30.01.2013 Views

Tengiz gumberiZe

Tengiz gumberiZe

Tengiz gumberiZe

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

akaki wereTlis saxelmwifo universiteti<br />

humanitarul mecnierebaTa fakulteti<br />

<strong>Tengiz</strong> <strong>gumberiZe</strong><br />

siko faSaliSvilis Semoqmedeba XX saukunis<br />

qarTuli literaturis konteqstSi<br />

10.01.01 _ qarTuli literatura<br />

filologiis doqtoris akademiuri xarisxis<br />

mosapoveblad warmodgenili sadisertacio<br />

naSromi<br />

mecnier-xelmZRvanelebi: avTandil nikoleiSvili<br />

filologiis mecnierebaTa doqtori, profesori<br />

nazi xelaia<br />

filologiis mecnierebaTa doqtori, profesori<br />

quTaisi<br />

2009


Sinaarsi<br />

Sesavali _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ gv. 3-9<br />

Tavi I - siko faSaliSvilis poeturi Semoqmedeba _ _ _gv. 10-60<br />

Tavi II - siko faSaliSvilis arapoeturi memkvidreoba gv. 61-114<br />

a) dramaturgia _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ gv. 62-76<br />

b) memuarebi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ gv. 76-101<br />

g) publicistika _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ gv. 101-114<br />

Tavi III - 1920 wlis literaturuli polemika da siko<br />

faSaliSvili _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ gv. 115-133<br />

Tavi IV - siko faSaliSvilis Semoqmedebis rolisa da<br />

adgilisaTvis XX saukunis qarTulliteraturaSi gv. 134-143<br />

danarTi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ gv. 143-155<br />

daskvna _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ gv. 256-158<br />

bibliografia _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ gv. 159-162<br />

