You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
jemal qiria<br />
beletristika<br />
tomi 7<br />
kibe<br />
iakobisi<br />
(trilogia)<br />
(trilogia)<br />
wigni pirveli . dResaswauli, 1947 (gv.5)<br />
wigni <strong>me</strong>ore. kvarcxlbeki, 1953 (gv.207)<br />
Tbilisi 2008<br />
gamomcemloba `saari~
am tomSi warmodgenilia trilogiis pirveli ori wigni.<br />
pirveli wigni _ `dResaswauli, 1947~ gamoqveynebulia<br />
Jurnal `mnaTobSi~ (5_6, 1995, 1_2, 3_4, 5_6, 1996).<br />
<strong>me</strong>ore wigni _ `kvarcxlbeki, 1953~ gamoqveynebulia<br />
Jurnal `ganTiadSi~ (3_4, 5_8, 9_12, 1994).<br />
<strong>me</strong>sa<strong>me</strong> wigni qveyndeba momdevno tomSi.<br />
© jemal qiria - kibe iakobisi<br />
saavtoro uflebebi daculia<br />
teqnikuri redaqtori: irina markozaSvili<br />
gamomcemloba `saari~<br />
ISBN 99940-<br />
esizmra yrmas, marTali Toduas:<br />
idga igi udabnosa adgils, ara uwyoda gzai arsaiT, arca<br />
aRmosavaliT, arca dasavaliT, arca CrdiloiT da arca samxriT...<br />
wyuroda da wyali ara dioda wyaroisa... arca puri aqunda mSiersa<br />
da maSuralsa... verRara epova sibrZnei igi cxorebisai, ra<strong>me</strong>Tu<br />
sicocxle ufrois Znel ars, vidre sikudili...<br />
`ufalo, maswave <strong>me</strong> gzani WeSmaritni!~ _ RaRadyo yrmaman<br />
man marTali Toduam.<br />
`he, Zeo, aRaxilne Tualni Senni!~ _ xmai mamisai ganivrco zecasa Sina.<br />
aRaxilna Tualni yrmaman man.<br />
naxa kibe igi saocari, miwiTgan vidre zecad aRmarTuli.<br />
angelozni RmrTisani aRvidodes da gardamovidodes kibesa zeda.<br />
Tayuanisca saswaulsa mas yrmaman marTali Toduam. ganagdo<br />
biwi da WuWyi miwisai da aRvida casa eTerovansa, ra<strong>me</strong>Tu suli<br />
misi subuqi ivltodes zeviT.<br />
ixila yrmaman taxti igi oqroisi, mun jdes mamai Cueni da<br />
xelT upyris saswori samarTalisa... mun qerubimni Semokvrides<br />
buksa da naRarasa, musikobdis da mRerodis...<br />
Znel ars mos<strong>me</strong>nai xmaTa RvTaebrivTa marTalTa...<br />
Znel ars xilvai sinaTlisa WeSmaritisa...<br />
da ganiRviZa marTali Todua Zilisagan... verRara xedvidis<br />
naTelsa da arRara esmodis xmani...
wigni pirveli<br />
dResaswauli, 1947<br />
SqviT noemberq mu miRuni,<br />
vagaWyordu moxandes,<br />
arwiviSi mangioro<br />
CaquC-magana doxantes...*<br />
4 5
6 7<br />
1<br />
Semdgom, araerTgzis, SeWirvebis Jams, marTali Todua<br />
cdilobda CaeRwia <strong>me</strong>xsierebis SoreTSi, ufro miRmac<br />
ki, sizmrisa da cxadis gasayarSi. nislsa da bundovanebaSi<br />
Wvretda igi sinaTlis sust anarekls, mkrTali<br />
ciali ubnevda gonebas da erTmaneTisagan ver gaerkvia<br />
namdvili da warmosaxuli, WeSmariti da mogonili... piruku<br />
Cahyveboda drois saTvalavs, ewada uxilavi zRvarisaTvis<br />
mieRwia, ararsisagan `<strong>me</strong>~-s rom gamohyofda, magram<br />
gascdeboda xol<strong>me</strong> daniSnulebis sadgurs _ Jams<br />
sulis STabervisa da iWvneulad kiTxulobda: nuTu marad<br />
varsebobdi? ver moeazrebina, Tu ra iyo es arseboba, ra<br />
formiT moergo mis ltolvil suls, saiT midioda gza,<br />
ro<strong>me</strong>lzec usasrulod unda evlo, ver mimxvdariyo<br />
mizezsa da mizans, swyuroda amoxsna arsebobis qaragmisa,<br />
Tumca kargad uwyoda, miuwvdo<strong>me</strong>ls rom gamohkideboda,<br />
winaswar<strong>me</strong>tyvelurad grZnobda, WeSmaritebis karib-<br />
WesTan rom gasruldeboda es srbola, iq, kibis pirvel<br />
safexurTan movidoda usasrulo da ukidegano simSvide...<br />
mkrTalad axsovda: odesRac qva iyo, ukunidan movlenili.<br />
miwa iZra da moulodnelad mowyda igi macxovrisgoris<br />
ferdobs. mowyda da dagorda... sinaTlisa da siswrafisagan<br />
Tavbrudaxveulma Camolewa buCqnari, mosrisa<br />
mwvane, lorTqo balaxi, CaaRwia Cxeriis WalaSi, napirze,<br />
sxva, adre Cagorebul lodebSi CaiWeda, gayuCda, win ki<br />
gamWvirvale Cqerals mohqonda msubuqi talRebi... netav<br />
vin Cado <strong>me</strong>xsierebaSi es gaelveba _ macxovrisgoridan<br />
dagorebuli qvis gancda... an ranairad arsebobda Semdgom<br />
da Semdgom samyaros es usulo natexi, Cxeriispiras rom<br />
mieCina bina... xan mwveli mze dahnaToda, xan kokispiruli<br />
CamoTqrialdeboda cidan, sinaTles bneli cvlida,<br />
bnels kvlav sinaTle... zogjer adidebuli da mRvrie
Cxeria gadauvlida, waxnagebs Camourecxavda, adgilidan<br />
ki veRara Zravda... <strong>me</strong>re movida viRaca, dakoJrili<br />
xelisgulebi SemoaWdo, Ronivrad mozida, ZlivZlivobiT<br />
mowyvita riyes, cimcim waiRo da macxovrisgoris fu-<br />
ZesTan, maRali kibis pirvel safexurSi Cado, gverdebi<br />
kiriT Semoulesa _ am pirveli safexuridan mwvane ferdobi<br />
arboda zeviT, cis gumbaTamde...<br />
rodis moxda yovelive es? an moxda ki?.. eWvis bindi<br />
efina am gaxsenebas, radgan sxva xatic tivtivebda marTali<br />
Toduas warmosaxvaSi da ver gaego, sizmris kvali iyo<br />
Tu cxadisa... ukan macxovrisgora azidula, win gamWvirvale<br />
Cqerali moagorebs msubuq talRebs. kus baknisaTvis<br />
Seufarebia Tavisi jerac Seucnobeli, euli suli. samyaro<br />
saSiSroebiTaa savse. xandaxan Tavs gamoyofs baknidan,<br />
frTxilad mimoixedavs, wylis mousvenar trials daakvirdeba<br />
_ wylis lukluks erTvis lodebSi qaris sisini,<br />
foTlebis Sriali... Cu, ucxo x<strong>me</strong>bic ismis! miwa iZvris<br />
TiTqos!.. adamianebi moabijeben!.. sadRac zari rekavs _<br />
ZinZinZin! ku bakanSi imaleba, Tavis gamoyofisa eSinia...<br />
miwa iryeva, uTvalavi fexisxma erTmaneTs uerTdeba...<br />
adamianTa usasrulo nakadi moedineba Cxeriis WalaSi,<br />
zogni saur<strong>me</strong> gzas mohyvebian, zogni riyeze gadmodian,<br />
qvebs aCxrialeben, sxvebi wyalSi dgafuniT gadian, amRvreven...<br />
modis laSqari da haerSi hkidia Segubebuli,<br />
mrisxane dvrini _ `utuSi jariSi goluafiro, vohohoiaodo!..~*<br />
zari ki sadRac gamafrTxileblad rekavs _<br />
ZinZinZin!<br />
uceb viRaca Cerdeba. pawawkintela kus gauCinareba<br />
swadia, gatrunula, Tavs imkvdarunebs... `utu, daxe, mdinaris<br />
ku!~ bakani riyes moswyda, haerSi gadayiravda, mzem<br />
SemoanaTa da mzesTan erTad _ orma lurjma, daRlilma<br />
da dafiqrebulma Tvalma... `nu geSinia, sabralov, Senc<br />
RvTis Seqmnili xar!~ _ Tqva didma utum, marTaliad wodebulma,<br />
da ku riyze dasva...<br />
diax, axsovda marTali Toduas, TvalebSi rogor Caxeda<br />
didma utu Toduam, marTaliad wodebulma, Caxeda<br />
lurji, fiqriani, aumRvreveli mzeriT, sadac amoikiTxeboda:<br />
vina xar? nuTu Senc ufalma gagaCina? goniereba<br />
Tu moganiWa? <strong>me</strong>xsierebiT Tu dagajildova? albaT imitom<br />
sdumxar, Cemze <strong>me</strong>ti ici da ukve amoxseni maradisobis<br />
saidumloeba!.. iqneb sacnauria SenTvis, Tu saidan<br />
movdivarT Cven, kacni qarTlosianTa modgmisa, kidev<br />
ramden xans unda viaroT sisxlis am wvi<strong>me</strong>bSi, win ra<br />
mogvelis?.. gaitruna mdinaris ku, Tavi moimkvdaruna.<br />
mis sizmareul da bindmofenil zmanebebSi quruSi Rrublebi<br />
Canda, saidanac sisxlis wvi<strong>me</strong>bi moSxapunebda da<br />
Cxeriis talRebs wiTlad aferadebda... didma utu Toduam<br />
ki, marTaliad wodebulma, amoioxra da gaamxneva:<br />
`Senc RvTis Seqmnili xar!~ zmanebidan gamovida mdinaris<br />
ku, Sexeda kacs. am lmobieri pirisaxis miRma, Tvalsawierze<br />
Canda sxva daRlili saxeebi wverosani mamakacebisa,<br />
TavzeviT frialebda utus laSqris wiTeli Sila,<br />
ufro Sors, zeviT aziduliyo mwvane ferdobi da iq, cis<br />
gumbaTze oqros jaWvebiT ekida uflis maRali taxti...<br />
yoveli mxridan sxivmofenili, igi iwvoda TiTqos, samyaro<br />
naTels aevso da macxovrisgoridan Crdili arsaiT<br />
efineboda... arc utu Toduas hqonda Crdili, marTaliad<br />
wodebuls, mzis sxivebs ganemsWvala igi da haeris am gamWvirvalebaSi<br />
qreboda <strong>me</strong>xsierebis fofina xati...<br />
vin gansazRvra SesaZleblisa da SeuZleblis zRvari?<br />
gana SeuZleblis SesaZlebloba araa, rom miwam dagvbada<br />
da maradiul gzaze saxetialod gagviSva! _ ase fiqrobda<br />
marTali Todua da Soreuli sizmrebis anarekli suls<br />
uforiaqebda.<br />
_ bJa dia re Cqimi, TuTa mua Cqimi...* _ xumrobiT Cauleqsa<br />
erTxel efro da cacana bebiebs.<br />
efrom pirjvari gadaiwera, ratomRac xma gaebzara:<br />
_ macxovris Svilo!<br />
8 9
am sityvebis Sinaarsi ver amoxsna marTalim. dedabers<br />
albaT undoda eTqva, mzesa da mTvares SeeSvi, yvelani<br />
RvTisSvilebi varTo, an imas gulisxmobda, xorcieli<br />
dedmama ara gyavs da R<strong>me</strong>rTs miendeo, anda imasac<br />
fiqrobda, miwam dabada adamiani da amjerad macxovrisgoramao...<br />
efros sjeroda saswaulisa, _ macxovrisgoras<br />
ubedurebis motanac SeeZlo da bednierebisac...<br />
macxovrisgoram gera moinela, <strong>me</strong>re ki nestoric, magram<br />
macxovrisgoram mis SviliSvils suli STabera da amiT ar<br />
gawira Toduebis gvari.<br />
_ macxovars SeeSvi! _ mkacrad CaurTo cacanam, muxlze<br />
gadaSlili sqeltaniani wigni Seimagra, saTvalidan<br />
gamoxeda efros: _ bavSvs tvins nu umRvrev! icis biWma,<br />
visi Svilicaa!<br />
marTalis `bJa~ marTa iyo, `TuTa~ _ tataCi.<br />
_ adre am goras saxeli ar hqonda, _ Tqva cacanam, _<br />
macxovrisgora utus dros daerqva. utu Toduam, mar-<br />
Taliad wodebulma zed saydari aaSenao, gera ityoda...<br />
<strong>me</strong>re movida nestori da daangria...<br />
axla taZari aRar iyo macxovrisgoris Tavze. mwvane<br />
xeTa varjebSi nangrevebi Tu gamokrTeboda ruxad, magram<br />
efro iqiTken roca gaixedavda, winandeburad maRla<br />
azidul taZars xedavda, cis gumbaTze oqros jaWvebiT<br />
Camokidebuls, da pirjvars gadaiwerda: `R<strong>me</strong>rTo, Cemi<br />
marTalis mfarvelo!..~ Sexedavda SviliSvils da kvlav<br />
pirjvars gadaiwerda: `RvTismSobelo qalwulo, saswaulmoq<strong>me</strong>do!..~<br />
erTxel iyo da efro bebias dascda: iq, macxovrisgoraze<br />
muxlis CoqviT avida qalwuli marTa, RvTismSobels<br />
evedra, berwad nu damtoveb, Ze momivlineo... Seismina<br />
RvTismSobelma!<br />
urwmunod gaaqnia Tavi cacanam, cxviri wignSi Cargo,<br />
TqmiT ki araferi uTqvams.<br />
_ da suli Cemi Casaxlda Cemsave gvamSi! _ iangla marTalim,<br />
radgan ara sjeroda saswaulebisa. adreve, sko-<br />
lis karibWeSive STaagones, rom R<strong>me</strong>rTi arsadaa caTa<br />
Sina, rom aris ukidegano sivrce da Cven mtverni varT,<br />
am sivrceSi gabneuli, usulo materiis cvalebadobaTa<br />
Sedegi, SemTxveviTobaTa jami, arsaidan da arsaiTken<br />
mavalni...<br />
2<br />
Tavisi oTxTvaliani oda aguris maRal svetebze Semodga<br />
tataCi Toduam. saxli ucxo ram frinvels daemsgavsa,<br />
ise msubuqad aweuliyo, sacaa gafrindebao, anda<br />
qari dauberavs da waiRebso. albaT asec moxdeboda,<br />
mtkiced nagebi buxari rom ara, SuaSi rom amoiyvanes, oTxiv<br />
oTaxisaken piri gauxsnes, <strong>me</strong>xuTe keria qvemo, Ria<br />
sarTulze dautoves. ifiqra, albaT, tataCim, vinZlo<br />
bedma gamiRimos, saSualeba mo<strong>me</strong>ces _ kedlebs amovu-<br />
Seneb da esec pirveli sarTuli iqnebao. Tur<strong>me</strong> didxans<br />
ar ewera sakuTar saxlSi cxovreba da es i<strong>me</strong>di, sxva i<strong>me</strong>debTan<br />
erTad, saiTkenac wavida, iqiT gaiyolia... moxerxebuli<br />
ram aRmoCnda Ria sarTuli. zamTrisaTvis SeSas<br />
Seinaxavda patroni, an Zroxas miuCenda adgils, zafxulobiT<br />
ki iseTi grili sio uberavda, papanaqebaSi suls<br />
moaTq<strong>me</strong>vinebda kacs.<br />
es daumTavrebeli saxli darCa tataCis. jerac ramdeni<br />
ram iyo gasakeTebeli! sxvenis Tagvi lamfis Weridan<br />
iWyiteboda da mtvers Camoyrida xol<strong>me</strong>... iatakis RriWoebi<br />
TandaTan WuWyiT amoiglisa da gaqra. kedlis WuWrutanebSi<br />
adre uberavda. erTi piri Zveli gazeTi aakres,<br />
zed Spaleri daawebes. mogvianebiT, Spalers Tu cotaTi<br />
aaxevdi, `yazayiSi gazeTis~ yviTeli furceli gamoCndeboda<br />
da <strong>me</strong>grulad dawerili komunisturi lozungebi<br />
sasacilod ikiTxeboda... erTxel anaxevidan tataCis suraTmac<br />
gamoixeda. daxeT, mamas imodena wona hqonia, mis<br />
suraTs gazeTSi beWdavdnen.<br />
_ isakis saq<strong>me</strong>s gadaayoles Cemi Svili, Jvaniasi! _<br />
Tqva erTxel efrom, amis <strong>me</strong>ti araferi wamoscdenia.<br />
10 11
zustad aTi wlis win gavida Sinidan tataCi. marTalim<br />
maSin araferi icoda amaebisa, iwva akvanSi, kmayofili Ru-<br />
Runebda da xan Tavis `bJas~ axedavda, xan `TuTas~. maxsovso,<br />
Tavs ityuebda marTali, akvanSi viyavio Cakruli,<br />
satyuaras vwuwnidi, vRuRunebdi da marTas da tataCis<br />
vaTvalierebdio. albaT efrosa da cacanas mravalgzisi<br />
monayoli efineboda erTi<strong>me</strong>ores da igi marTalis <strong>me</strong>xsierebis<br />
nawili gaxda. ori wlisa kvlav akvans iTxovdio,<br />
amatebda cacana, da TiTqos yvelaferi Tavis adgilas<br />
lagdeboda.<br />
daixara tataCi akvanze. loya gaparsuli hqonda, ulva-<br />
Sebi Capaevuri da pataras am ulvaSebiT Rababze miuxaxuna.<br />
<strong>me</strong>re wamoimarTa, Sexeda gamtknarebul marTas, CaxleCili<br />
xmiT Tqva: `amaRam, albaT, movlen!~ sityva damTavrebulic<br />
ara hqonda, WiSkarTan gaCerebuli manqanis TuxTuxi gaisma.<br />
tataCim budidan revolveri amoiRo da mosulT gaegeba.<br />
isini samni iyvnen da ukve kibeze amodiodnen. tataCim<br />
revolveri SemarTa da ubrZana: `SeCerdiT! icodeT, ar<br />
dagindobT!~ sa<strong>me</strong>uli gaCerda. tanze tyavis qulajebi<br />
ecvaT, sartyelze mauzerebi ekidaT, magram samidan erTi<br />
ver daaswrebda tataCis da ukandaxeva amjobines. ezodan<br />
xelebaweulni gavidnen. tataCi trifoliatis dabal Robes<br />
gadaevlo da <strong>me</strong>zobeli ezoebiT mousva... sa<strong>me</strong>uli cota<br />
xans idga Toduebis WiSkarTan, yoymanobdnen. <strong>me</strong>re erTmaneTs<br />
raRac gadaulaparakes, mopirdapire saxls miadgnen<br />
da iq rom izoriebi cxovrobdnen, imaTi mamakacebi<br />
waasxes, manqaniT nelinel mihyvnen...<br />
is izoriebi ukan veRar dabrundnen... verc tataCi<br />
dabrunda ukan, miwam piri uyo TiTqos...<br />
cocxali mamis xateba ar SerCa marTalis <strong>me</strong>xsierebas.<br />
ulvaSis cacuniRa ezmaneboda da eRutuneboda. tataCi<br />
mxolod suraTebSi arsebobda. kedlis fotoze viwrosaxiani,<br />
damfrTxali axalgazrda Cans. gazeTis furclidan<br />
sul sxva, Tavdajerebuli kaci iyureba, ulvaSebi yo-<br />
CaRad auwvarTia... tataCis fotos gverdiT, kedelze, sxva<br />
suraTic hkidia, aTiode wlis gogonasi. bavSvuri, gacrecili<br />
pirisaxe, didroni Tvalebi, wmindad davarcxnili,<br />
Suaze gayofili Tma da mkerdze gadmogdebuli ori nawnavi.<br />
gogona nawnavis bolos morcxvad awvalebs. esaa<br />
da es! marTam verasodes moicala sxva suraTis gadasaRebad.<br />
marTa aRaraa, kedels ki aTi wlis gogonas suraTi SerCa<br />
da marTali cdilobs am bavSvSi amoikiTxos dedis xati...<br />
erTi didi suraTic amSvenebs zalas _ muyaoze dastambuli.<br />
zed oTxi beladis Tavia gamosaxuli, TiTqos<br />
kisrebze wauWriaTo. adre am adgilas RvTismSoblis xati<br />
ekida. cacanam Camoaxsnevina da samagierod es suraTi gamoWima.<br />
beladebi amomaval mzes gahyureben. sams seriozuli,<br />
ocnebanarevi mzera aqvs, <strong>me</strong>oTxe ulvaSebSi iRi<strong>me</strong>ba<br />
da marTalis ver amoucvnia es Rimili.<br />
suraTebqveS, kedelTan momcro magidaa. zed wignebi<br />
awyvia, tataCis nayidi wiTelydiani, oqrosvarayiani<br />
to<strong>me</strong>bi. oTxi beladis brZnuli azrebia Sig Cawikwikebuli.<br />
tataCis Tur<strong>me</strong> ocnebad hqonda gadaqceuli, odes<strong>me</strong><br />
movicli, Cavujdebi da sibrZnis pirvelwyaros veziarebio.<br />
vera da ver moicala... axla cacana dasakuTrebia am<br />
wignebs. sasoebiT aiRebs morig toms, ar gavaWuWyianovo,<br />
gazeTs Semoaxvevs, cxvirze saTvales wamoicvams da<br />
tuCebis cmacuniT kiTxulobs. efro am dros Soriaxlo<br />
Camojdeba, windas qsovs, xandaxan gaxedavs cacanas, Tavs<br />
ukmayofilod gaaqicinebs, albaT, miaCnia, amodena wignebis<br />
wamkiTxveli mTlad Wkuaze ver iqnebao... gava dro,<br />
marTalic gadaSlis am to<strong>me</strong>bs, WeSmaritebis amokiTxvas<br />
moindo<strong>me</strong>bs _ pasuxs kiTxvebze, azris pirveli gaelvebidan<br />
rom dahyva: saidan movdivarT? sad mivdivarT?<br />
risTvis?.. gvian mixvdeba _ pasuxis misaRebad msoflio<br />
biblioTekis yvela wignic ar kmara... jerjerobiT ki patara<br />
marTali frTxilad Seaxebs TiTs wiTel, oqrosvarayian<br />
yuas da madlieria mamisa, anderZad rom aseTi simdidre<br />
dautova...<br />
12 13
zalis ukan sasadiloa. ase hqvia, Torem ori dedaberi<br />
da biWi sadac rogor mouxerxdebaT, ise sadiloben. fanjarasTan<br />
dedikos sawoli dgas. marTalis lamazi da sevdiani<br />
deda ukve aRaraa da am sawolSi aravin iZinebs. xandaxan<br />
moeCveneba marTalis, rom daRlili marTa sawolze<br />
Camomjdara, xelebi muxlebze Camouwyvia. zis Cumad, sivrceSi<br />
iyureba... ra tkioda dedas? ra awuxebda? cacana<br />
ityoda, Cemi gogo adre sul sxvanairi iyoo. cerze aiwevda<br />
Tur<strong>me</strong>, mklavebs gaSlida, ki ar cekvavda, dafrinavdao...<br />
fandurze rom daamRerebda, iseTi sirinozis xma<br />
hqonda, cremls ver Seikavebdio... gaicinebda da piridan<br />
vardi da margaliti cviodao... Cemi lamazi gogoo! _<br />
dasZenda cacana... rodis iyo es? ro<strong>me</strong>li sizmridan Ser-<br />
Ca cacanas qaliSvilis Zveli xati?.. marTalis arasodes<br />
s<strong>me</strong>nia dedis simRera, fanduri ki mudam dumda karadaSi<br />
_ im dRidan, roca tataCi gavida Sinidan da aRar dabrunda...<br />
xmaCaxleCili patefoni Tu aJRerdeboda Toduebis<br />
ojaxSi xandaxan, adre tataCis rom aCuqes sanimuSo<br />
samsaxuris wil. patefonis xma bangiviT moq<strong>me</strong>debda<br />
marTaze, kuTxeSi mijdeboda, gailurseboda, uCumrad<br />
cremls Seiw<strong>me</strong>ndda... <strong>me</strong>re is bneli Ra<strong>me</strong> dadga, marTa da<br />
marTali Sinidan rom gavidnen. ukan daxuruli kuboTi<br />
moasvenes marTa, gaxsna aukrZales... dedabrebma civ ficars<br />
axales Tavi, ise damarxes erTis Svili da <strong>me</strong>oris<br />
rZali, TiTqos batonebs waeyvanaT...<br />
didi xnis Semdegac, Zilis win cacana moulodnelad<br />
gayuCdeboda da xmadabla ikiTxavda:<br />
_ iqneb Sig marTa ar iyo, ha?<br />
efro Tavs aswevda, isic Cafiqrebuli ityoda:<br />
_ vin icis, iqneb Cemi tataCic cocxalia!<br />
dedabrebi SeTqmulebiviT erTmaneTs Sexedavdnen<br />
da TavTavianT oTaxebSi wacunculdebodnen...<br />
ukana, momcro oTaxi, sakuWnaos rom hgavda, efro bebiasi<br />
iyo. TviTonac mocucqnulsa da galeuls, es oTaxic<br />
ebevreboda. uamrav patarpatara baliSebsa da muTa-<br />
qebSi ise Caikargeboda, arca Canda. buxris Tavze RvTismSoblis<br />
erTi cida xati idga, cacanam zalidan rom gamoabrZana.<br />
efro SiSneulad, CumCuma unTebda sanTels.<br />
fanjridan gaxedavda macxovrisgoras da pirjvars gadaiwerda,<br />
<strong>me</strong>re Sexedavda xats da kvlav gadaiwerda:<br />
`RvTismSobelo, Sen gadaafare mwyalobeli kalTa Cems<br />
marTalis!~<br />
cacana wina oTaxSi iZinebda, fumfula leibebsa da<br />
sabnebSi iwva. esec patara qali iyo, oRond TviTonac<br />
fumfula da qaTqaTa. uzarmazar baliSebs Semoiwyobda,<br />
cxvirze saTvales wamoicvamda da tuCebis cmacuniT,<br />
marcvalmarcval kiTxulobda. xandaxan amoioxrebda da<br />
gaocebiT wamoiZaxebda: `vin yofila, Za, es buxarini!~ `di,<br />
vin yofila es trocki!~<br />
ai, am saxlSi daibada da fexi aidga marTali Toduam.<br />
fexi aidga da farTo aivanze gavida... gavida da gairinda,<br />
Tvali gauSterda. saxli arc ise maRla idga, magram Cxeriispira<br />
veli msubuqad italReboda da talRis zurgs<br />
amoewia Toduebis ubani, ro<strong>me</strong>lsac adre kosioris quCa<br />
erqva, <strong>me</strong>re komunarebisa, dabolos _ talaxaZisa... pirvelxiluli<br />
suraTi <strong>me</strong>reTisa samudamod SerCa marTalis:<br />
zafxulis mcxunvare dRe iyo is dRe. sivrces Tvlemismomgvreli<br />
siwynare efina. lorTqo mwvaneSi Cafluli<br />
yavriani odebi erTi<strong>me</strong>oris gaswvriv Camorigebuliyo.<br />
qalaqi auCqareblad eSveboda Cxeriis Walisaken. gaRma<br />
napiri kvlav aRma adioda da iq TeTrad moqaTqaTe ramdeni<strong>me</strong><br />
Senoba ampartavnulad dahyurebda garemos. Senobebs<br />
miRma mwvane kedlad idga qalaqis bulvari da botanikuri<br />
baRi, ro<strong>me</strong>lsac Tavis wiaRSi mieRo mTavris Zveli sasaxle.<br />
dabolos, macxovrisgora wamomarTuliyo qalaqis<br />
Tavze, cas mieltvoda... ufro Sors kavkasionis lurji<br />
qedi igragneboda; maradi kavkasioni TiTqos mcirdeboda<br />
macxovrisgoris uCveuli zeswrafvasTan...<br />
14 15
3<br />
zaris darekvas cotaRa aklda, roca marTalis win<br />
daWmuWnili qaRaldi daeca. biWebi ukve mouT<strong>me</strong>nlad<br />
cmukavdnen. geografiis maswavlebeli griSa yolbaia<br />
auCqareblad agrovebda magidaze gaSlil qaRaldebs.<br />
bolos Jurnalic dakeca, saCvenebeli joxi Sig Cado da<br />
iRliaSi amoiCara. imave xeliT globusic Caixuta. Tavisufali<br />
marjveniT yavarjens daeyrdno da xis fexi karisaken<br />
braguniT gadadga. swored am dros daireka, magram<br />
sanam griSa maswavlebeli kars ar gaixuravda, adgilidan<br />
wamoxtoma veravis gaebeda.<br />
marTalim qaRaldi gaxsna da saxe auxurda. Sig erTaderTi<br />
sityva eweraA _ `<strong>me</strong>zizRebi!~ vin unda yofiliyo?<br />
marTalim mzera frTxilad gaapara. biWebi startze idgnen,<br />
gafacicebiT adevnebdnen Tvals maswavleblis nel,<br />
mtanjvel svlas karisaken. lestambe Toloraiam piri<br />
miabruna, wignebs saqmianad Crida naWris CanTaSi. `ra<br />
unda? _ gaifiqra marTalim, _ ras gada<strong>me</strong>kida?~<br />
lestambe klaselebSi yvelaze maRali iyo, owinariviT<br />
zevidan dahyurebda Tanatolebs. sigamxdrisagan<br />
sinaTle gasdioda. patara pirisaxeze paWua cxviri aCnda.<br />
`Tavi moaqvs, _ braziT sjida marTali, _ albaT grZelia<br />
da imitom, anda magisi mamikosi eSiniaT, bikentisi, da imitom...<br />
an saxelis gamo! tyuilad ki ar ixumra ariqa ZaZuam,<br />
vinc lestambes Witlays amohkravs, komkavSirSi ar<br />
miiRebeno!~<br />
griSa yolbaiam fexi zRurbls miRma gadga da biWebis<br />
moTminebac dailia. mTelma klasma karisaken ixuvla.<br />
_ ha, ras elodebi? _ ariqam Seyovnebul marTalis<br />
mujluguni hkra.<br />
_ Sen xom ar ici, vis vezizRebi?<br />
_ gaafrine?<br />
marTali ucbad wamoxta, lestambes miewia, sakinZeTi<br />
CabRuja da kedels zurgiT miaWeWya.<br />
_ va, ra ginda?! _ gaioca lestambem.<br />
_ <strong>me</strong> ki ara, Sen ra ginda? _ muqariT hkiTxa marTalim.<br />
TaviT yanyratomde Tu swvdeboda, magram Ronivrad<br />
eWira.<br />
duru gegia movarda, SuaSi Caekvexa.<br />
_ CxubobT?<br />
gasvla vinc ver moaswro, irgvliv SequCdnen.<br />
_ Cxuboben?<br />
_ Cxuboben!<br />
Cxubi zeimia!<br />
_ <strong>me</strong> ra minda? _ gawela lestambem, Tan mimoixeda,<br />
mSvelels Tu eZebda.<br />
mSvelelmac ar daayovna, aqlemapar<strong>me</strong>nma Semoyo gr-<br />
Zel kiserze wamocmuli Tavi.<br />
_ Sen! _ TiTi miuSvira marTalis, _ Sen! _ ariqas, _<br />
Sen! _ durus, _ da Senc! _ lestambes, _ direqtorTan!<br />
derefani unda gaevloT. win aqlemapar<strong>me</strong>ni midioda<br />
da lestambes guli moeca.<br />
_ ra minda da... _ CauCurCula, _ Cxubi minda!<br />
_ davartyaT?<br />
_ davartyaT!<br />
_ botanikurSi! _ beWedi dausva marTalim.<br />
aqlemapar<strong>me</strong>nma eWviT moixeda, albaT veraferi gaigo<br />
da gza ganagrZo.<br />
direqtori marto ar brZandeboda. sxva viTarebaSi<br />
ampartavani, qedmaRali da mkacri, saCxubrad momar-<br />
Tuli Tamaradireqtori axla pirmoTneobis gansaxiereba<br />
iyo, bageze naZaladevi Rimili aRebeWda da stumars<br />
TvalSi Sescicinebda. stumari ki, bikenti Toloraias<br />
moadgile vava zarqua Sinaurulad miyrdnoboda skamis<br />
zurgs, fexi fexze Semoedo, xelSi sayvaviledan amoRebuli<br />
vardi eWira da awvalebda.<br />
16 17
iWebi kedlis gaswvriv Camwkrivdnen moridebulad.<br />
aravin icoda sakuTari danaSaulis simZi<strong>me</strong>, magram Tavdaxrilebi<br />
elodnen msjavrs. xandaxan SiSianad Sexedavdnen<br />
vava zarquas da mis TiTebSi momwyvdeul vards,<br />
ro<strong>me</strong>lsac, albaT, ezareboda kacis TeTrad gacrecili<br />
TiTebi da zizRisagan kvdeboda.<br />
marTalisac ezareboda es kaci. vava zarquas <strong>me</strong>lotze<br />
Reri Tma ar SerCenoda da Tavze ZarRvebis lurji<br />
qseli aCnda. <strong>me</strong>Cxeri, JRali warbebis qveS uferuli, uwamwamo<br />
Tvalebi TiTqos CaSretoda da micvalebulis Tvalebs<br />
ufro miugavda. marTalis gaaJrJola kidec, kacma<br />
ki swored mas miaciva mzera, karga xans aTvaliera, <strong>me</strong>re<br />
sxva biWebsac Sexeda da viTomc gaiRima.<br />
_ kargi biWebi Canan!<br />
_ diax, diax, kargad swavloben, mowinave pionerebia!<br />
_ SvebiT miuswrafa direqtorma.<br />
_ ra gqvia? _ gegias SeekiTxa vava zarqua.<br />
_ duru!<br />
_ gvari ara gaqvs?<br />
_ duru gegia!<br />
_ Sena?<br />
_ ariqa ZaZua!<br />
_ Sena? _ yasidad hkiTxa lestambesac.<br />
_ lestambe Toloraia!<br />
_ Sena, ymawvilo?<br />
_ marTali Todua!<br />
_ biWos, ra saxeli SeurCeviaT! _ Roja kbilebi mtacebeliviT<br />
dakriWa vava zarquam. _ mamaSens ra hqvia?<br />
_ tataCi!<br />
_ sad muSaobs mamaSeni? _ win gadmoixara vava da biWi<br />
mixvda, am kacma yvelaferi icoda da gangeb kiTxulobda.<br />
_ mokvda! _ mxrebi aiCeCa.<br />
_ ho! _ vava zarquam vardi moWmuWna da sanagve kala-<br />
TaSi gadauZaxa, _ kargi biWebi CanxarT! _ krutuniT<br />
alaparakda, _ pioneruli fici xom dadeT? yelsaxvevebi<br />
ratom ar gikeTiaT? es araa kargi, magram ara uSavs...<br />
Tqvenma direqtorma miTxra, sando ymawvilebi ariano!..<br />
xom iciT, <strong>me</strong> vinca var? _ ikiTxa uceb.<br />
_ es amxanagi vavaa! _ sulswrafad CaurTo direqtorma.<br />
_ axla <strong>me</strong> Tqven erTi saidumlo unda gagandoT! _<br />
xmas dauwia vavam da biWebma kisrebi waigrZeles. rogoria,<br />
bikentis moadgile maT saidumlos andobda! _ icodeT,<br />
arsad erTi sityvac ar wamogcdeT, Torem daisjebiT!..<br />
ymawvilebo, albaT maswavleblebi gaswavlidnen,<br />
rom Cvens diad samSoblos uamravi mteri hyavs. Cven<br />
dRe da Ra<strong>me</strong> vebrZviT maT, magram mteri Zlieria da bolomde<br />
jer ver dagvimarcxebia! _ vava Seyovnda, TiTi<br />
aswia da CurCulze gadavida: _ Cvens mxareSi Semoparula<br />
<strong>me</strong>tad saSiSi diversanti. ar viciT, ras apirebs, iqneb<br />
ra<strong>me</strong> aafeTqos, anda Webi dagviwamlos... Cven mondo<strong>me</strong>biT<br />
veZebT, magram...<br />
aq vava zarqua kvlav Seyovnda, biWebs saTiTaod Sexeda,<br />
isini ki, pirdaRebulni, gafacicebiT us<strong>me</strong>ndnen.<br />
_ magram kvals jer ver mivageniT. gadavwyviteT,<br />
pionerebsa da komkavSirlebs mivmarToT daxmarebisaTvis.<br />
yvelas, cxadia, ver vendobiT! Cven unda SevqmnaT<br />
sadazvervo sa<strong>me</strong>ulebi. ager Tqven samni _ gegia, ZaZua<br />
da Todua erTad iqnebiT, Todua iyos <strong>me</strong>Tauri... Toloraiasac<br />
or biWs movuZebniT... unda iaroT qalaqsa da<br />
SemogarenSi. rai<strong>me</strong> saeWvos Tu SeamCnevT, anda yurs mokravT,<br />
unda SegvatyobinoT... gasagebia?<br />
biWebma erTmaneTs gadaxedes.<br />
_ botanikuriT daviwyebT! _ yoymaniT Tqva marTalim.<br />
_ `jer lestambe unda gavlaxo!~ _ fiqrSi dasZina.<br />
_ ho, _ Tvali gauswora vavam da marTalis gaaxsenda<br />
antikuri qandakebis Tvalebi saxelmZRvanelodan, _<br />
ho! _ gai<strong>me</strong>ora vavam, _ botanikuri da miRma ubnebi, Cxeriis<br />
saTavis mimarTulebiT. oRond araferi SegamCnion,<br />
viTom TamaSobT da egaa...<br />
18 19
dRe iyo SabaTi, Tve _ noemberi, ricxvi _ pirveli, weli<br />
_ 1947...<br />
* * *<br />
<strong>me</strong>re mravalgzis ixsenebda marTali Todua dRes, roca<br />
damTavrda bavSvuri TamaSobani da daiwyo sxva cxovreba.<br />
lestambes galaxva jer kidev bavSvuri gulficxoba<br />
iyo, diversantis kvalze sirbili _ ukve `klasobrivi<br />
brZola~.<br />
ariqa, duru da marTali adre movidnen, buCqebSi<br />
Casxdnen.<br />
winaT aq uRrani yofila Tur<strong>me</strong>. mTavarma SemoaRobina.<br />
frangi <strong>me</strong>baRe Camoayvanina, sul cincxali oqroTi uxdida.<br />
frangma zed<strong>me</strong>ti gaakafvina, <strong>me</strong>ti sinaTleao saWiro;<br />
sadac <strong>me</strong>Cxrad iyo, axali Caargvevina... Cxeriis piras Camosaxlda<br />
aqamde ucnobi aristokratebi _ Tbili mxareebis<br />
xe da buCqi, maradmwvaneni, brWyviala foTlebiT,<br />
fantastikurad Wreli, xelisgulisodena yvavilebiT,<br />
Waobis gamoucdel mwerebs rom ityuebs da abruebs...<br />
ager, baRis siRr<strong>me</strong>Si Zveli sasaxlis nangrevebia...<br />
mkvidrad nagebi aguris kedlebi, suroTi da veluri vaziT<br />
gadaxlarTulni. iqiT mcire gorakia, dekoratiuli<br />
yvavilebiT moCiTuli... wiTel fonze TeTrad ikiTxeba:<br />
`oqtomberi, 30 weli~, `dideba did stalins!~ ufro iqiT<br />
momcro tbis kriala zedapiria, SuaSi patara naxevarkun-<br />
Zulia SemoWrili, zed nekerCxlebi dgas. totebSi wiTlad<br />
Rvivis transparanti: `oqtomberi, 30 weli~, `dideba<br />
did stalins!~<br />
duru xandaxan Tavs amoyofs, midamos dazveravs, isev<br />
Caimaleba.<br />
sxedan da TaTbiroben. xan diversantze saubroben, xan<br />
lestambeze, eamayebaT maRali davaleba, Tavs kacebad<br />
grZnoben.<br />
Caiares qalTa skolis gogonebma. win saTvaliani maswavlebeli<br />
miuZRveba, cxviri zeviT auprexia, aqaoda,<br />
saTvale ar Camomivardeso. gogonebi wyvilwyvilad, xelixelCakidebulni<br />
mihyvebian. uzarmazari TeTri bab-<br />
Tebi T<strong>me</strong>bSi Camjdari peplebiviTaa.<br />
_ jer lestambe unda gavlaxo, _ jiutobs marTali,<br />
_ diversants <strong>me</strong>re movZebniT!<br />
_ ar momwons <strong>me</strong> es ambavi! _ wuwunebs ariqa, _ mabez-<br />
Raraa, daixso<strong>me</strong> Cemi naTqvami, bikentis Caukaklavs da<br />
cixeSi Cagvayudeben!<br />
_ rogor unda galaxo, aseTi saxeli hqvia! _ yoymanobs<br />
duruc.<br />
_ davaSave ra<strong>me</strong>? _ ficxobs marTali. _ <strong>me</strong>zizRebio!<br />
iqneb arc <strong>me</strong> <strong>me</strong>xateba gulze...<br />
bilikze milicieli gamoCnda. biWebi sulganabulni<br />
adevneben Tvals. iqneb mTlad bikentis gamogzavnilia,<br />
amaT eZebs. madloba R<strong>me</strong>rTs, ise Caiara, aqeTken ar mouxedavs.<br />
_ modi, Tavi davaneboT... _ isev iwyebs ariqa.<br />
_ vcem da <strong>me</strong>re davanebeb! _ iqadneba marTali. _ <strong>me</strong>re<br />
mival da bikentis vetyvi, Zia bikenti, dRes Seni biWi<br />
gavlaxe<strong>me</strong>Tqi...<br />
_ uh, gabedav? _ Tvali gadmokarkla durum.<br />
_ etyvi da Tavze xels gadagisvams. _ daejRana<br />
ariqa. _ damrCebi uyurebod!<br />
_ Tan movaxseneb, diversanti daWerilia<strong>me</strong>Tqi da<br />
yurebic SemrCeba!<br />
biWebi Cumad xiTxiTeben.<br />
irgvliv siwynarea, Tbila. niavi totebs atokebs da<br />
kentad mowyvetili yviTeli foToli farfatiT eSveba.<br />
_ iqneb arc movides! _ ambobs ariqa da sapasuxodo,<br />
TavzeviT, xis kenweroze Citi aWaxWaxda, ager, ager, mimalulano.<br />
bilikze lestambe gamoCnda. marto ar iyo, `Tavisi~<br />
biWebic wmoeyvana, erTiT <strong>me</strong>tni iyvnen.<br />
20 21
_ moerevi? _ xma mTlad Cauvarda ariqas.<br />
_ unda vcemo! _ jiutad gai<strong>me</strong>ora marTalim.<br />
_ scem da cixeSi Cagayudeben! _ naRvlianad gaafr-<br />
Txila durum da samalavidan gamoZvrnen.<br />
lestambe gaCerda, is biWebic. nelnela miuaxlovdnen<br />
erTmaneTs. wre TavisTavad Seikra, uTq<strong>me</strong>lad. SuaSi<br />
moCxubrebi idgnen, erTi<strong>me</strong>ores mamlayinwebiviT misCerebodnen.<br />
_ gabede da TiTi damakare! _ daqadnebiT Tqva lestambem,<br />
xma ukankalebda.<br />
_ Sen TviTon gabede da damakare!<br />
_ gabede da TiTis wveriT Se<strong>me</strong>xe!<br />
_ Tu magari xar, Sen Se<strong>me</strong>xe!<br />
lestambem haerSi xeliT raRac moxaza, TiTiT ki ar<br />
Sexebia.<br />
_ iqneb ar geCxubaT, ha? _ ikiTxa ariqam.<br />
_ modiT, SevarigoT! _ dinjad CaurTo biWma, lestambes<br />
rom axlda.<br />
_ Serigeba jobia! _ kveri daukra durum.<br />
_ maSin miTxras, ra damiSavebia! _ Tqva jiutad mar-<br />
Talim. _ <strong>me</strong>zizRebio!<br />
lestambe wamowiTlda, fexebs anacvlebda, ver isvenebda,<br />
enas iCleqda:<br />
_ imitom rom... mamaSeni naZiralaa da dedaSenic na-<br />
Ziralaa!<br />
sityva momTavrebulic ar hqonda, marTali gaqanda<br />
da Tavuri mkerdSi aZgera. lestambe zurgiT gadavarda,<br />
mdeloze grZlad gaiSxlarTa. marTali mkerdze daajda,<br />
xelebi gaukava da moemzada, raTa Subli pirdapir<br />
cxvirSi eTavazebina, magram raRac moxda. irgvliv mdgomi<br />
biWebi dafrTxnen, CitebiviT SeifrTxiales da mimoifantnen.<br />
marTalis viRacam iRliebSi Caavlo xeli da aqaCa.<br />
_ dawynardi, dawynardi<strong>me</strong>Tqi, ymawvilo!<br />
marTali im xels ahyva, ganze gaiwia, magram ver dauZvra.<br />
muzeumis direqtori beri zaqaraia CasWideboda, <strong>me</strong>ore<br />
xeliT ki lestambes adgomaSi Sveloda.<br />
Zlivs aizlazna lestambe, welSi Zlivs gaimarTa, Tvali<br />
acremleboda.<br />
_ dawynardiT, ymawvilebo! _ beri zaqaraias rbili,<br />
mSvidi xma hqonda. _ Zaladoba borotebaa, ymawvilebo!..<br />
Tqvenc aqeT modiT, nu geSiniaT! _ sxvebs gasZaxa: _ <strong>me</strong>gobrebis<br />
gasaWirSi mitoveba sircxvilia! aqeT mobrZandiT,<br />
aqeT!<br />
biWebi nelnela mogrovdnen, gangan iyurebodnen<br />
gasaqcevad momzadebulni.<br />
_ modiT, wyena daviviwyoT! _ Tqva kacma, _ gulidan<br />
boroteba amovirecxoT da sikeTe SemovuSvaT!<br />
wamobrZandiT, <strong>me</strong> Tqven dRes muzeums ufasod SemogatarebT!<br />
22 23<br />
4<br />
_ Todua ro<strong>me</strong>lia?<br />
_ <strong>me</strong>!<br />
_ ra gqvia, vaJkaco?<br />
_ marTali!<br />
_ Sen tataCis Svili xar?<br />
_ diax!<br />
_ babuas ra erqva, Tu ici?<br />
_ nestori!<br />
_ nestoris mamas?<br />
_ gudu!<br />
_ gudus mamas?<br />
_ utu, <strong>me</strong>tsaxelad marTalia!<br />
_ <strong>me</strong> micnob?<br />
marTalim _ yoymaniT:<br />
_ diax, Zia beri!<br />
beri zaqaraia TviTonac samuzeumo eqsponatsa hgavs.<br />
qera, samkuTxad Sekvecili mokle wveri da koxta ulva-
Sebi kacs wina saukunis <strong>me</strong>mamules Seaxsenebs. SexuWuWebuli,<br />
misi asakisaTvis sakmaod mdidari qoCori maRla auvarcxnia,<br />
farTo Subli mis gonierebas cxadyofs, wvrili<br />
maja da grZeli TiTebi _ inteligenturobas. sqellinzebiani<br />
saTvalidan momzirali beci Tvalebi ki ucilod<br />
qaRaldis Wias avlens.<br />
yovelive es marTalis gonebaSi Caixata. Secbunebuli<br />
pasuxobs, raki biWebSi gamoarCies... wuTis win Cxubis<br />
monawileni axla uxerxulad iSmuSnebian, erTmaneTis<br />
ukan imalebian. lestambe mxrebSi ixreba, cdilobs, rac<br />
simaRle aqvs, imaze naklebi gamoCndes. moridebiT Caaxvela<br />
da amoRerRa:<br />
_ muzeumi lamazia!<br />
marTlac rom! muzeumis TeTri Senoba (ra Tqma unda,<br />
yofili mTavris sasaxle!) izidavs <strong>me</strong>reTelebs, amayoben,<br />
Cvens patara, provinciul qalaqSi istoriam rogorRa<br />
Semoitova aseTi ucxo, romantikuli xibliT Semosili<br />
Zeglio. orsarTuliani Senoba ise amayad aweula, bevrad<br />
ufro maRali Cans. viwro, azidul fanjrebs, qongurebs,<br />
ferad vitraJebs, moCuqurT<strong>me</strong>bul svetebs da Ria aivans,<br />
magnoliebiT daCrdilul Sida ezos sul sxva <strong>me</strong>ridianebze<br />
gadahyavs <strong>me</strong>reTis mkvidrni. Tumca imasac fiqroben<br />
<strong>me</strong>reTelebi, rom Rirsni arian am sikeTisa, radgan<br />
am qalaqis saxelwodeba <strong>me</strong>grulidan iTargmneba rogorc<br />
`saswauli~.<br />
beri zaqaraia aq yvelaferia _ direqtori, <strong>me</strong>cniermuSaki,<br />
eqskursiamZRoli... igi mTel <strong>me</strong>reTSi gamorCeuli<br />
pirovnebaa, didpatara `amxanagos~ ver ubedavs da<br />
batonobiT mimarTavs. erTmaneTSi ki CumCuma, cxadia,<br />
siyvaruliT, Serekiliao, irwmunebian. es uwyinari qiliki<br />
odnavadac ar amcirebs, piriqiT, kidev ufro gamorCeulsa<br />
xdis, radgan <strong>me</strong>reTSi iqneb Wkvianic sakmarisia,<br />
giJic, magram codniT Serekili marTlacda sxva aravin<br />
moiZebneba.<br />
biWebi SiSnarevi cnobismoyvareobiT us<strong>me</strong>nen beris,<br />
uxerxuloba aviwydebaT, win miZvrebian. ager ariqa ZaZua<br />
seriozulad ayvlipinebs Tvalebs... duru gegia mozveriviT<br />
qSinavs, TiTqos yvelafris kbilebiT gasinjvas apirebdes...<br />
lestambe Toloraias kiseri waugrZelebia, sxvebs<br />
JirafiviT zevidan dahyurebs... im sam biWsac, lestambes rom<br />
wamoyvnen, albaT daaviwydaT, aq rogor moxvdnen...<br />
_ aqedan, bavSvebo, ai, aqedan!.. _ beri grZel joxs diriJoriviT<br />
maRla aswevs, <strong>me</strong>ore xeliT haers Semoxazavs.<br />
eqspozicia geologiuri epoqebiT iwyeba...<br />
_ daakvirdiT, <strong>me</strong>gobrebo, es xerxemlis Zvalia, albaT<br />
kapitozavrisa. ager, eSvic, vfiqrob pareiazavrisa.<br />
_ beris kilo sazeimo elfers iZens, Tumca umalve xmas<br />
dabla wevs da morcxvad dasZens: _ amisi specialisti <strong>me</strong><br />
ar gaxlavarT, Cvens muzeums, samwuxarod, paleonTologi<br />
ara hyavs...<br />
oci wlis win, <strong>me</strong>reTidan aT kilo<strong>me</strong>trze, xurCas napiras<br />
(sadac xurCas Cxeria uerTdeba) aRmoaCines namarxi<br />
cxovelebis sasaflao. swored iq ipoves es Zvlebi. es,<br />
albaT, xerxemalia ai im kapitozavrisa. pareiazavri Zlieri<br />
eSvebiT Cahfrenia kapitozavrs, is ki autaneli tkivilebisagan<br />
saSineli xmiT Rrialebs... adgilobrivi mxatvris<br />
CiCuas naxatSia ase. mxatvars tiloze imdeni sisxli<br />
dauqcevia, Tu axlos ar mixval, wiTeli droSebis friali<br />
gegoneba.<br />
darbazi darbazs misdevs, eqspozicia icvleba... pirvelyofili<br />
adamianebi qvis iaraRs akeTeben, mamontebze<br />
nadiroben, gamoqvabulSi cecxlTan Tbebian.<br />
cota aqeT adre Suasaukuneebisa da eTnografiis kuTxeebia...<br />
taZrebi, cixeebi, galavnebi, freskebi, mozaika...<br />
`yazayiSi* jargvali~ _ Suacecxli, larWaze dakidebuli<br />
Savi kardali, Romis Sesazeli suTiT... gamuruli Zelis<br />
kedlebi, ro<strong>me</strong>lTa gaswvriv grZeli skamloginebia...<br />
Suacecxlis erT mxares `<strong>me</strong>greli~ zis, paWiWebi, Ziqva da<br />
24 25
luza acvia, Tavze yabalaxi Semouxvevia, grZeli yalioni<br />
pirSi gauCria. <strong>me</strong>ore mxares CiTiskabiani dedakaci<br />
akvans arwevs, muxlebze oriode wlis moklebluziani<br />
bavSvi epotineba da pataras vardisferi takunebi mou-<br />
Cans... `JinosquaSi* darbazi~ _ grZelfardagian taxtze<br />
fexmorTxmuli Ripiani kaci Cibuxs eqaCeba, Cixtikopiani<br />
kneina iqve Camomjdara da qsoviT erToba... bolos Tavadebi<br />
_ luarsabi da darejani, sxvanairi Tavadebi bavSvebs<br />
verc warmoudgeniaT...<br />
_ daakvirdiT, ymawvilebo! _ beris xma ufro JReradi<br />
xdeba. _ aq Cven vxedavT bunebis saocrebas! ras ityviT,<br />
ymawvilebo, gana es saocreba, _ kaci TviTonac gakvirvebuli<br />
Cans, _ gana es saocreba samyaroSi sicocxlis Casaxvisa<br />
da misi ganviTarebis Seucnobel gzebze sasaubrod<br />
ar gangvawyobs?<br />
biWebi pirdaRebulni misCerebian muzeumis RirsSesaniSnaobas<br />
_ orTavian xbos. mTeli qalaqi xom am saocar<br />
xboze msjelobs. imis dasanaxad Soreuli soflebidanac<br />
modian. moxuci qalebi pirjvars iweren da fui,<br />
eSmakso, miayoleben.<br />
_ Zia beri, _ Tqva uceb marTalim, _ erT sxeulSi<br />
marto erTi suli unda Casaxldes! roca marto xar, maSina<br />
xar Tavisufali. amaSi ki ori suli Casaxlda...<br />
berim biWi gaocebiT SeaTvaliera. karga xans azri ver<br />
moikriba. <strong>me</strong>ore sarTulis kibes rom ahyvnen, fiqri aekviata,<br />
es bavSvi asakze <strong>me</strong>tiao. wuTis win bavSvurad Cxubobda,<br />
axla ki sulze msjelobso. ra icis am bavSvma sulze,<br />
R<strong>me</strong>rTze, samyaros alternatiul modelebzeo.<br />
_ ah, Cemo marTali, adamiani palimfsests magonebs!<br />
verc marTalim, verc sxva biWebma Serekilis qaragma<br />
ver amoxsnes, beri zaqaraiam ki sevdiT gaifiqra:<br />
`TviTon <strong>me</strong> var palimfsesti, romlis adreuli teqsti<br />
uflisadmi locvaa, xolo Semdgomi, gadaSlilze xelaxla<br />
dawerili _ RvTis uaryofa... es bavSvic palimfsestia.<br />
masSi Cawerili kodi suls eZiebs, saskolo qrestomaTia ki<br />
imas CasCiCinebs, Sena xar xorci da <strong>me</strong>ti araferio...~<br />
_ martoobaSic ar aris Tavisufleba! marto Tu xar,<br />
Sens arsebobas verafers Seadareb. Tavisufleba adamianebSi<br />
unda moipovo... _ uceb gawyvita, TiTqos zed<strong>me</strong>ti<br />
ram wamocdao, enaze klite daido.<br />
farTo kibe adis muzeumis <strong>me</strong>ore sarTulze. orTav<br />
mxares <strong>me</strong>reTel mxatvarTa ferweruli tiloebia. adgilobrivi<br />
mxatvrebi optimistebi da realistebi arian.<br />
vinc istoriis wiaRSi Temas eZebs, aucileblad erTsa da<br />
imaves utrialebs _ `mWedeli utu miqava miuZRvis glex-<br />
Ta mrisxane talRas!~ danarCenebis puri peizaJia _ um-<br />
Tavresad Cais zurmuxtovani plantaciebisa, ro<strong>me</strong>lTac<br />
loyebdabrawuli, ubesavse qalebi Sesevian da pirze<br />
iseTi gancxroma aweriaT, ioli misaxvedria _ Cais krefaze<br />
sasiamovno saqmianobas dedamiwis zurgze veravin<br />
moigonebs...<br />
kibe jer baqans ebjineba, <strong>me</strong>re orad iyofa da <strong>me</strong>ore<br />
sarTulic ageraa. baqnis Tavze sami beladis uzarmazari<br />
portretebia: `lenini razlivSi~ _ vladi<strong>me</strong>r ilias<br />
Ze jorkoze Camomjdara, Savi palto Sinaurulad mxrebze<br />
mousxams da muxlze dadebul qaRaldze gafacicebiT<br />
wers; ioseb stalini kremlis fonze _ qirzis Ceq<strong>me</strong>bi<br />
acvia, jariskacis ubralo Sineli da kozirokiani qudi.<br />
xelSi tradiciuli Cibuxi uWiravs. didi stalini <strong>me</strong>tad<br />
ubralo da Sinauruli Cans; lavrenti beria ki TiTqos<br />
siRr<strong>me</strong>Si dgas, lurji samoqalaqo kostiumi acvia, mis<br />
ukan mxolod cis TeTri fonia.<br />
biWebi ridiT gverds uvlian am suraTebs. lenins amaT-<br />
Tvis ara scalia. ori beladis mzera ki, saiTkenac Sebrundebi,<br />
iqiT gagyveba.<br />
orad gayofili kibe kvlav erTdeba da mis Tavze isev<br />
sami portretia: ager mWedeli utu miqava _ grdemlze<br />
uzarmazari uro daudvia da tarze msxvili, dakunTuli<br />
26 27
mklaviT eyrdnoba... ager koCi Todua zis kunZze, datyvevebul<br />
TavadiSvilebs asamarTlebs... ager utu Todua,<br />
marTaliad wodebuli... kargi aRnagobis pirx<strong>me</strong>l vaJkacs<br />
saydris maketi uWiravs...<br />
_ ai, Seni winapari! _ berim kvlav gamoarCia biWi.<br />
marTalim Tvali moWuta da ise axeda portrets.<br />
_ utu Todua, Tur<strong>me</strong>, aseTi brge ar iyo. ruseTidan<br />
rom dabrunda, Cexotkiansa hgavda.<br />
kvlav gaocda beri, rogorc tols, ise Seepasuxa:<br />
_ am suraTze utu jerac axalgazrdaa. saydaric ase-<br />
Ti ki ara, xisa aaSena!<br />
_ Cveni saxlis ficrebi utu Toduas daxerxilia! _<br />
Tqva marTalim.<br />
diax, utu Toduam, marTaliad wodebulma, qonebis<br />
mosaxveWad ver moicala. warsuls Cabarda ngrevapartaxis<br />
boroti wlebi. oflic sakmarisi Rvara da sisxlic,<br />
upovaric iyo da urdus keisaric, magram Warmagobis Jams<br />
manaTi fara ar SerCa, ruseTis Tovlyinulovani mxareebidan<br />
suli Zlivs Camoitana da Cxeriispiras, macxovrisgorasTan<br />
dasaxlda... saxlis Seneba rom daiwyo, saydris<br />
Senebac wamoiwyo goris Tavze. wablis erT mors TavisTvis<br />
rom gaTlida, ors _ saydrisTvis. saydari ufro<br />
adre aSenda. utu Toduam episkoposi moiwvia, akur-<br />
Txebina, sanTeli aanTo, RvTismSoblis saxelze locva<br />
aRavlina. TavisTvis mciredi ikmara, orTvaliani jargvali<br />
Sekra, zevidan isliT gadaxura, Suacecxli gamar-<br />
Ta da Romis kardali larWaze Camohkida.<br />
utus Zem gudum or Tvals oric sxva daamata, viwro<br />
sarkmlebis magier ganieri fanjrebi gamoWra. vaWari kaci<br />
iyo gudu Todua, farac sakmarisi uCxrialebda jibeSi,<br />
magram Tavisi mamis Svils RvTis msaxureba miaCnda kac-<br />
Ta upirveles valad. SeuCnda <strong>me</strong>zoblebs, arc Tavisi dazoga,<br />
sxvanic daiyolia da macxovrisgoris Tavze Zeluri<br />
saydris nacvlad qviTkiris TeTri taZari aayelye-<br />
lava, samreklos zarebi aawkriala, gumbaTze oqros jvari<br />
aRmarTa.<br />
_ gaunaTlebeli xar, babaia, Sen! _ sikvdilis sarecelze<br />
mwoliare gudus hkadra erTaderTma Zem nestorma.<br />
_ ar ici, R<strong>me</strong>rTi rom ar aris? gerCivna traqtiri age-<br />
Senebina, anda abano!<br />
koWebSi etyoboda nestor Toduas, ra eSmakis nagramic<br />
izrdeboda. taZars igi ras SesZenda, tyviis samizned<br />
gamodgebao, ase brZana. arc mamis qonebisaTvis waumatebia<br />
bevri ram, miwis tkepna mobezrda da Zirs wablis<br />
ficrebi daago...<br />
bevri icoda beri zaqaraiam, magram bavSvis s<strong>me</strong>nisaTvis<br />
yovelive rodi iyo gankuTvnili. bavSvebs ar SeeZloT<br />
palimfsestis pirveli teqstis wakiTxva, maTTvis mxolod<br />
gviandeli, gadaSlilze dawerili, mravalgzis Semow<strong>me</strong>buli<br />
da gawonasworebuli teqsti arsebobda.<br />
muzeumis farTo darbazebSi gamofenilia <strong>me</strong>reTis<br />
warsuli, awmyo da momavali.<br />
beri gaCerda, saCvenebeli joxi gaiSvira. kedelze<br />
kvlav sami suraTi ekida, revoluciis sami <strong>me</strong>reTeli arwivisa<br />
_ nestor Toduasi, ZRvibi Toloraiasi da gera<br />
kvaracxeliasi.<br />
siwynares arRvevs bavSvebis moridebuli CurCuli,<br />
xveleba, parketis Wriali. aq dro gaCerebula, <strong>me</strong>reTis<br />
matiane am suraTebsa da warwerebSia. <strong>me</strong>reTi im Jams daibada,<br />
roca didma marTaliam pirveli wablis xe waaqcia<br />
samored, matianes bolo furceli ki is wamia, roca patara<br />
marTali muzeumis kedelTan Tavis did winapars Sexvda.<br />
_ SexedeT, SexedeT, ymawvilebo, marTlac `<strong>me</strong>reTi~<br />
anu saswauli ar aris, aba, ra aris? ritmi Tu igrZeniT,<br />
ymawvilebo, dros Tavisi ritmi aqvs, mdinarebis ritmi...<br />
_ Zia beri haerSi xels ise moxdenilad arxevs, TiTqos<br />
drois orkestrs diriJorobdes. _ warmoidgineT, ymawvilebo,<br />
Tavdapirvelad tyeSi mikarguli, patara soflis<br />
28 29
neli, zozina arseboba... JamTasvlis borbali nela trialebs,<br />
magram xom trialebs!.. diax, is aCqardeba... Tanda-<br />
Tan, TandaTan... jer WraWuniT, ZlivZlivobiT... <strong>me</strong>re da<br />
<strong>me</strong>re agugundeba, agugundeba da adamianTa bediRbals<br />
fqvavs da fqvavs... sisxli da ofli, dabadeba da sikvdili,<br />
ase wvalebaSi aSenda <strong>me</strong>reTi, gaizarda, gaiSala, gadaefofra<br />
midamoebs, orRobeebiT daqsela Cxeriis gaRmagamoRma<br />
Walebi, TiTqmis xurCamde CaaRwia... <strong>me</strong>re jargvlebi<br />
odasaxlebad gadaiqca. mTavars TvalSi mouvida, bina<br />
aq miiCina, es TeTri sasaxle wamomarTa, evropuli baRi<br />
gaaSena, Wadris xeivani... savaWro fardulebi Camomwkrivda<br />
xeivnis gaswvriv... ayayanda bazari, Jriamuli dasca<br />
marulam... yvelaferi pirveliT iwyeba, ymawvilebo: pirvelma<br />
boqaulma biRa ulvaSebi daiyena... pirveli mze-<br />
Tunaxavi moitaca pirvelma Seyvarebulma... gaCnda sasaflao,<br />
skola, Rvinis sardafi, cixe, diliJani, etli, rkinigza,<br />
Ria Teatri, sinema... <strong>me</strong>re iyo pirveli gaficva, demonstracia,<br />
ajanyeba, pirveli sisxlisRvra...<br />
moulodnelad sityva gauwyda beris, dacxra, TvalebSi<br />
Cauqra fanatikuri cecxli.<br />
_ naxvamdis, Zia beri!<br />
karamde Caacila biWebi. marTalis mxarze xeli daado,<br />
moabruna.<br />
_ qalbatoni efro da qalbatoni cacana momikiTxe,<br />
moCxubariZev!<br />
_ diax!<br />
_ gadaeci, xvalzeg Zia beri ginaxulebTTqo!<br />
_ diax!<br />
muzeumis grili darbazebidan sinaTleze gamosuli<br />
biWebi erTmaneTs uxerxulad Sehyurebdnen.<br />
_ Serekilia ra! _ ganacxada lestambe Toloraiam.<br />
marTalim zurgi Seaqcia, wavida, ariqa da duru gamoedevnen...<br />
30 31<br />
5<br />
`<strong>me</strong>, beri zaqaraia, Ze solomon zaqaraiasi, R<strong>me</strong>rTis,<br />
mTavrobisa da sakuTari sindisis winaSe ficsa vdeb, rom<br />
araviTari danaSauli Cveni muSurglexuri qveynis wina-<br />
Se arc saqmiT, arc sityviT ar mimiZRvis... arasodes mivnia<br />
proletariatis diadi saqmisaTvis, mudam vcdilobdi<br />
erTgulad Se<strong>me</strong>srulebina partiis brZnuli ganawesebi...<br />
erTxel macduna eSmakma. ra Tqma unda, es boroti<br />
ganzraxviT ar Camidenia, Se<strong>me</strong>Sinda, araferi dambraldes<strong>me</strong>Tqi<br />
da gavCumdi...<br />
palimfsesti davarqvi im qaRaldebs, SemTxveviT, muzeumis<br />
aRweris dros rom wavawydi. saarqivo sacavSi,<br />
Zveli sekreteris ujra gamovwie da Sekvra aRmovaCine.<br />
Cveulebrivi Tabaxis qaRaldi <strong>me</strong>gona. iqve gazeTSi gaxveuli<br />
sawerkalami da <strong>me</strong>lanic ido. raki gazeTi revoluciamdeli<br />
aRmoCnda, ZRvenic uTuod imdroindeli iqneboda.<br />
yvelaferi es sawer magidaze davalage. aviRe furceli<br />
da yovelgvari winaswarganzraxvis gareSe jerac<br />
1918 wels SeTxzuli xalxuri leqsis ori bwkari davwere<br />
_ `SqviT noemberq mu miRuni, vagaWyordu moxandes...~<br />
kaligrafia kargi maqvs, Tavdapirvelad am kaligrafiis<br />
gamo mimiRes muzeumis uStato TanamSromlad. furceli<br />
avwie da mzis Suqze gavxede lamazad Cawikwikebul qar-<br />
Tul asoebs... gavxede da veraferi davinaxe... Tvalebi<br />
movifSvnite, qaRaldi sufTa iyo. xelaxla davwere leqsis<br />
is bwkari, wuTic da warwera isev gaqra... mivxvdi, rom<br />
qaRaldic da <strong>me</strong>lanic saidumlo CanawerebisaTvis yofila<br />
gadamaluli. es karada revoluciis Semdeg, albaT,<br />
aravis gauxsnia da gviani iyo amis patronis moZebna...<br />
cxadia, Sevcdi, rom umalve bikenti Toloraias ar vacnobe<br />
yvelaferi, magram iqneb ar damijeron<strong>me</strong>Tqi, vifiqre.<br />
rogoro, _ mkiTxavdnen, _ naxevari saukune es
sekreteri kuTxeSi idga da misi gaxsna aravis mogafiqrdaTo?~<br />
beri zaqaraiam sawerkalami gadado, xelisgulebi pirisaxeze<br />
Camoisva. kabinetSi marto ijda da SiSian fiqrebs<br />
utrialebda. cxadia, Tavi safrTxeSi Caigdo, naRmze ijda<br />
da ar icoda es naRmi rodis afeTqdeboda. iolze ioli iyo<br />
am qaRaldebis cecxlisTvis micema, magram danaSaulis sitkboeba<br />
aiZulebda, gadaemala igi.<br />
maSin napovni Sekvra ukanve Seinaxa, viTom arc mipovniao.<br />
am ramdeni<strong>me</strong> dRis win ki bikenti Toloraiam daibara.<br />
giwveveno, rom gadasces, muxlebSi sisuste igrZno. ifiqra,<br />
raRacnairad gaigo bikentim Cemi saidumlo da SeiZleba<br />
ucxo qveynis agentobac dambraldeso. Zlivs miaRwia<br />
Sinsaxkomamde. bikentis kabineti <strong>me</strong>ore sarTulze hqonda<br />
da berim bare orjer Seisvena sulis mosaTq<strong>me</strong>lad.<br />
mdivani qali bejiTad akakunebda Sav manqanaze, Tvali<br />
arc auwevia, Tavis moZraobiT miuTiTa, Sedi, gelodebao.<br />
_ mobrZandi, mobrZandi, amxanago beri! _ bikenti<br />
fexze idga, xeliT magidasTan dadgmul skamze aniSna.<br />
_ damibareT? _ dabneulad ikiTxa berim. ar icoda,<br />
ras uqadda es saubari. winaswar moifiqra, Tu sekreteri<br />
uxsenes, Tavi emarTlebina, Cveulebrivi qaRaldi <strong>me</strong>gona<br />
da arafrad Camigdiao.<br />
_ ho, saq<strong>me</strong> mqonda SenTan! _ bikentim daucada, sanam<br />
beri dajdeboda da TviTonve skamze daeSva, fiqriani<br />
TvalebiT moaSterda.<br />
saSualoze cota maRali kaci iyo bikenti Toloraia.<br />
adre ufro x<strong>me</strong>li, dawuruli vaJkaci axsovda beris. asakma<br />
sagrZnoblad Secvala, pirisaxe daumrgvalda, tanze<br />
xorci Seisxa, mimoxvra Seurbilda, daexvewa, keTilSobiluri,<br />
humanuri niRabi moirgo, Tumca Tvalebi ar ecvleba<br />
Tur<strong>me</strong> adamians. bikentis mocisfro, mSvenieri moyvanilobis<br />
Tvalebi ratomRac naklebad moswonda beris,<br />
qalurad lamazi eTqmoda da es silamaze zizRsa da SiSs<br />
umZafrebda.<br />
_ rogoraa muzeumis saq<strong>me</strong>ebi? _ sasxvaTaSorisod<br />
ikiTxa bikentim.<br />
beri Seecada, Tavi yoCaRad daeWira, sa<strong>me</strong>grelos<br />
glexTa ajanyebis Temaze axali eqspozicia gavakeTeTo,<br />
auxsna.<br />
_ kargi biblioTeka gaqvT, mgonia! _ CaurTo bikentim,<br />
berim ki gulisfancqaliT gaifiqra, kata rom Tagvs<br />
epareba, ise nelinel <strong>me</strong>parebao.<br />
_ diax, SesaniSnavi! _ xma Zlivs daimorCila, _ SesaniSnavi...<br />
marto xelnawerebis fondi rad Rirs!.. vefxistyaosnis<br />
xelnaweri, magaliTad, xom iciT, fasi ara aqvs...<br />
ramdeni<strong>me</strong> Zvirfasi biblia... palimfsesti...<br />
hqondaT marTlac erTi palimfsesti, magram es sityva<br />
rom axsena, berim TiTqos zed waiborZikao.<br />
bikenti yuradRebiT us<strong>me</strong>nda, Tavs ukanturebda, Tan<br />
iseTi interesiT aTvalierebda, beris sityvebSi Cadebuli<br />
qaragmis amoxsnas cdilobso, anda uaresi _ faruli<br />
fiqrebis amokiTxvas apirebso.<br />
_ Senze amboben, disertacias werso, _ Tqva bikentim,<br />
_ saidumlo Tu ar aris, raze muSaob?<br />
_ swored im palimfsestze! Zveli aRTqmis frag<strong>me</strong>ntia,<br />
iakobs rom kibe daesizmra da zed angelozebi mimodiodnen.<br />
vfiqrob, Zveli naweri <strong>me</strong>Svide saukuneze gviandeli<br />
araa, axali ki ager <strong>me</strong>ca<strong>me</strong>te<strong>me</strong>ToTx<strong>me</strong>tesi...<br />
_ ho! _ bikentim xelisguli magidas gadausva, wamodga,<br />
gaiargamoiara, _ sainteresoa, sainteresoa...<br />
verafriT gaego beris, risTvis ainteresebda Sinsaxkomis<br />
ufross es ambavi. TviTon mxolod imitom mohkida<br />
xeli, ifiqra, Soreul saukuneebs Sevafareb Tavs, iq mainc<br />
veravin momikakunebso... bikentim ki moukakuna da egaa!<br />
midimodis kabinetSi, bolTasa scems, fiqrobs. beri Cumad<br />
zis, dro mieca da kabinets aTvalierebs.<br />
xalvaTi kabineti hqonia bikenti Toloraias; funqcioneris<br />
samkuTxa magida da mkacri wesrigiT Camwkrivebuli<br />
maRalzurgiani ska<strong>me</strong>bi... kuTxeSic dgas erTi ubra-<br />
32 33
lo skami. ganagoni hqonda beris, es skami iatakzea mimagrebuli<br />
da patimrebisTvisaa gankuTvnilio. madloba<br />
R<strong>me</strong>rTs, aravis uTqvams, abrZandi axla berimamaZaRlo<br />
da gadajeqi im skamzeo.<br />
_ gviandeli teqsti ra Sinaarsisaa? _ ikiTxa bikentim.<br />
_ nivTebis nusxaa, _ auxsna berim, _ an mziTevia<br />
CamoTvlili, an vin<strong>me</strong> vaWari adgenda.<br />
kvlav dadumdnen. bikenti isev fiqrs mieca, an iqneb<br />
am dumiliT agrZnobinebda beris, xedav ra mZi<strong>me</strong> samsaxuri<br />
maqvs, ramdeni safiqrali migrovdebao.<br />
berim Tavi moabruna. kedlis suraTidan stalinma SemohRima.<br />
ormociode wlis stalins Savi ulvaSebi hqonda.<br />
wuTis win albaT icinoda da Tvalis kuTxeebSi naoWebi<br />
jerac ar gaqroboda... raze icinis beladi?.. nuTu xvdeba,<br />
rom beris sulSi SiSia Cabudebuli?.. usafuZvlo Si-<br />
Si!.. <strong>me</strong>ore suraTic gadmohyurebda beris yuradRebiT.<br />
lavrenti pavles Zis saTvales TeTri anarekli abrWyvialebda.<br />
mis TvalebSi verc ganaCens amoikiTxavda kaci,<br />
verc TanagrZnobas... kuTxis seifze leninis TabaSiris<br />
skulptura idga, ori mtkavelis zomisa. belads mxrebze<br />
palto moegdo, gadaSlil `pravdas~ CaRrmaveboda da<br />
<strong>me</strong>loti ulaplapebda... lenins ar ecala beri zaqaraias<br />
mfrTxali fiqrebisaTvis...<br />
samagierod bikenti Toloraias ecala misTvis. bol-<br />
Tis cema Sewyvita, energiulad daubrunda Tavis skams.<br />
_ amxanago beri... hm, ucnauria <strong>me</strong>tad, didi xania gicnob,<br />
vici, Cveni kaci xar, partia Sen gendoba...<br />
_ madlobeli var! _ mRelvarebisgan piri gauSra beris,<br />
bikentim ki mis sityvebs yuri arc aTxova, ise ganagrZo:<br />
_ dalaxvros eSmakma, axlaRa mivaqcie yuradReba!<br />
saxelad gqvia beri, mamaSeni solomoni mRvdeli iyo, <strong>me</strong>re<br />
es palimfsesti, biblia da misTanani...<br />
_ Tqven, <strong>me</strong>brZolma aTeistma, amwuTas axseneT eSmaki,<br />
Tumca eSmakisa araferi gwamT, _ naZaladevi Rimili<br />
Seageba berim, _ Tqven iciT, jer kidev rodis mimiRes<br />
komkavSirSi, berobasTan da eklesiasTan araferi makav-<br />
Sirebs, mudam partiis mTavar gezs mivyvebodi da arsaiTken<br />
gadamixvevia!<br />
_ ho, _ Tvali aucimcimda bikentis, _ vici, mamaSeni<br />
sakuTari xeliT rom gakriWe!<br />
beris pirze siwiTle moaskda... diax, moxda esec!..<br />
ymawvili iyo, motyuebuli da regveni... mTeli sicocxle<br />
unda ezida codvis simZi<strong>me</strong>, Tan amis gacxadeba ar SeeZlo.<br />
uTq<strong>me</strong>lad monanieba ver Sedgeboda, mounanieblad ki ufali<br />
arasodes apatiebda! arsebobda ki ufali?.. esmoda beri<br />
zaqaraias mwuxare sulis Zaxili?.. survili wvavda, vin<strong>me</strong>s<br />
mindoboda am daundobel Jams?.. swored aq, bikenti Toloraias<br />
mqrqalad ganaTebul kabinetSi gaukrTa azri,<br />
qaRaldisaTvis miendo saidumlo, sekreterSi damaluli<br />
qaRaldisaTvis... am furclebze dawers igi misTvis misawvdom<br />
simarTles, zed ki, _ Cveulebrivi <strong>me</strong>lniT, _ sayovelTao<br />
sicrues, farad rom aufarebia Tanabrad yvelas...<br />
gava dro, Seicvleba Jami da palimfsesti gacxaddeba, sicruis<br />
qveS SeniRbuli simarTle waikiTxeba...<br />
_ kargad maxsovs is dRe. ramdeni vicineT!.. uh, ramdeni...<br />
_ axlac ikriWeba bikenti, jansaRi kbilebi mouCans.<br />
marTlac lamazi kacia, Tavic moswons da sxvasac awonebs,<br />
magram beris is sZuls saSineli siZulviliT... oRondac,<br />
simarTlis gamJRavnebas ver bedavs, mamis gamwiravi kaci<br />
gmiri ver gaxdeba!<br />
ager, bikentisac naTlad xso<strong>me</strong>bia is dRe, beris guls<br />
rom Ria Wrilobad daaCnda, misi cxovrebis gza sicruis<br />
kalapotSi moaqcia...<br />
es ambavi ufro adre moxda, vidre qosa ZRvibiam, bikentis<br />
mamam, da nestor Toduam macxovrisgoraze TeTri<br />
taZari Camoangries. komkavSiris axladgamomcxvari<br />
kandidati beri zaqaraia naliaSi gadamalul mamas _ solomons<br />
xmis CaxleCamde arwmunebda, R<strong>me</strong>rTi ar aris, Sen<br />
ki wurbela da matyuara xar, moisrole es jvari da Cven-<br />
Tan, proletarebTan gadmodio. uyura solomonma at-<br />
34 35
oyebul Svils, uyura da iseTi aliyuri aWama, es mozveriviT<br />
biWi fexze Zlivs gaCerda, TviTon ki swrafad,<br />
swrafad pirjvari gadaiwera, Seminde, ufalo, Seminde <strong>me</strong><br />
codvilso! beris cremli waskda da anCxlad miayvira,<br />
ufals ki ara, Sendoba <strong>me</strong> mTxove, Sens gamo komkavSirSi<br />
ar mRebulobeno... gavarda gareT, Seyara komujredis<br />
wevrebi, miucvivdnen solomons, CamoaTries naliidan da<br />
jorze ukuRma Sesves... `nu marcxven, Svilo!~ _ Tvalze<br />
cremli moadga solomons... guli Cauvarda beris, magram<br />
ukve verafers gamoasworebda da ixtibari ar gaitexa.<br />
axalgazrdebma mxiaruli xorxociT misdies jors, qu-<br />
CaquCa Caatares, revkomis win dalaqi Seagebes. zorba<br />
kaci iyo solomoni, gauZalianda, <strong>me</strong>re dawynarda da<br />
mwuxare xmiT erTxelac Seexvewa beris: `nu marcxven,<br />
Svilo!~ raRa dros! berim xelze ikbina da tkivili ver<br />
igrZno. mTeli qalaqi gareT gamoefina. aivanze ZRvibi<br />
Toloraia da nestor Todua gadmodgnen, uyurebdnen<br />
da icinodnen... dalaqma makrateli moumarjva, gaatkacuna<br />
da mRvdlis wveri mtverSi dacvivda. axalgazrdebi,<br />
saseiro ram naxeso, zed buqnas mohyvnen... solomonma<br />
Tavi aswia da raRac CaiCurCula. gakreWili mRvdeli<br />
marTlac sasacilo iyo, TiTs uSverdnen da xarxarebdnen...<br />
mxolod beri idga gamtknarebuli. Svilma mamis sityvebi<br />
moismina. R<strong>me</strong>rTs SesTxova solomonma _ `ufalo,<br />
miuteve, ra<strong>me</strong>Tu u<strong>me</strong>carni arian!~ beris ki tvinSi TiTqos<br />
viRacam CasZaxa: `regveno, geSinodes uflis risxvisa!~<br />
amasobaSi jori Seabrunes, ukuRma Semjdari, gakre-<br />
Wili solomoni bulvarze xelaxla Caaseirnes, Sin miabrZanes.<br />
jori revkomma waiyvana. komkavSirlebic gaikrifnen<br />
da ezoSi orni darCnen _ mama da Svili. mxrebCamoyrili,<br />
daCiavebuli idga es aqamde axmaxi vaJkaci. beri zurg-<br />
Si uyurebda, magram mixvda, rom mama tiroda. undoda fexebSi<br />
Cavardnoda, patieba gamoeTxova... veRar gabeda!<br />
solomoni Sin Sevida, loginSi Cawva, kedlisaken mibrunda<br />
da aqeTken piri aRar uqnia.<br />
<strong>me</strong>ore dRes miiRes komkavSirSi beri zaqaraia. xmis<br />
kankaliT warmoTqva fici. ukve icoda, rom cru cxovrebiT<br />
unda ecxovra. simarTles gulSi imarxavda, igi sizmris<br />
nawili ufro iyo, cxadSi ki bejiTi komkavSireli,<br />
<strong>me</strong>re partieli beri zaqaraia erTgul jariskacad edga<br />
maRal miTiTebebs.<br />
_ magrad ieSmake Sen maSin! _ Tqva bikentim.<br />
beris niri Seecvala, ver mixvda, ras niSnavda es sityvebi.<br />
_ Senma partiulma erTgulebam gadaarCina mamaSeni,<br />
Torem gakreWas vin akmarebda! _ bikentim magidas xelisguli<br />
gadausva, TiTqos mRvdlis aCrdils Slida: _<br />
ise, didxans ver icocxla solomonma!<br />
_ ho, erT TveSi miicvala!<br />
_ brge vaJkaci maxsovs! _ gaiRima bikentim. _ ase<br />
uceb ram daadno, kaco, gasakviria!<br />
gakvirvebuli bikenti ki ara, beri aRmoCnda. bikentis<br />
sityvebSi gulwrfeloba JRerda. nuTu ver xvdeboda,<br />
rom Svilma mokla mama. beri iaraRi aRmoCnda, qosa<br />
ZRvibiasa da misTanebis iaraRi. imaT gaisroles, oRond<br />
Svilis xeliT. im dRes, roca mTeli qalaqi miscemoda<br />
mxiarulebas, iqneb mrisxane R<strong>me</strong>rTs ewada kidec daesaja<br />
<strong>me</strong>reTi, moesra sodomsa da gomorasaviT, magram solomonis<br />
siwmindem SeaCera uflis msaxvrali xeli... ase<br />
fiqrobda samsaxovani beri zaqaraia, romlis arsSi er-<br />
Tad Sezavebuliyo iudas suli, uflis SiSi da komkavSiruli<br />
rw<strong>me</strong>na... yovelive amas ver xvdeboda bikenti Toloraia.<br />
arc is icoda Sinsaxkomis ufrosma, rom sekreteris<br />
ujraSi beris udevs qaRaldis dasta, ro<strong>me</strong>lic axal<br />
palimfsestad gadaiqceva... `<strong>me</strong> mas partiul amxanagad da<br />
misTa saq<strong>me</strong>Ta Tanamonawiled mivaCnivar!~ _ gaifiqra<br />
berim.<br />
_ palimfsests droebiT SeeSvi! _ bikentis rCevas<br />
brZanebis kilo dahkravda. _ xom xedav, ranairi Jami<br />
36 37
dagvidga. klasobrivi brZola mwvavdeba, mteri yoveli<br />
mxridan gvitevs, naZiralebis xrova yvelafers kadrulobs.<br />
ar dagimalav da piradad <strong>me</strong>c <strong>me</strong>cxeba Cirqi. sam-<br />
Soblos gamyidvelebma iq, kordons miRma cilismwamleburi<br />
paskvili SeTiTxnes, Zvel bolSevikebs Tavze lafs<br />
asxa<strong>me</strong>n. kargi iqneba, Rirseul pasuxs Tu gavcemT! ai, Cveni<br />
qalaqis, <strong>me</strong>reTis uaxlesi istoria rom dagvawerina,<br />
ha... axalgazrdebi waikiTxaven, mtyuansa da marTals gaarCeven...<br />
_ bikenti win gadmoixara, kiloSi Txovna gauria,<br />
TiTqos epirfereboda kidec: _ xom ici, visi Svilica<br />
var, saidan movdivar! simarTlis gamrudebas aravis vapatieb!<br />
esec ase!.. yvelaferi gairkva!.. xotba unda SevasxaT<br />
qosa ZRvibiasa da mis Tana<strong>me</strong>brZolebs!.. Tanac simarTleo!..<br />
vin icis simarTle?.. simarTle Tu iseTi lamazi ver<br />
aRmoCnda, vin darTavs nebas WeSmaritebis gacxadebisa?<br />
_ beri gulubryvilod ver motyuvdeba...<br />
_ masala muzeumSic bevria albaT, _ xmadabla daurTo<br />
bikentim, _ saWiroebis SemTxvevaSi, Cvens arqivSic<br />
gamuSaveb. cocxali mow<strong>me</strong>ebic xom gvyavs jerjerobiT, eger<br />
efro Todua da cacana kvaracxelia gveyofa, magaliTad...<br />
bikenti Toloraias lamaz TvalebSi civi molodini<br />
Cadga...<br />
6<br />
ca uRrubloa, magram mzis mcxunvareba Senelda da<br />
Crdils aravin eZebs.<br />
cacanas Tavisi jorko mzis gulze, trifoliatTan<br />
gamoutania. Tvali eluleba. xeli wiTelydian, sqel<br />
wignze udevs, Sig saTvale gaukvexia da saCvenebeli TiTi<br />
Cautanebia. gacrecili, Wreli xalaTi acvia, gviani Semodgomis<br />
simbolosa hgavs.<br />
efros WasTan sarecxi daurecxia, axla aRanRalebs,<br />
wuravs da ezos gardigardmo gaWimul Tokze afens. xanda-<br />
xan Soridan TvalmoWutuli Sexedavs, Seamow<strong>me</strong>bs, wesrigi<br />
Tua daculi, zewari zewarTan unda ekidos, baliSispiri _<br />
baliSispirTan da ase Semdeg... tanze Talxi acvia, satinis<br />
Savi mandiliT Seukravs WaRara. etyoba, mis bebrul Zvlebs<br />
mzis Sesustebuli siTbo ukve veRar aTbobs.<br />
_ mobrZandiT, batono! _ gamofxizldeba cacana,<br />
wamodgoma ezareba da viTomc jorkos veyrdnobio, xeliguls<br />
ebjineba, win gadmoiweva, oRond amaze <strong>me</strong>tad<br />
Rones ar xarjavs, _ mobrZandiT, amxanago beri!<br />
_ salami, Tqveni Wiri<strong>me</strong>! _ efro Cerdeba, <strong>me</strong>re _<br />
bodiSiT, _ nu gamiwyrebiT, axlave saq<strong>me</strong>s movrCebi!<br />
_ gamarjoba, Zia beri! _ marTali WiSkris Wrialma<br />
gamoaxeda da kibeze Camorbis.<br />
_ brZandebodeT, brZandebodeT! _ xelebs asavsavebs<br />
beri, cacanas wamodgomas uSlis. _ rogor gikiTxoT,<br />
qalbatono efro! _ dedabers moikiTxavs da marTalis<br />
miubrundeba: _ Sens gazrdas, tabureti gamoayole<br />
xels!<br />
ukve <strong>me</strong>ramdene dRea beri zaqaraia Toduebis stumaria.<br />
mova, taburetze Camojdeba, muxlze rveuls gadaSlis,<br />
fanqars moimarjvebs da dedabrebs us<strong>me</strong>ns... yvelaferi<br />
ainteresebs beris: ra, rogor, rodis? muzeumis<br />
biblioTekis Zveli gazeTebisa da broSurebis sityvebs<br />
nacrisferi dasdebia, iqidan sicocxle gamqrala... arqivSi<br />
CayviTlebul qaRaldebs gulgriloba da sisastike<br />
axlavs... dedabrebis gulubryvilo titini ki istoriadqceul<br />
warsuls ferebiT avsebs... beri zaqaraia marcvalmarcval<br />
krefs sityvebs da amiT cdilobs simarTlis Senoba<br />
aagos...<br />
`simarTle?.. ra aris simarTle? _ eWvi awvalebs beris,<br />
_ saidan iwyeba aTvlis wertili?~<br />
gazeTis nacrisferi sityvebi, arqivis sabuTebis yvi-<br />
Teli sityvebi, dedabrebis vardisferi da Sindisferi<br />
sityvebi, beri zaqaraias xan Savi, xanac lurji sityvebi...<br />
ras niSnavs `sityvebi~?<br />
38 39
sityvebi... sityvebi... sityvebi... <strong>me</strong>reTis orRobeebSi<br />
niavi dafaCunobda, Tan dahqonda ucnauri, manamde gaugonari<br />
sityvebi _ Tavisufleba... Tanasworoba... avtonomia...<br />
Cven saqarTvelo varT!.. Cven gubernia ara varT!..<br />
Cven samSoblo gvaqvs!.. Cven samSoblo ara gvaqvs!.. Cven<br />
proletarebi varT, Cveni samSobloa mTeli dedamiwa!..<br />
sityvebi... sityvebi, Cum niavs orRobeebSi rom dahqonda,<br />
yovel jargvalsa da odaSi aRwevda, suls amRvrevda,<br />
aforiaqebda... xalxi moednebsa da bulvarebSi gahyavda...<br />
pirveli Tavyrilobebi... pirveli talRa revoluciisa...<br />
pirveli demonstraciebi... gaficvebi... gimnazistebisa<br />
da seminaristebis amboxi... sapolicio ubnebis rbeva...<br />
talRa talRas ahyva, talRa talRas miexala... cacana CaiTria<br />
adamianTa morevma, efroc CaiTria, xan aqeT miagdo,<br />
xan _ iqiT... `ah, bodiSi, cira, mgoni fexze dagabijeT!~<br />
`ukacraT, patoni!~ `na<strong>me</strong>tani xom ar SegawuxeT, qaliSvilo?~<br />
`piriqiT, patoni!~ _ brbom cacana geras miaWeWya,<br />
efro _ nestors... qosa ZRvibia am dros Rvinis kasrze<br />
idga, cxel da mZulvare sityvebs isroda: `Z<strong>me</strong>bo! Cven<br />
Cagrulni varT! Cven dasakargi araferi gvaqvs, borkilebis<br />
garda! Cveni samSobloa mTeli dedamiwa, Cveni eria<br />
yvela daCagruli da upovari!.. win, Z<strong>me</strong>bo, davangrioT<br />
aspitTa es bude!~<br />
ena uWrida qosa ZRvibias da <strong>me</strong>reTSi pirvelad man<br />
Tqva sityva, <strong>me</strong>reTSi wiTeli droSa pirvelad gera kvaracxeliam<br />
aafriala, <strong>me</strong>reTSi pirvelad tyvia nestor<br />
Toduam gaisrola...<br />
_ samive kai vaJkaci iyo! _ cacanas Tvalebi gaubrwyinda.<br />
_ ZRvibi tanmorCili, magram vercxliswyaliviT<br />
mousvenari maxsovs... nestorsa da geras Tvals ver aawvdendi.<br />
nestori ficxi, gera _ mSvidi... gabrazebuli ar<br />
maxsovs... jarobaze iWidaves, Rone mousinjes erTi<strong>me</strong>ores...<br />
paraskeobiT, bazrobaze, mindvris kideze taSfanduri<br />
imarTeboda. gogonebi cidan varskvlavebs wyvetd-<br />
nen, biWebi bedaurebsa hgavdnen... Wkuacetni cekvaTama-<br />
SiT erTobodnen, Ronivrebs saWidaosaken miuwevdaT<br />
guli. mZlavri torebi gadaaWdes nestorma da geram,<br />
ijajgures, ibuqnaves _ verc erTma gadasZala, verc <strong>me</strong>orem.<br />
kutkaliasaviT daxtoda qosa ZRvibia, xelSi wkneli<br />
eWira, mayureblebs fexebSi uJapunebda. `daixieT,<br />
daixieT, wre, wre!..~ _ qaluri xmiT gahkioda... cotaTi<br />
koWlobda qosa ZRvibia da imitomac daxtoda, nakli rom<br />
daemala...<br />
gogoebma, es ra daTvebi dabajbajebeno, kiskisi mor-<br />
Tes... cacana aWaxWaxda sxvaze <strong>me</strong>tad; efro xiTxiTebda,<br />
tuCebze xelisguls ifarebda, vardiviT gadafiCinda<br />
CaTa _ qosa ZRvibias rCeuli...<br />
Tvalebi gangan waiRo qosam da gogoebs CasCurCula:<br />
_ aba, ZRabefi, Senc efro da Senc cacana, gaiqeciT<br />
Sin da mSoblebs moaxseneT, xval Cvens saTxovnelad gera<br />
da nestori movlenTqo!<br />
<strong>me</strong>re CaTas win datrialda, maimuniviT daimanWa, aakiskisa<br />
da sacekvaod gaitaca.<br />
efrom da cacanam erTmaneTs gadaxedes, gaibusnen,<br />
dafrTxnen. aseTi xumroba gagonila?<br />
_ <strong>me</strong>ore dRes marTlac mogvakiTxes, Za! _ axlac<br />
gaocebiT igonebs cacana, _ aki xumroba gvegona! is Ra<strong>me</strong><br />
efrosTan gavaTie da dilamde bWoba gvqonda, iqneb arc<br />
xumroben da movlenTqo... isic ver gagverCia, ro<strong>me</strong>li<br />
ro<strong>me</strong>ls gvTxoulobda. <strong>me</strong> ufro gera momwonda, efros<br />
_ nestori... asec moxda!<br />
gera kvaracxelia morcxvi kaci yofila. etlSi xmagak<strong>me</strong>ndili<br />
ijda. Sin, sakuTar jargvals rom miaRwies,<br />
gaubedavi adamianebis Cveulebisa<strong>me</strong>br, zed<strong>me</strong>tad gaisarja,<br />
patarZals miwaze fexi ar daakarebina, xelSi aitaca<br />
da es TeTri pepela Tavis gamWvartlul jargval-<br />
Si Seiyvana. Zirs daSveba veRar gabeda da keriasTan joriviT<br />
gaCerda. cacanas sicili autyda, cxviri kacis<br />
kiserSi Cargo da mouRitina...<br />
40 41
_ efrobebi, Sen xom mTlad fiora CitiviT iqnebodi?<br />
_ ikiTxa marTalim.<br />
ufrosebs gaecinaT.<br />
_ xelebze ayvanisa ra mogaxsenoT, _ efros damWknar<br />
bageebze Rimili miiWuWka, _ nestori ise miabijebda,<br />
verafriT mivewie. ariqa, ga<strong>me</strong>qceva<strong>me</strong>Tqi da Tavi movikali.<br />
es oda xom maSin Zirs idga, orsafexuriani kibeRa<br />
hqonda. nestors safexurebisaTvis fexi ar daukarebia,<br />
dires ise gadaalaja, jorkoze Camojda, Ceq<strong>me</strong>bi waiZro<br />
da mibrZana: fexis wyali momirbenine, Surige!<br />
_ tyui, tyui! _ qoqola daayara cacanam.<br />
_ Sen ki sul simarTle Camokakle! _ uborotod Seepasuxa<br />
efro.<br />
_ yvelani aq vikribebodiT, efrosTan! _ mogonebebiT<br />
gaTba cacana, _ gvian Ra<strong>me</strong>mde kamaTobdnen kacebi.<br />
ZRvibi Toloraia qaliviT gahkioda, marqsi da marqsizmio,<br />
proletari da proletariatio... maSin xom axali sityvebi<br />
iyo, yuri SeCveuli ara gvqonda da gveucxoeboda. nestoric<br />
ase iZaxda, marqsi da proletario; gerac, oRond dinjad<br />
da ufal R<strong>me</strong>rTs daayolebda!.. mikvirda, yvelani<br />
erTsa da imaves Tu laparakoben, sakamaTo ra aqvT<strong>me</strong>Tqi...<br />
werakiTxvis ucodinrebi viyaviT <strong>me</strong> da efro...<br />
_ Sen maSinac Wkuis kolofi iyavi! _ Seawia efrom.<br />
_ yvelani erTad viyaviT! _ cacanas xmas sevda Seepara,<br />
efros SeniSvnas wauyrua. _ TiTqos veraferi<br />
gagvyrida. <strong>me</strong> marTa <strong>me</strong>wvina akvanSi, efros _ tataCi, Ca-<br />
Tas _ bikenti!<br />
_ vin ifiqrebda, qals Tu iSovida! _ daagdo uceb efrom.<br />
_ ratom? _ cacanas efros qiliki ar moewona. _<br />
CaTas mze da mTvare amosdioda qmarze, oRond uxane<br />
yofila is sacodavi. yvelas ajoba ZRvibi Toloraiam<br />
WkuiT, iseTi Zala iSova, ZRvibis daZaxebasac ver ubedavdnen,<br />
Sinaurebi `bikentis mamao~ ityodnen, Soreblebi<br />
`amxanago Toloraiao!~<br />
_ `bikentis mama~, _ CaixiTxiTa efrom, _ sakuTari<br />
saxeli dakarga kacma.<br />
saSiSi qali iyo es efro, arafers erideboda... beri<br />
zaqaraiam qalis sityvebi viTomc ver gaigo, ubis wignaki<br />
dakeca da Seinaxa...<br />
42 43<br />
7<br />
wina dRes beri zaqaraiam adgilobrivi gazeTis `<strong>me</strong>brZoli<br />
stalinelis” redaqciis TxovniT orgverdiani<br />
werili gaaSanSala. aseT werilebs adrec ukveTavdnen<br />
xol<strong>me</strong>. didi tvinis Wyleta amas ar sWirdeboda, radgan<br />
trafaretul, mzamzareul frazebs Tavs mainc ver daaRwevda.<br />
erTgvari zizRis grZnobiT asrulebda davalebas,<br />
radgan kargad icoda, am sityvebSi WeSmaritebis<br />
natamalic arsad moiZieboda. WeSmariteba sisxliani da<br />
sastiki iyo. simarTlis sinaTle suls ganw<strong>me</strong>nds xol<strong>me</strong>,<br />
oRond amis ufleba beris ar hqonda da sicruis WuWyi sulSi<br />
eleqeboda... amjeradac werilis Sinaarsi, oqtombris<br />
ocda<strong>me</strong>aTe wlisTavs rom uZRvna, <strong>me</strong>reTel revolucionerebs<br />
exeboda. sami vaJkacis _ gera kvaracxelias, ZRvibi<br />
Toloraias da nestor Toduas Tavgadasavlebi oqros<br />
varaySi unda Caesva, yovelnairad Seelamazebina, mwikvli<br />
Tu ram ecxo, Camoerecxa... es matyuara werilebi, TamaSis<br />
kanoniT SeTxzulni, aTvlis cru wertilidan danaxuli<br />
samyaros fantastikur ganzomilebas iZleodnen... ratom<br />
vakeTeb amas? _ fiqrobda beri, _ xom SemiZlia uari vTqva?..<br />
ara maqvs, amxanagebo, weris niWi da nurc mikveTavT.<br />
sxvac bevria iseTi, kalams saiTac gindaT, gaaWenebs...<br />
fiqrobda ase, magram icoda, verasodes gabedavda am<br />
satyvebis xmamaRla warmoTqmas.<br />
`risi unda <strong>me</strong>Sinodes <strong>me</strong>, beri zaqaraias?.. risi eSinia<br />
adamians saerTod?.. viTom laCaria da imitom?.. uSiSari
kaci iyo mamaCemi, solomon zaqaraia. erTi ramisa eSinoda<br />
mxolod _ Sercxvenisa da amas ver ascda... SiSi Cvens<br />
sulSi imTaviTve Cabudebula. Tavisufleba, albaT, SiSisagan<br />
ganTavisuflebaa. am gagebiT Cven arasodes vyofilvarT<br />
Tavisufalni. revoluciac imitom moxda, Tavisufleba<br />
mogvepovebina, magram mauzeris Tavisuflebam sulis<br />
Tavisufleba akvanSive Cakla da Tavisuflebis wil dagvrCa<br />
SiSi... uflis winaSe davificeb, rom sikvdilisa ar <strong>me</strong>Sinia.<br />
maS, ratom <strong>me</strong>Sinia, rom es ubralo, arcTu uCveulo sityvebi<br />
Cveulebrivi <strong>me</strong>lniT Cveulebriv qaRaldze Caviwero.<br />
bolos da bolos sikvdilze uaresi vis ra damarTnia?~<br />
`<strong>me</strong>brZoli stalinelisaTvis~ daweril werils daxeda.<br />
saTauri trafaretulia, stili kancelaruli, qaRaldis<br />
virTxis dawerili. miswvda, undoda gadaefxriwa, magram<br />
gons moego, ganze gadado. diax, xval redaqciaSi<br />
gagzavnis, gazeTis pirvel gverdze dabeWdaven. gvars<br />
ar moaweren, saredaqcio werilad gaasaReben. kiTxviT<br />
mainc aravin kiTxulobs msgavs werilebs...<br />
berim qaRaldebis sul sxva dasta moswia. zed lamazi<br />
kaligrafiiT gamoiyvana: `revoluciis 30 weli~. Cafiqrda<br />
da Camowera: `1. gera kvaracxelia, 2. ZRvibi Toloraia,<br />
3. nestor Todua~, da kidev, qveviT _ `dasawyisi~.<br />
sanam bolo sityvas dawerda, pirveli ukve gaqra, beri<br />
ki, Ra<strong>me</strong>s Sefarebuli, Tavis oTaxSi ganmartoebuli, SiSisagan<br />
ganTavisuflebuli Seudga aRweras gera kvaracxelias<br />
SiSisa... mravali wlis Semdeg marTali Todua etyvis<br />
beri zaqaraias: Zia beri, is SiSi CemSic cocxlobs. dabadebuli<br />
arc viyavi, uflis ganawesSiRa vewere, magram Cemi<br />
momavali arsebobis xazi nestorisa da geras, efrosa da<br />
cacanas cxovrebaze unda gasuliyo, imTaviTve Tanamonawile<br />
viyavi maTi silaCrisa da gmirobisa, marcxisa<br />
da gamarjvebisa...~<br />
44 45<br />
* * *<br />
oqtombris im dRes _ es moxda 1906 wels _ gera kvaracxeliam<br />
sasaxlis quCaze sikvdilis civi sunTqva igrZno<br />
da sicocxleSi pirvelad mZi<strong>me</strong> gamocdas ver gauZlo.<br />
azri TiTqos gamoeTiSa, Zala fexebs mieca. imdenad moulodneli,<br />
imdenad daujerebeli ram xdeboda, misi sxeuli<br />
TavisTavad eswrafvoda gadarCenas... yvelaferi airia,<br />
yvelaferi yiraze dadga da geras <strong>me</strong>xsierebas SerCa<br />
mxolod frag<strong>me</strong>ntebi _ gaafTrebuli, giJuri saxeebi<br />
kazakebisa, SiSveli xmlebi, cxenebis ofliani, moRrecili<br />
kisrebi, gaSlili fafari da Zua, qafiani, yviTeli<br />
kbilebi... Zirs dacemuli qali, brbosagan gaTelili _<br />
veravin iclida xelis SesaSveleblad... Tofebis Waxa-<br />
Wuxi da zriali... zriali... xmaurisagan Tavi uskdeboda<br />
geras, Sig tvinSi gugunebda raRac usaSvelo da gaugebari...<br />
yurSi isev da isev Caesmoda mWaxe da uxeSi _ `Øàïêó<br />
äîëîé!~ srola, wivilkivili, gniasi... garboda gera da<br />
sikvdilis SiSs cnobierebidan amoeSanTa yovelive danar-<br />
Ceni. TavzeviT grZnobda sisxlian xmals, zurgSi SaSxanis<br />
xiSti ebjineboda TiTqos, misTvis gasrolili tyvia eweoda<br />
da imasac gaurboda... garboda prospeqtze da daviwyeboda,<br />
rom arsebobs eSmaki, sulis wil sicocxles rom gaCuqebs,<br />
da arsebobs R<strong>me</strong>rTi, Tavdadebis wil ukvdavebas rom<br />
gaziarebs... arCevanis SesaZlebloba daviwyeboda...<br />
`samxedro soboris~ TeTri kedlebi... gimnaziis nacrisferi<br />
Senoba... gimnazielTa talRa, gera kvaracxelia<br />
rom SenobaSi Seitana... kibe... sarTulebi... isev kibe... aRma...<br />
daRma... iyo uamravi kari, magram dasamali adgili versad<br />
ipova... fanjrebSi SuSis msxvrevis xma... Ceq<strong>me</strong>bis bragabrugi<br />
parketze, ymawvilTa damfrTxali Tvalebi TiTqos<br />
nislSi micuraveno da kazakebi: lurji Tvalebi, qera ulvaSebi,<br />
sikvdilis bangi, sisxlis yayaCoebi... egona geras,<br />
rom mxolod mas misdevda sikvdili, mxolod is aeRo mi-
zanSi... amitomac ver gaego, ratom eyara Zirs gva<strong>me</strong>bi,<br />
ratom dioda sisxli, godebiT ratom iyo haeri savse...<br />
derefanSi mouxvia... kvlav kibe!.. zeviT Tu qveviT, aqeT<br />
Tu iqiT?.. safexurebze Cairbina, kari ipova, patara sakani...<br />
iq Cvrebsa da cocxebSi Caimala... xmaurma Sors gadainacvla,<br />
TiTqos Senelda, CaixSo... albaT bambis kedlebi<br />
hqonda sakans, amitomac ver aRwevda gare x<strong>me</strong>bi, anda<br />
geras gulis bagabugi faravda yvela danarCen xmas.<br />
zis gera bnelSi, cdilobs sunTqva daiokos, cdilobs<br />
gaqres, kedelSi gauCinardes...<br />
Cqari da msubuqi fexis xma ismis, viRaca morbis, kar-<br />
Tan wrialebs, aRebs, Semodis, iqve Cacucqdeba, bavSvurad<br />
slukunebs...<br />
uceb kari gaskda, talRasaviT Semovarda Rrianceli,<br />
yvirili, Rmuili...<br />
_ ager, ager mimalula!<br />
da SeSinebuli, tiriliani xma:<br />
_ Zia, ar momklaT, ar momklaT, ra!<br />
geras Seaciva... wamodga... parkidan Wia rom gamoZvreba,<br />
ise gamoZvra Tavisi laCari, umaqnisi gvamidan... `ufalo,<br />
mo<strong>me</strong>c Zala!~ _ pirjvari gadaiwera da kuTxidan gamoabija.<br />
sircxvilis grZnobas SiSi gamoexveta. mixvda, arafrad<br />
uRirda sicocxle, mixvda, am wuTamde mona iyo,<br />
amier ki _ Tavisufali... igi sxva kaci gaxda, magram am<br />
sxva kacs Tavisi mxrebiT unda ezida wina gera kvaracxelias<br />
usazRvro danaSauli.<br />
gamovida gera samalavidan, kari farTod gaaRo, sina-<br />
Tle SemouSva. iqve, saknis zRurblTan sisxlisagan daclili<br />
gimnazieli egdo. Zirs daeSva, civ Sublze xelisguli<br />
daado, pirisaxeze CamouSva, Riad darCenili Tvalebi<br />
dauxuWa.<br />
maRla aixeda da ufals SesTxova:<br />
_ R<strong>me</strong>rTo, ro<strong>me</strong>li xar caTa Sina, miibare umanko kravis<br />
suli!<br />
adga da wamovida. derefnebSi kvlav CoCqoli idga.<br />
zedac aravin uyurebda ucxod mavals. ZalauflebiT<br />
mTvralni miezidebodnen, risi waRebac SeiZleboda. baliSidan<br />
amocvenili bumbuli farfatebda haerSi, Zirs<br />
efineboda da nasisxlars ekroboda.<br />
_ Ïîøåë âîí! _ SeubRvira viRacam da gareT ubiZga.<br />
golovinis prospeqti naomar velsa hgavda.<br />
prospeqts miRma, `soboris~ gumbaTze jvari brwyinavda<br />
da mis sxivTa anareklSi uflis xateba moelanda.<br />
_ Seminde, ufalo, codvils! _ RaRadyo gera kvaracxeliam...<br />
ase yveboda am ambavs efro, mkacrad da Seuvalad mokumavda<br />
Txel, damWknar bageebs, TvalebSi aSterdeboda<br />
marTalis da beri zaqaraias.<br />
_ icodeT, Svilebo, adamiani sustia, yvelaze Zalgulovani<br />
kacic ver vaJkacobs yovelTvis, nu gikvirT<br />
sxvaTa sisuste!<br />
vis gaukvirdeboda? an kacTa sisuste, an vaJkacuri<br />
siqvele!<br />
_ tyuilia, tyuilia! _ cxarobda cacana._ Cemi gera<br />
orjerac ar wasula TbilisSi, golovinis prospeqtze ra<br />
undoda?... swored maSin aafriala macxovrisgoris taZris<br />
gumbaTze wiTeli droSa...<br />
_ es maisobaze iyo, naxevari wlis Semdeg! _ Seuswora<br />
efrom.<br />
_ <strong>me</strong>reTSi sul pirvelad sapirvelmaiso alami babua<br />
geram aRmarTa, _ Tavmomwoned Tqva marTalim, _ nestor<br />
babua exmareboda da ZRvibi Toloraiac!<br />
im dros samiveni _ gera, nestori da qosa ZRvibia ganuyreli<br />
Z<strong>me</strong>biviT iyvnen da swamdaT kidec, Cveni Zmoba<br />
maradi da urRvevi iqnebao.<br />
46 47
_ he, biWo, geras klaven mgonia! _ gadmosZaxa <strong>me</strong>zobelma<br />
qosa ZRvibias.<br />
klaveno? qosa ZRvibiam samalavidan CvarSi gaxveuli<br />
mauzeri amoiRo, tyviebiT datena da macxovrisgorisken<br />
gaiqca.<br />
_ nestor, gesmis, kaco, geras klaveno! _ ikivla efrom.<br />
nestori wuTis win miujda sufras wasaxemseblad.<br />
lukma umal daagdo da, aba, Tofio.<br />
efrom Tavisi xeliT gamourbenina Tofi da satyviawamle.<br />
xidTan rom ori Ziri kakali dgas, utu Toduas, marTaliad<br />
wodebulis, darguli, ai, iq Sexvdnen erTmaneTs<br />
nestori da qosa ZRvibia.<br />
_ gaige?<br />
_ ho, gavige!<br />
kaklebis CrdilSi mudamdRe moqalaqeebi iyridnen<br />
Tavs. axlac blomad idgnen da musaifiT erTobodnen.<br />
amaT Tvals ra daemaleboda da SexeT, mTavrobasTan saomrad<br />
midiano, erTmaneTs gadauCurCules.<br />
_ am gziT gaiares? _ ikiTxa nestorma.<br />
_ ho, am gziT wavidnen! _ gaubedavad Seepasuxa viRaca.<br />
_ aba, Tqven iciT, biWebo! _ miaZaxa <strong>me</strong>orem.<br />
oriode saaTiT adre gera kvaracxeliam wiTeli dro-<br />
Sa dakeca, ubeSi Caido da cacanas daubara:<br />
_ mag wignebs rom daacancareb, osurpatoni, saqmis<br />
droa ukve!<br />
qalaqSi uCveulo araferi xdeboda im dRes. <strong>me</strong>reTelebs<br />
araferi s<strong>me</strong>nodaT maisobaze. eg iyo, raRac cnobebi<br />
aRwevda Tbilisidan, imperiis axlo da Soreuli guberniebidan.<br />
mazris xelmZRvanelobam manamde cqvita yuri,<br />
sanam Tanamoqalaqeni ZilburanSi nebivrobdnen. maisobis<br />
xsenebac ki imperiis balavris rRvevad miiCnia da<br />
quCebSi Cafrebi da cxenosani kazakebi gamoiyvana. saq<strong>me</strong><br />
amaT araferi hqondaT, CumCuma Rvinis sardafebSi Caikargebodnen<br />
da mTxlenarev Rvinos pirSi isxamdnen...<br />
mTavris sasaxlesTan rom karis eklesiaa, iq Seiara<br />
geram, sanTeli daunTo gimnazielis ubiwo suls, Cumad<br />
iloca da ezoSi rom gamobrunda, mzem TvalebSi moabar-<br />
Cxala, TiTqos R<strong>me</strong>rTis mzeras SeefeTao, wamiT dabrmavda.<br />
xalxmravali bulvari gadaWra, kaklis xeebTan Caiara,<br />
nacnobebs miesalma da Cxerias xidi gadakveTa. am<br />
dros ukve qvis xidi iyo Cxeriaze gadebuli, ori uremi<br />
erTmaneTs gverds rom auvlida, iseTi.<br />
mTisZiri tyiani iyo, Wreli, Sereuli tye mijriT<br />
idga. oRond rac ufro uaxlovdeboda goraks, miT ufro<br />
dabldeboda, TiTqos macxovrisgoris winaSe Tavs maRla<br />
veRara swevso. ferdobi dabal tyebuCqnars Seemosa,<br />
ufrore bzas.<br />
aRmarTis dasawyiss viRac RvTisniers qviTkiris cxra<br />
safexuri CauduRabebia mtkiced. vin icis, vin da rodis<br />
moindoma macxovrisgoraze kibis ayvana. albaT saxsari<br />
ar eyo, an Rone, an sicocxle... darCa cxra safexuri _<br />
gera yovel asvlaze iTvlida _ rva saRi da <strong>me</strong>cxre _<br />
Jamisagan morRveuli...<br />
Sedga fexi pirvel safexurze gera kvaracxeliam, aixeda<br />
da <strong>me</strong>cxre, morRveul safexurze ymawvili ixila. gimnazistis<br />
forma ecva, gabutuli, daWorflili, TeTri pirisaxe<br />
hqonda, bavSvurad norCi da gulubryvilo gamoxedva.<br />
`momdeven?~ _ ikiTxa gimnazielma.<br />
geram icno ymawvili, sircxvili Seubrunda, Seaxura.<br />
`mapatie, Sevrcxvi yaZaxi! _ SesTxova, _ SiSma wamar-<br />
Tva Rone, veRar giSvele!~<br />
`yovelive RvTis nebaa!~ _ ymawvilma marjvena Semar-<br />
Ta da geram Tvals ar daujera _ gimnazielis xelSi is<br />
wiTeli droSa afrialda, aqamde ubeSi rom eguleboda.<br />
`saswaulia pirdapir!~ _ gaifiqra.<br />
gimnazieli Sebrunda, nabilikars ahyva. ise miabijebda,<br />
miwas fexs ar akarebso, wiTeli droSa maRla eWira,<br />
TavzeviT miafrialebda.<br />
48 49
gera miedevna. cicaboze fexis mokideba uWirda, xandaxan<br />
bzis tots Seavlebda xels da es uadvilebda gzas.<br />
mzem droSas sxivebi miafina, aagizgiza, cecxli waukida.<br />
`es ra xdeba? _ fiqrobda gera, _ biWi xom kazakebma<br />
mokles! Cemi TvaliT davinaxe, ai, am xeliT davuxuWe<br />
Tvalebi!~<br />
pirjvari gadaiwera kacma, xvdeboda, rom saSiS gzas<br />
Sesdgomoda, magram mzad iyo TavganwirvisaTvis, oRond<br />
mZi<strong>me</strong> codva gamoesyida.<br />
naxevari gza gavlili hqonda, rodesac moixeda. Cxeriis<br />
xids gamoRma, orRobeSi, mxedrebi Sedgnen. aqeTken<br />
iyurebodnen, albaT cdilobdnen gaerkviaT, ase wiTlad<br />
ra Rvioda macxovrisgoris mwvane ferdobze. <strong>me</strong>re<br />
cxenebi daZres da gamoeSurnen.<br />
`iyos, ufalo, neba Seni!~<br />
gimnazieli sakmaod Sors wasuliyo. kaci Zlivs xedavda<br />
lurji cis fonze, TiTqos RvTis angelozi miafarfatebda<br />
wiTel droSas.<br />
kvlav misdia geram, muxlCauxrelad iara maRla da<br />
maRla, daiRala, sunTqva mouxSirda.<br />
mxedrebi pirvel safexurTan CamoqveiTdnen. samni<br />
iyvnen, SaSxanebi eWiraT. geras ki aravin icavda, Fuflisa<br />
da win gaWrili ymawvilis garda. oRond SiSi ar awuxebda<br />
karga xania, SiSisagan samudamod ganTavisuflda.<br />
mdevrebs gauWirdaT, aRmarTi ioli dasaZlevi rodi iyo.<br />
`ehei!~ _ atexes stvenayiJina, muqaris sityvebi gauries.<br />
geram yuri ar aTxova, imaTTvis ar ecala, radgan us<strong>me</strong>nda<br />
sakuTar aCqarebul guliscemas, xSir sunTqvas, daRlil<br />
sxeuls da jiut suls, am sxeulze rom mbrZaneblobda.<br />
gaitkacuna, TiTqos kenWi gaskdao... <strong>me</strong>orejerac gaitkacuna,<br />
toti mosxipa, bzas wvrili foTlebi dascvivda.<br />
`<strong>me</strong>svrian!~ _ auRelveblad gaifiqra. kidev cotac<br />
da tyvia ver miswvdeboda.<br />
gimnazieli ukve ferdobis Tavze idga. wiTel dro-<br />
Sas mzeze afrialebda da alami cecxliviT gizgizebda.<br />
`aCqardi, mdevari mogeweva!~ _ TiTqos mouxmo.<br />
aCqarda gera, Rone daleoda, guli aRar uCerdeboda<br />
saguleSi.<br />
nabijic da macxovrisgoris Tavze aRmoCnda. ymawvili<br />
gamqraliyo, gera ki momcro galavanTan idga.<br />
`gmadlobT, ufalo!~<br />
galavanze gadaZvra, ezoSi Caxta. gediviT yelmoRerebuli<br />
idga macxovris taZari. ze asvetil gumbaTs maRla<br />
aetyorcna oqros jvari.<br />
muxlebze daeca gera kvaracxelia, miwas SubliT Seexo,<br />
wiTeli alami gulSi Caixuta.<br />
_ ufalo ieso qriste, Zeo da sityvao RvTisa cxovelisao,<br />
Semiwyale <strong>me</strong> uRirsi ese mona Seni!<br />
ismina TiTqos ufalma, sunTqva dauoka, Rone moubruna.<br />
wamodga gera, pirjvrisweriTa da locvis butbutiT<br />
Semouara taZars, ezoSi totebgaSlil kaklis xeze gavida,<br />
iqidan navze gadacocda, gumbaTidan Camokidebul<br />
jaWvs miswvda, ahyva da wminda jvris gverdiT wiTeli<br />
alami aRmarTa...<br />
is iyo, mdevari moewia, magram mdevars zurgidan nestor<br />
Todua da ZRvibi Toloraia moadgnen, sulze mouswres.<br />
_ he, he, nu xumrobT, biWebo! _ SeuZaxa ZRvibi Toloraiam.<br />
mTeli is dRe _ dRe pirveli maisisa _ macxovrisgoris<br />
Tavze frialebda wiTeli droSa da brwyinavda qristes<br />
wminda jvari...<br />
50 51
8<br />
`warsuli mudam Cvens gverdiTaa. adamianTa modgmis<br />
cxovreba uwyveti jaWvia, igi drois mdinarebas wamiTac<br />
ver gadaaxteba, magram qrono<strong>me</strong>tri<strong>me</strong>xsiereba yovelives<br />
Tanabrad veRar aRnusxavs. maradisobis saTvalavSi<br />
gardasuli Jami punqtiriviTaa moniSnuli... vis unda<br />
davyrdnobodi simarTlis ZiebaSi? ranairad unda ga<strong>me</strong>cocxlebina<br />
gerasa da nestoris, qosa ZRvibias Tavgadasavlebi.<br />
isini ori dedabris _ efrosa da cacanas <strong>me</strong>xsierebaSi<br />
ganagrZobdnen arsebobas. Cems mogonebebSi ki<br />
uferuli aCrdilebiviT gaicricnen. yvelaze realuri<br />
xati muzeumis kedlebze Camokidebuli fotoebia. Tumca<br />
eseni xom wamieri sinamdvilis mxolod da mxolod aslebia.<br />
siyviTlegadakruli, gauferulebuli fotoebi<br />
legendebs acocxleben... Cven istoria ara gvaqvs, Cveni<br />
warsuli legendebis krebulia...<br />
maSin, pirveli amboxis dros tyvias gadaurCa gera<br />
kvaracxelia, tyvias gadaurCnen nestor Todua da ZRvibi<br />
Toloraiac. tyvias ki gadaurCnen, magram susxi sasjelisa<br />
samives Seexo, amoglija <strong>me</strong>reTis gamozomili cxovrebidan,<br />
ufrore ki _ ZRvibi Toloraia...<br />
* * *<br />
qosa ZRvibias Ceq<strong>me</strong>biT Sesdgnen sapolicio ubanSi,<br />
<strong>me</strong>re xelfexSekruli daagdes uremze da quTaisis sagubernio<br />
cixis karamde sul cematyepiT miaciles. albaT<br />
TvalSi epataravebodaT. misi uwverulvaSo, bavSvuri<br />
pirisaxe daucvelobis STabeWdilebas aZlierebda da<br />
yovel vigindaras xeli silis gasalawuneblad gaurboda<br />
_ amanac Tavi rogor wamoyo, am nexvis Wiam ranairad<br />
gabedao, erTi damixedeT, esec revolucias apirebso.<br />
kacad aravis CauTvlia qosa ZRvibia, Cvrad moeCvenaT da<br />
zed fexebs aw<strong>me</strong>ndnen. aqeT qurdebma gafcqvnes, iqiT<br />
politikurnic almacerad uyurebdnen, aqaoda yvela<br />
daCagrulis mxares ki varT, magram es sacodavi imdenad<br />
daCagrulia, Cvens saq<strong>me</strong>ebSi rom gavrioT, saxeli gagvitydebao.<br />
cimbiris gzas rom gauyenes, ZRvibis saso warekveTa.<br />
aqamde Tu sulSi protesti uRvioda, TavisTvis mainc<br />
iqadneboda, moicaT, Cemi droc movao, axla mixvda, misi<br />
dro arc ise axlo iyo, jerjerobiT mavanTa da MmavanTa<br />
Jami idga da misi gulis skdoma da naRvlis gasieba aravis<br />
awuxebda.<br />
`stolipinis~ vagonSi teva ar iyo da qosa ZRvibia Sig<br />
rom Setenes, kupeSi Teqvs<strong>me</strong>ti TavzexelaRebuli patimari<br />
ise ewyo, rogorc qaSayi kasrSi _ haeri ar yofnidaT,<br />
oflad iwurebodnen.<br />
_ es lamazi saidan dagvixates, amisi deda ase da ise!<br />
_ braziT daibubuna baybaydevma, xalvaTad rom ijda qveda<br />
<strong>me</strong>rxze, orTav mxares vinc esxdnen, erTierTmaneTze<br />
mieWylita, wina <strong>me</strong>rxis patronebi TvalebSi pirferulad<br />
Sescicinebdnen, zeda ficarnagze wamowililni ki, gverdis<br />
monacvleba rom uWirdaT, xandaxan Tavs gadmohyofdnen<br />
da oflis winwklebs gadmoasxurebdnen...<br />
_ es jRani gvaklda axla! _ ver mSviddeboda baybaydevi<br />
da sacrisodena TvalebiT xvretda qosa ZRvibias,<br />
ro<strong>me</strong>lic zurgiT gisosze miWeWyiliyo da jerac ar<br />
icoda, bedi ras umzadebda.<br />
baybaydevi win gadmoixara, TiTi ataka (TiTi xom qosas<br />
majis simsxo mainc eqneboda), ikiTxa:<br />
_ vina xar da ras warmoadgen?<br />
ZRvibim xmas rixi SesZina:<br />
_ politpatimari Toloraia!<br />
52 53
_ Cvari xar, Sen, politpatimaro Toloraia! _ daaskvna<br />
baybaydevma.<br />
_ rogor gekadrebaT... _ wamoiwyo ZRvibim, magram<br />
Sarianma kacma yuri ar aTxova mis protests, aqeT Caajinda:<br />
_ sicocxle giyvars, politpatimaro Toloraia?<br />
ZRvibis gulmuceli aemRvra. Seecada SiSi ar daem-<br />
Cnia da viTomc udardelado, ise Tqva:<br />
_ sicocxle vis ar uyvars!<br />
_ hoda, Cajeqi Zirs!<br />
ZRvibis muxlebi TavisTavad moudunda, sadac idga,<br />
iqve daeSva. mixvda, morCilebis fasad unda eyida sicocxle...<br />
baybaydevma baTinkebidan fexebi amoiRo, gamouwoda<br />
da katasaviT mourbila:<br />
_ politpatimaro Toloraia, saxvevi Semxseni!<br />
saxvevi oflis suniT yarda, magram sxva ra Cara iyo,<br />
ZRvibim Seuxsna, Tan xiTxiTebda, viTomcda <strong>me</strong>smis xumrobis<br />
fasio, fiqrSi ki Tavis damamcirebels bare xuTjer<br />
gauyara dana mucelSi.<br />
baybaydevma farTod gauRima. pirisaxe niCabs miugavda<br />
da misi Rimili Semzaravi iyo.<br />
_ Cemi mokvla inatre, ara?! _ fexebi muxlebze dauwyo<br />
qosas da TiTqmis <strong>me</strong>gobrulad uTxra: _ fexisgulebze<br />
momfxane, gunebaSi ki, rac ginda, is ifiqre, CemTvis<br />
sul erTia!<br />
ZRvibim fexisgulze mofxana da mwared gaifiqra: `Se<br />
sacodavo, Se marTlac qosav! amodena imperias ujanydebi<br />
da ager, am pirutyvma dagimorCila!.. araferia! _ umal<br />
Seepasuxa <strong>me</strong>ore ZRvibi, `politpatimar Toloraiad~<br />
wodebuli, _ mova Cemi droc, Cagruli aRsdgeba!~<br />
derefanSi jariskacma gaiara, gisosebSi Semoixeda.<br />
Tvali zantad moaSora da mowyeniT waidudRuna:<br />
_ ar iSli Sensas, Corna, xom?<br />
`Corna! _ gaifiqra qosam, _ moica, moica, Cemgan<br />
mogelis Savi bedi!~<br />
matareblis kivilma daarRvia kunapeti Ra<strong>me</strong>. borblebma<br />
dagadugiT gadaiares xidze, vagoni irweoda. qosa<br />
ZRvibia Cornas fexisgulebs fxanda, Tan daRlilmisavaTebuls<br />
Tvlema ereoda.<br />
_ magari revolucioneri iyo politpatimari Toloraia!<br />
_ amayad CaurTo cacanam. _ vagonSi rom SehyavdaT,<br />
peronze mTeli jari idga, Tavze aravin dagveces da tyve<br />
ar wagvarTvaso. kupeSi majissimsxo jaWviT daabes, aqe-<br />
TiqiT SaSxaniani saldaTebi amouyenes... aba, CasZinebodaT,<br />
ise gaqreboda, Citi gafrenilao...<br />
sakuTar xvedrs versad gaufrinda ZRvibi Toloraia.<br />
matarebelma gadaiara saTaTreTi da vladikavkavi,<br />
volgispireTi da urali. didxans mixoxavda aRmosavle-<br />
Tis vrcel tramalebze. dabolos, miaRwia taigis mxares.<br />
amasobaSi CamoTova da cimbiruli yinvebi daiWira.<br />
Zlivs gadaitana ZRvibim is yinvebi. Toxisa da enis<br />
moqavebis <strong>me</strong>ti araferi exerxeboda, magram rad ginda,<br />
TovlSi siminds aravin Tesavs, verc Tavisi sayvelpurio<br />
rusuliT gadarevda qveyanas... erT miyruebul qalaqSi<br />
daagdes da ubrZanes, aq iarsebe da gaqceva ar gabedovo.<br />
riTi earseba?.. dadioda kardakar xelebgawvdili. misi<br />
uwveruli saxe daWmuWnil Ceqmis yels daemsgavsa, damzrali<br />
fexebiT sagrZnoblad koWlobda, xmiT xom katasaviT<br />
knaoda: `podaite, xrista radi, boJiemu Celoveku!~<br />
gunebaSi ki boRmisagan gasiebuli R<strong>me</strong>rTs taxts<br />
aclida da qveynis damxobas natrobda... kartofilis<br />
nafcqveniTa da kombostos mwniliT gadaitana mkacri<br />
zamTari... zafxulSi es didi qveyana mwvane FferiT dam-<br />
Svenda. oRond ZRvibis erTi wvaleba <strong>me</strong>oreTi Seecvala<br />
_ koRo da qinqli aclida siqas... kbilebi rom erTmane-<br />
Tis miyolebiT dasZvra, sabolood mixvda, viRupebio, da<br />
gaqceva scada. asi kilo<strong>me</strong>triT gaSorda misjil qalaqs,<br />
roca xeli staces da asi rozgi dahkres...<br />
_ xuTjer gaiqca politpatimari Toloraia, _ yveba<br />
cacana, Tan TiTebze iTvlis, erTxel matarebliTo, er-<br />
54 55
Txel drogiTo, erTxel irmis marxiliTo, cxeniTo, ZaRlis<br />
marxiliTo, TxilamurebiTo... Cerdeba, xvdeba, rom<br />
angariSi SeeSala da Tavidan iwyebs CamoTvlas.<br />
es iyo legenda, zRapari... sinamdvileSi ras akeTebda<br />
aT welze <strong>me</strong>t xans ZRvibi Toloraia?.. ra iseTi danaSauli<br />
hqonda, amden xans rom ver moinania?.. albaT danaSauls<br />
danaSauli waamata... is aTi weli bneliTaa moculi da cacanas<br />
moyolil zRapars Tu arafrad CavTvliT, samudamod<br />
waSlilia kacTa <strong>me</strong>xsierebidan...<br />
TviT ZRvibis sityvebidan Cawerili ambebi ukve revoluciis<br />
gariJraJs exeba. tyuilmarTalis dadgena isev<br />
ZRvibisa da misi <strong>me</strong>xotbeebis sindisze iyos!<br />
ukanasknelad scada qosa ZRvibiam gaqceva. mowyenilobam<br />
guli dauxra, sigiJe moeria da gzas TovlSi daadga.<br />
mglis xrova aekida kvalze. monadiris saxli rom ara, veraferi<br />
gadaarCenda. fafuki Tovli ido, welamde efloboda<br />
da Zlivs miarRvevda... Talxi, gacrecili ca dabla Camowoliliyo.<br />
TeTrad Sesudruli wiwvnari ferebs usixarulod<br />
amuqebda. sulieri arsad WaWanebda da ZRvibim<br />
SiSisa da daRlilobisagan zmuili morTo. cremli Rawvze<br />
eyineboda. xelTaTmans rom Camoisvamda, kani efxaWneboda.<br />
tirili Rones aclida, mxneobas ukargavda, magram<br />
Tavis Sekaveba aRar SeeZlo. mgeli maSin naxa da ZaRli<br />
egona. gzaze Cacucquliyo da azriani TvalebiT Semoxeda,<br />
TiTqos eubneboda, tyuilubralod ras wvalob,<br />
adamiano, vici, male TovlSi Cawvebi da Cemi kerZi gaxdebio.<br />
`vavai!~ _ SehbRavla ZRvibim. mgels TiTqos gaukvirda<br />
es ucnauri xavili, ukan gadaxta, juja naZvs amoefara...<br />
mixvda ZRvibi, tye savse iyo mglebiT. yoveli<br />
xis Ziridan umzerdnen moTminebiT da elodnen, rodis<br />
SeRamdeboda, rodis dausxlteboda fexi, rodis Caemxoboda<br />
TovlSi da daadasturebda Tavis ususurobas... SiSma<br />
aamCata, Rone moemata... Soriaxlo Sehymuvla mgelma,<br />
moSorebiT bani misca xrovam... `vavai, Cqimi coda!~ _ miiC-<br />
qaroda da mibRaoda ZRvibi. am sasowarkveTili bRaviliT<br />
sicocxlis wa<strong>me</strong>bs ixangrZlivebda, radgan araadamianuri,<br />
ucnauri bgerebi xrovas afrTxobda... da uceb retianiviT<br />
gaCerda... pirdapir, Canamqruli bilikis bolos, fi-<br />
WvnarSi jargvali Cayursuliyo Savad da qosas eloda...<br />
`vavai, Cqimi coda!~ _ ukve sixaruliT SehRriala ZRvibim<br />
da kars miawva, mZi<strong>me</strong>d, WrialiT SeaRo da bnelSi Seabija.<br />
zRurblTanve iatakze daeSva da karga xans izluquna,<br />
TviTonac ar esmoda wuxilisagan Tu sixarulisagan...<br />
gons rom moego, maSinRa mimoixeda. monadiris qoxi<br />
aRmoCnda. Ru<strong>me</strong>li... koxtad dawyobili SeSa... kvesi da<br />
abedi... gamxmari orcxobila, Sebolili loris naWeri da<br />
erTi boTli arayi... ga<strong>me</strong>xebuli guli veRar moulbo<br />
RvTis saCuqarma, orad ori kbiliT loRnida lors da<br />
umisamarTod imuqreboda _ `macadeT, gazRvevinebT<br />
samagieros!~ taigaSi ki gawbilebuli xrova ymuoda, usasood<br />
moTqvamda bedis samduravs.<br />
_ zurgze rom mgeli moaxta, politpatimarma Toloraiam<br />
qeCoSi xeli staca, gadmoiRo da Zirs daabertya,<br />
_ cacanam Tavisi uRono, magram fumfula xelebi ise<br />
moiqnia, TiTqos zurgidan nadiris gadmoRebas apirebda,<br />
_ aq <strong>me</strong>orem iskupa, ZRvibim Witlayi amokra da amoatriala...<br />
daavlo kombals xeli, druza da druza... _<br />
cacanas qoSini autyda, suli Zlivs moiTqva.<br />
_ netavi Sen, bavSviviT rom acetdebi! _ CaibuzRuna<br />
efrom.<br />
gazafxulamde darCa monadiris qoxSi. sakvebs axlo<br />
tyeSi poulobda. xan ciyvis marags gaaniavebda, xan aryis<br />
qerqs xarSavda da ReWavda... yovelive daviwyeboda. er-<br />
TaderTi survili SerCenoda, rogor<strong>me</strong> kuWi amoevso...<br />
Tovli swrafad dadna, norC, mware ylortebs itenida<br />
pirSi... soroebidan mindvris Tagvebma amoyves Tavi da<br />
xafangi daugo...<br />
56 57
monadireebma tyis safrTxobela rom dainaxes, SiSisagan<br />
kinaRam tyvia daaxales. am arsebaSi Zlivs amoicnes<br />
adamiani. qosa sixarulisagan axiTxiTda. sazareli iyo<br />
misi daWmuli Rojebis yureba... mTeli gza taigis soflamde<br />
ise mixiTxiTebda. `ras icini, rom icini, ori kbili<br />
SegrCa da isic amogvardeba!~ _ SeuRrina boqaulma, soflidan<br />
qalaqs rom miabrZana, iZulebuli gaxda orRobeSi<br />
talaxi ezila da amis gamo boRma klavda.<br />
cidan usiamovno JinJRli eSveboda usaxur, dabal<br />
jargvalebze, talaxian, ficrul Robeebze. am gauxarelma<br />
suraTma da amindma ZRvibis suli sevdiT aakvnesa. Tavisi<br />
xanmokle sicocxle am nacrisferSi, nestsa da sicive-<br />
Si unda etarebina da amis gafiqreba gausaZlis tkivilsa<br />
gvrida.<br />
tarantasi gaCerda. savarZelSi koxta, Suaxnis oficeri<br />
da lamazi mandilosani isxdnen. ZRvibis amaT danaxvaze<br />
SeaZagZaga. ramdeni welia, lamazad Cacmuli, sufTa<br />
qali ar enaxa. daviwyeboda, rom isic kaci iyo, adre kaceb-<br />
Si eria, hqonda samSoblo, hqonda saxli da kari, saW<strong>me</strong>lic<br />
moepoveboda da sas<strong>me</strong>lic, ibanda kidec da garecxilic<br />
ecva. mis cols CaTas mzeTunaxavi ar eTqmoda, magram<br />
qals xom mainc hgavda, Svili bikenti akvanSi ewvina _ qosas<br />
egona, axlac akvanSi wevs da RuRunebso... yvelaferi<br />
axla moagonda ZRvibis da Sercxva.<br />
oficerma ucxourad gadaulaparaka qals. `ra saSinelebaa!~<br />
_ Tqva qalma da bage auTrTolda, albaT sibralulis<br />
gamo. oficerma TiTiT moixmo boqauli: `Zmobilo,<br />
vin aris es kaci?~ `politpatimaria, Tqveno keTil-<br />
Sobilebav!~ `Zmobilo, nuTu ar gagigonia, rom <strong>me</strong>fe taxtidan<br />
gadaayenes da politikurebi gaaTavisufles? gauSvi,<br />
wavides!~ tarantasi daiZra, oficerma moixeda da<br />
moneta gadmoagdo. moneta ZRvibis ferxTiT Cavarda.<br />
qosam aiRo, maneTiani iyo, nikolozisa. daacqerda, daacqerda<br />
da uceb giJiviT axarxarda... moaRo Tavisi CaSavebuli,<br />
ukbilo piri da xarxarebda, xarxarebda...<br />
nirwamxdari boqauli sargadaylapuliviT idga da<br />
gons ver mosuliyo.<br />
_ uh, Seni! _ SeubRvira ZRvibim da panRuri amohkra.<br />
_ ee, ras Svebi, ras Svebi!.. _ dabneulad Caiburtyuna<br />
boqaulma da dedlurad mousva.<br />
_ ZRvibi Toloraia irmis marxiliT SeiWra qalaqSi,<br />
welgamarTuli idga, Tma lomis fafars miugavda! _ cacana<br />
cdilobs welSi gaimarTos, magram qarisagan zurgatkiebuls<br />
krusuni wascdeba. _ dainaxa gubernatoris<br />
colma, lamazma kneinam da amoioxra: `ah, Cto za krasavec!<br />
miTxariT, geTayva, ras niSnavs kosa dzgvibia?~ ZRvibim<br />
mkerdi borbaliviT gamoisrola da eSmakurad uTargmna:<br />
`es, genacvale, umSvenieres vaJkacs niSnavs!~ `ah, _ aRfrTovanda<br />
gubernatoris coli, _ Sen nastaiaSi kosa<br />
dzgvibia xar!~<br />
_ oh, oh, R<strong>me</strong>rTi dagsjis mageTi tyuilebisaTvis!<br />
_ gaecina efros.<br />
_ tyuili ratom iqneba, bebi, _ CaerTo marTali, _<br />
muzeumSi, <strong>me</strong>ore sarTulze naxati hkidia _ `politpatimari<br />
Toloraia da gubernatoris qali~, ai...<br />
_ Jami Seicvala, _ Tavi urwmunod gaaqnia efrom, _<br />
koWli Txa win aRmoCnda!<br />
diax, Jami Seicvala!<br />
_ hei! _ SeuZaxa qosa ZRvibiam.<br />
aivanze ijda, fexi fexze Semoedo.<br />
saxlis kuwubze wiTeli droSa frialebda. moajirze<br />
ori `maqsimka~ gadmoedgaT. ezoSi wiTelraz<strong>me</strong>lebi mimodiodnen,<br />
isvenebdnen, cxenebs arwyulebdnen, iaraRs<br />
aCxakunebdnen, kamaTobdnen, RiRinebdnen, yayanebdnen...<br />
ZRvibis tanze ecva wiTlad mosirmuli kavkasiuri<br />
Coxa, fexebze _ Teqis Ceq<strong>me</strong>bi, Tavze boxoxi exura...<br />
Savad daWmuWnili misi pirisaxe eSmaks gzidan moabrunebda.<br />
wvrili, civi Tvalebi uxsenebeliviT ubzinavda.<br />
alayafis karTan baybaydevi idga. mTeli TaviT maRali<br />
Canda or raz<strong>me</strong>lze, aqeTiqidan rom amosdgomodnen SaS-<br />
58 59
xnebiT. baybaydevs xelebi ukan Semoewyo, kiseri daeZagra.<br />
mklavebi rom gaeSala, albaT mTel ezos ifrenda, magram<br />
tyvia Zalovansa da susts erTnairad poulobs.<br />
ZRvibim TiTiT moixmo.<br />
raz<strong>me</strong>lebma zurgze xiSti miabjines. kaci daiZra, ezo<br />
gadaWra. aivans sul xuTi safexuri hqonda da ise amoalaja,<br />
Zirs ar dauxedavs.<br />
Tavdaxrili gaCerda qosas win.<br />
_ gamarjoba, Corna! _ SeparviT, alersiT daikrutuna<br />
ZRvibim.<br />
giganti SekrTa, TvalebSi Zrwola Caudga.<br />
_ veRar micani, Corna!.. _ xma kvlav alersiani da<br />
auRelvebeli hqonda qosas. _ iqneb maSin micno, Se kontra,<br />
kedelTan rom migayeneb, ha!<br />
Cornas yba aukankalda.<br />
_ ra gegona, Se SobelZaRlo, Cemi dro ar movidoda, ha?<br />
Cornam raRacis Tqma moindoma, magram piridan xma<br />
ar amosdioda.<br />
uyura, uyura qosam uxsenebelis TvalebiT da uceb<br />
dasWeqa:<br />
_ Cajeqi mZR...o!<br />
Corna moceliliviT Cajda.<br />
ZRvibim ki, isev alersianad, Semparavad _<br />
_ gamxade Ceq<strong>me</strong>bi, Corna! _ da fexebi gauwoda.<br />
Corna gamoCoCda, ZRvibis fexebi Caixuta da Teqis<br />
Ceq<strong>me</strong>bi saTiTaod waaZro.<br />
_ saxvevi Semxseni! SensaviT ayrolebuli ki ar macvia,<br />
droze varecxineb!<br />
devkacma saxvevi nazad Sexsna, viTomcda vcdilob,<br />
ra<strong>me</strong>nairad ar gatkinoo.<br />
aivans raz<strong>me</strong>lebi Semoertynen, zogi gaocebiT, zogi<br />
Cumi siciliT uyurebdnen seirs.<br />
_ fexisgulebze momfxane, Corna!<br />
baybaydevma Tavisi uzarmazari TaTebiT fexisgulebze<br />
mofxana. qosa netarebiT axiTxiTda.<br />
_ ra kai fxana gcodnia, Cemo Corna! _ moulodnelad<br />
fexebi gamostaca, saxvevi koxtad Semoixvia, Teqis Ceq<strong>me</strong>bi<br />
wamoicva da ubrZana: _ adeqi, boTev!<br />
wamodga devkaci, SiSisagan bavSviviT Caislukuna.<br />
_ namdvili saxeli ra gqvia?<br />
_ ivane!<br />
_ Rirsi xar kedelTan migayeno, rogorc burJuaziis<br />
nasufraliT gasqelebuli da TviTonac kontra, magram<br />
gadavwyvite aRgzardo proletariatis interesebisaTvis...<br />
dReis iqiT Cemi `oxrana~ iqnebi!.. ager, Sen brauningi!<br />
ZRvibim brauningi gamoiZro, xelSi SeaTamaSa da gadmougdo.<br />
Cornam haerSive daiWira, pirferulad CailuRluRa:<br />
_ gmadlob, ufroso!<br />
_ madlobas <strong>me</strong>re <strong>me</strong>tyvi! _ daijRana qosa. _ Cadi axla<br />
am saxlis sardafSi, gaaRe kari, iq qalsa da kacs ipovi.<br />
qali dakiTxuli myavs, kacis dakiTxva ar mWirdeba. kontraa,<br />
magisi deda!.. wadi da magaTi xmac ar gamagono!<br />
Corna umal gaZunZulda, sardafSi Caimala.<br />
_ <strong>me</strong>Sinia, miSa! _ CaiCurCula qalma sardafis mqrqal<br />
bindSi.<br />
_ nu geSinia, katrin! _ kacma qalis Tavi Caixuta da<br />
yurSi CasCurCulebda: _ yvelaferi gairkveva da gagviSveben.<br />
Cven xom civilizebul qveyanaSi vcxovrobT...<br />
kari gaiRo da urCxulma Semoalaja, niCabiviT saxeze<br />
kacma Sebraleba ver amoikiTxa da yvelafers mixvda.<br />
_ nu geSinia, katrin! _ xma gaebzara...<br />
_ rkinis komisari gaxldaT ZRvibi Toloraia, _ ase<br />
sjeroda cacanas, _ mters SiSis zarsa scemda!<br />
_ oh, nu gaabuqe! _ efrom gaCxinkul muxlze xeli<br />
daikra. _ pativcemulma berim Cvenze ukeT icis eg ambebi!<br />
_ Sen yvelafers eWviT uyureb, _ ar daTmo cacanam,<br />
_ eWvi rw<strong>me</strong>naSi bzars aCens, bzarSi ki umal Cveni mteri<br />
Semoipareba... rw<strong>me</strong>nas unda gavufrTxildeT, diax!<br />
_ mxolod RvTisas... _ xmadabla Caiburtyuna efrom,<br />
pirjvari gadaiwera...<br />
60 61
9<br />
risi rw<strong>me</strong>na?.. geram droSa aafrialao, ZRvibi Toloraia<br />
rkinis komisariao, nestorze xom laparakic zed<strong>me</strong>tia.<br />
cacana rom mis saxels axsenebs, mowiwebisagan sityvebi<br />
ar yofnis da `oh, oho!~ _ iZaxis... efro (amas xom ukeT<br />
unda codnoda!) tuCebs jiutad mokumavs, arafers<br />
ityvis... muzeumis kedelze ruka hkidia _ `nestor Toduas<br />
gza~. Tavis Svela rom dasWirda, nestori mTavrobas<br />
moxerxebulad dauZvra Tur<strong>me</strong>. mindorSi ubelo cxeni<br />
daiWira, WenebWenebiT atara turebis bilikebiT. ase<br />
CaaRwia mamida darikosTan. es qali erTi TavzexelaRebuli<br />
vin<strong>me</strong> iyo, kaciviT iaraRasxmuli dadioda. boqauli<br />
xmas ver scemda da tyis yaCaRi verafers gaubedavda.<br />
gamoucvala darikom nestors cxeni, anakliamde Caacila.<br />
iq Tur<strong>me</strong> cxeni gauyidiaT, Turqs molaparakebian,<br />
nestori gemze aparula da stambolisaken gahyolia...<br />
viTom?.. kaci ifiqrebs, es gemi imisTvisRa idga, <strong>me</strong>re-<br />
Tidan gamoqceul nestors dalodeboda. iqneb marTlac<br />
yvelaferi ise iyo, rogorc im rukazea daxazuli. nestori<br />
Turqs miadga, jibeSi cxenis safasurad aRebuli<br />
fuli CauCxriala. amanac xelze xeli daukra _ `iaxSiol!~<br />
da Tavis Savad mxrColav gemze aapara... rukaze aRniSnuli<br />
xazebi mraval zRvasa da okeanes kveTda, navsadgurebze<br />
ki, sadac nestori Casula, pawia, wiTeli al<strong>me</strong>bi<br />
exata... sxva ram kvali im wlebisa nestors ar dautovebia,<br />
Tu ar CavTvliT patara tataCis, ro<strong>me</strong>lic mamis alikvali<br />
iyo, iseT dros ki gaCnda, roca nestori cxra zRvasa<br />
da cxra mTas iqiT unda yofiliyo. albaT did saidumloebas<br />
arc warmoadgenda geras an nestoris yoveldRiuri<br />
cxovrebis avanCavani, magram amisi gamowvlilviT Seswavla<br />
aravis ucdia da Tu muzeumis kedelze ruka viRac <strong>me</strong>z-<br />
Raprem Camohkida, es mxolod imitom, rom WeSmariti <strong>me</strong>-<br />
reTeli iyo, surda ucxoTaTvis emcno, Cveni <strong>me</strong>reTi<br />
miyruebuli provincia ar gegonoT, aqauri kacis nakvalevi<br />
mTel dedamiwas faravso. efros amaze Tu vin<strong>me</strong> sityvas<br />
Camougdebda, mogclia erTio, _ xels Caiqnevda.<br />
cacanas <strong>me</strong>xsiereba ki wvrilmanebs naklebad inaxavda,<br />
cacanas droSebis friali ufro axsovda...<br />
amitom bevr verafers yveboda Tavis <strong>me</strong>cxedrezec.<br />
gera kvaracxelia <strong>me</strong>reTidan gaqra, TiTqos arc yofiliyo.<br />
Tavis <strong>me</strong>joge mogvares gahyva lakadis maRal iala-<br />
Rebze. Savi tyeebis zemoT alpuri saZovrebi pirutyvisagan<br />
Wrel xaliCas damsgavseboda. gera gairindeboda<br />
mTis wverze. qvemoT mTaTa grexilebi igvergveboda, lurjze<br />
lurji ca ki ise axlos iyo, fexis wverebze Tu aiweoda,<br />
uflis taxtis safexurs miswvdeboda. haeris gril<br />
gamWvirvalebaSi gera aSkarad xedavda diadi berikacis<br />
naTel xatebas. taxtidan gadmovidoda ufali, fexSiSvela<br />
gaivlida lorTqo mdeloze, lurji haeris talRebs<br />
miuSverda gulmkerds... moixedavda gerasaken, gauRi<strong>me</strong>bda.<br />
`mwyemsav, gera?~ `vmwyemsav, ufalo!~ `gwams, gera?~<br />
`mwams, ufalo!~ `ra gwams, gera?~ `sikeTe, ufalo!~ `ra<br />
aris sikeTe, gera?~ `yovelive es, ufalo!~ _ mimoixedavda<br />
gera, casa da miwas, aRmosavleTsa da dasavleTs Soris<br />
gaSlil sivrces erqva sikeTe...<br />
rodis dabrunda gera kvaracxelia <strong>me</strong>reTSi, an nestor<br />
Todua rodis gamoCnda?<br />
is dRe daamaxsovrdaT efros da cacanas, nestori rom<br />
arsaidan SemoiWra qalaqSi. etlze idga, xeli aewia da gamvlelgamomvlels<br />
gasZaxoda: `xalxo, gZinavT Tu ra ambavia!<br />
ori kviris win peterburgSi <strong>me</strong>fe Camoagdes, Tqven ki<br />
ise cxovrobT, TiTqos Zveleburad orTaviani arwivi<br />
dagCxaodeT!~<br />
gera gamoegeba nestors, gadaexvivnen erTmaneTs.<br />
_ nuTu es marTalia?.. gaficeb yvelafers!<br />
_ gadamrevs es xalxi, WurSi zixarT Tu ra!<br />
62 63
movida erTi boqauli, Se mudrego da buntisTavoo,<br />
_ staca xeli da sapolicio ubanSi waaTria. naxevari dRe<br />
ayuryutes viwro da WuWyian sakanSi, <strong>me</strong>re qudebi moiSvlipes<br />
da bodiSebiT gamoistumres.<br />
gareT gera elodeboda Zmakacs. erTad ipurmariles.<br />
efrom qaTami dakla, Romi, suluguni da mwnilic hqondaT.<br />
cacanam cota janjuxa da tkbiliskveri moitana.<br />
dasxdnen da iWukWukes: revolucias moveswariT da awi<br />
ki dagvidgeba oqros saukuneo... oRond, nestori mTeli<br />
msofliosaTvis amzadebda oqros saukunes, gera am mTasa<br />
da im mTas Sua rac qveyanaa, imis miRma ar ixedeboda...<br />
martis quruSi saRamo idga, nela da civad crida. <strong>me</strong>re-<br />
Ti nests gaejerebina. nisli ibolqveboda, quCebSi WuWyiani<br />
ruebi mowanwkarebda da talaxi azeliliyo. bunebas<br />
TiTqos sulac ar axarebda oqros saukunis dadgoma.<br />
tataCi Wirveulobda akvanSi, mamakacTa x<strong>me</strong>bze gafacicdeboda,<br />
anda ise Wylopinobda, sacaa avtirdebio.<br />
efro daurwevda, CuCuo, CasCurCulebda.<br />
cacana iqve ijda. xelebi wamoburcul mucelze SemoeWdo.<br />
cali yuriT kacebs us<strong>me</strong>nda, ufro ki pawawkintela<br />
marTas, sastumros kedlebs rom exleboda da qveynierebaze<br />
gaCenas Cqarobda.<br />
nestorma xmas auwia, umisamarTod imuqreboda, tal-<br />
Ra raki agorda, misi daSoSmineba SeuZlebeliao, yvelafers<br />
moangrevso, Zvelsa da dromoWmuls gadarecxavs<br />
da daviwyebis ufskrulSi gadauZaxebso... geramac uRalata<br />
Cveul simSvides, imanac xmas auwia, ra ar gasvenebso,<br />
xom daingra Zveli wyoba, axals sulis moTqma vacaloTo...<br />
maTi kamaTi Cxubs daemsgavsa... tataCi uceb gulsaklavad<br />
atirda, eucxova mamakacTa gauxeSebuli x<strong>me</strong>bi.<br />
_ ra mogividaT, bavSvi SemiSineT! _ sayveduriT<br />
Tqva efrom.<br />
kacebi gaCumdnen.<br />
_ neta sad gadaikarga ZRvibi Toloraia? _ moulodnelad<br />
ikiTxa cacanam.<br />
im saRamos STabeWdilebebidan yvelaze mkveTrad<br />
tataCis tirili CaebeWda efros <strong>me</strong>xsierebas, winaswar<strong>me</strong>tyveluri<br />
tirili angelozisa da qosa ZRvibias gaxseneba,<br />
TiTqos oqros saukunis pirvel dRes mWmunvarebis<br />
Savi landi gadaefofrao...<br />
ai maSin axsena pirvelad geram kibe!<br />
_ ra kibe? _ frTxilad, dadarajebuliviT ikiTxa<br />
nestorma, SeiWmuxna.<br />
cacanam xelebi gaasavsava, amodena yaZaxi bavSvivi-<br />
Taao, egeT ra<strong>me</strong>s amoiCe<strong>me</strong>bs, WkuaTmyofeli kaci xmama-<br />
Rla ver gaacxadebso.<br />
_ kibe unda avaSeno! _ Tqva geram.<br />
es fiqri adreve aekviata, im dRidan, roca ubiT wiTeli<br />
alami macxovrisgoraze ahqonda, win ki gimnazielis<br />
landi mifarfatebda. maSin gaiazra pirvelad, rom macxovris<br />
TeTri taZari axlosaa casTan, adamianebisagan ki<br />
_ Sors da kacTagan iSviaTi vin<strong>me</strong> Tu auyveboda xol<strong>me</strong><br />
cicabo biliks.<br />
mavans ucdia geramdec _ Cxeriidan lodebi amouRia,<br />
kiriT CauduRabebia, cxra safexuri mouswria. sanam daiwyebda,<br />
jer mtkice fuZe CauqviTkira. rva safexurs vera<br />
Zala ver moangrevs, <strong>me</strong>cxres ki, raki <strong>me</strong>aTe ar wamatebia,<br />
ferdobze CamoRvrilma wyalma Ziri gamouTxara, Searyia...<br />
im <strong>me</strong>cxre safexuriT unda daewyo geras, jer is unda<br />
gaemagrebina. <strong>me</strong>re TiToTiTod unda gamoeWra, zeviT aezida,<br />
sagangebod gamzadebul fuZeSi Caesva. mtkiced nagebi<br />
unda yofiliyo es kibe, maradisobisaTvis unda gaeZlo.<br />
_ suleli iyo mamaCemi gudu Todua! _ siZulviliT<br />
Tqva nestorma. _ ar <strong>me</strong>gona, sxva imnairi Tu daibadeboda.<br />
ramdeni fara daaxarja im taZars, mTaze rom wamokolikebula.<br />
axla Sen gamogviCndi Serekili, kibe ginda<br />
iqamde aiyvano!<br />
64 65
jer kidev omamde, guSindeli <strong>me</strong>amboxeni monarqias<br />
rom samsaxurs sTavazobdnen, mkerdze muStis braguniT<br />
inaniebdnen, sakuTar sulSi Caketil geras policmaisterma<br />
SesTavaza:<br />
_ vici, gulze ar gexatebiT, magram isic vici, patiosani<br />
kaci xar, sityvas ar gadaxval! politikaSi nu gaerevi,<br />
moZebne mSvidi saq<strong>me</strong>, iyavi SenTvis da mixede ojaxs.<br />
_ kibes avaSeneb! _ Tqva maSin geram.<br />
_ ra kibes? _ Secba policmaisteri.<br />
_ macxovrisgoraze asasvlel kibes!<br />
_ ar gabedo! _ mkacrad ubrZana policmaisterma.<br />
_ momindoma wmindanoba! mirCevnia Tofi aiRo da tyeSi<br />
yaCaRad gaxvide!<br />
_ momindoma wmindanoba, _ mZulvared gai<strong>me</strong>ora nestorma,<br />
_ dafnis gvirgvini, vercxlis frTebi... Tu magdeni<br />
Rone da fara gaqvs, abano aaSene, an klubi...<br />
gera gauCumda, ar Sepasuxebia. sark<strong>me</strong>lSi gaixeda.<br />
wvima Sewyvetiliyo. Rrublebi gaixliCa da mzem cali<br />
TvaliT gamoixeda.<br />
_ ar gabedo! _ muqariT dasZina nestorma.<br />
es uCveulo, ficxi kilo ar moewona efros. Semrigeblurad<br />
Caiwuwuna cacanam. gera ki kvlav utexad dumda.<br />
_ gabeda ro<strong>me</strong>lia! _ mzera gauTba efros. _ gera<br />
uTq<strong>me</strong>li kaci iyo, magram jiuti. rasac gadawyvetda, be-<br />
Wedi esva. netavi xels vis uSlis, Tu kaci Wkuidan gadacda<br />
da kibes aSenebs arsaidan arsaiTken... unda da aSenos!<br />
_ icoda geram, ra kibes aSenebda, nestoric kargad<br />
xvdeboda amas! _ ukmayofilod Tqva cacanam.<br />
`guSindeli Z<strong>me</strong>bi am kibem gadakida erTmaneTs, _ gaifiqra<br />
berim, _ ratom?~ ubis wignakSi ki CainiSna: `kibe<br />
macxovrisgoraze _ cxra safexuri (mSenebeli ucnobia)<br />
_ 101e safexuris CaTvliT _ gera kvaracxelia!~<br />
_ iqneb im kibem ubiZga nestorsa da ZRvibis, daengriaT<br />
macxovrisgoris taZari? _ ikiTxa berim.<br />
dedabrebma erTmaneTs gadaxedes.<br />
_ Zvelia es ambavi, _ Tqva efrom, _ guSindelma<br />
Z<strong>me</strong>bma sxvadasxva gza irCies. axalma mTavrobam axeddaxeda<br />
geras, Serekilia, magram Cveniao... gaxeda nestors,<br />
esec Serekilia, magram mtrisiao da cixeSi miabrZana...<br />
66 67<br />
10<br />
botanikurs Wadris xeivani kveTs. bilikze Wreli<br />
Crdili afenia. samni garbian da Tvalebi uWreldebaT.<br />
_ sad mivrbivarT? _ qoSinebs duru gegia.<br />
_ am bolodan im bolosaken! _ Zlivs amoTqvams ariqa<br />
ZaZua.<br />
_ iciT, Toloraia axla ras akeTebs? _ kiTxulobs<br />
marTali, _ lestambes cxviri ZaRliviT waugrZelebia<br />
da nakvalevs sunavs!<br />
win bza gawolila, dagragnil urCxulsa hgavs... iqneb<br />
marTlac urCxulia, muzeumis kedlidan gadmosaxlebula<br />
botanikurSi... Tumca ra unda <strong>me</strong>reTSi urCxuls?<br />
aseTi saocrebebi <strong>me</strong>reTSi ar xdeba. aq cxovreba awyobilia.<br />
rac adre moxda _ muzeumSia. axla, didididi, mtris<br />
agenti Semoiparos da wyali dawamlos... es agentic albaT<br />
vava zarquas monagonia. imitom dasWirda, qveyanas gaagebinos,<br />
uqmad ki ar vzivar, age, ucxour agentebs viWero...<br />
rac ki sainteresoa, yvelaferi ukve moxda! am qalaqSi<br />
urCxuli ar iCekeba... mosawyenia cxovreba, roca yvelaferi<br />
ukve moxda...<br />
_ ratom? _ CaekiTxa erTxel istoriis maswavlebeli,<br />
gamxdari da maRali aqlemi, par<strong>me</strong>n sigua. _ ratom<br />
ar xdeba?.. piriqiT, <strong>me</strong>reTSi istoria iWedeba! _ TiTi<br />
aswia, viRac uxilavs daemuqra. _ Cven msoflioSi yvelaze<br />
mowinave, yvelaze progresul, yvelaze demokratiul<br />
da bednier sazogadoebas vaSenebT!
