gvanca koplataZe rjulTSemwynarebloba qarTveli erisa RmerTma ...
gvanca koplataZe rjulTSemwynarebloba qarTveli erisa RmerTma ...
gvanca koplataZe rjulTSemwynarebloba qarTveli erisa RmerTma ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>gvanca</strong> <strong>koplataZe</strong><br />
<strong>rjulTSemwynarebloba</strong> <strong>qarTveli</strong> <strong>erisa</strong><br />
<strong>RmerTma</strong> adamiani ara mxolod Tavis xatad Seqmna, aramed mas-<br />
Tan damsgavsebis misaRwevad Zalac uboZa. ramdenadac Tavad RmerTi<br />
siyvarulia (I in. IV, 16) da es saxeli mas yvela sxva saxelze metad<br />
esaTnoeba (wm. grigol RmrTismetyveli), amdenad adamians SemoqmedTan<br />
msgavsebis miRweva uwinaresad am niWis mopovebiT SeuZlia.<br />
magram RmerTi absoluturi siyvarulia da yvela uyvars; mze misi<br />
aRmovals borotTa zeda da keTilTa, da wÂms marTalTa zeda da<br />
cruTa; amitom adamianmac, visac misi Sviloba da masTan msgavsebis<br />
srulyofa unda, ara mxolod moyvareni misni, aramed mteric unda<br />
Seiyvaros. mxolod gankacebul RmerTs _ ieso qristes xelewifeboda<br />
ganemarta CvenTvis WeSmariti siyvarulis arsi da moewodebina:<br />
giyuarded mterni Tquenni da akurTxevdiT mwyevarTa TquenTa da<br />
keTilis uyofdiT moZuleTa TquenTa da ulocevdiT maT, romelni<br />
gmZlavrobden Tquen da gdevniden Tquen (mT. V, 44).<br />
sxvagan macxovari gvaswavlis, rom sjuls safuZvlad ori didi<br />
da pirveli mcneba udevs: Seiyuaro ufali RmerTi Seni yovliTa guliTa<br />
SeniTa, yovliTa suliTa SeniTa da yovliTa gonebiTa SeniTa da<br />
Seiyuaro moyuasi Seni viTarca Tavi TÂsi (mT. XXII, 37-40). ganmartavs<br />
ra uflis moZRvrebas siyvarulze, romaelTa mimarT epistoleSi<br />
pavle mociquli wers: romelsa uyuardes moyuasi TÂsi, man<br />
Sjuli aRasrula, viTarmed: ara imruSo, ara kac-hkla, ara iparo,<br />
ara guli giTqumides da sxuaÁ Tu raÁme mcnebaÁ ars, amiTve sityÂTa<br />
aResrulebis, viTarmed: Seiyuaro moyuasi Seni, viTarca Tavi TÂsi,<br />
siyuarulman moyuassa TÂssa boroti ara uyvis; aRmasrulebeli<br />
SjulisaÁ siyuaruli ars (rom. XIII,8-10).<br />
aq aRar SevudgebiT imis ganmartebas, rom moyuasSi ara viwro<br />
gagebiT, xorcielad da sulierad naTesavi da maxlobeli, aramed<br />
saerTod adamiani igulisxmeba, vinc da rogoric ar unda iyos igi.