2


Sesavali<br />

siko faSaliSvilis Semoqmedebas qarTuli literaturis istoriaSi<br />

mokrZalebuli adgili uWiravs. miuxedavad saintereso sazogadoebrivi<br />

da SemoqmedebiTi moRvaweobisa, mwerlis saxeli saTanadod cnobili ar<br />

aris Tanamedrove sazogadoebisTvis. siko faSaliSvilis Semoqmedebis<br />

Sesaxeb jerjerobiT ar arsebobs vrceli monografiuli gamokvleva da<br />

arc ramdenadme mainc srulyofili samecniero narkvevi. sxvadasxva dros<br />

periodul presaSi gamoqveynebuli v. aslamaziSvilis, i. gomarTelis, T.<br />

barbaqaZis, l. begiaSvilis, d. meluas, a. mirianaSvilis, n. SarmiaSvilis<br />

i. miloravas, d. revias, g. ciciSvilis, s. Wilaias, i. javaxiSvilis, T.<br />

jangulaSvilis samecniero literaturuli werilebi da statiebi<br />

saSualebas ar gvaZlevs, s. faSaliSvilis Semoqmedebaze saTanado<br />

warmodgena viqonioT. zogierTi werili recenzias warmoadgens, zogic<br />

Jurnalisturi, saiubileo-mimoxilviTi xasiaTisaa, mxolod mcire<br />

nawilia samecniero-analitikuri. TiToeuli avtori aRiarebs s.<br />

faSaliSvilis Semoqmedebis Janrobriv mravalmxrivobas. maTgan umetesoba<br />

kompleqsurad, mTlianobaSi mimoixilavs mis Semoqmedebas da ara calke<br />

aRebul romelime Janrs. mwerlis Semoqmedebaze dakvirveba<br />

gvafiqrebinebs, rom marTebulia l. begiaSvilis werilSi, `SesaniSnavi<br />

mwerali da moqalaqe", gamoTqmuli azri imis Sesaxeb, rom s.<br />

faSaliSvilis mier ganvlili xangrZlivi saintereso SemoqmedebiTi gza<br />

Rirsia vrceli monografiuli gamokvlevis. werilis avtors imedi aqvs,<br />

rom am saqmes momavali Taoba aucileblad dauTmobs saTanado<br />

yuradRebas.<br />

s. faSaliSvili ganuwyvetliv muSaobda poeziis, kinodramaturgiis,<br />

satira-iumoris, mTargmnelobiTs, mxatvruli narkvevisa da sxva dargebSi.<br />

zemoT dasaxelebul avtorTa werilebSi mxolod zogadad vecnobiT s.<br />

faSaliSvilis poeturi lirikis zogierT monakveTs. mkvlevari T.<br />

barbaqaZe s. faSaliSvilis mxolod erTi leqsis (`maS gamarjoba...")<br />

mniSvnelobaze saubrobs, i. miloravac aseve erTi leqsis (`ukvdaveba")<br />

3


ganxilviT kmayofildeba, xolo, S. sulaberiZe miesalmeba s.<br />

faSaliSvilis leqsebis erTtomeulis gamocemas da fragmentulad<br />

mimoixilavs sul ramdenime leqss am poeturi krebulidan. igive avtori<br />

Tavis mcireformatian wignSi `Tanamedrove lirikosTa portretebi"<br />

poetis Semoqmedebas isev mokled da lapidarulad axasiaTebs.<br />

migviTiTebs, rom poetis SemoqmedebaSi SeiZleba gamovyoT samSoblos<br />

Tema, siyvarulis gancda, filosofiuri lirika... avtori mxolod zogad<br />

warmodgenas gviqmnis s. faSaliSvilis lirikuli poeziis Sesaxeb. igive<br />

iTqmis i. gomarTelis TxzulebaTa II tomSi Setanili kritikuli werilis<br />

mimarTac. amdenad, s. faSaliSvilis poezia TiTqmis Seuswavlelia.<br />

siko faSaliSvili SesaniSnav publicistadac mogvevlina. 1935 wels<br />

gamocemul wignSi _ `Zvel yamirebze" _ erT aTeulze meti mxatvruli<br />

narkvevia Setanili, Tumca qarTul literaturul kritikaSi dRemde<br />

oriode warmomadgenels (d. iovaSvili, k. ZiZiguri) Tu davasaxelebT, vinc<br />

misi zogierTi narkvevi nawilobriv mainc mimoixila. aRniSnul wignze<br />

dRemde safuZvliani kritikuli azri ar gamoTqmula.<br />

mxatvruli narkvevis Sesaxeb erT dros (1934 w.) mweralTa Soris<br />

cxare kamaTic ki gamarTula. masSi s. faSaliSvils aqtiuri monawileoba<br />

miuRia da erTob saintereso mosazrebani gamouTqvams am sakiTxis<br />

irgvliv (polemikis wamomwyebi s. Ciqovani gaxldaT). bunebrivia, aq<br />

mravali urTierTsawinaaRmdego mosazreba gamoiTqva. s. faSaliSvilma<br />

Tavis vrcel gamosvlaSi bolomde daicva narkvevi rogorc erT-erTi<br />

literaturuli Janri. samwuxaroa, rom am gamosvlis Sesaxeb<br />

literaturul kritikaSi aqamde araferia naTqvami. sakiTxi aqtualurad<br />

JRerda da dRemde inarCunebs mniSvnelobas.<br />

qarTul mwerloba memuaruli JanriT ganebivrebuli ar aris, swored<br />

am Janris saukeTeso Senamatad migvaCnia mwerlis xandazmulobis Jams<br />

gamocemuli memuarebis wigni `dauviwyari Sexvedrebi", romelSic<br />

mkiTxveli mraval sagulisxmo mogonebas gaecnoba. kritikosTa oriode<br />

sagazeTo werilis (d. melua _ `mogvimravldes aseTi", d. revia _ `Zvirfas<br />

oqrod darCeba") garda, am wignis Sesaxeb jer arsad araferi Tqmula.<br />

amdenad, arc `dauviwuari Sexvedrebia" kritikulad ganxiluli.<br />

4


qarTuli kinoxelovnebisa da Teatris winaSe s. faSaliSvilis<br />

damsaxurebac saTanadod ar aris Seswavlili. masze, rogorc<br />

dramaturgze, ufro metad zepiri cnobebi metyveleben, vidre<br />

literaturuli werilebi. sxva komentari saWiro arc aris, Tumca zogad<br />

mimoxilvebSi aseT sinamdviles mainc waikiTxavT: `saqarTveloSi ar<br />

moiZebneba iseTi Teatraluri moRvawe, sikos saxels rom ar icnobdes"<br />

(63) - werda kulturis damsaxurebuli moRvawe i. javaxiSvili. marTlac,<br />

s. faSaliSvilma Tavi gamoiCina rogorc niWierma scenaristma da Teatris<br />

kritikosma. vfiqrobT, rom momavalma Taobam am SesaniSnavi dramaturgis<br />

saxeli, romelmac Seqmna komediebi, kinoscenarebi da mravali libreto,<br />

daumsaxureblad misca daviwyebas.<br />

yuradRebas ipyrobs s. faSaliSvilis satirul-iumoristuli<br />

nawarmoebebic. 1961 wels gamocemuli `mxiaruli wigni" or aTeulamde<br />

piesas, sketCsa da vodevils Seicavs. calke iumoristul wignebad<br />

gamoica `Tavi sizmarSi mgonia", `murTaz", `axmedis pataki" da `CaCanaki<br />

kakanaTSi", romlebic mkiTxvelTa gulwrfel Rimils iwveven. Tavis<br />

droze mwerali popularuli da cnobili iyo Jurnal `niangis" rubrikiT<br />

`farsadanma Tqva" (`farsadani" misi iumoristuli (saniango) fsevdonimia -<br />

T. g.).<br />

s. faSaliSvili iyo erT-erTi aqtiuri monawile gaxmaurebuli<br />

literaturuli polemikisa, romelic 1920 wels mimdinareobda i.<br />

griSaSvilsa da g. robaqiZes Soris. sagangebod aRvniSnavT, rom am<br />

polemikaSi s. faSaliSvilis monawileobaze ki ara, TviT polemikis<br />

arsisa da arsebobis Sesaxebac aTwleulebis manZilze araferi iyo<br />

cnobili. literaturuli kritika dumda gasagebi mizezis gamo _ misi<br />

monawile xom SemdgomSi evropaSi gadaxvewili emigranti grigol<br />

robaqiZe gaxldaT, romlis saxelic sabWoTa epoqaSi tabudadebuli iyo.<br />

prof. b. arvelaZem Tavi mouyara da 1990 wels xelaxla gamoaqveyna<br />

(`mnaTobi" ##3-4) aRniSnuli polemikis ZiriTadi masalebi, xolo s.<br />

faSaliSvilis werilebi da am polemikaSi misi monawileoba yuradRebis<br />

miRmaa darCenili.<br />

s. faSaliSvilis SemoqmedebiTi mravalmxrivoba amiT ar amoiwureba.<br />

aRsaniSnavia, rom igi eweoda nayofier mTargmnelobiT muSaobasac. man<br />

5


SesaniSnavad gadmoaqarTula mravali ucxouri komedia, drama­piesa,<br />

opereta, romlebmac saTanado adgili daimkvidres Teatralur scenaze.<br />

garda dramatuli Semoqmedebisa, s. faSaliSvilma Targmna rusuli da<br />

dasavleT evropuli mxatvruli literaturis nimuSebi puSkinis,<br />

lermontovis, mickeviCis, SevCenkos, gonCaris, leberextis da sxvebis<br />

Semoqmedebidan.<br />

erT-erT mniSvnelovan sakiTxad migvaCnia siko faSaliSvilis,<br />

rogorc mwerlis, rolisa da adgilis gansazRvra me-20 saukunis<br />