`sxvebi Zaan CamogvrCnen, _ fiqrobs marTali, _ ager<br />
Turqebi, Tur<strong>me</strong>, SimSiliT ixocebian... gadaviparebi da<br />
wiTel droSas avafrialeb!~<br />
_ amitomac mteri bevri gvyavs! _ gafarCxul TiTebs<br />
muStad Sekravs aqlemapar<strong>me</strong>ni. _ is aSkarad rodi gvebr-<br />
Zvis, kuTxekunWulSi mimalula, _ am sityvisas joxiT<br />
saklaso oTaxis `kuTxekunWuls~ Cxveravs, _ rac ufro<br />
<strong>me</strong>tad gavimarjvebT, mteri miT ufro gaafTrebiT Semogvitevs...<br />
amas gvaswavlis didi beladi!<br />
`mteri briyvia, _ askvnis marTali, _ misTvis mTavaria,<br />
oqro moixveWos, muceli amoiyoros, Ripi daiyenos!<br />
_ erTi Rormucela biWi, boCia cintoria axsende boda.<br />
luarsabiviT msuqani iyo boCia, mouT<strong>me</strong>nlad, TqvlefaTqvlefiT<br />
Wamda. lukmas pirSi rom itenida, saloksa da<br />
SuaTiTs axmarda. _ ra Tqma unda, burJua da paraziti<br />
swored ase Wams!~<br />
_ fxizlad iyaviT, baRnebo! _ ufro cxardeboda<br />
aqlemapar<strong>me</strong>ni, _ mteri yovel nabijzea, mTeli <strong>me</strong>reTi<br />
agentebiTa da trockistebiTaa savse!<br />
`neta agenti da Spioni damaWerina, _ ocnebobs mar-<br />
Tali, _ ufro ki _ trockisti...~<br />
trockisti mteria, mters bikenti Toloraia ebrZvis,<br />
lestambe bikentis Svilia da ratomRac marTali<br />
ezizReba... TavSi domxalia, yvelaferi erTmaneTSi airia.<br />
_ sad mivrbivarT? _ kvlav kiTxulobs duru.<br />
_ sadac urCxuli iCekeba! _ pasuxobs marTali.<br />
_ ra gvinda iq? _ ariqa yovndeba.<br />
_ ucxos kvals aviRebT! _ darwmunebulia marTali.<br />
_ marTlac rom gadaveyaroT? _ eSinia ariqas.<br />
_ maSin fexebs qari davatanoT! _ ambobs duru.<br />
aq ukve botanikuri baRi Tavdeba, Cveulebrivi ubnebi<br />
iwyeba. mosawyeni orRobeebi kveTen erTmaneTs. zogi<br />
moxreSilic araa, aqaiq gubura Camdgara. guburis piras<br />
mowyenili bayayi Tvlems, yiyini ezareba... nestiT CaSave-<br />
buli <strong>me</strong>seri, wknelis naRobi, trifoliati _ zogan larze<br />
gadakreWili, ufro ki uSnod aZeZvili... Robeebs miRma<br />
mosawyen ezoebSi mosawyeni qaT<strong>me</strong>bi iqeqebian... ka<strong>me</strong>Ci<br />
wamowolila da mosawyenad icoxneba... talaxSi amoganglul<br />
uRlian Rorebs erTierTmaneTze sZinavT... Txam kikiniT<br />
moixeda, tuCebs aparpalebs, TiTqos raRacas Cqar-<br />
Cqara ambobs...<br />
yvelaferi nacnobi da Cveulebrivia, axals verafers<br />
aRmoaCen!<br />
_ viTom ratomao? _ kiTxulobs geografiis maswavlebeli<br />
griSa yolbaia, xis fexs eyrdnoba, sadRac am omSi<br />
ki ara, wina, patarpatara o<strong>me</strong>bSi daukargavs, romlisa<br />
aravis araferi s<strong>me</strong>nia, daWrildaxocilTa raodenoba ki<br />
<strong>me</strong>reTsac daetyo.<br />
_ a<strong>me</strong>rikis aRmoCena rodi kmara! _ xis fexze rezinis<br />
quslia aWedili, magram griSa maswavleblis nabijs<br />
iseTi braxuni gaaqvs, albaT ezoSic ismis. _ aba, ro<strong>me</strong>li<br />
yofilxarT Cxeriis saTaveze? aravin? Cxeriis saTavec<br />
geografiaa, Cxeria xom sadRac iwyeba da aq, Cvens qalaq-<br />
Si Camoivlis...<br />
orRobis bolo motitvlebul mindorSi gadis. adre<br />
es adgili uRraniT iqneboda dafaruli, SeSad gaixmares.<br />
<strong>me</strong>re saqoneli miesia, mdelos Tavis aweva ar acala. balaxsac<br />
ra eqna, miwispirs mietmasna.<br />
_ saTave sul axlosaa, xuTeqvs kilo<strong>me</strong>trzeo, babam<br />
miTxra! _ ariqas baba ar Secdeboda. simTvralesa da<br />
simTvrales Soris, Tu Svils qamriT ara scemda, ufrosi<br />
ZaZua Cxeriaze facriT daZvreboda aRma-daRma.<br />
mindori dabldeba... jer xreSia, <strong>me</strong>re msxvilmsxvili<br />
lodebi. WoromSi Cxerias gamWvirvale wyali miedineba<br />
Cumi, monotonuri SxuiliT.<br />
_ Cu, usmineT, Cxeria yveba! _ marTali TiTs maRla<br />
aiSvers.<br />
Cxeria moSxuis patara Woro<strong>me</strong>bSi, lodebs gverds<br />
ubans, Tavze gadasdis. napiridan napirs exleba, Tavqve<br />
68 69
migoravs, sworze tbordeba, <strong>me</strong>re isev migoravs, Tan miaqvs<br />
wylis x<strong>me</strong>bi da grili sunTqva.<br />
_ utus jarma Camoiara Tur<strong>me</strong> Cxeriis WalebSi, utu<br />
Toduasi, marTaliad wodebulisa. ai, iq, macxovrisgoris<br />
Ziras Sedga. <strong>me</strong>reTi maSin jerac ar arsebobda... dgas utu<br />
Todua, gahyurebs Cxeriis sanaxebs, ulevi jari ki modis<br />
da modis, mdinaresaviT moedineba... `utuSi jariSi goluafiro,<br />
vohohoiaodo!..~ _ mRerian molaSqreni.<br />
Cxeriis gaswvriv viwro biliki miiklakneba. gaRmagamoRma<br />
mindvris viwro zolebia. aqaiq Tx<strong>me</strong>la wamomar-<br />
Tula, totebi ekalas da mayvals dauZenZia... odasaxlebi<br />
da ezoebi moSorebiT Camwkrivebula. mSvidma Cxeriam<br />
xandaxan gadareva icis, adiddeba, aqafdeba, aRrialdeba,<br />
napirs gadmolaxavs... mosaxlenic eridebian, ekrZalvian,<br />
moSorebiT saxldebian... axla uwyinaria Cxeria, _<br />
moSxuis, moJRurtulebs, mobutbutebs, moluklukebs,<br />
marTalis ugdebs yurs.<br />
_ ise yvebi, TiTqos Senc iq iyavi! _ ukvirs durus.<br />
_ maS, iqve viyavi! _ Tavs uqnevs marTali. _ lods<br />
ukan mivimale, marTalia Toduam bakanSi xeli Camavlo,<br />
amwia da TvalebSi Camxeda!<br />
_ bakanSi? _ piri daaRo ariqam.<br />
_ ho, <strong>me</strong> xom maSin mdinaris ku viyavi!<br />
giJia es marTali!<br />
Cxeria yvebao!.. Cxeria ras unda yvebodes, moCqrialebs,<br />
mousvenrobs da egaa... rac guSin iyo, im wyalma Caiara,<br />
axals axali ambebi moaqvs albaT. Cxeria Tu ra<strong>me</strong>s<br />
yveba, maSin niavic yveba ra<strong>me</strong>s...<br />
niavi mofarfatebs Cxeriis sanaxebSi, wylis sigriles<br />
aitacebs, napiris buCqnarebSi Sesisindeba, xeTa totebs<br />
Searxevs.<br />
aq, am adgilas <strong>me</strong>reTi Tavdeba. es ukve qalaqi araa,<br />
sofelia. napiri uswormasworo xdeba, aRmadaRma arbi-<br />
Camorbis, xan mwvaned moiqoCreba, xan Jangian pirs moa-<br />
Rebs morRveuli flate, balaxis fesvsac rom ar iWers.<br />
_ babaia aq Tevzaobs, _ ambobs ariqa, _ facriT iWers!<br />
xmaSi sixaruli ar etyoba. mamis gaxseneba kbilis<br />
tkiviliviTaa, igi Rvinis suns da qamris simwares agonebs.<br />
duru arafers ambobs. mas mama sulac ara hyavs. isic<br />
ar icis, hyavda Tu ara odes<strong>me</strong>. deda erTi Cumi, moangariSe<br />
qalia, kodalasa hgavs. grZeli cxviri saangariSoze dauxria<br />
da Cxinka TiTebiT CqarCqara aCxakunebs. rasac angariSobs,<br />
xom sxvisia, Sin motanili kapikebi xelisgulze<br />
adneba... amaze fiqrobs duru gegia da Cumad oxravs.<br />
_ hei!<br />
SemkrTali biWebi maRla iyurebian. beqobze cxenosnebi<br />
dganan, bikenti Toloraia, vava zarqua da oric sxva.<br />
bikentis frenCi acvia, fexebze aziuri Ceq<strong>me</strong>bi. erTi xeliT<br />
lagami uWiravs, <strong>me</strong>oreSi maTraxi.<br />
_ hei, yaCaRebo, aqeT saiT gagiweviaT?<br />
vava zarqua patronis landiviTaa, imasaviT acvia.<br />
Cumad, uTq<strong>me</strong>lad dasarsalebs qalaqSi, didebsac aSinebs<br />
da patarebsac.<br />
biWebi Tavdaxrilebi dganan. elodebin, rodis amoi-<br />
Rebs xmas vava zarqua, davaleba amaT <strong>me</strong> miveci da imitom<br />
Tu daexetebiano, magram igi dums.<br />
_ raki xmas ar iRebT, ese igi sayaCaRod midixarT! _<br />
bikenti win gadmoiwia, TiTqmis cxenis kiserze gawva,<br />
cdilobs kargad SeaTvalieros gayuCuli biWebi.<br />
marTlacda, risi unda eSinodeT? bikenti lestambes<br />
mamaa, lestambes ki, roca moeprianebaT, maSin amokraven<br />
Witlays... qalaqSi gamorCeuli kaci iyo bikenti, es Tu<br />
aSinebda <strong>me</strong>reTelebs. mudam erTnairad Cacmuli gamoecxadeboda<br />
Tanaqalaqelebs: xakisferi frenCi da qudi,<br />
galife, aziuri Ceq<strong>me</strong>bi, ro<strong>me</strong>lzec uamindobaSi kaloSs<br />
wamoicvamda.. sxvebi Tu etliT, drogiT, urmiT, mogvianebiT<br />
ki `paltaratonkiT~ dadiodnen, bikentis `vilisi~<br />
emsaxureboda, _ erTaderTi mTel <strong>me</strong>reTSi. gamoCndeboda<br />
quCis bolos is `vilisi~ da ubanSi SiSiani siwynare<br />
Camoefineboda. wavidoda da haerSi isev ekida pirfer-<br />
70 71
uli `amxanago bikenti!~ efro bebiasRa ar akrTobda bikentis<br />
xseneba, aqilikebda raRacnairi, TiTqosda umi<br />
zezo gaborotebiT: `bikenti ZRvibieviCi!~ cacana gad<br />
mokarklavda umal Tvalebs: `rogor gekadreba, qalbatono<br />
efro, <strong>me</strong>fis mTavrobisagan daCagrul glexs rom<br />
ZRvibi erqvas, dasacinia?~ `axla esec <strong>me</strong>fes daabraleT,<br />
_ buzRunebda efro, _ Zaan ki ecodineboda nikolozas,<br />
bikentis mamas ZRvibi da qosa rom erqva!~ marTalisac ar<br />
moswonda bebiis es axireba, SiSi gakenwlavda: `vin<strong>me</strong>m Tu<br />
gaugo, daiWeren bebias da sworsac iza<strong>me</strong>n!~<br />
_ kvals daveZebT! _ marTali Seecada rixiT eTqva.<br />
_ yoCaR, Tqveni i<strong>me</strong>diTRa davrCiT! _ Rimilis gare-<br />
Se Tqva bikentim. _ lestambe ra uyaviT?<br />
_ sxva mxares wavida! _ xma gaebzara marTalis. guli<br />
xSirxSirad ucemda, ver mimxvdariyo, ratom afrTxobda<br />
es kaci, ra iseT Zalas flobda bikenti Toloraia, misi<br />
rom unda sSinebodaT.<br />
_ frTxilad iyaviT, Zalian Sors nu waxvalT! _ daariga<br />
bikentim. _ saeWvo vin<strong>me</strong> Tu SegxvdaT, SematyobineT!<br />
xom iciT, pionerebi xarT!<br />
cxeni Seabruna da aRmarTs Seuyva. mxleblebic mihyvnen,<br />
jer vava zarqua, <strong>me</strong>re ori sxvac. pirdapir mzis dasavalisaken<br />
midiodnen. cxenmxedarTa Crdili dagrZelda,<br />
dagrZelda da Cxeriis xeobaze gawva... kvlavac naTeli,<br />
lurji ca gadmomxoboda sanaxebs, magram im Crdilma<br />
TiTqos Seatovao uferuli feri, qufri moefina garemos...<br />
gorakis Tavze Seyovnda eWviani bikenti Toloraia,<br />
gadmohyurebda Semogarens fxizeli TvaliT... araferi<br />
am mzeras ar daemaleboda, fiqrSic ver gaeqceodi, iqac<br />
Cagwvdeboda da saaSkaraoze gamogiyvanda.<br />
_ davbrundeT? _ yoymaniT ikiTxa ariqam.<br />
durum usityvod Sexeda marTalis.<br />
_ saTavemde TiTqmis mivediT! _ xmamaRla gamouvida<br />
marTalis, am SeZaxiliT sulis kunWulSi mimaluli<br />
SiSi daafrTxo.<br />
karga xans midiodnen. gorakebi erTierTmaneTze mibobRavda.<br />
Cxeria cdilobda maT Soris gza gaekvlia da<br />
abneuli miiklakneboda.<br />
win maRali flate wamoimarTa. sveli, wvrili buwkiT<br />
mofenili Subli gadmoayuda, Tvalebmilulul gigantsa<br />
hgavda... iq, sadac piri unda hqonoda, uzarmazarma gamoqvabulma<br />
daiRrina da sigrile amoisunTqa.<br />
biWebi SeCqvifdnen, erTmaneTs aekvrnen. damfrTxalni<br />
Sehyurebdnen pirfarTo gamoqvabuls, romlis Cabnelebuli<br />
stomaqidan gveleSapis enasaviT gadmovardniliyo<br />
TeTrad aqafebuli Cxeria... svel Wers xavsi mosdeboda,<br />
xavsze wveTebi ekida da kapakupi gahqonda... gamoqvabulis<br />
fskerze kamkama wyali qafqafebda da gareT gadmonTxeul<br />
Cxerias sinaTleze siRrmiseuli ToSi amohqonda.<br />
idgnen biWebi da veraferi gadaewyvitaT.<br />
marTalim igrZno _ viRaca uTvalTvalebda... moixeda,<br />
aravin iyo. durum da ariqamac swrafad mimoixedes,<br />
albaT amaTac igrZnes ucxo mzera, an marTalis jiqurma<br />
moZraobam SiSs SiSi waamata.<br />
marTalis SeaJrJola, aravin Canda, magram safrTxe<br />
TviT haerSi ekida.<br />
vin umzerda ase daJinebiT?<br />
iqneb klde uyurebda? an urCxuli gamoqvabulis siRrmidan!..<br />
an viRac uCinari gayuCula guburis fskerze!..<br />
an Soriaxlo buCqnaridan... an ferdobze Sefenili Savi<br />
tyidan!..<br />
_ wavideT, biWebo! _ waiCurCula marTalim.<br />
Tvalebdacecebulebma daixies ukanukan, <strong>me</strong>re qariviT<br />
mowydnen adgils da elvisuswrafesad, _ TviTon<br />
egonaT ase, _ qalaqis SemogarenSi aRmoCndnen.<br />
_ viRaca gviTvalTvalebda! _ qoSini Zlivs Seikava<br />
ariqam.<br />
_ ho, viRaca iyo! _ daudastura durum.<br />
72 73
naTeli dRe idga. qalaqma swrafad Seifara Tavisi<br />
damfrTxali Svilebi da marTalim Caicina:<br />
_ mogveCvena!<br />
_ albaT mogveCvena! _ yoymaniT amoRerRes durum<br />
da ariqam.<br />
_ gamoqvabulSi neandartaleli ijda, muzeumis kedlidan<br />
rom iyureboda, iseTi!.. aba, ra gegonaT! warsuli<br />
ar qreba, igi Cvens gverdiTaa!<br />
ver gebulobdnen duru da ariqa, rodis xumrobda<br />
maTi amxanagi da rodis _ ara!<br />
11<br />
qalaqis sapatio dafaze sami <strong>me</strong>reTeli revolucioneris<br />
suraTi hkidia. gverdigverd dgas Coxaaxaluxiani,<br />
yabalaxmoxveuli sami vaJkaci... nabiji win gadmoudgiaT,<br />
utexad gahyureben sivrces. gerasa da nestors wiTeli<br />
al<strong>me</strong>bi upyriaT. ZRvibi Toloraias xeli Tvalze mouCrdilebia,<br />
daJinebiT akvirdeba drois Soreul samanebs...<br />
aseTebad daxata isini adgilobrivma mxatvarma CiCuam,<br />
asec urCia mas yovlismcodne beri zaqaraiam.<br />
_ rogor midis saq<strong>me</strong>? _ hkiTxa bikenti Toloraiam<br />
beris. sapatio dafasTan idgnen da bikentim revolucionerTa<br />
suraTisaken miaxeda. _ CvenTvis tradiciulia<br />
sami vaJkacis gmiroba! xom gaxsovs, SoTasTan, `maT samTa<br />
gmirTa mnaTobTa...~<br />
beris, ra Tqma unda, axsovda! kanonikur istoriografiaSi<br />
asec ewera da teqstSi wertilmZimis gadasmasac veravin<br />
gabedavda. TviTonac ase werda xol<strong>me</strong>, _ Cveulebrivi<br />
<strong>me</strong>lniT, saskolo rveulis furclebze... iq isic ewera, jer<br />
Tebervalma, <strong>me</strong>re oqtomberma gahyarao samTa gzebi...<br />
_ vin Ciqvanmoxelea, daWeras rom mibedavs?! _ ikiTxa<br />
nestor Toduam.<br />
idga Sindisferi respublikis gazafxuli... Tavisuflebis<br />
moednidan daZrul etlSi noe Jordania ijda,<br />
TeTri, spetaki wveri mkerdze Camohfenoda... sasaxles-<br />
Tan gvardielebi idgnen... quCebi savse iyo moswavleebiT,<br />
oficrebiT, banovanebiT... ismoda babilonis aTasi<br />
ena... Tbilisidan dasavleTisaken mimaval matarebelze<br />
samferovani alami frialebda da sasule orkestri `marseliozas~<br />
ukravda... mwvane sayaneebs glexoba Sehfenoda,<br />
miwas izomavdnen... <strong>me</strong>reTic gamococxlda da <strong>me</strong>re-<br />
Telebi hgavdnen im adamianebs, vinc Zili axlaRa moiSora<br />
da sicocxlis Zala wamiT wamze emateba.<br />
nestor Toduas Tvalebze TiTqos bindi Camowvao,<br />
buranidan vera da ver gamosuliyo, sinaTles ver xedavda.<br />
_ vin Ciqvanmoxelea...<br />
_ <strong>me</strong> var, nestor! _ magididan gera kvaracxelia<br />
wamodga, Semoegeba.<br />
_ gavige, Cemo gera, axal xelisuflebas mxari Seagebe!<br />
_ gulRrZod Tqva nestorma. _ Sen rom kibis aSeneba<br />
gadawyvite, maSin mivxvdi, rom Cvens gzas ganudeqi!..<br />
TxuT<strong>me</strong>ti wlis win macxovrisgoraze wiTeli alami Sen<br />
aafriale. axla ki am saxlis saxuravze Sindisferi droSa<br />
hkidia! Ralatis suni udis amas, icode...<br />
_ mtroba da siZulvili galaparakebs, Cemo nestor,<br />
Torem sakuTari qveynis samsaxuri kacs Ralatad rogor<br />
CaeTvleba!<br />
_ ro<strong>me</strong>lia Seni qveyana?.. <strong>me</strong>reTi?.. adre Cven sxva fici<br />
vficeT, vambobdiT, Cveni qveyana msoflio proletariatiao!<br />
_ Cemi qveyana saqarTveloa! _ mxrebi aiCeCa geram.<br />
_ axla aq SedarebiT simSvidea, irgvliv ki sisxlis wvi<strong>me</strong>bi<br />
modis. ra ver gawynarebs, ver gamigia. Cveni mTavrobac<br />
xom socialisturia. Tu saqarTvelos sikeTes movutanT,<br />
amiT msoflio proletariatsac vargebT!<br />
_ Cveni laparaki ori yurnaklulis saubars emsgavseba.<br />
adre erTi gziT mivdiodiT, <strong>me</strong>, ZRvibi da Sen! _<br />
74 75
nestoris xmaSi gulwrfeli wyena ismoda. _ axla Cven<br />
mtrebi varT! icode, gera kvaracxelia, arc msurs da arc<br />
veli Sengan Sewyalebas!<br />
gera auRelveblad us<strong>me</strong>nda, <strong>me</strong>re wynarad hkiTxa:<br />
_ efro rogoraa?<br />
nestorma mzera aarida. qalebi adre sul erTad iyvnen.<br />
rac qmrebis gzebi gaiyara, isinic, TiTqos ubrad<br />
ariano, TavTavianT saxlebSi gamoiketnen. amitomac gaukvirda<br />
es ubralo kiTxva, sificxe Seunela.<br />
_ ra uSavs!<br />
_ tataCi?<br />
_ fexi aidga!<br />
_ marTac didia ukve! _ geram sartyelze revolveris<br />
bude Seiswora da uceb mowyvetiT Tqva: _ wavideT!<br />
nestori gafiTrda, ixtibari mainc ar gaitexa, mRelvareba<br />
daioka:<br />
_ axla iseTi dro araa, sasamarTlo ko<strong>me</strong>diebi viTamaSoT!<br />
Sens adgilas <strong>me</strong>c ase moviqceodi!<br />
_ wavideT, wavideT! _ gaawyvetina geram, mklavze<br />
xeli gamosdo.<br />
kibesTan mdgarma guSagma ganze gaiwia, geras araferi<br />
daubarebia.<br />
mze dahnaToda <strong>me</strong>reTs, xasxasa mwvane feri CamoeRvara<br />
gazafxuls. moqalaqeebma ZilquSi Camoigdeso,<br />
bulvarze, trotuarebze, duqnebis mwkrivebTan gamofeniliyvnen.<br />
zamTris tanisamosi ukve gadaenaxaT, kacebi<br />
bluzebiT, mandilosnebi TeTri kabebiT iwonebdnen Tavs.<br />
siRaribis niSani etyoboda moseirneebs, magram pirze<br />
keTilganwyoba da sicocxlis sixaruli ikiTxeboda da<br />
nestor Toduas Seebrala Tavi, daenana Tavisi axalgazrda<br />
sicocxle... `<strong>me</strong> amaTi bedniereba minda, _ fiqrobda<br />
gulmoSxamuli, _ eseni ki ase iolad mi<strong>me</strong>teben!~ surda<br />
alaparakebuliyo, yuradReba miepyro: `xalxo, nuTu ver<br />
xvdebiT, yofilma <strong>me</strong>gobarma gami<strong>me</strong>ta, mivyavar, raTa<br />
tyvia TavSi damaxalos!.. <strong>me</strong>re da risTvis?.. mxolod imitom,<br />
rom siymawvilidan RatakTa saq<strong>me</strong> gaviTavise...~<br />
Cumad midiodnen yofili <strong>me</strong>gobrebi. aravin icoda, ra<br />
fiqri edo gulSi geras da ra foriaqs aetana nestori.<br />
ase gadakveTes qalaqis bulvari.<br />
nestorma nabiji Seanela.<br />
_ ra Caifiqre?<br />
geram kefa moiqeqa, macxovrisgorisaken gaixeda.<br />
_ efros ar gamoemSvidobebi?<br />
_ madlobeli var wyalobisaTvis! _ uxeSad, braziT<br />
warmoTqva nestorma.<br />
geram amoixvneSa, dava ar dauwyia.<br />
Toduebis saxlamde <strong>me</strong>ti ara Tqmula ra.<br />
efro ise Sexvda geras, TiTqos ager, guSinRa xedavdao,<br />
mkerdze akoca, cacana da marTa moikiTxa.<br />
tataCi xelSi eWira qals. laparaki ukve SeeZlo pataras,<br />
enas iCleqda. baba, babaiao, _ RuRunebda, funCula<br />
xeliT Rilkiloze epotineboda mamas.<br />
suli aemRvra nestors, bavSvi gamoarTva, Caixuta.<br />
_ Sin SemodiT, gareT ratom vdgavarT! _ Semoipati-<br />
Ja efrom.<br />
_ gveCqareba! _ Tavi gaaqnia geram. _ SediT, erTmaneTs<br />
gamoemSvidobeT, <strong>me</strong> aq dagelodebiT!<br />
nestorma Tavisufali marjvena gadaxvia efros, Sin<br />
Sevidnen.<br />
_ ra xdeba Cvens Tavs? _ hkiTxa efrom, pasuxs arc<br />
dalodebia, xeli ukana karisaken gaiSvira: _ gza aqeTacaa,<br />
Tolige!<br />
_ ras ambob, osurpatoni*! _ warbi Sehyara nestorma.<br />
_ <strong>me</strong> rom gaviqce, geram ra pasuxi gasces mTavrobas?<br />
efrom xma gakminda, dafacurda, saxeldaxelo sagzali<br />
gauxazira qmars. undoda eTqva nestors, aRar damWirdeba<br />
awi sagzalio, magram gaCumda, ar isurva dedakacis<br />
SeSineba.<br />
76 77
zRurblze darCa efro, xelSi biWuna eWira da kacebs<br />
gahyurebda.<br />
_ baba, baba! _ aWylopinda tataCi.<br />
kvlav Cumad midiodnen gera da tyvedqmnili, orRobeTa<br />
xlarTi ar ileoda. awrialda nestori, SeeWvianda.<br />
_ axla saiT? _ yrud ikiTxa.<br />
_ cacanasTanac SeviaroT.<br />
raRa eTqmoda, gauCumda nestori, veRar amoexsna geras<br />
Canafiqri.<br />
ager kvaracxeliebis jargvalic! cacana wamofrinda,<br />
qmars kiserze Camoekida. nestors xeli gauwoda, rad<br />
dagviviwye, Cveni daZmobis piroba sad gaqrao.<br />
marTa fexebSi eblandeboda didebs, yoCaRad dabajbajebda.<br />
nestorma xeli dastaca, kiserze ulvaSi moucacuna,<br />
aakiskisa.<br />
_ am wuTas sadils mogarT<strong>me</strong>vT! _ dafacurda cacana.<br />
_ gveCqareba! _ almacerad gaxeda nestorma geras.<br />
sixaruli gauqra uceb cacanas, kacebs daakvirda.<br />
_ nestor, gera wina karidan gava, Sen ukana kariT<br />
gadi! Tqvens jibrs dro gaarkvevs!<br />
geram araferi Tqva, wverze Camoisva xeli. nestormac<br />
araferi Tqva, marTas loyaze uCqmita, geras aniSna<br />
da oriveni wina kariT gavidnen.<br />
cacanam bavSvi aitaca, aivanze gaedevna.<br />
_ gera, kaco!.. nestor!<br />
imaT ar mouxedavT, orRobes dauyvnen, Cxeriaze<br />
gavidnen. kaklebTan rom xidia, is gadaiares.<br />
xidis Tavzec samferovani droSa ekida _ Sindisferi,<br />
SaviT da TeTriT kuTxeSi.<br />
_ Tavisuflebisaa es droSa! _ TiTi aswia geram.<br />
_ burJuebisaa es droSa! _ uk<strong>me</strong>xad Seepasuxa nestori.<br />
kamaTs azri ar hqonda.<br />
orRobe macxovrisgorasTan Tavdeboda. aq iwyeboda<br />
kibis TeTri safexurebi.<br />
SeCerda gera, Tvali aadevna.<br />
SeCerda nestoric, gunebaSi gadaiTvala. cxra safexuri<br />
axsovda, <strong>me</strong>ore cxra da <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>c damateboda.<br />
_ rodisRa moaswari?<br />
_ Tebervlidan oqtombramde, _ amoixvneSa geram,<br />
_ axla mocla ara maqvs. respublikas dacva sWirdeba.<br />
damSviddeba qveyana da am saq<strong>me</strong>sac eSveleba!..<br />
_ mag simZi<strong>me</strong> safexurebs zurgiT moaTrev?<br />
_ ufali xels maSvelebs da ar <strong>me</strong>mZi<strong>me</strong>ba!<br />
_ <strong>me</strong>reda vis sWirdeba es?<br />
_ saqarTvelos! _ dabejiTebiT Tqva geram. _ simSvide<br />
da uflis gza, ai, ra sWirdeba saqarTvelos!<br />
nestors brazi Seubrunda.<br />
_ aq ratom momiyvane? am TeTr qvebs Cemi sisxli<br />
sWirdeba?<br />
_ respublikas ar sWirdeba Seni sisxli, nestor<br />
Toduav! _ mSvidad, auRelveblad warmoTqva geram. _<br />
iare Seni gziT! oRond, Zveli <strong>me</strong>gobris pirobaze, Txovna<br />
Semisrule _ erTi wliT mainc gadaikarge <strong>me</strong>reTidan...<br />
cota dro mainc mogveciT, Tqve dedmamisSvilno, suli<br />
mogvaTq<strong>me</strong>vineT da <strong>me</strong>re vnaxoT!<br />
nestorma undoblad Sexeda:<br />
_ keTilebi xarT, xom? mteric gecodebaT! qamarze<br />
ki mauzeri gikidia!<br />
geram mauzeris bude gaxsna, Sig raRac rkinebi ewyo.<br />
_ ra aris es?<br />
_ satexebia. dros rom movixelTeb, qvebsa vTli,<br />
safexurebad.<br />
nestors yba moeqca.<br />
_ uxerxemlono, laCrebo!.. vis raSi sWirdeba Tqveni<br />
sikeTe! qveyana lamisaa sisxlma walekos!.. Cemi sityvebi<br />
daimaxsovre, didi xani ar giweriaT!<br />
78 79
Sebrunda da mTisZira biliks gahyva.<br />
geram TiTqos mZi<strong>me</strong> tvirTi moixsnao, amoixvneSa,<br />
kibeze Camojda, safexuris gluv zedapirs xeli gadausva...<br />
12<br />
bedi wyalobda ZRvibi Toloraias, TeTrebTan TeTrobda,<br />
wiTlebTan wiTlobda. amaTTan Tu muSurglexur<br />
xelisuflebaze ificeboda, imaTTan denikinis saxelze<br />
iwerda pirjvars. samoqalaqo omis sisxlianma morevma<br />
CaiTria is da Corna... CaiTria da aburTava, aRmadaRma<br />
atara. ver gaego, saiTken mihqonda dinebas, ra mimarTulebiT,<br />
cdilobda zedapirze etivtiva da gadarCenis<br />
xrikebs imdennairad xrikavda, rom mtersa da moZules<br />
oini uyo... Cornasac ki, visac egona, patronis oinbazobisa<br />
yvelaferi vicio, araerTgzis gakvirvebisagan daaf-<br />
Cenina piri.<br />
Cornas mTlad aebna gzakvali. amitomac ar scildeboda<br />
qosas, ZunZuliTa da qoSinqoSiniT misdevda,<br />
eSinoda, oromtrialSi Cavikargebi da Sinisaken gzas ver<br />
gavignebo. amitomac erTgulebda, amitomac eficeboda<br />
Cekas, ZRvibi Toloraia Cemi partiuli amxanagiao, vi-<br />
Tomc TviTon didi vin<strong>me</strong> moRvawe iyo, amitomac gamohyavda<br />
tyviis wvimidan, aridebda SimSilis maxes. qosa ZRvibia<br />
is tivtiva iyo, romlis i<strong>me</strong>diT Cornac ar CaiZireboda...<br />
dabolos, talRam kavkasiis mTebze miagdo orive.<br />
gamoRma sisxlis wvi<strong>me</strong>bi wvimda, gaRma, saqarTveloSi<br />
simSvide sufevda, Tumca am simSvidis moCvenebiTobac<br />
safrTxes Seicavda. iq ratom unda yofiliyo simSvide,<br />
roca aq yalyze Semdgari uqoneli sastikad uswordeboda<br />
yovel mqonebels.<br />
_ burJuis xarWebia! _ ase auxsna rkinis komisarma<br />
qosas. _ am mTebs miRma proletaruli Tavisuflebis<br />
sios jer ar dauberavs. xalxi gminavs msoflio imperializmis<br />
uRelqveS. <strong>me</strong>nSevikebi mieyidnen germanelebs...<br />
imperializmis daqiravebuli agentebi, inteligentikebi...<br />
diax, xalxi gminavs da Tavisuflebas natrobs da Cven<br />
unda miveSveloT... Tu saWiroa, daniT gamovuSignoT<br />
gulmuceli...<br />
ZRvibi da Corna gariJraJze Seudgnen aRmarTs. msubuqi<br />
tvirTi ikmares. qosas mauzeri mohqonda, Cornas xelyumbara,<br />
zurgCanTaSi Savi puri da loris naWeri. malviT<br />
modiodnen. ucxo mTis xalxsac aridebdnen Tavs da<br />
axali respublikis sasazRvre kordonsac.<br />
naSuadRevs aaRwies uReltexilamde. quruS kldeebze<br />
gadmokidebuli yinulis enebi tbaTa napirebs lokavda.<br />
TeTrad moelvare mTebs zevidan ulurjesi ca gadmomxoboda.<br />
zRapruli sanaxaoba warmoudgaT Tvalwin, magram<br />
ZRvibisa da Cornas ara gaegebodaT ra samyaros mSvenierebisa,<br />
maTi tvini sul sxva ra<strong>me</strong>ebiT iyo gamotenili.<br />
_ araferi gesmis, Corna, Sen! _ guldinjad moZRvravda<br />
qosa Tanamgzavrs. _ mglis Tavze saxarebis kiTxvaa<br />
SenTan saubari. rac ginda uCiCine mgels, is mainc tyisken<br />
iyureba. Tumca ra Seni bralia! eqsploatatorTa klasia<br />
damnaSave, Sen rom mkvlelad da yaCaRad gagzarda.<br />
socializmis dros arc banditi iqneba, ar mkvleli. rkinis<br />
cocxiT gamovgviT yvelafer burJuaziuls da maSin<br />
gveqneba kai cxovreba... ai, gaimarjvebs msoflio revolucia,<br />
burJuebs qaT<strong>me</strong>biviT wavaklavT erTmaneTs da<br />
mTeli dovlaTi Cven dagvrCeba. vicxovroT <strong>me</strong>re Zmurad.<br />
ratom viCxubebT, ra gveqneba gasayofi? erTad vWamoT,<br />
erTad vsvaT, saxlic erTad aviSenoT, didze didi,<br />
uTvalavi oTaxebiT. Seni Cemi iqneba, Cemi _ Seni...<br />
_ qalic saerTo gveyoleba? _ Caixvixvina Cornam.<br />
_ qalic, ra Tqma unda, Tu is partiuli amxanagi araa,<br />
_ Cafiqrda ZRvibi, _ partiuli amxanagi raRa qalia...<br />
80 81
nuTu marTlac ase saubrobdnen uReltexilidan<br />
gadmoparuli ZRvibi da Corna?.. yovelive es beri zaqaraias<br />
palimfsestSi weria, magram beri iq ar iyo, man mxolod<br />
is icoda, rom orni gadmovidnen qluxoris uReltexilze<br />
rkinis komisris davalebiT, frTxilad Camohyvnen<br />
kodoris xeobas, iqidan sakenisaken gadauxvies, sofels<br />
tyetye auares, kvlav ferdobze afofxdnen. motitvlebuli<br />
seri gadakveTes da Wuberis xeobaSi aRmoCndnen...<br />
karga xans modiodnen ase. ferdidan ferdze eSvebodnen,<br />
uRrani tyeebi CaaTaves. sagzali gamoeliaT da kenkriT<br />
iyuCebdnen SimSils... ufrTxodnen kacsa da nadirs...<br />
WuberSi, saxlis Tavze pirvelad dainaxes ucnauri<br />
droSa _ Sindisferi, Savi da TeTri zoliT kuTxeSi<br />
da qosam boRmianad Seigina:<br />
_ uu, Tqveni, burJuebo!<br />
Cauyvnen nenskras. qafiani nenskra Rrialebda viwro<br />
xeobaSi. daRlildaqanculni sacalfexo bilikze Zlivs<br />
micocavdnen. iq, sadac nenskra engurSi CaixrCo, Calandrebs<br />
gadaeyarnen, jorcxeniT Tafli da yveli CahqondaT<br />
<strong>me</strong>reTis bazrobaze. eWviT Sexedes ucxo kacebs, magram<br />
kiTxviT araferi ukiTxavT, purze dapatiJes... TiTo<br />
arayi gadakres ZRvibim da Cornam. qosas Zvlebi gauTba,<br />
tvinSi SeuRitina da tyuilebis bade gaaba:<br />
_ sakenSi mamida myavda gaTxovili, imis satiralSi<br />
viyaviT. kodoris xeobaSi yaCaRebi daZrwiano, xalxs<br />
Zarcvaveno da gvirCies, WuberiT dabrundiTo. aqeT ra<br />
ismis, bolSevikebi xom ar gadmosulan?<br />
Calandrebma mxrebi aiCeCes, bolSevikebze yurmokvriT<br />
gagvigonia raRacao.<br />
_ rogor, leninic ar gagigoniaT? _ gaukvirda ZRvibis.<br />
_ rusia? svanebi mTebze russ ar gadmouSveben! _<br />
guldajerebiT moWra erTma axmaxma.<br />
gza erTad ganagrZes. qveviT, Rrma xeobaSi enguri<br />
gugunebda, qaravani ki viwro da saSiSi bilikebiT Tavbrudamxvev<br />
ferdobebze miiweoda. gamocdili Calandre-<br />
bi da mTis morCili cxenebi usityvod ugebdnen erTmaneTs.<br />
ZRvibi Citis wonisa iyo da miwas misi simZi<strong>me</strong> ras<br />
daetyoboda, magram Corna molayunebda mZi<strong>me</strong>d, mis qveS<br />
miwa izniqeboda da ufskrulSi gadaCexvas upirebda.<br />
xandaxan erTurTs SeuZaxebdnen Calandrebi, mokle<br />
winadadebebs esrodnen. ZRvibi verafers gebulobda, miT<br />
ufro Corna, egona Cvenze laparakobeno da guls askdebodnen,<br />
boRma avsebdaT. enis qavili autyda ZRvibis, pirze<br />
klite ver daido, rogorc ki qaravani wasaxemseblad<br />
moxerxebul tafobze Seyovnda, sityva iTxova:<br />
_ ai, Tqven lenini ar gagigoniaT. revolucia rom<br />
moxda, imas Tu mohkariT yuri?<br />
_ <strong>me</strong>fe rom Camoagdes? _ ikiTxa axmaxma. _ es ambavi<br />
viciT, magram Cven magas vin gvkiTxavs...<br />
_ ruseTSi revolucia moxda, mTeli Zalaufleba<br />
muSebsa da glexebs gadaecaT, burJuebs deda utires,<br />
didi omi gaimarTa...<br />
_ magi ra Cveni saq<strong>me</strong>a, _ xeli Caiqnia axmaxma, _ Cvens<br />
sofelSi aTasi welia, burJua ar gvinaxavs!<br />
_ rogor Tu burJua ar ginaxavT? _ gacecxlda ZRvibi.<br />
_ gaixedgamoixedeT, yurebi gamoibertyeT! vera xedavT<br />
aq, saqarTveloSi imperialistebis agentebi kisrebze<br />
dagajdnen. es Jordaniebi da ramiSvilebi sul bur-<br />
Juebi ar arian? dagyidian ne<strong>me</strong>cebze erTad da calcalke,<br />
maSinRa mixvdebiT, vinaa burJua da vin proletari...<br />
_ Sen raRac sxvanairad WikWikeb, _ moiRuSa axmaxi,<br />
_ vinca gvyavs, isaa Cveni mTavroba, burJua ar vici <strong>me</strong>!<br />
_ es ise uqcevs, sakenidan ki ara, ufro zemodan Camosulsa<br />
hgavs! _ CaurTo <strong>me</strong>orem.<br />
_ eseni <strong>me</strong>reTSi CaviyvanoT da mTavrobas CavabaroT!<br />
_ Tqva <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>m.<br />
_ sabuTebi SevumowmoT, _ axla <strong>me</strong>oTxe Caeria, _<br />
gaqvT sabuTebi?<br />
Cornam ubidan xelyumbara amoiRo, SeaTamaSa da daiRrija:<br />
82 83
_ ai, sabuTi!<br />
Calandrebma erTmaneTs WoWmaniT gadaxedes.<br />
Cornam win ubiZga ZRvibis, Tavisi farTo zurgiT dafara<br />
mosalodneli Tavdasxmisagan.<br />
fexs auCqares, raTa qaravani kvalze moewyvitaT.<br />
saRamos CaaRwies barSi. soflebs garegare uvlidnen da<br />
ukve dRisiT <strong>me</strong>reTi gamoCnda.<br />
didad ar Secvliliyo ZRvibi Toloraias mSobliuri<br />
qalaqi. isev iseTi mtvriani orRobeebi gareubnebSi, SoriSor<br />
mdgari jargvlebi, patara, magram lamazi centri<br />
_ qvafenili, bulvari, sasaxle, orisami qviTkiris Senoba...<br />
macxovrisgoris Tavze TeTrad aRmarTuli taZari...<br />
_ qveyniereba ingreva, es ki iseve dgas, magisi Rdini...<br />
_ boRmiT Seagina, gaugebari iyo, taZars Tu mTel<br />
<strong>me</strong>reTs.<br />
marTlacda, msoflios grialiT uvlida revoluciis<br />
qariSxali, aq ki erTi patara qalaqi myudrod gawoliliyo<br />
Cxeriis sufTa wylis piras, macxovrisgoris mwvane<br />
kalTasTan da udardelad Tvlemda.<br />
Seyovndnen, sanam kargad dabneldeboda. ZRvibi gauZRva<br />
Cornas. TiTqos sworad midioda, TiTqos nacnobi<br />
orRobeebi gaiara, magram roca egona, age, Sinamde mivaRwieo,<br />
adgili veRar icno.<br />
vin<strong>me</strong>sTvis unda ekiTxa, magram yoymanobda.<br />
_ ukacravad, patoni, ver <strong>me</strong>tyviT, sad cxovrobs ZRvibi<br />
Toloraia?<br />
bnelSi gamvlels Zlivs arCevda.<br />
_ sad da cimbirSi! _ berikaculi xrinwiT Seepasuxa<br />
ucnobi. _ amboben, iq Cakleso. Tqven vina xarT, aseT<br />
kacs rom kiTxulobT?<br />
ZRvibis pasuxi ar moewona, Tumca unda gakvirveboda,<br />
aTi wlis Semdeg viRacas rom misi saxeli axsovda.<br />
_ vici, rom gadaikarga, magram aq xom jargvali dar-<br />
Ca da colSvili!<br />
_ jargvali daiwva, _ Tqva kacma, _ Jandar<strong>me</strong>bma qnes<br />
es saq<strong>me</strong>, ZRvibi rom daiWires, maSin... CaTac daiWires da<br />
imdeni ce<strong>me</strong>s, daWleqdao, ambobdnen. cxovrobs sadRac<br />
gareubanSi, gaTxovdao, isic Tqves... iqneb Woria, Tumca<br />
im qosas xom ar daelodeboda sul...<br />
ZRvibim xeli ataka kacs da gverdze miagdo. Cornamac<br />
wixli miazila. uadgilod aWikWikebuls ena, etyoba, mucelSi<br />
Cauvarda. ZRvibi ki win gavarda, gzajvaredinamde<br />
irbina. Corna qoSiniT wamoewia.<br />
_ ha, ra dagemarTa? _ xeli TanagrZnobiT Seaxo. _<br />
cocxlebi xom arian, movnaxavT!<br />
_ momwydi, Corna! _ afeTqda ZRvibi da kvlav wavida,<br />
amjerad Cqari nabijiT.<br />
WiSkarTan gaCerda, siRr<strong>me</strong>Si saxli Cabnelebuliyo.<br />
_ nestor! _ xmadabla dauZaxa ZRvibim.<br />
saxlidan Cqami ar ismoda.<br />
_ nestor, kaco, nestor! _ xmas auwia.<br />
pasuxi ar iyo.<br />
_ Sin ar arian! _ daaskvna Cornam.<br />
Sebrundnen. karga xans iares da ZRvibi kvlav gaCerda.<br />
ezoSi saxli idga da moRiavebuli karidan Wraqis sinaTle<br />
gamodioda.<br />
ZRvibim muxlis sisuste igrZno. suli moiTqva da Secvlili<br />
xmiT gasZaxa:<br />
_ gera, ha, gera!<br />
qalma gamoixeda.<br />
_ vin brZandebiT?<br />
ZRvibim cacana icno, Tavis gamJRavneba ar isurva.<br />
_ gera Sinaa?<br />
_ ar gaxlavT, patoni! SemobrZandiT, stumari RvTisaa!<br />
_ didi ukacravad, magram ara gvcalia! _ ZRvibi sibneleSi<br />
idga da ise pasuxobda.<br />
karidan bavSvebma gamoixedes. orni iyvnen. ZRvibi maT<br />
saxeebs ver arCevda. `ukve ori yolia!~ _ Surma gakenwla.<br />
84 85
TviTon xetials gadayva, Zmakacebi ki logins ver Sordebian<br />
da bavSvebs acxoben.<br />
_ didi ukacravad, magram CaTas saxli unda mimaswavloT!<br />
cacana aivnidan mTlad gadmovida. xels iCrdilebda,<br />
raTa sibneleSi ra<strong>me</strong> gaerkvia, magram kacebs vera xedavda<br />
da xmaSi SiSi Seepara.<br />
_ am orRobes gayeviT, patoni, sul bolo saxli iqneba!..<br />
SemobrZanebuliyaviT, gerac sacaa gamoCndeba!<br />
ZRvibim xma gakminda, sibneles Seeria. Corna Savi landiviT<br />
miedevna.<br />
sicxianiviT mirboda... egona, CaTa daxvdeboda, aTi<br />
wlis unaxavi coli, CaTbundeboda colqmrul sarecel-<br />
Si, oRondac qali eSmakisaa... ZRvibi cxovrebam tanjvis<br />
zRvaSi aTria, misi coli ki karga xania sxva kacs Caxutebia,<br />
sxvasTan nebivrobs... qosas guli amis gafiqrebazec<br />
ki RvarZlsa da boRmaSi curavda... mTeli qveynierebis<br />
mier gaTelils am qalis dandobis i<strong>me</strong>diRa rCeboda da<br />
arc aman daindo...<br />
orRobis bolos saxlebi SeTxelda. bnelSi gayursuliyvnen<br />
da aqaiq Tu Wiatobda susti Wraqi.<br />
ZRvibi uceb SeCerda, Corna zed gadaawyda, kinaRam<br />
waaqcia.<br />
_ ai, aq! _ Tqva ZRvibim.<br />
RobewnulTan idgnen. bnelSi WiSkris Zebna ar dauwyiaT,<br />
Robes autexes lawaluwi.<br />
dabali, orTvaliani odidan susti Suqi krToda.<br />
_ ro<strong>me</strong>li xar? _ ikiTxa maspinZelma.<br />
_ stumrebi varT, keTilo kaco, gza agvebna!<br />
_ mobrZandiT, stumari RvTisaa! _ SiSianad Seexmiana<br />
maspinZeli.<br />
kibe arc ugrZvnia ZRvibis, ase egona, raRac Zalam<br />
ezodan pirdapir aivanze Seagdoo.<br />
kacunas danaxvam maspinZeli daamSvida, magram sibnelidan<br />
Corna rom wamoimarTa, xma dautkba:<br />
_ mobrZandiT, mobrZandiT! _ Tan uCinar diasaxliss<br />
gasZaxa: _ CaTa, stumrebia!<br />
qali, albaT, aqamde taxtze ijda, kacis xmam wamoagdo.<br />
_ mobrZandiT, batono!<br />
igi ar hgavda im gamwleul, TamaSTamaSa gogonas. aT<br />
weliwads ise Seecvala, sad<strong>me</strong>, quCaSi rom Sexvedroda,<br />
verc icnobda. adamians Tvalebi ecvleba yvelaze gvian,<br />
TvalebiT icno Tavisi CaTa da guli Seuxta.<br />
_ aqeT, aqeT, Wiri<strong>me</strong>, aq dabrZandiT! _ facifucobda<br />
Tavgzaabneuli maspinZeli.<br />
Raribul oTaxSi magida da sada taxti idga, oTxi tabureti.<br />
lampa buxris Tavze SemoedgaT da oTaxs mowiTalo<br />
Suqi efina.<br />
`Rataks gahyolia!~ _ niSnismogebiT daaskvna ZRvibim.<br />
guli boRmaSi iZireboda da masSi patiebis grZnoba<br />
ar gafaCunebula. tabureti fexiT gamoswia, dajda da<br />
Cornasac aniSna, dajeqio.<br />
diasaxlisi dabneuli idga, TiTebiT winsafars awvalebda<br />
da qmarma SeuZaxa:<br />
_ CaTa, ram dagabnia, datrialdi axla Seneburad, ar<br />
Semarcxvino!<br />
_ nu wuxdebiT! _ yasidad iTavpatiJa ZRvibim.<br />
igumana, qalma micnoo da misi dabneulobiT tkbeboda.<br />
_ Cemi sikvdili, mTlad gamovSterdi! _ xelebi gaasavsava<br />
CaTam. _ kaco, Rvino amoitane!<br />
`iqneba Seni sikvdilic!~ _ ganaCeni gamoutana ZRvibim.<br />
maspinZelma TiTqos gamosavali ipovao, mozrdil,<br />
simindis naquCiT Tavdacobil kokas daavlo xeli.<br />
_ ukacravad var, magram a, am wuTas geaxlebiT! Rvino<br />
Semogvaklda, sardafi or nabijzea...<br />
stumrebma erTmaneTs gadaxedes.<br />
`gagvcems!~ _ usityvod ikiTxeboda Cornas sifaTze.<br />
`sapolicio ubani Sorsaa, ver gabedavs!~ _ gaifiqra<br />
ZRvibim da mzera miayina Sua oTaxSi gaubedavad Seyovnebul<br />
qals.<br />
86 87
_ CaTa! _ xmadabla gasZaxa, xmaze gaRizianeba etyoboda.<br />
qals TaviT terfamde caxcaxma dauara, sawylad<br />
gauRima.<br />
_ Cemi sikvdili, ZRvibi, umal gicani, magram ra vqna<br />
<strong>me</strong> dasamiwebelma!<br />
_ esaa Seni qaloba? _ boroti SurisgebiT ikiTxa<br />
ZRvibim. _ ase uerTgule gacimbirebul qmars, xom! _<br />
taburetidan wamoxta, pirispir aetuza. qali am aT weliwadSi<br />
xorciT avsebuliyo. simaRlec momateboda da<br />
ZRvibi qvemodan ahyurebda. _ <strong>me</strong> iq, siciveSi, SimSiliT<br />
viRupebodi, Sen ki imas cdilobdi, logini ar mogecdina,<br />
xom?<br />
_ Sen rom dagiWires, ulukmapurod davrCiT, bavSvi<br />
kinaRam gamiTavda... isidorem gamimarTa xeli, _ Tavis<br />
marTlebas Seecada CaTa, _ biWi ukve didia, dRes cacanasTan<br />
davtove...<br />
ZRvibi kbilatkiebuliviT daijRana, TiTqos mucel-<br />
Si amoartyeso, ucnaurad moikakva, maimuns daemsgavsa.<br />
raRac saSinelis Tqmas apirebda, magram piridan sisini<br />
amosdioda da zardacemuli qali gabruebuli idga.<br />
Cornam veraferi gaigo amaTi laparakisa, ijda, taburets<br />
aWraWunebda da xan erTs miaCerdeboda, xan <strong>me</strong>ores.<br />
ZRvibis uxseneblis pawia Tvalebi dauviwrovda. mis<br />
aRgznebul tvinSi mxolod erTi azri trialebda: aqve,<br />
axlave, ra<strong>me</strong>nairad eZia Suri!.. sasjeli unda yofiliyo<br />
sastiki da Seubralebeli. `wavaqcev taxtze da Cornas<br />
Tvalwin avxdi namuss!~ _ gulRrZod gaifiqra, magram am<br />
wamierma azrma ufro gaaborota... ver SeZlebda, kacoba<br />
ar eyofoda... sisxlian oromtrialSi dakarga ZRvibim<br />
mamakacuri Zala. pirvelad amas rom mixvda, kinaRam tyvia<br />
daixala. Tavi ver gai<strong>me</strong>ta, magram qalis sinsila SezizRda.<br />
darCenil sicocxles miscemda axla, oRond is Zala<br />
mobruneboda. imisTvisRa Wirdeboda, moRalate qali<br />
talaxSi Caezila da SurisZiebiT damtkbariyo.<br />
CaTa gumaniT mixvda, ZRvibis sulSi saSineli ram mzaddeboda,<br />
SiSisagan muxlebi moawyda, Zirs daeSva da xmaCavardnilma<br />
SesTxova:<br />
_ mapatie, ZRvibi, <strong>me</strong> ubedurs!<br />
_ <strong>me</strong> vin mapatia! _ TiTqos ukbineso, Sexta ZRvibi.<br />
sakuTarma uZlurebam gaamwara, Txeli piridan sisiniT<br />
gamoscra: _ bozo, ukacod ver gaZeli, xom? ager mogiyvane<br />
Seni sadari axvari! Corna, midi!<br />
CaTam ver gaigo, ras upirebdnen. TiTqos dayruvdao,<br />
sityvaTa azrma mis cnobierebaSi ver CaaRwia. oRond<br />
uzarmazari, niCabiviT saxemoqceuli Corna rom wamovida,<br />
ZRvibis muxlebze moexvia:<br />
_ ara, ara!<br />
ZRvibim civad moiSora.<br />
_ ara, ara! _ iwivla qalma, magram Corna ukve Tavze<br />
adga. pirze xeli aafara, iataks mowyvita da taxtze daagdo.<br />
qali asxmartalda, giJiviT gauwia winaaRmdegoba.<br />
oRond baybaydevis Ronier xelebs veRar usxlteboda,<br />
_ Corna xvixvinebda da kabas axevda.<br />
ZRvibi karTan wamiT Seyovnda. ar undoda moexeda,<br />
magram uneblieT mzera gaapara. qalis SiSvel barZayebs<br />
Cornas binZuri leSi gadahfofreboda.<br />
gulisreva moawva. iqve, kibesTan anTxia.<br />
oTaxidan fxakuri da orTabrZolis xma gamodioda<br />
da ZRvibim TandaTan Wkuaze aiwia.<br />
wakuzuli iyo da vera da ver iokebda Rebinebas.<br />
<strong>me</strong>re siCu<strong>me</strong> Camovarda. cota xanSi zRurblze Corna<br />
gamoCnda.<br />
ZRvibi Tavs Zlivs moeria. piri SxamiT hqonda savse.<br />
xma daimorCila da naZaladevi gulgrilobiT hkiTxa:<br />
_ ra qeni, Corna?<br />
_ <strong>me</strong> ar mindoda... _ ena daeba Cornas. _ ar ikivlos<strong>me</strong>Tqi<br />
da movuWire... etyoba, <strong>me</strong>ti momivida!<br />
_ gagude?<br />
Cornam sustad Caislukuna.<br />
88 89
_ wavideT! _ daugdo ZRvibim da sibneles Seeria.<br />
Corna fexdafex mihyva. SiSianad krusunebda, Tavs<br />
acodebda.<br />
winidan fexis xma moisma, viRaca aCqarebiT modioda.<br />
_ mismine, Corna! _ CasCurCula ZRvibim. _ qmari<br />
brundeba. Sin rom miva, gangaSs atexs da veRar gavaswrebT.<br />
midi, gaaCu<strong>me</strong>, sanam verafers mimxvdara!<br />
Corna usityvod gavarda. ZRvibi Robis Crdils aekra.<br />
TviTon ar Canda, or lands ki SesaniSnavad xedavda.<br />
Cia kacs mxarze rom Semoedga, cxadia, Rvinis koka iyo.<br />
gzaze Sav kldesaviT wamoimarTa Corna da kaci zed<br />
gadaawyda.<br />
_ a! _ erTi bgeraRa aRmoxda. tkacani gaisma. es Cornas<br />
mZi<strong>me</strong> muSti daeSva Cia kacis Tavze. Zirs davardnili<br />
doqi gaskda da haers Rvinis suni Seeria.<br />
_ gaviqceT! _ Cauqrola ZRvibim.<br />
oriveni karga xans garbodnen.<br />
<strong>me</strong>rec didxans ixetiales aRmadaRma.<br />
gariJraJze xurCas piras gaaRwies, iq, sadac mRvrie<br />
xurCas Cxeria uerTdeboda.<br />
aRmosavleTiT mze amoiwvera da Jangisferi sxivebi<br />
gadmoafina.<br />
daRlili ZRvibi xaboze Camojda. mdinare farTod<br />
miaqanebda talRebs, nesti da sicive amodioda da ZRvibis<br />
acaxcaxebda.<br />
ijda da Tavisi ubeduri gzebis uneblie Tanamgzavrs<br />
gahyurebda.<br />
Corna napirze Cacucqda, xelebi daibana, wyali pirze<br />
Seisxa.<br />
_ Corna! _ xmadabla dauZaxa ZRvibim.<br />
Cornam uxmod amoxeda. ar moewona es xmadabali SeZaxili.<br />
ZRvibis xelSi mauzeri eWira da arc es moewona<br />
Cornas.<br />
_ Sen dRes sakuTar Tavs gadaaWarbe, Corna! _ Semparavi<br />
alersiT Tqva qosa ZRvibiam. _ is qali Cemi coli<br />
iyo da es Sen icodi, Corna... Cemi Svilis deda... CaTa erqva...<br />
<strong>me</strong> is miyvarda...<br />
nawyvetnawyvet laparakobda, TiTqos yovel sityvas<br />
sasworze wonida.<br />
gaCumda da mauzeri aswia.<br />
_ ras Svebi, xom ar gagiJdi! _ SeuZaxa Cornam, magram<br />
ukve gvian iyo.<br />
ZRvibim sasxlets TiTi gamohkra. tyviam baybaydevs<br />
gulmkerdi Seungria, xurCas mRvrie talRebma mis wiaR-<br />
Si gadavardnili Corna taatiT waiRo...<br />
90 91<br />
13<br />
<strong>me</strong>reTi emzadeba sadResaswaulod. mTeli qalaqi gadawiTlebula.<br />
droSebi, yvelgan droSebi... elnaTurebis<br />
boZebze, aivnebze, dawesebulebebze... quCebis gardigardmo<br />
veeberTela transparantebi gaWimula, rusul<br />
da qarTul enebze usasrulod <strong>me</strong>ordeba erTi da igive:<br />
`gaumarjos... gaumarjos... gaumarjos!..~ suraTebi... sura-<br />
Tebi... marqsengelsleninstalini, an leninstalini, an<br />
stalini da misi Tana<strong>me</strong>brZolebi... molotovi saTvalidan<br />
becad iyureba... berias pensne ukeTia... viSinski imperialistur<br />
agentebs sjis... yvelgan kvlav stalini, stalini,<br />
stalini...<br />
beri zaqaraias sulSi uxerxulobis SegrZneba ibadeboda.<br />
ar moswonda es siWrele da aurzauri, Tavis tkivili<br />
ewyeboda. surda garideboda yovelives, magram es iyo<br />
arsebobis erTaderTi forma da mocemul ganzomilebas<br />
versad gaeqceoda. piriqiT, yvela msgavs zarzeimSi unda<br />
Cabmuliyo, qalaqSi gamorCeuli pirovneba am pativs ver<br />
daemaleboda.<br />
Cveulebriv kolonis TavSi ayenebdnen xol<strong>me</strong>. es misi<br />
mudmivi adgili iyo saSvidnoembro Tu sapirvelmaiso
msvlelobisas. kulturis frontis muSakebi calke kolonad<br />
ewyobodnen. yovelTvis erTi da igive lozungi<br />
mohqondaT: `kultura partiis erTguli msaxuria!~ `pirisfareSia!~<br />
_ zizRiT gaifiqrebda beri. amisi xmamaRla<br />
gacxadeba ki ara, icoda, gafiqrebac saSiSi iyo. `laqiaa!~<br />
_ mainc ar eSveboda aseT fiqrs, akrZalulis sitkboeba<br />
wamlavda. ise ki, sasule orkestris grialSi, demonstrantTa<br />
navarjiSev `vaSaSi~ misi susti xmac albaT Tavisas<br />
akeTebda. sxvanairad arc gamouvidoda. imitomac iyo<br />
gamorCeuli, imitomac miabijebda sxvaze win, qveyanas<br />
codnoda, vin vis uwyobs nabijs, vin ufro gamoxatavs<br />
enTuziazmsa da erTgulebas. tribunaze Camwkrivebuli<br />
xelmZRvaneli amxanagebi nacrisfer siluetebad aRiq<strong>me</strong>bodnen.<br />
berim icoda, ra Zala imaleboda erT TargSi<br />
gamoWril am siluetebSi da xels uqnevda, niSnad imisa,<br />
Tqveni var, eWvic nu SegeparebaTo... gascdeboda moedans<br />
da daRlili, moTavebuli beri gaifiqrebda: rodemde?<br />
nuTu mTeli cxovreba ase `vaSas~ ZaxiliT unda gavlioo...<br />
iqneb jobdes, tyvia davixalo da amiT moTavdeba<br />
yvelaferio... magram es iqneboda gamowveva, amboxi, beri<br />
ki <strong>me</strong>amboxed ar iyo gaCenili... amboxis wil isRa SeeZlo,<br />
fexaCqarebiT gascloda xalxmravlobas, mietovebina<br />
u<strong>me</strong>carTaTvis mogonili sazeimo riaria...<br />
miaRwevda macxovrisgoris Zirs, ahyveboda kibis safexurebs,<br />
fexs manam uCqarebda, sanam qoSini autydeboda.<br />
Rone ar yofnida, as <strong>me</strong>erTe, bolo safexuramde asasvlelad.<br />
SeCerdeboda sulis mosaTq<strong>me</strong>lad, am dros<br />
gulze xeli hqonda midebuli. Semobrundeboda qalaqisaken,<br />
gaxedavda.<br />
eulad, martosulad cxovrobda beri zaqaraia. dedamiwis<br />
zurgze aravin da araferi gaaCnda am qalaqis garda.<br />
qalaqi ki, Tbili, nazi, mosiyvarule, xandaxan urCxuls<br />
emsgavseboda, mzad rom iyo, Tavisi ugunurobiT gaesrisa<br />
beris <strong>me</strong>oba.<br />
dResac aq, am kibeze amoirbina, Semobrunda. gaxeda<br />
ferxTiT gaSlil <strong>me</strong>reTs, Semodgomis yviTelvardisfrad<br />
SeRebil bulvars, yavriankramitian odasaxlebis<br />
usasrulo rigs... safexurze gazeTi daifina, dajda da<br />
gayuCda.<br />
macxovrisgoris ferdobze grili niavi dafaCunobda,<br />
myudroeba da siwynare sufevda. lurji ca axlos iyo,<br />
qalaqis areuli x<strong>me</strong>bi ki cidan eqod efineboda, neldeboda,<br />
rbildeboda...<br />
sadRac cis tatnobze gaberili buSti tivtivebda,<br />
kudad warweriani wiTeli naWeri gamobmoda. warwera<br />
aqedan ar ikiTxeboda, magram isedac icoda berim, rac<br />
zed ewera,.<br />
`nuTu ocdaaTi gavida?~ _ amoioxra.<br />
diax, TiTqmis ocdaaTi weli gavida im dRidan, roca<br />
Tor<strong>me</strong>ti wlis beri macxovrisgorasTan mZi<strong>me</strong>d datvir-<br />
Tul kacs waawyda.<br />
welzeviT SiSvels mxrebze qvis safexuri Semoedo da<br />
Cxeriispira bilikiT amodioda.<br />
kunTebi eZagreboda, burTulebiviT asxda tanze. ofli<br />
wurwuriT Camosdioda Tavkiserze.<br />
`lamazi kaci iyo cxonebuli, _ sevdam Seipyro beri,<br />
_ axalgazrduli, Camosxmuli tani hqonda, suli ki berikaciviT<br />
brZeni. mixvda, rom droJamma kalibans gauxsna<br />
asparezi, arieli ki daaknina, harmoniuli wonasworoba<br />
dairRva... Tavisi am axirebulobiT Seecada darRveuli<br />
wonaswarobis aRdgenas...~<br />
marTlac axirebuli kaci iyo gera kvaracxelia. <strong>me</strong>amboxed<br />
dabadebuli, veRar egueboda xelmwifeTa xelmwifobas,<br />
Tavs mxolod ufals uxrida. es iyo <strong>me</strong>sa<strong>me</strong> gza,<br />
raki im dros erTi gza xelmwifis msaxureba iyo, <strong>me</strong>ore<br />
_ misi sruli uaryofa.<br />
`xerxemals gadaitexs sacaa!~ _ SeSinda beri. undoda,<br />
waSveleboda, magram raRacam SeakrTo, Rone waarTva,<br />
ise mimoixeda, TiTqos saZraxis saq<strong>me</strong>ze waaswreso. Sem-<br />
92 93
dgom, ukve asakSi Sesuli, ixsenebda im gaugebar SiSs. mizans<br />
ver mivuxvdi da iman SemaSinao, fiqrobda. iqneb<br />
Serekili iyo gera kvaracxelia! maSin misi moq<strong>me</strong>deba iolad<br />
aixsneboda. magram Tu Serekili ar iyo, Tu is uzenaes<br />
nebas emorCileboda?..<br />
aseT kiTxvebze pasuxs Tor<strong>me</strong>ti wlis beri ver daZebnida.<br />
monusxuli uTvalTvalebda ucnaur kacs. igi nela<br />
moabijebda, fexs myarad adgamda. ase miaRwia pirvel<br />
safexuramde, mosinja, xvneSiT aiwia. axla <strong>me</strong>ore mosinja.<br />
ase TandaTan miiwevda erTi safexuridan <strong>me</strong>oreze,<br />
maRla da maRla, bolo safexuramde... iq Caikuza, tvirTs<br />
adgili mouZebna, raTa dartymisagan Tlili safexuri ar<br />
gapobiliyo. <strong>me</strong>re winaswar gamzadebuli fuZe Seaswora,<br />
auCqareblad mozila duRabi, gadausva. lodi gamoaCo-<br />
Ca, Casva rogorc saWiro iyo... zed Camojda da qalaqs gaxeda...<br />
_ rao, gikvirs? _ hkiTxa beris, ulvaSebSi CaeRima.<br />
ymawvili gawiTlda, egona, ver amCnevdnen.<br />
_ es TeTri kibe ai, im taZarze agviyvans! _ auxsna<br />
kacma.<br />
taZari ise maRla idga, asi weli dasWirdeboda kibis<br />
iqamde ayvanas.<br />
`moclili unda iyo!~ _ gaifiqra berim.<br />
gera kvaracxelia moclili ar iyo.<br />
Jami idga mouclelobisa... revoluciam Sva respublika,<br />
respublikas axali forma da axali suli sWirdeboda.<br />
hqonda ki respublikas dro iseTi formis Camosasx<strong>me</strong>lad,<br />
imavdroulad WeSmariti sulierebis Wur-<br />
Welic rom iqneboda!<br />
erTxel kaci vin<strong>me</strong> movida, gvardielis kiteli ecva.<br />
mtkice mimoxra hqonda, xeli revolveris budeze edo.<br />
axeda geras namuSevars da Tqva:<br />
_ kibe maradisobisaa, Cven ki axla gviWirs!.. ra aris<br />
uzenaesi mizani?.. samSoblo! misi aRSeneba!.. samSoblo ageraa!<br />
_ kacma xeliT haeri Semoxaza, TiTqos mTel <strong>me</strong>reTs<br />
Semoavlo. _ unda avaSenoT, sakuTari forma mivceT. mas<br />
kibe ki ara, mauzeri da axali kanonebi sWirdeba!<br />
geram xelsawyoebi CanTaSi Cailaga, Sin wamovida. RamiT<br />
cacanas samferi droSa Seakerina. diliT bulvarze<br />
frialfrialiT Camoatara, mazris sammarTvelos Senobamde<br />
miitana, iq aivanze gadmokida da kabinetSi magidas<br />
miujda.<br />
_ vin Ciqvanmoxelea, daWeras rom mibedavs! _ gaigona<br />
rixiani SeZaxili da nestor Todua Semouyvanes...<br />
`sikeTiT undoda respublikis dacva, _ naRvlianad<br />
fiqrobda beri, _ nuTu boroteba ufro Zlieria? sikeTe<br />
ver gaumklavda borotebas!~<br />
ocdaaTi weli ver ganikurna beri zaqaraia im simTvralisagan.<br />
vin<strong>me</strong>s rom gaego, muzeumis direqtori kibeze<br />
imitom Camomjdara, <strong>me</strong>xsierebaSi yvelasagan miviwyebul<br />
da waSlil Sindisfer respublikas acocxlebso,<br />
ohoho!.. fiqric xom saSiSi iyo, oRond sad gaeqceoda<br />
sakuTar warsuls. simTvralis Jams adamians realobis<br />
grZnoba ekargeba. iqneb imitomac eCveneboda is Soreuli<br />
wlebi marad gazafxulad, gera kvaracxelia ki im gazafxulis<br />
<strong>me</strong>kvled... `xalxi Cvens mxaresaa!~ _ ityoda gera da<br />
marTalic iyo. xalxi mis mxares idga, Tumca bevrma arc<br />
icoda ratom... zogs Sindisferi droSis friali moswonda<br />
albaT, zogs respublika, zogs gera kvaracxelia...<br />
<strong>me</strong>re movarda WuWyiani zvavi. qvafenilze floqvebi<br />
arakunda, Ceq<strong>me</strong>bi abraxunda, zarbaznisa da oTxTvalebis<br />
rkinissaltiani borblebi agrialda... saidanRac CamoiRvara<br />
xakisferi talRa daubaneli saldaTebisa, gzagza<br />
tili rom cviodaT... nakvalevze ubnis qaT<strong>me</strong>bi kenkavdnen,<br />
Tan frTxilobdnen, mand ar dagviWiron da cocxlad<br />
ar gagvputono...<br />
am uTavbolod da usaSvelod gaWimul armias, vin icis<br />
sad naomars, axla ki aRTqmul qveyanaSi CamoRweuls,<br />
win, daxeT, TeTr cxenze amxedrebuli qosa ZRvibia mouZ-<br />
94 95
Rvis, ver gaigeb sardlad, Tu ucxo Zalis <strong>me</strong>gzurad saku-<br />
Tar samSobloSi. pirisaxe maimunis niRabiviT ucinis,<br />
gamarjvebis sixaruls veRara malavs... qosas gverdigverd<br />
Savcxenosani nestor Todua asdevnebia, gauRimari da<br />
mkacri, bediswerasaviT ucxo da gaugebari.<br />
modian TavianT qveyanaSi, xelT wiTeli droSebi upyriaT,<br />
zed araqarTuli warwerebia, <strong>me</strong>reTSi ori kaci<br />
Zlivs rom amoikiTxavs...<br />
gera kvaracxelia kabinetidan gamodis. aivnidan samferovan<br />
droSas Camoxsnis, dakecavs, gulis ubeSi Caidebs...<br />
<strong>me</strong>re kibeze Camoirbens da trotuarze Cerdeba.<br />
ager xakisferma talRamac moaRwia. cxenebi SeaCeres<br />
ZRvibim da nestorma.<br />
_ geras gaumarjos, geras! _ iZaxis ZRvibi. _ davbrundiT,<br />
gera, gavyareT burJuebi da Tavisufleba movitaneT!<br />
geras piri moukumavs, dgas, sadRac sivrceSi, ZRvibis<br />
miRma iyureba.<br />
axlos moagdi nestorma cxeni, gadmoixara, uTxra:<br />
_ nu gviwyen, gera, usaqmod dagvirCebi, Seni xelisufleba<br />
Cabarda warsuls! Senma mTavrobam oqrovercxli<br />
miitaca da gemiT mousva!.. win bevri dro gaqvs, SegiZlia<br />
qvebi aTrio da kibe aSeno! Zalianac kargi iqneba, kibis<br />
Tavze am wiTel droSas rom avafrialebT!<br />
_ ra kibe? _ ikiTxa ZRvibim.<br />
_ naxav, ra kibesac gviSenebs es ymawvili! _ nestoris<br />
xmaSi muqara gakrTa.<br />
gera utexad us<strong>me</strong>nda, pasuxi ar miucia.<br />
ZRvibim da nestorma cxenebi daZres. bulvaris bolos,<br />
moedanze mcirericxovani brbo Seyriliyo, krebuli<br />
adamianTa, yovel axal xelisufalT fiandazad rom<br />
daegeba...<br />
96 97<br />
14<br />
igi im kibeze daiRupa, as <strong>me</strong>erTe safexurze... oficialuri<br />
istoriografia wveT cremls daapkurebda<br />
xol<strong>me</strong> mis xsovnas. saskolo saxelmZRvaneloSi es ambavi<br />
erTi winadadebiT iyo moxseniebuli, xelisuflebis<br />
mtrebma sicocxle mouswrafeso... am mTavar winadadebas<br />
zed damokidebuli ekida, axali xelisuflebisadmi misi<br />
erTgulebis gamoo.<br />
_ sworia es! _ tutunebda cacana. _ Tavis Z<strong>me</strong>bs,<br />
ZRvibis da nestors xom ar SeebrZoleboda? TviTonac<br />
socialisti iyo, <strong>me</strong>nSevikebma ar apaties gandgoma...<br />
_ mgoni ocdasamSi moxda es ambavi! _ Cafiqrda beri.<br />
_ Sen ar gaxsovs? _ efros miubrunda cacana. _<br />
ocdaori iyo Tu ocdasami?<br />
_ netavi am gamoCerCetebul dedabrebs ar us<strong>me</strong>ndeT!<br />
_ gabrazda uceb efro, piri mkacrad mokuma da <strong>me</strong>ti<br />
sityva ver daacdenines.<br />
risi gageba surda beri zaqaraias? ra ufleba hqonda<br />
daerRvia mwyobri miTi sami Zmadnaficis Sesaxeb. Senobalegenda<br />
xelSeuvali iyo, agurs Tu gamoaclidi, daingreoda.<br />
im dRes ZRvibi Toloraiam da nestor Toduam axladgamoCekili<br />
komkavSirlebi miusisines macxovrisgoris<br />
taZars. nestori Cumad ijda krebaze, kuStad iyureboda.<br />
ZRvibi ki tribunaze idga, wiTeli lozungis qveS _ `religia<br />
xalxis opiumia!~ idga da gulze xels ibragunebda:<br />
_ R<strong>me</strong>rTi?.. aba, sad aris R<strong>me</strong>rTi?.. Tur<strong>me</strong> nu ityviT,<br />
Svid dReSi Seuqmnia mTeli samyaro. zis oqros taxtze,<br />
ityvis, iyavn naTeli da gaCndeba sinaTle. Cven, bolSevikebs,<br />
amisTvis R<strong>me</strong>rTi ar gvWirdeba, eleqtronaTuriT<br />
gavanaTebT aremares... ise aCaxCaxdeba, Tqveni mowonebeli,<br />
Ra<strong>me</strong>s sulac gavaqrobT!.. R<strong>me</strong>rTi keTiliao!
