qrestomaTia I
qrestomaTia I
qrestomaTia I
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti<br />
literaturis Teora<br />
<strong>qrestomaTia</strong><br />
I<br />
1
wigni warmoadgens vrceli proeqtis _ `literaturis<br />
Teora. <strong>qrestomaTia</strong>~ pirvel nawils, romelic moicavs<br />
literaturaTmcodneobiTi azrovnebis ganviTarebis safexurebs<br />
adreuli epoqebidan vidre me-20 saukunemde.<br />
redaqtorebi:<br />
1.<br />
2.<br />
2<br />
gaga lomiZe<br />
irma ratiani<br />
Semdgenlebi:<br />
venera kavTiaSvili<br />
gaga lomiZe<br />
Tamar lomiZe<br />
maia niniZe<br />
irma ratiani<br />
solomos tabucaZe<br />
rusudan canava<br />
ISBN № 978-9941-0-1717-9<br />
ISBN № 978-9941-0-1718-6
sarCevi<br />
upaniSadebi.............................................................................................5<br />
platoni....................................................................................................9<br />
aristotele..........................................................................................42<br />
horaciusi..............................................................................................92<br />
netari avgustine...............................................................................110<br />
nikola bualo depreo.....................................................................138<br />
vaxtang VI.............................................................................................144<br />
anton I kaTalikosi...........................................................................150<br />
mamuka baraTaSvili...........................................................................159<br />
deni didro.........................................................................................162<br />
gothold efraim lesingi...............................................................171<br />
iohan volfgang goeTe ...................................................................189<br />
Sileri .................................................................................................192<br />
georg vilhelm fridrix hegeli..................................................227<br />
samuel teilor kolriji...............................................................250<br />
besarion belinski............................................................................252<br />
arTur Sopenhaueri..........................................................................292<br />
fridrix nicSe.................................................................................300<br />
ilia WavWavaZe.....................................................................................304<br />
ipolit teni......................................................................................331<br />
3
4<br />
winaTqma<br />
winamdebare wigni warmoadgens vrceli proeqtis _<br />
`literaturis Teoriis <strong>qrestomaTia</strong>~ pirvel nawils,<br />
romelic moicavs literaturaTmcodneobiTi azrovnebis<br />
ganviTarebis safexurebs adreuli epoqebidan vidre<br />
me-20 saukunemde. wigni moazrebulia, rogorc damxmare<br />
saxelmZRvanelo wignebisa _ `Janris Teoria~ (avtori _<br />
irma ratiani) da `literaturis Teoria. XX saukunis Ziri-<br />
Tadi meTodologiuri koncefciebi da mimdinareobebi~<br />
(avtorTa krebuli) da aucilebeli profesiuli sakiTxavi<br />
iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />
zogadi da SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />
mimarTulebis saleqcio kursebisaTvis bakalavriatsa da<br />
magistraturaSi.<br />
qrestomaTiis warmodgenili tomi Tavs uyris qarTveli<br />
mecnierebis mier sxvadasxva drosa da sxvadasxva enebidan<br />
Targmnil teqstebs, romlebic Seicaven mniSvnelovan informacias<br />
literaturaTmcodneobiTi cnebebisa Tu Uprocesebis<br />
Sesaxeb. amasTan, wignSi warmodgenilia qarTuli<br />
literaturaTmcodneobiTi masala, romelic, Semdgenlebis<br />
azriT, gamokveTavs Teoriuli azris ganviTarebis<br />
mniSvnelovan etapebs qarTul saliteraturo sivrceSi.<br />
qarTuli masala organulad aris CarTuli evropuli literaturaTmcodneobiTi<br />
procesebis kinteqstSi.<br />
qrestomaTiis Semdgenlebi da saredaqcio kolegia<br />
uRrmes madlobas moaxsenebs TiToeuli statiis mTargmnels,<br />
maT ojaxebs. gansakuTrebul madlierebas gamouxatavs<br />
baton baCana bregvaZes mis mier Sesrulebuli<br />
Targmanebis mowodebisa da konsultaciebisTvis; agreTve,<br />
baton jansuR korZaias piradi biblioTekiT sargelobis<br />
uflebisaTvis.
upaniSadebi<br />
kari meSvide<br />
Tavi meore<br />
metyvelebis Sesaxeb<br />
1. _ `WeSmaritad! metyveleba – umaRlesia saxelisa. da WeSmaritad!<br />
metyvelebisa ZaliT Seicnoba rigveda, iajurveda, samaveda,<br />
atharvaveda, _ meoTxe veda, da itihasa da puranni – mexuTe,<br />
da gadmocemani da Tqmulebani, winaparTa Tayvaniscemis<br />
wesni, ricxvTa xelovneba, da xelovneba winaswarmetyvelebisa,<br />
da welTaRricxva, logika, qcevisa wesni, moZRvreba RmerTTaTvis,<br />
brahmanisa moZRvreba, da swavlani arsTaTvis, laSqrobisa<br />
xelovneba, varskvlavTmricxveloba, swavlani gvelTaTvis da<br />
mdabal RvTaebaTaTvis. misi ZaliT Seicnoba ca da miwa, da qari<br />
da sivrce, da wylebi da simxurvale, da RmerTni da kacni, da<br />
xvastagni da frinvelni, da balaxni da xeni, da yovelni cxovelni<br />
vidre matldamdin, koRoni da jinWvelni. da samarTlianoba da<br />
usamarloba, da WeSmariteba da zakva, da sikeTe da ukeTureba,<br />
da saamuri da uamuri. da WeSmaritad! rom metyveleba ara, ver<br />
SeviZlebdiT Secnobas samarTlianobisas da usamarTlobisas, da<br />
WeSmaritebisas da sicruisas, da sikeTisas da ukeTurebisas, da<br />
saamurisas da uamurisas. da WeSmaritad! metyvelebiTa Seicnoba<br />
yoveli. Tayvani ec metyvelebasa.<br />
2. da mas, vinca Tayvani sca metyvelebas viTarca brahmans,<br />
ZaluZs qmedebani, rogoradac nebavs, ima zRvrebSid, sadamdisinac<br />
ganvrcobila metyveleba. da amgvaria igi, vinca Tayvani sca<br />
metyvelebas viTarca brahmans~. _ `aris raime, meufeo, metyvelebisa<br />
umaRlesi?~ _ `WeSmaritad, aris metyvelebisa umaRlesi~.<br />
_ `mamcne, meufeo, imisa~.<br />
Tavi mesame<br />
gonebis Sesaxeb<br />
1. _ `WeSmaritad! goneba – umaRlesia metyvelebisa. da WeSmaritad!<br />
msgavsad imisa, viTarca muWi garemoikrebs amalakis<br />
orsa nayofs, gina kolisas, gina akSisas, imdagvaradve gonebac<br />
5
garemoikrebs metyvelebasac da saxelsac. da raJams kaci bWobs<br />
gonebiT: `xolo daveuflo me saRmrTo wignebsa!~ _ igi eufleba.<br />
da raJams bWobs: `xolo aRvasrulo me saqmeni!~ _ igi aRasrulebs.<br />
da raJams bWobs: `xolo vinatro me SvilTaSviloba da xvastagi!~<br />
_ igi natrobs. ra raJams bWobs: `xolo visurvo me amier da<br />
imier sofeli!~ _ mas surs. da WeSmaritad! goneba – atmania. da<br />
WeSmariteba! goneba – samyaroa. da WeSmaritad! goneba _ brahmania.<br />
Tayvani ec brahmansa!<br />
2. da mas, vinca Tayvani sca gonebas viTarca brahmans, ZaluZs<br />
qmedebani, rogoradac nebavs, ima zRvrebSid, sadamdisinac ganvrcobila<br />
goneba. da amgvaria igi, vinca Tayvani sca gonebas vi-<br />
Tarca brahmans~. _ `aris raime, meufeo, gonebisa umaRlesi?~ _<br />
`WeSmaritad, aris gonebisa umaRlesi~. _ `mamcne, meufeo, imisa~.<br />
6<br />
Tavi meoTxe<br />
gulisTqmis Sesaxeb<br />
1. _ `WeSmaritad! gulisTqma – umaRlesia gonebisa. da WeSmaritad!<br />
raJams kacs swadia, igi gulisxmismyofelia, igi metyvelia,<br />
da metyvelia igi saxelebiT. da saxelebiT Seiqmneba. erTianni<br />
saRrmTo wignebi, da saRmrTo wignebi – saqmeniT.<br />
2. xolo WeSmaritad! yoveli Sekrbebis gulisTqmaSid, da arsi<br />
_ gulisTqmaSid, da safuZveli – gulisTqmaSid, da amgvarad aRmocendeba<br />
ca da miwa, da aRmocendeba qari da sivrce, da aRmocendeba<br />
wyali da simxurvale. da maTi aRmocenebiT aRmocendeba wvima,<br />
da wvimis aRmocenebiT aRmocendeba sazrdeli, da sazrdelis<br />
aRmocenebiT aRmocendeba sasicocxlo mSvinvani, da sasicocxlo<br />
mSvinvaTa aRmocenebiT aRmocendeba saRmrTo wignebi _ da<br />
saRmrTo wignebis aRmocenebiT aRmocendeba saqmeni, da saqmeTa<br />
aRmocenebiT aRmocendeba samyaro, da samyaros aRmocenebiT aRmocendeba<br />
yoveli. aha, raa gulisTqma. Tayvani ec gulisTqmas!<br />
3. da igi, vinca Tayvani sca gulisTqmas viTarca brahmans,<br />
WeSmaritad, daeufla sasurvelsa samyaroebs. da ucvalebeli,<br />
daeufla ucvalebelsa samyaroebs, da myarad dafuZnebulT,<br />
da Seuryeveli _ SeuryevelT. da ima zRvrebSid, sadamdisinac<br />
ganvrcobila gulisTqma, ZaluZs qmedebani rogoradac nebavs,<br />
imas, vinca Tayvani sca gulisTqmas, viTarca brahmans~. _ `aris<br />
raime, meufeo, gulisTqmisa umaRlesi?~ _ `WeSmaritad, aris gulisTqmisa<br />
umaRlesi~. _ `mamcne, meufeo, imisa~.
Tavi mexuTe<br />
1. _ `WeSmaritad! azri – umaRlesia gulisTqmisa. da WeSmaritad!<br />
raJams kaci azrovnebs, igi mowadinea, da igi gulisxmismyofelia,<br />
da igi metyvelia, da metyvelia igi saxelebiT. saxelebiT<br />
Seiqmnebian erTianni saRmrTo wignebi, da saRmrTo wignebi _<br />
saqmeniT.<br />
2. xolo WeSmaritad! yoveli Sekrbebis azrSid, da arsi – azr-<br />
Sid, da safuZveli – azrSid. da amitomac, ukeTu mravlisa mecnauric<br />
ki uqonelia azrisa, maszed amboben: `igi – araraa, Tumc ki<br />
mravlisa mecnauria. da WeSmaritad, igi rom namdvilad mravlisa<br />
mecnauri iyos viT iqneboda uqoneli azrisa~. xolo piruku, _<br />
ukeTu mcirisa mecnauri SeWurvilia azriT, mas usmenen, rameTu<br />
azri – Sesakrebelia yovelive amisa, da azri – arsia, da azri – safuZvelia.<br />
Tayvani ec azrsa!<br />
3. da igi, vinca Tayvani sca azrs viTarca brahmans, WeSmaritad,<br />
daeufla azriansa samyaroebs. da ucvalebeli, daeufla<br />
ucvalebelsa samyaroebs, da myarad dafuZnebuli – myarad dafuZnebulT,<br />
da Seuryeveli – SeuryevelT. da ima zRvrebSid,<br />
sadamdisinac ganvrcobila azri, ZaluZs qmedebani, rogoradac<br />
nebavs, imas, vinca Tayvani sca azrs viTarca brahmans~. _ `aris<br />
raime, meufeo, azrisa umaRlesi?~ _ `WeSmaritad, aris azrisa<br />
umaRlesi~. _ `mamcne, meufeo, imisa~.<br />
Tavi meeqvse<br />
1. _ `WeSmaritad! Wvreta – umaRlesia azrisa. da miwa TiTqosda<br />
mWvretelia, da haerisa sivrce TiTqosda mWvretelia, da ca<br />
TiTqosda mWvretelia, da wylebi TiTqosda mWvretelni arian, da<br />
mTani TiTqosda mWvretelni arian, da RmerTni da kacni TiTqosda<br />
mWvretelni arian. da amitomac kacni, romelni miwevnul arian<br />
ama soflad sidiades, TiTqosda Tanaziar arian Wvretisa nayofT.<br />
da mdabioni moCxubarni arian, mabezRarni da borotmzraxvelni.<br />
xolo didebulni TiTqosda Tanaziar arian nayofT Wvretisa.<br />
Tayvani ec Wvretasa!<br />
2. da mas, vinca Tayvani sca Wvretas viTarca brahmans, ZaluZs<br />
qmedebani, rogoradac nebavs, ima zRvrebSid, sadamdisinac ganvrcobila<br />
Wvreta. da amgvaria igi, vinca Tayvani sca Wvretas vi-<br />
Tarca brahmans~, _ `aris raime, meufeo, Wvretisa umaRlesi?~ _<br />
`WeSmaritad, aris Wvretisa umaRlesi~, _ `mamcne, meufeo, imisa~.<br />
7
8<br />
Tavi meSvide<br />
1. _ `WeSmaritad! Semecneba – umaRlesia Wvretisa. da WeSmaritad!<br />
SemecnebiTa Seicnoben rigvedas, iajurvedas, samavedas,<br />
atharvavedas – meoTxe vedas, da itihasT da puranT _ mexuTe<br />
vedas, da gadmocemaT da TqmulebaT, da winaparTa Tayvaniscemis<br />
wesT, ricxvTa xelovnebas, xelovnebas winaswarmetyvelebisas, da<br />
welTaRricxvas, loRikas, qcevisa wesT, moZRvrebas RmerTTaTvis,<br />
brahmanisa moZRvrebas, da swavlans arsTaTvis, laSqrobisa<br />
xelovnebas, varskvlavTmricxvelobas, swavlans gvelTaTvis da<br />
mdabal RvTaebaTaTvis, da Seicnoben casa da miwas, da qarsa da<br />
sivrces, da wylebsa da simxurvales, da RmerTT da kacT, da<br />
xvastagT da frinvelT, da balaxT da xeT, da yovelTa cxovelT<br />
vidre matlamdin, da koRoT da jinWvelT. da Seicnoben samar-<br />
Tlianobasa da usamarTlobas, WeSmaritebasa da sicrues, da<br />
sikeTesa da ukuTurebas, da saamursa da uamurs, da sazrdelsa<br />
da dasarwyulebels, da ama sofelsa da ima sofels, _ da yovelive<br />
es SemecnebiTa Seicnoba. Tayvani ec Semecnebasa.<br />
2. da igi, vinca Tayvani sca Semecnebas viTarca brahmans, WeSmaritad,<br />
daeufla Semecnebisa da codnis samyaroebs. da ima<br />
zRvrebSid, sadamdisinac ganvrcobila Semecneba, ZaluZs qmedebani,<br />
rogoradac nebavs, imas, vinca Tayvani sca Semecnebas vi-<br />
Tarca brahmans~. _ `aris raime, meufeo, Semecnebisa umaRlesi?~<br />
_ `WeSmaritad, aris Semecnebisa umaRlesi!~ _ `mamcne, meufeo,<br />
imisa~.<br />
vedebi, anu `codna~, sulier, saRmrTo codnas rom niSnavs,<br />
uZvelesi bibliaa braminTa, marad myofeli da waruvali RvTaebrivi<br />
gamocxadeba, risi Seqmnis xanac meore aTaswleulsa da<br />
pirveli aTaswleulis (qristemde) Sua xanebs moicavs, da igi<br />
dResac iseve afiqrebs da aRelvebs indoels, rogorc mravali<br />
saukunis winaT.<br />
Targmani leri alimonakisa<br />
(wignidan `upaniSadebi~, Tb., 1995)
platoni (Zv.w. aR. 427-347)<br />
fedoni<br />
Tavi IV<br />
aq mas kebesma gaawyvetina sityva: _ vficav zevss, _ Tqva man,<br />
_ swored rom droze gamaxsene eg: xalxma gaigo, rom Sen ezopes<br />
igavebi galeqse da himnic SeTxze apolonis sadideblad. zogi<br />
adrec mekiTxeboda, xolo amas winaT evenemac 1 mkiTxa: _ riT<br />
aixsneba, rom mas Semdeg, rac aq moxvdi, leqsebis weras mohkide<br />
xeli, Tumca leqsebi arasodes ar giweria? hoda, Tu surs pasuxi<br />
gavsce evenes, roca xelaxla mommarTavs kiTxviT, xolo me mwams,<br />
rom mommarTavs, maSin marqvi, ra vuTxra mas?<br />
_ uTxari mxolod simarTle, kebes, _ Tqva man, _ uTxari,<br />
rom mitom ki ra damiwyia leqsebis wera, rom mas an mis leqsebs<br />
gavjibrebodi, _ me vici, es advili saqme rodia, _ ara, me msurda<br />
Cavwvdomodi zogierTi Cvenebis azrs, msurda gamerkvia, ras<br />
iTxovdnen isini da momexada Cemi uwmindesi vali, Tuki marTlac<br />
musikosobas 2 iTxovdnen Cemgan. Cemi sicocxlis manZilze ara<br />
erTgzis mCvenebia erTi Cveneba da, Tumca sul sxvadasxva saxiT<br />
mCvenebia, erTsa da imaves CamCurCulebda mudam: _ sokrate, mesmoda<br />
me, _ xeli mohkide musikur xelovnebas da misdie mas. uwin<br />
vfiqrobdi is mirCevs da maqezebs mivsdio mas, rasac amden xans<br />
mivsdevdi-meTqi. da rogorc morbenlebs aqezebs xolme brbos<br />
yiJini, megona, Cemi Cvenebac aseve maqezebda musikuri xelovnebis<br />
samsaxurisaTvis, radgan filosofia udidesi musikuri xelovnebaa,<br />
xolo me vemsaxurebodi mas. magram axla, roca ganaCenis<br />
gamotanis Semdeg RvTaebis dResaswaulma xeli SeuSala Cems<br />
sikvdils, gadavwyvite davyolodi Cvenebis nebas, romelic amdenxans,<br />
SesaZloa, ubralo meleqseobisaTvis maqezebda mxolod.<br />
radgan, vifiqre, ufro uSiSrad waval wuTisoflidan, Tu Cems<br />
wminda vals movixdi-meTqi oriode leqsis daweriT. amitom jer<br />
apolonis sadideblad davwere himni; Semdeg ki im azramde mivedi,<br />
rom poetma, Tuki mas surs WeSmariti poeti erqvas, namdvilisagan<br />
ki ar unda Seqmnas leqsi, aramed mogonilisgan, miTisgan da<br />
raki veraferi miTebis mTxzveli gaxlavarT, isev ezopes igavebs<br />
mivubrundi – zogi maTgani zepirad maxsovda – da gavleqse isini,<br />
romelnic pirvelad gamaxsenda.<br />
9
10<br />
SeniSvnebi<br />
1. evene paroseli – cnobili sofisti da poeti.<br />
2. musikosoba – yvelaferi, rac xelovnebis sferos miekuTvneba (dedniseul<br />
mousi khvn poieiñ asti Targmnis artem facere, factitare sive exercere).<br />
Zveli berZnulidan Targmna da<br />
SeniSvnebi daurTo baCana bregvaZem<br />
(wignidan `fedoni~, Tb., 1966).
533 d–dan 536 d-mde.<br />
ioni<br />
sokrate. mesmis da axlave agixsni, ion: Sen rom kargad laparakob<br />
homerosze, amis mizezi, rogorc weRan mogaxsene, xelovneba ki<br />
ar aris, aramed RvTiuri Zala, romelic ise gZravs da gaRelvebs,<br />
rogorc im ucnaur qvas, romelsac evripide magnesiurs uwodebs,<br />
xolo umravlesoba herakleuris saxeliT icnobs. 1 es qva, ara<br />
marto izidavs rkinis rgolebs, aramed sxva rgolebis mizidvis<br />
Zalasac aniWebs maT; ase rom xSirad erTmaneTze dakidebuli<br />
rgolebis sakmaod grZel jaWvs viRebT: TiToeul maTgans qva gadascems<br />
mizidulobis Zalas.<br />
zustad aseve, zogierT kacsac TviT muza aniWebs zeSTagonebas,<br />
romelic Semdeg sxvebsac gadaecema maTgan: ase viRebT zegardmo<br />
STagonebulTa jaWvs. didi epikosi poetebi sakuTari xelovnebis<br />
ki ara, zeSTagonebisa da RvTiuri siSmagis wyalobiT Txzaven<br />
TavianT mSvenier poemebs. igive iTqmis lirikos poetTa mimarT:<br />
RvTiuri siSmagiT cnobamixdili da aRtkinebiT mrokavi koribantebis<br />
2 msgavsad, isinic cnobamixdilobis Jams qmnian TavianT<br />
momxiblav leqsebs; roca maT euflebaT harmonia da ritmi, 3<br />
bakqur eqstazSi danTqmulni, bakqantebiviT 4 xarbad ewafebian<br />
mdinareebiT naden Taflsa da rZes. 5 magram ewafebian mxolod<br />
cnobamixdilni da ara siSmagedamcxralni da damSvidebulni. da<br />
rogorc TviTonve gvimowmeben, aseve Smagobs maTi sulic. marTlac,<br />
poetebi amboben, rom isini futkrebiviT dafrinaven da<br />
muzebis Tvalwamrtac baRebsa da WalakebSi, 6 TaflmwTolvare<br />
wyaroebis piras, gulmodgined agroveben CvenTvis goleuliviT<br />
tkbil sagaloblebs. 7 da marTalsac amboben, ion. poeti msubuqi,<br />
frTaSesxmuli da wminda arsia; mas ar ZaluZs raime Seqmnas manam,<br />
sanam zeSTagoneba Tu RvTiuri siSmage cnobas ar mixdis da gons<br />
ar dauxSobs, 8 sxvagvarad mas arc risame Seqmnis Zali Seswevs<br />
da arc misnuri galobisa, xolo rodesac qmnian, poetebi bevri<br />
mSvenieri sityviT amkoben sxvadasxva sagans, iseve rogorc Sen<br />
_ homeross, magram ara sakuTari xelovnebis, aramed RvTiuri<br />
zeSTagonebis wyalobiT. TiToeul maTgans SeuZlia unaklod<br />
Seqmnas mxolod is, risTvisac mas aRZravda muza: erTs – diTirambebi,<br />
meores – enkomiebi, mesames _ hiporxemebi; zogs _ epiuri<br />
poemebi, zogs – iambebi 9 da a. S. es aris da es, arc erT maTgans<br />
meti ara SeuZlia ra, radgan isini xelovnebis ki ara, RvTiuri<br />
Zalis wyalobiT qmnian. da marTlac, poetebi rom xelovnebis<br />
wyalobiT qmnidnen da srulyofiladac qmnidnen erT rasme, maSin<br />
11
aseve Seqmnidnen sxva danarCensac. 10 amitomac arTmevs RmerTi<br />
gonebas da Tavis msaxurebad, qurumebad da misnebad aqcevs maT,<br />
raTa Cven – maTma msmenelebma – vicodeT, rom isini _ ucnoboni<br />
da ugononi – ki ar qmnian am didebul qmnilebebs, aramed TviT<br />
RmerTi metyvelebs maTi piriT da, amrigad, Tavis xmas gvawvdens<br />
Cven. am azris ukeTesi sabuTi tiniqe qalkiseli 11 gaxlavT. mas<br />
Tavis sicocxleSi ar Seuqmnia raime Rirssaxsovari, erTaderTi<br />
peanis 12 garda, romelsac yvela mReris da romelic WeSmaritad<br />
umSvenieresia sagalobelTa Soris. tiniqesave sityviT rom<br />
vTqvaT, es iyo namdvili `muzebis napovni~. me mgonia, RmerTma,<br />
Cveni eWvis gasafantavad, cxadze ucxadesad gviCvena amiT, rom es<br />
mSvenieri qmnilebani xelTqmnilni da adamianuri Semoqmedebis<br />
nayofni ki ar arian, aramed xelTuqmnelni da RvTaebrivni; ase<br />
rom, arcerTi poeti sxva ara aris ra, Tu ara RmerTis mTargmneli<br />
da ganmmartebeli. TiToeuli maTgani misi mpyrobeli RvTaebis<br />
tyvea da Tavisi meufis nebismyofeli. amis dasamtkiceblad<br />
RmerTma ganzrax igaloba umSvenieresi sagalobeli usustesi<br />
poetis piriT. ras ityvi, gana marTals ar vambob, ion?<br />
ioni. marTals ambob, vficav zevss; Seni sityvebi, sokrate,<br />
grZneuli ZaliT ajadoeben Cems suls, da me mgonia, rom WeSmariti<br />
poetebi swored RvTiuri zeSTagonebis wyalobiT gvamcnoben<br />
da ganvgvimartaven RvTaebis sityvas.<br />
sokrate. xolo Tqven – rafsodebi – poetebs ganmartavT,<br />
ara?<br />
ioni. amasac marTals ambob.<br />
sokrate. maSasadame, Tqven ganmmartebelTa ganmmartebelni<br />
xarT?<br />
ioni. diax.<br />
sokrate. erTi es miTxari, ion, da Tu RmerTi gwams, nurafers<br />
damimalav: rodesac eposs asruleb da ucnauris ZaliT aRelveb<br />
msmenelT, rodesac mReri, rogor avarda odisevsi zRurblze,<br />
rogor gaumJRavna Tavisi Tavi sasiZoebs da basri isrebi dayara<br />
ferxTiT, 13 rogor ekveTa aqilevsi heqtors, 14 an raime sawyalobels<br />
andromaqes, hekabasa Tu priamosisTvis, 15 – Sens Wkuaze xar<br />
Tu ara maSin? Tu cnobamixdils ggonia, rom zeSTagonebiT aRtkinebuli<br />
Seni suli iqve trialebs, sadac Sen mier aRwerili ambebi<br />
xdeba – iTakaSi, 16 ilionSi Tu sadme sxvagan?<br />
ioni. ra TvalsaCino sabuTi daimowme, sokrate! ar dagimalav,<br />
gulaxdilad getyvi yvelafers: rodesac raime sawyalobels<br />
vasruleb, cremliT mevseba Tvali, xolo sazarelisa Tu<br />
gulSemzaravis Sesrulebisas Tma yalyze midgeba da SiSiT Semkr-<br />
Tali guli gamalebiT micems mkerdSi.<br />
12
sokrate. mereda, ras ityvi, ion, Tavis Wkuazea Tu ara kaci,<br />
romelic, sazeimod morTul-mokazmuli da oqros gvirgviniT<br />
SublSemkuli, mwared tiris mxverplSewirvis dros, dResaswaulze<br />
TavSeyril brboSi, Tumca arcerTi samkauli ar daukargavs,<br />
an SiSiT Zrwis oci aTasi kacis winaSe, romlebic mis<br />
mimarT megobrulad arian ganwyobilni da romelTagan aravin ar<br />
Zarcvavs da ar emuqreba?<br />
ioni. ara, vficav zevss, aseTi kaci, marTali giTxra, Tavis<br />
Wkuaze ar unda iyos, Cemo sokrate.<br />
sokrate. ki magram, ici Tu ara Sen, rom swored amnair zemoqmedebas<br />
axdenT bevr Tqvens msmenelze?<br />
ioni. cxadia, vici; me yovelTvis vxedav Cemi ficarnagidan<br />
rogor tirian da SiSCamdgari TvalebiT iyurebian Cemi sityvebiT<br />
gulSeZrulni msmenelni. me xom iZulebuli var Tvali fxizlad<br />
meWiros maTze: Tu vatire isini, maSin me vicineb: fuls vxvetav,<br />
gesmis? xolo Tu vicine, maSin TviTon unda vitiro: mSvidobiT,<br />
fulebo!<br />
sokrate. axla xom gesmis, rom aseTi msmeneli ukanasknelia<br />
im rgolTagan, romlebic erTimeoris miyolebiT iReben Zalas<br />
magnesiuri qvis wyalobiT. Sua rgoli – es Sena xar, rafsodi da<br />
msaxiobi, pirveli rgoli – poetia, xolo RmerTi, Tqveni meSveobiT<br />
iqiT miaqcevs kacis suls, saiTac moeprianeba, es miqceva ki<br />
erTmaneTis miyolebiT xorcieldeba. da ibmeba misgan, rogorc<br />
im qvisagan, qorevtebis, qoros moZRvarTa Tu qvemoZRvarTa 17<br />
grZeli jaWvi, romlis yvela rgoli pirdapir Tu arapirdapir<br />
damokidebulia muzisagan. erTi poeti erT muzazea damokidebuli,<br />
meore – meoreze, xolo Cven mas `siSmagiT Sepyrobils~ vuwodebT,<br />
rac TiTqmis erTi da igivea, radgan muzas upyria igi. am<br />
pirveli rgolebisgan – poetebisgan – damokidebulni arian sxva<br />
zeSTagonebulni: erTni – orfevsisgan, meoreni – museosisgan, 18<br />
umravlesni ki _ homerosisgan, radgan homeross upyria isini.<br />
erTi maTgani Sena xar, ion, da homeross upyrixar Sen. ai, ratomaa,<br />
rom, roca vinme sxva poetis qmnilebebs mReris, Sen Zili gipyrobs<br />
da ar ici, ra Tqva, xolo rodesac Seni poetis qmnilebebs<br />
mRerian, myisve fxizldebi, Seni suli aRtkinebiT iwyebs rokvas<br />
da saTqmeli TavisiT gadgeba pirze, radgan imas, rasac homerosze<br />
ambob, xelovnebisa da codnis ki ara, RvTiuri siSmagisa da<br />
zeSTagonebis wyalobiT ambob. da rogorc koribantebi sulganabulni<br />
usmenen mxolod im melodias, romelic maTi mpyrobeli<br />
RvTaebisgan iRebs dasabams da sxvisTvis ki ara, mxolod misTvis<br />
pouloben saTanado moZraobebs, mimoxvrebsa Tu sityvebs, ise<br />
Senc, ion, sakmarisia homerosi axsenos vinmem, rom xelad pou-<br />
13
lob saWiro sityvebs, sxva poetebze ki ar ici, ra Tqva. Sen gsurda<br />
gagego, ratomaa, rom advilad laparakob homerosze, magram ara<br />
sxva poetebze. amis mizezi is gaxlavs, rom Sen xelovneba ki ara,<br />
RvTiuri zeSTagoneba gxdis WeSmarit mexotbed homerosisa.<br />
14<br />
SeniSvnebi:<br />
1. magnesiuri (qva) – igulisxmeba magniti. magnesia ewodeboda lidiis erT-erT<br />
qalaqs (magnesia pros sipilo-sipilosis magnesia); magram igive saxeli erqva<br />
kariis erT qalaqsac (magnesia pros maiandro-meandrosis magnesia), romlis<br />
maxlobladac mdebareobda magnitis sabadoebiT mdidari qalaqi heraklea<br />
(sudas leqsikoni asec uwodebs magnits _ `herakleia liTos~). sofokle magnits<br />
`lidiuri qvis~ (lidikos liTos) saxeliT ixseniebs, rac zogierTi komentatoris<br />
azriT, imas mowmobs, rom aq swored lidiis magnesia igulisxmeba.<br />
magram raki platonis teqstSi magnitis meore saxelic (`hera-leuri qva~)<br />
gvxvdeba, amitom SeiZleba aq kariis magnesia iyos nagulisxmebi. Sdr. am pasaJs<br />
lukreciusi, saganTa bunebisaTvis, VI, 906-916.<br />
2. koribantebi – frigielTa qalRmerTis, `didi dedis~ kibeles Tanmxlebi<br />
RvTaebani, romelnic orgiastuli rokviT, veluri yiJiniT, buk-naRariTa da<br />
dafdafTa cemiT miacileben qalRmerTs mcire aziis tyeebsa da mTebSi. ufro<br />
gvian, roca kibeles kulti berZenTa `didi dedis~ _ reas kults Seerwya (reakibele),<br />
koribantebi reas qurumebTan – kuretebTan iqnen gaigivebulni.<br />
3. harmonia da ritmi platonuri esTetikis umniSvnelovanesi terminebia. dialogebSi<br />
isini Zalian xSirad ixseniebian erTmaneTis gverdiT (protagora.<br />
326ab; nadimi, 187cd; saxelmwifo, 397b, 442a; kanonebi, 661c, 670d da a. S.). TviTon<br />
platoni erTgan ase gansazRvravs harmonias da ritms: `moZraobis wesrigs<br />
(taqsis) ritmi ewodeba, xolo bgeraTa wesrigs, romelic maRali da dabali<br />
tonebis Serwyma-SereviT miiRweva, harmonia hqvia saxelad~ (kanonebi, II, 665a).<br />
rasakvirvelia, amgvari definicia Zalze zogadia da aseve zogadad migvaniSnebs<br />
im usasrulod mdidar Sinaars, rasac am tevad terminebSi debs platoni<br />
da rac mxolod misi dialogebis Sesabamisi adgilebis gulmodgine analiziT<br />
cnaurdeba CvenTvis. harmoniisa da ritmis Sesaxeb dawvrilebiT ix. Лосев А. Ф.<br />
История античной эстетики, М., 1969: 386-391; 402-404.<br />
4. bakqantebi – dionises (bakqis) qurumi qalebi, misi orgiastuli sazeimo<br />
msvlelobis mudmivi monawileni, romelTa gaTqvirebul, vnebian sxeulebs<br />
mxecis tyavi mosavs, xolo Subls suros gvirgvinebiT umkobT da romlebic<br />
TavianTi Sleguri rokviTa da veluri yiJiniT: `io, bakqa, io, despota!~ (`ehei,<br />
bakqos, exei, ufalo!~) mouwodeben yvelas, yvelafers, mTels samyaros, uaryon<br />
goneba da gonebsimieri, kritikul-skeptikuri sibrZne, SeuerTdnen maT<br />
ferxuls, raTa dainTqan RvTaebriv eqstazSi da, amrigad, eziaron uzenaes<br />
sibrZnes, grZnobebiTa da instinqtebiT gacxadebuls.<br />
5. Sdr. evripide, bakqantebi, 142 da Smd.<br />
6. Sdr. pindare, olimp., IX, 26-27.<br />
7. Sdr. aristofane, frinvelebi 748-751: `swored aq, futkariviT agrovebda<br />
friniqe Tavisi leqsebis neqtars~.<br />
8. poeturi zeSTagonebis iracionalurobis am mistiur koncefcias didi<br />
mxatvruli eqspresiiT, gadmogvcems platonis `fedrosic~, 245ab; Sdr.
demokrate, 68,17; 68,18 (dilsi); Sdr. agreTve aristotele, poetika, 1455a.<br />
9. diTirambi _ bakqis (dionises) sadidebeli sakraluri himni. enkomia (enkomion)<br />
– saxotbo leqsi, simRera, sityva, hiporxema – simRera cekvis TanxlebiT.<br />
iambi – dekldamaciuri lirikis erT-erTi saxe, SinaarsiT metwilad<br />
satiruli xasiaTisaa.<br />
10. aRsaniSnavia, rom es sityvebi aSkarad ewinaaRmdegeba sokratesave daskvni-<br />
Ti sityvebis azrs platonis `nadimSi~ (223d): `...erTsa da imave kacs unda See-<br />
Zlos rogorc komediebis, ise tragediebis wera da didi tragikosi poeti<br />
didi komikosic unda iyoso amave dros~.<br />
11. tiniqe qalkiseli (VI-V s. Zv. w.) _ berZeni poeti. porfiriosi gadmogvcems<br />
(De abst., II, 18): `...esqile ambobda, im poetTagan, romelTac delfosma apolonis<br />
sadidebeli peanis dawera ubrZana, yvelaze ukeTesi peani tini-qem SeTxzao~.<br />
12. peani (peoni) – sagundo himni, sazeimo, samadlobeli, savedrebeli an sxva<br />
xasiaTisa, metwilad apolonisadmi miZRvnili.<br />
13. homerosi, odisea, XXII, 1-4.<br />
14. homerosi, iliada, XXII, 131 da Smd.<br />
15. aseTia, magaliTad, `iliadas~ Semdegi epizodebi: heqtorisa da and-romaqes<br />
Sexvedrisa da gamoTxovebis scena (VI, 370-502); heqtoris datireba dedmamis<br />
_ hekabasa da priamosisa da meuRlis andromaqes mier (XXII, 4-5-515). da,<br />
bolos, TiTqmis mTeli XXIV simRera (160-804), sadac aRwerilia priamosis<br />
misvla aqilevsTan heqtoris gvamis gamosaTxovad da troelTa upirvelesi<br />
gmiris datireba da dakrZalva.<br />
16. iTaka – odisevsis samSoblo.<br />
17. qorevtebi ewodebaT gundis – qoros wevrebs, rogorc tragediasa da<br />
komediaSi, ise lirikul kompoziciebSiac. qoros wvrTnidnen qoros moZRvari<br />
(xorodidaskalos) da misi TanaSemwe (hipodidaskalos). Tavdapirvelad<br />
qoros moZRvarni TviTon poetebi iyvnen (ase mag. esqile da sofokle Tvi-<br />
Tonve amzadebdnen gunds TavianTi tragediebisTvis). ufro gvian poetma<br />
moixsna es funqcia da simRerisa Tu cekvis ostats gadaabara igi.<br />
18. museosi – miTiuri poeti. winaswarmetyveli da qurumi, orfevsis mowafe,<br />
mistiuri himnebisa da sakraluri sagaloblebis avtori (herodote, VII, 6; VIII,<br />
6, 96; platoni, saxelmwifo, II, 363c). VI s. (Zv. w.a.) aTenel onomakrites misi<br />
Txzulebebis redaqcia mouxdenia, magram, Tavis mxriv, imdeni ram CaurTavs<br />
Sig, rom, rogorc wminda teqstis Semryvneli, aTenidan, gauZevebiaT. museoss<br />
miawerdnen avtorobas poemebisa _ `evmolpia~, @Teogonia~, `titanografia~<br />
da sxv.<br />
Zveli berZnulidan Targmna, winaTqmebi<br />
da komentarebi daurTo baCana bregvaZem<br />
(wignidan `adreuli dialogebi~, Tb., 1997)<br />
15
16<br />
saxelmwifo<br />
Txrobis principebis Sesaxeb<br />
– amiT davamTavroT sityvierebis ganxilva. axla ki gamomsaxvelobiT<br />
saSualebebsac mivxedoT da maSin, albaT, srulad mimovixilavT<br />
imasac, Tu ras vambobT da imasac, rogor vambobT.<br />
– ra vqna, ar mesmis, _ Tqva adimantem.<br />
– unda gesmodes, _ vuTxari me, Tumca, iqneb, ase ukeT gaigo:<br />
yvelaferi, rasac gadmogvcemen TqmulebaTa mTxzvelebic da poetebic,<br />
an warsuls exeba, an awmyos da an momavals.<br />
– ra Tqma unda.<br />
_ xolo amas ubralo Txrobis, an mibaZvis gziT aRweven, an<br />
kidev rogorc erTis, ise meoris saSualebiT.<br />
– neta ufro naTlad gamagebina.<br />
– rogorc Cans, maswavleblad RmerTs ar vuqnivar. amitom im<br />
xalxisa ar iyos, visac arafris gadmocema ar SeuZlia, mec erTbaSad<br />
mTel sakiTxs ki ara, mxolod mis erT nawils aviReb da amis<br />
mixedviT agixsni, Tu risi Tqma msurs, erTi es miTxari: `iliadas~<br />
dasawyisi Tu gaxsovs, sadac poeti gvauwyebs, rogor eaxla qurumi<br />
qrise agamemnons da Seevedra, gaeTavisuflebina misi asuli,<br />
ramac saSinlad ganarisxa aqaielTa winamZRoli, da rogor SeRa-<br />
Rada gawbilebulma qurumma RmerTs, sanacvlo miego berZnebisaTvis?<br />
– cxadia, maxsovs.<br />
– maSin isic gemaxsovreba, rom, ai, am adgilamde:<br />
`ase mxurvaled evedreboda aqaielebs<br />
sabralo mama,<br />
umetesad ki orive atrids, aqaielTa or<br />
mZle winamZRols~, –<br />
poeti Tavisi piriT laparakobs da odnavadac ar cdilobs<br />
sxva mxriv mimarTos Cveni azri, an gvafiqrebinos, TiTqos Tvi-<br />
Ton ki ara, viRac sxva laparakobs. aqedan moyolebuli ki ise<br />
gadmogvcems ambavs da SeZlebisdagvarad cdilobs imnairi<br />
STabeWdileba Segviqmnas, TiTqos TviTon ki ara, apolonis moxuci<br />
qurumi laparakobdes. amnairadve warmarTavs mTel danarCen<br />
Txrobasac, miuxedavad imisa, Tu ras gadmogvcems ilionis, iTakisa<br />
Tu im mxareTa ambavs, `odiseaSi~ rom aRgviwers.<br />
– marTals brZaneb.<br />
– maSasadame, roca sxvis sityvebs gadmogvcems da maSinac,<br />
roca maT Soris Tavis sityvasac CaurTavs xolme, es mainc Txroba<br />
iqneba?
– maS, ra?<br />
– ki magram, roca sxvisi piriT laparakobs, xom SegviZlia<br />
vTqvaT, rom is cdilobs Tavisi sityva rac SeiZleba ufro metad<br />
miamgvanos misas, viszedac winaswar gvauwyebs, axla amas da amas<br />
vaZlev sityvaso?<br />
– ra Tqma unda, SegviZlia.<br />
– xolo sityviT Tu saxiT miemgvano sxva adamians, gana igive ar<br />
aris, rom mibaZo mas, visac emgvanebi?<br />
– rasakvirvelia.<br />
– maS, rogorc Cans, am SemTxvevaSi homerosica da sxva poetebic<br />
mibaZvis meSveobiT warmarTaven Txrobas?<br />
– cxadia.<br />
– poeti rom arsad ar malavdes Tavs, maSin misi TxrobisTvis<br />
da, saerTod, SemoqmedebisTvisac ucxo iqneboda mibaZva. magram<br />
Sen rom ar gaTqmevino, arc es mesmiso, vecdebi axlave agisxna. mas<br />
Semdeg, rac gvauwya, rogor eaxla qrise agamemnons, gamosasyidi<br />
miarTva da gulmxurvaled Seevedra aqaielebs, uwinares yovlisa<br />
ki – maT beladebs, Cemi qali damibruneTo, _ homeross kvlavac<br />
Tavisi piriT rom gaegrZelebina ambis gadmocema, da ara ise,<br />
TiTqos qrised qceuliyos, SenTvis, albaT, gasagebia, rom es<br />
mibaZva ki ar iqneboda, aramed ubralo Txroba, romelic daaxloebiT<br />
amnair saxes miiRebda (prozauli sityviT gadmogcem,<br />
radganac poetisa ara mcxia ra): `movida qurumi da aqaielebs<br />
Seevedra: RmerTma inebos, rom troa aiRoT, Tqven ki uvnebelni<br />
da saRsalamaTni darCeT; gemudarebiT, Cemi RvTaebis ridiT<br />
miiReT gamosasyidi da Cemi qali damibruneTo. amis Tqmac iyo da<br />
aqaielebma erTsulovnad daudastures TavianTi Tanxmoba, magram<br />
ganrisxebulma agamemnonma qurums ubrZana, saswrafod gascloda<br />
iqaurobas da aRarasodes daedga fexi aqaielTa banakSi, Torem<br />
veRarc qurumis kverTxi ixsnida da veRarc saRmrTo gvirgvini.<br />
Tanac dasZina, rom vidre asuls daubrunebda, tyve qali masTan<br />
erTad daberdeboda argosSi; bolos ki daemuqra: wadi, gameca,<br />
moTminebis Zafs nu gamiwyvet, Tu ginda mSvidobiT dabrunde<br />
Sino. SeSinebuli berikaci usityvod gaecala aqaielebs, magram<br />
maT banaks gascda Tu ara, gulmxurvaled Seevedra apolons,<br />
yvela saxeliT uxmo da Seaxsena, ra samsaxuri gaewia misTvis,<br />
ramdeni taZari aego da ramdenjer Seewira zvaraki. yovelive<br />
amis sanacvlod ki sTxova, Tavisi basri isrebiT misi cremlebis<br />
sanacvlo miego aqaielTaTvis!~ ai, ranairia, Cemo Zvirfaso,<br />
litoni Txroba, yovelgvari mibaZvis gareSe.<br />
– gasagebia.<br />
– axla ki SenTvis albaT isic gasagebi unda iyos, rom arsebobs<br />
17
sul sxvanairi Txrobac: sakmarisia mTlianad amoviRoT poetis<br />
sityva, romelic misive gmirebis sityvebs Sorisaa CarTuli, da<br />
xelT SegvrCeba mxolod azrTa gacvla-gamocvla.<br />
– esec gasagebia: tragedias gulisxmob, ara?<br />
– namdvili gulTmisani yofilxar. me mgonia, SenTvis axla<br />
mainc naTelia is, rac weRan ver gagagebine; poeziisa da miTisqmnadobis<br />
erT dargs wminda mibaZva udevs safuZvlad; es, Seni<br />
Tqmisa ar iyos, tragedia da komediaa. meore dargis safuZvlad<br />
sakuTriv poetis sityva gvevlineba; es upiratesad diTirambosebi<br />
gaxlavT da bolos, epikuri poezia da sityvierebis bevri sxva<br />
dargic, Tu kargad gesmis Cemi, orive zemoxsenebul safuZvels<br />
emyareba.<br />
– me mgonia, roca Rirseuli kaci, visTvisac ucxo ar aris zomierebis<br />
grZnoba, ama Tu im ambis Txrobisas im adgilamde miva,<br />
sadac masaviT qveli kacis sityva Tu saqme unda gadmogvces, _<br />
uTuod moiwadinebs ise gvauwyos yvelaferi, TiTqos TviTonve<br />
iyos is, vis ambavsac gadmogvcems, da albaT samarcxvinod ar<br />
miiCnevs amnair mibaZvas, metadre maSin, Tu imis qcevaSi, visaca<br />
baZavs, mkafiod vlindeba sulis simtkice da sibrZne, da ara<br />
im SemTxvevaSi, Tu misi mibaZvis sagani ubrZolvelad nebdeba<br />
sneulebas, winaaRmdegobas ver uwevs vnebaTa Relvas, an Tavs ver<br />
aRwevs simTvrales da sxva misTanaT. magram roca imnairi kaci<br />
unda warmogvidginos, vinc Tavisi RirsebebiT ver Seedreba, is<br />
mxolod cota xniT Tu ikadrebs mibaZos mas, da isic im SemTxveva-<br />
Si, Tu es ukanaskneli, ase Tu ise, Rirseulad iqceva; radganac sagangebod<br />
ar uvarjiSnia mis mibaZvaSi da amitom ara marto saTakilod,<br />
Tavisda sazianodac miiCnevs im kacad gardasaxvas, vinc<br />
masze uaresia; ase rom, mxolod TavSesaqcevad Tu mibaZavs imas,<br />
vinc, Tavisi bunebidan gamomdinare, SeuZlebelia pativiscemis<br />
Rirsad miaCndes.<br />
– marTals brZaneb.<br />
– maSasadame, misi Txroba msgavsi iqneba imisa, razedac weRan,<br />
homerosis leqsebis ganxilvisas vlaparakobdiT: gadmocemisas<br />
is gamoiyenebs orive xerxs, mibaZvasac da Txrobasac, Tumca mibaZvis<br />
wili nawarmoebis mTlian moculobaSi gacilebiT ufro<br />
umniSvnelo iqneba; an, iqneb, vcdebi?<br />
– ras brZaneb? misi Txroba swored amnairad warmogvidgeba.<br />
– ese igi, imas vinc Cvens mTxrobelze uaresia, gacilebiT<br />
ufro meti midrekileba eqneba yovelgvari mibaZvisadmi: me Sen<br />
getyvi, saTakilod miiCnevs rasme! amitomac ecdeba gulmodgined<br />
mibaZos yvelafers mravalricxovan msmenelTa TandaswrebiT,<br />
TviT imaTac ki, rac weRan CamovTvaleT, kerZod, mexis, qariSxlis<br />
18
Tu setyvis grials, krazanebis bzuils, RerZisa Tu lilvakis<br />
Wrials, yovelgvari musikaluri sakravis xmianobas, bukis guguns,<br />
salamurisa Tu stviris wkrials, agreTve ZaRlebis yefas,<br />
cxvrebis petelsa da Citebis WikWiks. mTeli misi gadmocema bgerebis,<br />
moZraobisa Tu mixra-moxris mibaZvaze daiyvaneba, Txrobas<br />
ki Zalze umniSvnelo adgili uWiravs masSi.<br />
– eg gardauvalia.<br />
– ai, swored esaa gadmocemis is ori saxe, weRan rom geubnebodi.<br />
– da marTalsac meubnebodi.<br />
– pirveli saxe dasaSvebs xdis mxolod umniSvnelo cvlilebebs,<br />
da Tu mas saTanado harmonias da ritms mivaniWebT, imisaTvis,<br />
rom marTebulad gamoiyeno igi, saWiro iqneba kvaldakval<br />
mihyve am harmonias, rakiRa aq mxolod umniSvnelo cvlilebebia<br />
SesaZlebeli, da daaxloebiT igive iTqmis ritmzedac.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– meore saxe ki, piriqiT, sruliad sxvadasxva harmonias da<br />
ritms moiTxovs, raTa saTanado zemoqmedeba moaxdinos msmenelze;<br />
aki aq nairnairi cvlilebebia SesaZlebeli.<br />
– WeSmaritad.<br />
– magram yvela poeti da, saerTod, yvela adamiani, msmenelTa<br />
winaSe gamosvlisas, gadmocemis an erT saxes gamoiyenebs, an meores,<br />
an kidev orives nazavs.<br />
– uciloblad.<br />
– sityvebi, romlebic melosis nawilad gvevlinebian, arsebi-<br />
Tad, ar gansxvavdebian samwerlo enaSi xmarebuli sityvebisagan,<br />
rakiRa isinic unda esadagebodnen im nimuSebs, romlebzedac<br />
weRan vlaparakobdiT.<br />
– sworia, _ Tqva glavkonma.<br />
– sityvas Tan unda axldes harmonia da ritmi.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– magram Cven xom SevTanxmdiT, rom poeziisaTvis ucxo unda<br />
iyos cremlis Rvra da moTqma-godeba.<br />
– diax, SevTanxmdiT.<br />
– ki magram, ranairi kiloebi axasiaTebs moTqma-godebas?<br />
miTxari, Sen xom musikosi xar.<br />
– nazavi lidiuri, mkveTri lidiuri da zogierTi sxva maTnairi<br />
kilo.<br />
– maSasadame, isini unda ukuvagdoT, radganac TviT Rirseuli<br />
qalebisTvisac fuWni da urgebni arian, aramcTu kacebisaTvis.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– mcvelebisaTvis sruliad Seuferebelia simTvrale, unia-<br />
Toba da uqnaroba.<br />
19
– diax.<br />
– ki magram, romel kilos SeiZleba ewodos uniaTo da sufruli<br />
simRerebisaTvis niSneuli?<br />
– ioniursa da lidiurs, romlebsac `duned~ uxmoben.<br />
– mereda, gana dasaSvebia, Cemo Zvirfaso, rom maT iyenebdnen<br />
meomrebi?<br />
– aramc da aramc, ase rom Sen doriuli da frigiuli kiloRa<br />
grCeba.<br />
– ra vqna, ar mesmis es kiloebi, magram damitove is kilo, sa-<br />
Tanadod rom mibaZavda mxne, mamaci da SemmarTebeli kacis xmasa<br />
Tu simReras, kacisa, romelic brZolis SuagulSi trialebs, an<br />
aTasnair gansacdels erkineba, marcxs ganicdis, Wrilobebidan<br />
sisxli sdis, Tavis ganwirvas apirebs Tu sxva ram udebureba<br />
emuqreba, magram qeds ar uxris bedisweras da udrtvinvelad<br />
itans Tavis umZimes xvedrs.<br />
damitove meore kiloc imisaTvis, vinc mSvidobis Jams, iZulebiT<br />
ki ara, Tavisi nebiT akeTebs saqmes, da miznis misaRwevad<br />
locviTa Tu xvewna-mudariT cdilobs guli moulbos RmerTs<br />
Tu SegonebiT daarwmunos kaci, anda, piriqiT, TviTonve usmens<br />
yuradRebiT sxvis rCevas da Segonebas, mokled, gonivrulad<br />
iqceva, ar qedmaRlobs da ise igvarebs saqmes, rogorc SeSvenis<br />
TavdaWerilsa da Wkuadamjdar kacs, romelic windaxedulad iTvaliswinebs<br />
yvela SesaZlo Sedegs.<br />
ai, swored es ori kilo _ `iZulebiTi~ da `nebayoflobiTi~<br />
damitove, yvelaze zustad rom gamoxataven Rirseuli adamianis<br />
bednierebas Tu ubedurebas, mis sibrZnes da simamaces.<br />
– magram Sen swored imaT datovebas mTxov, weRan me rom<br />
dagisaxele.<br />
– amrigad, Cveni simRerebisa Tu melosisaTvis arc mravalsimiani<br />
sakravebi dagvWirdeba da arc yvela kilo.<br />
– me mgonia, ara.<br />
– ase rom, Cven aRar movamzadebT im ostatebs, romlebic<br />
trigonosebs, heqtidebsa da sxva mravalsimian Tu mrvalkiloian<br />
sakravebs akeTeben.<br />
– albaT aRar movamzadebT.<br />
– avlosebis ostatebsa da avletistebze raRas ityvi, maT<br />
mainc Tu abogineb am Cvens saxelmwifoSi? gana avlosi yvelaze<br />
mravalxmiani sakravi ar aris? ase rom, yvela kilos nazavi mxolod<br />
misi xmianobis mibaZvad gvevlineba.<br />
– cxadia.<br />
– maSasadame, qalaqSi saxmarad mxolod lira da kiTara grCeba,<br />
soflad ki mwyemsebma, dae, salamuri akvneson.<br />
20
– Cvens msjelobas swored am daskvnamde mivyavarT.<br />
– gana raRac uCveulos CavidenT, Cemo Zvirfaso, Tuki apolons<br />
mTeli Tavisi sakravebiTurT marsiasa da mis sakravebze<br />
maRla davayenebT?<br />
– vficav zevss, mec egre mgonia.<br />
– vficav ZaRls, _ vuTxari me, _ verc ki SevniSneT, rogor<br />
gavwmindeT Cveni saxelmwifo, romelsac weRan uniaTos da fufunebaSi<br />
Camyayebuls veZaxdiT.<br />
– Cven xom gonivrulad viqceviT.<br />
– maS, modi, danarCenic gavwmindoT. kilos kvaldakval gansaxilveli<br />
dagvrCa ritmi. nairnair rigsa da sazomebs nuki dave-<br />
ZebT, aramed davadginoT, romeli ritmi Seesabameba Rirseuli da<br />
mamaci kacis cxovrebas, xolo rodesac davadgenT, imdeni vqnaT,<br />
rom sazomica da melosic am kacis sityvebs esadagebodes, da ara<br />
piriqiT: sityvebi – sazoms da meloss. Sen TviTon unda gviCveno,<br />
mainc ranairia es ritmi, iseve, rogorc weRan kiloebi gviCvene.<br />
– vficav zevss, ar vici, ra vTqva. Tu kargad davufiqrdebi,<br />
mxolod is SemiZlia mogaxseno, rom arsebobs terfebis sami sxvadasxva<br />
saxe, romelTaganac iTxzvis yvela saleqso sazomi, iseve,<br />
rogorc yvela kilo oTxi sxvadasxva xmianobisagan warmoiqmneba,<br />
magram romeli maTgani warmogvidgens mibaZvis gziT ama Tu im<br />
cxovrebas, amisas ki verafers getyvi.<br />
– maSin Cvenc avdgebiT da damons davekiTxebiT, mainc romeli<br />
sazomi Seesabameba simdables, kadnierebas, siSleges da sxva<br />
ukeTur Tvisebebs, anda romeli sazomi unda SemovinaxoT sapirispiro<br />
Tvisebebis warmosaCenad. Tu mexsiereba ar mRalatobs,<br />
odesRac gamigonia, rom damoni enoplioss, daqtilossa<br />
Tu heroikoss uwodebda romeliRac Sedgenil terfs, magram ar<br />
vici, ranairad agebda, an rogor aRwevda xmis awevisa Tu dawevis<br />
Tanabarzomierebas, rasac xmovanTa sigrZe da simokle udevs safuZvlad.<br />
Tu ara vcdebi, is axsenebs iambeionsa da romeliRac<br />
sxva terfsac, vgoneb troqioss, sadac erTmaneTs erwymis mokle<br />
da grZeli marcvlebi. zogjer ama Tu im sazomSi is aqebda an<br />
iwunebda terfTa moZraobas da ara sakuTriv ritms. zogjer ki<br />
erTsac da meoresac, zustad ver getyvi, Tumca, rogorc weRan<br />
mogaxsene, modi, yovelive es damons mivandorT, radganac amaze<br />
msjeloba did dros wagvarTmevs; magram iqneb Sen sxvagvarad<br />
fiqrob?<br />
– ara RmerTmani.<br />
– asea Tu ise, erTi ram mainc SegiZlia aRniSno: momxibvlelobac<br />
da xiblisagan ganZarculobac ritmulobasa da aritmulobazea<br />
damokidebuli.<br />
21
– ra Tqma unda.<br />
– magram ritmuloba daxvewil stils Seesabameba, aritmuloba<br />
ki – sapirispiro stils. igive iTqmis natif harmoniasa da disharmoniazedac,<br />
rakiRa, zemoTqmulis Tanaxmad, kiloc da ritmic<br />
sityvas unda esadagebodes da ara piriqiT.<br />
– diax, sityvas unda esadagebodes, rogorc erTi, ise meorec.<br />
– ki magram, gana gamoxatvis saSualebebiT da TviT sityvac sulierebas<br />
ar Seesabameba?<br />
– rasakvirvelia.<br />
– yovelive danarCeni ki – sityvis Taviseburebebs?<br />
– diax.<br />
– ase rom, sityvis, harmoniis, xiblisa Tu ritmis sinatife sulis<br />
simartivis Sedegad gvevlineba: me im simartives ki ar vgulisxmob,<br />
rasac Cven pirferulad vuwodebT miamitobas, aramed<br />
sulis WeSmarit simartives, saidanac iRebs dasabams sikeTec da<br />
mSvenierebac.<br />
22<br />
socialuri utopiis Sesaxeb<br />
saxelmwifo rom mxolod Rirseuli adamianebisagan Sedgebodes,<br />
yvela erTmaneTs Seecileboda imis uflebas, rom uari eTqvaT<br />
mmarTvelobaze, iseve, rogorc amJamad erTmaneTs ecilebian<br />
Zalauflebas. maSin aSkara gaxdeboda, rom WeSmariti mmarTveli<br />
imisTvis ki ar iRvwis, rac misTvis xelsayrelia, aramed imisTvis,<br />
rac sasargebloa misi qveSevrdomisTvis. amis mcodne yoveli<br />
kaci amjobinebda, TviTon ki ar ezruna sxvebis sasikeTod da sakeTildReod,<br />
aramed sxvebs ezrunaT masze.<br />
– amrigad, Cemi weRandeli Tqmisa ar iyos, unda veZeboT is<br />
xalxi, vinc yvelaze mtkiced icavs sakuTar azrs da Tavs movaled<br />
Tvlis aRasrulos yvelaferi, rac saxelmwifosaTvis yvelaze<br />
metad sasargebloa. amitom bavSvobidanve unda vcdideT<br />
da sxvadasxva saqmes vakeTebinebdeT maT, imavdroulad ki vakvirdebodeT,<br />
vin ufro male iviwyebs Tavis movaleobas, an vis ra<br />
acTunebs; amis SemdegRa virCevdeT imaT, visac kargi mexsiereba<br />
aqvs da visi cTunebac Znelia, xolo vinc am moTxovnebs ver akmayofilebs,<br />
Cven ar gvWirdeba; asea, ara?<br />
– diax.<br />
– kidevac unda vamuSaoT, vaomoT da Wiris ofli vawurvinoT,<br />
raTa vnaxoT, vin rogor gauZlebs amas.
– sworia.<br />
– mesamenairi gamocdac unda movuwyoT maT, me vigulisxmob<br />
gamocdas cTunebis saSualebiT, da vnaxoT, vin rogor gauZlebs<br />
sacTurs. rogorc kvicebs erekebian yiJiniT, raTa darwmundnen,<br />
mfrTxalni arian Tu ara, Cveni Wabukebic jer raRac saSineleba-<br />
Si unda gamovataroT, Semdeg ki sasiamovno gancdiT SevcvaloT<br />
saSineleba, da amrigad, ufro sastiki gamocdis winaSe davayenoT<br />
isini, vidre oqrosa cdian cecxliT: amnairad gairkveva, SeswevT<br />
Tu ara imis Zala, rom sacTurs gauZlon, mtkiced icaven Tu ara<br />
TavianT Tavsac da musikur xelovnebasac, romelsac dauflebian,<br />
yovelnair viTarebaSi uxameben Tu ara TavianT qcevas zomierebas<br />
da harmoniulobas da aqvT Tu imis unari, rom rac SeiZleba<br />
meti argon TavianT Tavsac da saxelmwifosac. imaT, vinc<br />
Rirseulad gauZlo am gamocdas yvela asakSi _ bavSvobaSic, si-<br />
WabukeSic da mowifulobaSic, _ saxelmwifos mmarTvelobasa da<br />
dacvas mivandobT, uSurvel pativs mivagebT ara marto sicocxleSi,<br />
aramed sikvdilis Semdegac, didebul Zeglebs avugebT da<br />
ase ukvdavyofT maT xsovnas. xolo isini, romlebmac am gamocdis<br />
Cabareba ver SeZles mmarTvelebad da mcvelebad ar gamodgebian.<br />
wvrilmanebs rom moveSvaT, glavkon, ai, rogor unda moxdes<br />
zogadad mcvelebisa Tu mmarTvelebis SerCeva, da rogor unda<br />
gavamwesoT isini Tanamdebobebze.<br />
– me mgonia, rom swored ase unda moviqceT.<br />
– gana sruli ufleba ara gvaqvs, WeSmaritad srulyofilni<br />
gvewodebina amnairi mcvelebisaTvis, romlebic gareSe mtrebisganac<br />
daicavdnen saxelmwifos da qveynis SigniTac uzrunvelyofdnen<br />
Tanxmobas da erTsulovnebas, raTa zogs saerTod ar<br />
aRZvroda siavis Cadenis survili, zogs Zala ar hyofnoda saamisod.<br />
xolo is Wabukebi, romlebsac es-esaa mcvelebi vuwodeT,<br />
mmarTvelTa Tanamdgomni da maTi gadawyvetilebebis ganmaxorcielebelni<br />
iqnebodnen.<br />
– garda saTanado aRzrdisa, saRi azri gvkarnaxobs ise davabinaoT<br />
da imnairi pirobebi SevuqmnaT maT, rom araferma SeuSaloT<br />
xeli TavianTi movaleobis aRsrulebisas, rac imas gulisxmobs,<br />
rom yvelaze ukeTesi mcvelebi iyvnen da araviTar zians ar ayenebdnen<br />
TavianT Tanamoqalaqeebs.<br />
– diax, saRi azri swored magas gvkarnaxobs.<br />
– maS, daukvirdi, Tu gvinda, rom Rirseulad moixadon Tavian-<br />
Ti vali, aucilebelia Tu ara, ise davabinaoT da imnairi pirobebi<br />
SevuqmnaT maT, rogorc me geubnebi. jer erTi arcerTi maTgani<br />
ar unda iyos raime kerZo sakuTrebis mflobeli. garda im sagnebisa,<br />
romlebic aucilebelia yoveli CvenganisaTvis. meorec, arc-<br />
23
erTs ar unda hqondes imnairi sacxovrisi Tu saTavsi, sadac ver<br />
SeaRwevda nebismieri sxva moqalaqe, rac Seexeba TavdaWerili da<br />
mamaci meomrebisaTvis sakmaris sarCos, mas TavianTi samsaxuris<br />
sazRaurad unda iRebdnen danarCeni moqalaqeebisagan, ise, rom<br />
arc SemoakldeT da arc mosWarbdeT mTeli wlis ganmavlobaSi.<br />
iseve, rogorc laSqrobisas, isini erTad unda cxovrobdnen da<br />
erTadve Wamdnen pursac. oqro-vercxlze ki maT unda vuTxraT,<br />
rom sulSi yovelTvis ubrwyinavT RvTivboZebuli oqro, ase<br />
rom, kacTagan boZebuli oqro aRar sWirdebaT, da, egec ar iyos,<br />
mkrexeloba iqneboda miwieri oqroTi SeebRalaT RvTiuri oqro,<br />
romelic yovelTvis wmindaa da Seurevneli, maSin rodesac miwieri<br />
oqro uricxvi uwmindurebisa Tu danaSaulis wyarod gvevlineba.<br />
moqalaqeTa Soris mxolod maT ekrZalebaT ara marto<br />
oqro-vercxlis yofna, sadac oqro-vercxls inaxaven da oqrosa<br />
Tu vercxlis sasmisebiT smac. mxolod esaa rogorc TviT<br />
maTi, ise saxelmwifos xsnis erTaderTi sawindaric da saSualebac,<br />
radganac sakmarisia sakuTari adgil-mamulis, saxl-karisa<br />
Tu oqro-vercxlis mflobelni gaxdnen, rom mcvelebi ki aRar<br />
iqnebian, aramed mxvnel-mTesvelni da mesakuTreni, ase rom, danarCen<br />
moqalaqeTa Tanamdgomebad ki ara, maT mtrebad da mrisxane<br />
mbrZaneblebad mogvevlinebian. sxvaTa moZuleni da sxvebisgan<br />
moZulebulni, sxvaTa mgmobelni da sxvebisagan gmobilni mTeli<br />
TavianTi dRe da moswreba Tavs ver daaRweven SiSsa da Zrwolas,<br />
xolo maTi SiSis mizezi Sinauri mteri ufro iqneba, vidre gareSe<br />
momxduri, ase rom, adre Tu gvian, ufskrulSi gadaiCexebian da<br />
saxelmwifosac Tan gadaiyoleben.<br />
Cveni saxelmwifos daarsebisas imas ki ar visaxavT miznad, rom<br />
gansakuTrebiT bednieri gavxadoT mosaxleobis erTi romelime<br />
fena, aramed imas miveltviT, rom mTel saxelmwifos movupovoT<br />
yvelaze didi bedniereba, radganac imTaviTve gvegona, rom<br />
swored amnair saxelmwifoSi SeiZleboda samarTlianobis mikvlveva,<br />
iseve, rogorc usamarTlobisa – mankieri weswyobilebis<br />
mqone saxelmwifoSi, da imedi gvqonda, rom am dakvirvebis wyalobiT<br />
SevZlebdiT gadagveWra is sakiTxi, romelsac amdeni xania<br />
vukirkitebT. amitomacaa, rom axla Cveni warmosaxviT viZerwavT<br />
saxelmwifos, romelic bednieri gvgonia, magram ara nawilobriv,<br />
aramed mTlianad; moqalaqeTa mxolod erTi nawili ki ar unda<br />
iyos bednieri, aramed yvela.<br />
ZaliTa Tu SegonebiT unda vaiZuloT ara marto Cveni mweni da<br />
mcvelebi, aramed danarCenebic, rac SeiZleba ukeT Seasrulon<br />
TavianTi movaleoba. amrigad, Cven mier daarsebuli da saTanado<br />
wyobilebis mqone saxelmwifos keTildReobis zrdasTan erTad<br />
24
saSualeba unda mivceT yvela fenas, yvela wodebas, Tavisi saku-<br />
Tari wili edos sazogado sikeTeSi, maTi bunebrivi monacemebis<br />
Sesabamisad.<br />
– Cemi azriT, Cveni saxelmwifos im sami Tvisebis – zomierebis,<br />
simamacis da sibrZnis garda, zemoT rom mimovixileT, gvrCeba<br />
kidev erTi Tviseba, romelic dasabams aZlevs da ganapirobebs<br />
saxelmwifoSi pirveli samis sufevas. Cven isic vTqvaT, rom<br />
Tviseba, romelic sami danarCenis ganxilvis Semdeg gvrCeboda,<br />
samarTlianoba unda yofiliyo.<br />
– vidre saxelmwifoSi ar gamefdebian filosofosebi, anda<br />
isini, visac dRes mefeebsa da mbrZaneblebs uwodeben, namdvil<br />
da keTilSobil filosofosebad ar iqcevian, raTa amrigad erTmaneTs<br />
Seerwyas saxelmwifoebrivi Zalaufleba da sibrZnismetyveleba,<br />
xolo meore mxriv, aucileblobis karnaxiT ar CamoiSoreben<br />
imaT brbos, calke Zalauflebas rom mieltvian da<br />
calke – filosofosobas, manamde, glavkon, verc saxelmwifoebi<br />
da, Cemi azriT, verc kacTa modgma Tavs ver daaRweven borotebas,<br />
verc imnairi saxelmwifo wyobileba ixilavs dRis naTels,<br />
zemoT Cveni sityviT rom aRvwereT. mitomac vyoymanobdi da ver<br />
vbedavdi bolomde meTqva saTqmeli, rom vgrZnobdi, rarigad davupirispirdebodi<br />
sazogadoebriv azrs. advili rodia aRiaro,<br />
rom sxvagvarad SeuZlebelia, rogorc piradi, ise sazogado<br />
keTildReoba.<br />
roca saxelmwifos saTaveSi WeSmariti filosofosebi Caudgebian,<br />
_ gnebavT, erTi da gnebavT mravali, _ maT TvalSi fasi<br />
daekargeba yvela im pativs, dRes ase xarbad rom mieltvian, radganac<br />
Tavisufali kacisTvis uRirsad da ufasurad miiCneven<br />
maT, maSin rodesac gacilebiT ufro maRla daayeneben movaleobis<br />
pirnaTlad moxdas da uangarobis jildos – Rirsebas. yvelaze<br />
did faseulobad ki dasaxaven samarTlianobas, romelsac<br />
erTgulad emsaxurebian da romlis mixedviTac ecdebian marTon<br />
qveyana.<br />
filosofiisa da poeziis Sesaxeb<br />
– da marTlac, _ ganvagrZe me, _ bevri sxva niSnis mixedviTac<br />
vrwmundebi, rom yvelaze ukeT davafuZneT es Cveni saxelmwifo;<br />
amas rom vambob, me, uwinares yovlisa, poezias vgulisxmob.<br />
– mainc?<br />
25
– verasdidebiT ver davuSvebT saxelmwifoSi, radganac is mimbaZvelobiTia.<br />
axla, roca cal-calke ganvixileT sulis yoveli<br />
saxe, es kidev ufro aSkara gaxda.<br />
– rogor?<br />
– Cvens Soris darCes da, _ imedia, ar damasmenT tragediebis<br />
mTxzvelebisa da sxva mimbaZvelebis winaSe, _ mTeli maTi Semoqmedeba<br />
namdvili ubedurebaa msmenelTa sulisTvis, radganac maT<br />
SxamsawinaaRmdego saSualeba ar gaaCniaT, raTa gaigon, ra aris<br />
es.<br />
– ras gulisxmob?<br />
– meti ra gzaa, unda giTxraT. Tumca erTgvari siyvaruli da<br />
pativiscema homerosis mimarT, rac siyrmidanve Camenerga gul-<br />
Si, xels uSlis am aRiarebas. rogorc Cans, is iyo am mSvenieri<br />
tragikosi poetebis pirveli moZRvari da hegemoni. magram ar<br />
SeiZleba kacs ufro met pativs scemde, vidre WeSmaritebas. amitom<br />
iZulebuli var vTqva is, ris Tqmasac vapireb.<br />
– rasakvirvelia.<br />
– maS, mismine, an ufro sworad, mipasuxe.<br />
– Senc adeqi da mkiTxe.<br />
– Tu SegiZlia miTxra, ra aris mibaZva saerTod? radganac,<br />
marTali giTxra, me kargad arc ki mesmis, ra aris.<br />
– da Sen ggonia, rom me SeiZleba mesmodes?<br />
– viTom ra gasakviria? xSirad susti mxedvelobis mqone imaze<br />
male arCevs sagnebs, visac basri mzera aqvs.<br />
– xdeba xolme. magram naTladac rom vxedavde, Sens gverdiT<br />
mainc ver gavbedavdi raimes Tqmas. ase rom, mainc Sen mogiwevs<br />
ganxilva.<br />
– maSin, Tu gnebavs, CvenTvis Cveuli gziT SevudgeT saqmis<br />
ganxilvas: erTi da imave saxeliT aRniSnul saganTa yoveli simravlisaTvis<br />
Cven viRebT mxolod erT saxes, erT ideas, xom<br />
gesmis?<br />
– mesmis.<br />
– axla aviRoT nebismieri simravle. xom arsebobs, vTqvaT, simravle<br />
magidebisa Tu sawolebisa...<br />
– ra Tqma unda.<br />
– magram yvela am avejis idea mxolod oria – erTi sawolisa da<br />
erTic – magidisa.<br />
– diax.<br />
– Cveulebriv, imasac vambobT, rom xelovani, ama Tu im nivTis<br />
damzadebisas, uwinares yovlisa, akvirdeba ideas da misi mixedviT<br />
qmnis erTi – sawolebs, meore ki – magidebs, romlebsac Cven<br />
viyenebT. magram arcerT xelovans ar SeuZlia sakuTriv ideis Se-<br />
26
qmna; asea, ara?<br />
– ra Tqma unda.<br />
– magram SegiZlia Tu ara xelosani uwodo imasac...<br />
– vis?<br />
– vinc marto qmnis yovelive imas, rasac cal-calke qmnis yvela<br />
xelosani.<br />
– gansacvifreblad xelmarjve ostats gulisxmob.<br />
– cotac da kidev ufro gansacvifrebeli mogeCveneba. radganac<br />
mas SeuZlia ara marto yovelnairi avejis Seqmna, aramed<br />
yvelafrisa, rasac Tavisi wiaRidan aRmoacenebs dedamiwa, yoveli<br />
cocxali arsebisa da, maT Soris, Tavisi Tavisac, dedamiwisac,<br />
cisac, RmerTebisac, yovelive zeciurisac da imisac, rac aris<br />
miwis qveS, hadesSi.<br />
– es ukve jadoqaria.<br />
– rao, ar gjera? erTi es miTxari, rogor ggonia, saerTod ar<br />
arsebobs amnairi xelosani Tu viRacas raRacnairad mainc SeuZlia<br />
yovelive amis Seqmna? nuTu ver amCnev, rom Sen TviTonac<br />
SegeZlo yovelive es mogemoqmeda?<br />
– ki magram, rogor?<br />
– arc ise Zneli saqmea; sakmaod xSirad da swrafadac ki keTdeba;<br />
Tu ginda, aiRe sarke da rac SeiZleba swrafad atriale<br />
yoveli mimarTulebiT: xelad gaaCen mzesac da sxva ciur sxeulebsac,<br />
dedamiwasac, Sens Tavsac. danarCen cocxal arsebebsac,<br />
nair-nair sagnebsac, mcenareebsac da sxva misTanaT.<br />
– diax, magram yovelive es xom moCvenebiTi iqneba da ara<br />
namdvili?<br />
– keTili; mSvenivrad gamige; Cemi azriT, amnair xelosanTa<br />
ricxvs ekuTvnis mxatvaric, ara?<br />
– ueWvelad.<br />
– magram Sen, albaT, ityvi, rom namdvili rodia, rasac is qmnis,<br />
Tumca mxatvari, garkveulwilad, qmnis sawols; asea, ara?<br />
– diax, magram es mxolod moCvenebiTi sawolia.<br />
– durgalze raRas ityvi? gana Sen ar ambobdi weRan, rom is<br />
sawolis ideas ki ar qmnis, rasac Cven namdvil sawolad vsaxavT,<br />
aramed mxolod erTgvar sawols?<br />
– diax, vambobdi.<br />
– magram raki imas rodi qmnis, rac aris, amitom namdvil sagans<br />
ki ar qmnis, aramed mxolod am ukanasknelis msgavs sagans,<br />
da vinmes rom daeCemebina, durglisa Tu romelime sxva ostatis<br />
mier Seqmnili sagani namdvili saganiao, aramc da aramc ar iqneboda<br />
marTali.<br />
27
– yovel SemTxvevaSi, imis azriT mainc, visTanac Cveulebrivi<br />
ambavia amnair sakiTxebze msjeloba.<br />
– ase rom, nu gagikvirdeba, Tu misi naxelavi mxolod bundovani<br />
asli iqneba dednisa.<br />
– marTlac.<br />
– xom ar gsurs, am qmnilebebze dayrdnobiT, vnaxoT, rogori<br />
iqneba TviT mimbaZveli?<br />
– vnaxoT.<br />
– yvela es sawoli sami sxvadasxva saxiT warmogviCndeba: erTi<br />
TviT bunebaSi arsebulia, da, me mgonia, Cven SegveZlo RmerTis<br />
qmnilebad migveCnia igi; Tu ara da, vin unda dagvesaxa mis<br />
Semoqmedad?<br />
– aravin, mxolod is.<br />
– meore – durglis qmnilebaa.<br />
– diax.<br />
– mesame – mxatvrisa; asea, ara?<br />
– vTqvaT.<br />
– mxatvari, durgali, RmerTi – ai, sami Semoqmedi sawolTa am<br />
sami saxisa.<br />
– diax, sami.<br />
– RmerTma, imitom, rom ar undoda, Tu aucileblobis ZaliT,<br />
romelic moiTxovda, rom bunebaSi mxolod erTi sawoli yofiliyo,<br />
_ marto erTi sawoli Seqmna, da esaa erTaderTi namdvili<br />
sawoli, ori erTnairi Tu meti sawoli ki RmerTs ar Seuqmnia da<br />
arc Seqmnis.<br />
– viTom ratomao?<br />
– ratom da, oric rom Seeqmna, mainc erTi iqneboda, romlis<br />
ideac xorcs Seisxamda oriveSi, da es iqneboda erTaderTi namdvili<br />
sawoli, ori ki ara.<br />
– sworia, _ Tqva man.<br />
– es rom icoda, RmerTs, Cemi azriT, surda namdvilad yofiliyo<br />
namdvili sawolis erTaderTi Semoqmedi, da ara ama Tu<br />
im sawolis Semqmneli esa Tu is ostati; amitomac iyo, rom Tavisi<br />
bunebiT erTaderTi namdvili sawoli Seqmna.<br />
– rogorc Cans.<br />
– Tu gnebavs, am sawolis Semoqmedi, an sxva amgvari saxeli vuwodoT<br />
mas.<br />
– samarTliani iqneba, radganac sawolic da yovelive danarCenic<br />
man bunebis Tanaxmad Seqmna.<br />
– ki magram, durgals raRa vuwodoT? sawolis Semqmneli ostati<br />
xom ara?<br />
– diax.<br />
28
– mxatvarsac amave sagnis Semqmneli da ostati?<br />
– aramc da aramc.<br />
– maS, ras ityvi, vinaa is am mimarTebiT?<br />
– me mgonia, es iqneboda misi Sesaferi saxeli: is am sagnis<br />
SemqmnelTa mimbaZvelia.<br />
– keTili; maSasadame, mimbaZvels Sen uwodeb imas, visi naxelavic<br />
sami safexuriT daSorebulia namdvili arsisagan?<br />
– ra Tqma unda.<br />
– maSasadame, ai, rogori iqneba tragediebis Semoqmedi: rakiRa<br />
mimbaZvelia, uTuod mesame adgilze unda iyos meufisa da WeSmaritebis<br />
Semdeg, iseve, rogorc yvela sxva mimbaZveli.<br />
– rogorc Cans.<br />
– amrigad, mimbaZvelobis Taobaze ukve mivaRwieT Tanxmobas;<br />
Tumca am kiTxvazec mipasuxe mxatvarTan dakavSirebiT: rogor<br />
ggonia, is bunebaSi arsebuli erTaderTi namdvili sagnis mibaZvas<br />
cdilobs Tu ostatTa qmnilebebisas?<br />
– ostatTa qmnilebebisas.<br />
_ ki magram, rogor baZavs maT: rogoric arian sinamdvileSi<br />
Tu rogoric Canan? esec xom unda ganasxvavo.<br />
– Sen TviTon rogor ggonia?<br />
– ai, rogor: Tu sawols gverdidan, pirdapir an romelime sxva<br />
mxridan uyureb, gansxvavdeba Tavisi Tavisgan Tu, yovelgvari<br />
gansxvavebis gareSe, mxolod gansxvavebuli geCveneba, da igive<br />
iTqmis yvela sxva sagnis mimarTac?<br />
– igive; mxolod gansxvavebuli Cans, sinamdvileSi ki arafri-<br />
Tac ar gansxvavdeba.<br />
– axla ki amasac daukvirdi. ra amocanas isaxavs mxatvroba<br />
yvela calkeul SemTxvevaSi: cdilobs ise mibaZos sagans, rogorc<br />
is aris sinamdvileSi, Tu ise, rogorc is gveCveneba? anu,<br />
sxva sityvebiT rom vTqvaT, mxatvroba landebis mibaZvaa Tu<br />
sinamdvilisa?<br />
– landebis.<br />
– maSasadame, mimbaZvelobiTi xelovneba Sorsaa sinamdvilisagan.<br />
Cemi azriT, amitomac SeuZlia asaxos yvelaferi, rac gnebavT,<br />
sul odnav rom exeba ama Tu im sagans, ris Sedegadac landebi<br />
ibadebian. ase magaliTad, mxatvari daxatavs durgals, xarazs<br />
an sxva xelosans, Tumca TviTon arcerTi am xelobis ara gaegeba<br />
ra. magram Tu kargi mxatvaria, durgals rom daxatvs da Tavis<br />
naxats Soridan aCvenebs xalxs, SeiZleba bavSvebi da briyvebi ki<br />
moatyuos da afiqrebinos, namdvil durgalsa vxedavTo.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– ai, ras unda vfiqrobdeT, Cemo megobaro, yovelive amis Sesax-<br />
29
eb. vinmem rom gviTxras, erTi kaci gamacnes, romelic yvelafers<br />
yvelaze ukeT akeTebs da ukeTac icis yovelive is, rac TiToeulma<br />
icis cal-calkeo, _ pirSi unda vuTxraT amis mTqmels: getyoba<br />
didi miamiti vinme brZandebi, rakiRa ase advilad moatyuebine<br />
Tavi gaiZverasa da mimbaZvels, yovlismocdne rom gegona mxolod<br />
imitom, rom erTmaneTisgan ver arCev codnas, umecrebasa<br />
da mibaZvas.<br />
– marTals brZaneb.<br />
– axla ki unda ganvixiloT tragedia da misi hegemoni _ homerosi,<br />
radganac zogierTebisgan gagvigonia, TiTqos tragikosi poetebi<br />
yvela xelobasa Tu xelovnebaSi gawafulni iyvnen da ara<br />
marto yvela adamianuri saqmis – keTilisa Tu borotis – mcodneni,<br />
aramed yovelive RvTaebrivisac. radganac kargma poetma,<br />
visac surs srulyofilad Seasxas xorci Tavis STanafiqrs, maTi<br />
azriT, aucileblad unda icodes is, razedac wers, Torem verafris<br />
dawerasac ver SeZlebso. unda gavarkvioT, tyuvdebodnen Tu<br />
ara adamianebi amnair mimbaZvelebTan Sexvedrisas, amCnevdnen Tu<br />
ara, rom maT qmnilebebs mTeli sami safexuri aSorebT namdvili<br />
yofierebisagan, da rom maT advilad SeiZleba Seasxas xorci iman,<br />
visTvisac ucnobia WeSmariteba, radganac aq landebs qmnian da<br />
ara namdvil arss. Tu adamianebi ar cdebian da kargma poetebma<br />
marTlac ician yvelaferi, razedac, umravlesobis azriT, ase<br />
kargad laparakoben?<br />
– diax, es marTlac imsaxurebs ganxilvas.<br />
– ki magram, vinmes rom SeeZlos rogorc erTis, ise meoris –<br />
dednis da aslis Seqmna, rogor ggonia, mTel Tavis unars Caaqsovda<br />
aslis SeqmnaSi da swored mas miiCnevda Tavisi sicocxlis<br />
mTavar da yvelaze ukeTes saqmed?<br />
– ara mgonia.<br />
– magram kargad rom scodnoda, rasac baZavs, mTeli misi Zalisxmeva<br />
Seqmnisken iqneboda mimarTuli da ara mibaZvisaken. is<br />
ecdeboda Tavis saxsovrad daetovebina bevri mSvenieri qmnileba<br />
da, cxadia, amjobinebda, TviTon is edidebinaT, vidre Tavad<br />
edidebina sxvebi.<br />
– albaT; es ufro sapatio da sasargeblo iqneboda misTvis.<br />
– Zalian bevri saqmisTvis angariSs ar movTxovT arc homeross<br />
da arc romelime sxva poets; ar vkiTxavT, eqimebi iyvnen Tu eqimTa<br />
enis ubralo mimbaZvelebi. gana arsebobs gadmocema, rom Tundac<br />
erT poets, gind axals da gind Zvels, janmrTeloba daebrunebinos<br />
vinmesTvis, rogorc ubrunebda asklepiosi, an iseTi mowafeebi<br />
daetovebinos mkurnalebad, rogoric iyvnen aslkepiosis memkvidreni?<br />
arc sxva xelovnebasTan dakavSirebiT vkiTxavT maT<br />
30
ames, Tavs ar SevawyenT. magram roca homerosi yvelaze diadsa da<br />
mniSvnelovans exeba, roca omebze, mxadarTmTavris xelovnebaze,<br />
saxelmwifos marTvasa Tu axalgazrdobis aRzrdaze laparakobs,<br />
maSin ki marTebuli iqneba vkiTxoT: `Zvirfaso homeroso, Tu<br />
siqvelisa da srulqmnilebis TvalsazrisiT namdvili arsidan<br />
mesame adgilze ki ar dgaxar da martooden aslsa da msgavss<br />
ki ara qmni, rac, Cveni gansazRvrebisamebr, mibaZva iqneboda,<br />
aramed meore adgili giWiravs da, amrigad, SegiZlia icode,<br />
ras akeTeben adamianebi ukeT da ras – uaresad, rogorc kerZo,<br />
ise sazogadoebriv cxovrebaSic, _ keTil-inebe da gviTxa-ri,<br />
romelma saxelmwifom miaRwia Seni wyalobiT ukeTes mmarTvelobas<br />
rogorc lakedemonma – likurges meoxebiT, an bevrma<br />
sxva didma Tu patara polisma _ bevri sxva kanonmdeblis meSveobiT?<br />
italia da sicilia amnair kanonmdeblad qarondas miiCneven,<br />
Cven – solons, Sen ki – vin?~ SeZlebda Tu ara homerosi romelime<br />
saxelmwifos dasaxelebas?<br />
– ara mgonia, _ Tqva glavkonma, _ amaze TviT homeridebic ki<br />
arafers amboben.<br />
– an sadme Tu ixsenieba homerosis droindeli Tundac erTi<br />
omi, gamarjvebiT rom damTavrebuliyos misi mxedarTmTavrobisa<br />
Tu rCevis wyalobiT?<br />
– araviTari amnairi omi ar yofila.<br />
– an xelmarjve da maxvilgonier ostatad, mravali sxvadasxva<br />
gamogonebisa da sxva misTanaTa avtorad Tu miiCneven mas, rogorc<br />
Zveli gadmocemebi – miletel Taless an skviT anaqarsiss?<br />
– araferi amis msgavsi homeross ar miewereba.<br />
– magram Tu saxelmwifos bevri vera argo ra, iqneb imas mainc<br />
amboben, rom kerZo cxovrebaSi viRacis aRzrdas mainc xelmZRvanelobda,<br />
ris gamoc ise Seiyvares aRzrdilebma, rom STamomavlobas<br />
gadascen cxovrebis homerosiseuli gza, rogorc pi-<br />
Tagorelebma – TavianTi moZRvrisa, rasac dRemde cxovrebis<br />
piTagorul wess uwodeben da riTac mkveTrad ganirCevian sxvebisgan.<br />
– arafer amgvars homerosze ar gadmogvcemen, sokrate. TviT<br />
kreofilec, romelic homerosTan daaxloebuli kaci unda yofiliyo,<br />
Tavisi aRzrdiT kidev ufro sasacilo Cans, vidre misi<br />
saxeli, Tuki marTalia, rasac homerosze gadmogvcemen; gadmocemiT<br />
ki imas gadmogvcemen, rom Tanamedroveebs arafradac ar<br />
miaCndaT Turme.<br />
– diax, ase amboben, magram rogor ggonia, glavkon, homeross<br />
rom marTlac SesZleboda adamianebis aRzrda da maTi srulyofa,<br />
xolo am saqmeSi mibaZva ki ar gamoeyenebina, aramed codna,<br />
31
nuTu uamrav mimdevars da Tayvanismcemels ver SeiZenda? protagora<br />
abdereli, prodike keoseli da sxvani da sxvani piradi<br />
urTierTobis wyalobiT arwmunebdnen TavianT Tanamedroveebs,<br />
rom ganswavlisa da ganaTlebis gareSe verc TavianT Sinaur da<br />
verc saxelmwifo saqmeebs ver gaarTmeven Tavs, da ai, am sibrZnis<br />
gulisTvis mowafeebs ise uyvarT isini, rom lamis Tavze daisvan.<br />
nuTu homeross, Tuki marTla SeeZlo kacTa siqvelis srulyofa,<br />
da hesiodesac xalxi imis nebas miscemda, rom moxetiale rafsodebis<br />
cxovrebiT ecxovraT da ar aiZulebda maT erT adgilas<br />
damkvidrebuliyvnen, xolo Tu ver daiyabulebda, gana fexdafex<br />
ar gahyvebodnen yvelgan, oRond ki maTgan rame eswavlaT?<br />
– rasac Sen ambob, me mgonia, sruli simarTlea, sokrate.<br />
– maS, ra vqnaT, xom ar vaRiaroT, rom yvela poeti, homerosidan<br />
moyolebuli, siqvelis moCvenebiTi xatebisa da sxva misTanaTa<br />
ubralo mimbaZvelia, magram verasodes ver aRwevs WeSmaritebas?<br />
ase, Cveni weRandeli Tqmisa ar iyos, mxatvarma SeiZleba daxatos<br />
xarazi da namdvil xarazadac ki moaCvenos xalxs, Tumca xarazis<br />
xelobisa arc mas da arc misi naxatis mayurebels saerTod ara<br />
gaegebaT ra: isini mxolod ferebisa da xazebis mixedviT msjeloben.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– me mgonia, igive iTqmis poetebzedac, sityvebisa da xatovani<br />
gamoTqmebis meSveobiT garkveuli feradovnebiT rom warmogvi-<br />
Cenen ama Tu im xelovnebas an xelosnobas, Tumca arcerTis ara<br />
gaegebaT ra da mxolod mibaZviT gadian fons, ase rom, aranakleb<br />
umecarsa da mxolod sityvebis JReradobiT Tavbrudasxmul<br />
msmenels eCveneba, rom es saucxood aris naTqvami, miuxedavad<br />
imisa, poeti ritmuli da harmoniulad wyobili sityviT xarazis<br />
xelobaze msjelobs Tu saomar xelovnebaze, _ imdenad momnusxvelia<br />
poeturi samkaulebis bunebrivi xibli. magram Tu poetur<br />
qnilebebs musikaluri xelovnebiT miniWebul feradovnebas<br />
CamovacilebT, mogexseneba, ra uRimRamod warmogviCndebian SiSveli<br />
saxiT; TviTonac xom SeginiSnavs es?<br />
– diax.<br />
– gana axalgazrdobaSi mSvenier, magram xandazmulobaSi gacrecil<br />
da gaxunebul saxeebs ara hgvanan?<br />
– Zalian.<br />
_ erTsac daukvirdi: vinc landebsa Tu xatebs qmnis, ese igi,<br />
rogorc Cven vuwodebT, _ mimbaZveli, saerTod ver erkveva, ra<br />
aris namdvili arsi da mxolod mis moCvenebiT mxares icnobs;<br />
asea, ara?<br />
– diax.<br />
– Sua gzaze nu SewyvetT sityvas da rac vTqviT, srulad<br />
32
ganvixiloT.<br />
– gismen.<br />
– Cven vambobT, rom mxatvars SeuZlia Seqmnas sadave da<br />
lagami.<br />
– diax.<br />
– damzadebiT ki saraji da mWedeli amzadeben maT.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– gana mxatvarma icis, rogori unda iyos sadave da lagami? es<br />
TviT maTma damamzadeblebma – sarajma da mWedelmac ki ar ician,<br />
aramed mxolod iman, vinc maT iyenebs, ese igi, mxedarma, ara?<br />
– diax.<br />
– gana igive ar iTqmis yvela sxva sagnis mimarTac?<br />
– rogor?<br />
– yovel sagans sami sxvadasxva xelovneba esadageba: misi gamoyenebis,<br />
damzadebisa da gamosaxvis xelovneba.<br />
– diax.<br />
– magram ras eTanafardeba avejis, cocxali arsebis an moqmedebis<br />
Tavisebureba, silamaze da srulqmnileba, Tu ara mis<br />
gamoyenebas, risTvisac is Seqmna adamianma Tu bunebam?<br />
– sxvas arafers.<br />
– maSasadame, yvelaze didi gamocdilebis mqone iqneba is, vinc<br />
ama Tu im sagans iyenebs da Tavisi gamocdilebis mixedviT SeuZlia<br />
misi naxelavis av-kargze miuTiTos amave sagnis gamkeTebels.<br />
ase, magaliTad, fleitaze damkvreli fleitis ostats uCvenebs,<br />
rogori fleita sjobs sakravad, an rogor unda damzaddes igi,<br />
da ostatic yurad iRebs mis rCevas.<br />
– ueWvelad.<br />
– amrigad, vinc icis, sakravis av-kargs uCvenebs imas, vinc<br />
mcodnes endoba da misi miTiTebis mixedviT akeTebs sakravs.<br />
_ diax.<br />
– maSasadame, ama Tu im sagnis srulqmnilebisa da naklis Sesaxeb<br />
am sagnis gamkeTebels swori warmodgena eqmneba mcodnesTan<br />
urTierTobis wyalobiT da Zalauneburad gaiziarebs mis miTiTebebs;<br />
magram mcodne mxolod isaa, vinc am sagans iyenebs.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– rac Seexeba mimbaZvels, gamocdilebiT iZens codnas im sagnebis<br />
Sesaxeb, romlebsac xatavs, _ ramdenad kargi da srulqmnilia<br />
TiToeuli maTgani, _ Tu mcodnesTan urTierTobis wyalobiT<br />
iZens swor warmodgenas maTze da mcodnisave miTiTebebs<br />
eyrdnoba, Tu rogor daxatos isini.<br />
– arc erTis da arc meoris wyalobiT.<br />
– ese igi, mimbaZvels arc codna eqneba da arc swori warmod-<br />
33
gena im sagnebis Sesaxeb, romlebsac xatavs.<br />
– rogorc Cans, ara.<br />
– didebuli Semoqmedi ki unda iyos amnairi mimbaZveli.<br />
– arc ise.<br />
–magram is kvlavac mibaZavs sagnebs, Tumca ar ecodineba maTi<br />
av-kargi; amitom, rogorc Cans, mSvenivrad warmogviCens imas, rac<br />
mSvenivrad esaxeba brbos da umecarT.<br />
– metis Tavi rom ara aqvs.<br />
– am mxriv, etyoba, srul Tanxmobas mivaRwieT: jer erTi, mimbaZvelma<br />
bevri araferi icis im sagnisa, romelsac baZavs da, egec<br />
ar iyos, misi Semoqmedeba darbaiseli kacisTvis Seuferebeli<br />
bavSvuri TavSeqcevaa. tragikuli poeziis yvela Semoqmedi,<br />
miuxedavad imisa, iambikur leqss iyenebs Tu epikurs, upiratesad<br />
mimbaZvelia.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– ki magram, zevsis gulisTvis, gana amnairi mibaZva raRac<br />
iseTs ar miemarTeba, rac mesame adgilze dgas, namdvili arsidan<br />
moyolebuli?<br />
– diax.<br />
– meore mxriv, adamianis romel sawyisze axdens mibaZva<br />
zemoqmedebas?<br />
– ra zemoqmedebas gulisxmob?<br />
– ai, ras. erTi da igive sidide, imis mixedviT, Soridan<br />
vuyurebT Tu axlodan, Tanabari rodi Cans.<br />
– marTlac.<br />
– zustad aseve, sagnebi an texilni Canan, an sworni, imis mixedviT,<br />
wyalSi vakvirdebiT maT Tu wylis gareT, da maTi Cazneqilobac<br />
da amozneqilobac mzeris mcdarobis Sedegia, rasac amave<br />
saganTa Seferiloba iwvevs. cxadia, rom amnairi mcdaroba niSneulia<br />
Cveni sulisTvis da Cveni bunebis swored am Taviseburebas<br />
emyareba mxatvrobac mTeli Tavisi xibliT, TvalTmaqcTa<br />
oinbazobac da sxva misTanani.<br />
– marTals brZaneb.<br />
– magram gana am mcTarobis gasaqarwyleblad ar iqna aRmoCenili<br />
Zalze qmediTi saSualeba gazomvis, gamoTvlisa Tu awonis<br />
saxiT? ase rom, CvenSi mTavaria ara sididis da sipataravis, simravlisa<br />
da simZimis moCvenebiTi cvalebadoba, aramed gazomvis,<br />
gamoTvlisa da awonis unari.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– yovelive es ki Cveni sulis gonivruli sawyisis saqmea, ara?<br />
– rasakvirvelia.<br />
– xSiri gazomvebis wyalobiT am sawyisma aRmoaCina, rom zogi-<br />
34
erTi sagani ufro didia, zogi – ufro patara, zogi ki – erTmane-<br />
Tis toli, Tumca es sagnebi, imavdroulad, urTierTsapirispiro<br />
saxiT warmogviCndebian Cven.<br />
– diax.<br />
– Cven ki vamtkicebdiT, rom erTsa da imave sawyiss erTsa da<br />
imave dros SeuZlebelia ori sapirispiro azri hqondes erTsa da<br />
imave saganze.<br />
– da marTalnic viyaviT.<br />
– maSasadame, Cveni sulis is sawyisi, romelic sagnebze maTi<br />
zomebis sapirispirod msjelobs, SeuZlebelia igiveobrivi iyos<br />
im sawyisisa, am zomebis Sesabamisad rom aRiqvams sagnebs.<br />
– ra Tqma unda, SeuZlebelia.<br />
– is, rac Cvens gazomvas da gamoTvlas endoba, Cveni sulis<br />
ukeTesi sawyisia.<br />
– ueWvelad.<br />
– xolo is, rac amas upirispirdeba, uaresi sawyisi unda iyos.<br />
– uciloblad.<br />
– swored am daskvnisken mimyavdi, roca vamtkicebdi, rom mxatvrobis,<br />
iseve, rogorc yvela mimbaZvelobiTi xelovnebis qmnilebebi<br />
Sors dganan sinamdvilisgan da maT saqme aqvT Cveni sulis im<br />
sawyisTan, romelic aseve Sorsaa gonivrulobisagan, ris gamoc<br />
SeuZlebelia yovelive imis Tanamdgomi da xelSemwyobi iyos, rac<br />
jansaRia da WeSmariti.<br />
– marTlac.<br />
– ase rom, TavisTavad dabali mimbaZvelobiTi xelovneba dabalTanave<br />
SeuRlebis Sedegad dabalsve aZlevs dasabams.<br />
– rogorc Cans.<br />
– es mxolod im mimbaZvelobiT xelovnebas exeba, romelsac<br />
mzeriT aRviqvamT, Tu imasac, smeniT rom aRiqmeba da poezia hqvia<br />
saxelad?<br />
– cxadia, am ukanasknelsac.<br />
– nu vendobiT martooden moCvenebiT msgavsebas poeziasa da<br />
ferweras Soris, aramed ganvixiloT sulis is sawyisic, romelTanac<br />
saqme aqvs poetur mimbaZvelobas, da vnaxoT, Rirseulia<br />
es sawyisi Tu ubadruki.<br />
– es marTlac unda vnaxoT.<br />
– modi, aseTi kiTxva davsvaT: mimbaZvelobiTi poezia adamians<br />
gvixatavs rogorc iZulebiT an nebsiT moqmeds, am moqmedebis safuZvelze<br />
ki is fiqrobs, rom an kargad moiqca, an cudad, da yvela<br />
am viTarebaSi an wuxs, an xarobs. Tu is sxva ramesac gvixatavs,<br />
garda amisa?<br />
– sxvas arafers.<br />
35
– ki magram, yvela am viTarebaSi adamiani aumRvreveli rCeba?<br />
Tu rogorc mzeriT aRqmadi sagnebis Wvretisas masSi Tavs iCenda<br />
Sinagani winaaRmdegoba da urTierTsapirispiro warmodgenebi am<br />
sagnebze, Tavis sakuTar moqmedebebTan mimarTebisas misi suli<br />
aseTsave gaorebas ganicdis da urTierTsapirispiro SexedulebaTa<br />
Widilis asparezad iqceva? Tumca, gamaxsenda, rom axla<br />
sulac ar gvWirdeba amis mtkiceba, radganac zemoT bevri vimsjeleT<br />
da dabejiTebiTac davasabuTeT, rom Cveni suli savsea Sinagani<br />
winaaRmdegobebiT, erTdroulad rom iCenen Tavs.<br />
– marTalia.<br />
– diax, marTalia, magram, Cemi azriT, axla mainc aucileblad<br />
unda ganvixiloT is, rac maSin gamogvrCa.<br />
– ra?<br />
_ Cven vambobdiT, rom namdvili adamiani sxvebze ufro advilad<br />
itans Tavs datexil ubedurebas, vTqvaT, Svilis sikvdils<br />
Tu misTvis raRac Zvirfasis dakargvas.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– axla ki eseca vnaxoT: amnairi adamiani saerTod ar iglovebs<br />
(rakiRa es warmoudgenelia), Tu garkveulwilad ufro Tavda<br />
Werili iqneba Tavisi mwuxarebis gamoxatvisas?<br />
– es ukanaskneli ufro savaraudoa.<br />
– amis Semdeg esec miTxari: rogor ggonia, rodis daupirispirdeba<br />
ufro mtkiced Tavis mwuxarebas da met winaaRmdegobas gauwevs<br />
mas: xalxis Tvalwin Tu roca martoa?<br />
– xalxis Tvalwin.<br />
– simartoveSi ki, Cemi azriT, Tavs veRar Seikavebs da mwared<br />
atirdeba, rasac, albaT, ver gabedavda, rom scodnoda, viRac miyurebso.<br />
da, saerTod, bevr iseT ramesac Caidenda, rasac namdvilad<br />
ar miutevebda sxvebs.<br />
– ase, – Tqva man.<br />
– rac mas aiZulebs winaaRmdegoba gauwios mwuxarebas, gonebaa<br />
da kanoni, xolo rac mwuxarebisaken ubiZgebs, – TviT tanjva?<br />
– diax.<br />
_ magram raki adamians erTi da imave sababiT erTdroulad<br />
ori urTierTsapirispiro swrafva aReZvris, SeiZleba iTqvas,<br />
rom masSi ori sxvadasxva sawyisi unda iyos.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– erTi usityvod emorCileba kanonis mbrZaneblur karnaxs.<br />
– rogor?<br />
– kanoni brZanebs, rom ubedurebaSi yvelaze ukeTesia inarCunebde<br />
simSvides da gasaqans ar aZlevde mwuxarebas, radganac aravin<br />
icis, ra aris kargi da ra aris cudi amaSi, da ramdenic ar unda<br />
36
ivalalo, mainc verafers gaxdebi. adamianur saqmeTagan erTic<br />
ar imsaxurebs imas, rom metismetad didi mniSvneloba mianiWo,<br />
mwuxareba ki xSirad abrkolebs imas, rasac SeeZlo mwed mogvvlenoda<br />
amnair viTarebaSi.<br />
– ras gulisxmob?<br />
– saWiroa gaverkveT imaSi, rac dagvemarTa; aq, rogorc kamaTlebiT<br />
TamaSSi, bedisweris dartymebs unda davupirispiroT<br />
yvela is saSualeba, rasac goneba miiCnevs umjobesad. patara<br />
bavSvebs xom ar unda vemsgavsoT, rogorc ki rame dauSavdebaT,<br />
maSinve xels rom itaceben mtkivan adgilze da gulamoskvnili<br />
tirian. ara, unda mivaCvioT suli imas, rom dauyovnebliv Seudges<br />
mkurnalobas, raTa aRidginos danakargi, daicxros tkivili<br />
da wamlobiT CaaxSos mwuxare moTqma-godeba.<br />
– yvelaze marTebuli iqneboda ase davxvedrodiT bedisweris<br />
dartymebs.<br />
– Cveni ukeTesi sawyisi swored ase misdevs gonebis xmas.<br />
_ cxadia.<br />
– uares sawyiss ki, romelic ar iviwyebs tanjva-wamebas da ver<br />
ZReba mware gminviT, Cven ugunurs, uqnaras da mxdals vuwodebT.<br />
– diax.<br />
– sulis aRgznebadi sawyisi xSirad eqvemdebareba mravalferovan<br />
mibaZvas, xolo gonivruli da Tvinieri zne adamianisa,<br />
romelic yovelTvis inarCunebs TviTigiveobas, Zneli misabaZia,<br />
magram Tu mainc moaxerxes misi mibaZva, Znelad Tu vinme gaugebs<br />
rasme, miT umetes saxalxo zeimis an Teatraluri warmodgenebis<br />
dros, sadac uamravi xalxi iyris Tavs, radgan mibaZva, romelsac<br />
brbos SesTavazebdnen, misTvis sruliad ucxo sulieri mdgomareobis<br />
mibaZva iqneboda.<br />
– diax, sruliad ucxosi.<br />
– cxadia, mimbaZvel poets cota rama aqvs saerTo sulis<br />
gonivrul sawyisTan da mis dasakmayofileblad rodi srulyofs<br />
Tavis xelovnebas, radganac mxolod imas mieltvis, rom warmatebas<br />
miaRwios brbos winaSe. is mxolod aRgznebad da cvalebad<br />
znes mimarTavs, romelic advilad eqvemdebareba mibaZvas.<br />
– ra Tqma unda.<br />
– maSasadame, Cven ufleba gvaqvs xeli CavWidoT amnair<br />
poets da mxatvris gverdiT mivuCinoT adgili, romelsac Zaliana<br />
hgavs imiT, rom, WeSmaritebis TvalsazrisiT, ufasur nawarmoebebs<br />
qmnis, da imiTac, rom sulis imave sawyisTana aqvs<br />
saqme da ara ukeTesTan. ase rom, marTalni viqnebodiT, Tuki mas<br />
ar miviRebdiT Cven mier daarsebul saxelmwifoSi, romelsac<br />
brZnuli kanonebi marTaven; ar miviRebdiT imitom, rom aqezebs,<br />
37
asazrdoebs da amtkicebs sulis uares sawyiss, ukeTess ki<br />
Rupavs. aseTia im saxelmwifos xvedric, romlis mmarTvelobasac<br />
uRirsebs ugdeben xelSi, Rirseulebs ki musrs avleben. Cven<br />
vamtkicebT, rom aseve iqceva mimbaZveli poetic, uaresi sawyisis<br />
waqezebiT ukeTur mmarTvelobas rom amkvidrebs TiToeuli<br />
adamianis sulSi, sawyisisa, romelic erTmaneTisgan ver asxvavebs<br />
udidessa da umciress, erTsa da imaves xan didad saxavs, xan ki –<br />
patarad, da amrigad qmnis xatebebs, romlebic Zalze Sors arian<br />
sinamdvilisagan.<br />
– uciloblad.<br />
– magram Cven jer kidev ar wagviyenebia poeziisaTvis yvelaze<br />
mZime braldeba: mas SeuZlia TviT namdvili adamianis sulic ki<br />
SebRalos Tavisi zemoqmedebiT, rasac Zalze cotani Tu aRweven<br />
Tavs. ai, ra aris yvelaze saSineli.<br />
– Tu asea, ufro saSineli ra unda iyos?<br />
– momismine da Tavad gansaje: roca Cven Soris TviT yvelaze<br />
ukeTesnic ki homerossa Tu romelime sxva tragikos poets usmenen,<br />
mwuxarebiT Sepyrobil gmirs rom gvixataven, romelic<br />
bedis samduraviT savse sityvas warmoTqvams, sxvebs ki aiZulebs<br />
zars ambobdnen da mjiRs icemdnen mkerdSi, _ rogorc mogexseneba,<br />
am STabeWdilebas ayolilni, gmiris gancdebis kvaldakval,<br />
TviTonac erTgvar siamovnebas ganvicdiT, masTan erTad rom vitanjebiT<br />
da gulsaklavad davtiriT yovelive amas. Cven vaqebT<br />
da vadidebT im poets, romelic swored am ganwyobilebas iwvevs<br />
CvenSi.<br />
– rogor ar momexseneba.<br />
– magram roca ubedureba Cven TviTon gvatydeba Tavs, SegimCnevia<br />
Tu ara, rom sruliad sapirispiro qceviT vikvexniT – vcdilobT<br />
SevinarCunoT simSvide da aumRvrevloba, rogorc SeSvenis<br />
kacs, xolo is, rasac zemoT vaqebdiT, qalebisTvisaa niSneuli.<br />
– rogor ar SemimCnevia.<br />
– mereda, gana mosawonia imisi qeba, visi danaxvac aramcTu<br />
gvanatrebinebs, netavi Sen ggavdeo, TviT amis gafiqrebac ki<br />
sirxcviliT dagwvavs, _ diax, visi danaxvac, nacvlad imisa, rom<br />
zizRs hgvrides, siamovnebas aniWebdes da qebis Rirsad miaCndes<br />
xalxs?<br />
– ara, vficav zevss, uazrobas ufro hgavs.<br />
– diax, Tu am mxrivac Sexedav saqmes...<br />
– ra mxriv?<br />
– Tu daukvirdebi, am SemTxvevaSi poetebi siamovnebas hgvrian<br />
da atkboben Cveni sulis im sawyiss, romelsac Cveni sakuTari<br />
ubedurebis dros yovelnairad vcdilobT Tavi davuWiroT<br />
38
da gasaqani ar mivceT; arada, Tavisi bunebrivi midrekilebis<br />
gamo, swored mas surs tiriliT moioxos da mwuxarebiT ijeros<br />
guli. meore mxriv, Cveni sulis ukeTesi sawyisi, jer kidev arasakmarisad<br />
ganmtkicebuli gonebisa da Cveulebis mier, Tavis<br />
zedamxedvelobas asustebs am motiral sawyisze da sxvisi<br />
vnebebis Semyures hgonia, TiTqos TviTon mas sruliadac ar<br />
bRalavs imiTi tkboba, rom es sxva, Tundac siqvelezedac debdes<br />
Tavs, Rirseulad ver gamoxatavs Tavis mwuxarebas; amitomac<br />
aqebs, Tanaulmobs da imasac ki fiqrobs, rom es TviTon masac<br />
amdidrebs, ase rom, arasdidebiT ar isurvebda Tavisi zizRi<br />
gamoexata mTeli nawarmoebis mimarT, da, amrigad, moeklo es<br />
siamovneba. me mgonia, iSviaTad Tu vinme uwevs angariSs imas,<br />
rom sxvisi gancdebi gadamdebi ZaliT moqmedeben Cvenze: Tuki<br />
isini mZafr sibraluls aRZraven sulSi, Znelia Tavi davaRwioT<br />
aseTsave sibraluls Cveni sakuTari ubedurebisas.<br />
– marTals brZaneb, _ Tqva man.<br />
– gana igive ar iTqmis imaze, rac sasaciloa? Tuki, erTi mxriv,<br />
ufrTxi imas, vaiTu xalxi vacinoo, meore mxriv ki siamovnebiT<br />
uyureb komikur warmodgenebs an viwro wreSi avyiaTa ugvan liz-<br />
Robas, magram, rogorc ukeTurs, zizRiT ar uyureb amas, maSin<br />
zustad ise iqcevi, rogorc gulis aCuyebisas. Sen gonebiT Trgunav<br />
Rlabucisa Tu qilikis Jins, magram zemoT CamoTvlil SemTxvevebSi<br />
srul gasaqans aZlev mas, da xSirad, Sinaurebs Soris, Senda<br />
SeumCnevlad TviTonve iqcevi komediebis mTxzvelad.<br />
– marTlac.<br />
– siyvaruli, mrisxaneba, sulis yvela sasiamovno Tu usiamovno<br />
vneba, rac, Cveni mtkicebiT, Tan axlavs Cvensav moqmedebas, _<br />
yovelive es poetur mimbaZvelobas iwvevs CvenSi. is asazrdoebs<br />
da rwyavs yovelive imas, rac ajobebda damWknariyo, da Cvens<br />
suls maT mbrZaneblobas vuqvemdebarebT, Tumca Cven TviTon<br />
unda mogveToka isini, raTa ukeTesobas da bednierebas vweodiT,<br />
nacvlad imisa, rom uaresni da ubedurni vyofiliyaviT.<br />
– sxva rames verc vityodi.<br />
– amrigad, roca homerosis Tayvanismcemlebs Sexvdebi,<br />
glavkos, romlebic amtkiceben, rom am poetma aRzarda elada<br />
da adamianur saqmeTa warmarTvisa da ganaTlebisaTvis gulmodgined<br />
unda vswavlobdeT mas, raTa mis sibrZnes SevuwonoT mTeli<br />
cxovreba, _ keTilmosurned da alersianad moepyari maT, vinaidan<br />
isini, SeZlebisdagvarad, SesaniSnavi adamianebi arian, dauTme<br />
da daeTanxme am xalxs, rom homerosi yvelaze didi Semoqmedi da<br />
tragikosTa Soris pirveli poetia, magram nu dagaviwydeba, rom<br />
Cvens saxelmwifoSi misaRebad migvaCnia mxolod RmerTebisad-<br />
39
mi miZRvnili himnebi da keTilSobil kacTa saxotbo simRerebi.<br />
xolo Tu maT magivrad vnebian muzas miiReb, gind melikuri iyos<br />
da gind epikuri, maSin saxelmwifoSi siamovneba da tanjva gagibatondeba<br />
kanonisa da zogadi sawyisis nacvlad, rac, sayovelTao<br />
aRiarebiT, yovelTvis yvelaferze umjobesia.<br />
– marTals brZaneb.<br />
– dae, es iyos Cveni TavismarTleba poeziis winaSe, saxelmwifodan<br />
rom gavaZeveT misi bunebis gamo. saamisod xom sakmao<br />
safuZveli gvqonda. magram sisastikesa da gauTlelobaSi rom ar<br />
dagedos brali, aqve davZenT, rom odiTganve SeiniSneba erTgvari<br />
uTanxmoeba filosofiasa da poezias Soris. mravalricxovani<br />
andazebi, rogorc magaliTad, _ `ai, ZaRli, patrons rom uRrens<br />
da uyefs~, `didi kacia briyvTa fuWsityvaobaSi~, `brZenkacTa<br />
brbo zevssac sZlevs~, `wvrilmanebs Cahkirkiteben, ese igi, Ratakebi<br />
arian~ da sxva misTanani naTlad mowmoben maT ZvelisZvel<br />
uTanxmoebas. da mainc, Tu mimbaZvelobiTi poezia, romelic<br />
miznad isaxavs xalxis garTobas, erT sabuTs mainc moitans imis<br />
dasturad, rom is saWiroa srulyofili wyobilebis mqo-ne<br />
saxelmwifoSi, Cven siamovnebiT miviRebT mas. TviTonve vaRiarebT,<br />
rom monusxulni varT misi xibliT. magram imisi Ralati,<br />
rac WeSmaritia, mkrexelobaa. ise ki, Cemo megobaro, gana Senc<br />
ar gxiblavs poezia, miT umetes, roca homerosis poezias exeba<br />
saqme?<br />
– pirdapir majadoebs.<br />
– amrigad, Tu is gamarTldeba, sulerTia, melikur poezias<br />
vigulisxmebT Tu romelime sxva zomiT gamarTuls, ra Tqma unda,<br />
gandevnilobidan dabrunebis uflebas moipovebs.<br />
– aucileblad.<br />
– xolo poeziis im damcvelebs, romlebic poetebi ki ara, poetebis<br />
moyvareni arian, Cven saSualebas mivcemT Tundac proziT<br />
daicvan igi da dagvimtkicon, rom poezia ara marto sasiamovnoa,<br />
aramed sasargebloc rogorc saxelmwifos, ise adamianis cxovrebisTvisac.<br />
marTlacda, xom gavmdidrdebodiT, is ara marto<br />
sasiamovno, sasargebloc rom yofiliyo?<br />
– ra Tqma unda.<br />
– magram Tu misi dacva SeuZlebeli Seiqna, maSin, Cemo Zvirfaso<br />
megobaro, im SeyvarebulebiviT unda moviqceT, odesRac<br />
rom uyvardaT, mere ki gadawyvites, rom es siyvaruli usargeblo<br />
iyo maTTvis, da, marTalia, didi Zalisxmevis Sedegad, magram<br />
bolos mainc uaryves igi. ase CvenSic – dRevandel mSvenier<br />
saxelmwifoTa mier aRzrdilebSiac Rvivis siyvaruli am poeziis<br />
mimarT da Cven warmatebas vusurvebT mas, ese igi, gvinda, rom is<br />
40
ara marto saucxoo, aramed WeSmaritic iyos. magram vidre Tavi<br />
ar umarTlebia, yovelTvis, roca iZulebulni viqnebiT movusminoT,<br />
misi xiblisagan Tavis dasacavad SelocvasaviT gavimeoroT<br />
is mosazrebebi, romlebzedac weRan vmsjelobdiT, da yovelnairad<br />
vecadoT kvlav am balRuri siyvarulis maxeSi ar gavebaT.<br />
SeuZlebelia seriozulad ifiqro, TiTqos amnairi poezia seriozulia<br />
da WeSmaritebis wvdomas cdilobs. mis msmenels sifrTxile<br />
marTebs, raTa mtkiced daicvas Tavisi sulieri samyaro da<br />
saxelmZRvanelo wesad aqcios is, rac Cven mier poeziaze iTqva.<br />
Zveli berZnulidan Targmna baCana bregvaZem<br />
(wignidan `adreuli dialogebi~, Tb., 1997)<br />
41
aristotele (Zv.w.aR. 384-322)<br />
42<br />
poetika<br />
Txzulebis sagani (I) 1447а8<br />
I<br />
Cven vlaparakobT rogorc poeziaze saerTod, ise mis calkeul<br />
saxeebzedac; vityviT, ra mniSvneloba aqvs TiToeul maTgans da<br />
rogor unda iTxzvebodes fabula poeturi qmnilebis srulyofis<br />
mizniT; vityviT agreTve ramdeni da ranairi nawilebisagan<br />
Sedgeba poeturi nawarmoebi da bevr sxva ramesac, rac uSualod<br />
ukavSirdeba amave sakiTxs. xolo Cvens sityvas, ra Tqma unda, yvelaze<br />
arsebiTiT daviwyebT.<br />
I.P poezia rogorc baZva 47а13<br />
epopea da tragedia, iseve rogorc komedia, diTirambuli poezia<br />
da avletikisa Tu kiTaristikis umetesi nawili, _ yovelive<br />
es, kacma rom Tqvas, sxva ara aris ra, Tu ara mibaZva.<br />
baZvis saSualebebi 47а18<br />
erTmaneTisagan isini sami ramiT gansxvavdebian: an imiT, ri-<br />
Tac baZaven, an imiT, rasac baZaven, anda imiT, rogorc baZaven da<br />
rogorc zogi xelovani Tavisi xelovnebis, Cvevisa Tu bunebrivi<br />
niWis wyalobiT bevr rasme baZavs, roca ferebiTa da formebiT<br />
qmnis misabaZ saganTa xatebs. zustad aseve xorcieldeba mibaZva<br />
xelovnebis yvela zemoxsenebul dargSic. yoveli maTgani ritmiT,<br />
sityviT da harmoniiT baZavs, an samiveTi erTad, an TiToeuliT<br />
cal-calke. ase magaliTad, martooden harmonias da ritms<br />
iyeneben avletika, kiTaristika da musikaluri xelovnebis zogierTi<br />
sxva dargi. vTqvaT, salamurze dakvris xelovneba. mxolod<br />
ritmiT, harmoniis gareSe, baZaven mocekvaveni, romelnic gamomsaxvelobiTi<br />
ritmuli moZraobebiT warmosaxaven xasiaTebs,<br />
gancdebs, qmedebebs, sityvieri Semoqmedeba ki iyenebs prozaulsa<br />
Tu saleqso sazomiT gamarTul poetur sityvas; amasTan is xan<br />
ramdenime saleqso sazomis monacvleobas axdens, xan ki mxolod<br />
erT sazoms xmarobs. < ... > aris xelovnebis zogierTi sxva dargi,
omelic iyenebs yvela zemoxsenebul saSualebas: ritms, melodias,<br />
metrs. aseTia, magaliTad, diTirambuli poezia da nomebis<br />
poezia, tragedia da komedia, xolo isini erTmaneTisagan imiT<br />
gansxvavdebian, rom zogierTi maTgani iyenebs uklebliv yvela<br />
saSualebas. zogierTi ki mxolod nawilobriv. ai, ra gansxvavebas<br />
vgulisxmob me xelovnebis sxvadasxva dargTa Soris, imis mixedviT,<br />
Tu ra saSualebebs mimarTaven isini mibaZvisas.<br />
baZvis sagani (II) 48а1<br />
rakiRa yvela mimbaZveli moqmed pirT baZavs, romelnic,<br />
aucileblad an keTilni arian, an ukTurni (yoveli xasiaTisaTvis<br />
met-naklebad niSneulia martooden es ori Tviseba, radgan<br />
adamianebi erTmaneTisagan gansxvavdebian xasiaTis siqveliT Tu<br />
biwierebiT). _ amitom mibaZvis Sedegad isini warmogvidgebian<br />
an rogorc Cvenze ukeTesni, an uaresni, an iseTni, rogoric Cven<br />
varT. < ... ><br />
baZvis xerxebi (III) 48а19<br />
arsebobs mesame gansxvavebac mibaZvis am saxeTa Soris, saxeldobr,<br />
xerxi, romliTac baZavs TiToeuli maTgani da, marTlac,<br />
xom SeiZleba mibaZo erTsa da imave sagans erTi da imave saSualebiT,<br />
magram sxvadasxva xerxiT: ase magaliTad, ama Tu im ambis<br />
gadmocemisas an Seni pirovnebis miCqmalviT, TiTqos sxvisi piriT<br />
mogviTxro masze, rogorc iqceva homerosi, an – piradad, Senive<br />
piriT da, amrigad, sxva vinmed ar iqce, anda warmogvidgino Seni<br />
gmirebi rogorc moqmedni da qmediTni.<br />
ai, am sami niSniT gansxvavdeba mibaZvis yvela saxe erTmaneTisagan.<br />
kerZod, rogorc dasawyisSi aRvniSneT, mibaZvis saSualebiT,<br />
sagniT da xerxiT. < ... ><br />
amrigad, Cven gavarkvieT, ramdeni da ra saxis gansxvavebani arsebobs<br />
mimbaZvelobiTi xelovnebis sxvadasxva dargTa Soris.<br />
tragediis srulyofileba 49а7<br />
rodesac daibada tragedia da komedia, maSin, poeziis ama Tu im<br />
dargisadmi bunebrivi midrekilebis mixedviT, zogierTma poetma<br />
iambebis nacvlad komediis weras mihyo xeli. zogierTma ki eposis<br />
nacvlad – tragediis Txzvas, vinaidan poeziis ori ukanaskneli<br />
dargi pirvel orze ufro mniSvnelovania da faseuli.<br />
sxva sakiTxia, miaRwia Tu ara tragediam ganviTarebis sabo-<br />
43
loo safexurs, rogorc TavisTavad, ise TeatrTan mimarTebiT.<br />
tragediis, iseve rogorc komediis sawyisi improvizaciaa, radgan<br />
pirveli diTirambebis eqsarqontTagan (wamomwyebTagan) iRebs<br />
dasabams, xolo meore – falikuri simRerebis eqsarqontebisgan.<br />
< ... > Semdeg tragedia nel-nela gaizarda misi Sinagani SesaZleblobebis<br />
TandaTanobiT ganviTarebis gziT da mravali saxecvlilebis<br />
Sedegad Tavisi < ... >saxe miiRo. esqile iyo pirveli<br />
tragikosi, romelmac erTis nacvlad ori msaxiobi Semoiyvana<br />
scenaze; manve Seamcira qoros partia da arsebiTi mniSvneloba<br />
mianiWa dialogs. sofoklem samamde gazarda msaxiobebis ricxvi<br />
da mxatvrulad gaaforma scena. tragediam SedarebiT gvian aiRo<br />
xeli mokle miTebis damuSavebasa da Tavisi pirvelsawyisis – satiruli<br />
poeziisaTvis damaxasiaTebel saxumaro stilze. SedarebiT<br />
gvian miaRwia Tavis awindel sidiades, xolo misi saleqso<br />
sazomi tetrametris nacvlad iambikuri trimetri gaxda. <br />
SeiZleboda gveTqva, rogor gaizarda epizodebis ricxvi da<br />
rogor daixvewa yovelive is, rac amkobs da srulyofils xdis<br />
tragediis calkeul nawilebs, magram yvelafris dawvrilebiT<br />
ganxilva Sors wagviyvanda.<br />
44<br />
komediis arsi da srulyofileba (V) 49а32<br />
< ... >komedia biwier kacTa mibaZvaa, magram is baZavs ara mTels<br />
maT biwierebas, aramed mxolod zogierT im nakls, romelSiac<br />
sasacilo samarcxvinos nawilad gvevlineba. xolo sasacilo<br />
erTgvari Secdomaa, an kidev garegani Tu Sinagani mankiereba,<br />
romelic aravis ar ayenebs tkivils an momakvdinebel vnebas. ase-<br />
Tia, Tundac, komikuri niRabi, romelic, TavisTavad, samarcxvinoa<br />
da umsgavsi, magram tanjvas ki ar gamoxatavs.<br />
tragediis saxecvlilebani da am cvlilebebis moqmedTa<br />
saxelebi CvenTvis cnobilia, rasac ver vityviT komediis mimarT,<br />
vinaidan mas Tavdapirvelad gacilebiT nakleb yuradRebas<br />
aqcevdnen. qoro rom qoroa, komediisaTvis misi micemac ki Zalze<br />
gvian daiwyo < ... >. amitomac pirveli qorevtebi scenismoyvare<br />
moxaliseni iyvnen. komediografTa saxelebic mxolod im droidan<br />
ixsenieba, roca komediam ukve ganviTarebis garkveul safexurs<br />
miaRwia. magram Cven ar viciT, vin SemoiRo niRbebi an prologi,<br />
vin gazarda msaxiobebis ricxvi da sxva misTanani. < ... > … komedia<br />
Caisaxa siciliaSi, saidanac man saberZneTSi gadmoinacvla < ... >.<br />
G
gansxvsveba tragediasa da eposs Soris 49b9<br />
Eepopea < ... >tragedias hgavs, ramdenadac orive keTilSobilur<br />
qmedebebs baZavs, xolo misgan gansxvavdeba imiT, rom martivi<br />
metri aqvs da sxva ara aris ra, Tu ara gabmuli Txroba.<br />
egec ar iyos, isini moqmedebis drois xangrZlivobiTac gansxvavdebian<br />
erTmaneTisagan. tragedia cdilobs, ramdenadac es<br />
SesaZloa, mTeli Tavisi moqmedeba mzis erTi sadReRamiso moqcevis<br />
periodiT Semofarglos, an rac SeiZleba mciredi xniT<br />
gadascdes am sazRvars, epopea ki gansazRvruli ar aris droiT,<br />
Tumca isic unda iTqvas, rom es ganusazRvreloba Tavdapirvelad<br />
iseve dasaSvebi iyo tragediaSi, rogorc eposSi. rac Seexeba<br />
calkeul nawilebs, zogi maTgani saerToa orivesaTvis, zogi ki<br />
mxolod tragediis kuTvnilebaa. amitom vinc icis, ra gansxvavebebia<br />
kargsa da cud tragedias Soris, is eposis avkargianobasac<br />
icnobs, vinaidan yovelive is, rac niSneulia eposisaTvis, tragediasac<br />
axasiaTebs, Tumca yovelive is, rac niSneulia tragediis-<br />
Tvis, uklebliv axasiaTebs epossac.<br />
II. tragedia:<br />
misi arsi (VI) 49b21<br />
< ... >tragedia aris seriozuli, dasrulebuli da garkveuli<br />
ganzomilebis mqone moqmedebis mibaZva kazmuli sityviT, romlis<br />
sxvadasxva nawilic sxvadasxvagvarad aris Semkuli: mibaZva,<br />
romelic Txrobis ki ara, moqmedebis meSveobiT xorcieldeba<br />
da romelic sibralulisa Tu SiSis gamowvevis gziT amgvar vnebaTagan<br />
ganwmendas aRwevs. `kazmuli sityvao~, rom vambob, me<br />
vgulisxmob sityvas, romlisTvisac niSneulia ritmi, harmonia<br />
da melodia, xolo rodesac davsZen, rom misi sxvadasxva nawili<br />
`sxvadasxvagvarad aris Semkuli~. amiT is minda vTqva, rom am<br />
nawilTagan zogierTisaTvis niSneulia mxolod metri, zogier-<br />
TisTvis ki – melodiac.<br />
tragediis elementebi 49b30<br />
raki mibaZva moqmedebis meSveobiT xorcieldeba, amitom,<br />
aucileblobis ZaliT, tragediis pirveli Semadgeneli nawili<br />
iqneba speqtaklis mxatvruli gaformeba, xolo Semdeg – musikaluri<br />
kompozicia da mxatvruli stili, radgan tragedia swored<br />
am saSualebiT axdens mibaZvas. stils me vuwodeb sityvebis<br />
45
TankavSirs, xolo musikaluri kompoziciis mniSvneloba ganumartavadac<br />
yvelasaTvis gasagebia.<br />
raki tragedia moqmedebis mibaZvaa da raki moqmedeba TavisTavad<br />
gulisxmobs moqmed pirT, romelTac aucileblad unda gaaCndeT<br />
sakuTari raoba xasiaTisa Tu azrovnebis unaris mixedviT<br />
(vinaidan swored maTi wyalobiT ganvsazRvravT Cven ama Tu im<br />
moqmedebis raobasac) – amitom moqmedebas ori bunebrivi mizezi<br />
aqvs: azrovneba da xasiaTi, romlebic ganapirobeben yvela moqmedis<br />
warmatebs Tu warumateblobas.<br />
moqmedebis mibaZva aris fabula. fabulas me vuwodeb faqtebisa<br />
da movlenebis saerTo qargas. xasiaTi aris is, rac gansazRvravs<br />
moqmedTa meobas, xolo azrovnebas me vuwodeb unars, romlis<br />
wyalobiTac Tanamosaubreni raimes umtkiceben erTimeores,<br />
an ubralod, TavianT azrebs gamoTqvamen.<br />
amrigad, tragedias aucileblad unda hqondes eqvsi nawili,<br />
romlebic gansazRvraven mTels mis raobas. es nawilebia: fabula,<br />
xasiaTebi, azrovneba, speqtaklis mxatvruli gaformeba,<br />
stili da musikaluri kompozicia. amaTgan mibaZvis saSualebebs<br />
miekuTvneba ori nawili, xerxs – erTi, xolo sagans – sami nawili.<br />
es aris da es. < ... ><br />
46<br />
fabula:<br />
misi pirveladoba<br />
am nawilTagan yvelaze mniSvnelovania moqmedebaTa saerTo<br />
qarga, radgan tragedia ara marto kacTa mibaZvaa, aramed maTi<br />
qmediTobisa da sicocxlis, maTi bednierebisa da ubedurebis<br />
mibaZvac aris. xolo bednierebac da ubedurebac moqmedebaSi<br />
vlindeba. amitom tragediis mizani sakuTriv moqmedebis raobaa<br />
da ara moqmedebis ubralo unaris Cveneba. TavianTi xasiaTis<br />
mixedviT adamianebi ama Tu im Tvisebis mqoneni arian, xolo moqmedebis<br />
mixedviT _ bednierni an ubedurni. ai, ratomaa, rom poetebi<br />
uSualod xasiaTebs ki ar gvixataven, aramed – moqmedebas,<br />
xolo moqmedebis asaxviT xasiaTebsac warmosaxaven. ase rom,<br />
tragediis mizani sxva ara aris ra, Tu ara moqmedeba da fabula,<br />
xolo mizani yvelaze ufro arsebiTia. egec ar iyos, moqmedebis<br />
gareSe tragedia ukve aRar iqneboda tragedia. maSin rodesac xasiaTebis<br />
gareSe is mainc inarCunebs Tavis raobas. < ... ><br />
isic unda iTqvas, rom eTikuri Segonebebisa da natifi sityvebisa<br />
Tu gamoTqmebis mwyobri kavSiris gadmocema sulac ar niSnavs<br />
tragediis winaSe dasaxuli miznis miRwevas. piriqiT, Tavis<br />
mizans ufro umal miaRwevs tragedia, romelic gacilebiT mets<br />
scodavs am mxriv, magram, amasTan, fabulisa Tu moqmedebis saer-
To qargis srulqmnilebiT gamoirCeva. < ... > garda amisa, Cvens<br />
sulebze yvelaze mZafr zemoqmedebas tragedia swored fabulis<br />
nawilebiT – peripetiebiT da gamocnobebiT axdens. am mosazrebis<br />
sisworeSi isic gvarwmunebs, rom damwyebi poetebi stilistur<br />
srulyofilebas umal aRweven da xasiaTebis xatvaSic ufro<br />
male ostatdebian, vidre moqmedebaTa Tanmimdevrobis dinamikur<br />
gadmocemaSi, rac niSneulia Zveli drois TiTqmis yvela poetisaTvis.<br />
amrigad, tragediis sawyisi da, Tu SeiZleba ase iTqvas, misi<br />
suli aris fabula, meore adgili ekuTvnis xasiaTebs, vinaidan<br />
tragedia moqmedebis mibaZvaa, xolo am mibaZvis wyalobiT is,<br />
upirveles yovlisa, moqmed pirT baZavs. tragediis mesame nawili<br />
azrovnebaa. azrovneba niSnavs amtkico is, rac saqmis arss<br />
exeba da esatyviseba: mWevrmetyvelebis sferoSi swored amas<br />
mieltvian politika da ritorika. Zveli poetebi TavianT gmirebs<br />
politikosebiviT alaparakebdnen, Tanamedrove poetebis gmirTa<br />
metyveleba ki ritorTa metyvelebas gvagonebs. xasiaTi aris is,<br />
raSic nebis swrafva vlindeba: amitomac xasiaTs ar gvixataven is<br />
sityvebi, romelTa mixedviTac ver vgebulobT vin ras mieltvis<br />
an ras gaurbis da romlebic sruliad arafers gveubnebian imis<br />
Sesaxeb, Tu ras irCevs ar uaryofs mTqmeli. da bolos, azrovneba<br />
sxva ara aris ra, Tu ara unari, romlis wyalobiTac risame<br />
arsebobas Tu ararsebobas amtkiceben, an, saerTod, gamoTqvamen<br />
rasme. tragediis meoTxe nawilia stili. < ... > stili aris azris<br />
sityvieri gamoxatuleba. rasac Tanabari mniSvneloba aqvs<br />
prozaSic da poeziaSic. danarCen nawilTagan mexuTe – musikaluri<br />
kompozicia – tragediis umniSvnelovanesi samkaulia, xolo<br />
speqtaklis mxatvruli gaformeba, Cvens sulebze mTeli Tavisi<br />
zemoqmedebis miuxedavad, Zalze Sors dgas xelovnebisgan da<br />
amdenad, poetikis gareT rCeba, vinaidan tragedia yovelgvari<br />
Sejibrebis Tu msaxiobTa xelovnebis gareSe inarCunebs Tavis<br />
Zalmosilebas. egec ar iyos, speqtaklis mxatvruli gaformeba<br />
ufro dekoratoris saqmea, vidre poetis.<br />
tragediis mTlianoba (VII) 50b21<br />
yovelive amis gansazRvris Semdeg, isic vTqvaT, rogori unda<br />
iyos moqmedebaTa saerTo qarga, vinaidan yvelaze mTavari da arsebiTi<br />
swored es aris tragediaSi. rogorc aRvniSneT, tragedia<br />
dasrulebuli, mTliani da garkveuli ganzomilebis mqone moqmedebis<br />
mibaZvaa, xolo `garkveul ganzomilebas~ imitom vTvli<br />
misabaZi moqmedebis erT-erT Tvisebad, rom arsebobs mTeli,<br />
47
omelsac araviTari ganzomileba ar gaaCnia. mTeli ki aris is,<br />
rasac aqvs dasawyisi. saSuali da dasasruli. dasawyisi aris is,<br />
rac aucileblobis gamo sxvas ki ar misdevs, piriqiT, bunebrivi<br />
Tanmimdevrobis Tanaxmad, TviT mas mosdevs an mis Semdeg xdeba<br />
sxva rame. amis sapirispirod, dasasruli aris is, rac aucileblobis<br />
ZaliT yovelTvis sxvas mosdevs, sxvis Semdegaa. TviTon<br />
mas ki aRaraferi mosdevs da bolos, saSuali aris is, rac erTi<br />
mxriv, sxva rasme mosdevs, xolo meore mxriv, win uswrebs sxvas.<br />
ase rom, kargad gamarTuli yvela fabula, TviTneburad, saidanme<br />
ki ar unda iwyebodes da, aseve TviTneburad, sadme ki ar unda<br />
wydebodes, aramed zemoT motanil gansazRvrebebs unda emor-<br />
Cilebodes aucileblad.<br />
48<br />
tragediis moculoba<br />
< ... > mSvenieri – suldgmuli arseba Tu usulo nivTi, _<br />
garkveuli nawilebisagan aris Semdgari, amitom is ara marto<br />
mkacri wesrigiT unda aerTebdes am nawilebs, aramed, garkveul<br />
sididesac unda warmoadgendes: mSveniereba xom sididesa da wesrigSi<br />
vlindeba. amitom ar SeiZleba mSvenieri iyos metismetad patara<br />
arseba, vinaidan mzeriT misi aRqma TiTqmis SeuZlebelia, _<br />
an metismetad didi, vinaidan, Tu davuSvebT, rom am arsebis sigr-<br />
Ze SeiZleba aTi aTas stadions aRwevdes, maSin mas mTlianad ki<br />
ver aRviqvamT, aramed mxolod danawevrebulad, mxolod nawilnawil,<br />
da, amrigad, Cveni mzerisaTvis miuwvdomeli darCeba misi<br />
erToba da mTlianoba. maSasadame, rogorc suldgmul arsebebs<br />
da usulo sagnebs unda hqondeT advilad aRsaqmeli sidide, ise<br />
fabulebsac unda hqondeT garkveuli sigrZe, romelic advilad<br />
dasamaxsovrebeli unda iyos. fabulis sigrZis gansazRvra Teatralur<br />
Sejibrebebsa Tu grZnobad aRqmasTan mimarTebiT poeturi<br />
xelovnebis saqme rodia. da marTlac, Sejibrebisas rom asi<br />
tragedia iyos warmosadgeni, maSin Sejibri klepsidrebiT (wylis<br />
saaTi) Catardeboda, iseve, rogorc, gadmocemis Tanaxmad, es xdeboda<br />
zogierT sxva SemTxvevaSi. rac Seexeba tragediis sigrZis<br />
gansazRvras saqmis WeSmariti arsis mixedviT, SeiZleba iTqvas,<br />
rom Tavisi sididiT yovelTvis umjobesia fabula, romelSiac<br />
moqmedebis ganviTareba saTanado sicxademdea moyvanili, an,<br />
ufro martivad gansazRvris mizniT, Cven vityviT, rom sakmarisia<br />
is sidide, romlis farglebSic, albaTobisa Tu aucileblobis<br />
Tanaxmad movlenaTa Tanmimdevruli msvlelobis gziT ubedureba<br />
SeiZleba bednierebaSi gadaizardos, anda, piruku, bedniereba<br />
– ubedurebaSi.
