30.01.2013 Views

gvanca koplataZe rjulTSemwynarebloba qarTveli erisa RmerTma ...

gvanca koplataZe rjulTSemwynarebloba qarTveli erisa RmerTma ...

gvanca koplataZe rjulTSemwynarebloba qarTveli erisa RmerTma ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>gvanca</strong> <strong>koplataZe</strong><br />

<strong>rjulTSemwynarebloba</strong> <strong>qarTveli</strong> <strong>erisa</strong><br />

<strong>RmerTma</strong> adamiani ara mxolod Tavis xatad Seqmna, aramed mas-<br />

Tan damsgavsebis misaRwevad Zalac uboZa. ramdenadac Tavad RmerTi<br />

siyvarulia (I in. IV, 16) da es saxeli mas yvela sxva saxelze metad<br />

esaTnoeba (wm. grigol RmrTismetyveli), amdenad adamians SemoqmedTan<br />

msgavsebis miRweva uwinaresad am niWis mopovebiT SeuZlia.<br />

magram RmerTi absoluturi siyvarulia da yvela uyvars; mze misi<br />

aRmovals borotTa zeda da keTilTa, da wÂms marTalTa zeda da<br />

cruTa; amitom adamianmac, visac misi Sviloba da masTan msgavsebis<br />

srulyofa unda, ara mxolod moyvareni misni, aramed mteric unda<br />

Seiyvaros. mxolod gankacebul RmerTs _ ieso qristes xelewifeboda<br />

ganemarta CvenTvis WeSmariti siyvarulis arsi da moewodebina:<br />

giyuarded mterni Tquenni da akurTxevdiT mwyevarTa TquenTa da<br />

keTilis uyofdiT moZuleTa TquenTa da ulocevdiT maT, romelni<br />

gmZlavrobden Tquen da gdevniden Tquen (mT. V, 44).<br />

sxvagan macxovari gvaswavlis, rom sjuls safuZvlad ori didi<br />

da pirveli mcneba udevs: Seiyuaro ufali RmerTi Seni yovliTa guliTa<br />

SeniTa, yovliTa suliTa SeniTa da yovliTa gonebiTa SeniTa da<br />

Seiyuaro moyuasi Seni viTarca Tavi TÂsi (mT. XXII, 37-40). ganmartavs<br />

ra uflis moZRvrebas siyvarulze, romaelTa mimarT epistoleSi<br />

pavle mociquli wers: romelsa uyuardes moyuasi TÂsi, man<br />

Sjuli aRasrula, viTarmed: ara imruSo, ara kac-hkla, ara iparo,<br />

ara guli giTqumides da sxuaÁ Tu raÁme mcnebaÁ ars, amiTve sityÂTa<br />

aResrulebis, viTarmed: Seiyuaro moyuasi Seni, viTarca Tavi TÂsi,<br />

siyuarulman moyuassa TÂssa boroti ara uyvis; aRmasrulebeli<br />

SjulisaÁ siyuaruli ars (rom. XIII,8-10).<br />

aq aRar SevudgebiT imis ganmartebas, rom moyuasSi ara viwro<br />

gagebiT, xorcielad da sulierad naTesavi da maxlobeli, aramed<br />

saerTod adamiani igulisxmeba, vinc da rogoric ar unda iyos igi.


julTSemwynarebloba <strong>qarTveli</strong> <strong>erisa</strong><br />

51<br />

zemoTqmulidan SeiZleba davaskvnaT, rom sapirispirod ampartavnebisa,<br />

romelic yvela sxva codvaTa dedaa, mSobeli saTnoebaTa<br />

siyvarulia.<br />

samwuxarod, nacvlad imisa, rom gulisxmaeyo da saqmiT ganexorcielebina<br />

axali aRTqmiseuli swavleba siyvarulze, rac misgan<br />

did garjasa da Zalisxmevas moiTxovda, adamianma Seudareblad<br />

ioli gza airCia da RmrTeebriv moZRvrebasTan dapirispireba kacTmoyvareobaze<br />

Seqmnili sakuTari TeoriebiT scada. Sedegic saxezea;<br />

siyvaruli katastrofulad mcirdeba. Tanamedrove adamians ara Tu<br />

saerTod adamianis, aramed ojaxis wevrebis Seyvarebac ki uWirs da<br />

Sesabamisad RmerTsac sul ufro da ufro Sordeba.<br />

es Sesavali imisTvis dagvWirda, raTa gveCvenebina, Tu ra didi<br />

wyaloba moiRo Cvens erze <strong>RmerTma</strong>, roca yvelaze didi niWi _ siyvaruli<br />