keTili Tu aris, is Tavisi oqros taxti gadaadnos da ga-<br />
Wirvebul proletariats waaxmaros... amas is ar gaakeTebs!<br />
an ranairad gaakeTebs, roca ar arsebobs!.. es mRvdlebi<br />
gvatyueben, R<strong>me</strong>rTi ariso. risTvis dasWirdaT mRvdlebs<br />
es sicrue? jer erTi, imisTvis, rom TviTon uSromlad<br />
icxovron, tkipasaviT miekran Rarib glexobas da proletariats...<br />
<strong>me</strong>oreda, es sicrue imisTvis sWirdebaT,<br />
rom dagvabrmavon da WeSmaritebas agvacdinon... nu<br />
iqurdebo, nu waglejo, mters apatieo!.. carieli, raxaruxa<br />
sityviT Znelia Cveni motyueba. Cvenive xarjiT<br />
lamazlamaz eklesiebs iSenebdnen, oqrovercxliT mor-<br />
Tavdnen da amiT gonebas gvibnelebdnen!.. ager, macxovrisgorisaken<br />
gaixedeT! saiTkenac ar mibrundebi, Tval-<br />
Si gveCxireba da R<strong>me</strong>rTiT gvaSinebs!.. Cven unda movspoT<br />
es taZari, avafeTqoT, gavacamtveroT da imis nangrevebze<br />
proletariatis Zlevamosili droSa aRvmarToT!.. is<br />
droSa iqneba Cveni R<strong>me</strong>rTi!<br />
_ ase rom, amxanagebo, _ alaparakda nestori, _ macxovrisgoris<br />
taZari qarqaSidan amoRebuli xmalia, oRond<br />
mtris xelSi! amitom mters igi xelidan unda gavagdebinoT!..<br />
dResve wiTeli droSebiT da dinamitiT movawyoT<br />
laSqroba... mobrZandi, amxanago beri, aq dajeqi! Sen kai<br />
xeli gaqvs. ai, am qaRaldze dawere <strong>me</strong>reTis komkavSirelTa<br />
mtkice gadawyvetileba... kenWi vuyaroT, amxanagebo, vin<br />
aris momxre, dResve daingres macxovrisgoris taZari?<br />
xeli miCveneT, amxanagebo, xeli! nu WoWmanobT!<br />
beri ijda wiTeli naWriT gadafarebul magidasTan,<br />
Tavisi lamazi kaligrafiiT gamohyavda komkavSiruli<br />
dadgenilebis teqsti, marcxena xeli ki zeviT aewia Tanxmobis<br />
niSnad.<br />
_ erTxmad! _ kmayofilebiT Tqva nestorma.<br />
_ erTxmad! _ beWedi daado ZRvibimac.<br />
kreba aiSala, axalgazrdebi quCaSi gamocvivdnen,<br />
oTxrigad daewyvnen. win uzarmazari alami waimZRvares,<br />
lozungebi ze aswies _ `religia xalxis opiumia!~ `Zirs<br />
bneleTis mociqulebi!~ `taxtidan nikolozi CamovagdeT,<br />
kerenski CamovagdeT, Jordania CamovagdeT, R<strong>me</strong>r-<br />
Tsac CamovagdebT!~<br />
nestori da ZRvibi dadgnen gverdigverd, wamouZRvnen.<br />
beris guli krToda SiSianad. diaxac, R<strong>me</strong>rTi ar iyo,<br />
magram iqneb iyo kidec! iqneb axlac zis oqros taxtze caTa<br />
Sina, dahyurebs Tavis bec, dabrmavebul Svilebs da sinanuliT<br />
Tavs aqnevs... nuTu gajavrdeba da cidan maxvils<br />
styorcnis, aRgvis pirisagan miwisa... oRondac, R<strong>me</strong>rTi<br />
lmobieria, ra Tqma unda, Tu arsebobs... RvTis uarmyofeli<br />
yvela rom moesra, qveyanaze sisxlis tbebi veRar daSreboda...<br />
Svilebi xSirad zurgs aqceven mSoblebs, magram<br />
ro<strong>me</strong>li mSobeli sjis amis gamo maxviliT Svils.<br />
berim mokrZalebiT axeda zecas. lurj sarkeSi TiTqos<br />
dalanda raRac TeTri da spetaki... sxvebTan erTad<br />
piri daeRo, sxvebsaviT yviroda _ `Zirs!~ gunebaSi ki<br />
fiqrobda: `R<strong>me</strong>rTo maRalo, ro<strong>me</strong>li xar caTa Sina, Seminde!..~<br />
diax, mamamisma solomonma Seundo beris, kedlisaken<br />
Sebrunda da Cumad mokvda... R<strong>me</strong>rTic mamasavi-<br />
Taa, Semwynarebeli, Semndobi, mpatiebeli...<br />
swored am dros gera kvaracxelia Cxeriispira Wala-<br />
Si as<strong>me</strong>erTe safexurs eWideboda... boloTi miwas mowyvita,<br />
aayena da beWze dakecil perangs ifarebda, raTa kani<br />
ar gadaxexoda.<br />
wamiT gairinda.<br />
Tx<strong>me</strong>lis foTlebi Srialebda sustad. Cxeria miluklukebda<br />
TavisTvis. foTolTa Sriali wylis luklukSi<br />
gadadioda da am monotonur, damamSvidebel x<strong>me</strong>bSi Caiwna<br />
raRac SemaSfoTebeli, ulogiko... Cxerias gaRma,<br />
odebsa da ezoebs iqiT raRaca xdeboda.<br />
gera waixara, lods Suaze uswora, aqaCa. tvirTi <strong>me</strong>tad<br />
mZi<strong>me</strong> iyo. kunTebi daebera, ZarRvebi daskdomaze hqonda.<br />
welSi Cumma tkivilma gahkra... bolo dros uWirda.<br />
adre CitiviT mihqonda aseTi lodi. <strong>me</strong>re sxeulSi tkivili<br />
gaCnda da xandaxan Seaxsenebda Tavs, Tu uxerxulad<br />
98 99
gaimarTeboda welSi, an daRliloba daugrovdeboda, an<br />
sulis simtkice wamiT daaRalatebda.<br />
nabiji warsdga. kvlav Cxvleta igrZno. lodi uCveulod<br />
mZi<strong>me</strong>d awva, TiTqos amjerad ufali ar aSvelebda<br />
xels. wuwuni da oxvra mainc ar SeiZleboda, daTqmuls<br />
veRar gadaTqvamda.<br />
fiqri tkivils ayuCebs da amitom gonebiT <strong>me</strong>reTs gadaswvda.<br />
axla ufro aSkarad moesma x<strong>me</strong>bi, brbos moZraobiT<br />
romaa gamowveuli... nestori da ZRvibi erTobian albaT,<br />
aRmadaRma daarbenineben axali Taobis biWbuWebs...<br />
ra swrafad icvleba Jami oxeri! gana guSin ar iyo, gera,<br />
ZRvibi da nestori pirvel proklamacias rom dahkankalebdnen,<br />
momavals vardisferebSi xedavdnen, maT gulebs<br />
avi zraxva ar ekareboda, Tavs sikeTisaTvis mowodebulad<br />
racxdnen... nestoris gulSi drom sisastike<br />
Caabuda, ZRvibi ki, qosa ZRvibia, revolucias ise moergo,<br />
rogorc lurja cxens pirutyvis tkipa...<br />
lodi ufro damZimda TiTqos, welSi mozniqa gera,<br />
tkivili moeZala, gaZleba gauWirda... Tavidan amoigdo<br />
nestorze da ZRvibize fiqri, cacanas miswvda...<br />
cacana Cumad wuwunebda xol<strong>me</strong>. qmris arCevani ar<br />
moswonda. wiTel samkiTxveloSi dadioda. iq Txelydian,<br />
CayviTlebul broSurebs ukiTxavdnen. Sin dabrundeboda<br />
da cdilobda im dRes SeZenili mwiri codna geras<br />
tvinSic CaeWeda. gera Cumad us<strong>me</strong>nda, arc epaeqreboda,<br />
arc Tanxmdeboda. patara marTa dabajbajebda ukve, sacvali<br />
muxlamde mosTrevda. `osuri*, mixede bavSvs!~ _<br />
ityoda gera mtkiced da cacana gaCumdeboda, gaibuseboda.<br />
swyinda, nestori da ZRvibi wiTel al<strong>me</strong>bs rom daafrialebdnen,<br />
gera ki, Tavisi axirebulobiT, lodebs daaTrevda...<br />
viwro, xvinWkiani biliki mirboda Cxeriis gaswvriv.<br />
geras xan kenWebi usxlteboda fexebqveS, xan maguias<br />
Txel lanCaSi atanda da terfs mtkivneulad useravda.<br />
<strong>me</strong>re bilikma napiridan navenaxarze gadairbina da qalaqidan<br />
momaval Saraze gavida. am adgilidan kaklebic Canda<br />
da xidic, magram mZi<strong>me</strong> tvirTqveS moxril geras Tavis<br />
aweva ar SeeZlo. oflis wveTebi cxviris wverze ugrovdeboda<br />
da, raki xelebi dakavebuli hqonda, mow<strong>me</strong>ndasac<br />
ver axerxebda.<br />
x<strong>me</strong>bi wamoewia, TiTqos uTvalavi adamiani moabijebda<br />
fexaCqarebiT, mtvrian Saraze lanCebs baTquni gahqonda.<br />
x<strong>me</strong>bi TandaTan Zlierdeboda, ucbad bragabrugSi<br />
gadaizarda da gera mixvda, xidze gadmodiodnen.<br />
Sebrunda da mZi<strong>me</strong>d dauyva macxovrisgoris Saras,<br />
pirvel safexurs Sori ar uklda.<br />
`vin modis? _ fiqrobda TavisTvis. _ ucxo jarebiT<br />
gaivso qveyana!.. modian da modian!.. TavianT qveyanaSi ver<br />
daetien?~<br />
siymawvilidan <strong>me</strong>amboxis Wia gauCnda, borotebis Zlevaze<br />
da sikeTis aRzevebaze fiqrobda, magram Savi brbos<br />
yovlisdamTrgunvel Zalmomreobas Seeswro da ukve ar<br />
icoda, risTvis iRvawa aqamomde _ borotisTvis Tu<br />
sikeTisTvis.<br />
erTaderTi, rac ar eeWveboda, iyo Teza: `kibe sike-<br />
Tea!~ is maRla miemarTeboda, TeTri taZrisaken!<br />
ager pirveli safexuric!<br />
mavans mindori moetkepna mTisZiras, moesworebina.<br />
aqedan arboda TeTri kibe ferdobze, moxrili isariviT<br />
iwva mwvane varaySi.<br />
geram fexi Sedga safexurze, aiwia, raTa <strong>me</strong>ore fexic<br />
aezida... beWze Camodebuli lodi ufro daawva. sZlia sim-<br />
Zi<strong>me</strong>s da safexurze myarad dadga. kvlav mZafrad gahkra<br />
tkivilma. ukve ar icoda ra stkioda, xerxemlis mala dauzianda<br />
albaT, an Tirk<strong>me</strong>li, an guli... yovelive RvTis nabo-<br />
Zebi iyo da misTvisve e<strong>me</strong>teboda.<br />
fexis Cqari xma axlovdeboda. TiTqos adamianTa niaRvari<br />
moedineboda, raRac nebas ayolili swrafad moiwevda,<br />
sacaa ferdobs Seexleboda da gerasac gadauvlida.<br />
100 101
gera ukve ramdeni<strong>me</strong> safexurze avida da qveSidan rom<br />
gamoixeda, oflis nislSi Zlivs gaarCia ruxi niaRvari,<br />
ro<strong>me</strong>lsac orni mouZRodnen _ nestori da ZRvibi.<br />
sasikeTod ar modiodnen, cxadia! iqneb mTlad geras<br />
eZebdnen, misi sulis wasarT<strong>me</strong>vad moiCqarodnen. Zala<br />
moikriba geram, xorcieli tkivili daTrguna, suls miendo<br />
da kibes Ronivrad, Tavisuflad Seuyva... diaxac, kac-<br />
Ta Tvals ar unda exila geras sisuste, kacTa yurs ar<br />
unda s<strong>me</strong>noda misi oxvra da kvnesa... win, aRmarTis Tavze<br />
gimnazielis gamWvirvale landi mifarfatebda da ixmobda,<br />
Zalas hmatebda...<br />
ucbad moewia talRa!<br />
erTi mxridan nestorma Semouara, <strong>me</strong>ore mxridan<br />
ZRvibim. safexurebze TiTqmis wawvnen, raTa qvemodan<br />
amoexedaT, mzera gaesworebinaT.<br />
_ Sromob, gera? _ hkiTxa nestorma. mis xmaSi amjerad<br />
arc RvarZli igrZnoboda, arc sificxe, ufro sibraluli,<br />
rogorc ibraleben ugunur bavSvebs, visac WeSmaritebas<br />
ver Seas<strong>me</strong>nen.<br />
_ auh, ra tvirTis Traqva SeZlebia! _ daijRana qosa,<br />
ukbilo piridan boroti xiTxiTi gamosca.<br />
gera ar SeCerebula, gadaabija nestoris TanagrZnobas,<br />
qosa ZRvibias dacinvas da momdevno safexurze<br />
ainacvla.<br />
nestorma da ZRvibim gadaaswres. msubuqad, Ronivrad<br />
miiCqarodnen. zurgidan ki axalgazrdebi moadgnen, zogi<br />
mxiaruli yayaniT, zogi Cumad, zogi TanagrZnobiT, zogi<br />
qilikiT, _ gverds uqcevdnen geras, uswrebdnen da <strong>me</strong>winaveebs<br />
misdevdnen.<br />
ras niSnavda yovelive es? risTvis ahyavdaT nestorsa<br />
da ZRvibis macxovrisgoraze qalaqis komkavSirlebi.<br />
am kiTxvebze geras pasuxi ar gaaCnda.<br />
is daiRala, saSinlad daiRala! muxlebi bambasaviT<br />
ugrZnobeli gauxda, zurgi erT mTlian tkivilad gadaeqca.<br />
`R<strong>me</strong>rTo, R<strong>me</strong>rTo!~ _ gunebaSi SesTxova geram. bolo<br />
komkavSirelis fexis xmac miwyda da pasuxad siwynare<br />
CamoiRvara, ro<strong>me</strong>lSic msubuqad fofinebda raRac uxmo<br />
da gamWvirvale, albaT gimnazielis wminda suli.<br />
kibe ki ar ileoda, safexurTa ricxvi aeria... nuTu<br />
amdeni moaswro geram, rom daTvla uWirs?.. Tumca bevric<br />
cotaa, radgan uflis TeTri taZari Zalian maRla<br />
dgas da iqamde kibis ayvanas erTi sicocxle arc eyofa!<br />
<strong>me</strong>ase safexurs moulodnelad waadga. jerac Sori<br />
egona, kibe ki uceb gaTavda. as<strong>me</strong>erTes fuZe ukve mzad<br />
iyo. gera Setortmanda, gauWirda tvirTis CamoReba.<br />
boloTi ferds miayrdno, Seamagra, zed miekra, gausaZlisi<br />
tkivilis gayuCebas daeloda... duRabisaTvis Zala<br />
ar eyo, isRa moaxerxa, lodi fuZeSi Caawvina, welSi unda<br />
gamarTuliyo da swored maSin ifeTqa.<br />
macxovrisgoris Tavze, iq, sadac TeTri taZari idga,<br />
cad aRimarTa miriadi namsxvrevi, uzarmazar nacrisfer<br />
yvavilad gaiSala, garemos gadaefofra, ferdobze abragunda<br />
uTvalavi qva da RorRi, zeviT ativtivda TeTri<br />
Rrubeli, maRla, maRla avida da iq daekida, raTa Tanda-<br />
Tan gamqraliyo, msubuq zRvaurs mTebisken waeRo...<br />
_ ufalo, nuTu ver xedav?! _ Caixrotina geram da<br />
as<strong>me</strong>erTe safexurze daemxo...<br />
102 103
15<br />
karze mokled, moridebiT daakakunes. berim yuri<br />
miugdo. albaT moeCvena. iqneb niavma toti Searxia da<br />
kedels moxvda, an iqneb <strong>me</strong>zoblebTan daakakunes...<br />
sakuTari saxli beris ar hqonda. im saSinel ocdaoTxSi,<br />
saxli rom gadauwves, ZRvibi Toloraiam aq, am<br />
`barakSi~ gamouyo oTaxi. odesRac saldaTebis yazarma,<br />
wiTlebis Semosvlis dros iavarqmnili, axalma xelisuflebam<br />
SeakeTa da grZeli derefnis orive mxares Camwkrivebuli<br />
oTaxebi Tavis usaxlkaro da uqonel momxreebs<br />
Camouriga, Tan imis i<strong>me</strong>dic dautova, droebiTi<br />
TavSesafaria, Torem xelisufleba xvalzeg srasasaxleebs<br />
agiSenebTo. Tavdapirvelad beric am i<strong>me</strong>diT cxovrobda.<br />
umTavresi, ra Tqma unda, msoflio revolucia da<br />
proletariatis diqtatura iyo, Semdgom amas axali cxovrebis<br />
aSeneba mohyveboda. sityva `aSeneba~ warmosaxvaSi<br />
swored rom lamazi saxlebis agebad aRiq<strong>me</strong>boda. amitomac<br />
ar uzrunia, rom Tavis droze moewyo sakuTari yofa,<br />
dacolSvilebuliyo. spartanulad cxovrobda da sabolood<br />
amas mieCvia kidec. amasobaSi solomon mRvdlis<br />
nasaxlars sxvebi daepatronen da SerCa beri zaqaraia am<br />
`saerTo sacxovrebels~. amiT igi ukmayofilo ar yofila.<br />
martokacs <strong>me</strong>ti arc sWirdeboda _ taxti, saweri magida,<br />
tanisamosisa da WurWlis karadebi, oTxi tabureti,<br />
kuTxis buxarSi navTqura... es iyo da es! moulodneli da<br />
iSviaTi stumari Tu ewveoda, imisTvis taxtis qveS gasaSlel<br />
sawols inaxavda. kedlebze sakuTari xeliT wignis<br />
Taroebi miaWeda, Tumca dastadasta wignebi mainc arsad<br />
eteoda...<br />
maSin, ocdaoTxSi Savma katam gairbina nestorsa da<br />
qosas Soris. TiTqmis sami weli erTad marTavdnen qalaqs.<br />
ZRvibi Toloraias partiis saWe epyra, nestors _<br />
sabWosi. guSindeli Zmakacebi TavdadebiT aSenebdnen<br />
bolSevikur cixesimagres, oRond ori veSapi ver daetia<br />
erT patara <strong>me</strong>reTSi. erTi unda yofiliyo sruli gamgebeli,<br />
<strong>me</strong>ores ki Tavi unda waexara. amayi iyo nestor Todua<br />
da aman daRupa, gulRrZo da Suriani iyo ZRvibi Toloraia<br />
da aman gaamarjvebina. sisxls Tu ar gamouSveb, wnevas<br />
ise ver daswevo, ityoda ZRvibi... ostati iyo sisxlis<br />
gamoSvebisa, aseTi iyo maRali nebac da qosa ZRvibia sixaruliT<br />
gadaeSva morevSi.<br />
_ amboxebis suni trialebs, droze unda SevipyraT<br />
moTaveni! _ mjiRi magidas dahkra nestorma.<br />
_ beci xar Sen! _ dausisina ZRvibim. _ amboxeba unda<br />
moxdes! sababi gvinda Cven! daveseviT erTbaSad, ar davtovebT<br />
Tavadsa da Jinosquas, mRvdelsa da bers, <strong>me</strong>nSeviksa<br />
da federalists... erTi xelis mosmiT gadavxnavT<br />
da gadavfarcxavT! sarevelas rom movspobT, maSin daviwyebT<br />
axlis Senebas!<br />
mixvda nestor Todua, ra Jinic sWirda qosas, win<br />
aRudga. arc TviTon Sinebia aqamde sisxlisa, magram winaswar<br />
ganWvrita mosalodneli kalo da Tavzari daeca.<br />
amitomac Seecada, logikis barieri aRemarTa ZRvibis win,<br />
magram sityva ar iyo is iaraRi, sisxlis mdinareebs rom<br />
SeaCerebda.<br />
_ moRalate yofilxar, Senc! _ ase brZana ZRvibim.<br />
_ sityvis badeSi ginda gamxvio, amiT mtris gadarCenas<br />
cdilob!.. moRalatisaTvis tyvia maqvs, ai, am mauzerSi,<br />
icode!<br />
es mxolod sityva iyo, muqariT wacdenili, magram<br />
nestori mixvda saSiSroebas, ganerida, sifrTxiled<br />
iqca. irgvliv mimoixeda, sayrdens eZebda da beris miendo,<br />
zaqaraias.<br />
_ cudi dReebi gvelis beri, _ uTxra, _ werili unda<br />
mivwero mTavrobas, Sen unda gagatano, aqauri ambebi<br />
unda gavagebinoT droze, Torem zRva sisxli daiqceva<br />
104 105
da sabWoTa xelisufleba Sercxveba!.. gviRalata, mgonia,<br />
ZRvibi Toloraiam, mtris wisqvilze asxams wyals!<br />
oRondac, ZRvibi Toloraia ukve ar iyo is qosa, stolipinis<br />
vagonSi Cornas rom fexisgulebs ufxanda. rac<br />
Canda, aTi imdeni iyo. sanam nestori Tavis ustars SeTxzavda<br />
da beris Tbilisqalaqs gaatanda, ZRvibis werilebma<br />
ukve moskovs uwia.<br />
beri zaqaraiamac ver SeZlo droulad Tbiliss gamgzavreba.<br />
axalgazrda kacis sulSi qariSxali trialebda,<br />
vera da ver gaerCia mtyuanmarTali. iqneb ZRvibi Toloraia<br />
iyo revoluciis saqmis moRalate, magram iqneb moRalate<br />
TviT nestor Todua iyo. ra imaleboda am ori kacis<br />
qiSpobaSi? gana orive gverdigverd ar SemouZRva<br />
wiTel armias sami wlis win? oriveni erTi da imave sityvebiT<br />
<strong>me</strong>tyvelebdnen, oriveni erTi partiis wevrobiT<br />
amayobdnen, erTic da <strong>me</strong>orec did leninze loculobda,<br />
cxare cremliT mistirodnen mis udroo gardacvalebas,<br />
erTic da <strong>me</strong>orec adidebda did belad trockis...<br />
misma manqanam <strong>me</strong>reTi rom gaiara, ZRvibi Toloraia TeTr<br />
cxenze ijda, nestor Todua _ Savze. aqedan da iqidan<br />
aedevnen samxedro komisris manqanas da lev trocki ganacvifres<br />
erTma vaJkacobiT, <strong>me</strong>orem _ sityvapasuxiT.<br />
moedanze, xalxis winaSe gamosulma trockim maSin brZana:<br />
`bodiSs vixdi, rom ver gesaubrebiT im keTilSobil<br />
enaze, romlis bgeraTa JReradoba Cems s<strong>me</strong>nas atkbobs!~<br />
<strong>me</strong>re ilaparaka ruminel <strong>me</strong>mamuleebze, imperialist<br />
loidjorjze da dasZina: `Cven uZlevelni varT, raki<br />
bolSevikTa droSis qveS ibrZvian iseTi vaJkacebi, rogorebicaa<br />
<strong>me</strong>reTeli dzgvibi toloraia da nestor todua!~<br />
axla ki yvelaferi yirazea, nestori ZRvibis moRalated<br />
naTlavs, ZRvibi _ nestors... Tavgzaabneul beris<br />
ki ustari jibeSi udevs da ver gadauwyvetia, vis emsaxuros,<br />
visi droSis qves dadges.<br />
Sinsaxkomis ezoSi wiTeli droSa frialebs, zed oqros<br />
namgali da uro axatia, oqros asoebiT aweria `rkp(b)~.<br />
galavnis gaswvriv Camwkrivebulan partiuli amxanagebi,<br />
komkavSirlebi da, ra Tqma unda, Sinsaxko<strong>me</strong>lebi. ZRvibi<br />
Toloraia aivanze gadmomdgara da qadagebs:<br />
_ kontrrevoluciis hidram wamoyo Tavi saqarTveloSi!<br />
amxanagebo, imperialistebis laqiebs rkinis Ceq<strong>me</strong>biT<br />
unda gavuWeWyoT Tavebi, <strong>me</strong>nSevik Rorebs yelebi<br />
gamovRadroT, <strong>me</strong>mamuleebsa da burJuebs, Tavadebsa da<br />
aznaurebs cxeli uToTi gadavuaroT... didi beladi lenini<br />
mokvda, magram mters es nu gaaxarebs. is mudam Cven-<br />
Tanaa! misi erTguli mowafeebi trocki da stalini gviTvlian<br />
proletarul salams da mogviwodeben, rom <strong>me</strong>dgrad<br />
vidgeT, sisxlSi CavaxSoT sabWoTa xelisuflebis<br />
mtrebi, romlebic cdiloben mSro<strong>me</strong>l xalxs waglijon<br />
revoluciis Zvirfasi monapovrebi...<br />
ena uWrida ZRvibis, ki ar laparakobda, beWeds artyamda.<br />
_ vaSa, vaSa!.. _ aRrialdnen ezoSi Tavmoyrilebi.<br />
_ gavuWeWyoT Tavebi! _ aknavlda beric, sityvaTa<br />
qselSi gaxveuls moeCvena, rom miagno simarTles, pasuxi<br />
gasca Znelad gadasawyvet kiTxvaze, vinaa mteri da vin<br />
moyvare.<br />
`briyvi viyavi da regveni!~ _ sevdiT fiqrobda Semdgom<br />
siWarmageSi Sesuli beri. `motyuebuli da dabneuli!~<br />
_ Tavis gasamarTleblad amatebda, magram Tavis marTleba<br />
Svebas ver gvrida.<br />
_ yoCaR! _ ZRvibim loyaze mouTaTuna. _ Seni i<strong>me</strong>di<br />
yovelTvis mqonda! axlave mivuxteT mag gvelis wiwilas,<br />
burJuebis laqiasa da kontras!..<br />
cxens Seafrinda ZRvibi, Citis wonisa Tu iqneboda.<br />
moxaliseni, bare aTiode, fexdafex mihyvnen sirbiliT.<br />
Toduebs miuvardnen Sin.<br />
efro gamoegeba, kuStad, uSiSrad Sexeda. beri TiTqos<br />
gamofxizlda, Tvali aarida. Semdgom xSirad fiqrobda,<br />
damimaxsovra Tu ara efrom, gaigo Tu ara, ra roli<br />
viTamaSe misi qmris bedSio.<br />
106 107
ZRvibi cxenidan Camoxta. krToma ver daefara da<br />
gangeb fafxurobda. qalis win aituza, qvemodan ascqeroda,<br />
Tan xelSi revolvers aTamaSebda.<br />
pirvelma efrom amoiRo xma, utexad uTxra:<br />
_ bavSvi ar damiSino, ZRvibi Toloraiav!<br />
akvanSi eZina tataCis, gazrdiliyo, mTel akvans<br />
avsebda, magram SeCveuls albaT ver eleoda.<br />
_ gvelis wiwili akvanSive unda CaWeWyo! _ waisisina<br />
qosam da revolveri SemarTa.<br />
iqve, gverdiT mdgomma Cekistma, _ berim ver dainaxa<br />
vinc iyo, _ xeli aukra.<br />
<strong>me</strong>xiviT gavarda, tyviam nafoti aatexa akvnis Tavs.<br />
daaWyita bavSvma Tvalebi, eldisagan gaisusa. efro<br />
gadaefofra akvans.<br />
Cekists mZulvared Sexeda ZRvibim (iqneb TamaSobda<br />
kidec, undoda aecdina da aacdina!), revolveri mkerdze<br />
miabjina, iman ki enis borZikiT uTxra:<br />
_ baavSvma ra daaSava? iqneba imisagan <strong>me</strong>ore lenini<br />
gaizardos...<br />
Setrialda ZRvibi, kvlav cxens moaxta, SinsaxkomSi<br />
Sebrunda.<br />
wuTebs iTvlida, imdeni saq<strong>me</strong> hqonda, vera da ver Caeteoda<br />
am bnelsa da usaSvelod gaWianurebul Ra<strong>me</strong>Si.<br />
rogor Tavsdeba yvela es mogoneba gverdigverd?<br />
iqneb beris <strong>me</strong>xsierebaSi airdairia yvelaferi, mizezSedegobrivi<br />
kavSirebi gadaadgilda, an mTlad gawyda...<br />
Toduebis karze mivardna da akvnisaTvis nasroli tyvia,<br />
sisxliani orgia, yvelaze fantastikuri warmosaxviTac<br />
rom ver warmoidgenda, nestor Toduaze gamarTuli nadiroba<br />
da depeSa centridan, gveyofa, nu gadavaWarbebTo.<br />
ase daamaxsovrda beris: sulac ar Tendeboda im Jams.<br />
Ra<strong>me</strong>s Ra<strong>me</strong> gadaeba, bnels _ bneli, raki amodena borotebis<br />
cqera mzesac ar ZaluZda.<br />
<strong>me</strong>reTis daxlarTuli orRobeebidan, axlo da Soreuli<br />
soflebidan mohyavdaT da mohyavdaT xelebgakruli<br />
qali da kaci, beri da axalgazrda, glexi da muSa, mcodne<br />
da uvici... aravin icoda, ra xdeboda, risTvis erekebodnen<br />
Sinsaxkomis farTo ezosaken. vinac icoda da saSualebac<br />
hqonda, nacnobs da saxsars daeZebda axloblis<br />
gadasarCenad, Tu gadaarCenda, sxvas, usaxsros da upatronos<br />
Caamatebdnen.<br />
_ amxanagebo, Cemi daWera ar SeiZleba, Cemi Zma kremlis<br />
dacvaSi muSaobs! _ irwmuneboda erTi axalgazrda.<br />
_ nu geSiniaT, Z<strong>me</strong>bo da debo, es xom Cveni muSurglexuri<br />
mTavrobaa! dagvkiTxaven da vinc udanaSauloni<br />
varT, gamogviSveben! _ i<strong>me</strong>ds ar kargavda <strong>me</strong>ore.<br />
_ raRaca xdeba, mgonia! _ Tavgza abneoda <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>s.<br />
ZRvibi Toloraia saqmianad afrialebda qaRaldebs,<br />
siebs akowiwebda, saangariSoze aCxakunebda, Semosavalgasavals<br />
iTvlida. Semosavlad sikvdils Tu moiTvlida,<br />
gasavlad _ patiebas, magram Zunwis gulmodginebiT cdilobda<br />
xelidan ar gaeSva, visac ki moixelTebda.<br />
_ es ra xalxia? _ ikiTxa.<br />
ocdaaTiode kaci idga ganze, svanuri qudebi Cafxutebad<br />
exuraT, barweraqvi Zirs daewyoT.<br />
_ svanebi arian, miwismTxrelebi!<br />
_ kidev kai! _ daiRmiWa ZRvibi. _ botanikurTan, xom<br />
ici, diidi arxi unda gavTxaroT!<br />
_ anazRaurebas iTxoven, ufroso!<br />
_ avunazRaurebT, aba ras vuzamT, Cven xom RaribTa<br />
da miwismTxrelTa xelisufleba varT!<br />
miwismTxrelebma wamokrifes weraqvi da barniCabi,<br />
momcro toprakebi, da kmayofili Tavis qneviT samuSaod<br />
gaemarTnen.<br />
ezoSi blomad mogrovda xalxi. SeSinebulni, gasusulni<br />
elodnen ganaCens.<br />
erTi dedakaci ijda miwaze, win da ukan qanaobda da<br />
xmamaRla moTqvamda:<br />
_ vava, baba, amdRa dopiluna, baba*!.. vava, baba!..<br />
movarda guSagi, wixli Caazila, gaaCuma.<br />
108 109
dedakacs aravin gamoesarCla, iman ki cota xanSi kvlav<br />
qanaoba da moTqma ganagrZo:<br />
_ vava, baba, amdRa dopiluna, baba!..<br />
kvlav da kvlav mohyavdaT xelfexSekrulni, nawixlarni,<br />
nacemni, i<strong>me</strong>dianni da i<strong>me</strong>ddakargulni.<br />
sdumdnen, nacnobni Tu gadauCurCulebdnen erTmaneTs<br />
SiSianad:<br />
_ ratom?.. risTvis?..<br />
aravin araferi icoda.<br />
saaTi saaTs misdevda, dro ki moulodnelad dadga.<br />
_ daviwyoT! _ brZana ZRvibim.<br />
orrigad Camwkrivdnen Sinsaxko<strong>me</strong>lebi, derefani<br />
gaWi<strong>me</strong>s Sinsaxkomidan botanikuramde.<br />
iq, baRiskideze yoCaR miwismTxrelebs Rrma xaro gaeTxaraT<br />
ukve, miwisa da nestis suni trialebda haerSi.<br />
am cocxal derefanSi yviriliT, muqariT, kondaxebiT<br />
Serekes tyvedqmnilni.<br />
_ Cemi Zma bolSevikia, kremlSi muSaobs! _ tiriliT<br />
irwmuneboda is axalgazrda da beris es akankalebuli,<br />
wkvitina xma mkveTrad CaebeWda <strong>me</strong>xsierebaSi.<br />
iriJraJa TiTqos, Tumca bneli mainc ver ganidevna.<br />
_ CaamwkriveT!.. gadaiTvaleT!.. _ aRmadaRma darboda<br />
ZRvibi, gankargulebebs iZleoda.<br />
siCu<strong>me</strong> Camovarda, iseTi sazareli, autaneli, TiTqos<br />
dedamiwis zurgze bgera saerTod gaqrao da am mdumarebaSi<br />
mWaxed gaisma:<br />
_ yoveli <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>!<br />
qosas xmaSi dauokebeli siZulvili ismoda da beris<br />
uceb saSineli sicxadiT warmoudga, rac wuTis Semdeg<br />
gaTamaSdeboda. ar undoda daejerebina, egona, sizmar-<br />
Si var da male ga<strong>me</strong>RviZebao.<br />
_ erTi, ori... gamodi!.. erTi, ori... gamodi!..<br />
xelebSekrulni gamohyavdaT mwkrividan, xarospirs<br />
wamoaCoqebdnen, daaxlidnen pistolets kefaze da xelsa<br />
hkravdnen.<br />
Semzaravi iyo zvarakTa uxmo, uprotesto sikvdili.<br />
sisxli maTrobelia, ZRvibi Toloraia Tvreboda<br />
sisxliT.<br />
_ yoveli <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>! _ kaliasaviT daxtoda, revolvers<br />
iqnevda, Tvalebi gadmovardnasa hqonda.<br />
_ erTi, ori... gamodi!.. erTi, ori... gamodi!..<br />
isev WaxaWuxi, isev sikvdili, uTq<strong>me</strong>li, usityvo, mor-<br />
Cili...<br />
da uceb:<br />
_ xalxno, kacni ara varT, saqoneliviT unda davekvlevinoT?!<br />
tanmaRali vaJkaci iyo, vefxviviT gadmoeSva, xelebi<br />
Sekruli hqonda, magram Tavuri aZgera ZRvibis da gadaayirava.<br />
_ CaxoceT, CaxoceT yvelani! _ ikivla ZRvibim da<br />
Zirs gagorebulma im vaJkacs tyvia Seageba.<br />
Sinsaxko<strong>me</strong>lebma, zogma revolveriT, zogma SaSxaniT<br />
atexes baTqabuTqi, sxvebma xiStebi momarTes, daerivnen<br />
tyvedqmnilT... ismoda mxolod srola, wivilkivili,<br />
zriali, godeba...<br />
sul raRac wuTi gavida, beris ki egona, saukuneo...<br />
idga erT adgilas, uazrod iyureboda aqeTiqiT, <strong>me</strong>re<br />
muxlebi moekeca, Zirs Cajda da SarvalSi sisvele igrZno.<br />
sikvdilis kalo mosavliT aivso, RamiT gaTxrili<br />
xaro mopirTavda, simTvrale ki jerac ar ganelebuliyo.<br />
_ amaT ra vuyoT, _ ikiTxa viRacam nervulad, _ gavuSvaT?<br />
miwismTxreli svanebi iyvnen. aqamde arc icodnen, ras<br />
Txridnen. auwereli sanaxaobiT daTrgunulebs gaclac<br />
ver moeazrebinaT.<br />
qosam kuStad moixeda, TiTqos gamofxizlda. albaT<br />
namoq<strong>me</strong>daris masStabebi gaisigrZegana. mixvda, gadaamlaSa.<br />
110 111
_ gavuSvaT, eseni xom ubralo miwismTxrelebi arian!<br />
_ Tqva xmis kankaliT iman, vinc kiTxulobda, amaT ra<br />
vuyoTo.<br />
_ esenic kontrebia, _ waisisina qosam, _ wavlen, enas<br />
gadmoagdeben, xalxs agvimxedreben! moscxeT erTi!<br />
_ daewyveT!.. swordiT!.. daumizneT!.. cecxli!..<br />
ori wuTis Sedluxi dasWirda sigiJis am zeimis<br />
dagvirgvinebas.<br />
_ kvali unda waiSalos! _ xma CurCulamde Ddauvarda<br />
qosas. _ xval xalxi rom gamoivlis, nakvalevic ar unda<br />
Candes... SesaniSnavi adgilia stadionis asaSeneblad...<br />
im dRes gadawva nestor Toduam beri zaqaraias saxli.<br />
xis fSutura kedlebze iyara javri. asanTiviT waekida,<br />
abrialda, xelis SeTbobac veravin moaswro. kidec<br />
gauxarda beris, amiT mainc damsaja gangebam, misxaliT<br />
mainc gamovisyide danaSaulio, gaifiqra. kidev erTxel<br />
ver mozoma, ver gaarCia mtyuanmarTali.<br />
ZRvibim ki ver moisvena, nestoris kvali aiRo cxel<br />
gulze. iq, macxovrisgoris kibesTan miuswro. sirbiliT<br />
Seuyva nestori kibes, Sors ver aaswro, tyvia miewia...<br />
depeSas veRar daeloda Tbilisidan. filipe maxaraZe<br />
iwereboda, nu gadavamlaSebT, kmara, rac sisxli daiRvara,<br />
SewyviteTo...<br />
viTomc gaTenda kidec! CamoRa<strong>me</strong>buli, gacrecili,<br />
uferuli dRe dadga, iseTi, rogoric mxolod SavTeTr<br />
firze SeiZleba aRibeWdos. <strong>me</strong>reTelebi, vinc gadarCa,<br />
TiToTiTod gamodiodnen saxlebidan, SemkrTalni,<br />
gafacicebulni miemarTebodnen bulvarisaken, sadac<br />
sasule orkestri agugunebda `internacionals~, wiTeli<br />
naWriT Semosil tribunaze idga dauRleli ZRvibi<br />
Toloraia da xmaCaxrinwuli ambobda:<br />
_ amxanagebo! kontrrevoluciuri amboxi ZirSive<br />
CaxSobilia! aq, wminda adgilas ganisvenebs revoluciis<br />
arwivi gera kvaracxelia, vinac Cveni partiis samsaxurSi<br />
dalia suli!.. dRes aq miwas unda mivabaroT revoluciis<br />
<strong>me</strong>ore arwivi _ nestor Todua, ro<strong>me</strong>lic <strong>me</strong>nSevikTa<br />
pirsisxlianma agentebma sicocxles gamoasal<strong>me</strong>s... ori<br />
wlis win aq Cven vemSvidobebodiT Cvens Tana<strong>me</strong>brZols<br />
geras, axla ki minda vTqva: mSvidobiT, Cemo ganuyrelo<br />
Tana<strong>me</strong>brZolo nestor!<br />
beri zaqaraia zmanebebidan Zlivs gamovida. qaRaldis<br />
dasta ganze gaswia da miayurada. aravin akakunebda.<br />
mousvenrobam Seipyro, mogonebebma martoobis sevda<br />
gaumZafra. SiSi wamoepara. TiTqos qosa ZRvibias SeeZlo<br />
saflavidan wamodgoma. gamoecxadeboda beris, daiman-<br />
Weboda, Tvals CaupaWunebda da qirqiliT etyoda: `SiSisagan<br />
Caifsi, biWo, beri?~<br />
112 113<br />
16<br />
gera kvaracxeliam SiSs sZlia, roca gimnaziels<br />
Tvalebi dauxuWa, da kidev, roca macxovrisgoris ferdobs<br />
Seuyva; nestor Toduamac sZlia SiSs, roca qosas<br />
gadaudga da aman sikvdili mouswrafa... beri zaqaraias<br />
Jamic xom unda damdgariyo, xom unda mosuliyo dro,<br />
roca is Tavis palimfsests gaSordeboda, samalavidan<br />
gamovidoda da WeSmaritebas Riad, Tamamad gaacxadebda...<br />
amisaTvis erTi ram iyo saWiro: Tavisi <strong>me</strong> aemaRlebina,<br />
arafrad Caegdo sazogado azri, qveynis moCvenebiTi interesebi,<br />
uareyo faruli xelSekruleba, ro<strong>me</strong>lzec yvelas<br />
xeli hqonda mowerili da veravin bedavda dakanonebul<br />
dog<strong>me</strong>bTan dapirispirebas. albaT asec moxdeboda<br />
yovelive, Tu is gaxdeboda Tavisufali, dadgeboda<br />
sikvdilze maRla, sicocxles imdenad Seiyvarebda, mokle<br />
Jams arsebobisa sicrueze ver daxarjavda...<br />
rodis, rodis dadgeboda Jami igi?
* * *<br />
is dRe gaaxsenda beris, marTas rom komkavSirSi<br />
iRebdnen. TiTqos ra unda yofiliyo saTuo, marTa xom<br />
gera kvaracxelias Svili iyo, Zveli revolucionerisa,<br />
dedamiss ki _ cacanas marqsis `kapitali~ hqonda Tur<strong>me</strong><br />
wakiTxuli (qalaqSi xom sxva oric ver daiZebneboda ase-<br />
Ti!). tataCi mainc Relavda, Tumca cdilobda garegnulad<br />
es ar gaemJRavnebina, ufro <strong>me</strong>tic, marTas amSvidebda:<br />
_ nu geSinia, ZRabi! SegekiTxebian, ratom Sedixar<br />
komkavSirSio, Senc aiRe da upasuxe, imitom, rom axali,<br />
didebuli muSurglexuri saxelmwifo unda avaSenoTqo...<br />
didi stalinis droSis qveS unda davdgeTqo...<br />
marTa Tavs uqnevda, lamazi Subli eWmuxneboda, bage<br />
bavSviviT uTrToda da mojadoebul tataCis RamRamobiT<br />
es bage esizmreboda.<br />
bikenti Cumad us<strong>me</strong>nda tataCis. lamaz Tvalebs uxsenebeliviT<br />
miacivebda xan erTs, xan <strong>me</strong>ores. erT klasSi<br />
isxdnen samiveni _ tataCi, bikenti da marTa. erTmaneTs<br />
ise Seezardnen, Tavdapirvelad biWebs marTa maTi naTesavi<br />
egonaT, misi gulisaTvis araerTxel sxva biWebi<br />
utyepiaT. <strong>me</strong>re da <strong>me</strong>re gairkva, vin vin iyo. sami saamayo<br />
revolucioneris Sviloba gamorCeulsa xdida maTs yofas.<br />
TandaTan biWebis gulSi <strong>me</strong>toqeobam daivana. faruli<br />
brZola iq, im bneleTSi mimdinareobda, sulis wiaRSi,<br />
zedapirze ki mcire gaelvebaRa amoaRwevda. xma uneblieT<br />
gautydeboda tataCis, ena auborZikdeboda. sifiTre<br />
gadaekroboda bikentis, ucbad gaicriceboda, dauSnovdeboda.<br />
marTas ki siwiTle auRvivebda loyebs, naZaladev<br />
sicilSi malavda gaumxelels.<br />
TavisTavad gamovida ase, Zaldautaneblad, marTa<br />
tataCis ufro miendo. qaliviT nazi iyo tataCi, ufro Ria<br />
da gulubryvilo. eamayeboda, nestoris Svili varo.<br />
ocdaoTxSi <strong>me</strong>amboxe <strong>me</strong>nSevikebma mokleso rom uTxres,<br />
odnavi eWvic ar Separvia. mama yovelTvis cxenze amxedrebuli<br />
warmoedgina, wiTeli droSis fonze. droSas<br />
niavi afrialebda, tkacuni gahqonda. nestoris Svilic<br />
WeSmariti komkavSireli da bolSeviki unda gamxdariyo,<br />
Tu saWiroeba moitanda, Tavic unda daedo diadi saqmisaTvis...<br />
bikenti ufro gulCaxveuli gaizarda. arasodes<br />
dascdeboda, mamaCemi ZRvibi Toloraia didi kaciao. ra<br />
kacic iyo, saRad xedavda. tataCis gulubryvilo titini<br />
aRizianebda, misi sinaze zizRsa gvrida. oRondac, winaswarve,<br />
akvanSive daanaTles kvaracxeliasa da Toduas<br />
naSierebTan <strong>me</strong>gobroba. ZRvibi aZalebda, radgan ma<strong>me</strong>bis<br />
legenda Svilebis legendad unda gagrZelebuliyo.<br />
kinaRam CaSala bikentim komkavSiruli kreba. gulSi<br />
albaT boRma Caivana, eWvianobam RviZli auwva da marTas<br />
dasja gadawyvita.<br />
_ didi revolucioneri ki ara, morwmune iyo marTas<br />
mama, pirjvars iwerda!<br />
marTa gawiTlda, ena Cauvarda. mama pataras daeRupa<br />
da araferi icoda misi rw<strong>me</strong>nisa.<br />
_ sicruea! _ wamovarda tataCi. _ qalaqSi yvelam<br />
icis, vinc iyo gera kvaracxelia!<br />
_ arafersac ar vcruob! _ civad, auRelveblad Seepasuxa<br />
bikenti. _ an ratom unda vicruo? is kibe, macxovrisgoraze<br />
rom adis, geras gakeTebulia, eklesiamde<br />
undoda aeyvana, magram ar dascalda!<br />
airia kreba. axalgazrdebi adgilebidan wamocvivdnen.<br />
bevrs ar sjeroda bikentis naTqvami, sxvebi ki, jerac<br />
gamoucdelni, iolad amsxvrevdnen guSindel kerpebs.<br />
gasaocari amaSi araferi iyo, ager, a, guSin trockis<br />
moscxes... beladi, beladio da Tur<strong>me</strong> moRalate da trockisti<br />
aRmoCnda!<br />
marTas Tvalze cremli moadga. an ra unda eTqva, aqamde<br />
saamayo mamas miwaSi umarxavdnen. RvTis rw<strong>me</strong>na xom<br />
TiTqmis qveynis Ralats udrida.<br />
114 115
eri ufrosobda im krebas. asakiT didad uswrebda<br />
marTas Tanaklaselebs, skolis komkavSirlebs kurirebda<br />
imxanobiT. TviTonac Tvals vera swyvetda gogonas<br />
da misi cremli aforiaqebda. Tumca ra eqna, politikuri<br />
sifxizle xom unda gamoeCina. bikenti rigiTi moswavle<br />
da komkavSireli ki ara, ZRvibi Toloraias Svili iyo.<br />
_ amxanagebo, nu aReldebiT! modiT, SevekiTxoT<br />
TviTon amxanag Toloraias, e. i. bikentis mamas!<br />
SeekiTxnen kidec! deputacia aaxles mrisxane Sinsaxko<strong>me</strong>ls,<br />
TviT bikenti da beri, marTa da tataCi. gogonas<br />
saSineli ganaCenis molodinSi guli ukankalebda.<br />
ZRvibi Toloraia loginad iwva im dReebSi. bolo<br />
dros avadmyofobda xol<strong>me</strong>. eqi<strong>me</strong>bs misTvis wamali ver<br />
aRmoeCinaT. patara kacuna mTlad daleuliyo. eSmaki<br />
pirisaxe damCaCuli CiriviT aCnda baliSs. qavili awuxebda<br />
ZRvibis, tankiserze muwuks ayrida. imdens ifxanda,<br />
sisxls daidenda xol<strong>me</strong> da simwris zmuils iwyebda...<br />
mcire xniT gadauvlida, gamovkeTdio, ifiqrebda, daibanda,<br />
xalxSi gamoCndeboda, mtersa da moyvares gaikiTxavda,<br />
kvlav is qosa ZRvibia iyo, SiSis zars rom scemda<br />
qalaqs, magram seni, sasjelad movlenili, isev moubrundeboda<br />
da loginad daagdebda.<br />
axeda qosam axalgazrdebs, saTiTaod SeaTvaliera,<br />
iyuCa mcired, TiTqos raRacas gonebaSi woniso da bolos<br />
brZana:<br />
_ gera kvaracxelia umwikvlo revolucioneri da<br />
Cemi didi <strong>me</strong>gobari iyo. nestor Toduac umwikvlo revolucioneri<br />
da Cemi didi <strong>me</strong>gobari iyo. isini daecnen sabWoTa<br />
xelisuflebisaTvis diad brZolaSi! maT swamdaT<br />
mxolod da mxolod proletariatis diqtatura da internacionalizmi...<br />
rac Seexeba kibes, gera im kibes imitom<br />
aSenebda, rom taZris adgilas Cveni didi beladebis<br />
leninisa da stalinis Zeglebi agvego. maSin ver Sev-<br />
ZeliT, awi, Cveni Zlevamosili gamarjvebis Semdeg ava-<br />
gebT kidec!.. Cven samni SemovuZexoT sabWoTa xelisuflebas<br />
_ <strong>me</strong>, gera da nestori!<br />
ZRvibi ToloraiasTan <strong>me</strong>reTSi aravin daobda.<br />
_ xom geubnebodi, ZRabi! _ tataCim xeli CamoarTva<br />
marTas, Tan gawiTlda...<br />
beri zaqaraiac gawiTlda, amoixvneSa...<br />
* * *<br />
adre daqvrivebulebs gauWirdaT. cacanam biblioTekaSi<br />
iSova adgili. xelfasi mcire hqonda, magram<br />
RamRamobiT keravda xol<strong>me</strong> da ori sulisaTvis sakmarisi<br />
gamoudioda. efrom sxva ram xeloba ar icoda, garda<br />
Toxisa da barisa. mis patara ezoSi goWi da qaTamindauri<br />
ar ileoda, TiTo Zroxa yovelTvis hyavda, kargad movlili<br />
bostani da baRi Tvals axarebda. fulic iyo, cxadia,<br />
saWiro, Sovna ki gaZnelda... maSin moisazra tataCim, kaci<br />
var ukve da Tavs unda mivxedoo.<br />
Teqvs<strong>me</strong>tisa xdeboda...<br />
bevri ar ufiqria, adga da ZRvibi Toloraias eaxla.<br />
momcro kaci iyo ZRvibi, daleuli, magram xelqvei-<br />
Tebad mudam devebi hyavda, Ronivrebi da SiSismomgvrelni.<br />
iqneb amitomac iyo, _ mis mZi<strong>me</strong> gamoxedvaSi, xelis<br />
nel moZraobaSi, damarcvliT saubarSi Tavdajereba<br />
da Zala igrZnoboda. Tumca ZRvibim iseTi cxovrebiT<br />
icxovra, sxvisi devoba arc sWirdeboda, Zalac didi moipova,<br />
misi Zlieri suli albaT verc eteoda am patara,<br />
dajRvarknil sxeulSi.<br />
tataCi SiSnarevi cnobismoyvareobiT misCereboda,<br />
piri odnav Riad darCenoda da ZRvibis gaeRima.<br />
_ kai qeni, CemTan rom moxvedi, _ gamozomilad,<br />
svenebsvenebiT ambobda, _ mamaSeni Cemi upirvelesi Zmakaci<br />
iyo. <strong>me</strong>nSevikebma rom mokles, baRanasaviT vtirodi.<br />
diax, didi kaci iyo nestor Todua, partiis erTguli<br />
116 117
Svili... mamas unda mibaZo yvelaferSi! jer patara biWi<br />
xar, unda iswavlo, kaci gamoxvide... samsaxurSi Sikrikad<br />
migiReb, kai ormoci maneTi xelfasi geqneba, dro Tavzesayreli.<br />
daidevi wigni muxlebze da i<strong>me</strong>cadine. ar unda<br />
CamorCe tolsworebs. cuRlutoba ar gamagono, sircxvilia<br />
mamaSenis SvilisaTvis...<br />
amgvarad ilaparaka kidev cota xans da gamouSva.<br />
Caacves tataCis gimnastura, fexebze qirzis Ceq<strong>me</strong>bi,<br />
Tavze kozirokiani qudi da gaamweses Sikrikad. ijda<br />
ufrosis misaRebSi. wamdauwum agzavnidnen aqedan iqiT,<br />
maRla, dabla, marjvniv da marcxniv... dahqonda baraTebi,<br />
patara, nacrisfer konvertebSi Cadebuli, Tan Jurnalic,<br />
xelis mosawerad. gaafrTxiles, saxelmwifo saidumlo<br />
daicavio, arsad araferi gaTqvao, Tumca romc<br />
sdo<strong>me</strong>boda, ras gaTqvamda, raki midimodis garda arc<br />
araferi esmoda.<br />
saRamoobiT Sin ver Cerdeboda, gavardeboda kvaracxeliebTan.<br />
_ cacana deida, marTas ibareben komujredSi!<br />
marTa ukve mzad iyo, gamocqrialdeboda saxlidan da<br />
tataCis guli muStiviT SeekumSeboda. marTas pirisaxeze<br />
sinaTle efina, Tvalebi ucinoda, tuCebi... `uh, _<br />
gunebaSi amoioxrebda tataCi, _ tuCebs nuRar ityvi...~<br />
cacana ver amCnevda axalgazrdebis mRelvarebas,<br />
gazeTs aufrialebda Tvalwin, dRevandel `komunistSi~<br />
`pravdis~ mowinave romaa gadmobeWdili, is Tu waikiTxeo.<br />
es CalasaviT ugemuri mowinaveebi Tavis asatkieblad Tu<br />
iyo mogonili, cacanas ki misi wakiTxva aucileblad miaCnda<br />
da tataCisac aiZulebda.<br />
_ ho, deda, waikiTxavda, aba ras izamda! gveCqareba,<br />
xom xedav! _ marTa CaerTveboda mouT<strong>me</strong>nlad, wrialebda,<br />
fexebs abakunebda, tanze kaba uTrToda.<br />
gverdigverd dauyvebodnen orRobes, ra Tqma unda,<br />
saqmiani saubriT... gverdigverd, magram SoriSor, raki<br />
verc erTi ver bedavda gulisnadebis gamxelas. ra dros<br />
siyvaruliao, gulsgareT fiqrobdnen, jer mters unda<br />
gavumklavdeTo, siyvarulis droc dadgebao... axal, bednier<br />
sazogadoebaSi, ai, im goraks miRma, xelis gawvdenaze<br />
rom Sendeboda. amitomac ufrTxodnen idayvebis<br />
uneblie Sexebasac, denis uecar dartymasaviT rom dauvlidaT<br />
ZarRvebSi da tataCis enawylian saubars Seawyvetinebda.<br />
tataCi ki enas ar aCerebda. marTa jerac skolaSi dadioda,<br />
tataCi ukve `msaxurobda~, `mters ebrZoda~.<br />
gogonas warmosaxvaSi igi werilebis ubralo damtarebeli<br />
ki ara, mzveravi iyo, ro<strong>me</strong>lsac wamdauwum mtris<br />
zurgSi agzavnidnen da amiT mis sicocxles gamud<strong>me</strong>biT<br />
safrTxe emuqreboda.<br />
im dros bevrs iWerdnen, egonaT rom bevrso, radgan<br />
aravin icoda, xvale ras moitanda.<br />
_ ara, am buxarins mainc ra unda? _ icinoda tataCi.<br />
_ kum fexi gamoyoo...<br />
buxarinis gvars gazeTSi Tu Sexvdebodnen. wesierad<br />
ar icodnen, vin iyo da marTlac ra undoda. misi gvari<br />
`buxaris~ asociacias iwvevda da, albaT, sasacilo iyo<br />
`buxaris~ pretenzia.<br />
_ zinovievs xom ar eyo da ar eyo pativi... ara, ris<br />
gamo xdebian adamianebi moRalateebi?<br />
marTa Tavs uqnevda, Cumad us<strong>me</strong>nda. azri ver gamoetana,<br />
magram ukvirda kia, saidan icoda tataCim amdeni,<br />
<strong>me</strong>reTidan gausvlelad sad Sexvda im buxarinsa da zinovievs,<br />
ranairad gaicno ase kargad.<br />
ase saubarsaubriT gavidodnen Cxeriis piras. isxdnen<br />
mofarebul adgils, egonaT, mofarebulso da Cur-<br />
Cutulpolitikuri mWevr<strong>me</strong>tyvelebiT erTmaneTs Tavbrus<br />
axvevdnen.<br />
erTxelac iyo da, aq waawydnen gogobiWs bikenti da<br />
beri. marTlac komujredis sxdomidan moseirnobdnen.<br />
118 119
esenic politikaze saubrobdnen, im bnel xlarTebze,<br />
ro<strong>me</strong>lSic garkveva Znelia, magram iolia danis erTi dartymiT<br />
kvanZis gaxsna.<br />
marTa qvaze ijda, xelebi muxlebze daewyo da saxeze<br />
Camavali mzis Jangisferi sxivi efina. tataCi moSorebiT<br />
idga, gulzexeldakrefili raRac amaRlebuls yveboda.<br />
am suraTma ucbad gamoavlina axalgazrdebis ubiwoebac<br />
da faruli vnebac, rasac erTmaneTsa da mTel qveyanasac<br />
umalavdnen.<br />
beris saSinlad daswyda guli, gafiTrda, magram beds<br />
Serigebulma, scada Tavi ar gaeca.<br />
bikentis ki loyebi auforajda, Tvali gveliviT dauwvrilda<br />
da tataCis amreziT axeda.<br />
_ gogos tvins nu umRvrev, amxanagia Cveni!@<br />
_ <strong>me</strong> vumRvrev? _ daibna tataCi, uTq<strong>me</strong>lis gaTqmisa<br />
SeeSinda.<br />
_ ho, Sen! gvinaxavs Sennairi Citebi!<br />
Cxubs albaT <strong>me</strong>ti araferi sWirdeboda, magram marTa<br />
wamoxta, braziT, mRelvared, TxovniT xan erTs mivardeboda,<br />
xan <strong>me</strong>ores, xan <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>s:<br />
_ bikenti!.. tataCi!.. beri!.. biWebo!<br />
samive daSoSminda, arc erTs ar surda xvaSiadis gam-<br />
JRavneba. amitomac daT<strong>me</strong>s, ar CaeZien erTi<strong>me</strong>ores. tata-<br />
Ci mixvda, fxizlad unda yofiliyo, Torem xelsa da xels<br />
Sua gaufrindeboda misi wili bedniereba. Tumca ar icoda,<br />
ra unda eRona, droc ara hqonda mosafiqreblad. swored<br />
im dReebSi Cautara ZRvibi Toloraiam kacobis gakveTili.<br />
kabinetSi gamoiZaxa, win daisva da hkiTxa:<br />
_ ramdenisa xar, Tu ici?<br />
_ Teqvs<strong>me</strong>tis! _ morcxvad Seepasuxa tataCi, cota-<br />
Ti waimata asaki.<br />
_ Teqvs<strong>me</strong>ti cota araa, Teqvs<strong>me</strong>tisani Tavs vdebdiT<br />
samoqalaqo omSi! xom ici, ra moxda CvenTan?<br />
diax, rogor ar icoda! daWerebs mouxSires. soflebidanac<br />
mohyavdaT `xalxis mtrebi~ blomad, TviT <strong>me</strong>reT-<br />
Si ki Sinsaxkomis mwvane `vilisi~ sadac gaivlida, moqalaqeni<br />
saxlebSi iketebodnen, SemTxveviT xels ar gagvayolono.<br />
ukvirda tataCis, ase uceb amdeni mteri saidan<br />
gaCndao. adamiani borotia! pirSi gicinis, gesiyvaruleba,<br />
ukan ki galesil danas malavs, mzadaa yeli gamog-<br />
Wras... aqamde gareSe mteri ufro iyo, axla cixe Signidan<br />
gatyda Tur<strong>me</strong>. mtris agenturas Sinsaxkomis frTebqveS<br />
kvercxi daudvia, wiwilebi gamouCekia da karga mozrdili<br />
variebi dauzrdia. ZRvibi Toloraias vin ras gamoaparebda?<br />
Causafrda, maxe daugo da gaimarjva. erT dRes<br />
moxvetes guSindeli Sinsaxko<strong>me</strong>lebi da im gzas gauyenes,<br />
saiTkenac manamde sxvebs agzavnidnen.<br />
_ xalxi Semogvaklda, _ calybad gaiRima ZRvibim,<br />
_ saq<strong>me</strong>s ki ver gavaCerebT. ra Tqma unda, mtris dandoba<br />
ar iqneba, magram ukanonobasac ver davuSvebT, yoveli<br />
dapatimrebulis saq<strong>me</strong> unda gamoviZioT, WeSmariteba<br />
davadginoT... mxolod amis Semdeg unda davsajoT mteri,<br />
moyvares ki ras verCiT... aiRe axla es saqaRalde, dajeqi<br />
<strong>me</strong>sa<strong>me</strong> kabinetSi da ecade simarTle gaarkvio. dReis iqiT<br />
gamomZiebeli xar!.. es Seni pirveli saq<strong>me</strong>a, igi exeba <strong>me</strong>tad<br />
saSiS garewars, jaSuSsa da moRalates. aseTebi unda<br />
gasriso matliviT!<br />
tataCis kinaRam xelidan gauvarda saqaRalde, Tumca<br />
wona sulac ar hqonda, Sig albaT ramdeni<strong>me</strong> furceliRa<br />
ido. Tavi mainc ar gasca, sxartad, yoCaRad wamodga,<br />
quslebze Setrialda da guSindeli Sikriki gaemarTa<br />
<strong>me</strong>sa<strong>me</strong> kabinetisaken, raTa asakovani biZiebisa da deidebis<br />
bediRbali gadaewyvita...<br />
`ra gulubryviloni viyaviT, _ fiqrobda Semdgom<br />
beri zaqaraia, _ sikeTe gvindoda gveTesa da am sikeTis<br />
droSiT daundoblad vibrZodiT. axlac mikvirs, Cven Tu<br />
sikeTe da bedniereba mogvaqvs, amdeni kaci ratom aRud-<br />
120 121
geba mas win, saidan Cndeba amdeni mteri?.. <strong>me</strong> xom vicnobdi<br />
tataCis!.. kargi kaci iyo tataCi Todua da ver gamovesar-<br />
Cle!.. ratom?.. Suris gamo?.. ucodinarobis?.. ufro SiSis!~<br />
beri zaqaraias TavSi lagdeboda SiSis istoria, araTu<br />
sakuTari SiSisa, ara<strong>me</strong>d qveynierebis SiSisa. iqneb adamianis<br />
arseboba SiSis gareSe saerTod SeuZlebelia.<br />
oRond aris xani, roca SiSi uxilavi da yovlismomcvelia.<br />
siymawvilis Jams, sadRac, mTebs gadaRma, omi mZvinvarebda,<br />
sikvdili samkels imkida, magram yovelive es gasagebi<br />
iyo _ imperia imperias ebrZoda da gigantTa es Widili<br />
usisxlod ver damTavrdeboda... revoluciam sisxliani<br />
qariSxali moitana. esec gasagebi iyo, axali xelisufleba<br />
anadgurebda Zvels... saqarTvelo wiTlebma rom daipyres,<br />
arc es iyo gaugebari, radgan arc erTi dapyroba<br />
usisxlod ar momxdara. dapyrobils, albaT eSinoda, magram<br />
dampyrobelic ver grZnobda Tavs usafrTxod... ocdaoTxis<br />
sisxlian sasaklaoze pirvelad gaxda gaugebari<br />
vis klavdnen da risTvis... Semdgom yovelive or ferSi<br />
SeiReba _ TeTrad da Savad, Tumca aravin uwyoda, ra iyo<br />
TeTri da ra iyo Savi... am gaurkvevlobam SiSi gaaZliera,<br />
cxovrebis yvela kunWuli moicva, amosunTqvis saSualeba<br />
mospo... SiSi aRmoCnda erTaderTi mamoZravebeli<br />
Zala. SiSis relsebze Semdgari matarebeli ufro da<br />
ufro uCqarebda svlas, borblebs griali gahqonda da<br />
yurTas<strong>me</strong>na waeRo. fiqris arc dro iyo, arc saSualeba.<br />
maSin yvelam iwama, rom gza, romlisaken SiSi mierekeboda,<br />
WeSmaritia... msxverpli aucilebelia. da Tumca yvela<br />
cdilobda TviTon ar moxvedriliyo moloxis qveS,<br />
mainc da mainc Tu gamosavali aRara rCeboda, zvarakis<br />
moTminebiT ewireboda diad saq<strong>me</strong>s, risi namdvili fasi<br />
aravin uwyoda...<br />
SiSi Tan sdevda beri zaqaraias, usagno da gauTviTcnobierebeli.<br />
amitomac iwama, raki es iyo gadarCenis er-<br />
TaderTi saSualeba. Tumca gulis gulSi upasuxo kiTxve-<br />
bi ugrovdeboda... erTic maSin daebada, roca Teqvs<strong>me</strong>ti<br />
wlis tataCim budidan revolveri amoiRo da xelSi SeaTamaSa...<br />
Caicina tataCim, mis am CacinebaSi uflebamosileba<br />
igrZnoboda, magram beris igi ar awyeninebda da amitom<br />
mxolod Caicina...<br />
122 123<br />
17<br />
irodion Tadeozis Ze rigvava, dabadebuli 1875 wels,<br />
q. <strong>me</strong>reTSi, Teatraluri reJisori, <strong>me</strong>reTis dramatuli<br />
Teatris TanamSro<strong>me</strong>li, Seekra ra germaniisa da iaponiis<br />
dazvervebs, uRalata socialistur samSoblos da<br />
mters gadasca cnobebi, ramac Ziri gamouTxara qveynis<br />
uSiSroebas. kaizeris germaniis dazvervas irodin rigvava<br />
mieyida jer kidev revoluciamde, roca axalgazrdobisas<br />
Cavida berlinSi iurisprudenciis Sesaswavlad.<br />
rac Seexeba iaponiis dazvervas, irodion rigvavam mas-<br />
Tan kontaqti daamyara Tavisi germaneli rezidentis<br />
brZanebiT. kontaqti Sedga <strong>me</strong>reTSi e.w. Cineli komunistis<br />
liu cziSis <strong>me</strong>oxebiT... irodion rigvavas danaSauls<br />
Seefardeba saq. ssr sisxlis samarTlis kodeqsis muxli...<br />
* * *<br />
tataCi Toduam yovelive es amoikiTxa Txel saqa-<br />
RaldeSi. vinc teqsti Seadgina, kaligrafiiT ver daikvexnida.<br />
tataCi asoaso kiTxulobda da verafriT daukavSira<br />
Cineli komunisti iaponur da germanul dazvervas...<br />
Seecada warmoedgina sad iyo iaponia, CineTi, germania<br />
_ erTmaneTTan veranairad ver moaTavsa da saku-<br />
Tari Tavis winaSe Sercxvenili, saqmiani ieriT miujda<br />
magidas. win oqmis dasaweri qaRaldi da sawerkalami daido.<br />
guli ufarTqalebda, magram garegnulad arafers<br />
imCnevda. ubralo saq<strong>me</strong> xom ar iyo, iaponiisa da germa-
niis dazvervis agenti unda daekiTxa. gaafrTxila kidec<br />
ZRvibim, fxizlad iyavi, ar gagacuroso.<br />
irodion rigvava warmosadegi, lamazi mamakaci aRmoCnda.<br />
wveri sufTad gaeparsa, mokled SekreWili, WaRara<br />
Tma ukan gadaevarcxna. kiteli ecva, sayeloSi TeTri, qaTqaTa<br />
naWeri Caeyolebina. sufTa xelebze frCxilebi daWrili<br />
hqonda da, ramac tataCi gaakvirva, gaprialebulic.<br />
Tavi Rirseulad eWira. etyoba, aseT axalgazrda gamomZiebels<br />
ar eloda. albaT ifiqra, Tvali matyuebs, Torem,<br />
rac Cans, imaze <strong>me</strong>tisa iqnebao.<br />
tataCim Caaxvela, xma Caiwminda. Relavda da skamze<br />
ver isvenebda. sakuTar Tavze gabrazda da ficxad Tqva:<br />
_ dabrZandi, moqalaqev, da yvelaferi pirnaTlad<br />
momiyevi!<br />
_ diax, batono moqalaqev, magram rom ar vici, ra<br />
gainteresebT? _ auRelveblad upasuxa irodionma.<br />
_ batonoba didi xania gadavarda, <strong>me</strong> batoni ara var!<br />
_ tataCi ise gaifxora, TiTqos Seuracxyofa miayeneso.<br />
_ diax, batono... _ daibna irodioni, _ es <strong>me</strong> ise...<br />
_ ho! _ molba tataCi. _ raki ar ici ra mainteresebs,<br />
kiTxvebs dagisvam... rogor da sad gaicani moqalaqe<br />
liu cziSi?<br />
_ ah, im Cinels erqva liu cziSi? _ gaikvirva irodionma.<br />
_ arc ki vicodi!<br />
_ rogor ar icodi, roca aq, <strong>me</strong>reTSi Sexvdi?<br />
_ ki, batono... ah, ukacravad! <strong>me</strong>, batono moqalaqev,<br />
kai rusuli vici. amitom batonma Toloraiam damibara,<br />
ucxoeli stumari Camodis, Cineli komunistio. Cveni raioni<br />
unda vaCvenoT, Tavi movawonoTo. <strong>me</strong> xom Cinurisa<br />
araferi ga<strong>me</strong>geba<strong>me</strong>Tqi. Cinuri aq aravin icis, magram im<br />
Cinels albaT ori Reri rusuli ecodineba da iqneb Sen<br />
mainc gaugo ra<strong>me</strong>o...<br />
tataCim qaRaldi moiCoCa da bavSvuri kaligrafiiT<br />
daiwyo irodion rigvavas monayolis Cawera. Cqara ver<br />
werda, mondo<strong>me</strong>bisagan ena gamoeyo da tuCebs isvelebda.<br />
irodions CaeRima. tataCim Rimilis mizezi ver amoikiTxa,<br />
umweoba igrZno da uxeSad uTxra:<br />
_ Sen ganagrZe! <strong>me</strong> gis<strong>me</strong>n!<br />
_ iseTi araferi momxdara! davxvdiT im Cinels. vagonidan<br />
rom Camovida, orive xeli aswia da mogvesalma:<br />
`nixo!~ Tur<strong>me</strong> `gamarjobaTo~, _ uTqvams. CavsviT manqanaSi<br />
da SemovatareT <strong>me</strong>reTi. <strong>me</strong>, rac Se<strong>me</strong>Zlo, vuxsnidi.<br />
is aqeTiqiT iyureboda, yvelaferze erTnairad pasuxobda<br />
_ `xo, xo!~ kargia, kargio... bolos daiRala, mucelze<br />
xeli daityapuna da `Cifan, Cifano...~ _ aiCema. mivxvdi,<br />
Wama undoda. gavuSaleT Cveneburi sufra. Tamadad batoni<br />
ZRvibi dajda. im Cinels araferi esmoda, magram yvelafers<br />
erTnairad miirT<strong>me</strong>vda da kmayofili sul `xo,<br />
xo~s iZaxda... cota rom dalia, muSti aswia da Sehyvira: `Can<br />
kaiSi boxo! stalin xo! stalin vansai!..~_ ese igi Can kaiSi<br />
cudia, stalini kargia da aTasi weli icocxloso...<br />
_ aki Cinuri ar vicio? _ eWviT daekiTxa tataCi.<br />
_ `xo~ da `boxos~ rom mixvde, batono moqalaqev, didi<br />
tvini ar aris saWiro! _ kvlav gaeRima irodions. _<br />
sxvanair Cinurs ki, romc mo<strong>me</strong>ndo<strong>me</strong>bina, vin maswavlida?<br />
_ iman xom icoda rusuli?<br />
_ ki, ori sityva icoda _ `tavalisc!~ da `davai, davai!~<br />
`matyuebs! _ gaifiqra tataCim. _ aki ufrosmac<br />
gamafrTxila!~<br />
fiqriT ki gaifiqra, magram Tavisdauneburad miendo<br />
irodionis mSvid, auRelvebel xmas.<br />
_ germaniisa da iaponiis dazvervebze raRas ityvi?<br />
_ iciT, batono moqalaqev, _ irodionma mxrebi<br />
aiCeCa, _ Cems sicocxleSi germaniaSi da saerTod sazRvargareT<br />
ar vyofilvar. iaponiaze laparaki ki ubralod<br />
sasaciloa!<br />
_ rogor, aki berlinSi iurisprudencia Seiswavlao?<br />
124 125
_ netavi egre yofiliyo! xom geubnebiT, berlinSi<br />
ar vyofilvar<strong>me</strong>Tqi. Tu damijerebT, arc iurisprudencia<br />
Semiswavlia odes<strong>me</strong>. umaRlesi ganaTleba, samwuxarod,<br />
saerTod ar gamaCnia. sanktpeterburgSi ki vyofilvar,<br />
mindoda universitetSi <strong>me</strong>swavla, magram puris fuli<br />
aRara mqonda. moxetiale artistebs Sevekedle. saxumaro<br />
sketCebs vdgamdiT da ezoezo davdiodiT. Cvenma<br />
Teatrma saxeli moixveWa da sagastrolod wavediT<br />
kievsa da odesaSi... <strong>me</strong>re omma mogviswro... revoluciis<br />
Semdeg Sin Camovedi, TbilisSi vimuSave. erTi welia<br />
<strong>me</strong>reTSi momavlines. albaT ginaxavT Cemi speqtaklebi...<br />
tataCi gawiTlda. arc <strong>me</strong>reTisa da arc ro<strong>me</strong>li<strong>me</strong><br />
sxva TeatrSi arasodes yofila, ver moicala. rcxvenoda<br />
amis gamxelisa. simorcxvem gaaficxa, Subli jiutad win<br />
waswia da Tqva:<br />
_ ver vicli TeatrisaTvis, sul vomobT da vomobT!<br />
irodion rigvavam gakvirveba ar SeimCnia, xeli moxdenilad<br />
aswia, mzera Werisaken aRapyro da waumRera:<br />
_ ah, axalgazrdav, iciT, Teatri es aris...<br />
azri ar dauboloebia, magram isedac naTeli iyo, rom<br />
Teatri raRac RvTaebrivi da diadia.<br />
_ ukacravad, batono moqalaqev, ramdeni wlisa brZandebiT?<br />
_ raSi gWirdeba? _ uxeSad Seepasuxa tataCi.<br />
_ iciT, Tqven aucileblad unda naxoT `ro<strong>me</strong>o da<br />
julieta~. ro<strong>me</strong>o TiTqmis Tqveni tolia. ar SeiZleba am<br />
speqtaklma ar SegZraT! Tqven, albaT, Seqspiri wakiTxuli<br />
gaqvT?<br />
tataCis arc SeqspirisaTvis ecala.<br />
_ samwuxaroa, samwuxaro! _ amoioxra irodionma. _<br />
Cven ver vicliT WeSmariti RirebulebebisaTvis, cxovreba<br />
ki, iciT, midis. amaRlebuli xelovneba adamians<br />
akeTilSobilebs. roca ro<strong>me</strong>o da julietas tragikuli<br />
siyvarulis ambavs gaigebs, mkvlelic ki danas gadaagdebs<br />
da guli Serigebisaken gaexsneba!<br />
_ hm, Serigebisaken... _ bage moebrica tataCis. _<br />
gaaCnia, vis unda Seurigde! samSoblos mtersa da moRalates<br />
<strong>me</strong> ver Sevurigdebi! Sen Tu dazvervis agenti xar...<br />
irodion rigvava ucbad Caqra, saxeze mowyena daefina.<br />
_ axalgazrdav, aravisi agenti <strong>me</strong> ara var da saer-<br />
Tod ar <strong>me</strong>smis aq ratom momiyvanes!<br />
gulis siRr<strong>me</strong>Si tataCis sjeroda am kacisa. `marTlac<br />
raRac Secdomaa, _ gaifiqra, _ albaT Seacdines amxanagi<br />
ZRvibi, Torem qalaqSi ase gamorCeul kacs vin daiWerda!~<br />
_ aba, daifice! _ bavSvurad, gulubryvilod sTxova<br />
tataCim.<br />
_ sindiss vficavar! _ seriozulad Tqva irodionma.<br />
_ aseve davwere yvelaferi! _ qaRaldi gauwoda<br />
tataCim. _ waikiTxe da xeli aq momiwere!<br />
irodion rigvavam xeli mouwera da i<strong>me</strong>diT Sexeda:<br />
_ gamaTavisufleben?<br />
_ ufross movaxseneb da vnaxoT!<br />
_ batono moqalaqev, nu miwyenT da girCevT speqtakls<br />
daeswroT!<br />
naxevari saaTis Semdeg tataCi ufrosis kabinetSi iyo.<br />
_ maS, Sen daaskveni, rom rigvava udanaSauloa?<br />
_ diax! _ ena auborZikda tataCis.<br />
_ raRa dagvrCenia, bodiSi unda movuxadoT SewuxebisaTvis<br />
da gavuSvaT!<br />
_ diiax!<br />
_ asec vizam, amxanago tataCi, magas, magram nebas Tu<br />
momcem, amaRam <strong>me</strong>c davkiTxav da Tu yvelaferi Seneburad<br />
dadasturda, cxadia, gavuSvebT! _ ZRvibis uceb<br />
saxe gaeyina, Tvalebi dauwvrilda da waisisina: _ Cven<br />
xom msoflioSi yvelaze samarTlian qveyanaSi vcxovrobT,<br />
ara, amxanago tataCi?! udanaSaulos Tavidan Tmis<br />
Rersac veravin Camoagdebs, xom asea, amxanago tataCi?!<br />
_ diax! _ SemkrTalma biWma ukanukan daixia da, kari<br />
rom mixura, SvebiT amoisunTqa. TviTonac ver garkve-<br />
126 127
uliyo, ase ratom Trgunavda amxanag ToloraiasTan<br />
saubari.<br />
mze ukve gadaxriliyo da sicxiani dRe, albaT, saamuri<br />
sigriliT Seicvleboda. tataCi saafiSe tumbosTan gaCerda.<br />
sxvadasxva uintereso afiSebs Soris Teatraluric<br />
monaxa. `uiliam Seqspiri. ro<strong>me</strong>o da julieta. damdg<strong>me</strong>li<br />
reJisori irodion rigvava...~ qurdulad mimoixeda, TiTqos<br />
saZraxis saq<strong>me</strong>s sCadioda. aqamde arasodes gaCerebula<br />
afiSasTan, ar dainteresebula, radgan Teatri sul<br />
sxva ganzomilebaSi arsebobda.<br />
gza ganagrZo, yoymanobda. ar icoda, rogor xdeba<br />
`TeatrSi wasvla~. `mival salarosTan, bileTs vikiTxav,<br />
molare ki <strong>me</strong>tyvis _ Sen ra, axalgazrdav, aqauri ara<br />
xar? bileTi ramdeni xania, daitaces, maaS, Sen dagelodebodnen,<br />
rodis inebebdi mobrZanebas!..~ xval ki irodion<br />
rigvavas etyvis, viyavi, moqalaqev, TeatrSi, magram<br />
bileTebi dautacniaT da aravin SemiSva. Cemi saxeli ratom<br />
ar axseneT? _ Sewuxdeba irodioni, Tumca naZaladevad,<br />
radgan uxaria, rom mis speqtaklze teva ar aris...<br />
am fiqrebiT miadga tataCi salaros. kaciSvili axlomaxlo<br />
ar Canda. sarkmlidan molarem gamoixeda amreziT,<br />
TiTqos eubneboda, mogclia erTi, ras moeTreodio.<br />
_ sami bileTi!<br />
bileTebi jibes wvavda. egona, rom yvela xvdeboda,<br />
TeatrSi midiso. uyureT, bavSviviT acetebula, ra kacis<br />
saq<strong>me</strong>a TeatrSi siarulio. an sami bileTi raRad ginda?<br />
_ eSmakuna CasCurCulebda dacinviT... `ra vici, _ yoymaniT<br />
pasuxobda tataCi, _ ager bikentis davpatiJeb, iqneb<br />
marTac wamovides...~ marTa rom naxa, bikenti gadaaviwyda,<br />
siTama<strong>me</strong> moaklda... patara saq<strong>me</strong> xom ar aris? sul sxvaa<br />
komujredis krebaze wasvla, sul sxvaa _ TeatrSi.<br />
_ cacana deida, marTas gamouSveb?<br />
_ sad midixarT, Svilo?<br />
_ komkavSiris krebaze!<br />
_ amdeni kreba gagonila? yoveldRe kreba gaqvT?<br />
_ aba ra vici! _ daibna tataCi, magram amasobaSi mar-<br />
Tac gamocqrialda.<br />
_ deda, Tu saq<strong>me</strong>s argebs, dilidan saRamomde krebas<br />
CavatarebT!<br />
_ ho, Svilo, magram Cems dros krebis garda, sxva<br />
saq<strong>me</strong>ebsac vakeTebdiT!<br />
_ is dro sxva iyo, dediko! _ marTam cacanas akoca.<br />
_ axla sxva droa! _ WiSkarTan ki kopebi sasacilod Sekra<br />
da viTomc gabrazebulma tataCis uTxra: _ axali ra<strong>me</strong><br />
moigone, yovel mosvlaze krebas iZaxi!<br />
_ Teatri rom <strong>me</strong>Tqva, gamogiSvebda?<br />
_ ui, TeatrSi mivdivarT? _ taSi Semohkra marTam.<br />
_ sami bileTi rad gindoda?<br />
_ erTi bikentisTvisaa, magram awi ver movaswrebT!<br />
fexi auCqares, oRond daSoriSorebiT midiodnen.<br />
bevri ki ar sWirdeboda <strong>me</strong>reTelTa winaSe gamoWenebas.<br />
darbazSic ise dasxdnen, SuaSi carieli skami Caitoves.<br />
tataCim zed qudi da bileTi dado, aqaoda dakavebuliao...<br />
gasusulni sxedan...<br />
gulebi aCqarebiT ucemT...<br />
musika...<br />
xaverdis farda maRla iwevs da gamoCndeba veronas<br />
xedi...<br />
ar aris ambavi ufro sevdiani, vidre ambavi ro<strong>me</strong>osi<br />
da julietasi...<br />
_ Sena ggavs, marTa!<br />
_ is ki Sen!<br />
ro<strong>me</strong>o epareba julietas... TiTebis pirveli Sexeba,<br />
uneblie krToma, netari JrJola, urTierTltolva gausaZlisi...<br />
marTas xeli quds exeba... tataCimac quds Seaxo TiTi.<br />
uneblieT gogos xels Sexvda... wamieri lacici... Tavzar-<br />
128 129
damcemi da amave dros unetaresi JrJolva uvliT TaviT<br />
terfamde...<br />
ro<strong>me</strong>om julietas xeli daiWira... es bednierebis<br />
mwvervalia...<br />
tataCim marTas xeli daiWira... ra moxda?.. aqamdec xom<br />
CamourT<strong>me</strong>via xeli komkavSirulad. siamovnebda, magram<br />
es xom Cveulebrivi salami iyo, <strong>me</strong>ti araferi... axla ki<br />
TiTqos pirvelad Seexo da xelidan xelSi gadaedineba<br />
Tbili talRebi...<br />
magram bedniereba xom maradiuli ar aris!.. tibaldi,<br />
mouT<strong>me</strong>neli da gaborotebuli... orTabrZola da sisxli...<br />
ase vis gawiravs tataCi?.. ase vis uerTgulebs marTa?<br />
ganSoreba... cremli... sikvdili...<br />
gamtknarebuli zis tataCi. kbili kbils mieyina. scenas<br />
ise misCerebia, TiTqos TviTon kvdeba.<br />
atirda marTa, Cumad, sircxvilianad aslukunda...<br />
farda eSveba, taSis Rone aRaraa...<br />
gareT, quCaSi, bindi CamoSvebula. marTam xeli gaswia,<br />
magram tataCis misi xeli uWiravs, aRar uSvebs.<br />
ase midian, mxrebiT erTmaneTs exebian.<br />
_ irodion rigvava daiWires! _ Tqva uceb tataCim.<br />
_ SecdomiT... warmogidgenia, saSinel sisuleleebs abralebdnen.<br />
<strong>me</strong> ki simarTle gavarkvie da xval diliT gamouSveben.<br />
marTam pativiscemiT Sexeda. cxadia, tataCi ukve vaJkacia,<br />
SeuZlia simarTlisaTvis ibrZolos.<br />
ager bikentic! dgas Sua trotuarze, gulze xelebi<br />
daukrefia, pirquSad iyureba, Tumca quCis naTura TavzeviT<br />
bJutavs da iqneb imitomac Cans pirquSi.<br />
_ sad iyaviT? _ xmaSi wyena etyoba.<br />
_ TeatrSi! _ wamRerebiT, keklucad ambobs marTa.<br />
_ TeatrSi! _ ajavrebs bikenti.<br />
_ ho, SenTvisac gvqonda bileTi! _ tataCis ar moswons<br />
marTas keklucoba.<br />
_ CemTvisac hqondaT bileTi!.. didi madloba! _<br />
gagulisebiT ambobs bikenti.<br />
samni midian, aqeTiqidan amosdgomian qaliSvils da<br />
marTa sicilsicil xan marjvniv ixreba, xan marcxniv.<br />
_ braziani biWebi! _ daagdebs da WiSkarSi Sevardeba.<br />
ymawvilebi cota xans dganan, ar ician rogor moiqcnen.<br />
_ erTxelac iqneba da Semo<strong>me</strong>laxebi! _ moulodneli<br />
mZulvarebiT ambobs bikenti.<br />
tataCi ifxoreba, guli saguleSi ver eteva.<br />
_ modi da scade, Tu biWi xar! _ daqadnebiT pasuxobs.<br />
bikenti swrafad Setrialda da gaSorda. orisami TviT<br />
ufrosi iyo tataCize, saulvaSeze RinRli amosvloda da<br />
Tavi kaci egona...<br />
Sin wamovida tataCi, TavSi domxali hqonda.<br />
_ deda! _ efros uTxra Zilis win. _ <strong>me</strong> da marTa TeatrSi<br />
viyaviT! iq yvelaze keTili kaci mRvdeli iyo!<br />
_ eg gikvirs, Svilo? _ efrom pirjvari gadaiwera.<br />
_ mRvdeli RvTis msaxuria, R<strong>me</strong>rTi ki maRalia!<br />
_ R<strong>me</strong>rTi ki ara is ar ginda! _ uxeSad Seepasuxa tata-<br />
Ci da sabani Tavze gadaifara.<br />
marTamac uTxra cacanas:<br />
_ kreba ar Catarda, deda! TeatrSi wavediT! ro<strong>me</strong>o<br />
da julieta... Zalian lamazebi iyvnen!.. vitire... ici, iq<br />
yvelaze keTili mRvdeli iyo!<br />
_ Seqspiri, dagenacvle, klasobrivad CamorCenilia!<br />
_ auxsna cacanam. _ mRvdeli adamians gonebas ubnevs<br />
da atyuebs!<br />
_ ar vici, deda! _ yoymaniT Tqva marTam da Cumad<br />
pirjvari gadaiwera...<br />
130 131
18<br />
diliT tataCi efrom gaaRviZa:<br />
_ ra iyo, Svilo, ras yvirodi? <strong>me</strong>gona, viRaca gklavda!<br />
tataCi uazrod axamxa<strong>me</strong>bda Tvalebs, gons karga xans<br />
ver moego... marTlacda ra iyo, iseTi ra daesizmra... Si-<br />
Sisagan civma oflma daasxa. gaxsenebiT ki isRa gaixsena,<br />
rom irodioni da ZRvibi gamoecxada. viTom ZRvibis irodioni<br />
daekla, xorcis naWrebs Samfurze agebda da nakvercxlebze<br />
aficxebda... ram daasizmra aseTi amazrzeni<br />
sizmari. Ziliswin xom marTaze fiqrobda, ro<strong>me</strong>osa da<br />
julietas sevdiani ambavi axsendeboda. Tvals rom xuWavda,<br />
inatra, marTa da<strong>me</strong>sizmrebodes, ZilSi mainc velacicoo...<br />
mas ki irodionis gvami da patara mxecunad gadaqceuli<br />
ZRvibi daesizmra...<br />
_ jgiriSi sqan sizmari, kargad agxdenodes! _ mSvidad<br />
mousmina efrom. _ axalgazrdis sizmari sisxlis<br />
duRilia, nurafris SegeSindeba!<br />
mainc ver damSvidda tataCi. wyali pirze Seisxa, ugemurad<br />
mocicqna Romi da yveli. mZi<strong>me</strong>, daRlili nabijebiT<br />
gaemarTa Sinsaxkomisaken. dRec iseTi iyo, ferTagan<br />
daclili. guSindeli sicxis Semdeg ca mkrTali, usaxuri<br />
RrublebiT daifara da haeri Seaguba. niavic ar<br />
iZroda, sunTqva gaWirda.<br />
kibis Tavze ZRvibi Toloraia daxvda. doinji Semoeyara<br />
da ase gadmohyurebda zevidan. tataCi mxrebSi gasworda,<br />
nabijs simtkice SesZina. ufross ar unda SeeniSna<br />
misi mRelvareba.<br />
_ Sedi, axla, amxanago tataCi, kabinetSi da xelaxla<br />
dakiTxe irodion rigvava! _ moferebiT, krutuniT alaparakda<br />
ZRvibi. _ es SenTvis gakveTili iqneba! sityvaze<br />
nurasodes endobi mters. isini Tavis gadasarCenad rasac<br />
ginda imas moigoneben. xom geubnebodi, irodion rig-<br />
vava gamocdili da gaqnili mteria<strong>me</strong>Tqi, igi samSoblos<br />
mkerdze mixutebuli gvelia. amitom mkerds unda movwyvitoT<br />
da Tavi qvaze vaxalebinoT!.. mteri ai, ase unda<br />
movWmuWnoT! _ ZRvibim patara muSti xelisgulze daisrisa,<br />
viTomc Sig gamomwyvdeul mters WmuWnida.<br />
tataCim SiSiT Seavlo Tvali, TiTqos amow<strong>me</strong>bda, acxia<br />
Tu ara ZRvibis irodionis sisxlio, TqmiT ki veraferi<br />
Tqva, Tavi uxmod dauqnia.<br />
_ iswavle, Svilo, Tqven axalgazrdebma unda ganagrZoT<br />
Cveni saq<strong>me</strong>! _ dasZina ZRvibim da gamxdari, Cxinka<br />
TiTebi mxarze mouTaTuna.<br />
tataCim mxari Searxia, TiTqos ZRvibis TiTebi mieweba<br />
da imis CamoSoreba undao.<br />
_ midi, midi! _ gau<strong>me</strong>ora ZRvibim.<br />
`movwonvar! _ gaifiqra tataCim, Tumca am aRmoCenas<br />
didad ar gauxarebia. _ albaT nestoris Svili rom<br />
var, imitom <strong>me</strong>fereba!~<br />
kabinetis kari rom SeaRo, usiamovno suni eca. mis<br />
magidas badragis jariskaci ujda, gazeTSi gaxveul `maxorkas~<br />
eqaCeboda. tataCis SemosvlisTanave wamodga,<br />
Tumca arc ise swrafad, rogorc sxva gamomZieblebTan<br />
gaakeTebda. `patara biWi vgonivar!~ _ gaifiqra tataCim,<br />
magram gajavrebis dro arc hqonda, radgan am dros dainaxa<br />
irodion rigvava.<br />
monusxuliviT gaCerda. es kaci hgavda kidec irodions<br />
da arc hgavda. momCvaruli egdo skamze, kedels miyrdnoboda.<br />
es kedeli rom ara, albaT Zirs Camosrialdeboda.<br />
Tavpiri ise dalilaveboda, cocxali adgili ar<br />
aCnda. sisxliT dalaqavebuli da daglejili perangidan<br />
WaRara banjgvlebi mouCanda. xelebi uRonod Camoeyara,<br />
fexebi farTod gaefarCxa. Sarvlis tots sisvele Camohyveboda.<br />
skamis qveS gube idga.<br />
tataCim igrZno, rom guli ereoda. angariSmiucemlad<br />
itaca yelze xeli, sisustis gamJRavneba ar ivargeb-<br />
132 133
da. Tavs moeria, jariskacs aniSna, gadio. skamze dajda,<br />
xelebi Tavze SemoiWdo da kvlav irodions gaxeda.<br />
egona, cocxlebSi ukve ar CaiTvleba, albaT arc sun-<br />
Tqavso, magram kacis mzeras SeefeTa da airia.<br />
zizRismomgvreli xorcis grovaSi, radac irodion<br />
rigvava gadaqceuliyo, erTaderTi sufTa da marTali es<br />
Tvalebi SerCenoda da tataCis Tavgza aebna. rcxvenoda<br />
am marTali mzerisa da Tan brazdeboda sakuTar Tavze,<br />
raki aseTi gamousworebeli gulCvili aRmoCnda, <strong>me</strong>brZolis<br />
simtkice da mtris siZulvili aklda.<br />
Tvali aarida tataCim irodions, dakiTxvis oqms daxeda,<br />
ZRvibis wvrili da gabneuli kaligrafiiT dawerils.<br />
<strong>me</strong>, irodion rigvava, _ ewera am oqmSi, _ diaxac, miveyide<br />
kaizeris germaniis dazvervas. es moxda berlin-<br />
Si Cemi yofnis dros, roca iq iurisprudenciis Sesaswavlad<br />
gavemgzavre. omis Semdeg Sevekari faSisturi germaniis<br />
dazvervasac, sul bolos ki iaponiisa da manjougos<br />
dazvervas, liu cziSis, imave pu sunlinis <strong>me</strong>SveobiT...<br />
mters gadavcemdi nairnair informacias <strong>me</strong>reTis<br />
sa<strong>me</strong>urneo da samxedro mdgomareobaze, gadaveci ori<br />
fotosuraTi rkinigzis sadgurze Camomdgari javSnosani<br />
matareblisa, agreTve sagazafxulo Tesvisa da Cais<br />
krefis monace<strong>me</strong>bi...<br />
_ aki berlinSi ar vyofilvaro? _ sayveduriT Tqva<br />
tataCim.<br />
irodionis mzeraSi sasowarkveTa da SiSi gamokrTa.<br />
daxeTqil tuCebs Zlivs acmacunebda, ewada raRacis<br />
Tqma, magram piridan sityva ar amosdioda.<br />
_ ra, ra? _ tataCi swrafad miuaxlovda, albaT<br />
saWiroze ufro swrafad, radgan irodioni Seirxa, kedels<br />
miekra, SeiWmuxna.<br />
`SeSinda! _ Sercxva tataCis. _ Cemi SeeSinda, egona,<br />
<strong>me</strong>c davartyamdi!~<br />
SekiTxva gau<strong>me</strong>ora:<br />
_ aki berlinSi ar vyofilvaro?<br />
irodionma uaris niSnad Tavi odnav gaaqnia.<br />
_ maS, xeli ratom mouwere, viyavio? _ SekiTxva gulubryvilo<br />
iyo, pasuxs arc moiTxovda da irodionma<br />
Tvali gauswora. es iyo datanjuli kacis mzera, ro<strong>me</strong>lSic<br />
mxolod erTi ram amoikiTxeboda: oRond Tavi<br />
damanebeT da sicocxlec waiReTo!<br />
bage Searxia irodionma, tataCi Zlivs miuxvda.<br />
_ ramdeni wlisa xar?<br />
gawiTlda tataCi, undoda epasuxna, ra Seni saq<strong>me</strong>ao,<br />
magram gauCumda, irodionma ki niaviviT waiCurCula:<br />
_ ici, pu sunlini vin aris?<br />
tataCim Tavi gaaqnia.<br />
_ mweralia, <strong>me</strong>Cvid<strong>me</strong>te saukuneSi cxovrobda, zRaprebs<br />
werda... _ Zlivs amoTqva da Tvali daxuWa, gaisusa,<br />
TiTqos miiZina.<br />
tataCi magidisaken Sebrunda, naweri erTxelac gadaikiTxa<br />
da TiTqos ubiZgeso, qaRaldis frialiT ufrosis<br />
kabinets miaSura.<br />
ZRvibim ukmayofilod Sexeda, TvalebiT TiTqos<br />
xvretda.<br />
_ rao, darwmundi?<br />
_ irodion rigvava udanaSauloa! _ es ki Tqva tata-<br />
Cim, magram guli SiSiT SeekumSa.<br />
ZRvibi skamis zurgs miawva, ukan gadaiwia, aqanavda...<br />
qanaobda, skams aWraWunebda da ymawvils mzeras ar<br />
aSorebda. <strong>me</strong>re SeparviT, alersiT hkiTxa:<br />
_ ramdeni wlisa xar, biZia, Sen?<br />
tataCim nerwyvi gadaylapa, kiTxvaze pasuxis gacema<br />
saWiro ar iyo, radgan ufrosma misi asaki kargad icoda.<br />
qanaoba Sewyvita ZRvibim. erTxans dumda, dakvirvebiT<br />
aTvalierebda biWs.<br />
_ ese igi ar endobi Cems gamocdilebas? ra giTxra im<br />
Taxsirma irodionma iseTi, misi gjera da Cemi ara?!<br />
134 135
_ ai, magaliTad, pu sunlini mweralia, Tanac <strong>me</strong>Cvid<strong>me</strong>te<br />
saukunisa! _ amoRerRa tataCim.<br />
ZRvibis pirisaxe moeqca, daejRana, wvrili Tvalebi<br />
kidev ufro dauwvrilda da uxsenebeliviT asisinda:<br />
_ <strong>me</strong> mapampulavebda, xom?! masxrad migdebda?..<br />
marto amitomaa Rirsi, Tavi rom CeqmiT gavuWeWyo!.. Sen,<br />
biZia, frTxilad iyavi! imitom gamogarCie sxvebSi, mama-<br />
Senis Svilad gicani!.. mamaSenic yoymanobda, bolomde<br />
ar eyo simtkice! Senc vera xar welmagari, an zed<strong>me</strong>tad mimndobi<br />
xar, an cali yuri mtriskena gaqvs! im ZaRliSvilma<br />
es rom giTxra, Senc unda ageRo da TavSi skami CagefSvnia,<br />
maSin iqnebodi marTali... wadi axla, dRes Tavisufali xar!<br />
es gakveTili iqneba SenTvis, irodion rigvavas ki <strong>me</strong> Tvi-<br />
Ton movuvli, nexvi nexvSive unda Cazilo... asea es!<br />
Zlivs Sebrunda tataCi, nabiji Zlivs gadadga da karic<br />
Zlivs gaaRo. kefaze kvlav qosas gvelur mzeras grZnobda<br />
da am mzerisagan aZagZagebda.<br />
_ TeatrSi <strong>me</strong>c gaxldi, amxanago tataCi! _ gasZaxa<br />
ZRvibim. _ niWieri kacia irodion rigvava, magram damijere,<br />
niWieri aramzada da socializmis mteria! es amovikiTxe<br />
<strong>me</strong> im warmodgenaSi!<br />
Sinisaken nacemiviT midioda tataCi. tvini uxurda,<br />
mtyuanmarTali ver gaerCia. Sin rom mivida, lukma ar<br />
gautexia, taxtze miegdo da piri kedlisaken ibruna.<br />
_ cudad xom ara xar? _ hkiTxa efrom.<br />
_ Tavi mtkiva!<br />
marTlac stkioda, TiTqos salte SemouWireso,<br />
TiTqos tvinSi lursmans aWedebeno.<br />
efrom xeli Sublze daado.<br />
_ mgoni, sicxeca gaqvs! _ yoymaniTa Tqva. _ Tavs<br />
ver uvli da imitomac gacivdi.<br />
tataCim mouyrua, Tavis areul fiqrebTan ewada<br />
darCena.<br />
efrom keJeras foToli moarbenina, Sublze daado,<br />
mandiliT Seuxvia.<br />
foTlis sigrilem tkivili dauama, Sveba mohgvara.<br />
Tvalebi daxuWa da gonebis Tvalsawierze irodion rigvavas<br />
mzeras SeefeTa. sevda, tkivili, morCileba ikiTxeboda<br />
irodionis mzeraSi, _ SiSic, mudarac... swored<br />
mas, patara biWs emudareboda amodena kaci, Svelasa<br />
sTxovda.<br />
uceb goneba gaunaTda tataCis. es iyo maxe! es iyo<br />
gamocda, ZRvibim rom mouwyo Tavis axalgazrda mowafes.<br />
axla mowmdeboda misi partiulkomkavSiruli simtkice,<br />
erTguleba, mtrisadmi daundobloba... am gziT cdilobda<br />
ZRvibi Toloraia Camoeqna Tavisi alikvali, saqmis<br />
gamgrZelebeli... Tu bolomde gahyveba tataCi maswavlebels,<br />
Tu uerTgulebs, ZRvibis Zlieri mfarveloba gaukvlevs<br />
gzas... da Tu sisustes gamoiCens, Tavidan moiSoreben,<br />
ganze miagdeben da iqneb saq<strong>me</strong> erTgulTa wridan<br />
gaZevebiT ar damTavrdes...<br />
igrZno saSiSroeba tataCim, dascxa, akvnesda.<br />
_ cudada xar? _ kvlav daekiTxa efro, Subli mousinja.<br />
_ ho, SeuZloda var! _ marTlac SeuZlod iyo, guli<br />
SesWirveboda.<br />
mTeli Ra<strong>me</strong> ver daiZina, SamfuriviT trialebda...<br />
<strong>me</strong>zobel oTaxSi efro iwva, xandaxan xmadabla dauZaxebda:<br />
_ tataCi, Svilo, ara gZinavs? cudad xom ara xar,<br />
deda?<br />
tataCi gaitruneboda, Tavs moimZinarebda.<br />
<strong>me</strong>ore da <strong>me</strong>sa<strong>me</strong> dRes samsaxurSi ar wasula. patara<br />
baraTi gaatana dedas, gavcivdi, sicxe maqvs da Tu nebas<br />
damrTavT, Sin davrCebio. ZRvibim Tur<strong>me</strong> didi pativiT<br />
miiRo efro. fexze wamoudga, moikiTxa, axalgazrdobis<br />
wlebi moagona, is dro, roca taSfandurisaTvis da cekvaTamaSisaTvis<br />
iclidnen da xmis CaxleCamde kamaTobdnen<br />
Soreul momavalze.<br />
136 137
_ a, xom movida es momavalic! _ kmayofilebiT Tqva<br />
ZRvibim.<br />
efrom piri mokuma, araferi upasuxa. es momavali ZRvibisaTvis<br />
iqneb kargic iyo, efros ki Zveleburad suli<br />
kbiliT eWira.<br />
_ daisvenos biWma erTiori dRe! _ RimiliT Tqva<br />
ZRvibim, xelebi moifSvnita. _ cota moSuSdes! Sen nu<br />
SiSob, efro, ise gavxedni, kacad vaqcev!<br />
am ambavs uyveboda efro Svils, Tan ZRvibis baZavda,<br />
masaviT xelebs ifSvnetda da qirqilebda. efros am anglobaSi<br />
xumrobaze <strong>me</strong>ti waikiTxa tataCim. dedas ar uyvarda<br />
qosa ZRvibia, ufro <strong>me</strong>tic, dedas sZulda Tavisi<br />
qmris revoluciuri <strong>me</strong>gobari. es aRmoCena iyo, magram<br />
SekiTxva ver gaubeda, mizezis Zieba ar dauwyia. sulis siRr<strong>me</strong>Si<br />
TviTonac ar uyvarda Tavisi keTilismyofeli...<br />
momdevno naSuadRevs WiSkarTan `vilisi~ gaCerda da<br />
ZRvibi Toloraia gadmovida. auCqareblad gamoemarTa<br />
kibisaken. xandaxan Cerdeboda, xelis zurgs ifxanda,<br />
anda mxrebs imnairad Searxevda, zurgi eqaveba da mSveleli<br />
aravina hyavso. tataCi Cacmuli iwva fanjarasTan<br />
da manqanis xmaze wamoiwia, kargad xedavda aqeT momaval<br />
ZRvibis.<br />
efro Caegeba kibeze, mobrZandi, mobrZandio, Tan<br />
xelebs zurgsukan malavda, ar undoda gaewodebina...<br />
kargadac miuxvda tataCi dedas nafiqrals.<br />
_ gamovuare, efro, Sens bartys! vifiqre, movikiTxav,<br />
davxedav... vici <strong>me</strong>, ra avadmyofobac magas sWirs. damacade,<br />
wuTSi movarCino!<br />
tataCi wamovarda, tansac<strong>me</strong>li Seiswora da ZRvibis<br />
jariskacurad gaWimuli daxvda.<br />
_ asec vicodi! _ Tqva ZRvibim kmayofilebiT. _<br />
dajeqi, dajeqi!<br />
TviTonac skami gamoaCoCa da xeli dauqnia, Senc dajeqio.<br />
tataCi taxtis kideze Camojda, xelebi moridebulad<br />
daiwyo Setyupebul muxlebze.<br />
efro oTaxidan gavida, samzareuloSi TefSebs aCxakunebda,<br />
albaT stumrisaTvis axazirebda ra<strong>me</strong>s.<br />
_ mamaSeni vaJkaci iyo, simtkice da gambedaoba ar aklda.<br />
_ ZRvibi moferebiT laparakobda. _ erTi nakli<br />
hqonda mxolod, Tavis namoq<strong>me</strong>dars sindisis sasworze<br />
Seagdebda... ra aris sindisi? saerTod ra aris zneoba,<br />
morali?.. yovel CvenTaganSi darCa Zvelis gadmonaSTi.<br />
aTasi weli mRvdeli CagvCiCinebda, qristes mcnebiT icxovreT,<br />
qristes mcnebani ar daiviwyoTo. imdeni gviCi-<br />
Cines, Cveni arsebis nawilad gadagviqcies da yvelani,<br />
morwmuneebic da RvTismgmobi aTeistebi mag ganawesiT<br />
vcxovrobT. modi, ganvsajoT: Cven Tu aTeistebi varT,<br />
R<strong>me</strong>rTi uarvyaviT, maSin qristes mcnebani CvenTvis borkilia<br />
da <strong>me</strong>ti araferi... mters apatieo! <strong>me</strong> rom vapatio,<br />
is damaswrebs da xiStze amagebs!.. aq omia, amxanago tata-<br />
Ci, vin vis moereva, _ ase dgas sakiTxi... Cven unda gavimarjvoT,<br />
<strong>me</strong>re ki ramdenic ginda, imden keTil kanonebs<br />
SevTxzavT da gavatarebT!.. iqneb is codviT savse irodioni<br />
arc iyos mTlad damnaSave, magram is sxvanairia, sxva<br />
Wkuazea, romc ar undodes, uneblieT garyvnis momavali<br />
Taobebis suls. amitom unda gavwmindoT sazogadoeba<br />
irodionebisagan, Cvenebur Targze unda gamovWraT<br />
igi, yvela, vinc xels gviSlis, gzidan unda CamoviSoroT...<br />
Sen mamaSenis Svili xar! mamaSeni moralze rom dafiqrda,<br />
maSin daiRupa... jer ar aris dro, aseT sakiTxebze<br />
fiqrisa. mteri rom ganadgurdeba da namdvil, Cvenebur<br />
socializms avaSenebT, <strong>me</strong>re aravisi SiSi ar gveqneba<br />
da ai, im momaval sazogadoebaSi irodionsac eqneba<br />
sicocxlis ufleba... asea es, amxanago tataCi! eWvebi<br />
gulidan gadaigde da mtkiced dadeqi WeSmariti <strong>me</strong>brZolebis<br />
mxareze! sazogadoeba jer kidev avadaa Zveli<br />
sneulebebiT. qirurgis daniT CamovicilebT burJuazi-<br />
138 139
ul gadmonaSTebs, am operacias ki, cxadia, usisxlod ver<br />
movaxerxebT... icode, biZia, Cveni momavali mTeli kacobriobis<br />
momavalia! daimaxsovre, vinc CvenTan ar aris,<br />
is mteria. am WoWmanSi moxedvasac ver moaswreb, mtris<br />
banakSi aRmoCndebi... frTxilad iyavi!.. dRes Sin darCi,<br />
xval ki, dilidanve gamocxaddi samsaxurSi!<br />
esa Tqva, ymawvils piris gaRebac ar acala, wamodga<br />
da karisaken gaemarTa.<br />
efro samzareulodan gamovarda, stumars gamoedevna.<br />
_ ZRvibi batono, axlave gavamzadeb raRacas. Wiqa<br />
Rvinoze xels nu agvikrav, ojaxi dagviloce!<br />
_ sxva dros, sxva dros, efro! _ xeli gaaqnia ZRvibim<br />
da mxrebis uxerxuli moZraobiT, TiTqos efxaneba da<br />
Tavs Zlivs ikavebso, gacunculda...<br />
19<br />
_ deda, <strong>me</strong> es ar mainteresebs! _ uTxra marTam cacanas.<br />
is dro iyo, roca komkavSirlebSi gamorCeuls Wkua<br />
unda exmara, gancxadeba daewera, Rirsad CamTvaleT da<br />
mimiReT leninurstalinur partiaSio. didi xania, cacana<br />
ocnebobda am dReze. winaswar tkbeboda imis warmodgeniT,<br />
Tu rogor Caidebda gulis jibeSi wiTel wignaks misi<br />
erTaderTi asuli... es iqneboda pirveli safexuri maRali<br />
kibisa, magram marTam sul sxva kibe irCia, sqeltanian,<br />
wiTel wigns zizRiT daxeda da mowyeniT warmoTqva:<br />
_ deda, <strong>me</strong> es ar mainteresebs!<br />
_ ratom, Svilo?<br />
_ ar mainteresebs da imitom!.. ar mainteresebs komkavSiruli<br />
krebebi, SabaTobebi, proletaruli dResaswaulebi,<br />
arc proletarebi mainteresebs, arc Cais krefis<br />
mowinaveebi, qaRaldis kombinatis damkvreluri mSenebloba,<br />
raikomi _ partiisac da komkavSirisac, ar mainteresebs<br />
profkavSirebi, marqsis, leninis, stalinis wig-<br />
nebi... maisobaze bavSvobidan Saqaryinulis mamaloebi mainteresebda<br />
mxolod!<br />
cacana gaSra, Svils ise uyurebda, rogorc iatakidan<br />
moulodnelad amosul urCxuls. xma Zlivs amoiRo:<br />
_ gaCumdi, Svilo, albaT <strong>me</strong> mamasxaraveb... sxvam aravin<br />
gagigos!<br />
_ swored amitomac ar mainteresebs, rom ver avdgebi<br />
da ver viyvireb! dagiZaxeben komkavSiris krebaze, adgeba<br />
mamaZaRli bikenti Toloraia, dagiwyebs Wkuis swavlebas,<br />
Tan ise giyurebs Tevzis TvalebiT, TiTqos kabas<br />
gxdides... fuh!.. <strong>me</strong> ki ara, arc aravis ainteresebs, deda,<br />
yvelani ityuilebian, TvalTmaqcoben, Tan ise TavgamodebiT,<br />
TiTqos gadaswrebaze ariano...<br />
cacana gons moego, kidev kargi, <strong>me</strong>ti aravin is<strong>me</strong>nda<br />
am laparaks.<br />
_ <strong>me</strong>c vtyuivar, Svilo, <strong>me</strong>c vTvalTvmaqcob? _ xelebi<br />
gulze miido.<br />
_ ar vici, ar vici! _ SeSfoTda marTa. _ Sennairebis<br />
gulwrfelobaze aSenda, albaT, sicruis es Senoba!<br />
_ ras laparakob, gogo, Sen?! _ gagulisda uceb cacana.<br />
_ vin Cagagona aseTi ram? ici, magnair laparaks ra SeiZleba<br />
mohyves? orives cixeSi gvikraven Tavs!.. vin<strong>me</strong>m<br />
rom gagigos, yuriT wagiyvanen ZRvibi ToloraiasTan,<br />
muxlebze dagaCoqeben da sul patiebas gaxvewnineben!<br />
_ magram ratom, deda? eh, umjobesia sad<strong>me</strong> mTaSi<br />
gadavikargo! qvebs mainc vetyvi, rasac vfiqrob, isini<br />
ar damsjian!<br />
_ qvebic Cvens mxaresaa! _ Tqva cacanam mtkiced. _<br />
imitom, rom Cveni arCevani sworia! Sen rom <strong>me</strong>ts kiTxulobde,<br />
ufro Rrmad rom swvdebode didi beladebis naazrevs,<br />
aseTi ram TavSi ar mogividoda! rogor ggonia,<br />
marqsma da leninma Senze <strong>me</strong>ti ar icodnen? anda qveynis<br />
bediRbalze stalinze <strong>me</strong>ts fiqrob?.. ki, genacvale,<br />
<strong>me</strong>c vxedav, Cvens cxovrebaSi yvelaferi rigze rodia,<br />
140 141
magram ra vuyoT! brZolisa da gaWirvebis gareSe veRar<br />
mivaRwevT kacobriobis bednier momavals!.. Sen bikenti<br />
agiTvaliswunebia da amitom mTel qveyanas nu SeiZuleb!..<br />
ager, tataCisTan xom <strong>me</strong>gobrob? igic xom <strong>me</strong>omaria, socializmis<br />
saq<strong>me</strong>s icavs!<br />
_ amdeni <strong>me</strong> ar vici, deda! iqneb vcdebi, magram R<strong>me</strong>r-<br />
Ti yvelafers xedavs!<br />
_ R<strong>me</strong>rTi ar gamagono! _ ikivla cacanam. _ vici,<br />
vici, vinc agibnia goneba! Sen im uwignuri dedakacis _<br />
efros enaze laparakob, misi ena ki mtris enaa! Cveniania<br />
da yuradRebas imitom ar vaqcev suleli dedakacis bJuturs,<br />
Torem sxva vin<strong>me</strong>m rom gaigonos, kai dRe ar daadgeba,<br />
icode!<br />
_ ar vici, ar vici, deda! _ raRacnairad Caqra mar-<br />
Ta, gauCumda, laparakis gagrZeleba ar isurva.<br />
_ R<strong>me</strong>rTi yvelafersa xedavs da gansjis! _ marTlac<br />
ase uTxra efrom.<br />
swamda ki im dros marTas R<strong>me</strong>rTi? mis warmosaxul<br />