moqmedebis erTianoba (VIII) 51а16<br />
fabula marto ki ar aris erToblivi, rom, rogorc zogierTs<br />
hgonia, erTi gmiris Tavgadasavals mogviTxrobs. marTlac, xom<br />
SeiZleba erTsa da imave gmirs usasrulod mravali ram gadaxdes<br />
Tavs. xolo am simravlidan zogierT rames araferi ar aerTebs<br />
erTmaneTTan zustad aseve, erTi da igive gmiri SeiZleba aTasgvari<br />
saqmis moqmedi iyos, magram am saqmeTa erToblioba arasodes<br />
ar iZleva erT mTlian saqmes. < ... > homerosma, < ... > `odiseas~<br />
rom qmnida, < ... > yvelaferi ki ar CarTo Sig, rac mis gmirs<br />
Tavs gadaxdenia, < ... > piriqiT, < ... > erTi moqmedebis irgliv<br />
aago, da aseve moiqca igi `iliadas~ Txzvis drosac.<br />
amrigad, raki mimbaZvelobiTi xelovnebis yvela dargSi er-<br />
Toblivi mibaZva erTis mibaZvaa, amitom fabulac, romelic moqmedebas<br />
baZavs, erTi da, amasTan, mTliani moqmedebis mibaZva unda<br />
iyos. moqmedebis nawilebi ki ise unda erwymobdnen erTmaneTs,<br />
rom erT-erTi maTganis gadaadgileba an amoReba mTelis cvlilebasa<br />
da gadasxvaferebas < ... > iwvevdes, xolo is, risi momateba<br />
an gamokleba arafers < ... > cvlis, mTelis organul nawilad<br />
ver CaiTvleba.<br />
zogadi da calkeuli moqmedebaSi (IX) 51а36<br />
poetma imaze ki ar unda ilaparakos, rac sinamdvileSi<br />
moxda, aramed imaze, rac SeiZleboda momxdariyo da, maSasadame,<br />
rac albaTobisa Tu aucileblobis mixedviTaa SesaZlebeli. poeti<br />
da istorikosi imiT rodi gansxvavdebian erTmaneTisagan,<br />
rom pirveli saleqso sazomiT wers, meore ki proziT. < ... > poeti<br />
da istorikosi erTmaneTisagan swored imiT gansxvavdebian,<br />
rom istorikosi sinamdvileSi momxdar ambebs gadmogvcems, poeti<br />
ki imas, rac SeiZleboda momxdariyo. amitom poezia ufro<br />
filosofiuria da seriozuli, vidre istoria. poeziis sagani<br />
ufro zogadia, xolo istoriisa – calkeuli. zogadi aris is,<br />
risi Tqmac an risi qmnac marTebs albaTobisa Tu aucileblobis<br />
mixedviT, ama Tu im bunebis kacs: swored amas mieltvis poezia<br />
maSinac ki, roca saxelebs arqmevs moqmed pirebs. calkeuli ki<br />
aris is, rac Caidina an ganicada. < ... > albaTobis mixedviT rom<br />
ageben fabulas, komediografebi SemTxveviT saxelebs arqmeven<br />
TavianT gmirebs da, amrigad, konkretul pirovnebebze rodi<br />
weren. < ... > tragikosebi ki warsulis realur saxelebs arCeven.<br />
xolo amis mizezi is gaxlavT, rom SesaZlebeli, amave dros, damajerebelic,<br />
sarwmunoc aris: Cven ara gvjera, rom SesaZlebelia<br />
49
is, rac jer kidev ar momxdara, xolo is, rac ukve moxda, ra Tqma<br />
unda, SesaZlebelia, vinaidan SeuZlebeli rom yofiliyo, arc<br />
moxdeboda. < ... > ase rom, sulac ar aris savaldebulo miTiuri<br />
Tqmulebis gamodevneba, romelTa ciklsac ar scildeba tragediebis<br />
umravlesoba. is ki ara da sasaciloc iqneboda amisken<br />
swrafva, vinaidan is, rac cnobilia, mxolod mciredTaTvis aris<br />
cnobili, mowonebiT ki yvelas moswons. zemoTqmulidan aSkaraa,<br />
rom poeti ufro metad fabulebs unda qmnides, < ... > vinaidan is<br />
imdenad aris Semoqmedi, ramdenadac mimbaZvelia. xolo es mibaZva<br />
moqmedebis mibaZvaa. mas rom Tundac sinamdvileSi momxdari<br />
ambis asaxva mouxdes, is mainc poetad darCeba, vinaidan araferi<br />
ar uSlis xels imas, rom zogi ram, rac sinamdvileSi xdeba, alba-<br />
Tobisa Tu SesaZleblobis mixedviT moxdes; am aspeqtSi is maTi<br />
Semoqmedia.<br />
martiv fabulaTa da moqmedebaTa Soris yvelaze uaresi epizoduri<br />
fabulebi da moqmedebebia. epizodurs me vuwodeb iseT<br />
fabulas, romelSiac epizodebi yovelgvari albaTobisa Tu<br />
aucileblobis gareSe misdeven erTmaneTs. < ... ><br />
tragedia ara marto dasrulebulia, aramed SiSisa Tu sibralulis<br />
aRmZvreli moqmedebis mibaZvac aris. xolo am grZnobebs<br />
moqmedeba metwilad aRZravs maSin, roca moulodnelad xdeba,<br />
ufro metad ki maSin, roca ara marto moulodneldad, aramed<br />
garemoebaTa urTierTganpirobebulobis Sedegadac xdeba. am<br />
dros gancvifreba ufro didi iqneba, vidre im SemTxvevaSi, raime<br />
rom TavisTavad an sruliad SemTxveviT momxdariyo, vinaidan<br />
SemTxveviTTagan yvelaze gansacvifrebeli swored is aris, rac<br />
SeiZleba ganzrax momxdari egonos kacs. ase magaliTad, argosSi<br />
mitisis qandakebam mokla mitisisave mkvleli, romelsac Tavze<br />
daeca im dros, roca es ukanaskneli mas aTvalierebda. SeiZleba<br />
ifiqro, rom msgavsi movlenebi martooden SemTxveviTobas rodi<br />
miewereba.<br />
maSasadme, amnairi fabulebi uciloblad yvelaze ukeTesi<br />
fabulebia.<br />
50<br />
daxlarTuli da martivi fabula (X) 52а12<br />
zogierTi fabula martivia, zogierTi ki daxlarTuli,<br />
vinaidan aseTia is moqmedebebic, romelTa mibaZvebsac fabulebi<br />
warmoadgenen. Mmartivs vuwodeb < ... > uwyvetsa da erTobliv<br />
moqmedebas, romelSiac cvalebadoba peripetiisa da gamocnobis<br />
gareSe xdeba, xolo daxlarTuls – iseT moqmedebas, romelSiac<br />
cvalebadoba gamocnobis an peripetiis, an kidev, erTdroulad,
orive maTganis meSveobiT xorcieldeba. yovelive es fabulis<br />
agebulebidan unda gamomdinareobdes, magram ise ki, rom uwin<br />
momxdarisagan aucileblobisa Tu albaTobis mixedviT iRebdes<br />
dasabams, vinaidan marTlac didi gansxvavebaa – erTi ram meoris<br />
Sedegad xdeba, Tu, ubralod, meoris Semdeg.<br />
gamocnoba (XVI) 54b19<br />
< ... > ukve vTqviT, ra aris gamocnoba. axla ki mis saxeebzec<br />
vilaparakoT. pirveli da yvelaze nakleb ostaturi saxe, romelsac<br />
gamouvali mdgomareobidan Tavis daRwevis mizniT mimar-<br />
Taven, _ esaa gamocnoba garegnuli niSnebis saSualebiT. am<br />
niSanTagan zogi bunebrivia, < ... > zogi ki – SenaZeni, romelTaganac<br />
zogierTi niSani an gmiris tans amCnevia, rogorc < ... ><br />
naWrilobevi < ... > an tansamkauli ... < ... > am niSnebis gamoyeneba<br />
ukeTesadac SeiZleba da uaresadac. ase magaliTad, odisevsi<br />
naWrilobevis mixedviT sxvadasxvagarad icnes, erTi mxriv, ZiZam,<br />
xolo meore mxriv, meRoreebma. yvelaze nakleb ostaturia gamocnoba,<br />
romelic dajerebis gulisTvis xdeba, iseve rogorc yvela<br />
sxva amgvari gamocnoba saerTod. ukeTesia gamocnoba, romelic<br />
peripetiidan gamomdinareobs, rogorc magaliTad, `ganbanis~<br />
scena `odiseaSi~.<br />
meore saxis gamocnoba TviT poetis mier aris gamogonili da,<br />
amdenad, nakleb ostaturia. ase magaliTad, oreste `ifigeniaSi~<br />
aRiarebs, rom is orestea; ifigenia weriliT amJRvanebs Tavis<br />
vinaobas. oreste ki laparakobs imas, rac poets surs, magram rasac<br />
ar moiTxovs TviTon fabula. amitom aseTi gamocnoba axloa<br />
zemoxsenebul naklTan: SesaZlo iyo orestes zogierTi garegnuli<br />
niSanic hqonoda. < ... ><br />
mesamea gamocnoba mogonebis saSualebiT, roca ama Tu im sagnis<br />
xilva raime grZnobas iwvevs. < ... > magaliTad, < ... > gmirma<br />
dainaxa suraTi da qviTini daiwyo... < ... > mousmina kiTaristess<br />
da, warsulis mogonebiT gulSeZruli, mwared atirda. < ... ><br />
meoTxe saxis gamocnoba daskvnis saSualebiT xdeba, rogorc<br />
magaliTad, `qoeforebSi~. mosula viRac Cemi msgavsi, magram Cemi<br />
msgavsi aravinaa, orestes garda, maSasadame, mosuli – orestea.<br />
aseTive gamocnobaa gamoyenebuli sofist poliedes Txzuleba-<br />
Si ifigenias mimarT: oreste marTebulad daaskvnis, rom misi da<br />
msxverplad Seswires. amitom masac Seswiraven msxverplad. xolo<br />
Teodektes `tidevsSi~ gmiri daaskvnis, rom, raki Tavisi vaJis sa-<br />
Zebnad movida, usaTuod daiRupeba. asevea `fineidebSic~: dainaxaven<br />
Tu ara adgils, qalebi wamsve mixvdebian, rom aq unda mokvd-<br />
51
nen, vinaidan aqve gadmosxes isini.<br />
arsebobs egreTwodebuli rTuli gamocnobac, romelic<br />
mayurebelTa mcdar daskvnazea dafuZnebuli, rogorc magali-<br />
Tad, `crumacne odisevsSi~, sadac odisevsi acxadebs, rom SeuZlia<br />
icnos mSvildi, romelic TvaliT ar unaxavs. mayurebels ki<br />
hgonia, rom marTla icnobs da, amrigad, mcdar daskvnamde midis.<br />
magram yvelaze ukeTesi gamocnoba mainc uSualod moqmedebidan<br />
gamomdinare gamocnobaa. am dros mayureblis gancvifrebas<br />
movlenaTa bunebrivi ganviTareba iwvevs. < ... > meore adgili<br />
ekuTvnis gamocnobas daskvnis saSualebiT.<br />
52<br />
TvalsaCinoeba (XVII) 55а22<br />
fabulis agebisa da maTi stilisturi damuSavebis dros poets<br />
Tvalwin unda edgas yvelaferi, razedac wers. Semoqmedi mxolod<br />
maSin miakvlevs imas, risi mikvlevac marTebs da mis Tvals<br />
mxolod maSin ar gamoepareba Sinagani winaaRmdegobani, roca<br />
yvelafers ise cxadad iTvaliswinebs, TiTqos mis mier aRwerili<br />
ambebis TviTmxilveli iyos. < ... >ramdenadac SesaZloa, poets<br />
naTlad unda hqondes warmodgenili gmirTa gancdebic. ama Tu im<br />
gancdis gadmocemisas yvelaze damajerebelia is, vinc TviTonac<br />
gulSeZrulia amave grZnobiT. gvaRelvebs is, vinc TviTonac<br />
Relavs, xolo Cvens risxvas iwvevs risxviT gulanTebuli. amitom<br />
poezia maRalniWier an RvTaebrivi siSmagiT Sepyrobil kac-<br />
Ta saufloa. vinaidan pirvelT gardasaxvis Zala SeswevT, xolo<br />
meoreT – aRtyinebis, aRfrTovanebis.<br />
zogadi da kerZoobiTi 55а34<br />
rogorc miTiuri TqmulebebiT Semonaxuli, ise SeTxzuli<br />
masalac poetma zogadad unda moiazros mzeris dros, Semdeg<br />
ki epizodebis CarTviT ganavrcos igi. < ... > zogadi SeiZleba<br />
ise moiazro, rogorc magaliTad, `ifigeniaSi~; umanko qalwuls<br />
msxverplad swiraven. is gaepareba mzoravT da Soreul qveyanaSi<br />
gadaixveweba, romlis mcxovrebnic, winaparTa wesisamebr, ucxoelebs<br />
msxverplad swiraven qalRmerTs. aq mas mzorav qurumad<br />
ganamweseben. cota xnis Semdeg, RmerTis brZanebiT, am qveyanaSi<br />
Cadis qalwuli qurumis Zma. < ... > sabralos CasvlisTanave Seipyroben<br />
da msxverplad Sewirvas daupireben. da ai, swored aq icnes<br />
igi < ... > vinaidan uneburad aRmoxda sityva, < ... > rom ara<br />
marto mis das, aramed Turme masac bedad ewera, rom msxverplad<br />
SeewiraT RvTaebisaTvis. swored aman gadaarCina ganwiruli.
mas Semdeg, rac moqmed pirebs saxelebi daerqmevaT, poets epizodebis<br />
Semotana marTebs, magram es epizodebi organulad unda<br />
erwymodnen da examebodnen mTels moqmedebas. < ... ><br />
dramaSi epizodebi moklea, eposSi ki gavrcobili. ase<br />
magaliTad, `odiseas~ mTeli Sinaarsi SeiZleba sul ramdenime<br />
fraziT gadmovceT: gmiri wlebis ganmavlobaSi daexeteba xmelsa<br />
Tu zRvaze. mas sdevnis poseidoni. is martoa. amasobaSi sasiZoebi<br />
mTels mis avla-didebas aniaveben da borots izraxaven misi Zis<br />
mimarT. xangrZlivi tanjva-wamebis Semdeg is Sin brundeba, Tavis<br />
vinaobas umJRavnebs zogierT Sinaurs da Tavs esxmis sasiZoebs,<br />
romlebsac musrs gaavlebs, TviTon ki gadarCeba. amiT amoiwureba<br />
poemis mTeli Sinaarsi, yovelive danarCeni ki epizodebia.<br />
kvanZis gaskvna da gaxsna (XVIII) 55b24<br />
yovel tragediaSi ori nawili gamoiyofa: gaskvna da gaxsna.<br />
pirveli, Cveulebriv, moicavs movlenebs, romlebic dramis gareTaa<br />
da zog rasme iqidan, rac sakuTriv dramaSi Sedis, xolo<br />
meore – yovelive sxva danarCens. gaskvnas me vuwodeb im nawils,<br />
romelic grZeldeba dasawyisidan gardatexis momentamde, saidanac<br />
bednierebidan – ubedurebaSi, an, piruku, ubedurebidan bednierebaSi<br />
gadasvla xdeba, xolo gaxsnas – im nawils, romelic<br />
gardatexis momentiT iwyeba da dasasrulamde midis. < ... ><br />
arsebobs tragediis oTxi saxeoba, ese igi, imdeni, ramdeni<br />
nawilic zemoT aRiniSna. kerZod, daxlarTuli tragedia, romel-<br />
Sic yvelaferi peripetiasa da gamocnobazea dafuZnebuli; pa-<br />
Tetikuri tragedia, < ... > xasiaTebis tragedia < ... > da bolos,<br />
fantastikuri tragedia. < ... ><br />
poeti, uwinares yovlisa, unda cdilobdes imas, rom misi qmnileba<br />
yvela am saxeobas aerTianebdes, an, Tu yvelas ara, umTavres<br />
da umravles saxeebs mainc. < ... ><br />
< ... > ufro marTebulad moviqceviT, Tu tragediaTa msgavsebas<br />
an araamsgavsebas fabulebis mixedviT ki ar ganvsazRvravT,<br />
aramed gaskvnisa da gaxsnis mixedviT. < ... ><br />
erT da mravalfabuliani tragediebi 56а10<br />
< ... > veridoT tragediaSi eposiseburi kompoziciis gamoyenebas.<br />
eposiseburs me vuwodeb mravalfabulian qmnilebas. <br />
eposis sigrZis gamo misi nawilebic saTanadod arian gavrcobilni,<br />
tragediaSi ki nawilTa amnairi gavrcoba sruliad moulodnel<br />
Sedegs iZleva. < ... > im tragikosebma, romlebmac Tavi-<br />
53
anT tragediebs mTeli `ilionis damxoba~ daudes safuZvlad da<br />
ara misi zogierTi nawili, evripides msgavsad, anda niobes mTeli<br />
Tavgadasavali daamuSaves da ara misi cxovrebis erTi epizodi,<br />
rogorc esqilem, _ < ... >sastiki marcxi iwvnies. < ... > mizani miRweulad<br />
iTvleba maSin, roca, avtoris CanafiqriT, brZeni, magram<br />
boroti kaci TviTon rCeba motyuebuli, < ... > anda mamaci, magram<br />
usamarTlo kaci marcxdeba. es tragikulicaa da samarTlianic,<br />
magram, amave dros, bunebrivic aris, < ... > `bunebrivia isic, rom<br />
bevri ram arabunebrivad xdeba~.<br />
54<br />
qoros qmedeba 56а25<br />
< ... > qoro erT-erT msaxiobad unda migvaCndes. is unda<br />
iyos mTlianis nawili da Tavisi wvlili Sehqondes moqmedebis<br />
gaviTarebaSi, magram ara ise, rogorc evripidesTan, aramed –<br />
rogorc sofoklesTan. danarCen poetTa SemoqmedebaSi ki qoros<br />
sagaloblebi imdenadvea dakavSirebuli sakuTar fabulasTan,<br />
ramdenadac nebismier sxva tragediasTan. amitom maT qmnilebebSi<br />
qoro CarTul sagaloblebs asrulebs mxolod. amnairi `CarTva~<br />
pirvelad agaTonma SemoiRo. magram, kacma rom Tqvas, ra gansxvavebaa:<br />
gind qoros Seusrulebia CarTuli sagalobeli da gind<br />
erTi tragediidan meoreSi gadagvitania visime sityva. an, Tundac,<br />
mTeli epizodi.<br />
tragediis Sinagani danawevreba:<br />
peripetia, amocnoba, tanjva (XI) 52а22<br />
peripetia aris moqmedebis gadasvla mis sapirispiro moqmedebaSi,<br />
da Tanac, iseTi gadasvla, romelic, Cveni < ... > albaTobisa<br />
Tu aucileblobis mixedviT xdeba. ase magaliTad, `oidiposSi~<br />
mefis karze mosulma macnem, romelsac surda keTili ambavi<br />
exarebina oidiposisaTvis da, amrigad, dedis winaSe SiSisagan<br />
daexsna igi, mis mier motanili ambiT sapirispiro Sedegs miaRwia.<br />
da kidev erTi magaliTi: `linkevsSi~ erTi kaci sikvdiliT<br />
dasasjelad mihyavT, xolo danaosi ukan mihyveba, raTa moakvdinos<br />
igi, magram moqmedebis ganviTarebis Sedegad TviTon danaosi<br />
mokvda, sikvdilmisjili ki gadarCa.<br />
gamocnoba, rogorc TviT saxelwodeba gviCvenebs, sxva ara aris<br />
ra, Tu ara arcodnidan codnaze, an kidev megobrobidan mtrobaze<br />
gadasvla; me vgulisxmob imaT gadasvlas, visac gangebam bedniereba<br />
an ubedureba arguna wilad. yvelaze ukeTesi gamocnoba<br />
is gamocnobaa, romelic peripetiebis TanxlebiT xdeba; aseTi
gamocnoba gamoyenebulia, magaliTad, `oidiposSi~. < ... > SeiZleba<br />
gamocnoba usulo sagnebisa Tu sxvadasxva SemTxveviTobis<br />
mixedviT; SeiZleba gamocnoba imis mixedviTac, Tu vin ra Caidina<br />
an ar Caidina. magram yvelaze arsebiTi rogorc fabulisTvis,<br />
ise moqmedebisTvisac mainc zemoaRniSnuli gamocnobaa, vinaidan<br />
amgvari gamocnoba uTuod gamoiwvevs sibraluls an SiSs, xolo<br />
tragedia < ... > swored amnairi moqmedebis mibaZvaa. egec ar iyos,<br />
amgvar gamocnobasve mosdevs bednierebac da ubedurebac.<br />
raki gamocnoba ramdnime gmirs Soris xdeba, amitom an erTi<br />
gmiri cnobilobs meores (roca erT-erTi maTgani cnobilia),<br />
an orive – erTimeores. ase magaliTad, orestem ifigenias mier<br />
misTvis gagzavnili weriliT icno da, ifigenias ki sxvagvari<br />
sabuTi dasWirda orestes sacnobad.<br />
maSasadame, am mxriv, fabulas ori nawili aqvs: peripetia da<br />
gamocnoba. mesame nawilia tanjva. < ... > tanjva iseTi moqmedebaa,<br />
romelic sikvdils an sastik tkivils iwvevs; aseTia, magaliTad,<br />
sxvadasxvagvari sikvdili scenaze, autaneli tkivili, Wrilobis<br />
miyeneba da sxva misTanani.<br />
tragediis garegnuli danawevreba (XII) 52b14<br />
tragediis im nawilTa Sesaxeb, romlebic mis safuZvlad unda<br />
migvaCndes, zemoT vilaparakeT, xolo moculobisa da qvedanayofebis<br />
mixedviT mas Semdegi nawilebi aqvs: prologi, episodioni,<br />
eqsodosi da qorikoni, romelSiac, Tavis mxriv, Semdegi ori<br />
nawili gamoiyofa: parodosi da stasimoni. es ori nawili saer-<br />
Toa yvela qorikonisaTvis, xolo komosebi da simRerebi scenidan<br />
martooden zogierTi qorikonis kuTvnilebaa. prologi aris<br />
tragediis mTliani nawili qoros gamosvlamde; episodioni aris<br />
tragediis mTliani nawili, romelic CarTulia qoros mTlian<br />
sagalobelTa Soris; eqsodosi aris tragediis mTliani nawili,<br />
romelsac qoros galoba aRar mosdevs; rac Seexeba qorikonis<br />
nawilebs, parodosi aris pirveli mTliani sityva, stasimoni –<br />
qoros galoba uanepestod da utroqeod, xolo komosi – qorosa<br />
da msaxiobTa saerTo godeba.<br />
amrigad, tagediis am nawilTa Sesaxeb, romlebic mis safuZvlad<br />
unda migvaCndes, zemoT vilaparakeT, xolo moculobisa da<br />
qvedanayofebis mixedviT mas Semdegi nawilebi aqvs.<br />
55
56<br />
ra iwvevs sibralulsa da SiSs (XIII):<br />
< ... > ras unda eswrafvodnen an ras unda aridebdnen Tavs fabulebis<br />
mTxzvelni da ra ganapirobebs tragediis winaSe dasaxuli<br />
miznis miRwevas, raki saukeTeso tragedia Tavisi SedgenilobiT<br />
martivi ki ar unda iyos, aramed rTuli da, amasTan, SiSisa da sibralulis<br />
aRmZvreli moqmedebis mibaZvas unda warmoadgendes.<br />
a) adamianebi (XIII), 52b30<br />
< ... > arc keTili kaci unda iqnes warmodgenili rogorc<br />
bednierebidan ubedurebaSi gadamavali, radgan es SiSisa da sibralulis<br />
aRmZvreli ki ar aris, aramed aRmaSfoTebeli, da arc<br />
ukeTuri – rogorc ubedurebidan bednierebaSi gadamavali,<br />
vinaidan es yvelaze nakleb tragikulia, raki amnair tragedias<br />
ar gaaCnia araferi, rac misTvis saWiroa, ese igi is, rac iwvevs<br />
kacTmoyvareobis, SiSisa Tu sibralulis grZnobas da bolos,<br />
arc yovlad uvargisi kaci unda vardebodes bednierebidan ubedurebaSi,<br />
vinaidan ase agebuli fabula kacTmoyvareobis grZnobas<br />
ki aRZravda CvenSi, magram ver gamoiwvevda verc sibraluls<br />
da verc SiSs. da marTlac, sibraluli Cven aRgveZvris imis mimarT,<br />
visac daumsaxureblad atydeba Tavs ubedureba, xolo Si-<br />
Si – Cvenive msgavsis mimarT. maSasadame, amnairi SemTxveva ver<br />
gamoiwvevs verc sibraluls da verc SiSs. ase rom, rCeba mxolod<br />
kaci, romelsac saSualo adgili uWiravs zemoCamoTvlilTa<br />
Soris. xolo aseTia is, vinc gansakuTrebuli siqveliTa da<br />
samarTlianobiT ar gamoirCeva da visac ubedureba sakuTari<br />
simdablisa da ukeTurebis gamo ki ar atydeba Tavs, aramed ama<br />
Tu im Secdomis gamo, TumcaRa uwin sayovelTao patviscemiT<br />
garemosili da didad bednieri iyo, rogorc magaliTad, oidiposi<br />
< ... > da < ... > … msgavsi sxva warCinebuli pirni.<br />
b) movlenebi. 53а12<br />
< ... > aucilebelia, rom < ... > fabula umal martivi iyos, vidre<br />
rTuli, anu ormagi < ... > da rom mas ubedurebidan bednierebaSi<br />
ki ar gadavyavdeT, aramed bednierebidan ubedurebaSi da Tanac,<br />
ara gmiris ukuTurebis, aramed Secdomis gamo; xolo es gmiri<br />
zedmiwevniT unda hgavdes zemoT aRwerils, an, umal, ukeTesi<br />
unda iyos, vinem uaresi. amas gvimowmebs istoriac: Tavdapirvelad<br />
poetebi mravalricxovan SemTxveviTs miTebs amuSavebdnen.<br />
dRes ki yvelaze ukeTesi tragediebi sul ramdenime sagvareu-
los beds gvixataven; < ... ><br />
tragediis meore saxes, romelsac zogi pirvelad Tvlis, < ... ><br />
ormagi fabula aqvs da avTa da kargTaTvis urTierTsapirispiro<br />
SedegiT mTavrdeba. pirvel saxed ki imitom Tvlian, rom sakmaod<br />
mdare gemovnebis mayurebeli hyavs. poetebi xom TavianT Semoqmedebas<br />
xSirad mayurebelTa gemovnebas usadageben, magram siamovneba,<br />
romelsac amgvari qmnileba gvaniWebs, ufro komediisTvisaa<br />
niSneuli, vidre tragediisTvis. < ... ><br />
rogor aRvZraT sibraluli da SiSi (XIV) 53b1:<br />
SiSisa da sibralulis grZnoba SeiZleba speqtaklis mxatvrulma<br />
gaformebamac aRZras CvenSi, magram mas TviT fabulis zogadi<br />
qargac iwvevs, rac upirvelesi Rirseba da WeSmariti poetis<br />
niSani aris. fabula ise unda iyos agebuli, rom masSi gadmocemuli<br />
ambavi scenaze warmodgenis gareSec aZrwunebdes da sibraluliT<br />
avsebdes mkiTxvels. < ... > magram am grZnobis gamowveva<br />
speqtaklis mxatvruli gaformebis saSualebiT qoregiis (qoregosi<br />
ewodeboda im pirs, romelsac saxelmwifosagan evaleboda<br />
gaeRo dramis dadgmisaTvis saWiro Tanxa) saqmea da ara poeturi<br />
xelovnebisa. xolo mas, visac sasceno warmodgeniT SiSis ki ara,<br />
martooden gancvifrebis gamowveva surs, araferi aqvs saerTo<br />
tragediasTan, vinaidan tragediaSi yovelnair siamovnebas ki ar<br />
unda veZebdeT, aramed mxolod misTvis niSneuls. da raki poets<br />
marTebs mibaZvis gziT gvaniWebdes siamovnebas, romelic SiSisa<br />
da sibralulisgan unda gamomdinareobdes, amitom, cxadia, TviT<br />
tragediis fabula am grZnobebiT unda iyos gamsWvaluli. maS,<br />
vikvlioT, romeli moqmedeba iwvevs SiSs da romeli – sibraluls.<br />
a) visa da vis Soris, 53b14<br />
moqmedeba aucileblad unda xdebodes erTurTis mimarT<br />
an mtrulad, an moyvrulad, an arc mtrulad da arc moyvrulad<br />
ganwyobil pirTa Soris. ukeTu mteri stanjavs mters, maSin misi<br />
moqmedeba anda zraxva ki ar iwvevs CvenSi sibraluls, aramed<br />
TviT tanjva TavisTavad. igive iTqmis im SemTxvevaSic, roca<br />
aseve iqcevian erTurTis mimarT arc mtrulad da arc moyvrulad<br />
ganwyobili pirni. < ... > rodesac moyvasi stanjavs moyvass,<br />
magaliTad, roca Zma hklavs Zmas, Svili – mamas, deda – Svils,<br />
Svili – dedas da a. S., an apirebs moklas, an raime amis msgavss<br />
sCadis – ai, ras unda eZiebdes poeti miTSi.<br />
57
58<br />
b) rogori saqcieliT. 53b22<br />
< ... >poeti TviTon unda poulobdes misTvis saWiro masalas<br />
da ostaturad sargeblobdes gadmocemebiT. < ... > moqmedeba<br />
SeiZleba ise xdebodes, rogorc warmoedginaT Zvel poetebs,<br />
romelTa gmirebi Segnebulad moqmedeben; ase magaliTad, evripides<br />
medea winazraxviT klavs Tavis Svilebs, magram gmirma SeiZleba<br />
Seugnebladac Caidinos Semzaravi danaSauli da mxolod<br />
Semdeg Seityos, raoden axlobeli yofila misTvis misive msxverpli.<br />
aseTia, magaliTad, sofokles oidiposi. < ... > arsebobs moqmedebis<br />
mesame saxec, roca gmiri Seugneblad, ucodinarobis<br />
gamo, apirebs Caidinos saSineli danaSauli, magram boroti zraxvis<br />
aRsrulebamde scnobs Tavis msxverpls. sxva saxis moqmedeba<br />
aRar arsebobs: aucilebelia Caidino an ar Caidino danaSauli,<br />
da, Tanac, _ Segnebulad an Seugneblad. am moqmedebaTagan yvelaze<br />
uaresi isaa, roca gmiri Segnebulad apirebs danaSaulis<br />
Cadenas, magram ar sCadis. es gulSemzaravia, magram ara tragikuli,<br />
vinaidan aq gamoricxulia tanjvis momenti. < ... > moqmedebis<br />
sxvagvari ganviTarebisas gmiri ukan ki ar ixevs, aramed saqmed<br />
aqcevs ganzraxuls. magram yvelaze ukeTesi mainc isaa, roca<br />
gmiri Seugneblad ucodinarobis gamo sCadis danaSauls, xolo<br />
gamocnoba danaSaulis Cadenis Semdeg xdeba, vinaidan aq araferia<br />
gulSemzaravi, gamocnoba ki SemaZrwunebel STabeWdielebas<br />
axdens. da bolos, yvelaze qmediTi gza moqmedebis ganviTarebisa:<br />
sanimuSod aviRoT `kresfonte~, romelSiac merope apirebs<br />
moklas Tavisi vaJi, magram ara klavs – dedam icno Svili. ase<br />
`ifigeniaSic~ da icnobs Zmas, xolo `heleSi~ vaJiSvili – saku-<br />
Tar dedas, romelic is-is iyo unda gaeca. ai, ratomaa, rom tragediebi,<br />
rogorc zemoT iTqva, sul ramdenime sagvareulos beds<br />
agviweren. TavianTi Ziebisas tragikosebma xelovnebis wyalobiT<br />
ki ara, SemTxveviT miagnes imas, rom maTTvis saWiro masala uSualod<br />
mocemulia miTebSi, amitom maT Zalauneburad uxdebaT im<br />
sagvareuloebze wera, romlebsac miwyiv Tana sdevdaT amnairi<br />
ubedureba. < ... ><br />
III. xasiaTebi (XV) 54а16;<br />
rac Seexeba xasiaTebs, aris oTxi piroba, romelsac unda viTvaliswinebdeT:<br />
pirveli da yvelaze arsebiTi is gaxlavT, rom xasiaTi<br />
keTilSobiluri iyos. moqmed pirs xasiaTi aqvs, Tuki <br />
misi sityva an qceva cxadyofs, rom is raRacas irCevs, xolo xasiaTis<br />
keTilSobilebas arCevanis keTilSobiluroba ganapirobebs.
keTilSobileba SeiZleba yvela adamians axasiaTebdes, ase gasinjeT,<br />
diacsa da monasac ki, Tumca pirveli mdabali qmnilebaa, xolo<br />
meore yovlad ubadruki arseba aris. meore piroba isaa, rom xasiaTi<br />
Sesaferisi iyos. < ... > mesame pirobis Tanaxmad, xasiaTi<br />
marTali unda iyos. xasiaTis simarTle sul sxva gziT miiRweva.<br />
es arc keTilSobiluri xasiaTia da arc Sesaferisi. < ... ><br />
SeniSvna maTi Tanmimdevrulobis Taobaze, 54аЗ3<br />
meoTxe pirobis Tanaxmad, xasiaTi Tanmimdevruli unda iyos.<br />
im SemTxvevaSic ki, roca moqmedi piri araTanmimderulia da am<br />
saxiT warmodgeba Cvens winaSe, misi araTanmimdevruloba mainc<br />
Tanmimdevrulad unda iyos naCvenebi. < ... ><br />
xasiaTebSi, iseve rogorc moqmedebaTa qargaSi, yovelTvis<br />
unda veZebdeT albaTobas da aucileblobas, raTa esa da es ambobdes<br />
an akeTebdes amas da amas aucileblobisa Tu albaTobis<br />
mixedviT, da raTa erTi ram xdebodes meoris Semdeg isev da iseTi<br />
aucileblobisa Tu albaTobis mixedviT.<br />
zemoTqmulidan aSkaraa, rom fabulis gaxsna TviT fabulidan<br />
unda gamomdinareobdes, TviT fabuliT unda xdebodes da ara<br />
manqanis saSualebiT. < ... > manqanas unda iyenebdnen mxolod imis<br />
gasacxadeblad, rac dramis gareT xdeba: an imisa, rac adre moxda<br />
da, maSasadame, risi codnac ar ZaluZs kacs, anda imisa, rac ufro<br />
gvian moxdeba da amitom winaswarmetyvelebasa da RvTaebriv<br />
gamocxadebas moiTxovs. < ... ><br />
SeniSvna msgavsebis Taobaze. 54b8<br />
moqmedebaSi araferi unda iyos alogikuri, an, ukidures<br />
SemTxvevaSi, is tragediis gareT unda darCes. < ... > rakiRa tragedia<br />
ukeTes kacTa asaxavaa, amitom is karg portretistebs unda<br />
baZavdes; visime portrets rom qmnian, es ukanasknelni martooden<br />
msgavsebis gadmocemiT ki ar kmayofildebian, aramed lamazadac<br />
gvixataven mas zustad aseve, ficx, Tavqarian Tu sxva amnair<br />
TvisebaTa mqone pirebs rom baZavs, poeti ufro keTilSobil arsebebad<br />
unda warmogvidgendes maT. < ... ><br />
IV. azrebi (XIX) 56aЗЗ<br />
< ... > axla < ... > azrovnebis Sesaxebac vilaparakoT, magram am<br />
ukanasknelis ganxilva ufro ritorikis saqmea, vinaidan Tavisi<br />
arsiT is umal codnis am dargs ukavSirdeba. azrovnebiseulia<br />
59
yvelaferi, rac sityvis meSveobiT unda iqnas miRweuli. kerZod,<br />
damtkiceba, gabaTileba, ama Tu im gancdis, magaliTad, sibralulis,<br />
SiSis, mrisxanebis Tu sxva misTanaTa gmowveva, agreTve risame<br />
gandideba an daknineba. rasakvirvelia, moqmedebaTa gadmocemis<br />
drosac imave saSualebebs unda mivmarTavdeT, romlebsac viyenebT<br />
azris sityvieri gadmocemisas, Tuki gvmarTebs warmovidginoT<br />
sawyalobeli an saSineli, Cveulebrivi Tu araCveulebrivi,<br />
gansxvaveba mxolod isaa, rom dramatul moqmedebaSi yovelive<br />
es TavisTavadac, ese igi, yovelgvari axsna-ganmartebis gareSec<br />
cxadi unda iyos maSin, rodesac Tavis sityvaSi yovelive amas<br />
TviTon molaparake gvicxadebs. marTlacda, riRas maqnisi iqneboda<br />
es ukanasneli, misi saTqmeli rom uimisodac cxadyofdes,<br />
vTqvaT, sasiamovnos anda saSinels?<br />
60<br />
V. stili 56b8<br />
rac Seexeba stils, aq erTi-erTi gansaxilavi sakiTxia sityvis<br />
garegnuli gaformeba. misi codnac samsaxiobo xelovnebisa Tu<br />
am xelovnebas srulyofilad dauflebuli kacis saqmea. me vgulisxmob<br />
imis codnas, Tu rogori forma unda hqondes brZanebas,<br />
Txovnas, Txrobas, muqaras, kiTxvas, pasuxs da sxva misTanani.<br />
yovelive amis codna Tu arcodna poeturi xelovnebis arsebiT<br />
Rirsebad an naklad ver CaiTvleba da amitom arc imisi azria<br />
maincdamainc didi yuradRebis Rirsi, vinc am niSniT iwonebs an<br />
iwunebs poets. marTlacda, gana SeiZleba homerosi davgmoT imis<br />
gulisTvis, risTvisac mas hkicxavs protagora? kerZod, is Tvlis,<br />
rom homerosi scodavs, rodesac ambobs:<br />
`mimRere, RmerTqalo, risxva~...<br />
vinaidan, protagoras azriT, brZanebiT kiloSi dasmuli moqmedebis<br />
aRmniSvneli sityva martooden brZanebas gamoxatavs da<br />
ara Txovnasac... maS, modi, nuRar SevCerdebiT am sakiTxze, romlis<br />
ganxilvac sxva xelovnebis saqmea da ara poetikisa.<br />
VI. eposi:<br />
eposisa da tragediis msgavseba fabulis<br />
TvalsazrisiT (XXIII) 59а17,<br />
rac Seexeba TxrobiTsa da sagmiro sazomis mqone poezias,<br />
cxa-dia, rom misi, iseve rogorc tragediis, fabula dramatuli<br />
da, amasTan, erTi mTliani, dasrulebuli moqmedebis momcveli<br />
unda iyos, moqmedebisa, romelsac aqvs dasawyisi, saSuali da
dasasruli, raTa man, rogorc mTlianma cocxalma organizmma,<br />
misTvis Cveuli siamovneba mogvaniWos. Tavisi kompoziciiT is<br />
ar unda hgavdes istorias, romelSiac aucilebelia ara erTi<br />
moqmedebis, aramed drois erTi monakveTis asaxva, romlis ganmavlobaSic<br />
xdeba yovelive is, rac SeemTxva erTsa Tu mravals<br />
da ris SigniTac calkeuli movlenebi mxolod SemTxveviT ukav-<br />
Sirdebian erTime-ores. ase magaliTad, erTdroulad gaimarTa<br />
salaminis sazRvao brZola da brZola karTagenelebTan sicilia-<br />
Si, romlebic sulac ar isaxavdnen erTsa da imave mizans. zustad<br />
aseve, drois Tanmimdevrul dinebaSi bevri ram xdeba erTimeoris<br />
Semdeg, romelTaganac arcerTs ar aerTebs saerTo mizani. da<br />
mainc, bevri poeti mcdar gzas irCevs da istorikoss bZavs. amitom,<br />
rogorc zemoT aRvniSneT, homerosi am mxrivac RvTaebrivad<br />
gveCveneba sxva poetebTan SedarebiT: mas ar ucdia mTeli omis<br />
asaxva, TumcaRa am oms Tavisi dasawyisic hqonda da dasasrulic; ar<br />
ucdia, radgan am SemTxvevaSi misi qmnileba an metismetad grZeli<br />
gamovidoda, rac Zalian gaarTulebda mis mimoxilvas, an SedarebiT<br />
mokle, magram moqmedebaTa siWrelis gamo Zalze daxlarTuli. da ai,<br />
arCia ra omis mxolod erTi nawili, homerosma mravali epizodi<br />
CarTo Sig, rogorc magaliTad, `xomaldTa katalogi~ da sxva<br />
misTanani, romelTa wyalobiTac mravalferovneba mianiWa Tavis<br />
poemas. sxvebi ki TavianT qmnilebebs erTi gmiris, drois erTi<br />
monakveTisa da erTi danawevrebuli moqmedebis aRweriT ageben.<br />
< ... ><br />
msgavseba saxeebisa da Semadgeneli nawilebis<br />
mixedviT (XXIV) 59b7;<br />
< ... > epopeas igive saxeebi unda hqondes, rac tragedias, ese<br />
igi, an martivi unda iyos, an daxlarTuli, an eTikuri, an paTetikuri,<br />
da igive nawilebisagan unda Sedgebodes, musikaluri kompoziciisa<br />
da sasceno sanaxaobis gamoklebiT, vinaidan misTvisac<br />
aucilebelia peripetiebi da gamocnobani, xasiaTebi da vnebani,<br />
iseve rogorc natifi stili da maRali azri. < ... ><br />
gansxvavebuloba moculobis TvalsazrisiT 59b17<br />
epopea Tavisi Sedgenilobis sigrZiTa da Tavisi saleqso sazomiTac<br />
gamoirCeva. am sigrZis sazRvrebis dasadgenad sakmarisia<br />
is, rac zemoT iTqva. saWiroa erTbaSad, Tavidan bolomde<br />
SeiZlebodes misi mimoxilva, rac mxolod im SemTxvevaSi iqneba<br />
SesaZlebeli, Tu poemis Sedgeniloba Seesatyviseba erTi war-<br />
61
modgenisaTvis gankuTvnili tragediebis saerTo moculobas.<br />
Tavisi tevadobis wyalobiT epopeas erTi arsebiTi Tavisebureba<br />
axasiaTebs. saqme isaa, rom tragediaSi SeiZleba aisaxos ara ramdenime<br />
erTdrouli movlena Tu moqmedeba, aramed mxolod is,<br />
rac scenaze xdeba da rasac msaxiobebi warmoadgenen. epopeaSi<br />
ki, romelic sxva ara aris ra, Tu ara gabmuli Txroba, SeiZleba<br />
erTbaSad gadmoices saqmis arsTan dakavSirebuli ramdenime<br />
erTdrouli moqmedeba, romlebic zrdian poemis moculobas.<br />
amrigad, es upiratesoba sidiades aniWebs eposs da msmenelis<br />
ganwyobilebis swrafi cvlisa da mravalferovan epizodTa aseve<br />
swrafi monacvleobis SesaZleblobas aZlevs mas. xolo gulisgamawvrilebeli<br />
erTferovneba xSirad iwvevs tragediis Cavardnas<br />
scenaze.<br />
62<br />
gansxvavebuloba sazomis TvalsazrisiT 59b31 , —<br />
Tumc gansxvavebuloba ar anelebs eposis dramatulobas<br />
egreT wodebuli sagmiro sazomi epopeam cdis safuZvelzec<br />
SeiTvisa da Seisisxlxorca. vinmes rom eposi romelime sxva sazomiT<br />
an ramdenime sazomis monacvleobiT gaemarTa, es uadgilod<br />
da Seufereblad mogveCveneboda, vinaidan sagmiro sazomi<br />
yvela sxva metrze ufro statikuria da ufro zviadi; amitomac<br />
iTavsebs yvelaze metad glosebsa da metaforebs. iambi da tetrametri<br />
ki ufro dinamikuria. amasTan, pirveli moqmedebis gadmocemisTvisaa<br />
zedgamoWrili, xolo meore ukeT udgeba, ukeT<br />
esadageba cekvis ritms. kidev ufro uadgiloa eposSi saleqso<br />
sazomebis aRreva. < ... ><br />
bevr sxva RirsebasTan erTad homerosi im mxrivac imsaxurebs<br />
qeba-didebas, rom poetTa Soris mxolod man icis, risi qmna mar-<br />
Tebs. da marTlac, poeti yvelaze nakleb unda Candes Tavis qmnilebaSi,<br />
vinaidan amis mixedviT rodi iwodeba is mimbaZvelad. da<br />
mainc, sxva poetebis pirovneba aSkarad cnaurdeba maTs qmnilebebSi<br />
maSin, rodesac TavianTi Tavis es mimbaZvelni xasiaTebs<br />
Zalze iSviaTad da Zunwad xataven. homeross ki mokle Sesavlis<br />
Semdeg dauyovnebliv Semohyavs kaci, qali an sxva arseba da yvelas<br />
Tavis damaxasiaTebel Tvisebebs uZebnis, yvelas Tavisi xasiaTiT<br />
mosavs.<br />
gansxvavebuloba da msgavsebuloba saocarisa da<br />
60а11 .<br />
sinamdvilis asaxvis TvalsazrisiT<br />
eposSi, iseve rogorc tragediaSi, unda aisaxos gansacvifrebeli,<br />
magram gancvifrebas umeteswilad alogikuroba iwvevs,
omelic eposSi ufro advili Sesatania, vinaidan aq moqmed pirebs<br />
ar uyureben. marTlacda, heqtoris devnis epizodi rom<br />
scenaze yofiliyo warmodgenili, uTuod sicils gamoiwvevda:<br />
aba, warmoidgineT: aqavelni uZravad dganan, aqilevsi ki Tavis<br />
qneviT raRacas aniSnebs maT. eposSi ki es araviTar uxerxulobas<br />
ar iwvevs. xolo gansacvifrebeli – sasiamovnoa. amis sabuTad<br />
isic kmara, rom, raime ambis moyolisas, TiTqmis yvela mTxrobeli,<br />
Tavis mxriv, raRac uCveulos umatebs mas, radgan fiqrobs, rom<br />
amiT aamebs msmenels.<br />
homerosma isic kargad aswavla sxvebs, Tu rogor unda icruo.<br />
amnairi sicrue mcdar daskvnazea dafuZnebuli. kacni ase sjian:<br />
Tu erTi ramis arseboba an gamovlena meore ramis arsebobis an<br />
gamovlenis pirobaa, amitom, Tu arsebobs an vlindeba es ukanaskneli,<br />
maSin pirvelic unda arsebobdes an vlindebodes, magram es<br />
mcdari daskvnaa, vinaidan Tu pirveli yalbia, maSin, miuxedavad<br />
imisa, rom meore, SesaZloa, WeSmaritic iyos, Cven jer kidev ver<br />
vityviT imas, TiTqos pirvelic aucileblad arsebobs, vlindeba<br />
an gamomdinareobs. magram xSirad, raki viciT, rom meore WeSmaritia,<br />
Cveni suli mcdarad daaskvnis, rom pirvelic WeSmariti<br />
unda iyos. amis nimuSia erTi epizodi `ganbanidan~.<br />
SeuZlebelia, magram sarwmuno unda gverCios SesaZlebels,<br />
magram arasarwmunos, Txroba Tavisufali unda iyos yovelgvari<br />
alogizmisagan. ra Seedreba Txrobas, romelic saerTod ar Seicavs<br />
raime aralogikurs. magram Tu es ar xerxdeba, alogikuri<br />
fabulis gareT unda iqnes datovebuli. < ... > amitom sasaciloa<br />
imis mtkiceba, TiTqos es daSlis da daarRvevs fabulas. kacma<br />
rom Tqvas, poetma Tavidanve unda aiRos xeli amnairi fabulis<br />
Txzvaze, magram Tu mas mainc Semoaqvs alogikuri da amis wyalobiT<br />
Tavisi qmnileba ufro srulyofili eCveneba, SesaZloa, verc<br />
sruli uazroba aicilos Tavidan. < ... > `odeseaSic~ ki vxvdebiT<br />
garkveul Seusabamobas (kerZod, gmiris gadmosvla iTakis napirze),<br />
< ... > magram homerosi sxva RirsebebiT afermkrTalebs<br />
da sasiamovnod warmogviCens alogikurs. < ... ><br />
tragediis eposze aRmatebuloba (XXVI) 61b26<br />
SesaZloa, vinmem ikiTxos: ra sjobso – eposi Tu tragedia?!<br />
<br />
tragedias aqvs yvelaferi, rac gaaCnia eposs. < ... ><br />
tragediaSi umniSvnelo adgili rodi uWiravs musikalur<br />
kompozicias da speqtaklis mxatvrul gaformebas, romelTa wyalobiTac<br />
is ufro cxovelmyofel zemoqmedebas axdens mayure-<br />
63
elze. tragedia ufro cxadia da TvalsaCino rogorc kiTxvis,<br />
ise scenaze warmodgenis drosac. < ... > tragedia eposze maRla<br />
dgas imiTac, rom ufro mcire moculobiT aRwevs poeturi xelovnebis<br />
mizans, radgan yovelive is, rac ufro Sekrulia, gacilebiT<br />
ufro sasiamovno STabeWdilebas axdens, vidre is, rac<br />
drois grZel manZilzea gaWimuli da gaWianurebuli. < ... > tragedia<br />
eposze ufro mTliania da erTiani. amis sabuTad isic kmara,<br />
rom romelic gnebavT epopea SeiZleba ramdenime tragedias daedos<br />
safuZvlad. ase rom, roca epikosebi erT fabulas Txzaven,<br />
poema an `kudmokvecili~ Cans, Tu mokledaa gadmocemuli, anda<br />
wyalwyala, Tu grZeli metriT aris gamarTuli. < ... ><br />
maSasadame, Tu tragedia rogorc yovelive zemoTqmuliT, ise<br />
Tavisi qmedobiTac gansxvavdeba eposisagan < ... ><br />
64<br />
daskvna<br />
amrigad, tragediisa da epopeis, maTi saxeebisa da Semadgeneli<br />
nawilebis, am ukanasknelTa raodenobisa da urTierTgansxvavebis,<br />
poetur qmnilebaTa avkargianobis mizezebis < ... > Sesaxeb<br />
sakmarisad vilaparakeT 62b16 .<br />
Zveli berZnulidan Targmna baCana bregvaZem<br />
(Jurnalidan `sabWoTa xelovneba~, 1976 w., №12)
itorika<br />
wigni I<br />
1<br />
`swavlani mWevrmetyvelebis xelovnebis Sesaxeb~<br />
(1354a)<br />
ritorikis ZiriTadi nawili dasabuTebaa. yovelive sxva ki<br />
amis danamatia. < ... ><br />
(1354a)<br />
< ... > mWevrmetyvelebis xelovnebis meTodi darwmunebis me-<br />
Todia, darwmuneba ki raRacis dasabuTebaa. amitomac yvelaze<br />
metad gvwams is, rac dasabuTebulad migvaCnia. < ... > rogorc WeSmaritebis,<br />
ise WeSmaritebisdagvaris ganxilvas erTi da igive unari<br />
sWirdeba. < ... > adamianebs sakmarisi bunebrivi midrekileba<br />
aqvT WeSmaritebisaken da umetes SemTxvevaSi pouloben kidevac<br />
mas. amitom WeSmaritebismagvaris povnis unari aqvs imas, visac<br />
WeSmaritebis povnis unari aqvs.<br />
< ... > ritorika < … sasargebloa, radgan masSi bunebrivi WeSmariteba<br />
da simarTle Warbobs sawinaaRmdegos.<br />
< ... > saWiroa ganvixiloT sawinaaRmdego mosazrebebic, < ... ><br />
magram ara im mizniT, rom orive virwmunoT < ... >, aramed imitom,<br />
rom CvenTvis mdgomareoba ar iyos gaurkveveli da SegveZlos<br />
imis Zleva, vinc mWevrmetyvelebis unars umarTebulod iyenebs.<br />
(1355b)<br />
< ... > didi ziani moaqvs imas, vinc mWevrmetyvelebis unars<br />
umarTebulod iyenebs.<br />
ritorika _ darwmunebis saSualebebis codna<br />
< ... > ritorikas ara aqvs Sesaswavli garkveuli gvaris sagnebi,<br />
< ... > misi saqmea ara darwmuneba, aramed < ... > im saSualebebis<br />
codna, romliTac darwmuneba SeiZleba. Aaq isea saqme, rogorc<br />
sxva xelovnebaSi. magaliTad, saeqimo xelovnebas ar evaleba<br />
janmrTelobis Seqmna. Mman unda miuTiTos im saSualebebze, rasac<br />
janmrTeloba mohyveba.<br />
2<br />
< ... > ritorika unda iyos yoveli sagnis Sesatyvisi damajereblobiT<br />
ganxilvis unari. es ki arc erTi sxva xelovnebis saqme<br />
65
araa, radgan yvela sxva xelovneba aris garkveuli sagnis codna<br />
da dasabuTeba, magaliTad, medicina _ janmrTelobis da avadmyofobis,<br />
geometria _ sidideebis SemTxveviTi Tvisebebisa,<br />
ariTmetika _ ricxvebisa, aseve sxva mecnierebani da xelovnebani.<br />
ritorika ki, rogorca vTqviT, < ... > nebismieri sagnis damajereblad<br />
ganxilvis unaria. amitomac vambobT, rom igi araa erTi<br />
gansazRvruli gvaris movlenaTa xelovneba. 1<br />
66<br />
3<br />
ritorikuli sityvis saxeobani (1358b)<br />
< ... > arsebobs ritorikuli sityvis sami saxe, radgan amdenivea<br />
msmenelTa saxeebic. sityva Sedgeba sami nawilisagan: molaparake,<br />
is, ris Sesaxebac laparakobs da visdamic aris sityva<br />
mimarTuli.<br />
msmeneli<br />
swored es ukanaskneli, ese igi, msmeneli aris sityvis mizani.<br />
msmeneli ki aucileblad an mayurebelia, an mosamarTle, romelic<br />
gansjis warsul an myobad movlenebs. Mmomavals gansjis saxalxo<br />
yrilobis wevri, momxdars _ mosamarTle, xolo maT unars<br />
_ mayurebeli. ase rom, aucilebelia arsebobdes ritorikuli<br />
sityvis sami saxe: saTaTbiro, samarTlebrivi, da epidiqtikuri.<br />
saTaTbiro sityvebSi, < ... > mocemulia raimesaken mowodeba,<br />
an akrZalva. samosamarTlo sityva an sabralmdeboa, an Tavdacvi-<br />
Ti. < ... > epidiqtikuri sityva Seicavs an qebas, an Zagebas.<br />
sityvis TiToeuli saxe moiTxovs garkvevul dros, saTaTbiro<br />
sityva _ myobads, radgan vinc urCevs an ukrZalavs, momavals<br />
gulisxmobs. samosamarTlo sityva exeba warsuls, radgan<br />
rogorc is, vinc brals sdebs, aseve is, vinc Tavs icavs, momxdars<br />
gulisxmobs. epidiqtikuri sityva ki awmyos exeba, radgan yvela<br />
aqebs an aZagebs awmyoSi arsebul sagnebs, risTvisac xSirad igoneben<br />
warsuls da winaswarmetyveleben momavals.<br />
sityvis mizani<br />
sityvis TiToeul am saxes gansxvavebuli mizani aqvs.1 sityvis<br />
sam saxes sami mizani Seesabameba. saTaTbiro sityvis mizania an<br />
sikeTe an ziani, radgan sityva, romelic aqebs, mimarTulia uke-<br />
Tesisken, romelic krZalavs _ krZalavs uaress; yovelive da-
narCens ki, samarTlianobasa da usamarTlobas, mSvenierebasa da<br />
simaxinjes am mizniT iyenebs. samosamarTlo sityvis mizania mar-<br />
Tlisa da mtyuanis garCeva; yvela danarCen mosazrebas ki amisTvis<br />
iyenebs. is, vinc aqebs an aZagebs, exeba mSveniersa da maxinjs.<br />
yvela sxva mosazrebas ki amisTvis iyenebs.<br />
wigni III<br />
1<br />
stili da sityvaTa ganlagebis wesebi<br />
metyvelebaSi gasarkvevia sami ram: pirveli, saidan miiReba<br />
dasabuTebis saSualebebi, meore – sityvis stili da mesame – ra<br />
wesiT davalagoT sityvis nawilebi. < ... ><br />
metyvelebis xerxebze < ... > axla vimsjelebT, radgan ar<br />
kmara codna imisa Tu ra Tqva, aramed aucilebelia imis codnac,<br />
Tu rogor Tqva, radgan bevri ramaa imaze damokidebuli, Tu ra<br />
STabeWdilebas axdens oratori msmenelze. jer ganvixiloT is,<br />
rac bunebrivad pirvelia _ Tu saidana aqvs saqmes damajereblobiTi<br />
Zala. Semdeg – mivaqicoT yuradReba sityvebis ganlagebas<br />
da mesamec, – rasac gansakuTrebiT didi zemoqmedebiT unari aqvs,<br />
_ < ... > esaa saubris warmoeba gamometyvelebiT. igi tragediasa<br />
da rafsodiaSi gvian Semovida, radgan winaT tragediebs poetebi<br />
TviTon kiTxulobdnen. cxadia, rom ritorikaSi mas igive mniSvneloba<br />
aqvs, rac poetikaSi. < ... > sakiTxi exeba imas, Tu rogor<br />
gamoviyenoT xma sxvadasxva grZnobebis gadmocemisas, sad vixmaroT<br />
Zlieri, sad susti da saSualo xma. an rogor gamoviyenoT maRali,<br />
dabali da saSualo toni da TiToeuli maTganis Sesatyvisi<br />
ritmi. SejibrebaSi, Cveulebriv, jildos imsaxurebs is, vinc es<br />
icis. rogorc scenazea, _ msaxiobi ufro axdens STabeWdilebas,<br />
vidre poeti, _ aseve xdeba politikur brZolebSic < ... >.<br />
ritorikis mecnierebis sazrunavi (1404a)<br />
ritorikis mecnierebis mTeli sazrunavi aris ara is, rom siswore<br />
daadginos, aramed is, rom daadginos raime rogorc aucilebeli.<br />
igi imdenad sityvis simarTles ar ikvlevs, ramdenadac imas,<br />
rom sityva vinmes ar axarebdes an ar awuxebdes, radgan samarTliania<br />
brZola mxolod sabuTebiT imgvarad, rom mtkicebis garda,<br />
sxva danarCeni xerxi zedmeti iyos. magram, miuxedavad amisa, <br />
67
sityviT bevri ramis miRweva SeiZleba msmenelTa dabali donis<br />
gamo. yovel mecnierebaSi stils mcire mniSvneloba eZleva, radgan<br />
sakiTxis naTelsayofad gansxvaveba mxolod isaa, Tu rogor<br />
ixmar sityvas. amis mniSvneloba ki arc Tu ise didia, radgan misi<br />
mizania warmodgenis Seqmna da msmenelze STabeWdilebis moxdena.<br />
< ... ><br />
stils pirvelad poetebma miaqcies yuradReba, raic savsebiT<br />
bunebrivia, radgan sityva baZvaa, xolo adamianis nawilTagan yvelaze<br />
metad baZvis unari xmasa aqvs. aqedanve warmodgeba xelovnebac,<br />
rogorc rafsodia, ise msaxioboba da a. S. radgan poetebi<br />
martiv azrebs gamoTqvamen, amitom, Cans, maT gavlena stiliT<br />
moipoves. amitomac pirvelad poetuli stili Seiqmna. < ... > bevr<br />
gaunaTlebels axlac hgonia, rom poetebi lamazad laparakoben.<br />
sinamdvileSi ki ase araa, radgan sruliad gansxvavebulia salaparako,<br />
Cveulebrivi da poeziis stili. < ... ><br />
68<br />
2<br />
stilis mizanSewoniloba (1404b)<br />
< ... > stilis dadebiTi mxare sicxadeSi mdgomareobs. < ... ><br />
Tu stili naTeli araa, verc mizans aRwevs, e. i. stili ar unda iyos<br />
arc amaRlebuli, arc mdabali, aramed mizanSewonili, radgan poeturi<br />
sityva mdabali araa, magram Seuferebelia Cveulebrivi<br />
metyvelebisaTvis. < ... > Cveulebrivi sityvaTxmarebidan gadaxra<br />
amaRlebulis STabeWdilebas tovebs. rogorc adamianebi<br />
ganicdian Tanamoqalaqeebsa Tu ucxoelebs, amgvaradve ganicdian<br />
stilsac, _ ucxouri akvirvebT, sakvirveli ki sasiamovnoa.<br />
< ... > amas poeziaSic didi gavlena aqvs da es mizanSewonilicaa,<br />
radgan igi Sorsa dgas salaparako enisgan. salaparako enaSi ki<br />
amas naklebi mniSvneloba aqvs, radgan saubris sagani gacilebiT<br />
mdabalia, vidre poeziisa. < ... ><br />
sityva Sedgeba saxelebisa da zmnebisagan. 1 < ... > Cveulebriv<br />
prozaul metyvelebaSi naklebad ixmareba rTuli da axladwarmoebuli<br />
sityvebi. < ... > Cveulebrivi da gavrcelebuli gamoTqmebi<br />
SeiZleba gamoyenebul iqnes yoveldRiur salaparako enaSic.<br />
amas adasturebs is, rom yvela mxolod maT iyenebs. e. i. yvelani<br />
laparakoben Cveulebrivi da gavrcelebuli gamoTqmebiTa da<br />
metaforebiT. vinc maT kargad gamoiyenebs, is farulsa da ucxo<br />
azrs naTelyofs. < ... >
metafora (1405a)<br />
[metafora] ufro metad unda gamoviyenoT prozaSi, radgan aq<br />
nakleb aris damxmare saSualebebi, vidre poetur metyvelebaSi.<br />
sicxade, siamovneba da siaxle metaforaSi Zlier aris mocemuli.<br />
sityvaSi unda gamoyenebul iqnes mizanSewonili epiTetebi da<br />
metaforebi, rac SeiZleba miviRoT Sedarebis gziT. Tu Sedareba<br />
Seusabamobas avlens, maSin winaaRmdegoba sityvasa da sagans Soris<br />
kidev uro SesamCnevi xdeba. saWiroa imis ganxilva, rom Tu<br />
alisferi wamosasxami uxdeba axalgazrdas, maSin raRa Sehferis<br />
moxucs. maT xom erTnairi tanisamosi ar uxdebaT. amitom, roca<br />
ginda vinme Seamko, unda Seadaro imave gvarSi saukeTesos, magram<br />
roca ginda aZago, maSin uaress unda Seadaro. me vgulisxmob imas,<br />
rom winaaRmdegoba arsebobs TiToeuli gvaris SigniT; magali-<br />
Tad, maTxovarze Tqva, rom is gvxTxovs, xolo vinc gvTxovs, imaze<br />
Tqva, rom maTxovrobs imis gamo, rom orive sityva raRac Txovnas<br />
gamoxatavs. < ... ><br />
< ... > saxelTa Serqmevisas usaxelo sagnebi unda SevadaroT<br />
ara daSorebul, aramed monaTesave da amave gvaris sagnebs, rom<br />
naTqvamSi cxadi iyos msgavseba < ... >.<br />
(1405b)<br />
metaforebi unda SevadginoT iseTi sityvebisgan, romlebic<br />
mSvenierni arian an JReradobiT, an mniSvnelobiT, an TvalisaTvis,<br />
an sxva romelime grZnobisaTvis. magaliTad, gansxvavebulia<br />
gamoTqmebi: ukeTesia `vardisferi ganTiadi~, vidre `alisferi<br />
ganTiadi~, uaresia gamoTqma: `wiTeli ganTiadi~.<br />
epiTetebi SeiZleba SevadginoT mdabali an maxinji gamoTqmebisganac.<br />
magaliTad, iseTi uxeiro da samarcxvino gamoTqmebisgan,<br />
rogoricaa `dedis mkvleli~. 2 anda imgvari ukeTesi<br />
gamoTqmisgan, rogoricaa `mamisaTvis SurismaZiebeli~. simonidem,<br />
rodesac jorcxenebze gamarjvebulma3 mas mcire gasamrjelo<br />
SeaZlia, ar moindoma odis SeTxzva. man Tqva, rom misTvis Znelia<br />
naxevarvirebze odis SeTxzva. magram rodesac sakmarisi Tanxa<br />
SesTavazes, dawera leqsi:<br />
`salami Tqvenda mardfexa raSTa qaliSvilebo!~ Tumca cota<br />
xnis win isini saxedarTa Svilebi iyvnen. < ... ><br />
3<br />
sityvis sicive (1406a)<br />
sityvis sicive oTxnairad warmoSoba: Serwymuli sityvebis<br />
xmarebiT. < ... > sityvis sicivis pirveli mizezi esaa. meore mizezia<br />
uCveulo gamoTqmebis gamoyeneba. < ... ><br />
69
measamea didi, Seusabamo, an xSiri epiTetebis xmareba. poezia-<br />
Si dasaSvebia gamoTqma `TeTri rZe~, prozaSi ki es didi Seusabamobaa.<br />
magram Tu mas xSirad vixmarT, maSin cxadi gaxdeba, rom es<br />
aris poeturi gamoTqma da rom is zomierad unda gamoviyenoT,<br />
radgan es celis Cveulebriv sityvaTxmarebas da mas ucxo iers<br />
aZlevs. am SemTxvevaSi saWiroa sifrTxile, radgan epiTetebis<br />
windauxedavi xmareba met zians mogvitans. maTi zedmeti xmarebisas<br />
sityvas akldeba silamaze, xolo moufiqrebeli xmarebisas<br />
saziano xdeba. < ... > vinc poeziaSi Seuferebel gamoTqmebs xmaros,<br />
igi qmnis sasacilo da civ stils, xolo mravalsityvaobis<br />
gamo azrs gaugebarsa xdis. radgan, rodesac bevr sityvas xmaroben<br />
imaze, rac cnobilia, amiT naTel azrs abneleben. xalxi Sedgenil<br />
sityvebs iyenebs < ... > maSin, roca sityvebis dakavSireba<br />
advilia an rodesac sagans saxeli ara aqvs. < ... ><br />
(1406b)<br />
sityvis sicivis meoTxe mizezi dakavSirebulia metaforebis<br />
xmarebasTan, _ Tuki isini Seufereblad arian gamoyenebuli,<br />
_ zogjer imitom, rom es sasaciloa (metaforebs xom komediografebi<br />
iyeneben), zogjer imitom, rom Zalze amaRlebuli da<br />
tragikuli xasiaTisaa. < ... ><br />
70<br />
4<br />
Sedareba<br />
Sedarebac metaforaa, radgan mcired gansxvavdeba metaforisgan.<br />
rodesac poeti ambobs aqilevsze, rom `is rogorc lomi, ise<br />
ekveTa~ _ es Saderabaa, magram Tu vityviT `lomi ekveTa~ _ es<br />
metaforaa. radgan orive mamacia, poetma 1 aqilevss gadataniTi<br />
mniSvnelobiT lomi uwoda. Sedareba SeiZleba gamoyenebul iqnes<br />
prozaSic, magram iSviaTad, radgan es poeturi xerxia. Sedarebebi<br />
iseve unda SevadginoT, rogorc metaforebi, radgan Sedareba<br />
igive metaforaa, oRond misgan zemoTqmuliT gansxvavdeba. Sedarebaa,<br />
magaliTad, androtionis 2 naTqvami idrievsze, 3 rom igi<br />
jaWvidan aSvebul ZaRlsa hgavs. rogorc ZaRlebi Tavs esxmian da<br />
kbenen adamians, aseve saSiSia borkilebidan gaTavisuflebuli<br />
idievsi. < ... > aseve platoni `saxelmwifoSi~ micvalebulebis<br />
mZarcvelT adarebda ZaRlebs, romlebic qvas kbenen, radgan qvis<br />
msrolels vera wvdebian. 4 xolo xalxs adarebs gemis mflobels,<br />
romelic Zlieria, magram yru. 5<br />
(1407a)<br />
poetur nawarmoebebze ki ambobda, rom isini hgvanan ulamazo
axalgazrdas. 6 radgan xanSi Sesulebi ar hgvanan imas, rac axalgazrdobaSi<br />
iyvnen, aseve zemodarRveuli leqsebi ar hgavs imas,<br />
rasac isini adre warmoadgendnen. perikle samoselebze ambobda,<br />
rom isini im bavSvebs hgvanan, romlebic lukmas ylapaven, magram<br />
mainc tirian. 7 xolo beotielebis Sesaxeb ambobda, rom isini hgvanan<br />
im muxebs, romlebic erTmaneTs dajaxebiT amtvreven. demosTene<br />
xalxze ambobda, rom is hgavs navSi msxdomT, romlebic<br />
zRvis avadmyofobiT arian avad. 8 xolo demokrate 9 oratorebs<br />
ZiZebs uwodebda, romlebic lukmas ylapaven, bavSvebs ki nerwyvs<br />
usvamen tuCebze. antisTene 10 gamxdar kefisodotes 11 adarebda<br />
sakmevels, romelic sasiamovno surnelebas afrqvevs maSin, roca<br />
iwvis. yvela aseTi gamoTqma SeiZleba gamoyenebul iqnes, rogorc<br />
Sedareba da rogorc metafora. cxadia, rom isini, romlebic<br />
damajerebelni arian, SeiZleba metaforad gamoviyenoT. isini<br />
amave dros Sedarebebic iqnebian, radgan metaforebi Sedarebebia.<br />
metaforebi yovelTvis orive mxaris Sedarebis safuZvelze<br />
unda SevadginoT da gamoviyenoT. Tu es mxareebi erTgvarovanni<br />
arian; magaliTad, dionisesaTvis fiala faria, areosisaTvis ki<br />
fari aris fiala.<br />
5<br />
< ... ><br />
6<br />
sityvis sifarTove da stilis dawuruloba<br />
sityvis sifarToves warmoSobs Semdegi momentebi:<br />
1. saxelis magier cnebis gamoyeneba. magaliTad, wris nacvlad<br />
rom Tqva sibrtye, romlis kideebi Tanabrad aris daSorebuli<br />
Suagulidan. stilis simokles iwvevs sawinaaRmdego movlena:<br />
cnebis magier saxelis xmareba. am xerxs iyeneben maSin, rodesac<br />
samarcxvino da Seusabamo movlenebis gadmocema undaT. Tu zogadi<br />
cneba Seusabamoa, maSin vxmarobT saxels, xolo Tu saxelia<br />
Seusabamo, maSin mivmarTavT cnebas. saqmis naTelyofa SeiZleba<br />
metaforebiTa da epiTetebiTac, oRond Tu poeturobas Tavidan<br />
avicilebT.<br />
2. stilis sifarToves warmoSobs erTis mravlad qceva,<br />
rogorc amas poetebi sCadian. magaliTad, navsadguri erTia, magram<br />
poeti mainc ambobs:<br />
71
72<br />
`aqevelTa navsadgomebi~, 1<br />
anda `ager werilis mravali kari!~ 2<br />
3. rodesac sityvebs ki ar vakavSirebT, aramed cal-calke warmovTqvamT.<br />
magaliTad, `im qalisa, romelic Cemi colia~. magram<br />
roca mokled surT Tqma, amboben: `Cemi colisa~.<br />
4. sityvebis daSoreba kavSirebiT. Tu azris mokled Tqma<br />
surT, maSin kavSirebs ar xmaroben. magaliTad, kavSiria naxmari<br />
gamoTqmaSi: `mivedi da movelaparake~.<br />
(1408a)<br />
ukavSiroa fraza: `mosvlisTanave movelaparake~.<br />
5. gamosadegia antimaqes xerxic, 3 rodesac laparakobs sagnis<br />
im Tvisebebze, rac mas ara aqvs. rogorc, magaliTad, igi aRwers<br />
tevmesos mTas: 4 `iq mdebareobs borcvi patara, sadac uberavs<br />
qari Zlieri~.<br />
ase SeiZleba masala usazRvrod gavzardoT. SeiZleba laparaki<br />
dadebiTsa da uaryofiT Tvisebebze, romelic sagans ara<br />
aqvs, imisda mixedviT, romeli maTgani ufro gvWirdeba. ase qmnian<br />
poetebi zogierT gamoTqmas. magaliTad, `usimo Cangi da uCango<br />
simRera~. es gamoTqma miRebulia Tvisebebis uaryofiT. Zlier<br />
STabeWdilebas tovebs iseTi metaforebi, romelic msgavsebas<br />
emyareba, magaliTad, gamoTqma: `salamuri aris uCango melodia~.<br />
7<br />
stilis Tvisebebi<br />
sityva mizanSewonilia maSin, Tu sagnis Sesatyvisia, paTeturia<br />
da eTikuri. sityva mizanSewonilia maSin, Tu mniSvnelovan movlenebze<br />
ar aris naTqvami sasxvaTaSorisod, xolo umniSvneloze<br />
sadResaswaulod. winaaRmdeg SemTxvevaSi sityva sasacilo iqneba.<br />
< ... > sityva poeturia maSin, Tu Seuracxofis SemTxvevaSi<br />
mrisxanea, xolo uRmrTo da samarcxvino moqmedebisas ukmayofilebisa<br />
da sifrTxilis gamomxatveli. Tu sagani saqebia, maSin<br />
sityva sadResaswauloa, Tu Sesabralisia, maSin stili dabalia.<br />
asevea sxva SemTxvevaSic. Tu sityva sagnis Sesabamisia, maSin is<br />
sarwmuno Cans, radgan adamianis suli tyuvdeba da hgonia, rom<br />
oratori sworad laparakobs. am SemTxvevaSi msmenels swori<br />
hgonia is, rasac oratori hyveba. saqme isec rom ar iyos, rogorc<br />
oratori laparakobs, msmeneli mainc fiqrobs, rom sinamdvileSi<br />
ase iqneba. msmeneli yovelTvis TanaugrZnobs imas, vinc paTosiT<br />
laparkobs, _ Tundac arafers ambobdes. Amitom bevri oratori
msmenelze did gavlenas xmauriTac ki axdens.<br />
eTikuri xasiaTis sityvac niSnebiT gamoixateba, radgan niSnebi<br />
Sesabamisad Tan axlavs, rogorc gvars, ise mis Tvisebas.<br />
adamianTa gvarSi me vgulisxmob xnovanebas, magaliTad: bavSvi,<br />
mamakaci da moxuci, agreTve qali da kaci, lakoneli an Tesalieli.<br />
TvisebebSi vgulisxmob imas, Tu rogor cxovrebas eweva igi,<br />
radgan yovel Tvisebas ar Seaqvs gansxvaveba adamianis cxovrebis<br />
xasiaTSi. Tu oratori imgvar sityvebs iyenebs, rac Tavissave<br />
Tvisebebs esatyviseba, igi amiT sakuTar xasiaTs gamovlens, radgan<br />
gaunaTlebeli da ganaTlebuli adamiani arc erTsa da imaveze<br />
laparakobs da arc erTnairad. msmeneli TanaugrZnobs im orators,<br />
romelic xSirad iyenebs gamoTqmas: _ `vin ar icis?~, an:<br />
_ `yvelam icis~. msmeneli eTanxmeba orators sircxvilis gamo,<br />
raTa isic Tanaziari iyos am Tvisebisa, raic yvelas aqvs.<br />
(1408b)<br />
amgvari xerxebisaTvis saerToa rogors drouli, ise udroo<br />
dros gadaWarbebis Tavidan asacilebeli saSualeba: oratorma<br />
TviTon unda gakicxos sakuTari Tavi, rameTu WeSmaritebad iReben<br />
im oratoris sityvas, romelic ar malavs imas, rasac akeTebs.<br />
oratorma yvela es xerxi erTbaSad ar unda gamoiyenos, radgan am<br />
SemTxvevaSi msmeneli ar endoba. vgulisxmob imas, rom Tu sityvebi<br />
mkacria, araa saWiro amis gamoxatva bgeriTac, saxiTac da sxva<br />
saSualebebiTac. winaaRmdeg SemTxveveSi msmenelisaTvis naTeli<br />
gaxdeba oratoris ganzraxva. Tu oratori erT xerxs iyenebs da<br />
meores _ ara, maSin farulad imave Sedegs miiRebs, rasac yvela<br />
xerxis gamoyenebiT. magram Tu igi faqiz grZnobebze mkacrad<br />
laparakobs, xolo mkacrze saTuTad, msmeneli mas ar daujerebs.<br />
rTuli sityvebi, mravali epiTeti da originaluri gamoTqma pa-<br />
Teturad molaparakes ufro SeSvenis. orators epatieba Tu is<br />
sibraziT borotebas gamoxatavs rogorc `cad amwdoms~, anda<br />
`uzarmazars~ da Tu msmenelni aRtacebaSi moiyvana an qebiT an<br />
ZagebiT, siZulviliT an siyvaruliT < ... >.<br />
8<br />
sityvas ar unda hqondes arc leqsis saxe da arc uritmo unda<br />
iyos, radgan pirvel SemTxvevaSi damajerebeli ar iqneba da xelovnuri<br />
gamoCndeba. garda amisa, daabnevs msmenelis yuradRebas,<br />
romelic elis msgavsi marcvlebis gameorebas, Tu rodis<br />
Sexvdeba igive marcvali. < ... > uritmo sityva dausrulebelia,<br />
Tumca saWiroa, rom sityvas dasrulebuli saxe hqondes, oRond<br />
arametruli. ganusazRvreli ki arc sasiamovnoa da arc gasage-<br />
73
i. yovelive ricxviT izomeba. sityvis saxec ricxvia, anu ritmi,<br />
romlis zomas misi nawilebi Seadgens. maSasadame, saWiroa, rom<br />
sityvas ritmi hqondes, magram ara metri, radgan maSin is leqsi<br />
iqneboda. ritmic savsebiT zusti ar unda hqondes. ritmi zusti<br />
iqneba maSin, Tu mas garkveuli sazRvari eqneba.<br />
< ... ><br />
74<br />
9<br />
uwyveti da perioduli sityva<br />
sityva unda iyos uwyveti da erT mTelad Sekruli kavSirebiT,<br />
rogorc amas diTirambebis SesavalSi vxvdebiT, anda piriqiT,<br />
wyvetili, rogorc amas adgili aqvs Zveli poetebis antistrofebSi.<br />
uwyveti sityva ufro Zvelia. < ... > uwyvetSi me vgulisxmob<br />
sityvas, romelsac dasasruli ara aqvs, Tu saubris sagani<br />
ar damTavrebula. sityvis aseTi saxe usiamovnoa ganusazRvrelobisa<br />
gamo, radgan yvelas unda, rom dasasruls xedavdes.<br />
amitomacaa, rom sirbilisas morbenalT mosaxvevebSi sunTqva<br />
uWirT da iRlebian. xolo adre, roca dasasruls xedavdnen, ase<br />
ar itanjebodnen. yovelive es warmoSobs uwyvet sityvas. xolo<br />
sawinaaRmdego saxe aris perioduli sityva. periodulSi me vgulisxmob<br />
sityvas, romelsac aqvs dasawyisi da dasasruli da advilad<br />
SesamCnevi sidide.<br />
(1409b)<br />
aseTi sityva sasiamovnoa da advilad gasagebi, radgan<br />
upirispirdeba ganusazRvrel sityvas. agreTve imitom, rom msmenels<br />
hgonia, rom saqme aqvs raRac gansazRvrulTan da dasrulebulTan.<br />
xolo is, rac ar ganisazRvreba da arc dasasruli aqvs,<br />
usiamovnoa. advilad Sesaswavlia is, rac advilad dasamaxsovrebelia.<br />
es ki imitom, rom periodul sityvas aqvs ricxvi, rasac<br />
yvela advilad imaxsovrebs. maSasadame, metrul sityvas advilad<br />
imaxsovreben, vidre arametruls, radgan metruls aqvs ricxvi,<br />
romliTac is izomeba. 1 periodi unda damTavrdes azrTan erTad<br />
da ar unda wydebodes myisierad < ... >.<br />
periodi SeiZleba Seicavdes nawilebs, magram SeiZleba martivic<br />
iyos. perioduli sityva aris erTi mTeli da dasrulebuli,<br />
nawilebisagan Sedgenili, advilad warmosaTqmeli erTi<br />
amosunTqviT da ara nawil-nawil < ... >. `koloni~ aris periodis<br />
nawili. martivia is periodi, romelic erTi nawilisagan Sedgeba.<br />
arc periodi da arc misi nawilebi ar unda iyos mokle an grZeli.<br />
mokle periodi abrkolebs msmenels, romelic miiswrafvis win im
sazRvrisaken, romelic mas warmodgenili aqvs. sityvis Sewyvetisas<br />
ki ukuiqceva, rogorc darbkolebaze Sejaxebisas. grZel periodebSi<br />
ki msmenelni CamorCebian, rogorc moseirneni, romelTac<br />
Tu sazRvari gadalaxes, Tavis mgzavrebs Camoitoveben. aseve grZeli<br />
periodic Sesavals emsgavseba. < ... ><br />
periodebis nawilebi an erTmaneTs mosdeven, an erTmaneTs ewinaaRmdegebian.<br />
pirvelis magaliTia: `xSirad gamkvirvebia imisa,<br />
vinc sadResaswaulo krebebi SemoiRo da fizikuri Sejibrebebi<br />
daawesa~. 2<br />
(1410a)<br />
dapirispirebuli sityva, sadac TiToeul nawils meore nawili<br />
upirispirdeba, anda TviTon aris sapirispiro nawilebisagan Semdgari.<br />
magaliTad: `maT orive mxaris guli moiges, rogorc imaTi,<br />
vinc darCnen, ise imaTi, romlebic maT gahyvnen. am ukanasknelT<br />
misces imaze meti miwa, vidre Sin hqondaT, pirvelT ki sakmarisi<br />
dautoves~. aq erTmaneTs upirispirdeba cnebebi: `darCena~,<br />
`wayola~, ~sakmarisi~, `meti~, anda aseTi gamoTqma: `rogorc is,<br />
visac qoneba aklia, ise is, vinc misiT sargeblobs~. aq erTmaneTs<br />
upirispirdeba iseTi gamoTqmebi, rogoricaa `qoneba aklia~ anda<br />
`qonebiT sargeblobs~. anda aseTi gamoTqmebi: `xSirad xdeba, rom<br />
imave pirobebSi, romelSic gonierni marcxdebian, ugunurni imarjveben~.<br />
`rogorc ki miiRes jildoebi damsaxurebis gamo, cota<br />
xnis Semdeg zRvaze batonobac moipoves~. `man brZana materiki<br />
gaecuraT, zRva gaevloT, helespontze xidi gaedoT, rom aTonis<br />
mTisaTvis Ziri gamoeTxaraT~. `moqalaqeT dabadebulTaTvis<br />
kanoniT moqalaqeobis aRkveTa~. `zogi maTgani saSinlad daiRupa,<br />
zogi ki samarcxvinod gadarCa~. `pirad cxovrebaSi barbarosebs<br />
viyenebT rogorc msaxurT, sazogadoebriv cxovrebaSi ki ver<br />
vamCnvT Cveni mravali mokavSiris monur mdgomareobas~. `an sicocxleSive<br />
unda gqondes, anda sikvdilis Semdeg datovo~. anda<br />
piTolaesa da likofronis Taobaze viRacam sasamarTloSi aTenelebs<br />
uTxra. `eseni, roca Sin iyvnen, gyiddnen Tqven, aq mosulni<br />
ki gyiduloben~.3 yovelive es zemoTqmul Sedegs iwvevs. aseTi<br />
gamonaTqvamebi sasaiamovnoa, radgan movlenaTa dapirispireba,<br />
iseve, rogorc paralelebis gavleba, azrs friad gasagebsa xdis.<br />
< ... ><br />
10<br />
sasiamovno da gavrcelebuli gamoTqmebi<br />
< ... > axla unda vTqvaT isic, Tu rogor warmoiSoba sasiamovno<br />
da farTod gavrcelebuli gamoTqmebi. maTi Seqmna SeuZlia<br />
75
niWier da kargad gavarjiSebul adamians < ... >. ganvixiloT maTi<br />
saxeebi. daviwyoT amiT: bunebrivia, rom advilad daswavla yvelasaTvis<br />
sasiamovnoa. sityvebi raRacaze migvaniSneben. maSasadame,<br />
is sityvebi, romlebic codnas gvaZlevs, yvelaze sasiamovnoa.<br />
zogi sityva ar gvesmis, zogi ki, piriqiT, gvesmiT Zalian kargad.<br />
yvelaze kargad gasagebia metaforebi. magaliTad, Tu poeti moxucebulobas<br />
adarebs moWril lerwams, 1 igi gvaswavlis da gvixsnis<br />
gvareobiTi cnebebiT. radgan orive cneba Wknobas gamoxatavs.<br />
imave Sedegs aRweven poetebi SedarebebiT, amitom Tu Sedarebebi<br />
kargad aris SerCeuli, Zlier StabeWdilebas axdens. < ... ><br />
Sedareba igive metaforaa, oRond metaforisagan gansxvavebiT,<br />
mas damateba aqvs. magram Sedareba nakleb sasiamovnoa, rogorc<br />
sigrZis, ise imis gamo, rom ar gveubneba `es~ aris `is~, rasac arc<br />
Cveni suli moiTxovs.<br />
A< ... ><br />
(1411a)<br />
metaforebis oTxi saxidan yvelaze metad gavrcelebulia<br />
SedarebiT miRebuli metafora. magaliTad, perikle ambobda<br />
omSi daRupuli axalgazrdebis Sesaxeb. `maTi gaqroba saxelmwifodan,<br />
weliwadidan gazafxulia gaqrobas hgavs~. 2 leptine ki<br />
lakedemonelebze ambobda. `isini ar dauSveben imas, rom elada<br />
cali TvaliT dabrmavdes!~ 3 < ... > isokrate dResaswaulze SekrebilTa<br />
Sesaxeb amasve ambobda, rac saflavis qvaze weria: `isini,<br />
romlebic salaminTan brZolaSi daecnen, Rirsni arian imisa, rom<br />
eladam maT saflavze Tmebi SeiWras, niSnad imisa, rom maTs simamacesTan<br />
erTad daimarxa eladis Tavisufleba~. 4 magram ase rom<br />
yofiliyo naTqvami: `kargi iqneboda, rom berZnebs gamoetiraT<br />
damarxuli simamace~ _ es TvalsaCino metafora iqneboda magram<br />
gamoTqma `simamacesTan erTad Tavisufleba~ erTgvari dapirispirebaa.<br />
(1411b)<br />
< ... > gamoTqma: `mouwodeT safrTxes safrTxeSi CavardnilTa<br />
dasaxmareblad~ _ aris TvalsaCino metafora. < ... ><br />
gamoTqmaSi: `isini yovelnairad cdilobdnen, rom Tavmdabalni<br />
yofiliyvnen~,5 sityva `cdilobdnen~ ergvari gazviadebaa.<br />
anda aseTi gamoTqma: `RmerTma daanTo sulSi gonebis cecxli~.6<br />
orive es sityva TvalsaCinoebas emsaxureba. `Cven omebs ki ar<br />
vamTavrebT, aramed gadavdebT xolme~. orive es sityva, rogorc<br />
`gadadeba~, ise `zavi~ momavals exeba. `zaviT miRebuli nadavli<br />
ufro mSvenieria, vidre omiT miRebuli~. radgan ukanaskneli exeba<br />
mcire an erT romelime SemTxvevas, zavi ki mTel oms, Tumca<br />
orive gamarjvebis niSania. < ... ><br />
76
11<br />
TvalsaCinoeba<br />
ukve vTqviT imis Sesaxeb, rom mxatvruli gamoTqmebi warmoiSoba<br />
metaforebisa da Sedarebebis safuZveloze da maTi mizani<br />
aris TvalsaCinoeba. axla unda vilaparakoT imaze, Tu ra aris<br />
TvalsaCinoeba da rogor miiReba igi. TvalsaCinos iseT gamoTqmas<br />
vuwodeb, romelic sagans gviCvenebs qmedebisas. magaliTad,<br />
gamoTqma: `keTili adamiani oTxkuxovania~ _ aris metafora,<br />
radgan orive cneba dasrulebulia, Tumca moqmedebas ar gamoxatavs.<br />
1 anda aseTi gamoTqma. `adamianis mowifulobis asaki mis Zal-<br />
Ta ayvavebis dros emTxveva~. 2 moqmedebis gamoxatulebaa agreTve<br />
aseTi gamoTqma: `Sen rogorc Tavisufali~. 3 gamoTqmaSi `berZnebma<br />
amis Semdeg gaqusles~ 4 sityva `gaqusles~ gamoxatavs moqmedebas<br />
da amave dros aris metafora. homerosi xSirad iyenebda iseT<br />
metaforebs, romliTac usulo sagnebs sulierad warmoadgenda.<br />
yvela am SemTxvevaSi azrs damajereblobas aniWebs moqmedeba.<br />
aseve qvemomotanil magaliTebSi:<br />
(1412a) `miwaze ukan migoravda veragi qva~. 5<br />
`gaqanda isari~, `ekveTa gaborotebiT~,<br />
`miwaze idgnen jiutad sisxlis mwyurvalni~.<br />
`gulgamgmiravi isari gaqanda win boroti zraxviT~.<br />
am magaliTebSi yovelive gasulierebulia, amitomac isini<br />
moqmedni sCanan. Tavxedoba da veragobac moqmedebebia. isini Sedarebis<br />
saSualebiT metaforebad aris gamoyenebuli da rogor<br />
mimarTebac aris qvisa sizifesTan, iseTive mimarTeba aqvs veragobas<br />
masTan, vis mimarTac igia Cadenili. es xerxebi kargad<br />
gamoiyena poetma agreTve usulo sagnebSi:<br />
`aqafebul grexil talRaTa mTebi erTimeores exeTqeboda~.<br />
am magaliTebSi yovelive gamoxatulia cocxlad da moZravad.<br />
moZraoba ki moqmedebaa.<br />
rogorc ukve vTqvi, metaforebi unda SevadginoT maxlobeli,<br />
magram ara savsebiT naTlad msgavsi movlenebisgan, rogorc<br />
filosofiaSi iTvleba mizanSewonilad ipovon msgavseba erTmaneTisagan<br />
daSorebul movlenebSic ki. < ... ><br />
moxdenili gamoTqmebi metaforebs warmoadgenen, sadac msmenelTa<br />
Tvalis axveva xdeba. azri ufro naTeli xdeba maSin, roca<br />
77
codna miRebulia dapirispirebulobis Sedegad. am SemTxvevaSi<br />
TiTqos metafora ukarnaxebs: `rogori WeSmaritebaa, me ki vcdebodi~.<br />
mSvenierni arian apofTegmebic, radgan iq oratori ar<br />
ambobs imas, rasac fiqrobs. magaliTad, stesiqore ambobs: `Wri-<br />
Winebi erTmaneTs miwidan umRereben~. 6 amave mizeziT sasiamovnoa<br />
kargad Sedgenili gamocanebic. gamocana warmoadgens metaforuli<br />
formiT gamoTqmul codnas. < ... ><br />
(1412b)<br />
< ... ><br />
`mSvenieria sikvdili manam, sanam gaxdebode sikvdilis Rirsi~.<br />
anda aseTi gamoTqma: `mSvenieria sikvdili imisi, visac sikvdili ar<br />
daumsaxurebia~, anda `visac araferi Caudenia iseTi, rom sikvdili<br />
daemsaxurebina~. am gamoTqmebs erTnairi forma aqvT, magram<br />
is winadadeba, romelic moklea da gamoTqmulia dapirispirebis<br />
gziT, ufro mosawonia. amis mizezi isaa, rom dapirispireba<br />
met codnas iZleva. xolo mokle gamoTqmaSi codna msmenelamde<br />
ufro swrafad aRwevs. gamoTqmaSi yovelTvis dasrulebuli<br />
unda iyos is, razecaa msjeloba. gamoTqma Sedgenili unda iyos<br />
sworad, xolo naTqvami WeSmariti unda iyos da ara gadakarguli.<br />
sxvadasxva pirovnebebi sxvadasxvagvarad unda iqnan daxasiaTebuli.<br />
magaliTad, gamoTqma: `ucodveli unda mokvde~ _ moxdenili<br />
araa, anda `Risreulma kacma Rirseuli coli unda SeirTos~.<br />
arc esaa moxdenili gamoTqma. fraza maSin iqneba mSvenieri, roca<br />
orive xerxi iqneba gamoyenebuli, rogorc, magaliTad, `Rirseulia<br />
sikvdili imisa, vinc araa sikvdilis Rirsi~. iq, sadac metia<br />
aseTi gamoTqmebi, sityva ufro mSvenieric iqneba. magaliTad, is<br />
sityva, sadac naxmaria metaforebi, kerZod, iseTi metaforebi,<br />
romelic Seicavs an dapirispirebas, an gaTanabrebas, an moqmedebas.<br />
rogorc zemoTac vqvi, 7 arsebobs iseTi Sedarebebic, romlebic<br />
rogorc metaforebi, yovelTvis mowonebas imsaxureben.<br />
isini yovelTvis or saganze ixmarebian, rogorc Sedarebaze damyarebuli<br />
metafora. magaliTad, Cven vambobT xolme, rom `areosisaTvis<br />
fari sasmisia~, xolo isarze, rom `is aris usimo lira~.<br />
(1413a)<br />
es araa martivi metaforebi, magram aseTi gamoTqmebi: `isari<br />
aris formingi~, 8 anda `fari-sasmisi~ _ martivi metaforebia. Sedarebebs<br />
ki ase awarmoeben: magaliTad, maimuns adareben fleitaze<br />
damkvrels, xolo axlomxedvels – mbJutav sanTels. aq orive<br />
movlenis damcrobas aqvs adgili. Sedareba ufro mosawonia Tu<br />
metaforulad aris naxmari. magaliTad, faris Sedareba areosis<br />
TasTan, nangrevebis Sedareba saxlis namsxvrevebTan < ... >. poetebi<br />
78
marcxs ganicdian, roca karg Sedarebebs ver xmaroben. magram Tu<br />
maT moxdenilad xmaroben, mowonebas imsaxureben. me vgulisxmob<br />
Semdeg Sedarebas:<br />
`ise dahqonda fexebi, rogorc niaxuris Reroebi~.<br />
anda `ise ebrZoda, rogorc filamoni tomaras~. 9<br />
yovelive es Sedarebaa, xolo rom Sedareba igive metaforaa,<br />
amaze bevri iyo naTqvami.<br />
andaza<br />
andazac Sedarebaa, oRond erTi gvarisa meore gvarTan. magaliTad,<br />
Tu vinmem wamoiwyo saqme imis imediT, rom mogeba<br />
enaxa, magram izarala, amaze ityvian, `viTarca karpaToselma<br />
kurdReli~,10 radgan orivem erTnairad izarala; Tu saidan da<br />
rogor iwarmoeba maxvilgonivruli gamoTqmebi, es ukve iTqva.<br />
hiperbola<br />
moxdenili hiperbolebic metaforebia. magaliTad, saxeSi<br />
nacem kacze ityvian, `ise gamoiyureba, rogoru TuTis kalaTa~.<br />
igulisxmeba, rom saxe dawiTlebuli aqvs. es gamoTqma ufro azviadebs<br />
viTarebas. `es iseTia, rogorc is~ _ agreTve hiperbolaa.<br />
gansxvavdeba mxolod gamoTqmiT. `rogorc tomaras SebrZolebuli<br />
filemoni~, niSnavs imas, rom igi hgavs im filemons, romelic<br />
tomaras ebrZoda. gamoTqma: `dagrexili fexebi ise mihqonda,<br />
rogorc niaxuris Reroebi~, niSnavs imas, rom fexebi ise hqonda<br />
daRunuli, rom gegoneboda fexebi ki ara, niaxuris Reroebi esxa.<br />
< ... ><br />
(1413b)<br />
12<br />
ar unda daviviwyoT, rom yovel gvarSi ixmareba am gvarisaTvis<br />
Sesaferi stili, radgan erTi da igive araa werilobiTi da<br />
sakamaTo, sajaro da samosamarTlo sityvebi. saWiroa orive am<br />
saxis sityvis codna. pirveli gulisxmobs berZnuli enis karg<br />
codnas, meore ki imas, rom ar iyo iZulebuli sdumde maSin, roca<br />
ginda vinmes raime uTxra. zemoaRniSnul mdgomareobaSi vardeba<br />
is, vinc wera ar icis. werilobiTi sityva yvelaze zustia, xolo<br />
sakamaTo sityva – yvelaze msaxioburi. arsebobs misi ori saxe:<br />
79
eTikuri da paTetikuri. amitomac msaxiobebi aseTsave dramebs<br />
eZeben, xolo poetebi – amgvarsave msaxiobebs. < ...> dawerili sityvebi,<br />
sakamaTosTan SedarebiT, sustni moCanan, xolo oratorebis<br />
kargad warmoTqmuli sityvebi sustni aRmoCndebian wakiTxvisas.<br />
amis mizezi isaa, rom isini gamodgebian mxolod zepir<br />
kamaTSi. amitomacaa, rom msaxioburi sityva msaxiobis gareSe<br />
mizans ver aRwevs da ubralo moCans. iseve rogorc erTmaneTTan<br />
daukavSireblad erTi da imaves gameoreba werilobiT sityvaSi<br />
dasagmobia, magram zepir-metyvelebaSi oratorebi mas warmatebiT<br />
iyeneben, radgan es xerxi msaxioburia. < ... > xolo is, vinc ver<br />
axerxebs msaxiobobas, hgavs adamians, romelic kunZs miaTrevs. 1<br />
igive iTqmis daukavSirebel gamoTqmebze: `mivedi, Sevxvdi,<br />
vTxove~. aqac saWiroa msaxioboba da ara erTi da igive xasiaTiTa<br />
da toniT laparaki, TiTqos erTsa da imave ambobde. daukavSirebel<br />
gamoTqmasac aqvs Tavisi ieri, radgan iseTi STabeWdileba iqmneba,<br />
TiTqos erTsa da imave monakveTSi bevrs ambobdes oratori.<br />
kavSiri bvrs erTad aqcevs, magram kavSiris moSorebisas erTi<br />
bevrad iqceva. am dros STabeWdilebis gaZliereba xdeba. magali-<br />
Tad, `mivedi, velaparake, vTxove~.<br />
(1414a)<br />
STabeWdileba iseT iqmneba, rom TiTqos bevri ramaa naTqvami,<br />
amisave miRweva surs homerossac Semdeg sityvebSi:<br />
80<br />
`nirevse mosuli simedan,<br />
nirevse aglaies Ze,<br />
nirevse – umSvenieresi~. 2<br />
razedac bevrjeraa naTqvami, is bevrjerac iqneba dasaxelebuli,<br />
da Tu bevrjer iqneba dasaxelebuli, bevric gamoCndeba. ase<br />
rom, erTisa da imaves bevrjer gameoreba paralogizmis saSualebiT<br />
aZlierebs STabeWdilebas da kargadac gvamaxsovrdeba,<br />
miuxedavad imisa, rom poeti mas < ... > srulebiT ar axsenebs.<br />
sajaro sityva ferweras hgavs, sadac Suq-Crdilia gamoyenebuli.<br />
rac ufro meti xalxi daxatuli tiloze, miT ufro Soridan<br />
unda Sexedo mas. maSasadame, am SemTxvevaSi ar iqneba daculi<br />
sizuste da orive SemTxveva cud STabeWdilebas tovebs. samosamarTlo<br />
sityva ufro zustia, radgan mimarTulia erTi mosamarTlisadmi.<br />
masSi naklebad aris gamoyenebuli oratoruli<br />
xerxebi. es imitom, rom masSi advilad dasanaxia rogorc is, rac<br />
damaxasiaTebelia sagnisaTvis, ise is, rac misTvis ucxoa. aq ar<br />
aris brZola mowinaaRmdegeebTan da msjelobac ufro daxvewilia.<br />
sityvaTa am saxeobebs yvela oratori erTnairi warmatebiT
ver iyenebs; warmatebas aRwevs is oratori, romelis sityvaSic<br />
metia msaxioburi mxare, Tumc ki naklebia sizuste. aseTia is sityvebi,<br />
sadac saWiroa xma da rac SeiZleba mZlavri xma.<br />
epidiqtikuri sityva ufro werilobiT gamoiyeneba, radgan is<br />
wakiTxul unda iqnes. meorea samosamarTlo sityva.<br />
Cven zedmetad migvaCnia gameoreba, rom sityva sasiamovno da<br />
brwyinvale unda iyos da rom es misTvis ufro metad saWiroa,<br />
vidre sibrZne da keTilSobileba da sxva eTikuri mxareebi. oratoruli<br />
sityva rom sasiamovno unda iyos, es naTeli gaxdeba, Tu<br />
sworad ganvsazRvravT stilis dadebiT mxareebs. magaliTad,<br />
imas, Tu ratom unda iyos sityva naTeli, arc mdabali stilisa,<br />
aramed mizanSewonili. Tu stili mravalsityva an moklea, naTeli<br />
ver iqneba. aqedan cxadia, rom yvelaze mizanSewonilia zomieri<br />
sityva. amrigad, sityvis siamovnebas zemoTqmuli saSualebebiT<br />
vaRwevT: Cveulebrivi da uCveulo gamoTqmebis SereviT, riTmiT,<br />
damajereblobiT da saganTan SesatyvisobiT.<br />
< ... ><br />
13<br />
sityvebis ganlageba<br />
sityva Sedgeba ori nawilisagan, radgan aucilebelia daadgino<br />
is sagani, razedac msjelob da daamtkico kidec. maSasadame,<br />
ar SeiZleba ar daamtkico is, razec msjelob da ar Tqva is, rasac<br />
amtkiceb. is, vinc amtkicebs, rames amtkicebs da vinc rames<br />
ambobs, ambobs imitom, rom daamtkicos kidec. amaTgan pirveli<br />
aris Txroba, meore dasabuTeba. iseve, rogorc sityva rom orad<br />
gaiyos, romelTagan pirveli nawilia problemis dayeneba, meore<br />
– mtkiceba. axla ki sityvebs sasacilod yofen. moyola damaxasia-<br />
Tebelia mxolod samosamarTlo sityvebisaTvis, xolo epidiqtikuri<br />
da sajaro sityvebisaTvis Tu rodisaa mizanSewonili moyola,<br />
an mowinaaRmdegis Sexedulebebis uaryofa, anda mtkiceba<br />
daskvniT nawilSi, amis Sesaxeb axla vilaparakebT.<br />
(1414b)<br />
Sesavali, Sedareba da ganmeoreba sajaro gamosvlebSi maSin<br />
aris saWiro, rodesac winaaRmdegobas aqvs adgili, rasac vxvdebiT<br />
braldebisa, dacvis da ara rCevis dros. daskvnac ar gvxvdeba<br />
yvela samosamarTlo sityvaSi, arc maSin, roca sityva moklea,<br />
arc maSin, roca saqme advilad dasamaxsoverebelia. maSasadame,<br />
igi ixmareba sityvis Semoklebis mizniT.<br />
81
amrigad, sityvis aucilebeli nawilebia moyola da mtkiceba.<br />
es yvela sityvas axasiaTebs, magram sityvebis umravlesoba Seicavs<br />
Sesavals, moyolas, mtkicebasa da daskvnas. mtkicebiTi xerxebi<br />
gamiznulia mowinaaRmdegisaTvis. amis gaZlierebas emsaxureba<br />
Sedareba da maSasadame, isic mtkicebis nawilia. vinc yvela<br />
am xerxs iyenebs, is raRacas amtkicebs, magram ara SesavliT an<br />
daskvniT, radgan es mxolod gaxsenebas isaxavs miznad. is, vinc<br />
sityvas ase yofs, ganaasxvavebs moyolas, monayolis bolos da<br />
monayolis Sesavals, mxilebasa da mis bolo nawils < ... >. is, vinc<br />
romelime gvars gamoyofs, misTvis gansxvavebuli saxelic unda<br />
Seqmnas, winaaRmdeg SemTxvevaSi abdaubda da layboba gamova. ase<br />
iqceva likimniosi Tavis `oratorul xelovnebaSi~, Semoaqvs ra<br />
sityvebi: `dinebis mimarTulebiT~, `gadaxra~ da `gantoteba~.<br />
82<br />
14<br />
Sesavali aris sityvis dasawyisi. igi poeziaSi prologad<br />
iwodeba, musikaSi preludiad. yovelive es dasawyisia. isini gzis<br />
maCvenelebi arian momdevnosaTvis. magaliTad, preludia hgavs<br />
epidiqtikuri sityvis Sesavals. fleitistebi, rac ki kargi aqvT<br />
dasakravad, TavSive ukraven da preludiaSi aerTianeben. ase<br />
unda iwerebodes epidiqtiuri sityvebi. oratorma, ris Tqmac<br />
unda, erTbaSad unda Tqvas da SeakavSiros. < … > amave dros, Tu<br />
SesavalSi gadaxra xdeba, es dasaSvebia, radgan sityva monotonuri<br />
aRar iqneba.<br />
mtkicebiT sityvebSi Sesavali ixmareba an saqebad an saZageblad.<br />
magaliTad, gorgia `olimpiur~ sityvaSi ambobs: `mamacn<br />
elinno, mravalTagan pativiscemis Rirsno!~ 1 am sityvaSi gorgia<br />
aqebs imaT, romelTac saxalxo dResaswaulebi SemoiRes.<br />
isokrate ki aZagebs maT imitom, rom isini `sxeulebriv upiratesobis<br />
mqoneT pativs scemen da saCuqrebiT ajildoeben, xolo<br />
brZenT arafriT ar ajildoeben~. 2 sityva SeiZleba rCeviT daiwyos.<br />
maaliTad, `saWiroa kargi xalxis pativiscema~. amitom aqebs<br />
aristides oratori. anda aseTi Sesavali: `saWiroa pativi vceT<br />
maT, romlebic ar cnobilni arian, arc cudni, aramed keTilni,<br />
magram ar Canan, rogorc priames vaJiSvili aleqsandre~. avtori<br />
aseT rCevas iZleva.<br />
(1415a)<br />
samosamarTlo sityvis Sesavali mimarTulia msmenelebisadmi<br />
da exeba an paradorqsul, an Znelad gasageb movlenebs, an yvelasaTvis<br />
cnobil Sexudulebas im mizniT, rom patiebas miaRwios.<br />
epidiqtikuri sityvis SesavalSi Sedis Semdegi nawilebi: qeba,<br />
Zageba, akrZalva da msmenelisadmi mimarTva. Sesavali sityva an<br />
Sors dgas ZiriTadi sagnisagan, an masTanaa dakavSirebuli. samosamarTlo<br />
sityvis Sesavals < ... > igive mniSvneloba aqvs, rac<br />
dramis prologs da eposis Sesavals. xolo diTirambuli sityvis<br />
Sesavali iseTivea, rogoric epidiqtikuri sityvisa. < ... ><br />
eposisa da oratoruli sityvebis Sesavali gamiznulia TvalsaCinoebisaTvis,<br />
raTa msmenelma winaswar Seityos, Tu raze iqneba<br />
SemdegSi msjeloba da raTa gaugebrobas adgili ar hqondes,<br />
radgan gaurkveveli sityva dabneulobas iwvevs. magram rodesac<br />
msmenels TiTqos xelT aZlev dasawyiss, amiT saSualebas aZlev,<br />
rom mihyves msjelobis msvlelobas. magaliTad,<br />
`RmerTqalo,umRere risxvas, 3<br />
muzav, miambe mamac adamianze. 4<br />
miTxar im droze, roca mrisxane omma<br />
aziidan evropisaken gadainacvla!~ 5<br />
tragikosebic iZlevian cnobebs dramis arsis Sesaxeb, Tu ma-<br />
Sinve ara, rogorc evripide, SesavalSi mainc sadme, rogorc sofokle<br />
ambobs:<br />
`mamaCemi polibiosi iyo~. 6<br />
asevea komediaSic, Sesavlis aucilebeli daniSnuleba da<br />
Tvisebaa naTelyos mizani, rasac sityva emsaxureba.<br />
danaCeni xerxebi, rasac oratorebi iyeneben, saerToa yvela<br />
sityvisaTvis da saqmis gamosworebas emsaxureba. isini gamomdinareoben,<br />
rogorc oratoris pirovnebisgan, ise msmenelisagan, an<br />
msjelobis sagnisgan, anda mowinaaRmdege mxarisagan. braldeba<br />
da misi gabaTileba exeba an molaparakes, an mis mowinaaRmdeges,<br />
agreTve davis an mosxnas, an mis dawyebas, magram is erTnairad ar<br />
ixmareba. vinc icavs, braldebis Sesaxeb dasawyisSi laparakobs,<br />
vinc brals sdebs _ boloSi. Tu ratom, es cxadia, radgan vinc<br />
Tavs icavs da sasamarTlos winaSe apirebs wardgomas, man aucileblad<br />
unda mospos yvela dabrkoleba da amrigad, dasawyisSive<br />
Tavidan aicilos braldeba. xolo vinc brals sdebs, braldeba<br />
boloSi unda gadaitanos, rom msmenelebma is kargad daimaxsovron.<br />
msmeneli<br />
sityva, mimarTuli msmenelebisadmi, gamiznulia an imisTvis,<br />
rom oratorma msmenelTa keTilganwyobileba moipovos, an imis-<br />
Tvis, rom maTSi brazi gamoiwvios, an maTi yuradReba miipyros,<br />
83
anda piriqiT. radgan msmenelis yuradRebis mipyroba yovelTvis<br />
araa sasurveli, amitom bevri oratori cdilobs msmeneli gaacinos.<br />
yovelive es ki iwvevs imis ukeT gagebas, rasac urCeven da<br />
agreTve imas, rom oratori zneobrivad wminda pirovnebad moCandes,<br />
radgan ufro metad aseT oratorebs usmenen xolme.<br />
(1415b)<br />
msmenelni TanaugrZnoben dids, Taviseburs, sakvirvels, sasiamovnos.<br />
amitom msmeneli unda davarwmunoT, ros sityva amas<br />
Seexeba. magram Tu msmenelis yuradRebis mipyroba ar gvinda, ma-<br />
Sin unda STavagonoT, rom saqme umniSvneloa an maT ar exeba, an<br />
samwuxaroa.<br />
dasamali araa, rom yovelive es exeba ara sityvebs, aramed cud<br />
msmenels, im msmenels, romelsac saqmis arsi ar izidavs. magram<br />
Tu msmeneli aseTi araa, maSin arc Sesavalia saWiro. Sesavali<br />
xom imisTvis aris gamiznuli, rom msmenels gadasces saqmis arsi,<br />
raTa Seuqmnas STabWdileba, rom saqmes iseve abia Tavi, rogorc<br />
sxeuls. is saSualebani, rac saWiroa msmenelis yuradRebis misapyrobad,<br />
saerToa yvela sityvis nawilisaTvis, sadac es aucilebelia.<br />
yuradReba sityvis danarCen nawilSi ufro sustia, vidre<br />
dasawyisSi. amitom sasaciloa am saSualebebis dasawyisSive<br />
gamoyeneba, sadac msmenelni yvelaze metad arian yuradRebianni.<br />
amitom, sadac ki moxerxdeba, unda Tqvas xolme oratorma: `momapyar<br />
yuri, radgan saqme Tqven ufro gexebaT, vidre me~. anda `me<br />
Tqven getyviT iseT saSinel da sakvirvel rames, rac arasodes<br />
gsmeniaT~. < ... ><br />
84<br />
Sesavali<br />
SesavalSi yvela oratori an brals sdebs, anda SiSs ufantavs<br />
msmenels. magaliTad,<br />
`meufeo, me ar vambob imitom, rom meCqareba~, 7<br />
`ra saWiroa amdeni Sesavali~. 8<br />
Sesavals iyeneben agreTve isini, romlebsac saqme cudad aqvT,<br />
anda hgoniaT, rom cudad aqvs saqme. amitom isini amjobineben<br />
ilaparakon yvelafris Sesaxeb, saqmis garda. < ... ><br />
amrigad, ukve vTqviT imis Sesaxeb, Tu rogor ganvawyoT msmeneli<br />
Cvens sasargeblod. < ... ><br />
maSasadame, saWiroa oratori am ori miznisken miiswrafvodes.<br />
epidiqtikur sityvebSi saWiroa davarwmunoT msmeneli, rom<br />
vaqebT an TviTon mas, an mis Cvevebs, anda sxva rames misas.<br />
sokrate saflavze warmoTqmul sityvaSi sworad ambobs, rom
`Zneli araa aqo aTenelebi aTenelTa Soris, Znelia aqo isini<br />
lakedemonelebSi~. 9<br />
sajaro sityvebis Sesavali warmodgeba samosamarTlo sityvebisagan,<br />
Tumca pirvelT bunebrivi Sesavali nakleb sWirdebaT,<br />
radgan saqme, romelsac sityva exeba, msmenelTaTvis cnobilia.<br />
ase rom, TviT saqmes Sesavali ar sWirdeba. is sWirdeba an orators,<br />
an mis mowinaaRmdeges, anda saWiroa imisTvis, rom saqme<br />
warmoadginon ara ise, rogorc is aris, aramed an ufro didad,<br />
an mcired. maSasadame, saWiroa, rogorc braldeba, ise uaryofa,<br />
aseve saqmis mniSvnelobis gadideba an damcireba. ai, amisTvis,<br />
anda sityvis galamazebisTvis aris saWiro Sesavali. radgan sityva<br />
Sesavlis gareSe uSnod gamoiyureba. aseTia gorgias saxotbo<br />
sityva, mimarTuli eleelebisadmi. 10 igi yovelgvari man-<br />
Wva- grexisa da xelebis qnevis gareSe iwyebs: `o, eleav, bedniero<br />
qalaqo~!<br />
15<br />
< ...…><br />
16<br />
epidiqtikur sityvebSi monayoli erTbaSad ar unda iqns mocemuli,<br />
aramed nawil-nawil, radgan ganxilul unda iqnes is moqmedebani,<br />
rasac sityva exeba. ritorikuli sityvis erTi nawili<br />
warmoadgens bunebriv faqtebs (radgan oratori verafers ambobs<br />
saqmis mizezebze). meore nawili ki xelovnuria, rasac viyenebT<br />
maSin, Tu raime dasabuTeba gvWirdeba, anda Tu saqme ucnobia, an<br />
Tu saWiroa saqmis Taviseburebis, misi mniSvnelobis, an yovelive<br />
amis erTad Cveneba. amitom zogjer saWiroa ara yovelives Tanmimdevruli<br />
moyola, radgan maSin mtkiceba Zneli dasamaxsovrebeli<br />
iqneba, aramed saWiroa zogierTi saqmiT daamtkico, rom es kaci<br />
mamacia, zogiT – rom is aris brZeni an samarTliani. es msjelobebi<br />
aris umartivesi, pirveli ki – Wreli da aramartivi.<br />
cnobili saqmeni unda gavixsenoT, radgan bevr saqmes moyola<br />
sWirdeba. magaliTad, Tu aqilevsis qeba ginda, radgan misi<br />
saqmeebi yvelam icis, amitom saWiroa mxolod gaxseneba am saqme-<br />
Ta. magram Tu kritias qeba ginda, maSin ki unda moyve, radgan misi<br />
saqmeebi bevrma ar icis. axla ki zogi sasacilo moTxovnas ayenebs,<br />
rom monayoli swrafi unda iyos. magaliTad, comis mzelavs<br />
viRacam kiTxvaze, rogori comi movzilo _ magari Tu rbilio,<br />
upasuxa: `kargad mozela ar SeiZleba?~ aqac igive mdgomareobaa:<br />
85
araa saWiro vrceli Txroba, arc didi Sesavali da vrceli mtkiceba.<br />
kargi moyola ar niSanvs swrafad an mokled, aramed zomier<br />
Txrobas.<br />
(1417a)<br />
unda moyve ise, rom saqme naTelyo, an Seqmna STabeWdileba,<br />
rom raRac moxda, an rom aman ziani moitana, an danaSaulebrivi<br />
iyo, an iseTi sididisa iyo moqmedeba, rogoric orators surs<br />
rom iyos. mowinaaRmdege ki sawinaaRmdegos amtkicebs. saWiroa<br />
agreTve iseTi magaliTebis motana, romlebic oratoris saTnoebas<br />
gamoavlens. magaliTad, `me varigebdi mas, rom simarTle<br />
eTqva da bavSvebi ar mietovebina~. aseTi msjeloba mowinaaRmdegis<br />
borotmoqmedebas avlens. man mipasuxa: `sadac unda iyos,<br />
mas eyoleba bavSvebi~. rogorc herodote ambobs, ase upasuxes<br />
ajanyebulma egviptelebma. 1 an unda ilaparako imaze, rac mosamarTleebs<br />
esiamovnebaT.<br />
dacvis dros Txroba nakleb aris saWiro, radgan am SemTxvevaSi<br />
saWiroa imis mtkiceba, rom saqme ar momxdara an saziano ar<br />
yofila, an ar yofila danaSaulebrivi, an ar yofila aseTi zomis.<br />
ase rom, araa saWiro laparaki imaze, rac yvelasaTvis cnobilia.<br />
< ... > momxdar saqmeebze ki ise unda vimsjeloT, rom isini rom ar<br />
momxdariyvnen, dasanani iqneboda, an iqneboda saSineleba. < ... ><br />
86<br />
Txrobis eTikuri xasiaTi<br />
Txrobas eTikuri xasiaTi unda hqondes. es ki maSin moxdeba,<br />
Tu gvecodineba ra eTikuri moqmedeba aris Cadenili. amas,<br />
erTi mxriv, naTelyofs arCevani, radgan, rogoric arCevania,<br />
iseTivea xasiaTic. xolo arCevans naTelyofs mizani. amitomac<br />
maTematikosebis sityvebSi xasiaTi ar Cans, radgan maT arCevan-<br />
Tan araferi ar aqvT saerTo. sokratelebi ki, piriqiT, sul amaze<br />
laparakoben. is, rac xasiaTs mosdevs Sedegad, aris xasiaTis gamovlena.<br />
magaliTad, `laparakis dros is mimodioda~. es avlens<br />
Tamam da uxeS xasiaTs. xasiaTi imaSic vlindeba, Tu msjelob ara<br />
raime mosazrebiT, < ... > aramed Seni midrekilebis mixedviT.<br />
magaliTad, `me mindoda, amitom avirCie~. `miT ukeTesi Tu igi<br />
araviTar sargeblobas ar momitans~. pirveli damaxasiaTebelia<br />
gonieri adamianisaTvis, meore – keTilisaTvis, radgan goniereba<br />
sargeblobas eZebs, sikeTe ki – mSvenierebas.<br />
Tu is, razec msjelob, damajerebeli araa, sityvis win unda<br />
waumZRvaro mizezebis axsna, ris magaliTsac iZleva sofokle<br />
`antigoneSi~. antigone ambobs, rom is ufro Zmaze zrunavda, vidre<br />
qmarze da bavSvebze, radgan maTi daRupvis SemTxvevaSi sxva
qmar-Svili eyoleboda. radgan<br />
`hadess arian Cemi mSoblebi,<br />
vinRa momivlens meore Zmasa?!~ 2<br />
rodesac mizezs ar asaxeleb, arc damajereblad laparakob.<br />
amitom saWiroa axsna, rom es imitom ki ar xdeba, rom ar ici,<br />
ras ambob, aramed imitom, rom aseTia adamianis buneba. xalxs ar<br />
sjera, rom adamiani nebayoflobiT moqmedebs raime sxva mizniT<br />
da ara sargeblobis gamo.<br />
< ... ><br />
17<br />
dasabuTeba<br />
sabuTebi damajerebeli unda iyos, dasabuTeba ki saWiroa,<br />
radgan dava oTxi sakiTxis garSemo warmoebs. am sadavo sakiTxebs<br />
ki dasabuTeba sWirdeba. magaliTad, dava SeiZleba exebodes imas,<br />
moxda Tu ara raime. am sakiTxis gadasawyvetad gansakuTrebiT<br />
Zlieri dasabuTebaa saWiro. anda Tu dava exeba imas, miayena Tu<br />
ara vinmem vinmes ziani, an ra moculobis iyo ziani, iyo Tu ara<br />
moqmedeba samarTliani da saerTod, moxda Tu ara igi? aqac dasabuTeba<br />
iqneba saWiro. ar unda daviviwyoT is garemoeba, rom<br />
erTsa da imave davaSi damnaSavea mxolod erTi mxare. < ... ><br />
epidiqtikur sityvebSi bevri ram SeiZleba gadaWarbebulad<br />
iyos naCvenebi, magaliTad, mSveniereba an sargebloba, radgan<br />
aq TviTon saqmem unda dagvarwmunos mis marTebulobaSi. amitom<br />
maT Sesaxeb naklebi sabuTebi moaqvT. < ... ><br />
sajaro sitjvebSi SeiZleba idavo imaze, rom raime ar moxda<br />
an moxda, rasac amtkicebs mowinaaRmdege, magram ar iyo samarTliani<br />
an sasargeblo < ... >. yuradReba unda mivaqcioT imasac,<br />
mowinaaRmdege xom ar cruobs < ... >, radgan es imis sabuTia, rom<br />
is sxv rameSic icruebs.<br />
(1418a)<br />
ufro metad sajaro sityvebSia saWiro magaliTebi. samosamarTlo<br />
sityvebSi ki saWiroa enTimemebi. pirveli momavals exeba,<br />
amitom iq magaliTis motana aucilebelia, xolo enTimemebi<br />
exeba arsebuls an ararsebuls, ris damtkicebac ufro saWiroa<br />
da aucilebeli, radgan momxdari saqmeni aucileblobis sferos<br />
ganekuTvneba. < ... ><br />
sajaro sityvebSi darwmuneba ufro Znelia, vidre samosa-<br />
87
marTloSi, radgan sajaro sityva myobads exeba, samosamarTlo<br />
ki – warsuls. < ... > samosamarTlo sityvis safuZvels kanoni<br />
warmoadgens da roca safuZvelic arsebobs, mtkicebac advilia.<br />
aseT sityvaSi oratori did dros ar andomebs mowinaaRmdegis<br />
daZlevas an Tavis Tavze laparakobs. < ... ><br />
epidiqtikur sityvaSi saWiroa qebis Semotanac < ... >.<br />
orators ki ufro eTikuri sityva Sehferis, vidre zusti.<br />
rogorc samosamarTlo, ise saTaTbiro sityvaSi laparaki<br />
unda daviwyoT sakuTari sabuTebidan, xolo Semdeg gadavideT<br />
mowinaaRmdegis Sexedulebebis darRvevasa da uaryofaze. < ... ><br />
saWiroa daarRvio mowinaaRmdegis Tu yvela debuleba ara, umravlesoba,<br />
an sarwmuno, an advilad dasarRvevi mainc, da Semdeg<br />
daasabuTo sakuTari Tvalsazrisi.<br />
< ... ><br />
18<br />
(1419b)<br />
< ... ><br />
rac Seexeba xumrobas, mas erTgvari gamoyeneba aqvs kamaTis<br />
dros. gorgiac ambobs, rom saWiroa mowinaaRmdegis sidinje siciliT<br />
gaabaTilo, xolo sicili sidinjiT, raSic is marTalia.<br />
`poetikaSi~1 Cven naTqvami gvaqvs, Tu xumrobis ramdeni forma<br />
arsebobs, romelTagan zogi Tavisufal adamians Sehferis, zogi<br />
ki ara. Tu vis ra Sehferis, TviTon unda SearCios. ironia ufro<br />
keTilSobiluria, vidre masxaraoba, radgan pirveli xumrobs sakuTari<br />
siamovnebisaTvis, meore – sxvisTvis.<br />
88<br />
19<br />
epilogi oTx nawils Seicavs: pirveli, Tavis sasargeblod<br />
da mopirdapiris sawinaaRmdegod msmenelis ganwyoba; meore,<br />
sabuTebis mniSvnelobis gazrda an Semcireba, mesame, msmenelSi<br />
paTosis gamowveva, da meoTxe _ gameoreba.<br />
bunebrivia, rom mas Semdeg, rac oratorma Tavisi Tavi marTal<br />
kacad warudgina msmenelTs, xolo mopirdapire crud, SeiZleba<br />
aqos an aZagos Sesabamisad da msmenelic saamisod ganawyos. oratori<br />
orSi erT gzas irCevs: an unda daamtkicos, rom mas msmenelTaTvis<br />
an saerTod, yvelasaTvis sikeTe surs, anda rom mowinaaRmdeges<br />
msmenelTaTvis an yvelasaTvis boroti unda. < ... > mas<br />
Semdeg, rac naTeli gaxda, Tu ramden, rogor an ra mniSvnelobis<br />
sagnebTan gvavqs saqme, SeiZleba msmenelis paTosis gaRviZeba, e.<br />
i. masSi sibralulis, an SiSis, an sibrazis, an siZulvilis, an Su-
is, an Sejibris, an siyvarulis grZnobis aRZvra. 1 < ... > SesavalSi<br />
ise unda ilaparako, rom dafaruli ar darCes is, Tu raze iqneba<br />
msjeloba. daskvnaSi ki mokled unda Tqva, rom daamtkice is, rac<br />
gindoda dagemtkicebina. unda daiwyo ase:<br />
`amgvarad, davamtkiceT is, ris damtkicebasac vapirebdiT~. es<br />
SeiZleba aCvenoT mowinaaRmdegis SexedulebasTan sakuTaris SedarebiT,<br />
Tu erTsa da imave faqtze ras ambobT orive. anda pirdapir<br />
ganacxadoT, rom `is amas ambobs, me amas da ra moxdeboda, mas<br />
rom es emtkicebina da ara es~? anda SeiZleba kiTxva dasvaT: `ra<br />
darCa dasamtkicebeli~? anda `ra daamtkica man~? < ... > mizanSewonilia,<br />
rom sityvis bolo nawili iyos wyvetili saxisa, rogorc<br />
epilogi da ara uwyveti sityva. magaliTad,<br />
`me giTxariT, Tqven moismineT, Cemi saqme Tqvens xelTaa,<br />
gadawyviteT?~ 2<br />
SeniSvnebi:<br />
wigni I<br />
2<br />
1. danarCen mecnierebaTagan gansxvavebiT, dialeqtikasa da ritorikas<br />
ara aqvs garkveuli obieqtio, amtkicebs aristotele.<br />
3<br />
1. `telos~ (mizani) niSnavs agreTve `bolos~, dasasruls.<br />
wigni III<br />
2<br />
1. `poetika~, T. 21.<br />
2. igulisxmeba evripides `oreste~, 1604.<br />
3. aristoteles mxedvelobaSi hyavs anaqsilae regioneli.<br />
4<br />
1. homerosi, `iliada~, XX, 161.<br />
2. androtioni – aTeneli andronikes Svili, demosTenes Tanamedrove,<br />
isorkrates mowafe, politikuri moRvawe.<br />
3. idrievski – karieli mefis mavzoles Zma, cxovrobda IV saukuneSi.<br />
4. platoni, `saxelmwifo~, IV, 469 D.<br />
5. iqve, VI, 488 a.<br />
6. iqve, 601 b.<br />
7. Tukidide, I, 115.<br />
8. es sityvebi amoRebulia demosTenes dakarguli sityvidan.<br />
9. demokrate – aTeneli oratori, demosTenes Tanamedrove.<br />
10. antisTene – gorgias mowafe, kinikuri skolis fuZemdebeli.<br />
89
11. keTisodote – kerameveli oratori. misi sityviT mravali adgili exeba<br />
demosTenes. aqedan ori adgili motanili aqvs aristoteles am wignis me-10<br />
TavSi.<br />
6<br />
1. am sityvebis avtori ucnobia.<br />
2. evripide, `ifigenia tavrideli~, 727.<br />
3. antimaqe kolofonidan – episkoposi poeti. cxovrobda peloponesis<br />
omis dros. sityvebi amoRebulia misi poemidan `Teme~. mas didad afasebdnen<br />
Zvel sabenZneTSi da xSirad homerosis gverdiT ayenebdnen.<br />
4. tevmesos mTa – mcire mTa beotiaSi, romelic Tebeda aRmosavleTiT 100<br />
stadionis manZilze mdebareobs.<br />
9<br />
1. heroikuli hegzametri: 2X1X1=∪∪<br />
1. iambi: ∪— anu 1X2.<br />
2. troqe: —∪, 2X1.<br />
3. peoni: —∪∪∪, an ∪∪∪—2X3, an 3X2.<br />
2. amoRebulia isokrates `panegirikidan~.<br />
3. likofrini da paTolae – aleqsandre fervelis colisZmebi. maT dis<br />
daxmarebiT mokles aleqsandre da mis qonebas daepatronen. miaRwies aTenis<br />
moqalaqeobasac. maT ebrZoda filipre makedoneli. isini Tavdapirvelad<br />
mtrulad iyvnen ganwyobilni aTenelebis mimarT, magram Semdeg daxmarebas<br />
Txovdnen maT.<br />
10<br />
1. homerosi, `odisea~, XIV, 214.<br />
2. `ritorika~, I, 7.<br />
3. leptine, aTenis sapatio moqalaqe, demosTenes Tanamedrove. igi moiTxovda<br />
gadasaxedebisagan ganTavisuflebis SezRudvas, rasac winaaRmdegobas<br />
uwevda demosTene. es sityvebi man warmoTqva saxalxo krebaze, sadac TemelebTan<br />
brolaSi damarcxebuli lakonelebi aTenelebs daxmarebas sTxovdnen.<br />
4. arazusti citati lisiasis epitafiidan, sadac laparakia ara salaminTan,<br />
aramed helespontTan daRupul aTenelebze.<br />
5. sityvebi amoRebulia isokrates `panegirikidan~, 151.<br />
6. esec da momdeveno magaliTic amoRebulia isokrates dasaxelebuli<br />
Sromidan.<br />
11<br />
1. es gamoTqma aristoteles motanili aqvs agreTve `nikomaqes eTikaSi~ (w.<br />
I, T. 8). amoRebulia simonides leqsidan (fr. 5). moxseniebulia agreTve platonis<br />
`protagoraSi~ (339).<br />
2. isokrate, `filipes mimarT~, 10.<br />
3. iqve, 127.<br />
4. evripide, `ifigenia avlidSi~, 79,80.<br />
5. `odisea~, XI, 598. momdevno magaliTic amoRebulia `iliada~ da `odisea~-dan.<br />
6. stesiqores es fraza aristoteles motanili aqvs agreTve II wignis 21 TavSi.<br />
7. `ritorika~, III, 4.<br />
8. formingi – kiTaris Taviseburi saxeoba.<br />
90
9. filamoni – cnobili aTleti, romelic yvelgan imarjvebda, Tavisufal<br />
dros ki andomebda varjiSs qviSiani tomariT. aq Sedareba naxmaria dacinviT<br />
im kacze, romelic RoniT filamons ver Seedreba, magram filamoniviT mondomebiT<br />
varjiSobs.<br />
10. karpaTosi – kunZuli, sadac mcxovreblebma ori kurdReli miiyvanes.<br />
kurdRlebi SemdegSi ise momravldnen, rom mcxovreblebs mTeli naTesebi<br />
gaunadgures. karpaToselebi didxans nanobdnen Tavis Secdomas.<br />
12<br />
1. `kunZs miaTrevs~ _ am gamoTqmaSi aristotele gulisxmobs oratoris<br />
montonur sityvas, rac mas uarsayofad miaCnia.<br />
2. `iliada~, II, 671.<br />
14-15<br />
1. es adgili motanilia gorgias dakarguli `olimpiuri sityvidan~.<br />
rogorc Cans, gorgia am sityvaSi mouwodebda berZnebs ebrZbolaT barbarosebis<br />
winaaRmdeg.<br />
2. isokrate `panegirikSi~ CamoTvlis aTenelebis Rirsebebs da mouwodebs<br />
sparselebis winaaRmdeg sabrZolvelad. mas mizanSewonilad miaCnda aTenelebis<br />
hegemonia. sityvaSi iyo agerTve aristidesa da aleqsandres qeba.<br />
3. `iliada~, I, 1.<br />
4. `odisea~, I, 1.<br />
5. savaraudoa, rom es ori striqoni amoRebuli iyos qeriles dakarguli<br />
istoriuli eposidan.<br />
6. gakvirvebas iwvevs is, rom aristotele am leqss aTvisebs sofokles<br />
tragediis SesavlaSi maSip, rodesac is teqstis siRrmeSia. kerZod, 774-e<br />
striqonSi.<br />
7. sofokle, `antigone~, 229.<br />
8. evripide, `ifigenia tavridSi~ (1162), sadac imarTeba saubari ifigeniasa<br />
da mis Zmas Soris. Zma SeniSnavs ifigenias, rom aseTi vrceli Sesavali saWiro<br />
ar aris.<br />
9. aristotele am sityvas axsenebs agreTve I wignis me-9 TavSi.<br />
10. gorgias `berZnebis qeba~ TiTqmis mTlianad dakargulia.<br />
16<br />
1. esaa amboxebuli egviptelebis pasuxi. istoria exeba evgipteli<br />
jariskacebis nawilis ajanyebas, romlebic ajanyebis Semdeg eTiopiaSi gadavidnen.<br />
2. `antigone~, 911-912.<br />
17-19<br />
1. aristoteles `poetikaSi~ araferi ara aqvs naTqvami xumrobis formebis<br />
Sesaxeb, rac gvafiqrebinebs, rom aristoteles `poetikam~ sruli saxiT<br />
ar moaRwia.<br />
2. ritorika~, II, 19.<br />
3. varaudoben, rom es magaliTi daskvnis Sesaxeb erTgvari gamoZaxilia<br />
lisiapis daskvnisa sityvaSi, romelic eratosTenes winaaRmdeg iyo mimarTuli.<br />
Targmna Tamar kukavam<br />
(wignidan `ritorika~, Tb., 1981)<br />
91
horaciusi (Zv.w.aR. 65-8 w.w.)<br />
92<br />
poeturi xelovneba<br />
1. mxatvarma rom adamianis Tavs cxenis kiseri gamoabas, yovelgniT<br />
Sekrebili aso-nawilni nairgvarad Seubumblos, merme ki<br />
lamazi diacis gamosaxviT dawyebuli es naxati sazarlad daasrulos<br />
Savi Tevzis kudiT, saxilvelad mixmobilni SeikavebdiT<br />
Tavs sicilisagan, Cemo megobrebo?<br />
6. mendeT, pizonebo, 1 swored aseT suraTs daemsgavseba wigni,<br />
romelSic sicxiT gaTanguli avadmyofis sizmriseburad<br />
aisaxeba saocarze saocari xatebi, sadac arc Tavi da arc fexi<br />
erTi mTliani ieris Sesabamisi ar iqneba. 2 marTalia, mxatvrebsac<br />
da poetebsac imTaviTve Tanabrad aqvT miniWebuli ufleba,<br />
gabedon, rac nebavT, _ es me kargad vuwyi da am wyalobas Tavadac<br />
moviTxov da sxvasac ver avukrZalav; oRond es ufleba imad<br />
rodi gveZleva, mSvidi mZvinvares SevuerToT, gveli _ niblia<br />
Cits, vefxvi ki _ batkans!<br />
14. mniSvnelovani ganzraxviT wamowyebul qmnilebas, romelic<br />
bevrsa da raRac diads gvpirdeba, metad rom gabrwyindes, xSirad<br />
Zowisfer nakerebs daadeben aqa-iq: an dianas 3 Walasa da sakurTxevels<br />
aRweren, an mCqefare nakadulis laR dinebas Tvalwarmtac<br />
mdeloze, anda mdinare renussa 4 da wvimis mauwyebel cisartyelas;<br />
_ da es maSin, roca arcerTi amaTganis adgili ar gaxldaT<br />
aq! Sen egeb kviparosis xis daxatva xelgewifebis, magram ris<br />
maqnisia kviparosi, roca CaZiruli xomaldidan curviT Zlivs<br />
gamoRweuli, ukve imeddakarguli kaci unda daixatos, rogorc<br />
ki gaiRebs gasamrjelos? 5 vTqvaT, amforis gakeTeba SegikveTe,<br />
ros borbali datrialda, 6 ratom gamogivida calyura doqi?<br />
saqme isaa, rasac qmni, iyos martivi da mTliani! 7<br />
24. mgosanTa did nawils, mamav da Rirseulo mamis Svilebo,<br />
xSirad gvacdunebs ukeTesisaken miswrafeba: roca vcdilob,<br />
magaliTad, grZeli sityva mokled vTqva, gaugebari da bneli<br />
vxdebi, simsubuqisaken mltolvels ki nervebi da Zala aRara<br />
myofnis; xSirad amaod iWaWeba, vai-uSvelebels vinc gvpirdeboda,<br />
xolo is, visac qariSxlis metismetad eSinia, miwaze dabobRavs<br />
Tavis gadasarCenad; zogic cdilobs, ubralo da martivi<br />
rame nairnairad da saswaulebriv warmogvisaxos, amitom delfins<br />
tyeSi gvixatavs, gareul Rors ki _ mRelvare talRebSi.<br />
Secdomisagan TavdaRwevis survili xSirad Secdomisaken<br />
miaqanebs mas, visac aklia xelovneba!<br />
32. emiliusis skolis nebismier ostats SeuZlia brinjaosagan
frCxilebic gamosaxos da rbili Tmebic, magram saboloo SedegiT<br />
mainc xelmocaruli rCeba ostati igi, rameTu mTlianis Seqmna<br />
ar ZaluZs. 8 me rom raRacis SeTxzva moviwadino, sruliadac<br />
ar visurvebdi, davmsgavsebodi xsenebul ostats, rogorc ar<br />
visurvebdi, Savi Tvalebisa da Savi Tmis patrons mrude cxviri<br />
mqondes saWvretelad.<br />
38. dasamuSavebeli masala, mwerlebo, yovelTvis Tqven ZalTa<br />
Sesabamisad SearCieT da xandazmiT daukvirdiT, ris awevas SeZleben<br />
Tqveni beWebi da ris daZvraze ityvian uars. vinc Tavisi<br />
SesaZleblobisda mixedviT airCevs sagans, mas arc enamWevroba<br />
daakldeba da arc naTeli simwyobre. am simwyobris sikeTe da mSveniereba,<br />
Tu ar vcdebi, is gaxlavT, rom axla iTqvas mxolod is,<br />
rac swored axlaa saTqmeli, bevrs ki gverdi unda aevlos da sxva<br />
droisaTvis gadaidos.<br />
45. daTqmuli leqsis windaxeduli da frTxili mTxzveli<br />
ros sityvaT Sewvnas Seudgeba, zogs siyvaruliT da mowiwebiT<br />
moekideba, zogs ki zizRiT moicilebs Tavidan.<br />
Tu sayovelTaod cnobil sityvas marjve Sexameba axal elfers<br />
aZlevs, naTqvami Cinebuli da sxarti gamogiva.<br />
zogjer, SemTxvevis gamo, aucilebelia idumal ambavTa gamJ-<br />
Ravneba axleburi gadmocemiT; es sruliad dasaSvebia da Tu es Tavisufleba<br />
gonivruladaa gamoyenebuli, dakvirvebiT gamokveTili<br />
axali sityva, ZirZveli ceTegusebisaTvis Tundac aqamde<br />
gaugonari, uTuod keTil samsaxurs gaswevs. 9<br />
52. axladSeqmnili sityva met ndobas moipovebs, YTu berZnul<br />
wyaros eyrdnoba da sifrTxiliTaa iqidan gadmoRebuli. da mar-<br />
Tlac: ratom aRukveTs romaeli moqalaqe vergiliussa da variuss<br />
imis uflebas, romelsac ceciliussa da plavtuss uyoymanod<br />
uboZebs? 10 Tu am saqmeSi mcireodeni wvlilis gaReba mec<br />
ZalmiZs, amisaTvis ratom unda Semrisxon? katonis da eniusis<br />
ena axal saxelTa SemotaniT gana ar amdidrebda Cvens mSobliur<br />
metyvelebas? 11 yovelTvis iyo da kvlavac nebadarTuli iqneba<br />
sityvis gamokveTa awmyos damRiT!<br />
60. viT tye moisxams welTa srbolaSi norC foTlebs ZvelTa<br />
cvenis Semdeg, ise ena Seimoseba xolme axalSobili da Ronieri<br />
sityvebiT, ros moZvelebulT gaudiT yavli. sikvdils verc Cven<br />
avcdebiT da verc is gadaurCeba, rac Cveneulia! vTqvaT da mefuri<br />
saqme aRvasruleT _ CrdiloeTis qarTagan xomaldT krebulis<br />
dasacavad zRvis ube SevWeriT xmeleTSi, anda xangrZlivi<br />
drois manZilze unayofo da mxolod niCbviT misawvdomi Waobi<br />
guTniT gadavxaniT mezoblad mdebare qalaqTa gamosakvebad, an<br />
kidev Cveni mosavlisaTvis mdinaris saziano dinebas ukeTesi da<br />
93
axali mimarTuleba miveciT _ mainc warmavalni da mokvdavni arian<br />
saqmeni Cvenni!<br />
cxadia, arc Cvens metyvelebas ZaluZs SeinarCunos odindeli<br />
pativi da moxdeniloba. bevri gardasuli sityva kvlav aRdgeba<br />
xolme, xolo is sityva-Tqmani, axla rom Rirseba-pativSia,<br />
daviwyebas miecema, Tu es moisurva Cveulebam, romlis xelTaa<br />
Zala, samarTali da metyvelebis wesi da rigi.<br />
73. Tu ra sazomiT unda aRiweros mefeTa da gmirTa mier aRsrulebuli<br />
saqmeni, es homerosma gviCvena, 12 xolo araTanabar<br />
karedTa 13 dakavSirebiT Tavdapirvelad Civili gamoxates, merme<br />
ki sasurveli rCeva-darigebanic CarTes Sig. imis Taobaze, Tu vin<br />
Seqmna es striqonmcire elegiebi, gramatikosebi cxared davoben<br />
da dava jerac gadauwyvetelia. gamkilavi iambiT arqiloqe risxvam<br />
da wyromam SeaiaraRa. 14 es terfi Semdgom SeiTvises sokkusebma<br />
da maRalma koTurnusebma, 15 rameTu metad marjvea igi kiTxva-migebaSi,<br />
advilad axSobs brbos guguns da saerTod sasceno<br />
moqmedebisTvisaa gaCenili. 16<br />
83. RvTaebaTa da RmerTTa naSierebis, krivSi gamarjvebulisa<br />
da doRSi upirvelesi raSis, aseve WabukTa ocnebebisa da laRi<br />
Rvinis hangebiT Semkoba muzam Cangis simebs miando. 17<br />
86. ratom unda merqvas poetis saxeli, Tu ar ZalmiZs da ar vici<br />
ukve mowesrigebul xerxTa, TxzulebisaTvis egzom saWiro ferTa<br />
SerCeva-gamoyeneba? gana swavla mrude uvicobaze samarcxvinoa?<br />
89. komikur ambavs rodi mouxdeba tragediis eniT gadmoices;<br />
aseve autanelia, Tqmuleba Tiestes nadimze 18 komediisaTvis gankuTvnili<br />
laRi leqsiT aRiweros; _ TiToeulma saganma mudam<br />
Tavisi adgili unda daikavos! Tumca xandaxan, komediac imaRlebs<br />
xmas da risxvamoreuli xremesi 19 zomaze metad gaberili sityviT<br />
ilanZReba; tragediaSi ki samSoblodan gamoZevebuli da gaRatakebuli<br />
telefusi da pelevsi sakmaod xSirad ukuagdeben xolme<br />
maRalfardovansa da gazviadebul sityvas da ubralo saTqmeliT<br />
godeben, rameTu maTi Civili mxolod da mxolod mayurebelTa<br />
gulebis SeZvras lamobs. 20<br />
99. poeturi qmnilebisaTvis sruliadac ar aris sakmarisi<br />
garegnuli pewi da silamaze, igi uTuod tkbili saamoc unda iyos,<br />
raTa msmenelis suli da guli, saiTac surs, iqiT waritacos.<br />
101. adamianis saxe mocinars RimiliT upasuxebs, mglovares ki<br />
cremliT. amitom Tu gsurT, mec amatiroT, uwinares yovlisa, Tavad<br />
gmarTebT glova-tirili, Cemo telefus anda pelevso; mxolod<br />
maSin SemZravs me Tqveni ubedureba! Tu am mondobil saqmes cudad<br />
upasuxebT, an ZilSs mivcem Tavs, anda sicils avtex. mwuxare<br />
saxes wuxilis sityva Sehferis, ganrisxebuls _ muqariT savse,<br />
94
mxiaruls _ galaRebuli, xolo dadinjebuls _ darbaisluri.<br />
buneba xom bedis yoveli cvalebadobis kvalobaze maSinve cvlis<br />
Cvens Sinagan samyaros: gvaxarebs an risxvas mogvrevs, anda mZime<br />
tanjviT SegvZravs da miwaze dagvcems; xolo Cveni sulis<br />
moZraoba amis Semdeg gacxaddeba sityvis meSveobiT. 21 Tu moqmedi<br />
piris sityva am piris bedTan Seusabamod aJRerda, romaelebi<br />
_ mxed-rebica da qveiTebic 22 sicil-xarxars atexen. metad<br />
mniSvnelovania, vin gamogvyavs salaparakod: RvTaeba Tu gmiri,<br />
sibereSi Sesuli kaci, Tu jerxnobiT yvavilobaSi myofi mgznebare<br />
axalgazrda, mamulis mflobeli qalbatoni Tu erTguli<br />
ZiZa, moxetiale vaWari Tu abibinebul miwis nakveTze mzrunveli<br />
meurne, kolxi Tu asirieli, Tebesa Tu argosSi gamozrdili moqalaqe.<br />
23 aseT SemTxvevaSi an damkvidrebul gadmocemas unda mihyve,<br />
an cxovrebiseul WeSmaritebas unda daeyrdno.<br />
120. mweralo, Tu homerosiseuli aqilevsis kvlav gamosaxvas<br />
ganizraxav, dae, iyos igi daucxromeli, mrisxane, ulmobeli<br />
da sastiki, vinc kanon-samarTals yurad ar iRebs da yvelafers<br />
iaraRs andobs. dae, iyos medea mZvinvare da Seupovari, ino _<br />
mgloviare, iqsioni _ veragi, io _ moxetiale, xolo oreste _<br />
mwuxarebiT aRsavse. 24<br />
125. Tu scenaze manamde ucnobi ambavi gamogaqvs da kisrulob,<br />
gmiris axali saxe Seqmna, dae, bolomde iseTive iyos, rogorc<br />
dasawyisSi warmogvidga da Tavisi Tavis erTguli darCes. sayovelTaod<br />
cnobili sagnis dapatroneba sakuTari axali TqmiT metismetad<br />
Zneli saqmea! ufro swori iqneba, `iliada~ samoqmedo<br />
nawilebad dayo, vidre masSi raRac ucnobi da manamde uTqmeli<br />
Seitano. sajarod gavrcelebuli masalis dasakuTrebis uflebas<br />
moipoveb, Tu iaffasian da yvelasaTvis misawvdom gacveTil<br />
wreSi ar iwrialeb, Tu ar ecdebi, sityva-sityviT Targmno da vi-<br />
Tom erTgulad gaimeoro, sanimuSod rac agiRia da viT ubralo<br />
mimbaZveli ar Caxtebi iseT viwroSi, saidanac fexis gamoyofas<br />
sircxvilis grZnobac krZalavs da poeturi Txzulebis agebis<br />
wesic.<br />
136. aramc da aramc ar daiwyo Txzuleba ise, viT kiklikosma<br />
poetma 25 daiwyo odesRac: `priamusis beds vugalobeb da saxelovan<br />
omso~. ase farTod pirdaRebuli es aRTqmis damdebi viTom<br />
iqms Rirseul saqmes? samSobiaro tkivilebiT ewamebian mTebi,<br />
daibadeba ki sasacilo Taguna! is, vinc Seuferebels ar ikadrebda,<br />
raoden ukeT brZanebs: 26 `muzav, miambe vaJkacze, romelmac<br />
troas datyvevnis Semdeg mravali tomis qalaqni naxa da zneni Seityo~.<br />
rodi cdilobs, poeti igi, naperwklidan daagubos kvamli,<br />
piriqiT _ kvamlidan gamohyavs naTeli sxivi, raTa merme mSve-<br />
95
nieri saswauli gagvicxados, gviCvenos _ antifate da skila,<br />
kiklopi da masTan erTad qaribdisi; 27 ar iwyebs igi diomedes dabrunebis<br />
ambavs meleagres daRupvis dRidan da Txrobas troas<br />
omze tyupi kvercxidan. 28 mudam pirdapir miiswrafis Sedegisaken<br />
da msmeneli maSinve misTvis cnobil ambavTa SuagulSi Sehyavs;<br />
ris naTlad warmosaxvis imedi ara aqvs, imas ganze tovebs; Tan ise<br />
cruobs da mogonils WeSmaritSi ise Seurevs, rom dasawyissa da<br />
Suanawils Soris, iseve rogorc Suanawilsa da dasasruls Soris,<br />
Tanxmoba ar irRveva.<br />
153. axla mismine ra msurs me da ra surs CemTan erTad xalxs:<br />
mayureblebi rom bolomde SegrCes da adgilebze manamde isxdnen,<br />
sanam kantori ityodes, `dascxeTo taSi~, 29 gmarTebs, yoveli<br />
asaki Tavisi zne-CveulebiT gamoxato, gansxvavebul xasiaTebsa<br />
da xanierebas Sesabamisi miusadago:<br />
158. ai, biWuna, romelic ukve titinebs da miwazec fexs mtkiced<br />
adgams, tolebTanac TamaSobs igi da umizezod anCxlobs<br />
kidevac; merme kvlav mSviddeba da, saerTod, mal-male icvlis<br />
znes da xasiaTs.<br />
161. pirtitvel Wabuks, romelmac zedamxedvels sul axlaxan<br />
daaRwia Tavi, sixarulis frTebs asxamen jiSiani cxenebi, ZaRlebi<br />
da mziT gabrwyinebuli mwvane mindori. 30 sanTeliviT advilad<br />
idrikeba igi mankierebis winaSe, Wkuis damrigebelT uxeSad eqceva,<br />
gvian-gvian wvdeba sikeTis arss, fuls uazrod flangavs, metismetad<br />
pativmoyvarea da sayvareli arsebac SeuZlia mswrafl<br />
miatovos.<br />
166. mowifuli vaJkaci, visac asakma miswrafebani Seucvala,<br />
bejiTad eZebs simdidresa da megobrebs, pativ-didebas elaciceba<br />
da frTxilobs, ar Caidinos iseTi ram, ris gamosworebac<br />
Semdeg gauWirdeba.<br />
169. sibereSi Sesul kacs bevri sazrunavi awveba tvirTad: an<br />
imitom rom qonebis ZiebiTaa garTuli da rom moipovebs, SiSobs<br />
sabralo, saguldagulod gadanaxuli ar Semoexarjos; anda imitom,<br />
rom yovel saqmes krZalviT da civad ekideba imedis eWviT<br />
Semyure da myofadis winaSe daSinebuli. anCxli da Wirveulia igi;<br />
qeba-didebiT ixsenebs gardasul dros, Tavisi Wabukobis Jams<br />
da mkacri msajulis TvaliT kicxavs da aZagebs imas, rac axalma<br />
drom moitana.<br />
175. momaval wlebs mravali sikeTe moaqvT Tan da warmavalT<br />
aseve mravali miaqvT daubruneblad. gaxsovdes: axalgazrdas ar<br />
daekisros, xandazmuls rac evaleba da vaJkacis samoqmedo saqme<br />
ar daevalos yrmas. viTarebaTa da drois Sesabamis CarCoSi unda<br />
vtrialebdeT mudam!<br />
96
179. ambebi SeiZleba sceniuri TamaSebiTac warmovadginoT<br />
da TxrobiTac gadmovceT. magram yuriT gagonili sulsa da<br />
guls ise ver ipyrobs, viT saimedod TvaliT naxuli da mnaxvelis<br />
xsovnaSi aRbeWdili. oRond esaa: yoveli saqme, rac SigniT xdeba,<br />
scenaze ar unda gamoitano; mayureblis Tvals unda moacilo<br />
bevri ram, rac merme, jobs, damswre macnem gadmosces daxvewili<br />
mWevrmetyvelebiT. dae, nu daxocavs medea Tavis balRebs xalxis<br />
Tvalwin da uwyalo atrevsi nu moxarSavs aSkarad adamianis<br />
Signeuls; 31 proknec nu gardaiqceva frTosnad da kadmusi gvele-<br />
Sapad. 32 Tu maincdamainc maCveneb msgavss rasme, ar davijereb da<br />
zizRiT Sevaqcev zurgs!<br />
189. Tu dramatul Txzulebas miznad dausaxavs, mayurebeli<br />
hyavdes da kvlav da kvlav daidgas, igi xuT moqmedebaze, arc<br />
meti da arc naklebi ar unda iyos. 33 aramc da aramc RmerTi ar unda<br />
Caerios moqmedebaSi, Tu, ra Tqma unda, kvanZis gamosaxsnelad ar<br />
darCa saWiro misi Rirsebis moSvelieba. 34 mosaubre piri oTxi ar<br />
unda iyos. meoTxe moqmed pirs gundi Seenacvlos da misi wili adgili<br />
man daikavos; oRond moqmedebaTa Soris araferi imReros<br />
iseTi, rac samoqmedod warmodgenil ambavs xels ar uwyobs da<br />
marjved ar esadageba. 35 gundi unda daexmaros keTilT da megobrulad<br />
daarigos; risxvamoreulni swor gzaze unda daayenos da<br />
aRgznebulni daaSoSminos; dae, qebiT Seamkos man mokrZalebuli<br />
salxino sufra, jansaRi kanon-samarTali da Ria WiSkris Jams arsebuli<br />
mSvidoba; 36 xolo mindobili saidumlo guldagul Seinaxos<br />
da RmerTebs Seevedros, raTa bedi ewvios mxolod sabraloT<br />
da gascildes TavaReril ampartavanT.<br />
202. fleita awindeliviT rodi iyo spilenZis sayvirsa da buk-<br />
Tan Setoqebuli. igi iyo nazi, martivi, mcirexvreliani da gundsac<br />
kargad exmatkbileboda da Sveloda. 37 metismetad maRali xma<br />
mas arc sWirdeboda, rameTu mayurebelTa adgilebi jer kidev ar<br />
iyo gadaWedili. mcireodeni xalxi, romelic aq Tavs iyrida, advilad<br />
daiTvleboda da gaxldaT mokrZalebuli, RvTismoSiSi da<br />
wesrigis moyvaruli. roca Zlevamosilma qveyanam samflobelo<br />
gaifarTova, xolo qalaqebs ufro ganieri galavnebi Semoavles,<br />
mfarveli RvTaebis pativiscema dResaswaulobis Jams SeuzRudavad<br />
daiwyes RviniT da ricxvSezomil metyvelebasa da hangebsac<br />
meti silaRe mieniWaT. 38 sazeimo dReebSi jafisagan Tavisufali<br />
soflis uvici mosaxleoba da mdabioTa fena gonivruli garTobisaTvis<br />
swored maSin Seeria moqalaqeTa RirsebiT Semkobil<br />
nawils. fleitaze damkvrelma Zvel xelovnebas moZraoba da<br />
sazeimo elferi daumata 39 da axla igi Tavis wamosasxams farTod<br />
afrialebda scenaze. sakravebis simTa mkacri JReradoba axali<br />
97
da mravalferovani xmebiT Seicvala, miuCveveli metyveleba ki<br />
mkveTrma enamWevrobam aRamaRla, romelic sasargeblo saqmeTa<br />
wvdomiT da myofadis Taobaze RvTaebrivi rCeva-darigebebiT<br />
delfos brZnul misnobasTan rodiRa gansxvavdeboda.<br />
220. vinc tragikuli simReriT erTi sacodavi Txis gulisaTvis<br />
SejibrSi Caeba, man sul male gaSiSvlebuli veluri satirebi<br />
gamoiyvana scenaze da darbaislur saxilvels oxunjoba daumata.<br />
aseTi siaxlis wyalobiT cdilobda, mimzidveli gamxdariyo da<br />
wminda msxverplis SewirviT garTuli SezarxoSebuli da Tavawyvetili<br />
mayurebeli daekavebina.<br />
225. oxunjobis SemTxzvels marTebs, samoqmedo saqme ise miandos<br />
xumara satirebs da darbaisluri moqmedeba ise Secvalos<br />
garToba-TamaSiT, rom axlaxan samefo oqro-ZoweuliT Semosili<br />
romelime RmerTi an gmiri mdabiuri metyvelebiT bnel duqanSi<br />
ar gadasaxldes, anda miwisagan TavdaRwevis surviliT Rrublebsa<br />
da sicarieleSi ar afaTurebdes xelebs.<br />
231. tragedias Rirseba moakldeba, Tu igi msubuq leqsT<br />
daeyrdnoba; es imas daemsgavseboda, keTilSobili mandilosani<br />
