon warmogvidgeba.<br />

vin ar icnobs am mSvenier stanss, vin ar mouyvania aRtacebaSi:<br />

214<br />

hoi, siqvelev, keTilSobil Zvel raindebis!<br />

mosisxle mtrebi, RvTiT da rwmeniT dRes gaTiSulni,<br />

romelT sxeulze ar damcxrala jer iarebi,<br />

brZolis qar-cecxlSi gamovlilni, daWril-gvemulni,<br />

mihrian orni erT meranze, viT RviZli Zmebi,<br />

eWvisgan sufTa, ndobiT savse alali guliT.<br />

merani wyvdiads miarRvevda ufskrulis pirTan,<br />

vidremde gzebi gaiyarnen gzajvaredinTan. 5<br />

aba, axla Zveli homerosic! rogorc ki diomedi glavkosis,<br />

Tavisi mowinaaRmdegis, naambobidan Seityobs, rom mama-papaTagan<br />

stumarmaspinZlobis wesiT iyo mis modgmasTan damoyvrebuli,<br />

maSinve Subs miwaSi CaarWobs, megobrulad iwyebs masTan saubars<br />

da uTanxmdeba, rom amieridan brZolebSi erTmaneTs Tavs aarideben<br />

xolme. magram TviTon homeross movusminoT:<br />

sanatrel stumrad gelodebi argosSi marad.<br />

likiad mosuls Senc maspinZlad damixvdebode.<br />

aq ki varidoT erTurTs Subi medgar brZolaSi,<br />

kma aris Cemda troelebic, maTi mimyolnic,<br />

visac RmerTi, Tu ferxT simarde momixelTebda.<br />

Sen ki geyofin aqavelni _ mohkal vinc Segxvdes.<br />

axla davcvaloT saWurveli, Segvxedos yvelam<br />

mama-papaTa megobroba rarig gvalaRebs.<br />

esred metyvelni etlebidan CamoqveiTdnen,<br />

xeli xels misces Sekrul ficis gansamtkiceblad.


Tanamedrove poets (yovel SemTxvevaSi iseTs, romelic poetia<br />

am sityvis moraluri mniSvnelobiT) gauWirdeboda Tundac<br />

mxolod aqamde moeTmina da amgvari saqcieliT gamowveuli sixaruli<br />

ar gamoexata. Cven miT ufro iolad mivutevebdiT amas,<br />

rom kiTxvis dros Cveni gulic am adgilas yovndeba da xalisiT<br />

Sordeba obieqts, raTa sakuTar TavSi Caixedos. magram amis ni-<br />

Sanwyalic ar moiZeva homerosTan. TiTqos raRac yoveldRiuri<br />

euwyebinos da TiTqos mkerdSi gulic ar gaaCndes, misTvis damaxasiaTebeli<br />

mSrali simarTliT ganagrZobs:<br />

goni mihxada ueWvelad zevesma glavkoss,<br />

rom gaucvala saWurveli diomed tidids _<br />

as Zroxis oqro cxraZroxian spilenZis badlad. 6<br />

amgvari meamiti xasiaTis poetebi xelovnurobis epoqaSi<br />

Tavis adgilze ver grZnoben Tavs. saerTod, aseT epoqebSi maTi<br />

arseboba TiTqmis aRarc aris SesaZlebeli, yovel SemTxvevaSi<br />

maSin isini Tanamedroveobas daoTxilni unda gaurbodnen da<br />

bedma unda gauRimoT, rom mis av zegavlenas gadaurCnen. Tavad<br />

kulturulma sazogadoebam arasodes ar SeiZleba isini warmoSvas;<br />

magram mis gare drodadro jer kidev gamoCndebian xolme,<br />

ufro rogorc gadamTielni, romelTac gakvirvebiT uWvreten,<br />

da rogorc bunebis gauzrdeli Svilebi, romlebzedac javri<br />

mosdiT. raoden keTilismyofelic ar unda iyos aseTi poetebis<br />

gamoCena xelovanTaTvis, romelnic maT swavloben, da WeSmarit<br />

mcodneTaTvis, romelTac maTi fasi uwyian, mainc maTi xvedri<br />

arasaxarbieloa rogorc saerTod, iseve maT saukuneSi. meufis<br />

beWedi aqvT aRbeWdili Sublze, Cven ki, piriqiT, gvwadia, rom<br />

muzebma dagvarwion da agvitaton. kritikosebs, gemovnebis am<br />

Tavgamodebul guSagebs, sZulT isini, rogorc mijnebis damrRvevni,<br />

romelnic umjobesia ailagmon; TviT homerosic xom mxolod<br />

aTasi wlis mowmobas unda umadlodes, rom gemovnebis es<br />

gamCineblebi aRiareben; da mainc Savi dRe adgaT xolme, rodesac<br />

TavianT wesebs misi magaliTis winaaRmdeg da mis sidiades Tavian-<br />

Ti wesebis winaaRmdeg amtkiceben.<br />

vidre adamiani jer kidev xalasi, magram, rasakvirvelia, ara<br />

uxeSi bunebisaa, igi moqmedebs rogorc ganuyofeli grZnobadi<br />

erTianoba da rogorc harmoniuli mTlianoba. grZnobebi da<br />

goneba, aRqmisa da TviTmoqmedebis unari, jer kidev ar gaTiSulan<br />

TavianT saqmianobaSi da erTmaneTs mkveTrad ar upirispirdebian.<br />

misi SegrZnebani SemTxvevis uformo TamaSi ar aris, misi<br />

azrebi warmodgenis uSinaarso TamaSi ar gaxlavT; pirvelni<br />

aucileblobis kanonidan warmosdgebian, meoreni _ sinamd-<br />

215


vilidan. xolo rodesac adamiani kulturis stadiaSi Sedis da<br />

xelovnuroba Tavis daRs asvams, maSin misi grZnobadi harmonia<br />

ispoba da mxolod rogorc moraluri erTianoba, e.i. rogorc er-<br />

Tianobisaken swrafva, SeuZlia gamovlindes. mis SegrZnebasa da<br />

azrovnebas Soris sruli Tanxmoba, romelic pirvel mdgomareobaSi<br />

namdvilad xorcieldeboda, amJamad martooden idealurad<br />

arsebobs; adamianSi ki is aRar aris, rogorc misi cxovrebis faqti,<br />

aramed mis gareT, rogorc azri, romelic jer kidev unda ganxorcieldes.<br />

xolo Tu axla poeziis cnebas, romelic sxva ara aris<br />

ra, Tu ara adamianobis rac SeiZleba srulad gamoxatva, orive zemoaRniSnul<br />

mdgomareobas mivuyenebT, aRmoCndeba, rom iq, bunebrivi<br />

ubraloebis mdgomaroebaSi, romelSiac adamiani, rogorc<br />

harmoniuli erTianoba, Tavis gamoxatulebas bolomde sinamdvileSi<br />

hpovebs, sinamdvilis rac SeiZleba srulyofili mibaZva<br />

xdis poets poetad; xolo aq, kulturis viTarebaSi, romelSic<br />

adamianis mTeli bunebis harmoniuli moqmedeba martooden ideas<br />

warmoadgens, poets poetad xdis sinamdvilis amaRleba idealamde,<br />

anu rasac agreTve aqamde mivyevarT, idealis gamosaxva. da es<br />

amasTanave is orad-ori SesaZlebeli saxeoba gaxlavT, romelSic<br />

ki, saerTod, poetur genias ZaluZs gamovlindes. isini, rogorc<br />

vxedavT, erTob gansxvavdebian erTmaneTisagan, magram moipoveba<br />

ufro maRali cneba, romelic orives moicavs, da ar unda<br />

gveucxoos, Tu es cneba adamianobis ideas Tanxvdeba.<br />

amitom Zveli da Tanamedrove, meamiti da sentimentaluri<br />

poetebis erTmaneTTan Sedareba an sulac ar SeiZleba, anda martooden<br />

maTTvis saerTo da ufro maRali cnebis safuZvelze<br />

(aseTi ram ki namdvilad arsebobs). marTlacda, Tu poeziis gvareobiT<br />

cnebas winaswar, calmxrivi abstraqciis gziT gamoviyvanT<br />

Zvel poetTagan, maSin imaze ioli, magram amave dros imaze<br />

trivialuric araferia, rom maTTan SedarebiT Tanamedroveni<br />

davamciroT. Tu poezias martooden imas vuwodebT, rac yvela<br />

droSi erTnairad moqmedebs ubralo bunebaze, maSin sxva<br />

gza aRar iqneba, axal poetebs sadavod unda gavuxadoT poetis<br />

saxeli, Tanac swored imis gamo, rac yvelaze Taviseburi, amaRlebuli<br />

da mSvenieria maT SemoqmedebaSi. radgan swored am mxriv<br />

arian martooden xelovnebaze aRzrdilTaTvis misawvdomni da<br />

ubralo bunebis mqones ki arafers ar eubnebian. 7 visi sulic ukve<br />

momzadebuli ar aris imisaTvis, rom sinamdvilidan ideebis saufloSi<br />

gaiWras, umdidres Sinaarss cariel xilvad miiCnevs, xolo<br />

uzenaes poetur aRmafrenas _ naZaladev grZnobierebad. Wkuaze<br />

myof arcerT adamians ar mouva azrad, rom homeross gverdiT<br />

amouyenos romelime Tanamedrove poeti swored imaSi, rac mis<br />

216


sidiades warmoadgens, da diaRac sasacilod JRers, rodesac<br />

miltons an klopStoks axal homeross uwodeben da amiTi surT,<br />

pativi dasdon. magram aseve naklebad Seedreba romelime Zveli<br />

poeti da maT Soris ki yvelaze naklebad homerosi Tanamedrove<br />

poets imaSi, rac am ukanasknels gansakuTrebiT axasiaTebs da<br />

gamoarCevs. Mme vityodi, rom pirveli Zlieria Semofargvlis xelovnebiT,<br />

meore ki usasrulobis xelovnebiT.<br />

vinaidan meamiti poeti martooden martiv bunebasa da grZnobas<br />

asdevs da martooden sinamdvilis mibaZviT ifargleba, amitom<br />

Tavis saganTanac mxolod erT mimarTebaSi SeiZleba iyos da, am<br />

TvalsazrisiT, interpretaciis arCevani ar gaaCnia. meamiti qmnilebebiT<br />

miRebuli sxvadasxva STabeWdileba emyareba erTsa da<br />

imave xasiaTis SegrZnebis sxvadasxva safexurebs (Tu davuSvebT,<br />

rom yvelafers ukuvagdebT, rac Tavad Sinaarss ganekuTvneba da<br />

am STabeWdilebas, rogorc poeturi Sesrulebis xalas nayofs,<br />

ise ganvixilavT); TviT garegnul formaTa sxvadasxvaobasac ki<br />

ar ZaluZs raime cvlileba Seitanos am esTetikuri STabeWdilebis<br />

TvisebriobaSi. forma SeiZleba lirikuli an epikuri, dramatuli<br />

an aRweriTi iyos; SeiZleba ufro nakleb, an ufro Zlier<br />

agvaRelvos; magram (Tu masalisagan ganyenebulad vimsjelebT),<br />

sxvanairad ki arasodes. Cveni grZnoba ganuwyvetliv igivea,<br />

mTlianad erTi elementisagan Sedgeba, ase rom, iqedan araferi<br />

ar ZalgviZs gamovarCioT. TviT enebsa da epoqaTa Soris arsebuli<br />

sxvaobac ki arafers ar cvlis aq. vinaidan swored misi warmo-<br />

Sobisa da efeqtis es xalasi erTianoba Seadgens meamiti poeziis<br />

xasiaTs.<br />

sul sxvagvaradaa saqme sentimentalur poetTan. igi msjelobs<br />

im STabeWdilebaze, romelsac sagnebi axdenen masze, da<br />

mxolod am gansjazea dafuZnebuli is mRelvareba, romliTac<br />

TviTon aris moculi da Cven gadmogvcems. sagani iq ideas ukav-<br />

Sirdeba da mxolod am kavSirs emyareba poeturi Zala. amis gamo<br />

sentimentalur poets yovelTvis saqme aqvs or morkinal warmodgenasa<br />

da SegrZnebasTan, sinamdvilesTan, rogorc zRvarTan<br />

da Tavis ideasTan, rogorc usasrulobasTan da is Sereuli<br />

grZnoba, romelsac igi aRZravs, yovelTvis am ormag wyaroze<br />

miuTiTebs. 8 vinaidan aq principTa simravle sufevs, saqme isaa,<br />

Tu oridan romeli gadasZlevs poetis SegrZnebasa da mis mier<br />

Seqmnil gamosaxulebaSi da amitomac SesaZlebelia gansxvaveba<br />

SesrulebaSi. axla sakiTxi ismis, ufro sinamdvileze surs mas<br />

SeCerdes, Tu idealze, pirveli rogorc uaryofis sagani swadia<br />

warmogvidginos, Tu meore _ rogorc ltolvis sagani. amrigad,<br />

mis mier Seqmnili gamosaxuleba an satirikuli iqneba, anda ele-<br />

217


giuri (am sityvis farTo mniSvnelobiT, rac qvemoT iqneba ganmartebuli);<br />

yoveli sentimentaluri poeti aRqmis am ori saxeobidan<br />

erT-erTs misdevs.<br />

poeti satirikosia, Tu Tavis sagnad bunebisagan daSorebas da<br />

sinamdvilesa da ideals Soris arsebul winaaRmdegobas irCevs<br />

(rac sulze zemoqmedebis mixedviT erTi da igivea). magram es<br />

SeuZlia rogorc seriozulad da afeqturad, iseve xumrobiTa<br />

da mxiarulad warmogvidginos, imisda mixedviT, wadilis sferoSi<br />

dayovndeba Tu gansjis sferoSi. pirveli xdeba damsjeli<br />

anu paTetikuri satiris SemTxvevaSi, meore _ saxumaro satiris<br />

SemTxvevaSi.<br />

mkacrad Tu mivudgebiT, poetur mizans arc gamkicxvelis<br />

toni Seefereba da arc gamrTobisa. pirveli erTob seriozulia<br />

TamaSisaTvis, rasac poezia yovelTvis unda warmoadgendes; meore<br />

ki erTob qarafSutulia am seriozulobisaTvis, rac yovelgvar<br />

poetur TamaSs safuZvlad unda edos. moraluri winaaRmdegobani<br />

ar SeiZleba ar ainteresebdes Cvens guls da amitom suls<br />

isini Tavisuflebas arTmeven, magram poeturi Cqrolva mainc<br />

gacxriluli unda iyos yovelgvari specifikuri interesisagan,<br />

e.i. praqtikul saWiroebasTan yovelgvari kavSirisagan. gonebriv<br />

winaaRmdegobaTa mimarT ki, piriqiT, guli inertulia, magram poets<br />

mainc unda hqondes saqme gulis uzenaes survilebTan, bunebasa<br />

da idealTan. amitom arcTu ioli amocana dgas mis winaSe: pa-<br />

Tetikur satiraSi poetur formas, romelic Tavisufal TamaSSi<br />

mdgomareobs, vneba ar moutanos, xolo saxumaro satiraSi poeturi<br />

Sinaarsi ar gamorCes, romelic mudam usasrulo unda iyos.<br />

amgvari amocana mxolod erTaderTi gziT SeiZleba gadaiWras.<br />

damsjeli satira poetur Tavisuflebas aRwevs amaRlebulis<br />

sferoSi gadasvliT; momcinari satira poetur Sinaarss iZens<br />

Tavisi sagnis mSvenierebis aspeqtSi ganxilviT.<br />

satiraSi arasrulyofil sinamdviles ideali upirispirdeba<br />

uzenaesi realobis saxiT. es ideali aucilebeli ar aris<br />

poetma sityvierad gamoxatos, Tuki uwyis rogor gaaRviZos igi<br />

Cvens sulSi; magram amas ki uTuod unda aRwevdes, Torem sxvafriv<br />

poetur zemoqmedebas ver moaxdens. amrigad, sinamdvile aq<br />

uaryofis aucilebeli obieqtia, magram mTavari is aris, rom Tavad<br />

es uaryofa aucileblobiT gamomdinareobdes sinamdviles<br />

dapirispirebuli idealidan. mas martooden grZnobadi saTave<br />

SeiZleba hqondes da mxolod da mxolod moTxovnilebaze unda<br />

iyos dafuZnebuli, romelsac sinamdvile win eRobeba; gana sakmaod<br />

xSirad ar gvgonia, rom samyarosadmi moraluri siZulvili-<br />

Ta varT Sepyrobilni, rodesac mxolod imiTa varT gamwarebulni,<br />

218


om is Cvens midrekilebebs ewinaaRmdegeba? banaluri satirikosi<br />

swored im materialur interess CasWidebs xolme xels da vinaidan<br />

am gziT axerxebs kidec CvenSi afeqti gamoiwvios, hgonia, rom<br />

Cveni guli daipyro da paTetikuris ostatia. magram yovelgvari<br />

paTosi, romelsac saTaved esa aqvs, uRirsi ram gaxlavT poeturi<br />

xelovnebisaTvis, romelic mxolod ideebiT unda gvaRelvebdes<br />

da martooden gonebis meSveobiT poulobdes Cveni gulisaken<br />

mimaval gzas. amgvari araxalasi da materialuri paTosi niadag<br />

tanjva-vaebis siWarbiT iCens Tavs da samZimo ganwyobilebiT<br />

gvixuTavs suls, maSin, rodesac WeSmaritad poeturi paTosi,<br />

piriqiT, TviTmoqmedebis moWarbebiTa da TviT afeqtis drosac<br />

ki arsebuli sulieri TavisuflebiT icnoba. Tu Cveni mRelvareba<br />

gamowveulia sinamdviles dapirispirebuli idealiT, maSin mis<br />

amaRlebulobaSi ikargeba yovelgvari viwro grZnoba da ideis<br />

sidiade, romliTaca varT aRvsilni, gamocdilebis yvela samanze<br />

maRla gvayenebs. amitom aRmaSfoTebeli sinamdvilis gamosaxvis<br />

dros mTavaria, rom aucilebloba iyos is foni, romelzedac poeti<br />

an prozaikosi xatavs sinamdviles, raTa xelovanma SesZlos da<br />

Cveni suli ideebisadmi ganawyos. Tu Cven Cvens ganCinebaSi jerovan<br />

simaRleze vdgavarT, maSin Tundac sagani mdabali da biwieri<br />

iyos, es veras daaklebs Cvens Semoqmedebas. rodesac JamTaRmwereli<br />

tacitusi pirveli saukunis romaelTa Rrma garyvnilebas<br />

aRwers, igrZnoba, rom es marTlac amaRlebuli sulia, romelic<br />

am mdabal sagans zevidan dascqeris, da Cveni ganwyobac WeSmaritad<br />

poeturia, radgan swored is simaRle, romelzedac avtori<br />

dgas da Cvens aRzevebasac axerxebs, amdablebs mis sagans.<br />

amrigad, paTetikuri satira niadag iseTi suliskveTebidan<br />

unda gamomdinareobdes, romelic idealiT mxurvaled aris gams-<br />

Wvaluli. mxolod harmoniisadmi dauokebel ltolvas ZaluZs<br />

da uflebac aqvs zneobrivi disharmoniis is Rrma gancda da znedacemulobiT<br />

is mgznebare aRSfoTeba warmoSvas, romelic aRafrTovanebs<br />

iuvenals, svifts, rusos, halers da sxvaT. xsenebul<br />

poetebs SeeZloT da albaT mouxdebodaT kidec aseve iRblianad<br />

emoRvawaT poeziis gulis amaCqrolebel da unazes JanrSi,<br />

axalgazrdobaSive rom SemTxveviT mizezebs maTi sulisaTvis es<br />

garkveuli mimarTuleba ar mieniWebinaT; Tumca ki maT es nawilobriv<br />

marTlac moimoqmedes. yvelani, vinc aq davasaxeleT, an gadagvarebul<br />

epoqebSi cxovrobdnen da Tvalwin znedacemulobis<br />

Semzaravi suraTi hqondaT gadaSlili, anda sakuTarma xvedrma<br />

dagesla maTi suli. filosofiuri sulic daundobeli simkacriT<br />

ganasxvavebs xilvas arsisagan, nivTTa siRrmeSi iWreba da amitom<br />

im ulmoblobisa da zneobrivi sisastikisaken ixreba, romliTac<br />

219


uso, haleri da sxvani sinamdviles xataven. magram am garegnul<br />

da SemTxveviT faqtorebs, romlebic yovelTvis SemzRudavad<br />

moqmedeben, sul bevri, poeturi aRmafrenis mimarTulebis gansazRvra<br />

ZaluZT, mis Sinaarss ki ver Seadgenen. yvelaferSi erTi<br />

da igive unda iyos, sufTa yovelgvari garegani moTxovnebisagan,<br />

da idealisadmi mgznebare ltolvidan gamomdinareobdes,<br />

rac erTaderTi WeSmariti mowodebaa satirikosisa da saerTod<br />

yoveli sentimentaluri poetisaTvisac.<br />

Tu paTetikuri satira martooden amaRlebul sulebs SehferiT,<br />

moqilike satira SeiZleba mxolod mSvenier guls gamouvides,<br />

radgan pirvels ukve misi seriozuli sagani azRvevs qarafSutobisagan,<br />

meore ki, romelsac mxolod moralurad inertuli masala<br />

SeiZleba gaaCndes, aucileblad masSi CaiZireba da yovelgvar poetur<br />

Rirsebas dakargavs, Tu Sinaarsi damuSavebiT ar gakeTilSobilda<br />

da poetis subieqti Tu ar Seenacvla Tavis obieqts. magram<br />

mxolod mSvenier guls aqvs momadlebuli, damoukideblad misi<br />

saqmianobis sagnisa, yovel Tavis gamovlenaSi sakuTari xateba<br />

srulad aRbeWdos. amaRlebul xasiaTs Tavisi Tavi mxolod mas-<br />

Tan morkinal grZnobasTan mopovebul calkeul gamarjvebebSi,<br />

mxolod aRmafrenisa da wamieri daZabulobis garkveul momentebSi<br />

ZaluZs gamoamJRavnos; mSvenier sulSi ki, piriqiT, ideali,<br />

rogorc buneba, ise moqmedebs, maSasadame, Tanabarzomierad, da<br />

amitom ZaluZs mSvid mdgomareobaSic gamovlindes. Rrma zRva<br />

Relvis dros aris yvelaze amaRlebuli, ankara nakaduli ki yvelaze<br />

mSvenieri maSin gaxlavT, rodesac wynarad moliklikebs.<br />

bevrjer ukamaTiaT imis Sesaxeb, Tu romeli unda davayenoT<br />

ufro maRla _ tragedia Tu komedia. Tu es kiTxva mxolod imas<br />

gulisxmobs, rom romeli maTganis obieqtia ufro mniSvnelovani,<br />

maSin ueWvelad pirveli daiCemebs upiratesobas. magram Tu isa<br />

surT gaigon, maTgan romeli ufro mniSvnelovan subieqts moiTxovs,<br />

maSin ufro meoris sasargeblod gadawydeboda kamaTi. tragediaSi<br />

bevri ram xdeba ukve TviTon sagnis gamoisobiT. komedia-<br />

Si ki sagniT araferi ar aris ganpirobebuli, yvelafers poeti<br />

gansazRvravs. hoda, vinaidan gemovnebis ganCinebaSi masala mxedvelobaSi<br />

arasodes ar miiReba, xelovnebis am ori Janris esTetikuri<br />

Rirebuleba, bunebrivia, maTi masalis mniSvnelobasTan<br />

ukumimarTebaSi unda iyos. tragikos poets sagani amaRlebs, komikosma<br />

ki, piriqiT, Tavisi subieqtiT unda aiyvanos sagani esTetikur<br />

simaRlemde. pirvels iseTi aRmafrenis ufleba aqvs, romlisTvisac<br />

bevri ram SeiZleba ucxoc iyos; meore ki marad igive<br />

unda rCebodes da, maSasadame, ukve iq iyos da Sinauruladac<br />

iyos, sadac pirveli raime sagangebo mizezis gareSe ver SeaRwevs.<br />

220


swored es gaxlavT is, riTac mSvenieri xasiaTi amaRlebulisagan<br />

gansxvavdeba. pirvelSi yoveli odenoba ukve mocemulia. misi<br />

bunebidan Zaldautaneblad da gauWirveblad gamomdinareobs,<br />

da SesaZleblobaSi usasruloa Tavisi gzis yovel wertilSi;<br />

meores ki yovelgvar sididemde ZaluZs amaRldes, nebisyofis<br />

ZaliT yovelgvari SezRuduli mdgomaroebidan aiwyvitos Tavi.<br />

es, maSasadame, mxolod biZgisa da daZabvis Sedegad aris Tavisufali,<br />

is ki mudam arxeini da laRia.<br />

komediis mSvenieri amocana CvenSi am sulieri Tavisuflebis<br />

Casaxva da sazrdooobaa, xolo tragedia ki unda dagvexmaros am<br />

sulieri Tavisuflebis esTetikuri gziT aRdgenaSi, Tu raime<br />

afeqtma ZaldatanebiT dagvirRvia igi. amitom tragediaSi sulieri<br />

Tavisufleba xelovnurad, eqsperimentis saxiT unda iqnes<br />

darRveuli, ukeTu misi aRdgena mis poetur Zalas amtkicebs; komediaSi<br />

ki, piriqiT, unda vufrxodeT, rom aRniSnuli sulieri<br />

Tavisufleba ar dairRves. amitom tragikosi poeti Tavis sagans<br />

mudam praqtikulad epyroba. komediografi ki Tavisas mudam<br />

Teoriulad, Tundac pirvels (rogorc lesings Tavis `naTanSi~)<br />

Teoriuli masalis damuSaveba moeprianos, meores ki praqtikulisa.<br />

poets tragikosad an komikosad is sfero ki ar aqcevs,<br />

saidanac sagania aRebuli, aramed samsjavro, romlis winaSec<br />

ayenebs am sagans poeti. tragikosi unda dinj msjelobas eridebodes<br />

da mudam gulis dainteresebas cdilobdes, komikosi ki pa-<br />

Toss ufrTxodes da niadag gonebas arTobdes. amrigad, pirveli<br />

Tvis xelovnebas mudmiv mRelvarebaSi aCens, meore vnebaTa mudmiv<br />

ganmuxtvaSi; da es xelovneba orive mxriv, ra Tqma unda, miT<br />

ufro didia, rac ufro abstraqtuli bunebisaa erTis sagani da<br />

rac ufro paTetikurisaken ixreba meorisa. 9 amrigad, Tu tragedia<br />

ufro mniSvnelovani sawyisidan amodis, meore mxriv, unda<br />

vaRiaroT, rom komedia ufro mniSvnelovani miznisaken midis,<br />

da mas rom aRwevdes, yovelgvar tragedias zedmetsa da SeuZlebels<br />

gaxdida. komediis mizani emTxveva uzenaess, romlisTvisac<br />

brZola uxdeba adamians _ vnebaTaRelvisagan ganTavisuflebas,<br />

sakuTar TavSi da irgvlivac niadag ankara, niadag mSvidi TvaliT<br />

mzeras, yvelgan ufro SemTxveviTobis, vidre bedisweris danaxvas<br />

da ufro absurdulobaze sicils, vidre borotebis gamo Surisgebas<br />

anda moTqmas.<br />

Tu poeti bunebas ise upirispirebs xelovnebas da ideals<br />

_ sinamdviles, rom pirvelTa gamosaxuleba sWarbobs da amiT<br />

gamowveuli siamovneba gabatonebul gancdad iqceva, maSin aseT<br />

poets elegiurs vuwodeb. am JanrSiac, iseve rogorc satiraSi,<br />

ori saxeoba ganirCeva. buneba da ideali SeiZleba glovis sagani<br />

221


iyos, Tuki pirveli dakargulad, xolo meore miuRwevlad aris<br />

warmodgenili. anda SeiZleba oriveni sixarulis sagans Seadgendnen,<br />

Tuki sinamdviled iqnebian warmodgenilni. pirveli<br />

qmnis elegias viwro mniSvnelobiT, xolo meore idilias farTo<br />

mniSvnelobiT.<br />

iseve rogorc aRSfoTeba paTetikurSi da dacinva saxumaro<br />

satiraSi, mwuxarebac elegiaSi martooden idealiT aRZruli aRfrTovanebidan<br />

SeiZleba momdinareobdes. mxolod aqedan iZens<br />

elegia poetur Sinaarss da yoveli sxva wyaro poeturi xelovnebisaTvis<br />

uRirsia. elegiuri poeti bunebas eZiebs, magram mis simSveniereSi<br />

da ara mxolod mis misaRebobaSi, ideebTan mis harmoniul<br />

damokidebulebaSi da ara martooden moTxovnilebisadmi<br />

damTmobelobaSi. mwuxareba dakargul siameTa gamo, ama qveynidan<br />

gamqrali oqros xanis gamo, siWabukis gardasuli bednierebisa<br />

da mijnurobis gamo da a.S. mxolod maSin SeiZleba elegiuri poeziis<br />

masalad iqces, Tu grZnobadi simSvidis es mdgomareobani<br />

amave dros moraluri harmoniis sagnadac SeiZleba warmodgenil<br />

iqnan. amis gamo ar SemiZlia ovidiusis moTqmis simRerebi, romlebic<br />

misi gaZevebis adgilidan, pontos evqsinosis napiridan<br />

dairxa, mTlianad poetur qmnilebebad miviCnio, ragind gulis<br />

amaCqrolebelni ar unda iyvnen da alag-alag maRalpoeturnic.<br />

erTob mcire energia, erTob mcire suli da keTilSobilebaa mis<br />

gulistkivilSi. moTxovnilebiTa da ara aRfrTovanebiT aris<br />

es moTqma-vaeba gadmonTxeuli da Sig SeiZleba banaluri suli<br />

ara, magram bediT miwasTan gasworebuli keTilSobili sulis banaluri<br />

ganwyobileba gamosWvivis, Tumca, rodesac gvaxsendeba,<br />

rom es romia da Tanac avgustusis romi, romelsac glovobs, Cven<br />

mivutevebT sixarulis pirmSos mis gulistkivils; magram Tavad<br />

didebuli romic xom mTeli misi siameniT, Tu warmosaxvis Zala<br />

ar akeTilSobilebs, martooden sasruli sididea da, maSasadame,<br />

uRirsi obieqti gaxlavT poeturi xelovnebisaTvis, romelsac,<br />

yovelive imaze maRla mdgoms, rasac sinamdvile iZleva, martooden<br />

ufleba aqvs usasruloze inaRvlos.<br />

amrigad, poeturi Civilis Sinaarsi yovelTvis mxolod Sinagani,<br />

idealuri sagani unda iyos, xolo garegnuli ki arasodes;<br />

TviT maSinac ki, rodesac poezia sinamdvileSi dakarguls dastiris,<br />

man jer es danakargi idealuri unda gaxados. poeturi<br />

midgoma arsebiTad swored am SezRudulis usasrulobamde<br />

dayvanaSi mdgomareobs. aqedan ki gamomdinareobs, rom garegani<br />

masala TavisTavad yovelTvis ganurCevelia, vinaidan poeturi<br />

xelovneba verasodes ver gamoiyenebs mas im saxiT, romliTac<br />

hpovebs da mxolod imiT, rasac TviTon qmnis misgan, aZlevs mas<br />

222


poetur Rirebulebas. elegiuri poeti bunebas eZiebs, magram<br />

rogorc ideas, da Tanac iseT srulyofils, rogoric buneba arasodes<br />

ar yofila, Tundac rogorc erTxel ukve arsebulsa da<br />

axla dakarguls dastirodes. rodesac osiani gardasul dReTa<br />

da gamqral gmirTa Sesaxeb mogviTxrobs, misma SemoqmedebiTma<br />

Zalam es mogonebis suraTebi ukve didi xania idealad aqcia, xolo<br />

gmirebi _ RmerTebad. garkveul danakargTa gancda sayovelTao<br />

warmavalobis ideamde ganevrco da aRelvebuli bardi, yvelgan<br />

modebuli nangrevebis xatebiT devnili, zecaSi aiWreba, raTa iq,<br />

mzis wrebrunvaSi, gardauvalis grZnobadi xati hpovos. 10<br />

dauyovnebliv moviSvelieb elegiuri Janris axal poetebs.<br />

rusos, rogorc poetsa da filosofoss, sxva ara amoZravebs ra,<br />

Tu ara bunebis povna anda xelovnebaze SurisZieba. imisda mixedviT,<br />

Tu am oridan romelze dayovndeba misi grZnoba, igi xan elegiurad<br />

gulaCqrolebulia, xan iuvenaliseuli satirisaTvis<br />

aRfrTovanebuli, xanac, rogorc `iuliaSi~, idiliis sarbieliT<br />

aRtacebuli. misi Txzulebani uciloblad poeturni arian SinaarsiT,<br />

vinaidan ideals exebian. esaa mxolod: rusom ar icis am<br />

Sinaarsis poetur yaidaze gamoyeneba. marTalia, seriozuli xasiaTi<br />

arasodes ar aZlevs saSualebas, rom qarafSutulobamde<br />

daeSvas, magram amave dros, arc nebas rTavs poetur TamaSamde<br />

amaRldes. xan vnebiT, xanac abstraqciebiT atacebuli, igi iSvia-<br />

Tad, anda TiTqmis verasodes ver aRwevs esTetikur Tavisuflebas,<br />

romelic poetma masalis mimarT unda daimkvidros da mkiTxvelsac<br />

gadasdos. xan avadmyofuri grZnobiereba ipyrobs da mis<br />

gancdebs SemaZrwunebelsa xdis, xanac azrovnebis Zala uborkavs<br />

fantazias da Seqmnili naxatis momxiblaobas cnebaTa simkacriT<br />

musravs. orive Tvisebrioba, romelTa Sinagani urTierTzemoqmedeba<br />

da Serwyma arsebiTad qmnis kidec poets, am mweralSi<br />

uCveulod maRali intensivobiT aris mocemuli da imis garda<br />

sxva aRara aklia ra, rom isini marTlac Serwymulni gamovlindnen,<br />

rom TviTmoqmedebam mis gancdebSi SeaRwios, xolo grZnobierebam<br />

_ azrovnebaSi. amitom idealSic, romelsac kacobriobas<br />

uyenebs, erTob did yuradRebas uTmobs am ukanasknelis<br />

SezRudulobas da erTob cotas mis SesaZleblobebs, da Tanac<br />

masTan yvelaferSi ufro fizikuri simSvidis moTxovnileba<br />

gamosWvivis, vidre moraluri harmoniisa 11 . rusos mgznebare<br />

grZnobierebaa damnaSave imaSi, rom igi amjobinebs kacobrioba<br />

pirvelyofili mdgomaroebis uazro erTferovnebas daubrunos,<br />

oRondac masSi arsebuli ganxeTqileba rac SeiZleba male moiSoros<br />

Tavidan, vidre es ganxeTqileba bolomde ganxorcielebuli<br />

ganviTarebis Sedegad sulieri harmoniiT dagvirgvinebuli ixi-<br />

223


los, rom urCevnia xelovneba sul ar Caisaxos, vidre elodos,<br />

rodis gaxdeba srulyofili, mokled, rom amjobinebs mizani<br />

Sekvecos da idealic daamdablos, raTa maT ufro male, raTa<br />

ufro utyuarad mivaRwioT.<br />

224<br />

SeniSvnebi:<br />

1. berki mSvenierebas cxovrebasTan aigivebs Tavis `filosofiur gamokvlevaSi<br />

amaRlebulsa da mSvenierebasTan dakavSirebul Cvens cnebaTa warmo-<br />

Sobis Sesaxeb~. mSveniereba ubralo xatebamde dahyavs, ramdenadac me vici,<br />

dogmaturi sistemis yovel momxres, romelsac ki odesme am sagnis irgvliv<br />

Tavisi Sexedulebebi Camouyalibebia; xelovanTa Soris aseTia, magaliTad,<br />

rafael mengsi Tavis `azrebSi ferweruli gemovnebis Sesaxeb~, rom aRaraferi<br />

vTqvaT sxvebze. Aam sferoSic, iseve rogorc yvelaferSi, kritikulma filosofiam<br />

axali gza gadagviSala, gza principebadme _cdisa, xolo gamocdilebamde<br />

ganyenebuli azrovnebis dayvanisa.<br />

2. Zneli ar aris niuansebi gavarCioT sxvadasxva xalxTa gemovnebaSi, Tu<br />

erTmaneTs SevupirispirebT (ise rom axali msoflios samanebs ar gavcdeT)<br />

londonis doRs, xarebis brZolas madridSi, Zveli parizis speqtaklebs, megondoleTa<br />

srbolas veneciaSi, nadirTa devnas venaSi da korzos mxiarul<br />

cxovrebas romSi. amasTanave am sxvadasxva qveynebSi xalxuri TamaSobani bevrad<br />

ufro naklebad erTferovania, vidre amave qveynebis warCinebul adamianTa<br />

TamaSobani, rac advilad aixsneba.<br />

3. erTxel kidev mogagonebT, rom Tumca aucileblad saWiroa, es orive<br />

periodi ideaSi erTimeores davaciloT, magram gamocdilebaSi metnaklebad<br />

erTmaneTSi Sereulni arian. agreTve ar unda vifiqroT, TiTqo iyo dro,<br />

rodesac adamiani mxolod da mxolod am fizikur mdgomareobaSi iyo, da<br />

dro, rodesac mTlianad daaRwia mas Tavi. rogorc ki adamiani raime sagans<br />

xedavs, ukve aRar imyofeba martooden fizikur mdgomareobaSi, magram Tavs<br />

ver daaRwevs am mdgomareobas, vidre raimes xedavs, ukeTu mxolod imdenad<br />

SeuZlia xedva, ramdenadac SeigrZnobs. marTalia, is sami momenti, romelic<br />

ocdameoTxe werilis dasawyisSi davasaxele, Tu mTlianobaSi ganvixilavT,<br />

mTeli kacobriobis ganviTarebasa da calkeuli adamianis srul ganviTarebaSi<br />

sam periods gansazRvravs, magram igive momentebi SeiZleba gavarCioT<br />

raime obieqtis yovel calkeul aRqmaSi da, erTi sityviT, aucilebel pirobas<br />

warmoadgenen yovelgvari Semecnebisa, romelsac grZnobaTa organoebiT<br />

viRebT.<br />

4. magram mxolod da mxolod berZnebSi; vinaidan saWiro iyo swored adamianuri<br />

cxovrebis iseTi azvirTebuli mCqefareba da uxvi sisavse, rogori-<br />

Tac berZeni iyo garemoculi, rom sicocxle TviT usicocxloSic ki SeetanaT<br />

da aseTi mondomebiT yvelgan adamianuris xateba daenaxaT. osianis adamian-<br />

Ta samyaro, magaliTad, mwiri da erTferovani iyo; usicocxlo ki, piriqiT,<br />

diadi, bumberazuli, Zalovani. ase rom TviTon adgenda da adamians Tavs axvevda<br />

Tavis uflebebs. amitom am poetis simRerebSi usicocxlo buneba (winaaRmdeg<br />

adamianisa) gvevlineba, rogorc raRac ufro meti, vidre gancdis<br />

sagani, Tumca ki ukve osianic uCivis kacobriobis dacemas da kulturis da<br />

mis mankierebaTa raoden patara sferoc ar unda hqonda osianis xalxs, mainc<br />

amiT miRebuli gamocdileba sakmaod cxoveli da STambeWdavi iyo imisaTvis,<br />

rom aRegzno mgrZnobiare zneobrivi mgosani, usicocxlo bunebisaken mieq-


cia da mis simRerebSi is elegiuri kilo CaeRvara, romelic esoden gviCqrolebs<br />

guls da gvxiblavs.<br />

5. `mZvinvare rolandi~, pirveli simRera, 22-e stansi.<br />

6. `iliada~, VI, 224-236, Targmani berZnulidan p. beraZisa.<br />

7. moliers, rogorc meamit poets, yovel SemTxvevaSi ufleba hqonda Tavisi<br />

moaxlis ganCinebisaTvis miendo, ra unda darCeniliyo mis komediebSi da ra<br />

unda amoRebuliyo. agreTve sasurveli iqneboda, rom franguli amaRlebuli<br />

stilis ostatebsac TavianTi tragediebisaTvis Jamidan Jamze amgvari gamocda<br />

moewyoT xolme. magarm me aravis ar vurCevdi, rom klopStokis odebisaTvis,<br />

an `mesiadis~, `dakarguli samoTxis~, `naTan brZenis~ da sxva mravali piesis<br />

saukeTeso adgilebisaTvis msgavsi gamocda moewyoT. magarm ras vambob?<br />

gana marTlac aseT gamocdas ar aCaReben xSirad? gana es `molieris moaxle<br />

gogo~ ar msjelobs abdaubdad Cvens kritikul gamocemebSi, filosofiur da<br />

literaturul weliwdeulebSi. mogzaurobaTa aRwerebSi poeziasa, xelovnebasa<br />

da sxva misTanebze? esaa mxolod: germanul miwa-wyalze, rogorc wesi,<br />

cota ufro ugemovnod, vidre frangulze, da Tanac germanuli literaturis<br />

pirfareSTa Sesaferisad.<br />

8. vinc yurdaRebas meamiti poeziiT miRebul STabeWdilebaze amaxvilebs<br />

da amasTanave SeuZlia misgan is wvlili gamoacalkevos, romelic Sinaarss<br />

miuZRvis, aRiarebs, rom es STabeWdileba TviT uaRresad paTetikuri Temis<br />

mqone nawarmoebSic ki niadag sasixarulo, niadag ankara, niadag mSvidia;<br />

sentimentaluri poeziisagan mogvrili ki mudam cota ufro seriozuli da<br />

daZabuli iqneba. es imis gamo xdeba, rom meamit gansaxierebebSi, rasac ar unda<br />

Seexebodnen isini, Cvens warmosaxvis Zalas mudam axarebs simarTle, obieqtis<br />

cocxali sinamdvile d sxvas arc arafers ar veZiebT maTSi; sentimentalurebSi<br />

ki, piriqiT, iZulebulni varT warmosaxvis warmodgenebi garkveul<br />

gonivrul ideas SevuxamoT da, maSasadame, or sxvadasxva mdgomareobas Soris<br />

vqanaobdeT.<br />

9. `naTan brZenSi~ es ar momxdara. masalis susxianma bunebam xelovnebis<br />

mTeli nawarmoebi gaaciva. magram lesingma Tavadac icoda, rom is, rasac<br />

werda, tragedia ar iyo, da mxolod adamianuri sisustis gamo daaviwyda,<br />

rom Tavis Tavzedac gaevrcelebina `dramaturgiaSi~ Camoyalibebuli wesi,<br />

rom poets ufleba ara aqvs tragediis forma sxva miznisaTvis gamoiyenos,<br />

Tu ara tragikulisaTvis. erTob arsebiTi cvlilebebis gareSe, saeWvoa, rom<br />

SesaZlebeli iyos am dramatuli poemis karg tragediad gadakeTeba; magram<br />

mxolod garkveuli umniSvnelo cvlilebebiT SeiZleba misi gadaqceva karg<br />

komediad. am bolo miznisaTvis paTetizmis Sewirva mogvixdeboda, xolo<br />

pirvelisaTvis dinji msjelobisa, da gana sakiTxavia, am oridan romels emyareba<br />

poemis silamaze?<br />

10. me rom saxelwodebebs: `satira~, `elegia~ da `idilia~ _ ufro farTo<br />

mniSvnelobiT vxmarob, vidre es Cveulebriv xdeba xolme, amaSi TavismarTleba,<br />

vgoneb, ar damWirdeba im mkiTxvelTa winaSe, romlebic Rrmad ixedebian<br />

saqmis viTarebaSi. amasTan, me sulac ara maqvs ganzraxuli gadavwio is<br />

sazRvrebi, romlebic aqamdel kvleva-Ziebisa da dakvirvebis Sedegad arcTu<br />

usafuZvlod iyo gavlebuli satirasa, elegiasa da idilias Soris. me mxolod<br />

poeziis am JanrebSi gabatonebuli SegrZnebis ragvarobas ganvW-vret<br />

da xom sakmaod cnobilia, rom es ragvaroba veraviTar SemTxvevaSi ver Tavsdeba<br />

aseT viwro CarCoebSi. elegiurad Cvenze ara mxolod elegia moqmedebs,<br />

romelsac mxolod da mxolod ase ewodeba: dramatul da epikur poetebsac<br />

ZaluZT elegiurad gangvawyon. `mesiadaSi~, tomsonis `weliwadis droebSi~,<br />

225


`dakargul samoTxeSi~, `ganTavisuflebul ierusalimSi~ mravali suraTi<br />

gvxvdeba, romelic Cveulebriv mxolod idilias, elegias an satiras axasiaTebs.<br />

igive iTqmis metnaklebad TiTqmis yovel paTetikur leqsze, magram<br />

is, rom es Tavad idiliasac elegiur Janrs vakuTvneb, rogorc Cans, ufro<br />

saWiroebs dasa-buTebas. magram gavixsenoT, rom aq laparakia mxolod im<br />

elegiaze, romelic sakuTriv sentimentalur poezias axasiaTebs, romlis<br />

arsebac bunebis dapirispirebaa xelovnebasTan da idealis dapirispireba sinamdvilesTan.<br />

Tundac amas poeti sagangebod xazs ar usvamdes da Seuryvneli<br />

bunebis anda ganxorcielebuli idealis xalas da TavisTavad suraTebs<br />

Slides Cvens TvalTa winaSe, mainc es winaaRmdegoba arsebobs mis gulSi da<br />

misda uneburad funjis yoveli mosmiT gascems Tavis Tavs. esec rom ar iyos,<br />

TviTon enac ki, romliTac iZulebulia isargeblos da romelsac drois daRi<br />

azis da xelovnurobis zegavlena aqvs gancdili, mogvagonebs sinamdviles<br />

misi SezRudvebiT, kulturas misi xelovnurobiT; Tavad Cveni sakuTari guli<br />

daupirispirdeba im xalasi bunebis xatebas biwierebis gamocdilebas da amnairad<br />

elegiurs gaxdida Cveni aRqmis xasiaTs, Tundac es poets arc hqonoda<br />

ganzraxuli. es imdenad aucilebelia, rom TviT uzenaesi siamovnebac ki,<br />

romelsac Zveli da axali drois meamiti Janris nawarmoebebi kulturul<br />

adamians aniWeben, didxans ar rCeba xalasi da adre Tu gvian, elegiuri grZnoba<br />

Seewoneba. dasasrul, SevniSnav kidev, rom aq mocemul dayofas swored<br />

imis gamo, rom martooden SegrZnebis aRqmis ragvarobazea dafuZnebuli,<br />

Tavad leqsebis dajgufebasa da poeziis JanrTa gansazRvris TvalsazrisiT<br />

araviTari mniSvneloba ara aqvs. ukeTu, radgan poeti TviT erTsa da imave nawarmoebSic<br />

ki gancdis erTi da igive gvareobiT ar aris Seborkili, es dayofa<br />

mis mixedviT ki ar unda xdebodes, aramed gamosaxvis formis mixedviT.<br />

11. waikiTxeT, magaliTad, saucxoo leqsi, romelsac `karsoni~ aqvs<br />

saTaurad.<br />

226<br />

Targmani karlo jorjanelisa<br />

(wignidan `rCeuli Txzulebani sam tomad~,<br />

t. III, Tb., 1965).