julTSemwynarebloba <strong>qarTveli</strong> <strong>erisa</strong><br />
51<br />
zemoTqmulidan SeiZleba davaskvnaT, rom sapirispirod ampartavnebisa,<br />
romelic yvela sxva codvaTa dedaa, mSobeli saTnoebaTa<br />
siyvarulia.<br />
samwuxarod, nacvlad imisa, rom gulisxmaeyo da saqmiT ganexorcielebina<br />
axali aRTqmiseuli swavleba siyvarulze, rac misgan<br />
did garjasa da Zalisxmevas moiTxovda, adamianma Seudareblad<br />
ioli gza airCia da RmrTeebriv moZRvrebasTan dapirispireba kacTmoyvareobaze<br />
Seqmnili sakuTari TeoriebiT scada. Sedegic saxezea;<br />
siyvaruli katastrofulad mcirdeba. Tanamedrove adamians ara Tu<br />
saerTod adamianis, aramed ojaxis wevrebis Seyvarebac ki uWirs da<br />
Sesabamisad RmerTsac sul ufro da ufro Sordeba.<br />
es Sesavali imisTvis dagvWirda, raTa gveCvenebina, Tu ra didi<br />
wyaloba moiRo Cvens erze <strong>RmerTma</strong>, roca yvelaze didi niWi _ siyvaruli<br />
gviboZa. es wyaloba araerTgzis mouxsenebia madlierebiT<br />
Cvens patriarqs, uwmidessa da unetaress ilia II-s Tavis epistoleebsa<br />
Tu qadagebebSi.<br />
Tu qristes RmrTeebrivi moZRvrebis SedarebiT advilad Sesawynareblad<br />
da SesaTviseblad ebrael ers Zveli aRTqma da moses sjuli<br />
hqonda, xolo berZnebs maRalganviTarebuli filosofiuri azrovneba<br />
da mxatvruli literatura, Cvens winaprebs _ RmrTis didi saCuqari<br />
_ niWi siyvarulisa. amitom <strong>qarTveli</strong> eri erT-erTi pirveli iyo, vinc<br />
berZnebTan erTad qristianoba miiRo da miiRo ara mxolod garegnulad,<br />
rogorc amas zogierTi sxva xalxis istoriaSi vxedavT, aramed<br />
mTeli guliT, suliTa da gonebiT Seiyvara kacobriobis xsnisaTvis<br />
jvarcmuli qriste da misi sarwmunoebis dasacavad, rogorc wm. ilia<br />
marTalma brZana, saukuneTa ganmavlobaSi TviTonac jvars ecva.<br />
ar SeiZleba yuradReba ar miiqcios im faqtma, rom, Tu qristes<br />
mociqulebi, yvela qveyanaSi, sadac ki axal sarwmunoebas qadagebdnen,<br />
ara mxolod idevnebodnen, aramed sikvdiliTac isjebodnen, wm. andria<br />
pirvelwodebuls, romelmac qristianoba mraval sxva qveyanasTan er-<br />
Tad qarTlSic iqadaga, sxvebisgan gansxvavebiT, qarTvelebisagan ara-<br />
Tu devna, winaaRmdegobac ar Sexvedria. TxzulebaSi `mimosvlisaTÂs<br />
da qadagebaTa yovlad qebulisa da didebulisa mociqulisa andreasi~,<br />
orjer ixsenieba igi rogorc qarTlis ganmanaTlebeli da orive<br />
epizodSi araTu miniSnebac ki ar aris mis devnaze, aramed, piriqiT.<br />
erTgan naTqvamia, rom, movida ra `queyanasa qarTlisasa~, aq sakmao<br />
xani dayo da `mravalni gananaTlna sityÂTa moZRurebisa misisaTa<br />
da Sewirna uflisa wmidisa naTlisRebiTa~ 1 ; xolo meoregan vkiTxu-<br />
1 saqarTvelos samoTxe, Sekrebili da gamocemuli mixeil sabininis mier, peterburgi,<br />
1882, gv. 30.
52 <strong>gvanca</strong> <strong>koplataZe</strong><br />
lobT: andria pirvelwodebuli, svimon kananeli, mataTa da Tadeozi<br />
`miiwivnes queyanasa qarTlisasa da vidre mdinaredmde Woroxisa,<br />
daucadebelad qadagebdes saxelsa RmrTisasa~. 2<br />
rogorc es ivane javaxiSvilma gamoarkvia, warmarTobis epoqaSi<br />
qarTuli erovnuli religia mnaTobebis, kerZod, mzisa da mTvaris<br />
Tayvaniscemas gulisxmobda, xolo mcxeTaSi aRmarTuli kerpebi da<br />
maTi Tayvaniscema sparseTidan unda yofiliyo Semosuli. rogorc<br />