rom aiZulon, dResaswaulTa Jams mokrZalebiT ironinos giJmaJ<br />
satirTa Soris.<br />
234. me rom satirul dramebs vwerde, Cemo pizonebo, mxolod<br />
Seumkobeli da sayovelTaod xmarebuli sityva-gamoTqmebiT<br />
rodi davkmayofildebodi; rodi vecdebodi, tragediis iersaxes<br />
davSorebodi, raTa kacs ver gaerCia, Tu vin saubrobs sawarmoeb-<br />
Si: davusi, Tavxedi piTiasi, vinc simons mTeli talanti dascincla,<br />
Tu jer kidev norCi RvTaebis gamdeli da msaxuri silenusi.<br />
40 cnobil gamoTqmaTagan iseT saleqso Txzulebas Camovqnidi,<br />
yovels hgoneboda: `aseTs xom mec SevTxzavdio~; da Tu marTla<br />
gabedavda SeTxzvas, bevr ofls daidenda, magram amaod gairjeboda.<br />
ai, ra Zala aqvs sityvaTa rigsa da SekavSirebas; ai, ra pativs<br />
aRwevs is, rac saSualosa da Cveulebrivisagan momdinareobs!<br />
244. me rom msajuli viyo, tyidan gamoyvanili favnusebi, 41<br />
viT gzajvaredinebsa da sabazro moednebis xSiri stumrebi, verasodes<br />
ver gabedavdnen verc metismetad ymawvilobanas TamaSs<br />
viTomc nazi leqsebiT da verc ukadrisi da uwmawuri gamoTqmebiT<br />
yiamyralobas. isini xom Seuracxyofdnen cxeniT, mama-papiTa<br />
da sakuTrebiT damSvenebul pirT, 42 romlebic xmeli cercvisa da<br />
kaklis myidveliviT 43 rodi ikadreben Seaqon xsenebuli takimasxarebi,<br />
suliTa da guliT mousminon maT da gvirgvini miarTvan.<br />
251. terfs, romelSic grZeli marcvali mokles mosdevs, iambi<br />
ewodeba. igi swrafi terfia. misgan warmodga saxeli iamburi<br />
trimetrisa, romelsac eqvsi iqtusi aqvs. uwin am sazomSi yvela<br />
98
terfi erTmaneTis msgavsi iyo, magram Semdeg, mosasmenad ufro<br />
dayovnebuli da dinji rom gamxdariyo, Tavis bunebriv da kanonier<br />
SedgenilobaSi marjved da asatanad SeiTvisa myari spondeebi,<br />
oRond ise, rom meoresa da meoTxe terfebSi maT adgili ar dauTmo.<br />
44 Tumca aseTi ram akciusis 45 cnobil trimetrebSic iCens xandaxan<br />
Tavs da eniusic xSirad scodavda sascenod SeTxzul Tavis<br />
mZime leqsebSi: an imis gamo, rom saxeldaxelod da dauxvewavad<br />
Txzavda maT, anda imitom, rom misda samarcxvinod xelovnebaSi<br />
iyo gauwafavi.<br />
263. nebismier msajuls rodi ZaluZs SeniSnos leqsis arakeTilxmovaneba;<br />
aseTi viTareba ki romael poetebs SeuzRudav<br />
Tavisuflebas aZlevs. amitom mec gamoviCino daudevroba da<br />
TviTneburad vwero? am saqmeSi arsebuli ganukiTxaobis imediT<br />
vifiqro: Tundac yvelam ixilos Cemeuli Secodebani, mainc Seuvali<br />
davrCebi da veravin verafers gamibedavs-meTqi? vTqvaT,<br />
bralis dadebas gadavurCi, qebasac xom ver davimsaxureb?<br />
268. megobrebo, dRisiTac da RamiTac daiWireT xelT da<br />
ikiTxeT berZnuli sanimuSo qmnilebani!<br />
270. Tqveni winaprebi, marTalia, aqebdnen plavtusis leqssa<br />
da oxunjobas, magram, ar vityvi _ briyvulad-meTqi, erTsac da<br />
meoresac metismeti moTminebiT da gaocebiT ekidebodnen; Tu,<br />
ra Tqma unda, me da Tqven uwmawurobisagan maxvilsityvaobis<br />
gamorCeva viciT da wesrigze gamarTuli saleqso sazomis TiTebiT<br />
gamoTvla da smeniT aRqma ZalgviZs.<br />
275. tragikuli poeziis manamde ucnobi gvari, amboben, Tespidma<br />
aRmoaCinao; igi Turme forniT daatarebda Teatrs, romlis<br />
msaxiobnic TxliT saxemoTxupnulebi galobdnen da moqmedebdnen.<br />
46 Semdeg moRvaweobda esqile, vinc keTilSobil pirTa<br />
niRbebi da sagangebo Sesamoseli SemoiRo; manve daago mozomil<br />
Zelebze scena da msaxiobebs xmamaRali laparaki da koTurnusebze<br />
dgoma aswavla.<br />
281. tragikul poezias mohyva Zveli komedia, romelmac arc-<br />
Tu mcire qeba-dideba daimsaxura; magram misi Tavisufleba mankierebad<br />
miiCnies da kanonis sagamgeblo ZaliT SezRudes. SemoRebuli<br />
kanoniT gunds aekrZala vinmesTvis vnebis miyeneba da igi<br />
samarcxvinod dadumda. 47<br />
285. Cvens poetebs zemoxsenebulTagan Seuswavlel-mousinjavi<br />
araferi darCeniaT, magram meti pativi imiT moipoves, rom<br />
gabedulad gadauxvies berZnul gzas da zogma preteqstebSi,<br />
zogmac togatebSi saSinao ambebi warmoaCines. 48<br />
289. Cveni laciumi rom eniTac aranakleb Zlieri iyos, vidre<br />
mamacobiTa da saxelovani iaraRiT aris, verc erT aqaur poets<br />
99
ver daafrTxobda Txzulebis dasaxvewad saWiro Sroma da dro.<br />
291. Tqven, pompiliusis sisxlTagano, 49 dagmeT is leqsi, romelic<br />
xangrZlivma gaSalaSinebam mraval dRes ar Seayovna da aTgzisma<br />
bejiTad daxvewam frCxilebamde ar dawminda.<br />
295. Tandayolil niWs demokrite ufro did bednierebad<br />
Tvlis, vidre sabralo naswavl xelovnebas da metismetad Wkuadamjdar<br />
poetebs helikonidan aZevebs. 50 swored amis gamo Cveni<br />
poetebis didi nawili frCxilebs aRar iWris, wvers aRar iparsavs,<br />
ganmartoebul adgilebs etaneba da abanos gaurbis. aseTi vinme,<br />
raki sami antikiraTi 51 ganukurnavi Tavi arasodes miundvia licinius<br />
dalaqisaTvis, dae ewios jildosa da poetis saxels! me<br />
ki ra suleli var, yoveli gazafxulis pirs rom naRvelisa da<br />
boRmisagan viwmindebi! Cemze ukeT xom veravin SeTxzavda leqsebs?<br />
magram CemTvis ar yofila gaCenili eg saqme. jobs Sevasrulo<br />
movaleoba salesi qvisa, romelic sibasres aZlevs rkinas, TviT<br />
ki verafers hkveTs: `me Tavad arafers davwer, sxvas ki vaswavli<br />
poetis saqmesa da valdebulebas; imas, _ Tu saidan modis Zala<br />
Semoqmedebisa, ra kvebavs da ayalibebs poets; ra Seferis da ra _<br />
ara; sad aris saTnoeba da saiT wargvitacebs Secdoma. swori da<br />
dakvirvebuli azrovneba _ ai, ra aris Semoqmedebis safuZveli,<br />
misi wyarosTvali. saamisod saWiro masalas Tqven warmogiCenen<br />
sokratuli Txzulebebi; 52 kargad ganWvretil masalas ki sityvebic<br />
xalisianad mohyvebian.<br />
312. nebismier moqmed pirs Tavis Sesabamiss miagebs is, vinc<br />
Seiswavla: ra vali awevs samSoblosa da ra megobrebis winaSe;<br />
rogori siyvaruliT unda uyvardes mama, Zma, anda stumari; rogoria<br />
samsaxurebrivi movaleoba senatorisa da rogori mosamarTlisa;<br />
ra aris amocana omSi gagzavnili sardlisa. yovel ganswavlul<br />
mimbaZvels vurCevdi, daukvirdes cxovrebiseul magaliTs,<br />
adaT-wesebs da merme cocxali Tqmebic Semoitanos iqidan.<br />
319. zogjer saerTo silamazes moklebuli dramatuli Txzuleba,<br />
romelic didi ostatobisa da xelovnebis gareSea Seqmnili<br />
da mxolod adgil-adgilaa gamarTuli, imis gamo rom zustad<br />
asaxavs sinamdviles, xalxs ufro xiblavs da ufro myaria, vidre<br />
Sinaarsisagan daclili da mxolod SiSveli hangebiT Semkobili<br />
nawarmoebi. 53<br />
323. Semoqmedebis Tandayolili niWi da mwyobri metyvelebis<br />
unari muzam uboZa berZnebs, swored berZnebs, romlebic arafers<br />
ar eswrafodnen ise, rogorc qeba-didebas. samagierod romaeli<br />
bavSvebi xangrZlivi dakvirvebiT swavloben angariSs, `assis~<br />
dayofas as nawilad. 53a ager albinusus biWi! aba, gviTxras: xuT<br />
uncias rom erTi uncia gamoavakloT, ra dagvrCeba? `assis mesame-<br />
100
dio~, _ maSinve gvipasuxebs sxapasxupiT. `yoCaR biWo; Sen SeZleb<br />
sakuTari qonebis Senaxvas. axla amaze gvipasuxe: xsenebul Tanxas<br />
erTi uncia rom daumato, ras miviRebT?~ _ `naxevars!~ ai, roca<br />
es sixarbe da qonebaze zrunva imTaviTve daeufleba sulT, imedi<br />
viqonioT, rom maTi patronebi SeZleben iseTi leqsebis SeTxzvas,<br />
romelTac kedris zeTs wascxeben da msubuqi kviparosis xis<br />
skivrSi Seinaxaven xolme?<br />
333. poetebis survilia, an sargebloba moutanon msmenelT, an<br />
gaarTon isini, anda erTdroulad Tqvan is, rac cxovrebisaTvis<br />
marjvea da saamo. Tu msmenels rCeva-darigebas aZlev, iyos igi<br />
mokle, raTa swrafad naTqvami SesaTviseblad aitacos sulma da<br />
erTgulad Seinaxos (zedmetad naTqvami ki savse gulidan maSinve<br />
gadmoiRvreba).<br />
338. garTobis mizniT gamogonili ambebi WeSmaritebasTan<br />
axlos unda iyos. zRapari nu moiTxovs, yvelaferi davijeroT<br />
da lamias mier SeWmul biWs kvlav cocxlad nu gamoiyvans misi<br />
stomaqidan. 54<br />
341. rac sargeblobasTan ar aris wilnayari, imas seniorTa<br />
centuria ukuagdebs, amayi ramnebi ki mosawyen Txzulebas auvlian<br />
gverds. 55 saerTo mowoneba iman daimsaxura, vinc sasargeblo<br />
saamos Seuria da mkiTxveli Tanabrad kidec gaarTo da kidec<br />
daariga. aseTi wigni sosiusebs 56 fuls SesZens, zRvasac gadalaxavs<br />
da mweralsac xangrZlivad Seunaxavs cnobili kacis saxels.<br />
347. SecdomaTa Soris aris iseTebi, romelTa mitevebac sasurvelia.<br />
simi, magaliTad, yovelTvis ar JRers ise, viT Cvens<br />
xelsa da gonebas surs: roca dinj hangs vTxovT, swored maSin<br />
gamoscems mkveTr xmas; mSvildi mudam rodi styorcnis isars mizanSi!<br />
Tu leqsSi bevri ram brwyinavs, mcireodeni laqebisaTvis,<br />
uyuradRebobebiT an adamianuri bunebis mizeziT rom gaipara,<br />
ratom unda Semipyros wyromam? ra gamomdinareobs aqedan? is<br />
_ rom Tu mwerali cdeba wignis gadamweriviT, romelic miuxedavad<br />
darigebisa mudam erTsa da imave Secdomas uSvebs, patieba<br />
ar egebis. dacinvas daimsaxurebs is kiTaredusi, romelic erTsa<br />
da imave simze tyapuniT yalb xmas gamoscems. roca qerile, 57 vinc<br />
saerTod bevrs scodavs, or-sam karg adgils gamourevs Tavis<br />
TxzulebaSi, gaocebas iwvevs CemSi da mecineba; aseve _ wyeniT<br />
vivsebi, didebul homeross rom xandaxan CaeZineba. Tumca grZel<br />
TxzulebaSi Zilis Semoparva codvad ar iTvleba!<br />
361. leqsi naxatsa hgavs: aris suraTi, Tu axlos daudeq, Zalze<br />
gagitacebs; aris iseTic, romelic Soridan mogewoneba. erTs<br />
Crdili uyvars, meores ki sinaTle sWirdeba, raTa msajulis<br />
mkacri Sefasebis SiSi ar hqondes. zogi mxolod erTxel mogve-<br />
101
woneba, zogi ki, aTgzisac rom vixiloT, mudam erTnairad mogviva<br />
TvalSi.<br />
366. Sen, ufroso ymawvilo, 58 marTalia, mamiseuli mowodebi-<br />
Tac da Seni sakuTari gonierebiTac etanebi siswores, mainc Cai-<br />
Wede xsovnaSi, rasac axla getyvi:<br />
368. bevria iseTi ram, sadac saSualo done sruliad dasaSvebia<br />
da asatani. ase, magaliTad, saSualo SesaZleblobebis samarTlis<br />
mcodne, anda veqili vinme, mWevrmetyvelebaSi SeiZleba Camouvardebodes<br />
mesalas da kascelius avlussac 59 ver gautoldes<br />
codnaSi, magram mis saqmes mainc fasi aqvs. poetebs ki saSualo<br />
doneze yofnis uflebas arc RmerTebi aZleven, arc Cveulebrivi<br />
adamianebi da arc wigniT movaWreni! viT saamo sufras vnebs<br />
Seuxmatkbilebeli hangi, metismetad sqeli salbuni da sardul<br />
TaflSi Sereuli yayaCo, 60 _ lxini amaT gareSec kargad warimarTeboda,<br />
_ ise sulis dasatkbobad Seqmnil poetur Txzulebas<br />
vnebs da akninebs simaRlidan odnavi gadaqaneba.<br />
379. vinc TamaSi ar icis, Tavs aridebs saasparezo iaraRs, gauwvrTneli<br />
xels ar axlebs burTs, badrosa da rkinis rgols, raTa<br />
garsSemojarulma xalxma sasacilod ar aigdos. gabedos Tu ara<br />
leqsis SeTxzva man, visac es saqme ar uswavlia? ratomac ara!<br />
igi xom TavisufalTagania da keTilSobili, mxedarTa wodebis<br />
RirsebiT da qonebiT damSvenebuli da yoveli mankisagan ganwmendili!<br />
Sen ki, Cemo kargo, nuras ityvi da nuras iqm minervas 61<br />
nebis gareSe; mas daumorCile Seni gansja da goneba! Tu odesme<br />
rames davwer, uTuod moisminos igi mecius msajulis yurman; 62<br />
mec maCvene da mamasac waukiTxe; merme tyavis budeSi Cade da cxra<br />
wels nu gamoscem! is, rac ar gamogicia, advilad gaswordeba;<br />
laRad gaSvebulma sityvam ki ukan dabruneba ar icis!<br />
391. veluri tyis kacni RmerTTa wminda misanma orfevsma<br />
ganarida mkvlelobaT da SemaZrwunebel sisxlian sakvebs. 63 ai,<br />
aqedan gaCnda Tqmuleba, TiTqos igi vefxvebsa da mZvinvare lomebs<br />
aTvinierebda. asevea naTqvami Tebes qalaqis damfuZnebel<br />
amfionze: Cangis wkrialiT sagalavno lodebs amoZravebda da<br />
momajadoebeli vedrebiT, sadac surda, iq alagebdao. 64 Zvelis-<br />
Zvelad arsebobda sibrZne, romlis wyalobiTac sazogados ker-<br />
Zosagan gamoyofdnen, saRvTos _ saerosagan; Tavawyvetil mZunaobas<br />
lagams sdebdnen da qorwinebas samarTlebriv simtkices<br />
aZlevdnen; qalaqebs agebdnen da kanonebs xeze amokveTiT werdnen.<br />
raki poeturi Semoqmedeba amas xels uwyobda, mgosnebma da<br />
maT mier SeTxzulma simRerebma didi pativi da RvTaebrivi saxeli<br />
moipoves. amis Semdeg poezias moevlina didebuli homerosi da<br />
tirteosmac marsiseul omebSi leqsebiT aRunTo mamacuri suli<br />
102
meomrebs. 65 yoveli kacisa da saqmis wilxvedric simRerebiT gamoiTqva,<br />
cxovrebiseuli gzac simReTiTve iqna naCvenebi da mefeTa<br />
wyalobac pieriuli hangebiT 66 aRnusxes. sagangebod gamogonili<br />
garToba-TamaSi da xangrZlivi Sromis sazRvrad dawesebuli uqmobac<br />
leqssa da simReras daukavSires. 67 ai, amitom Sen ar unda<br />
gercxvinebodes Cangis ostati muzisa da mgalobeli apolonis<br />
saqme!<br />
408. xSirad ismis kiTxva: buneba qmnis ukeTessa da Sesaqeb<br />
poetur qmnilebas, Tu xelovneba? 68 me ara mgonia, sisxlsavse<br />
ZarRvis gareSe mxolod swavlam SeZlos raime, anda bunebrivma<br />
niWma, romelsac Tan wvrTna ar axlavs. erTi meoris daxmarebas<br />
moiTxovs da ase vTqvaT, ficiT Sekrul megobrul Tanxmobas.<br />
412. vinc cdilobs nanatr sazRvars srboliT miaRwios, yrmoba-<br />
Si unda gadaitanos bevri da bevri iSromos, oflic unda daidinos<br />
da sicivis susxic igrZnos, trfobasac da Rvinosac unda ganeridos.<br />
fleitaze damkvrelma, romelic piTiur zeimze gamarjvebisTvis<br />
69 ukravs, winaswar bevri iswavla, ivarjiSa da ostatis winaSec<br />
bevri SiSi gadaitana. ar aris sakmarisi Tqva: `me gasaocar<br />
Txzulebebs vqmni! Tundac qeci Seeyaros maT, mainc ar Semrcxveba,<br />
rac ar miswavlia, vaRiaro: ar vici-meTqi!~<br />
419. viT sagangebo macne mouxmobs xalxs saqonlis sayidlad,<br />
ise mouxmobs mliqvnelebs xotbis Semsxmelebad poeti, romelic<br />
mdidaria mamuliT da giraoze gacemuli TanxiT, visac SeuZlia<br />
Tavdebad daudges sacodav Rataks da kamaTis xelovnebiT<br />
sasjelisagan daixsnas Znel saqmeSi gaxlarTuli kaci. me Zalze<br />
gamikvirdeboda, ase galaRebulma poetma masTan Tavmoyril xalx-<br />
Si cru da WeSmariti megobari rom gaarCios erTmaneTisagan.<br />
426. Sen, Cemo pizono, Tu vinmes saCuqari uboZe, anda ganzraxuli<br />
gaqvs misce, nu miiwvev aseT pirs axlaxan SeTxzuli Seneuli<br />
leqsebis kiTxvisadmi miZRvnil sasixarulo zeimze. miiwvev da<br />
maSinve morTavs yvirils: `mSvenieria! saukeTesoa! sworze sworia~!<br />
SeiZleba feric dakargos da madlieri Tvalebidan cremlebic<br />
daRvaros, xtunvac daiwyos da miwaze fexis braxunic. viT<br />
daqiravebuli damtirebeli moTqvams da glovobs micvalebuls<br />
ufro meti mwuxarebiT, vidre suliT namdvilad datanjuli,<br />
ise cbieri qiliki ufro metadaa xolme Tavgamodebuli poeturi<br />
Txzulebis alalmarTal maqebarze. ambobdnen, mefeni RviniT savse<br />
mraval Tass aZalebdnen im pirs, visi ganWvretac surdaT _ iyo Tu<br />
ara igi maTi marTlac Rirseuli megobari. 70<br />
436. Tu leqsebi SeTxze, dae, nurasodes nu Segacdenen Sen<br />
melasaviT gaiZvera mliqvnelebi!<br />
438. Seni Txzuleba kvintiliusisaTvis 71 rom wagekiTxa, igi<br />
103
uTuod getyoda: `gaaswore, geTayva, aq da ai, aqac!~ Tu miugebdi:<br />
`ukve or-samjer amaod Sevaswore da etyoba amaze ukeT ar gamomdiso~,<br />
igi girCevda: `gaanadgure raic ar varga da gamoukveTavi<br />
leqsi kvlav grdemls daubruneo!~ Tu moisurvebdi SecdomaTa<br />
dacvas ufro, vidre gasworebas, igi erT sityvasac aRar gaimetebda,<br />
amaod aRar gairjeboda da Semtoqeblis gareSe Seni Tavisa<br />
da qmnilebis siyvaruliT tkbobis saSualebas mogcemda.<br />
445. keTilSobili da Wkviani kaci uRimRamo leqsebs mudam gakicxavs:<br />
uxeSad naTqvams brals dasdebs, uswor-masworos kalmis<br />
gadabrunebiT Sav niSans miusvams, zedmet morTulobas Sekvecs,<br />
moiTxovs _ naklebad naTel adgilebSi meti Suqi iqnes Setanili,<br />
orazrovnebas daiwunebs, aRniSnavs, rac Sesacvlelia da,<br />
erTi sityviT, iqms imas, rasac aristarqe 72 akeTebda. aseTi kaci<br />
ar ityvis: `ratom vawyenino megobars wvrilmanTa gamo?~ saqme is<br />
gaxlavT, rom aseT wvrilmanebs metad savalalo Sedegi mohyveba,<br />
Tu Txzulebis Semqmneli erTxelac aris da sasacilod aigdes da<br />
cudad miiRes.<br />
453. rogorc SiSoben xolme, Seexon qeciansa da suravandiT<br />
Sepyrobils, 73 an gonebaaRreulsa da dianas risxviT daavadebuls,<br />
74 anda cofians, aseve yvela, visac Wkua aqvs, gaurbis Tavqarian<br />
poets; mas mxolod balRebi dasdeven uSiSrad.<br />
457. aseTi poeti zogjer SaSvebis mdevariviT aRapyrobs Tavs<br />
zecisaken da mihyveba Tavisi leqsebis amonTxevas; Tu am dros<br />
igi barbacis gamo WaSi an ormoSi Cavarda da xmamaRali yvirili<br />
morTo: `ariqa, xalxo, miSveleTo!~ aravin ar unda scados misi<br />
zemoT amoyvana! Tu vinme ecdeba uSvelos da Toks CauSvebs, ma-<br />
Sinve vetyvi mas: `ra ici, eg Tavisi zraxviT ar Cavarda mand da<br />
araviTari Svela ar surs? aqve movyvebi erTi sicilieli poetis<br />
daRupvis ambavs: roca empedoklem moindoma ukvdav RmerTad<br />
gardaqceuliyo, arc aciva, arc acxela da pirdapir gavarvarebul<br />
etnaSi Caxta. 75 dae mieciT Tavis daRupvis sruli ufleba poetebs!<br />
vinc maT ZaliT aRmouCens Semweobas, mkvlels emsgavseba!<br />
sikvdilisaTvis Tavis micemas mxolod erTxel rodi izraxavs<br />
Serekili poeti: ormodan amoyvanili kacad mainc ar gaxdeba da<br />
isev saxelovan sikvdils mieswrafeba siyvaruliT.<br />
vera da ver gamoirkva, ratom Txzavs igi leqsebs, ram Serisxa:<br />
winaparTa ferfli Sebilwa SardiT, Tu elvadakrul wmida adgils<br />
Seexo uwminduri? viT galiis dacamlewveli daTvi gamovardeba<br />
gareT da boboqrobs, ise giJobs da afrTxobs swavlulsa<br />
Tu uswavlels Tvisi leqsebis vai-mkiTxveli poeti igi. Tu vinme<br />
Seipyro, Seiklavs xelSi kiTxviT; ar daexsneba, viT wurbela ar<br />
daexsneba kans, Tu sisxliT kargad ar gaivso.<br />
104
SeniSvnebi<br />
1. horaciusis am epistoles adresatebis vinaoba mTlad naTeli ar aris.<br />
erT-erTi komentatori antikuri xanisa didi romaeli poetis mimarTvis<br />
obieqtebad asaxelebs Zv. w. 15 wels konsulad myof lucius kalpurnius<br />
pizons da mis or vaJs. SesaZloa, horaciuss mxedvelobaSi hyavs Zv. w. 23 wels<br />
aseve konsulad namyofi gneus kalpurnius pizoni, romelTanac erTad brutusis<br />
laSqarSi imyofeboda. asea Tu ise, werilis adresatebs mWidro kavSiri<br />
hqoniaT mwerlobasTan, ufrosi vaJi, etyoba, damwyebi dramaturgi iyo.<br />
2. horaciusi aq gulisxmobs im poetTa Txzulebebs, romlebic nawarmoebis<br />
mwyobr kompozicias yuradRebas ar aqcevdnen.<br />
3. RmerTqali diana _ iupiterisa da latonis asuli, apolon RmerTis dai<br />
(berZenTa artemide).<br />
4. renusi _ mdinare raini.<br />
5. wesi iyo, daRupuli xomaldidan bedze gadarCenils zRvis RvTaebis<br />
taZrisaTvis Seewira Tavisi sveli tansacmeli da samadlobelo warweriani<br />
naxati. aseTi naxatis SesrulebisaTvis mas garkveuli Tanxa unda gadaexada<br />
[Sdr. odebi 1, 5 (14)].<br />
6. igulisxmeba meTunis borbali.<br />
7. Zv. w. V saukunis berZnul xelovnebaSi Camoyalibda antikuri esTetikis<br />
safuZvlebi: erTianoba, mTlianoba, harmoniuloba, simwyobre.<br />
8. romis cirkTan mdebareobda lucius emilius lepidusis sagladiatoro<br />
skola, romelsac qveda sarTulze hqonda saxelosnoebi, maT Soris _<br />
brinjaos samsxmelo saxelosno.<br />
9. ceTegusi _ metsaxeli (kognomeni) korneliusTa gvarSi. saxelganTqmuli<br />
iyo markus kornelius ceTegusi Zv. w. 213 wels uzenaesi qurumi (pontifeqs<br />
maqsimusi), 211 wels _ pretori, 204 wels konsuli. eniusi da horaciusi uqeben<br />
mWevrmetyvelebas. am saxelis mravlobiTi ricxvi _ ceTegisebi aRniSnavda<br />
Zvel gamobrZmedil romaelebs.<br />
horaciusi aq ekamaTeba arqauli mimarTulebis poetebs, romlebic moiTxovdnen,<br />
enobriv sakiTxebSi Zveli romaeli mwerlebisaTvis miebaZaT.<br />
10. stacius ceciliusi da titus plavtusi _ romaeli komediografosebi;<br />
moRvaweobdnen Zv. w. III _ II ss-Si; misabaZ nimuSad iyenebdnen elinisturi<br />
xanis berZnul sayofacxovrebo komedias (e.w. axal atikur komedias); SemoiRes<br />
kontaminaciis xerxi (ramdenime berZnuli komediidan adgendnen erT<br />
romauls); laTinur enaSi farTod SemohqondaT berZnuli nasesxobebi.<br />
vergiliusi da lucius varius rufusi _ horaciusis megobari poetebi.<br />
11. markus porcius katoni (katon cenzori, ufrosi) - Zv. w. III-II ss-is oratori,<br />
prozaikosi mwerali.<br />
kvintus eniusi _ katonis Tanamedrove poeti da dramaturgi; romauli<br />
eposis fuZemdebeli; romaul poeziaSi daamkvidra berZenTa epikuri sazomi<br />
daqtiluri heqsametri; SeTxza poema `analebi~ (`JamTa aRwera~), Targmna ber-<br />
Znuli tragediebi.<br />
12. igulisxmeba epikuri metruli sazomi daqtiluri heqsametri.<br />
13. igulisxmeba antikuri lirikis uZvelesi Janris _ elegiis sazomi,<br />
romelic or kareds (daqtilur heqsametrsa da daqtilur pentametrs) Seicavda.<br />
es iyo e.w. elegiuri distiqi. horaciusis ganmarteba, TiTqos Tavdapirvelad<br />
elegiebiT Civils gamoxatavdnen, zusti ar aris, uZvelesi elegiis<br />
mTavari motivi iyo sabrZolo motivi (kaline, tirteosi); elegiam Semdeg<br />
SeiZina sxva motivebi: politikuri (soloni), filosofiuri, satrfialo (mim-<br />
105
nerme)... Civilis anu sevdis motivi elegiis erT-erTi motivi iyo.<br />
14. arqiloqe paroseli _ Zv. w. VII s-is poeti iambografosi. iambur terfebze<br />
agebuli sazomiT (iambikuri trimetriT) Txzavda piradi mtrebis damcinav<br />
leqsebs.<br />
15. sokkusi _ komedia. saxeli momdinareobs berZnuli komediis msaxiob-<br />
Ta maRali fexsamosis (s o k k o s) saxelisagan.<br />
koTurnusi – tragedia. saxeli momdinareobs berZnuli komediis msaxiob-<br />
Ta maRali fexsamosis (koTornos) saxelisagan.<br />
16. horaciusi mTlianad iziarebs aristoteles debulebas imis Taobaze,<br />
rom `iamburi sazomi yvela metrze metad Sehferis sasaubro enas~ (`poetika~, IV).<br />
17. aq igulisxmeba berZnuli lirikis is Janri, romelsac ewodeba melosi,<br />
kerZod _ sagundo lirika anu qorika. melosma bolomde SeinarCuna mWidro<br />
kavSiri musikalur akompanementTan.<br />
18. Tiestes nadimi antikuri tragediis xSiri miTiuri siuJetia: pelopsisa<br />
da hipodamias Zeni atrevsi da Tieste erTmaneTs mtrobdnen. atrevsma<br />
Tiestes Svilebi dauxoca da maTi xorcisagan momzadebuli kerZi aWama mikenSi<br />
gamarTul nadimze.<br />
19. xremesi _ romaeli komediografosis terenciusis (195 _ 159 Zv. w.)<br />
komediis `Tavisi Tavis damsjelis~ gmirTagani, Wirveuli, anCxli da Zuni<br />
moxuci.<br />
20. telefusi da pelevsi _ epikuri personaJebi, sofoklesa da evripides<br />
tragediebis gmirebi. telefusi iyo miziis mefe; daWra aqilevsma. misi<br />
gankurneba mxolod damWrelis SubiTve SeiZleboda. pelevsi _ aqilevsis<br />
mama, samSoblodan gaZevebuli, mravalWirgadaxdili gmiri.<br />
21. swored aseTi azri aqvs gamoTqmuli aristoteles: `poets naTlad<br />
unda hqondes warmodgenili gmirTa gancdebi. ama Tu im gancdis gadmocemisas<br />
yvelaze damajerebelia is, vinc TviTonac gulSeZrulia amave grZnobiT.<br />
gvaRelvebs is, vinc TviTonac Relavs, xolo Cvens risxvas iwvevs risxviT gulanTebuli~<br />
(`poetika~ XVII, Targmani b. bregvaZisa).<br />
22. mxedrebi _ eqvitebi _ romis sazogadoebis erT-erTi (saSualo) fena.<br />
qveiTebi _ am saxeliT horaciusi aq romis mosaxleobis mravalricxovan dabal<br />
fenas aRniSnavs.<br />
23. metad sayuradReboa am konteqstSi `kolxis~ moxsenieba. es imaze miu-<br />
TiTebs, rom kolxeTisa da misi mosaxleobis xvedriTi wona antikuri sazogadoebis<br />
istoriaSi sakmaod mniSvnelovani iyo.<br />
24. ino _ kadmosis asuli, aTamantis meuRle; goneba daubnela RmerTqalma<br />
heram, am dros mokla sakuTari vaJi learqe.<br />
iqsioni _ miTiuri lapiTebis mefe, romelmac veragulad mokla simamri.<br />
io _ inaqes asuli; zevsis mier Zroxad gardaqmnil ios sastikad devnida<br />
RmerTqali hera (ix. esqiles tragedia `mijaWvuli promeTe~). oreste _ agamemnonis<br />
vaJi, sakuTari dedis _klitemnestras mkvleli.<br />
25. epikuri kiklosi Seicavda genialuri homerosis `iliadasa~ da `odiseas~<br />
Semavsebel poemebs, romelTac akldaT kompoziciuri mTlianoba da<br />
gamosaxvis siZliere.<br />
26. igulisxmeba homerosi. citirebulia misi poemis `odiseas~ Sesavali<br />
karedebi.<br />
27. antifate _ lestrigonebis mefe.<br />
skila _ urCxuli; kiklopi _ odisevsisagan TvalgamoTxrili polifeme<br />
Ze poseidonisa.<br />
qaribdisi _ yovlis STanmTqmeli zRvis morevi _ urCxulad personi-<br />
106
ficirebuli.<br />
28. diomede _ `iliadas~ gmiri, romlis ambavi dawvrilebiT iyo gadmocemuli<br />
Tebes ciklis TqmulebebSi.<br />
meleagre iyo diomedes mamis tidevsis geri _ Zma.<br />
tyupi kvercxi _ zevsis mier gedad qceulma ledam dado ori kvercxi,<br />
saidanac gamoiCeknen: troas omis mizezi mSvenieri elene da misi Zmebi kastori<br />
da polidevke.<br />
29. romael mayurebels SeZaxiliT vos plaudite (`taSi daukariT~) komediis<br />
dasrulebas auwyebda speqtaklis monawile momRerali _ msaxiobi (kantori).<br />
30. igulisxmeba marsis veli, sadac Sejibrebebi imarTeboda.<br />
31. horaciuss aq mxedvelobaSi aqvs sofokles tragedia `atrevsi~ da evripides<br />
tragedia `Tieste~. Cvenamde am tragediebs ar mouRweviaT. ix. Sen. 18.<br />
32. prokne _ pandionis asuli, terevsis meuRle, frTosnad gardasaxuli.<br />
miTi damuSavebuli hqonda sofokles tragediaSi `terevsi~. es tragedia araa<br />
moRweuli.<br />
kadmusi _ Tebes legendaruli damaarsebeli (ix. ovidiusi, `metamorfozebi~,<br />
III, 1-130).<br />
33. horaciusi aq dramis elinistur Teorias eyrdnoba. klasikur xanaSi<br />
(Zv. w. V saukune) dramatuli Txzulebebis moqmedebebad dayofa jer kidev ar<br />
iyo damkvidrebuli. moqmedeba aq sxvagvar kompoziciaSi viTardeboda.<br />
34. aq igulisxmeba evripides mier tragediis finaluri nawilisaTvis damkvidrebuli<br />
xerxi deus eqs maxina (deus ex machina).<br />
35. antikur tragediaSi scenaze moqmed pirTa (msaxiobTa) raodenoba<br />
mtkiced iyo gansazRvruli. sofokles droidan scenaze erTdroulad mxolod<br />
sami msaxiobis moqmedeba iyo nebadarTuli. rac Seexeba gunds, horaciuss<br />
aq mxedvelobaSi aqvs misi funqcia klasikur xanaSi. rogorc cnobilia, ukve<br />
evripides tragediebSi gundma TandaTan dakarga Tavisi mWidro kavSiri<br />
moqmedebis msvlelobasTan.<br />
36. mSvidobianobis dros antikuri xanis galavanSemovlebuli qalaqebis<br />
WiSkrebi, rogorc wesi, Ria iyo.<br />
37. fleita _ berZ. `avlos~ (laT. `tibia~) Tavdapirvelad orxvreliani<br />
iyo, merme xvrelTa raodenoba moemata.<br />
38. aq horaciusi uTuod gulisxmobs berZenTa saboloo gamarjvebas<br />
sparsebTan gamarTul xangrZliv omSi (500 _450 ww. Zv. w.). amis analogiuri<br />
iyo romis gamarjveba karTagenze.<br />
39. horaciusi aq gvTavazobs tragediis saxelis mniSvnelobis arcTu mar-<br />
Tebul axsnas. `tragedia~ berZnulad `Txis simReras~ aRniSnavda, oRond imitom<br />
ki ara, rom tragikul agonSi (SejibrSi) gamarjvebul poets iaffasiani<br />
TxiT ajildoebdnen, aramed imitom, rom dionises kultTan dakavSirebul<br />
ritualTa aRsrulebis dros RvTaebis saxotbo simRerebis Semsrulebeli<br />
gundis wevrebi _ satirebi Txis tyavebiT iyvnen Semosilni (Txa dionise<br />
RmerTis wmida cxovelad miaCndaT).<br />
aristoteles debulebis Tanaxmad, rogorc tragedia, ise komedia, warmoiSva<br />
improvizaciuli sawyisidan: tragedia warmoiSva diTirambis damwyebTagan<br />
(eqsarqontTagan), xolo komedia falikuri simRerebis damwyebTagan<br />
(`poetika~, IV).<br />
satiruli drama anu `darbaislur saxilvels damatebuli oxunjoba~ dramatuli<br />
warmodgenebis _ tetralogiebis aucilebel nawils warmoadgenda V<br />
saukunis berZnul TeatrSi. satiruli drama erTvoda trilogias meoTxe pie-<br />
107
sis saxiT. masSi monawileobda satirTa gundi silenosis meTaurobiT. aristoteles<br />
moZRvrebis Tanaxmad, satiruli drama uaRresad mWidro kavSirSi<br />
iyo tragediasTan: `tragediam SedarebiT gvian aiRo xeli mokle miTebis<br />
damuSavebasa da Tavisi pirvelsawyisis _ satiruli poeziisaTvis damaxasia-<br />
Tebel saxumaro stilze, SedarebiT gvian miaRwia Tavis awindel sidiades,<br />
xolo misi saleqso sazomi tetrametris nacvlad iambikuri trimetriA gaxda.<br />
tragikosebi swored tetrametrs iyenebdnen Tavdapirvelad, vinaidan Tvi-<br />
Ton poezia satiruli iyo da ufro metad exameboda cekvas~ (`poetika~, IV).<br />
uaxloes gamokvlevaTa avtorebi upirates SemTxvevaSi, fiqroben rom<br />
satiruli drama seriozuli sakulto Tu epikuri dramatuli Semoqmedebis<br />
paralelurad aRmocenda da ganviTarda.<br />
40. davusi, piTiasi _ monaTa saxeebi axal atikur komediaSi.<br />
simoni _ Zunwi moxucia imave komediaSi.<br />
solenusi (berZ. silenosi) _ merkuriusis an panis Ze. ufrosi, mxiaruli<br />
satiri, dionise _ bakxusis aRmzrdeli.<br />
41. favnusebi _ romauli tyis RvTaebebi.<br />
42. igulisxmebian zeda fenis romaelebi, horaciusi saerTod orientacias<br />
iRebs sazogadoebis mdidar, warCinebul fenaze.<br />
43. igulisxmeba romauli sazogadoebis mdabioTa warmomadgeneli.<br />
44. aq moxseniebul saleqso terfTa Taobaze ix. a. uruSaZe. berZnul-romauli<br />
da qarTuli metrikis sakiTxebi. Tbilisi, 1980.<br />
45. lucius akciusi _ romaeli dramaturgi, tragikosi (170-35 Zv.w.).<br />
46. Tespidi _ berZnuli tragediis mamamTavari. mas miewereba gundidan<br />
pirveli msaxiobis gamoyvana da Zv. w. 534 wels pirveli tragediis dadgma aTenSi<br />
didi dionisiebis dResaswaulze.<br />
47. politikuri Tavisufleba, romelic Zvel antikur komediaSi Seuz-<br />
Rudveli iyo, peloponesis omis Semdeg (Zv. w. ^IV saukunidan) TandaTanobiT<br />
aikrZala.<br />
48. romaul nacionalur dramas safuZveli daudo poetma gneus neviusma<br />
(daaxl. 270 _201 Zv. w.), romelmac danerga kontaminaciis xerxi: ori an sami<br />
berZnuli komediis SeerTebiT qmnida erT komedias, romelSic romauli<br />
sinamdvilis amsaxveli masala Sehqonda. am gziT Seiqmna romauli tragedia<br />
`preteqstata~ (fabula praetextata) da da romauli komedia `togata~<br />
(fabula togata), romelic daupirispirda berZnuli sinamdvilis amsaxvel<br />
komedias `paliatas~ (preteqsta da toga msaxiobTa romauli Sesamoselia, paliumi<br />
ki _ berZnuli).<br />
49. horaciusis epistoles adresati pizonebi aq romis mefis numa pompiliusis<br />
Camomavlebad arian miCneuli.<br />
50. demokrites _ did berZen filosofos materialists (460-370 Zv. w.)<br />
ciceroni miawers gamoTqmas: `aravin SeiZleba iyos didi poeti erTgvari siSmagis<br />
gareSe~ (Cic. De divinat. I, 38, 80). es azri aristotelesac aqvs gamoTqmuli:<br />
`poezia maRalniWieri an RvTaebrivi siSmagiT Sepyrobil kacTa saufloa,<br />
vinaidan pirvelT gardasaxvis Zali SeswevT, xolo meoreT _ aRtkinebis, aRfrTovanebis~<br />
(`poetika~, XVII).<br />
helikoni _ muzebis samkvidrebeli mTa beotiaSi.<br />
51. antikira _sami qalaqis saxeli Zv. saberZneTSi (Tesaliis, fokidisa<br />
da lokridis). es qalaqebi saxelganTqmuli iyvnen sulis daavadebulis samkurnalo<br />
e.w. Sxama balaxiT (helleboros).<br />
52. igulisxmeba sokrates eTikuri skola.<br />
53. aqedan Cans, horaciusi arsebiT mniSvnelobas poetur SemoqmedebaSi<br />
108
Sinaarss aniWebda, Tumca formasac aristoteleze met yuradRebas apyrobs.<br />
53a. assi _ Tormeti unciis Semcveli erTeuli fulisa.<br />
54. lamia _ romaul folklorSi beberi jadoqari, kudiani qali, romlis<br />
xsenebiTac bavSvebs afrTxobdnen.<br />
55. seniorTa centuria, amayi ramnebi _ warCinebuli xanSi Sesuli da<br />
axalgazrda romaelebi.<br />
56. sosiusebi _ cnobili wigniT movaWreni Zvels romSi.<br />
57. qerile _ elinisturi xanis epikosi poeti, romelsac horaciusi sust<br />
Semoqmedad Tvlida.<br />
58. avtori mimarTavs pizonis ufros vaJs, romelic literaturul karieras<br />
iwyebda.<br />
59. markus valerius mesala korvinusi _ romaeli oratori;<br />
kascelius avlusi _ cnobili romaeli iuristi, Zv. w. 31 wels konsulad<br />
myofi.<br />
60. sarduli Tafli _ cudi gemos mqone Tafli.<br />
61. minerva _ sibrZnisa da xelovnebis mfarveli RmerTqali.<br />
62. spurius mecius tarpa _ horaciusis Tanamedrove kritikosi, avgustusis<br />
karis cenzori.<br />
63. orfevsi _ Trakieli legendaruli poeti _ momRerali, gadmocemiT,<br />
CangiTa da simReriT aTvinierebda kldeebsa da fesvmagar xeebs.<br />
64. zevsisa da antiopes Zeni amfioni da ZeTe Tebes legendaruli galavnis<br />
mSeneblobas meTaurobdnen.<br />
65. tirteosi _ Zv. w. VII s-is elegikosi poeti. misi elegiebis umTavresi<br />
sabrZolo motivi iyo.<br />
66. pieriuli hangebi _muzaTa samyofelis hangebi.<br />
67. aq igulisxmeba berZen tragikos poetTa tetralogiebiT Sejibris<br />
(agonis) SemoReba.<br />
68. bunebrivi niWis _ ingeniumis (ingenium) da xelovnebis (ars) urTierTobis<br />
sakiTxi didi yuradRebiT ganixileboda antikuri xanis ara marto poetikis,<br />
aramed sxva dargebSic (gansakuTrebiT ki retorikis anu oratoruli<br />
xelovnebis TeoriaSi).<br />
69. piTiuri zeimi _ erT-erTi panelinuri dResaswauli, apolon RmerTisadmi<br />
miZRvnili.<br />
70. ase iqceodao, magaliTad agaTokle sirakuzis tirani Zv. w. IV saukuneSi.<br />
71. kvintilius varusi _ vergiliusisa da horaciusis megobari poeti,<br />
romelic Zv. w. 23 wels gardaicvala da romelsac horaciusma erT-erTi oda<br />
miuZRvna (I, 24).<br />
72. aristarqe elinisturi anu aleqsandriuli xanis filologosi (Zv. w.<br />
217-145), homerosis poemebis teqstTa redaqtori.<br />
73. igulisxmeba siyviTlis seni.<br />
74. igulisxmeba samTvario seni.<br />
75. empedokle _ berZeni poeti-filosofosi, akraganteli (483-423 Zv.w.).<br />
Targmna akaki uruSaZem<br />
(wignidan `poeturi xelovnebisaTvis~, Tb., 1981).<br />
109
netari avgustine (354-430 w.w.)<br />
110<br />
aRsarebani<br />
wigni meTerTmete<br />
IX<br />
11. am `dasabamiT~ _ Seni sityviT, Seni ZiT, Seni ZaliT, sibrZniTa<br />
da WeSmaritebiT Sehqmeni, RmerTo, ca da miwa, saswaulebriv<br />
metyvelma da saswaulebriv moqmedma. vin Caswvdeba, an vin agvixsnis<br />
am saswauls? ra aris es, SoriT rom kiafobs da ganwonis<br />
Cems guls, magram ise ki, rom aras avnebs? SeZrwunebuli vTrTi<br />
da siyvarulis saxmiliT viwvi: vZrwi imdenad, ramdenadac Sen<br />
ara ggavar; siyvarulis saxmiliT ki viwvi imdenad, ramdenadac<br />
Seni msgavsi var. sibrZne kiafobs, TviT sibrZnis naTeli minaTebs<br />
Rrublebidan, romlebic kvlav gars maxvevian, Cemi gauZlisi<br />
wamebiT sasomixdilsa da svedavsilobis sibneliT garemoculs.<br />
ise `dauZlurda Cemi Zala salmobiT~ 1 , rom aRar SemiZlia vitvir-<br />
To TviT Cemi sikeTe, vidre Sen, ufalo, `mowyalev da Semndobo<br />
yvela Cemi Secodebisa~, ar `gankurnav Cems sneulebebs~ 2 . maSinRa<br />
ixsni Cems cxovrebas xrwnilebisagan, Seni wyalobiT da SewynarebiT<br />
gvirgvinosanmyof da `sikeTiT aRavseb Cems survils~, radganac<br />
`ganaxldeba Cemi siWabuke, rogorc orbisa~ 3 . `sasoebiT<br />
vcxondebiT~ 4 da `moTminebiT moveliT~ 5 , rodis aRasruleb Sens<br />
aRTqmas.<br />
dae, visac SeuZlia, gonebis yuri miapyros Sens sityvebs, me<br />
ki, Sens winaswarmetyvelebas mindobili, SemogRaRadeb: `rarig<br />
didebulni arian, ufalo, Seni saqmeni; yvelaferi sibrZniT<br />
Sehqmeni~ 6 . swored Seni sibrZnea dasabami da am dasabamiT Sehqmeni<br />
ca da miwa.<br />
X<br />
12. aha, siberis sibrmaveSi7 danTqmula maTi goneba, vinc<br />
gvekiTxeba: `ki magram, ras akeTebda RmerTi cisa da miwis Seqmnamde?<br />
Tuki arafersac ar akeTebda uqmad myofi, ratom samudamod<br />
ar darCa iseve uqmad, rogorc ukunisidan iyo? xolo Tu<br />
RmerTSi Tavs iCens axali neba-survili imis Seqmnisa, rac manamde<br />
arasodes ar Seuqmnia, maSin raRa maradiuloba eTqmis imas, raSic<br />
manamde ararsebuli survili Cndeba? da marTlac, neba Rmer-
Tis qmnileba ki ara, yovelgvar qmnilebaze uwinaresi, radganac<br />
SeuZlebeli iqneboda risime Seqmna, Semoqmedis neba Seqmnilze<br />
adre rom ar arsebuliyo. amrigad, RmerTis neba ganuyofelia<br />
TviT misi substanciisagan. xolo Tu RvTaebriv substanciaSi<br />
Tavs iCens is, rac manamde ar yofila masSi, amnair substancias<br />
maradiuls ver vuwodebT, da camde marTalnic viqnebiT. Tuki<br />
maradiuli iyo samyaros Seqmnis RvTaebrivi neba-survili, maSin<br />
ratom ar aris maradiuli misi qmnileba?~ 8<br />
XI<br />
13. amis mTqmelT jer kidev ar esmiT RvTaebrivi sibrZne,<br />
romelic gaanaTlebs kacTa gonebas, jer kidev ar esmiT yovelive<br />
is, rac SeniT da SenSi warmoiqmna, ufalo. isini cdiloben Caswvdnen<br />
maradisobis arss, magram drois nakadi kvlavindeburad miaqanebs<br />
maT guls, romelic dRemde amaoebiTaa savse.<br />
vin SeaCerebs da gasaqans ar miscems mas, raTa Tundac wamiT<br />
Semdgarma aRiqvas marad uZravi maradisobis sxivosani aTinaTi<br />
da drois uwyvet dinebas Seadaros igi? dae, darwmundes, rom isini<br />
araTanazomadni arian; dae, Seignos, rom drois xangrZlivobas<br />
uricxvi mswraflwarmavali wamis simravle ganapirobebs, gamudmebiT<br />
rom enacvlebian erTmaneTs. maradisobaSi ara aris ra<br />
warmavali, aramed maradi awmyoa, mTeli Tavisi sisavsiT. dro ki<br />
verasodes ver iqneba pirwmindad awmyo; dae, mixvdes, rom mTel<br />
warsuls momavali mierekeba, rom mTeli momavali warsuls mosdevs,<br />
xolo erTica da meorec imisgan iRebs dasabams, imisgan momdinareobs,<br />
rasac maradi awmyo hqvia 9 . vin SeaCerebs kacis guls,<br />
raTa uZravad Semdgarma ixilos, Tu rogor ganapirobebs warsulsac<br />
da momavalsac marad uZravi maradisoba, romlisTvisac<br />
ucxoa warsulic da momavalic.<br />
Seswevs ki Cems xels amdeni Zala? an enas Cemsas Tu SeuZlia sityviT<br />
gadmoces es saswauli?<br />
XII<br />
14. ai, Cemi pasuxi imas, vinc mekiTxeba: ki magram, ras akeTebda<br />
RmerTi samyaros Seqmnamdeo?<br />
ise rodi mivugeb, rogorc, gadmocemiT, miugia viRacas, raTa<br />
xumrobiT aeridebina Tavi daJinebuli kiTxvisaTvis: ras akeTebda<br />
da geenis cecxls umzadebda uzenaesi saidumloebis mCxrekel-<br />
Tao. magram erTia naTlad xedva, da meore – masxrad agdeba. ara,<br />
ase ki ar mivugebdi, aramed varCevdi meTqva: rac ar vici, ar vici-<br />
111
meTqi, magram masxrad ki ar avigdebdi imas, vinc uzenaesi saidumloebis<br />
Taobaze mekiTxeba rames, anda Sevaqebdi kacs, sicruiT<br />
rom pasuxobs amnair kiTxvas.<br />
me Sen yoveli qmnilebis Semoqmeds giwodeb, RmerTo Cemo, da<br />
Tu `cad da miwad~ yoveli qmnileba igulisxmeba, Tamamad vityvi:<br />
cisa da miwis Seqmnamde RmerTi arafersac ar akeTebda; raRacis<br />
keTeba misTvis xom Seqmnas niSnavda? o, neta yvelaferi, rac minda<br />
Cemda sasikeTod vicode, iseve kargad vicode, rogorc is, rom<br />
araviTari qmnileba ar yofila manam, sanam Seiqmneboda.<br />
112<br />
XIII<br />
15. xolo Tu vinme Tavqariani gardasul droTa xatebebs Soris<br />
daexeteba da kiTxulobs, ratomaa, rom Sen, ufalo, yovlismZleo<br />
da yovlismpyrobelo, cisa da miwis Semoqmedo, _ uTvalavi saukunis<br />
manZilze ar Sesdgomixar Sens diad saqmes, dae, gamoiRvi-<br />
Zos da mixvdes, raoden fuWia da amao misi gancvifreba.<br />
ranairad unda gaevlo uTvalav saukunes, Tuki isini jer kidev<br />
ar Segeqmna saukuneTa Semoqmedsa da dasabamier mizezs? gana SeiZleba<br />
arsebobdes dro, Sen rom ar iyo misi dasabami? an ranairad<br />
SeiZleboda gaevlo, Tuki jer kidev ar arsebobda?<br />
da raki Sena xar yoveli drois Semoqmedi 10 , amitom, Tuki cisa<br />
da miwis Seqmnamde SeiZleba warmovidginoT garkveuli drois<br />
arseboba, ra ufleba gvaqvs vamtkicoT, TiTqos uqmad da umoqmedod<br />
iyavi? 11 TviT es dro swored Sen Sehqmeni, da, ra Tqma unda,<br />
veraviTari dro ver gavidoda, vidre Sen ar Sehqmnidi mas. xolo<br />
Tu casa da miwaze uwinares saerTod ar iyo dro, raRad vkiTxulobT,<br />
ra iyo `maSin~? roca ar iyo dro, ar iyo arc `maSin~.<br />
16. ara, droSi rodi iyavi droTa uadres, Torem maSin ver iqnebodi<br />
yvela droze uwinaresi. Sen win uswrebdi mTel warsuls,<br />
maradisobis waruvali awmyos Txemze davanebuli da mTel momavalze<br />
uzenaesi, radganac momavali mova da wava, `Sen ki marad<br />
igive xar, da Seni wlebi ar dailevian~. Seni wlebi arc modian da<br />
arc midian, Cveni wlebi ki, gasasruleblad, kidec modian da kidec<br />
midian. Seni wlebi uZravni arian da erTdroulni: isini dganan.<br />
momavalni rodi gandevnian mimavalT, radgan isini saerTod<br />
ar gadian. Cveni wlebi ki maSin gasruldebian, roca yvelani warsulad<br />
iqcevian. `Seni wlebi rogorc erTi dRe~ 12 , xolo es dRe<br />
yoveldRiurad rodi axldeba, aramed yoveldRe erTi da igivea,<br />
radganac Seni dRevandeli dRe adgils ar uTmobs xvalindels<br />
da ar cvlis guSindels 13 . Seni dRevandeli dRe maradisobaa, amitomc<br />
Seni Tanamaradisia 14 Seni Ze, romelsac uTxari: `dRes gSobe
Sen~ 15 . yvela dro Sen Sehqmeni da yvela droze uwinaresi xar, radganac<br />
ar arsebula iseTi dro, roca dro sul ar iyo.<br />
XIV<br />
17. ar arsebula iseTi dro, roca Sen ar Segeqmnas rame; aki Sena<br />
xar TviT drois Semoqmedi. ar arsebobs dro, Seni Tanamaradisi<br />
rom iyos, radganac Sen waruvali xar, xolo dro rom waruvali<br />
iyos, droc aRar iqneboda igi.<br />
ra aris dro? 16 vin ganmartos es martivad da sxartad? vin Caswvdes<br />
amas gonebiT, raTa Semdeg agvixsnas cxadad? magram ra aris<br />
CvenTvis ufro Cveulebrivi da cnobili? gana saubrisas swored<br />
ase ar aRviqvamT mas? roca Cven vlaparakobT droze, ra Tqma<br />
unda, mSvenivrad gvesmis, ra aris es, da roca sxva laparakobs<br />
masze, aseve mSvenivrad gvesmis Cveni Tanamosaubris sityvebic.<br />
keTili da patiosani; magram mainc ra aris dro? Tu aravin<br />
mekiTxeba amas, diaxac vici, ra aris dro, magram Tu movindomeb<br />
SemkiTxvels avuxsna drois raoba, maSin ki araferic ar mesmis.<br />
da mainc, me SemiZlia dabejiTebiT vamtkico, rac vici: araferi<br />
rom ar gadiodes, ar iqneboda warsuli dro; araferi rom ar modiodes,<br />
aseve ar iqneboda momavali; da araferi rom ar iyos, ar<br />
iqneboda awmyoc.<br />
magram ranairad SeiZleba iyos es ori dro – warsuli da momavali,<br />
Tuki pirveli ukve aRar aris, xolo meore jer kidev ar<br />
aris? awmyoc rom yovelTvis awmyod rCebodes da warsulSi ar gadadiodes,<br />
maSin is dro ki aRar iqneboda, aramed maradisoba; awmyo<br />
mxolod imdenadaa dro, rom warsulSi gadadis. maS, rogorRa<br />
SegviZlia vamtkicoT, rom awmyo aris, Tuki misi arsebobis er-<br />
TaderTi mizezi isaa, rom aRar iyos? maS, gana vcdebiT, rodesac<br />
vambobT – dro mxolod imitom arsebobs, rom aryofnisaken miiltvis?<br />
XV<br />
18. da mainc, Cven dros xan mokles vuwodebT, xanac ki xangrZlivs,<br />
Tumca amas mxolod warsulsa da momavalze vambobT. ase<br />
magaliTad, drois aswlovan Sualeds warsulSic da momavalSiac<br />
`xangrZlivad~ vTvliT, aTdRian Sualeds ki, kvlav warsulsa Tu<br />
momavalSi, `xanmokled~ vsaxavT. magram ranairad SeiZleba xangrZlivi<br />
an xanmokle iyos is, rac saerTod ar aris? marTlacda,<br />
warsuli ukve aRar aris, xolo momavali jer kidev ar aris, maS,<br />
`xangrZlivs~ nukiRa vuwodebT dros, aramed vTqvaT _ `xangrZ-<br />
113
livi iyoo~, roca warsuls exeba saqme, an `xanmokle iqnebao~,<br />
roca momavalze Camovardeba sityva.<br />
magram, RmerTo Cemo, naTelo Cemo 17 , aqac xom ar dascinebs Seni<br />
WeSmariteba sabralo kacs? xangrZlivi warsuli mas Semdeg gaxda<br />
xangrZlivi, rac ukve ganvlo, Tu manamde, roca jer kidev awmyo<br />
iyo? misi xangrZlivoba mxolod maSin iqneboda SesaZlebeli,<br />
roca arsebobda raRac iseTi, rasac SeeZlo xangrZlivi yofiliyo.<br />
magram warsuli xom ukve aRar aris; maS, rogorRa SeiZleba<br />
xangrZlivi iyos is, rac saerTod ar aris?<br />
amitom nuRar vityviT, `xangrZlivi iyo warsuli dro~ (radganac<br />
verafers vpovebT iseTs, xangrZlivi rom yofiliyo),<br />
aramed vTqvaT: `xangrZlivi iyo awmyo dro~, radganac is mxolod<br />
awmyoSi Tu SeiZleboda yofiliyo xangrZlivi, vinaidan jer<br />
kidev ar gamqraliyo, ar gaevlo, da amitomac SeeZlo xangrZlivi<br />
yofiliyo; xolo rogorc ki ganvlo, maSinve dasrulda misi xangrZlivoba,<br />
radgan saerTod dasrulda misi arseboba.<br />
19. axla ki vnaxoT, sulo kacisa, SeuZlia Tu ara awmyo dros<br />
xangrZlivi iyos? aki Sen mogeca droTa SegrZnebisa da gazomvis<br />
unari. ras mipasuxeb?<br />
xangrZlivia Tu ara awmyos asi weli? magram jer imas daukvirdi,<br />
SeiZleba Tu ara asive weli awmyo iyos? Tu am asidan pirveli<br />
mimdinareobs, swored isaa awmyo, danarCeni oTxmocdacxrameti<br />
weli ki momavalia, ese igi, jer kidev ar aris. Tu meore weli daiwyo,<br />
pirveli ukve warsulSi gadava, es meore awmyo iqneba, danar-<br />
Ceni ki momavali. modiT, am asidan awmyod vigulisxmoT nebismier<br />
weli: misi winamorbedi yoveli weli ukve warsuli iqneba, momdevno<br />
ki – momavali. amitomac SeuZlebelia asive weli awmyo iyos.<br />
magram ganvagrZoT ganxilva: SeiZleba Tu ara, rom mimdinare<br />
weli mTlianad awmyo iyos? Tu misi pirveli Tvea, danarCeni<br />
TerTmeti momavali iqneba; Tu meore Tve mimdinareobs, pirvels<br />
ukve warsuli eTqmis, danarCens ki – momavali. maSasadame, verc<br />
mimdinare wels miviCnevT mTlianad awmyod. xolo Tu is mTlianad<br />
ar aris awmyo, ra Tqma unda, ar SeiZleba awmyod gvevlinebodes,<br />
radganac weliwadSi Tormeti Tvea, da romeli Tvec am Jamad<br />
dgas, swored isaa awmyo. danarCeni TerTmeti ki an warsulia,<br />
an momavali. Tumca arc es mimdinare Tvea awmyo: awmyo mxolod<br />
erTi dRea, Tu is pirveli dRea Tvisa, yvela danarCeni dRe momavali<br />
iqneba; Tu ukanaskneli – yvela winamorbedi dRe warsuls<br />
ekuTvnis, xolo nebismier Sualed dReTagania, maSin warsulsa da<br />
momavals Sorisaa moqceuli.<br />
20. da, ai, im daskvnamde mivediT, rom xangrZlivi martooden<br />
awmyos Tu SeiZleba ewodos, da isic mxolod erT dRemde dayva-<br />
114
nils. Tumca, modi, isic davanawevroT, radgan erT dResac ver miviCnevT<br />
mTlianad awmyod. is dRisa da Ramis saaTebisagan Sedgeba,<br />
xolo dRe-RameSi ocdaoTxi saaTia. pirveli saaTis mimarT yvela<br />
danarCeni saaTi momavalia, ukanasknelis mimarT – warsuli. nebismieri<br />
Sualeduri saaTis mimarT ki yvela winamorbedi saaTi<br />
warsulad gvevlineba, xolo momdevno – mermisad. TviT es erTi<br />
saaTic ki mswraflwarmavali wamebisagan Sedgeba: yvela gafrenili<br />
wami ukve warsulia, danarCeni wami ki – momavali. awmyo SeiZleba<br />
ewodos drois mxolod im moments, romelic TviT umcires<br />
nawilakebadac aRar iyofa, magram ise swrafad ki gadadis momavlidan<br />
warsulSi, rom veraviTar xangrZlivobas mas ver mivawerT.<br />
awmyo rom grZeldebodes, maSin masSi SeiZleboda gamogveyo warsuli<br />
da momavali; magram awmyosTvis ucxoa yovelgvari xangr-<br />
Zlivoba.<br />
maS, sadRaa is dro, romelsac xangrZlivs vuwodebT? iqneb momavalSi?<br />
magram Cven xom ar vambobT, rom is `xangrZlivia~, radgan<br />
jer kidev ar aris is, rasac SeiZleba xangrZlivi ewodos, aramed<br />
vityviT, rom is `xangrZlivi iqneba~. ki magram, rodisRa iqneba?<br />
Tu momavalSi, ranairad iqceva xangrZlivad is, rac jer kidev<br />
ar aris? xolo Tu is xangrZlivad iqceva maSin, roca momavlidan<br />
moiqceva awmyod da, amrigad, mogvevlineba imad, rac SeiZleba<br />
xangrZlivi gaxdes, gana swored es awmyo zemoTqmuli sityvebiT<br />
ar mohyveba yvirils, rom ar SeuZlia xangrZlivi iyos?<br />
XVI<br />
21. da mainc, Cven gvesmis, ufalo, ra aris drois Sualedebi;<br />
erTmaneTs vadarebT maT da vambobT, rom zogi grZelia, zogi ki<br />
mokle. imasac ki vzomavT, ramdenad ufro grZelia drois erTi<br />
Sualedi meoreze, an ramdenad mokle, da vamtkicebT, rom drois<br />
esa da is Sualedi orjer Tu samjer grZelia an mokle meore<br />
Sualedze, anda rom isini tolni arian. magram drois gazomva<br />
mxolod maSin SegviZlia, roca is mimdinareobs, da SegviZlia<br />
swored imitom, rom mis msvlelobas vgrZnobT. gana SeiZleba gazomo<br />
warsuli, romelic ukve aRar aris, an momavali, romelic<br />
jer kidev ar aris? vin gabedavs imis mtkicebas, rom SeiZleba gazomo<br />
ararsebuli? ase rom, sanam dro mimdinareobs, is SeiZleba<br />
SeigrZno da gazomo kidec; magram roca man ganvlo, es ukve SeuZlebeli<br />
xdeba, radganac dro aRar aris.<br />
115
116<br />
XVII<br />
22. me mxolod veZeb, mamao, rodi vamtkiceb. Semewie, RmerTo<br />
Cemo, da miwinamZRvre 19 . vin gabedavs imis mtkicebas, rom es sami<br />
dro – warsuli, awmyo da momavali, _ rogorc vswavlobdiT<br />
bavSvobisas da TviTonac vaswavlidiT bavSvebs, _ ar arsebobs?<br />
rom arsebobs mxolod awmyo, danarCeni ori ki ara? Tu es oric<br />
arsebulad unda migvaCndes? da dro, momavlidan rom moiqceva<br />
awmyod, romeliRac faruli sacavidan moedineba, da roca<br />
warsulad iqceva, farul sacavSive gadadis? radgan sad unaxavs<br />
momavali imas, vinc mermiss winaswarmetyvelebs, Tuki is saerTod<br />
ar aris? ararsebuls ver dainaxav. da vinc warsulis ambavs<br />
gvauwyebs, verafers gvetyoda marTals, gonebis TvaliT rom ar<br />
xedavdes mas, Tumca SeuZlebelia imis danaxva, rac saerTod ar<br />
arsebobs. maSasadame, warsulic arsebobs da momavalic.<br />
XVIII<br />
23. neba miboZe, ufalo, sasoebav Cemo 20 , kvlav ganvagrZo kvleva-Zieba,<br />
dae, nuraferi aamRvrevs Cems Zalisxmevas.<br />
Tu warsulic arsebobs da momavalic, minda vicode, sad arian<br />
isini. Tuki amis Secnoba Cems Zal-Rones aRemateba, is mainc<br />
vici, rom, miuxedavad imisa, Tu sad arian, iq arc warsuli eTqmis<br />
maT da arc momavali, aramed mxolod awmyo. Tu momavali iqac<br />
momavalia, jer kidev ar aris iq, da Tu warsuli iqac warsulia,<br />
ukve aRar aris iq, ase rom, miuxedavad imisa, Tu sad arian da rani<br />
arian, isini mxolod awmyos saxiT arseboben. da vinc marTlad<br />
gadmogvcems warsuls, TviT movlenebs rodi gamoixmobs Tavisi<br />
mexsierebidan, movlenebs, romlebic gardasulan, ganqarvebulan,<br />
aramed maTi xatebebiT nakarnaxev sityvebs. gardasul movlenebs<br />
SeuZravT Cveni grZnobebi da TiTqos TavianTi nakvalevi<br />
dautovebiaT Cvens sulSi. ase magaliTad, Cemi siyrme ukve aRar<br />
aris, warsulSi darCa, romelic aRar arsebobs, magram roca masze<br />
vfiqrob, an imdroindel ambebsa vyvebi, awmyoSi vxedav mis xatebas,<br />
radganac cocxlad aRbeWdila Cems mexsierebaSi.<br />
iqneb aseve winaswarmetyveleben mermissac? SesaZloa, ukve arsebul<br />
xatebaTa mixedviT winaswar grZnoben imas, rac jer kidev<br />
ar aris? vaRiareb, RmerTo Cemo, ar vici es. magram is ki dabejiTebiT<br />
vici, rom Cven umeteswilad vcdilobT winaswar movifiqroT<br />
Cveni momavali moqmedebani. es winaswari mofiqreba awmyoSi xdeba,<br />
maSin rodesac TviT moqmedeba, winaswar rom movifiqreT, jer<br />
kidev ar dagviwyia: is myofadSia. xolo roca mis xorcSesxmas Se-
vudgebiT, maSinRa iCens Tavs TviT moqmedeba, radgan is myofadSi<br />
ki aRar aris, aramed awmyoSi.<br />
24. ranairad xorcieldeba momavlis es mistikuri winaswar-<br />
Wvreta? radganac SeiZleba mxolod imis danaxva, rac aris, xolo<br />
is, rac aris, momavali ki aRaraa, aramed awmyo. amitom, roca amboben<br />
momavals `vxedavTo~, sinamdvileSi mas ki ar xedaven (radganac<br />
momavali jer kidev ar aris), aramed, rogorc Cans, mis mizezebs<br />
Tu niSnebs, romlebic ukve arseboben. amrigad, winaswarmxedveli<br />
momavals ki ar xedavs, aramed awmyos, romlis mixedviTac iwinaswarmetyveleba<br />
sulis mier aRqmuli Tu warmodgenili mermisi. es<br />
warmodgenebi ukve arseboben da momavlis winaswarmWvretni TavianT<br />
sulSive Wvreten maT 21 .<br />
uricxvi magaliTidan sanimuSod movixmob erT-erTs: me vxedav<br />
ganTiads da winaswar vacxadeb, rom male amova mze, rasac me<br />
vxedav, awmyoa, xolo rasac vacxadeb, _ momavali. momavalSi mze<br />
rodia, _ is ukve arsebobs, _ aramed misi amosvla, rac jer kidev<br />
ar aris, magram Cems suls rom iseve warmodgenili ara hqondes es<br />
amosvla, rogorc amJamad, roca masze vlaparakob, verc mas viwinaswarmetyvelebdi.<br />
xolo es ganTiadi, cis Tavanze rom vxedav,<br />
iseve ar aris mzis amosvla, TumcaRa win ki uswrebs mas, rogorc<br />
Cemi sulis mier warmosaxuli mzis amosvlis suraTi, magram erTsac<br />
da meoresac awmyoSi vxedav da winaswar vacxadeb, rom mze amova.<br />
momavali jer kidev ar aris, xolo Tu jer kidev ar aris, ese<br />
igi, saerTod ar aris, da raki saerTod ar aris, maSasadame, yovlad<br />
SeuZlebelia misi danaxva. magram SeiZleba awmyoSi arsebuli<br />
niSnebis mixedviT viwinaswarmetyveloT igi, niSnebisa, romlebic<br />
ukve arian da, ra Tqma unda, SegviZlia kidevac davukvirdeT maT.<br />
XIX<br />
25. ki magram, ranairad ganumartav, Sen mier Seqmnil arsTa<br />
gamrigev, diax, ranairad ganumartav sulebs momavals? arada,<br />
xom ganumartavdi mas Sens winaswarmetyvelT? ranairad xsni momavals,<br />
ufalo Cemo, visTvisac ar arsebobs momavali? an iqneb,<br />
ufro sworad, awmyos meSveobiT xsni mermiss? vinaidan, rac ar<br />
aris, yovlad SeuZlebelia imisi axsna. Cemi mzera arc ise maxvilia<br />
da gamWriaxi, rom Seni moqmedebis garCeva SesZlos. es Cems<br />
Zal-Rones aRemateba da Cemda Tavad ki ara 22 , mxolod Seni SemweobiT<br />
Tu SevZleb amas. maS, Semewie, Cemi Sinagani mzeris sulze<br />
utkbeso naTelo 23 .<br />
117
118<br />
XX<br />
26. axla ki erTi ram mainc savsebiT cxadia CemTvis: arc warsuli<br />
arsebobs da arc momavali. amitom scdebian, roca arsebulad<br />
miiCneven sam dros – warsuls, awmyosa da momavals. albaT, ufro<br />
marTebuli iqneboda gveTqva: aris sami dro – awmyo warsulisa,<br />
awmyo awmyosi da awmyo momavalisa. es raRac sami dro mxolod<br />
Cvens sulSi arsebobs da sxvagan versad ver vxedav maT: awmyo warsulisa<br />
mexsierebaa; awmyo awmyosi – uSualo Wvreta; awmyo momavlisa<br />
ki – molodini. Tu nebas damrTaven ase vimsjelo, maSin me<br />
vxedav da vaRiareb, rom dro samia.<br />
dae, Tundac Cveulebisamebr ganagrZon (Tumca es aSkarad<br />
mcdaria): arsebobs sami dro – warsuli, awmyo da momavalio; dae,<br />
kvlav ganagrZon ase. axla es rodia Cemi sazrunavi; arc davas<br />
davuwyeb da arc SevekamaTebi vinmes; mxolod im pirobiT, rom<br />
icodnen, rasac amboben, da esmodeT, rom momavali jer kidev ar<br />
aris, warsuli ki ukve aRar aris. radganac am sityvebs iSviaTad<br />
Tu xmaroben maTi WeSmariti mniSvnelobiT; umeteswilad mcdari<br />
azriT viyenebT maT, magram Cveni ki esmiT.<br />
XXI<br />
27. zemoT ukve vTqvi, rom Cven maSin vzomavT dros, roca is<br />
mimdinareobs. amitomac SegviZlia vamtkicoT, rom drois esa<br />
da es Sualedi orjer ufro grZelia meoreze, an misi tolia da,<br />
saerTod, garkveuli Tanafardoba davamyaroT drois im nawilebs<br />
Soris, romlebsac vzomavT.<br />
amrigad, rogorc aRvniSne, dros misi msvlelobisas vzomavT,<br />
da vinmes rom ekiTxa CemTvis, ki magram, ra vici, marTla asea Tu<br />
arao, pasuxad vetyodi: vici imitom, rom Cven vzomavT dros; rac<br />
ar arsebobs, misi gazomva SeuZlebelia; warsuli da momavali ki<br />
ar arsebobs. magram ranairad SegviZlia gavzomoT awmyo, romelsac<br />
xangrZlivoba ar gaaCnia? misi gazomva SeiZleba mxolod ma-<br />
Sin, roca mimdinareobs; rogorc ki gaivlis, veRar gavzomavT,<br />
radganac gasazomi aRaraferi gveqneba.<br />
magram saidan moedineba, ra gziT midis da saiT miemarTeba<br />
dro, rodesac mas vzomavT? saidan, Tu ara momavlidan? ra gziT,<br />
Tu ara awmyos gavliT? saiTken, Tu ara warsulisaken? maSasadame,<br />
iqidan moedineba, sadac jer kidev ar aris, im gziT midis, romelsac<br />
grZlivoba ar gaaCnia, da imisken miemarTeba, rac ukve aRar<br />
aris.<br />
maS, raRas vzomavT, Tu ara drois romeliRac monakveTs?
adgan, roca drois Sualedebze vmsjelobT da ormags, oTxmags,<br />
an erTmaneTis tolfards vuwodebT maT, ras vgulisxmobT, Tu<br />
ara drois vrcel monakveTs? ki magram, mainc romel monakveTSi<br />
izomeba dro misi mimdinareobisas? iqneb, momavalSi, saidanac<br />
moedineba? magram rac jer kidev ar aris, misi gazomva SeuZlebelia.<br />
awmyoSi, romlis gavliTac midis? verasdidebiT ver gavzomavT<br />
imas, rasac araviTari monakveTi ar gaaCnia. warsulSi, saiTkenac<br />
miemarTeba? magram rac ukve aRar aris, aseve SeuZlebelia<br />
misi gazomva.<br />
XII<br />
28. oh, neta es gonebamiuwvdomeli amocana amomaxsnevina.<br />
nu damimalav, ufalo RmerTo Cemo, mamao saxiero, gevedrebi,<br />
qristes gulisTvis, nu damimalav mis pasuxs. momeci Zali Cavwvde<br />
am movlenis arss, esoden Cveulebrivsa da, imavdroulad, esoden<br />
saidumlos; Cavwvde da Seni gulmowyalebis Suqi movfino. vis<br />
mivmarTo am kiTxviT? vis winaSe vaRiaro, Cemda sasikeTod, es Cemi<br />
umecreba, Tu ara Sens winaSe, didsulovnad rom Seiwynareb Cems<br />
mwvel survilsa da dauokebel swrafvas, romlis mizania saRmr-<br />
To werilis Seswavla? momeci, rac miyvars; siyvaruliT ki namdvilad<br />
miyvars, da amis niWic Sen mommadle. momec, mamao, Sen xom<br />
WeSmaritad SegiZlia `keTili misacemeli misce Sens Svilebs~ 24 ;<br />
momeci Zali imis Secnobisa, risTvisac viRwvi, magram es `Znelia<br />
Cems TvalSi~25, vidre Sen ar amixel mas. gevedrebi, qristes gulisTvis,<br />
wmidaTa-wmidis saxeliT, dae, nuravin aRudgeba win Cems<br />
Zalisxmevas. `mwams da mitomac vambob~ 26 , esaa sasoeba Cemi, risTvisac<br />
vcocxlob: minda `vixilo mSveniereba uflisa~ 27 . `aha, ra<br />
xania momizome dReni~ 28 , da isinic miqrian, magram ar vici rogor.<br />
Cven ki erTTavad es gvakeria pirze: `dro~, `Jami~, `xani~: `ramden<br />
xans ilaparaka~; `ra xania akeTebda~, `ra dro gasula mas Semdeg,<br />
rac ar minaxavs~; `grZeli marcvlis warmoTqmas orjer meti<br />
dro sWirdeba, vidre moklisas~, da sxva misTanani. Cven vambobT<br />
amas da sxvebic amasve gveubnebian; Cvenc gvesmis maTi da maTac<br />
esmiT Cveni. yovelive es cxadze ucxadesia da Cveulebrivze<br />
Cveulebrivi, magram, amasTanave, araferia ufro bneli da ufro<br />
Znelic, vidre am sityvebis WeSmariti azris gageba.<br />
XXIII<br />
29. erTi swavlulisagan gamigonia, rom dro sxva ara aris ra,<br />
Tu ara mzis, mTvarisa da varskvlavebis moZraoba, magram me ar<br />
viziareb mis azrs, Tu asea, maSin ratom ar unda migvaCndes drod<br />
119
yvela sxeulis moZraoba! ciuri mnaTobebi rom SeCerebuliyvnen<br />
da mxolod meTunis borbals ebruna, nuTu aRar iqneboda dro,<br />
romliTac mis brunvebs gavzomavdiT? viTom imisda kvalad, Tu<br />
rogor ibrunebda borbali – Tanazomierad, nela Tu Cqara, _<br />
ver SevZlebdiT gveTqva, rom erT Semobrunebas ufro meti dro<br />
sWirdeba, vidre meores? da nuTu garkveuli dro ar dasWirdeboda<br />
amis warmoTqmas? gana Cvens sityvebSi aRar iqneboda grZeli<br />
da mokle marcvlebi? pirvelni xom ufro didxans ixmianebdnen,<br />
vidre meoreni.<br />
ufalo, mieci xalxs imis unari, rom mciredSi SesZlon im arsebiT<br />
niSan-TvisebaTa danaxva, rac axasiaTebT didTac da pataraTac.<br />
arseboben varskvlavebi da ciuri mnaTobebi `dRe-Ramis<br />
gasayarad da dro-Jamis aRsaniSnavad~ 29 ; diax, arseboben, magram<br />
verc me vityvi, am patara xis borblis Semobruneba dRea-meTqi,<br />
da verc is swavluli gabedavs imis Tqmas, rom igive borbali<br />
droSi ar asrulebs bruns.<br />
30. me msurs gavigo buneba da arsi droisa, romliTac sxeulTa<br />
moZraobas vzomavT da vambobT, rom, magaliTad, esa da es moZraoba<br />
orjer ufro xangrZlivia, vidre meore. me minda vikiTxo Semdegi:<br />
rogorc viciT, dRed marto is dro ki ar iwodeba, romlis<br />
ganmavlobaSiac mze dedamiwas dahyurebs (amiT ganisazRvreba<br />
gansxvaveba dResa da Rames Soris), aramed is droc, romlis ganmavlobaSiac<br />
mze Tavis wriul mimoqcevas asrulebs erTi aisidan<br />
meore aisamde. swored am mimoqcevaTa Sesabamisad vambobT, amdeni<br />
da amdeni dRe gavidao, xolo am cnebaSi _ `dRe~ _ Ramec<br />
igulisxmeba, radganac Rameul dros calke rodi aRvricxavT.<br />
maSasadame, erTi sruli dRe aisidan aisamde mzis wrebrunviT<br />
ganisazRvreba, da mec swored amas vkiTxulob: ra aris dRe, TviT<br />
es wrebrunva, es moZraoba, Tu drois Sualedi, romelSiac igi<br />
sruldeba? an iqneb, orive erTad?<br />
pirvel SemTxvevaSi `dRed~ unda gvegulisxmebina erTi saa-<br />
Tic, Tuki mze drois am SualedSi SesZlebda Tavisi gzis gavlas;<br />
meore SemTxvevaSi ki `dRe~ saerTod ar iqneboda, Tuki mzis or<br />
amosvlas Soris drois mxolod es mcire Sualedi – erTi saaTi<br />
iqneboda moqceuli. erTi sruli dRis gasasruleblad mzes<br />
ocdaoTxjer unda Seesrulebina Tavisi wrebrunva. mesame SemTxvevaSi<br />
`dRed~ verc erTsaaTian Sualeds miviCnevdiT, romlis<br />
ganmavlobaSic mze Tavis erT srul mimoqcevas Seasrulebda, da<br />
verc im dros, romlis manZilzec Cveulebriv asrulebs Tavis<br />
wrebrunvas ganTiadidan ganTiadamde (Tu davuSvebdiT, rom mze<br />
saerTod gaCerda).<br />
amrigad, axla imas ki aRar vkiTxulob, Tu ra iwodeba dRed,<br />
120
aramed imas, Tu ra aris dro, romliTac mzis moZraobas vzomavT<br />
da vambobT, rom mzem drois orjer ufro mokle SualedSi ganvlo<br />
Tavisi gza, vidre es Cveulebriv xdeba, Tuki davuSvebT, rom<br />
Tormeti saaTi moandoma erT srul wrebrunvas. drois am ori Sualedis<br />
Sedarebisas Cven vityviT, rom erTi orjer ufro grZelia<br />
meoreze, da rom mze zogjer am orTagan erT-erTis ganmavlobaSi<br />
asrulebs Tavis mimoqcevas aisidan aisamde, zogjer ki<br />
orjer met dros andomebs amas 30 .<br />
maS, nuRaravin metyvis, rom dro ciur sxeulTa moZraobaa,<br />
roca erTma kacma locviT SeaCera mze 31 , raTa gamarjvebiT daesrulebina<br />
brZola, mze idga, dro ki midioda. brZola grZeldeboda<br />
da Tavis droze damTavrda. amrigad, me vxedav, rom dro<br />
erTgvari vrceulobaa Tu ganfeniloba, magram marTla vxedav<br />
Tu meCveneba, rom vxedav? Sen miCveneb amas, ufalo, Cemo naTelo,<br />
da WeSmaritebav.<br />
XXIV<br />
31. gana imas mibrZaneb, davadasturo, rom dro sxeulTa moZraobaa?<br />
ara, amas rodi mibrZaneb. kargad mesmis, rom sxeuls mxolod<br />
droSi SeuZlia imoZraos. es gamigia Sengan. magram dro rom<br />
TviT sxeulTa moZraoba iyos, es ki aRar mesmis da arc gamigia<br />
Sengan 32 . rodesac sxeuli amoZravdeba, me droiT vzomav, ramden<br />
xans moZraobs igi moZraobis dawyebidan mis dasasrulamde. Tu<br />
ar daminaxavs, rodis daiwyo moZraoba, magram ganuwyvetliv ki<br />
moZraobda, da verc moZraobis dasasruli SevniSne, ver SevZleb<br />
misi moZraobis xangrZlivoba gavzomo, Tu ar CavTvliT im dros,<br />
romlis ganmavlobaSic Tvals vadevnebdi mis moZraobas, dasawyisidan<br />
dasasrulamde. Tu didxans vakvirdebodi, mxolod imis<br />
Tqma SemiZlia, rom sakmaod didi dro gavida, Tumca zustad ki<br />
ver ganvsazRvrav mis xangrZlivobas, radganac xangrZlivoba SedarebiT<br />
ganisazRvreba. ase magaliTad, Cven vambobT: `es imdenxans<br />
gagrZelda, ramdensac is grZeldeboda~, an `meti dro das-<br />
Wirdao~, da a. S. xolo Tu Cven SegviZlia im ori adgilis CaniSvna,<br />
saidanac moZraobas iwyebs da amTavrebs sxeuli an misi nawili,<br />
roca ise moZraobs, TiTqos wriulad brunavso, maSin SegviZlia<br />
vTqvaT, ramden xans grZeldeboda sxeulisa Tu misi nawilis moZraoba<br />
erTi adgilidan meoremde.<br />
magram raki sxeulis moZraoba erTia, xolo is, riTac mis moZraobas<br />
vzomavT, _ meore, gana aSkara ar aris, Tu am ori cnebidan<br />
romels ufro SeiZleba ewodos dro? sxeuli zogjer Tanabrad<br />
moZraobs, zogjer ki sulac Cerdeba, da Cven swored droiT vzo-<br />
121
mavT ara marto mis moZraobas, aramed uZraobasac. am SemTxveva-<br />
Sic vityviT xolme: `imden xans idga, ramdensac moZraobda~, an<br />
_ `orjer Tu samjer ufro met xans idga, vidre moZraobdao~ da<br />
a.S., imis mixedviT, zustia Cveni gamoTvla Tu miaxloebiTi. maSasadame,<br />
dro sxeulTa moZraoba rodia.<br />
122<br />
XXV<br />
32. vaRiareb, ufalo, dRemde ar vici, ra aris dro; magram sxva<br />
ramesac vaRiareb, RmerTo Cemo: vici, rom droSi warmovTqvam am<br />
Cems sityvebs; rom didi xania droze vlaparakob, da TviT es `didi<br />
xani~ sxva ara aris ra, Tu ara drois erTgvari Sualedi. magram<br />
ra vici es, Tuki ar vici, ra aris dro? iqneb, ar vici, ranairad<br />
gadmovce is, rac ar vici? vaime bedkruls! isic ki ar vici, Tu ra<br />
ar vici. aha, Sens winaSe vdgavar, ufalo: ar vcruob; rasac vambob,<br />
imasve vfiqrob. `maS, aminTe lampari, ufalo RmerTo Cemo,<br />
sinaTled miqcie bneli~ 33 .<br />
XXVI<br />
33. gana wrfeli ar aris aRsareba Cemi sulisa, romelic aRiarebs<br />
Sens winaSe, drosa vzomavo? diax, ufalo, vzomav, magram is<br />
ki ar vici, Tu rasa vzomav. TviT dros ki ara, sxeulis moZraobas<br />
vzomav droiT? roca sxeulis moZraobis xangrZlivobas vzomav,<br />
Tu ramden xans undeba igi gadaadgilebas erTi adgilidan meoremde,<br />
sxva rasa vzomav, Tu ara dros, romlis ganmavlobaSiac<br />
moZraobs sxeuli?<br />
ki magram, riTi gavzomo TviT dro? iqneb, ufro xanmokle<br />
droiT – ufro xangrZlivi, rogorc latans vzomavT xolme wyr-<br />
TiT 34 ! iseve, rogorc grZeli marcvlis sigrZes vzomavT mokle<br />
marcvlis grZlivobiT da vamtkicebT, rom pirveli orjer ufro<br />
grZelia meoreze. aki leqsis sigrZesac striqonTa raodenobiT<br />
vzomavT, striqonebisas – terfTa raodenobiT, terfebisas<br />
– marcvalTa ricxviT, xolo grZeli marcvlebisas – mokle<br />
marcvalTa grZlivobiT? es gazomva furcelze rodi xdeba<br />
(Torem sivrcis ganfenilobas gavzomavdiT da ara droisas); ara,<br />
sityvebis warmoTqmisdakvalad Cven vambobT: es leqsi grZelia;<br />
amdeni da amdeni striqonisagan Sedgeba; es striqonic grZelia,<br />
radgan amden da amden marcvals iTvlis; da bolos, es marcvalic<br />
grZelia, radganac misi sigrZe orjer aRemateba moklisas.<br />
magram drois zusti sazomi aq ara gvaqvs; radganac SeiZleba<br />
SedarebiT mokle leqsi ise gaWianurebulad warmoiTqvas, rom
amas meti dro dasWirdes, vidre ufro grZeli, magram sxapasxupiT<br />
wakiTxuli leqsis warmoTqmas. igive SeiZleba iTqvas striqonis,<br />
terfisa Tu marcvlis mimarTac.<br />
amitom, Cemi azriT, dro erTgvari ganfenilobaa, magram risi<br />
ganfeniloba? _ es ki ar vici, iqneb, sakuTriv sulisa? 35 maS, ra-<br />
Ras vzomav, ufalo, roca savaraudod vambob: `es dro im droze<br />
xangrZlivia~, an dabejiTebiT vamtkiceb: `es dro orjer ufro<br />
grZelia, vidre is-meTqi?~ vici, rom amiT dros vzomav, magram momavlis<br />
gazomva ar SemiZlia, radgan is jer kidev ar aris; arc awmyosi<br />
Tu warsulisa, radganac pirvels xangrZlivoba ar gaaCnia,<br />
xolo meore ukve aRar aris. maS, raRas vzomav? dros, romelic<br />
gadis, magram jer kidev ar gasula? zemoT swored amas vambobdi.<br />
XXVII<br />
34. udreki iyav, sulo Cemo, ufro Zalumad daZabe Seni azri:<br />
`RmerTia Cveni Semwe; man Segvqmna Cven, TviTon rodi Segviqmnia<br />
Cvenive Tavi~36. iqiT miapyar Tvali, sadac ukve krTis WeSmaritebis<br />
ganTiadi.<br />
warmoidgine, magaliTad, adamianis xma; bgera TrTis, TrTis<br />
da bolos Cumdeba. miwyda da mdumarebam daisadgura. TviT xma ki<br />
ganqarda, gaqra. vidre axmiandeboda, momavalSi iyo, da amitomac<br />
ver gavzomavdiT, radgan jer kidev ar arsebobda. magram verc am-<br />
Jamad gavzomavT, radganac ukve aRar aris. SeiZleboda gagvezoma<br />
mxolod manam, sanam xmianebda, radganac mxolod maSin iyo raRac<br />
iseTi, risi gazomvac SeiZleboda. magram maSinac xom ar iyo uZravad<br />
gaxevebuli: modioda da midioda. amitomac SeiZleboda misi<br />
gazomva? vidre haerSi miirxeoda, drois garkveul SualedSi iyo<br />
moqceuli, da swored am SualediT SeiZleboda misi gazomva: awmyos<br />
xom xangrZlivoba ar gaaCnia.<br />
ase rom, Tu SeiZleba misi gazomva, maS, daufiqrdi: ai, xmianobas<br />
iwyebs meore bgera, romelic jerxnobiT kvlavac uwyvetad da<br />
Tanabrad xmianebs. gavzomoT, sanam ar mimwydara. Torem miwydeba<br />
Tu ara, aRaraferi dagvrCeba gasazomi. maS, zustad gavzomoT da<br />
vTqvaT, ranairia misi xangrZlivoba. magram is kvlavac xmianebs<br />
da misi gazomva SeiZleba mxolod im wamidan, roca axmianda, im<br />
wamamde, roca miwydeba. maSasadame, Cven vzomavT Sualeds romeliRac<br />
dasawyiss da dasasruls Soris. ese igi, ver gavzomavT<br />
bgeras, romelic jer kidev JRers, da verc imas vityviT, grZelia<br />
is Tu mokle, an meore bgeris tolfardia, orjer grZelia<br />
masze da a. S. xolo roca bgera miwydeba, is ukve aRar iqneba. maS,<br />
rogorRa SeiZleba misi gazomva? da mainc Cven vzomavT dros, im<br />
123
dros ki ara, romelic jer kidev ar aris, arc imas, romelic ukve<br />
aRar aris, arc imas, romelic saerTod ar grZeldeba, da arc imas,<br />
zRvari rom ar gaaCnia. maSasadame, arc momaval dros vzomavT,<br />
arc warsuls, arc awmyos da arc mimdinares, Tumca, miuxedavad<br />
amisa, Cven mainc vzomavT dros.<br />
35. Deus creator omnium (`RmerTo, yovlis Semoqmedo~) 37 – es<br />
striqoni rva urTierTmonacvle grZeli da mokle marcvlisagan<br />
Sedgeba. amaTgan oTxi moklea: pirveli, mesame, mexuTe da meSvide;<br />
isini oTx grZel marcvals ewyvilebian: meores, meoTxes, meeqvsesa<br />
da merves. yoveli grZeli marcvlis warmoTqmas orjer meti<br />
dro sWirdeba, vidre moklisas, rasac mkafiod aRiqvams yuri, da<br />
es asecaa. rogorc Cans, Tu grZnobadi aRqmis sizustes vendobiT,<br />
grZel marcvals mokleTi vzomav da vgrZnob, rom pirveli<br />
or ukanasknels udris. magram roca erTimeoris miyolebiT xmianeben,<br />
rogorRa `movixelTo~ mokle marcvali, raTa sazomad mivusadago<br />
grZels da, amrigad, davadgino, rom grZeli marcvali<br />
ori mokle marcvlis tolia? grZeli xom manamde ar gaxmiandeba,<br />
vidre ar miwydeba mokle. gana grZel marcvals manam vzomav, sanam<br />
xmianebs? ara, mxolod mas Semdeg, rac dasruldeba. magram dasrulebisTanave<br />
qreba kidec. maS, raRas vzomav! sadaa is mokle<br />
marcvali, romliTac vzomav? an grZeli marcvali, romelsac<br />
vzomav? orivem gaixmiana da gaqra, ganqarda, arcerTi aRar aris,<br />
me ki vzomav da Cems sisworeSi darwmunebuli vamtkiceb, _ Tuki<br />
SeiZleba erwmunoT daxvewil smenas, _ rom grZeli marcvali<br />
orjer ufro grZelia, vidre mokle; ra Tqma unda, drois xangrZlivoba<br />
igulisxmeba. da es mxolod imitom SemiZlia, rom orive<br />
marcvalma gaixmiana da miCumda. maSasadame, TviT maT rodi vzomav,<br />
raki arcerTi aRar aris, aramed maT erTgvar nakvalevs,<br />
Rrmad rom aRbeWdila Cems mexsierebaSi.<br />
36. ase rom, sulo Cemo, SenSi vzomav dros38. nu Semedavebi<br />
da SemekamaTebi Seni STabeWdilebebis oromtrialSi. gimeoreb,<br />
SenSi vzomav-meTqi dros. yvelaferi, rac gverdiT Cagivlis,<br />
SenSi tovebs Tavis aRnabeWds; swored amJamad arsebul am aRnabeWds<br />
vzomav da ara imas, ramac Caiara da SenSi Tavisi nakvalevi<br />
datova. diax, am ukanasknels vzomav, roca drois gazomvas vapireb.<br />
maSasadame, swored esaa dro, anda saerTod ar vzomav mas.<br />
mereda ra? roca dumils vzomavT da vambobT, rom is imden xans<br />
grZeldeba, ramdeni xnis manZilzec xmianebda esa Tu is bgera,<br />
gana azriT ar vcdilobT am bgeris gazomvas, TiTqosda kvlavac<br />
xmianebdes, raTa, amrigad, saSualeba gvqondes ganvsazRvroT<br />
dumilis drouli Sualedi? zogjer aseve Cumad da usityvod<br />
warmovTqvamT gulSi leqss, mis calkeul striqonebsa Tu sity-<br />
124
vebs, da ise ganvsazRvravT maT warmosaTqmelad saWiro drois<br />
Sualedebsa Tu Tanafardobebs am ukanasknelTa Soris, TiTqos<br />
xmamaRla warmogveTqvas isini. vTqvaT, vinmes surs daustvinos<br />
da azriT gansazRvros stvenis momavali xangrZlivoba. cxadia,<br />
Cumad gansazRvravs drois am Sualeds, kargad daimaxsovrebs mas<br />
da mxolod Semdeg daustvens. stvena imden xans gagrZeldeba,<br />
ramdenic winaswar iqna dadgenili. an, ufro sworad, stvena ismoda<br />
da kvlavac SeiZleba ismodes: rac ukve gaisma, ra Tqma unda,<br />
xmianebda, rac awi unda gaismas, Semdeg gaixmianebs, da yvelaferi<br />
ase dasruldeba: yuradRebas warsulSi gadaaqvs momavali; rac<br />
momavals akldeba, warsuls emateba; da Tu momavali saerTod<br />
gaqra, darCeba mxolod warsuli.<br />
XXVIII<br />
37. ki magram, ranairad mcirdeba an sulac qreba momavali,<br />
romelic jer kidev ar arsebobs? an ranairad izrdeba warsuli,<br />
romelic ukve aRar arsebobs? mxolod imnairad, rom es xdeba<br />
sulSi, radganac martooden sulSi arsebobs sami dro. is elis,<br />
yuradRebas apyrobs da axsovs: rasac elis, im gziT gaivlis, rasac<br />
yuradRebas apyrobs, da iqiTken miemarTeba, rac axsovs, vin<br />
SesZlebs imis uaryofas, rom momavali jer kidev ar arsebobs? magram<br />
misi molodini ukvea sulSi. anda vin uaryofs imas, rom warsuli<br />
ukve aRar arsebobs? magram sulSi kvlavac cocxlobs misi xsovna,<br />
da bolos, vin gabedavs uaryos, rom awmyos xangrZlivoba ar<br />
gaaCnia? radgan is meyseulad gadis. magram xangrZlivia Cveni<br />
yuradReba, romelsac dauyovnebliv aryofnaSi gadahyavs yvelaferi,<br />
rac ki Tavs iCens. maSasadame, xangrZlivia ara momavali<br />
dro, romelic ar arsebobs; xangrZlivia mxolod momavlis<br />
molodini. xangrZlivia ara warsuli dro, romelic ar arsebobs;<br />
xangrZlivia mxolod warsulis xsovna.<br />
38. vTqvaT, msurs wamoviwyo nacnobi simRera. vidre ar damiwyia,<br />
mTeli Cemi molodini miskenaa mipyrobili. magram rogorc ki<br />
daviwyeb, molodini wydeba, simReris nawili warsulSi gadadis<br />
da, amrigad, amdidrebs Cems mexsierebas. Cemi moqmedebis Zala<br />
ganwilulia xsovnasa da molodins Soris: xsovnaSi gadadis, rac<br />
ukve vimRere, molodini ki imiskenaa mimarTuli, rac jer kidev<br />
samReri damrCa. xolo Cemi yuradReba awmyos ekuTvnis, romlis<br />
gavliTac miemarTeba momavali, raTa warsulad iqces. rac ufro<br />
mets vmReri, miT ufro izRudeba molodini da farTovdeba xsovna,<br />
vidre molodini, bolos da bolos, sul ar gaqreba: simRera<br />
damTavrda; axla is mTlianad mexsierebaSia gadasuli. rac mTel<br />
125
simReras mosdis, igive mosdis mis yvela nawils, yvela marcvalsac.<br />
Cemi simRera SeiZleba ufro vrceli sagaloblis nawili<br />
iyos, da maSin igive iTqmis am vrceli sagaloblis, iseve, rogorc<br />
adamianis mTeli cxovrebis mimarTac, romelic aseve calkeuli<br />
nawilebisa Tu moqmedebebisagan iTxzvis. dasabamidan moyolebuli<br />
amave kanonzomierebas eqvemdebareba kacTa modgmis mTeli<br />
amqveyniuri arsebobac, romlis nawilebadac calkeul TaobaTa<br />
Tu kerZo pirTa cxovrebani gvevlinebian.<br />
126<br />
SeniSvnebi:<br />
1. fsalm. 30,11.<br />
2. fsalm. 102,3.<br />
3. fsalm. 102,5.<br />
4. rom. VIII, 24.<br />
5. rom. VIII, 25.<br />
6. fsalm. 103, 24.<br />
7. `Tavis qadagebaSi (267, 2) saxarebis igavis ganmartebisas, romlis mixedviTac<br />
axali Rvino (maWari) Zvel tikSi ar unda Caisxas, netari avgustine xorciel<br />
kacTan aigivebs Zvel (`beber~) kacs~. _ pier de labriolis SeniSvna. ix.<br />
`aRsarebaTa~ dasax. gamoc. gv. 304.<br />
8. Tavis grandiozul TxzulebaSi `RvTis qalaqisaTvis~ (XII, 12 da Smd.) netari<br />
avgustine ufro dawvrilebiT Cerdeba am problemaze, Tumca iqve aRiarebs,<br />
rom misi gadaWra adamianuri gonebis SesaZleblobas aRemateba.<br />
9. Sdr. fsalm. 5, 10.<br />
10. ix. pirveli wignis Sen. 29. drois es originaluri koncefcia platonis<br />
`timeosidan~ iRebs dasabams; `timeosis~ mixedviT, kosmosis mowesrigebuli<br />
da harmoniuli moZraoba, grZnobad-konkretuli samyaros dinamizmi<br />
sxva ara aris ra, Tu ara idealuri sinamdvilis uZraobis, misi statiurobis<br />
proecireba qmnadobis wiaRSi; zustad aseve, droc – amqveyniur saganTa da<br />
movlenaTa arsebobis, maTi moZraobisa da cvalebadobis forma – ucvleli da<br />
uZravi maradisobis analogiur proeqciad gvevlineba. `maradisoba~ (`aios~)<br />
platonisaTvis Zireulad gansxvavdeba am sityvis Cveni Tanadrouli gagebisagan.<br />
am terminiT `timeosSi~ aRiniSneba ara bundovani, gaurkveveli da jer<br />
kidev ar arsebuli momavlidan aw ukve aRar arsebuli warsulisaken calsaxad<br />
da ukumouqcevlad medini `drois~ (`xronos~) usasrulo odenoba, romelic<br />
win uswrebs an mosdevs awmyos, aramed erTgvari eqstratemporaluri<br />
(drois miRmuri, drois gareSe arsebuli) realoba (Cveni `uJamo Jami~, albaT,<br />
yvelaze srulad da amomwuravd gamoxatavs am cnebis Sinaarss). dRevandeli<br />
gagebiT `dro~ sasrulia, maradisoba ki usasrulo, maSin rodesac platonis<br />
azriT, am or cnebas Soris raodenobrivi (kvantitaturi) ki ara, Tvisobrivi<br />
(kvalitaturi) sxvaoba arsebobs.<br />
`timeosis~ maradisoba integraluri, calkeul momentebad (waruli, awmyo,<br />
momavali) ganuwilveli droa, Tu SeiZleba ase iTqvas, maradiuli, waruvali<br />
awmyo, romelic xasiaTdeba erTaderTi predikatiT _ `aris~, da piriqiT,<br />
sakuTriv dro calkeul momentebadaa ganwiluli. mas Tavisi nawilebi<br />
(`mere~) da Tavisi saxeebi (`eide~) aqvs. drois nawilebia dReebi da Rameebi,
Tveebi da wlebi, saxeebi ki _ `iyo~ da `iqneba~ (e. i. warsuli da momavali).<br />
`aris~, platonis mixedviT, martooden maradisobis atributia; rac Seexeba<br />
drois im moments, romelsac awmyos vuwodebT Cven, is TiTqos kidec arsebobs<br />
da arc arsebobs, rakiRa mxolod da mxolod warsulisa da momavlis<br />
erTmaneTisagan gammijnav zRvrad, mswraflwarmaval wamad Tu drouli nakadis<br />
erTgvar `atomad~ gvevlineba. Seadare aristotele: `amrigad, ramdenadac<br />
`axla~ (aristoteles `axla~ igivea, rac platonis `aris~, _ b.b.) sxva ara aris<br />
ra, Tu ara zRvari, is ar aris dro da mxolod TanxvdomiTaa niSneuli droisa-<br />
Tvis, vinaidan zRvari ekuTvnis mxolod imas, ris zRvaradac is gvevlineba~.<br />
_ b. bregvaZe, `antikuri civilizaciis gvirgvini~ (ix. wignSi: platoni, `timeosi~,<br />
Zveli berZnulidan Targmna, winasityvaoba da komentarebi daurTo b.<br />
bregvaZem, Tb., 1994, gv. 235-236).<br />
11. dedanSia ara `creator~, aramed sruliad moulodneli `operator~.<br />
12. Sdr. dabad. II, 3.<br />
13. fsalm. 101, 28.<br />
14. II petre, III, 8.<br />
15. Sdr. wigni I, VI, 10: `gana SeiZleba sxvagan diodes wyaro, saidanac Cux-<br />
CuxiT iRvreba CvenSi arseboba da sicocxle? ara, Sena gvqmni, ufalo, visTvisac<br />
erTia arseboba da sicocxle, radganac Sena xar uzenaesi arseboba da<br />
uzenaesi sicocxle. diax, uzenaesi xar da ucvleli, dRevandeli dRe arasodes<br />
mTavrdeba SenSi, Tumca ara, mainc mTavrdeba, radganac yoveli dRe<br />
SenSia; da verc erTi dRe ver gaikvlevda gzas, SenSi rom ar yofiliyo. xolo<br />
raki `Seni wlebi waruvalni arian~, swored es wlebia dRevandeli dRe. vin<br />
mosTvlis, Cveni winaprebis ramden dResa da wels gauvlia Seni dRevandeli<br />
dRis gavliT, romlisganac SeuZeniaT elferi da ziarebian arsebobas, anda<br />
ramdeni gaivlis kvlavac, ramdeni SeiZens imave elfers da eziareba imave<br />
arsebobas. `Sen ki erTi da igive xar~: yovelive xvalindelsa Tu zegindels,<br />
yovelive guSindelsa Tu guSinwindels `dRevandlad~ aqcev, rogorc aqamde<br />
giqcevia~...<br />
16. dedanSi zustad asea: `coaelernus~.<br />
17. fsalm. 2, 7; ebr. V, 5.<br />
18. `ra aris dro?~ _ am kiTxviT Cven mivadgebiT `aRsarebaTa~ da, saer-<br />
Tod, netari avgustines moZRvrebis erT-erT kardinalur problemas, romlis<br />
gadaWrasac ufro adre cdilobda antikuri sibrZnismetyveleba, ufro<br />
gvian ki Sua saukuneebis, renesansisa Tu axali drois evropuli kulturis<br />
wiaRSi aRmocenebuli TiTqmis yvela universaluri filosofiuri sistema.<br />
mkiTxvels albaT axsovs didi germaneli mwerlisa da moazrovnis Tomas<br />
manis sityvebi, romlebiTac iwyeba `jadosnuri mTis~ meeqvse Tavi da romlebSiac<br />
garkveulwilad Sejamebulia zemoxsenebuli mcdelobis ara erTi<br />
da ori momenti:<br />
`ra aris dro? misteria! dro yovlisSemZlea, Tumca sakuTari realoba<br />
ar gaaCnia; esaa movlenaTa samyaros piroba, esaa moZraoba, sivrceSi sxeul-<br />
Ta arsebobasTan da TviT sivrcis moZraobasTan Serwymuli da SeerTebuli.<br />
magram iqneboda dro, rom ar yofiliyo moZraoba? iqneboda moZraoba, rom<br />
ar yofiliyo dro? fuWi kiTxvaa! iqneb dro sivrcis funqciaa? Tu piriqiT?<br />
orive erTi da igivea? fuWia ganvagrZoT kiTxva! dro aqtiuria, qmnis, mainc<br />
rasa qmnis? cvalebadobas. `axla~ ar aris `maSin~, `aq~ ar aris `iq~, rakiRa<br />
maT Soris yovelTvis arsebobs moZraoba. magram raki moZraoba, romliTac<br />
izomeba dro, wriulia, Tavis TavSive iketeba, es moZraoba da es cvalebadoba<br />
SeiZleba srulad kvalificirebul iqnes rogorc simSvide da uZraoba.<br />
127
`maSin~ ganuwyvetliv meordeba `axla~-Si, xolo `iq~ _ `aq~-Si. magram raki,<br />
meore mxriv, Tavganwiruli Zalisxmevis miuxedavad, SeuZlebeli Seiqna sasruli<br />
droisa da sazRvruli sivrcis warmodgena, gadawyda mieCniaT, rom<br />
droca da sivrcec maradiulia da usasrulo, imis imediT, rom cota ufro<br />
srulyofili definiciisaTvis mieRwiaT. magram maradiulisa da usasrulos<br />
postulatis dadgena xom ar auqmebs logikurad da maTematikurad yovelive<br />
sasruls da sazRvruls? yvelaferi sulze xom ar daiyvaneba? SesaZlebelia<br />
Tanmimdevroba maradisobaSi? SesaZlebelia zeddeba usasrulobaSi? rogor<br />
SevuTanxmoT maradiulisa da usasrulos es damxmare hipoTezebi distanciis,<br />
moZraobis, cvalebadobis cnebebs? aRaraferi rCeba, garda sazRvrul sxeulTa<br />
moZraobisa samyaroSi? fuWi kiTxvaa!~<br />
rogorc vxedavT, am vrcel citataSi kiTxviTi winadadebebi Warbobs,<br />
xolo maTze gacemul TiTqmis yvela pasuxs hipoTeza ufro eTqmis, vidre mecnieruli<br />
kvleva-Ziebis saboloo SedegTa konstatacia. magram Cven dRemde<br />
ar viciT, ra aris dro, dRemde ar gagvaCnia drois zusti da amomwuravi gansazRvra.<br />
saqme isaa, rom TviT pirwmindad formaluri TvalsazrisiTac ki<br />
SeuZlebelia drois definicia. da marTlac, logikur msjelobaSi _ `dro<br />
aris~... Cven predikatamdec ki ver mivdivarT, radganac zmnis pirieli forma<br />
`aris~, romelic Cvens msjelobaSi kopulis rols asrulebs, erTmaneTs rom<br />
unda daukavSiros subieqti (`dro~) da predikati (`X~), gramatikuli gagebiT<br />
TviTonve gvevlineba drod. ase rom, aq Tavs iCens aSkara tavtologia, rac<br />
logikuri msjelobis gagrZelebis saSualebas aRar gvitovebs.<br />
magram kvlav mivubrundeT antikur sibrZnismetyvelebas, romelic mniSvnelovanwilad<br />
ganapirobebs drois netari avgustiniseul koncefcias,<br />
rodesac antikuri epoqis filosofosi droze laparakobs, is, uwinares yovlisa,<br />
dReebisa da Rameebis, Tveebisa da wlebis regularulsa da periodul<br />
Tanmimdevrobasa Tu monacvleobaze fiqrobs. dro ise mWidrodaa dakav-<br />
Sirebuli ciur sxeulTa sadReRamiso moZraobasTan, rom mas xSirad ciuri<br />
sferos moZraobasTan, zogjer ki TviT am sferosTanac aigiveben. rac Seexeba<br />
sakuTriv drois geneziss, zogierTi antikuri koncefciis Tanaxmad, is<br />
dausabamoa. zogirTis mixedviT ki – dasabamieri. ase magaliTad, platoni<br />
amtkicebs, rom samyaros Seqmnamde dro ar arsebobda: `cis dabadebamde arc<br />
dReebi iyo da arc Rameebi, arc Tveebi da wlebi, aramed maTi dasabami ciuri<br />
wesrigis SeqmnasTan erTad iqna dasaxuli~ (`timeosi~, 37 d). da marTlac,<br />
drosa da sivrces TavisTavadi arseboba ar gaaCniaT; warmoudgenelia sivrce<br />
yovelgvari obieqtis, yovelgvari sagnis gareSe, rogorc dro – movlenaTa<br />
gareSe. amitom roca ar arsebobda samyaro, arc dro da sivrce arsebobda.<br />
platonis koncefciiT, dro, iseve, rogorc mTeli materialuri, drosa<br />
da sivrceSi arsebuli grZnobad-konkretuli samyaro ideaTa zedrouli<br />
da zesivrculi, marad ucvleli da uZravi inteligibiluri sinamdvilidan<br />
iRebs dasabams. cis, anu samyaros SeqmnasTan erTad Semoqmedi (demiurgosi)<br />
qmnis drosac, romelsac `timeosi~ axasiaTebs rogorc erTaderTi da uZravi<br />
maradisobis moZravsa da ricxvTa kanonis mixedviT maradmedin xatebas, kosmosis<br />
mowesrigebuli da harmoniuli moZraoba, grZnobad-konkretuli samyaros<br />
dinamizmi sxva ara aris ra, Tu ara idealuri sinamdvilis, misi uZraobis<br />
proecireba qmnadobis wiaRSi. zustad aseve, droc – amqveyniur saganTa da<br />
movlenaTa arsebobis, maTi moZraobisa da cvalebadobis forma – ucvleli da<br />
uZravi maradisobis analogiur proeqciad gvevlineba. `maradisoba~ (`aios~)<br />
platonisaTvis Zireulad gansxvavdeba am sityvis Cveni Tanadrouli gagebisagan.<br />
am terminiT `timeosSi~ aRiniSneba ara bundovani, gaurkveveli da jer<br />
128
kidev ararsebuli momavlidan aw ukve aRar arsebuli warsulisaken calsaxad<br />
da ukumouqcevlad medini `drois~ (`xronos~) usasrulo odenoba, romelic<br />
win uswrebs, an mosdevs awmyos, aramed erTgvari eqstratempolaruli (drois<br />
miRmuri, drois gareSe arsebuli) realoba (Cveni `uJamo Jami~, albaT, yvelaze<br />
srulad da amomwuravad gamoxatavs am cnebis Sinaarss). dRevandeli<br />
gagebiT, `dro~ sasrulia, `mradisoba~ ki usasrulo, maSin rodesac platonis<br />
azriT, am or cnebas Soris raodenobrivi (kvantitaturi) ki ara, Tvisobrivi<br />
(kvalitaturi) sxvaoba arsebobs.<br />
`timeosis~ maradisoba integraluri, calkeul momentebad (warsuli, awmyo,<br />
momavali) ganuwilveli droa, Tu SeiZleba ase iTqvas, maradiuli, waruvali<br />
awmyo, romelic xasiaTdeba erTaderTi atributiT _ `aris~. da piriqiT,<br />
sakuTriv dro calkeul momentebadaa ganwiluli. mas Tavisi nawilebi<br />
(`mere~) da Tavisi saxeebi (`eide~) aqvs. drois nawilebia dReebi da Rameebi,<br />
Tveebi da wlebi, saxeebi ki _ `iyo~ da `iqneba~ (e. i. warsuli da momavali).<br />
`aris~, platonis mixedviT, martooden maradisobis atributia; rac Seexeba<br />
drois im moments, romelsac awmyos vuwodebT Cven, is TiTqos kidec arsebobs<br />
da arc arsebobs, rakiRa mxolod da mxolod warsulisa da momavlis<br />
erTmaneTisagan gammijnav zRvrad, mswraflwarmaval wamad Tu drouli nakadis<br />
erTgvar `atomad~ gvevlineba. Seadare aristotele: `amrigad, ramdenadac<br />
`axla~ (aristoteles `axla~ igivea, rac platonis `aris~, _ b. b.) sxva ara<br />
aris ra, Tu ara zRvari, is ar aris dro da mxolod TanxvdomiTaa niSneuli<br />
droisaTvis, vinaidan zRvari ekuTvnis mxolod imas, ris zRvradac is gvevlineba~<br />
(`fizika~, 220 b 22-24).<br />
aq arc droa da arc adgili, raTa ufro dawvrilebiT SevCerdeT droisa da<br />
maradisobis platonuri gagebis calkeul momentebze, da uSualod gadavalT<br />
drois aristoteleseul interpretaciaze, romelsac platonis koncefcia<br />
udevs safuZvlad. gansxvaveba isaa, rom mowafe ufro detalurad amuSavebs<br />
da konstruqciuli elementebiT amdidrebs maswavleblis mier zogadad<br />
moxazul sqemas; amasTanave, metafizikuri `mradisobisagan~ damoukideblad<br />
ganixilavs realur samyaroSi medin dros, samyaroSi, romelic, misi mtkicebiT,<br />
dausabamoa, maSin rodesac platonis TvalsazrisiT mas dasabami aqvs.<br />
magram modiT, uSualod movusminoT aristoteles:<br />
`dro imdenad bundovani ram aris, rom an saerTod ar arsebobs, an Zliv-<br />
ZlivobiT Tu SeiZleba miCneul iqnes arsebulad, rac SeiZleba Semdegze<br />
dayrdnobiT vivaraudoT: misi erTi nawili iyo da ukve aRar aris, meore<br />
iqneba da is jer kidev ar aris; im nawilebisagan iTxzvis usasrulo droca da<br />
gamudmebiT gamoyofili drois TiToeuli Sualedic. xolo is, rac ararsebulisagan<br />
iTxzvis, rogorc Cans, SeuZlebelia wilnayari iyos arsebobasTan.<br />
amasTanave, yoveli dayofili sagnisaTvis, Tuki is marTla arsebobs, aucilebelia,<br />
rom, vidre arsebobs, yvela, an zogierTi misi nawili mainc arsebobdes,<br />
xolo aseve dayofili drois zogierTi nawili ukve iyo, zogierTi iqneba, da<br />
arc erTi ar aris, ar arsebobs. `axla~ ki (e. i. `awmyo~ _ b.b.) nawili ar aris,<br />
radganac nawiliT izomeba mTeli, romelic nawilebisagan unda iTxzvodes;<br />
dro ki, etyoba, `axla~-sagan ar iTxzvis. egec ar iyos, advili dasadgeni<br />
rodia, rCeba Tu ara `axla~ (romelic, etyoba, erTmaneTisagan hyofs warsulsa<br />
da momavals) mudam erTi da igive, Tu yovelTvis sxvad iqceva. Tu is sul<br />
mudam sxvadasxvaa da droSi arcerTi nawili ar aris meoresTan erTad (garda<br />
momcvelisa da moculisa, rogorc nakleb dros moicavs meti), xolo amJamad<br />
ararsebuli, magram uwin arsebuli aucileblad odesRac gaqra, amitom<br />
arcerTi `axla~ ar iarsebebs meore `axla~-sTan erTad, aramed adrindeli<br />
129
yovelTvis unda gaqres. Tavis TavSi is ver gaqreba, radganac swored maSinaa<br />
igi; isic warmoudgenelia, rom adrindeli `axla~ meore `axla~-Si gaqres,<br />
radganac SeuZlebelia davuSvaT `axla~-Ti Tanmimdevroba, rogorc wertilisa<br />
– wertilis kvaldakval, Tu, amrigad, erTi `axla~ mis momdevnoSi ki ara,<br />
romeliRac sxva `axla~-Si qreba, maSin is erTdroulad Sualedur `axla~-Ta<br />
Soris iqneboda, romelTa ricxvic usasruloa, es ki SeuZlebeli gaxlavT. magram<br />
isic SeuZlebelia, rom erTi da igive `axla~ yovelTvis iyos, radganac<br />
raRac dayofilsa da sazRvruls mxolod erTi zRvari rodi aqvs, Tundac is<br />
erTi an ramdenime mxriv uwyvetic iyos; `axla~ ki zRvaria; ase rom, SeiZleba<br />
aviRoT sazRvruli dro. garda amisa, Tu erTdrouli – ara adrindeli da ara<br />
mermindeli – arseboba erTsa da imave `axla~-Si arsebobasa niSnavs, amitom<br />
Tu am `axla~-Si moqceulia adrindelic da mermindelic, maSin erTdrouli<br />
iqneba aTi aTasi wlis winandeli ambavi da is, rac dRes moxda, da araferi ar<br />
iqneba erTmaneTze adrindeli an gviandeli~ (`fizika~, IV, 10, 218 a).<br />
aristoteles mTeli Semdgomi msjeloba drois Sesaxeb Zalze rTulia,<br />
zogjer ki imdenad bneli da bundovani, rom mravalricxovan komentatorTa<br />
Tavgamodebuli mcdeloba kidev ufro abnelebs da abundovanebs sakiTxs,<br />
nacvlad imisa, rom sinaTle mohfinos mas. Tumca zogadi azris gamotana<br />
mainc xerxdeba: rogorc zemoT motanili fragmentidan Cans, drois TviT<br />
arsebobac ki saTuoa, radganac is Semdegi momentebisagan iTxzvis: erTi<br />
mxriv, warsuli, romelic iyo da aw ukve aRar aris, meore mxriv ki momavali,<br />
romelic iqneba, magram jer kidev ar aris, `xolo is, rac ararsebulisagan<br />
iTxzvis – aristoteles marTebuli SeniSvniT, _ SeuZlebelia wilnayari<br />
iyos arsebobasTan~. rac Seexeba awmyos (`axla~), is mxolod warsulisa da momavlis<br />
gamyofi zRvaria, wamdauwum cvalebadi zRvari, araviTari grZlivoba<br />
ar gaaCnia da amitom ar SeiZleba drois momentad iqnes miCneuli. drois es<br />
paradoqsuli Taviseburebani ukiduresad aZneleben mis gagebas.<br />
Semdeg aristotele aanalizebs im swavlulTa Tvalsazriss, romelnic<br />
dros ciuri sferos moZraobasa da TviT am sferosTanac ki aigiveben, ris<br />
Sedegadac daaskvnis, rom `dro ar aris moZraoba, Tumca moZraobis gareSe ki<br />
ar arsebobs~ (`fizika~, IV, 10 219 a; Sdr. Tomas manis kiTxva: `iqneboda dro,<br />
rom ar yofiliyo moZraoba? iqneboda moZraoba, rom ar yofiliyo dro?~),<br />
radganac Cven mxolod moZraobis meSveobiT aRviqvamT da vzomavT kidec<br />
dros (aqve unda SevniSnoT, rom Zveli berZnebi Zalze farTo mniSvnelobas<br />
aniWebdnen termins `moZraoba~; es iyo ara marto materiis sivrculi moZraoba,<br />
fizikuric da qimiuric, iseve, rogorc adamianis yvela fsiqikuri aqti,<br />
misi SegrZnebebi, aRqmebi, azrebi Tu gancdebi).<br />
rakiRa daadgina, rom dro ar aris moZraoba, magram, amasTanave, ar Sei-<br />
Zleba moZraobis gareSe arsebobdes, aristotele drois gansazRvris safuZvlad<br />
iRebs Semdeg debulebas: esaa danarCenTagan gansxvavebuli ori drouli<br />
momentis msgavsebis gancda Cveni cxovrebis mier: `Cven SevicnobT dros,<br />
roca zRvars vudebT moZraobas da amrigad ganvsazRvravT adrindelsa da<br />
mermindels; maSin vambobT, rom drom ganvlo, rakiRa grZnobebiT aRviqvamT<br />
adrindelsa da mermindel moments, Cven imis meSveobiT gavmijnavT maT, rom<br />
erTxel erTs aRviqvamT, meorejer ki – meores, xolo maT Soris – raRac<br />
orivesagan gansxvavebuls. radganac maSin Cven viazrebT or kidura wertils<br />
rogorc Sualedurisagan gansxvavebuls, da suli aRniSnavs or `axla~-s –<br />
adrindelsa da mermindels; ai, ras vuwodebT dros, radganac swored momentebiT<br />
SemosazRvruli `axla~ gveCveneba `drod~ (`fizika~, IV, 10 219a 22-30).<br />
bolos da bolos, aristotele gvTavazobs drois Semdeg definicias: `rode-<br />
130
sac aris `uwin~ da `Semdeg~, maSin Cven vlaparakobT droze, radganac dro sxva<br />
ara aris ra, Tu ara moZraobis ricxvi adrindelsa da mermindelTan mimarTebiT.<br />
amrigad, dro TavisTavad rodia moZraoba, aramed moZraobad gvevlineba<br />
imdenad, ramdenadac moZraoba Seicavs ricxvs~ (iqve, 219a 33 – 219b 3).<br />
erTi sityviT, aristoteles orwevrian logikur strquturaSi: moZraoba<br />
– dro, dro – moZraoba, Znelia xazi gausva romelime wevris primats. miuxedavad<br />
imisa, rom yovelgvari moZraoba (iseve rogorc yovelgvari cvalebadoba)<br />
droSi xdeba da droiT izomeba. arc erTi daiyvaneba meoreze da arc<br />
meore – pirvelze. `Cven ara marto moZraobas vzomavT droiT, aramed drosac<br />
– moZraobiT, _ imis gamo, rom isini erTmaneTs gansazRvraven, radganac<br />
dro gansazRvravs moZraobas, rogorc misi ricxvi, xolo moZraoba – dros.<br />
da Cven vlaparakobT didsa da mcire droze, roca mas moZraobiT vzomavT,<br />
isve, rogorc ricxvs vzomavT sagnebiT, romlebic Tvlas eqvemdebarebian,<br />
ase magaliTad, cxenebis ricxvs – cxeniT. swored ricxvis meSveobiT vgebulobT<br />
cxenebis raodenobas da, piriqiT, saTiTaod rom viTvliT cxenebs – maT<br />
ricxvs. igive iTqmis droisa da moZraobis mimarTac: droiT Cven vzomavT moZraobas,<br />
moZraobiT ki – dros~ (iqve, 220b 15-25).<br />
magram arsebobs moZraobis (cvalebadobis uricxvi sxvadasxva saxe, da Tu<br />
misi ricxvi, anu zoma Tu sazomi aris dro, maSin moZraobis TiToeul saxes<br />
misi specifikuri dro unda Seesabamebodes. aristotele TviTonve grZnobs<br />
amas (iqve, XIV, 223b 1-5), magram saTanado daskvna ki ar gamoaqvs. samyaroSi<br />
mimdinare yvela procesis dro mis naazrevSi unificirebulia da standartizirebuli:<br />
esaa dro, romliTac izomeba ciuri sferos regularuli da<br />
Tanabarzomieri wrebrunva; amitomac gveCveneba, TiTqos dro swored es wrebrunva<br />
iyos.<br />
Tavis mesame `enneadaSi~ (7, 9) plotini kritikis sagnad aqcevs drois,<br />
rogorc moZraobis ricxvis Tu zomis aristoteleseul gagebas: Tuki dro<br />
marTlac moZraobis ricxvia, maSin is ufro metad rodi ukavSirdeba moZraobas,<br />
vidre ricxvi `aTi~ cxenebs Tu xarebs, romlebsac is aRricxavs, meore<br />
mxriv, Tu dro uSualod ukavSirdeba moZraobas, romelsac zomavs, rakiRa<br />
mis zrdasTan erTad izrdeba, rogor ganvasxvavoT erTmaneTisgan sakuTriv<br />
dro da misi meSveobiT gazomili moZraoba? xolo Tu es gansxvaveba mainc SesaZlebelia,<br />
maSin dro, rogorc moZraobis ricxvi, pirwmindad eqsterioruli,<br />
pirwmindad garegnulia moZraobis mimarT da, maSasadame, iseve, rogorc<br />
pirvel SemTxvevaSi, ubralo ariTmetikul ricxvada rCeba, romelic drois<br />
araviTar gagebas ar Seicavs. egec ar iyos, aristotele dabejiTebiT amtkicebs:<br />
`Cven ara marto moZraobas vzomavT droiT, aramed drosac – moZraobiT,<br />
_ imis gamo, rom isini erTmaneTs gansazRvraven~. keTili da patiosani,<br />
_ SeniSnavs plotini, _ magram aqve unda vikiTxoT: nuTu imisaTvis, rom dro<br />
arsebobdes, aucilebeli pirobaa misi gazomva? amasTanave, rakiRa dro usasruloa,<br />
romelic araviTar ganzomilebaSi ar Tavsdeba, sainteresoa, drois<br />
mainc romel moments miviCnevT aTvlis wertilad, anu am usasrulo drois<br />
mimarT `Semdgomad~ Tu `uwinaresad~?<br />
saqme aSkara absurdamde midis. drois buneba imdenad paradoqsulia, rom<br />
misi ganmartebisas antikurobis TviT yvelaze didi logikosic ki elementarul<br />
logikur Secdomas (petitio principii Tu idem per idem) uSvebs. swored amitom –<br />
dasZens plotini, _ erTxel da samudamod uari unda vTqvaT imaze, rom fizikur<br />
samyaros davuqvemdebaroT dro, rakiRa misi nebismieri subordinacia<br />
materialuri sinamdvilisadmi garduval marcxs gviqadis da CixSi gvamwyvdevs.<br />
ai, ratomaa, rom plotini kvlav miubrundeba `maradisobis~ (`aios~)<br />
131
platoniseul cnebas, `maradisobisa~, romelsac Tavisi didi maswavleblis<br />
kvaldakval, kosmiuri gonebis azrobrivi da arsobrivi sisavsis, misi uwyveti<br />
idealuri qmediTobisa Tu absoluturi sicocxlis atributad saxavs. platonisganve<br />
sesxulobs igi ZiriTad ideas, romlis mixedviTac dro sxva ara<br />
aris ra, Tu ara ucvleli maradisobis moZravi xati, da axali struqturuli<br />
elementiT amdidrebs mas: dros, rogorc `samyarouli moZraobis intervals~,<br />
samyaros sulis `sasicocxlo intervalebTan~ aigivebs. ase ikveTeba<br />
universaluri simetria: ra kavSiricaa maradisobasa da kosmiur gonebas Soris,<br />
imave kavSiriT erwymian erTmaneTs droca da samyaros sulic.<br />
plotinis mixedviT, samyaros suli erTgvari Sualeduri sawyisia idealur<br />
sinamdvilesa da grZnobad-konkretul samyaros Soris. demiurgosis<br />
pirmSo, kosmosis macocxlebeli da mamoZravebeli Zala, misi erTianobis<br />
waruvali principi; samyaros, rogorc RvTaebrivi cocxali arsis TviTSemecneba;<br />
maTematikur da musikalur TanafardobaTa erToblioba, romelTa<br />
mixedviTac igeba cvladi da qmnadi sinamdvile; kosmiuri srulqmnilebis<br />
pirvelsawyisi, romlis meoxebiTac ideebi materiaSi realizdebian, materia-<br />
Si isxamen xorcs.<br />
dro – maradisobis proeqcia grZnobad-konkretul sinamdvileSi – samyaros<br />
sulis sicocxlea, marad moZravi da boboqari sicocxle, romelic<br />
gulisxmobs gamudmebul gadasvlas sicocxlis gamovlenis erTi romelime<br />
formidan meoreze (samyarouli sicocxle – wers pol valeri, _ `SeiZleba SevadaroT<br />
boboqar xanZars, romelic gaafTrebiT utevs yvelafers, razedac<br />
ki `ali miuwvdeba~; usasrulod vrceldeba, droebiT ukan ixevs, Cerdeba, naperwkals<br />
tyorcnis, raTa gadalaxos sivrce, daipyros axali mijna, fexdafex<br />
misdevs Tavissave Tavs, ieriSiT iRebs yvelafers, rasac gzad awydeba da<br />
riTac sazrdoobs, dausruleblad qmnadi, cvladi da Tavisi yovelwamieri<br />
raobisagan gansxvavebuli, _ ai, rogor aRiqvamda damkvirvebeli sicocxlis<br />
stiqiur mTlianobas da erTobliobas, maorganizebel da maformirebel Zalas,<br />
romlis `nadavlic~ xdeba yvelaferi, rac SeiZleba formiT organizebul<br />
iqnes, iseve, rogorc deformirdeba yvelaferi, rac SeiZleba daiwvas,<br />
daiferflos da danaxSirdes~, _ ix. pol valeri, sulis krizisi; frangulidan<br />
Targmna b. bregvaZem, Tb., 1994, gv. 113).<br />
dro sulis qmediTobis momentTa Tanmimdevruli monacvleobaa. grZnobadi<br />
sinamdvile rom Seqmna, samyaro sulma `gaadroula~, drois dinebas dauqvemdebara<br />
igi. samyaro arsebobs da moZraobs sulSi, da raki am sulis sicocxle<br />
cvalebadia, swored esa qmnis droSi gansxvavebasac. amrigad, dro<br />
samyarouli sulis sicocxlis intervalebiT iqmneba. sulis sicocxle da<br />
cxovelmyofeli qmediToba rom ara, droc gaqreboda. samyaro, rogorc<br />
cocxali arseba (Sdr. platonis `timeosi~, 31a), garemoculia suliT, romlis<br />
mudmivi qmediTobis Tanmimdevruli intervalebi ganapirobeben samyaros<br />
wrebrunvas, rac, Tavis mxriv, qmnis `iyo~-s da `iqneba~-s (platoniseuli terminebia,<br />
_ ix. `timeosi~, 37c), anu warsuls da mermiss, ese igi, dros; xolo<br />
raki samyaros sulis sicocxle, arsebiTad, misi dauokebeli ltolvaa kosmiuri<br />
gonebis mimarT, amitom drois yvelaze arsebiT momentad momavali<br />
gvevlineba. dros, romelsac Zveli berZnebi, uwinares yovlisa, aRiqvamdnen,<br />
rogorc ciuri sferos wrebrunvas, plotini iazrebs am wrebrunvis WeSmarit<br />
mizezad – samyarouli sulis sicocxled.<br />
aq Cven cota xniT mainc unda SevwyvitoT drois Zveli berZnuli koncefciebis<br />
mimoxilva, raTa mkiTxvelis yuradReba SevaCeroT erT sakmaod<br />
ucnaur faqtze: saqme isaa, rom Tanamedroveobis zogierTi TvalsaCino ev-<br />
132
opeli filosofosi kategoriulad amtkicebs, rom Zveli berZnebic da romaelebic<br />
moklebulni iyvnen drois realuri gancdisa Tu SegrZnebis unars;<br />
rom maTTvis TiTqos ar arsebobda arc awmyo da arc momavali da mxolod<br />
warsuliT suldgmulobdnen. ase magaliTad, saxelganTqmuli espaneli moazrovne<br />
xose ortega i gaseti wers:<br />
`amboben (Spengleri da sxv.), rom Zvel berZnebs da romaelebs ar gaaCndaT<br />
drois SegrZnebis unari, isini TiTqos ver grZnobdnen maTi sicocxlis ganfenilobas<br />
droSi. amitomac iyo, rom mxolod awmyoSi arsebobdnen. amnairi<br />
gansazRvra me araswori mgonia, yovel SemTxvevaSi, is erTmaneTSi urevs or<br />
movlenas. Zveli berZeni Tu romaeli gamaogneblad brmaa momavlis mimarT.<br />
is verc ki amCnevs mas, rogorc daltonikosi ver arCevs wiTel fers. antikuri<br />
epoqis adamiani warsuliT cocxlobs. vidre raimes aRasrulebdes, is<br />
ukan ixevs xvlikivT, Tavdasxmas rom upirebs msxverpls. warsulSi is eZebs<br />
misabaZ nimuSs da warsulis prizmidanve Wvrets mTel samyaros, prizmidan,<br />
romelic yvelafris deformacias axdens. amitom misi cxovreba warsulis<br />
gancdaa da gadamRereba. es ki niSnavs, rom Zveli berZnebi da romaelebi arqaistebi<br />
iyvnen, Tumca yvela Zveli xalxi arqaistia. magram Secdoma iqneboda<br />
gvefiqra, TiTqos maT ar SeeZloT drois aRqma, drois maTeuli aRqma<br />
arasrulfasovania. misTvis niSneulia momavlisadmi interesis uqonloba da<br />
hipertrofirebuli yuradReba warsulis mimarT. Zveli xalxebisagan gansxvavebiT,<br />
Cven, evropelebi, yovelTvis momavalze varT orientirebulni, radganac<br />
gvesmis, rom swored momavalia drois arsebiTi ganzomileba. ase rom,<br />
CvenTvis dro TandebuliT _ `-mde~ ki ar iwyeba, aramed zmnizediT _ `Semdeg~.<br />
amitomac gveCveneba, rom Zveli berZnebisa da romaelebis cxovrebas<br />
droismiRmuri xasiaTi hqonda~ (xose ortega i gaseti, masebis amboxi, espanuridan<br />
Targmna b. bregvaZem, Tb., 1993, gv. 177-178).<br />
magram ase daaxasiaTo xalxi, romelmac kacobriobis istoriaSi pirvelma<br />
Cauyara safuZveli droismetyvelebas Tu droismcodneobas (`qronologia~),<br />
mniSvnelovanwilad rom ganapirobebs dasavluri azrovnebis mTel Semdgom<br />
ganviTarebas mis mier dasaxuli gziT; amnairi kvalifikacia misce mTel civilizacias,<br />
romelic Tavisi oriaTaswliani arsebobis damlevs drois yvelaze<br />
arsebiT ganzomilebad swored momavals saxavs da, amrigad, usasrulo perspeqtivas<br />
xsnis adamianuri cnobierebisa da sulis winaSe, riTac gadaWriT amkvidrebs<br />
metafizikur (da ara marto metafizikur) optimizms, _ sul cota,<br />
istoriuli faqtis gayalbebas niSnavs. ortega i gasetis didi Tanamedrove<br />
ambobs: `Cven ukusvliT SevdivarT momavalSi~ (pol valeri, sulis krizisi,<br />
dasax. gamoc. gv. 16). sainteresoa, ras ityodnen dRevandel evropelebze ori<br />
Tu sami aTaswleulis Semdeg, ase calmxrivad da tendenciurad rom ganemartaT<br />
es sityvebi.<br />
Tumca kvlav mivubrundeT sityvas, rogorc TavSive aRvniSneT, drois<br />
antikuri Teoriebi safuZvlad udevs netari avgustineseul `qronologias~<br />
(`droismetyvelebas~), yvelaze srulad da amomwuravad Camoyalibebuls `aRsarebaTa~<br />
meTerTmete wignSi, sadac avtori cdilobs daamtkicos, rom Rmer-<br />
Tma `arafrisagan~ (`cx nihilo~) Seqmna samyaro, riTac gadaWriT upirispirdeba<br />
yvelas, visi azriTac, SeuZlebelia arafrisagan raimes Seqmna, da vinc skeptikurad<br />
kiTxulobs: `ki magram, ras akeTebda RmerTi samyaros Seqmnamde~<br />
(Quid facicbat deus, antcquam faceret caelum et terram?) Tuki arafersac ar akeTebda<br />
uqmad myofi, ratom samudamod ar darCa iseve uqmad, rogorc ukunisidan<br />
iyo? xolo Tu RmerTSi Tavs iCens axali neba-survili imis Seqmnisa, rac manamde<br />
arasodes ar Seuqmnia, maSin raRa maradiuloba eTqmis imas, raSiac ma-<br />
133
namde ararsebuli survili Cndeba? da marTlac, neba RmerTis qmnileba ki<br />
ara, yovelgvar qmnilebaze uwinaresia, radganac SeuZlebeli iqneboda risime<br />
Seqmna, Semoqmedis neba Seqmnilze adre rom ar arsebuliyo. amrigad, RmerTis<br />
neba ganuyofelia TviT misi substanciisagan. xolo Tu RvTaebriv substanciaSi<br />
Tavs iCens is, rac manamde ar yofila masSi, amnair substanacias maradiuls<br />
ver vuwodebT, da camde marTalnic viqnebiT. Tuki maradiuli iyo samyaros<br />
Seqmnis RvTaebrivi neba-survili, maSin ratom ar aris maradiuli misi<br />
qmnileba?~ (`aRsarebani~, XI, 12).<br />
maradisoba, netari avgustines mixedviT, ucvlelobis da uZraobis, ufro<br />
zogadad ki RvTaebrivi substanciis da TviT RmerTis atributia. rac Seexeba<br />
maradisobisa da drois urTierTmimarTebis problemas, am mxriv, `aRsareba-<br />
Ta~ avtori TiTqmis ucvlelad imeorebs da iziarebs kidec platonis azrs.<br />
`vin SeaCerebs da gasaqans ar miscems mas (drois nakadSi danTqmul guls, _<br />
b.b.), raTa Tundac wamiT Semdgarma aRiqvas marad uZravi maradisobis sxivosani<br />
aTinaTi da drois uwyvet dinebas Seadaros igi? dae, darwmundes, rom<br />
isini araTanazomadni arian; dae, Seignos, rom drois xangrZlivobas uricxvi<br />
msrwaflwarmavali wamis simravle ganapirobebs, gamudmebiT rom enacvlebian<br />
erTmaneTs. maradisobaSi ara aris ra warmavali, aramed mudmivi awmyoa, mTeli<br />
Tavisi sisavsiT. dro ki verasodes ver iqneba pirwmindad awmyo; dae, mixvdes,<br />
rom mTel warsuls momavali mierekeba, rom mTeli momavali warsuls mosdevs,<br />
xolo erTica da meorec imisgan iRebs dasabams, imisgan momdinareobs,<br />
rasac maradi awmyo hqvia. vin SeaCerebs kacis guls, raTa uZravad Semdgarma<br />
ixilos, Tu rogor ganapirobebs warsulsac da momavalsac marad uZravi maradisoba,<br />
romlisTvisac ucxoa warsulic da momavalic~ (iqve, XI, 13).<br />
platonis gavlenis kvali aranakleb aSkaraa netari avgustines meore<br />
TxzulebaSi _ `RvTis qalaqisaTvis~, sadac avtori, maradisobisa da drois<br />
urTierTgansxvavebidan gamomdinare, cdilobs erTmaneTisagan gamijnos<br />
cnebebi _ `samyaros Seqmna droSi~ da `samyaros Seqmna drosTan erTad~,<br />
raTa gviCvenos, rogor gadadis ucvleli da uZravi maradisoba wamiTi-wamad<br />
cvalebadsa da moZrav droSi, rogor iqmneba grZnoba-konkretuli, ganuwyvetliv<br />
qmnadi da cvladi samyaro, romlis dasabamic, warmarTi kreacionistis<br />
TvalsazrisiT, demiurgosia, xolo qristiani Teologis mixedviT _<br />
bibliuri RmerTi:<br />
`Tuki marTebulad ganvasxvavebT maradisobasa da dros, kerZod, imas,<br />
rom SeuZlebelia drois arseboba raime moZravis cvalebadobis gareSe,<br />
maradisobisaTvis ki ucxoa yovelgvari cvalebadoba, vin ver SeniSnavs,<br />
rom ar iqneboda dro, Tuki ar iqneboda qmnileba, romelic raRacnairi<br />
moZraobiT Secvlida rames?.. vin ityvis, rom samyaroze uwinares ukve iyo<br />
sxva ram qmnileba, romlis cvlilebiTac SeiZleba edina dros? magram raki<br />
wminda da uWeSmaritesi werili ambobs: `Tavdapirvelad Seqmna RmerTma ca da<br />
miwa~, raTa aravin ifiqros, TiTqos manamde Seqmniliyos sxva rame... amitom<br />
eWvSeuvalad SeiZleba iTqvas, rom samyaro Seqmnilia ara droSi (in tempore),<br />
aramed drosTan erTad (cum iempore), vinaidan is, rac droSi iqmneba, an ama Tu<br />
im drois Semdeg, an ama Tu im droze uwinares iqmneba, ese igi, warsulis Semdeg<br />
da momavalze uwinares. magram SeuZlebelia warsuli yofiliyo samyaroze<br />
uwinares, vinaidan ar iyo qmnileba, romlis cvalebadi moZraobiTac SeeZlo edina<br />
dros. amitom samyaro drosTan erTad Seiqmna~ (`RvTis qalaqisaTvis~, XI, i).<br />
maradisobis – am ucvleli, waruvali da integraluri awmyosagan gansxvavebiT,<br />
dro, platonis, aristotelesa da plotinis kvaldakval, netari<br />
avgustines mixedviTac, sam momentadaa ganwiluli (warsuli, awmyo da mo-<br />
134
mavali). magram Tu platoni da aristotele mxolod relatiur arsebobas<br />
aniWeben awmyos, e. i. faqtobrivad uaryofen mas, netari avgustinesaTvis,<br />
piriqiT, drois erTaderTi realurad arsebuli momenti mxolod awmyoa,<br />
romliTac is zomavs `iyo~-sa da `iqneba~-s, e. i. warsulisa da momavlis realobis<br />
xarisxs, ris Sedegadac rogorc erTi, ise meore drois fiqtiur momentebad<br />
warmogvidgeba, vinairad warsuli (mkvdari awmyo) ukve aRar arsebobs,<br />
xolo momavals (daubadebel awmyos) jer kidev ar miuRwevia im fazisaTvis,<br />
roca masze SeiZleboda gveTqva `aris~, e. i. jer kidev ar ziarebia arsebobas.<br />
netari avgustines azriT, suli uSualod Wvrets da aRiqvams mxolod awmyos,<br />
maSin rodesac warsuls igonebs da momavals moelis. am subieqtivisturi koncefciis<br />
Tanaxmad, drois arseboba adamianis suliTaa gansazRvruli, suliT,<br />
romelic moelis, Wvrets da igonebs. Tu drois sam momentze mainc SeiZleba<br />
msjeloba, isev da isev am subieqtivistur konteqstSi; `aris sami dro – awmyo<br />
warsulisa, awmyo awmyosi da awmyo momavlisa, es sami dro mxolod Cvens<br />
sulSi arsebobs da sxvagan versad ver vxadav maT; awmyo warsulisa maxsovrobaa;<br />
awmyo awmyosi – uSualo Wvreta; awmyo momavlisa ki – molodini~ (`aRsarebani~,<br />
XI, 26).<br />
Tumca netari avgustine imasac grZnobs, rom awmyos araviTari grZlivoba<br />
ar gaaCnia da, am TvalsazrisiT, marTalni arian platoni da aristotele,<br />
romelTa mtkicebiTac, awmyo drois realuri momenti ki ara, mxolod warsulisa<br />
da momavlis gammijnavi, gamudmebiT cvladi zRvaria. drois paradoqsuli<br />
buneba kidev erTxel Sinagani winaaRmdegobis CixSi amwyvdevs adamianis<br />
maZiebel azrs, romelic am Cixidan gamosavals isev da isev drois subieqtivistur<br />
aRqmaSi eZebs:<br />
`...yuradRebas warsulSi gadaaqvs momavali; rac momavals akldeba, warsuls<br />
emateba; da Tu momavali saerTod gaqra, darCeba mxolod warsuli. ki<br />
magram, ranairad mcirdeba, an sulac qreba momavali, romelic jer kidev ar<br />
arsebobs? mxolod imnairad, rom es xdeba sulSi, radganac martooden sulSi<br />
arsebobs sami dro, is elis, yuradRebas apyrobs da axsovs: rasac elis, im<br />
gziT gaivlis, rasac yuradRebas apyrobs, da iqiTken miemarTeba rac axsovs.<br />
vin SesZlebs imis uaryofas, rom momavali jer kidev ar arsebobs? magram misi<br />
molodini ukvea sulSi. anda vin uaryofs imas, rom warsuli ukve aRar arsebobs?<br />
magram sulSi kvlavac cocxlobs misi xsovna. da bolos, vin gabedavs<br />
uaryos, rom awmyos xangrZlivoba ar gaaCnia? radgan is meyseulad gadis.<br />
magram xangrZlivia Cveni yuradReba, romelsac dauyovnebliv aryofnaSi gadahyavs<br />
yvelaferi, rac ki Tavs iCens. maSasadame, xangrZlivia momavali dro,<br />
romelic ar arsebobs: xangrZlivia mxolod momavlis molodini. xangrZlivia<br />
ara warsuli dro, romelic aRar arsebobs; xangrZlivia mxolod warsulis<br />
xsovna~ (`aRsarebani~, XI, 36-37).<br />
drois platonisa da aristoteleseuli Teoriebi sakmaod orWofulia:<br />
rogorc maswavleblis, ise mowafis azriTac, dro arc pirwmindad subieqturia<br />
da arc obieqturi, e. i. arc adamianis cxovrebiTaa gansazRvruli da<br />
arc damoukidebelia misgan. maTi dro sadRac cnobierebasa da obieqtur realobas<br />
Soris miedineba, ase rom, arc erTze daiyvaneba da arc meoreze. amitom<br />
verc erTi axerxebs drois mkacr definicias da verc meore. Tumca isic<br />
sakiTxavia, SesaZloa ki, saerTod, amnairi definicia? SeuZlia ki adamians<br />
drois gonebamiuwvdomeli idumalebis zusti da amomwuravi wvdoma?<br />
drois netari avgustineseuli koncefciis originaloba platonis, aristotelesa<br />
da plotinis TeoriebTan SedarebiT, uwinares yovlisa, isaa, rom<br />
hiposeli episkoposis TvalsazrisiT, dro arsebiTad subieqtivisturia,<br />
135
ese igi, adamianis cnobierebiTaa gansazRvruli. Tumca ver vityviT, rom am<br />
orginalobis Sedegi win gadadgmuli nabiji iyos drois enigmuri bunebis Secnobis<br />
gzaze. sapirispiro azrisaa cnobili ingliseli filosofosi bertras<br />
raseli: `me piradad ar veTanxmebi avgustines Teorias, romlis mixedviTac<br />
dro raRac Cvens gonebaSi arsebulia, magram es ueWvelad Zalze Wkvianuri<br />
Teoriaa, Rirsi imisa, rom seriozuli ganxilvis sagnad iqces. metsac getyviT:<br />
avgustines Teoria gacilebiT ufro win gadadgmuli nabijia yovelive imas-<br />
Tan SedarebiT, rasac am sakiTxis irgvliv berZnul filosofiaSi vpoulobT.<br />
es Teoria Seicavs problemis ufro ukeTessa da ufro naTel formulirebas,<br />
vidre drois subieqtivisturi Teoria kantisa, _ Teoria, romelmac kantis<br />
Semdeg farTo aRiareba hpova filosofosTa Soris~ (Б. Рассел, История западной<br />
философии, М., 1959, стр. 370).<br />
mkiTxveli, romelic yuradRebiT gaecno, erTis mxriv, platonis, aristotelesa<br />
da plotinis Teoriebis, xolo meore mxriv, netari avgustines koncefciebis<br />
am mokle mimoxilvas, uTuod dagveTanxmeba imaSi, rom avgustines<br />
originalobas upiratesad erTi ram ganapirobebs: dro, misi gagebiT, ufro<br />
subieqtivisturia, vidre berZen filosofiebsa aqvT warmodgenili. magram<br />
swored am subieqtivizms ar iziarebs bertras raseli. maS, raRas emyareba<br />
misi mtkiceba imis Taobaze, rom `avgustines Teoria gacilebiT ufro win<br />
gadadgmuli nabijia yovelive imasTan SedarebiT, rasac am sakiTxis irgvliv<br />
berZnul filosofiaSi vpoulobT~?<br />
19. miqa, VII, 8; I ioane, 1, 5.<br />
20. Sdr. fsalm. 22, 1; 27, 9.<br />
21. fsalm. 70,5.<br />
22. `netari avgustine aq mimarTavs racionalistur axsnas. momavali ivaraudeba<br />
im niSnebis mixedviT, romlebsac awmyo sTavazobs im xalxs, visac<br />
maTi analizisa da interpretaciis unari Seswevs~. _ pier de labriolis<br />
SeniSvna; ix. `aRsarebaTa~ dasax. gamoc. gv. 313.<br />
23. Sdr. fsalm. 138, 6.<br />
24. fsalm. 37, 11.<br />
25. maTe, VII, 11.<br />
26. fsalm. 72, 16.<br />
27. fsalm. 115, 1.<br />
28. fsalm. 26, 4.<br />
29. fsalm. 38, 6.<br />
30. dabad. 1, 14.<br />
31. netari avgustine zafxulisa da zamTris dReebs gulisxmobs.<br />
32. ieso nav. X, 12-13.<br />
33. aristoteles mixedviT (ix. Sen. 18), dro da moZraoba erTmaneTs gansazRvraven,<br />
netari avgustine ki, arsebiTad, uaryofs maT urTierTgansaz-<br />
Rvrulobas.<br />
34. fsalm. 17, 29.<br />
35. dedanSi – cubitus = daaxl. 45 sm.<br />
36. netari avgustine aq uaxlovdeba plotinis Tvalsazriss, romlis Tanaxmadac,<br />
`drois wvdoma SeuZlebelia sulis gareSe~ (`enn~, III, 7, II). magram<br />
plotini, rogorc vnaxeT (ix. Sen. 18), aq samyaros suls gulisxmobs, xolo<br />
netari avgustine, romelic subieqtivisturad iziarebs dros, _ adamianis<br />
suls.<br />
37. fsalm. 61, 9; 99, 3.<br />
136
38. zemoT (IX, XII, 31) netar avgustines ukve moaqvs ambrosi mediolanelis<br />
am mSvenieri himnis pirveli ori strofi.<br />
39. saxelganTqmuli frangi mecnieri pier moris mari diuemi Tavis grandiozul,<br />
aTtomian gamokvlevaSi `samyros sistema. kosmologiur moZRvrebaTa<br />
istoria platonidan kopernikamde~, parizi, 1913-1959, Semdegnairad<br />
ganmartavs am pasaJs: `maSasadame, drois arseboba da xangrZlivoba Cveni sulis<br />
saqmea, sulisa, romelsac SeuZlia yuradRebis erTi da imave, mudmivi da<br />
myari qmediTobiT moicvas warsulisa da momavlis movlenebi... yovelive ima-<br />
Si, rac amJamad xdeba, Cvens suls SeuZlia gamoyos Tanmimdevrul movlenaTa<br />
mTlianoba, da amrigad, erTi da imave, amwamieri yuradRebiT `moixelTos~<br />
yvela es movlena. amis wyalobiT is maT aniWebs myarsa da permanentul, inteleqtismier<br />
arsebobas, rasac isinic moklebulni arian gare sinamdvileSi.<br />
sxvadasxva grZlivobis gazomvisas suli erTmaneTs adarebs swored am fiqsirebulsa<br />
da awmyod qceul mTlianobebs~ (P. Duhem. I. c Systéme du monde. t. II,<br />
Paris. 1914, p. 476).<br />
laTinuridan Targmna da SeniSvnebi<br />
daurTo baCana bregvaZem<br />
(wignidan `aRsarebani~, Tb., 1995)<br />
137
nikola bualo depreo (1636-1711 w.w.)<br />
138<br />
poeturi xelovneba<br />
pirveli simRera<br />
poeturi nawarmoebis SeTxzvis Sesaxeb<br />
10 nu fiqrobT, riTmiT wera aris geniosoba.<br />
geSinodes cariel matyuara cdunebis:<br />
sagangebod gasinjeT Tqveni Zala, goneba.<br />
aRmatebul gonebiT noyierma bunebam<br />
icis avtorebisTvis amorCeva talantis,<br />
erTs SeuZlia leqsad siyvaruli daxatos,<br />
15 meorem – saxumaro epigrama galesos.<br />
25 roca ambavs gadmoscemT, saxumaros Tu sazeos,<br />
riTma daumorCileT saR azrs mudam, yovelgan,<br />
nu ggoniaT, rom pirvels ar uyvardes meore.<br />
30 riTma aris mona da unda iyos gamgoni.<br />
odes cdilobs mgosani sagangebod mis Zebnas,<br />
Tavisuflad axerxebs imis povnas goneba:<br />
mZle gonebis uRelqveS igi drkeba advilad<br />
da mas emsaxureba, amdidrebs da ar zRudavs.<br />
35 magram igi janydeba, ros yurs ar aTxoveben<br />
da imis dasaWerad saRi azri gamodis.<br />
maS, giyvardeT goneba, rom Tqvenma nawerebma<br />
gonebisgan miiRos brwyinvaleba, Rirseba.<br />
bevrni, gatacebulni gaxelebul sificxiT,<br />
40 saRi azris gareSe qmnian nawarmoebebs;<br />
iqneboda sircxvili Cveni mgosnebisaTvis,<br />
Tu imas iazrebdnen, rac sxvam ukve iazra.<br />
Sors am zedmetobisgan. davuTmoT italias<br />
yvela am Zvirfas qvaTa yalbi brwyinvalebani. 1<br />
45 yvela saRi azrisken unda miiswrafvodeT;<br />
Znelia iq miRweva – gza aris galesili;<br />
Tu mas odnav moSordiT, wamsve daiRupebiT,<br />
aris mxolod erTi gza gonebisken savali.<br />
100 `mkvdarTa da momakvdavTa as mTas Sesabralissa~ 2<br />
toni ukve aiReT – xelovnebiT ubralom<br />
da iyaviT diadi, ara ampartavani.<br />
miawodeT mkiTxvels is, rac mas moswons, izidavs,<br />
ritmisaTvis ki gqondeT yuri mudam maxvili.