georg vilhelm fridrix hegeli (1770-1831 w.w.)<br />

leqciebi esTetikis Sesaxeb<br />

esTetikis Sesavali<br />

I. esTetikis gansazRvra da dacva<br />

bunebrivi mSvenieri da xelovnebis mSvenieri<br />

am gamoTqmiT Tavidanve gamovricxavT bunebriv mSveniers xelovnebis<br />

mSvenieris mecnierebidan. erTi mxriv, Cveni sagnis ase-<br />

Ti gansazRvra vinmes SeiZleba TviTnebur gansazRvrebad eCvenos,<br />

radgan fiqroben, rom yovel mecnierebas ufleba aqvs nebismierad<br />

Semoifarglos Tavisi sazRvrebi da moculoba. magram am<br />

azriT ar unda gavigoT esTetikis gansazRvra xelovnebis mSvenieriT.<br />

marTalia, Cveulebriv cxovrebaSi adamianebi daCveulni<br />

arian ilaparakon lamaz ferze, lamaz caze, lamaz mdinareze,<br />

garda amisa, lamaz yvavilebze, lamaz cxovelebze da ufro metad<br />

lamaz adamianebze; Tumca aq sruliadac ar gvsurs vikamaToT imis<br />

Taobaze, Tu ramdend marTebulia amgvari sagnebisaTvis mSvenierebis<br />

Tvisebis mikuTvneba da, saerTod, gvaqvs Tu ara ufleba<br />

bunebrivi mSvenieri gverdSi amovuyenoT xelovnebis mSveniers,<br />

magram amis sawinaaRmdegod mainc SegviZlia aqve davamtkicoT,<br />

rom xelovnebis mSvenieri ufro maRla dgas, vidre buneba. radgan<br />

xelovnebis mSveniereba gonisagan Sobili da aRorZinebuli<br />

mSvenierebaa, da ramdenadac goni da misi qmnilebani ufro maRla<br />

dganan, vidre buneba Tavisi movlenebiT, amdenad xelovnebis mSvenieri<br />

ufro maRalia, vidre mSveniereba bunebisa. Tu formalurad<br />

ganvixilavT, TviT uxeiro da ucabedi azric, rogoric ki<br />

adamians TavSi mouva, ufro maRla dgas bunebis nebismier nawarmoebze;<br />

radgan amisTana ucabed azrSi warmodgenilia goniseuloba<br />

da Tavisufleba. marTalia, Sinaarsis mixedviT, magaliTad,<br />

mze absoluturad aucilebel moments warmoadgens, maSin, roca<br />

mcdari azri an fantazia SemTxveviTia, warmavali da male qreba;<br />

magram TavisTvis aRebuli bunebis aseTi arseboba, rogoric aris<br />

mze, indiferentulia, ar aris Tavis TavSi Tavisufali da TviTcnobieri.<br />

mas ganvixilavT sxvasTan aucilebel kavSirSi da ara<br />

TavisTvis, ara rogorc mSveniers.<br />

227


aki zogadad aRvniSneT, rom goni da misi xelovnebis mSveniereba<br />

bunebriv mSvenierze ufro maRla dgas, es kidev ar niSnavs<br />

imas, rom Cven raime davadgineT, radgan `maRali~ Zalian gaunsaz-<br />

Rvreli gamoTqmaa; igi bunebrivsa da xelovnebis mSvenierebas<br />

jer mxolod warmodgenis sivrceSi asaxavs, erTmaneTis gverdiT<br />

mdgomad, maT Soris mxolod raodenobrivsa da amiT garegan gansxvavebas<br />

aRniSnavs. is garemoeba, rom goni da misi xelovnebis mSveniereba<br />

bunebaze ufro maRla dgas, marto SefardebiTi rodia,<br />

mxolod gonia WeSmariti, yvelafris Tavis TavSi Semcveli, ise<br />

rom yoveli mSvenieri mxolod maSin aris WeSmaritad mSvenieri,<br />

rodesac igi am umaRlesis moziarea da Seqmnilia misgan. am azriT,<br />

bunebrivi mSvenieri, rogorc arasrulqmnili, arasruli<br />

saxe [mSvenierebisa], romelic Tavisi substanciiT moTavsebulia<br />

TviT gonSi, vlindeba mxolod gonis kuTvnili mSvenieris ukufenis<br />

(refleqsiis) saxiT. garda amisa, Zalian bunebrivad migvaCnia,<br />

Cveni sagnis kazmuli xelovnebiT gansazRvra, radgan<br />

ramdenic ar unda ilaparakon bunebriv mSvenierebaze, _ xolo<br />

antikur epoqaSi masze ufro naklebs laparakobdnen, vidre Cvens<br />

epoqaSi, _ aqamde jer mainc aravis mosvlia azrad is, rom bunebriv<br />

saganTa mSvenierebis Tvalsazrisi sagangebod gamoecalkevebina<br />

da moeca mecniereba – am mSvenierebaTa erTgvari sistematuri<br />

dalageba. marTalia, xelmZRvanelobdnen sargeblianobis<br />

TvalsazrisiT da Seqmnes, magaliTad, daavadebaTa sawinaRmdego<br />

bunebrivi sagnebis mecniereba, materia medica, samkurnalod<br />

gamosadegi mineralebis, qimiuri produqtebis, mcenareebis, cxovelebis<br />

aRwera, magram mSvenierebis TvalsazrisiT aravis Seudarebia<br />

da aravis ganuxilavs bunebis samyaro. Cven vgrZnobT,<br />

rom warmodgenebi bunebriv mSvenierebaze Zalian gaurkvevelia<br />

da saamiso kriteriumic ar gagvaCnia; amis gamo saganTa aseTi Sedareba<br />

da Sepirispireba Zalian naklebad sainteresoa.<br />

am winaswarma SeniSvnebma bunebriv da xelovnebis mSvenierebaze,<br />

maT urTierTobaze, da pirvelis gamoricxvam Cveni sagangebo<br />

sagnis sferodan, Tavidan unda agvaSoros is warmodgena,<br />

TiTqos Cveni mecnierebis gansazRvra mxolod TviTnebobisa<br />

da Jinianobis Sedegi iyos. magram am urTierTobis dasabuTebas<br />

aq ar SevudgebiT. misi gansja-ganxilva unda moxdes TviT Cveni<br />

mecnierebis farglebs SigniT. amitom mas dawvrilebiT avxsniT,<br />

ganvmartavT da davamtkicebT ufro mogvianebiT.<br />

228


IV. dayofa<br />

calkeul xelovnebaTa sistema<br />

y) bolos, rac Seexeba xelovnebis romantikuli formis mesame,<br />

yvelaze ufro goniseul gamosaxvas, igi poeziaSi unda veZeboT.<br />

misi damaxasiaTebeli Tavisebureba im ZalaSia, romliTac is gonsa<br />

da mis warmodgenebs umorCilebs grZnobad elements, risganac<br />

xelovnebis ganTavisufleba jer kidev musikam da ferweram wamoiwyo,<br />

radgan bgera, poeziis ukanaskneli garegani masala, masSi<br />

aRar aris is mbgeravi SegrZneba, aramed TavisTavad umniSvnelo<br />

niSani, isic Tavis TavSi konkretulad qceuli warmodgenisa, da<br />

ara marto ganusazRvreli SegrZnebisa, misi niuansebisa da gradaciebisa.<br />

bgera amis wyalobiT iqceva sityvad, Tavis TavSi danawevrebul<br />

bgerad, romlis daniSnulebaa warmodgenebisa da azrebis<br />

aRniSvna, radgan uaryofiTi wertili, sanamdec musika mivida,<br />

axla gamodis rogorc dasrulebuli konkretuli wertili, gonis<br />

wertili, TviTcnobieri individuumi, warmodgenis dausrulebel<br />

sivrces Tavisi Tavidan bgeris drosTan rom akavSirebs. magram<br />

musikaSi SegrZnebasTan, Sinagan sulier cxovrebasTan jer<br />

kidev uSualod erTiani grZnobadi elementi aq cnobierebis Sinaarsisagan<br />

gamoTiSulia, maSin roca goni am Sinaarss TavisTvis<br />

da Tavis TavSi warmodgenad gansazRvravs, ris gamosaxatavadac<br />

is, marTalia, bgeras iyenebs, magram rogorc mxolod TavisTavad<br />

Rirebulebasa da Sinaarssmoklebul niSans. amis mixedviT bgera<br />

SeiZleba ubralo asoc ki iyos, radgan CamoqveiTebulia rogorc<br />

smenadi, ise xilvadi gonis ubralo miniSnebamde. amitom poeturi<br />

gamosaxvis gansakuTrebuli elementia poeturi warmodgena<br />

da TviT goniTi mWvreteloba, da radgan es elementi xelovnebis<br />

yvela formisaTvis saerToa, amitom poezia yvela am formas<br />

gasdevs da maTSi damoukideblad viTardeba. poezia zogadi,<br />

sayovelTao xelovnebaa Tavis TavSi ganTavisuflebuli, Tavis<br />

sarealizaciod garegan grZnobad masalasTan daukavSirebeli<br />

gonisa, romelic warmodgenebisa da grZnobebis mxolod Sinagan<br />

sivrcesa da Sinagan droSi moqmedebs. magram swored am umaRles<br />

safexurze xelovneba ukve Tavis Tavzec maRla dgeba, radgan aq<br />

igi gonis Serigebuli grZnobadi TvalsaCinoebis, Serigebuli<br />

grZnobadi xorcSesxmis stiqias tovebs da warmodgenaTa poeziidan<br />

azrovnebis prozaSi gadadis.<br />

229


230<br />

xelovnebis mSvenieri idea, anu ideali<br />

mesame Tavi<br />

II. moqmedeba<br />

2. situacia<br />

c. kolizia<br />

situaciis seriozuloba da mniSvneloba mis gansakuTrebulobaSi<br />

pirvelad SeiZleba daiwyos iq, sadac garkveuloba Tavs<br />

iCens raime arsebiT gansxvavebad da, sxvis mimarT dapirispirebaSi<br />

myofi, kolizias daamyarebs.<br />

kolizias am mimarTebiT Tavisi safuZveli erTgvar darRvevaSi<br />

aqvs, rac ar SeiZleba darRvevad darCes da unda moixsnas;<br />

igi uimisodac harmoniuli mdgomareobis Secvlaa, rac kvlav<br />

unda Seicvalos. magram arc koliziaa jer kidev moqmedeba, is<br />

mxolod sawyisebsa da wanamZRvrebs Seicavs raRac moqmedebisaTvis,<br />

da amiT, rogorc moqmedebis SiSveli sababi, situaciis xasiaTs<br />

inarCunebs. Tumca dapirispirebac, romelSiac kolizia gaiSala,<br />

SeiZleba romelime adrindeli moqmedebis Sedegi iyos. rogorc,<br />

magaliTad, Zveli [berZeni tragikosebis] trilogiebi gagrZelebebia<br />

im azriT, rom erTi dramatuli nawarmoebis bolodan gamomdinareobs<br />

kolizia meore nawarmoebisaTvis, xolo es kolizia<br />

Tavis gadaWras moiTxovs mesame nawarmoebSi. radganac kolizia<br />

saerTod saWiroebs gadawyvetas, rac dapirispirebaTa brZolas<br />

mosdevs, amitom koliziebiT savse situacia upiratesad dramatuli<br />

xelovnebis sagans Seadgens; dramatul xelovnebas ki SeuZlia<br />

mSvenieri mis usrulyofilessa da uRrmes ganviTarebaSi<br />

gamoxatos, maSin, rodesac, magaliTad, skulpturas ar ZaluZs<br />

srulad gaaformos iseTi moqmedeba, rodesac diadi sulieri<br />

Zalebis ganxeTqileba da Serigeba iCens Tavs, is ki ara da, TviT<br />

ferwerasac, miuxedavad misi farTo asparezisa, moqmedebis mxolod<br />

erTi momentis Cveneba SeuZlia mudam.<br />

magram am seriozul situaciebs Tan sdevs Taviseburi siZnele,<br />

rac Camarxulia TviT maTsave cnebaSi. saxeldobr, isini damyarebuli<br />

arian qveynis mdgomareobis harmoniis darRvevaze<br />

da iseT urTierTobebs qmnian, romlebsac ar SeuZliaT ganagr-<br />

Zon arseboba ise, rogorc arian da maT gardaqmnel daxmarebas<br />

aucilebels xdian. magram idealis mSveniereba swored mis aum-


Rvrevel erTianobasa, simSvidesa da srulqmnilebaSia. kolizia<br />

ki, piriqiT, arRvevs WeSmaritad namdvilisa da zneobrivis am<br />

harmonias da Tavis TavSi erTiani ideali mohyavs disonansisa da<br />

dapirispirebis [mdgomareobaSi]. amitom aseTi darRvevis gamo<br />

TviTon idealic ziandeba da xelovnebis amocana aq mxolod imiT<br />

gamoixateba, rom, erTi mxriv, am gansxvavebaSi Tavisufali mSveniereba<br />

mainc ar daiRupos, meore mxriv ki, es gaoreba da brZola<br />

ise gaataros, rom konfliqtis gadawyvetis Sedegad harmonia miviRoT,<br />

da, amrigad, es harmonia Tavisi srulqmnili arsebobiT<br />

gamomJRavndes. xolo ra sazRvramde SeiZleba mivides disonansi,<br />

amaze araviTari zogadi gansazRvrebis dadgena ar SeiZleba, radgan<br />

yoveli calke xelovneba am mimarTebiT Tavis gansakuTrebul<br />

xasiaTs emorCileba. Sinagan warmodgenas, magaliTad, ufro meti<br />

dafleTilobis gadatana SeuZlia, vidre uSualo Wvretas. amitom<br />

poezias ufleba aqvs Sinagan mdgomareobaTa gamoxatvis dros<br />

sasowarkveTileba ukidures tanjva-wamebamde miiyvanos, xolo<br />

garegan mdgomareobaTa gamoxatvisas – saZaglobasa da umsgavsobamde.<br />

magram saxviT xelovnebaSi – ferweraSi, mxatvrobaSi da<br />

miT ufro skulpturaSi garegani saxe mtkiced da mudmivad dgas<br />

ise, rom ar moixsneba, ar hqreba kvlavad anda ar gaielvebs Cvens<br />

Tvalwin ucbad, raTa imave wuTs iseve gahqres musikis bgerebiviT,<br />

didi Secdoma iqneboda aq sazizRaris fiqsireba, Tu is Tavis<br />

gadawyvetas ver hpovebs. amitom saxviT xelovnebaTaTvis yvelaferi<br />

is rodia nebadarTuli, ris uflebac dramatul poezias<br />

aqvs, ramdenadac dramatuli poezia mxolod erTi wuTiT gamoavlens<br />

da kvlav gaaqrobs.<br />

axla rac Seexeba koliziis ufro uaxloes saxeebs, aq kvlv<br />

uzogadesi Tvalsazrisebi SeiZleba aRvniSnoT. am mimarTebiT<br />

sami mTavari mxare unda ganvixiloT:<br />

pirveli, koliziebi, romlebic wminda fizikuri, bunebrivi<br />

mdgomareobebidan gamomdinareoben, ramdenadac TviT isini<br />

uaryofiTi, cudi da amitom xelSemSleli ram arian.<br />

meore, gonismieri koliziebi, romlebic damyarebulia<br />

bunebriv, fizikur safuZvlebze; Tumca es safuZvlebi Tavis<br />

TavSi dadebiTia, magram gonisaTvis mainc gansxvavebaTa da dapirispirebaTa<br />

SesaZleblobas atareben.<br />

mesame, ganxeTqilebani, romelnic TavianT safuZvels goniseul<br />

gansxvavebebSi hpoveben da pirvelad ufleba aqvT gamovidnen<br />

WeSmaritad saintereso dapirispirebebis saxiT mxolod<br />

imdenad, ramdenadac isini adamianis sakuTari qmedebidan gamodian.<br />

231


232<br />

3. moqmedeba<br />

c. xasiaTi<br />

Cven amovdiodiT moqmedebis sayovelTao, substancialuri<br />

Zalebidan. isini TavianTi moRvaweobisa da ganamdvilebisaTvis<br />

saWiroeben adamianur individualobas, romelSiac isini vlindebian<br />

mamoZravebeli paTosis saxiT. magram im ZalTa zogadsayovelTaoba<br />

kerZo individebSi totalobad da erTeulobad unda<br />

Seikras. es totaloba aris adamiani Tavis konkretul goniseulobasa<br />

da subieqturobaSi, adamianuri, Tavis TavSi totaluri<br />

individualoba, rogorc xasiaTi. RmerTebi adamianis paTosad<br />

iqcevian, da paTosi konkretul moqmedebaSi adamianis xasiaTia.<br />

amis meoxebiT xasiaTi xelovnebis idealuri gamosaxvis namdvil<br />

sulsa da guls warmoadgens, ramdenadac igi aqamde ganxilul<br />

mxareebs Tavis TavSi aerTianebs Tavisi sakuTari totalobis<br />

momentebis saxiT. vinaidan idea, rogorc ideali, e. i. grZnobadi<br />

warmodgenisa da mWvretelobisaTvis gaformebuli da Tavis moRvaweobaSi<br />

moqmedi da Tavisi Tavis aRmsrulebeli, Tavis garkveulobaSi<br />

Tavis Tavze mimarTuli subieqturi erTeulobaa, magram<br />

WeSmaritad Tavisufalma erTeulobam, rogorc amas ideali<br />

moiTxovs, Tavi unda gvaCvenos ara marto rogorc zogadobam,<br />

aramed amdenadve rogorc konkretulma gansakuTrebulobam, er-<br />

Tianma gaSualebam da am mxareTa gamsWvalvam, TviT TavisTvis rom<br />

arsebobs erTianobis saxiT. es Seadgens totalobas [mTlianobas]<br />

xasiaTisas, romlis ideali Tavis TavSi Tavis Tavis gamaerTianebeli<br />

subieqturobis mdidar simZlavreSi mdgomareobs.<br />

am mimarTebiT xasiaTi sami mxriT gvaqvs gansaxilveli.<br />

pirveli, rogorc totaluri [mTliani] individualoba, xasia-<br />

Tis simdidre Tavis TavSi.<br />

meore, xolo es totaloba [mTlianoba] amave dros unda gamovlindes<br />

gansakuTrebulobad da amitom xasiaTic unda gamovlindes<br />

garkveuli xasiaTis saxiT.<br />

mesamec, xasiaTi, Tavis TavSi erTianis saxiT, uerTdeba am<br />

garkveulobas rogorc Tavis Tavs, Tavis subieqtur TavisTvis<br />

yofnaSi da misi saSualebiT man unda ganaxorcielos Tavis Tavi,<br />

rogorc Tavis TavSi mtkice myari xasiaTi.<br />

axla Cven gvsurs azris es abstraqtuli gansazRvrebani ganvmartoT<br />

da warmodgenas davuaxlovoT.<br />

a) paTosi, gaiSleba ra sruli individualobis fargleb-<br />

Si, amis gamo Tavis garkveulobaSi vlindeba ukve ara rogorc<br />

gamosaxvis mTliani da erTaderTi interesi, aramed igi moqmedi


xasiaTis TviT mxolod erT, Tumca erT mTavar mxared gadaiqceva.<br />

vinaidan adamiani Tavis TavSi, paTosis saxiT atarebs ara marto<br />

erT RmerTs, aramed adamianis suli didia da vrceli, WeSmarit<br />

adamians mravali RmerTi ekuTvnis da igi Tavis gulSi aTavsebs<br />

yvela im Zalas, RmerTebis wreSi rom gabneula. mTeli olimpi<br />

Tavmoyrilia mis mkerdSi. am azriT Tqva erTma Zvelma (berZenma):<br />

`Seni vnebebidan Sen Sehqmen SenTvis RmerTebi, hoi, adamiano!~<br />

marTlac, sinamdvileSi rac ufro ganaTlebuli, kulturuli<br />

xdebodnen berZnebi, miT ufro meti RmerTi hyavdaT; maTi adrindeli<br />

RmerTebi ki ufro Clungebad da yeyeCebad gamoiyurebodnen<br />

da ara individualobad da garkveulobad Camoyalibebul<br />

RmerTebad.<br />

amitom xasiaTi aseT simdidreSic unda gamomJRavndes. swored<br />

is aris xasiaTSi saintereso, rom aseTi totaloba [mTlianoba]<br />

mJRavndeba da am savseobaSi is mainc Tavis TavTan, Tavis TavSi<br />

dasrulebul subieqtad rCeba. Tu xasiaTi am damrgvalebasa da<br />

subieqturobaSi ar gamoixateba da abstraqtulad migdebulia<br />

mxolod erTaderTi vnebis amara, maSin igi Tavis TavSi ararsebulad<br />

anu ugunurad, gadareulad, sustad da uRonod gvevlineba.<br />

radgan individebis sisuste da uZlureba swored is aris, rom im<br />

maradiul ZalTa Sinaarsi maTSi ar vlindeba maT usakuTres Tvi-<br />

Tobad, predikatebad, romlebic mas, rogorc am predikatebis<br />

subieqts, axasiaTebs.<br />

homerosTan, magaliTad, yoveli gmiri Tvisebasa da xasiaTis<br />

niSanTa mTeli cocxali sisavsea. aqilevsi yvelaze ufro axalgazrda<br />

gmiria, magram mis axalgazrdul Zalas ar aklia arc erTi<br />

sxva namdvili adamianuri Tviseba, da homerosi am mravalmxrivobas<br />

sxvadasxvanair situaciaSi gadagviSlis. aqilevss uyvars<br />

Tavisi deda Tetida, igi tiris brizeides gulisTvis, rodesac<br />

mas mowyveten da Selaxuri Tavmoyvareoba aiZulebs waeCxubos<br />

agamemnons, rac `iliadaSi~ yvela danarCeni ambis gamosaval<br />

wertils Seadgens. amasTan igi patroklesa da antiloqes uerTgulesi<br />

megobaria; amave dros igi Zal-RoniT savse, cecxliviT<br />

mgznebare axalgazrdaa, fexmardi, mamaci, moxucebulTa winaSe<br />

Rrma pativiscemiT aRsavse; erTguli foniqsi, ndobiT aRWurvili<br />

erTguli msaxuri, mis ferxTiT imyofeba, patrokles dasaflavebaze<br />

moxuc nestors man didi pativi sca. magram amave dros<br />

aqilevsi mtris mimarT gulficxia, aborgebuli, zviadi, SurismaZiebeli<br />

da umkacresi, daundobeli, saSinelebiT savse, rodesac<br />

igi moklul heqtors Tavis etls gamoabams da gvams troas<br />

kedlebs irgvliv samjer TreviT Semoatarebs; magram mainc molbeba,<br />

rodesac moxuci priamosi mis karavSi midis, mas am dros<br />

233


Tavis saxlSi datovebuli moxuci mama gaaxsendeba da motiral<br />

mefes gauwvdis im xels, romliTac Svili moukla. aqilevsze<br />

SeiZleba iTqvas: es adamiania! keTilSobili adamianuri bunebis<br />

mravalmxrivoba mTeli Tavisi simdidriT am erT individuumSi<br />

iSleba da viTardeba. aseve iTqmis homerosis yvela danarCeni<br />

gmiris mimarTac; odisevsi, diomide, aiaqsi, agamemnoni, heqtori,<br />

andromaqe, _ TiToeuli maTgani mTeli damoukidebeli, TavisTavadi<br />

samyaroa, TiToeuli maTgani sruli, cocxali adamiania da<br />

ara mxolod xasiaTis romeliRac erTi calkeuli Tvisebis ra-<br />

Rac alegoriuli abstraqcia. ra SiSveli, fermkrTali, Tumca ki<br />

Zlieri individualobani arian maTTan SedarebiT rqovani zigfridi,<br />

truaeli hageni da TviT folkeric, musikosi.<br />

mxolod aseTi mravalmxrivoba aniWebs xasiaTs cocxal interess.<br />

magram es sisavse amasTanave erT subieqtad Sekruli unda<br />

mogvevlinos, da ara rogorc gabneuloba, ybedoba da mxolod<br />

SiSveli, mravalmxrivi agznebuloba, _ ise rogorc bavSvebi,<br />

magaliTad, yvelafers xels hkideben, erTi wuTiT dainteresdebian<br />

da raRac saTamaSo saqmes gaiCenen, _ magram mainc uxasiaToni<br />

arian, _ piriqiT, xasiaTi adamianis sulis usxvadasxvanaires<br />

TvisebebSi unda SeiWras, maTSi unda imyofebodes, Tavisi Tviseba<br />

am TvisebebiT unda aavsos da imave dros ar unda SeCerdes,<br />

aramed interesebis, miznebis, Taviseburebebis, xasiaTis Tvisebebis<br />

am mTlianobaSi Tavis TavSi koncentrirebuli da mdgradi<br />

subieqturoba unda daicvas.<br />

aseTi mTliani xasiaTebis gamosaxatavad yvelaze ufro Sesaferia<br />

epikuri poezia, ufro naklebad – dramatuli da lirikuli.<br />

b) magram am mTlianobazec, rogorc aseTze, xelovnebas jer<br />

kidev ar SeuZlia SeCerdes. radgan saqme gvaqvs idealTan mis<br />

garkveulobaSi, amis gamo maSinve ibadeba xasiaTis gansakuTrebulobis<br />

da individualizebis moTxovnileba. moqmedeba gansakuTrebiT<br />

mis konfliqtsa da reaqciaSi ayenebs saxis SezRudulobisa<br />

da garkveulobis pretenzias. amitomac dramatuli<br />

gmi-rebi metwilad ufro martivni arian Tavis TavSi, vidre epikuri<br />

saxeebi. ufro mtkice garkveuloba imiTi miiReba, rom gansakuTrebuli<br />

paTosi xasiaTis arsebiT da TvalsaCino, mniSvnelovan<br />

Tvisebad iqceva, garkveuli miznebis, gadawyvetilebebisa da<br />

moqmedebebisaken rom mihyavs igi. Tu gamartiveba, SezRuduloba,<br />

gacalmxriveba imdenad Sors wava, rom individuumi gamocarieldeba<br />

da garkveuli paTosis, rogorc siyvarulis, pativis da a. S.,<br />

mxolod SiSvel, Tavis TavSi abstraqtul formad iqceva, maSin<br />

amis gamo yovelgvari sicocxle da subieqturoba ikargeba da<br />

gamosaxva, romelSiac xasiaTis mxolod es mxare aris win wamoweu-<br />

234


li, iqceva, rogorc es frangebTan xSirad xdeba, SiSvel da Rarib<br />

gamosaxvad. amitom xasiaTis gansakuTrebulobaSi, Tumca, marTalia,<br />

erTi mTavari gabatonebuli mxare unda gamovlindes, magram<br />

am garkveulobis farglebSi sruli cxovelmyofeloba da sisavse<br />

mainc ise unda iqnes daculi, rom individuums darCes asparezi,<br />

moZraobis SesaZlebloba, mravalmxriv gviCenos Tavisi Tavi, mimarTos<br />

sxvadasxva mxares, mravalgvar situaciebSi SeiWras da<br />

Tavis TavSi ganviTarebuli Sinagani cxovrebis mTeli simdidre<br />

mravalnair gamovlinebebSi gaSalos. amgvari cxovelmyofeloba,<br />

Tavis TavSi martivi paTosis miuxedavad, axasiaTebs sofokles<br />

tragikul saxeebs. TavianTi plastikuri damTavrebulobiT isini<br />

qandakebebs SeiZleba SevadaroT. radgan skulpturasac, Tumca<br />

igi gansazRvrulia, mainc SeuZlia gamoxatos xasiaTis mravalmxrivoba.<br />

marTalia, skulptura, winaaRmdeg mZafri vnebisa, mTeli<br />

Tavisi Zal-RoniT mxolod erT wertils rom eZgereba xolme,<br />

Tavis wynar mdumarebaSi Zlier neitralitets gamoxatavs da<br />

Tavis TavSi mSvidad Seicavs yvela Zalas, magram es aumRvreveli<br />

erTianoba mainc ar Cerdeba abstraqtul garkveulobaze, aramed<br />

winaswar gvagrZnobinebs mis simSveniereSi amave dros sxva yvelafris<br />

dabadebis adgils, rogorc uSualo SesaZleblobas, raTa<br />

usxvadasxvanaires urTierTobebSi gadavides. Cven skulpturis<br />

nmdvil saxeebSi vxedavT mSvid siRrmes, romelic SesaZleblobas<br />

Seicavs Tavis TavSi Tavis Tavidan yvela Zala ganaxorcielos. xasiaTis<br />

Sinagani mravalmxrivoba skulpturaze metad moeTxoveba<br />

ferweras, musikas da poezias, yoveli drois namdvili xelovanni<br />

asec iqceodnen. magaliTad, Seqspiris `romeo da julietaSi~ romeos<br />

mTavari paTosia siyvaruli; magram Cven mas mainc vxedavT<br />

mSoblebTan, megobrebTan, paJTan mravalmxriv urTierTobaSi;<br />

Tavisi pativmoyvareobis dasacavad tibalts waeCxubeba da orTa<br />

brZolaSi iwvevs. Cven vxedavT, Tu rogori mowiwebiT da ndobiT<br />

epyroba ber-monazons, da TviT samaris pirsac ki saubars gaubams<br />

im meafTiaqes, romlisganac momakvdinebel Sxams yidulobs,<br />

mas mudam Rirseulad, keTilSobilurad uWiravs Tavi, magram<br />

gamsWvalulia Rrma grZnobiT. aseve julietasac mravalnairi<br />

urTierToba aqvs dedasTan, mamasTan, ZiZasTan, graf parisTan,<br />

paterTan; da mainc igi Tanabrad aris Cafluli rogorc Tavis<br />

TavSi, aseve yvela sxva situaciaSic da mTeli misi xasiaTi erTi<br />

grZnobiT, sasiyvarulo vnebiT aris gamsWvaluli da asuldgmulebuli;<br />

misi siyvaruli iseTi Rrmaa da vrceli, rogorc usaz-<br />

Rvroa zRva, ase rom, julietas ufleba aqvs Tqvas: ramdenadac<br />

mets gavcem, imdenadve ufro meti maqvs me: orive masTan usazRvroa.<br />

amitom Tumca aq gamoxatulia mxolod erTi paTosi, magram<br />

235


is mainc unda gaiSalos da ganviTardes Tavis simdidred Tavis<br />

TavSi. es SemTxveva arsebobs TviT lirikaSic ki, sadac paTosi<br />

ar SeiZleba iqces moqmedebad konkretul pirobebSi. TviT aqac<br />

paTosi unda gamovlindes sruliad ganviTarebuli sulis Sinagani<br />

mdgomareobis saxiT, romelsac SeuZlia garemoebaTa da<br />

situaciaTa yoveli mxriT gamomJRavndes. cocxali enamWevroba,<br />

fantazia, yvelafers rom exeba, warsuls awmyoSi gadmoitans,<br />

da icis Sinagani cxovrebis simboluri gamoTqmisaTvis mTeli<br />

garegani garemos gamoyeneba, ar eSinia Rrma obieqturi azrebisa<br />

da am ukanasknelTa gadmocemaSi gvauwyebs SormWvretel, yovlismomcvel,<br />

naTel, Rirseul, keTilSobil gons; es simdidre<br />

xasiaTisa, Tavis Sinagan samyaros rom gamoTqvams, arc lirikaSi<br />

aris uadgilo da mas iq samarTlianad SeiZleba hqondes adgili.<br />

gansjis TvalsazrisiT ganxiluli aseTi mravalmxrivoba erTi<br />

romelime gabatonebuli garkveulobis farglebSi SeiZleba ara-<br />

Tanamimdevrulad mogveCenos. aqilevsi, magaliTad, Tavis keTil-<br />

Sobilur gmirul xasiaTTan erTad, romlis mSvenieri axalgazrduli<br />

Zala ZiriTad Tvisebas Seadgens, mamisa da megobris mimarT<br />

gulCvilia; rogorRa SeiZleba, ismeba kiTxva, rom man saSineli<br />

SurisZiebiT Sepyrlbilma galavnis irgvliv TreviT Semoatara<br />

heqtori. msgavsi araTanamimdevrobis arian agreTve Seqspiris<br />

briyvi masxarebi, TiTqmis mudam gonebamaxvilni da genialuri<br />

iumoriT aRsavseni. da ai, SeiZleba Tqvas kacma: rogor midian<br />

es Wkuamaxvili individebi iqamde, rom ase briyvulad iqcevian.<br />

saxeldobr, gansjas surs abstraqtulad xasiaTis mxolod erTi<br />

mxare gamohyos, amoswios da mTeli adamianis erTaderT wesad aqcios.<br />

is, rac calmxrivobis gabatonebis winaaRmdeg gamodis, gansjas<br />

ubralo calmxrivobad warmoudgenia. magram Tavis TavSi<br />

mTlianis da miT cocxalis gonivrulobisaTvis es araTanmimdevroba<br />

warmoadgens swored Tanmimdevrobas da Tanxmobas. radgan<br />

adamianic swored es aris. mravlis winaaRmdegobas ara Tu Tavis<br />

TavSi atarebs, aramed gadaaqvs kidevac da masSi Tavis Tavis Tanabari<br />

da erTguli rCeba.<br />

y) magram amitom xasiaTma Tavisi gansakuTrebuloba Tavis<br />

subieqturobas unda SeuerTos, igi unda iyos garkveuli saxe,<br />

da am garkveulobaSi unda hqondes mudam Tavisi Tavis erTguli<br />

erTiani paTosis Zala da simagre. Tu amgvarad adamiani Tavis<br />

TavSi erTiani ar aris, maSin mravalgvarobis sxvadasxva mxare<br />

Seugneblad da uazrod iSleba. Tavis TavTan erTianobaSi yofna<br />

Seadgens swored xelovnebaSi individualobis usazRvroebasa da<br />

RvTaebriobas. am mxriv, simagre, simtkice, Seupovroba, gabeduleba<br />

mniSvnelovan gansazRvrebas gvaZlevs xasiaTis idealuri<br />

236


gamosaxvisaTvis. igi iqidan warmosdgeba, rogorc zemoT ukve<br />

SevexeT, rom ZalTa zogadoba individuumis gansakuTrebulobiT<br />

ganimsWvaleba da am gaerTianebaSi Tavis TavSi erTian, Tavisi<br />

Tavisadmi mimarTul subieqturobad da calkeulobad, erTeulobad<br />

iqceva.<br />

magram am moTxovnasTan erTad Cven unrda gamovideT gansakuTrebiT<br />

uaxlesi xelovnebis mravali movlenis winaaRmdeg.<br />

kornelis `sidSi~, magaliTad, siyvarulisa da pativis kolizia<br />

brwyinvale partiaa. cxadia, rom Tavis TavSi aseT gansxvavebul<br />

paToss SeuZlia konfliqtamde misvla; magram roca es<br />

paTosi Sinagani brZolis saxiT gadatanilia erTsa da imave xasiaTSi,<br />

maSin, marTalia, es brwyinvale ritorikisa da efeqtiani<br />

monologebis sababsa da SemTxvevas iZleva, mainc xasiaTis jansaR<br />

simtkicesa da Tavis TavSi erTianobas ewinaaRmdegeba erTi da imave<br />

sulis gaoreba, rac pativRirsebis abstraqciidan siyvarulis<br />

abstraqcias awydeba da piruku.<br />

aseve ewinaaRmdegeba individualur simtkices, rodesac mTavari<br />

piri, romelSic ama Tu im paTosis Zala iZvris da moqmedebs,<br />

daqvemdebarebuli figurisagan rCeva-darigebas iRebs, gaerkveva,<br />

dahyveba TaTbirs da Semdeg SesaZlebloba eZleva, danaSauli<br />

Tavidan moixsnas da sxvas gadaabralos. rogorc, magaliTad, rasinis<br />

fedra enonesagan rCeva-darigebas miiRebs da mis TaTbirs<br />

dahyveba. namdvili xasiaTi TviT moqmedebs da sxvas uflebas ar<br />

miscems mis sulSi SeiWras, mis magier ifiqros da gadawyvetileba<br />

miiRos. magram Tu is sakuTari nebiT moqmedebda, maSin Cadenil<br />

danaSaulsac TviTon kisrulobs da TviTonve agebs masze pasuxs.<br />

xasiTis meryeobis, usayrdenobis meore saxe gansakuTrebiT<br />

axal germanul nawarmoebebSi Camoyalibda mgrZnobiarobis Sinagan<br />

sisusted [sentimentalobad], rac sakmaod didxans batonobda<br />

germaniaSi. yvelaze ufro maxlobel da SesaniSnav magaliTad<br />

unda moviyvanoT verTeri, mTlad daavadebuli xasiaTi; romelsac<br />

ar Seswevs Zala Tavisi siyvarulis Jinianobaze ufro maRla<br />

dadges. magram is, rac mas sainteresos xdis, aris vnebianoba da<br />

grZnobaTa simSveniere, bunebasTan mWidro kavSiris grZnoba,<br />

gancdaTa sifaqize da lmobieri suli. da Semdeg, rodesac saku-<br />

Tari pirovnebis uSinaarso subieqturobaSi Cafloba, CaRrmaveba<br />

ufro da ufro gaizarda, am sisustem, sirbilem kidev sxva<br />

mravalnairi forma miiRo. iakobis mier mis `voldemarSi~ mocemuli<br />

simSveniere sulisa amasve unda mieweros, am romanSi mTeli<br />

zomiT iCens Tavs iseTi warmodgena sakuTar Tavze, TiTqos [gmiri]<br />

didebuli sulisa iyos; amiT igi Tavs ityuebs da Tvalebs ixvevs<br />

sakuTari saTnoebisa da upiratesobis Sesaxeb. es aris aRmatebuleba<br />

237


da RvTaebrioba iseTi sulisa, sinamdvilesTan yovelmxriv mcdar<br />

urTierTobaSi rom imyofeba da Tavis Tavsve umalavs sakuTar<br />

sisustes im mxriv, rom ar SeuZlia aitanos da gadaamuSaos arsebuli<br />

qveynis namdvili Sinaarsi im warCinebulobisa da gvariSvilobis<br />

gamo, romliTac igi yvelafers, viTarca uRirss, xels hkravs.<br />

aseTi mSvenieri suli Ria ar aris TviT WeSmariti zneobrivi interesebisa<br />

da cxovrebis jansaRi miznebisaTvis, sakuTar Tavs<br />

sakuTar qselSive axvevs, cxovrobs da moZraobs mxolod saku-<br />

Tar subieqtur religiur da moralur gamonagonebSi. am Sinagan<br />

enTuziazms, aRtacebas sakuTari araCveulebrivi warCinebulobis,<br />

upiratesobis gamo, romliTac ase amayobs da ibRinZeba isev<br />

sakuTari Tavis winaSe, emateba agreTve usazRvro mgrZnobiaroba<br />

yvela sxvis mimarT, vinc valdebulia es ganmartoebuli [oboli]<br />

mSveniereba yovel momentSi gamoicnos, gaigos, da Tayvani sces;<br />

da Tu sxvebi amas ver SesZleben, maSinve es suli mTeli siRrmiT<br />

aRSfoTdeba da usazRvro Seuracxyofas igrZnobs. maSin erTi<br />

xelis dakvriT mTeli misi adamianoba, yovelgvari megobroba,<br />

yovelgvari siyvaruli qreba. misi uunaroba – gadaitanos pedantizmi,<br />

wvrilmani umniSvnelo garemoebani da uxerxulobani,<br />

romelTac diadi da Zlieri xasiaTi mSvidad da uzianod Cauvlis<br />

xolme, _ yovelgvar warmodgenas sWarbobs da swored yvelaze<br />

ufro arsebiTad umniSvnelo ram garemoeba aseT suls udides sasowarkveTilebaSi<br />

agdebs. maSin dardsa da naRvels, sevdas, Wmunvas,<br />

mowyenilobas, cud gunebas, Seuracxyofis grZnobas, melanqolias,<br />

sakuTari ubedurebis grZnobas bolo ar eReba; aqedan<br />

warmosdgeba mtanjveli fiqrebiT gawameba Tavis Tavisa da sxvisa,<br />

SfoTi, borgva, krunCxva da sulis TviT simkacre da ulmobelobac,<br />

romelSiac am mSvenieri sulis Sinagani gancdebis mTeli<br />

ubedureba, sacodaoba da sisuste savsebiT mJRavndeba. sulis<br />

aseTma ucnaurobam ar SeiZleba guli miizidos, radgan namdvil<br />

xasiaTs is Sehferis, rom raime namdvilis dapyrobis survili,<br />

gambedaoba da Zala Seswevdes. interesi iseTi subieqtebisadmi,<br />

mudam mxolod Tavis Tavs rom dastrialeben, fuWi interesia, ra<br />

didi warmodgenac ar unda hqondeT maT sakuTar Tavze, rom isini<br />

yvelaze ufro maRali da uwmindesi arsebani arian, rom maTi<br />

sulis uSinaganes fenebSi dafarulia RvTaebrivi – maT saSinao<br />

tansacmelSi daudevrad gamovlenili.<br />

xasiaTis Sinagani substancialuri safuZvlianobis es uqonloba<br />

sul sxva saxiTac im mxriv Camoyalibda, rom sulis is ucnauri,<br />

maRali da mSvenieri Tvisebebi hipostazirebulia sul<br />

ukuRmarTad da gagebulia damoukidebel Zalebad. amas ekuTvnian<br />

magiuri, magnituri, demonuri movlenebi, naTelxilvis moCvene-<br />

238


ani, ZilSi xetiali, mTvareuli da a. S. cocxali individuumi,<br />

romelzec amtkiceben, rom sinamdvileSi arsebobda, am Savbneli<br />

Zalebis mimarT iseT urTierTobaSi hyveba, rom, erTi mxriv, isini<br />

[es Zalebi] TviT masSi arian, meore mxriv ki, misi Sinagani samyarosaTvis<br />

sul ucxo da miRmur Zalebs warmoadgenen, romlebic<br />

gansazRvraven da warmarTaven mis Sinagan cxovrebas. am ucnob<br />

ZalebSia TiTqos amouSifravi raRac saSinelebis WeSmariteba,<br />

romlis wvdoma da gagneba SeuZlebeliao. magram xelovnebis<br />

samyarodan swored bneli Zalebi unda ganidevnos, radgan xelovnebaSi<br />

araferia bneli, piriqiT, masSi yvelaferi naTelia da<br />

gamWvirvale, xolo es zexiluli, Cveni Tvalisa da gonebisaTvis<br />

miuwvdomeli Zalebi ki mxolod sulis avadmyofobas uwyoben<br />

xels da poezias bundovans, nislovans, cariels, fuWsa da amaos<br />

xdian, ris magaliTebsac iZlevian hofmani da hainrix fon klaisti<br />

Tavis `princ homburgelSi~. WeSmaritad idealur xasiaTs Tavis<br />

Sinaarsad da paTosad araviTari miRmuri, saiqio da moCvene-biseuli<br />

ara aqvs, mas namdvili interesebi amoZravebs, raSic igi sakuTar<br />

Tavs poulobs. gansakuTrebiT naTelxilva uaxloes poeziaSi<br />

Zalian trivialuri da Cveulebrivi gaxda. piriqiT, rodesac Sileris<br />

`vilhelm telSi~ moxuci atinghauzeni sikvdilis wuTebSi<br />

Tavisi samSoblos bed-iRbals iuwyeba, aq es winaswarmetyveleba<br />

naxmaria marTebulad. magram xasiaTis sijansaRis gadacvla sulis<br />

avadmyofobaze koliziis Sesaqmnelad da interesis gamosawvevad,<br />

mudam ubedurebiT, marcxiT damTavrdeba; amitom TviT<br />

SeSlilobac mxolod didi sifrTxiliT aris gamosayenebeli.<br />

amgvar gamrudebebs, xasiaTis erTianobasa da simtkices rom<br />

upirspirdebian, SegviZlia uaxlesi ironiis principic davur-<br />

ToT. am yalbma Teoriam poetebi imiT Seacdina, rom xasiaTebSi<br />

gauerTianebeli, erTmaneTisagan gansxvavebuli Tvisebebi Seitanes,<br />

ase rom, TiToeuli xasiaTi TviTve angrevs da anadgurebs<br />

Tavis Tavs, rogorc xasiaTs. Tu romelime individuumi Tavidan<br />

kidevac gamodis garkveuli miswrafebiT, saerTod garkveulobiT,<br />

maSin igi swored Tavis sawinaaRmdegoSi unda gadavides da<br />

amis gamo xasiaTma araferi ar unda warmoadginos, gamoxatos,<br />

garda garkveulisa da Tavisi Tavis umniSvneloba-araraobisa.<br />

es ambavi ironiam xelovnebis gansakuTrebul da umaRles mwvervalad<br />

miiCnia, radgnac mayurebeli raime TavisTavad dadebiTma<br />

interesma ki ar unda Seipyroso, aramed masze maRla unda dadges,<br />

ise rogorc TviT ironia qveynad yvelaferze maRla da yvelafris<br />

iqiT dgaso. amave azriT undodaT aexsnaT Seqspiris xasia-<br />

Tebi. magaliTad, ledi makbeti mosiyvarule meuRle da metad sa-<br />

TuTi, uwyinari sulis qali iyoo, Tumca is azrebs mkvlelobaze<br />

239


ara marto farTo asparezs uTmobs, aramed sisruleSiac mohyavso.<br />

magram Seqspiri gamoirCeva swored miseuli xasiaTebis simedgriT,<br />

kategoriulobiTa da udrekobiT, TviT borotis mxolod<br />

formaluri sidiadisa da simtkicis gamoxatvis drosac ki.<br />

marTalia, hamleti gaubedavia, magram igi daeWvebulia ara imaSi,<br />

Tu ra unda gaakeTos, aramed imaSi, rogor unda Seasrulos. axla<br />

isini Seqspiris xasiaTebsac ki moCvenebiTsa xdian da fiqroben,<br />

TiTqos swored es araraoba-umniSvneloba da naxevruloba,<br />

meryeoba, yoymani, aqeT-iqiT rwevani, gauTavebeli mieT-moeTi<br />

iyos TavisTavad saintereso. magram ideali swored imiT gamoixateba,<br />

rom idea namdvilia da am sinamdviles adamiani sWirdeba<br />

subieqtis saxiT, rogorc Tavis TavSi mtkice erTiani ram.<br />

rac aq xelovnebaSi mtkice xasiaTis individualobaze vTqviT,<br />

esec kmara. aseT xasiaTSi mTavaria Tavis TavSi garkveuli, arsebiTi<br />

paTosi mdidari da savse mkerdisa, romlis Sinagan individualur<br />

qveyanas paTosi imgvarad gamsWvalavs, rom sulis Sinagani<br />

samyaros paTosiT ganmsWvaluloba, da ara marto paTosi,<br />

rogorc aseTi, Tavis gamoxatvas hpovebs. amdenadve paTosma<br />

adamianis mkerdSi ar unda daarRvios Tavisi Tavi imisaTvis, rom<br />

gamomJRavndes, rogorc Tavis TavSi araarsebiTi da umniSvnelo<br />

raRac.<br />

240<br />

III. idealis garegani garkveuloba<br />

C. xelovani<br />

2. gamosaxvis obieqturoba<br />

a. ubralo garegani obieqturoba<br />

sityvis Cveulebrivi gagebTi obieqturoba ase esmiT, rom<br />

mxatvrul nawarmoebSi yovelgvarma Sinaarsma ukve arsebuli<br />

sinamdvilis forma unda miiRos da am CvenTvis nacnob garegan<br />

saxeSi [formaSi] mogvevlinos. Cven rom aseTi obieqturobiT<br />

davkmayofilebuliyaviT, maSin SegveZlo kocebusaTvis obieqturi<br />

poeti gvewodebina, vinaidan masTan kvlav sruliad imave<br />

mdabio, bilw sinamdviles vnaxulobT, magram xelovnebis mizani<br />

swored is aris, rom yoveldRiuri cxovrebas rogorc Sinaarsi,<br />

aseve misi gamovlenis wesi Semoacalos, Camobertyos, da mxolod<br />

TavisTavad da TavisTvis gonivruli mxare, gonismieri moRvaweo-bis<br />

saSualebiT, Sinagani samyarodan mis WeSmarit garegan<br />

saxed [formad] gamoavlinos. amitom xelovanma mizanSi rodi unda


amoiRos maincdamainc mxolod es SiSveli garegani obieqturoba,<br />

Sinaarsis sruli substancia rom aklia. marTalia, SeiZleba<br />

obieqturobis, arsebulis aseT gagebas Tavis TavSi umaRlesi cxovelmyofeloba<br />

hqondes da, rogorc ukve adreve goeTes axalgazrdobis<br />

nawarmoebis zogierTi magaliTidan davinaxeT, igi<br />

Tavisi Sinagani gulwrfelobiT Zalianac gvizidavdes, magram Tu<br />

mas namdvili Sinaarsi ar gaaCnia, is mainc ver miaRwevs xelovnebis<br />

WeSmarit mSvenierebas. amitom xelovani ar unda gamoekidos<br />

iseT SiSvel garegan obieqturobas, Sinaarsis sruli substancia<br />

rom aklia.<br />

b. gaumJRavnebeli Sinagani samyaro<br />

amitom obieqturi gagebis meore saxe miznad ar isaxavs<br />

garegans, rogorc aseTs, aramed xelovani Tavis sagans eufleba<br />

sulis uRrmesi, uSinaganesi gancdiT. magram es Sinagani imdenad<br />

dafarulia, karCaketili da koncentrirebuli, rom mas ar SeuZlia<br />

cnobier sicxades da WeSmarit gaSla-ganviTarebas miaRwios.<br />

amitom paTosis mWevrmetyveleba marto imiT kmayofildeba, rom<br />

mimaxvedrebeli garegani movlenebiT, winaTgrZnobebiT savse<br />

niSnebiT miaxvedros mkiTxveli, Tumca Sinaarsis mTeli bunebis<br />

asaxsnelad saWiro Zala da ganaTleba [kultura] ar gaaCnia. gansakuTrebiT<br />

xalxuri simRerebi miekuTvneba gamosaxvis am wess.<br />

isini garegnulad martivad aniSneben [miaxvedreben] im farTo da<br />

Rrma grZnobaze, rac maT safuZvlad udevT, magram mainc ar SeuZliaT,<br />

naTlad gamoTqvan igi, vinaidan TviT xelovnebam aq jer<br />

kidev ver miaRwia ganaTlebas [kulturas] imdenad, rom man Tavisi<br />

Sinaarsi sruli gamWvirvalobiT gamoarCios, da mxolod imiT<br />

unda dakmayofildes, rom garegani niSnebis saSualebiT SesaZlebeli<br />

gaxados, miaxvedros sulis winaTgrZnoba. guli Tavis Tavs<br />

Cahkvirvebia, Tavis TavSi momwyvdeula, SekumSula, da imisaTvis,<br />

rom sxva gulebisTvisac gasagebi gaxdes, aisaxeba mxolod sruliad<br />

bolovad garegan gremoebebsa da movlenebSi, romlebic, mar-<br />

Talia, sakmaod mWevrmetyvelni arian, Tu maT miecemaT Tundac<br />

sul susti miniSnebis xasiaTi sulsa da grZnobaze. goeTemac<br />

mogvca am saxis uaRresad Cinebuli simRerebi. `mecxvare-mwyemsis<br />

naRvliani simRera~, magaliTad, am saxis leqsTa Soris erT-erTi<br />

umSvenieresTagania; tkivilisa da sevda-kaeSnisagan gatexili<br />

suli, daunjebuli da guldaxuruli Tavis ambavs gvamcnobs wminda<br />

garegan saxeebSi da grZnobis koncentrirebuli siRrme maTSi<br />

mainc gamouqTmelad Zgers. `tyis mefesa~ da sxva mraval leqsSi<br />

gabatonebulia igive kilo, magram es kilo SeiZleba iseT Clung<br />

241


arbarosobamde CamoqveiTdes, romelic ar iZleva saSualebas,<br />

Seignos, cnobierhyos sagnisa da situaciis dedaarsi da mxolod<br />

yvelaze ufro bolovads, nawilobriv uxeS, nawilobriv ugemur<br />

garegnul niSnebs gamohkidebia. rogorc magaliTad, krebul `Des<br />

Knaben Wunderhorn-Si~ moTavsebul `medafdafeSi~ naTqvamia: `o,<br />

sarCobelav, maRalo saxlo~ an `mSvidobiT, batono kapralo~,<br />

romelTac friad amaRelvebel striqonebadac ki Tvlidnen.<br />

piriqiT, rodesac goeTe mReris:<br />

242<br />

Cemgan mokrefil Taiguls<br />

salmad mogiZRvni aTasjer!<br />

xSirad davxrilvar me misken,<br />

vin icis, ramden aTasjer,<br />

da mivixute igi guls<br />

mravaljer, asiaTasjer!<br />

iq Sinagani gulwrfeli grZnoba naCvenebia sruliad sxvagvarad,<br />

rac Cveni mWvretelobis winaSe araviTar trivialursa da<br />

Tavis Tavis sawinaaRmdegos ar ayenebs. magram, saerTod, obieqturobis<br />

mTel am saxeobas aklia namdvilad naTeli gamoxatva<br />

[warmoCena] grZnobisa da vnebisa, rac namdvil xelovnebaSi ar<br />

unda rCebodes im farul siRrmeSi, garegan niSnebSi gamovleniT<br />

rom odnav mogvagonebs, odnav exmaureba TavisTavs, aramed an<br />

unda TavisTvis TviTon gamomJRavndes, an naTlad da srulad<br />

unda gamosWviodes [gamobrwyindes] im garegan niSnebSi, romel-<br />

Sic igi aris gansaxierebuli. Sileri, magaliTad, Tavisi paTosiT<br />

mTel Tavis suls gamoxatavs, friad suls, sagnis arsebas rom Sesisxlxorcebia,<br />

SeTvisebia, da SeuZlia Tavisi sulis siRrmeebi<br />

amave dros yvelaze ufro Tavisuflad da brwyinvaled, sruli<br />

siuxviTa da keTilxmovanebiT gamoTqvas.<br />

c. WeSmariti obieqturoba<br />

am mimarTulebiT, idealis cnebis Tanaxmad, subieqturi<br />

gamoTqmis mxriv, WeSmariti obieqturoba aqac ise SegviZlia davadginoT,<br />

rom xelovanis STamagonebeli namdvili Sinaarsidan<br />

araferi ar unda darCes Sinagan subieqtur samyaroSi, mTeli es<br />

Sinaarsi savsebiT unda gaiSalos da ganviTardes im saxiT, romel-<br />

Sic amorCeuli Sinaarsis zogadi suli da substancia xazgasmiT<br />

iqneba naCvenebi imdenadve, ramdenadac misi individualuri<br />

gaformeba mTlianad warmosdgeba damTavrebulad da mTeli<br />

gamosaxvis mixedviT im sulisa da substanciisagan ganimsWvaleba.<br />

vinaidan udiadesi da usaCinoesi aris ara raRac gamouTqmeli,<br />

Torem am SemTxvevaSi poetis suli mis nawarmoebSi gauxsneli


darCeboda, Tavis TavSi ufro meti siRrmis mqone iqneboda, vidre<br />

amas misi nawarmoebi gamoxatavs, maSin rodesac sinamdvileSi<br />

xelovanis mier Seqmnili nawarmoebi aris is, rac masSi yvelaze<br />

ukeTesi da WeSmaritia; rasac gamoxatavs igi, TviTonac is aris,<br />

rac mxolod misi sulis siRrmeSi darCa dafaruli, igi ar aris is.<br />

3. manera. stili da originaloba<br />

magram ra Zlieradac ar unda moeTxovebodes xelovans obieqturoba,<br />

swored axlaxan aRniSnuli azriT, gamosaxva mainc misi<br />

STagonebis (aRmafrenis) nawarmoebia, vinaidan igi, rogorc<br />

subieqti, mTlianad gaerTianebulia saganTan da misi mxatvruli<br />

xorcSesxma, Tavisi sulisa da Tavisi fantaziis Sinagani cxovelmyofelobidan<br />

moaxdina. xelovanis subieqturobisa da<br />

gamosaxvis WeSmariti obieqturobis identoba mesame mTavari mxarea,<br />

romelic Cven jer kidev mokled unda ganvixiloT, ramdenadac<br />

masSi gaerTianebuli aRmoCndeba is, rac aqamde gancalkevebuli<br />

gvqonda rogorc genia da obieqturoba. es erTianoba<br />

SegviZlia aRvniSnoT, rogorc namdvili originalobis cneba.<br />

magram sanam SvudgebodeT imis dadgenas, Tu ras Seicavs Tavis<br />

TavSi es cneba, mxedvelobaSi unda miviRoT kidev ori punqti,<br />

romelTa calmxrivoba unda moixsnas, Tu gvsurs, rom WeSmaritma<br />

originalobam SeZlos gamosvla. es aris subieqturi manera da<br />

stili.<br />

a. subieqturi manera<br />

rac Seexeba, upirveles yovlisa, SiSvel maneras, igi am mimarTebiT<br />

arsebiTad unda ganvasxvavoT originalobisagan. vinaidan<br />

manera exeba xelovanis mxolod kerZo da amis gamo SemTxveviT<br />

Taviseburebebs, ramdenadac isini, Tumica TviT sagnidan da maTi<br />

idealuri gamoxatvidan ar gamomdinareoben, magram mainc mxatvruli<br />

nawarmoebis Seqmnis dros iCenen xolme Tavs.<br />

a) maSin manera, sityvis amgvari gagebiT, exeba xelovnebis ara<br />

zogad saxeebs, TavisTavad da TavisTvis gamoxatvis gansxvavebul<br />

wess rom moiTxoven, rogorc, magaliTad, peizaJisti sagnebs<br />

ufro sxvagvarad iTvisebs, vidre istoriuli suraTebis mxatvari,<br />

poeti epikosi ufro sxvanairad, vidre lirikosi an dramaturgi;<br />

manera mxolod am subieqtis aTvisebis sakuTari wesia,<br />

sakuTari koncefcia da Sesrulebis SemTxveviTi Tavisebureba,<br />

rasac SeuZlia imdenad Sorsac ki wavides, rom idealis WeSmarit<br />

cnebasTan pirdapir winaaRmdegobaSi Cavardes. am mxriv ganxiluli<br />

manera is ucudesi saxea, romelsac SeiZleba gamoekidos<br />

243


xelovani, vinaidan igi masSi, imis magier, rom namdvil xelovnebas<br />

mieces, Tavs nebas aZlevs SeiWras subieqturobaSi, rogorc<br />

aseTSi, da miT Tavi SeizRudos, magram xelovneba moxsnis sazogadod<br />

rogorc Sinaarsis, aseve misi garegani gamovlenis SiSvel<br />

SemTxveviTobas, da amitom xelovans moTxovnasac wauyenebs,<br />

rom Tavisi subieqturi Taviseburebis kerZo SemTxveviTi niSnebi<br />

Tavis TavSi gaanadguros.<br />

b) amitomac meore, manera rodi upirispirebs Tavis Tavs WeSmarit<br />

mxatvrul gamosaxvas, aramed mxatvruli nawarmoebis mxolod<br />

garegan mxareebs ufro inarCunebs sakuTar sarbielad subieqturi<br />

gadmocemis wesis kerZo TaviseburebaTaTvis. amitom maneris<br />

es saxeoba ufro metad mxatvrobaSi [ferweraSi] da musikaSi<br />

ikidebs fexs, radgan xelovnebis es saxeobani aTvisebasa da Sesrulebas<br />

garegan mxareTa ufro farTo asparezs sTavazoben.<br />

Taviseburi, garkveuli mxatvrisa, misi mimdevrebisa da mowafeebisaTvis<br />

damaxasiaTebeli da xSir ganmeorebaTagan Cveulebad<br />

Camoyalibebuli gamoxatvis wesi qmnis maneras, romelmac or Semdgom<br />

mimarTulebaTagan SeiZleba erT-erTi miiRos.<br />

aa) pirveli mxare exeba aTvisebas. haeris toni, magaliTad,<br />

xis foTolTa ganlageba, naTelisa da Crdilis ganawileba, saer-<br />

Tod Seferilobis toni ferweraSi dauboloebel mravalferovnebas<br />

qmnis. amitom mxatvarTa nawarmoebebSic, gansakuTrebiT<br />

Seferadebisa da ganaTebis wes-maneraSi, udides sxvadasxvaobasa<br />

da aRqma-aTvisebis gansakuTrebul wess vxvdebiT. zogjer Sei-<br />

Zleba feris iseTi tonic Segvxvdes, romelsac saerTod bunebaSi<br />

ver aRviqvamT, Tumca igi arsebobs, Cven misTvis yuradReba<br />

ar migviqcevia, magram ama Tu im mxatvars [xelovans] igi moxvda<br />

TvalSi, aiTvisa da axla ukve mieCvia Seferadebisa da ganaTebis<br />

am saxiT danaxvas da gadmocemas. rac Seferadebas daemarTa mis<br />

TvalSi, is SeiZleba daemarTos agreTve sagnebsac, maT dajgufebas,<br />

mdebareobas, moZraobas, xasiaTs da a. S. gansakuTrebiT<br />

niderlandelebSi vxvdebiT xSirad maneris am mxares: magaliTad,<br />

van der neeris Ramis suraTebSi mTvaris Suqis gadmocema; van der<br />

goienis qviSis borcvebi mis mraval peizaJSi, atlasisa da abre-<br />

Sumis sxva qsovilebis mudam ganmeorebuli bzinva-elvareba sxva<br />

ostatebis esoden mraval suraTSi, _ am kategorias ekuTvnis.<br />

bb) Semdeg manera vrceldeba Sesrulebaze, yalmis momarjvebaze,<br />

ferebis dadebaze, maT Serevaze da a. S.<br />

yy) magram, radganac aTvisebisa da gadmocemis aseTi specifikuri<br />

saxe mudmiv ganaxlebadi gameorebis meoxebiT Cveulebad<br />

ganzogaddeba da xelovanis meore bunebad iqceva, ibadeba imis safrTxe,<br />

rom manera, radmenadac specialur xasiaTs iRebs, imdenad<br />

244


ufro advilad gadagvardeba usulgulo, da amis gamo, SiSvel<br />

ganmeorebad da fabrikaciad, ris drosac xelovani mTeli grZnobiTa<br />

da mTeli aRmafreniT aRar ganimsWvaleba misi Seqmnis dros.<br />

maSin xelovneba ubralo xelis simarjvemde, xelosnis gawafulobamde<br />

qveiTdeba da manera, romelic TavisTavad iqneba uvargisi<br />

arc iyos, SesaZloa, ugemur da usicocxlo ramed gadaiqces.<br />

y) amitom namdvili manera unda ganTavisufldes am SezRuduli<br />

gansakuTrebulobisagan da Tavis TavSi imdenad unda gafar-<br />

Tovdes, rom gadmocemis aseTi specialuri saxeobani SiSvel<br />

Cveulebad ver gadagvardnen. am dros xelovani zogadi saxiT unda<br />

misdevdes sagnis bunebas, unda SeeZlos gadmocemis am uzogadesi<br />

wesis ise gageba da aTviseba, rogorc amas sagnis cneba moiTxovs.<br />

am azriT, magaliTad, goeTes SemoqmedebaSi manera SeiZleba vuwodoT<br />

imas, rom igi mxiaruli saqceviT ostaturad abolovebs<br />

ara marto salxino-sanadimo leqsebs, aramed sxva seriozul<br />

dawyebasac, raTa seriozuli ganxilva an situacia moixsnas, Seanelos<br />

an sulac moiSoros. horaciusic am maneras misdevs Tavis<br />

werilebSi. es saqcevi musaifisa an Tavaziani, saamuri drostarebis<br />

xerxia saerTod, roca Tavs ikaveben, raTa sakiTxis siRrmeSi<br />

ar Sestopon, sjas ucbad swyveten da TviT Rrma msjelobac ki<br />

marjve da msubuqi TamaSiT kvlav mxiarul saubarSi gadaaqvT.<br />

marTalia, esec agreTve maneraa da ganxilvis subieqturobas<br />

miekuTvneba, magram iseT subieqturobas, uzogadesi xasiaTi rom<br />

aqvs da mTlad ise iqceva, rogorc gadmocemis ganzraxul saxes<br />

esaWiroeba. maneris am ukanaskneli safexuridan SegviZlia stilis<br />

ganxilvaze gadavideT.<br />

b. stili<br />

Le style c'est l'homme mème (stili – TviT adamiania) cnobili<br />

franguli gamoTqmaa. aq stili ewodeba saerTod subieqtis Taviseburebas,<br />

romelic misi gamoTqmis wesSi, misi sityvis saqcevis<br />

xasiaTSi da a. S. savsebiT gamoicnoba. batoni fon rumori (`italiuri<br />

gamokvlevebi~, I, gv. 87), piriqiT cdilobs, gamoTqma `stili~<br />

`axsnas rogorc masalis Cveulebad qceuli damorCileba<br />

Sinagani moTxovnilebebisadmi, masalisa, romelSic moqandake<br />

Tavis figurebs namdvilad aqandakebs, xolo fermweri maT gamoavlens~.<br />

igi am mimarTulebiT gvacnobs friad mniSvnelovan<br />

SeniSvnebs gamosaxvis im wesis Sesaxeb, romelsac skulpturis<br />

garkveuli grZnobadi masala, magaliTad, nebas rTavs an krZalavs.<br />

magram sityva `stils~ grZnobadi elementis mxolod am mxariT<br />

ar zRudaven. igi SeiZleba ganvavrcoT mxatvruli gamosax-<br />

245


vis im gansazRvrebebsa da kanonebze, xelovnebis im saxeobis<br />

bunebidan rom gamomdinareoben, romelSiac sagani mxatvrul<br />

ganxorcielebas aRwevs. am TvalsazrisiT, magaliTad, musikaSi<br />

gaarCeven saeklesio da saopero stils, ferweraSi – istoriul<br />

stilsa da Janruli ferweris stils da a. S. stili niSnavs gamoxatvis<br />

iseT wess, romelic Tavisi masalis pirobebs imdenadve<br />

emorCileba, ramdenadac igi mTlianad Seesatyviseba xelovnebis<br />

garkveul saxeobaTa gageba-aTvisebisa da Sesrulebis moTxovnilebebsa<br />

da sagnis cnebidan gamomdinare maT kanonebs. stilis<br />

uqonloba sityvis am farTo mniSvnelobiT maSin, an uunarobaa<br />

imisa, rom ar SeuZlia aiTvisos gamosaxvis Tavis TavSi aucileblad<br />

saWiro wesi, anda subieqturi TviTnebobaa, romelic, nacvlad<br />

imisa, rom kanonzomier moTxovnilebas daemorCilos, saku-<br />

Tar neba-survils aZlevs Tavisufal gasaqans da uxeiro maneriT<br />

cvlis mas. amitom, rogorc batonma fon rumorma ukve SeniSna,<br />

miuRebelia agreTve xelovnebis erTi saxeobis stilis kanonebis<br />

gadatana meoreSi, rogorc es Caidina, magaliTad, mengsma vila<br />

albanSi mdebare Tavis cnobil muzeumSi, sadac man `Tavisi apolonis<br />

ferebiT SeRebili formebi qandakebis principiT gaigo da<br />

Seasrula~. aseve uyureben diureris naxatebs, diurerma mTlianad<br />

xeze amoWris stili SeiTvisa da ferweraSic, gansakuTrebiT<br />

tansacmlis nakeTebis xatvaSi, gamoiyena.<br />

246<br />

xelovnebis simboluri forma<br />

Sesavali<br />

simbolos Sesaxeb saerTod<br />

simbolo im mniSvnelobiT, ra mniSvnelobiTac am sityvas aq<br />

vxmarobT, qmnis xelovnebis dasawyiss, rogorc cnebis, ise istoriuli<br />

movlenis Tanaxmad, da amitom unda ganvixiloT kidec<br />

rogorc winaxelovneba, umTavresad aRmosavleTs rom axasiaTebs<br />

da pirvelad mxolod mravalgvari gadasvlebis, gardaqmnebisa<br />

da gaSualebebis Semdeg midis idealis WeSmarit sinamdvilemde,<br />

rogorc xelovnebis klasikur formamde. amitomac amTaviTve<br />

unda gavarCioT simbolo misi im damoukidebeli TaviseburebiT,<br />

romliTac mxatvruli mWvretelobisa da gansaxierebisaTvis gadamwyvet<br />

tips iZleva, simboluris im saxeobisagan, mxolod SiSvel,<br />

TavisTavad aradamoukidebel garegan formamde rom aris<br />

CamoqveiTebuli. saxeldobr, am ukanaskneli saxiT simbolos<br />

kvlav vnaxavT agreTve xelovnebis klasikur da romantikul<br />

formebSiac sruliad iseve, rogorc calke mxareebs TviTon sim-


olurSic SeuZliaT klasikuri idealis forma miiRon, anda romantikuli<br />

xelovnebis dasawyisi gviCvenon. magram aseTi gadasvla<br />

adrindelisa gviandelSi da gviandelis gamoCena adrindelSi<br />

mxolod da mxolod meorexarisxovan warmonaqmnebs da calkeul<br />

niSnebs exeba ise, rom is xelovnebis mTeli nawarmoebis gansakuTrebul<br />

sulsa da ganmsazRvrel bunebas ver Seadgens.<br />

piriqiT, sadac simbolo Tavisi gansakuTrebuli formiT<br />

damoukideblad viTardeba, iq mas sazogadod amaRlebulis, sidiadis<br />

xasiaTi aqvs, radgan saerTod Tavis TavSi jer kidev uzomod<br />

da araTavisuflad gansazRvruli idea saxed unda iqces da<br />

amitom ar ZaluZs konkretul movlenebSi am abstraqciisa da<br />

zogadobis savsebiT Sesatyvisi raime garkveuli forma naxos.<br />

amitom am SeusatyvisobaSi idea Tavis garegan munmyofobas aRemateba,<br />

imis nacvlad, rom masSi gaixsnas, gaiSalos, anda mTlianad<br />

moTavsdes, xolo movlenis gansazRvrulobis farglebs gareT<br />

amaRlebulis zogad xasiaTs Seadgens.<br />

rac Seexeba formalur mxares, axla sruliad zogadad ganvmartoT,<br />

rogor gvesmis simbolo.<br />

saerTod, simbolo mWvretelobisaTvis erTgvari uSualod da<br />

TvalsaCinod arsebuli ram aris, anda misTvis mocemuli garegani<br />

arseboba, romelic gagebul unda iqnes ara ise, rogorc is Cven<br />

winaSe uSualod da TvalsaCinod imyofeba, Tavisi Tavis gamo aRebuli,<br />

aramed ufro farTo da zogadi azriT. amitom amTaviTve<br />

simboloSi ori ram unda gavarCioT: upirveles yovlisa, mniSvneloba,<br />

xolo Semdeg misi gamoTqma, gamosaxva. is, pirveli, aris<br />

raime warmodgena an sagani, sulerTia ra Sinaarsisac unda iyos,<br />

xolo es, meore, _ amis raRac grZnobadi arseboba an suraTi<br />

raime saxis.<br />

1. simbolo, rogorc niSani<br />

simbolo, upirveles yovlisa, raRac niSania. magram ubralo<br />

aRniSvnisas igi aris mniSvnelobisa da misi gamoxatulebis kav-<br />

Siri, oRond sruliad TviTneburi. es gamoxatuleba, es grZnobadi<br />

nivTi anu suraTi imdenad nakleb warmoidgens sakuTar Tavs,<br />

rom gamoxatuleba, gamoTqma an niSani warmodgenaSi iwvevs mis-<br />

Tvis sruliad ucxo Sinaarss, romelTanac is araviTar gansakuTrebul<br />

urTierTobasa da kavSirs ar saWiroebs. ase, magali-<br />

Tad, enebSi bgerebi garkveuli warmodgenebis, grZnobebisa da a. S.<br />

erTgvari niSnebia. magram romelime enis bgeraTa umetesi nawili<br />

SinaarsisaTvis SemTxveviTi saxiT dakavSirebulia im warmodgenebTan,<br />

isini rom gamoxataven, Tundac istoriuli ganviTare-<br />

247


is SemweobiT SeiZlebodes imis damtkiceba, rom Tavdapirveli<br />

kavSiri sxvagvari iyo, da enaTa sxvaobac umTavresad imaSia, rom<br />

erTi da igive warmodgena sxvadasxvagvari bgeriT gamoixateba.<br />

amgvari niSnebis meore magaliTia ferebi (Les couleurs), qudis<br />

niSnebsa da bairaRebze da a. S. rom xmaroben, raTa amiT gamoxaton,<br />

Tu romel erovnebas ekuTvnis esa Tu is individumi, gemi da sxva.<br />

feri ar Seicavs amasTanave Tavis TavSi misTvis da misi mniSvnelobisaTvis<br />

raRac saerTo Tvisobriobas ise, rom aucileblad akav-<br />

Sirebdes am fersa da im erovnebas, romelsac is warmogvidgens.<br />

xelovnebis mimarT ki simbolo ar unda aviRoT mniSvnelobisa da<br />

aRniSvnis aseTi gulgrilobisa da ganurCevlobis azriT, radgan<br />

sazogadod xelovneba swored mniSvnelobisa da saxis urTierTmimarTebas,<br />

naTesaobasa da konkretul urTierTSezRuduloba-<br />

Si mdgomareobs.<br />

248<br />

2. nawilobrivi Tanxmoba saxesa da<br />

mniSvnelobas Soris<br />

amitom sul sxvagvaria saqmis viTareba iseTi niSnis mimarT,<br />

simbolo rom unda iyos. magaliTad, loms iReben xolme sulgrZelobis,<br />

didsulovnebisa da Ronierebis simbolod, melias<br />

– cbierebis simbolod, wres, rogorc maradisobis simbolos,<br />

samkuTxeds, rogorc sampirovnebis, samerTianobis simbolos.<br />

magram TviTon loms, melias TavisTvis swored is Tvisebebi aqvT,<br />

romelTa mniSvnelobas isini unda gamoxatavdnen. aseve wrec ar<br />

gviCvenebs iseT daumTavreblobas, anda TviTneburad romelime<br />

wertilze SeCeberulsa da gansazRvruls, rogorc, magaliTad,<br />

swori an sxva Tavis TavSi daubrunebeli xazi, rac axasiaTebs<br />

agreTve drois romelime gansazRvrul monakveTsac; xolo samkuTxeds,<br />

rogorc erT mTlians, gverdebisa da kuTxeebis wored<br />

imdeni ricxvi aqvs, ramdensac RmerTis ideaSi miviRebT, Tu Tvlasa<br />

da aRricxvas davuqvemdebarebT im gansazRvrebebs, romelTac<br />

religia RmerTSi xedavs.<br />

amitom amgvar simboloebSi grZnobad arsebul sagnebs ukve<br />

TavianT sakuTar arsebobaSi is mniSvneloba aqvT, romlis gadmosacemad<br />

da gamosaxatavad ixmarebian isini; da amis gamo, am<br />

farTo azriT, ubralo da ganurCeveli niSani rodia, aramed<br />

iseTi niSani, romelic Tavis garegnobaSi [garegan formaSi] amave<br />

dros im warmodgenis Sinaarss Seicavs, romelsac gamoavlens. magram<br />

imave dros Cveni cnobierebis winaSe unda warmogvidginos<br />

ara Tavisi Tavi, rogorc esa Tu is konkretuli calkeuli nivTi,<br />

aramed da mxolod mniSvnelobis zogadi Tvisobrioba.