qarTuli mwerlobis istoriaSi.<br />

s. faSaliSvilis samwerlo asparezze gamosvla daemTxva uaxlesi<br />

mwerlobis erT­erT yvelaze saintereso monakveTs, roca gverdigverd<br />

idgnen mweralTa jgufebi, romelTac sxvadasxva politikuri mrwamsi da<br />

literaturuli mimarTulebani gaaCndaT. siko mxolod akademiur<br />

mweralTa asociaciis wevri iyo am jgufis Seqmnis dRidan da sicocxlis<br />

bolomde misi ideuri mimarTulebis erTguli darCa. mwerlis politikur<br />

platformas gansazRvravda socialist­federalistTa partia, xolo<br />

literaturul mimarTulebas zemoaRniSnuli asociaciis Sesabamisi<br />

ideologiuri gza. literaturas da mTlianad xelovnebas TiTqos<br />

gamocdis Jami daudga. Zneli iyo sakuTari poziciisa da simtkicis<br />

SenarCuneba. marTebuli iqneba imis Tqma, rom siko faSaliSvilma am<br />

rTul gamocdas warmatebiT gaarTva Tavi. igi mudam inarCunebda<br />

sxvadasxva jgufisagan damoukideblobas, TavisTavadobas, arc `didi<br />

oqtombris" revoluciasa da gasabWoebas Sexvedria zeaRmarTuli<br />

droSiT. Tavdapirvelad siko gazeT `droebisa" da `saxalxo saqmis"<br />

SemoqmedebiT jgufebTan TanamSromlobda. saqarTvelosTvis metad<br />

daZabul wlebSi ki iseve, rogorc mravali sxva, Zalauneburad Cadga<br />

`sabWouri cxovrebis ferxulSi".<br />

misi Semoqmedeba Tavidanve erovnuli ideebiT sazrdoobda. mwerali<br />

ar mihkedlebia im drois udides movlenas _ oqtombris revolucias,<br />

aRtacebiT ar Sehgebebia mas. piriqiT, marqsistulma moZraobam daumsxvria<br />

umTavresi imedebi, ramdenadac, swored es moZraoba aRmoCnda erovnul<br />

ZalebTan dapirispirebuli.<br />

6


siko faSaliSvilis leqsebi, memuaruli literatura, misi<br />

gonebamaxviluri publicisturi narkvevebi, dramaturgia, Targmanebi,<br />

RimiliT savse iumoristuli nawarmoebebi gvafiqrebinebs, rom maTi<br />

avtori met yuradRebas imsaxurebs sazogadoebisagan.<br />

dRevandeli mkiTxveli sazogadoeba saTanadod ar icnobs mwerlis<br />

mier ganvlil rTul da saintereso cxovrebis gzas. periodul presaSi<br />

dabeWdili misi biografiuli Strixebi Zalze mwiria. sofel maCxaanSi<br />

dabadebuli, Raribi glexis Svili, aRizarda mravalSvilian mSromel<br />

ojaxSi. iq wignze aravin fiqrobda. momaval mwerals bavSvobaSive<br />

aRmoaCnda unari damoukideblad gaekvlia gza jer soflis orklasiani<br />

saswavleblisa da Semdeg Tbilisis universitetisken. momavalma poetma,<br />

sakuTari niWis wyalobiTa da Tavdadebuli SromiT SeZlo imdroindeli<br />

rTuli sazogadoebrivi cxovrebis labirinTebis gavla, eziara WeSmariti<br />

poeziis madls da Tavisi kvalic aRbeWda mSobliur literaturaSi. misi<br />

SemoqmedebiTi gza 1905-1907 wlebis burJuaziuli revoluciis Semdgomi<br />

periodidan daiwyo da qarTul mwerlobas sicocxlis bolomde emsaxura.<br />

sikos saintereso cxovrebiseuli epizodebi sruliad ucnobia qarTveli<br />

mkiTxvelisTvis. arc misi pirveli SemoqmedebiTi nabijebia saTanadod<br />

gaSuqebuli. burusiTaa moculi mwerlis politikuri cxovrebis gzac.<br />

vinaidan, s. faSaliSvilis Semoqmedeba pirvelad gaxda monografiuli<br />

Seswavlis sagani, Seusabamo ar iqneba winamdebare sadisertacio<br />

naSromze mwerlis cxovrebiseuli mniSvnelovani epizodebis darTva.<br />

`iyav poeti, suliT alali, sityvas gimkobdes kacuri madli" -<br />

sakuTari Tavisadmi mimarTuli es sityvebi warmoadgens siko<br />

faSaliSvilis, rogorc poetis da moqalaqis, mTavar SemoqmedebiT<br />

devizs. marTlac, mis poetur mgznebarebas mudam Tan axlda alali suli<br />

da kacuri madli. siko faSaliSvili, didi ilias, akakis da vaJas azrebis<br />

Tayvanismcemeli, SeuerTda mweralTa `akademiuri asociaciis"<br />

literaturul jgufs, romelic yvelaze metad gamoxatavda qarTvel 60-<br />

ianelTa erovnul interesebs. mogvianebiT siko socialistur poziciebze<br />

ise `gadmovida" rogorc mravali sxva _ saxelisuflebo iZulebiTi<br />

RonisZiebebis Sedegad, rasac misi Tanamedroveni xazgasmiT aRniSnaven.<br />

siko faSaliSvili Tavisi mrwamsis bolomde erTguli darCa.<br />

7


uTuod yuradRebamisaqcevia is garemoeba, rom s. faSaliSvils<br />

qarTuli literaturis mraval JanrSi aqvs wvlili Setanili. rogorc<br />

ukve iTqva, igi ganuwyvetliv muSaobda rogorc poeziis, ise prozis,<br />

satira­iumoris, kinodramaturgiis, mTargmnelobiT, publicistikis da<br />

sxva dargebSi. mwerlis Semoqmedebis Tematur mravalferovnebaze<br />

mianiSnebs TiToeuli is kritikosi, vinc mas gascnobia. man qarTul<br />

mwerlobaSi fexi poeziiT Sedga.<br />

s. faSaliSvilis poezia, Tavis mxriv, gamoirCeva motivTa<br />

mravalsaxeobiT. vrceli adgili uWiravs samSoblos Temas, satrfialo<br />

da filosofiur lirikas.<br />

poeti ara marto warsulis mxatvrul gadmocemas emsaxureba, igi<br />

mwerluri realobiT gadmogvcems Tanamedrove cxovrebis avsa da kargs.<br />

siko faSaliSvilis dabadebis 70­e wlisTavTan dakavSirebiT, kritikosi<br />

giorgi ciciSvili werda: `s. faSaliSvilis poeziis mniSvneloba marto<br />

warsuli damsaxurebiT rodi ganisazRvreba. mamuliSviluri siyvaruli<br />

qveynisa da xalxisadmi, maRali moqalaqeobrivi TviTSegneba, adamianuri<br />

siTbo­guliTadoba da sulieri sispetake _ s. faSaliSvilis es<br />

pirovnuli Tvisebebi, misi STagonebis wyarod gamxdara da leqsebis<br />

moucilebel wibod qceuli _ axlac sicocxliT avseben mis poetur<br />

nawarmoebebs" (57). marto is rad Rirs, rom s. faSaliSvils, rogorc<br />

poets, pativs scemdnen da afasebdnen didi akaki da vaJa­fSavela. mis<br />

pirad arqivSi moipoveba mravali dokumenti, werili, gazeTi, afiSa,<br />

Zveli sabuTebis dasta, romlebic mowmoben, rom sikos stumrebi<br />

mravalgzis yofilan kita abaSiZe, konstantine gamsaxurdia, ioseb<br />

griSaSvili, giorgi leoniZe... sikos nacnob­megobrebTan urTierTobani<br />

nawilobriv gadmocemulia mwerlis memuarebSi, saidanac akakisa da<br />

vaJa­fSavelas cxovrebis furclebi axali, Zalze Zvirfasi cnobebiT<br />

ivseba. aseve iTqmis kote mayaSvilis, baCanas, daviT kldiaSvilis, vano<br />

sarajiSvilis, kote marjaniSvilisa da sxvaTa cxovrebiseul epizodebze.<br />

Tanamedroveni sikos icnobdnen rogorc SesaniSnav pirovnebas,<br />

gulmxurvale mamuliSvils da simarTlis madliT aRvsebul Semoqmeds.<br />

man qarTul presaSi naxevar saukuneze metxans iRvawa. TanamSromlobda im<br />

dros gamomaval TiTqmis yvela periodul gamocemaSi. i. javaxiSvilis<br />

8


(kulturis damsaxurebuli moRvawe) TqmiT, `saqarTveloSi Znelad<br />

moiZebneba iseTi gazeTi, romlis furclebi siko faSaliSvilis madlian<br />

striqonebs ar Seevsos" (63).<br />

sfaSaliSvilis memkvidreobaze dakvirvebidan Cans, rom Semoqmedma,<br />

misTvis damaxasiaTebeli xelweriT, realuri cxovrebidan aiRo<br />

racionaluri marcvali maradiulobis msoflgancdisa. man erTmaneTs<br />

daukavSira uaxlesi qarTuli mwerloba da misi Tanamedrove<br />

zogadadamianuri problemebi. sayuradReboa mwerlis mxatvruli samyaro<br />

da masSi gamJRavnebuli ZiriTadi tendenciebi. maTi mimarTeba XX<br />

saukunis 10­iani da 20­iani wlebis mwerlobasTan da TiTqmis<br />

naxevarsaukunovan sinamdvilesTan, roca yalibdeboda s. faSaliSvilis<br />

SemoqmedebiTi problematika da msoflmxedveloba. igi uaxlesi<br />