Cans, qarTvelebs mnaTobTa da kerpTa Tayvaniscemac mxolod religiur<br />
moTxovnilebaTa dasakmayofileblad sWirdebodaT da sinamdvileSi<br />
arcerTi maTganis WeSmaritebisa ar sjerodaT, radgan maTi<br />
dacvis mizniT arc qristes mociqulebi udevniaT da arc wminda<br />
nino, romelic im qveynis gasanaTleblad, sadac qristes kvarTi<br />
inaxeboda, kapadokiidan IV saukunis dasawyisSi movida.<br />
amqveyniuri cxovrebis kanonzomierebebidan gamomdinare, Seu-<br />
Zlebelia aixsnas, rogor SeZlo ymawvilma qalma, TiTqmis gogonam,<br />
warmarTobis sibnelidan mTeli eris gamoyvana da WeSmaritebis<br />
gzaze dayeneba. am WeSmariti da didi saswaulis aRsruleba yovladmowyale<br />
<strong>RmerTma</strong> ineba. marTalia, wminda qalwuli qarTlSi `madliTa<br />
qristesiTa da yovlad wmidisa maradis qalwulisa mariamisiTa<br />
uSiSiTa gonebiTa~ Semovida, magram isic aRsaniSnavia, rom warmarTi<br />
xalxisa da misi mefe-dedoflisagan mas devna ar ganucdia. mcxeTaSi<br />
misvlis meore dResve, wmida nino momswre gaxda, rogor gamoefina<br />
mTeli eri usulo kerpTa _ armazis, gacisa da gaimis Tayvansacemad.<br />
qarTvelTa sulieri sibrmaviT SeZrwunebuli, cremlebiT Seevedra<br />
ieso qristes, saswauli moevlina, raTa am xalxs mxolod igi ecnoT<br />
WeSmarit RmerTad da didebac misTvis SeewiraT. ufalma Seismina<br />
misi vedreba; meyseulad amovardnilma Zlierma qarebma, SemaZrwunebelma<br />
mexTatexam da sakvirvelma setyvam `sruliad damusrna kerpni<br />
igi da zRude da yoveli SenebulebaÁ daarRvia da uCino yo~.<br />
qarTvelebs didad arc kerpebis dalewva udardiaT da arc imis<br />
gamoZieba ucdiaT, ra iyo mizezi maTi ganadgurebisa. wminda nino sam-<br />
Tavros baRis mayvlovanSi damkvidrda, sadac `sarecel missa ZaZaÁ<br />
darecili miwasa zeda~ iyo. aq eqvsi weli dayo marxva-locviTa da<br />
saswaulebaTa aRsrulebiT. xorciel iwroebasa Sina igi sakuTari<br />
nebiT cxovrobda da ara xalxisa da samefo karis mxridan devnis<br />
gamo. sneulebiT Sepyrobilma nana dedofalma `zvaobiTi mefobisa<br />
pativi dauteva~ da mayvlovanSi `ucxosa da mdabal~ qalwuls sakuTari<br />
fexiT eaxla. mxolod erTxel ganrisxda mirian mefe wminda<br />
qalwulze, roca man dedoflis dedis Zma, sparsi didebuli xvara<br />
2 iqve, gv. 36.
julTSemwynarebloba <strong>qarTveli</strong> <strong>erisa</strong><br />
53<br />
gankurna da qristes sjulze moaqcia. wm. ninosa da nana dedofalze<br />
ganawyenebuli sanadirod wavida da gulSi Tqva, rom dabrunebuli<br />
Surs iZiebda maTze misi RmerTebis SeuracxyofisaTvis, magram saswauliT<br />
Tvalaxelili TxoTis mTidan ara rogorc SurismaZiebeli,<br />
aramed WeSmarit sjulze moqceuli dabrunda. aseve advilad da seriozuli<br />
winaaRmdegobis gawevis gareSe miiRes qristes sarwmunoeba<br />
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi, sadac `mTeulTa, WarTlelTa<br />
da fxovelTa... naTel-iRes da dalewnes sakerponi da aRaSennes<br />
eklesiani~. 3 `sixaruliT Seiwynares swavlaÁ ninoÁsi~ kaxeTSic: `da<br />
naTel-iRo dedofalman da yovelTa mTavarTa da mxevalTa misTa~. 4<br />
maSasadame, rogorc wminda andria pirvelwodebulis, aseve wminda<br />
mociqulTa sworis ninos cxovrebac gvidasturebs, rom RmrTisgan<br />
kacTmoyvareobis niWiT dajildoebuli Cveni eri gaqristianebamdec<br />
kacTmoyvareobiTa da rjulTSemwynareblobiT gamoirCeoda.<br />
miuxedavad imisa, rom qalkedonis meoTxe msoflio krebis (451 w.)<br />