3. nawilobrivi SeuTanxmebloba saxesa da<br />

mniSvnelobas Soris<br />

Semdeg, unda SevniSnoT, mesamec, rom simbolo, Tumca, marTalia,<br />

mas ar SeuZlia, rogorc ubralo garegan da formalur<br />

niSans, Tavisi mniSvnelobisaTvis mTlad araadekvaturi iyos,<br />

magram mainc imisaTvis, rom simbolod darCes, piriqiT, arc<br />

mTlad adekvaturi unda gaxdes. radgan, Tu, erTi mxriv, Sinaarsi,<br />

romelic mniSvnelobaa, da saxe, mis aRsaniSnavad rom ixmareba,<br />

erT romelime TvisebaSi erTmaneTs eTanxmebian, meore mxriv,<br />

simboluri saxe TavisTvis mainc Seicavs kidev sxva, sruliad<br />

damoukidebel gansazRvrebebs im saerTo Tvisobriobisagan,<br />

es saxe erTxel rom aRniSnavda; swored aseve Sinaarsic rodi<br />

unda iyos mxolod abstraqqtuli Ronesa da cbierebasaviT da<br />

a. S., igi SeiZleba konkretuli Sinaarsic iyos, rac Tavis mxriv<br />

kvlav SeiZleba Seicavdes gansakuTrebul Tvisobriobebs, gansxvavebuls<br />

im pirveli Tvisebebisagan, misi simbolos mniSvnelobas<br />

rom Seadgens, ufro metad ki gansxvavebuls agreTve am saxis<br />

yvela danarCeni gansakuTrebuli Tvisebisagan. ase, magaliTad,<br />

lomi marto Ronieri rodia, anda melia marto cbieri da a. S.,<br />

gansakuTrebiT, RmerTs kidev sul sxva Tvisebebi aqvs, vidre is,<br />

rac ricxviT, maTematikuri figuriT an cxovelis saxiT SeiZleba<br />

gamoixatos. amitom Sinaarsic misi warmomdgeni saxis mimarT<br />

gulgrili, ganurCeveli rCeba da abstraqtuli gansazRvruloba,<br />

am Sinaarss rom Sadgens, dausruleblad mraval sxva arsebasa da<br />

warmonaqmnSiac SeiZleba imyofebodes. amave dros konkretul<br />

Sinaarss Tavis TavSi mravali gansazRvruloba aqvs, romlis<br />

gamosaxatad SeiZleba gamoiyenon imave gansazRvrulobis sxva<br />

warmonaqmnebi. igive sworia agreTve im garegani arsebobisaTvis,<br />

romlSic raime Sinaarsi simbolurad gamoixateba. masac agreTve,<br />

rogorc konkretul munmyofobas, Tavis TavSi aqvs mravali<br />

gansazRvreba, romlis simbolo SeiZleba is iyos. ase, magaliTad,<br />

yvelaze maxlobeli da ukeTesi simbolo Ronisa, simagrisa da<br />

siZlierisa, ra Tqma unda, lomia, magram asevea xaric, rqa da a. S.<br />

magram, piriqiT, xarsac, garda amisa, sxva auarebeli simboluri<br />

mniSvneloba aqvs. xolo dausruleblad bevria im formaTa da<br />

warmonaqmnTa simravle, romelTac RmerTis warmosadgenad simbolod<br />

gamoiyeneben.<br />

aqedan is gamodis, rom simbolo Tavisi sakuTari cnebis Tanaxmad,<br />

arsebiTad orazrovania, ormniSvnelovani.<br />

germanulidan Targmna Salva papuaSvilma<br />

(wignidan `esTetika~, t. I, Tb., 1973).<br />

249


samuel teilor kolriji (1772-1834)<br />

250<br />

poeziis arsis Sesaxeb<br />

`dakarguli samoTxe~, wigni II.<br />

poeziis udidesi miRwevaa, roca fantazia moxmobilia ara<br />

garkveuli formis Sesaqmnelad, aramed azrovnebis Zlierad<br />

asamoqmedeblad, roca isev da isev gvTavazobs imas, rac erTxel<br />

dagmobilia, da xelaxla qmnis imas, rac erTxel ukve uaryofilia.<br />

Sedegi iqneba is, ris gamosaxvazec ocnebobs poeti, saxeldobr,<br />

warmosaxvis uqonlobis didebuli SegrZnebis sufTa warmosaxviT<br />

Canacvleba. xandaxan vfiqrob, rom nawyveti, romelic axlaxan wavikiTxeT,<br />

poeziis usazRvro ZalasTan gajibrebuli mxatvrobis<br />

viwro CarCoebis saCveneblad SeiZleba gamodges: mxatvrobas ar<br />

SeuZlia ZiriTadi Temis gareSe. poezia ki uaryofs yovelgvar<br />

kontrols, yovelgvar SezRudvas. Cven viciT, rom sxvadasxva<br />

mxatvarma scada daexata jojoxeTis karibWesTan satanisa da<br />

sikvdilis Sexvedra. rogor iyo warmodgenili sikvdili? ara ise,<br />

rogorc aRwera igi miltonma, aramed yvelaze ufro gaubraloebuli<br />

saxiT, risi warmodgenac ki SeiZleba – ConCxi – yvelaze<br />

mSrali da uvargisi saxe, risi moZebnac moxerxdeboda, romelic<br />

imis nacvlad, rom azrovnebas qmediToba SeunarCunos, aSkarad<br />

ubiZgebs mas umoqmedobisaken. saxe, romelTan SedarebiTac kvadrati,<br />

samkuTxedi an romelime sxva maTematikuri figura sufTa<br />

fantaziis nayofad moCans.<br />

gavrcelebuli, magram mcdari Sexedulebaa, rom radgan mwerlobis<br />

zogierTi forma da azris zogi kombinacia ar aris Cveulebrivi,<br />

maSasadame, arc bunebrivia. magram unda gavixsenoT,<br />

rom dramaturgi Tavis xasiaTebs yvela cxovrebiseul situaciasa<br />

da sulier mdgomareobaSi warmogvidgens da ar arsebobs<br />

iseTi enobrivi forma, didi da gamWriaxi poeti efeqturad rom<br />

ar iyenebdes da bunebasTan mimarTebaSic zusti ar iyos. aviRoT,<br />

magaliTad, sityvaTa TamaSi, romelic SeiZleba mdabalia, magram<br />

yvela SemTxvevaSi uvnebeli, gonebamaxvilobis saxeobaa da arasodes<br />

aRZravs Surs. kalamburi SeiZleba asociaciis gardauvali<br />

nayofi iyos: kacma, romelic cdilobs daamtkicos is, rasac meore<br />

adamiani ewinaaRmdegeba, Zlieri gancdebiT STagonebulma,<br />

SesaZloa gamoiyenos igive gamoTqma, romelsac sul sxva mizniT<br />

mimarTavda, iyenebda misive mowinaaRmdege: kalamburi SeiZleba<br />

wamotivtivdes mis gonebaSi, rogorc mowinaaRmdegisaTvis pa-


suxis gacemis erT-erTi, zogjer SeiZleba saukeTeso saSualeba:<br />

metyvelebis es forma brazisa da zizRis SeerTebiTaa Seqmnili<br />

da sityvaTa TamaSic maTi gamoxatvis bunebrivi saSualebaa.<br />

Cems Tavsa da Cems TanamoZmeebs ganvixilav, rogorc Semaer-<br />

Tebel rgols zecasa da dedamiwas Soris, Seqmnils sxeulisa da<br />

sulisagan. Cven aRvsilni varT gonebisa da nebisyofis ZaliT, im<br />

maradiuli miswrafebiT, romelic gvagrZnobinebs, ra gvekuTvnis<br />

da ra ara varT Cven. roca ganvixilav adamians erT pirovnebaSi Sexamebuli<br />

am ormagi TvisebiT, vxvdebi, rom ar SeiZleba arsebobdes<br />

siyvarulis iseTi zusti gansazRvra, romelic ar Seesat-yviseba<br />

Cvens arsebas da erTi nawilis daqvemdebarebas meoreze, rac qmnis<br />

Cvens srulyofilebas. aqedan gamomdinare, vityodi, rom `siyvaruli<br />

aris survili mTliani arsisa, SeuerTdes rames an vinmes,<br />

igrZnos srulyofilebis ucilobloba, yvelaze kargi mniSvnelobiT,<br />

ris vnebasac gvaZlevs buneba da goneba gvikarnaxebs~.<br />

inglisuridan Targmna inga miloravam<br />

(wignidan `Seqspiruli leqciebi~,<br />

seriiT `rCeuli biblioTeka~, Tb., 1996).<br />

251


252<br />

besarion belinski (1811-1848 w.w.)<br />

poeziis dayofis Sesaxeb *<br />

poezia aris xelovnebis umaRlesi gvari. yoveli sxva xelovnebis<br />

SemoqmedebiTi saqmianoba cotad Tu bevrad SezRuduli<br />

da SemosazRvrulia im masaliT, romlis meSveobiTac es xelovneba<br />

gamovlindeba. arqiteqturis nawarmoebni gvaoceben<br />

an Tavisi nawilebis harmoniiT, romlebic graciozul mTels<br />

hqmnian, anda Tavisi uzarmazari da grandiozuli formebiT, da<br />

TviT cadawvdilni, Cvens sulsac aRitaceben cisken, romelSic<br />

* miuxedavad imisa, rom Cveni literatura axalgazrdaa da rusul sazogadoebas dawyebiTi literaturuli<br />

ganaTleba gaaCnia, CvenSi ukve oci wlis winaT daiwyo Zlieri kritikuli moZraoba, rac<br />

dRiTidRe ufro da ufro Zlierdeba. JurnalebSi (winaT ki almanaxebSi) ganuwyvetliv ibeWdeboda da<br />

ibeWdeba kritikuli xasiaTis, suliskveTebisa da mimarTulebis cotad Tu bevrad SesaniSnavi statiebi.<br />

SeiZleba Cvens literaturaSi mivuTiToT ramdenime adamianze, romlebmac kritikosTa saxeli moixveWes.<br />

sazogadoeba, Tavis mxriv, JurnalebSi kritikas da recenziebs TiTqmis iseTive interesiT kiTxulobs,<br />

rogorc moTxrobebs da kazmuli literaturis sxva nawarmoebT. erTi sityviT, kritika Cveni<br />

Jurnalebisa da Cveni literaturis cxovrebas Seadgens. sanugeSo faqtia. igi mowmobs, rom sazogadoebaSi<br />

arsebobs esTetikuri ganaTlebis cxoveli moTxovnileba, cxoveli miswrafeba mSvenierebis<br />

kanonebis gonivruli Semecnebisadmi, mSobliuri literaturis nawarmoebTa Rirebulebisa da misi Ti-<br />

Toeuli moRvawis Rirsebis xarisxis gonivruli Semecnebisadmi. magram yovelive es jerjerobiT moTxovnilebis<br />

dakmayofileba ki ar aris, aramed mxolod moTxovnilebaa, romelic miuTiTebs sxva, ufro<br />

mniSvnelovan moTxovnilebaze – mSvenieris kanonebis sistematuri codnisa da mis safuZvelze – mSobliuri<br />

literaturis istoriis sistematuri codnis moTxovnilebaze. amave dros, Cven ar mogvepoveba<br />

arc erTi wigni, romelic ramdenadme mainc akmayofilebdes am moTxovnilebas, miuxedavad imisa, rom<br />

am mxriv ramdenime cdas hqonda adgili. dRemde CvenSi Seqmnil aseT TxzulebaTa aradamakmayofileblobis<br />

mTavari mizezebi, rogorc Cans, aris azrovnebis arasakmarisi ganviTareba, sistemis uqonloba,<br />

TviTneburi da moZvelebuli Sexedulebebi da cnebebi.<br />

erT-erTma axalgazrda literatorma, b-ma belinskim, romelsac surs Tavisi SesaZleblobebisamebr<br />

Seavsos rusuli literaturis es mniSvnelovani xarvezi, gadawyvita ganaxorcielos misi didi<br />

xnis sanukvari azri – daweros rusuli literaturis kritikuli istoria. mas uyvars mSobliuri sityviereba,<br />

didi xania guldasmiT akvirdeba mis ganviTarebas da am dargSi codnis sakmao maragi aqvs; amitomac<br />

mas, rogorc Cans, SeuZlia imedi hqondes, rom misi Sroma arc Tu mTlad warumatebeli darCeba,<br />

Tumca is iqneba rusul enaze amgvari Txzulebis namdvilad pirveli cda. garda aRniSnuli mizezebisa,<br />

igi am Sromis Seqmnas Seudga im survilis gamoc, rom sazogadoebas calke wignad da sistematuri gadmocemis<br />

saxiT warudginos Tavisi im ideebis jami mSveniersa da rusul literaturaze, romlebic gafantulia<br />

sxvadasxva JurnalSi gamoqveynebul mis statiebSi, _ ideebisa, romlebic originaluri mainc<br />

arian da savsebiT gansxvavdebian Cvens literaturaSi dRemde gamoTqmuli yvela ideisagan. misi wignis<br />

saerTo saxelwodeba iqneba `rusuli literaturis Teoriuli da kritikuli kursi~ da masSi Seva Ziri-<br />

Tadi azris erTianobiTa da sistematuri gadmocemiT erTmaneTTan mWidrod dakavSirebuli Semdegi<br />

nawilebi: zogadi Sesavali; esTetika (xelovnebis ideis ganviTareba saerTod da poeziis Teoriisa –<br />

kerZod); rusuli leqsTwyobis Teoria; Teoria sityvierebisa saerTod (mWevrmetyvelebis Teoria da<br />

Sexeduleba egreT wodebul beletristikul anu sakuTriv – literaturul – da ara mxatvrul – da<br />

dogmatikur Txzulebebze, romlebic ar miekuTvneba arc xelovnebas zusti azriT da arc mecnierul<br />

literaturas); Sexeduleba xalxur poeziaze saerTod; rusuli xalxuri poeziis Zeglebis kritikuli<br />

ganxilva (`ambavi igoris laSqrobisa~ da epikuri da lirikuli Sinaarsis rusuli simRerebi); rusuli<br />

damwerlobis Zeglebis istoriuli mimoxilva misi dawyebidan petre didis dromde; rusuli mwignobruli<br />

literaturis istoria kantemiridan da lomonosovidan karamzinamde, karamzinidan puSkinamde da<br />

puSkinidan 1841 wlamde CaTvliT; rusuli literaturis zogadi mimoxilva, momavlis imedebi, daskvna.<br />

mxatvruli qmnilebebisa da ama Tu im mizezis gamo SesaniSnav beletristul nawarmoebTa dawvrilebiTi<br />

kritikuli ganxilvis garda, `rusuli literaturis Teoriul da kritikul kursSi~ mTeli yuradReba<br />

mieqceva yvela im drogamoSvebiTi gamocemis istoriasac, romlebmac meti Tu naklebi, kargi Tu cudi<br />

gavlena moaxdines literaturaze da damsaxurebuli Tu daumsaxurebeli saxeliT sargeblobdnen _<br />

Jurnalistikis dasawyisidan `moskovski Jurnalamde~ da karamzinis `vestnik evropimde~, maTgan ki –<br />

dRemde.<br />

winamdebare statia esTetikis nawyvetia; igi SeiZleba mTeli Txzulebis erTgvar nimuSad gamodges.<br />

literaturis istoriidanac `oteCestvennie zapiski~ moaTavsebs erT an or nawyvets.<br />

wigni gamova momavali, 1842 wlis damdegs, kompaqturi gamocemis ocdaaT Tabaxze meti moculobiT,<br />

furclis mervedi zomiT, or svetad, saSualo da wvrili SriftiT. gamocema Tavs idva erT-erTma<br />

peterburgelma wignis gamyidvelma.


ikargeba maTi gumbaTebis wveroebi. magram amiT SemoisazRvreba<br />

kidec adamianis sulze maTi momxibvleli gavlenis saSualebani.<br />

es aris jer kidev mxolod gadasvla pirobiTi simbolizmidan absoluturi<br />

xelovnebisaken; es jer kidev ar aris xelovneba sruli<br />

mniSvnelobiT, aramed mxolod miswrafebaa, pirveli nabijia<br />

xelovnebisaken; es jer kidev ar aris mxatvruli formiT ganxorcielebuli<br />

azri, aramed _ mxatvruli forma, romelic mxolod<br />

aniSnebs azrze. qandakebis sfero ufro farToa, misi saSualebani<br />

ufro mdidaria, vidre xuroTmoZRvrebisa: qandakeba ukve<br />

gamoxatavs adamianis sxeulis formaTa silamazes, azris gamokr-<br />

Tomas adamianis saxeze; magram is gamoiWers saxis azris marto<br />

erT moments, sxeulis erT mdgomareobas (attitude). amasTanave,<br />

qandakebis SemoqmedebiTi saqmianobis sfero mTel adamianze ki<br />

ar vrceldeba, aramed misi sxeulis marto garegani formebiT<br />

Semoifargleba, igi gamosaxavs mxolod mamacobas, sidiades da<br />

Zalas mamakacSi, silamazes da gracias – dedakacSi. ferwerisaTvis<br />

misawvdomia mTeli adamiani – misi sulis Sinagani samyaroc ki;<br />

magram ferwerac movlenis erTi momentis gamoWeriT ifargleba.<br />

musika upiratesad sulis Sinagani samyaros gamomxatvelia,<br />

magram mis mier gamoxatuli ideebi ganuyofelia bgerebisagan,<br />

bgerebi ki Tumca suls bevrs eubneba, magram gonebas naTlad da<br />

garkveviT arafers ar eubneba. poezia gamoixateba adamianis Tavisufali<br />

sityviT, romelic aris bgerac, suraTic da garkveuli,<br />

naTlad gamoTqmuli warmodgenac. amitom poezia Seicavs sxva xelovnebaTa<br />

yvela elements, TiTqosda erTbaSad da ganuyoflad<br />

iyenebs yvela saSualebas, romlebic cal-calke moepoveba Ti-<br />

Toeul xelovnebas sxva xelovnebaTagan. poezia aris xelovnebis<br />

sruli mTlianoba, mTeli misi organizacia, igi moicavs xelovnebis<br />

yvela mxares da Tanac naTlad da garkveulad Seicavs mis<br />

yela gansxvavebas.<br />

I. poezia axorcielebs ideis azrs gareganSi da sulier samyaros<br />

ayalibebs savsebiT gamokvTil, plastikur saxeebad. mTeli<br />

Sinagani aq Rrmad iWreba gareganSi, da orive es mxare – Sinagani<br />

da garegani – erTimeorisagan gancalkevebiT ara Cans, magram<br />

uSualo erTobliobaSi warmoadgens garkveul, Tavis TavSi Caketil<br />

realobas – movlenas. aq ar Cans poeti; samyaro, plastikurad<br />

gamokveTili, TviTonve viTardeba, da poeti TiTqosda<br />

ubralo mTxrobelia imisa, rac TavisTavad xdeboda. es aris epikuri<br />

poezia.<br />

II. yovel garegan movlenas win uZRvis wadili, survili, ganzraxva,<br />

erTi sityviT – azri; yoveli garegani movlena Sedegia<br />

Sinagani, faruli Zalebis moqmedebisa. poezia iWreba movlenis<br />

253


am meore, Sinagan mxareSi, am ZalTa siRrmeSi, romlebisganac<br />

viTardeba garegani realoba, movlena da moqmedeba; aq poezia<br />

gvevlineba axali, mopirdapire gvariT. es aris subieqturobis<br />

samefo, es aris Sinagani samyaro, wamowyebaTa samyaro, romelic<br />

Tavis TavSi rCeba da ar gamovlindeba xolme. aq poezia rCeba<br />

Sinaganis elementSi, SemgrZnebel, moazrovne fiqrSi; suli aq<br />

garegani realobidan gadadis Tavis TavSi da poezias aZlevs Tavisi<br />

Sinagani sicocxlis usasrulod mravalgvar iersa da elfers,<br />

es sicocxle ki Tavis TavSi gardaqmnis yovelive garegans. aq<br />

poetis pirovneba pirvel planze warmosdgeba, da Cven yvelafers<br />

mxolod am pirovnebis meSveobiT vRebulobT da gavigebT. es aris<br />

lirikuli poezia.<br />

III. bolos, es ori sxvadasxva gvari urTierTs Seerwymis<br />

ganuyofel mTelad: Sinagani Tavis TavSi aRar rCeba da gareT<br />

gamodis, moqmedebiT gamovlindeba; Sinagani, idealuri (subieqturi)<br />

iqceva gareganad, realurad (obieqturad), rogorc epikur<br />

poeziaSi, aqac viTardeba garkveuli, realuri moqmedeba,<br />

romelic sxvadasxva subieqtur da obieqtur ZalTagan gamomdinareobs;<br />

magram am moqmedebas wminda garegani xasiaTi aRar aqvs.<br />

aq moqmedeba, movlena Cvens winaSe warmosdgeba ara anazdad, ara<br />

savsebiT mzamzareuli, ara Cvengan farul warmomCen ZalTagan<br />

gamowveuli, ara rogorc iseTi, romelmac Tavis TavSi Tavisufali<br />

wresvla Seasrula da iqve daSoSminda; ara, aq vxedavT individualur<br />

nebisyofaTa da xasiaTTagan am moqmedebis dawyebisa<br />

da warmoSobis TviT process. meore mxriT, es xasiaTebi Tavis<br />

TavSi Caketilni ki ar rCebian, aramed ganuwyvetliv gamovlindebian<br />

da praqtikuli interesiT amJRavneben Tavisi sulis Sinagani<br />

mxaris Sinaarss. is aris poeziis umaRlesi gvari da xelovnebis<br />

gvirgvini – dramatiuli poezia.<br />

axla, poeziis sami gvaridan TiToeuli maTganis am zogadi da<br />

mokle narkvevis Semdeg, ufro Rrmad da dawvrilebiT ganvixiloT<br />

maTi mniSvneloba urTierT Sedarebis gziT.<br />

epikuri da lirikuli poezia aris namdvili samyaros ori<br />

ganyenebuli, erTimeorisadmi diametralurad dapirispirebuli<br />

ukiduresoba; dramatiuli poezia aris am ukiduresobaTa Serwyma<br />

(konkrecia) cxovel da damoukidebel mesame gvarad.<br />

epikuri poezia upiratesad obieqturi, garegani poeziaa,<br />

rogorc Tavisi Tavis mimarT, ise poetisa da misi mkiTxvelis mimarTac.<br />

epikur poeziaSi gamoxatulia Wvreta samyarosi da sicocxlisa,<br />

rogorc TavisTavad arsebuli sagnebisa, romlebic<br />

sruliad gulgrilni arian Tavisi Tavisa da maTi mWvreteli poetis<br />

an misi mkiTxvelis mimarT.<br />

254


lirikuli poezia, piriqiT, upiratesad subieqturi, Sinagani<br />

poeziaa, TviT poetis gamoxatulebaa. `lirikul poeziaSi, _ ambobs<br />

Jan-pol rixteri, _ fermweri iqceva suraTad, Semoqmedi<br />

– Tavis qmnilebad~. epikuri poezia SeiZleba SevadaroT saganmanaTleblo<br />

xelovnebebs – arqiteqturas, Zerwvasa da ferweras;<br />

lirikuli poezia SeiZleba SevadaroT mxolod musikas. arseboben<br />

iseTi lirikuli nawarmoebnic ki, romlebSic TiTqmis ispoba<br />

musikisagan poeziis gamyofi sazRvrebi. ase, magaliTad, mravali<br />

rusuli xalxuri simRera xalxis mexsierebaSi rCeba ara Tavisi<br />

SinaarsiT (radgan maTSi Sinaarsi TiTqmis srulebiT ar aris), ara<br />

maTi Semadgeneli sityvebis mniSvnelobiT (radgan am sityvebis<br />

SeerTeba TiTqmis yovelgvar mniSvnelobas moklebulia da Tumca<br />

gramatikuli azri aqvs, magram TiTqmis araviTari logikuri<br />

azri ar gaaCnia), aramed sityvaTa SeerTebiT warmoSobiTi bgerebis<br />

musikalobiT, leqsebis ritmiT da Tavisi motiviT simReris<br />

dros, anu Tavisi `xmiT~, rogorc ubralo xalxi ityvis xolme.<br />

epikuri poezia saxeebsa da suraTebs iyenebs im saxeebisa da<br />

suraTebis gamosaxatavad, romlebic bunebaSia; lirikuli poezia<br />

saxeebsa da suraTebs iyenebs usaxo da uformo grZnobis gamosaxatavad,<br />

romelic adamianis bunebis Sinagan arss Seadgens. `eposi,<br />

_ ambobs Jan-pol rixteri, _ warmogvidgens movlenas, romelic<br />

warsulidan viTardeba; lirika – mgrZnobelobaa, romelic awmyoSia~.<br />

maSinac ki, rodesac lirikuli poeti gamoxatavs iseT<br />

grZnobas, romelic, rogorc Cans, misi pirovnebisaTvis sruliad<br />

garegania da misTvis ucxo samyarodan auRia, _ maSinac es poeti<br />

subieqturia: vinaidan mis mier gamoxatuli yoveli grZnoba,<br />

Semoqmedebis Jams mis pirovnebaSi gardatexili, iqceva mis saku-<br />

Tar grZnobad; `istoriuls eposi mogviTxrobs, drama winaswar<br />

sWvrets an hqmnis, lirika – grZnobs an ganicdis~, _ ambobs Janpol<br />

rixteri. germaniis am ganTqmuli poeti-moazrovnis SexedulebiT,<br />

lirika win uswrebs poeziis yvela formas, imitom rom<br />

`is aris yoveli poeziis deda, gamRvivebeli naperwkali, rogorc<br />

promeTeosis usaxo cecxli, romelic yvela saxis gamacocxlebelia~.<br />

istoriuli azriT Jan-pol rixters ver daveTanxmebiT<br />

imaSi, rom lirika win uswrebda poeziis sxva gvarebs. CvenTvis<br />

nimuSi, forma da umaRlesi avtoriteti unda iyos berZnuli xelovneba,<br />

radgan msoflios arc erT xalxSi xelovneba ar ganvi-<br />

Tarebula ise TviTmyofad da normalurad, rogorc berZnebSi,<br />

romelTa mdidari cxovrebis sisrule upiratesad xelovnebaSi<br />

gamoixata. amitom berZnuli xelovnebis istoriuli ganviTarebis<br />

aqtebs CvenTvis gonivruli avtoritetis mTeli Zala unda eqnes.<br />

saberZneTSi epopea win uswrebda lirikas, iseve rogorc lirika<br />

255


uswrebda dramas. xelovnebis aseTi ganviTareba gamarTlebulia<br />

TviT gonebaWvretiTac: norCi xalxisaTvis obieqturi Sexeduleba<br />

bunebasa da sicocxleze, rogorc TavisTavad arsebul sagnebze,<br />

da azri, rogorc gadmocema warsulze, win unda uswrebdnen<br />

Sinagan Wvretas da azrs, rogorc TviTmyof cnobierebas.<br />

magram aqedan srulebiT ar unda davaskvnaT, rom xelovnebis ganviTareba<br />

yvela xalxSi erTnairi TanmimdevrobiT unda momxdariyo.<br />

ar unda daviviwyoT, rom elinebis cxovrebis mTeli sisrule<br />

upiratesad xelovnebaSi gamoixata, ase rom maTi nacionaluri<br />

istoria umTavresad xelovnebis ganviTarebis istoriaa, maSin<br />

rodesac sxva xalxebSi xelovneba cxovrebis aramTavari elementi,<br />

meorexarisxovani interesis sagani iyo da sazogadoebrivi<br />

cxovrebis sxva stiqionebs emorCileboda. magaliTad, ebraelTa<br />

religiuri poezia upiratesad mxolod lirikulia, e. i. an wminda<br />

lirikulia, an epikur-lirikuli, anda lirikul-dogmaturi. arabebSi,<br />

ara rogorc xalxSi, aramed rogorc tomSi, da Tanac nomadur,<br />

udabnoSi gafantul tomSi, romlisTvisac ucxo iyo sazogadoebrioba,<br />

arsebobda mxolod lirikuli an lirikul-epikuri<br />

poezia, magram dramatiuli poezia arasodes ar yofila da arc<br />

SeiZleboda yofiliyo. romaelebSi, rogorc dampyrob da kanonmdebel<br />

xalxSi, romelic gatacebuli iyo wminda politikuri da<br />

samoqalaqo interesebiT, poezia mdgomareobda saberZneTis sanimuSo<br />

mxatvruli nawarmoebebisadmi uferul mibaZvaSi. evropis<br />

uaxles xalxebSi, maTi cxovrebis Sinaarsis usazRvro simdidris<br />

gamo, maTi sazogadoebriobis elementTa dauSreteli simravlisa<br />

da am sazogadoebriobis umaRlesi ganviTarebis gamo, arsebobs<br />

poeziis yvela gvari; magram isini TiToeul xalxSi gaCndnen<br />

Tavisi gansakuTrebuli TanamimdevrobiT, anu, ukeT rom vTqvaT,<br />

savsebiT SerCeuli saxiT.<br />

ase, magaliTad, ingliselebSi jer ganviTarda drama Seqspiris<br />

saxiT, da ukve ori saukunis Semdeg lirikulma poeziam umaRles<br />

ganviTarebas miRawia baironis, tomas muris, uordsvortisa da<br />

sxvaTa saxiT, da, lirikulTan erTad, epikurma poeziam – valter<br />

skotis saxiT, xolo Crdilo amerikis StatebSi, romlebic warmoSobiT<br />

da eniT ingliss enaTesavebian, _ kuperis saxiT.<br />

rac Seexeba Jan-polis im azrs, rom lirikuli poezia aris<br />

yoveli poeziis ZiriTadi stiqioni, _ es azri savsebiT marTebulia<br />

da Rrmad safuZvliania. lirika yoveli poeziis sicocxle da<br />

sulia, lirika aris poezia upiratesad, aris poeziis poezia, _<br />

da Jan-pol rixteri imdenadve maxvilgonierad iqceva, ramdenadac<br />

marTebulad, rodesac lirikas yoveli poeziis saerTo elements<br />

uwodebs da mTel poeziaSi mimoqcevads sisxls adarebs.<br />

256


amitom lirizmi, arsebobs ra TavisTavad, rogorc poeziis calke<br />

gvari, yvela sxva poeziaSi Sedis rogorc stiqia, sicocxles<br />

STaberavs maT, rogorc promeTeosis cecxli STaberavs xolme<br />

sicocxles zevsis yvela qmnilebas. ai amitom Seqspiris dramebi<br />

– umaRlesi SemoqmedebiTi Zalis es upiratesad dramatiuli<br />

qmnilebani – esoden mdidaria lirizmiT, rac gamovlindeba xolme<br />

dramatizmSi da am ukanasknels mohfens sicocxlis molivlive<br />

SuqTa cimcims, ise rogorc mSvenieri qalwulis saxels gaaciskrovnebs<br />

siRaJRaJe, xolo mis momxibvlel Tvalebs – almasebrivi<br />

cimcimi da brwyinva. ulirizmod epopea da drama metismetad<br />

prozauli da Tavisi Sinaarsisadmi gulcivi iqneboda; swored<br />

iseve, rogorc isini neli, damdgari da moqmedebiT Raribi xdebian,<br />

rogorc ki lirizmi maTs umTavres elementad iqceva.<br />

epopeis Sinaars Seadgens movlena; swrafwarmavali da wamieri<br />

SegrZneba, romelic poetis suls Searxevs, rogorc sio eolosis<br />

qnaris simebs, _ lirikuli nawarmoebis Sinaarss Seadgens. amitom<br />

rogoric unda iyos lirikuli nawarmoebis idea, _ es nawarmoebi<br />

arasodes ar unda iqnes metismetad grZeli, aramed metwilad mudam<br />

Zalian mokle unda iyos. epikuri poeziis moculoba damokidebulia<br />

TviT movlenis moculobaze, _ da Tu movlena vrcelia,<br />

magram sainteresod da kargad aris gadmocemuli, igi Cvens<br />

yuradRebas ar Rlis; igi SeiZleba kidevac gawydes, sxva sagnebs<br />

mimarTos da Semdeg kvlav winandels daubrundes: `iliada~, ise<br />

rogorc valter skotis an kuperis yoveli romani, SegviZlia<br />

ramdenime dRe vikiTxoT, wigni xan ganze gadavdoT da xan kidev<br />

kiTxva ganvagrZoT, drodadro ki sul sxva ram vakeToT. saerTod,<br />

epopea, moculobis mxriv, poets gacilebiT met Tavisuflebas<br />

aZlevs, vidre poeziis sxva gvarebi. dramas, rogorc qveviT davinaxavT,<br />

sididisa da moculobis cotad Tu bevrad garkveuli saz-<br />

Rvrebi aqvs, magram lirikuli nawarmoebni, am mxriv, metad Sez-<br />

Ruduli arian. drama metismetad didic rom yofiliyo, _ Cveni<br />

yuradReba da STabeWdilebaTa Cveni aRqmis moqmedeba SeiZleboda<br />

didxans miepyro im moqmedebis ganuwyvetel cvalebadobas,<br />

romelic dramaSi viTardeba; magram lirikuli nawarmoebi, raki<br />

mxolod grZnobas gamoxatavs, amitom martooden Cvens grZnobaze<br />

moqmedebs. magram CvenSi arc cnobismoyvareobas iwvevs da arc<br />

Cvens yuradRebas miapyrobs obieqtur faqtebs, romlebic, sinamdvileSic<br />

ki – ara Tu poeziaSi, Cveni gonebis did yuradRebas<br />

ipyroben da grZnobaze moqmedeben. miuxedavad Tavisi Sinaarsis<br />

mTeli simdidrisa, lirikuli nawarmoebi TiTqos moklebulia<br />

yovelgvar Sinaarss, _ rogorc musikaluri piesa, romelic<br />

mTel Cvens arsebas saamo SegrZnebebiT avsebs, magram romlis Si-<br />

257


naarsis gamoTqma yovlad SeuZlebelia, imitom rom es Sinaarsi<br />

adamianis sityviT ver gadmoicema. ai ratom aris, rom wakiTxuli<br />

poemis an dramis Sinaarsi yovelTvis SeiZleba ara Tu uambo sxvas,<br />

aramed cotad Tu bevrad imoqmedo kidec sxvaze Seni naambobiT,<br />

_ maSin, rodesac lirikuli nawarmoebis Sinaarss verasodes ver<br />

miswvdebi. diax, misi arc moyola SeiZleba da arc ganmarteba,<br />

SeiZleba mxolod misi gancda, da isic mxolod maSin, Tu mas ise<br />

waikiTxav, rogorc is poets dauweria; xolo sityvis naambobi an<br />

prozad gadakeTebuli, igi iqceva usaxo da mkvdar Wuprad, saidanac<br />

swored axlaxan gamofrinda lamazi Wreli pepela. ai ratom<br />

aris, rom fsevdo-lirikuli da moCvenebiTi `azrebiT~ mdidari<br />

nawarmoebni leqsidan prozad gadakeTebisas TiTqmis arafers<br />

hkargaven; maSin rodesac SemoqmedebiTi sulis uRrmesi wiaRidan<br />

gamosuli udidesi qmnilebani prozad gadakeTebis an odnav uxeiro<br />

Targmanis dros xSirad yovelgvar mniSvnelobas hkargaven.<br />

da es metad bunebrvia: rogor miscemT sxvas warmodgenas Tqvens<br />

mier mosmenili musikis motivze, Tu mas ar imRerebT an instrumentze<br />

ar daukravT? Tu ityviT, ama da am musikalur nawarmoebSi<br />

moxdenilad aris gadmocemuli siyvarulisa da eWvianobis ideao,<br />

_ Tqven amiT srulebiT verafers ver ityviT am musikalur qmnilebaze;<br />

magram daiwyeT misi simRera an dakvra – da is TviTon<br />

ametyveldeba.<br />

Tumca drama mopirispire elementebis – epikuri obieqturobisa<br />

da lirikuli subieqturobis – Serigebaa, magram, miuxedavad<br />

amisa, is ar aris arc epopea, arc lirika, aramed mesame ramea,<br />

sruliad axali da damoukidebeli, Tumca pirveli oridan gamomdinare.<br />

amitom berZnebSi drama TiTqos eposisa da lirikis Sedegi<br />

iyo, radgan maT Semdeg gaCnda kidec, da elinuri poeziis yvelaze<br />

mSvenieri, magram Tanac ukanaskneli yvavili iyo. miuxedavad imisa,<br />

rom dramaSi, ise rogorc epopeaSi, aris movlena, drama da<br />

epopea Tavisi arsebiT diametralurad upirispirdeba erTimeores.<br />

epopeaSi gabatonebulia movlena, dramaSi – adamiani. eposis<br />

gmiria momxdari ambavi, dramis gmiria adamianis pirovneba. cxovreba<br />

epopeaSi warmosdgeba rogorc raRac TavisTavad arsebuli,<br />

ese igi ise, rogorc is aris, adamianisagan damoukidebeli, Tavisi<br />

Tavis verSemcnobi, adamianis mimarTac da Tavisi Tavis mimarTac<br />

gulgrili. eposi – es TviTon bunebaa, marad ucvleli Tavis goliaTur<br />

sidiadeSi, mudam gulgrili Tavisi silamazis mSvenier<br />

brwyinvalebaSi. dramaSi cxovreba warmodgeba ukve ara mxolod<br />

TavisTavad, aramed TavisTvis arsebuladac, rogorc gonivruli<br />

cnobiereba, rogorc Tavisufali nebisyofa. dramis gmiria adamiani,<br />

da dramaSi movlena ki ar batonobs adamianze, aramed ada-<br />

258


miani batonobs movlenaze da Tavisufali nebisyofiT ase Tu ise<br />

gaxsnis am movlenis kvanZs, aseT Tu iseT dasasruls aZlevs mas.<br />

es azri rom ufro naTelvyoT, movitanoT magaliTebi Zveli da<br />

axali msoflios cnobili da diadi mxatvruli qmnilebebidan.<br />

`iliadaSi~ bedi mefobs, igi marTavs ara marto adamianTa,<br />

aramed TviT RmerTebis moqmedebasac. poetma Zlivs moaswro<br />

fardis aweva, romliTac CvenTvis dafaruli iyo mis mier moTxrobili<br />

movlenis scena, _ da Cven ukve winaswar vtyobilobT, rom<br />

ilioni aqevelTagan unda daeces. Tu mohkles patrokle, es moxda<br />

ara SemTxveviT, sisxliani brZolis SesaZleblobaTa gamo; ara,<br />

es winaswar iyo bediT gankuTvnili, rodesac antiloqe, nestoris<br />

vaJi, aqilevsTan mieSureboda da Tan patrokles sikvdilis<br />

mware cnoba mihqonda, am dros aqilevsi Tavisi karvis win ijda,<br />

sevdiani winaTgrZnobiT gulgadaleuli, da aseT fiqrs Seepyro:<br />

О, не свершили ли боги несчастий, ужаснейших сердцу,<br />

Кои мне матерь давно предвещала; она говорила:<br />

В Трое, прежде меня, Мирмидонянин, в брани храбрейщий,<br />

Должен под дланью троянской расстаться с солнечным светом.<br />

Боги бессмертные! Умер менетиев сын благородный<br />

(simRera XVIII, st. 8-12).<br />

aqilevsma Suri unda iZios Tavisi megobris, patrokles<br />

mkvlelze; magram mas rom mohklavs, TviTonac unda mokvdes parisis<br />

isriT, romelsac febusis xeli warmarTavs. es icis TviT<br />

aqilevsma, _ da ai ras eubneba igi dedamiss, vercxlisfexebian<br />

Tetidas, okeanis ukvdav nimfas:<br />

Должно теперь и тебе бесконечную горесть изведать,<br />

Горесть о сыне погибшем, которого ты не увидишь<br />

В доме отеческом! ибо и сердце мое не велит мне<br />

Жить, и в обществе быть человеческом, ежели Гектор,<br />

Первый, моим копием пораженный, души не извергнет,<br />

И за грабеж над Патроклом любезнейшим мне не заплатит!<br />

(iqve, st. 88-93).<br />

deda cdilobs gadaaTqmevinos Svils am ganzraxvis sisruleSi<br />

moyvana, risTvisac mas uwinaswarmetyvelebs mosalodnel daRupvas<br />

im SemTxvevaSi, Tu igi heqtors mohklavs:<br />

Скоро умрешь ты, о сын мой, судя по тому, что вещаешь!<br />

Скоро за сыном Приама конец и тебе уготован!<br />

(iqve, st. 95-96).<br />

259


aqilevsi arc ki ekiTxeba dedas, ratom aris es ase, da mxolod<br />

gmirul mzadyofnas amJRavnebs, Surisgebis tkbili safasuris<br />

nacvlad daemorCilos sabediswero xvedrs:<br />

260<br />

О, да умру я теперь же! Далеко, далеко от родины милой<br />

Пал он; и верно меня призывал, да избавлю от смерти!<br />

Что же мне в жизни! Я ни отчизны драгой не увижу!<br />

Я ни Патрокла от смерти не спас, ни другим благородным<br />

Не был защитой друзьям, от могучего Гектора падшим.<br />

Праздный, сижу пред судами, земли бесполезное бремя,<br />

Будучи муж! Среди всех меднолатных героев ахейских<br />

Первый во брани, хотя на советах и лучше другие!<br />

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

Я выхожу, да главы мине любезной губителя встечу,<br />

Гектора Смерть же принять готов я, когда ни рассудит<br />

Здесь мне назначать ее всемогущий Кронион и боги!<br />

Смерти не мог избежать ни Геракл, из мужей величайший,<br />

Как ни любезен он был громоносному Зевсу Крониду;<br />

Мощного рок одолел и вражда непреклонныя Геры.<br />

Также и я, коль назначена доля мне равная лягу,<br />

Где суждено, но сияющей славы я прежде добуду!<br />

Прежде еще же одну между жен полногрудных троянских<br />

Вздохами тяжкими грудь разрывать я заставлю, и в горе<br />

С нежных ланит отирать руками обеими слезы!<br />

Скоро узнают, что долгие дни отдыхал я от брани!<br />

В бой выхожу, не удерживай, матерь, ничем не преклонишь!<br />

(iqve, st. 98-126).<br />

aqilevsis sicocxlis sabediswero katastrofa cnobilia<br />

TviT heqtorisaTvis. roca kvdeboda, heqtori Tavis mters evedreboda,<br />

sagineblad da saTrevelad ar mieca misi sxeuli, magram<br />

Tanxmobis nacvlad wyevla-krulva rom gaigona,<br />

Дух испуская, к нему провещал шлемоблещущий Гектор:<br />

Знал я тебя: предчувствовал я, что моим ты моленьем<br />

Тронут не будешь: в груди у тебя железное сердце.<br />

Но трепещи, да не буду тебе я божим гневом,<br />

В оный день, когда Александр и Феб стреловержец,<br />

Как ни могучего, в Скейских воротах тебя ниспровергнут!<br />

(simRera XXII, st. 355-360).<br />

kidev meti: TviT ganmgebel zevss, heqtoris did keTilmosurnes<br />

da misi xvedris did Tanamlmobels, ar SeuZlia daexmaros<br />

heqtors Tavisi uzenaesi RvTaebis meufebiT, romlis winaSe yvela<br />

sxva RmerTebi TrTian, aramed igi mimarTavs sxva, umaRlesi<br />

meufebis msjavrs:


Зевс распростер, промыслитель, весы золотые; на них он<br />

Бросил два жребия смерти, в сон погружающей долгий:<br />

Жребий один Ахиллеса, другой Приамова сына.<br />

Взял посредине и поднял; поникнул Гектора жребий,<br />

Тяжкий, к Аиду упал; Аполлон от него удалился.<br />

(iqve, st. 9-13).<br />

yovelive aqedan cxadia, rom aqilevsi ar aris poemis gmiri,<br />

vinaidan igi TiTqos moklebulia Tavisufal nebisyofas, TavisiT<br />

ki ar moqmedebs, aramed mxolod sxva, Tavis Tavze maRali da garduvali<br />

nebisyofis nebas asrulebs. es aris bedis nebisyofa! ra-<br />

Raa es `bedi~, romelic adamianebs Zrwolas hgvris da romelsac<br />

TviT RmerTebi usityvod emorCilebian? es aris berZnebis warmodgena<br />

imaze, rasac Cven, uaxlesi drois adamianebi, vuwodebT<br />

gonivrul aucileblobas, sinamdvilis kanonebs, Tanafardobas<br />

mizezebsa da Sedegs Soris, erTi sityviT – obieqturi moqmedeba,<br />

romelic viTardeba da TavisTvis mimdinareobs, Tavisi gonivrulobis<br />

Sinagani ZaliT amoZravebuli, msgavsad orTqlis manqanisa,<br />

_ midis SeuCerebliv da gzidan gadauxvevlad, sul erTia,<br />

Sexvdeba mas adamiani, romelic SeiZleba gasrisos, Tu frialo<br />

klde, romelzec SeiZleba TviTon daimsxvres...<br />

zogi valter skots usayvedurebs, rom misi mravali romanis<br />

gmirebi, romelTa garSemo Tavmoyrilia mTeli nawarmoebis moqmedeba,<br />

imave dros imdenad uferuli xasiaTiT ganirCevian, rom<br />

gansakuTrebiT ar ipyroben mTel Cvens interess, rasac isini<br />

TiTqos uTmoben romanis meorexarisxovan pirebs, rogorc ufro<br />

originalurT da damaxasiaTebelT. marTlac, ra aris, magali-<br />

Tad, raindi aivengo – valter skotis erT-erTi saukeTeso romanis<br />

gmiri? _ mamaci da keTilSobili raindi Tavisi drois<br />

saerTo suliskveTebiT, da meti araferi, Smag brianTan, momxiblav<br />

rebekasTan, TviT cedrix saqsonelTan da atelstanTan SedarebiT,<br />

aivengo raRac mkrTali Crdili, susti monaxazi, upiro<br />

saxea. igi naklebadac moqmedebs, nakleb gavlenas axdens romanis<br />

msvlelobaze. igi xan daWrilia, xan sikvdilis pirasaa, xan tyveobaSia<br />

maSin, rodesac sxvebi moqmedeben da pirvel planze warmogvidgebian.<br />

miuxedavad Tavisi mZvinvare vnebebisa, romlebic<br />

mxecurad vlindeba, miuxedavad Tavisi uzneobisa da danaSaulebrivi<br />

moqmedebisa, taZris raindi briani aivengoze aTasjer<br />

metad iwvevs mkiTxvelis TanagrZnobas, imitom rom igi tipiuri<br />

saxea, mZlavri da TviTmyofadi xasiaTia. amave dros, briani mainc<br />

meorexarisxovani personaJia, romlis yvela Zafi iyris aivengos,<br />

rogorc mTavari piris, rogorc romanis gmiris, piradi bedis<br />

261


garSemo. magram, miuxedavad amisa, genialuri romanistis winaaRmdeg<br />

mimarTuli es braldeba mxolod garegnulad waagavs<br />

simarTles, namdvilad ki is savsebiT yalbia. is, rac romanis nakli<br />

hgoniaT, mxolod eposis arsia. amis kidev ufro didad gansacvifrebel<br />

nimuSad SeiZleba gamodges, magaliTad, `maneringi,<br />

anu astrologi~, sadac romanis gmiri scenaze gamodis mxolod<br />

mesame nawilSi da isic rogorc raRac saidumlo piri, romelSic<br />

gmirs mxolod romanis dasasruls icnobT, Tumca moTxrobis<br />

pirveli gverdebidanve, qveynad gaCnda Tu ara, mis garSemo ukve<br />

Tavs iyris romanis mTeli moqmedeba. es asec unda iyos wminda<br />

epikuri xasiaTis nawarmoebSi, sadac mTavari piri ganviTarebis<br />

procesSi myofi movlenis mxolod garegani centria da sadac<br />

is SeiZleba ganirCeodes mxolod saerTo adamianuri niSnebiT,<br />

romlebic Cvens adamianur TanagrZnobas iwveven, radgan epopeis<br />

gmiria TviT cxovreba da ara adamiani. epopeaSi movlena, ase<br />

vTqvaT, axSobs adamians, Tavisi sidiadiT da uzarmazarobiT Crdilavs<br />

adamianis pirovnebas, Tavisi sakuTari interesiT, Tavisi<br />

suraTebis mravalferovnebiTa da simravliT Cvens yuradRebas<br />

CamoaSorebs xolme am pirovnebas.<br />

dramaSi movlenis Zala da mniSvneloba Tavs iCens rogorc<br />

`kolizia~, anu is Sejaxeba, is Setakeba gmiris bunebriv gulisTqmasa<br />

da movaleobaze mis warmodgenas Soris, romelic mis nebisyofaze<br />

damokidebuli ar aris, romlis arc moxdena da arc Tavidan<br />

acdena mas ar SeuZlia, magram romlis gadawyveta damokidebulia<br />

ara movlenaze, aramed mxolod da mxolod gmiris Tavisufal nebisyofaze.<br />

movlenis Zala dramis gmirs gzajvaredinze ayenebs<br />

da aiZulebs erTimeoris sruliad sawinaaRmdego ori gzidan air-<br />

Cios erT-erTi gza, raTa Tavi daaRwios brZolas sakuTar TavTan;<br />

magram gzis arCevanis gadawyveta damokidebulia dramis gmirze<br />

da ara movlenaze. kidev meti: dramis katastrofa SeiZleba gmiris<br />

gaubedavi yoymanis Sedegadac ki moxdes da daCqardes; magram am<br />

gaubedaobis wyaroa ara movlenis arsi da Zala, aramed mxolod<br />

gmiris xasiaTi; amis saukeTeso magaliTs gvaZlevs Seqspiris hamleti;<br />

igi mamamisis sazareli sikvdilis ambavs Seityobs TviT<br />

aCrdilis piriT: ai movlena, romelic hamletma rodi moamzada,<br />

aramed mkvdari mefis veragi Zmis garyvnili nebismyofisgan warmosdga.<br />

es movlena hamlets aiZulebs SurismaZieblis roli Seasrulos;<br />

magram radgan es roli mis bunebas srulebiT ar egueba,<br />

amitom mas ipyrobs sakuTar TavTan Sinagani brZola, rasac<br />

iwvevs Sejaxeba ori mtruli Zalisa – movaleobisa, romelic<br />

ukarnaxebs Suri iZios mamis sikvdilis gamo, da SurisZiebis piradi<br />

uunarobisa: ai tragikuli kolizia! mamis sikvdilis sazareli<br />

262


saidumloebis Setyobam, nacvlad imisa, rom hamleti Seepyro<br />

erTi grZnobiT, erTi azriT – SurisZiebis grZnobiT da azriT,<br />

romlebic yovel wuTs mzad unda yofiliyvnen moqmedebaSi gansaxorcieleblad,<br />

_ am sazarelma aRmoCenam igi aiZula Tavisi<br />

arsebidan ki ar gamosuliyo, aramed Tavis arsebaSi Caketiliyo<br />

da Tavisi sulis siRrmeSi Caexedna, masSi aRZra sikvdil-sicocxlis,<br />

droisa da maradiulobis, movaleobis da nebisyofis sisustis<br />

sakiTxebi, misi yuradReba miapyro Tavis sakuTar pirovnebas,<br />

am pirovnebis araraobas da samarcxvino umweobas, masSi warmoSva<br />

sakuTari Tavisadmi siZulili da zizRi. hamlets aRar swams<br />

saTnoeba, zneoba, radgan dainaxa, rom mas unari ar Seswevs da<br />

ar ZaluZs arc mankiereba da uzneoba dasajos, arc saTnoebasa<br />

da zneobaze xeli aiRos. kidev meti: mas aRar swams siyvarulis<br />

sinamdvile, qalis Rirseba; rogorc SeSlili, igi lafSi svris<br />

Tavis grZnobas, ulmobeli xeliT swyvets Tavis wminda kavSirs<br />

umanko, mSvenier qalur arsebasTan, romelic ase erTgulad da<br />

alalad miendo mas mTlianad da romelic hamlets ase Rrmad da<br />

saTuTad uyvarda. ulmoblad da uxeSad Seuracxyofs hamleti<br />

am uwyinar da naz arsebas, romelic mTlianad Seqmnilia eTerisa,<br />

sinaTlisa da melodiuri bgerebisagan, TiTqosda Cqarobs<br />

qveynad xeli aiRos yvelaferze, rac bednierebasa da saTnoebas<br />

moagonebs. cxadia, hamletis natura wminda Sinagani, mWvretelobiTi,<br />

subieqturia, gaCenilia grZnobisa da azrisaTvis; xolo<br />

Semzaravi movlena misgan moiTxovs ara grZnobasa da azrs,<br />

aramed saqmeebs, idealuri samyarodan mas mouxmobs praqtikul<br />

samyaroSi, misi sulieri ganwyobisaTvis ucxo moqmedebis samyaroSi.<br />

bunebrivia, es mdgomareoba hamletSi warmoSobs saSinel<br />

brZolas, romelic Seadgens kidec yoveli dramis dedaarss. da<br />

Tu am dramis dasasruli TiTqos epikuri xasiaTiT mimdinareobs<br />

da misi wyaroa ara Tavisufali gadawyvetileba hamletis<br />

nebisyofisa, aramed SemTxveviToba (hamletisa da laertis mier<br />

daSnebis ganuzraxveli gacvla da uneblie Secdoma dedofaldedisa,<br />

romelmac misi vaJisTvis gankuTvnili mowamluli fiala<br />

Sesva), miuxedavad amisa, `hamleti~ aris sruliadac ara epikuri,<br />

aramed upiratesad dramatiuli nawarmoebi, radgan am tragediis<br />

Sinaarsisa da ganviTarebis arsia misi gmiris Sinagani brZola sakuTar<br />

TavTan. am brZolis gareSe `hamlets~ CvenTvis araviTari<br />

Tanauri interesic ki ara aqvs, radgan ofelias xvedric, rac ase<br />

Rrmad gvaRelvebs, amave brZolis Sedegia. garda amisa, Zmis mkvleli<br />

mefis sikvdili imdenadvea misi danaSaulis aucilebeli<br />

Sedegi, ramdenadac namoqmedari hamletis nebisyofisa, romelic<br />

Zlieri simtkiciT aenTo misi sicocxlis miwuruls, rogorc<br />

263


alaplapdeba xolme ali Casaqrobad gamzadebuli kandelisa...<br />

`makbeti~ da `otelo~ koliziis, rogorc dramatiuli dedaarsis,<br />

uaRresad srulqmnili nimuSebia. gamarjvebul mxedarTmTavars,<br />

ganTqmul didebuls da kargi, keTilSobili moxuci mefis<br />

naTesavs, makbets esmis Tavis gulSi Rrmad Camarxuli, magram<br />

Zlieri da Smagi pativmoyvareobis mZlavri xma. es siSmage, rac<br />

mZlavr, magram siyvarulisa da samarTlianobis tkbili siTboTi<br />

ganumsWvalav adamianebSi esoden sazareli da damRupvelia, mas<br />

moevlineba sami jadoqaris saSineli apoTeoziT. maTi idumali<br />

winaswarmetyvelebani, rac myisve sruldeba, makbets didxans ver<br />

aSfoTeben, radgan igi maTSi male gamoicnobs sakuTari sulis<br />

ganxorcielebul Rrma da bnel ganzraxvas. Tavisi pativmoyvareoba<br />

mas moevlineba axali da kidev ufro saSineli apoTeoziT<br />

– misi colis saxiT, qalad movlenili am demonuri arsebis saxiT.<br />

am qalma mas CauxSo sindisis ukanaskneli qenjna, borotebis<br />

Cadenis sakuTari satanuri simtkicis magaliTiT aRuZra yalbi<br />

sircxvili da sabolood gadaawyvetina wyeuli saqmis Cadena. aq<br />

movlena TiTqmis araviTar rols ar asrulebs: igi mzaddeba TviT<br />

makbetis nebiT, borotebis xelSemwyob garemoebaTa sabediswero<br />

damTxveva ki mxolod exmareba borotebis Cadenas, magram mas ar<br />

warmoSobs. Cven vxedavT makbets Tavis TavTan brZolaSi, tragikul<br />

koliziaSi: makbets SeeZlo Tavis TavSi daemarcxebina codviTi<br />

wadili da SeeZlo ahyoloda mas. da misi nebisyofis danaSaulia<br />

is, rom igi ahyva boroti sawyisis wadils; misma nebisyofam<br />

warmoSva movlena, magram movlenam rodi misca mimarTuleba mis<br />

nebisyofas. am dramis danarCeni nawili ukve Sedegia sabediswero<br />

brZolidan makbetis Tavisufali gamosvlisa: mas aRar ZaluZs<br />

Sescvalos mefis mkvlelobis momdevno movlenebi; danaSaulma<br />

igi xelSi Caugdo furiebs, romlebmac mas xeli CasWides da brmasaviT<br />

waiyvanes borotmoqmedebidan axali borotmoqmedebisaken.<br />

mis nebisyofaze damokidebuli iyo mxolod is, rom Rirseulad<br />

daRupuliyo, da igi daiRupa, gangmiruli, magram ara damarcxebuli,<br />

rogorc Seefereba damnaSave, magram TviT Tavisi danaSauliT<br />

did adamians. movlena otelos eWvianobis mdgomareobaSi<br />

ayenebs. es movlena, ra Tqma unda, misi nebisyofis an cnobierebis<br />

nayofi ar aris, magram miuxedavad amisa, man TviTon Seuwyo xeli<br />

am movlenis moxdenas Tavisi vulkanuri temperamentiT, Tavisi<br />

mgznebare vnebebiT, romlebic wamierad aenTebodnen, rogorc<br />

qviSis qarbuqi avardeba xolme arabeTis udabnoebSi, da ar emor-<br />

Cilebodnen gonebis xmas; Tavisi bavSvur-mimndobeli xasiaTiT,<br />

Tavisi crumorwmune warmosaxviT, romelic mas Tavis aRmosavlur,<br />

afrikul warmoSobas moagonebda. sabediswero wams mas rom<br />

264


viTomda damnaSave dezdemonas mimarT Tavisi mxecuri ganzraxva<br />

aelagma, maSin WeSmariteba mas Tvals auxelda cxovrebis bednierebisa<br />

da netarebisaTvis; magram mas ar surda an ar SeeZlo<br />

mxecuri Surisgebis ganzraxva aelagma, _ da WeSmaritebis Suqma<br />

auxila mas Tvali, msgavsad evmenidTa sanTlebis jojoxeTuri<br />

naTebisa, mxolod imisaTvis, rom gaezoma im ufskrulis siRrme,<br />

romelSic elvis siswrafiT gadaeSva...<br />

swored iseve, rogorc epopeaSi aris xolme drama, dramaSic<br />

aris epopea. berZnebis poeziis yvela gvari, maT Soris TviT<br />

lrikac, cotad Tu bevrad epikuri xasiaTiT ganirCeva, radgan am<br />

xalxis mTeli cxovreba upiratesad plastikuri mWvretelobiT<br />

gamoixata. berZnuli tragedia gansakuTrebiT ganirCeva epikuri<br />

xasiaTiT da am mxriv diametralurad upirispirdeba uaxles,<br />

qristianul, Seqspirul dramas. berZnuli tragediis gmiria ara<br />

adamiani, aramed movlena; misi interesi umTavresad Tavs dastrialebs<br />

ara individumis xvedrs, aramed xalxis beds, mis warmomadgenelTa<br />

saxiT. da amitom berZnuli tragediis mTavari piri<br />

yovelTvis aris naxevrad RmerTi, mefe, gmiri, xolo mis Semdeg<br />

meore da misdami dapirispirebuli piris TviT xalxi; xalxi<br />

tragediaSi monawileobs rogorc gundi, romelic piesis msvlelobaze<br />

pirdapir, qmediT gavlenas TviTon ar axdens, magram mis<br />

ganviTarebas TiTqos sWvrets da amaze Tavis azrs gamosTqvams.<br />

berZeni tragikosebi TavianTi gmirebiT ganasaxierebdnen xalxuri<br />

da sazogadoebrivi cxovrebis saerTo Zalebsa da stiqionebs.<br />

magaliTad, sofokles ukeTilSobiles qmnileba `antigoneSi~,<br />

tragediis gmiri qalis saxiT ganxorcielebulia ojaxis Seqmnis<br />

bunebrivi uflebis idea, xolo kreonis saxiT – saxelmwifo samarTlis,<br />

kanonis Zalis gamarjveba. kreonma sikvdilis dasjis<br />

muqariT akrZala polinikes, rogorc mamulis mtris, cxedris<br />

damarxva; xolo damarxvis akrZalva, berZenTa religiuri da sazogadoebrivi<br />

warmodgenebiT, udides sircxvilad da ubedurebad<br />

iTvleboda rogorc micvalebulisaTvis, ise misi cocxali<br />

naTesavebisTvisac. antigone, polinikes da, cdilobda Tavisi<br />

da – ismene daeyoliebina imaze, rom farulad daekrZalaT TavianTi<br />

ubeduri xmis cxedari. gaubedavma da sustma ismenem uari<br />

sTqva, _ da didsulovanma antigonem martodmartom Caidina<br />

Tavisi keTilSobiluri gmiroba. rodesac kreoni, romelmac es<br />

ambavi Seityo, SeekiTxva antigones, namdvilad man Caidina Tu<br />

ara es borotmoqmedeba da icoda Tu ara rom amisTvis sikvdili<br />

moeloda, _ antigonem dadebiTi pasuxi misca da Tan dasZina,<br />

Cemi Zma damnaSavec rom yofiliyo, me mainc `davbadebulvar ara<br />

imisaTvis, rom mZuldes, aramed imisaTvis, rom miyvardeso~. man<br />

265


auTrToleblad moismina saSineli ganaCeni, ise, rom Sewyaleba<br />

ar uTxovnia. umonma, antigones saqmrom da kreonis vaJma, kreons<br />

sTxova Seewyalebina misi sacole, moudrekel mamas waeCxuba da<br />

sasowarkveTili ganSorda. qurumi tirezia kreons naTesauri<br />

uflebis darRveviT Seurcxyofili RmerTebis wyromis avismomaswavebeli<br />

gamovlinebiT daemuqra da polinikes cxedris<br />

dakrZalva urCia. xalxis xma, gundis saxiT, aSkarad miemxro<br />

keTilSobil antigones. kreoni Seudrekeli darCa, magram ukve<br />

eWvma Seawuxa, igi mzad iyos kidec apatios keTilSobil damna-<br />

Saves, magram mas umZims kanonis Zalis Sesusteba da saxelmwifo<br />

samarTlis Rirsebis damcireba. bolos, gundis xmam, romelmac<br />

gaaZliera tirezias muqaris Zala, kreoni daiyolia imaze, rom<br />

exsna antigone, Tumca mas es umZimda. magram ukve gvian iyo: antigonem<br />

Tavi CamoixrCo mRvimeSi, sadac wayvanili iyo SimSiliT<br />

sasikvdilod, xolo emonma, mamis Tvalwin, Tavi moikla antigones<br />

cxedarTan. evredikamac, kreonis meuRlem da emonis dedam, Svilis<br />

daRupvis ambavi rom Seityo, Tavi moikla. kreonma daswyevla<br />

Tavisi sisastike da saSinlad sasowarkveTili dastiroda mis<br />

mier daRupul erTsisxlierTa sayvarel aCrdilebs. tragedia<br />

sazeimod mTavrdeba gundis zneobrivi apofegmiT, Zveli berZnebis<br />

gulubryvilo suliskveTebis Sesabamisad. amrigad, saadaTo<br />

samarTliT SebRalulma saxelmwifo samarTalma Suri iZia<br />

SembRalvelze; magram Surismgebeli, Tavisi Surisgebis saSinel<br />

SedegebSi gaxlarTuli, mis mier SebRaluli saadaTo samarTlis<br />

SurisZiebis msxverpli gaxda; xolo sibrZne, rac xalxma am<br />

ambidan gamoitana, orive ukiduresobis Serigebas emsaxureba...<br />

rogorc epopeaSi, berZnebis tragediaSic sWarbobs maTi Ziri-<br />

Tadi msoflWvreta _ bedi. oidiposi yovelgvari danaSaulis gareSe<br />

iqca saSinel damnaSaved da amisaTvis TviTon dasaja Tavisi<br />

Tavi imiT, rom Tvalebi daiTxara... wamebuli mefis sikvdili<br />

iwvevs miwisqveSa ZalTa Serigebas masTan da misi saflavi, Rmer-<br />

Tebis msjavriT, im qveynis keTilReobis sawindari xdeba, romelmac<br />

misi mowamebrivi gvami Seifara... TiToeuli berZnuli tragediis<br />

moqmedeba swarmoebs gare samyaroSi, moqmed pirTa Sinagani<br />

samyaro mayureblisaTvis dafarulia. moqmedebis ganviTareba<br />

martivi, ararTulia, erT momentSi xdeba, vinaidan TviT Sinaarsic,<br />

wminda obieqturi da abstraqtuli, did nawarmoebs verc<br />

gaswvdeboda. meqanizmi erTferovania, zambarebi mudam erTi da<br />

igivea. moqmedi pirebi hgvanan qandakebebs, romlebsac mSvenieri,<br />

magram TiTqmis ucvleli saxeebi, reliefuri gamometyveleba<br />

aqvT, magram TvalebSi guga ara aqvT da sicocxlis naperwkali ar<br />

ukrTiT.<br />

266


uaxles xelovnebaSi zogjer epikuri xasiaTiT ganirCevian<br />

mxolod sakuTriv istoriuli Sinaarsis dramebi, romelTa ZiriTadi<br />

idea aRebulia umaRlesi saxelmwifoebrivi cxovrebis<br />

sferodan. aseTia, magaliTad, Seqspiris `makbeti~ an `riCard II~.<br />

`oteloSi~ ganviTarebulia TiToeulisaTvis cotad Tu bevrad<br />

gasagebi da misawvdomi grZnoba; `mefe lirSi~ warmodgenilia<br />

mdgomareoba, rac kidev ufro axlobeli da SesaZlebelia Ti-<br />

ToeulisaTvis TviT xalxSi, _ da amitom es piesebi Zlier STabe-<br />

Wdilebas axdenen yvelaze. magram `makbetis~ da `riCard II~-is<br />

interesi wminda obieqturia da amitom Zalian cotasTvis aris<br />

mosawvdomi da axlobeli, Tumca, orive dramas mxolod am mxriT<br />

SeiZleba kidec ewodos epikuri, maTi ganviTareba ki uaRresad<br />

dramatiulia, radgan igi aRsavsea moZraobiT, da TiToeuli piri<br />

savsebiT da mTlianad amJRavnebs Tavs Tavisi Sinagani interesis<br />

sferoSi, magram puSkinis `boris godunovi~ wminda epikuri xasiaTis<br />

tragediaa. godunovis danaSauli Cadenilia jer kidev dramis<br />

dawyebamde, da poetma Tavisi gmiri ar gviCvena tragikuli<br />

koliziis brZolaSi. Cven vxedavT, ra cbierad da marjved axerxebs<br />

godunovi, rom xalxi mas Seevedros miiRos gvirgvini, romelsac<br />

igi ukve didi xania Tavis gvirgvinad sTvlis; magram ver vxedavT,<br />

ra xdeba misi arsebis SigniT da ra gamoZaxils poulobs iq<br />

mefis mkvlelobis danaSaulebrivi moqmedeba. Cvens yuradRebas<br />

maSinve ipyrobs axali gmiri, momavali crumosaxele – iaraRi,<br />

romelic istoriulma nemezidam SebRaluli saxelmwifo samar-<br />

Tlis SurisgebisaTvis airCia. mxolod maSin, rodesac scenaze<br />

gamodis SurismaZiebeli, poeti odnav aswevs fardas, romelic<br />

godunovis Sinagan ganwyobilebas gvifaravda, da Cven mowme<br />

vxdebiT misi usityvo baasisa sakuTar TavTan, vxedavT, rogor<br />

sazarlad uswordeba is sakuTar sindiss. puSkinis tragediaSi<br />

ori gmiria, an, kacma rom sTqvas, arc erTi gmiri ar aris. misi<br />

gmiria movlena, romlis ideaa istoriuli nemezidas SurisZieba<br />

SebRaluli saxelmwifo samarTlisaTvis. ai amitom puSkinis es<br />

diadi qmnileba misawvdomia mcireodenTaTvis da Cveni sazogadoebis<br />

umravlesobaSi ar SeiZleba sargeblobdes im saxeliT,<br />

ris Rirsic aris; mis ideas da xasiaTs yvelasTvis sayovelTaod<br />

misawvdomi interesi ara aqvs. amas unda miekuTvnos TviT godunovis<br />

xasiaTic: Tavisi nawarmoebis sazianod, puSkini metismetad<br />

zustad mihyva istorias da godunovi warmoadgina mxolod<br />

rogorc araCveulebrivad Wkviani pativmoyvare adamiani, ar mianiWa<br />

mas araviTari piradi sidiade, sulis araviTari genialuri<br />

Zala, rac istoriis gmiris damaxasiaTebelia. da amitom, esmiT<br />

ra tragediis zogierTi adgilis fasi (rogorc, magaliTad, me-<br />

267


matiane pimenis genialuri scena senakSi, roca is ganmartoebulia,<br />

da momaval crumosaxelesTan saubarSi), ar SeuZliaT Caswvdnen<br />

Tavisi dinji da didebul-epikuri ganviTarebiT esoden<br />

uzarmazari mTeli qmnilebis ideas.<br />

epikur dramebs miekuTvneba mravali dramatiuli nawamoebi,<br />

romlebsac SuaTana adgili uWiravT tragediasa da komedias Soris.<br />

aseTia, magaliTad, Seqspiris `qariSxali~, `cimbeliani~, `me-<br />

Tormete Rame anu ras inebebT~, romlebSic gmirs TviT cxovreba<br />

warmoadgens. aviRoT, magaliTad, Seqspiris `ras inebebT~. aq<br />

ar aris gmiri mamakaci an gmiri qali; aq TiToeuli piri Tanabrad<br />

ipyrobs Cvens yuradRebas, mTeli nawarmoebis garegani interesic<br />

ki mimarTulia umTavresad or Seyvarebul wyvilze;<br />

mkiTxvels orive isini Tanabrad ainteresebs da dramis kvanZic<br />

maTi SeerTebiT ixsneba.<br />

lirikuli elementi sWarbobs xolme agreTve epopeaSic da<br />

dramaSic. lirikul poemebs miekuTvneba baironis da puSkinis<br />

poemebi. maTSi batonobs ara movlena, rogorc epopeaSi, aramed<br />

adamiani, rogorc dramaSi, anda orive es mxare Sewonasworebuli<br />

da urTierT Serwymulia. am poemebis mTavari ganmasxvavebeli<br />

niSani is aris, rom maTSi aRebuli da Tavmoyrilia movlenis<br />

mxolod poeturi elementebi, da TviT cxovrebis proza<br />

gaidealebuli da poetizirebulia. puSkinis `evgeni onegini~<br />

agreTve lirikul poemebs unda miekuTvnos. Tumca cxovrebis<br />

proza `oneginis~ Sinaarsis TiTqmis umetes nawils Seadgens,<br />

magram es proza poemaSi Camoyalibda cxovel, msubuq, naTel,<br />

poetur da harmoniul leqsad, romelSic, maSinac ki, roca is<br />

epigramis cecxliT brwyinavs, Sereulia sevda – wminda lirikuli<br />

elementi. poemis gadaxveva Txrobidan, misi mimarTvebi<br />

sakuTari Tavisadmi – am erTaderTi da uaRresad SesaniSnavi<br />

mxatvruli qmnilebis uZvirfasesi lirikuli margalitebia.<br />

Sileris `orleaneli qalwuli~ da `mesineli sapatarZlo~<br />

upiratesad lirikuli dramebia, romlebSic moqmedeba warmoebs<br />

TiTqos ara TavisTvis, aramed operis libretos mniSvneloba<br />

aqvs; am dramebis dedaarss Seadgens lirikuli monologebi,<br />

romlebSic gamoTqmulia TiToeuli maTganis ZiriTadi idea. es<br />

aris keTilSobilur vnebaTa, maRal zraxvaTa da diad movlenaTa<br />

poeturi apoTeozebi, rac gansakuTrebiT SeiZleba iTqvas<br />

`orleanel qalwulze~. baironis `manfredi~ da goeTes `fausti~<br />

agreTve lirikuli dramebia, TumcaRa sxva xasiaTisa: es<br />

aris adamianis im Sinagani awewili bunebis poeturi apoTeozebi,<br />

romelic refleqsiis meSveobiT eswrafvis sicocxlis dakargul<br />

savseobas. subieqturi, mWvretelobiTi sulis sakiTxebi, yofie-<br />

268


ebisa da maradisobis saidumloebaTa sakiTxebi, pirovnuli adamianis<br />

bedis da Tavisi Tavisa da sazogadoebisadmi misi urTier-<br />

Tobis sakiTxebi Seadgens orive am didi nawarmoebis dedaarss.<br />

Tavisi Tvisebis gamo lirikul dramas SeuZlia arafrad Caagdos<br />

garegani sinamdvilis pirobebi; scenaze gamoiwvios sulebi da<br />

cocxali saxeebiTa da pirebiT gamoxatos vnebebi, survilebi da<br />

fiqrebi. lirikuli dramis nakli SeiZleba iyos simbolizmisa<br />

da alegoriisaken midrekileba, rasac ase Tu ise samarTlianad<br />

usayvedureben `faustis~ meore nawils.<br />

rac Seexeba sakuTriv lirikul nawarmoebebs, _ isini zogjer<br />

epikur xasiaTs iReben, rogorc romansSi da baladaSi, razedac<br />

dawvrilebiT qvemoT vityviT. dramisagan ki isini sesxuloben, magram<br />

ara dedaarss, aramed mxolod formas, romelic xels uwyobs<br />

azris uZlieresad gamoTqmas da, ase vTqvaT, aZlierebs grZnobis<br />

energias. dramatiuli formis amgvar lirikul nawarmoebTa<br />

umSvenieresi nimuSebia: puSkinis `poeti da brbo~ da `wignis gamyidvelis<br />

saubari poetTan~, venevitinovis `poeti da megobari~,<br />

lermontovis `Jurnalisti, mkiTxveli da mwerali~.<br />

mas Semdeg, rac ganvixileT poeziis TiToeuli gvaris zogadi<br />

mniSvneloba rogorc gansazRvris, ise Sedarebis gziT, gadavideT<br />

TiToeuli maTganis Taviseburebebze da saxeebad dayofaze.<br />

epikuri poeziis Sesaxeb<br />

eposi, ambavi, Tqmuleba, gadmoscems sagans misi garegani saxiT<br />

da saerTod gadagviSlis imas, Tu ra aris sagani da rogor aris is.<br />

eposis dasawyisi aris yoveli gamonaTqvami, romelic daxvewili<br />

sisxartiT gamoiWers romelime mocemul saganSi imis mTel sisrules,<br />

rac am saganSi arsebiTia, rac mis dedaarss Seadgens.<br />

Zvel xalxebSi epigramas (warweris azriT) aseTi xasiaTi hqonda.<br />

amasve miekuTvneba Zvelebis egreT wodebuli gnomebi, ese igi<br />

zneobrivi sentenciebi, romlebic erTgvarad Seesabamebian Cvens<br />

andazebsa da igavebs, Tumca am ukanasknelTagan gansxvavdebian<br />

Tavisi amaRlebuli, poeturi, zogjer ki religiuri xasiaTiTac<br />

da komizmisa da prozaulobis uqonlobiT. amasve miekuTvneba<br />

mTeli krebulebi darigebebisa, norCi xalxis am qorfa qmnilebebisa,<br />

romlebSic xalxi, mis cxovrebaSi poeziisa da prozis<br />

gaTiSvamde, Wvretis uSualo da cxoveli formiT gadmoscemda<br />

Tavis Sexedulebas samyaroze, bunebis sxvadasxva nawilebze da a.<br />

S. amaTSi srulebiT ar unda avurioT ugvianesi egreT wodebuli<br />

didaqtikuri leqsebi, romlebic cxovrebis prozam warmoSva.<br />

269


eposis ganviTarebis kibis ufro maRal safexurze imyofeba<br />

Zvelebis kosmogoniebi da Teogoniebi. kosmogoniebSi warmodgenilia<br />

samyaros warmoSoba Tavdapirvel substanciur ZalTagan,<br />

xolo TeogoniebSi – am ZalTa individualizeba sxvadasxva<br />

RvTaebaSi. bolos, epikurma poeziam Tavisi ganviTarebis mwvervals,<br />

Tavis Tavis srul gansaxierebas maSin miaRwia, roca movlenaTa<br />

cocxal wyaros – adamians mimarTa da sakuTriv egreT wodebuli<br />

epopeiT gamoixata.<br />

epopea mudam iTvleboda poeziis umaRles gvarad, xelovnebis<br />

gvirgvinad. amis mizezia is udidesi pativiscema, romliTac<br />

`iliadas~ epyrobodnen berZnebi, xolo maTTan erTad – sxva<br />

xalxebic Cvens dromde. es usazRvro da Seucnobeli pativiscema<br />

Zveli drois udidesi nawarmoebisadmi, romelSic gamoixata<br />

berZnebis cxovrebis mTeli simdidre da sisrule, iqamde<br />

midioda, rom `iliadas~ uyurebdnen ara rogorc Tavisi droisa<br />

da Tavisi xalxis suliskveTebis matarebel epikur nawarmoebs,<br />

aramed rogorc TviT epikur poezias, ese igi Txzulebas sTvlidnen<br />

poeziis im gvarad, romelsac is miakuTvnes. fiqrobdnen, rom<br />

yoveli nawarmoebi, romelic `iliadis~ formas uaxlovdeba, misi<br />

yoveli minamsgavsi, epikuri poema unda iyos da rom yovel xalxs<br />

unda hqondes Tavisi epopea, Tanac swored iseTi, rogoric berZnebs<br />

hqondaT. `iliadis~ mixedviT SeimuSaves epikuri poemis<br />

gansazRvrac ki; am gansazRvriT, epikuri poema iqca im didi istoriuli<br />

movlenis xotbad, romelmac gavlena moaxdina xalxis<br />

bedze. amis gamo saWiro iyo mxolod is, rom mSobliur istoriaSi<br />

gamoenaxaT msgavsi movlena, jer moexmoT muza, daewyoT sayvareli<br />

sityviT _ `vumRer~ da xmis CaxleCamde emReraT. da ai,<br />

virgiliusma gaixsena gadmocema troadan eneas misvlaze tibris<br />

napiras, uTvalavi gaWirvebis gadatanis Semdeg, da rogorc ki<br />

daiwyo sityviT `cano~ * , maSinve TviTonve warmoidgina da sxvebic<br />

daarwmuna, TiTqos epikuri poema dawera, misi gakrialebuli,<br />

gaCarxuli da morTuli ritorikuli nawarmoebi, romelic antipoetur<br />

xanaSi, Zvel msoflioSi xelovnebis sikvdilis epoqaSi<br />

gaCnda, didxans pirvelobas eqiSpeboda `iliadas~. dasavleT evropis<br />

kaTolike berebma virgiliusi kinaRam wmindanad Seracxes;<br />

anti-poeturi frangi kritikosi, laharpi, `eneidas~ TiTqmis `iliadaze~<br />

kidev ufro maRla ayenebda. amrigad, `eneidam~ warmoSva<br />

`ganTavisuflebuli ierusalimi~, `Tavgadasavli telemakisa,<br />

ulises vaJisa~, `dakarguli samoTxe~, `mesiada~, `henriada~, `honzal<br />

kordueli~, `tilemaxida~, `rossiada~ da mravali sxva `ada~.<br />

espanelebi amayobdnen Tavisi `araukaniT~, portugalielebi _<br />

* vumRer. _ red.<br />

270


`luizitanebiT~. sakmarisia mxolod Tvali gadavavloT epopeis<br />

arssa da pirobebs sazogadod da `iliadis~ xasiaTs, rom davrwmundeT,<br />

Tu sadamde midis am `epikuri~ da `sagmiro~ poemebisa da<br />

piesebis uTuo Rirseba.<br />

eposi aris xalxis axalgaRviZebuli cnobierebis pirveli<br />

mwife nayofi poeziis sferoSi. epopea SeiZleba gaCndes mxolod<br />

xalxis sinorCis xanaSi, roca misi cxovreba jer kidev ar gaTiSula<br />

or mopirdapire mxared – poeziad da prozad, roca misi istoria<br />

jer kidev mxolod gadmocemaa, roca mas samyaroze jer kidev<br />

religiuri warmodgenebi aqvs, roca misi Zala, Zliereba da axali<br />

moRvaweoba mxolod sagmiro saqmeebiT gamovlindeba.<br />

amrigad, epopeis Sinaarss unda Seadgendes cxovrebis dedaarsi,<br />

substanciuri Zalebi, im xalxis ganwyobileba da yofa,<br />

romelic Tavisi cxovrebis individualur wyaros jer kidev ar<br />

Camocilebia. amitom xalxuroba epikuri poemis erT-erTi Ziri-<br />

Tadi pirobaa: TviT poeti movlenas jer kidev Tavisi xalxis<br />

TvaliT uyurebs ise, rom am movlenisagan ar gamohyofs Tavis<br />

pirovnebas. magram imisaTvis, rom uaRresad nacionaluri epopea<br />

imave dros mxatvruli qmnilebac iyos, saWiroa, raTa individualuri<br />

xalxuri cxovrebis forma Seicavdes zogadsakacobrio,<br />

msoflio Sinaarss. aseTi iyo berZnebis individualuri cxovreba,<br />

da amitom maTi kosmogoniuri da Teogoniuri simRerebis<br />

bavSvuri titinic ki Seicavs ideebs, romlebic Semdgom mTeli kacobriobis<br />

kuTvnileba gaxda. vimeorebT: muzebisadmi heziodes<br />

himni, razedac zemoT ukve mivuTiTeT, Seicavs uaxlesi drois<br />

esTetikis marcvalsa da arss, esTetikisa, romelic aRsavsea<br />

mSvenieris filosofiiT da ganviTarebulia Cveni Tanamedrove<br />

germanelebis mWvretelobiTi azrovnebiT. ai amitom aris, rom<br />

`iliada~ da `odisea~, romlebic nacionaluri berZnuli qmnilebebia,<br />

imave dros mTel kacobriobas ekuTvnis, yvela saukunisa<br />

da yvela xalxisaTvis Tanabrad misawvdomia da msoflios yvela<br />

enasa da kiloze cotad Tu bevrad marjved iTargmneba. berZnebma,<br />

Tavisi sinorCis epoqiT, gamoxates mTeli kacobriobis bavSvoba,<br />

rogorc kacobriobis srulma da Rirseulma warmomadgenlebma,<br />

da homerosis poemebSi kacobrioba grZnobamoreuli igonebs<br />

Tavisi sakuTari (da ara mxolod berZnebi) bavSvobis naTel epoqas.<br />

magaliTad, rusul simRerebsa da epikur TqmulebebSi bevri<br />

poeziaa, magram es poezia moqceulia xalxuri individualobis<br />

viwro da mojadoebul wreSi, moklebulia zogadsakacobrio<br />

Sinaarss da amitom gasagebad da mZlavrad elaparakeba mxolod<br />

rusul suls, magram utyvia yoveli sxva xalxisaTvis da araviTar<br />

sxva enaze ar SeiZleba iTargmnos. amave mizeziT Cveni xalxuri<br />

271


simRerebi da epikuri Tqmulebani moklebuli arian yovelgvar<br />

mxatvrulobas, da Tumca maTSi aqa-iq gaielvebs xolme poeziis<br />

naTeli naperwklebi, magram imave dros Zalian bevria prozauli<br />

adgili; xSirad azri maTSi Tavis gamoxatulebas ver poulobs da<br />

narTaulebiT da simboloebiT titinebs. mxolod zogadsakacobrio,<br />

msoflio Sinaarsi SeiZleba gamovlindes mxatvruli formiT.<br />

xalxis substanciuri cxovreba movleniT unda gamoixatos,<br />

raTa Seqmnas Sinaarsi epopeisaTvis. xalxis sinorCis xanaSi misi<br />

cxovreba umTavresad vaJkacobiT, mamacobiTa da gmirobiT gamoixateba.<br />

amitom sayovelTao-saxalxo omi, romelmac xalxis<br />

mTeli Sinagani Zalebi gamoaRviZa, gamoavlina da daZaba, romelmac<br />

xalxis (jer kidev miTiur) istoriaSi epoqa Sehqmna da mTel<br />

mis Semdgom cxovrebaze gavlena moaxdina, _ aseTi omi upiratesad<br />

epikuri movlenaa da mdidar masalas iZleva epopeisaTvis.<br />

troas saarako omi berZnebisaTvis swored aseTi movlena iyo da<br />

Sinaarsi misca `iliadasa~ da `odiseas~, am poemebma ki Sinaarsi<br />

misces sofokles da evripides tragediebis did nawils. epopeis<br />

moqmedi pirebi nacionaluri sulis sruli warmomadgenlebi unda<br />

iyvnen, magram gmiri Tavisi pirovnebiT upiratesad unda gamoxatavdes<br />

xalxis ZalTa mTel sisrules, misi substanciuri sulis<br />

mTel poezias. aseTia homerosis aqilevsi. Tqven giyvarT heqtori,<br />

daRupvis gzaze Semdgari Tavisi xalxisa da ojaxis burji,<br />

mosiyvarule meuRle da mama, mamaci da Zlieri raindi, romelic<br />

marto aqilevss Camouvardeba; Tqven didad nanobT mis sikvdils<br />

da TiTqos gwyinT bedisa da RmerTebis mikerZoeba, romlebic<br />

aqilevss gamoesarClnen da amiT gaTeles samarTlianoba. magram<br />

ufro yuradRebiT daakvirdiT – da dainaxavT, rom ficxi, mrisxane,<br />

mamaci da poeturi pelidi samarTlianad amarcxebs heqtors.<br />

igi umTavresad gmiria, TaviT fexamde didebis autaneli SuqiT<br />

mosili, saberZneTis sulis yvela mxaris sruli warmomadgneli,<br />

qalRmerTis Rirseuli vaJi. heqtori aqilevsze ufro adamianuria,<br />

magram aqilevsi heqtorze ufro RvTaebrivia, aqilevsi yvela<br />

sxva gmirze mTeli TaviT maRla dgas; aiaqsi mas RoniT etoleba,<br />

magram fexis siswrafiT Camouvardeba. wlebiT gaWaRaravebuli<br />

nestori, didad Wkviani kaci, xangrZlivi apoTeozia, gulTbilobisa<br />

da moxucuri didsulovnebis apoTeozia. odisei warmomadgenelia<br />

sibrZnisa politikis azriT. aiaqsi metad ficxi,<br />

saSinlad mamaci da fizikuri ZaliT aRsavsea. xalxis moZRvari,<br />

agamemnoni, mefuri sidiadiT ganirCeva. erTi sityviT, `iliadis~<br />

TiToeuli moqmedi piri nacionaluri berZnuli sulis romelime<br />

mxares gamoxatavs, magram aqilevsi xalxis substanciur ZalTa<br />

erTobliobis gamomxatvelia. igi Tavis tols ver xedavs da mxo-<br />

272


lod bWobis dros nebayoflobiT uTmobs xolme zogierTebs.<br />

aqilevsi – es gmiruli saberZneTis poeturi apoTeozia _ is samarTlianad<br />

aris poemis gmiri. mis diad gmirul suls mSvenier,<br />

RvTaebriv sxeulSi dausadgurnia, misi saxiT simamace SeerTebulia<br />

silamazesTan; mis moZraobaSi aris zvaoba, gracia da plastikuri<br />

silamaze, mis sityvebSi – keTilSobileba da energia.<br />

sakvirveli ar aris, rom mas RmerTebi da TviT bedi swyaloben;<br />

sakvirveli ar aris, rom martooden misma gamoCenam maRlobze<br />

uiaraRod da samgzis SeZaxilma troelTa jaris gaqceva gamoiwvia.<br />

igi mTeli poemis centria: agamemnonze aqilevsis ganrisxebam<br />

da masTan Serigebam Sehkra da gaxsna poemis kvanZi, aman misca poemas<br />

dasawyisi, Sua nawili da dasasruli. ganrisxebuli, igi umoqmedod<br />

zis Tavis karavSi, oqros simebian Cangs ukravs da brZolebSi<br />

ar monawileobs; magram igi mainc yovel wuTs rCeba poemis<br />

gmirad, poemaSi yvelaferi aqilevsisagan gamomdinareobs da<br />

misken miemarTeba. magram es imitom, rom igi poemaSi monawileobs<br />

ara Tavisi piraduliT, aramed xalxis saxeliT, rogorc misi warmomadgeneli.<br />

epopeaSi unda iyos mTlianoba, moqmedebis erTianoba,<br />

nawilTa TanaSezomileba, _ es aris yoveli mxatvruli nawarmoebis<br />

aucilebeli piroba da ara marto epopeis damaxasiaTebeli<br />

Tviseba.<br />

Cveni drois epopea aris romani. romanSi aris eposis yvela<br />

gvarovnuli da arsebiTi niSani, mxolod im gansxvavebiT, rom<br />

romanSi sxva elementebi da sxva koloriti batonobs. aq ukve<br />

ar aris gmiruli cxovrebis miTiuri masStabebi, ar aris gmir-<br />

Ta uzarmazari figurebi, aq ar moqmedeben RmerTebi; magram aq<br />

gaidealebuli da zogad tipad warmodgenilia Cveulebrivi prozauli<br />

cxovrebis movlenebi. romanma SeiZleba Tavisi SinaarsisaTvis<br />

aiRos an istoriuli movlena da mis sferoSi ganaviTaros<br />

romelime kerZo movlena, rogorc eposSic: gansxvaveba mdgomareobs<br />

TviT am movlenebis xasiaTSi da, maSasadame, ganviTarebisa da<br />

gamoxatvvis xasiaTSic; an romanma SeiZleba aiRos cxovreba misi<br />

dadebiTi sinamdviliT, misi arsebuli mdgomareobiT. es saerTod<br />

uaxlesi xelovnebis uflebaa, sadac kerZo adamianis bedi mniSvnelovania<br />

ara imdenad sazogadoebisadmi, ramdenadac kacobriobisadmi<br />

misi damokidebulebis mxriT. Tumca yoveldRiuri<br />

cxovrebis saboloo safuZveli aris maradiuli substanciuri<br />

Zalebi, magram Tavisi gamovlinebiT es cxovreba SemTxveviTia<br />

da CaxSobilia yovlad umniSvnelo garegnuli movlenebiT. Tumca<br />

istoria namdvili gamovlinebiT ukve amJRavnebs maradiul<br />

kanonebsa da gonivrul aucileblobas, magram gamovlinebisas<br />

273


misi faqtebi TviTSegnebas moklebuli arian da amitom garegani<br />

movlenebis saxe aqvT, imave dros ki isini mudam gadaxlarTuli<br />

da gadawnuli arian yoveldRiuri cxovrebis SemTxvevebTan.<br />

romanis, rogorc mxatvruli nawarmoebis, amocanaa CamoaSoros<br />

yovelive SemTxveviTi yoveldRiur cxovrebasa da istoriul<br />

movlenebs, Caswvdes maTs farul guls – cxovelmyofel ideas,<br />

sulisa da gonebis WurWlad aqcios garegnuli da gancalkevebuli.<br />

romanis met-naklebi mxatvruloba damokidebulia ZiriTadi<br />

ideis siRrmesa da im Zalaze, romliTac es idea calkeul TaviseburebebSi<br />

yalibdeba. Tavisi amocanis SesrulebiT romani Tavisufali<br />

fantaziis yvela sxva nawarmoebis gverdiT dgeba da, am<br />

azriT, zustad unda gamoiyos beletristikis efemerul nawarmoebTagan,<br />

romlebic sazogadoebis saarsebo saWiroebebs akmayofileben.<br />

riCardsonebis, fildingebis, radklifebis, levisebis,<br />

diukrede-menilebis, lafontenebis, Spisebis, kramerebis,<br />

pol-de-kokebis, marietebis, dikensebis, lesaJebis, miCiurenebis,<br />

hiugoebis, de-viniebis gvarebs Tavisi SefardebiTi mniSvneloba<br />

aqvT da damsaxurebuli saxeliT sargebloben an sargeblobdnen;<br />

magram isini srulebiT ar unda avurioT servantesis, valter<br />

skotis, kuperis, hofmanisa da goeTes, rogorc romanistebis,<br />

saxelebSi.<br />

romanis sfero epikuri poemis sferoze Seudareblad ufro<br />

vrcelia. romani, rogorc TviT misi saxelwodeba gviCvenebs, warmoiSva<br />

qristian xalxTa uaxlesi civilizaciidan, kacobriobis<br />

im epoqaSi, rodesac mTeli samoqalaqo, sazogadoebrivi, ojaxuri<br />

da saerTod adamianuri urTierToba uaRresad garTulda da<br />

dramatiuli gaxda, cxovreba gaRrmavda da gafarTovda elementebis<br />

usasrulo simravleSi. garda imisa, rom romani saintereso<br />

da SinaarsiT mdidaria, igi arafriT ar Camouvardeba epikur poemas<br />

rogorc mxatvruli nawarmoebic. SeiZleba SemogvekamaTon<br />

da gviTxran, rom Cven TviTon sanimuSod miviCnieT mxolod ori<br />

poema, maSin, rodesac marto valter skotma ocdaaT romanze<br />

meti dawera. marTalia, epikuri poema moiTxovs geniosis Zalis<br />

met Tavmoyras, radgan geniosi am poemaSi mTeli Tavisi sicocxlis<br />

gmirul saqmes xedavs; magram amis mizezia sruliadac ara<br />

epopeis upiratesoba romanTan SedarebiT, aramed uaxlesi xalxebis<br />

cxovrebis umdidresi da uaRresad mSvenieri Sinaarsi Zveli<br />

berZnebis cxovrebasTan SedarebiT. berZnebis mTeli istoriuli<br />

cxovreba erTi movleniT da erTi poemiT gamoixata (vinaidan<br />

`odisea~ TiTqos `iliadis~ gagrZeleba da dasasrulia, Tumca<br />

berZnebis cxovrebis sxva mxares gamoixatavs). berZnebSi rom axali<br />

homerosi warmoSobiliyo, _ misi poemisaTvis aRar iqneboda<br />

274


troas omis msgavsi sxva movlena; xolo, vTqvaT, aseTi movlena<br />

kidec rom gamoCeniliyo, misi poema mainc `iliadis~ ganmeoreba<br />

iqneboda da, maSasadame, araviTari Rirseba ar eqneboda. magram<br />

aiReT, magaliTad, jvarosnuli laSqrobani: valter skotma<br />

mTeli oTxi romani dawera am epoqis Sesaxeb (`grafi robert<br />

parizeli~, `Cesteris konetabli~, `Tilisma~, `aivenho~), _ da<br />

aTasic rom daewera, maSinac ki mTeli sisruliT ver amowuravda<br />

am movlenas. garda amisa, romans kidev is didi upiratesoba aqvs,<br />

rom SeiZleba mis Sinaarss Seadgendes kerZo cxovrebac, romelic<br />

verasgziT ver iqneboda berZnuli epopeis Sinaarsi: Zvel msoflioSi<br />

arsebobda sazogadoeba, saxelmwifo, xalxi, magram ar<br />

arsebobda adamiani, rogorc kerZo individualuri pirovneba,<br />

da amitom berZnebis epopeaSi, ise rogorc maT dramaSic, SeiZleboda<br />

yofiliyvnen mxolod xalxis warmomadgenlebi – naxevrad<br />

RmerTebi, gmirebi, mefeebi. romanisaTvis ki cxovreba warmodgenilia<br />

adamianSi, da adamianis gulis, adamianis sulis mistika,<br />

adamianis xvedri, xalxis cxovrebasTan mTeli misi urTierToba<br />

romanisaTvis uxvi wyaroa. romanSi srulebiT saWiro ar aris, rom<br />

rebeka usaTuod dedofali an ivdiTis msgavsi gmiri qali iyos;<br />

romanisaTvis saWiroa mxolod is, rom rebeka qali iyos.<br />

moTxroba igive romania, magram naklebi moculobisa, rac<br />

gamowveulia TviT Sinaarsis arsiTa da moculobiT. Cvens literaturaSi<br />

romanis am saxis warmomadgenelia WeSmariti mxatvari<br />

– gogoli. misi saukeTeso moTxrobebia: `taras bulba~, `Zveli<br />

memamuleni~ da `moTxroba imaze, Tu rogor waeCxuba ivan ivaniCi<br />

ivan nikiforoviCs~. mxatvruli RirsebiT amaT uaxlovdeba puSkinis<br />

moTxroba `kapitanis qaliSvili~, xolo misi daumTavrebeli<br />

romanis _ `petre didis zangis~ nawyveti mowmobs, poeti<br />

rom udrood ar daRupuliyo, rusuli literatura mxatvruli<br />

istoriuli romaniT gamdidrdeboda. amaT garda, moTxrobisa<br />

da romanis dargSic ki, did imeds iZleva axalgazrda talanti<br />

_ b-ni lermontovi, romelic Cveni literaturis asparezze am<br />

cota xnis winaT gamovida. germanul literaturaSi moTxrobis<br />

warmomadgenelia hofmani, romelmac, SeiZleba iTqvas, fantastikuri<br />

poeziis calke gvari Seqmna. sxva literaturebSi moTxroba<br />

ise mdidrulad ganviTarebuli ar aris; TviT inglisur literaturaSic<br />

ki ar arian novelistebi, romelTa saxelebis moxsenieba<br />

SeiZlebodes valter skotisa da kuperis saxelebis Semdeg, viSington<br />

irvingi mxolod araCveulebrivad niWieri moambea.<br />

epikur gvars miekuTvneba kidev idilia anu ekloga, romlisganac<br />

XVIII saukunem Seqmna poeziis calke gvari – mwyemsuri anu<br />

bukolikuri poezia. maSin usaTuod undodaT, rom idilias xot-<br />

275


a Seesxa mwyemsebis cxovrebisaTvis kacobriobis sazogadoebis<br />

winadroindel periodSi, rodesac adamianebi (TiTqos) kravebiviT<br />

umankoni, cxvrebiviT keTilni da mtredebiviT grZnobierni<br />

iyvnen. gulis momsuyebeli, motkbo sentimentaloba, yovelgvar<br />

energias moklebuli garyvnili, gaxrwnili grZnoba siyvarulisa,<br />

_ am mwyemsuri poeziis ganmasxvavebel xasiaTs Seadgenda. da es<br />

poezia gamoigones Zvelebis safuZvelze, Teokrites saxeliT,<br />

imisaTvis, rom vaCvenoT, Tu ramdenad uazroa es ukbilo ciliswameba<br />

Zvelebisa da Teokrites mimarT da WeSmariti warmodgena<br />

mivceT idiliaze, _ aq am saganze mogvyavs azri ganTqmuli gnedi-<br />

Cisa, romelic Zveli drois Rrmad mcodnea, gamsWvalulia misi<br />

mxatvruli arsiT, misi wminda bgerebiT da WeSmariti poetia suliTa<br />

da niWiT. ai ras ambobs igi mis mier berZnulidan Targmnil<br />

Teokrites idiliis _ `sirakuzeli qalebi anu adonisis dResaswauli~<br />

_ winasityvaobaSi.<br />

`idiliuri poezia CvenSi, iseve rogorc evropis uaxles literaturebSi,<br />

Semofarglulia mwyemsuri poeziis viwro gansazRvriT,<br />

yalbi gansazRvraa. misgan warmosdgeba sxva, amdenadve usafuZvlo<br />

azri, rom mwemsur poezias (e. i. idiliebs, eklogebs)<br />

Cvens sityvierebaSi arseboba ar SeuZlia, vinaidan Cven ara gvyavs<br />

Zveli drois mwyemsTa msgavsi mwyemsebi, da sxv. da sxv.<br />

`berZnebis idilia, TviT sityvis mniSvnelobiT * , aris sanaxaoba,<br />

suraTi, anu is, rasac Cven vuwodebT scenas; magram scena<br />

rogorc mwyemsuri, ise samoqalaqo cxovrebisa, gmiruli cxovrebisac<br />

ki. amas adasturebs idiliebi Teokritesi, pirveli,<br />

ukeT rom vTqvaT, erTaderTi poetisa, romelic poeziis gansakuTrebul<br />

gvarSi dasavleTis yvela xalxisaTvis nimuSi iyo.<br />

Tumca am gvaris SemuSaveba mas ar dauwyia, magram man igi ufro<br />

dauaxlova bunebas da amiT srulyofili gaxada. man Tavisi idiliebisaTvis<br />

formebi gadmoiRo mimebidan, sceniuri warmodgenebidan,<br />

rac mis samSoblo siciliaSi gamoigones, da mravalferovani<br />

SinaarsiT gaamdidra isini; magram maTTvis metwilad SearCia<br />

mdabiuri sagnebi, raTa aleqsandriis sasaxlis fufunebisaTvis,<br />

sadac igi cxovrobda, daepirispirebina martivi xalxuri azrebi<br />

da am dapirispirebiT daetyvevebina mkiTxvelebi, romlebic<br />

bunebas sruliad CamoSorebuli iyvnen. ptolomeebis sasaxle<br />

srulebiT ar icnobda sicilieli mwyemsebis zne-Cveulebebs;<br />

maTi cxovrebis suraTebs idiliis mkiTxvelebisaTvis orgvari<br />

simSveniere unda hqonoda rogorc sagnis siaxliT, ise imdroindeli<br />

metismeti ganazebulobisa da TavaSvebuli fufunebisad-<br />

* eidn ll"wn warmosdgeba sityvisagan `eido~ – sanaxaoba da kninobiTi sityvaa,<br />

ase vTqvaT, _ saxiobana.<br />

276


mi dapirispirebiT. fufunebis tvirTiT da cxovrebis xmauriT<br />

daqancul guls didad xiblavs is, rac mas ufro myudro, ufro<br />

tkbil cxovrebas moagonebs. buneba arasodes ar kargavs adamianis<br />

gulze Tavis mZlavr gavlenas.<br />

`yvelgan, sadac adamianTa sazogadoebani aRwevdnen im dones,<br />

romelzec maSin egvipte idga, poetebic agreTve cdilobdnen amgvari<br />

dapirispirebani moexdinaT. magram marto berZnebs SeeZloT<br />

erTsa da imave dros yofiliyvnen bunebrivic da originaluric.<br />

yvela sxva xalxs undoda gaeumjobesebina an Taviseburad gadaekeTebina<br />

TviT buneba: grZnobas scvlidnen mgrZnobelobiT,<br />

sisadaves – sinatifiT. romaelebSi ramdenjerme scades qalaqebisaTvis<br />

daexataT soflis cxovrebis suraTebi. idiliebiT daiwyo<br />

Tavisi moRvaweoba virgiliusma; magram, miuxedavad leqsebis<br />

simSvenierisa, igi Teokrites ver gautolda: misi mwyemsebi<br />

metwilad oratorebi arian, kalpurniusi da sxva romaelebi virgiliuss<br />

baZavdnen da ara bunebas.<br />

`uaxlesi drois literaturebSi, gansakuTrebiT italiurSi,<br />

rodesac poeziis yvela gvari nacadi iyo, didZali idilia gaCnda<br />

garyvnil xalxSi; magram ra cota bunebriobaa sannazaroSi, ra<br />

sinatifea gvariniSi! frangebze laparakic ki zedmetia, drois<br />

gamocdas ver gauZlo verc hesnerma, romelsac bevrs kiTxulobdnen<br />

lui XV-is sasaxleSi; man Seqmna sentimentaluri buneba<br />

Tavisi nimuSiT, Tavisi mwyemsebi idealuri saxiT warmoadgina,<br />

xolo, rac ufro uaresia, idiliaSi Seitana berZnuli miTologia.<br />

es iyo misi umTavresi Secdoma: nimfebi, favnebi, satirebi CvenTvis<br />

mokvdnen da Cveni drois poeziaSi ise veRar gamoCndebian,<br />

rom sicivis grZnoba ar gamoiwvion. amrigad, Teokrite, rogorc<br />

homerosi, rCeba im naTel farosad, romelsac unda davubrundeT<br />

yovelTvis, rodesac gza agvereva.<br />

epikur poezias miekuTvneba apologi da igavi, romlebSic<br />

poetizirebulia cxovrebis proza da cxovrebis praqtikuli<br />

yoveldRiuri sibrZne. poeziis am gvarma Tavis umaRles ganvi-<br />

Tarebas miaRwia mxolod or uaxles literaturaSi – frangulsa<br />

da rusulSi. frangul literaturaSi igavis warmomadgenelia<br />

lafonteni; Cvens literaturas ramdenime niWieri igavTmwerali<br />

moepoveba, xolo krilovis saxiT hyavs WeSmaritad genialuri<br />

Semoqmedi xalxuri igavebisa, romlebSic mTeli sisruliT gamoixata<br />

rusi xalxis praqtikuli Wkua, mosazrebuloba, TiTqos<br />

gulubryvilo, magram gesliani gaqirdva.<br />

epikur poeziasve unda miekuTvnos egreT wodebuli didaqtikuri<br />

poeziac; magram mis Sesaxeb kidev gveqneba laparaki.<br />

277


278<br />

lirikuli poeziis Sesaxeb<br />

lirikuli nawarmoebi, rogorc wamieri SegrZnebis nayofi, ar<br />

SeiZleba iyos da arc unda iyos Zalian grZeli; Tu es ase ar aris,<br />

igi civic iqneba da naZaladevic, da siamovnebis nacvlad mkiTxvels<br />

mxolod daRlis. imisaTvis, rom Cveni grZnoba gavaRviZoT<br />

da misi moqmedeba xangrZlivad SevinarCunoT, saWiroa raime<br />

obieqtur Sinaarss vWvretdeT; winaaRmdeg SemTxvevaSi ki, rac<br />

ufro gaRvivdeba da mSvenivrad gaifurCqneba grZnoba, miT ufro<br />

male ganeldeba kidec is. ai ratom aris opera yvelaze grZeli<br />

musikaluri nawarmoebi. operaSi musika mWidrod ukavSirdeba<br />

obieqtur moqmedebas, da musikis dramatizmi, miuxedavad gabatonebuli<br />

motivisa, operas cxovel mravalferovnebas aniWebs.<br />

igive opera, magram warmosaxul da ara arsebul libretoze dawerili,<br />

momqancveli mogeCvenebodaT. amave mizeziT lirikul poemasac,<br />

anu dramas, Tavisi moculobis garkveuli sazRvrebi ara<br />

aqvs. magram sakuTriv lirikul nawarmoebs, wamieri STagonebis<br />

nayofs, SeuZlia mTeli Cveni arseba Seipyros, CvenSi didi xniT<br />

aRibeWdos, _ oRond mxolod maSin, Tu mis wasakiTxad saWiroa<br />

ramdenime wuTi. poetis sulis wamieri ganwyobilebis nayofi,<br />

_ lirikuli nawarmoebi samudamod daikargeba, Tu qaRaldze<br />

ar iqneba gadatanili manamde, sanam poetis suls axali ganwyobileba<br />

daeuflebodes. amitom verc poeti dawers grZel lirikul<br />

nawarmoebs, romelic, moculobiT didi, magram imave dros<br />

gansxvavebuli iqneboda SegrZnebis erTianobiT. maSasadame, azris<br />

erTianobiTac, da amitom sruli, mTliani da individualuri<br />

iqneboda; verc Cveni grZnobis aRqmadoba didxans ver imoqmedebs<br />

da male daiRleba, Tu mas ar ganamtkicebs im ideebisa da saxeebis<br />

mravalferovneba, romlebic mas iwveven da masTan erTad<br />

moqmedeben gonebazec. ai amitom aris, rom puSkinis uklebliv<br />

yvela lirikuli nawarmoebi ase moklea, mis winamorbedTa lirikul<br />

nawarmoebebTan SedarebiT. lirikul nawarmoebTa gaWianurebuloba<br />

Cveulebriv gamowveulia an imiT, rom poeti, erT<br />

da imave nawarmoebSi, erTi SegrZnebidan meoreze gadadis da<br />

Zalauneburad iZulebulia es gadasvlebi ritorikuli CanarTi<br />

adgilebiT daakavSiros, anda misi yalbi, anti-poeturi da kidev<br />

ufro metad anti-lirikuli midrekilebiT – didaqtikurad ganaviTaros<br />

raime ganyenebuli azrebi. lirikuli qmnilebebis<br />

gaWianurebulobis gamomwvevi orive am naklis namdvili warmomadgeneli<br />

aris ritorikuli elegisti lamartini. Tumca der-<br />

Javinis SemoqmedebaSi amave naklovanebebs zogjer gamoisyidis<br />

xolme Zlieri niWis naTeli gaelveba, magram misi iseTi grZeli


odebi, rogoricaa `oda izmailis aRebis gamo~, saerTod autanlad<br />

momqancvelia; TviT misi `CanCqeris~ erTbaSad wakiTxva Znelia.<br />

rac Seexeba galeqsil oratorul sityvebs, romlebiTac<br />

ukvdavi lomonosovi namdvil rusTa smenas xiblavda, petrovis<br />

`sazeimo odebis~ ritorikuli emfazis gaberil buStebs, kapitnis<br />

wyalwyala ybedobas, romelSic igi, b-n koSanskis ritorikis<br />

wesebis mixedviT, dastiris Tavis varamsa da bedis simuxTles;<br />

bolos, merzliakovis sazeimo da gacveTil lirikul leqsebs * ,<br />

romlebsac igi sauniversiteto aqtebis dros kiTxulobda, _<br />

isini mxolod imisTvis gamodgeba, rom mkiTxvelTa suls magnitiviT<br />

Sehyaron mZime mowyeniloba da Zilis apaTia.<br />

lirikuli poezia warmoiSveba cxovrebisa da cnobierebis yvela<br />

safexurze, yvela saukunesa da epoqaSi; magram igi, winaaRmdeg<br />

eposisa, ifurCqneba ukve maSin, rodesac xalxSi Seiqmneba subieqturoba,<br />

erTi mxriT, da dadebiTi prozauli sinamdvile, meore<br />

mxriT. xolo uSualo cnobierebis safexurze, sadac eposi ase<br />

didebulad da sisavsiT viTardeba, lirikuli poezia Tavisi umaRlesi<br />

daniSnulebisagan jer kidev Sors aris da, namdvili rom<br />

iTqvas, jer kidev xelovnebis sferos gareT imyofeba. es aris<br />

egreT wodebuli bunebrivi anu xalxuri poezia.<br />

lirikuli poeziis saxeebi damokidebulia subieqtis ur-<br />

TierTobisagan im saerTo Sinaarsisadmi, romelsac igi Tavisi<br />

nawarmoebisaTvis iRebs. Tu subieqti saerTo Wvretis elementSi<br />

CaiZireba da am WvretaSi TiTqos kargavs Tavis individualobas,<br />

maSin miviRebT himns, diTirambs, fsalmunebs, peanebs. subieqturobas<br />

am safexurze Tavisi sakuTari xma TiTqos jer kidev<br />

ara aqvs da igi savsebiT Seupyria im umaRless, romelmac mas na-<br />

Teli mohfina; aq jer kidev cotaa gankerZoeba, da Tumca zogadi<br />

gamsWvalulia poetis STagonebuli SegrZnebiT, magram cotad<br />

Tu bevrad ganyenebulad mJRavndeba. es aris lirikuli poeziis<br />

dasawyisi, pirveli momenti, da amitom, magaliTad, kalimaxisa<br />

da heziodes himnebi, pindaris diTirambebi epikuri xasiaTisaa,<br />

maTSi vxvdebiT Txrobas da saerTod isini sakmaod didi moculobis<br />

lirikuli saxis poemebia. uaxles poezias amgvar lirikul<br />

nawarmoebTa mcireodeni nimuSebis warmodgena SeuZlia. Sileris<br />

ganTqmuli `sixarulis himni~ imdenad Warbad aris gamsWvaluli<br />

cnobierebiT, rom amgvar nawarmoebTa wyebas ver mivakuTvnebT,<br />

* aq igulisxmeba mxolod merzliakovis odebi da ara misi Targmanebi Zveli<br />

mwerlebidan da rusuli simRerebi, romelTa didi nawili Cinebulia. merzliakovs<br />