samyaroSi R<strong>me</strong>rTis adgili aRar iyo. marTa uR<strong>me</strong>rToTa<br />
samyaros gaurboda, magram raki araferi icoda RvTiuri<br />
samyaros arsebobisa, WeSmariti gza veRar epova. efros<br />
naTqvami misTvis sityva iyo mxolod da TviTonac Tu<br />
gai<strong>me</strong>ora, <strong>me</strong>amboxed daibada da imitom.<br />
_ Cvenc gvirevia amxanagebi, romlebic dRisiT Cvens<br />
gverdiT arian, RamiT ki CumCuma pirjvars iweren! _<br />
bikenti amas rom ambobda, Tvalebi marTlac TevziviT<br />
civi hqonda.<br />
marTas moeCvena, rom bikenti mas misCereboda da Wirveulad<br />
Seepasuxa:<br />
_ kanoniT es ar ikrZaleba!<br />
_ kanoniT ki! _ frTxilad, mozomilad daagdo bikentim<br />
da <strong>me</strong>ti am Temaze araferi uTqvams.<br />
erTaderTi adamiani, visTanac marTas SeeZlo gulis<br />
gadaxsna, tataCi iyo. adre tataCi enamzeobda, ver gaaCu<strong>me</strong>bdi,<br />
piridan sityvas stacebda, TavdajerebiT uxsnida<br />
da aswavlida. axla ratomRac dadumda. TvalebSi SiSi<br />
gaukrTeboda xol<strong>me</strong>, auxsneli dardi Caugubdeboda,<br />
TiTqos eubneboda, _ <strong>me</strong>smis, yvelaferi <strong>me</strong>smis, Cemo mar-<br />
Ta! netavi Sen, bednieri xar, rom cota ici! Cemodena rom<br />
icode, sicocxle SegZuldeboda!.. marTas aeWvebda es<br />
mdumareba. cdilobda sasaubrod gamoewvia, guli gadaeSlevinebina,<br />
mis sadardebels Caswvdenoda... magram<br />
tataCi, adre aseTi mxiaruli, gulRia, gaxsnili, axla<br />
cxraklitulSi Caketiliyo.<br />
gazafxulze, aprilis TveSi isini daqorwindnen _<br />
marTa da tataCi.<br />
sufras cotani usxdnen, aTiTor<strong>me</strong>ti kaci. ZRvibi<br />
Toloraia ver mobrZanda, avadmyofobam Semoutia. bikentim<br />
calybad, geslnarevad miuloca nefededofals,<br />
<strong>me</strong>re karga xniT dadumda. pirze mitkalisferi edo, qaTmis<br />
frTas wiwknida da Rvinos Cumad mieZala.<br />
tataCi miuxvda gulisnadebs, TviTonac gafiTrda,<br />
magram TqmiT ra eTqmoda da naZaladevad uRimoda.<br />
mxiaruleba akldaT, vera da ver aewyo. marTasac<br />
guli daumZimda, avma winaTgrZnobam Seawuxa. babuebis<br />
gadmonaloci <strong>me</strong>gobroba SviliSvilebs xundebad gadaqceoda.<br />
_ wuTieria cxovreba! _ Tqva uceb bikentim, Tavi<br />
ar auwevia, Rvinian WiqaSi iyureboda. _ ager qorwilis<br />
sufras vuzivarT, kibeze ki ukve amodis Savi kaci, karze<br />
unda daakakunos!<br />
veravin gaigo qaragma, ar dascaldaT amoxsna. karze<br />
marTlac daakakunes da Savkurtakianma kacma nefes gadasca,<br />
Tu dgaxar, aRar dajde, Tu zixar, adeqi da samsaxurs<br />
moaSureo...<br />
ra eqna tataCis? stumrebs moubodiSa, patarZals<br />
loyaze akoca, male movbrundebio da Savkurtakians gahyva.<br />
es `male~ erTi kvira gagrZelda. marTa oTaxSi gamoiketa,<br />
gabusuli ijda da sapatarZlo kabas ar ixdida.<br />
xandaxan cacana Semoixedavda SeSinebuli TvalebiT,<br />
142 143
SvilisaTvis ver moenaxa dasamSvidebeli malamo. efro<br />
marTam kaba gadaiZro. perangisamara SeuZvra sabanSi,<br />
SinsaxkomSi wavida, iqneb ambavi ra<strong>me</strong> movatanoo. nacnobs<br />
SiSvel mkerdze moridebiT akoca da eWvianad Tqva:<br />
gadaeyara da iman CauCurCula, umjobesia Sin ijde da<br />
_ Zalian Secvlili <strong>me</strong>Cvenebi, tataCi!<br />
cxviri gareT ar gamoyoo, yvelani Zalian dakavebulni<br />
vaJma raRacis Tqma moindoma, marTa ki daixara, tuCe-<br />
varT da pasuxs mainc veravin gagcemso.<br />
biT bageze Seexo. tataCis bageebi gahyinvoda da qalis<br />
bolos tataCi gamoCnda. pirze miwisferi edo. Tavi<br />
nel kocnas ar upasuxa.<br />
ar auwevia, ise Tqva:<br />
_ marTa, _ xma ukankalebda tataCis, _ marTa... map-<br />
_ wyali gamicxeliT, dabana minda!<br />
atie, marTa...<br />
gaxarebuli marTa gamoegeba, magram tataCim ucxod<br />
da uceb ise moixara, TiTqos mucelze muSti atakeso,<br />
Sexeda.<br />
moixara da aZagZagda. mqrqal sinaTleSi marTam Zlivs<br />
_ nu mo<strong>me</strong>karebi, marTa, WuWyiani var!<br />
gaarCia vaJis damanWuli saxe.<br />
qali eldanacemi SeCerda, fexebi Seeborka.<br />
_ ar SemiZlia, ar SemiZlia!.. _ gai<strong>me</strong>ora ramdeni<strong>me</strong>-<br />
did gejaSi Cajda tataCi. didxans ixexavda da cxel<br />
jer da gulamoskvniT, bavSviviT atirda.<br />
wyals isxamda, TiTqos kanis gadaZrobas cdilobda. isev<br />
marTas ena Cauvarda. mkerdze xels usvamda, efere-<br />
da isev isapneboda sarecxi sapniT, WuWyi ki ver moeSoreboda.<br />
TqmiT ki, ar icoda, ra eTqva.<br />
bina.<br />
_ bneli Ra<strong>me</strong>... saxeldaxelod gaTxrili samare... sa-<br />
pirsaxocSi gaexvia, Camojda, TuTuni gaabola, erT<br />
wertils miaCerda.<br />
efrom axali sacvlebi moutana. tataCi gamoerkvia,<br />
Caicva da, Tumca jerac dRenaTeli idga, logins miaSura.<br />
darabebi daxures da oTaxSi mqrqali bindi dadga.<br />
efro da cacana samzadSi uCumrad daborialobdnen,<br />
vaxSams umzadebdnen tataCis.<br />
marTa ki iqve iyo, am oTaxSi, kuTxis skamze ijda da<br />
eloda, rodis moixmobda jerac verSemdgari <strong>me</strong>uRle.<br />
lodini gaWianurda da qals moTmineba daekarga.<br />
_ tataCi!<br />
_ ho! _ SiSneulad gamoepasuxa tataCi, TiTqos arc<br />
moeloda adamianis xmas, TiTqos aqedan Sors iyo gadaxvewili.<br />
_ ho, marTa... _ gai<strong>me</strong>ora da kedlisaken Caiwia,<br />
adgili gaaTavisufla.<br />
marTa kideze Camojda.<br />
_ ra moxda, tataCi?<br />
_ ra unda momxdariyo? _ xmas ver imorCilebda vaJi.<br />
_ mapatie, marTa, Sua qorwilSi dagtove, samsaxuri xom<br />
maris piras daCoqili adamianebi... kefaSi tyvia... erTi,<br />
ori... aTi... ver daiTvli, ramdenjer unda ga<strong>me</strong>ordes... ar<br />
ici, vis esvri!.. ar ici, risTvis!.. ar SemiZlia, ar SemiZlia...<br />
Tavzari daeca marTas, ver daijera naTqvami.<br />
_ Cu, Sen raRac gezmana... Sen dagesizmra... araferi<br />
ar iyo, araferi... daiviwye, daiviwye... modi CemTan, modi...<br />
vaJi gayuCda, slukuni CaixSo da CurCuliT Seepasuxa:<br />
_ ar SemiZlia, marTa, mapatie, kacad ar vvargivar...<br />
Tavi unda movikla, tyvia unda davixalo...<br />
Wers miaSterda da Tavze xelebi SemoiWdo...<br />
ici...<br />
144 145
20<br />
mosawyenad crida. ca Camobnelebuliyo. nestiT gajerebuli<br />
<strong>me</strong>reTi kaeSans Seepyro. moqalaqeni quCebSi landebiviT<br />
mimodiodnen. yvela cdilobda sakuTar saxl-<br />
Si, keras miyuJuliyo. guls sasowarkveTa eufleboda,<br />
raki gauxareli da civi zamTari modioda.<br />
tataCim samsaxurSi SeSa da navTi iSova. CamoRa<strong>me</strong>buli<br />
dadioda. marTa SeSinebuli Sexedavda xol<strong>me</strong>, ver gaego,<br />
ra xdeboda tataCis sulSi, ram Cauqro axalgazrduli<br />
sixaruli da sigiJmaJe, rac ase moswonda adre. im<br />
mZi<strong>me</strong>, autaneli Ramis Semdeg tataCis arc uxsenebia<br />
samsaxuri. marTas ver gaego, sinamdvile wamoscda maSin<br />
tataCis, Tu avadmyofi gonebis zmanebaRa iyo yovelive.<br />
albaT ucnobi seniT daavadda tataCi, gadaiRala da moCvenebebi<br />
Causaxlda tvinSi. kviraobiT ikargeboda samsaxurSi.<br />
dabrundeboda da Zilad miegdeboda. mosafereblad<br />
gawvdili xeli marTas haerSi uCerdeboda. uyurebda<br />
loginSi zurgSeqceul qmars da rwmundeboda,<br />
aRar vuyvarvaro. rcxvenoda amis gamJRavnebisa, CumCuma<br />
tiroda.<br />
sxvaze uwin efrom igrZno gasaWiri, oRond mizezi ver<br />
amoikiTxa.<br />
_ tataCi, Svilo, ra ambavia Sens Tavs, ra gagiWirda?<br />
_ CaekiTxa.<br />
tataCim sivrces miaStera Tvali da xmadabla, TiTqos<br />
sakuTari yuris gasagonado, ise Cailaparaka:<br />
_ sicocxle aRar minda, deda, sikvdili momnatrebia!<br />
_ didu, Svilo! _ amoikvnesa efrom, ver gabeda bolomde<br />
CaZieboda dardis mizezs.<br />
tataCis TiTqos daaviwyda weRandeli naTqvami, dedis<br />
wamoZaxilze gakvirvebiT Seexmiana:<br />
_ ra iyo, deda, ras viSviSeb?<br />
`uSviloba Tu awuxebs!~ _ qalurad gaiazra efrom.<br />
cacanas dauwyo kuTxekuTxe CurCuli. cacanac aforiaqda,<br />
Sewuxda, magram iseTi dro iyo, stalinur konstitucias<br />
izuTxavda da siZeqaliSvilis sawuxars veRar<br />
CauRrmavda. `kargi cxovreba Tu awuxebT? _ fiqrobda<br />
cacana. _ rodis vcxovrobdiT ukeT? SeSa gvaqvs, navTi<br />
gvaqvs, saponi gvaqvs... TiTqmis SevabijeT socializmSi!~<br />
efros sxva gza ar darCenoda, rZalTan unda gamoenaxa<br />
saerTo ena. marTas yurisaTvis awuwunda, es ranairi Taoba<br />
gvergo, ise gazarmacdnen, bavSvis yolac ezarebaTo...<br />
marTa miuxvda gadakruls, gawiTlda. dedamTils veraferi<br />
akadra, Tumca saTq<strong>me</strong>li da saCivleli TviTon<br />
hqonda. esRa moaxerxa, gaucina, xumrobaSi Caugdo naTqvami.<br />
amiT sityvasac gza gauxsna da gaTama<strong>me</strong>bulma efrom<br />
moxsna gudas Tavi, xom icio, kacebi saq<strong>me</strong>ebiT ise arian<br />
dakavebuli, axalgazrda da lamazi colebi aviwydebaTo.<br />
colebis Rirsni aseTi kacebi arc arian, magram, ra vuyoT,<br />
eg yofila qalis xvedrio. gaWirda cxovreba da qali<br />
rom ver daorsuldeba, gasakviri araao. eger <strong>me</strong>zoblis<br />
Zroxa berwi aRmoCnda, veraferi uSveles, kinaRam saxorced<br />
dakles. <strong>me</strong>re patronma macxovrisgoraze aiyvana,<br />
eklesiis nangrevebs irgvliv samjer locviT Semoatara,<br />
da im wels xbo moigoo...<br />
marTas gaecina, eg rogor gamogivida, dedamTilo,<br />
Zroxas madarebo... efrom xelebi gaasavsava, amisi Tqma<br />
ar mindoda, kacs unda swamdes da auxdebao, rw<strong>me</strong>na didi<br />
saq<strong>me</strong>ao. qmarTan wola erTia, magram marto es ar kmarao...<br />
mTlad aebna Tavgza efros da am abneulobam marTa gaamxiarula,<br />
didxans akiskisa.<br />
sicilisaTvis albaT ar iyo dabadebuli, mxiarulebis<br />
sababs cxovreba iSviaTad iZleoda. Wmunva Seubrunda<br />
da is, rac aqamde sasacilod miaCnda, sxvanairad dainaxa.<br />
nuTu R<strong>me</strong>rTi ver xedavs tataCis tanjvas da mar-<br />
Tas gulSeWirvebas. Tu is yovlisSemZle da yovlismom-<br />
146 147
cvelia, maSin arc es unda gamoeparos. R<strong>me</strong>rTi ar aris,<br />
_ fiqrobda marTa, _ magram Tu aris, is yovelives xedavs...<br />
am ucnauri, abdaubda fiqrebisagan marTas gaaJr-<br />
Jola, Wers miaCerda... iq, Wersa da cis miRma yovlismxilveli<br />
Tvali amCnevs yoveli mtilis Wmunvas, am mzeras<br />
versad daemalebi... am fiqrma SeaSina, R<strong>me</strong>rTo Seminde,<br />
R<strong>me</strong>rTo Semindeo, ramdenjer<strong>me</strong> CaiCurCula da am mimar-<br />
Tvam cotaTi daamSvida.<br />
erTxel akviatebuli fiqri mainc ver moicila. vin icis,<br />
iqneb marTlac raRac Zala aqvs macxovrisgoras, iqneb<br />
marTlac gauCndes Svili, maSin tataCisac sxvanairi guli<br />
eqneboda, ojaxgare nakleb iwanwalebda. icoda qalma,<br />
samsaxuris saq<strong>me</strong>ebze dawanwalebda tataCi, gasarTobad<br />
da drois satareblad ver moiclida, daRliloba ugrilebda<br />
guls, oRondac, eWvis seni gonebas ar emorCileba,<br />
es sawamlavi TavisTavad awyalebs sisxls...<br />
ocdaCvid<strong>me</strong>tis adrian gazafxulze, roca wvi<strong>me</strong>bma<br />
gadaiares, mwvane balaxi abibinda da garemo Tvalis saseiro<br />
Seiqmna, tataCi Sin gvian dabrunda. talaxiT mosvrili<br />
Ceq<strong>me</strong>bi Zlivs gaiZro. jer fexebi daibana, <strong>me</strong>re xelpiri.<br />
vaxSamze uari Tqva da logins miaSura.<br />
marTa sawolis kideze Camoujda. Suqi ar aunTia da<br />
erTmaneTs landad xedavdnen.<br />
_ ra iyo marTa? _ hkiTxa tataCim.<br />
_ araferi.<br />
tataCi am pasuxma daakmayofila. albaT gauxarda kidec,<br />
grZel laparaksa da axsnaganmartebebs gaurboda,<br />
qalis wuwuns ver itanda.<br />
marTa daeloda, iqneb kidev ra<strong>me</strong> Se<strong>me</strong>kiTxoso, magram<br />
msubuqi fSvinva moesma. tataCis daeZina.<br />
sark<strong>me</strong>ls bneli Ra<strong>me</strong> moawva, CaxCaxa varskvlavebi<br />
cnobismoyvared iWyitebodnen.<br />
frTxilad gaixada, loginSi Seucurda qmars.<br />
tataCim fSvinva Sewyvita, gayuCda, Semdeg savsebiT<br />
fxizlad hkiTxa:<br />
_ ra iyo, marTa?<br />
qali sibnelem gaaTamama, mxarze cxviri miuxaxuna,<br />
CasCurCula.<br />
_ Svili minda.<br />
tataCim amoioxra, TiTqos mZi<strong>me</strong> ram vali daakisreso.<br />
Semobrunda, xeli perangqveS Seuyo, moefera.<br />
_ sul ar giyvarvar, iseTi gulcivi gaxdi! _ Caiwuwuna<br />
marTam.<br />
tataCim pasuxi ar gasca, arc qals acala laparaki,<br />
tuCebSi nazad akoca.<br />
marTam sulswrafad upasuxa, caxcaxiT Caekra, magram<br />
iyo kacis alersSi raRac naZaladevi, usurveli. qals<br />
ukmayofileba daeufla, undoda Seewyvita es uniaTo<br />
alersi, oRond TavSi kvlav is azri utrialebda _ `Svili...~<br />
amitomac dauTmo sxeuli, Tumca suli ukve aqedan<br />
Sors mifrinavda.<br />
tataCim igrZno es gaucxoeba, cota xans iyuCa da Tavis<br />
marTlebas mohyva:<br />
_ marTa, unda gamigo!.. <strong>me</strong> ori adamiani miyvars am<br />
qveynad _ dedaCemi da Cemi coli! dedaSensac pativsa<br />
vcem!.. danarCeni yvela SemZulebia _ ZRvibi Toloraia,<br />
bikenti, Cemi TanamSromlebi... yvelaze <strong>me</strong>tad Cemi Tavi!<br />
_ Cumad, tataCi, magas nu ambob, daviRupebiT! _ SeZrwunda<br />
marTa, pirze xeli daafara. kacma xelisgulze<br />
akoca da Tvalebze Camoifara.<br />
mixvda qali, raRac saSineli saidumlo tanjavda kacs,<br />
raRac usaSvelod mZi<strong>me</strong> tvirTs miaTrevda igi. iqneb<br />
pirveli Ramis bodva sulac ar iyo nayofi zmanebisa. warmoidgina<br />
marTam im sityvebis Sinaarsi, magram imdenad<br />
daujerebeli suraTi warmoesaxa, umal ukuagdo... albaT<br />
ZRvibi Toloraias mZi<strong>me</strong> xasiaTia mizezT mizezio, esRa<br />
daaskvna... es Toduebi xom mudam simarTlis Ziebas gadahyvebian<br />
xol<strong>me</strong>o.<br />
148 149
_ tataCi, _ Tqva uceb marTam, _ Tavi daanebe mag samsaxurs,<br />
ha! ager fizkulturis maswavleblad moewyve skolaSi!<br />
kacma amoioxra, araferi upasuxa. qalis Wkua moklea.<br />
tataCis iseTi samsaxuri hqonda, iq vinc moewyoboda,<br />
Tavs verasodes daanebebda, Tu ar undoda es Tavi waego.<br />
marTa mixvda, rom pasuxs ver miiRebda.<br />
_ daiZine! _ uCurCula da mxarze akoca.<br />
mxolod dilauTenia CaeZina. roca Tvali gaaxila, mze<br />
fanjaraSi iyureboda. tataCi ukve wasuliyo.<br />
`iqneb wuxel bavSvi amyva, ha!~ _ gaifiqra.<br />
loginidan frTxilad wamodga, vaiTu susti weli<br />
maqvs da momwydeso.<br />
TavSi CurCutuli zraxva gauCnda. albaT bavSvuri<br />
siance ufro iyo es gadawyvetileba, raki mis rw<strong>me</strong>nas<br />
rw<strong>me</strong>na arc eTqmoda.<br />
lamazad Caicva. T<strong>me</strong>bi daivarcxna. sarkesTan trialebda<br />
da sakuTari Tavi diaxac moswonda. jerac cqriala<br />
gogos hgavda, gaTxoveba arc dastyoboda.<br />
qalebs ar gaumxila sad midioda. skolisdroindeli<br />
amxanagi axsena, mkeravia da imas movinaxulebo.<br />
saqmiani ieriT gadaWra bulvari. sasaxlis eklesiasTan<br />
nabiji Seanela. moeCvena, TiTqos mis yovel nabijs<br />
cis maRali gumbaTidan dascqeroda yovlismxilveli<br />
mzera. undoda pirjvari gadaewera, magram dRisiTmzisiT<br />
mTeli qalaqis Tvalwin veRar gabeda.<br />
Cxeriis xidze Tavdaxrili gadavida. ar undoda kaklebTan<br />
Seyril usaqmur mamakacebs TvalSi moxvedroda,<br />
Tumca ieWviana, TiTqos im mamakacTa krebuls viRac<br />
gamoeyo da kvalze aedevna.<br />
moixeda. mTeli orRobe xididan vidre mTisZiramde<br />
ukacrieli iyo.<br />
kibes gulisfancqaliT Seudga. sulieri vin<strong>me</strong> arc aq<br />
WaWanebda. saeWvo iyo aq amosvlis TviT survilic. akrZa-<br />
lviT aravis aukrZalavs. TavisTavad gamovida ase, tabu<br />
daedo macxovrisgoras da mavans ar gaakvirvebda SekiTxva,<br />
aqeT ram wamogiyvana, ra gindodao...<br />
naxevargzaze moeCvena, kvaldakval TiTqos viRac<br />
mohyveboda. SeCerda, sunTqva daioka. Cqami ar ismoda.<br />
albaT niavma gaifaCunao da gza ganagrZo.<br />
SiSma TandaTan gauara, daRlamac. rac maRla miiwevda,<br />
gza TiTqos eioleboda, ufro msubuqdeboda.<br />
<strong>me</strong>re da <strong>me</strong>re veRarc ixsenebda, rogor airbina aser-<br />
Ti safexuri, rogor molia viwro, daklaknili biliki,<br />
rogor Sedga fexi macxovrisgoris Sublze.<br />
naxevrad morRveul zRudes miRma eklesiis nangrevebi<br />
velur balaxs waeRo. qvis Tlili, CuqurTmiani<br />
lodebi WinWarsa da katabalaxSi eyara. nangrevebsa da<br />
zRudes Soris mwvne mdelo xasxasebda da marTa muxlebze<br />
daeSva. locvis sityvebi man ar icoda da TviTonve<br />
SeTxza: `R<strong>me</strong>rTo, momivline Ze nanatri, WeSmaritebis<br />
damdgeni, simarTlis maZiebeli da varqva mas saxelad<br />
marTali!~ TviTonac ar egona, misi natvra aseT formas<br />
Tu miiRebda, magram imasac mixvda, ufali Tu aris caTa<br />
Sina, is yovlisSemZlea da ranairi sityvebiTac ar unda<br />
mivmarToT, man winaswar icis Cveni yoveli zraxva da<br />
Canafiqri.<br />
mzera aRapyro marTam, cis gumbaTs Sexeda. cidan silurje<br />
iRvreboda da im silurjeSi miriadi landi krToda,<br />
ama qveynis anarekli anda iqneb imqveynis arsebobis<br />
dasturi... Tayvani sca marTam imas, risi arsebobisa ara<br />
uwyoda, daixara, xelebiT miwas daeyrdno da SubliT<br />
gril balaxs Seexo... muxlze CoqviT daiZra igi eklesiis<br />
nangrevebs irgvliv... xandaxan SeCerdeboda, cas axedavda,<br />
xmadabla gai<strong>me</strong>orebda aCe<strong>me</strong>bul sityvebs:<br />
_ R<strong>me</strong>rTo, momivline Ze nanatri, WeSmaritebis damdgeni,<br />
simarTlis maZiebeli da varqva mas saxelad marTali!<br />
<strong>me</strong>re isev gaivlida CoqviT imdenives da kvlav i<strong>me</strong>orebda...<br />
ase Semoiara erTi wre, <strong>me</strong>ore... Tavdapirvelad<br />
150 151
muxlebi etkina, daebegva... TandaTan Seipyro gaucnobierebelma<br />
aRfrTovanebam, TiTqos cidan CamoiRvara<br />
RvTiuri ram madli... tkivilebi gauqra da sulSi zeimi<br />
Caugubda... CoqviT midioda marTa, i<strong>me</strong>orebda locvis sityvebs,<br />
Tayvansa scemda lurji cis Tavans da grZnobda, rom<br />
misi es sityvebi usagnod ar ikargeboda, eTeris Soreul<br />
sivrceebs swvdeboda da usazRvrod did sikeTes misTvis<br />
moepyra sas<strong>me</strong>neli Tvisi...<br />
_ R<strong>me</strong>rTo momivline Ze nanatri, WeSmaritebis damdgeni,<br />
simarTlis maZiebeli da varqva mas saxelad mar-<br />
Tali!<br />
<strong>me</strong>sa<strong>me</strong>d Semouara marTam eklesiis nangrevebs. erTxelac<br />
axeda zecas, TayvaniT daemxo pirmiwaze da miugdo<br />
yuri... misi sulis zeimSi SeiWra ucxo ram bgera, msubuqi<br />
nabijis xma, balaxis gafaCuneba. ucbad moiqufra,<br />
muxlebi astkivda, igrZno sakuTari sxeulis simZi<strong>me</strong> da<br />
Tavis aweva gauWirda. roca mzera aadevna, Savi Ceq<strong>me</strong>bi<br />
da yavisferi galife dainaxa.<br />
eldanacemma wamoiwia, magram kacis Ronieri xelebi<br />
mxrebze daeyrdno. bikenti Toloraia TviTonac muxlebze<br />
daeSva, saxeSi Caxeda, Tvali gauswora.<br />
qera Tma Sublze gadmocvenoda bikentis, niavi uwewavda.<br />
lurji Tvalebi im cas miugavda, TavzeviT rom gadmomxobodaT.<br />
lamazi tuCpiri da jansaRi, TeTri kbilebi<br />
hqonda.<br />
_ vicodi, marTa, rom SenSi ori sulia!<br />
_ Tavi damanebe, bikenti, ici Sen, vinca var da visi colica<br />
var! _ mkvaxed Seepasuxa qali, magram mis xmaSi Cveuli<br />
simtkice aRar ismoda da bikentim es igrZno.<br />
_ dro iseTia, marTa, orguloba aravis epatieba,<br />
magram Sen erTaderTi qali xar, vinc miyvarda da miyvars!<br />
_ adre sad iyavi, bikenti, _ viTom xumrobaSi gadaugdo<br />
marTam, _ adre unda geTqva es!<br />
_ isedac xom xvdebodi, marTa, sityvebi ra saWiro<br />
iyo! Sen sxva irCie da Cemi bednierebac maSin gaTavda!<br />
_ gamiSvi, bikenti! _ kvlav Seexvewa marTa. _ gamiSvi!<br />
daZ<strong>me</strong>biviT SevezardeT erTmaneTs, kargad ici,<br />
visi STamomavalnica varT!<br />
_ tataCis da ar yofilxar, Cemi da saidan iqnebi?<br />
tataCi rom marCie, im dRes Secdi, marTa!<br />
_ gamiSvi, bikenti! _ kvlav Seexvewa marTa, magram<br />
umal mixvda, kaci iolad ar gauSvebda. uRonod gaibr-<br />
Zola da am gabrZolebam bikenti ufro waaxalisa.<br />
_ marTa, marTa... _ Tvalebi daenisla, pirze wadili<br />
aesaxa, qali moizida.<br />
marTam mkerdze muStebi miabjina, cdilobda mklavebidan<br />
Tavi daeRwia, magram Zala aRar eyo da tirili morTo.<br />
misma cremlebma ufro gaaxela bikenti, ukanaskneli<br />
ridi moexsna, kiserze akoca da iqve, mwvane mdeloze waawvina.<br />
_ gamiSvi, gamiSvi bikenti! _ sustad ibrZoda marTa.<br />
oRondac, es brZola mowodebas ufro hgavda. mixvda qali,<br />
sakuTarma xorcma daRupa, sakuTarma wadilma, uneblie<br />
ltolvam gamoacala Zala... an ranairad unda ebrZola mar-<br />
Tas?.. aqamde Tur<strong>me</strong> kaci arc unaxavs, aqamde rac iyo,<br />
mxolod mibaZva yofila, ucecxlo da uZalo... usazRvro<br />
tkbobisagan TiTqmis gondakarguli, eklesiis mwvane ezo-<br />
Si, lorTqo balaxze iwva da ra<strong>me</strong> Rone winaaRmdegobisa<br />
aRar SerCenoda.<br />
<strong>me</strong>re, roca qariSxalma gadaiara, cecxli gaunelda da<br />
gons moego, pirveli, rac moagonda, sikvdilis survili iyo.<br />
_ Tavs moviklav, bikenti! _ CaiCurCula.<br />
kaci mixvda, es ar iyo TamaSi, SeSfoTda, SeSinda da<br />
erTaderTi gamosavali monaxa:<br />
_ orivem moviklaT Tavi, Tu ginda!<br />
marTam xelebi gaasavsava, mZi<strong>me</strong>d wamodga, barbaciT<br />
miaSura biliks, adevnebul bikentis ki xeliT aniSna, damtoveo.<br />
152 153
daRmarTze ramdenjer<strong>me</strong> daucda fexi. as<strong>me</strong>erTe<br />
safexuramde Zlivs CaaRwia, Camojda da karga xans itira.<br />
ufro sircxvilisagan, radgan rcxvenoda sakuTari sisustisa,<br />
im usazRvro tkbobisa, rac ganicada... ranairad<br />
unda misuliyo Sin, ranairad Seexeda TvalebSi tataCisaTvis,<br />
dedamTilisaTvis, dedisaTvis... `Tavs moviklav!~<br />
_ am fiqrs CasWideboda, amiTRa imSvidebda sindiss.<br />
Tavi ver moikla marTam, axalgazrda iyo, sicocxle<br />
uyvarda da imitom ver moikla... mucliT nanatr Svils<br />
daatarebda da imitomac ver moikla... sakuTari Tavis ki<br />
ara, Svils gadasarCenad ganudga simarTles da sicrue<br />
irCia. dro iyo iseTi, simarTliT Sors ver waxvidodi,<br />
simarTle klavda adamians, sicrue gamxdariyo arsebobis<br />
forma...<br />
21<br />
ZRvibi Toloraia kvdebao, am cnobam Tavzari dasca<br />
<strong>me</strong>reTs. mavani axloblebSi Tu gabedavda Tqmas, xandaxan<br />
avadmyofobso. amaze laparaki gulwrfeli dananebiTac<br />
saSiSi iyo, vin<strong>me</strong>s xom SeiZleboda am gulwrfelobaSi<br />
faruli sixaruli amoekiTxa.<br />
TviTonac ar axsovda ZRvibis, sad Seeyara ukurnebeli<br />
seni. moulodnelad, TiTqos umizezod, mTel tans<br />
dafoTlavda wiTeli laqebiT, moayrida wvril muwuks<br />
da autydeboda gausaZlisi qavili. iT<strong>me</strong>nda ZRvibi, iT<strong>me</strong>nda,<br />
magram bolos da bolos moTminebis Zafi gauwydeboda<br />
da iwyebda giJiviT fxanas. rac ufro ifxanda, miT<br />
ufro mwared eqaveboda, sisxlamde Cadioda da mohyveboda<br />
iatakze kotrialsa da bRavils... <strong>me</strong>re odnav dauamdeboda,<br />
i<strong>me</strong>dis naperwkali moecemoda, ifiqrebda, gadavrCio<br />
da yvelaferi Tavidan ewyeboda.<br />
ver gaego ZRvibis, vin dasaja ase. R<strong>me</strong>rTi magas ara<br />
swamda da eSmaki, sakuTar bediRbals aginebda saSineli<br />
sityvebiT. TviTon xom mwardeboda, ufro avi da daundobeli<br />
xdeboda. sityva rom sityvaa, SemTxveviT, gulubryvilod<br />
dagdebuls aravis apatiebda, rakiRa mteri<br />
mravalTavian hidrad warmoedgina, erT Tavs rom warhkveTdi,<br />
aTi amovida.<br />
veras gaxdnen <strong>me</strong>reTeli eqi<strong>me</strong>bi. ucnauri senis Sinaarsi<br />
veravin amoikiTxa. Tan imasac frTxilobdnen,<br />
SemTxveviT ar Semogvakvdes es ubedur dReze gaCenili,<br />
amas verafers vuSveliT, Cven ki Tavebs dagvayrevinebeno.<br />
maRalma xelisuflebam gulTan miitana `Zveli bol-<br />
Sevikisa~ da `erTguli revolucioneris~ gaWirveba da<br />
cnobili specialisti gamougzavna. iman Tavi saeWvod aqnia<br />
da igive miqsturebi da malamoebi gamouwera, rasac<br />
aqauri eqi<strong>me</strong>bi axmardnen.<br />
gvian mixvda ZRvibi Toloraia. adreve unda ezruna<br />
sakuTar Tavze, ZirSive unda emkurnala wyeuli senisaTvis,<br />
magram mTeli cxovreba Tokze mosiarulesaviT ganvlo,<br />
ar Tavdeboda xmlis qneva da CaxaCuxi, bolo wleb-<br />
Si ki sa<strong>me</strong>ulis sxdo<strong>me</strong>bi, tyupiscaliviT msgavsi saq<strong>me</strong>ebis<br />
garCeva. mters ynosviT Seicnobda. ubralos ar<br />
dasjida, oRond mis TvalSi braleulobis nusxa usasrulod<br />
didi iyo, sterilurad udanaSaulos ki iSviaTad<br />
Sexvedria. ganaCeni mudam mkacri da ukiduresi gamohqonda<br />
(sa<strong>me</strong>ulidan mxolod mis xmas hqonda fasi!), aRsrulebasac<br />
ar ayovnebda. dRisiT msjavrdadebuli, RamiT ukve<br />
gahyavdaT, Tavis marTlebis saSualeba aravis rCeboda...<br />
mieCvia sikvdils! qaTmis dakvla uWirda, Torem adamians<br />
kefaze tyvias ise iolad daaxlida, xeli ar aukankaldeboda...<br />
ra aris adamiani saerTod? _ filosofosobda<br />
xandaxan, _ adamiani gvamia, ro<strong>me</strong>lsac droebiT<br />
aCuqes sicocxle. imis warT<strong>me</strong>vaze ioli araferia, am<br />
dros igi sawyis viTarebas ubrundeba, ese igi kvlav gvamad<br />
gadaiqceva. amitom sicocxle imas unda gauxangrZlivo,<br />
vinc Rirsia. Rirsi ki is aris, vinc kacobriobas<br />
154 155
diad momavals uSenebs. vinc sakacobrio winsvlas fexeb-<br />
Si eborkeba, is unda moispos, amiT gza WeSmaritebisa<br />
ganiwmindeba...<br />
kacobrioba yvelaferia, adamiani _ araferi, aseTi<br />
iyo martivi ariT<strong>me</strong>tika.<br />
erTxel, Ramis sibneleSi, samaris piras waCoqebul,<br />
SiSvel gva<strong>me</strong>bs rom Cauara, erTma TeTrwverosanma, albaT<br />
wuTis win anafora rom gaxades, msxverplisaTvis<br />
daujerebeli siTamamiT amoxeda da uTxra:<br />
_ RvTis risxva rom mogevlineba, maSinRa mixvdebi,<br />
gzai Seni cru ars!<br />
_ giSvelos, aba, Senma R<strong>me</strong>rTma! _ upasuxa ZRvibim<br />
da kefaze daaxala.<br />
weRandeli `mamao~ gadavarda Sav xaroSi, sadac sxva<br />
gva<strong>me</strong>bi ukve eyara gardigardmo.<br />
ZRvibis mainc SerCa wyena, radgan Zalauneburad pativi<br />
unda eca mtris sivaJkacisaTvis. msxverplTa didi<br />
umravlesoba xom SiSisagan kargavda adamianur Tvisebebs,<br />
iwyebda tirilsa da vaebas, an caxcaxs ver iokebda,<br />
an bolomde sjeroda gadarCenisa, cdilobda jalaTis<br />
guli pirferobiT moelbo... amaT sicocxleSive asdiodaT<br />
gulisamrevi suni sikvdilisa. es suni agiJebda ZRvibis,<br />
TiTqos WuWyi da biwi lpobisa masac ecxeboda. Sin<br />
dabrunebuli didxans ibanda, oRondac Tavs dabanilad<br />
mainc ver grZnobda.<br />
`sikvdilis seni Se<strong>me</strong>yara!~ _ gaifiqra erTxel.<br />
swored rom sikvdilis seni Seyroda, suls arc ar-<br />
T<strong>me</strong>vda da arc acocxlebda, yoveli wami arsebobisa mis-<br />
Tvis jojoxeTad gadaiqca. amazrzeni iyo is tkivilnarevi<br />
fxana, sigiJemde rom mihyavda. saSveli roca aRar<br />
hqonda, Caiketeboda oTaxSi, iwyebda Cum moTqmatirils,<br />
TandaTan Tavdaviwyeba eufleboda, xmas umatebda da bolos<br />
Rrials morTavda. am dros kars miRma bikenti gayuCdeboda,<br />
us<strong>me</strong>nda mamis godebas da <strong>me</strong>aTasejer ekiTxeboda<br />
Tavis Tavs: `mamaCemi wminda kacia, naRdi komunistia,<br />
sicocxle revoluciasa da socializms Seswira, maS, ratom<br />
itanjeba ase, sadaa samarTali?..~<br />
diaxac, samarTali arsad iyo!<br />
idga 1937 wlis sicxiani agvisto. ZRvibi Toloraiam<br />
CasTvlima. Zilma wuTiT waiRo saSineli qavili, dauama.<br />
fanjaraSi neli niavi faCunobda da varskvlaviani ca<br />
iyureboda. ucbad orad gairRva zeca, gaixsna Savi karebi<br />
da iqidan miriadi varskvlavi daiZra, wvimad wamovida,<br />
Zirs Camoefina... moqrodnen varskvlavebi da zanzalakebr<br />
wkrials gamoscemdnen. mixvda ZRvibi, varskvlavebi ki<br />
ara, adamianTa sulebi moqrian... isini ZRvibim gaaTavisufla<br />
gva<strong>me</strong>bis tyveobidan da axla msubuqad dafarfateben<br />
eTerSi... SeSurda Tavisuflad mofarfate sulebisa,<br />
romlebic ukan, cis gaxsnil karSi Sefrindnen, ZRvibi<br />
ki Seatoves Tavis xrwnad gvams, romlisagan Tavs<br />
verasodes daixsnida. gaaJrJola ZRvibis, gamoeRviZa,<br />
sxeuls miugdo gulisyuri... daiZra aTasi WianWvela, miesia<br />
da dauwyo wiwkna. kbils kbili daaWira qosa ZRvibiam.<br />
cdilobda ar eyvira. surda aTasi frCxili hqonoda, raTa<br />
nakuwnakuw daeglija es ugvani WurWeli Savi sulisa...<br />
`nuTu arasodes movkvdebi?” _ amaze uaresi xvedri<br />
ar arsebobda.<br />
ixmo ZRvibim bikenti, Tavisi vaJiSvili, ubrZana, tata-<br />
Ci momgvareo.<br />
umal movarda tataCi Todua. welgamarTuli Semovida,<br />
Tumca ZRvibim SeamCnia, pirisaxe miwisferi gaxdomoda,<br />
upeebi CaJa<strong>me</strong>boda da TvalebSi sicocxle Caqroboda.<br />
_ dajeqi! _ ubrZana.<br />
tataCim skami gamoaCoCa, aseve welgamarTuli dajda.<br />
kargaxania, SiSiani TrTolva aRar uvlida ZarRvebSi. ezizReboda<br />
es sazareli kaci, sZulda da amas aRarc malavda.<br />
ZRvibi miuxvda adreve, oRond wyenis arc dro darCa,<br />
arc Rone. axla es siZulvili gaxda misi gadamrCeni.<br />
_ iaraRi Tu gaqvs?<br />
156 157
tataCim revolveris budeze daixeda gakvirvebiT. ra<br />
Tqma unda, iaraRi Tan hqonda.<br />
_ Zalianac kargi! _ kvnesa CaixSo ZRvibim, wamiT<br />
Tvali daxuWa. _ Cemi dReebi daTvlilia, tataCi! _ xma<br />
aukankalda, simtkicem uRalata.<br />
tataCim xelebi gaasavsava, albaT undoda yalbi TanagrZnoba<br />
gamoexata, magram ZRvibim aniSna, saWiro ar<br />
aris, isedac yvelaferi vicio.<br />
_ amas araferi eSveleba, Cemi dReebi daTvlilia! _<br />
gai<strong>me</strong>ora, Tan xmas kaJi SesZina, Tvalebi dauwvrilda,<br />
TiTqos apirebda ayvirebas, lanZRvis koriantels, rogorc<br />
adre Cveoda, magram xmadabla, TiTqmis CurCuliT<br />
ganagrZo, Tan tuCis kuTxeSi avi Rimili gamoesaxa: _<br />
saflavSi ar minda saidumlo waviRo! aqamde aravisTvis<br />
gamimxelia, guls veravis gadavuSlidi... marto Sen gamigitydebi,<br />
daskvnebi ki, ranairic gindodes, imnairi gamoitane!<br />
tataCis mouT<strong>me</strong>nloba daetyo. es Cia kaci Tavisi sim-<br />
ZimiT Cagravda, miwasTan asworebda. verasodes xvdeboda,<br />
ra bades qsovda xol<strong>me</strong> ZRvibi Toloraia, virTxis TvalebiT<br />
iseT ra<strong>me</strong>ebs amCnevda, rasac axalgazrda gamom-<br />
Ziebeli verasodes Caswvdeboda. bneli iyo misi warsuli,<br />
misi cxovreba, misi suli... vera da ver SeeRwia tataCis am<br />
sibneleSi, vera da ver gaego ra imaleboda mis kuTxekun-<br />
WulSi. axla ki, sikvdilis pirze, qosa ZRvibia TviTon<br />
apirebda karis gaxsnas.<br />
_ Seni simamri, gera kvaracxelia, kai kaci iyo, _ Tqva<br />
ZRvibim, _ oRonda, cxonebuli cotaTi Serekili brZandeboda.<br />
misi xasiaTi mavnebeli gaxda revoluciis saqmisaTvis<br />
da <strong>me</strong> da mamaSenma, nestorma davRupeT is sacodavi...<br />
tataCi gaSra. skamidan ise wamodga, <strong>me</strong>re verc ixsenebda,<br />
saerTod ijda Tu ara. Tavzardacemuli uyurebda<br />
am dajRanul maimuns, undoda raRac eTqva da veras<br />
ambobda.<br />
_ ar gjera xom? _ iqednurad CaixiTxiTa. _ maSin<br />
imasac ar dagimalav, rom nestoric <strong>me</strong> movkali, ai, im<br />
kibeze gavagore, geram rom aaSena!.. nestoric ar vargoda<br />
revoluciis diadi saqmisaTvis da imitom mivaWede<br />
tyvia!<br />
tataCim ucbad revolveris budeze ikra xeli, TiTiT<br />
Rilaks awvalebda, es oxeri ar ixsneboda.<br />
ZRvibi ar ganZreula, Cumad xiTxiTebda da misi xelis<br />
moZraobas uyurebda.<br />
_ tyui, tyui! _ gaTeTrebuli tuCebiT warmoTqva<br />
tataCim, revolveri daaZro, magram xeli ukankalebda da<br />
TiTi sasxlets verafriT moaxvedra.<br />
ZRvibi interesiT uTvalTvalebda revolvers, TiTqos<br />
amxnevebda kidec tataCis, oRond amas revolveri<br />
xelidan gauvarda da isteriulad Sehkivla:<br />
_ virTxa, virTxa!<br />
Setrialda da kari gaijaxuna.<br />
ZRvibis pirze Rimili Seadna, sicili Cauqra, saxe gaeyina.<br />
kvlav afuTfuTda aTasi WianWvela da mis umaqnis<br />
sxeuls dauwyo wiwkna.<br />
atirda ZRvibi, muStebi TavSi waiSina da saSineli sityvebiT<br />
dauwyo gineba tataCis, geras, nestors, Tavis Tavs,<br />
mTel qveyanas, maRla R<strong>me</strong>rTs da jojoxeTSi eSmaks...<br />
Semovarda bikenti.<br />
_ ra iyo, babaia, xom ar gawyenina?<br />
_ momkali, Svilo, gaficeb dedis suls, aiRe revolveri<br />
da <strong>me</strong>srole!.. momkali, gaficeb dedis suls!..<br />
_ ras ambob, babaia, ase rogor gagamwara tataCim?<br />
_ tataCi mTxlea, tyvia ver damaxala!.. Sen xom vaJkaci<br />
xar, utexi da uSiSari! Cemi Svela mxolod sikvdils<br />
SeuZlia, momkali, gaficeb dedis suls!<br />
_ gagiJdi, babaia?!<br />
158 159
_ amaze ioli ra aris? Caxmaxs TiTs ver gamokrav?..<br />
gabrazdi da gagiioldeba!.. ici, vin mokla dedaSeni?.. ici?<br />
bikentim ena gadaylapa, Tvalebi daumrgvalda.<br />
_ vina da <strong>me</strong>! diax, <strong>me</strong> movkali, ai, am xelebiT movgude,<br />
mivasikvdile!.. _ kioda ZRvibi, xmas iglejda, suli<br />
exuTeboda, krunCxvebi uvlida, rac ufro cofdeboda,<br />
miT ufro umZafrdeboda tkivilnarevi, guliswamRebi<br />
qavili.<br />
gaZleba SeuZlebeli gaxda!<br />
bikentis sulSi saSineli ram xdeboda _ gaoceba,<br />
Tavzardacema, SiSi, zizRi _ yvelaferi erTmaneTSi<br />
aeria. ar undoda daejerebina babaias sityvebi, magram<br />
umal irwmuna, igi simarTles eubneboda.<br />
usazRvrod Seuracxyofilma angariSmiucemlad aitaca<br />
revolveri, swrafad daumizna da Caxmaxs TiTi gamokra.<br />
TiTqos misma mfarvelma angelozma aukra xeli,<br />
viRacam ar ineba mamismkvlelad eqcia, ori nabijidan<br />
damiznebuli tyvia ZRvibis acda da fanjris rafas eZgera.<br />
_ oo! _ mwuxarebiT aRmoxda ZRvibis, ukan gadavarda<br />
da moulodnelad saocari simsubuqe igrZno, moswyda<br />
sakuTar sxeuls da sivrceSi gaiWra. didxans vardeboda<br />
usasrulod TeTr gvirabSi, wami saukuned gadaeqca,<br />
magram saukunec miilia da maRal karebTan aRmoCnda.<br />
Seyoymanda ZRvibi, uCveulo ridi daeufla.<br />
daakakuna.<br />
uzarmazari karebi msubuqad gaiRo. zRurblze mWidrod<br />
idgnen qalebi da kacebi.<br />
daakvirda ZRvibi, icno.<br />
nestor Toduas doinji Semoeyara, gera kvaracxelia<br />
amosdgomoda gverdiT... amaT ukan uamrav saxeebSi ZRvibim<br />
gaarCia Corna, mTasaviT ayudebuls fermkrTali CaTa<br />
ekvroda mxarze... zogi sxvac emcnaura, bevri veRar icno...<br />
yvelani Seubralebeli TvalebiT Semoscqerodnen.<br />
gera kvaracxeliam TiTi miuSvira, hkiTxa:<br />
`aq ram mogiyvana?~<br />
`Svilma tyvia damaxala, bikentim, cocxali aRara var!~<br />
_ sixaruliT amcno ZRvibim.<br />
`is tyvia agcda, bikenti gadaurCa saukuno codvas!<br />
dabrundi ukan, cocxlebSi!~<br />
muxlebze daeca ZRvibi, xelebi vedrebiT aRapyro.<br />
`SemiSviT, gera, aRar SemiZlia ukan dabruneba, gav-<br />
Tavdi kaci!~<br />
`es kari SenTvis daxSulia, ZRvibi Toloraiav, gabrundi<br />
ukan!~ _ mkacrad Tqva geram.<br />
Sexeda ZRvibim nestors, Cornas, CaTas, nacnobT da<br />
ucnobT, maTs gamoxedvaSi TanagrZnoba ver amoikiTxa.<br />
ukan gabrunda, swrafad molia TeTri gvirabi da Sin<br />
aRmoCnda.<br />
ZRvibis patara gvami yvavilebis zvinSi Cafluliyo.<br />
wiTel kubos alisferi droSa efina, oqros varskvlaviT,<br />
namgaliT da uroTi damSvenebuli. kubos irgvliv<br />
da mTel ezogaremoSi gvirgvinebis teva ar iyo. sasule<br />
orkestri ukravda `internacionals~. mTeli qalaqi<br />
daZruliyo ZRvibi ToloraiasTan gamosamSvidobeblad.<br />
qalaqis Tavni yinCad idgnen sapatio yaraulSi. partiulebsa<br />
da komkavSirlebs SavarSiani wiTeli samklaurebi<br />
ekeTaT, pionerebs wiTeli yelsaxvevebi. skolebidan<br />
oqtombrelebic moiyvanes da patarebi SeSinebulni acecebdnen<br />
Tvalebs.<br />
movidnen cacana da efroc. cacana mjiRs mkerdze<br />
icemda da moTqvamda. efros bage mkacrad moekuma, gvams<br />
gaucxoebuli mzera esrola, TiTqos ar sjeroda, ZRvibi<br />
rom mokvda. namtiralev bikentis moubodiSa, tataCi cudadaa<br />
da imitom ver movidao. marTa ar uxsenebia. bikentim<br />
Tavi dauqnia, gulSi ki eWviani Sxami CaeRvara, kargad<br />
xvdeboda, ra tkivilic tataCis Seeyara.<br />
moulodnelad ezoSi CoCqoli atyda. xalxi orad<br />
gaiyo da cocxal derefanSi <strong>me</strong>loti, pirmrgvali kaci<br />
gamoCnda. oqros pensne ekeTa. fexdafex dacvis brge<br />
160 161
vaJkacebi mohyvebodnen. kacma aCqarebuli, energiuli<br />
nabijebiT gadmokveTa ezo da kubosTan gaCerda.<br />
micvalebulma mkvdari TvalebiT amoxeda, pirze<br />
amazrzeni Rimili gamoesaxa da uTxra:<br />
`lavrenti, <strong>me</strong> jer aqa var, vera da ver movkvdi!~<br />
lavrenti pavles Zem samZimris depeSa amoiRo, mTlad<br />
pirveli kacis gamogzavnili upirvelesi qalaqidan. depeSaSi<br />
mokled ewera, vwuxvar cnobili revolucionerisa<br />
da Zveli bolSevikis udrood daRupvis gamoo... bikentis<br />
TvalTagan cremli dasdinda. ar moeloda aseT dafasebas.<br />
lavrenti pavles Zem mxarze xeli mouTaTuna.<br />
_ didi kaci iyo amxanagi ZRvibi Toloraia! _ nela,<br />
damarcvliT brZana. _ misi saq<strong>me</strong> ar daiRupeba! man datova<br />
Svili, romlis erTgulebaSi partias eWvi ar epareba!<br />
amxanagi bikenti gaagrZelebs mamis saxelovan saq<strong>me</strong>ebs!<br />
esa Tqva da Setrialda, kvlav fexaCqarebiT gadakve-<br />
Ta ezo. bikenti cotaze aedevna, madlierebis luRluRi<br />
Tu SeeZlo. mxrebawuruli SeCerda, mimoixeda, awi ra<br />
vqnao. arc sxvebma icodnen rogor moqceuliyvnen.<br />
amasobaSi lavrenti pavles Ze da misi Tanmxlebi pirebi<br />
manqanebSi Casxdnen da gaqrnen. damswre sazogadoebam<br />
SvebiT amoisunTqa.<br />
`droa!~ _ gaifiqra ZRvibim, ro<strong>me</strong>lic kubos sasTumalTan,<br />
yvavilebSi ijda da sakuTar gvamSi dabruneba<br />
verafriT gadaewyvita.<br />
_ droa! _ gaisma aqaiq CurCuli.<br />
axloblebma daavles kubos xeli da cimcim waasvenes.<br />
ZRvibic mihyva da zevidan dahyurebda mileTis xalxs,<br />
mis sapativcemlod kubos rom mihyveboda.<br />
mzem dasavleTisaken gadaiwia, Crdilebi dagrZelda.<br />
amoTxril samaresTan SequCdnen. mokle, naCqarevi<br />
mitingi Caabulbules... partiis raikomis saxeliTo... komkavSirelTa<br />
saxeliTo... pionerTa saxeliTo... profkav-<br />
Sirebis saxeliTo... didi leninis mowafeo... didi stali-<br />
nis mowafeo... lavrenti pavles Zes mowafeo... sikvdilamde<br />
sul mowafed darCeniliyo ZRvibi Toloraia.<br />
_ ariqa, virTxa! _ Sehyvira uceb viRacam.<br />
xalxi SeCoCqolda, qalebma SiSianad Sehkivles, kacebs<br />
feri ecvalaT.<br />
Soriaxlo saflavis virTxa miaTrevda grZel kuds,<br />
cdilobda gaswrebas.<br />
_ ga<strong>me</strong>caleT, damacadeT! _ revolveri iSiSvla<br />
bikentim, tyvia wertilSi moartya da virTxa gaagora.<br />
mitingi swrafad Caifarcxa. kubos saxuravi daaWedes<br />
da samareSi CauSves, <strong>me</strong>re miwac miayares da gvirgvinebi<br />
zed daazvines.<br />
SeWirvebuli ZRvibi zevidan dahyurebda sakuTar<br />
saflavs. aRar icoda sad waeRo Tavisi ukvdavi suli. Zirs<br />
dagdebuli saflavis virTxa rom ixila, bevri ar uyoymania.<br />
Sig swrafad moTavsda. qaviliT datanjulma natyviaris<br />
tkivili arafrad Caagdo.<br />
virTxam fexebi gaasavsava, wvrili, boroti Tvalebi<br />
dakusa da axlo bardebSi gaxvanxvalda...<br />
162 163<br />
22<br />
_ ise, mamaCems ki ekuTvnoda Sengan erTi wveTi cremli!<br />
_ uborotod, wynarad uTxra bikentim tataCis.<br />
bikenti ZRvibi Toloraias skamze ijda, ZRvibis kabinetSi,<br />
tataCi fexze idga. jibes uwvavda oTxad dakecili<br />
gancxadebis furceli, vinaidan axal xelmZRvanelTan<br />
ubrada var, gTxovT samsaxuridan damiTxovoTo... es gancxadeba,<br />
cxadia, sigiJe iyo. Tavisi nebiT aqedan aravin<br />
midioda. aqedan gza zRapariviT samad iyofoda: erTi pensiisaken<br />
miemarTeboda, <strong>me</strong>ore _ cimbirisaken, <strong>me</strong>sa<strong>me</strong> _<br />
sikvdilisaken, da am dros sityva `cimbiri~ moicavda
mTel sabWoeTs, raki zustad aravin icoda, ugzoukvlod<br />
dakargulni ro<strong>me</strong>l ufskrulSi cviodnen.<br />
bikentim ar icoda, Tu ra edo tataCis jibeSi, igi karg<br />
gunebaze iyo da ise iqceoda, TiTqos araferi hqonda<br />
gasayofi, araferi hqonda sadavo, piriqiT, ori didi revolucioneris<br />
STamomavalTa Zmobas bzari arsad aCnda.<br />
_ dajeqi, ra ucxosaviT dgaxar! _ gakvirvebiTa Tqva<br />
da tataCim gadaifiqra jibidan gancxadebis amoReba.<br />
iqneb marTlac gulwrfeli kacia bikenti, axla xom did<br />
Tanamdebobazea, daiviwya Zveli mtroba da <strong>me</strong>gobrobis<br />
xels uwvdis...<br />
xavss eWideboda tataCi, Tavs ityuebda. ulmobeli<br />
xeli ukve aRimarTa mis Tavze. karga xania darwmunda,<br />
safrTxes ver aicdenda.<br />
iWerdnen im wels... adrec iWerdnen! rac tataCis Tavi<br />
axsovs, yovelTvis iWerdnen... Tavdapirvelad mxolod<br />
mtrebso, darwmunebuli iyo. <strong>me</strong>re da <strong>me</strong>re Tavgza aebna,<br />
raki mteri usasrulod mravldeboda. daWerebis talRas<br />
talRa mohyveboda. yoveli axali moqneva celisa, <strong>me</strong>t<br />
Tavebs agorebda da TandaTan gaugebari gaxda, vinaa mteri<br />
da vin moyvare... diax, misi rigic damdgariyo! amaSi<br />
darwmunda tataCi Todua, celis piri sadRac mis kiser-<br />
Tan elavda ukve. sakmarisia mTibavma nabiji gadmodgas,<br />
tataCisac miswvdeba igi, misi Tavic gagordeba Zirs...<br />
winaTgrZnoba guls uRrRnida, sicocxles umwarebda...<br />
iqneb marTlac daaSava ra<strong>me</strong>? iqneb sadRac ar moiqca<br />
sworad?.. bevrjer awondawona, fiqrSi mravalgzis<br />
gaiara sakuTari cxovrebis gza... RvTisa da adamianTa<br />
winaSe imaze <strong>me</strong>ti danaSauli ra iqneboda, rom ZRvibis mihyva,<br />
Toloraias, mis gankargulebebs asrulebda... pirvelsave<br />
SemTxvevaSi ver daicva igive irodion rigvava,<br />
verc veravin sxva, ro<strong>me</strong>lTa saxelia `mravalni~. araTu<br />
ver daicva, TviTonac iZulebuli gaxda jalaToba ekisra...<br />
iZulebuli gaxda?.. gamosavali ar hqonda?.. sikvdilis<br />
gamosavali xom hqonda!<br />
_ SeuZlod viyavi im dRes. _ Tavi imarTla. _ Sen<br />
xom ici, rogor miyvarda ZRvibi biZia!<br />
am gulsgareSe naTqvamma sicruem Tavi ufro Seaziz-<br />
Ra. arasodes yvarebia ZRvibi Toloraia, miT ufro bikenti...<br />
tyvias ar daiSurebda misTvis, oRond TavzeviT Zala<br />
ar iyo... an bikentis ratom unda yvareboda tataCi, ratom<br />
unda daendo?.. Zmakacis rols TamaSobs. katasaviT<br />
krutunebs, tataCi Tagvi hgonia. ferebaferebaSi surs<br />
mowinaaRmdeges suli amohxados... frTxilad unda iyos<br />
tataCi, Secdomis ufleba mas ara aqvs, Torem Tavs waagebs...<br />
iqneb sjobia, Tavi moikatunos, ar gaamJRavnos,<br />
rom yvelafers xvdeba... arafris sababi ar unda misces.<br />
Tumca rad unda sababi? wuTSi SeuZliaT daumtkicon,<br />
rom ZRvibi Toloraias satiralSi imitom ar mivida, Cveni<br />
saxelovani `enkevede~ aRar moswonso... <strong>me</strong>ti araferi<br />
sWirdeba `stolipinis vagonis~ bileTs... iqneb daaswros<br />
mowinaaRmdeges, saswrafod gaiCinos mfarveli, imas<br />
SesCivlos... magram vinRaa iseTi didi kaci, `ZRvibieviCs~<br />
zevidan TiTs rom dauqnevs?.. lavrenti pavles Ze?.. amxanagi<br />
lavrenti?.. amis gagonebaze TrTolvam dauara tataCis.<br />
lavrentisTan misvla lomis xaxaSi Tavis Seyofasa<br />
hgavs. sanam lavrenti saqarTveloSi iyo, kidev ho... moskovi<br />
Sorsaa da iqauri karebi daxSulia...<br />
Sin rom brundeboda, amaze fiqrobda tataCi. ixsenebda<br />
erT uCveulo ambavs, Tavad rom gadaxda da amaze krintis<br />
daZvrasac erideboda.<br />
wyaltuboSi isvenebda mTlad didi beladi. <strong>me</strong>ore<br />
sarTulis aivanze lavrenti pavles Ze imyofeboda, qveviT,<br />
ezoSi axalgazrda Cekisti, am mo<strong>me</strong>ntisaTvis samoqalaqo<br />
tansac<strong>me</strong>lSi gamowyobili. sxva Cekistebic iyvnen<br />
SoriSor mimalulni, cxviris gamoyofasac ver bedavdnen,<br />
radgan didma beladma dacva ar ineba.<br />
dilis aT saaTze ezoSi Savi manqana Semovida neli<br />
TuxTuxiT. axalgazrda Cekisti s<strong>me</strong>naze dadga.<br />
164 165
manqanis kari gaiRo da respublikis pirvelma kacma<br />
gamoixeda, axalgazrda moixmo da uTxra:<br />
_ geTayva, airbine da ioseb besarionis Zes moaxsene,<br />
rom Tbilisidan Camovida amxanagi ***.<br />
Cekisti Setrialda, kibeze TavqudmoglejiT avarda<br />
da aivnidan moyurade lavrentis mieaxla.<br />
_ lavrenti pavles Zev! Tbilisidan Camovida amxanagi<br />
***, iTxovs stalinTan miRebas!<br />
_ moicados! _ moWriT daagdo lavrentim.<br />
Cekisti Setrialda, kibeze daeSva da danabarebi stumars<br />
gadasca. amxanagi *** ukmayofilod SeiWmuxna, magram<br />
araferi uTqvams, sazurges mieyrdno da Tvali milula.<br />
etyoba, mgzavrobas daeRala.<br />
dro zoziniT midioda. Tbiloda. baRSi Citi WaxWaxebda.<br />
ZlivZlivobiT erTi saaTi gadagorda.<br />
amxanagma ***ma Tvali gaaxila. Cekisti kvlav moixmo<br />
da uTxra:<br />
_ geTayva, erTxelac nu daizareb, adi da Seaxsene<br />
amxanag stalins, rom Tbilisidan Camovedi da miRebas<br />
viTxov!<br />
kvlav adgils moswyda axalgazrda Cekisti, kibeze<br />
sulmouTq<strong>me</strong>lad airbina.<br />
_ lavrenti pavles Zev! amxanagi *** miRebas Txoulobs!<br />
_ moicados! _ <strong>me</strong>oredac moWra lavrentim.<br />
axalgazrda Cekisti ezoSi Cavida da danabarebi gadasca.<br />
amxanagma ***ma amoixvneSa, araferi uTqvams, saqa-<br />
Ralde amoiRo, gaxsna da qaRaldebs CauRrmavda.<br />
mZRols saWeze xelebi Camoeyrdno, win iyureboda<br />
da TojinasaviT gayuCuliyo.<br />
kidev erTi saaTi gadagorda. mzem aiwia, daacxuna.<br />
amxanagma ***ma Sexeda axalgazrda Cekists. is uTq<strong>me</strong>lad<br />
miuxvda da kibeze <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>d avarda.<br />
lavrentim ukmayofilod moixeda da <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>dac igive<br />
upasuxa:<br />
_ moicados!<br />
isev gagrZelda mosawyeni wuTebi. amxanagma ***ma<br />
qaRaldebs guli ver daudo, dakeca. ise amoioxra, Tan<br />
guli amoatanao da dasicxul ezogaremos gaxeda.<br />
sam saaTze axalgazrda Cekisti kvlav avida kibeze.<br />
lavrentim uk<strong>me</strong>xad Seageba:<br />
_ moicados!<br />
oTx saaTze Cekists asvla ezareboda, wels Zlivs<br />
miaTrevda.<br />
_ moicados!<br />
amxanagma ***ma Tavi gamoyo, aivans axeda. aqedan igi<br />
lavrentis ver xedavda. daRla da WoWmani daetyo.<br />
kvlav TiTiT moixmo axalgazrda Cekisti da Sewuxebulma<br />
uTxra:<br />
_ etyoba amxanag stalins ar surs dRes mimiRos!<br />
geTayva, moaxsene, rom viyavi da wavedi!<br />
mZRols Tavi dauqnia da isic gamococxlda, manqana<br />
aamuSava.<br />
axalgazrda Cekisti kisristexiT avarda aivanze.<br />
_ lavrenti pavles Zev, amxanagi *** miemgzavreba!<br />
_ waeTrios! _ moWra lavrentim, aivnidan gadaixara,<br />
mimaval manqanas Tvali miadevna. pensneze mzis <strong>me</strong>wamuli<br />
sxivebi airekla.<br />
lavrenti Sebrunda da kari daukakuneblad SeaRo.<br />
Cekistma fexi moinacvla, wasvla daapira, magram<br />
Seyovnda da maSin moesma lavrentis xma:<br />
_ amxanago stalin, amxanagi *** geaxlaT Tbilisidan!<br />
_ Semovides!<br />
_ wavida kidec!<br />
_ ratom? _ gakvirvebiT ikiTxa ioseb besarionis Zem.<br />
_ erTiori wuTiT moiTmine<strong>me</strong>Tqi da iwyina, adga da<br />
gaemgzavra!<br />
_ <strong>me</strong>re da wavides! _ ukmayofilod Seepasuxa didi<br />
beladi.<br />
166 167
axalgazrda Cekisti kibeze daeSva da ezos Crdils<br />
Seefara.<br />
amxanagi *** axla arc pirveli kacia da arc sxva ram<br />
rangisa. mis adgilas sul male lavrenti gamwesda... am<br />
patara ambavSi didi Sinaarsi amoikiTxa tataCim. diax,<br />
unda iyo eSmaki, cbieri, cru, Ralatiani, gaxsovdes mxolod<br />
sakuTari Tavi, ecade, fexi ar dagicdes, Torem<br />
xels aravin gamogiwodebs.<br />
_ ra iyo, marTa, Secvlili <strong>me</strong>Cvenebi!<br />
marTa icriceba, TeTri feri gadahkravs, pirisaxe<br />
sisxlisagan ewriteba. akvanze ixreba, qmars Tvals aridebs.<br />
_ viRlebi!<br />
Cvilma marTalim dro Seibruna, dRisiT sZinavs, Ram-<br />
RamobiT Cxavis, ufrosebs Zils ufrTxobs. marTa dastutunebs,<br />
xandaxan waumRerebs: `nanaa!.. nanaiaa!..~ oRond<br />
raRacnairad uxalisod. karga xania gulidan simRera ar<br />
amosdis.<br />
_ ram dagRala, qalo?<br />
_ SiSma!<br />
_ Sen mainc risi geSinia! _ naZaladevi udardelobiT<br />
eubneba tataCi. _ Sen vin dagiWers? qmari enkevedeSniki<br />
gyavs, visac moindo<strong>me</strong>bs, TviTon daiWers!<br />
marTa arafers ambobs. tataCic yuCdeba. usagno,<br />
Rrmad Camaluli SiSi guls Cahfrenia, Tavs ar anebebs.<br />
icodes mainc, saidan elis dartyma! anda imdeni Rone<br />
hqondes, SiSis maxinj xats Tvali gausworos... TumcaRa<br />
am urCxuls xati ara aqvs, ver Sexedav, xels ver Seaxeb,<br />
igi arsebobis nawilia, cxovrebis stilia...<br />
`eh, sxva dros mainc davbadebuliyavi!~ _ fiqrobs<br />
tataCi.<br />
_ eh, sxva dros mainc gavCeniliyaviT! _ oxravs marTa.<br />
es ukve saSiSia, amisi gafiqrebac ar SeiZleba. qveyanaze<br />
socializmi imarjvebs, sxva dro ranairad iqneba<br />
amaze ukeTesi, amaze bednieri. aseTi ram mxolod `mtrul<br />
ele<strong>me</strong>nts~ moua TavSi...<br />
_ ar Tqva magi, marTa! _ mtkiced CurCulebs tataCi.<br />
_ ar gaikaro mageTi azri, nuravis etyvi msgavs ra<strong>me</strong>s!<br />
sawuwuno ra gvaqvs, male albaT xelfassac momimateben!<br />
_ mogimatebs magi Sen xelfass! _ boRmiT, mZulvared<br />
Tqva marTam.<br />
gaukvirda tataCis, bikenti amas mainc ram SeaZulao.<br />
aRar wyenia es aRmoCena, mainc calybad gamoeqomaga Tavis<br />
mter<strong>me</strong>gobars:<br />
_ ra dagiSava im kacma? maincdamainc <strong>me</strong> xom ar gamiSvebdnen<br />
ufrosad. magis mamas lavrenti icnobda piradad,<br />
satiralSi Camovida!.. kai TvaliT miyurebs <strong>me</strong>c da ra <strong>me</strong>naRvleba<br />
<strong>me</strong>ti!<br />
marTa gaisusa, aRar ineba saxifaTo saubris gagrZeleba.<br />
biWis akvani daarwia, naZaladevad, uxalisod waum-<br />
Rera _ `nanaa!..~<br />
`ra xdeba? _ uZiloba tanjavda tataCis. _ ra xdeba<br />
<strong>me</strong>reTSi?.. saqarTveloSi?.. mTel qveyanaSi?..~<br />
iqneb mxolod <strong>me</strong>reTSia es usasrulo rbeva? iqneb mxolod<br />
aq parpaSeben jer ZRvibi Toloraia da <strong>me</strong>re misi Ze...<br />
ukve aRaravin darCa iseTi, cotaTi Wkua rom moekiTxeba...<br />
nuTu tataCic ver aicdens mZi<strong>me</strong> xvedrs? nuTu mis nakvalevsac<br />
daadga maZebari da, aha, sacaa mieweva...<br />
samsaxurSi midis tataCi. bikenti RimiliT xvdeba.<br />
Tvalebs mowkuravs da Cumad krutunebs... TiTqos efereba,<br />
elaciceba... mis brWyalebs qedze grZnobs tataCi.<br />
ver bedavs xmis amoRebas, ver bedavs winaaRmdegobas...<br />
arca aqvs amisi safuZveli, radgan ver igebs, saidan<br />
artya<strong>me</strong>n alyas, ver xvdeba, ra danaSauls uZebnian... iqneb<br />
yovelive es tyuili eWvebia, aravin iwuxebs Tavs tata-<br />
Cize fiqriT! aravis azrad ar mosvlia misi devna!.. Seu-<br />
Zlia mSvidad imuSaos... imdeni damsaxureba ki aqvs, rom<br />
apation!.. rao?.. apationo?.. ra aqvs sapatiebeli, ra dauSavebia<br />
saxelmwifosaTvis?..<br />
evropaSi ukve omia. gazeTebidan gamdnari tyvia moedineba...<br />
168 169
marTali ori wlisaa, dabajbajebs... akvans mainc ar<br />
tovebs, Zilis dros iTxovs, Tavidan bolomde avsebs,<br />
`baba, baba...~ _ RuRunebs, kiWebi uCans.<br />
tataCi nervulad Sexedavs marTas, darwmunebiT<br />
etyvis:<br />
_ amaRam movlen, marTa!<br />
23<br />
msubuqad daakakunes. berim Tavi aswia, kars miaCerda.<br />
SiSisagan guli auCqarda, sisxli kefaze moawva, safeTqlebze<br />
feTqavs da s<strong>me</strong>nas uxSobs... albaT moeCvena!<br />
fanjaraSi wkvarami Ra<strong>me</strong> iyureba, varskvlavebi gamqrala...<br />
Ra<strong>me</strong>s Tvalebi aqvs, karsa da kedlebs _ yurebi<br />
da Tavis binaSi ganmartoebuli beri zaqaraia versad<br />
daimaleba...<br />
am ukidegano qveyanaSi versad veravin daimaleba. suliersa<br />
da usulos Tvali da yuri asxia. gafaCunebac ar<br />
gamoepareba imas, vinac valdebulia yvelaferi icodes.<br />
maS rogorRa gaqra tataCi Todua, rogor aorTqlda im<br />
bnel Ra<strong>me</strong>Si... aTi weli mkvdrebSi egulebodaT. <strong>me</strong>re<br />
Citma ambavi moitana, beris yurSi CauwveTa, oRond sxvebs<br />
nu gaumxel da cocxalia is kacio... sibneles Seerwyo,<br />
ukunSi iara da aqamde ise moaRwia, mzis sinaTle aRar uxilavso...<br />
sxva dasamali adgili arsad eguleboda da jojoxeTSi<br />
Tavisi fexiT Casulao...<br />
ijda beri, misCereboda bnel fanjaras da warmosaxva-<br />
Si acocxlebda jojoxeTSi gadamaluli kacis xats.<br />
ukunSi didxans garboda tataCi Todua, cdilobda<br />
Cqara gaSoreboda mSobliur keras da qalaqs, guSin mSobliurs,<br />
dRes borot dedinacvlad gadaqceuls. gaqceviT<br />
Tu gadairCenda sicocxles, erTaderT faseulobas, rac<br />
adamians kidev SerCenia, roca mas Tavisuflebas arT<strong>me</strong>ven,<br />
Tundac am moCvenebiT Tavisuflebas...<br />
fexi liandags rom wamohkra, maSin iazra, rom rkinigzaze<br />
gaeRwia. mihyva uswormasworod dawyobil Spalebs.<br />
usaxelo baqanze susti naTurebi bJutavda. satvirTo<br />
matarebeli idga, Semxvedris molodinSi orTqlmavali<br />
fSvinavda. miepara, vagonebis gaswvriv landad iara, kibes<br />
waawyda da Ria baqnis iatakze gawva, gayuCda. Camoigriala<br />
Semxvedrma. daustvines da daiZra, araxunda vagonebis<br />
rigi, relsebze akakunda rkinis borblebi da matarebeli<br />
ritmuli dagadugiTa da taatiT wavida.<br />
usasoobas Seepyro tataCi. ar icoda, saiT mihyavda bedisweras,<br />
ar icoda, ra moemoq<strong>me</strong>da. <strong>me</strong>obas versad gaam-<br />
JRavnebda. usabuTo kaci xom adamianTa siidan amogdebulia,<br />
puris natexs aravin gamogiwvdis, wyals ar mogawodebs.<br />
pirvelive Semxvedri, sikeTis qmnas mowadinebuli, umal<br />
mTavrobas Cagabarebs, raki `mTavroba samarTliania~, `avsa<br />
da kargs gaarCevs~, `udanaSaulos ar dasjis~...<br />
daRlilobam uwia. vagonis rwevaSi CaeZina. eSmaki daesizmra,<br />
mTeli tani banjgvliT hqonda dafaruli. Txis<br />
fexebze idga, xuWuWa T<strong>me</strong>bSi ori patara rqa mouCanda.<br />
grZeli kudi mklavze gadaegdo. im kudis wveriT tata-<br />
Cis cxvirSi uRitinebda da aRtacebiT qirqilebda.<br />
eldanacems gamoeRviZa. laparaki Semoesma. matarebeli<br />
gaCerebuliyo. moismoda ucnauri xmauri, dagadugi,<br />
gadaZaxili, stvena, raxuni, fSvinva... orTqlsa da kvamlSi<br />
Zlivs aRwevda <strong>me</strong>wamuli proJeqtoris naTeba. Soriaxlo<br />
kacebi yayanebdnen araqarTulad. mzakvari erTi<br />
gamoeyo im kacebs, kibesTan movida da TiTiT moixmo:<br />
`Zirs Camodi!~<br />
gaqcevas azri ar hqonda. tataCim weli Zlivs azida,<br />
Zirs Camovida.<br />
mzakvars bindSi ori Tvali fosforebr ukiafebda.<br />
`sabuTi!~<br />
tataCim xeli jibeSi Caiyo, cxadia, sabuTebi ara hqonda.<br />
`vina xar?~<br />
170 171
`kuzma mqvia! _ saxeldaxelod icrua. _ colma Sinidan<br />
gamomagdo, loTi da mawanwala xaro!~<br />
`amas davadgenT!~ _ mkacrad Tqva mzakvarma da danarCenebs<br />
miubrunda. _ waiyvaneT!~<br />
SuaSi Caiyenes da talaxian gzas daadgnen. kacebs grZelkalTebiani<br />
labadebi ecvaT, tyavis kozirokiani qudebi<br />
exuraT. qudebze wiTeli varskvlavebi brWyvialebda.<br />
`albaT am qudqveS pawia rqebi imaleba, _ fiqrobda<br />
tataCi, _ labadis qveS ki grZeli kudebi...~<br />
bindian nislSi Savad gaWimuliyo ekliani mavTulxlarTebi,<br />
aqaiq saTvalTvalo koSkebi gamocurdeboda,<br />
romlebzec sisxlisferi elvarebiT gamoanaTebda pro-<br />
Jeqtorebi.<br />
gaiRo ekliani WiSkari da mzakvrebma tataCi ezoSi<br />
Seagdes.<br />
`esec axali!~ _ gaisma CaxleCili xma.<br />
mzakvarma mwared ubiZga tataCis da uxeSad ubrZana:<br />
`win iare! arsad gadauxvio! daumorCilebloba sikvdils<br />
niSnavs!~<br />
tataCi win wavida. orsave mxriv Camwkrivebuliyvnen<br />
mzakvrebi, xelSi grZeli joxebi eWiraT. pirvelma zurgze<br />
rom dahkra, tataCim simwriT Sehyvira da Zirs daeca.<br />
umal micvivdnen sxvebic da joxebi daayares. mixvda<br />
tataCi, yvirilis dro ar iyo, unda gaeswro. Zala moikriba,<br />
wamoiwia da mTvraliviT barbaciT gaswia, Tan xelebs<br />
Tavze ifarebda, cdilobda dartyma aecilebina. daostatebuli<br />
mzakvrebi zustad arCevdnen yvelaze mtkivan<br />
adgilebs da daundoblad urtyamdnen.<br />
ase ganvlo grZeli manZili. ramdenjer<strong>me</strong> fexi wamohkra<br />
imaT, vinc ver gauZlo da droze adre daeca, visac<br />
Rone ar eyo da leSad iqca.<br />
bundovanebaSi dainaxa Zeluri biliki, vrcel Waobs<br />
rom kveTda. sxva gza arsaidan Canda da imas miaSura. fexqveS<br />
izniqeboda dampali Zeluri, tydeboda. irgvliv<br />
bnelSi laplapebda uZiro oTonTo, ro<strong>me</strong>lSic gvelRri-<br />
ankalni da niangni fuTfuTebdnen, elodnen msxverplT,<br />
visac Zala ar eyofoda ganevlo jojoxeTis es xidic.<br />
Zrwoda tataCi. joxiT gvema gadaviwyeboda SiSiT<br />
atacebuls. xaSmisagan guli misdioda, Tavbru exveoda,<br />
magram mcire sisustec kmaroda, raTa bilikidan gadavardniliyo<br />
da saSineli sikvdili mieRo. xedavda kidec<br />
sisustis msxverplT, TeTri ConCxebi qaTqaTebda bnel-<br />
Si, mavanTa landebi win miikvlevdnen gzas. kvalze sxva<br />
misebr tanjulnic moiwevdnen da uamravi fexisagan irweoda<br />
Waobze gadebuli futuro Zeluri.<br />
`gadavrCi!~ _ gaifiqra tataCim da mtkice yinulovan<br />
napirze Sedga fexi. win TeTrad qaTqaTebda Tovliani<br />
tramali. qaraSotma daubera, civi xvevniT Semoesalta,<br />
aZagZagda. win, win, rogor<strong>me</strong> unda ganevlo tanjvis es<br />
bilikic, rogor<strong>me</strong> unda mieRwia im horizontamde, sadac<br />
cimci<strong>me</strong>bda gadarCenis elvare cecxli.<br />
ramdeni Rone aqvs Tur<strong>me</strong> adamians! ramdeni gaZleba<br />
SeuZlia! mirboda tataCi vrcel tramalze, qaraSotis civ<br />
Sxuils Tan mohqonda mzakvarTa da mgelTa SemaZrwunebeli<br />
ymuili... albaT male wamoewevian nadirni kvalze, tanjvisagan<br />
gasacodavebul mis gvams kbilebiT daglejen da es<br />
iqneba yovelives dasasruli... mirboda da gzad awydeboda<br />
dacemulT, imaT, vinc ver SeZlo, ver gadalaxa... aqaiq<br />
eyarnen ConCxadqceulni, yoranTa da mgelTa nasufralni,<br />
an isini, vinc xeli aiRo sicocxlisaTvis brZolaze da<br />
yinuleTSi datova Tavisi umaqnisi gvami...<br />
drois angariSi daekarga. TviTonac ver gaego, ramden<br />
xans grZeldeboda es mtanjveli srbola momavlis naTel<br />
horizontamde?.. Soridan moCanda <strong>me</strong>wamuli cecxlis elvareba<br />
da tataCi miiswrafoda misken, raki iq misvla niSnavda<br />
gadarCenas, axali arsebobis dasawyiss; valdebulic<br />
iyo gaeZlo mtanjveli gzisaTvis, mieRwia da maSin eziareboda<br />
bednierebas, raic aqamde usxlteboda...<br />
172 173
ager gamoCnda yinulovani tramalis kide. biliki dabla<br />
eSveboda da im mxridan moisma wylis uwyveti xmauri.<br />
farTo mdinare mogugunebda, mRvrie talRebi mohqonda,<br />
yinulis natexebsa da ToSs moativtivebda. albaT verc<br />
gauZlebda amden gansacdels, aqve Cajdeboda da sikvdils<br />
daelodeboda, magram sul axlos moisma mglis xrovis<br />
Semzaravi ymuili da tataCim gadawyvita bedi wyalSi<br />
eZia. Fferdobi Cairbina da ToSian wyalSi gadaeSva, mxaruli<br />
gausva.<br />
ukanasknel Ronemde ebrZoda tataCi mRvrie mdinares.<br />
dinebam waativtiva, fskerisaken CaiTria, magram wyalSi<br />
sikvdili ar ewera da talRam rom <strong>me</strong>ore napirze miagdo,<br />
iq mzakvarma vin<strong>me</strong>m xeli gamouwoda.<br />
`moaRwie, kuzmav?!~ _ dacinviT Seexmiana.<br />
pasuxi ver moaswro tataCim. saidanRac gamocvivdnen<br />
grZellabadiani mzakvrebi, staces xeli da cimcim waarbenines...<br />
yovel nabijze enTo cecxli, gurgurebda koconi.<br />
uzarmazari Savi qvabebi idga samfexebze. Sig buybuyebda<br />
aduRebuli kupri. mzakvrebi mimorbodnen mxiarulad,<br />
SeSa dahqondaT, bejiTad ukeTebdnen cecxls, raTa ar<br />
ganelebuliyo, daxtodnen da yiraze gadadiodnen.<br />
erTgan mzakvarTa sasule orkestri idga da mondo<strong>me</strong>biT<br />
`internacionals~ agrialebda.<br />
`ai, es qvabi Tavisufalia!~ _ brZana erTma mzakvarma<br />
da tataCis Sig gadauZaxes.<br />
erTianad daiTuTqa tataCi. Tavi amoyo mduRare kupridan<br />
da araadamianurad ikivla _ `aaa!..~ oRond misi<br />
kivili yurad aravin iRo, igi CaixSo cecxlis gugunsa da<br />
sasule orkestris grialSi...<br />
iq, im kupris qvabSi darCa tataCi Todua, droebiT<br />
kuzmad wodebuli. mravali dRe da Ra<strong>me</strong>, kvira da Tve<br />
ixarSeboda, sikvdiliT ki mainc ar kvdeboda. misi arseboba<br />
gadaqceuliyo erT uwyvet tanjvad, risi Rirsic<br />
namdviladaa usabuTo adamiani, ro<strong>me</strong>lsac ar gaaCnia al-<br />
ibi imisa, rom is ar aris trockisti, buxarineli, rikoveli<br />
da a.S. mokled, rom is ar aris `xalxis mteri~...<br />
bedniereba wamieria, tanjva saukuno... drois sazomi<br />
dakarguli iyo tataCisaTvis, misi tanjvis wa<strong>me</strong>bi wlebs<br />
udrida, magram erT dRes raRac Seicvala... am jojoxeTs<br />
sxva jojoxeTis armia Semoesia da samyaro gadaiqca armagedonad...<br />
sayovelTao sisxlisRvra da sikvdili ga<strong>me</strong>fda...<br />
movida tataCisTan wiTelvarskvlaviani mzakvari,<br />
kupridan amoiyvana da wyalobad Tofi uboZa.<br />
`Sens Tavisuflebas, amxanago kuzma, svastikiani mzakvari<br />
emuqreba. Tu monoba ar gvinda, mteri unda davamarcxoT!~<br />
tataCis monoba ar undoda. aiRo Tofi da brZolaSi<br />
gadaeSva, raTa Cveuli mzakvari daecva ucxo mzakvrisagan.<br />
oTxi weli ibrZola TavganwirviT, sxvisi sisxli bevri<br />
Rvara, sakuTaric araerTgzis. yvela kuzmad icnobda<br />
da umaRlesi mzakvris madloba da <strong>me</strong>dlebic kuzmam mii-<br />
Ro... tataCis <strong>me</strong>oba aujanyda am usamarTlobas, amdeni<br />
Tavganwirvis wil xom hqonda ufleba Sewyalebisa... magram<br />
mzakvarTa saxelmwifoSi Sewyaleba danaSauls udrida<br />
da tataCi Toduas gza Cxeriis mziani sanaxebisaken<br />
kidev didxans gagrZelda...<br />
beri zaqaraias gaaJrJola. am ucnaurma zmanebebma Zili<br />
sabolood daufrTxo, SiSi gaumZafra. kedlebis i<strong>me</strong>dic<br />
ar darCa. moeCvena, rom bneli fanjridan uTval-<br />
Tvalebdnen, moeCvena, rom kars miRma moyurade dgas,<br />
yuri karisaTvis miudvia da beris mfrTxal, magram <strong>me</strong>amboxur<br />
fiqrebs us<strong>me</strong>ns...<br />
quCaSi TiTqos viRacam gaiara... vis unda gaevlo netav<br />
ase gvian?<br />
fexze wamodga, fanjaras gaSorda. nervebi aewewa albaT,<br />
jobda, droze dawoliliyo, CasZineboda... <strong>me</strong>zoblebs<br />
gadavukakunebo, isic ifiqra, magram sakuTari simxdalisa<br />
Sercxva...<br />
174 175
derefnis bolos raRacam gaiCxakuna... saxli gasusula,<br />
arsaidan Cqami ar modis... kvlav mo<strong>me</strong>Cvenao, gaifiqra<br />
da am dros fexis xma moesma... fexsacmlis lanCebi frTxiad<br />
exeba iataks... modian... ramdeni kacia, ori, sami, xu-<br />
Ti?.. ro<strong>me</strong>l karTan gaCerdebian? derefani grZelia da<br />
karebi or rigadaa Camwkrivebuli... vis wasayvanad movidnen?<br />
amaRam xels vis daadeben?.. fexis xma ufro da ufro<br />
axlovdeba... ai, gamoscdnen bolo karsac... yvelaferi<br />
naTelia, beris moakiTxes!<br />
beri zaqaraia welSi gaimarTa, SiSiani TrTolva Caix-<br />
So da sivaJkaces mouxmo... ase sjobia!.. rac mosaxdenia,<br />
dae, droulad moxdes, bevrad ufro mZi<strong>me</strong> asatania usasrulo<br />
lodini...<br />
karze daakakunes.<br />
berim urduli gadaswia, kars xeli hkra da mtkiced Tqva:<br />
_ aqa var!<br />
zRurbls miRma grZellabadiani sami mzakvari idga...<br />
24<br />
_ xval stalinis suraTi unda vataroT! _ Tqva mar-<br />
Talim da lukma miayola.<br />
Cqarobs. dedabrebi sasaflaoze wasasvlelad gaemzadnen<br />
da mas elodebian.<br />
_ nu xtunaob, lukma ar gadagcdes! _ cacanas pirisaxe<br />
TeTrad uqaTqaTebs.<br />
_ yveli gamoizoge, _ efros patara, kuSti saxe<br />
uTbeba, _ xom ici, did Roms cota yveli unda miatano!<br />
yveli Zvirad fasobs. isedac cotas Wa<strong>me</strong>n. gansakuTrebiT<br />
efro cicqnis finCxebs da dailia kidec. arc simindia<br />
iafi. duqanSi puri bevri ar moaqvT da iseTi zedaxora<br />
dgeba, axlos ver gaekarebi.<br />
_ gavaTave, wavideT!<br />
SabaTobiT midian xol<strong>me</strong> marTasTan, sasaflaoze.<br />
fexiT mihyvebian Saras, nela, auCqareblad. marTalis<br />
Caiyeneben SuaSi da mxrebze eyrdnobian. efro iolad, msubuqad<br />
mifarfatebs, cacana ki ise adgams nabijs, TiTqos<br />
adgils sinjavso. mTeli gza amindze da marTaze putuneben.<br />
Tu kargi amindia, ra kargi amindia, marTas suli gaTbebao,<br />
Tu avi _ marTasTvis sul erTia, is mainc verafers igrZnobso...<br />
ra kargi iyo marTa da ra kargi iyo tataCio...<br />
oRondac, tataCic gaqra da marTac...<br />
zRapariviT daamaxsovrda marTalis...<br />
bikentis xma Caesma, Toloraiasi:<br />
_ Civils apireb, marTa?<br />
rodis uTxra marTas bikentim es sityvebi? an viTomc<br />
bikentis xma iyo?.. kacis xati wariSala <strong>me</strong>xsierebaSi, dar-<br />
Ca mxolod muqaris xma:<br />
_ Civils apireb, marTa?<br />
iqneb es xmac sizmari iyo, radgan am sityvebs gamoRviZeba<br />
mohyva.<br />
diax, eZina patara marTalis. sizmrebis feradi elvareba<br />
ukvalod daifanta... Ra<strong>me</strong>a, bnela... saxlSi siwynarea.<br />
oTaxSi dediko dadis. sibneleSi biWi Sav lands xedavs.<br />
xvdeba, rom dedaa, radgan lands Tan siTbo da dedobrivi<br />
surneli daaqvs.<br />
_ nu geSinia, <strong>me</strong> var, _ CurCulebs marTa, _ gaiRviZe,<br />
unda wagiyvano!<br />
marTali sawolze dgeba. Zilidan gamosvla uWirs,<br />
muxlebi ekeceba. mklavebs kiserze Semoxvevs marTas, cxviriT<br />
yurisZirSi miebjineba da kvlav Zilisaken gautevs.<br />
_ gaiRviZe, unda Cagacva! _ xmadabla eubneba marTa.<br />
_ sad mivdivarT? _ enas Zlivs abrunebs biWi.<br />
_ nu geSinia, wavalT da male davbrundebiT.<br />
_ ho, wavalT! _ uazrod i<strong>me</strong>orebs marTali, dedis<br />
xelebs emorCileba.<br />
Casac<strong>me</strong>li bevri araferia, Sarvali, bluza da tilos<br />
fexsac<strong>me</strong>lebi.<br />
176 177
Ra<strong>me</strong> icriceba. nacrisfer caze varskvlavebi qreba.<br />
<strong>me</strong>reTs sZinavs, aqaiq Tu gaielvebs oboli naTura.<br />
yivis mamali.<br />
ezos kuTxeSi bneli ram igvergveba.<br />
marTam Svili aiyvana, Caxutebuli mihyavs.<br />
mamali yivis... trifoliats ZaRli moawyda... biWma<br />
Tvali Wyita, gaTenebula...<br />
_ geSinia?<br />
_ ara!<br />
_ maSin fexiT iare!<br />
biWs ukve ar eSinia, Tumca cotaTi ki... gaTenebula,<br />
magram orRobe jerac dums, odasaxlebic da ezokarebic...<br />
WaWaneba arsadaa... <strong>me</strong>reTi TiTqos dacarielebula,<br />
<strong>me</strong>reTelebi sadRac gadaxvewilan... marTa da marTali miiCqarian,<br />
oRond gaugebaria saiTken...<br />
manqanis msubuqi TuxTuxi ismis... moridebiT, xmadabla<br />
TuxTuxebs, TiTqos eSinia, mimkvdarunebuli qalaqi<br />
ar gavaRviZoo...<br />
marTam moixeda. talaxaZis quCa carielia. dedis am<br />
SiSneulma moZraobam marTalis gulSic SiSi Catova.<br />
qalaqis mdumarebas manqanis TuxTuxi arRvevs da is<br />
manqana sadRac <strong>me</strong>zobel quCebSi moipareba, iqneb mTlad<br />
dedaSvilis kvalze dgas.<br />
quCidan gadauxvies. marTam fexs auCqara, angariSmiucemlad,<br />
uneblieT. biWi veRar aswrebs, daiRala, wuwuns<br />
ki ver bedavs.<br />
janRi TandaTan gaqra, naTeli gaTanabrda. Soreul<br />
qedebze mzis sxivebi abrWyvialda, magram mzes barisaken<br />
jer ver gadmoexeda.<br />
manqanis xma ukve ar ismoda. iqneb araviTari manqana<br />
ar arsebobda, an iqneb quCis kuTxeSi miCumda, daeloda.<br />
biWis warmosaxvaSi daixata uCveulo manqana, SuSis<br />
ori Tvali rom mouSterebia da mzeriT burRavs...<br />
marTa mowyvetiT gaCerda, Svili kvlav aitaca da Caixuta.<br />
biWma igrZno dedis gulis Zalumi feTqva.<br />
quCis kuTxidan marTlac cxviri gamoyo mwvane `vilisma~,<br />
SuSis Cabnelebuli Tvalebi moapyro dedaSvils.<br />
gadmoixeda bikenti Toloraiam, SeaTvaliera, Semparavi,<br />
muqaranarevi xmiT hkiTxa:<br />
_ saCivlelad midixar, marTa?<br />
qalma araferi upasuxa, bavSvi ufro magrad Caixuta.<br />
_ iqamde aravin migiSvebs, tyuilad! _ kacis xmaSi<br />
TanagrZnoba gakrTa.<br />
marTam kvlav araferi upasuxa.<br />
manqana daiZra da Tavis gzas daadga.<br />
mogvianebiT marTali cdilobda gaexsenebina, marTla<br />
Sedga es mokle Sexvedra, Tu im wuTs dedis kiserze<br />
cxvirCarguls eZina da yovelive sizmarSi Caesma.<br />
marTa idga da imisi Rone ar hqonda, biWi Zirs daesva.<br />
marTali TviTon dausxlta, Camosrialda da kalTaze<br />
mohqaCa:<br />
_ dediko!<br />
_ ho, nu geSinia! _ CasCurCula marTam, xeli Caavlo<br />
da gza ganagrZes.<br />
sasaflaoze gaiares. Rarib saflavebs orTqli asdioda.<br />
mdumareba sufevda da biWis guls isev wiwknida SiSi.<br />
rkinigzis liandagi abrWyvialda.<br />
Cais mindori gadakveTes. Camuqebuli rigebis bolos<br />
ekalbardebi kedlad idga da bilikis Tavze, TiTqos miwidano,<br />
kaci amoizarda. Cekistis tanisamosi ecva, xeli<br />
revolveris budeze edo.<br />
_ ar SeiZleba, moqalaqev, ukan gabrundiT! _ iseTi<br />
kiloTi Tqva, SekamaTeba gamoiricxa.<br />
Sebrundnen, Cais mindori kvlav gadaWres da sxva biliks<br />
daadgnen, liandags rom gverdigverd mihyveboda.<br />
winas tyupiscali, an iqneb mTlad igive Cekisti daxvdaT<br />
gzaze, aaTvaliera, mkacrad, Seuvalad Tqva:<br />
_ ar SeiZleba! ukan gabrundiT!<br />
isev gabrundnen marTa da marTali, liandagi gadakve-<br />
Tes da flateze amaval biliks ahyvnen.<br />
178 179
aqedan kargad Canda rkinigzis sadguris yviTeli Senoba,<br />
patarpatara budruganebi... ucnauri matarebeli gawoliliyo,<br />
mwvane feris Zexvsa hgavda, muxluxa Wias... ismoda<br />
orTqlmavlis qSena da haerSi orTqlis bolqvebi ekida.<br />
sadgurzec da mis irgvliv, TiTqos dawydneno, sulieri<br />
aravin WaWanebda.<br />
Soridan mouares. biWi daiRala. slukunsac ver bedavda.<br />
ar icoda, sad midioda, risTvis, saerTod ra xdeboda<br />
mis Tavs.<br />
sadguris misadgomTan kvlav Cekisti aisveta. biWs<br />
egona, esec igiveao, magram albaT sxva iqneboda.<br />
_ ar SeiZleba, gabrundiT ukan!<br />
SekamaTebas azri ar hqonda. <strong>me</strong>ramdenejer gabrundnen,<br />
wres Semouares. am mxares mwiri buCqnarisa da gvimris <strong>me</strong>ti<br />
araferi xarobda. amjerad aravin SexvedriaT. wamiT moudunda<br />
viRacas sifxizle, CasTvlima, kari Ria darCa da im<br />
karSi marTa da marTali Sevidnen. ase biWi fiqrobda, Torem<br />
araviTari kari aq ar iyo... iyo rkinigzis usaxelo sadguri,<br />
mxolod kilo<strong>me</strong>tris firniSiT aRniSnuli. iyo qvafeniliani<br />
baqani, pirvel liandagze idga <strong>me</strong>tad ucnauri samgzavro<br />
matarebeli... TavSi da boloSi orori Ria satvirTo<br />
vagoni miebaT, Savad gaprialebuli, sufTa orTqlmavlebi,<br />
SuaSi ki muqimwvane vagonebi...<br />
cariel baqanze martokaci bolTasa scemda. dinjad,<br />
auCqareblad mimodioda. cali xeli frenCis RilkiloSi<br />
Seeyo, <strong>me</strong>oreSi Cibuxi eWira.<br />
am dros amoiwvera mze, mTis Tavze Semojda da sivrce<br />
moulodnelad <strong>me</strong>wamuli gaxda. <strong>me</strong>wamul sxivebSi gaexvia<br />
baqanze moseirne kacic. Crdili daugrZelda, Zirs gawva,<br />
baqans gadascda, dedaSvils gadmoefina da sadRac<br />
maTs zurgs ukan ganivrco.<br />
TiTqos civi sunTqva igrZno biWma.<br />
marTas ki bage aukankalda, Svils xeli uSva, win gaiSvira<br />
da mRelvarebisagan CaxleCili, arabunebrivi xmiT,<br />
ro<strong>me</strong>lSic sixarulze <strong>me</strong>tad SiSi da sasowarkveTa moismoda,<br />
SesZaxa:<br />
_ dideba did belads!<br />
kacma bolTa Sewyvita, moixeda. aqedan Zneli iyo misi<br />
saxis garCeva. Cibuxiani xeli aiqnia, iqneb misal<strong>me</strong>bis niSnad,<br />
an iqneb sibrazisa, raki myudroeba daurRvies.<br />
Sebrunda da vagonisaken gaemarTa.<br />
marTa adgils mowyda, aseve xelebgawvdili gaiqca.<br />
matarebelma Sehkivla mrisxaned, SiSismomgvrelad. aqamde<br />
Cumad mimaluli Cekistebi gamocvivdnen, gzas uWridnen<br />
marTas. qali ki amaT ver xedavda, xelebgawvdili mirboda<br />
kacisaken, ro<strong>me</strong>lic <strong>me</strong>wamuli sxivebis SaravandedSi<br />
ukve kibeze adioda da Tavisi usazRvrod ganfenili<br />
Crdili TiTqos vagonSi Sehyavda, Tumca naCrdilevis<br />
ucnauri susxi mainc rCeboda.<br />
orTqlmavlebma TavSi da boloSi borblebi adgilze<br />
daatriales, gamafrTxileblad Sehkivles da neli dagadugiT<br />
adgilidan daiZrnen.<br />
biWs yvelaferi aeria. vagonebis msubuqi taati, xelebgawvdili<br />
marTa, kacebi, romlebic agerager moimwyvdnen...<br />
marTam moixeda, mdevari dainaxa... ra ifiqra maSin?<br />
ra gadawyvita? ra moxda im wuTas mis gonebaSi?.. iqneb realuris<br />
zRvars gadascda, daaviwyda erTaderTi Svili,<br />
adgilidan mosxleta da gafrena moindoma... an iqneb mixvda<br />
saSiSroebas, gons moego da gaqcevas Seecada...<br />
Setrialda, ganze gaxta da ukve aCqarebiT mimaval vagons<br />
Seenarcxa.<br />
TiTqos gaiyina marTalis goneba. verafriT moiazra,<br />
rac moxda... <strong>me</strong>wamuli sxivebi oqrosfriT Seicvala, mze<br />
abarCxalda caze.<br />
matarebeli wavida, gaqra.<br />
aqamde cariel baqanze axla uamravi kaci mimorboda.<br />
viRaca Tavze wamoadga, aRelvebiT ikiTxa:<br />
_ visia es bavSvi?<br />
_ im qalisaa!<br />
180 181
_ gaarkvieT!<br />
saidanRac moirbina bikenti Toloraiam. saxeze feri<br />
ar edo. dastaca xeli marTalis, wamiT Caixuta. gaiqca,<br />
Tavis mwvane `vilisSi~ Casva da mZRols ubrZana:<br />
_ bebiebs Caabare!<br />
`vilisSi~ Camwyvdeulma marTalim uceb zmuili mor-<br />
To _ `dediko minda!~ mZRolma ki araferi auxsna, manqana<br />
<strong>me</strong>reTisaken gaaqana.<br />
`ra uWkuo viyavi, _ sevdiT gaifiqra marTalim, _<br />
verafers mivxvdi!~<br />
verc axla xvdeboda yovelives. mxrebze ori bebiis<br />
xelebsa grZnobda _ erTs rbils, fafuks, <strong>me</strong>ores _<br />
Cxinkas, da dResaswaulis wina dRes, SabaTs, eqvs noembers<br />
midioda sasaflaosaken, raTa marTas ar moewyina.<br />
cacana da efro erTmaneTSi putunebdnen, isev tata-<br />
Cis da marTas ixsenebdnen.<br />
kuboSi CaWedili moasvenes marTa. movida bikenti,<br />
xmamaRla tirili aukrZala dedabrebs, moTqma aukrZala,<br />
sasaxlis gaxsnac... batonebis wayvaniliviT dakrZales<br />
marTa.<br />
lamazad movlil borcvakTan Camosxdebian dedabrebi,<br />
Taflis sanTlebs aanTeben.<br />
_ iqneb Sig marTa arc iyo, ha?<br />
_ iqneb tataCic dagvibrundes, vin icis!<br />
25<br />
ZilSi deda daesizmra. viTom kvlav patara iyo, gzaze<br />
erTad midiodnen da marTali wamdauwum ekiTxeboda: `ra<br />
ginda, deda, im kacTan? ra unda SesCivlo?~ marTa dumda,<br />
win iyureboda, pirisaxe qaRaldiviT TeTri da usisxlo<br />
hqonda. gzajvaredinTan SeCerda, Sexeda marTalis<br />
da uTxra: `is kaci mkurnalia! imitom daibada, yvela<br />
Cvens tkivils umkurnalos! <strong>me</strong> axla ukve araferi mtki-<br />
va!~ uceb gaqra. biWi idga, ar icoda, ro<strong>me</strong>l gzas dasdgomoda,<br />
ro<strong>me</strong>li iyo marTas gza...<br />
musikam gamoaRviZa. sasule orkestri ukravda. centrSi,<br />
bulvarze reproduqtorebidan sazeimo marSebi<br />
quxda. marTali Cumad iwva, gons modioda. bulvari Sorsaa,<br />
xma ki ise aRwevs, TiTqos yurisZirSiao. <strong>me</strong>reTSi mdumarebaa<br />
da eTeri mxolod radios Seuvsia. musika moulodneli<br />
xrialiT mTavrdeba da uceb patara bavSvi enis<br />
moCleqiT leqss kiTxulobs:<br />
`roca mtkvris pirad Suqi dgas dilis, _<br />
dilis mzesaviT guli wrfelia, _<br />
Cven kvlav simReriT vaRviZebT Tbiliss,<br />
da Cvens simReras hqvia beria!..~<br />
leqss isev musika mosdevs... `da Cvens simReras hqvia<br />
beria!~ _ eWviT gai<strong>me</strong>ora gunebaSi marTalim... mTeli Tve<br />
werda cacana ustars. lavrentis piradad vicnob da<br />
gavugzavni, gamigos, Cveni tataCi sad daikargao. efrom<br />
urCia, gaCerdi, Sars nu gadaekidebio... ar gaCerda cacana,<br />
ustari samkuTxad dakeca da misamarTic daawera... iq,<br />
sataxto qalaqSi, albaT, uzarmazari safosto yuTi dgas,<br />
msoflios yvela kuTxidan mosuli saCivris werilebi Sig<br />
iyreba da qreba... gaqra cacanas werilic.<br />
musikas kvlav sityvebi cvlis. azris gamotana Wirs,<br />
sityvebs xriali axrCobs, <strong>me</strong>re mamakaci garkveviT, mWaxed<br />
gaarRvevs sivrces _ `did beladsa da maswavlebels<br />
Zvirfas ioseb besarionis Ze stalins!~ `udidesi sixaruliT<br />
mogaxsenebT, rom...~ `mogaxsenebT Tqven, amxanago<br />
stalin, rom...~ `sixaruliT mogaxsenebT, rom...~ biWi xvdeba,<br />
rom es gazeTebis mimoxilvaa.<br />
kars miRma Cqari CurCuli ismis, dedabrebi kinklaoben.<br />
marTali dgeba, fexSiSvela mityapunebs karisaken. efros<br />
xelSi mokle, lurji Sarvali da TeTri perangi uWiravs,<br />
CumCuma, RamRamobiT rom Seukeravs; cacanas _ axladd-<br />
182 183
auToebuli wiTeli yelsaxvevi, Tavisi kapikiani pensiidan<br />
gamozogili fuliT rom uyida Tur<strong>me</strong> SviliSvils.<br />
marTalim putkuna loyaze akoca cacana bebias, dam-<br />
Wknar loyaze _ efro bebias.<br />
sauz<strong>me</strong>ze, Cais rom tkbil biskvits ayolebda, moxucebi<br />
win usxdnen, danamuli TvalebiT Semoscicinebdnen.<br />
_ dRes stalinis diidi suraTi unda waviRoT, _ Tqva<br />
marTalim, _ <strong>me</strong>, durum da ariqam!<br />
_ Tqvenze Ronivrebi ver naxes? _ ukmayofilod<br />
abuzRunda efro, _ weli mogwydebaT!<br />
_ kukuri maswavlebelma gamogvarCia!<br />
_ radios gamoucxadebia, stalinis <strong>me</strong>ore tomi gamovidao!<br />
_ cacanas xmaSi mokrZalebuli aRtaceba gamos-<br />
Wvivis.<br />
ra Tqma unda, pirveli tomi Cabulbulebuli hqonda.<br />
bulvaridan kvlavac musika moismis. sasule orkestri<br />
agrialebs Tavis tradiciul `ZumpapaZumpapas~. <strong>me</strong>re<br />
axalgazrduli xma leqss isvris mWaxed, yelis si<strong>me</strong>bis<br />
dawyvetamde:<br />
`Zvirfaso stalin, ficsa vdebT<br />
sabWoTa qveynis Svilebi,<br />
yvelgan, mindvrad Tu dazgaze<br />
viSro<strong>me</strong>bT mxrebgaSlilebi...~<br />
marTali gamokopwiavebulia. tilos fexsac<strong>me</strong>li ki<br />
Seelaxa, magram ara uSavs...<br />
_ wavedi! _ mouT<strong>me</strong>nlad cmukavs.<br />
_ moica! _ efros savarcxeli moumarjvnia, varcxnis,<br />
Tmas awiwknis, jagara T<strong>me</strong>bi savarcxels ar emor-<br />
Cileba.<br />
_ ha, wavedi, magviandeba!<br />
_ moica! _ cacana jibidan sasoebiT aZrobs wiTel<br />
samTumnians, xelisgulze idebs da <strong>me</strong>ore xelisguliT<br />
viTom auToebs. _ ha, kinoSi Sedi, an kamfeti iyide!<br />
biWi gaxarebuli SekuntruSdeba da kibeze bragabrugiT<br />
Carbis.<br />
dRe naTelia. Semodgomis mzes mcxunvareba aklia. ca<br />
lurjia. aqaiq Rrublis TeTri qula hkidia. xeTa foTlebi<br />
yviTlad da vardisfrad Seferila, Zirs efineba.<br />
mirbis marTali, sadResaswaulod mieCqareba.<br />
_ duruu!<br />
_ aqa vaar!<br />
axla orni mirbian.<br />
_ ariqaa!<br />
_ movdivar!<br />
axla samni mirbian.<br />
talaxaZis quCis gardigardmo didi, wiTeli naWeri<br />
gadaWimula, zed <strong>me</strong>triani cifrebi aweria: `1917 _ 1947~.<br />
aivnebze da eleqtroboZebze ki usasrulod <strong>me</strong>ordeba:<br />
30, 30, 30...<br />
skolis ezoSi erTi Jivilxivilia.<br />
kukuri maswavlebels pirTan Tunuqis <strong>me</strong>gafoni miudvia<br />
da Cahyviris;<br />
_ daaewyveT!.. gaaswordiT!..<br />
aivanze gadmomdgari maswavleblebi gamokoxtavebulan,<br />
sazeimo elferi dahkravT. Tamara direqtori<br />
moajirs gadmohyrdnobia, moTminebiT elodeba bavSvebis<br />
dawynarebas. griSa yolbaia ver iT<strong>me</strong>ns, bolTasa scems<br />
da Tavis xis fexs iatakze abraxunebs. aqlemapar<strong>me</strong>ni direqtors<br />
amosdgomia, cxvirze saTvale wamoucvia da tuCebis<br />
cmacuniT kiTxulobs teqsts, demonstraciis dros rom<br />
unda ukarnaxos bavSvebs.<br />
kukuri maswavlebeli aRelvebuli darbis win da ukan.<br />
ufrosklaselebi mkacr wesrigs icaven. biWebi grZel<br />
Subze wamocmul al<strong>me</strong>bs afrialeben. ocdaaTi alamia da<br />
<strong>me</strong>droSeebis Tavze TiTqos sisxlis CanCqeri iRvreba... komkavSirelTa<br />
kolonas pionerebi misdeven, sul bolos patara<br />
biWbuWebia, _ oqtombrelebi mousvenrad wria-<br />
184 185
leben, rigs arRveven da isedac gamosavaTebul kukuri<br />
maswavlebels agiJeben. isic anCxlad yviris:<br />
_ mooisvene, Se SoobelZaRlo!<br />
sami <strong>me</strong>gobari, sami Zmakaci <strong>me</strong>droSeTa wina dgas. stalinis<br />
portreti marTlac uzarmazaria, ori kacis simaRlisa<br />
iqneba. xis CarCoze gadakrul tilozea daxatuli.<br />
kiteli, galife da Ceq<strong>me</strong>bi acvia. xelSi Tavisi ganuyreli<br />
Cibuxi uWiravs. gamWriaxi TvalebiT iyureba sivrcisken,<br />
magram vinc suraTis ukan dadgeba, mixvdeba, rom didi beladis<br />
mzera Sebrunebulia, igi ukanac gamWriaxad iyureba.<br />
duru da ariqa aqeTiqiT amosdgomian, CarCoze moxerxebuli<br />
saxelurebia miWedili da imiT uWiravT. mar-<br />
Tali ki ukan dgas da suraTs grZeli WokiT awonasworebs.<br />
_ piirdapir iiaar! _ yviris kukuri maswavlebeli.<br />
_ maarjvena, maarjvena!..<br />
kolonebi ezos gaswvriv moZraoben. win beladis suraTi<br />
miqanaobs. <strong>me</strong>re sisxlisferi al<strong>me</strong>bi mofrialeben<br />
tkacatkuciT. biWebi fexis awyobas cdiloben, sul bolos<br />
patarebi moCanCaleben areulad.<br />
yvelani aivnis win Caivlian, raTa erTxel kidev, ukve<br />
<strong>me</strong>ramdened yeli gaivarjiSon.<br />
_ vaSa, axalgazrdebo!<br />
_ vaSa, vaSa, vaSa!.. _ samgzis yvirian bavSvebi, samgzis<br />
SesZaxes durum da ariqam, samgzis SesZaxa marTalimac<br />
da uceb Sercxva, arc ki icoda risi...<br />
moulodnelad gaaxsenda marTalis, marTa rom garboda<br />
matareblisaken, garboda da miiZaxoda: `dideba!..~<br />
_ maarjvnisaken iaaar!<br />
skolis WiSkari farTod gaixsna da kolona rusTavelis<br />
quCaSi gavida...<br />
186 187<br />
26<br />
_iq marTlac iyo viRaca! _ Tqva xmadabla marTalim.<br />
durum da ariqam yuri cqvites.<br />
saskolo kolona SeCerebula. win, sanam Tvali gawvdeba,<br />
da ukanac, quCa gadaiWeda demonstrantebiT... oqtombris<br />
moedanze jer sxvebi moZraoben. aT saaTze samxedro<br />
paradi Catardeboda, javSnosani matareblis<br />
jariskacebi Caivlidnen mwyobri nabijiT... lamazi sanaxaoba<br />
ki iqneboda, magram vin migiSva, yvela gza da gasavleli<br />
miliciam gadaketa... samxedro paradis Semdeg adgilidan<br />
daiZrodnen centris dawesebulebebisa da skolebis kolonebi.<br />
ase rom, talaxaZis quCis mcxovreblebsa da skolas<br />
karga xans mouwevda yuryuti.<br />
mzem usiamovnod daacxuna. biWebma stalinis portreti<br />
Zirs dadges. marTalim Wokis bolo miwaSi CaarWo<br />
da axla beladis Crdils Sehfareboda.<br />
_ ki, iyo viRaca! _ gai<strong>me</strong>ora marTalim.<br />
_ Cven ratom ver vnaxeT? _ cxared aCurCulda duru.<br />
_ gumaniT vigrZeni <strong>me</strong>c! _ ariqam frTxilad mimoixeda.<br />
yurs aravin ugdebda. yvela TavisTvis erToboda.<br />
mxolod stalini Semoscqeroda gamWriaxi TvalebiT,<br />
aqaoda verafers damimalavTo.<br />
ariqam SiSianad aarida mzera. saiTken ar gaiwevda,<br />
beladic TiTqos iqiTken mibrundeboda... duruc da mar-<br />
Talic pirs ganze abrunebdnen, belads ver usworebdnen<br />
Tvals.<br />
bulvaridan sasule orkestrma dascxo. radioSi viRaca<br />
grZel lozungs CasZaxoda _ sityvebi gaugebari iyo,<br />
pasuxad ki uwyveti `vaSa~ aiWreboda, aSxuvldeboda,<br />
saxuravebs gadauvlida da eqo mravalgzis brundeboda.<br />
win, sadac quCa rkaliviT uxvevda, xalxi aCoCqolda.<br />
demonstrantebma Robeebsa da xeebze miyudebuli dro-<br />
Sebi da transparantebi akrifes da xelaxla ewyobodnen.