105 rom mudam Tqvens leqsebSi azri sityvis gampobi<br />
naxevar leqss gviWrides, Sesvenebas gvaZlevdes.<br />
erideT, rom xmovani metad aCqarebuli,<br />
xmovnisagan ar iyos gzaSi Sejaxebuli. 3<br />
SeiZleba SerCevaHharmoniul sityvebis.<br />
150 sanam weras daiwyebT, azrovneba iswavleT,<br />
radgan cotad Tu bevrad gvaqvs bneli ideebi<br />
da gamoTqmac misdevs mas bundovani, xan wminda:<br />
rasac kargad vifiqrebT, imas cxadad gamovTqvamT.<br />
sityvebic gvigrovdeba mis gamosaxatavad.<br />
155 roca didi siWarbe aris Tqvens nawerebSi,<br />
maSin ena gaxadeT TqvenTvis wmindaTawminda.<br />
roca sityva yalbia da gamoTqma Semcdari,<br />
amaoa CemTvisa Tqveni melodiis xma.<br />
Cemi Wkua-goneba ar ikarebs barbarizms,<br />
160 arc gaberili leqsis ampartavan solicizms.<br />
meore simRera<br />
iswavleT didi poetebisgan<br />
25 Zneli aris gzis povna am or siWarbes Soris,<br />
rom ipovoT, mihyeviT Teokrites da virgils.<br />
maTi nazi Sromebi aRsavseni graciiT<br />
dRe da Rame ikiTxeT, ar gauSvaT xelidan.<br />
mxolod maT SeuZliaT brZnul leqsebiT gvaswavlon.<br />
55 roca nazi ovidi tkbil xmebs acxovelebda,<br />
gvaZlevda xelovnebis mSvenier gakveTilebs. 1<br />
marto guli ubnobdes unda elegiaSi.<br />
oda met brwyinvalebiT, ara naklebi ZaliT<br />
camde amaRlebs Tavis gaqanebas amayurs,<br />
60 is amyarebs leqsebiT mtkice kavSirs RmerTebTan.<br />
mesame simRera<br />
dramatuli (tragedia, komedia) da epikuri<br />
poeziis Sesaxeb. moqmedebis dro, ambavi,<br />
sametyvelo ena<br />
5 tragedia mtirali, Cven rom Zlier mogvxiblos,<br />
oidiposs sisxlis cremls, mis tkivilebs agviwers.<br />
kacis mkvleli oresti SiSs da wuxils gamosqTvams<br />
da, rom kargad gaverToT, gvaRvrevinebs cremlebsa.<br />
o, Tqven, romelTac gaTbobT tkbili cecxli Teatris,<br />
139
140<br />
10 jildosTvis iq paeqrobT sazeimo leqsebiT,<br />
gsurT scenas miawodoT iseTi piesebi,<br />
rom Tqven mTeli parizi qebiT gars SemogertyaT?<br />
rom ufro izrdebodes misi mimzidveloba,<br />
rom xalxs kidev oc welsa misi naxva swyurodes?<br />
15 yovel Tqvens laparakSi, gancda aRelvebuli<br />
gulSi unda Cndebodes, mas arxevdes, aTbobdes,<br />
magram Tu Tqveni gmiri umZafresi gancdebiT<br />
veRar gvavsebs xSirad Cven tkbili saSiSroebiT,<br />
ver aRviZebs Cvens gulSi Sebralebas mSveniers, 1<br />
20 ver gvSvelis Tqveni codna scenis mosakazmavad.<br />
Tqveni civi msjeloba mayurebels adunebs –<br />
zarmaci rom Seiqmna da taSs rom aRar gikravs.<br />
Tqveni mWevrmetyvelebis unayofo daWimviT<br />
daqanculs eZineba an isev gakritikebs.<br />
45 rom erT adgils, erT dReSi, mxolod erTma ambavma<br />
miiyvanos bolomde avsebuli Teatri.<br />
msmenels nu miawodebT ambavs daujerebels:<br />
SeiZleba marTali zogjer marTals ar hgavdes;<br />
verasodes mogvxiblos sakvirvel uazrobam,<br />
50 radgan guls ar aRelvebs is, rac TviT mas ar sjera.<br />
130 kalprenedi da Áuba msgavsad laparakoben. 2<br />
CvenSi buneba brZeni, nairsaxovania,<br />
yovel gancdas sxva da sxva sametyvelo ena aqvs,<br />
saWiroa risxvisTvis boboqari sityvebi,<br />
xolo mwuxarebisTvis – ufro mSvidi, martivi.<br />
160 epikuri qmnileba ufro didi saxiTa<br />
gvaZlevs did moqmedebas mozrdil moTxrobaSia,<br />
cocxlobs gamonagoniT da sargeblobs miTebiT.<br />
aq Cvens mosaxiblavad yvelaferi mzad aris.<br />
245 gindaT Cven rom mogvwondeT, ar dagvRaloT arasdros?<br />
gmiri saintereso CvenTvis amoirCieT.<br />
brwyinvale saTnoebis, ganuzomel Rirsebis,<br />
rom im sisusteSic ki isev gmiri mosCandes,<br />
iyos tkbili sasmenad imisi saqmeebi;<br />
250 Tanaswori iyos is ludovikos, cezaris,<br />
arasdros polinikes da mis muxanaTi Zmis. 3<br />
meomari uxeSi CvenSi iwvevs mTqnarebas.<br />
nu gvawodebT Sinaarss metad bevri ambebiT.<br />
risxva aqilevsisa zomierad gaSlili<br />
255 da ganwesrigebuli avsebs mTels `iliadas~.<br />
zedmetoba ukargavs xelovnebas Rirsebas.
moTxrobaSi iyaviT swrafi da Tan cocxali,<br />
magram uxvi, amayi iyaviT aRweraSi.<br />
SeiZleba gamarToT aq warmtaci leqsebi,<br />
260 magram nu SeexebiT masSi mdabal movlenebs.<br />
nu mibaZavT im SeSlils, romelic zRvas agviwers. 4<br />
335 tragikul warmodgenis brwyinvale warmatebam<br />
aTenSi antikuri komedia dabada. 5<br />
damcinavma berZenma saxumaro TamaSSi<br />
gesli gadmoanTxia borotmetyvel enidan.<br />
Tavxeduri xumrobis gaafrTebul TamaSiT<br />
340 azri, patiosneba, sibrZne gaxda sakbilo.<br />
xalxma iq ganadida mxiaruli mgosani,<br />
xolo iman dacinviT moipova Rirseba.<br />
roca iman `RrublebSi~ sokrate gamoxata. 6<br />
345 magram bolo mouRes aseT Tavisuflebas:<br />
mosamarTlem dawera sastiki kanonebi,<br />
daavala poetebs metismeti sidinje,<br />
aukrZala pirebis calke dasaxeleba.<br />
aRar aboboqrebda Teatrs yru gaafTreba,<br />
350 gaCnda komediaSi uwyinari sicili;<br />
man uvneblad daiwyo xalxis gamosworeba,<br />
menandres nawerebSi SesZlo yvelas moxibvla.<br />
vinc saxe dainaxa komediis sarkeSi,<br />
axla ar Tvlis Tavis Tavs is Seuracxyofilad.<br />
355 Zunwi Zunwis suraTma gaacina da igi<br />
ver mixvda, rom TviT iyo am portretis nimuSi.<br />
fuqsavati ucqerda suraTs zustad daxatuls,<br />
magram mainc ver icno masze saxe Tavisi.<br />
Tu gsurT komediaSi moipovoT dideba,<br />
360 obieqtad swavlebis airCieT buneba.<br />
vinc Tavis Rrma gonebiT gulSi adamianis<br />
SesZlo naTlad ganWvreta saidumloebisa,<br />
vinc icis, Tu ra aris gamflangveli da Zunwi,<br />
wesieri, moSurne, ceti, axirebuli,<br />
365 SeuZlia scenaze kargad warmoaCinos<br />
da Cvens win gaacocxlos, Cvens win alaparakos,<br />
warmogvidgineT yvelgan ubralo saxeebi,<br />
rom TiTeuls hqondes iq sul cocxali ferebi.<br />
maS, nu alaparakebT aqtiorebs Semcdarad,<br />
390 moxucs ymawvilis eniT da ymawvils ki – moxucis.<br />
SeiswavleT sasaxle da qalaqs gaecaniT,<br />
iq sakmaod bevria saWiro nimuSebi.<br />
141
142<br />
molieri, romelic mis daxatviT gandidda,<br />
SeiZleba didebis asuliyo mwvervalze,<br />
Tu mxatvrul niWs xalxs ase uxvad ar aCuqebda,<br />
niRabSi ar Sexvevda xSirad moqmed pirebsa.<br />
natifi da saamo bilw xumrobad Secvala,<br />
urcxvad terenciusi tabarens miakedla,<br />
sasacilo tomarSi man skapeni gaxvia.<br />
400 aq me veRar vicani `mizantropis~ avtori. 7<br />
komedia ver iTmens amooxvras da cremlebs;<br />
Tvis leqsebSi ar uSvebs is tkivilebs tragikuls,<br />
magram is arasodes saxalxo moedanze<br />
ar unda akvirvebdes brbos sibilwiT, simdabliT.<br />
405 aqtiori xumrobdes unda keTilSobilad,<br />
raTa misi kvanZebi ixsnebodes advilad.<br />
moqmedeba gonebis nabijs unda misdevdes<br />
da ar iCqmalebodes carieli scenaze.<br />
stili nazi da sada unda imarTebodes,<br />
410 sityvas unda amkobdes iq enis simaxvile;<br />
iyos gancdiT savse da Tan mkveTrad gamarTuli<br />
da scenebi scenebTan mWidrod SeerTebuli.<br />
ganerideT xumrobas saRi azris gareSe,<br />
arasodes ar unda gaeTiSoT bunebas.<br />
meoTxe simRera<br />
kritikis Sesaxeb<br />
230 da Soridan giCvenoT saCuqari, gvirgvini.<br />
mapatieT, agreTve, Tu keTili zrunviTa<br />
Tqven didebul nabijTa erTguli meTvalyure<br />
me, xandaxan vaSoreb Zvirfas oqros siyalbes<br />
da Tavs vesxmi tlanq avtorT naklTa, SecdomaTaTvis,<br />
235 mawyenari cenzori, magram xSirad saWiro,<br />
ufro ki gamkicxveli, vidre TviTon Semqmneli.<br />
SeniSvnebi<br />
pirveli simRera<br />
1. bualo aq ilaSqrebs safrangeTis literaturaze italiis gavlenis<br />
winaaRmdeg. italieli poetebi werdnen leqsebs gaWimuli toniT, gaberili<br />
stiliT, maT Soris aRsaniSnavni iyvnen guanoni da marini. es ukanaskneli,
Jan-bastis marini, cnobili iyo `Cavalier Marin~-ad. igi daibada neapolSi.<br />
dawera poema `adonisi~, romlis stili metad gaWimulia. aqedan warmoiSva mimarTuleba<br />
marinizmis saxelwodebiT.<br />
2. brebefi (1617-1691) iyo poeti, romelmac Targmna frangulad lukanusis<br />
`farsali~. am nawarmoebSi gamoxatulia brZola keisarsa da pompeuss<br />
Soris. mas axasiaTebs gadaWarbeba zebunebrivi suraTebis gadmocemis dros,<br />
rac bualos ar moswons; magram igi mainc ar uaryofs brebefis damsaxurebas<br />
am Sromis Targmnis gamo. `Malgné son fatras obscur, souvent Brebeuf etincelle~, ambobs<br />
igi erT adgilas.<br />
3. aq laparakia hiatusis Sesaxeb, romelsac franguli leqsi ver iTmens:<br />
xmovani xmovnis win ar SeiZleba rom darCes.<br />
meore simRera<br />
1. bualos mxedvelobaSi aqvs ovidiusis `ars amatoria~.<br />
mesame simRera<br />
1. bualo dasZens, rom saSiSroeba, amave dros, unda iyos tkbili (Douce terreur)<br />
da Sebraleba _ mSvenieri (pitié charmante). aristotele ambobs, rom<br />
tragedia saSiSroebisa da sibralulis meoxebiT asufTavebs amave gvaris<br />
gancdebs. espanelebma da kornelim mesame elementi – gakvirveba daumates.<br />
2. goTie dekalprenedi iyo avtori romanisa `kleopatra~, romlis gmiri<br />
aris Áuba – mirotaniis mefe. bualo dascinis am mwerals.<br />
3.cpolinike da misi Zma eteokle arian stasis poema `Tebeidas~ gmirebi.<br />
isini iyvnen oidiposis Svilebi. maT mamis sikvdilis Semdeg batonobisaTvis<br />
urTierT brZola gamarTes, sadac orive daiRupa. poemaSi mocemulia saxeebisa<br />
da sulebis moqmedeba, ris gamoc igi miTologiuria. rasinma `Tebeidazec~<br />
tragedia dawera, romelsac sxvanairad `Zmebi – mtrebi~ hqvia.<br />
4.cam SeSlilis qveS qvemoT aRniSnuli sent-amani da misi `gadarCenili<br />
mose~ igulisxmeba. ambavi xdeba wiTel zRvaze.<br />
5.crogorc mkvlevarni aRniSnaven, aTenSi komedia tragediis warmatebis<br />
Semdeg ar Seqmnila. igi warmoiSva ufro winaT patara dabebSi, dionises<br />
dResaswaulTan dakavSirebiT.<br />
6.cigulisxmeba aristofanes `Rrublebi~.<br />
7.cskapeni aris molieris komediis `skapenis oinebis~ (`Les Fourberies de<br />
Scapin~) gmiri. igi aris laqia, romelic moxuc Jeronts atyuebs, xvevs mas<br />
tomaraSi (e. i. skapeni Jeronts da ara skapens, rogorc es piesaSia) da fuls<br />
arTmevs (scena mesame moqmedebaSi). bualo aq moliers mxolod komikur xerxs<br />
uwunebs. aliansi terenciussa da tabarens Soris marTlac moCans am komediaSi.<br />
aRebulia adgilebi pirvelis komedia `fermiodan~ da meore farsidan<br />
`franciskini~ (Francisquine) bualo amis gamo usayvedurebs avtors iseTi didi<br />
nawarmoebisa, rogoric `mizantropia~.<br />
Targmani frangulidan, kritikuli<br />
analizi da SeniSvnebi manase menabdisa<br />
(wignidan `poeturi xelovneba~, seriiT<br />
`rCeulTa biblioTeka~, Tb., 1998)<br />
143
vaxtang VI (1675-1737)<br />
144<br />
anderZi didi Wirsa Sina myofis mefis vaxtangisa<br />
leqsi<br />
es qilila da damana brZenTagan gamoTqmulebi,<br />
sparsTa eniTa sitkboTi daSaqrul-dambasulebi,<br />
vpoe da Cvenad gardmovsTqvi yvavili turfad rgebuli,<br />
da leqsi-leqsad da ambavi, arc erTi daklebulebi<br />
rogorc maTSi iyo, ambavi Tavis adgils da leqsi Tavis adgils<br />
davswere, amTonis Cemis Wiris xelfasad locva da Sendoba rom<br />
weria, avenobis pirs mainc nurvin gaxsniT.<br />
es wigni brZenTa naTeli, sxiviT da SuqiT mziani,<br />
yuriTa tkbilad sasmeni, suliT vardi da iani,<br />
mkiTxvelTa sargo mravali, ar aTi, ara ziani.<br />
da vswer mefe vaxtang qarTvelTa, Tesl-tomad daviTiani.<br />
(s.s. orbeliani, Txzulebani, t. II, gv. 29-40)<br />
literaturis Semamecnebeli, aRmzrdelobiTi<br />
daniSnuleba<br />
aw daibeWda stambaSi pirvel naweri xelisa<br />
ugbilTa friad saswavlo: gonierT gulTa Tmenisa<br />
dasrulda ese wigni qoronikons unsa smulsa<br />
yvelakasa uxaroda: ritorsa da xma usulsa<br />
saRmToa da saeroca: visca aqus smena gulsa<br />
da uswavlelsa sibrZnes miscems: goniersa guls usrulsa.<br />
poeziis saxeobaTa Sesaxeb<br />
vis Svenis: sWirs rusTvelis leqssa sami ese saqmeni. samze ese<br />
ubnobs ers saR˜Tod; meores sacolqmrod; mesames rasac zRapris<br />
mizezad es leqsebi uTqvams da aw aq SesavalSi es meoTxe mefis<br />
Tamaris qeba mouyvania. wesia pirvelad anderZsa da SesavalSi<br />
pirvelad qeba R˜Tisa da merme mefeTa.
Sairoba pirvelia: mohyua amas rom radgan leqss ubnobs leqsis<br />
Tqmas aqebs rom Tavis namuSakevs akeTebs. pirveli Sairoba sibrZnis<br />
erTi dargi ariso. dargi erTs rigsa hqvian. samR˜To rom<br />
saRTod gaigonos da daiswavlos msmenelisaTvis didi sargebelia.<br />
am Tavis wigns ubnobs vinc kaci kargia da msmeneli saR˜Tos<br />
amaSiac bevrs gaigonebs da iamebis. Sairs aqebs rom grZels ambavs<br />
mokled ityvis.<br />
moSaire ara... imas moSaired ar agdebs, vinc TviTo orols<br />
leqss ityvis da grZelis ambavis galeqsva ar SeuZlia. yovel<br />
meleqses Tavi kargad moleqsis swori nu hgoniao. erTi ori da<br />
SoriSori umsgavso ganaRamc rom kidec Tquas. es ar Caigdebao.<br />
magram am gvari ucodinari kaci kacs ar Seicilebs da joriviT<br />
fexs misdgams Cemi naTqvami sjobiao.<br />
meore leqsi... es leqsoba samad gauyvia: erTs xom am Tavis<br />
leqss ambobs. marTali leqsoba es ariso da marTlac ambobs da<br />
meored leqsad rostomiani da Tu am gvari leqsebi Caugdia. da<br />
erTad esec mgonia CaxruxaZec mdivani iyo da isic Tavis amxanags<br />
leqss uwunebs da Tavisas aqebs da meored leqsad eseca mgonia da<br />
ar idarebs moleqseobaSi kai nawils udebs. da arc sibrZnis Zali<br />
aqus imguars leqss da arc gasruleba SeuZliao gulis gasagmirali<br />
Tqvas rameo. gagmirva Sin rom maxvili ram gauyaros imas<br />
hqvian. amad cuds mSvildosans ymawvils udaris, rogorc imaT<br />
didis nadiris sikudili ar SeuZliaT da wvrils xocen. ese am<br />
gvars filosofosebri da Rrma ara SeuZlia cudamdis ambobso.<br />
mesame leqsi... leqsad mesamed sufris Sairobas ubnobs: amas<br />
kargad agdebs da meores leqss ki imas ajobebs da Tavis leqss<br />
aCens, rome es Cemi leqsi arc sacruo aris da arc saxumaro da<br />
saaSiyo da amas ubnobs mesames Sairisas saaSiyod, salaRobod, saxumarod<br />
da amxanagT saTrevelad kargi ario... aSiyoba arabulad<br />
trfialobas hqvian da laRoba xumrobas hqvian da axla ubnobs<br />
Cven kargs meleqseebs sufris Sairobac kargad gviameba. romelsac<br />
naTlad ityviano, magram oRond sasiamovnod ubnobs, Torem<br />
moSaireSi ki ar agdebs: vinc kargad da grZlad ar ityviso.<br />
poeziis daniSnuleba<br />
£ams meleqse... es esaia winaswametyuelis situa uTqvams. esaia<br />
ityvs va maTTvin, romelni weren sicruesa da esec asre ambobs<br />
imasaviT: meleqse ams Tavis naWirnaxulevs cud saqmezeo ar abrk-<br />
145
mevdes da cudzed arazed ubnobdeso. da Tavis batonis dayuedrebac<br />
aris. rom Tamar mefem amis Tqma dapatiJa ratom cuds<br />
saqmezed am sityuas da wigns maxarjvinebso: erTs samijnurod<br />
R˜Tis ubnobs. erTi is unda uCndes samijnurod da imas eaSiyebodes<br />
da yuelas imisTvin meleqse xelovnebdes imas aqebdes da<br />
imas amkobdes da imis meti nurvin unda saqebrad da enas misTvis<br />
amusikebdeso. musiki berZnulad mgaloblobas hqvian da aq gasinjeT<br />
romeli mijnuri qebula mgaloblad Tu ar R˜TisaTvin.<br />
Cemi aw... aw verc marTla am zRapris Tqmas marTla Tamar mefes<br />
adebs, rome batonisaTvis ver ukadrebia da Tu kaci gausinjavs<br />
arc TviTon ubnobs Cemi axla scaniTo. vinc miqia mas vaqebo. vi-<br />
Tom RmrTi uqia da imasve vaqebo da imis qeba didad saxelad miaCnia<br />
da arc Tavs gaviqiqebo. ganqiqeba gawbilebas hqvian, magram<br />
aw Tavis mefisas ubnobs. mefe sicocxled uTqvams. ase sicocxlea<br />
mefe kacTaTvin rome imiTi rCebian da imas dafarviT ubnobs: es<br />
Cemi sicocxle uwyalo aris CemTvis viTa jiqi. jiqi babria, rome<br />
amazed ar Semiwyala rome R˜Tis qebis Tqma ara mibrbana da zRapars<br />
maleqsebso da radgan asre mounda aw imas ubnobs, vinc mibr-<br />
Zana imaTi saxeli qvemoT miTqvams da SefrqveviT miqiao. Sefrqveva<br />
xSirad zed Seyras rasame hqvian.<br />
vTqua mijnuro... im zRapris Tqmas mefes abralebs Tavidan kidem<br />
samR˜Tos mohyua da ubnobs: vTqva mijnuroba pirveli viTam<br />
Tu pirvel sasufevlis mijnuroba da ubnobs jer isi vTqvao da<br />
merme zRapario da ambobsve sasufevlis mijnurobis tomoba da<br />
gvaroba rac ariso. da Znelad saTqmelad da enisagan gamosageblad<br />
ubnobs imis saqmes da simdabliTac ubnobs. viTam didi filasofosi<br />
ara varo da ar SemiZliao da asre ambobs is zeciuri saqme<br />
ariso. aRma amafreneli vinc imas Seecdebis am soflis wyenisa da<br />
mravlis moTmine unda iyos.<br />
mas erTsa... im erTs mijnurobas sasufevlis mijnurobazed<br />
ubnobs da imas Wkvianni Znelad ipovniso da mravalT enac dauSvra<br />
da yurnic dauvalianda. axla Tavis zRaprisas ambobs es sofliod<br />
vTqvi Tore me imas sad miswvdebodio da swavlad ubnobs.<br />
vinc ar isiZavs da qristesTvin ndomas dasTmobs da sworis colqmrobiT<br />
iqnebis esec imisiv sasufevlis mijnuris mdomis mibaZva<br />
ariso.<br />
iyo arabeTs rostevan... radgad samR˜To naxa rom aravin kiTxulobda<br />
soflios zRapars ufro waikiTxaven. soflio zRapari<br />
moigona, magram aseTi zRapari ar uTqvams rom sacodavi iyos.<br />
146
aw ena: ambobs axla ena minda gamoTqmad guli da £elovaneba:<br />
rom radgan samsaxuri mibrZana mefem: kargad vqna da R˜Ts exvewebis:<br />
Zali momec da Semewie SengniT rom goneba maqus imas miugdo.<br />
da davapyra: am Tavis mogonilis zRapris tarielisasa da<br />
avTandilisas ubnobs: imaTs qebazed Sevewio, rom turfad saxsenebelni<br />
ariano: im sams tariels fridons da avTandils gmirad<br />
axsenebs: erTmaneTis monad da morCilad ambobs:<br />
mo davsxdeT tarielisTÂs: amas ambobs modiT da davsxdeT<br />
tarielisTvis visac cremli SeuSroblad gvdis: rom amas aqaT<br />
dabadebuli imisTana vin yofila: amas amisT¢s ambobs im ambavs<br />
zRaprad xdis: arc dabadebulan da arc vis dabadebuls imas<br />
udris: Tvara diamc gmirebi imaTTan ar yofiliyos Tvara imis<br />
aqeT ramdeni wminda kacni dabadebulan imaT rogor ajobinebda:<br />
magram ubnobs zRaparia ara iyunen rao: me rusTvelman gavleqse<br />
amTenis tyuilis TqmisT¢s laxvar gul dasobilma: aqamdis ambavi<br />
iyo aw margalitad wyobilad gavxade: margalitad leqss ucnobs<br />
da wyobilad leqsis ganwyobas.<br />
Tamar tarielisa da avTandilis qeba brZana: qarTulad leqsis<br />
Tqma ubrZana leqsic imas gaukeTebia da ambavica.<br />
me rusTveli: xams yma patronis mijnuri da trfiali unda iyos:<br />
da samsaxurisaT¢s ase xeli unda iyos: rome misi samsaxurisaT¢s<br />
wasaxdenelad da sasikvdilod ar zarobdes: aw ambobs me rusTveli<br />
batonis samsaxurisaTvis rom xeli var iman rom ubrZana<br />
amis Tqmas imas adebs: rome amisT¢s viq da amisT¢s ariso: Tamar<br />
mefes morCilebda spaca da jarica: da ubnobs imis samsaxurisaTÂs<br />
vxelob da vkudebio: da misis samsaxuris mijnurobiT ese<br />
ver gavmZRarvar; da verc romelic mmarTebs is mimsaxurebia da<br />
umsaxurobis uZluri varo: da wamali ara maqvs gavikurnoo, an<br />
asreTi samsaxuri mibrZanos rome gamaZRos im samsaxurmao: da an<br />
mamklaso. saCivarsaviT asmens: da amaSi gavs rusTveli SemZle da<br />
kai kaci yofila rome Zalian samsaxursa sTxovs.<br />
ese ambavi: es ambavi sparsSi ar aris: da sparsT kai meleqsoba<br />
icodnen: da Tamar mefe kargi da Zaliani Ãelmwife rom iyo. vi-<br />
Tam es maszed moindoma: aseTi saqme sxvaSid ratom iyoso. rome<br />
qarTlSiac ar iyoso: da ubrZana mis mdivans rusTavels qarTuli<br />
eniT kargi leqsi Tqvio: aw amas ambobs sparsulis mibaZviT radgan<br />
aTqmevina Tamar mefem rom sparsTagan vsTargmneo: Tvaram<br />
sparsSid es ambavi arsad ipoeba: ambavic TviTon gaakeTa da leqsadac<br />
amisTvis ubnobs: rom sparsis leqsis baZzed rom sTqva sparsuli<br />
ambavi qarTulad vsTargmneo: rogorc margaliti £elis £el<br />
147
sagogmano aris: gogmani imas hqvian frinveli rome niadag karga<br />
iarebodes: ise es ambavi margalitisaTvis Seudarebia: da vpoe da<br />
leqsiT saTargmanod da saWoWmanod gavxadeo: WoWmani saqme rom<br />
vera eqnas kacsa da dia mtnelis iyos amas hqvian: Tavis xel mqneli<br />
Tamar mefea: is xelmqneli rogorc damiweria iman dammarTao.<br />
amas ubnobs.<br />
TvalTa misgan: axla mohyva sxvasa ambavs rom moleqseebis<br />
saqmes ambobs: da pirvelzed kidev samR˜T: Tqua rome TvalT<br />
uwindelT qristes mosvlamde unaTloT ujobdao: rom axla Cena<br />
enatraT: ai ramdeni guli gamijnurda qristesTvis ramToni velad<br />
gaiWrnen: meaje maxvewarsa hqvian vinc exvewebian sasufevlisaTvis<br />
Ãorcsa swven: magram is kmara rom suls lxenas miscemen: da<br />
sams ferad samebas ambobs: lamis leqs dalevna undao: erTi es<br />
aris rome samebis qebisaTvis vis eqneba maqTeni sibrZne, rom ar<br />
daelios: meored es aris sxva ambavs mohyva: da isom vambobdi<br />
zeiTi sityua dalia: axla sxvas movhyev.<br />
raca vis ra: raca visca bedma misces rogorc iovane naTlis<br />
mcemeli brZanebs kma geyavn roWiki Tquenio: roWiki jamagirsa<br />
hqvian: da pavlec ityvis nura rasa ufrosa ganwesebulisa<br />
Tqvenisa iqT: is mouyuania visac ra mogecesT imas dasjerdiT:<br />
muSa muSaobs meomari gulovnobs: mijnuri rom samRdeloni arian<br />
mijnurobdeT da giyuardesTa da samR˜T – sibrZnes ikiTxvideT<br />
da TargmnideT: samRTo saqme araca visgan izraxos da daiwunos<br />
da arc sxvas soflis saqmesa Tu usjuloT sjuls Seudaros<br />
da Seuwonos.<br />
ese Tqva: mgosani afuzi aris moSaiTi jambazisa: da Semoxada<br />
SemopatiJas hqvian.<br />
am saqmesa: divanose ariopageli didi filosofosi iyo. kerpTa<br />
da pavlesagan moiqca da efiskopozaT akurTxa: visca imisis sike-<br />
Tis cnoba gindaT imisis wignis kiTxviT SeityobT aw imas mowmobs<br />
da ezra winaswarmetyuels da samRvdelos dass rom aswavlis sam-<br />
Rvdelos saqme vardad xdis da ambobs bralia samRTo vardi codviT<br />
daTrTviluli iyos da dazrulio: da romelic locvisa da<br />
marxvisagan ase gamxdari iyos.<br />
dilasa adre: saxiTa oden samiTa rome sweria marTla ki ar<br />
vici da me asre mgonia orni mefe dedofali da mesame erTi veziri<br />
misandoc Tu asre ar daewera saxiTa oden samiTa leqsi ar gaiwyoboda<br />
da erTs kidev amas veWob rome viTac £elmwifeni R˜Tis<br />
Crdilad rom arian Tqmulni orni erTad rom isxden saxiT samiTa<br />
148
viTam kinaRam samebis saxiT isxdeno. Zlierebasa da sazarelobas<br />
uqebs Tavis patrons odnoba ra ari ver vagrZneT.<br />
moedans davdgi: aRvseba aRdgoma aris da qarTvelis kacis gulisaTvis<br />
uTqvams da im qorwilobis rigebsac iswavleba.<br />
Tqva Cemo: Tu saRmTod es ar eTqvas, sayvarels daZabunebuli<br />
moyvare rogor ejobinebao. magra esec samRToT uTqvams Tqua<br />
Cemo. Seni Sors myofi rom daukrulavs vinc sayvarels moSordes<br />
unda daCumdes gana sul laparakobdes. magram asre uTqvams<br />
krul iyos vinc Sen codviT dagSordes: vinc daCumdes da sul<br />
imis qebas ar ambobdes radgan kerpmsaxurebidam moviqeciT da<br />
goneba qristes darCa xams rom kacman ramdenic codva qnas, guli<br />
isrev qristezed unda hqondes da daubrundes bevri kaci codvas<br />
iqs ityvis me ra meSvelebiso. axla es imazed uTqvams Tvali<br />
rom codviT mtirali hqondes da kiedv isrev qristes Sexedva<br />
unda swaddes da saso ar unda warikveTos rac ram am sofels<br />
kacs Seuyvardeba sayvareli is aris da moyvare qriste aris axla<br />
ambobs ragindara qristes sawyeni rom qnas kacma da Seuyvardes<br />
codviT qriste daZabunebulad hyvandes is uTqvams mainc isev<br />
qriste gijobso da sjobso.<br />
ese araki: eseebi sul swavleba aris.<br />
kulav ity¢s: rac amas dauweria, Tu kais gziT iswavliT erTs<br />
ostatad geyofaT.<br />
ismine Cemi: Tneva saTnooba aris.<br />
wignidan `qarTuli literaturaTmcodneobiTi<br />
mcire anTologia~, Tb., 1997.<br />
149
150<br />
anton I kaTalikosi (1720-1788 w.w.)<br />
TÂs mefisa Teimuraz I,<br />
daviTian-bagratovanisa<br />
251(795)<br />
arRaca maTi hxseneba davidumo,<br />
romelni sibrZnis quÀ-mdebarebi<br />
hsTqmides,<br />
eris-kacTagan saqebelTa werilTa,<br />
romelTa Soris Teimuraz ars mefe,<br />
SuÀnier meTq maRal piitikosi.<br />
252(796)<br />
RuTis-mmetyuÀlebi goris piitikaTa,<br />
doRmatTa TÂsTa brZen saRmrTo<br />
Teimuraz,<br />
keTil-msaxuri, qristes-moyuare mefe,<br />
ritori ucxo, mWevr-moubnari uxuad,<br />
monozonebiT misruli uflisadmi.<br />
TÂs arCil II, imerTa mefisa,<br />
daviTian-bagratovanisa<br />
253(797)<br />
arCil mravalni sTqua Sairni<br />
nabrZnulni,<br />
Targmaneba hqmna xronoRrafisca keTil,<br />
brZenTa mefeTa istoria werilTa,<br />
xolo biblia, samRudelo werili,<br />
bneuli hkriba, Tanad daawyo sibrZniT.<br />
254(798)<br />
arCil zrdil iyo zniTa qarTulebriTa,<br />
esreT viTarmed kma iyo yovelTa Sina,<br />
isar-CoganTa, nadirT-sruaTa da orolT,<br />
mReraTa cxeniT yovelTave, raca hsTqua,<br />
lxinTa, WirebTa, raca saxmar arian.
255(799)<br />
mefobiTni da sapatrono-yrmobiTni<br />
qceulebani ganabargna aRweriliT,<br />
mirida SfoTsa, rossiad miiwia,<br />
muneburTagan mefeTa pativ-ica,<br />
Zili mSÂdobis daiZina marTali.<br />
TÂs vaxtang V mefisa,<br />
daviTian-bagratovanisa<br />
256(800)<br />
vaxtang Sairni Seawyuna SuÀnierad,<br />
sibrZnis moyuarea daemowafa sibrZnes,<br />
Znelni gamoTquna alfavitaTa zeda,<br />
sxuanica TÂsni aRlesna Sairobad,<br />
saqeb-ars misni Sair-sityuobani.<br />
TÂs Teimuraz II mefisa,<br />
daviTian-bagratovanisa<br />
257(801)<br />
Teimurazca, keTil-msaxurni mefe,<br />
keTil-SuÀnier, SairTa moqmedebdis,<br />
qcevani mefeT, anu mTavarT, an sxuaTa,<br />
an nadirobis, anu asparezobis,<br />
SairTa Sina Seawyuna SuÀnierad.<br />
TÂs SoTa rusTavelisa<br />
258(802)<br />
SoTa brZen-iyo, sibrZnis-moyuare friad.<br />
filosofosi, metyueli sparsTa enisa,<br />
Tu sam-hswadoda, RuTis-metyuÀlica<br />
maRal,<br />
ucxo-sakÂruÀl piitikos-mestixe,<br />
magra amaod daSura, sawuxar-ars es.<br />
151
152<br />
TÂs sargis TmoguÀlisa<br />
259(803)<br />
sargis eseca SoTaebri ars kaci,<br />
sibrZnis-moyuare, filosofos<br />
gamomTqmel,<br />
ritor SuÀnier, piitikos saqebel,<br />
TÂT SoTa ityÂs, dilargeT uqia mas,<br />
saqeb ars TqmulTa maTTÂs mizezTa.<br />
260(804)<br />
TÂs CaxruxaZis Zisa<br />
CaxruxaZis Ze, ucxo piitikosi,<br />
Tamar didisa mmkobi SairebiTa,<br />
SoTas SairTa, Tu hsTqua ukeTesTaca,<br />
mTqmeli mestixe, didi sibrZnis-moyuare,<br />
yovlad saqebi, ritorT-mestixT gÂrgÂni.<br />
TÂs sulxan saba orbelianisa<br />
261(805)<br />
sabas ara vaqeb amad, viTarmed ese,<br />
ekklesiasa wmidasa mter-ganudga,<br />
wina-aRmdgom, mbrZol eqmna WeSmaritebas,<br />
samoTxis kari, garna jojoxeTis bWe,<br />
aRwera sulTa warwymedad, TÂTca<br />
warwymda.<br />
261 (806)<br />
magra Sairni misni saqebeloben,<br />
SairTa vaqeb, sadac ara laTinTa<br />
ganxeTqileba an Seria wualeba,<br />
ucxo ars igi, saqebel piitika,<br />
raca soflioT gamoTqua sulxan-saba.
TÂs iese qsnis erisTÂs Zisa<br />
262(807)<br />
iese hsTqmidis SairTa SuÀnierad,<br />
akoloTia Sehqmna papaTa TÂsTa,<br />
mowameTaTTÂs akrostixosebr, brZnulad,<br />
mecnni uyuardes, sibrZnisa trfial-iyo,<br />
mefeTÂTÂseba aqunda maxloblobiT.<br />
TÂs dimitri orbelianisa<br />
263(808)<br />
dimitri Tu sTqua SairT makeTTa Tana,<br />
esTa pracxil-ars, viTarmed,zevdebisca,<br />
Tan-medroeTa TÂsTa garda vaxtangis,<br />
ucxod SeawyÂs, frasi gankazmis ucxod,<br />
amo ars, keTil misni piitikani.<br />
TÂs vaxtang orbelianisa<br />
264(809)<br />
vaxtang SairTa daRaTu amaoTad.<br />
hSureboda, magra sabas ukeTes hsTqmida,<br />
ucxod Seawyunis, gansakÂrvod dahleqsnis,<br />
dasatkbobelad mhsmenelTa gonebisa,<br />
Cemdaca iqmna moZRuar hswavlaTa raTme.<br />
265(810)<br />
vaxtang, sibrZnisa quÀ-mdebarebi kaci,<br />
ritor SuÀnier, mWevr-meTq sakÂruÀli,<br />
filosofosi, piitikosi ucxo,<br />
mgelTa waritaces orTa mier wuxilTa,<br />
davhSTi me, misTÂs morwmune ese, msmeno.<br />
153
154<br />
TÂs vaxuSti naTesavisa Cemisa<br />
266(811)<br />
vaxuStis uqeb ReoRrafis cnobasa,<br />
istoriaT Tqmas, vrcel-brZnad<br />
gardamocemas,<br />
aman dawyebiT qarTuÂlTa istoria –<br />
kaxT, mesxT, afxazTa, megrelTa,<br />
suan-kavkasTa,<br />
aRwera, daSura, Seewia qarTuÂlTa.<br />
267(812)<br />
daviTianTa, mefeTa xe guarisa,<br />
Sehqmna vaxuSti – wesier da keTilad,<br />
TumcaRa mdurva miiRo samarTladre,<br />
rameTu viTme mterobiTnica Tqmani,<br />
misTa gamoCndes werilTa Sina mraval.<br />
TÂs dimitri, megobrisa Cemisa,<br />
cicis SÂlisa<br />
268(813)<br />
vqTua dimitri, wamebul yovelTagan,<br />
ese samarTal SendaÄ dimitri<br />
Sen filosofos maRal gamobrwyinda aw,<br />
maTematikos, kmad xolo ritor keTil,<br />
Cemda sasuruÀl-ars piitika Seni.<br />
269(814)<br />
aman hqmna wigni geometria rusebr,<br />
ese enaTa laTin, francis, germanTa,<br />
xolo rusTaca da qarTuÀlTa mecnier,<br />
qristes-moyuare kaci maRal goneba,<br />
agos ufalman amas welni mravalni.<br />
270(815)<br />
awindelTaTÂs CuÀnTa davidumo me,<br />
amad viTarmed pirispir qeba cud ars,<br />
daRaTu vhsTuquca, dimitrisaTÂs xolo,<br />
magra dimitris cnoba friad maRal-ars,<br />
amisTÂs misda iTquas da nu sxuaTaTÂs.
garda SvidTa nawilTa wyobil-sityuaobisaTa zed darTulTa<br />
sxuaTaca romelTame saqmeTa stixoloRosobiTac, ese igi SairsityuaobiT<br />
Cemnive qmnilni.<br />
271<br />
272<br />
wina-sityuaoba gansazRurebisa<br />
filosofiisa friderikos<br />
baumeisterisa<br />
filosofosman baumeister friderikos,<br />
sazRuar-debul-hyuna nivTni sabrZnoT<br />
Sinana,<br />
axal Ãel-yofiT paeqrobiTni Tqmani,<br />
sam-meocda sam da orasda aTasni<br />
ese erT wignad qmnili sargebel<br />
brZenTa.<br />
rosiasa porfirsa qalaqTasa<br />
TargmanebiTa laTinTa enisagan<br />
gardmoRebiT CuÀnsa zeda enasa<br />
imarxva ese tkivil-amoyuarebiTa<br />
sargeblad CuÀnTa wrfialTa<br />
sibrZnisaTa.<br />
272(818)<br />
antoni vhSurebi mTargmane siyuaruliT,<br />
TquÀn CuÀnTa magaT Tana moqalaqeTa<br />
erT naTesavTa erT meeklesieTa<br />
brZenTa qarTulTa mirTmad ZRuÀnsityÂerTa.<br />
dros mefobisTa irkali meorissa.<br />
155
156<br />
Tavi 2<br />
winasityuaoba axlad qmnilisa katiRoriisa CuÀnisa<br />
274(819)<br />
ar silaRiTman vardman guTanada Cuen,<br />
axlad Ãel-yofad quÀTqmulobani Zuelni,<br />
rameTu ese ZuÀlTa sxolastikosTa<br />
da CuÀnTaca hqmnes mravalT kmaeni CuÀnda<br />
magra TÂsTaTÂs SromaÁ saracx tkbilad.<br />
274(820)<br />
mhgonies romel saTanado ars ese<br />
viTarmed axlad cnobad momzidveloba<br />
moZRuarTad maT romel Tan miinergnes<br />
TÂsTa gnosisTa mowafeni SedgomiT,<br />
vinca axlad mivshcne ZuÀlni cnobani.<br />
275(821)<br />
ipyrobs TÂs Soris wigni wina mdebare<br />
Seyuanilebas Cem miersa quÀTqmulad<br />
xolo samguarTa filosofiisaTa<br />
katiRoriaT axalT qmnilTa Cem mier<br />
da porfiriTTa nameorebTa Cemgan.<br />
274(822)<br />
kualad simtkices hsjiliTurT CemiT<br />
TqmulTa<br />
raTa Tquen CemTa mowafeTa goneba<br />
mkuÀTri aRuleso, umkuÀTres cnobaTadmi,<br />
da mogce Cemni axlad ZuÀlni cnobani<br />
saxseneblad Cemda Tquen CemTa magaT.<br />
275(823)<br />
sam meocesa da meruÀsa paraRrafs<br />
porfiriosis xei davanakuÀTe<br />
sqimad axliTa morfiTa ar umecrad<br />
da mun cxoveli hsZes mozardisa adgid<br />
xolo mSÂnuÀli cxovelisad vanacule.
276(824)<br />
magra eseni Tumca kanonTa Sina<br />
esaTave sqimebr icxadebian CuÀngan<br />
garna mSÂnuÀli gaigone cxovelad<br />
xolo cxoveli mozardad gulis xma hyav<br />
mizez ars amaT sxvaTa brZenTa mibaZua.<br />
277(825)<br />
hswers pavle saRmrTo korinTelTa<br />
pirvels Sina<br />
pirveli adam samSÂnuÀlad cxovelad<br />
aqa mSÂnuÀli hsmens nacvlad cxovelisa<br />
xolo cxoveli adgid mozardisaca<br />
esfer gÂTargmnes CuÀnTa RramatikosTa.<br />
278(826)<br />
vinca vhbaZu CuÀnTa wmidaTa TargmanT<br />
zemowerilTa saxeTa Ãmeul-yofa<br />
amisTÂs nuÂn umecarTad miguawers<br />
viciT mSÂnuÀli mSÂnÂeri ars hsixi<br />
xolo cxoveli kacisa naTesavi.<br />
279(827)<br />
iqmna Cuen mier cnobani ese drosa<br />
irakli brZnisa meored wodebulis<br />
mefisa, Zmisa Cemisa satrfoisi<br />
brZanebiTaebri misisa simaRlisaT<br />
dadebaT ese CuÀnTa wignTa sacavsa.<br />
Tavi 3<br />
Seyuanileba anu winasityvaoba wignisa katexizmosisa<br />
280(828)<br />
ar momwyindebis TquenTana saubari<br />
rameTu qarTuelno sibrZnis-<br />
Semyuarebelni<br />
aRtexileba maqvs niWad Tquenda momarT<br />
Sromad, ubnobad, werad moSairebad.<br />
amad viTarmed miyuarT WeSmaritebiT.<br />
157
158<br />
281(829)<br />
namdÂl WeSmarit zesTa-myo ismens amas<br />
viTarmed TquenTÂs SeCuÀnebulvhyo<br />
Tavi<br />
ara ra mgamis arad Semiracxies<br />
arca Tquen Tana sikudili, arca tanjua<br />
vhSurebi surÂliT, ar davhscxre vire<br />
viyo.<br />
282(830)<br />
vhqmen katexizmos sargeblad Tquenda<br />
Zmano,<br />
CemT Tan-nergulTad SÂlTa TquÀnTa<br />
ZmaTadmi<br />
momwodebelman saTanadoisadmi<br />
qristeaneTad keTil-msaxur mcxovrebTa<br />
miTrTurT sargebel hyavT Cemis Tquen<br />
locuaÁ.<br />
wignidan `qarTuli literaturaTmcodneobiTi<br />
mcire anTologia~, Tb., 1997.
mamuka baraTaSvili (XVIII s. II naxevari)<br />
leqsis swavlis wigni<br />
q. swavla leqsis Tqmisa da dasawyisi pirveli wignisa<br />
amis WaSnikisa, povnili mamuka baraTaSvilis mier ZvelTa<br />
naTqvamTagan<br />
leqsis anatomia<br />
leqsi erTi ram aris am soflis saqmeSi. amisTvis am soflis<br />
saqmis cda kacisaTvis yovelive amazed aris – sikudils ukan moigonebodes,<br />
da ese amisganac iqneba, rom Tu kargs ityvi sityvis<br />
simarjviTa da codnis ZaliTa, sulieris codniTa da samxedros<br />
codniT, mTqmeli moigoneba da msmeni iswavlis. RmrTis qebadideba<br />
kargebi iTqmis, rom sulis sargebeli iyos amiTi, rom rac<br />
sagalobeli da iabmikonia, isic erTi rigi leqsoba ari; magram<br />
Tuca avzeda Tqva, urigod Tqva, qebisa da mogonebis nacvlad,<br />
saZraxavi da sagmobeli iqneba da codvac mZime, rome kacs codvazed<br />
aRZravs da avs aswavlis, rogorc rusTvels col-qmrobis<br />
siyvarulze uTqvams da sxva mravali saRmTod saero swavleba<br />
mouyvania, romelsa misi Targmani mefes rom ubZanebia, is gamoacxadebs,<br />
magram zogierTs meleqses imisi wigni cuds saaSiyoT<br />
gausinjavs, da romelsame saRmrTo werili sameZaod gauleqsavs,<br />
sxvas mravalT dedakacT trfialebisaTvis TaTris zRaprebi<br />
gauleqsavs, msmenT sazianod da mTqmelT saurigod.<br />
aw radgan leqsobisagan eseni da sxva mravali ram gamova,<br />
amisTvis es swavla davswere, rom leqsi urigod aravis mouvides,<br />
radgan amTeni kargica da avic gamova.<br />
maS, marTebs, kacma avi ambavi ar galeqsos; Tu saaSiyo leqsi<br />
unda, RmrTis saaSiyo, eklesiisa wmindaTa [ambavi galeqsos],<br />
rogorc rusTvels uTqvams: `mas erTsa mijnurobasa~, anu `mijnuroba<br />
aris turfa~; da Tu qalis aSiyobaze ginda, col-qmrobis<br />
siyvarulzeda Tqvi da imis gzebze, rogorc pavle didi mociquli<br />
iswavleba da rusTveli colq-qmrobis siyvaruls iswavleba<br />
da aqebs da fatmanis mruSebas sZagebs da ityvis: `kacsa dasvris<br />
uguloba da diacsa bozi naci~, an kargi igavebi moiyvane da<br />
imazeda Tqvi, an kai swavlis ambebiT kai ambebi galeqse, an omsa da<br />
falavnebis ambavzed Tqvi, amisTvis, rom kacs gaagulovnebs, oms<br />
moandomebs, omisa da iaraRis Ãmarebas aswavlis, da rjulisa da<br />
mefis da qveynis mterze gamosayenebelia.<br />
159
aw ese vTqvaT: leqsi mraval Ãma aris, magram Cvens enazed sxvas<br />
ÃmiT marTals moleqses aravis uTqvams, amisTvis vinc kai moleqse<br />
yofilan, ambebi gauleqsavT da ambis galeqsvis rigi-Tqma Sairi<br />
da Caxruxauli [iyo], Tumca wina mTqmelebs adgil-adgil grZel-<br />
Sairi da grZel-Caxruxauli CaureviaT, magram sparsis moSaireT-<br />
Si es ukadrisi aris, amisTvis rom is ambavi sul erTi rigi Ãma<br />
unda iyos, sxva Ãmebi sxvis rigisaTvis aris, romelsac TviTeulad<br />
amas qvemo gamovacxadeb.<br />
gZel-Sewyobili, gina mdinari da Sewyobili, kais swavlis igavebisaTvis<br />
aris, rom rogorac am SairSi mefes ubZanebia igavaT:<br />
160<br />
unda mogvandes ekalsa yma axal-norCi rgulebsa,<br />
beri bambasa gaqondes, iTbobden imiT gulebsa,<br />
ar satacursa, _ gvelsa gavs, iCemebs mis usulebsa,<br />
verc xuTos mogvcems, verc Sxamsa, sargos da dasawylulebsa.<br />
amgvari igavebi am Ãmas ufro gaewyoba.<br />
wyobili mraval-muxli amisTvis ari, rom erTi igaviani ambavi<br />
rom erTmanerTze grZlad mobmuli iyos da Sairi sada wyobilSi<br />
ar gaemarTebodes, wyobilis mravalmuxliT unda Tqva, ramTons<br />
striqonaTac gaemarTos, imdonad Tqva, urigod ar ari.<br />
grZledi Sairi samkveTi amisTvis kargia, erTi saqme rom gasaleqsavad<br />
gindodes, striqonSi ar imarTebodes, ase Tqma Seemateba,<br />
da rom Tqva – kargia.<br />
rvulic agreve, Tu erTi ambavi oTxs striqonSi ar modiodes,<br />
wyobili rCebodes, amaze rom Tqva, ufro gawyobili iqneba.<br />
iambiko wmindaT werilSi beuria da visac ginda, iqidam<br />
Seityoba.<br />
Sewyobili mravalrigia: wyobilica hqvian, Sereulica hqvian,<br />
mrCobledica hqvian, _ yovels rigiT rigi moxmareba aqvs.<br />
Zagnakoruli Caxruxauli – esec amav rigaT moixmareba, Tu<br />
sxva Ãmebi, rom eseebi yvela am wignSi daiwera, saxeli Tavs aweria,<br />
romelia, imiT miixdomeba.<br />
magram leqsi ori muxli iqneba, romlisac Sairisa Tu wina<br />
Tqmulebis saxeli rom damiweria, imis sul bolos striqonis da<br />
imazeiTis Ãmaze rom Tqva, romlisac Ãmasa ityvi, im ÃmiT leqsi<br />
iqneba.<br />
taepi erTs muxlsa hqvian, romlisac Ãmasa bolos striqonis<br />
Ãmaze ityvi, im Ãmis taepi iqneba, rom eseebic garCeviT Sin [wignSi]<br />
damiweria.<br />
pistikauri – erTi ambavi rom or muxlad gindodes saTqmelad,<br />
or muxlad ar imarTebodes, imis saTqmelad kargia.
axla es vTqvaT, Tu leqsi rogor unda Tqvas, visca unda leqsis<br />
Tqma oria: erTi – Tavis agebulebiT eqneba kacs leqsis gawyoba,<br />
meore – agebulobiT rom ara qondes, iqneba, rom leqsi daidvas<br />
win da ramTonaT leqsi gaiyofa, TiTos sanaclod, ise sityva<br />
gaawyos da Tqvas amgvarad:<br />
vardsa hkiTxes: ¦ egzom turfa ¦ raman Segqmna ¦ Tvalad, pirad.<br />
am TiTo-TiTos mobmulsaviT oTxad sityvas gaawyobs da leqsi<br />
iqneba aseTi gulisyuriani. merme TavisiTac SeZlos Tqma. iqneba<br />
uleqsoT vera Tqvas, magram leqsi gawyobili, tkbili igaviani<br />
unda iyos, rom ors ÃmaT gaisinjebodes, rogorc es leqsia:<br />
mas uSmago viT miendos, vin moyvare gaamJRavnos.<br />
es leqsi saidumlos Senaxvasac iswavleba, moZRvar-mowafobasac<br />
da saaSiyoSiac moixmareba. leqsi mZime da grZeli sityva<br />
ugemuri iqneba, da ugvaro sityua rom erios – gaaugemurebs.<br />
rac gvariani, enaze tkbilaT saTqmeli da mokle sityva aris, rom<br />
winas sityvas Semdgomi misdevdes da ewyobodes, diaR, gvariani<br />
iqneba, rogorc rusTvelis leqsi, magram es Rramatikis da<br />
ritorikis ucodinars cotaT gauZneldeba. leqsis boloebi,<br />
bevri aso rom erTmanerTis toli iyos, imiTi ar gaewyoba. ase<br />
unda: sityua sityuas ewyobodes, Tvarem ori da sami aso eyofa.<br />
erTmanerTisa Tana saTargmano oTxiv rom bolo erTi iyos, ase<br />
unda tani karga aZlevdes, magram romelic striqoni waikiTxo,<br />
gamgones gauWirdes, es bolo sityua wina striqonisa aris Tu<br />
ukanisa. magram sparsis moleqseni amas magTons arad miiCneven.<br />
rac leqsi savse da gvariani igavi bevrad gasasinjavia, imas ufro<br />
aqeben. Ãmebi yvela am wignSi damiweria da imiT SeityobT, romeli<br />
rogor iTqmis. iqneba leqsi gemrieli da wyobili iyos, es ambis<br />
gauleqsavaT sxvaSi arad mosaxmaria, magram imaSiac Tu kai swavlis<br />
sityua mova da iq leqss ar avsebs, moleqsobaSi nakleboba ari.<br />
es Sairi TiTo striqoni oTxad gaiyos, daxede, TiTo-TiTo<br />
ori sityua Seuwyvia, Tu erTi, Tu meti. is meoTxedi gaiWreba,<br />
merme meore muxli moebmis, merme mesame da merme meoTxe. isic<br />
gasinje, Tavis muxli rogor ari da imas qveiTebi rogor ari,<br />
agrev striqoni Tavisa rogor ari. meore, mesame da meoTxe sxva<br />
sityua rom ase gaawyo, leqsi iqneba. leqsi ors striqonsac hqvian<br />
da ambavs erTad galeqsuls, sul leqsis wignsac, _ yvelas leqsi<br />
hqvian.<br />
wignidan `TxzulebaTa sruli krebuli~, Tb., 1969.<br />
161
deni didro (1713-1784 w.w.)<br />
162<br />
kritikis Sesaxeb<br />
me visurvebdi, gamego, sad aris is skola, sadac grZnobas<br />
aswavlian.<br />
arsebobs kidev sxva skola, sadac me mraval mowafes gavgzavnidi,<br />
es aris is, sadac aswavlidnen sikeTis danaxvas da borotebaze<br />
Tvalebis daxuWvas. eh! gana mxolod homerosTan naxe Sen is<br />
adgili, sadac poeti aqilevsis sazizRar bavSvur saqciels aRwers?<br />
Sen xels urev mdinaris qviSaSi, romelic Seicavs oqros<br />
marcvlebs: da Sen amogaqvs erTi muWa qviSa, xolo Zirs toveb<br />
oqros marcvlebs!<br />
me SevekiTxe erT ymawvils: ratom kicxav Sen yovelTvis, da<br />
arasodes ar aqeb; es imitomo, mipasuxa man, rom Cemma uadgilo<br />
kicxvam mxolod sxvas avnos... me, rom is karg biWad ar mcnoboda,<br />
rarig Semcdarad vigulvebdi mas!<br />
xalxs ufro surs Wkvianis wodeba miiRos, vidre eSinia borotis<br />
wodebisa. gana ar kmara Wkuisagan warmoSobil usiamovnebebs<br />
ar daumato kidev sxva _ borotebisagan warmoSobili? yovel<br />
sulels eSinia Wkviani adamianis, eSinia borotisa, borotTa<br />
gamonaklisiT.<br />
cotaa, Zalian cotaa iseTi adamiani, romelsac amave dargis<br />
adamianis warmateba gulwrfelad axarebdes: es erT-erTi yvelaze<br />
ufro iSviaTi movlenaa bunebaSi.<br />
cezaris pativmoyvareoba bevrad ufro Cveulebrivia, vidre<br />
amas fiqroben: guli amorCevis saSualebasac ki ar iZleva, is ar<br />
ambobs: aut caesar, aut nihil. 1<br />
arsebobs gonebamaxviloba, Zalian damRupveli: is warmoSobs<br />
eWvs da urwmunoebas. es bundovnad mosaubreni gansakuTrebiT mejavrebian:<br />
isini hgvanan qars, romelic mtveriT gvivsebs Tvalebs.<br />
didi gansxvavebaa rezonersa da gonier adamians Soris. gonieri<br />
adamiani xSirad sdums, rezoneri enas ki ar aCerebs.<br />
poetma sTqva:<br />
... Trahit sua quemque volaptas. 2<br />
Tu bunebaze dakvirveba ar warmoadgens literatoris an<br />
mxatvris organul Tvisebas, nurafers Rirseuls nu moeliT<br />
misgan: da kidec rom SeniSnoT masSi es Tviseba siyrmidanve, nu<br />
aCqardebiT msjelobiT. muza _ qalia, is ar swyalobs yovelTvis<br />
imas, vinc yvelaze daJinebiT eZebs mis wyalobas. ramdenia maTgan<br />
gaubedurebuli Seyvarebuli da ramdens gaaubedureben kidev!<br />
da bednier Seyvarebulsac ki moelis Ralatis safrTxe.
a suleluri saqcielia umalve xeli SegviSalon siamovnebis<br />
miRebaSi, an gagvawiTlon im siamovnebisaTvis, romelic ukve miviReT:<br />
swored kritikosebi gveqcevian ase.<br />
plutarqe ambobs, rom yofila erTxel ise dasrulebuli<br />
mSvenieri adamiani, rom im dros, rodesac xelovneba yvaoda,<br />
man defeqtad CauTvala ferwerasa da qandakebas gamoxatvis<br />
saSualebaTa uZlureba, magram es adamiani xelmwife iyo, mas erqva<br />
demetrius poliorcetesi. iqneb am adamianSi ar iyo arcerTi<br />
nawili, romlis ufro metad gamSvenierebasac xelovneba veRar<br />
SeZlebda: mliqvnelebs amaSi eWvic ar eparebodaT, magram,<br />
rasakvirvelia, ufrTxodnen amis Tqmas.<br />
erTma Zveli drois mxatvarma Tqva, rom suraTis wera ufro sasiamovnoa,<br />
vidre dasrulebuli suraTis cqerao. arsebobs Tanamedrove<br />
ambavi, rom mxatvarma qurds eskizis naclad damTavrebuli<br />
suraTi dauTmo.<br />
arsebobs yalbi Tavazianoba, Tu ara damRupavi xelovnebisaTvis,<br />
mainc samwuxaro xelovanisaTvis. moyvaruli, romelic<br />
Rebulobs qedmaRal msajulebs Tavis galereaSi, amaod aCerebs<br />
maT yuradRebas saukeTeso suraTebze: gakvriT Tu gadaxedaven<br />
isini maT: isini imyofebian iq, rogorc qalaqis virTagva mindvris<br />
virTagvas sufraze.<br />
...Tangentis male singula dente superbo. 3<br />
es Zalian lamazia; magram es yovelTvis bevrad CamorCeba imas,<br />
rac sxvagan unaxavT, randon debuase, 4 Tu es mizezia, romelic<br />
Seni kabinetis kars gaketvinebs, Sen qebis Rirsi xar.<br />
rogoric ar unda iyos Tqveni warmateba, moelodeT kritikas.<br />
Tu Tqven odnav faqizi xarT, Tqven umal nakleb gewyinebaT Tqveni<br />
mtrebis Seteva, vidre megobrebis gamosarCleba.<br />
kompoziciisaTvis, da siuJetis SerCevis Sesaxeb<br />
mTlianobis gareSe ar arsebobs simSveniere: da ar arsebobs<br />
mTlianoba subordinaciis gareSe. TiTqos aq winaaRmdegobaSi<br />
vvardebiT: magram sinamdvileSi es ase ar aris.<br />
yovelives mTlianoba warmoiSoba nawilTa subordinaciiT: da<br />
am subordinaciiT warmoiSoba harmonia, romelic gulisxmobs<br />
mravalferovnebas.<br />
mTlianobasa da erTferovnebas Soris iseTive gansxvavebaa,<br />
rogorc warmtac hangsa da erTxmovan gaWianurebul bgeras Soris.<br />
simetria niSnavs Sesatyvis nawilTa Tanasworobas erT mTlian-<br />
Si. simetria, romelic arsebiTia arqiteqturaSi, uaryofilia<br />
163
ferweraSi. adamianis nawilTa simetria iq moqmedebaTa da pozaTa<br />
nairferovnebiT yovelTvis darRveulia; is ar arsebobs maSinac<br />
ki, roca figura winamo xedSia da gaSlili xelebiT moCans. figuris<br />
sicocxle da moqmedeba ori sxvadasxva sagania. sicocxle<br />
figuraSi uZrav mdgomareobaSia. xelovanT sityvas _ moZraoba<br />
gansakuTrebuli gageba mianiWes. uZravi figuris Sesaxeb isini<br />
amboben, rom mas aqvs moZraoba, e.i. is mzadaa moZraobisaTvis.<br />
yvelaze ulamazesi suraTis harmoniac ki bunebis harmoniisadmi<br />
mxolod-Ra susti mibaZvaa.<br />
xelovneba yvelaze metad gaurbis siZneleebs.<br />
upirvelesad swored es axsiaTebs yoveli ostatis teqnikasa<br />
da Sesrulebas.<br />
rac ufro metad axdens suraTis SeZenis msurveli suraTis<br />
siuJetis detalizacias, miT ufro metad unda iyos is darwmunebuli,<br />
rom cud suraTs miiRebs. man ar icis, Tu ramdenad viwro<br />
CarCoebi aqvs xelovnebas TviT uniWieresi ostatis xelSiac ki.<br />
ra mesaqmeba, win uswrebda Tu ara moqandakeTa laokooni poetTa<br />
laokoons? sarwmuno kia, rom erTi gamoyenebul iqna meoris<br />
modelad.<br />
yvela Tanaswor pirobebSi me istoria mirCevnia mogonil<br />
ambebs.<br />
adamianis Tavi cxenis tanze mogvwons; cxenis Tavi adamianis<br />
tanze ar mogvwons. es niSnavs, rom TviT gemovneba hqmnis<br />
saSinelebas. SesaZlebelia me Cavekono sirenas: magram Tu is<br />
nawili, romelic qalia, Tevzi iqneboda, da is nawili ki, romelic<br />
Tevzia, qali, me mas zedac ar Sevxedavdi.<br />
bunebisadmi yovelgvar mibaZvaSi aris teqnika da morali.<br />
moralis gansja ekuTvnis gemovnebis mqone yvela xalxs: teqnikis<br />
gansja ekuTvnis mxolod xelovanT.<br />
bunebis romel kuTxeSic ar unda SeixedoT, veluria Tu kultivirebuli<br />
is, Raribi Tu mdidari, udabno Tu dasaxlebuli,<br />
yovelTvis naxavT iq or momxibvlel Tvisebas – WeSmaritebasa da<br />
harmonias.<br />
bunebaSi arsebobs fuWi sivrceebi, aseTebi SeiZleba mibaZva-<br />
Sic (xelovnebaSic) arsebobdes.<br />
zogjer buneba mSralia, xelovneba ki arasodes ar unda iyos<br />
aseTi.<br />
es iqneboda xelovnebis farglebis siviwrovis, misi siRatakis<br />
niSani, romelmac ferebi megobrul da aramegobrul ferebad ganasxvava.<br />
arian gabeduli koloristebi, romelTac ugulebelyves<br />
es gansxvaveba, safrTxiloa maTdami mibaZva da Tvalis bunebaze<br />
damyarebuli gemovnebis gansjis ugulebelyofa.<br />
164
gaanaTeT sakuTari obieqtebi sakuTarive mzis SuqiT, im mzisa,<br />
romelic araa bunebis mze: darCiT cisartyelas Segirdad, magram<br />
nu iqceviT mis monad.<br />
Tu Tqven gexerxebaT sakuTar pirmoTneobaTagan ganTavisufleba,<br />
nu SescodebT, Tqveni suraTis siuJetis Sesatyvisad, ukiduresobamde<br />
ataroT isini, maSin mTeli Tqveni suraTic iqneba<br />
imdenad gacxovelebuli, rogoric SeiZleba iyos da unda iyos.<br />
me mesmis, rom xelovnebas gaaCnia sakuTarive wesebi, romelnic<br />
arbileben yvela winamorbed wesebs; magram iSviaTad moxdeba,<br />
rom morali Seewiros teqnikas: me ar mivmarTav arc van giuizums<br />
da arc Sardens; Janris ferweraSi yvelaferi unda Seewiros<br />
efeqts.<br />
rodia Janruli ferwera enTuziazms moklebuli: magram arsebobs<br />
orgvari enTuziazmi: enTuziazmi sulisa da enTuziazmi<br />
ostatobisa. pirvelis gareSe idea uferulia; meoris gareSe ki<br />
Sesrulebaa susti: xolo maTi Serwyma diad elfers aZlevs nawarmoebs.<br />
did peizaJists gaaCnia Tavisi gansakuTrebuli enTuziazmi:<br />
es gaxlavT Taviseburi RvTaebrivi TrTolva.<br />
Zliersa da diad warmosaxvas unda avsebdes mtkice, damajerebeli<br />
da msubuqi yalami; desheis Tavi misi simamris marjveniT5.<br />
yoveli xotbis Rirsi kompozicia yvelaferSi da yvelgan ewyoba<br />
bunebas; unda SemeZlos ganvacxado: `ar minaxavs es fenomeni,<br />
magram is aris~.<br />
rogorc dramatiul poezias, xelovnebasac gaaCnia mTlianobis<br />
Semdegi sameba: drois, mzis amosvlis Jams Tu Casvlisas; adgilis,<br />
e. i. qoxSi, tyis myudroebaSi Tu xalxSi; moqmedebis, es aris<br />
an qriste mZime jvriT mavali golgoTisaken, an samaridan amomavali<br />
qvesknelis daTrgunviT, anda emausis piligrimTa winaSe<br />
movlenili.<br />
drois mTlianoba fermwerisaTvis kidev ufro mkacradaa<br />
gansazRvruli, vidre poetisaTvis; radgan poets TiTqmis<br />
ganuyofeli wamieroba gaaCnia.<br />
poetis aRweraSi wami wams misdevs, TiTqos ferweris uwyveti<br />
galerea iqmneba. vin moTvlis, ramdeni siuJetia im momentidan,<br />
roca efTis qali uaxlovdeba mamas, vidre es mkacri mama mas xanjliT<br />
guls gaugmiravdes.<br />
es principebi gacveTilia: sad naxavT iseT fermwers, romelic<br />
maT ar icnobdes? gana arsebobs fermweri, romelic maT<br />
icavdes?<br />
gadaWarbebul bunebas WeSmariti bunebis Tanabrad ar unda<br />
vayenebdeT, Torem winaaRmdegobaSi CavvardebiT. Tu homerosis<br />
gmirebi kldis goroxebs isvrian, misi RmerTebi mTebs alajeben.<br />
165
mogaxsenebdiT, rom xelovans aqvs mxolod erTi momenti; magram<br />
es momenti SeiZleba arsebobdes winamorbed momentTa kval-<br />
Tan erTad, da mosalodnel momentebTanac, romelnic awi iqnebian.<br />
ifigenia jer kidev ar dauklavT: magram ukve vxedav xelSi<br />
ifigenias sisxlis misaRebad miaxloebul qurums didi TasiT. es<br />
Tanamdevi momenti Jruantelsa mgvris.<br />
scenis adgilis daSorebis kvalobaze mxedvelobis kuTxec<br />
farTovdeba, SeiZleba suraTis arec aseve izrdebodes. ramdenad<br />
didia es kuTxe Tvalis fskerze? oTxmocdaaTi gradusi: am zomis<br />
sazRvrebs miRma miCveneben imaze met sivrces, vidre misi miwodeba<br />
ZalmiZs. aqedan gamomdinareobs aucilebloba, gavafarTovoT<br />
am xazebis miRma arsebuli sivrce.<br />
kompoziciebi monotonuri iqnebodnen, Tu mTavari moqmedeba<br />
zustad daiWerda scenis Sua adgils. SeiZleba, da SesaZloa,<br />
saWiroc iyos, gadavscdeT am centrs, xolo aqac aucilebelia<br />
zomierebis dacva.<br />
ras gulisxmoben kompoziciis wonasworobaSi? SesaZloa,<br />
mcdari azri mqondes amaze: is, rom suraTis siganes me ganvixilav<br />
rogorc berkets, ganvixilav im figuraTa simZimes rogorc<br />
nuls, romelic sayrden wertilSi arsebobs, uRelze myof<br />
figuraTa Soris arsebuli wonasworobis dadgenas da Semcirebas<br />
an gadidebas, an daWimvas manZilis ukuproporciulad rogorc<br />
erTi, ise meore mxridan. figurebi cotaa, Tu amas moiTxovs<br />
siuJeti, xolo mravalia maT Soris meorexarisxovani: anda,<br />
bevria figura da cotaa meorexarisxovani.<br />
ra mizezia, rom xelovneba esoden advilad egueba mogonil<br />
siuJetebs, miuxedavad maTi aradamajerebloba? igive mizezi, ra<br />
mizeziTac scena ukeT egueba xelovnur ganaTebas, vidre dRiur<br />
sinaTles. xelovneba da es ganaTeba warmoadgenen iluziisa da<br />
moxibvlis sawyiss.<br />
raoden daxelovnebulic ar unda iyos mxatvari, advili misaxvedria,<br />
mxedvelobaSi hqonda misabaZi modeli Tu muSaobda<br />
sakuTari gamocdilebiT: bunebis zogi WeSmaritebis uTanabroba<br />
amJRavnebs an mis siZunwes, an mis medidurobas. xSirad rom hba-<br />
Zavdnen bunebas, gana ar SeiZleboda misTvis gverdis avla? ara –<br />
da ai ratom? imitom, rom sxeulis SeumCneveli moZraobac ki cvlis<br />
kunTebis mdebareobas, iZleva siswores iq, sadac usworobaa,<br />
xolo usworobas, sadac siswore iyo; mTeli figura waagavs sinamdviles,<br />
da yvelaferia iq SesaZlebeli.<br />
figuraTaSorisi aseTi kontrasti, romelsac esoden sulelurad<br />
gvirCeven da kidev ufro suleluradve adareben dramatul<br />
personaJTa kontrasts, gagebulia imgvarad, rogoradac es<br />
166
esmiT mwerlebs da SesaZloa, mxatvrebsac, kompoziciebs autaneli<br />
Zaldatanebis iers miscemda.<br />
Tu Tqven ityodiT, rom kontrasti wesis saqmea, me ar dagijerebdiT;<br />
Tu moqmedeba moiTxovs, rom ori figura Zirs daixaros,<br />
maSin orive waxrili unda iyos; xolo Tu Tqven maT hbaZavT<br />
naturiT, nu SiSobT isini erTmaneTs hgvanan Tu ara.<br />
kontrasti aseve ar warmoadgens SemTxvevisa da wesis saqmes.<br />
es aucileblobiTaa gamowveuli da misgan advilad ver gavTavisufldebiT,<br />
Tu yalbi warmodgena gvaqvs, TiTqosda SesaZlebeli<br />
iyos ori sxvadasxvanairi figura asakis, sqesis, an xasiaTis<br />
mixedviT sxvadasxvanairad asrulebdes erTsa da imave saqmes.<br />
kompozicia iseTnairad unda dalagdes, rom damarwmunos, rom<br />
is sxvanairad arc SeiZleboda dalagebuliyo. figura unda moqmedebdes<br />
an isvenebdes imgvarad, rom me damarwmunos imaSi, rom<br />
sxvanairad moqmedeba ar SeeZleboda.<br />
graciis, ulazaTobis da ubraloebisaTvis<br />
yovelive Cveulebrivi martivia: magram yovelive martivi<br />
Cveulebrivi ar aris. simartive erT-erTi mTavari damaxasiaTebeli<br />
Tvisebaa silamazisa: xolo igi arsebiTia diadisaTvis.<br />
horaciusma Tqva: me minda sityvamokle viyo da bundovani ki<br />
vxdebio. 6 SeiZleba daematos: `me minda martivi viyo da uSveri ki<br />
vxdebi~.<br />
originaluroba ar gamoricxavs simartives.<br />
zogi kompozicia Raribia mravali figuriT, zogi ki mdidaria<br />
ramdenime figuriT.<br />
gawamebiT miRebuli winaaRmdegia advilisa: magram zogjer<br />
advilsac mravali wvalebiT Rebuloben.<br />
...Sudet multum, frustraque laboret<br />
Ausus idem.<br />
buneba arasodes araa nawvalebi: misi imitacia ki xSiradaa ase-<br />
Ti.<br />
bualo Txzavs, horaciusi wers: virgiliusi Txzavs, homerosi<br />
wers.<br />
rakursebi codnis maCvenebelia: xolo isini iSviaTad arian<br />
sasiamovno.<br />
kompoziciis daudevroba lamazi qalis dilis tansacmels<br />
waagavs, kidev erTi wami da tualeti yvelafers waaxdens.<br />
arsebobs daudevari graciebi, da graciasmoklebuli<br />
daudevrobani.<br />
167
daudevroba amSvenierebs patara sagans, da yovelTvis afu-<br />
Webs dids.<br />
sicxian dReebSi cocxali arsebani zantni arian, swored am<br />
drosaa momkalis mdgomareoba Zneli.<br />
lamazi peizaJebi gvaswavlian bunebis Secnobas iseve, rogorc<br />
moxerxebuli portreti gvkarnaxobs Cveni megobris saxis ukeT<br />
Seswavlas.<br />
ciceronma uTxra orator markus brutuss: `Sed quodam etiam<br />
negligentia est diligens�~ * . aseTi sityvebi, ganmartebuli gemovnebis<br />
mqone adamianis mier, sifaqiziT savse iqneboda. es daudevrobani<br />
yovelTvis dasaSvebia natif xelovnebaSi an yovelgvar imitaciaSi.<br />
_ da gana bunebas, mis models, ara aqvs daudevrobani? _<br />
magram raSi gamoixatebian isini?<br />
vin aris daudevari poeti? es iseTi poetia, romelic Cinebuli<br />
leqsebis gverdiT drogamoSvebiT iZleva usicocxlo da sust<br />
prozas; es aris semi-poeta. ** es usicocxlo da susti Sroma met<br />
energias aZlevs im poezias, romelsac is exeba. es msaxuria, romlis<br />
Raribi tansacmeli kargad amJRavnebs misi batonis mdidrul<br />
mokazmulobas. batoni win midis, msaxuri ukan misdevs.<br />
J'ai vu près le Styx, j'ai vu les Euménides;<br />
Déja venainet frapper mes oreilles timides<br />
Les affreux cris du chien de l'empire des morts. 7<br />
ratom arasodes ar aris buneba daudevari? imitom, rom risganac<br />
ar unda iyos nawarmoebi, ra manZilzec ar unda iyos Cveni<br />
mxedvelobidan dacilebuli, ra TvalTaxedviTac ar unda<br />
iyos ganWvretili, bunebis mier mowodebuli nivTi, aris iseTi,<br />
rogoric unda iyos. esaa Sedegi mizezebisa, romelTa moqmedeba<br />
man ganicada.<br />
168<br />
miamitobisa da mliqvnelobis Sesaxeb<br />
manera xelovnebaSi igivea, rac farisevloba cxovrebaSi. buSe<br />
yvelaze didi farisevelia, romelsac me vicnob: ar aris arc<br />
erTi misi figura, romlis Sesaxebac ar SeiZlebodes, iTqvas: `Sen<br />
gsurs WeSmariti iyo, magram ara xar~. miamitoba yovelgvar garemoebaSia<br />
SesaZlebeli: SeiZleba iyo miamitad gmiri, miamitad<br />
boroti, miamitad RvTisnieri, miamitad lamazi, miamitad oratori,<br />
miamitad filosofosi. miamitobis gareSe namdvili silamaze<br />
ar arsebobs. xe, yvavili, mcenare, cxoveli miamitad arian aseTni.<br />
* `magram daudevrobac xom erTgvarad gafaqizebuli unda iyos~.<br />
** naxevar-poeti.
me vityodi kidec, rom wyali miamitad wyalia, Torem is Seecdeboda,<br />
damsgavseboda gakrialebul folads an brols. miamitoba<br />
aris saganTan imitaciis didi msgavseba, Sesrulebuli RvTiuri<br />
ubraloebiT: es aris wyali, aRebuli wyarodan da gadatanili<br />
tiloze.<br />
mSvenierebis Sesaxeb<br />
im momentSi, rodesac xelovani fulze fiqrobs, is hkargavs<br />
mSvenierebis grZnobas.<br />
yvelaferi, rac iTqva elipsoidur, wriul, klaknil, tal-<br />
Risebr xazebze – sisulelea. sxeulis TiToeul nawils aqvs silamazis<br />
sakuTari xazi: Tvalis silamazis xazi sul sxva ramaa,<br />
vidre muxlis silamazis xazi.<br />
silamazes mxolod erTi forma aqvs.<br />
silamaze mxolod WeSmaritebaa, amaRlebuli, SesaZlebeli,<br />
magram iSviaTi da saswaulebrivi garemoebebiT ganpirobebuli.<br />
Tu arseboben RmerTebi, arseboben agreTve eSmakebic: ratom ar<br />
SeiZleba moxdes saswauli erTTa da meoreTa SemweobiT?<br />
sikeTe aris mxolod sargebeli, amaRlebuli SesaZlebeli da<br />
saswaulebrivi garemoebebiT.<br />
meti _ naklebi SesaZlebloba hqmnis simarTlis msgavsebas:<br />
Cveulebrivi garemoebani qmnian SesaZlebobas.<br />
xelovneba aris Cveulebriv garemoebaTa CarTva yvelaze saswaulebriv<br />
sagnebSi, da saswaulebriv garemoebaTa CarTva yvelaze<br />
Cveulebriv SinaarsebSi.<br />
aq terminebi saswaulebrivi da Cveulebrivi sinonimebia. amrigad<br />
arsebobs saswaulebrivi, romelic sicils an tirils<br />
iwvevs; misi Taviseburebaa – gamoiwvios gakvirveba da gancvifreba.<br />
drogamoSvebiT esaubreT swavluls: magram rCeva hkiTxeT patiosan<br />
da mgrZnobiare adamians.<br />
mxatvarTa nairgvarovani xasiaTi<br />
miuxedavad imisa, rom mxolod erTi buneba arsebobs da misi<br />
warmosaxvis wesic SeiZleba mxolod erTi iyos da isic iseTi,<br />
romelic mas warmosaxavs yvelaze didi siZlieriT da WeSmaritebiT,<br />
TiToeul xelovans aqvs Sesrulebis sakuTari manera;<br />
dauTmoblobas iCenen mxolod naxatis mimarT, romlis warmosax-<br />
169
vis wesi mxolod erTia: _ gana TiToeul mwerals ara aqvs Tavisi<br />
stili? – aqvs. _ gana es stili ar warmoadgens warmosaxvas?<br />
_ geTanxmebiT, magram sad aris am warmosaxvis modeli? sulSi,<br />
gonebaSi, warmosaxvis met Tu nakleb unarianobaSi, gulis met<br />
Tu nakleb sificxeSi. garegani modeli ar unda arioT Sinagan modelSi,<br />
_ magram gana ar uxdeba zogjer literators romelime<br />
peizaJis an bataluri suraTis aRwera. am SemTxvevaSi gana misi<br />
modeli garegani araa? _ swored rom aseTia; magram misi sityvebi<br />
ar fizikurad gadmogvcems fers; masSi ar aris arc lurji,<br />
arc mwvane, arc ruxi, arc yviTeli feri; sxvanairad ki mas ar eqneboda<br />
sityvaTa SerCevis Tavisufleba; sxvanairad, Tu enis simdidre<br />
imis SesaZleblobas miscemda, enas rvaascxrameti sityva<br />
palitris rvaascxramet fersa Seesabameboda, saWiro iqneboda,<br />
siyalbis Tavidan asacileblad, exmara mxolod is erTi sityva,<br />
romelic zustad gadmogvcemda sagnis fers. mxatvari zustia;<br />
sityva, romelic gvixatavs, yovelTvis bundovania, me verafers<br />
ver davumateb mxatvris imitiacias; Cems Tvals SeuZlia dainaxos<br />
iq mxolod is, rac iq aris, magram literaturul suraTSi,<br />
raoden damTavrebulic ar unda iyos igi, mxatvrisaTvis, romelic<br />
moisurvebda literatoris sityvebis gadmotanas tiloze,<br />
yvelaferi xelaxlad gasakeTebeli iqneboda. rogori WeSmaritic<br />
ar unda iyos homerosi romelime erT-erT Tavis aRweraSi,<br />
rogoradac dawvrilebiTi ar unda iyos ovidiusi romelime erTerT<br />
Tavis metamorfozSi – arc erTi da arc meore ar aZleven mxatvars<br />
funjis arc erTi gasmis SesaZleblobas, ar aZleven arc erT<br />
fers, maSinac ki, rodesac isini zustad aRniSnaven fers.<br />
170<br />
SeniSvnebi<br />
1. an cezari, an araferi.<br />
2. yvelas itacebs Tavisi siamovneba.<br />
3. imis mkacri kbiliT, vinc cudad Seexeba TiToeul sagans.<br />
4. randon debuase – didros Tanamedrove, moijare.<br />
5. Dedhays – iyo buSes siZe.<br />
6. me minda sityvamokle viyo, xolo bundovani ki vxdebi. Brevis esse laboro,<br />
obscurus fio.<br />
7. me davinaxe axlos stiqsi, me davinaxe evmenidebi, romelnic ukve Sei-<br />
Wrnen Cems mSiSara yurebSi mkvdarTa samefos ZaRlTa saSinel yefiT.<br />
wignidan `esTetika, filosofia,<br />
sociologia~, Tb., 1939.
gothold efraim lesingi (1729-1781 w.w.)<br />
laokooni<br />
anu<br />
mxatvrobisa da poeziis sazRvrebis Sesaxeb<br />
nawili I<br />
winaTqma<br />
pirveli, vinc mxatvroba da poezia erTimeores Seadara 1 ,<br />
uTuod natifi gemovnebis kaci yofila, romelsac orive xelovnebidan<br />
msgavsi zemoqmedeba ganucdia. Cans, mixvda, rom orive xelovneba<br />
Tvalwin gviyenebs Soreul sagnebs, moCvenebiTs sinamdviled<br />
gviqcevs. orive iluziaa da orive iluzia mogvwons.<br />
meorem scada am mowonebis siRrmeSi SeWra da aRmoaCnia, rom<br />
misi wyaro orivesTan erTnairia. mSvenierebas, romlis cnebac<br />
Tavdapirvelad xorcSesxmuli sagnebidan gamogvyavs, aqvs sayovelTao<br />
wesebi, romelTa misadagebac SeiZleba mraval sxva<br />
ramesTan: moqmedebasTan, fiqrebTan, aseve formebTan.<br />
mesame, romelmac am sayovelTao kanon-wesTa mniSvnelobasa<br />
da gamoyenebaze daiwyo fiqri, SeniSna, rom zogi maTgani ufro<br />
mxatvrobaSi batonobs, zogic poeziaSi; amrigad, erT SemTxveva-<br />
Si poezias SeuZlia daexmaros mxatvrobas ganmartebebiTa da<br />
magaliTebiT, meore SemTxvevaSi ki mxatvroba exmareba poezias.<br />
pirveli maTgani gaxldaT moyvaruli, meore – filosofosi,<br />
mesame – xelovnebis msajuli.<br />
pirveli ori umarTebulod ver gamoiyenebda verc Tavis<br />
grZnobas, verc Tavis daskvnas. piriqiT, xelovnebis msajulis<br />
SeniSvnebSi mTavaria siswore, yoveli calkeuli SemTxvevisadmi<br />
msjavris sworad misadageba. magram radganac erT gamWriax<br />
kritikosze ormocdaaTi martooden maxvilgonieri kritikosi<br />
modis, pirdapir saocreba iqneboda am msjavris gamoyeneba yovelTvis<br />
iseTi gonivruli windaxedulobiT, romelic orive xsenebul<br />
xelovnebas Soris sasurvel wonasworobas SeinarCunebda.<br />
II<br />
vin icis, zRaparia Tu sinamdvile, rom saxviTi xelovnebis<br />
pirveli cdebi siyvaruliTaa STagonebuli 2 , magram is ki udavoa,<br />
rom did Zvel xelovanTa xels marad da yvelgan is warmarTavda.<br />
171
aki amJamad mxatvroba iTvleba mTlianad iseT xelovnebad,<br />
romelic sxeuls sibrtyeze ganasaxierebs da mTel mis garegnobas<br />
moicavs, brZenma berZenma mas ufro viwro CarCoebi daudgina.<br />
mxolod mSvenier sxeulTa mibaZva. berZeni xelovani arafers<br />
ar asaxavda, mSvenieris garda. TviTon yoveldRiuri ubralo silamaze,<br />
ufro dabali rigis mSveniereba martooden SemTxveviTi<br />
sagani iyo misTvis, vajiSi, dasveneba. TviT sagnis srulyofas mis<br />
nawarmoebSi aRtaceba unda gamoewvia. mxatvari metismetad didi<br />
iyo, rom mayureblisagan moeTxova martooden civi kmayofileba,<br />
gamowveuli saocari msgavsebiTa da ostatobiT, mxatvris simarjviT.<br />
Tavis xelovnebaSi mas araferi ara axarebda ise Zlier,<br />
araferi ar miaCnda ise keTilSobilurad, rogorc xelovnebis<br />
saboloo mizani.<br />
`vin isurvebs Sen daxatvas, roca aravis ar surs Seni Sexedva!~<br />
_ ambobs erTi epigramatisti 3 erT Zalze uSno garegnobis kacze.<br />
Cveni drois zogi ostati ityoda: `ra maxinjic ar unda iyo,<br />
me mainc dagxatav. Tu Seni xilva aravis surs, Cems suraTs mainc<br />
Sexedaven siamovnebiT; imitom ki ara, rom Seni Sexedva surT,<br />
aramed imisaTvis, rom es iqneba Cemi xelovnebis sabuTi, rom ase-<br />
Ti safrTxobela, aseTi msgavsi dagxate~.<br />
mindoda mxolod is damedgina, rom ZvelTa warmodgeniT, saxviTi<br />
xelovnebis umaRlesi kanoni mSvenierebis asaxvaa.<br />
axla, roca es damtkicebulia, aqedan aucileblobiT gamomdinareobs,<br />
rom yvelaferi sxva, rac saxviTi xelovnebis farglebSia,<br />
Tu mSvenierebasTan SeuTavsebelia, mas gzas uTmobs, an<br />
Tu SeiZleba masTan ramenairad Tanxmoba, savsebiT emorCileba<br />
mis kanonebs.<br />
me minda gamoxatvaze SevCerde. arseboben vnebani da vnebaTa<br />
gamoxatvis xarisxebi, romelnic saxis srul damaxinjebaSi vlindebian<br />
da mTels sxeuls iseT mdgomareobaSi ayeneben, rom mSvenieri<br />
xazebi, simSvidis Jams rom srulyofilad hqonda, savsebiT<br />
qrebian. Zveli mxatvrebi am xazebis asaxvas an sruliad uaryofdnen,<br />
an imdenad arbilebdnen, rom garkveuli zomiT unarCunebdnen<br />
sxeuls silamazes.<br />
mZvinvareba da sasowarkveTileba im xelovanTa arc erT<br />
qmnilebas ar bRalavs. gavbedav da vityvi, rom maT furiebi<br />
arasodes ausaxavT 4 .<br />
risxva seriozulobamde daaqveiTes. poetebTan es iyo mrisxane<br />
iupiteri, romelic mexs tyorcnida, xelovanTan – mxolod<br />
kuSti da seriozuli.<br />
mwuxarebas berZnebi arbilebdnen, mdumare sevdad aqcevdnen.<br />
magram roca es Serbileba adgils ver poulobda (SeuZlebeli<br />
172
iyo), sadac sasowarkveTileba iseve damamcirebeli iqneboda,<br />
rogorc damamaxinjebeli, _ rogor moiqca maSin timanTe? 5 rodesac<br />
agamemnonis asuls ifigenias msxverplad swiraven, yvela<br />
iq myofs TavTavis kvalobaze unawilebs mwuxarebas, mamas ki,<br />
romlis urva yvelaze mZime unda yofiliyo, saxes ufaravs, da<br />
amaze bevri ram maxvilgonivruli iTqva. erTi ambobs: `mxatvarma<br />
ise amowura Tavisi Tavi mwuxare saxeebis asaxvaSi, rom mamis saxe<br />
aRar uCvenebia, radgan aRar SeeZlo Rirseulad Cvenebao~. amiT<br />
man aRiara, rom aseT ubedur SemTxvevaSi mamis dardi yovel<br />
gamosaxvas aRematebao, – umatebs meore 6 . me ki, Cemda Tavad, imas<br />
vityvi, rom aq saqme arc mxatvris SesaZleblobis amowurvasTan<br />
gvaqvs da arc xelovnebis uZlurebasTan. agznebis zrdasTan<br />
erTad Zlierdeba saxis nakvTebis Sesabamisi gamometyvelebac.<br />
umaRlesi daZabulobis dros, roca tanjva ukidures xarisxs<br />
aRwevs, Zlierdeba nakvTebis ukiduresi daZabulobac (Die Allerentschiedensten<br />
Züge), da araferia xelovnebisTvis ise ioli,<br />
rogorc misi asaxva, magram timanTem icoda sazRvrebi, romlebic<br />
graciebma mis xelovnebas daudgines. man icoda, rom agamemnonis,<br />
rogorc mamis, sasowarkveTilebis gamoxatva simaxinjed aRiqmeboda<br />
nebismier droSi. ramdenadac mSveniereba da Rirseba amis<br />
nebas aZlevda, imdenad asaxa mxatvarma mamis tanjva. raRa Tqma<br />
unda, siamovnebiT aaridebda Tavs simaxinjes, xalisiT Searbilebda,<br />
magram kompozicia, suraTis Tema arc erTis nebas<br />
aZlevda, arc meorisas da mxatvars sxva ra gza hqonda, garda<br />
imisa, rom tanjulis saxe daebura? risi asaxvac ver gabeda, is<br />
gamosacnobad dautova mnaxvels. mokled, es daburva xarkia,<br />
romelic xelovanma mSvenierebas gadauxada. is magaliTia ara<br />
imisa, Tu rogor scildeba gamosaxva xelovnebis sazRvrebs, aramed<br />
imisa, Tu rogor unda daumorCilos xelovanma is xelovnebis<br />
pirvel kanons, mSvenierebis kanons.<br />
es rom laokoons mivusadagoT, maSinve naTeli xdeba safuZveli,<br />
rasac veZeb. ostati muSaobda umaRlesi mSvenierebis<br />
Sesaqmnelad, rac SesaZlebeli iqneboda amnair viTarebaSi –<br />
mZafri xorcieli tkivilis dros. es tkivili, mTeli Tavisi<br />
dammaxinjebeli simZafriT, SeuTavsebeli iyo mSvenierebasTan,<br />
amitom xelovans is unda Seerbilebina, yvirili gminviT unda<br />
Seecvala. imitom ki ara, rom yvirili arakeTilSobili<br />
sulis gamovlinebaa, aramed imitom, rom is saxes amaxinjebs.<br />
warmoidgineT pirdaRebuli laokooni da gansajeT: aayvireT<br />
da naxavT, aqamde iyo qmnileba, romelic TanagrZnobas iwvevda,<br />
radgan mSvenierebasa da tanjvas erTdroulad gviCvenebda, axla<br />
ki maxinj, amazrzen qmnilebad iqca, adamiani rom Tvals aaridebs,<br />
173
adgan tanjvis xilva uxaliso gancdas aRviZebs da tanjulis<br />
xilva ukmayofilebas iwvevs, ise rom tanjvis sagnis mSveniereba<br />
uZluria es usiamovno grZnoba sibralulis saamo gancdad<br />
aqcios.<br />
martooden piris farTod gaRebac, _ Tundac Tavi gavaneboT<br />
imas, rom aseTi mdgomareoba saxis danarCen nawilebsac ausaxurebs<br />
da auSnoebs, _ mxatvrobaSi laqaa, qandakebaSi ki – CaRrmaveba,<br />
romelic yvelaze ufro amazrzen STabeWdilebas axdens.<br />
monfokonma 7 veraferi gemovneba gamoavlina, roca viRac pirda-<br />
Rebuli moxuci wverosani mamakaci 8 warmogvidgina iupiterad,<br />
romelic viTom winaswarmetyvelebda. gana SeiZleba RmerTi momavals<br />
RrialiT iuwyebodes? gana misi winaswarmetyveleba damajereblobas<br />
dakargavda, Tu mis bages sakadris moxazulobas<br />
mivcemdiT? verc valeris davujereb, rom timanTes xsenebul suraTze<br />
aiaqsi 9 yvirodao. imaze ufro dabali rangis mxatvrebic<br />
ki xelovnebis daqveiTebis Jams TavianT suraTebSi erTxelac ar<br />
ayvireben barbarosebs 10 , rodesac isini xmalamoRebuli gamarjvebulis<br />
winaSe momakvdinebeli SiSiT caxcaxeben.<br />
ueWvelia, xorcieli tkivilis aseTi ukiduresi daqveiTeba<br />
ufro dabal gancdamde mravali Zveli ostatis qmnilebaSia sacnauri.<br />
mowamluli samosisagan cecxlmodebuli tanjuli herakle<br />
romeliRac ucnobi ostatisa sulac araa sofokles myvirala<br />
herakle, romelic ise saSinlad Rrialebs, rom lokridis<br />
kldeebi da evbeis mTebi aZleven bans. qandakebaSi gmiri umal<br />
pirquSia, vidre veluri da mZvinvare. piTagora leonstinusis 11<br />
filoqtete TiTqos mayurebels uziarebs Tavis tanjvas, rasac<br />
erTi zedmeti xazic ki iers ucvlida da daamaxinjebda. SeiZleba<br />
mkiTxon, saidan ici, rom im moqandakem filoqtete gamokveTao.<br />
pliniusis erTi adgilidan, romelic Cemamdec unda SeesworebinaT,<br />
imdenad cxadia, rom nayalbevi an damaxinjebulia 12 .<br />
174<br />
IV<br />
me Tavs vuyri damowmebul mizezebs, romelTac laokoonis<br />
ostati aiZules daecva zomiereba xorcieli tkivilis gamoxatvaSi,<br />
da vrwmundebi, rom yvelaferi es xelovnebis am saxeobis<br />
Taviseburebidan gamomdinareobs, misi sazRvrebisa da saWiroebebis<br />
Sedegia. amitomac gaWirdeba, rom aq ganxiluli romelime<br />
Tavisebureba poeziasac miesadagos.<br />
aq ar Sevudgebi imis kvlevas, Tu ramdenad axerxebs poeti xorcieli<br />
silamazis asaxvas. erTi ram ki sruliad udavoa! srulyofilobis<br />
mTeli es ganuzomeli samefo rom Tvalwin eSleba miba-
ZvisaTvis; am samyaros xiluli safarveli, romlis CvenebiTac es<br />
srulyofiloba CvenTvis mSvenieri xdeba, poetisaTvis aris mxolod<br />
erTi sruliad umniSvnelo saSualeba, riTac Tavisi saxeebisadmi<br />
Cvens cnobismoyvareobas aRZravs. xSirad am saSualebas<br />
sulac ugulvebelyofs xolme, radgan darwmunebulia, rom Tu<br />
gmiris saxem erTxelve mogvxibla, misi keTilSobiluri RirsebebiT<br />
imdenad gatacebuli varT, am garegnul mxareze aRarc ki<br />
vfiqrobT, da Tu amaze davfiqrdebiT kidec, TviTonve warmovidgenT,<br />
rom is, Tu mSvenieri ara, arc saZagelia (yovel SemTxvevaSi,<br />
CvenTvis sulerTia). poetic yvelaze naklebad mimarTavs saxis<br />
yoveli calkeuli nakvTis aRwerilobas iq, sadac isini uSualod<br />
TvalisaTvis araa navaraudevi: ubralod uyuradRebod tovebs<br />
xolme. roca vergiliusis laokooni yviris, vis mouva azrad, rom<br />
yvirilisaTvis saWiroa piris farTod gaReba da rom es didi piri<br />
saZagel STabeWdilebas tovebs? sakmarisia, rom weria: `varskvlavTa<br />
mimarT aRavlenda sazarel yvirils~ 13 . smenisaTvis sakmarisi<br />
STabeWdileba iqmneba, saxe ki iyos Tundac daRmeWili, Cven<br />
xom mas ar vxedavT! vinc aq TvalisaTvis saamo suraTs eloda,<br />
misTvis poeti verafer STabeWdilebas ver Seqmnida.<br />
poets arc aravin aiZulebs, suraTze erTaderTi momentis asaxviT<br />
Semoifarglos. Tu surs, yovel moqmedebas iRebs saTavidan<br />
da bolomde mihyavs, yvela safexuris gavliT, yvela SesaZlebeli<br />
cvlilebis gadmocemiT. amasTan, yoveli cvlileba, rac mxatvrisagan<br />
calke dasrulebul nawarmoebs moiTxovda, misTvis mxolod<br />
erTi Strixis, calke monaxazis saqmea. Tanac aseTi upiratesoba<br />
aqvs: Tu es Strixi, monaxazi msmenels raimeTi aRizianebs an aRaSfoTebs,<br />
poets SeuZlia an wina aRwerilobiT ise moamzados, an<br />
Semdgomi monaxaziT ise Searbilos da gaaumjobesos, rom mTeli<br />
simwvave dakargos da yvelasaTvis sasiamovno qmnilebad aqcios.<br />
ase, Tu mamakacs marTla ar ekadreba raRac tkivilisaTvis yvirili,<br />
gana Cveni varaudis mixedviT, amas SeuZlia ziani miayenos,<br />
Tu msmenelis guli ukve moigo sxva keTili saqmeebiT?! vergiliusis<br />
laokooni yviris, Rrialebs, magram Cven ukve vicnobT: es<br />
laokoonia, romelic xalxs uyvars, rogorc mowinave patrioti<br />
da gulTbili mama. Cven gvesmis misi yvirili ara rogorc misi xasiaTi,<br />
aramed ubralod misi tkivilis gamoxatuleba. mxolod es<br />
gvesmis mis yvirilSi, es grZnoba ki poets mxolod am yviriliT<br />
SeeZlo CvenTvis aesaxa.<br />
XI<br />
sinamdvileSi poeti flobs did upiratesobas, sayovelTaod<br />
cnobil ambavsa da xasiaTebs rom amuSavebs. mas SeuZlia gverdi<br />
175
auaros asobiT umniSvnelo wvrilmans, rac sxva dros mTlianisaTvis<br />
aucilebeli iqneboda, da rac ufro marjved gaugeben<br />
msmenlebi, miT ufro marjved da swrafad aRuZravs maT interess.<br />
igive upiratesoba aqvs mxatvarsac, Tu misi siuJeti<br />
CvenTvis nacnobia, Tu mTeli misi kompoziciis varaudi da mizani<br />
(idea) imTaviTve gavigeT, Tu misi gmirebis ena gvesmis da<br />
maTs metyvelebas ara marto vxedavT, aramed kidec gvesmis,<br />
ras metyveleben. pirvel Sexedvazea damokidebuli mTeli STabeWdileba,<br />
didi zemoqmedeba, da Tu am pirvel xilvaze didi<br />
jafa dagvadga, momqancveli fiqri da rCeva dagvWirda, Cveni<br />
cnobismoyvareobac sustdeba, grZnoba cvdeba. maSin mogvicavs<br />
gaugebari mxatvris mimarT erTgvari Surisgebis ganwyobileba,<br />
viwunebT mis gamomxatvelobas, da vai mas, Tu asaxvis maneras<br />
mSveniereba Seswira! Cven vxedavT, ar mogvwons. da aRar viciT, ra<br />
vifiqroT.<br />
176<br />
XII<br />
homerosma daamuSava arsisa da moqmedebis ormagi saxeoba: xiluli<br />
da uxilavi. am gansxvavebas mxatvroba ver gamosaxavs. mas-<br />
Tan yvelaferi xilulia, Tanac erTnairad xiluli.<br />
amitom, roca grafi kielusi uxilav moqmedebaTa suraTebs<br />
erT ganuyofel TanmimdevrobaSi ixilavs, roca Sereul moqmedebaTa<br />
suraTSi, romlebSiac xiluli da uxilavi arsebebi iReben<br />
monawileobas, ar gviCvenebs da albaT verc gviCvenebs, sad unda<br />
iyvnen moqceuli uxilavi saxeebi, romelTac suraTis saxeebi ver<br />
xedaven an ar SeeZloT daenaxaT, _ sruliad gaugebari, areuldareuli<br />
da winaaRmdegobiT savse xdeba rogorc calkeul nawilebSi,<br />
aseve mTlianobaSi.<br />
magram aseT Secdomas kidev eSveleboda wignis SemweobiT.<br />
yvelaze cudi isaa, rom mxatvrobaSi xilulsa da uxilavs Soris<br />
sazRvris sruli moSlis gamo ikargeba yvela is damaxasiaTebeli<br />
nakvTi, riTac arsTa umaRlesi saxeoba – uxilavi ram ganirCeva<br />
umniSvnelo xilulisagan.<br />
magaliTad, roca RmerTebi troas bedis Taobaze ver SeTanxmdnen<br />
da xelCarTul brZolaSi Caebnen, maSin poetisaTvis mTeli<br />
es RmerTebis omi uxilavia, rac farTo gasaqans aZlevs fantazias,<br />
es uxilavoba qmnis safuZvels, ganavrcos brZolis asparezi,<br />
mogvces RmerTebisa da maTi moqmedebis amaRlebuli, mniSvnelovani,<br />
diadi, adamianebisagan sruliad gansxvavebuli suraTebi,<br />
rogorc misi warmosaxvis TamaSs moesurveba. mxatvarma ki xiluli<br />
scena unda aiRos, Semofargluli asparezi, romelic iqneba
moqmedi pirebisaTvis ganawilebuli aucilebeli nawilebisagan<br />
Semdgari masStabi. is masStabi, romelic mudam Tvalwinaa da amaRlebuli<br />
arsebebi, romlebic poetTan mxolod uzomod didebi<br />
iyvnen, suraTze. usazomod gaberili urCxulebiviT mogveCveneba.<br />
magram minervam, romelsac Sebma pirvelad marsma gaubeda,<br />
ukan daixia da Zlieri xeliT aiRo miwidan Savi qva, rac odesRac<br />
adamianebs SeerTebuli ZaliTa da didi jafiT CauyriaT, rogorc<br />
samani:<br />
zevsis asuli ukudga da Zalumi xeliT<br />
uzomo Savi qva aswia, velze mdebare,<br />
odesRac mraval kacis xeliT mijnad Cadgmuli.<br />
am qvis sidideze rom swori warmodgena SeviqmnaT, unda gavixsenoT,<br />
rom homerosis gmirebi maTi drois uRonieres mamakacebze<br />
Zlierni arian, xolo im Taobis gmirebi, romelnic nestors<br />
axalgazrdobaSi unaxavs, RoniT amaTac bevrad aRematebian. axla<br />
esec vikiTxoT, ra tanadi unda yofiliyo minerva, rom marsisaTvis<br />
xeliT esrola lodi, romelic mravali mamakacis erToblivi<br />
ZaliT CaudgamT samanis qvad, Tanac nestoris axalgazrdobis<br />
droindel gmirebs? Tu mxatvari qalRmerTs lodis proporciulad<br />
daxatavs, maSin saocreba ixsneba. kaci, romelic Cemze samjer<br />
didia da styorcnis samgzis udides qvas imasTan SedarebiT, romlis<br />
tyorcna mec SemiZlia, did gaocebas ver gamoiwvevs, es bunebrivia.<br />
magram Tu qalRmerTi tanad mcire daixateba, uzarmazari<br />
lodis mtyorcneli, maSin Seiqmneba usiamovno STabeWdileba,<br />
rasac ver gaanelebs imisi warmosaxva, rom qalRmerTi usaTuod<br />
zebunebrivi Zalis mflobelia. sadac ufro did moqmedebas vxedav,<br />
ufro didi zomis iaraRebi da sagnebic minda.<br />
marss es qva moxvda, davarda da `Svidi qceva miwa~ dafara 14 .<br />
mxatvars ar SeeZlo marsisaTvis aseTi ganuzomeli farTobi mieca.<br />
xolo Tu ar misca, maSin mis suraTSi miwaze vardeba ara marsi,<br />
ara homerosis marsi, aramed Cveulebrivi meomari.<br />
longini 15 ambobs. xSirad meCveneba, TiTqos homeross surs<br />
Tavisi adamianebi RmerTebamde aamaRlos, RmerTebi ki adamianebamde<br />
daamdabloso. mxatvroba am daqveiTebas namdvilad asaxavs.<br />
masSi savsebiT qreba yvelaferi, rac homerosTan RmerTebs<br />
RvTaebriv adamianebzec maRla ayenebs. sidide, Zala, siswrafe,<br />
riTac poeti RmerTebs amkobs bevrad ufro maRali xarisxiT,<br />
vidre Tavis upirveles gmirebs, suraTebSi Cveulebrivi adamianebis<br />
sazomiT unda vixiloT. iupiteri da agamemnoni, apoloni<br />
da aqilevsi, aiaqsi da marsi sruliad erTnairi sididis arsebebi<br />
177
iqnebian da maTi Semdgomi garCeva mxolod pirobiTi garegnuli<br />
niSnebiT moxdeba.<br />
saSualeba, riTac mxatvarma unda gagvagebinos, Tu romelia xiluli<br />
da romeli uxilavi mis kompoziciaSi, aris Txeli Rrublis<br />
qula, romelSiac gaxveulan RvTaebrivi arsebani, niSnad<br />
imisa, rom suraTze gamoyvanili mokvdavni mas ver xedaven. es<br />
Rrubelic, etyoba, homerosisaganaa nasesxebi, radgan rogorc<br />
ki brZolis qarcecxlSi an orTabrZolaSi romelime gmirs sasikvdilo<br />
safrTxe daemuqreba, romlisaganac RmerTis meti veraferi<br />
ixsnis, mas sqeli nisli an Ramis wyvdiadi faravs xolme<br />
da ase ganaridebs uzenaesi brZolis velidan. ase ixsna parisi<br />
veneram, ideosi 16 – neptunma, xolo heqtori – apolonma. keilusic<br />
arasodes ar iviwyebs am nislebs da mxatvars urCevs yovel<br />
xelsayrel SemTxvevaSi gamoiyenos. magram vin ar xedavs, rom<br />
poetisaTvis nisli, Rrubeli, Rame sxva ara aris ra, Tu ara poeturi<br />
xerxi, sityvis masala, rac mxolod cvlis gamoTqmas `uCinari~,<br />
gauCinareba? me yovelTvis ucnauri meCveneboda am poeturi<br />
gamoTqmis realizeba da namdvili Rrublis Cveneba suraTSi,<br />
sadac mas, rogorc Tejirs, espanur kedels, ise efareba gmiri,<br />
mters rom emaleba. es ar iyo poetis mosazreba. amas hqvia mxatvrobis<br />
sferodan gasvla, radgan Rrubeli aq mxolod ieroglifia,<br />
martooden simboluri niSania, romelic ganTavisuflebul,<br />
daxsnil gmirs ki ar faravs, aramed damkvirvebels eubneba: `unda<br />
warmoidginoT, rom uCinaria~. es Rrublebi ki im furcelakze<br />
ukeTesi ar aris, romelic gotikur xelovnebaSi ama Tu im gmirs<br />
piridan gamosdis, vinaobis gasarkvevad 17 .<br />
178<br />
XIII<br />
homerosis qmnilebebi rom mTlianad dakarguliyo, misi `iliada~<br />
da `odisea~ rom SemorCeniliyo mxolod im msgavsi suraTebis<br />
rigiT, romelnic keiluss maTgan gamohyavs, _ Tundac es suraTebi<br />
yvelaze ufro srulyofil ostats daexata, _ SevZlebdiT<br />
gana amis saSualebiT – mTel poetze ar vityvi da – mxolod<br />
mis ferwerul niWze im warmodgenis Seqmnas, rac dRes gvaqvs?<br />
vcadoT es Tundac nebismieri pirveli suraTis, magaliTad,<br />
Savi Wiris suraTis daxmarebiT. ras vxedavT xelovanis tiloze?<br />
gayinul gvamebs, mogizgize koconebs, momakvdavebs, daRupulebTan<br />
mojaxire meomrebs, gabrazebul RmerTs, romelic<br />
Rrublebidan isrebs tyorcnis. am suraTis udidesi simdidrea<br />
poetis siRaribe, radgan vinmem rom am suraTidan homerosis aRdgena<br />
moiwadinos, ra unda aTqmevinos? `aq ganrisxda apoloni da
Tavisi isrebi stryorcna berZenTa jarSi. mravali berZeni mokvda<br />
da maTi gvamebi dawves~. axla homerosic wavikiTxoT:<br />
ase RaRad-yo da sxivosan apolons esma,<br />
guli irisxa, gadmoiWra olimpos mTidan,<br />
beWze kaparWi mosaltuli, mSvildi moegdo<br />
da frTosan isrebs awivlebda siswrafe srbolis, -<br />
RmerTi maRali moRelavda pirRamiani.<br />
gemebTan axlos Caimuxla, styorcna isari,<br />
zarismcemeli vercxlis mSvildi aazuzuna.<br />
musri gaavlo mawanwala ZaRlebs, saxedrebs,<br />
Semdeg sikvdilis mTesvel isriT miswvda mxedrobas.<br />
gvamTa mSTanTqmeli koconebi daagzno yvelgan 18 .<br />
ramdenadac sicocxle suraTs aRemateba, imdenad maRla dgas<br />
aq poeti mxatvarze. ganrisxebuli, mSvild-kaparWosani apoloni<br />
olimpos mwvervalidan daSvebula. me ara marto vxedav mis daSvebas,<br />
aramed mesmis kidec misi. yovel nabijze Cxarunoben kaparWSi<br />
mrisxane RmerTis isrebi. Camodis, rogorc Rame. ager, zis, gemebis<br />
pirdapir zemoT da vercxlis mSvildis zardamcem zrialSi<br />
pirveli isrebi xvdeba jorebsa da ZaRlebs. Semdeg iwyebs Sxamiani<br />
isrebiT kacTa Semusvras, da yvelgan gvamTa dasawvavi koconebi<br />
gizgizeben. – SeuZlebelia romelime sxva enaze gadaviRoT is<br />
musikaluri ferwera, romelsac poeti am sityvebiT gvasmeninebs.<br />
aseve SeuZlebelia misi aRdgena suraTidan. amasTan, esaa erTi<br />
yvelaze ufro umniSvnelo upiratesoba poeziisa mxatvrobis winaSe.<br />
mTavari upiratesoba ki is gaxlavT, rom poeti suraTebis<br />
mTeli galereidan qmnis mxatvris erTi garkveuli materialuri<br />
suraTis siuJets.<br />
magram iqneba Savi Wiris mofena ar aris mxatvrisaTvis saxarbielo<br />
Tema? aqaa meore, TvalisaTvis ufro saamo: samsjavroze<br />
Sekrebil RmerTTa nadimi, Tu gnebavT oqros Ria sasaxle. nairnairi<br />
jgufebi umSvenieresi da RirsebiT aRsavse saxeebisa, fialebi<br />
rom auweviaT da maradiuli siWabukis gansaxiereba _ hebe<br />
emsaxurebaT. ra xuroTmoZRvrebaa, ra siuxve Suqisa da Crdilisa,<br />
ra kontrastebi, gamometyvelebaTa ra nairferovneba! saidan<br />
daviwyo, romels vucqiro da riT gavaxaro Tvali? Tu mxatvari<br />
aseT aRtacebas iwvevs, ramdenad metis gakeTeba SeuZlia poets!<br />
gavSli da vrCebi motyuebuli. vpoulob mxolod oTx karg na-<br />
Tel striqons, romelnic suraTis qveS warwerad gamodgeboda.<br />
es striqonebi suraTis masalas qmnian, magram TviTon ar arian<br />
suraTi:<br />
179
180<br />
kronidis oqros sasaxleSi isxdnen RmerTebi<br />
da baasobdnen, dedofali hebe narnarad<br />
oqros fialiT urigebda ukvdavebs neqtars,<br />
erTurTs etyodnen sadRegrZelos da troas mxares<br />
gadascqerodnen... 19<br />
apoloniosi an romelime sxva ufro dabali rangis poetic<br />
moaxerxebda amis Tqmas, da homerosi aq iseve dabla dgas mxatvarze,<br />
rogorc zemoT motanil magaliTSi mxatvari idga poetze<br />
dabla.<br />
amave dros keilusi iliadis mTels meoTxe TavSi ver poulobs<br />
am oTx striqonSi gamoxatul suraTze ukeTess. raoden uxvic ar<br />
unda iyos meoTxe wigni, wers is, gamamxnevebeli saieriSo mowodebebiT,<br />
brwyinvale da mkveTri xasiaTebis simravliT; raoden saocaric<br />
ar unda iyos xelovneba, riTac poets laSqari moZraobaSi<br />
mohyavs, _ mxatvrobisaTvis es Tavi sruliad gamousadegaria.<br />
grafs SeeZlo daematebina: raoden mdidaric ar unda iyos imiT,<br />
rasac poetur suraTs uwodeben!<br />
XVI<br />
maram me minda saqmes ZirisZiramde Cavyve da iqidanve avxsna.<br />
me ase vmsjelob. Tu marTalia, rom ferwera (xelovneba) Tavis<br />
mibaZvaSi sul sxva saSualebebsa da niSnebs saWiroebs, vidre poezia,<br />
saxeldobr figurebsa da ferebs sivrceSi, poezia ki – danawevrebul<br />
bgerebs droSi; Tu udavoa, rom gamosaxvis saSualebebi<br />
(niSnebi) gamosaxuli sagnebis mimarT moxerxebul da mWidro<br />
kavSirSi unda iyvnen, _ maSin erTimeoris gverdiT ganlagebuli<br />
gamosaxvis niSnebi unda aRniSnavdnen mxolod im sagnebs an imave<br />
saganTa nawilebs, romlebic namdvilad erTimeoris gverdiT<br />
imyofebian, xolo gamosaxvis niSnebi, romelnic erTimeores<br />
mosdeven droSi, piriqiT, unda asaxavdnen im sagnebs, romelnic<br />
namdvilad erTimeores misdeven, an maTs nawilebs, romelnic<br />
Tanmimdevrulad misdeven erTmaneTs droSi. pirvelia ferwera,<br />
meore – poezia.<br />
sagnebs, an saganTa nawilebs, romelnic erTimeoris gverdiT<br />
arseboben, sxeulebi ewodebaT. maSasadame, sxeulebi da maTi xiluli<br />
Tvisebebi sakuTriv mxatvrobis sagnebi arian.<br />
sagnebi, romelnic erTimeores mihyvebian, an romelTa nawilebi<br />
erTmaneTs misdeven, moqmedebebad iwodebian. amrigad, moqmedebani<br />
Seadgenen poeziis sagans.<br />
magram yvela sxeuli arsebobs ara marto sivrceSi, aramed<br />
droSiac. maTi arseboba grZeldeba da am droSive SeiZleba yov-
el wams sxvanairi gveCvenon, sxva urTierTkavSirSi mogvevlinon.<br />
yovelive es wamieri gamovlinebani da urTierTkavSiri aris wina<br />
moqmedebis Sedegi da Tavis mxriv SeiZleba gaxdes mizezi momdevnosi<br />
da maSasadame, axali moqmedebis Suaguli (centri). amrigad,<br />
mxatvrobac SeiZleba moqmedebas baZavdes, oRond mxolod<br />
sxeulTa meSveobiT. meore mxriv, moqmedeba ar SeiZleba xdebodes<br />
TavisTavad, aramed raime arsebebis, mizeis Sedegia, ramdenadac<br />
es arsebebi sxeulebia an SeiZleba sxeulebad vigulvoT, poeziac<br />
asaxavs agreTve sxeulebs, oRond moqmedebis meSveobiT.<br />
ferweraSi, sadac TanaarsebulTa kompoziciebSi moqmedebis<br />
mxolod erTi wamia naCvenebi, saamisod yvelaze ufro mniSvnelovani<br />
wamia SerCeuli, romlis mixedviTac sacnauri iqneba winac da<br />
momdevno momentebic.<br />
aseve, poeziac moqmedebaTa TanmimdevrobaSi (mimdinare moqmedebis<br />
mibaZvaSi) sxeulis erTaderTi TvisebiT sargeblobs da<br />
amitomac unda SearCios iseTi Tviseba, romelic yvelaze ufro<br />
gamokveTilad gamoxatavs sxeulis grZnobier suraTsa da Seqmnis<br />
warmodgenas imaze, rac am momentSia saWiro.<br />
aqedan gamomdinareobs mxatvruli enis (epiTetebis) er-<br />
Tianobasa da xorcSesxmul sxeulTa asaxvisaTvis aucilebeli<br />
siZunwis (sityvis momWirneobis) wesebi.<br />
magram me metismeti ndobiT movekidebodi am mSrali daskvnebis<br />
jaWvs, rom homerosis praqtikas maTi simtkice ar daedasturebina,<br />
an TviTon homeross ar miveyvane am daskvnebamde. mxolod<br />
am magaliTebze SeiZleba gavigoT berZeni poetis maneris mTeli<br />
sidiade, amave gziT SeiZleba naTlad warmovidginoT sapirispiro<br />
manera bevri Tanamedrove poetisa, romelnic mxatvrebTan brZolaSi<br />
Cabmulan da iq ejibrebian, sadac maT mxatvrebi usaTuod<br />
daamarcxeben.<br />
me vfiqrob, homerosi arafers ar xatavs, win mimavali moqmedebis<br />
garda, xolo danarCen sagnebs aRwers mxolod am moqmedebasTan<br />
mimarTebis kvalobaze, amasTan Cveulebriv mokled, erTi<br />
StrixiT. raRa gasakviria, rom mxatvari cotas an sulac arafers<br />
xatavs iq, sadac homerosi xatavs da Tavis mosavals xedavs mxolod<br />
iq, sadac moTxrobilia ambavi mravali mSvenieri saxis, saxe-<br />
Ta jgufis, mSvenieri pozebis Sesaxeb, Tanac garemoebaa xelsayreli<br />
mxatvrisaTvis, Tundac TviTon poets naklebad ezruna<br />
am saxeebis, am jgufis, am pozebisa da sivrcis aRwerilobaze?<br />
dae, saTiTaod gadasinjon suraTebi, romelnic keiluss moaqvs,<br />
yoveli nawili daadasturebs Cemi Tvalsazrisis siswores.<br />
aq ki davtoveb grafs, romelsac surs poetis sasinj qvad mxatvris<br />
ferebis qva (dafa) aqcios, da gadaval homerosis maneris<br />
181
ufro dawvrilebiT ganxilvaze.<br />
erTi sagnisaTvis homeross mxolod erTi Strixi aqvs-meTqi,<br />
vambob. gemi misTvis Savi gemia, xanac maRali gemi, swrafi gemi,<br />
sul didi `kargxofebiani Savi gemi~. amaze Sors xomaldis aRwerilobaSi<br />
homerosi ar midis (`aRar xatavs~). magram naosnobas,<br />
gemis gasvlas, gemis Semosvlas dawvrilebiT xatvs, ase rom misi<br />
erTi suraTidan mxatvars SeuZlia xuTi, eqvsi suraTi daxatos,<br />
Tu am aRwerilobis gadatanas moisurvebs Tavis tiloze.<br />
magram Tu homeross gansakuTrebuli garemoebani zogjer<br />
aiZuleben, didi xniT SeaCeros Cveni yuradReba saganze, es jer<br />
kidev ar niSnavs imas, rom mxatvars Tavisi funjiT SeuZlia mas<br />
misdios. piriqiT, homerosi am sagans uTvalavi xerxiT mraval<br />
nawilad aqucmacebs, ise rom erTs meore mosdevs da mxatvarma<br />
unda daucados ukanasknels, raTa dasrulebuli saxiT vixiloT<br />
is, risi dasawyisic ukve vnaxeT poetTan. magaliTad, homerosi<br />
gviCvenebs heras etls, winaswar ki hebes aiZulebs, es etli Cvens<br />
Tvalwin nairnairi nawilebisagan Sekras. vxedavT borblebs,<br />
RerZebs, dasajdoms, xelnas, mosarTavebs, Tanac mxolod ise,<br />
rogorc hebe maT awyobs, Tavisi xeliT marTavs. marto borblebs<br />
araerTi xerxiT aRwers da gviCvenebs spilenZis manebs (borblis<br />
Cxirebs), oqros fersoebs, spilenZis salteebs, vercxlis<br />
morgvebs – yvela nawils calke. kaci ityoda: raki borbali erTi<br />
ar aris, mis aRwerilobaze daxanjulia imdenive dro, ramdenic<br />
maTi momzadebisaTvisaa saWiro sinamdvileSio.<br />
182<br />
XVII<br />
magram, Semomedavebian, poeziis niSnebi ara marto Tanmimdevrulia,<br />
aramed TviTneburic, amitomac am TviTneburi niSnebiT<br />
SesaZlebeliao avsaxoT sagnebi ise, rogorc isini sivrce-<br />
Si arsebobeno. TviT homerossac xom aqvs Tavis poemebSi saamiso<br />
magaliTebi, da aqilevsis faris aRwerilobaa gadamwyveti magli-<br />
Ti imisa, Tu ra dawvrilebiT da Tanac poeturad SeiZleba mogvces<br />
poetma sagnis suraTi.<br />
Sevecdebi pasuxi gavce am ormxriv Semodavebaze. me mas<br />
ormxrivs vuwodeb, radgan, jer erTi, logikuri, marTebuli<br />
daskvna magaliTis gareSec Zalmosilia, da meorec, homerosis<br />
magaliTi CemTvis mniSvnelovania, Tumca ar yofila gamagrebuli<br />
daskvniT.<br />
marTlac, metyvelebis niSnebi TviTneburicaa, amitom SegviZlia<br />
maTi SemweobiT CamovTvaloT sxeulis nawilebi TanmimdevrobiT,<br />
iseve rogorc isini bunebaSi erTimeores mihyvebian. mag-
am aseTi Tviseba mxolod erTi mravalTagania im Tvisebebidan,<br />
romlebic saerTod aqvs metyvelebas da mis niSnebs, saidanac is<br />
daskvna ar gamodis, rom is poeziisaTvis Zalze moxerxebulia. poets<br />
marto is ar surs, rom gasagebi gaxdes, misi warmosaxva mxolod<br />
naTeli da mkafio ki ar unda iyos. amiT kmayofildeba prozaikosic.<br />
ara, poetma jer ideebi unda daaRviZos CvenSi da mere<br />
isic ise gaacocxlos, rom Cven warmovidginoT, TiTqos marTlac<br />
namdvili grZnobiT ganvicadeT mis mier asaxuli sagnebi da imave<br />
dros sulac viviwyebT am warmodgenisaTvis gamoyenebul saSualebas<br />
– mxatvrul sityvas. am azriT avxseniT zemoT poeturi<br />
suraTis cneba. magram poetma usasrulod unda xatos, da axla<br />
gvinda vnaxoT ramdenad gamosadegni arian poeturi xatovnebisaTvis<br />
sxeulebi maTi nawilebis sivrceSi erTimeoris miyolebiT<br />
ganlagebis TvalsazrisiT.<br />
ranairad vaRwevT sivrceSi sagnis naTlad warmodgenas? jer<br />
vakvirdebiT mis calkeul nawilebs, Semdeg maTs kavSirs da bolos<br />
mTlians. Cveni grZnobebi am sxvadasxva operaciebs iseTi saocari<br />
siswrafiT axdenen, rom yvela safexuri erTaderT mTlianobaSi<br />
gveCveneba, da swored es siswrafea sruliad aucilebeli, raTa<br />
Segveqmnas warmodgena mTelze, rac sxva ara aris ra, Tu ara misi<br />
calkeuli nawilebis Serwymis Sedegi. davuSvaT axla, rom poets<br />
mSvenierebis samyaroSi SevyavarT sruliad Tanmimdevruli gadasvliT<br />
sagnis erTi nawilidan meoreSi, mwyobri wesrigiT. davuSvaT,<br />
rom am nawilebis dakavSirebiT mTlianobis warmodgenas<br />
uaRresad srulyofilad gviqmnis – ramdeni dro dasWirda saamisod?<br />
rasac Tvali erTbaSad amCnevs da moicavs, man didxans unda<br />
gvixatos nawil-nawil; xSirad xdeba ise, rom ukanasknel nawilTan<br />
misulebs pirvelebis xasiaTi gvaviwydeba, da mainc am nawilebisagan<br />
mTeli unda SevadginoT. TvalisaTvis mocemuli sagani da<br />
misi nawilebi erTTavad mxedvelobis areSia da mravalgzis SeuZlia<br />
gadaxedos. yurisaTvis ki mosmenili nawilebi dakargulia,<br />
Tu mexsierebaSi ar CarCa, da Tundac gvaxsovdes, ramdeni jafa<br />
sWirdeba mexsierebas, rom yvela naxul-gagonili nawilisagan<br />
maTi STabeWdilebani kvlav cocxlad warmovidginoT, wina STabeWdileba<br />
aRvadginoT, Tundac ara ise swrafad, rogorc uwin,<br />
da mivaRwioT miaxloebiT warmodgenas mTelze!<br />
erTxel kidev vimeoreb: me sulac ar uarvyof unars, rom Sei-<br />
Zleba aiweros sxeuli misi calkeuli nawilebis saxiT: es SesaZlebelia.<br />
sityvas aqvs amisi unari, radgan marTalia, isini, es<br />
nawilebi, droSi erTimeores misdeven, mainc TviTneburi niSnebia.<br />
ara, me uarvyof aseT aRwerilobas, sityvas, rogorc poeziis sa-<br />
Sualebas, radgan saganTa aseTi vrceli, Tanmimdevruli aRwe-<br />
183
ilobani arRveven iluzias, moCvenebiTs xilvas (das Täuschende),<br />
romlis Seqmnac poeziis mTavar miswrafebas Seadgens. es iluzia,<br />
moCvenebiTi suraTi, vimeoreb, imitomac irRveva, rom aq sxeulTa<br />
Sepirispireba sivrceSi ejaxeba sityvis Tanmimdevrobas droSi.<br />
marTalia, sivrcobriv urTierTobaTa Tanmimdevruli SeerTeba<br />
mTelis dayofas nawilebad ki aadvilebs, magram am nawilebis kvlav<br />
mTelad Sekvra uCveulod Zneldeba da arc Tu iSviaTad Seu-<br />
Zlebelic xdeba.<br />
yvelgan, sadac iluziis saWiroeba araa, sadac mwerali mxolod<br />
mkiTxvelTa gonebas esaubreba, mxolod naTels, mkveTrsa<br />
da ramdenadac SesaZlebelia srul cnebebs iZleva, e. i. sadac<br />
poezia gamoricxulia, savsebiT drouli da gamosadegia sagnis<br />
materialuri aRweriloba. da am aRwerilobis xerxiT SeiZleba<br />
sargeblobdes ara marto mwerali, aramed poetic, Tu is dogmatikosia<br />
(didaqtikosi, damrigebeli), radgan iq, sadac dogmas<br />
qadagebs, poeti aRar aris poeti.<br />
184<br />
XXIII<br />
erTaderTi Seusabamo nawili mSvenieri mTlianis harmonias ar-<br />
Rvevs, magram sagani arc amiT xdeba saZageli. simaxinjec mraval<br />
xinjs iTxovs, sxvadasxva uTanabro nawils, romelTac erTi Tvalis<br />
gadavlebiT vxedavT, da mxolod maSin iqmneba STabeWdileba,<br />
sapirispiro imisa, rasac mSveniereba gvaZlevs.<br />
amitomac, simaxinje, rogorc aseTi, TiTqos arc poeziis sagani<br />
unda iyos, magram homerosma mainc mogvca simaxinje, ukiduresi<br />
nimuSi, Tersites saxiT, Tanac sxeulisa da xasiaTis nawilebis<br />
aRwerilobiT. sakiTxavia, ra safuZvelze misca Tavs neba, gamoeyenebina<br />
simaxinjis aRweraSi is xerxi, rasac mSvenierebis gadmocemaSi<br />
ase gulmodgined gaurboda – nawil-nawil aRwera? gana<br />
simaxinjiT gamowveuli STabeWdileba iseve ar neldeba nawilebis<br />
aRwerilobaSi, rogorc mSvenierebis aRweraSi vnaxeT?<br />
ueWvelad, aqac asea, magram swored amaSia homerosis gamarTleba.<br />
imis gamo, rom poetis aRwerilobaSi saZaglobis gancda<br />
sust-deba da xorcieli xinji, arasrulyofiloba naklebad<br />
sagrZnob fenomenad iqceva, simaxinjis STabeWdilebac neldeba<br />
da poetisaTvis gamosadegi xdeba. Tu poets ar SeuZlia is Tavisi<br />
uSualo miznisaTvis gamoiyenos, yovel SemTxvevaSi saZagloba<br />
Semoaqvs ingredientad (Semadgenel nawilad), im Sereuli STabe-<br />
Wdilebebis aRZvrisa da gaZlierebis mizniT, romelTa meSveobiTac<br />
gvarTobs (gvinarCunebs), martooden sufTa sasiamovno<br />
STabeWdilebebis naklebobis dros.