Semdeg ori mezobeli qveynis _ saqarTvelosa da somxeTis eklesiaTa<br />
gzebi erTmaneTs daSorda, saqarTveloSi mcxovreb monofizituri<br />
eresis mimdevar somxebs arc sarwmunoebrivi da arc politikuri<br />
TvalsazrisiT devna da Seviwroeba ar ganucdiaT. piriqiT ki momxdara.<br />
arsebobs faqti, romlis mixedviTac sparseTis mefis xosros<br />
mxardaWeriT gulmocemul somxur eklesias da mis meTaurs abraam<br />
kaTalikoss ucdia ZaldatanebiT moeqcia qarTuli eklesia monofizitobaze.<br />
roca curtavis eparqiaSi, romelic saqarTvelo-somxeTis<br />
sazRvarze mdebareobda, drama gaTamaSda da misma somexma episkoposma<br />
mosem somexTa kaTalikoss abraams Tavi qarTvelTagan sarwmunoebriv<br />
niadagze devnilad warudgina, abraamma qarTlis kaTalikosis daSineba<br />
sparseTis mefesTan dasmeniT gadawyvita, romelic monofizitobas<br />
uWerda mxars. rogorc vxedavT, miznis misaRwevad man arc iseT<br />
ukadris xerxze Tqva uari, rogoric dasmenaa. abraamma Tavisi muqara<br />
marTlac aRasrula da rogorc arsen safareli gvamcnobs: `somexTa<br />
Seasmines qarTli mefesa Tana sparsTasa, viTarmed hromTa (igulisxmeba<br />
berZnebi _ g. k.) upyria sarwmunoebaÁ~. 5 Tu gaviTvaliswinebT,<br />
rom me-7 saukunis dasawyisSi sparseTis mefis politikuri zegavlena<br />
ara mxolod aRmosavleT saqarTvelosa da somxeTze vrceldeboda,<br />
aramed igi provinciebis warTmevisaTvis TviT bizantiis imperiasac<br />
ebrZoda, advili misaxvedria, am dasmenas ra mZime Sedegi SeiZleboda<br />
3 wm. ninos cxovreba, Zveli qarTuli moTxroba, Tb., 1979, gv. 180.<br />
4 iqve.<br />
5 arsen safareli, ganyofisaTÂs qarTlisa da somxeTisa, gamosca z. aleqsiZem, Tb.,<br />
1980, gv. 82.
54 <strong>gvanca</strong> <strong>koplataZe</strong><br />
mohyoloda qarTlisaTvis da mohyva kidec. 614 wels, ierusalimis<br />
aRebis Semdeg, sparseTis mefem gamosca dadgenileba, romlis mixedviTac<br />
sparseTis morCil qristianebs somexTa sarwmunoeba _ monofizitoba<br />
unda mieRoT. am brZanebis Sedegad, qarTlis kaTalikosi<br />
kirionica da erismTavari adarnasec iZulebuli gaxdnen daetovebinaT<br />
qveyana.<br />
miuxedavad imisa, rom somxebis mxridan Seuwynarebloba sakuTar<br />
samSobloSi mcxovrebi qarTvelebis aRmsareblobisa ara mxolod<br />
qristianisTvis Seuferebeli, aramed saerTod gaugebari saqcieli<br />
iyo, kirion qarTlis kaTalikoss qristianuli siyvaruli eyo imisaTvis,<br />
rom sarwmunoebriv mterTan kamaTisas, romelic epistoleebiT<br />
mimdinareobda, pirovnebisa da eris Seuracxmyofeli arcerTi<br />
sityva ar dascdenoda. man davis sagani bolomde dogmatikis<br />
CarCoebSi datova da mesame epistoleSi abraam kaTalikoss mtkiced<br />
ganucxada: `gnebavT Tu ar gnebavT, Cveni sarwmunoeba es ariso~. 6<br />
sapirispirod moiqca monofiziti patriarqi somxebisa. darwmunda<br />
ra, rom qarTvelebs verc muqariTa da verc ZaliT marTlmadideblobas<br />
ver daaTmobinebda, da amdenad aRarc paeqrobis gagrZelebas<br />
hqonda azri, 607(8) wels sayovelTao epistole gamosca, romli-<br />
Tac Tavis mrevls, iseve rogorc adre berZnebTan, qarTvelebTanac<br />
yovelgvari urTierTobis gawyveta ubrZana, garda yidva-gayidvisa:<br />
`sruliadac ar eziaroT maT (e. i. qarTvelebs) arc locvaSi, arc<br />
Wama-smaSi, arc megobrobaSi, arc deda-mZuZeobaSi, arc salocavad<br />
wasvliT jvarSi da arc maTi Cvens eklesiaSi miRebiT. maTTan qorwinebisganac<br />