kukuri maswavlebeli moqaqanda Tavisi ganuyreli<br />
<strong>me</strong>gafoniT.<br />
_ daaewyveT, daaewyveT!<br />
ariqam da durum saxelurebs CasWides xeli, marTalim<br />
Woki aswia da beladis uzarmazari portreti Seqanda,<br />
tilos TiTqos talRam gadaurbinao, SeTrTolda...<br />
moeCvena marTalis, Zia stalinma ukmayofilod gadmoxeda<br />
da ulvaSebSi CaidudRuna: `nela, ymawvilo, nu gadmomagde!~<br />
_ nela, ymawvilo, nu gadmomagde! _ WaRara veteranma<br />
gaiara da ymawvilebma uneblieT gza gadauRobes,<br />
RobisZira Txrilisaken ubiZges.<br />
_ naabijiT iaar! _ iyvira kukuri maswavlebelma.<br />
daiZrnen... ise Canda, TiTqos devgmiri stalini Tavisi<br />
fexiT gamosula demonstraciaze da auCqareblad miabijebso.<br />
al<strong>me</strong>bi afarfatda, atylaSunda, haerSi wiTeli gadmoiRvara.<br />
`iq, Cxeriis saTavesTan viRaca iyo, _ fiqri aekida<br />
marTalis, _ iqneb mteri, Spioni, trockisti... <strong>me</strong> ki ar<br />
gavacxade!~<br />
gaisad albaT komkavSirSi miiReben. gamoiZaxeben komkavSirul<br />
samsjavroze da mkacrad mokiTxaven _ `pionero<br />
marTali Todua! Sen Tu kai kaci xar da sakuTar saxels<br />
ar arcxven, xeli rad daafare mters, buCqebSi rom<br />
moipareboda da Cvens diad samSoblos saSinel diversias<br />
umzadebda?!~<br />
ager, beladis gamWriax TvalebSic aseTive kiTxva<br />
amoicnoba...<br />
kvlav Seferxdnen. biWebma tvirTi Zirs dadges da<br />
Seisvenes.<br />
berias quCidan qalTa skolis kolona moiwevda da imas<br />
uTmobdnen gzas. kolonas satvirTo `paltaratonka~<br />
mouZRoda. cxvirze leninis portreti edga. gverdebze<br />
wiTeli tilo SemoevloT, ro<strong>me</strong>lzec TeTri asoebiT ewe-<br />
ra: `yvavilebiviT gadaSlilebi, Cven varT iliCis SviliSvilebi!~<br />
Zaraze Cais buCqebi CaergoT, SuaSi ki wlis monagaris<br />
piramida idga _ simindis taroebi, gogrebi, yurZnis<br />
mtevnebi, nairnairi xili. es yvelaferi erTierTmaneTze<br />
ewyo, xolo sul maRla, piramidis Tavze wiTelfoCeba<br />
kabiani patara feria idga. erTi xeliT Tejirs<br />
CasWideboda, <strong>me</strong>ore win gaewvdina, TiTqos kolonis Tavze<br />
gafrenas lamobso...<br />
_ kekea, _ icno ariqam, _ Cveni lestambes da!<br />
_ au, ra xilia! _ piri gaawklapuna durum.<br />
manqanas wiTel maisurebiani, Sav qvedatanebSi Cacmuli<br />
gogonebi mihyvebian. ufrosklasel, yanCa gogoebs Wokebze<br />
wamocmul xelisgulisdadeba portretebi miaqvT,<br />
albaT partiis beladebisa, didi stalinis Tanamoazreebisa...<br />
Tumca Soridan garCeva Wirs da wkirze wamocmul<br />
Tavebsa gvanan...<br />
maRali, alayuli lestambe <strong>me</strong>droSeebSi dgas da gogonebs<br />
pirdaRebuli misCerebia.<br />
mzem ufro mouWira, haerSi mtvrisa da oflis suni<br />
dadga.<br />
_ da-aewyveT! _ isev movarda kukuri maswavlebeli.<br />
_ na-abijiT iaar!<br />
_ <strong>me</strong>re kinoSi wavideT, _ ariqam etyoba kinos fuli<br />
iSova, _ `fici~ gadis!<br />
`iq viRaca iyo, _ fiqri kvlav Seubrunda marTalis, _<br />
viRaca imaleba! iqneb mteria?.. aiRebs da Cxerias dawamlavs!~<br />
iyo aseTi cnoba gazeTSi, mtris agentebma wyali dawamleso.<br />
warmoidgina biWma ankara, kamkama wyali, ro<strong>me</strong>lSic sikvdili<br />
imaleba da umal wyurvili moeZala, piri gauSra...<br />
Wokze Camoyrdnobili portreti damZimda, xelisgulebi<br />
etkina... unda eTmina. is xom ubralo biWi ar iyo,<br />
is didi winaprebis wiaRSi daibada da man sxvaze <strong>me</strong>ti tvir-<br />
Ti unda zidos.<br />
188 189
diax, patara marTalim gamxdari mxrebiT unda zidos<br />
tvirTi, rac mas orma didma babuam dautova. am qalaqSi<br />
kidev erTi kacia, vinac aseT tvirTs ezideba _ bikenti<br />
Toloraia, lestambes mama... raRaca izidavda am kacSi,<br />
iqneb SiSi an kidev sxva ram. raRac Zafebi akavSirebda mas-<br />
Tan, albaT es is Zafebia, gerasa da nestors rom akavSirebdaT<br />
ZRvibi ToloraiasTan... amisi garkveva biWs ar<br />
SeeZlo... SemkrTali Sexedavda stalinis momlodine<br />
mzeras _ didma beladma ZirisZiramde icoda yvelaferi,<br />
is xom brZenTa brZenia... ra dros fiqria? irgvliv gau-<br />
Tavebeli CoCqolia, biWebis Wyanaoba, sicili, qirqili,<br />
WiWyini... kolona daiRala!<br />
winidan ukve gamokveTilad moismis sasule orkestris<br />
energiuli marSi da dolebis braguni... radio axrialda,<br />
sityvebis garCeva SeuZlebeli gaxda... isev da isev<br />
uwyveti `vaSa~ aiWra cisken, xan omaxiani, xan gaubedavi,<br />
miknavlebuli...<br />
bazarTan quCa gafarTovda. kolona kolonas miewia<br />
da vaJebi da gogonebi gverdigverd aRmoCndnen, karga<br />
xniT gaiWednen. TeTrbafTiani, mwyazari gogonebi inazebian,<br />
<strong>me</strong>tiCrulad nabaven Tvalebs. biWebi cmukaven,<br />
enas uyofen, jRanaoben.<br />
iqve, gverdiT bazari bazrobs, xalxi gacxovelebiT<br />
vaWrobs, midimodis... demonstrantebs yuradRebas ar<br />
aqceven. urias biWebi darbian da gahkivian: `civi wyali!<br />
Wis wyali!~ rusis faSfaSa dedakacebs `varenikebi~<br />
daaqvT, boSebs _ mamaloebi... biWebs piri auwyliandaT...<br />
_ minda da... _ durum, _ <strong>me</strong>re kinosTvis ar <strong>me</strong>yofa!<br />
_ iyide, kinosTvis <strong>me</strong> maqvs! _ Tqva marTalim.<br />
ariqam ki _<br />
_ mamalos ai, is gogo ar girCevnia?<br />
_ ih! _ durum TavSi Cautyapuna da gaiqca.<br />
_ mooemzadeT! _ yviris kukuri maswavlebeli, Tumca<br />
win, oqtombris prospeqtamde gza gadaWedilia da<br />
adgilidan veravin iZvris.<br />
nacnobi `paltaratonka~ Soriaxlo dgas. manqanis<br />
cxvirTan <strong>me</strong>fandure gogonebi fandurebs aCxakuneben.<br />
piramidis Tavze kekem moiwyina, Sewuxebuli acecebs<br />
Tvalebs, muxlisTavebs erTmaneTze axaxunebs.<br />
`ra unda, ras wvalobs?~ _ gaifiqra biWma da duruc<br />
movarda. gamyidvelTan zedaxora iyo da mxolod erTi<br />
mamalo Semxvdao.<br />
_ momawuwnine, ra! _ ariqa daejRana.<br />
_ <strong>me</strong>c momawuwnine!.. <strong>me</strong>c!.. <strong>me</strong>c!.. _ aqeTiqidan SeuZaxes.<br />
durum kudi marTalis moutexa, Tavi ariqas, danar-<br />
Ceni pirSi itaca da kolona daiZra.<br />
kolonis Tavi oqtombris prospeqtze mimaval xalxs<br />
SeerTo. iq, bulvarSi sivrce <strong>me</strong>tia da amodena brbos<br />
TiTqos iwovso.<br />
<strong>me</strong>fandure gogonebi dalagdnen, TiTebi mwyobrad<br />
Camohkres da talRas mihyvnen.<br />
`paltaratonkac~ daiZra, kekes saxe moefSxala.<br />
`ram Seawuxa?~ _ gaifiqra marTalim. amasobaSi durum<br />
da ariqam portreti aitaces da marTalim Woks staca<br />
xeli.<br />
gogonaTa kolonam kvlav gaaswro vaJebs. isini ukve<br />
bulvarze gavidnen, vaJebi ki mxolod bazriswina moedans<br />
gaSordnen. aqedan keke patara CitunasaviT moCans.<br />
male portretma mTeli winaxedi daufara, marTalis<br />
Tvalebi kvlav beladis mzeras SeefeTa, TiTqos sayvedurobda<br />
didi beladi, TavSi eSmakuri fiqrebi nu giRutunebso...<br />
am adgilas quCas mowinaveTa stendi gasdevda. kremlis<br />
kedelsa hgavda, mTeli kvartali ekava. sami koSki<br />
hqonda Cayolebuli, TiToze TiTo uSvelebeli portreti<br />
gaekraT _ leninis, stalinis da beriasi... koSkebs<br />
Soris amoyvanil kedlebze erTgan beladis erTgul<br />
Tana<strong>me</strong>brZolTa ufro zomieri portretebi ekida, <strong>me</strong>o-<br />
190 191
egan _ mowinave muSebis, <strong>me</strong>CaieTa da Zvel revolucionerTa<br />
suraTebi... ager, zed berias ferxTan, sami mamaci<br />
revolucioneri _ gera kvaracxelia, nestor Todua<br />
da ZRvibi Toloraia moafrialeben wiTel al<strong>me</strong>bs...<br />
bulvarsac miaRwies. mamalos natexi pirSi dadna,<br />
wyurvili gaumZafra. `iq viRaca iyo!~ _ Cxeriis lukluka<br />
saTave gaaxsenda... diax, iq viRaca imaleboda... ra unda<br />
im `viRacas~ Cxeriis saTaveSi?.. vaiTu mteria da sawamlavs<br />
yrida wyalSi!.. axla Cxeria mowamlulia... moCuxCuxebs<br />
ankara, gamWvirvale wyali, fiqrob, sufTaao, sinamdvileSi<br />
ki sikvdili moaqvs... sicxea, wyurvilisagan piri<br />
Sreba, wylis daleva ki akrZalulia...<br />
_ gaiSaleniT, gaiSaleniT!.. _ yviris kukuri maswavlebeli.<br />
win oqtombris saxelobis moedania. <strong>me</strong>ti sivrcea,<br />
<strong>me</strong>ti sixalvaTe da bavSvebi cdiloben mwyobri daicvan.<br />
gogonaTa da vaJTa kolonebi kvlav gverdigverd moZraoben.<br />
vaJebs stalinis portreti da alisferi droSebi<br />
miuZRviT, gogonebs <strong>me</strong>fandureni da WirnaxuliT daxun-<br />
Zluli `paltaratonka~. piramidis Tavze keke gasafren<br />
Cits aRara hgavs, Sesabralisad, sawylad iyureba da angariSmiucemlad<br />
muxls muxlze usvams.<br />
`ra emarTeba, ras cmukavs?~ _ ukvirs marTalis da<br />
uceb mixvdeba.<br />
sazeimo wuTebi dgeba, kolonebi moedanze gadian.<br />
<strong>me</strong>fandureebma si<strong>me</strong>bis uazro Cxakuni Sewyvites,<br />
heio, _ erTmaneTs aniSnes da si<strong>me</strong>bs swrafad, energiulad<br />
Camohkres. solistma sityvebi CqarCqara miayara:<br />
`Cqimi sqvami saqorTuos mafSaliefq dikaTes,<br />
staliniS oZirafuSa moskoviSa midarTes, na...~<br />
solists mTeli gundi ahyva erTi amosunTqviT:<br />
`uraidaraida, uraidaraida, voraida, raninana!..~<br />
mTeli ZaliT agrialda sasule orkestri. ZumpaZumpaZumpas<br />
dolebis braguni daerTo da momReralTa mcdelobam<br />
uqmad Caiara.<br />
ori saskolo kolona _ gogonaTa da vaJTa, gverdigverd<br />
Sevida farTo moedanze. gogonebs win auCqareblad<br />
miuZRoda is `paltaratonka~ da marTalim guneba-<br />
Si erTxelac CaikiTxa:<br />
_ `yvavilebiviT gadaSlilebi, Cven varT iliCis SviliSvilebi!~<br />
kekem, etyoba, Rone moikrifa. gasafrenad gamzadebuliviT<br />
xeli win gawvarTa, Tumca am dros Tvalebi cremliani<br />
hqonda... marTalim Woki magrad CabRuja, portrets<br />
ar unda eyanyala, didebulad unda CaetarebinaT. duru da<br />
ariqa xvneSodnen, magram siamaye biWebs Zalas matebda.<br />
ager orkestris biZebi, Casuqebuli, godora kacebi,<br />
loyebs sasacilod beraven. amaT ukan TeTrad SefeTqili<br />
tribunaa. zed Savlabadiani da Slapiani kacebi dganan,<br />
pirisaxeze optimisturi Rimili aziT, yvelas erTad<br />
ki qufri gadahkravs, e mand Cvenma Rimilma zed<strong>me</strong>tad<br />
aravin gaaTamamoso. amaT miRma, momcro kvarcxlbekze<br />
Sesaferisad momcro leninia, vercxlisfrad SeRebili,<br />
nabiji gadmoudgams, marjvenas Sors, Tovliani mTebis<br />
mimarTulebiT iSvers...<br />
saidanRac aqlemapar<strong>me</strong>nma amoyayva Tavi, CaxleCili<br />
xmiT karnaxobs:<br />
_ `sabWoTa qveynis simtkicis vin aris gamomsaxveli...~<br />
ymawvilebi mWeqared, _ ufrosebi xmaSewyobilad,<br />
umcrosebi waRmaukuRma, _ i<strong>me</strong>oreben:<br />
_ `sabWoTa qveynis simtkicis vin aris gamomsaxveli...~<br />
aqlemapar<strong>me</strong>ni saTvalidan becad iyureba da cdilobs<br />
xmas <strong>me</strong>ti mgznebareba SesZinos:<br />
_ `mzesaviT gzas vin gvinaTebs, visi Zvirfasi saxeli!~<br />
bavSvebi amjerad xmas ukeT uwyoben:<br />
_ `mzesaviT gzas vin gvinaTebs, visi Zvirfasi saxeli!~<br />
aqlemapar<strong>me</strong>ni Relavs:<br />
192 193
_ erTxmad, bavSvebo, aba, erTxmad!<br />
viRaca wvikinebs:<br />
_ erTxmad! _ mixvdeba, rom kargad ar gamouvida da<br />
enas gadaylapavs.<br />
_ `stalini, didi stalini, did belads Cveni madloba!~<br />
_ yviris aqlema-par<strong>me</strong>ni da bavSvebi mwyobrad i<strong>me</strong>oreben:<br />
_ `stalini, didi stalini, did belads Cveni madloba!~<br />
aqlemapar<strong>me</strong>ni qaRalds WmuWnis, jibeSi itenis,<br />
akankalebuli xeliT saTvales ixsnis, imasac jibeSi iCris<br />
da TiTqmis xrialebs:<br />
_ `mis sadideblad gugunebs sabWoTa axalgazrdoba!~<br />
yvelani _ erTad:<br />
_ `mis sadideblad gugunebs sabWoTa axalgazrdoba!~<br />
_ dideba did stalins, vaSa amxanagebo! _ mWeqared<br />
CasZaxa viRacam mikrofonSi da xma ganivrco moedanze,<br />
gadaufrina yvelas da yvelafers, miexeTqa eTers da<br />
mravalgzisi eqo ukan dabrunda.<br />
_ vaSaa! _ Tvalebi gadmokarkla kukuri maswavlebelma.<br />
_ vaSa, vaSa, vaSa! _ samgzis moaRes piri bavSvebma.<br />
yelis si<strong>me</strong>bi etkina marTalis, giJebiviT zmuodnen duru<br />
da ariqa... wvrili xmiT gahkiodnen gogonebi... `aaaa!..~ _<br />
gadauara mTel qalaqs da marTalim gaifiqra: `beRurebs<br />
SevaSinebT!~ TumcaRa sad iyvnen beRurebi...<br />
gogonaTa da vaJTa kolonebi momijnave quCam Seiwova.<br />
`paltaratonkis~ Tavze keke Cacucquliyo da sacodavad<br />
slukunebda.<br />
_ Sexe, gaepara! _ CaixiTxiTa durum.<br />
194 195<br />
27<br />
`amxanagi stalini erTxel kidev darwmunda, rom Cvens<br />
qveyanas ezrdeba partiis erTguli axalgazrdoba!~ _<br />
dinjad, auCqareblad brZana ioseb besarionis Zem da<br />
portretidan gadmovida. xelSi yalioni eWira, Tambaqos<br />
tenida. miixedmoixeda, asanTs vin momawodebso. gamvleli<br />
SeCerda, asanTs moukida, Tan gakvirvebisagan Tvalebi<br />
daumrgvalda, xan ioseb besarionis Zes miaSterda, xan<br />
CarCos, romlis tiloze kacis moxazuloba iyo amoglejili.<br />
raki verafers mixvda, sasowarkveTiT amoioxra da<br />
Tavis gzas utia.<br />
ioseb besarionis Zem ulvaSebSi CaiRima, Tvalis upeebi<br />
CaeWuWka, wvrili naoWebiT daeqsela. biWebs _ durus,<br />
ariqas da marTalis, saTiTaod Tavze xeli gadausva.<br />
marTalim igrZno, rom did belads mZi<strong>me</strong> da civi xeli<br />
hqonda, guli SiSisagan moewura. duru da ariqac lenCebiviT<br />
idgnen...<br />
`adrec vyofilvar <strong>me</strong>reTSi! _ ioseb besarionis Zem<br />
yalioniT haeri Semoxaza, macxovrisgorisaken gaiSvira:<br />
_ is goraki mo<strong>me</strong>wona, SesaniSnavi adgilia kvarcxlbekisaTvis!~<br />
biWebi TiTqos daaviwydao, fiqriani TvalebiT gaxeda<br />
xalxmraval moedans. iq kvlavac omaxiani `vaSa~ grialebda<br />
da orkestris xmas ise axSobda, rom s<strong>me</strong>nas mxolod<br />
dolis braguni swvdeboda _ `bumbumbumbumbum!..~<br />
ioseb besarionis Ze neli nabijiT daiZra. adamianTa<br />
talRa talRas mihyveboda, moedani mTlianad waeleka,<br />
magram didi beladis gzaze brbo orad ixliCeboda, derefani<br />
keTdeboda. es auarebeli xalxi uwyvetad bRaoda _<br />
`stalini, stalini, stalini!..~ ioseb besarionis Zes ki<br />
TiTqos es x<strong>me</strong>bi arc esmoda. ise miabijebda, cariel sivrces<br />
miapobso. mxrebiT amaRlebuliyo brboze. mis gver-
diT yvelaze mosuli vaJkacic Cia da beCavi Canda. is ki<br />
gmirTagmiri, bumberazTabumberazi dinjad kveTda moedans,<br />
mis win gaxsnil derefans mihyveboda, aRfTovanebul<br />
brbos ki _ bavSvebs, didebs, tribunaze wamoWimul<br />
SavlabadianSlapian kacebs sizmradac ar daesizmrebodaT,<br />
rom ioseb besarionis Ze aqaa <strong>me</strong>reTSi, moedans<br />
iribad Wris da es saidumloeba mxolod samad samma biWma<br />
_ durum, ariqam da marTalim icis...<br />
_ kukuri maswavlebeli mogvklavs! _ Caiwuwuna<br />
ariqam.<br />
_ ho, suraTi gagvifuWda! _ kefa moifxana durum.<br />
_ davedevnoT! _ Tqva marTalim.<br />
dastaces CarCos xeli, fexs auCqares.<br />
ioseb besarionis Ze moednis bolomde Cavida, bulvaris<br />
Crdils mihyva, iqidan macxovrisgoris gzas daadga.<br />
kaklebis CrdilSi, saludesTan kacebi idgnen. ariqas<br />
mamac iq iyo, xelSi kaTxa ludi eWira da uberavda.<br />
didma beladma nabiji Seanela, iqneb sicxeSi ludi<br />
mounda, magram gadaifiqra.<br />
_ am loTebTan xom ar dadgeba! _ CaixiTxiTa durum.<br />
ioseb besarionis Ze xidze Seyovnda, Cxeriis wyals<br />
Caacqerda, albaT grili niavi esiamovna.<br />
biWebic Seyovndnen. ver bedavdnen xmis amoRebas, an<br />
rogor unda eTqvaT, Zia stalin, CarCoSi dabrundi,<br />
Torem kukuri maswavlebels ver gadavurCebiTo.<br />
gza qviT mokirwlul, viwro orRobiT grZeldeboda.<br />
alagalag amongreul oRroCoRroebSi gubeebi Camdgariyo.<br />
_ fexs ar adgams! _ CaiCurCula marTalim.<br />
ioseb besarionis Ze marTlac ise midioda, miwis pirs<br />
fexs ar akarebda. arc nabijis xma ismoda. guburas Tu<br />
gadauvlida, wyali ar irxeoda, fexsac<strong>me</strong>lze talaxi ar<br />
ecxeboda.<br />
kacma gamoiara. tanmaRali vin<strong>me</strong> iyo, Soridan TavaRerebuli<br />
modioda. belads rom Sexeda, niri ecvala,<br />
Robes zurgiT aekra.<br />
ioseb besarionis Zem Cauara, Tur<strong>me</strong> is kaci idayvamde<br />
ZlivsRa swvdeboda.<br />
_ marTlac didia! _ SiSnarevi aRfTovanebiT Cur-<br />
Culebs ariqa. duru da marTali Tavs uqneven.<br />
eseni kvlav cariel CarCos miaTreven. ufro da ufro<br />
umZimT, xSir xSirad isveneben, ar CamovrCeTo da win wasuls<br />
sirbiliT miewevian.<br />
macxovrisgoris ferdobi gamoCnda, Semodgomas mis-<br />
Tvis odindeli sixasxase waurT<strong>me</strong>via.<br />
kibis safexurebi jaWviviT gabmula, bolo ar uCans.<br />
ioseb besarionis Zem moixeda, biWebs yalioni SeTqmuliviT<br />
dauqnia da kibeebs auyva. auCqareblad da msubuqad<br />
miiwevda, biWebi ki qoSiniT mihyvebodnen.<br />
Zneli iyo aRmasvla. win mimavali didze didi beladi<br />
safexurs fexs TiTqos arc akarebda. biWebs ki Rone daakldaT...<br />
Cxeriispiras gawolili <strong>me</strong>reTi dabla eSveboda,<br />
Semodgomis yviTel, vardisfer da mwvane ferebad<br />
ganfeniliyo... bulvaridan, moednidan, quCebidan mxiaruli<br />
musika ismoda. albaT demonstracia damTavrda<br />
da sasule orkestri saseirnod gamosul moqalaqeebs<br />
arTobs.<br />
_ uh, <strong>me</strong>ti ar SemiZlia! _ safexurze daeSva ariqa.<br />
durusa da marTalisac gauWirdaT, magram ariqa<br />
mTlad uRono iyo, isedac lifsitas hgavda.<br />
Seisvenes.<br />
ioseb besarionis Zec SeCerda. sakmaod Sors iyo wasuli,<br />
gorakis Tavamde cotaRa aklda da ar Cqarobda. qalaqs<br />
gadahyurebda. aqedan <strong>me</strong>reTi ufro farTo Canda. misi<br />
Soreuli gareubnebi Cais plantaciebsa da simindis<br />
CayviTlebul YyanebSi gadadioda.<br />
SoriT Sor horizonts burusi exvia, zRvis silurjes<br />
faravda.<br />
196 197
_ wavideT! _ Tavs Zala daatana ariqam, <strong>me</strong>gobrebisa<br />
Sercxva.<br />
_ nela iare, CarCos Cven wamoviRebT! _ didsulovnad<br />
SesTavaza durum.<br />
gza ganagrZes. yoCaRad mimaval Zmakacebs ariqac nelinel<br />
mihyva.<br />
ager as<strong>me</strong>erTe safexuric.<br />
aqedan viwro biliki iklakneboda da biWebi buCqebs<br />
ebRauWebodnen.<br />
didi beladi aRma miiwevda, miwas fexs arc adgamda.<br />
da ai, macxovrisgoris Tavic gamoCnda. odesRac aq<br />
TeTri taZari idga. axla mxolod nangrevebi darCeniliyo,<br />
ruxi lodebi, suroTi CaxlarTuli, katabalaxiTa<br />
da WinWriT mosili... zed gadmosaxedze zRudis narCeni<br />
gadarCeniliyo da ioseb besarionis Ze masze SeCerda.<br />
idga da gadahyurebda Soreul horizonts. iqneb igi ufro<br />
Sors ixedeboda, vidre erTad aRebuli yvela biWi,<br />
im burusian ciskidis miRma gaSlil zRvasac xedavda da<br />
zRvaTa miRma gawolil qveynebsac...<br />
biWebmac biliki amoaTaves. zRudesTan mokrZalebiT<br />
gaCerdnen. didi beladi iseTi axovani Canda, ise mtkiced<br />
idga, saldaTur Sinelsa da qirzis CeqmaSi, yalioniT<br />
xelSi, sakuTar Zlierebasa da yovlisSemZleobaSi darwmunebuli,<br />
rom SemkrTalma biWebma CarCo Zirs dades da<br />
pirdaRebulni miaCerdnen.<br />
mze dabla gadaqanda, <strong>me</strong>wamuli daedo. ioseb besarionis<br />
Zis fexebTan <strong>me</strong>wamuli Crdili gawva, dagrZelda,<br />
biWebs gadmoefina. wamSi acivda. Crdili ki TandaTan ganivrco,<br />
qalaqis Tavze gaiSala da samyaros feradovneba<br />
erTianma ruxma ferma Secvala.<br />
ioseb besarionis Zem gayuCul biWebs gadmoxeda da<br />
erTxelac Tqva:<br />
`SesaniSnavi kvarcxlbekia!~<br />
yalioni gadmobertya, Setrialda da CarCoSi aRmoCnda.<br />
_ ra Tqva? _ CurCuliT ikiTxa ariqam.<br />
_ raRac SesaniSnaviao! _ durum mxrebi aiCeCa.<br />
_ aq beladis Zegli unda aRimarTos! _ ganacxada<br />
marTalim.<br />
_ erTi amaT damixede, sad amoxetebulan! _ TiTqos<br />
miwidan amoZvrao, bikenti Toloraia zRudis nangrevze<br />
Sedga, Ceqmaze maTraxi gaitkacuna.<br />
biWebs moulodnelobisagan guli gadauqandaT.<br />
_ vin amoitana es portreti? _ mkacrad ikiTxa bikentim.<br />
_ ras apirebdiT?<br />
_ Cven xom pionerebi varT, _ Tavi moisawyla marTalim,<br />
_ aq ki kargi adgilia... ai, es kvarcxlbekia stalinis<br />
ZeglisaTvis...<br />
bikentim mimoixeda, lods fexi dahkra, simtkice Seumowma.<br />
_ uyure Sen, _ gaikvirva, _ marTlac gamodgeba<br />
kvarcxlbekisaTvis!<br />
zRudidan Camoxta, marTalis <strong>me</strong>gobrulad moxvia<br />
mxarze xeli, iqve qvaze Camojda da mTlad Sinaurulad<br />
alaparakda:<br />
_ kargi biWebi yofilxarT! es portreti didi kia,<br />
magram qalaqidan ar gamoCndeba, aq uzarmazari brinjaos<br />
Zegli unda daidgas. amitom portreti ukan, skolaSi wai-<br />
ReT, Tanac, _ xmaSi ukmayofilebs gauria, _ es xom didi<br />
stalinis portretia, aqeTiqiT misi tareba ar SeiZleba!<br />
sad aris Tqveni maswavlebeli, an direqtori, magaT Cven<br />
yurebs avuwevT! _ naZaladevad Caicina, viTomc vxumrobo.<br />
_ axla es miTxariT, im dRes rom SemxvdiT, iqiTa<br />
mxares, saeWvo veraferi naxeT?<br />
da maSin marTalim, sulswrafad, albaT imitom, maswavlebelsa<br />
da direqtorze saSiSi saubari Caefarcxa,<br />
bavSvuri gulubryvilobiT daagdo:<br />
_ ki, neandartaleli vnaxeT!<br />
_ neandartaleli? _ gaocda bikenti, siwiTlem gadaurbina,<br />
biWi damciniso, Tu ifiqra.<br />
_ ho, neandartaleli... Cxeriis saTavesTan...<br />
198 199
_ Tqvenc naxeT? _ durusa da ariqas daekiTxa bikenti.<br />
_ ho! _ Tqva orivem, Tavi ki uaris niSnad gaaqnies.<br />
_ ho Tu ara? _ Caajinda bikenti.<br />
_ SegveSinda, magram ar gvinaxavs! _ xma Cauvarda<br />
ariqas.<br />
_ TiTqos gviyurebda, Cven ki ar gvinaxavs! _ daemowma<br />
duru.<br />
marTalim ena moikvnita. igrZno, rom raRac cudi moxda,<br />
oRond ver mixvda ra... `<strong>me</strong> xom gavixumre? _ wyeniT<br />
fiqrobda. _ neandartaleli muzeumis kedelzea!..~<br />
didxans Camodiodnen ferdobze, daRlilni, uxalisod,<br />
Tan moaTrevdnen veeberTela portrets. suraTze<br />
gawolili didi beladi axla cisken iyureboda. `<strong>me</strong>ore<br />
mxares rom Cans, is albaT _ miwisken!~ _ gaifiqra marTalim.<br />
28<br />
_ mamaSenia, Svilo! _ efrom mxarze xeli mouWira.<br />
xelisguli yinuliviT civi hqonda da frCxilebi kanSi<br />
mtkivneulad CaeWdo.<br />
tataCi wumpeSi egdo, sisxlisagan icleboda... TiTebiT<br />
talaxi mofxoWna, krunCxvam dauara da gayuCda, gaSeSda...<br />
TavdaRma iwva, kiseri uxerxulad moeRrica. gauparsavi,<br />
SiSiT gaTanguli, tanjuli pirisaxe TiTqos dauwynarda.<br />
Tvalebi Ria darCa da Sig cis lurji anarekli TandaTan<br />
qreboda.<br />
_ esec ase! _ Tqva vava zarquam da mauzeri budeSi<br />
Seinaxa.<br />
oTxi sxva Cekisti Robis miRma idga...<br />
gadaigriala saSvidnoembro zeimma, axla <strong>me</strong>reTs<br />
Tvlemismomgvreli siwynare efina... sad<strong>me</strong> dedali Tu<br />
akriaxdeboda, anda simindiT datvirTuli uremi Caivlida<br />
WrialiT.<br />
ezoSi, mzeze Tbebodnen. biWi cdilobda mowyeniloba<br />
Zveli, danjRreuli patefoniT gaeqarvebina. saxelurs<br />
awvalebda. firfita mravalgzis iyo naxmari da gafxaWnili,<br />
xma exrinweboda. <strong>me</strong>fandure qalebi sixaruliT mRerodnen:<br />
`Cqimi sqvami saqorTuos, mafSaliefq dikaTes...~<br />
xaliss TandaTan umatebdnen _ `uraida raida, uraida raida,<br />
voraida, varaida, na...~<br />
ezos mwvane moli efina, Tumca feri Semodgomas Seerbilebina...<br />
erTgan ki Roris naCiCqnze wumpe Camdgariyo.<br />
cacanas muxlze beladis pirveli tomi edo da ukve<br />
<strong>me</strong>ramdened uRmavdeboda.<br />
efro jorkoze welgamarTuli ijda. axladdavarcxnil<br />
WaRaras TavSaliT ikavebda da xelebi aseve gauSeSda<br />
kefasTan.<br />
_ moica!<br />
ezos boloSi nezvi iCiCqneboda, xandaxan dings aswevda<br />
da firfitis gaxrialebas gaocebuli RrutuniT Seexmianeboda.<br />
_ moica! _ gai<strong>me</strong>ora efrom.<br />
quCaSi CoCqoli da mamakacebis SeZaxili gaisma.<br />
haerSi tyviam gaizuzuna.<br />
cacanas wigni dauvarda, muxlebze xelebi daiyrdno<br />
da wamoiwia, magram veRar wamodga.<br />
efro adgilidan ar daZrula.<br />
WiSkari SemoxeTqa kacma, ise Cqarobda, Ceq<strong>me</strong>bidan<br />
amoxtomas lamobso.<br />
gamitkalebuls, Tvalebi fosoebSi Cascvenoda, gauparsavi<br />
nikapi ukankalebda.<br />
xelebi gamoiwoda, ZlivsRa Tqva:<br />
_ deda, miSvele!<br />
efro wamoimarTa, rac iyo, imaze maRali gamoCnda.<br />
Tmas SeeSva da xelebi gaSala, TiTqos ltolvilis gulSi<br />
Cakvras da gadarCenas lamobso.<br />
mdevarTa SeZaxili da fexebis bragabrugi sul axlos<br />
gaisma.<br />
200 201
kaci gaiqca, eklian Robes miawyda. adre, albaT iolad<br />
gadaevleboda, oRond trifoliats aravin kafavda,<br />
zomaze <strong>me</strong>tad gaizarda, eklis kedlad gadaiqca. ltolvili<br />
gvian mixvda Secdomas, is mSveleli wamic Semoadna,<br />
ukana ezosken Sebrunda, ucabedad fexi dausxlta da<br />
amotrialda.<br />
vava zarquas nasroli tyvia maSin miswvda, roca ukve<br />
ecemoda.<br />
wumpeSi Caemxo tataCi da simwriT miwa da talaxi mofxoWna.<br />
_ esec ase! _ Tqva vava zarquam.<br />
bikenti Toloraiam moirbina am dros. mrgvali pirisaxe<br />
gasTeTreboda, xeli odnav SesamCnevad ucaxcaxebda.<br />
avad gadaxeda vavas, TqmiT ki araferi uTqvams.<br />
patefoni xmas ixleCda. nafxaWnze nemsi veRar gadadioda<br />
da <strong>me</strong>fandure qalebs sixaruliT amoeCe<strong>me</strong>binaT:<br />
`Cqimi sqvami... Cqimi sqvami... Cqimi sqvami...~<br />
cacanam amoislukuna, etyoba guli misdioda, <strong>me</strong>re<br />
WaRara Tavi muxlebze Camouvarda da yru zmuili gamosca.<br />
efro gaxevebuli idga. gamxdari TiTebi SviliSvilis<br />
mxrebisTvis CaeWdo. Tvalmoucileblad, kuStad<br />
uyurebda bikentis.<br />
_ dezertiri iyo da moRalate! _ zizRiT Tqva vava<br />
zarquam.<br />
_ dezertiri iyo da moRalate! _ gai<strong>me</strong>ora bikentim,<br />
piri ganze miabruna. _ Zlivs movimwyvdieT!<br />
_ ux, ux, ux!.. _ Seexmiana nezvi ezos kuTxidan, dingi<br />
aiSvira, haerSi sisxlis suns iWerda.<br />
marTalis Sescivda, caxcaxma dauara. xelisguli patefonis<br />
saxelurs mieweba da veRar uSvebda... `neandartaleli...<br />
neandartaleli...~ _ tvinSi rekda da ver mimxvdariyo,<br />
risTvis amoeCe<strong>me</strong>bina.<br />
_ sacodavi Cemi Svili! – xmadabla gamoscra efrom.<br />
_ dezertiri iyo da moRalate, Senc kargad ici magi!<br />
_ braziT gai<strong>me</strong>ora bikentim.<br />
marTalis azri zoziniT moZraobda. albaT yovelive<br />
sizmarSi xdeboda, magram tkiviliani iyo es sizmari. ager<br />
kaci gdia. mTeli ezo moliTaa dafaruli. is ki maincdamainc<br />
wumpeSi Cavarda... mama iyo, magram moRalate da dezertiri,<br />
da marTalis guli orad gaixliCa, sibraluli<br />
da sircxvili erTmaneTs ver Seariga.<br />
_ sacodavi Cemi Svili! _ jiutad gai<strong>me</strong>ora efrom.<br />
cacanam zmuils uklo, gayuCda.<br />
bikenti ar Sepasuxebia efros, biWisaken gadmoalaja.<br />
marTali moikunta, Tavi kiserSi CauZvra, TiTqos<br />
dartymas eliso. kacma firfita aaglija patefons da<br />
moisrola.<br />
gaxeda efrom Tavis sacodav Svils, <strong>me</strong>re bikentis da<br />
SurisgebiT uTxra:<br />
_ stalinzea eg simRera, bikenti!<br />
bikentim zurgi Seaqcia, Cekistebs gasZaxa:<br />
_ ra WirisuflebiviT damdgarxarT, manqana moiyvaneT!<br />
_ ux, ux, ux! _ nezvi daiZra ezos kuTxidan, Tavi maRla<br />
aeSvira da xrotinebda, sisxlis suns gadaeria.<br />
micuxcuxda wumpeSi Cagdebul kacTan, dingi sisxlis<br />
gubes ataka.<br />
SeaZagZaga marTalis, ucbad raRac Zalam aitaca, bebiis<br />
xels dauZvra da win gavarda.<br />
nezvma sisxliani dingi Semoageba, kbilebi sazarlad<br />
gaawkapuna. saidanRac joxi daaZro marTalim, dauzogavad<br />
Cascxo da Cascxo pirutyvs, gaqceulsa da aWyvirebuls<br />
sdia.<br />
<strong>me</strong>re yvelaferi daaviwyda... TvalT daubnelda, yurebSi<br />
jer Sxuili Caesma, <strong>me</strong>re s<strong>me</strong>na daexSo.<br />
siwynare Camoefina marTali Toduas sulSi...<br />
viTom eZina da Tvali gaaxila biWma. viTom Tavis oTax-<br />
Si wevs. farTod gaxsnili karidan da fanjrebidan sinaTle<br />
uxvad iRvreba, oTaxs pirTamde avsebs, imdenia, sagnebis<br />
garCeva Wirs... eger wiTelydian, oqrosvarayian to<strong>me</strong>bze<br />
aTinaTobs... kars iqiT grZeli aivania, farTod ga-<br />
202 203
daSlil <strong>me</strong>reTs gadahyurebs, raRacnairad gakamka<strong>me</strong>buli,<br />
naTeli sivrce iSleba, lurji ciT, TeTri mTebiTa<br />
da Cxeriis mwvane sanaxebiT SemosazRvruli.<br />
moulodnelad Crdili ecema, TiTqos uxilavi Rrubeli<br />
gadaekrao cas... ager isic! warmoudgenlad diadi<br />
raRac... TaviT cis gumbaTs swvdeba... kiteli da galife,<br />
gaprialebuli saldaTuri Ceq<strong>me</strong>bi... xelSi Cibuxi uWiravs<br />
da fiqrianad dascqeris ferxTiT afusfusebul qalaqs...<br />
SiSi da aRtaceba avsebs marTalis suls... `vaSas~ utyv ZaxilSi<br />
ixrCoba, survili Tayvaniscemisa pirTamde avsebs...<br />
_ marTali, Svilo! _ efro bebias susti xma swvdeba<br />
s<strong>me</strong>nas.<br />
_ marTali, Svilo! _ kvnesis cacana bebia.<br />
TiTqos ukuRma datrialda drois saTvalavi. mar-<br />
Tali awvalebs patefonis saxelurs. firfita trialebs<br />
da CaxleCil x<strong>me</strong>bs gamoscems. <strong>me</strong>fandure qalebi mondo<strong>me</strong>biT<br />
abulbuleben: `Cqimi sqvami saqorTuos, mafSaliefq<br />
dikaTesi... uraidaraida, uraidaraida, voraida,<br />
varaidana...~<br />
ezo gadairbina dezertirma da moRalatem. didi xnis<br />
gauparsav wverSi WaRara momravlebia. SiSisagan saxe<br />
gamitkalebia. tyeRreSi gdebisagan tanisamosi Selaxvia.<br />
Ramis yaCaRsa hgavs da biWma am kacSi nacnobi da mSobliuri<br />
veraferi amoicno.<br />
fexi daucda tataCis da, roca vardeboda, vava zarquas<br />
tyvia maSin miewia.<br />
wumpeSi Cavarda da sisxlisagan daiwrita... efrom<br />
Tmas xeli uSva, WaRara, buwka T<strong>me</strong>bi aewewa. biWis mxars<br />
frCxilebiT Cahfrenoda, mzera bikentis miayina... `stalinzea<br />
eg simRera, bikenti!~ _ SurisgebiT gamoscra<br />
efrom. ezos bolodan ki gaavebuli nezvi wamovida xrotiniT,<br />
sisxlis suns mietana...<br />
rodis moxda es? nuTu marTla moxda?<br />
_ mamaSenia, Svilo! _ yrud, daRlilad warmoTqva<br />
efrom.<br />
bikentis Sexeda marTalim. kacs Ceq<strong>me</strong>bze talaxi moscxeboda.<br />
ruxi galife da kiteli ecva. yvela Rili viwrod<br />
Seekra. saulvaSeze pawia, viwro ulvaSi daetovebina.<br />
cxvirze pensne moergo da mrgvali saxe swavluls miugavda...<br />
rodis daiyena ulvaSi ase bikentim, _ gaukvirda<br />
marTalis, _ an saTvale rodis moirgo?<br />
_ ho, neandartaleli! _ Tqva uneblieT.<br />
_ ra? _ wamowiTlda bikenti, jiqur Sexeda dedabrebs.<br />
_ erTi saaTis dro momicia, efro! _ ase brZana...<br />
204 205
wigni <strong>me</strong>ore<br />
kvarcxlbeki, 1953<br />
beladi dadga ruxi mazariT<br />
CuqurTmis sxiviT moxatul qvebze.<br />
cidan mzis Suqi uzarmazari<br />
gadmoSlila da exveva mxrebze...<br />
r. b-Ze<br />
206 207
208 209<br />
1<br />
da amoanaTa <strong>me</strong>xsierebis siRrmidan diadma mamam.<br />
igi moabijebda <strong>me</strong>reTis quCaSi, mze dahnaToda da TviTonac<br />
mzesaviT maRals Tavze oqros Saravandi mosavda...<br />
maradis unda evlo xalxTa Soris mouRlelad, rakiRa<br />
zRapruli sasmisi Seesva da ukvdavebas ziareboda... daixara<br />
ioseb besarionis Ze, Tavze mZi<strong>me</strong>, civi xeli daado<br />
da uTxra:<br />
`mamaTa danaSaulze Svilebi pasuxs ar ageben!~<br />
_ mama! _ xmadabla, SiSianad mouxmo marTalim da<br />
Tvali gaaxila.<br />
ioseb stalinma gadmoxeda mkacrad da ymawvils<br />
guli Cauvarda. gons Zlivs moego, Zlivs gaixsena, rom<br />
didi beladi nacrisferi kedlidan gadmohyurebda da<br />
wuxel TviTon, sakuTari xeliT gaakra es suraTi im adgilas,<br />
sadac adre, bavSvobis dros, oTxi beladis waWrili<br />
Tavebi axsovda. Ra<strong>me</strong>, bindSi TvalebiRa mouCanda belads<br />
da marTalim karga xans ver daiZina. Trgunavda es mzera,<br />
aforiaqebda, TiTqos ymawvilis yovel nafiqrals<br />
zveravso, azris mdinarebas umow<strong>me</strong>bso... `mxolod er-<br />
Tgulebsa aqvT sicocxlis ufleba!~ _ Tqva erTxel vava<br />
zarquam... es iyo maSin, roca aTi wlis marTali sikvdilis<br />
karibWesTan idga da nabijiRa rCeboda, roca bikenti Toloraiam<br />
staca xeli, ukan moabruna... `pataraa, gzaSi dai-<br />
Rupeba!~ _ Semrigeblurad uTxra moadgiles, vavam ki<br />
uxsebeliviT waisisina _ eg gvelis wiwilio. bikentim<br />
ar acala, sityva waarTva, `pavlik morozovis ambavi<br />
xom ici?~ vavam ena gadaylapa, piri miabruna... marTalis<br />
safiqrali SerCa, unda moeazrebina, ratom axsena bikentim<br />
pavlik morozovi, kargia es Tu cudi, magram fiqris<br />
Rone aRara hqonda, misi goneba ucxo ram sens Seepyro.<br />
im wuTidan, roca vava zarquam tyvia gaisrola, marTali
avad gaxda, TvalSi bindi Caudga, s<strong>me</strong>na daexSo. sizmre-<br />
Tis qveyanaSi imogzaura karga xans, <strong>me</strong>re TandaTan mobrunda,<br />
im sizmrebSi sinamdvilemac SemoaRwia, Tumca yovelives<br />
aRqma da gaazreba uWirda. bundovnad axsovda cacanas<br />
usasoo ymuili, efros utexi xma _ `biWi damirCine,<br />
bikenti, da RvTis winaSe yovelives gapatieb!~ akivlda<br />
orTqlmavali, vagonebi erTmaneTs miejaxa, borblebis<br />
auCqarebeli dagadugi moisma... wavida matarebeli, waiyvana<br />
efro da cacana, sakaceze gulaRma wamowolili marTali<br />
ki TiTqos TavisTavad micuravda sivrceSi da zevidan varskvlaviani<br />
ca gadmomxoboda. im miriadi varskvlavidan<br />
erTi iyo efro, erTic cacana. SoriTSors cimci<strong>me</strong>bdnen<br />
is varskvlavebi da marTali mixvda, verasodes gadalaxavda<br />
usazRvro samanebs, verasodes mieweoda gauCinarebulT da<br />
martoobiT gulSeWirvebuls Tvalze cremli moadga...<br />
xuTi weli ucabedi gaelvebaa asakovanTaTvis, mozardis<br />
xuTi weli ki mdored miedineba.<br />
ormocdarvis axali weli saavadmyofos kedlebSi<br />
gaatara. Semdgom verc ixsenebda, ramdeni xani dahyo iq.<br />
<strong>me</strong>xsierebas mxolod TeTri, uwyveti laqa SerCa, albaT<br />
kedlebis feri, an TeTri xalaTebis, anda TeTri SiSisa...<br />
iqneb cxadi iyo is sizmari, is zardamcemi suraTi, rac<br />
tvinSi mkveTrad CaebeWda da <strong>me</strong>re verafriT Tavi ver<br />
dairwmuna, rom mxolod urCxuli ezmana, tvinis xveulebs<br />
lorwo TaTi Seaxo da goneba mouwamla.<br />
TeTr palataSi marto iwva. cioda, usixarulo,<br />
Talxi Suqi idga. wamojda. iatakze jRani kaloSebi eyara<br />
da fexi zizRiT Cayo. sisustes grZnobda, SiSianad akankalebda.<br />
derefanSi frTxilad gaixeda. aravin Canda. ormxriv<br />
Camwkrivebuli karebi mWidrod miegmanaT. albaT<br />
avadmyofebs eZinaT, an iqneb sulac aravin WaWanebda.<br />
derefnis bolosaken gaswia, sapirfareSos eZebda,<br />
sizmridan gamoyolili SiSi Tan sdevda.<br />
TeTri rkinis kari odnav moRiavebuli darCenodaT,<br />
iqidan Cxakuni da Cumi laparaki moesma.<br />
odmav miawva, kari iolad gaiRo da marTali zRurblze<br />
gaeCxira. saoperacio magidaze sanTlis gaCxinkuli<br />
biWuna iwva, Tvalebi WerisaTvis mieyina. odnav gaxsnili<br />
piridan mwyobri kbilebi mouCanda. ori TeTrxala-<br />
Tiani kaci Tavze adga, TeTri niRbebi ekeTaT. erTs xel-<br />
Si sisxliani skalpeli eWira.<br />
aixeda, ucxo SeniSna da raRac Caixriala. <strong>me</strong>oremac<br />
moixeda, Tvalebi daumrgvalda, SeWmuxnul Sublze<br />
oflis winwklebi daaCndaT.<br />
ucbad viRacam yurSi xeli Caavlo marTalis, Semoatriala,<br />
derefani sirbiliT Caatara, palatis kari<br />
gaaRo da ubiZga. biWi sawols gadaawyda, zed daeca. yuri<br />
ubJuoda, magram tirili ver gaebeda.<br />
vava zarquam daubriala Tvalebi, dausisina:<br />
_ aq egde, nabiWvaro!<br />
gvian moego gons. mixvda, is kaci ar iyo vava zarqua,<br />
is iyo nairsaxeoba kacTa, ro<strong>me</strong>lTa TvalebSic sikvdilis<br />
sixaruli anaTebs. yoveli vavas mzeraSi ganaCeni ikiTxeba<br />
da patara marTalim gadawyvita gaqceoda saSiSroebas,<br />
epova Zlieri mfarveli, vavasnairTagan rom daicavda.<br />
wevs marTali rkinis viwro sawolze, Txeli sabani<br />
Semouxvevia, sicivisa da SiSisagan akankalebuli kars<br />
misCerebia, TiTqos elis, rom sacaa skalpeliT xelSi<br />
Semovardeba TeTrxalaTiani vava zarqua, Semzaravi RimiliT<br />
daxedavs, sabans gadaxdis da skalpels mucelze<br />
mouzomavs. am saSineli fiqrebisagan biWs muceli uTax-<br />
Taxebs, Zrwola ipyrobs.<br />
`cotasac gavizrdebi da stalinTan gaviqcevi!~ _<br />
Tavs imxnevebs marTali. _ `beladic dinjad, samSoblos<br />
Svilebs _ moxucebs, yr<strong>me</strong>bs da axalwlovanebs, axvedrebs<br />
Rimils, Zalsa da i<strong>me</strong>ds da axal cecxliT aRafrTovanebs...~<br />
210 211
ase rboda Jami igi. erTxelac movida kaci mavani,<br />
wvergauparsavi, dabambuli juba da galife ecva, fexze<br />
rezinis Ceq<strong>me</strong>bi. Tavze svanuri qudi Camoefxata da direqtorad<br />
iwodeboda. CasWida xeli marTalis, Tovliani<br />
qalaqi gadaatara da ganapiras, maRali, yviTeli galavniT<br />
Semoragul ezoSi Seiyvana, sadac aseTive yviTeli,<br />
dabali da grZeli Senobebi idga da gacrecili, usaxuri<br />
bavSvebi cxovrobdnen...<br />
amieridan aq, udedmamo bavSvTa “priutSi” unda<br />
earseba samadlod. unda daeZina farTo, dabalWerian<br />
oTaxSi, sadac rkiniszambarebiani sawolebi oTxrigad iyo<br />
Camwkrivebuli da nacrisferi, Txeli sabnebis qveS<br />
samocamde Tavgadaxotrili bavSvi mokuntuliyo... unda<br />
esadila sasadiloSi, sadac mudam qonis gulisamrevi suni<br />
trialebda, TefSebs civi wyliT recxavdnen da wyalwyala<br />
wvnianSi oriode, Sauristola kartofili dacuravda...<br />
erTad, xelixelCakidebulebs unda evloT skolaSi, civ<br />
klasebSi mobuzulebs, SimSiliT kuWdamwvrebs unda<br />
ezuTxaT leqsebi sayvarel samSoblosa da bednier bavSvobaze...<br />
rac mTavaria, unda yofiliyvnen bejiTi pionerebi,<br />
<strong>me</strong>re _ bejiTi komkavSirlebi da dRemudam unda<br />
efiqraT diad saq<strong>me</strong>ebze, rac maTs gareSec keTdeboda...<br />
qveyana Tavisi gziT midioda, aq ki isRa CamoaRwevda,<br />
rasac Savi reproduqtori Caixrialebda, anda yviTeli<br />
gazeTi moafrialebda...<br />
ager, axlaxan momkvdara andro Jdanovi, komunizmis<br />
didi mSenebeli, sabWoTa mwerlebis didi <strong>me</strong>gobari,<br />
musikaluri kulturis didi moamage...<br />
ager, Cvens qalaqSi kenWs iyris didi stalini...<br />
`visac surs, rom Cveni diadi samSoblo ganuxreli aRmavlobis<br />
gziT midiodes, is xmas miscems komunistebisa<br />
da upartioebis stalinuri blokis kandidatebs!~<br />
gorgilaZis brigadam Tur<strong>me</strong> Cais uxvi mosavali<br />
moiyvana...<br />
pirveli msubuqi manqana gamovida _ `moskviCi~,<br />
110 km siCqariT garbis...<br />
visac guli erCis, niCbebiTa da barebiT samgoris<br />
vels Seesia... `wyali swyuroda dasicxul yamirs, amitom<br />
iyo dRedaRam mwyrali, stalinma sTqva _ da samgoris<br />
miwam unda dReidan dalios wyali...~<br />
mters am dros, cxadia, ar sZinavs... `docenti g.<br />
fxakaZe Tavis Sro<strong>me</strong>bSi `guruli nioris kariologia~,<br />
`naftalinisa da qafuris moq<strong>me</strong>deba simindze~, `aluCisa<br />
da tyemlis qromoso<strong>me</strong>bis kompleqsi~ aviTarebs <strong>me</strong>tafizikur<br />
Tvalsazriss, garkveviT dgeba <strong>me</strong>ndelisturmorganistul<br />
poziciaze...~<br />
Caiara ormocda<strong>me</strong>rvem, usixarulod, sevdiT, tkiviliT...<br />
marTalis gulSi TandaTan miwynarda Soreuli<br />
x<strong>me</strong>bi. moxda ki yovelive, rac <strong>me</strong>xsierebas SerCa? iqneb im<br />
diliT arc mobrunebula tataCi sikvdilTan Sesagebeblad?<br />
iqneb efro da cacana Tavisi nebiT sadRac gaemgzavrnen,<br />
Casxdnen matarebelSi da wavidnen!.. moxucebs<br />
ras gaugeb!.. TandaTan Seegua marTali am uferul yofas,<br />
SimSilis dauokebel grZnobas, sicives, arsebobisaTvis<br />
brZolis martiv ileTebs, roca yvela geficeba, Zma da<br />
<strong>me</strong>gobari varo, sinamdvileSi yvela mteria... Senc mteri<br />
xar, imTaviTve mtrad daibade!.. tataCis Svili xar da esec<br />
sakmarisia!.. dedac saeWvo sikvdiliT mogikvda da SviliSvili<br />
xar saeWvo dedabrebisa!.. sxva Sens adgilas Tavisi<br />
fexiT Cavidoda dilegSi!.. gvelis wiwili xar da Sengan<br />
mxolod uxsenebeli gaizrdeba!.. pioneris yelsaxvevi rom<br />
gikeTia, es farisevlobaa... vin icis, Seni guli saiTken<br />
ixreba!.. faruli mteri mterze ufro mteria!<br />
ah, es ra dagixatavs?.. fanqriT TeTr qaRaldze!..<br />
`veragi mteri moigeria, iyos dRegrZeli Cveni beria!~<br />
axlave daxie, aravin dainaxos! lavrenti pavles Zes pensne<br />
ukeTia, Sen ki saTvale migixatia!.. ici Sen, vin aris<br />
lavrenti beria?.. `aq, rasac Cveni sikeTe axlavs, aris<br />
212 213
nayofi berias azris, yvelafers maRals, saRsa da axals<br />
misi gonebis beWedi azis!..~ xom gaige, rac giTxari!<br />
diax, ormocda<strong>me</strong>cxre weli miedineba... Sendeba<br />
`volgadoni~... Sendeba stalinis monu<strong>me</strong>ntebi... `priut-<br />
Si~ moitanes kino `stalingradis brZola~...<br />
kinodarbazSi bavSvebi Sehyares. ekranis win direqtori<br />
dgas. sufTad gaparsula. TeTri kiteli moda-<br />
Sia. lurji Sarvalic. fexsac<strong>me</strong>lze kaloSebi amoucvams.<br />
_ bavSvebo! _ xmadabla ambobs, oRond mkacrad.<br />
_ wlevandeli weli didi movlenebiTaa aRsavse. 16 dekembers<br />
samocdaaTi weli usruldeba mTeli qveynierebis<br />
xalxTa did belads amxanag stalins. Tqven kargad gesmiT<br />
am TariRis mniSvneloba, zogierTi TqvenTagani xom wels<br />
komkavSireli gaxdeba!.. Cveni qveynis yvela kuTxidan<br />
did belads ugzavnian molocvebsa da saCuqrebs... Cvenc<br />
unda movifiqroT ra<strong>me</strong>!<br />
marTalim moifiqra. vatmanis farTo qaRaldze<br />
daxata portreti _ `beladi qalaqs ewvia Cvensas, dinjad<br />
gaxeda moedans, quCas...~<br />
`es rom ara, komkavSirSi arc mimiRebdnen! _ fiqrobda<br />
Semdgom marTali. _ diaxac, xalxis mtris Svils<br />
komkavSirSi vin miiRebda... stalinma miSvela!~<br />
mxolod stalins SeeZlo misi Svela, stalins unda<br />
eTqva is erTi fraza _ mamaTa danaSaulze Svilebi pasuxs<br />
ar agebeno!<br />
naxati moskovs gaagzavnes, sxva uamrav saCuqarSi<br />
patara adgili, albaT, imanac daikava. pasuxad ki mokle<br />
ustari movida. momcro, TeTr qaRaldze madlobis sityva<br />
ewera. biWma Tavdapirvelad ar daijera, <strong>me</strong>re Tvalebi<br />
auwylianda, Svebis cremlebiT atirda. mas apaties!<br />
amieridan mas SeeZlo Camoexsna moRalatis Svilis mZi<strong>me</strong><br />
tvirTi... TiTqos kedlebs <strong>me</strong>ti siTeTre SeeZina, cas <strong>me</strong>ti<br />
silurje, TiTqos maswavleblebi da bavSvebi ufro<br />
keTilni gaxdnen, moridebulni... `priutis~ direqtori<br />
sixaruliT aRar iyo, xelebs ise ifSvnetda, TiTqos mis-<br />
Tvis eTqvaT madloba. marTali Toduam Sexeda stalinis<br />
portrets, skolis derefnis bolos rom ekida da<br />
pioneruli salamiT miesalma: `madloba madlobisaTvis<br />
dido stalin!~<br />
ucnauri karuseli datrialda mis irgvliv. zurgsukan<br />
esmoda CurCuli _ `es is bavSvia? bednieri!~ direqtori<br />
gaisarja, erTi xeli tanisamosi gauxerxa. Semoses<br />
marTali, davarcxnes, gaapewenikes, leqsebi azuTxebines<br />
da sxvadasxva krebasa da Tavyrilobaze gamohyavdaT.<br />
isic Rones ar iSurebda da mondo<strong>me</strong>biT gahyviroda:<br />
`Sen Cveno dido i<strong>me</strong>do, sworupovaro sardalo, Cveno<br />
mamav da belado, sityviT da saqmiT marTalo...~ anda<br />
`rogor gadido, rogor vTqva Seni sadari leqsebi... rom<br />
SoTa iyos cocxali, uTuod davesesxebi...~ an `am leqss<br />
TviT xalxi mkarnaxobs, ara sWirdeba mgosani, <strong>me</strong> mxolod<br />
Sevkar, Sevkone riT<strong>me</strong>bis krialosani...~ an kidev: `TviTon<br />
stalinsac xmas vaZlevT, roca xmas vaZlevT berias...~<br />
erTxel TbilisSic waiyvanes, es ukve ormocda<strong>me</strong>-<br />
TerT<strong>me</strong>te wels iyo. klubidan klubSi dahyavdaT. scenaze<br />
udedmamo bavSvTa ansambli wvrili xmiT, gulis SemaRoneblad<br />
mReroda: `mTel qveyanas uyvarxar, Cven sad<br />
unda geZiooT! ra iqneba, Zvirfaso, erTxel gorsac ewvioo!..~<br />
marTali ki amaT Semdeg gamodioda rixiT: `dgas<br />
berias mtkice xeliT yvavilebSi Caxatuli, dgas Tbilisi<br />
rogorc taxti sicocxlis da gazafxulis!~ anda kidev<br />
ufro mamacurad: `stalinis droSa gavSaloT, orbis<br />
frTa naperwklovani...~<br />
`es baRana Sors wava!~ _ viTomc ase Caiduduna<br />
amxanagma mgelaZem, an kidev amxanagma Carkvianma, an sulac<br />
sxva didma kacma (cxovrebis scenaze didi kacebi<br />
wamdauwum Semodiodnen da gadiodnen!), roca marTalim<br />
vaJkacurad dasWeqa: `stalin _ Cveno siWabukev, stalin<br />
_ mamav sayvarelo, Sen Segxaris, Sen gimReris madlieri<br />
214 215
saqarTvelo!~ an iqneb es leqsi _ `stalin! stalin! xalx-<br />
Ta mamav, sayvarelze sayvarelo _ sul sxva eSxiT imzireba<br />
dRevandeli saqarTvelo!..~ Tumca ra mniSvneloba<br />
aqvs, Seaqo vin<strong>me</strong>m marTali Tu ara, misi saxeli `priuts~<br />
gareTac gaJRerda da momdevno ormocdaTor<strong>me</strong>tSi darcxvenili<br />
da loyebawiTlebuli ymawvili komkavSiris<br />
mdivnad gaamweses...<br />
dro iyo jaSuSebisa da diversantebis Zebnisa...<br />
soxumSi Sendeboda vagzlis Senoba...<br />
mongoleTs mokvda marSali Coibalsani...<br />
eqvs dazgaze muSaobda Zafis amoxvevis ostati ciala<br />
Rlonti...<br />
mankieri romani dawera Salva dadianma...<br />
gamsaxurdias `<strong>me</strong>brZol nacionalizms aSkarad<br />
faSisturi elferi daetyo...~<br />
koreaSi generali rijuei taraknebsa da rwyilebs<br />
ao<strong>me</strong>bda...<br />
`Zirs omis gamCaReblebi!~ (yvelani fexze dgebian.<br />
mquxare, xangrZlivi taSi, ro<strong>me</strong>lic ovaciad iqceva. gaismis<br />
SeZaxilebi: gaumarjos amxanag stalins! amxanag stalins<br />
vaSa!).<br />
1953 wlis zamTarSi marTali Toduas gamoeRviZa<br />
sakuTari saxlis WerqveS, stalinis mkacr Tvalebs SeefeTa<br />
da, TiTqos Tavis dasacavado, uneblieT leqsis ori<br />
striqoni CaiCurCula: `stalin _ xalxTa gazafxulo,<br />
mSobliuro dido stalin!~<br />
2<br />
_ bikentis unda umadlode, Toloraias, saxli<br />
rom daginarCunda! _ uTxra marom marTalis.<br />
mamida darikos martoasuli iyo maro. adre gaaTxoves<br />
Tur<strong>me</strong> da adreve daqvrivda, uSvilZirod darCa.<br />
marTalim arc icoda, cocxali Tu iyo mamida dariko, an<br />
ratom unda efiqra cocxaliao, roca TviTon maro aTasi<br />
wlis dedabersa hgavda, Tumca CitiviT msubuqad ki trialebda.<br />
`priutSi~ naxulobda nestoris SviliSvils. kviraSi<br />
erTxel talaxaZis quCasac aakiTxavda, saxls gamoxvetavda,<br />
Tvals Seavlebda, xom araferi daikargao, <strong>me</strong>zoblebs<br />
daubarebda, Tqveni Wiri<strong>me</strong>, yuri aTxoveT, obols<br />
ra<strong>me</strong> ar daakldes, codoao...<br />
marTlac yovelive xeluxlebeli daxvda marTalis,<br />
Tumca saxls mainc daetyo didi xnis upatronoba.<br />
oTaxebSi sicivem daisadgura da saxeldaxelod danTebulma<br />
cecxlma igi ver gaanela. Wers laqebi daaCnda.<br />
yavari dalpa da wvimis dros wyali Camodioda.<br />
sxva gza ar hqonda obols, TviTonve unda miexeda<br />
yovelivesTvis, martodmartos unda aewyo cxovreba.<br />
unda SeSveboda efrosa da cacanaze fiqrs. eseni rom ara,<br />
samyaros rigi mwyobrad hqonda Camowerili. yvelafris-<br />
Tvis Tavisi adgili mieCina. es qveyana piramidas hgavda,<br />
romlis wverze mzesaviT anaTebda didi beladi. piramidis<br />
ro<strong>me</strong>liRac waxnagSi, mis qveda safexurebze Caikarga<br />
cacana da efro. es iyo tragikuli Secdoma, raic<br />
yovel diad saq<strong>me</strong>s axlavs Tan. tataCis mkvlelobac tragikul<br />
SecdomaTa rigs ganekuTvneba, Tumca tataCi braliania,<br />
Ralatis wil sikvdili samarTlianicaa. oRondac,<br />
tvinSi vera da ver dalagda azri, rom samarTliani<br />
msjavris aRmsrulebeli maincdamainc vava zarqua unda<br />
yofiliyo, romlis TviT garegnobaSic tyis urCxuli<br />
ikiTxeboda.<br />
amoioxra marTalim, Tavs Zala daatana, Tbili logini<br />
daTmo. civ tanisamoss icvamda da aJrJolebda. kuTxesTan<br />
mivida, Spaleris naxevi gadaswia. iq `yazayiSi gazeTi~<br />
imaleboda. tataCis suraTi ukve aRar ekida kedelze.<br />
iqneb marom gadamala, anda bikentis xalxma waiRo.<br />
es ki ver ipoves. marTali mamas daakvirda. ra undoda<br />
tataCis? vis uRalata an ras? ris gamo daimsaxura vava<br />
zarquas tyvia?<br />
216 217
vavam wuxel moakiTxa. ezoSi ar Semosula, Robes<br />
mklavebiT gadmoeyrdno da moacivda.<br />
marTali airia, ar icoda, ra eTqva. idga mdumared<br />
da Sehyurebda Tavis mtersa da moZules.<br />
_ bikenti gibarebs! _ ise gamoscra vavam, Txeli<br />
tuCebi arc Seurxevia.<br />
uTovlo, sveli zamTari idga. marTalim bambura<br />
gadaicva, Tavze yurebiani qudi Camoifxata.<br />
saaTi ar hqonda da arc is icoda, ra dros ibarebdnen.<br />
<strong>me</strong>reTs gacrecili, Talxi ca gadmomxoboda, qalaqs<br />
usixarulo iers aZlevda.<br />
talaxaZis quCa saxelwodebas amarTlebda. marTalis<br />
aryofnaSi mas araferi dahklebia da arc araferi<br />
Sehmatebia. dro TiTqos gaCerda. zogierTma <strong>me</strong>zobelma<br />
ver icno. patara, mocucqnul biWad axsovdaT, axla ki<br />
vaJkaci eTqmoda, saulvaSeze RinRli mosdeboda.<br />
ra undoda bikentis, risTvis ibarebda? an ase uceb<br />
saidan Seityo ymawvilis dabruneba? maros naTqvamidan<br />
axsovda da TviTonac grZnobda, bikenti rom ar iviwyebda,<br />
TiTqos mfarvelobda kidec, magram, albaT, saSiSi iyo<br />
es mfarveloba.<br />
manamde arasodes yofila am SenobaSi. WuWyiani<br />
quCis Semdeg moprialebuli kibe da parketi eucxova.<br />
grZlad dafenilma fardagebma da dermatinianma karebma<br />
ridi gauZlieres. karebis warwerebic krZalvas badebda.<br />
TeTr fonze mkveTrad moxazuli asoebiT mxolod<br />
inicialebi da gvarebi ikiTxeboda. Tanamdebobebi ar aReniSnaT,<br />
amiT albaT ambobdnen, Cven yvelani Tanasworni<br />
varT, erT saq<strong>me</strong>s vemsaxurebiTo. ager karic _ `b. Z.<br />
Toloraia~, Tamami, msxvili rusuliT da moridebuli,<br />
wvrili qarTuliT.<br />
mdivan qals ar gahkvirvebia, skamze miuTiTa, Tvi-<br />
Ton ki telefoni aiRo, riCagi daatriala da CasZaxa:<br />
_ amxanago bikenti, biWi movida!<br />
pasuxi moismina, marTalisaTvis araferi uTqvams,<br />
yurmili dado da saq<strong>me</strong> ganagrZo. saqaRaldeSi furclebs<br />
akerebda.<br />
siwynare idga. albaT mTel qalaqSi es iyo yvelaze<br />
wynari da mSvidi dawesebuleba, mosawyenic ki. saocaria,<br />
Tavisi mokle cxovrebis manZilze araerTxel mimxvdara,<br />
rom qalaqSi eSiniaT bikenti Toloraiasi, eSiniaT am wynari<br />
saxlisa. ra unda iyos aq saSiSi? visi unda geSinodes? Tavi<br />
aswia da kedelze lavrenti berias Tvalebs SeefeTa... visi<br />
unda <strong>me</strong>Sinodes da vava zarquasi, _ daaskvna TavisTvis...<br />
ratom iT<strong>me</strong>ns bikenti moadgiled vavas? is, albaT, Semoparuli<br />
mteria da cdilobs cixe Signidan gatexos...<br />
cdam didxans ar mouwia. kari gaiRo da bikentim da<br />
vavam kabinetidan ucxo stumari gamoaciles. ucxo wavida,<br />
orni ki ymawvilis win gaCerdnen.<br />
vavas saxeze kunTi ar gatokebula. marTali mixvda,<br />
am <strong>me</strong>lotis SigniT, qoTanSi, Sxami da balRami ixarSeboda.<br />
bikentis pirisaxezec ar gatokebula kunTi, oRond<br />
mkacri nakvTebis miRma lmobiereba amoikiTxeboda da mar-<br />
Talim suli moiTqva, gaumxeleli SiSi Sors gadamala.<br />
_ a, Toduas biWi gvewvia! _ xeli CamoarTva bikentim,<br />
marTalis bavSvuri TiTebi daiWira da ar gauSva. _<br />
gazrdilxar, dakacebulxar! _ gauSinaurdasaviT. _<br />
gcalia axla Sen?<br />
marTalim Tavi dauqnia.<br />
_ Tu gcalia, <strong>me</strong> da Sen erTad visadiloT!<br />
gasaocari da moulodneli iyo aseTi bikenti. TiTqos<br />
Tavs uyadrebda ymawvils, gadaebijebina Tavisi civi siamayisaTvis...<br />
da es xdeboda am uxseneblis, vava zarquas Tvalwin.<br />
eWvi foriaqobda marTalis sulSi, ver gaego, ra TamaSi<br />
TamaSdeboda da bikentis xelidan TiTebi daiZvrina.<br />
vavam, aqaoda sadili <strong>me</strong> ar <strong>me</strong>xebao, zurgi Seaqcia<br />
biWs, mdivnis magidasTan daixara da CurCuli gauba. misi<br />
gamxdari da moRunuli xerxemali kobrisas hgavda.<br />
218 219
kibeze rom Cadiodnen, bikentim mxarze xeli daado,<br />
TiTqos eyrdnoboda kidec, Tumca nabijs axalgazrdulad<br />
adgamda da xelis simZi<strong>me</strong>Sic Rone igrZnoboda.<br />
manqanaSi Casxdnen, ukan marTali, bikenti ki mZRolis<br />
gverdiT moTavsda. uceb Semobrunda da hkiTxa:<br />
_ Zalian giWirda, iq, sabavSvo saxlSi?<br />
ymawvilma mxrebi aiCeCa, TqmiT araferi uTqvams.<br />
cxadia, uWirda! ara SimSilis gamo, ara sicivis gamo...<br />
aRar esmoda cacanas putuni, efros CaxleCili, mkacri<br />
xma da imitomac uWirda. guli romc gadaexsna am kacisaTvis,<br />
yvelaferi romc eambna, viTom gaugebda bikenti<br />
Toloraia marTalis gasaWirs?<br />
_ <strong>me</strong> ar damviwyebixar, Tvals vadevnebdi Sens warmatebebs!<br />
marTalim Tavi daxara, frCxilebis Semow<strong>me</strong>bas Seudga.<br />
sxvaTa leqsebis zuTxvas Tu eZaxian warmatebebs!<br />
netavi risTvis elaquceba? bikentisi mis Svils lestambesac<br />
eSinoda, sxva biWebs _ miT ufro. axla ki marTalis<br />
toliviT esaubreba, Tavs uyadrebs... ra xeirs elis misgan?<br />
_ araferi warmatebebi <strong>me</strong> ar mqonia, leqsebs vizuTxavdi<br />
da eg iyo! _ uk<strong>me</strong>xad Seepasuxa, mouzomavad.<br />
bikenti gauCumda, viTomc ver SeamCnia mglis lekvis<br />
es Rrena.<br />
_ Sen, mgoni, xatav kidec!<br />
marTalim Tavi dauqnia, laparaki ar ewada.<br />
Toloraiebis saxli didi ki iyo, magram garegnobiT<br />
ar brwyinavda. ZRvibi moerida TanamoqalaqeTa SesaZlo<br />
Worebs, aqaoda <strong>me</strong>c xelmokled vcxovrobo da nacrisferi,<br />
uSno yuTi wamoayuda, Tumca vinc SigniT Sevidoda, STabe-<br />
Wdileba umal Seecvleboda, radgan im dros qalaqSi<br />
iatakze parketi <strong>me</strong>ts aravis ego, Werze aravis ekida WaRebi,<br />
kedlebze iSviaTad Tu vin<strong>me</strong>s gaekra Wreli noxebi...<br />
zinaida petrovna TviTonac Sinsaxkomis veterani<br />
gaxldaT. saidan gamoCnda <strong>me</strong>reTSi es cxvirpaWua, cis-<br />
ferTvala rusis gogo, aravin uwyoda. bikenti eWvobda,<br />
<strong>me</strong>Tvalyured xom ar momiCineso. tradiciulad TiTo<br />
rusi unda hyolodaT organos ierarqiul safexurebze,<br />
maradis <strong>me</strong>Tvalyures erTi zed<strong>me</strong>ti Tvali aras awyenda.<br />
eWviT Sexeda bikentim, magram didxans ver gauZlo cisferi<br />
Tvalebis JuJuns, ahyva cdunebas da daukrefavSi<br />
gaiseirna. <strong>me</strong>re SeuZlebeli aRmoCnda xafangidan Tavis<br />
daRweva da arCia Sin hyoloda moyurade da amiT aecilebina<br />
safrTxe, raic yovel Sinsaxko<strong>me</strong>ls Tana sdevda.<br />
amasobaSi zinaida petrovnam lestambe gaaCina, <strong>me</strong>re<br />
keke, iswavla CiqorTuli <strong>me</strong>grulqarTuli, Tumca<br />
`doneseniebisaTvis~ rusulic kmaroda. amaebisa marTalim<br />
araferi icoda. kedelze lamazi, cqriala gogos suraTi<br />
rom dainaxa, ifiqra, keke rogor gazrdilao, magram sura-<br />
Ti zinaida petrovnas axalgazrdobisa aRmoCnda. TviTon<br />
zinaida petrovna faSfaSa, baraqian dedakacad gadaqceuliyo,<br />
roxroxebda, xmaurobda, ise Sinaurulad da<br />
safuZvlianad mokalaTebuliyo am saxlSi da ara marto am<br />
saxlSi, ara<strong>me</strong>d mTel <strong>me</strong>reTSi, TiTqos aq daTesili da amosuli<br />
xe yofiliyos, sulac ar grZnobda Tavs ucxo miwaze<br />
Camoxetebulad, piriqiT, aqaurni eCveneboda ucxoto<strong>me</strong>lebad<br />
da misi vali iyo, isini Tavis yaidaze moeqcia.<br />
_ vin aris es biCi? _ ikiTxa zinaida petrovnam.<br />
sastumroSi iyvnen da marTalis uxerxuloba bo-<br />
Wavda. kedlidan stalini da beria gadmohyurebdnen.<br />
amaT pirdapir qosa ZRvibias jRani sifaTi Canda. mxatvarfotografs<br />
ucdia Seeferadebina, adamianisaTvis<br />
daemsgavsebina, magram amaod garjila.<br />
_ Zmakacis Svilia! _ civad Seepasuxa cols bikenti.<br />
`Zmakacis Svili!~ _ yurSi dagvianebul eqod Caesma mar-<br />
Talis. <strong>me</strong>tad eucnaura es sityvebi. `Zmakaci~ mteri ver iqneba,<br />
`Zmakacs~ tyviiT ar dasdeven, sasikvdilod ar i<strong>me</strong>teben.<br />
bikentim mxarze xeli gadahxvia, siRrmis karisaken<br />
ubiZga, wamo, visadiloTo, Tan cols hkiTxa:<br />
220 221
_ bavSvebi sad arian?<br />
lestambem Semoixeda am dros, Tvalebi gaufar-<br />
Tovda.<br />
_ veRar icani? _ Caixvixvina bikentim da marTalis<br />
es sicilic eucxova, ar egona, Tu bikenti saerTod<br />
icinoda.<br />
Tavis droze lestambe klasSi yvelaze maRali iyo,<br />
magram zrda TiTqos Seewyvita. amasobaSi, age, marTali<br />
wamoewia. Zveleburad kvlav sinaTle gasdioda. `erTi<br />
layuna vin<strong>me</strong>a!~ _ Seafasa marTalim. ukve aRar surda misi<br />
galaxva, Tumca bavSvobis wyena SerCenoda. `mainc ratom<br />
vezizRebi? _ araerTxel ufiqria amaze. _ ra icis man<br />
Cemi mSoblebis Sesaxeb? iqneb aq, am ojaxSi iTqva rai<strong>me</strong><br />
iseTi, lestambes umwifar sulSi rom CaewveTa?~<br />
lestambe zRurbls moSorda, zlazvniT wamovida<br />
da xeli uxalisod gamouwoda, TiTqos eSinoda, stumarma<br />
ra<strong>me</strong> ar miximandroso.<br />
_ akoceT erTmaneTs, Zveli <strong>me</strong>gobrebi ara xarT?!<br />
_ bikenti erToboda ymawvilebis dabneulobiT.<br />
lestambes sigamxdrisagan loyebi Cascvenoda da<br />
marTalis kocna haerSi gamouvida.<br />
_ keke sadRaa? keke! _ gasZaxa bikentim.<br />
gogona zRurblze Seyovnda. marTalim am yanCaSi<br />
Zlivs amoikiTxa patara feria, `paltaratonkis~ Tavze<br />
gafrenas rom lamobda. TeTri, gamWvirvale piriskani<br />
hqonda, didroni Tvalebi... TiTqmis martoRa Tvalebi<br />
iyo! es is asakia, roca gogonebi tans uceb aiyrian, jerac<br />
dauxvewavni, uSnovdebian, raTa cota xanSi ymawvil lamazmanebad<br />
iqcnen. oRond amisi codna marTalis ara<br />
hqonda da misi faruli Sefaseba orWofuli iyo...<br />
gaSlili wigni gulSi Caexutebina gogonas, etyoba,<br />
wuTis win kiTxulobda.<br />
_ esaa Cveni keke! _ sazeimo kiloTi aRniSna bikentim.<br />
_ Sen albaT Zalze patara gaxsovs! modi, Svilo,<br />
xeli CamoarTvi!.. es ras kiTxulob? _ ena mouCliqa kacma.<br />
_ u. Seqspiri, `ro<strong>me</strong>o da julieta~... ho, ho, `an samwuxaro<br />
sxva ambavi iqneba gana, ro<strong>me</strong>osa da julietas ambavisTana...~<br />
kekem mamis SeTamaSebas yuri ar aTxova, stumars<br />
xeli uxmod gamouwoda.<br />
`ratom keke?~ _ gaifiqra marTalim, mis nacnobebSi<br />
aravis erqva ase.<br />
yvelani sasadiloSi gavidnen. zinaida petrovnas<br />
sufra rusul yaidaze gaewyo _ borSCi, moxarSuli kartofili,<br />
kitris mwnili, Txlad daWrili Zexvi da Savi<br />
puri... cxel wvnians madismomgvreli suni asdioda da<br />
marTalis kuWi aewva.<br />
simorcxve bolomde ver daeZlia. bambura Zlivs<br />
gaiZro, skamis zurgze gadakida. tanze jerac `priutidan~<br />
gamoyolili usaxuri Sarvalperangi ecva da ar icoda,<br />
ranairad damaluliyo. arada, kekem wigni buxris<br />
Tavze Semodo da cxirwin dauskupda, ise mosCereboda,<br />
ucxo ram frinvels aTvalierebso. amitomac gauWirda<br />
ymawvils kovzis aReba, pirs ver axvedrebda.<br />
_ maS xatav, xom? _ gaaxsenda moulodnelad<br />
bikentis.<br />
marTalim Tavi dauqnia.<br />
_ ra daxate?<br />
_ stalini davxate, beriac, molotovic, viSinski<br />
tribunaze...<br />
_ maladCina! _ CamCa haerSi gauCerda zinaida<br />
petrovnas.<br />
_ iqneb Cvenc dagvxato? _ bikentim eSmakurad<br />
moWuta Tvalebi.<br />
`kekes mamis Tvalebi gamohyva! _ gaifiqra mar-<br />
Talim. _ cxviric...~<br />
_ ager kekes davxatav! _ dascda.<br />
kekes sicilma gaiwkriala. Zalian uxdeboda. Tvalebi<br />
auJuJunda, usworo kbilebi gamoaCina.<br />
222 223
`amnair civ saxlebSi ranairad izrdebian nazi gogonebi,<br />
sakiTxavi ai es aris!~<br />
_ magas ra unda? maimuns daxatav da keke iqneba!<br />
_ CaurTo lestambem.<br />
_ maimunis Tavi gabia! _ ar SearCina kekem.<br />
_ aba, daSoSmindiT! _ warbi Sehyara bikentim.<br />
am kinklaobam Cveulebrivi gaxada es ojaxuri garemo,<br />
marTalis ridi moexsna...<br />
ariqa ZaZua gaaxsenda... dResaswaulis wina dRes<br />
skolis aivans rTavdnen girliandebiTa da yvavilebiT.<br />
SuaSi, svetze stalinis suraTi dahkides. kukuri maswavlebelma<br />
ukan-ukan daixia, Tavi ganze gadaxara:<br />
_ a-aqeT leninis suuraTi rom gvqondes, _ marjvena<br />
svetze miuTiTa, _ iiqiT beeriasi, _ marcxenaze<br />
miuTiTa, _ kaai iqneba Zaalian!<br />
_ magaze ioli raa, _ wamoayrantala ariqam, _<br />
Cveni lestambe davkidoT da samive erTad iqneba!<br />
bavSvebi axiTxiTdnen. lestambe galaxuliviT idga.<br />
wesiT kukuri maswavlebelsac unda gascineboda, magram<br />
igi wamoWarxlda, enis borZiki daaviwyda da savsebiT<br />
gamarTulad moixmo:<br />
_ modi, biZi, aq!<br />
ariqa zlazvniT miuaxlovda, Tan tolebisaken<br />
aparebda mzeras, aqaoda, ra vTqvi axla iseTi, nuTu gaxumrebac<br />
ar SeiZlebao?<br />
kukuri maswavlebeli SekuntruSda, yurSi Caafrinda<br />
da aqaCa.<br />
ariqas simwris cremlebi wamoscvivda.<br />
_ eeg vin gaswavla?<br />
_ aravin, masw!<br />
_ iicode, ase Tu gaagrZele, koomkavSirSi miigi-<br />
Reben ki ara, piionerebidanac gagabinZureben!<br />
es SemTxveva gaaxsenda marTalis, undoda moeyola,<br />
keke erTxelac gaecinebina, magram enas droze daaWira<br />
kbilebi.<br />
_ CvenTan darCi! _ bikentim mxarze xeli mouTa-<br />
Tuna. _ salaparako maqvs SenTan! axla ki samsaxurSi<br />
mi<strong>me</strong>Cqareba!<br />
_ <strong>me</strong>c unda camovide! _ aCqarda zinaida petrovna.<br />
_ keke, akauroba mialage!<br />
`keke? stalinis dedas erqva ase!~ _ gaaxsenda mar-<br />
Talis...<br />
224 225<br />
3<br />
<strong>me</strong>reTSi (da saerTod dasavleT saqarTveloSi),<br />
visac orsarTuliani saxli udgas, <strong>me</strong>ore sarTulis kibe<br />
pirdapir ezodan audis. zogjer <strong>me</strong>ore kibeca aqvT, ukana<br />
ezodan asasvleli. farTo aivnebi ician da ramdeni oTaxicaa,<br />
imdeni kari. albaT imitomaa ase, stumari da moyvare,<br />
saidanac moiwadinebs, iqidan Semovides, Tavi Sinaurulad<br />
igrZnos. araferi dafaruli am saxlebSi ar aris.<br />
<strong>me</strong>zoblebi ise Semodian da gadian, karebze arc akakuneben...<br />
Toloraiebis cixesimagre sul sxva yaidaze iyo<br />
agebuli. am nacrisfer yuTs ramdeni<strong>me</strong> viwro fanjara<br />
hqonda da winidan erTaderTi, mWidrod migmanuli kari.<br />
<strong>me</strong>ore sarTulis kibe SigniTve CaeyolebinaT. ase ineba<br />
ZRvibim, mtermravalma da windaxedulma kacma.<br />
_ Cemi oTaxi zeviTaa! _ lestambem marTali Sida<br />
kibiT <strong>me</strong>ore sarTulze aiyvana. _ modi, raRaca gaCveno!<br />
lestambes oTaxi patara senaksa hgavda. sawoli,<br />
saweri magida da skamiRa eteoda. logini jariskacurad,<br />
koxtad gaesworebina. magidaze wignebi, rveulebi da<br />
sawerkalami wesierad ewyo.<br />
_ sad<strong>me</strong> xom ar wamogcdeba? _ lestambe SeTqmuliviT<br />
aCurCulda. _ mamam miTxra, sandoao, Tumca <strong>me</strong><br />
<strong>me</strong>eWveba!<br />
marTali gawiTlda, mxrebi Seaqana.
_ Tu ar <strong>me</strong>ndobi, nurc nurafers miCveneb!<br />
_ sando adamiani iSviaTia, _ Rrmaazrovnad ganacxada<br />
lestambem, _ adamianTa umravlesoba gulis siRr<strong>me</strong>Si<br />
moRalatea. miecemaT sababi da uceb giRalateben!<br />
_ Sen saidan ici?<br />
_ Seviswavle! _ waitrabaxa lestambem, cdilobda<br />
STabeWdileba moexdina. _ Sen <strong>me</strong> ariqa ZaZua ar gegono,<br />
anda duru gegia!<br />
_ ariqa ZaZua? _ gakvirvebiT CaekiTxa marTali.<br />
_ erTic nagavia da <strong>me</strong>orec! _ qedmaRlurad moWra<br />
lestambem. _ Teqvs<strong>me</strong>tisani arian da Tavi bavSvebi<br />
hgoniaT... sxva biWebic! sul imaze gafacicebulan, burTi<br />
rodis gaitanon da Wkuasust gogoebze ixiTxiTon!<br />
_ Sen raze xar gafacicebuli?<br />
_ <strong>me</strong>? _ gawela lestambem, viwro Tvalebi miaciva.<br />
rogor gansxvavdeboda kekesgan, vin daijerebda amaT<br />
daZmobas. `sul sxva sisxlisa da jilagisaa!~ _ gaifiqra<br />
marTalim. lestambem ki dagemovnebiT gai<strong>me</strong>ora: _ <strong>me</strong>?..<br />
vemzadebi!<br />
_ emzadebi?<br />
_ ho, vemzadebi... ai!<br />
xeli Seyo leibis qveS da iqidan WuWyian CvarSi<br />
gaxveuli nivTi gamoaZvrina. Cvari Semoxsna, vercxlisfrad<br />
molaplape revolveri iyo.<br />
_ `valteria~? _ marTalis aRtacebisagan sunTqva<br />
Seekra.<br />
_ xom magaria?<br />
_ magaria! momakidebineb?<br />
_ ha, oRond frTxilad!<br />
marTalim saTuTad mohkida tarSi xeli, simZi<strong>me</strong><br />
esiamovna. fanjrisaken gaiSvira da viTomc gaisrola.<br />
_ buh!<br />
_ frTxilad, tyvia pirSi aqvs!<br />
_ mainc sad iSove?<br />
_ ar gamcem? _ erTxelac daeWvda lestambe, _<br />
daifice!<br />
_ R<strong>me</strong>rTirjuli...<br />
_ vava zarquas movpare!<br />
_ mohpare? _ piri daaRo marTalim.<br />
_ ho! iSviaTad svams xol<strong>me</strong> da cotaze iTvreba.<br />
CvenTan daTvra, tvini eRrZo da ayalmayali atexa, aiCema,<br />
unda gavisroloo... <strong>me</strong>re waiqca, Zlivs avayeneT, es ki<br />
divanqveS Seucurda. <strong>me</strong>ore dRes movida, gamomixmo da<br />
yurSi mkiTxa, xom ar ginaxavso... Tavi movikali, sad vnaxavdi<strong>me</strong>Tqi...<br />
iyo am ambavSi raRac usiamovno, magram marTalim<br />
SurisZiebiT tkboba igrZno.<br />
_ rom gaigon, ras uza<strong>me</strong>n?<br />
_ kedelTan miayeneben! _ dabejiTebiT Tqva lestambem<br />
da uceb mZulvared daamata: _ axia magaze, mama-<br />
Cems uTxris samares...<br />
_ Sen ra ici?<br />
_ <strong>me</strong> araferi gamo<strong>me</strong>pareba! daakvirdi, Tu Sxamian<br />
kobras ara hgavs! emzadeba, emzadeba da uceb naxtomi,<br />
pirdapir cxvirpirSi... ar gamouvida! axla daCutuli<br />
dadis, Tavs imkvdarunebs!<br />
_ maS Sen amisTvis emzadebi?<br />
_ risTvis?<br />
_ vava zarqua unda daamarcxo?<br />
_ saq<strong>me</strong> ise unda Sevutrialo, Tavisi Tavi TviTon<br />
daamarcxos! _ CaixiTxiTa lestambem.<br />
`esec vava zarquaa, _ zizRiT gaifiqra marTalim,<br />
_ kobra Sexvda kobras!~<br />
es `valteri~ bavSvisTvis saTamaSoa, didisTvis<br />
sasikvdilo iaraRi. Teqvs<strong>me</strong>ti wlis adamiani bavSvic aris<br />
da didic... zurgi Seaqcia lestambes, viwro sark<strong>me</strong>lSi<br />
gaixeda... xexilis SiSveli totebi nestiT gajerebula.<br />
<strong>me</strong>zobeli saxlis aficruli kedeli da yavari gaSavebu-<br />
226 227
la... moeCvena wamier, rom cixeSia gamomwyvdeuli, aqedan<br />
arasodes gamouSveben... Cxakuni moesma da Semotrialda.<br />
lestambes `valteri~ CvarSi gaexvia da kvlav leibis<br />
qveS CurTavda. moixeda, didroni kbilebi pirSi ver<br />
eteoda, tuCebs usvelebda.<br />
_ vici, iaraRze fiqrob, _ lizRurad gaiRima, _ yvela<br />
biWi iaraRze ocnebobs. CemTvis ki es mxolod rkinaa...<br />
_ rkina?<br />
_ ho! gasrola rom movindomo, viRaca damaswrebs<br />
da sicocxles gamomasal<strong>me</strong>bs. amitom <strong>me</strong> sxva iaraRiT<br />
SeviaraRdi, imis gasrolas kaci ver gaigebs, <strong>me</strong> ki sargeblis<br />
<strong>me</strong>ti araferi Semxvdeba!<br />
`rogor daWkvianebula, _ ukvirs marTalis, _<br />
brZenkaciviT msjelobs, oRond enis wveridan gvelis<br />
sibrZne gadmosdis. ratom cdilobs Cemi gulis mogebas?<br />
adre vezizRebodi...~<br />
_ mainc ra iaraRia iseTi?<br />
_ codna! _ TavdajerebiT Tqva lestambem. _<br />
adamianTa u<strong>me</strong>tesoba nagavia, oRond kaci imisia, Tavi angelozad<br />
mogaCvenos. sakuTari maxinji sifaTis danaxva<br />
sarkeSic aravis gauxardeba. vTqvaT, Sen ici, rom is kaci<br />
nagavia, da nagavma, ro<strong>me</strong>lsac Tavi angelozad moaqvs,<br />
gaigo, rom Sen is Seicani. ras izams am SemTxvevaSi? oRond<br />
ar gamamxiloo da Seni monamorCili Seiqmneba...<br />
_ im nagavma rom aiRos da mucelSi dana gagiyaros?<br />
_ ra Tqma unda, esec SesaZlebelia. aviRoT, magaliTad,<br />
igive vava zarqua. <strong>me</strong> vici, rom iman simTvraleSi<br />
`valteri~ dakarga. iman icis, rom <strong>me</strong> es vici. ese igi, mis-<br />
Tvis saSiSroebas warmovadgen. <strong>me</strong> winaswar unda vicode,<br />
igi ras moimoq<strong>me</strong>debs. vfiqrob, Cems mokvlas ar isurvebs,<br />
axalgazrda var da suleli vgonivar. amitom<br />
xvalzeg kamfetebs momitans, an iqneb fotoaparati maCuqos,<br />
an jibeSi saxarji fuli CamiCxrialos...<br />
_ didi <strong>me</strong>zRapre yofilxar, _ naZaladevad gaicina<br />
marTalim, _ erTi kilo kamfetiT ginda momavali<br />
aiSeno?<br />
_ yoveli didi mciresagan Sedgeba! _ lestambe<br />
aSkarad tkbeboda Tavisi WkuiT. _ gaxsovs, <strong>me</strong> da Sen rom<br />
viCxubeT? Zveli ambavia da nu miwyen! maSin ukve mqonda<br />
mizani...<br />
marTalis guli SeekumSa, bage gauTeTrda.<br />
_ maSin <strong>me</strong> ukve vicodi, rom xalxis mtris Svili<br />
iyavi, dedac antisabWoTa ele<strong>me</strong>nti gyavda, mamac...<br />
marTalim xmis amoReba ver SeZlo, TiTqos kbili<br />
kbils mieweba.<br />
_ <strong>me</strong>re gavige, moRalate mama TviTon Cagibarebia!<br />
_ <strong>me</strong>e? _ Zlivs amoRerRa marTalim.<br />
_ ho, amisi gaxseneba ioli araa, magram ra vuyoT!<br />
mamaTa danaSaulze Svilebi pasuxs ar ageben! mamaCemma<br />
amixsna, Sen miginiSnebia, sadac unda eZebnaT tataCi Todua...<br />
kvals daadgnen da miimwyvdies kidec...<br />
marTalim sisuste igrZno, muxlebi moudunda,<br />
TvalSi bindi Caudga, yurebSi bamba Caufineso, lestambes<br />
xma ZlivsRa esmoda.<br />
_ aseTi gmiroba pavlik morozovma Caidina... ra<br />
mogivida?<br />
_ araferi.<br />
_ cudad xom ara xar? ager wamoweqi!<br />
xeli SeaSvela, sawolze wamoawvina.<br />
_ ra mogivida?<br />
_ araferi! mciva!<br />
lestambem saidanRac palto gamoaTria, daaxura,<br />
skami gamoswia da dajda. <strong>me</strong>ts ar laparakobda, an iqneb<br />
laparakobda kidec, magram marTalis araferi esmoda.<br />
buranSi CaeSva, TiTqos oTaxSi nisli dadga. im nislSi<br />
kekes Tvalebi gamoikveTa. jer Tvalebi dainaxa ymawvilma,<br />
<strong>me</strong>re mTlianad pirisaxe. daixara keke, bageebs amoZ-<br />
228 229
avebda da usworo kbilebi mouCanda. albaT raRacas<br />
uxsnida, Tan ufro da ufro uaxlovdeboda... kekem misi<br />
Tavi Caixuta, aswia, pirTan Wiqa miutana. ylupi mosva mar-<br />
Talim, guli gaugrilda... gons moego.<br />
oTaxSi keke ar iyo, lestambe dahyurebda gakvirvebiT.<br />
_ Semcivda raRac! _ Tavi imarTla marTalim,<br />
palto gadaiZro da wamojda.<br />
_ ho, aq civa, palto moixure!<br />
_ araa saWiro! _ marTalis Sercxva Tavisi sisustisa.<br />
_ ho, marTla, Sen ambob, vicodio. maSin xom patara<br />
iyavi, TerT<strong>me</strong>tisa an Tor<strong>me</strong>tisa, saidan gecodineboda?<br />
lestambem Caiqirqila, viwro TvalebSi siamayis<br />
Suqma gakvesa, magidis ujra gamoswia.<br />
_ ai!<br />
ujra gadatixruli iyo muyaos naWrebiT. moCanda<br />
alfabetis asoebi anidan haemde. mWidrod elaga konvertebi,<br />
zogi Txeli, zogic sakmaod sqeli.<br />
_ ra aris es?<br />
lestambem xeli Cayo. `z~s rigidan erTi konverti<br />
amoaZro, zed ewera: `zarqua vava~.<br />
_ Cemi gvaricaa?<br />
_ lestambem TiTebis swrafi moZraobiT amoaZro<br />
sxva konverti, zed ewera: `Todua marTali~.<br />
_ es ra, TamaSia?<br />
_ ho, TamaSia! sxvebi burTs dasdeven, <strong>me</strong> ki amiT<br />
verTobi! aTi wlisam daviwye. dedam maswavla, oRond is<br />
ar icis, aq rom misi saxelicaa, mamikosic...<br />
_ veraferi gavige! _ wamoiZaxa marTalim. _ ras<br />
niSnavs es konvertebi, ra devs SigniT?<br />
_ Sen magas verc gaigeb! rac am konvertebSia, amas<br />
hqvia `agenturuli monace<strong>me</strong>bi~. diax! viRacam qrTami<br />
aiRo, viRacam kaci gaZarcva, viRaca antisabWoTa anekdotebs<br />
yveba... yvelaferi am konvertebSi iyris Tavs. mTe-<br />
li qalaqi aqaa, ai, ase myavs gamoWerili. Tu movindo<strong>me</strong>,<br />
vinac mo<strong>me</strong>prianeba, imas Cavayudeb cixeSi!<br />
ambobda amas da qirqilebda. marTali pirdaRebuli<br />
Sehyurebda da Tavi zRaparSi egona. rodisrodis xma<br />
amoiRo da enis borZikiT SeekiTxa:<br />
_ maS Spioni xar?<br />
lestambes wyena daetyo.<br />
_ Spioni, imperialistebs vinc mieyida, isaa, Cems<br />
saq<strong>me</strong>s ki dazverva hqvia!<br />
_ ar geSinia?<br />
_ risi?<br />
_ ase rom <strong>me</strong>nde! vTqvaT, gavedi aqedan da mTel<br />
qalaqs movde es ambavi!<br />
lestambes TvalebSi cecxli Cauqra, niri mainc ar<br />
Secvlia. ujra mixura da sazizRari RimiliT Tqva:<br />
_ vin dagijerebs! _ enis wveriT tuCebi moiloka<br />
da xmadabla ganagrZo: _ erT igavs mogiyvebi: warmoidgine,<br />
rom ojaxSi stumrad brZandeboda Sinsaxkomis TanamSro<strong>me</strong>li.<br />
kaci daTvra da am dros `valteri~ daekarga,<br />
sadRac divanis qveS Seucurda. is revolveri orma ymawvilma<br />
ipova. ecnen da erTmaneTs ejajgurebian, ara, Cemia,<br />
ara, Cemiao... revolveri `buh~ da gavarda! erTi ymawvili<br />
daiRupa, <strong>me</strong>ore zis da cxare cremlebiT tiris...<br />
erTi samareSi wevs, <strong>me</strong>ore, raki uwlovania, mcire sasjels<br />
ixdis cixeSi, sadac dediko wamdauwum ugzavnis<br />
amanaTebs... gaige?<br />
gaigo marTalim, ra Tqma unda, gaigo! `nexvis Wia!~<br />
_ gaifiqra amreziT...<br />
230 231
4<br />
wasvla rom daapira, swored maSin mobrundnen bikenti<br />
da zinaida petrovna.<br />
ymawvilebi buxarTan Tbebodnen. kekes wigni muxlebze<br />
edo da TvisTvis xmadabla butbutebda: `oi, ro<strong>me</strong>o, o,<br />
ro<strong>me</strong>o, sad xar ro<strong>me</strong>o?..~ mamis danaxvisTanave wigni dakeca<br />
da buxris Tavze Semodo.<br />
_ xom SeewyveT erTmaneTs? _ ikiTxa bikentim.<br />
zinaida petrovnam kuStad Sexeda marTalis. samsaxuridan<br />
ugunebod dabrunda da jujRuniT Sevida<br />
samzareuloSi. iq qvabebs autexa raxaruxi.<br />
_ nu geSinia, rogorc quxs, ise ara wvims! _ Tvali<br />
Caukra kacma marTalis.<br />
ymawvili fexze wamodga, buxris amyols mieyrdno.<br />
bikentim gaxda daiwyo. kekem labada CamoarTva da<br />
dasakideblad waiRo.<br />
lestambem Ceq<strong>me</strong>bze utaca xeli, ejajgura, ejajgura,<br />
Zlivs waaZro. bikentim SvebiT amoisunTqa, fexebi<br />
flostebs waatana.<br />
_ uh, movkvdi kaci!<br />
buxarTan mivida, cecxls mieficxa.<br />
_ iseTi uJmuri amindia, gareT gasvla aRar mogindeba!<br />
zinaida petrovnas gadaedo, mgonia! e, CarTo mZi<strong>me</strong><br />
artileria!<br />
zinaida petrovnas, etyoba, qvabi Zirs gaugorda<br />
da rusuli siuxviT iwyevleboda.<br />
_ Tu adamians jujRuniT unda gulis mooxeba, misi<br />
nebaa! _ bikentim skami moswia da dajda. _ dajeqi, ras<br />
damdgarxar! _ marTalis mimarTa, <strong>me</strong>re lestambes miubrunda:<br />
_ gadi, biWo, SemosasvlelSi Sexveuli devs da<br />
momirbenine!<br />
lestambe dauzareblad gavarda da wuTSi mobrunda,<br />
Tan Sexveuli moitana.<br />
_ es marTalis saCuqrad! _ sazeimod warmoTqva<br />
bikentim da gazeTi Semoacala. saxatavi albomi aRmoCnda.<br />
Tan patara kolofic axlda, Sig grafitis natexebi ido.<br />
marTali gawiTlda, madlobis sityvebi Zlivs amo-<br />
RerRa. buxris kuTxesTan jorkoze Camojda. zurgiT<br />
kedels mieyrdno. albomi gadakeca, qaRaldis TeTr pirs<br />
xelisguli gadausva. sasiamovno sigrile igrZno. grafitis<br />
natexi aiRo da miixedmoixeda, dafiqrda, <strong>me</strong>re kekes<br />
xeli dauqnia.<br />
_ mand dajeqi, sinaTleze! aqeTken moixede!<br />
kekes loyebi auRvivda. skamze Camojda, farTod<br />
gaxelili Tvalebi moapyro.<br />
marTalis mcire xniT daaviwyda bikentisa da lestambes<br />
arseboba. cota xans uyura gogonas. `Se uSno da gonjo!~<br />
_ moferebiT gaifiqra da pirveli ovali CamouSva...<br />
diax, es kekes loyaa... ori, zeaweuli frTa gogonas warbebia...<br />
didxans, didxans xatavda marTali kekes didron<br />
Tvalebs, cdilobda sicocxle mieca, Savi grafitiT moxazuls<br />
cisferic ar dahkargvoda...<br />
bikenti uxmod ijda. marTali ver xedavda, rom<br />
kacis pirisaxeze xan sinaTle gadaivlida, xan Wmunvis<br />
Crdili... lestambe ver isvenebda, cmukavda, tuCebs enis<br />
wveriT isvelebda.<br />
bolos gacocxlda ori Tvali... ufro ioli aRmoCnda<br />
wvrili T<strong>me</strong>bis Camoyra Sublze, Tmis CanCqeris Camo-<br />
Sveba yuris eJvanze da iqamde, sadac kekes gamxdari mxrebi<br />
igulisx<strong>me</strong>boda... grafitis erTi mosmiT Caaxata swori<br />
cxviri, mamisagan <strong>me</strong>mkvidreobiT miRebuli... advili iyo<br />
nikapis momrgvalebac, magram karga xans ewvala, raTa<br />
susti, morcxvi Rimili damCneoda bageTa kuTxes da cotaTi<br />
gaxsnili tuCebis miRma usworo kbilebi odnavRa<br />
dalanduliyo...<br />
Semobajbajda zinaida petrovna, Tvali gakvirvebiT<br />
Seavlo buxrispiras dadu<strong>me</strong>bulebs.<br />
232 233
_ ra mogividaT, kelexia?<br />
marTalis xeli gauCerda, amoioxra, TiTqos gamoeRviZao,<br />
furceli frTxilad aaZro da kekes gauwoda.<br />
_ ha!<br />
bikentim haerSive Semoabruna, daxeda.<br />
_ auh, verc warmovidgendi, Cveni keke Tu aseTi<br />
lamazia!<br />
daxeda zinaida petrovnamac.<br />
_ martlac gavs! maladec, biCo!<br />
bednierebisagan saxeaciskrovnebuli keke dabzrialda<br />
da akiskisda.<br />
lestambem naxats ena gamouyo.<br />
_ rac ginda Sealamaze, maimuni maimunad darCeba!<br />
_ maimunis Tavi gabia! _ ar SearCina kekem, furceli<br />
haerSi aafriala da TikaniviT SekuntruSda.<br />
_ kai, nu gasuleldit, axla vaxSami vCamot! _<br />
zinaida petrovnas guneba gamoukeTda. _ camodit, mo<strong>me</strong>xmaret!<br />
bikenti cecxls miaCerda, Tavis safiqrals CauRrmavda.<br />
axalgazrdebi dasaxmareblad daiZvrnen. marTalimac<br />
wamoiRo TefSebi, sufraze gaCnda wiwiburas fafa<br />
da axladgacxelebuli katletebi, wvrilad daWrili<br />
kombostos mwnili, xilis Ciris kompoti... `mTlad rusul<br />
yaidaze cxovroben!~ _ daaskvna marTalim. `priut-<br />
Sic~ rusul yaidaze kvebavdnen, magram xandaxan maros<br />
Camohqonda sofluri ZRveni.<br />
Cumad vaxSmobdnen da am siCu<strong>me</strong>m TandaTan sicive<br />
Camoafina. igrZno marTalim, ucxoni isxdnen magidis irgvliv...<br />
coli eo<strong>me</strong>boda qmars... Svili eo<strong>me</strong>boda dedas da<br />
mamas... mamam icoda, sad gadioda frontis xazi, magram<br />
mowinaaRmdegeTa Zalas arafrad agdebda... marto keke<br />
iyo am saxlSi zRapreTidan Camofrenili Wreli Citi,<br />
ro<strong>me</strong>lsac am didi omisa araferi eCerCeteboda... misi<br />
goneba dRes montekebisa da kapuletebis omiT iyo dakavebuli...<br />
marTalim uxerxulad Caaxvela.<br />
_ Zia bikenti, SeiZleba SegekiTxoT?<br />
bikentis saxeze mkacri simSvide efina. am simSvideSi<br />
igulisx<strong>me</strong>boda, saTq<strong>me</strong>li gamozo<strong>me</strong>, zRvars ar gadascdeo.<br />
zinaida petrovnam yuri cqvita. lestambem<br />
Cangali dado, TiTi pirSi Caido, raTa xorcis narCeni<br />
kbilidan amoeCiCqna. mxolod keke miirT<strong>me</strong>vda udardelad<br />
Tavis Talias.<br />
_ vin aris vava zarqua?<br />
zinaida petrovnas lukma gadascda, xvelebiT<br />
Caicina:<br />
_ biCo, ar ici, vin aris vava zarkua?<br />
bikentim fiqrianad Sexeda ymawvils. mis TvalebSi<br />
ikiTxeboda, migixvdi, Cemo marTali, Sen arc araferi<br />
dagviwyebia da daviwyebasac ar apirebo, TqmiT ki gaze-<br />
Tis mowinavesaviT mozoma:<br />
_ vava zarqua erTguli stalinelia!<br />
marTalim mada ucbad dakarga. kompotiani Wiqa<br />
gaswia da Txovnis kiloTi Tqva:<br />
_ <strong>me</strong> awi waval, ha!<br />
_ CvenTan darCi! _ bikentim gauRimari Tvalebi<br />
gauswora. _ talaxaZis quCamde Soria, gzaSi talaxiT<br />
amoiganglebi... darCi, adgili bevri gvaqvs!<br />
_ darCi, biCo, adgili savse gvakvs! _ CaurTo zinaida<br />
petrovnamac...<br />
234 235<br />
5<br />
bikentim gazeTi `komunisti~ gadaSala. pirvel<br />
gverdze generalisimusis didi portreti exata. iqve<br />
ewera sxvadasxva mxareebidan mosuli cnobebi nairnair<br />
warmatebebze. yvelaze didi miRweva, ra Tqma unda, vol-
gadonis arxi iyo... `leninis arxiT gavida gemi, droSebi<br />
frTebs Slis kididan kidiT, Cqefs volgadoni talRebis<br />
CqefiT, gemi `stalini~ amayad midis...~<br />
zinaida petrovnamac buStuka cxvirze saTvale<br />
wamoikvexa da `pravda~ gaxsna. imaSic igive ambebi iyo<br />
dabeWdili, oRond ufro CagemovnebiT da safuZvlianad.<br />
gansakuTrebiT siamovnebda werilebi jaSuSebsa da mkvlelebze<br />
profesoreqi<strong>me</strong>bis niRbiT.<br />
lestambe Tavis senakSi ganmartovda. iqneb saidumlo<br />
baraTebSi Sehqonda, Tu ra dascda mamas, ra daarexva<br />
dedam da ra wamoayrantala dam...<br />
kekem mklavze xeli staca marTalis.<br />
_ wamo, naxati Cems oTaxSi davkidoT!<br />
igi dedasTan iZinebda, <strong>me</strong>ore sarTulze, oradgilian,<br />
farTo sarecelze, ro<strong>me</strong>lzec, albaT, kekes dabadebamde<br />
TviT bikenti iwva, magram <strong>me</strong>re an aqedan gaagdes,<br />
an TviTon gadabargda pirvel sarTulze da im dRidan<br />
zeviT arc amosula... es yvelaferi kekem kibezeve Caukakla<br />
marTalis, gulubryvilo sixaruliT, rom dedis<br />
gverdiT asparezi TviTon darCa.<br />
sakmaod farTo oTaxi qalisas ki ara ufro jariskacis<br />
sadgomsa hgavda. mis mkacr sicarieles sareclis<br />
zurgze gadakidebuli kekes Wreli kabebi Tu avsebda.<br />
Tvali oTaxis kuTxeze gauSterda. iq, momcro sa-<br />
Jurnalo magidis Tavze mooqrovil CarCoSi Casmuli<br />
stalinis portreti ekida. did belads xelebi uflis<br />
ZesaviT mietyupebina da maRla sivrceSi iyureboda.<br />
TavzeviT Saravandad mzis oqrosferi sxivebi iSleboda.<br />
portretze orive mxridan xaverdis wiTeli farda<br />
gadmoefineboda. magidaze momcro lampada idga, sanTeli<br />
bJutavda.<br />
_ ra aris es? _ gaocda marTali.<br />
_ stalinia, vera xedav?<br />
_ stalins vxedav, magram es fardebi, Saravandi,<br />
sanTeli...<br />
_ dedaCems ase moswons... daudgeba da cocxalsaviT<br />
esaubreba... <strong>me</strong>c... _ keke portretis win dadga, Setyupebuli<br />
xelebi aswia da bavSvuri, akankalebuli xmiT Ses-<br />
Txova: _ dido stalin! iyav dRegrZeli da ukvdavi!<br />
gexvewebi, gadamirCine deda da mama! mianiWe maT janmrTeloba<br />
da didi xnis sicocxle! Wkua moumate Cems Zmas lestambes!<br />
xeli momimarTe swavlaSi, Sromasa da cxovrebaSi!<br />
`es yovelive TamaSia!~ _ gaifiqra marTalim.<br />
keke wamodga, seriozuli TvalebiT Semohxeda da<br />
wynarad Tqva:<br />
_ imas yvelaferi esmis, yoveli adamianis sawuxari<br />
gulTan miaqvs!<br />
_ esec dedam gaswavla?<br />
_ ho, Zilis win aseTi sityvebiT exveweba!<br />
`nu i<strong>me</strong>oreb dedis sityvebs! _ undoda eTqva mar-<br />
Talis. _ umjobesia julietas sityvebiT ilaparako!~ _<br />
xmamaRla ki ara uTqvams ra.<br />
kekem oTxi Wikarti ipova. naxati sawolis Tavze<br />
gaakres. im adgilze kedels susti bindi efineboda da<br />
naxatis keke ufro momxiblavi da idumali gamoCnda.<br />
_ wavideT?<br />
kekem kvlav beladis portrets Sexeda... marTalim<br />
gamoajavra, xelebi Seatyupa da viTom locva aRavlina:<br />
_ dido stalin! iyav dRegrZeli da ukvdavi! mapovnine<br />
cacana da efro bebiebi! mo<strong>me</strong>ci didxans sicocxle<br />
da codna, Tu rogor vicxovro!<br />
ioseb besarionis Zem Tavi odnav moabruna da Tvali<br />
CaupaWuna... am dros ukan gadavarcxnili T<strong>me</strong>bi Seerxa da<br />
marTalis moeCvena, rom did belads pawia rqebi gamouCnda.<br />
damfrTxalma ymawvilma karisaken daixia. kekec<br />
gamohyva, oRond amas uCveulo araferi unaxavs.<br />
buxarTan zinaida petrovna icdida.<br />
_ sad dagkavs es biCi? _ ukmayofilod uTxra<br />
kekes. _ dacolis droa, cadi axlave, <strong>me</strong>c moval!.. biCo,<br />
Sen ak dacvebi, nu geSineba, <strong>me</strong>zoblad bikentis dzinavs!<br />
236 237
ikentis marTlac eZina, misi oTaxidan msubuqi<br />
xvrinva moismoda.<br />
marTali sawolze Camojda, fanjaraSi mTvarem<br />
SemoaWyita.<br />
gauxdelad wamowva. cioda. sjobda loginSi CaTbuneba,<br />
magram ver bedavda, radgan am did saxlSi raRac<br />
safrTxe imaleboda.<br />
zemo sarTulidan zinaida petrovnas mZi<strong>me</strong> fexis<br />
xma moisma. <strong>me</strong>re misi CaxleCili reCitativi, albaT lampadis<br />
win idga da stalinis portrets esaubreboda. <strong>me</strong>re<br />
kvlav gaisma flostebis fratuni, sawolis zambarebi<br />
aWrialda da saxlSi siwynare Camowva.<br />
ra undoda, ratom darCa marTali am saxlSi?.. zinaida<br />
petrovnas igi aSkarad ar moswonda... arc marTalis<br />
daxatvia es dedakaci gulis ficarze... aqeT lestambem<br />
mousinja kbilebi... adamiani ver gaigebs, ra zraxva udevs<br />
bikentis gulSi. TiTqos efereba kidec, magram ratom<br />
unda moeferos kaci, ro<strong>me</strong>lic tataCis kvals daadga da<br />
vava zarquas xelSi revolveri Caudo...<br />
fiqrisagan Tavi astkivda. buranSi CaeSva. ver<br />
xvdeboda, sizmari iyo Tu cxadi. TiTqos raRac civi da<br />
mZi<strong>me</strong> daawva mkerdze, sunTqva Seukra... gamoeRviZa...<br />
sicivisagan gaToSiliyo da akankalebda... sark<strong>me</strong>lSi isev<br />
ise iyureboda mTvare... zemo sarTulze viRaca dinjad<br />
daabijebda...<br />
`vin unda iyos?~ _ s<strong>me</strong>na daZaba marTalim.<br />
<strong>me</strong>zobeli oTaxidan msubuqi xvrinva ismoda. Tavis<br />
oTaxSi zinaida petrovna fSvinavda. lestambesa da kekes<br />
mCate nabijebs ara hgavda es ucnauri x<strong>me</strong>bi.<br />
viRaca parketze daabijebda mZi<strong>me</strong>, dinji nabijebiT.<br />
`nuTu?~ _ daujerebeli fiqri aekviata.<br />
Zili sabolood daufrTxa. albaT halucinacia<br />
awuxebda, is xma mis tvinSi xmianobda. unda amdgariyo da<br />
bikenti gaeRviZebina.<br />
siTama<strong>me</strong> ar eyo. Cumad wamodga, bnelSi fanjris<br />
saketi moZebna.<br />
fanjara gaaRo. garedan nestiT gajerebuli sigrile<br />
Semovida, dahburZgla.<br />
viRaca ukve kibeze Camodioda... lodinis dro<br />
aRar darCa... marTalim iSvira fexi da fanjridan iskupa.<br />
frTxilad gaiqca <strong>me</strong>serisaken, Saraze gaZvra da<br />
SvebiT maSinRa amoisunTqa.<br />
mosaxvevTan kacma gaaCera, pirisaxeze farani moanaTa.<br />
_ a, marTali Todua, Sena xar?<br />
vava zarqua iyo is kaci...<br />
238 239<br />
6<br />
lestambes WotiviT Tvalgaxelils eZina xol<strong>me</strong>.<br />
mcire Zilic yofnida. arada, gvianobamde ujda magidas<br />
da konvertebis TvalierebiT erToboda. ukve imdeni<br />
daugrovda, aseT samuSaos albaT seriozuli dawesebuleba<br />
ver moabamda Tavs. aq iyo aRnusxuli <strong>me</strong>reTelTa<br />
didi da mcire Secodebani. kargad icoda lestambem, Tu<br />
ra simdidres flobda. WkuiT unda moexmara, Torem es<br />
ujra udamcvelo xelyumbarasa hgavda, ro<strong>me</strong>lsac xels<br />
gauSveb da agifeTqdeba...<br />
dabadebiTve goniereba dahyva. akvanSi didxans ar<br />
moucdia. Citis wona hqonda, magram aTi Tvisa TagviviT<br />
dasunsulebda. wlisa enas atlikinebda. orisa bgera `r~s<br />
ver ambobda, Torem bikentis mravalricxovan stumrebs<br />
iseTi rusulqarTuli ginebiT Seamkobda xol<strong>me</strong>, ms<strong>me</strong>nelni<br />
siciliT ixocebodnen. sami wlisam `donosebs~ auRo<br />
gemo. dedis naTqvami sityvasityviT mihqonda mamasTan,<br />
mamisa _ dedasTan. bavSvis eniT moCleqili sityvebi sasacilod<br />
JRerda, magram xandaxan iseTi ra<strong>me</strong>c gamoereoda,<br />
bikentisa da zinaida petrovnas sicili CxubSi gadaezr
debodaT. amas ki mohyveboda karga xniT cxviris CamoSveba,<br />
mdurva da bolos civi Serigeba, radgan mizezTmizezi<br />
Cxubisa ukve aRar axsovdaT. <strong>me</strong>re gaCnda keke da zinaida<br />
petrovna ver iclida mxolod biWisTvis, yurs ver ugdebda<br />
patara mabezRaras titins. oRondac, lestambe ar<br />
apirebda dedmamis TvalSi pirvelobis daTmobas, akvanSi<br />
Cakrul kekes xan bwkenda, xan cxvirSi lobios Setenida,<br />
xan sawovaradan rZes TvalebSi Caasxamda. kekes Cxavili<br />
casa swvdeboda da gacofebuli zinaida petrovna cicqna<br />
mtarvals sartyels mwared mounacvlebda.<br />
jalaTis sitkboeba pirvelad aTi wlisam igema,<br />
roca <strong>me</strong>zoblis katas bartyi aarTva. albaT budidan iyo<br />
gadmovardnili, gasafrenad emzadeboda da balaxSi CaixlarTa,<br />
SiSisagan mTeli taniT TrToda da Wyipinebda.<br />
katas kamara unda Seekra, roca lestambem daaswro. bartyi<br />
mis xelSi gainaba, TiTqos ufro dapataravda. biWma<br />
ki mouWira, mouWira, pawawa, bumbuliani, rbili burTi<br />
moWmuWma. bartyma erTic daiWylopina da niskarti Riad<br />
darCa. lestambes xelisgulSi TandaTan gaqra siTbo,<br />
sirbile da simCate. gaecina, msxverpli katas miugdo.<br />
iman haerSive daiWira da buCqebSi SeZvra, raTa nadavliT<br />
damtkbariyo.<br />
araerTxel gaxsenebia es wami lestambes, raRacnairad<br />
tkbilad SeaJrJolebda xol<strong>me</strong>. mizezi am siamovnebisa<br />
TviTonac ver amoexsna. mogvianebiT, Tor<strong>me</strong>tca<strong>me</strong>tisam<br />
sakenWavi gaakeTa da beRurebze gainadira. daxocili<br />
Citebis danaxva aRar aRelvebda, raki es ar iyo namdvili<br />
mkvleloba, xelisguliT ver aRiqvamda sxeulidan<br />
sulis ganSorebis wams. xorci xorcad ar uyvarda,<br />
monadiruli Jinisagan Tavisufali iyo da nanadirevs<br />
gulgrilad gadauyrida SemoCveul katas. is ki amdeni<br />
pativiT ganebivrebuli, zed<strong>me</strong>tad dau<strong>me</strong>gobrda. krutuniT<br />
egebeboda, fexebSi Tavisi fafuki bewviT moexaxuneboda...<br />
am siTama<strong>me</strong>m da qrTamis siyvarulma daRupa swored!<br />
gverdiT <strong>me</strong>zobels kikuli Ziguas jixuri moewyo<br />
qofakisaTvis. dRisiT kars miuketavdnen xol<strong>me</strong>. bediT<br />
ukmayofilo ZaRli bnelSi ymuoda da guls awyalebda.<br />
RamiT gamouSvebdnen. ukana ezodan WiSkramde grZel<br />
jaWvs daaCxrialebda da misi erTi danaxvac sakmarisi<br />
iyo, qurds guli gaxeTqoda. lestambem katas xeli dastaca,<br />
gulSi Caixuta. Tan efereboda, Tan yelSi mowolil<br />
sicils ver ikavebda. guli ucnauri sitkboebiT evseboda,<br />
radgan mis xelSi momwyvdeuli katis fafuki, cocxali<br />
gorgali warmosaxvaSi ukve mkvdari iyo. katam jerac<br />
araferi icoda amis Taobaze da alersianad krutunebda.<br />
jixurs rom miuaxlovdnen, qofaks, albaT, suni<br />
eca da awkmutunda. fisom igrZno saSiSroeba, tani zambarasaviT<br />
gauxda, brWyalebiT perangSi Caafrinda. lestambem<br />
Zlivs moiglija ganwiruli cxoveli, jixuris<br />
kari gamoaRo, Sig kata moisrola da isev mixura... Tavzardamcemi<br />
Cxavili moisma, amas qofakis RrenaRmuili daer-<br />
To. jixurSi sastiki tragedia datrialda da lestambes<br />
warmosaxvaSi yovelive ise gaTamaSda, TiTqos TvalnaTliv<br />
xedavda... sikvdilis es x<strong>me</strong>bi alersad Caesmoda,<br />
idga da xiTxiTebda. am dros mouswro ZaRlis patronma<br />
kikuli Ziguam, yurSi xeli Caavlo da ezodan gaaTria.<br />
amdens veravin gaubedavda bikentis Svils. biWis<br />
sisastikem gaacecxla kaci, Tavi ver moiToka. umal mixvda,<br />
Sors Sevtopeo. moindoma mifuCeCeba, biWis moTaflva,<br />
magram lestambem ar icoda sityva `patieba~.<br />
erTxel, roca yvelani samsaxurSi gaikrifnen, skolidan<br />
sxvaze adre dabrunebulma lestambem jixurs navTi<br />
gadaasxa da asanTs gakra.<br />
cecxli umal abrialda. qofaki SigniT afxakurda.<br />
SiSisagan jer aRavRavda, <strong>me</strong>re ymuili morTo, wuTis<br />
Semdeg ki es ymuili saSinel kivilSi gadaizarda, TiTqos<br />
adamianis xma SesZenoda da vaebiT zecas Svelas SesTxovda...<br />
lestambe Tavis ezoSi gadaxta, iq buCqebSi Caimala,<br />
240 241
iqidan uyurebda agizgizebul cecxls da xiTxiTebda...<br />
jixuri Signidan gaskda, iqidan almodebuli burTi gamogorda.<br />
Sesabralisi wkmutuniT igoriala da daeca... danaxSirda...<br />
irgvliv myrali suni dadga da Savi ferfli<br />
daefina.<br />
kikuli Ziguam Tavze xeli Semoirtya, es amodena<br />
kaci bavSviviT atirda, samsaxuridan dabrunebul bikentis<br />
daudarajda da SesCivla. bikentim civad mousmina,<br />
eWviT gaxeda jixuris namusrevs da SeekiTxa: `riTi daamtkiceb,<br />
rom Cemi biWis namoq<strong>me</strong>daria?~ kikulim katis ambavi<br />
Seaxsena. bikentim mxrebi aiCeCa: `es sabuTi ar aris!~<br />
<strong>me</strong>zobels zurgi Seaqcia. Sin SesvlisTanave qamari Seixsna,<br />
lestambe grZel skamze wamoawvina da aTjer ise uSxuvla,<br />
biWis gamxdari dundulebidan sisxlma gamoJona.<br />
tkivilisagan lestambe Rrialebda. zinaida petrovna<br />
qoTqoTebda, magram bikentim egzekucia wesisa<strong>me</strong>br Caatara.<br />
`roca siglaxes sCadixar, kvali ar unda datovo!~<br />
_ es sityva daugdo da gaSorda.<br />
kargad daimaxsovra lestambem mamis Segoneba. im<br />
dRes sicxem auwia da erTi kvira logini xexa. zinaida<br />
petrovna wuTiT ar moSorebia, cali TvaliT fardagze<br />
moRoRiale kekes gahyurebda, Tan biWs Wkuas arigebda.<br />
maSin pirvelad aamoq<strong>me</strong>da lestambem Tavisi mTavari<br />
iaraRi. ujridan amoiRo konverti, ro<strong>me</strong>lzec gamar-<br />
Tuli kaligrafiiT ewera: `kikuli Zigua~... egzekuciis<br />
Semdeg skolaSi pirvelad rom wavida, <strong>me</strong>zobeli Sexvda<br />
da dacinviT hkiTxa: `mogxvda, wie?~ lestambem wynarad<br />
upasuxa: `ho, momxvda!~ koWlobiT midioda da kikulis Seecoda,<br />
Tavis gulSi apatia danaSauli. man ar icoda, biWis<br />
gamwleul sxeulSi ranairi guli feTqavda da muStistola,<br />
uferul TavSi ranairi azrebi lagdeboda.<br />
zustad wlis Tavze, roca katisa da ZaRlis ambavi<br />
yvelas miaviwyda da kikuli Zigua cxovrebis optimistur<br />
geg<strong>me</strong>bs iwyobda, `mziur momavals Tvals usworebda~,<br />
WiSkarTan `vilisi~ gaCerda. iqidan tyaviskurtakiani<br />
biZiebi gadmovidnen. lestambe am ambavs Tavisi fanjridan<br />
uyurebda da guli bagabugiT ucemda. man dainaxa, Tu<br />
rogor gamoiyvanes kacebma kikuli Zigua, rogor gasdia<br />
tiriliT WiSkramde colma, rogor Rnaodnen misi bavSvebi,<br />
erTi lestambes Tanatoli tuCia, samni ki amaze umrwe<strong>me</strong>sni,<br />
mudam mSivrebi da titlikanani... uyurebda amaT<br />
lestambe da piri tkbili nerwyviT evseboda, xelebs if-<br />
Svnetda da xiTxiTebda.<br />
im saRamos kikulis coli fexebSi Cauvarda bikentis,<br />
SesTxova, miSvele ra<strong>me</strong>o. bikentim wamoayena, mxarze<br />
xeli mouTaTuna _ `damSviddi, osurpatoni! iqneb SevZlo<br />
ra<strong>me</strong>!.. eh, ram gaasulela mainc es drouli kaci, ra<br />
undoda antisabWoTa jgufSi, xom icoda, Tavze xels ar<br />
gadausvamdnen!~ gulisjibidan fuli amoiRo, qals ZaliT<br />
CaukuWa xelebSi... aseT danaSaulSi mxilebuls bikenti,<br />
aba, ras uSvelida. werili mivida, Tur<strong>me</strong>, organoebSi,<br />
`donosi~, sadac SaviT TeTrze ewera kikuli Ziguas ga-<br />
Taxsirebis ambavi. mowafuri batifexuriT Sedgenil anonimur<br />
baraTSi partiisa da samSoblos uCinari keTilismyofeli<br />
ZiguasTan erTad qalaqis ramdeni<strong>me</strong> TvalsaCino<br />
moRvawesac amxelda da, bunebrivia, isinic ver gadaurCnen<br />
organoebis risxvas.<br />
lestambem momdevno dRes Sin moiyvana daRvremili<br />
tuCia. zinaida petrovna borSCiTa da katletiT gaumaspinZlda.<br />
Tavs aqeTiqiT aqnevda da oxravda: `ox, ox,<br />
ra knas axla sacodavma kalma da bavSvebma! ox, ox!~ lestambec<br />
TvalTmaqcurad xvneSoda da xandaxan tuCis<br />
kuTxeSi lizRuri Rimili gaukrTeboda... sxva vin gabedavda<br />
gaubedurebuli Ziguebis TanagrZnobas, sxva vin<br />
gauRebda ojaxis karebs, magram Toloraiebi uSiSarni<br />
iyvnen da amas qalaqi xedavda.<br />
albaT ver imarTla Tavi kikuli Ziguam, raki ukvalod<br />
gaqra. gasacodavebul <strong>me</strong>uRles ki uTxres, gasaxle-<br />
242 243
ulia miwermoweris uflebis gareSeo. keTilismyofelma<br />
bikentim <strong>me</strong>zoblurad urCia, ise icxovre, TvalSi aravis<br />
eCxirebodeo. rogorRa ecxovraT? sad unda eSovaT puri<br />
arsobisa? im droidan tuCia Zigua skolaSi ar wasula.<br />
Cxeriis piras, xidTan idga xol<strong>me</strong>, satvirTo manqanebis<br />
mZRolebs elodeboda, xuT maneTad urecxavda `paltaratonkebs~...<br />
amiT Tavis patara daZ<strong>me</strong>bs ver gamokvebavda<br />
da erTxel gabeda, bazarSi muStars jibeSi ori TiTi Caucura,<br />
erTbaSad xuTi Tumani iSova... <strong>me</strong>re araerTxel unaxavT,<br />
botanikuri baRis bnel kunWulSi yomars rom agorebda<br />
biWebTan. tuCia Ziguam moZebna Tavisi saarsebo wyaro,<br />
lestambes ujraSi ki gaCnda morigi umarko konverti,<br />
ro<strong>me</strong>lsac garedan ewera _ `tuCia Zigua~.<br />
7<br />
marTalis gaaJrJola. vava zarqua iyo misi erTaderTi<br />
mosisxle mteri dedamiwis zurgze. amave dros igi<br />
iyo `erTguli stalineli~. es ori ram erTmaneTisaTvis<br />
ver SeeTavsebina. aseTi gaoreba abnevda, lariviT awyobil<br />
warmodgenaTa sistemas ungrevda.<br />
_ a, marTali Todua, Sena xar? _ hkiTxa vavam da<br />
misi xma iyo Cveulebrivze Cveulebrivi. mis kiloSi arc<br />
mtroba ismoda, arc mZulvareba, TiTqos am gviani RamiT<br />
qalaqis cariel, WonWyo quCaSi axlobels eZebda da Sexvda<br />
kidec.<br />
_ diax! _ moWriT Seexmiana marTali, nabiji ukan<br />
gadga, magram vavam mklavSi xeli Caavlo da Caiwuwuna:<br />
_ rogor civa, es oxeri! Sen albaT ToloraiebTan iyavi!<br />
_ diax! _ eqosaviT Seepasuxa marTali.<br />
_ ra sicarielea! _ mowyeniT Tqva vavam. _ mTel<br />
qalaqs sZinavs, Cven ki quCaSi davdivarT... martodmartoni!<br />
marTalis gaukvirda. ver warmoedgina vavas sevda,<br />
raic keTilSobilTa Tvisebaa, borotebis am WurWels ki<br />
xelis aukankaleblad SeeZlo kacisaTvis yeli gamoeWra.<br />
warmoidgina kidec, TiTqos dana yelze dausveso...<br />
warmosaxva imdenad cocxali iyo, kinaRam Sehyvira.<br />
_ ra mogivida, gciva? _ TanagrZnobiT hkiTxa<br />
vavam. _ ra wagiyvans axla talaxaZis quCamde. modi, cota<br />
xans CemTan gaTbi!<br />
amas yvelaze nakleb moeloda marTali, daibna,<br />
uari ver moaxerxa, arc icoda, Tu sad cxovrobda bnele-<br />
Tis es urCxuli.<br />
_ <strong>me</strong> aqve vcxovrob! _ TiTqos nafiqrals miuxvdao,<br />
ise Tqva vavam, Tan morcxvad daumata: _ ici, oblad<br />
gavizarde, axlobeli aravina myavs da marto var!<br />
mis sityvebSi tkivili gaJRerda da marTalis guli<br />
gaorda. mis win tataCis mkvleli idga, magram igi oboli<br />
da martosuli iyo da RamiT, quCaSi, martooba erekeboda.<br />
TviTonac kentad darCenils esmoda martoobis gausaZlisi<br />
tkivilisa da TanagrZnobam guli moulbo.<br />
saxli komunaluri aRmoCnda, orsarTuliani da<br />
rvabiniani. <strong>me</strong>ore sarTulis binebs kibeebi calcalke<br />
hqonda da vavam bnelSi gasaRebi aaCxakuna, naTura gada<strong>me</strong>wvao,<br />
moibodiSa.<br />
rusuli yaidis winkarSi taSti gaxriginda. xelsabanSi<br />
wyali mowanwkarebda. vava win gavarda, sinaTle aan-<br />
To. winkars oTaxi mosdevda da martokacis mouwyobeli<br />
yofis suraTma marTalis afiqrebina, viRaca Cemze uaresad<br />
cxovrobso.<br />
kustarul eleqtroRu<strong>me</strong>ls Semousxdnen da mar-<br />
Talim pirdapir axlaRa Sexeda Tavis sabralo mters.<br />
guli erTi muWa gauxda. Sinauruli vava autanlad maxinji<br />
eCvena. mtroba, SiSi, zizRi da siZulvili erTmaneTSi<br />
aeria da Tavgza aebna.<br />
244 245
_ Cai davlioT! _ maspinZelma Caidani Ru<strong>me</strong>lze<br />
Semodga da gaxurebul spirals siciviT dawiTlebuli,<br />
kvanjRara TiTebi miuSvira.<br />
marTalim mzera aarida.<br />
_ vici, rasac fiqrob Cemze! _ Tqva vavam uxalisod.<br />
_ gZulvar! netav, vis vexatebi gulze! iseTi bedi<br />
maqvs, yvelas Tavis mteri vgonivar!.. ki, <strong>me</strong> vesrole mama-<br />
Sens. magram, rogor fiqrob, ra sargeblis gulisaTvis?<br />
Sen ggonia, piradi mtroba mqonda?.. <strong>me</strong> sulac ar vicnobdi<br />
tataCis. arc is vici, ratom emaleboda mTavrobas. mibrZanes<br />
da vesrole!<br />
_ roogor! _ xmis kankaliT ikiTxa marTalim.<br />
_ <strong>me</strong> xom adamiani ara var! _ gesli gamoikveTa vavas<br />
xmaSi. _ Tqven yvelani ybedobT momavlis diad sazogadoebaze,<br />
oRond es sazogadoeba sxvam unda mogarTvan<br />
xonCiT. ase ar gamova! viRacam unda itvirTos Savi samu-<br />
Sao, viRacam unda gawmindos yana sarevelebisagan!.. <strong>me</strong><br />
makisria es saq<strong>me</strong>! <strong>me</strong> adamiani ara var da Cemi suli amiT<br />
ar damZimdeba! <strong>me</strong> ZaRli var, qofaki, patroni SemiZaxebs<br />
da viszec mimiTiTebs, imas vecemi yanyratoSi!<br />
gamtknarebuli us<strong>me</strong>nda marTali. nanobda, SiSsa<br />
da cnobiswadils rom damorCilda, bneli RamiT sikvdilis<br />
am aCrdils Sin wahyva.<br />
vava zarquam civad, Semazrzenad gaicina.<br />
_ <strong>me</strong>gobari <strong>me</strong> ara myavs, ZaRlisa da sisxlis suni<br />
mdis da vin <strong>me</strong><strong>me</strong>gobreba! qalic amitom ar momyveba! <strong>me</strong><br />
martosulad sanadirod gamosuli veluri ZaRli var...<br />
erTaderTi patroni myavs, didi stalini! _ vavas Tvalebi<br />
uceb gabrwyinda, TiTqos TeTri sanTlebi dainToo,<br />
Sig fanatikuri, giJuri cecxli aciagda. _ diax, is wminda<br />
da maRali kacia, erTaderTi adamiani, vinc kacobriobaze<br />
zrunviT aRa<strong>me</strong>bs da aTenebs. is Wvrets yovelives<br />
_ warsuls, awmyosa da momavals!.. kacobriobis xomaldi<br />
mihyavs diadi xvalesaken, sadac yvelaze ukanaskne-<br />
li, Cemnairi ZaRlic ki, pirveli aRmoCndeba! oRondac,<br />
belads auracxeli mteri hyavs da Cven unda mxarSi amovudgeT!..<br />
<strong>me</strong> namdvil stalinels ynosviTa vgrZnob, ise<br />
var dageSili!<br />
_ tataCi mteri iyo? _ mRelvared hkiTxa marTalim.<br />
_ mteri iyo! _ TeTri, TiTqosda librgadakruli<br />
Tvalebi miaciva vavam. _ tataCi ar SeiZleboda, mteri<br />
ar yofiliyo! is sxvanairi iyo, sxva gzas eZebda, gza ki<br />
erTia! Sen ara xar mteri, <strong>me</strong> es vici! Seni guli jerjerobiT<br />
Cems ritmze feTqavs... <strong>me</strong>re ar vici, ra moxdeba!.. ai,<br />
dRes Sen ToloraiebTan iyavi, fxizeli TvaliT Tu Sexede<br />
yovelives?.. bikenti?.. vgrZnob, xandaxan mourbilebs,<br />
generalur xazs ascdeba, es ki saSiSia...<br />
_ zinaida petrovna stalinze loculobs!<br />
_ vici, zinaida petrovna namdvili stalinelia,<br />
magram cotaTi giJia! stalini adamiania, diadi, ukvdavi,<br />
magram mainc adamiani.<br />
_ keke?<br />
_ keke gulubryvilo bavSvia, jer araferi eCerCeteba.<br />
is axladamosuli CiTilia da kacma ar icis, misgan<br />
ra mcenare gaizrdeba, iqneba mavne sarevela aRmoCndes!<br />
_ lestambeRa dagvrCa! _ marTalis xmaSi gaRizianeba<br />
igrZnoboda.<br />
_ modi, ra giCveno! _ vava dauzareblad wamoxta.<br />
kuTxeSi xis ubralo taxti idga da saxuravi axada. Zvel,<br />
dafxrewil sabanze gverdigverd ramdeni<strong>me</strong> revolveri da<br />
SaSxana ewyo. _ lestambes hgonia, ar vici rom Cemi `valteri~<br />
aqvs. ymawvilia da erToba!.. gaerTos! vici, isic<br />
ZaRlad izrdeba, oRond Zuknad... Zukna ufro avia, mSiSaraa<br />
da imitomaa avi! lestambe avic iqneba da dedalic! Tavisi<br />
mokle WkuiT hgonia, rom xafangSi gamaba. egonos! is `valteri~<br />
<strong>me</strong> arc maweria, SemiZlia davamtkico, rom saerTod<br />
ar mqonia... anda iqneb <strong>me</strong> gangeb mivugde! SemTxveviT<br />
246 247
gauvardeba da iqiT <strong>me</strong>yoleba gamoWerili, isic da Toloraiebis<br />
mTeli ojaxic... hi, hi... _ viTomc gaixumra.<br />
`saidumlos TavisTvis ar itoveben... jer lestambe,<br />
<strong>me</strong>re es... _ gaifiqra marTalim, _ ratom? an Wkuamokle<br />
vgonivarT, anda marTlac pavlik morozovi... ZaRlebis<br />
xrova! _ gulze brazi moawva. _ amaT <strong>me</strong> Tavisi jilagisad<br />
mivaCnivarT, TavianT siaSi Camweres!~<br />
magram ra iyo es sia?<br />
WeSmariti stalinelebi varTo, amtkiceben. <strong>me</strong>reda,<br />
marTali Toduac xom WeSmariti stalinelia, oRond rogor<br />
unda moTavsdnen is da vava, is da lestambe erT siaSi?<br />
karga xania Cai aduRda, wyali orTqlad iqca.<br />
_ Cai davlioT? _ axlaRa gaaxsenda vavas.<br />
marTalim Tavi gaaqnia.<br />
_ gvianaa, unda wavide!<br />
_ moica, raRac unda gaCveno!<br />
marTali daiRala, ymawvils ukve arafris naxva ar<br />
ewada, magram uari ver Sehbeda.<br />
_ aqeT modi! _ vavam oTaxis siRr<strong>me</strong>Si mwvane kari<br />
SeaRo.<br />
iqidan samariseburma sicivem Semoabija.<br />
marTali WoWmaniT mihyva. sakmaod did oTaxSi aRmoCnda...<br />
yoveli mxridan erTbaSad asma stalinma Semohxeda.<br />
_ xom magaria? _ ikiTxa vavam.<br />
marTlac rom! kedlebze mijriT ekida uamravi suraTi<br />
da plakati, xelisdadeba adgilic ar darCeniliyo.<br />
aqedan da iqidan icqirebodnen didi da patara stalinebi...<br />
bavSvi soso, seminaristi soselo, koba cixesa da cimbirSi,<br />
gauparsavi da gaparsuli, iosebi jariskacur SinelSi da<br />
generalisimusis kitelSi... fermwerebsac bevri umu-<br />
SavniaT da grafikosebsac, xeze amomWrelebsac da mqsovelmqargvelebsac...<br />
kedlebis gaswvriv, pirdapir iatakze<br />
Camomwkrivebuli iyo sxvadasxva zomis qandakebebi da<br />
biustebi, mtkavelis odenebic da naturaluri sididisac.<br />
fanjarasTan, xis kasrSi kaqtusic ki izrdeboda, formiT<br />
rom ulvaSian stalins mohgavda.<br />
vavas feri moeca, TiTqos saRebavTa siWrele gadaedoo.<br />
biusts mxarze xeli mousva da nazad Caikrutuna:<br />
_ esaa Cemi simdidre! amaSi <strong>me</strong>xarjeba mTeli xelfasi!<br />
zogi Zviri mijdeba, zogsac ufasod vSoulob! ai,<br />
es, magaliTad, brinjaoa, maCuqes! eseni ki, _ sakmaod<br />
bevrze gadaatara xelis mtevani, _ xalxis mtrebis ojaxebidan<br />
wamoviRe. beladisaTvis Seuracxyofaa, rom misi<br />
suraTi inaxebodes imaTTan, visac yvela kanoniT Subl-<br />
Si tyvia ekuTvnis!<br />
`vis ekuTvnis SublSi tyvia? _ rikoSetiT gasxlta<br />
marTalis TavSi. _ ici, Sen, vava zarqua, vis ekuTvnis<br />
SublSi tyvia?~<br />
marTalisagan ekuTvnoda vava zarquas SublSi tyvia,<br />
magram marTalis arc amisi survili hqonda, arc Rone...<br />
_ jer sadaa, _ SeTqmuliviT aCurCulda vava, _<br />
qalaqSi, Ria cisqveS gamofenas movawyob, <strong>me</strong>re muzeumsac<br />
davaarseb...<br />
amdeni dumili ar SeiZleboda da marTalim gulsgareT<br />
Tqva:<br />
_ stalini xom <strong>me</strong>reTSi arasodes yofila?<br />
vavam eWvianad Sexeda, naTqvami ar moewona.<br />
_ stalinis samSobloa mTeli dedamiwa, igi yvelgan<br />
daibada. amitom stalinis muzeumi unda iyos yovel<br />
qalaqsa da sofelSic. albaT asec moxdeba, oRond mTavaria,<br />
sxvebma ar dagvaswron. <strong>me</strong>reTSi iseT muzeums wamov-<br />
WimavT, gorelebi SuriT gaskdebian!<br />
_ wavedi aba! _ mtkiced Tqva marTalim da karisaken<br />
gaemarTa.<br />
vavas mklavebi uRonod Camoucvivda, wamSi patara,<br />
ususuri da gonji gaxda. stalinebis uTvalavi mkacri<br />
mzeris qveS TiTqos mTlad miilia, gauferulda, gaqra...<br />
`igi ZaRlia, _ fiqrobda talaxaZis quCis WonWySi<br />
mimavali marTali, _ igi ZaRlia da patronis SeZaxilze<br />
yanyratoSi ecema Tundac udanaSaulos!~<br />
248 249
sinaTle yvelgan Camqraliyo da kunapetSi gaCerebul<br />
marTalis gonebaSi ucnauri azri amoutivtivda:<br />
`<strong>me</strong> rom mibrZanos... didma stalinma rom mibrZanos,<br />
aiRe es `valteri~ da tyvia SublSi miaWede Sens mters vava<br />
zarquaso...~<br />
guli ucnaurad auCqrolda, sakuTari fiqrebisa<br />
SeeSinda...<br />
ukve Sin mieRwia. gakvirvebulma aixeda, aivanze<br />
Wraqi krToda...<br />
8<br />
_ ro<strong>me</strong>li xar? _ maros xma icno, gauxarda.<br />
_ <strong>me</strong> var, maro mamida, ar SegeSindes!<br />
_ sad daikarge, Svilo, guli gamiwyalda, ra ar<br />
vifiqre!<br />
_ saq<strong>me</strong>ze viyavi! _ banze augdo marTalim.<br />
maro kibis Tavze idga, xelSi Wraqi eWira da <strong>me</strong>ore<br />
xels Sublze iCrdilebda.<br />
_ denic gaTiSula!<br />
_ eh, Svilo, magas ukve miveCvieT, dRe da moswreba<br />
Wraqis Suqze ara varT?.. fexs auCqare, stumari gelodeba!<br />
_ vin stumaria? _ didad ar gaxarebia ymawvils,<br />
daRlili iyo, Zili ewada.<br />
_ amiCema, ise rogor movkvde, Cemi nestoris SviliSvili<br />
da tataCis Svili ver vnaxoo!<br />
_ mamida dariko? _ saxtad darCa marTali.<br />
_ ho, mamida dariko! _ gamoajavra marom. _ ra<br />
iyo, ra Seicxade?<br />
_ ramdeni wlisa iqneba mainc? _ CurCuliT hkiTxa.<br />
_ as ocdaaTisa Sesrulda, mgonia, _ CurCuliTve<br />
upasuxa marom, ver gaigebdi, ixumra Tu simarTle Tqva.<br />
_ auh! _ marTalim qali win gaatara.<br />
buxarSi cecxli enTo, oTaxs siTboTi da <strong>me</strong>wamuli<br />
SuqiT avsebda.<br />
dedaberi jorkoze ijda. CitiviT daleuls zurgze<br />
mozrdili kuzi ajda da Tavis maRla aweva uWirda.<br />
Cumad fSutunebda.<br />
_ maro mamida, rogorRa CamoaRwieT? _ xmadabla<br />
SeekiTxa marTali.<br />
_ koleqtivis manqanas gamovyeviT, Soferma kabinaSi<br />
Caisva. diliT isev gamogvivlis da wagviyvans!<br />
dedaberi Seirxa, Zilburanidan gamoerkva.<br />
_ moxvedi, maro? biWi moiyvane? aba, damanaxe,<br />
enacvalos dariko mamida!<br />
ZlivsRa CifCifebda, magram sityvas bgeras ar aklebda.<br />
marTali buxarTan mivida, dedabris win Caimuxla.<br />
xorcisgan mTlad dacliliyo, wvrili naoWebiT<br />
daqselili kani gadahkvroda pirze. warbebi Camozrdoda,<br />
Rrmad Cacvenil Tvalebze Camofarcxoda. daWmu-<br />
Wnil tuCebs miRma orisami kbili kidev SerCenoda.<br />
xeli wamoiRo, Tavze Seexo marTalis, loyaze<br />
Camoucura. TiTebi gamxmar tots miugavda.<br />
_ jvari gweria, nena! nestors gvanebixar, cxonebuls!<br />
Cem win dajeqi, jorkoze, Semogxedo! maro, Wraqi<br />
moitane, buxarTan dadgi!.. Tvals damaklda, nena, yursac<br />
damaklda, Cemi asakisa qva ar gdia Cxeriis piras...<br />
davaviwydi, albaT, miqelgabriels, ara da ar gaiTxara<br />
CemTvis samare... ise movibRunwe, kuboSi ver Camawvenen...<br />
_ nestor babua Tu gaxsovs, dariko mamida? _ ufro<br />
imitom SeekiTxa, sikvdilze laparaki Seewyvetinebina.<br />
_ akvans vurwevdi, nena! angelozi bavSvi iyo, cidan<br />
varskvlavebs wyvetda. aseTebi sicocxlisaTvis<br />
ibadebian, nena, sixarulisaTvis ibadebian, magram codviani<br />
gvari gvaqvs, eSmaki ibudebs Cvens sulSi, gvacdunebs...<br />
R<strong>me</strong>rTo, Sen aacile Cemi marTali codvis gzas!<br />
250 251
dedaberma pirjvari uRonod gadaswera marTalis,<br />
iyuCa, marom ki dro ixelTa, yurSi CasCurCula ymawvils:<br />
_ mag xnis qals Wkua arc moekiTxeba, Svilo, Cvens<br />
gvars cudi aravisTvis SeumTxvevia, codvianebi rad<br />
viqnebiT?<br />
dariko mamida TvaldaxuWuli fSutunebda. mar-<br />
Talim ifiqra, CaeZinao, magram dedaberma Tvalebi mZi<strong>me</strong>d<br />
gaaxila da Svils CxiriviT wvrili TiTiT daemuqra:<br />
_ dariko ise ar mokvdeba, Wkuas maros daesesxos.<br />
soflidan imitom Camovedi, biWs velaparako. vici, aqedan<br />
waval da movkvdebi kidec! satiralSi nu Camoxval, nena,<br />
awi <strong>me</strong> dasatirebeli ara var!<br />
_ ki magram, iseTi ra codva gvawevs, dariko mamida?<br />
_ es qveyana, nena, RvTis baRia. imitom movdivarT,<br />
igi kidev ufro davamSvenoT. Cven <strong>me</strong>baReebi varT, nena,<br />
RvTiT dadgenili wesiT vuvliT mis mier gaCenil yvavilebsa<br />
da xils. amiT vSoulobT sazrdos da vaxalisebT<br />
wuTisofels. magram eSmaks ara sZinavs, nena, eZebs gulzviadebs,<br />
acdunebs da isinic ujanydebian RvTis dadgenil<br />
wessa da rigs... asea, nena, es!<br />
marTali Cumad us<strong>me</strong>nda. mis sulSi ibadeboda protestis<br />
grZnoba. cxadia, SeeZlo SehkamaTeboda, eTqva,<br />
es yvelaferi legendaa, zRaparia. msgavsi araferi uweria<br />
marqssa da engelss, leninsa da stalins, magram Rirda<br />
ki kamaTi asocdaaTi wlis dariko mamidasTan, ro<strong>me</strong>lmac<br />
amdeni weli ise galia, ar icis, rom arsebobs telegrafi,<br />
a<strong>me</strong>rikaSi ki, Tur<strong>me</strong> televizoric, sadac aTasobiT<br />
kilo<strong>me</strong>trze adamianis cocxali gamosaxuleba gadaicema...<br />
amdeni ra<strong>me</strong> ar icis dariko mamidam, akvnis bavSvivi-<br />
Taa, magram mis damWknar bageebs scdeba ubralo, gulubryvilo<br />
sityvebi, ro<strong>me</strong>lTanac SekamaTeba SeuZlebelia...<br />
es sityvebi wignebidan ki ar modis, saidanRac, Soreuli<br />
siRr<strong>me</strong>ebidan amoizrdebian... es ar aris konkretuli<br />
adamianis azri, es aris azri TavisTavadi, Jamidan<br />
JamSi gadmoedineba, maradis arsebobs da yovel adamians<br />
ZaluZs gaiTavisos, misi pirvelaRmomCeni gaxdes...<br />
_ jer kidev marTalia gadascda WeSmarit gzas,<br />
_ kvlav aCifCifda dedaberi, _ daaviwyda, R<strong>me</strong>rTma rac<br />
daanaTla. RvTis kacad gaCenili win ver aRudga cdunebas,<br />
iaraRs mokida xeli...<br />
_ ki magram, dariko mamida, is xom batonymobas aujanyda!<br />
_ ver moiTmina marTalim. _ utu miqavam, koCi<br />
Toduam da marTaliam gmiroba Caidines!<br />
_ gmiroba? _ dariko TiTiT daemuqra uxilav landebs.<br />
_ kargad maxsovs is dro. erTi kardali RomisaTvis<br />
kaci Svils yidda Turqze... gmiroba!.. kacis kvla araa<br />
gmiroba!.. gapartaxda, daiqca qveyana, daixocnen udanaSauloni,<br />
qristes kravebi. sicocxle ise gaWirda, mkvdrisa<br />
SegSurdeboda... maxsovs, maxsovs!.. _ Tavi Caqindra dedaberma,<br />
misi naTqvamis gageba gaZnelda. _ cxovrebaa gmiroba...<br />
ojaxs mouaro, Svilebi daapuro, saqoneli ar dawyvito,<br />
xe gaaxaro, gazafxulze daTeso da Semodgomaze<br />
moimko, esaa gmiroba!<br />
_ yvelam ase Tu imsjela, revolucia ar moxdeboda<br />
da Zveleburad <strong>me</strong>fe gveyoleboda!<br />
_ riTi iyo cudi? _ ikiTxa dedaberma. _ zRva<br />
sisxli daiRvara da risTvis? mag Sens lavrentias erT<br />
Txas ar mivabarebdi, kargad maxsovs ra gafuWebuli kacic<br />
iyo!<br />
_ ras ambob, mamida? _ SeSinda marTali.<br />
_ ki, ki! mag sosoia wamxdari Saragzis yaCaRi iyo<br />
swored!<br />
marTali ucbad ver mixvda, vin iyo sosoia wamxdari,<br />
magram roca naTqvamis azrs Caswvda, gaugonari<br />
mkrexelobis gamo sunTqva Seugubda.<br />
_ kargi ra, deda, nu ici ageTebi, vin<strong>me</strong>m rom gaigonos,<br />
dagviWeren kidec! _ Seutia marom.<br />
_ damiWeren? _ dedaberma mokled CaixiTxiTa,<br />
albaT warmoidgina uCveulo suraTi _ asocdaaTi wlis<br />
252 253
dedaberi cixeSi... <strong>me</strong>re gayuCda da mkafiod warmoTqva:<br />
_ cacana daiWires da efro, ucodveli sulebi... _ Tavi<br />
Camouvarda da msubuqad afSutunda.<br />
_ ase icis xol<strong>me</strong>, daiRleba da iZinebs, _ Tqva marom,<br />
_ gviania ukve, unda davawvino!<br />
_ uh, Se<strong>me</strong>Sinda kidec! _ gamotyda marTali.<br />
_ Semogevlos mamida, am laparakSi vaxSami damaviwyda!<br />
_ marom baliSidan xelsaxocSi gaxveuli sulugunCawyobili<br />
Romi gamoaZvrina.<br />
_ ar mSia, diliT SevacxeloT da visauzmoT! _<br />
marTali kvlav dedabris naTqvams utrialebda da mTeli<br />
arsebiT cdilobda uareyo.<br />
arc erT wignSi, gazeTSi, JurnalSi ar waukiTxavs<br />
augi revoluciisa, stalinisa da berias ase Sinaurulad<br />
gaTaTxva xom warmoudgeneli ram iyo. `marTlac gamo-<br />
CerCetda, imdeni xnisaa!~ _ sibraluliT Sexeda Jamisagan<br />
daleul qals.<br />
daRlili ki iyo, magram didxans ver daiZina. es<br />
erTi dRe SesaZlebelze <strong>me</strong>ts itevda. ramdeni ram gaxda<br />
naTeli, ufro <strong>me</strong>tma ki goneba aubnia. kiTxva uamravi daebada,<br />
pasuxebi ki ver daZebna. ratom eswrafvis bikenti<br />
mis siaxloves? viTom mSoblebTan adrindel <strong>me</strong>gobrobas<br />
uxdis xarks? ratom moisurva lestambem masTan dazaveba?<br />
ratom eZebda vava zarqua mis TanagrZnobas? ra<br />
akavSirebT erTmaneTTan am gansxvavebul adamianebs da<br />
mraval sxvasac?.. mxolod stalinis Tayvaniscema? ratom<br />
amoiricxa sakuTari Tavi stalinelTa siidan keTilma<br />
da ukvdavma dariko mamidam?<br />
daRlam Tavisi gaitana, loginis siTbom unanava da<br />
marTali naTel darbazSi aRmoCnda. marmariloTi da<br />
oqrovercxliT iyo gawyobili. kedlebidan uamravi<br />
stalini iyureboda, gumbaTqveS angelozisfrTiani stalinebi<br />
dafrinavdnen. darbazSic uTvalavi stalini mimodioda.<br />
zogs jariskacis ubralo Sineli ecva, zogs<br />
TeTri kiteli, zogsac generalisimusisa... daseirnobdnen<br />
es stalinebi da erTmaneTTan maslaaTobdnen... uceb<br />
kekem gairbina, stalinis Ceqmis sididisa arcaa. Tavgza<br />
aubnia amdenma Ceqmam da wiTelkantebianma Sarvalma. `ar<br />
daabijon!~ _ SiSiT gaifiqra marTalim da swored maSin<br />
gadmodga nabiji Ceq<strong>me</strong>bianma stalinma... Sehyvira mar-<br />
Talim da gamoeRviZa.<br />
jerac bneloda. maro amdgariyo da buxarSi<br />
cecxls aRvivebda.<br />
_ gagaRviZe, Semogevle? _ hkiTxa.<br />
marTalim pasuxad raRac Caiduduna da kvlav Cae-<br />
Zina, CaeSva Cvilis usizmro ZilSi, ro<strong>me</strong>lsac Sveba da<br />
ganaxleba moaqvs...<br />
254 255<br />
9<br />
bikenti Toloraiam sauzmis dros mouswro. buxris<br />
piras patara tablas usxdnen. wuxandeli Romi miaficxes<br />
nakverCxlebs da yvelTan Seeqceodnen. ufro<br />
marTali miirT<strong>me</strong>vda, raki marom umadoba moimizeza,<br />
dariko mamida ki Tur<strong>me</strong> dRegamoSvebiT Tu mosusnida<br />
cicqna yvelsa da Roms.<br />
_ Cemi Talia, nena, <strong>me</strong> ukve mivirTvi, _ ase auxsna<br />
marTalis, Tan moferebiT mklavze xeli Camousva, _ awi<br />
Cemi sicocxle ise bJutavs, rogorc mileuli sanTeli...<br />
saW<strong>me</strong>li <strong>me</strong> rad minda!<br />
bikenti mourideblad Semovida, marto ymawvils<br />
eloda da imitom. qalebis danaxvam wamiT Seacbuna, magram<br />
umal naZaladevi xalisiT alaparakda:<br />
_ Tur<strong>me</strong> stumrebi gyolia, <strong>me</strong> ki vifiqre, es biWi<br />
ram gadaria, ratom ga<strong>me</strong>para<strong>me</strong>Tqi! _ maros xeli CamoarTva,<br />
<strong>me</strong>re darikosaken Sebrunda.<br />
dedaberma stumris xels zedac ar daxeda.<br />
_ maro, vin aris es kaci?