gviboZa. es wyaloba araerTgzis mouxsenebia madlierebiT<br />

Cvens patriarqs, uwmidessa da unetaress ilia II-s Tavis epistoleebsa<br />

Tu qadagebebSi.<br />

Tu qristes RmrTeebrivi moZRvrebis SedarebiT advilad Sesawynareblad<br />

da SesaTviseblad ebrael ers Zveli aRTqma da moses sjuli<br />

hqonda, xolo berZnebs maRalganviTarebuli filosofiuri azrovneba<br />

da mxatvruli literatura, Cvens winaprebs _ RmrTis didi saCuqari<br />

_ niWi siyvarulisa. amitom <strong>qarTveli</strong> eri erT-erTi pirveli iyo, vinc<br />

berZnebTan erTad qristianoba miiRo da miiRo ara mxolod garegnulad,<br />

rogorc amas zogierTi sxva xalxis istoriaSi vxedavT, aramed<br />

mTeli guliT, suliTa da gonebiT Seiyvara kacobriobis xsnisaTvis<br />

jvarcmuli qriste da misi sarwmunoebis dasacavad, rogorc wm. ilia<br />

marTalma brZana, saukuneTa ganmavlobaSi TviTonac jvars ecva.<br />

ar SeiZleba yuradReba ar miiqcios im faqtma, rom, Tu qristes<br />

mociqulebi, yvela qveyanaSi, sadac ki axal sarwmunoebas qadagebdnen,<br />

ara mxolod idevnebodnen, aramed sikvdiliTac isjebodnen, wm. andria<br />

pirvelwodebuls, romelmac qristianoba mraval sxva qveyanasTan er-<br />

Tad qarTlSic iqadaga, sxvebisgan gansxvavebiT, qarTvelebisagan ara-<br />

Tu devna, winaaRmdegobac ar Sexvedria. TxzulebaSi `mimosvlisaTÂs<br />

da qadagebaTa yovlad qebulisa da didebulisa mociqulisa andreasi~,<br />

orjer ixsenieba igi rogorc qarTlis ganmanaTlebeli da orive<br />

epizodSi araTu miniSnebac ki ar aris mis devnaze, aramed, piriqiT.<br />

erTgan naTqvamia, rom, movida ra `queyanasa qarTlisasa~, aq sakmao<br />

xani dayo da `mravalni gananaTlna sityÂTa moZRurebisa misisaTa<br />

da Sewirna uflisa wmidisa naTlisRebiTa~ 1 ; xolo meoregan vkiTxu-<br />

1 saqarTvelos samoTxe, Sekrebili da gamocemuli mixeil sabininis mier, peterburgi,<br />

1882, gv. 30.