sruliad ganeSoreT; mxolod iyideT da mihyideT~. 7<br />
RmrTis wyalobiT, monofizit somxebs, sparseTis samxedropolitikur<br />
Zalaze dayrdnobiT qarTlSi gamarjveba didxans ar<br />
uzeimiaT. bizantiis keisarma heraklem ara mxolod sparseTis<br />
Zlierebas mouRo bolo, aramed qarTlis eresisagan ganwmendasa da<br />
marTlmadideblobis ganmtkicebazec izruna. 8<br />
mSobliuri eris saukeTeso Tvisebebs, maT Soris kacTmoyvareobasa<br />
da rjuTSemwynareblobas ganasaxierebda qarTvelTa saxelovani<br />
mefe, daviT IV, aRmaSenebeli. qarTuli da ucxouri wyaroebi erTxmad<br />
adasturebdnen, rom daviT aRmaSenebelma 60.000 mxedriT gailaSqra<br />
somxeTisaken, musulmanTa batonobisgan ixsna qalaqi anisi da igi<br />
6 uxtanesi, istoria gamoyofisa qarTvelTa somexTagan, gamosca z. aleqsiZem, Tb.,<br />
1975, gv. 143.<br />
7 iqve, gv. 211.<br />
8 `moqcevaÁ qarTlisaÁ~, Zv. qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, wigni<br />
I, Tb., 1966, gv. 96.
julTSemwynarebloba <strong>qarTveli</strong> <strong>erisa</strong><br />
55<br />
mis patronebs _ somxebs Caabara. kargad Tqva poetma: `qarTvelTa<br />
mefe qarTuli sisxliT somexTa qalaqs somxisTvis iRebs~ (m. lebaniZe,<br />
poema `anisis aReba~). es iSviaTi faqti, romelsac kacobriobis<br />
istoriaSi analogi Znelad Tu moeZebneba, mefis maRal qristianul<br />
zneobaze metyvelebs. samwuxarod, sapirispiro Tvisebebze<br />
mianiSnebs somex episkoposTa saqcieli. maSin, roca qarTvelebi da<br />
somxebi anisis ganTavisuflebas erTad zeimobdnen, somexma episkoposebma,<br />
romelnic swavlulobasa da mecnierebas Cemulobdnen, mefes<br />
saeklesio krebis mowveva sTxoves, romelic gamoiZiebda, visi sjuli<br />
iyo WeSmariti _ qarTvelebisa (diofizitoba) Tu somxebisa (monofizitoba)!<br />
Tumca Zalian kargad icoda, vis mxareze iyo simarTle,<br />
gamarjvebulma mefem somxebs es Txovnac Seusrula; man qarTlis<br />
kaTalikosi iovane, episkoposebi da meudabnoeni ixmo, aseve mouwoda<br />
`arsenis iyalToelsa, Targmansa da mecniersa berZenTa da qarTvelTa<br />
enaTasa da ganmanaTlebelsa yovelTa eklesiaTa~, agreTve,<br />
`sxvaTa mecnierTa da brZenTa kacTa~ da daiwyo paeqroba, romelic<br />
`ciskriTgan vidre cxra Jamamde~ gagrZelda. radgan mokamaTeTa sityvisgebas<br />
dasasruli ar uCanda, paeqrobaSi TviTon mefe Caeria<br />
da RmrTismetyvelebis sakiTxTa iseTi Rrma codna warmoaCina da<br />
oratorulad ise ostaturad agebuli sityva warmoTqva, rom TviT<br />
somexi mwvaleblebi iZulebulni gaxdnen eRiarebinaT: `Cven, mefeo,<br />
mowafe gvegone amaT moZRuarTa TquenTa, garna, viTar vxedavT, Sen<br />
same xar moZRuari moZRuarTa, romlisa brWalsa ver mimwuTar arian<br />
ege moZRuar-sagonebelni Tquenni~. 9<br />
rogorc vxedavT, somxebma,<br />
marTalia, mefis upiratesoba aRiares, magram <strong>qarTveli</strong> sasuliero<br />
pirebis, romelTa Soris TviT saxelovani arsen iyalToeli, mTargmneli<br />
da mecnieri iyo, gakilva ar daviwyebiaT.<br />
rogorc cnobilia, TbilisSi mTeli oTxi saukunis ganmavlobaSi<br />
arabebi batonobdnen. vidre arabTa saxalifo politikurad mZlavr<br />
saxelmwifos warmoadgenda, Tbilisis amiras xelisuflebac mTel<br />
qarTls zedamxedvelobda; xolo roca xalifati daiSala, arab-<br />
Ta batonobac TandaTan Sesustda da Tbilisis amiras uflebebic<br />
Seikveca. XI-XII saukuneebSi igi mxolod Tbiliss ganagebda. iyo<br />