qarTuli literaturis pirmSoa, Tumca literaturuli motivebiT (es<br />

gansakuTrebiT Cans 10­iani wlebis SemoqmedebaSi) XIX saukunis klasikos<br />

realistTa ideebs exmianeba. amis Sesaxeb memuarebSic ambobs, rom didi<br />

ilias azrebi iyo mkvebavi misi SemoqmedebiTi azrovnebisa, xolo vaJas<br />

stils TviTonac, SeiZleba iTqvas, mizanmimarTulad baZavda, imdenad<br />

izidavda didi Semoqmedis stiqia da samarTlianobis damkvidrebisaTvis<br />

brZolis dauokebeli Jini.<br />

naSromi pirveli mcdelobaa literaturuli samsjavros winaSe<br />

mTlianobaSi warmovaCinoT s. faSaliSvilis mxatvruli samyaro.<br />

pirvelad gaxda Seswavlis sagani mwerlis biografia. cota ram aris<br />

cnobili misi poeziis da prozis Sesaxeb. ukve mivuTiTeT, rom arsad<br />

araferi iyo naTqvami s. faSaliSvilis mZafr polemikaze g. robaqiZesTan.<br />

SevecadeT, es xarvezebi ramdenadme mainc Segvevso. yuradReba<br />

gavamaxvileT Teoriul mosazrebebze literaturuli narkvevis Sesaxeb,<br />

romelic man 1934 w. mweralTa kavSiris erT­erT sxdomaze Camoayaliba. es<br />

iyo mwyobri msjeloba, riTac s. faSaliSvili Rirseulad warmoCinda<br />

literaturuli sazogadoebis winaSe.<br />

naSromis ZiriTad wyaroebs warmoadgens s. faSaliSvilis<br />

Semoqmedeba, rogorc originaluri, ise mTargmnelobiTi. aseve misi<br />

sazogadoebrivi moRvaweobis amsaxveli masalebi, saarqivo dokumentebi,<br />

perioduli presaSi gamoqveynebuli werilebi, mwerlis piradi arqivi da<br />

9


dokumentur masalebTan Sejerebuli zepiri gadmocemebi.<br />

vfiqrobT, naSromi ramdenadme mainc Seavsebs im xarvezs, rac<br />

literaturis istoriaSi arsebobs am saintereso Semoqmedis mimarT. Temis<br />

srulyofa momavalSi muSaobis gagrZelebas gulisxmobs.<br />

Tavi I<br />

siko faSaliSvilis poeturi Semoqmedeba<br />

siko faSaliSvilma SemoqmedebiTi gzis dasawyisSi qarTvel<br />

mkiTxvels Tavi poeziiT gaacno. misi pirveli leqsebi 1909 wels daibeWda<br />

ganaxlebul iliaseul `iveriasa" da `droebaSi". 1910 wels igi Tbiliss<br />

miemgzavreba da iwyebs aqtiur literaturul muSaobas. SemoqmedebiT<br />

gzaze axlad gamosuli poetis leqsebi imTaviTve sistematurad<br />

ibeWdeboda. s. faSaliSvilis pirveli poeturi krebuli `Cangi" (gamoica<br />

1917 wels) gulmodgined waukiTxavs ivane gomarTels. saxelovanma<br />

mkurnalma da publicistma masSi `mravalferovani" niWiT dajildoebuli<br />

axalgazrda poeti dainaxa: `aris poeti, romlis saxec TqvenTvis pirveli<br />

leqsidanve naTelia... aris poeti, romlis saxec didxans rCeba<br />

gamourkveveli, is didxans aris duRilSi... SeiZleba Sig CaiRupos, xolo<br />

Tu gamarjvbuli gamovida, uTuod Rrma da mravalferovani iqneba.<br />

ukanasknelT ricxvs ekuTvnis poeti faSaliSvili" (8, 161). amis<br />

Semdegac, mkiTxveli sazogadoeba, qarTul periodul gamocemebSi xSirad<br />

ecnoboda s. faSaliSvilis lirikas, man sakuTari niWis wyalobiT da<br />

Tavdadebuli SromiT gaikvlia cxovrebis urTulesi gza da gulwrfelad<br />

eziara WeSmariti poeziis madls.<br />

s. faSaliSvilis samwerlo asparezze gamosvlas win uZRoda 1905-07<br />

wlebis revolucia da reaqciis xana. qveyana, xalxi ukidures gaWirvebas<br />

ganicdida rogorc sulier, ise materialur sferoSi. TviTon uRaribesi<br />

glexis Svils, siko faSaliSvils, mebrZoli paTosi arasodes Caqrobia.<br />

miuxedavad Tavmdablobisa, pasiur poziciaze is arasodes mdgara. Tavisi<br />

mrwamsiTa da politikuri msoflmxedvelobiT s. faSaliSvili<br />

social­federalisti iyo. igi yovelTvis did moTxovnebs uyenebda<br />

sakuTar Tavs, rogorc sazogado moRvaweobaSi, ise poeziaSic. miRweuls<br />

sakmarisad arasodes miiCnevda:<br />

10


`da imas vnaRvlob msxverpli droisa,<br />

vah, Tu ver viyo me maradisi,<br />

vah, Tu buneba motyuvdes CemSi<br />

da gadmocema ver SevZlo misi", _<br />

ambobs igi Tavis erT-erT adrindel leqsSi, romelsac `eWvis ferfli"<br />

hqvia.<br />

s. faSaliSvilis poezias zogjer emCneva qarTveli klasikosebis<br />

zegavlena. motanili strofi gvafiqrebinebs, rom igi reminiscenciaa al.<br />

WavWavaZis poeturi striqonebisa _ `me amas vtiri, ganawiri, vah, Tu veswra<br />

ver, TvaraRa Jami, gulT­maami, kvlavca iqnebis". `me amas vnaRvlob<br />

msxverpli droisa, vah, Tu ver viyo me maradisi". azri da leqsika<br />

TiTqmis identuria, msgavsi magaliTebis daZebna kidev SeiZleba. ra Tqma<br />

unda, amiT imis Tqma ar gvsurs, rom s. faSaliSvilis poezia sxvaTa<br />

naazrevis gadamRerebaa (azrobrivi identurobis magaliTebi did qarTvel<br />

poetTa strofebSic xSirad gvxvdeba), piriqiT, gvwams, rom igi Rrmad<br />

icnobda da ewafeboda qarTuli poeziis nimuSebs ­ gamoCenil qarTvel<br />

SemoqmedTa Sedevrebs da zogjer uneblieT SemoiWreboda maTi azri Tu<br />

mxatvruli saxeebi poetis SemoqmedebaSi. msgavsi reminiscenciebi s.<br />

faSaliSvilis mier qarTuli poeziis Rrma codnis maxasiaTebelia.<br />

upirvelesi STagonebis wyaro siko faSaliSvilisaTvis iyo<br />

samSoblo, mSobeli xalxi. `ra Temazedac ar unda werdes igi leqss,<br />

yvelgan igrZnoba qarTveli kacis buneba, misi mwuxareba Tu<br />

aRfrTovaneba" (22, 3). poetis gulwrfelobas da guliTadobas aRiarebda<br />

yvela misi Tanamedrove, visac masTan urTierToba da nacnoboba hqonia.<br />

igi yovelTvis uSualo iyo Tavis qveyanasa da xalxTan mimarTebaSi.<br />

amitomac gvwams misi gulwrfeloba, roca leqsSi `samSoblosadmi"<br />

mSobel qveyanas mimarTavs:<br />

`Seni vardebis surneli meca,<br />

roca amsoflad Semovdgi fexi".<br />

amdenad, s. faSaliSvilis pirveli sityva samSoblos eZRvneba. poets<br />

eamayeba, rom igi saqarTvelos Svilia da SesaZlebloba aqvs miendos misi<br />

`sityvis kilos". is, Tavisi qveynis `sevdiT danavluli", Svebas isev<br />

saqarTvelos trfialSi hpovebda. sadac ar unda yofiliyo, Sin Tu<br />

11


gareT, galaRebulsa Tu `bedis mzraxvels" mudam Tan dahqonda `gulis<br />

sinaTled" qceuli samSoblos xateba. leqsi mSvenieri mxatvruli<br />

saxeebiT gadmogvcems avtoris namdvil gulisTqmas. samSoblosadmi<br />

mimarTvas poeti aseTi striqonebiT amTavrebs:<br />

`gzas minaTebda Sendami locva,<br />

Seni mzisaken Tvali meWira,<br />

netavi asi sicocxle momca,<br />

asive SenTvis Semomewira".<br />

s. faSaliSvilis mokrZalebuli xasiaTidan gamomdinare, masTan<br />

axlos myof megobarTa wreSic ki ver warmoidgendnen, Tu ra boboqar<br />

guls daatarebda es garegnulad wynari da gawonasworebuli pirovneba.<br />

poetis xasiaTSi wvdomas mxolod mis Semoqmedebaze safuZvliani<br />

dakvirvebiTa da gacnobiT Tu SevZlebT.<br />

zemoT ukve iTqva, rom s. faSaliSvilis mosvla qarTul mwerlobaSi<br />

daemTxva 1905­07 wlebis burJuaziul­demokratiuli revoluciis Semdeg<br />

gamZvinvarebuli Savi reaqciis wlebs. `am dros gaZlierda dabneulobisa<br />

da uimedobis suliskveTeba. am ganwyobilebis susxi s. faSaliSvilsac ar<br />

ascda. mis gulsac CaewveTa kaeSani, sevda, magram imedis sxivi,<br />

usamarTlobis winaSe qedmouxrelobis suliskveTeba mainc ar Cakvdomia"<br />

(39, 184).<br />

piradma rwmenam da aqtiurma SemoqmedebiTma poziciam aTqmevina mas<br />

1913 wels daweril erT­erT leqsSi: `magram ara msurs, cxovrebis tlanq<br />

xels qedmoxriT vuTxra sityva monisa".<br />