52 <strong>gvanca</strong> <strong>koplataZe</strong><br />

lobT: andria pirvelwodebuli, svimon kananeli, mataTa da Tadeozi<br />

`miiwivnes queyanasa qarTlisasa da vidre mdinaredmde Woroxisa,<br />

daucadebelad qadagebdes saxelsa RmrTisasa~. 2<br />

rogorc es ivane javaxiSvilma gamoarkvia, warmarTobis epoqaSi<br />

qarTuli erovnuli religia mnaTobebis, kerZod, mzisa da mTvaris<br />

Tayvaniscemas gulisxmobda, xolo mcxeTaSi aRmarTuli kerpebi da<br />

maTi Tayvaniscema sparseTidan unda yofiliyo Semosuli. rogorc<br />

Cans, qarTvelebs mnaTobTa da kerpTa Tayvaniscemac mxolod religiur<br />

moTxovnilebaTa dasakmayofileblad sWirdebodaT da sinamdvileSi<br />

arcerTi maTganis WeSmaritebisa ar sjerodaT, radgan maTi<br />

dacvis mizniT arc qristes mociqulebi udevniaT da arc wminda<br />

nino, romelic im qveynis gasanaTleblad, sadac qristes kvarTi<br />

inaxeboda, kapadokiidan IV saukunis dasawyisSi movida.<br />

amqveyniuri cxovrebis kanonzomierebebidan gamomdinare, Seu-<br />

Zlebelia aixsnas, rogor SeZlo ymawvilma qalma, TiTqmis gogonam,<br />

warmarTobis sibnelidan mTeli eris gamoyvana da WeSmaritebis<br />

gzaze dayeneba. am WeSmariti da didi saswaulis aRsruleba yovladmowyale<br />

<strong>RmerTma</strong> ineba. marTalia, wminda qalwuli qarTlSi `madliTa<br />

qristesiTa da yovlad wmidisa maradis qalwulisa mariamisiTa<br />

uSiSiTa gonebiTa~ Semovida, magram isic aRsaniSnavia, rom warmarTi<br />

xalxisa da misi mefe-dedoflisagan mas devna ar ganucdia. mcxeTaSi<br />

misvlis meore dResve, wmida nino momswre gaxda, rogor gamoefina<br />

mTeli eri usulo kerpTa _ armazis, gacisa da gaimis Tayvansacemad.<br />

qarTvelTa sulieri sibrmaviT SeZrwunebuli, cremlebiT Seevedra<br />

ieso qristes, saswauli moevlina, raTa am xalxs mxolod igi ecnoT<br />

WeSmarit RmerTad da didebac misTvis SeewiraT. ufalma Seismina<br />

misi vedreba; meyseulad amovardnilma Zlierma qarebma, SemaZrwunebelma<br />

mexTatexam da sakvirvelma setyvam `sruliad damusrna kerpni<br />

igi da zRude da yoveli SenebulebaÁ daarRvia da uCino yo~.<br />

qarTvelebs didad arc kerpebis dalewva udardiaT da arc imis<br />

gamoZieba ucdiaT, ra iyo mizezi maTi ganadgurebisa. wminda nino sam-<br />

Tavros baRis mayvlovanSi damkvidrda, sadac `sarecel missa ZaZaÁ<br />

darecili miwasa zeda~ iyo. aq eqvsi weli dayo marxva-locviTa da<br />

saswaulebaTa aRsrulebiT. xorciel iwroebasa Sina igi sakuTari<br />

nebiT cxovrobda da ara xalxisa da samefo karis mxridan devnis<br />

gamo. sneulebiT Sepyrobilma nana dedofalma `zvaobiTi mefobisa<br />

pativi dauteva~ da mayvlovanSi `ucxosa da mdabal~ qalwuls sakuTari<br />

fexiT eaxla. mxolod erTxel ganrisxda mirian mefe wminda<br />

qalwulze, roca man dedoflis dedis Zma, sparsi didebuli xvara<br />

2 iqve, gv. 36.


julTSemwynarebloba <strong>qarTveli</strong> <strong>erisa</strong><br />

53<br />

gankurna da qristes sjulze moaqcia. wm. ninosa da nana dedofalze<br />

ganawyenebuli sanadirod wavida da gulSi Tqva, rom dabrunebuli<br />

Surs iZiebda maTze misi RmerTebis SeuracxyofisaTvis, magram saswauliT<br />

Tvalaxelili TxoTis mTidan ara rogorc SurismaZiebeli,<br />

aramed WeSmarit sjulze moqceuli dabrunda. aseve advilad da seriozuli<br />

winaaRmdegobis gawevis gareSe miiRes qristes sarwmunoeba<br />

aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi, sadac `mTeulTa, WarTlelTa<br />