iseTi periodebic, roca amira saqarTvelos mefes xarks uxdida;<br />
amgvari viTarebisas Tbilisis qarTuli mosaxleobac Svebas grZnobda,<br />
qristianebsa da mahmadianebs Soris mSvidobiani urTierToba<br />
myardeboda, anu qristiani qarTvelebi <strong>qarTveli</strong> mefeebis politikur<br />
upiratesobas arabTa dasaCagrad ar iyenebdnen. magram mSvidobiani<br />
urTierToba maSinve irRveoda, rogorc ki arabebs amisTvis<br />
9 `qarTlis cxovreba~ t.I, gamosca s. yauxCiSvilma, Tb., 1955, gv.357.
56 <strong>gvanca</strong> <strong>koplataZe</strong><br />
xelsayreli pirobebi SeeqmnebodaT, magaliTad, TurqTa ganuwyveteli<br />
Semosevebis dros, ris Sedegadac qarTuli saxelmwifo dasustda.<br />
ase grZeldeboda daviT aRmaSeneblis taxtze asvlamdec da TviT<br />
mis mefobaSic, vidre igi Tbiliss SemoierTebda (1122 w.). Tbiliseli<br />
mahmadianebi qristianebs umowyalod sdevnidnen da xSirad, ise,<br />
rom amisTvis mizezic ki ar sWirdebodaT, xocavdnen. `qarTlis<br />
cxovrebaSi~ vkiTxulobT: `qalaqi tfilisi... savse iyo sisxliTa<br />
qristianeTaÁTa, rameTu odesme yvian RavRavi da TÂnier mizezisaca<br />
mosrnian, raodenni povnian qristeaneni...~ 10<br />
roca mefem qalaqi aiRo, arc ufiqria samagiero miego da Suri<br />
eZia muslimanebze im tanjva-wamebisaTvis, saukuneTa ganmavlobaSi<br />
rom ayenebdnen saqarTvelos dedaqalaqis mkvidr mosaxleobas. Tvi-<br />
Ton arabi istorikosebi (al-fariki, al-jauzi) gvauwyeben, rom<br />
gamarjvebulma mefem mcxovrebni (igulisxmeba arabebi) ara mxolod<br />
daindo, aramed TanagrZnobiTac moepyro. arabebisagan gansxvavebiT,<br />
romelnic qarTvelebs religiuri mrwamsis Tavisuflad aRiarebis<br />
nebas sakuTar samSobloSi ar aZlevdnen, daviTma maT sxvis miwa-wyalze<br />
agebul TavianT meCeTebSi Tavisuflad locvis neba misca. ase<br />
warmoaCina man WeSmariti qristianobis sidiade da silamaze, oRond<br />
ara sityviT, aramed saqmiT. ase rom, misi ganTqmuli tolerantoba<br />
am SemTxvevaSi ara sakuTari sarwmunoebisadmi gulgrilobiT iyo<br />
gamowveuli, aramed piriqiT, misi arsis Rrma wvdomiT da qristes<br />
mier naanderZev mcnebaTa saqmiT aRsrulebis wrfeli surviliT.<br />
Cvens patriarqs, uwmidessa da unetaress ilia II-s xSirad ubr-<br />
Zanebia, rom samebis axali sakaTedro taZriT qarTvelma xalxma<br />
Tavisi sulieri portreti Seqmna. Tu samebis taZari qvaSi naZerwi<br />
portretia Cveni <strong>erisa</strong>, `vefxistyaosanSi~ saRebavebi sityvam Secvala<br />
da misi saSualebiT daxatul portrets qarTuli enisaTvis<br />
damaxasiaTebelma melodiurobam dinamiuroba da sicocxle SesZina.<br />
am genialur poemaSi mTeli sisavsiT warmoCnda mdidari sulieri<br />
samyaro Cveni <strong>erisa</strong>. da ra igulisxmeba am simdidreSi? uwinaresad<br />
siyvaruli, siyvaruliT savse guli <strong>qarTveli</strong> kacisa. vis gulSic es<br />
grZnoba mefobs, is aranair naklulevanebas ar ganicdis, arc materialursa<br />
da miT umetes _ arc suliers. movusminoT, rogor axasiaTebs<br />
pavle mociquli qristes aRmsareblebs: `...viTarca mwuxareni<br />
da maradis gÂxaris; viTarca glaxakni, da mravalTa ganvamdidrebT;<br />
viTarca araraÁ gvaqus, da yovelive guaqus~ (2 kor. VI, 10). diax,<br />
qristians mwuxarebasa Sinac uxaria da ukiduresi materialuri gasaWiris<br />
drosac ki yovelive aqvs, radgan siyvaruli gaaCnia.<br />
10 iqve, gv. 349.