jer kidev 1909 wels `iveriaSi~ gamoqveynda manamde ucnobi poetis<br />

leqsi `iveria", romelmac ZnelbedobiT daTalxul im xanaSi patriotuli<br />

tkivilebi gaaxsena reaqciis susxiT SeTrTvilul qarTvelobas" (57).<br />

poeti leqsebSi umetesad mxiarul, naTel ganwyobas aqsovs. aseve<br />

xSiradaa igi naRvlianic, magram elis im dRes, roca `xalxis cremlebi"<br />

warRvnad gadaiqceva da arsebul bneleTs walekavs. 1913 wels daweril,<br />

vaJa­fSavelasadmi miZRvnil, vaJaseburi stilis leqsSi `simRera" (`vaJa ­<br />

fSavelas, miseburad" _ s. f.) poeti brZolis dauokebel Jins amJRavnebs.<br />

meomruli paTosiT aRtkinebuli, `bedis qariSxals" ayolili, romelmac<br />

`bevri xrioki, Wiuxi da kldeni" gadaatara, igi Semdegi strofebiT<br />

12


exmaureba genios vaJas:<br />

`xan cas avuxtiT, civ Rrublebs<br />

Sevexe daWril mkerdiTa,<br />

xan Zirs daveSviT, brZolis xmebs<br />

zRvis mCqef talRebze vwerdiTa!<br />

`win - momesmoda Zaxili -<br />

mterma ar gnaxos mZinare,<br />

arvin SegniSnos silaCris<br />

cremli - Tvals Camomdinare,<br />

gind gariyulsa fonidan,<br />

gejaxos Smagi mdinare, ­<br />

dauxvdi Seudrekelad,<br />

lomi iyavi mZvinvare!"<br />

Wabuki poeti misdevs am xmas da dabrkolebebis winaSe ukan arc ixevs<br />

da arc ixedeba. igi, mTlad gakaJebuli, `brWyalgalesil cxovrebas"<br />

eurCeba da ebrZvis. aRniSnuli leqsis Semdegi strofebi kidev ufro<br />

uaxlovdeba XIX saukunis klasikos SemoqmedTa imedian ganwyobilebas,<br />

romlebic samSoblo qveynis ukeTesi momavlis rwmenas gamoTqvamdnen da<br />

winaswarmetyvelebdnen:<br />

`mwvervalze Sevdeq, ganvlil gzas<br />

ocnebis TvaliT gavxede,<br />

gulSi imedma ielva,<br />

bedi ar gavaTavxede!..<br />

. . . . . . . .<br />

gulma maxara simarTlis<br />

zeimis moaxloeba:<br />

`Seni CanguriT nanatri<br />

mova is didi droeba,<br />

rasac simReriT miuZRven<br />

eg mTeli sawuTroeba!"<br />

poeti mxatvrul warmosaxvaSi frTebs asxams sakuTar imedebs, mis<br />

qrolvas `hangiT Tana sdevs" da grZnobiT uerTdeba. am dros misTvis ar<br />

arsebobs sxva mosazreba, garda winsvlis aucileblobisa, xolo<br />

13


savaraudo avbedobis SemTxvevaSi meomruli Tavganwirvis STamagonebelia<br />

Semdegi striqonebi:<br />

`gzidan ar gadavuxvioT,<br />

Tundac Cagvitydes borani,<br />

de, qariSxali Rmuodes,<br />

de, mogvCxaodes yorani,<br />

aRTqmul bilikiT, aRTqmul gziT<br />

gadaviaroT mTa­bari,<br />

ainTos, unda ainTos<br />

didi momavlis lampari!"<br />

SeiZleba, aRniSnuli leqsis avtoris adamianuri bunebidan<br />

gamomdinare, warmoudgenelic ki iyos is simZafre da mkveTri azrobrivi<br />

radikalizmi, rac am strofebSi ikiTxeba, magram swored es striqonebi<br />

gvagrZnobinebs garegnuli simSvidis miRma Tu rogori mgznebare guli<br />

anTia poetisa. roca sityva da saqme samSoblos, misi ukeTesi momavlis<br />

sakiTxs exeba, maSin s. faSaliSvilis mSvidi buneba erTbaSad icvleba.<br />

calke aRniSvnis Rirsia leqsi `maS gamarjoba, tkbilo sicocxlev"..<br />

1964 wels gamocemuli s. faSaliSvilis leqsebis krebuli am leqsiT<br />

ixsneba. mas avtoris yvelaze faseul poetur qmnilebaTa Sorisac ki<br />

mniSvnelovani adgili uWiravs. leqsi daTariRebulia 1911 wliT. (xSirad<br />

avtoriseuli daTariRebani sakuTari leqsebisa, garkveul mizezTa gamo,<br />

anaqronistulia, yoveli SemTxvevisaTvis, es leqsi mas vaJa-fSavelas<br />

sicocxleSi dauweria). rogorc viciT, 1905­1907 wlebis revoluciis<br />

Semdgomi reaqciis periodSi, mwerlobaSi, gansakuTrebiT ki poeziaSi,<br />

farTo asparezi mieca sasowarkveTilebasa da uimedobas. aseT pirobebSi<br />

gaisma siko faSaliSvilis optimisturi sisavsiT gamorCeuli xma:<br />

`maS, gamarjoba, tkbilo sicocxlev,<br />

iyavi Cemgan Sen ganuyreli, ­<br />

sanam sakuTar TvaliT ar vnaxoT<br />

Cven Zmobis droSa Zirs dauxreli".<br />

am leqsiT poetma im drois sirTuleebs daupirispira imedi da<br />

sicocxlis siyvaruli. irgvliv arsebuli `cremli da naRveli Savi"<br />

poets ver daakvnesebs _ vai, rad gavCndio; ver aTqmevinebs sicocxlis<br />

14


samduravs, piriqiT: `maS gamarjoba tkbilo sicocxlev", - SeuZaxebs igi<br />

vaJkacuri toniT. `es leqsi erTgvar sadarbazo Sesasvlelad meCveneba<br />

poetis Tavisebur da saintereso poeziaSi. axalgazrda poetma SemarTebiT<br />

umRera sicocxlis naTels" (66, 9), _ ityvis mwerali T. jangulaSvili<br />

aRniSnuli leqsis daweridan ramdenime aTwleulis Semdeg.<br />

TviT avtorsac, rogorc zemoT aRvniSneT, gansakTrebuli<br />

damokidebuleba hqonda am leqsisadmi. prof. T. barbaqaZis TqmiT,<br />

`...leqsis saTaurad gatanili striqonis siaxle da moqniloba arc<br />

TviTon avtors eeWveboda, magram ufro Seuyvarda mas Semdeg, rac<br />

vaJa­fSavelam moiwona" (3, 12).<br />

s. faSaliSvili Tavisi memuarebis wignSi `dauviwyari Sexvedrebi" am<br />

faqtis Sesaxebac mogviTxrobs: 1912 wlis Semodgomaze TbilisSi,<br />

restoran `anagaSi", erTad Sekrebilan vaJa­fSavela, Sio mRvimeli, niko<br />

sulxaniSvili, niko kurdRelaSvili, am mogonebis avtori da sxvebi.<br />

kargi lxini gaumarTavT. qeifisas erT­erT momRerals, vinme Savtrifonas,<br />

siko faSaliSvilis leqsebze gawyobili oriode melodia daumRerebia. am<br />

leqsTagan `maS gamarjoba~ jer kidev daubeWdavi yofila da amdenad<br />

mkiTxveli sazogadoeba mas ar icnobda (avtoris TqmiT, `saxalxo<br />

gazeTis" redaqcias cenzuris SiSiT uTqvams uari mis dabeWdvaze). amis<br />

Semdeg leqsi avtors SavtrifonasTvis gadaucia, am ukanasknels melodia<br />

Seuwyvia da mReroda qeifis dros megobarTa wreSi. restoran `anagaSi"<br />

Sesrulebul `maS gamarjobas" didi STabeWdileba mouxdenia vaJaze:<br />

` _ ai, eg sxva WaSnikisaa, magaze yoCaR, Cven xalisi gvinda, xalisi.<br />

Cvens xalxs, Cvens qveyanas xalisi unda SevayvaroT, momavlis imedi unda<br />

CavunergoT, ­ maS gamarjoba tkbilo sicocxlev! _ baraqala, biWo! _<br />

kikuS (niko sulxaniSvils eZaxdnen ase _ T. g.), es saSenoa!"<br />

niWierma kompozitorma Turme aRtacebiT upasuxa: swored saTqmeli<br />

wamarTvi: mec eg azri damebada. mag sityvaze unda daiweros<br />

sicocxlisadmi misalmeba, mevalos Sengan!<br />

_gevalos!" (43, 96).<br />

SemdegSi, vaJas am SegonebiT, n. sulxaniSvilma marTlac dawera<br />

musikaluri sagundo Sedevri `maS gamarjoba". amdenad s. faSaliSvilis<br />

sityvis eSxi musikaSic aJRerda. i. javaxiSvilis (kulturis<br />

15


damsaxurebuli muSaki) azriT am ZarRvianma striqonebma STaagona niko<br />

sulxaniSvils Seeqmna ukvdavi simRera, xolo `grigol kokelaZem misi<br />

qmnileba aaJRera musikalur nawarmoebSi `samSoblosaTvis", v.<br />

cagareiSvilma _ `saieriSoSi", revaz laRiZem `mTa didebulSi", a.<br />

farcxalaZem romansSi `Casula mze" (64).<br />

leqsma imTaviTve popularoba moixveWa qarTuli poeziis did<br />

kalmosanTa Sorisac.<br />

tician tabiZis 1928 wels dawerili cnobili leqsi `maS gamarjveba"<br />

s. faSaliSvilis aRniSnuli leqsis gamoZaxilia. `Tu Cemi Zma xar, erTic<br />

mimRere" - ambobs ticiani. misi es striqoni cxadyofs, rom poeti<br />

moxiblulia s. faSaliSvilis leqsze Seqmnili simReriT. prof. T.<br />

barbaqaZis azriT ticiani s. faSaliSvilis striqonebis citirebas axdens<br />