maros ena Cauvarda, ar icoda, ra eTqva.<br />
_ rogora xar, dariko, veRar micani? bikenti var,<br />
Toloraia!<br />
_ fui, eSmaks! _ pirjvari gadaiwera dedaberma.<br />
_ sulwawy<strong>me</strong>dili qosas Svili ara xar Sen?<br />
_ deda! _ Seuwyra maro.<br />
marTalis ferfurma gadauara.<br />
bikentim wyena ar daimCnia, naTqvami xumrobaSi<br />
Caugdo.<br />
_ rogori kudianic iyavi asi wlis win, iseTive<br />
darCenilxar aqamde!<br />
dariko mamida jorkoze Semobrunda, CaSretili<br />
TvalebiT amoxeda.<br />
_ <strong>me</strong>codebi <strong>me</strong>, bikenti Toloraia!<br />
_ ra mWirs Seni Sesacodebeli, bebero kudiano?<br />
_ sibraze ver moToka bikentim.<br />
_ mamaSenis nagrami xar Sen! Tqveni SiSiT Zirs<br />
WianWvela ver daiareba, maRla Cits ver gadaufrenia!<br />
ubeduri dRis gaCenilia kaci, mxolod SiSs rom Tesavs!<br />
_ ratom? gana ar gagigonia, SiSi Seiqms siyvarulso?<br />
_ RvTis SiSi Seiqms siyvaruls da ara satanisa!<br />
_ maS Sen ar geSinia Cemi?<br />
_ awi <strong>me</strong> risi unda <strong>me</strong>Sinodes? imdeni micxovria<br />
am codviT savse miwaze, sikvdili CemTvis sixarulia! _<br />
dedaberma TiTi dauqnia. _ Sen ki, bikenti, morbenaliviT<br />
cxovrob, gaCerebisa da dafiqrebis dro aRara gaqvs,<br />
Torem Tavs unda iklavde! marto nestorisa da tataCis<br />
codva ar gagaxarebT aw da maradis!<br />
us<strong>me</strong>nda amas marTali da yurebi ubJuoda. verc<br />
warmoedgina, dedamiwis zurgze Tu vin<strong>me</strong> Seubedavda<br />
bikentis aseT sityvebs. kacma ki gafacicebiT Sexeda<br />
ymawvils, is Tu awuxebda, neta marTali ras fiqrobso.<br />
_ a, SexedeT amas, Zveli kontra jer kidev suldgmulobs!<br />
qveyniereba traqtoriT gadavxaniT, es sareve-<br />
la ki ver amovZirkveT! _ siciliTa Tqva, amiT, gveyofa<br />
xumrobao, beWedi dasva.<br />
maroc mixvda amas, marTalic. dedaberma ki gagulisebiT<br />
momuwa piri da cecxlisken mibrunda, zurgi<br />
Seaqcia kacs da cxadi gaxda, ZRvibis mTeli gvareuloba<br />
Tafladac rom daRvriliyo, mis guls ver moigebda.<br />
am dros quCidan daiWyvitina koleqtivis manqanam.<br />
maro aforiaqda, xelebidan yvelaferi ucvioda. axlaRa<br />
gaaxsenda wuxandeli saTq<strong>me</strong>li. eger dergSi suluguni<br />
devs, Svilo, toprakiT lobio mogitane, nana, keJeras<br />
mwnili qvabSi Cagidevi, squa... moayola da moayola...<br />
marTali Tavs uqnevda, Tan dariko mamidas exmareboda.<br />
dedaberi fexs Zlivs adgamda. tuCebi magrad moekuma,<br />
kuStad iyureboda. bikenti ar gamohyolia, buxar-<br />
Tan darCa. nelinel Caiyvanes kibeze, ezo gadaatares.<br />
mZRoli gadmovida, kabinis kari gamouRo da Sesves Sig<br />
CitiviT...<br />
Tavis qanqariT gaxeda ezokars dedaberma.<br />
_ marTali, nena! saxelovani vaJkaci iyo nestori,<br />
WeSmaritebas eZebda da ver ipova! tataCimac ver ipova,<br />
radgan Rone ar eyo! kaci maSin gaxdebi, kacebis amocnobas<br />
rom iswavli... mzakvaria is Seni bikenti, frTxilad<br />
iyavi... sxvisi i<strong>me</strong>di nu gaqvs, sxvisi gzebiT nu ivli, Sens<br />
Saras daadeqi, nena!<br />
marTali dariko mamidis dabebkil xels tuCebiT<br />
Seexo, mSrali qaRaldiviT xeSeSi kani hqonda.<br />
ukan mxrebawuruli Sebrunda. ratomRac etireboda,<br />
magram buxrispiras bikenti elodeboda da Tavi moiToka.<br />
_ gikvirs albaT, ras gada<strong>me</strong>kida es kacio! _ Tavi<br />
ar moubrunebia, ise Tqva bikentim. _ marTali iyo is kudiani,<br />
Sesacodebeli kaci var <strong>me</strong>!<br />
gaukvirda marTalis, dajdoma ver gabeda, buxrisyurs<br />
aesveta.<br />
_ Cemi xelobis kaci ver iqneba bolomde gulaxdili!<br />
_ xmadabla, mozomilad ganagrZo bikentim. _ nu<br />
256 257
gaocebs, ase rom gagiSinaurdi. marTas Svili xar da<br />
imitom Semtkiva guli. adrec vcdilobdi dagxmarebodi,<br />
magram amas iqneb mravali wlis Semdeg ufro mixvde...<br />
_ bikenti Zia, _ nikapi auTrTolda marTalis, _<br />
<strong>me</strong> maxsovs, mama rom Semovarda ezoSi, talaxSi Caemxo...<br />
es iyo sayveduri, braldeba da bikentim Tavi aswia,<br />
yuradRebiT Sexeda.<br />
_ <strong>me</strong>c maxsovs! _ Seyovnda, iyuCa, iqneb ymawvilma<br />
kidev ra<strong>me</strong> Tqvaso da auCqareblad ganagrZo: _ Sen ver<br />
warmoidgen, ra gza gamoviare! vcxovrob farul samyaroSi<br />
da yvelaferi, rasac viqm, farulia. SeiZleba, asakma<br />
momikakuna, davberdi, daviRale. yvelafris gulSi<br />
Cateva mombezrda. yvelafris arc Tqma iqneba, magram<br />
erTi ram unda gagimxilo. nuravis etyvi, Cems Svilebsac<br />
ki... vgrZnob, wre ikvreba Cems irgvliv, TiTqos xafangi<br />
damiges, fexi Sevdgi da sacaa, gamomiWeren! jerac ar<br />
vici, Tavs davixsni Tu ara. Cemi profesiis kaci mxolod<br />
erTxel cdeba. amitomac mindoda xeli droulad wa<strong>me</strong>kra,<br />
cotaTi dagxmarebodi...<br />
_ araferi mWirdeba <strong>me</strong>, biZia bikenti! _ ucodvelad<br />
tyuoda da amitom daamata: _ xafangis ostats vava<br />
zarquas vicnob mxolod...<br />
_ da lestambes? _ gaecina bikentis, amjerad gul-<br />
Riad. _ eh, Cemo marTali, egeTi wvrilfexobisa ar <strong>me</strong>Sinia,<br />
bikentis Wilyvavebi ver moerevian.<br />
`Tur<strong>me</strong> yvelaferi codnia!~ _ gaifiqra marTalim.<br />
_ is dRe damamaxsovrda, macxovrisgoris Tavze,<br />
ZmakacebTan erTad stalinis portreti rom amoitaneT.<br />
_ Tqva uceb bikentim. _ maSin, mgoni, Sena Tqvi, es adgili<br />
yvelas sjobia stalinis monu<strong>me</strong>ntisTviso. kai azri<br />
iyo, WkuaSi damijda!<br />
marTalis ra daaviwyebda im sabediwero dResaswauls,<br />
moufiqrebel sityvebs, romlebsac bikentim<br />
grZelze grZeli kudi gamoaba.<br />
_ monu<strong>me</strong>nti TiTqmis mzadaa. _ bikentis Tvaleb-<br />
Si sinaTle Caudga. _ eg erTi samarcxvino xarvezi gvqonda<br />
<strong>me</strong>reTelebs da amasac gamovasworebT. didi beladis<br />
monu<strong>me</strong>nti yvelgan aages Cvens garda. axla Cveni jeric<br />
dadga. Seiqna amaze sjabaasi. zogma Tqva, moedanze davdgaTo,<br />
zogma sastumros win rom gzajvaredinia, iqo.. <strong>me</strong><br />
ki Seni naTqvami gamaxsenda da mdivans mivmarTe: amxanago<br />
griSa, <strong>me</strong> vici iseTi adgili, ioseb besarionis Zes rom<br />
Seefereba<strong>me</strong>Tqi, cadatyorcnil monu<strong>me</strong>nts qalaqis yvela<br />
kuTxekunWulidan rom dainaxaven, ai, iseTia is adgili<strong>me</strong>Tqi...<br />
moewona, warmoidgine Sen!<br />
_ bikenti biZia, ver gavige, im xafangs monu<strong>me</strong>nti<br />
ras uSvelis?<br />
_ uSvelis da <strong>me</strong>re rogor! axla, geTayva, qalaqSi<br />
daWerebia. amas Cem garda aravin getyvis da Senc aravis-<br />
Tan wamogcdes. icode, rasac axla geubnebi, viTomc ar<br />
miTqvams. es codna gzaSi dagdebuli ipove da gulSi Caimarxe.<br />
`<strong>me</strong>grelTa saq<strong>me</strong>~ datrialda! es wisqvilis borbaliviTaa,<br />
fqvavs da fqvavs... winaswar aravin icis, vin mohyveba<br />
Sig!.. Sen tataCis Svili xar, frTxilad iyavi, zed<strong>me</strong>ti<br />
araferi wamogcdes, cud saq<strong>me</strong>Si aravin CagiTrios.<br />
amitomac gagimxile eg ambavi. saSiSi dro dgeba. am dros<br />
es monu<strong>me</strong>nti wamaliviTaa, miswrebaa! Cven didi beladis<br />
Zegls vaSenebT, Cven erTguli stalinelebi varT...<br />
_ <strong>me</strong> ra unda vakeTo?<br />
_ swored saSeno saq<strong>me</strong>a! bolo klasi xom isedac<br />
saRamo skolaSi unda daamTavro, Tan unda imuSao kidec,<br />
Tavi xom unda irCino. MmoZebne Sennairi erTiori biWi,<br />
komkavSiruli sa<strong>me</strong>uli... iq kibea mosamTavrebeli, kvarcxlbekia<br />
asagebi, monu<strong>me</strong>nti unda daidgas... saq<strong>me</strong> ulevia,<br />
Tanac saswrafo! komkavSirlebi aSeneben beladis<br />
monu<strong>me</strong>nts, amaze ukeTesi ra unda iyos! Tanac es sasiamovnocaa...<br />
vfiqrob, axalgazrdebs giyvarT didi beladi!<br />
xom giyvarT? _ daJinebiT CaekiTxa.<br />
258 259
marTalim Tavi dauqnia.<br />
_ aba vis ar uyvars! _ kmayofilebiT dasZina<br />
bikentim. _ damTavrdeba mSenebloba, atestatebsac<br />
aiRebT da institutis karsac miukakunebT.<br />
bikenti wamodga, xelebi TiTqos daibertyao, ise<br />
Semohkra erTmaneTs.<br />
_ gamacile!<br />
marTali kibeze Caedevna.<br />
WiSkarTan Seyovnda bikenti.<br />
_ is dRe <strong>me</strong>c maxsovs, tataCis daRupvis dRe...<br />
<strong>me</strong>tad cudad aewyo! _ xeli sinanuliT Caiqnia. _ ise<br />
mTlad marTasa hgavxar! _ calybad gauRima. _ namdvili<br />
kudiania is Seni dariko, qelexi ar gamomaparo!<br />
10<br />
agitvagonis momcro scenaze erTierTmaneTze<br />
eyarnen gabawruli mavneblebi, diversantebi, jaSuSebi<br />
da teroristebi. erT maTgans Tavze Zia semis maRali<br />
Slapa exura, <strong>me</strong>ores ingliseli kolonizatoris Cafxuti,<br />
<strong>me</strong>sa<strong>me</strong> Can kaiSis hgavda... Tbiliselma msaxiobma tor-<br />
Cinavam nabiji win gadmodga. zedgamoWrili stalini iyo,<br />
oRond cota axalgazrduli. warbebi aswia, Cibuxiani<br />
xeli haerSi dinjad mimoatara da brZana:<br />
_ `gvaxsovdes da arasodes ar viviwyebdeT, rom<br />
sanam arsebobs kapitalisturi garemocva, iarsebeben<br />
mavneblebi, diversantebi, jaSuSebi, teroristebi, romlebsac<br />
sabWoTa kavSiris zurgSi gzavnian ucxoeTis saxelmwifoTa<br />
sadazvervo organoebi, gvaxsovdes es da<br />
vawarmooT brZola im amxanagebTan, romlebic ver afaseben<br />
mavneblobis Zalasa da mniSvnelobas...~<br />
_ cirkia es cxovreba, _ wasCurCula ariqa ZaZuam<br />
duru gegias. agitvagoni bavSvebiT iyo gaWedili, sunTq-<br />
va Wirda da torCinavas Sublze oflis winwklebi ubrwyinavda.<br />
warmodgenebi ganuwyvetliv midioda, skolebidan<br />
sagangebod moyvanili bavSvebi rigSi dgebodnen da tor-<br />
Cinava, albaT, <strong>me</strong>asejer i<strong>me</strong>orebda erTsa da imave sityvebs.<br />
ioseb besarionis Zem imperialistebs kiseri mougrixa,<br />
zed fexebiT Sedga da bavSvebi mxiaruli aurzauriT<br />
daxuTuli vagonidan gareT gamocvivdnen.<br />
_ esec Tu Teatria! _ tuCi aibzua ariqam.<br />
bolo dros usaSvelo mowyeniloba eufleboda,<br />
veraferi arTobda. provinciuli qalaqis gamozomil<br />
yofaSi an ra unda yofiliyo gulis gadasayolebeli. warmosaxva<br />
sul sxva sivrceebisaken ixmobda, yofiereba ki<br />
<strong>me</strong>reTis mtvrian Sarebze daatarebda... duxWiri cxovreba<br />
aWrida frTebs. bolo klasamde ise moaRwia, tilos<br />
fexsacmlis garda sxvanairi ar Rirsebia, mudam muxlebgadayvlefili<br />
da idayvgacveTili tanisamosi ecva.<br />
sanam patara iyo, amas arafrad agdebda, <strong>me</strong>re da <strong>me</strong>re gauCnda<br />
gulTa tkenani. daixeda tanze da TiTqos Tvali<br />
aexila, Sercxva da moibRunZa. saSveli arsaidan Canda.<br />
mamis mwiri Semosavali Rvinosa da arays ver audioda...<br />
gausivda maSin guli ariqas, mamas daabrala es siduxWire<br />
da gunebaSi dawyevla, kidev Tu daTvrebi, fexebiT win<br />
Senogitanono... imave dRes auxda wyevla, sasikeTo araferi<br />
axdenia ase ucbad. damTvrala is codviT savse, talaxSi<br />
waqceula, cxvirpiri gzispira ruSi Caurgavs da<br />
peSvisodena wyalSi CamxrCvala. nu ityviT, aqamde ranairadac<br />
cxovrobdnen, imas Tur<strong>me</strong> gaWirveba ar erqva.<br />
dedamisi fucu erTi sofleli qali iyo, manamde Sinidan<br />
orjer ar gasula. axla rai<strong>me</strong> saxsari xom unda eSova,<br />
daiwyo Rvezelebis cxoba da imiT vaWroba. oRond es kanonis<br />
darRvevad iTvleboda da bevrsac verafers ixeirebda...<br />
`amitomac davrCi aseTi patara!~ _ sarkesTan<br />
260 261
trialebda ariqa. ki wamoizarda, magram SeumCneveli iyo<br />
es zrda da asakze naklebi Canda. Tvals daxuWavda maSin<br />
ariqa da xan tarielis tyavSi gaexveoda, xan avTandilisa,<br />
xan amiranisa, xan ro<strong>me</strong>osi, tristanisa... saxelganTqmul<br />
gmirTa niRbebs moirgebda da sarkis win gaaTamaSebda...<br />
Tan ijgi<strong>me</strong>boda, Tan sakuTar Tavs dascinoda, Tumca<br />
am Tavis gatacebas aravis umxelda...<br />
_ ra ar mogewona, xom hgavda stalins? _ Seepasuxa<br />
duru gegia da mxari gahkra.<br />
_ nela, viro! _ arcTu gulmosulad Seuyvira<br />
ariqam Ronier <strong>me</strong>gobars.<br />
netavi ras aW<strong>me</strong>vda erTi cicqna kato deida durus?<br />
beWebi buRasaviT momrgvaleboda. ZalRone pirdapir<br />
gadmosCqefda misgan. ar icoda, raze daexarja mozRvavebuli<br />
energia. etyoba, zogi bunebiTaa aseTi, finCxsac<br />
Seirgebs, Torem arc durus ulxinda maincdamainc. ra<br />
iseTi gasamrjelo hqonda mis wynar da uCinar dedas,<br />
xelfasidan xelfasamde an mihyveboda, an ara. amitom<br />
gabeda da sicocxleSi erTxel amoiRo xma. es maSin moxda,<br />
roca dayvavebiT uTxres, samSoblos erTguli patriotebi<br />
Tu xarT, qveyanas uWirs da sesxis amdeni da<br />
amdeni obligacia unda SeiZinoTo... is obligacia fuW,<br />
faratina qaRaldad miaCndaT isedac, maTi ganaRdebisa,<br />
uriebis garda, aravisa sjeroda. amitom zogma gadayara,<br />
zogma Calis fasad mihyida imave uriebs. aqamde uTq<strong>me</strong>lma<br />
kato deidam ufross Sehbeda, mozveriviT biWi <strong>me</strong>zrdeba,<br />
veRar davamSevo... oho, es iyo namdvili amboxeba, ajanyeba,<br />
gaficva!.. <strong>me</strong>re da sad? socialistur muSurglexur<br />
saxelmwifoSi! iquxa, magram ra iquxa! ese igio, uTxres,<br />
Sen amtkiceb, rom Cven bavSvebs vaSimSilebTo, piridan<br />
lukmas varT<strong>me</strong>vTo, xalxis interesebs arafrad vagdebTo,<br />
moqalaqeTa sakeTildReod ara vzrunavTo... ese<br />
igi... ese igio... sabralo moangariSe atirda, Tu uCemkapikebod<br />
socializmis diadi Senoba daingreva da pirsisx-<br />
liani imperialistebis msxverplni SeviqnebiT, jandabas<br />
Cemi Tavio. iolad gadarCa, yurad iRes misi monanieba,<br />
Torem darCeboda duru gegia am cisqveSeTSi kentad...<br />
_ adeqi da Sen TviTon gadi scenaze! _ niSnis<br />
mogebiT uTxra durum.<br />
skolis komkavSiris mdivani brZandeboda. ar icoda,<br />
ra damsaxurebebiT Seevso matyuara oq<strong>me</strong>bi da erTi<br />
patara dramwre saq<strong>me</strong>s didad waadgeboda.<br />
_ ratomac ara! _ ariqa mowyvetiT gaCerda. _<br />
CamovayaliboT dramwre da erTiori sketCi gavaTama-<br />
SoT. bavSvebs mainc gavacinebT!<br />
_ <strong>me</strong>re gogoebi?<br />
_ qalTa skola ager araa? moviwvevT vin<strong>me</strong>s...<br />
_ moita xeli!<br />
im dRes amiT daSordnen erTmaneTs. duru datrialda,<br />
moxaliseebi Semoikriba. ariqa biblioTekaSi Cajda<br />
da Zlivs amoarCia momcro sketCi. durum rom waikiTxa,<br />
sixaruliT aWixvinda. ufro is axarebda, rom Tvi-<br />
Ton Seyvarebuli ymawvilis roli ergeboda, qalTa skolis<br />
pionerxelmZRvaneli cisana siordia ki sapatarZlos<br />
gaiTamaSebda. kulminaciis dros vaJs gogos loyaze<br />
ucodveli kocna unda aRebeWda. repeticiaze cisana<br />
zed<strong>me</strong>tad iwmawneboda, grexvagrexviT mimodioda. durus<br />
siTama<strong>me</strong> ara yofnida, simwris ofli asxamda da sanam<br />
kocnamde miaRwevda, aTas sikvdils aTavebda. bageebi ise<br />
uSeSdeboda, kocnisaTvis gemo ver Caetanebina, gogos<br />
gatkicinebuli loyis magier TiTqos betonis civ zedapirs<br />
emTxveoda. sketCi marTlac sasacilo iyo, magram<br />
mayurebels durus bajbaji ufro acinebda da bolos<br />
ariqam mxarze xeli mohxvia, yurSi CasZaxa: `moeSvi, jimage,<br />
am saq<strong>me</strong>s, nu daaboteb spilosaviT! dauniSne am gogos<br />
paemani da kocne ramdenic ginda!~ duru gawiTlda,<br />
wyenisagan buStiviT gaibera, magram `artistobaze~ xeli<br />
aiRo. samagierod `organizatorobis~ mTeli simZi<strong>me</strong><br />
262 263
Semoido kiserze. ariqas reJisoris kverTxi epyra xelT,<br />
duru ki, Tu sarbeni gamoCndeboda, dauRlelad daToxarikobda.<br />
misi saqmiani facifuci SeumCneveli ar dar-<br />
Cenila da yoCaRi mdivaniao, ambobdnen. mdivnobas, miT<br />
ufro skolisas, bevri aravin epotineboda, garda im yaidis<br />
axalgazrdebisa, horizontze rom raikomis mdivnis<br />
Tbili savarZeli ezmanebodaT. sxvaTaTvis komkavSiruli<br />
muSaoba mxolod TamaSi iyo, raRac formaluri rituali,<br />
ro<strong>me</strong>lsac xelSesaxebi rai<strong>me</strong> Sedegi ar moaqvs, unayofo<br />
saq<strong>me</strong>, TvalebSi mtvris Sesayrelad mogonili,<br />
oRondac, duru gegia ase ar fiqrobda, rasac xels Cas-<br />
Widebda, iseTi enTuziazmiT CaerTveboda, buqs daayenebda.<br />
gautkbaT biWebs lazRandaroba da am sketCs sxvebi<br />
moayoles. mavanma maTSi zed<strong>me</strong>ti mxiaruleba da Wkuamaxviloba<br />
aRmoaCina da mZi<strong>me</strong>d daagdo _ ra dros sicilkiskisia,<br />
omi xvalzeg daiwyebao. duru komkavSiris raikomis<br />
mdivanma daibara, <strong>me</strong>gobrulad esaubra da ymawvilebis<br />
uzomo mxiarulebas lagami amosdes...<br />
_ ici ra, _ Tqva maSin durum, _ `naperwklidan~<br />
gavaTamaSoT!<br />
skolaSi iswavleboda Salva dadianis es piesa.<br />
_ <strong>me</strong>reda koba? _ CaekiTxa ariqa.<br />
_ Sen iqnebi koba!<br />
ariqa Cafiqrda, Tavi gaaqnia.<br />
_ vera, <strong>me</strong> ver viqnebi! _ TiTebze CamoTvala. _<br />
jer erTi, patara tanisa var da gamwleuli. gvetyvian,<br />
Tqven, hei, ras dasciniT ioseb stalinso! <strong>me</strong>orec, gvarsaxeli<br />
maqvs iseTi, amasac eWviT Sexedaven, sad ioseb<br />
juRaSvili da sad ariqa ZaZua... <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>c, Cven gvyavs <strong>me</strong>gobari,<br />
ro<strong>me</strong>lic kobas ukeT ganasaxierebs!<br />
marTali Todua dabrunebuliyo `priutidan~,<br />
saRamo skolaSi apirebda Tur<strong>me</strong> bolo klasis momTavrebas,<br />
dRisiT unda emuSava, raTa sarCo eSova...<br />
pirvelma ariqam miakiTxa marTalis. frTxilad,<br />
TavSekavebulad Sexvdnen erTmaneTs. umniSvnelo raRaceebze<br />
ilaparakes. marTalim sabavSvo saxlze, iqaur ugemur<br />
saW<strong>me</strong>lebze, Tavgadaxotril gogobiWebze, patarpatara<br />
CurCutul sasiyvarulo Tavgadasavlebze...<br />
ariqac TiTqos imaves laparakobda, skolis amxanagebs<br />
gadaswvda... marTalis zogi axsovda, zogic daviwyeboda.<br />
sadac Cven ara varT, iq TiTqos cxovreba wydeba, anda<br />
zRaprullegendur elfers iZens...<br />
_ Cvenc saRamo skolaSi gadavdivarT, _ Tqva ariqam,<br />
_ <strong>me</strong> da duru!<br />
xsenebac da duru gegia gamoCnda. simorcxvis dasaZlevad<br />
zed<strong>me</strong>tad xmaurobda, ver Cerdeboda, marTali<br />
Ronivrad CabRuja, daeWida...<br />
ase Seiyarnen xuTi wlis Semdeg sami Tanaklaseli,<br />
sami Zmakaci... maTi asaki _ cxovrebis zRurbli! rac aqamde<br />
moxda, sxvaTa da sxvaTa nebiT xdeboda. amieridan<br />
TavianT beds TviTonve ganagebdnen. erTi xalxis mtris<br />
Svili iyo, <strong>me</strong>ore _ saeWvo politikuri mrwamsis qalisa,<br />
<strong>me</strong>sa<strong>me</strong> _ apolitikuri loTisa da Rvezelis spekuliantisa...<br />
Zneli gaxldaT fexis awyoba komunisturi mar-<br />
SisaTvis, magram Rone erCodaT, guli diad saq<strong>me</strong>ebs moi-<br />
Txovda da isinic cdilobdnen, ar CamorCenodnen sayovelTao<br />
kolonas, win rom stalini miuZRoda...<br />
264 265
11<br />
`gvaxsovdes da arasodes ar viviwyebdeT, rom sanam<br />
arsebobs kapitalisturi garemocva, iarsebebs mavneblebi,<br />
diversantebi, jaSuSebi, teroristebi...~ _<br />
brinjaos Tavi dinjad, SesamCnevi qarTuli aqcentiT<br />
laparakobda. igi yuTSi, burbuSelaSi ido. ori sxva uzarmazari<br />
yuTis formiT SeiZleboda imis garkveva, ro<strong>me</strong>l-<br />
Si iyo brinjaos tanfexi da torsi... Tavi SedarebiT momcro<br />
yuTSi moeTavsebinaT, roca Seaqanes, maSinve rusulad<br />
alaparakda. marTalim biWebs Sexeda. yuTi frTxilad<br />
gadaabrunes, piri bneli kedlisaken uqnes... `nela, nu<br />
matrialebT!~ _ gabrazda Tavi, magram sivrce ar eyo da<br />
xma moeguda.<br />
es iyo pirveli samuSao dRe. Sinsaxkomis ramdeni<strong>me</strong><br />
janmagar TanamSro<strong>me</strong>ls daexmarnen. mZi<strong>me</strong> yuTebi<br />
gorgolaWebiT vagonidan sawyobSi Seagores.<br />
<strong>me</strong>re Sinisaken gamoeSurnen.<br />
_ mavneblebi, diversantebi, jaSuSebi, teroristebi...<br />
_ CaimRera ariqam.<br />
_ qiliks moeSvi! _ gaaCuma durum. _ Sen ra, ar<br />
gjera? tyuilubralod aravis iWeren!<br />
qalaqSi bevrs iWerdnen. gazeTSi, marTalia, taSfanduris<br />
<strong>me</strong>ti araferi ewera, magram Wori dasarsalebda<br />
nestian da civ quCebSi... TiTqos gaixsna mavnebelTa<br />
saq<strong>me</strong>. axladdakrefili Cai droze ar mihqondaT Tur<strong>me</strong><br />
fabrikaSi, raTa xarisxi dakleboda; fer<strong>me</strong>bSi Zroxebs<br />
ar uvlidnen, ris gamoc seni SeeyaraT, <strong>me</strong>re droulad<br />
ar dakles da zarals zarali waamates; fabrikaqarxneb-<br />
Si Tur<strong>me</strong> dazgebs gangeb afuWebdnen; mavneblis erTma<br />
bavSvma liandagze TiTis simsxo rkinis naWeri dado, gai-<br />
Wyliteba da xanjals gavakeTebo, amiT matareblis uSiSroeba<br />
xelyo... diversantebsac wauWires Tur<strong>me</strong> yelSi<br />
xeli. TviT aRmaskomis Tavmjdomare gaeba maxeSi, Tavissave<br />
aSenebuli stadionis xaraCodan muSa Camouvarda.<br />
im ubedurma suli ganuteva da stadionis gaxsniT gamowveuli<br />
sixaruli CauSxama dedaqalaqidan Camosul amxanagebs...<br />
jaSuSebis saq<strong>me</strong>ebs ki nurc CamovTvliT! ucxoelTa<br />
qselSi gaebnen eqi<strong>me</strong>bi, zooteqnikosebi, samoqalaqo<br />
omis veteranebi, mZRolebi, noqrebi... Sin radiogadamce<strong>me</strong>bi<br />
hqondaT, xandaxan ki saTaTbirod a<strong>me</strong>rikelebisa<br />
da Turqebis wyalqveSa navebSi ikribebodnen...<br />
ase iyo Tu ise, biWebs TavianTi saq<strong>me</strong>ebi gamouCnda.<br />
im saRamos Zmakacebi kvlav Seiyarnen marTalisTan. skolis<br />
amxanagi gudu Selia Seiamxanages. Salva dadianis<br />
wigni win daides da gaaTamaSes scena speqtaklidan...<br />
_ `ukacravad, amxanago, rogor fiqrobT, lenini<br />
kidev didxans daigvianebs?~ _ moridebiT ikiTxa mar-<br />
Talim.<br />
_ `Tqven ra, lenins ar icnobT?~ _ kiTxvas kiTxva<br />
Seageba gudum.<br />
_ `lenins 1903 wlidan vicnob, miwermoweriT!~<br />
_ `piradad ki vera?~<br />
_ `vera~.<br />
_ `aq aris~.<br />
_ `movida kidec?~<br />
_ `diax, eger kuTxeSi! yvelaze adre movida~. _<br />
iq ki duru ijda da viTomc `iskras~ kiTxulobda.<br />
_ `<strong>me</strong> ki sul sxva warmodgena mqonda~.<br />
_ `rogori?~ _ CajinebiT kiTxulobs gudu Selia.<br />
_ `<strong>me</strong>gona, rom lenini ara Tu politikurad aris goliaTi,<br />
ara<strong>me</strong>d garegnobiTac<strong>me</strong>Tqi... maRali, warmosadegi...~<br />
_ hahaha... _ icinis gudu. _ `bevr Cvengans eseTi<br />
warmodgena gvqonda, magram ra aris kidev sakvirveli,<br />
es misi Tavmdabloba da ubraloebaa...~<br />
_ `diaR... diaR... swored egre unda iyos _ axali<br />
beladi axali massisa, ubralo da Cveulebrivi massis, kacobriobis<br />
qveda fenis siRrmidan rom aris wamosuli...~<br />
266 267
ariqam magidaze daakakuna da ukmayofilod Tqva:<br />
_ zed<strong>me</strong>tad koxtapruwobT, raRac ar mjera...<br />
Tavidan daviwyoT!<br />
_ Znelia beladis tyavSi gaexvio! _ amoixvneSa<br />
marTalim.<br />
_ ra Tqma unda, Znelia! vici, girCevnia, ro<strong>me</strong>o<br />
iyo, magram dRes Seecade koba gaxde!<br />
gvian, roca biWebi gaikrifnen, marTali loginSi<br />
CaTbunda, fiqrizmaneba ewvia. warmoidgina, rom is marTlac<br />
kobaa... wverulvaSi mouSvia, qoCori ukan gadauyria.<br />
mitingze sityviT gamodis, muSts energiulad iqnevs:<br />
`amxanagebo! am dampalma mTavrobam daRupa cacana da efro<br />
bebiebi! droa, SeviaraRdeT da maRali taxti gadavayiravoT!..<br />
es ambavi droulad vacnoboT vladi<strong>me</strong>r ilias<br />
Zes, raTa javSano mogvaSvelos!..~ raRac amgvar abdaubdas<br />
butbutebda baliSs Caxutebuli marTali, ro<strong>me</strong>lic<br />
mokle xniT axalgazrda kobad gadaqceuliyo...<br />
kviris repeticia skolis pionerTa oTaxSi Caatares.<br />
gudu Selias garda gogi Sanavac movida, dilar Zeria,<br />
robert kuWua, gogonebidan ki ivlita da veriCka<br />
canavebi.<br />
kekem SemoiWyita, Toloraiam, marTali TvaliT<br />
moixmo da CasCurCula:<br />
_ <strong>me</strong>c minda!<br />
marTalim Sublze gadmogdebuli zilfi xumrobiT<br />
mouwiwkna:<br />
_ am piesaSi julietas roli aRara gvaqvs!<br />
_ <strong>me</strong>re ra, uxmo rols viTamaSeb, mitingis dros<br />
xom dganan da xelebs iqneven... viTom xalxi var!<br />
_ rogorc amxanagi reJisori ityvis! ariqa, mivi-<br />
RoT keke xalxis rolSi?<br />
ariqas saxe moeRrubla, Toloraiebi gulze ar<br />
exateboda, magram arc uari uTqvams...<br />
268 269<br />
12<br />
macxovrisgoris Ziras, kibis pirvel safexurTan,<br />
dafaze mkacri warwera gaCnda: `sdeq! akrZaluli zonaa!~<br />
visTvis iyo akrZaluli, an ra iyo asakrZali? Tanac iqve,<br />
TiTqos am akrZalvas uaryofso, lamazi karibWe aRimar-<br />
Ta da wiTel naWerze oqrosfrad daiwera: `aq muSaobs<br />
komkavSiruli sa<strong>me</strong>uli!~<br />
_ amdeni qvaRorRi Cven unda vzidoT? _ CurCuliT<br />
ikiTxa SemkrTalma ariqam.<br />
_ cxra safexuris garda, es kibe babuaCemma geram<br />
martodmartom gamoTala, amozida da aaSena kidec! _<br />
Tqva marTalim.<br />
_ ra unda amis atanas! _ durum kunTebi aaTamaSa,<br />
mudam buRraobaWidaobis gunebaze idga.<br />
am laparakSi iyvnen, roca qalaqidan `vilisi~ movarda<br />
da bikentim manqanidan gadmoixeda.<br />
_ yoCaRad xom xarT pavka korCaginebo? _ Tvali<br />
Caukra marTalis. _ ager, a, besa mogiyvaneT, kaci kiriTxuro<br />
da yovlismcodne!<br />
manqanidan biWiviT cocxlad gadmoxta ormocdaaTs<br />
gadacilebuli, gamxdari kaci. WaRara qoCori mokleze,<br />
zRarbiviT Seekveca. SuaSi Savi zoli gasdevda. ulvaSebSic<br />
TeTri Sereoda. es WaRara da pirisaxis wvrili<br />
naoWebi Tu avlenda mis asaks.<br />
_ besa, Sen ici, biWebi daakvaliane! oRond, icode,<br />
Seneburad ar gautio! _ <strong>me</strong>re mZRols miubrunda: _ midi,<br />
<strong>me</strong>Cqareba!<br />
`vilisi~ gaqra, biWebma ki kacs Sexedes, saintereso<br />
iyo, saiTken `gautevda~.<br />
besam saTiTaod xeli CamoarTva, Tan Rirseulad<br />
ukravda Tavs:<br />
_ besa, batono, qiria!
_ marTali Todua!<br />
_ duru gegia!<br />
ariqam xma miumsgavsa, Tavi daukra:<br />
_ ariqa, batono, ZaZua!<br />
gaicines.<br />
besa safexurze Camojda. jibidan TuTuni da qa-<br />
Raldi amoiRo. TavisTvis moxia da biWebsac gamouwoda.<br />
arc erTi ar eweoda, magram amis gamxelisa SercxvaT.<br />
besa dinjad, auCqareblad axvevda. amaTac mibaZes.<br />
moukides.<br />
kacma siamovnebiT moqaCa, nafazi daartya. amaTac<br />
didis ambiT moqaCes da samives xveleba autyda.<br />
_ sufTa filtvebi protests acxadeben! _ Seni-<br />
Sna besam. _ aba, biWebo, sanam saq<strong>me</strong>s SevudgebodeT, mivixedmovixedoT!<br />
mTavaria strategia da taqtika, ase<br />
gvaswavlis didi beladi!<br />
biWebma erTmaneTs gadaxedes. TiTqos swori Tqva<br />
besam, magram TiTqos dacinvis kiloc gakrTa, saWiro sasooba<br />
da Tayvaniscema ar igrZnoboda mis xmaSi.<br />
_ samuSao mgeli ar aris, tyeSi rom gageqces! _<br />
rusuli andaza moayola besam. _ naklebi Rone unda daxarjo<br />
da <strong>me</strong>tis gakeTeba moaswro, ai, es aris Cveni upirvelesi<br />
amocana!<br />
wamodga da Seuyva kibes.<br />
mihyvnen.<br />
_ besa biZia, Tqven sad cxovrobT? _ hkiTxa durum.<br />
_ cixeSi! _ ubralod, viTomc araferio, ise Seepasuxa<br />
besa.<br />
cixeSio? _ samive gaSterebuli gaCerda.<br />
besam moixeda, ulvaSebSi CaeRima.<br />
_ adamiani cixisaTvis ibadeba, biWebo! _ Tqva da<br />
xeli <strong>me</strong>reTis Tavze, sivrcisaken gaiSvira. _ <strong>me</strong> minda<br />
gavfrinde, im ciskideSi gavuCinarde, magram Cemi xorcieli<br />
gvami ar miSvebs. is Cemi cixea!<br />
_ maSin Cven sul patimrebi vyofilvarT! _ gaecina<br />
marTalis.<br />
_ asea es! _ besam amoioxra. _ cixea Cveni <strong>me</strong>reTic!<br />
imTaviTve kolwevrad davibade. iqneb <strong>me</strong> sulac ar<br />
minda kolwevroba, magram zed mimabes. pasportic ara<br />
maqvs, rom sxva qalaqSi gadavsaxlde, Cems beds vewio...<br />
vin dambada kolwevrad? an es pasporti vin moigona?<br />
_ ase Tu vimsjeleT, <strong>me</strong>sa<strong>me</strong> cixe mTeli Cveni qveyana<br />
aRmoCndeba! _ mtrulad daaskvna durum. _ anda mTeli<br />
dedamiwa, raki sxva planetaze ver gadavsaxldebiT!<br />
besam swrafi mzera hkida, albaT mixvda, rom Sors<br />
Setopa, magram ukandaxeva ar ineba.<br />
_ <strong>me</strong>c mand ara var? iciT, ymawvilebo, ra saocrebaa<br />
samyaro, da, ra cudia, yovel nabijze <strong>me</strong>sazRvre rom gagaCerebs,<br />
sdeq, aqeT wasvla ar SeiZlebao!<br />
biWebi Cumad Sescqerodnen. marTalis surda SekamaTeboda,<br />
magram besas sityvebi SiSnarev cnobismoyvareobas<br />
uRvivebda.<br />
_ amas rom mivxvdi, Tavi marTlac amovyavi namdvil<br />
cixeSi, oTx kedels Sua!<br />
esec qaragma egonaT, magram uceb naTeli gaxda,<br />
rom es kaci patimari iyo.<br />
_ aTi wliT! _ beWedi dasva besam.<br />
_ es ranairi patimrobaa, Sens gemoze giSveben! _<br />
urwmunod Tqva durum.<br />
_ Cems gemoze? _ gaukvirda besas. _ Tqven bikenti<br />
Toloraia mokle Wkuisa xom ara ggoniaT? Tu aq mtovebs,<br />
icis, gamqcevi ara var. rom gaviqce, sasjels gamiormageben<br />
da sad<strong>me</strong> kolimaSi mikraven Tavs. aqamdec<br />
gamamgzavrebdnen, magram ufalma oqro xelebi miboZa da<br />
amitomac urCevnia bikentis, aqve vyavde, gverdiT.<br />
marTalis uneblie sevda daeufla. erTxel kidev<br />
CaiWyita arsebobis iseT kunWulSi, razec isedac unda<br />
scodnoda, magram amaRlebul idealebze fiqri realobas<br />
iseT burusSi axvevda, misi konturebis garCeva Wirda.<br />
270 271
_ cixeebSi mxolod damnaSaveni sxedan! _ sakmaod<br />
uxeSad CaurTo durum.<br />
besa moiRrubla, ymawvilebs zurgi Seaqcia da gza<br />
ganagrZo.<br />
aqedan ukve mTlianad Canda Cxeriispiras gaSlili<br />
<strong>me</strong>reTi. buxrebidan TeTri kvamli amodioda da haerSi<br />
qreboda.<br />
besam moixeda. weRandelma wyenam gauara, Tvaleb-<br />
Si sxivi Caudga da waumRera:<br />
_ eh, biWebo, <strong>me</strong> mainc yvelaze Tavisufali kaci vaar!<br />
ariqam taSi Semohkra:<br />
_ oTxgzis patimari yvelaze Tavisufalia!<br />
wynarad Caicina besam, TiTqos imis Tqma undoda,<br />
Tqven verc mimixvdebiT, ranair saidumloebas vflobo.<br />
_ suli unda hqondes kacs Tavisufali, Cemo kargebo!<br />
sapatimros kedlebic ver moimwyvdeven suls.<br />
kacis suli ocnebis kibiT jurRmulidan uflamde adis!<br />
as<strong>me</strong>erTe safexurze SeCerdnen. aqedan, am safexuridan<br />
afrinda gera kvaracxelias suli, oqros kibes<br />
ahyva da uflis taxts mieaxla.<br />
_ saq<strong>me</strong>s mivxedoT! _ moWra uceb besam, ubidan<br />
dakecili qaRaldi amoiRo da safexurze gaSala.<br />
moyavisfro xazebiTa da cifrebiT dafarul qa-<br />
Raldze macxovrisgora amoikiTxeboda. ferdobze amavali<br />
as erTi safexuric aCnda da punqtiriT aw asaSenebelic,<br />
saaRlu<strong>me</strong> moedanic goris Tavze, maRal kvarcxlbekze<br />
ki beladis silueti.<br />
_ samuSao blomadaa! _ besam punqtirs TiTi gaayola.<br />
_ am proeqtiT samas samocdaxuTi safexuria. as<br />
erTi ukve gvaqvs!<br />
jibidan `<strong>me</strong>tri~ amoiRo, koWze daxveuli rkinis<br />
lentis bolo ariqas misca, gaiqeci, ai, im mimarTulebiT<br />
gavzomoTo.<br />
Seuyvnen aRmarTs. moniSnul adgilze paloebs<br />
arWobdnen. momavali kibe xan gakvalul biliks misdevda,<br />
xan umoklesi gziT imave biliks ascdeboda.<br />
ase aaRwies macxovrisgoris Tavze. aqac moniSnes<br />
saaRlu<strong>me</strong> moednisa da kvarcxlbekis adgilebi.<br />
_ eklesiis nangrevebis mTlianad gadaxveta moisurves.<br />
dangreva advilia, aSenebaa Zneli! _ besam qa-<br />
Raldze datanebuli nangrevebi Semoxaza. _ veubnebi<br />
bikentis, ZRvibieviCs, _ CagemovnebiT warmoTqva qosas<br />
saxeli, _ simboluri iqneba<strong>me</strong>Tqi, Zveli sulieri Zeglis<br />
nangrevze rom amoizardos axlis kvarcxlbeki<strong>me</strong>Tqi...<br />
damijeres!<br />
am gaazrebaSi ido raRac faruli eSmakoba, marTalim<br />
es igumana, magram ver amoxsna.<br />
_ zRudes gamagreba unda, galamazeba, cotaTi awevac...<br />
_ enas ar aCerebda besa, gonebaSi TavisTvis raRacas<br />
angariSobda. _ blomad dagvWirdeba viris muSebi...<br />
_ aba Cven risTvisa varT? _ durum mkerdi borbaliviT<br />
gamobera.<br />
_ ah, Tqven vin gakadrebT mZi<strong>me</strong> tvirTis awevas!<br />
_ TvalTmaqcurad Seicxada besam. _ Tqven Cveni saxelovani<br />
komkavSiruli sa<strong>me</strong>uli brZandebiT, ra<strong>me</strong> ar unda<br />
itkinoT!.. ise, xandaxan dagvxedeT xol<strong>me</strong> da <strong>me</strong>re<br />
Cin<strong>me</strong>dlebis misaRebad gaemzadeT... aba, yvela gmiri<br />
<strong>me</strong>Caie Cais rom krefdes, raRa gviWirda!<br />
_ ici, besa biZia, ra ekuTvnis mageT <strong>me</strong>oxunjes?<br />
_ gaifxora duru.<br />
_ gaCumdi Tu Zma xar, kaci oTxgzia patimaria da<br />
mainc oxunjobis xaliszea, _ gamoeqomaga ariqa.<br />
_ arc <strong>me</strong> momwons mageTi xumroba, besa biZia! _<br />
SeiWmuxna marTali.<br />
_ kaci rom xumrobis unars dakargavs, droa miwa-<br />
Si Cawves! _ besam arafrad Caagdo biWebis gacxareba,<br />
<strong>me</strong>re, mcire dumilis Semdeg dasZina: _ SeiZleba mogewonos,<br />
an ara, sxvisi naTqvami, magram adamianTa yvelaze<br />
arakacuri Tviseba bezRoba da enis mitanaa!<br />
_ besa biZia! _ Tvali gauswora marTalim. _ Cvens<br />
Soris, am patara saZmoSi, mabezRara da enis mimtani ar<br />
272 273
gvirevia. rac iTqva, haerSi gaqra! oRondac, Cven komkav-<br />
Sirlebi varT da Cvens idealebs veravis SevalaxvinebT!<br />
daRmarTs dauyvnen da besam sevdianad amoioxra:<br />
_ vin <strong>me</strong>Zaleba da enaze vin <strong>me</strong>qaCeba! raca mWirs,<br />
Cemi enis wyalobiTaa. mainc unda giTxraT, Cemo marTali,<br />
adamianis winaSe yvelaze didi danaSauli cocxali<br />
azris CaxSoba da tvinSi dogmis CaWedvaa. am dros adamianSi<br />
kvdeba pirovneba, igi saTamaSi tikinad iqceva...<br />
_ <strong>me</strong>re vin akeTebs magas? _ wamoiyvira durum. _<br />
dog<strong>me</strong>bis CarCoSi dogmatikosebi da revizionistebia,<br />
Cveni ideali ki Semoq<strong>me</strong>debiTi marqsizmia!<br />
besam yuradRebiT SeaTvaliera biWebi. ariqa da<br />
marTali dumdnen. cxadi iyo, isinic durus uWerdnen<br />
mxars. kacma Tavi sinanuliT gaaqnia, TiTqos avadmyofebi<br />
Seicodao.<br />
gulze moxvda marTalis, Tavi Seuracxyofilad<br />
igrZno.<br />
gana sakamaToa, rom besa qiria cdeba! misi azrebi<br />
sul sxva, mtruli samyarodan mosulsa hgavs da saSiSia.<br />
aseTi kaci agentiviTaa, cixis Signidan gamtexia.<br />
`marTlac dasaWeri yofila!~ _ dananebiT gaifiqra.<br />
`dasaWeri iyo da imitomac daiWires!~ _ gulRrZod<br />
daaskvna durum.<br />
`kargi kacia da afsusia!~ _ Seecoda ariqas. aseTi<br />
gonebis patroni imdenad ar unda cdebodes, Teqvs<strong>me</strong>ti<br />
wlis ymawvilebis dasamoZRvri gaxdes.<br />
Camoivakes da besam xmaSi xvewna gauria:<br />
_ biWebo, saTxovari maqvs! oRond, kargebo, Tavs<br />
safrTxeSi nu CaigdebT, Tu ar SegiZliaT, uari miTxariT,<br />
ar <strong>me</strong>wyineba!<br />
biWebma yuri cqvites, erTmaneTs gadaxedes.<br />
_ juRaSvilis quCazea Cemi saxli, colica myavs<br />
da Tqvenze patara gogoc! Sin rom wavide, gaqcevaSi Ca<strong>me</strong>Tvleba<br />
da sasjels wamimateben. iqneb Ce<strong>me</strong>bs gaagebinoT,<br />
rom aqa var, Soridan mainc Sevavleb Tvals!<br />
274 275<br />
13<br />
biWebma bulvarSi Caiseirnes. nel siarulSi darbaisloba<br />
da sidinje igulisx<strong>me</strong>boda. bavSvoba damTavrda.<br />
isini didebi iyvnen. TavianTi S<strong>romi</strong>T irCendnen Tavs,<br />
Tanac ubralos ki ara, gamorCeulsa da sapatio saq<strong>me</strong>s<br />
SesWidebodnen.<br />
_ komkavSiris samkerde niSani nu gaviwydeba! _<br />
Seaxsena durum ariqas. vera da ver aswavla wesi da rigi<br />
am xvlikunas.<br />
kinoTeatr `oqtomberTan~ mayureblebis rigi idga.<br />
ekranze `<strong>me</strong>sa<strong>me</strong> dartyma~ gadioda. bolo dros erTmaneTs<br />
cvlidnen `stalinianas~ ciklis fil<strong>me</strong>bi... iyo `stalingradis<br />
dacva~, `berlinis dacema~... stalinis Zvirfas<br />
saxes gelovani asaxierebda. yvelani ambobdnen, zedmiwevniTa<br />
hgavso, Tumca stalinis mnaxveli <strong>me</strong>reTSi<br />
aravin iyo... beladisagan gansxvavebiT hitleri giJis<br />
karikaturad gamoiyureboda, vin ver mixvdeboda, rom<br />
faSisticaa da sulelic!<br />
lestambem gamoiara, kekes xels Cahfrenoda. gogona<br />
cmukavda, ver isvenebda. lestambes ki, rogorc yovelTvis,<br />
cxvirze zeTi Camosdioda.<br />
_ kinoSi mivdivarT! _ ganacxada. muSti jibeSi<br />
edo, albaT bileTis Ffuls WmuWnida, eSinoda, vin<strong>me</strong>m ar<br />
wamarTvaso.<br />
_ im kvirasac repeticia gvaqvs! _ uTxra ariqam<br />
kekes. gogona brboSi unda mdgariyo da `vaSa~ eZaxa.<br />
Toloraiebma gza ganagrZes.<br />
_ Tqven Citis gulebi gaqvT! _ adrindel kamaTs<br />
ganagrZobda duru. _ patimaria da imitom gecodebaT.<br />
imas im sigrZe ena aqvs, cixidan aravin gamouSvebs. piradad<br />
<strong>me</strong> misi davalebebis Sesasruleblad ver virben!<br />
_ ukeTesia Tu bikentisTan davas<strong>me</strong>nT da oTxgzis<br />
patimars <strong>me</strong>xuTejer davapatimrebT! _ dacinviT urCia<br />
ariqam.
_ ra gawuxebs, ver gamigia, _ mxrebi aiCeCa marTalim,<br />
_ ilaparakos kacma, Tofs xom ar isvris. am enis gamo<br />
isedac cixeSia, <strong>me</strong>ti ra ginda!<br />
gegiebis saxlamde rom miaRwies, durum Sublze<br />
TiTi miikakuna, afrakada xarTo, da Sinisaken gadauxvia.<br />
ariqam da marTalim erTmaneTs Sexedes, gza rkinigzis<br />
sadgurisaken ganagrZes.<br />
Savze Savi orTqlmavali kvamls abolebda da windaukan<br />
daajaxirebda sabargo vagonebs. bolo liandagze<br />
mwvane urCxuliviT gawoliliyo grZelze grZeli<br />
javSnosani matarebeli. mrisxane qve<strong>me</strong>xebs lulebze<br />
CaCebi hqonda da es Tu anelebda SiSs, rasac moqalaqeni<br />
grZnobdnen. yovel gazafxuls qalaqs gripiviT Camouvlida<br />
Wori, ariqa, a<strong>me</strong>rikelebi modian, Tavs unda dagvesxano.<br />
erTi atomuri bombic sakmarisia <strong>me</strong>reTis asaor-<br />
Tqleblado. iseT ra<strong>me</strong>ebs yvebodnen, sicocxles albaT<br />
sikvdili jobda.<br />
javSnosanis gaswvriv SaSxaniani guSagebi mimodiodnen<br />
da ymawvilebma Soridan Semouares.<br />
juRaSvilis quCac ager iyo, sxvebisagan arafriT<br />
gamoirCeoda. qalaqSi isedac arsebobda stalinis prospeqti,<br />
moedani, sanapiroc da am quCis saxeli an zed<strong>me</strong>ti<br />
siyvarulis, an zed<strong>me</strong>ti pirmoTneobis Sedegi iyo.<br />
qiriebis orTvaliani oda dabal ximinjebze idga,<br />
buxridan TeTri boli amodioda.<br />
Seyoymandnen, WiSkris SeRebisa eridebodaT.<br />
<strong>me</strong>zobeli saxlidan gaisma qalis xma:<br />
_ cxuta, qalo, TqvenTan arian, gamoixede gareT!<br />
fardis Sinnaqargi farda gadaiwia, umal karic<br />
gaiRo da aivanze tanmsxvili qali gamovida. pirmrgvali<br />
saxe hqonda, majissimsxo nawnavebi. <strong>me</strong>tad axalgazrda<br />
Canda besas diasaxlisi.<br />
_ SemobrZandiT, Svilebo, WiSkarTan ratom dgaxarT!<br />
_ tkbili, RuRuna xmiT moixmo cxutam.<br />
WiSkari moridebulad SeaRes da Semogebebul<br />
qals marTalim xmadabla amcno:<br />
_ Cven besa biZiam gamogvagzavna!<br />
qalma xelebi gaasavsava, Tvalebze ucabedi cremli<br />
gaukrTa.<br />
_ SemobrZandiT da Sin vilaparakoT!<br />
mwiri xabakxubakiT gawyobil civ zalaSi SeuZRva.<br />
kedelze besas da cxutas qorwilisdroindeli, gadidebuli<br />
suraTi ekida. imis qvemoT ki nacrisfer qaRaldze<br />
daxatuli <strong>me</strong>lnisferi zRva da talRebze mocurave<br />
mwvane qalTevza. aseTebi bazarSi iyideboda iafad.<br />
_ aqeT, siTboSi SemobrZandiT! _ diasaxlisma<br />
biWebi <strong>me</strong>zobel oTaxSi Seiyvana. aq, buxarSi cecxli en-<br />
To, iqve kalaTaSi simindis taroebi eyara, iatakze _ naquCi,<br />
gobSi ki _ dafSvnili simindi.<br />
jorkodan gogona wamoimarTa. sigamxdrisagan sinaTle<br />
gasdioda, didroni, Savi Tvalebi ubrwyinavda,<br />
kani ki iseTi gamWvirvale hqonda, ZarRvebis feTqva ilandeboda.<br />
_ gvapatieT, ymawvilebo, <strong>me</strong> da Cemma gogom sul<br />
davanagvianeT aqauroba! _ qalis yovel sityvaSi moferebis<br />
kilo ismoda da biWebs TiTqos unanavebda. _<br />
cira, gavwioT es kalaTa da stumrebi cecxlTan mivuSvaT!<br />
ciras xma ar amouRia, magram kalaTa da gobi gaswia,<br />
naquCi swrafad axveta, biWebs dabali jorkoebi daudga<br />
da SuaSi tablac dadga.<br />
_ Cven ara gvSia! _ gaubedavad Tqva marTalim.<br />
_ dedas geficebiT, ara gvSia! _ daudastura<br />
ariqamac, Tumca orives kuWi ewvoda.<br />
_ Tqvens asakSi adamians mudam hSia! _ dauyvava<br />
cxutam. naZaladevi mxiarulebiT mimodioda, upidan kurcxali<br />
nekaTiTiT SeumCnevlad moiSora.<br />
buxarSi SeSa miswimoswia, nakverCxlebi gamoxveta,<br />
zed `ficxinia~ dado, masze ki civi Romis naWrebi daawyo...<br />
ciram suluguni da mwnili moarbenina, amas suriT<br />
276 277
WaWis arayi moayola, momcro Wiqebi, moxarSuli kvaxi,<br />
cota janjuxa da tkbiliskveri.<br />
_ Cven ara vsvamT! _ iuara marTalim.<br />
_ dedas geficebiT, ara vsvamT! _ ariqam gulze<br />
xeli miido.<br />
uxerxulobisagan wamdauwum wiTldebodnen, ariqa<br />
mTlad yayaCosferi gaxda.<br />
ciram taSti da wyliani sura Semoitana, mklavze<br />
pirsaxoci gadaefina. ymawvilebma simbolurad TiTebi<br />
daisveles.<br />
dasxdnen, lukma gatexes da mxolod maSin ikiTxa<br />
cxutam.<br />
_ rao, ra SemomiTvala mag Cemi codviT savsem?<br />
_ jerjerobiT aqa varo, qalaqSi... _ mTeli dRis<br />
uW<strong>me</strong>lebma simorcxves sZlies da mondo<strong>me</strong>biT iluk<strong>me</strong>bodnen.<br />
_ madloba R<strong>me</strong>rTs! _ pirjvari gadaiwera cxutam.<br />
ciramac uTq<strong>me</strong>lad gadaiwera pirjvari, riTac stumrebi<br />
gaakvirva. pirjvars rom iwerda, iseTi bavSvi aqamde<br />
arc enaxaT.<br />
_ gamoZRa albaT urCxuli, kuWSi ver Caetia bolo<br />
lukma! _ daagdo uceb cxutam.<br />
ariqam piri daaRo, lukma yelSi gaeCxira. marTalis<br />
yurSi gauJRriala. vin urCxulio? albaT bikenti!<br />
an vava zarqua!.. iqneb lavrenti pavles Ze?.. amaze maRla<br />
fiqriTac ver wavidoda da wasvla arc surda...<br />
mouyrua. Wama ganagrZo, Tumca arc iseTi xalisiT.<br />
ariqam piri sasacilod momuwa, TiTqos stvenas<br />
apirebso da CaixiTxiTa.<br />
_ CvenTan manam iqneba, vidre stalinis Zegls<br />
avaSenebdeT macxovrisgoris Tavze!<br />
_ stalinis? _ ise gaioca cxutam, TiTqos saswauli<br />
ram uTxreso.<br />
_ ra gagikvirdaT? _ marTalis xmaSi mtruli simi<br />
gaJRerda.<br />
_ gakvirvebiT ar gamkvirvebia, _ enas kbili daaWira<br />
qalma, _ stalinis Zeglebs sad ar aSeneben. <strong>me</strong> sxva<br />
gamkvirvebia! iciT, ratom daiWires Cemi <strong>me</strong>uRle?<br />
biWebma uaris niSnad Tavi gaaqnies.<br />
_ aiCema, omma qveyana gaaCanaga, weli ver agviTrevia<br />
da amdeni ZeglisaTvis fuls wyalSi ratom vyriTo.<br />
Tavi daanebe, Sen vin gkiTxavs<strong>me</strong>Tqi, vurCie. ar damijera,<br />
Tu ar mkiTxavs, naxavo! adga da TviTon imas, piradad generalisimuss<br />
miswera, amunaTebda, pirmoTneebi Tavs<br />
gavidnen da zRvari Sen daudeo!<br />
_ <strong>me</strong>re? _ orivem erTad ikiTxa.<br />
_ gvegona, werili moskovSi arc iqneboda misuli,<br />
quCaSi aiyvanes. axla ki, Cans, dascinian, ar gindoda<br />
xom Zeglebis aSeneba, midi da Seni xeliT aaSeneo! _ cxutas<br />
Tvalebi daenama, xelebi pirisaxeze aifara.<br />
ciras xma ar gauRia. `munjia albaT!~ _ gaifiqra<br />
marTalim.<br />
_ munjia, albaT! _ ariqas uTxra, roca iqidan<br />
brundebodnen.<br />
_ munjebs ar esmiT, imas ki yurebi Cvenken hqonda!<br />
_ damajereblad auxsna ariqam da uceb sicili waskda:<br />
_ naxe, ranairi ganaCeni gamoutanes besas? ar gindoda<br />
xo Zeglis aSeneba, midi da Seni xeliT aaSeneo!<br />
marTalisac gaecina. es ufro anglobas hgavda, vidre<br />
sasjels. bolos da bolos im kacs tyvias aravin daaxlis.<br />
cxviri iq Cayo, sadac ar ekiTxebodnen da amitomac aRzrdian,<br />
rogorc saWiroa... ai, es aris genialuri mixvedra!<br />
marTalim ariqa miacila da Sinisaken wamovida.<br />
civi, Cabnelebuli saxli daxvda.<br />
buxarSi Zveli gazeTis nafxrewi Seagdo. ucbad<br />
abrialda da kedlidan stalinis saxem mwyralad gadmoxeda...<br />
marTalis gaaciva... gazeTi wamSi Caiferfla da<br />
ymawvilma gaToSil logins miaSura...<br />
278 279
14<br />
_ aseTi tempiT rom gvemuSava, ukve Sua komunizmSi<br />
viqnebodiT! _ besa qiriam Rimili damala. marTalim<br />
gaifiqra: `ar iSlis qiliks, netav bikentis ar Caukaklavdes<br />
vin<strong>me</strong>!~<br />
arada, saq<strong>me</strong> marTlac swrafad miiwevda win!<br />
dilauTenia moTuxTuxda ramdeni<strong>me</strong> satvirTo manqana.<br />
xreSi da ce<strong>me</strong>nti mozides, sadRac karierSi daTlili<br />
TeTri safexurebi... zed patimrebi isxdnen, zurgiT kabinisaken.<br />
SaSxanebiT SeiaraRebuli armielebi darajobdnen,<br />
qera da Cofura rusis biWebi... pirvelni TviTon<br />
Camoxtnen Zaridan, wre Sekres, SaSxanebi momarTes.<br />
_ davai, vilezai! _ ayvirda amaTi <strong>me</strong>Tauri.<br />
patimrebi arcTu mkvircxlad xtebodnen Zirs.<br />
ruxi, daZvelebuli Sarvalkiteli emosaT, jRani fexsac<strong>me</strong>lebi,<br />
zogs gazinTuli kepi exura, zogic uqudo iyo.<br />
Secivnulebi adgilze buqnaobdnen, xelebs ifSvnetdnen.<br />
`vin arian eseni? _ fiqrobda marTali. _ damnaSaveni?<br />
ra dauSaves adamianebs, qveyanas?~<br />
gauparsavni, daubanelni, loyebCacvenilni, _<br />
Tanabrad yvelas yviTeli feri gadahkravda. nislian<br />
dilas, Ramidan gamocvenil, saiqioSi nastumreb kacebsa<br />
hgavdnen.<br />
_ stroisia! _ yviroda rusis <strong>me</strong>Tauri.<br />
biWebs am nacrisfer brboSi uWirdaT adamianTa<br />
amocnoba. idgnen gaucxoebulni, sul sxva qveynis Svilebi,<br />
ufskrulis gaRmidan mosulni da marTalis Sercxva,<br />
raki sakmarisi TanagrZnobiT ver ganimsWvala.<br />
_ sacodavebi! _ amoioxra ariqam. _ puri mainc<br />
wamogveRo, an TuTuni...<br />
_ torti wamouRe, torti! _ dacinviT CaurTo<br />
durum.<br />
marTalis xma ar amouRia. frTxili fiqri Semoepara:<br />
sami <strong>me</strong>gobari, sami komkavSireli, erTi Zlieri da<br />
uCinari xeliT gmoZerwilni TiTqos TandaTan Sordebodnen<br />
erTmaneTs, Tumca bzari jerac mcire iyo.<br />
amasobaSi patimrebma manqanidan tvirTis gadmoyra<br />
daiwyes. duru umal wamoenTo, Rone erCoda da usaqmod<br />
ver Cerdeboda.<br />
win jariskaci gadaudga, SaSxana mouRera da uxe-<br />
Sad SeuRrina:<br />
_ nazad!<br />
Secbunebuli gamobrunda duru, darcxvenili<br />
qoSinebda:<br />
_ sulelia viRaca!<br />
_ amaT TavianTi wesebi aqvT! _ mSvidad auxsna<br />
besam. _ Cven Cvens saq<strong>me</strong>s mivxedoT!<br />
ymawvilebs gauZRva da kibes Seuyvnen.<br />
_ vin arian eseni? _ hkiTxa marTalim.<br />
_ vin icis! _ besam moixeda. zevidan patimrebi<br />
ruxi TagvebiviT Candnen.<br />
_ qurdebi iqnebian, wesieri kaci iq ar moxvdeba!<br />
_ durus wyena ver ganeleboda.<br />
_ albaT asecaa, _ daeTanxma besa, _ oRond esaa,<br />
namdvil qurds muSaobas ver aiZuleb! igi sxva `zekebs~<br />
amuSavebs, TviTon ki yeeniviTa zis!<br />
_ es rogor?<br />
_ indoeTSi, gagigoniaT albaT, sazogadoeba kastebad<br />
iyofa. yvelaze dabalia `miukarebelTa~ kasta.<br />
isini uwmindurebad miaCniaT, maTTan aravisa surs urTierToba.<br />
sxva kastebi ufro maRal safexurebze dganan.<br />
cixeSic asea! yvelaze ukeT qurdebi arian. ar muSaoben,<br />
banqos TamaSoben, patimrebs Zarcvaven, imoneben, ufrosebTan<br />
kargi urTierToba aqvT... mokled, cixe maTi<br />
saxlia, TviT saxelmwifoa maTi patroni!<br />
_ rad unda saxelmwifos qurdis patronoba? _<br />
uxeSad Seutia durum.<br />
280 281
_ sxva `zekebis~ dasamorCileblad! yvelaze uaresad<br />
eseni arian! kidev kargi, Tu qrTamisaTvis zixar, anda<br />
mkvlelobisaTvis, magram Tu azris patimari xaar...<br />
bolo sityva besam gaWima, magram mixvda, rom kvlav<br />
aWarbebda da enas kbili daaWira.<br />
_ ki xar, besa biZia, azris patimari, magram SaSxaniani<br />
kaci ar gadgia Tavze! _ ar moeSva ariqa.<br />
_ esec marTalia! _ daeTanxma besa. _ es maSin xdeba,<br />
roca `zeki~ saWiro kacia. axla <strong>me</strong> saWiro var... cota<br />
xniT! sanam kerpTayvanismcemlebs bomons davudgamde!<br />
ymawvilebma erTmaneTs gadaxedes. es ukve saSiSi<br />
xdeboda, araTu besasaTvis, amaTTvisac.<br />
_ ise, Cvenc dasaWerebi varT! _ ganacxada durum.<br />
_ vis<strong>me</strong>nT kidec da viT<strong>me</strong>nT kidec! namdvilad dasaWerebi<br />
varT!<br />
marTalim kuStad Sexeda durus. ar moewona misi<br />
Tavgamodeba. sakuTari mrwamsi unda daicva, magram ki ar<br />
unda gadaamlaSo.<br />
_ Tu dagviWires, azris patimrebi gavxdebiT! _<br />
Caicina ariqam, eioleboda aseTi xvedri.<br />
besas saxe seriozuli gauxda. ariqas mklavze xeli<br />
waatana da xmadabla Tqva:<br />
_ raca mWirs, Cemi Zirs mosakvneti enis gamo mWirs.<br />
<strong>me</strong> ar minda, biZiebo, gza gagimrudoT. xeli maqvs yvelaferze<br />
Caqneuli da imitom ar <strong>me</strong>Sinia arafris. Tqven ki<br />
momavali gelodebaT. fiqriT ifiqreT, kaci imitomaa,<br />
ifiqros! magram frTxilad iyaviT, biZiebo, ena moiTokeT<br />
da, rasac <strong>me</strong> vlaparakob, _ guls vifxan da imitom vlaparakob<br />
ase, _ Tqven magnairebs nurc gai<strong>me</strong>orebT!<br />
amaze gaCumdnen. laparaki arc SeiZleboda, radgan<br />
as<strong>me</strong>erTe safexurTan vava zarqua idga.<br />
patimarTa didi jgufi amoeyvana aqac. iseTive usaxurni<br />
iyvnen, rogorebic qveviT datoves. ieWviana kidec<br />
marTalim, iqneb imaT amogvaswres da win dagxvdneno.<br />
mWidrod idgnen da ise aTbobdnen erTmaneTs.<br />
Zirs weraqvebi, barniCbebi da Toxebi eyara. moSorebiT,<br />
oTxiv kuTxiT oTxi armieli idga SaSxanebiT xelSi. erTs<br />
uzarmazari samgle qofaki gamoeba sabelze. etyoba patimrebze<br />
iyo dageSili, ena gadmoegdo, Rojebidan nerwyvi<br />
gadmosdioda da Tvalebs borotad abrialebda,<br />
TiTqos natrobda, erTi mimisisineTo.<br />
`esec vava zarquaa!~ _ gaifiqra marTalim.<br />
iqneb asec iyo, xan es ZaRli gadaiqceoda vavad, xan<br />
vava _ ZaRlad!<br />
safexurze Camomjdariyo vava. Tavze Tbili, yurebiani<br />
qudi Camoefxata da rac imis qveS uferul, TeTr<br />
laqad Canda, pirisaxe arc eTqmoda.<br />
_ agvianeb, besa! _ uk<strong>me</strong>xad gamoscra.<br />
_ cixis kari roca iReba, maSin movdivar, ufroso!<br />
_ upasuxa besam, mis xmaSi TavSekaveba da Rirsebis grZnoba<br />
JRerda.<br />
_ cixes ise eTamaSebi, albaT Tavi ucvleli ggonia,<br />
_ vava welSi gaimarTa da am dros sxeulSi Zvlebma<br />
TiTqos gaiCxaruna, _ ucvleli ki dedamiwis zurgze<br />
aravinaa!<br />
_ <strong>me</strong>c magisi i<strong>me</strong>di maqvs! _ wynarad, dinjad Seepasuxa<br />
besa da ymawvilebs miubrunda: _ maSasada<strong>me</strong>, arwivebo,<br />
amocana aseTia: aviyvanoT kibe, sul oras samocdaoTxi<br />
safexuri. goraze Tlili qvebiT movkirwyloT<br />
saaRlu<strong>me</strong> moedani. kibes avayoloT bordiuri, moedans<br />
ki gadasaxedis mxridan parapeti SemovartyaT. zed kideze<br />
avagoT kvarcxlbeki... dro mcire gvaqvs! erTbaSad<br />
yvela frontze unda vimuSaoT. moqalaqe patimrebi<br />
oTxad davanawiloT _ aq, iq, iq da iq!.. Cven ki _ sami mamaci<br />
komkavSireli da erTi wyalwaRebuli borotmoq<strong>me</strong>di<br />
yovelive amas xelovanis jadosnur kverTxs SevaxebT da<br />
saWiro formas mivcemT! xom gasagebia, moqalaqe ufroso?!<br />
_ miaxala uceb vavas.<br />
282 283
vava wamowiTlda, Rojebi im ZaRliviT gamoaCina,<br />
magram araferi uTqvams, Sebrunda da patimrebis ganawilebas<br />
Seudga...<br />
15<br />
macxovrisgoris ferdobs ruxi WianWvelebi Seesia.<br />
marTalim Tvali gaadevna. daTvliT ver daiTvlida<br />
da ukmayofilod gaifiqra, es ramdeni patimari gvyolia<br />
<strong>me</strong>reTSio. amaT Tu gadaamravleb amnair da ufro did<br />
qalaqebze, Tavzardamcemi ricxvi gamova... Seecada es<br />
mkrexeluri fiqri gaefanta...<br />
qveviT, mTisZiras patimarTa erTi jgufi manqanebs<br />
clida, sxvebs tvirTi jalambarebiT ferdobze<br />
amohqondaT. <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>ni kibis gayolebiT muSaobdnen, safexurebisaTvis<br />
fuZes Txridnen, betonis xsnars zeldnen<br />
da besasTan mohqondaT... sxvani da sxvani goris Tavze<br />
asworebdnen saaRlu<strong>me</strong> moedans, saZirkvels amzadebdnen<br />
kvarcxlbekisaTvis...<br />
ymawvilebi besas exmarebodnen. duru da marTali<br />
mZi<strong>me</strong> safexurs miuCoCebdnen, ariqa qamCiT xsnars asworebda...<br />
axalgazrduli sixalisiT muSaobdnen, magram<br />
gulis siRr<strong>me</strong>Si samives uxerxuloba daufleboda, radgan<br />
Tvals ver usworebdnen irgvliv momuSave Camofar-<br />
Txunebul, ZvelmanebSi gaxveul, erTnairad daleul da<br />
daCiavebul rux masas, ro<strong>me</strong>lsac uWirda es mZi<strong>me</strong> saq<strong>me</strong><br />
da ZlivsRa zozinebda, gaavebuli rusis <strong>me</strong>Tauri ki aRmadaRma<br />
darboda, facifucobda, ar ekiTxebodnen da<br />
mainc eCreboda:<br />
_ Cqara, Cqara! gainZeri, nexvo! uh, Seni deda!..<br />
oras <strong>me</strong>Tor<strong>me</strong>te, mSieri karceri mogelis, icode!.. as<br />
<strong>me</strong>aTe, gamogiWer da unitazSi Cagayofineb sifaTs!<br />
iWaWeboda, iWaWeboda, albaT vavas awonebda Tavs.<br />
moulodnelad mqrqali nisli gairRva da mzem gamoixeda.<br />
uRono sxivebi ver aTbobdnen, magram mainc sasiamovno<br />
iyo. `zekebsac~ cota feri miecaT, erTmaneTSi aCur-<br />
Culdnen, alaparakdnen. rusis <strong>me</strong>Tauri, TiTqos CasTvlimao,<br />
mzes minebda... jariskacebsac moudundaT yuradReba.<br />
mxolod vava idga winandeburad momarTuli, gamWriaxi,<br />
yovelives kidec xedavda da ynosviTac grZnobda... mar-<br />
Tlac ZaRlis sisxli Tu udioda ZarRvebSi...<br />
naSuadRevs jaglaga cxenma savele samzareulo<br />
moaCindrika. aluminis TefSebiT `zekebs~ wvniani Camouriges,<br />
balanda TevziT yarda... ymawvilebic Camojdnen<br />
safexurebze, mcire sagzali gaSales. rcxvenodaT Wamisa,<br />
lukma yelSi ar gadadioda, besa daiwvies mxolod...<br />
_ ras izam, _ miuxvda besa, _ kaci ieso qriste ar<br />
aris, erTi puriT aTasi daapuros!<br />
vavam hkida yuri. TviTon arafersa Wamda. pirze<br />
zizRi exata, TiTqos ambobda, Wama ra kacis saq<strong>me</strong>ao.<br />
_ magis saW<strong>me</strong>li balandaa! _ uk<strong>me</strong>xad amoiRrina.<br />
_ Tavs nu uyadrebT, mtermoyvare gaarCieT, zed<strong>me</strong>ti<br />
gulCviloba igive mavneblobaa!<br />
_ marTali brZandebi! _ calybad gauRima besam.<br />
_ tyvias rom ar <strong>me</strong>svri, amaze <strong>me</strong>t mowyalebas an ratom<br />
unda velode?<br />
vavas sveli bage moebrica.<br />
_ Cemi neba rom iyos, dazgis tyviamfrqvevs amovitandi,<br />
im beqobze Sevdgamdi da tatata, gadagivlidiT!<br />
ai, aseTi gulmowyale var <strong>me</strong>!<br />
_ eWvic ar <strong>me</strong>pareba! _ mSvidad upasuxa besam. _<br />
arc is gamikvirdeba, saq<strong>me</strong>s rom movamTavrebT, marTlac<br />
amoitano dazgis tyviamfrqvevi da zeimi imiT aRniSno!<br />
vavam Tvali miaciva, sisiniT gamoscra:<br />
_ dagimaxsovreb mag siTama<strong>me</strong>s, besa qiria! _ Sebrunda<br />
da gaSorda.<br />
284 285
iWebi gamtknarebulni us<strong>me</strong>ndnen, Careva veRar<br />
gabedes. bolos durum amoRerRa:<br />
_ mikvirs, besa BbiZia, TiTqos gangeb eZeb mizezs,<br />
saq<strong>me</strong> rom gaifuWo!<br />
_ eh, biZiebo, yvelani sikvdilis Svilebi varT.<br />
garduvalis Tu SegeSinda, im wuTidan mxdali mona xar...<br />
saq<strong>me</strong>s mivxedoT, biZiebo, saq<strong>me</strong>s!<br />
mokle Sesveneba damTavrda. gaisma ZaRlis Rrena,<br />
jariskacebis mowyvetili, uxeSi brZanebebi. azozinda,<br />
afusfusda WianWvelebis jari, gasiswvrivda macxovrisgoris<br />
ferdobze mTisZiridan eklesiis nangrevebamde.<br />
_ ase iSenebdnen faraonebi piramidebs! _ Tqva<br />
besam da qamCas daavlo xeli.<br />
`esec qaragma!.. _ fiqrobs marTali. _ piramidas<br />
monebi aSenebdnen! monebi `zekebia~... iqneb Cvenc monebi<br />
varT!.. faraoni beladia, igi monebis xeliT sakuTar saflavs<br />
iSenebs!.. ra unda besas, nuTu ena eqaveba da mxolod<br />
imitom ybedobs? `zekebi~ unda Segecodos, magram eseni<br />
xom damnaSaveni arian!.. qveyana win midis, umaRlesi sazogadoeba<br />
Sendeba didi beladis winamZRolobiT!.. esaa<br />
mTavari!.. sxva rom ar iyos, didi beladi qarTvelia da es<br />
xom unda geamayebodes...~<br />
fiqrebi nawyvetnawyvetad Cndeba TavSi, Sig ver<br />
Cerdeba, umal ekargeba, radgan azri aqeTiqiT uxtis,<br />
dastrialebs kibes, safexurebs, betonis xsnars, rux masadqceul<br />
`zekebs~, romlebsac pirisaxeze miwisferi dahkravT<br />
da TvalebSi sevda CahgubebiaT...<br />
uxilavi zRvari hyofT amaT imaTTan, TiTqos sxva<br />
jurisani iyvnen, sxva kastas ekuTvnodnen, `miukareblebisa~,<br />
faraonTa monebisa, Sehguebodnen am Tavis xvedrs,<br />
muSaobdnen TavCaRunulni, Cumad, verc amCnevdnen komkav-<br />
Sirul sa<strong>me</strong>uls, ciur samyarodan Camofrenilebs... sxva<br />
arara ainteresebdaT, garda Tavis gadarCenisa. amitomac<br />
iyvnen morCilni, utyvni, viTarca jogi, naxiri, fara...<br />
saRamosTvis enTuziazmi neldeba, baraqianad ver<br />
muSaoben. `zekebsac~ TiTqos uqrebaT SiSis grZnoba,<br />
yurs ar ugdeben jariskacTa uxeS Sexmianebas. TavCaqindrulni<br />
ezidebian mZi<strong>me</strong> tvirTs da iTvlian wa<strong>me</strong>bs, elodebian<br />
sastvenis xmas, roca ganTavisufldebian saZulveli<br />
saqmisagan, daewyobian grZel kolonad da wavlen<br />
iq, sadac ar elodebaT siTbo, simyudrove, sixaruli...<br />
wa<strong>me</strong>ba iqac grZeldeba, magram iq SeiZleba mcire droiT<br />
gamoiTiSo, Tvali daxuWo da sizmrebis samyaroSi mainc<br />
igrZno Tavi adamianad.<br />
aha, movida wami igi! ismis gabmuli stvena. `zekebi~<br />
saq<strong>me</strong>s civad uSveben xels, gamococxldebian, axmaurdebian,<br />
magram Tan cdiloben, jariskacebi ar gaaRizianon.<br />
dabla eSvebian, jer patimrebi, <strong>me</strong>re sa<strong>me</strong>uli da<br />
besa, bolos vava zarqua. igi frTxilad iyureba aqeTiqiT,<br />
vinZlo vin<strong>me</strong> sad<strong>me</strong> ar Caimarxos, Tumca sulelis<br />
<strong>me</strong>ti vin moindo<strong>me</strong>bs amas, macxovrisgoris mTeli ferdobi<br />
xom xelisguliviT gadaSlila.<br />
mTisZiras `zekebi~ ewyobian, rusis <strong>me</strong>Tauri darbis,<br />
yviris, raRacas iTxovs.<br />
ZaRli iRrineba, duJs anTxevs.<br />
gvarebis monotonuri amokiTxva da ukve moyirWebuli<br />
_ `var, var, var!~<br />
_ Sen raRas udgaxar, sagangebo mowvevas elodebi?<br />
_ dacinviT sisinebs vava.<br />
besa mxrebCamoyrili miCanCalebs rigisaken.<br />
ucbad TiTqos burusi gaixliCao, wvrili wivili<br />
ismis:<br />
_ mama!<br />
saidanRac, jariskacebsa da patimrebis miRmidan,<br />
aqamde uxilavi sivrcidan gamoenTo patara xvlikuna,<br />
gaZvragamoZvra da zed Seafrinda, kiserze Camoekida<br />
besas.<br />
286 287
moulodnelobisagan wamiT gairinda yvela _ `zekebi~,<br />
jariskacebi, oficeri, biWebi da vava zarquac ki...<br />
pirveli rusis <strong>me</strong>Tauri moego gons, avad SeuZaxa:<br />
_ nazad, streliat budu!<br />
vava mivarda, Tvalebi gadmoekarkla. xeli staca<br />
gogonas, ecada moeglija, magram cira mTeli ZalRoniT<br />
SemoWdoboda mamis kisers da ar uSvebda.<br />
uxmo Widili gaimarTa.<br />
ariqa Caekvexa, vavas mklavs Seexo.<br />
_ vava biZia, moeSvi!<br />
duru da marTalic micvivdnen.<br />
_ vava biZia, ra ginda, xom arsad garbis!<br />
Soridan qalis xmam moaRwia:<br />
_ cira, Svilo, dabrundi, nu gaabrazeb biZiebs!<br />
besam, Tvalacremlebulma, CasCurCula:<br />
_ kargi, Svilo, damSviddi, wadi dedasTan!<br />
_ ara, ara! _ ufro Caexuta bavSvi, magram vavam<br />
xelebi ZaliT gaaSvebina.<br />
rusma besas qeCoSi xeli wahkra, SeuRrina `ruki za<br />
golovu!~ da win gaigdo.<br />
vavam gogonas biWebisaken ubiZga.<br />
marTalim miixuta, Zlivs akavebda.<br />
_ gamiSvi, gamiSvi! _ tiroda cira, magram misi<br />
gaSveba ar SeiZleboda.<br />
_ nabijiT iar! _ SeuZaxa `zekebs~ oficerma da<br />
ruxi kolona fexebis farTxuniT gaemarTa qalaqisaken.<br />
ymawvilebi cirasTan darCnen, amSvidebdnen... cxuta<br />
movida, mZi<strong>me</strong>d, daRlilad moabijebda. iRliaSi fuTa<br />
hqonda, albaT sagzali gamoayola xels.<br />
bavSvs moefera, su, suo, CasCurCula da waiyvana...<br />
288 289<br />
16<br />
Sin daTrgunulebi brundebodnen. miuCvevelT<br />
saxsrebi astkivdaT, magram es ar iyo mTavari.<br />
_ vava zarqua mxecia! _ gulmosulad dudRunebda<br />
duru. _ aravin Seebraleba, kbilebs ise aRrWialebs,<br />
TiTqos SeWmas gipirebso!<br />
_ nagazia, _ zizRiT Seepasuxa ariqa, _ pirvelad<br />
rom vnaxe, ZaRlis suni <strong>me</strong>ca!<br />
marTali Cumad modioda. man xom adrec icoda, rom<br />
vava adamianebze dageSili ZaRli iyo, daundobeli, mZulvare...<br />
_ aseTebi afuWeben saq<strong>me</strong>s! _ veRar mSviddeboda<br />
duru. _ saxels utexen ideas. hgoniaT, socializms<br />
vemsaxurebiTo, sinamdvileSi ki danaSauls sCadian... es<br />
rom stalinma icodes!<br />
_ es rom stalinma icodes, pirvels vavasnairT<br />
Caayudebda sadac saWiroa! _ kveri daukra ariqam.<br />
`es rom stalinma icodes!~ _ wonida marTali.<br />
stalinma ramdeni ra<strong>me</strong> unda icodes? TviT marTalis<br />
cxovrebaSi imdeni ukuRmarToba moxda, marto misi<br />
ambebis garkvevas moundeboda didi beladi... ramdenia<br />
marTalisnairi?.. ra daskvna unda gakeTdes aqedan?<br />
besam Tqva, qiriam:<br />
_ <strong>me</strong> nurafers damijerebT, biZiebo! iqneb <strong>me</strong> enas<br />
vifxan, guls vioxeb! magram gonieri kaci eWviani unda<br />
iyos, eWvis sasworze unda Seagdo isic, rac ucilod<br />
marTali Cans!<br />
`eWvis saswori!~ _ am orma sityvam SeaSfoTa marTali.<br />
rogorRa icxovreb, Tu yvelaferi eWvis sasworze<br />
Seagde? marTali brma rodia, xedavs, ra Tqma unda, Secdo<strong>me</strong>bsac,<br />
magram ZiriTadi, generaluri xazis realobaSi<br />
daeWveba SeuZlebelia. marTalic im gzas mihyveba,<br />
rasac msoflios mowinave adamianebi daadgnen... odes<strong>me</strong>
es gza kacobriobas bednierebas moutans... jerjerobiT<br />
ki unda moviTminoT! vavasnairTa arseboba Sav laqad<br />
edeba diad ideas, magram mzis mcxunvarebas misi laqebi<br />
veras akleben.<br />
_ kinoSi xom ar SevideT? _ ikiTxa, ufro imitom,<br />
Wmunva ganefanta da eWvian fiqrebsac garideboda,<br />
Tanac jibeSi avansis fulic edoT.<br />
amjerad `fici~ gadioda!<br />
gverdigverd isxdnen <strong>me</strong>gobrebi. darbazi savse<br />
iyo. Cqami ar ismoda. ekranze stalinis gamoCenisas vi-<br />
Racam taSi kentad Semohkra. umal sxvebic ahyvnen da xangrZlivi<br />
taSi ovaciaSi gadaizarda. filmi munj kinos<br />
daemsgavsa, figurebi moZraoben, xma ki ar ismis... `geficebi,<br />
Sen, amxanago lenin!..~ _ fraza iqneb arc amnairad<br />
Tqmula, marTalis axsovda da sakuTar gulisyurSi auJ-<br />
Rerda...<br />
bolos taSi minelda, Sewyda.<br />
ager did belads es ukidegano qveyana ferflidan<br />
amohyavs. ager pirveli traqtori moRoRavs wiTeli<br />
moednis qvafenilze, stalini saWes miujdeba... wlebi<br />
industrializaciisa... koleqtivizaciisa... stalins ar<br />
sZinavs, Tavis mamobriv mzrunvelobas xalxebs ar aklebs...<br />
xalxi ki aRfrTovanebasa da siyvaruls gamoxatavs<br />
energiuli taSiscemiT da `vaSas~ ZaxiliT, droSebis frialiTa<br />
da gaciskrovnebuli RimiliT, himnebiTa da oratoriebiT...<br />
ismis erTiani guguni _ `dideba!~<br />
stalinis gverdiT mudam dganan misi Tana<strong>me</strong>brZolebi<br />
(ekranze da gazeTis furclebze Camomwkrivebul kacebs<br />
TiTqos sxva ram saq<strong>me</strong> arca aqvT, garda ase dgomisa!).<br />
boroti Zala ar isvenebs. `niangis~ furclidan gadmosuli<br />
sasacilo tikina _ hitleri Tavs gvesxmis... tankebma<br />
gadaTeles yanebi da xodabunebi... ca daifara Savsvastikiani<br />
`<strong>me</strong>serSmitebiT~... stalini rukaze daxrila,<br />
Tana<strong>me</strong>brZolebi, _ brWyviala samxreebiani samxedroebi,<br />
_ elian mis brZnul miTiTebebs. isic ar ayovnebs, CibuxiT<br />
rukaze miuTiTebs, sazizRar mters aqedan iqiT davartyaTo...<br />
beladis genialobiTa da gamWriaxobiT aRfr-<br />
Tovanebuli sabWoTa armielebi da moqalaqe pirebic,<br />
ZaxiliT _ `samSoblosaTvis, stalinisaTvis!~ tankebs<br />
muxluxebSi uvardebian... gaiqnevs hitleri giJiviT xels,<br />
wamova ruxi xrova... aswevs stalini Cibuxs, dadebs rukaze<br />
da satanko kolonebi gaarRveven kurskis rkals... cotac<br />
da berlinis dacemasac SeveswariT... <strong>me</strong>re paradi wi-<br />
Tel moedanze, faSisturi Standartebi cviva kremlis<br />
kedelTan, gamarjvebulTa ferxTiT... rusis matrona,<br />
stalinsa da samSoblos yvela Svili rom Seswira, maRali<br />
jildos Rirsia. ioseb besarionis Ze jentl<strong>me</strong>nurad qeds<br />
ixris dedaruseTis winaSe... ismis sayovelTao `vaSa!~<br />
Sin Cumad brundebian, TiTqos salaparako SemoeliaTo.<br />
abneul azrebs abneuli sityvebi mosdevs da amas<br />
Tu ufrTxian.<br />
Camobnelda. odasaxlebis fanjrebidan gamokrTis<br />
susti Suqi. maRali zeca varskvlaveTiT moiWiqa.<br />
_ Cven aq viWaWebiT, vkamaTobT, vCxubobT, samyaros<br />
TvalSi ki WianWvelebiviT umniSvneloni varT! _<br />
marTalim xeli zecisaken aRmarTa. _ SexedeT, uTvalavi<br />
samyaroebia da yovel maTganze SeiZleba miliardi<br />
mWmunvare marTali, duru da ariqa dgas Tavis WiSkar-<br />
Tan, xels zeviTken iSveren da amboben, tyuilubralod<br />
viWaWebiT, Cven yvelani WianWvelebiviT umniSvneloni<br />
varTo...<br />
naTqvami xumrobasa hgavda, magram xmaSi mwuxarebis<br />
kilo krToda da ariqam mxarze xeli dahkra:<br />
_ gamofxizldi, zRaparia es yoveli! iq Tu Cvennairi<br />
biWebi dganan, albaT salams gviTvlian da Cvenc<br />
Rimiliani salami SevageboT!<br />
_ afrenT? _ durus saxe sibneleSi ar Canda. _<br />
ase Tu vifiqreT, TviT didi stalini umniSvnelo Wian-<br />
Wvelad mogveCveneba. maSin mTeli istoria araferia da<br />
sicocxle Cirad ara Rirs!<br />
290 291
_ ar vici, Rirs ki sicocxle?! _ marTalim sityvas<br />
gulistkivili amoayola. _ Teqvs<strong>me</strong>ti weli mTeli<br />
saukune yofila! xandaxan vfiqrob, nuTu sul ase unda<br />
viaro, martodmarto...<br />
_ marTali, jimaia! _ ariqas xma gauTba. _ Sen varskvlavebi<br />
da sxva samyaroebi ki ara, martooba gawuxebs. nu<br />
ifiqreb magre! Tavi Tu marto igrZeni, ager <strong>me</strong> gamixsene,<br />
Seni ara var? ager duru gaixsene!.. xvalzeg erTi lamazi<br />
gogoc dagexateba gulze da yvelafers sxva TvaliT dainaxav,<br />
ekalbardebi vardbaRnarad mogeCveneba!<br />
_ vin gogo? _ Secba marTali, azriT sxvagan dafrinavda<br />
da imitom CaeZia.<br />
_ ra vici, gogoebis <strong>me</strong>ti raa? _ gaecina ariqas.<br />
_ ager durus ki eyoleba Tor<strong>me</strong>ti Seyvarebuli!<br />
_ Tor<strong>me</strong>ti ara, _ durus xma gaebzara, _ afrenT<br />
ra! wavedi, xval adre vdgebiT!<br />
Tur<strong>me</strong> gamouCnda gaumxeleli saidumlo durus.<br />
cisana siordiaze yveba ariqa da xiTxiTebs, imis mimoxras<br />
baZavs, manWvagrexiT modis. duru ise gadaireva xol<strong>me</strong>,<br />
gamolenCebuliviT uyurebs da am dros aviwydeba maRali<br />
idealebi, riTac Tavi aqvs gamotenilio, amtkicebs<br />
ariqa.<br />
_ Sen riTi gaqvs gamotenili? _ eRi<strong>me</strong>ba marTalis.<br />
_ TavSi sruli sicariele maqvs, _ maimunobs ariqa,<br />
_ araferi wminda da amaRlebuli iq ar miCerdeba!<br />
wuxel didis ambiT mivde baliSze Tavi, duru unda damsizmreboda,<br />
raTa politikurad davemoZRvre. cxadSi xom<br />
SeWmuli vyavar Tavisi sibrZniT... oRond durus magier<br />
da<strong>me</strong>sizmra, rom mivfrinav da mivfrinav, ise msubuqad, ise<br />
laRad, CitiviT mivsrialeb... movixede da Cems gverdiT<br />
angelozi davinaxe, qirxes rom aqvs, ciras, iseTi gam-<br />
Wvirvale saxe hqonda...<br />
_ SemTxveviT is patara Cxinka xom ar mogivida<br />
TvalSi? _ gaecina marTalis.<br />
ariqam xma gakminda, amoixvneSa, dagvianebuli pasuxi<br />
gasca:<br />
_ ityvi ra, is xom bavSvia!<br />
sibneleSi WiSkarma gaiWriala da ariqa gaqra. mar-<br />
Talim gza ganagrZo da zurgSi miewia msubuqi CurCuli:<br />
_ naxvamdis!<br />
`naxvamdis, <strong>me</strong>gobaro, marTlac CitiviT biWo!~ _<br />
fiqrSi pasuxobda marTali. ra eSveleboda, marTlacda,<br />
qveynierebaze rom ar gaCeniliyvnen ariqa da duru...<br />
nuTu SemTxveviTia, biologiuri SerCevis Sedegia, rom<br />
<strong>me</strong>reTis cisqveS erTad Seiyarnen samni Zmakacni... da<br />
saerTod ras niSnavs `sa<strong>me</strong>uli~? TiTqmis yvela zRaparsa<br />
da wignSi sa<strong>me</strong>uli iyris Tavs. marTalis winaparTa<br />
genealogiac amas mowmobs. ratom xdeba ase! albaT imitom,<br />
rom arsebobis yvela mTavari speqtri aisaxos _ marjvena,<br />
marcxena da centri... anda boroti, keTili da raRac<br />
<strong>me</strong>sa<strong>me</strong> _ SuaTana, adamiani, romlis arsSi Tanaarsebobs borotic<br />
da keTilic...<br />
saxlis sibneles Seerwya. SiSianad eZebda xol<strong>me</strong><br />
CamrTvels, CarTavda da swrafad mimoixedavda.<br />
cecxlis danTeba daezara, saxeldaxelod Sesansla<br />
puri da yveli. civ loginSi durTa Tavi.<br />
CaTbunda, magram didxans mainc ver daiZina. fiqriT<br />
xan varskvlavebs miswvda, xan miwier ambebs... gaaxsenda,<br />
rom duru albaT Seyvarebulia. marTalis ki arc hyolia<br />
da arc axla hyavs, visac Seiyvarebda... vin icis, odes<strong>me</strong><br />
Tu gamoCndeba iseTi vin<strong>me</strong>, obol biWs rom keTil mzeras<br />
miapyrobs. vis raSi sWirdeba siRaribeSi sulamoxdili,<br />
uW<strong>me</strong>li da Cauc<strong>me</strong>li martosuli.<br />
ai, cacana da efro mainc rom SerCenoda!<br />
am fiqrSi CaeZina da bebrebi ixila...<br />
292 293
17<br />
zevidan uferuli, gacrecili ca gadmomxoboda<br />
brtylad gadaSlil ukidegano tramals. horizontis swori<br />
wre mqrqal nislovanebaSi ikargeboda. arsad mciredi<br />
SemaRleba, arc xevxuvebi, arsad xe an buCqi... Txel, mSral<br />
Tovls xeSeSa, burZgla balaxi aCnda. niavs dahqonda miwispiridan<br />
axvetili yinulis wvrili namsxvrevebi...<br />
tramals lariviT hkveTda rkinigzis liandagi,<br />
dasavleTidan aRmosavleTisaken, ciskididan ciskide-<br />
Si. Ria baqanze Camomdgariyo sabargo matarebeli. vagonidan<br />
gaToSili adamianebis gva<strong>me</strong>bi gamohqondaT, SeSasaviT<br />
erTi erTmaneTze awyobdnen qalebs, kacebs, bavSvebs.<br />
erTi vagonidan gamoCnda ori arseba, adamianebs<br />
rom arca hgavdnen. moyinul ficarnagze fexis mokideba<br />
Wirda da nelnela Camococdnen. kuSti, CaSavebuli dedaberi<br />
ufro mtkiced modioda, <strong>me</strong>ore Zlivs adgamda<br />
nabijebs, pirvels eyrdnoboda. koWlobiT gaiares gva<strong>me</strong>bsa<br />
da saldaTebs Soris, daadgnen Tovlian vels, ro<strong>me</strong>lzec<br />
qars biliki gadaexveta... midiodnen velis kidisaken,<br />
sadac TovlSi Canamqruli dabali miwurebi Canda<br />
da saxuravebidan Savi boli xrColavda.<br />
nela, tanjviT miiwevda ori dedaberi, erTi exmareboda<br />
<strong>me</strong>ores. amas Zala ara hyofnida ukve. arc pirvels<br />
SerCenoda Zala, magram sulis simtkices mihyavda,<br />
radgan unda gadaerCina Tavi da mis Rones dandobili<br />
<strong>me</strong>orec.<br />
`bebiaa!..~ _ Sehkivla marTalim, magram misi xma<br />
veRar miswvdeboda sul sxva planetis civ tramals.<br />
gaqra sizmarimoCveneba, ymawvils gamoeRviZa...<br />
akankalebda.<br />
baliSs Caexuta da atirda. aravin iyo moyurade,<br />
veravin SeamCnevda mis sisustes, amitomac qviTinebda<br />
gulamomjdari.<br />
nuTu sizmars daejereba?.. iqneb marTlac cocxlebi<br />
arian? iqneb marTlac moxda saocreba da dedabrebma<br />
gadalaxes mtanjveli sivrce, ro<strong>me</strong>lic ufro ZlierT<br />
spobs da moinelebs! sveli baliSi gadaabruna. ukve<br />
aRar tiroda. mokuntuli iwva da sibneles misCereboda.<br />
ver amoexsna gamocana. vis ra dauSaves TiTqmis<br />
mixrwnilma dedabrebma. maTi cxovreba xom manamde samagaliTod<br />
iTvleboda, maswavleblebi bavSvebs uyvebodnen<br />
Toduebis, kvaracxeliebisa da Toloraiebis sagmiro<br />
saq<strong>me</strong>ebze... jildos wil ki amaT ergoT rbeva, gadasaxleba<br />
da sikvdili... albaT arsebobs raRac Zala, gangeb rom<br />
sCadis usamarTlobas... stalinma Tu icis es yovelive?..<br />
am fiqrs gaurboda, magram Zalauneburad kvlav ubrundeboda...<br />
stalinma Tu icis es yovelive?.. ranairad unda<br />
epasuxna am kiTxvaze?.. Tu icoda, maSin ratom xdeboda<br />
amdeni boroteba? Tu ar icoda, maSin rogorRa iqneboda<br />
yovlismcodne geniosi?.. saSiSi iyo aseTi azri, magram<br />
fiqridan vera da ver amoigdo...<br />
Tavi astkivda, sabnidan xeli gamoaZvrina da Tvalze<br />
aifara...<br />
oTaxSi dRis naTelma SemoaRwia, bneli gaicrica<br />
da kedlebidan portretebma gadmoixedes.<br />
`unda avdge!~ _ gaifiqra da moulodnelad ZilSi<br />
CaeSva.<br />
kvlav is tramali dainaxa... orrigad Camwkrivebuli<br />
miwurebi... miwurebTan kizili – namjiani nexvis gora...<br />
saxuravebze amoCrili milebidan Savi boli xrColavs...<br />
niavi Tovlsa da yinulis namsxvrevebs ayris or<br />
dedabers. sicivisagan gaToSilni dganan, xelebi samadlod<br />
gauwvdiaT. CaTbunebuli gamvlelebi miiCqarian,<br />
amaT verc amCneven...<br />
`bebiaa!~ _ kvlav ikivla marTalim<br />
dedabrebma moixedes.<br />
`ho, bebo genacvalos!~ _ gayinuli tuCebiT pasuxobs<br />
sanTeliviT Camomdnari cacana.<br />
294 295
`marTali damirCine, bikenti, da yvelafers gapatieb!~<br />
_ ambobs Jangisferi, gaZvaltyavebuli efro.<br />
marTalis gamoeRviZa, samuSaoze wasvlis dro damdgariyo.<br />
ezareboda, sisustesa da daRlas grZnobda, TiTqos<br />
Ra<strong>me</strong>c emuSava. `guSindeli daRla gamomyva, _ gaifiqra,<br />
_ miuCveveli var!~ `priutSic~ amuSavebdnen<br />
xol<strong>me</strong>. iq bostani hqondaT, xilis baRi, saRore da saqaT<strong>me</strong>,<br />
ramdeni<strong>me</strong> Zroxac hyavdaT da sezonis dros Cais sakrefadac<br />
dadiodnen. direqtori irwmuneboda, amiT vavsebT<br />
bavSvebis sufraso, Tumca misi ojaxis sufra ufro<br />
ivseboda...<br />
Tavs Zala daatana, adga, pirze wyali Seisxa. cecxlis<br />
danTeba kvlav Seezara da x<strong>me</strong>la puri moZiZgna.<br />
kibeze rom eSveboda, WiSkarTan `vilisi~ dainaxa.<br />
manqanidan bikenti iyureboda.<br />
_ cudad xom ara xar? _ mis mzeras araferi gamoepareboda.<br />
marTalim Tavi gaaqnia.<br />
_ raRac Tvalebi gaqvs amRvreuli! Cajeqi manqanaSi!<br />
ymawvili ukana savarZelze mokalaTda.<br />
_ isauz<strong>me</strong>?<br />
marTalim kvlav dauqnia Tavi.<br />
_ CvenTan ratom ar modixar? xandaxan gvinaxule!<br />
marto cxovrob, cxel kerZs mainc SeWam!<br />
gasaocari iyo bikentis aseTi Tanalmoba, mar-<br />
Talim ar icoda, ra efiqra.<br />
_ guSin skolaSi ar yofilxarT! _ gamomcdelad<br />
Sexeda bikentim.<br />
_ kinoSi viyaviT, `fici~ vnaxeT!<br />
_ ho, `fici~ kargia! _ frTxilad, mozomilad<br />
Tqva bikentim. _ oRond arc guSinwin yofilxarT skolaSi!<br />
_ gaCumda, iqneb ymawvilma ra<strong>me</strong> Tqvaso, magram<br />
dumili gagrZelda da bikentim dayvavebiT dasZina: _<br />
wels atestati aucileblad unda aiRo. ici Sen, amis<br />
gaWianureba ar ivargebs!<br />
madlobis <strong>me</strong>ti ra eTqmoda da marTalim Tavi dauqnia,<br />
magram ucbad gulze moawva da xmis kankaliT wamoiZaxa:<br />
_ wuxel bebiebi da<strong>me</strong>sizmra, cacana da efro!<br />
bikenti mTeli taniT Semotrialda, jiqur Sexeda:<br />
_ ymawvilis sizmari arafers niSnavs, Sens asakSi<br />
adamians sisxli uduRs! _ kvlav win gaixeda, mZRols ani-<br />
Sna, aqeT gadauxvieo da ganagrZo: _ Sen patara iyavi, im<br />
dRes <strong>me</strong>c damimaxsovre da albaT mabraleb ra<strong>me</strong>s! unda<br />
giTxra, <strong>me</strong> verafers Sevcvlidi... dro gava, amas yvelafers<br />
mixvdebi. <strong>me</strong> Tqveni gadarCena mindoda, yvelasi,<br />
magram ver SevZeli...<br />
manqana ZaZuebis WiSkarTan gaCerda. ariqa ukve<br />
gamodioda, gakvirveba da SiSi daetyo.<br />
_ mobrZandi, ymawvilo, Cajeqi! _ ubrZana bikentim.<br />
ariqa gasusuli SemoZvra, salamic ki daaviwyda.<br />
erTxans mdumared midiodnen. bikentim kvlav ani-<br />
Sna mZRols da gegiebis WiSkarTan SeCerdnen.<br />
_ dauZaxeT im Tqvens Zmakacs!<br />
ariqam Tavi gayo da mRelvarebisgan Caxrinwuli<br />
xmiT gasZaxa:<br />
_ duru, duru!<br />
durum gamoixeda. piri saWmliT hqonda gamotenili<br />
da Zlivs gadaylapa.<br />
esec Caisves da gza ganagrZes.<br />
_ albaT gagikvirdaT, _ Caicina bikentim, _ im<br />
mxridan movdiodi, sofelSi mqonda saq<strong>me</strong>. vifiqre, gavuvli<br />
ymawvilebs da samuSaoze wavasxam<strong>me</strong>Tqi!<br />
`vilisma~ bulvari gadaWra. adre iyo da xalxi<br />
axlaRa gamodioda quCaSi.<br />
Cxeriis xidze gaaCerebina manqana bikentim. mTeli<br />
taniT Semobrunda, ukana savarZelze miWuWkuli `komkavSiruli<br />
sa<strong>me</strong>uli~ SeaTvaliera.<br />
296 297
_ vici, kargi biWebi xarT, namdvili, Segnebuli<br />
komkavSirlebi! oRond nu miwyenT da cxovrebis sirTuleebSi<br />
jerac Caxedulni ver iqnebiT. gamocdileba gakliaT!<br />
axla Soridan ar movyvebi imis mtkicebas, rom msoflio<br />
gaxleCilia da rom Cven, WeSmariti stalinelebi<br />
barikadis am mxares vdgavarT. es martivi WeSmaritebaa<br />
da Tqvenc kargad iciT. sirTule sxva ra<strong>me</strong>Sia! ai, Tqven<br />
amdeni, erTad Tavmoyrili patimari rom naxeT, cxadia,<br />
guli agiCvildaT, SegecodaT, tirili mogindaT... es<br />
asec unda iyos! Tqvennair axalgazrdebs ar SeiZleba<br />
qvis guli hqondeT da gaWirvebulni ar Seibralon... magram,<br />
minda icodeT, rom udanaSaulod cixeSi aravina zis.<br />
cixeSi imitom sxedan, rom an saxelmwifos avnes ra<strong>me</strong>, an<br />
sxva adamians, an tvini ise aqvT Semobrunebuli, Cvens<br />
ideebs Zirs uTxrian... warmoidgineT, imaT rom gaimarjvon,<br />
Tavze xels gadagvisva<strong>me</strong>n? aiReben da cixeebSi<br />
gvikraven Tavs!.. uaressac gviza<strong>me</strong>n, gagvwyveten! omi<br />
omia, mters Tu ar ajobe, gajobebs! klasobrivi brZola<br />
sastikia da yuradReba Tu movaduneT, daviRupebiT!<br />
ymawvilebi gatrunulni isxdnen, SekamaTebas ver<br />
bedavdnen, an ratom unda SehkamaTebodnen, roca bikentis<br />
piridan, `pravdis~ mowinavesaviT, TviT WeSmariteba<br />
RaRadebda.<br />
_ isic vici, Tqven rom besas ojaxSi iyaviT! _<br />
ymawvilebs gaoceba SeamCnia da gaeRima. _ <strong>me</strong> aTasi Tvali<br />
da yuri maqvs, qalaqSi yvavma rom gadaiyrantalos,<br />
imasac gavigeb!.. Tqven es gulkeTilobiT mogividaT, magram<br />
icodeT, rom es danaSaulia! ager movarda imisi<br />
colSvili da patimrebis Tvalwin usiamovno scena gaTamaSda.<br />
Tqven viTom keTili saq<strong>me</strong> CaidineT, sinamdvileSi<br />
uaresi gamogividaT. vTqvaT, Tqvens moq<strong>me</strong>debaze Tvali<br />
davxuWeT, magram patimrebSi disciplina rom ar moxanxaldes,<br />
wesiT, besa unda daisajos, an misi coli. Svili<br />
jer pataraa, Wkuas magas ver mokiTxav... amjerad kanons<br />
davarRvev da ise moviqcevi, viTomc araferi momxdara,<br />
sxva dros ki gonebas Zala daataneT! _ mZRols miubrunda:<br />
_ midi, barem mTisZiramde miviyvanoT!<br />
manqana daiZra.<br />
_ rac Seexeba besas, vici, grZeli ena aqvs! yurs<br />
nu ugdebT, magas tvini sisuleleebiTa aqvs gamotenili,<br />
Tavsac iRupavs da colSvilsac Rupavs. vera da ver gaigo,<br />
CvenTan morkinal yoCs rqebi rom ar SerCeba... asea<br />
es!.. aba Tqven iciT, gafrTxileba SeismineT da saq<strong>me</strong><br />
keTilsindisierad akeTeT!<br />
biWebi manqanidan gadmovidnen. sanam `vilisi~ Sebrundeboda,<br />
nace<strong>me</strong>biviT adgilze idgnen.<br />
xidze moisma fexebis bragabrugi. `zekebi~ mohyavdaT<br />
samuSaod, besa qiriac, albaT, maT rigSi idga...<br />
298 299<br />
18<br />
_ usiamovnebas gadagkideT, xom, biZiebo? _ xmadabla<br />
ikiTxa besam. xelSi qamCa eWira da momdevno safexurisaTvis<br />
saZirkvels amzadebda.<br />
ariqam xsnari Causxa da am dros jibeSi Tambaqos<br />
Sekvra Caucura.<br />
besam qvevidan amoxeda, gauRima. ariqam Tvali Caukra<br />
da CasCurCula:<br />
_ Senc mowie, besa biZia, da sxvebsac uwilade!<br />
marTali da duru safexurs ejajgurebodnen. orivem<br />
dainaxa. marTalim mzera gaapara, sxvebmac xom ar<br />
SeamCnieso. durus loyebi gaebuSta, WarxaliviT gawiTlda,<br />
iqneb mZi<strong>me</strong> tvirTisagan, anda aRSfoTebisagan, magram<br />
TqmiT araferi uTqvams.<br />
samuSao swrafad miiwevda win, safexurs safexuri<br />
emateboda.