julTSemwynarebloba <strong>qarTveli</strong> <strong>erisa</strong><br />
57<br />
igi saTnoebaTagan erTaderTia, romelic iseve maradiulia, rogorc<br />
suli da gaqroba ar uweria, gansxvavebiT rwmenisa da sasoebisagan.<br />
TumcaRa isini am cxovrebaSi saTnoebaTagan umSvenieresni arian,<br />
magram gamomdinare iqidan, rom imqveyniur cxovrebaSi, RmrTis<br />
siaxloves, suli maT saWiroebas aRar ganicdis, arsebobas bunebrivad<br />
wyveten.<br />
siyvaruli RmrTisa da adamianisa, ganurCevelad imisa, rogoria<br />
igi (`vardTa da nexvTa vinaiTgan mze sworad moefinebis, didTa da<br />
wvrilTa wyaloba numca Sen mogewyinebis~, _ SeadareT macxovris<br />
mcnebas: `mze misi aRmovals borotTa zeda da keTilTa, wvims mar-<br />
TalTa zeda da cruTa~), mSobelia yvela im saTnoebisa, romliTac<br />
poemis personaJebi arian Semkulni, iqneba es amaRlebuli trfoba,<br />
samSoblosa da megobrisaTvis Tavdadeba, guluxvoba, sibrZne, simamace,<br />
madliereba, TanagrZnoba Tu Sendobisa da patiebis unari.<br />
`vefxistyaosanSi~ asaxul samyaros materialur mzesTan erTad<br />
es siyvarulic asxivosnebs da aTbobs; amitomacaa igi ase aramiwierad<br />
mSvenieri da mimzidveli.<br />
ra sulierad mwiri anu siyvarulisagan daclili unda iyos adamiani,<br />
rom konteqstidan amoglejili oriode epizodiT am, siyvarulis<br />
sadidebeli Txzulebis, damcireba moindomos (sxvaTa Soris<br />
iseve, rogorc siwmindis danaxva mxolod mas SeuZlia, vinc wmindaa,<br />
siyvarulsac is xedavs, visac uyvars). aseTma vaikritikosebma arc is<br />
ician, rom materialuri samyaro is adgilia, sadac marTalic `gzas<br />
ver auqcevs gansacdelsa mas eSmakisasa~ da arc is, rom mxatvruli<br />
nawarmoebis simarTle igiveobrivi ver iqneba yofiTi realobisa da<br />
igi pirobiTobasac aucileblad gulisxmobs.<br />
RmrTisgan boZebulma siyvarulis niWma gaaTavisebina qarTvel<br />
kacs qristianuli morali da gadaarCina gaborotebas, romelic,<br />
gamomdinare Cveni istoriuli Tavgadasavalidan, TiTqos bunebrivad<br />
unda daufleboda. vera da ver SeiZula man yoveli mxridan Semoseuli<br />
mteri, romelic gamudmebiT cdilobda da cdilobs mis mospobasa<br />
da gaqrobas, srul amoZirkvas im miwa-wylidan, romlis dasacavad<br />
da SesanarCuneblad zRva sisxli aqvs daRvrili.<br />
vaJa-fSavelas aluda qeTelauri gavixsenoT, romelic aseve ganzogadebuli<br />
saxea <strong>qarTveli</strong> kacisa. sakuTari ojaxisa da soflis dasacavad<br />
igi iZulebuli iyo mtrebi daexoca, magram maTi siZulvili<br />
misTvis ucxo grZnobad darCa. simamace, romelic masTan brZolaSi<br />
gamoiCina mucalma da vaJkacoba, romliTac igi sikvdils Seegeba,<br />
sakmarisi gamodga imisaTvis, rom qeTelaurs `rjulZaRli~ qisti<br />