Tavis leqsSi. `citatis formiT mowodebuli es sityvebi migvaniSnebs,<br />

rom tician tabiZe gulisxmobs sxvisi leqsidan mowonebuli<br />

amonaridisadmi Tanxmobas, masTan Tanaziarobas. tician tabiZem<br />

simReradqceuli leqsis ori striqoni airCia citatisaTvis, mTlianad<br />

siko faSaliSvilis leqsis suliskveTeba ki, bunebrivia, gansxvavebulia<br />

ticianis Sedevrisagan" (3, 12). advili misaxvedria, rom `maS gamarjobas"<br />

t. tabiZe ar ityoda. aseTi gamoTqmis tonaloba aRmosavlur-qarTulia,<br />

swored misTvisaa damaxasiaTebeli.<br />

aRniSnuli leqsis mixedviT, s. faSaliSvils Tavisi qveynis momavali<br />

gamarjvebebis udidesi rwmena asuldgmulebs. sicocxles igi mouxmobs<br />

TavisTan ganuyrelad manam, sanam Svilebsa da SviliSvilebs ar<br />

gadascems Rirsaxsovar simReras golgoTaze wamebis jvris damxobis<br />

Sesaxeb. amis Semdeg ki<br />

ambobsigi.<br />

`...Tund damTmo, aRar vinaRvli,<br />

Tu movixade kacuri vali, -<br />

maS, gamarjoba axal qveyanas,<br />

iyos dRegrZeli STamomavali!" _<br />

poeti xSirad axsenebs glovas, cremlebs, godebas... Tumca cdilobs,<br />

ganeridos maT. igi ar iZireba am cremlebSi. cremli da glova<br />

Tanamdevad mis arc erT leqss ar axlavs. brZolis Jini da glovisgan<br />

16


gaTavisufleba warmoadgens misi poeturi miswrafebis umTavres mizans.<br />

leqsSi `Semodgomis cav" mxatvrul aspeqtSia warmodgenili poetis<br />

sulis mRelvareba, misi sulieri rwmenis eqo:<br />

`ax Semodgomis daRvremilo cav,<br />

ra warbSekruli dahyureb mTa­bars,<br />

mTa­bars, romelic sevdas moucavs,<br />

afareb kalTas glovisas, sazars, ­<br />

da stiri mwared, Seni cremlebi<br />

Seuwyveteli da sevdiani,<br />

cviva da cviva, rogorc mtevnebi<br />

margalitis da brolis xmiani!"<br />

poeti aRiarebs, rom `cxovrebis naRvelTan erTad" uimedoba, kaeSani<br />

da `eg mZime sevda" masSic gadadis da uvsebs guls. Tumca, mainc ar<br />

emorCileba wuTisoflis ulmoblobas da ambobs:<br />

`magram ar davRvri SensaviT cremlebs,<br />

bnel Semodgomis daRvremilo cav."<br />

mebrZoli ideis matarebelia leqsi `axali rwmena" (1916 w.). ratomRac<br />

avtorma mas aseTi saTauri daarqva, Tumca igive SemarTeba Cans manamde<br />

dawerili leqsebis umravlesobaSi. leqsi, rogorc amas saTauris qveS<br />

avtoris minaweri gvamcnobs, dawerilia saaxalwlod da amdenad,<br />

saTauric simbolurad aqvs SerCeuli. poeti axali wlidan, Tavisi<br />

warmodgeniT, axali rwmeniT icxovrebs, amitomac eTxoveba Zvel<br />

sagodebelsa da Zvel cremlebs:<br />

`bedis trialis cremlebis davTars<br />

kvlav amovxie erTi furceli,<br />

davmarxe igi da masTan erTad,<br />

davmarxe sevdac, zRvasaviT vrceli".<br />

Zveli cxovreba veRar asuldgmulebs, veRar asazrdoebs poetis<br />

mSfoTvare suls. amitom eZaxis igi `axal gariJraJs", radganac dRemde<br />

misi suli `SxamiT ikvebeboda", amieridan ki `axal RmerTs" moelis, poeti<br />

eswrafvis cxovrebis axal gzas, axal rwmenas da axal samlocvelos:<br />

`dae, golgoTa eris tanjvisa<br />

sisxliT da cremliT Camoilekos,<br />

17


da axal rwmenis samlocveloze<br />

axali zari Camoirekos!.."<br />

s. faSaliSvili arsebuli viTarebiT gamowveul glovasa da<br />

cremlebs erTgvar mastimulirebel Zaladac ki miiCnevs. mas sjera, rom<br />

arsebuli viTarebiT SeZrwunebuli adamianebi azvirTdebian da brZolis<br />

zars daaquxeben, uimedobisa da usasoobis samgloviaro fardebs<br />

Camoxsnian da imedian hangTa JReriT gamoaRviZeben samyaros. am mxriv<br />

gamoirCeva leqsi `xalxis cremlebo!"<br />

`xalxis cremlebo, xalxis cremlebo!<br />

oh, ra mwvavea Tqveni saxeli,<br />

ganwirulebis, usasoobis<br />

da urva­glovis gamomsaxveli..."<br />

Savi, bneli Rame malavs xalxis cremlebs Tavis burusSi. maRla cac<br />

`ki brma aris" da ver xedavs cremlebs, dabla miwa civia, `ver swvdeba<br />

mis guls, da Tqveni risxva ver uerTdeba SurisZiebis sazRvramde<br />

misuls". mTlianad leqsis Sinagani xma raRac axali gancdisTvis<br />

gvamzadebs. leqsis bolos gamJRavnebulia poetis yoveldRiuri ocneba,<br />

igi araorazrovnad svams kiTxvas:<br />

`xalxis cremlebo, mwuxare grZnobis<br />

droSad gagSaleT, agwieT zeviT,<br />

magram am qveynad usamarTlobis<br />

warRvnad rodisRa gadaiqceviT?"<br />

leqsi `xalxis cremlebo!" daweris Tanave gamoqveynda presaSi.<br />

`saxalxo gazeTis" damatebis, 1913 wlis 27 ianvris gamoSveba, swored am<br />

leqsiT ixsneba. gazeTis pirveli gverdi warmodgenilia fumanis<br />

didebuli mxatvrobiT `fsixea", romelsac erTvis s. faSaliSvilis leqsi.<br />

fumanis `fsixea" da `xalxis cremlebo" funjiTa da kalmiT<br />

urTierTSerwymul sinamdviles warmoadgens da mTlianobaSi metad<br />

STambeWdav, gauxmovanebel Teatralur uverturas qmnis. orive erTad<br />

kidev ufro STamagonebeli ZaliT gvarwmunebs arsebuli droebis<br />

ukuRmarTobaSi.<br />

siko faSaliSvili mSromeli sazogadoebis wiaRidan gamosuli<br />

pirovneba gaxldaT da axlos icnobda mis xasiaTs. man mZime fizikur<br />

18


SromaSi gaatara bavSvobis wlebi, poeziis madlsac Tavis xalxSi eziara.<br />

mSobliuri mxaris uzomo siyvaruli ikiTxeba mravalricxovan<br />

mimowerebSi qiziyelebTan - siRnaRisa da mSobliuri maCxaaniis<br />

mkvidrebTan. sicocxlis ukanasknel dReebSic ki poets mSobeli mxaris<br />

siyvaruli asuldgmulebda, sulierad kvlav iq iyo. igi xom yvelas Wiris<br />

da lxinis Tanamoziare gaxldaT. ara marto qiziyelebs, mTeli kaxeTis<br />

mxares eimedeboda da eamayeboda mudam maTze mzrunveli siko<br />

faSaliSvilis saxeli.<br />

poetis arqividan Tvali gadavavloT erT werils, romelic avtors<br />

Tavisi sicocxlis bolo wlebSi miuweria siRnaRis raionul gazeT<br />

`kolmeurnes" redaqciis pasuxismgebeli muSakisadmi: `Zvirfaso Zmao da<br />

megobaro valiko. nu gagakvirvebT es baraTi. kidev cocxali yofilao...<br />

ukve karga xania Cems SvilTan _ gizisTan var. yuradReba da keTili<br />

zrunva ar maklia misgan, magram mainc is ar aris, rasac `kargad yofna"<br />

hqvia... momdis Tqveni `kolmeurne" Tqveni yuradRebis wyalobiT... menatreba<br />

mTeli Tqveni redaqcia...<br />

Zalian mewyina da guli damwyvita dimitri gelaSvilis ubedurebam... .<br />

me, rasakvirvelia, ver Camovidodi, magram Cemma Svilma miambo, ra didi<br />

pativi uciaT dimitrisTvis. Cveni kuTxidan mTeli inteligencia<br />

daswrebia da gauziarebia misi mwuxareba. yoCaR, kaxelebo da qiziyelebo.<br />

ase unda viyoT erTmaneTis mxardamxar lxinSiac da WirSiac... axla, rac<br />

oTaxis `tyve~ gavxdi, ufro Zlieria CemSi Cemi kuTxis da xalxis naxvis<br />

survili..." (14, saqme 28650-12, f. 1-2). werilis bolos poeti sTxovs<br />

redaqcias, Seukribon gazeTis is nomrebi, romlebSic misi leqsebi da<br />

mogonebebia dabeWdili.<br />

miuxedavad sacxovreblad da samoRvaweod TbilisSi gadmosvlisa,<br />

siko faSaliSvili aqtiurad TanamSromlobda siRnaRSi gamomaval<br />

gazeTSi `xma kaxeTisa", erTi wuTiTac ar ufiqria zurgi eqcia misTvis,<br />

miuxedavad im Zalze arasasiamovno SemTxvevisa, rac 1914 wels siRnaRsa<br />

da maCxaanSi, sikos literaturul saRamoze didi akakis gamgzavrebisTvis<br />