arc mTis Tavze idgnen usaqmurad. zRudesa da taZris<br />
nangrevebs Soris sakmaod farTo moedani mosworda.<br />
zed xreSi daayares, moaSandakes... sworze wvrili<br />
qviSa daafines da qvis filebis dagebas Seudgnen.<br />
orma durgalma kvarcxlbekis xaraCo aago. `zekebma~<br />
mTisZiridan jalambrebiT amozides Sezelili xsnari<br />
da Caabetones. aman didi dro da Sroma waiRo. tvirTi<br />
mZi<strong>me</strong> iyo, patimrebi dasustebulni da uRononi.<br />
`faraonis piramida!~ _ aekviatebina marTalis.<br />
aseTi gaazreba Seuracxyofda socializms, sabWoeTs,<br />
didi beladis saxels... mtkivneuli iyo es gancda, magram<br />
amoCe<strong>me</strong>buli sityvebi fiqridan ver amoegdo... gunebaSi<br />
ubrazdeboda besas... marTalia bikenti, iaraRiani mteri<br />
ki ar aris imdenad saSiSi, sityvaa saSiSi. daTesav da verafriT<br />
amoZirkvav...<br />
amaze besam Tqva igavi:<br />
_ erTma dedaberma rkinisagan oqros gamodnoba<br />
icoda. gaiges yaCaRebma, Tavs daesxnen, SanTiT awa<strong>me</strong>s da<br />
recepti aTq<strong>me</strong>vines. auxsna sabralo dedaberma, Tu rogor<br />
gadaeqciaT rkina oqrod, oRondao, dasZina bolos, saq<strong>me</strong>s<br />
rom SeudgebiT, TeTr xarze ar unda ifiqroTo...<br />
TviTonve CabJirda besa siciliT. marTali miuxvda<br />
igavs, ariqac, durum ki braziani burtyuni morTo,<br />
ra SuaSia TeTri xario.<br />
`faraonis piramidaa TeTri xari, vera da ver amomigdia<br />
Tavidan...~ _ fiqrobda marTali.<br />
_ mTavroba mobrZandeba! _ besam qamCiT moiCrdila.<br />
qalaqidan Savi manqanebi gamoCnda, ukan mwvane `vilisi~<br />
mosdevda.<br />
`faraoni modis, raTa monebs daxedos!~ _ gunebaSi<br />
ixumra marTalim, Tumca am xumrobas gaurkveveli wyena<br />
axlda.<br />
manqanebi gaCerdnen. Savlabadiani da Slapiani<br />
mamakacebi gadmolagdnen. miixedmoixedes, xelebis qnevas<br />
mohyvnen, albaT erTmaneTs azrs uziarebdnen.<br />
morCnen laparaks da aRmarTs amouyvnen. win raikomis<br />
mdivani amxanagi griSa mouZRoda, amas raiaRmaskomis<br />
axali Tavmjdomare mohyveboda, danarCenebic Tanamdebobisda<br />
mixedviT dalagdnen. SemCneuli hqonda marTalis,<br />
rom xelmZRvaneli muSakebi moculobiTac didebi<br />
iyvnen, Ronivrebi... umravlesobas berias stilis viwro<br />
ulvaSi daeyenebina, Tvals Tu vin<strong>me</strong>s aklda, saTvales ki<br />
ara, pensnes iCrida... bikenti sxvebs mosdevda kudSi, gansxvavebuladac<br />
ecva, galife da Ceq<strong>me</strong>bi, qamriT SemoWerili<br />
tyavis kurtaki, Tavze kozirokiani qudi exura.<br />
yvelaze <strong>me</strong>tad erTi mamakaci facifucobda. gaSlil<br />
qaRalds moafrialebda, cancarebda, kibeze sxvebs<br />
aswrebda da patara biWiviT ukanve Cacunculdeboda, ver<br />
iT<strong>me</strong>ndnen, sanam sxvebi mozozinebdnen... dabali, kargad<br />
Casuqebuli tipi iyo, magram ise moZraobda, TiTqos wona<br />
arca aqvso...<br />
patimrebi TavianT tvirTianad kibidan gadadgnen,<br />
gza gaaTavisufles. didroni kacebi amaT ver amCnevdnen,<br />
ise modiodnen da maslaaTobdnen, TiTqos ferdobi ukacuri<br />
yofiliyos.<br />
amoaRwies.<br />
aq bikentim gadaaswro sxvebs, msuqan kacunas xeli<br />
gamosdo da ymawvilebisaken moaxeda.<br />
_ ai, esaa Cveni saxelovani komkavSiruli sa<strong>me</strong>uli!<br />
sa<strong>me</strong>uli uxerxulobisagan gawiTlda.<br />
ucxo ufro acancarda, acmukda, ymawvilebs xelebSi<br />
eca, saTiTaod CamoarTva, anjRria. sxva kacebmac<br />
gauRi<strong>me</strong>s. amxanagma griSam marTalis mxarze xeli mouTa-<br />
Tuna, yoCaR, yoCaR, kargad gimuSavniaTo, TiTqos rac<br />
gakeTebula, mxolod amaTi namoRvawari yofiliyos.<br />
_ amxanagi Teofane proeqtis arqiteqtoria! _<br />
bikentis arTobda kacunas acancareba. _ sxvaTa Soris,<br />
es axalgazrda mSvenivrad xatavs! _ marTalize miuTiTa.<br />
_ ah, kolegav, _ Teofane xelaxla eca marTalis<br />
xels, _ Zalian gamaxareT, Zalian gamaxareT! moxibluli<br />
300 301
var Tqveni niWierebiT, kibe zustad proeqtis mixedviT<br />
gagikeTebiaT! unda viCqaroT, <strong>me</strong>gobrebo, xval avtori<br />
amxanagi benediqte CamobrZandeba! Sinaurulad unda<br />
gagimxiloT, proeqti wardgenilia stalinur premiaze!<br />
es patara ambavi rodia, <strong>me</strong>gobrebo! TebervalSi unda CavetioT,<br />
sxva gza ar aris!<br />
kibis momTavrebas bevri araferi aklda. Teofane<br />
zeviT avida. zogi ukan mihyva, zogs daezara sufTa safexurebidan<br />
talaxian bilikze gadasvla da aqve darCa. Teofanem<br />
moixeda da gadmosZaxa:<br />
_ saqmis mwarmoebeli ro<strong>me</strong>lia, gamomyves!<br />
_ he, besa, midi aba! _ Seufucxuna bikentim.<br />
besam qamCa Zirs dado, xelebi daiferTxa da stumrebs<br />
dagvianebuli salamiT mimarTa:<br />
_ gamarjobaT, Tqveni Wiri<strong>me</strong>, salami...<br />
vinc aqamde ver amCnevda, iZulebuli gaxda xeli<br />
gamoewodebina. besam saTiTaod CamoarTva, <strong>me</strong>re xelebi<br />
zurgsukan Semoiwyo da auCqareblad Seuyva biliks.<br />
muSaoba Sewyda. ymawvilebic besas daedevnen. sanam<br />
mieweodnen, besa da Teofane ukve cxared kamaTobdnen.<br />
besas raRaca ar moswonda, Teofane Tavs imarTlebda.<br />
_ ra masalaa es, ra masala! _ yviroda besa. _ daxeT,<br />
Tqveni TvaliT dainaxeT! Cven xom saflavis qurdebi<br />
ara varT! daxedeT, kvarcxlbekis perangisaTvis...<br />
gaTlili filaqnebiT moednis mokirwylva TiTqmis<br />
moemTavrebinaT. kvarcxlbekis perangisaTvis gankuTvnili<br />
wiTeli marmarilos filebi ki calke ewyo.<br />
_ <strong>me</strong> magi ar <strong>me</strong>kiTxeba! _ Tavs icavda Teofane. _<br />
icode, es mTavrobis gankargulebaa... piradad <strong>me</strong> sxva<br />
masalas moviTxovdi!<br />
amasobaSi zogierTi xelmZRvaneli amxanagic amovida<br />
da besam pirSi wyali Caiguba.<br />
cota xanSi stumrebi dabla daeSvnen. Teofane<br />
moridebiT gamoeTxova besas, xelebs ifSvnetda da TvalebSi<br />
Sescicinebda, TiTqos eSinoda kidec misi.<br />
_ xval avtori Camova, amxanago! cnobili moqandakea,<br />
niWieri kacia, sacaa akademiis wevri gaxdeba... aqamdec<br />
Camovidoda, magram SeuZlod iyo... Seni i<strong>me</strong>di gveqneba,<br />
aba!<br />
besa SublSeWmuxvnili us<strong>me</strong>nda, pasuxad ki ucnauri<br />
ram uTxra:<br />
_ xelovneba sulierebis msaxuria, misi kvarcxlbeki<br />
siyvarulze unda aSendes!<br />
Teofanes TiTqos SeaZagZagao, nirwamxdari Sebrunda<br />
da adre wasulebs miewia.<br />
_ moita xsnari! _ uk<strong>me</strong>xad brZana besam.<br />
ariqam mourbenina, durum da marTalim ki momdevno<br />
safexurs daavles xeli, aqaCes.<br />
muSaoba ganaxlda, yvelas TavTavisi safiqrali gauCnda<br />
da saq<strong>me</strong>s uxmod akeTebdnen.<br />
sadilobamac moaRwia. ferdobze wvnianis qvabi<br />
amoaTries, patimrebs TiTo Talia balanda Camouriges.<br />
isxdnen TavisTvis da xvrepdnen. Tebervlis gril haers<br />
wamxdari cximis suni Seeria.<br />
Soriaxlo axalgazrda `zeki~ ijda. Tavi uxeirod<br />
hqonda gadaxotrili, saparsi manqanis kvali zolebad<br />
aCnda. aluminis TefSi orive xeliT eWira da TiTqos daviwyeboda.<br />
gahyurebda <strong>me</strong>reTis sivrces, imis miRma gaSlil<br />
cis kides da uceb TavisTavad, Zaldautaneblad,<br />
sevdianad aRiRinda:<br />
_ si qouli, bata, ma domitalenqoo?*<br />
moulodneli iyo gulidan amosuli es sinaze, cremlismomgvreli<br />
da mwuxare... ferdobze ucbad mdumareba<br />
Camowva, Sewyda TefSebis Cxakuni, xvneSa, CurCuli... gaxevdnen<br />
biWebi _ marTali, duru, ariqa... moixeda Tvalebgabrwyinebulma<br />
besam, yuri cqvites jariskacebma da yru<br />
Rrena CaixSo qofakma.<br />
_ gurs genia montebulsu va-Semi-bralen-qoo?*<br />
302 303
sevda Camoefina mqrqali cidan, Seipyro adamian-<br />
Ta gakerpebuli gulebi. sadac sevdaa, iqaa siyvaruli,<br />
sibraluli, miteveba...<br />
_ Wofil voreq, Tokil voreq, vago-mi-ta-len-qo-o?*<br />
TiTqos miwidano, amoizida vava zarqua, ZaRlze<br />
uZaRlesi, kbilebi daaRrWiala, Tavze wamoadga Wabuks.<br />
SiSma SeaZrwuna marTali. igumana, mkvleloba rom<br />
moxdeboda, undoda eyvira da xma ver amoiRo.<br />
vavam fexi amohkra, aluminis TefSi zed gadmoamxo<br />
da damarcvliT CasCxavla:<br />
_ sikvdili gagaTavisuflebs, mZoro!<br />
da uceb gaaxsenda marTalis, yurSi aSkarad Caesma<br />
efro bebias mkacri, Seuvali xma, SurisgebiT naTqvami:<br />
`stalinzea es simRera, bikenti!~<br />
Tavi ver moiToka, wamodga da akankalebuli xmiT<br />
uTxra Teqvs<strong>me</strong>ti wlis marTalim vavas:<br />
_ mtroba mtrobas amravlebs, vava biZia! simRera<br />
iseTi ramaa, kacs Tu xma Caawyvetine, gulSi aRiRindeba,<br />
maSin ki marTlac ver gaigeb, ra trialebs mis gulSi!<br />
vava mZi<strong>me</strong>d Semobrunda. Tvalebi wiTlad enTo,<br />
sveli piridan Rojebi mouCanda.<br />
`avadaa, _ gaifiqra marTalim, _ kaci ZaRladqceuli,<br />
an ZaRli kacis saxebaSi!~<br />
vava zarqua aRma wavida, mTis kideze, kvarcxlbekis<br />
xaraCosTan gadmodga... fxizel moyuraded gaaCina<br />
igi arsTa gamrigem, Tan SesZina usazRvro erTguleba da<br />
mwiri goniereba.<br />
axalgazrda `zekma~ jalambris saxelurs Caavlo<br />
xeli da tvirTis amosatanad wavida. ukan, <strong>me</strong>wyvilesTan<br />
erTad rom amobrunda, suls Zlivs iTqvamda, Sublze<br />
ofli askdeboda.<br />
_ ewevi? _ xmadabla hkiTxa besam.<br />
patimarma Tavi dauqnia.<br />
besam jibidan muWiT TuTuni amoiRo da SeaCeCa.<br />
Sebindebisas, skolisaken rom miemarTebodnen,<br />
durum uceb ikiTxa:<br />
_ ra iyo, dRes besa rom gaujavrda im arqiteqtors?<br />
marTalim mxrebi aiCeCa, mizezs TviTonac ver mixvda.<br />
_ kvarcxlbekis saperange masala ar moewona! _<br />
auxsna ariqam.<br />
_ ras uwunebs? <strong>me</strong> mgoni kargi marmariloa, wiTeli<br />
gadahkravs! _ CaeZia duru.<br />
_ ici <strong>me</strong>re ra marmariloa? _ xmas dauwia ariqam.<br />
_ saflavis lodebia. zog filas cal mxares warwerebi<br />
aqvs, micvalebulTa gvarsaxelebi da TariRebi aweria.<br />
_ gaficeb dedas! _ ar daijera durum. _ <strong>me</strong>re ar<br />
daaCndeba?<br />
_ Wkuas moux<strong>me</strong>! warweras SigniT moayoleben da<br />
morCa!<br />
marTalis guli usiamovnod SeekumSa.<br />
_ eg araferi, _ xeli Caiqnia durum, _ micvalebuls<br />
rad unda marmarilo!<br />
_ micvalebuls iqneb ara, magram maT STamomavlebs<br />
ki! _ amoioxra marTalim.<br />
diaxac, ras ar miscemda, rom egulebodes Tundac<br />
riyis qva tataCis saflavze... cacanasa da efros saflavebze...<br />
Tumca iqneb bebiebi cocxlebi arian... vin icis,<br />
visTvis sicocxlis ra Jamia gamoyofili...<br />
304 305<br />
19<br />
mSobliuri skolis es kedlebi adre WermaRali da<br />
naTeli axsovda. sabavSvo saxlis skola <strong>me</strong>tad usaxuri<br />
da bneli Canda. `priutelebs~ rva klass amTavrebinebdnen,<br />
<strong>me</strong>re cxovrebis oromtrialSi moisrodnen da yvela
ise micuravda, rogorc SeZlebda mxaris mosmas... marTali<br />
<strong>me</strong>t xans SerCa, TiTqmis weliwadnaxevari... esec albaT<br />
bikentis damsaxureba iyo, an Tavisi unarisa, yoCaRad Caebulbulebina<br />
`stalinianas~ leqsebi... axla Zveli skolis<br />
kedlebi moJamuli eCveneboda, Weri dabali, <strong>me</strong>rxebi<br />
daCxapnili, biWebs daniT amoeWraT inicialebi da amuruli<br />
sisuleleebi.<br />
gakveTilze aqlemapar<strong>me</strong>ni Semoroxroxda. isev is<br />
aqlema-par<strong>me</strong>ni iyo, rogoric marTalis axsovda, oRond<br />
ufro ga<strong>me</strong>lotebuli da, rac buwki SerCenoda, isic mTlad<br />
gasTeTreboda. kvlavindeburad jansaRi da optimisturi<br />
ieri hqonda, zepirad axsovda yoveli miTiTeba da gankarguleba.<br />
amaze ambobdnen, sufTa kacia, namdvili komunisti,<br />
aseTebi Tu aaSeneben komunizmso. dResac is gacrecili<br />
perangi ecva, igive kostiumi, tilos iaffasiani<br />
fexsac<strong>me</strong>lebi, rac xuTi wlis win. siduxWiris gamo rodi<br />
iyo aseTi momWirne, maswavleblTa xelfasi im dros ra-<br />
Racas niSnavda. zomiereba miaCnda aqlemapar<strong>me</strong>ns adamianis<br />
upirveles Rirsebad, Tumca es zomiereba siZunwes<br />
ufro hgavda.<br />
_ cxovrebas ar unda CamovrCeT, baRnebo! _ ise-<br />
Ti sasoebiT alaparakda, TiTqos locvas aRavlenso. _<br />
Tqven, albaT, ukve waikiTxeT didi stalinis uaxloesi<br />
<strong>me</strong>gobris nikita xruSCovis moxseneba yrilobaze!<br />
klasSi mZi<strong>me</strong> siCu<strong>me</strong> Camowva. nikita xruSCovis moxseneba<br />
kilo<strong>me</strong>tris sigrZisa iqneboda, gazeTis ramdeni<strong>me</strong><br />
no<strong>me</strong>rSi ibeWdeboda da soflis <strong>me</strong>urneobas exeboda,<br />
Tavidan bolomde mosawyeni cifrebiT iyo gaWedili. misi<br />
wamkiTxveli mTel qalaqSi aqlemapar<strong>me</strong>nis <strong>me</strong>ti oric ar<br />
daiZebneboda.<br />
_ es aris simRera Cvens diad momavalze! _ aRfr-<br />
TovanebiT warmoTqva aqlemapar<strong>me</strong>nma da uceb prozaulad<br />
daamata: _ Wama xom gvinda, baRnebo!<br />
_ gansakuTrebiT vaxSami, _ waiCurCula ariqam.<br />
aqlemapar<strong>me</strong>nma yuri cqvita, iSviaTad Tu ra<strong>me</strong><br />
gamoepareboda.<br />
_ ra iyo, ZaZua, ra ar gasvenebs?<br />
_ araferi masw, SekiTxva mqonda! _ wamoizlazna<br />
ariqa.<br />
_ <strong>me</strong>re?<br />
_ aqamde ratom ar iyo yriloba?<br />
_ ZaZua, Sen Tu gaunaTlebeli xar da isic ar ici, iyo<br />
Tu ara yriloba, rigiTobas mainc ver miaqcie yuradReba?<br />
<strong>me</strong>cxra<strong>me</strong>te saidan iqneboda, <strong>me</strong>Tvra<strong>me</strong>te Tu ar iyo?<br />
_ es ki vici, pativcemulo, magram wesdebiT yriloba<br />
oTx weliwadSi erTxel unda yofiliyo!<br />
_ dajeqi, ZaZua, gaunaTlebeli xar Sen! _ gajavrda<br />
aqlemapar<strong>me</strong>ni. _ biWo, Sen ufro ici wesdeba Tu didma<br />
stalinma, ha?<br />
aseT argu<strong>me</strong>nts win veraferi daudgeboda da ariqa<br />
gaCumda.<br />
aqlemapar<strong>me</strong>nma gamarjvebulis ieriT gadaxeda<br />
klass da ganagrZo:<br />
_ gviWirda, baRnebo, da imitomac ar iyo yriloba.<br />
jer omi gadavixadeT, <strong>me</strong>re nangrevebSi viyaviT da is<br />
unda aRgvedgina. samusaifod vis scaloda? Tanac Cveni<br />
beladi, did stalini, Tqven rogor fiqrobT, WkuiT ver<br />
ajobebda imaT, vinc sayrilobod Seikriba? ra Tqma unda,<br />
iq Tqvennair uwignurebs aravin gauSvebda, sul darCeuli,<br />
WkvianWkviani xalxi SeirCa, iseTebi, Wkua rom moekiTxebaT,<br />
magram stalinis gamWriaxobas isini xom ver<br />
Seedrebian? amitomac ar iyo saWiro yriloba! belads<br />
ise mtkiced uWiravs qveynis saWe, aravisi rCevadarigeba<br />
mas ar sWirdeba!<br />
`maS, axla raRa saWiro iyo es yriloba?~ _ gaifiqra<br />
marTalim.<br />
_ zogierTi amxanagi ki aq provokaciul kiTxvebs<br />
gvisvams. _ ariqas Sexeda aqlemapar<strong>me</strong>nma. _ viciT, es<br />
306 307
amxanagebi komkavSirlebi arian, karg saq<strong>me</strong>s akeTeben.<br />
gazeTebs Cvenc vkiTxulobT, gansakuTrebiT `<strong>me</strong>brZol<br />
stalinels~, striqoni ar gamogvrCeba, magram amxanagebi<br />
jerac axalgazrdebi arian, frTxilad unda iyvnen da ise<br />
nu iazrovneben, mters rom gauxardeba!<br />
aqlemapar<strong>me</strong>ni amis Semdeg nikita xruSCovis moxsenebis<br />
gadmoqarTulebas Seecada, oRond Tavi da bolo ver<br />
moaba da ukrainis Saqris Warxlis ambebSi gaixlarTa.<br />
amasobaSi zarmac dareka.<br />
durum usayvedura ariqas:<br />
_ mainc saidan mogaqvs es provokaciuli kiTxvebi?<br />
_ tvinidan! _ seriozulad upasuxa ariqam. _<br />
kiTxva rom da<strong>me</strong>badeba, minda, pasuxi gamcen!<br />
_ xom gipasuxes <strong>me</strong>re!<br />
_ is pasuxi ki ara, muqara iyo!<br />
_ ho, daSoSmindiT! _ Caeria marTali. _ aqlemapar<strong>me</strong>ni<br />
becia da magis naTqvams nurafrad CaagdebT, mousmineT<br />
da gaiareT!<br />
aq TviTon tyuoda! ver gaivlida! codna mozaikur<br />
panosa hgavs, ro<strong>me</strong>lzec sxvadasxva adamianTa naazrevi ferad<br />
kenWebad lagdeba, sabolood ki epoqis Wreli suraTi<br />
ixateba... Znelia am siWreleSi WeSmaritebis amokiTxva.<br />
_ aqlemapar<strong>me</strong>ni becia, _ daeTanxma ariqa, _ magram<br />
is xom Tavisi sityvebiT ar msjelobs! is gazeTis eniT<br />
laparakobs. dRes mowinaves waikiTxavs, xval skolaSi<br />
moarbeninebs...<br />
_ winaaRmdegobaSi vardebi! _ ar dauTmo durum.<br />
_ aba, gazeTsa da radios Tu ar davujerebT, vis unda<br />
davujeroT? mag gazeTebSi da radioSi uamravi Cvenze<br />
Wkviani kaci muSaobs, yvelafers amow<strong>me</strong>ben da ise gveubnebian.<br />
kargad iciT, rom yvelaferi beladis miTiTebiT<br />
keTdeba, mis naazrevs gverds veravin auvlis, yvelaferi<br />
imasTan iyris Tavs. amitom aqlemapar<strong>me</strong>ni becic rom<br />
iyos, igi gazeTis sityvebiT laparakobs, am sityvebis<br />
ukan ki beladi dgas... misi naTqvamis WeSmaritebaSi eWvs<br />
ver SevitanT!<br />
diax, beladis naazrevi is kedelia, ro<strong>me</strong>lsac yvela<br />
talRa awydeba!<br />
_ naxvamdis, biWebo! _ daagdo durum da Sinisaken<br />
gadauxvia.<br />
_ sworia es kaci! _ WoWmaniTa Tqva marTalim.<br />
ariqam Tavi urwmunod gaaqnia.<br />
_ <strong>me</strong> ar vici, sworia Tu ara! <strong>me</strong> vici, rom patimar<br />
besa qirias, Tu SegiZlia, Tambaqo unda miutano da mis<br />
colSvilsac unda uTanagrZno!.. vici, rom `si qouli batas~<br />
wamRerebisaTvis kacs wixli ar unda Caazilo!.. ar<br />
arsebobs aseTi kanonebi, miT ufro, roca erTmaneTs<br />
varwmunebT, naTeli momavlisaTvis viRvwiTo!<br />
_ kanoni SeiZleba srulyofili iyos, magram adamianebi<br />
jer xom ara varT srulyofilebi! aTaswleulis<br />
gadmonaSTebi...<br />
_ gadmonaSTebze nurafers <strong>me</strong>tyvi, _ xma aukankalda<br />
ariqas, _ ki batono, <strong>me</strong>smis, kacobriobis momavlis<br />
i<strong>me</strong>diT moviT<strong>me</strong>nT da Sav pursa da Wiqa Cais davjerdebiT,<br />
magram imas mainc nu wamarT<strong>me</strong>v, rac materialuriT ar aRiricxeba,<br />
rasac fuli ar sWirdeba da Raribsa da mdidars<br />
Tanabrad SeiZleba hqondes...<br />
_ vin garT<strong>me</strong>vs ra<strong>me</strong>s? _ gaukvirda marTalis.<br />
_ Rirsebas! _ ficxad daagdo ariqam. _ kacobas!..<br />
<strong>me</strong> ufleba maqvs TanagrZnobiT movekido `zeksac~, amas<br />
nu wamarT<strong>me</strong>v!<br />
Sebrunda da sibneleSi gauCinarda. cota xans ismoda<br />
Cqari nabijis xma, <strong>me</strong>re kari gajaxunda da qalma ikiTxa:<br />
_ ariqa, Sena, Svilo?<br />
_ <strong>me</strong> var, deda!<br />
marTalim fexs auCqara. tvins uburRavda azri,<br />
rom es patara, wynari ariqa, misi bavSvobis <strong>me</strong>gobari ise-<br />
Tive seniTaa Sepyrobili, rogoriTac besa qiriaa daavadebuli<br />
_ eWvis saSiSi seniT!<br />
308 309
Tebervlis nestianma qarma daubera. caze varskvlavebi<br />
aqaiq Wiatebda, Savi Rrublebi aqrobda varskvlavebs...<br />
20<br />
sizmarSi kvlav dedabrebi ixila. viwro miwurSi,<br />
mayalTan mokuntuli ijda efro bebia. iqve, xis taxtze<br />
cacana wamowoliliyo, Wreli xalaTi exura. TavqveS,<br />
baliSis magier wiTelydiani sqeli wigni amoedo. marTali<br />
gumaniT mixvda, `marqsizmleninizmis safuZvlebi~<br />
iqneboda. Sinac hqondaT egeTi gamocema. cacana mudam<br />
Tan daaTrevda, Sig gverdis mosaniSnad xan saTvales Cas-<br />
Crida, xan saCvenebel TiTs... dedaberma piri ymawvilisaken<br />
moabruna, albaT surda Semoexeda, magram Tvalebi<br />
daxuWuli hqonda. `ar mo<strong>me</strong>karo, Svilo! _ bage arc<br />
Seurxevia, ise Tqva cvilisferma cacanam. _ <strong>me</strong>Sinia,<br />
araferi gevnos! saSineli gaugebroba xdeba... wignSi yvelaferi<br />
sxvanairad weria... stalins atyueben albaT, umalaven,<br />
Torem ar dauSvebda amas... unda SevatyobinoT,<br />
Torem daiRupa qveyana...~ marTali oTaxis kuTxeSi idga,<br />
us<strong>me</strong>nda am sityvebs, miaxloebas ki ver bedavda... ager<br />
efromac aswia Tavi, moixeda, Jangisferi pirisaxe gamouCnda.<br />
Tvalebi kuSti hqonda, ver xedavda marTalis, sadRac<br />
miR<strong>me</strong>TSi iyureboda... `marTali, Svilo, Sen mainc damirCi,<br />
bebo genacvalos!~<br />
gamoeRviZa marTalis. guli SiSisagan ukankalebda...<br />
oTaxSi gariJraJs SemoeRwia... sizmars ixsenebda, magram<br />
detalebi Semofantvoda. TiTqos cacana eubneboda<br />
raRacas, stalins uxsenebda...<br />
CaTbunda, adgoma daezara...<br />
unda eCivla stalinTan, xma miewvdina... an iqneb<br />
lavrenti beriasTan gaegzavna werili. vin icis, iqneb<br />
oboli biWis Txovnam gaarRvios civi kedeli, moarbilos<br />
mkacri mosamarTleebis gulebi da moxucebs epatios,<br />
rom erTi dedaa damnaSavesi, <strong>me</strong>ore sidedri. `iseTi ra<br />
daaSava mamam?~ _ <strong>me</strong>ramdened ikiTxa gunebaSi. pasuxs<br />
albaT verasodes miiRebda. simarTle erTaderTma kacma<br />
icoda, bikentim, imas ki bageze klite edo, ufleba ara<br />
hqonda gaeca `saxelmwifo saidumloeba~.<br />
fiqrSi kvlav CaeZina da sizmari Seubrunda. isev<br />
is Tovliani tramali ixila. uferuli ca gadmomxoboda.<br />
horizontis wre mqrqal nislSi ikargeboda. tramals kididan<br />
kide swor xazad kveTda rkinigza... Ria baqanidan<br />
moSorebiT TovlSi Cafluliyo orrigi miwurebi... Savi<br />
kvamli moizlazneboda sakvamurebidan... ukacur Saraze<br />
dedaberi miaTrevda momcro marxils. yinulze fexi<br />
usxlteboda, mZi<strong>me</strong>d miiwevda win... marxilze WilobSi<br />
gaxveuli cacana iwva, qaRaldiviT TeTri pirisaxe yinuls<br />
gamoeqandakebina...<br />
loginidan wamovarda marTali. uazrod mimoixeda.<br />
ra moxda? sad xdeboda yovelive es? zmanebidan Zlivs<br />
gamoaRwia. mixvda, rom sizmari ixila da guli moeca. `viRlebi,<br />
_ gaifiqra, _ miuCveveli var qvis samuSaos... <strong>me</strong>re<br />
skola, speqtakli... Tanac amindi!~<br />
moJamuli amindi idga. nela, uxmod crida, ezoSi<br />
gasvla ar mogindeboda.<br />
civi tansacmlisagan aaZagZaga da buxars miucucqda.<br />
cecxlis gaRvivebas Seudga. tafamwvari mounda da<br />
cxel tafaze sami kvercxi daaxala.<br />
cotasac moicdis, samuSao damTavrdeba da maSin<br />
amxanag griSas Seexveweba, iqneb werili misweron, moxucebi<br />
SeibraleTo... vis? stalins... berias...<br />
310 311
21<br />
speqtakli SabaT saRamos gaimarTa. skolis darbazi<br />
didi ar iyo, scenac momcro hqonda. marTalim wina Ra<strong>me</strong><br />
TeTrad gaaTena, scena gaaforma, iqauroba sul wiTeli<br />
droSebiTa da transparantebiT aaWrela da wiTeli saRebavic<br />
blomad gaxarja, oRond saRebavi xelidan verafriT<br />
moiSora da iZulebuli gaxda, premieris dros mayureblis<br />
Tvalwin kobas rolSi sisxliani xelebiT warmdgariyo.<br />
amitomac TamaSobda Tavidan gaubedavad. cdilobda<br />
xelebi an jibeSi hqonoda, an zurgsukan amoedo,<br />
magram TandaTan Sexurda da sifrTxile daaviwyda.<br />
_ `Tqven erTi cudi Cveuleba gaqvT...~ _ dinjad,<br />
auCqareblad mimarTavda scenis kideze gadmomdgari<br />
marTali Todua mayureblebs. scenaze Seyrili `xalxi~,<br />
muSurad Cacmuli ufrosklaseli biWebi da grZelkabiani,<br />
Tavmandiliani gogonebi qalTa skolidan _ keke, ivlita<br />
da veriCka aRfrTovanebuli Sescicinebdnen `orators~.<br />
gadaWedili darbazic pirdaRebuli misCereboda wvermiwebebul<br />
koba juRaSvils. pirvel rigSi dabrZandnen<br />
direqtori Tamara, mTeli pedkoleqtivi da ramdeni<strong>me</strong><br />
stumaric komkavSiris raikomidan. danarCeni sivrce<br />
mTlianad gaevso skolis mowafeebs, erTierTmaneTze<br />
isxdnen, fanjris rafa da scenis kibec SeevsoT, gasasvlelebSi<br />
idgnen, mTlad patarebi ki scenis win, iatakze<br />
morTxmuliyvnen.<br />
kedelze stalinis Rimiliani portreti ekida da<br />
ioseb besarionis Zem marTalis TiTi dauqnia.<br />
`frTxilad, ymawvilo, araferi SegeSalos!~<br />
_ `Tqven erTi cudi Cveuleba gaqvT, ro<strong>me</strong>lic<br />
pirSi unda giTxraT, _ marTalim xmas mtkice JReradoba<br />
SesZina, _ vinc unda gamovides da rac unda giTxran, yvelas<br />
sixaruliT da taSiscemiT xvdebiT. Tqven geubnebi-<br />
an, `gaumarjos Tavisuflebaso~, _ taSs ukravT, `gaumarjos<br />
revoluciaso~, _ taSs ukravT; es kargia, magram<br />
roca geubnebian, `Zirs iaraRio~, amasac taSs ukravT. aba,<br />
ra revolucia iqneba, rom uiaraRoT gaimarjvos? is ra<br />
revolucioneria, vinc ityvis `Zirs iaraRio~? amis mTq<strong>me</strong>li<br />
oratori, albaT, tolstois mimdevaria da ara revolucioneri<br />
da vinc unda iyos imis mTq<strong>me</strong>li, is revoluciis,<br />
Tavisuflebis mteria!~<br />
ai, aq daaviwyda marTalis Tavisi sisxlisfrad<br />
SeRebili xelebi da darbazidan ise gamoCnda, TiTqos<br />
patara CiraRdani uWiravso.<br />
_ `namdvili gamarjvebisaTvis ki ra aris saWiro?<br />
amisaTvis saWiroa sami ram! kargad gaigeT da daimaxsovreT:<br />
pirveli, rac saWiroa, es aris SeiaraReba, <strong>me</strong>ore _<br />
SeiaraReba da <strong>me</strong>sa<strong>me</strong> kidev _ SeiaraReba!~<br />
am sityvebs rom ambobda, xmas iseTi cecxli SesZina,<br />
yoveli bgera ise amaRlebulad da TavSekavebuli sidinjiT<br />
warmoTqva, iquxa taSma da aqlemapar<strong>me</strong>nma wamoiyvira:<br />
_ gaumarjos, baRnebo, did stalins!<br />
kedlis portretis stalinma xeli aswia da RimiliT<br />
Caiduduna:<br />
`yoCaR! yoCaR!~<br />
darbazi taSs ukravda da scenaze mdgomi `xalxic~.<br />
veriCkasa da ivlitas wivili biWebis xmaSi gairCa. kekes<br />
ki, am Tavis `muSur~ samosSi patara dedakacs rom damsgavseboda,<br />
xelebi mkerdTan mietyupebina da garindebuliyo...<br />
TiTqos unda gaxareboda marTalis... is ki idga da<br />
us<strong>me</strong>nda... us<strong>me</strong>nda da Tvalwin amaswinandeli sizmari<br />
edga: sadRac Sors, sxva planetaze gadakarguli farTo<br />
tramali da ori dedaberi _ cacana da efro...<br />
speqtaklis Semdeg gasasvlelSi lestambe SeeCexa,<br />
kekesaTvis Caevlo xeli, Sin miaTrevda. gogonas mzera<br />
312 313
TiTqos amqveyniurs gascloda da sadRac zmanebebSi gadadioda.<br />
lizRurad gaiRima lestambem, waisisina:<br />
_ rao, belads sisxliani xelebi hqonda?<br />
marTalis emcxeTa, magram pasuxi ar gaucia.<br />
quCaSi, roca ariqam mklavi gamosdo, eWviT ikiTxa:<br />
_ cudad viTamaSe?<br />
ariqam amoioxra.<br />
_ Sen arafer SuaSi xar! am rols kargad veravin<br />
iTamaSebs! _ ucbad maimuniviT daimanWa da marTalis wabaZa:<br />
_ `dgas bumberazi... kvlav mis xmas vis<strong>me</strong>nT, wiTel<br />
Suqs gvafrqvevs xalxebis mxsneli, komunizmis da mSvidobis<br />
gzisken, gauSveria mzrunveli xeli...~<br />
_ es stalinze ki ara, leninzea!<br />
_ sul erTi araa?<br />
marTalim gaucina, Semrigeblurad uTxra:<br />
_ vxedav, rom ar mogewona!<br />
ariqa uceb danaRvlianda, TvalebSi sasowarkve-<br />
Ta Caudga da CurCuliT uTxra:<br />
_ ici, sul <strong>me</strong>Cveneba, rom gvatyueben! Cven ki<br />
sxvebs vatyuebT, is sxvebi kidev sxvebs... <strong>me</strong> ar vici, sinamdvileSi<br />
rogori iyo koba juRaSvili, magram imas ki vxvdebi,<br />
rom marTali kaci aseTi eniT ar <strong>me</strong>tyvelebs!<br />
_ SeveSvaT stalins, _ mowyvetiT Tqva marTalim,<br />
_ da saerTod, politikaze jvari xom ar dagviweria!<br />
sxva ra<strong>me</strong> davdgaT, Tundac siyvarulze!<br />
_ siyvarulzee? _ gawela ariqam da uceb siciliT<br />
mowyvita. _ siyvarulze jer piesa ar dawerila! _<br />
Tqva da gaiqca.<br />
_ hei! _ miadevna marTalim. _ Sen ra, `ro<strong>me</strong>o da<br />
julieta~ ar wagikiTxavs?<br />
ariqa gaCerda, saxe seriozuli gauxda.<br />
_ wamikiTxavs da <strong>me</strong>ti ara!.. mzamzareuli ro<strong>me</strong>o<br />
xar, magram julieta sad giSovno? naxvamdis!<br />
314 315<br />
22<br />
_ ariqaa!<br />
_ movdivaar!<br />
ariqa gamorbis. Tavze yurebiani qudi Camoufxatia,<br />
tanze dabambuli juba acvia. wvril kiserze naqsovi<br />
kaSne Semouxvevia.<br />
_ ra uJmuri amindia! _ ukmayofilod wvikinebs.<br />
_ duruu!<br />
_ movdivaar!<br />
amasac dabambuli juba acvia, uqudodaa. roxo Tavi<br />
`poluboqsiT~ SeukreWia.<br />
_ ra uJmuri amindia! _ esec ukmayofiloa.<br />
qalaqi moqufrulia, ruxi feri dahkravs. miwa atalaxebula,<br />
xeebi, saxlebi, Robe, yvelaferi svelia, haeri<br />
nestiTaa gajerebuli.<br />
_ male gazafxuli dadgeba! _ i<strong>me</strong>dianad ambobs<br />
marTali.<br />
_ sanam gazafxuli dadgeba, <strong>me</strong> fexebs gavfSikav!<br />
_ ar cxreba ariqa.<br />
_ samuSaoze dagvcxeba! _ amSvidebs duru. _<br />
dRes kibes movamTavrebT! xvalzeg kvarcxlbeki iqneba<br />
mosapirkeTebeli!<br />
_ saflavis qvebiT... _ ariqa gamousworebelia.<br />
duru mowyvetiT Cerdeba, sayeloSi xels Caavlebs,<br />
Semoatrialebs.<br />
_ ena daimokle, es jRanaoba sikeTes ar mogitans!<br />
_ nu CxubobT! _ Semrigeblurad CaerTveba mar-<br />
Tali. _ iqilikos, Sen ra genaRvleba, vava zarqua xom ar<br />
gvis<strong>me</strong>ns!<br />
bulvarze kentad Tu gaivlis vin<strong>me</strong>, yvelas Ru<strong>me</strong>lTan<br />
da buxrispiras urCevnia.<br />
Cxeria modidebula, amRvreula... mTebSi albaT<br />
gawvimda, Tovli lRveba.
gzispiras dedaSvili dgas. cxutas xelSi momcro<br />
fuTa uWiravs, wvimas arad agdebs. ciru beRurasaviT mobuzula,<br />
sciva.<br />
biWebi nabijs aneleben. duru Tvalebs abrialebs,<br />
qSinavs, TqmiT arafers ambobs. marTali moridebiT esal<strong>me</strong>ba.<br />
ariqa ki, TiTqos winaswarve asea daTqmulio, fuTas<br />
xels waatans, iRliaSi amoiCris.<br />
_ movida ukve?<br />
_ ki, Soridan SevxedeT! Zalian gaxda! _ wuwunebs<br />
qali.<br />
cirus didron TvalebSi sevda Camdgara.<br />
_ iq vava zarquaa, axlos ver gaekarebi! _ Civis<br />
cxuta.<br />
_ ho! _ Tavs uqneven ariqa da marTali, swrafad<br />
Sordebian, win wasul durus ewevian.<br />
mTisZiras `zekebs~ iTvlian. labadiani oficeri<br />
sias kiTxulobs, patimrebi ki pasuxoben: `var! var! var!~<br />
_ ra amogiCria iRliaSi? _ vava eWviani TvalebiT<br />
burRavs ariqas.<br />
_ sadilia! sami mutruki vmuSaobT, xom gvinda Wama!<br />
macxovrisgoraze adian. samas <strong>me</strong>samoce safexurze<br />
Camomjdara besa, fuTas gaxsnis da gaeRi<strong>me</strong>ba. Sig momcro<br />
xaWapuria, moxarSuli kvercxebi, Tbili windebi da<br />
cxvirsaxoci.<br />
muSaobas bejiTad iwyeben. sul xuTi safexuria dasadebi<br />
da kibe moedans SeuerTdeba... gverdebze Tlili<br />
bordiuri asdevs TeTr kibes...<br />
zeda moedanic filebiTaa mokirwyluli. gadasaxedis<br />
mxridan dabali parapeti gasdevs, isic ruxi filebiTaa<br />
mopirkeTebuli. maRali kvarcxlbeki jerac xara-<br />
CoebSia da besas xels elodeba. swrafad imuSaves `zekebma~,<br />
madlobas ki aravis etyvian.<br />
ai, bolo safexuric dades biWebma. besam Tvalebi<br />
moWuta da ise gaxeda. Tarazo arc sWirdeba, iseTi Tvali<br />
aqvs, bewvisodenas ar Secdeba.<br />
am dros ki, qveviT, Savi manqanebis mwkrivi gamoCnda.<br />
_ avtori modis! _ mixvda ariqa.<br />
amxanagi Teofane patara tikWorasaviT mogoravs,<br />
mokle fexebze mousvenrad cmukavs. amxanagi benediqte<br />
erTi msxviltaniani, zorba kaci yofila, sagrZnoblad<br />
SeTxelebuli WaRara ukan gadauvarcxnia.<br />
_ tarapunka da Stepselia! _ xiTxiTebs ariqa.<br />
benediqte auRelveblad amodis kibeze, Teofanes<br />
facifucs arafrad agdebs. xandaxan gaCerdeba, darCenil<br />
safexurebs axedavs dinjad. marcxniv da marjvniv<br />
ferdobs SeaTvalierebs, <strong>me</strong>re ukan, <strong>me</strong>reTs gadaavlebs<br />
mzeras da gzas ganagrZobs.<br />
ukan mosdeven qalaqis xelmZRvanelebi. yvelas<br />
erTnairi labada acvia, javSnosnebiviT Camwkrivebulan.<br />
ra Tqma unda, Tanamdebobisda mixedviT, TiTqos erTxel<br />
da samudamod Sedgenil siaSi adgilis gadanacvleba Seu-<br />
Zlebeli iyos... sul bolos bikenti modis, Toloraia.<br />
amitomacaa moCvenebiTi es sia, radgan bikentis ridi am<br />
qalaqSi raikomis mdivansac aqvs da yvela danarCensac.<br />
benediqtes aravisi ridi ara aqvs. yvelas erTnairad<br />
uqnevs Tavs. komkavSirlebsac aseve gulgrilad<br />
gadaavlo mzera, besasac. Tumca Teofanem raRac Caiwkmutuna,<br />
albaT agebinebda, amaT yuradReba miaqcieo.<br />
auCqareblad gadaWra qvafenili, xaraCoebs Seuyva<br />
da kvarcxlbekis Tavze SeCerda.<br />
monu<strong>me</strong>ntiviT gaijgima, <strong>me</strong>reTs gaxeda.<br />
_ rogora Cans, ha? _ ikiTxa.<br />
Teofanem taSi Semohkra.<br />
_ SesaniSnavia, SesaniSnavi!<br />
benediqte ukanve Camofofxda, pirisaxeze kmayofileba<br />
exata, mzera dauTba. saTiTaod xeli CamoarTva<br />
Tanamdebobis pirebsac, Teofanesac, iqve myof patimrebsac.<br />
_ rogorc ki gamoidarebs, amovitanoT! dResaswaulebamde,<br />
vfiqrob, moeswreba...<br />
316 317
_ agaSena R<strong>me</strong>rTma! _ xelebi moifSvnita amxanagma<br />
griSam. _ maSasada<strong>me</strong>, Tadarigia saWiro! _ <strong>me</strong>re<br />
komkavSiruli sa<strong>me</strong>uli gamoarCia, Seaqo: _ yoCaR, biWebo,<br />
aba, Tqven iciT! dRe da Ra<strong>me</strong> rom gaasworoT, ocdaxuT<br />
Tebervals mainc unda gavxsnaT, ocda<strong>me</strong>Teqvs<strong>me</strong>te<br />
wlisTavi aRvniSnoT... es ymawvili, _ marTali warudgina<br />
benediqtes, _ Cveni ganmaTavisufleblis nestor Toduas<br />
SviliSvilia!<br />
_ gaficeb dedas! _ banjgvliani warbebi aswia<br />
benediqtem, kotita TiTebi loyaze mouTaTuna marTalis.<br />
muSakacis uxeSi, dakoJrili xeli hqonda.<br />
stumrebis wasvlis Semdeg Seisvenes.<br />
_ ucnauri bedi gaqvs swored! _ TuTuns moukida<br />
besam, boli siamovnebiT gamouSva. _ Sens erT babuas<br />
samxiarulod hqonda saq<strong>me</strong>, <strong>me</strong>ores satirlad. sabolood,<br />
orives satirlad moumTavrda.<br />
_ eg rogor? _ dabneulad hkiTxa marTalim, mdivnis<br />
yuradRebiT mogvrili uxerxuloba jerac ver ganeleboda.<br />
_ erTi am respublikas amyarebda, <strong>me</strong>ore imas icavda,<br />
orive udrood Seewira arCevans!<br />
nuTu marTalim araferi icoda? gera babua im respublikas<br />
icavda? moRalate <strong>me</strong>nSevikebis sisxlian diqtaturas?<br />
raRacisTvis ki moukravs yuri, magram simarTles<br />
tabu edo da veraferi gaarkvia. gera da nestori mZaxlebi<br />
iyvnen, Tanac ZRvibis Zmakacebi... iqneb amitom Seundes<br />
geras cdomilebani, maTze Tvali daxuWes...<br />
mTeli dRe am azrs ukirkitebda, tvinidan ver<br />
amoegdo. gvian, roca Sin brundebodnen da durus gamoeTxovnen,<br />
ariqas uTxra:<br />
_ gamigonia, gera babua wminda kaci iyovo, Tavisi<br />
mxrebiT amozida Tur<strong>me</strong> es safexurebi da martom aaSena<br />
es kibe. maS ratom icavda im moRalate <strong>me</strong>nSevikebs?<br />
_ <strong>me</strong> ra vici, _ mxrebi aiCeCa ariqam, _ <strong>me</strong> da Sen<br />
araferi viciT, Cven xom sxvaTa monaWors vi<strong>me</strong>orebT,<br />
saWiro kia TviT gera babuas movusminoT...<br />
_ mkvdars ranairad movus<strong>me</strong>nT, _ moiwyina mar-<br />
Talim, _ gaTavebulia es saq<strong>me</strong>!<br />
_ cocxlebi tyuian, Torem mkvdrebi veRar icrueben.<br />
rac dro gava, <strong>me</strong>ts gavigebT imaTze. yoveli adamiani<br />
tovebs nakvalevs, oRond amokiTxva unda viswavloT<br />
da marTlac unda gvindodes WeSmaritebis dadgena!<br />
_ ra Wkviani xar, ariqa! _ gulwrfelad uTxra<br />
marTalim.<br />
_ ho, tvini ar <strong>me</strong>teva am patara TavSi! _ Sublze<br />
xeli miikakuna ariqam da siciliT gauCinarda.<br />
318 319<br />
23<br />
zamTarma kudi moiqnia, Camobardna. marTalim diliT<br />
rom gamoiRviZa, qalaqi ver icno, TeTrad gadaqaTqaTebuliyo.<br />
caze Rrublis fTilac ar Canda da mzis Suqi<br />
fafuk TovlSi ise brWyvialebda, Tvalis gaxela Wirda...<br />
daTba, Tovlma lxoba iwyo... saxuravidan wkapawkupiT<br />
wamovida wveTebi, Camoekida grZelze grZeli gamWvirvale<br />
loluebi... TandaTan SeTxelda Tovlis sabani da<br />
bolos mTlad daiwrita, nakadulebi gaacocxla... Cxeria<br />
aimRvra, aboboqrda, masSi urCma, dauokebelma Zalam<br />
gaiRviZa...<br />
samuSao bolos uaxlovdeboda. `zekebi~ <strong>me</strong>ti ar<br />
gamoCenilan. mxolod besa amohyavda bikentis `vilisiT~,<br />
vava zarquas miuCenda darajad, saRamos ukanve waabrZanebda<br />
cxraklitulSi.<br />
RamiT gadmoitanes monu<strong>me</strong>ntis nawilebi. bikentim<br />
moisurva ase. daSlili beladis xilva arajansaR STabeWdilebas<br />
moaxdens <strong>me</strong>reTelebzeo... amitomac bneli RamiT<br />
miadgnen raikomisa da Sinsaxkomis taliktaliki, janiani<br />
TanamSromlebi sadguris sawyobs, gaxsnes daluquli<br />
kari, datvirTes manqana da wamovidnen...
macxovrisgoris Tavze grZeli jalambrebiT azides.<br />
duru pirveli Seudgeboda xol<strong>me</strong> mZi<strong>me</strong> tvirTs.<br />
marTali da ariqa tyuilubralod irjebodnen, radgan<br />
jalambrebis saxelurebs veRar swvdebodnen...<br />
dRisiT Teofane da benediqte mobrZandnen. Teofane<br />
mousvenrad wrialebda, uamrav gankargulebas iZleoda,<br />
Tumca arc aravin ugdebda yurs.<br />
benediqte sul sxva kacad warmoCnda. jibeebiani<br />
lurji xalaTi ecva. Tavze lurji mitkalis CaCi Camoefxata.<br />
patara biWiviT swrafad da dauzareblad adiCadioda<br />
xaraCoze, sxvebze Ronivrad muSaobda.<br />
Tavdapirvelad fexebi Seayenes, dafaze idga da mas-<br />
Tan erTad mazaris kalTebic iyo Camosxmuli. yvelaze<br />
mZi<strong>me</strong> mklavebiani torsi Canda. erTi mklavi odnav moe-<br />
Runa belads, <strong>me</strong>oreSi Cibuxi eWira da ariqam SeniSna:<br />
_ am Cibuxsac veRar avwev martodmarto!<br />
sityva momTavrebuli arc hqonda, ubedureba moxda.<br />
aqamde torsze miyudebuli Tavi gadmogorda.<br />
`mavneblebi, diversantebi, jaSuSebi, teroristebi!..~<br />
_ muqariT CamoTvala da ariqas marcxena fexze<br />
daugorda.<br />
tkivilisagan Sehkivla biWma, Zirs daeca.<br />
_ vai, deda, vai<strong>me</strong>, dediko! _ iZaxda da cdilobda<br />
mZi<strong>me</strong> Tavi moeSorebina.<br />
micvivdnen duru da marTali, daejajgurnen.<br />
_ namuSevari ar gamifuWoT! _ iyvira benediqtem<br />
da TviTonac movarda: _ frTxilad, frTxilad!<br />
Tavi gadaaCoCes, ariqas fexi gamoaSvebines, magram<br />
gamwarebuli biWi ar Cerdeboda, kvnesiT moTqvamda:<br />
_ vai, deda!..<br />
pirisaxe mitkalisferi gauxda, guli misdioda.<br />
fexsacmlidan sisxlma gamoJona, Sarvlis toti<br />
SeuReba.<br />
duru da marTali Seecadnen wamoewiaT, veRar<br />
miudgnen.<br />
besam moarbenina jalambari, romliTac adre torsi<br />
amoitanes, ymawvili zed daawvines.<br />
durum saxelurebs CasWida xeli. TavdaRmarTze<br />
win martoka veRar zidavda da marTalim mourideblad,<br />
TiTqos SehRrinao, vavas miugdo:<br />
_ mohkideT xeli!<br />
vava wamiT Seyoymanda.<br />
_ arsad gamqcevi ara var, <strong>me</strong>, vava zarqua! _ miuxvda<br />
besa gasaWirs. _ gaqceva rom mindodes, Sen ver damiWer<br />
<strong>me</strong>!<br />
vavam pasuxi ar gasca, saxeluri aswia.<br />
kibeze frTxilad CahyavdaT, safexurebi sveli iyo.<br />
ariqa xan fxizldeboda, xan gons kargavda da bodavda.<br />
goris Ziras aravin daxvedriaT da im jalambriT<br />
gadaarbenines qalaqi, saavadmyofoSi miiyvanes.<br />
marTalim saSineli daRliloba igrZno, muxlebi<br />
ekeceboda da mosacdelSi xis skamze daeSva.<br />
_ araferi mouva im Tqvens ariqas! _ Tqva vavam.<br />
_ dostaqrebma ician TavianTi saq<strong>me</strong>! ho, marTla, _ WoWmaniT<br />
daamata, _ umjobesia vTqvaT, kibeze fexi daucdaTqo,<br />
an lodi gauvardaTqo... stalinis Tavi, Hhm, raRac<br />
uxerxulia...<br />
durum Tavi dauqnia, vava gauCinarda da uceb mar-<br />
Tali moikunta, bavSviviT atirda.<br />
_ xom ar gagiJdi! _ SeuZaxa durum. _ ras bavSvob,<br />
vavam xom Tqva, araferi mouvao, eqi<strong>me</strong>bi wuTSi moarCenen!<br />
icoda marTalim, eqi<strong>me</strong>bi wuTSi rom moarCenen<br />
ariqas, rom SeiZleba adamians xifaTi SeemTxvas, fexic<br />
moitexos da es sulac araa msoflio tragedia, yvelaferi<br />
es icoda, magram Tavs ver ikavebda, Signidan raRac<br />
auxsneli tkivili awveboda, yels ebjineboda da cremlis<br />
garda sxva gamosavali ara hqonda.<br />
_ gaCumdi, sircxvilia, xalxi gviyurebs! ho, kai,<br />
cremli SeimSrale da wavideT, axla ukve qandakebas dga<strong>me</strong>n!<br />
320 321
_ jandabas! _ waiCurCula marTalim.<br />
_ ra?<br />
_ dadgan uCvenod! ariqas xom ver davtovebT? <strong>me</strong><br />
ar davtoveb! Sen Tu ginda, wadi!<br />
duru awrialda, wasvla euxerxula.<br />
_ wadi! _ dauyvava marTalim, guli gadaewminda,<br />
damSvidda. _ jer deida fucusTan Cairbine, ise uTxari,<br />
ar SeaSino! <strong>me</strong> aq davelodebi!<br />
duru gaiqca. marTali mosacdelSi marto darCa.<br />
mdumareba Camowva, swored iseTi, xuTi wlis win, TeTr<br />
palataSi gonsmosulma rom aRmoaCina... maSin SeaSina im<br />
siCu<strong>me</strong>m, adamianis xmis gagoneba mounda, derefanSi gamoexeta,<br />
bolomde Caiara da iq saoperacios karTan gaiyina...<br />
magidaze gvami ido cvilisferi, SiSveli biWisa. didxans<br />
fiqrobda <strong>me</strong>re, im biWs operacias ukeTebdneno. gvian<br />
mixvda, qirurgebi savarjiSod iCiCqnebodnen biWis<br />
mucelSi, misi suli ki karga xnis win gafreniliyo caSi...<br />
mogonebam guli SeuRona, Tavbru daasxa.<br />
_ cudad xom ara xar?<br />
Tavze TeTrxalaTiani kaci wamosdgomoda.<br />
_ ara! <strong>me</strong>gobarma fexi itkina da imas vaxldi!<br />
_ iseTi ra daeca?<br />
_ lodi! _ mokled moWra marTalim.<br />
_ dakoWldeba! _ amoixvneSa kacma da gaSorda.<br />
Semosasvlelma karma gaijaxuna. fucu deida SemoiWra<br />
qoSiniT.<br />
marTali gaegeba.<br />
_ cocxalia?<br />
_ nu geSinia, fucu deida, fexi itkina cota!<br />
qalma mkerdze mjiRi miikra, guli amovardnasa<br />
hqonda, skamze mZi<strong>me</strong>d daeSva...<br />
322 323<br />
24<br />
bindispirze duru movida. Sin Seurbenia, bamburis<br />
nacvlad Tavisi gacrecili palto Caucvams.<br />
_ rogoraa saq<strong>me</strong>?<br />
fucum amoioxra.<br />
duru marTalis miujda, CasCurCula:<br />
_ davdgiT ukve, TeTri tilo gadavafareT!<br />
marTali gauCumda. ukve ar axarebda es saq<strong>me</strong>. Tavs<br />
ver utydeboda, rom mis erTgulebas bzari daaCnda.<br />
isxdnen mdumared, TiTqos salaparako araferi<br />
hqondaT. duru Tu Caaxvelebda xandaxan, skams mousvenrad<br />
aWraWunebda. fucu deida awrialdeboda uceb, kedlebs<br />
exleboda, magram rogorRac uxmod, sityvebis gare-<br />
Se da misi es uTq<strong>me</strong>li tanjva mZi<strong>me</strong> sayurebeli iyo.<br />
naSuaRa<strong>me</strong>vs morige eqimma gamoixeda, palataSi<br />
Sesvlis neba darTo.<br />
calke ewvinaT, momcro oTaxSi, albaT pativsacem<br />
pirTaTvis rom aqvT Semonaxuli.<br />
_ oRond nu ixmaurebT! _ gaafrTxila eqimma.<br />
ariqas eZina, raki narkozi jerac moq<strong>me</strong>debda. pirisaxe<br />
TeTri da mwyazari hqonda. Cxinka mxrebi moeSiSvlebina,<br />
uRono xelebi sabnis zeviT daewyo. wvrili<br />
kiseri, gamWvirvale, Txeli nakvTebi ufro pataras aCenda<br />
da marTalis guli SeekumSa. TiTqos umcrosi Zamiko<br />
iwva mis win, anda Svilobili. tolebi iyvnen, magram axla<br />
Tavs asakovnad grZnobda.<br />
fexi TabaSirSi CaesvaT da amaRlebul baliSze edo.<br />
nela, Tanabrad sunTqavda, mkerdi audCaudioda.<br />
fucum skami miaCoCa, myarad dajda.<br />
duru yoCaRobda, pirisaxe uneblieT emanWeboda,<br />
upeebi usveldeboda, surdoSeyriliviT cxvirs axvlipinebda.
dro gaiwela... orjer eqimma Semoixeda, xom ara<br />
wuxso, ikiTxa.<br />
moulodnelad gayuCda avadmyofi, sunTqvis ritmi<br />
Seecvala. quTuToebi Searxia... miixedmoixeda, veravin<br />
icno da kvlav Zils minebda, magram ramdeni<strong>me</strong> wuTis<br />
Semdeg isev gamoeRviZa da gakvirvebulma ikiTxa:<br />
_ ra moxda?<br />
_ araferi, genacvale, cotaTi fexi itkine! _<br />
sulswrafad Seageba fucum, xelze moefera.<br />
ariqa Cafiqrda, ixsenebda... biWebs daakvirda da<br />
gauRima:<br />
_ erTaderTi kaci var dedamiwis zurgze, stalinis<br />
Tavisagan rom dazaralda!<br />
ver moeSva qiliks. narkozi jer ar gasvloda, tkivilebs<br />
eZina da imitom iyo qilikis gunebaze.<br />
<strong>me</strong>ti araferi uTqvams, Cumad Caicina da isev ZilburanSi<br />
Sebrunda.<br />
gareT amindi WinWylobda, wveTebs wkapawkupi gahqonda<br />
da biWebma verc gaiges, TviTonac rodis CaeSvnen<br />
ZilSi.<br />
TiTqos wuTic ar gasulao, saxeze kaSkaSa Suqi<br />
daefinaT da orTavem Tvalebi daWyita.<br />
ariqas eRviZa, tkivilisagan Subli ofls daewinwkla.<br />
_ moiTmine, deda genacvalos, moiTmine! _ eCur-<br />
Culeboda fucu, pirsaxociT ofls umSralebda.<br />
_ rao, dadgiT ukve? _ ariqa cdilobda Tavi yo-<br />
CaRad daeWira, magram xandaxan kvnesa dascdeboda.<br />
_ ki, davdgiT! _ durum upasuxa. _ xval besa daiwyebs<br />
kvarcxlbekis mopirkeTebas...<br />
_ maS, gamovCndebiT sxva qalaqebSi! _ Tqva ariqam<br />
da dardianad daurTo: _ awi scenaze veRar gamoval...<br />
mindoda, <strong>me</strong>rkucio <strong>me</strong>TamaSa!<br />
_ netavi Sen myavde kargad da... _ Caiduduna fucum.<br />
am laparakSi kidec gaTenda. dRe hgavda Ra<strong>me</strong>s, nisli<br />
nela ifanteboda.<br />
morige eqimma Semoixeda, Tvalebs ifSvnetda.<br />
_ iT<strong>me</strong>n, ymawvilo? _ hkiTxa ariqas. _ Tu Zalian<br />
Segawuxa, miTxari da gamayuCebels gagikeTeb!<br />
ariqa Zalian wuxda, magram iT<strong>me</strong>nda...<br />
mogvianebiT bikenti gamoCnda. Tan amala axlda,<br />
mTavari eqimi da ramdeni<strong>me</strong> TeTrxalaTiani kaci. saqmiani<br />
ieriT bWobdnen, xelebs iqnevdnen, laTinur citatebs<br />
afrqvevdnen. mamis gverdiT lestambec awuruliyo,<br />
xelSi gaqonili qaRaldis parki eWira.<br />
_ rogora xarT, arwivebo! _ naZaladevi mxiarulebiT<br />
ikiTxa bikentim, dabneul fucus xeli energiulad<br />
CamoarTva, skamze Camojda da ariqasaken daixara.<br />
_ magra xom ar gtkiva, vaJkaco?<br />
ariqam sawylad gauRima. mTlad gacreciliyo.<br />
_ nu geSinia, qorwilSi ise icekveb, iataks bragabrugi<br />
gaudiodes! _ TiTiT lestambe moixmo, parki gamoarTva.<br />
_ zinaida petrovnam gamogvatana, ai, cxeli<br />
Rvezelebi!<br />
fucum moridebiT CamoarTva, ganze midga. lestambe<br />
rwevarweviT daixara, avadmyofis uRono xeli aiRo<br />
da uxalisod hkiTxa:<br />
_ rogora xar?<br />
marTalim da durum Tavi zed<strong>me</strong>tad igrZnes da<br />
derefanSi gavidnen.<br />
male lestambec gamoCnda, welgamarTuli moikvanweboda.<br />
_ unda gagelaxa maSin! _ Zveli ambavi gaixsena<br />
durum.<br />
_ rogora xarT? _ iseve uxalisod ikiTxa lestambem,<br />
albaT sul ar ainteresebda, vin rogor iyo. _<br />
magrad ki daSavebula, sawyali! _ gulsgareT Tqva. _<br />
Tqven TviTon naxeT? iqneb vin<strong>me</strong>m uximandra?<br />
324 325
_ vis unda eximandra? _ gagulisebiT Seepasuxa<br />
marTali. _ ro<strong>me</strong>li mteri mas hyavda, ha? ar icnob ariqas?<br />
_ vicnob, cxadia, _ calybad gaiRima lestambem,<br />
svel tuCze enis wveri moisva, _ isic maxsovs, beladis<br />
portretis magier <strong>me</strong> rom mkidebda...<br />
_ bavSvurad iangla, Sen ki dagimaxsovrebia! _<br />
TavSekavebiT Tqva marTalim.<br />
_ cxadia, _ Caikrutuna lestambem, _ <strong>me</strong> arc mwyenia,<br />
magram xom SeiZleba Tavisi kvimati eniT sxvasac awyenina,<br />
iman ki fexze lodi daagora!.. ra<strong>me</strong>s ki ar vamtkiceb,<br />
logikurad vmsjelob!<br />
_ ici, ras getyvi? _ durum warbebi avad SeaTamaSa.<br />
_ es Seni logika Seitene... _ undoda arcTu zrdilobiani<br />
sityva exmara, magram bikenti gamovida palatidan,<br />
ymawvilebs xeli dauqnia.<br />
_ macxovrisgorisaken mivdivar da Tqvenc agiyvanT!<br />
_ <strong>me</strong>re lestambes miubrunda. _ Sen skolaSi wadi!<br />
lestambem <strong>me</strong>gobrebs mZi<strong>me</strong>d, mowyalebasaviT dauqnia<br />
Tavi.<br />
ukve manqanaSi, viTomc sasxvaTaSorisod, ikiTxa<br />
bikentim:<br />
_ rogor fiqrobT, SemTxveviT moxda yvelaferi?<br />
_ axlomaxlo ucxo aravin idga! _ TavdaWerilad<br />
Seepasuxa marTali.<br />
duru moqufruli ijda, frCxilebs iTvalierebda,<br />
ukvirda, Svilis dawyebul laparaks mama rom agr-<br />
Zelebda.<br />
_ magram xom SeiZleboda, brinjaos Tavi viRacas<br />
gangeb arasworad mieyudebina, gamoswev da gadmogordeba!<br />
_ Cven, <strong>me</strong>, marTalim da ariqam davdeT ise, rogorc<br />
ido! _ durus xma CaexliCa, kopebi SeeWmuxna. _<br />
<strong>me</strong>ti aravin gahkarebia!<br />
_ besa sadRa iyo?<br />
biWebma erTmaneTs gadaxedes da marTalim mtkiced<br />
moWra:<br />
_ bikenti biZia, zed<strong>me</strong>tia yovelnairi eWvi, besa<br />
axlosac ar gahkarebia da im dros sul sxvagan idga!<br />
_ ho, kargi, kargi! _ uk<strong>me</strong>xad Tqva bikentim da<br />
zurgi Seaqcia, win gaixeda.<br />
<strong>me</strong>gobrebi mTis Ziras Camosxa da gabrunda.<br />
aqedan kargad Canda kvarcxlbekis xaraCoebi da<br />
zeviT amarTuli TeTri daSna, ro<strong>me</strong>lic, albaT, ramdeni<strong>me</strong><br />
dReSi beladis xatebad gadaiqceoda.<br />
qoSiniT aiares maRali kibe.<br />
_ a, moxvediT, mamaco komkavSirlebo? _ besa<br />
satexiT xelSi marmarilos filasTan Cacucquliyo. _<br />
rogoraa Tqveni Zmakaci?<br />
_ fexi magra tkiva! _ pirquSad amcno durum.<br />
_ samwuxaroa ambavi ese, gauRimaro xelmwifev<br />
Cemo! _ miuleqsa besam. _ kai ymawvilia ariqa ZaZua da<br />
misi tkivili <strong>me</strong>c <strong>me</strong>tkineba! _ <strong>me</strong>re cota iyuCa da mar-<br />
Talis amoxeda: _ geZebdnen, avuxseni, sadac iqnebodi,<br />
magram gzaSi agcdnen albaT.<br />
_ vin <strong>me</strong>Zebda?<br />
_ soflidan amogakiTxes! dariko mamidam SemogiTvala,<br />
Cemi suli zecasa Sina ars, gvams ki gapatiosneba<br />
da saZvaleSi wasveneba sWirdebao!<br />
_ mokvda? _ Seicxada marTalim.<br />
_ R<strong>me</strong>rTma imis xnobamde gagaZlebinos, as ocdaa-<br />
Tisa iyo! _ pirjvari gadaiwera besam, saq<strong>me</strong>s miubrunda...<br />
326 327<br />
25<br />
_ mama! _ lestambem Tvali gauswora bikentis, magram<br />
kacis mzeras ver gauZlo da piri ganze miabruna. _<br />
ukve Teqvs<strong>me</strong>tisa vxdebi da skolasac male davamTavreb!
ikenti savarZelSi isvenebda. gazeTi ganze gadado,<br />
saTvale gulisjibeSi Seinaxa. saerTod ar sWirdeboda,<br />
magram eqimma urCia, kiTxvis dros ixmare, Tvali<br />
daisvenebso.<br />
Sin marto kacebi iyvnen, mama da Svili.<br />
_ ginda Zmakacebi dapatiJo?<br />
_ Zmakacebi ki ara, _ agdebiT Seepasuxa lestambe,<br />
bage zizRiT moeqca, _ sada myavs Zmakacebi, an raSi<br />
mWirdebian...<br />
_ veraferi gamigia! ucnauri axalgazrdebi xarT,<br />
am asakSi uZmakacod...<br />
_ Senc xom aravin gyavda?<br />
_ rogor ar myavda? _ Secba bikenti. _ ager tata-<br />
Ci... marTa... _ kacis xmas simtkice aklda da lestambem<br />
SeTqmuliviT gauRima, migixvdi, ra Zmakacebic egeni ariano.<br />
bikenti gaRizianda, moiqufra da moWra: _ maS, ra ginda,<br />
rasa mTxov? majis saaTs giyidi!<br />
_ majis saaTi, hoo... _ kmayofilebiT amoikrutuna<br />
lestambem. _ Sen <strong>me</strong> patara ggonivar, mama! ager mar-<br />
Talis stalinis Zeglis aSeneba daavale. vin aris marTali<br />
Todua? kobas roli sisxliani xelebiT iTamaSa... an<br />
ariqa ZaZua vin aris? an duru gegia?.. Sen xom ici, rogor<br />
kargad vicnob amaT. winaswar vxvdebi, sad ra unda Tqvan,<br />
ranairad unda moiqcnen! Sen ki, a, genacvaleT, stalinis<br />
Zegli aaSeneTo, erTiori dRe waimuSaveT da jildoc,<br />
saxelic, damsaxurebac mogerT<strong>me</strong>vaTo...<br />
bikenti aimriza, mixvda, ra saSiSi sawamlavi ixarSeboda<br />
am `wunkali baRanas~ viwro TavSi, amitom sibraze<br />
ver moiToka.<br />
_ Sen ra, vin<strong>me</strong>m agikrZala muSaoba? droze geTqva<br />
da yvelaze lamaz niCabs mogarT<strong>me</strong>vdi! viris muSis<br />
asparezi usazRvroa, Tu survili gaqvs, mag bednierebas<br />
ar mogakleb!<br />
_ kargad ici, ra niCabzec vlaparakob. _ lestambe<br />
didiviT, gonivrulad uqcevda, etyoba, adreve emza-<br />
deboda am saubrisaTvis da dro axla SeerCia. _ isini<br />
waimuSaveben da studentebi gaxdebian!<br />
_ Senc gaxdi, Svilo, studenti! ici Sen, Cemgan<br />
xelis wakvrac ar dagWirdeba!<br />
_ fih, Tavs moviklav am Cveni institutis gulisaTvis,<br />
nucas skolaze uaresi, Torem ukeTesi magi araa...<br />
aq naswavli kaci soflis maswavlebelze didi arasodes<br />
gamxdara!<br />
_ getyoba, akademikosobas epotinebi, magram imas<br />
ver vxedav, wigns aklavde Tavs! _ dacinviT upasuxa<br />
bikentim.<br />
_ Sen iseTi samsaxuri gaqvs, mama, ar gagiWirdeba<br />
da moskovSi, Cven rom viciT, im saswavleblisken momi-<br />
Zebni gzas!<br />
bikenti erTxans gauCumda. adreve icoda Svilis<br />
gatacebis ambavi. Tavdapirvelad Rimils hgvrida misi<br />
arCevani, <strong>me</strong>re kmayofili iyo, radgan qveyanas ezrdeboda<br />
kidev erTi erTguli moqalaqe. <strong>me</strong>re da <strong>me</strong>re, roca<br />
TviTonve sakuTari saqmis mimarT WoWmani Seudga, ukve<br />
aRar siamovnebda, lestambemac rom misi gza irCia... mamis<br />
gzao, fiqrobda, magram xvdeboda, Svilis gza cota ufro<br />
mrudi iyo. bikenti, bolos da bolos, erTi provinciuli<br />
qalaqis Cekistad ijda. marTalia, Tavis wreSi pirvel<br />
kacad iTvleboda, magram qveynierebis rukaze es<br />
qalaqi imdenad mcire wertilad Canda, TviT bikentis<br />
sakuTari roli imdenad umniSvnelod eCveneboda, aRarc<br />
Rirda laparaki.<br />
savarZelSi ukan gadaiwia, daamTqnara da Tvali<br />
milula:<br />
_ am Temaze kidev gveqneba saubari. <strong>me</strong>gona, saCuqars<br />
mTxovdi, majis saaTs giyidi!<br />
_ hoo, _ gawela lestambem, _ majis saaTi kaia...<br />
bikentim Svilis xmaSi ukmayofilo kilo daiWira<br />
da gamofxizlda:<br />
_ Sen, gatyob, kidev raRac unda mTxovo!<br />
328 329
_ hoo... _ yoymanobda lestambe, Tan karisaken miiwevda,<br />
raTa saWiroebis SemTxvevaSi, gaqcevac SeZleboda.<br />
_ mami, wamiyvane ra, cixeSi!<br />
_ cixeSi? _ gakvirveba ver damala bikentim. _<br />
ra ginda cixeSi?<br />
_ eqskursiaze! ager, muzeu<strong>me</strong>bSi dadian, <strong>me</strong> ki cixeSi<br />
minda... Sevxedav patimrebs...<br />
_ sisuleles nu laparakob! _ wamoWarxlda bikenti.<br />
_ es ra axirebaa!<br />
_ oh, mami, ise minda daxvretaSi monawileoba mivi-<br />
Ro! Teqvs<strong>me</strong>tisa vxdebi da jer kaci ar momiklavs!<br />
_ ra?! _ wamoiwia bikenti, irgvliv mimoixeda,<br />
buxrispiras dagdebul rkinis sacecxlurs daavlo xeli,<br />
magram lestambe ukve karTan idga da pirisaxe zafranisferi<br />
gaxdomoda.<br />
_ ra moxda, ra! _ CaiWiWyina bavSvurad, wamSi asaki<br />
Camoaklda TiTqos. _ Senc xom dagixvretia... minda da...<br />
bikentim sacecxluri gauqana, magram lestambe<br />
oTaxidan gavarda da sacecxluri kars moxvda.<br />
kaci marto darCa, amoioxra. adrec fiqrobda bikenti<br />
Toloraia, mTlad Wkuadalagebuli biWi rom ar<br />
ezrdeboda, magram `aseTi~?<br />
diax, bikentis xeli arasodes aTrTolebia, magram<br />
Teqvs<strong>me</strong>tisa igi marTaze fiqrobda da ara kacis kvlaze...<br />
26<br />
soflis ganapiramde `sevistraniT~ imgzavra. brezentiT<br />
gadaxuruli patara avtobusi auCqareblad mi-<br />
TuxTuxebda aRmarTdaRmarTebSi. brezentis sveli bo-<br />
loebi tylaSunobda. Secivnuli mgzavrebi CitebiviT<br />
mobuzuliyvnen tyavgadakrul, magar ska<strong>me</strong>bze...<br />
gza mokleze gadaWra marTalim, Tavs aridebda<br />
atalaxebul orRobes, svel ekalbardebs.<br />
dariko mamidis odas maRali tye efareboda da is<br />
rom gaiara, ezoc gamoCnda.<br />
farTo ezo hqonda dariko mamidas, trifoliatis<br />
cocxali Robe Semogvergoda irgvliv. mwvane, xaverdovani<br />
moli efina. WiSkris magier ubralo xarixa iyo gadebuli<br />
da axla is ganze gaewiaT.<br />
SuaSi foTlisagan gaZarculi uzarmazari zam-<br />
Tris msxali idga.<br />
momcro odis win mwvane totebiTa da qaRaldis<br />
yvavilebiT Semkuli Cardaxi aegoT. mis siRr<strong>me</strong>Si, bavSvisas<br />
rom mohgavda, iseT kubos soflis dedakacebi Semosxdomodnen.<br />
<strong>me</strong>Congure qalebi TiTebs si<strong>me</strong>bze Camohkravdnen<br />
da gulmosaklavad daamRerebdnen leqss<br />
sawuTros warmavalobasa da amaoebaze. mamakacebi grZel<br />
skamze Camomsxdariyvnen, gazeTis naxevSi TuTuns axvevdnen<br />
da abolebdnen.<br />
marTalim Tavi morcxvad CaRuna, gverdze ar gauxedavs,<br />
ezo ise gadaiara. grZnobda, rom uTvalTvalebdnen,<br />
albaT erTmaneTs cnobismoyvared ekiTxebodnen,<br />
vin ariso.<br />
maro atirda, aviSviSda:<br />
_ udrood wasulo dedaCemo, mogakiTxa Seni<br />
nestoris SviliSvilma, Seni tataCis vaJkacma!.. marTali,<br />
Svilo, guli gvatkina dariko mamidam, dagvtova samudamoood!<br />
`udroodo!~ _ Rimilis momgvreli iyo es sityvebi,<br />
magram marTalis gaaxsenda dariko mamidis bolo<br />
stumroba, as ocdaaTi wlis dedabris Tamami sityvebi...<br />
gaaxsenda marTlacda udrood gamqrali efro da cacana,<br />
marTa da tataCi... aslukunda, aslukunda da ucbad<br />
cremlad daiRvara, aqviTinda...<br />
330 331
gamococxldnen aqamde uCumrad msxdari dedakacebi,<br />
TiTqos sababi moecaTo, morTes moTqma da vaiviSi.<br />
yvela Tavisas tiroda, Torem dariko mamidas ra hqonda<br />
satirali, isedac cas gahkideboda da wuTisofels imden<br />
xans SerCa, kidec mobezrda da gaRma gamgzavreba sanatreli<br />
gauxda.<br />
_ nu tiri, Sviloo! _ moTqmiT moefera maro. _<br />
magisi xnisa moiyare, genacvale, vaJkaco, gvaris gamgr-<br />
Zelebeloo!..<br />
kacebma xeli Caavles marTalis, kubos moaciles,<br />
wamobrZandi, Wiqa wavuqcioTo...<br />
ymawvili nebas dahyva... ukana ezos fanCaturSi<br />
grZeli magida iyo gaSlili. kecis mWadebi elaga, lobio,<br />
mwnili, xeladebiT Rvino...<br />
mavani daujda maspinZlad, WaRara ulvaSebze xeli<br />
moisva, lukma acala da Wiqa Seuvso.<br />
_ miirTvi, miirTvi, ymawvilo! geronti mqvia <strong>me</strong>,<br />
fularia... ager, a, or nabijze vcxovrob aqedan, <strong>me</strong>cecxluri<br />
<strong>me</strong>zobeli gaxlavar. acxonos R<strong>me</strong>rTma Cveni dariko,<br />
<strong>me</strong>gona, arasodes mokvdeboda... gaanaTlos R<strong>me</strong>rTma<br />
misi suli, vis ramdeni aqvs gamowerili, aravin icis winaswar...<br />
babua myavda as Svidi wlis. samjer gaWres manamde<br />
eqi<strong>me</strong>bma da gadarCa. bolos daapira mainc sikvdili.<br />
Seiyarnen <strong>me</strong>zoblebi da gamarTes msjeloba, amdeni Rvino<br />
dagvWirdeba, amdeni lobio, fxali da mWadis fqvilio...<br />
hait, Tqve tutucebo-<strong>me</strong>Tqi, SevuZaxe, kaci jer<br />
cocxalia da kuboSi ranairad awvenT<strong>me</strong>Tqi... Sevedi Sin,<br />
davxede da SevekiTxe, rava xar babu<strong>me</strong>Tqi. ra vici, Svilo,<br />
mgoni mimaqvs werilio, mipasuxa. xom ar vcadoT bedi,<br />
iqneb erTxelac gavesinjoT eqi<strong>me</strong>bs<strong>me</strong>Tqi... mageT kacobas<br />
Tu izam, R<strong>me</strong>rTi gadagixdis sikeTiTao, CaiCifCifa...<br />
aba, gaamzadeT<strong>me</strong>Tqi, Sevufucxune qalebs. vxedav, Cemi<br />
aravisa sjera, giJada mTvlian... movreke ka<strong>me</strong>Cebi, Sevubi<br />
urems, davayare zed Calabula, davufine leibebi da wam-<br />
ovawvine Cemi avadmyofi... sul jayjayiT CavediT <strong>me</strong>reT-<br />
Si. Tan mivdivar, Tan imas vdardob, aman gzaSi suli rom<br />
dalios, xom Sevrcxvebi<strong>me</strong>Tqi... ar iyo jer magisi dro<br />
mosuli da cocxlad Caviyvane. veci pativi eqi<strong>me</strong>bs<br />
rogorc saWiroa, daagdes saoperacioze, mainc mokvdebao<br />
da sul dajijgnes mag uR<strong>me</strong>rToebma... gadarCa, xom ici<br />
Sen! gadarCa da kidev Svidi weli icocxla!<br />
marTalis gaeRima, gerontis monayolma guneba<br />
gamoukeTa.<br />
_ damilie axla es erTi Wiqa, micvalebulis sulis<br />
mosaxsenebeli! _ CaurTo gerontim. _ ise, nestori,<br />
babuaSeni, <strong>me</strong> ar minaxavs! amboben, kai cxenosani iyoo.<br />
erTxans darikosTan emaleboda nikoias straJnikebs.<br />
daecnen kidec am Cvens darikos, magram nestorma gaaswro,<br />
ZukusTan gadabargda. vaWari kaci iyo es Zuku, oqro-<br />
Si curavda Tur<strong>me</strong>. gadaarCina Zukum nestori, oRond<br />
na<strong>me</strong>tani Zunwi iyo, xom ici Sen, da stumars gzis saxarjo<br />
araferi misca. daadga Tur<strong>me</strong> nestori TofiT Tavze,<br />
ra vqnao, uTxra, <strong>me</strong> bevri oqro ar mWirdeba, magram revolucias<br />
sWirdebao. Sen ki raRad ginda, mainc qoTniT<br />
miwaSi marxavo... rac oqro hqonda im codviT savse Zukuias,<br />
yvela waarTva. imis Semdeg guli aiyara Zukum vaWrobaze,<br />
galoTda da gakotrda... gakeTda saq<strong>me</strong>, wurbela<br />
Camoscilda sofels!<br />
marTalis niri ecvala, veRaraferi Tqva, gerontim<br />
ki Wiqa isev Seuvso.<br />
_ sxva micvalebulebic movixsenioT!<br />
Rvino mJave da civi iyo. aqamde marTalis Wiqaze <strong>me</strong>ti<br />
arc hqonda danalevi. yelSi ar Casdioda, magram uaris<br />
Tqmas ver bedavda.<br />
_ tataCi cocxaliviT maxsovs, kargi vaJkaci iyo,<br />
_ ganagrZo gerontim, _ magisgan didad varT davalebuli.<br />
CamogvakiTxavda xol<strong>me</strong>, Wkuas gvarigebda. Cveni kulakebi<br />
gadagvirCina erTxel. darikos piriT SemogviTvala,<br />
332 333
xval CamovdivarT, unda dagarbioT da Tavs uSveleTo.<br />
vinc rogorc SevZeliT, ise vuSveleT Tavs. saqoneli<br />
WuriaSi gadavmaleT, simindi tyeSi gavzideT, qoneba miwaSi<br />
CavfleT... movida mTavroba, miixedmoixeda, magram<br />
branwi, galokili TiTiviT SiSveltitvelni davxvdiT.<br />
sabotaJiao da erTiori kaci mainc gaigdes, aRarc mobrunebulan.<br />
samagierod sxvebi gadavrCiT... ise, simindic<br />
dagvilpa da qonebac. naxiri gadagvirCa, oRond <strong>me</strong>re<br />
koleqtivma wagvarTva mainc... asea es, _ xmas dauwia gerontim,<br />
_ mTavrobis valia waggvglijos, Cveni valia _<br />
gadavmaloT. yovelTvis ase iyo da ase iqneba!<br />
marTalis kamaTis saRerReli aeSala, undoda<br />
aexsna am ubiri kacisaTvis, rom mTavroba xalxisTvisaa,<br />
xalxs emsaxureba, ukeTesi momavlisaTvis iRvwis... Tavi<br />
Seikava, gauCumda...<br />
male fanCaturSi sxva motiralni Semoiyvanes. marTali<br />
da geronti wamodgnen da samzads Semouares. gerontim<br />
xeli staca.<br />
_ iqiT nu waxval!<br />
iq, majissimsxo jaWviT xbostola qofaki iyo dabmuli.<br />
wamiT marTalis Tvalebi ZaRlis Tvalebs SeefeTa.<br />
yru Rrena aRmoxda pirutyvs da ymawvils guli Cauvarda.<br />
micvalebulis gasvenebis dromac moawia. mamakacebma<br />
msubuqi kubo mxarze Seigdes da sasaflaosken gaswies.<br />
qalebic uxmod mihyvnen. mxolod maro moTqvamda<br />
sawylad.<br />
marTali sxvebs CamorCa...<br />
orRobis kuTxidan `sevistrani~ gamoxanxalda.<br />
marTalim xeli auwia, gaaCera...<br />
334 335<br />
27<br />
Tebervlis zecas cxvirpiri Camostiroda, usiamovnod<br />
crida.<br />
<strong>me</strong>reTelebs macxovrisgoris Ziras moeyaraT Tavi.<br />
zevidan mxolod Savi qolgebi moCanda, mTlianad<br />
daefara qveda moedani, Tu ar CavTvliT viwro derefans,<br />
pionerTa ormxrivi mwkrivi rom icavda.<br />
bavSvTa es mwkrivebi kibesac ahyveboda goris Tavamde.<br />
erT mxares gogonebi idgnen, <strong>me</strong>ore mxares _ biWunebi.<br />
TeTri maisurebi ecvaT, gogoebs lurji qvedatanebi,<br />
biWunebs mokle, lurji Sarvlebi. mkerdze wiTeli<br />
yelsaxvevebi uRviodaT. cdilobdnen pioneruli salami<br />
gamoesaxaT, oRondac, sisvelem ukve tanSi gaatana da<br />
sicivisagan galurjebulebi kbilebs akawkawebdnen.<br />
sazogadoebis warmomadgenelTa kolonebi dilidanve<br />
Camwkrivda, fexebi dawydomaze hqondaT.<br />
TavSi raikomis TanamSromlebi modiodnen, ra<br />
Tqma unda, amxanag griSas xelmZRvanelobiT. erTnairad<br />
nacrisferi labadebi ecvaT. Tvals Wreli gvirgviniRa<br />
axalisebda, amxanag griSas gogobiWs didis ambiT rom mohqonda.<br />
xelmZRvanel amxanagebs miliciisa da uSiSroebis<br />
TanamSromlebi mohyvebodnen. amaTac labadebi ecvaT.<br />
marto bikenti gansxvavdeboda sxvaTagan. ruxi mazara Caecva,<br />
Tavze wiTelvarskvlaviani, kozirokiani qudi exura.<br />
galifes totebi aziur Ceq<strong>me</strong>bSi Caeyolebina, Ceq<strong>me</strong>bze<br />
ki kaloSebi amoecva... zinaida petrovna bewvian jubaSi<br />
CaTbunebuliyo. Tavze varskvlaviani `pilotka~<br />
exura, albaT surda, qveynisaTvis Seexsenebina, ra amxanagobis<br />
wevric brZandeboda... amaTac gvirgvini mouZ-<br />
RodaT, lestambesa da durus mohqonda. iqve kekec cmu
kavda, xandaxan gvirgvins xels Seaxebda, magram Zma avad<br />
ubRverda da keke civad Sordeboda.<br />
amaT ukan qalaqis nairnairi dawesebulebaorganizaciebisa<br />
da axlo soflebis warmomadgenelTa rigi<br />
Camwkrivda droSebiTa da portretebiT.<br />
kibis dasawyisTan, adre rom amkrZalavi firniSi<br />
ekida, axla sasule orkestri idga da mondo<strong>me</strong>biT agrialebda,<br />
sveli beRurebiviT Sejgufebuli gogonebis<br />
momcro ansambli ki wvikina xmas ayolebda:<br />
_ patara gori didiaa!..<br />
auyvnen kibes. grZlad gaiWima Wreli qaravani...<br />
amxanagi griSa moRrubluli Canda. bolo dros uqeifoba<br />
dasCemda, winaTgrZnoba awuxebda. ras viklavdi Tavso,<br />
fiqrobda TavisTvis, neta moedanze davTanx<strong>me</strong>buliyavi,<br />
am aRmarTze mainc ar damWirdeboda asvlao... imisi<br />
SiSic hqonda, vaiTu mTis wverze beladis Zeglis atana<br />
vin<strong>me</strong>m provokaciad CamiTvaloso...<br />
cxviri daacemina sapatio yaraulis erTma pionerma,<br />
Tan SeSinebuli miacqerda saxeawiTlebul mdivans. TiTqos<br />
gadaedovo, daamcxvika <strong>me</strong>orem, <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>m... mihyva rigs...<br />
_ davaciveT bavSvebi! _ CasCurCula raiaRmaskomis<br />
Tavmjdomarem.<br />
amxanagma griSam mkacrad Sexeda, albaT reagirebis<br />
gareSe ar unda daetovebina es apolitikuri gancxadeba,<br />
magram TviTonac cxvirSi Ritini igrZno, Seecada<br />
TavSekaveba gamoeCina, mouxmo nebisyofas, magram rac<br />
ufro uZaliandeboda, miT ufro eRitineboda da ucbad<br />
ise daacemina, ise daaquxa, win mimavali Svilebi kinaRam<br />
Zirs dasca.<br />
_ icocxle! _ Seawia raiaRmaskomis Tavmjdomarem.<br />
raki mdivanma gabeda, vinc Tavs ikavebda, yvelam<br />
sabeli miuSva... zogs iqneb arc emcxikveboda, magram pirvel<br />
kacs xom ver CamorCebodnen. amitomac macxovrisgoris<br />
ferdobs bare ramdenjer<strong>me</strong> auara da Camouara<br />
cxviris daceminebis talRam... patara gogobiWebi gamxi-<br />
aruldnen, daaviwydaT rigi da wesi, pioneruli salami<br />
da TavSekaveba, TiTqos erTmaneTs ejibrebiano, mondo<strong>me</strong>biT<br />
acxikvebdnen, kiskisebdnen da mxrebiT erTurTs<br />
eZiZgilavebodnen, jRanaobdnen...<br />
amxanagma griSam fexs auCqara, TiTqmis mirboda.<br />
sxvebic ver CamorCebodnen da deputaciebis neli svla<br />
aRmarTze sirbils daemsgavsa... grZnobda amxanagi griSa,<br />
rom bare ramdeni<strong>me</strong> Tavi Seewireboda sagazafxulo gripis<br />
am epidemias, magram rai<strong>me</strong>s Secvla ukve ar SeeZlo da<br />
aqoSinebulma amoaTava kibe, zeviT, adreve Sekrebil<br />
xalxSi gairbina da ficarnags miaSura. mikrofonTan<br />
umal gverdSi amoudgnen raiaRmaskomis Tavmjdomare,<br />
Cais fabrikis direqtori, `zagotzernos~ ufrosi, mTavari<br />
eqimi da sxva xelmZRvaneli amxanagebi. sul bolos<br />
arqiteqtori Teofane da avtori benediqte, ro<strong>me</strong>lTaTvis<br />
adgili TiTqmis aRar darCa da kuTxeSi, qalaqis<br />
gamoCenil gva<strong>me</strong>bs Soris Zlivs Caekvexnen...<br />
amxanagma griSam mikrofonze TiTi daakakuna _<br />
`tkactkactkac!~ kibis gaswvriv da qvemoT, mTisZiras, agreTve<br />
qalaqSi Camokidebulma reproduqtorebma TiTqos<br />
TavSi Caukakunes moqalaqeebs.<br />
_ amxanagebo! _ rixiT CasZaxa amxanagma griSam.<br />
xmam iquxa, mTel <strong>me</strong>reTs gadaefina da Cxeriis WalebSi<br />
gulgaxeTqili Wilyvavebi wamoyara. _ amxanagebo! _<br />
ufro mozomilad gai<strong>me</strong>ora, xma Seurbilda, sazeimo kilo<br />
daetyo. _ dRes Cven...<br />
es iyo `<strong>me</strong>brZoli stalinelis~ guSindeli nomris<br />
mowinave, trafaretuli lozungebis CamonaTvali, is<br />
nusxa, saidan gadaxvevas veravin gabedavda. yovel originalur<br />
azrSi, mas Tundac maa<strong>me</strong>blobis beWedi dasmoda,<br />
igulisx<strong>me</strong>boda gansxvavebuli niuansi, ironia, qveteqsti...<br />
ori Tavi am cisqveSeTSi aravis abia, tyuilubralo<br />
<strong>me</strong>tiCrobisaTvis aravisa scxela.<br />
_ gaumarjos!.. gaumarjos!.. gaumarjos!.. _ samgzis<br />
isrola mdivanma, jer beladis, <strong>me</strong>re lavrenti berias<br />
336 337
misamarTiT, <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>d ki im amxanagebisa, vaJkacurad da<br />
<strong>me</strong>dgrad am ors mxarSi rom amosdgomian.<br />
samgzisi `vaSa~ grialiT Camogorda macxovrisgoridan<br />
qalaqSi da ukanve agorda, eqom mravalgzis Camos-<br />
Zaxa cis gumbaTidan.<br />
_ amxanagebo, yvela droisa da xalxTa didi beladis<br />
ioseb besarionis Ze stalinis Zegls gaxsnilad<br />
vacxadeb! _ dasWeqa amxanagma griSam, mimoixeda da iki-<br />
Txa: _ makrateli?<br />
reproduqtorebmac, cxadia, mTel qalaqs mohfines<br />
_ `makrateli?.. makrateli?..~ Tumca moqalaqeTa<br />
umravlesoba verafriT mixvda, rad sWirdeboda mdivans<br />
makrateli.<br />
visac evaleboda, iman xom icoda da xonCiT moar-<br />
Tves. amxanagma griSam xeli dastaca da kvarcxlbekisaken<br />
gaemarTa. brbo kvlav orad gaiyo, derefani ganTavisuflda.<br />
amxanagi griSa wiTel lentTan mivida. am sazeimo<br />
wams mas erT mxares amoudga bednieri avtori benediqte,<br />
<strong>me</strong>ore mxares aranakleb bednieri arqiteqtori Teofane.<br />
mdivanma makrateli gaatkacuna. lentis gadaWrili<br />
bolo zeviT avarda da monu<strong>me</strong>ntis Tavidan TeTri<br />
tilo SrialiT Camoefina.<br />
wamieri dumili Camovarda.<br />
vardisfer kvarcxlbekze ruxmazariani beladi wamoimarTa.<br />
fexebze mZi<strong>me</strong> saldaTuri Ceq<strong>me</strong>bi ecva. Tavze<br />
kozirokiani qudi exura (`am qudiT miuWeWya fexi ariqas!~<br />
_ gaifiqra durum). marcxena xeli Zirs CamoeSva, marjvena<br />
ki odnav moeRuna da TiTebSi Cibuxi eWira.<br />
am dros wvima sabolood Sewyda. Rrublebi gaixliCa<br />
da cargvalidan mzem gamoaWyita. sxivebi daeSva<br />
beladis mxrebze. did stalins Savi Crdili moswyda,<br />
gadaefina Tavyrilobas, macxovrisgoris ferdobs, ganivrco<br />
<strong>me</strong>reTis Tavze.<br />
ufro acivda TiTqos.<br />
sabolood airia bavSvebis rigi kibeze. cnobismoyvareni<br />
maRla amodiodnen, mcivanani dabla eSvebodnen,<br />
Sinisaken gaparva erCiaT.<br />
mitingi grZeldeboda.<br />
duru gegiac ficarnagze idga. aqamde arasodes<br />
ufiqria, rom dasWirdeboda sajarod sityvis warmoTqma.<br />
es xom marTalis saq<strong>me</strong> iyo, an ariqasi. oRondac, marTali<br />
dedabris satiralSi gaemgzavra, aseT mniSvnelovan<br />
`politikur saq<strong>me</strong>s ugana~... ariqa saavadmyofoSia da amiT<br />
imanac ugana... duru rom yofiliyo, yavarjnebiT amokolikdeboda.<br />
dgas axla duru gegia amxanagi griSas zurgs ukan.<br />
qaRaldis nagleji xels uwvavs. im naglejze mokle teqsti<br />
uweria, mravalgzis raikomis kabinetebSi Sejerebuli<br />
da awonildawonili. araferi darCenia SesaTxzveli,<br />
tvinze Zalis dataneba ar sWirdeba, magram imisi eSinia,<br />
vaiTu bolo wuTs kiTxva damaviwydeso.<br />
ai, gaisma amxanagi griSas xma, am RirsSesaniSnav<br />
saq<strong>me</strong>Si udidesi wvlili Seitanes Cvenma SesaniSnavma komkavSirlebma,<br />
Cvenma momavalma da maTi saxeliT amxanagi<br />
duru gegia mogesal<strong>me</strong>baTo. durus muxlebi moekve-<br />
Ta da Zirs mxolod imitom ar Cajda, Casuqebuli biZebi<br />
irgvliv mWidrod Semortymodnen da Cacucqebis saSualeba<br />
gamoiricxa.<br />
_ amxanagebo! _ xma aukankalda durus. qaRaldi<br />
gaxsna da asoebi marTlac ver aRmoaCina, gaqaTqaTebuli<br />
da sufTa moeCvena. Tavzardacemuli idga sargadaylapuliviT<br />
da TeTr qaRalds daStereboda. aswia durum<br />
Tavi, uamravi Tvali SeefeTa, yvela mas uyurebda. amaT<br />
miRma ferdobi Canda, Wreli WiamaiebiviT aRmadaRma<br />
darbodnen bavSvebi. ufro Sors, mTis Ziras Savi qolgebis<br />
zRva tortmanebda, iqiT ki mTeli <strong>me</strong>reTi gayursuliyo<br />
da mis sityvebs eloda.<br />
durum qaRaldi moWmuWna da sasowarkveTiT iyvira:<br />
338 339
_ dideba diid staalins!<br />
pasuxad, ra Tqma unda, `vaSam~ igriala.<br />
amxanagma griSam gakvirvebiT Sexeda, gadmoixara<br />
da CasCurCula:<br />
_ waikiTxe, biWo, naweri waikiTxe!<br />
durum veraferi gaigo da erTxelac dasWeqa:<br />
_ dideba diid staalins!<br />
axlac pasuxad `vaSa~ gaisma, oRond kantikuntad.<br />
_ ho, kargi, kargi!<br />
amxanagma griSam mklavSi xeli Caavlo da mikrofons<br />
moaSora. ficarnagze mdgomma mWidro krebam ymawvili<br />
ukanukan gaaCoCa da Zirs Camoagdo, ra Tqma unda, uneblieT.<br />
duru ganze gadga, TavisTvis angariSmiucemlad<br />
dudRunebda: `dideba did stalins!~ TandaTan gons<br />
moego, es ra da<strong>me</strong>marTao, cecxli moekida. daWmuWnili<br />
qaRaldi gaxsna. zed SaviT TeTrze ewera raikomSi er-<br />
Toblivi Zalisx<strong>me</strong>viT SeTxzuli teqsti imis Taobaze, Tu<br />
ra vaJkacurad ibrZoda da Sromobda sami mamaci komkav-<br />
Sireli... ise gamodioda, rom arc `zekebi~ arsebobdnen,<br />
arc besa qiria da mxolod samma devgmirma Caidina saq<strong>me</strong>ni<br />
ese sagmironi.<br />
darcxveniT gaxeda durum monu<strong>me</strong>nts. ioseb besarionis<br />
Zem ulvaSebSi CaiRima da mamaSvilurad Tqva:<br />
`amxanagebs ar yofniT iumoris grZnoba!.. damSviddi, amxanago<br />
duru, mTavaria erTguleba!~<br />
_ damSviddi duru gegia! _ Tvalwin amoimarTa<br />
vava zarqua. _ mTavaria erTguleba, enis tlikini bevrs<br />
SeuZlia!<br />
ar esiamovna durus es Seqeba, pasuxi ar gasca.<br />
mikrofonTan sxva oratori idga da imisi sityvebic<br />
`<strong>me</strong>brZoli stalinelis~ sityvebsa hgavda.<br />
sul bolos amxanagma griSam patara gogona gamoiyvana<br />
da gamoacxada:<br />
_ axla beladisadmi miZRvnil leqss waikiTxavs<br />
pioneri keke Toloraia!<br />
patara kekem mikrofonSi mondo<strong>me</strong>biT CasZaxa:<br />
_ `beladi qalaqs ewvia Cvensas,<br />
dinjad dauyva moedans, quCas,<br />
is (<strong>me</strong>reTelTa) miwas da zecas,<br />
ucqers da pirze Rimili uCans!..~<br />
340 341<br />
28<br />
martis dasawyisSi gamoidara. ca gadaiwminda da<br />
lurjad akamkamda. mzis sxivebs Zala mieca da <strong>me</strong>reTelebi<br />
quCebsa da ezobaRebSi gamoefinnen. xexilis totebze<br />
kvirtebi daibera, aluCa da tyemali TeTrad Seimosa.<br />
wina dRes marTalim ezo gadabara, sabostned Seamzada.<br />
dResac saq<strong>me</strong> bevri hqonda, magram guli ver daudo.<br />
aivnidan gadaixeda da mousvenroba daeufla. qalaqze<br />
gadmoRvrili Ria mwvane saRebavi TeTri yvavilebiT<br />
aWrelebuliyo. macxovrisgoris aRmamswrafi ferdobi<br />
naz ferebs Seevso. goris Tavze, saiTkenac efro bebia<br />
pirjvrisweriT gaixedavda xol<strong>me</strong>, axla maRal kvarcxlbekze<br />
didi stalini gadmomdgariyo. aqedan mxolod<br />
silueti Canda, magram marTalis eCveneboda, rom beladis<br />
gamWriaxi mzera msWvalavda mTel qalaqs.<br />
siwynare sufevda cisqveSeTSi da swored am siwynareSi<br />
imaleboda raRac safrTxe.<br />
usagno, umizezo SiSma Seipyro da Sin ver gaCerda.<br />
ezodan gavida da talaxaZis quCas gaxeda. uCveulo<br />
araferi xdeboda. orisami kaci miiCqaroda centrisaken.<br />
iqneb bazarSi midiodnen, anda samsaxurSi, Tumca<br />
maTs moZraobaSi zed<strong>me</strong>ti mouT<strong>me</strong>nloba igrZnoboda.<br />
`ra xdeba?~ _ winaTgrZnoba eWvSi gadaezarda.<br />
durus Seurbina.<br />
_ ra xdeba?<br />
durum gakvirvebiT Semoxeda.
_ raze <strong>me</strong>kiTxebi? deda samsaxurSia, <strong>me</strong> axla avdeqi!<br />
erTad gaemarTnen saavadmyofosaken, ariqas miakiTxes.<br />
_ ra xdeba? _ kiTxva Seageba ariqam.<br />
_ ra unda xdebodes? _ durus Tvalebi daumrgvalda.<br />
_ tvinis RerZi xom ar gadagibrundaT? orive<br />
erTnairad <strong>me</strong>kiTxebiT!<br />
_ ra vici, eqi<strong>me</strong>bi kuTxekuTxe dganan da Cur-<br />
Culeben, Semovla daaviwydaT!<br />
ariqa ukve dgeboda, yavarjniT SeeZlo siaruli.<br />
marcxena fexi, wvivsqvemoT, TabaSirSi hqonda Casmuli.<br />
tkivils ukve ar grZnobda, magram gausaZlisi qavili<br />
awuxebda. mcire manZilze SeeZlo siaruli da albaT male<br />
gamoewereboda kidec.<br />
aqeTiqiT amoudgnen yavarjnians. derefanSi yuradReba<br />
aravis miuqcevia. TeTrxalaTianebi raRacnairad<br />
daretianebulebiviT mimodiodnen. sanitarma qalma<br />
Caiara, Tvalze cxvirsaxoci miedo da tiroda.<br />
_ awyenines? _ ikiTxa ariqam.<br />
`mainc ra xdeba?~ _ fiqrobda marTali. aq misi toli<br />
aravin iyo da kiTxvas moerida.<br />
bulvaramde Caiseirnes. ariqa Tavs sustad grZnobda,<br />
magram siamovnebda sufTa, grili haeri da mzis alersiani<br />
siTbo.<br />
raikomTan xalxi momravlebuliyo. jgufebad idgnen<br />
da us<strong>me</strong>ndnen Senobis Tavanze gadmodgmul reproduqtors,<br />
saidanac sityvebi wyvetilwyvetilad, svenebsvenebiT<br />
vardeboda da azris gamotana gaWirda.<br />
`vilisma~ gaiara, bikentis pirze miwisferi edo.<br />
saidanRac keke gamovarda, tiroda.<br />
_ keke! _ mouxmo marTalim, magram gogonas ar<br />
gaugonia, ufrosebs Soris gaZvra da gaqra.<br />
<strong>me</strong>re lestambemac moirbina.<br />
_ keke ar ginaxavT?<br />
_ iqiTken gaiqca! _ marTalim xeli staca, SeaCera.<br />
_ ra xdeba?<br />
_ va, ar iciT? _ lestambe daiRmiWa. _ ra da<br />
stalini kvdeba!<br />
_ ra? _ saxtad darCa marTali.<br />
_ ras miqarav? _ avad SeubRvera durum.<br />
_ <strong>me</strong>re Sen ra gixaria, Se boTev! _ mSvidad, auRelveblad<br />
Seepasuxa ariqa, macxovrisgorisaken gaixeda<br />
da wyeniT daamata: _ fexi momiWeWya da axla kvdeba?<br />
_ <strong>me</strong> ra, <strong>me</strong> sulac ar mixaria! _ CaiWiWyina lestambem,<br />
durus SiSiT Sexeda. _ <strong>me</strong> ratom unda mixarodes!<br />
Sebrunda da kekes saZebrad gaiqca.<br />
xalxi TandaTan matulobda. amxanagma griSam gaiara.<br />
raRacnairad dapataravebuliyo. TavCaRunulma<br />
airbina kibe. raionisa da qalaqis xelmZRvanelebi pirvel<br />
kacs mihyvnen, dabneulni Candnen.<br />
moqalaqeni CurCuliT Tu bedavdnen azrTa gaziarebas.<br />
ismoda wuxili, oxvra, tirili... viRac qali iklavda<br />
Tavs, xmamaRla, mourideblad qviTinebda.<br />
reproduqtorSi ki damarcvliT, dinjad da mwuxared<br />
kiTxulobdnen biuletens:<br />
_ 1 marts, RamiT amxanag stalins, roca igi moskovSi<br />
Tavis binaze imyofeboda, tvinSi sisxli Caeqca, rac<br />
gavrcelda sicocxlisaTvis didmniSvnelovan tvinis<br />
areebze. amxanagma stalinma cnoba dakarga. ganviTarda<br />
marjvena xelisa da fexis dambla. avadmyofs daekarga<br />
<strong>me</strong>tyveleba. Tavi iCina gulis muSaobisa da sunTqvis mZi<strong>me</strong><br />
darRvevam...<br />
_ ra gveSveleba? _ Caiwuwuna viRacam.<br />
_ omi daiwyeba! _ Seepasuxa <strong>me</strong>ore. _ a<strong>me</strong>rikam<br />
Tur<strong>me</strong> ukve daZra ge<strong>me</strong>bi, Tavs unda dagvesxan!<br />
_ maS xelidan gauSveben aseT SemTxvevas? atomic<br />
imaTa aqvT da...<br />
_ stalini Tu ar gamojanmrTelda, daviRupeT da<br />
egaa! _ namtiralevi xmiT CaurTo sxvam.<br />
342 343
eproduqtorma ki am dialogs beWedi dausva:<br />
_ ocdaerT saaTsa da ormocdaaT wuTze, gulis<br />
da sisxlZarRvebis da sunTqvis mzardi naklebobis movlenebisas<br />
ioseb besarionis Ze stalini gardaicvala!<br />
ro<strong>me</strong>liRac qalma isteriulad Sehkivla. sxvebi<br />
mdumared, moRuSulni idgnen da aravin icoda, ra unda<br />
moemoq<strong>me</strong>da.<br />
_ rogor Tu mokvda? _ durum mozRvavebuli energia<br />
igrZno, adgilze veRar gaCerda, xalxi gaarRvia,<br />
sadRac gaiqca, <strong>me</strong>re isev movarda da kvlav wavida.<br />
_ gaafrina, mgonia! _ daaskvna ariqam. _ davbrunde<br />
unda saavadmyofoSi, awi <strong>me</strong> ver gavacocxleb magas!<br />
marTalis guli Cauvarda, mimoixeda, vin<strong>me</strong>m yuri<br />
xom ar mohkrao. brbos swrafad gaarida. ukve saavadmyofosTan<br />
usayvedura:<br />
_ ena gaqvs momspari, stalinze aseTi sityvebiT...<br />
_ yvela adamiani kvdeba! _ ariqam Seisvena, yavarjnebma<br />
iRliebi atkina. _ stalini ki arc mama iyo Cemi da<br />
arc biZa. <strong>me</strong>wyina, magram Tavs xom ar moviklav. <strong>me</strong> Cemi<br />
gamWirvebia!<br />
_ xmamaRla mainc nu ityvi, vin<strong>me</strong>m ra<strong>me</strong> ar giximandros!<br />
_ dauyvava marTalim.<br />
ariqa amaze gauCumda.<br />
marTalim palataSi Seiyvana, wamowolisas SeeSvela.<br />
ariqam amoxeda, upeebSi cremli ubrwyinavda.<br />
_ rad minda <strong>me</strong> stalini, damakoWla da... _ piri<br />
kedlisaken miabruna.<br />
marTali erTxans dascqeroda, guldamZi<strong>me</strong>buli<br />
gamobrunda.<br />
reproduqtorTan kvlav zRva xalxi idga, lavrenti<br />
berias us<strong>me</strong>ndnen.<br />
griSa yolbaiam moabraxuna Tavisi xis fexi, mar-<br />
Talis xeli Camoayrdno, Seisvena.<br />
_ xedav, ymawvilo, es ra dagvemarTa! _ maincdamainc<br />
didi dardi ar etyoboda.<br />
uceb vava zarqua gamoCnda. dakarguliviT modioda.<br />
xelebs ise acecebda, dabrmavda da gzas ver ignebso.<br />
_ a, marTali, Sena xar? _ gaucxoebuli xmiT aRni-<br />
Sna, Sebarbacda.<br />
marTalim xeli SeaSvela. mTvrali egona, magram<br />
vava fxizeli iyo.<br />
_ <strong>me</strong>c sikvdili mominda, biWo, sicocxle mombezrda,<br />
_ yurSi xmadabla CasCurCula.<br />
lavrenti beria mZi<strong>me</strong>d laparakobda. sityvebs Ti-<br />
ToTiTod isroda, yoveli sityvis Semdeg isvenebda.<br />
_ aqedan wamiyvane, Toduas biWo, muxlebi ver mi-<br />
Wers! _ sTxova vavam.<br />
marTali Seebjina da ise wavidnen.<br />
_ Sen ggonia, amaT swyinT? _ hkiTxa vavam. _ eseni<br />
sakuTar beds mistirian, sakuTar tyavs ufrTxildebian...<br />
kibeze Zlivs avidnen. vava mTlad moirRva, oTax-<br />
Si SesvlisTanave skamze daeca, magidaze daemxo da mxrebi<br />
aucaxcaxda.<br />
marTali uxerxulad idga, ar icoda, riTi daemSvidebina.<br />
vavam Tavi aswia, pirisaxe sazarlad damanWoda,<br />
Tvalebi mSrali hqonda. etireboda da wveTi cremli ara<br />
sdioda.<br />
_ iq aris! _ karadisaken miuTiTa. _ gamoitane!<br />
karadaSi Sinnaxadi aryis boTlebi idga.<br />
_ moita, yvela moita!<br />
_ bevria...<br />
_ moitane! _ jiutad gai<strong>me</strong>ora vavam.<br />
boTls sacobi kbiliT moaZro da Cais WiqaSi gadmoapirqvava.<br />
sanam marTali x<strong>me</strong>la purs moZebnida, iman gadahkra<br />
da <strong>me</strong>orejer Seivso.<br />
_ gana ar vici, rom kaci unda mokvdes, stalinic<br />
xom mokvdeboda odes<strong>me</strong>, magram axla raRa vqnaT?! _ ise-<br />
344 345
Ti wuxiliTa Tqva vavam. TiTqos stalini mxolod mas<br />
mokvdomodes da am mZi<strong>me</strong> tvirTs veRar ezideboda.<br />
<strong>me</strong>ore Wiqas <strong>me</strong>sa<strong>me</strong>c rom miayola, Tvali daebinda,<br />
ena daeba, gaugebari luRluRi morTo... Zlivs miuxvda<br />
marTali, vina xaro, ekiTxeboda, veRara cnobda... revolveris<br />
daZrobac moindoma, magram Rone ar eyo da<br />
Zirs dauvarda.<br />
marTalim skamidan gaWirvebiT aglija, taxtze<br />
gadaaTria da wamoawvina. ar gauxdia, sabani ise waafara.<br />
vavam piri daaRo, stveniT sunTqavda da ZilSi borgavda.<br />
misi yviTeli, qosa Tavi zizRs badebda.<br />
marTali daixara, revolveri aiRo.<br />
TvalnaTliv warmoudga ezoSi Semovardnili tataCi.<br />
`deda, miSvele!~ _ SesZaxa sasowarkveTiT tata-<br />
Cim da eklis Robes miaSura. gaukafavi iyo is tiali, maRla<br />
aZonZiliyo da gvian mixvda, rom ver gadaaxteboda. Semobrunda<br />
da vava zarquas tyvia am dros miewia...<br />
aswia marTali Toduam revolveri, daumizna vava<br />
zarquas uwarbo Subls da sasxleti mosinja.<br />
damcvelze eyena... gadaswia damcveli, xelaxla<br />
daumizna...<br />
vavam piri mokuma, axla mSvidad fSvinavda. mis gonj<br />
saxes raRac bavSvuri da miamituri daefina... amoioxra<br />
marTalim, revolveri magidaze dado da binidan gavida,<br />
kari gaixura.<br />
raikomis win isev ise idga xalxi.<br />
duru moqaqanda.<br />
_ sad daikarge? _ mRelvared hkiTxa.<br />
marTalim araferi uTxra. Cumad mieyrdno telegrafis<br />
boZs da yuri samgloviaro marSs miugdo.<br />
guli sevdiTa da sinanuliT evseboda...<br />
346 347<br />
29<br />
zonas mudam qufri gadahkravda. ca gacrecili da<br />
uferuli iyo. tyes tye ar eTqmoda. juja xeebi sicocxles<br />
ebRauWebodnen da mSvenierebisaTvis ver iclidnen.<br />
balaxis magier miwas xavsi efina. grZeli da dabali barakebi<br />
nestsa da uamindobas erTianad CaeSavebina. adamianTa<br />
rux jogs usaxuri, WuWyiani da daglejili tanisamosi<br />
ecva. piriskans siyviTle dasdebodaT, feri sikvdilisa,<br />
radgan arseboba aq sikvdilisa da sicocxlis<br />
zRvarze grZeldeboda...<br />
beri zaqaraiam, sxvaze galeulma da uRonom, SiSisa<br />
da SimSilisagan uwonodqceuli sxeuli ganZiviT atara<br />
da samgzis daRupvas gadaarCina.<br />
pirvelad maSin, roca pirutyvis vagonSi gamomwyvdeulma<br />
neli da mtanjveli taatiT gadalaxa ruseTis<br />
vrceli sivrceebi... viwro WuWrutanidan mxolod nacrisfer<br />
velebs xedavda. vagonis siviwroveSi sunTqva<br />
Wirda. dasajdomi adgili ar yofnidaT da rigrigobiT<br />
isxdnen WuWyian iatakze. Carazuli kari mravali dRe ar<br />
iReboda da iZulebulni xdebodnen iqve, iatakis napral-<br />
Si moesaqmaT. or dReSi erTxel sarkmlidan Semouyridnen<br />
talaxiani puris orasgramian naWrebs da imarTeboda<br />
xelCarTuli brZola sakuTari sicocxlis gadasar-<br />
Cenad. susti iTeleboda, Zlieri yofierebas ixangrZlivebda.<br />
cocxlebs mkvdrebisa SurdaT, magram sikvdili<br />
aravis ewada. erTi kvdeboda da <strong>me</strong>ores uxaroda, radgan<br />
misi wili puri rCeboda im dRemde, roca civi tramalis<br />
kideze vagonebidan cocxlebi mkvdrebs gadmoyridnen,<br />
saxeldaxelod amoCiCqnil saZmo samareSi uTavbolod<br />
Camarxavdnen... darwmunebuli iyo beri, <strong>me</strong>c aseTi bedi<br />
miweriao, iqneb momdevno dRes, iqneb erTi kviris Semdeg...<br />
ZilburanSi ezmaneboda, rom Canamqrul saflavSi<br />
iwva, gayinul gva<strong>me</strong>bSi CaWediliyo da veRar iZroda. un-
doda eyvira, magram gayinul bageebs ver xsnida da saSinlad<br />
itanjeboda.<br />
drois angariSi sabolood dakarguli egona, roca<br />
matarebeli taigisa da tundris zRvarze gaCerda.<br />
Ronemixdili patimrebi kolonebad daawyves da Tovliani<br />
velis kidisaken gzas gauyenes. uzarmazari, ruxi<br />
kolona WuWyian nakadad daaCnda qaTqaTa Tovls... yvelam<br />
ver gaiara tanjvis es gza, yinuleTSi Cawva da umal<br />
tyvia miiRo...<br />
juja aryiTa da fiWviT dawinwklul tafobze miwaSi<br />
Camjdari Savi barakebi gamoCnda da beri mixvda, bewvis<br />
xidi ganvlili hqonda.<br />
sicocxle arafrad fasobda! es maSin gaifiqra,<br />
roca dilabindze wamoagdes, ayrolebuli Tevzis wyalwyala<br />
balanda aylapes da qvis karierze Tor<strong>me</strong>ti saaTiT<br />
garekes... sal kldes weraqvi rom dahkra, Waxani gaadina<br />
da sakuTar Tavs uTxra: `ver gavuZleb!~ diax, amas devgmiric<br />
ver gauZlebda... mZi<strong>me</strong>, gayinuli lodebiT mravalgzis<br />
unda gaevso viwro liandagze dayenebuli urika,<br />
frTxilad unda daegorebina, qvis samtvrevis xaxaSi<br />
unda gadaepirqvavebina da ukanve, aRmarTze amoegorebina...<br />
`ver gavuZleb!~ _ fiqrobda misavaTebuli beri, magram<br />
isic icoda, vinc ver gauZlo, <strong>me</strong>zobel xevSi eyara;<br />
tyidan mglis xrova gamoeyofoda sibneles, qvis samtvrevi<br />
danadgariT damfrTxali, magram SimSilis Zaxils<br />
mindobili. vinc nadiris kbils gadaurCeboda, zafxuls<br />
eloda, roca ca yvavyornebiT daifareboda da xevSi<br />
mSrali ZvaliRa aqaTqaTdeboda TeTrad...<br />
sikvdilisa ar eSinoda. im xramSi gdebas warmoidgenda<br />
TvalnaTliv. gva<strong>me</strong>bSi Caxergiliyo TiTqos Tvi-<br />
Tonac da mglis kbili aglejda xorcs, anda yorani kortnida<br />
da am xilvisagan tanSi hzaravda...<br />
gvianRa abrunebdnen ukan, bnel barakSi... Zlivs<br />
loRnida qvadqceul puris natexs, ayolebda uSaqro<br />
Cais... erTaderTi fiqri utrialebda, droze mieRwia ficarnagamde<br />
da Tvali moexuWa...<br />
uRonod migdebuls vin<strong>me</strong> uwveruli axalgazrda<br />
wamoadga Tavze. zonis kaxpad iyo es ymawvili gadaqceuli,<br />
veravis verafers ubedavda, axla ki gayoCaRebuliyo.<br />
_ Sen, biZa, maxorka geqneba!<br />
berim ukmayofilod amoxeda, Tavi gaaqnia.<br />
_ maS, ara gaqvs? _ tuCi gaawklapuna kaxpam. _ aq<br />
ase ar SeiZleba! maxorkas rom gTxoven, unda misce! roca<br />
maxorka ara gaqvs, fuli unda dayaWo! Tu fuli ara gaqvs,<br />
baTinka unda gaiZro! Tu fexze jRani gacvia, paioki unda<br />
daTmo!.. gesmis?<br />
_ Tu esec ver movaxerxe?<br />
_ maSin didi dro aRar dagrCenia, izrune Sens sicocxleze!<br />
_ momwydi Tavidan! _ berim piri miabruna.<br />
kaxpa amdens ver gabedavda, igi sxvisi mogzavnili<br />
iyo da es sxvac male gamoCndeboda.<br />
cota xanic da qurdi Jora gamoemarTa darbaislurad.<br />
mxrebze dardimandulad moegdo bambura. gamor-<br />
Ceuli cxovrebiT cxovrobda Jora. zona misi saxli iyo<br />
da ufrosebi, albaT, keTili TvaliT uyurebdnen, radgan<br />
aravis axsovda, vin<strong>me</strong>s karierSi waeyvanos, anda saer-<br />
Tod daesaq<strong>me</strong>binos. Tavis gadaxotvrasac aravin akadrebda,<br />
xSiri Tma aRma gadaevarcxna da ulvaSebic beladis<br />
stilSi daeyenebina.<br />
_ glaxadaa Seni saq<strong>me</strong>, getyoba, fexebs male gaWimav!<br />
_ diagnozi dausva Joram.<br />
_ ho! _ gulgrilad Seepasuxa beri.<br />
_ sicocxle mogZulebia?<br />
_ vici, samSobloSi aravin gamiSvebs, aq ki didi<br />
xani ar miweria! _ mxrebi aiCeCa berim.<br />
_ sadauri xar?<br />
_ qarTveli var!<br />
348 349
_ vah, marTla? ar gagigia, <strong>me</strong>c rom qarTveli var?<br />
Joras qarTvelobas kaci ver daijerebda. viwro<br />
Tvalebi aRmosavluri cbierebiT gangan mihqonda. yvrimalebi<br />
maRla amosCroda. didroni, <strong>me</strong>Cxeri kbilebi cxeniviT<br />
win wamoewia... didi beladi uyvarda Joras, mkerdze<br />
misi portreti amoesviringebina da qarTvelebSic<br />
imitom Caewera. erTxel yofila Tur<strong>me</strong> saqarTveloSi.<br />
`to~ da `kaco~ aiTvisa da ar iviwyebda.<br />
_ <strong>me</strong>reTSi Tu yofilxar? _ ficarnagze Sinaurulad<br />
Camoujda. berim wamoiwia, magram Joram SeaCera: _<br />
iweqi, iweqi!<br />
_ iqauri var!<br />
_ vah, marTla? maS, tuCia dzigua gecnoba albaT!<br />
berim goneba daZaba. yurmokvriT gaegona viRac<br />
oxer da wyalwaRebul biWze, bazari rom aklebuli hqonda<br />
da botanikurSi yomariT tolsworebs fcqvnida.<br />
_ bavSvze laparakob?<br />
_ magari mastia! _ Tqva Joram pativiscemiT.<br />
_ ho, kerketi kakalia! _ daudastura berim gulsgareT.<br />
_ didi kaci gaizrdeba! saq<strong>me</strong>ze Cavedi da iseTi<br />
pativi mca, maSinve vTqvi, Zmao, es tipi qurdebis prafesori<br />
gaxdeba<strong>me</strong>Tqi!<br />
_ gonieri biWia! _ sityva SeaSvela berim.<br />
_ hoo! raki Sen tuCia dziguas axlobeli yofilxar,<br />
CaTvale, gadarCenilxar! amas iqiT ubatonod xmas<br />
veravin gagcems!<br />
Jora rom gaSorda, zonis kaxpa moucocda, moeTiTlibaza:<br />
_ Sen, hei, biZa, weRan gagexumre, xom mixvdi... Tu<br />
ginda, mogawevineb!<br />
_ ar vewevi!<br />
_ iqneb sxva ra<strong>me</strong> ginda? _ CaixiTxiTa ymawvilma.<br />
_ momwydi Tavidan! _ uborotod miugdo berim<br />
da kedlisken Sebrunda.<br />
(tuCia Ziguas saxelma da qurdi Joras didsulovnebam<br />
ixsna igi. SemdgomSi, ToduebTan, moulodnelad<br />
ikiTxa berim:<br />
_ tuCia Zigua rasa iqms, Tu iciT? madloba unda<br />
SevuTvali!)<br />
ra iseT Zalas flobda qurdi Jora? misTvis kanoni<br />
ar kanonobda da ganawesi ar iwereboda. mxrebze bamburamogdebuli<br />
daabijebda zonaSi, didi beladis stilSi<br />
dayenebul ulvaSebSi CaiRi<strong>me</strong>bda da am RimilSi ganaCeni<br />
ikiTxeboda. yvelam icoda, es ganaCeni sabolooa, gasa-<br />
Civrebas ar eqvemdebareba da amitomac morCilebdnen.<br />
`esaa misi samflobelo, _ fiqrobda beri, _ versad sxvagan<br />
is ver daidgamda Sesafer taxts!~<br />
kviris Tavze beri zaqaraia karierSi ar waiyvanes.<br />
xelSi Cvari da vedro CasCares da lazareTSi gaamweses.<br />
es iyo kiriT SeTeTrebuli, naxevradmiwuri Senoba.<br />
erTaderTi patroni hyavda, dostaqari ilia iliCi,<br />
romlis morCenili avadmyofi qveyanaze aravis enaxa.<br />
vinc lazareTSi Semovidoda, ukan sakaciT Tu gaitandnen<br />
da patimrebs karierSi wasvla erCivnaT.<br />
palatebi umTavresad carieli iyo da beri Seudga<br />
iatakis xexvas. ilia iliCi Tavis kabinetSi martoka<br />
ijda, martoobis sevdas sa<strong>me</strong>dicino spirtiT iqarvebda.<br />
_ miyure <strong>me</strong> Sen, _ mTvralis aCe<strong>me</strong>bulobiT daemuqra<br />
beris, _ kargad imuSave, Torem marilwylis oynas<br />
gagikeTeb!<br />
berim morCilad daxara Tavi. es Cvari da vedro<br />
gadarCenis Sanss aZlevda da amitomac saq<strong>me</strong>s gulmodginebas<br />
ar aklebda.<br />
erT dRes senakiviT viwro da bnel palataSi Seixeda.<br />
egona, aq aravin ariso, niaviviT susti CurCuli ki<br />
moesma.<br />
_ Zia!<br />
qarTulma sityvam SeakrTo beri, guli ucnaurad<br />
Seuxta.<br />
350 351
sawolze fermkrTali, lamazi gogona iwva. gamxdari,<br />
wvrili mklavebi mkerdze daewyo. carieli TvalebiRa<br />
SerCenoda, vedrebiT Semohyurebda da aCqarebiT<br />
sunTqavda.<br />
_ Zia, <strong>me</strong> qalTa barakidan momiyvanes, maia mqvia!<br />
_ ho, maia, Svilo!.. _ Sublze xeli daado berim,<br />
gogona sicxisagan iwvoda.<br />
_ mivxvdi, rom qarTveli iyavi... zonaSi ormocamde<br />
qarTvelia... _ CaiCurCula avadmyofma. _ albaT qurdi<br />
ggonivarT, ara?..<br />
_ ara, genacvale, _ daibna beri, _ dawynardi, <strong>me</strong><br />
eqimTan waval da wamals gamovarT<strong>me</strong>v!<br />
_ ra saWiroa, _ guldawyvetiT Tqva gogonam, _<br />
vici, movkvdebi... minda, icodeT, rom qurdi ara var...<br />
iciT, <strong>me</strong> <strong>me</strong>aTeklaseli var. albaT cudi saq<strong>me</strong> Cavidine,<br />
Tqven unda gagimxiloT... Tanaklaseli Semiyvarda...<br />
oRond nu damcinebT, ra vqna, Semiyvarda da... iman ki xeli<br />
mkra... im dRes TiTqos goneba damibnelda, mindoda, Tavi<br />
mo<strong>me</strong>kla. sakontrolos vwerdiT da kalami ga<strong>me</strong>qca, mzian<br />
dRes miRamdeba<strong>me</strong>Tqi, aseT sicocxles sikvdili mir-<br />
Cevnia<strong>me</strong>Tqi... maswavlebelma damasmina, Cemi naweri Cekas<br />
miurbenina...<br />
beris guli moewura. ar icoda, riTi enugeSebina<br />
sabralo gogona.<br />
_ nu geSinia, Sennair patara gogos angelozebi<br />
mfarveloben! _ es sityvebi gulwrfelada Tqva, grZobda,<br />
maRali neba karnaxobda swor sityvebs.<br />
_ aTi weli momisajes! _ xma Cauvarda gogonas,<br />
upeze kurcxali daugrovda. _ vici, movkvdebi... aTi weli<br />
imodena droa...<br />
_ Svilo... _ xma auTrTolda beris.<br />
_ Zia, gexvewebi, roca dammarxaven, perangs nu<br />
gamxdian... mrcxvenia...<br />
`R<strong>me</strong>rTo, R<strong>me</strong>rTo!..~ _ mzera maRla aRapyro beri<br />
zaqaraiam, usaSvelo sevda da tkivili daeufla...<br />
(SemdgomSi, Toduebis saxlSi, sicxians, sizmarSi<br />
cis angelozi gamoecxada da sayveduri uTxra: `Zia, ratom<br />
ar Seiwynare Cemi vedreba?!~ beri zaqaraia ZilSi<br />
tiroda da Tavis gasamarTlebeli sityvebi veRar epova).<br />
352 353<br />
30<br />
zonis usaxuri yoveldRiurobis mtanjveli mdinareba<br />
moCvenebebs badebda, TiTqos nislis simqrqale-<br />
Si Semzaravi urCxulebi mocuravdnen... erTaderTi mana-<br />
Tobeli varskvlavi, erTaderTi niSani sicocxlis arsebobisa,<br />
Teqvs<strong>me</strong>ti wlis nataSa iyo... nataSa rastova _<br />
ase Searqva Tavis fiqrSi beri zaqaraiam... igi kaSkaSebda<br />
am bnel garemocvaSi, raic Sedgeboda ruxi da WuWyiani<br />
jogisagan sikvdilTan wilnayari mamakacebisa, uasakonic<br />
rom berikacebs damsgavsebodnen, boroti da sastiki<br />
zedamxedvelebisagan da Ripgadmogdebuli, Rababiani<br />
ko<strong>me</strong>ndantisagan, raRac TaTrulrusulis najvars rom<br />
hgavda (nuTu am Roris amazrzen wiaRSi unda Casaxuliyo<br />
es varskvlaveTis asuli?).<br />
igi cxovrobda zonis kuTxeSi, administraciuli<br />
Senobis gverdiT wamoWimul koxta finur kotejSi, ro<strong>me</strong>lsac<br />
zonidan hyofda mavTulxlarTebi, koSkurebi,<br />
SaSxaniani jariskacebi da adamianebze dageSili qofakebi...<br />
misi tol-swori aq aravin iyo da mowyenili gogona<br />
zonaSi eZebda gasarTobs. yasbad dabadebuli mamiko,<br />
gulqva da Seubralebeli, mxolod Svilis winaSe dneboda<br />
da dudRuniT exveweboda: `nataSa, geTayva, saSiSia,<br />
isini mkvlelebi arian, iq nu midixar!~ Tavgadasavlebis<br />
maZiebeli qaliSvili ki jiutad daxrida Tavs da qera<br />
kululebs ise Searxevda, TiTqos mamas rqeniT emuqrebao<br />
(oqros kululebiT! Sig minavlebuli mzis sxivi Wiatobda<br />
da vercxli cigligebda!).