poeturi buneba hqonda, magram gasuli saukunis ritorika da piitika<br />

mas xSirad Tavgzas ubnevda. rac Seexeba lomonosovis odebs, aq igulisxmeba<br />

mxolod sazeimo odebi, romelTa gaWianurebulobasa da ritorikul xasiaTs<br />

poeziis naperwklebic ki ver Svelis.<br />

279


Tumca mgznebare aRfrTovanebis eqscentrikuli ZaliT mas SeiZleba<br />

kidec ewodos himnic da diTirambic. puSkinis `baxusis zeimis~<br />

misive `baxusis simReris~ da batiuSkovis `baxusis qurumi<br />

qalis~ Sinaarsi aRebulia Zveli cxovrebidan. Tumca puSkinis<br />

`ruseTis cilismwamebeli~ da `borodinos wlisTavi~ mZafri,<br />

mgznebare diTirambuli STagonebiT aris aRsavse, magram verc<br />

maT vuwodebT himnebs an diTirambebs zusti azriT, imitom, rom<br />

maTSi Zalian SesamCnevia poetis pirovneba. am gvaris nawarmoebTa<br />

nimuSebs mxolod Zveli msoflio iZleva.<br />

poetis subieqturoba, ukve mas Semdeg, rac Tavis Tavs Seicnobs,<br />

Tavisuflad iRebs da moicavs misTvis saintereso raime<br />

sagans: maSin vRebulobT odas. odis sagans TavisTavadac SeiZleba<br />

raime substanciuri interesi hqondes (cxovrebis, sinamdvilis,<br />

cnobierebis sxvadasxva sfero: saxelmwifo, RmerTebis,<br />

gmirebis xotba, siyvaruli, megobroba da a. S.); aseT SemTxveva-<br />

Si odebs sazeimo xasiaTi aqvs. Tumca aq poeti mTeli arsebiT<br />

eZleva kidev Tavis sagans, magram amas Tan axlavs refleqsia<br />

mis subieqturobaze; igi Tavis uflebas inarCunebs da imdenad<br />

TviT sagans ki ar aviTarebs, ramdenadac am sagniT aRsavse Tavis<br />

STagonebas. aseTia puSkinis qmnilebani: `napoleoni~, `zRvas~,<br />

`kavkasioni~ da `zvavi~. saerTod, unda SevniSnoT, rom oda – es<br />

SuaTana gvari himnsa anu diTirambs da simReras Soris, agreTve<br />

naklebad damaxasiaTebelia Cveni droisaTvis. Cveni drois poeti<br />

misi momxiblveli sagnisagan hqmnis fantazias, suraTs (rogorc,<br />

magaliTad, lermontovi kavkasiisagan hqmnis `Tergis saCuqars~);<br />

magram misi sayvareli da guliTadi gvaria simRera, romlis<br />

mniSvneloba da arsi ufro lirikuli da subieqturia. odaSi metia<br />

garegani obieqturi, maSin rodesac simRera subieqturobis<br />

uwmindesi eTeria. amitom puSkins ase cota aqvs odebi, romleb-<br />

Sic upiratesad mJRavndeboda derJavinis mZlavri poeturi<br />

moqmedeba. derJavinis mravali oda, miuxedavad imisa, rom isini<br />

dauxvewelia, mxatvrulad gamoZerwili ar aris, regularuli<br />

formiT da met-naklebi ritorikiT ganirCeva, _ SeiZleba<br />

Tavisi drois mixedviT gamodges odebis, rogorc lirikuli<br />

poeziis saxis, nimuSebad. aseTia gansakuTrebiT: `meSCerskis<br />

sikvdilis gamo~, `CanCqeri~, `pirvel mezobels~, `Semodgoma<br />

oCakovis alyis dros~, `xaritebi~, `silamazis dabadeba~ da sxv.<br />

lirikis wminda, xalasi elementi simReraSi, am sityvis yvelaze<br />

farTo azriT, gvevlineba rogorc wminda subieqtur<br />

SegrZnebaTa gamoxatuleba. idumal, poeziis SemoqmedebiTi Zalis<br />

dauxmareblad gamouTqmel im SegrZnebaTa mTeli uricxvi<br />

mravalferovneba, romlebic ase uangariSod, ase gansakuTrebu-<br />

280


lad warmoiSvebian Cveni Sinagani arsebis siRrmeSi, aq Tavisufldeba<br />

Tavisi gansakuTrebulobisagan, e. i. martooden Cemdami<br />

kuTvnilebisagan, da, fantaziiT frTebSesxmuli, evlineba qveyanas,<br />

bolos, subieqti, am savsebiT pirad SegrZnebaTa garda, lirikul<br />

nawarmoebebSi gamoxatavs Tavisi cxovrebis ufro saerTo,<br />

ufro Segnebul faqtebs sxvadasxva Wvretas, Sexedulebebs, miaxloebebs,<br />

azrebs, codnis mTel obieqtur marags da sxv. sakuTriv<br />

simReris garda, amas miekuTvneba sonetebi, stansebi, kanconebi,<br />

elegiebi, mimarTvebi, satirebi da, bolos, mTeli is mravalgvari<br />

leqsebi, romlebsac gansakuTrebul saxels verc ki SearqmevT.<br />

yvela isini, simRerasTan erTad, Cveni drois gansakuTrebul<br />

lirikas Seadgenen.<br />

mimarTvebsa da satirebSi SegrZnebas sWarbobs poetis Sexeduleba<br />

sagnebze. amitom amgvari leqsebi moculobiT SeiZleba<br />

aRematebodes simReras da sxva sakuTriv lirikul nawarmoebT.<br />

Tumca, mimarTvasa da satiraSi poeti sagnebs ucqeris Tavisi<br />

grZnobis prizmis meSveobiT, Tavis Wvretasa da Sexedulebas<br />

aZlevs cocxal poetur saxeebs; didaqtizms, rogorc is Cveulebrivad<br />

esmiT, aq ar SeiZleba adgili eqnes. satira unda iyos<br />

ara mankisa da sisustis gaqirdva, aramed aRgznebuli grZnobis<br />

anTeba, energia, keTilSobiluri guliswyromis Weqa-quxili. mas<br />

safuZvlad unda edos uRrmesi iumori da ara mxiaruli da uwyinari<br />

gonebamaxviloba. mimarTvis saucxoo nimuSia puSkinis leqsi<br />

`didkacs~, romelSic poetma mSvenieri mxatvruli saxeebiT daaxasiaTa<br />

XVIII saukunis ruseTi da gvaniSna XIX saukunis mniSvneloba.<br />

rac Seexeba satiras, Cven ar viciT rusul enaze misi ukeTesi nimuSebi,<br />

vidre lermontovis `fiqri~ da `nu gjera Seni~.<br />

elegia sakuTriv sevdiani Sinaarsis simReraa; magram Cvens<br />

literaturaSi, batiuSkovis meoxebiT, romelmac dawera `momakvdavi<br />

taso~, warmoiSva istoriuli anu epikuri elegiis gansakuTrebuli<br />

gvari. poets aq movlenac ki Semohyavs sevdiT gamsWvaluli<br />

mogonebis formiT. amitom aseTi elegiebis moculobac<br />

Cveulebriv lirikul nawarmoebebze ufro vrcelia. aseTebia:<br />

imave batiuSkovis elegia `koSkis nangrevebze SveciaSi~, puSkinis<br />

`andre Senie~; TviT derJavinis `CanCqers~ SeiZleba epikuri elegia<br />

ewodos. TumcaRa, epikur elegias SeiZleba ara istoriuli<br />

Sinaarsic hqondes, rogorc magaliTad, greis ganTqmuli elegia<br />

`soflis sasaflao~, romelic ase mSvenivrad gadmosca rusulad<br />

Jukovskim, da batiuSkovis elegia `megobris aCrdili~. epikur<br />

nawarmoebT miekuTvneba agreTve fiqri, balada da romansi.<br />

fiqri aris istoriuli movlenis aRapi, anu, ubralod, _ istoriuli<br />

Sinaarsis simRera. fiqri TiTqmis igivea, rac epikuri ele-<br />

281


gia; magram igi usaTuod moiTxovs Tvalsazrisisa da gamoxatulebis<br />

xalxurobas. rogorc erTis, ise meoris saucxoo nimuSebia<br />

puSkinis `simRera grZneul olegze~ da `petre didis nadimi~.<br />

baladaSi poeti iRebs raime fantastikur an xalxur gadmocemas<br />

an TviTon igonebs amgvar movlenas, magram masSi mTavaria ara<br />

movlena, aramed SegrZneba, romelsac es movlena iwvevs, fiqri,<br />

romelsac is mkiTxvelSi aRZravs. balada da romansi Sua saukuneebSi<br />

warmoiSva, da amitom evropuli baladebis gmirebi arian<br />

raindebi, mandilosnebi, berebi; maTi Sinaarsia sulebis gamocxadeba,<br />

miwisqveSa faruli Zalebi; maTi scenaa cixe-koSki, monasteri,<br />

sasaflao, uRrani tye, brZolis veli. Jukovskis Cinebulma<br />

Targmanebma gagvacno Sileris, goeTes, valter skotisa da sxva<br />

germanel da inglisel momReralTa baladebi. Jukovskim Tvi-<br />

Tonac dawera ramdenime Cinebuli balada; maTgan saukeTesoa<br />

isini, romelTa Sinaarsi aRebulia ara rusuli cxovrebidan. gansakuTrebiT<br />

mSvenieria: `eolosis qnari~ da `aqilevsi~. puSkinis<br />

`sasiZo~, `damxrCvali~ da `qajebi~ nacionaluri rusuli baladis<br />

umSvenieresi nimuSebia. romansi baladisagan imiT gansxvavdeba,<br />

rom romansSi epikur elements gadaWriT sWarbobs lirikuli<br />

elementi, xolo amis gamo romansis moculobac bevrad naklebia.<br />

Jukovskim Tavisi poeturi TargmanebiT gagvacno lirikuli poeziis<br />

es gvaric.<br />

lirizmi gabatonebuli elementia germanul literaturaSi.<br />

lirikuli poezia da musika am eris mxatvruli cxovrebis ulamazesi<br />

yvavilia. Sileri da goeTe – es aris lirikuli poeziis<br />

mTeli ori samyaro, misi ori didi mze, sxvadasxva sididis mravali<br />

TanamgzavriTa da varskvlavebiT garSemortymuli. inglisis<br />

mdidari literatura lirizmSic agreTve saeWvoa Camouvardebodes<br />

romelime literaturas, iseve rogorc yvela sxva literaturas<br />

sjobnis epikur da dramatiul poeziaSi. Seqspiris<br />

sonetebi da lirikuli poemebi (rogorc, magaliTad, `venera da<br />

adonisi~), baironis poemebi da mcire nawarmoebni, valter skotis<br />

lirikuli poemebi, tomas muris, uordsvortis, bornsis, suTeis,<br />

kolrijis, kouperisa da sxvaTa nawarmoebni lirikuli poeziis<br />

umdidres saganZurs Seadgenen. frangebs TiTqmis ara aqvT lirikuli<br />

poezia; yovel SemTxvevaSi, frangebSi es poezia xalxur sim-<br />

Reras (vodevils) ar gascilebia. beranJe maTi erTaderTi didi<br />

lirikosia, magram misi haerovani qmnilebani, maTi gamosaxvis<br />

xalxuri formis gamo, arc erT enaze ar SeiZleba iTargmnos. misi<br />

simRerebis Semdeg aRsaniSnavia plastikuri Zveli drois suliT<br />

gamsWvaluli elegiebi andre Seniesi da energiuli barbies iambikoni.<br />

282


sakuTriv lirikuli poezia, Sinagani subiequtri grZnobis<br />

gamoxatvisa da formis virtuozulobis azriT, CvenSi puSkiniT<br />

daiwyo. mis sakuTar nawarmoebTa Sesaxeb aq sakmaoa iTqvas,<br />

rom isini fasdaudebelia. man am nawarmoebebiT Tan gaiyolia<br />

mTeli Cveni literatura, yvela warmoSobili talanti da misi<br />

gamoCenis droidan elegia-simRera lirikuli poeziis gansakuTrebul<br />

gvarad iqca; mxolod moxucebi da xanSiSesuli adamianebi<br />

amTavrebdnen kidev TavianTi sazeimo odebis mReras. niWieri<br />

adamianebi, romlebic puSkinTan erTad gamoCndnen da mis mier<br />

micemul mimarTulebas daadgnen, axla ukve savsebiT Camoyalibdnen,<br />

cotas weren an ukve sulac aRar weren; miuxedavad amisa,<br />

zogierTi maTgani SesaniSnavi ZaliT ganirCeoda da maT rusuli<br />

lirikuli poezia mSvenieri nawarmoebebiT gaamdidres. magram<br />

Tavisi pirveli gamoCenisTanave fantaziis iseTi Zala, iseTi simdidre,<br />

Tavis qmnilebaTa formaSi iseTi virtuozuloba veravin<br />

ver gamoamJRavna, rogoric lermontovma. mis zogierT lirikul<br />

nawarmoebs SeuZlia mxatvruli RirsebiT puSkinis nawarmoebT<br />

Seecilos. samarTlianoba moiTxovs agreTve SevniSnoT, rogorc<br />

mkveTrad gamorCeuli movlena, kolcovis mZlavri talanti.<br />

man Sehqmna poeziis Taviseburi, savsebiT originaluri da sworupovari<br />

gvari. marTalia, misi poeziis sfero xalxurobis mojadoebul<br />

wreSi trialebs, magram igi am wres afarToebs imiT,<br />

rom Tavisi simRerebisa da fiqrebis xalxur da gulubryvilo<br />

formaSi ufro saerTo Sinaarsi Seaqvs cnobierebis ufro maRali<br />

sferodan.<br />

dramatiuli poeziis Sesaxeb<br />

drama momxdar movlenas warmogvidgens rogorc iseTs, romelic<br />

TiTqos awmyoSi xdebodes, mkiTxvelis an mayureblis Tvalwin.<br />

drama, romelic lirikasTan eposis Serigebaa, calke arc<br />

erTi da arc meore ar aris, aramed gansakuTrebul organul<br />

mTlianobas Seadgens. erTi mxriT, moqmedebis wre dramaSi subeqtisaTvis<br />

Caketili ki ar aris, aramed, piriqiT, misgan momdinareobs<br />

da masve ubrundeba. meore mxriT, dramaSi subieqts sul<br />

sxva mniSvneloba aqvs, vidre lirikaSi: is ukve aRar aris Tavis arsebaSi<br />

Tavmoyrili, mgrZnobeli da mWvreteli Sinagani samyaro,<br />

ukve aRar aris TviT poeti, aramed is gamodis da TviTon dgeba<br />

WvretisaTvis obieqtur da realur samyaroSi, romelsac Tavisi<br />

sakuTari moqmedebiT hqmnis; igi gaiyo da cocxali erTobliobaa<br />

mravali pirisa, romelTa urTierTwinaaRmdegobisagan sdgeba<br />

283


drama. amis gamo dramaSi dauSvebelia adgilis, SemTxvevaTa,<br />

mdgomareobaTa, pirTa epikuri gamosaxva, radgan yvela isini Cveni<br />

Wvretis winaSe unda iyvnen. TviT xalxurobis moTxovnebi dramaSi<br />

gacilebiT ufro sustia, vidre epopeaSi: `hamletSi~ Cven<br />

vxedavT evropas da, pirTa suliskveTebisa da bunebis mixedviT,<br />

CrdiloeT evropas, magram ara danias, da Tanac RmerTma uwyis,<br />

romel epoqaSi. dramaSi dauSvebelia raime lirikuli grZnobis<br />

gadmoSla; pirebi unda Candnen moqmedebiT: eseni ukve SegrZneba<br />

da Wvreta rodia, eseni xasiaTebia. is, rasac dramaSi Cveulebrivad<br />

ewodeba lirikuli adgilebi, mxolod gaRizianebuli xasia-<br />

Tis energia, misi paTosia, romelic metyvelebas uneblieT Seasxams<br />

xolme gansakuTrebuli aRmafrenis frTebs; anda moqmedi<br />

piris faruli, idumali fiqria, rac Cven unda vicodeT da rasac<br />

poeti am pirs xmamaRla afiqrebinebs. dramis moqmedeba erTi interesis<br />

garSemo unda trialebdes da Tanauri interesebi misTvis<br />

ucxo unda iyos. romanSi zogierTi piri SeiZleba Semoyvanil<br />

iqnas ara imdenad movlenaSi namdvili monawileobis gamo, ramdenadac<br />

originaluri xasiaTis gamo; dramaSi ar unda iyos arc<br />

erTi piri, romelic saWiro ar iqneboda misi msvlelobisa da<br />

ganviTarebis meqanizmSi. moqmedebis simartive, arasirTule da<br />

erTianoba (ZiriTadi ideis erTianobis azriT) dramis erT-erTi<br />

umTavresi piroba unda iyos; dramaSi yvelaferi mimarTuli unda<br />

iyos erTi miznisaken, erTi ganzraxvisaken, dramis interesi Tavmoyrili<br />

unda iyos umTavresi piris garSemo, romlis bedSi gamoixateba<br />

dramis ZiriTadi azri.<br />

Tumca, yovelive es Seexeba dramis ufro maRal gvars – tragedias.<br />

tragediis arsi, rogorc zemoT ukve vTqviT, mdgomareobs<br />

koliziaSi, e. i. bunebrivi gulisTqmis SetakebaSi, SejaxebaSi<br />

zneobriv movaleobasTan an pirdapir gadaulaxav<br />

dabrkolebasTan. tragediis ideas uerTdeba sazareli, saSineli<br />

movlenis, sabediswero dasasrulis idea. germanelebi tragedias<br />

uwodeben samwuxaro sanaxaobas, Trauerspiel, _ da tragedia<br />

marTlac samwuxaro sanaxaobaa! Tu sisxli da gvamebi, xanjali<br />

da sawamlavi misi mudmivi atributebi ar aris, misi dasasruli<br />

mainc yovelTvis aris gulis uZvirfasesi imedebis damsxvreva,<br />

mTeli cxovrebis netarebis dakargva. aqedan warmosdgeba kidec<br />

tragediis Semazrzeni sidiade, misi uzarmazari grandiozuloba:<br />

masSi mefobs bediswera, bediswera Seadgens mis safuZvelsa<br />

da dedaarss... ra aris kolizia? _ bedis ucilobeli moTxovna<br />

Seiwiros msxverpli. Tu gmiri Tavis bunebriv gulisTqmas daamarc-xebda<br />

zneobrivi kanonis sasargeblod, maSin – mSvidobiT<br />

bednierebav, mSvidobiT sicocxlis sixarulo da momxibv-<br />

284


lelobav! igi mkvdaria cocxalTa Soris; misi stiqiaa Rrma sulis<br />

sevda, misi sazrdoa tanjva, misTvis erTaderTi gamosavalia an<br />

avadmyofuri TviTgandgoma, anda Cqari sikvdili! Tu tragediis<br />

gmiri Tavis bunebriv gulisTqmas ahyveboda, igi iqneboda<br />

borotmoqmedi sakuTar TvalSi, sakuTari sinidisis msxverpli,<br />

radgan misi guli is niadagia, romelSic Rrmad gadgmula<br />

zneobrivi kanonis fesvebi, da maT ise veRar amohglej, Tu TviT<br />

guls sasikvdilod ar gaapob da sisxlisagan ar dascli. koliziaSi<br />

yofierebis kanoni mogvagonebs neronis brZanebas, romlis<br />

Tanaxmad rogorc borotomoqmedni sikvdiliT dasajes isinic,<br />

vinc mbrZaneblis gansvenebul das ar dastiroda, vinaidan isini<br />

ar TanaugrZnobdnen mbrZaneblis danakliss, _ da dasajes<br />

isinic, vinc gansvenebuls dastiroda, vinaidan igi qalRmerTTa<br />

krebuls ekuTvnoda, xolo qalRmerTis gamo cremlebis daRvra<br />

SeiZleboda mxolod misi keTildReobisadmi Suris niSani yofiliyo...<br />

da imave dros poeziis arc erTi gvari ise Zlierad<br />

ar batonobs Cvens sulze, iseTi uZlieresi momxibvlelobiT ar<br />

gvitacebs da iseT maRal siamovnebas ar gvaniWebs, rogorc tragedia.<br />

da amis safuZvelia didi WeSmariteba, umaRlesi gonivruloba.<br />

Cven Rrmad Tanavugr-ZnobT brZolaSi dacemul an gamarjvebaSi<br />

daRuprul gmirs; mag-ram Cvenve viciT, rom Tu es dacema<br />

an es daRupva ara, igi gmiri ar iqneboda, Tavisi pirovnebiT ver<br />

ganaxorcielebda maradiul substanciur Zalebs, yofierebis<br />

msoflio da waruval kanonebs. polinikes cxedris dasaflavebisas<br />

antigones rom ar scodnoda, rom mas amisaTvis aucileblad<br />

sikvdili moelis, an sikvdilis safrTxis araviTari SiSi rom ar<br />

hqonoda, maSin misi moqmedeba mxo-lod keTili da saqebi, magram<br />

Cveulebrivi da ara gmiruli moq-medeba iqneboda. aseT SemTxvevaSi<br />

antigone misdami mTel Cvens TanagrZnobas ver gamoiwvevda,<br />

da maSinve rogorme SemTxveviT rom ar momkvdariyo, Cven mis<br />

sikvdils ar vinanebdiT: dedamiwaze xom yovel saaTSi aTasobiT<br />

adamiani kvdeba da yoveli maTganis sikvdili Tu vinaneT, Wiqa<br />

Cais dalevis droc ki aRar dagvrCeba! ara, axalgazrda da mSvenieri<br />

antigones udroo da Zaladurma sikvdilma mxolod imitom<br />

SeaZrwuna kidev mTeli Cveni arseba, rom mis sikvdilSi vxedavT<br />

adamianuri Rirsebis gamosyidvas, saerTosa da maradiulis gamarjvebas<br />

warmavalsa da kerZoze, gmirobas, romlis Wvreta Cvens<br />

suls camde aRamaRlebs, Cvens guls udidesi aRtacebiT ipyrobs!<br />

diadi zneobrivi amocanebis gadasawyvetad bedi irCevs ukeTil-<br />

Sobiles sulis sawyaulT, uaRresad aRmaRlebul pirovnebebs,<br />

romlebic kacobriobas meTauroben, im substanciur ZalTa<br />

ganmasaxierebel gmirebs, romlebsac zneobrivi samyaro eyrd-<br />

285


noba. ismenec agreTve polinikes da iyo; mis keTil da naTesauri<br />

grZnobiT aRsavse gulsac agreTve stanjavda daRupuli Zmis augis<br />

azri; magram es tanjva masSi sikvdilis SiSze Zlieri ar iyo. antigones<br />

ki saSineli sikvdiliT tanj-vis atana ufro advili egona,<br />

vidre erTsisxlieri adamianis augi; mas enaneboda imedebiTa<br />

da mSvenierebiT esoden aRsavse norCi sicocxlis gamoTxoveba;<br />

igi naRvlianad eTxoveba himenes cTunebebs, romlis sitkboebis<br />

gancda mas bedma ar arguna; magram igi ar iTxovs Sewyalebas,<br />

patiebas, igi Tavs ki ar aridebs mis SemaZrwunebel sikvdils,<br />

aramed sikvdils eswrafvis, maSasadame, orive das Soris gansxvavebaa<br />

ara grZnobebSi, aramed grZnobis Zalasa, energiasa da<br />

siRrmeSi, ris Sedegad erTi maTgani keTili, magram Cveulebrivi<br />

arsebaa, meore ki – gmiria. mospeT sabediswero katastrofa,<br />

romelic gnebavT tragediaSi, _ da Tqven mas waarTmevT mTel<br />

sidiades, mTel mis mniSvnelobas, diadi qmnilebidan mas aqcevT<br />

Cveulebriv sagnad, romelic pirvelad Tqvens TvalSive dahkargavs<br />

mTel Tavis momxibvlel Zalas.<br />

zogjer kolizias SeiZleba Seicavdes adamianis yalbi mdgomareoba,<br />

imis gamo, rom misi buneba ar Seesabameba bedisgan misTvis<br />

gankuTvnil adgils. mkiTxvelebs vTxovT gaixsenon v. skotis romanis<br />

`perteli mzeTunaxavis~ erT-erTi gmiri, klanis ubeduri<br />

ufrosi, amayi sulisa da Zlieri vnebebis patroni kaci, romelic<br />

misi klanis xvedris gadamwyveti sabediswero brZolis win Tavis<br />

gamzrdels gamoutydeba imaSi, rom igi laCaria... hamleti laCari<br />

ar aris, magram misi Sinagani mWvreteli buneba Seqmnilia ara cxovrebis<br />

qartexilebisaTvis, ara mankTan sabrZolvelad da dana-<br />

Saulis dasasjelad, imave dros ki bedi mas am gmirobis Casadenad<br />

mouwodebs... ra hqnas man? Tavi aaridos – adamianebi ver Seityoben<br />

da ver dahgmoben; magram gana qveynad kubos garda kidev aris<br />

sxva adgili, sadac SeiZleba sakuTar Tavs daemalo? _ da sabralo<br />

hamletma marTlac saflavSi hpova navsayudeli... bedi cxovrebis<br />

yvela gzaze darajobs adamians: ugunuri nebiT wamieri<br />

gataceba ymawvils zogjer mTeli Tavisi sicocxlis bednierebis<br />

fasad ujdeba, radgan mas sicocxles uwamlavs mogoneba umanko<br />

msxverplisa, romelic misma siyvarulma daRupa... da ratom xdeba<br />

ase? imitom, rom mis sulSi Rrmad gaidga fesvebi zneobrivi<br />

kanonis Teslma, maSin rodesac saZageli, sazizRari arseba mSvidad<br />

tkbeba Tavisi garyvnilebis nayofiT da kadnierad ikvexnis<br />

daRupul msxverplTa ricxviT!.. mxolod maRali bunebis adamiani<br />

SeiZleba iyos tragediis gmiri an msxverpli: ase xdeba TviT<br />

sinamdvileSi!<br />

SemTxveviTobas, rogoricaa, magaliTad, adamianis ucabedi<br />

286


sikvdili an sxva gauTvaliswinebeli garemoeba, romelsac nawarmoebis<br />

ZiriTad ideasTan pirdapiri damokidebuleba ara aqvs, ar<br />

SeiZleba tragediaSi adgili eqnes. mxedvelobidan ar unda gavuSvaT,<br />

rom tragedia ufro xelovnuri nawarmoebia, vidre poeziis<br />

sxva gvari. otelos rom dezdemonas daxrCoba erTi wuTiT<br />

daegvianebina an aCqarebuliyo da kari gaeRo emiliasaTvis,<br />

romelic akakunebda, _ yvelaferi gairkveoda, da dezdemona gadarCeboda,<br />

magram samagierod tragedia daiRupeboda. dezdemonas<br />

sikvdili otelos eWvianobis Sedegia da ara SemTxvevis saqme,<br />

amitom poets ufleba hqonda Segnebulad moeSorebina yvela<br />

sruliad bunebrivi SemTxveviToba, rasac SeeZlo xeli Seewyo<br />

dezdemonas gadarCenisaTvis. dezdemonas iseve SeeZlo SeeniSna<br />

misi xelsaxoci, romelic otelom Tavidan moiglija, rasac dezdemonas<br />

daRupva mohyva, rogorc SeeZlo arc SeeniSna; magram<br />

poets sruli ufleba hqonda gamoeyenebina es SemTxveviToba,<br />

rogorc misi miznis Sesabamisi faqti. misi tragediis mizani iyo<br />

ara sxvebis dacva brma eWvianobis sazareli Sedegebisagan, aramed<br />

mayurebelTa sulis SeZrwuneba brma eWvianobis sanaxaobiT, _ ara<br />

rogorc mankis, aramed rogorc cxovrebis movlenis sana-xaobiT.<br />

otelos eWvianobas hqonda Tavisi mizezobrioba, Tavisi aucilebloba,<br />

rac mgznebare bunebasa, aRzrdasa da mTeli misi cxovrebis<br />

garemoebebSi mdgomareobda: igi imdenadve damnaSave iyo eWvianobaSi,<br />

ramdenad udanaSauloc. ai ratom aris, rom am diadi<br />

sulis, Zlieri xasiaTis adamiani CvenSi iwvevs ara misdami zizRsa<br />

da siZulvils, aramed siyvaruls, gakvirvebasa da TanagrZnobas.<br />

msoflio sicocxlis harmonia daarRvia misi danaSaulis disonansma,<br />

_ da man es harmonia aRadgina nebayoflobiTi sikvdiliT,<br />

riTac gamoisyida Tavisi mZime danaSauli, _ da Cven dramas vxuravT<br />

Serigebis grZnobiT, Rrma fiqriT cxovrebis miuwvdomel<br />

saidumloebaze, da Cveni moxibluli Tvalis win xelixelCakidebuli<br />

dahqris sikvdilis Semdeg Serigebuli ori aCrdili... gvamebi<br />

da sisxli Cvens grZnobas aRaSfoTebs mxolod maSin, rodesac<br />

ver vxedavT maTs aucileblobas, rodesac avtori efeqtebisaTvis<br />

uxvad hfaravs scenas gvamebiT da sisxliT. magram, madloba<br />

RmerTs, xSiri gamoyenebiT am efeqtebma mTeli Tavisi Zala dahkarges<br />

da axla ukve sicils iwveven da ara Zrwolas.<br />

dramatiuli poezia aris poeziis ganviTarebis umaRlesi<br />

safexuri da xelovnebis gvirgvini, xolo tragedia aris dramatiuli<br />

poeziis umaRlesi safexuri da gvirgvini. amitom tragedia<br />

Seicavs dramatiuli poeziis mTel dedaarss, moicavs mis yvela<br />

elements da, maSasadame, masSi samarTlianad Sedis komikuri<br />

elementic. poezia da proza xelixelgayrili dadian adamianis<br />

287


cxovrebaSi, xolo tragediis sagania cxovreba misi elementebis<br />

mTeli mravalferovnebiT. marTalia, tragedia Tavs uyris cxovrebis<br />

martooden umaRles, poetur momentebs, magram es Seexeba<br />

mxolod tragediis gmirs an gmirebs da ara danarCen pirebs,<br />

romelTa Soris SeiZleba iyvnen avkacnic, saTnonic, briyvebic,<br />

takimasxarebic, vinaidan adamianTa mTeli cxovreba gmirebis,<br />

avkacebis, Cveulebrivi xasiaTebis, arakacTa da briyvTa Setakebebsa<br />

da urTierT zemoqmedebaSi mdgomareobs. tragediis<br />

dayofas istoriul da araistoriul tragediad, araviTari arsebiTi<br />

mniSvneloba ara aqvs: rogorc erTis, ise meoris gmirebi<br />

Tanabrad warmoadgenen adamianuri sulis maradiul, substanciur<br />

ZalTa ganxorcielebas. uaxles qristianul xelovnebaSi<br />

adamiani modis ara sazogadoebisagan, aramed kacobriobisagan,<br />

tragedia ki uaxlesi xelovnebis gvirgvinia, da amitom mefe ri-<br />

Card meores, mavr otelos, aristokrat Wabuk romeos, aTenis moqalaqe<br />

timons sruliad Tanabari ufleba aqvT pirveli adgilebi<br />

eWiroT tragediaSi, radgan yvela isini Tanabrad arian gmirebi.<br />

ai ratom aris, rom istoriul pirTa damaxinjeba, rac romanSi<br />

naklebad dasaSvebia, tragediis TiTqos ganuyofeli uflebaa,<br />

romelic TviT misi arsidan gamomdinareobs. tragikoss surs<br />

Tavisi gmiri warmoadginos garkveul istoriul mdgomareoba-<br />

Si: istoria mas aZlevs mdgomareobas, da Tu am mdgomareobis<br />

istoriuli gmiri tragikosis ideals ar Seesabameba, mas sruli<br />

ufleba aqvs es gmiri Taviseburad Sescvalos. Sileris tragedia<br />

`don karlosSi~ filipe gamoxatulia sulac ara ise, rogorc<br />

mas istoria warmogvidgens, magram es odnavadac ar amcirebs<br />

piesis Rirsebas, umal adidebs mas. alfierim, Tavis tragediaSi,<br />

gamoxata namdvili istoriuli filipe II, magram misi nawarmoebi<br />

mainc ganuzomlad Camouvardeba Silerisas. rac Seexeba princ<br />

karloss, _ sasaciloc aris misi istoriuli xasiaTis damaxinjebas<br />

Sileris tragediaSi SevxedoT rogorc raRac seriozul<br />

rames, vinaidan don karlosi metad umniSvnelo piria istoriaSi.<br />

bevrs acTunebs goeTes priani, rodesac man samocdaaTi wlis egmonti,<br />

mravalricxovani ojaxis mama, aqcia aRgznebul Wabukad,<br />

romelsac gatacebiT uyvars ubralo gogona: yvelaze kanonieri<br />

priania! – vinaidan goeTes undoda Tavis tragediaSi gamoexata<br />

ara egmonti, aramed axalgazrda kaci, romelic gatacebiT<br />

ewafeba cxovrebis sitkboebas da, amasTan erTad, sicocxles<br />

swiravs samSoblos bednierebis gamosasyidad. tragediis yoveli<br />

piri ekuTvnis ara istorias, aramed poets, Tundac is istoriul<br />

saxels atarebdes. didad samarTliania goeTes Semdegi sityvebi:<br />

`poetisaTvis ar arsebobs arc erTi istoriuli piri; mas unda<br />

288


gamoxatos Tavisi zneobrivi samyaro da am miznisaTvis zogierT<br />

istoriul pirs pativs sdebs imiT, rom maT saxelebs miakuTvnebs<br />

xolme Tavis qmnilebebs~.<br />

rac Seexeba tragediis dayofas aqtebad, maT ricxvs – es saer-<br />

Tod dramis garegan formas miekuTvneba. tragedia SeiZleba<br />

daiweros prozadac da leqsadac; magram yvelaze metad mas Seesabameba<br />

orives Serwyma, calke adgilebis Sinaarsis dedaarsis<br />

mixedviT, ese igi imis mixedviT, cxovrebis poeziaa am adgilebSi<br />

gamoxatuli Tu proza.<br />

dramatiuli poezia Cndeba im xalxSi, romlis civilizacia<br />

ukve momwifebulia, misi istoriuli ganviTarebis uaRresi gafurCqvnis<br />

epoqaSi. ase moxda berZnebSi. maTi didad ganTqmuli<br />

tragikosebi arian esqile, sofokle da evripide. zemoT ukve<br />

gakvriT SevexeT berZnuli dramis arssa da xasiaTs, xolo `antigones~<br />

Sinaarsis gadmocemiT mkiTxvelebs faqtic miveciT Cveni<br />

naTqvamis Sesamowmeblad. uaxles xalxTa Soris dramas arc<br />

erT xalxSi ar miuRwevia iseTi sruli da diadi ayvavebisaTvis,<br />

rogorsac ingliselebSi miaRwia. Seqspiri dramis homerosia;<br />

misi drama qristianuli dramis umaRlesi pirvelsaxea. Seqspiris<br />

dramebSi cxovrebisa da poeziis yvela elementi Serwymulia<br />

cxoveli erTianobiT, romlis Sinaarsi usazRvro da mxatvruli<br />

forma – diadia. am dramebSi aris mTeli axlandeli kacobrioba,<br />

mTeli misi warsuli da momavali; es dramebi yvela xalxsa da<br />

yvela saukuneSi xelovnebis ganviTarebis didebuli yvavili da<br />

mSvenieri nayofia, maTSi plasticizmic da mxatvruli formis<br />

reliefurobac, STagonebis spetaki uSualobac da marefleqsebeli<br />

fiqric, obieqturi samyaro da subieqturi samyaro<br />

erTmaneTs Seerwya, urTierTiT ganimsWvala da ganuyrel erTianobad<br />

SeduRabda. mTeli msoflios poetebis am mefis Rrma<br />

gulTmisnobaze, naturisa da sinamdvilisadmi erTgulebaze,<br />

misi SemoqmedebiTi ideebis usazRvreobasa da sidiadeze rom<br />

gvelaparakna, _ es iqneboda aTasobiT adamianis mier ukve mravaljer<br />

naTqvamis ganmeoreba. misi TiToeuli dramis Rirsebis<br />

gansazRvra, imis momaswavebeli iqneboda, rom uzarmazari<br />

wigni dagvewera, magram ver gveTqva imis measedic ki, ris Tqmac<br />

gvindoda, imis memilionedic ki, rasac es dramebi Seicaven.<br />

inglisuri tragediis Semdeg pirveli adgili germanul tragedias<br />

uWiravs. Silerma da goeTem aiyvanes is saxelganTqmulobis<br />

am safexurze; Tumca, germanul dramas sul sxva xasiaTi da sxva<br />

mniSvnelobac ki aqvs, vidre Seqspiris dramas: metwilad es aris<br />

an lirikuli, an marefleqsebeli drama. mxolod goeTes `goc<br />

fon berlixingensa~ da `egmontSi~, Sileris `vilhelm telsa~ da<br />

289


`valenSteinSi~ igrZnoba uSualo Semoqmedebisadmi swrafva. germanuli<br />

dramis mniSvneloba mWidrod dakavSirebulia saerTod<br />

germanuli xelovnebis mniSvnelobasTan * .<br />

espanuri drama naklebad cnobilia, Tumca ara erTi didebuli<br />

dramaturgis saxeliT amayobs, rogoricaa lope-de-vega da<br />

kalderoni, vfiqrob, amis mizezia nacionaluroba espanuri<br />

dramisa, romelic zogad, msoflio Sinaarsamde jer kidev ar<br />

amaRlebula.<br />

franguli literaturis istoria mravali dramaturgis saxeliT<br />

brwyinavs. korneli da rasini TiTqmis ori saukune iTvlebodnen<br />

msoflios pirvel tragikosebad, maT Semdeg ki – krebili-oni<br />

da volteri. magram axlac cxadia, rom dramatiuli<br />

poeziis istoria safrangeTSi dalocvili Zveli drois tansacmlis,<br />

mode-bisa da sazogadoebriv zne-CveulebaTa istorias miekuTvneba,<br />

xolo xelovnebis istoriasTan saerTo araferi aqvs.<br />

uaxles mwvervalTagan hiugos dramebSi gaielvebs xandaxan SesaniSnavi<br />

niWis naperwklebi. es aris da es.<br />

komedia aris dramatiuli poeziis ukanaskneli saxe, romelic<br />

diametralurad upirispirdeba tragedias. tragediis Sinaarsia<br />

diad zneobriv movlenaTa samyaro, misi gmirebi arian adamianuri<br />

sulieri bunebis substanciuri ZalebiT aRsavse pirovnebani.<br />

komediis Sinaarsia gonivrul aucileblobas moklebuli SemTxveviTobani,<br />

aCrdilebis anu moCvenebiTi, magram namdvilad ararsebuli<br />

sinamdvilis samyaro; komediis gmirebi arian adamianebi,<br />

romlebmac uarhyves TavianTi sulieri bunebis substanciuri<br />

safuZvlebi. amitom moqmedeba, rasac tragedia axdens, _ es aris<br />

sulis SemaZrwunebeli wmidaTawmida SiSi; moqmedeba, rasac komedia<br />

axdens, _ es aris sicili, xan mxiaruli, xan gesliani. komediis<br />

dedaarsia cxovrebis movlenebis winaaRmdegoba cxovrebis<br />

dedaarsisa da daniSnulebis mimarT. am azriT, komediaSi cxovreba<br />

gvevlineba rogorc Tavisi Tavis uaryofa. rogorc tragedia<br />

Tavisi moqmedebis viwro wreSi Tavs uyris mxolod maRal, poetur<br />

momentebs gmiris movlenaSi, iseve komedia gamoxatavs umTavresad<br />

yoveldRiuri cxovrebis prozas, mis wvrilmanebsa da SemTxvevebs.<br />

tragedia aris mobrunebis wre poeziis mzisa, romelic,<br />

roca tragedias miaRwevs, Tavisi svlis mwvervalze adis, xolo<br />

roca komediaSi gadadis, dabla eSveba. berZnebSi komedia poeziis<br />

sikvdili iyo: aristofane maTi ukanaskneli poeti iyo, xolo misi<br />

komediebi – samgloviaro simRera samudamod dakarguli cxovrebis<br />

sisrulisa da misgan warmoSobili saberZneTis mSvenieri<br />

xelovnebisa. magram axal samyaroSi, sadac cxovrebis yvela ele-<br />

* amaze dawvrilebiT naTqvamia am Txzulebis sxva adgilas.<br />

290


menti erTimeores msWvalavs da urTierTis ganviTarebas xels ar<br />

uSlis, komedias xelovnebisaTvis iseTi savalalo mniSvneloba<br />

ar aqvs: misi elementi Sevida, an SeiZleba Sediodes poeziis yvela<br />

gvarSi, da komedia SeiZleba viTardebodes tragediasTan erTad<br />

da win uswrebdes kidec mas xelovnebis istoriul ganviTarebaSi.<br />

WeSmaritad mxatvruli komediis safuZvelia uRrmesi iumori.<br />

poetis pirovneba komediaSi ar Cans mxolod garegnulad; magram<br />

poetis subieqturi Wvreta cxovrebisa, rogorc arrie-re-pensée * ,<br />

uSualod aris komediaSi, da komediaSi gamoyvanili damaxinjebuli<br />

pirebis – cxovelebis iqiT Tqven geCvenebaT sxva pirebi,<br />

mSvenierni da adamianurni, da Tqvens sicils axlavs ara mxiaruleba,<br />

aramed simware da tkivilebi... komediaSi cxovrebas imisa-<br />

Tvis gviCveneben ise, rogorc is aris, rom naTlad ganvWvritoT<br />

cxovreba iseTad, rogoric is unda iyos. mxatvruli komediis<br />

umSvenieresi nimuSia gogolis `revizori~.<br />

mxatvrulma komediam poetis mizans ar unda Seswiros Tavis<br />

gamosaxulebaTa obieqturi WeSmariteba; winaaRmdeg SemTxvevaSi<br />

igi mxatvruli komediidan iqceva didaqtikur komediad, im azriT,<br />

romliTac qvemoT ganvsazRvravT am sityvis mniSvnelobas.<br />

magram Tu didaqtikuri komediis wyaroa ara oxunjobis uwyinari<br />

survili, aramed cxovrebis uxamsobiT didad Seuracxyofili<br />

suli, Tu mis dacinvaSi Sereulia sarkastuli gesli, Tu<br />

mas safuZvlad udevs uRrmesi iumori, xolo gamoxatvaSi Cans<br />

mgznebare aRtyineba, erTi sityviT, Tu igi tanjviT mopovebuli<br />

qmnilebaa, _ maSin igi yovel mxatvrul komedias gautoldeba.<br />

ra Tqma unda, aseTi komedia ar SeiZleba didi talantis nawarmoebi<br />

ar iyos; misi gamosaxulebani SeiZleba zedmeti sikaSkaSiT<br />

da muqi saRebavebiT gansxvavdebodnen, magram arabunebriobamde<br />

da karikaturulobamde gazviadebuli ar iyvnen. cxadia, rom<br />

moqmed pirTa xasiaTebi komediaSi unda iyos Seqmnili da ara<br />

gamogonili, da maTs gamosaxvaSi Cans mxatvrulobis met-naklebi<br />

xarisxi. aseTi komediis umaRlesi nimuSia `vai Wkuisagan~. es<br />

aris genialuri adamianis ukeTilSobilesi qmnileba, mgznebare,<br />

diTirambuli gadmoSla gesliani mquxare guliswyromisa, rac<br />

gamowveulia uRirs adamianTa dampali sazogadoebis xilviT.<br />

am adamianTa sulSi ar SeWrila RvTiuri Suqi; isini cxovroben<br />

Zveli drois daxavsebuli gadmocemebiT, im uxamsi da uzneo wesebis<br />

sistemis mixedviT, romelTa wvrilmani miznebisa da mdabali<br />

miswrafebebis sagania mxolod cxovrebis moCvenebebi – Cinebi,<br />

fuli da Worebi, adamianis Rirsebis damcireba; am adamianTa apa-<br />

Tiuri, rulmoreuli cxovreba yovelgvari cxoveli grZnobis,<br />

* faruli azri. _ red.<br />

291


yovelgvari gonivruli azris, yovelgvari keTilSobiluri gatacebis<br />

sikvdilis momaswavebelia... `vai Wkuisagans~ Zalian didi<br />

mniSvneloba aqvs Cveni literaturisTvisac da Cveni sazogadoebisTvisac.<br />

kidev aris ufro dabali komedia, romelsac SeuZlia mxatvrulobamde<br />

amaRldes originaluri xasiaTebis SeqmniT, sazogadoebis<br />

zne-CveulebaTa swori gamoxatviT. magram aseTi komediis<br />

safuZvelia ara iumori, aramed mxolod komikuri mxiaruleba.<br />

Tavisi Rirsebis Sesabamisad, aseTi komedia SeiZleba ekuTvnodes<br />

xelovnebasac da beletristikasac, adgili eWiros literaturis<br />

am or mxares Soris. Cvens litpraturaSi aseTi komediis<br />

nimuSebi ar aris. fonvizinis `uswavleli~ da `brigadiri~ zneobriv<br />

da satirikul komediebs miekuTvneba sityva satirikulis<br />

Cveulebrivi mniSvnelobiT. WeSmaritad mxatvruli komedia arasodes<br />

ar SeiZleba daZveldes masSi gamoxatul sazogadoebis<br />

zne-CveulebaTa Secvlis Sedegad. `revizori~ da ~vai Wkuisagan~<br />

ukvdavia.<br />

kidev aris dramatiuli poeziis gansakuTrebuli saxe, romelsac<br />

Sua adgili uWiravs tragediasa da komedias Soris: es aris<br />

is, rasac ewodeba sakuTriv drama. drama momdinareobs melodiurobisagan,<br />

romelic gasul saukuneSi ebrZoda maSindel maRalfardovan<br />

da arabunebriv tragedias. melodiurobaSi cxovreba<br />

poulobda Tavis erTaderT TavSesafars, raTa gaqceoda<br />

momakvdinebel fsevdoklasicizms, iseve rogorc radklifis,<br />

diukrediu-menilisa da avgust lafontenis romanebs efareboda,<br />

raTa Tavi daeRwia iseTi ritorikuli poemebisaTvis, rogoricaa<br />

`gonzal korduaneli~, `kadmiusi da harmonia~ da sxv. Tumca,<br />

es warmoSoba Seexeba mxolod saxelwodeba `dramas~, saxeobrivs<br />

da ara gvareobiTs saxels, da, SeiZleba, kidev uaxles dramas<br />

(rogoricaa, magaliTad, goeTes ~klavigo~). Seqspirma, romelic<br />

yovelTvis Tavisi gziT midioda, Semoqmedebis maradiul wesdebebs<br />

mihyveboda da ara uazro piitikaTa wesebs, dawera mravali<br />

nawarmoebi, romlebmac SuaTana adgili unda daikavon tragediasa<br />

da komedias Soris da romlebsac SeiZleba epikuri dramebi<br />

ewodos. maTSi aris tragikuli xasiaTebi da mdgomareobani<br />

(rogorc, magaliTad, `veneciel vaWarSi~); magram maTi dasasruli<br />

TiTqmis yovelTvis bednieria, imitom rom maTi dedaarsi sabediswero<br />

katastrofas ar moiTxovs. dramis gmiri unda iyos<br />

TviT cxovreba, magram, miuxedavad dramis epikuri xasiaTisa, misi<br />

forma uaRresad dramatiuli unda iyos. dramatizmi mdgomareobs<br />

ara marto saubarSi, aramed mosaubreTa cocxal zemoqmedebaSic<br />

erTimeoreze. Tu, magaliTad, ori adamiani davobs raime<br />

292


saganze, aq ara marto drama, aramed dramatiuli elementic ki<br />

ar aris; magram rodesac modaveni, erTmaneTze gamarjvebis surviliT<br />

Sepyrobilni, cdiloben erTimeoris xasiaTis raime mxares<br />

an sulis sust simebs Seexon da rodesac maT davaSi Tavs iCens<br />

maTi xasiaTi, xolo davis dasasruli maT erTmaneTis mimarT axal<br />

urTierTobaSi ayenebs, _ es ukve Taviseburi dramaa. magram dramaSi<br />

mTavaria is, rom iq ar unda iyos grZeli Txroba da TiToeuli<br />

sityva unda gamovlindes moqmedebiT. drama ar unda iyos arc<br />

bunebis ubralo gadmoxatva, arc calkeuli, Tundac mSvenieri,<br />

scenebis krebuli, aramed is unda hqmnides calke, dasrulebul<br />

samyaros, sadac TiToeuli piri, sakuTar mizans rom eswrafvis<br />

da mxolod TavisTvis moqmedebs, TviTonac ar icis ise uwyobs<br />

xels piesis saerTo moqmedebas. es ki mxolod maSin SeiZleba,<br />

rodesac drama warmoSobili da ganviTarebulia azridan da ara<br />

warmosaxvis CamonaZerwia.<br />

Targmna v. mgalobliSvilma<br />

(wignidan `rCeuli Txzulebani~, t. I, Tb., 1952).<br />

293


arTur Sopenhaueri (1788-1860 w.w.)<br />

294<br />

cxovrebiseuli faseulobebis Sesaxeb<br />

cxovrebiseuli sibrZnis aforizmebi<br />

cxovrebiseuli sibrZnis pirvel mcnebad me mimaCnia aristoteles<br />

mier `nikomaqes eTikaSi~ (XII, 12) gakvriT gamoTqmuli SeniSvna,<br />

romelic TargmaniT SeiZleba Semdegnairad iqnes formulirebuli:<br />

`brZeni gancxromas ki ar unda mieltvodes, aramed tanjvis<br />

Tavidan acilebas~. am wesis utyuaroba imazea dafuZnebuli, rom<br />

yovelgvari gancxroma, yovelgvari bedniereba negatiuri cnebaa,<br />

tanjva ki – pozitiuri. es ukanaskneli Tezisi ganviTarebuli da<br />

dafuZnebulia Cems mTavr SromaSi (t. I, § 58). aq mas avxsni mxolod<br />

erTi faqtiT, rasac SeiZleba yoveldRiur cxovrebaSi davukvirdeT.<br />

Tu mTeli sxeuli mrTeli da uvnebelia, garda erTi, msubuqad<br />

daWrili an, saerTod, mtkivneuli adgilisa, janmrTelobis<br />

SegrZneba mTlianad qreba Cvens cnobierebaSi, yuradReba erT-<br />

Tavad dazianebuli da mtkivneuli adgiliskenaa mimarTuli da,<br />

amrigad, saerTod vkargavT cxovrebis Cveneuli SegrZnebidan<br />

gamomdinare tkbobis gancdas. zustad aseve, Tu yvelaferi Cveni<br />

survilisamebr xdeba, CvenTvis arasasurveli erTi movlenis<br />

garda, es ukanaskneli, ragind umniSvneloc ar unda iyos igi,<br />

gamudmebiT gvitrialebs gonebis Tvalwin. Cven xSirad vfiqrobT<br />

masze da iSviaTad Tu vixsenebT sxva, gacilebiT ufro arsebiTsa<br />

da Cvenive survilebis Sesatyvis movlenebs. orsave SemTxvevaSi<br />

dazianebulia neba, romelic pirvel SemTxvevaSi TviT organizm-<br />

Sive obieqtivirdeba, meore SemTxvevaSi ki _ adamianis swrafvaSi.<br />

orsave SemTxvevaSi misi dakmayofileba uaryofiTi moqmedebiT<br />

gamoixateba da amitom uSualod ki ar ganicdeba, aramed mxolod<br />

gansjis meSveobiT Tu aRwevs Cvens cnobierebamde. piriqiT, nebis<br />

winaSe aRmarTuli yoveli dabrkoleba pozitiuria da TviTonve<br />

gvagrZnobinebs Tavs. yovelgvari gancxroma, arsebiTad, sxva ara<br />

aris ra, Tu ara am dabrkolebaTa daZleva, maTgan ganTavisufleba,<br />

da amitomac Zalze cota xans grZeldeba.<br />

ai, ras efuZneba aristoteles zemoT motanili Tezisi,<br />