da fxovelTa... naTel-iRes da dalewnes sakerponi da aRaSennes<br />

eklesiani~. 3 `sixaruliT Seiwynares swavlaÁ ninoÁsi~ kaxeTSic: `da<br />

naTel-iRo dedofalman da yovelTa mTavarTa da mxevalTa misTa~. 4<br />

maSasadame, rogorc wminda andria pirvelwodebulis, aseve wminda<br />

mociqulTa sworis ninos cxovrebac gvidasturebs, rom RmrTisgan<br />

kacTmoyvareobis niWiT dajildoebuli Cveni eri gaqristianebamdec<br />

kacTmoyvareobiTa da rjulTSemwynareblobiT gamoirCeoda.<br />

miuxedavad imisa, rom qalkedonis meoTxe msoflio krebis (451 w.)<br />

Semdeg ori mezobeli qveynis _ saqarTvelosa da somxeTis eklesiaTa<br />

gzebi erTmaneTs daSorda, saqarTveloSi mcxovreb monofizituri<br />

eresis mimdevar somxebs arc sarwmunoebrivi da arc politikuri<br />

TvalsazrisiT devna da Seviwroeba ar ganucdiaT. piriqiT ki momxdara.<br />

arsebobs faqti, romlis mixedviTac sparseTis mefis xosros<br />

mxardaWeriT gulmocemul somxur eklesias da mis meTaurs abraam<br />

kaTalikoss ucdia ZaldatanebiT moeqcia qarTuli eklesia monofizitobaze.<br />

roca curtavis eparqiaSi, romelic saqarTvelo-somxeTis<br />

sazRvarze mdebareobda, drama gaTamaSda da misma somexma episkoposma<br />

mosem somexTa kaTalikoss abraams Tavi qarTvelTagan sarwmunoebriv<br />

niadagze devnilad warudgina, abraamma qarTlis kaTalikosis daSineba<br />

sparseTis mefesTan dasmeniT gadawyvita, romelic monofizitobas<br />

uWerda mxars. rogorc vxedavT, miznis misaRwevad man arc iseT<br />

ukadris xerxze Tqva uari, rogoric dasmenaa. abraamma Tavisi muqara<br />

marTlac aRasrula da rogorc arsen safareli gvamcnobs: `somexTa<br />

Seasmines qarTli mefesa Tana sparsTasa, viTarmed hromTa (igulisxmeba<br />

berZnebi _ g. k.) upyria sarwmunoebaÁ~. 5 Tu gaviTvaliswinebT,<br />

rom me-7 saukunis dasawyisSi sparseTis mefis politikuri zegavlena<br />

ara mxolod aRmosavleT saqarTvelosa da somxeTze vrceldeboda,<br />

aramed igi provinciebis warTmevisaTvis TviT bizantiis imperiasac<br />

ebrZoda, advili misaxvedria, am dasmenas ra mZime Sedegi SeiZleboda<br />

3 wm. ninos cxovreba, Zveli qarTuli moTxroba, Tb., 1979, gv. 180.<br />

4 iqve.<br />

5 arsen safareli, ganyofisaTÂs qarTlisa da somxeTisa, gamosca z. aleqsiZem, Tb.,<br />

1980, gv. 82.