amrigad, garegnuli umsgavsoba, saZageli formebi arc SeiZleba<br />
iyos mxatvrobis, rogorc kazmuli xelovnebis sagani<br />
TavisTavad, radgan grZnoba, rasac is aRZravs, jer erTi, arasasiamovnoa<br />
da meorec, is ar ekuTvnis im arasasiamovno saganTa<br />
ricxvs, romelnic mibaZvis Sedegad (suraTSi) sasiamovno grZnobad<br />
iqceva xolme, magram aq kidev sxva kiTxva iCens Tavs: xom ar<br />
aris xelovnebaSi saZagloba mainc saWiro, rogorc Semadgeneli<br />
nawili, sxva grZnobebis gasaZliereblad, kontrastisaTvis,<br />
rogorc poeziaSi?<br />
SeuZlia Tu ara mxatvrobas sasacilosa da saSinelis misaRwevad<br />
saZageli formebis gamoyeneba?<br />
me ver vbedav, rom ase pirdapir uariT vupasuxo am kiTxvas.<br />
SeuZlebelia imis uaryofa, rom uwyinari saZagloba mxatvrobaSiac<br />
sasacilo SeiZleba iyos, metadre Tu es dakavSirebulia miswrafebasTan,<br />
rom nawarmoebi iyos saxieri da momxiblavi. udavoa<br />
isic, rom mavne saZagloba bunebaSic da suraTSic SiSs aRZravs,<br />
xolo is sasacilo da es saSineli, romelnic ukve TavisTavad<br />
narevi gancdebia, mibaZvaSi ufro rbildeba da sasiamovnoc ki<br />
xdeba.<br />
magram amave dros kidev unda gavixsenoT, rom amis miuxedavad<br />
aq mxatvroba poeziasTan erTnair mdgomareobaSi veraa. poeziaSi,<br />
rogorc ukve SevniSne, saZagloba formebisa TiTqmis<br />
sruliad kargavs Tavis arasasiamovno zemoqmedebas imis gamo,<br />
rom uaryofiTi nawilebi poeziaSi gadmoicema ara erTbaSad,<br />
aramed TandaTanobiT, droSi, mimdevrobiT. saZagloba poeziaSi<br />
garkveuli azriT wyvets saZaglobad gamoCenas da sxvagvar movlenebs<br />
ise Sinaganad ukavSirdeba, rom axal zegavlenas iwvevs,<br />
axlebur zemoqmedebas axdens. mxatvrobaSi, ferweraSi ki saZagloba,<br />
piriqiT, yvela Tavisi ZaliT iyris Tavs da bevrad ar gansxvavdeba<br />
imisagan, rasac bunebaSi vxedavT. uwyinari (uvnebeli,<br />
ganurCeveli) saZagloba aq didi xniT ver darCeba sasacilo.<br />
usiamovno gancda imarjvebs, rac pirvelad TavSesaqcevi iyo, is<br />
male xdeba mxolod sazizRari. igive mosdis mavne saZaglobasac:<br />
saSineli TandaTan qreba masSi, da bolos mxolod simaxinje<br />
(uformoba, xinji) ukve ucvleli saxiT gvrCeba Tvalwin.<br />
SeniSvnebi da komentarebi<br />
1. `Seadara~ aq zustad ver gamoxatavs dednis azrs, Tumca pirdapiri<br />
Targmania sityvisa `ferglix~. sinamdvileSi aq igulisxmeba poeziisa da xelovnebis<br />
(mxatvrobis, ferweris, qandakebis) warmodgena erTianobaSi, saer-<br />
To zogad aspeqtSi, maTi danaTesaveba, SekavSireba, mimsgavseba an SenivTeba,<br />
185
ogorc Targmanis pirvel variantSi gvqonda. aseve, qvemoT, iluzia gviweria<br />
cdunebis, moCvenebiTis, mxedvelobiTi mcdarobis mniSvnelobiT.<br />
2. `zRapari Tu sinamdvile~ _ legendis Tanaxmad, korinToeli meTunis<br />
qalma, romelic SoreTs gasamgzavreblad gamzadebul saqmros gverdiT<br />
ijda, misi saxis Crdili moxaza kedelze, meTunem ki am naxazis mixedviT Seqmna<br />
Tixis plastikuri saxe, raTa asulisaTvis ganSorebis dardi Seemsubeqebina<br />
(pliniusis da aTenagoras cnoba).<br />
3. epigramatisti – igulisxmeba antioqe (anTologia, wig. II, 43). an vinme<br />
piso, pisonosi _ harduinis mixedviT (wigni pliniusze, 35, gany. 36, gv. 698).<br />
magram aseTi epigramatisti arc erT anTologiaSi araa cnobili (arc 1884<br />
wlis cnobil germanul anTologiaSia naxsenebi). saerTod, pisoni arsebobda,<br />
magram lesingis mier naxsenebi epigrama misi araa.<br />
4. lesingis mtkiceba, furiebs aravin xatavda da aqandakebdao, Semdgomi<br />
drois monacemebiTac dasturdeba (ix. roSeris miT. leqsik.). furia (laT.<br />
`kupriviT Savi~) berZnuli eriniebis romauli oreulia. samni arian, borot<br />
kacTa sulebi, mosvenebas ver pouloben, RameobiT daZrwian, afrTxoben da<br />
agiJeben an klaven adamianebs, ufro metad damnaSaveebs, qvesknelSiac codvilebs<br />
aZrwuneben da saerTod borot dedakacTa sinonimad qceulan (elenes,<br />
medeas `damRupvel figurebs~ uwodeben). xelovnebaSi ar asaxulan, amitom<br />
maTi saxec bundovania.<br />
erTgvari gamonaklisia meduza, romelic zogan agreTve lamazia, magram<br />
es gorgonac Zvel gamosaxulebebze maxinji, dabRnejilia, enagadmogdebuli<br />
(aTenis akropolisi, spartis akroterioni, berlinis muzeumisa, kirenaikis<br />
arqauli WurWeli da sxv.) – es simaxinjis asaxvaze xelovnebaSi. furia romauli<br />
saxea da isedac nakleb aisaxa. ar unda daviviwyoT isic, rom maxinjebi<br />
arian harpiebic, eriniebic, kerberic, Tanatosic, hidrac, romlebic mravalgzis<br />
asaxulan.<br />
lesingi vrcel sqolioSi edaveba spenss, romelsac `surs furiebi<br />
hyavdes~ (sagvini, `numizm.~, 178), magram ujobs eZios maT romelsame monetaze,<br />
sadac mkafiod araferi Cans, vidre Zveli da axali xelovnebis sxva ZeglebSi,<br />
sadac TviT spensis TqmiT, furiebis asaxva `marTlac iSviaTia~. spensi furiebs<br />
xedavs meleagres bedis amsxvel cnobil bareliefze (ix. miT. leqsik.,<br />
305). `maS vin unda iyos dedis win mdgari ori qali, Tu ara furiebio?~ `me<br />
gipasuxebT, _ wers Semdeg lesingi: _ alTeas (gmiris dedis) moaxle qalebi,<br />
romelnic cecxlSi SeSas ukeTeben. rac Seexeba diskos, romelzedac TiTqos<br />
furias Tavia gamosaxuli, sinamdvileSi meleagres faria da zed gamosaxulia<br />
ara maxinji furia, aramed mze heliosi. monfokoni parkis saxes xedavs iq,<br />
sadac, spensis azriT, furias gamosaxulebaa. iqve dgas kleopatra, meleagres<br />
coli (da ara kasandra)~. amrigad, furiebis asaxava Zvel xelovnebaSi ar<br />
mtkicdeba.<br />
rac zemoT iTqva, ufro romaelTa furiebs exeba. magram saqme ise ar unda<br />
warmovidginoT, TiTqos furiebi, eriniebi saerTod ar asaxula xelovnebaSi.<br />
berZnuli xelovneba ZvelTaganve icnobs eriniebs, romelTa evfemisturi<br />
(`mosaferebeli~) saxelia evmenide (`keTilni~). uwinares yovlisa, cnobilia<br />
argosis evmenidebis WalaSi daculi reliefi, romauli sarkofagis gamosaxuleba<br />
(leningradi), neapolis feradi amforisa da luvris yuriani kanTarosis<br />
gamosaxuleba, miunxenis sarkofagisa, qandakeba `mZinare erinia~ da sxv.<br />
oRond esaa, rom esqiles sazareli maxinji beberi qalebi SedarebiT miiviwyes<br />
da mxatvrebma ufro miiRes evripides mkvircxli frTosani qalebi, romel-<br />
Tac xelSi devnis simbolo – gvelebi uWiravT. xatavdnen axal droSic (diu-<br />
186
eris graviura da sxv.).<br />
5. timanTe (daax. 420-380 Zv. w.) _ Zveli berZeni mxatvari. misi mTavari suraTi<br />
_ `ifigenias msxverplad Sewirva~ mxolod varaudiT SegviZlia warmovidginoT,<br />
radgan qmnileba ar Semonaxula. am suraTs yvelaze ufro vrclad<br />
kvintiliane axasiaTebs (orat. xelov., II w., 13, 13). uzadod asaxa kalqanti,<br />
odisevsi, menelaosi, amowura xelovnebis SesaZleblobani da mamis (agamemnonis)<br />
Tavi aRar dauxatavs, sicrieliT Secvala, radgan `ver SesZlo Rirseulad<br />
asaxva~.<br />
6. `erTi ambobs~ _ igulisxmeba pliniusi, w. XXXV, 36 gany.; iqve, `meore~<br />
_ valerius maqsimusi: `man aRiara, rom ar ZaluZs xelovnebis saSualebebiT<br />
gadmogvces udidesi mwuxarebis simware~ (wig. VIII, Tavi 11).<br />
valerius maqsimusi – romaeli istorikosi (ax. welT. I sauk. pirveli naxevari),<br />
datova `Rirsaxsovari saqmeni da gamonaTqvamebi~ (9 wignad), romelic<br />
imperator timeriuss uZRvna; wigni moralze.<br />
7. monfokoni, dom bernard de (Montfaucon, 1655-1741) – frangi benediqtineli,<br />
siZveleTa mkvlevari (`antika ganmartebebiTa da suraTebiT~, 1719).<br />
8.-`beberi wverosani~ _ laparakia tragikul niRabze.<br />
9.-aiaqsi – romauli forma berZenTa gmiris aiantis (eantis) saxelisa.<br />
10. `barbarosebi~ _ igulisxmeba damarcxebul dakielTa saxeebi konstantines<br />
TaRis gamosaxulebaze.<br />
11. piTagora leontiusi (Zv. w. V s.) – regiumeli moqandake, berZeni, SecdomiT<br />
ewoda leontiusi.<br />
12. lesingi gulisxmobs pliniusis XXXIV wignis me-19 Tavs, sadac istorikosi<br />
filoqtetes ar asaxelebs, magram wers axalgazrda koWlis qandakebaze,<br />
`romlis wylulis tkivili mnaxvelsac unda ganecada~. lesingi safuZvlianad<br />
varaudobs, rom es iqneboda dageslili filoqtete.<br />
13. vergiliusi, eneida, III, 222.<br />
14. veresaevis TargmanSia `7 heletra~ (rogorc dedanSia: `epta heleTra~.<br />
helefroni (pleTroni) Zvel berZenTa sigrZis sazomi iyo, daaxloebiT 31<br />
metri (e. i. sul 220 metramde), Tumca peleTroni farTobis sazomic iyo:<br />
0,095. fosis germanul TargmanSia `hufe~ (7. hufen), rac zogadad `adgilmamuls~<br />
aRniSnavs. sxva rusul TargmanSi weria 7 desetina (7 heqtarze meti),<br />
rac sam-oTx qcevas uaxlovdeba. amis analogiurad r. miminoSvilis qarTul<br />
TargmanSia `Svidi qceva~, rac sam heqtarze metia. cxadia, es yvela TvalsazrisiT<br />
gazviadebulia, ramdenime heqtar miwas verc erTi RmerTi ver dafaravda.<br />
kvintus kalaberi marsis waqcevasac saeWvod Tvlis da Tavis wignSi aTenas<br />
mTel kldes atyorcninebs, rac aresis Sexebaze mtvrad iqceva. lesingi<br />
homerosis SesworebisaTvis kalabers dascinis.<br />
15. longini, dionisius kasius longiniusi (daaxl. 213-273) – aTeneli<br />
ritori da filosofosi, neoplatonikosi, aRmzrdeli, moRvaweobda zenobias<br />
sasaxleSi, palmiraSi. sikvdiliT dasaja avreliusma. umarTebulod miaweres<br />
Txzuleba `amaRlebulze~ (I saukunisa).<br />
16. ideosi (idaosi) hefestosis (da ara neptun-poseidonis) qurumis – daresis<br />
Ze iyo troaSi, diomedem Zma fegevsi moukla da masac bolos mouRebda,<br />
magram hefestosma nisliT Sebura da gaarida (sxvaa idaiosi – priamosis<br />
Svili an meetle; igivea zevsis da herakles zedwodeba, dionises da eneasis mxlebelni,<br />
parisisa da elenes Svili), lesingi ratomRac poseidons asaxelebs,<br />
homerosTan ki ideosi hefestosma ixsna (il. 5,12). diomedem rom fegevsi mokla,<br />
hefestosma misi Zma nisliT Sebura, radgan fegevsi da ideosi hefestosis<br />
qurumis Svilebi iyvnen.<br />
187
17. lesingis es msjeloba dasturdeba Semdgomi mecnierul-filologiuri<br />
dakvirvebebiTac: berZenTa azrovneba Zalze gasagnebuli iyo da uSualo.<br />
heliosis etlis srbola mzis amosvlis, gaTenebis sinonimi iyo, Tanatosis<br />
gamoCena – sikvdilisa da a. S. aseve konkretulia poetis azrovneba saxeebSi,<br />
mocemul SemTxvevasTan dakavSirebiT. xSirad gveufleba survili, rom suraTi<br />
`amoZravdes~, `gagrZeldes~. magaliTad, firosmanis cnobilma suraTma<br />
`glexi qali da misi vaJi~ gamoiwvia bavSvis kiTxva. `ratom ar aZlevs deda<br />
Svils mtevans?~<br />
18. `iliada~, I, 43-53 (Targm. r. miminoSvilis).<br />
19. `iliada~, IV, 1-4 (Targm. misive).<br />
188<br />
germanulidan Targmna, narkvevi da<br />
komentarebi daurTo akaki gelovanma<br />
(wignidan `laokooni anu mxatvrobisa da<br />
poeziis sazRvrebis Sesaxeb~, Tb., 1986).
iohan volfgang goeTe (1749-1831 w.w.)<br />
goeTes saubrebi ekermanTan<br />
msoflio literaturis Sesaxeb<br />
_ me sul ufro vrwmundebi, ganagrZobda goeTe, _ rom poezia<br />
mTeli kacobriobis monapovaria da yovel epoqaSi asobiT,<br />
aTasobiT adamianSi gamovlindeboda. oRond zogs cota ukeTesad<br />
gamosdis, vidre sxvebs da sxvebze metxans dacuravs zedapirze,<br />
meti araferi. amitom arc batonma matisonma 1 unda warmoidginos,<br />
me varo gamorCeuli poeti, arc me unda vifiqro es Cems Tavze,<br />
arc sxvas unda egonos, sxvaze ukeTesi varo, raki erTi-ori kargi<br />
leqsi gamouvida. magram Cven, germanelebi, roca garemomcveli<br />
sinamdvilidan Tavis gayofas Tavs varidebT, iolad vvardebiT<br />
pedantur kudabzikobaSi. amitom me gulmodgined vecnobi sxva<br />
erebis monapovars da sxvasac vurCev ase moiqces. dRes erovnuli<br />
literatura bevrs verafers ambobs. dRis wesrigSi dgeba msoflio<br />
literatura, 2 da yvelas valia daaCqaros am literaturis<br />
meufebis epoqa. magram ucxouri literaturis aseTi maRali Sefasebis<br />
drosac unda veridoT mowonebul nimuSebSi CarCenas da<br />
ar unda miviRoT is erTaderT nimuSad. ar gvargebs imisi aRiareba,<br />
rom nimuSia Cinuri an serbiuli, kalderoni an `nibelungebi~,<br />
ara, samagaliTo nimuSis ZebnaSi isev Zvel berZnul literaturas<br />
vubrundebiT, radgan berZnebma mSvenieri adamiani asaxes. yvela<br />
danarCeni ise unda ganvixiloT, rogorc istoriuli, da gadmoviRoT<br />
ukeTesi ram, ris gadmoRebasac vamjobinebT.<br />
xelovnebisa da zneobriobis Sesaxeb<br />
_ me araferi maqvs imisi sawinaaRmdego, rom dramatulma<br />
poetma kargi moraluri zemoqmedebac moaxdinos mayurebelze,<br />
_ Tqva goeTem, magram roca saqme exeba mayureblis winaSe<br />
siuJetis naTlad da efeqturad mitanas, gmirTa saboloo<br />
moraluri miznebi bevrs verafers daexmarebian, ufro imisaTvis<br />
unda izrunos, warmodgenisa da scenis meti codna gamoavlinos,<br />
meti fantazia Caaqsovos moqmedebaSi, raTa sworad gansajos, ra<br />
SeiZleba da ra ar SeiZleba moxdes ficarnagze. roca zneobrivi<br />
zemoqmedeba TviT piesaSia Cadebuli, is mainc arsad ar daikargeba,<br />
Tundac avtors miznad mxolod misi mxatvruli damuSaveba<br />
189
daesaxa. xolo Tu is sulieradac mdidaria, rogorc sofokle,<br />
maSin mTeli qmnilebac udavod zneobrivi iqneba, rogorc ar<br />
unda gaiazros.<br />
190<br />
klasikuri da romantikuli poezia<br />
_ klasikuri da romantikuli poeziis gageba, rac amJamad<br />
mTels qveyanas moedo da amden davas, azrTa sxvadasxvaobas<br />
iwvevs, Tavdapirvelad Cemi da Sileris TvalsazrisSi iRebs<br />
saTaves, _ ganagrZo goeTem. _ poeziaSi me viyavi dajerebuli<br />
momxre obieqturobisa da sxvas arafers ar vcnobdi, maSin rodesac<br />
Sileri qmnida wminda subieqturi suliskveTebiT, marTebulad<br />
racxda mxolod Tavis meTods, medaveboda me da dawera statia<br />
miamitur da sentimentalur poeziaze, riTac amtkicebda,<br />
rom me Cemda uneburad maqvs midrekileba romantikuli poeziisaken,<br />
rom Cems `ifigeniaSi~ sWarbobs romantikuri grZnobiereba,<br />
da amdenad is ar SeiZleba CaiTvalos klasikur nawarmoebad,<br />
am sityvis antikuri gagebiT, Tumca pirveli SexedviT SeiZleba<br />
aseTad gveCvenos. Slegelebma aitaces es dapirispireba da ganavrces.<br />
ase rom, am Tvalsazrisma iwyo qveynad xetiali; axla<br />
klasicizmze da romantizmze yvela msjelobs, ormocdaaTi wlis<br />
win ki maT aravin axsenebda.<br />
xelovneba, rogorc koleqtiuri arseba<br />
arsebiTad Cvenc yvelani koleqtiuri arsebebi varT, rasac ar<br />
unda vfiqrobdeT, ra warmodgenebic ar unda gvqondes. marTlac,<br />
aba ras warmovadgenT imisTanas, da ra gagvaCnia iseTi, rom savsebiT<br />
marto Cvens sakuTrebad miviTvaloT! Cvenc gulmodgined<br />
unda viswavloT rogorc maTgan, vinc Cvenamde cxovrobda, aseve<br />
maTgan, vinc Cvens gverdiT cxovrobs. TviT udidesi genia bevrs<br />
verafers gaawyobs, marto Tavis Tavs rom miendos. magram es ar<br />
esmiT zogjer TviTon uaRresad Wkvian adamianebs, originalobis<br />
ZiebaSi rom naxevar sicocxles bnelSi cecebiT daexetebian. me<br />
vicnobdi mxatvrebs, romlebic didgulobdnen imiT, rom ar ahyolian<br />
sxva didostatebs da yvelafers sakuTar genias umadlian.<br />
sibriyve gaxlavT! mere, gana aseTi ram SesaZlebelia? gana garemomcveli<br />
sazogadoeba ar axvevs Tavis Tavs yovel Cvengans, ar<br />
axdens Cvens formirebas, ar gvayalibebs, Tundac Cveni sisuleleebis<br />
sapirispirod? me, magaliTad, darwmunebuli var, rom Tu
Tavdajerebuli mxatvari gaivlis oTaxs, romelSiac hkidia didi<br />
ostatobis naxatebi, Tu mTlad uniWo araa, oTaxidan gardaqmnili<br />
gava; Tundac sakuTari geniis mflobelic iyos, sxvagvari<br />
da ufro amaRlebuli iqneba, Tundac suraTebs mxolod Tvali<br />
Seavlos.<br />
SeniSvnebi:<br />
1. matisoni (matTisoni 1761-1831) – Tavmomwone germaneli poeti, saSualo<br />
niWisa, romlis saxelic enciklopediebSic iSviaTad SeaqvT. goeTes msjavri<br />
drouli gafrTxileba iqneboda yoveli saSualo poetisaTvis, romelic Tavisi<br />
eris klasikosebs `ar icnobs~ da `maTisonobs~.<br />
2. msoflio literatura (veltliteratur) – termini, rac gasuli saukunis ocian<br />
wlebSi goeTem Camoayaliba, Semdeg marqsma da engelsma `manifestSi~ Seitanes<br />
da literaturaTmcodneobam aRiara, rogorc sxvadasxva droisa da xalxis<br />
literaturaTa kavSiri, urTierTdamokidebuleba, ideuri da mxatvruli Rirebulebis<br />
gansja saerTo kriteriumiT. dRes umaRles ganviTarebas aRwevs<br />
kontaqtebisa da Targmanebis meSveobiT.<br />
germanulidan Targmna, winasityvaoba da<br />
komentari daurTo akaki gelovanma<br />
( wignidan `goeTes saubrebi ekemanTan~, Tb., 1988).<br />
191
fridrix Sileri (1759-1805 w.w.)<br />
192<br />
werilebi adamianis esTetikuri aRzrdis Sesaxeb<br />
werili meTxuTmete<br />
Tu grZnobad midrekilebas zogadi cnebiT gamovxatavT, cxovreba<br />
ewodeba am sityvis ufarToesi mniSvnelobiT, es is cnebaa,<br />
romelic yovelgvar materialur yofierebasa da grZnobebSi yovelive<br />
uSualod mocemuls niSnavs. Fformisadmi midrekilebis<br />
sagans, Tu zogadi cnebiT gamovxatavT, xateba ewodeba am sityvis<br />
rogorc gadataniTi, iseve pirdapiri mniSvnelobiT; es is cnebaa,<br />
romelic moicavs saganTa yvela formalur maCvenebels da<br />
maT yvela mimarTebas azrovnebasTan. TamaSisadmi midrekilebis<br />
sagans ki, Tu zogad sqemad warmovidgenT, cocxali xateba<br />
SeiZleba ewodos;N es is cnebaa, romelic moicavs saganTa yvela<br />
formalur maCvenebels da maT yvela mimarTebas azrovnebas-<br />
Tan. TamaSisadmi midrekilebis sagans ki, Tu zogad sqemad warmovidgenT,<br />
SeiZleba cocxali xateba ewodos; es is cnebaa,<br />
romelic movlenaTa yvela esTetikur TvisobriobaTa aRsaniSnad<br />
gamoiyeneba, erTi sityviT, yovelive imis aRsaniSnad, rasac<br />
mSvenierebas uwodeben am sityvis uzogadesi mniSvnelobiT.<br />
Aam ganmartebiT, Tuki zemoTqmuli amas warmoadgens, mSveniereba<br />
ar vrceldeba mTel cocxal samyaroze da arc martooden<br />
misi sferoTi Semoifargleba. Mmarmarilos lodi Tumca<br />
usuloa da aseTadac rCeba, magram ZaluZs xuroTmoZRvrisa da<br />
moqandakis wyalobiT cocxal xatebad iqces. Aadamiani ki, Tumca<br />
cocxlobs da gamoxatulebac aqvs, mainc jer kidev cocxali<br />
xateba ar aris, _ amisaTvis aucilebelia, rom mis gamoxatulebas<br />
sicocxle gaaCndes da mis sicocxles gamoxatuleba.<br />
vidre mxolod vfiqrobT mis xatebaze, igi usicocxlo, SiSveli<br />
abstraqciaa; vidre mis sicocxles mxolod SevigrZnobT,<br />
igi xatovanebas moklebulia da ubralo STabeWdilebas warmoadgens.<br />
mxolod maSin, rodesac misi forma Cvens SegrZnebaSi<br />
cocxldeba da misi cxovreba Cvens gonebaSi formas iRebs,<br />
warmoadgens adamiani cocxal xatebas da es yovelTvis ma-<br />
Sin xdeba, rodesac mas, rogorc mSvenierebas, ganvixilavT.<br />
Mmagram imiT, rom ZalgviZs davasaxeloT Semadgeneli nawilebi,<br />
romelTa SeerTebac mSvenierebas warmoqmnis, araviTar SemTxvevaSi<br />
ar aisaxeba misi genezisi, vinaidan amisaTvis saWiroa am<br />
SeerTebas CavwvdeT, romelic, rogorc saerTod, sasrulsa da<br />
usasrulos Soris, yovelgvari urTierTqmedeba, Cvens kvlevas
ar eqvemdebareba. transcendentaluri safuZvlebidan gamomdinare,<br />
goneba Semdeg moTxovnilebas ayenebs: formalur da materialur<br />
midrekilebaTa Soris erToba unda iyos, e.i. TamaSisadmi<br />
midrekileba unda arsebobdes, vinaidan adamianobis cnebas martooden<br />
realobisa da formis, SemTxveviTobis da aucileblobis,<br />
vnebiTobisa da Tavisuflebis erTianoba amoswuravs. gonebam<br />
unda wamoayenos es moTxovnileba, radgan Tavisi arsiT srulqmnasa<br />
da yovelgvar SezRudvaTa moxsnas eltvis, xolo erTisa an<br />
meore midrekilebis yovelgvari ganmxoloebuli moqmedeba ki<br />
adamianis bunebas daumTavrebels tovebs da zRvars udebs. maSasadame,<br />
radgan goneba ambobs: unda arsebobdes kacobriuli bunebao,<br />
amiT ukve adgens kanonsac: mSveniereba unda arsebobdeso.<br />
gamocdilebas ZaluZs pasuxi gagvces kiTxvaze: arsebobs Tu ara<br />
mSveniereba da es gvecodineba, rogorc ki gamocdileba gvaswavlis,<br />
arsebobs Tu ara kacobriuli buneba.Mmagram Tu rogor aris<br />
mSvenierebisa da kacobriuli bunebis arseboba SesaZlebeli, amis<br />
swavleba arc gamocdilebas ZaluZs da arc gonebas.<br />
Cven viciT, rom adamiani arc mxolod materiaa da arc mxolod<br />
suli. maSasadame, mSveniereba, rogorc misi arsis dagvirgvineba,<br />
ar SeiZleba martooden sicocxle iyos, rogorc amas amtkiceben<br />
maxvilgonieri damkvirveblebi, romlebic erTob zustad misdeven<br />
gamocdilebis Cvenebebs, da razedac siamovnebiT daiyvanda<br />
Cveni drois gemovneba; mSveniereba arc martooden xateba Sei-<br />
Zleba iyos, rogorc amas amtkicebdnen ganyenebulad moazrovne<br />
brZenkacebi, romelnic erTob Sordebodnen gamocdilebas, da<br />
mofilosofose xelovanni, romlebic mSvenierebis ganmartebaSi<br />
upiratesad xelovnebis saWiroebiT xelmZRvanelobdnen. 1<br />
mSveniereba orive midrekilebis saerTo obieqtia, e.i. TamaSisadmi<br />
midrekilebis obieqtia. Aam saxelwodebas savsebiT amarTlebs<br />
sityvaTxmareba, romelsac sityva `TamaSiT~ aRniSvna sCvevia<br />
yovelive imisa, rac arc subieqturad da arc obieqturad<br />
SemTxveviTi ar aris da amasTanave arc garegnul da arc Sinagan<br />
iZulebas ar warmoadgens. vinaidan suli mSvenierebis Wvretis<br />
dros kanonsa da saWiroebas Soris, bednier SualobaSi imyofeba<br />
amitom, swored imis gamo, rom orives Soris nawevrdeba, arc er-<br />
Tisa da arc meoris iZulebas ar eqvemdebareba. rogorc materialuri<br />
midrekileba, aseve formisadmi midrekileba dabejiTebiT<br />
ayeneben TavianT moTxovnebs, vinaidan pirvels sinamdvilis SemecnebasTan<br />
aqvs saqme, meores ki saganTa aucileblobis SemecnebasTan;<br />
vinaidan moqmedebis Jams pirveli sicocxlis SenarCunebisaken,<br />
meore ki Rirsebis dacvisaken aris miqceuli, oriveni<br />
erTad ki WeSmaritebisa da srulyofilebis uzrunvelyofisaken.<br />
193
Mmagram sicocxle maSinve ufasurdeba, rogorc ki Rirsebas Seexeba<br />
saqme, xolo movaleoba aRar gaiZulebs, rodesac xalisi iCens<br />
Tavs; aseve sulic, rogorc ki formalur WeSmaritebas, aucileblobis<br />
kanons Sexvdeba da abstraqcia aRar hqancavs; ufro Tavisuflad<br />
da mSvidad iRebs saganTa sinamdviles, materialur WeSmaritebas,<br />
rogorc ki SesaZlebeli xdeba, rom uSualo Wvreta<br />
axldes Tan. EerTi sityviT, yovelive namdvili, rodesac ideebTan<br />
modis SexebaSi, seriozulobas kargavs, vinaidan knindeba, xolo<br />
aucilebloba, rogorc ki Segnebas Tanxvdeba, agrerigad saWirboroto<br />
aRar aris, vinaidan ioli xdeba.<br />
magram albaT ukve didi xania gsurT SemesityvoT: xom ar amcirebs<br />
mSvenierebas is garemoeba, rom ubralo TamaSTan aigiveben,<br />
qarafSutul sagnebs uTanabreben, romelTac imTaviTve am<br />
saxels uwodebdnen? xom ar ewinaaRmdegeba gonivrul cnebas da<br />
Rirsebas mSvenierebisa, romelic kulturis iaraRad miiCneva,<br />
silamazis martooden TamaSis sferoTi Semofargvla, da xom ar<br />
ewinaaRmdegeba misi mSvenierebiT Semofargvla gamocdilebiseul<br />
cnebas TamaSisa, romelic yovelive imis gamoricxvis Semdegac<br />
rCeba, rac gemovnebas Seexeba.<br />
Mmagram ras SeiZleba ubralo TamaSi ewodos, mas Semdeg, rac<br />
viciT, rom adamianis yvela mdgomareobaTagan swored TamaSi da<br />
mxolod da mxolod TamaSia, rac srulyofilsa xdis da erTbaSad<br />
avlens mis ormag bunebas? imas, rasac am saganze Tqveni warmodgenis<br />
Sesabamisad Semofargvlas uwodebT, me Cemi gagebis Tanaxmad,<br />
romelic ukve davasabuTe, gafarToebas vuwodeb. amitom me<br />
sulac piriqiT vityodi: sasiamovnos, sikeTes da srulyofilebas<br />
adamiani martooden seriozulad ekideba, xolo mSvenierebiT<br />
ki TamaSobs. rasakvirvelia, am SemTxvevaSi ar unda gavixsenoT<br />
is TamaSobebi, romlebic namdvil cxovrebaSi gvxvdeba da<br />
romelnic, Cveulebriv, erTob materialuri sagnebisadmi arian<br />
miZRvnilni. magram namdvil cxovrebaSi amaod davuwyebdiT Zebnas<br />
im mSvenierebasac, romelzec aq aris laparaki. mSveniereba,<br />
romelic sinamdvileSi gvxvdeba, sruliad Seesabameba TamaSisadmi<br />
midrekilebas, romelic agreTve sinamdvileSi gvxvdeba;<br />
magram mSvenierebis idealiT, romelsac goneba ayenebs, mocemulia<br />
agreTve TamaSisadmi midrekilebis ideali, romelic adamians<br />
Tvalwin unda edgas yvela mis TamaSSi.<br />
Aarasodes ar Secdeba is, vinc romelime adamianis mSvenierebis<br />
ideals imave gzaze eZebs, romelzedac es ukanaskneli Tama-<br />
Sisadmi midrekilebas ikmayofilebs. Tu berZeni tomebi olimpiur<br />
TamaSobaTa dros Zalis, simardis, siCauqis usisxlo<br />
asparezobaniT da talantebis keTilSobili SejibriT tkbebod-<br />
194
nen da, Tu romaeli xalxi damarcxebuli gladiatoris sulTmobrZaobiT<br />
anda misi libieli mowinaaRmdegis WvretiT iqcevda<br />
Tavs, ukve martooden amiTac gasagebia CvenTvis, rom veneras,<br />
iunonas da apolonis idealuri saxeebi romSi ki ar unda veZioT,<br />
aramed saberZneTSi .2 magram ai goneba ambobs: mSveniereba ar unda<br />
iyos martooden cxovreba an martooden xateba, aramed cocxali<br />
xateba unda iyos, anu sxvanairad rom vTqvaT, silamaze, vinaidan<br />
silamaze adamians absoluturi formisa da absoluturi realobis<br />
ormag kanons karnaxobs. Aase rom, goneba amave dros ambobs:<br />
adamiani mxolod mSvenierebiT unda TamaSobdes da mxolod mSvenierebiT<br />
unda TamaSobdes.<br />
UukeTu, _ raTa es, bolos da bolos, erTxel da samudamod iTqvas,<br />
_ adamiani mxolod maSin TamaSobs, rodesac is adamiania am<br />
sityvis sruli mniSvnelobiT da savsebiT adamiani mxolod maSin<br />
aris, rodesac TamaSobs, es debuleba, romelic am wamSi SeiZleba<br />
paradoqsad mogeCvenoT, didsa da brma mniSvnelobas SeiZens,<br />
rodesac SevZlebT movaleobisa da bedisweris ormag dilemas mivuyenoT;<br />
igi iqneba, amis Tavmdebi me var, esTetikuri xelovnebis<br />
mTeli Senobis saZirkveli da cxovrebis xelovnebisac, romelic<br />
kidev ufro rTulia. ise ki mxolod mecnierebisaTvis SeiZleba<br />
iyos es debuleba moulodneli, Torem berZenTa _ xelovnebis am<br />
usaCinoes ostatTa _xelovnebasa da grZnobebSi ukve didi xania<br />
cocxlobda da moqmedebda; esaa mxolod: maT olimpoze gadahqondaT<br />
is, rac dedamiwaze unda aResrulebinaT. Aam debulebis<br />
WeSmaritebiT xelmZRvanelobdnen, rodesac netar RmerTTa Sublidan<br />
warxoces rogorc Wmunva da garja, romelnic naoWebiT<br />
Raraven mokvdavTa Rawvebs, iseve fuWi guliswadili, romelic<br />
afuebs uSinaarso saxes, azathyves marad kmayofilni yovelgvari<br />
miznisa, Mmovaleobisa da sazrunavisagan, xolo gancxromasa da<br />
gulgrilobas saxavdnen RmerTTa modgmis saxarbielo xvedrad,<br />
rac sxva ara aris ra, Tu ara yvelaze Tavisufali da amaRlebuli<br />
cxovrebis SedarebiT ufro adamianuri dasaxeleba. berZenTaTvis,<br />
romelnic erTbaSad swvdebodnen orive samyaros, aucileblobis<br />
ufro amaRlebul cnebaSi CainTqa rogorc bunebis kanon-<br />
Ta materialuri Zaldataneba, iseve zneobriv kanonTa sulieri<br />
iZuleba da am orive aucileblobis erTianobidan warmodga maT-<br />
Tvis WeSmariti Tavisufleba, aseTi suliT aRfrTovanebulebma<br />
TavianTi idealis pirisaxidan midrekilebasTan erTad nebelobis<br />
natamalic ki warxoces, an ufro ukeT, oriveni ganurCevelni<br />
gaxades, vinaidan orives erTmaneTTan Sinaganad SeduRabeba moaxerxes.<br />
Ees arc siturfea da arc Rirseba, rac iunona ludovizis<br />
pirmSvenieri xatebidan gamosWvivis; es arc erTia da arc meore,<br />
195
vinaidan orivea erTdroulad. maSin, rodesac qalRmerTi Cvens<br />
Tayvaniscemas moiTxovs, RvTaebrivi diaci Cvens trfials aRagznebs;<br />
magram, maSin, rodesac zeciur momxiblaobas TavdaviwyebiT<br />
vemonebiT, zeciuri TviTkmayofileba gvafrTxobs. mTeli<br />
xateba mwyazaria da TviTkmarad suldgmulobs, Tavis TavSi ganmxoloebuli<br />
qmnilebaa da TiTqos sivrcis gareSe sufevdes, arc<br />
nebdeba da arc erkineba aravis; arc Zalaa masSi, romelic Zalebs<br />
SeebrZoleboda, arc xarvezi, romelSiac droebiToba SeZlebda<br />
SeWras. Ddauokeblad gvizidavs da gvitacebs erTi, xolo meore<br />
Sor manZilze gvaCerebs misgan; Cven erTsa da imave dros uzenaes<br />
simSvidesa da uzenaes ZraobaSi vimyofebiT; ase ibadeba is saamuri<br />
Cqrolva, romlisTvisac arc gonebas gaaCnia cneba da arc<br />
enas saxelwodeba.<br />
196<br />
werili ocdameore<br />
Tu sulis esTetikuri ganwyobileba SeiZleba, erTi mxriv,<br />
nuls gavutoloT, saxeldobr, maSin, rodesac mzeras calkeul<br />
da garkveul zemoqmedebaze SevaCerebT, meore mxriv, igi ganxilul<br />
unda iqnes rogorc uzenaesi realobis mdgomareoba maSin,<br />
rodesac yuradRebas yovelgvar zRvarTa ararsebobasa da im Zalebis<br />
jamze gavamaxvilebT, romlebic erToblivad moqmedeben<br />
masSi. Aase rom, ar SeiZleba, ar daveTanxmoT imaTac, vinc esTetikur<br />
mdgomareobas Semecnebisa da zneobriobisaTvis yvelaze<br />
nayofierad Tvlis. isini marTalze marTlebi arian, vinaidan<br />
sulieri ganwyobileba, romelic mTel adamianobas moicavs,<br />
SesaZleblobis farglebSi aucileblad mis yovel calkeul gamovlenasac<br />
unda moicavdes. sulierma ganwyobilebam, romelic<br />
adamianis mTel bunebaSi yovelgvar SezRudvebs spobs yovel<br />
calkeul gamovlenaSic, aucileblad unda mospos isini. swored<br />
imis gamo, rom arc erT calkeul funqcias ar mfarvelobs, igi<br />
yovel maTgans ganurCevlad uwyobs xels, da amitomac ar swyalobs<br />
gamorCeviT arc erT maTgans. misi saxiT yvela funqciis<br />
safuZveli SesaZleblobaSia mocemuli. Yyvela danarCeni savarjiSoebi<br />
suls raime gansakuTrebul siCauqes aniWeben, magram<br />
samagierod gansakuTrebul samanebsac udeben. Mmartooden<br />
esTetikurs mivyavarT usazRvrosaken. nebicmieri mdgomareoba,<br />
romelSic SeiZleba aRmovCndeT, winamavalze migviTiTebs da<br />
Suamavals saWiroebs Tavis gamosaxsnelad; mxolod esTetikuri<br />
warmoadgens Tavis TavSi damTavrebul mTlianobas, vinaidan Tavisi<br />
warmoSobisa da Semdgomi arsebobis yvela pirobas aerTebs.
Mmartooden aqa vgrZnobT Tavs droisagan azatqmnilad da Cveni<br />
adamianoba iseTi sixalisiTa da umwikvloebiT vlindeba, TiTqo<br />
garegan ZalTa zemoqmedebiT jer niric ar SeSlodes.<br />
rac Cvens grZnobebs uSualo SegrZnebis gziT eameba, is Cvens<br />
saTuTsa da mCqrolav suls yovelgvari STabeWdilebisaTvis<br />
ganaRebs, magram amasTanave uZlursac gvxdis. rac Cvens gonebriv<br />
Zalebs Zabavs da ganyenebuli cnebebisaken mouxmobs Cvens<br />
azrovnebas, is medgarsa xdis Cvens suls, magram imdenadve gvauxeSebs<br />
da ugrZnobelsa gvxdis, ramdenadac CvenSi ufro met TviTmoqmedebas<br />
uwyobs xels. swored amis gamo erTsaca da meoresac<br />
saboloo jamSi aucileblad gamofitvisaken mivyavarT, radgan<br />
materia didxans ver itans mayalibebeli Zalis naklebobas. Mmagram<br />
rodesac, piriqiT, WeSmariti mSvenierebiT tkbobas veZleviT,<br />
maSin Tanabrad vbatonobT Cvens vnebiT da qmediT Zalebze<br />
da erTnairi siadviliT SegviZlia Tavi gavarTvaT seriozulsac<br />
da TavSesaqcevsac, simSvidesac da moZraobasac, daTmobasac da<br />
winaaRmdegobasac, ganyenebul azrovnebasac da ganWvretasac.<br />
Ees maRali sulieri wonasworoba da Tavisufleba, Zalasa da<br />
mxneobasTan SeerTebuli, gaxlavT is ganwyobileba, romelsac<br />
unda gviqmnides xelovnebis WeSmariti nawarmoebi da xalasi es-<br />
Tetikuri Rirebulebebis amaze ufro saimedo sasinji qva arc<br />
moiZeveba. Tu amgvari tkbobis Semdeg upiratesad raime gansakuTrebuli<br />
xasiaTis SegrZnebis an moqmedebisadmi varT ganwyobilni,<br />
xolo meorisadmi ki, piriqiT, undoblobasa da uJmurobas<br />
viCenT, es utyuarad amtkicebs imas, rom wminda esTetikuri<br />
zemoqmedeba ar gangvicdia, sul erTia, saganTa brali iyo es, Cveni<br />
SegrZnebisa, Tu (rogorc TiTqmis yovelTvis xdeba) orivesi<br />
erTad. vinaidan SeuZlebelia sinamdvileSi wminda esTetikur<br />
zemoqmedebis gancda (ukeTu adamiani verasodes ver daaRwevs<br />
Tavs Zalebze damokidebul mdgomareobas), amitom xelovnebis<br />
romelime nawarmoebis upiratesoba SeiZleba mxolod esTetikuri<br />
siwmindis idealTan met miaxloebulobaSi mdgomareobdes,<br />
da misgan, mTeli im Tavisuflebis miuxedavad, romlamdec SeiZleba<br />
amaRldes, mainc yovelTvis gansakuTrebuli ganwyoba da<br />
Taviseburi mimarTeba dagvrCeba. rac ufro zogadia ganwyoba<br />
da rac ufro naklebad Semofargluli mimarTeba, romelsac<br />
Cvens suls xelovnebis romelime Janri da misi romelime konkretuli<br />
qmnileba miagebs, miT ufro keTilSobilia es Janri da<br />
miT ufro didebulia amgvari qmnileba. Ees SeiZleba Semowmdes<br />
sxvadasxva Janris xelovnebis nawarmoebebiT da erTi da imave<br />
Janris xelovnebis sxvadasxva nawarmoebebiT. mSvenieri musika<br />
CvenSi cxovel grZnobas iwvevs, mSvenieri leqsi warmosaxvis un-<br />
197
ars gviRvivebs, mSvenieri qandakeba an nageboba CvenSi Segnebas<br />
aRviZebs, magram is Sesafer dros ver SearCevda, vinc amaRlebuli<br />
musikaluri tkbobis Semdeg dauyonebliv ganyenebuli azrovnebisaken<br />
mogvixmobda, vinc amaRlebuli poeturi tkbobis<br />
Semdeg dauyonebliv yoveldRiuri cxovrebis saristiani saqmianobisaken<br />
mogviwodebda, anda mSvenieri naxatebisa da qandakebis<br />
Wvretis Semdeg dauyonebliv Cveni warmosaxvis gacxarebasa<br />
da grZnobis SeCqvifebas moindomebda. Mmizezi is aris, rom TviT<br />
yvelaze Sinaarsiani musika masalis gamoisobiT gacilebiT ufro<br />
mWidrod aris dakavSirebuli grZnobebTan, vidre es WeSmarit<br />
esTetikur Tavisuflebas SeuZlia aitanos, rom TviT yvelaze<br />
marjve leqsic ki ufro metad iRebs monawileobas warmosaxvis,<br />
rogorc Tavisi garemos, nebismier da SemTxveviT TamaSSi, vidre<br />
amis nebas WeSmaritad mSvenieris Sinagani aucilebloba iZleva,<br />
rom TviT uSesaniSnavesi qandakebac ki, _ da SeiZleba yvelaze<br />
ufro swored es ukanaskneli, _ Tavisi cnebis gansazRvrulobis<br />
gamo seriozul mecnierebas esazRvreba. Tumca, rac ufro maRal<br />
safexurs aRwevs xelovnebis am sami dargis romelime qmnileba,<br />
miT ufro ikargeba es gansakuTrebuli kavSirebi, xolo is, rom<br />
xelovnebis sxvadasxva dargebi adamianis sulze zemoqmedebis<br />
mixedviT erTmaneTs sul ufro da ufro uaxlovdebian da Tanac<br />
ise, rom TavianT obieqtur sazRvrebs ar arRveven, maTi srulyofis<br />
aucilebeli da bunebrivi Sedegi gaxlavT. uaRresad keTil-<br />
Sobili musika unda xatebad iqces da Cvenze antikuri nawarmoebis<br />
mSvidi ZaliT moqmedebdes; uzenaesad srulyofili skulptura<br />
unda musikad iqces da guls uSualod Tavis grZnobadi mxariT<br />
gviCqrolebdes; yvelaze srulqmnili poezia ise Zalumad unda<br />
gvitacebdes, rogorc musika, magram amasTanave plastikis darad<br />
mSvidi garkveulobiT mogvicavdes. swored imiT vlindeba srulyofili<br />
stili xelovnebaSi, rom xerxdeba xelovnebis mocemuli<br />
dargis specifikuri CarCoebis gadalaxva, magram ise ki, rom ar<br />
ispoba misi specifikuri upiratesobebi da am TaviseburebaTa<br />
brZnuli gamoyenebiT ufro zogadi xasiaTi eniWeba.<br />
ara mxolod is SezRudvebi unda sZlios xelovanma saTanado<br />
damuSavebiT, romlebsac xelovnebis mocemuli dargis specifikuri<br />
xasiaTi badebs, aramed isinic, romlebic mis xelT arsebuli<br />
gansakuTrebuli masalidan gamomdinareoben. xelovnebis<br />
WeSmaritad mSvenier nawarmoebSi yvelaferi damokidebuli unda<br />
iyos formaze da araferi Sinaarsze, vinaidan martooden forma<br />
moqmedebs adamianis mTel raobaze, Sinaarsi ki, piriqiT, mxolod<br />
calkeul Zalebze. Sinaarsi, rac ar unda amaRlebuli da yovlismomcveli<br />
iyos, marad SemzRudavad moqmedebs sulze da mxolod<br />
198
formisagan unda movelodeT WeSmaritad esTetikur Tavisuflebas.<br />
Aamrigad, ostatis xelovnebis namdvili saidumlo isaa, rom<br />
formiT alagmos Sinaarsi; da rac ufro didebuli, pretenziuli<br />
da macduria TavisTavad Sinaarsi, rac ufro TviTneburad miiwevs<br />
win Tavisi zemoqmedebiT, anu rac ufro metadaa mWvreteli<br />
ganwyobili uSualod Sinaarsis dasawafavad, miT ufro didia<br />
triumfi xelovnebisa, romelic ukana swevs da batonobs masze.<br />
Mmayureblis an msmenlis suli savsebiT Tavisufali da mouwyvleli<br />
unda rCebodes; xelovanis jadosnuri rkalidan igi iseTive<br />
wminda da srulyofili unda gamodiodes, rogorc Semoqmedis<br />
xelidan. yvelaze qarafSutuli saganic ki ise unda damuSavdes,<br />
rom ganwyobilni viyoT, uSualod mis Semdeg TviT umkacres seriozulobaze<br />
gadavideT da useriozulesi masalac ise unda<br />
damuSavdes, rom unari Segvwevdes, uSualod TviT uiolesi Tama-<br />
SiTac ki SevcvaloT. Aafeqturi xelovnebac, rogoricaa, magali-<br />
Tad, tragedia, ar ewinaaRmdegeba am moTxovnas; vinaidan, jer<br />
erTi, savsebiT Tavisufal xelovnebas ar warmoadgens, radgan<br />
garkveul (paTetikur) mizans emsaxureba, da meorec, xelovnebis<br />
verc erTi WeSmariti mcodne ver uarhyofs, rom TviT am tipis<br />
nawarmoebebSic miT ufro srulyofilni arian, rac ufro indomeben<br />
sulier Tavisuflebas TviT afeqtis umZafres qartexil-<br />
Siac ki. vnebaTa xelovneba arsebobs, magram vnebiani xelovneba ki<br />
ukve winaaRmdegobas Seicavs, vinaidan mSvenierebis gardauvali<br />
efeqti swored vnebaTagan gaazatebaa. aranakleb winaaRmdegobrivia<br />
damrigebluri (didaqtikuri) xelovnebisa anda gamaumjobesebuli<br />
(moraluri) xelovnebis cneba, ukeTu araferi ise ar<br />
ewinaaRmdegeba mSvenierebis cnebas, rogorc sulisaTvis raime<br />
garkveuli tendenciis miniWebis cda.<br />
magram Tu nawarmoebi martooden SinaarsiT axdens efeqts, es<br />
yovelTvis rodi amtkicebs mis amorfulobas; es SeiZleba aseve<br />
xSirad SemfasebelSi formis SegrZnebis naklebobas mowmobdes.<br />
Tu Semfasebeli erTob daZabulia, an erTob modunebuli, Tu an<br />
martooden gonebiT an martooden grZnobiT aRqmas aris Cveuli,<br />
maSin TviT yvelaze uzado mTlianobaSic mxolod nawilebs<br />
da unatifes formaSi mxolod Sinaarss dainaxavs. Mmartooden<br />
uxeSi stiqionis aRqmis unaris mqonem jer unda nawarmoebis es-<br />
Tetikuri organizacia daangrios, vidre miT sitkboebas ganicdides<br />
da mere mzrunvelad Tavi mouyaros calkeul komponentebs,<br />
romelnic ostats ganuzomeli xelovnebiT erT harmoniul<br />
mTlianobaSi hqonda Sexamebuli. Mmisi interesi uTuod an zneobrivi<br />
iqneba, an fizikuri, magram esTetikuri ki ara, e.i. swored is<br />
ara, romelic unda yofiliyo. amgvari mkiTxvelebi ise stkbebian<br />
199
seriozuli da paTetikuri leqsiT, rogorc qadagebiT, xolo<br />
meamitiT an saxumaroTi, rogorc maTrobela sasmeliT; da Tu<br />
sakmaod ugemovnoni arian imisaTvis, rom damrigeblurs moiTxoven<br />
tragediisa an epopeisagan, Tunda `mesiadac~ rom iyos, maSin<br />
romelime anakreontuli an katuliseburi simReriT uTuod Seuracxyofilni<br />
darCebian.<br />
200<br />
werili ocdamexuTe<br />
vidre adamiani Tavis pirvel, fizikur mdgomareobaSi grZnobad<br />
samyaros mxolod pasiurad aRiqvams, martooden SeigrZnobs,<br />
manamde mTlianad Serwymulia da swored imis gamo, rom jer kidev<br />
mxolod samyaroa, misTvis jer samyaro ar arsebobs. mxolod<br />
maSin, rodesac adamiani esTetikur mdgomareobaSi samyaros<br />
Tavis gareSe warmoidgens anda sWvrets, gamohyofs misgan Tavis<br />
pirovnebas, mxolod maSin Cndeba misTvis samyaro, radgan aRar<br />
aris masTan mTlianad Serwymuli. 3<br />
gansja (refleqsia) adamianis pirvel Tavisufal damokidebulebas<br />
warmoadgens garemomcvel samyarosadmi. Tu wadili Tavis<br />
saganTan uSualod modis SexebaSi, gansja Tavisas ganze ayenebs da<br />
WeSmarit da ganuyofel sakuTrebad ixdis am sagans swored imiT,<br />
rom vnebaTaRelvas aridebs Tavs. Bbunebis aucilebloba, romelic<br />
ubralo SegrZnebis mdgomareobaSi ganuyoflad batonobda,<br />
refleqsiis dros eSveba, grZnobebSi umalve simSvide ivanebs da<br />
TviT marad msrbolavi droc ki Cerdeba, Segnebis gafantuli sxivebi<br />
erTad iyrian Tavs da warmaval fonze usasrulos xateba,<br />
forma, irekleba. rogorc ki sinaTle aRinTeba adamianSi, ukve<br />
mis gareTac aRar aris Rame; rogorc ki mSvidoba damyardeba mis<br />
SigniT, samyaroSic Cadgeba grigali da bunebis morkinali Zalebi<br />
daSoSmindebian, mtkice zRudeebSi moqceulni. Aamitom gasakviri<br />
ar aris, rom Zveli epopeebi im diad ambavze, romelic adamianis<br />
SigniT xdeba, ise laparakoben, rogorc gare samyaroSi momxdar<br />
revoluciaze da azrs, romelic drois kanonebze imarjvebs, simbolurad<br />
zevsis xatebaSi asxamen xorcs, saturnis sabrZanebels<br />
rom uRebs bolos.<br />
Aadamiani monaa bunebisa, vidre martooden SeigrZnobs mas,<br />
xolo misi kanonmdebeli xdeba, rogorc ki gaiazrebs mas. Bbuneba,<br />
romelic manamde batonobda adamianze, rogorc Zala, axla<br />
momziral TvalTa winaSe dgas. rogorc obieqti. rac adamianisaTvis<br />
obieqts warmoadgens, ar SeiZleba adamianze Zala hqondes.<br />
imisaTvis, rom obieqtad rom iqces, misi Zala unda ganica-
dos. ramdenadac adamiani materias formas aniWebs da vidre<br />
aniWebs, bunebis zemoqmedeba veras daaklebs. suls sxva veraferi<br />
dauSavebs rames, Tu ara is, rac Tavisuflebas arTmevs, da is<br />
xom swored imiT amtkicebs Tavisuflebas, rom uformos formas<br />
aZlevs. Mmxolod iq, sadac uformo da tlanqi masa sufevs da<br />
gaurkvevel sazRvrebSi bundovani konturebi rialeben, binadrobs<br />
SiSi. Bbunebis yovel safrTxes dasjabnis adamiani, rogorc<br />
ki SesZlebs, rom forma mianiWos da Tavis obieqtad gadaaqcios.<br />
Mmsgavsad imisa, rom adamiani bunebisadmi, rogorc movlenisadmi,<br />
damoukideblobis gamoCenas iwyebs, aseve avlens Tavis Rirsebas<br />
bunebis, rogorc Zalis mimarT da keTilSobili TavisuflebiT<br />
ilaSqrebs Tavisi RmerTebis winaaRmdeg. Eeseni ixsnian moCveneba-<br />
Ta niRbebs, romlebiTac yrmobis Jams afrTxobdnen, mis warmodgenad<br />
iqcevian da ancvifreben TavianT SesaxedaobiT. aRmosavleTis<br />
urCxuli-RvTaeba, romelic mxecuri ZlevamosilebiT<br />
marTavda samyaros, berZnul fantaziaSi sandomian kacobriul<br />
saxes iRebs, titanebis sauflo emxoba da usasrulo Zlierebas<br />
usasrulo forma lagmavs.<br />
magram, vidre mxolod materialuri samyarodan gamosavals<br />
da sulier samyaroSi gadasasvlels veZebdi, Cemi warmosaxvis<br />
laRma dinebam sulieri samyaros SuagulSi mimiyvana. mSveniereba,<br />
romelsac veZebT, ukve Cvens, ukana Zevs, mSvenierebas gadavaxtiT,<br />
rodesac uSualo cxovrebidan pirdapir wminda xatebasa da<br />
xalas obieqtze gadavediT. Aamgvari naxtomi ar axasiaTebs adamianis<br />
bunebas da raTa masTan fexdafex viaroT, kvlav grZnobad<br />
samyaroSi unda davbrundeT.<br />
mSveniereba, rasakvirvelia, Tavisufali Wvretis nayofia da<br />
masTan erTad ideaTa samyaroSi SevdivarT, magram _ rac dia-<br />
Rac unda aRiniSnos _ amis gamo grZnobad samyaros ara stovebs,<br />
rogorc es WeSmaritebis Semecnebis dros xdeba. WeSmariteba<br />
yovelive materialurisa da SemTxveviTisagan ganyenebis<br />
produqtia, xalasi obieqti, romelSiac subieqtis SezRudulobis<br />
natamalic ar unda darCes, xalasi TviTmoqmedebaa, vnebi-<br />
Tobis Seurevlad. MmarTalia, TviT ukiduresi abstraqciidanac<br />
moiZeva grZnobierebisaken ukandasaxevi gza, vinaidan azri Sinagan<br />
grZnobas aCqrolebs da logikuri da moraluri erTianobis<br />
warmodgena grZnobadi Tanxmobis gancdaSi gadadis. Mmagram,<br />
rodesac SemecnebiT vtkbebiT, Cvens warmodgenas Cveni SegrZnebisagan<br />
zedmiwevniT vasxvavebT da mas ise vuyurebT, rogorc ra-<br />
Rac SemTxveviTs, rac SeiZleba arc yofiliyo da amis gamo Cveni<br />
Semecneba ar Sewydeboda da WeSmariteba WeSmaritebad darCeboda.<br />
Mmagram sruliad amao iqneboda imis mcdeloba, rom SegrZne-<br />
201
is unarisadmi es damokidebuleba mSvenierebis warmodgenisagan<br />
gamogvecalkevebina; amis gamo ar kmara, erT-erTi maTgani meoris<br />
Sedegad miviCnioT, aramed saWiroa erTsa da imave dros orives<br />
urTierTobis Sedegadac da mizezadac ganvixilavdeT. rodesac<br />
SemecnebiT vsiamovnebT, advilad vasxvavebT moqmedebidan pasiurobaze<br />
gadasvlas da cxadad vamCnevT, rom pirveli damTavrda,<br />
rodesac meore iwyeba. rodesac mSvenierebiT vtkbebiT, piriqiT,<br />
ar xerxdeba moqmedebisa da pasiurobis amgvari Senacvlebis gar-<br />
Ceva da refleqsia aq imdenad erwymis grZnobas, rom gveCveneba,<br />
TiTqo formas uSualod SevigrZnobdeT.<br />
amrigad, Tumca mSveniereba aris sagani CvenTvis, ukeTu refleqsia<br />
pirobaa, romlis wyalobiTac misi SegrZneba gvaqvs, magram<br />
amave dros Cveni subieqtis mdgomareobasac warmoadgens igi,<br />
vinaidan grZnobac pirobaa, romlis wyalobiTac mSvenierebis<br />
warmodgena gvaqvs. Aamrigad, mSveniereba Tumca formaa, vinaidan<br />
vWvretT, magram amave dros cxovrebac aris, radgan vgrZnobT.<br />
EerTi sityviT, mSveniereba erTsa da imave dros Cveni mdgomareobac<br />
aris da moqmedebac.<br />
Dda swored imis gamo, rom erTdroulad orivea, mSveniereba<br />
CvenTvis Zlevamosil sabuTs warmoadgens imisa, rom pasiuroba<br />
araviTar SemTxvevaSi ar gamoricxavs moqmedebas, materia _<br />
formas da Semofargvla _ usasrulobas, rom amrigad, adamianis<br />
aucilebeli fizikuri daqvemdebarebulobis gamo misi moraluri<br />
Tavisufleba araviTar SemTxvevaSi ar ispoba. Amas amtkicebs mSveniereba<br />
da unda davumato, rom martooden mas SeuZlia es daamtkicos.<br />
vinaidan WeSmaritebiT an logikuri erTianobiT tkbobis<br />
Jams SegrZneba azrTan aucileblobiT ki ar aris gaerTianebuli,<br />
Aaramed SemTxveviT axlavs Tan, WeSmaritebas mxolod is ZaluZs<br />
daamtkicos, rom gonivrul bunebas SeiZleba grZnobadi dahyves<br />
da piriqiT, magram ara is, rom oriveni Tanaarseboben, rom urTierTzemoqmedeben<br />
da unda absoluturad da aucileblad gaer-<br />
Tianebulni iyvnen. piriqiT, azrovnebis dros _ grZnobisa da<br />
gancdis dros _ azris gamoricxviT ufro maTi SeuTanxmebloba<br />
unda dagveskvna, da marTlac analitikosebs adamianobaSi wminda<br />
gonebis arsebobis dasamtkiceblad imaze ukeTesi argumenti<br />
ver moaqvT, rom igi aucilebelia. magram vinaidan mSvenierebiT<br />
anu esTetikuri erTianobiT tkbobis dros WeSmariti Serwyma da<br />
monacvleoba xdeba materiisa formasTan da pasiurobisa qmedi-<br />
TobasTan, swored amiT mtkicdeba orive bunebis SeerTebadoba,<br />
usasrulos sasrulobaSi gamovlena da, maSasadame, yvelaze amaRlebuli<br />
adamianobis SesaZleblobac.<br />
amrigad, ukve aRar unda SevCqvifdeT, Tu grZnobadi daqvem-<br />
202
debarebulobidan moralur Tavisuflebaze gadasvlas wavawydebiT;<br />
es mas Semdeg, rac mSvenierebis magaliTze davinaxeT,<br />
rom pirvelisa da meoris Tanaarseboba SeiZleba da rom saWiro<br />
ar aris adamiani materias gaeqces, raTa srulad gamoavlinos<br />
Tavi. Mmagram Tu adamiani ukve grZnobierebasTan erTianobaSia<br />
Tavisufali, rogorc amas mSvenierebis faqti gvaswavlis da,<br />
Tu Tavisufleba raRac absoluturi da zegrZnobadia, rasac<br />
aucileblad moicavs misi cneba, maSin sakiTxavic aRar aris, Tu<br />
rogor axerxebs adamiani SezRudulobidan absoluturamde ama-<br />
Rlebas, Tavis azrovnebasa da nebelobaSi grZnobierebisadmi dapirispirebas,<br />
vinaidan es yovelive ukve momxdaria mSvenierebaSi.<br />
EerTi sityviT, ukve sakiTxavi aRar aris, Tu rogor gadadis adamiani<br />
mSvenierebidan WeSmaritebaze, romelic ukve mocemulia<br />
mSvenierebaSi, rogorc SesaZlebloba, aramed Tu rogor ikvlevs<br />
gzas yoveldRiuri sinamdvilidan esTetikuramde anda SiSveli<br />
saarsebo grZnobidan mSvenierebis gancdamde.<br />
werili ocdameeqvse<br />
vinaidan martooden sulis esTetikuri ganwyobileba, rogorc<br />
wina werilebSi vaCvene, aRZravs Tavisuflebas, advili gasagebia,<br />
rom esTetikuri ganwyobileba ar SeiZleba Tavisuflebidan<br />
warmoiSvas da, maSasadame, arc zneobriobaSi SeiZleba hqondes<br />
dasabami, bunebis jildo unda iyos igi; mxolod da mxolod bednierma<br />
SemTxvevam SeiZleba daamsxvrios fizikuri mdgomareobis<br />
borkilebi da mSvenierebas aziaros veluri.<br />
mSvenierebis dvrita Tanabrad nakleb ganviTardeba iq, sadac<br />
Zunwma bunebam adamiani yovelgvari gancxromisagan ganZarcva<br />
da iqac, sadac mflangveli buneba yovelgvari jafisagan azatsa<br />
hyofs _ sadac Clung grZnobierebas araviTari moTxovnileba<br />
ar gaaCnia da sadac mxurvale vnebaTaRelva vera da ver ZReba.<br />
ara iq, sadac adamiani trogloditiviT mRvimeebSi imaleba, marad<br />
martosulia da adamianobas Tavis gareSe versad ver hpovebs<br />
da arc iq, sadac momTabaresaviT daZrwis uSqar laSqarTa urdoebis<br />
saxiT, _ aramed mxolod iq, sadac Tavis qoxSi mkvidrobs,<br />
mSvidobianad sakuTar TavTan, da rogorc ki gareT gamoabijebs,<br />
mTel modgmas exmaureba, gaifurCqneba misi turfa kokori. mxolod<br />
iq ganviTardeba grZnoba da goneba, aRmqmeli da Semoqmedi<br />
Zala, rac mSvenierebis suli da gulia da adamianobis piroba, sadac<br />
msubuqi eTeri grZnobebs TviT unazes Sexebasac aRaqmevinebs<br />
da energiuli siTbo suls udgams mdidar masalas, sadac brma ma-<br />
203
sis sasufeveli ukve damxobilia usicocxlo SemoqmedebaSi da<br />
Zlevamosili forma TviT umdables qmnilebebs akeTilSobilebs;<br />
sadac sasixarulo pirobebsa da kurTxeul garemoSi mxolod<br />
moqmedebas mivyavarT sitkboebamde da mxolod sitkboebas moqmedebamde;<br />
sadac Tavad cxovrebidan gadmoCqefs wmidaTawmida<br />
wesrigi da wesrigis kanonidan martooden cxovreba viTardeba;<br />
sadac warmosaxva sinamdviles gaurbis marad da mainc bunebrivi<br />
ubraloebidan ganze arasodes ar uxvevs.<br />
da mainc, romeli movleniT xdeba sacnauri veluris adamianad<br />
gadaqceva? raoden Sorsac ar unda CavsdioT istorias, es movlena<br />
erTi da igivea yvela tomisaTvis, romelic ki cxoveluri<br />
mdgomareobis monobidan gamovida: moCvenebiTobis siyvaruli,<br />
samkaulebisa da TamaSobebisadmi midrekileba.<br />
uzenaesi siClunge da uzenaesi goniereba garkveulad hgavs<br />
erTmaneTs imiT, rom orive mxolod realurs eZiebs da SiSvel<br />
xilvas sruliad ar aRiqvams. pirvelis simSvide mxolod gancdaSi<br />
uSualod mocemulma obieqtma SeiZleba daarRvios, xolo meore<br />
gamocdilebis faqtebisadmi Tavisi cnebebis miyenebam Tu SeiZleba<br />
daamSvidos; erTi sityviT, sibriyves ar ZaluZs sinamdvileze<br />
amaRldes, xolo gonebas WeSmaritebis doneze dabla gaCerdes.<br />
imas, rasac pirvel SemTxvevaSi warmosaxvis nakleboba iwvevs,<br />
meoreSi warmosaxvaze absoluturi batonoba aRZravs. amgvarad,<br />
Tu realurobis moTxovnileba da sinamdvileze mijaWvuloba<br />
ubralod naklovanebebis Sedegia, realobisadmi gulgriloba da<br />
xilvisadmi interesi adamianurobis WeSmarit gafarToebasa da<br />
kulturisaken gadadgmul gadamwyvet nabijs warmoadgens. upirveles<br />
yovlisa, es garegnul Tavisuflebas mowmobs; vinaidan,<br />
vidre siduxWire gvmbrZaneblobs da moTxovnileba gvaiZulebs,<br />
manamde warmosaxva mtkice borkilebiT aris mijaWvuli sinamdvileze<br />
mxolod roca moTxovnileba dakmayofilebulia, laRad<br />
iSleba misi Zala da unari. magram es mowmobs agreTve Sinagan<br />
Tavisuflebasac, vinaidan gviCvenebs Zalas, romelic TavisiT,<br />
garegani masalisagan damoukideblad, modis moZraobaSi da sakmao<br />
energias flobs imisaTvis, rom materiis mowolas gauZlos.<br />
saganTa realuroba _ es maTi (sagnebis) saqmea, saganTa xilva<br />
adamianis saqmea da suli, romelic xilviT ikvebeba, ukve imiT ki<br />
aRar ganixarebs, rasac aRiqvams, aramed imiT, rasac hqmnis.<br />
TavisTavad gasagebia, rom aq laparakia mxolod esTetikur<br />
xilvaze, romelic sinamdvilisa da WeSmaritebisagan gansxvavdeba<br />
ara logikurze, romelsac esTetikurSi ureven xolme _ romelic,<br />
maSasadame, imitom uyvarT, rom moCvenebiTia da ara imitom,<br />
rom ukeTes ramed miaCniaT. mxolod pirveli xilvaa TamaSi, maSin,<br />
204
odesac meore motyuebaa. pirveli saxis xilvis raimed miCneva<br />
WeSmaritebas verasodes ver SebRalavs, radgan imis saSiSroeba<br />
ar arsebobs, rom pirveli meores Seenacvlos, xolo WeSmaritebas<br />
ki mxolod am erTaderTi gziT SeiZleba vavnoT; misi siZulvili<br />
niSnavs saerTod yovelgvari xelovnebis siZulvils, radgan<br />
xelovnebis arsi swored xilva gaxlavT, magram zogjer goneba<br />
realurobisadmi miswrafebas amgvar Seuwynareblobamde mihyavs<br />
da uaryofiTad msjelobs mSvenieri xilvis mTel xelovnebaze<br />
mxolod imitom, rom xilvaa. magram gonebas es martooden maSin<br />
emarTeba, rodesac zeviT dasaxelebul msgavsebas gaixsenebs. me<br />
kidev meqneba sababi mSvenieri xilvis aucilebel sazRvrebze sagangebod<br />
vilaparako.<br />
Tavad buneba aRamaRlebs adamians realurobidan xilvamde.<br />
bunebas misTvis momzadebuli aqvs ori grZnobis organo, romelsac<br />
sinamdvilis Semecnebamde mxolod xilviT mivyavarT. Tvali-<br />
Ta da yuriT aRqmuli materia ukve ukugdebulia grZnobebisagan<br />
da obieqti, romelsac uSualod vexebiT cxoveluri grZnobebiT,<br />
dacilebulia Cvengan. is, rasac TvalebiT vxedavT, gansxvavdeba<br />
imisagan, rasac SevigrZnobT, vinaidan goneba sinaTlis SualobiT<br />
swvdeba sagnebs. Sexebis SegrZnebis sagani Zaldatanebaa, romelsac<br />
Cven ganvicdiT, mxedvelobisa da smenis sagani ki formaa,<br />
romelsac Cven vqmniT. vidre adamiani jer kidev veluria, mxolod<br />
SegrZnebaTa gancdiT tkbeba. am periodSi xilvis grZnobebi mxolod<br />
maT msaxureben da xedvamde an sruliad ver maRldeba, anda<br />
igi ar akmayofilebs. xolo rogorc ki TvaliT tkbobas iwyebs da<br />
xedva misTvis damoukidebel Rirebulebas iZens, ukve esTetikurad<br />
Tavisufalia da TamaSisadmi midrekileba uviTardeba.<br />
TamaSisadmi midrekilebis aRZvras, romelic xilvaSi hpovebs<br />
siamovnebas, maSinve mosdevs mimbaZvelobiTi Semoqmedebisadmi<br />
midrekileba, romelic xilvas rogorc raRac TavisTavads ganixilavs.<br />
rogorc ki adamiani imas miaRwevs, rom xilvas sinamdvilisagan,<br />
formas sxeulisagan ganasxvavebs, ukve isic ZaluZs, rom<br />
daacalkevos isini; ukeTu es ukve moimoqmeda, rodesac erTmane-<br />
Tisagan ganasxvava, amrigad, mimbaZvelobiTi xelovnebis unari<br />
saerTod ukve mocemulia adamianSi formis grZnobis unarTan<br />
erTad. misadmi miswrafeba ki sxva monacemzea dafuZnebuli, romlis<br />
Sesaxeb msjeloba aq ar mWirdeba. Tu raoden adre an gvian unda<br />
ganviTardes xelovnebisadmi esTetikuri midrekileba, es mxolod<br />
im siyvarulis simZafreze iqneba damokidbuli, romliTac<br />
adamians unari Seswevs martooden xilvaze SeaCeros yuradReba.<br />
vinaidan yovelgvari yofiereba bunebidan, rogorc gareSe<br />
Zalidan, xolo yovelgvari xilva Tavdapirvelad adamianisa-<br />
205
gan, rogorc warmomadgeneli subieqtisagan warmosdgeba, adamiani<br />
mxolod da mxolod sakuTrebis absolutur uflebas<br />
iyenebs, rodesac arsebuls xilvas arTmevs da am ukanasknels<br />
Tavisi kanonebis mixedviT ganagebs. mas SeuzRudavi TavisuflebiT<br />
ZaluZs imis gaerTianeba, rac bunebam gaTiSa, Tuki SeuZlia<br />
rogorme maTi erTad gaazreba da gaTiSva imisa, rac bunebam<br />
erTmaneTs daukavSira, Tuki mis gonebas SeuZlia amgvari dayofa<br />
moaxdinos. am SemTxvevaSi misTvis araferi ar aris wminda, garda<br />
sakuTari kanonisa, Tuki im mijnebs icavs, romlebic mis sferos<br />
saganTa yofierebisagan anu bunebis sferosagan hyofs.<br />
adamiani meufebis am adamianur uflebas xilvis xelovnebaSi<br />
iyenebs da rac ufro mijnavs aq `Cemsa~ da `Sens~, rac ufro guldasmiT<br />
hyofs xatebas arsisagan, miT ufro met damoukideblobas<br />
aniWebs pirvels, miT ufro ara mxolod ganavrcobs mSvenierebis<br />
sauflos, aramed TviT WeSmaritebis sazRvrebsac ki icavs,<br />
vinaidan ise ar ZaluZs xilva sinamdvilisagan ganwmindos, rom<br />
amave dros sinamdvilec ar ganwmindos xilvisagan.<br />
magram es TviTmpyrobluri ufleba adamians mxolod da mxolod<br />
xilvis saufloSi aqvs, warmosaxvis usxeulo saufloSi<br />
da isic mxolod manamde, vidre misi yofierebis mtkicebaze<br />
keTilsindisierad Tavs ikavebs TeoriaSi da vidre praqtikaSi<br />
uars ambobs am xilviT ganagos yofiereba. amgvarad, Tqven xedavT,<br />
rom poeti erTnairad arRvevs Tavis samanebs maSin, rodesac Tavis<br />
ideals yofierebas awers da maSinac, rodesac misi SemweobiT<br />
garkveuli yofierebis ganxorcielebas isaxavs miznad. vinaidan<br />
arc erTi da arc meore, ise ar SeuZlia moimoqmedos, rom an poetis<br />
uflebas ar gadaametos, Tavisi idealebiT gamocdilebis sferoSi<br />
ar SeiWras, da carieli SesaZleblobiT namdvili yofierebis<br />
ganCinebis ufleba ar daisakuTros, an kidev uari ara Tqvas<br />
poetis uflebaze, gamocdilebas ar misces idealis sferoSi<br />
SeWris saSualeba da SesaZlebloba sinamdvilis pirobebiT ar<br />
SezRudos.<br />
xilva mxolod imdenad aris esTetikuri, ramdenadac gulaxdilia<br />
(xelaRebiT acxadebs, rom realobaze araviTari pretenzia<br />
ar gaaCnia) da ramdenadac damoukidebelia (uars ambobs<br />
realobis yovelgvar daxmarebaze). vidre xilva yalbia da realobad<br />
asaRebs Tavs, vidre xalasi ar aris da zemoqmedeba rom<br />
moaxdinos, realobas saWiroebs, igi sxva ara aris ra, Tu ara materialuri<br />
miznebisaTvis gankuTvnili mdabali samarjvi da sulis<br />
Tavisuflebas odnavadac ar mowmos. Tumc ki sulac ar aris<br />
aucilebeli, rom sagani, romelSic mSvenier xilvas vpovebT, realurobas<br />
moklebuli iyos, oRondac Cveni msjeloba mis Sesaxeb am<br />
206
ealobas ar iTvaliswinebdes, vinaidan, ramdenadac am realobas<br />
mxedvelobaSi iRebs, imdenadac gansja araesTetikuria. cocxali<br />
qalis silamaze, rasakvirvelia, iseve Zlier mogvewoneba da<br />
SeiZleba cotaTi metadac ki, vidre igive lamazmani daxatuli,<br />
magram ramdenadac pirveli ufro mogvwons, imdenadve mogvwons<br />
ara rogorc damoukidebeli xilva da moswons ara mxolod xalas<br />
esTetikur grZnobas. am ukanasknels cocxalic mxolod, rogorc<br />
movlena unda moswondes da namdvilic _ mxolod, rogorc idea.<br />
Tumca cocxal obieqtSi martooden xalasi xilvis SegrZneba es-<br />
Tetikuri kulturis Seudareblad maRal dones moiTxovs, vidre<br />
xilvaSi usicocxlobis atana.<br />
romel calkeul adamianSi anda mTel xalxSi gulaxdil da<br />
damoukidebel xilvas vpovebT, iq SegviZlia Wkuac, gemovnebac<br />
da maTTan dakavSirebuli yvela siqvelec vigulisxmoT. iq ideali<br />
ganagebs namdvil cxovrebas da naxavT, rogor zeimobs Rirseba<br />
sakuTrebaze, azri gancxromaze da ukvdavebaze, ocneba myofobaze.<br />
erTaderTi saSiSari ram iq sazogadoebrivi azri iqneba<br />
da zeTisxilis rtoTa gvirgvins ufro pativs dasdeben, vidre mewamul<br />
Sesamosels. yalbi da mwiri xilvis ukan mxolod uZlureba<br />
da Seryvnili buneba imaleba da rogorc calkeuli adamianebi,<br />
iseve mTeli xalxebi, romlebic an `realobas xilviT aferadeben,<br />
anda esTetikur xilvas _ realobiT~, _ orive xSirad erTmaneTTan<br />
aris dakavSirebuli, _ erTdroulad TavianT moralur<br />
uRirsobasac amtkiceben da esTetikur uZlurebasac.<br />
amrigad, kiTxvaze: `ramdenad SeiZleba xilva moralur samyaroSi<br />
SeiWras?~ _ mokle da konkretuli pasuxi aseTi iqneba: imdenad,<br />
ramdenadac es esTetikuri xilva iqneba, anu xilva, romelic<br />
arc realobis Senacvlebas lamobs da arc imas saWiroebs,<br />
rom realoba Seenacvlos. esTetikuri xilva arasodes ar SeiZleba<br />
zneobis siwmindisaTvis saxifaTo gaxdes da sadac es sxvagvarad<br />
aRiqmeba, iq Zneli ar aris imis naTelyofa, rom xilva esTetikuri<br />
ar iyo. mxolod Tavazian urTierTobaSi gauTviTcnobierebeli<br />
adamiani Tu miiCnevs, magaliTad, zrdilobiani mopyrobis sayovelTaod<br />
gavrcelebuli formiT mopyrobas piradad misdami mimarTul<br />
keTilganwyobilebis niSnad da Semdeg, gulacruebuli,<br />
farisevlobaze daiwyebs Civils. magram agreTve Tavaziani urTierTobis<br />
sruliad ucodinari Tu moiSveliebs siyalbes, raTa<br />
zrdilobiani iyos, da pirferobas dauwyebs, raTa vinmes Tavi<br />
moawonos. pirvels jer kidev aklia damoukidebeli xilvis gageba<br />
da amis gamo martooden WeSmaritebad miCnevis gziT ZaluZs<br />
mniSvneloba misces, meores ki realobis grZnoba aklia da lamobs<br />
xilviT Sescvalos igi.<br />
207
imaze Cveulebrivi ara aris ra, vidre Cveni drois garkveul<br />
trivialur kritikosTagan Civilis gagoneba, rom qveynierebidan<br />
yovelgvari soliduroba gaqra da xilvis gamoisobiT arsebiTi<br />
aviwydebaT. Tumca me sulac ar mimaCnia Tavi imisaTvis mowodebulad,<br />
rom Cveni epoqa am sayvedurisagan gavamarTlo, magram<br />
ukve im farTo ganzogadebidan, romelsac zne-CveulebaTa es<br />
ganmCineblebi TavianT braldebas aZleven, erTob aSkaraa, rom<br />
Tanamedrove epoqis ara mxolod yalb, aramed wrfel xilvasac<br />
uCivian; da TviT gamonaklisebic ki, romlebic jer kidev axdenen<br />
mSvenierebis sasargeblod ufro mwir, vidre damoukidebel xilvas<br />
Seexebian. es kritikosni Tavs esxmian ara mxolod TiTlibazur<br />
ferumarils, romelic simarTles malavs da sinamdvilis<br />
Senacvlebis uflebas iCemebs, aramed qvelmoqmedi xilvis winaaRmdegac<br />
cxaroben, romelic sicarieles avsebs da ubadrukobas<br />
faravs. aseve cxovroben idealuri xilvis winaaRmdegac,<br />
romelic mdabal snamdviles akeTilSobilebs. zne-CveulebaTa<br />
siyalbe samarTlianad Seuracxhyofs maT siyvaruls WeSmaritebisadmi.<br />
samwuxaroa mxolod, rom am siyalbes Tavazianobasac<br />
aTvlian. ar moswonT, rom garegnuli zizil-pipilebi da brwyinvaleba<br />
esoden xSirad WeSmarit damsaxurebas Crdilavs; magram<br />
aranakleb usiamovnoa maTTvis isic, rac qvel saqmeTaTvis xilvasac<br />
moiTxovs vinme da saamur formas mdidari SinaarsisTvisac<br />
savaldebulod xdis. gardasul droTa guliTadobas, simamacesa<br />
da sixalises saklisoben, magram amasTanave surT kvlav ixilon<br />
pirvelyofil zne-CveulebaTa sitlanqe da uxeSoba, Zveli<br />
formebis mouqneloba da Zveleburi gotikuri siWarbe. amgvari<br />
ganCinebebiT iseT yuradRebas uTmoben materias TavisTavad,<br />
rac ar ekadreba adamians, vinaidan materialurs mxolod imdenad<br />
unda afasebdes, ramdenadac ZaluZs forma miiRos da idea-<br />
Ta sauflo ganavrcos. ase rom, amgvar xmebs mainca da mainc yuri<br />
ar unda miapyros Cveni saukunis gemovnebam, Tuki sxva ufro uke-<br />
Tesi intstanciis ganCinebas SeuZlia gauZlos. ara, mSvenierebis<br />
mkacr msajuls is ki ar ZaluZs gvisayveduros, rom mniSvnelobas<br />
vaniWebT esTetikur xilvas (Cven jerjerobiT sulac ar vafasebT<br />
jerovnad), aramed is, rom jer kidev ver CavwvdiT xalas xilvas,<br />
rom jer kidev yofiereba movlenisagan sakmaod ara gvaqvs gamijnuli<br />
da amiT orives sazRvrebi samaradisod uzrunvelyofili.<br />
am sayvedurs iqamde davimsaxurebT, sanam ver SevZlebT cocxali<br />
bunebis mSvenierebiT tkbobas ise, rom misi daufleba ara gvwaddes,<br />
xolo xelovnebis mSvenierebiT ise aRtacebas, rom mis mizans<br />
ar vkiTxulobdeT, _ vidre Cvens warmosaxvaSi mis sakuTar<br />
absolutur kanonmdeblobas ar davinaxavT da im pativiscemiT,<br />
208
omelsac mis qmnilebaTa mimarT gamoviCenT, mis Rirsebaze ar<br />
mivuTiTebT.<br />
* * *<br />
yoveli WeSmariti geniosi meamiti unda iyos, Tu ara da is geniosi<br />
ar aris. mxolod meamitoba aqcevs mas geniosad da Tuki aseTia<br />
inteleqtualur da esTetikur sferoSi, moralurSic ar ZaluZs<br />
sxvanairi iyos. igi ar icnobs wesebs _ uilajoTa am yavarjnebs<br />
da ukuRmarTTa damaSoSminebelT, mihyveba mxolod bunebas anu<br />
instinqts, Tavis mfarvel angelozs da mSvidad da arxeinad Cauvlis<br />
yalbi gemovnebis yvela maxes, romelSic arageniosi uTuod<br />
gaebmeba, Tu imdenad Wkviani ar aris rom maT Soridan mouaros.<br />
martooden geniossa aqvs momadlebuli cnobilis miRmac Sinaurulad<br />
grZnobdes Tavs da ganavrcobdes bunebas misi sazRvrebis<br />
Seulaxavad. Tumca es ambavi Jamidan Jamze udides geniosebsac<br />
emarTebaT, magram mxolod imis gamo, rom maTac aqvT fantastikuri<br />
wuTebi, rodesac, sxvisi magaliTiT atacebulT anda Seryvnili<br />
gemovnebiT cdunebulT, mfarveli buneba stovebT.<br />
yvelaze daxlarTuli amocanebi geniosma unda upretenzio<br />
ubralobiTa da siadviliT gadawyvitos; kolumbis kvercxi<br />
yovelgvari genialuri gadawyvetis simbolod gamodgeba. geniosi<br />
swored imiT gvaiZulebs geniosad vaRiaroT, rom Tavisi<br />
ubraloebiT uiklikantures xelovnebazec ki zeimobs. aRiarebuli<br />
principebis mixedviT ki ar moqmedebs, aramed alRoTi da<br />
grZnobebiT. magram alRo RvTis mier aqvs momadlebuli (yovelive,<br />
rasac jansaRi buneba iqms, RvTaebrivia), xolo grZnobebi<br />
kanonebia yvela droisa da adamianTa yvela TaobisaTvis.<br />
bavSvuri xasiaTi, romlis daRsac asvams geniosi Tavis qmnilebebs,<br />
mis pirad cxovrebaSi da CveulebebSic SeimCneva. igi kdemamosilia,<br />
vinaidan bunebac yovelTvis aseTia; magram saTnoebaze<br />
Tavs ara sdebs, vinaidan mxolod garyvnileba iqms amas. igi<br />
gonieria, vinaidan buneba arasodes ar SeiZleba ugunuri iyos,<br />
magram cbieri ar aris, radgan aseTi martooden xelovneba SeiZleba<br />
iyos. igi erTgulia Tavisi xasiaTisa da midrekilebebisa, magram<br />
imis gamo ki ara, rom aseTia misi principebi, aramed imitom,<br />
rom buneba, ra ryevebic ar unda ganicados, mudam Zvel adgils<br />
ubrundeba, mudam Zvel moTxovnilebebs anaxlebs. igi Tavmdabalia,<br />
da lamis gaognebulic ki, vinaidan geniosi marad saidumloa<br />
sakuTari TavisaTvis, magram mfrTxali ar aris, ukeTu ar uwyis<br />
im gzis saSiSroebani, romliTac midis. Cven cota ram viciT did<br />
geniosTa piradi cxovrebidan, magram is mciredic, rac, magali-<br />
Tad, sofokles, arqimedis, hipokrates, xolo axali droidan<br />
209
ariostos, dantesa da tasos, rafaelis, albrext diureris, servantesis,<br />
Seqspiris, fildingis, sternis da sxvaTa Sesaxeb aris<br />
Semonaxuli, amas adasturebs.<br />
* * *<br />
rodesac mSvenieri buneba gvagondeba, romelic gars ertya<br />
Zvel berZnebs, rodesac vfiqrobT, Tu raoden Sexmatkbilebulad<br />
SeeZlo am xalxs laR bunebasTan ecxovra Tavisi svebednieri<br />
zecis qveS, raoden bevrad ufro axlo iyo ubralo bunebasTan<br />
misi warmodgenaTa da grZnobaTa xasiaTi, misi zne-Cveulebani da<br />
raoden xalasad aisaxa es yovelive mis poetur qmnilebebSi, SeiZleba<br />
ucnaurad mogveCvenos, rom maTSi esoden mcired gvxvdeba<br />
im sentimentaluri interesis niSanwyali, romelic Cven, axali<br />
drois pirmSoT, bunebis suraTebisa da bunebrivi xasiaTebisaken<br />
migveweva. marTalia, berZeni uaRresad zustad, sandod, safuZvlianad<br />
aRwers maT, magram ufro meti gatacebiT ara da arc<br />
ufro meti guliTadobiT, vidre, vTqvaT, tansacmels, fars, aR-<br />
Wurvilobas, saojaxo avladidebas anda raime meqanikur nawarms.<br />
misi siyvaruli obieqtisadmi, rogorc Cans, ar asxvaebs imas, rac<br />
TavisiT arsebobs, imisagan, rac xelovnebisa da adamianis nebasurvilis<br />
gamoisobiT arsebobs. buneba, rogorc Cans, ufro mis<br />
gonebasa da codnismoyvareobas ainteresebs, vidre mis moralur<br />
grZnobas, da masTan dakavSirebuli ar aris im intimuri gancdebiT,<br />
grZnobebiT, tkbili kaeSniT, rogorc Cven, axali drois pirm-<br />
Soni. ufro metic, igi bunebis calkeul movlenebs apirovnebs<br />
da aRmerTebs, maT moqmedebas Tavisufal arsebaTa saqcielad<br />
warmogvidgens da amiT bunebas arTmevs im mSvid aucileblobas,<br />
romelic Cven gansakuTrebiT gvxiblavs. berZeni mis sulswraf<br />
fantazias bunebidan adamianis cxovrebis dramaSi gadahyavs. mas<br />
martooden cocxali da Tavisufali _ martooden xasiaTebi,<br />
moqmedebebi, bed-iRbali da zne-Cveulebani akmayofileben; da<br />
Tu Cven garkveuli sulieri da moraluri ganwyobilebis dros<br />
SeiZleba movisurvoT Cveni nebisyofis Tavisuflebis upiratesoba,<br />
romelic sakuTar TavTan amden davas, amden mousvenrobasa<br />
da arev-dareas iwvevs, ugono samyaros arCevanmoklebul, magram<br />
mSvid aucileblobaSi gavcvaloT, berZenis fantazia, piriqiT,<br />
imiT aris garTuli, rom adamianuri bunebis sawyisebi TviT usulo<br />
samyaroSic aRmoaCinos da nebisyofis zegavlena dainaxos<br />
iqac, sadac brma aucilebloba batonobs.<br />
hoda, saidan modis amgvari sulieri sxvadasxvaoba? rogor<br />
xdeba, rom swored Cven, romlebsac yvelaferSi, rasac ki buneba<br />
warmoadgens, esoden usazRvrod gvjobnian Zvelebi, am mxriv<br />
210
ufro Tayvans vcemT bunebas, ufro intimurad varT masTan dakav-<br />
Sirebulni da SegviZlia TviT usicocxlo samyaroc ki Cvens umxurvales<br />
grZnobaSi gavxvioT? es imitom xdeba, rom buneba gaqra<br />
Cveni adamianobidan da mxolod Cvens gareT, usulo samyaroSi<br />
vxvdebiT mas mTeli misi WeSmaritebiT. ufro meti bunebrioba ki<br />
ara, piriqiT, Cveni damokidebulebebis, mdgomareobisa da Cveulebebis<br />
arabunebrivoba gvaiZulebs fizikur samyaroSi SevecadoT<br />
davikmayofiloT WeSmaritebisa da ubraloebisadmi midrekileba,<br />
romelic zneobrivi monacemis darad, saidanac gamomdinareobs<br />
igi, yoveli adamianis gulSi marxia, verc moisyidi, verc<br />
gandevni iqidan da, piriqiT, ufro Rvivdeba, da romlis dakmayofilebis<br />
imedic moralur samyaroSi ar gagvaCnia. amitomaa, rom<br />
grZnoba, romliTac bunebaze varT mijaWvulni, esoden axlos<br />
enaTesaveba sinanulis grZnobas, romliTac Cveni siyrmisa da<br />
balRuri umankoebis gardasul xanas davstiriT. Cveni bavSvoba<br />
erTaderTi Seuryvneli bunebaRaa, romelsac jer kidev vxvdebiT<br />
kulturul kacobriobaSi, amitom gasakviri ar aris, rom gareSe<br />
bunebis yoveli goji Cvens bavSvobaSi ukan gvabrunebs.<br />
erTob sxvagvarad iyo es Zvel saberZneTSi.4 maTTan kulturis<br />
gadagvareba ise Sors ar wasula, rom mis gamo buneba mietovebinaT.<br />
mTeli maTi sazogadoebrivi cxovrebis nageboba grZnobebze<br />
iyo dafuZnebuli da ara xelovnurobis xuxulaze; TviT RmerTebzec<br />
ki maTi moZRvreba meamiti grZnobiT iyo STagonebuli, warmosaxvis<br />
svebednieri Zalis pirmSo gaxldaT da ara gonebis gansjisa,<br />
rogoricaa Tanamedrove erovnebaTa saeklesio rwmena; da,<br />
maSasadame, vinaidan berZenma Tavis adamianobaSi bunebrivoba ar<br />
dakarga, am ukanaskneliT arc gare samyaroSi SeeZlo gakvirvebuli<br />
darCeniliyo da arc im sagnebis esoden akviatebuli moTxovnileba<br />
SeiZleboda hqonoda, romlebSic bunebas kvlav hpovebda.<br />
sakuTar TavTan srul TanxmobaSi myofi da Tavisi adamianobis<br />
SegrZnebiT bednieri berZeni, am adamianobis winaSe, rogorc<br />
umaRlesi zRvaris winaSe, unda gaCerebuliyo da cdiliyo sxva<br />
yvelaferi rogorme misTvis daeaxlovebina, maSin rodesac Cven,<br />
sakuTar TavTan uTanxmoebaSi myofT da ubedurT adamianis raobaSi<br />
miRebuli gamocdilebiT, sxva ufro cxoveli interesi ar<br />
gagvaCnia, Tu ara is, rom mas rogorme gaveqceT da Tvali avaridoT<br />
esoden maxinj formas.<br />
amrigad, grZnoba, romlis Sesaxebac aq vlaparakobT, is ar gaxlavT,<br />
rac Zvelebs hqondaT; igi ufro imasa hgavs, rac Zvelebis<br />
mimarT gagvaCnia. isini bunebrivad aRiqvamdnen, Cven bunebrivs<br />
aRviqvamT. ueWvelia, sul sxva grZnobiT iyo aRsavse homerosis<br />
suli, rodesac Tavis RvTaebriv meRores aiZulebda ulises<br />
211
gamaspinZleboda, vidre is grZnoba, romelic axalgazrda ver-<br />
Ters aRelvebda, rodesac mosawyen stumrebs ganridebuli am<br />
simReras kiTxulobda. Cveni grZnoba bunebisadmi sneuli adamianis<br />
grZnobasa hgavs janmrTelobisadmi.<br />
iseve, rogorc bunebam, rogorc gamocdilebam da rogorc<br />
(moqmedma da aRmqmelma) subieqtma TandaTanobiT daiwyo adamianis<br />
cxovrebidan gaqroba, aseve vxedavT, Tu rogor Sedis poeziis<br />
samyaroSi igi, rogorc ideali da rogorc sagani. swored is<br />
erovneba, romelic erTdroulad yvelaze Sors wavida arabunebrivobasa<br />
da mis Sesaxeb msjelobaSi, yvelaze adre da Zlierad<br />
unda aaRelvos meamitis fenomenma da saxelwodebac misces<br />
mas. aseTi eri, ramdenadac vici, frangebi iyvnen. magram meamitis<br />
SegrZneba da misdami interesi, rasakvirvelia, gacilebiT<br />
ufro Zvelia da moraluri da esTetikuri dakninebis dasawyisiT<br />
TariRdeba. aRqmis xasiaTSi amgvari cvlileba, magaliTad, ukve<br />
uaRresad TvalSi sacemia evripidesTan, Tuki mis winamorbedT,<br />
gansakuTrebiT ki esqiles, SevadarebT; da mainc es poeti Tavisi<br />
drois favoriti iyo. aseTive gadatrialeba Zvel istorikosebTanac<br />
SeiniSneba. horaciusi, kultivirebuli da Seryvnili<br />
epoqis poeti, xotbas asxams aumRvrevel keTildReobas Tavis<br />
tiburSi; mas SeiZleba sentimentaluri poeziis WeSmariti mamam-<br />
Tavari vuwodoT, miT umetes, rom am dargSi dResac badali ar<br />
moeZeveba. arc properciussa da virgiliusTan vpovebT amgvari<br />
aRqmis niSnebs, SedarebiT naklebad _ ovidiusTan, saamisod guliTadoba<br />
rom aklda da, tomSi gandevnili, mtkivneulad ganicdida<br />
im keTildReobis naklebobas, romelsac horaciusi esoden<br />
siamovnebiT sTmobda Tavis tiburSi.<br />
poetebi, rac ukve Tavad am mcnebidan gamomdinareobs, yvelgan<br />
bunebis damcvelni arian. iq, sadac ar ZaluZT mTlianad aseTebi<br />
iyvnen da sakuTar Tavze ganicdian TviTnebur da xelovnur formaTa<br />
Semmusrav zegavlenas anda masTan brZola uxdebaT, bunebis<br />
mowmeebad da Surismgeblebad gamodian; an bunebad iqcevian, anda<br />
dakargul bunebas dauwyeben Zebnas. aqedan warmoiqmneba poeziis<br />
ori sruliad gansxvavebuli saxeoba, romlebiTac mTeli poeturi<br />
asparezi amoiwureba da ganizomeba. yoveli poeti, Tuki<br />
namdvilad poetia, an meamit an sentimentalur poetTa ricxvs<br />
ganekuTvneba, imisda mixedviT, Tu rogoria epoqa, romelSic<br />
gaifurCqna misi Semoqmedeba, da agreTve rogor zegavlenas<br />
axdenen mis zogad ganviTarebaze anda mis warmaval sulier ganwyobilebaze<br />
SemTxveviTi garemoebani.<br />
meamiti da maxvilgonieri Wabukuri samyaros poeti, iseve<br />
rogorc is, romelic xelovnuri kulturis xanidan masTan yve-<br />
212
laze axlos dgas, mkacri da saTnoa, rogorc qalwuli diana<br />
Tavis tyeebSi; undoblad gaurbis guls, romelic mas eZiebs,<br />
survils, romelsac swadia gulSi Caikras. mSrali simarTle,<br />
romliTac sagans agviwers, arcTu iSviaTad SeiZleba ugrZnoblobad<br />
mogveCvenos. obieqti mTlianad moicavs mas, misi guli<br />
cudmadi liToniviT zedapirTanve ki ara Zevs, aramed oqrosaviT<br />
siRrmeSia saZebari. rogorc RmerTi samyaros miRma, ise dgas<br />
meamiti poeti Tavisi qmnilebis ukan. igi qmnilebaa da qmnilebac<br />
igivea; nawarmoebis Rirsi ar unda iyo, an ver gaigo, anda mogeyir-<br />
Wos, rom mxolod misi SemoqmediT dainteresde.<br />
aseTad gvevlineba, magaliTad, homerosi Zvelebs Soris da<br />
Seqspiri axlebs Soris: ori uaRresad gansxvavebuli da epoqaTa<br />
ganuzomeli manZiliT gaTiSuli, magram swored am damaxasiaTebeli<br />
TvisebiT ki sruliad igiveobrivi bunebis mqone poeti.<br />
rodesac erTob adrindel asakSi Seqspirs pirvelad gavecani,<br />
misma sicivem aRmaSfoTa _ misma ugrZnoblobam, romelic nebas<br />
aZlevda TviT yvelaze paTetikur adgilebSi exumra, masxaras<br />
gamoyvaniT daerRvia `hamletis~, `mefe liris~, `makbetis~ da sxva<br />
piesaTa gulisgamgmiravi scenebi, xan dayovnebuliyo iq, sadac<br />
Cemi grZnoba mouTmenlad win miiltvoda, xanac gulcivad otebuliyo<br />
iqidan, sadac Cemi guli siamovnebiT daivanebda. Tanamedrove<br />
poetebis gacnobam me mimaCvia nawarmoebSi, upirveles<br />
yovlisa, TviTon avtori momeZebna xolme, mis guls Cavwvdomodi,<br />
masTan erTad memsjela misi nawarmoebis saganze, mokled, obieqti<br />
subieqtSi ganmeWvrita xolme; da ver vitandi, rom aq poeti<br />
yvelgan uxilavi iyo da arsad ar surda CemTan maslaaTi gaeba.<br />
mravali wlis ganmavlobaSi iyo igi Cemi Tayvaniscemisa da Seswavlis<br />
sagani, vidre misi, rogorc individis, siyvarulsac viswavlidi.<br />
jer kidev ar gamaCnda imis unari, rom uSualod, pirveli<br />
xeliTve gamowvdili buneba gamego, mxolod mis gonebaSi gadaxar-<br />
Suli da mowesrigebuli suraTis atana SemeZlo. xolo amisaTvis<br />
yvelaze Sesaferisi subieqtebi iyvnen frangebis da agreTve<br />
germanelebis sentimentaluri mwerlebi 1750 wlidan mokidebuli<br />
daaxloebiT 1780 wlamde. ise ki, ara mrcxvenia Cemi bavSvuri<br />
ganCinebisa, vinaidan momwifebuli kritikac aqeTken ixreboda da<br />
sakmaod meamitic iyo imisaTvis, rom saqveynod ganecxadebina kidec<br />
es ambavi.<br />
igive damemarTa homerosTanac, romelsac ufro mogvianebiT<br />
gavecani. axla magondeba RirsSesaniSnavi adgili `iliadis~ meeqvse<br />
wignSi, sadac glavkosi da diomedi erTmaneTs Seejaxebian<br />
xelCarTul brZolaSi, magram rogorc ki urTierTSi stumarmaspinZlobiT<br />
damoyvrebulT Seicnoben, erTmaneTs saCuqrebs<br />
213
sTavazoben. es gulisamaCuyebeli suraTi imisa, Tu rogor wmindad<br />
icavdnen stumarTmoyvareobis kanonebs TviT omSic ki, SeiZleba<br />
rainduli keTilSobilebis gverdiT davayenoT, romelsac<br />
ariosto aRwers: ori raindi, ori metoqe, ferani da rinaldi,<br />
pirveli _ sarkinozi, meore _ qristiani, cxare brZolis Semdeg,<br />
mTlad WrilobebiT daserilni, rigdebian, erT cxenze sxdebian,<br />
raTa gaqceul anJelikas daewion. orive magaliTi, raoden<br />
didi gansxvavebac ar unda iyos maT Soris, Cvens gulze TiTqmis<br />
erTnairad moqmedebs, radgan orive vnebebze zneobis mSvenier<br />
gamarjvebas gvixatavs da suliskveTebis meamitobiT gva-<br />
Relvebs. magram rogor sxvadasxvanairad uWiravT Tavi poetebs<br />
am msgavs moqmedebaTa aRweris dros. ariostos, ufro gviandeli<br />
da ubralo CveulebaTagan ganZarcvuli samyaros moqalaqes, am<br />
epizodis Txrobis dros ar ZaluZs aRtaceba da mRelvareba dafaros!<br />
daTrgunvilia im SeusabamobiT, romelic am CveulebaTa<br />
da misi epoqisaTvis damaxasiaTebel zneTa Soris arsebobs. anazdeulad<br />
Tavs anebebs sagnis dasuraTebas da TviTon warmogvidgeba.<br />
vin ar icnobs am mSvenier stanss, vin ar mouyvania aRtacebaSi:<br />
214<br />
hoi, siqvelev, keTilSobil Zvel raindebis!<br />
mosisxle mtrebi, RvTiT da rwmeniT dRes gaTiSulni,<br />
romelT sxeulze ar damcxrala jer iarebi,<br />
brZolis qar-cecxlSi gamovlilni, daWril-gvemulni,<br />
mihrian orni erT meranze, viT RviZli Zmebi,<br />
eWvisgan sufTa, ndobiT savse alali guliT.<br />
merani wyvdiads miarRvevda ufskrulis pirTan,<br />
vidremde gzebi gaiyarnen gzajvaredinTan. 5<br />
aba, axla Zveli homerosic! rogorc ki diomedi glavkosis,<br />
Tavisi mowinaaRmdegis, naambobidan Seityobs, rom mama-papaTagan<br />
stumarmaspinZlobis wesiT iyo mis modgmasTan damoyvrebuli,<br />
maSinve Subs miwaSi CaarWobs, megobrulad iwyebs masTan saubars<br />
da uTanxmdeba, rom amieridan brZolebSi erTmaneTs Tavs aarideben<br />
xolme. magram TviTon homeross movusminoT:<br />
sanatrel stumrad gelodebi argosSi marad.<br />
likiad mosuls Senc maspinZlad damixvdebode.<br />
aq ki varidoT erTurTs Subi medgar brZolaSi,<br />
kma aris Cemda troelebic, maTi mimyolnic,<br />
visac RmerTi, Tu ferxT simarde momixelTebda.<br />
Sen ki geyofin aqavelni _ mohkal vinc Segxvdes.<br />
axla davcvaloT saWurveli, Segvxedos yvelam<br />
mama-papaTa megobroba rarig gvalaRebs.<br />
esred metyvelni etlebidan CamoqveiTdnen,<br />
xeli xels misces Sekrul ficis gansamtkiceblad.
Tanamedrove poets (yovel SemTxvevaSi iseTs, romelic poetia<br />
am sityvis moraluri mniSvnelobiT) gauWirdeboda Tundac<br />
mxolod aqamde moeTmina da amgvari saqcieliT gamowveuli sixaruli<br />
ar gamoexata. Cven miT ufro iolad mivutevebdiT amas,<br />
rom kiTxvis dros Cveni gulic am adgilas yovndeba da xalisiT<br />
Sordeba obieqts, raTa sakuTar TavSi Caixedos. magram amis ni-<br />
Sanwyalic ar moiZeva homerosTan. TiTqos raRac yoveldRiuri<br />
euwyebinos da TiTqos mkerdSi gulic ar gaaCndes, misTvis damaxasiaTebeli<br />
mSrali simarTliT ganagrZobs:<br />
goni mihxada ueWvelad zevesma glavkoss,<br />
rom gaucvala saWurveli diomed tidids _<br />
as Zroxis oqro cxraZroxian spilenZis badlad. 6<br />
amgvari meamiti xasiaTis poetebi xelovnurobis epoqaSi<br />
Tavis adgilze ver grZnoben Tavs. saerTod, aseT epoqebSi maTi<br />
arseboba TiTqmis aRarc aris SesaZlebeli, yovel SemTxvevaSi<br />
maSin isini Tanamedroveobas daoTxilni unda gaurbodnen da<br />
bedma unda gauRimoT, rom mis av zegavlenas gadaurCnen. Tavad<br />
kulturulma sazogadoebam arasodes ar SeiZleba isini warmoSvas;<br />
magram mis gare drodadro jer kidev gamoCndebian xolme,<br />
ufro rogorc gadamTielni, romelTac gakvirvebiT uWvreten,<br />
da rogorc bunebis gauzrdeli Svilebi, romlebzedac javri<br />
mosdiT. raoden keTilismyofelic ar unda iyos aseTi poetebis<br />
gamoCena xelovanTaTvis, romelnic maT swavloben, da WeSmarit<br />
mcodneTaTvis, romelTac maTi fasi uwyian, mainc maTi xvedri<br />
arasaxarbieloa rogorc saerTod, iseve maT saukuneSi. meufis<br />
beWedi aqvT aRbeWdili Sublze, Cven ki, piriqiT, gvwadia, rom<br />
muzebma dagvarwion da agvitaton. kritikosebs, gemovnebis am<br />
Tavgamodebul guSagebs, sZulT isini, rogorc mijnebis damrRvevni,<br />
romelnic umjobesia ailagmon; TviT homerosic xom mxolod<br />
aTasi wlis mowmobas unda umadlodes, rom gemovnebis es<br />
gamCineblebi aRiareben; da mainc Savi dRe adgaT xolme, rodesac<br />
TavianT wesebs misi magaliTis winaaRmdeg da mis sidiades Tavian-<br />
Ti wesebis winaaRmdeg amtkiceben.<br />
vidre adamiani jer kidev xalasi, magram, rasakvirvelia, ara<br />
uxeSi bunebisaa, igi moqmedebs rogorc ganuyofeli grZnobadi<br />
erTianoba da rogorc harmoniuli mTlianoba. grZnobebi da<br />
goneba, aRqmisa da TviTmoqmedebis unari, jer kidev ar gaTiSulan<br />
TavianT saqmianobaSi da erTmaneTs mkveTrad ar upirispirdebian.<br />
misi SegrZnebani SemTxvevis uformo TamaSi ar aris, misi<br />
azrebi warmodgenis uSinaarso TamaSi ar gaxlavT; pirvelni<br />
aucileblobis kanonidan warmosdgebian, meoreni _ sinamd-<br />
215
vilidan. xolo rodesac adamiani kulturis stadiaSi Sedis da<br />
xelovnuroba Tavis daRs asvams, maSin misi grZnobadi harmonia<br />
ispoba da mxolod rogorc moraluri erTianoba, e.i. rogorc er-<br />
Tianobisaken swrafva, SeuZlia gamovlindes. mis SegrZnebasa da<br />
azrovnebas Soris sruli Tanxmoba, romelic pirvel mdgomareobaSi<br />
namdvilad xorcieldeboda, amJamad martooden idealurad<br />
arsebobs; adamianSi ki is aRar aris, rogorc misi cxovrebis faqti,<br />
aramed mis gareT, rogorc azri, romelic jer kidev unda ganxorcieldes.<br />
xolo Tu axla poeziis cnebas, romelic sxva ara aris<br />
ra, Tu ara adamianobis rac SeiZleba srulad gamoxatva, orive zemoaRniSnul<br />
mdgomareobas mivuyenebT, aRmoCndeba, rom iq, bunebrivi<br />
ubraloebis mdgomaroebaSi, romelSiac adamiani, rogorc<br />
harmoniuli erTianoba, Tavis gamoxatulebas bolomde sinamdvileSi<br />
hpovebs, sinamdvilis rac SeiZleba srulyofili mibaZva<br />
xdis poets poetad; xolo aq, kulturis viTarebaSi, romelSic<br />
adamianis mTeli bunebis harmoniuli moqmedeba martooden ideas<br />
warmoadgens, poets poetad xdis sinamdvilis amaRleba idealamde,<br />
anu rasac agreTve aqamde mivyevarT, idealis gamosaxva. da es<br />
amasTanave is orad-ori SesaZlebeli saxeoba gaxlavT, romelSic<br />
ki, saerTod, poetur genias ZaluZs gamovlindes. isini, rogorc<br />
vxedavT, erTob gansxvavdebian erTmaneTisagan, magram moipoveba<br />
ufro maRali cneba, romelic orives moicavs, da ar unda<br />
gveucxoos, Tu es cneba adamianobis ideas Tanxvdeba.<br />
amitom Zveli da Tanamedrove, meamiti da sentimentaluri<br />
poetebis erTmaneTTan Sedareba an sulac ar SeiZleba, anda martooden<br />
maTTvis saerTo da ufro maRali cnebis safuZvelze<br />
(aseTi ram ki namdvilad arsebobs). marTlacda, Tu poeziis gvareobiT<br />
cnebas winaswar, calmxrivi abstraqciis gziT gamoviyvanT<br />
Zvel poetTagan, maSin imaze ioli, magram amave dros imaze<br />
trivialuric araferia, rom maTTan SedarebiT Tanamedroveni<br />
davamciroT. Tu poezias martooden imas vuwodebT, rac yvela<br />
droSi erTnairad moqmedebs ubralo bunebaze, maSin sxva<br />
gza aRar iqneba, axal poetebs sadavod unda gavuxadoT poetis<br />
saxeli, Tanac swored imis gamo, rac yvelaze Taviseburi, amaRlebuli<br />
da mSvenieria maT SemoqmedebaSi. radgan swored am mxriv<br />
arian martooden xelovnebaze aRzrdilTaTvis misawvdomni da<br />
ubralo bunebis mqones ki arafers ar eubnebian. 7 visi sulic ukve<br />
momzadebuli ar aris imisaTvis, rom sinamdvilidan ideebis saufloSi<br />
gaiWras, umdidres Sinaarss cariel xilvad miiCnevs, xolo<br />
uzenaes poetur aRmafrenas _ naZaladev grZnobierebad. Wkuaze<br />
myof arcerT adamians ar mouva azrad, rom homeross gverdiT<br />
amouyenos romelime Tanamedrove poeti swored imaSi, rac mis<br />
216
sidiades warmoadgens, da diaRac sasacilod JRers, rodesac<br />
miltons an klopStoks axal homeross uwodeben da amiTi surT,<br />
pativi dasdon. magram aseve naklebad Seedreba romelime Zveli<br />
poeti da maT Soris ki yvelaze naklebad homerosi Tanamedrove<br />
poets imaSi, rac am ukanasknels gansakuTrebiT axasiaTebs da<br />
gamoarCevs. Mme vityodi, rom pirveli Zlieria Semofargvlis xelovnebiT,<br />
meore ki usasrulobis xelovnebiT.<br />
vinaidan meamiti poeti martooden martiv bunebasa da grZnobas<br />
asdevs da martooden sinamdvilis mibaZviT ifargleba, amitom<br />
Tavis saganTanac mxolod erT mimarTebaSi SeiZleba iyos da, am<br />
TvalsazrisiT, interpretaciis arCevani ar gaaCnia. meamiti qmnilebebiT<br />
miRebuli sxvadasxva STabeWdileba emyareba erTsa da<br />
imave xasiaTis SegrZnebis sxvadasxva safexurebs (Tu davuSvebT,<br />
rom yvelafers ukuvagdebT, rac Tavad Sinaarss ganekuTvneba da<br />
am STabeWdilebas, rogorc poeturi Sesrulebis xalas nayofs,<br />
ise ganvixilavT); TviT garegnul formaTa sxvadasxvaobasac ki<br />
ar ZaluZs raime cvlileba Seitanos am esTetikuri STabeWdilebis<br />
TvisebriobaSi. forma SeiZleba lirikuli an epikuri, dramatuli<br />
an aRweriTi iyos; SeiZleba ufro nakleb, an ufro Zlier<br />
agvaRelvos; magram (Tu masalisagan ganyenebulad vimsjelebT),<br />
sxvanairad ki arasodes. Cveni grZnoba ganuwyvetliv igivea,<br />
mTlianad erTi elementisagan Sedgeba, ase rom, iqedan araferi<br />
ar ZalgviZs gamovarCioT. TviT enebsa da epoqaTa Soris arsebuli<br />
sxvaobac ki arafers ar cvlis aq. vinaidan swored misi warmo-<br />
Sobisa da efeqtis es xalasi erTianoba Seadgens meamiti poeziis<br />
xasiaTs.<br />
sul sxvagvaradaa saqme sentimentalur poetTan. igi msjelobs<br />
im STabeWdilebaze, romelsac sagnebi axdenen masze, da<br />
mxolod am gansjazea dafuZnebuli is mRelvareba, romliTac<br />
TviTon aris moculi da Cven gadmogvcems. sagani iq ideas ukav-<br />
Sirdeba da mxolod am kavSirs emyareba poeturi Zala. amis gamo<br />
sentimentalur poets yovelTvis saqme aqvs or morkinal warmodgenasa<br />
da SegrZnebasTan, sinamdvilesTan, rogorc zRvarTan<br />
da Tavis ideasTan, rogorc usasrulobasTan da is Sereuli<br />
grZnoba, romelsac igi aRZravs, yovelTvis am ormag wyaroze<br />
miuTiTebs. 8 vinaidan aq principTa simravle sufevs, saqme isaa,<br />
Tu oridan romeli gadasZlevs poetis SegrZnebasa da mis mier<br />
Seqmnil gamosaxulebaSi da amitomac SesaZlebelia gansxvaveba<br />
SesrulebaSi. axla sakiTxi ismis, ufro sinamdvileze surs mas<br />
SeCerdes, Tu idealze, pirveli rogorc uaryofis sagani swadia<br />
warmogvidginos, Tu meore _ rogorc ltolvis sagani. amrigad,<br />
mis mier Seqmnili gamosaxuleba an satirikuli iqneba, anda ele-<br />
217
giuri (am sityvis farTo mniSvnelobiT, rac qvemoT iqneba ganmartebuli);<br />
yoveli sentimentaluri poeti aRqmis am ori saxeobidan<br />
erT-erTs misdevs.<br />
poeti satirikosia, Tu Tavis sagnad bunebisagan daSorebas da<br />
sinamdvilesa da ideals Soris arsebul winaaRmdegobas irCevs<br />
(rac sulze zemoqmedebis mixedviT erTi da igivea). magram es<br />
SeuZlia rogorc seriozulad da afeqturad, iseve xumrobiTa<br />
da mxiarulad warmogvidginos, imisda mixedviT, wadilis sferoSi<br />
dayovndeba Tu gansjis sferoSi. pirveli xdeba damsjeli<br />
anu paTetikuri satiris SemTxvevaSi, meore _ saxumaro satiris<br />
SemTxvevaSi.<br />
mkacrad Tu mivudgebiT, poetur mizans arc gamkicxvelis<br />
toni Seefereba da arc gamrTobisa. pirveli erTob seriozulia<br />
TamaSisaTvis, rasac poezia yovelTvis unda warmoadgendes; meore<br />
ki erTob qarafSutulia am seriozulobisaTvis, rac yovelgvar<br />
poetur TamaSs safuZvlad unda edos. moraluri winaaRmdegobani<br />
ar SeiZleba ar ainteresebdes Cvens guls da amitom suls<br />
isini Tavisuflebas arTmeven, magram poeturi Cqrolva mainc<br />
gacxriluli unda iyos yovelgvari specifikuri interesisagan,<br />
e.i. praqtikul saWiroebasTan yovelgvari kavSirisagan. gonebriv<br />
winaaRmdegobaTa mimarT ki, piriqiT, guli inertulia, magram poets<br />
mainc unda hqondes saqme gulis uzenaes survilebTan, bunebasa<br />
da idealTan. amitom arcTu ioli amocana dgas mis winaSe: pa-<br />
Tetikur satiraSi poetur formas, romelic Tavisufal TamaSSi<br />
mdgomareobs, vneba ar moutanos, xolo saxumaro satiraSi poeturi<br />
Sinaarsi ar gamorCes, romelic mudam usasrulo unda iyos.<br />
amgvari amocana mxolod erTaderTi gziT SeiZleba gadaiWras.<br />
damsjeli satira poetur Tavisuflebas aRwevs amaRlebulis<br />
sferoSi gadasvliT; momcinari satira poetur Sinaarss iZens<br />
Tavisi sagnis mSvenierebis aspeqtSi ganxilviT.<br />
satiraSi arasrulyofil sinamdviles ideali upirispirdeba<br />
uzenaesi realobis saxiT. es ideali aucilebeli ar aris<br />
poetma sityvierad gamoxatos, Tuki uwyis rogor gaaRviZos igi<br />
Cvens sulSi; magram amas ki uTuod unda aRwevdes, Torem sxvafriv<br />
poetur zemoqmedebas ver moaxdens. amrigad, sinamdvile aq<br />
uaryofis aucilebeli obieqtia, magram mTavari is aris, rom Tavad<br />
es uaryofa aucileblobiT gamomdinareobdes sinamdviles<br />
dapirispirebuli idealidan. mas martooden grZnobadi saTave<br />
SeiZleba hqondes da mxolod da mxolod moTxovnilebaze unda<br />
iyos dafuZnebuli, romelsac sinamdvile win eRobeba; gana sakmaod<br />
xSirad ar gvgonia, rom samyarosadmi moraluri siZulvili-<br />
Ta varT Sepyrobilni, rodesac mxolod imiTa varT gamwarebulni,<br />
218
om is Cvens midrekilebebs ewinaaRmdegeba? banaluri satirikosi<br />
swored im materialur interess CasWidebs xolme xels da vinaidan<br />
am gziT axerxebs kidec CvenSi afeqti gamoiwvios, hgonia, rom<br />
Cveni guli daipyro da paTetikuris ostatia. magram yovelgvari<br />
paTosi, romelsac saTaved esa aqvs, uRirsi ram gaxlavT poeturi<br />
xelovnebisaTvis, romelic mxolod ideebiT unda gvaRelvebdes<br />
da martooden gonebis meSveobiT poulobdes Cveni gulisaken<br />
mimaval gzas. amgvari araxalasi da materialuri paTosi niadag<br />
tanjva-vaebis siWarbiT iCens Tavs da samZimo ganwyobilebiT<br />
gvixuTavs suls, maSin, rodesac WeSmaritad poeturi paTosi,<br />
piriqiT, TviTmoqmedebis moWarbebiTa da TviT afeqtis drosac<br />
ki arsebuli sulieri TavisuflebiT icnoba. Tu Cveni mRelvareba<br />
gamowveulia sinamdviles dapirispirebuli idealiT, maSin mis<br />
amaRlebulobaSi ikargeba yovelgvari viwro grZnoba da ideis<br />
sidiade, romliTaca varT aRvsilni, gamocdilebis yvela samanze<br />
maRla gvayenebs. amitom aRmaSfoTebeli sinamdvilis gamosaxvis<br />
dros mTavaria, rom aucilebloba iyos is foni, romelzedac poeti<br />
an prozaikosi xatavs sinamdviles, raTa xelovanma SesZlos da<br />
Cveni suli ideebisadmi ganawyos. Tu Cven Cvens ganCinebaSi jerovan<br />
simaRleze vdgavarT, maSin Tundac sagani mdabali da biwieri<br />
iyos, es veras daaklebs Cvens Semoqmedebas. rodesac JamTaRmwereli<br />
tacitusi pirveli saukunis romaelTa Rrma garyvnilebas<br />
aRwers, igrZnoba, rom es marTlac amaRlebuli sulia, romelic<br />
am mdabal sagans zevidan dascqeris, da Cveni ganwyobac WeSmaritad<br />
poeturia, radgan swored is simaRle, romelzedac avtori<br />
dgas da Cvens aRzevebasac axerxebs, amdablebs mis sagans.<br />
amrigad, paTetikuri satira niadag iseTi suliskveTebidan<br />
unda gamomdinareobdes, romelic idealiT mxurvaled aris gams-<br />
Wvaluli. mxolod harmoniisadmi dauokebel ltolvas ZaluZs<br />
da uflebac aqvs zneobrivi disharmoniis is Rrma gancda da znedacemulobiT<br />
is mgznebare aRSfoTeba warmoSvas, romelic aRafrTovanebs<br />
iuvenals, svifts, rusos, halers da sxvaT. xsenebul<br />
poetebs SeeZloT da albaT mouxdebodaT kidec aseve iRblianad<br />
emoRvawaT poeziis gulis amaCqrolebel da unazes JanrSi,<br />
axalgazrdobaSive rom SemTxveviT mizezebs maTi sulisaTvis es<br />
garkveuli mimarTuleba ar mieniWebinaT; Tumca ki maT es nawilobriv<br />
marTlac moimoqmedes. yvelani, vinc aq davasaxeleT, an gadagvarebul<br />
epoqebSi cxovrobdnen da Tvalwin znedacemulobis<br />
Semzaravi suraTi hqondaT gadaSlili, anda sakuTarma xvedrma<br />
dagesla maTi suli. filosofiuri sulic daundobeli simkacriT<br />
ganasxvavebs xilvas arsisagan, nivTTa siRrmeSi iWreba da amitom<br />
im ulmoblobisa da zneobrivi sisastikisaken ixreba, romliTac<br />
219
uso, haleri da sxvani sinamdviles xataven. magram am garegnul<br />
da SemTxveviT faqtorebs, romlebic yovelTvis SemzRudavad<br />
moqmedeben, sul bevri, poeturi aRmafrenis mimarTulebis gansazRvra<br />
ZaluZT, mis Sinaarss ki ver Seadgenen. yvelaferSi erTi<br />
da igive unda iyos, sufTa yovelgvari garegani moTxovnebisagan,<br />
da idealisadmi mgznebare ltolvidan gamomdinareobdes,<br />
rac erTaderTi WeSmariti mowodebaa satirikosisa da saerTod<br />
yoveli sentimentaluri poetisaTvisac.<br />
Tu paTetikuri satira martooden amaRlebul sulebs SehferiT,<br />
moqilike satira SeiZleba mxolod mSvenier guls gamouvides,<br />
radgan pirvels ukve misi seriozuli sagani azRvevs qarafSutobisagan,<br />
meore ki, romelsac mxolod moralurad inertuli masala<br />
SeiZleba gaaCndes, aucileblad masSi CaiZireba da yovelgvar poetur<br />
Rirsebas dakargavs, Tu Sinaarsi damuSavebiT ar gakeTilSobilda<br />
da poetis subieqti Tu ar Seenacvla Tavis obieqts. magram<br />
mxolod mSvenier guls aqvs momadlebuli, damoukideblad misi<br />
saqmianobis sagnisa, yovel Tavis gamovlenaSi sakuTari xateba<br />
srulad aRbeWdos. amaRlebul xasiaTs Tavisi Tavi mxolod mas-<br />
Tan morkinal grZnobasTan mopovebul calkeul gamarjvebebSi,<br />
mxolod aRmafrenisa da wamieri daZabulobis garkveul momentebSi<br />
ZaluZs gamoamJRavnos; mSvenier sulSi ki, piriqiT, ideali,<br />
rogorc buneba, ise moqmedebs, maSasadame, Tanabarzomierad, da<br />
amitom ZaluZs mSvid mdgomareobaSic gamovlindes. Rrma zRva<br />
Relvis dros aris yvelaze amaRlebuli, ankara nakaduli ki yvelaze<br />
mSvenieri maSin gaxlavT, rodesac wynarad moliklikebs.<br />
bevrjer ukamaTiaT imis Sesaxeb, Tu romeli unda davayenoT<br />
ufro maRla _ tragedia Tu komedia. Tu es kiTxva mxolod imas<br />
gulisxmobs, rom romeli maTganis obieqtia ufro mniSvnelovani,<br />
maSin ueWvelad pirveli daiCemebs upiratesobas. magram Tu isa<br />
surT gaigon, maTgan romeli ufro mniSvnelovan subieqts moiTxovs,<br />
maSin ufro meoris sasargeblod gadawydeboda kamaTi. tragediaSi<br />
bevri ram xdeba ukve TviTon sagnis gamoisobiT. komedia-<br />
Si ki sagniT araferi ar aris ganpirobebuli, yvelafers poeti<br />
gansazRvravs. hoda, vinaidan gemovnebis ganCinebaSi masala mxedvelobaSi<br />
arasodes ar miiReba, xelovnebis am ori Janris esTetikuri<br />
Rirebuleba, bunebrivia, maTi masalis mniSvnelobasTan<br />
ukumimarTebaSi unda iyos. tragikos poets sagani amaRlebs, komikosma<br />
ki, piriqiT, Tavisi subieqtiT unda aiyvanos sagani esTetikur<br />
simaRlemde. pirvels iseTi aRmafrenis ufleba aqvs, romlisTvisac<br />
bevri ram SeiZleba ucxoc iyos; meore ki marad igive<br />
unda rCebodes da, maSasadame, ukve iq iyos da Sinauruladac<br />
iyos, sadac pirveli raime sagangebo mizezis gareSe ver SeaRwevs.<br />
220
swored es gaxlavT is, riTac mSvenieri xasiaTi amaRlebulisagan<br />
gansxvavdeba. pirvelSi yoveli odenoba ukve mocemulia. misi<br />
bunebidan Zaldautaneblad da gauWirveblad gamomdinareobs,<br />
da SesaZleblobaSi usasruloa Tavisi gzis yovel wertilSi;<br />
meores ki yovelgvar sididemde ZaluZs amaRldes, nebisyofis<br />
ZaliT yovelgvari SezRuduli mdgomaroebidan aiwyvitos Tavi.<br />
es, maSasadame, mxolod biZgisa da daZabvis Sedegad aris Tavisufali,<br />
is ki mudam arxeini da laRia.<br />
komediis mSvenieri amocana CvenSi am sulieri Tavisuflebis<br />
Casaxva da sazrdooobaa, xolo tragedia ki unda dagvexmaros am<br />
sulieri Tavisuflebis esTetikuri gziT aRdgenaSi, Tu raime<br />
afeqtma ZaldatanebiT dagvirRvia igi. amitom tragediaSi sulieri<br />
Tavisufleba xelovnurad, eqsperimentis saxiT unda iqnes<br />
darRveuli, ukeTu misi aRdgena mis poetur Zalas amtkicebs; komediaSi<br />
ki, piriqiT, unda vufrxodeT, rom aRniSnuli sulieri<br />
Tavisufleba ar dairRves. amitom tragikosi poeti Tavis sagans<br />
mudam praqtikulad epyroba. komediografi ki Tavisas mudam<br />
Teoriulad, Tundac pirvels (rogorc lesings Tavis `naTanSi~)<br />
Teoriuli masalis damuSaveba moeprianos, meores ki praqtikulisa.<br />
poets tragikosad an komikosad is sfero ki ar aqcevs,<br />
saidanac sagania aRebuli, aramed samsjavro, romlis winaSec<br />
ayenebs am sagans poeti. tragikosi unda dinj msjelobas eridebodes<br />
da mudam gulis dainteresebas cdilobdes, komikosi ki pa-<br />
Toss ufrTxodes da niadag gonebas arTobdes. amrigad, pirveli<br />
Tvis xelovnebas mudmiv mRelvarebaSi aCens, meore vnebaTa mudmiv<br />
ganmuxtvaSi; da es xelovneba orive mxriv, ra Tqma unda, miT<br />
ufro didia, rac ufro abstraqtuli bunebisaa erTis sagani da<br />
rac ufro paTetikurisaken ixreba meorisa. 9 amrigad, Tu tragedia<br />
ufro mniSvnelovani sawyisidan amodis, meore mxriv, unda<br />
vaRiaroT, rom komedia ufro mniSvnelovani miznisaken midis,<br />
da mas rom aRwevdes, yovelgvar tragedias zedmetsa da SeuZlebels<br />
gaxdida. komediis mizani emTxveva uzenaess, romlisTvisac<br />
brZola uxdeba adamians _ vnebaTaRelvisagan ganTavisuflebas,<br />
sakuTar TavSi da irgvlivac niadag ankara, niadag mSvidi TvaliT<br />
mzeras, yvelgan ufro SemTxveviTobis, vidre bedisweris danaxvas<br />
da ufro absurdulobaze sicils, vidre borotebis gamo Surisgebas<br />
anda moTqmas.<br />
Tu poeti bunebas ise upirispirebs xelovnebas da ideals<br />
_ sinamdviles, rom pirvelTa gamosaxuleba sWarbobs da amiT<br />
gamowveuli siamovneba gabatonebul gancdad iqceva, maSin aseT<br />
poets elegiurs vuwodeb. am JanrSiac, iseve rogorc satiraSi,<br />
ori saxeoba ganirCeva. buneba da ideali SeiZleba glovis sagani<br />
221
iyos, Tuki pirveli dakargulad, xolo meore miuRwevlad aris<br />
warmodgenili. anda SeiZleba oriveni sixarulis sagans Seadgendnen,<br />
Tuki sinamdviled iqnebian warmodgenilni. pirveli<br />
qmnis elegias viwro mniSvnelobiT, xolo meore idilias farTo<br />
mniSvnelobiT.<br />
iseve rogorc aRSfoTeba paTetikurSi da dacinva saxumaro<br />
satiraSi, mwuxarebac elegiaSi martooden idealiT aRZruli aRfrTovanebidan<br />
SeiZleba momdinareobdes. mxolod aqedan iZens<br />
elegia poetur Sinaarss da yoveli sxva wyaro poeturi xelovnebisaTvis<br />
uRirsia. elegiuri poeti bunebas eZiebs, magram mis simSveniereSi<br />
da ara mxolod mis misaRebobaSi, ideebTan mis harmoniul<br />
damokidebulebaSi da ara martooden moTxovnilebisadmi<br />
damTmobelobaSi. mwuxareba dakargul siameTa gamo, ama qveynidan<br />
gamqrali oqros xanis gamo, siWabukis gardasuli bednierebisa<br />
da mijnurobis gamo da a.S. mxolod maSin SeiZleba elegiuri poeziis<br />
masalad iqces, Tu grZnobadi simSvidis es mdgomareobani<br />
amave dros moraluri harmoniis sagnadac SeiZleba warmodgenil<br />
iqnan. amis gamo ar SemiZlia ovidiusis moTqmis simRerebi, romlebic<br />
misi gaZevebis adgilidan, pontos evqsinosis napiridan<br />
dairxa, mTlianad poetur qmnilebebad miviCnio, ragind gulis<br />
amaCqrolebelni ar unda iyvnen da alag-alag maRalpoeturnic.<br />
erTob mcire energia, erTob mcire suli da keTilSobilebaa mis<br />
gulistkivilSi. moTxovnilebiTa da ara aRfrTovanebiT aris<br />
es moTqma-vaeba gadmonTxeuli da Sig SeiZleba banaluri suli<br />
ara, magram bediT miwasTan gasworebuli keTilSobili sulis banaluri<br />
ganwyobileba gamosWvivis, Tumca, rodesac gvaxsendeba,<br />
rom es romia da Tanac avgustusis romi, romelsac glovobs, Cven<br />
mivutevebT sixarulis pirmSos mis gulistkivils; magram Tavad<br />
didebuli romic xom mTeli misi siameniT, Tu warmosaxvis Zala<br />
ar akeTilSobilebs, martooden sasruli sididea da, maSasadame,<br />
uRirsi obieqti gaxlavT poeturi xelovnebisaTvis, romelsac,<br />
yovelive imaze maRla mdgoms, rasac sinamdvile iZleva, martooden<br />
ufleba aqvs usasruloze inaRvlos.<br />
amrigad, poeturi Civilis Sinaarsi yovelTvis mxolod Sinagani,<br />
idealuri sagani unda iyos, xolo garegnuli ki arasodes;<br />
TviT maSinac ki, rodesac poezia sinamdvileSi dakarguls dastiris,<br />
man jer es danakargi idealuri unda gaxados. poeturi<br />
midgoma arsebiTad swored am SezRudulis usasrulobamde<br />
dayvanaSi mdgomareobs. aqedan ki gamomdinareobs, rom garegani<br />
masala TavisTavad yovelTvis ganurCevelia, vinaidan poeturi<br />
xelovneba verasodes ver gamoiyenebs mas im saxiT, romliTac<br />
hpovebs da mxolod imiT, rasac TviTon qmnis misgan, aZlevs mas<br />
222
poetur Rirebulebas. elegiuri poeti bunebas eZiebs, magram<br />
rogorc ideas, da Tanac iseT srulyofils, rogoric buneba arasodes<br />
ar yofila, Tundac rogorc erTxel ukve arsebulsa da<br />
axla dakarguls dastirodes. rodesac osiani gardasul dReTa<br />
da gamqral gmirTa Sesaxeb mogviTxrobs, misma SemoqmedebiTma<br />
Zalam es mogonebis suraTebi ukve didi xania idealad aqcia, xolo<br />
gmirebi _ RmerTebad. garkveul danakargTa gancda sayovelTao<br />
warmavalobis ideamde ganevrco da aRelvebuli bardi, yvelgan<br />
modebuli nangrevebis xatebiT devnili, zecaSi aiWreba, raTa iq,<br />
mzis wrebrunvaSi, gardauvalis grZnobadi xati hpovos. 10<br />
dauyovnebliv moviSvelieb elegiuri Janris axal poetebs.<br />
rusos, rogorc poetsa da filosofoss, sxva ara amoZravebs ra,<br />
Tu ara bunebis povna anda xelovnebaze SurisZieba. imisda mixedviT,<br />
Tu am oridan romelze dayovndeba misi grZnoba, igi xan elegiurad<br />
gulaCqrolebulia, xan iuvenaliseuli satirisaTvis<br />
aRfrTovanebuli, xanac, rogorc `iuliaSi~, idiliis sarbieliT<br />
aRtacebuli. misi Txzulebani uciloblad poeturni arian SinaarsiT,<br />
vinaidan ideals exebian. esaa mxolod: rusom ar icis am<br />
Sinaarsis poetur yaidaze gamoyeneba. marTalia, seriozuli xasiaTi<br />
arasodes ar aZlevs saSualebas, rom qarafSutulobamde<br />
daeSvas, magram amave dros, arc nebas rTavs poetur TamaSamde<br />
amaRldes. xan vnebiT, xanac abstraqciebiT atacebuli, igi iSvia-<br />
Tad, anda TiTqmis verasodes ver aRwevs esTetikur Tavisuflebas,<br />
romelic poetma masalis mimarT unda daimkvidros da mkiTxvelsac<br />
gadasdos. xan avadmyofuri grZnobiereba ipyrobs da mis<br />
gancdebs SemaZrwunebelsa xdis, xanac azrovnebis Zala uborkavs<br />
fantazias da Seqmnili naxatis momxiblaobas cnebaTa simkacriT<br />
musravs. orive Tvisebrioba, romelTa Sinagani urTierTzemoqmedeba<br />
da Serwyma arsebiTad qmnis kidec poets, am mweralSi<br />
uCveulod maRali intensivobiT aris mocemuli da imis garda<br />
sxva aRara aklia ra, rom isini marTlac Serwymulni gamovlindnen,<br />
rom TviTmoqmedebam mis gancdebSi SeaRwios, xolo grZnobierebam<br />
_ azrovnebaSi. amitom idealSic, romelsac kacobriobas<br />
uyenebs, erTob did yuradRebas uTmobs am ukanasknelis<br />
SezRudulobas da erTob cotas mis SesaZleblobebs, da Tanac<br />
masTan yvelaferSi ufro fizikuri simSvidis moTxovnileba<br />
gamosWvivis, vidre moraluri harmoniisa 11 . rusos mgznebare<br />
grZnobierebaa damnaSave imaSi, rom igi amjobinebs kacobrioba<br />
pirvelyofili mdgomaroebis uazro erTferovnebas daubrunos,<br />
oRondac masSi arsebuli ganxeTqileba rac SeiZleba male moiSoros<br />
Tavidan, vidre es ganxeTqileba bolomde ganxorcielebuli<br />
ganviTarebis Sedegad sulieri harmoniiT dagvirgvinebuli ixi-<br />
223
los, rom urCevnia xelovneba sul ar Caisaxos, vidre elodos,<br />
rodis gaxdeba srulyofili, mokled, rom amjobinebs mizani<br />
Sekvecos da idealic daamdablos, raTa maT ufro male, raTa<br />
ufro utyuarad mivaRwioT.<br />
224<br />
SeniSvnebi:<br />
1. berki mSvenierebas cxovrebasTan aigivebs Tavis `filosofiur gamokvlevaSi<br />
amaRlebulsa da mSvenierebasTan dakavSirebul Cvens cnebaTa warmo-<br />
Sobis Sesaxeb~. mSveniereba ubralo xatebamde dahyavs, ramdenadac me vici,<br />
dogmaturi sistemis yovel momxres, romelsac ki odesme am sagnis irgvliv<br />
Tavisi Sexedulebebi Camouyalibebia; xelovanTa Soris aseTia, magaliTad,<br />
rafael mengsi Tavis `azrebSi ferweruli gemovnebis Sesaxeb~, rom aRaraferi<br />
vTqvaT sxvebze. Aam sferoSic, iseve rogorc yvelaferSi, kritikulma filosofiam<br />
axali gza gadagviSala, gza principebadme _cdisa, xolo gamocdilebamde<br />
ganyenebuli azrovnebis dayvanisa.<br />
2. Zneli ar aris niuansebi gavarCioT sxvadasxva xalxTa gemovnebaSi, Tu<br />
erTmaneTs SevupirispirebT (ise rom axali msoflios samanebs ar gavcdeT)<br />
londonis doRs, xarebis brZolas madridSi, Zveli parizis speqtaklebs, megondoleTa<br />
srbolas veneciaSi, nadirTa devnas venaSi da korzos mxiarul<br />
cxovrebas romSi. amasTanave am sxvadasxva qveynebSi xalxuri TamaSobani bevrad<br />
ufro naklebad erTferovania, vidre amave qveynebis warCinebul adamianTa<br />
TamaSobani, rac advilad aixsneba.<br />
3. erTxel kidev mogagonebT, rom Tumca aucileblad saWiroa, es orive<br />
periodi ideaSi erTimeores davaciloT, magram gamocdilebaSi metnaklebad<br />
erTmaneTSi Sereulni arian. agreTve ar unda vifiqroT, TiTqo iyo dro,<br />
rodesac adamiani mxolod da mxolod am fizikur mdgomareobaSi iyo, da<br />
dro, rodesac mTlianad daaRwia mas Tavi. rogorc ki adamiani raime sagans<br />
xedavs, ukve aRar imyofeba martooden fizikur mdgomareobaSi, magram Tavs<br />
ver daaRwevs am mdgomareobas, vidre raimes xedavs, ukeTu mxolod imdenad<br />
SeuZlia xedva, ramdenadac SeigrZnobs. marTalia, is sami momenti, romelic<br />
ocdameoTxe werilis dasawyisSi davasaxele, Tu mTlianobaSi ganvixilavT,<br />
mTeli kacobriobis ganviTarebasa da calkeuli adamianis srul ganviTarebaSi<br />
sam periods gansazRvravs, magram igive momentebi SeiZleba gavarCioT<br />
raime obieqtis yovel calkeul aRqmaSi da, erTi sityviT, aucilebel pirobas<br />
warmoadgenen yovelgvari Semecnebisa, romelsac grZnobaTa organoebiT<br />
viRebT.<br />
4. magram mxolod da mxolod berZnebSi; vinaidan saWiro iyo swored adamianuri<br />
cxovrebis iseTi azvirTebuli mCqefareba da uxvi sisavse, rogori-<br />
Tac berZeni iyo garemoculi, rom sicocxle TviT usicocxloSic ki SeetanaT<br />
da aseTi mondomebiT yvelgan adamianuris xateba daenaxaT. osianis adamian-<br />
Ta samyaro, magaliTad, mwiri da erTferovani iyo; usicocxlo ki, piriqiT,<br />
diadi, bumberazuli, Zalovani. ase rom TviTon adgenda da adamians Tavs axvevda<br />
Tavis uflebebs. amitom am poetis simRerebSi usicocxlo buneba (winaaRmdeg<br />
adamianisa) gvevlineba, rogorc raRac ufro meti, vidre gancdis<br />
sagani, Tumca ki ukve osianic uCivis kacobriobis dacemas da kulturis da<br />
mis mankierebaTa raoden patara sferoc ar unda hqonda osianis xalxs, mainc<br />
amiT miRebuli gamocdileba sakmaod cxoveli da STambeWdavi iyo imisaTvis,<br />
rom aRegzno mgrZnobiare zneobrivi mgosani, usicocxlo bunebisaken mieq-
cia da mis simRerebSi is elegiuri kilo CaeRvara, romelic esoden gviCqrolebs<br />
guls da gvxiblavs.<br />
5. `mZvinvare rolandi~, pirveli simRera, 22-e stansi.<br />
6. `iliada~, VI, 224-236, Targmani berZnulidan p. beraZisa.<br />
7. moliers, rogorc meamit poets, yovel SemTxvevaSi ufleba hqonda Tavisi<br />
moaxlis ganCinebisaTvis miendo, ra unda darCeniliyo mis komediebSi da ra<br />
unda amoRebuliyo. agreTve sasurveli iqneboda, rom franguli amaRlebuli<br />
stilis ostatebsac TavianTi tragediebisaTvis Jamidan Jamze amgvari gamocda<br />
moewyoT xolme. magarm me aravis ar vurCevdi, rom klopStokis odebisaTvis,<br />
an `mesiadis~, `dakarguli samoTxis~, `naTan brZenis~ da sxva mravali piesis<br />
saukeTeso adgilebisaTvis msgavsi gamocda moewyoT. magarm ras vambob?<br />
gana marTlac aseT gamocdas ar aCaReben xSirad? gana es `molieris moaxle<br />
gogo~ ar msjelobs abdaubdad Cvens kritikul gamocemebSi, filosofiur da<br />
literaturul weliwdeulebSi. mogzaurobaTa aRwerebSi poeziasa, xelovnebasa<br />
da sxva misTanebze? esaa mxolod: germanul miwa-wyalze, rogorc wesi,<br />
cota ufro ugemovnod, vidre frangulze, da Tanac germanuli literaturis<br />
pirfareSTa Sesaferisad.<br />
8. vinc yurdaRebas meamiti poeziiT miRebul STabeWdilebaze amaxvilebs<br />
da amasTanave SeuZlia misgan is wvlili gamoacalkevos, romelic Sinaarss<br />
miuZRvis, aRiarebs, rom es STabeWdileba TviT uaRresad paTetikuri Temis<br />
mqone nawarmoebSic ki niadag sasixarulo, niadag ankara, niadag mSvidia;<br />
sentimentaluri poeziisagan mogvrili ki mudam cota ufro seriozuli da<br />
daZabuli iqneba. es imis gamo xdeba, rom meamit gansaxierebebSi, rasac ar unda<br />
Seexebodnen isini, Cvens warmosaxvis Zalas mudam axarebs simarTle, obieqtis<br />
cocxali sinamdvile d sxvas arc arafers ar veZiebT maTSi; sentimentalurebSi<br />
ki, piriqiT, iZulebulni varT warmosaxvis warmodgenebi garkveul<br />
gonivrul ideas SevuxamoT da, maSasadame, or sxvadasxva mdgomareobas Soris<br />
vqanaobdeT.<br />
9. `naTan brZenSi~ es ar momxdara. masalis susxianma bunebam xelovnebis<br />
mTeli nawarmoebi gaaciva. magram lesingma Tavadac icoda, rom is, rasac<br />
werda, tragedia ar iyo, da mxolod adamianuri sisustis gamo daaviwyda,<br />
rom Tavis Tavzedac gaevrcelebina `dramaturgiaSi~ Camoyalibebuli wesi,<br />
rom poets ufleba ara aqvs tragediis forma sxva miznisaTvis gamoiyenos,<br />
Tu ara tragikulisaTvis. erTob arsebiTi cvlilebebis gareSe, saeWvoa, rom<br />
SesaZlebeli iyos am dramatuli poemis karg tragediad gadakeTeba; magram<br />
mxolod garkveuli umniSvnelo cvlilebebiT SeiZleba misi gadaqceva karg<br />
komediad. am bolo miznisaTvis paTetizmis Sewirva mogvixdeboda, xolo<br />
pirvelisaTvis dinji msjelobisa, da gana sakiTxavia, am oridan romels emyareba<br />
poemis silamaze?<br />
10. me rom saxelwodebebs: `satira~, `elegia~ da `idilia~ _ ufro farTo<br />
mniSvnelobiT vxmarob, vidre es Cveulebriv xdeba xolme, amaSi TavismarTleba,<br />
vgoneb, ar damWirdeba im mkiTxvelTa winaSe, romlebic Rrmad ixedebian<br />
saqmis viTarebaSi. amasTan, me sulac ara maqvs ganzraxuli gadavwio is<br />
sazRvrebi, romlebic aqamdel kvleva-Ziebisa da dakvirvebis Sedegad arcTu<br />
usafuZvlod iyo gavlebuli satirasa, elegiasa da idilias Soris. me mxolod<br />
poeziis am JanrebSi gabatonebuli SegrZnebis ragvarobas ganvW-vret<br />
da xom sakmaod cnobilia, rom es ragvaroba veraviTar SemTxvevaSi ver Tavsdeba<br />
aseT viwro CarCoebSi. elegiurad Cvenze ara mxolod elegia moqmedebs,<br />
romelsac mxolod da mxolod ase ewodeba: dramatul da epikur poetebsac<br />
ZaluZT elegiurad gangvawyon. `mesiadaSi~, tomsonis `weliwadis droebSi~,<br />
225
`dakargul samoTxeSi~, `ganTavisuflebul ierusalimSi~ mravali suraTi<br />
gvxvdeba, romelic Cveulebriv mxolod idilias, elegias an satiras axasiaTebs.<br />
igive iTqmis metnaklebad TiTqmis yovel paTetikur leqsze, magram<br />
is, rom es Tavad idiliasac elegiur Janrs vakuTvneb, rogorc Cans, ufro<br />
saWiroebs dasa-buTebas. magram gavixsenoT, rom aq laparakia mxolod im<br />
elegiaze, romelic sakuTriv sentimentalur poezias axasiaTebs, romlis<br />
arsebac bunebis dapirispirebaa xelovnebasTan da idealis dapirispireba sinamdvilesTan.<br />
Tundac amas poeti sagangebod xazs ar usvamdes da Seuryvneli<br />
bunebis anda ganxorcielebuli idealis xalas da TavisTavad suraTebs<br />
Slides Cvens TvalTa winaSe, mainc es winaaRmdegoba arsebobs mis gulSi da<br />
misda uneburad funjis yoveli mosmiT gascems Tavis Tavs. esec rom ar iyos,<br />
TviTon enac ki, romliTac iZulebulia isargeblos da romelsac drois daRi<br />
azis da xelovnurobis zegavlena aqvs gancdili, mogvagonebs sinamdviles<br />
misi SezRudvebiT, kulturas misi xelovnurobiT; Tavad Cveni sakuTari guli<br />
daupirispirdeba im xalasi bunebis xatebas biwierebis gamocdilebas da amnairad<br />
elegiurs gaxdida Cveni aRqmis xasiaTs, Tundac es poets arc hqonoda<br />
ganzraxuli. es imdenad aucilebelia, rom TviT uzenaesi siamovnebac ki,<br />
romelsac Zveli da axali drois meamiti Janris nawarmoebebi kulturul<br />
adamians aniWeben, didxans ar rCeba xalasi da adre Tu gvian, elegiuri grZnoba<br />
Seewoneba. dasasrul, SevniSnav kidev, rom aq mocemul dayofas swored<br />
imis gamo, rom martooden SegrZnebis aRqmis ragvarobazea dafuZnebuli,<br />
Tavad leqsebis dajgufebasa da poeziis JanrTa gansazRvris TvalsazrisiT<br />
araviTari mniSvneloba ara aqvs. ukeTu, radgan poeti TviT erTsa da imave nawarmoebSic<br />
ki gancdis erTi da igive gvareobiT ar aris Seborkili, es dayofa<br />
mis mixedviT ki ar unda xdebodes, aramed gamosaxvis formis mixedviT.<br />
11. waikiTxeT, magaliTad, saucxoo leqsi, romelsac `karsoni~ aqvs<br />
saTaurad.<br />
226<br />
Targmani karlo jorjanelisa<br />
(wignidan `rCeuli Txzulebani sam tomad~,<br />
t. III, Tb., 1965).