xelis SeSlaSi gamoixata. maSin, ganawyenebulma sikom gazeTis redaqtors<br />

`vaWrebis ideologic" ki uwoda. amaze qvemoT gveqneba saubari.<br />

TbilisSi s. faSaliSvilis Camosvlis periodi im wlebs daemTxva,<br />

19


oca literaturuli cxovreba boboqrobda amer­imerSi. es procesi<br />

TandaTanobiT met intensivobas iZenda da XX saukunis 10­iani wlebis II<br />

naxevarSi TiTqmis zenits miaRwia. `gaxSirda literaturuli dila­<br />

saRamoebis mowyoba... xSirad monawileobdnen Cveni mwerlobis Zveli<br />

Taobis warmomadgenlebi: akaki wereTeli, vaJa­fSavela, Sio mRvimeli,<br />

irodion evdoSvili da sergo kldiaSvili.<br />

literaturuli dila­saRamoebisa da leqciebis Catarebis moTave iyo<br />

qarTvel mweralTa axali Taobis erT­erTi warmomadgeneli siko<br />

faSaliSvili" (62, 65). aRsaniSnavs mkvlevari g. javaxiSvili. `xma<br />

kaxeTisaSi", (gamodioda 1912­1915 w.w.) s. faSaliSvilis Semoqmedeba<br />

sistematurad ibeWdeboda, magram, samwuxarod, am gazeTis srulyofili<br />

kompleqtebi arc erT muzeumsa da biblioTekaSi ar aris daculi.<br />

gadarCenilia mxolod mcire nawili da, amdenad, bevri ram iq dabeWdili<br />

masalebidan jerjerobiT CvenTvis miuwvdomelia.<br />

`sxvadasxva dros aq daibeWda leqsebi `sofels eZina", `simRera",<br />

`sisxlis laqa", `Sairi", `ori leqsi m. k-Zis asuls", `lodinSi" da sxva.<br />

`sofels eZina... kvlav sZinavs,<br />

suls xuTavs Savi sizmari, ­<br />

netav cas rodis mohqargavs<br />

is ganTiadis ciskari?!" _<br />

kiTxulobs poeti, romelic mTeli Tavisi sicocxlis manZilze<br />

samSoblos ganTiads eloda" (62, 65). ise, rogorc imdrois mravali<br />

qarTveli poetis da mamuliSvilis, s. faSaliSvilis sulieri SfoTvac<br />

yvelaze metad 1911­1916 wlebSi daweril leqsebSi igrZnoba. mis Tvalwin<br />

Caiara 1918­1921 wlebis damoukidebeli saqarTvelos mRelvare cxovrebis<br />

suraTebma. es wlebi iyo poetis sanukvari dro, Tumca misi leqsebidan<br />

gamomdinare, amaSi Znelad darwmundebi, rac gamowveulia imiT, rom<br />

samwlian damoukideblobas saSineli diqtatura mohyva, qveyana<br />

represiebma moicva da social­federalisti siko faSaliSvili (ufros<br />

ZmasTan - giga faSaliSvilTan erTad) iZulebuli iyo daefara Tavisi<br />

partiuloba ­ social­federalistoba, e. i. Tavis suls malavda. amave<br />

mizniT, mimarTavda anaqronizms leqsebis daTariRebaSi ise, rogorc im<br />

viTarebaSi aseTsave mdgomareobaSi myof SemoqmedTa zogierTi sxva<br />

20


warmomadgenelic. es iyo drois Sesabamisi iZulebiTi lavireba. s.<br />

faSaliSvilis krebulebidan da erTtomeulidan TiTqmis mTlianad<br />

amoRebulia 1920-dan 1930 wlamde dawerili leqsebi da Tu mainc gvxvdeba<br />

TiTo­orola nimuSi, isic Secvlili TariRiT. amas gvidasturebs<br />

saubrebi gizi faSaliSvilis ojaxis wevrebTan da zogierTi kritikuli<br />

werili, romelic s. faSaliSvilis Semoqmedebas exeba. cnobili faqtia,<br />

rom s. faSaliSvilisTvis imTaviTve miuRebeli aRmoCnda 1921 weli da<br />

Semdegi drois svla...<br />

i. griSaSvilis Jurnal `leilas" meore nomerSi (1920w. ianvari)<br />

daibeWda s. faSaliSvilis vrceli leqsi `TovlSi". Zneli dasajerebelia,<br />

magram leqss aSkarad etyoba avtoris uimedo ganwyobileba. igi TiTqos<br />

grZnobs, rom samSoblos damoukidebloba droebiTia. gareSe Zalebi misi<br />

SenarCunebis saSualebas ar mogvcemen da isev wagvarTmeven Tavisuflebas.<br />

poeti gamosavals ver xedavs da SiSiT Sepyrobili winaswarmetyvelurad<br />

ambobs:<br />

`da iZvroda naTeli da Cems farTo fanjaras -<br />

awveboda sxivebi - xan rigrigad - xan jarad.<br />

da me naTlad vxedavdi gzebs, cisaken warmavals:<br />

caSi angelozebi imarTavdnen karnavals -<br />

da iq RmerTic mezmana ucnauris zmanebiT:<br />

man zecidan mesrola Savi xelTaTmanebi -<br />

SevkrTi, farda davuSvi da sul imas vfiqrobdi,<br />

Tu gulSi am gancdis cecxls romel zRviT daviqrobdi?..<br />

saxlSi SiSi damyarda, karSi qari atirda -<br />

da gavqvavdi buranSi rogorc kariatilda".<br />

poetis uimedo mdgomareoba obieqturi realobidan, im drois<br />

garTulebuli saxelmwifoTaSorisi urTierTobidan gamomdinareobs.<br />

ufro metic, poeti idumali SiSiT Sepyrobili Cans. s. faSaliSvils<br />

gaaCnda swori politikuri alRo, rac mopovebuli Tavisuflebis<br />

SenarCunebaSi eWvis safuZvels uqmnida - `Tovlis mayrebis mosvla dRes<br />

qars aRar sjeroda", an: `gzebi sul mTlad waSlila - TeTrad<br />

gadaburduli, - sad mivdivar? - Cems gulSi SiSi iZvris qurduli". poeti<br />

namdvilad grZnobda mosalodnel safrTxes da sul ufro uZlierdeboda<br />

21


Tavisuflebis SenarCunebis eWvi:<br />

`da mivdivar martoka, viT SeSlili maestro,<br />

ax netavi am gzaze CemTvis arvis gaeswro.<br />

da es fiqri qars uswrebs, rogorc mali Surduli,<br />

sulSi ki Tovli modis da eWvi mCxvlets qurduli".<br />

safiqrebelia, mxolod s. faSaliSvili ar imyofeboda msgavsi eWvis<br />

qveS. SemTxveviTi ar unda iyos am leqsis gamoqveyneba 1920 wels. albaT,<br />

amave azrs iziarebda Jurnal `leilas" redaqciac, an TviT redaqtori i.<br />

griSaSvili, romelic, cxadia, leqsis dabeWdvas daeTanxma. zemomotanili<br />

leqsi aris winamorbedi amave saTauris (`TovlSi") mqone SedarebiT mcire<br />

zomis leqsisa, romelic 1919 wliTaa daTariRebuli. es ukanaskneli<br />

formiTa da Sinagani muxtiT axlos dgas ukve ganxilul leqsTan<br />

(oriode striqoni meordeba kidec). am ukanasknels aSkarad etyoba, rom<br />

saqarTvelos gasabWoebis Semdegaa dawerili, magram saqme gvaqvs daweris<br />

TariRis Segnebul gadaadgilebasTan. poeti mistiris samSoblos<br />

dakarguli Tavisuflebis wlebs. mas uZlierdeba usamSoblod yofnisa da<br />

martoobis grZnoba:<br />

`TiTqos, TeTrad mocinar, farvanebis gundebi<br />

mesevian da maTgan gzis gakvalvas vundebi,<br />

- hei, vin xar, xma gamec, me martoka ra minda, -<br />

me mzian cas veswrafvi, rad ar gaiaminda?"<br />

romel istoriul faqts SevusabamoT aq motanili striqonebi _<br />

oqtombris revoluciis Semdgom saqarTvelos damoukideblobis wlebs?<br />

siko faSaliSvili, 1918-21 wlebis Tanamedrove da umniSvnelovanesi<br />

istoriuli faqtebis monawile, yovelTvis meti sinaTlis da sikeTis<br />

momlodine Semoqmedi, saqarTvelos gasabWoebiT udavod imedgacruebuli<br />

darCa, Torem 1918 wlis 26 maisis Semdeg, social­federalisti da iseTi<br />

SemarTebis poeti, rogoric adreuli leqsebidanve moCans, igi 1919 wels<br />

arafriT ar ityoda Semdegs:<br />

`axla ki Tovs namqeri zecas dabla eweva<br />

da gafrenil imedebs Tvali veRar eweva,<br />

gzebi gadainamqra, cam ar gaiaminda,<br />

hei, vin xar, xma gamec, me aq marto ra minda,<br />

22


me naTeli ca minda."<br />

leqsi, udavod avadcnobili 25 TebervliT dakarguli Tavisuflebis<br />

Semdegaa dawerili. warmoudgenelia, saqarTvelos damoukideblobaze<br />

fiqrSi naTeneb-naRameb poets 1919 wels eTqva zemoT moyvanili<br />

striqonebi.<br />

gaurkveveli rom naTeli gaxdes, yuradReba mivadevnoT Semdeg<br />

striqonebs:<br />

an kidev:<br />

`ra dRe iyo naTeli, ra ca iyo guSina,<br />

oqros WaRiT vidoda mTvare gareT Tu Sina."<br />

`da is didi naTeli, rekavda Cems fanjaras,<br />

gulze sxivebs mayrida, xan rig­rigad, xan jarad."<br />