romelic gvirCevs, gancxromasa da amqveyniuri siamiT tkbobas<br />

ki ar moveltvodeT, aramed vcdilobdeT Tavidan aviciloT<br />

uricxvi cxovrebiseuli ubedureba. Torem volteris gamoTqma<br />

_ `bedniereba zmanebaa, realuria mxolod tanjva~, _ imdenadve<br />

mcdari iqneboda, ramdenadac WeSmaritia sinamdvileSi. amitom,


Tu movindomebdiT, evdemoniuri TvalsazrisiT Segvejamebina<br />

Cveni cxovreba, angariSi Cvens mier gancdil siamovnebaTa saerTo<br />

ricxvze ki ar unda dagvefuZnebina, aramed _ yvela im tanjvaze,<br />

rasac Cvenive mcdelobiT davaRwieT Tavi. vidre evdemonologiaze<br />

CamovagdebdeT sityvas, winaswarve unda dagvezustebina,<br />

rom misi saxelwodeba hiperbolaa, da rom `bednieri cxovreba~<br />

sxva ara aris ra, Tu ara `naklebad ubeduri~, ase Tu ise `asatani~<br />

cxovreba. am qveynad imisTvis ki ar movdivarT, rom cxovrebiT<br />

davtkbeT, aramed imisTvis, rom avitanoT, sneulebasa Tu sasjeliviT<br />

`movixadoT~ igi... sibere imiTac ki inugeSebs Tavs, rom<br />

mTeli cxovreba ukan darCa. ubednieresi is ki ar iqneboda, visma<br />

cxovrebamac gancxromasa da tkbobaSi ganvlo, aramed is, vinc<br />

autaneli tanjvis gareSe galia wuTisofeli: me vgulisxmob<br />

rogorc sulier, ise xorciel tanjvas. vinc gancxromiTa da tkbobiT<br />

zomavs Tavis sicocxles, mas araswori sazomi aurCevia. tkboba<br />

xom yovelTvis negatiuria. mxolod Surs SeuZlia Cagvagonos<br />

mcdari azri, TiTqos is bedniereba iyos. tanjva ki, piriqiT,<br />

pozitiurad aRiqmeba; amitomac cxovrebiseuli bednierebis<br />

kriteriumad utanjveloba unda migvaCndes. Tu Cvens yofas arc<br />

mwuxareba amRvrevs da arc sevda, maSin bedniereba, arsebiTad,<br />

miRweulia. yovelive danarCeni qimeraa. aqedan gamomdinare,<br />

arasodes ar unda vcdilobdeT, tanjvis, an Tundac riskis fasad<br />

veziaroT gancxromasa da tkbobas; radganac es niSnavs negatiursa<br />

Tu qimeras vumsxverploT pozitiuri da realuri. piriqiT,<br />

mogebulni davrCebiT, Tu tkbobas vumsxverplebT imas, rom<br />

Tavidan aviciloT tanjva. orsave SemTxvevaSi sul erTia, tanjva<br />

win uswrebs tkbobas Tu ukan mosdevs mas. ar arebobs ufro didi<br />

siSlege, vidre mcdeloba imisa, rom gasarTob dawesebulebad aqcio<br />

Cveni samyaro, ubedurebis es samyofeli, da tanjvisgan gan-<br />

Tavisufleba ki ara, gancxroma da tkboba migaCndes cxovrebis<br />

miznad. gacilebiT naklebad cdeba is, vinc metismetad amuqebs<br />

ferebs da jojoxeTad saxavs samyaros, amitomac mxolod imas<br />

eswrafis, rom ramenairad miaRwios cecxlisaTvis miuwvdomel<br />

kunWuls. briyvi gancxromas mieltvis da sasowarkveTa ki rCeba<br />

xelT. brZeni ki mxolod tanjvas gaurbis, Tu es ver SesZlo, amaSi<br />

TviTon, an mis sibriyves rodi miuZRvis brali, aramed _ bedisweras,<br />

xolo Tu odnav mainc miuaxlovda sawadels, imedgacruebis<br />

SiSi aRar unda hqondes: tanjva, romelsac Tavi daaRwia, yovelTvis<br />

realuri rCeba. rodesac tanjvas gaurbis, metismetad<br />

rom gadauxvios ganze da oriode sitkboeba tyuilubralod<br />

umsxverplos dasaxul mizans, am SemTxvevaSic ki, arsebiTad,<br />

295


arafers dakargavs: yovelgvari tkboba iluzorulia da wuxili<br />

imis gamo, rogor gavuSvi xelidano, ara marto uRirsi, sasacilo<br />

saqcielic kia.<br />

am WeSmaritebis verwvdoma, rasac optimizmi ganapirobebs,<br />

uricxvi ubedurebis saTave xdeba. kerZod, im wuTas, roca araferi<br />

ar gvtanjavs, Tvalwin gvitrialebs ararsebuli bednierebis<br />

aCrdili da macTuri xmiT CagvCurCulebs _ momyeviTo; amis<br />

Sedegi ki uciloblad realuri tanjvaa. maSin Cven sinanuliT<br />

vigonebT tanjvisagan Tavisufal, Cvens ukan dakargul samoTxesaviT<br />

STenil warsuls da amaod vcdilobT imis Secvlas, rac ukve<br />

moxda. TiTqos romeliRac boroti suli Tu demoni auxdenel<br />

survilTa macTuri xibliT gverekeba im uRrublo da umwuxro<br />

yofidan, romelsac erTaderTs SeiZleba ewodos uzenaesi, WeSmariti<br />

bedniereba. miamit Wabuks hgonia, TiTqos samyaro tkbobisaTvis<br />

aris Seqmnili da pozitiuri bednierebis savaned gvevlineba,<br />

bednierebisa, romelic xelidan usxlteba mxolod imas,<br />

visac misi dauflebis Zali ar Seswevs. am azrs mas ganumtkiceben<br />

ara marto romanebi da leqsebi, aramed adamianTa TvalTmaqcuri<br />

zrunvac yovelive garegnulsa Tu moCvenebiTze... misi cxovreba<br />

sxva ara aris ra, Tu ara met-naklebi gonivrulobiT organizebuli<br />

nadiroba pozitiur bednierebaze, romelic aseve pozitiur<br />

tkbobaTagan Sedgeba. gorozad mzirals Tavi moaqvs imiT, rom<br />

arad agdebs safrTxes, romelic bednierebisaken mimaval gzaze<br />

emuqreba. am nadirobis mizania xelT igdos nanadirevi, romelic<br />

sinamdvileSi ar arsebobs, da amitom monadirisaTvis pozitiuri<br />

ubedurebiT _ tkiviliT, tanjviT, sneulebiT, auracxeli danakargiT,<br />

yoveldRiuri sazrunaviT, siRaribiT, sircxviliTa Tu<br />

aTasnairi usiamovnebiT mTavrdeba. dgeba imedgacruebis mwuxare<br />

Jami, magram Zalian gviana dgeba.<br />

Tu, zemoT ganxiluli wesis Tanaxmad, mTeli cxovreba imas<br />

eZRvneba, rom SeZlebisdagvarad Tavi daaRwio tanjvas, ese igi,<br />

gaWirvebas, avadmyofobas Tu aTasnair usiamovnebas, _ amnairi<br />

mizani realuria da garkveulwilad SeiZleba miRweul iqnes,<br />

Tanac, miT ufro metad, rac ufro nakleb uSlis xels am gegmis<br />

ganxorcielebas pozitiuri bednierebis aCrdilisaken swrafva.<br />

amis dasturad goeTe Tavis erT-erT gmirs mitlers aTqmevinebs,<br />

erTavad sxvis bednierebaze rom zrunavs: `iman, vinc cdilobs<br />

Tavi daaRwios ubedurebas, yovelTvis icis, rac surs; xolo<br />

vinc imaze mets mieltvis, raca aqvs, orive TvaliT brmaa~. es Cven<br />

gvagonebs mSvenier frangul andazas: `ukeTesi kargis mteria~.<br />

aqedan SeiZleba gamovitanoT kinikosebis ZiriTadi idea, rome-<br />

296


lic ganxilulia Cems mTavar SromaSi (t. II, T. 16). marTldacda,<br />

ra aiZulebda kinikosebs, uari eTqvaT gancxromaze, Tu ara im<br />

tanjvis warmodgena, romelic Tan axlavs gancxromas, an Sedegad<br />

mosdevs mas? kinikosebisaTvis tanjvis Tavidan acileba ufro<br />

mniSvnelovani iyo, vidre tkboba da gancxroma. maT Segnebas ganwonida<br />

tkbobis negatiuri xasiaTi da tanjvis pozitiuri buneba.<br />

amitomac savsebiT Tanmimdevrulad iqceodnen ise, rom Tavidan<br />

aecilebinaT tanjva, risTvisac aucileblad miaCndaT uari eTqvaT<br />

tkbobaze, rac veragulad dagebul maxed miaCndaT, tanjvis<br />

msxverplad rom aqcevda adamianebs.<br />

Tumca, Sileris Tqmisa ar iyos, Cven yvelani arkadiaSi davibadeT,<br />

ese igi, bednierebis molodiniT movdivarT am qvveynad da<br />

misi miRwevis Sleguri surviliT vsuldgmulobT. magram saqmeSi<br />

ereva bedi, qeCoSi Cagvavlebs xels da gviCvenebs, rom Cvenda Tavad<br />

araferic ar SegviZlia, aramed TviTon ganagebs yovels, rom,<br />

sruli uflebamosilebiT, mis xelTaa ara marto Cveni simdidre<br />

Tu avladideba, aramed Cveni col-Svilic, Cveni xel-fexic da, ase<br />

gansajeT, Cveni yel-yur-cxviric. yovel SemTxvevaSi, TandaTanobiT<br />

SeZenili gamocdileba gvarwmunebs, rom bedniereba `fata<br />

morganaa~, romelic mxolod Soridan moCans, magram rogorc ki<br />

vuaxlovdebiT, qreba, da rom tanjva Tu tkivili, piriqiT, savsebiT<br />

realuria, uSualo da daupatiJebladac gvewveva xolme,<br />

ase rom, araviTar iluzias aRar gvitovebs Tavis sakuTar bunebasTan<br />

dakavSirebiT. Tu es WeSmariteba SevisisxlxorceT, ukve<br />

aRar miveltviT bednierebasa Tu gancxromas da gacilebiT mets<br />

vzrunavT imaze, Tu rogor davaRwioT Tavi tkivils da tanjvas.<br />

axlaRa gvesmis, rom am qveynad araferia mSvidi da uSfoTveli arsebobis<br />

fasi; amiT vudebT zRvars Cvens miswrafebaT da swored<br />

amis wyalobiT ukeT vaxerxebT xorci SevasxaT maT. Tu ginda nakleb<br />

ubeduri iyo, maincdamainc did bednierebas ar unda moiTxovde.<br />

ase fiqrobda goeTes siWabukis megobari merki, romelic<br />

werda: `uazro pretenzia imisa, rom bednierni viyoT, da Tanac<br />

– imdenad bednierni, razedac mxolod ocneba Tu SeiZleba, uaRresad<br />

mavnea CvenTvis. vinc uars ambobs amaze da araferi surs,<br />

garda imisa, rac misTvis xelmisawvdomia, cxovrebas ver daemdureba~<br />

(`mimowera merkTan~, gv. 100). amitom SeZlebisdagvarad<br />

frTebi unda SevakvecoT Cvens swrafvas tkbobis, simdidris,<br />

saxelisa Tu Tu pativisaken, radganac amas Sedegad mosdevs<br />

udidesi ubedureba. es miT ufro sasurvelia da keTilgonivruli,<br />

rom sul advilad SeiZleba Zalze ubeduri gaxde. savsebiT<br />

297


samarTlianad brZanebs cxovrebiseuli sibrZnis poeti: `vinc<br />

oqros Suadeli irCia, arc ubadruk qoxmaxebs daeZebs gansasveneblad<br />

da arc mdidrul darbazebs, Surs rom iwveven sxvebSi.<br />

grigali ufro xSirad aryevs veeba fiWvebs, ufro mZimed emxobian<br />

maRali koSkebi da mexic metwilad mTis mwvervalebs atydeba<br />

Tavs~ (horaciusi, oda 10).<br />

cxovrebis pirveli naxevrisaTvis niSneulia bednierebis<br />

dauokebeli wyurvili, meorisaTvis ki _ ubedurebis SiSi. am<br />

droisaTvis Cven ukve met-naklebi sicxadiT gvesmis, rom yovelgvari<br />

bedniereba iluzorulia, tanjva ki, piriqiT, _ realuri.<br />

saamdroisod adamianebi, yovel SemTxvevaSi, maT Soris yvelaze<br />

gonierni mainc, tanjvisa da tkivilisagan Tavis daRwevas ufro<br />

mieltvian, vidre bednierebas. siWabukeSi, karze rom momikakunebda<br />

vinme, gaxarebuli gulSi vambobdi: `madloba RmerTs~,<br />

magram gavidnen wlebi; axla igive viTareba CemSi SiSs TuRa iwvevs<br />

da me vambob: `ai, isic~. _ maRali niWiT cxebul yovel kacs,<br />

romelic swored amis gamo mTlianad rodi ekuTvnis Cveulebriv<br />

mokvdavTa modgmas, da Tavis sakuTar RirsebaTa mixedviT, metnaklebad<br />

martosulia, _ adamianebTan urTierTobisas ori sapirispiro<br />

gancda aReZvris gulSi: siWabukeSi hgonia, rom yvelam<br />

miatova, xanSi Sesuli ki fiqrobs, rom TviTonve gaeqca yvelas.<br />

pirveli _ Zalze usiamovno gancda – kacTa vercnobisgan iRebs<br />

dasabams, meore – sasiamovno ki – maTi cnobisgan. amis Sedegad,<br />

Cveni cxovrebis meore naxevari, musikaluri periodis meore<br />

nawilis msgavsad, gacilebiT naklebi wyvetilobisa da meti simSvidis<br />

Semcvelia, vidre pirveli. es imitom, rom siWabukeSi warmogvidgenia,<br />

TiTqos arsebobs usasrulo bedniereba Tu siamtkbiloba,<br />

da mxolod misi miRwevaa Zneli, mowifulebma ki viciT,<br />

rom araferi amdagvari ar arsebobs, da am mxriv damcxralni da<br />

damSvidebulni met-naklebad asatani awmyoTi, TviT ubadruki<br />

wvrilmanebiTac ki vtkbebiT.<br />

ufro farTo gagebiT, SeiZleba iTqvas, rom Cveni cxovrebis<br />

pirveli ormoci weli teqstia, momdevno ocdaaTi weli ki _ am<br />

teqstis komentari, rac saSualebas gvaZlevs CavwvdeT mis WeSmarit<br />

azrsa Tu Tanmimdevrobas da, imavdroulad, SevicnoT misi<br />

yvela detali Tu zneobrivi mimarTuleba.<br />

sicocxlis dasasruli maskaradis dasasruls mogvagonebs,<br />

roca yvelani ixsnian niRbebs. axlaRa vxvdebiT, ranairni yofilan<br />

isini, visTanac raime urTierToba gvqonia. saamdroisod<br />

ukve yvela xasiaTi gamomJRavnda, yovelma saqmem Tavisi nayofi<br />

298


gamoiRo, Sroma saTanadod dafasda da yovelgvari iluzia gaqra.<br />

amas, ra Tqma unda, didi dro dasWirda. magram yvelaze ucnauri<br />

mainc is aris, rom Cveni sicocxlis bolosRa vcnobT sakuTar<br />

Tavsac, vicxadebT Cvens miznebsa da saSualebebs, metadre, Cvens<br />

damokidebulebas samyarosa da sxvebis mimarT. xSirad, Tumca ara<br />

yovelTvis, iZulebulni varT ufro dabla davayenoT Cveni Tavi,<br />

vidre uwin warmogvedgina, zogjer ki _ ufro maRlac, rac imis<br />

Sedegia, rom cxadad ar gvqonda Secnobili qveynis simxdale da<br />

metismetad maRal mizans miveltvodiT. mokled, Cven SevicnobT,<br />

vis ra fasi aqvs.<br />

mTargmneli baCana bregvaZe<br />

(wignidan `cxovrebiseuli sibrZnis aforizmebi~,<br />

seriiT `rCeulTa biblioTeka~, Tb., 1994).<br />

299


fridrix nicSe (1844-1900)<br />

300<br />

zaratustras winasityva<br />

1<br />

odes zaratustras Seusrulda ocdaaTi weli, miatova sam-<br />

Soblo Tvisi da samSoblos tba da ganvida mTad. aq stkbeboda<br />

Tavisi suliT da martoobiT da ar mouwyenia aTsa wels. bolos<br />

icvala guli misi da erT dilas warmosdga riJraJTan, ibruna<br />

piri mzisaken da ese esityva:<br />

`dido mnaTobo! viT iyo bednieri, ukeTu ar gyavdes visac<br />

asinaTleb.<br />

aTi welia maRliT estumrebi Cems gamoqvabuls: mogbezrdeboda<br />

Seni naTeli da es gza uCemod, gareSe Cemi arwivisa da gvelisa.<br />

cismar dRes gelodebodiT, gviziarebdi Sens siuxves da glocavdiT<br />

amisaTvis.<br />

xedav! gavbezrdi Cemi sibrZniT, viT futkari TafliT datvirTuli,<br />

vWirvob xelTa Cemda wdomilTa.<br />

msurs ganvscde da ganvide, vidre kacTa Soris brZenT Tvisi<br />

umecrebiT da RaribT Tvisi simdidriT kvlav ar ganixaron.<br />

amad msurs Senebr qvedaveSva: odes mwuxris Jams zRvis gaRmiT<br />

dahxval da kvlav qveSeTs asinaTleb, Sen uuxveso mnaTobo!<br />

mmarTebs daveSva, ese ityvian adamianebi, maT veSurebi<br />

daRmiT.<br />

maS makurTxe Sen, Tvalo wynaro, uSurvelad rom umzer TviT<br />

usazRvro bednierebas!<br />

daloce sasmisi, ganmzadebuli dasaTxevad, raTa wyali oqroTi<br />

mdinarebdes da waritanos yvelgan brwyinva netarebisa<br />

Senisa.<br />

xedav! sasmissa amas dacla swyuris da zaratusrtas kvlav kacad<br />

yofna~.<br />

_ese daiwyo zaratustras dasavali.<br />

2<br />

zaratustra mTidan mwirad qvedaeSva da aravis Sehyria. xolo<br />

odes tyeSi Sevida, meyseulad gaCnda mis winaSe moxuci, Tavisi<br />

wminda senaki rom daetovebina tyeSi balaxeulobis saZieblad da<br />

ese mimarTa zaratustras:<br />

`ucxo ar aris CemTvis es mgzavri: oden wlis winaT aq gaiara.<br />

mas zaratustras uwodebdnen; xolo igi Secvlila.


maSin Seni nacari migqonda mTad: dRes ganzraxulxar Seni<br />

cecxli bars miawodo? ar geSinis sasjelis, gadamwvelTaTvis?<br />

diax, mecnaureba zaratustra, spetakia gamoxedva misi, bageni<br />

misni zizRs ar dauRaravs. gana amad ar miimarTeba viT mcekvari?<br />

zaratustra Secvlila, zaratustra bavSvad qmnila, zaratustras<br />

gauRviZnia: maS ras eZieb mZinareTTan?<br />

viT zRvaSi scxovrobdi martoobiT da zRva gzidvida. vaglax,<br />

kvlav napiriT iswrafi? vaglax, kvlav gsurs Seni gvami TviT<br />

aTrio?~<br />

zaratustra etyoda: `miyvars adamianebi ~.<br />

`ram ganmwira, sTqva wmindanma, tyved da udabnod, Tu ara adamianisadmi<br />

usazRvro siyvarulma?<br />

aw RmerTi miyvars, adamiani aRar miyvars. adamiani CemTvis usruli<br />

nivTia, adamianisadmi siyvaruli damRupavda~.<br />

zaratustram miugo: `ra vsTqvi siyvarulisaTvis! adamianeb-<br />

Tan ZRveni mimaqvs~.<br />

_ araÁ misce, sTqva wmindanma, ukeTesia raime waarTva da zidde<br />

maTTan erTad – es maTTvis umjobesia: ukeTu Senc gargebs!<br />

da Tu gsurs misce ram, araÁ misce garda mowyalebisa da amasac<br />

TviT gTxovdnen!~<br />

`ar ganvscem mowyalebas, upasuxebda zaratustra, ar viyo<br />

saamisod Rataki~.<br />

wmidani hqirdavda zaratustras da etyoda: `maS ecade Seni<br />

saunje miaRebino! igini ar endobian gandgomilT da ara rwmeniT,<br />

rom ZRvniT mivdivarT.<br />

Cveni fexisxma eucxoebaT, yurs mohkraven ra RamiT loginSi,<br />

gvian mzis amosvlamde, adamianis fexTa dgeras, erTmaneTs ekiTxebian:<br />

netav es qurdi saiT miipareba?<br />

nu waxval adamianebTan, darCi tyeSi! Sehgavs cxovelebTan<br />

waxvide! rad ar gsurs Cemebr yofa, _ daTvi daTvTa Soris, frinveli<br />

frinvelTa Soris?~.<br />

`da Sen, wmidano, ras akeTeb tyeSi?~ _ hkiTxa zaratustram.<br />

wmidanma miugo: `vTxzav sagalobelT da vgalob da odes<br />

vTxzav sagalobelT, vicini, vstiri da vbutbuteb: ese vadideb<br />

RmerTsa. galobiT, tiriliT, siciliT da butbutiT vadideb<br />

RmerTsa, romel Cemi RmerTia. mainc ra mogaqvs saCuqrad?~.<br />

esma ra ese, zaratustram wmindans Tavi daukra da ityoda: `ra<br />

maqvs Tqvendami saZRvneli! xolo miSvi Cqara wavide, raTa ara<br />

wagarTva ra!~ _ da ganSordnen erTmaneTs moxuci da adamiani,<br />

mocinari viT bavSvebi.<br />

301


martod darCenili zaratustra ese gulisTxrobda: `mjerodes?<br />

am moxuc wmidans Tavis tyeSi RmerTis gardacvaleba<br />

jer ar smenia!~.<br />

302<br />

3<br />

odes zaratustram miaRwia tyis miRma mdebare qalaqs, naxa<br />

moednad Tavmoyrili eri: elodebodnen jambazsa da zaratustra<br />

ese etyoda xalxs:<br />

gaswaviT zekacs. adamiani raobaa, romlis Zleva hxams, ra<br />

hqmeniT mis daZlevad?<br />

yovel arsT ze-ram SeuqmniaT: xolo Tqven gsurT am didi tal-<br />

Ris moqceva iyvneT da amjobinebT kvlav cxovelebad ukuiqceodeT,<br />

vidre sZlevdiT adamiansa?<br />

ra aris maimuni adamianisaTvis? dacinva an mtkivani sircxvili.<br />

igived hyofdes adamiani zekacisaTvis: dacinva an mtkivani<br />

sircxvili.<br />

ganvleT gza matliT adamianamde da bevri ram Tqven Soris<br />

matluria. odesRac maimunebi iyaviT da axlac adamiani ufro<br />

maimunia, vidre TviT maimuni.<br />

TviT ubrZnesic Tqven Soris mxolod Seusabamobaa da mcenarisa<br />

da moCvenebis nazavi. xolo me moCvenebad an mcenared<br />

gardaqmnas mogiwodebT?<br />

moxedeT, gaswaviT zekacs!<br />

zekaci miwis azria. aRiarebdes Tqveni neba: zekaci miwis<br />

azria!<br />

gaficebT, Zmebo, iyavneT erTgulni miwisa da ar ujerideT<br />

romeli saiqioTi gaimedeben! igini momwamlelebi arian, mmecnebiTa<br />

Tu umecrebiTa.<br />

igini cxovrebis moZuleni arian, momakvdavni da TviT mowamlulni,<br />

mohbezrda igini miwas: dee warxdnen.<br />

odesRac RvTis gmoba udidesi gineba iyo, xolo RmerTi mokvda<br />

da masTan erTad misi maginebelnic. aw usaSinelesia miwis gmoba<br />

da pativiscema ucnob wiaRTa, vidre miwis azrisa!<br />

odesRac suls sxeuli ezizReboda da arai iyo am zizRis<br />

udidesi: _ mas hsurda igi gamxdari, sazizRari, damSeuli! ese<br />

lamobda igi masa da miwas gahqceoda.<br />

hoi, TviT es suli iyo gamxdari, sazizRari da damSeuli: simkacre<br />

iyo misi vneba!<br />

Zmano, Tqvenc miTxariT: ras gauwyebT Tqveni sxeuli Tqveni<br />

sulisas? xolo Tqveni sulis siRatake binZureba ar aris da be-<br />

Cavi siame?


WeSmaritad, adamiani binZuri mdinarea, WeSmaritad, zRva unda<br />

iyo, binZuri mdinare SeirTo da ar waibilwo.<br />

xedavT, gaswaviT zekacs: igia zRva da ZaluZs STanTqas Tqveni<br />

didi zizRi.<br />

ra aris uzenaesi Tqven rom SesZlebdeT gancdas? igi didi<br />

zizRis Jamia. Jami, odes TviT Tqveni bedniereba, goneba da saTnoeba<br />

gezizRebaT.<br />

Jami odes ityodeT: `ra aris Cemi bedniereba! igi siRatakea,<br />

binZureba da beCavi siame. xolo hxamda Cems bednierebas Cemi yofa<br />

gaemarTlebina!~<br />

Jami odes ityodeT: `ra ars Cemi goneba! xarbia codnisaTvis,<br />

viT lomi WamadisaTvis? igi siRatakea, binZureba da beCavi siame!~<br />

Jami odes ityodeT: `ra aris Cemi saTnoeba! mas arodes SeuSfoTebivar.<br />

moviqance Cemi siqveliT da borotebiTa! yoveli es<br />

siRatakea, binZureba da beCavi siame!~<br />

Jami odes ityodeT: `ra aris Cemi simarTle! vera vxedav viyo<br />

mxurvaleba da naxSiri. xolo marTali mxurvalebaa da naxSiri!~.<br />

Jami odes ityodeT: `ra aris Cemi sibraluli! xolo sibraluli<br />

jvari ar aris adamianTa moyvass ze rom acmeven? xolo sibraluli<br />

Cemi jvarcma ar aris~.<br />

amas ityodiT? amas RaRadebdiT? netarZi msmenodes!<br />

ara Tqveni codva – Tqveni kmayofa SehRaRadebs casa, Tqveni<br />

Zunwoba TviT codvisaTvis SehRaRadebs casa!<br />

netarZi sad aris elva, Tvisi eniT rom agxocdeT? sad aris<br />

SeSliloba, rom unda agecraT?<br />

mismineT, gaswaviT zekacs: igia is elva, igia is SeSliloba! –<br />

odes zaratustra amas ityoda erTma erSi wamoiyvira: `gvakmareT<br />

laparaki jambazisaTvis; aw gvaCveneT kidec~. da eri dascinoda<br />

zaratustras. xolo jambazs egona es misTvis iyo Tqmuli<br />

da Seudga saqmes.<br />

germanulidan Targmna erekle tatiSvilma<br />

(wignidan `ese otyoda zaratustra~, Tb., 1993)<br />

303


ilia WavWavaZe (1837-1907)<br />

304<br />

literaturisa da kritikis Sesaxeb<br />

`literatura, _ xalxis Wkva, xalxis goneba, grZnoba, fiqri,<br />

Cveuleba da ganaTlebis xarisxia~.<br />

`xelovneba aris ganxorcieleba saxeSi ideisa, azrisa: muzika,<br />

mxat-vroba, poezia _ eseni sul saxeSi gamosTqvamen ideias, mxolod<br />

imiT ganiyofebian, rom Tavis ideis gamosaTqmelad sxvadasxva masalebsa<br />

xmaroben, rogorc muzika _ xmasa, mxatvroba _ xazsa, poezia _<br />

sityvasa. sityvierebiTi xelovneba poeziasa hqvian, radganac sityvis<br />

saSualobiT da SemweobiT aRasrulebs xelovnebis mniSvnelobasa~<br />

(`pasuxi”, t. V, gv. 34, 41).<br />

`mecnierebas da xelovnebas Cven vuyurebT, rogorc cxovrebis<br />

gasamjobinebel RonisZiebaTa. dae... zogierTma unayofo poetma xelovnebis<br />

saxeliTa ukuaridos piri Tavis xalxis cxovrebasa, meSvide<br />

cas SeaCeros gabecebuli Tvalebi da bulbulsaviT uazro Stvena<br />

daiwyos da aRar gaaTavos. Cven imaTTan saerTo gza ara gvaqvs... Cven<br />

mecnierebas da xelovnebas movhsTxovT arsebiTsa pursa cxovrebaSi<br />

gamomcxvarsa da mSierTaTvis mosaxmarsa da gamosadegsa...<br />

xelovnebasac imas movhsTxovT, rom sarkesaviT cxovreba gardmoices,<br />

raTa Cveni Tavi mis momxiblavis kalmiT cxovlad iyos warmomdgari<br />

Cven wina, raTa sicudec da sikeTec Cveni davinaxoT. droa<br />

xelovnebam Tavi daanebos `Rrublebis curvasa~, `gafaRaraTebul<br />

varskvkavebis caSi bolTis cemasa~, mTvaris xvewnasa, rom Cem sayvarels<br />

uTxario: cxra mTas iqiT erTi ubeduri poetia, romelsac Sengamo<br />

`oxvris kvamli~ Tvalebsa hswvavs da cremls adenso; droa xelovnebam<br />

Tavi daanebos ugemur RmeWasa da Tvalebis sresasa, egeba<br />

cremli momivideso; droa Cavides cxovrebis mdinaris ZirSia, iq monaxos<br />

Sigmdebare azri Tavis cxovel suraTebisaTvis. iq, cxovrebis<br />

ZirSi, is ipovis bevr margalitsa da ufro bevrs leqsa da lafsa; arc<br />

erTis gamoxatva ar unda aSinebdes xelovansa da arc meorisa...<br />

mecniereba da xelovneba ar arian mogonilni kacis Wkvis da gamoxatulobis<br />

arc varjiSobisagan da arc varjiSobisaTvis... igini<br />

ibadebian cxovrebisagan da arseboben cxovrebisaTvis... igini win midian<br />

cxovrebis viTarebisa gamo da mere Tavis rigzed TviTve win mihyavT<br />

cxovreba...~ (`saqarTvelos moambezed~, t. V, gv. 131-134).


literaturis erovnuli mniSvnelobis Sesaxeb<br />

mravaljer Tqmula Tu ra mniSvneloba aqvs sazogadod literaturas<br />

yovel qveyanaSi da yovelis xalxis cxovrebaSi; mravali Tqmula<br />

mazed, Tu ragvari urTierToba da kavSiri sufevs mwerlobisa da<br />

cxovrebis Soris, ase, rom am saganzed sja da basi saWiro aRar aris.<br />

magram Cveni cxovreba imgvarad aris momarTuli; masSi arsebobs mravali<br />

imisTana garemoeba, romelic sruliad sxvas da gansakuTrebuls<br />

fersa sdebs rogorc TviT literaturis mniSvnelobas, agreTve im<br />

urTierTobasac, romelic sufevs cxovrebasa da mis Soris...<br />

Cemis azriT, literaturis mniSvneloba da samsaxuri CvenSi bevrad<br />

ganirCeva im samsaxurisa da mniSvnelobisagan, romelic upyria<br />

literaturas im qveyanaSi, sdac cxobvreba ufro farTo CarCoSia<br />

Camdgari da ufri frTagaSlili mimdinareobs. im adgilas, sadac<br />

arebobs TavisiT mimavali cxovreba, romelic aravis ar daekiTxeba<br />

Tavis av-kargianobaSi; sadac avi var Tu kargi pasuxis gamcemi var<br />

TviTon me _ Zala da mniSvneloba literaturisa sxva unda iyos, vidre<br />

iq, sadac cxovreba davardnilia da miyruebuli, sadac avia Tu<br />

kargi, igi aris erTi ram faTerakaT movlenili da sxva ki araferi.<br />

pirvel SemTxvevaSi literatura rac unda win wamdgari da ayvavebuli<br />

iyos, mainc ar aris Zala upiratesad moqmedi cxovrebaSi. mas,<br />

rasakvirvelia, aqac didi gavlena aqvs, magram masTan erTad moqmedoben<br />

sxva Zalnic, romelTac aqvsT ara naklebi gavlena cxovrebis warmatebisaTvis<br />

da sazogadoebis ganviTarebisaTvis; iq am warmatebis<br />

droSa uWiravs ara marto literaturas, aramed sxva yovel TviT saqmiT<br />

moqmed Zalasac. iq cxovreba imdenad win wamdgaria, Wkua-gonebis<br />

ganaTleba da ganviTareba imdenad gavrcelebulia, rom literaturas<br />

miniWebuli aqvs erTgvari, cotad Tu bevrad moxazuli adgili<br />

da samsaxuri xalxis avkargianobis sazogado mimdinareobaSi. sadac<br />

sufevs daudgromeli da frTagaSlili brZola cxovrebis sxvadasxva<br />

kavSirTa Soris iq literaturac, rasakvirvelkia, iRwvis ama<br />

brZolisaTvis, magram sxvaTa Soris, da Znelad aris xolme moTaved,<br />

romelic aramc Tu marto win miuZRodes mTels Tvisis drois mimar-<br />

Tulebas, piriqiT, TviTon hbadavdes mimarTulebas da miT mTlad<br />

xelT ipyrobdes xalxis survilsa da gulis wadils _ Tu igi xalxi<br />

cocxalia, da suls udgavdes _ Tu mamakvdavia.<br />

magram aris dro da adgili, rodesac da sadac cxovreba miyuradebulia<br />

da Camqrali, sadac sazogado asparezzed aramcTu araviTari<br />

brZola ar arsebibs, aramed TiTqmis yovelgvari niSani sicocxlisac<br />

ki gadawyvetilia~ aris Tvalgauwvdeneli wyvdiadic, sadac xalxia<br />

welmowyvetili, Ronemixdili, gulgatexili. am SemTxvevaSi Tanamdeboba<br />

da samsaxuri literaturisa sruliad sxvaaa~; am SemTxve-<br />

305


vaSi literaturis gavlenas farTo da vrceli adgili aqvs Tvalwin<br />

gadaSlili mas ara hyavs mocile, romelsac SeeZlos misis zedmoqmedobis<br />

Semcireba cxovrebisaTvis; literaturis Zala, am SemTxvevaSi,<br />

ganusazRvrelia. igi suls udgavs, Tvals uxels, gzas ukafavs warmatebisas<br />

da aZlevs mTels cxovrebas mimarTulebas...<br />

Tu Tavid-bolomde dahkivis cxovrebas erTi xma; `unda cocxal<br />

viyoTo~... am xmis gamgoni aris mwerloba, am gulis Zvris amomZaxi aris<br />

literatura; igi suls udgavs, imeds aZlevs da rwmenas umkvidrebs<br />

Tavis dacemuls da ilajgawyvetils samSoblos... vimeoreb; aq imas ki<br />

ar vmbob, rom saca cxovreba amgvar garemoebaSia Cavardnili, iq usa-<br />

Tuod umaRlesi adgili epyras literaturas. me mxolod vambob, rom<br />

am SemTxvevaSi literaturis gavlenisa da upiratesobisaTvis arsebobs<br />

farTo moedani, sadac ayvavdeba literatura Tu ara _ RmerTma<br />

uwyis es garemoeba damokidebulia erTis mxriT TviT mwerlobis<br />

Sinagan Tvisebazed da mis moRvaweTa Zalzed, meores mxriT _ TviT<br />

xalxisa da sazogadoebis sicxovelezed, romelTac dastrialebs igi<br />

literatura. garda amisa, isic unda aRviaroT, rom ra gvaric unda<br />

iyos TviT mwerlobis Sinagani simZlavre, agreTve rac unda mZlavri<br />

sicxovle sufevdes TviT xalxSi da sazogadoebaSi, minc zemoxsenebuli<br />

adgili mwerlobisa damokidebulia im urTirTndobazed, romelic<br />

arsebobs, an unda arsebobdes literaturisa da sazogadoebis<br />

Soris.<br />

...Tu aqamdisin Cveni mwerloba daSorebuli yofila im umaRles<br />

samsaxurzed da adgilzed, romelic unda eWiros mas garemoebis<br />

gamo, exla mainc SeuwyoT mas xeli da vecadoT, rom cotaodenad<br />

mainc moviaxlovoT is dro, rodesac literatura marTla win<br />

gauZRveba cxovrebas da marTla daipyrobs im umaRless adgils; Tu<br />

Cven jer Rirsni ara varT am netarebisa, niadagi mainc moumzadoT,<br />

romelzedac unda aRmocendes da aRyvavdes Cveni aw bedkruli literatura.<br />

Tu aqamdisin mwerloba garedam mosuli stumari iyo,<br />

visurveb mkiTxvelisaTvis, rom SemdegSi mis magivrad eRirsos mas<br />

TviT SinaobaSi gamozdili da gamokvebuli ojaxisSvili. vinatri<br />

misTvis mwerlobas nacionalurs... Tvalwin midga is zemoxsenebuli<br />

umaRlesi mniSvneloba da Tanamdeboba literaturisa, romelsac<br />

TviT Cvenis qveynis garemoeba gvaCvenebs... vinatri da amazed ukeTesi<br />

natvra mkiTxvelisaTvis ara maqvs...~ (`fiqri da SeniSvna~ J. `iveria~,<br />

1879 #1 gv.118).<br />

306


literaturis zogadsakacobrio Rirebulebis Sesaxeb<br />

`...msoflio geniosebi _ mweralni imitom arian msoflioni, rom<br />

maTs naxatSi, romelis erisac gindaT, im eris kacs icnobT, imitom,<br />

rom igini adamianis sazogado tipsa hqmnian. adamiani yvelgan yovlT<br />

uwinares adamiania da adamians xom araferi adamianuri ar eucxoeba....<br />

ramodenadac mwerlis Semoqmedobis Zali swvdeba am zogadkacobis<br />

tipsa, imodenad mwerali didia, imodenad msoflioa. Tqma ar unda,<br />

rom eri, romelsac ekuTvnis amisTana mwerali, Tavisis samkauliT<br />

akazminebs, Tavis saferaviT afervinebs poets yovels xats, yovels<br />

namoqmedars Semoqmedobisas, magram eg marto samkaulia, feria da<br />

ara igi Sinagani buneba xatisa, romelic am SemTxvevaSi zogadia da ara<br />

kerZo, da romelic marto Tavis sakuTars kanonebs eqvemdebareba.<br />

...am sazomisa da sawyaos uaryofa _ uaryofaa imisi, rom `vefxistyaosnis~<br />

gmirni saerTo-kacobriuls rasme warmoadgenen. nuTu<br />

marTla tarielis xasiaTsa, Tvisebasa da bunebaSi, anu avTandilisa-<br />

Si, anu sxvisaSi sxva ara moipoveba ra saerTo-kacobriuli imisTana,<br />

romlis met-naklebi gamoxatva erTaderTi sazomia, erTaderTi sawyaoa<br />

mwerlis Semoqmedobis Zalis metnaklebobisa! gana am Semoqmedobis<br />

Zalis metnaklebobis gamorkveva ar aris pirveli da ukanaskneli<br />

sagani kritikosisa?!<br />

...kargs, gonebamaxvils da gamWriaxs psixologs rom es Zliereba<br />

da ZalRoniereba tarielisa acodinoT da amasTan es uecari Semoyra<br />

gulisa dawvrilebiT uamboT, pirdapir mogaxsenebsT, rom tarieli<br />

didis gulisTqmis kacia, imisTana gulisTqmisa, romelsac veRarc<br />

xorci uZlebs da veRarc suli, da romelic Wkuas, gonebas mTlad<br />

imorCilebs, rogorc zari, elda, mexi, raki kacs Wkua da goneba<br />

gamoecleba, is mkvdaria saqmisaTvis, moqmedebsaTvis. ...nuTu Zneli<br />

misaxvedria, amiT ris Tqma unda rusTavelsa? ra psixologiuri Suqi<br />

mohfina amis TqmiT gulis Semoyris ambavsa?<br />

...rusTavelma es psixologiuri wuTi SehniSna da psixologiis<br />

mixedviT marTladac dagvixata. es xom qebis Rirsia da Rirsi. Cven aq<br />

sxva mxaresaca vxedavT. Cven imazedac gvinda mivaqcioT yuradReba<br />

mkiTxvelisa, Tu ra xelovnebiT aris naniSni ima grZnobis Zliereba<br />

da sidiade, romelsac im wuTs unda Seepyra imisTana gulisTqmis<br />

qali, rogoric nestan-darejania. rusTaveli saswaulTmoqmedsaviT,<br />

erTis kalmis mosmiT hqmnis am saswaulsa da gveubneba, tarieli<br />

daiTxova, isic sxvisa piriT: `aw wadio, veras giTxrobs~. ese igi, qali<br />

damujdao, _ da, aba, ifiqreT, ra grZnobaa amis moqmedi grZnoba!..<br />

aq erTis kalmis mosmiT gamoTqmulia is, rasac exlandeli mwerali<br />

mTels furclebs moandomebda da mainc esoden cxovlad ver gamogvixatavda<br />

saTqmelsa.<br />

307


...saqme is aris, rom es ori magaliTic sakmaoa, TviT mkiTxvelic<br />

CvenTan erTad daarwmunos maszed, Tu raodenad mdidari da farTo<br />

moedania `vefxis-tyaosani~ WeSmaritis kritikis frTis gasaSlelad,<br />

Tu eg frTagasaSleli sarbieli TviTon kritikam SecdomiT, Tu<br />

gangeb, viwro fargalSi ar moamwyvdia da tarielis, avTandilis da<br />

sxvaTa avkargianobaSi qarTlels, kaxels, petres, ivanes Zebna ar dauwyo.<br />

zogadi saxe adamianisa, ramodenadac am SemTxvevaSi ufro wvrilzed<br />

daxurdavebuli iqneba, magaliTebr, zogadi kaci romelisame eris kacad,<br />

eris kaci romelisame Temis kacad, Temis kaci romelisame gvareulobis<br />

kacad, gvareulobis kaci ojaxis kacad, ojaxis kaci ivaned,<br />

fridonad da mebrve sxva, imodenad Semoqmedoba mwerlisa maRlidam<br />

dabla Camodis, imodenad mwerali niWnaklebia da daqveiTebuli.<br />

Semoqmedobis Zalis Roniereba erTi da igive ar aris, roca erTi<br />

mTels gadaswvdeba xolme da meore ki _ marto nawilsa. mweralma Tu<br />

sxva vinme xelovanma, rac unda zedmiwevniT, mSvenivrad gamoxatos<br />

erTi romelime calked saxelwodebuli kaci _ ivane Tu petre, yovelTvis<br />

upiratesoba unda dauTmos imas, vinc zogadis kacis gamoxatvis<br />

SemZlebelia. amitomac portretebis mxatvari, didad saxelganTqmulic<br />

da gamoCinebuli, yovelTvis umdablesia, umdaresia<br />

maszed, vinc zogadis kacis tipis Semoqmedia, Tundac xelTsaqmobiT,<br />

texnikiT amisi Tanaswori iyos. amitomac TviTon portretebis weras,<br />

ese igi calke kacis xatvas, mxatvrobaSi ukanaskneli adgili uWiravs<br />

da TiTqmis xelovnebadac ar aris cnobili, radganac eg ufro ostatobaa,<br />

vidre xelovneba (, t.<br />

V, gv. 362-370).<br />

308<br />

literaturisa da epoqis moTxovnebis Sesaxeb<br />

xSirad moxdeba xolme, rom rac guSin swamda literaturas, ra<br />

moZRvrebac guSin hbatonobda literaturaSi, dRes yovelive is<br />

uaryofilia da devnuli imav literaturisagan. xSirad erTs romelsame<br />

xanaSi aRZruli azri, Tu sagani, meore xanaSi isev im sagnada da<br />

azrad rCeba, mxolod sul sxva saxiT, sxva SuqiT, sxva sigrZe-siganiT<br />

gamodis. amas yovelisfers Tvalis devna unda da Tu ar kritikiTa<br />

da gamoZiebiT gamorkveva, SeniSvna mainc da angariSis gaweva, Torem<br />

aqao da am ocisa da ocdaaT wlis winaT ama da am saganzed esa da es<br />

iTqvao da daiJinon, _ es aris ukanaskneli sityva mecnierebisa da<br />

literaturisao, maSin rodesac ukanaskneli sityva dRes sul sxvaa,<br />

ujiaToba da Wirveuloba iqneba erTxel da erTxel Seborkilebul<br />

da datyvevebul gonebisa (, t. V, gv. 467-468).


`...ra Zala amoqmedebs literaturas? yvelazed uwinares amaRor-<br />

Zinebeli literaturisa, rogoradac sxva yovelgvaris sazogadoebrivis<br />

moRvaweobisa, aris, rasakvirvelia, TviTon cxovrebis moTxovnileba.<br />

am moTxovnilebasaca aqvs Tvisi ganviTarebiTi msvleloba:<br />

dasawyisSi es moTxovnileba moxazulia da mcire: Semdeg frTas<br />

Seisxavs, gavrceldeba da Rrmad gaujdeba cxovrebas. ama msvlelobisdagvarad<br />

swarmoebs literaturac. ramdenadac moTxovnileba<br />

vrcelia da Rrmad gamjdari, imdenad literaturis nayofic vrcelia<br />

da mavalgvarovani. es aris erTgvari damokidebuloba literaturisa<br />

da cxovrebis Soris~ (`fiqri da SeniSvna~, t. XV, gv. 67).<br />

ucxouri literaturis gavlenis Sesaxeb<br />

`qarTul mwerlobaSi araerTxel yofila moxsenebuli... rom Cven<br />

cxovrebas sWirs erTi samwuxaro xasiaTi, romlis gaqarwyleba friad<br />

sasurvelia qveynis warmatebisaTvis. me vambob sxvis anabrobazed,<br />

sxvis WkuiT fiqrzed da moqmedobazed. es tkivili, rasakvirvelia,<br />

aris ara uecari, cidam movlenili ram, anu bunebiT Seyolili Tviseba,<br />

aramed aris istoriis naRvawi, mas aqvs Tavisi Sesawynarebeli mizezi,<br />

Tavisi dasabami da msvleloba da unda hqondes, agreTve, Tavisi<br />

boloc. mgonia Tqma ar unda, rom zemoxsenebul sityvebsa _ sxvis<br />

anabrobas, sxvis WkuiT fiqrs, im azriT ki ar vxmarob, viTom ukugdebul<br />

unda iqmnes sxvis Wkuis monagari, sxvis cxovrebisa da istoriis<br />

gamonaxuli. amis Tqma mokle Wkuis niSani iqmneboda, sxva ki araferi.<br />

yvelasTvis cxadia, rom sazogadod codna, mecniereba arc erTis<br />

xalxis da qveynis kerZo sakuTreba ar aris, aramed ekuTvnis mTels<br />

kacobriobas saerTod, misis naRvawiT yvelani ganurCevlad sargebloben,<br />

igi Seadgens qvakuTxeds yovelis warmatebisas da keTildReobisas,<br />

sadac unda moqmedebdes igi warmateba da keTildReoba. eseve<br />

iTqmis ucxo xalxis cxovrebazed da istoriazed, romelTa codnis<br />

sargeblobas eWvi aRara aqvs. mas aqeT, rac mtkiced damyarda, rom win<br />

wadgoma xalxisa SeuZlebelia Tu sxvas, mazed ufro dawinaurebuls<br />

ar mibaZa da ar mixeda.<br />

es iseTi cxadi da mkvidri WeSmariteba aris-meTqi, rom mazed laparaki<br />

saWiro aRar aris, magram aris kidev meore WeSmaritebac, ara<br />

naklebad mkvidri, romelic arsebobs SemdegSi: yovel xalxs da qveyanas<br />

aqvs Tavisi sakuTari xasiaTi, Tavisi sakuTari ferovneba, romliTac<br />

igi ganirCeva sxva xalxisa da qveynisagan. es xasiaTi da ferovneba<br />

Seadgens im niadags, romelic Tavisis mxriT aZlevs gansakuTrebuls<br />

da Tavisebur fers yovels nayofs am niadagzed gamozdils.<br />

rasakvirvelia, bolosdabolos WeSmariteba, Tu samarTali, Tu si-<br />

309


keTe yvelgan erTi da igive; magram yvela amis damyareba sxvadasxva<br />

adgilas sxvadasxva saSualebas da gzas Txoulobs. iq, sadac xalxs<br />

gadahsvlia es sakuTari feri, es sxvadasxva viTareba, iq, TviTon sicocxlec<br />

xalxisa did gansacdelSia. Wkua-gonebiTs warmoebasac<br />

unda hqondes Tavisi sakuTari, Taviseburi niadagi, igic garemocul<br />

unda iyos Tvisis sakuTaris haeriT, romelic gansakuTrebuls fers<br />

aZlevs mis umaRless nawarmoebs _ literaturas...<br />

masala da sazrdo ama moRvaweobisa da warmoebisa, garedam movlenili,<br />

mxolod maSin Seiqmneba TeslaT TviTon gvartomisa da xalxis<br />

ganviTarebisaTvis, rodesac mas Rrmad gauvlis zemoxsenebuli<br />

gansakuTrebuli haeri... Wkua-gonebis TviTmyofoba, damoukidebeli<br />

moRvaweoba aris Tamasuqi literaturis ganviTarebisa da im<br />

adgilzed dayenebisa, romelic zemoT aris Tqmuli. uamisod literatura,<br />

rogorc winac mogaxseneT, iqneba mxolod garedam wveuli<br />

stumari da ara TviT SinaobaSi gamozdili ojaxiSvili~ (`fiqri da<br />

SeniSvna~ J. `iveria~, 1879 #1 gv.118).<br />

`...zedmoqmedebam rusulis literaturisam marto imas SesZina<br />

sikeTe, romelmac yoveli gamonarkvevi am literaturisa Tavis saku-<br />

Tar kritikis qarcecxlSi gaatara, brmad ar iwama, brmad ar miiCema<br />

da amrigad ar daixvia xelzed cxovrebaSi iolad wasvlisaTvis. yoveli<br />

azri marto carieli frazaa imis xelT, visac kritikis cecxlSi<br />

ar gamoufoladebia da ise ar SeuTvisebia. amnairi kaci kaWkaWia da<br />

ara WeSmariti warmomadgeneli mis mier qadebulis azrisa, romelic<br />

Tu sxvisagan dauCemebia, kritikis ZaliT unda usaTuod Tavisad gardaeqcia...~<br />

(, t. V, 466-467).<br />

310<br />

literaturis istoriuli misiis Sesaxeb<br />

`...1802 wels 12 aprils sionis taZarSi xma maRla warmoTqmulma<br />

ficma, ruseTis taxtis sruls qveSevrdomobis aRviarebiT, srulad<br />

mospo feodaloba, romelic Cvenis Zvel cxovrebis qvakuTxeds Seadgenda...<br />

es xana gansacdelis xana iyo, sulis kveTebas warmoadgenda.<br />

TviT besikeburi baiaTi, romelic Cvens poeziasa da cxovrebaSi gaismoda,<br />

glovis zars miagavda da uwindel udardels da epikuruls simTa<br />

JReras sruliadac arvis agonebda. im droindeli sulTa swrafva<br />

metad didis niWiT gamohxata didebulma n. baraTaSvilma, romlis<br />

,,sulis martooba~ cxadad gviCvenebs, rom imdroindeli cxovreba<br />

zneobisa da gonebis udabnos warmoadgenda~ (`tfilisi, 1 ianvari,<br />

1902~, t, V, gv. 461).<br />

`...roca romelime xalxi imisTana mdgomareobaSi Cavardeba, rogorSiac<br />

Cven vimyofebiT amJamad, rodesac ers Tavis vinaoba aviwy-


deba, roca is yvelafers, rac mSobliuria, rac gvartomobis damamyarebelia,<br />

gulgrilad Sescqeris; _ amisTana dros Zvel mwerlobis<br />

gaxsenebas, Zvel mama-papeul nangrevTa, naSTa aRdgenas, ganaxlebas,<br />

mogonebas didi, ganusazRvreli mniSvneloba aqvs xalxisaTvis: yvela<br />

es amxnevebs, Tavis TvalSi amaRlebs, akeTilSobilebs. axal idealebs<br />

aRmouCens da energias umatebs amgvar ersa~ (`vefxistyaosnis~ redaqcia~,<br />

t. XV, gv. 177).<br />

`...sazogadoebam cotaTi mainc igrZno, ramdenad saWiroa sakuTaris<br />

viTarebis gamorkveva da Segneba. amis nayofi iyo isic, rom Cvenma<br />

mwerlobam xeli mihyo Zvelis viTarebisa da mwerlobis Seswavlasa...<br />

mas aqeT TandaTan Zlierdeba sakuTaris warsulis da awmyos Seswavla,<br />

romlis mniSvnelobas veravin ver uarhyofs, radganac is mwerloba<br />

uqmi da mkvdrad Sobilia, romelsac saZirkvlad sakuTaris<br />

viTarebis Seswavla ar daudvia. es saqme moimoqmeda im Zvelma (TergdaleulTa)<br />