georg vilhelm fridrix hegeli (1770-1831 w.w.)<br />
leqciebi esTetikis Sesaxeb<br />
esTetikis Sesavali<br />
I. esTetikis gansazRvra da dacva<br />
bunebrivi mSvenieri da xelovnebis mSvenieri<br />
am gamoTqmiT Tavidanve gamovricxavT bunebriv mSveniers xelovnebis<br />
mSvenieris mecnierebidan. erTi mxriv, Cveni sagnis ase-<br />
Ti gansazRvra vinmes SeiZleba TviTnebur gansazRvrebad eCvenos,<br />
radgan fiqroben, rom yovel mecnierebas ufleba aqvs nebismierad<br />
Semoifarglos Tavisi sazRvrebi da moculoba. magram am<br />
azriT ar unda gavigoT esTetikis gansazRvra xelovnebis mSvenieriT.<br />
marTalia, Cveulebriv cxovrebaSi adamianebi daCveulni<br />
arian ilaparakon lamaz ferze, lamaz caze, lamaz mdinareze,<br />
garda amisa, lamaz yvavilebze, lamaz cxovelebze da ufro metad<br />
lamaz adamianebze; Tumca aq sruliadac ar gvsurs vikamaToT imis<br />
Taobaze, Tu ramdend marTebulia amgvari sagnebisaTvis mSvenierebis<br />
Tvisebis mikuTvneba da, saerTod, gvaqvs Tu ara ufleba<br />
bunebrivi mSvenieri gverdSi amovuyenoT xelovnebis mSveniers,<br />
magram amis sawinaaRmdegod mainc SegviZlia aqve davamtkicoT,<br />
rom xelovnebis mSvenieri ufro maRla dgas, vidre buneba. radgan<br />
xelovnebis mSveniereba gonisagan Sobili da aRorZinebuli<br />
mSvenierebaa, da ramdenadac goni da misi qmnilebani ufro maRla<br />
dganan, vidre buneba Tavisi movlenebiT, amdenad xelovnebis mSvenieri<br />
ufro maRalia, vidre mSveniereba bunebisa. Tu formalurad<br />
ganvixilavT, TviT uxeiro da ucabedi azric, rogoric ki<br />
adamians TavSi mouva, ufro maRla dgas bunebis nebismier nawarmoebze;<br />
radgan amisTana ucabed azrSi warmodgenilia goniseuloba<br />
da Tavisufleba. marTalia, Sinaarsis mixedviT, magaliTad,<br />
mze absoluturad aucilebel moments warmoadgens, maSin, roca<br />
mcdari azri an fantazia SemTxveviTia, warmavali da male qreba;<br />
magram TavisTvis aRebuli bunebis aseTi arseboba, rogoric aris<br />
mze, indiferentulia, ar aris Tavis TavSi Tavisufali da TviTcnobieri.<br />
mas ganvixilavT sxvasTan aucilebel kavSirSi da ara<br />
TavisTvis, ara rogorc mSveniers.<br />
227
aki zogadad aRvniSneT, rom goni da misi xelovnebis mSveniereba<br />
bunebriv mSvenierze ufro maRla dgas, es kidev ar niSnavs<br />
imas, rom Cven raime davadgineT, radgan `maRali~ Zalian gaunsaz-<br />
Rvreli gamoTqmaa; igi bunebrivsa da xelovnebis mSvenierebas<br />
jer mxolod warmodgenis sivrceSi asaxavs, erTmaneTis gverdiT<br />
mdgomad, maT Soris mxolod raodenobrivsa da amiT garegan gansxvavebas<br />
aRniSnavs. is garemoeba, rom goni da misi xelovnebis mSveniereba<br />
bunebaze ufro maRla dgas, marto SefardebiTi rodia,<br />
mxolod gonia WeSmariti, yvelafris Tavis TavSi Semcveli, ise<br />
rom yoveli mSvenieri mxolod maSin aris WeSmaritad mSvenieri,<br />
rodesac igi am umaRlesis moziarea da Seqmnilia misgan. am azriT,<br />
bunebrivi mSvenieri, rogorc arasrulqmnili, arasruli<br />
saxe [mSvenierebisa], romelic Tavisi substanciiT moTavsebulia<br />
TviT gonSi, vlindeba mxolod gonis kuTvnili mSvenieris ukufenis<br />
(refleqsiis) saxiT. garda amisa, Zalian bunebrivad migvaCnia,<br />
Cveni sagnis kazmuli xelovnebiT gansazRvra, radgan<br />
ramdenic ar unda ilaparakon bunebriv mSvenierebaze, _ xolo<br />
antikur epoqaSi masze ufro naklebs laparakobdnen, vidre Cvens<br />
epoqaSi, _ aqamde jer mainc aravis mosvlia azrad is, rom bunebriv<br />
saganTa mSvenierebis Tvalsazrisi sagangebod gamoecalkevebina<br />
da moeca mecniereba – am mSvenierebaTa erTgvari sistematuri<br />
dalageba. marTalia, xelmZRvanelobdnen sargeblianobis<br />
TvalsazrisiT da Seqmnes, magaliTad, daavadebaTa sawinaRmdego<br />
bunebrivi sagnebis mecniereba, materia medica, samkurnalod<br />
gamosadegi mineralebis, qimiuri produqtebis, mcenareebis, cxovelebis<br />
aRwera, magram mSvenierebis TvalsazrisiT aravis Seudarebia<br />
da aravis ganuxilavs bunebis samyaro. Cven vgrZnobT,<br />
rom warmodgenebi bunebriv mSvenierebaze Zalian gaurkvevelia<br />
da saamiso kriteriumic ar gagvaCnia; amis gamo saganTa aseTi Sedareba<br />
da Sepirispireba Zalian naklebad sainteresoa.<br />
am winaswarma SeniSvnebma bunebriv da xelovnebis mSvenierebaze,<br />
maT urTierTobaze, da pirvelis gamoricxvam Cveni sagangebo<br />
sagnis sferodan, Tavidan unda agvaSoros is warmodgena,<br />
TiTqos Cveni mecnierebis gansazRvra mxolod TviTnebobisa<br />
da Jinianobis Sedegi iyos. magram am urTierTobis dasabuTebas<br />
aq ar SevudgebiT. misi gansja-ganxilva unda moxdes TviT Cveni<br />
mecnierebis farglebs SigniT. amitom mas dawvrilebiT avxsniT,<br />
ganvmartavT da davamtkicebT ufro mogvianebiT.<br />
228
IV. dayofa<br />
calkeul xelovnebaTa sistema<br />
y) bolos, rac Seexeba xelovnebis romantikuli formis mesame,<br />
yvelaze ufro goniseul gamosaxvas, igi poeziaSi unda veZeboT.<br />
misi damaxasiaTebeli Tavisebureba im ZalaSia, romliTac is gonsa<br />
da mis warmodgenebs umorCilebs grZnobad elements, risganac<br />
xelovnebis ganTavisufleba jer kidev musikam da ferweram wamoiwyo,<br />
radgan bgera, poeziis ukanaskneli garegani masala, masSi<br />
aRar aris is mbgeravi SegrZneba, aramed TavisTavad umniSvnelo<br />
niSani, isic Tavis TavSi konkretulad qceuli warmodgenisa, da<br />
ara marto ganusazRvreli SegrZnebisa, misi niuansebisa da gradaciebisa.<br />
bgera amis wyalobiT iqceva sityvad, Tavis TavSi danawevrebul<br />
bgerad, romlis daniSnulebaa warmodgenebisa da azrebis<br />
aRniSvna, radgan uaryofiTi wertili, sanamdec musika mivida,<br />
axla gamodis rogorc dasrulebuli konkretuli wertili, gonis<br />
wertili, TviTcnobieri individuumi, warmodgenis dausrulebel<br />
sivrces Tavisi Tavidan bgeris drosTan rom akavSirebs. magram<br />
musikaSi SegrZnebasTan, Sinagan sulier cxovrebasTan jer<br />
kidev uSualod erTiani grZnobadi elementi aq cnobierebis Sinaarsisagan<br />
gamoTiSulia, maSin roca goni am Sinaarss TavisTvis<br />
da Tavis TavSi warmodgenad gansazRvravs, ris gamosaxatavadac<br />
is, marTalia, bgeras iyenebs, magram rogorc mxolod TavisTavad<br />
Rirebulebasa da Sinaarssmoklebul niSans. amis mixedviT bgera<br />
SeiZleba ubralo asoc ki iyos, radgan CamoqveiTebulia rogorc<br />
smenadi, ise xilvadi gonis ubralo miniSnebamde. amitom poeturi<br />
gamosaxvis gansakuTrebuli elementia poeturi warmodgena<br />
da TviT goniTi mWvreteloba, da radgan es elementi xelovnebis<br />
yvela formisaTvis saerToa, amitom poezia yvela am formas<br />
gasdevs da maTSi damoukideblad viTardeba. poezia zogadi,<br />
sayovelTao xelovnebaa Tavis TavSi ganTavisuflebuli, Tavis<br />
sarealizaciod garegan grZnobad masalasTan daukavSirebeli<br />
gonisa, romelic warmodgenebisa da grZnobebis mxolod Sinagan<br />
sivrcesa da Sinagan droSi moqmedebs. magram swored am umaRles<br />
safexurze xelovneba ukve Tavis Tavzec maRla dgeba, radgan aq<br />
igi gonis Serigebuli grZnobadi TvalsaCinoebis, Serigebuli<br />
grZnobadi xorcSesxmis stiqias tovebs da warmodgenaTa poeziidan<br />
azrovnebis prozaSi gadadis.<br />
229
230<br />
xelovnebis mSvenieri idea, anu ideali<br />
mesame Tavi<br />
II. moqmedeba<br />
2. situacia<br />
c. kolizia<br />
situaciis seriozuloba da mniSvneloba mis gansakuTrebulobaSi<br />
pirvelad SeiZleba daiwyos iq, sadac garkveuloba Tavs<br />
iCens raime arsebiT gansxvavebad da, sxvis mimarT dapirispirebaSi<br />
myofi, kolizias daamyarebs.<br />
kolizias am mimarTebiT Tavisi safuZveli erTgvar darRvevaSi<br />
aqvs, rac ar SeiZleba darRvevad darCes da unda moixsnas;<br />
igi uimisodac harmoniuli mdgomareobis Secvlaa, rac kvlav<br />
unda Seicvalos. magram arc koliziaa jer kidev moqmedeba, is<br />
mxolod sawyisebsa da wanamZRvrebs Seicavs raRac moqmedebisaTvis,<br />
da amiT, rogorc moqmedebis SiSveli sababi, situaciis xasiaTs<br />
inarCunebs. Tumca dapirispirebac, romelSiac kolizia gaiSala,<br />
SeiZleba romelime adrindeli moqmedebis Sedegi iyos. rogorc,<br />
magaliTad, Zveli [berZeni tragikosebis] trilogiebi gagrZelebebia<br />
im azriT, rom erTi dramatuli nawarmoebis bolodan gamomdinareobs<br />
kolizia meore nawarmoebisaTvis, xolo es kolizia<br />
Tavis gadaWras moiTxovs mesame nawarmoebSi. radganac kolizia<br />
saerTod saWiroebs gadawyvetas, rac dapirispirebaTa brZolas<br />
mosdevs, amitom koliziebiT savse situacia upiratesad dramatuli<br />
xelovnebis sagans Seadgens; dramatul xelovnebas ki SeuZlia<br />
mSvenieri mis usrulyofilessa da uRrmes ganviTarebaSi<br />
gamoxatos, maSin, rodesac, magaliTad, skulpturas ar ZaluZs<br />
srulad gaaformos iseTi moqmedeba, rodesac diadi sulieri<br />
Zalebis ganxeTqileba da Serigeba iCens Tavs, is ki ara da, TviT<br />
ferwerasac, miuxedavad misi farTo asparezisa, moqmedebis mxolod<br />
erTi momentis Cveneba SeuZlia mudam.<br />
magram am seriozul situaciebs Tan sdevs Taviseburi siZnele,<br />
rac Camarxulia TviT maTsave cnebaSi. saxeldobr, isini damyarebuli<br />
arian qveynis mdgomareobis harmoniis darRvevaze<br />
da iseT urTierTobebs qmnian, romlebsac ar SeuZliaT ganagr-<br />
Zon arseboba ise, rogorc arian da maT gardaqmnel daxmarebas<br />
aucilebels xdian. magram idealis mSveniereba swored mis aum-
Rvrevel erTianobasa, simSvidesa da srulqmnilebaSia. kolizia<br />
ki, piriqiT, arRvevs WeSmaritad namdvilisa da zneobrivis am<br />
harmonias da Tavis TavSi erTiani ideali mohyavs disonansisa da<br />
dapirispirebis [mdgomareobaSi]. amitom aseTi darRvevis gamo<br />
TviTon idealic ziandeba da xelovnebis amocana aq mxolod imiT<br />
gamoixateba, rom, erTi mxriv, am gansxvavebaSi Tavisufali mSveniereba<br />
mainc ar daiRupos, meore mxriv ki, es gaoreba da brZola<br />
ise gaataros, rom konfliqtis gadawyvetis Sedegad harmonia miviRoT,<br />
da, amrigad, es harmonia Tavisi srulqmnili arsebobiT<br />
gamomJRavndes. xolo ra sazRvramde SeiZleba mivides disonansi,<br />
amaze araviTari zogadi gansazRvrebis dadgena ar SeiZleba, radgan<br />
yoveli calke xelovneba am mimarTebiT Tavis gansakuTrebul<br />
xasiaTs emorCileba. Sinagan warmodgenas, magaliTad, ufro meti<br />
dafleTilobis gadatana SeuZlia, vidre uSualo Wvretas. amitom<br />
poezias ufleba aqvs Sinagan mdgomareobaTa gamoxatvis dros<br />
sasowarkveTileba ukidures tanjva-wamebamde miiyvanos, xolo<br />
garegan mdgomareobaTa gamoxatvisas – saZaglobasa da umsgavsobamde.<br />
magram saxviT xelovnebaSi – ferweraSi, mxatvrobaSi da<br />
miT ufro skulpturaSi garegani saxe mtkiced da mudmivad dgas<br />
ise, rom ar moixsneba, ar hqreba kvlavad anda ar gaielvebs Cvens<br />
Tvalwin ucbad, raTa imave wuTs iseve gahqres musikis bgerebiviT,<br />
didi Secdoma iqneboda aq sazizRaris fiqsireba, Tu is Tavis<br />
gadawyvetas ver hpovebs. amitom saxviT xelovnebaTaTvis yvelaferi<br />
is rodia nebadarTuli, ris uflebac dramatul poezias<br />
aqvs, ramdenadac dramatuli poezia mxolod erTi wuTiT gamoavlens<br />
da kvlav gaaqrobs.<br />
axla rac Seexeba koliziis ufro uaxloes saxeebs, aq kvlv<br />
uzogadesi Tvalsazrisebi SeiZleba aRvniSnoT. am mimarTebiT<br />
sami mTavari mxare unda ganvixiloT:<br />
pirveli, koliziebi, romlebic wminda fizikuri, bunebrivi<br />
mdgomareobebidan gamomdinareoben, ramdenadac TviT isini<br />
uaryofiTi, cudi da amitom xelSemSleli ram arian.<br />
meore, gonismieri koliziebi, romlebic damyarebulia<br />
bunebriv, fizikur safuZvlebze; Tumca es safuZvlebi Tavis<br />
TavSi dadebiTia, magram gonisaTvis mainc gansxvavebaTa da dapirispirebaTa<br />
SesaZleblobas atareben.<br />
mesame, ganxeTqilebani, romelnic TavianT safuZvels goniseul<br />
gansxvavebebSi hpoveben da pirvelad ufleba aqvT gamovidnen<br />
WeSmaritad saintereso dapirispirebebis saxiT mxolod<br />
imdenad, ramdenadac isini adamianis sakuTari qmedebidan gamodian.<br />
231
232<br />
3. moqmedeba<br />
c. xasiaTi<br />
Cven amovdiodiT moqmedebis sayovelTao, substancialuri<br />
Zalebidan. isini TavianTi moRvaweobisa da ganamdvilebisaTvis<br />
saWiroeben adamianur individualobas, romelSiac isini vlindebian<br />
mamoZravebeli paTosis saxiT. magram im ZalTa zogadsayovelTaoba<br />
kerZo individebSi totalobad da erTeulobad unda<br />
Seikras. es totaloba aris adamiani Tavis konkretul goniseulobasa<br />
da subieqturobaSi, adamianuri, Tavis TavSi totaluri<br />
individualoba, rogorc xasiaTi. RmerTebi adamianis paTosad<br />
iqcevian, da paTosi konkretul moqmedebaSi adamianis xasiaTia.<br />
amis meoxebiT xasiaTi xelovnebis idealuri gamosaxvis namdvil<br />
sulsa da guls warmoadgens, ramdenadac igi aqamde ganxilul<br />
mxareebs Tavis TavSi aerTianebs Tavisi sakuTari totalobis<br />
momentebis saxiT. vinaidan idea, rogorc ideali, e. i. grZnobadi<br />
warmodgenisa da mWvretelobisaTvis gaformebuli da Tavis moRvaweobaSi<br />
moqmedi da Tavisi Tavis aRmsrulebeli, Tavis garkveulobaSi<br />
Tavis Tavze mimarTuli subieqturi erTeulobaa, magram<br />
WeSmaritad Tavisufalma erTeulobam, rogorc amas ideali<br />
moiTxovs, Tavi unda gvaCvenos ara marto rogorc zogadobam,<br />
aramed amdenadve rogorc konkretulma gansakuTrebulobam, er-<br />
Tianma gaSualebam da am mxareTa gamsWvalvam, TviT TavisTvis rom<br />
arsebobs erTianobis saxiT. es Seadgens totalobas [mTlianobas]<br />
xasiaTisas, romlis ideali Tavis TavSi Tavis Tavis gamaerTianebeli<br />
subieqturobis mdidar simZlavreSi mdgomareobs.<br />
am mimarTebiT xasiaTi sami mxriT gvaqvs gansaxilveli.<br />
pirveli, rogorc totaluri [mTliani] individualoba, xasia-<br />
Tis simdidre Tavis TavSi.<br />
meore, xolo es totaloba [mTlianoba] amave dros unda gamovlindes<br />
gansakuTrebulobad da amitom xasiaTic unda gamovlindes<br />
garkveuli xasiaTis saxiT.<br />
mesamec, xasiaTi, Tavis TavSi erTianis saxiT, uerTdeba am<br />
garkveulobas rogorc Tavis Tavs, Tavis subieqtur TavisTvis<br />
yofnaSi da misi saSualebiT man unda ganaxorcielos Tavis Tavi,<br />
rogorc Tavis TavSi mtkice myari xasiaTi.<br />
axla Cven gvsurs azris es abstraqtuli gansazRvrebani ganvmartoT<br />
da warmodgenas davuaxlovoT.<br />
a) paTosi, gaiSleba ra sruli individualobis fargleb-<br />
Si, amis gamo Tavis garkveulobaSi vlindeba ukve ara rogorc<br />
gamosaxvis mTliani da erTaderTi interesi, aramed igi moqmedi
xasiaTis TviT mxolod erT, Tumca erT mTavar mxared gadaiqceva.<br />
vinaidan adamiani Tavis TavSi, paTosis saxiT atarebs ara marto<br />
erT RmerTs, aramed adamianis suli didia da vrceli, WeSmarit<br />
adamians mravali RmerTi ekuTvnis da igi Tavis gulSi aTavsebs<br />
yvela im Zalas, RmerTebis wreSi rom gabneula. mTeli olimpi<br />
Tavmoyrilia mis mkerdSi. am azriT Tqva erTma Zvelma (berZenma):<br />
`Seni vnebebidan Sen Sehqmen SenTvis RmerTebi, hoi, adamiano!~<br />
marTlac, sinamdvileSi rac ufro ganaTlebuli, kulturuli<br />
xdebodnen berZnebi, miT ufro meti RmerTi hyavdaT; maTi adrindeli<br />
RmerTebi ki ufro Clungebad da yeyeCebad gamoiyurebodnen<br />
da ara individualobad da garkveulobad Camoyalibebul<br />
RmerTebad.<br />
amitom xasiaTi aseT simdidreSic unda gamomJRavndes. swored<br />
is aris xasiaTSi saintereso, rom aseTi totaloba [mTlianoba]<br />
mJRavndeba da am savseobaSi is mainc Tavis TavTan, Tavis TavSi<br />
dasrulebul subieqtad rCeba. Tu xasiaTi am damrgvalebasa da<br />
subieqturobaSi ar gamoixateba da abstraqtulad migdebulia<br />
mxolod erTaderTi vnebis amara, maSin igi Tavis TavSi ararsebulad<br />
anu ugunurad, gadareulad, sustad da uRonod gvevlineba.<br />
radgan individebis sisuste da uZlureba swored is aris, rom im<br />
maradiul ZalTa Sinaarsi maTSi ar vlindeba maT usakuTres Tvi-<br />
Tobad, predikatebad, romlebic mas, rogorc am predikatebis<br />
subieqts, axasiaTebs.<br />
homerosTan, magaliTad, yoveli gmiri Tvisebasa da xasiaTis<br />
niSanTa mTeli cocxali sisavsea. aqilevsi yvelaze ufro axalgazrda<br />
gmiria, magram mis axalgazrdul Zalas ar aklia arc erTi<br />
sxva namdvili adamianuri Tviseba, da homerosi am mravalmxrivobas<br />
sxvadasxvanair situaciaSi gadagviSlis. aqilevss uyvars<br />
Tavisi deda Tetida, igi tiris brizeides gulisTvis, rodesac<br />
mas mowyveten da Selaxuri Tavmoyvareoba aiZulebs waeCxubos<br />
agamemnons, rac `iliadaSi~ yvela danarCeni ambis gamosaval<br />
wertils Seadgens. amasTan igi patroklesa da antiloqes uerTgulesi<br />
megobaria; amave dros igi Zal-RoniT savse, cecxliviT<br />
mgznebare axalgazrdaa, fexmardi, mamaci, moxucebulTa winaSe<br />
Rrma pativiscemiT aRsavse; erTguli foniqsi, ndobiT aRWurvili<br />
erTguli msaxuri, mis ferxTiT imyofeba, patrokles dasaflavebaze<br />
moxuc nestors man didi pativi sca. magram amave dros<br />
aqilevsi mtris mimarT gulficxia, aborgebuli, zviadi, SurismaZiebeli<br />
da umkacresi, daundobeli, saSinelebiT savse, rodesac<br />
igi moklul heqtors Tavis etls gamoabams da gvams troas<br />
kedlebs irgvliv samjer TreviT Semoatarebs; magram mainc molbeba,<br />
rodesac moxuci priamosi mis karavSi midis, mas am dros<br />
233
Tavis saxlSi datovebuli moxuci mama gaaxsendeba da motiral<br />
mefes gauwvdis im xels, romliTac Svili moukla. aqilevsze<br />
SeiZleba iTqvas: es adamiania! keTilSobili adamianuri bunebis<br />
mravalmxrivoba mTeli Tavisi simdidriT am erT individuumSi<br />
iSleba da viTardeba. aseve iTqmis homerosis yvela danarCeni<br />
gmiris mimarTac; odisevsi, diomide, aiaqsi, agamemnoni, heqtori,<br />
andromaqe, _ TiToeuli maTgani mTeli damoukidebeli, TavisTavadi<br />
samyaroa, TiToeuli maTgani sruli, cocxali adamiania da<br />
ara mxolod xasiaTis romeliRac erTi calkeuli Tvisebis ra-<br />
Rac alegoriuli abstraqcia. ra SiSveli, fermkrTali, Tumca ki<br />
Zlieri individualobani arian maTTan SedarebiT rqovani zigfridi,<br />
truaeli hageni da TviT folkeric, musikosi.<br />
mxolod aseTi mravalmxrivoba aniWebs xasiaTs cocxal interess.<br />
magram es sisavse amasTanave erT subieqtad Sekruli unda<br />
mogvevlinos, da ara rogorc gabneuloba, ybedoba da mxolod<br />
SiSveli, mravalmxrivi agznebuloba, _ ise rogorc bavSvebi,<br />
magaliTad, yvelafers xels hkideben, erTi wuTiT dainteresdebian<br />
da raRac saTamaSo saqmes gaiCenen, _ magram mainc uxasiaToni<br />
arian, _ piriqiT, xasiaTi adamianis sulis usxvadasxvanaires<br />
TvisebebSi unda SeiWras, maTSi unda imyofebodes, Tavisi Tviseba<br />
am TvisebebiT unda aavsos da imave dros ar unda SeCerdes,<br />
aramed interesebis, miznebis, Taviseburebebis, xasiaTis Tvisebebis<br />
am mTlianobaSi Tavis TavSi koncentrirebuli da mdgradi<br />
subieqturoba unda daicvas.<br />
aseTi mTliani xasiaTebis gamosaxatavad yvelaze ufro Sesaferia<br />
epikuri poezia, ufro naklebad – dramatuli da lirikuli.<br />
b) magram am mTlianobazec, rogorc aseTze, xelovnebas jer<br />
kidev ar SeuZlia SeCerdes. radgan saqme gvaqvs idealTan mis<br />
garkveulobaSi, amis gamo maSinve ibadeba xasiaTis gansakuTrebulobis<br />
da individualizebis moTxovnileba. moqmedeba gansakuTrebiT<br />
mis konfliqtsa da reaqciaSi ayenebs saxis SezRudulobisa<br />
da garkveulobis pretenzias. amitomac dramatuli<br />
gmi-rebi metwilad ufro martivni arian Tavis TavSi, vidre epikuri<br />
saxeebi. ufro mtkice garkveuloba imiTi miiReba, rom gansakuTrebuli<br />
paTosi xasiaTis arsebiT da TvalsaCino, mniSvnelovan<br />
Tvisebad iqceva, garkveuli miznebis, gadawyvetilebebisa da<br />
moqmedebebisaken rom mihyavs igi. Tu gamartiveba, SezRuduloba,<br />
gacalmxriveba imdenad Sors wava, rom individuumi gamocarieldeba<br />
da garkveuli paTosis, rogorc siyvarulis, pativis da a. S.,<br />
mxolod SiSvel, Tavis TavSi abstraqtul formad iqceva, maSin<br />
amis gamo yovelgvari sicocxle da subieqturoba ikargeba da<br />
gamosaxva, romelSiac xasiaTis mxolod es mxare aris win wamoweu-<br />
234
li, iqceva, rogorc es frangebTan xSirad xdeba, SiSvel da Rarib<br />
gamosaxvad. amitom xasiaTis gansakuTrebulobaSi, Tumca, marTalia,<br />
erTi mTavari gabatonebuli mxare unda gamovlindes, magram<br />
am garkveulobis farglebSi sruli cxovelmyofeloba da sisavse<br />
mainc ise unda iqnes daculi, rom individuums darCes asparezi,<br />
moZraobis SesaZlebloba, mravalmxriv gviCenos Tavisi Tavi, mimarTos<br />
sxvadasxva mxares, mravalgvar situaciebSi SeiWras da<br />
Tavis TavSi ganviTarebuli Sinagani cxovrebis mTeli simdidre<br />
mravalnair gamovlinebebSi gaSalos. amgvari cxovelmyofeloba,<br />
Tavis TavSi martivi paTosis miuxedavad, axasiaTebs sofokles<br />
tragikul saxeebs. TavianTi plastikuri damTavrebulobiT isini<br />
qandakebebs SeiZleba SevadaroT. radgan skulpturasac, Tumca<br />
igi gansazRvrulia, mainc SeuZlia gamoxatos xasiaTis mravalmxrivoba.<br />
marTalia, skulptura, winaaRmdeg mZafri vnebisa, mTeli<br />
Tavisi Zal-RoniT mxolod erT wertils rom eZgereba xolme,<br />
Tavis wynar mdumarebaSi Zlier neitralitets gamoxatavs da<br />
Tavis TavSi mSvidad Seicavs yvela Zalas, magram es aumRvreveli<br />
erTianoba mainc ar Cerdeba abstraqtul garkveulobaze, aramed<br />
winaswar gvagrZnobinebs mis simSveniereSi amave dros sxva yvelafris<br />
dabadebis adgils, rogorc uSualo SesaZleblobas, raTa<br />
usxvadasxvanaires urTierTobebSi gadavides. Cven skulpturis<br />
nmdvil saxeebSi vxedavT mSvid siRrmes, romelic SesaZleblobas<br />
Seicavs Tavis TavSi Tavis Tavidan yvela Zala ganaxorcielos. xasiaTis<br />
Sinagani mravalmxrivoba skulpturaze metad moeTxoveba<br />
ferweras, musikas da poezias, yoveli drois namdvili xelovanni<br />
asec iqceodnen. magaliTad, Seqspiris `romeo da julietaSi~ romeos<br />
mTavari paTosia siyvaruli; magram Cven mas mainc vxedavT<br />
mSoblebTan, megobrebTan, paJTan mravalmxriv urTierTobaSi;<br />
Tavisi pativmoyvareobis dasacavad tibalts waeCxubeba da orTa<br />
brZolaSi iwvevs. Cven vxedavT, Tu rogori mowiwebiT da ndobiT<br />
epyroba ber-monazons, da TviT samaris pirsac ki saubars gaubams<br />
im meafTiaqes, romlisganac momakvdinebel Sxams yidulobs,<br />
mas mudam Rirseulad, keTilSobilurad uWiravs Tavi, magram<br />
gamsWvalulia Rrma grZnobiT. aseve julietasac mravalnairi<br />
urTierToba aqvs dedasTan, mamasTan, ZiZasTan, graf parisTan,<br />
paterTan; da mainc igi Tanabrad aris Cafluli rogorc Tavis<br />
TavSi, aseve yvela sxva situaciaSic da mTeli misi xasiaTi erTi<br />
grZnobiT, sasiyvarulo vnebiT aris gamsWvaluli da asuldgmulebuli;<br />
misi siyvaruli iseTi Rrmaa da vrceli, rogorc usaz-<br />
Rvroa zRva, ase rom, julietas ufleba aqvs Tqvas: ramdenadac<br />
mets gavcem, imdenadve ufro meti maqvs me: orive masTan usazRvroa.<br />
amitom Tumca aq gamoxatulia mxolod erTi paTosi, magram<br />
235
is mainc unda gaiSalos da ganviTardes Tavis simdidred Tavis<br />
TavSi. es SemTxveva arsebobs TviT lirikaSic ki, sadac paTosi<br />
ar SeiZleba iqces moqmedebad konkretul pirobebSi. TviT aqac<br />
paTosi unda gamovlindes sruliad ganviTarebuli sulis Sinagani<br />
mdgomareobis saxiT, romelsac SeuZlia garemoebaTa da<br />
situaciaTa yoveli mxriT gamomJRavndes. cocxali enamWevroba,<br />
fantazia, yvelafers rom exeba, warsuls awmyoSi gadmoitans,<br />
da icis Sinagani cxovrebis simboluri gamoTqmisaTvis mTeli<br />
garegani garemos gamoyeneba, ar eSinia Rrma obieqturi azrebisa<br />
da am ukanasknelTa gadmocemaSi gvauwyebs SormWvretel, yovlismomcvel,<br />
naTel, Rirseul, keTilSobil gons; es simdidre<br />
xasiaTisa, Tavis Sinagan samyaros rom gamoTqvams, arc lirikaSi<br />
aris uadgilo da mas iq samarTlianad SeiZleba hqondes adgili.<br />
gansjis TvalsazrisiT ganxiluli aseTi mravalmxrivoba erTi<br />
romelime gabatonebuli garkveulobis farglebSi SeiZleba ara-<br />
Tanamimdevrulad mogveCenos. aqilevsi, magaliTad, Tavis keTil-<br />
Sobilur gmirul xasiaTTan erTad, romlis mSvenieri axalgazrduli<br />
Zala ZiriTad Tvisebas Seadgens, mamisa da megobris mimarT<br />
gulCvilia; rogorRa SeiZleba, ismeba kiTxva, rom man saSineli<br />
SurisZiebiT Sepyrlbilma galavnis irgvliv TreviT Semoatara<br />
heqtori. msgavsi araTanamimdevrobis arian agreTve Seqspiris<br />
briyvi masxarebi, TiTqmis mudam gonebamaxvilni da genialuri<br />
iumoriT aRsavseni. da ai, SeiZleba Tqvas kacma: rogor midian<br />
es Wkuamaxvili individebi iqamde, rom ase briyvulad iqcevian.<br />
saxeldobr, gansjas surs abstraqtulad xasiaTis mxolod erTi<br />
mxare gamohyos, amoswios da mTeli adamianis erTaderT wesad aqcios.<br />
is, rac calmxrivobis gabatonebis winaaRmdeg gamodis, gansjas<br />
ubralo calmxrivobad warmoudgenia. magram Tavis TavSi<br />
mTlianis da miT cocxalis gonivrulobisaTvis es araTanmimdevroba<br />
warmoadgens swored Tanmimdevrobas da Tanxmobas. radgan<br />
adamianic swored es aris. mravlis winaaRmdegobas ara Tu Tavis<br />
TavSi atarebs, aramed gadaaqvs kidevac da masSi Tavis Tavis Tanabari<br />
da erTguli rCeba.<br />
y) magram amitom xasiaTma Tavisi gansakuTrebuloba Tavis<br />
subieqturobas unda SeuerTos, igi unda iyos garkveuli saxe,<br />
da am garkveulobaSi unda hqondes mudam Tavisi Tavis erTguli<br />
erTiani paTosis Zala da simagre. Tu amgvarad adamiani Tavis<br />
TavSi erTiani ar aris, maSin mravalgvarobis sxvadasxva mxare<br />
Seugneblad da uazrod iSleba. Tavis TavTan erTianobaSi yofna<br />
Seadgens swored xelovnebaSi individualobis usazRvroebasa da<br />
RvTaebriobas. am mxriv, simagre, simtkice, Seupovroba, gabeduleba<br />
mniSvnelovan gansazRvrebas gvaZlevs xasiaTis idealuri<br />
236
gamosaxvisaTvis. igi iqidan warmosdgeba, rogorc zemoT ukve<br />
SevexeT, rom ZalTa zogadoba individuumis gansakuTrebulobiT<br />
ganimsWvaleba da am gaerTianebaSi Tavis TavSi erTian, Tavisi<br />
Tavisadmi mimarTul subieqturobad da calkeulobad, erTeulobad<br />
iqceva.<br />
magram am moTxovnasTan erTad Cven unrda gamovideT gansakuTrebiT<br />
uaxlesi xelovnebis mravali movlenis winaaRmdeg.<br />
kornelis `sidSi~, magaliTad, siyvarulisa da pativis kolizia<br />
brwyinvale partiaa. cxadia, rom Tavis TavSi aseT gansxvavebul<br />
paToss SeuZlia konfliqtamde misvla; magram roca es<br />
paTosi Sinagani brZolis saxiT gadatanilia erTsa da imave xasiaTSi,<br />
maSin, marTalia, es brwyinvale ritorikisa da efeqtiani<br />
monologebis sababsa da SemTxvevas iZleva, mainc xasiaTis jansaR<br />
simtkicesa da Tavis TavSi erTianobas ewinaaRmdegeba erTi da imave<br />
sulis gaoreba, rac pativRirsebis abstraqciidan siyvarulis<br />
abstraqcias awydeba da piruku.<br />
aseve ewinaaRmdegeba individualur simtkices, rodesac mTavari<br />
piri, romelSic ama Tu im paTosis Zala iZvris da moqmedebs,<br />
daqvemdebarebuli figurisagan rCeva-darigebas iRebs, gaerkveva,<br />
dahyveba TaTbirs da Semdeg SesaZlebloba eZleva, danaSauli<br />
Tavidan moixsnas da sxvas gadaabralos. rogorc, magaliTad, rasinis<br />
fedra enonesagan rCeva-darigebas miiRebs da mis TaTbirs<br />
dahyveba. namdvili xasiaTi TviT moqmedebs da sxvas uflebas ar<br />
miscems mis sulSi SeiWras, mis magier ifiqros da gadawyvetileba<br />
miiRos. magram Tu is sakuTari nebiT moqmedebda, maSin Cadenil<br />
danaSaulsac TviTon kisrulobs da TviTonve agebs masze pasuxs.<br />
xasiTis meryeobis, usayrdenobis meore saxe gansakuTrebiT<br />
axal germanul nawarmoebebSi Camoyalibda mgrZnobiarobis Sinagan<br />
sisusted [sentimentalobad], rac sakmaod didxans batonobda<br />
germaniaSi. yvelaze ufro maxlobel da SesaniSnav magaliTad<br />
unda moviyvanoT verTeri, mTlad daavadebuli xasiaTi; romelsac<br />
ar Seswevs Zala Tavisi siyvarulis Jinianobaze ufro maRla<br />
dadges. magram is, rac mas sainteresos xdis, aris vnebianoba da<br />
grZnobaTa simSveniere, bunebasTan mWidro kavSiris grZnoba,<br />
gancdaTa sifaqize da lmobieri suli. da Semdeg, rodesac saku-<br />
Tari pirovnebis uSinaarso subieqturobaSi Cafloba, CaRrmaveba<br />
ufro da ufro gaizarda, am sisustem, sirbilem kidev sxva<br />
mravalnairi forma miiRo. iakobis mier mis `voldemarSi~ mocemuli<br />
simSveniere sulisa amasve unda mieweros, am romanSi mTeli<br />
zomiT iCens Tavs iseTi warmodgena sakuTar Tavze, TiTqos [gmiri]<br />
didebuli sulisa iyos; amiT igi Tavs ityuebs da Tvalebs ixvevs<br />
sakuTari saTnoebisa da upiratesobis Sesaxeb. es aris aRmatebuleba<br />
237
da RvTaebrioba iseTi sulisa, sinamdvilesTan yovelmxriv mcdar<br />
urTierTobaSi rom imyofeba da Tavis Tavsve umalavs sakuTar<br />
sisustes im mxriv, rom ar SeuZlia aitanos da gadaamuSaos arsebuli<br />
qveynis namdvili Sinaarsi im warCinebulobisa da gvariSvilobis<br />
gamo, romliTac igi yvelafers, viTarca uRirss, xels hkravs.<br />
aseTi mSvenieri suli Ria ar aris TviT WeSmariti zneobrivi interesebisa<br />
da cxovrebis jansaRi miznebisaTvis, sakuTar Tavs<br />
sakuTar qselSive axvevs, cxovrobs da moZraobs mxolod saku-<br />
Tar subieqtur religiur da moralur gamonagonebSi. am Sinagan<br />
enTuziazms, aRtacebas sakuTari araCveulebrivi warCinebulobis,<br />
upiratesobis gamo, romliTac ase amayobs da ibRinZeba isev<br />
sakuTari Tavis winaSe, emateba agreTve usazRvro mgrZnobiaroba<br />
yvela sxvis mimarT, vinc valdebulia es ganmartoebuli [oboli]<br />
mSveniereba yovel momentSi gamoicnos, gaigos, da Tayvani sces;<br />
da Tu sxvebi amas ver SesZleben, maSinve es suli mTeli siRrmiT<br />
aRSfoTdeba da usazRvro Seuracxyofas igrZnobs. maSin erTi<br />
xelis dakvriT mTeli misi adamianoba, yovelgvari megobroba,<br />
yovelgvari siyvaruli qreba. misi uunaroba – gadaitanos pedantizmi,<br />
wvrilmani umniSvnelo garemoebani da uxerxulobani,<br />
romelTac diadi da Zlieri xasiaTi mSvidad da uzianod Cauvlis<br />
xolme, _ yovelgvar warmodgenas sWarbobs da swored yvelaze<br />
ufro arsebiTad umniSvnelo ram garemoeba aseT suls udides sasowarkveTilebaSi<br />
agdebs. maSin dardsa da naRvels, sevdas, Wmunvas,<br />
mowyenilobas, cud gunebas, Seuracxyofis grZnobas, melanqolias,<br />
sakuTari ubedurebis grZnobas bolo ar eReba; aqedan<br />
warmosdgeba mtanjveli fiqrebiT gawameba Tavis Tavisa da sxvisa,<br />
SfoTi, borgva, krunCxva da sulis TviT simkacre da ulmobelobac,<br />
romelSiac am mSvenieri sulis Sinagani gancdebis mTeli<br />
ubedureba, sacodaoba da sisuste savsebiT mJRavndeba. sulis<br />
aseTma ucnaurobam ar SeiZleba guli miizidos, radgan namdvil<br />
xasiaTs is Sehferis, rom raime namdvilis dapyrobis survili,<br />
gambedaoba da Zala Seswevdes. interesi iseTi subieqtebisadmi,<br />
mudam mxolod Tavis Tavs rom dastrialeben, fuWi interesia, ra<br />
didi warmodgenac ar unda hqondeT maT sakuTar Tavze, rom isini<br />
yvelaze ufro maRali da uwmindesi arsebani arian, rom maTi<br />
sulis uSinaganes fenebSi dafarulia RvTaebrivi – maT saSinao<br />
tansacmelSi daudevrad gamovlenili.<br />
xasiaTis Sinagani substancialuri safuZvlianobis es uqonloba<br />
sul sxva saxiTac im mxriv Camoyalibda, rom sulis is ucnauri,<br />
maRali da mSvenieri Tvisebebi hipostazirebulia sul<br />
ukuRmarTad da gagebulia damoukidebel Zalebad. amas ekuTvnian<br />
magiuri, magnituri, demonuri movlenebi, naTelxilvis moCvene-<br />
238
ani, ZilSi xetiali, mTvareuli da a. S. cocxali individuumi,<br />
romelzec amtkiceben, rom sinamdvileSi arsebobda, am Savbneli<br />
Zalebis mimarT iseT urTierTobaSi hyveba, rom, erTi mxriv, isini<br />
[es Zalebi] TviT masSi arian, meore mxriv ki, misi Sinagani samyarosaTvis<br />
sul ucxo da miRmur Zalebs warmoadgenen, romlebic<br />
gansazRvraven da warmarTaven mis Sinagan cxovrebas. am ucnob<br />
ZalebSia TiTqos amouSifravi raRac saSinelebis WeSmariteba,<br />
romlis wvdoma da gagneba SeuZlebeliao. magram xelovnebis<br />
samyarodan swored bneli Zalebi unda ganidevnos, radgan xelovnebaSi<br />
araferia bneli, piriqiT, masSi yvelaferi naTelia da<br />
gamWvirvale, xolo es zexiluli, Cveni Tvalisa da gonebisaTvis<br />
miuwvdomeli Zalebi ki mxolod sulis avadmyofobas uwyoben<br />
xels da poezias bundovans, nislovans, cariels, fuWsa da amaos<br />
xdian, ris magaliTebsac iZlevian hofmani da hainrix fon klaisti<br />
Tavis `princ homburgelSi~. WeSmaritad idealur xasiaTs Tavis<br />
Sinaarsad da paTosad araviTari miRmuri, saiqio da moCvene-biseuli<br />
ara aqvs, mas namdvili interesebi amoZravebs, raSic igi sakuTar<br />
Tavs poulobs. gansakuTrebiT naTelxilva uaxloes poeziaSi<br />
Zalian trivialuri da Cveulebrivi gaxda. piriqiT, rodesac Sileris<br />
`vilhelm telSi~ moxuci atinghauzeni sikvdilis wuTebSi<br />
Tavisi samSoblos bed-iRbals iuwyeba, aq es winaswarmetyveleba<br />
naxmaria marTebulad. magram xasiaTis sijansaRis gadacvla sulis<br />
avadmyofobaze koliziis Sesaqmnelad da interesis gamosawvevad,<br />
mudam ubedurebiT, marcxiT damTavrdeba; amitom TviT<br />
SeSlilobac mxolod didi sifrTxiliT aris gamosayenebeli.<br />
amgvar gamrudebebs, xasiaTis erTianobasa da simtkices rom<br />
upirspirdebian, SegviZlia uaxlesi ironiis principic davur-<br />
ToT. am yalbma Teoriam poetebi imiT Seacdina, rom xasiaTebSi<br />
gauerTianebeli, erTmaneTisagan gansxvavebuli Tvisebebi Seitanes,<br />
ase rom, TiToeuli xasiaTi TviTve angrevs da anadgurebs<br />
Tavis Tavs, rogorc xasiaTs. Tu romelime individuumi Tavidan<br />
kidevac gamodis garkveuli miswrafebiT, saerTod garkveulobiT,<br />
maSin igi swored Tavis sawinaaRmdegoSi unda gadavides da<br />
amis gamo xasiaTma araferi ar unda warmoadginos, gamoxatos,<br />
garda garkveulisa da Tavisi Tavis umniSvneloba-araraobisa.<br />
es ambavi ironiam xelovnebis gansakuTrebul da umaRles mwvervalad<br />
miiCnia, radgnac mayurebeli raime TavisTavad dadebiTma<br />
interesma ki ar unda Seipyroso, aramed masze maRla unda dadges,<br />
ise rogorc TviT ironia qveynad yvelaferze maRla da yvelafris<br />
iqiT dgaso. amave azriT undodaT aexsnaT Seqspiris xasia-<br />
Tebi. magaliTad, ledi makbeti mosiyvarule meuRle da metad sa-<br />
TuTi, uwyinari sulis qali iyoo, Tumca is azrebs mkvlelobaze<br />
239
ara marto farTo asparezs uTmobs, aramed sisruleSiac mohyavso.<br />
magram Seqspiri gamoirCeva swored miseuli xasiaTebis simedgriT,<br />
kategoriulobiTa da udrekobiT, TviT borotis mxolod<br />
formaluri sidiadisa da simtkicis gamoxatvis drosac ki.<br />
marTalia, hamleti gaubedavia, magram igi daeWvebulia ara imaSi,<br />
Tu ra unda gaakeTos, aramed imaSi, rogor unda Seasrulos. axla<br />
isini Seqspiris xasiaTebsac ki moCvenebiTsa xdian da fiqroben,<br />
TiTqos swored es araraoba-umniSvneloba da naxevruloba,<br />
meryeoba, yoymani, aqeT-iqiT rwevani, gauTavebeli mieT-moeTi<br />
iyos TavisTavad saintereso. magram ideali swored imiT gamoixateba,<br />
rom idea namdvilia da am sinamdviles adamiani sWirdeba<br />
subieqtis saxiT, rogorc Tavis TavSi mtkice erTiani ram.<br />
rac aq xelovnebaSi mtkice xasiaTis individualobaze vTqviT,<br />
esec kmara. aseT xasiaTSi mTavaria Tavis TavSi garkveuli, arsebiTi<br />
paTosi mdidari da savse mkerdisa, romlis Sinagan individualur<br />
qveyanas paTosi imgvarad gamsWvalavs, rom sulis Sinagani<br />
samyaros paTosiT ganmsWvaluloba, da ara marto paTosi,<br />
rogorc aseTi, Tavis gamoxatvas hpovebs. amdenadve paTosma<br />
adamianis mkerdSi ar unda daarRvios Tavisi Tavi imisaTvis, rom<br />
gamomJRavndes, rogorc Tavis TavSi araarsebiTi da umniSvnelo<br />
raRac.<br />
240<br />
III. idealis garegani garkveuloba<br />
C. xelovani<br />
2. gamosaxvis obieqturoba<br />
a. ubralo garegani obieqturoba<br />
sityvis Cveulebrivi gagebTi obieqturoba ase esmiT, rom<br />
mxatvrul nawarmoebSi yovelgvarma Sinaarsma ukve arsebuli<br />
sinamdvilis forma unda miiRos da am CvenTvis nacnob garegan<br />
saxeSi [formaSi] mogvevlinos. Cven rom aseTi obieqturobiT<br />
davkmayofilebuliyaviT, maSin SegveZlo kocebusaTvis obieqturi<br />
poeti gvewodebina, vinaidan masTan kvlav sruliad imave<br />
mdabio, bilw sinamdviles vnaxulobT, magram xelovnebis mizani<br />
swored is aris, rom yoveldRiuri cxovrebas rogorc Sinaarsi,<br />
aseve misi gamovlenis wesi Semoacalos, Camobertyos, da mxolod<br />
TavisTavad da TavisTvis gonivruli mxare, gonismieri moRvaweo-bis<br />
saSualebiT, Sinagani samyarodan mis WeSmarit garegan<br />
saxed [formad] gamoavlinos. amitom xelovanma mizanSi rodi unda
amoiRos maincdamainc mxolod es SiSveli garegani obieqturoba,<br />
Sinaarsis sruli substancia rom aklia. marTalia, SeiZleba<br />
obieqturobis, arsebulis aseT gagebas Tavis TavSi umaRlesi cxovelmyofeloba<br />
hqondes da, rogorc ukve adreve goeTes axalgazrdobis<br />
nawarmoebis zogierTi magaliTidan davinaxeT, igi<br />
Tavisi Sinagani gulwrfelobiT Zalianac gvizidavdes, magram Tu<br />
mas namdvili Sinaarsi ar gaaCnia, is mainc ver miaRwevs xelovnebis<br />
WeSmarit mSvenierebas. amitom xelovani ar unda gamoekidos<br />
iseT SiSvel garegan obieqturobas, Sinaarsis sruli substancia<br />
rom aklia.<br />
b. gaumJRavnebeli Sinagani samyaro<br />
amitom obieqturi gagebis meore saxe miznad ar isaxavs<br />
garegans, rogorc aseTs, aramed xelovani Tavis sagans eufleba<br />
sulis uRrmesi, uSinaganesi gancdiT. magram es Sinagani imdenad<br />
dafarulia, karCaketili da koncentrirebuli, rom mas ar SeuZlia<br />
cnobier sicxades da WeSmarit gaSla-ganviTarebas miaRwios.<br />
amitom paTosis mWevrmetyveleba marto imiT kmayofildeba, rom<br />
mimaxvedrebeli garegani movlenebiT, winaTgrZnobebiT savse<br />
niSnebiT miaxvedros mkiTxveli, Tumca Sinaarsis mTeli bunebis<br />
asaxsnelad saWiro Zala da ganaTleba [kultura] ar gaaCnia. gansakuTrebiT<br />
xalxuri simRerebi miekuTvneba gamosaxvis am wess.<br />
isini garegnulad martivad aniSneben [miaxvedreben] im farTo da<br />
Rrma grZnobaze, rac maT safuZvlad udevT, magram mainc ar SeuZliaT,<br />
naTlad gamoTqvan igi, vinaidan TviT xelovnebam aq jer<br />
kidev ver miaRwia ganaTlebas [kulturas] imdenad, rom man Tavisi<br />
Sinaarsi sruli gamWvirvalobiT gamoarCios, da mxolod imiT<br />
unda dakmayofildes, rom garegani niSnebis saSualebiT SesaZlebeli<br />
gaxados, miaxvedros sulis winaTgrZnoba. guli Tavis Tavs<br />
Cahkvirvebia, Tavis TavSi momwyvdeula, SekumSula, da imisaTvis,<br />
rom sxva gulebisTvisac gasagebi gaxdes, aisaxeba mxolod sruliad<br />
bolovad garegan gremoebebsa da movlenebSi, romlebic, mar-<br />
Talia, sakmaod mWevrmetyvelni arian, Tu maT miecemaT Tundac<br />
sul susti miniSnebis xasiaTi sulsa da grZnobaze. goeTemac<br />
mogvca am saxis uaRresad Cinebuli simRerebi. `mecxvare-mwyemsis<br />
naRvliani simRera~, magaliTad, am saxis leqsTa Soris erT-erTi<br />
umSvenieresTagania; tkivilisa da sevda-kaeSnisagan gatexili<br />
suli, daunjebuli da guldaxuruli Tavis ambavs gvamcnobs wminda<br />
garegan saxeebSi da grZnobis koncentrirebuli siRrme maTSi<br />
mainc gamouqTmelad Zgers. `tyis mefesa~ da sxva mraval leqsSi<br />
gabatonebulia igive kilo, magram es kilo SeiZleba iseT Clung<br />
241
arbarosobamde CamoqveiTdes, romelic ar iZleva saSualebas,<br />
Seignos, cnobierhyos sagnisa da situaciis dedaarsi da mxolod<br />
yvelaze ufro bolovads, nawilobriv uxeS, nawilobriv ugemur<br />
garegnul niSnebs gamohkidebia. rogorc magaliTad, krebul `Des<br />
Knaben Wunderhorn-Si~ moTavsebul `medafdafeSi~ naTqvamia: `o,<br />
sarCobelav, maRalo saxlo~ an `mSvidobiT, batono kapralo~,<br />
romelTac friad amaRelvebel striqonebadac ki Tvlidnen.<br />
piriqiT, rodesac goeTe mReris:<br />
242<br />
Cemgan mokrefil Taiguls<br />
salmad mogiZRvni aTasjer!<br />
xSirad davxrilvar me misken,<br />
vin icis, ramden aTasjer,<br />
da mivixute igi guls<br />
mravaljer, asiaTasjer!<br />
iq Sinagani gulwrfeli grZnoba naCvenebia sruliad sxvagvarad,<br />
rac Cveni mWvretelobis winaSe araviTar trivialursa da<br />
Tavis Tavis sawinaaRmdegos ar ayenebs. magram, saerTod, obieqturobis<br />
mTel am saxeobas aklia namdvilad naTeli gamoxatva<br />
[warmoCena] grZnobisa da vnebisa, rac namdvil xelovnebaSi ar<br />
unda rCebodes im farul siRrmeSi, garegan niSnebSi gamovleniT<br />
rom odnav mogvagonebs, odnav exmaureba TavisTavs, aramed an<br />
unda TavisTvis TviTon gamomJRavndes, an naTlad da srulad<br />
unda gamosWviodes [gamobrwyindes] im garegan niSnebSi, romel-<br />
Sic igi aris gansaxierebuli. Sileri, magaliTad, Tavisi paTosiT<br />
mTel Tavis suls gamoxatavs, friad suls, sagnis arsebas rom Sesisxlxorcebia,<br />
SeTvisebia, da SeuZlia Tavisi sulis siRrmeebi<br />
amave dros yvelaze ufro Tavisuflad da brwyinvaled, sruli<br />
siuxviTa da keTilxmovanebiT gamoTqvas.<br />
c. WeSmariti obieqturoba<br />
am mimarTulebiT, idealis cnebis Tanaxmad, subieqturi<br />
gamoTqmis mxriv, WeSmariti obieqturoba aqac ise SegviZlia davadginoT,<br />
rom xelovanis STamagonebeli namdvili Sinaarsidan<br />
araferi ar unda darCes Sinagan subieqtur samyaroSi, mTeli es<br />
Sinaarsi savsebiT unda gaiSalos da ganviTardes im saxiT, romel-<br />
Sic amorCeuli Sinaarsis zogadi suli da substancia xazgasmiT<br />
iqneba naCvenebi imdenadve, ramdenadac misi individualuri<br />
gaformeba mTlianad warmosdgeba damTavrebulad da mTeli<br />
gamosaxvis mixedviT im sulisa da substanciisagan ganimsWvaleba.<br />
vinaidan udiadesi da usaCinoesi aris ara raRac gamouTqmeli,<br />
Torem am SemTxvevaSi poetis suli mis nawarmoebSi gauxsneli
darCeboda, Tavis TavSi ufro meti siRrmis mqone iqneboda, vidre<br />
amas misi nawarmoebi gamoxatavs, maSin rodesac sinamdvileSi<br />
xelovanis mier Seqmnili nawarmoebi aris is, rac masSi yvelaze<br />
ukeTesi da WeSmaritia; rasac gamoxatavs igi, TviTonac is aris,<br />
rac mxolod misi sulis siRrmeSi darCa dafaruli, igi ar aris is.<br />
3. manera. stili da originaloba<br />
magram ra Zlieradac ar unda moeTxovebodes xelovans obieqturoba,<br />
swored axlaxan aRniSnuli azriT, gamosaxva mainc misi<br />
STagonebis (aRmafrenis) nawarmoebia, vinaidan igi, rogorc<br />
subieqti, mTlianad gaerTianebulia saganTan da misi mxatvruli<br />
xorcSesxma, Tavisi sulisa da Tavisi fantaziis Sinagani cxovelmyofelobidan<br />
moaxdina. xelovanis subieqturobisa da<br />
gamosaxvis WeSmariti obieqturobis identoba mesame mTavari mxarea,<br />
romelic Cven jer kidev mokled unda ganvixiloT, ramdenadac<br />
masSi gaerTianebuli aRmoCndeba is, rac aqamde gancalkevebuli<br />
gvqonda rogorc genia da obieqturoba. es erTianoba<br />
SegviZlia aRvniSnoT, rogorc namdvili originalobis cneba.<br />
magram sanam SvudgebodeT imis dadgenas, Tu ras Seicavs Tavis<br />
TavSi es cneba, mxedvelobaSi unda miviRoT kidev ori punqti,<br />
romelTa calmxrivoba unda moixsnas, Tu gvsurs, rom WeSmaritma<br />
originalobam SeZlos gamosvla. es aris subieqturi manera da<br />
stili.<br />
a. subieqturi manera<br />
rac Seexeba, upirveles yovlisa, SiSvel maneras, igi am mimarTebiT<br />
arsebiTad unda ganvasxvavoT originalobisagan. vinaidan<br />
manera exeba xelovanis mxolod kerZo da amis gamo SemTxveviT<br />
Taviseburebebs, ramdenadac isini, Tumica TviT sagnidan da maTi<br />
idealuri gamoxatvidan ar gamomdinareoben, magram mainc mxatvruli<br />
nawarmoebis Seqmnis dros iCenen xolme Tavs.<br />
a) maSin manera, sityvis amgvari gagebiT, exeba xelovnebis ara<br />
zogad saxeebs, TavisTavad da TavisTvis gamoxatvis gansxvavebul<br />
wess rom moiTxoven, rogorc, magaliTad, peizaJisti sagnebs<br />
ufro sxvagvarad iTvisebs, vidre istoriuli suraTebis mxatvari,<br />
poeti epikosi ufro sxvanairad, vidre lirikosi an dramaturgi;<br />
manera mxolod am subieqtis aTvisebis sakuTari wesia,<br />
sakuTari koncefcia da Sesrulebis SemTxveviTi Tavisebureba,<br />
rasac SeuZlia imdenad Sorsac ki wavides, rom idealis WeSmarit<br />
cnebasTan pirdapir winaaRmdegobaSi Cavardes. am mxriv ganxiluli<br />
manera is ucudesi saxea, romelsac SeiZleba gamoekidos<br />
243
xelovani, vinaidan igi masSi, imis magier, rom namdvil xelovnebas<br />
mieces, Tavs nebas aZlevs SeiWras subieqturobaSi, rogorc<br />
aseTSi, da miT Tavi SeizRudos, magram xelovneba moxsnis sazogadod<br />
rogorc Sinaarsis, aseve misi garegani gamovlenis SiSvel<br />
SemTxveviTobas, da amitom xelovans moTxovnasac wauyenebs,<br />
rom Tavisi subieqturi Taviseburebis kerZo SemTxveviTi niSnebi<br />
Tavis TavSi gaanadguros.<br />
b) amitomac meore, manera rodi upirispirebs Tavis Tavs WeSmarit<br />
mxatvrul gamosaxvas, aramed mxatvruli nawarmoebis mxolod<br />
garegan mxareebs ufro inarCunebs sakuTar sarbielad subieqturi<br />
gadmocemis wesis kerZo TaviseburebaTaTvis. amitom maneris<br />
es saxeoba ufro metad mxatvrobaSi [ferweraSi] da musikaSi<br />
ikidebs fexs, radgan xelovnebis es saxeobani aTvisebasa da Sesrulebas<br />
garegan mxareTa ufro farTo asparezs sTavazoben.<br />
Taviseburi, garkveuli mxatvrisa, misi mimdevrebisa da mowafeebisaTvis<br />
damaxasiaTebeli da xSir ganmeorebaTagan Cveulebad<br />
Camoyalibebuli gamoxatvis wesi qmnis maneras, romelmac or Semdgom<br />
mimarTulebaTagan SeiZleba erT-erTi miiRos.<br />
aa) pirveli mxare exeba aTvisebas. haeris toni, magaliTad,<br />
xis foTolTa ganlageba, naTelisa da Crdilis ganawileba, saer-<br />
Tod Seferilobis toni ferweraSi dauboloebel mravalferovnebas<br />
qmnis. amitom mxatvarTa nawarmoebebSic, gansakuTrebiT<br />
Seferadebisa da ganaTebis wes-maneraSi, udides sxvadasxvaobasa<br />
da aRqma-aTvisebis gansakuTrebul wess vxvdebiT. zogjer Sei-<br />
Zleba feris iseTi tonic Segvxvdes, romelsac saerTod bunebaSi<br />
ver aRviqvamT, Tumca igi arsebobs, Cven misTvis yuradReba<br />
ar migviqcevia, magram ama Tu im mxatvars [xelovans] igi moxvda<br />
TvalSi, aiTvisa da axla ukve mieCvia Seferadebisa da ganaTebis<br />
am saxiT danaxvas da gadmocemas. rac Seferadebas daemarTa mis<br />
TvalSi, is SeiZleba daemarTos agreTve sagnebsac, maT dajgufebas,<br />
mdebareobas, moZraobas, xasiaTs da a. S. gansakuTrebiT<br />
niderlandelebSi vxvdebiT xSirad maneris am mxares: magaliTad,<br />
van der neeris Ramis suraTebSi mTvaris Suqis gadmocema; van der<br />
goienis qviSis borcvebi mis mraval peizaJSi, atlasisa da abre-<br />
Sumis sxva qsovilebis mudam ganmeorebuli bzinva-elvareba sxva<br />
ostatebis esoden mraval suraTSi, _ am kategorias ekuTvnis.<br />
bb) Semdeg manera vrceldeba Sesrulebaze, yalmis momarjvebaze,<br />
ferebis dadebaze, maT Serevaze da a. S.<br />
yy) magram, radganac aTvisebisa da gadmocemis aseTi specifikuri<br />
saxe mudmiv ganaxlebadi gameorebis meoxebiT Cveulebad<br />
ganzogaddeba da xelovanis meore bunebad iqceva, ibadeba imis safrTxe,<br />
rom manera, radmenadac specialur xasiaTs iRebs, imdenad<br />
244
ufro advilad gadagvardeba usulgulo, da amis gamo, SiSvel<br />
ganmeorebad da fabrikaciad, ris drosac xelovani mTeli grZnobiTa<br />
da mTeli aRmafreniT aRar ganimsWvaleba misi Seqmnis dros.<br />
maSin xelovneba ubralo xelis simarjvemde, xelosnis gawafulobamde<br />
qveiTdeba da manera, romelic TavisTavad iqneba uvargisi<br />
arc iyos, SesaZloa, ugemur da usicocxlo ramed gadaiqces.<br />
y) amitom namdvili manera unda ganTavisufldes am SezRuduli<br />
gansakuTrebulobisagan da Tavis TavSi imdenad unda gafar-<br />
Tovdes, rom gadmocemis aseTi specialuri saxeobani SiSvel<br />
Cveulebad ver gadagvardnen. am dros xelovani zogadi saxiT unda<br />
misdevdes sagnis bunebas, unda SeeZlos gadmocemis am uzogadesi<br />
wesis ise gageba da aTviseba, rogorc amas sagnis cneba moiTxovs.<br />
am azriT, magaliTad, goeTes SemoqmedebaSi manera SeiZleba vuwodoT<br />
imas, rom igi mxiaruli saqceviT ostaturad abolovebs<br />
ara marto salxino-sanadimo leqsebs, aramed sxva seriozul<br />
dawyebasac, raTa seriozuli ganxilva an situacia moixsnas, Seanelos<br />
an sulac moiSoros. horaciusic am maneras misdevs Tavis<br />
werilebSi. es saqcevi musaifisa an Tavaziani, saamuri drostarebis<br />
xerxia saerTod, roca Tavs ikaveben, raTa sakiTxis siRrmeSi<br />
ar Sestopon, sjas ucbad swyveten da TviT Rrma msjelobac ki<br />
marjve da msubuqi TamaSiT kvlav mxiarul saubarSi gadaaqvT.<br />
marTalia, esec agreTve maneraa da ganxilvis subieqturobas<br />
miekuTvneba, magram iseT subieqturobas, uzogadesi xasiaTi rom<br />
aqvs da mTlad ise iqceva, rogorc gadmocemis ganzraxul saxes<br />
esaWiroeba. maneris am ukanaskneli safexuridan SegviZlia stilis<br />
ganxilvaze gadavideT.<br />
b. stili<br />
Le style c'est l'homme mème (stili – TviT adamiania) cnobili<br />
franguli gamoTqmaa. aq stili ewodeba saerTod subieqtis Taviseburebas,<br />
romelic misi gamoTqmis wesSi, misi sityvis saqcevis<br />
xasiaTSi da a. S. savsebiT gamoicnoba. batoni fon rumori (`italiuri<br />
gamokvlevebi~, I, gv. 87), piriqiT cdilobs, gamoTqma `stili~<br />
`axsnas rogorc masalis Cveulebad qceuli damorCileba<br />
Sinagani moTxovnilebebisadmi, masalisa, romelSic moqandake<br />
Tavis figurebs namdvilad aqandakebs, xolo fermweri maT gamoavlens~.<br />
igi am mimarTulebiT gvacnobs friad mniSvnelovan<br />
SeniSvnebs gamosaxvis im wesis Sesaxeb, romelsac skulpturis<br />
garkveuli grZnobadi masala, magaliTad, nebas rTavs an krZalavs.<br />
magram sityva `stils~ grZnobadi elementis mxolod am mxariT<br />
ar zRudaven. igi SeiZleba ganvavrcoT mxatvruli gamosax-<br />
245
vis im gansazRvrebebsa da kanonebze, xelovnebis im saxeobis<br />
bunebidan rom gamomdinareoben, romelSiac sagani mxatvrul<br />
ganxorcielebas aRwevs. am TvalsazrisiT, magaliTad, musikaSi<br />
gaarCeven saeklesio da saopero stils, ferweraSi – istoriul<br />
stilsa da Janruli ferweris stils da a. S. stili niSnavs gamoxatvis<br />
iseT wess, romelic Tavisi masalis pirobebs imdenadve<br />
emorCileba, ramdenadac igi mTlianad Seesatyviseba xelovnebis<br />
garkveul saxeobaTa gageba-aTvisebisa da Sesrulebis moTxovnilebebsa<br />
da sagnis cnebidan gamomdinare maT kanonebs. stilis<br />
uqonloba sityvis am farTo mniSvnelobiT maSin, an uunarobaa<br />
imisa, rom ar SeuZlia aiTvisos gamosaxvis Tavis TavSi aucileblad<br />
saWiro wesi, anda subieqturi TviTnebobaa, romelic, nacvlad<br />
imisa, rom kanonzomier moTxovnilebas daemorCilos, saku-<br />
Tar neba-survils aZlevs Tavisufal gasaqans da uxeiro maneriT<br />
cvlis mas. amitom, rogorc batonma fon rumorma ukve SeniSna,<br />
miuRebelia agreTve xelovnebis erTi saxeobis stilis kanonebis<br />
gadatana meoreSi, rogorc es Caidina, magaliTad, mengsma vila<br />
albanSi mdebare Tavis cnobil muzeumSi, sadac man `Tavisi apolonis<br />
ferebiT SeRebili formebi qandakebis principiT gaigo da<br />
Seasrula~. aseve uyureben diureris naxatebs, diurerma mTlianad<br />
xeze amoWris stili SeiTvisa da ferweraSic, gansakuTrebiT<br />
tansacmlis nakeTebis xatvaSi, gamoiyena.<br />
246<br />
xelovnebis simboluri forma<br />
Sesavali<br />
simbolos Sesaxeb saerTod<br />
simbolo im mniSvnelobiT, ra mniSvnelobiTac am sityvas aq<br />
vxmarobT, qmnis xelovnebis dasawyiss, rogorc cnebis, ise istoriuli<br />
movlenis Tanaxmad, da amitom unda ganvixiloT kidec<br />
rogorc winaxelovneba, umTavresad aRmosavleTs rom axasiaTebs<br />
da pirvelad mxolod mravalgvari gadasvlebis, gardaqmnebisa<br />
da gaSualebebis Semdeg midis idealis WeSmarit sinamdvilemde,<br />
rogorc xelovnebis klasikur formamde. amitomac amTaviTve<br />
unda gavarCioT simbolo misi im damoukidebeli TaviseburebiT,<br />
romliTac mxatvruli mWvretelobisa da gansaxierebisaTvis gadamwyvet<br />
tips iZleva, simboluris im saxeobisagan, mxolod SiSvel,<br />
TavisTavad aradamoukidebel garegan formamde rom aris<br />
CamoqveiTebuli. saxeldobr, am ukanaskneli saxiT simbolos<br />
kvlav vnaxavT agreTve xelovnebis klasikur da romantikul<br />
formebSiac sruliad iseve, rogorc calke mxareebs TviTon sim-
olurSic SeuZliaT klasikuri idealis forma miiRon, anda romantikuli<br />
xelovnebis dasawyisi gviCvenon. magram aseTi gadasvla<br />
adrindelisa gviandelSi da gviandelis gamoCena adrindelSi<br />
mxolod da mxolod meorexarisxovan warmonaqmnebs da calkeul<br />
niSnebs exeba ise, rom is xelovnebis mTeli nawarmoebis gansakuTrebul<br />
sulsa da ganmsazRvrel bunebas ver Seadgens.<br />
piriqiT, sadac simbolo Tavisi gansakuTrebuli formiT<br />
damoukideblad viTardeba, iq mas sazogadod amaRlebulis, sidiadis<br />
xasiaTi aqvs, radgan saerTod Tavis TavSi jer kidev uzomod<br />
da araTavisuflad gansazRvruli idea saxed unda iqces da<br />
amitom ar ZaluZs konkretul movlenebSi am abstraqciisa da<br />
zogadobis savsebiT Sesatyvisi raime garkveuli forma naxos.<br />
amitom am SeusatyvisobaSi idea Tavis garegan munmyofobas aRemateba,<br />
imis nacvlad, rom masSi gaixsnas, gaiSalos, anda mTlianad<br />
moTavsdes, xolo movlenis gansazRvrulobis farglebs gareT<br />
amaRlebulis zogad xasiaTs Seadgens.<br />
rac Seexeba formalur mxares, axla sruliad zogadad ganvmartoT,<br />
rogor gvesmis simbolo.<br />
saerTod, simbolo mWvretelobisaTvis erTgvari uSualod da<br />
TvalsaCinod arsebuli ram aris, anda misTvis mocemuli garegani<br />
arseboba, romelic gagebul unda iqnes ara ise, rogorc is Cven<br />
winaSe uSualod da TvalsaCinod imyofeba, Tavisi Tavis gamo aRebuli,<br />
aramed ufro farTo da zogadi azriT. amitom amTaviTve<br />
simboloSi ori ram unda gavarCioT: upirveles yovlisa, mniSvneloba,<br />
xolo Semdeg misi gamoTqma, gamosaxva. is, pirveli, aris<br />
raime warmodgena an sagani, sulerTia ra Sinaarsisac unda iyos,<br />
xolo es, meore, _ amis raRac grZnobadi arseboba an suraTi<br />
raime saxis.<br />
1. simbolo, rogorc niSani<br />
simbolo, upirveles yovlisa, raRac niSania. magram ubralo<br />
aRniSvnisas igi aris mniSvnelobisa da misi gamoxatulebis kav-<br />
Siri, oRond sruliad TviTneburi. es gamoxatuleba, es grZnobadi<br />
nivTi anu suraTi imdenad nakleb warmoidgens sakuTar Tavs,<br />
rom gamoxatuleba, gamoTqma an niSani warmodgenaSi iwvevs mis-<br />
Tvis sruliad ucxo Sinaarss, romelTanac is araviTar gansakuTrebul<br />
urTierTobasa da kavSirs ar saWiroebs. ase, magali-<br />
Tad, enebSi bgerebi garkveuli warmodgenebis, grZnobebisa da a. S.<br />
erTgvari niSnebia. magram romelime enis bgeraTa umetesi nawili<br />
SinaarsisaTvis SemTxveviTi saxiT dakavSirebulia im warmodgenebTan,<br />
isini rom gamoxataven, Tundac istoriuli ganviTare-<br />
247
is SemweobiT SeiZlebodes imis damtkiceba, rom Tavdapirveli<br />
kavSiri sxvagvari iyo, da enaTa sxvaobac umTavresad imaSia, rom<br />
erTi da igive warmodgena sxvadasxvagvari bgeriT gamoixateba.<br />
amgvari niSnebis meore magaliTia ferebi (Les couleurs), qudis<br />
niSnebsa da bairaRebze da a. S. rom xmaroben, raTa amiT gamoxaton,<br />
Tu romel erovnebas ekuTvnis esa Tu is individumi, gemi da sxva.<br />
feri ar Seicavs amasTanave Tavis TavSi misTvis da misi mniSvnelobisaTvis<br />
raRac saerTo Tvisobriobas ise, rom aucileblad akav-<br />
Sirebdes am fersa da im erovnebas, romelsac is warmogvidgens.<br />
xelovnebis mimarT ki simbolo ar unda aviRoT mniSvnelobisa da<br />
aRniSvnis aseTi gulgrilobisa da ganurCevlobis azriT, radgan<br />
sazogadod xelovneba swored mniSvnelobisa da saxis urTierTmimarTebas,<br />
naTesaobasa da konkretul urTierTSezRuduloba-<br />
Si mdgomareobs.<br />
248<br />
2. nawilobrivi Tanxmoba saxesa da<br />
mniSvnelobas Soris<br />
amitom sul sxvagvaria saqmis viTareba iseTi niSnis mimarT,<br />
simbolo rom unda iyos. magaliTad, loms iReben xolme sulgrZelobis,<br />
didsulovnebisa da Ronierebis simbolod, melias<br />
– cbierebis simbolod, wres, rogorc maradisobis simbolos,<br />
samkuTxeds, rogorc sampirovnebis, samerTianobis simbolos.<br />
magram TviTon loms, melias TavisTvis swored is Tvisebebi aqvT,<br />
romelTa mniSvnelobas isini unda gamoxatavdnen. aseve wrec ar<br />
gviCvenebs iseT daumTavreblobas, anda TviTneburad romelime<br />
wertilze SeCeberulsa da gansazRvruls, rogorc, magaliTad,<br />
swori an sxva Tavis TavSi daubrunebeli xazi, rac axasiaTebs<br />
agreTve drois romelime gansazRvrul monakveTsac; xolo samkuTxeds,<br />
rogorc erT mTlians, gverdebisa da kuTxeebis wored<br />
imdeni ricxvi aqvs, ramdensac RmerTis ideaSi miviRebT, Tu Tvlasa<br />
da aRricxvas davuqvemdebarebT im gansazRvrebebs, romelTac<br />
religia RmerTSi xedavs.<br />
amitom amgvar simboloebSi grZnobad arsebul sagnebs ukve<br />
TavianT sakuTar arsebobaSi is mniSvneloba aqvT, romlis gadmosacemad<br />
da gamosaxatavad ixmarebian isini; da amis gamo, am<br />
farTo azriT, ubralo da ganurCeveli niSani rodia, aramed<br />
iseTi niSani, romelic Tavis garegnobaSi [garegan formaSi] amave<br />
dros im warmodgenis Sinaarss Seicavs, romelsac gamoavlens. magram<br />
imave dros Cveni cnobierebis winaSe unda warmogvidginos<br />
ara Tavisi Tavi, rogorc esa Tu is konkretuli calkeuli nivTi,<br />
aramed da mxolod mniSvnelobis zogadi Tvisobrioba.
3. nawilobrivi SeuTanxmebloba saxesa da<br />
mniSvnelobas Soris<br />
Semdeg, unda SevniSnoT, mesamec, rom simbolo, Tumca, marTalia,<br />
mas ar SeuZlia, rogorc ubralo garegan da formalur<br />
niSans, Tavisi mniSvnelobisaTvis mTlad araadekvaturi iyos,<br />
magram mainc imisaTvis, rom simbolod darCes, piriqiT, arc<br />
mTlad adekvaturi unda gaxdes. radgan, Tu, erTi mxriv, Sinaarsi,<br />
romelic mniSvnelobaa, da saxe, mis aRsaniSnavad rom ixmareba,<br />
erT romelime TvisebaSi erTmaneTs eTanxmebian, meore mxriv,<br />
simboluri saxe TavisTvis mainc Seicavs kidev sxva, sruliad<br />
damoukidebel gansazRvrebebs im saerTo Tvisobriobisagan,<br />
es saxe erTxel rom aRniSnavda; swored aseve Sinaarsic rodi<br />
unda iyos mxolod abstraqqtuli Ronesa da cbierebasaviT da<br />
a. S., igi SeiZleba konkretuli Sinaarsic iyos, rac Tavis mxriv<br />
kvlav SeiZleba Seicavdes gansakuTrebul Tvisobriobebs, gansxvavebuls<br />
im pirveli Tvisebebisagan, misi simbolos mniSvnelobas<br />
rom Seadgens, ufro metad ki gansxvavebuls agreTve am saxis<br />
yvela danarCeni gansakuTrebuli Tvisebisagan. ase, magaliTad,<br />
lomi marto Ronieri rodia, anda melia marto cbieri da a. S.,<br />
gansakuTrebiT, RmerTs kidev sul sxva Tvisebebi aqvs, vidre is,<br />
rac ricxviT, maTematikuri figuriT an cxovelis saxiT SeiZleba<br />
gamoixatos. amitom Sinaarsic misi warmomdgeni saxis mimarT<br />
gulgrili, ganurCeveli rCeba da abstraqtuli gansazRvruloba,<br />
am Sinaarss rom Sadgens, dausruleblad mraval sxva arsebasa da<br />
warmonaqmnSiac SeiZleba imyofebodes. amave dros konkretul<br />
Sinaarss Tavis TavSi mravali gansazRvruloba aqvs, romlis<br />
gamosaxatad SeiZleba gamoiyenon imave gansazRvrulobis sxva<br />
warmonaqmnebi. igive sworia agreTve im garegani arsebobisaTvis,<br />
romlSic raime Sinaarsi simbolurad gamoixateba. masac agreTve,<br />
rogorc konkretul munmyofobas, Tavis TavSi aqvs mravali<br />
gansazRvreba, romlis simbolo SeiZleba is iyos. ase, magaliTad,<br />
yvelaze maxlobeli da ukeTesi simbolo Ronisa, simagrisa da<br />
siZlierisa, ra Tqma unda, lomia, magram asevea xaric, rqa da a. S.<br />
magram, piriqiT, xarsac, garda amisa, sxva auarebeli simboluri<br />
mniSvneloba aqvs. xolo dausruleblad bevria im formaTa da<br />
warmonaqmnTa simravle, romelTac RmerTis warmosadgenad simbolod<br />
gamoiyeneben.<br />
aqedan is gamodis, rom simbolo Tavisi sakuTari cnebis Tanaxmad,<br />
arsebiTad orazrovania, ormniSvnelovani.<br />
germanulidan Targmna Salva papuaSvilma<br />
(wignidan `esTetika~, t. I, Tb., 1973).<br />
249
samuel teilor kolriji (1772-1834)<br />
250<br />
poeziis arsis Sesaxeb<br />
`dakarguli samoTxe~, wigni II.<br />
poeziis udidesi miRwevaa, roca fantazia moxmobilia ara<br />
garkveuli formis Sesaqmnelad, aramed azrovnebis Zlierad<br />
asamoqmedeblad, roca isev da isev gvTavazobs imas, rac erTxel<br />
dagmobilia, da xelaxla qmnis imas, rac erTxel ukve uaryofilia.<br />
Sedegi iqneba is, ris gamosaxvazec ocnebobs poeti, saxeldobr,<br />
warmosaxvis uqonlobis didebuli SegrZnebis sufTa warmosaxviT<br />
Canacvleba. xandaxan vfiqrob, rom nawyveti, romelic axlaxan wavikiTxeT,<br />
poeziis usazRvro ZalasTan gajibrebuli mxatvrobis<br />
viwro CarCoebis saCveneblad SeiZleba gamodges: mxatvrobas ar<br />
SeuZlia ZiriTadi Temis gareSe. poezia ki uaryofs yovelgvar<br />
kontrols, yovelgvar SezRudvas. Cven viciT, rom sxvadasxva<br />
mxatvarma scada daexata jojoxeTis karibWesTan satanisa da<br />
sikvdilis Sexvedra. rogor iyo warmodgenili sikvdili? ara ise,<br />
rogorc aRwera igi miltonma, aramed yvelaze ufro gaubraloebuli<br />
saxiT, risi warmodgenac ki SeiZleba – ConCxi – yvelaze<br />
mSrali da uvargisi saxe, risi moZebnac moxerxdeboda, romelic<br />
imis nacvlad, rom azrovnebas qmediToba SeunarCunos, aSkarad<br />
ubiZgebs mas umoqmedobisaken. saxe, romelTan SedarebiTac kvadrati,<br />
samkuTxedi an romelime sxva maTematikuri figura sufTa<br />
fantaziis nayofad moCans.<br />
gavrcelebuli, magram mcdari Sexedulebaa, rom radgan mwerlobis<br />
zogierTi forma da azris zogi kombinacia ar aris Cveulebrivi,<br />
maSasadame, arc bunebrivia. magram unda gavixsenoT,<br />
rom dramaturgi Tavis xasiaTebs yvela cxovrebiseul situaciasa<br />
da sulier mdgomareobaSi warmogvidgens da ar arsebobs<br />
iseTi enobrivi forma, didi da gamWriaxi poeti efeqturad rom<br />
ar iyenebdes da bunebasTan mimarTebaSic zusti ar iyos. aviRoT,<br />
magaliTad, sityvaTa TamaSi, romelic SeiZleba mdabalia, magram<br />
yvela SemTxvevaSi uvnebeli, gonebamaxvilobis saxeobaa da arasodes<br />
aRZravs Surs. kalamburi SeiZleba asociaciis gardauvali<br />
nayofi iyos: kacma, romelic cdilobs daamtkicos is, rasac meore<br />
adamiani ewinaaRmdegeba, Zlieri gancdebiT STagonebulma,<br />
SesaZloa gamoiyenos igive gamoTqma, romelsac sul sxva mizniT<br />
mimarTavda, iyenebda misive mowinaaRmdege: kalamburi SeiZleba<br />
wamotivtivdes mis gonebaSi, rogorc mowinaaRmdegisaTvis pa-
suxis gacemis erT-erTi, zogjer SeiZleba saukeTeso saSualeba:<br />
metyvelebis es forma brazisa da zizRis SeerTebiTaa Seqmnili<br />
da sityvaTa TamaSic maTi gamoxatvis bunebrivi saSualebaa.<br />
Cems Tavsa da Cems TanamoZmeebs ganvixilav, rogorc Semaer-<br />
Tebel rgols zecasa da dedamiwas Soris, Seqmnils sxeulisa da<br />
sulisagan. Cven aRvsilni varT gonebisa da nebisyofis ZaliT, im<br />
maradiuli miswrafebiT, romelic gvagrZnobinebs, ra gvekuTvnis<br />
da ra ara varT Cven. roca ganvixilav adamians erT pirovnebaSi Sexamebuli<br />
am ormagi TvisebiT, vxvdebi, rom ar SeiZleba arsebobdes<br />
siyvarulis iseTi zusti gansazRvra, romelic ar Seesat-yviseba<br />
Cvens arsebas da erTi nawilis daqvemdebarebas meoreze, rac qmnis<br />
Cvens srulyofilebas. aqedan gamomdinare, vityodi, rom `siyvaruli<br />
aris survili mTliani arsisa, SeuerTdes rames an vinmes,<br />
igrZnos srulyofilebis ucilobloba, yvelaze kargi mniSvnelobiT,<br />
ris vnebasac gvaZlevs buneba da goneba gvikarnaxebs~.<br />
inglisuridan Targmna inga miloravam<br />
(wignidan `Seqspiruli leqciebi~,<br />
seriiT `rCeuli biblioTeka~, Tb., 1996).<br />
251
252<br />
besarion belinski (1811-1848 w.w.)<br />
poeziis dayofis Sesaxeb *<br />
poezia aris xelovnebis umaRlesi gvari. yoveli sxva xelovnebis<br />
SemoqmedebiTi saqmianoba cotad Tu bevrad SezRuduli<br />
da SemosazRvrulia im masaliT, romlis meSveobiTac es xelovneba<br />
gamovlindeba. arqiteqturis nawarmoebni gvaoceben<br />
an Tavisi nawilebis harmoniiT, romlebic graciozul mTels<br />
hqmnian, anda Tavisi uzarmazari da grandiozuli formebiT, da<br />
TviT cadawvdilni, Cvens sulsac aRitaceben cisken, romelSic<br />
* miuxedavad imisa, rom Cveni literatura axalgazrdaa da rusul sazogadoebas dawyebiTi literaturuli<br />
ganaTleba gaaCnia, CvenSi ukve oci wlis winaT daiwyo Zlieri kritikuli moZraoba, rac<br />
dRiTidRe ufro da ufro Zlierdeba. JurnalebSi (winaT ki almanaxebSi) ganuwyvetliv ibeWdeboda da<br />
ibeWdeba kritikuli xasiaTis, suliskveTebisa da mimarTulebis cotad Tu bevrad SesaniSnavi statiebi.<br />
SeiZleba Cvens literaturaSi mivuTiToT ramdenime adamianze, romlebmac kritikosTa saxeli moixveWes.<br />
sazogadoeba, Tavis mxriv, JurnalebSi kritikas da recenziebs TiTqmis iseTive interesiT kiTxulobs,<br />
rogorc moTxrobebs da kazmuli literaturis sxva nawarmoebT. erTi sityviT, kritika Cveni<br />
Jurnalebisa da Cveni literaturis cxovrebas Seadgens. sanugeSo faqtia. igi mowmobs, rom sazogadoebaSi<br />
arsebobs esTetikuri ganaTlebis cxoveli moTxovnileba, cxoveli miswrafeba mSvenierebis<br />
kanonebis gonivruli Semecnebisadmi, mSobliuri literaturis nawarmoebTa Rirebulebisa da misi Ti-<br />
Toeuli moRvawis Rirsebis xarisxis gonivruli Semecnebisadmi. magram yovelive es jerjerobiT moTxovnilebis<br />
dakmayofileba ki ar aris, aramed mxolod moTxovnilebaa, romelic miuTiTebs sxva, ufro<br />
mniSvnelovan moTxovnilebaze – mSvenieris kanonebis sistematuri codnisa da mis safuZvelze – mSobliuri<br />
literaturis istoriis sistematuri codnis moTxovnilebaze. amave dros, Cven ar mogvepoveba<br />
arc erTi wigni, romelic ramdenadme mainc akmayofilebdes am moTxovnilebas, miuxedavad imisa, rom<br />
am mxriv ramdenime cdas hqonda adgili. dRemde CvenSi Seqmnil aseT TxzulebaTa aradamakmayofileblobis<br />
mTavari mizezebi, rogorc Cans, aris azrovnebis arasakmarisi ganviTareba, sistemis uqonloba,<br />
TviTneburi da moZvelebuli Sexedulebebi da cnebebi.<br />
erT-erTma axalgazrda literatorma, b-ma belinskim, romelsac surs Tavisi SesaZleblobebisamebr<br />
Seavsos rusuli literaturis es mniSvnelovani xarvezi, gadawyvita ganaxorcielos misi didi<br />
xnis sanukvari azri – daweros rusuli literaturis kritikuli istoria. mas uyvars mSobliuri sityviereba,<br />
didi xania guldasmiT akvirdeba mis ganviTarebas da am dargSi codnis sakmao maragi aqvs; amitomac<br />
mas, rogorc Cans, SeuZlia imedi hqondes, rom misi Sroma arc Tu mTlad warumatebeli darCeba,<br />
Tumca is iqneba rusul enaze amgvari Txzulebis namdvilad pirveli cda. garda aRniSnuli mizezebisa,<br />
igi am Sromis Seqmnas Seudga im survilis gamoc, rom sazogadoebas calke wignad da sistematuri gadmocemis<br />
saxiT warudginos Tavisi im ideebis jami mSveniersa da rusul literaturaze, romlebic gafantulia<br />
sxvadasxva JurnalSi gamoqveynebul mis statiebSi, _ ideebisa, romlebic originaluri mainc<br />
arian da savsebiT gansxvavdebian Cvens literaturaSi dRemde gamoTqmuli yvela ideisagan. misi wignis<br />
saerTo saxelwodeba iqneba `rusuli literaturis Teoriuli da kritikuli kursi~ da masSi Seva Ziri-<br />
Tadi azris erTianobiTa da sistematuri gadmocemiT erTmaneTTan mWidrod dakavSirebuli Semdegi<br />
nawilebi: zogadi Sesavali; esTetika (xelovnebis ideis ganviTareba saerTod da poeziis Teoriisa –<br />
kerZod); rusuli leqsTwyobis Teoria; Teoria sityvierebisa saerTod (mWevrmetyvelebis Teoria da<br />
Sexeduleba egreT wodebul beletristikul anu sakuTriv – literaturul – da ara mxatvrul – da<br />
dogmatikur Txzulebebze, romlebic ar miekuTvneba arc xelovnebas zusti azriT da arc mecnierul<br />
literaturas); Sexeduleba xalxur poeziaze saerTod; rusuli xalxuri poeziis Zeglebis kritikuli<br />
ganxilva (`ambavi igoris laSqrobisa~ da epikuri da lirikuli Sinaarsis rusuli simRerebi); rusuli<br />
damwerlobis Zeglebis istoriuli mimoxilva misi dawyebidan petre didis dromde; rusuli mwignobruli<br />
literaturis istoria kantemiridan da lomonosovidan karamzinamde, karamzinidan puSkinamde da<br />
puSkinidan 1841 wlamde CaTvliT; rusuli literaturis zogadi mimoxilva, momavlis imedebi, daskvna.<br />
mxatvruli qmnilebebisa da ama Tu im mizezis gamo SesaniSnav beletristul nawarmoebTa dawvrilebiTi<br />
kritikuli ganxilvis garda, `rusuli literaturis Teoriul da kritikul kursSi~ mTeli yuradReba<br />
mieqceva yvela im drogamoSvebiTi gamocemis istoriasac, romlebmac meti Tu naklebi, kargi Tu cudi<br />
gavlena moaxdines literaturaze da damsaxurebuli Tu daumsaxurebeli saxeliT sargeblobdnen _<br />
Jurnalistikis dasawyisidan `moskovski Jurnalamde~ da karamzinis `vestnik evropimde~, maTgan ki –<br />
dRemde.<br />
winamdebare statia esTetikis nawyvetia; igi SeiZleba mTeli Txzulebis erTgvar nimuSad gamodges.<br />
literaturis istoriidanac `oteCestvennie zapiski~ moaTavsebs erT an or nawyvets.<br />
wigni gamova momavali, 1842 wlis damdegs, kompaqturi gamocemis ocdaaT Tabaxze meti moculobiT,<br />
furclis mervedi zomiT, or svetad, saSualo da wvrili SriftiT. gamocema Tavs idva erT-erTma<br />
peterburgelma wignis gamyidvelma.