54 <strong>gvanca</strong> <strong>koplataZe</strong><br />

mohyoloda qarTlisaTvis da mohyva kidec. 614 wels, ierusalimis<br />

aRebis Semdeg, sparseTis mefem gamosca dadgenileba, romlis mixedviTac<br />

sparseTis morCil qristianebs somexTa sarwmunoeba _ monofizitoba<br />

unda mieRoT. am brZanebis Sedegad, qarTlis kaTalikosi<br />

kirionica da erismTavari adarnasec iZulebuli gaxdnen daetovebinaT<br />

qveyana.<br />

miuxedavad imisa, rom somxebis mxridan Seuwynarebloba sakuTar<br />

samSobloSi mcxovrebi qarTvelebis aRmsareblobisa ara mxolod<br />

qristianisTvis Seuferebeli, aramed saerTod gaugebari saqcieli<br />

iyo, kirion qarTlis kaTalikoss qristianuli siyvaruli eyo imisaTvis,<br />

rom sarwmunoebriv mterTan kamaTisas, romelic epistoleebiT<br />

mimdinareobda, pirovnebisa da eris Seuracxmyofeli arcerTi<br />

sityva ar dascdenoda. man davis sagani bolomde dogmatikis<br />

CarCoebSi datova da mesame epistoleSi abraam kaTalikoss mtkiced<br />

ganucxada: `gnebavT Tu ar gnebavT, Cveni sarwmunoeba es ariso~. 6<br />

sapirispirod moiqca monofiziti patriarqi somxebisa. darwmunda<br />

ra, rom qarTvelebs verc muqariTa da verc ZaliT marTlmadideblobas<br />

ver daaTmobinebda, da amdenad aRarc paeqrobis gagrZelebas<br />

hqonda azri, 607(8) wels sayovelTao epistole gamosca, romli-<br />

Tac Tavis mrevls, iseve rogorc adre berZnebTan, qarTvelebTanac<br />

yovelgvari urTierTobis gawyveta ubrZana, garda yidva-gayidvisa:<br />

`sruliadac ar eziaroT maT (e. i. qarTvelebs) arc locvaSi, arc<br />

Wama-smaSi, arc megobrobaSi, arc deda-mZuZeobaSi, arc salocavad<br />

wasvliT jvarSi da arc maTi Cvens eklesiaSi miRebiT. maTTan qorwinebisganac<br />

sruliad ganeSoreT; mxolod iyideT da mihyideT~. 7<br />

RmrTis wyalobiT, monofizit somxebs, sparseTis samxedropolitikur<br />

Zalaze dayrdnobiT qarTlSi gamarjveba didxans ar<br />

uzeimiaT. bizantiis keisarma heraklem ara mxolod sparseTis<br />

Zlierebas mouRo bolo, aramed qarTlis eresisagan ganwmendasa da<br />

marTlmadideblobis ganmtkicebazec izruna. 8<br />

mSobliuri eris saukeTeso Tvisebebs, maT Soris kacTmoyvareobasa<br />

da rjuTSemwynareblobas ganasaxierebda qarTvelTa saxelovani<br />

mefe, daviT IV, aRmaSenebeli. qarTuli da ucxouri wyaroebi erTxmad<br />

adasturebdnen, rom daviT aRmaSenebelma 60.000 mxedriT gailaSqra<br />

somxeTisaken, musulmanTa batonobisgan ixsna qalaqi anisi da igi<br />

6 uxtanesi, istoria gamoyofisa qarTvelTa somexTagan, gamosca z. aleqsiZem, Tb.,<br />

1975, gv. 143.<br />

7 iqve, gv. 211.<br />

8 `moqcevaÁ qarTlisaÁ~, Zv. qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, wigni<br />

I, Tb., 1966, gv. 96.


julTSemwynarebloba <strong>qarTveli</strong> <strong>erisa</strong><br />

55<br />

mis patronebs _ somxebs Caabara. kargad Tqva poetma: `qarTvelTa<br />

mefe qarTuli sisxliT somexTa qalaqs somxisTvis iRebs~ (m. lebaniZe,<br />

poema `anisis aReba~). es iSviaTi faqti, romelsac kacobriobis<br />

istoriaSi analogi Znelad Tu moeZebneba, mefis maRal qristianul<br />

zneobaze metyvelebs. samwuxarod, sapirispiro Tvisebebze<br />

mianiSnebs somex episkoposTa saqcieli. maSin, roca qarTvelebi da<br />

somxebi anisis ganTavisuflebas erTad zeimobdnen, somexma episkoposebma,<br />

romelnic swavlulobasa da mecnierebas Cemulobdnen, mefes<br />

saeklesio krebis mowveva sTxoves, romelic gamoiZiebda, visi sjuli<br />

iyo WeSmariti _ qarTvelebisa (diofizitoba) Tu somxebisa (monofizitoba)!<br />

Tumca Zalian kargad icoda, vis mxareze iyo simarTle,<br />

gamarjvebulma mefem somxebs es Txovnac Seusrula; man qarTlis<br />

kaTalikosi iovane, episkoposebi da meudabnoeni ixmo, aseve mouwoda<br />

`arsenis iyalToelsa, Targmansa da mecniersa berZenTa da qarTvelTa<br />

enaTasa da ganmanaTlebelsa yovelTa eklesiaTa~, agreTve,<br />

`sxvaTa mecnierTa da brZenTa kacTa~ da daiwyo paeqroba, romelic<br />

`ciskriTgan vidre cxra Jamamde~ gagrZelda. radgan mokamaTeTa sityvisgebas<br />

dasasruli ar uCanda, paeqrobaSi TviTon mefe Caeria<br />

da RmrTismetyvelebis sakiTxTa iseTi Rrma codna warmoaCina da<br />

oratorulad ise ostaturad agebuli sityva warmoTqva, rom TviT<br />

somexi mwvaleblebi iZulebulni gaxdnen eRiarebinaT: `Cven, mefeo,<br />

mowafe gvegone amaT moZRuarTa TquenTa, garna, viTar vxedavT, Sen<br />

same xar moZRuari moZRuarTa, romlisa brWalsa ver mimwuTar arian<br />

ege moZRuar-sagonebelni Tquenni~. 9<br />

rogorc vxedavT, somxebma,<br />

marTalia, mefis upiratesoba aRiares, magram <strong>qarTveli</strong> sasuliero<br />