Taobam da es aris umTavresi imisi samsaxuri. Zvelis Taobis<br />

mwerlobam Tavisi feri dasdo axalsac, SesamCnevi gavlena iqonia<br />

axalze da am gavlenas verasgziT ver miviCnevT mavnebel garemoebad.<br />

samwuxaro mxolod is aris, rom sakuTaris viTarebis safuZvlianad<br />

Seswavla CvenSi nelis nabijiT midis win...<br />

dRevandels Cvens mwerlobas unda hqondes da kidevaca aqvs naTesaoba<br />

warsul mwerlobasTan... safuZveli, dedaazri Zvelisa da axlisa<br />

erTi da igivea. vgonebT, isic cxadia, rom safuZveli TandaTan<br />

izrdeba, Tumca, rogorc winaTve vsTqviT, jerjerobiT ena da mwerloba<br />

imdenad ver SegvimuSavebia, ramdenadac saWiro da sanatrelia.<br />

yovels swavlasa da codnas saZirkvlad sakuTaris mwerlobisa da vi-<br />

Tarebis codna unda daedos...~ (,<br />

t. V, gv. 422-426).<br />

literaturuli mimdinareobebis Sesaxeb<br />

`roca cruklasikuri mimarTuleba ecemoda evropiaSi da ibadeboda<br />

nel-nela romantikuli mimarTuleba, romlis warmomadgeneli<br />

Seiqmna bolos didi Silleri: roca gamohsCnda gete Tavis `verteriT~,<br />

bernarden de-senpieri Tavis ~pol da virginiiT~, Jan-Jak<br />

ruso Tavis `eloiziT~, maSin evropas pirvelad eca damatkbobeli<br />

sxivi poeziisa: maSin cruklasikur mimarTulebiT daTrgunvilni<br />

mweralni mivardnen mSiersaviT axalSobils poeziis mimarTulebas:<br />

magram pirvelad ver icnes verc getes `verteri~, verc `eloiza~<br />

Jan-Jak rusosi da verc `pol da virginia~ bernarden de-sen-pierisa:<br />

amaTSi sentimentaluri suli moesmaT, eg suli mamulTa misTa ganavi-<br />

Tares da dahbades sentimentaluri sxola... rom sentimentaluri mi-<br />

311


marTuleba aravisTvis ar aris saWiro da, sxvaTa Soris, CvenTvisac,<br />

amas Tqma aRar unda<br />

...sentimentalur mimarTulebis magaliTebi gvaqvs Cvens literaturaSi,<br />

magaliTebr, `vard-bulbulian~ da `Sami-farvaniani~; romantikulis<br />

mimarTulebisac gvqonia Cven magaliTi Cvens literaturaSi,<br />

magaliTebr, `vefxis-tyaosani~; cruklasikuric, magaliTebr,<br />

sul im mwerlebis mimarTuleba, romelTac mibaZes marto garegan<br />

formas Cven ukvdavis rusTavelis `vefxis-tyaosnisas~ da ver gaiges<br />

ki, rom `vefxis-tyaosani~ Tu aris ukvdavi, ara marto Tavis formiT,<br />

aramed Tavis Sinagan RirsebaebiT...~ (sfiridonis da Tadeozis baasi~,<br />

t. V, gv. 58-59).<br />

`...sentimentaluri Cveneburad ariso _ saTuTi, mgrZnobeli. iqneba<br />

Tqveneburad egre iyos da swavlaSi da estetikaSi mag sityviT<br />

aRniSnaven im mweralTa, romelnic metad hsWimavdnen grZnobas, Zalad<br />

tirodnen...~ (`sardion mesxievis kritikis gamo~, t. V, gv. 118).<br />

`ra saWiroa exla an Cven literaturisaTvis an xalxisaTvis sen-<br />

timentalur sxolis mwerlebis gacnoba?.. iqneba fiqroben, rom Cve-<br />

ni literatura ar aRzdgeba, Tu ar ganimeora Tavis ganviTarebaSi<br />

warsul droTa sicrue da cTomileba?! Tu amas fiqroben, maS istorias<br />

aRara aqvs Tavisi didi mniSvneloba. istoria imiTia didi, rom<br />

gvaCvenebs Cven winaparTa cTomilebas, masTanave gvaswavlis Wkvasa,<br />

rogor unda moviqceT... mTeli kacobriobis uwindeli cxovreba sul<br />

usargeblo iqneba, Tu imaT cxovrebidam Cven sasargeblos aras gamo-<br />

vitanT~ (`oriode sityva Tavad revaz Salvas Zis erisTavis kazlo- kazlo-<br />

vidgan `SeSlilis~ Targmnazeda”, t. V, gv. 16).<br />

`marTalia, samocian wlebSi gamosulT mweralT daiwyes gaxseneba<br />

warsulisa da Caudges qvakuTxedi im xids, romelic Castyda warsulsa<br />

da awmyos Sua da romlis xelaxlad gadebas scdilobs dRevandeli<br />

dRe, magram ise suliT da guliT aravin miscemia am warsulis<br />

natvras da siyvaruls, rogorc T. vax. orbeliani... vax. orbelianma<br />

TiTqmis mTeli Tavisi poeturi ZalRone sul am sagans moaxmara da<br />

amiT ganmsWvaluli cotad Tu bevrad im sferomde mivida, romelsac<br />

`romantizms~ eZaxian da romelsac erT dros evropis poeziaSi mTeli<br />

moedani eWira...~ (, t. V, gv. 555).<br />

`...T. vaxtang orbeliani namdvili lirikosia romantiul skolisa,<br />

egredwodebul `romantizms~ igi hyavs CvenSi TiTqmis erTaderTi<br />

warmomadgeneli. erTaderTs vambob imitom, rom misi poezia am mxriT<br />

TiTqmis Seurevelia da auWrelebeli~ (`mokle biografia vaxtang<br />

vaxtangis Zis Tav jambakurian orbelianisa~, t. V, gv. 573).<br />

312


saliteraturo enis Sesaxeb<br />

`...Zvels ritorikebSi magrigada hyofdnen enasa (`maRali, saSualo<br />

da mdabali~ m. n.), romelica erTi unda iyos literaturaSi da ara<br />

samgvari. gonieri da Wkvis misaRebi safuZveli miCveneT, rom davijero<br />

egreTi ganyofa misi, rac bunebiT ganuyofelia. Cven marto es<br />

viciT Zalian kargad, rom literaturas Sehyavs warmatebaSi ena, esec<br />

kargad viciT, rom literaturis ganzraxvac is aris, rom erTgvari<br />

ena Sehsdges da ara mravalStoiani.<br />

uwin rom hyofdnen magrigad, im safuZvliTa hyofdnen, rom ariano<br />

qveynad samgvarni saganni: maRali, saSualo da mdabali, romelT<br />

gamosaxatavad unda iyos kideco samgvari enao; maRal sagnisTvis _<br />

maRali, saSualo sagnisTvis _ saSualo da mdablisTvia _ mdabali.<br />

aba exla erTi mibZaneT, arian qveynierobazed eg samgvarni saganni?<br />

gana yoveli sagani Tavis kvalobazed ar aris maRali, maRal RvTaebriobis<br />

sibrZnis gamomTqmeli?<br />

polipi, romelic Zlivs aCens Tavis sulierobas, ise cxadad<br />

mogviTxrobs RvTis Zlierebasa, rogorc mze, es qveynis macxovrebeli<br />

mnaTobi. infuzoria, romelnic milionobiT arian erT muWa<br />

wyalSi, iseve sakvirvelni arian, rogorc moZraoba medidur caSi<br />

milionTa planetTa. erTi muWa lafis nawilTa dakavSireba iseTi<br />

sakvirvelia, rogorc vardis mSvenierebis gamocxadeba. ara, bunebaSi<br />

RmerTs ar Seuqmnia maRali da mdabali sagani. yoveli sagani maRalia<br />

Tavis kvalobazed da erTnairad mogviTxrobs im did sulzed,<br />

romelic acxovrebs mTels qveyanasa. maSasadame yoveli sagani erTnairad<br />

gamoiTqmis. eg samgvarad ganyofa enisa usafuZvlobaa, da<br />

gTxovT nuRar gaaRviZebT kanons, romelic didi xania, rac daimarxa<br />

da romelic, vidre iyo Tavis moqmedebaSi, rkinis saltesaviT aviwroebda<br />

kacis metyvelebasa da azrsa~ (`sardion mesxievis kritikis<br />

gamo~, t. V, gv. 115-116).<br />

igavuri metyvelebis Sesaxeb<br />

`...saba orbelianma rom Tavisi zRaprebi daswera, sibrZne-sicruis<br />

wigni daarqva. me xSirad Cavfiqrebivar am saxels wignisas. marTlac,<br />

sadac sibrZnea, iq sicrues ra xeli aqvs? sibrZnesTan sicrue ra mosatania?<br />

ra sityvis masalaa? ra ugavT erTmaneTs? saba orbeliani _<br />

es brZeni, darbaiseli kaci, raT ikadrebda sibrZneSi gaeria sicrue?<br />

an ra saxarbielo saxelia sicrue?<br />

me vfiqrob, rom saba orbelians amis Tqma undoda: me zRapars<br />

geubnebi da sibrZnes ki gamcnebo. zRapari mogonili ambavia, aramar-<br />

313


Tali, maSasadame, sicruea. am mxriT wigni saba orbelianisa sicruea.<br />

is sicrue ki ara, romelic swamlavs da hSxamavs adamians da sicruis<br />

mTqmels ufro sTxris da auwmindurebs, vidre sxvas. is sicrue ki<br />

ara, romelsac auRia urcxvad Tavi da qurdulad ikbineba geslian<br />

morielisaviT da romelic ase sazizRaria da samarTlianad devnuli<br />

yovel patiosan kacisagan...<br />

saba orbelianis sicrue-meTqi sul sxvaa. saba orbelianis sicrue<br />

zRaparia, arakia, igavia. igavi, araki, zRapari imisTana saxea, kania<br />

azrisa, romelic saWkuo da sazneo WeSmaritebas zedmiwevniT gvixatavs<br />

xorcSesxmulad, Wkuas gvaswavlis, gvarigebs, znes gviwurTnis,<br />

avsa da kargs gvaniSnebs erTmaneTSi gasarCevad. Tu saba orbelianiseburi<br />

zRapari, araki amas ara sCadis, ganzraxvad, sagnad ki swored<br />

es unda hqondes, rom zRapari, araki, igavi Taviss mizezs arsebobisas<br />

moklebul iqneba. am mxriT zRapari, araki, igavi sibrZnec aris da sicruec.<br />

sicrue TviTon ambavia, sibrZne _ Sig Casaxuli azria. erTic,<br />

meorec da mesamec xelovnuri xorcTsxmaa, saWkuo, sazneo swavla-<br />

STagonebisa, gansaxovnebaa azrisa, iseTi gansaxovneba, romelic marto<br />

SemoqmedebiTis niWis saidumloebas Seadgens.<br />

Cveni zRapari tyuilad ki ar iwyeba “iyo da ara iyo raTi”. “iyo” Sig<br />

Casaxuli azria da azri xom yovelTvis yofila, aris da iqneba. “ara<br />

ki iyo ra” ekuTvnis TviT ambavsa, romelic arc yofila da arc aris.<br />

amitomac araki, romelSiac cocxlad, cxovlad aris Casaxuli azri,<br />

izidavs adamianis gulisyurs imdenad, rom TviT arakis sicruec ki<br />

marTali ggonia da sul gaviwydebaT, rom yurs ugdebT mogonil ambavsa.<br />

am saswauls sCadis xelovneba. me mgonia, rom TviT sityva “araki”<br />

warmomdgaria “ara ki iyodam”, mxolod Semoklebulia...<br />

roca mTqmeli ase iwyebs zRapars: “iyo da ara ki iyo rao,” TiTqo<br />

Tavidamve hsurs gauwyoT, rom aryofils, ararsebuls ambavs geubnebio,<br />

xolo suls adevne gulisyuri da ara xorcsao, azrsa da ara<br />

ambavsao, radganac ambavi marto azris gamosasaxavad aris aq CarTuli<br />

da mogonilio. amitomac, Tu zRapars, araks, igavs azri ara aqvs,<br />

ugemuria, umariloa...<br />

zRapari, araki, igavi mxolod maSin aiyoliebs xolme gatacebiT<br />

adamianis gulisyurs, roca gamcnebT rasme saWkuos da sazneos<br />

marTals, romelic ise SiSvlad, xorcSeusxmelad. usaxod, usura-<br />

Tod, uferadod yvelasaTvis advilad dasanaxi ar aris. vimeorebT:<br />

swored amitom zRapari, araki, igavi erTsa da imave dros sibrZnec<br />

aris da sicruec, sibrZne suliT, sicrue xorciT. aq sicrue xatebaa,<br />

gansaxovnebaa sibrZnisa. amitomac eseTi sicrue aramcTu codvaa,<br />

ase samarTlianad sazizRari kacTa urTierTobaSi..., aramed madlia,<br />

romliTac ase gamoCenilni arian ezope, lafonteni, grimmebi _ Zmani,<br />

andersoni, krilovi, saba orbeliani da sxvani, am saxiT mqadagebelni<br />

314


sibrZnisa da WeSmaritebisa. TviTon saRmrTo werilis igavni amave<br />

orkec Tvisebisa da Rirsebisani arian.<br />

mTeli egred-wodebuli sityvakazmuli literaturac am safuZvelzea<br />

aSenebuli: mogonilis ambiT cxadhyos marTali. igic am<br />

saTavidam modis. amitomac amgvars literaturaSi ar aris arc erTi<br />

moTxrobili ambavi, rom marTla marTali iyos, marTla namdvili<br />

iyos: sul adamianis fantaziiT Seqmnilia da iseTis SemoqmedebiT<br />

xorcSesxmuli, sulTCasaxuli, rom kacsac ki ar ejavreba, didadac<br />

moswons da esurveba.<br />

tarieli, nesatan-darejani, avTandil, fridon, TinaTin arc Taviss<br />

dReSi yofilan da arc iqnebian, arc odesme ucxovriaT da arc<br />

exla scxovreben, magram aba naxeT Cveni sakvirveli rusTaveli rogor<br />

saswaulmoqmedobs adamianze, roca imaTs cxovrebas gviambobs, maTis<br />

cxovrebis majiscemas gvatyobinebs!.. SoTam mis mier mogonil ambavs<br />

iseTi suli Caatana, rom am WeSmarit sulisagan TviT araWeSmariti<br />

ambavi marTali gvgonia. ai es saocari gardaqmna, anu uked vTqvaT,<br />

qmna aryofilisa yofilad, marto Semoqmeds SeuZlian da amitomac am<br />

RvTiurs Zal-Rones qmnisas Semoqmedobas eZaxian.<br />

diaR, eseTia igi saidumloeba erTgvaris madlisa, romelsac zegardamo<br />

STagoneba hqvian da romelic TviT codvils sicruesac ki<br />

madls aqmnevinebs xolme da yurmoWril msaxurad uxdis sibrZnesa...<br />

marTalia, sicrues ise samarTlianada aqvs wamxdari saxeli, ise-<br />

Ti sazizRari ram aris adamianis yurisaTvis, rom sjobda amisTana<br />

saqmeSi sulac ar xmarebuliyo. me didis sixaruliT aq arc ki vaxsenebdi.<br />

RmerTma sicruec Searcxvinos da misi madlic. am saqmis<br />

sakadrisi sxva sityaa saWiro!.. xolo imisTana brZeni da saTno kaci,<br />

rogoric saba orbeliania, raki sibrZnesTan sicruesac axsenebs da<br />

Taviss gonebis naRvawss sibrZne-sicruis wigns arqmevs, Cven amisTana<br />

sityvisaTvis Wkua unda mogvenaxa. usaTuod unda gvekiTxna: amiT ris<br />

Tqma undoda imisTana windaxeduls, Wkuians da saTnoebiT savse kacs,<br />

rogoric saba orbeliania. amas moiTxovs igi samarTliani pativiscema,<br />

romliTac Cven aRsavseni varT saba orbelianis mimarT. saba<br />

orbelianis sicrue da erTob sityvakazmul literaturisa ucodvelia,<br />

umwikloa, uborotoa, ubryviloa. igi namusiania, arc aravisa<br />

hmtrobs, arc aravisa hgmobs. amaze metsac vityviT, igi madliania im<br />

mxriT, rom azris amxsnelia, mauwyebelia, gagebis gza da xidia, cocxali<br />

xatia, xelTqmnili didis grZneulebiT (`Cveni exlandeli sibrZsibrZne-sicrue~ t. XIII, gv. 177-181).<br />

315


316<br />

poeziis Sesaxeb<br />

`poezia madlia, niWia, romelic eZleva mxolod kacTa, RvTiv<br />

rCeulTa madlia, magram amasTanave tvirTic aris, radganac igi movlenilia,<br />

rom Wrilobidam sisxlis Seuwyveteli dena kacTa sicocxles<br />

Seuyenos...~ (, t. V, gv. 559).<br />

`poetis sityva igi xelTuqmneli saganZuria, saca eri hpoebs xolme<br />

Tviss ukeTess naazrs da nagrZnobs, Tviss ukeTess sulTa-swrafvas,<br />

Tviss imeds da sasoebas, Tviss Tavmosawonebel gulTaZvras, Tviss<br />

Wirsa da lxinsa, Tvisis enis da metyvelebis sikekluce-mSvenierebas<br />

da erTob Tviss suliers saunjes, im saunjes, romliTac eri erobs,<br />

adamiani adamianobs. rafiel erisTavze~ (, t. XIII, gv. 164).<br />

`grigol orbelianma... dagvanaxa pirveli, magram saucxovo da<br />

Seudarebeli magaliTi qarTulis uriTmo leqsisa, ara iambikos msgavsisa,<br />

da miT dagvimtkica, rom qarTuls sityvasac Tavisi asamaRlebeli<br />

xma hqonia, egre saWiro leqsTwyobis xmovanebisa da musikisaTvis. man<br />

amiT gvaCvena, rom qarTuladac SesaZloa uriTmo leqsi, egredwodebuli<br />

`TeTri leqsTwyoba~, romelic xmovanebiT da musikiT aranaklebia<br />

riTmian leqsisa...~ (,<br />

t. V, gv. 554).<br />

`Zvel droTagan dawyobili aqamomde Cven leqsT-TxzulebiTs<br />

poeziaSi SevniSneT ganviTareba mxolod lirikul poeziisa, romelic<br />

aris erTi gvari poeziisa da romelsac musikas da poezias Suaadgili<br />

uWiravs, amisaTvisac amgvari leqsi sul mudam TiTqmis ufro<br />

samReralia; ase gonia _ mTeli ar ariso, ase gonia _ raRac akliao,<br />

roca ar daimRereba; musika aq TiTqo hSveliso poeziasa da poezia _<br />

musikasa. sagani amgvar poeziisa TiTon poetis sulis mdgomareobaaa<br />

sxvadasxva SemTxvevebSi da garemoebaSi; wuTis grZnobis, wuTis aRbeWdilebis<br />

gamoTqmaa, erTis sityviT, TiTon poeti aq mxolod Tavis<br />

grZnobas xatavs, Tavis gulis moZraobas da aRbeWdilebas. garegani<br />

buneba misTvis ar arsebobs, da Tu arsebobs, imis xelSi is wminda san-<br />

TelsaviT lbilia; gaaTbobs Tu ara Tavis gulis cecxliTa, imas gamosaxavs<br />

zed, rac TiTon ugrZvnia da ara imas, rac TviT bunebaSia,<br />

rogorc aucilebeli Tviseba misi.<br />

es mimarTuleba ise gauflebulia CvenSi, rom aramc Tu Cveni sasiqadulo<br />

da saxelovani poetebi, aramed isic, vinc ki uniWod moawyobs<br />

xolme or riTmas, isic ki amgvar poeziis mimdevaria. Cven moleqseTa<br />

Soris marto rusTavelis geniam SeiZlo Seqmna eposisa, ase rom aqamomde<br />

mis meti TiTqmis aravina Cans. Tumca arian zogierTnic Cven<br />

literaturaSi, romelTac moindomes mibaZva rusTavelisa, magram


arc erTs maTgans arc niWi hqonda imdeni, rom warmatebiT evloT<br />

rusTavelisagan naCveneb gzazed, da arc ganaTleba. igini xSirad<br />

iwyebdnen moTxrobiT da bolos mainc lirikisaken gaduxvevdnen<br />

xolme...~ (`ciskari~ 1857 wlidan _ 1862 wlamdina~, t. V, 594).<br />

`...leqsi imiT ara leqsobs, rom sityvebis boloebi erTmaneTisaTvis<br />

SeuwyviaT. leqsi poeziis Svilia... poezia sagrZnobelia da ara<br />

sacnobeli... igi gvatkbobs da gvasiamovnebs Wirsa da lxinSiac. viciT,<br />

rom igi xatebaa CvenTa grZnobaTa, gulisTqmaTa, fiqrTa, naRvelTa,<br />

lxinTa, erTis sityviT, xilulTa da arxilulTa... poezia ucnauri<br />

madlia da poeti am madliT mosili kacia.<br />

poezia RvTaeburi Ronea, gulis siRrmidam adamianis grZnobaTa da<br />

margalitebis amomtaneli, mxatvaria cxovelmyofeli da xorcTSemsxmeli<br />

usxeulo azrisa, fiqrisa, grZnobisa, erTis sityviT, adamianis<br />

da msoflios sulis moZraobisa...<br />

adamiani, buneba, ca, qveyana, msoflio, _ erTi didebuli wignia,<br />

ucnaurs enazed dawerili. mecniereba amas sTargmnis uxatebo, usuraTo<br />

sityviTa, poezia ki xatebiTa da suraTiTa. mecnierebis naTargmni<br />

jer unda, rac SeiZleba blomad mogrovdes gulis saganZeSi, rom<br />

mere poetis mxatvrobiTma sityvam aRmobeWdos, suli Caudgas, xorciT<br />

Semosos adamianis gasataceblad, aRsafrTovaneblad da gasaoceblad.<br />

Tu poeti mecnierebas ar moiwvevs, marto carieli niWi ver<br />

uTargmnis am wignsa. saca ara aris mecniereba, iq mkiTxvelic am wignisa<br />

ar aris~ (,poeziis axalgazrda moyvarulT>, t. V, gv. 233-235).<br />

`...aba, CaukvirdiT, ra Seusabamod aris Sexamebuli es poeturi suraTi!<br />

cremli mxolod maSin minda, rom grdemlad mivsce Cems Svilsao.<br />

aq ZaRlis Tavi im garemoebaSia Cafluli, rom Sewyobilia erTad<br />

cremli da grdemli. mere miTom rao? me Sen giTxra, ar aris msgavseba<br />

Tu am or sityvas Soris! jer erTi, marcvalTa da bgeraTa mixedviT<br />

sariTmod erTi erTmaneTs ar dauvardebian, erTic ormarcvlovania<br />

da meorec. pirvelis oTxi ukanaskneli bgerac en, man, las, inia da<br />

meorisac, da meorec isa, rom zedsarTic metia, radgan orive sityvas<br />

Tan axlavs bgera rae. male mteri mogikvdes, male am or sityvas<br />

sariTmod gamoiyenebda daxelovnebuli meleqse, magram evdoSvili<br />

sul sxva juris mgosania. aqaoda es ori sityva gareganis mxriv ese<br />

TanxmobiT sufeveno, adga, arc aciva, arc acxela da am or cnebas bunebis<br />

erTidaigiveobac dauloca.<br />

...iqneba vinme cili dagvwamos da brZanos, Zalian sastikad epyrobiT<br />

mgosans da ainunSi ar mogaqvT licencia poetikao e. i. poeturi<br />

Tavisuflebao. magram scdebiT, batonebo! Cven eg poetebis<br />

saSeRavaTo xvrelic viqonieT gunebaSi. poeturi Tavisufleba anu<br />

licencia poetika gagvigonia leqsTa wyobaSi, riTmisTvis sityvebis<br />

Secvla-SeTxzvaSi, mxolod licencia logikasa, fsixikasa da sazo-<br />

317


gadod Wkvis samTavroSi _ Seuwynarebelia~ (saliteraturo premia<br />

`Surdulis~ redaqciisa~, t. XV, gv. 603-606).<br />

318<br />

dramaturgiis Sesaxeb<br />

`...Teatri SeuZlebelia Tu repertuari (TviTon warmosadgeni<br />

piesebi) moklebulia Sinagan Rirsebas, Tu igi ar Seefereba arc dro-<br />

Ta brunvas da JamTa viTarebas, arc mayurebelTa cotad Tu bevrad<br />

ganviTarebul gemovnebas...<br />

rasakvirvelia, sanatrelia, rom Cven scenazed dadgenilni iyvnen<br />

imisTana piesebi, romelnic Tavisi saliteraturo da sazogadoebriv<br />

mxriTac gamosayeni iyvnen mayureblisaTvis da sasceno xelovnebisa-<br />

Tvisac Sesamatni.<br />

...melodrammebs adgili ekargebaT-meTqi awindelis drois repertuarSi.<br />

pirveli esa, rom carieli sityvieri darigeba araviTari<br />

Tamasuqi ar aris warmatebisa. garda amisa Seicvala mxedveloba<br />

Teatrzed da amasTanave Seicvala agreTve sazogadoebis gemovneba<br />

(`Teatris matiene~, t. XV, gv 224).<br />

kritikis Sesaxeb<br />

`...Tu Cvens mwerlobasa da sazogadoebas CaukvirdebiT, SeniSnavT<br />

erTs arasasiamovno garemoebas, romelic xels uSlis erTis da meoris<br />

warmatebasac. arc mwerlobasa da arc sazogadoebas ar aRmouCenia<br />

namdvili gza, romliTac unda msvlelobdes azri da goneba, ar<br />

daudgenia namdvili azri Cvenis warsul da awmyo viTarebis Sesaxeb..<br />

erTis sityviT dRemdis ver dagvidgenia samarTliani kritikuli<br />

azri Cvenis cxovrebis Sesaxeb...<br />

...Cven erTmaneTis azri da moqmedeba ver dagvifasebia da samarTlianis<br />

TvaliT ar gagvisinjavs, da Tu erTmaneTs wunsa vdebT, mxolod<br />

imisTvis, rom survili da Rone ara gvaqvs erTmanerTis azrsa da<br />

mizidulebas saZirkveli gavusinjoT.<br />

yovel dawinaurebul sazogadoebaSi azris sxvadasxvaoba, mravalgvaroba<br />

kritikis Sedegia da sxvadasxva azrisa da mimarTulebis<br />

mimdevarT aqvT iseTi wertili, romelic yvelasTvis saerToa. CvenSi<br />

ki sxvadasxvaoba azrisa kritikulis azris uqonlobis bralia da Cvenis<br />

gaufrTxileblobisa. CvenSi xSirad erTsa da imave sagnis Sesaxeb<br />

imdenad SeuTanxmebels da winaaRmdegs azrs gaigonebT, mere iseTs<br />

sagnebze, romelTa Sesaxeb morigebulni unda viyvneT, rom swored<br />

gasaocaria...


gabedeT da sTqviT, rom esa da es mwerali didad SesaniSnavia, Tavisis<br />

nawerebiT didi samsaxuri gauwia samSoblo mwerlobasa da enasao<br />

da maSinve mogvardebian da SegZaxeben, rom Tqvena scdebiT da uRirs<br />

mwerals adidebTo. sabuTad imas dagisaxeleben, rom am mweralma ama<br />

da am dros esa da es ugvno azri warmosTqva da Tanac esa da es saqcieli<br />

Caidinao. Tu gabedeT da sTqviT, rom CvenSi mwerloba didi<br />

Zalaa sazogadoebis warmatebisao, maSinve Tqvenis azris miuxedavad,<br />

gaiZaxian, rom Cveni mwerloba sruliad uZluria, uferulia, ena garyvniliao<br />

da sxvani... nuTu amgvari uTanxmoeba azrisa, erTmanerTis<br />

gaugebloba samwuxaro ar aris? gana yovelive ese SesaZlebeli iqneboda,<br />

CvenSi rom kritikuli azri muSaobdes?gana es SesaZlebeli<br />

iqneboda, Tu rom Cven SeCveulni viyvneT samarTlians msjelobas da<br />

yovelsave saqmis rigianad dafasebas da awon-dawonvas? (, t. V, 403-405).<br />

`kritika~ _ amis Tanaswor mniSvnelobis sityva ar aris qarTuls<br />

enazed da arc Zalian saWiroa rom iyos, Tumca ukeTesi iqneboda, rom<br />

yofiliyo, radganac eg dagvimtkicebda, rom Cveni mama-papani mag<br />

mxriT ganviTarebulni yofilan. sadac saxelia, iq uTuod saganic<br />

unda iyos. eg sityva exla mTel kacobriobas ekuTvnis da yoveli xalxi,<br />

cotaodenad ganaTlebuli, xmarobs Tavis enaSi; maSasadame arc<br />

CvenTvis aris dasaZraxisi, rom eg sityva CvenSi ixmarebodes.<br />

`kritika~ aris ganxilvac, ganCxrekac, garkvevac, garCevac da dafasebac<br />

erTad. roca romelsame sagans fassa sdebs kaci, jer imis<br />

Rirsebas ityvis (Tu aqvs Rirseba) da daamtkicebs, mere ambobs, amodenad<br />

Rirso, ese igi Sinjavs Signidam da garedam sagansa, yovels mis<br />

Tvisebasa, arCevs cudsa da kargsa da mere hswonavs marTal sasworzed.<br />

am orgvar Tvisebaebs sagnisas zogierTi kritikosi, ra ganarCevs<br />

cuds da kargsa, saswors dauTmobs xolme TiTon mkiTxvels, zogier-<br />

Tic TiTonve aswonams xolme~ (`pasuxi~, t. V, gv. 38-39).<br />

`...es ueWvelad ase unda iyves, rom yvelam Taviseburad unda gansajos<br />

sagani, e.i. ise, rogorc esmis, unda warmohsTqvas azri. es kia, rom<br />

kacs yovelTvis eyoleba Semmowmebeli: ise uTqvams is azri, rogorc<br />

unda Tqmuliyo, Tu ara da is azri uTqvams, rac Sehferis sagans, Tu<br />

Semcdara. Cven viciT, rom rac ki ram aris daarsebuli qveyanazed,<br />

yovelisfers aqvs Tavisi kanoni da mizezi; ukanonod da umizezod<br />

araferi arc gaCenila da arc gaCndeba. Cveni azric mag kanonebis da<br />

mizezebis cnobidam Sedgeba. mag kanonebis da mizezebis cnobazed<br />

trialebs mecnierebaca...<br />

...yvelas neba aqvs kritikisa, yvelam unda saxalxoTa sTqvas Tavisi<br />

azri, rogora fiqrobs ama da am saganzeda; maTgansa zogs gaantyuneben,<br />

zogzed daeTanxmebian, da amasobaSi statia gaiwmindeba da<br />

dadgeba ise, rogoric unda namdvilad yofiliyo. da Tu xmas aravin<br />

319


amoiRebs, maSin yuris mgdebelma ra hqmnas?<br />

...kritika da lanZRva Zalian SorisSor arian erTmaneTzeda Tavisi<br />

mniSvnelobiTa. lanZRva ar SeSvenis kacsa aras dros, arc pirad<br />

TqmiTa da arc qaRaldzed gamocxadebiTa. kritika nuras dros nu<br />

ggoniaT lanZRva, nurca ggoniaT dacineba; is aris darigeba, Secdomilebis<br />

cxadad Cveneba, bundiani saqmisa gamorkveviT da naTlad<br />

Cveneba...<br />

marad WeSmaritia qarTuli andaza: `kargs mTqmelsa kargi gamgone<br />

undao~; kargis gasagoneblad kaci momzadebuli unda iyves, goneba<br />

unda hqondes gaxsnili, ganaTlebuli, Torema bnelis gonebiT,<br />

bnelaSi kaci ras dainaxams. gonebagaxsnili kaci waikiTxams Txzulebasa<br />

da ityvis: es cudia, es kargia, es arc Zriel avia da arc Zriel<br />

kargi; cxadad ityvis, ris mizeziT aris an kargi, an avi, an saSualo;<br />

cxadis safuZveliT, sabuTiT daamtkicebs Taviss naTqvamsa. kritikosi<br />

aris gamrCevi Txzulebisa, kritikosi aris cxadad maCvenebeli<br />

avisa da kargisa TxzulebaSi... is aris damrigebeli da msajuli...<br />

ra gamova im Jurnalidgana, romelsac ara hyavs kargi damrigebeli,<br />

kargi kritikosi? verc erTi Jurnali ukritikod ver icocxlebs,<br />

kritika aris imisi gzis maCvenebeli, imisi winamZRoli, imisi sinaTle<br />

da damrigebeli. iman unda gamoarCios avi da kargi yovlis simarTliT<br />

da daanaxos yvela Jurnalis wamkiTxvelsa. yoveli wamkiTxvelisaTvis,<br />

mgonia, sasiamovno unda iyos yovelTvis kritikuli statia,<br />

radganac SeuZlian Tavisi azri Seamowmos am kritikiTa, naxos, sxva<br />

rogora fiqrobs im saganzeda...<br />

...kritikosi aris-meTqi msajuli; maSasadame, iman ar unda dafaros<br />

ara-rame simarTle mTxzvelisa da Secdomileba, da, maSasadame, usamarTlod<br />

ar unda miudges mtyuansa da marTali dasCagros. magrama...<br />

kritikosi niWiTa da swavliT unda uTuod umaRlesi iyves avtorze,<br />

Torema ra darigeba SeuZlian?~ (`sfiridonis da Tadeozis baasi~, t.<br />

V, gv. 92 ; 70-74).<br />

`...avtori TviTon unda grZnobdes Zaldautaneblad romelime<br />

azris warmoTqmis saWiroebasa: azri unda gamomdinareobdes laRad,<br />

TavisTavad gonebidgana, sadac aris mogroebuli da didi xania api-<br />

rebs gamoxeTqasa, rogoraTac dagubebuli wyali... Zalad gamoyva- gamoyva-<br />

nils wyalsa wisqvilis dabruneba ar SeuZlian; is aris uRono, romelsaca<br />

raki moxvdeba TibaTvis mzis Suqi, maSinve gahqreba....<br />

es aris gasaocari, roma vidre adamiani kalams aiRebs xelSi,<br />

laparakobs rigianad... da isev is adamiani, roca ki kalams xels mohkidebs,<br />

sul daekargeba kiloca, enac maSin daebmis, gonebac sxvanairad<br />

mohyveba fiqrsa da wamoisvris iseTs sityvebsa, romelTaca<br />

samaradiso, Sinaurul laparakSi yurs ver mohkram, an arada mohyveba<br />

iseT maRal fardebze laparaksa, roma erTi sityviT, kacs veRar ic-<br />

320


nob, romelica oris an samis saaTis win gelaparakeboda ise saamurad.<br />

ar vici, risTvis, ris mizeziT scdilobs iseTi sityviTa sTqvas Tavisi<br />

azri, roma yvelas ar esmodes: an unda gaakviros wamkiTxveli Tavisi<br />

codniTa da amisaTvis weraSi mal-male dafiqrdeba, mal-male Cahxedams<br />

leqsikonSi, an Zvel wignebSi, erTi sityviT, sadac eguleba da<br />

iqidgan amorCeuli sityvebiTa naTels azrs daabnelebs, gaamqisebs<br />

da gaaugemurebs~ (`sfiridonis da Tadeozis baasi~, t. V, gv. 76-77).<br />

`Tavis Tavis pativismcemeli literatura movalea hpatronobdes<br />

adamianis namuss da Rirsebas da kaci aravis gaalaxvinos ciliTa da<br />

tyuiliTa, radganac erTica da meorec yurmoWrilni ymani da mosamsaxureni<br />

arian marto piradis angariSebisa. literatura ki rogorc<br />

moRvaweoba ukeTesTa kacTa, erTaderTi far-xmali unda iyos adamianisa,<br />

roca mis Rirsebas uRirsad, ukadrisad xels Seaxeben xolme<br />

da miss zneoburs kuTvnilebas staceben. literaturis mravalgvar<br />

da rTul movaleobaTa Soris es movaleoba erTi udidesTagania, imitom,<br />

rom namusis SebRalva, namusis axda, kacis saxelis gatexa iseTi<br />

didi ubedurebaa, rom Tu ar zedmiwevniT gamorkveul, utyuar sabu-<br />

TiT, literaturam sxva gziT amaebSi aravis ar unda dauTmos erTis<br />

iotis odenaca. am mxriT literatura yovelis kacis patroni unda<br />

iyos da mfarveli, nametnavad iq, saca eg patronoba da mfarveloba<br />

sxva gziT ar arsebobs~ (, t. XI, gv. 62-63).<br />

`loRika, TiTqo baJs rasme emalebao, sadRac gaeqca, sadRac daekarga<br />

adamiansa. Rrmad dakvirveba ar aris saWiro, kacma dainaxos,<br />

rom adamianis Wkuas raRac gautyda, buneburi marTulebi moeSala,<br />

raRac salte an mohSvebia, an ufro metad wasWeria, raRac soli amovardnia<br />

da ZiriT Txemamde Tavi da bolo dahbnevia. kac exlandel<br />

droSi ver gaugia ra, vera gamourkvevia ra, xedviT erTsa hxedavs,<br />

smeniT sul sxva esmis. aris erTi areuloba... es Wiri ase Tu ise advilad<br />

mosanelebelia, advilad saxdelia, roca SimaobaSi, erTmaner-<br />

TobaSi calke kerZo kaci mogvivlens xolme. sul sxvaa da didi da metismeti<br />

ubedurebaa, roca es boroti, es Wiri gzas gaixsnis, moedans<br />

moipovebs iq, sadac Tqma da qmna erTi unda iyos, sadac WeSmariteba<br />

unda WeSmaritobdes, marTali hmarTlobdes, keTili hkeTilobdes<br />

da patiosneba hpatiosnebdes, sadac xma erisaa da maSasadame, RvTisaca.<br />

amisTana `wmidaTa wminda~ literaturaa, saca WkvaTamyofeli,<br />

ukeTesi, Tavankara nawili erisa unda metyvelebdes aSkarad, uferumarilod,<br />

utyuilod da uxvanjod... loRika saZebneli da sapovneli<br />

gauxda adamiansa calked da mwerlobasa saerTod!~(,<br />

t. V, 387-391).<br />

`ra advili yofila, Tqveni WirimeT, kritikis wera am `axalis<br />

drois~ wesiTa. erTs gverdzed CauareT, meores gamarjveba uTxariT,<br />

mesames gonebas nu miawvdenT, meoTxe gadafurcleT; erTs uTxariT,<br />

321


tabuxs icem-Tqo, meores _ ugemuria da uferuli-Tqo, mesames _<br />

vin Sen, vin literatoroba-Tqo, yovels amas `kritikuli SeniSvnebi~<br />

daarqviT da gamova kritika `axalis droisa~.arc meti, arc naklebi...<br />

nu SeSindebiT, batonebo! amisTana axalni iqneba axalgazrdani<br />

arian, magram axalTaobis kacni ki ara. aq axalis Taobisa da axalis<br />

droisa ara aris ra da, rvTis mowyalebiT, Tavis dReSiac amisTana<br />

ram arc iqneba, arc axalis Taobisa da arc axalis drois niSnad...<br />

erTsa da imave dros, erTsa da imave saganzed hos Tqmac da arasica,<br />

uloRikoba, TiTon daaSavos da sxvas daabralos, sistema mxilebisa,<br />

usabuToba kritikisa, ufrosTan xma gaikmideo, sxvis sityvis<br />

Tavis qeifisamebr gadabruneba, adamianis gulSi `obiskebis~ moxdena<br />

_ yovelive es TviTveulad calke da sazogadod erTad yofilan da,<br />

Cvenda saubedurod, kidev karga xans iqnebian...<br />

Cven sazogadod axals Taobas ki ar vyofT uars, aramed imas, vinc<br />

mag saxels farTifurTobisaTvis tyuilad iCemebs. axali Taoba<br />

axalTa azrTa winamZRolobaSi, axalTa azrTa moZRvrebaSia da ara<br />

imaSi, rom me dRes daviwye wera da Sen guSinao... nuTu marTla amisTa-<br />

na `axali razmi~ gamodis CvenSi da matulobs kidec... Cven gvwams ada- ada-<br />

mianis sikeTe sazogadod da amitom ara gvjera eg ambavi...~ (`Sinauri<br />

mimoxilva _ ~miTam da `axalis razmis kaci...~, t. VII, gv. 145-154).<br />

`zogadi kuTvnileba WeSmaritis literaturisa da ara im crupentelobisa,<br />

romelic CvenSi literaturis saxeliT daiareba, gulwrfelobaa,<br />

uboroto ganzraxvaa, sindisianobaa, pirmoufereblobaa da<br />

ima grZnobis da rwmenis gamometyvelobaa, romelic sulsa da gulSi<br />

namdvilad Cagsaxvia, namdvilad gamogkvanZia da Senis sulieris Ronis<br />

SeZlebisamebr gagizrdia, gagiwurTnia. WeSmariti literatura<br />

yovelgan da yovels SemTxvevaSi marTebulobis, zrdilobis, adamianis<br />

Rirsebisa faric aris da xmalica. uzrdeloba, umarTebuloba,<br />

gaupatiureba adamianisa, uwurTnelobis, gonebagauxsnelobis da<br />

ujiSobis utyuari niSania...<br />

Tu, Cvenda sabednierod, qaris motanil liberalobis saxeliT<br />

morTulma crupentelobam da imav liberalobis saxeliT gakadnierebulma<br />

lanZRva-Trevam Cvenis literaturidam fexi amoikveTa,<br />

imaT safaneli moakldebaT, kriWa SeekvriT da amis gamo literaturas<br />

Zalauneburad unda daeTxovnen. egre mosdiT xolme vaWarTa,<br />

romelT saqonelsac bazarSi mazanda daufolda da gasavali ara<br />

aqvs...~ (`iveriis~ winasityvaoba~, t. VII, gv. 242-243).<br />

`Cveni zne literaturuli metad garyvnilia da zogierTebis<br />

mowyalebiT jer karga xani gaivlis, vidre Tavis bazars dahkargavs<br />

tyuili sisini, tyuili bzuili ukbilo mtrobisa da Surisa, avyiaobis<br />

da kaparCxianobis uRono zedmoseva kbenisaTvis da dabaxanuri<br />

pirwylianoba lanZRvisa da TrevisaTvis~ (, t. X, gv. 28).<br />

322


`gaupatiureba visime sakadrisi ar aris arc calke kacisagan, arc<br />

literaturisagan, romelic marTebulobisa da rigianobis magaliTi<br />

unda iyos da Tu an erTi aklia, an meore, Rirsi ar aris wminda saxeli<br />

literaturisa ataros. WuWyiani sityva-pasuxi, WuWyiani gulisnadebi,<br />

romelic zed abeWdia xolme yovels kacs, sxvis gasabiabrueblad<br />

gamolaSqrebuls, metismetad cxadi niSania TviTon molaSqres uwmindurobisa<br />

da WuWyisa~ (,<br />

t. IX, gv. 647).<br />

`Cvens ganaTlebuls sazogadoebaSi xSirad ismis gulistkivili,<br />

rom Cvens literaturas kritika akliao. marTalic aris, _ es didi<br />

da friad didi danaklisia. litaratura, Tavisis farTo mniSvnelobiT,<br />

gonebis naWirnaxulevi xvavia, saca wminda xorbalic aris da<br />

balax-bulaxis Teslica. rac cxavia xvavisaTvis, isic kritikaa literaturisaTvis.<br />

am naklis mizezad zogi imas ambobs, rom Cveni literatura<br />

kritikisaTvis metad cotas sazrdos iZlevao; jer xvavi<br />

Cvenis literaturisa imodena ar aris, rom Rirdes kacma kritikis<br />

cxavSi gaataros da wminda xorbali balaxbulaxisagan gamoarkvioso.<br />

am Tqmas didi sabuTi ar miuZRvis: cota Tu bevri, mainc garCeva unda<br />

da garkveva. amitomac sxvebi amboben, marto sicotave literaturisa<br />

jer kidev mizezi ar aris, rom kritika Tavs ar iCenso; aq ricxvs<br />

imodenad mniSvneloba ara aqvs, ramodenadac TviT Rirsebas, ese igi<br />

literaturis Sinaarssao, da ai am mxriT metad xelmoklea Cveni literatura<br />

da kritikas amitomac Cvens literaturaSi jer araviTari<br />

saqme da sarbieli ara aqvso. arc amisTana Tqma imarTlebs Tavs im kacis<br />

winaSe, vinc pariJis yavaxanis sibrZniT ki ar dahkvirvebia Cvens<br />

literaturas, aramed gamWriaxis gonebis TvaliTa, romelic codniTa,<br />

swavliT da mecnierebiT gawurTvnilia da gawmendili xedvisa<br />

da CxrekisaTvis.<br />

Cven aras vityviT Cvens Zvels literaturazed, romelsac ase-<br />

Tis siuxviT asxivosnebs `vefxis-tyaosani~ _ es uZiro morevi, zRva<br />

azrisa da grZnobisa; Cven aras vityviT arc daviT guramiSvilzed,<br />

romlis didaqtiuri poezia pirs ar Seircxvens Tund lukrecis,<br />

virgilis da horacios didaqtiur poezias dauyeneT pirispir, da<br />

romlis sarwmunoebrivi RaRadeba daviT winaswarmetyvelis fsalmunebis<br />

simaRlemdea asuli. aras vityviT mefe vaxtang VI-ze, arCil<br />

mefeze, Teimuraz I-sa da II-zed, romelTac, nametnavad pirvels ors,<br />

veravin ver daswamebs simCates azrebisas da grZnobisas da romelnic<br />

moelian gonebamaxvils kritikoss, rom Tavisi miuwyon da samarTlianis<br />

SaravandediT mohrTon maTi RirsSesaniSnavi gonebrivi Rvawli.<br />

sakmaoa gavixsenoT am mecxramete saukunis Cveni poezia da maTi<br />

warCinebulni warmomadgenelni, T. al. WavWavaZedam dawyobili<br />

dRevandel mwerlebamde, da maSin aSkarad davinaxavT, rom kritikis<br />

323


uqonloba Cvenis literaturis uSinaarsobas ki ar unda dahbraldes,<br />

aramed Cvens qondriskacobas, romelic imodenad uZluria, imodenad<br />

uRonoa, rom verc Cvenis literaturis siRrmisaTvis gonebis Tvali<br />

Cauwvdenia da verc Cvenis poeziis simaRlisaTvis Tvali gausworebia...<br />

...uSinaarsoba Cvenis literaturisa aSkara tyuilia. vinc am brals<br />

sdebs, igi umarTlod eqceva Cvens nawarmoebs da naRvaws gonebisas<br />

da gulisas, da es mosdis an uvicobiT, an gangeb, rom kritikis uqonlobis<br />

sircxvili Tavis Tavs moaSoros da sxvas gadaabralos. Cven,<br />

rasakvirvelia, ver vityviT, rom bevri ram jer kidev sanatreli ar<br />

iyos Cvenis literaturisaTvis sazogadod da poeziisaTvis calked,<br />

magram isic, raca gvaqvs Cven dRes, RirsSesaniSnavi ganZia da mravalgvarad<br />

gamosayeni da saxmari WeSmaritis kritikisaTvis. amas yvela<br />

gvimowmebs, visac ki sakuTaris TvaliT Cauxednia Cvens literatura-<br />

Si da ara sxvis STagonebiT, sxvis CaZaxviTa. maSasadame, Tu kritikas<br />

dRes CvenSi fexi ar audgams, amisi mizezi sul sxva unda iyos da ara<br />

igi, rasac iZaxian zogni imisaTvis, rom Cvens literaturas amao TavmowonebiT<br />

ukadrisoben da hTakiloben, rogorc miTamda balRebisaTvis<br />

saTamaSos hTakilobs davaJkacebuli kaci da zogni imisaTvis,<br />

rom sakuTars uRonobas niRabi Camoafaron, brali TviT aicilon da<br />

TviTon literaturas dasdvan...<br />

Cveni literatura saerTod da poezia calked jer xeluxlebeli<br />

ganZia. arc erTs ucxo qveynis mecniers, romelsac Cvens Tval-<br />

Si saxeli da abru aqvs, misTvis jer xelic ar miukarebia, aravis am<br />

mxriT Tavisi azri ar gamouTqvams, Tavisi beWedi ar dausvams. maSasadame,<br />

Cvens literaturaze mzamzareuls azrs ver amoikiTxavT verc<br />

wignebSi da verc gazeTebSi. am saganzed erTs sityvasac ver ipoviT<br />

versad. es garemoeba iZulebul hyofs yovels Cvengans, visac ki mouwadinia<br />

Cvenis literaturis kritika, Tavisis sakuTaris WkuiT, sakuTaris<br />

codniT, sakuTaris msjelobiT Seudges kritikis rTuls<br />

da mZime saqmesa, rom Tavisi sakuTari ganaCeni daadginos. Cveni ubedurebac<br />

swored am iZulebaSia. ras izamT? fexs ver gasZravT, Tu sakuTaris<br />

tvinis Zafebi ar amoqmedeT, Tu sakuTari grZnoba da Wkua ar<br />

waimZRvareT, Tu sakuTari msjeloba ar iqonieT!..<br />

Cveni egred wodebuli `inteligencia~ metad sustia am TviTmoqmedebisaTvis.<br />

Cvenni `swavlulni, ganaTlebulni~, darvinis Teorias<br />

zedmiwevniT gacodineben, hegelis estetikas, lesingisa da tenis<br />

filosofias xelovnebisas Tavisis xelisguliviT gadagiSlian, Seqspirzed,<br />

getezed, baironzed da Tunda homeroszedac, romelnic,<br />

CvenSi ki iTqvas, aTasSi erTs ar waukiTxvas, Tunda mTels uzarmazar<br />

wignebs dasweren da iqneba iseTi saswaulic moxdes, rom wasakiTxad<br />

Rirsi wignebic dasweron, _ da erTs pawia leqss ki Cvenis romelisame<br />

poetisas ver gauZRvebia, rogorc rigia. nu gaikvirvebT, rom es asea.<br />

324


patara rom Caufiqrdes kaci am saocars ambavs, mizezs male miuxvdeba.<br />

Seqspiri, gete, baironi sxva mecnierTagan didi xania garCeulia<br />

mravalgvarad. amazed mravali uweriaT, mravali uTqvamT. maSasadame,<br />

amaTzed aseTisa Tu iseTis azris Sedgena metismetad advilia da azris<br />

sabuTis povna ar aris Zneli. aq yvelaferi, azric da sabuTic<br />

mzad aris, Tqven oRond imodena Rone iqonieT, rom mohkriboT, erTmaneTs<br />

SeufardoT, SeuwonoT da yovelive Sekrebili, Sefardebuli<br />

da Sewonili erTs Znad SehkraT da ise miarTvaT mkiTxvelsa. ra Tqma<br />

unda, rom amasac Wkua, codna unda da mcireodeni xelovnebac, magram<br />

aq TviTmoqmedeba ufro xelisaa, Tu ese iTqmis, vidre im sulieris<br />

Zal-Ronisa, romelic TviTon hqmnis, TviTon sjis, TviTon swlavs,<br />

TviTon sWris da TviTon hkeravs. aq yvelaferi ujra-ujrad awyvia<br />

evropiis literaturis salaroSi mzamzareulad, oRond im salaroSi<br />

Sesvlis Rone moipoveT da, raki es geqnebaT, xelis gawvdenis meti ara<br />

aris ra saWiro, rom ujra gamoswioT da, raca gsurT, is gamoiRoT.<br />

sul sxvaa, Tu survili dageZraT Cvenis mwerlobis Tu mwerlebis<br />

sakritikod. aq yvelaferi sakuTaris WkuiT unda hzidoT da<br />

sakuTaris gonebis Suqi miayenoT. Tqvens gare aq veras ipovniT, veras<br />

iSoviT, aq sxva unaria saWiro, sxva gamWriaxoba, sxva Zal-Rone.<br />

SeiZleba kacs auarebeli codna da swavla hqondes da aq erTi fexic<br />

ver wadgas, Tu is `sxva unaric~ ar hSvelis. is `sxva unari~ igia, rasac<br />

TviTmsjelobas, TavisiT moqmedebas, TavisiT svlas eZaxian. ai, Cveni<br />

sisuste swored am TviT msjelobis, TviTmoqmedebis uqonlobaSia.<br />

Tu romelsame saganzed Cveneburs `inteligents~ sxvisis azrisaTvis<br />

yuri ar moukravs, Tu romelsame saganzed sxva ucxo enis wignebsa<br />

da gazeTebSi azri ar amoukiTxvas, is sagani imisaTvis yovlad bnelia<br />

da im sagnisaTvis igi yovlad munjia: veras ityvis, imitom, rom<br />

TviTmsjelobas, Tavisis gonebis gaZRolas igi Cveul ar aris. ramdeni<br />

sasacilo magaliTia TviTon Cvens literaturaSi, rom sazogado<br />

Teoriis gulmxurvale mqadagebels ver ecnos calke magaliTi amave<br />

Teoriisa da, rasac zogadad, TeoriiT amtkicebdes TavgamodebiT da<br />

mxurvalebiT, imas imave TaavgamodebiT uarhyofdes calke magaliT-<br />

Si. raTa? imitom, rom am calke magaliTs qveS ara hqonia warwerili,<br />

rom ama da ama moZRvrebisaao, da TviTonac moZRvars imodena TviTmsjeloba<br />

ara hqonia, rom Tavisave moZRvrebis erTi magaliTTagani<br />

saqmeSi ecno.<br />

TviTmsjeloba, TviTmxedveloba gonebruli umaRlesi wertilia<br />

adamianis ganviTarebisa da warmatebisa. SesaZloa kacs mravali<br />

codna hqondes da is unari ki, romelic TavisiT Wrasa da kervas moaswavebs<br />

gonebis saqmeSi, ar gaxsnodes, ar gaSlodes samoqmedod. amgvaris<br />

mSralis da uqmis gonebis kaci saxelovanma getem dagvixata Tavis<br />

`faustSi~. `faustSi~ rom gamoyvanilia vagneri, sworedzed gamoW-<br />

325


ili saxea imgvaris kacebisa, romelTac codna aqvT da sakuTaris<br />

WkuiT tarebis unari ki RmerTs Tu beds imaTTvis ar miumadlebia.<br />

nu gagviwyrebian, Tu vityviT, rom Cvens inteligencias swored eg<br />

unari TviTmsjelobisa, TviTmxedvelobisa ara aqvs gaxsnili da gadaSlili.<br />

eg naklia mizezi, rom Cvens sakuTars saqmeSi, Cvens saku-<br />

Tars avkargianobaSi veraferi gagvigia, Tavi da bolo erTmaneTzed<br />

ver gadagvibams. eg aris mizezi, rom Cven Cveni kritika ara gvaqvs ara<br />

romelsame sagnisa sazogadod da literaturisa sakuTrad. Cven imeds<br />

ara vkargavT, rom eg kritika Cvenc gveRirseba odesme da magis movlena,<br />

viTa Svili TviTmsjelobisa, Cvenis sulier Zal-Ronis aRmatebis<br />

da gandidebis niSani iqneba~ (, t. V,<br />

gv. 341-346).<br />

`yvelaze didi nakli Cvenis qarTulis literaturisa is aris,<br />

rom egredwodebuli saliteraturo kritika sruliad ar arsebobs<br />

CvenSi. bevrni imdurebian da samarTlianadac, rom es asea, magram kritika<br />

CvenSi mainc ver iSva da ver., ukritikod ki svla da warmateba literaturisa,<br />

Tu ar ricxviT, RirsebiT mainc, Zalian Znelia da, rom<br />

vTqvaT, SeuZlebelia, arc es iqneba, vgonebT, meti. cxovelmyofeloba<br />

literaturisa, misi sicocxle, misi suli da xorci Tavs iCens ara<br />

marto miT, rac iwereba, aramed nawerebis gankiTxviTaca, rac ufro<br />

bevri naweria da maRalisa Tu dabalis xarisxisa, miT ufro saWiroa<br />

kacs xelT eWiros igi sanaTuri, romelsac kritika warmoadgens. kritika<br />

swored sanaTuria literaturisa, igi swored samtkicia, romelic<br />

fqvils arCevs qatosagan.<br />

ramdenadac am uwmidaess daniSnulobaze axloa kritika, imdenad<br />

igi dids samsaxurs uwevs mkiTxvels sazogadoebas da TviT avtorebs,<br />

romelTa Soris igi mociqulic aris da xelmZRvanelic erTsa<br />

da imave dros. mraval saliteraturo sagnebSi gzis gagneba, kargisa<br />

da avis garCeva, RvarZlis daglejva, margvla xorblis gaZlierebisaTvis,<br />

advili saqme ar aris. amas niWic unda da didi codnac da amas-<br />

Tan maRalzneobac, rom midgomiT, TvalRebiT marTals ar umtyunos<br />

da tyuils gza ar misces. saca kaci sjis, iq Secdomac SesaZlebelia,<br />

magram yovelis kacis marTali is aris, rac guliT miaCnia marTlad<br />

da ara midgomiT da TvalRebiTa, an im ganzraxviT, rom amas vasiamovno,<br />

imas vawyinoo da saswori gankiTxvisa erT-erTs amisTana uRirss<br />

survils daaZlevinos.<br />

xolo kritikam rom Tavi iCinos, kritika rom aRmocendes da Tavisi<br />

sanatreli frTa gaSalos, amisaTvis sakmao ar aris marto erTi<br />

_ survili. kritika erTi didi safexuria zeaRsvlisa kacTa sazogadoebis<br />

warmatebis gzazed. kritika sazogadoebis gonebisaTvis asakis<br />

saqmea. rogorc baSvs ver moeTxoveba wver-ulvaSi hqondes, isec<br />

sazogadoebas _ kritika, Tu gonebis uasakobiT xsenebul zeaRsvlis<br />

326


safexuramde ar miuRwevia. kritika cidam ver Camovardeba mananasaviT,<br />

rac ginda xelebi bevri viSviroT cisken. misi mSobeli da gamCeneli<br />

TviT sazogadoebaa da igivea misi mzrdeli da ZuZumwoebeli.<br />

am SemTxvevaSi pirveli niSani sazogadoebis asakovnebisa da aRmatebulobisa,<br />

sxvaTa mravalTa Soris, is aris, rom sazogadoeba sxvisis<br />

azris Sewynarebamde tanSi iyos gamarTuli. Sewynareba dajerebas<br />

ki ar hniSnavs, ginda Tu ara, aramed pativsa, romliTac unda moeqceT<br />

sxvis azrs, Tundac Tqvens usiamovnos, Tqvens winaaRmdegs. pativiT<br />

moqceva kidev imas hqvian, rom mTqmels Tu gamkiTxvels sabuTi gauCxrikoT,<br />

sabuTi auwonoT Tqvens sakuTars sasworze. ase Tu ise saku-<br />

Tari fasi dasdoT da misawyavi ise miuwyaT. yovlad sakadrisi saqcieli<br />

gonebagaxsnilisa da marTla ganaTlebulis kacisa swored es<br />

gzaa da sxva arara. visac es ara sWirs, tyuilad Tavsa sdebs ganaTlebaze,<br />

tyuilad abriyvebs TavisTavsac da sxvasac, ganaTlebuli varo.<br />

igi yovel gonebadaxSulzed uaresia.<br />

saca Cveul ar arian, aseTs pativiT moeqcnen sxvis azrs, is kritika<br />

mSvidobiani samsaxuri ki ar aris sazogadoebis winaSe, aramed Tavis<br />

gamometebaaa salanZRavad, saqiSpod, WuWyisa da Cirqis mosacxobad<br />

da amasTan TviT xmac kritikosisa RaRadebaa udabnoSi. marTalia,<br />

kai saqmisaTvis, marTalisaTvis Tavdadeba, uSiSaroba, dee mlanZRon,<br />

WuWyi, Cirqi macxon, jvarT macvano, oRond rac marTali mgonia, imas<br />

fexi movakidebino sazogadoebaSio, didi sasaxelo ram aris, magram<br />

dids vaJkacobas, dids sulis Ronesac hTxoulobs da yvela es didbunebovanis<br />

kacis saqmea. xolo sad aris amisTana kaci? es saWiroeba<br />

Tavgametebisa, es amaoeba RaRadebisa gana ar unda uSlides kritikis<br />

movlenas, mxnes guls ar unda utexdes da gulgatexils gasamxneveblad<br />

Rones ar unda ufro uuZlurebdes!..<br />

eseTi garemoeba ise arsad hxuTavs suls kritikas rogorc patara<br />

qveyanaSi, rogoric Cvenia, saca yvelani TiTqmis erTs viwro moedanze<br />

vtrialebT urTierTobisaTvis. marTalia, arian patara qveynebi,<br />

saca kritika frTagaSlilia, magram iq Tu SinaobaSi Semwynarebeli<br />

ara hyavs gamkiTxvelsa, gared mainc hSoulobs, radganac am pawia<br />

qveynebis ena, an igi, romlis wyalobiTac karitika Tavisas ambobs,<br />

sxvaganac gavrcelebulia. qarTuli ena ki amas sruliad moklebulia,<br />

qarTuli marto saqarTveloSi ician. maSasadame, Tu ar Sin, gared<br />

Cvenebur kritikoss gamkiTxavi ara hyavs.<br />

Sin ki yvelani TiTqmis erTmaneTs vicnobT, TiTqmis yoveldRe<br />

erTmaneTsa vxedavT, zogs winadve dakvebebulni maqebarni hyavs, zogs<br />

_ mowunarni, zogsa swyins, Cems sayvarels kacs rad rasme uwunebeno,<br />

zogi hjavrobs, Cvens usiamovno kacs rad aqebeno, Tund Zageba Tu<br />

qeba ise cxadi iyos, rogorc orjel ori oTxia. CvenSi Tu wuni rame<br />

dasde vissame nawers, rac gind sabuTiani da cxadi wuni iyos, arian<br />

327


imisTanani, rom mtrobaSi CamogarTmeven ise uararaod, umizezod,<br />

sabuTebis uCxrekelad. arian imisTanebic, rom Tu aqeb visme, mouwoneb<br />

nawers, rac gind sabuTiani qeba da mowoneba iyos, mainc naTelmironobas,<br />

farisevlobas dagwameben da qebas Tu mowonebas axsnian miT,<br />

rom sadil-vaxSmebiT mosyiduli xar. aq CvenSi gankiTxva gamkiTxvelisa<br />

kacis gunebazea migdebuli da ara gonebaze, romelmac marto<br />

sabuTiT unda hsajos. aq `me ase minda, ase miameba~, ufro metad sWris,<br />

vidre sabuTiT gamoCxrekili da gulSi gamonaskvili marTali.<br />

sakvirveli iqneba, rom TviTveuli es garemoeba calke da yoveli<br />

erTad pirSi burTi ar iyos kritikisaTvis, pirs wyliT ar uvsebdes<br />

kritikasa. iq, saca kaci kacs amarTlebs imiT, rom kacia da gunebao,<br />

Tqvens kritikas iseTs kuds gamoabamen, Tqven TiTon iseTs WuWySi<br />

amogavleben, rom Tavi da bedi unda iwyevloT _ es ra RmerTi gamiwyra<br />

da xma amoviReo, ratom CemTvis ar vijeqio.<br />

rac beWdur sityviT SeuZlebelia Cirqi mogcxon, imas miTqma-mo-<br />

TqmiTa da WorebiT mogcxeben. miTqma-moTqma, Wori CvenSi ufro Sorsa<br />

swvdeba, patara qveyanaa, male Semouvlis xolme gars, vidre beWduri<br />

sityva, romelic dRemde taatiT dadis. Tundac kargi marbenalic<br />

iyos, sruliad uRonoa kudmoZuebuls qurduls miTqma-moTqmas da<br />

Worebsa ukan sdios da pirSi lagami amosdos. miTqma-moTqma da Wori<br />

TagvsaviT Cum-Cumad daZvreba soroebSi da modiT da sdieT! tyuilubralod<br />

gagaupatiureben, Tavze lafs dagasxmen, Tavs mogWrian.<br />

eg kidev araferi: miTqma-moTqmas da Worebs rogorme aitans da<br />

gauZlebs kaci. kidev vityviT, Cveni qveyana patara qveyanaa, yovel<br />

cismara dRes erTmaneTs TvalSi veCxirebiT, ginda Tu ara, erTmaneTsa<br />

vxedavT, modiT da imisi gabutva da TvalTa briali aiteneT, visac<br />

naweri dauwuneT, Tund Zalian sabuTianadac, rom gamkiTxvels gaki-<br />

Txuli mtrad gadaekideba da ecdeba sxvac gadahkidos, amas eWvi ara<br />

aqvs da yovels amas unda Tu ara gaZleba? gana jvarcma ar aris aseTi<br />

garemoeba kritikosisaTvis!.. ai swored es aris: saca ara sjobs, gacla<br />

sjobso, da aki gaclilia kidec CvenSi kritika. kritikosic adamiania,<br />

imasac unda qveyanaSi tkbilad, siamovnebiT cxovreba da gana<br />

unda gvikvirdes, rom am tkbilisa da mSvidobianis cxovrebis wyurvilma<br />

sZlios im jvarTacmas, romelic moelis CvenSi kritikossa, im<br />

sawamlavs, romelic daSxamavs yovel wuTs misis sicocxlisas.<br />

yoveli es aris CvenSi imitom, rom sxvis azris Sewynarebamde jer<br />

ar aRvzrdilvarT. sabuTianad gankiTxvisa ki ar eSinian kritikas,<br />

usabuTod gankiTxvas ufrTxis da erideba. usabuTod gankiTxva lan-<br />

ZRvaa, ginebaa da gonebadaxSulis, gulwamxdaris kacis saqmea. Sewynareba<br />

sxvisa azrisa, ese igi, sabuTiani gankiTxva marTlmsajulebaa<br />

da gonebaaRmatebulis, gulgawmendilis, WeSmaritad ganaTlebulis<br />

kacis saqmea. sxvisa azris Sewynareba rom sazogadoebaSi iyos, kriti-<br />

328


kac xmas amoiRebs, frTas gaSlis, Tu amasTan yovelive sxva garemoeba<br />

mzaa saamisod. exla ki, minam kaci, Tund kargad momzadebuli, kritikas<br />

xels mihyofs, jer Tavzed xeli unda aiRos, jvarsacmelad Tavi<br />

dasdos, salaybod da gasaupatiureblad gaxdes, WuWyisa da Cirqis<br />

mocxebas ar SeuSindes, nacnobebi da megobrebi gadaikidos, gamoesalmos<br />

mSvidobians cxovrebas, moiwamlos Tavisis sicocxlis dReni,<br />

erTi sasiamovno dRe ar hnaxos da yovel am ubedurebis winaSe ar<br />

Sedrkes. Znelia kacma amodena didsulovnoba da gulovnoba iqonios,<br />

Tumca ki didad sanatreli, magram natvra da axdena natvrisa erTi da<br />

igive ar aris.<br />

kidev vityviT, patara qveyanaa Cveni qveyana da amitomac yovelive<br />

xsenebuli ubedureba aq ufro SesaZlebelia, vidre sxvagan, Tu saxeSi<br />

miviRebT im garemoebas, rom sxvis azris Sewynareba CvenSi jer mouwevari<br />

xilia da mkvaxe xili ki, rogorc mogexsenebaT, kbilsa sWris.<br />

ityvian, maS didsulovani da gulovani yofila igi TiTo-orola<br />

kaci, romelTac CvenSi zogierTxel kritikis xma morTeso. ara, batonebo,<br />

Cveneburi kritikac am safexurzea, razedac sazogadoeba,<br />

romelsac marto erTaderT sawyaod is xelmZRvaneli azri aqvs, rom<br />

`kacia da gunebao~. yoveli mzgavsi mzgavssa hSobso, naTqvamia. Tu<br />

sadme exla kritikis xmaa ismis CvenSi, es xma isev iqidam gamodis, saca<br />

`kacia da gunebao~ hbudobs. me ase minda, ase miameba~ ufro hlaparakobs<br />

CvenSi, vidre gankiTxulis naweris saqebi Tu sawuni.<br />

exlandeli Cveneburi kritika an RvarZlis nTxevaa imis Tavze,<br />

vinc niSanSia amoRebuli, uararaod, umizezod, dausabuTeblad, an<br />

qebis xmaa da gundrukT kmeva egreve uararaod, umizezod, dausabuTeblad.<br />

amisTana kritikoss ra aqvs, rom imis dakargvis SiSma<br />

daabrkolos? amisTanas Wori da miTqma-moTqma ras CamoarTmevs, rac<br />

ara abadia ra? ras gaufrTxildes, rom RmerTs gasafrTxilebeli<br />

ara uRirsebia ra? kars igi hketavs, visac dasakargavi saunje rama<br />

aqvs, visac arara, imisi qoxi farRalalaa: Tu RmerTma miSvela da Semovida<br />

vinme, iqneb imas darCes rame aq, Torem aqedam ras waiRebs, rac<br />

ar ariso. es gulovnoba ki ar aris, pirdapiri angariSia.<br />

sul sxvaa, visac grZnoba adamianur Rirsebisa gaRviZebuli aqvs.<br />

am saunjes kaci ise advilad ver gaimetebs sxvis mier saTelavad da<br />

Cirqmosacxobad, Worebisa da miTqma moTqmis lafSi saTrevad. mar-<br />

Talia, adamianTa sasaxelod, bevrni yofilan simarTlisaTvis wamebulni<br />

qveyanaze da amitomac arian wmidaTa Soris Seracxulni. xolo<br />

es yvelas ara aqvs didebuli unari simarTlisaTvis jvars ecvas.<br />

amisTana bunebisani iSviaTni arian. Seswire Tavi marTals, dee glanZ-<br />

Ron da gaTrion, dee mogiwamlon sicocxle, Cagimwaron wuT-soflis<br />

dReni, advili saTqmelia da Zneli saqneli~ (


`...araerTxel msmenia: Cveni mwerloba imdenad sacodavi da Raribiao,<br />

rom yoveli kaci, romelsac cotad Tu bevrad Semoudgamso<br />

fexi mwerlobaSi da avad Tu kargad emsaxurebao mas, yovlad pativsacemi<br />

da yuradRebis Rirsiao; Tuki swers da abeWvdinebso, `baraqala~<br />

ergebao, erTis sityviT, cudad jdomas cudad Sroma sjobiao.<br />

romeli erTi sjobia _ es am azris mimyolTa gemovnebazed mimindvia;<br />

me rom mkiTxoT ki _ orive maTTvis mimirTmevia. Cemis azriT, zemoxsenebuls<br />

msjelobas daerTvis crumorwmuneoba, romelic vnebas Tu<br />

moutans Cvens mwerlobas, Torem xeirs ki ver daayris veragziT...<br />

yana Cvenis literaturisa mTlad moqsaqsuli da SambmoreuliameTqi.<br />

yvelazed uwinaresi da usaWiroesi saqme aris gamargvla, amogleja<br />

am Sambisa, gamogva da gamowmenda, rac moqsaqsulia: es saqme<br />

upirveles valad unda hqondes saliteraturo kritikas; man unda<br />

daanaxos mkiTxvels Tu ra ekuTvnis literaturas da ra ara; ras unda<br />

epyras kanonieri adgili mwerlobis asparezzed da, piriqiT, ras ara<br />

aqvs araviTari kavSiri literaturasTan. erTis sityviT, saliteraturo<br />

kritika movalea Tavi gaataninos mkiTxvels zemoxsenebul ugzo-ukvlobaSi<br />

da areul-dareulobaSi~ (`fiqri da SeniSvna~, J. `iveria~,<br />

1879 #2 gv. 105).<br />

`...imdenad imata CvenSi am dRemdis mwerlobam, rom kritikas karga<br />

blomad masala aqvs, aswon-daswonos da igemos es mravalferovani sagonebiero<br />

sazrdo, Cvenis sazogadoebis sacxovreblad daniSnuli,<br />

kargi kargad icnos da rigiani fasi daados, xolo avi, sun-mokidebuli<br />

da daxavsebuli, Wkuis bazridgan amoiRos da cecxli waukidos,<br />

Torem, garwmunebT, Wkuis xolera gaCndeba, ueWvelad gaCndeba da ma-<br />

Sin kargsa da avsac xom ganurCevlad miwasTan gaasworebs... kritika<br />

didi Ronea, igi mwerlobisaTvis igivea, rac... rac gamocdili eqimi<br />

avadmyofisaTvis, rac niWieri sardali anu winamZRvari mxedrobisaTvis,<br />

rac sinaTle TvalisaTvis, rac Toxi yanisaTvis anu cocxi<br />

nagvisaTvis. kritika, rogorc keTili mepatrone, zed dastrialebs<br />

mwerlobas, avs, mavnebels balax-bulaxs acilebs mwerlobis yanasa,<br />

xolo kargs, wmidas, sasargeblos gzas aZlevs aRorZinebisas, anu<br />

poetis sityviT, `vardsa mfSvinvares ayvavebs, � � sulsa xdis nakunZa- nakunZa-<br />