ikargeba maTi gumbaTebis wveroebi. magram amiT SemoisazRvreba<br />
kidec adamianis sulze maTi momxibvleli gavlenis saSualebani.<br />
es aris jer kidev mxolod gadasvla pirobiTi simbolizmidan absoluturi<br />
xelovnebisaken; es jer kidev ar aris xelovneba sruli<br />
mniSvnelobiT, aramed mxolod miswrafebaa, pirveli nabijia<br />
xelovnebisaken; es jer kidev ar aris mxatvruli formiT ganxorcielebuli<br />
azri, aramed _ mxatvruli forma, romelic mxolod<br />
aniSnebs azrze. qandakebis sfero ufro farToa, misi saSualebani<br />
ufro mdidaria, vidre xuroTmoZRvrebisa: qandakeba ukve<br />
gamoxatavs adamianis sxeulis formaTa silamazes, azris gamokr-<br />
Tomas adamianis saxeze; magram is gamoiWers saxis azris marto<br />
erT moments, sxeulis erT mdgomareobas (attitude). amasTanave,<br />
qandakebis SemoqmedebiTi saqmianobis sfero mTel adamianze ki<br />
ar vrceldeba, aramed misi sxeulis marto garegani formebiT<br />
Semoifargleba, igi gamosaxavs mxolod mamacobas, sidiades da<br />
Zalas mamakacSi, silamazes da gracias – dedakacSi. ferwerisaTvis<br />
misawvdomia mTeli adamiani – misi sulis Sinagani samyaroc ki;<br />
magram ferwerac movlenis erTi momentis gamoWeriT ifargleba.<br />
musika upiratesad sulis Sinagani samyaros gamomxatvelia,<br />
magram mis mier gamoxatuli ideebi ganuyofelia bgerebisagan,<br />
bgerebi ki Tumca suls bevrs eubneba, magram gonebas naTlad da<br />
garkveviT arafers ar eubneba. poezia gamoixateba adamianis Tavisufali<br />
sityviT, romelic aris bgerac, suraTic da garkveuli,<br />
naTlad gamoTqmuli warmodgenac. amitom poezia Seicavs sxva xelovnebaTa<br />
yvela elements, TiTqosda erTbaSad da ganuyoflad<br />
iyenebs yvela saSualebas, romlebic cal-calke moepoveba Ti-<br />
Toeul xelovnebas sxva xelovnebaTagan. poezia aris xelovnebis<br />
sruli mTlianoba, mTeli misi organizacia, igi moicavs xelovnebis<br />
yvela mxares da Tanac naTlad da garkveulad Seicavs mis<br />
yela gansxvavebas.<br />
I. poezia axorcielebs ideis azrs gareganSi da sulier samyaros<br />
ayalibebs savsebiT gamokvTil, plastikur saxeebad. mTeli<br />
Sinagani aq Rrmad iWreba gareganSi, da orive es mxare – Sinagani<br />
da garegani – erTimeorisagan gancalkevebiT ara Cans, magram<br />
uSualo erTobliobaSi warmoadgens garkveul, Tavis TavSi Caketil<br />
realobas – movlenas. aq ar Cans poeti; samyaro, plastikurad<br />
gamokveTili, TviTonve viTardeba, da poeti TiTqosda<br />
ubralo mTxrobelia imisa, rac TavisTavad xdeboda. es aris epikuri<br />
poezia.<br />
II. yovel garegan movlenas win uZRvis wadili, survili, ganzraxva,<br />
erTi sityviT – azri; yoveli garegani movlena Sedegia<br />
Sinagani, faruli Zalebis moqmedebisa. poezia iWreba movlenis<br />
253
am meore, Sinagan mxareSi, am ZalTa siRrmeSi, romlebisganac<br />
viTardeba garegani realoba, movlena da moqmedeba; aq poezia<br />
gvevlineba axali, mopirdapire gvariT. es aris subieqturobis<br />
samefo, es aris Sinagani samyaro, wamowyebaTa samyaro, romelic<br />
Tavis TavSi rCeba da ar gamovlindeba xolme. aq poezia rCeba<br />
Sinaganis elementSi, SemgrZnebel, moazrovne fiqrSi; suli aq<br />
garegani realobidan gadadis Tavis TavSi da poezias aZlevs Tavisi<br />
Sinagani sicocxlis usasrulod mravalgvar iersa da elfers,<br />
es sicocxle ki Tavis TavSi gardaqmnis yovelive garegans. aq<br />
poetis pirovneba pirvel planze warmosdgeba, da Cven yvelafers<br />
mxolod am pirovnebis meSveobiT vRebulobT da gavigebT. es aris<br />
lirikuli poezia.<br />
III. bolos, es ori sxvadasxva gvari urTierTs Seerwymis<br />
ganuyofel mTelad: Sinagani Tavis TavSi aRar rCeba da gareT<br />
gamodis, moqmedebiT gamovlindeba; Sinagani, idealuri (subieqturi)<br />
iqceva gareganad, realurad (obieqturad), rogorc epikur<br />
poeziaSi, aqac viTardeba garkveuli, realuri moqmedeba,<br />
romelic sxvadasxva subieqtur da obieqtur ZalTagan gamomdinareobs;<br />
magram am moqmedebas wminda garegani xasiaTi aRar aqvs.<br />
aq moqmedeba, movlena Cvens winaSe warmosdgeba ara anazdad, ara<br />
savsebiT mzamzareuli, ara Cvengan farul warmomCen ZalTagan<br />
gamowveuli, ara rogorc iseTi, romelmac Tavis TavSi Tavisufali<br />
wresvla Seasrula da iqve daSoSminda; ara, aq vxedavT individualur<br />
nebisyofaTa da xasiaTTagan am moqmedebis dawyebisa<br />
da warmoSobis TviT process. meore mxriT, es xasiaTebi Tavis<br />
TavSi Caketilni ki ar rCebian, aramed ganuwyvetliv gamovlindebian<br />
da praqtikuli interesiT amJRavneben Tavisi sulis Sinagani<br />
mxaris Sinaarss. is aris poeziis umaRlesi gvari da xelovnebis<br />
gvirgvini – dramatiuli poezia.<br />
axla, poeziis sami gvaridan TiToeuli maTganis am zogadi da<br />
mokle narkvevis Semdeg, ufro Rrmad da dawvrilebiT ganvixiloT<br />
maTi mniSvneloba urTierT Sedarebis gziT.<br />
epikuri da lirikuli poezia aris namdvili samyaros ori<br />
ganyenebuli, erTimeorisadmi diametralurad dapirispirebuli<br />
ukiduresoba; dramatiuli poezia aris am ukiduresobaTa Serwyma<br />
(konkrecia) cxovel da damoukidebel mesame gvarad.<br />
epikuri poezia upiratesad obieqturi, garegani poeziaa,<br />
rogorc Tavisi Tavis mimarT, ise poetisa da misi mkiTxvelis mimarTac.<br />
epikur poeziaSi gamoxatulia Wvreta samyarosi da sicocxlisa,<br />
rogorc TavisTavad arsebuli sagnebisa, romlebic<br />
sruliad gulgrilni arian Tavisi Tavisa da maTi mWvreteli poetis<br />
an misi mkiTxvelis mimarT.<br />
254
lirikuli poezia, piriqiT, upiratesad subieqturi, Sinagani<br />
poeziaa, TviT poetis gamoxatulebaa. `lirikul poeziaSi, _ ambobs<br />
Jan-pol rixteri, _ fermweri iqceva suraTad, Semoqmedi<br />
– Tavis qmnilebad~. epikuri poezia SeiZleba SevadaroT saganmanaTleblo<br />
xelovnebebs – arqiteqturas, Zerwvasa da ferweras;<br />
lirikuli poezia SeiZleba SevadaroT mxolod musikas. arseboben<br />
iseTi lirikuli nawarmoebnic ki, romlebSic TiTqmis ispoba<br />
musikisagan poeziis gamyofi sazRvrebi. ase, magaliTad, mravali<br />
rusuli xalxuri simRera xalxis mexsierebaSi rCeba ara Tavisi<br />
SinaarsiT (radgan maTSi Sinaarsi TiTqmis srulebiT ar aris), ara<br />
maTi Semadgeneli sityvebis mniSvnelobiT (radgan am sityvebis<br />
SeerTeba TiTqmis yovelgvar mniSvnelobas moklebulia da Tumca<br />
gramatikuli azri aqvs, magram TiTqmis araviTari logikuri<br />
azri ar gaaCnia), aramed sityvaTa SeerTebiT warmoSobiTi bgerebis<br />
musikalobiT, leqsebis ritmiT da Tavisi motiviT simReris<br />
dros, anu Tavisi `xmiT~, rogorc ubralo xalxi ityvis xolme.<br />
epikuri poezia saxeebsa da suraTebs iyenebs im saxeebisa da<br />
suraTebis gamosaxatavad, romlebic bunebaSia; lirikuli poezia<br />
saxeebsa da suraTebs iyenebs usaxo da uformo grZnobis gamosaxatavad,<br />
romelic adamianis bunebis Sinagan arss Seadgens. `eposi,<br />
_ ambobs Jan-pol rixteri, _ warmogvidgens movlenas, romelic<br />
warsulidan viTardeba; lirika – mgrZnobelobaa, romelic awmyoSia~.<br />
maSinac ki, rodesac lirikuli poeti gamoxatavs iseT<br />
grZnobas, romelic, rogorc Cans, misi pirovnebisaTvis sruliad<br />
garegania da misTvis ucxo samyarodan auRia, _ maSinac es poeti<br />
subieqturia: vinaidan mis mier gamoxatuli yoveli grZnoba,<br />
Semoqmedebis Jams mis pirovnebaSi gardatexili, iqceva mis saku-<br />
Tar grZnobad; `istoriuls eposi mogviTxrobs, drama winaswar<br />
sWvrets an hqmnis, lirika – grZnobs an ganicdis~, _ ambobs Janpol<br />
rixteri. germaniis am ganTqmuli poeti-moazrovnis SexedulebiT,<br />
lirika win uswrebs poeziis yvela formas, imitom rom<br />
`is aris yoveli poeziis deda, gamRvivebeli naperwkali, rogorc<br />
promeTeosis usaxo cecxli, romelic yvela saxis gamacocxlebelia~.<br />
istoriuli azriT Jan-pol rixters ver daveTanxmebiT<br />
imaSi, rom lirika win uswrebda poeziis sxva gvarebs. CvenTvis<br />
nimuSi, forma da umaRlesi avtoriteti unda iyos berZnuli xelovneba,<br />
radgan msoflios arc erT xalxSi xelovneba ar ganvi-<br />
Tarebula ise TviTmyofad da normalurad, rogorc berZnebSi,<br />
romelTa mdidari cxovrebis sisrule upiratesad xelovnebaSi<br />
gamoixata. amitom berZnuli xelovnebis istoriuli ganviTarebis<br />
aqtebs CvenTvis gonivruli avtoritetis mTeli Zala unda eqnes.<br />
saberZneTSi epopea win uswrebda lirikas, iseve rogorc lirika<br />
255
uswrebda dramas. xelovnebis aseTi ganviTareba gamarTlebulia<br />
TviT gonebaWvretiTac: norCi xalxisaTvis obieqturi Sexeduleba<br />
bunebasa da sicocxleze, rogorc TavisTavad arsebul sagnebze,<br />
da azri, rogorc gadmocema warsulze, win unda uswrebdnen<br />
Sinagan Wvretas da azrs, rogorc TviTmyof cnobierebas.<br />
magram aqedan srulebiT ar unda davaskvnaT, rom xelovnebis ganviTareba<br />
yvela xalxSi erTnairi TanmimdevrobiT unda momxdariyo.<br />
ar unda daviviwyoT, rom elinebis cxovrebis mTeli sisrule<br />
upiratesad xelovnebaSi gamoixata, ase rom maTi nacionaluri<br />
istoria umTavresad xelovnebis ganviTarebis istoriaa, maSin<br />
rodesac sxva xalxebSi xelovneba cxovrebis aramTavari elementi,<br />
meorexarisxovani interesis sagani iyo da sazogadoebrivi<br />
cxovrebis sxva stiqionebs emorCileboda. magaliTad, ebraelTa<br />
religiuri poezia upiratesad mxolod lirikulia, e. i. an wminda<br />
lirikulia, an epikur-lirikuli, anda lirikul-dogmaturi. arabebSi,<br />
ara rogorc xalxSi, aramed rogorc tomSi, da Tanac nomadur,<br />
udabnoSi gafantul tomSi, romlisTvisac ucxo iyo sazogadoebrioba,<br />
arsebobda mxolod lirikuli an lirikul-epikuri<br />
poezia, magram dramatiuli poezia arasodes ar yofila da arc<br />
SeiZleboda yofiliyo. romaelebSi, rogorc dampyrob da kanonmdebel<br />
xalxSi, romelic gatacebuli iyo wminda politikuri da<br />
samoqalaqo interesebiT, poezia mdgomareobda saberZneTis sanimuSo<br />
mxatvruli nawarmoebebisadmi uferul mibaZvaSi. evropis<br />
uaxles xalxebSi, maTi cxovrebis Sinaarsis usazRvro simdidris<br />
gamo, maTi sazogadoebriobis elementTa dauSreteli simravlisa<br />
da am sazogadoebriobis umaRlesi ganviTarebis gamo, arsebobs<br />
poeziis yvela gvari; magram isini TiToeul xalxSi gaCndnen<br />
Tavisi gansakuTrebuli TanamimdevrobiT, anu, ukeT rom vTqvaT,<br />
savsebiT SerCeuli saxiT.<br />
ase, magaliTad, ingliselebSi jer ganviTarda drama Seqspiris<br />
saxiT, da ukve ori saukunis Semdeg lirikulma poeziam umaRles<br />
ganviTarebas miRawia baironis, tomas muris, uordsvortisa da<br />
sxvaTa saxiT, da, lirikulTan erTad, epikurma poeziam – valter<br />
skotis saxiT, xolo Crdilo amerikis StatebSi, romlebic warmoSobiT<br />
da eniT ingliss enaTesavebian, _ kuperis saxiT.<br />
rac Seexeba Jan-polis im azrs, rom lirikuli poezia aris<br />
yoveli poeziis ZiriTadi stiqioni, _ es azri savsebiT marTebulia<br />
da Rrmad safuZvliania. lirika yoveli poeziis sicocxle da<br />
sulia, lirika aris poezia upiratesad, aris poeziis poezia, _<br />
da Jan-pol rixteri imdenadve maxvilgonierad iqceva, ramdenadac<br />
marTebulad, rodesac lirikas yoveli poeziis saerTo elements<br />
uwodebs da mTel poeziaSi mimoqcevads sisxls adarebs.<br />
256
amitom lirizmi, arsebobs ra TavisTavad, rogorc poeziis calke<br />
gvari, yvela sxva poeziaSi Sedis rogorc stiqia, sicocxles<br />
STaberavs maT, rogorc promeTeosis cecxli STaberavs xolme<br />
sicocxles zevsis yvela qmnilebas. ai amitom Seqspiris dramebi<br />
– umaRlesi SemoqmedebiTi Zalis es upiratesad dramatiuli<br />
qmnilebani – esoden mdidaria lirizmiT, rac gamovlindeba xolme<br />
dramatizmSi da am ukanasknels mohfens sicocxlis molivlive<br />
SuqTa cimcims, ise rogorc mSvenieri qalwulis saxels gaaciskrovnebs<br />
siRaJRaJe, xolo mis momxibvlel Tvalebs – almasebrivi<br />
cimcimi da brwyinva. ulirizmod epopea da drama metismetad<br />
prozauli da Tavisi Sinaarsisadmi gulcivi iqneboda; swored<br />
iseve, rogorc isini neli, damdgari da moqmedebiT Raribi xdebian,<br />
rogorc ki lirizmi maTs umTavres elementad iqceva.<br />
epopeis Sinaars Seadgens movlena; swrafwarmavali da wamieri<br />
SegrZneba, romelic poetis suls Searxevs, rogorc sio eolosis<br />
qnaris simebs, _ lirikuli nawarmoebis Sinaarss Seadgens. amitom<br />
rogoric unda iyos lirikuli nawarmoebis idea, _ es nawarmoebi<br />
arasodes ar unda iqnes metismetad grZeli, aramed metwilad mudam<br />
Zalian mokle unda iyos. epikuri poeziis moculoba damokidebulia<br />
TviT movlenis moculobaze, _ da Tu movlena vrcelia,<br />
magram sainteresod da kargad aris gadmocemuli, igi Cvens<br />
yuradRebas ar Rlis; igi SeiZleba kidevac gawydes, sxva sagnebs<br />
mimarTos da Semdeg kvlav winandels daubrundes: `iliada~, ise<br />
rogorc valter skotis an kuperis yoveli romani, SegviZlia<br />
ramdenime dRe vikiTxoT, wigni xan ganze gadavdoT da xan kidev<br />
kiTxva ganvagrZoT, drodadro ki sul sxva ram vakeToT. saerTod,<br />
epopea, moculobis mxriv, poets gacilebiT met Tavisuflebas<br />
aZlevs, vidre poeziis sxva gvarebi. dramas, rogorc qveviT davinaxavT,<br />
sididisa da moculobis cotad Tu bevrad garkveuli saz-<br />
Rvrebi aqvs, magram lirikuli nawarmoebni, am mxriv, metad Sez-<br />
Ruduli arian. drama metismetad didic rom yofiliyo, _ Cveni<br />
yuradReba da STabeWdilebaTa Cveni aRqmis moqmedeba SeiZleboda<br />
didxans miepyro im moqmedebis ganuwyvetel cvalebadobas,<br />
romelic dramaSi viTardeba; magram lirikuli nawarmoebi, raki<br />
mxolod grZnobas gamoxatavs, amitom martooden Cvens grZnobaze<br />
moqmedebs. magram CvenSi arc cnobismoyvareobas iwvevs da arc<br />
Cvens yuradRebas miapyrobs obieqtur faqtebs, romlebic, sinamdvileSic<br />
ki – ara Tu poeziaSi, Cveni gonebis did yuradRebas<br />
ipyroben da grZnobaze moqmedeben. miuxedavad Tavisi Sinaarsis<br />
mTeli simdidrisa, lirikuli nawarmoebi TiTqos moklebulia<br />
yovelgvar Sinaarss, _ rogorc musikaluri piesa, romelic<br />
mTel Cvens arsebas saamo SegrZnebebiT avsebs, magram romlis Si-<br />
257
naarsis gamoTqma yovlad SeuZlebelia, imitom rom es Sinaarsi<br />
adamianis sityviT ver gadmoicema. ai ratom aris, rom wakiTxuli<br />
poemis an dramis Sinaarsi yovelTvis SeiZleba ara Tu uambo sxvas,<br />
aramed cotad Tu bevrad imoqmedo kidec sxvaze Seni naambobiT,<br />
_ maSin, rodesac lirikuli nawarmoebis Sinaarss verasodes ver<br />
miswvdebi. diax, misi arc moyola SeiZleba da arc ganmarteba,<br />
SeiZleba mxolod misi gancda, da isic mxolod maSin, Tu mas ise<br />
waikiTxav, rogorc is poets dauweria; xolo sityvis naambobi an<br />
prozad gadakeTebuli, igi iqceva usaxo da mkvdar Wuprad, saidanac<br />
swored axlaxan gamofrinda lamazi Wreli pepela. ai ratom<br />
aris, rom fsevdo-lirikuli da moCvenebiTi `azrebiT~ mdidari<br />
nawarmoebni leqsidan prozad gadakeTebisas TiTqmis arafers<br />
hkargaven; maSin rodesac SemoqmedebiTi sulis uRrmesi wiaRidan<br />
gamosuli udidesi qmnilebani prozad gadakeTebis an odnav uxeiro<br />
Targmanis dros xSirad yovelgvar mniSvnelobas hkargaven.<br />
da es metad bunebrvia: rogor miscemT sxvas warmodgenas Tqvens<br />
mier mosmenili musikis motivze, Tu mas ar imRerebT an instrumentze<br />
ar daukravT? Tu ityviT, ama da am musikalur nawarmoebSi<br />
moxdenilad aris gadmocemuli siyvarulisa da eWvianobis ideao,<br />
_ Tqven amiT srulebiT verafers ver ityviT am musikalur qmnilebaze;<br />
magram daiwyeT misi simRera an dakvra – da is TviTon<br />
ametyveldeba.<br />
Tumca drama mopirispire elementebis – epikuri obieqturobisa<br />
da lirikuli subieqturobis – Serigebaa, magram, miuxedavad<br />
amisa, is ar aris arc epopea, arc lirika, aramed mesame ramea,<br />
sruliad axali da damoukidebeli, Tumca pirveli oridan gamomdinare.<br />
amitom berZnebSi drama TiTqos eposisa da lirikis Sedegi<br />
iyo, radgan maT Semdeg gaCnda kidec, da elinuri poeziis yvelaze<br />
mSvenieri, magram Tanac ukanaskneli yvavili iyo. miuxedavad imisa,<br />
rom dramaSi, ise rogorc epopeaSi, aris movlena, drama da<br />
epopea Tavisi arsebiT diametralurad upirispirdeba erTimeores.<br />
epopeaSi gabatonebulia movlena, dramaSi – adamiani. eposis<br />
gmiria momxdari ambavi, dramis gmiria adamianis pirovneba. cxovreba<br />
epopeaSi warmosdgeba rogorc raRac TavisTavad arsebuli,<br />
ese igi ise, rogorc is aris, adamianisagan damoukidebeli, Tavisi<br />
Tavis verSemcnobi, adamianis mimarTac da Tavisi Tavis mimarTac<br />
gulgrili. eposi – es TviTon bunebaa, marad ucvleli Tavis goliaTur<br />
sidiadeSi, mudam gulgrili Tavisi silamazis mSvenier<br />
brwyinvalebaSi. dramaSi cxovreba warmodgeba ukve ara mxolod<br />
TavisTavad, aramed TavisTvis arsebuladac, rogorc gonivruli<br />
cnobiereba, rogorc Tavisufali nebisyofa. dramis gmiria adamiani,<br />
da dramaSi movlena ki ar batonobs adamianze, aramed ada-<br />
258
miani batonobs movlenaze da Tavisufali nebisyofiT ase Tu ise<br />
gaxsnis am movlenis kvanZs, aseT Tu iseT dasasruls aZlevs mas.<br />
es azri rom ufro naTelvyoT, movitanoT magaliTebi Zveli da<br />
axali msoflios cnobili da diadi mxatvruli qmnilebebidan.<br />
`iliadaSi~ bedi mefobs, igi marTavs ara marto adamianTa,<br />
aramed TviT RmerTebis moqmedebasac. poetma Zlivs moaswro<br />
fardis aweva, romliTac CvenTvis dafaruli iyo mis mier moTxrobili<br />
movlenis scena, _ da Cven ukve winaswar vtyobilobT, rom<br />
ilioni aqevelTagan unda daeces. Tu mohkles patrokle, es moxda<br />
ara SemTxveviT, sisxliani brZolis SesaZleblobaTa gamo; ara,<br />
es winaswar iyo bediT gankuTvnili, rodesac antiloqe, nestoris<br />
vaJi, aqilevsTan mieSureboda da Tan patrokles sikvdilis<br />
mware cnoba mihqonda, am dros aqilevsi Tavisi karvis win ijda,<br />
sevdiani winaTgrZnobiT gulgadaleuli, da aseT fiqrs Seepyro:<br />
О, не свершили ли боги несчастий, ужаснейших сердцу,<br />
Кои мне матерь давно предвещала; она говорила:<br />
В Трое, прежде меня, Мирмидонянин, в брани храбрейщий,<br />
Должен под дланью троянской расстаться с солнечным светом.<br />
Боги бессмертные! Умер менетиев сын благородный<br />
(simRera XVIII, st. 8-12).<br />
aqilevsma Suri unda iZios Tavisi megobris, patrokles<br />
mkvlelze; magram mas rom mohklavs, TviTonac unda mokvdes parisis<br />
isriT, romelsac febusis xeli warmarTavs. es icis TviT<br />
aqilevsma, _ da ai ras eubneba igi dedamiss, vercxlisfexebian<br />
Tetidas, okeanis ukvdav nimfas:<br />
Должно теперь и тебе бесконечную горесть изведать,<br />
Горесть о сыне погибшем, которого ты не увидишь<br />
В доме отеческом! ибо и сердце мое не велит мне<br />
Жить, и в обществе быть человеческом, ежели Гектор,<br />
Первый, моим копием пораженный, души не извергнет,<br />
И за грабеж над Патроклом любезнейшим мне не заплатит!<br />
(iqve, st. 88-93).<br />
deda cdilobs gadaaTqmevinos Svils am ganzraxvis sisruleSi<br />
moyvana, risTvisac mas uwinaswarmetyvelebs mosalodnel daRupvas<br />
im SemTxvevaSi, Tu igi heqtors mohklavs:<br />
Скоро умрешь ты, о сын мой, судя по тому, что вещаешь!<br />
Скоро за сыном Приама конец и тебе уготован!<br />
(iqve, st. 95-96).<br />
259
aqilevsi arc ki ekiTxeba dedas, ratom aris es ase, da mxolod<br />
gmirul mzadyofnas amJRavnebs, Surisgebis tkbili safasuris<br />
nacvlad daemorCilos sabediswero xvedrs:<br />
260<br />
О, да умру я теперь же! Далеко, далеко от родины милой<br />
Пал он; и верно меня призывал, да избавлю от смерти!<br />
Что же мне в жизни! Я ни отчизны драгой не увижу!<br />
Я ни Патрокла от смерти не спас, ни другим благородным<br />
Не был защитой друзьям, от могучего Гектора падшим.<br />
Праздный, сижу пред судами, земли бесполезное бремя,<br />
Будучи муж! Среди всех меднолатных героев ахейских<br />
Первый во брани, хотя на советах и лучше другие!<br />
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />
Я выхожу, да главы мине любезной губителя встечу,<br />
Гектора Смерть же принять готов я, когда ни рассудит<br />
Здесь мне назначать ее всемогущий Кронион и боги!<br />
Смерти не мог избежать ни Геракл, из мужей величайший,<br />
Как ни любезен он был громоносному Зевсу Крониду;<br />
Мощного рок одолел и вражда непреклонныя Геры.<br />
Также и я, коль назначена доля мне равная лягу,<br />
Где суждено, но сияющей славы я прежде добуду!<br />
Прежде еще же одну между жен полногрудных троянских<br />
Вздохами тяжкими грудь разрывать я заставлю, и в горе<br />
С нежных ланит отирать руками обеими слезы!<br />
Скоро узнают, что долгие дни отдыхал я от брани!<br />
В бой выхожу, не удерживай, матерь, ничем не преклонишь!<br />
(iqve, st. 98-126).<br />
aqilevsis sicocxlis sabediswero katastrofa cnobilia<br />
TviT heqtorisaTvis. roca kvdeboda, heqtori Tavis mters evedreboda,<br />
sagineblad da saTrevelad ar mieca misi sxeuli, magram<br />
Tanxmobis nacvlad wyevla-krulva rom gaigona,<br />
Дух испуская, к нему провещал шлемоблещущий Гектор:<br />
Знал я тебя: предчувствовал я, что моим ты моленьем<br />
Тронут не будешь: в груди у тебя железное сердце.<br />
Но трепещи, да не буду тебе я божим гневом,<br />
В оный день, когда Александр и Феб стреловержец,<br />
Как ни могучего, в Скейских воротах тебя ниспровергнут!<br />
(simRera XXII, st. 355-360).<br />
kidev meti: TviT ganmgebel zevss, heqtoris did keTilmosurnes<br />
da misi xvedris did Tanamlmobels, ar SeuZlia daexmaros<br />
heqtors Tavisi uzenaesi RvTaebis meufebiT, romlis winaSe yvela<br />
sxva RmerTebi TrTian, aramed igi mimarTavs sxva, umaRlesi<br />
meufebis msjavrs:
Зевс распростер, промыслитель, весы золотые; на них он<br />
Бросил два жребия смерти, в сон погружающей долгий:<br />
Жребий один Ахиллеса, другой Приамова сына.<br />
Взял посредине и поднял; поникнул Гектора жребий,<br />
Тяжкий, к Аиду упал; Аполлон от него удалился.<br />
(iqve, st. 9-13).<br />
yovelive aqedan cxadia, rom aqilevsi ar aris poemis gmiri,<br />
vinaidan igi TiTqos moklebulia Tavisufal nebisyofas, TavisiT<br />
ki ar moqmedebs, aramed mxolod sxva, Tavis Tavze maRali da garduvali<br />
nebisyofis nebas asrulebs. es aris bedis nebisyofa! ra-<br />
Raa es `bedi~, romelic adamianebs Zrwolas hgvris da romelsac<br />
TviT RmerTebi usityvod emorCilebian? es aris berZnebis warmodgena<br />
imaze, rasac Cven, uaxlesi drois adamianebi, vuwodebT<br />
gonivrul aucileblobas, sinamdvilis kanonebs, Tanafardobas<br />
mizezebsa da Sedegs Soris, erTi sityviT – obieqturi moqmedeba,<br />
romelic viTardeba da TavisTvis mimdinareobs, Tavisi gonivrulobis<br />
Sinagani ZaliT amoZravebuli, msgavsad orTqlis manqanisa,<br />
_ midis SeuCerebliv da gzidan gadauxvevlad, sul erTia,<br />
Sexvdeba mas adamiani, romelic SeiZleba gasrisos, Tu frialo<br />
klde, romelzec SeiZleba TviTon daimsxvres...<br />
zogi valter skots usayvedurebs, rom misi mravali romanis<br />
gmirebi, romelTa garSemo Tavmoyrilia mTeli nawarmoebis moqmedeba,<br />
imave dros imdenad uferuli xasiaTiT ganirCevian, rom<br />
gansakuTrebiT ar ipyroben mTel Cvens interess, rasac isini<br />
TiTqos uTmoben romanis meorexarisxovan pirebs, rogorc ufro<br />
originalurT da damaxasiaTebelT. marTlac, ra aris, magali-<br />
Tad, raindi aivengo – valter skotis erT-erTi saukeTeso romanis<br />
gmiri? _ mamaci da keTilSobili raindi Tavisi drois<br />
saerTo suliskveTebiT, da meti araferi, Smag brianTan, momxiblav<br />
rebekasTan, TviT cedrix saqsonelTan da atelstanTan SedarebiT,<br />
aivengo raRac mkrTali Crdili, susti monaxazi, upiro<br />
saxea. igi naklebadac moqmedebs, nakleb gavlenas axdens romanis<br />
msvlelobaze. igi xan daWrilia, xan sikvdilis pirasaa, xan tyveobaSia<br />
maSin, rodesac sxvebi moqmedeben da pirvel planze warmogvidgebian.<br />
miuxedavad Tavisi mZvinvare vnebebisa, romlebic<br />
mxecurad vlindeba, miuxedavad Tavisi uzneobisa da danaSaulebrivi<br />
moqmedebisa, taZris raindi briani aivengoze aTasjer<br />
metad iwvevs mkiTxvelis TanagrZnobas, imitom rom igi tipiuri<br />
saxea, mZlavri da TviTmyofadi xasiaTia. amave dros, briani mainc<br />
meorexarisxovani personaJia, romlis yvela Zafi iyris aivengos,<br />
rogorc mTavari piris, rogorc romanis gmiris, piradi bedis<br />
261
garSemo. magram, miuxedavad amisa, genialuri romanistis winaaRmdeg<br />
mimarTuli es braldeba mxolod garegnulad waagavs<br />
simarTles, namdvilad ki is savsebiT yalbia. is, rac romanis nakli<br />
hgoniaT, mxolod eposis arsia. amis kidev ufro didad gansacvifrebel<br />
nimuSad SeiZleba gamodges, magaliTad, `maneringi,<br />
anu astrologi~, sadac romanis gmiri scenaze gamodis mxolod<br />
mesame nawilSi da isic rogorc raRac saidumlo piri, romelSic<br />
gmirs mxolod romanis dasasruls icnobT, Tumca moTxrobis<br />
pirveli gverdebidanve, qveynad gaCnda Tu ara, mis garSemo ukve<br />
Tavs iyris romanis mTeli moqmedeba. es asec unda iyos wminda<br />
epikuri xasiaTis nawarmoebSi, sadac mTavari piri ganviTarebis<br />
procesSi myofi movlenis mxolod garegani centria da sadac<br />
is SeiZleba ganirCeodes mxolod saerTo adamianuri niSnebiT,<br />
romlebic Cvens adamianur TanagrZnobas iwveven, radgan epopeis<br />
gmiria TviT cxovreba da ara adamiani. epopeaSi movlena, ase<br />
vTqvaT, axSobs adamians, Tavisi sidiadiT da uzarmazarobiT Crdilavs<br />
adamianis pirovnebas, Tavisi sakuTari interesiT, Tavisi<br />
suraTebis mravalferovnebiTa da simravliT Cvens yuradRebas<br />
CamoaSorebs xolme am pirovnebas.<br />
dramaSi movlenis Zala da mniSvneloba Tavs iCens rogorc<br />
`kolizia~, anu is Sejaxeba, is Setakeba gmiris bunebriv gulisTqmasa<br />
da movaleobaze mis warmodgenas Soris, romelic mis nebisyofaze<br />
damokidebuli ar aris, romlis arc moxdena da arc Tavidan<br />
acdena mas ar SeuZlia, magram romlis gadawyveta damokidebulia<br />
ara movlenaze, aramed mxolod da mxolod gmiris Tavisufal nebisyofaze.<br />
movlenis Zala dramis gmirs gzajvaredinze ayenebs<br />
da aiZulebs erTimeoris sruliad sawinaaRmdego ori gzidan air-<br />
Cios erT-erTi gza, raTa Tavi daaRwios brZolas sakuTar TavTan;<br />
magram gzis arCevanis gadawyveta damokidebulia dramis gmirze<br />
da ara movlenaze. kidev meti: dramis katastrofa SeiZleba gmiris<br />
gaubedavi yoymanis Sedegadac ki moxdes da daCqardes; magram am<br />
gaubedaobis wyaroa ara movlenis arsi da Zala, aramed mxolod<br />
gmiris xasiaTi; amis saukeTeso magaliTs gvaZlevs Seqspiris hamleti;<br />
igi mamamisis sazareli sikvdilis ambavs Seityobs TviT<br />
aCrdilis piriT: ai movlena, romelic hamletma rodi moamzada,<br />
aramed mkvdari mefis veragi Zmis garyvnili nebismyofisgan warmosdga.<br />
es movlena hamlets aiZulebs SurismaZieblis roli Seasrulos;<br />
magram radgan es roli mis bunebas srulebiT ar egueba,<br />
amitom mas ipyrobs sakuTar TavTan Sinagani brZola, rasac<br />
iwvevs Sejaxeba ori mtruli Zalisa – movaleobisa, romelic<br />
ukarnaxebs Suri iZios mamis sikvdilis gamo, da SurisZiebis piradi<br />
uunarobisa: ai tragikuli kolizia! mamis sikvdilis sazareli<br />
262
saidumloebis Setyobam, nacvlad imisa, rom hamleti Seepyro<br />
erTi grZnobiT, erTi azriT – SurisZiebis grZnobiT da azriT,<br />
romlebic yovel wuTs mzad unda yofiliyvnen moqmedebaSi gansaxorcieleblad,<br />
_ am sazarelma aRmoCenam igi aiZula Tavisi<br />
arsebidan ki ar gamosuliyo, aramed Tavis arsebaSi Caketiliyo<br />
da Tavisi sulis siRrmeSi Caexedna, masSi aRZra sikvdil-sicocxlis,<br />
droisa da maradiulobis, movaleobis da nebisyofis sisustis<br />
sakiTxebi, misi yuradReba miapyro Tavis sakuTar pirovnebas,<br />
am pirovnebis araraobas da samarcxvino umweobas, masSi warmoSva<br />
sakuTari Tavisadmi siZulili da zizRi. hamlets aRar swams<br />
saTnoeba, zneoba, radgan dainaxa, rom mas unari ar Seswevs da<br />
ar ZaluZs arc mankiereba da uzneoba dasajos, arc saTnoebasa<br />
da zneobaze xeli aiRos. kidev meti: mas aRar swams siyvarulis<br />
sinamdvile, qalis Rirseba; rogorc SeSlili, igi lafSi svris<br />
Tavis grZnobas, ulmobeli xeliT swyvets Tavis wminda kavSirs<br />
umanko, mSvenier qalur arsebasTan, romelic ase erTgulad da<br />
alalad miendo mas mTlianad da romelic hamlets ase Rrmad da<br />
saTuTad uyvarda. ulmoblad da uxeSad Seuracxyofs hamleti<br />
am uwyinar da naz arsebas, romelic mTlianad Seqmnilia eTerisa,<br />
sinaTlisa da melodiuri bgerebisagan, TiTqosda Cqarobs<br />
qveynad xeli aiRos yvelaferze, rac bednierebasa da saTnoebas<br />
moagonebs. cxadia, hamletis natura wminda Sinagani, mWvretelobiTi,<br />
subieqturia, gaCenilia grZnobisa da azrisaTvis; xolo<br />
Semzaravi movlena misgan moiTxovs ara grZnobasa da azrs,<br />
aramed saqmeebs, idealuri samyarodan mas mouxmobs praqtikul<br />
samyaroSi, misi sulieri ganwyobisaTvis ucxo moqmedebis samyaroSi.<br />
bunebrivia, es mdgomareoba hamletSi warmoSobs saSinel<br />
brZolas, romelic Seadgens kidec yoveli dramis dedaarss. da<br />
Tu am dramis dasasruli TiTqos epikuri xasiaTiT mimdinareobs<br />
da misi wyaroa ara Tavisufali gadawyvetileba hamletis<br />
nebisyofisa, aramed SemTxveviToba (hamletisa da laertis mier<br />
daSnebis ganuzraxveli gacvla da uneblie Secdoma dedofaldedisa,<br />
romelmac misi vaJisTvis gankuTvnili mowamluli fiala<br />
Sesva), miuxedavad amisa, `hamleti~ aris sruliadac ara epikuri,<br />
aramed upiratesad dramatiuli nawarmoebi, radgan am tragediis<br />
Sinaarsisa da ganviTarebis arsia misi gmiris Sinagani brZola sakuTar<br />
TavTan. am brZolis gareSe `hamlets~ CvenTvis araviTari<br />
Tanauri interesic ki ara aqvs, radgan ofelias xvedric, rac ase<br />
Rrmad gvaRelvebs, amave brZolis Sedegia. garda amisa, Zmis mkvleli<br />
mefis sikvdili imdenadvea misi danaSaulis aucilebeli<br />
Sedegi, ramdenadac namoqmedari hamletis nebisyofisa, romelic<br />
Zlieri simtkiciT aenTo misi sicocxlis miwuruls, rogorc<br />
263
alaplapdeba xolme ali Casaqrobad gamzadebuli kandelisa...<br />
`makbeti~ da `otelo~ koliziis, rogorc dramatiuli dedaarsis,<br />
uaRresad srulqmnili nimuSebia. gamarjvebul mxedarTmTavars,<br />
ganTqmul didebuls da kargi, keTilSobili moxuci mefis<br />
naTesavs, makbets esmis Tavis gulSi Rrmad Camarxuli, magram<br />
Zlieri da Smagi pativmoyvareobis mZlavri xma. es siSmage, rac<br />
mZlavr, magram siyvarulisa da samarTlianobis tkbili siTboTi<br />
ganumsWvalav adamianebSi esoden sazareli da damRupvelia, mas<br />
moevlineba sami jadoqaris saSineli apoTeoziT. maTi idumali<br />
winaswarmetyvelebani, rac myisve sruldeba, makbets didxans ver<br />
aSfoTeben, radgan igi maTSi male gamoicnobs sakuTari sulis<br />
ganxorcielebul Rrma da bnel ganzraxvas. Tavisi pativmoyvareoba<br />
mas moevlineba axali da kidev ufro saSineli apoTeoziT<br />
– misi colis saxiT, qalad movlenili am demonuri arsebis saxiT.<br />
am qalma mas CauxSo sindisis ukanaskneli qenjna, borotebis<br />
Cadenis sakuTari satanuri simtkicis magaliTiT aRuZra yalbi<br />
sircxvili da sabolood gadaawyvetina wyeuli saqmis Cadena. aq<br />
movlena TiTqmis araviTar rols ar asrulebs: igi mzaddeba TviT<br />
makbetis nebiT, borotebis xelSemwyob garemoebaTa sabediswero<br />
damTxveva ki mxolod exmareba borotebis Cadenas, magram mas ar<br />
warmoSobs. Cven vxedavT makbets Tavis TavTan brZolaSi, tragikul<br />
koliziaSi: makbets SeeZlo Tavis TavSi daemarcxebina codviTi<br />
wadili da SeeZlo ahyoloda mas. da misi nebisyofis danaSaulia<br />
is, rom igi ahyva boroti sawyisis wadils; misma nebisyofam<br />
warmoSva movlena, magram movlenam rodi misca mimarTuleba mis<br />
nebisyofas. am dramis danarCeni nawili ukve Sedegia sabediswero<br />
brZolidan makbetis Tavisufali gamosvlisa: mas aRar ZaluZs<br />
Sescvalos mefis mkvlelobis momdevno movlenebi; danaSaulma<br />
igi xelSi Caugdo furiebs, romlebmac mas xeli CasWides da brmasaviT<br />
waiyvanes borotmoqmedebidan axali borotmoqmedebisaken.<br />
mis nebisyofaze damokidebuli iyo mxolod is, rom Rirseulad<br />
daRupuliyo, da igi daiRupa, gangmiruli, magram ara damarcxebuli,<br />
rogorc Seefereba damnaSave, magram TviT Tavisi danaSauliT<br />
did adamians. movlena otelos eWvianobis mdgomareobaSi<br />
ayenebs. es movlena, ra Tqma unda, misi nebisyofis an cnobierebis<br />
nayofi ar aris, magram miuxedavad amisa, man TviTon Seuwyo xeli<br />
am movlenis moxdenas Tavisi vulkanuri temperamentiT, Tavisi<br />
mgznebare vnebebiT, romlebic wamierad aenTebodnen, rogorc<br />
qviSis qarbuqi avardeba xolme arabeTis udabnoebSi, da ar emor-<br />
Cilebodnen gonebis xmas; Tavisi bavSvur-mimndobeli xasiaTiT,<br />
Tavisi crumorwmune warmosaxviT, romelic mas Tavis aRmosavlur,<br />
afrikul warmoSobas moagonebda. sabediswero wams mas rom<br />
264
viTomda damnaSave dezdemonas mimarT Tavisi mxecuri ganzraxva<br />
aelagma, maSin WeSmariteba mas Tvals auxelda cxovrebis bednierebisa<br />
da netarebisaTvis; magram mas ar surda an ar SeeZlo<br />
mxecuri Surisgebis ganzraxva aelagma, _ da WeSmaritebis Suqma<br />
auxila mas Tvali, msgavsad evmenidTa sanTlebis jojoxeTuri<br />
naTebisa, mxolod imisaTvis, rom gaezoma im ufskrulis siRrme,<br />
romelSic elvis siswrafiT gadaeSva...<br />
swored iseve, rogorc epopeaSi aris xolme drama, dramaSic<br />
aris epopea. berZnebis poeziis yvela gvari, maT Soris TviT<br />
lrikac, cotad Tu bevrad epikuri xasiaTiT ganirCeva, radgan am<br />
xalxis mTeli cxovreba upiratesad plastikuri mWvretelobiT<br />
gamoixata. berZnuli tragedia gansakuTrebiT ganirCeva epikuri<br />
xasiaTiT da am mxriv diametralurad upirispirdeba uaxles,<br />
qristianul, Seqspirul dramas. berZnuli tragediis gmiria ara<br />
adamiani, aramed movlena; misi interesi umTavresad Tavs dastrialebs<br />
ara individumis xvedrs, aramed xalxis beds, mis warmomadgenelTa<br />
saxiT. da amitom berZnuli tragediis mTavari piri<br />
yovelTvis aris naxevrad RmerTi, mefe, gmiri, xolo mis Semdeg<br />
meore da misdami dapirispirebuli piris TviT xalxi; xalxi<br />
tragediaSi monawileobs rogorc gundi, romelic piesis msvlelobaze<br />
pirdapir, qmediT gavlenas TviTon ar axdens, magram mis<br />
ganviTarebas TiTqos sWvrets da amaze Tavis azrs gamosTqvams.<br />
berZeni tragikosebi TavianTi gmirebiT ganasaxierebdnen xalxuri<br />
da sazogadoebrivi cxovrebis saerTo Zalebsa da stiqionebs.<br />
magaliTad, sofokles ukeTilSobiles qmnileba `antigoneSi~,<br />
tragediis gmiri qalis saxiT ganxorcielebulia ojaxis Seqmnis<br />
bunebrivi uflebis idea, xolo kreonis saxiT – saxelmwifo samarTlis,<br />
kanonis Zalis gamarjveba. kreonma sikvdilis dasjis<br />
muqariT akrZala polinikes, rogorc mamulis mtris, cxedris<br />
damarxva; xolo damarxvis akrZalva, berZenTa religiuri da sazogadoebrivi<br />
warmodgenebiT, udides sircxvilad da ubedurebad<br />
iTvleboda rogorc micvalebulisaTvis, ise misi cocxali<br />
naTesavebisTvisac. antigone, polinikes da, cdilobda Tavisi<br />
da – ismene daeyoliebina imaze, rom farulad daekrZalaT TavianTi<br />
ubeduri xmis cxedari. gaubedavma da sustma ismenem uari<br />
sTqva, _ da didsulovanma antigonem martodmartom Caidina<br />
Tavisi keTilSobiluri gmiroba. rodesac kreoni, romelmac es<br />
ambavi Seityo, SeekiTxva antigones, namdvilad man Caidina Tu<br />
ara es borotmoqmedeba da icoda Tu ara rom amisTvis sikvdili<br />
moeloda, _ antigonem dadebiTi pasuxi misca da Tan dasZina,<br />
Cemi Zma damnaSavec rom yofiliyo, me mainc `davbadebulvar ara<br />
imisaTvis, rom mZuldes, aramed imisaTvis, rom miyvardeso~. man<br />
265
auTrToleblad moismina saSineli ganaCeni, ise, rom Sewyaleba<br />
ar uTxovnia. umonma, antigones saqmrom da kreonis vaJma, kreons<br />
sTxova Seewyalebina misi sacole, moudrekel mamas waeCxuba da<br />
sasowarkveTili ganSorda. qurumi tirezia kreons naTesauri<br />
uflebis darRveviT Seurcxyofili RmerTebis wyromis avismomaswavebeli<br />
gamovlinebiT daemuqra da polinikes cxedris<br />
dakrZalva urCia. xalxis xma, gundis saxiT, aSkarad miemxro<br />
keTilSobil antigones. kreoni Seudrekeli darCa, magram ukve<br />
eWvma Seawuxa, igi mzad iyos kidec apatios keTilSobil damna-<br />
Saves, magram mas umZims kanonis Zalis Sesusteba da saxelmwifo<br />
samarTlis Rirsebis damcireba. bolos, gundis xmam, romelmac<br />
gaaZliera tirezias muqaris Zala, kreoni daiyolia imaze, rom<br />
exsna antigone, Tumca mas es umZimda. magram ukve gvian iyo: antigonem<br />
Tavi CamoixrCo mRvimeSi, sadac wayvanili iyo SimSiliT<br />
sasikvdilod, xolo emonma, mamis Tvalwin, Tavi moikla antigones<br />
cxedarTan. evredikamac, kreonis meuRlem da emonis dedam, Svilis<br />
daRupvis ambavi rom Seityo, Tavi moikla. kreonma daswyevla<br />
Tavisi sisastike da saSinlad sasowarkveTili dastiroda mis<br />
mier daRupul erTsisxlierTa sayvarel aCrdilebs. tragedia<br />
sazeimod mTavrdeba gundis zneobrivi apofegmiT, Zveli berZnebis<br />
gulubryvilo suliskveTebis Sesabamisad. amrigad, saadaTo<br />
samarTliT SebRalulma saxelmwifo samarTalma Suri iZia<br />
SembRalvelze; magram Surismgebeli, Tavisi Surisgebis saSinel<br />
SedegebSi gaxlarTuli, mis mier SebRaluli saadaTo samarTlis<br />
SurisZiebis msxverpli gaxda; xolo sibrZne, rac xalxma am<br />
ambidan gamoitana, orive ukiduresobis Serigebas emsaxureba...<br />
rogorc epopeaSi, berZnebis tragediaSic sWarbobs maTi Ziri-<br />
Tadi msoflWvreta _ bedi. oidiposi yovelgvari danaSaulis gareSe<br />
iqca saSinel damnaSaved da amisaTvis TviTon dasaja Tavisi<br />
Tavi imiT, rom Tvalebi daiTxara... wamebuli mefis sikvdili<br />
iwvevs miwisqveSa ZalTa Serigebas masTan da misi saflavi, Rmer-<br />
Tebis msjavriT, im qveynis keTilReobis sawindari xdeba, romelmac<br />
misi mowamebrivi gvami Seifara... TiToeuli berZnuli tragediis<br />
moqmedeba swarmoebs gare samyaroSi, moqmed pirTa Sinagani<br />
samyaro mayureblisaTvis dafarulia. moqmedebis ganviTareba<br />
martivi, ararTulia, erT momentSi xdeba, vinaidan TviT Sinaarsic,<br />
wminda obieqturi da abstraqtuli, did nawarmoebs verc<br />
gaswvdeboda. meqanizmi erTferovania, zambarebi mudam erTi da<br />
igivea. moqmedi pirebi hgvanan qandakebebs, romlebsac mSvenieri,<br />
magram TiTqmis ucvleli saxeebi, reliefuri gamometyveleba<br />
aqvT, magram TvalebSi guga ara aqvT da sicocxlis naperwkali ar<br />
ukrTiT.<br />
266
uaxles xelovnebaSi zogjer epikuri xasiaTiT ganirCevian<br />
mxolod sakuTriv istoriuli Sinaarsis dramebi, romelTa ZiriTadi<br />
idea aRebulia umaRlesi saxelmwifoebrivi cxovrebis<br />
sferodan. aseTia, magaliTad, Seqspiris `makbeti~ an `riCard II~.<br />
`oteloSi~ ganviTarebulia TiToeulisaTvis cotad Tu bevrad<br />
gasagebi da misawvdomi grZnoba; `mefe lirSi~ warmodgenilia<br />
mdgomareoba, rac kidev ufro axlobeli da SesaZlebelia Ti-<br />
ToeulisaTvis TviT xalxSi, _ da amitom es piesebi Zlier STabe-<br />
Wdilebas axdenen yvelaze. magram `makbetis~ da `riCard II~-is<br />
interesi wminda obieqturia da amitom Zalian cotasTvis aris<br />
mosawvdomi da axlobeli, Tumca, orive dramas mxolod am mxriT<br />
SeiZleba kidec ewodos epikuri, maTi ganviTareba ki uaRresad<br />
dramatiulia, radgan igi aRsavsea moZraobiT, da TiToeuli piri<br />
savsebiT da mTlianad amJRavnebs Tavs Tavisi Sinagani interesis<br />
sferoSi, magram puSkinis `boris godunovi~ wminda epikuri xasiaTis<br />
tragediaa. godunovis danaSauli Cadenilia jer kidev dramis<br />
dawyebamde, da poetma Tavisi gmiri ar gviCvena tragikuli<br />
koliziis brZolaSi. Cven vxedavT, ra cbierad da marjved axerxebs<br />
godunovi, rom xalxi mas Seevedros miiRos gvirgvini, romelsac<br />
igi ukve didi xania Tavis gvirgvinad sTvlis; magram ver vxedavT,<br />
ra xdeba misi arsebis SigniT da ra gamoZaxils poulobs iq<br />
mefis mkvlelobis danaSaulebrivi moqmedeba. Cvens yuradRebas<br />
maSinve ipyrobs axali gmiri, momavali crumosaxele – iaraRi,<br />
romelic istoriulma nemezidam SebRaluli saxelmwifo samar-<br />
Tlis SurisgebisaTvis airCia. mxolod maSin, rodesac scenaze<br />
gamodis SurismaZiebeli, poeti odnav aswevs fardas, romelic<br />
godunovis Sinagan ganwyobilebas gvifaravda, da Cven mowme<br />
vxdebiT misi usityvo baasisa sakuTar TavTan, vxedavT, rogor<br />
sazarlad uswordeba is sakuTar sindiss. puSkinis tragediaSi<br />
ori gmiria, an, kacma rom sTqvas, arc erTi gmiri ar aris. misi<br />
gmiria movlena, romlis ideaa istoriuli nemezidas SurisZieba<br />
SebRaluli saxelmwifo samarTlisaTvis. ai amitom puSkinis es<br />
diadi qmnileba misawvdomia mcireodenTaTvis da Cveni sazogadoebis<br />
umravlesobaSi ar SeiZleba sargeblobdes im saxeliT,<br />
ris Rirsic aris; mis ideas da xasiaTs yvelasTvis sayovelTaod<br />
misawvdomi interesi ara aqvs. amas unda miekuTvnos TviT godunovis<br />
xasiaTic: Tavisi nawarmoebis sazianod, puSkini metismetad<br />
zustad mihyva istorias da godunovi warmoadgina mxolod<br />
rogorc araCveulebrivad Wkviani pativmoyvare adamiani, ar mianiWa<br />
mas araviTari piradi sidiade, sulis araviTari genialuri<br />
Zala, rac istoriis gmiris damaxasiaTebelia. da amitom, esmiT<br />
ra tragediis zogierTi adgilis fasi (rogorc, magaliTad, me-<br />
267
matiane pimenis genialuri scena senakSi, roca is ganmartoebulia,<br />
da momaval crumosaxelesTan saubarSi), ar SeuZliaT Caswvdnen<br />
Tavisi dinji da didebul-epikuri ganviTarebiT esoden<br />
uzarmazari mTeli qmnilebis ideas.<br />
epikur dramebs miekuTvneba mravali dramatiuli nawamoebi,<br />
romlebsac SuaTana adgili uWiravT tragediasa da komedias Soris.<br />
aseTia, magaliTad, Seqspiris `qariSxali~, `cimbeliani~, `me-<br />
Tormete Rame anu ras inebebT~, romlebSic gmirs TviT cxovreba<br />
warmoadgens. aviRoT, magaliTad, Seqspiris `ras inebebT~. aq<br />
ar aris gmiri mamakaci an gmiri qali; aq TiToeuli piri Tanabrad<br />
ipyrobs Cvens yuradRebas, mTeli nawarmoebis garegani interesic<br />
ki mimarTulia umTavresad or Seyvarebul wyvilze;<br />
mkiTxvels orive isini Tanabrad ainteresebs da dramis kvanZic<br />
maTi SeerTebiT ixsneba.<br />
lirikuli elementi sWarbobs xolme agreTve epopeaSic da<br />
dramaSic. lirikul poemebs miekuTvneba baironis da puSkinis<br />
poemebi. maTSi batonobs ara movlena, rogorc epopeaSi, aramed<br />
adamiani, rogorc dramaSi, anda orive es mxare Sewonasworebuli<br />
da urTierT Serwymulia. am poemebis mTavari ganmasxvavebeli<br />
niSani is aris, rom maTSi aRebuli da Tavmoyrilia movlenis<br />
mxolod poeturi elementebi, da TviT cxovrebis proza<br />
gaidealebuli da poetizirebulia. puSkinis `evgeni onegini~<br />
agreTve lirikul poemebs unda miekuTvnos. Tumca cxovrebis<br />
proza `oneginis~ Sinaarsis TiTqmis umetes nawils Seadgens,<br />
magram es proza poemaSi Camoyalibda cxovel, msubuq, naTel,<br />
poetur da harmoniul leqsad, romelSic, maSinac ki, roca is<br />
epigramis cecxliT brwyinavs, Sereulia sevda – wminda lirikuli<br />
elementi. poemis gadaxveva Txrobidan, misi mimarTvebi<br />
sakuTari Tavisadmi – am erTaderTi da uaRresad SesaniSnavi<br />
mxatvruli qmnilebis uZvirfasesi lirikuli margalitebia.<br />
Sileris `orleaneli qalwuli~ da `mesineli sapatarZlo~<br />
upiratesad lirikuli dramebia, romlebSic moqmedeba warmoebs<br />
TiTqos ara TavisTvis, aramed operis libretos mniSvneloba<br />
aqvs; am dramebis dedaarss Seadgens lirikuli monologebi,<br />
romlebSic gamoTqmulia TiToeuli maTganis ZiriTadi idea. es<br />
aris keTilSobilur vnebaTa, maRal zraxvaTa da diad movlenaTa<br />
poeturi apoTeozebi, rac gansakuTrebiT SeiZleba iTqvas<br />
`orleanel qalwulze~. baironis `manfredi~ da goeTes `fausti~<br />
agreTve lirikuli dramebia, TumcaRa sxva xasiaTisa: es<br />
aris adamianis im Sinagani awewili bunebis poeturi apoTeozebi,<br />
romelic refleqsiis meSveobiT eswrafvis sicocxlis dakargul<br />
savseobas. subieqturi, mWvretelobiTi sulis sakiTxebi, yofie-<br />
268
ebisa da maradisobis saidumloebaTa sakiTxebi, pirovnuli adamianis<br />
bedis da Tavisi Tavisa da sazogadoebisadmi misi urTier-<br />
Tobis sakiTxebi Seadgens orive am didi nawarmoebis dedaarss.<br />
Tavisi Tvisebis gamo lirikul dramas SeuZlia arafrad Caagdos<br />
garegani sinamdvilis pirobebi; scenaze gamoiwvios sulebi da<br />
cocxali saxeebiTa da pirebiT gamoxatos vnebebi, survilebi da<br />
fiqrebi. lirikuli dramis nakli SeiZleba iyos simbolizmisa<br />
da alegoriisaken midrekileba, rasac ase Tu ise samarTlianad<br />
usayvedureben `faustis~ meore nawils.<br />
rac Seexeba sakuTriv lirikul nawarmoebebs, _ isini zogjer<br />
epikur xasiaTs iReben, rogorc romansSi da baladaSi, razedac<br />
dawvrilebiT qvemoT vityviT. dramisagan ki isini sesxuloben, magram<br />
ara dedaarss, aramed mxolod formas, romelic xels uwyobs<br />
azris uZlieresad gamoTqmas da, ase vTqvaT, aZlierebs grZnobis<br />
energias. dramatiuli formis amgvar lirikul nawarmoebTa<br />
umSvenieresi nimuSebia: puSkinis `poeti da brbo~ da `wignis gamyidvelis<br />
saubari poetTan~, venevitinovis `poeti da megobari~,<br />
lermontovis `Jurnalisti, mkiTxveli da mwerali~.<br />
mas Semdeg, rac ganvixileT poeziis TiToeuli gvaris zogadi<br />
mniSvneloba rogorc gansazRvris, ise Sedarebis gziT, gadavideT<br />
TiToeuli maTganis Taviseburebebze da saxeebad dayofaze.<br />
epikuri poeziis Sesaxeb<br />
eposi, ambavi, Tqmuleba, gadmoscems sagans misi garegani saxiT<br />
da saerTod gadagviSlis imas, Tu ra aris sagani da rogor aris is.<br />
eposis dasawyisi aris yoveli gamonaTqvami, romelic daxvewili<br />
sisxartiT gamoiWers romelime mocemul saganSi imis mTel sisrules,<br />
rac am saganSi arsebiTia, rac mis dedaarss Seadgens.<br />
Zvel xalxebSi epigramas (warweris azriT) aseTi xasiaTi hqonda.<br />
amasve miekuTvneba Zvelebis egreT wodebuli gnomebi, ese igi<br />
zneobrivi sentenciebi, romlebic erTgvarad Seesabamebian Cvens<br />
andazebsa da igavebs, Tumca am ukanasknelTagan gansxvavdebian<br />
Tavisi amaRlebuli, poeturi, zogjer ki religiuri xasiaTiTac<br />
da komizmisa da prozaulobis uqonlobiT. amasve miekuTvneba<br />
mTeli krebulebi darigebebisa, norCi xalxis am qorfa qmnilebebisa,<br />
romlebSic xalxi, mis cxovrebaSi poeziisa da prozis<br />
gaTiSvamde, Wvretis uSualo da cxoveli formiT gadmoscemda<br />
Tavis Sexedulebas samyaroze, bunebis sxvadasxva nawilebze da a.<br />
S. amaTSi srulebiT ar unda avurioT ugvianesi egreT wodebuli<br />
didaqtikuri leqsebi, romlebic cxovrebis prozam warmoSva.<br />
269
eposis ganviTarebis kibis ufro maRal safexurze imyofeba<br />
Zvelebis kosmogoniebi da Teogoniebi. kosmogoniebSi warmodgenilia<br />
samyaros warmoSoba Tavdapirvel substanciur ZalTagan,<br />
xolo TeogoniebSi – am ZalTa individualizeba sxvadasxva<br />
RvTaebaSi. bolos, epikurma poeziam Tavisi ganviTarebis mwvervals,<br />
Tavis Tavis srul gansaxierebas maSin miaRwia, roca movlenaTa<br />
cocxal wyaros – adamians mimarTa da sakuTriv egreT wodebuli<br />
epopeiT gamoixata.<br />
epopea mudam iTvleboda poeziis umaRles gvarad, xelovnebis<br />
gvirgvinad. amis mizezia is udidesi pativiscema, romliTac<br />
`iliadas~ epyrobodnen berZnebi, xolo maTTan erTad – sxva<br />
xalxebic Cvens dromde. es usazRvro da Seucnobeli pativiscema<br />
Zveli drois udidesi nawarmoebisadmi, romelSic gamoixata<br />
berZnebis cxovrebis mTeli simdidre da sisrule, iqamde<br />
midioda, rom `iliadas~ uyurebdnen ara rogorc Tavisi droisa<br />
da Tavisi xalxis suliskveTebis matarebel epikur nawarmoebs,<br />
aramed rogorc TviT epikur poezias, ese igi Txzulebas sTvlidnen<br />
poeziis im gvarad, romelsac is miakuTvnes. fiqrobdnen, rom<br />
yoveli nawarmoebi, romelic `iliadis~ formas uaxlovdeba, misi<br />
yoveli minamsgavsi, epikuri poema unda iyos da rom yovel xalxs<br />
unda hqondes Tavisi epopea, Tanac swored iseTi, rogoric berZnebs<br />
hqondaT. `iliadis~ mixedviT SeimuSaves epikuri poemis<br />
gansazRvrac ki; am gansazRvriT, epikuri poema iqca im didi istoriuli<br />
movlenis xotbad, romelmac gavlena moaxdina xalxis<br />
bedze. amis gamo saWiro iyo mxolod is, rom mSobliur istoriaSi<br />
gamoenaxaT msgavsi movlena, jer moexmoT muza, daewyoT sayvareli<br />
sityviT _ `vumRer~ da xmis CaxleCamde emReraT. da ai,<br />
virgiliusma gaixsena gadmocema troadan eneas misvlaze tibris<br />
napiras, uTvalavi gaWirvebis gadatanis Semdeg, da rogorc ki<br />
daiwyo sityviT `cano~ * , maSinve TviTonve warmoidgina da sxvebic<br />
daarwmuna, TiTqos epikuri poema dawera, misi gakrialebuli,<br />
gaCarxuli da morTuli ritorikuli nawarmoebi, romelic antipoetur<br />
xanaSi, Zvel msoflioSi xelovnebis sikvdilis epoqaSi<br />
gaCnda, didxans pirvelobas eqiSpeboda `iliadas~. dasavleT evropis<br />
kaTolike berebma virgiliusi kinaRam wmindanad Seracxes;<br />
anti-poeturi frangi kritikosi, laharpi, `eneidas~ TiTqmis `iliadaze~<br />
kidev ufro maRla ayenebda. amrigad, `eneidam~ warmoSva<br />
`ganTavisuflebuli ierusalimi~, `Tavgadasavli telemakisa,<br />
ulises vaJisa~, `dakarguli samoTxe~, `mesiada~, `henriada~, `honzal<br />
kordueli~, `tilemaxida~, `rossiada~ da mravali sxva `ada~.<br />
espanelebi amayobdnen Tavisi `araukaniT~, portugalielebi _<br />
* vumRer. _ red.<br />
270
`luizitanebiT~. sakmarisia mxolod Tvali gadavavloT epopeis<br />
arssa da pirobebs sazogadod da `iliadis~ xasiaTs, rom davrwmundeT,<br />
Tu sadamde midis am `epikuri~ da `sagmiro~ poemebisa da<br />
piesebis uTuo Rirseba.<br />
eposi aris xalxis axalgaRviZebuli cnobierebis pirveli<br />
mwife nayofi poeziis sferoSi. epopea SeiZleba gaCndes mxolod<br />
xalxis sinorCis xanaSi, roca misi cxovreba jer kidev ar gaTiSula<br />
or mopirdapire mxared – poeziad da prozad, roca misi istoria<br />
jer kidev mxolod gadmocemaa, roca mas samyaroze jer kidev<br />
religiuri warmodgenebi aqvs, roca misi Zala, Zliereba da axali<br />
moRvaweoba mxolod sagmiro saqmeebiT gamovlindeba.<br />
amrigad, epopeis Sinaarss unda Seadgendes cxovrebis dedaarsi,<br />
substanciuri Zalebi, im xalxis ganwyobileba da yofa,<br />
romelic Tavisi cxovrebis individualur wyaros jer kidev ar<br />
Camocilebia. amitom xalxuroba epikuri poemis erT-erTi Ziri-<br />
Tadi pirobaa: TviT poeti movlenas jer kidev Tavisi xalxis<br />
TvaliT uyurebs ise, rom am movlenisagan ar gamohyofs Tavis<br />
pirovnebas. magram imisaTvis, rom uaRresad nacionaluri epopea<br />
imave dros mxatvruli qmnilebac iyos, saWiroa, raTa individualuri<br />
xalxuri cxovrebis forma Seicavdes zogadsakacobrio,<br />
msoflio Sinaarss. aseTi iyo berZnebis individualuri cxovreba,<br />
da amitom maTi kosmogoniuri da Teogoniuri simRerebis<br />
bavSvuri titinic ki Seicavs ideebs, romlebic Semdgom mTeli kacobriobis<br />
kuTvnileba gaxda. vimeorebT: muzebisadmi heziodes<br />
himni, razedac zemoT ukve mivuTiTeT, Seicavs uaxlesi drois<br />
esTetikis marcvalsa da arss, esTetikisa, romelic aRsavsea<br />
mSvenieris filosofiiT da ganviTarebulia Cveni Tanamedrove<br />
germanelebis mWvretelobiTi azrovnebiT. ai amitom aris, rom<br />
`iliada~ da `odisea~, romlebic nacionaluri berZnuli qmnilebebia,<br />
imave dros mTel kacobriobas ekuTvnis, yvela saukunisa<br />
da yvela xalxisaTvis Tanabrad misawvdomia da msoflios yvela<br />
enasa da kiloze cotad Tu bevrad marjved iTargmneba. berZnebma,<br />
Tavisi sinorCis epoqiT, gamoxates mTeli kacobriobis bavSvoba,<br />
rogorc kacobriobis srulma da Rirseulma warmomadgenlebma,<br />
da homerosis poemebSi kacobrioba grZnobamoreuli igonebs<br />
Tavisi sakuTari (da ara mxolod berZnebi) bavSvobis naTel epoqas.<br />
magaliTad, rusul simRerebsa da epikur TqmulebebSi bevri<br />
poeziaa, magram es poezia moqceulia xalxuri individualobis<br />
viwro da mojadoebul wreSi, moklebulia zogadsakacobrio<br />
Sinaarss da amitom gasagebad da mZlavrad elaparakeba mxolod<br />
rusul suls, magram utyvia yoveli sxva xalxisaTvis da araviTar<br />
sxva enaze ar SeiZleba iTargmnos. amave mizeziT Cveni xalxuri<br />
271
simRerebi da epikuri Tqmulebani moklebuli arian yovelgvar<br />
mxatvrulobas, da Tumca maTSi aqa-iq gaielvebs xolme poeziis<br />
naTeli naperwklebi, magram imave dros Zalian bevria prozauli<br />
adgili; xSirad azri maTSi Tavis gamoxatulebas ver poulobs da<br />
narTaulebiT da simboloebiT titinebs. mxolod zogadsakacobrio,<br />
msoflio Sinaarsi SeiZleba gamovlindes mxatvruli formiT.<br />
xalxis substanciuri cxovreba movleniT unda gamoixatos,<br />
raTa Seqmnas Sinaarsi epopeisaTvis. xalxis sinorCis xanaSi misi<br />
cxovreba umTavresad vaJkacobiT, mamacobiTa da gmirobiT gamoixateba.<br />
amitom sayovelTao-saxalxo omi, romelmac xalxis<br />
mTeli Sinagani Zalebi gamoaRviZa, gamoavlina da daZaba, romelmac<br />
xalxis (jer kidev miTiur) istoriaSi epoqa Sehqmna da mTel<br />
mis Semdgom cxovrebaze gavlena moaxdina, _ aseTi omi upiratesad<br />
epikuri movlenaa da mdidar masalas iZleva epopeisaTvis.<br />
troas saarako omi berZnebisaTvis swored aseTi movlena iyo da<br />
Sinaarsi misca `iliadasa~ da `odiseas~, am poemebma ki Sinaarsi<br />
misces sofokles da evripides tragediebis did nawils. epopeis<br />
moqmedi pirebi nacionaluri sulis sruli warmomadgenlebi unda<br />
iyvnen, magram gmiri Tavisi pirovnebiT upiratesad unda gamoxatavdes<br />
xalxis ZalTa mTel sisrules, misi substanciuri sulis<br />
mTel poezias. aseTia homerosis aqilevsi. Tqven giyvarT heqtori,<br />
daRupvis gzaze Semdgari Tavisi xalxisa da ojaxis burji,<br />
mosiyvarule meuRle da mama, mamaci da Zlieri raindi, romelic<br />
marto aqilevss Camouvardeba; Tqven didad nanobT mis sikvdils<br />
da TiTqos gwyinT bedisa da RmerTebis mikerZoeba, romlebic<br />
aqilevss gamoesarClnen da amiT gaTeles samarTlianoba. magram<br />
ufro yuradRebiT daakvirdiT – da dainaxavT, rom ficxi, mrisxane,<br />
mamaci da poeturi pelidi samarTlianad amarcxebs heqtors.<br />
igi umTavresad gmiria, TaviT fexamde didebis autaneli SuqiT<br />
mosili, saberZneTis sulis yvela mxaris sruli warmomadgneli,<br />
qalRmerTis Rirseuli vaJi. heqtori aqilevsze ufro adamianuria,<br />
magram aqilevsi heqtorze ufro RvTaebrivia, aqilevsi yvela<br />
sxva gmirze mTeli TaviT maRla dgas; aiaqsi mas RoniT etoleba,<br />
magram fexis siswrafiT Camouvardeba. wlebiT gaWaRaravebuli<br />
nestori, didad Wkviani kaci, xangrZlivi apoTeozia, gulTbilobisa<br />
da moxucuri didsulovnebis apoTeozia. odisei warmomadgenelia<br />
sibrZnisa politikis azriT. aiaqsi metad ficxi,<br />
saSinlad mamaci da fizikuri ZaliT aRsavsea. xalxis moZRvari,<br />
agamemnoni, mefuri sidiadiT ganirCeva. erTi sityviT, `iliadis~<br />
TiToeuli moqmedi piri nacionaluri berZnuli sulis romelime<br />
mxares gamoxatavs, magram aqilevsi xalxis substanciur ZalTa<br />
erTobliobis gamomxatvelia. igi Tavis tols ver xedavs da mxo-<br />
272
lod bWobis dros nebayoflobiT uTmobs xolme zogierTebs.<br />
aqilevsi – es gmiruli saberZneTis poeturi apoTeozia _ is samarTlianad<br />
aris poemis gmiri. mis diad gmirul suls mSvenier,<br />
RvTaebriv sxeulSi dausadgurnia, misi saxiT simamace SeerTebulia<br />
silamazesTan; mis moZraobaSi aris zvaoba, gracia da plastikuri<br />
silamaze, mis sityvebSi – keTilSobileba da energia.<br />
sakvirveli ar aris, rom mas RmerTebi da TviT bedi swyaloben;<br />
sakvirveli ar aris, rom martooden misma gamoCenam maRlobze<br />
uiaraRod da samgzis SeZaxilma troelTa jaris gaqceva gamoiwvia.<br />
igi mTeli poemis centria: agamemnonze aqilevsis ganrisxebam<br />
da masTan Serigebam Sehkra da gaxsna poemis kvanZi, aman misca poemas<br />
dasawyisi, Sua nawili da dasasruli. ganrisxebuli, igi umoqmedod<br />
zis Tavis karavSi, oqros simebian Cangs ukravs da brZolebSi<br />
ar monawileobs; magram igi mainc yovel wuTs rCeba poemis<br />
gmirad, poemaSi yvelaferi aqilevsisagan gamomdinareobs da<br />
misken miemarTeba. magram es imitom, rom igi poemaSi monawileobs<br />
ara Tavisi piraduliT, aramed xalxis saxeliT, rogorc misi warmomadgeneli.<br />
epopeaSi unda iyos mTlianoba, moqmedebis erTianoba,<br />
nawilTa TanaSezomileba, _ es aris yoveli mxatvruli nawarmoebis<br />
aucilebeli piroba da ara marto epopeis damaxasiaTebeli<br />
Tviseba.<br />
Cveni drois epopea aris romani. romanSi aris eposis yvela<br />
gvarovnuli da arsebiTi niSani, mxolod im gansxvavebiT, rom<br />
romanSi sxva elementebi da sxva koloriti batonobs. aq ukve<br />
ar aris gmiruli cxovrebis miTiuri masStabebi, ar aris gmir-<br />
Ta uzarmazari figurebi, aq ar moqmedeben RmerTebi; magram aq<br />
gaidealebuli da zogad tipad warmodgenilia Cveulebrivi prozauli<br />
cxovrebis movlenebi. romanma SeiZleba Tavisi SinaarsisaTvis<br />
aiRos an istoriuli movlena da mis sferoSi ganaviTaros<br />
romelime kerZo movlena, rogorc eposSic: gansxvaveba mdgomareobs<br />
TviT am movlenebis xasiaTSi da, maSasadame, ganviTarebisa da<br />
gamoxatvvis xasiaTSic; an romanma SeiZleba aiRos cxovreba misi<br />
dadebiTi sinamdviliT, misi arsebuli mdgomareobiT. es saerTod<br />
uaxlesi xelovnebis uflebaa, sadac kerZo adamianis bedi mniSvnelovania<br />
ara imdenad sazogadoebisadmi, ramdenadac kacobriobisadmi<br />
misi damokidebulebis mxriT. Tumca yoveldRiuri<br />
cxovrebis saboloo safuZveli aris maradiuli substanciuri<br />
Zalebi, magram Tavisi gamovlinebiT es cxovreba SemTxveviTia<br />
da CaxSobilia yovlad umniSvnelo garegnuli movlenebiT. Tumca<br />
istoria namdvili gamovlinebiT ukve amJRavnebs maradiul<br />
kanonebsa da gonivrul aucileblobas, magram gamovlinebisas<br />
273
misi faqtebi TviTSegnebas moklebuli arian da amitom garegani<br />
movlenebis saxe aqvT, imave dros ki isini mudam gadaxlarTuli<br />
da gadawnuli arian yoveldRiuri cxovrebis SemTxvevebTan.<br />
romanis, rogorc mxatvruli nawarmoebis, amocanaa CamoaSoros<br />
yovelive SemTxveviTi yoveldRiur cxovrebasa da istoriul<br />
movlenebs, Caswvdes maTs farul guls – cxovelmyofel ideas,<br />
sulisa da gonebis WurWlad aqcios garegnuli da gancalkevebuli.<br />
romanis met-naklebi mxatvruloba damokidebulia ZiriTadi<br />
ideis siRrmesa da im Zalaze, romliTac es idea calkeul TaviseburebebSi<br />
yalibdeba. Tavisi amocanis SesrulebiT romani Tavisufali<br />
fantaziis yvela sxva nawarmoebis gverdiT dgeba da, am<br />
azriT, zustad unda gamoiyos beletristikis efemerul nawarmoebTagan,<br />
romlebic sazogadoebis saarsebo saWiroebebs akmayofileben.<br />
riCardsonebis, fildingebis, radklifebis, levisebis,<br />
diukrede-menilebis, lafontenebis, Spisebis, kramerebis,<br />
pol-de-kokebis, marietebis, dikensebis, lesaJebis, miCiurenebis,<br />
hiugoebis, de-viniebis gvarebs Tavisi SefardebiTi mniSvneloba<br />
aqvT da damsaxurebuli saxeliT sargebloben an sargeblobdnen;<br />
magram isini srulebiT ar unda avurioT servantesis, valter<br />
skotis, kuperis, hofmanisa da goeTes, rogorc romanistebis,<br />
saxelebSi.<br />
romanis sfero epikuri poemis sferoze Seudareblad ufro<br />
vrcelia. romani, rogorc TviT misi saxelwodeba gviCvenebs, warmoiSva<br />
qristian xalxTa uaxlesi civilizaciidan, kacobriobis<br />
im epoqaSi, rodesac mTeli samoqalaqo, sazogadoebrivi, ojaxuri<br />
da saerTod adamianuri urTierToba uaRresad garTulda da<br />
dramatiuli gaxda, cxovreba gaRrmavda da gafarTovda elementebis<br />
usasrulo simravleSi. garda imisa, rom romani saintereso<br />
da SinaarsiT mdidaria, igi arafriT ar Camouvardeba epikur poemas<br />
rogorc mxatvruli nawarmoebic. SeiZleba SemogvekamaTon<br />
da gviTxran, rom Cven TviTon sanimuSod miviCnieT mxolod ori<br />
poema, maSin, rodesac marto valter skotma ocdaaT romanze<br />
meti dawera. marTalia, epikuri poema moiTxovs geniosis Zalis<br />
met Tavmoyras, radgan geniosi am poemaSi mTeli Tavisi sicocxlis<br />
gmirul saqmes xedavs; magram amis mizezia sruliadac ara<br />
epopeis upiratesoba romanTan SedarebiT, aramed uaxlesi xalxebis<br />
cxovrebis umdidresi da uaRresad mSvenieri Sinaarsi Zveli<br />
berZnebis cxovrebasTan SedarebiT. berZnebis mTeli istoriuli<br />
cxovreba erTi movleniT da erTi poemiT gamoixata (vinaidan<br />
`odisea~ TiTqos `iliadis~ gagrZeleba da dasasrulia, Tumca<br />
berZnebis cxovrebis sxva mxares gamoixatavs). berZnebSi rom axali<br />
homerosi warmoSobiliyo, _ misi poemisaTvis aRar iqneboda<br />
274
troas omis msgavsi sxva movlena; xolo, vTqvaT, aseTi movlena<br />
kidec rom gamoCeniliyo, misi poema mainc `iliadis~ ganmeoreba<br />
iqneboda da, maSasadame, araviTari Rirseba ar eqneboda. magram<br />
aiReT, magaliTad, jvarosnuli laSqrobani: valter skotma<br />
mTeli oTxi romani dawera am epoqis Sesaxeb (`grafi robert<br />
parizeli~, `Cesteris konetabli~, `Tilisma~, `aivenho~), _ da<br />
aTasic rom daewera, maSinac ki mTeli sisruliT ver amowuravda<br />
am movlenas. garda amisa, romans kidev is didi upiratesoba aqvs,<br />
rom SeiZleba mis Sinaarss Seadgendes kerZo cxovrebac, romelic<br />
verasgziT ver iqneboda berZnuli epopeis Sinaarsi: Zvel msoflioSi<br />
arsebobda sazogadoeba, saxelmwifo, xalxi, magram ar<br />
arsebobda adamiani, rogorc kerZo individualuri pirovneba,<br />
da amitom berZnebis epopeaSi, ise rogorc maT dramaSic, SeiZleboda<br />
yofiliyvnen mxolod xalxis warmomadgenlebi – naxevrad<br />
RmerTebi, gmirebi, mefeebi. romanisaTvis ki cxovreba warmodgenilia<br />
adamianSi, da adamianis gulis, adamianis sulis mistika,<br />
adamianis xvedri, xalxis cxovrebasTan mTeli misi urTierToba<br />
romanisaTvis uxvi wyaroa. romanSi srulebiT saWiro ar aris, rom<br />
rebeka usaTuod dedofali an ivdiTis msgavsi gmiri qali iyos;<br />
romanisaTvis saWiroa mxolod is, rom rebeka qali iyos.<br />
moTxroba igive romania, magram naklebi moculobisa, rac<br />
gamowveulia TviT Sinaarsis arsiTa da moculobiT. Cvens literaturaSi<br />
romanis am saxis warmomadgenelia WeSmariti mxatvari<br />
– gogoli. misi saukeTeso moTxrobebia: `taras bulba~, `Zveli<br />
memamuleni~ da `moTxroba imaze, Tu rogor waeCxuba ivan ivaniCi<br />
ivan nikiforoviCs~. mxatvruli RirsebiT amaT uaxlovdeba puSkinis<br />
moTxroba `kapitanis qaliSvili~, xolo misi daumTavrebeli<br />
romanis _ `petre didis zangis~ nawyveti mowmobs, poeti<br />
rom udrood ar daRupuliyo, rusuli literatura mxatvruli<br />
istoriuli romaniT gamdidrdeboda. amaT garda, moTxrobisa<br />
da romanis dargSic ki, did imeds iZleva axalgazrda talanti<br />
_ b-ni lermontovi, romelic Cveni literaturis asparezze am<br />
cota xnis winaT gamovida. germanul literaturaSi moTxrobis<br />
warmomadgenelia hofmani, romelmac, SeiZleba iTqvas, fantastikuri<br />
poeziis calke gvari Seqmna. sxva literaturebSi moTxroba<br />
ise mdidrulad ganviTarebuli ar aris; TviT inglisur literaturaSic<br />
ki ar arian novelistebi, romelTa saxelebis moxsenieba<br />
SeiZlebodes valter skotisa da kuperis saxelebis Semdeg, viSington<br />
irvingi mxolod araCveulebrivad niWieri moambea.<br />
epikur gvars miekuTvneba kidev idilia anu ekloga, romlisganac<br />
XVIII saukunem Seqmna poeziis calke gvari – mwyemsuri anu<br />
bukolikuri poezia. maSin usaTuod undodaT, rom idilias xot-<br />
275
a Seesxa mwyemsebis cxovrebisaTvis kacobriobis sazogadoebis<br />
winadroindel periodSi, rodesac adamianebi (TiTqos) kravebiviT<br />
umankoni, cxvrebiviT keTilni da mtredebiviT grZnobierni<br />
iyvnen. gulis momsuyebeli, motkbo sentimentaloba, yovelgvar<br />
energias moklebuli garyvnili, gaxrwnili grZnoba siyvarulisa,<br />
_ am mwyemsuri poeziis ganmasxvavebel xasiaTs Seadgenda. da es<br />
poezia gamoigones Zvelebis safuZvelze, Teokrites saxeliT,<br />
imisaTvis, rom vaCvenoT, Tu ramdenad uazroa es ukbilo ciliswameba<br />
Zvelebisa da Teokrites mimarT da WeSmariti warmodgena<br />
mivceT idiliaze, _ aq am saganze mogvyavs azri ganTqmuli gnedi-<br />
Cisa, romelic Zveli drois Rrmad mcodnea, gamsWvalulia misi<br />
mxatvruli arsiT, misi wminda bgerebiT da WeSmariti poetia suliTa<br />
da niWiT. ai ras ambobs igi mis mier berZnulidan Targmnil<br />
Teokrites idiliis _ `sirakuzeli qalebi anu adonisis dResaswauli~<br />
_ winasityvaobaSi.<br />
`idiliuri poezia CvenSi, iseve rogorc evropis uaxles literaturebSi,<br />
Semofarglulia mwyemsuri poeziis viwro gansazRvriT,<br />
yalbi gansazRvraa. misgan warmosdgeba sxva, amdenadve usafuZvlo<br />
azri, rom mwemsur poezias (e. i. idiliebs, eklogebs)<br />
Cvens sityvierebaSi arseboba ar SeuZlia, vinaidan Cven ara gvyavs<br />
Zveli drois mwyemsTa msgavsi mwyemsebi, da sxv. da sxv.<br />
`berZnebis idilia, TviT sityvis mniSvnelobiT * , aris sanaxaoba,<br />
suraTi, anu is, rasac Cven vuwodebT scenas; magram scena<br />
rogorc mwyemsuri, ise samoqalaqo cxovrebisa, gmiruli cxovrebisac<br />
ki. amas adasturebs idiliebi Teokritesi, pirveli,<br />
ukeT rom vTqvaT, erTaderTi poetisa, romelic poeziis gansakuTrebul<br />
gvarSi dasavleTis yvela xalxisaTvis nimuSi iyo.<br />
Tumca am gvaris SemuSaveba mas ar dauwyia, magram man igi ufro<br />
dauaxlova bunebas da amiT srulyofili gaxada. man Tavisi idiliebisaTvis<br />
formebi gadmoiRo mimebidan, sceniuri warmodgenebidan,<br />
rac mis samSoblo siciliaSi gamoigones, da mravalferovani<br />
SinaarsiT gaamdidra isini; magram maTTvis metwilad SearCia<br />
mdabiuri sagnebi, raTa aleqsandriis sasaxlis fufunebisaTvis,<br />
sadac igi cxovrobda, daepirispirebina martivi xalxuri azrebi<br />
da am dapirispirebiT daetyvevebina mkiTxvelebi, romlebic<br />
bunebas sruliad CamoSorebuli iyvnen. ptolomeebis sasaxle<br />
srulebiT ar icnobda sicilieli mwyemsebis zne-Cveulebebs;<br />
maTi cxovrebis suraTebs idiliis mkiTxvelebisaTvis orgvari<br />
simSveniere unda hqonoda rogorc sagnis siaxliT, ise imdroindeli<br />
metismeti ganazebulobisa da TavaSvebuli fufunebisad-<br />
* eidn ll"wn warmosdgeba sityvisagan `eido~ – sanaxaoba da kninobiTi sityvaa,<br />
ase vTqvaT, _ saxiobana.<br />
276
mi dapirispirebiT. fufunebis tvirTiT da cxovrebis xmauriT<br />
daqancul guls didad xiblavs is, rac mas ufro myudro, ufro<br />
tkbil cxovrebas moagonebs. buneba arasodes ar kargavs adamianis<br />
gulze Tavis mZlavr gavlenas.<br />
`yvelgan, sadac adamianTa sazogadoebani aRwevdnen im dones,<br />
romelzec maSin egvipte idga, poetebic agreTve cdilobdnen amgvari<br />
dapirispirebani moexdinaT. magram marto berZnebs SeeZloT<br />
erTsa da imave dros yofiliyvnen bunebrivic da originaluric.<br />
yvela sxva xalxs undoda gaeumjobesebina an Taviseburad gadaekeTebina<br />
TviT buneba: grZnobas scvlidnen mgrZnobelobiT,<br />
sisadaves – sinatifiT. romaelebSi ramdenjerme scades qalaqebisaTvis<br />
daexataT soflis cxovrebis suraTebi. idiliebiT daiwyo<br />
Tavisi moRvaweoba virgiliusma; magram, miuxedavad leqsebis<br />
simSvenierisa, igi Teokrites ver gautolda: misi mwyemsebi<br />
metwilad oratorebi arian, kalpurniusi da sxva romaelebi virgiliuss<br />
baZavdnen da ara bunebas.<br />
`uaxlesi drois literaturebSi, gansakuTrebiT italiurSi,<br />
rodesac poeziis yvela gvari nacadi iyo, didZali idilia gaCnda<br />
garyvnil xalxSi; magram ra cota bunebriobaa sannazaroSi, ra<br />
sinatifea gvariniSi! frangebze laparakic ki zedmetia, drois<br />
gamocdas ver gauZlo verc hesnerma, romelsac bevrs kiTxulobdnen<br />
lui XV-is sasaxleSi; man Seqmna sentimentaluri buneba<br />
Tavisi nimuSiT, Tavisi mwyemsebi idealuri saxiT warmoadgina,<br />
xolo, rac ufro uaresia, idiliaSi Seitana berZnuli miTologia.<br />
es iyo misi umTavresi Secdoma: nimfebi, favnebi, satirebi CvenTvis<br />
mokvdnen da Cveni drois poeziaSi ise veRar gamoCndebian,<br />
rom sicivis grZnoba ar gamoiwvion. amrigad, Teokrite, rogorc<br />
homerosi, rCeba im naTel farosad, romelsac unda davubrundeT<br />
yovelTvis, rodesac gza agvereva.<br />
epikur poezias miekuTvneba apologi da igavi, romlebSic<br />
poetizirebulia cxovrebis proza da cxovrebis praqtikuli<br />
yoveldRiuri sibrZne. poeziis am gvarma Tavis umaRles ganvi-<br />
Tarebas miaRwia mxolod or uaxles literaturaSi – frangulsa<br />
da rusulSi. frangul literaturaSi igavis warmomadgenelia<br />
lafonteni; Cvens literaturas ramdenime niWieri igavTmwerali<br />
moepoveba, xolo krilovis saxiT hyavs WeSmaritad genialuri<br />
Semoqmedi xalxuri igavebisa, romlebSic mTeli sisruliT gamoixata<br />
rusi xalxis praqtikuli Wkua, mosazrebuloba, TiTqos<br />
gulubryvilo, magram gesliani gaqirdva.<br />
epikur poeziasve unda miekuTvnos egreT wodebuli didaqtikuri<br />
poeziac; magram mis Sesaxeb kidev gveqneba laparaki.<br />
277
278<br />
lirikuli poeziis Sesaxeb<br />
lirikuli nawarmoebi, rogorc wamieri SegrZnebis nayofi, ar<br />
SeiZleba iyos da arc unda iyos Zalian grZeli; Tu es ase ar aris,<br />
igi civic iqneba da naZaladevic, da siamovnebis nacvlad mkiTxvels<br />
mxolod daRlis. imisaTvis, rom Cveni grZnoba gavaRviZoT<br />
da misi moqmedeba xangrZlivad SevinarCunoT, saWiroa raime<br />
obieqtur Sinaarss vWvretdeT; winaaRmdeg SemTxvevaSi ki, rac<br />
ufro gaRvivdeba da mSvenivrad gaifurCqneba grZnoba, miT ufro<br />
male ganeldeba kidec is. ai ratom aris opera yvelaze grZeli<br />
musikaluri nawarmoebi. operaSi musika mWidrod ukavSirdeba<br />
obieqtur moqmedebas, da musikis dramatizmi, miuxedavad gabatonebuli<br />
motivisa, operas cxovel mravalferovnebas aniWebs.<br />
igive opera, magram warmosaxul da ara arsebul libretoze dawerili,<br />
momqancveli mogeCvenebodaT. amave mizeziT lirikul poemasac,<br />
anu dramas, Tavisi moculobis garkveuli sazRvrebi ara<br />
aqvs. magram sakuTriv lirikul nawarmoebs, wamieri STagonebis<br />
nayofs, SeuZlia mTeli Cveni arseba Seipyros, CvenSi didi xniT<br />
aRibeWdos, _ oRond mxolod maSin, Tu mis wasakiTxad saWiroa<br />
ramdenime wuTi. poetis sulis wamieri ganwyobilebis nayofi,<br />
_ lirikuli nawarmoebi samudamod daikargeba, Tu qaRaldze<br />
ar iqneba gadatanili manamde, sanam poetis suls axali ganwyobileba<br />
daeuflebodes. amitom verc poeti dawers grZel lirikul<br />
nawarmoebs, romelic, moculobiT didi, magram imave dros<br />
gansxvavebuli iqneboda SegrZnebis erTianobiT. maSasadame, azris<br />
erTianobiTac, da amitom sruli, mTliani da individualuri<br />
iqneboda; verc Cveni grZnobis aRqmadoba didxans ver imoqmedebs<br />
da male daiRleba, Tu mas ar ganamtkicebs im ideebisa da saxeebis<br />
mravalferovneba, romlebic mas iwveven da masTan erTad<br />
moqmedeben gonebazec. ai amitom aris, rom puSkinis uklebliv<br />
yvela lirikuli nawarmoebi ase moklea, mis winamorbedTa lirikul<br />
nawarmoebebTan SedarebiT. lirikul nawarmoebTa gaWianurebuloba<br />
Cveulebriv gamowveulia an imiT, rom poeti, erT<br />
da imave nawarmoebSi, erTi SegrZnebidan meoreze gadadis da<br />
Zalauneburad iZulebulia es gadasvlebi ritorikuli CanarTi<br />
adgilebiT daakavSiros, anda misi yalbi, anti-poeturi da kidev<br />
ufro metad anti-lirikuli midrekilebiT – didaqtikurad ganaviTaros<br />
raime ganyenebuli azrebi. lirikuli qmnilebebis<br />
gaWianurebulobis gamomwvevi orive am naklis namdvili warmomadgeneli<br />
aris ritorikuli elegisti lamartini. Tumca der-<br />
Javinis SemoqmedebaSi amave naklovanebebs zogjer gamoisyidis<br />
xolme Zlieri niWis naTeli gaelveba, magram misi iseTi grZeli
odebi, rogoricaa `oda izmailis aRebis gamo~, saerTod autanlad<br />
momqancvelia; TviT misi `CanCqeris~ erTbaSad wakiTxva Znelia.<br />
rac Seexeba galeqsil oratorul sityvebs, romlebiTac<br />
ukvdavi lomonosovi namdvil rusTa smenas xiblavda, petrovis<br />
`sazeimo odebis~ ritorikuli emfazis gaberil buStebs, kapitnis<br />
wyalwyala ybedobas, romelSic igi, b-n koSanskis ritorikis<br />
wesebis mixedviT, dastiris Tavis varamsa da bedis simuxTles;<br />
bolos, merzliakovis sazeimo da gacveTil lirikul leqsebs * ,<br />
romlebsac igi sauniversiteto aqtebis dros kiTxulobda, _<br />
isini mxolod imisTvis gamodgeba, rom mkiTxvelTa suls magnitiviT<br />
Sehyaron mZime mowyeniloba da Zilis apaTia.<br />
lirikuli poezia warmoiSveba cxovrebisa da cnobierebis yvela<br />
safexurze, yvela saukunesa da epoqaSi; magram igi, winaaRmdeg<br />
eposisa, ifurCqneba ukve maSin, rodesac xalxSi Seiqmneba subieqturoba,<br />
erTi mxriT, da dadebiTi prozauli sinamdvile, meore<br />
mxriT. xolo uSualo cnobierebis safexurze, sadac eposi ase<br />
didebulad da sisavsiT viTardeba, lirikuli poezia Tavisi umaRlesi<br />
daniSnulebisagan jer kidev Sors aris da, namdvili rom<br />
iTqvas, jer kidev xelovnebis sferos gareT imyofeba. es aris<br />
egreT wodebuli bunebrivi anu xalxuri poezia.<br />
lirikuli poeziis saxeebi damokidebulia subieqtis ur-<br />
TierTobisagan im saerTo Sinaarsisadmi, romelsac igi Tavisi<br />
nawarmoebisaTvis iRebs. Tu subieqti saerTo Wvretis elementSi<br />
CaiZireba da am WvretaSi TiTqos kargavs Tavis individualobas,<br />
maSin miviRebT himns, diTirambs, fsalmunebs, peanebs. subieqturobas<br />
am safexurze Tavisi sakuTari xma TiTqos jer kidev<br />
ara aqvs da igi savsebiT Seupyria im umaRless, romelmac mas na-<br />
Teli mohfina; aq jer kidev cotaa gankerZoeba, da Tumca zogadi<br />
gamsWvalulia poetis STagonebuli SegrZnebiT, magram cotad<br />
Tu bevrad ganyenebulad mJRavndeba. es aris lirikuli poeziis<br />
dasawyisi, pirveli momenti, da amitom, magaliTad, kalimaxisa<br />
da heziodes himnebi, pindaris diTirambebi epikuri xasiaTisaa,<br />
maTSi vxvdebiT Txrobas da saerTod isini sakmaod didi moculobis<br />
lirikuli saxis poemebia. uaxles poezias amgvar lirikul<br />
nawarmoebTa mcireodeni nimuSebis warmodgena SeuZlia. Sileris<br />
ganTqmuli `sixarulis himni~ imdenad Warbad aris gamsWvaluli<br />
cnobierebiT, rom amgvar nawarmoebTa wyebas ver mivakuTvnebT,<br />
* aq igulisxmeba mxolod merzliakovis odebi da ara misi Targmanebi Zveli<br />
mwerlebidan da rusuli simRerebi, romelTa didi nawili Cinebulia. merzliakovs<br />
poeturi buneba hqonda, magram gasuli saukunis ritorika da piitika<br />
mas xSirad Tavgzas ubnevda. rac Seexeba lomonosovis odebs, aq igulisxmeba<br />
mxolod sazeimo odebi, romelTa gaWianurebulobasa da ritorikul xasiaTs<br />
poeziis naperwklebic ki ver Svelis.<br />
279
Tumca mgznebare aRfrTovanebis eqscentrikuli ZaliT mas SeiZleba<br />
kidec ewodos himnic da diTirambic. puSkinis `baxusis zeimis~<br />
misive `baxusis simReris~ da batiuSkovis `baxusis qurumi<br />
qalis~ Sinaarsi aRebulia Zveli cxovrebidan. Tumca puSkinis<br />
`ruseTis cilismwamebeli~ da `borodinos wlisTavi~ mZafri,<br />
mgznebare diTirambuli STagonebiT aris aRsavse, magram verc<br />
maT vuwodebT himnebs an diTirambebs zusti azriT, imitom, rom<br />
maTSi Zalian SesamCnevia poetis pirovneba. am gvaris nawarmoebTa<br />
nimuSebs mxolod Zveli msoflio iZleva.<br />
poetis subieqturoba, ukve mas Semdeg, rac Tavis Tavs Seicnobs,<br />
Tavisuflad iRebs da moicavs misTvis saintereso raime<br />
sagans: maSin vRebulobT odas. odis sagans TavisTavadac SeiZleba<br />
raime substanciuri interesi hqondes (cxovrebis, sinamdvilis,<br />
cnobierebis sxvadasxva sfero: saxelmwifo, RmerTebis,<br />
gmirebis xotba, siyvaruli, megobroba da a. S.); aseT SemTxveva-<br />
Si odebs sazeimo xasiaTi aqvs. Tumca aq poeti mTeli arsebiT<br />
eZleva kidev Tavis sagans, magram amas Tan axlavs refleqsia<br />
mis subieqturobaze; igi Tavis uflebas inarCunebs da imdenad<br />
TviT sagans ki ar aviTarebs, ramdenadac am sagniT aRsavse Tavis<br />
STagonebas. aseTia puSkinis qmnilebani: `napoleoni~, `zRvas~,<br />
`kavkasioni~ da `zvavi~. saerTod, unda SevniSnoT, rom oda – es<br />
SuaTana gvari himnsa anu diTirambs da simReras Soris, agreTve<br />
naklebad damaxasiaTebelia Cveni droisaTvis. Cveni drois poeti<br />
misi momxiblveli sagnisagan hqmnis fantazias, suraTs (rogorc,<br />
magaliTad, lermontovi kavkasiisagan hqmnis `Tergis saCuqars~);<br />
magram misi sayvareli da guliTadi gvaria simRera, romlis<br />
mniSvneloba da arsi ufro lirikuli da subieqturia. odaSi metia<br />
garegani obieqturi, maSin rodesac simRera subieqturobis<br />
uwmindesi eTeria. amitom puSkins ase cota aqvs odebi, romleb-<br />
Sic upiratesad mJRavndeboda derJavinis mZlavri poeturi<br />
moqmedeba. derJavinis mravali oda, miuxedavad imisa, rom isini<br />
dauxvewelia, mxatvrulad gamoZerwili ar aris, regularuli<br />
formiT da met-naklebi ritorikiT ganirCeva, _ SeiZleba<br />
Tavisi drois mixedviT gamodges odebis, rogorc lirikuli<br />
poeziis saxis, nimuSebad. aseTia gansakuTrebiT: `meSCerskis<br />
sikvdilis gamo~, `CanCqeri~, `pirvel mezobels~, `Semodgoma<br />
oCakovis alyis dros~, `xaritebi~, `silamazis dabadeba~ da sxv.<br />
lirikis wminda, xalasi elementi simReraSi, am sityvis yvelaze<br />
farTo azriT, gvevlineba rogorc wminda subieqtur<br />
SegrZnebaTa gamoxatuleba. idumal, poeziis SemoqmedebiTi Zalis<br />
dauxmareblad gamouTqmel im SegrZnebaTa mTeli uricxvi<br />
mravalferovneba, romlebic ase uangariSod, ase gansakuTrebu-<br />
280
lad warmoiSvebian Cveni Sinagani arsebis siRrmeSi, aq Tavisufldeba<br />
Tavisi gansakuTrebulobisagan, e. i. martooden Cemdami<br />
kuTvnilebisagan, da, fantaziiT frTebSesxmuli, evlineba qveyanas,<br />
bolos, subieqti, am savsebiT pirad SegrZnebaTa garda, lirikul<br />
nawarmoebebSi gamoxatavs Tavisi cxovrebis ufro saerTo,<br />
ufro Segnebul faqtebs sxvadasxva Wvretas, Sexedulebebs, miaxloebebs,<br />
azrebs, codnis mTel obieqtur marags da sxv. sakuTriv<br />
simReris garda, amas miekuTvneba sonetebi, stansebi, kanconebi,<br />
elegiebi, mimarTvebi, satirebi da, bolos, mTeli is mravalgvari<br />
leqsebi, romlebsac gansakuTrebul saxels verc ki SearqmevT.<br />
yvela isini, simRerasTan erTad, Cveni drois gansakuTrebul<br />
lirikas Seadgenen.<br />
mimarTvebsa da satirebSi SegrZnebas sWarbobs poetis Sexeduleba<br />
sagnebze. amitom amgvari leqsebi moculobiT SeiZleba<br />
aRematebodes simReras da sxva sakuTriv lirikul nawarmoebT.<br />
Tumca, mimarTvasa da satiraSi poeti sagnebs ucqeris Tavisi<br />
grZnobis prizmis meSveobiT, Tavis Wvretasa da Sexedulebas<br />
aZlevs cocxal poetur saxeebs; didaqtizms, rogorc is Cveulebrivad<br />
esmiT, aq ar SeiZleba adgili eqnes. satira unda iyos<br />
ara mankisa da sisustis gaqirdva, aramed aRgznebuli grZnobis<br />
anTeba, energia, keTilSobiluri guliswyromis Weqa-quxili. mas<br />
safuZvlad unda edos uRrmesi iumori da ara mxiaruli da uwyinari<br />
gonebamaxviloba. mimarTvis saucxoo nimuSia puSkinis leqsi<br />
`didkacs~, romelSic poetma mSvenieri mxatvruli saxeebiT daaxasiaTa<br />
XVIII saukunis ruseTi da gvaniSna XIX saukunis mniSvneloba.<br />
rac Seexeba satiras, Cven ar viciT rusul enaze misi ukeTesi nimuSebi,<br />
vidre lermontovis `fiqri~ da `nu gjera Seni~.<br />
elegia sakuTriv sevdiani Sinaarsis simReraa; magram Cvens<br />
literaturaSi, batiuSkovis meoxebiT, romelmac dawera `momakvdavi<br />
taso~, warmoiSva istoriuli anu epikuri elegiis gansakuTrebuli<br />
gvari. poets aq movlenac ki Semohyavs sevdiT gamsWvaluli<br />
mogonebis formiT. amitom aseTi elegiebis moculobac<br />
Cveulebriv lirikul nawarmoebebze ufro vrcelia. aseTebia:<br />
imave batiuSkovis elegia `koSkis nangrevebze SveciaSi~, puSkinis<br />
`andre Senie~; TviT derJavinis `CanCqers~ SeiZleba epikuri elegia<br />
ewodos. TumcaRa, epikur elegias SeiZleba ara istoriuli<br />
Sinaarsic hqondes, rogorc magaliTad, greis ganTqmuli elegia<br />
`soflis sasaflao~, romelic ase mSvenivrad gadmosca rusulad<br />
Jukovskim, da batiuSkovis elegia `megobris aCrdili~. epikur<br />
nawarmoebT miekuTvneba agreTve fiqri, balada da romansi.<br />
fiqri aris istoriuli movlenis aRapi, anu, ubralod, _ istoriuli<br />
Sinaarsis simRera. fiqri TiTqmis igivea, rac epikuri ele-<br />
281
gia; magram igi usaTuod moiTxovs Tvalsazrisisa da gamoxatulebis<br />
xalxurobas. rogorc erTis, ise meoris saucxoo nimuSebia<br />
puSkinis `simRera grZneul olegze~ da `petre didis nadimi~.<br />
baladaSi poeti iRebs raime fantastikur an xalxur gadmocemas<br />
an TviTon igonebs amgvar movlenas, magram masSi mTavaria ara<br />
movlena, aramed SegrZneba, romelsac es movlena iwvevs, fiqri,<br />
romelsac is mkiTxvelSi aRZravs. balada da romansi Sua saukuneebSi<br />
warmoiSva, da amitom evropuli baladebis gmirebi arian<br />
raindebi, mandilosnebi, berebi; maTi Sinaarsia sulebis gamocxadeba,<br />
miwisqveSa faruli Zalebi; maTi scenaa cixe-koSki, monasteri,<br />
sasaflao, uRrani tye, brZolis veli. Jukovskis Cinebulma<br />
Targmanebma gagvacno Sileris, goeTes, valter skotisa da sxva<br />
germanel da inglisel momReralTa baladebi. Jukovskim Tvi-<br />
Tonac dawera ramdenime Cinebuli balada; maTgan saukeTesoa<br />
isini, romelTa Sinaarsi aRebulia ara rusuli cxovrebidan. gansakuTrebiT<br />
mSvenieria: `eolosis qnari~ da `aqilevsi~. puSkinis<br />
`sasiZo~, `damxrCvali~ da `qajebi~ nacionaluri rusuli baladis<br />
umSvenieresi nimuSebia. romansi baladisagan imiT gansxvavdeba,<br />
rom romansSi epikur elements gadaWriT sWarbobs lirikuli<br />
elementi, xolo amis gamo romansis moculobac bevrad naklebia.<br />
Jukovskim Tavisi poeturi TargmanebiT gagvacno lirikuli poeziis<br />
es gvaric.<br />
lirizmi gabatonebuli elementia germanul literaturaSi.<br />
lirikuli poezia da musika am eris mxatvruli cxovrebis ulamazesi<br />
yvavilia. Sileri da goeTe – es aris lirikuli poeziis<br />
mTeli ori samyaro, misi ori didi mze, sxvadasxva sididis mravali<br />
TanamgzavriTa da varskvlavebiT garSemortymuli. inglisis<br />
mdidari literatura lirizmSic agreTve saeWvoa Camouvardebodes<br />
romelime literaturas, iseve rogorc yvela sxva literaturas<br />
sjobnis epikur da dramatiul poeziaSi. Seqspiris<br />
sonetebi da lirikuli poemebi (rogorc, magaliTad, `venera da<br />
adonisi~), baironis poemebi da mcire nawarmoebni, valter skotis<br />
lirikuli poemebi, tomas muris, uordsvortis, bornsis, suTeis,<br />
kolrijis, kouperisa da sxvaTa nawarmoebni lirikuli poeziis<br />
umdidres saganZurs Seadgenen. frangebs TiTqmis ara aqvT lirikuli<br />
poezia; yovel SemTxvevaSi, frangebSi es poezia xalxur sim-<br />
Reras (vodevils) ar gascilebia. beranJe maTi erTaderTi didi<br />
lirikosia, magram misi haerovani qmnilebani, maTi gamosaxvis<br />
xalxuri formis gamo, arc erT enaze ar SeiZleba iTargmnos. misi<br />
simRerebis Semdeg aRsaniSnavia plastikuri Zveli drois suliT<br />
gamsWvaluli elegiebi andre Seniesi da energiuli barbies iambikoni.<br />
282
sakuTriv lirikuli poezia, Sinagani subiequtri grZnobis<br />
gamoxatvisa da formis virtuozulobis azriT, CvenSi puSkiniT<br />
daiwyo. mis sakuTar nawarmoebTa Sesaxeb aq sakmaoa iTqvas,<br />
rom isini fasdaudebelia. man am nawarmoebebiT Tan gaiyolia<br />
mTeli Cveni literatura, yvela warmoSobili talanti da misi<br />
gamoCenis droidan elegia-simRera lirikuli poeziis gansakuTrebul<br />
gvarad iqca; mxolod moxucebi da xanSiSesuli adamianebi<br />
amTavrebdnen kidev TavianTi sazeimo odebis mReras. niWieri<br />
adamianebi, romlebic puSkinTan erTad gamoCndnen da mis mier<br />
micemul mimarTulebas daadgnen, axla ukve savsebiT Camoyalibdnen,<br />
cotas weren an ukve sulac aRar weren; miuxedavad amisa,<br />
zogierTi maTgani SesaniSnavi ZaliT ganirCeoda da maT rusuli<br />
lirikuli poezia mSvenieri nawarmoebebiT gaamdidres. magram<br />
Tavisi pirveli gamoCenisTanave fantaziis iseTi Zala, iseTi simdidre,<br />
Tavis qmnilebaTa formaSi iseTi virtuozuloba veravin<br />
ver gamoamJRavna, rogoric lermontovma. mis zogierT lirikul<br />
nawarmoebs SeuZlia mxatvruli RirsebiT puSkinis nawarmoebT<br />
Seecilos. samarTlianoba moiTxovs agreTve SevniSnoT, rogorc<br />
mkveTrad gamorCeuli movlena, kolcovis mZlavri talanti.<br />
man Sehqmna poeziis Taviseburi, savsebiT originaluri da sworupovari<br />
gvari. marTalia, misi poeziis sfero xalxurobis mojadoebul<br />
wreSi trialebs, magram igi am wres afarToebs imiT,<br />
rom Tavisi simRerebisa da fiqrebis xalxur da gulubryvilo<br />
formaSi ufro saerTo Sinaarsi Seaqvs cnobierebis ufro maRali<br />
sferodan.<br />
dramatiuli poeziis Sesaxeb<br />
drama momxdar movlenas warmogvidgens rogorc iseTs, romelic<br />
TiTqos awmyoSi xdebodes, mkiTxvelis an mayureblis Tvalwin.<br />
drama, romelic lirikasTan eposis Serigebaa, calke arc<br />
erTi da arc meore ar aris, aramed gansakuTrebul organul<br />
mTlianobas Seadgens. erTi mxriT, moqmedebis wre dramaSi subeqtisaTvis<br />
Caketili ki ar aris, aramed, piriqiT, misgan momdinareobs<br />
da masve ubrundeba. meore mxriT, dramaSi subieqts sul<br />
sxva mniSvneloba aqvs, vidre lirikaSi: is ukve aRar aris Tavis arsebaSi<br />
Tavmoyrili, mgrZnobeli da mWvreteli Sinagani samyaro,<br />
ukve aRar aris TviT poeti, aramed is gamodis da TviTon dgeba<br />
WvretisaTvis obieqtur da realur samyaroSi, romelsac Tavisi<br />
sakuTari moqmedebiT hqmnis; igi gaiyo da cocxali erTobliobaa<br />
mravali pirisa, romelTa urTierTwinaaRmdegobisagan sdgeba<br />
283
drama. amis gamo dramaSi dauSvebelia adgilis, SemTxvevaTa,<br />
mdgomareobaTa, pirTa epikuri gamosaxva, radgan yvela isini Cveni<br />
Wvretis winaSe unda iyvnen. TviT xalxurobis moTxovnebi dramaSi<br />
gacilebiT ufro sustia, vidre epopeaSi: `hamletSi~ Cven<br />
vxedavT evropas da, pirTa suliskveTebisa da bunebis mixedviT,<br />
CrdiloeT evropas, magram ara danias, da Tanac RmerTma uwyis,<br />
romel epoqaSi. dramaSi dauSvebelia raime lirikuli grZnobis<br />
gadmoSla; pirebi unda Candnen moqmedebiT: eseni ukve SegrZneba<br />
da Wvreta rodia, eseni xasiaTebia. is, rasac dramaSi Cveulebrivad<br />
ewodeba lirikuli adgilebi, mxolod gaRizianebuli xasia-<br />
Tis energia, misi paTosia, romelic metyvelebas uneblieT Seasxams<br />
xolme gansakuTrebuli aRmafrenis frTebs; anda moqmedi<br />
piris faruli, idumali fiqria, rac Cven unda vicodeT da rasac<br />
poeti am pirs xmamaRla afiqrebinebs. dramis moqmedeba erTi interesis<br />
garSemo unda trialebdes da Tanauri interesebi misTvis<br />
ucxo unda iyos. romanSi zogierTi piri SeiZleba Semoyvanil<br />
iqnas ara imdenad movlenaSi namdvili monawileobis gamo, ramdenadac<br />
originaluri xasiaTis gamo; dramaSi ar unda iyos arc<br />
erTi piri, romelic saWiro ar iqneboda misi msvlelobisa da<br />
ganviTarebis meqanizmSi. moqmedebis simartive, arasirTule da<br />
erTianoba (ZiriTadi ideis erTianobis azriT) dramis erT-erTi<br />
umTavresi piroba unda iyos; dramaSi yvelaferi mimarTuli unda<br />
iyos erTi miznisaken, erTi ganzraxvisaken, dramis interesi Tavmoyrili<br />
unda iyos umTavresi piris garSemo, romlis bedSi gamoixateba<br />
dramis ZiriTadi azri.<br />
Tumca, yovelive es Seexeba dramis ufro maRal gvars – tragedias.<br />
tragediis arsi, rogorc zemoT ukve vTqviT, mdgomareobs<br />
koliziaSi, e. i. bunebrivi gulisTqmis SetakebaSi, SejaxebaSi<br />
zneobriv movaleobasTan an pirdapir gadaulaxav<br />
dabrkolebasTan. tragediis ideas uerTdeba sazareli, saSineli<br />
movlenis, sabediswero dasasrulis idea. germanelebi tragedias<br />
uwodeben samwuxaro sanaxaobas, Trauerspiel, _ da tragedia<br />
marTlac samwuxaro sanaxaobaa! Tu sisxli da gvamebi, xanjali<br />
da sawamlavi misi mudmivi atributebi ar aris, misi dasasruli<br />
mainc yovelTvis aris gulis uZvirfasesi imedebis damsxvreva,<br />
mTeli cxovrebis netarebis dakargva. aqedan warmosdgeba kidec<br />
tragediis Semazrzeni sidiade, misi uzarmazari grandiozuloba:<br />
masSi mefobs bediswera, bediswera Seadgens mis safuZvelsa<br />
da dedaarss... ra aris kolizia? _ bedis ucilobeli moTxovna<br />
Seiwiros msxverpli. Tu gmiri Tavis bunebriv gulisTqmas daamarc-xebda<br />
zneobrivi kanonis sasargeblod, maSin – mSvidobiT<br />
bednierebav, mSvidobiT sicocxlis sixarulo da momxibv-<br />
284
lelobav! igi mkvdaria cocxalTa Soris; misi stiqiaa Rrma sulis<br />
sevda, misi sazrdoa tanjva, misTvis erTaderTi gamosavalia an<br />
avadmyofuri TviTgandgoma, anda Cqari sikvdili! Tu tragediis<br />
gmiri Tavis bunebriv gulisTqmas ahyveboda, igi iqneboda<br />
borotmoqmedi sakuTar TvalSi, sakuTari sinidisis msxverpli,<br />
radgan misi guli is niadagia, romelSic Rrmad gadgmula<br />
zneobrivi kanonis fesvebi, da maT ise veRar amohglej, Tu TviT<br />
guls sasikvdilod ar gaapob da sisxlisagan ar dascli. koliziaSi<br />
yofierebis kanoni mogvagonebs neronis brZanebas, romlis<br />
Tanaxmad rogorc borotomoqmedni sikvdiliT dasajes isinic,<br />
vinc mbrZaneblis gansvenebul das ar dastiroda, vinaidan isini<br />
ar TanaugrZnobdnen mbrZaneblis danakliss, _ da dasajes<br />
isinic, vinc gansvenebuls dastiroda, vinaidan igi qalRmerTTa<br />
krebuls ekuTvnoda, xolo qalRmerTis gamo cremlebis daRvra<br />
SeiZleboda mxolod misi keTildReobisadmi Suris niSani yofiliyo...<br />
da imave dros poeziis arc erTi gvari ise Zlierad<br />
ar batonobs Cvens sulze, iseTi uZlieresi momxibvlelobiT ar<br />
gvitacebs da iseT maRal siamovnebas ar gvaniWebs, rogorc tragedia.<br />
da amis safuZvelia didi WeSmariteba, umaRlesi gonivruloba.<br />
Cven Rrmad Tanavugr-ZnobT brZolaSi dacemul an gamarjvebaSi<br />
daRuprul gmirs; mag-ram Cvenve viciT, rom Tu es dacema<br />
an es daRupva ara, igi gmiri ar iqneboda, Tavisi pirovnebiT ver<br />
ganaxorcielebda maradiul substanciur Zalebs, yofierebis<br />
msoflio da waruval kanonebs. polinikes cxedris dasaflavebisas<br />
antigones rom ar scodnoda, rom mas amisaTvis aucileblad<br />
sikvdili moelis, an sikvdilis safrTxis araviTari SiSi rom ar<br />
hqonoda, maSin misi moqmedeba mxo-lod keTili da saqebi, magram<br />
Cveulebrivi da ara gmiruli moq-medeba iqneboda. aseT SemTxvevaSi<br />
antigone misdami mTel Cvens TanagrZnobas ver gamoiwvevda,<br />
da maSinve rogorme SemTxveviT rom ar momkvdariyo, Cven mis<br />
sikvdils ar vinanebdiT: dedamiwaze xom yovel saaTSi aTasobiT<br />
adamiani kvdeba da yoveli maTganis sikvdili Tu vinaneT, Wiqa<br />
Cais dalevis droc ki aRar dagvrCeba! ara, axalgazrda da mSvenieri<br />
antigones udroo da Zaladurma sikvdilma mxolod imitom<br />
SeaZrwuna kidev mTeli Cveni arseba, rom mis sikvdilSi vxedavT<br />
adamianuri Rirsebis gamosyidvas, saerTosa da maradiulis gamarjvebas<br />
warmavalsa da kerZoze, gmirobas, romlis Wvreta Cvens<br />
suls camde aRamaRlebs, Cvens guls udidesi aRtacebiT ipyrobs!<br />
diadi zneobrivi amocanebis gadasawyvetad bedi irCevs ukeTil-<br />
Sobiles sulis sawyaulT, uaRresad aRmaRlebul pirovnebebs,<br />
romlebic kacobriobas meTauroben, im substanciur ZalTa<br />
ganmasaxierebel gmirebs, romlebsac zneobrivi samyaro eyrd-<br />
285
noba. ismenec agreTve polinikes da iyo; mis keTil da naTesauri<br />
grZnobiT aRsavse gulsac agreTve stanjavda daRupuli Zmis augis<br />
azri; magram es tanjva masSi sikvdilis SiSze Zlieri ar iyo. antigones<br />
ki saSineli sikvdiliT tanj-vis atana ufro advili egona,<br />
vidre erTsisxlieri adamianis augi; mas enaneboda imedebiTa<br />
da mSvenierebiT esoden aRsavse norCi sicocxlis gamoTxoveba;<br />
igi naRvlianad eTxoveba himenes cTunebebs, romlis sitkboebis<br />
gancda mas bedma ar arguna; magram igi ar iTxovs Sewyalebas,<br />
patiebas, igi Tavs ki ar aridebs mis SemaZrwunebel sikvdils,<br />
aramed sikvdils eswrafvis, maSasadame, orive das Soris gansxvavebaa<br />
ara grZnobebSi, aramed grZnobis Zalasa, energiasa da<br />
siRrmeSi, ris Sedegad erTi maTgani keTili, magram Cveulebrivi<br />
arsebaa, meore ki – gmiria. mospeT sabediswero katastrofa,<br />
romelic gnebavT tragediaSi, _ da Tqven mas waarTmevT mTel<br />
sidiades, mTel mis mniSvnelobas, diadi qmnilebidan mas aqcevT<br />
Cveulebriv sagnad, romelic pirvelad Tqvens TvalSive dahkargavs<br />
mTel Tavis momxibvlel Zalas.<br />
zogjer kolizias SeiZleba Seicavdes adamianis yalbi mdgomareoba,<br />
imis gamo, rom misi buneba ar Seesabameba bedisgan misTvis<br />
gankuTvnil adgils. mkiTxvelebs vTxovT gaixsenon v. skotis romanis<br />
`perteli mzeTunaxavis~ erT-erTi gmiri, klanis ubeduri<br />
ufrosi, amayi sulisa da Zlieri vnebebis patroni kaci, romelic<br />
misi klanis xvedris gadamwyveti sabediswero brZolis win Tavis<br />
gamzrdels gamoutydeba imaSi, rom igi laCaria... hamleti laCari<br />
ar aris, magram misi Sinagani mWvreteli buneba Seqmnilia ara cxovrebis<br />
qartexilebisaTvis, ara mankTan sabrZolvelad da dana-<br />
Saulis dasasjelad, imave dros ki bedi mas am gmirobis Casadenad<br />
mouwodebs... ra hqnas man? Tavi aaridos – adamianebi ver Seityoben<br />
da ver dahgmoben; magram gana qveynad kubos garda kidev aris<br />
sxva adgili, sadac SeiZleba sakuTar Tavs daemalo? _ da sabralo<br />
hamletma marTlac saflavSi hpova navsayudeli... bedi cxovrebis<br />
yvela gzaze darajobs adamians: ugunuri nebiT wamieri<br />
gataceba ymawvils zogjer mTeli Tavisi sicocxlis bednierebis<br />
fasad ujdeba, radgan mas sicocxles uwamlavs mogoneba umanko<br />
msxverplisa, romelic misma siyvarulma daRupa... da ratom xdeba<br />
ase? imitom, rom mis sulSi Rrmad gaidga fesvebi zneobrivi<br />
kanonis Teslma, maSin rodesac saZageli, sazizRari arseba mSvidad<br />
tkbeba Tavisi garyvnilebis nayofiT da kadnierad ikvexnis<br />
daRupul msxverplTa ricxviT!.. mxolod maRali bunebis adamiani<br />
SeiZleba iyos tragediis gmiri an msxverpli: ase xdeba TviT<br />
sinamdvileSi!<br />
SemTxveviTobas, rogoricaa, magaliTad, adamianis ucabedi<br />
286
sikvdili an sxva gauTvaliswinebeli garemoeba, romelsac nawarmoebis<br />
ZiriTad ideasTan pirdapiri damokidebuleba ara aqvs, ar<br />
SeiZleba tragediaSi adgili eqnes. mxedvelobidan ar unda gavuSvaT,<br />
rom tragedia ufro xelovnuri nawarmoebia, vidre poeziis<br />
sxva gvari. otelos rom dezdemonas daxrCoba erTi wuTiT<br />
daegvianebina an aCqarebuliyo da kari gaeRo emiliasaTvis,<br />
romelic akakunebda, _ yvelaferi gairkveoda, da dezdemona gadarCeboda,<br />
magram samagierod tragedia daiRupeboda. dezdemonas<br />
sikvdili otelos eWvianobis Sedegia da ara SemTxvevis saqme,<br />
amitom poets ufleba hqonda Segnebulad moeSorebina yvela<br />
sruliad bunebrivi SemTxveviToba, rasac SeeZlo xeli Seewyo<br />
dezdemonas gadarCenisaTvis. dezdemonas iseve SeeZlo SeeniSna<br />
misi xelsaxoci, romelic otelom Tavidan moiglija, rasac dezdemonas<br />
daRupva mohyva, rogorc SeeZlo arc SeeniSna; magram<br />
poets sruli ufleba hqonda gamoeyenebina es SemTxveviToba,<br />
rogorc misi miznis Sesabamisi faqti. misi tragediis mizani iyo<br />
ara sxvebis dacva brma eWvianobis sazareli Sedegebisagan, aramed<br />
mayurebelTa sulis SeZrwuneba brma eWvianobis sanaxaobiT, _ ara<br />
rogorc mankis, aramed rogorc cxovrebis movlenis sana-xaobiT.<br />
otelos eWvianobas hqonda Tavisi mizezobrioba, Tavisi aucilebloba,<br />
rac mgznebare bunebasa, aRzrdasa da mTeli misi cxovrebis<br />
garemoebebSi mdgomareobda: igi imdenadve damnaSave iyo eWvianobaSi,<br />
ramdenad udanaSauloc. ai ratom aris, rom am diadi<br />
sulis, Zlieri xasiaTis adamiani CvenSi iwvevs ara misdami zizRsa<br />
da siZulvils, aramed siyvaruls, gakvirvebasa da TanagrZnobas.<br />
msoflio sicocxlis harmonia daarRvia misi danaSaulis disonansma,<br />
_ da man es harmonia aRadgina nebayoflobiTi sikvdiliT,<br />
riTac gamoisyida Tavisi mZime danaSauli, _ da Cven dramas vxuravT<br />
Serigebis grZnobiT, Rrma fiqriT cxovrebis miuwvdomel<br />
saidumloebaze, da Cveni moxibluli Tvalis win xelixelCakidebuli<br />
dahqris sikvdilis Semdeg Serigebuli ori aCrdili... gvamebi<br />
da sisxli Cvens grZnobas aRaSfoTebs mxolod maSin, rodesac<br />
ver vxedavT maTs aucileblobas, rodesac avtori efeqtebisaTvis<br />
uxvad hfaravs scenas gvamebiT da sisxliT. magram, madloba<br />
RmerTs, xSiri gamoyenebiT am efeqtebma mTeli Tavisi Zala dahkarges<br />
da axla ukve sicils iwveven da ara Zrwolas.<br />
dramatiuli poezia aris poeziis ganviTarebis umaRlesi<br />
safexuri da xelovnebis gvirgvini, xolo tragedia aris dramatiuli<br />
poeziis umaRlesi safexuri da gvirgvini. amitom tragedia<br />
Seicavs dramatiuli poeziis mTel dedaarss, moicavs mis yvela<br />
elements da, maSasadame, masSi samarTlianad Sedis komikuri<br />
elementic. poezia da proza xelixelgayrili dadian adamianis<br />
287
cxovrebaSi, xolo tragediis sagania cxovreba misi elementebis<br />
mTeli mravalferovnebiT. marTalia, tragedia Tavs uyris cxovrebis<br />
martooden umaRles, poetur momentebs, magram es Seexeba<br />
mxolod tragediis gmirs an gmirebs da ara danarCen pirebs,<br />
romelTa Soris SeiZleba iyvnen avkacnic, saTnonic, briyvebic,<br />
takimasxarebic, vinaidan adamianTa mTeli cxovreba gmirebis,<br />
avkacebis, Cveulebrivi xasiaTebis, arakacTa da briyvTa Setakebebsa<br />
da urTierT zemoqmedebaSi mdgomareobs. tragediis<br />
dayofas istoriul da araistoriul tragediad, araviTari arsebiTi<br />
mniSvneloba ara aqvs: rogorc erTis, ise meoris gmirebi<br />
Tanabrad warmoadgenen adamianuri sulis maradiul, substanciur<br />
ZalTa ganxorcielebas. uaxles qristianul xelovnebaSi<br />
adamiani modis ara sazogadoebisagan, aramed kacobriobisagan,<br />
tragedia ki uaxlesi xelovnebis gvirgvinia, da amitom mefe ri-<br />
Card meores, mavr otelos, aristokrat Wabuk romeos, aTenis moqalaqe<br />
timons sruliad Tanabari ufleba aqvT pirveli adgilebi<br />
eWiroT tragediaSi, radgan yvela isini Tanabrad arian gmirebi.<br />
ai ratom aris, rom istoriul pirTa damaxinjeba, rac romanSi<br />
naklebad dasaSvebia, tragediis TiTqos ganuyofeli uflebaa,<br />
romelic TviT misi arsidan gamomdinareobs. tragikoss surs<br />
Tavisi gmiri warmoadginos garkveul istoriul mdgomareoba-<br />
Si: istoria mas aZlevs mdgomareobas, da Tu am mdgomareobis<br />
istoriuli gmiri tragikosis ideals ar Seesabameba, mas sruli<br />
ufleba aqvs es gmiri Taviseburad Sescvalos. Sileris tragedia<br />
`don karlosSi~ filipe gamoxatulia sulac ara ise, rogorc<br />
mas istoria warmogvidgens, magram es odnavadac ar amcirebs<br />
piesis Rirsebas, umal adidebs mas. alfierim, Tavis tragediaSi,<br />
gamoxata namdvili istoriuli filipe II, magram misi nawarmoebi<br />
mainc ganuzomlad Camouvardeba Silerisas. rac Seexeba princ<br />
karloss, _ sasaciloc aris misi istoriuli xasiaTis damaxinjebas<br />
Sileris tragediaSi SevxedoT rogorc raRac seriozul<br />
rames, vinaidan don karlosi metad umniSvnelo piria istoriaSi.<br />
bevrs acTunebs goeTes priani, rodesac man samocdaaTi wlis egmonti,<br />
mravalricxovani ojaxis mama, aqcia aRgznebul Wabukad,<br />
romelsac gatacebiT uyvars ubralo gogona: yvelaze kanonieri<br />
priania! – vinaidan goeTes undoda Tavis tragediaSi gamoexata<br />
ara egmonti, aramed axalgazrda kaci, romelic gatacebiT<br />
ewafeba cxovrebis sitkboebas da, amasTan erTad, sicocxles<br />
swiravs samSoblos bednierebis gamosasyidad. tragediis yoveli<br />
piri ekuTvnis ara istorias, aramed poets, Tundac is istoriul<br />
saxels atarebdes. didad samarTliania goeTes Semdegi sityvebi:<br />
`poetisaTvis ar arsebobs arc erTi istoriuli piri; mas unda<br />
288
gamoxatos Tavisi zneobrivi samyaro da am miznisaTvis zogierT<br />
istoriul pirs pativs sdebs imiT, rom maT saxelebs miakuTvnebs<br />
xolme Tavis qmnilebebs~.<br />
rac Seexeba tragediis dayofas aqtebad, maT ricxvs – es saer-<br />
Tod dramis garegan formas miekuTvneba. tragedia SeiZleba<br />
daiweros prozadac da leqsadac; magram yvelaze metad mas Seesabameba<br />
orives Serwyma, calke adgilebis Sinaarsis dedaarsis<br />
mixedviT, ese igi imis mixedviT, cxovrebis poeziaa am adgilebSi<br />
gamoxatuli Tu proza.<br />
dramatiuli poezia Cndeba im xalxSi, romlis civilizacia<br />
ukve momwifebulia, misi istoriuli ganviTarebis uaRresi gafurCqvnis<br />
epoqaSi. ase moxda berZnebSi. maTi didad ganTqmuli<br />
tragikosebi arian esqile, sofokle da evripide. zemoT ukve<br />
gakvriT SevexeT berZnuli dramis arssa da xasiaTs, xolo `antigones~<br />
Sinaarsis gadmocemiT mkiTxvelebs faqtic miveciT Cveni<br />
naTqvamis Sesamowmeblad. uaxles xalxTa Soris dramas arc<br />
erT xalxSi ar miuRwevia iseTi sruli da diadi ayvavebisaTvis,<br />
rogorsac ingliselebSi miaRwia. Seqspiri dramis homerosia;<br />
misi drama qristianuli dramis umaRlesi pirvelsaxea. Seqspiris<br />
dramebSi cxovrebisa da poeziis yvela elementi Serwymulia<br />
cxoveli erTianobiT, romlis Sinaarsi usazRvro da mxatvruli<br />
forma – diadia. am dramebSi aris mTeli axlandeli kacobrioba,<br />
mTeli misi warsuli da momavali; es dramebi yvela xalxsa da<br />
yvela saukuneSi xelovnebis ganviTarebis didebuli yvavili da<br />
mSvenieri nayofia, maTSi plasticizmic da mxatvruli formis<br />
reliefurobac, STagonebis spetaki uSualobac da marefleqsebeli<br />
fiqric, obieqturi samyaro da subieqturi samyaro<br />
erTmaneTs Seerwya, urTierTiT ganimsWvala da ganuyrel erTianobad<br />
SeduRabda. mTeli msoflios poetebis am mefis Rrma<br />
gulTmisnobaze, naturisa da sinamdvilisadmi erTgulebaze,<br />
misi SemoqmedebiTi ideebis usazRvreobasa da sidiadeze rom<br />
gvelaparakna, _ es iqneboda aTasobiT adamianis mier ukve mravaljer<br />
naTqvamis ganmeoreba. misi TiToeuli dramis Rirsebis<br />
gansazRvra, imis momaswavebeli iqneboda, rom uzarmazari<br />
wigni dagvewera, magram ver gveTqva imis measedic ki, ris Tqmac<br />
gvindoda, imis memilionedic ki, rasac es dramebi Seicaven.<br />
inglisuri tragediis Semdeg pirveli adgili germanul tragedias<br />
uWiravs. Silerma da goeTem aiyvanes is saxelganTqmulobis<br />
am safexurze; Tumca, germanul dramas sul sxva xasiaTi da sxva<br />
mniSvnelobac ki aqvs, vidre Seqspiris dramas: metwilad es aris<br />
an lirikuli, an marefleqsebeli drama. mxolod goeTes `goc<br />
fon berlixingensa~ da `egmontSi~, Sileris `vilhelm telsa~ da<br />
289
`valenSteinSi~ igrZnoba uSualo Semoqmedebisadmi swrafva. germanuli<br />
dramis mniSvneloba mWidrod dakavSirebulia saerTod<br />
germanuli xelovnebis mniSvnelobasTan * .<br />
espanuri drama naklebad cnobilia, Tumca ara erTi didebuli<br />
dramaturgis saxeliT amayobs, rogoricaa lope-de-vega da<br />
kalderoni, vfiqrob, amis mizezia nacionaluroba espanuri<br />
dramisa, romelic zogad, msoflio Sinaarsamde jer kidev ar<br />
amaRlebula.<br />
franguli literaturis istoria mravali dramaturgis saxeliT<br />
brwyinavs. korneli da rasini TiTqmis ori saukune iTvlebodnen<br />
msoflios pirvel tragikosebad, maT Semdeg ki – krebili-oni<br />
da volteri. magram axlac cxadia, rom dramatiuli<br />
poeziis istoria safrangeTSi dalocvili Zveli drois tansacmlis,<br />
mode-bisa da sazogadoebriv zne-CveulebaTa istorias miekuTvneba,<br />
xolo xelovnebis istoriasTan saerTo araferi aqvs.<br />
uaxles mwvervalTagan hiugos dramebSi gaielvebs xandaxan SesaniSnavi<br />
niWis naperwklebi. es aris da es.<br />
komedia aris dramatiuli poeziis ukanaskneli saxe, romelic<br />
diametralurad upirispirdeba tragedias. tragediis Sinaarsia<br />
diad zneobriv movlenaTa samyaro, misi gmirebi arian adamianuri<br />
sulieri bunebis substanciuri ZalebiT aRsavse pirovnebani.<br />
komediis Sinaarsia gonivrul aucileblobas moklebuli SemTxveviTobani,<br />
aCrdilebis anu moCvenebiTi, magram namdvilad ararsebuli<br />
sinamdvilis samyaro; komediis gmirebi arian adamianebi,<br />
romlebmac uarhyves TavianTi sulieri bunebis substanciuri<br />
safuZvlebi. amitom moqmedeba, rasac tragedia axdens, _ es aris<br />
sulis SemaZrwunebeli wmidaTawmida SiSi; moqmedeba, rasac komedia<br />
axdens, _ es aris sicili, xan mxiaruli, xan gesliani. komediis<br />
dedaarsia cxovrebis movlenebis winaaRmdegoba cxovrebis<br />
dedaarsisa da daniSnulebis mimarT. am azriT, komediaSi cxovreba<br />
gvevlineba rogorc Tavisi Tavis uaryofa. rogorc tragedia<br />
Tavisi moqmedebis viwro wreSi Tavs uyris mxolod maRal, poetur<br />
momentebs gmiris movlenaSi, iseve komedia gamoxatavs umTavresad<br />
yoveldRiuri cxovrebis prozas, mis wvrilmanebsa da SemTxvevebs.<br />
tragedia aris mobrunebis wre poeziis mzisa, romelic,<br />
roca tragedias miaRwevs, Tavisi svlis mwvervalze adis, xolo<br />
roca komediaSi gadadis, dabla eSveba. berZnebSi komedia poeziis<br />
sikvdili iyo: aristofane maTi ukanaskneli poeti iyo, xolo misi<br />
komediebi – samgloviaro simRera samudamod dakarguli cxovrebis<br />
sisrulisa da misgan warmoSobili saberZneTis mSvenieri<br />
xelovnebisa. magram axal samyaroSi, sadac cxovrebis yvela ele-<br />
* amaze dawvrilebiT naTqvamia am Txzulebis sxva adgilas.<br />
290
menti erTimeores msWvalavs da urTierTis ganviTarebas xels ar<br />
uSlis, komedias xelovnebisaTvis iseTi savalalo mniSvneloba<br />
ar aqvs: misi elementi Sevida, an SeiZleba Sediodes poeziis yvela<br />
gvarSi, da komedia SeiZleba viTardebodes tragediasTan erTad<br />
da win uswrebdes kidec mas xelovnebis istoriul ganviTarebaSi.<br />
WeSmaritad mxatvruli komediis safuZvelia uRrmesi iumori.<br />
poetis pirovneba komediaSi ar Cans mxolod garegnulad; magram<br />
poetis subieqturi Wvreta cxovrebisa, rogorc arrie-re-pensée * ,<br />
uSualod aris komediaSi, da komediaSi gamoyvanili damaxinjebuli<br />
pirebis – cxovelebis iqiT Tqven geCvenebaT sxva pirebi,<br />
mSvenierni da adamianurni, da Tqvens sicils axlavs ara mxiaruleba,<br />
aramed simware da tkivilebi... komediaSi cxovrebas imisa-<br />
Tvis gviCveneben ise, rogorc is aris, rom naTlad ganvWvritoT<br />
cxovreba iseTad, rogoric is unda iyos. mxatvruli komediis<br />
umSvenieresi nimuSia gogolis `revizori~.<br />
mxatvrulma komediam poetis mizans ar unda Seswiros Tavis<br />
gamosaxulebaTa obieqturi WeSmariteba; winaaRmdeg SemTxvevaSi<br />
igi mxatvruli komediidan iqceva didaqtikur komediad, im azriT,<br />
romliTac qvemoT ganvsazRvravT am sityvis mniSvnelobas.<br />
magram Tu didaqtikuri komediis wyaroa ara oxunjobis uwyinari<br />
survili, aramed cxovrebis uxamsobiT didad Seuracxyofili<br />
suli, Tu mis dacinvaSi Sereulia sarkastuli gesli, Tu<br />
mas safuZvlad udevs uRrmesi iumori, xolo gamoxatvaSi Cans<br />
mgznebare aRtyineba, erTi sityviT, Tu igi tanjviT mopovebuli<br />
qmnilebaa, _ maSin igi yovel mxatvrul komedias gautoldeba.<br />
ra Tqma unda, aseTi komedia ar SeiZleba didi talantis nawarmoebi<br />
ar iyos; misi gamosaxulebani SeiZleba zedmeti sikaSkaSiT<br />
da muqi saRebavebiT gansxvavdebodnen, magram arabunebriobamde<br />
da karikaturulobamde gazviadebuli ar iyvnen. cxadia, rom<br />
moqmed pirTa xasiaTebi komediaSi unda iyos Seqmnili da ara<br />
gamogonili, da maTs gamosaxvaSi Cans mxatvrulobis met-naklebi<br />
xarisxi. aseTi komediis umaRlesi nimuSia `vai Wkuisagan~. es<br />
aris genialuri adamianis ukeTilSobilesi qmnileba, mgznebare,<br />
diTirambuli gadmoSla gesliani mquxare guliswyromisa, rac<br />
gamowveulia uRirs adamianTa dampali sazogadoebis xilviT.<br />
am adamianTa sulSi ar SeWrila RvTiuri Suqi; isini cxovroben<br />
Zveli drois daxavsebuli gadmocemebiT, im uxamsi da uzneo wesebis<br />
sistemis mixedviT, romelTa wvrilmani miznebisa da mdabali<br />
miswrafebebis sagania mxolod cxovrebis moCvenebebi – Cinebi,<br />
fuli da Worebi, adamianis Rirsebis damcireba; am adamianTa apa-<br />
Tiuri, rulmoreuli cxovreba yovelgvari cxoveli grZnobis,<br />
* faruli azri. _ red.<br />
291
yovelgvari gonivruli azris, yovelgvari keTilSobiluri gatacebis<br />
sikvdilis momaswavebelia... `vai Wkuisagans~ Zalian didi<br />
mniSvneloba aqvs Cveni literaturisTvisac da Cveni sazogadoebisTvisac.<br />
kidev aris ufro dabali komedia, romelsac SeuZlia mxatvrulobamde<br />
amaRldes originaluri xasiaTebis SeqmniT, sazogadoebis<br />
zne-CveulebaTa swori gamoxatviT. magram aseTi komediis<br />
safuZvelia ara iumori, aramed mxolod komikuri mxiaruleba.<br />
Tavisi Rirsebis Sesabamisad, aseTi komedia SeiZleba ekuTvnodes<br />
xelovnebasac da beletristikasac, adgili eWiros literaturis<br />
am or mxares Soris. Cvens litpraturaSi aseTi komediis<br />
nimuSebi ar aris. fonvizinis `uswavleli~ da `brigadiri~ zneobriv<br />
da satirikul komediebs miekuTvneba sityva satirikulis<br />
Cveulebrivi mniSvnelobiT. WeSmaritad mxatvruli komedia arasodes<br />
ar SeiZleba daZveldes masSi gamoxatul sazogadoebis<br />
zne-CveulebaTa Secvlis Sedegad. `revizori~ da ~vai Wkuisagan~<br />
ukvdavia.<br />
kidev aris dramatiuli poeziis gansakuTrebuli saxe, romelsac<br />
Sua adgili uWiravs tragediasa da komedias Soris: es aris<br />
is, rasac ewodeba sakuTriv drama. drama momdinareobs melodiurobisagan,<br />
romelic gasul saukuneSi ebrZoda maSindel maRalfardovan<br />
da arabunebriv tragedias. melodiurobaSi cxovreba<br />
poulobda Tavis erTaderT TavSesafars, raTa gaqceoda<br />
momakvdinebel fsevdoklasicizms, iseve rogorc radklifis,<br />
diukrediu-menilisa da avgust lafontenis romanebs efareboda,<br />
raTa Tavi daeRwia iseTi ritorikuli poemebisaTvis, rogoricaa<br />
`gonzal korduaneli~, `kadmiusi da harmonia~ da sxv. Tumca,<br />
es warmoSoba Seexeba mxolod saxelwodeba `dramas~, saxeobrivs<br />
da ara gvareobiTs saxels, da, SeiZleba, kidev uaxles dramas<br />
(rogoricaa, magaliTad, goeTes ~klavigo~). Seqspirma, romelic<br />
yovelTvis Tavisi gziT midioda, Semoqmedebis maradiul wesdebebs<br />
mihyveboda da ara uazro piitikaTa wesebs, dawera mravali<br />
nawarmoebi, romlebmac SuaTana adgili unda daikavon tragediasa<br />
da komedias Soris da romlebsac SeiZleba epikuri dramebi<br />
ewodos. maTSi aris tragikuli xasiaTebi da mdgomareobani<br />
(rogorc, magaliTad, `veneciel vaWarSi~); magram maTi dasasruli<br />
TiTqmis yovelTvis bednieria, imitom rom maTi dedaarsi sabediswero<br />
katastrofas ar moiTxovs. dramis gmiri unda iyos<br />
TviT cxovreba, magram, miuxedavad dramis epikuri xasiaTisa, misi<br />
forma uaRresad dramatiuli unda iyos. dramatizmi mdgomareobs<br />
ara marto saubarSi, aramed mosaubreTa cocxal zemoqmedebaSic<br />
erTimeoreze. Tu, magaliTad, ori adamiani davobs raime<br />
292
saganze, aq ara marto drama, aramed dramatiuli elementic ki<br />
ar aris; magram rodesac modaveni, erTmaneTze gamarjvebis surviliT<br />
Sepyrobilni, cdiloben erTimeoris xasiaTis raime mxares<br />
an sulis sust simebs Seexon da rodesac maT davaSi Tavs iCens<br />
maTi xasiaTi, xolo davis dasasruli maT erTmaneTis mimarT axal<br />
urTierTobaSi ayenebs, _ es ukve Taviseburi dramaa. magram dramaSi<br />
mTavaria is, rom iq ar unda iyos grZeli Txroba da TiToeuli<br />
sityva unda gamovlindes moqmedebiT. drama ar unda iyos arc<br />
bunebis ubralo gadmoxatva, arc calkeuli, Tundac mSvenieri,<br />
scenebis krebuli, aramed is unda hqmnides calke, dasrulebul<br />
samyaros, sadac TiToeuli piri, sakuTar mizans rom eswrafvis<br />
da mxolod TavisTvis moqmedebs, TviTonac ar icis ise uwyobs<br />
xels piesis saerTo moqmedebas. es ki mxolod maSin SeiZleba,<br />
rodesac drama warmoSobili da ganviTarebulia azridan da ara<br />
warmosaxvis CamonaZerwia.<br />
Targmna v. mgalobliSvilma<br />
(wignidan `rCeuli Txzulebani~, t. I, Tb., 1952).<br />
293
arTur Sopenhaueri (1788-1860 w.w.)<br />
294<br />
cxovrebiseuli faseulobebis Sesaxeb<br />
cxovrebiseuli sibrZnis aforizmebi<br />
cxovrebiseuli sibrZnis pirvel mcnebad me mimaCnia aristoteles<br />
mier `nikomaqes eTikaSi~ (XII, 12) gakvriT gamoTqmuli SeniSvna,<br />
romelic TargmaniT SeiZleba Semdegnairad iqnes formulirebuli:<br />
`brZeni gancxromas ki ar unda mieltvodes, aramed tanjvis<br />
Tavidan acilebas~. am wesis utyuaroba imazea dafuZnebuli, rom<br />
yovelgvari gancxroma, yovelgvari bedniereba negatiuri cnebaa,<br />
tanjva ki – pozitiuri. es ukanaskneli Tezisi ganviTarebuli da<br />
dafuZnebulia Cems mTavr SromaSi (t. I, § 58). aq mas avxsni mxolod<br />
erTi faqtiT, rasac SeiZleba yoveldRiur cxovrebaSi davukvirdeT.<br />
Tu mTeli sxeuli mrTeli da uvnebelia, garda erTi, msubuqad<br />
daWrili an, saerTod, mtkivneuli adgilisa, janmrTelobis<br />
SegrZneba mTlianad qreba Cvens cnobierebaSi, yuradReba erT-<br />
Tavad dazianebuli da mtkivneuli adgiliskenaa mimarTuli da,<br />
amrigad, saerTod vkargavT cxovrebis Cveneuli SegrZnebidan<br />
gamomdinare tkbobis gancdas. zustad aseve, Tu yvelaferi Cveni<br />
survilisamebr xdeba, CvenTvis arasasurveli erTi movlenis<br />
garda, es ukanaskneli, ragind umniSvneloc ar unda iyos igi,<br />
gamudmebiT gvitrialebs gonebis Tvalwin. Cven xSirad vfiqrobT<br />
masze da iSviaTad Tu vixsenebT sxva, gacilebiT ufro arsebiTsa<br />
da Cvenive survilebis Sesatyvis movlenebs. orsave SemTxvevaSi<br />
dazianebulia neba, romelic pirvel SemTxvevaSi TviT organizm-<br />
Sive obieqtivirdeba, meore SemTxvevaSi ki _ adamianis swrafvaSi.<br />
orsave SemTxvevaSi misi dakmayofileba uaryofiTi moqmedebiT<br />
gamoixateba da amitom uSualod ki ar ganicdeba, aramed mxolod<br />
gansjis meSveobiT Tu aRwevs Cvens cnobierebamde. piriqiT, nebis<br />
winaSe aRmarTuli yoveli dabrkoleba pozitiuria da TviTonve<br />
gvagrZnobinebs Tavs. yovelgvari gancxroma, arsebiTad, sxva ara<br />
aris ra, Tu ara am dabrkolebaTa daZleva, maTgan ganTavisufleba,<br />
da amitomac Zalze cota xans grZeldeba.<br />
ai, ras efuZneba aristoteles zemoT motanili Tezisi,<br />
romelic gvirCevs, gancxromasa da amqveyniuri siamiT tkbobas<br />
ki ar moveltvodeT, aramed vcdilobdeT Tavidan aviciloT<br />
uricxvi cxovrebiseuli ubedureba. Torem volteris gamoTqma<br />
_ `bedniereba zmanebaa, realuria mxolod tanjva~, _ imdenadve<br />
mcdari iqneboda, ramdenadac WeSmaritia sinamdvileSi. amitom,
Tu movindomebdiT, evdemoniuri TvalsazrisiT Segvejamebina<br />
Cveni cxovreba, angariSi Cvens mier gancdil siamovnebaTa saerTo<br />
ricxvze ki ar unda dagvefuZnebina, aramed _ yvela im tanjvaze,<br />
rasac Cvenive mcdelobiT davaRwieT Tavi. vidre evdemonologiaze<br />
CamovagdebdeT sityvas, winaswarve unda dagvezustebina,<br />
rom misi saxelwodeba hiperbolaa, da rom `bednieri cxovreba~<br />
sxva ara aris ra, Tu ara `naklebad ubeduri~, ase Tu ise `asatani~<br />
cxovreba. am qveynad imisTvis ki ar movdivarT, rom cxovrebiT<br />
davtkbeT, aramed imisTvis, rom avitanoT, sneulebasa Tu sasjeliviT<br />
`movixadoT~ igi... sibere imiTac ki inugeSebs Tavs, rom<br />
mTeli cxovreba ukan darCa. ubednieresi is ki ar iqneboda, visma<br />
cxovrebamac gancxromasa da tkbobaSi ganvlo, aramed is, vinc<br />
autaneli tanjvis gareSe galia wuTisofeli: me vgulisxmob<br />
rogorc sulier, ise xorciel tanjvas. vinc gancxromiTa da tkbobiT<br />
zomavs Tavis sicocxles, mas araswori sazomi aurCevia. tkboba<br />
xom yovelTvis negatiuria. mxolod Surs SeuZlia Cagvagonos<br />
mcdari azri, TiTqos is bedniereba iyos. tanjva ki, piriqiT,<br />
pozitiurad aRiqmeba; amitomac cxovrebiseuli bednierebis<br />
kriteriumad utanjveloba unda migvaCndes. Tu Cvens yofas arc<br />
mwuxareba amRvrevs da arc sevda, maSin bedniereba, arsebiTad,<br />
miRweulia. yovelive danarCeni qimeraa. aqedan gamomdinare,<br />
arasodes ar unda vcdilobdeT, tanjvis, an Tundac riskis fasad<br />
veziaroT gancxromasa da tkbobas; radganac es niSnavs negatiursa<br />
Tu qimeras vumsxverploT pozitiuri da realuri. piriqiT,<br />
mogebulni davrCebiT, Tu tkbobas vumsxverplebT imas, rom<br />
Tavidan aviciloT tanjva. orsave SemTxvevaSi sul erTia, tanjva<br />
win uswrebs tkbobas Tu ukan mosdevs mas. ar arebobs ufro didi<br />
siSlege, vidre mcdeloba imisa, rom gasarTob dawesebulebad aqcio<br />
Cveni samyaro, ubedurebis es samyofeli, da tanjvisgan gan-<br />
Tavisufleba ki ara, gancxroma da tkboba migaCndes cxovrebis<br />
miznad. gacilebiT naklebad cdeba is, vinc metismetad amuqebs<br />
ferebs da jojoxeTad saxavs samyaros, amitomac mxolod imas<br />
eswrafis, rom ramenairad miaRwios cecxlisaTvis miuwvdomel<br />
kunWuls. briyvi gancxromas mieltvis da sasowarkveTa ki rCeba<br />
xelT. brZeni ki mxolod tanjvas gaurbis, Tu es ver SesZlo, amaSi<br />
TviTon, an mis sibriyves rodi miuZRvis brali, aramed _ bedisweras,<br />
xolo Tu odnav mainc miuaxlovda sawadels, imedgacruebis<br />
SiSi aRar unda hqondes: tanjva, romelsac Tavi daaRwia, yovelTvis<br />
realuri rCeba. rodesac tanjvas gaurbis, metismetad<br />
rom gadauxvios ganze da oriode sitkboeba tyuilubralod<br />
umsxverplos dasaxul mizans, am SemTxvevaSic ki, arsebiTad,<br />
295
arafers dakargavs: yovelgvari tkboba iluzorulia da wuxili<br />
imis gamo, rogor gavuSvi xelidano, ara marto uRirsi, sasacilo<br />
saqcielic kia.<br />
am WeSmaritebis verwvdoma, rasac optimizmi ganapirobebs,<br />
uricxvi ubedurebis saTave xdeba. kerZod, im wuTas, roca araferi<br />
ar gvtanjavs, Tvalwin gvitrialebs ararsebuli bednierebis<br />
aCrdili da macTuri xmiT CagvCurCulebs _ momyeviTo; amis<br />
Sedegi ki uciloblad realuri tanjvaa. maSin Cven sinanuliT<br />
vigonebT tanjvisagan Tavisufal, Cvens ukan dakargul samoTxesaviT<br />
STenil warsuls da amaod vcdilobT imis Secvlas, rac ukve<br />
moxda. TiTqos romeliRac boroti suli Tu demoni auxdenel<br />
survilTa macTuri xibliT gverekeba im uRrublo da umwuxro<br />
yofidan, romelsac erTaderTs SeiZleba ewodos uzenaesi, WeSmariti<br />
bedniereba. miamit Wabuks hgonia, TiTqos samyaro tkbobisaTvis<br />
aris Seqmnili da pozitiuri bednierebis savaned gvevlineba,<br />
bednierebisa, romelic xelidan usxlteba mxolod imas,<br />
visac misi dauflebis Zali ar Seswevs. am azrs mas ganumtkiceben<br />
ara marto romanebi da leqsebi, aramed adamianTa TvalTmaqcuri<br />
zrunvac yovelive garegnulsa Tu moCvenebiTze... misi cxovreba<br />
sxva ara aris ra, Tu ara met-naklebi gonivrulobiT organizebuli<br />
nadiroba pozitiur bednierebaze, romelic aseve pozitiur<br />
tkbobaTagan Sedgeba. gorozad mzirals Tavi moaqvs imiT, rom<br />
arad agdebs safrTxes, romelic bednierebisaken mimaval gzaze<br />
emuqreba. am nadirobis mizania xelT igdos nanadirevi, romelic<br />
sinamdvileSi ar arsebobs, da amitom monadirisaTvis pozitiuri<br />
ubedurebiT _ tkiviliT, tanjviT, sneulebiT, auracxeli danakargiT,<br />
yoveldRiuri sazrunaviT, siRaribiT, sircxviliTa Tu<br />
aTasnairi usiamovnebiT mTavrdeba. dgeba imedgacruebis mwuxare<br />
Jami, magram Zalian gviana dgeba.<br />
Tu, zemoT ganxiluli wesis Tanaxmad, mTeli cxovreba imas<br />
eZRvneba, rom SeZlebisdagvarad Tavi daaRwio tanjvas, ese igi,<br />
gaWirvebas, avadmyofobas Tu aTasnair usiamovnebas, _ amnairi<br />
mizani realuria da garkveulwilad SeiZleba miRweul iqnes,<br />
Tanac, miT ufro metad, rac ufro nakleb uSlis xels am gegmis<br />
ganxorcielebas pozitiuri bednierebis aCrdilisaken swrafva.<br />
amis dasturad goeTe Tavis erT-erT gmirs mitlers aTqmevinebs,<br />
erTavad sxvis bednierebaze rom zrunavs: `iman, vinc cdilobs<br />
Tavi daaRwios ubedurebas, yovelTvis icis, rac surs; xolo<br />
vinc imaze mets mieltvis, raca aqvs, orive TvaliT brmaa~. es Cven<br />
gvagonebs mSvenier frangul andazas: `ukeTesi kargis mteria~.<br />
aqedan SeiZleba gamovitanoT kinikosebis ZiriTadi idea, rome-<br />
296
lic ganxilulia Cems mTavar SromaSi (t. II, T. 16). marTldacda,<br />
ra aiZulebda kinikosebs, uari eTqvaT gancxromaze, Tu ara im<br />
tanjvis warmodgena, romelic Tan axlavs gancxromas, an Sedegad<br />
mosdevs mas? kinikosebisaTvis tanjvis Tavidan acileba ufro<br />
mniSvnelovani iyo, vidre tkboba da gancxroma. maT Segnebas ganwonida<br />
tkbobis negatiuri xasiaTi da tanjvis pozitiuri buneba.<br />
amitomac savsebiT Tanmimdevrulad iqceodnen ise, rom Tavidan<br />
aecilebinaT tanjva, risTvisac aucileblad miaCndaT uari eTqvaT<br />
tkbobaze, rac veragulad dagebul maxed miaCndaT, tanjvis<br />
msxverplad rom aqcevda adamianebs.<br />
Tumca, Sileris Tqmisa ar iyos, Cven yvelani arkadiaSi davibadeT,<br />
ese igi, bednierebis molodiniT movdivarT am qvveynad da<br />
misi miRwevis Sleguri surviliT vsuldgmulobT. magram saqmeSi<br />
ereva bedi, qeCoSi Cagvavlebs xels da gviCvenebs, rom Cvenda Tavad<br />
araferic ar SegviZlia, aramed TviTon ganagebs yovels, rom,<br />
sruli uflebamosilebiT, mis xelTaa ara marto Cveni simdidre<br />
Tu avladideba, aramed Cveni col-Svilic, Cveni xel-fexic da, ase<br />
gansajeT, Cveni yel-yur-cxviric. yovel SemTxvevaSi, TandaTanobiT<br />
SeZenili gamocdileba gvarwmunebs, rom bedniereba `fata<br />
morganaa~, romelic mxolod Soridan moCans, magram rogorc ki<br />
vuaxlovdebiT, qreba, da rom tanjva Tu tkivili, piriqiT, savsebiT<br />
realuria, uSualo da daupatiJebladac gvewveva xolme,<br />
ase rom, araviTar iluzias aRar gvitovebs Tavis sakuTar bunebasTan<br />
dakavSirebiT. Tu es WeSmariteba SevisisxlxorceT, ukve<br />
aRar miveltviT bednierebasa Tu gancxromas da gacilebiT mets<br />
vzrunavT imaze, Tu rogor davaRwioT Tavi tkivils da tanjvas.<br />
axlaRa gvesmis, rom am qveynad araferia mSvidi da uSfoTveli arsebobis<br />
fasi; amiT vudebT zRvars Cvens miswrafebaT da swored<br />
amis wyalobiT ukeT vaxerxebT xorci SevasxaT maT. Tu ginda nakleb<br />
ubeduri iyo, maincdamainc did bednierebas ar unda moiTxovde.<br />
ase fiqrobda goeTes siWabukis megobari merki, romelic<br />
werda: `uazro pretenzia imisa, rom bednierni viyoT, da Tanac<br />
– imdenad bednierni, razedac mxolod ocneba Tu SeiZleba, uaRresad<br />
mavnea CvenTvis. vinc uars ambobs amaze da araferi surs,<br />
garda imisa, rac misTvis xelmisawvdomia, cxovrebas ver daemdureba~<br />
(`mimowera merkTan~, gv. 100). amitom SeZlebisdagvarad<br />
frTebi unda SevakvecoT Cvens swrafvas tkbobis, simdidris,<br />
saxelisa Tu Tu pativisaken, radganac amas Sedegad mosdevs<br />
udidesi ubedureba. es miT ufro sasurvelia da keTilgonivruli,<br />
rom sul advilad SeiZleba Zalze ubeduri gaxde. savsebiT<br />
297
samarTlianad brZanebs cxovrebiseuli sibrZnis poeti: `vinc<br />
oqros Suadeli irCia, arc ubadruk qoxmaxebs daeZebs gansasveneblad<br />
da arc mdidrul darbazebs, Surs rom iwveven sxvebSi.<br />
grigali ufro xSirad aryevs veeba fiWvebs, ufro mZimed emxobian<br />
maRali koSkebi da mexic metwilad mTis mwvervalebs atydeba<br />
Tavs~ (horaciusi, oda 10).<br />
cxovrebis pirveli naxevrisaTvis niSneulia bednierebis<br />
dauokebeli wyurvili, meorisaTvis ki _ ubedurebis SiSi. am<br />
droisaTvis Cven ukve met-naklebi sicxadiT gvesmis, rom yovelgvari<br />
bedniereba iluzorulia, tanjva ki, piriqiT, _ realuri.<br />
saamdroisod adamianebi, yovel SemTxvevaSi, maT Soris yvelaze<br />
gonierni mainc, tanjvisa da tkivilisagan Tavis daRwevas ufro<br />
mieltvian, vidre bednierebas. siWabukeSi, karze rom momikakunebda<br />
vinme, gaxarebuli gulSi vambobdi: `madloba RmerTs~,<br />
magram gavidnen wlebi; axla igive viTareba CemSi SiSs TuRa iwvevs<br />
da me vambob: `ai, isic~. _ maRali niWiT cxebul yovel kacs,<br />
romelic swored amis gamo mTlianad rodi ekuTvnis Cveulebriv<br />
mokvdavTa modgmas, da Tavis sakuTar RirsebaTa mixedviT, metnaklebad<br />
martosulia, _ adamianebTan urTierTobisas ori sapirispiro<br />
gancda aReZvris gulSi: siWabukeSi hgonia, rom yvelam<br />
miatova, xanSi Sesuli ki fiqrobs, rom TviTonve gaeqca yvelas.<br />
pirveli _ Zalze usiamovno gancda – kacTa vercnobisgan iRebs<br />
dasabams, meore – sasiamovno ki – maTi cnobisgan. amis Sedegad,<br />
Cveni cxovrebis meore naxevari, musikaluri periodis meore<br />
nawilis msgavsad, gacilebiT naklebi wyvetilobisa da meti simSvidis<br />
Semcvelia, vidre pirveli. es imitom, rom siWabukeSi warmogvidgenia,<br />
TiTqos arsebobs usasrulo bedniereba Tu siamtkbiloba,<br />
da mxolod misi miRwevaa Zneli, mowifulebma ki viciT,<br />
rom araferi amdagvari ar arsebobs, da am mxriv damcxralni da<br />
damSvidebulni met-naklebad asatani awmyoTi, TviT ubadruki<br />
wvrilmanebiTac ki vtkbebiT.<br />
ufro farTo gagebiT, SeiZleba iTqvas, rom Cveni cxovrebis<br />
pirveli ormoci weli teqstia, momdevno ocdaaTi weli ki _ am<br />
teqstis komentari, rac saSualebas gvaZlevs CavwvdeT mis WeSmarit<br />
azrsa Tu Tanmimdevrobas da, imavdroulad, SevicnoT misi<br />
yvela detali Tu zneobrivi mimarTuleba.<br />
sicocxlis dasasruli maskaradis dasasruls mogvagonebs,<br />
roca yvelani ixsnian niRbebs. axlaRa vxvdebiT, ranairni yofilan<br />
isini, visTanac raime urTierToba gvqonia. saamdroisod<br />
ukve yvela xasiaTi gamomJRavnda, yovelma saqmem Tavisi nayofi<br />
298
gamoiRo, Sroma saTanadod dafasda da yovelgvari iluzia gaqra.<br />
amas, ra Tqma unda, didi dro dasWirda. magram yvelaze ucnauri<br />
mainc is aris, rom Cveni sicocxlis bolosRa vcnobT sakuTar<br />
Tavsac, vicxadebT Cvens miznebsa da saSualebebs, metadre, Cvens<br />
damokidebulebas samyarosa da sxvebis mimarT. xSirad, Tumca ara<br />
yovelTvis, iZulebulni varT ufro dabla davayenoT Cveni Tavi,<br />
vidre uwin warmogvedgina, zogjer ki _ ufro maRlac, rac imis<br />
Sedegia, rom cxadad ar gvqonda Secnobili qveynis simxdale da<br />
metismetad maRal mizans miveltvodiT. mokled, Cven SevicnobT,<br />
vis ra fasi aqvs.<br />
mTargmneli baCana bregvaZe<br />
(wignidan `cxovrebiseuli sibrZnis aforizmebi~,<br />
seriiT `rCeulTa biblioTeka~, Tb., 1994).<br />
299
fridrix nicSe (1844-1900)<br />
300<br />
zaratustras winasityva<br />
1<br />
odes zaratustras Seusrulda ocdaaTi weli, miatova sam-<br />
Soblo Tvisi da samSoblos tba da ganvida mTad. aq stkbeboda<br />
Tavisi suliT da martoobiT da ar mouwyenia aTsa wels. bolos<br />
icvala guli misi da erT dilas warmosdga riJraJTan, ibruna<br />
piri mzisaken da ese esityva:<br />
`dido mnaTobo! viT iyo bednieri, ukeTu ar gyavdes visac<br />
asinaTleb.<br />
aTi welia maRliT estumrebi Cems gamoqvabuls: mogbezrdeboda<br />
Seni naTeli da es gza uCemod, gareSe Cemi arwivisa da gvelisa.<br />
cismar dRes gelodebodiT, gviziarebdi Sens siuxves da glocavdiT<br />
amisaTvis.<br />
xedav! gavbezrdi Cemi sibrZniT, viT futkari TafliT datvirTuli,<br />
vWirvob xelTa Cemda wdomilTa.<br />
msurs ganvscde da ganvide, vidre kacTa Soris brZenT Tvisi<br />
umecrebiT da RaribT Tvisi simdidriT kvlav ar ganixaron.<br />
amad msurs Senebr qvedaveSva: odes mwuxris Jams zRvis gaRmiT<br />
dahxval da kvlav qveSeTs asinaTleb, Sen uuxveso mnaTobo!<br />
mmarTebs daveSva, ese ityvian adamianebi, maT veSurebi<br />
daRmiT.<br />
maS makurTxe Sen, Tvalo wynaro, uSurvelad rom umzer TviT<br />
usazRvro bednierebas!<br />
daloce sasmisi, ganmzadebuli dasaTxevad, raTa wyali oqroTi<br />
mdinarebdes da waritanos yvelgan brwyinva netarebisa<br />
Senisa.<br />
xedav! sasmissa amas dacla swyuris da zaratusrtas kvlav kacad<br />
yofna~.<br />
_ese daiwyo zaratustras dasavali.<br />
2<br />
zaratustra mTidan mwirad qvedaeSva da aravis Sehyria. xolo<br />
odes tyeSi Sevida, meyseulad gaCnda mis winaSe moxuci, Tavisi<br />
wminda senaki rom daetovebina tyeSi balaxeulobis saZieblad da<br />
ese mimarTa zaratustras:<br />
`ucxo ar aris CemTvis es mgzavri: oden wlis winaT aq gaiara.<br />
mas zaratustras uwodebdnen; xolo igi Secvlila.
maSin Seni nacari migqonda mTad: dRes ganzraxulxar Seni<br />
cecxli bars miawodo? ar geSinis sasjelis, gadamwvelTaTvis?<br />
diax, mecnaureba zaratustra, spetakia gamoxedva misi, bageni<br />
misni zizRs ar dauRaravs. gana amad ar miimarTeba viT mcekvari?<br />
zaratustra Secvlila, zaratustra bavSvad qmnila, zaratustras<br />
gauRviZnia: maS ras eZieb mZinareTTan?<br />
viT zRvaSi scxovrobdi martoobiT da zRva gzidvida. vaglax,<br />
kvlav napiriT iswrafi? vaglax, kvlav gsurs Seni gvami TviT<br />
aTrio?~<br />
zaratustra etyoda: `miyvars adamianebi ~.<br />
`ram ganmwira, sTqva wmindanma, tyved da udabnod, Tu ara adamianisadmi<br />
usazRvro siyvarulma?<br />
aw RmerTi miyvars, adamiani aRar miyvars. adamiani CemTvis usruli<br />
nivTia, adamianisadmi siyvaruli damRupavda~.<br />
zaratustram miugo: `ra vsTqvi siyvarulisaTvis! adamianeb-<br />
Tan ZRveni mimaqvs~.<br />
_ araÁ misce, sTqva wmindanma, ukeTesia raime waarTva da zidde<br />
maTTan erTad – es maTTvis umjobesia: ukeTu Senc gargebs!<br />
da Tu gsurs misce ram, araÁ misce garda mowyalebisa da amasac<br />
TviT gTxovdnen!~<br />
`ar ganvscem mowyalebas, upasuxebda zaratustra, ar viyo<br />
saamisod Rataki~.<br />
wmidani hqirdavda zaratustras da etyoda: `maS ecade Seni<br />
saunje miaRebino! igini ar endobian gandgomilT da ara rwmeniT,<br />
rom ZRvniT mivdivarT.<br />
Cveni fexisxma eucxoebaT, yurs mohkraven ra RamiT loginSi,<br />
gvian mzis amosvlamde, adamianis fexTa dgeras, erTmaneTs ekiTxebian:<br />
netav es qurdi saiT miipareba?<br />
nu waxval adamianebTan, darCi tyeSi! Sehgavs cxovelebTan<br />
waxvide! rad ar gsurs Cemebr yofa, _ daTvi daTvTa Soris, frinveli<br />
frinvelTa Soris?~.<br />
`da Sen, wmidano, ras akeTeb tyeSi?~ _ hkiTxa zaratustram.<br />
wmidanma miugo: `vTxzav sagalobelT da vgalob da odes<br />
vTxzav sagalobelT, vicini, vstiri da vbutbuteb: ese vadideb<br />
RmerTsa. galobiT, tiriliT, siciliT da butbutiT vadideb<br />
RmerTsa, romel Cemi RmerTia. mainc ra mogaqvs saCuqrad?~.<br />
esma ra ese, zaratustram wmindans Tavi daukra da ityoda: `ra<br />
maqvs Tqvendami saZRvneli! xolo miSvi Cqara wavide, raTa ara<br />
wagarTva ra!~ _ da ganSordnen erTmaneTs moxuci da adamiani,<br />
mocinari viT bavSvebi.<br />
301
martod darCenili zaratustra ese gulisTxrobda: `mjerodes?<br />
am moxuc wmidans Tavis tyeSi RmerTis gardacvaleba<br />
jer ar smenia!~.<br />
302<br />
3<br />
odes zaratustram miaRwia tyis miRma mdebare qalaqs, naxa<br />
moednad Tavmoyrili eri: elodebodnen jambazsa da zaratustra<br />
ese etyoda xalxs:<br />
gaswaviT zekacs. adamiani raobaa, romlis Zleva hxams, ra<br />
hqmeniT mis daZlevad?<br />
yovel arsT ze-ram SeuqmniaT: xolo Tqven gsurT am didi tal-<br />
Ris moqceva iyvneT da amjobinebT kvlav cxovelebad ukuiqceodeT,<br />
vidre sZlevdiT adamiansa?<br />
ra aris maimuni adamianisaTvis? dacinva an mtkivani sircxvili.<br />
igived hyofdes adamiani zekacisaTvis: dacinva an mtkivani<br />
sircxvili.<br />
ganvleT gza matliT adamianamde da bevri ram Tqven Soris<br />
matluria. odesRac maimunebi iyaviT da axlac adamiani ufro<br />
maimunia, vidre TviT maimuni.<br />
TviT ubrZnesic Tqven Soris mxolod Seusabamobaa da mcenarisa<br />
da moCvenebis nazavi. xolo me moCvenebad an mcenared<br />
gardaqmnas mogiwodebT?<br />
moxedeT, gaswaviT zekacs!<br />
zekaci miwis azria. aRiarebdes Tqveni neba: zekaci miwis<br />
azria!<br />
gaficebT, Zmebo, iyavneT erTgulni miwisa da ar ujerideT<br />
romeli saiqioTi gaimedeben! igini momwamlelebi arian, mmecnebiTa<br />
Tu umecrebiTa.<br />
igini cxovrebis moZuleni arian, momakvdavni da TviT mowamlulni,<br />
mohbezrda igini miwas: dee warxdnen.<br />
odesRac RvTis gmoba udidesi gineba iyo, xolo RmerTi mokvda<br />
da masTan erTad misi maginebelnic. aw usaSinelesia miwis gmoba<br />
da pativiscema ucnob wiaRTa, vidre miwis azrisa!<br />
odesRac suls sxeuli ezizReboda da arai iyo am zizRis<br />
udidesi: _ mas hsurda igi gamxdari, sazizRari, damSeuli! ese<br />
lamobda igi masa da miwas gahqceoda.<br />
hoi, TviT es suli iyo gamxdari, sazizRari da damSeuli: simkacre<br />
iyo misi vneba!<br />
Zmano, Tqvenc miTxariT: ras gauwyebT Tqveni sxeuli Tqveni<br />
sulisas? xolo Tqveni sulis siRatake binZureba ar aris da be-<br />
Cavi siame?