pirebis, romelTa Soris TviT saxelovani arsen iyalToeli, mTargmneli<br />

da mecnieri iyo, gakilva ar daviwyebiaT.<br />

rogorc cnobilia, TbilisSi mTeli oTxi saukunis ganmavlobaSi<br />

arabebi batonobdnen. vidre arabTa saxalifo politikurad mZlavr<br />

saxelmwifos warmoadgenda, Tbilisis amiras xelisuflebac mTel<br />

qarTls zedamxedvelobda; xolo roca xalifati daiSala, arab-<br />

Ta batonobac TandaTan Sesustda da Tbilisis amiras uflebebic<br />

Seikveca. XI-XII saukuneebSi igi mxolod Tbiliss ganagebda. iyo<br />

iseTi periodebic, roca amira saqarTvelos mefes xarks uxdida;<br />

amgvari viTarebisas Tbilisis qarTuli mosaxleobac Svebas grZnobda,<br />

qristianebsa da mahmadianebs Soris mSvidobiani urTierToba<br />

myardeboda, anu qristiani qarTvelebi <strong>qarTveli</strong> mefeebis politikur<br />

upiratesobas arabTa dasaCagrad ar iyenebdnen. magram mSvidobiani<br />

urTierToba maSinve irRveoda, rogorc ki arabebs amisTvis<br />

9 `qarTlis cxovreba~ t.I, gamosca s. yauxCiSvilma, Tb., 1955, gv.357.


56 <strong>gvanca</strong> <strong>koplataZe</strong><br />

xelsayreli pirobebi SeeqmnebodaT, magaliTad, TurqTa ganuwyveteli<br />

Semosevebis dros, ris Sedegadac qarTuli saxelmwifo dasustda.<br />

ase grZeldeboda daviT aRmaSeneblis taxtze asvlamdec da TviT<br />

mis mefobaSic, vidre igi Tbiliss SemoierTebda (1122 w.). Tbiliseli<br />

mahmadianebi qristianebs umowyalod sdevnidnen da xSirad, ise,<br />

rom amisTvis mizezic ki ar sWirdebodaT, xocavdnen. `qarTlis<br />

cxovrebaSi~ vkiTxulobT: `qalaqi tfilisi... savse iyo sisxliTa<br />

qristianeTaÁTa, rameTu odesme yvian RavRavi da TÂnier mizezisaca<br />

mosrnian, raodenni povnian qristeaneni...~ 10<br />

roca mefem qalaqi aiRo, arc ufiqria samagiero miego da Suri<br />

eZia muslimanebze im tanjva-wamebisaTvis, saukuneTa ganmavlobaSi<br />

rom ayenebdnen saqarTvelos dedaqalaqis mkvidr mosaxleobas. Tvi-<br />

Ton arabi istorikosebi (al-fariki, al-jauzi) gvauwyeben, rom<br />

gamarjvebulma mefem mcxovrebni (igulisxmeba arabebi) ara mxolod<br />

daindo, aramed TanagrZnobiTac moepyro. arabebisagan gansxvavebiT,<br />

romelnic qarTvelebs religiuri mrwamsis Tavisuflad aRiarebis<br />

nebas sakuTar samSobloSi ar aZlevdnen, daviTma maT sxvis miwa-wyalze<br />

agebul TavianT meCeTebSi Tavisuflad locvis neba misca. ase<br />

warmoaCina man WeSmariti qristianobis sidiade da silamaze, oRond<br />

ara sityviT, aramed saqmiT. ase rom, misi ganTqmuli tolerantoba<br />

am SemTxvevaSi ara sakuTari sarwmunoebisadmi gulgrilobiT iyo<br />

gamowveuli, aramed piriqiT, misi arsis Rrma wvdomiT da qristes<br />

mier naanderZev mcnebaTa saqmiT aRsrulebis wrfeli surviliT.<br />

Cvens patriarqs, uwmidessa da unetaress ilia II-s xSirad ubr-<br />

Zanebia, rom samebis axali sakaTedro taZriT qarTvelma xalxma<br />

Tavisi sulieri portreti Seqmna. Tu samebis taZari qvaSi naZerwi<br />

portretia Cveni <strong>erisa</strong>, `vefxistyaosanSi~ saRebavebi sityvam Secvala<br />