lebsa~, sadac kritika ar moqmedobs, iq kargica da avic erTmaneT-<br />

Si aireva da yovelive avad gaxdeba, nagavad iqceva. samwuxarod,<br />

Cvens mwerlobas ar uvis egreTi xelTa aRmpyrobeli Zali, kritika<br />

TiTqmis ar arsebobs CvenSi da es aris mizezi, rom `avlabruli<br />

poezia~ ufro saRdeba xalxSi, vinem ankara wyaro, dayursuli<br />

oqro, maRal-niWierT mgosnebisa. uniWoba da umecreba bazars<br />

poulobs da saxel-didebas ixveWs, xolo Sroma, mecniereba da<br />

niWi iCagreba, uferuldeba, kvdeba~ (`icvne igini karavTa Sensa<br />

xdomisagan enaTasa~, gaz. “iveria”, 1887w., 29 oqtomberi, #241).<br />

330


ipolit teni (1828-1893 w.w.)<br />

xelovnebis nawarmoebis bunebis Sesaxeb<br />

I<br />

Cveni meTodis amosavali Tvalsazrisi mdgomareobs im debulebis<br />

WeSmaritebad aRiarebaSi, rom xelovnebis nawarmoebi ar<br />

aris raime gancalkevebeli, da maSasadame, kvleva-Ziebis sagans<br />

warmoadgens is mTliani ram, riTac pirobadebulia nawarmoebi<br />

da ganimarteba igi.<br />

Zneli ar aris es pirveli nabiji. yvelasaTvis cxadia, rom xelovnebis<br />

raime nawarmoebi – suraTi, tragedia, qandakeba – Seadgens<br />

romelime mTlianis nawils, me minda vTqva, mxatvris mier<br />

Seqmnili mTeli Semoqmedebis nawils. es anbanuri WeSmaritebaa.<br />

yvelam icis, rom erTi da igive mxatvris sxvadasxva nawarmoebi<br />

erTmaneTis monaTesaveni arian, rogorc erTi mamis Svilebi, e. i.<br />

maT aqvT TvalsaCinod gamosaxuli msgavseba. isic mogexsenebaT,<br />

rom yovel mxatvars aqvs Tavisi stili, romliTac gamoirCeva<br />

yvela misi nawarmoebi. Tu igi fermweria, mas Taviseburi koloriti<br />

aqvs, mdidari an mkrTali, Tavisi gamorCeuli tipebi hyavs,<br />

keTilSobilni an mdabioni, Tavisi mdgomareoba, Tavisi kompozicia,<br />

Tavisi teqnikuri xerxebic ki – pirvelad feris wasmis, wanacxis,<br />

saRebavebisa da gamSvenebisa. Tu mweralia, mas Tavisi<br />

gmirebi hyavs – mZvinvareni an mSvidni, Tavisi kvanZi aqvs rTuli<br />

an martivi, Tavisi daboloeba – tragikuli an komikuri, stilis<br />

Taviseburi efeqtebi, Tavisi rTuli winadadebani da Tavisi sakuTari<br />

leqsikonic ki. imdenad zustia es debuleba, mcodne kacs<br />

rom warudginoT cnobili ostatis xelmouwereli nawarmoebi,<br />

igi TiTqmis Seucdomlad icnobs romel xelovans ekuTvnis igi.<br />

da Tu saTanado gamocdileba da sakmarisad ganviTarebuli<br />

alRo aqvs, SeiZleba isic iTqvas, mxatvris cxovrebis romel epoqas,<br />

misi ganviTarebis romel periods ekuTvnis warmodgenili<br />

nawarmoebi.<br />

ai, es gaxlavT is pirveli mTlianoba, romelsac unda mivakuTvnoT<br />

xelovnebis nawarmoebi.<br />

meore:<br />

TviTon mxatvaric, Tu aviRebT mis Semoqmedebas mTlianad,<br />

ar aris gancalkevebuli; aqac arsebobs mTliani, ufro didi,<br />

vidre TviT mxatvari aris, romlis nawilsac Seadgens igi; es<br />

gaxlavT im qveynis da epoqis mxatvruli skola, romelsac mxatvari<br />

ekuTvnis. magaliTad, Seqspiri, romelic pirveli Sexed-<br />

331


viT TiTqos cidan Camovardnil saswaulad, sxva samyarodan<br />

Camofrenil meteorad gveCveneba, ar iyo martodmarto: mas Tan<br />

axlda Tormetamde uaRresad warCinebuli dramaturgi, maT Soris,<br />

vebsteri, fordi, mesenjeri, marlo, ben jonsoni, fletCeri<br />

da fransis bomonti, 1 romlebic werdnen imave eniT da imave mimarTulebas<br />

miekuTvnebodnen, romelsac Seqspiri miekuTvneboda.<br />

maT piesebs aqvT iseTive damaxasiaTebeli niSnebi, rogoric<br />

Seqspirisas; maT TxzulebaSi hpovebT iseTsave TavSeukavebel,<br />

sazarel moqmed pirebs, piesis iseTsave sisxlismRvrel da moulodnel<br />

daboloebas, iseTsave anazdeul gaSmagebul vnebaTa<br />

aRgznebas, iseTsave areul, ucnaur, RvlarWnil da mbrwyinav<br />

stils, bunebis peizaJis iseTsave faqiz poetur grZnobas, nazi da<br />

Rrmadmoyvaruli qalebis iseTsave tipebs. aseve gancalkevebul<br />

pirovnebad gveCveneba rubensi, 2 TiTqos arc winamorbedi hyavs,<br />

arc memkvidre; magram sakmarisia gaemgzavroT belgiaSi, daiaroT<br />

taZrebi gentSi, briuselSi, briugeSi da antverpenSi, 3 rom<br />

dainaxoT mTeli jgufi mxatvrebisa, romelTa niWi mogagonebT<br />

rubensis niWs _ Tundac kraieri, romelic Tavis droze rubensis<br />

metoqed iTvleboda, anda adam van noorti, herard zegersi,<br />

romboutesi, abraham ianseni, van roozi, van tuldeni, ian van<br />

osti, 4 da sxvani. kidev, TqvenTvis cnobili iordansi, van deiki, 5<br />

romlebmac imave arsiT Seignes ferwera, rogoradac rubensma,<br />

da miuxedavad pirovnuli gansxvavebisa, myarad SeinarCunes<br />

erTmaneTis monaTesave ieri. imaTac, rogorc rubenss, uyvardaT<br />

dasaxatad jan-RoniT aRsavse, mSvenieri sxeuli, cxovrebis<br />

siZliere da mTrTolvare guliscema, sisxliT da grZnobiT aRsavse<br />

mousvenari xorci, romelic uxvad Semohxvevia sulier arsebas;<br />

realurad arsebuli da xSirad uxeSi tipebi, Tavisufali<br />

moZraobis aRtaceba da Zaldautanebloba, saucxood gaferadebuli<br />

da aWrelebuli qsovili, abreSumis da mewamulis livlivi,<br />

amoZravebuli da daxveuli mdidruli tanisamosis Semoburviloba.<br />

dRes yvela isini Caimalnen maTi didi Tanamedrovis didebis<br />

sxivebSi; magram, miuxedavad amisa, mainc WeSmaritad rCeba is<br />

debuleba, rom rubensis asaTviseblad masTan erTad erT konad<br />

unda SevkriboT misi drois niWierebani, sadac mas ufro maRali<br />

Rero aqvs, vidre sxvebs: SeviswavloT mxatvrebis is skola, romlis<br />

yvelaze didebuli warmomadgeneli is iyo.<br />

ai, meore nabiji.<br />

erTiRa dagvrCa, mesame:<br />

mxatvrebis mTeli es skola nawilia erTi, ufro vrceli<br />

mTlianisa – im sazogadoebisa, romelSiac mxatvari imyofeba, da<br />

romlis gemovnebas Seesabameba piradad misi gemovnebac, radgan<br />

332


erTi da igive zne-Cveulebani da msoflmxedveloba aqvT, rogorc<br />

sazogadoebas, agreTve mxatvrebsac: sazogadoebasa da mxatvars<br />

Soris ar aris aRmarTuli kedeli. Cven dRes mxolod mxatvris<br />

xma gvesmis saukuneTa siRrmidan; magram am mquxare xmis qveS, romlis<br />

griali Cvenamde modis, vamCnevT mravalTava brbos guguns<br />

da miyruebul xmebs, xalxis diad usazRvro da mravalbgerovan<br />

xmas, romliTac igi mxatvarTan erTad erT kiloze mReroda. da<br />

swored asec unda yofiliyo: fidiasi, iqtine, 6 didebuli mxatvrebi,<br />

romelTac Sehqmnes parTenoni 7 da iupiteri – olimpielni<br />

iyvnen, rogoradac sxva aTenelebi, Tavisufali moqalaqeni<br />

da kerpTayvanismcemelni, palestraSi 8 aRzrdilni, titvlad<br />

varjiSobas da Widaobas miCveulni, saxelmwifo saqmeebis mcodneni<br />

da sazogado moednebze xmis mimcemni: maT igive Cveulebani<br />

hqondaT, igive interesebi, ideebi da rwmena, rac xalxs, erTsa da<br />

imave toms ekuTvnodnen, iseve aRzrdilni, imave eniT molaparakeni.<br />

ase, rom, arsebiTad isini TavianT mayureblebs hgvandnen.<br />

es TanamTxveva ufro TvalsaCino gaxdeba, Tu davakvirdebiT<br />

CvenTan ufro axlomdgom xanas. magaliTad aviRoT espaneTis<br />

istoriis didebuli epoqa, romelic meTeqvsmete saukunidan<br />

meCvidmetis naxevramde grZeldeba. epoqa, romelmac<br />

mogvca saxelovani mxatvrebi velaskesi, murilio, zurbarani,<br />

francisko da herera, alonzo kano, moralusi, 9 da didebuli<br />

mwerlebi – lope de vega, kalderoni, servantesi, tirso de molina,<br />

don luis de leoni, gilien de kastro 10 da mravali sxva.<br />

xelovnebis nawarmoebis konteqstiis Sesaxeb<br />

maSasadame, Cven im daskvnamde mivediT, rom xelovnebis nawarmoebis,<br />

mxatvris an mxatvarTa mTeli jgufis Sesacnobad saWiroa<br />

sruli garkveulobiT warmovidginoT im epoqis msoflmxedveloba<br />

da zne-Cveulebani, romelsac isini ekuTvnian. iq aRmovaCenT<br />

yvela ganmartebas, iq vipoviT im pirvandel mizezs, romelic<br />

agvixsnis danarCens. es WeSmariteba, batonebo, damtkicebulia<br />

gamocdilebiT; da marTlac xelovnebis istoriis umTavres epoqebs<br />

rom gadavavloT Tvali, vnaxavT, xelovneba Cndeba da Semdeg<br />

qreba azrovnebis da zne-CveulebaTa dargSi im gansazRvrul<br />

midrekilebebTan erTad, romelTanac TviTon es xelovneba iyo<br />

dakavSirebuli. magaliTad, berZnuli tragedia (esqile, sofokle,<br />

evripide 11 ) Cndeba maSin, rodesac berZnebi imarjveben<br />

sparselebze, patar-patara respublikuri qalaqebis gmirul<br />

xanaSi, im didi brZolis dros, rodesac saberZneTi mTel Tavis<br />

Zal-Rones ikrebs, rom SeinarCunos damoukidebloba da Tavisi<br />

333


gavlenis qveS moaqcios mTeli ganaTlebuli qveyniereba. Semdeg<br />

am damoukideblobisa da energiis gaqrobasTan erTad, rodesac<br />

dakninda berZenTa xasiaTi da makedonelebis 12 mier damarcxebuli<br />

saberZneTi ucxoelebis kuTvnilebad gadaiqca, Cven vxedavT<br />

tragediis gaqrobasac. aseve, gotikuri arqiteqtura 13 vi-<br />

Tardeba feodaluri weswyobilebis sabolod damyarebis dros<br />

naxevrad aRorZinebis epoqaSi, meTerTmete saukuneSi, rodesac<br />

normanelebis dayaCaRebisagan ganTavisuflebuli sazogadoeba<br />

iwyebs ganviTarebis gziT svlas, da qreba im dros, rodesac<br />

wvrili, damoukidebeli, meomari, baronebis batonoba da misgan<br />

gamomdinare zne-Cveulebani iSleba, meTxuTmete saukunis damlevs,<br />

Tanamedrove monarqiebis gaCenis gamo. aseve holandiuri<br />

mxatvroba udides warmatebas aRwevs im saxelovan dros, rodesac<br />

holandia Seupovari da mamacuri brZolis gziT sabolood<br />

Tavisufldeba espaneTis batonobisagan, 14 ebrZvis ingliss tolfasi<br />

iaraRiT da evropis saxelmwifoTa Soris yvelaze mdidar,<br />

yvelaze Tavisufal da ganviTarebul samrewvelo qveynad iqceva.<br />

meore mxriv, Cven vxedavT, meTvramete saukunis dasawyisSi<br />

rogor gadainacvlebs pirveloba misgan inglisSi. male isic Zirs<br />

ecema da meorexarisxovan saxelmwifodRa rCeba. amis Semdeg igi<br />

iqceva kargad mowyobil, mSvidobian, ubralo sabanko da savaWro<br />

saxlad, sadac adamians SeuZlia saamod icxovros pativmoyvaruli<br />

zraxvebisa da mRelvarebisagan ganTavisuflebuli keTilgonieri<br />

burJuis cxovrebiT. swored aseve, franguli tragedia<br />

Cndeba maSin, rodesac saTavadaznauro monarqiasTan erTad lui<br />

XIV-is 15 dros batonobda samefiskaro cxovreba, brwyinvale rautebi,<br />

turfadkazmuli aristokratiuli Sinaymoba, da qreba maSin,<br />

rodesac privilegiebis mqone sazogadoeba da sasaxlis derefnebis<br />

zne-Cveulebani ecema revoluciis dartymisagan.<br />

minda Sedareba movixmo, rom TqvenTvis ufro sagrZnobi<br />

gaxdes zne-Cveulebisa da gabatonebul SexedulebaTa gavlena<br />

xelovnebaze.<br />

Tbili qveynidan CrdiloeTisaken rom waxvideT, axal sartyels<br />

miaRwevT, SeniSnavT niadagis sul sxva kulturas da sul<br />

sxva mcenareebs: jer aloe da forToxali; patara manZils rom<br />

gaivliT zeTisxili da yurZeni gaCndeba; mere muxa da Svria; _<br />

ufro Sors fiWvi, dabolos _ xavsi da bowvera. yvela sartyels<br />

aqvs niadagis Taviseburi kultura da mcenareebi; erTica da meorec<br />

iwyeba sartyelis TavSi da Tavdeba mis boloSi; erTica da<br />

meorec Tavis sartyelTan aris dakavSirebuli da es sartyeli<br />

warmoadgens maTi arsebobis aucilebel pirobas; Tavisi arsebobiT<br />

an ar arsebobiT is ganagebs am mcenareTa gaCenas, an daRupvas.<br />

334


da ra aris es sartyeli, Tu ara erTgvari temperatura, erTgvari<br />

odenoba siTbosi da nestainobisa; erTi sityviT, gabatonebuli<br />

pirobaTa rigi arsebiTad analogiuri imisa, rasac Cven es-es aris<br />

axla vuwodeT sazogadoebis msoflmxedveloba da imisi zne-<br />

Cveulebani? rogorc arsebobs erTgvari fizikuri temperatura,<br />

romelic Tavisi cvalebadobiT iwvevs ama Tu im mcenaris jiSis<br />

gaCenas, _ swored aseve arsebobs erTgvari moraluri temperatura,<br />

romelic Tavisi cvalebadobiT iwvevs xelovnebis ama Tu im<br />

dargis gaCenas da rogorc fizikur temperaturas vswavlobT, raTa<br />

SevignoT ama Tu im mcenaris gaCena, _ iqneba es simindi Tu Svria,<br />

aloe Tu naZvi, iseve unda SeviswavloT moraluri temperatura,<br />

rom SevignoT xelovnebis raime dargis gaCena – kerpTayvanismcemluri<br />

qandakebisa Tu realisturi ferwerisa, mistikuri arqiteqturisa,<br />

Tu klasikuri literaturisa, vnebiani musikisa, an<br />

idiealisturi poeziisa. adamianis sulis Semoqmedebani, rogorc<br />

cocxali bunebis nawarmoebni, SeiZleba SevignoT mxolod maSin,<br />

Tu maT SeviswavliT garemocul aresTan dakavSirebiT.<br />

II<br />

mibaZva<br />

xuT diad xelovnebaTagan, romlebsac qandakeba, poezia, ferwera,<br />

arqiteqtura da musika Seadgens, jerjerobiT calke davtovoT<br />

ori ukanaskneli. maTi ganmarteba ufro did siZneles<br />

warmoadgens; arqiteqturas da musikas davubrundebiT, jerjerobiT<br />

marto sami pirveli ganvixiloT. yvela samives, rogorc<br />

Tqvenca xedavT – erTgvari damaxasiaTebeli Tviseba aqvs, is<br />

Tviseba, rom samive, metad Tu naklebad, warmoadgens mimbaZvelobiT<br />

xelovnebas.<br />

pirveli SexedviT ise geCvenebaT, TiTqos maTi damaxasiaTebeli<br />

Tviseba mimbaZveloba iyos da xelovnebis mier Seqmnili<br />

nawarmoebis amocana rac SeiZleba zust mimbaZvelobaSi gamoixatebodes,<br />

radgan TavisTavad cxadia, rom qandakeba cdilobs sinamdvilesTan<br />

meti daaxloebiT warmosaxos cocxali adamiani,<br />

rom suraTis mizania warmosaxos namdvili adamiani. realur pozaSi,<br />

sacxovrebeli binis Sinamowyobilobani, an peizaJi, rogorsac<br />

iZleva buneba. ara nakleb cxadia isic, rom drama an romani<br />

cdilobs zedmiwevniT sizustiT warmogvidginos xasiaTebi, moqmedebani,<br />

saubari da mogvces, ramdenadac ki SeiZleba, cxovrebasTan<br />

axlo mdgomi saxeebi. da marTlac, Tu ukmarisi aris es<br />

335


gamosaxva an sizustes moklebuli, Cven veubnebiT moqandakes:<br />

`ara, aseTi forma ara aqvs mkerds an fexs~. mxatvarsac vetyviT:<br />

`Tqveni suraTis ukana planze figurebi metad msxvilad dagixatavT<br />

da arabunebrivi ferisa arian Tqveni xeebi~. mweralsac<br />

vetyviT: `arasodes yofila aseTi adamiani, rom ise egrZnos an<br />

efiqros, rogorc Tqven mas miawerT~.<br />

magram sxva sabuTic aris, ufro Zlieri; pirvel yovlisa –<br />

yvela drois gamocdileba. Tu daakvirdebiT romelime mxatvris<br />

cxovrebis mimdinareobas _ advilad SeniSnavT, rom igi Cveulebrivad<br />

or nawilad aris gayofili. pirveli nawilis mimdinareobaSi,<br />

siymawvileSi da Tavisi niWis mowifulobaSi, igi Sescqeris<br />

TviT sagnebs; daZabulad da dawvrilebiT ikvlevs, TvalTagan ar<br />

iSorebs maT, wvalobs da Tavs imtvrevs, rom miaRwios maT gamosaxvas<br />

da gadaWarbebuli sizustiTac saxavs maT, dgeba iseTi momenti<br />

mis cxovrebaSi, rodesac hgonia, rom ukve sakmarisad icnobs<br />

sagnebs, axals veRar hpovebs maTSi da, ganzed udgeba ra cocxal<br />

nimuSebs, Txzavs dramas an romans, xatavs suraTs, an Zerwavs<br />

qandakebas gamocdilebiT SeZenili receptebis mixedviT. pirvel<br />

nawilSi misi Semoqmedeba gaJRenTilia WeSmariti grZnobiT; meore<br />

nawilSi ki – xdeba nawvalebi yaidis da daqveiTebisaken mieqaneba.<br />

rom davukvirdeT didi adamianebis cxovrebas, TiTqmis yovelTvis<br />

aRmovaCenT am or periods. Zalian grZeli iyo miqelanjelos<br />

pirvel periodi, igi samoc wels grZeldeboda; am drois ganmavlobaSi<br />

Seqmnil mis nawarmoebebSi Tqven xedavT Zlierebasa da<br />

gmiruli didebis grZnobas, am grZnobiT aris gaJRenTili mxatvari;<br />

sxva aRaraferi agondeba. mravali gakveTani, uricxvi naxati,<br />

sakuTar gulis mudmivi analizi tragikul vnebaTa Seswavla<br />

da maTi gansaxiereba sxeulSi – yovelive amas xmarobs, rogorc<br />

saSualebas, rom gadmoafrqvios is mSfoTvare energia, romliTac<br />

igi aRsavsea. ai ra azrs aRgiZravT Tqven siqstes kapelis yoveli<br />

kuTxe da mTeli kamara. 17 SediT imave, paulinis 18 mezobel ekvder-<br />

Si da gasinjeT miqelanjelos siberisdroindeli nawarmoebebi:<br />

`moqceva wmida pavlesi~, `jvarcma wmida petresi~, daacqerdiT<br />

Tundac `ukanasknel gankiTxvas~, romelic samocdaSvidi wlisam<br />

Seqmna. saqmis mcodneni, da profanebic ki, pirveli SexedviTve<br />

SeniSnaven, rom orTave freska daxatulia mzamzareuli receptis<br />

mixedviT, rom mxatvris gankargulebaSia formaTa cnobili<br />

raodenoba da gansazRvruli SabloniT xelmZRvanelobs, erTimeoreze<br />

alagebs araCveulebriv pozebs, xelovnurad amoklebs<br />

ganzomilebas da Cven vamCnevT, rom cocxali Semoqmedeba, bunebrivoba,<br />

diadi ltolva, umaRlesi WeSmariteba, romliTac savse<br />

iyo misi pirveli periodis nawarmoebni, gaqrnen, an, ukidures<br />

336


SemTxvevaSi, Sesustdnen, xelovnebis teqnikis borotad gamoyenebis<br />

da xelobad gadaqcevis gamo, da Tu igi mainc sxvebze maRla<br />

dgas, metad dabla dgas Tavis TavTan SedarebiT.<br />

imasve SevniSnavT Cveni, frangebis miqelanjelos sicocxlis<br />

Seswavlis dros. Tavis moRvaweobis pirvel periodSi korneli 19<br />

Zlierebis da gmirobis imave grZnobiT iyo aRsavse: igi amas xedavda<br />

Tavis irgvliv, ZlierebiT aRsavse vnebebSi, romelic sarwmunoebrivma<br />

omebma uanderZes axal monarqias, duelistebis Tavganwirul<br />

mamacobaSi, Rirsebis amay grZnobaSi, romelic jerac<br />

SerCenodaT maTs feodalur sulebs, sisxlimRvrel tragedieb-<br />

Si, romlebic gaTamaSebulan samefo karze sasaxlis didebulTa<br />

SeTqmulebisa da riSelies 20 mier ganxorcielebul sikvdilis<br />

dasjaTa wyalobiT; da maSin Sehqmna kornelma iseTi moqmedi<br />

pirebi, rogorc himena da sidi, polievqti da polina, kornelia<br />

da sertoriusi, emilia da horaciusi. 21 Semdeg, siberis Jams<br />

Seqmna man perfarita, atila da mravali uxeiro piesa, romleb-<br />

Sic sazarlad daZabuli mdgomareobaa, RvlarWniloba hfaravs<br />

didsulovnebas. am piesebis weris dros cocxali nimuSebi, romlebsac<br />

igi uwin xedavda, aRar arsebobdnen msoflio scenaze,<br />

ukidures SemTxvevaSi, igi aRar eZebda maT, STagonebam miatova<br />

igi. isic SabloniT swerda, im Zveli xerxebis gaxsenebiT, man rom<br />

aRmoaCina im dros, rodesac enTuziazmiT iwvoda, swerda literaturul<br />

Teoriebs, traqtatebsa da msjelobebs Teatraluri<br />

peripetiebisa da dramaturgiuli Tavisuflebis Sesaxeb. igi<br />

asls iRebda Tavisi Tavisas da iRebda gadaWarbebiT: Cveva, gamoangariSeba<br />

da rutina sulis diad moZraobaTa da sagmiro saqmeTa<br />

uSualod Wvretis magierobas uwevdnen mas, igi aRara hqmnida<br />

ukve, igi ubralo xelosnad gadaiqca.<br />

aramarto ama Tu im didi adamianis cxovrebis istoria gvimtkicebs,<br />

rom saWiro aris mimbaZvelobiT gamosaxva cocxali<br />

modelisa da daucxromeli da guldasmiT dakvirveba bunebisa;<br />

amasve gvimtkicebs yoveli didi skolis istoria, yvela skola<br />

(aq SeuZlebelia gamonaklisis arseboba), ganicdis gadagvarebas<br />

da dacemas swored imitom, rom iwyebs zust mibaZvas da gaurbis<br />

cocxal models. ase mouvidaT ferweraSi miqelanjelos mimdevrebs,<br />

romelnic kunTebis da arabunebrivi pozebis xatviT<br />

iyvnen gatacebulni; ase mouvidaT Teatraluri dekoraciebis<br />

da xorciani, momrgvalebuli formebis moyvarulT, romlebic<br />

baZavdnen did venecielebs. 22 aseve mouvidaT akademikosebs da<br />

buduaris mxatvrebs, romliTac dasrulda XVIII saukunis franguli<br />

ferwera. literaturaSi igive daemarTaT romis dacemis<br />

drois moleqseebs da ritorebs; mgrZnobiare deklamator-dra-<br />

337


maturgebs, romliTac damTavrda inglisuri drama, da dacemis<br />

epoqis italiaSi moswrebuli sityvebis da RvlarWnili frazebis<br />

SemTxzvelT. yvela aq dasaxelebuli magaliTidan ors amovar-<br />

Cev mxolod, magram Zalian TvalsaCinos: pirveli, es aris Zveli<br />

drois qandakebis da ferweris dacema, amis naTlad warmosadgenad<br />

sakmarisia rigrigobiT vinaxuloT pompei da ravena. 23<br />

pirveli saukunis ferweras da qandakebas vnaxav pompeiSi; ravenaSi<br />

meeqvse saukunis mozaikebs, romelnic imperator iustinianes<br />

24 dromde aRweven. am xuTasi wlis ganmavlobaSi, gamousworeblad<br />

gafuWda xelovneba, es dacema Sedegi iyo marto imisa, rom<br />

daviwyebas mieca cocxali modeli. pirvel saukuneSi jer kidev<br />

arsebobdnen palestris Cveulebani da kerpTayvanismcemluri<br />

gemovnebani; maSin adamiani icvamda msubuq tanisamoss, advilad<br />

mosaxdels, abanoSi dadioda, gatitvlebuli varjiSobda, eswreboda<br />

cirkis brZolas, siyvaruliT da SegnebiT uyurebda cocxali<br />

tanis moZraobas; maSindel drois moqandakeebs, fermwerlebs<br />

gars exvivnen SiSveli an naxevrad SiSveli modelebi da SeeZloT<br />

maTi gansaxiereba. amitom aris, rom pompeiSi Tqven xedavT kedlebze,<br />

patara ekvderSi, SidaezoebSi mocekvave mSvenier qalebs,<br />

marjve da amay axalgazrda gmirebs, Ronier mkerds, mard fexs,<br />

romelTa Jesti da tanis forma iseTi simarTliTa da cocxlad<br />

aris gamoxatuli, rom bejiTi SeswavliTac ki ver miuRweviaT<br />

imave srulqmnilebisaTvis Cvens droSi; Semdegi xuTasi wlis<br />

ganmavlobaSi nel-nela Seicvala yvelaferi; gaqra kerpTayvanismcemluri<br />

zne-Cveulebani, palestris mier aRzrdili Cvevebi,<br />

sruli siSiSvlis gemo; Tavs aRar iwoneben tanis mSvenierebiT,<br />

piriqiT, mas malaven rTuli tanisamosis qveS, qargaven maqmaniT,<br />

mewamuli da saucxoo aRmosavluri qsovilebiT. aRar afaseben<br />

moWidaves da mowiful ymawvil kacs; pirvel adgils ikavebs<br />

saWurisi, dedakaci, beri. asketizmi ipyrobs qveyanasa da masTan<br />

erTad midrekileba bundovani ocnebis, usagno kamaTis, qaRaldis<br />

bRajnisa da uSinaarso ybedobisaken. bizantiel naTrev ybedebs<br />

darCeniaT burTi da moedani berZnebis uZleveli bumberazebisa<br />

da romaeli mkacri mebrZolebis magier. akrZalulia Secnoba da<br />

Seswavla cocxali modelisa. models veRar xedaven; Tvalwin aRaraferi<br />

rCeba, garda Zveli ostatebis nawarmoebisa da mxatvrebi<br />

mxolod maT aslsRa iReben. Semdeg am aslis asls iReben, da ase<br />

sul ufro da ufro Sordeba dedans yoveli Semdegi Taoba. mxatvars<br />

aRar aqvs sakuTari azri da grZnoba; igi manqanad qceula,<br />

monurad rom asaxierebs sxvisas. wmida mamebi brZaneben, ar gabedos<br />

mxatvarma da axali ara moigonos ra; xatos ise, rogorc es<br />

dakanonebulia, gadmocemulia tradiciiT. mxatvarsa da cocxal<br />

338


models Soris Seqmnil ganxeTqilebas mihyavs xelovneba im mdgomareobamde,<br />

romelsac ase cxadad hxedavT ravenaSi. gadis xuTi<br />

saukune da iqamde ecema xelovneba, rom adamians mxolod fexze<br />

mdgoms an mjdomares xataven; sxva mdgomareobaSi misi asaxva<br />

metad Znelad eCvenebaT – mxatvars sxvafriT aRar SeuZlia. xeli<br />

da fexi TiTqos mxolod da mxolod Zvlad qceula. tanisamosis<br />

nakecebi TiTqos gaSeSebula: adamiani manekens waagavs, Tvalebi<br />

TiTqmis mTeli saxis adgils ikavebs. xelovneba WleqiT daavadebul<br />

adamians waagavs. mas moelis daWknoba da sikvdili.<br />

amave mizezebiT gamowveul dacemas vxedavT winamorbedi saukunis<br />

xelovnebis sxva dargebSic. mefe lui XIV-is dros literaturam<br />

miaRwia stilis srulyofas, siwmindes, simarTles da<br />

keTilSobilur ubraloebas, romlis magvari sxvagan arsad moipoveboda:<br />

da gansakuTrebiT sceniurma xelovnebam hpova maSin<br />

iseTi ena da leqsTwyoba, romlebic adamianis sulis srulyofil<br />

qmnilebad eCvena evropas. es imiT aixsneba, rom mwerlebis<br />

irgvliv arsebobdnen cocxali modelebi, romlebsac daJinebiT<br />

akvirdebodnen isini. lui XIV-m namdvili mefuri sidarbaisliTa<br />

da mWevrmetyvelebiT aRsavse SesaniSnavi laparaki icoda. kariskacebis<br />

werilebidan, depeSebidan da memuarebidan viciT, rom<br />

aristokratiuli kilo, uaRresi moxdeniloba, gamoTqmis sizuste,<br />

sityvis maragi, manerebis keTilSobileba kariskacebSi<br />

iseve moipoveboda, rogorc mefeSi, ase rom, Tu imaT wreSi trialebda<br />

mwerali, advilad SeeZlo mexsierebis da gamocdilebis<br />

daxmarebiT saukeTeso masala moepovebina Tavisi xelovnebisaTvis.<br />

asi weli gavida rasinidan 25 delilamde da yvelaferi cxadliv<br />

Seicvala. imisTana aRtaceba da gakvirveba daimsaxura<br />

rasinis sityvam da leqsma, rom cocxali adamianis Seswavlis<br />

nacvlad, cdilobdnen kargad SeeswavlaT is tragediebi, sadac<br />

es adamia-nebi iyvnen warmodgenilni. modelad mwerlobas<br />

cocxali adamiani ki ara, winandeli mwerlebi gaexada. SemoiRes<br />

pirobiTi ena, akademiuri stili, RvlarWnili miTologia, xelovnuri<br />

leqsTwyoba, Stampiani, Semowmebuli, saxelovan mweralTa<br />

Txzulebidan amokrefili leqsikoni, maSin iyo, rom gamefda is<br />

SeuZlebeli stili, romelmac wabilwa XVIII saukunis bolosa da<br />

XIX saukunis dasawyisis franguli mwerloba, erTgvari Jargoni,<br />

sadac erT riTmas mosdevda meore, windawin momzadebuli riTma,<br />

sadac veravin bedavda Tavisi saxeliT exsenebina sagani; sadac<br />

zarbaznis magier xmarobdnen alegorias, zRvas amfitrites26<br />

eZaxdnen. Seborkil azrs daekarga gamomsaxveloba, simarTle,<br />

sicocxle; es stili TiTqos Seqmnili iyo pedantebis akademiis<br />

mier, romelTac laTinuri moleqseobis qarxnis gamgeoba ufro<br />

339


mouxdebodaT.<br />

aqedan iseTi daskvna gamodis, rom ganuwyvetliv unda vakvirdebodeT<br />

sinamdviles, rac SeiZleba metis mibaZviT avsaxoT<br />

igi, da rom xelovnebis arsi mdgomareobs, rac SeiZleba, zust da<br />

srul mibaZvaSi.<br />

axla vnaxoT, ramdenad sworia es debuleba da SeiZleba Tu ara<br />

gamoviyvanoT aqedan daskvna, rom zedmiwevniT mibaZva Seadgens<br />

xelovnebis mizans?<br />

es rom ase yofiliyo, batonebo, maSin saukeTeso nawarmoebni<br />

monuri mibaZvis nayofi iqnebodnen. namdvilad ki es ase ar aris.<br />

aviRoT, pirvel yovlisa, qandakeba. tvifari iZleva originalis<br />

yvelaze zustsa da swor anabeWds. magram, mainc miuxedavad<br />

amisa, cxadia, rom kargi tvifari ver Seedreba karg qandakebas.<br />

meore mxriv, da ukve sxva dargSi – fotografia aris xelovneba,<br />

romelic xazebis da Crdilebis saSualebiT yvelaze zustad da<br />

Seumcdarad warmosaxavs erT sibrtyeze sagnis moxazulobas da<br />

formebs. eWvi ar aris, fotografias SeuZlian daxmareba gauwios<br />

ferweras; zogjer gamocdili, mcodne adamianis xelSi SesaZlebeli<br />

xdeba misi mxatvrulad gamoyeneba, magram miuxedavad amisa,<br />

mas azradac ar mosdis, rom ferweras gautoldes. da bolos,<br />

erTi ukanaskneli magaliTic. Tu marTalia, rom zedmiwevniT<br />

mibaZva Seadgens xelovnebis saboloo mizanT, iciT, ra iqneboda<br />

maSin saukeTeso tragedia, saukeTeso komedia an saukeTeso drama?!<br />

– stenografiuli angariSebi sisxlis samarTlis procesebis<br />

Sesaxeb, radgan iq marTlac Cawerilia uklebliv yoveli sityva.<br />

cxadia isic, rom xandaxan SeiZleba aq aRmoCndes raime bunebrivi<br />

an wrfeli grZnobiT gataceba, magram es gaxlavT Zvirfaseuli<br />

liTonis marcvali mTis Soreul, wiaRiseul madanSi. mweralma<br />

SeiZleba is gamoiyenos masalad, magram TavisTavad ki mas xelovnebasTan<br />

araferi saerTo ara aqvs.<br />

dramatuli poeziis saukeTeso nawili _ berZnuli da franguli<br />

klasikuri piesebi, umetesi nawili espanuri da inglisuri<br />

dramebisa, Sors udganan sazogado saubris zedmiwevniT gamoyenebas;<br />

piriqiT, gangeb SeaqvT masSi cvlileba. yvela es poetebi<br />

leqsad alaparakeben TavianT gmirebs da maT saTqmels zomas da<br />

xSirad riTmas uyeneben. azianebs Tu ara xelovnebis nawarmoebs<br />

sinamdvilis aseTi damaxinjeba? sruliadac ara. amas udavod<br />

amtkicebs goeTes `ifigenias~27 magaliTi, romelic jer prozad<br />

iyo dawerili da Semdeg ki gaileqsa. igi prozadac mSvenieria,<br />

340<br />

III


magram, galeqsili, ganuzomlad maRla dgas. aq, cxadia, rom<br />

swored Cveulebrivi sasaubro enis Seswavla, riTmis da zomis<br />

Setana, Seudarebel Zalas aZlevs goeTes Txzulebas, naTel gandidebas,<br />

farTo da uryev tragikul JReras, romlis gagonebisTanave<br />

suli amaRldeba Cveulebrivi cxovrebis sisaZagleze da<br />

Cvens Tvalwin aRsdgebian Zveli gmirebi, pirvelyofili adamianebis<br />

daviwyebuli tomebi, da maT Soris, dedofluri qalwuli,<br />

RmerTebis nebis ganmmartebeli, kanonebis damcveli, adamianis<br />

mwyalobeli, romelSic SeerTebulia adamianis bunebis yoveli<br />

saTnoeba da didebuleba, raTa saxeli gauTqvas Cvens gvars da<br />

aRamaRlos Cveni suli.<br />

IV<br />

maSasadame, romelime sagnis daxatvis dros, yvelaferi sruli<br />

sizustiT rodi unda gamovsaxoT. gvrCeba gamosarkvevi, ra<br />

farglebSi unda davtovoT mibaZva. da ai, winadve geubnebiT: igi<br />

ar unda aRematebodes nawilebis TanafarTobas, rac urTierT<br />

damokidebulebas gvaZlevs, axlave gavmartav amas.<br />

warmoidgineT, rom cocxali modeli gidgaT Tvalwin, qali<br />

an kaci da mis dasaxatavad erTi fanqari gaqvT da patara qaRaldi<br />

– ori xelisgulis odena. cxadia veravin mogTxovT, rom naturaluri<br />

sididiT gamosaxoT igi. amisaTvis qaRaldi ar geyofaT;<br />

miT ufro veravin mogTxovT, rom ferebi gadmogvceT, radgan<br />

Tqvens gankargulebaSi mxolod ori feria – TeTri da Savi.<br />

Tqvengan imas moiTxoven, rom modelis Tanafardoba da, upirvelesad<br />

yovlisa, proporciebi gamosaxoT, ese igi, nawilebis zoma-<br />

Ta Tanafardoba. Tu Tavi gansazRvruli sigrZisaa, saWiroa rom<br />

tans ramdenjerme meti sigrZe hqondes, vidre Tavs, xels – sxva<br />

sigrZe, isic Tavis sigrZesTan Sefardebuli; agreTve fexs da<br />

yvela danarCen nawils.<br />

garda amisa, Tqvengan moiTxoven, rom daxatvis formebi an<br />

mdgomareobis Tanafardoba gamosaxoT: esa Tu is moRunva, ovali,<br />

kuTxe, klaknili, romelic originals aqvs, saTanado xazebiT<br />

unda iyos suraTSi gamoxatuli, mokled rom vTqvaT, amocana<br />

mdgomareobs nawilebis Tanafardobis, mis srul mTlianobiT<br />

gadmocemaSi, sxva araferSi; Tqven tanis martivi garsi ki ar unda<br />

gadmosceT, aramed, ase vTqvaT, tanis logikuri agebuleba.<br />

amgvaradve warmoidgineT, rom Tqven win mdabioni an didkacni<br />

moqmedeben cxovrebis scenaze da Tqven gTxoven amis aRweras.<br />

amis asasruleblad Tqven gaqvT Tvali, yuri, mexsiereba, iqneb<br />

fanqaric, rom saCqarod CaiweroT xuTi-eqvsi SeniSvna; cota ram<br />

341


gaqvT, magram es sakmarisia, radgan Tqvengan imas ki ar moiTxoven,<br />

rom uklebliv gadmogvceT yoveli sityva, yoveli Jesti, yoveli<br />

moZraoba am kacisa, an im TxuTmeti-oci kacisa, romlebsac Tqven<br />

uyurebdiT. aqac, rogoradac es iyo winaT moyvanili magaliTSi,<br />

Tqvengan moiTxoven aRniSnoT proporciebi, dakavSireba, Tanafardobani;<br />

upirveles yovlisa, _ daicvaT sruli sizustiT<br />

Tanabroba pirovnebis moqmedebaSi, ese igi, Tqvens aRweraSi umetesi<br />

mniSvneloba misceT iseT saqciels, romelSiac gamosWvivis<br />

misi pativmoyvareoba, misi siZunwe, Tu igi Zurwia, mTavari yuradReba<br />

miaqcioT Zalmomreobis aqtebs, Tu igi TavdauWerelia,<br />

Semdeg ar daarRvioT sxva da sxva moqmedebaTa urTierTkavSiri,<br />

ese igi, sweroT ise, rom erTi replika iwvevdes meores, rom esa<br />

Tu is gadawyvetileba gamomdinareobdes winaT mocemul gadawyvetilebisagan,<br />

grZnoba-grZnobisagan, azri – winaT aRZrul<br />

azrisagan da, garda amisa, rom yvelaferi aixsnebodes moqmed<br />

pirTa arsebul mdgomareobiT da im xasiaTis TvisebebiT, romliTac<br />

dajildoebulia igi Tqvens mier. mokled, rom vTqvaT,<br />

literaturaSi, iseve, rogorc ferweraSi, saWiro aris aRvweroT<br />

ara cocxal arsebaTa da ambebis grZnobebiT aRqmuli garegnoba,<br />

aramed maTi Tanafardobis da maTi urTierTdamokidebulebis<br />

mTlianoba, ese igi, maTi logika. amgvarad, saerTo wesiT yvelaferi<br />

is rac cocxal arsebaSi Cven gvainteresebs, misi Sinagani<br />

an garegani logika, anu sxvagvarad rom vTqvaT, misi agebuleba,<br />

Semadgenloba da nawilebis Tanafardoba da swored amis gamo-<br />

Cenas da gadmocemas vTxovT Cven mxatvars. Tqven xedavT, Tu<br />

rogori Sesworeba Segvaqvs Cvens pirvel ganzraxvaSi; Cven is ar<br />

gavaqarwyleT, mxolod davwmindeT; Cven aRmovaCineT xelovnebis<br />

ufro amaRlebuli xasiaTi; romlis wyalobiT xelovneba xdeba<br />

ara marto adamianis xelis naSromad, aramed agreTve misi gonebis<br />

qmnilebad.<br />

342<br />

xelovnebis arsi<br />

xelovnebis nawarmoebis Tavisebureba mdgomareobs imaSi, rom<br />

pirvel planze gamoiyvanos, rac SeiZleba TvalsaCino gaxados<br />

sagnis ZiriTadi an mTavari xasiaTi mainc; amis misaRwevad mxatvari<br />

aSorebs iseT niSnebs, romlebic umTavress faraven, irCevs<br />

imisTanebs, romlebSiac igi mJRavndeba, asworebs – romlebSic<br />

Secvlilad moCans igi da gadaamuSavebs imisTanebs, romlebSic<br />

gauqmebulad eCveneba igi.


SeniSvnebi:<br />

1. jon vebsteri (1575-1624), jon fordi (1586-1639), mens enjeri (1584-1616),<br />

kristofer marlo (1564-1593), ben jonsoni (1574-1637), jon fletCeri (1579-<br />

1625), fransis bomonti (1584-1616) – gamoCenili ingliseli framaturgebi.<br />

2. rubensi peter paul (1577-1640) – didi flamandieli mxatvari, msoflio<br />

ferweris erT-erTi udidesi warmomadgeneli.<br />

3. genti, briuseli, bruge, antverpeni – qalaqebi exlandel belgiaSi,<br />

romelic uwin cnobili iyor flandriis saxelwodebiT.<br />

4. gaspar kraieri (1584-1669), adam van noorti (1562-1664), gerard zegersi<br />

(1591-1651), teodor romboutsi (1597-1637), abraham iansensi (1575-1632), teodor<br />

van tuldeni (1606-1676), van osti (1600-1661) – flamandieli mxatvrebi,<br />

didi rubensis Tanamedroveni.<br />

5. iordansi (1593-1678) – flamandieli mxatvari, avtori mravali Janruli<br />

suraTebisa, romelnic gamoxataven dResaswaulebs da qeifebs; antonis<br />

van deiki (1599-1641) – flamandieli mxatvari, msoflio ferweris erT-erTi<br />

udidesi portretisti, cxovrobda umTavresad inglisSi.<br />

6. fidiasi (Zv. w. V saukune) – udidesi berZeni moqandake. mis qandakebebs<br />

Soris cnobilia aTena palada parTenonSi, zevsi (iupiteri) – olimpiis zevsis<br />

taZrisaTvis. aTena promaqosi da sxv. iqtine _ Zveli saberZneTis udidesi<br />

arqiteqtori, cxovrobda V sauk. meore naxevarSi Cv. eramde. misi aSenebulia<br />

parTenoni da misteriebis taZari elevzinSi.<br />

7. parTenoni – msoflio arqiteqturis udidesi Zegli, RmerTqal aTenas<br />

taZari Zvel saberZneTSi (eladaSi), aSenebulia 443-432 w. Cv. eramde, arqiteqtor<br />

iqtines mier marmarilosagan; iupiteri – olimpieli – moqandake fidias<br />

mier oqrosa da spilos Zvlisagan gamoqandakebuli zevsis (romaulad iupiteris)<br />

qandakeba qalaq olimpiis taZarSi, exla dakargulia.<br />

8. palestra – Widaobis skola Zvel saberZneTSi, sadac ymawvilebs aswavlidnen<br />

xtunvas, sirbils, diskos da Subis tyorcnas, curvasa da Widaobas.<br />

9. velaskesi (1599-1660), zurbarani (1598-1662), francisko pereri (1576-<br />

1656), alonzo kano (1601-1687) da luis moralesi (1509-1586) – espanuri ferweris<br />

SesaniSnavi ostatebi.<br />

10. lope de vega (1562-1635), kalderoni (1600-1681), tirso de molina<br />

(1571-1618) da gilien de kastro (1569-1631) – espanuri dramaturgiis brwyinvale<br />

warmomadgenlebi; servantesi (1547-1616) – didi espaneli mwerali, `donkixotis~<br />

avtori; luis de leoni (1527-1591) – espanuri lirikis udidesi warmomadgeneli.<br />

11. esqile (Zv. w. 525-456), sofokle (Zv. w. 496-406) da evripide (Zv. w. 480-406)<br />

_ Zveli berZnuli tragediis udidesi warmomadgenlebi; saberZneT-sparse-<br />

Tis omebi daiwyo 494 wels da faqtiurad damTavrda 480-479 wlebSi, rodesac<br />

berZnebma brwyinvaled gaimarjves sparselebze salaminTan da plateasTan.<br />

12. gaZlierebulma makedoniam 338 wels Cv. eramde daipyro saberZneTi<br />

aleqsandre makedonelis mamis filipes mefobis dros.<br />

13. gotikuri arqiteqtura – gotikuri xelovnebis mTavari dargi me-12-14<br />

saukuneebis dasavleT evropaSi (gotikuri stili). aRmocenda safrangeTSi,<br />

saidanac swrafad gavrcelda inglisSi, germaniaSi, italiasa da espaneTSi.<br />

gotikuri arqiteqturis SenobisaTvis (umTavresad eklesiebisaTvis); damaxasiaTebelia:<br />

wvetiani, e. w. isrisebri TaRi, romelic Sesdgeba mravali boZebisa<br />

da sayrdnobi TaRebisagan; Senoba msubuqia da moxdenili. Signidan da<br />

garedan mravali qandakebiT dafaruli, feradi sarkmlebi maRali da viwro,<br />

343


ferweriT moxatuli.<br />

14. holandielebis brZola espaneTis winaaRmdeg faqtiurad daiwyo 1572<br />

wels, rodesac maT daikaves qalaqi brili, es brZola msoflio istoriaSi,<br />

cnobilia rogorc niderlandebis burJuaziuli revolucia, damTavrda arasis<br />

uniiT (1579 w.), romliTac daarsda holandiis burJuaziuli respublika,<br />

Semdgari CrdiloeT niderlandebis Svidi provinciisagan. espaneTma faqtiurad<br />

cno holandiis damoukidebloba mxolod 1609 wels.<br />

15. franguli klasikuli tragediis umaRlesi ganviTareba daemTxva<br />

swored franguli absolutizmis udides gafurCqvnas. mefe lui XIV-is (1613-<br />

1725) dros.<br />

16. romis papis sasaxleSi (vatikani) arsebobs papi siqsti IV-is kapela (samlocvelo).<br />

1508 wels papma iulios II-m SeukveTa miqelanjelos siqstes kapelis<br />

kamaris da Weris freskebiT moxatva.<br />

17. 1542 w. 67 wlis miqelanjelom papi pavle III-is SekveTiT Seasrula am<br />

papis samlocvelos, e. w. `paulinis kapelas~ freskebiT moxatva.<br />

18. pier korneli (1606-1684) – franguli klasikuri tragediis Semqmneli.<br />

19. kardinali riSelie (1585-1642) – safrangeTis mefis lui XIII-is ministri,<br />

1624 wlidan safrangeTis faqtiuri mmarTveli.<br />

20. pier kornelis tragediebis gmirebi: pimene da sidi (`sidi~), horaciusi,<br />

kamila da emilia (`cina anu avgustusis lmobiereba~) da polievqte da polina<br />

(`wamebuli polievqte~); perfarita, atila, sertoriusi – kornelis tragediebis<br />

gmirebi.<br />

21. didi venecielebi – iguliszmeba renesansis dros veneciuri mxatvrobis<br />

warmomadgenlebi: jorjone (1476-1510), ticiani (1480-1576), paolo veroneze<br />

(1528-1588) da iakopo tintoreto (1518-1594):<br />

22. pompei – romis imperiis qalaqi, daiRupa vulkan vezuvis amoxeTqvis<br />

dros 79 wels, cnobilia kedlis SesaniSnavi mxatvrobiT, ravena – italiis<br />

uZvelesi qalaqi, cnobilia Tavisi bizantiuri stilis taZrebiT da mozaikebiT.<br />

23. iustiniane (527-565) _ bizantiis imperatori, romlis dros konstnatinepolSi<br />

aSenda wm. sofios taZari (532-537).<br />

24. van rasini (1639-1699) – franguli klasikuri tragediis didi warmomadgeneli,<br />

Jak delili (1738-1813).<br />

25. amfitrite – poseidonis meuRle, zRvis qalRmerTi.<br />

26. baltazar deneri (1685-1747) – cnobili mxatvari-portretisti.<br />

27. didma goeTem Tavisi tragedia `ifigenia~ jer prozad dawera 1779<br />

wels, Semdeg leqsad 1780 w.<br />

344<br />

frangulidan Targmna ivane maWavarianma<br />

(wignidan `xelovnebis filosofia~, Tb., 1990).


345

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!