WeSmaritad, adamiani binZuri mdinarea, WeSmaritad, zRva unda<br />
iyo, binZuri mdinare SeirTo da ar waibilwo.<br />
xedavT, gaswaviT zekacs: igia zRva da ZaluZs STanTqas Tqveni<br />
didi zizRi.<br />
ra aris uzenaesi Tqven rom SesZlebdeT gancdas? igi didi<br />
zizRis Jamia. Jami, odes TviT Tqveni bedniereba, goneba da saTnoeba<br />
gezizRebaT.<br />
Jami odes ityodeT: `ra aris Cemi bedniereba! igi siRatakea,<br />
binZureba da beCavi siame. xolo hxamda Cems bednierebas Cemi yofa<br />
gaemarTlebina!~<br />
Jami odes ityodeT: `ra ars Cemi goneba! xarbia codnisaTvis,<br />
viT lomi WamadisaTvis? igi siRatakea, binZureba da beCavi siame!~<br />
Jami odes ityodeT: `ra aris Cemi saTnoeba! mas arodes SeuSfoTebivar.<br />
moviqance Cemi siqveliT da borotebiTa! yoveli es<br />
siRatakea, binZureba da beCavi siame!~<br />
Jami odes ityodeT: `ra aris Cemi simarTle! vera vxedav viyo<br />
mxurvaleba da naxSiri. xolo marTali mxurvalebaa da naxSiri!~.<br />
Jami odes ityodeT: `ra aris Cemi sibraluli! xolo sibraluli<br />
jvari ar aris adamianTa moyvass ze rom acmeven? xolo sibraluli<br />
Cemi jvarcma ar aris~.<br />
amas ityodiT? amas RaRadebdiT? netarZi msmenodes!<br />
ara Tqveni codva – Tqveni kmayofa SehRaRadebs casa, Tqveni<br />
Zunwoba TviT codvisaTvis SehRaRadebs casa!<br />
netarZi sad aris elva, Tvisi eniT rom agxocdeT? sad aris<br />
SeSliloba, rom unda agecraT?<br />
mismineT, gaswaviT zekacs: igia is elva, igia is SeSliloba! –<br />
odes zaratustra amas ityoda erTma erSi wamoiyvira: `gvakmareT<br />
laparaki jambazisaTvis; aw gvaCveneT kidec~. da eri dascinoda<br />
zaratustras. xolo jambazs egona es misTvis iyo Tqmuli<br />
da Seudga saqmes.<br />
germanulidan Targmna erekle tatiSvilma<br />
(wignidan `ese otyoda zaratustra~, Tb., 1993)<br />
303
ilia WavWavaZe (1837-1907)<br />
304<br />
literaturisa da kritikis Sesaxeb<br />
`literatura, _ xalxis Wkva, xalxis goneba, grZnoba, fiqri,<br />
Cveuleba da ganaTlebis xarisxia~.<br />
`xelovneba aris ganxorcieleba saxeSi ideisa, azrisa: muzika,<br />
mxat-vroba, poezia _ eseni sul saxeSi gamosTqvamen ideias, mxolod<br />
imiT ganiyofebian, rom Tavis ideis gamosaTqmelad sxvadasxva masalebsa<br />
xmaroben, rogorc muzika _ xmasa, mxatvroba _ xazsa, poezia _<br />
sityvasa. sityvierebiTi xelovneba poeziasa hqvian, radganac sityvis<br />
saSualobiT da SemweobiT aRasrulebs xelovnebis mniSvnelobasa~<br />
(`pasuxi”, t. V, gv. 34, 41).<br />
`mecnierebas da xelovnebas Cven vuyurebT, rogorc cxovrebis<br />
gasamjobinebel RonisZiebaTa. dae... zogierTma unayofo poetma xelovnebis<br />
saxeliTa ukuaridos piri Tavis xalxis cxovrebasa, meSvide<br />
cas SeaCeros gabecebuli Tvalebi da bulbulsaviT uazro Stvena<br />
daiwyos da aRar gaaTavos. Cven imaTTan saerTo gza ara gvaqvs... Cven<br />
mecnierebas da xelovnebas movhsTxovT arsebiTsa pursa cxovrebaSi<br />
gamomcxvarsa da mSierTaTvis mosaxmarsa da gamosadegsa...<br />
xelovnebasac imas movhsTxovT, rom sarkesaviT cxovreba gardmoices,<br />
raTa Cveni Tavi mis momxiblavis kalmiT cxovlad iyos warmomdgari<br />
Cven wina, raTa sicudec da sikeTec Cveni davinaxoT. droa<br />
xelovnebam Tavi daanebos `Rrublebis curvasa~, `gafaRaraTebul<br />
varskvkavebis caSi bolTis cemasa~, mTvaris xvewnasa, rom Cem sayvarels<br />
uTxario: cxra mTas iqiT erTi ubeduri poetia, romelsac Sengamo<br />
`oxvris kvamli~ Tvalebsa hswvavs da cremls adenso; droa xelovnebam<br />
Tavi daanebos ugemur RmeWasa da Tvalebis sresasa, egeba<br />
cremli momivideso; droa Cavides cxovrebis mdinaris ZirSia, iq monaxos<br />
Sigmdebare azri Tavis cxovel suraTebisaTvis. iq, cxovrebis<br />
ZirSi, is ipovis bevr margalitsa da ufro bevrs leqsa da lafsa; arc<br />
erTis gamoxatva ar unda aSinebdes xelovansa da arc meorisa...<br />
mecniereba da xelovneba ar arian mogonilni kacis Wkvis da gamoxatulobis<br />
arc varjiSobisagan da arc varjiSobisaTvis... igini<br />
ibadebian cxovrebisagan da arseboben cxovrebisaTvis... igini win midian<br />
cxovrebis viTarebisa gamo da mere Tavis rigzed TviTve win mihyavT<br />
cxovreba...~ (`saqarTvelos moambezed~, t. V, gv. 131-134).
literaturis erovnuli mniSvnelobis Sesaxeb<br />
mravaljer Tqmula Tu ra mniSvneloba aqvs sazogadod literaturas<br />
yovel qveyanaSi da yovelis xalxis cxovrebaSi; mravali Tqmula<br />
mazed, Tu ragvari urTierToba da kavSiri sufevs mwerlobisa da<br />
cxovrebis Soris, ase, rom am saganzed sja da basi saWiro aRar aris.<br />
magram Cveni cxovreba imgvarad aris momarTuli; masSi arsebobs mravali<br />
imisTana garemoeba, romelic sruliad sxvas da gansakuTrebuls<br />
fersa sdebs rogorc TviT literaturis mniSvnelobas, agreTve im<br />
urTierTobasac, romelic sufevs cxovrebasa da mis Soris...<br />
Cemis azriT, literaturis mniSvneloba da samsaxuri CvenSi bevrad<br />
ganirCeva im samsaxurisa da mniSvnelobisagan, romelic upyria<br />
literaturas im qveyanaSi, sdac cxobvreba ufro farTo CarCoSia<br />
Camdgari da ufri frTagaSlili mimdinareobs. im adgilas, sadac<br />
arebobs TavisiT mimavali cxovreba, romelic aravis ar daekiTxeba<br />
Tavis av-kargianobaSi; sadac avi var Tu kargi pasuxis gamcemi var<br />
TviTon me _ Zala da mniSvneloba literaturisa sxva unda iyos, vidre<br />
iq, sadac cxovreba davardnilia da miyruebuli, sadac avia Tu<br />
kargi, igi aris erTi ram faTerakaT movlenili da sxva ki araferi.<br />
pirvel SemTxvevaSi literatura rac unda win wamdgari da ayvavebuli<br />
iyos, mainc ar aris Zala upiratesad moqmedi cxovrebaSi. mas,<br />
rasakvirvelia, aqac didi gavlena aqvs, magram masTan erTad moqmedoben<br />
sxva Zalnic, romelTac aqvsT ara naklebi gavlena cxovrebis warmatebisaTvis<br />
da sazogadoebis ganviTarebisaTvis; iq am warmatebis<br />
droSa uWiravs ara marto literaturas, aramed sxva yovel TviT saqmiT<br />
moqmed Zalasac. iq cxovreba imdenad win wamdgaria, Wkua-gonebis<br />
ganaTleba da ganviTareba imdenad gavrcelebulia, rom literaturas<br />
miniWebuli aqvs erTgvari, cotad Tu bevrad moxazuli adgili<br />
da samsaxuri xalxis avkargianobis sazogado mimdinareobaSi. sadac<br />
sufevs daudgromeli da frTagaSlili brZola cxovrebis sxvadasxva<br />
kavSirTa Soris iq literaturac, rasakvirvelkia, iRwvis ama<br />
brZolisaTvis, magram sxvaTa Soris, da Znelad aris xolme moTaved,<br />
romelic aramc Tu marto win miuZRodes mTels Tvisis drois mimar-<br />
Tulebas, piriqiT, TviTon hbadavdes mimarTulebas da miT mTlad<br />
xelT ipyrobdes xalxis survilsa da gulis wadils _ Tu igi xalxi<br />
cocxalia, da suls udgavdes _ Tu mamakvdavia.<br />
magram aris dro da adgili, rodesac da sadac cxovreba miyuradebulia<br />
da Camqrali, sadac sazogado asparezzed aramcTu araviTari<br />
brZola ar arsebibs, aramed TiTqmis yovelgvari niSani sicocxlisac<br />
ki gadawyvetilia~ aris Tvalgauwvdeneli wyvdiadic, sadac xalxia<br />
welmowyvetili, Ronemixdili, gulgatexili. am SemTxvevaSi Tanamdeboba<br />
da samsaxuri literaturisa sruliad sxvaaa~; am SemTxve-<br />
305
vaSi literaturis gavlenas farTo da vrceli adgili aqvs Tvalwin<br />
gadaSlili mas ara hyavs mocile, romelsac SeeZlos misis zedmoqmedobis<br />
Semcireba cxovrebisaTvis; literaturis Zala, am SemTxvevaSi,<br />
ganusazRvrelia. igi suls udgavs, Tvals uxels, gzas ukafavs warmatebisas<br />
da aZlevs mTels cxovrebas mimarTulebas...<br />
Tu Tavid-bolomde dahkivis cxovrebas erTi xma; `unda cocxal<br />
viyoTo~... am xmis gamgoni aris mwerloba, am gulis Zvris amomZaxi aris<br />
literatura; igi suls udgavs, imeds aZlevs da rwmenas umkvidrebs<br />
Tavis dacemuls da ilajgawyvetils samSoblos... vimeoreb; aq imas ki<br />
ar vmbob, rom saca cxovreba amgvar garemoebaSia Cavardnili, iq usa-<br />
Tuod umaRlesi adgili epyras literaturas. me mxolod vambob, rom<br />
am SemTxvevaSi literaturis gavlenisa da upiratesobisaTvis arsebobs<br />
farTo moedani, sadac ayvavdeba literatura Tu ara _ RmerTma<br />
uwyis es garemoeba damokidebulia erTis mxriT TviT mwerlobis<br />
Sinagan Tvisebazed da mis moRvaweTa Zalzed, meores mxriT _ TviT<br />
xalxisa da sazogadoebis sicxovelezed, romelTac dastrialebs igi<br />
literatura. garda amisa, isic unda aRviaroT, rom ra gvaric unda<br />
iyos TviT mwerlobis Sinagani simZlavre, agreTve rac unda mZlavri<br />
sicxovle sufevdes TviT xalxSi da sazogadoebaSi, minc zemoxsenebuli<br />
adgili mwerlobisa damokidebulia im urTirTndobazed, romelic<br />
arsebobs, an unda arsebobdes literaturisa da sazogadoebis<br />
Soris.<br />
...Tu aqamdisin Cveni mwerloba daSorebuli yofila im umaRles<br />
samsaxurzed da adgilzed, romelic unda eWiros mas garemoebis<br />
gamo, exla mainc SeuwyoT mas xeli da vecadoT, rom cotaodenad<br />
mainc moviaxlovoT is dro, rodesac literatura marTla win<br />
gauZRveba cxovrebas da marTla daipyrobs im umaRless adgils; Tu<br />
Cven jer Rirsni ara varT am netarebisa, niadagi mainc moumzadoT,<br />
romelzedac unda aRmocendes da aRyvavdes Cveni aw bedkruli literatura.<br />
Tu aqamdisin mwerloba garedam mosuli stumari iyo,<br />
visurveb mkiTxvelisaTvis, rom SemdegSi mis magivrad eRirsos mas<br />
TviT SinaobaSi gamozdili da gamokvebuli ojaxisSvili. vinatri<br />
misTvis mwerlobas nacionalurs... Tvalwin midga is zemoxsenebuli<br />
umaRlesi mniSvneloba da Tanamdeboba literaturisa, romelsac<br />
TviT Cvenis qveynis garemoeba gvaCvenebs... vinatri da amazed ukeTesi<br />
natvra mkiTxvelisaTvis ara maqvs...~ (`fiqri da SeniSvna~ J. `iveria~,<br />
1879 #1 gv.118).<br />
306
literaturis zogadsakacobrio Rirebulebis Sesaxeb<br />
`...msoflio geniosebi _ mweralni imitom arian msoflioni, rom<br />
maTs naxatSi, romelis erisac gindaT, im eris kacs icnobT, imitom,<br />
rom igini adamianis sazogado tipsa hqmnian. adamiani yvelgan yovlT<br />
uwinares adamiania da adamians xom araferi adamianuri ar eucxoeba....<br />
ramodenadac mwerlis Semoqmedobis Zali swvdeba am zogadkacobis<br />
tipsa, imodenad mwerali didia, imodenad msoflioa. Tqma ar unda,<br />
rom eri, romelsac ekuTvnis amisTana mwerali, Tavisis samkauliT<br />
akazminebs, Tavis saferaviT afervinebs poets yovels xats, yovels<br />
namoqmedars Semoqmedobisas, magram eg marto samkaulia, feria da<br />
ara igi Sinagani buneba xatisa, romelic am SemTxvevaSi zogadia da ara<br />
kerZo, da romelic marto Tavis sakuTars kanonebs eqvemdebareba.<br />
...am sazomisa da sawyaos uaryofa _ uaryofaa imisi, rom `vefxistyaosnis~<br />
gmirni saerTo-kacobriuls rasme warmoadgenen. nuTu<br />
marTla tarielis xasiaTsa, Tvisebasa da bunebaSi, anu avTandilisa-<br />
Si, anu sxvisaSi sxva ara moipoveba ra saerTo-kacobriuli imisTana,<br />
romlis met-naklebi gamoxatva erTaderTi sazomia, erTaderTi sawyaoa<br />
mwerlis Semoqmedobis Zalis metnaklebobisa! gana am Semoqmedobis<br />
Zalis metnaklebobis gamorkveva ar aris pirveli da ukanaskneli<br />
sagani kritikosisa?!<br />
...kargs, gonebamaxvils da gamWriaxs psixologs rom es Zliereba<br />
da ZalRoniereba tarielisa acodinoT da amasTan es uecari Semoyra<br />
gulisa dawvrilebiT uamboT, pirdapir mogaxsenebsT, rom tarieli<br />
didis gulisTqmis kacia, imisTana gulisTqmisa, romelsac veRarc<br />
xorci uZlebs da veRarc suli, da romelic Wkuas, gonebas mTlad<br />
imorCilebs, rogorc zari, elda, mexi, raki kacs Wkua da goneba<br />
gamoecleba, is mkvdaria saqmisaTvis, moqmedebsaTvis. ...nuTu Zneli<br />
misaxvedria, amiT ris Tqma unda rusTavelsa? ra psixologiuri Suqi<br />
mohfina amis TqmiT gulis Semoyris ambavsa?<br />
...rusTavelma es psixologiuri wuTi SehniSna da psixologiis<br />
mixedviT marTladac dagvixata. es xom qebis Rirsia da Rirsi. Cven aq<br />
sxva mxaresaca vxedavT. Cven imazedac gvinda mivaqcioT yuradReba<br />
mkiTxvelisa, Tu ra xelovnebiT aris naniSni ima grZnobis Zliereba<br />
da sidiade, romelsac im wuTs unda Seepyra imisTana gulisTqmis<br />
qali, rogoric nestan-darejania. rusTaveli saswaulTmoqmedsaviT,<br />
erTis kalmis mosmiT hqmnis am saswaulsa da gveubneba, tarieli<br />
daiTxova, isic sxvisa piriT: `aw wadio, veras giTxrobs~. ese igi, qali<br />
damujdao, _ da, aba, ifiqreT, ra grZnobaa amis moqmedi grZnoba!..<br />
aq erTis kalmis mosmiT gamoTqmulia is, rasac exlandeli mwerali<br />
mTels furclebs moandomebda da mainc esoden cxovlad ver gamogvixatavda<br />
saTqmelsa.<br />
307
...saqme is aris, rom es ori magaliTic sakmaoa, TviT mkiTxvelic<br />
CvenTan erTad daarwmunos maszed, Tu raodenad mdidari da farTo<br />
moedania `vefxis-tyaosani~ WeSmaritis kritikis frTis gasaSlelad,<br />
Tu eg frTagasaSleli sarbieli TviTon kritikam SecdomiT, Tu<br />
gangeb, viwro fargalSi ar moamwyvdia da tarielis, avTandilis da<br />
sxvaTa avkargianobaSi qarTlels, kaxels, petres, ivanes Zebna ar dauwyo.<br />
zogadi saxe adamianisa, ramodenadac am SemTxvevaSi ufro wvrilzed<br />
daxurdavebuli iqneba, magaliTebr, zogadi kaci romelisame eris kacad,<br />
eris kaci romelisame Temis kacad, Temis kaci romelisame gvareulobis<br />
kacad, gvareulobis kaci ojaxis kacad, ojaxis kaci ivaned,<br />
fridonad da mebrve sxva, imodenad Semoqmedoba mwerlisa maRlidam<br />
dabla Camodis, imodenad mwerali niWnaklebia da daqveiTebuli.<br />
Semoqmedobis Zalis Roniereba erTi da igive ar aris, roca erTi<br />
mTels gadaswvdeba xolme da meore ki _ marto nawilsa. mweralma Tu<br />
sxva vinme xelovanma, rac unda zedmiwevniT, mSvenivrad gamoxatos<br />
erTi romelime calked saxelwodebuli kaci _ ivane Tu petre, yovelTvis<br />
upiratesoba unda dauTmos imas, vinc zogadis kacis gamoxatvis<br />
SemZlebelia. amitomac portretebis mxatvari, didad saxelganTqmulic<br />
da gamoCinebuli, yovelTvis umdablesia, umdaresia<br />
maszed, vinc zogadis kacis tipis Semoqmedia, Tundac xelTsaqmobiT,<br />
texnikiT amisi Tanaswori iyos. amitomac TviTon portretebis weras,<br />
ese igi calke kacis xatvas, mxatvrobaSi ukanaskneli adgili uWiravs<br />
da TiTqmis xelovnebadac ar aris cnobili, radganac eg ufro ostatobaa,<br />
vidre xelovneba (, t.<br />
V, gv. 362-370).<br />
308<br />
literaturisa da epoqis moTxovnebis Sesaxeb<br />
xSirad moxdeba xolme, rom rac guSin swamda literaturas, ra<br />
moZRvrebac guSin hbatonobda literaturaSi, dRes yovelive is<br />
uaryofilia da devnuli imav literaturisagan. xSirad erTs romelsame<br />
xanaSi aRZruli azri, Tu sagani, meore xanaSi isev im sagnada da<br />
azrad rCeba, mxolod sul sxva saxiT, sxva SuqiT, sxva sigrZe-siganiT<br />
gamodis. amas yovelisfers Tvalis devna unda da Tu ar kritikiTa<br />
da gamoZiebiT gamorkveva, SeniSvna mainc da angariSis gaweva, Torem<br />
aqao da am ocisa da ocdaaT wlis winaT ama da am saganzed esa da es<br />
iTqvao da daiJinon, _ es aris ukanaskneli sityva mecnierebisa da<br />
literaturisao, maSin rodesac ukanaskneli sityva dRes sul sxvaa,<br />
ujiaToba da Wirveuloba iqneba erTxel da erTxel Seborkilebul<br />
da datyvevebul gonebisa (, t. V, gv. 467-468).
`...ra Zala amoqmedebs literaturas? yvelazed uwinares amaRor-<br />
Zinebeli literaturisa, rogoradac sxva yovelgvaris sazogadoebrivis<br />
moRvaweobisa, aris, rasakvirvelia, TviTon cxovrebis moTxovnileba.<br />
am moTxovnilebasaca aqvs Tvisi ganviTarebiTi msvleloba:<br />
dasawyisSi es moTxovnileba moxazulia da mcire: Semdeg frTas<br />
Seisxavs, gavrceldeba da Rrmad gaujdeba cxovrebas. ama msvlelobisdagvarad<br />
swarmoebs literaturac. ramdenadac moTxovnileba<br />
vrcelia da Rrmad gamjdari, imdenad literaturis nayofic vrcelia<br />
da mavalgvarovani. es aris erTgvari damokidebuloba literaturisa<br />
da cxovrebis Soris~ (`fiqri da SeniSvna~, t. XV, gv. 67).<br />
ucxouri literaturis gavlenis Sesaxeb<br />
`qarTul mwerlobaSi araerTxel yofila moxsenebuli... rom Cven<br />
cxovrebas sWirs erTi samwuxaro xasiaTi, romlis gaqarwyleba friad<br />
sasurvelia qveynis warmatebisaTvis. me vambob sxvis anabrobazed,<br />
sxvis WkuiT fiqrzed da moqmedobazed. es tkivili, rasakvirvelia,<br />
aris ara uecari, cidam movlenili ram, anu bunebiT Seyolili Tviseba,<br />
aramed aris istoriis naRvawi, mas aqvs Tavisi Sesawynarebeli mizezi,<br />
Tavisi dasabami da msvleloba da unda hqondes, agreTve, Tavisi<br />
boloc. mgonia Tqma ar unda, rom zemoxsenebul sityvebsa _ sxvis<br />
anabrobas, sxvis WkuiT fiqrs, im azriT ki ar vxmarob, viTom ukugdebul<br />
unda iqmnes sxvis Wkuis monagari, sxvis cxovrebisa da istoriis<br />
gamonaxuli. amis Tqma mokle Wkuis niSani iqmneboda, sxva ki araferi.<br />
yvelasTvis cxadia, rom sazogadod codna, mecniereba arc erTis<br />
xalxis da qveynis kerZo sakuTreba ar aris, aramed ekuTvnis mTels<br />
kacobriobas saerTod, misis naRvawiT yvelani ganurCevlad sargebloben,<br />
igi Seadgens qvakuTxeds yovelis warmatebisas da keTildReobisas,<br />
sadac unda moqmedebdes igi warmateba da keTildReoba. eseve<br />
iTqmis ucxo xalxis cxovrebazed da istoriazed, romelTa codnis<br />
sargeblobas eWvi aRara aqvs. mas aqeT, rac mtkiced damyarda, rom win<br />
wadgoma xalxisa SeuZlebelia Tu sxvas, mazed ufro dawinaurebuls<br />
ar mibaZa da ar mixeda.<br />
es iseTi cxadi da mkvidri WeSmariteba aris-meTqi, rom mazed laparaki<br />
saWiro aRar aris, magram aris kidev meore WeSmaritebac, ara<br />
naklebad mkvidri, romelic arsebobs SemdegSi: yovel xalxs da qveyanas<br />
aqvs Tavisi sakuTari xasiaTi, Tavisi sakuTari ferovneba, romliTac<br />
igi ganirCeva sxva xalxisa da qveynisagan. es xasiaTi da ferovneba<br />
Seadgens im niadags, romelic Tavisis mxriT aZlevs gansakuTrebuls<br />
da Tavisebur fers yovels nayofs am niadagzed gamozdils.<br />
rasakvirvelia, bolosdabolos WeSmariteba, Tu samarTali, Tu si-<br />
309
keTe yvelgan erTi da igive; magram yvela amis damyareba sxvadasxva<br />
adgilas sxvadasxva saSualebas da gzas Txoulobs. iq, sadac xalxs<br />
gadahsvlia es sakuTari feri, es sxvadasxva viTareba, iq, TviTon sicocxlec<br />
xalxisa did gansacdelSia. Wkua-gonebiTs warmoebasac<br />
unda hqondes Tavisi sakuTari, Taviseburi niadagi, igic garemocul<br />
unda iyos Tvisis sakuTaris haeriT, romelic gansakuTrebuls fers<br />
aZlevs mis umaRless nawarmoebs _ literaturas...<br />
masala da sazrdo ama moRvaweobisa da warmoebisa, garedam movlenili,<br />
mxolod maSin Seiqmneba TeslaT TviTon gvartomisa da xalxis<br />
ganviTarebisaTvis, rodesac mas Rrmad gauvlis zemoxsenebuli<br />
gansakuTrebuli haeri... Wkua-gonebis TviTmyofoba, damoukidebeli<br />
moRvaweoba aris Tamasuqi literaturis ganviTarebisa da im<br />
adgilzed dayenebisa, romelic zemoT aris Tqmuli. uamisod literatura,<br />
rogorc winac mogaxseneT, iqneba mxolod garedam wveuli<br />
stumari da ara TviT SinaobaSi gamozdili ojaxiSvili~ (`fiqri da<br />
SeniSvna~ J. `iveria~, 1879 #1 gv.118).<br />
`...zedmoqmedebam rusulis literaturisam marto imas SesZina<br />
sikeTe, romelmac yoveli gamonarkvevi am literaturisa Tavis saku-<br />
Tar kritikis qarcecxlSi gaatara, brmad ar iwama, brmad ar miiCema<br />
da amrigad ar daixvia xelzed cxovrebaSi iolad wasvlisaTvis. yoveli<br />
azri marto carieli frazaa imis xelT, visac kritikis cecxlSi<br />
ar gamoufoladebia da ise ar SeuTvisebia. amnairi kaci kaWkaWia da<br />
ara WeSmariti warmomadgeneli mis mier qadebulis azrisa, romelic<br />
Tu sxvisagan dauCemebia, kritikis ZaliT unda usaTuod Tavisad gardaeqcia...~<br />
(, t. V, 466-467).<br />
310<br />
literaturis istoriuli misiis Sesaxeb<br />
`...1802 wels 12 aprils sionis taZarSi xma maRla warmoTqmulma<br />
ficma, ruseTis taxtis sruls qveSevrdomobis aRviarebiT, srulad<br />
mospo feodaloba, romelic Cvenis Zvel cxovrebis qvakuTxeds Seadgenda...<br />
es xana gansacdelis xana iyo, sulis kveTebas warmoadgenda.<br />
TviT besikeburi baiaTi, romelic Cvens poeziasa da cxovrebaSi gaismoda,<br />
glovis zars miagavda da uwindel udardels da epikuruls simTa<br />
JReras sruliadac arvis agonebda. im droindeli sulTa swrafva<br />
metad didis niWiT gamohxata didebulma n. baraTaSvilma, romlis<br />
,,sulis martooba~ cxadad gviCvenebs, rom imdroindeli cxovreba<br />
zneobisa da gonebis udabnos warmoadgenda~ (`tfilisi, 1 ianvari,<br />
1902~, t, V, gv. 461).<br />
`...roca romelime xalxi imisTana mdgomareobaSi Cavardeba, rogorSiac<br />
Cven vimyofebiT amJamad, rodesac ers Tavis vinaoba aviwy-
deba, roca is yvelafers, rac mSobliuria, rac gvartomobis damamyarebelia,<br />
gulgrilad Sescqeris; _ amisTana dros Zvel mwerlobis<br />
gaxsenebas, Zvel mama-papeul nangrevTa, naSTa aRdgenas, ganaxlebas,<br />
mogonebas didi, ganusazRvreli mniSvneloba aqvs xalxisaTvis: yvela<br />
es amxnevebs, Tavis TvalSi amaRlebs, akeTilSobilebs. axal idealebs<br />
aRmouCens da energias umatebs amgvar ersa~ (`vefxistyaosnis~ redaqcia~,<br />
t. XV, gv. 177).<br />
`...sazogadoebam cotaTi mainc igrZno, ramdenad saWiroa sakuTaris<br />
viTarebis gamorkveva da Segneba. amis nayofi iyo isic, rom Cvenma<br />
mwerlobam xeli mihyo Zvelis viTarebisa da mwerlobis Seswavlasa...<br />
mas aqeT TandaTan Zlierdeba sakuTaris warsulis da awmyos Seswavla,<br />
romlis mniSvnelobas veravin ver uarhyofs, radganac is mwerloba<br />
uqmi da mkvdrad Sobilia, romelsac saZirkvlad sakuTaris<br />
viTarebis Seswavla ar daudvia. es saqme moimoqmeda im Zvelma (TergdaleulTa)<br />
Taobam da es aris umTavresi imisi samsaxuri. Zvelis Taobis<br />
mwerlobam Tavisi feri dasdo axalsac, SesamCnevi gavlena iqonia<br />
axalze da am gavlenas verasgziT ver miviCnevT mavnebel garemoebad.<br />
samwuxaro mxolod is aris, rom sakuTaris viTarebis safuZvlianad<br />
Seswavla CvenSi nelis nabijiT midis win...<br />
dRevandels Cvens mwerlobas unda hqondes da kidevaca aqvs naTesaoba<br />
warsul mwerlobasTan... safuZveli, dedaazri Zvelisa da axlisa<br />
erTi da igivea. vgonebT, isic cxadia, rom safuZveli TandaTan<br />
izrdeba, Tumca, rogorc winaTve vsTqviT, jerjerobiT ena da mwerloba<br />
imdenad ver SegvimuSavebia, ramdenadac saWiro da sanatrelia.<br />
yovels swavlasa da codnas saZirkvlad sakuTaris mwerlobisa da vi-<br />
Tarebis codna unda daedos...~ (,<br />
t. V, gv. 422-426).<br />
literaturuli mimdinareobebis Sesaxeb<br />
`roca cruklasikuri mimarTuleba ecemoda evropiaSi da ibadeboda<br />
nel-nela romantikuli mimarTuleba, romlis warmomadgeneli<br />
Seiqmna bolos didi Silleri: roca gamohsCnda gete Tavis `verteriT~,<br />
bernarden de-senpieri Tavis ~pol da virginiiT~, Jan-Jak<br />
ruso Tavis `eloiziT~, maSin evropas pirvelad eca damatkbobeli<br />
sxivi poeziisa: maSin cruklasikur mimarTulebiT daTrgunvilni<br />
mweralni mivardnen mSiersaviT axalSobils poeziis mimarTulebas:<br />
magram pirvelad ver icnes verc getes `verteri~, verc `eloiza~<br />
Jan-Jak rusosi da verc `pol da virginia~ bernarden de-sen-pierisa:<br />
amaTSi sentimentaluri suli moesmaT, eg suli mamulTa misTa ganavi-<br />
Tares da dahbades sentimentaluri sxola... rom sentimentaluri mi-<br />
311
marTuleba aravisTvis ar aris saWiro da, sxvaTa Soris, CvenTvisac,<br />
amas Tqma aRar unda<br />
...sentimentalur mimarTulebis magaliTebi gvaqvs Cvens literaturaSi,<br />
magaliTebr, `vard-bulbulian~ da `Sami-farvaniani~; romantikulis<br />
mimarTulebisac gvqonia Cven magaliTi Cvens literaturaSi,<br />
magaliTebr, `vefxis-tyaosani~; cruklasikuric, magaliTebr,<br />
sul im mwerlebis mimarTuleba, romelTac mibaZes marto garegan<br />
formas Cven ukvdavis rusTavelis `vefxis-tyaosnisas~ da ver gaiges<br />
ki, rom `vefxis-tyaosani~ Tu aris ukvdavi, ara marto Tavis formiT,<br />
aramed Tavis Sinagan RirsebaebiT...~ (sfiridonis da Tadeozis baasi~,<br />
t. V, gv. 58-59).<br />
`...sentimentaluri Cveneburad ariso _ saTuTi, mgrZnobeli. iqneba<br />
Tqveneburad egre iyos da swavlaSi da estetikaSi mag sityviT<br />
aRniSnaven im mweralTa, romelnic metad hsWimavdnen grZnobas, Zalad<br />
tirodnen...~ (`sardion mesxievis kritikis gamo~, t. V, gv. 118).<br />
`ra saWiroa exla an Cven literaturisaTvis an xalxisaTvis sen-<br />
timentalur sxolis mwerlebis gacnoba?.. iqneba fiqroben, rom Cve-<br />
ni literatura ar aRzdgeba, Tu ar ganimeora Tavis ganviTarebaSi<br />
warsul droTa sicrue da cTomileba?! Tu amas fiqroben, maS istorias<br />
aRara aqvs Tavisi didi mniSvneloba. istoria imiTia didi, rom<br />
gvaCvenebs Cven winaparTa cTomilebas, masTanave gvaswavlis Wkvasa,<br />
rogor unda moviqceT... mTeli kacobriobis uwindeli cxovreba sul<br />
usargeblo iqneba, Tu imaT cxovrebidam Cven sasargeblos aras gamo-<br />
vitanT~ (`oriode sityva Tavad revaz Salvas Zis erisTavis kazlo- kazlo-<br />
vidgan `SeSlilis~ Targmnazeda”, t. V, gv. 16).<br />
`marTalia, samocian wlebSi gamosulT mweralT daiwyes gaxseneba<br />
warsulisa da Caudges qvakuTxedi im xids, romelic Castyda warsulsa<br />
da awmyos Sua da romlis xelaxlad gadebas scdilobs dRevandeli<br />
dRe, magram ise suliT da guliT aravin miscemia am warsulis<br />
natvras da siyvaruls, rogorc T. vax. orbeliani... vax. orbelianma<br />
TiTqmis mTeli Tavisi poeturi ZalRone sul am sagans moaxmara da<br />
amiT ganmsWvaluli cotad Tu bevrad im sferomde mivida, romelsac<br />
`romantizms~ eZaxian da romelsac erT dros evropis poeziaSi mTeli<br />
moedani eWira...~ (, t. V, gv. 555).<br />
`...T. vaxtang orbeliani namdvili lirikosia romantiul skolisa,<br />
egredwodebul `romantizms~ igi hyavs CvenSi TiTqmis erTaderTi<br />
warmomadgeneli. erTaderTs vambob imitom, rom misi poezia am mxriT<br />
TiTqmis Seurevelia da auWrelebeli~ (`mokle biografia vaxtang<br />
vaxtangis Zis Tav jambakurian orbelianisa~, t. V, gv. 573).<br />
312
saliteraturo enis Sesaxeb<br />
`...Zvels ritorikebSi magrigada hyofdnen enasa (`maRali, saSualo<br />
da mdabali~ m. n.), romelica erTi unda iyos literaturaSi da ara<br />
samgvari. gonieri da Wkvis misaRebi safuZveli miCveneT, rom davijero<br />
egreTi ganyofa misi, rac bunebiT ganuyofelia. Cven marto es<br />
viciT Zalian kargad, rom literaturas Sehyavs warmatebaSi ena, esec<br />
kargad viciT, rom literaturis ganzraxvac is aris, rom erTgvari<br />
ena Sehsdges da ara mravalStoiani.<br />
uwin rom hyofdnen magrigad, im safuZvliTa hyofdnen, rom ariano<br />
qveynad samgvarni saganni: maRali, saSualo da mdabali, romelT<br />
gamosaxatavad unda iyos kideco samgvari enao; maRal sagnisTvis _<br />
maRali, saSualo sagnisTvis _ saSualo da mdablisTvia _ mdabali.<br />
aba exla erTi mibZaneT, arian qveynierobazed eg samgvarni saganni?<br />
gana yoveli sagani Tavis kvalobazed ar aris maRali, maRal RvTaebriobis<br />
sibrZnis gamomTqmeli?<br />
polipi, romelic Zlivs aCens Tavis sulierobas, ise cxadad<br />
mogviTxrobs RvTis Zlierebasa, rogorc mze, es qveynis macxovrebeli<br />
mnaTobi. infuzoria, romelnic milionobiT arian erT muWa<br />
wyalSi, iseve sakvirvelni arian, rogorc moZraoba medidur caSi<br />
milionTa planetTa. erTi muWa lafis nawilTa dakavSireba iseTi<br />
sakvirvelia, rogorc vardis mSvenierebis gamocxadeba. ara, bunebaSi<br />
RmerTs ar Seuqmnia maRali da mdabali sagani. yoveli sagani maRalia<br />
Tavis kvalobazed da erTnairad mogviTxrobs im did sulzed,<br />
romelic acxovrebs mTels qveyanasa. maSasadame yoveli sagani erTnairad<br />
gamoiTqmis. eg samgvarad ganyofa enisa usafuZvlobaa, da<br />
gTxovT nuRar gaaRviZebT kanons, romelic didi xania, rac daimarxa<br />
da romelic, vidre iyo Tavis moqmedebaSi, rkinis saltesaviT aviwroebda<br />
kacis metyvelebasa da azrsa~ (`sardion mesxievis kritikis<br />
gamo~, t. V, gv. 115-116).<br />
igavuri metyvelebis Sesaxeb<br />
`...saba orbelianma rom Tavisi zRaprebi daswera, sibrZne-sicruis<br />
wigni daarqva. me xSirad Cavfiqrebivar am saxels wignisas. marTlac,<br />
sadac sibrZnea, iq sicrues ra xeli aqvs? sibrZnesTan sicrue ra mosatania?<br />
ra sityvis masalaa? ra ugavT erTmaneTs? saba orbeliani _<br />
es brZeni, darbaiseli kaci, raT ikadrebda sibrZneSi gaeria sicrue?<br />
an ra saxarbielo saxelia sicrue?<br />
me vfiqrob, rom saba orbelians amis Tqma undoda: me zRapars<br />
geubnebi da sibrZnes ki gamcnebo. zRapari mogonili ambavia, aramar-<br />
313
Tali, maSasadame, sicruea. am mxriT wigni saba orbelianisa sicruea.<br />
is sicrue ki ara, romelic swamlavs da hSxamavs adamians da sicruis<br />
mTqmels ufro sTxris da auwmindurebs, vidre sxvas. is sicrue ki<br />
ara, romelsac auRia urcxvad Tavi da qurdulad ikbineba geslian<br />
morielisaviT da romelic ase sazizRaria da samarTlianad devnuli<br />
yovel patiosan kacisagan...<br />
saba orbelianis sicrue-meTqi sul sxvaa. saba orbelianis sicrue<br />
zRaparia, arakia, igavia. igavi, araki, zRapari imisTana saxea, kania<br />
azrisa, romelic saWkuo da sazneo WeSmaritebas zedmiwevniT gvixatavs<br />
xorcSesxmulad, Wkuas gvaswavlis, gvarigebs, znes gviwurTnis,<br />
avsa da kargs gvaniSnebs erTmaneTSi gasarCevad. Tu saba orbelianiseburi<br />
zRapari, araki amas ara sCadis, ganzraxvad, sagnad ki swored<br />
es unda hqondes, rom zRapari, araki, igavi Taviss mizezs arsebobisas<br />
moklebul iqneba. am mxriT zRapari, araki, igavi sibrZnec aris da sicruec.<br />
sicrue TviTon ambavia, sibrZne _ Sig Casaxuli azria. erTic,<br />
meorec da mesamec xelovnuri xorcTsxmaa, saWkuo, sazneo swavla-<br />
STagonebisa, gansaxovnebaa azrisa, iseTi gansaxovneba, romelic marto<br />
SemoqmedebiTis niWis saidumloebas Seadgens.<br />
Cveni zRapari tyuilad ki ar iwyeba “iyo da ara iyo raTi”. “iyo” Sig<br />
Casaxuli azria da azri xom yovelTvis yofila, aris da iqneba. “ara<br />
ki iyo ra” ekuTvnis TviT ambavsa, romelic arc yofila da arc aris.<br />
amitomac araki, romelSiac cocxlad, cxovlad aris Casaxuli azri,<br />
izidavs adamianis gulisyurs imdenad, rom TviT arakis sicruec ki<br />
marTali ggonia da sul gaviwydebaT, rom yurs ugdebT mogonil ambavsa.<br />
am saswauls sCadis xelovneba. me mgonia, rom TviT sityva “araki”<br />
warmomdgaria “ara ki iyodam”, mxolod Semoklebulia...<br />
roca mTqmeli ase iwyebs zRapars: “iyo da ara ki iyo rao,” TiTqo<br />
Tavidamve hsurs gauwyoT, rom aryofils, ararsebuls ambavs geubnebio,<br />
xolo suls adevne gulisyuri da ara xorcsao, azrsa da ara<br />
ambavsao, radganac ambavi marto azris gamosasaxavad aris aq CarTuli<br />
da mogonilio. amitomac, Tu zRapars, araks, igavs azri ara aqvs,<br />
ugemuria, umariloa...<br />
zRapari, araki, igavi mxolod maSin aiyoliebs xolme gatacebiT<br />
adamianis gulisyurs, roca gamcnebT rasme saWkuos da sazneos<br />
marTals, romelic ise SiSvlad, xorcSeusxmelad. usaxod, usura-<br />
Tod, uferadod yvelasaTvis advilad dasanaxi ar aris. vimeorebT:<br />
swored amitom zRapari, araki, igavi erTsa da imave dros sibrZnec<br />
aris da sicruec, sibrZne suliT, sicrue xorciT. aq sicrue xatebaa,<br />
gansaxovnebaa sibrZnisa. amitomac eseTi sicrue aramcTu codvaa,<br />
ase samarTlianad sazizRari kacTa urTierTobaSi..., aramed madlia,<br />
romliTac ase gamoCenilni arian ezope, lafonteni, grimmebi _ Zmani,<br />
andersoni, krilovi, saba orbeliani da sxvani, am saxiT mqadagebelni<br />
314
sibrZnisa da WeSmaritebisa. TviTon saRmrTo werilis igavni amave<br />
orkec Tvisebisa da Rirsebisani arian.<br />
mTeli egred-wodebuli sityvakazmuli literaturac am safuZvelzea<br />
aSenebuli: mogonilis ambiT cxadhyos marTali. igic am<br />
saTavidam modis. amitomac amgvars literaturaSi ar aris arc erTi<br />
moTxrobili ambavi, rom marTla marTali iyos, marTla namdvili<br />
iyos: sul adamianis fantaziiT Seqmnilia da iseTis SemoqmedebiT<br />
xorcSesxmuli, sulTCasaxuli, rom kacsac ki ar ejavreba, didadac<br />
moswons da esurveba.<br />
tarieli, nesatan-darejani, avTandil, fridon, TinaTin arc Taviss<br />
dReSi yofilan da arc iqnebian, arc odesme ucxovriaT da arc<br />
exla scxovreben, magram aba naxeT Cveni sakvirveli rusTaveli rogor<br />
saswaulmoqmedobs adamianze, roca imaTs cxovrebas gviambobs, maTis<br />
cxovrebis majiscemas gvatyobinebs!.. SoTam mis mier mogonil ambavs<br />
iseTi suli Caatana, rom am WeSmarit sulisagan TviT araWeSmariti<br />
ambavi marTali gvgonia. ai es saocari gardaqmna, anu uked vTqvaT,<br />
qmna aryofilisa yofilad, marto Semoqmeds SeuZlian da amitomac am<br />
RvTiurs Zal-Rones qmnisas Semoqmedobas eZaxian.<br />
diaR, eseTia igi saidumloeba erTgvaris madlisa, romelsac zegardamo<br />
STagoneba hqvian da romelic TviT codvils sicruesac ki<br />
madls aqmnevinebs xolme da yurmoWril msaxurad uxdis sibrZnesa...<br />
marTalia, sicrues ise samarTlianada aqvs wamxdari saxeli, ise-<br />
Ti sazizRari ram aris adamianis yurisaTvis, rom sjobda amisTana<br />
saqmeSi sulac ar xmarebuliyo. me didis sixaruliT aq arc ki vaxsenebdi.<br />
RmerTma sicruec Searcxvinos da misi madlic. am saqmis<br />
sakadrisi sxva sityaa saWiro!.. xolo imisTana brZeni da saTno kaci,<br />
rogoric saba orbeliania, raki sibrZnesTan sicruesac axsenebs da<br />
Taviss gonebis naRvawss sibrZne-sicruis wigns arqmevs, Cven amisTana<br />
sityvisaTvis Wkua unda mogvenaxa. usaTuod unda gvekiTxna: amiT ris<br />
Tqma undoda imisTana windaxeduls, Wkuians da saTnoebiT savse kacs,<br />
rogoric saba orbeliania. amas moiTxovs igi samarTliani pativiscema,<br />
romliTac Cven aRsavseni varT saba orbelianis mimarT. saba<br />
orbelianis sicrue da erTob sityvakazmul literaturisa ucodvelia,<br />
umwikloa, uborotoa, ubryviloa. igi namusiania, arc aravisa<br />
hmtrobs, arc aravisa hgmobs. amaze metsac vityviT, igi madliania im<br />
mxriT, rom azris amxsnelia, mauwyebelia, gagebis gza da xidia, cocxali<br />
xatia, xelTqmnili didis grZneulebiT (`Cveni exlandeli sibrZsibrZne-sicrue~ t. XIII, gv. 177-181).<br />
315
316<br />
poeziis Sesaxeb<br />
`poezia madlia, niWia, romelic eZleva mxolod kacTa, RvTiv<br />
rCeulTa madlia, magram amasTanave tvirTic aris, radganac igi movlenilia,<br />
rom Wrilobidam sisxlis Seuwyveteli dena kacTa sicocxles<br />
Seuyenos...~ (, t. V, gv. 559).<br />
`poetis sityva igi xelTuqmneli saganZuria, saca eri hpoebs xolme<br />
Tviss ukeTess naazrs da nagrZnobs, Tviss ukeTess sulTa-swrafvas,<br />
Tviss imeds da sasoebas, Tviss Tavmosawonebel gulTaZvras, Tviss<br />
Wirsa da lxinsa, Tvisis enis da metyvelebis sikekluce-mSvenierebas<br />
da erTob Tviss suliers saunjes, im saunjes, romliTac eri erobs,<br />
adamiani adamianobs. rafiel erisTavze~ (, t. XIII, gv. 164).<br />
`grigol orbelianma... dagvanaxa pirveli, magram saucxovo da<br />
Seudarebeli magaliTi qarTulis uriTmo leqsisa, ara iambikos msgavsisa,<br />
da miT dagvimtkica, rom qarTuls sityvasac Tavisi asamaRlebeli<br />
xma hqonia, egre saWiro leqsTwyobis xmovanebisa da musikisaTvis. man<br />
amiT gvaCvena, rom qarTuladac SesaZloa uriTmo leqsi, egredwodebuli<br />
`TeTri leqsTwyoba~, romelic xmovanebiT da musikiT aranaklebia<br />
riTmian leqsisa...~ (,<br />
t. V, gv. 554).<br />
`Zvel droTagan dawyobili aqamomde Cven leqsT-TxzulebiTs<br />
poeziaSi SevniSneT ganviTareba mxolod lirikul poeziisa, romelic<br />
aris erTi gvari poeziisa da romelsac musikas da poezias Suaadgili<br />
uWiravs, amisaTvisac amgvari leqsi sul mudam TiTqmis ufro<br />
samReralia; ase gonia _ mTeli ar ariso, ase gonia _ raRac akliao,<br />
roca ar daimRereba; musika aq TiTqo hSveliso poeziasa da poezia _<br />
musikasa. sagani amgvar poeziisa TiTon poetis sulis mdgomareobaaa<br />
sxvadasxva SemTxvevebSi da garemoebaSi; wuTis grZnobis, wuTis aRbeWdilebis<br />
gamoTqmaa, erTis sityviT, TiTon poeti aq mxolod Tavis<br />
grZnobas xatavs, Tavis gulis moZraobas da aRbeWdilebas. garegani<br />
buneba misTvis ar arsebobs, da Tu arsebobs, imis xelSi is wminda san-<br />
TelsaviT lbilia; gaaTbobs Tu ara Tavis gulis cecxliTa, imas gamosaxavs<br />
zed, rac TiTon ugrZvnia da ara imas, rac TviT bunebaSia,<br />
rogorc aucilebeli Tviseba misi.<br />
es mimarTuleba ise gauflebulia CvenSi, rom aramc Tu Cveni sasiqadulo<br />
da saxelovani poetebi, aramed isic, vinc ki uniWod moawyobs<br />
xolme or riTmas, isic ki amgvar poeziis mimdevaria. Cven moleqseTa<br />
Soris marto rusTavelis geniam SeiZlo Seqmna eposisa, ase rom aqamomde<br />
mis meti TiTqmis aravina Cans. Tumca arian zogierTnic Cven<br />
literaturaSi, romelTac moindomes mibaZva rusTavelisa, magram
arc erTs maTgans arc niWi hqonda imdeni, rom warmatebiT evloT<br />
rusTavelisagan naCveneb gzazed, da arc ganaTleba. igini xSirad<br />
iwyebdnen moTxrobiT da bolos mainc lirikisaken gaduxvevdnen<br />
xolme...~ (`ciskari~ 1857 wlidan _ 1862 wlamdina~, t. V, 594).<br />
`...leqsi imiT ara leqsobs, rom sityvebis boloebi erTmaneTisaTvis<br />
SeuwyviaT. leqsi poeziis Svilia... poezia sagrZnobelia da ara<br />
sacnobeli... igi gvatkbobs da gvasiamovnebs Wirsa da lxinSiac. viciT,<br />
rom igi xatebaa CvenTa grZnobaTa, gulisTqmaTa, fiqrTa, naRvelTa,<br />
lxinTa, erTis sityviT, xilulTa da arxilulTa... poezia ucnauri<br />
madlia da poeti am madliT mosili kacia.<br />
poezia RvTaeburi Ronea, gulis siRrmidam adamianis grZnobaTa da<br />
margalitebis amomtaneli, mxatvaria cxovelmyofeli da xorcTSemsxmeli<br />
usxeulo azrisa, fiqrisa, grZnobisa, erTis sityviT, adamianis<br />
da msoflios sulis moZraobisa...<br />
adamiani, buneba, ca, qveyana, msoflio, _ erTi didebuli wignia,<br />
ucnaurs enazed dawerili. mecniereba amas sTargmnis uxatebo, usuraTo<br />
sityviTa, poezia ki xatebiTa da suraTiTa. mecnierebis naTargmni<br />
jer unda, rac SeiZleba blomad mogrovdes gulis saganZeSi, rom<br />
mere poetis mxatvrobiTma sityvam aRmobeWdos, suli Caudgas, xorciT<br />
Semosos adamianis gasataceblad, aRsafrTovaneblad da gasaoceblad.<br />
Tu poeti mecnierebas ar moiwvevs, marto carieli niWi ver<br />
uTargmnis am wignsa. saca ara aris mecniereba, iq mkiTxvelic am wignisa<br />
ar aris~ (,poeziis axalgazrda moyvarulT>, t. V, gv. 233-235).<br />
`...aba, CaukvirdiT, ra Seusabamod aris Sexamebuli es poeturi suraTi!<br />
cremli mxolod maSin minda, rom grdemlad mivsce Cems Svilsao.<br />
aq ZaRlis Tavi im garemoebaSia Cafluli, rom Sewyobilia erTad<br />
cremli da grdemli. mere miTom rao? me Sen giTxra, ar aris msgavseba<br />
Tu am or sityvas Soris! jer erTi, marcvalTa da bgeraTa mixedviT<br />
sariTmod erTi erTmaneTs ar dauvardebian, erTic ormarcvlovania<br />
da meorec. pirvelis oTxi ukanaskneli bgerac en, man, las, inia da<br />
meorisac, da meorec isa, rom zedsarTic metia, radgan orive sityvas<br />
Tan axlavs bgera rae. male mteri mogikvdes, male am or sityvas<br />
sariTmod gamoiyenebda daxelovnebuli meleqse, magram evdoSvili<br />
sul sxva juris mgosania. aqaoda es ori sityva gareganis mxriv ese<br />
TanxmobiT sufeveno, adga, arc aciva, arc acxela da am or cnebas bunebis<br />
erTidaigiveobac dauloca.<br />
...iqneba vinme cili dagvwamos da brZanos, Zalian sastikad epyrobiT<br />
mgosans da ainunSi ar mogaqvT licencia poetikao e. i. poeturi<br />
Tavisuflebao. magram scdebiT, batonebo! Cven eg poetebis<br />
saSeRavaTo xvrelic viqonieT gunebaSi. poeturi Tavisufleba anu<br />
licencia poetika gagvigonia leqsTa wyobaSi, riTmisTvis sityvebis<br />
Secvla-SeTxzvaSi, mxolod licencia logikasa, fsixikasa da sazo-<br />
317
gadod Wkvis samTavroSi _ Seuwynarebelia~ (saliteraturo premia<br />
`Surdulis~ redaqciisa~, t. XV, gv. 603-606).<br />
318<br />
dramaturgiis Sesaxeb<br />
`...Teatri SeuZlebelia Tu repertuari (TviTon warmosadgeni<br />
piesebi) moklebulia Sinagan Rirsebas, Tu igi ar Seefereba arc dro-<br />
Ta brunvas da JamTa viTarebas, arc mayurebelTa cotad Tu bevrad<br />
ganviTarebul gemovnebas...<br />
rasakvirvelia, sanatrelia, rom Cven scenazed dadgenilni iyvnen<br />
imisTana piesebi, romelnic Tavisi saliteraturo da sazogadoebriv<br />
mxriTac gamosayeni iyvnen mayureblisaTvis da sasceno xelovnebisa-<br />
Tvisac Sesamatni.<br />
...melodrammebs adgili ekargebaT-meTqi awindelis drois repertuarSi.<br />
pirveli esa, rom carieli sityvieri darigeba araviTari<br />
Tamasuqi ar aris warmatebisa. garda amisa Seicvala mxedveloba<br />
Teatrzed da amasTanave Seicvala agreTve sazogadoebis gemovneba<br />
(`Teatris matiene~, t. XV, gv 224).<br />
kritikis Sesaxeb<br />
`...Tu Cvens mwerlobasa da sazogadoebas CaukvirdebiT, SeniSnavT<br />
erTs arasasiamovno garemoebas, romelic xels uSlis erTis da meoris<br />
warmatebasac. arc mwerlobasa da arc sazogadoebas ar aRmouCenia<br />
namdvili gza, romliTac unda msvlelobdes azri da goneba, ar<br />
daudgenia namdvili azri Cvenis warsul da awmyo viTarebis Sesaxeb..<br />
erTis sityviT dRemdis ver dagvidgenia samarTliani kritikuli<br />
azri Cvenis cxovrebis Sesaxeb...<br />
...Cven erTmaneTis azri da moqmedeba ver dagvifasebia da samarTlianis<br />
TvaliT ar gagvisinjavs, da Tu erTmaneTs wunsa vdebT, mxolod<br />
imisTvis, rom survili da Rone ara gvaqvs erTmanerTis azrsa da<br />
mizidulebas saZirkveli gavusinjoT.<br />
yovel dawinaurebul sazogadoebaSi azris sxvadasxvaoba, mravalgvaroba<br />
kritikis Sedegia da sxvadasxva azrisa da mimarTulebis<br />
mimdevarT aqvT iseTi wertili, romelic yvelasTvis saerToa. CvenSi<br />
ki sxvadasxvaoba azrisa kritikulis azris uqonlobis bralia da Cvenis<br />
gaufrTxileblobisa. CvenSi xSirad erTsa da imave sagnis Sesaxeb<br />
imdenad SeuTanxmebels da winaaRmdegs azrs gaigonebT, mere iseTs<br />
sagnebze, romelTa Sesaxeb morigebulni unda viyvneT, rom swored<br />
gasaocaria...
gabedeT da sTqviT, rom esa da es mwerali didad SesaniSnavia, Tavisis<br />
nawerebiT didi samsaxuri gauwia samSoblo mwerlobasa da enasao<br />
da maSinve mogvardebian da SegZaxeben, rom Tqvena scdebiT da uRirs<br />
mwerals adidebTo. sabuTad imas dagisaxeleben, rom am mweralma ama<br />
da am dros esa da es ugvno azri warmosTqva da Tanac esa da es saqcieli<br />
Caidinao. Tu gabedeT da sTqviT, rom CvenSi mwerloba didi<br />
Zalaa sazogadoebis warmatebisao, maSinve Tqvenis azris miuxedavad,<br />
gaiZaxian, rom Cveni mwerloba sruliad uZluria, uferulia, ena garyvniliao<br />
da sxvani... nuTu amgvari uTanxmoeba azrisa, erTmanerTis<br />
gaugebloba samwuxaro ar aris? gana yovelive ese SesaZlebeli iqneboda,<br />
CvenSi rom kritikuli azri muSaobdes?gana es SesaZlebeli<br />
iqneboda, Tu rom Cven SeCveulni viyvneT samarTlians msjelobas da<br />
yovelsave saqmis rigianad dafasebas da awon-dawonvas? (, t. V, 403-405).<br />
`kritika~ _ amis Tanaswor mniSvnelobis sityva ar aris qarTuls<br />
enazed da arc Zalian saWiroa rom iyos, Tumca ukeTesi iqneboda, rom<br />
yofiliyo, radganac eg dagvimtkicebda, rom Cveni mama-papani mag<br />
mxriT ganviTarebulni yofilan. sadac saxelia, iq uTuod saganic<br />
unda iyos. eg sityva exla mTel kacobriobas ekuTvnis da yoveli xalxi,<br />
cotaodenad ganaTlebuli, xmarobs Tavis enaSi; maSasadame arc<br />
CvenTvis aris dasaZraxisi, rom eg sityva CvenSi ixmarebodes.<br />
`kritika~ aris ganxilvac, ganCxrekac, garkvevac, garCevac da dafasebac<br />
erTad. roca romelsame sagans fassa sdebs kaci, jer imis<br />
Rirsebas ityvis (Tu aqvs Rirseba) da daamtkicebs, mere ambobs, amodenad<br />
Rirso, ese igi Sinjavs Signidam da garedam sagansa, yovels mis<br />
Tvisebasa, arCevs cudsa da kargsa da mere hswonavs marTal sasworzed.<br />
am orgvar Tvisebaebs sagnisas zogierTi kritikosi, ra ganarCevs<br />
cuds da kargsa, saswors dauTmobs xolme TiTon mkiTxvels, zogier-<br />
Tic TiTonve aswonams xolme~ (`pasuxi~, t. V, gv. 38-39).<br />
`...es ueWvelad ase unda iyves, rom yvelam Taviseburad unda gansajos<br />
sagani, e.i. ise, rogorc esmis, unda warmohsTqvas azri. es kia, rom<br />
kacs yovelTvis eyoleba Semmowmebeli: ise uTqvams is azri, rogorc<br />
unda Tqmuliyo, Tu ara da is azri uTqvams, rac Sehferis sagans, Tu<br />
Semcdara. Cven viciT, rom rac ki ram aris daarsebuli qveyanazed,<br />
yovelisfers aqvs Tavisi kanoni da mizezi; ukanonod da umizezod<br />
araferi arc gaCenila da arc gaCndeba. Cveni azric mag kanonebis da<br />
mizezebis cnobidam Sedgeba. mag kanonebis da mizezebis cnobazed<br />
trialebs mecnierebaca...<br />
...yvelas neba aqvs kritikisa, yvelam unda saxalxoTa sTqvas Tavisi<br />
azri, rogora fiqrobs ama da am saganzeda; maTgansa zogs gaantyuneben,<br />
zogzed daeTanxmebian, da amasobaSi statia gaiwmindeba da<br />
dadgeba ise, rogoric unda namdvilad yofiliyo. da Tu xmas aravin<br />
319
amoiRebs, maSin yuris mgdebelma ra hqmnas?<br />
...kritika da lanZRva Zalian SorisSor arian erTmaneTzeda Tavisi<br />
mniSvnelobiTa. lanZRva ar SeSvenis kacsa aras dros, arc pirad<br />
TqmiTa da arc qaRaldzed gamocxadebiTa. kritika nuras dros nu<br />
ggoniaT lanZRva, nurca ggoniaT dacineba; is aris darigeba, Secdomilebis<br />
cxadad Cveneba, bundiani saqmisa gamorkveviT da naTlad<br />
Cveneba...<br />
marad WeSmaritia qarTuli andaza: `kargs mTqmelsa kargi gamgone<br />
undao~; kargis gasagoneblad kaci momzadebuli unda iyves, goneba<br />
unda hqondes gaxsnili, ganaTlebuli, Torema bnelis gonebiT,<br />
bnelaSi kaci ras dainaxams. gonebagaxsnili kaci waikiTxams Txzulebasa<br />
da ityvis: es cudia, es kargia, es arc Zriel avia da arc Zriel<br />
kargi; cxadad ityvis, ris mizeziT aris an kargi, an avi, an saSualo;<br />
cxadis safuZveliT, sabuTiT daamtkicebs Taviss naTqvamsa. kritikosi<br />
aris gamrCevi Txzulebisa, kritikosi aris cxadad maCvenebeli<br />
avisa da kargisa TxzulebaSi... is aris damrigebeli da msajuli...<br />
ra gamova im Jurnalidgana, romelsac ara hyavs kargi damrigebeli,<br />
kargi kritikosi? verc erTi Jurnali ukritikod ver icocxlebs,<br />
kritika aris imisi gzis maCvenebeli, imisi winamZRoli, imisi sinaTle<br />
da damrigebeli. iman unda gamoarCios avi da kargi yovlis simarTliT<br />
da daanaxos yvela Jurnalis wamkiTxvelsa. yoveli wamkiTxvelisaTvis,<br />
mgonia, sasiamovno unda iyos yovelTvis kritikuli statia,<br />
radganac SeuZlian Tavisi azri Seamowmos am kritikiTa, naxos, sxva<br />
rogora fiqrobs im saganzeda...<br />
...kritikosi aris-meTqi msajuli; maSasadame, iman ar unda dafaros<br />
ara-rame simarTle mTxzvelisa da Secdomileba, da, maSasadame, usamarTlod<br />
ar unda miudges mtyuansa da marTali dasCagros. magrama...<br />
kritikosi niWiTa da swavliT unda uTuod umaRlesi iyves avtorze,<br />
Torema ra darigeba SeuZlian?~ (`sfiridonis da Tadeozis baasi~, t.<br />
V, gv. 92 ; 70-74).<br />
`...avtori TviTon unda grZnobdes Zaldautaneblad romelime<br />
azris warmoTqmis saWiroebasa: azri unda gamomdinareobdes laRad,<br />
TavisTavad gonebidgana, sadac aris mogroebuli da didi xania api-<br />
rebs gamoxeTqasa, rogoraTac dagubebuli wyali... Zalad gamoyva- gamoyva-<br />
nils wyalsa wisqvilis dabruneba ar SeuZlian; is aris uRono, romelsaca<br />
raki moxvdeba TibaTvis mzis Suqi, maSinve gahqreba....<br />
es aris gasaocari, roma vidre adamiani kalams aiRebs xelSi,<br />
laparakobs rigianad... da isev is adamiani, roca ki kalams xels mohkidebs,<br />
sul daekargeba kiloca, enac maSin daebmis, gonebac sxvanairad<br />
mohyveba fiqrsa da wamoisvris iseTs sityvebsa, romelTaca<br />
samaradiso, Sinaurul laparakSi yurs ver mohkram, an arada mohyveba<br />
iseT maRal fardebze laparaksa, roma erTi sityviT, kacs veRar ic-<br />
320
nob, romelica oris an samis saaTis win gelaparakeboda ise saamurad.<br />
ar vici, risTvis, ris mizeziT scdilobs iseTi sityviTa sTqvas Tavisi<br />
azri, roma yvelas ar esmodes: an unda gaakviros wamkiTxveli Tavisi<br />
codniTa da amisaTvis weraSi mal-male dafiqrdeba, mal-male Cahxedams<br />
leqsikonSi, an Zvel wignebSi, erTi sityviT, sadac eguleba da<br />
iqidgan amorCeuli sityvebiTa naTels azrs daabnelebs, gaamqisebs<br />
da gaaugemurebs~ (`sfiridonis da Tadeozis baasi~, t. V, gv. 76-77).<br />
`Tavis Tavis pativismcemeli literatura movalea hpatronobdes<br />
adamianis namuss da Rirsebas da kaci aravis gaalaxvinos ciliTa da<br />
tyuiliTa, radganac erTica da meorec yurmoWrilni ymani da mosamsaxureni<br />
arian marto piradis angariSebisa. literatura ki rogorc<br />
moRvaweoba ukeTesTa kacTa, erTaderTi far-xmali unda iyos adamianisa,<br />
roca mis Rirsebas uRirsad, ukadrisad xels Seaxeben xolme<br />
da miss zneoburs kuTvnilebas staceben. literaturis mravalgvar<br />
da rTul movaleobaTa Soris es movaleoba erTi udidesTagania, imitom,<br />
rom namusis SebRalva, namusis axda, kacis saxelis gatexa iseTi<br />
didi ubedurebaa, rom Tu ar zedmiwevniT gamorkveul, utyuar sabu-<br />
TiT, literaturam sxva gziT amaebSi aravis ar unda dauTmos erTis<br />
iotis odenaca. am mxriT literatura yovelis kacis patroni unda<br />
iyos da mfarveli, nametnavad iq, saca eg patronoba da mfarveloba<br />
sxva gziT ar arsebobs~ (, t. XI, gv. 62-63).<br />
`loRika, TiTqo baJs rasme emalebao, sadRac gaeqca, sadRac daekarga<br />
adamiansa. Rrmad dakvirveba ar aris saWiro, kacma dainaxos,<br />
rom adamianis Wkuas raRac gautyda, buneburi marTulebi moeSala,<br />
raRac salte an mohSvebia, an ufro metad wasWeria, raRac soli amovardnia<br />
da ZiriT Txemamde Tavi da bolo dahbnevia. kac exlandel<br />
droSi ver gaugia ra, vera gamourkvevia ra, xedviT erTsa hxedavs,<br />
smeniT sul sxva esmis. aris erTi areuloba... es Wiri ase Tu ise advilad<br />
mosanelebelia, advilad saxdelia, roca SimaobaSi, erTmaner-<br />
TobaSi calke kerZo kaci mogvivlens xolme. sul sxvaa da didi da metismeti<br />
ubedurebaa, roca es boroti, es Wiri gzas gaixsnis, moedans<br />
moipovebs iq, sadac Tqma da qmna erTi unda iyos, sadac WeSmariteba<br />
unda WeSmaritobdes, marTali hmarTlobdes, keTili hkeTilobdes<br />
da patiosneba hpatiosnebdes, sadac xma erisaa da maSasadame, RvTisaca.<br />
amisTana `wmidaTa wminda~ literaturaa, saca WkvaTamyofeli,<br />
ukeTesi, Tavankara nawili erisa unda metyvelebdes aSkarad, uferumarilod,<br />
utyuilod da uxvanjod... loRika saZebneli da sapovneli<br />
gauxda adamiansa calked da mwerlobasa saerTod!~(,<br />
t. V, 387-391).<br />
`ra advili yofila, Tqveni WirimeT, kritikis wera am `axalis<br />
drois~ wesiTa. erTs gverdzed CauareT, meores gamarjveba uTxariT,<br />
mesames gonebas nu miawvdenT, meoTxe gadafurcleT; erTs uTxariT,<br />
321
tabuxs icem-Tqo, meores _ ugemuria da uferuli-Tqo, mesames _<br />
vin Sen, vin literatoroba-Tqo, yovels amas `kritikuli SeniSvnebi~<br />
daarqviT da gamova kritika `axalis droisa~.arc meti, arc naklebi...<br />
nu SeSindebiT, batonebo! amisTana axalni iqneba axalgazrdani<br />
arian, magram axalTaobis kacni ki ara. aq axalis Taobisa da axalis<br />
droisa ara aris ra da, rvTis mowyalebiT, Tavis dReSiac amisTana<br />
ram arc iqneba, arc axalis Taobisa da arc axalis drois niSnad...<br />
erTsa da imave dros, erTsa da imave saganzed hos Tqmac da arasica,<br />
uloRikoba, TiTon daaSavos da sxvas daabralos, sistema mxilebisa,<br />
usabuToba kritikisa, ufrosTan xma gaikmideo, sxvis sityvis<br />
Tavis qeifisamebr gadabruneba, adamianis gulSi `obiskebis~ moxdena<br />
_ yovelive es TviTveulad calke da sazogadod erTad yofilan da,<br />
Cvenda saubedurod, kidev karga xans iqnebian...<br />
Cven sazogadod axals Taobas ki ar vyofT uars, aramed imas, vinc<br />
mag saxels farTifurTobisaTvis tyuilad iCemebs. axali Taoba<br />
axalTa azrTa winamZRolobaSi, axalTa azrTa moZRvrebaSia da ara<br />
imaSi, rom me dRes daviwye wera da Sen guSinao... nuTu marTla amisTa-<br />
na `axali razmi~ gamodis CvenSi da matulobs kidec... Cven gvwams ada- ada-<br />
mianis sikeTe sazogadod da amitom ara gvjera eg ambavi...~ (`Sinauri<br />
mimoxilva _ ~miTam da `axalis razmis kaci...~, t. VII, gv. 145-154).<br />
`zogadi kuTvnileba WeSmaritis literaturisa da ara im crupentelobisa,<br />
romelic CvenSi literaturis saxeliT daiareba, gulwrfelobaa,<br />
uboroto ganzraxvaa, sindisianobaa, pirmoufereblobaa da<br />
ima grZnobis da rwmenis gamometyvelobaa, romelic sulsa da gulSi<br />
namdvilad Cagsaxvia, namdvilad gamogkvanZia da Senis sulieris Ronis<br />
SeZlebisamebr gagizrdia, gagiwurTnia. WeSmariti literatura<br />
yovelgan da yovels SemTxvevaSi marTebulobis, zrdilobis, adamianis<br />
Rirsebisa faric aris da xmalica. uzrdeloba, umarTebuloba,<br />
gaupatiureba adamianisa, uwurTnelobis, gonebagauxsnelobis da<br />
ujiSobis utyuari niSania...<br />
Tu, Cvenda sabednierod, qaris motanil liberalobis saxeliT<br />
morTulma crupentelobam da imav liberalobis saxeliT gakadnierebulma<br />
lanZRva-Trevam Cvenis literaturidam fexi amoikveTa,<br />
imaT safaneli moakldebaT, kriWa SeekvriT da amis gamo literaturas<br />
Zalauneburad unda daeTxovnen. egre mosdiT xolme vaWarTa,<br />
romelT saqonelsac bazarSi mazanda daufolda da gasavali ara<br />
aqvs...~ (`iveriis~ winasityvaoba~, t. VII, gv. 242-243).<br />
`Cveni zne literaturuli metad garyvnilia da zogierTebis<br />
mowyalebiT jer karga xani gaivlis, vidre Tavis bazars dahkargavs<br />
tyuili sisini, tyuili bzuili ukbilo mtrobisa da Surisa, avyiaobis<br />
da kaparCxianobis uRono zedmoseva kbenisaTvis da dabaxanuri<br />
pirwylianoba lanZRvisa da TrevisaTvis~ (, t. X, gv. 28).<br />
322
`gaupatiureba visime sakadrisi ar aris arc calke kacisagan, arc<br />
literaturisagan, romelic marTebulobisa da rigianobis magaliTi<br />
unda iyos da Tu an erTi aklia, an meore, Rirsi ar aris wminda saxeli<br />
literaturisa ataros. WuWyiani sityva-pasuxi, WuWyiani gulisnadebi,<br />
romelic zed abeWdia xolme yovels kacs, sxvis gasabiabrueblad<br />
gamolaSqrebuls, metismetad cxadi niSania TviTon molaSqres uwmindurobisa<br />
da WuWyisa~ (,<br />
t. IX, gv. 647).<br />
`Cvens ganaTlebuls sazogadoebaSi xSirad ismis gulistkivili,<br />
rom Cvens literaturas kritika akliao. marTalic aris, _ es didi<br />
da friad didi danaklisia. litaratura, Tavisis farTo mniSvnelobiT,<br />
gonebis naWirnaxulevi xvavia, saca wminda xorbalic aris da<br />
balax-bulaxis Teslica. rac cxavia xvavisaTvis, isic kritikaa literaturisaTvis.<br />
am naklis mizezad zogi imas ambobs, rom Cveni literatura<br />
kritikisaTvis metad cotas sazrdos iZlevao; jer xvavi<br />
Cvenis literaturisa imodena ar aris, rom Rirdes kacma kritikis<br />
cxavSi gaataros da wminda xorbali balaxbulaxisagan gamoarkvioso.<br />
am Tqmas didi sabuTi ar miuZRvis: cota Tu bevri, mainc garCeva unda<br />
da garkveva. amitomac sxvebi amboben, marto sicotave literaturisa<br />
jer kidev mizezi ar aris, rom kritika Tavs ar iCenso; aq ricxvs<br />
imodenad mniSvneloba ara aqvs, ramodenadac TviT Rirsebas, ese igi<br />
literaturis Sinaarssao, da ai am mxriT metad xelmoklea Cveni literatura<br />
da kritikas amitomac Cvens literaturaSi jer araviTari<br />
saqme da sarbieli ara aqvso. arc amisTana Tqma imarTlebs Tavs im kacis<br />
winaSe, vinc pariJis yavaxanis sibrZniT ki ar dahkvirvebia Cvens<br />
literaturas, aramed gamWriaxis gonebis TvaliTa, romelic codniTa,<br />
swavliT da mecnierebiT gawurTvnilia da gawmendili xedvisa<br />
da CxrekisaTvis.<br />
Cven aras vityviT Cvens Zvels literaturazed, romelsac ase-<br />
Tis siuxviT asxivosnebs `vefxis-tyaosani~ _ es uZiro morevi, zRva<br />
azrisa da grZnobisa; Cven aras vityviT arc daviT guramiSvilzed,<br />
romlis didaqtiuri poezia pirs ar Seircxvens Tund lukrecis,<br />
virgilis da horacios didaqtiur poezias dauyeneT pirispir, da<br />
romlis sarwmunoebrivi RaRadeba daviT winaswarmetyvelis fsalmunebis<br />
simaRlemdea asuli. aras vityviT mefe vaxtang VI-ze, arCil<br />
mefeze, Teimuraz I-sa da II-zed, romelTac, nametnavad pirvels ors,<br />
veravin ver daswamebs simCates azrebisas da grZnobisas da romelnic<br />
moelian gonebamaxvils kritikoss, rom Tavisi miuwyon da samarTlianis<br />
SaravandediT mohrTon maTi RirsSesaniSnavi gonebrivi Rvawli.<br />
sakmaoa gavixsenoT am mecxramete saukunis Cveni poezia da maTi<br />
warCinebulni warmomadgenelni, T. al. WavWavaZedam dawyobili<br />
dRevandel mwerlebamde, da maSin aSkarad davinaxavT, rom kritikis<br />
323
uqonloba Cvenis literaturis uSinaarsobas ki ar unda dahbraldes,<br />
aramed Cvens qondriskacobas, romelic imodenad uZluria, imodenad<br />
uRonoa, rom verc Cvenis literaturis siRrmisaTvis gonebis Tvali<br />
Cauwvdenia da verc Cvenis poeziis simaRlisaTvis Tvali gausworebia...<br />
...uSinaarsoba Cvenis literaturisa aSkara tyuilia. vinc am brals<br />
sdebs, igi umarTlod eqceva Cvens nawarmoebs da naRvaws gonebisas<br />
da gulisas, da es mosdis an uvicobiT, an gangeb, rom kritikis uqonlobis<br />
sircxvili Tavis Tavs moaSoros da sxvas gadaabralos. Cven,<br />
rasakvirvelia, ver vityviT, rom bevri ram jer kidev sanatreli ar<br />
iyos Cvenis literaturisaTvis sazogadod da poeziisaTvis calked,<br />
magram isic, raca gvaqvs Cven dRes, RirsSesaniSnavi ganZia da mravalgvarad<br />
gamosayeni da saxmari WeSmaritis kritikisaTvis. amas yvela<br />
gvimowmebs, visac ki sakuTaris TvaliT Cauxednia Cvens literatura-<br />
Si da ara sxvis STagonebiT, sxvis CaZaxviTa. maSasadame, Tu kritikas<br />
dRes CvenSi fexi ar audgams, amisi mizezi sul sxva unda iyos da ara<br />
igi, rasac iZaxian zogni imisaTvis, rom Cvens literaturas amao TavmowonebiT<br />
ukadrisoben da hTakiloben, rogorc miTamda balRebisaTvis<br />
saTamaSos hTakilobs davaJkacebuli kaci da zogni imisaTvis,<br />
rom sakuTars uRonobas niRabi Camoafaron, brali TviT aicilon da<br />
TviTon literaturas dasdvan...<br />
Cveni literatura saerTod da poezia calked jer xeluxlebeli<br />
ganZia. arc erTs ucxo qveynis mecniers, romelsac Cvens Tval-<br />
Si saxeli da abru aqvs, misTvis jer xelic ar miukarebia, aravis am<br />
mxriT Tavisi azri ar gamouTqvams, Tavisi beWedi ar dausvams. maSasadame,<br />
Cvens literaturaze mzamzareuls azrs ver amoikiTxavT verc<br />
wignebSi da verc gazeTebSi. am saganzed erTs sityvasac ver ipoviT<br />
versad. es garemoeba iZulebul hyofs yovels Cvengans, visac ki mouwadinia<br />
Cvenis literaturis kritika, Tavisis sakuTaris WkuiT, sakuTaris<br />
codniT, sakuTaris msjelobiT Seudges kritikis rTuls<br />
da mZime saqmesa, rom Tavisi sakuTari ganaCeni daadginos. Cveni ubedurebac<br />
swored am iZulebaSia. ras izamT? fexs ver gasZravT, Tu sakuTaris<br />
tvinis Zafebi ar amoqmedeT, Tu sakuTari grZnoba da Wkua ar<br />
waimZRvareT, Tu sakuTari msjeloba ar iqonieT!..<br />
Cveni egred wodebuli `inteligencia~ metad sustia am TviTmoqmedebisaTvis.<br />
Cvenni `swavlulni, ganaTlebulni~, darvinis Teorias<br />
zedmiwevniT gacodineben, hegelis estetikas, lesingisa da tenis<br />
filosofias xelovnebisas Tavisis xelisguliviT gadagiSlian, Seqspirzed,<br />
getezed, baironzed da Tunda homeroszedac, romelnic,<br />
CvenSi ki iTqvas, aTasSi erTs ar waukiTxvas, Tunda mTels uzarmazar<br />
wignebs dasweren da iqneba iseTi saswaulic moxdes, rom wasakiTxad<br />
Rirsi wignebic dasweron, _ da erTs pawia leqss ki Cvenis romelisame<br />
poetisas ver gauZRvebia, rogorc rigia. nu gaikvirvebT, rom es asea.<br />
324
patara rom Caufiqrdes kaci am saocars ambavs, mizezs male miuxvdeba.<br />
Seqspiri, gete, baironi sxva mecnierTagan didi xania garCeulia<br />
mravalgvarad. amazed mravali uweriaT, mravali uTqvamT. maSasadame,<br />
amaTzed aseTisa Tu iseTis azris Sedgena metismetad advilia da azris<br />
sabuTis povna ar aris Zneli. aq yvelaferi, azric da sabuTic<br />
mzad aris, Tqven oRond imodena Rone iqonieT, rom mohkriboT, erTmaneTs<br />
SeufardoT, SeuwonoT da yovelive Sekrebili, Sefardebuli<br />
da Sewonili erTs Znad SehkraT da ise miarTvaT mkiTxvelsa. ra Tqma<br />
unda, rom amasac Wkua, codna unda da mcireodeni xelovnebac, magram<br />
aq TviTmoqmedeba ufro xelisaa, Tu ese iTqmis, vidre im sulieris<br />
Zal-Ronisa, romelic TviTon hqmnis, TviTon sjis, TviTon swlavs,<br />
TviTon sWris da TviTon hkeravs. aq yvelaferi ujra-ujrad awyvia<br />
evropiis literaturis salaroSi mzamzareulad, oRond im salaroSi<br />
Sesvlis Rone moipoveT da, raki es geqnebaT, xelis gawvdenis meti ara<br />
aris ra saWiro, rom ujra gamoswioT da, raca gsurT, is gamoiRoT.<br />
sul sxvaa, Tu survili dageZraT Cvenis mwerlobis Tu mwerlebis<br />
sakritikod. aq yvelaferi sakuTaris WkuiT unda hzidoT da<br />
sakuTaris gonebis Suqi miayenoT. Tqvens gare aq veras ipovniT, veras<br />
iSoviT, aq sxva unaria saWiro, sxva gamWriaxoba, sxva Zal-Rone.<br />
SeiZleba kacs auarebeli codna da swavla hqondes da aq erTi fexic<br />
ver wadgas, Tu is `sxva unaric~ ar hSvelis. is `sxva unari~ igia, rasac<br />
TviTmsjelobas, TavisiT moqmedebas, TavisiT svlas eZaxian. ai, Cveni<br />
sisuste swored am TviT msjelobis, TviTmoqmedebis uqonlobaSia.<br />
Tu romelsame saganzed Cveneburs `inteligents~ sxvisis azrisaTvis<br />
yuri ar moukravs, Tu romelsame saganzed sxva ucxo enis wignebsa<br />
da gazeTebSi azri ar amoukiTxvas, is sagani imisaTvis yovlad bnelia<br />
da im sagnisaTvis igi yovlad munjia: veras ityvis, imitom, rom<br />
TviTmsjelobas, Tavisis gonebis gaZRolas igi Cveul ar aris. ramdeni<br />
sasacilo magaliTia TviTon Cvens literaturaSi, rom sazogado<br />
Teoriis gulmxurvale mqadagebels ver ecnos calke magaliTi amave<br />
Teoriisa da, rasac zogadad, TeoriiT amtkicebdes TavgamodebiT da<br />
mxurvalebiT, imas imave TaavgamodebiT uarhyofdes calke magaliT-<br />
Si. raTa? imitom, rom am calke magaliTs qveS ara hqonia warwerili,<br />
rom ama da ama moZRvrebisaao, da TviTonac moZRvars imodena TviTmsjeloba<br />
ara hqonia, rom Tavisave moZRvrebis erTi magaliTTagani<br />
saqmeSi ecno.<br />
TviTmsjeloba, TviTmxedveloba gonebruli umaRlesi wertilia<br />
adamianis ganviTarebisa da warmatebisa. SesaZloa kacs mravali<br />
codna hqondes da is unari ki, romelic TavisiT Wrasa da kervas moaswavebs<br />
gonebis saqmeSi, ar gaxsnodes, ar gaSlodes samoqmedod. amgvaris<br />
mSralis da uqmis gonebis kaci saxelovanma getem dagvixata Tavis<br />
`faustSi~. `faustSi~ rom gamoyvanilia vagneri, sworedzed gamoW-<br />
325
ili saxea imgvaris kacebisa, romelTac codna aqvT da sakuTaris<br />
WkuiT tarebis unari ki RmerTs Tu beds imaTTvis ar miumadlebia.<br />
nu gagviwyrebian, Tu vityviT, rom Cvens inteligencias swored eg<br />
unari TviTmsjelobisa, TviTmxedvelobisa ara aqvs gaxsnili da gadaSlili.<br />
eg naklia mizezi, rom Cvens sakuTars saqmeSi, Cvens saku-<br />
Tars avkargianobaSi veraferi gagvigia, Tavi da bolo erTmaneTzed<br />
ver gadagvibams. eg aris mizezi, rom Cven Cveni kritika ara gvaqvs ara<br />
romelsame sagnisa sazogadod da literaturisa sakuTrad. Cven imeds<br />
ara vkargavT, rom eg kritika Cvenc gveRirseba odesme da magis movlena,<br />
viTa Svili TviTmsjelobisa, Cvenis sulier Zal-Ronis aRmatebis<br />
da gandidebis niSani iqneba~ (, t. V,<br />
gv. 341-346).<br />
`yvelaze didi nakli Cvenis qarTulis literaturisa is aris,<br />
rom egredwodebuli saliteraturo kritika sruliad ar arsebobs<br />
CvenSi. bevrni imdurebian da samarTlianadac, rom es asea, magram kritika<br />
CvenSi mainc ver iSva da ver., ukritikod ki svla da warmateba literaturisa,<br />
Tu ar ricxviT, RirsebiT mainc, Zalian Znelia da, rom<br />
vTqvaT, SeuZlebelia, arc es iqneba, vgonebT, meti. cxovelmyofeloba<br />
literaturisa, misi sicocxle, misi suli da xorci Tavs iCens ara<br />
marto miT, rac iwereba, aramed nawerebis gankiTxviTaca, rac ufro<br />
bevri naweria da maRalisa Tu dabalis xarisxisa, miT ufro saWiroa<br />
kacs xelT eWiros igi sanaTuri, romelsac kritika warmoadgens. kritika<br />
swored sanaTuria literaturisa, igi swored samtkicia, romelic<br />
fqvils arCevs qatosagan.<br />
ramdenadac am uwmidaess daniSnulobaze axloa kritika, imdenad<br />
igi dids samsaxurs uwevs mkiTxvels sazogadoebas da TviT avtorebs,<br />
romelTa Soris igi mociqulic aris da xelmZRvanelic erTsa<br />
da imave dros. mraval saliteraturo sagnebSi gzis gagneba, kargisa<br />
da avis garCeva, RvarZlis daglejva, margvla xorblis gaZlierebisaTvis,<br />
advili saqme ar aris. amas niWic unda da didi codnac da amas-<br />
Tan maRalzneobac, rom midgomiT, TvalRebiT marTals ar umtyunos<br />
da tyuils gza ar misces. saca kaci sjis, iq Secdomac SesaZlebelia,<br />
magram yovelis kacis marTali is aris, rac guliT miaCnia marTlad<br />
da ara midgomiT da TvalRebiTa, an im ganzraxviT, rom amas vasiamovno,<br />
imas vawyinoo da saswori gankiTxvisa erT-erTs amisTana uRirss<br />
survils daaZlevinos.<br />
xolo kritikam rom Tavi iCinos, kritika rom aRmocendes da Tavisi<br />
sanatreli frTa gaSalos, amisaTvis sakmao ar aris marto erTi<br />
_ survili. kritika erTi didi safexuria zeaRsvlisa kacTa sazogadoebis<br />
warmatebis gzazed. kritika sazogadoebis gonebisaTvis asakis<br />
saqmea. rogorc baSvs ver moeTxoveba wver-ulvaSi hqondes, isec<br />
sazogadoebas _ kritika, Tu gonebis uasakobiT xsenebul zeaRsvlis<br />
326
safexuramde ar miuRwevia. kritika cidam ver Camovardeba mananasaviT,<br />
rac ginda xelebi bevri viSviroT cisken. misi mSobeli da gamCeneli<br />
TviT sazogadoebaa da igivea misi mzrdeli da ZuZumwoebeli.<br />
am SemTxvevaSi pirveli niSani sazogadoebis asakovnebisa da aRmatebulobisa,<br />
sxvaTa mravalTa Soris, is aris, rom sazogadoeba sxvisis<br />
azris Sewynarebamde tanSi iyos gamarTuli. Sewynareba dajerebas<br />
ki ar hniSnavs, ginda Tu ara, aramed pativsa, romliTac unda moeqceT<br />
sxvis azrs, Tundac Tqvens usiamovnos, Tqvens winaaRmdegs. pativiT<br />
moqceva kidev imas hqvian, rom mTqmels Tu gamkiTxvels sabuTi gauCxrikoT,<br />
sabuTi auwonoT Tqvens sakuTars sasworze. ase Tu ise saku-<br />
Tari fasi dasdoT da misawyavi ise miuwyaT. yovlad sakadrisi saqcieli<br />
gonebagaxsnilisa da marTla ganaTlebulis kacisa swored es<br />
gzaa da sxva arara. visac es ara sWirs, tyuilad Tavsa sdebs ganaTlebaze,<br />
tyuilad abriyvebs TavisTavsac da sxvasac, ganaTlebuli varo.<br />
igi yovel gonebadaxSulzed uaresia.<br />
saca Cveul ar arian, aseTs pativiT moeqcnen sxvis azrs, is kritika<br />
mSvidobiani samsaxuri ki ar aris sazogadoebis winaSe, aramed Tavis<br />
gamometebaaa salanZRavad, saqiSpod, WuWyisa da Cirqis mosacxobad<br />
da amasTan TviT xmac kritikosisa RaRadebaa udabnoSi. marTalia,<br />
kai saqmisaTvis, marTalisaTvis Tavdadeba, uSiSaroba, dee mlanZRon,<br />
WuWyi, Cirqi macxon, jvarT macvano, oRond rac marTali mgonia, imas<br />
fexi movakidebino sazogadoebaSio, didi sasaxelo ram aris, magram<br />
dids vaJkacobas, dids sulis Ronesac hTxoulobs da yvela es didbunebovanis<br />
kacis saqmea. xolo sad aris amisTana kaci? es saWiroeba<br />
Tavgametebisa, es amaoeba RaRadebisa gana ar unda uSlides kritikis<br />
movlenas, mxnes guls ar unda utexdes da gulgatexils gasamxneveblad<br />
Rones ar unda ufro uuZlurebdes!..<br />
eseTi garemoeba ise arsad hxuTavs suls kritikas rogorc patara<br />
qveyanaSi, rogoric Cvenia, saca yvelani TiTqmis erTs viwro moedanze<br />
vtrialebT urTierTobisaTvis. marTalia, arian patara qveynebi,<br />
saca kritika frTagaSlilia, magram iq Tu SinaobaSi Semwynarebeli<br />
ara hyavs gamkiTxvelsa, gared mainc hSoulobs, radganac am pawia<br />
qveynebis ena, an igi, romlis wyalobiTac karitika Tavisas ambobs,<br />
sxvaganac gavrcelebulia. qarTuli ena ki amas sruliad moklebulia,<br />
qarTuli marto saqarTveloSi ician. maSasadame, Tu ar Sin, gared<br />
Cvenebur kritikoss gamkiTxavi ara hyavs.<br />
Sin ki yvelani TiTqmis erTmaneTs vicnobT, TiTqmis yoveldRe<br />
erTmaneTsa vxedavT, zogs winadve dakvebebulni maqebarni hyavs, zogs<br />
_ mowunarni, zogsa swyins, Cems sayvarels kacs rad rasme uwunebeno,<br />
zogi hjavrobs, Cvens usiamovno kacs rad aqebeno, Tund Zageba Tu<br />
qeba ise cxadi iyos, rogorc orjel ori oTxia. CvenSi Tu wuni rame<br />
dasde vissame nawers, rac gind sabuTiani da cxadi wuni iyos, arian<br />
327
imisTanani, rom mtrobaSi CamogarTmeven ise uararaod, umizezod,<br />
sabuTebis uCxrekelad. arian imisTanebic, rom Tu aqeb visme, mouwoneb<br />
nawers, rac gind sabuTiani qeba da mowoneba iyos, mainc naTelmironobas,<br />
farisevlobas dagwameben da qebas Tu mowonebas axsnian miT,<br />
rom sadil-vaxSmebiT mosyiduli xar. aq CvenSi gankiTxva gamkiTxvelisa<br />
kacis gunebazea migdebuli da ara gonebaze, romelmac marto<br />
sabuTiT unda hsajos. aq `me ase minda, ase miameba~, ufro metad sWris,<br />
vidre sabuTiT gamoCxrekili da gulSi gamonaskvili marTali.<br />
sakvirveli iqneba, rom TviTveuli es garemoeba calke da yoveli<br />
erTad pirSi burTi ar iyos kritikisaTvis, pirs wyliT ar uvsebdes<br />
kritikasa. iq, saca kaci kacs amarTlebs imiT, rom kacia da gunebao,<br />
Tqvens kritikas iseTs kuds gamoabamen, Tqven TiTon iseTs WuWySi<br />
amogavleben, rom Tavi da bedi unda iwyevloT _ es ra RmerTi gamiwyra<br />
da xma amoviReo, ratom CemTvis ar vijeqio.<br />
rac beWdur sityviT SeuZlebelia Cirqi mogcxon, imas miTqma-mo-<br />
TqmiTa da WorebiT mogcxeben. miTqma-moTqma, Wori CvenSi ufro Sorsa<br />
swvdeba, patara qveyanaa, male Semouvlis xolme gars, vidre beWduri<br />
sityva, romelic dRemde taatiT dadis. Tundac kargi marbenalic<br />
iyos, sruliad uRonoa kudmoZuebuls qurduls miTqma-moTqmas da<br />
Worebsa ukan sdios da pirSi lagami amosdos. miTqma-moTqma da Wori<br />
TagvsaviT Cum-Cumad daZvreba soroebSi da modiT da sdieT! tyuilubralod<br />
gagaupatiureben, Tavze lafs dagasxmen, Tavs mogWrian.<br />
eg kidev araferi: miTqma-moTqmas da Worebs rogorme aitans da<br />
gauZlebs kaci. kidev vityviT, Cveni qveyana patara qveyanaa, yovel<br />
cismara dRes erTmaneTs TvalSi veCxirebiT, ginda Tu ara, erTmaneTsa<br />
vxedavT, modiT da imisi gabutva da TvalTa briali aiteneT, visac<br />
naweri dauwuneT, Tund Zalian sabuTianadac, rom gamkiTxvels gaki-<br />
Txuli mtrad gadaekideba da ecdeba sxvac gadahkidos, amas eWvi ara<br />
aqvs da yovels amas unda Tu ara gaZleba? gana jvarcma ar aris aseTi<br />
garemoeba kritikosisaTvis!.. ai swored es aris: saca ara sjobs, gacla<br />
sjobso, da aki gaclilia kidec CvenSi kritika. kritikosic adamiania,<br />
imasac unda qveyanaSi tkbilad, siamovnebiT cxovreba da gana<br />
unda gvikvirdes, rom am tkbilisa da mSvidobianis cxovrebis wyurvilma<br />
sZlios im jvarTacmas, romelic moelis CvenSi kritikossa, im<br />
sawamlavs, romelic daSxamavs yovel wuTs misis sicocxlisas.<br />
yoveli es aris CvenSi imitom, rom sxvis azris Sewynarebamde jer<br />
ar aRvzrdilvarT. sabuTianad gankiTxvisa ki ar eSinian kritikas,<br />
usabuTod gankiTxvas ufrTxis da erideba. usabuTod gankiTxva lan-<br />
ZRvaa, ginebaa da gonebadaxSulis, gulwamxdaris kacis saqmea. Sewynareba<br />
sxvisa azrisa, ese igi, sabuTiani gankiTxva marTlmsajulebaa<br />
da gonebaaRmatebulis, gulgawmendilis, WeSmaritad ganaTlebulis<br />
kacis saqmea. sxvisa azris Sewynareba rom sazogadoebaSi iyos, kriti-<br />
328
kac xmas amoiRebs, frTas gaSlis, Tu amasTan yovelive sxva garemoeba<br />
mzaa saamisod. exla ki, minam kaci, Tund kargad momzadebuli, kritikas<br />
xels mihyofs, jer Tavzed xeli unda aiRos, jvarsacmelad Tavi<br />
dasdos, salaybod da gasaupatiureblad gaxdes, WuWyisa da Cirqis<br />
mocxebas ar SeuSindes, nacnobebi da megobrebi gadaikidos, gamoesalmos<br />
mSvidobians cxovrebas, moiwamlos Tavisis sicocxlis dReni,<br />
erTi sasiamovno dRe ar hnaxos da yovel am ubedurebis winaSe ar<br />
Sedrkes. Znelia kacma amodena didsulovnoba da gulovnoba iqonios,<br />
Tumca ki didad sanatreli, magram natvra da axdena natvrisa erTi da<br />
igive ar aris.<br />
kidev vityviT, patara qveyanaa Cveni qveyana da amitomac yovelive<br />
xsenebuli ubedureba aq ufro SesaZlebelia, vidre sxvagan, Tu saxeSi<br />
miviRebT im garemoebas, rom sxvis azris Sewynareba CvenSi jer mouwevari<br />
xilia da mkvaxe xili ki, rogorc mogexsenebaT, kbilsa sWris.<br />
ityvian, maS didsulovani da gulovani yofila igi TiTo-orola<br />
kaci, romelTac CvenSi zogierTxel kritikis xma morTeso. ara, batonebo,<br />
Cveneburi kritikac am safexurzea, razedac sazogadoeba,<br />
romelsac marto erTaderT sawyaod is xelmZRvaneli azri aqvs, rom<br />
`kacia da gunebao~. yoveli mzgavsi mzgavssa hSobso, naTqvamia. Tu<br />
sadme exla kritikis xmaa ismis CvenSi, es xma isev iqidam gamodis, saca<br />
`kacia da gunebao~ hbudobs. me ase minda, ase miameba~ ufro hlaparakobs<br />
CvenSi, vidre gankiTxulis naweris saqebi Tu sawuni.<br />
exlandeli Cveneburi kritika an RvarZlis nTxevaa imis Tavze,<br />
vinc niSanSia amoRebuli, uararaod, umizezod, dausabuTeblad, an<br />
qebis xmaa da gundrukT kmeva egreve uararaod, umizezod, dausabuTeblad.<br />
amisTana kritikoss ra aqvs, rom imis dakargvis SiSma<br />
daabrkolos? amisTanas Wori da miTqma-moTqma ras CamoarTmevs, rac<br />
ara abadia ra? ras gaufrTxildes, rom RmerTs gasafrTxilebeli<br />
ara uRirsebia ra? kars igi hketavs, visac dasakargavi saunje rama<br />
aqvs, visac arara, imisi qoxi farRalalaa: Tu RmerTma miSvela da Semovida<br />
vinme, iqneb imas darCes rame aq, Torem aqedam ras waiRebs, rac<br />
ar ariso. es gulovnoba ki ar aris, pirdapiri angariSia.<br />
sul sxvaa, visac grZnoba adamianur Rirsebisa gaRviZebuli aqvs.<br />
am saunjes kaci ise advilad ver gaimetebs sxvis mier saTelavad da<br />
Cirqmosacxobad, Worebisa da miTqma moTqmis lafSi saTrevad. mar-<br />
Talia, adamianTa sasaxelod, bevrni yofilan simarTlisaTvis wamebulni<br />
qveyanaze da amitomac arian wmidaTa Soris Seracxulni. xolo<br />
es yvelas ara aqvs didebuli unari simarTlisaTvis jvars ecvas.<br />
amisTana bunebisani iSviaTni arian. Seswire Tavi marTals, dee glanZ-<br />
Ron da gaTrion, dee mogiwamlon sicocxle, Cagimwaron wuT-soflis<br />
dReni, advili saTqmelia da Zneli saqneli~ (
`...araerTxel msmenia: Cveni mwerloba imdenad sacodavi da Raribiao,<br />
rom yoveli kaci, romelsac cotad Tu bevrad Semoudgamso<br />
fexi mwerlobaSi da avad Tu kargad emsaxurebao mas, yovlad pativsacemi<br />
da yuradRebis Rirsiao; Tuki swers da abeWvdinebso, `baraqala~<br />
ergebao, erTis sityviT, cudad jdomas cudad Sroma sjobiao.<br />
romeli erTi sjobia _ es am azris mimyolTa gemovnebazed mimindvia;<br />
me rom mkiTxoT ki _ orive maTTvis mimirTmevia. Cemis azriT, zemoxsenebuls<br />
msjelobas daerTvis crumorwmuneoba, romelic vnebas Tu<br />
moutans Cvens mwerlobas, Torem xeirs ki ver daayris veragziT...<br />
yana Cvenis literaturisa mTlad moqsaqsuli da SambmoreuliameTqi.<br />
yvelazed uwinaresi da usaWiroesi saqme aris gamargvla, amogleja<br />
am Sambisa, gamogva da gamowmenda, rac moqsaqsulia: es saqme<br />
upirveles valad unda hqondes saliteraturo kritikas; man unda<br />
daanaxos mkiTxvels Tu ra ekuTvnis literaturas da ra ara; ras unda<br />
epyras kanonieri adgili mwerlobis asparezzed da, piriqiT, ras ara<br />
aqvs araviTari kavSiri literaturasTan. erTis sityviT, saliteraturo<br />
kritika movalea Tavi gaataninos mkiTxvels zemoxsenebul ugzo-ukvlobaSi<br />
da areul-dareulobaSi~ (`fiqri da SeniSvna~, J. `iveria~,<br />
1879 #2 gv. 105).<br />
`...imdenad imata CvenSi am dRemdis mwerlobam, rom kritikas karga<br />
blomad masala aqvs, aswon-daswonos da igemos es mravalferovani sagonebiero<br />
sazrdo, Cvenis sazogadoebis sacxovreblad daniSnuli,<br />
kargi kargad icnos da rigiani fasi daados, xolo avi, sun-mokidebuli<br />
da daxavsebuli, Wkuis bazridgan amoiRos da cecxli waukidos,<br />
Torem, garwmunebT, Wkuis xolera gaCndeba, ueWvelad gaCndeba da ma-<br />
Sin kargsa da avsac xom ganurCevlad miwasTan gaasworebs... kritika<br />
didi Ronea, igi mwerlobisaTvis igivea, rac... rac gamocdili eqimi<br />
avadmyofisaTvis, rac niWieri sardali anu winamZRvari mxedrobisaTvis,<br />
rac sinaTle TvalisaTvis, rac Toxi yanisaTvis anu cocxi<br />
nagvisaTvis. kritika, rogorc keTili mepatrone, zed dastrialebs<br />
mwerlobas, avs, mavnebels balax-bulaxs acilebs mwerlobis yanasa,<br />
xolo kargs, wmidas, sasargeblos gzas aZlevs aRorZinebisas, anu<br />
poetis sityviT, `vardsa mfSvinvares ayvavebs, � � sulsa xdis nakunZa- nakunZa-<br />
lebsa~, sadac kritika ar moqmedobs, iq kargica da avic erTmaneT-<br />
Si aireva da yovelive avad gaxdeba, nagavad iqceva. samwuxarod,<br />
Cvens mwerlobas ar uvis egreTi xelTa aRmpyrobeli Zali, kritika<br />
TiTqmis ar arsebobs CvenSi da es aris mizezi, rom `avlabruli<br />
poezia~ ufro saRdeba xalxSi, vinem ankara wyaro, dayursuli<br />
oqro, maRal-niWierT mgosnebisa. uniWoba da umecreba bazars<br />
poulobs da saxel-didebas ixveWs, xolo Sroma, mecniereba da<br />
niWi iCagreba, uferuldeba, kvdeba~ (`icvne igini karavTa Sensa<br />
xdomisagan enaTasa~, gaz. “iveria”, 1887w., 29 oqtomberi, #241).<br />
330
ipolit teni (1828-1893 w.w.)<br />
xelovnebis nawarmoebis bunebis Sesaxeb<br />
I<br />
Cveni meTodis amosavali Tvalsazrisi mdgomareobs im debulebis<br />
WeSmaritebad aRiarebaSi, rom xelovnebis nawarmoebi ar<br />
aris raime gancalkevebeli, da maSasadame, kvleva-Ziebis sagans<br />
warmoadgens is mTliani ram, riTac pirobadebulia nawarmoebi<br />
da ganimarteba igi.<br />
Zneli ar aris es pirveli nabiji. yvelasaTvis cxadia, rom xelovnebis<br />
raime nawarmoebi – suraTi, tragedia, qandakeba – Seadgens<br />
romelime mTlianis nawils, me minda vTqva, mxatvris mier<br />
Seqmnili mTeli Semoqmedebis nawils. es anbanuri WeSmaritebaa.<br />
yvelam icis, rom erTi da igive mxatvris sxvadasxva nawarmoebi<br />
erTmaneTis monaTesaveni arian, rogorc erTi mamis Svilebi, e. i.<br />
maT aqvT TvalsaCinod gamosaxuli msgavseba. isic mogexsenebaT,<br />
rom yovel mxatvars aqvs Tavisi stili, romliTac gamoirCeva<br />
yvela misi nawarmoebi. Tu igi fermweria, mas Taviseburi koloriti<br />
aqvs, mdidari an mkrTali, Tavisi gamorCeuli tipebi hyavs,<br />
keTilSobilni an mdabioni, Tavisi mdgomareoba, Tavisi kompozicia,<br />
Tavisi teqnikuri xerxebic ki – pirvelad feris wasmis, wanacxis,<br />
saRebavebisa da gamSvenebisa. Tu mweralia, mas Tavisi<br />
gmirebi hyavs – mZvinvareni an mSvidni, Tavisi kvanZi aqvs rTuli<br />
an martivi, Tavisi daboloeba – tragikuli an komikuri, stilis<br />
Taviseburi efeqtebi, Tavisi rTuli winadadebani da Tavisi sakuTari<br />
leqsikonic ki. imdenad zustia es debuleba, mcodne kacs<br />
rom warudginoT cnobili ostatis xelmouwereli nawarmoebi,<br />
igi TiTqmis Seucdomlad icnobs romel xelovans ekuTvnis igi.<br />
da Tu saTanado gamocdileba da sakmarisad ganviTarebuli<br />
alRo aqvs, SeiZleba isic iTqvas, mxatvris cxovrebis romel epoqas,<br />
misi ganviTarebis romel periods ekuTvnis warmodgenili<br />
nawarmoebi.<br />
ai, es gaxlavT is pirveli mTlianoba, romelsac unda mivakuTvnoT<br />
xelovnebis nawarmoebi.<br />
meore:<br />
TviTon mxatvaric, Tu aviRebT mis Semoqmedebas mTlianad,<br />
ar aris gancalkevebuli; aqac arsebobs mTliani, ufro didi,<br />
vidre TviT mxatvari aris, romlis nawilsac Seadgens igi; es<br />
gaxlavT im qveynis da epoqis mxatvruli skola, romelsac mxatvari<br />
ekuTvnis. magaliTad, Seqspiri, romelic pirveli Sexed-<br />
331
viT TiTqos cidan Camovardnil saswaulad, sxva samyarodan<br />
Camofrenil meteorad gveCveneba, ar iyo martodmarto: mas Tan<br />
axlda Tormetamde uaRresad warCinebuli dramaturgi, maT Soris,<br />
vebsteri, fordi, mesenjeri, marlo, ben jonsoni, fletCeri<br />
da fransis bomonti, 1 romlebic werdnen imave eniT da imave mimarTulebas<br />
miekuTvnebodnen, romelsac Seqspiri miekuTvneboda.<br />
maT piesebs aqvT iseTive damaxasiaTebeli niSnebi, rogoric<br />
Seqspirisas; maT TxzulebaSi hpovebT iseTsave TavSeukavebel,<br />
sazarel moqmed pirebs, piesis iseTsave sisxlismRvrel da moulodnel<br />
daboloebas, iseTsave anazdeul gaSmagebul vnebaTa<br />
aRgznebas, iseTsave areul, ucnaur, RvlarWnil da mbrwyinav<br />
stils, bunebis peizaJis iseTsave faqiz poetur grZnobas, nazi da<br />
Rrmadmoyvaruli qalebis iseTsave tipebs. aseve gancalkevebul<br />
pirovnebad gveCveneba rubensi, 2 TiTqos arc winamorbedi hyavs,<br />
arc memkvidre; magram sakmarisia gaemgzavroT belgiaSi, daiaroT<br />
taZrebi gentSi, briuselSi, briugeSi da antverpenSi, 3 rom<br />
dainaxoT mTeli jgufi mxatvrebisa, romelTa niWi mogagonebT<br />
rubensis niWs _ Tundac kraieri, romelic Tavis droze rubensis<br />
metoqed iTvleboda, anda adam van noorti, herard zegersi,<br />
romboutesi, abraham ianseni, van roozi, van tuldeni, ian van<br />
osti, 4 da sxvani. kidev, TqvenTvis cnobili iordansi, van deiki, 5<br />
romlebmac imave arsiT Seignes ferwera, rogoradac rubensma,<br />
da miuxedavad pirovnuli gansxvavebisa, myarad SeinarCunes<br />
erTmaneTis monaTesave ieri. imaTac, rogorc rubenss, uyvardaT<br />
dasaxatad jan-RoniT aRsavse, mSvenieri sxeuli, cxovrebis<br />
siZliere da mTrTolvare guliscema, sisxliT da grZnobiT aRsavse<br />
mousvenari xorci, romelic uxvad Semohxvevia sulier arsebas;<br />
realurad arsebuli da xSirad uxeSi tipebi, Tavisufali<br />
moZraobis aRtaceba da Zaldautanebloba, saucxood gaferadebuli<br />
da aWrelebuli qsovili, abreSumis da mewamulis livlivi,<br />
amoZravebuli da daxveuli mdidruli tanisamosis Semoburviloba.<br />
dRes yvela isini Caimalnen maTi didi Tanamedrovis didebis<br />
sxivebSi; magram, miuxedavad amisa, mainc WeSmaritad rCeba is<br />
debuleba, rom rubensis asaTviseblad masTan erTad erT konad<br />
unda SevkriboT misi drois niWierebani, sadac mas ufro maRali<br />
Rero aqvs, vidre sxvebs: SeviswavloT mxatvrebis is skola, romlis<br />
yvelaze didebuli warmomadgeneli is iyo.<br />
ai, meore nabiji.<br />
erTiRa dagvrCa, mesame:<br />
mxatvrebis mTeli es skola nawilia erTi, ufro vrceli<br />
mTlianisa – im sazogadoebisa, romelSiac mxatvari imyofeba, da<br />
romlis gemovnebas Seesabameba piradad misi gemovnebac, radgan<br />
332
erTi da igive zne-Cveulebani da msoflmxedveloba aqvT, rogorc<br />
sazogadoebas, agreTve mxatvrebsac: sazogadoebasa da mxatvars<br />
Soris ar aris aRmarTuli kedeli. Cven dRes mxolod mxatvris<br />
xma gvesmis saukuneTa siRrmidan; magram am mquxare xmis qveS, romlis<br />
griali Cvenamde modis, vamCnevT mravalTava brbos guguns<br />
da miyruebul xmebs, xalxis diad usazRvro da mravalbgerovan<br />
xmas, romliTac igi mxatvarTan erTad erT kiloze mReroda. da<br />
swored asec unda yofiliyo: fidiasi, iqtine, 6 didebuli mxatvrebi,<br />
romelTac Sehqmnes parTenoni 7 da iupiteri – olimpielni<br />
iyvnen, rogoradac sxva aTenelebi, Tavisufali moqalaqeni<br />
da kerpTayvanismcemelni, palestraSi 8 aRzrdilni, titvlad<br />
varjiSobas da Widaobas miCveulni, saxelmwifo saqmeebis mcodneni<br />
da sazogado moednebze xmis mimcemni: maT igive Cveulebani<br />
hqondaT, igive interesebi, ideebi da rwmena, rac xalxs, erTsa da<br />
imave toms ekuTvnodnen, iseve aRzrdilni, imave eniT molaparakeni.<br />
ase, rom, arsebiTad isini TavianT mayureblebs hgvandnen.<br />
es TanamTxveva ufro TvalsaCino gaxdeba, Tu davakvirdebiT<br />
CvenTan ufro axlomdgom xanas. magaliTad aviRoT espaneTis<br />
istoriis didebuli epoqa, romelic meTeqvsmete saukunidan<br />
meCvidmetis naxevramde grZeldeba. epoqa, romelmac<br />
mogvca saxelovani mxatvrebi velaskesi, murilio, zurbarani,<br />
francisko da herera, alonzo kano, moralusi, 9 da didebuli<br />
mwerlebi – lope de vega, kalderoni, servantesi, tirso de molina,<br />
don luis de leoni, gilien de kastro 10 da mravali sxva.<br />
xelovnebis nawarmoebis konteqstiis Sesaxeb<br />
maSasadame, Cven im daskvnamde mivediT, rom xelovnebis nawarmoebis,<br />
mxatvris an mxatvarTa mTeli jgufis Sesacnobad saWiroa<br />
sruli garkveulobiT warmovidginoT im epoqis msoflmxedveloba<br />
da zne-Cveulebani, romelsac isini ekuTvnian. iq aRmovaCenT<br />
yvela ganmartebas, iq vipoviT im pirvandel mizezs, romelic<br />
agvixsnis danarCens. es WeSmariteba, batonebo, damtkicebulia<br />
gamocdilebiT; da marTlac xelovnebis istoriis umTavres epoqebs<br />
rom gadavavloT Tvali, vnaxavT, xelovneba Cndeba da Semdeg<br />
qreba azrovnebis da zne-CveulebaTa dargSi im gansazRvrul<br />
midrekilebebTan erTad, romelTanac TviTon es xelovneba iyo<br />
dakavSirebuli. magaliTad, berZnuli tragedia (esqile, sofokle,<br />
evripide 11 ) Cndeba maSin, rodesac berZnebi imarjveben<br />
sparselebze, patar-patara respublikuri qalaqebis gmirul<br />
xanaSi, im didi brZolis dros, rodesac saberZneTi mTel Tavis<br />
Zal-Rones ikrebs, rom SeinarCunos damoukidebloba da Tavisi<br />
333
gavlenis qveS moaqcios mTeli ganaTlebuli qveyniereba. Semdeg<br />
am damoukideblobisa da energiis gaqrobasTan erTad, rodesac<br />
dakninda berZenTa xasiaTi da makedonelebis 12 mier damarcxebuli<br />
saberZneTi ucxoelebis kuTvnilebad gadaiqca, Cven vxedavT<br />
tragediis gaqrobasac. aseve, gotikuri arqiteqtura 13 vi-<br />
Tardeba feodaluri weswyobilebis sabolod damyarebis dros<br />
naxevrad aRorZinebis epoqaSi, meTerTmete saukuneSi, rodesac<br />
normanelebis dayaCaRebisagan ganTavisuflebuli sazogadoeba<br />
iwyebs ganviTarebis gziT svlas, da qreba im dros, rodesac<br />
wvrili, damoukidebeli, meomari, baronebis batonoba da misgan<br />
gamomdinare zne-Cveulebani iSleba, meTxuTmete saukunis damlevs,<br />
Tanamedrove monarqiebis gaCenis gamo. aseve holandiuri<br />
mxatvroba udides warmatebas aRwevs im saxelovan dros, rodesac<br />
holandia Seupovari da mamacuri brZolis gziT sabolood<br />
Tavisufldeba espaneTis batonobisagan, 14 ebrZvis ingliss tolfasi<br />
iaraRiT da evropis saxelmwifoTa Soris yvelaze mdidar,<br />
yvelaze Tavisufal da ganviTarebul samrewvelo qveynad iqceva.<br />
meore mxriv, Cven vxedavT, meTvramete saukunis dasawyisSi<br />
rogor gadainacvlebs pirveloba misgan inglisSi. male isic Zirs<br />
ecema da meorexarisxovan saxelmwifodRa rCeba. amis Semdeg igi<br />
iqceva kargad mowyobil, mSvidobian, ubralo sabanko da savaWro<br />
saxlad, sadac adamians SeuZlia saamod icxovros pativmoyvaruli<br />
zraxvebisa da mRelvarebisagan ganTavisuflebuli keTilgonieri<br />
burJuis cxovrebiT. swored aseve, franguli tragedia<br />
Cndeba maSin, rodesac saTavadaznauro monarqiasTan erTad lui<br />
XIV-is 15 dros batonobda samefiskaro cxovreba, brwyinvale rautebi,<br />
turfadkazmuli aristokratiuli Sinaymoba, da qreba maSin,<br />
rodesac privilegiebis mqone sazogadoeba da sasaxlis derefnebis<br />
zne-Cveulebani ecema revoluciis dartymisagan.<br />
minda Sedareba movixmo, rom TqvenTvis ufro sagrZnobi<br />
gaxdes zne-Cveulebisa da gabatonebul SexedulebaTa gavlena<br />
xelovnebaze.<br />
Tbili qveynidan CrdiloeTisaken rom waxvideT, axal sartyels<br />
miaRwevT, SeniSnavT niadagis sul sxva kulturas da sul<br />
sxva mcenareebs: jer aloe da forToxali; patara manZils rom<br />
gaivliT zeTisxili da yurZeni gaCndeba; mere muxa da Svria; _<br />
ufro Sors fiWvi, dabolos _ xavsi da bowvera. yvela sartyels<br />
aqvs niadagis Taviseburi kultura da mcenareebi; erTica da meorec<br />
iwyeba sartyelis TavSi da Tavdeba mis boloSi; erTica da<br />
meorec Tavis sartyelTan aris dakavSirebuli da es sartyeli<br />
warmoadgens maTi arsebobis aucilebel pirobas; Tavisi arsebobiT<br />
an ar arsebobiT is ganagebs am mcenareTa gaCenas, an daRupvas.<br />
334
da ra aris es sartyeli, Tu ara erTgvari temperatura, erTgvari<br />
odenoba siTbosi da nestainobisa; erTi sityviT, gabatonebuli<br />
pirobaTa rigi arsebiTad analogiuri imisa, rasac Cven es-es aris<br />
axla vuwodeT sazogadoebis msoflmxedveloba da imisi zne-<br />
Cveulebani? rogorc arsebobs erTgvari fizikuri temperatura,<br />
romelic Tavisi cvalebadobiT iwvevs ama Tu im mcenaris jiSis<br />
gaCenas, _ swored aseve arsebobs erTgvari moraluri temperatura,<br />
romelic Tavisi cvalebadobiT iwvevs xelovnebis ama Tu im<br />
dargis gaCenas da rogorc fizikur temperaturas vswavlobT, raTa<br />
SevignoT ama Tu im mcenaris gaCena, _ iqneba es simindi Tu Svria,<br />
aloe Tu naZvi, iseve unda SeviswavloT moraluri temperatura,<br />
rom SevignoT xelovnebis raime dargis gaCena – kerpTayvanismcemluri<br />
qandakebisa Tu realisturi ferwerisa, mistikuri arqiteqturisa,<br />
Tu klasikuri literaturisa, vnebiani musikisa, an<br />
idiealisturi poeziisa. adamianis sulis Semoqmedebani, rogorc<br />
cocxali bunebis nawarmoebni, SeiZleba SevignoT mxolod maSin,<br />
Tu maT SeviswavliT garemocul aresTan dakavSirebiT.<br />
II<br />
mibaZva<br />
xuT diad xelovnebaTagan, romlebsac qandakeba, poezia, ferwera,<br />
arqiteqtura da musika Seadgens, jerjerobiT calke davtovoT<br />
ori ukanaskneli. maTi ganmarteba ufro did siZneles<br />
warmoadgens; arqiteqturas da musikas davubrundebiT, jerjerobiT<br />
marto sami pirveli ganvixiloT. yvela samives, rogorc<br />
Tqvenca xedavT – erTgvari damaxasiaTebeli Tviseba aqvs, is<br />
Tviseba, rom samive, metad Tu naklebad, warmoadgens mimbaZvelobiT<br />
xelovnebas.<br />
pirveli SexedviT ise geCvenebaT, TiTqos maTi damaxasiaTebeli<br />
Tviseba mimbaZveloba iyos da xelovnebis mier Seqmnili<br />
nawarmoebis amocana rac SeiZleba zust mimbaZvelobaSi gamoixatebodes,<br />
radgan TavisTavad cxadia, rom qandakeba cdilobs sinamdvilesTan<br />
meti daaxloebiT warmosaxos cocxali adamiani,<br />
rom suraTis mizania warmosaxos namdvili adamiani. realur pozaSi,<br />
sacxovrebeli binis Sinamowyobilobani, an peizaJi, rogorsac<br />
iZleva buneba. ara nakleb cxadia isic, rom drama an romani<br />
cdilobs zedmiwevniT sizustiT warmogvidginos xasiaTebi, moqmedebani,<br />
saubari da mogvces, ramdenadac ki SeiZleba, cxovrebasTan<br />
axlo mdgomi saxeebi. da marTlac, Tu ukmarisi aris es<br />
335
gamosaxva an sizustes moklebuli, Cven veubnebiT moqandakes:<br />
`ara, aseTi forma ara aqvs mkerds an fexs~. mxatvarsac vetyviT:<br />
`Tqveni suraTis ukana planze figurebi metad msxvilad dagixatavT<br />
da arabunebrivi ferisa arian Tqveni xeebi~. mweralsac<br />
vetyviT: `arasodes yofila aseTi adamiani, rom ise egrZnos an<br />
efiqros, rogorc Tqven mas miawerT~.<br />
magram sxva sabuTic aris, ufro Zlieri; pirvel yovlisa –<br />
yvela drois gamocdileba. Tu daakvirdebiT romelime mxatvris<br />
cxovrebis mimdinareobas _ advilad SeniSnavT, rom igi Cveulebrivad<br />
or nawilad aris gayofili. pirveli nawilis mimdinareobaSi,<br />
siymawvileSi da Tavisi niWis mowifulobaSi, igi Sescqeris<br />
TviT sagnebs; daZabulad da dawvrilebiT ikvlevs, TvalTagan ar<br />
iSorebs maT, wvalobs da Tavs imtvrevs, rom miaRwios maT gamosaxvas<br />
da gadaWarbebuli sizustiTac saxavs maT, dgeba iseTi momenti<br />
mis cxovrebaSi, rodesac hgonia, rom ukve sakmarisad icnobs<br />
sagnebs, axals veRar hpovebs maTSi da, ganzed udgeba ra cocxal<br />
nimuSebs, Txzavs dramas an romans, xatavs suraTs, an Zerwavs<br />
qandakebas gamocdilebiT SeZenili receptebis mixedviT. pirvel<br />
nawilSi misi Semoqmedeba gaJRenTilia WeSmariti grZnobiT; meore<br />
nawilSi ki – xdeba nawvalebi yaidis da daqveiTebisaken mieqaneba.<br />
rom davukvirdeT didi adamianebis cxovrebas, TiTqmis yovelTvis<br />
aRmovaCenT am or periods. Zalian grZeli iyo miqelanjelos<br />
pirvel periodi, igi samoc wels grZeldeboda; am drois ganmavlobaSi<br />
Seqmnil mis nawarmoebebSi Tqven xedavT Zlierebasa da<br />
gmiruli didebis grZnobas, am grZnobiT aris gaJRenTili mxatvari;<br />
sxva aRaraferi agondeba. mravali gakveTani, uricxvi naxati,<br />
sakuTar gulis mudmivi analizi tragikul vnebaTa Seswavla<br />
da maTi gansaxiereba sxeulSi – yovelive amas xmarobs, rogorc<br />
saSualebas, rom gadmoafrqvios is mSfoTvare energia, romliTac<br />
igi aRsavsea. ai ra azrs aRgiZravT Tqven siqstes kapelis yoveli<br />
kuTxe da mTeli kamara. 17 SediT imave, paulinis 18 mezobel ekvder-<br />
Si da gasinjeT miqelanjelos siberisdroindeli nawarmoebebi:<br />
`moqceva wmida pavlesi~, `jvarcma wmida petresi~, daacqerdiT<br />
Tundac `ukanasknel gankiTxvas~, romelic samocdaSvidi wlisam<br />
Seqmna. saqmis mcodneni, da profanebic ki, pirveli SexedviTve<br />
SeniSnaven, rom orTave freska daxatulia mzamzareuli receptis<br />
mixedviT, rom mxatvris gankargulebaSia formaTa cnobili<br />
raodenoba da gansazRvruli SabloniT xelmZRvanelobs, erTimeoreze<br />
alagebs araCveulebriv pozebs, xelovnurad amoklebs<br />
ganzomilebas da Cven vamCnevT, rom cocxali Semoqmedeba, bunebrivoba,<br />
diadi ltolva, umaRlesi WeSmariteba, romliTac savse<br />
iyo misi pirveli periodis nawarmoebni, gaqrnen, an, ukidures<br />
336
SemTxvevaSi, Sesustdnen, xelovnebis teqnikis borotad gamoyenebis<br />
da xelobad gadaqcevis gamo, da Tu igi mainc sxvebze maRla<br />
dgas, metad dabla dgas Tavis TavTan SedarebiT.<br />
imasve SevniSnavT Cveni, frangebis miqelanjelos sicocxlis<br />
Seswavlis dros. Tavis moRvaweobis pirvel periodSi korneli 19<br />
Zlierebis da gmirobis imave grZnobiT iyo aRsavse: igi amas xedavda<br />
Tavis irgvliv, ZlierebiT aRsavse vnebebSi, romelic sarwmunoebrivma<br />
omebma uanderZes axal monarqias, duelistebis Tavganwirul<br />
mamacobaSi, Rirsebis amay grZnobaSi, romelic jerac<br />
SerCenodaT maTs feodalur sulebs, sisxlimRvrel tragedieb-<br />
Si, romlebic gaTamaSebulan samefo karze sasaxlis didebulTa<br />
SeTqmulebisa da riSelies 20 mier ganxorcielebul sikvdilis<br />
dasjaTa wyalobiT; da maSin Sehqmna kornelma iseTi moqmedi<br />
pirebi, rogorc himena da sidi, polievqti da polina, kornelia<br />
da sertoriusi, emilia da horaciusi. 21 Semdeg, siberis Jams<br />
Seqmna man perfarita, atila da mravali uxeiro piesa, romleb-<br />
Sic sazarlad daZabuli mdgomareobaa, RvlarWniloba hfaravs<br />
didsulovnebas. am piesebis weris dros cocxali nimuSebi, romlebsac<br />
igi uwin xedavda, aRar arsebobdnen msoflio scenaze,<br />
ukidures SemTxvevaSi, igi aRar eZebda maT, STagonebam miatova<br />
igi. isic SabloniT swerda, im Zveli xerxebis gaxsenebiT, man rom<br />
aRmoaCina im dros, rodesac enTuziazmiT iwvoda, swerda literaturul<br />
Teoriebs, traqtatebsa da msjelobebs Teatraluri<br />
peripetiebisa da dramaturgiuli Tavisuflebis Sesaxeb. igi<br />
asls iRebda Tavisi Tavisas da iRebda gadaWarbebiT: Cveva, gamoangariSeba<br />
da rutina sulis diad moZraobaTa da sagmiro saqmeTa<br />
uSualod Wvretis magierobas uwevdnen mas, igi aRara hqmnida<br />
ukve, igi ubralo xelosnad gadaiqca.<br />
aramarto ama Tu im didi adamianis cxovrebis istoria gvimtkicebs,<br />
rom saWiro aris mimbaZvelobiT gamosaxva cocxali<br />
modelisa da daucxromeli da guldasmiT dakvirveba bunebisa;<br />
amasve gvimtkicebs yoveli didi skolis istoria, yvela skola<br />
(aq SeuZlebelia gamonaklisis arseboba), ganicdis gadagvarebas<br />
da dacemas swored imitom, rom iwyebs zust mibaZvas da gaurbis<br />
cocxal models. ase mouvidaT ferweraSi miqelanjelos mimdevrebs,<br />
romelnic kunTebis da arabunebrivi pozebis xatviT<br />
iyvnen gatacebulni; ase mouvidaT Teatraluri dekoraciebis<br />
da xorciani, momrgvalebuli formebis moyvarulT, romlebic<br />
baZavdnen did venecielebs. 22 aseve mouvidaT akademikosebs da<br />
buduaris mxatvrebs, romliTac dasrulda XVIII saukunis franguli<br />
ferwera. literaturaSi igive daemarTaT romis dacemis<br />
drois moleqseebs da ritorebs; mgrZnobiare deklamator-dra-<br />
337
maturgebs, romliTac damTavrda inglisuri drama, da dacemis<br />
epoqis italiaSi moswrebuli sityvebis da RvlarWnili frazebis<br />
SemTxzvelT. yvela aq dasaxelebuli magaliTidan ors amovar-<br />
Cev mxolod, magram Zalian TvalsaCinos: pirveli, es aris Zveli<br />
drois qandakebis da ferweris dacema, amis naTlad warmosadgenad<br />
sakmarisia rigrigobiT vinaxuloT pompei da ravena. 23<br />
pirveli saukunis ferweras da qandakebas vnaxav pompeiSi; ravenaSi<br />
meeqvse saukunis mozaikebs, romelnic imperator iustinianes<br />
24 dromde aRweven. am xuTasi wlis ganmavlobaSi, gamousworeblad<br />
gafuWda xelovneba, es dacema Sedegi iyo marto imisa, rom<br />
daviwyebas mieca cocxali modeli. pirvel saukuneSi jer kidev<br />
arsebobdnen palestris Cveulebani da kerpTayvanismcemluri<br />
gemovnebani; maSin adamiani icvamda msubuq tanisamoss, advilad<br />
mosaxdels, abanoSi dadioda, gatitvlebuli varjiSobda, eswreboda<br />
cirkis brZolas, siyvaruliT da SegnebiT uyurebda cocxali<br />
tanis moZraobas; maSindel drois moqandakeebs, fermwerlebs<br />
gars exvivnen SiSveli an naxevrad SiSveli modelebi da SeeZloT<br />
maTi gansaxiereba. amitom aris, rom pompeiSi Tqven xedavT kedlebze,<br />
patara ekvderSi, SidaezoebSi mocekvave mSvenier qalebs,<br />
marjve da amay axalgazrda gmirebs, Ronier mkerds, mard fexs,<br />
romelTa Jesti da tanis forma iseTi simarTliTa da cocxlad<br />
aris gamoxatuli, rom bejiTi SeswavliTac ki ver miuRweviaT<br />
imave srulqmnilebisaTvis Cvens droSi; Semdegi xuTasi wlis<br />
ganmavlobaSi nel-nela Seicvala yvelaferi; gaqra kerpTayvanismcemluri<br />
zne-Cveulebani, palestris mier aRzrdili Cvevebi,<br />
sruli siSiSvlis gemo; Tavs aRar iwoneben tanis mSvenierebiT,<br />
piriqiT, mas malaven rTuli tanisamosis qveS, qargaven maqmaniT,<br />
mewamuli da saucxoo aRmosavluri qsovilebiT. aRar afaseben<br />
moWidaves da mowiful ymawvil kacs; pirvel adgils ikavebs<br />
saWurisi, dedakaci, beri. asketizmi ipyrobs qveyanasa da masTan<br />
erTad midrekileba bundovani ocnebis, usagno kamaTis, qaRaldis<br />
bRajnisa da uSinaarso ybedobisaken. bizantiel naTrev ybedebs<br />
darCeniaT burTi da moedani berZnebis uZleveli bumberazebisa<br />
da romaeli mkacri mebrZolebis magier. akrZalulia Secnoba da<br />
Seswavla cocxali modelisa. models veRar xedaven; Tvalwin aRaraferi<br />
rCeba, garda Zveli ostatebis nawarmoebisa da mxatvrebi<br />
mxolod maT aslsRa iReben. Semdeg am aslis asls iReben, da ase<br />
sul ufro da ufro Sordeba dedans yoveli Semdegi Taoba. mxatvars<br />
aRar aqvs sakuTari azri da grZnoba; igi manqanad qceula,<br />
monurad rom asaxierebs sxvisas. wmida mamebi brZaneben, ar gabedos<br />
mxatvarma da axali ara moigonos ra; xatos ise, rogorc es<br />
dakanonebulia, gadmocemulia tradiciiT. mxatvarsa da cocxal<br />
338
models Soris Seqmnil ganxeTqilebas mihyavs xelovneba im mdgomareobamde,<br />
romelsac ase cxadad hxedavT ravenaSi. gadis xuTi<br />
saukune da iqamde ecema xelovneba, rom adamians mxolod fexze<br />
mdgoms an mjdomares xataven; sxva mdgomareobaSi misi asaxva<br />
metad Znelad eCvenebaT – mxatvars sxvafriT aRar SeuZlia. xeli<br />
da fexi TiTqos mxolod da mxolod Zvlad qceula. tanisamosis<br />
nakecebi TiTqos gaSeSebula: adamiani manekens waagavs, Tvalebi<br />
TiTqmis mTeli saxis adgils ikavebs. xelovneba WleqiT daavadebul<br />
adamians waagavs. mas moelis daWknoba da sikvdili.<br />
amave mizezebiT gamowveul dacemas vxedavT winamorbedi saukunis<br />
xelovnebis sxva dargebSic. mefe lui XIV-is dros literaturam<br />
miaRwia stilis srulyofas, siwmindes, simarTles da<br />
keTilSobilur ubraloebas, romlis magvari sxvagan arsad moipoveboda:<br />
da gansakuTrebiT sceniurma xelovnebam hpova maSin<br />
iseTi ena da leqsTwyoba, romlebic adamianis sulis srulyofil<br />
qmnilebad eCvena evropas. es imiT aixsneba, rom mwerlebis<br />
irgvliv arsebobdnen cocxali modelebi, romlebsac daJinebiT<br />
akvirdebodnen isini. lui XIV-m namdvili mefuri sidarbaisliTa<br />
da mWevrmetyvelebiT aRsavse SesaniSnavi laparaki icoda. kariskacebis<br />
werilebidan, depeSebidan da memuarebidan viciT, rom<br />
aristokratiuli kilo, uaRresi moxdeniloba, gamoTqmis sizuste,<br />
sityvis maragi, manerebis keTilSobileba kariskacebSi<br />
iseve moipoveboda, rogorc mefeSi, ase rom, Tu imaT wreSi trialebda<br />
mwerali, advilad SeeZlo mexsierebis da gamocdilebis<br />
daxmarebiT saukeTeso masala moepovebina Tavisi xelovnebisaTvis.<br />
asi weli gavida rasinidan 25 delilamde da yvelaferi cxadliv<br />
Seicvala. imisTana aRtaceba da gakvirveba daimsaxura<br />
rasinis sityvam da leqsma, rom cocxali adamianis Seswavlis<br />
nacvlad, cdilobdnen kargad SeeswavlaT is tragediebi, sadac<br />
es adamia-nebi iyvnen warmodgenilni. modelad mwerlobas<br />
cocxali adamiani ki ara, winandeli mwerlebi gaexada. SemoiRes<br />
pirobiTi ena, akademiuri stili, RvlarWnili miTologia, xelovnuri<br />
leqsTwyoba, Stampiani, Semowmebuli, saxelovan mweralTa<br />
Txzulebidan amokrefili leqsikoni, maSin iyo, rom gamefda is<br />
SeuZlebeli stili, romelmac wabilwa XVIII saukunis bolosa da<br />
XIX saukunis dasawyisis franguli mwerloba, erTgvari Jargoni,<br />
sadac erT riTmas mosdevda meore, windawin momzadebuli riTma,<br />
sadac veravin bedavda Tavisi saxeliT exsenebina sagani; sadac<br />
zarbaznis magier xmarobdnen alegorias, zRvas amfitrites26<br />
eZaxdnen. Seborkil azrs daekarga gamomsaxveloba, simarTle,<br />
sicocxle; es stili TiTqos Seqmnili iyo pedantebis akademiis<br />
mier, romelTac laTinuri moleqseobis qarxnis gamgeoba ufro<br />
339
mouxdebodaT.<br />
aqedan iseTi daskvna gamodis, rom ganuwyvetliv unda vakvirdebodeT<br />
sinamdviles, rac SeiZleba metis mibaZviT avsaxoT<br />
igi, da rom xelovnebis arsi mdgomareobs, rac SeiZleba, zust da<br />
srul mibaZvaSi.<br />
axla vnaxoT, ramdenad sworia es debuleba da SeiZleba Tu ara<br />
gamoviyvanoT aqedan daskvna, rom zedmiwevniT mibaZva Seadgens<br />
xelovnebis mizans?<br />
es rom ase yofiliyo, batonebo, maSin saukeTeso nawarmoebni<br />
monuri mibaZvis nayofi iqnebodnen. namdvilad ki es ase ar aris.<br />
aviRoT, pirvel yovlisa, qandakeba. tvifari iZleva originalis<br />
yvelaze zustsa da swor anabeWds. magram, mainc miuxedavad<br />
amisa, cxadia, rom kargi tvifari ver Seedreba karg qandakebas.<br />
meore mxriv, da ukve sxva dargSi – fotografia aris xelovneba,<br />
romelic xazebis da Crdilebis saSualebiT yvelaze zustad da<br />
Seumcdarad warmosaxavs erT sibrtyeze sagnis moxazulobas da<br />
formebs. eWvi ar aris, fotografias SeuZlian daxmareba gauwios<br />
ferweras; zogjer gamocdili, mcodne adamianis xelSi SesaZlebeli<br />
xdeba misi mxatvrulad gamoyeneba, magram miuxedavad amisa,<br />
mas azradac ar mosdis, rom ferweras gautoldes. da bolos,<br />
erTi ukanaskneli magaliTic. Tu marTalia, rom zedmiwevniT<br />
mibaZva Seadgens xelovnebis saboloo mizanT, iciT, ra iqneboda<br />
maSin saukeTeso tragedia, saukeTeso komedia an saukeTeso drama?!<br />
– stenografiuli angariSebi sisxlis samarTlis procesebis<br />
Sesaxeb, radgan iq marTlac Cawerilia uklebliv yoveli sityva.<br />
cxadia isic, rom xandaxan SeiZleba aq aRmoCndes raime bunebrivi<br />
an wrfeli grZnobiT gataceba, magram es gaxlavT Zvirfaseuli<br />
liTonis marcvali mTis Soreul, wiaRiseul madanSi. mweralma<br />
SeiZleba is gamoiyenos masalad, magram TavisTavad ki mas xelovnebasTan<br />
araferi saerTo ara aqvs.<br />
dramatuli poeziis saukeTeso nawili _ berZnuli da franguli<br />
klasikuri piesebi, umetesi nawili espanuri da inglisuri<br />
dramebisa, Sors udganan sazogado saubris zedmiwevniT gamoyenebas;<br />
piriqiT, gangeb SeaqvT masSi cvlileba. yvela es poetebi<br />
leqsad alaparakeben TavianT gmirebs da maT saTqmels zomas da<br />
xSirad riTmas uyeneben. azianebs Tu ara xelovnebis nawarmoebs<br />
sinamdvilis aseTi damaxinjeba? sruliadac ara. amas udavod<br />
amtkicebs goeTes `ifigenias~27 magaliTi, romelic jer prozad<br />
iyo dawerili da Semdeg ki gaileqsa. igi prozadac mSvenieria,<br />
340<br />
III
magram, galeqsili, ganuzomlad maRla dgas. aq, cxadia, rom<br />
swored Cveulebrivi sasaubro enis Seswavla, riTmis da zomis<br />
Setana, Seudarebel Zalas aZlevs goeTes Txzulebas, naTel gandidebas,<br />
farTo da uryev tragikul JReras, romlis gagonebisTanave<br />
suli amaRldeba Cveulebrivi cxovrebis sisaZagleze da<br />
Cvens Tvalwin aRsdgebian Zveli gmirebi, pirvelyofili adamianebis<br />
daviwyebuli tomebi, da maT Soris, dedofluri qalwuli,<br />
RmerTebis nebis ganmmartebeli, kanonebis damcveli, adamianis<br />
mwyalobeli, romelSic SeerTebulia adamianis bunebis yoveli<br />
saTnoeba da didebuleba, raTa saxeli gauTqvas Cvens gvars da<br />
aRamaRlos Cveni suli.<br />
IV<br />
maSasadame, romelime sagnis daxatvis dros, yvelaferi sruli<br />
sizustiT rodi unda gamovsaxoT. gvrCeba gamosarkvevi, ra<br />
farglebSi unda davtovoT mibaZva. da ai, winadve geubnebiT: igi<br />
ar unda aRematebodes nawilebis TanafarTobas, rac urTierT<br />
damokidebulebas gvaZlevs, axlave gavmartav amas.<br />
warmoidgineT, rom cocxali modeli gidgaT Tvalwin, qali<br />
an kaci da mis dasaxatavad erTi fanqari gaqvT da patara qaRaldi<br />
– ori xelisgulis odena. cxadia veravin mogTxovT, rom naturaluri<br />
sididiT gamosaxoT igi. amisaTvis qaRaldi ar geyofaT;<br />
miT ufro veravin mogTxovT, rom ferebi gadmogvceT, radgan<br />
Tqvens gankargulebaSi mxolod ori feria – TeTri da Savi.<br />
Tqvengan imas moiTxoven, rom modelis Tanafardoba da, upirvelesad<br />
yovlisa, proporciebi gamosaxoT, ese igi, nawilebis zoma-<br />
Ta Tanafardoba. Tu Tavi gansazRvruli sigrZisaa, saWiroa rom<br />
tans ramdenjerme meti sigrZe hqondes, vidre Tavs, xels – sxva<br />
sigrZe, isic Tavis sigrZesTan Sefardebuli; agreTve fexs da<br />
yvela danarCen nawils.<br />
garda amisa, Tqvengan moiTxoven, rom daxatvis formebi an<br />
mdgomareobis Tanafardoba gamosaxoT: esa Tu is moRunva, ovali,<br />
kuTxe, klaknili, romelic originals aqvs, saTanado xazebiT<br />
unda iyos suraTSi gamoxatuli, mokled rom vTqvaT, amocana<br />
mdgomareobs nawilebis Tanafardobis, mis srul mTlianobiT<br />
gadmocemaSi, sxva araferSi; Tqven tanis martivi garsi ki ar unda<br />
gadmosceT, aramed, ase vTqvaT, tanis logikuri agebuleba.<br />
amgvaradve warmoidgineT, rom Tqven win mdabioni an didkacni<br />
moqmedeben cxovrebis scenaze da Tqven gTxoven amis aRweras.<br />
amis asasruleblad Tqven gaqvT Tvali, yuri, mexsiereba, iqneb<br />
fanqaric, rom saCqarod CaiweroT xuTi-eqvsi SeniSvna; cota ram<br />
341
gaqvT, magram es sakmarisia, radgan Tqvengan imas ki ar moiTxoven,<br />
rom uklebliv gadmogvceT yoveli sityva, yoveli Jesti, yoveli<br />
moZraoba am kacisa, an im TxuTmeti-oci kacisa, romlebsac Tqven<br />
uyurebdiT. aqac, rogoradac es iyo winaT moyvanili magaliTSi,<br />
Tqvengan moiTxoven aRniSnoT proporciebi, dakavSireba, Tanafardobani;<br />
upirveles yovlisa, _ daicvaT sruli sizustiT<br />
Tanabroba pirovnebis moqmedebaSi, ese igi, Tqvens aRweraSi umetesi<br />
mniSvneloba misceT iseT saqciels, romelSiac gamosWvivis<br />
misi pativmoyvareoba, misi siZunwe, Tu igi Zurwia, mTavari yuradReba<br />
miaqcioT Zalmomreobis aqtebs, Tu igi TavdauWerelia,<br />
Semdeg ar daarRvioT sxva da sxva moqmedebaTa urTierTkavSiri,<br />
ese igi, sweroT ise, rom erTi replika iwvevdes meores, rom esa<br />
Tu is gadawyvetileba gamomdinareobdes winaT mocemul gadawyvetilebisagan,<br />
grZnoba-grZnobisagan, azri – winaT aRZrul<br />
azrisagan da, garda amisa, rom yvelaferi aixsnebodes moqmed<br />
pirTa arsebul mdgomareobiT da im xasiaTis TvisebebiT, romliTac<br />
dajildoebulia igi Tqvens mier. mokled, rom vTqvaT,<br />
literaturaSi, iseve, rogorc ferweraSi, saWiro aris aRvweroT<br />
ara cocxal arsebaTa da ambebis grZnobebiT aRqmuli garegnoba,<br />
aramed maTi Tanafardobis da maTi urTierTdamokidebulebis<br />
mTlianoba, ese igi, maTi logika. amgvarad, saerTo wesiT yvelaferi<br />
is rac cocxal arsebaSi Cven gvainteresebs, misi Sinagani<br />
an garegani logika, anu sxvagvarad rom vTqvaT, misi agebuleba,<br />
Semadgenloba da nawilebis Tanafardoba da swored amis gamo-<br />
Cenas da gadmocemas vTxovT Cven mxatvars. Tqven xedavT, Tu<br />
rogori Sesworeba Segvaqvs Cvens pirvel ganzraxvaSi; Cven is ar<br />
gavaqarwyleT, mxolod davwmindeT; Cven aRmovaCineT xelovnebis<br />
ufro amaRlebuli xasiaTi; romlis wyalobiT xelovneba xdeba<br />
ara marto adamianis xelis naSromad, aramed agreTve misi gonebis<br />
qmnilebad.<br />
342<br />
xelovnebis arsi<br />
xelovnebis nawarmoebis Tavisebureba mdgomareobs imaSi, rom<br />
pirvel planze gamoiyvanos, rac SeiZleba TvalsaCino gaxados<br />
sagnis ZiriTadi an mTavari xasiaTi mainc; amis misaRwevad mxatvari<br />
aSorebs iseT niSnebs, romlebic umTavress faraven, irCevs<br />
imisTanebs, romlebSiac igi mJRavndeba, asworebs – romlebSic<br />
Secvlilad moCans igi da gadaamuSavebs imisTanebs, romlebSic<br />
gauqmebulad eCveneba igi.
SeniSvnebi:<br />
1. jon vebsteri (1575-1624), jon fordi (1586-1639), mens enjeri (1584-1616),<br />
kristofer marlo (1564-1593), ben jonsoni (1574-1637), jon fletCeri (1579-<br />
1625), fransis bomonti (1584-1616) – gamoCenili ingliseli framaturgebi.<br />
2. rubensi peter paul (1577-1640) – didi flamandieli mxatvari, msoflio<br />
ferweris erT-erTi udidesi warmomadgeneli.<br />
3. genti, briuseli, bruge, antverpeni – qalaqebi exlandel belgiaSi,<br />
romelic uwin cnobili iyor flandriis saxelwodebiT.<br />
4. gaspar kraieri (1584-1669), adam van noorti (1562-1664), gerard zegersi<br />
(1591-1651), teodor romboutsi (1597-1637), abraham iansensi (1575-1632), teodor<br />
van tuldeni (1606-1676), van osti (1600-1661) – flamandieli mxatvrebi,<br />
didi rubensis Tanamedroveni.<br />
5. iordansi (1593-1678) – flamandieli mxatvari, avtori mravali Janruli<br />
suraTebisa, romelnic gamoxataven dResaswaulebs da qeifebs; antonis<br />
van deiki (1599-1641) – flamandieli mxatvari, msoflio ferweris erT-erTi<br />
udidesi portretisti, cxovrobda umTavresad inglisSi.<br />
6. fidiasi (Zv. w. V saukune) – udidesi berZeni moqandake. mis qandakebebs<br />
Soris cnobilia aTena palada parTenonSi, zevsi (iupiteri) – olimpiis zevsis<br />
taZrisaTvis. aTena promaqosi da sxv. iqtine _ Zveli saberZneTis udidesi<br />
arqiteqtori, cxovrobda V sauk. meore naxevarSi Cv. eramde. misi aSenebulia<br />
parTenoni da misteriebis taZari elevzinSi.<br />
7. parTenoni – msoflio arqiteqturis udidesi Zegli, RmerTqal aTenas<br />
taZari Zvel saberZneTSi (eladaSi), aSenebulia 443-432 w. Cv. eramde, arqiteqtor<br />
iqtines mier marmarilosagan; iupiteri – olimpieli – moqandake fidias<br />
mier oqrosa da spilos Zvlisagan gamoqandakebuli zevsis (romaulad iupiteris)<br />
qandakeba qalaq olimpiis taZarSi, exla dakargulia.<br />
8. palestra – Widaobis skola Zvel saberZneTSi, sadac ymawvilebs aswavlidnen<br />
xtunvas, sirbils, diskos da Subis tyorcnas, curvasa da Widaobas.<br />
9. velaskesi (1599-1660), zurbarani (1598-1662), francisko pereri (1576-<br />
1656), alonzo kano (1601-1687) da luis moralesi (1509-1586) – espanuri ferweris<br />
SesaniSnavi ostatebi.<br />
10. lope de vega (1562-1635), kalderoni (1600-1681), tirso de molina<br />
(1571-1618) da gilien de kastro (1569-1631) – espanuri dramaturgiis brwyinvale<br />
warmomadgenlebi; servantesi (1547-1616) – didi espaneli mwerali, `donkixotis~<br />
avtori; luis de leoni (1527-1591) – espanuri lirikis udidesi warmomadgeneli.<br />
11. esqile (Zv. w. 525-456), sofokle (Zv. w. 496-406) da evripide (Zv. w. 480-406)<br />
_ Zveli berZnuli tragediis udidesi warmomadgenlebi; saberZneT-sparse-<br />
Tis omebi daiwyo 494 wels da faqtiurad damTavrda 480-479 wlebSi, rodesac<br />
berZnebma brwyinvaled gaimarjves sparselebze salaminTan da plateasTan.<br />
12. gaZlierebulma makedoniam 338 wels Cv. eramde daipyro saberZneTi<br />
aleqsandre makedonelis mamis filipes mefobis dros.<br />
13. gotikuri arqiteqtura – gotikuri xelovnebis mTavari dargi me-12-14<br />
saukuneebis dasavleT evropaSi (gotikuri stili). aRmocenda safrangeTSi,<br />
saidanac swrafad gavrcelda inglisSi, germaniaSi, italiasa da espaneTSi.<br />
gotikuri arqiteqturis SenobisaTvis (umTavresad eklesiebisaTvis); damaxasiaTebelia:<br />
wvetiani, e. w. isrisebri TaRi, romelic Sesdgeba mravali boZebisa<br />
da sayrdnobi TaRebisagan; Senoba msubuqia da moxdenili. Signidan da<br />
garedan mravali qandakebiT dafaruli, feradi sarkmlebi maRali da viwro,<br />
343
ferweriT moxatuli.<br />
14. holandielebis brZola espaneTis winaaRmdeg faqtiurad daiwyo 1572<br />
wels, rodesac maT daikaves qalaqi brili, es brZola msoflio istoriaSi,<br />
cnobilia rogorc niderlandebis burJuaziuli revolucia, damTavrda arasis<br />
uniiT (1579 w.), romliTac daarsda holandiis burJuaziuli respublika,<br />
Semdgari CrdiloeT niderlandebis Svidi provinciisagan. espaneTma faqtiurad<br />
cno holandiis damoukidebloba mxolod 1609 wels.<br />
15. franguli klasikuli tragediis umaRlesi ganviTareba daemTxva<br />
swored franguli absolutizmis udides gafurCqvnas. mefe lui XIV-is (1613-<br />
1725) dros.<br />
16. romis papis sasaxleSi (vatikani) arsebobs papi siqsti IV-is kapela (samlocvelo).<br />
1508 wels papma iulios II-m SeukveTa miqelanjelos siqstes kapelis<br />
kamaris da Weris freskebiT moxatva.<br />
17. 1542 w. 67 wlis miqelanjelom papi pavle III-is SekveTiT Seasrula am<br />
papis samlocvelos, e. w. `paulinis kapelas~ freskebiT moxatva.<br />
18. pier korneli (1606-1684) – franguli klasikuri tragediis Semqmneli.<br />
19. kardinali riSelie (1585-1642) – safrangeTis mefis lui XIII-is ministri,<br />
1624 wlidan safrangeTis faqtiuri mmarTveli.<br />
20. pier kornelis tragediebis gmirebi: pimene da sidi (`sidi~), horaciusi,<br />
kamila da emilia (`cina anu avgustusis lmobiereba~) da polievqte da polina<br />
(`wamebuli polievqte~); perfarita, atila, sertoriusi – kornelis tragediebis<br />
gmirebi.<br />
21. didi venecielebi – iguliszmeba renesansis dros veneciuri mxatvrobis<br />
warmomadgenlebi: jorjone (1476-1510), ticiani (1480-1576), paolo veroneze<br />
(1528-1588) da iakopo tintoreto (1518-1594):<br />
22. pompei – romis imperiis qalaqi, daiRupa vulkan vezuvis amoxeTqvis<br />
dros 79 wels, cnobilia kedlis SesaniSnavi mxatvrobiT, ravena – italiis<br />
uZvelesi qalaqi, cnobilia Tavisi bizantiuri stilis taZrebiT da mozaikebiT.<br />
23. iustiniane (527-565) _ bizantiis imperatori, romlis dros konstnatinepolSi<br />
aSenda wm. sofios taZari (532-537).<br />
24. van rasini (1639-1699) – franguli klasikuri tragediis didi warmomadgeneli,<br />
Jak delili (1738-1813).<br />
25. amfitrite – poseidonis meuRle, zRvis qalRmerTi.<br />
26. baltazar deneri (1685-1747) – cnobili mxatvari-portretisti.<br />
27. didma goeTem Tavisi tragedia `ifigenia~ jer prozad dawera 1779<br />
wels, Semdeg leqsad 1780 w.<br />
344<br />
frangulidan Targmna ivane maWavarianma<br />
(wignidan `xelovnebis filosofia~, Tb., 1990).
345