da misi saSualebiT daxatul portrets qarTuli enisaTvis<br />

damaxasiaTebelma melodiurobam dinamiuroba da sicocxle SesZina.<br />

am genialur poemaSi mTeli sisavsiT warmoCnda mdidari sulieri<br />

samyaro Cveni <strong>erisa</strong>. da ra igulisxmeba am simdidreSi? uwinaresad<br />

siyvaruli, siyvaruliT savse guli <strong>qarTveli</strong> kacisa. vis gulSic es<br />

grZnoba mefobs, is aranair naklulevanebas ar ganicdis, arc materialursa<br />

da miT umetes _ arc suliers. movusminoT, rogor axasiaTebs<br />

pavle mociquli qristes aRmsareblebs: `...viTarca mwuxareni<br />

da maradis gÂxaris; viTarca glaxakni, da mravalTa ganvamdidrebT;<br />

viTarca araraÁ gvaqus, da yovelive guaqus~ (2 kor. VI, 10). diax,<br />

qristians mwuxarebasa Sinac uxaria da ukiduresi materialuri gasaWiris<br />

drosac ki yovelive aqvs, radgan siyvaruli gaaCnia.<br />

10 iqve, gv. 349.


julTSemwynarebloba <strong>qarTveli</strong> <strong>erisa</strong><br />

57<br />

igi saTnoebaTagan erTaderTia, romelic iseve maradiulia, rogorc<br />

suli da gaqroba ar uweria, gansxvavebiT rwmenisa da sasoebisagan.<br />

TumcaRa isini am cxovrebaSi saTnoebaTagan umSvenieresni arian,<br />

magram gamomdinare iqidan, rom imqveyniur cxovrebaSi, RmrTis<br />

siaxloves, suli maT saWiroebas aRar ganicdis, arsebobas bunebrivad<br />

wyveten.<br />

siyvaruli RmrTisa da adamianisa, ganurCevelad imisa, rogoria<br />

igi (`vardTa da nexvTa vinaiTgan mze sworad moefinebis, didTa da<br />

wvrilTa wyaloba numca Sen mogewyinebis~, _ SeadareT macxovris<br />

mcnebas: `mze misi aRmovals borotTa zeda da keTilTa, wvims mar-<br />

TalTa zeda da cruTa~), mSobelia yvela im saTnoebisa, romliTac<br />

poemis personaJebi arian Semkulni, iqneba es amaRlebuli trfoba,<br />

samSoblosa da megobrisaTvis Tavdadeba, guluxvoba, sibrZne, simamace,<br />

madliereba, TanagrZnoba Tu Sendobisa da patiebis unari.<br />

`vefxistyaosanSi~ asaxul samyaros materialur mzesTan erTad<br />

es siyvarulic asxivosnebs da aTbobs; amitomacaa igi ase aramiwierad<br />

mSvenieri da mimzidveli.<br />

ra sulierad mwiri anu siyvarulisagan daclili unda iyos adamiani,<br />

rom konteqstidan amoglejili oriode epizodiT am, siyvarulis<br />

sadidebeli Txzulebis, damcireba moindomos (sxvaTa Soris<br />

iseve, rogorc siwmindis danaxva mxolod mas SeuZlia, vinc wmindaa,<br />

siyvarulsac is xedavs, visac uyvars). aseTma vaikritikosebma arc is<br />

ician, rom materialuri samyaro is adgilia, sadac marTalic `gzas<br />

ver auqcevs gansacdelsa mas eSmakisasa~ da arc is, rom mxatvruli<br />

nawarmoebis simarTle igiveobrivi ver iqneba yofiTi realobisa da<br />

igi pirobiTobasac aucileblad gulisxmobs.<br />

RmrTisgan boZebulma siyvarulis niWma gaaTavisebina qarTvel<br />

kacs qristianuli morali da gadaarCina gaborotebas, romelic,<br />

gamomdinare Cveni istoriuli Tavgadasavalidan, TiTqos bunebrivad<br />

unda daufleboda. vera da ver SeiZula man yoveli mxridan Semoseuli<br />

mteri, romelic gamudmebiT cdilobda da cdilobs mis mospobasa<br />

da gaqrobas, srul amoZirkvas im miwa-wylidan, romlis dasacavad<br />

da SesanarCuneblad zRva sisxli aqvs daRvrili.<br />

vaJa-fSavelas aluda qeTelauri gavixsenoT, romelic aseve ganzogadebuli<br />

saxea <strong>qarTveli</strong> kacisa. sakuTari ojaxisa da soflis dasacavad<br />