(sxvaTa Soris, qristian aludas rjuli pirvelad mahmadianma mu-
58 <strong>gvanca</strong> <strong>koplataZe</strong><br />
calma Seugina orTabrZolisas) Satilioni mwyemsebis damwiokebeli<br />
da cxenebis gamtacebeli, gulwrfelad, rogorc Zma da megobari, ise<br />
daetira: `vaJkaco, Cemgan moklulo, <strong>RmerTma</strong> gacxovnos mkvdario~.<br />
<strong>qarTveli</strong> kacisaTvis ucxoa gulRrZooba da samagieros migebis<br />
survili. umeteswilad igi moqmedebda da moqmedebs bibliuri<br />
samarTliT, romlis mixedviTac SurisZieba RmrTisaa. rogorc<br />
genios Semoqmeds Sehferis, ise warmoaCina vaJam mSobeli eris es<br />
Tviseba poemaSi `haos da qarTlos~. mtrisgan awiokebuli haosi<br />
(somexTa winapris miTiuri saxelia) qarTlosma alal ZmasaviT Seifara<br />
da mas da mis ojaxs lukma gauyo. samagierod, roca mteri<br />
saqarTvelos daesxa Tavs da qarTlosi mis dasacavad omSi wavida,<br />
haosma mTeli misi avladideba miiTvisa da dabrunebaze arc ufiqria,<br />
miT umetes, rom qarTlosi brZolidan mZimed daWrili dabrunda.<br />
saocaria, magram faqtia, qarTloss umadurobisa da miwa-wylis dasakuTrebisaTvis<br />
haosisaTvis sayveduris Tqmis survilic ki ar gas-<br />
Cenia. piriqiT, cols, romelic ayvedrida:<br />
`sawyalis gulis patrono, vis endobodi, radao?<br />
Tavisi sarCo-sabado gadauloce sxvasao,<br />
col-Svils ki dasWer yelebi, miec mdinare wyalsao,~ _ aCumebda<br />
da Zmaze avis Tqmas ukrZalavda. ver vityviT, rom colis pasuxs:<br />
`Zma, rogorc gamigonia, Zmas unda sWerdes mxarsao, sulTa-mxuTavTa<br />
Zmobasa sjobs kbiliT kvnetde qvasao,~ _ simarTle aklia, magram<br />
simarTlea isic, rom <strong>qarTveli</strong> eris gadarCena mravali erovnebisa<br />
da sxvadasxva sjulis matarebeli mtrebisagan, namdvili saswaulia,<br />
kacTmoyvareobis SenarCunebis gamo RmrTisgan misTvis boZebuli.<br />
Tumca imazec unda davfiqrdeT, es Tviseba doylapiobaSi ar<br />
gadagvezardos da gvaxsovdes, rom sarwmunoebasa da mamuls dacva<br />
sWirdeba da igi RmrTisTvis saTno saqmea. Cven xom misgan SurisZieba<br />
gvekrZaleba da ara dacva. Tu usamarTlo damokidebulebaze xandaxan<br />
mainc amoviReT xma, pasuxis gacemas miuCvevelni, Tavis dacvas<br />
danaSaulad gviTvlian da im ers, romlis poetic RmerTs evedreba:<br />
`balaxi viyo saTibi, ara mwadian celoba; cxvradve mamyofa iseva,<br />
oRond amSordes mgeloba~, _ humanizmisa da liberalizmis naklebobas<br />
gvikiJineben. dae, ukeTesad Seiswavlon TavianTi istoria da<br />
sakuTar sulSic ufro Rrmad Caixedon.<br />
am mcire werilis bolos isev vaJa-fSavelas striqonebs movixmob:<br />
`ver mivcem mtersa mamulsa<br />
sajijgnad, dasazianad...<br />
nu gegonebaT, davlaCrdi,<br />
jer iseva var fxianad~.