marTlac saSiSi iyo es gaseirneba. TiTqos oqros<br />
lari Caegorebinos vin<strong>me</strong>s qurdebis wreSi. xangrZlivi<br />
zamTris yinvian qarbuqSi Tu mokle zafxulis xuTvaSi,<br />
roca haeri koRoTi da qinqliT ivseba, adamiani erTi<br />
wuTidan <strong>me</strong>ore wuTamde TandaTan kvdeba, man icis, rom<br />
dRes Tu ara, xval, zeg mainc Caizileba tundrispireTis<br />
WaobSi, an qvis karieris moslipul kedels Cahyveba, anda<br />
yinulis xaroSi CaiWedeba, raTa gazafxulis WuWyianma<br />
nakadulma waiRos... ai, am dros erTaderTi sinaTle am<br />
ferias gaelveba iyo da ra gasakviria, vin<strong>me</strong>s xeli wascdenoda,<br />
sikvdilTan SeTamaSeba gaebeda...<br />
nataSas xelSi saxre eWira da mowyenilobis wamals<br />
eZebda. adamiani adamianiT erToba, magram gogona irgvliv<br />
adamianebs ver amCnevda. zonaSi avi qofakebi iRrinebodnen<br />
da kacobadakarguli landebi dalaslasebdnen.<br />
nataSas erTnic ezizReboda da <strong>me</strong>orenic. ver itanda<br />
samxedro formas, Sinelsa da bamburas, loriTa da aryiT<br />
gafiJvinebul sifaTebs, kantorSCikebs, zedamxedvelebs,<br />
badrags... `binZurebi!~ _ zizRiT ebriceboda<br />
lamazi tuCebi. magram igi ver itanda daCiavebul rux<br />
brbosac, pirze miwisferi rom dasdebodaT da Cinosan-<br />
Ta Tvalis dabrialebaze mravalgzis kvdebodnen. `bin-<br />
Zurebi!~ _ amaTac amgvarad afasebda... ise wamoiCita,<br />
sxvanairi adamianebi arc enaxa.<br />
daseirnobda nataSa zonis WuWyian bilikebze, xelT<br />
saxre epyra. gzispira Tovls yviTeli naCvretebi aCnda,<br />
gulisamrevi kvali Sardisa, magram gogona amas ver amCnevda,<br />
radgan gulis siRr<strong>me</strong>Si zRapris gmirs eZebda da<br />
veRar poulobda... xandaxan badragis jariskacs SeefeTeboda,<br />
mxedrul salams miscemdnen _ `Ïðèâåò, Íàòàøà~<br />
gogona pirs miabrunebda, salamze pasuxs ar aZlevda...<br />
xan ki nacrisfer lands gadaawydeboda, ukbilo piriT<br />
Rimils rom Seagebebda, TvaliTa Wamda, Tan gaubedaobisa<br />
da SiSisagan miwamde idrikeboda... instinqtiT grZnobda<br />
am daRupul arsebaTa qvena ltolvas, raic mis siwmindes<br />
bRalavda. nataSas zizRi moawveboda da Seuracxyofili<br />
da gabezrebuli lands saxres mwared gadauWerda.<br />
im dRes beris wamoewia. kaci zurgiT idga da gza<br />
droulad ver gauTavisufla. mxolod maSin Semotrialda,<br />
roca saxrem gadauSxuvla _ `Ïðî÷!~ TovlSi gadaabija,<br />
Cexoviseburi, saTvaliani, beci TvalebiT lmobierad<br />
Sexeda.<br />
_ nataSa rastova ase ar moiqceoda!<br />
_ hm! _ gamoscra nataSam. Cexovis suraTi saxelm-<br />
ZRvanelodan axsovda. im migdebul saxelmZRvaneloSi<br />
tolstois suraTic exata, magram raki sqeltaniani wignebi<br />
arasodes waekiTxa, Tavis sexniaze araferi s<strong>me</strong>noda. gza<br />
ganagrZo, Tan es saxelic waiyolia _ `nataSa rastova!~<br />
es moxda kviras, erTaderT dRes, roca gviani balandis<br />
Semdeg patimars oriode saaTi rCeboda sulis<br />
mosaTq<strong>me</strong>lad... arada, TiTqmis Tve gavida, rac lazare-<br />
Tidan gamoagdes. isedac uxvi wyaloba gadmosdinda beris<br />
Tavze imiT, rom mcire xniT Cvari da vedro eWira, lazareTis<br />
iataks xexavda... <strong>me</strong>re SiSs gadaabija, dostaqars abi<br />
sTxova, patara gogona sicxisagan iwvebao... ilia iliCs<br />
spirtis sakmarisi doza hqonda miRebuli. TiTi muqariT<br />
dauqnia, ese igio, uTxra, Sen avadmyofebs eCurCulebio<br />
da beris kvlav karierSi ukres Tavi... dilis xuTi saaTidan<br />
saRamos aT saaTamde proJeqtorebiT ganaTebul,<br />
kibos <strong>me</strong>tastazebiT SeWmuli kldis Ziras, roca mokle<br />
dRis mqrqal gaelvebas adamiani verc ki SeamCnevs, niCbiTa<br />
da weraqviT RrRnida beri maradiul lods, Jangian<br />
urikas tvirTavda... `iqneb ukve movkvdi da yovelive es<br />
jojoxeTSi xdeba? _ fiqrobda xandaxan. _ rogor ga<strong>me</strong>para<br />
wami, <strong>me</strong>reTis mziani sanaxebidan rom amomglijes da<br />
daxuTul vagonSi CamCurTes!~<br />
ase gagrZelda mravali, grZelze grZeli dRe, arc<br />
erTi ar gamoirCeoda sxva msgavsi dRisagan, roca qancgawyvetili<br />
Zlivs agneb SenTvis gamoyofil civsa da nes-<br />
354 355
tian ficarnags, ZilburanSi miegdebi. ToSi ZvalSi gatans,<br />
ZilSic veRara Tbebi, ver gebulob, saerTod xar<br />
Tu ara xar. sizmaric Savi, burusiani, mtanjveli gewveva,<br />
cxadis gagrZelebaa, uwyveti krTomiT gajerebuli,<br />
imis SiSiT, rom dro ileva, uRimRamo, WuWyiani dila<br />
sacaa moaRwevs da mrisxane SeZaxili _ `Ïîäåì!~ wamogagdebs...<br />
qofakebis RrenaSi, boRmiani ginebiT yinvaSi gagdeben<br />
da sul sirbiliT, sul sirbiliT _ wuTi sapirfareSoSi,<br />
wuTi uferuli Cais dasalevad, asgramiani comis<br />
gundis Sesasanslad da kvlav RorRiani gza karierisaken,<br />
sadac erTi adgilidan <strong>me</strong>oreze usasrulod<br />
ezidebian qvas, ro<strong>me</strong>lic <strong>me</strong>re arsad aravis miaqvs, radgan<br />
jojoxeTis wrem erT adgilas unda itrialos.<br />
erTxelac, roca bewvi kinaRam gawyda, <strong>me</strong>ts ver gavuZlebo,<br />
gaifiqra, qurdma Joram Tvali Caukra _ `xval<br />
karierSi aRar waxval, samzareuloSi qvabebis saxexad<br />
dagtoves!~ yurebs Zlivs daujera. neta ro<strong>me</strong>li lurji<br />
cidan CamouSves es axali jildo? `ase viciT Cven, zemliakebma!~<br />
_ ulvaSebSi CaiRimala Joram... marTlac rom!<br />
qurdis wyalobiT edga beris suli da madlobis <strong>me</strong>ti ra<br />
eTqmoda... uzarmazari, Savad gazinTuli Ru<strong>me</strong>lis kedels<br />
zurgiT miyrdnobils xerxemalSi siTbom dauara<br />
da mixvda, jojoxeTuri tanjvis miuxedavad sicocxle<br />
mainc grZeldeboda...<br />
mTeli kvira axriginebda Tujisa da aluminis veeba<br />
qvabebs, wlobiT rom zinTi da Wvartli CasWedodaT<br />
da vera Zala maT ver gaaTeTrebda... mcdeloba mainc ar<br />
dauklia, suli kinaRam gadaayola.<br />
moulodnelad ko<strong>me</strong>ndanti wamoadga Tavze. kviras<br />
nataSas saxre rom igema, maSinve gaifiqra, es ase iolad<br />
ar Camivlis, mgoni Cemi grZeli ena mRupavso. ager auxda<br />
kidec! ko<strong>me</strong>ndants kiteli Ripze askdeboda, Rababi sayeloze<br />
gadmohfenoda. taxiviT daixrutuna, axeddaxeda<br />
wvrili TvalebiT, romlebic Tavisi SeorTqlili saT-<br />
validan mis qonian, gafiJvinebul saxeze Zlivs aRmoaCina<br />
berim.<br />
_ esaa? _ mxleblebs daekiTxa ko<strong>me</strong>ndanti.<br />
staces xeli da win gaigdes. undoda ekiTxa, ra damiSavebiao,<br />
magram icoda, winaaRmdegobas azri ar hqonda<br />
da damorCilda.<br />
cxel abanoSi Caketes, jagrisi da sapnis naWeri<br />
Seugdes.<br />
es iyo gaugonari fufuneba. patimrebs TveSi erTxel<br />
Tu dabandnen. saxanZro SlangiT miuSverdnen nelTbil<br />
wyals, titlikana brbos tanze mimxmar wvirs Camorecxavdnen,<br />
ZonZebs orTqlSi gautarebdnen mkbenarebis<br />
mosaspobad da aravis edardeboda, amgvar abanos zed<br />
filtvebis anTeba Tu daerTvoda.<br />
ixexa da ixexa codvili gvami beri zaqaraiam. codvili<br />
imitom, rom R<strong>me</strong>rTma siyvarulisaTvis uboZa igi,<br />
man ki ver gamoiyena. odesRac bednierebis oqrosTmianma<br />
mzeWabukma sayviri Cahbera, xolo berim veRar gaigona<br />
mowodebis xma, radgan s<strong>me</strong>na SiSma da simxdalem dauxSo.<br />
axla, cxeli Wavlis qveS, tanze rom daixeda, TviTonve<br />
gaukvirda. amdeni SimSilisa da wa<strong>me</strong>bis Semdeg jerac<br />
SerCenoda adamianis forma, Tumca aqamde egona, carieli<br />
ZvaliRa davrCi, suli male ga<strong>me</strong>parebao.<br />
abanodan gamosuls sufTa SarvalxalaTi da fexsac<strong>me</strong>lebi<br />
daaxvedres. ase aq aravis anebivrebdnen da<br />
SiSnarevi eWvebisagan Tavbru daesxa.<br />
gamokoxtavda beri zaqaraia da sadalaqoSi miabr-<br />
Zanes. blagvi samarTebliT pirze jagari Camofxikes da<br />
kacma sakuTari Tavi ver icno. gabzaruli saTvalidan sakmaod<br />
sandomiani mamakaci iyureboda.<br />
`ufalma Tu ar gagi<strong>me</strong>ta, jojoxeTsac gadaurCebi!~<br />
_ gaifiqra, pirjvris gadawera ki ver gabeda.<br />
kabinetSi Seiyvanes. ko<strong>me</strong>ndanti savarZelSi tomarasaviT<br />
ido. wvrili TvalebiT axeda.<br />
_ istorikosi xar, xom?<br />
356 357
_ diax!<br />
_ maswavlebloba Tu SegiZlia?<br />
_ profesiiT pedagogi var!<br />
_ Cemi gogo xom ginaxavs?<br />
_ diax!<br />
_ ici Sen, rom skola aq ara gvaqvs da biblioTeka.<br />
_ ko<strong>me</strong>ndantis xmaSi mamobrivi siTbo gakrTa. _ bavSvi<br />
gamitutucda. arada, dediT obolia, gverdidan ver vi-<br />
Soreb. amitomac ver vagzavni did miwaze... calke oTaxi<br />
geqneba kotejSi. nu daiviwyeb, rom patimari xar. is oTaxi<br />
igive sakania. gamoxval da tyvias miiReb, gaqcevis mcdelobad<br />
CageTvleba. nataSa TviTon mogakiTxavs, roca<br />
<strong>me</strong>cadineoba moesurvileba...<br />
31<br />
sark<strong>me</strong>ls garedan gisosi ekeTa. SuSebi TeTri sa-<br />
RebaviT iyo dafaruli. vinc aq adre cxovrobda, erTgan<br />
saRebavi amoufxaWnia da WuWrutanidan moCanda mav-<br />
TulxlarTebi, koSkura, barakis Savi kedlebi da nawilobriv<br />
ezoc.<br />
kuTxeSi momcro taxti idga, sark<strong>me</strong>lTan magida da<br />
ori tabureti, albaT maswavleblisa da moswavlisaTvis.<br />
berim Tavi samoTxeSi igrZno. SeeZlo gemrielad<br />
gamoeZina Tbil da mSral oTaxSi. WuWrutanidan aravin<br />
uTvalTvalebda. patimris salafavis nacvlad saW<strong>me</strong>li<br />
administraciis sasadilodan mosdioda. esaa, xandaxan<br />
daasaq<strong>me</strong>bdnen, ojaxis fareSobas ahkidebdnen. derefani<br />
unda daegava, SeSa da qvanaxSiri Semoetana, anda saTlebiT<br />
wyali. dilauTenia cecxli unda daenTo, gvian Ra<strong>me</strong><br />
ki nacartuta gamoexveta... aseTi Sroma sulac ar iyo<br />
mZi<strong>me</strong>, piriqiT, saxalisodac eCveneboda.<br />
nataSa pirvelsave dRes gamocxadda. Sinaurul<br />
`sarafanSi~ igi ufro uwlovani da ucodveli Canda. tan-<br />
kenari gogona iyo, SxvarT fexebs mousvenrad abakunebda<br />
iatakze, cmukavda... axalgazrduli mxurvalebiT pir-<br />
Tamde ivseboda, sisxls ver iokebda. mkerdi gamomwvevad<br />
eWira, aravisi xeli jerac ar Sexeboda da molodinis<br />
TrTolva Sig naRmiviT Cabudebuliyo. mis TvalebSi<br />
qalur mowodebas gauTviTcnobierebeli sisastike enacvleboda.<br />
Subli eWmuxneboda, raki fiqri uWirda da<br />
sakuTari ususuroba mrisxanebaSi gadaezrdeboda. cxviris<br />
Txeli nestoebi SeuTrToldeboda xol<strong>me</strong>, loyebidan<br />
yurisZirebamde sisxli moasxamda. bage exliCeboda,<br />
TiTqos ixvewebao _ `nuJe, nu!~ Tumca amavdroulad<br />
bavSvuri gulubryvilobiT cdilobda daemala survili,<br />
raic isedac pirze ewera.<br />
aseTi daudegari, mouT<strong>me</strong>neli mowafe arguna bedma<br />
siWarmageSi Sesul beri zaqaraias. aqamde xom martokacis<br />
gausaZlisi yofiT icxovra. siymawvilis Jamidan<br />
misi guli qalis trfobas ar auZgerebia. <strong>me</strong>cnierul StudiebSi<br />
Caflul qaRaldis Wiad qceuliyo, marad Tanamdev<br />
SiSs daeZabunebina... albaT am SiSma gauxangrZliva<br />
yofiereba, magram axla zonis quruS bneleTSi qalwulebrivma<br />
gamonaTebam miaxvedra, rom drois xangrZlivobas<br />
fasi ara aqvs, Tu mas bednierebac ar axlavs... sevda<br />
daeufla beris, mistiroda dakargul wlebs, moisurva Tvali<br />
aexila am patara, uWkuo gogonasaTvis, eTqva, geTayva,<br />
Cemo angelozo, Seisxi frTebi da gascildi jojoxeTis am<br />
bnel da WuWyian karibWes, gafrindi mziani samxreTisaken,<br />
sadac maradmwvane pal<strong>me</strong>bis fonze lurji zRva livlivebs,<br />
sadac Savgvremani Wabukebi wablisfer cxenebze Semogisva<strong>me</strong>n<br />
da tyiani mTebisaken gagitaceben...<br />
nataSa veRar miuxvda beris fiqrTa mdinarebas,<br />
Tavi gaaqnia da Wirveulad ikiTxa:<br />
_ aba, miTxariT, nataSa rastova rogor moiqceoda?<br />
_ dajeqi! _ mxarze xeli daado berim, taburetze<br />
dasva. xelisguli TiTqos aewvao, qaliSvilis mxurvalebam<br />
elvasaviT gahkra. xeli civad uSva, viwro oTaxSi<br />
358 359
olTas mohyva da xmagabzarulma daiwyo ambavi nataSa<br />
rastovas pirveli <strong>me</strong>jlisisa.<br />
msgavsi ram aqamde ara s<strong>me</strong>noda zonis nataSas, arc<br />
ufliswulisa da konkias zRapari icoda, arc ro<strong>me</strong>osa da<br />
julietas siyvarulis ambavi... TvalebgafarToebuli Sehyurebda<br />
beris, bageebi sayvarlad gaxleCoda. xandaxan<br />
gabuStul, wiTel tuCze enis wvers moisvamda, igrilebda...<br />
kacs survili klavda, Sexeboda am bageebs, Tumca<br />
TviTonve afrTxobda es uneblie fiqri, sircxvilis almuri<br />
sdioda, saZraxisad miaCnda, saamisod Tavs berikacad<br />
Tvlida...<br />
_ ramdeni wlisa iyo andrei balkonski?.. pieri?..<br />
nataSa?..<br />
pasuxi rom miiRo, gaurkvevlad dasZina _ `aha!~<br />
kaci fiqrSi didxans utrialebda am `ahas~, ver<br />
mimxvdariyo, risi Tqma surda gogonas, ra ewada...<br />
SiSisa da danaSaulis grZnoba tanjavda beris.<br />
TiTqos maRlidan viRaca gadmohyurebda, TiTs sayveduriT<br />
uqnevda, Ralats ukiJinebda... ver gaego vis Ralatobda...<br />
Tu amas Ralati erqva, beri zaqaraiam mxolod sakuTar<br />
Tavs uRalata, sakuTar mrwamss, arsebobis mizans,<br />
raic mamamisma, cxonebulma solomonma saxelSive miuni-<br />
Sna, oRond cxovreba ise galia Svilma, vera da ver amoxsna<br />
mamis qaragma, TumcaRa beris bediRbliT ki icxovra.<br />
ase grZeldeboda mowafisa da maswavleblis urTierToba.<br />
nataSas arc werakiTxva uyvarda, arc xatva, arc<br />
maTematika da misTanebi xiblavda. ijda da gafarToebuli<br />
TvalebiT misCereboda beris, us<strong>me</strong>nda aTas erTi Ramis<br />
zRapars, ro<strong>me</strong>lic ikinZeboda beri zaqaraias mier<br />
wakiTxuli wignebidan, sadac mudam trialebda tragikuli<br />
siyvarulis variacia da erTxelac qaliSvilma warbebi<br />
SeWmuxna, Tvali gauswora da miaxala:<br />
_ gafuWebuli!<br />
beri airia, SiSisagan guli Cauvarda. egona, gogona<br />
wamoxteba, taxiviT gasiebul Tavis mamikos mouxmobs<br />
da enadgakrefil maswavlebels kvlav karierSi ukraven<br />
Tavs, saidanac cocxali verc dabrundeba, cxadia.<br />
_ nataSa, Zvirfaso! _ Zlivs amoisunTqa kacma.<br />
_ iseT ra<strong>me</strong>ebs miyvebiT... _ gogonam mowyvetiT,<br />
SeTqmuliviT Caicina, tuCze TiTi miido. _ mamikom ar<br />
gagigoT... <strong>me</strong>kiTxeboda, ras gaswavliso, partistorias<br />
da ariT<strong>me</strong>tikas<strong>me</strong>Tqi...<br />
_ nataSa, Zvirfaso! _ aluRluRda beri.<br />
_ Zvirfaso, Zvirfaso... _ gamoajavra gogonam da<br />
oTaxidan gafrTxialda.<br />
beri adgilzeve darCa. gaognebuli ijda taxtze.<br />
erTxelac gaiara bewvis xidze, gadarCa... sifrTxiles<br />
mouxmo.<br />
momdevno dRe TiTqos ar gansxvavdeboda sxva<br />
dReebisagan. sarkmlis WuWrutanas garedan WuWyiani<br />
nisli moefina, imis miRma Zlivs ilandeboda axlo barakis<br />
sveli saxuravi... koSkuraze guSagi idga. ezo carieli<br />
iyo, siwynare dagubda... ager derefanSi fexsacmlis<br />
bakuni ismis. es nataSas fexis xmaa, aqeTken moiCqaris... beri<br />
taxtze jdeba, uWirs TrTolvis daokeba... muxlebze xelebs<br />
aWers, Tavs iTokavs.<br />
ki ar Semovida, Semofrinda nataSa, kari miijaxuna,<br />
zurgiT miawva.<br />
_ mamiko wavida, saRamomde ar dabrundeba!<br />
beri umweobam Seipyro. igi saTamaSoa am gogonas<br />
xelSi, misiT erTobian, TviTon ki Tavdacvis aranairi<br />
Rone ar gaaCnia.<br />
_ dajeqi, nataSa!<br />
taburetze aniSna. gogona dajda, TiTqos eklebzeao,<br />
cmukavda. berim aRviri amosdo gulisTqmas, xmas<br />
simtkice SesZina da xmadabla daiwyo Txroba imaze, Tu ra<br />
Wkviani bavSvi iyo valodia ulianovi da rogori friadosani<br />
_ soso juRaSvili... ar daviwyebia beladebis bavSvuri<br />
onavrobani, Tumca am eSmakobebSic imTaviTve goniereba<br />
da sidarbaisle igulisx<strong>me</strong>boda.<br />
360 361
_ Teqvs<strong>me</strong>ti wlis valodias Tu hyavda Seyvarebuli?<br />
_ ficxad ikiTxa nataSam. _ an soso juRaSvils,<br />
roca is Teqvs<strong>me</strong>ti wlisa iyo?<br />
berim mxrebi aiCeCa.<br />
_ nataSa, Zvirfaso...<br />
_ Zvirfaso, Zvirfaso!.. _ gaanCxlda moulodnelad<br />
gogona. _ ro<strong>me</strong>li Tqveni `Zvirfaso~ var! nataSa<br />
rastovas madarebT, albaT damciniT! is sasaxleSi cxovrobda,<br />
lamaz kabebs icvamda, irgvliv Tavadebi exvivnen,<br />
xan erTTan cekvavda, xan <strong>me</strong>oresTan... <strong>me</strong> ki am jurRmul-<br />
Si unda movkvde... dedac ara myavs... Tqven ki... Tqven ki...<br />
bebero sulelo! _ da uceb cremli gadmoyara.<br />
beris guli dawyda. marTlac `beberi sulelia~,<br />
patara, uWkuo gogonaze ugvani fiqrebi rom ikadra! es<br />
bavSvic xom msxverplia Tavisi bedisa, esec patimaria,<br />
versad gaeqceva am WuWysa da sibneles, misi siymawvile<br />
am WaobSi unda Caiferflos, qurdebsa da mkvlelebs<br />
Soris da iqneb verc verasodes ixilos feradovani samyaro,<br />
beri zaqaraias warmosaxvam da monayolma wignebma<br />
rom dauxates...<br />
_ nataSa! _ beri mis rbil, oqros kululebs Seexo,<br />
gaubedavad gadausva xeli.<br />
gogona uceb wamoiwia, taburetidan mosxletiT<br />
beris muxlebze gadmoinacvla da tiriliT Caexvia. gaognda<br />
beri zaqaraia, Tavzari daeca, wamiT gaSeSda, magram<br />
sicocxleSi erTaderTjer gadmogdebul jildos<br />
xeli veRara hkra...<br />
32<br />
_ yvela rusi erTnairi rodia! _ mravali wlis<br />
Semdegac sevda gakrTeboda beri zaqaraias xmaSi. _ zogi<br />
tolstois da turgenevis gmiria... rusi inteligentebi,<br />
daxvewili sulierebiTa da farTo gonebiT... magram rusuli<br />
brbo, najaxiT SeiaraRebuli boroti stiqia...<br />
vera xvdebodnen misi ms<strong>me</strong>nelebi, risi Tqma ewada<br />
beris, ra awuxebda, guls ra cecxli SemoenTeboda.<br />
seni sWirda ganukurneli _ SiSisa da vera da ver<br />
daeZlia bolomde.<br />
`Caifsi, biWo, beri!~ _ qirqilebda maradi qosa<br />
ZRvibia da es xma fexdafex mosdevda, kubos karamde unda<br />
miecilebina.<br />
garegnulad daxvewili inteligenti, Sinaganad<br />
uwyvet TrTolvasa da sisvelis grZnobas Seepyro.<br />
mxolod maSin, zonis bnel yofierebaSi akaSkaSda<br />
grZnoba, romlis gamxelisa sakuTari Tavis winaSec ver<br />
bedavda.<br />
qaRaldis Wiam odesRac, siWabukeSi marTas ver<br />
Sehbeda, ver gaumxila gaumxeleli, gulSi Caimarxa da<br />
daagviana... marTa ise Cavida miwaSi, veraferi gaigo...<br />
kacs ki gulistkivili miuyuCda, miunelda, xandaxan Tu<br />
Seaxsendeboda, msubuqad gakenwlavda. beris arsebaSi<br />
adgili ar darCeniliyo grZnobisaTvis, riTac savsea mis<br />
mier aTasjer wakiTxuli wignebi, radgan masSi mudam<br />
batonobda sul sxva grZnoba _ yovlismomcveli da dam-<br />
Trgunveli SiSi.<br />
amitomac ver moicala sxva qalisaTvis, amitomac<br />
Caiketa kvercxis naWuWSi _ palimfsestSi, ro<strong>me</strong>lsac<br />
albaT mis garda sxva aravin waikiTxavda... da ai, siWarmagis<br />
Jams, roca ukuRmarTma bedma zonaSi gadmoisrola,<br />
roca sikvdilze fiqri Tu aZlebinebda, moulodnelad<br />
am urCxuleTidan gamocqrialda cisferi angelozi _<br />
nataSa... da es iyo umaRlesi jildo, sicocxlis safasurad<br />
gadmogdebuli...<br />
asaki daaviwyda beris, Cvid<strong>me</strong>ti wlis ymawvilis<br />
mgznebarebiT elodeboda Tavis satrfos... daaviwyda,<br />
362 363
om is patimaria am saknisa, am zonisa, am patara gogosi...<br />
veRar xvdeboda, ra Rirsebebis gamo gamoarCies sxva ubedurTagan...<br />
albaT gogonas bavSvurma fantaziam Seqmna<br />
ararsebuli xati, TviTon Tavi nataSa rastovad warmoidgina,<br />
beri zaqaraiaSi ki andrei balkonski amoikiTxa<br />
da es yovelive realobas imdenad iyo daSorebuli, mxolod<br />
bavSvis umwifar gonebas Tu SeeZlo SeeerTebina<br />
SeuerTebeli.<br />
SiSi gandevna berim, viwro sakanSi Tavisufleba<br />
igrZno da bednierebis yovel wams jildod iTvlida ganvlili<br />
wa<strong>me</strong>bis wil... TiTqos viRaca movale uxdida vals...<br />
axlda am gatacebas sxva grZnobac, romlis gamxelisa<br />
rcxvenoda da ufal R<strong>me</strong>rTs Tvals aridebda. es iyo tkbili<br />
grZnoba SurisZiebisa! TiTqos dascinoda yovlisSem-<br />
Zle ko<strong>me</strong>ndants, dascinoda mTel sabWoeTs, niSns ugebda,<br />
Tqven <strong>me</strong> gamwireT, magram revanSi aviRe, gajobeT,<br />
radgan Tqveni ulamazesi asuli ager, am bnel sakanSi, am<br />
WuWyian sarecelze xasad miwevso...<br />
es iyo amboxeba, es iyo gamowveva, da Tumca yovelive<br />
ucilod sikvdiliT unda damTavrebuliyo, icoda<br />
berim, misi SiSi aqamdec sikvdilis SiSi rodi iyo. sikvdili<br />
garduvalia da mas versad gaeqcevi! ufro autaneli isaa,<br />
rom cxovrebam fuWad Caiara, uSinaarsod, im defisadac ar<br />
Rirs, saflavze warweril cifrebs Soris rom dasva<strong>me</strong>n...<br />
Tur<strong>me</strong> ra cbiereba Cabudebula beris sulSi?.. ai,<br />
gaiCxakunebs karis raza, mTqnarebiT gaiReba leviaTanis<br />
yba da derefnis sibnelidan zRurblze wamoimarTeba<br />
kasriviT mrgvali da mZi<strong>me</strong> ko<strong>me</strong>ndanti, fenafena qonidan<br />
ZlivsRa moCans ori pawia Wrili _ taxis Tvalebi. uxeSi<br />
Zalisa da borotebis simbolo, igi Semobajbajdeba, sikvdilis<br />
sicives Semoitans, eWvianad axeddaxedavs patimars<br />
da cxvirSi CaidudRunebs:<br />
_ rogor midis <strong>me</strong>cadineoba?<br />
_ diax, diax, niWieri bavSvia, Zalian kargad iTvisebs<br />
Cems gakveTilebs! _ uwyinari TvalTmaqcobiT pasuxobs<br />
beri, sulSi ki pawia eSma siciliT CabJirdeba.<br />
misi gakveTilebi marTlac swrafad aiTvisa mowafem.<br />
oTaxSi msubuqi xalaTiT Semodioda, imis qveS sacvlebs<br />
arc icvamda, raTa dro ar daekarga da Wabukadqceuli<br />
beri netarebis iseT mwvervalebze dafrinavda, zonidan<br />
da mTeli cimbireTidan cis laJvardovans aRwevda.<br />
_ beberi tura! _ krutunebda nataSa, TrTolva<br />
uvlida, ndomisagan dneboda. moSiSvlebul, gluv kanze<br />
kacis Savad dakorZebuli xeli garTxmul obobas hgavda,<br />
magram amas is ver xedavda, radgan netarebda wignis<br />
romantikul gmirTan, romlis realuri xati arc ainteresebda.<br />
igi mxolod sakuTar qalur sawyiss ugdebda yurs<br />
da misi karnaxiT cxovrobda.<br />
gazafxuli zamTris gagrZelebas daemsgavsa,<br />
oRond odnav ufro WinWyli da usiamovno iyo. swored<br />
aseT dRes Semovida nataSa. xalaTis nacvlad mowafuri<br />
kaba ecva. mkerdze komkavSiruli samkerde niSani miebnia.<br />
dawnuli T<strong>me</strong>bi TavzeviT gvirgvinad Seekra. simkacres<br />
da miukareblobas asxivebda da beri uCveuli ridma<br />
Seipyro.<br />
_ ioseb stalini mokvda! _ Tqva mowyvetiT nataSam,<br />
taxtis kideze Camojda, didron TvalebSi cremli<br />
Seugubda.<br />
beri gaSra, taburetze daeSva da xelisgulebi<br />
pirze aifara.<br />
TiTqos dabnelda, goneba aeria, veRar gazoma<br />
moulodneli eldis siRr<strong>me</strong>.<br />
mxrebi SeuTrTolda, SeaZagZaga.<br />
taburetidan wamoiwia, taxtze pirqve daemxo da<br />
zmuili morTo.<br />
cdilobda Tavs moreoda, xelisguliT piri moemuwa,<br />
magram gulmuclidan Seukavebuli zmuili amosdioda<br />
da verafriT SeeCerebina.<br />
364 365
nataSa SeSinda, fexze wamoxta, daxeda aZagZagebul<br />
kacs da gareT gavarda.<br />
beri zaqaraia zmuoda, zmuoda da bolos waskda _<br />
tirili giJur xarxarSi gadaezarda... zurgze gadabrunda,<br />
kotrialobda, tlinkebs isroda da xarxarebda... Tan<br />
TvalTagan cremli sdioda, TviTonac ver gaego, sixarulisa<br />
Tu mwuxarebisagan...<br />
33<br />
zonam mxolod zafxulSi gaigo didi beladis gardacvalebis<br />
ambavi. placze patimrebi Caamwkrives da ko<strong>me</strong>ndantma<br />
waukiTxa es samwuxaro cnoba, Tanac daamata,<br />
glova glovaa, magram disciplina da ganawesisadmi mor-<br />
Cileba aucilebeliao.<br />
gariJraJze ki ubedureba moxda! vin icis, biZgi vin<br />
misca, rodidan dagubebulma boRmam ifeTqa, rodis da-<br />
Tesili Sxamiani Teslidan urCxuli amoizarda.<br />
bindi icriceboda, roca koSkuridan SaSxanis srola<br />
moisma. beri wamoxta, mzera sibneles miapyro. sarkmlis<br />
SuSa wiTlad RudRudebda. garedan tkacatkuci da<br />
kacTa Jriamuli ismoda.<br />
`xanZaria!~ _ daaskvna.<br />
swrafad Caicva da WuWrutanas mieweba.<br />
baraki iwvoda, cecxli ukve saxuravze avardniliyo.<br />
<strong>me</strong>wamul fonze Savi landebi mimorbodnen da beris<br />
moeCvena, cecxls aqrobeno... uceb aswia viRacam najaxi<br />
da <strong>me</strong>oris Tavze dauSva... sazareli kivili, xmis moulodneli<br />
Cawyveta, dacemuli sxeulis bragvani...<br />
beris SiSisagan TiTqos dambla daeca, xerxemali<br />
gaukavda. vera da ver moscilda WuWrutanas. aSkarad<br />
gaarCia gamyinavi, mZulvarebiT savse Rriali:<br />
_ bei gruzin!<br />
cecxli <strong>me</strong>zobel barakebs gadaedo, agurgurda.<br />
zona dResaviT gaanaTa. berim ixila, brbo RrianceliT<br />
rogor nadirobda adamianebze... ager Jora icno... darbaiseli,<br />
Tavmomwone Jora aqeTken gamorboda, saSvels<br />
eZebda... mavTulxlarTs gadaawyda, zed abobRda, magram<br />
miuswres, najaxebiTa da saxanZro barebiT akuwes...<br />
_ dascxeT qarTvelebs!<br />
ramdeni<strong>me</strong>m akrZalul sivrceSi Seaswro, Sida<br />
mavTulxlarTi gadalaxa... umal koSkurebidan akakanda<br />
tyviamfrqvevi da vinc najaxs gaeqca, tyviiT mocelilni<br />
Cawvnen...<br />
_ dascxeT qarTvelebs! _ moismoda zonis sxvadasxva<br />
bolodan... cecxli ki Zlierdeboda, barakidan<br />
barakze gadadioda, xarbad lokavda CaSavebul kedlebs.<br />
beris muxlebi moudunda, Zirs gawva. bavSviviT<br />
tiroda da taxtis qveS miZvreboda, Soreul kunWulSi,<br />
raTa damalvoda saSinel xvedrs.<br />
yurSi ki Zveleburad, iqednurad CaixiTxiTa qosa<br />
ZRvibiam:<br />
`Caifsi, biWo, beri?~<br />
TandaTan miwynarda x<strong>me</strong>bi. ukve aRar ismoda sisxlmowyurebuli<br />
brbos xavili, koSkurebidan kantikuntad<br />
Tu gaisrodnen gamafrTxileblad.<br />
dRis sinaTle Semoipara oTaxSi, gacrecili da<br />
uRono.<br />
SiSiT daleuli beri gamofofxda taxtidan, kvlav<br />
WuWrutanas mieweba.<br />
janRi gaifanta. mze daekida aRmosavleTis horizontze<br />
da misi <strong>me</strong>wamuli sxivebi daefina danaxSirebul<br />
barakebs, mxrColav morebs, landadqceul adamianebs,<br />
sakuTari borotebiT daTrgunvilebi rom dalaslasebdnen<br />
aqeTiqiT da uCumrad agrovebdnen mimofantul gva<strong>me</strong>bs.<br />
berim Tvali ver gauswora mavTulxlarTze gadakidebul<br />
gvams, ro<strong>me</strong>lic jer kidev guSin misi keTilism-<br />
366 367
yofeli Jora iyo, dRes ki xorcis grovad qceuliyo. Tavi<br />
aqeTken moeRrica da cali, gadarCenili Tvali sayveduriT<br />
moebjina, vaJkacoba ratom ar geyo, ratom ar miSveleo.<br />
uyurebda yovelive amas beri zaqaraia, cremli<br />
TavisTavad Camosdioda. am ramdeni<strong>me</strong> saaTSi motyda, daberda,<br />
kvlav Seubrunda SiSis seni, <strong>me</strong>tastazebad moedo<br />
sxeulsa da suls...<br />
albaT daaviwydaT misi arseboba. mTeli dRe aravin<br />
moakiTxa... gareT kolonebad awyobdnen patimrebs.<br />
avtomatian jariskacebs avi qofakebi sadaviT Zlivs eWiraT.<br />
pirutyvi sisxlis suns gaecofebina... kolonebi gahyavdaT<br />
zonidan. `zekebis~ jgufi ki ezos kuTxeSi xaros<br />
Txrida, raTa msxverplni erTianad CaexvetaT da maTi<br />
arsebobis kvalic wareSalaT.<br />
gulisreva moawva beris, Tavi Zlivs Seikava. taburetze<br />
dajda, magidaze daemxo da beds miendo.<br />
<strong>me</strong>ore dRes moicala ko<strong>me</strong>ndantma misTvis, zRurblze<br />
gadmoalaja, yuradRebiT SeaTvaliera.<br />
_ saq<strong>me</strong> mosalocada gaqvs! _ daixrutuna. _ qar-<br />
Tvelebidan SenRa gadarCi. es Cemi nataSas damsaxurebaa...<br />
arada, dasanania, dRes amnistia unda gamo<strong>me</strong>cxadebina,<br />
daRupulebs ganTavisufleba eweraT, magram Tur<strong>me</strong><br />
bedi ara hqoniaT.<br />
gamtknarebuli us<strong>me</strong>nda beri. amnistiao, ganTavisuflebao...<br />
vin eSmakma Seabruna jojoxeTis es kevri...<br />
_ mowesrigdi! kancelariaSi Seni sabuTebi mzadaa.<br />
raki areulobaSi monawileoba ar migiRia, amnistia<br />
Senzec vrceldeba. amasac nataSas unda umadlode. gogona<br />
aRfrTovanebulia Tavisi maswavlebliT. neta vicode,<br />
iseTi ra Tafli waucxe!<br />
beris piri gaSroboda, nerwyvi ver gadaeylapa.<br />
_ moqalaqe ufroso, msxverpli bevri iyo?<br />
ko<strong>me</strong>ndants Tvalebi ufro dauwvrilda, TiTqmis<br />
gauqra.<br />
_ es Sen ar gexeba! zonis ambebze, gafrTxileb,<br />
sityva arsad dagcdes! es saxelmwifo saidumloebaa da<br />
misi gacxadeba kanoniT isjeba.<br />
saaTic ar gasula da Zvel bamburaSi Cacmuli beri<br />
zaqaraia Tavisi SuSagabzaruli saTvalidan becad Sehyurebda<br />
nataSas, sakontrolo punqtamde rom gamoacila.<br />
_ bebero turav, _ ase uTxra nataSam, _ ar damiviwyo!<br />
Cvenc male gavemgzavrebiT, zonas xuraven. ra<br />
bednierebaa, mamaCemi dedaqalaqSi gadahyavT. iq kinoc<br />
iqneba, biWebic, cekvebic... mainc ar damiviwyo, bebero<br />
turav!<br />
_ nataSa, Zvirfaso bavSvo, Cemo gadamrCenelo!<br />
_ wailuRluRa berim.<br />
gogonas saxe moeRrubla, CasCurCula:<br />
_ ocdaCvid<strong>me</strong>ti qarTveli daCexes, marto Sen<br />
gadarCi!<br />
cerze aiwia, loyaze miamiturad, raRacnairad<br />
ubiwod akoca, Setrialda da gaiqca...<br />
warsuli cxovrebiT datvirTuli miemgzavreboda<br />
beri zaqaraia Sinisaken, Zlivs miaTrevda SiSis <strong>me</strong>tastazebiT<br />
damZi<strong>me</strong>bul sxeuls...<br />
`Zia, gexvewebi, roca dammarxaven, perangs nu gamxdian,<br />
mrcxvenia!~ _ patara, daleuli gogonas CurCuli<br />
sdevda...<br />
368 369<br />
34<br />
_ `damwuxrda deda moskovi, Tavi daxara Tbilismac,<br />
droSis talRaze esvena <strong>me</strong>droSe komunizmisa!..~ _<br />
qalis mwuxare xmas samgloviaro musika axlda, rac amZafrebda<br />
istoriuli mo<strong>me</strong>ntis mniSvnelobas.<br />
aqamde samSoblo da stalini TiTqos gaigivebuli<br />
iyo. amieridan qveyana daoblda da aravin icoda, xvalindeli<br />
dRe ras moitanda... `es ra glovis xma gvesmis am<br />
diliT, es ra glovis zars arisxebs kremli...~
qalaqi Savlentiani wiTeli droSebiT moifina,<br />
yvelgan stalinis SavarSiani portretebia gamofenili...<br />
`Savi arSia suraTs miekra, droSas avlia glovis arSia...~<br />
xelmZRvanel amxanagebsac wiTeli, SavarSiani samklaurebi<br />
ukeTiaT...<br />
samgloviaro procesiebi <strong>me</strong>reTis sxvadasxva kuTxidan<br />
daiZra, moaqvT maRla aRmarTuli portretebi da<br />
dabla daxrili droSebi...<br />
sasule orkestri samgloviaro musikas aJRerebs.<br />
mofarfate bgerebi caSi dafrinaven da Citebad iqcevian...<br />
sayovelTao mwuxarebas aRar uxdeba kamkama lurji<br />
ca da mzis cincxali sikaSkaSe...<br />
momitingeebi macxovrisgorasTan grovdebian.<br />
zeviT, stalinis monu<strong>me</strong>ntTan ficarnagze amxanagebi<br />
dganan, ise Sors da maRla arian, pawawa wertilebiviT<br />
Canan qvevidan.<br />
kibeebi kvlav pionerebsa da oqtombrelebs upyriaT<br />
da mouT<strong>me</strong>nlad cmukaven.<br />
niavze farfatebs droSebi, JRers samgloviaro<br />
musika. enis borZiki autyda mikrofonTan WipmoWril<br />
amxanag griSas. mas sakuTari bediRbali adardebs, uRrublo<br />
caze Weqaquxils elodeba.<br />
matrakveca kekem leqsi waikiTxa:<br />
_ `stalini cocxlobs, yvelas ase sjera uryevad.<br />
guls nu gaitexT! _ dRes partiam gasca brZaneba, mzes<br />
elvareba arasodes ar gauqreba, ukvdavebasTan xeli ar<br />
aqvs gardacvalebas!..~<br />
bikentis Svilia keke da aTas bavSvSi igi SearCies...<br />
win ixedeba bikenti, momavalsa Wvrets...<br />
oRondac, marTali Todua vin SearCia?<br />
marTali ficarnagis kideze dgas... mis ukan patara<br />
gogonebi Camwkrivebulan.<br />
marjvenas aswevs, kamkama cas axedavs da amaRlebulad<br />
a<strong>me</strong>tyveldeba:<br />
_ `he, amxanagebo! Sors dardi da cremli, es guli<br />
ulevel siyvaruls rom itevs, _ ekuTvnis samSoblos, _<br />
ymawvilis mWeqare xma TeTri mtrediviT maRla mifrinavs,<br />
gareSemo sivrces gadaevleba, eqo SoriT Soridan pasuxobs:<br />
_ moskovi, kremli, partiis stalinur centralur<br />
komitets! _ xmas depeSis stilze daiyenebs, <strong>me</strong>re kvlav<br />
maRla aiWreba: _ ara, Cven ar gvjera stalinis sikvdili<br />
_ dRes misi partia kvlav sdgas titaniviT, stalini<br />
icocxlebs, igi ar mokvdeba, radganac winswrafva...~<br />
ai, aq Seirxevian gogonebi, SoSiis bartyebiviT<br />
pirebs daaReben da refrens miuswrafeben:<br />
_ `es aris stalini!~<br />
marTali kvlav miugdebs:<br />
_ `radganac sinaTle...~<br />
_ `es aris stalini!~<br />
_ `radganac partia...~<br />
_ `es aris stalini!~<br />
_ `radgan komunizmi...~<br />
_ `es aris stalini!~<br />
reproduqtorebma mravalgzis gai<strong>me</strong>ores es sityvebi,<br />
<strong>me</strong>reTis Tavze afarfatdnen, mimoifantnen, gareubnebs<br />
uwies _ `es aris stalini!..~ `es aris stalini!..~ `es<br />
aris stalini!..~<br />
brinjaos monu<strong>me</strong>ntma ulvaSebSi CaiRima, Cibuxi<br />
Searxia da <strong>me</strong>gobrulad Caiduduna:<br />
`diax! diax!~<br />
gogonebi CamofrTxialdnen ficarnagidan. mar-<br />
Talic Camoxta, xalxSi gaeria. wuTis winandeli aRmafrena<br />
daicxro, ratomRac ukmayofileba igrZno. glova<br />
speqtakliT Seicvala. carieli sityvebi caSi gaifanta<br />
da gulSi araferi CarCa.<br />
_ rogori qarTveli davkargeT! _ Cailaparaka vi-<br />
Racam mis gverdiT. godora kaci iyo. sxvebma daudastures:<br />
_ aba, aba!<br />
370 371
`rogori qarTveli! _ iazra marTalim. _ stalini<br />
xom TavisTavad geniaa, epoqaa, magram amave dros is qar-<br />
Tvelia...~ aqamde gulis kunWulSi mimalul pativmoyvareobas<br />
malamod moecxo es sityvebi da glovisaTvis<br />
sruliad Seufereblad, gunebaSi CaiRiRina:<br />
`patara gori didia, didi stalinis mSobeli...~<br />
diax, msoflios xom vuCveneT vinca varT!<br />
mklavze mohqaCes. kekem Semoscina, usworo kbilebi<br />
TeTrad uelavda.<br />
_ kargi iyo!<br />
_ Sen iyavi kargi, lamazi iyavi! _ uneblieT Seepasuxa.<br />
kekes sinaTlem gadaurbina da Tvalebi aukiafda.<br />
`bavSvebs glova ar SeuZliaT!~ _ gaifiqra mar-<br />
Talim. arc TviTon SeeZlo didxans ezida mwuxarebis<br />
mZi<strong>me</strong> tvirTi, miT ufro gazafxulis am ciskrovan dRes.<br />
_ rogora xar, biCo? _ hkiTxa saidanRac gamomZvralma<br />
zinaida petrovnam.<br />
mkerdze stalinis momcro portreti Caexutebina<br />
da namtiralevi Tvalebi daswiTleboda.<br />
marTalim amoioxra. amiT daumtkica, <strong>me</strong>c Sewuxebuli<br />
varo, Tumca cotaTi Sercxva sakuTari farisevlobisa.<br />
kekeze fiqrobda, Tvalwin misi `gonji~ saxe edga<br />
da wamiT gamoiTiSa.<br />
_ magari qarTveli davkargeT! _ Tqva isev im kacma.<br />
_ <strong>me</strong>ore magari qarTveli dagvrCa moskovSi! _<br />
CaurTo viRacam.<br />
am dros Camohkres Conguris sims da dabal xmaze,<br />
sevdanarevad waumReres <strong>me</strong>Congure qalebma:<br />
_ `Cqini beria Teq vareno, iro Tquans simarTlesi,<br />
munafasi faCunsu do moZirana sinaTlesi, na...~<br />
`TiTo qarTveli yovelTvisa gvyavs dedaqalaq-<br />
Si!~ _ gaifiqra marTalim da es azri esiamovna...<br />
372 373<br />
35<br />
gamocdebi didad ar gaZnelebiaT. saRamo skolas<br />
isedac sul ramdeni<strong>me</strong> axalgazrda SerCa da amaT vin gaaSavebda.<br />
sam saxelganTqmul Wabuks, stalinis monu<strong>me</strong>ntis<br />
komkavSirel mSeneblebs miT ufro aravin gadau-<br />
Robavda gzas. aRniSna kidec aqlemapar<strong>me</strong>nma:<br />
_ sulac gamotvinebulni rom iyoT, Cveni ubadlo<br />
beladis monu<strong>me</strong>ntis aRmSeneblebs dabal niSnebs mainc<br />
ver gakadrebT!<br />
ase iyo Tu ise, ivnisis mzian dRes direqtorma Tamaram<br />
axalgazrdebs skolis damTavreba miuloca, atestatebi<br />
Camouriga, ris Semdegac yvelani aivanze gaikrifnen<br />
da samaxsovro fotosuraTebi gadaiRes.<br />
_ axla ki dedaCemi gvelodeba, es ambavi unda aRvniSnoT!<br />
_ ganucxada durum marTalis da ariqas.<br />
_ dedaCemic gvelodeba! _ Tqva ariqam.<br />
amaze SekamaTdnen. marTalis aravin elodeboda<br />
da morCiT, iqac mivideT da iqaco, Zmakacebi daaSoSmina.<br />
cicqna, mudamJams damfrTxali kato deida dabneuli<br />
facurobda, xelidan yvelaferi uvardeboda. zogjer<br />
gairindeboda, saTiTaod SeaTvalierebda ymawvilebs,<br />
TiTqos ukvirda, ase uceb, Tvalis daxamxa<strong>me</strong>baSi<br />
ranairad dakacdneno. guSin rom durus Rvino moeTxova,<br />
kato deidas, albaT, guli SeuRondeboda, axla ki misi<br />
Svili kaciviT dajda sufris Tavze, gadaxeda lamazad<br />
gawyobil purmarils da brZana:<br />
_ Sen marjvniv dajeqi, Sen marcxniv! _ <strong>me</strong>re dedas<br />
miubrunda: _ Senc dajeqi, oRond mamaCemis patara<br />
yanwic aq damidgi, magiT gansxvavebuls SevsvamT!<br />
`SevsvamTo!~ _ ariqam da marTalim erTmaneTs gadaxedes,<br />
kacebi iyvnen da unda SeesvaT kidec. Tumca, ra as<strong>me</strong>vT<br />
neta kacebs am mJave siTxeso, ki gaivles gunebaSi.
_ Z<strong>me</strong>bo, dRevandel dRes gaumarjos! _ rixiT wamoiwyo<br />
durum. _ adrec bevri gvilaparaknia, gvikamaTnia,<br />
magram rac iyo, bavSvoba iyo da dReis iqiT Cagorda warsulSi!<br />
amieridan samyaros karibWesTan vdgavarT da rasac<br />
davipyrobT, sul Cvenia!<br />
_ `Cven unda Cveni vSvaT myoobadi!~ _ CaurTo<br />
marTalim.<br />
_ cxovreba yvelas Seaxvedrebs kuTvnil sikeTes,<br />
oRond droulad SevamCnioT da xeli vstacoT! _ miuleqsa<br />
ariqam.<br />
_ amin, R<strong>me</strong>rTma gisminoT, Svilebo! _ katom pirjvari<br />
gadaiwera.<br />
Wiqebi miaWaxunes... yelSi ar gadadioda, magram<br />
jibriT dacales. <strong>me</strong>gobrebs durum daaswro, wveTi ar<br />
Catova da Seutia:<br />
_ aba, gogoebiviT nu inazebiT, Tu qeifia, qeifi<br />
iyos!<br />
<strong>me</strong>ore Wiqa ufro Zneli aRmoCnda, <strong>me</strong>sa<strong>me</strong> _ arc<br />
ise Zneli.<br />
`gansxvavebuli sasmisio~ da durum yanwi Seivso.<br />
Wiqanaxevriani iyo, magram aqamde xom yanwi xelSi ara<br />
sWerodaT da marTlac daijeres, kacebi varTo, raki<br />
kacebi varT, amis dalevasac SevZlebT, nebarTva aravisgan<br />
gvWirdeba, Wkua Cven TviTon mogvekiTxebao.<br />
wamodga duru fexze. xvalzeg beWebganieri da axovani<br />
vaJkaci dadgeboda albaT, axlac veravin dauwunebda<br />
tanadobas.<br />
_ cxonebuli mamaCemis suli mapatiebs, radgan am<br />
gansxvavebuli sasmisiT jer sxva sadRegrZelo unda warmovTqva!<br />
_ ganacxada sazeimo kiloTi. _ <strong>me</strong> minda amiT<br />
davlio no<strong>me</strong>r pirveli qarTvelis sadRegrZelo!<br />
_ rusTavelis? _ ikiTxa ariqam.<br />
_ ram dagaTro, biWo, ase uceb? _ gaukvirda durus.<br />
_ <strong>me</strong> minda msoflio xalxTa didi beladis stalinis<br />
sadRegrZelo davlio!.. SeiZleba, dedamiwis zurgze ukanaskneli<br />
qarTveli ar darCes, misi saxeli ki darCeba!<br />
_ R<strong>me</strong>rTma nu qnas, Svilo! _ xelebi gaasavsava<br />
katom.<br />
_ aseTi magrebi varT Cven, qarTvelebi! _ galaRda<br />
duru. _ <strong>me</strong>oce saukuneSi aba visa hyavs aseTi gmiri...<br />
Cvenc magrebi varT, Z<strong>me</strong>bo, magra vimuSaveT!<br />
_ ho, magrebi varT, qvebi vzideT! _ goneba daebinda<br />
marTalis, uazrod pasuxobda.<br />
_ <strong>me</strong> ki fexic Sevwire! _ CaiWiWyina ariqam.<br />
gemrieli xaWapuri gamoecxo deida katos. elarji<br />
ise iweleboda, lukmas ver moacilebdi... gareT mze Casvlas<br />
apirebda, sicxe neldeboda, Ria karfanjrebSi niavi<br />
qaqanebda... axalgazrdebsac TavSi uqaqanebda da Tamada<br />
cdilobda gezi ar SeSloda... mamis suli moixsenia... deda<br />
camde aiyvana. marTali da ariqa wamodgnen, didis ambiT<br />
uTxres, CvenTvis deida ki ara, namdvili deda xaro, kocnes<br />
da kocnes... katom Tvalebidan bednierebis cremli<br />
gadmoyara...<br />
_ axla ki, _ TiTi aswia durum, viRacas daemuqra,<br />
_ `margali koCiSi~ * sadRegrZelo SevsvaT. is <strong>me</strong>ore<br />
kacia qarTvelebSi da pirveli margalebSi! mTavaria,<br />
Cven upatronod ara varT moskovSi!<br />
_ upatronoebi indielebia rezervaciebSi, Cven<br />
ratom viqnebiT upatronod? _ ukmayofilod ikiTxa<br />
ariqam.<br />
marTalim Wiqa aswia da leqsi CaaWikWika:<br />
_ `stalinis droSis didebas icav, stalinis sibrZnis<br />
gaTbobs naTeli. simarTlis mcvelo, orgulTa risxvav,<br />
Sens saxels hficavs yvela qarTveli...~<br />
durum `vaSa~ SesZaxa da taSic Semohkra. ariqam<br />
moiwyina da jiutad Tqva:<br />
_ deda <strong>me</strong>lodeba!<br />
Tamada dacxra, mxarze xeli moferebiT mouTaTuna:<br />
374 375
_ kai Tu Zma xar, ise kargad vqeifobT, sufras nu<br />
amiSli!<br />
_ deda <strong>me</strong>lodeba! _ gai<strong>me</strong>ora ariqam da sawylad<br />
daamata: _ cudad var, biWebo!<br />
_ vai<strong>me</strong>, Svilo, Rvinom gawyina? _ dafrTxa kato.<br />
_ dajeqi, deda, Sen nu Relav! _ mkacrad Tqva durum.<br />
_ amas Cven gavarkvevT! maS, <strong>me</strong>gobrebis sadRegrZelo<br />
aRar davlioT?<br />
_ CvenTan davlioT! _ ariqas feri daaklda, gaicrica.<br />
_ deda <strong>me</strong>lodeba, Tan cudada var!<br />
marTali ucbad gamofxizlda.<br />
_ ho, wavideT, ariqa waviyvanoT!<br />
durum Wiqa mainc ar dadga, <strong>me</strong>gobrebis sadRegr-<br />
Zelo dalia, lukmac daayola da ariqa CitiviT aitaca,<br />
mxriT Seebjina.<br />
quCaSi gavidnen. Sebindebuliyo.<br />
_ isev cudada xar? _ hkiTxa durum.<br />
_ gadamiara, axla ukeTa var! _ grilma haerma<br />
ariqa gaaxalisa.<br />
duru mxiarul Wkuaze iyo Dda CaiRiRina:<br />
_ arT orofil maT qopunsi, gurSa mixutoluans,<br />
na...<br />
_ si soTini midurquni, Sxvasi qixutoluansi, na...<br />
_ CaurTo ariqam.<br />
_ qianas koCi goWyorduni, ukuli mogigonuansi,<br />
na... * _ daasrula marTalim.<br />
sicilxiTxiTiT miRwies ariqas saxlamde.<br />
aqac gaSlili sufra elodebodaT. fucu deidam<br />
saTiTaod Caixuta, loyebi daukocna samives.<br />
_ mogilocavT, Svilebo, mogilocavT! dakacdiT,<br />
davaJkacdiT, kacebovaJkacebo!.. es ramdeni malodineT,<br />
Romi gamicivda kardalSi!<br />
duru aqac sufris Tavze gamoiWima, Rvino Camoasxa<br />
WiqebSi.<br />
y<br />
ariqam piri ganze miabruna, cxvirze xeli itaca da<br />
gareT Zlivs gaaswro.<br />
_ Cemi sikvdili, awyina Rvinom! _ ukan gamoekida<br />
fucu.<br />
_ sustia! _ ganacxada durum. _ ariqa ZaZua sma-<br />
Si verasodes dajabnis duru gegias!<br />
_ magas dagimaxsovreb! _ marTalis Rvino dasanaxadac<br />
Sesjavrda. _ aTi wlis Semdeg SegajibrebT...<br />
xeli xels daukres.<br />
Zlivs Semolaslasda ariqa, deda exmareboda, feri<br />
ar edo.<br />
_ <strong>me</strong>ti ar SemiZlia, biWebo! _ sufras Tvali moarida.<br />
_ fucu deida, waiyvane da loginSi Caawvine eg<br />
glaxa! _ didis ambiT brZana durum. _ <strong>me</strong> da marTali<br />
davlevT axla magis sadRegrZelos da xval kenWiviT<br />
iqneba!<br />
_ Cven Z<strong>me</strong>bi varT! _ marTalis daaslokina. _<br />
Cven varT aTos, portos da aramisi!<br />
_ diaax! am WiqiT Cvens ariqas vadRegrZelebT!<br />
durum orisami sadRegrZelo kidev moaqiCmaCa,<br />
magram marTalisac ukve <strong>me</strong>ti Rone aRara hqonda.<br />
gviani iyo, roca fucu Ddeidas gamoemSvidobnen.<br />
misavaTebulma ariqam Tvali Zlivs gaaxila da gamosam-<br />
Svidobebeli sityva wailuRluRa.<br />
talaxaZis quCa mTlad Cabnelebuliyo.<br />
duru Sedga da uceb mTeli xmiT dasWeqa:<br />
_ orofili aka punsu, qumoZirun aka wunsu...*<br />
marTalim xma auwyo, oRond ufro mozomilad, <strong>me</strong>zoblebisa<br />
moerida.<br />
_ orofili Jiri punsu, Jiri xolo jgiri punsu...*<br />
durum yroyini Sewyvita da ikiTxa:<br />
376 377<br />
y<br />
y
_ ratom hqvia am quCas, magaliTad, talaxaZe? talaxi<br />
romaa, imitom?<br />
_ wamo, Sin migacileb! _ SesTavaza marTalim.<br />
_ ara, <strong>me</strong> migacileb!<br />
_ ara, <strong>me</strong>!<br />
cota xans iZiZgilaves, <strong>me</strong>re xeli xels daukres<br />
da TavTavianTi gziT wavidnen.<br />
bnelSi, WiSkarTan Seyovnebuli marTali urduls<br />
eZebda da RiRinebda:<br />
_ orofili viTi punsu, TeT punsu do TiTi punsu...*<br />
`ara, ratom hqvia talaxaZe? _ wyeniT gaifiqra. _<br />
vin oxeria es talaxaZe?.. berias didi <strong>me</strong>gobariao, hi... saxeli<br />
unda gamovucvaloT... erTi kai saxeli unda movigono!~<br />
logins xelis faTuriT miagno da ukve Zilburan-<br />
Si waibutbuta:<br />
_ ra davarqva?.. yvelaze grZel gvars movigoneb...<br />
mamuka TavaqalaSvilisa... mamukas quCa...<br />
CaeZina...<br />
y<br />
36<br />
<strong>me</strong>reTSi Wori gavrcelda, TviT lavrenti beria<br />
Camovida monu<strong>me</strong>ntis sanaxavado. Tur<strong>me</strong> sagangebo matarebeli<br />
Camodga rkinigzis sadgurze. samgzavro vagonebs<br />
erTi sabargoc eba. gaaRes kari da Savi limuzini Camoagores.<br />
iseTiao, ambobdnen, tyvias ar atarebso. amxanagi<br />
griSa da bikenti Toloraia daxvdnen stumars TavianTi<br />
manqanebiT. mTeli milicia fexze idga, magram Camosuls<br />
dacvis biWebi Camohyvnen, tyvias kbilebiT rom iWeren,<br />
iseTebi.<br />
marTalim Tavisi TvaliT dainaxa Savi, grZeli manqana.<br />
fanjrebze fardebi CamoewiaT da mgzavrebi ar Can-<br />
dnen. amxanagi griSas da bikentis manqanebic kudSi misdevdnen.<br />
bulvars ramdenjer<strong>me</strong> Semouares, albaT stumari<br />
qalaqs aTvalierebda. macxovrisgorasac miadgnen,<br />
iqidan karga xans ar mobrunebulan. marTla avida stumari<br />
im kibeze Tu qvevidan axeda, es veravin gaigo. er-<br />
Txans muzeumTanac idgnen. sadilobis Jams restoran<br />
`CxeriaSi~ Sevidnen. im dRes restorani rigiTi moqalaqeebisaTvis<br />
daiketa da milicia aravis uSvebda. <strong>me</strong>re<br />
oficiantebi irwmunebodnen, lavrentis vemsaxurebodiTo,<br />
magram ufro WkuaTmyofelni ar ijerebdnen, aseT<br />
dros, stalinis sikvdilis Semdeg, rodesac Cvens diad<br />
samSoblos imperialisturi agresia emuqreba, sad ecleboda<br />
mTavar `margals~ <strong>me</strong>reTSi Camosasvlelado.<br />
14 ivniss kekes ToTx<strong>me</strong>ti Seusrulda. arc marTalis,<br />
arc mis Zmakacebs dabadebis dRe arasodes gadauxdiaT.<br />
ise dalxeniT aravin cxovrobda, sakuTari dabadebis<br />
dRe gaxseneboda. SemTxveviT vava zarquam uTxra,<br />
kekes dabadebis dReze Toloraiebma stumroba iciano.<br />
zinaida petrovna rusia, rusma ki dabadebis dReze cekvisagan<br />
quslebi Tu ar gadaityava, dardiT mokvdebao...<br />
amitomac gadawyvita marTalim wasvla...<br />
cxadia, saCuqarze unda ezruna. mrCeveli aravina<br />
hyavda, TviTon ki didxans iWylita tvini. wignebSi amoekiTxa,<br />
qalebs dabadebis dReze briliantebs an yvavilebs<br />
miarT<strong>me</strong>veno. briliantebis fuli sada hqonda, yvavilebiT<br />
ki <strong>me</strong>reTSi aravin dadioda da biWebi dascinebdnen. bolos<br />
TavSi bednieri azri mouvida. aiRo vatmanis qaRaldi da zed<br />
ferebiT daxata: keke damjdara yvavilebiT morTul mdeloze<br />
da Tavze gvirilebis gvirgvini daudgams... Soridan<br />
Sexedav, TviTon keke hgavs TeTr gvirilas...<br />
gazeTSi frTxilad gaaxvia, bawriT Sekra.<br />
ijaxira, Sarvali gaauTova. wina Ra<strong>me</strong>s civ wyalSi<br />
amorecxil perangze Rili daakera da uTo amasac gadausva.<br />
didxans koxtaobda sarkesTan. Tma savarcxels ar<br />
emorCileboda. pirisaxeze burtyli mosdeboda da sapar-<br />
378 379
sis erTi Camosmac kmaroda. xan moswonda sakuTari Tavi,<br />
xan ki ara. amitomac jer ver daxata avtoportreti, jerac<br />
ver Seicno sakuTari Tavi, yvelaze ucnobi nacnobTa<br />
Soris.<br />
dRis sicxe Senelda, saRamos Crdilebs sasiamovno,<br />
rbili niavi mohyveboda.<br />
Toloraiebis WiSkarTan is grZeli limuzini idga,<br />
ori sxva manqanac. Sig didTava, dakunTuli axalgazrdebi<br />
isxdnen. eWviT SeaTvalieres marTali, manqanidan ar<br />
gadmosulan, ise miadevnes mzera.<br />
ridisagan fexi ukan rCeboda. gabruneba gviani iyo<br />
da mokle ezo swrafad gadaWra.<br />
lestambe winkarSi daxvda, kedels miaWeWya, saxeSi<br />
SemoaorTqla.<br />
_ stumari gvyavs. _ SeTqmuliviT CasCurCula.<br />
_ viTom ver icani, gesmis, ra<strong>me</strong> ar sTxovo!<br />
marTali wamowiTlda, undoda xelis kvriT moeSorebina,<br />
magram kekem gamoixeda, gaucina. iRliaSi amoCrili<br />
raRac daunaxa da mxiarulad hkiTxa:<br />
_ ra momitane?<br />
marTalim gazeTi Sexsna, qaRaldi gaSala.<br />
kekem taSi Semohkra, ymawvils kiserze Camoekida<br />
da loyaze tkacaniT akoca.<br />
TiTqos etkinao, nakocnze xeli itaca marTalim.<br />
gogonam ki saCuqari waafriala.<br />
biWebi mihyvnen.<br />
zalaSi sufra gaeSalaT, zed xoragi ar eteoda.<br />
aq im kacebs moeyaraT Tavi, sazeimo dReebSi tribunaze<br />
rom Camomwkrivdebian da rigiT moqalaqeebs zevidan<br />
mowyeniT uqneven xels. am sicxian dRes kostiu<strong>me</strong>b-<br />
Si ixrCobodnen, mZi<strong>me</strong>, daxuruli karadebiviT Semowyobodnen<br />
magidas. erTaderTi qali eria, amxanagi dodona,<br />
amasac raikomis TanamSromlisaTvis Sesaferisi simkacriT<br />
ecva, magram arc sikekluce aklda... yvelani misCe-<br />
rebodnen SuaSi mokalaTebul stumars, ro<strong>me</strong>lic imiT<br />
gansxvavdeboda sxvaTagan, rom Tavs laRad grZnobda,<br />
TvalebSi aravis Sescicinebda. misi mrgvali pirisaxe<br />
zomieri sisavsiT gamoirCeoda, <strong>me</strong>lotze Suqis anarekli<br />
ubrwyinavda. oqros pensnedan uyurebda maspinZlebs<br />
da visac mzeras miabjenda, is TiTqos wamiT kvdeboda<br />
kekes Semovardnam daarRvia saubris ritmi. bikentis<br />
Wiqa aewia, albaT sadRegrZelos ambobda da xeli<br />
egreve gauCerda.<br />
stumarma naxats gaxeda, Tavi mowonebiT dauqnia.<br />
_ yoCaR, niWieri ymawvili Cans! _ Tvali Caukra<br />
marTalis, viTom eSmakobaSi gamogiWireo, dasZina: _<br />
Seyvarebulis naxatsa hgavs!<br />
marTalis zafra eca, swrafi mzera esrola bikentis.<br />
maspinZeli ar gatokebula, Wiqa winandeburad eWira, magram<br />
marTali mixvda, bikentis sulSi raRaca moxda, utaqto sityvebma<br />
SeakrTo TiTqos, usiamovno wami ganacdevina.<br />
lestambem mklavze mohqaCa, ukan, sasadilo oTaxisaken<br />
waiyvana.<br />
bikentim saxeze Rimili daixata.<br />
_ Cemi gogo niWieria, leqss ise waikiTxavs, Tqveni<br />
mowonebuli! stumris pativsacemad, mgoni, axali leqsic<br />
daizepira.<br />
sasadiloSi ymawvilebisaTvis calke sufra gaeSala<br />
zinaida petrovnas.<br />
_ dadJekiT, biCebo, ak isadileT!<br />
lestambem Wiqebi Seavso da sadRegrZelosaTvis<br />
ganemzada, wina oTaxSi ki keke aJRurtulda:<br />
_ `am leqss TviT xalxi mkarnaxobs, ara sWirdeba mgosani,<br />
<strong>me</strong> mxolod Sevkar, Sevkone riT<strong>me</strong>bis krialosani...~<br />
taSi daukres da gaxarebuli keke sasadiloSi SemofrTxialda,<br />
marTalis pirispir daskupda.<br />
_ oh, siyvaruli, siyvaruli! _ komikurad dainaza<br />
xma stumarma. – yvelafers Tavisi asaki uxdeba! <strong>me</strong>, magaliTad,<br />
bolo dros sul raikomis TanamSromlebi momwons!<br />
380 381
sufraze TavSekavebulad CaixiTxiTes. aqedan gaugebari<br />
iyo, amxanagi dodona morcxvad gawiTlda, Tu<br />
TviTonac xiTxiTebda.<br />
_ Cems sadRegrZelos ratom ar ambobT? _ Wirveulad<br />
ikiTxa kekem.<br />
_ Wkua mogmatebodes! _ mokled miugdo lestambem.<br />
_ sul Seni WkuiT davdivar, ai!<br />
_ ToTx<strong>me</strong>ti weli cota araa, _ gauRima marTalim,<br />
_ sacaa sibereSi Seabijeb! ukve momaval profesiaze unda<br />
ifiqro! albaT artistoba mogixdeba... `julietas rolSia<br />
keke Toloraia!~ rogoria, ha?<br />
_ Sen ki ro<strong>me</strong>os rolSi, xom? _ iqednurad Caixvixvina<br />
lestambem.<br />
marTali gawiTlda, ixtibari ar gaitexa, naTqvami<br />
yurs iqiT gauSva.<br />
_ <strong>me</strong> albaT mxatvari gamoval! saxelosnos gavxsni,<br />
qaRaldi da saRebavi ulevia, midi da xate!<br />
zinaida petrovna nirSecvlili gamovida zalidan,<br />
TvalebSi Zrwola edga, xelebi gaasavsava:<br />
_ am kacs stalini ar mocons, isetnairad stkvams,<br />
kurebi damigrdzelda!<br />
ymawvilebma s<strong>me</strong>na gaafacices. es raRac axali ambavi<br />
iyo! dedamiwis zurgze, pirwavardnili imperialistis<br />
garda, vis SeiZleboda stalini ar moswoneboda! miT ufro<br />
Zneli warmosadgeni iyo, `am kacis~ piridan beladis<br />
Tundac mcire augi.<br />
etyoba, zinaida petrovnas msgavsad, sxvebsac enebi<br />
CauvardaT, raki mxolod stumris mSvidi xma ismoda:<br />
_ biZia jo bolo wlebSi <strong>me</strong>tad eWviani gaxda! qveyana<br />
daxurul yuTs daemsgavsa. fanjrebi Tu ar gamov-<br />
WeriT, sibneleSi movigudebiT. cota unda ganvmuxtoT<br />
viTareba, Torem denTis kasrze vzivarT da daviRupebiT.<br />
rad gvinda, magaliTad, germaniis gaxleCa? Zlieri,<br />
erTiani germania mokavSired rom gavixadoT, ufro mo-<br />
gebulni ar davrCebiT? omi gaTavda da sul omis mdgomareobaSi<br />
ver viqnebiT...<br />
<strong>me</strong>re bikenti CaerTo. xmadabla da moridebiT laparakobda<br />
da sityvebis garCeva Wirda. aWraWunda savar-<br />
Zlebi, awkarunda sasmisebi, Rvino liklikiT isx<strong>me</strong>boda<br />
WurWelSi... seriozuli saubridan kvlav sadRegrZeloebze<br />
gadavidnen...<br />
umTavresad stumars adRegrZelebdnen. saxels<br />
aravin ambobda, egreve `stumrad~ moixseniebdnen. xatovan<br />
da amaRlebul sityvebSi pirmoTneoba da SiSi amoikiTxeboda.<br />
stumarma gitara axsena. albaT cotaTi SeWukWukda<br />
ukve da simReris iStaze dadga... ariqa, gitara, gitarao,<br />
ayvirdnen... axlaveo, wamRerebiT mourbenina zinaida<br />
petrovnam... Tur<strong>me</strong> stumars yurSi CaawveTes, amxanagi<br />
dodona SesaniSnavad ukravso.<br />
marTali da daZmac wamoxtnen da zalaSi Selagdnen,<br />
kuTxeSi mokalaTdnen.<br />
daido amxanagma dodonam lamaz muxlebze gitara,<br />
lamazi TiTebi si<strong>me</strong>bze daawyo, marjvena xelis aranakleb<br />
lamazi TiTebiT si<strong>me</strong>bze gadairbina, lamazi yeli moiRera<br />
da iseTi narnari xma amouSva, kacebs gaaxsena, rom<br />
kacebad iwodebian... stumarma gulze xeli miido da TaflnaWamiviT<br />
tkbilad iRi<strong>me</strong>boda.<br />
_ arT gitara qomuCuni, sofeli domilinuuni,<br />
sqani do Cqimi guriS Wua leqso qomibiruuni, na...*<br />
stumarma uceb mkerdze muSti daibraguna, saRi<br />
kbilebi dakriWa da gaixumra:<br />
_ ar vici, bolo dros ra <strong>me</strong>marTeba, raRac sul<br />
raikomis mdivnebi miyvardeba! venacvale, mdivani rom<br />
kai gogoa!<br />
amxanag griSas feri ecvala. piri ise moaRo, etyoba,<br />
haeri ar yofnida. amxanagi dodona ki vardiviT gawiTlda.<br />
382 383
karadebiviT Camwkrivebuli kacebi TiTqos denma<br />
damuxtao. aqamde amxanag griSas miziduloba igrZnoboda,<br />
axla ki amxanag dodonas Sehyurebdnen sinaziT.<br />
saxeawiTlebulma, Rvinisagan amCatebulma stumarma<br />
danaCangali aiRo, TefSis kideze Camohkra da CaxleCili<br />
xmiT CasZaxa:<br />
_ Cqimi Conguri tumutumu, ganaTlebas qumurTumu,<br />
koleqtivSa miSebli do unarRebu Rumus bWkumu!..*<br />
pensne Camouvarda, xeliT daiWira, xelaxla cxvirze<br />
wamoicva da marTali mTlad daibna, kidec icno da kidec<br />
ver icno es ucnauri stumari.<br />
kacebma taSi dascxes. amxanagma dodonam xelisguliT<br />
si<strong>me</strong>bis TrTola SeaCera.<br />
uceb kari gaiRo da moridebiT Tavi Semohyo vava<br />
zarquam, bikentis TvaliT raRaca aniSna.<br />
yvelam misken miixeda.<br />
_ Semodi, vava, gviTxari, riTi gagvaxareb!<br />
vavam TiTis wverebze gaiara, TiTqos moiparebao.<br />
bikentis yurTan daixara, Tan stumars ar aSorebda Tvals<br />
da sakmaod xmamaRla wasCurCula:<br />
_ katastrofa moxda, amxanagebo, Cvens caze!<br />
_ ra katastrofa? _ ikiTxa stumarma mouT<strong>me</strong>nlad.<br />
_ TviTmfrinavi Camovarda cidan, <strong>me</strong>xi daecao da...<br />
siCu<strong>me</strong> Camowva. vavam es waxalisebad miiRo da ganagrZo:<br />
_ nato daiRupa, Cveni msaxiobi, vaCnaZe!<br />
erTmaneTs gadaxedes. zogs wyena daetyo, nato<br />
vaCnaZe marTlac yvelas uyvarda, zogs ki qeifis Camwareba<br />
Tu emcxeTa.<br />
bikentim stumars Sexeda. iman <strong>me</strong>lotze xeli gadaisva,<br />
Wiqa aiRo da purze Rvino daawveTa.<br />
_ eh, pirveli qali iyo artistebSi!<br />
marTalis gulze moawva, TiTqos ubiZgeso, swrafad<br />
miaSura kars. stumarma Tvali gaayola da moulodnelad<br />
gasZaxa:<br />
_ ymawvilo!<br />
marTali SeCerda.<br />
_ viTom ra, ymawvilo, Sen Cvenze ufro giyvarda<br />
nato vaCnaZe? _ nasvamis axirebiT Caajinda, <strong>me</strong>re bikentis<br />
miubrunda da hkiTxa: _ esaa tataCis vaJi?<br />
_ diax! _ bikenti mowafesaviT wamodga.<br />
_ ho, davamTavroT! _ mowyvetiT Tqva uceb gabezrebulma<br />
stumarma...<br />
Sin bnelSi brundeboda da marCielobda, marTlacda<br />
vin iyo Toloraiebis stumari.<br />
saxls rom miuaxlovda, Soridan Suqi SeamCnia.<br />
marom momakiTxao, ifiqra.<br />
fexs auCqara, kibeze airbina.<br />
_ maro mamida!<br />
kari SeaRo da gaSeSda.<br />
magidas welgamarTuli ujda damWknari dedaberi<br />
da uxmod Semoscqeroda.<br />
Zlivs icno marTalim, yelSi burTi moawva.<br />
miirbina, dauCoqa da muxlebze moexvia.<br />
_ ramodena gamxdarxar, biWo! _ xrinwiani xmiT<br />
Cailaparaka efrom da Tavze Tavisi gaZvaltyavebuli<br />
xeli daado...<br />
384 385<br />
37<br />
soflidan maro moqoqoTda, efros Caexvia da moTqmiT<br />
itira. efro Cumad us<strong>me</strong>nda, ucxosaviT. dariko mamidas<br />
sikvdili odnavadac ar Seucxadebia. acxonos R<strong>me</strong>r-<br />
Tmao, ase Tqva da pirjvari gadaiwera.<br />
maro enas ar aCerebda, cacanas beds kiTxulobda.<br />
_ acxonos R<strong>me</strong>rTma! _ pasuxobda efro da pirjvars<br />
iwerda.<br />
marTalis cremli moadga, magram Tavi Seikava. dedabrisagan<br />
unda eswavla simtkice da mxneoba. sizmrebidan<br />
icoda cacanas Tavgadasavali da amitom aras kiTxulobda.
marom aiCema, sofelSi wavideT, darikosa da cacanas<br />
sakurTxi davudgaT, Tan Sori gzidan namgzavri efro<br />
suls moiTqvams, mokeTdebao, wvelac kargi maqvs da<br />
xili da bostneuli Tavze sayrelio.<br />
asec gadawyda. marTalim abga saxelmZRvaneloebiT<br />
gamotena, institutisaTvis unda momzadebuliyo.<br />
aivanze rom gavidnen, efrom macxovrisgorisaken<br />
gaixeda, pirjvris gadasawerad xeli SemarTa da ucbad<br />
niri Seecvala.<br />
_ fui, eSmaks, es ra wamouyudebiaT!<br />
_ stalinia, magi, bebia, dagaklda albaT Tvals!<br />
_ stalinia Tu viRac eSmaki, wminda adgilze R<strong>me</strong>r-<br />
Ti satanas ver moiT<strong>me</strong>ns! _ mkvaxed dautatana efrom.<br />
marTalis ena mucelSi Cauvarda. dedaberTan kamaTs<br />
azri ar hqonda. am sacodavs imdeni ram gadaxdenia,<br />
stalini rom stalinia, isic mtrad eCveneba.<br />
`sevistraniT~ gaemgzavrnen. cxeloda, brezentis<br />
bolos niavi afarTqalebda.<br />
efro welgamarTuli ijda da win kuStad iyureboda.<br />
mze kabadonze ekida, roca manqanidan Camovidnen.<br />
dedaberi xeljoxs eyrdnoboda da mCated midioda.<br />
maro tutunebda, sul raRacas ekiTxeboda, efro<br />
ki xan uCumdeboda, xan mokle hos an aras miugdebda.<br />
sasaflaosTan gaiares. darikos saflavTan SeCerdnen.<br />
TavTiT mozrdili qva ido, ferxTiT _ momcro.<br />
efrom qvaze joxi daakakuna da CasZaxa:<br />
_ mand rogora xar droulad wasulo? _ miayurada,<br />
TiTqos pasuxs is<strong>me</strong>nso. _ cacanas Tu Sexvdi sad<strong>me</strong>?<br />
civi qveynidan Tu CamoaRwia mag ubedurma? _ kvlav miugdo<br />
yuri da <strong>me</strong>re dasZina: _ didxans ar vapireb aq dar-<br />
Cenas, male Camoval da erTad viqnebiT!<br />
maro SeSinebuli us<strong>me</strong>nda, malmale iwerda pirjvars.<br />
marTalisac SeeSinda, oRond imitom, Wkuaze ver<br />
ariso.<br />
Sin misvlisTanave maro datrialda, sadilis Tadarigi<br />
daiWira.<br />
efro msxlis CrdilSi, jorkoze Camojda da gayuCda,<br />
ezogaremos Tvali miaStera.<br />
marTalim Wilofi moaTria, zed wamogorda da irgvliv<br />
wignebi Semoiwyo.<br />
gakrialebuli cidan simSvide Camoefina. neli niavi<br />
foTlebs aSariSurebda... maro WurWels aCxakunebda...<br />
sadRac WriWinobela WriWinebda... balaxSi kutkalia<br />
gadaxta... mzis sxivebma msxlis totebs gaatana da wigns<br />
Wrelma Crdilma gadauara.<br />
Tvali auWrelda marTalis, asoTa rigi wariSala, azri<br />
Semoefanta. iqneb CasTvlima kidec da es veRar SeamCnia.<br />
jorkoze efro Seirxa, SviliSvils gadmoxeda. Camosvlis<br />
wuTidan TiTqos ubrad ariano, araferze ulaparakniaT.<br />
saTq<strong>me</strong>ls mdumareba uxdeboda, magram dumilis<br />
wuTebic amoiwura.<br />
_ ras kiTxulob? _ gulsgareSe hkiTxa dedaberma.<br />
_ istorias. vemzadebi!<br />
_ hoo! _ efros xma Seurbilda. _ mainc rao?<br />
_ saqarTvelo <strong>me</strong>TerT<strong>me</strong>te armiam <strong>me</strong>nSevikebisagan<br />
gaaTavisuflao. ager orjonikiZem depeSa gaugzavna<br />
lenins, stalinso...<br />
_ sicruea es da satanis namoq<strong>me</strong>dari! _ Tqva<br />
uceb efrom.<br />
_ ra, depeSa rom gaagzavna?<br />
_ depeSisa araferi vici! _ efro TiTqos saku-<br />
Tar fiqrebs pasuxobda: _ cacanam SemogiTvala ase, sicruea<br />
yovelio!<br />
_ mainc rao? _ sunTqva Seekra marTalis.<br />
_ ici, sad viyaviT?<br />
_ vici! iq triali mindoria, irgvliv ca dedamiwas<br />
uerTdeba. rkinigza Wris am mindors da patara baqanis<br />
piras miwurebia Camwkrivebuli...<br />
386 387
ar gahkvirvebia efros, ar ukiTxavs, saidan ici,<br />
visgan gaigeo.<br />
_ ho! _ Tavi dauqnia. _ asea!.. magram manamde grZeli<br />
gza ver gaTavda saqonlis vagonebSi... SimSili da sicive...<br />
SigniTac iseve yinavda, rogorc gareT! gansakuTrebiT<br />
bavSvebi da berikacebi ixocebodnen... kacebs naklebi<br />
gaZleba aqvT... <strong>me</strong> da cacanam sxvebs vajobeT, bolomde CavaRwieT...<br />
Seisvena, kvlav sivrces misCereboda, Tvalebi<br />
TiTqos CaSretoda.<br />
_ wiTel wigns miaTrevda cacana. gzaSic imas kiTxulobda<br />
da iqac... im miwurSi CaaTava, daxura, saTvale<br />
dado da daaskvna: `sicruea es!~<br />
efrom xeljoxiT miwa moCxrika, piri mokuma, Cafiqrda.<br />
marTalim gadawyvita, <strong>me</strong>ts arafers ityviso, dedaberi<br />
ki isev alaparakda:<br />
_ RamiT gamoiRviZa. miwurSi cioda. Cemken Tavi<br />
moabruna da miTxra, sicruis gzas vadeqi Tur<strong>me</strong>, eSmakis<br />
msaxuri vyofilvar uneblieTo. Cemi codva imas hqondes,<br />
vinc WeSmarit gzas amacdinao... odes<strong>me</strong> Tu Sin dabrundebi,<br />
marTalis gadaeci, sicocxles tyuilubralod nu<br />
gaxarjavs, WeSmariti gza ipovoso... yvela qonebaze ufro<br />
didi qoneba WeSmaritebaao... ai, ase SemogiTvala cacanam!<br />
Sublze xeli moisva, TiTqos tkivils iyuCebso.<br />
_ didxans ar ucocxlia <strong>me</strong>re, CaeZina da gulic<br />
gauCerda... bednieri!<br />
diax, bednieri iyo, raki guli gauCerda da tanjvas<br />
ganerida...<br />
388 389<br />
38<br />
TiTqmis erTi Tve darCnen marosTan. mziani amindi<br />
idga, ca lurjad gadasarkuliyo da oqrosferi mze<br />
asavalidan dasavalamde ise gadagordeboda, Rrublis<br />
fTila arsad aefareboda.<br />
xiliT daitvirTa xexili. bostani uxvad xasxasebda,<br />
yanaSi simindi kedlad dadga.<br />
ezoSi wiwila momravlda. qaTami kakanebda, modiT,<br />
oqros kvercxi davdeo...<br />
iqiT goWi Wyviroda, aqeT indauri qoTqoTebda...<br />
dilasaRamos Zroxa zmuoda, ariqa, miSveleT, jiqani<br />
miskdebao...<br />
mokled, sufevda idilia da simSvide, arsad Canda<br />
Tavmjdomare da gadasaxadis amkrefi.<br />
simSvide ar sufevda marTali Toduas sulSi... efro<br />
bebias naTqvams aeforiaqebina, cacanas SemonaTvals gaurboda...<br />
cdilobda ukuegdo eWvebi, ufro is codna,<br />
ro<strong>me</strong>lic sxva samyarodan Camoitana dedaberma da ase ar<br />
esadageboda miseul simarTles, ungrevda mwyobr Senobas...<br />
marTali cdilobda gadaerCina igi da amiT Tavisi<br />
Tavic... misi goneba Semzadebuli ar iyo gandgomisaTvis<br />
da minebda soflis moCvenebiT idilias.<br />
pirvelsave dRes marom gaafrTxila stumrebi,<br />
saxlis ukan, CeroSi qofaki myavs dabmuli, Zuka hqvia, axlos<br />
ar gaekaroT, Torem cocxlad SegWamTo.<br />
_ Tavmjdomareze uaresi mainc ar iqneba! _ Tqva<br />
efrom da iqiTken gaemarTa.<br />
marTali wuwuniT aedevna, afrTxilebda, ar gagiJde,<br />
bebia, xbos tolaao.<br />
Zukam yuri cqvita, Rrena aRmoxda, majis simsxo<br />
jaWvi aaJRriala.<br />
efro ar SeCerebula, saSiSi mijna gadaiara.
_ ra iyo, Zuka, raze miRren, Se bombora! _ xmadabla,<br />
Sinaurulad uTxra.<br />
ZaRli mainc avad aCenda kbilebs, yelidan gamafr-<br />
Txilebeli bgerebi amosdioda.<br />
mivida efro, Cxinka TiTebi kisris bewvSi Cauflo.<br />
_ SeniT qveyanas aSineben, Cemo Zuka, Senze avebi<br />
ki aSvebulni arian!<br />
ZaRli kvlav iRrineboda, Tumca weRandeli siave<br />
ar etyoboda.<br />
efrom jaWvi Sexsna, sayeloSi xeli Caavlo.<br />
_ wamo, Zuka, mzeze gavideT! rava am nestian Cero-<br />
Si miuCenia im damwvar maros SenTvis bina!<br />
ZaRli morCilad wamohyva, kedels akrul ymawvils<br />
rom Cauara, Tvali daubriala, vina xar, aq rom atuzulxaro,<br />
magram efrom xelis TaTuniT daamSvida.<br />
_ aq daweqi, Zuka, Cems fexTan! _ ubrZana.<br />
ZaRli jorkosTan wamowva, uzarmazari ena gadmoagdo.<br />
efroc dajda.<br />
marTalim SiSs sZlia, gverdiT Cacucqda, moferebiT<br />
mimarTa:<br />
_ Zuka, Zuka!<br />
Cumi, zanti RreniT Seepasuxa Zuka, Tavi TaTebze<br />
dado da gailursa.<br />
_ icis ZaRlma avkargis garCeva! _ Tqva efrom.<br />
_ mTeli cxovreba CeroSi rom dagaban, gaavdebi ki ara,<br />
uaresi dagemarTeba! kaci piriqiTaa, avi ver iSlis avobas<br />
da siaveSi sazRvari ar icis!<br />
ase sulac ar fiqrobs marTali, magram bebias ar ekamaTeba...<br />
arcaa kamaTis gunebaze. soflis simSvide awynarebs<br />
da imitom!<br />
dro midis da araferi icvleba. dRes Ra<strong>me</strong> mosdevs,<br />
Ra<strong>me</strong>s dRe...<br />
saRamoebi mSvenieria, grili, niaviani, xangrZlivi,<br />
TiTqos mzes eZneleba Casvla, sinaTles ar surs qveynierebis<br />
datoveba da sibnelesac ezareba mosvla.<br />
geronti Semoivlis am dros, fularia. Caidebs<br />
yalions pirSi, abolebs da yveba nair-nair ambebs. xan<br />
tyaSi mafasa da oCokoCs axsenebs, xan mkvdar sulebs...<br />
<strong>me</strong>re bazris mazandaze iqaqanebs, xmas dauwevs, Sinaurebi<br />
varTo da mTavrobas mialanZRavs, individualistia, ver<br />
itans koleqtivs... `koleqtivi jgiri, mara mu re aTe<br />
zacia?..~* _ mialeqsavs da xiTxiTebs gamomwvevad.<br />
efros kuSt saxeze Rimili gakrTeba. zis erTnairad<br />
welgamarTuli, us<strong>me</strong>ns gerontis, TviTon arafers<br />
ambobs. gerontim icis, ramdeni gadaxdenia dedabers,<br />
rasaa gadarCenili da mowiwebiT mimarTavs: `osurpateni,<br />
Tqven ki iciT, mara...~<br />
ra icis efrom? _ fiqrobs marTali. Tavisi gaWirvebisa<br />
icis! ojaxis ubeduri Tavgadasavali icis! magram<br />
ar icis maRali politika... stalinuri sibrZne... berias<br />
gamWriaxoba... rTulia es yvelaferi! erTmaneTs ranairad<br />
unda miusadago ideali da realoba... ideali sufTa<br />
da amaRlebulia, realoba WuWyiani da tkivilebiT aRsavse...<br />
sadaa WeSmariteba, rogor unda Seasrulos cacanas<br />
Txovna, ra gzebi eZebos?<br />
_ na<strong>me</strong>tani eSmakia `margali koCi~, _ xiTxiTebs<br />
geronti, Tan yalions aplakunebs, _ Tur<strong>me</strong> germaniac<br />
moatyua. margalurad gadascemda frontidan daneseniebs.<br />
Tavi itexes fricebma, es ranairi Sifriao. veraferi<br />
gauges! margali aravin hyavda hitlers, mag sulwawy<strong>me</strong>dils,<br />
stavkaSi... xexexe...<br />
swored ai, am dros gamoarbeninebs maro dabal<br />
tablas, ucbad gaawyobs vaxSams, _ moxalul Roms, mwvanils,<br />
yvels, xan ubralod daWrils, xan `gemabJalias~,<br />
an dafCxvnils... xan elarjs, an yvelian kverebs... gerontis<br />
Rvinos gamoutans, isic dalevs orsam Wiqas...<br />
390 391
_ mTavrobas rad unda dRegrZeloba, _ gaicinebs,<br />
_ mTavrobas yvelaferi aqvs da Cveni sadRegrZelo<br />
SeiZleba is wveTi aRmoCndes, mopirTavebul WiqaSi<br />
rom CaawveTeben da kideebidan gadmoiRvreba. vufrTxildebi<br />
<strong>me</strong> mTavrobis janmrTelobas da amitom ager, a,<br />
efros vadRegrZeleb... ager, a, marTalis vadRegrZeleb!<br />
gaizrdeba, kaci gaxdeba da mtyuansac gansjis da marTalsac!..<br />
Camowveba bindi da adgeba geronti. welebze xelebs<br />
Semoiwyobs, krusuns mohyveba, aqaoda qarma gamkra, gama-<br />
Tava kacio. cotaTi aWarbebs kidec, Tavs acodebs qalebs...<br />
marTali da Zuka miacileben WiSkramde. Zuka avad<br />
gaxedavs gare midamos, CaSavebul Robeyores SeuRaf-<br />
Rafebs, Tu ram eSmakeuli mimalula, daafrTxobs...<br />
varskvlavebiT moWedili ca dabla CamoeSveba,<br />
cis Tavanze msxvilmsxvili varskvlavebi CaxCaxebs da<br />
binds anelebs... WasTan wyals aaCxrialebs maro, fexis<br />
wyals gaaxazirebs, samzadidan gamotanili TbiliT gaanelebs...<br />
iqve, ezoSi daibanen fexebsa da xelpirs, <strong>me</strong>re<br />
odaSi Selagdebian.<br />
aivanze wveba marTali. us<strong>me</strong>ns Ramis x<strong>me</strong>bs da guli<br />
ukankalebs. kibesTan sZinavs Zukas. xandaxan Tavs aswevs,<br />
sibneles yrud SeuRrens da marTalim icis, qofakis risxvas<br />
vera mteri ver gadaurCeba. guldamSvidebuls Cae-<br />
Zineba da maSin cidan qalwuli vin<strong>me</strong> CamoakiTxavs... TeTri<br />
kaba mosavs qalwuls, uxvi T<strong>me</strong>bi beWebze ayria. sawolze<br />
Camoujdeba ymawvils, gulispirze xelisguls Camousvams,<br />
aaTrTolebs...<br />
gamoeRviZeba marTalis, bnels miugdebs yurs. varskvlaveTSi<br />
TeTri landi gakrTeba. ymawvilis gulis baguni<br />
axSobs yvela sxva bgeras... raRac unda, raRac swadia!<br />
kvlav CaeZineba, amjerad usizmro ZilSi Caefloba.<br />
Jangisferi riJraJi rom moefineba quTuToebze,<br />
kedlisken Sebrundeba, raTa dilis sinaTles ar danebdes.<br />
amasobaSi martoobiT mowyenili Zuka SeuZaxebs, adeqi,<br />
adeqio, Zils sabolood daufantavs.<br />
erTxel gerontis SviliSvili movida, zita... babuas<br />
swveoda sanavsadguro qalaqidan. gerontis Svili<br />
iq muSaobda Tur<strong>me</strong> miliciaSi. mavan qals gadaekida, verc<br />
rom erovnebas gaugebda kaci, verc sadaurobas. erTi<br />
gogo gauCina da gadaikarga. sxva qali SeirTo gerontis<br />
Svilma. iman gazarda, SviliviT mouara, magram geronti<br />
buzRunebda, dedis alikvalia mainco, vaSli vaSlis xes-<br />
Tan vardebao... patara tanis gogo iyo zita, uxvi, qera<br />
T<strong>me</strong>bi mxrebze zviniviT eyara. Suqia, moelmo, gaurkveveli<br />
Seferilobis Tvalebi saxis usworo nakvTebs mimzidvelsa<br />
xdida... ise SeaSterda marTalis, ymawvils SeeSinda,<br />
qalebma araferi ieWvianono, amitomac moSorda qal-<br />
Ta sakrebulos, Zuka aiyolia, ukana ezos baRSi gadavida<br />
sakbilos saZebrad.<br />
vaSlis tots miswvda, is iyo, unda moewyvita, xiTxiTma<br />
SeaCera.<br />
zurgsukan zita wamoparvoda.<br />
_ ra ginda? _ uxeSad SeekiTxa.<br />
_ vaSli!<br />
_ samagieros ras momcem? _ naZaladevad gaexumra.<br />
_ <strong>me</strong> TviTonac kargad movwyvet! _ imave tots<br />
waepotina da am dros zed aekra, misi mkvrivi sxeulis<br />
simxurvalem marTalis gulRviZlSi gaatana, vaSli TavisTavad<br />
mowyda da gogobiWs Soris Caekvexa.<br />
daaswro zitam, xeli staca da mtaceblis wvrili<br />
kbilebi Caaso.<br />
_ gamacile!<br />
baRze mokle biliki gadioda. xexilis miRma, ekalbardebSi<br />
Robe iyo Cayolebuli da erTgan alage moewyoT.<br />
Sexta eSmaki gogo im alageze, zed Camojda.<br />
kabis kalTa ze aewia da qaTqaTa muxlisTavebi gamouCnda.<br />
marTalis gaaJrJola, sisuste igrZno.<br />
_ modi aq! _ xmadabla moixmo zitam. _ xelebi<br />
miCvene!<br />
392 393
ymawvilma xelebi gauwoda, zitam oriveSi CasWida<br />
da misi xelisgulebi muxlebze daido.<br />
marTalis sircxvilisa da ndomisagan cecxli waekida.<br />
xelebi gaacoca. es iyo umaRlesi netareba, usazRvro<br />
tkboba, zitam ki gaicina, misi xelebi moiSora, alages<br />
gadaaxta da mxiarulad moaZaxa:<br />
_ zed<strong>me</strong>ti ar mogivides!<br />
marTali Robis gamoRma darCa. eSmakunam Tvali<br />
Caukra, xval am dros aq damxvdio, daugdo da gaqra.<br />
Ra<strong>me</strong> SfoTian ZilRviZilSi gaatara. zitas mxurvale<br />
tani da gluvi muxlisTavebi ezmaneboda da wadilisagan<br />
TrTolva uvlida. gogoze fiqrs sircxvili axlda, dana-<br />
Saulis grZnoba, raki Ralatobda gerontis ndobas...<br />
zogjer Zili gadasZlevda, raRac usagnosa da fafukSi<br />
Caefloboda. am dros Zuka SeuRrenda bnel Cirgvnars,<br />
moCvenebebs afrTxobda. gamofxizldeboda marTali,<br />
tkbili ocneba Seubrundeboda. viTom zitasac ar sZinavs,<br />
marTalize fiqrobs da ocnebobs... ufro <strong>me</strong>tic,<br />
Tamami gogo amdgara da axla aqeTken moipareba. Zukasi<br />
mas ar eSinia, ZaRli wkmutuniT Seegebeba nacnobs. gogo<br />
amoipareba kibeze, CaiCoCe cotao, wasCurCulebs. marTali<br />
ganze gaiwevs, adgils uTmobs, Tan sxeulSi caxcaxi<br />
dauvlis... mixvdeba, rom es mxolod fiqria da igi martodmartoa...<br />
ezo bnelia da ca varskvlaviani... erTguli<br />
Zuka kibesTan garindula, patrons darajobs.<br />
dilis Zilma Rrmad CaiTria, daviwyebis morevSi<br />
CasZira. maros adgoma da facifuci arc gaugia, arc Zukas<br />
RafRafi, gamvlel naxirs rom aSinebda, arc xbos zmuili,<br />
ZuZus burCna rom ewada, arc qaT<strong>me</strong>bis kriaxi...<br />
efro gamobrZanda aivanze, gaxeda mzian ezogaremos<br />
da gakvirvebulma SeuZaxa:<br />
_ ade, Zilisgudav, gakeTda qveyana!<br />
adga, ezoSi Cavida, pirze civi wyali Seisxa, magram<br />
Tavs kvlav buranSi grZnobda. dabneuli mimodioda. ma-<br />
rom moixmo da vera gaagona ra. efros naTqvamidanac<br />
azri ver gamoitana. Zukam Tavi Seaxsena, aqa varo, magram<br />
imasac gverdi uqcia da ganawyenebuli ZaRli zlazvniT<br />
gaSorda, Robis Ziras, CrdilSi wamowva.<br />
dro gaiwela, ar Tavdeboda. mze TiTqos gaCerda,<br />
ar apirebda maRla agorebas. rodisrodis movida Jami<br />
sadilobisa, rodis ganeridnen SuadRis sicxes efro da<br />
maro, rodis dagrZelda saRamos Crdili... daTqmul dros,<br />
daTqmul adgilas movida gulgawvrilebuli ymawvili...<br />
zitas Seagvianda.<br />
mze ukve gadagorda, sicxem iklo. i<strong>me</strong>di amoewura<br />
da gogona swored maSin gamoCnda bilikze. mokle, msubuqi<br />
xalaTi ecva, iqneb mTlad SiSvel tanze. am fiqrisagan<br />
ymawvils Seaxura da ena daeba.<br />
zita alageze Sexta, zed Camojda da gaucina. mar-<br />
Talis enis wverze sityvebi gauqra da ubralo salami ver<br />
amoRerRa. xelebi muxlebze Seaxo. zita gamomwvevad xiTxiTebda,<br />
biWis xelebs viTom iSorebda, magram am msubuq<br />
winaaRmdegobaSi mowodeba ufro igrZnoboda. xalaTis<br />
Rilebi TavisTavad Seexsna, moSiSvlebuli nakvTebi<br />
gamouCnda. xalaTqveS Tur<strong>me</strong> sabanao kostumiRa ecva.<br />
iolze iolad SeiZleboda imisi CamoRleta, sifrifana<br />
zRvaris gadalaxva, oRond gamocdileba ar hqonda amisa,<br />
ar icoda ra rogor moemoq<strong>me</strong>da. zita ki im dasawvavi alagedan<br />
ar Camodioda, xiTxiTebda da iSorebda biWis xelebs,<br />
TiTqos nebdeboda da arc nebdeboda.<br />
bolos viTomc saxe gaumkacrda.<br />
_ geyofa, Tavs nu gaxvedi!<br />
marTali ase iolad ver cxreboda, akankalebul<br />
xels ar uSvebda. zita wamoiwia, ukan, alages miRma Caxta<br />
da Rilebis Sekvras Seudga.<br />
_ daukrefavSi ki nu gadaZvrebi!<br />
_ zita! _ xma gaebzara marTalis. _ modi, colad<br />
wamomyevi!<br />
394 395
_ ih, _ gadaikiskisa zitam, _ coli ara, is ar ginda!<br />
suleli xom ar ggonivar?<br />
Setrialda da gaiqca. sanam gaqreboda, moixeda,<br />
xeli dauqnia:<br />
_ jer tuCze rZe ar SegSrobia!<br />
marTali Robes eca, undoda, gadevneboda, magram<br />
am dros maros xma moesma:<br />
_ ai, Sen, Tur<strong>me</strong>, sada xar!<br />
marTalis sircxvilis mwvave grZnobam TaviT fexamde<br />
dauara. sabednierod, maros araferi SeuniSnavs da<br />
ymawvilis mRelvareba arafrad Caugdia.<br />
saRamos geronti gadmovida. yalioni gaawyo, am<br />
qveynisa da im qveynis ambebs miswvda. uceb daagdo, xval<br />
Cemi Svili Camodis, zita qalaqs unda waiyvanoso. amas rom<br />
laparakobda, marTalis uyurebda. ymawvili awrialda,<br />
TiTqos jorkoze eklebi amoizardao.<br />
_ Tvalsa da xels Sua daizardnen bavSvebi! _<br />
SeniSna marom.<br />
_ male Cems marTalisac SevrTav cols, xom unda<br />
moveswro Toduebis gvarjiSis gamgrZelebels! _ brZana<br />
efrom.<br />
ufrosebma Caicines. marTali ver isvenebda, guli<br />
ukankalebda. vaiTu geronti miuxvda farul zraxvebs,<br />
axla ki aniSnebs, qalebTan dagindob, Torem yuri unda<br />
agiwios kacmao...<br />
is Ra<strong>me</strong> TeTrad gaaTena. ra dros egeebiao, _ fiqrobda,<br />
_ cxovreba aiwewao. eger didi stalini mokvda<br />
da kacma ar icis, omi rodis gaCaRdeba... sanam <strong>me</strong> sofelSi<br />
dros vatareb, Wilobze vgoraob, gogos vepranWebi,<br />
qveynierebis matarebeli Tavisi gziT midiso...<br />
nasauz<strong>me</strong>vs WiSkridan gaixeda da zita dainaxa. mamisTvis<br />
Caekida xeli. marom da efrom loyaze akoces.<br />
marTalis ucxosaviT dauqnia Tavi. Sebrunda da ukan arc<br />
mouxedavs.<br />
orRobis bolos `sevistranma~ gaiara, qalaqisaken<br />
gaaqrola.<br />
_ droa, Cvenc Sin davbrundeT, gamocdebi kars<br />
mogvadga! _ ganacxada efrom...<br />
396 397<br />
39<br />
qveynierebis matarebeli marTlac ise midioda,<br />
marTalis aravin ekiTxeboda. lestambe Sexvda, Toloraia.<br />
xelSi pasporti eWira. pasportiani kaci ukve moqalaqea<br />
da marTalim dakaceba miuloca.<br />
_ mivdivar! _ SeTqmuliviT Tvali Caukra lestambem.<br />
_ saiT?<br />
_ ruseTSi, saswavleblad!<br />
marTali da efro wuTis win Camovidnen `sevistranidan~.<br />
efros xeljoxi eWira, marTali ki sxvadasxva<br />
zomis CanTebiTa da fuTebiT iyo datvirTuli, radgan<br />
marom blomad gamoatana sagzali.<br />
_ ra unda gamoxvide? _ zrdilobisaTvis ikiTxa.<br />
_ es `sekretia~! _ TiTi aswia lestambem. _ Sen-<br />
Tan dasamali ra maqvs, magram Tqma ar SeiZleba da...<br />
_ erTi es miTxari, _ marTalis karga xania es<br />
kiTxva TavSi utrialebda, _ is stumari, TqvenTan rom<br />
vnaxe, marTlac lavrenti iyo?<br />
lestambem Tvali ganze waiRo, enis wveri tuCebze<br />
moisva, ratomRac gaRizianda.<br />
_ afrakad xom ara xar, imas CvenTan ra undoda!<br />
Tanac mamaCems lavrenti, xom ici, gulze ar exateboda!<br />
_ aCqarda, wasasvlelad gaemzada. _ umjobesia, imaze<br />
fiqrs moeSvi, viTomc ar ginaxavs! rigiTi TanamSro<strong>me</strong>li<br />
iyo centridan!
Cumad wamovidnen bebia da SviliSvili. efro nela<br />
moabijebda, joxs eyrdnoboda. gaCerda, joxi miwas dahkra<br />
da Tqva:<br />
_ raRaca gauWirda im kacs!<br />
_ vin kacs, bebia?<br />
_ lavrentis gauWirda raRaca, Torem es makvarancxi<br />
Toloraia gabedavda aseT sityvebs?<br />
_ didi ambavi! _ mxrebi aiCeCa marTalim, Tumca<br />
lestambes siTama<strong>me</strong> marTlac gaukvirda. _ kacs vin<strong>me</strong><br />
gulze Tu ar exateba, amisaTvis SeWa<strong>me</strong>n Tu ra!<br />
_ vin<strong>me</strong> ki ara, lavrentis Sebeda, gulze ar exatebao!<br />
_ urwmunod gaaqnia Tavi efrom.<br />
marTali mousvenrobam Seipyro. erTi suli hqonda,<br />
tvirTs rodis dayrida Sin da ZmakacebTan gaiqceoda.<br />
sofelSi yofnam, im patara maimunma, zitam, qveynis<br />
ambebi gadaaviwya... zitas gamgzavrebis Semdeg xurveba<br />
gaunelda, bolos gakvirvebiT aRmoaCina, rom gogos<br />
xati <strong>me</strong>xsierebidan waSloda da misi gaxseneba sisxls<br />
sulac ar umRvrevda.<br />
efro aivnis skamze dajda, joxi iqve miayuda da<br />
Tqva:<br />
_ lavrentis augad xseneba patara saq<strong>me</strong> ar aris!<br />
wadi, gaikiTxe, qveyana xom ar amotrialda!<br />
Tur<strong>me</strong> marTlac amotrialda! marTalis yurbaliSze<br />
eZina, amasobaSi ki bevri ram cxadi Seiqmna. ariqam<br />
<strong>me</strong>gobars cxvirwin gazeTi aufriala. SaviT TeTrze ewera,<br />
es sazizRari naZirala, lavrenti beria imperializmis<br />
agenti aRmoCndao. stalinis erTgul Tana<strong>me</strong>brZolad<br />
mohqonda Tavi, sinamdvileSi ucxouri specsamsaxurebis<br />
davalebiT cdilobda xalxi da partia erTmaneTisaTvis<br />
daepirispirebina, avtoriteti gaetaxa xelmZRvaneli<br />
amxanagebisaTvis, <strong>me</strong>dgari leninstalinelebisaTvis... ai,<br />
ratom xdeboda amdeni usamarTloba, ai, vin atyuebda<br />
ioseb stalins, vin Crida joxs socializmis borblebSi!<br />
Tavzardacemuli dahyurebda marTali gazeTs,<br />
asoebi gaurboda acabaca, bolos axeda ariqas, Tvali<br />
gauswora da daaskvna:<br />
_ ai, Tur<strong>me</strong>, ra yofila!<br />
erTmniSvnelovani pasuxi gaeca yvela mis eWvs da<br />
aman Sveba mohgvara. es eWvi, CumCuma guliT rom dahqonda<br />
da stanjavda, Crdilad adgeboda stalinis naTel<br />
xatebas. amieridan goneba ganTavisuflda Savi qi<strong>me</strong>risagan.<br />
misi kerpi, misi RvTaeba, da ara marto misi, yvela<br />
misi tolsworisa, ucodveli da wminda yofila. yovelive<br />
bneli, rac cxovrebas axlda, qveynis am gamyidvelma<br />
saflavSi Caitana.<br />
Cumad miaSures duru gegias. durus Tvalebi dahbuSteboda,<br />
namtiralevsa hgavda, anda uZiloba sWirda.<br />
<strong>me</strong>gobrebs xeli ise CamoarTva, TiTqos qelexze Seiyarnen<br />
da erTmaneTs samZimars eubnebiano.<br />
_ ai, Tur<strong>me</strong>, ra yofila! _ amanac esa Tqva.<br />
ariqam ki, mudam eWvianma da Tavis eWvebSi gautexelma,<br />
gamoscra:<br />
_ ar mjera <strong>me</strong> es!<br />
_ ra ar gjera? _ SeekiTxa duru.<br />
_ ar mjera da esaa! _ urwmunod gaaqnia Tavi da<br />
koWlobiT wavida.<br />
ra ar sjeroda? berias Ralati Tu stalinis wmindanoba?<br />
duru Sin Sebrunda, marTali ki bulvaris gzas<br />
gauyva.<br />
qalaqi TiTqos apaTias Seepyro, SiSisagan gayursuliyo.<br />
quCaSi iSviaTad Canda gamvleli, yvela Sinisaken<br />
miiCqaroda, gadamalvas eswrafvoda... TiTqosda saidanRac<br />
Tavdasxmas eliano, radgan unda dasjiliyo mxare,<br />
ro<strong>me</strong>lmac Tavis wiaRSi Sva da gazarda socializmis<br />
mteri, aqamde rom <strong>me</strong>gobaris niRabs atarebda.<br />
398 399
kinoTeatrTan vava zarquas waawyda. ufro daCiavebuli<br />
moeCvena, isedac fernakluli mTlad gacreciliyo.<br />
fexi moinacvla, amoRerRa:<br />
_ gaige? asec <strong>me</strong>gona!<br />
marTalim araferi upasuxa, gaSorda. saocaria,<br />
kviriT adre im kacis saxeli saqveynod quxda da casa<br />
swvdeboda, axla ki adamiani ver moinaxa, sityviT mainc<br />
gamoqomageboda, TanagrZnoba gamoexata.<br />
fexebma TavisiT miiyvana macxovrisgoris Ziramde.<br />
aixeda, maRal posta<strong>me</strong>ntze stalini idga. mze dahyurebda,<br />
misi sxivebi Tavze Saravands hqmnida. monu<strong>me</strong>ntisagan<br />
gadmofenili Crdili Sors ganfeniliyo da ymawvils<br />
Seamcivna.<br />
nela, mZi<strong>me</strong>d Seudga kibes. vin erekeboda? vin aZalebda?<br />
TviTonac ar icoda, ra Zalas ahyavda zeviT, ra<br />
izidavda...<br />
naxevramde rom miaRwia, moixeda.<br />
qalaqi TiTqos dacarieldao, xma, bgera iqidan ver<br />
aRwevda. albaT <strong>me</strong>reTma ukeTesi drois molodinSi Tavi<br />
moimkvdaruna, cdilobda TvalSi aravis SesCxeroda, Tavisi<br />
arseboba daeviwyebina uxilavi mtrisaTvis, romlis<br />
arseboba moazrebulic ar hqonda.<br />
gaurkveveli SiSiT guldamZi<strong>me</strong>bulma gza ganagr-<br />
Zo da kibes Tavze rom moeqca, moSorebiT, kvarcxlbek-<br />
Tan kaci dainaxa.<br />
emcnaura... rac uaxlovdeboda, gakvirvebac da Si-<br />
Sic uZlierdeboda da guli Zalumad ucemda.<br />
kacma moixeda. pirmrgvali iyo, <strong>me</strong>loti, oqros<br />
pensne ekeTa.<br />
`daijere?~ _ Caicina.<br />
marTali Soriaxlo gaCerda. grZnobda, muxlebi<br />
ekeceboda.<br />
kacma horizonts xeli moavlo, TiTqos sivrce<br />
moxvetao.<br />
`<strong>me</strong> am wiaRSi davibade! Cveni xalxi mcirea, magram<br />
niWieri. zogierTi eri asi milionia, magram miwas amZi<strong>me</strong>bs,<br />
raki erT yalibSi Camosxmulsa hgvanan. Cven ki, ramdenica<br />
varT, imdenni marTlaca varT. aq qristec SeiZleba<br />
daibados da satanac... da yvela sxvac, vinc amaT Soris<br />
moTavsdeba...~<br />
marTalim kacs Tvali gauswora, grZelma monologma<br />
SiSi gaunela.<br />
`Tqven? TviTon Tqven saiTkena xarT?~<br />
kaci erTxans dumiliT Semohyurebda, TiTqos pasuxs<br />
woniso. pensneze sxivis anarekli abrWyvialda da<br />
Tvalebis gamo<strong>me</strong>tyveleba aRara Canda... <strong>me</strong>re kvarcxlbeks<br />
xeli Seaxo, maRla, monu<strong>me</strong>nts axeda.<br />
`<strong>me</strong> am kvarcxlbekis erTi lodi var, gamoacli da<br />
es monu<strong>me</strong>nti CamoSvavdeba!~<br />
`es lodebi saflavis qvebia!~ _ xma aukankalda<br />
marTalis.<br />
`gza samoTxisaken ucodvelTa ConCxebiTaa mofenili!~<br />
_ Tqva kacma, kvarcxlbeks Caekra da TiTqos zed<br />
mieSritao, gaqra.<br />
marTalim nabiji ukanukan gadadga. gaqceva ver<br />
ikadra, magram swrafad ki gaSorda im adgils...<br />
400 401<br />
40<br />
_ asec <strong>me</strong>gona! _ Tqva vava zarquam kinoTeatrTan.<br />
ra egona vavas ase? is, rom beria moRalate yofila<br />
da did belads ugana, Tu is, rom igi iyo erTi lodi kvarcxlbekisa,<br />
gamoacli da monu<strong>me</strong>ntic CamoSvavdeba!.. es<br />
kiTxvebi maSin daibada marTalis TavSi, roca vava ukve<br />
ver SeZlebda pasuxis gacemas... albaT winaswar<strong>me</strong>tyveluri<br />
alRo hqonda vavas, mixvda, sayrdeni ecleboda mis
arsebobas da amitom aCqarda, ar isurva misTvis Tavzardamcem<br />
momavals dalodeboda... an iqneb xafangSi igrZno<br />
Tavi da gamosavali sxva veraferi ipova...<br />
ymawvilebi im dRes karg gunebaze iyvnen. <strong>me</strong>reTis<br />
erTaderT umaRles saswavlebelSi, pedinstitutis filialSi<br />
Cairicxnen. komkavSirul sa<strong>me</strong>uls raionuli mas-<br />
Stabis saxeli miuZRoda win da studentur wignakebs<br />
veravin daamadlida.<br />
Senobidan gamosulebma maRla aixedes. cargvalze<br />
mwveli, Semawuxebeli mnaTobi ekida. cas silurje aklda,<br />
uferuli pirbade ahfenoda da haeri daxuTuliyo.<br />
_ bikenti Toloraia mTlad gacofda Tur<strong>me</strong>! _<br />
Cailaparaka gamvlelma.<br />
_ ho, gadairia! _ Seepasuxa <strong>me</strong>ore da fexaCqarebiT<br />
wavidnen.<br />
ymawvilebma erTmaneTs gadaxedes. <strong>me</strong>reTis cxel<br />
haerSi SiSnarevi Wori dafarfatebda da pirvelma ariqam<br />
iynosa:<br />
_ Zamikoebo, raRaca xdeba, mgonia!<br />
_ TavSi yovelTvis moCvenebebi gaqvs! _ udardelad<br />
Seepasuxa duru.<br />
_ a, uyureT!<br />
quCaSi gamofenil moqalaqeTa umravlesoba erTi<br />
mimarTulebiT, macxovrisgorisaken mieSureboda.<br />
_ zogi iqiT midis, zogi aqeT! _ ixtibari ar gaitexa<br />
durum.<br />
_ Sen saiTac ginda, wadi, <strong>me</strong> ki axali ambis gasagebad<br />
mivdivar! _ Tqva ariqam da koWlobiT daadga gzas.<br />
<strong>me</strong>gobrebic mihyvnen, fexs auCqares.<br />
Cxeriis xidTan mozrdili brbo Seyriliyo. aqedan,<br />
cxadia, mxolod zurgebi Canda da yovel wuTs axalaxali<br />
cnobismoyvareni ematebodnen.<br />
_ win gavZvreT!<br />
xalxi mWidrod idga, yvelani win gasvlas cdilobdnen,<br />
Tan erTmaneTs ekiTxebodnen:<br />
_ ra xdeba? ratom SevCerdiT? vin gagvaCera?<br />
sa<strong>me</strong>ulma sxvaze <strong>me</strong>tad iyoCaRa, idayvebi energiulad<br />
aamuSaves, yayansa da Cxubs yuri ar ugdes da sxvebze<br />
win rom gaZvrnen, milicias gadaeyarnen.<br />
xidze gardigardmo manqana eyena. napiris gaswvrivac<br />
Camomwkrivebuliyvnen, raTa vin<strong>me</strong> cnobismoyvare<br />
CxeriaSi fexdafex ar gasuliyo.<br />
bikenti milicielebTan idga, gankargulebebs<br />
iZleoda, <strong>me</strong>re brbosken moixeda da xeli aswia.<br />
_ moqalaqeno, iseTi araferi xdeba, gvacaleT<br />
muSaoba! daiSaleniT, aba, daiSaleniT!<br />
misi sityva yurad ar iRes, daSlas aravin apirebda.<br />
uceb ymawvilebs mohkra Tvali da TiTiT moixmo:<br />
_ Sen, Sen da Sen!<br />
marTali, duru da ariqa brbos moSordnen.<br />
_ wamodiT, dagvexmareT!<br />
`vilisSi~ Casxdnen da mokle manZili goris Ziramde<br />
wamSi gairbines.<br />
_ es ra gviqna, kaco, vava zarquam? _ wamoiZaxa bikentim<br />
da pirisaxeze xelebi ise Camoisva, TiTqos sizmris<br />
gandevnas lamobso.<br />
manqana mowyvetiT gaCerda da bikenti Camoxta.<br />
ymawvilebs Tvalebi gauSterdaT da Camosvla SeagviandaT.<br />
gons pirvelad ariqa moego, Zmakacebs Soris iyo<br />
CaWyletili da orives mujluguni uTavaza, CadiT, nu<br />
ayovnebTo.<br />
kibis dasawyisSi, moednis gaswvriv stalinis didroni<br />
portretebi daemwkrivebina vavas, rva tilo erT<br />
mxares da rvac _ <strong>me</strong>ores... erTgan belads ubralo saldaTuri<br />
Sineli ecva, <strong>me</strong>oregan generalisimusis mundiri,<br />
<strong>me</strong>sa<strong>me</strong> suraTze savarZelSi ijda, sxvagan morze, baRis<br />
skamze... ager stalini spaskis koSkTan, ager, kremlis ezo-<br />
402 403
Si, mavzoleumis tribunaze... welzeviT daxatuli tradiciuli<br />
portretebi, standartulad erTi asakis amsaxvelni...<br />
ager, stalins mamlakati Cauxutebia, ager kreiseris<br />
gembanze dgas, niavi mazaris kalTas ufrialebs...<br />
ager, tuSinos sahaero parads adevnebs Tvals...<br />
_ ra ubedurebaa! _ sasowarkveTiT amoioxra bikentim.<br />
– neta vin amoatanina amdeni, marto xom ver Se-<br />
Zlebda!<br />
kibeze Ziridan Tavamde yovel <strong>me</strong>ore safexurze<br />
TiTo stalini idga. TabaSiris, brinjaosi, marmarilos<br />
skulpturebi, sxvadasxva zomis biustebi... gimnazielis<br />
asakidan zrdasrulobamde... zomieri sididis ferweruli<br />
tiloebi, grafikuli namuSevrebi... xis kunZi, belads<br />
rom Camohgavs... qoTanSi amosuli kaktusi, esec stalins<br />
mimgvanebuli...<br />
kibes Seuyvnen bikenti, ymawvilebi da ramdeni<strong>me</strong><br />
`TanamSro<strong>me</strong>li~...<br />
_ gamofena Tu undoda, vin uSlida! _ brazobda<br />
bikenti. _ es ki politikur provokacias hgavs da pasuxsac<br />
vagebinebT... mTeli qalaqis salaparako gavxdiT!<br />
`TanamSromlebi~ Tavs uqnevdnen, ymawvilebi ki<br />
dumdnen. erTi kacis nairsaxeobaSi iyo raRac SemaZrwunebeli,<br />
danaSaulebrivi, zneobis uarmyofi, Tumca amaT<br />
jerac ver gaeazrebinaT, ratom ar unda moswonebodaT<br />
sayvareli beladis xatTa simravle...<br />
`rogor moaxerxa es vavam?~ _ ekiTxeboda marTali<br />
Tavis Tavs.<br />
warmoidgina Ramis suraTi: vava zarquas vnebani...<br />
kerpis msaxureba... ZaRli, ro<strong>me</strong>lsac patroni moukvda<br />
da saflavze ymuis... martosuli, oTx kedelSi rom aris<br />
gamomwyvdeuli da yoveli mxridan aseuli stalini Semohyurebs...<br />
mis tvinSi adgili ar rCeba sxva ramisaTvis, iq<br />
SiSi gabatonebula, survili, daemalos am moyurade<br />
Tvalebs... kaci Seuracxadi xdeba, Seuracxadi adamiani<br />
yovlisSemZlea... vava zarqua yvelas adamiani egona, masSi<br />
ki erTguli qofaki cxovrobda... da es qofaki ukanasknelad<br />
uerTgulebs patrons, macxovrisgoris maRal ferdobs<br />
gadaaqcevs beladis muzeumad...<br />
mTeli Ra<strong>me</strong> imuSava albaT vava zarquam. TiToTi-<br />
Tod, martodmartom gadmozida, saTanado adgili miuCina<br />
yovel axal nivTs... amisaTvis xom asjer mainc unda asuliyo<br />
kibeze, iqneb asormocdaaTjer... <strong>me</strong>re gariJraJma<br />
mouswro, ukanasknelad gadaxeda jer kidev mZinare<br />
qalaqs da maSin...<br />
aq marTalis fiqrTa mdinareba jebirs waawyda. am<br />
ambavs ver mouZebna logikuri bolo, damagvirgvinebeli<br />
ram... neta sad gaqra TviTon vava? kibis pirvel safexur-<br />
Tan xom unda daxvedroda pirvel stumrebs?<br />
_ sad da<strong>me</strong>maleba, vaswavli Wkuas! _ iqadneboda<br />
bikenti da marTalis gaunaTda:<br />
_ vava albaT zeviT gvelodeba, oRond avCqardeT,<br />
Torem gviani iqneba!<br />
ra hqonda mxedvelobaSi? Tu vava zeviT icdida,<br />
sadRa gaiqceoda? am kibis garda, sxva ra gza adioda macxovrisgoraze?<br />
<strong>me</strong>re, roca yvelaferi gairkva, gaocebulma<br />
hkiTxa bikentim, winaswar ra icodio. marTalim mxrebi<br />
aiCeCa, winaswar arc araferi vicodio.<br />
zeda moednis parapetze stalinis portretebiani<br />
xaliCa da naqsovi fardagi iyo gadmofenili.<br />
bolo safexuridan mimoixedes da moedani carieli<br />
moeCvenaT.<br />
kideze, maRal kvarcxlbekze brinjaos beladi idga<br />
da qalaqs mWmunvared gadahyurebda.<br />
_ eger, vava! _ wamoiZaxa ariqam.<br />
kvarcxlbekze xis kibe miedga da zed asuliyo.<br />
bawris bolo beladis Cibuxs moaba vavam, Tavi maryuJSi<br />
gayo.<br />
_ ehei! _ xeli dauqnia mosulebs, kibes wixli hkra<br />
da bawarze Camoekida, afarTxalda...<br />
404 405
duru da marTali adgils mowydnen, TiTqos gafrindneno...<br />
vava xrotinebda, piri daeRo da ena gadmoegdo.<br />
uceb bawari moZvra Cibuxs, vava Zirs wamovida da<br />
biWebs xelebSi Cauvarda.<br />
qvafenilze daawvines, bawari Seuxsnes.<br />
haeri xarbad CaisunTqa vavam... piri sazarlad daeRo<br />
da yelidan stvena amosdioda...<br />
TandaTan dawynarda, sunTqva dauamda, TiTqos miiZinao...<br />
moulodnelad Tvali daaWyita da Caxrinwuli,<br />
ugvani xmiT amRerda himnis sityvebiT:<br />
_ qveyanas miec diidi stalini, xaalxTa monobis<br />
damamxobeli...<br />
<strong>me</strong>grul-qarTuli<br />
gv. 5. `SqviT noemberq mu miRuni rac Svidma noemberma moitana,<br />
vagaWyordu moxandes, ar daaviwydeba mSro<strong>me</strong>ls,<br />
arwiviSi mangioro arwivis nacvlad<br />
CaquC-magana doxantes.~ CaquCi da namgali daxates.<br />
gv. 8. `utuSi jariSi goluafiro...~ `utus jars venacvale...~<br />
igulisx<strong>me</strong>ba utu miqavas laSqari. utu Todua, `marTaliad~<br />
wodebuli, ajanyebis erT-erTi beladi iyo.<br />
gv. 9. `bJa dia re Cqimi, `mze dedaa Cemi,<br />
dida _ muaCqimi...~ mTvare _ mamaCemi...~<br />
gv. 25. `yazayiSi~ _ glexis.<br />
gv. 26. `JinosquaSi~ _ aznauris.<br />
gv. 77. `osur-patoni~ _ qalbatono.<br />
gv. 100. `osuri~ _ qalo.<br />
gv. 109. `vava, baba, amdRa dopiluna, baba!~ vai<strong>me</strong>, mama!.. dRes<br />
momklaven, mama!<br />
gv. 194. `Cqimi sqvami saqorTuos Cvens lamaz saqarTveloSi<br />
mafSaliefq dikaTesi, bulbulebi Seiyarnen,<br />
staliniS oZirafuSa stalinis mosanaxuleblad<br />
moskoviSa midarTes, na...~ moskovSi gafrindnen, na...<br />
gv. 305_306.<br />
`si qouli, bata, sad midixar, bata,<br />
ma domitalenqo?~ <strong>me</strong> mtoveb?<br />
`gurs genia montebulsu gulze cecxlSemonTebuls<br />
vaSembralenqo?~ ar Semibraleb?<br />
`Wofil voreq, Tokil voreq, daWerili var, SeboWili var<br />
vagomitalenqo?~ aRar gamiSvebT?<br />
406 407
gv. 374. `Cqin beria Teq vareno, Cveni beria xom iq aris,<br />
iro Tquans simarTlesi, mudam simarTles ambobs<br />
munafasu faCunsu du Rrublebs fantavs da<br />
moZirana sinaTles, na... sinaTles gviCvenebs...<br />
gv. 377. `margali koCi~ _ <strong>me</strong>greli kaci.<br />
gv. 378. `arT orofil maT qopunsi, erTi Seyvarebuli <strong>me</strong>ca myavs,<br />
gurSa mixutoluans, na...~ gulSi Camixutebs,<br />
`si soTini midurquni, Sen sad<strong>me</strong> Tu waxvedi,<br />
Sxvasi qixutoluansi, na...~ sxvas Caixutebs...<br />
`qianas koCi goWyorduni, qveynad mamakaci Tu gawyda,<br />
ukuli mogigonuansi, na...~ <strong>me</strong>re moagondebi...<br />
gv. 379. ` orofili aka punsu, Seyvarebuli erTi myavs,<br />
qumoZirun aka wunsu...~ netav manaxva erT wams...<br />
` orofili Jiri punsu, Seyvarebuli ori myavs,<br />
Jirixolo jgiri punsu...~ oriveni kargi myavs...<br />
gv. 380. ` orofili viTi punsu, Seyvarebuli aTi myavs,<br />
TeT punsu do TiTi punsu...~ esec myavs da isic myavs...<br />
gv. 385. `arT gitara qomuCuni, erTi gitara momca,<br />
sofeli domilinuuni, sofeli momavlevina,<br />
sqani do Cqimi guriS Wua Seni da Cemi gulistkivili<br />
leqso qomibiruuni, na... leqsad mamRera, na...<br />
gv. 386. `Cqimi Conguri tumu-tumu, Cemi Conguri tum-tumi<br />
ganaTlebas qumurTumu, ganaTleba mosula,<br />
koleqtivSa miSebli do koleqtivSi Sevedi da<br />
unarRebu Rumus bWkumu!..~ dauyvedrebel Romsa vWam!..<br />
gv. 393. `koleqtivi jgiri, mara koleqtivi kai, magram<br />
mu re aTe zacia~. ra aris es `zacia~.<br />
408<br />
y<br />
y<br />
y<br />
y