igi iZulebuli iyo mtrebi daexoca, magram maTi siZulvili<br />

misTvis ucxo grZnobad darCa. simamace, romelic masTan brZolaSi<br />

gamoiCina mucalma da vaJkacoba, romliTac igi sikvdils Seegeba,<br />

sakmarisi gamodga imisaTvis, rom qeTelaurs `rjulZaRli~ qisti<br />

(sxvaTa Soris, qristian aludas rjuli pirvelad mahmadianma mu-


58 <strong>gvanca</strong> <strong>koplataZe</strong><br />

calma Seugina orTabrZolisas) Satilioni mwyemsebis damwiokebeli<br />

da cxenebis gamtacebeli, gulwrfelad, rogorc Zma da megobari, ise<br />

daetira: `vaJkaco, Cemgan moklulo, <strong>RmerTma</strong> gacxovnos mkvdario~.<br />

<strong>qarTveli</strong> kacisaTvis ucxoa gulRrZooba da samagieros migebis<br />

survili. umeteswilad igi moqmedebda da moqmedebs bibliuri<br />

samarTliT, romlis mixedviTac SurisZieba RmrTisaa. rogorc<br />

genios Semoqmeds Sehferis, ise warmoaCina vaJam mSobeli eris es<br />

Tviseba poemaSi `haos da qarTlos~. mtrisgan awiokebuli haosi<br />

(somexTa winapris miTiuri saxelia) qarTlosma alal ZmasaviT Seifara<br />

da mas da mis ojaxs lukma gauyo. samagierod, roca mteri<br />

saqarTvelos daesxa Tavs da qarTlosi mis dasacavad omSi wavida,<br />

haosma mTeli misi avladideba miiTvisa da dabrunebaze arc ufiqria,<br />

miT umetes, rom qarTlosi brZolidan mZimed daWrili dabrunda.<br />

saocaria, magram faqtia, qarTloss umadurobisa da miwa-wylis dasakuTrebisaTvis<br />

haosisaTvis sayveduris Tqmis survilic ki ar gas-<br />

Cenia. piriqiT, cols, romelic ayvedrida:<br />

`sawyalis gulis patrono, vis endobodi, radao?<br />

Tavisi sarCo-sabado gadauloce sxvasao,<br />

col-Svils ki dasWer yelebi, miec mdinare wyalsao,~ _ aCumebda<br />

da Zmaze avis Tqmas ukrZalavda. ver vityviT, rom colis pasuxs:<br />

`Zma, rogorc gamigonia, Zmas unda sWerdes mxarsao, sulTa-mxuTavTa<br />

Zmobasa sjobs kbiliT kvnetde qvasao,~ _ simarTle aklia, magram<br />

simarTlea isic, rom <strong>qarTveli</strong> eris gadarCena mravali erovnebisa<br />

da sxvadasxva sjulis matarebeli mtrebisagan, namdvili saswaulia,<br />

kacTmoyvareobis SenarCunebis gamo RmrTisgan misTvis boZebuli.<br />

Tumca imazec unda davfiqrdeT, es Tviseba doylapiobaSi ar<br />

gadagvezardos da gvaxsovdes, rom sarwmunoebasa da mamuls dacva<br />

sWirdeba da igi RmrTisTvis saTno saqmea. Cven xom misgan SurisZieba<br />

gvekrZaleba da ara dacva. Tu usamarTlo damokidebulebaze xandaxan<br />

mainc amoviReT xma, pasuxis gacemas miuCvevelni, Tavis dacvas<br />

danaSaulad gviTvlian da im ers, romlis poetic RmerTs evedreba:<br />

`balaxi viyo saTibi, ara mwadian celoba; cxvradve mamyofa iseva,<br />

oRond amSordes mgeloba~, _ humanizmisa da liberalizmis naklebobas<br />

gvikiJineben. dae, ukeTesad Seiswavlon TavianTi istoria da<br />

sakuTar sulSic ufro Rrmad Caixedon.<br />

am mcire werilis bolos isev vaJa-fSavelas striqonebs movixmob:<br />

`ver mivcem mtersa mamulsa<br />

sajijgnad, dasazianad...<br />

nu gegonebaT, davlaCrdi,<br />

jer iseva var fxianad~.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!