iolad amosacnobia, rom ukanaskneli striqonebiT poeti namdvilad<br />

1918­21 wlebis Tavisuflebas mistiris, Torem, Tu `ra ca iyo guSina" an<br />

mTvare Tu ra `oqros WaRiT vidoda", kargad gadmosca 1917 wlamde<br />

daweril leqsebSi: `xalxis cremlebo", `muSur motivebze", `sofels<br />

eZina", `simRera", `Semodgomis cav"...<br />

aseve sainteresoa Jurnal `leilas" me-3 nomerSi (1924w. ianvari)<br />

gamoqveynebuli leqsi `mrwamsad", romelSic poeti isev<br />

winaswarmetyveluri alRoTi mouwodebs yvelas, cocxals da<br />

aracocxals, galaRdnen da gaixaron, sanam amis droa, sanam yvelaferi<br />

ubedurebaze ar Secvlila:<br />

`gaiSaleniT yvavilebo, iSrialeviT,<br />

maisma mzidan oqros TvaliT gadmoixeda, -<br />

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

sxivTa namqeriT iSrialeT, vidre gangebiT,<br />

susxi ar mova da qarviT ar daiJangebiT.<br />

SeiyvareviT Wabukebo, SeiyvareviT,<br />

daswviT bageni da amboriT Rame aTieT,<br />

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

SeiyvareviT - sanam mova dro muxanaTi,<br />

bedi jalaTi - vidre saxes daaCnevs Rarebs,<br />

nu daizarebs guli trfobas - vidre Ralati<br />

23


daaWknobs grZnobas da mkvdar fiqrebs gaatans qarebs.<br />

imRereT mudam poetebo, grZnobiT imRereT,<br />

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

imRereT sanam grZnoba mosCqefs cecxlis aliviT<br />

da grigaliviT suls atokebT - mzis wamwamebiT -<br />

vidre ar dagcemT brbo naleSi da namTvralevi<br />

da qristesaviT grZnobis jvarze ar ewamebiT..."<br />

leqsi 1922 wliTaa daTariRebuli. Cans, rom poeti ukve xedavda<br />

revoluciuri Zmobis, erTobisa da Tavisuflebis niRbis SigniT arsebul<br />

sinamdviles da mosalodnel uaresobas.<br />

arsebuli drois uaryofiTi maxasiaTeblebidan gamomdinare, poets<br />

ver ganvsjiT imis gamo, rom zogierT leqss daweris TariRs ucvlida.<br />

(s. faSaliSvilis STamomavlebis gadmocemiT, rTuli Sinapolitikuri<br />

viTarebis gaTvaliswinebiT poeti zogierT adrindel leqss daweris<br />

TariRs ucvlida. samwuxarod, oficialuri werilobiTi cnoba amis<br />

Sesaxeb ar moipoveba). mas erT dros arCeviT organoebSic umuSavia,<br />

swored 1918­21 wlebSi. aseT pirovnebaTagan (miT umetes SemoqmedTagan) ki<br />

Zalze cotas gaumarTla (gaumarTlebloba, umetes SemTxvevaSi,<br />

sicocxlis dasasruls niSnavda). am mxriv, siko faSaliSvili, marTlac,<br />

erT-erTi gamonaklisia. realuri viTarebidan gamomdinare es gamarTleba<br />

Tavad unda `daemsaxurebina". vfiqrobT, erT­erTi faqtori gadarCenisa,<br />

swored misi mokrZalebuli pirovnuloba gaxldaT. igi ar iyo boboqari,<br />

vinmes `TvalSi arasodes Cavardnia". 1951 wels Sevsebul mweralTa<br />

kavSiris wevris pirad baraTSi partiulobis Sesaxeb dasmul kiTxvaze<br />

igi pasuxobs: ­ `upartio", xolo Semdeg kiTxvebze - iyo Tu ara sxva<br />

partiebSi, romelSi, sad, ra droidan ra dromde, igi aseve uaryofiTad<br />

pasuxobs (14, saqme 22665, f. 1). xelisuflebis gavleniT, drois moTxovna<br />

gaxda sabWour Targze wera. amitom `zeimi leninis moedanze"<br />

sapirvelmaiso marSisa da komunisturi gamarjvebebis simReraa, xolo _<br />

`Sens ukvdav saxels" poets stalinis gardacvalebasTan dakavSirebiT<br />

dauweria. amgvari svlebi im epoqis mravali SemoqmedisTvis gaxda<br />

damaxasiaTebeli da zogierTebs poetur da SemoqmedebiT kredodac ki<br />

Camouyalibda. es iyo Sedegi arsebuli reJimis mier zemoxsenebuli<br />

24


`mwerlobis moTvinierebisa", erTi mxriv, xolo, meore mxriv, sakuTari<br />

Tavis gadarCenisaTvis gamosavlis Ziebisa.<br />

siko faSaliSvilis Taobis Tvalwin daemxo ruseTis carizmi,<br />

romelsac win uZRoda udidesi sazogadoebriv­ politikuri movlenebi.<br />

poeti ar yofila am saqveyno Zvrebis pasiuri moTvalTvale, magram misi<br />

SemoqmedebiTi cxovrebisaTvis WeSmariti STagonebis wyaro, zogierTi<br />

misi Tanamedrovis msgavsad, oqtombris revolucia ki ar gamxdara, aramed<br />

Tavisi xalxisa da qveynis awmyo da momavali. amaze kargad metyvelebs<br />

zemoT (Tavi me-2), a. mirianaSvilis erTi werilidan motanili sityvebi,<br />

romlis mixedviTac misi gadmosvla sabWoTa poziciebze ar momxdara<br />

umtkivneulod da yovelgvari daeWvebis gareSe... mas Tavidan erTgvari<br />

`TavSekavebulobac" gamouCenia. ufro dazustebiTa da dawvrilebiT Tqmas,<br />

garkveuli mosazrebiT am citatis avtoric aridebs Tavs. amdenis Tqmac<br />

1987 wels gaxda SesaZlebeli, ufro adre gamoqveynebul werilebSi<br />

miTiTebuli citatis avtori azrs am mimarTulebiT ver aviTarebs.<br />

unda iTqvas, rom siko faSaliSvilma gasuli saukunis 20-iani wlebis<br />

gariJraJze warmoqmnil sirTuleebs mainc gaarTva Tavi da drois<br />

avadmyofobas ar Seupyria. maSin erTmaneTSi airia sxvadasxvagvari<br />

literaturuli jgufebi da mimdinareobani. rTuli iyo sworad<br />

orientireba, Tumca verc imaT vusayvedurebT, vinc emigraciaSi wavida<br />

1921 wels da mis Semdeg. aq darCenilebis mimarT xom saxelisuflebo<br />

risxva da axali reaqciis cecxli datrialda, romelic Tavisufali<br />

azris yovelgvar gamovlinebas adgilzeve spobda. es procesi aTeuli<br />

wlebis manZilze grZeldeboda. s. faSaliSvilis mier 1951 w. Sevsebul<br />

zemoxsenebul samsaxurebriv baraTSi mTlianad miCqmalulia misi<br />

politikuri mrwamsis damadasturebeli cnobebi. igi Tavs acxadebs<br />

upartiod, Tumca socialist­federalistTa partiis Semdeg arasodes<br />

ucdia saxelisuflebo erTpartiul sistemaSi gawevrianeba. amis gareSe<br />

ki literaturul karieraze da samomavlo perspeqtivaze fiqri uSedego<br />

iyo. miuxedavad amisa, s. faSaliSvili arasodes mitmasnia samTavrobo<br />

instanciebs, ar gamxdara maTi damqaSi. rTuli dro idga. SeuZlebeli iyo<br />

sakuTari principebiT cxovreba, miT ufro SemoqmedisaTvis. `mwerlobis<br />

moTviniereba" axali reJimis ZiriTad mizans warmoadgenda. aseT dros<br />

25


SemoqmedebiTi WeSmariteba SesaZlebel ganviTarebas veRar aRwevs,.<br />

poeturi gulisTqma alegoriul garsSi _ ase SeiZleba gamovxatoT<br />

namdvil kalmosanTa Semoqmedebis umetesi nawilis saxe.<br />

s. faSaliSvilis leqsebis krebuli saxelwodebiT `Cangi" 1917 wels<br />

gamoica (literaturul gamokvlevebSi zogan dasaxelebulia 1913 weli,<br />

zoganac 1914, magram s. faSaliSvili TviTon asaxelebs pirveli wignis<br />

gamocemis TariRad 1917 wels, samwuxarod, dasaxelebuli krebuli<br />

jerjerobiT CvenTvis miuwvdomelia). mivuTiTeT, rom Tavdapirvelad<br />

qarTvelma mkiTxvelma sazogadoebam igi lirikos poetad gaicno. magram<br />

s. faSaliSvilis Semoqmedeba marto lirikiT ar amoiwureba. man<br />

intensiurad mihyo xeli dramatul nawarmoebTa Seqmnas da<br />

mTargmnelobiT muSaobas.<br />

1959 wels `sabWoTa saqarTvelom" gamosca s. faSaliSvilis leqsebis<br />

erTtomeuli. sul bolos, 1964 wels, kidev gamoica s. faSaliSvilis<br />

leqsebis krebuli. garda amisa, rogorc TviTon poeti aRniSnavs, misi<br />

aseulobiT leqsia dabeWdili sxvadasxva periodul gamocemaSi.<br />

zemoaRniSnul gamocemaTagan s. faSaliSvilis erTtomeuli,<br />

bunebrivia, yvelaze srulyofili da mravlismomcvelia. masSi Setanilia<br />

1959 wlamde daweril poetur qmnilebaTa ZiriTadi nawili.<br />

aRniSnuli erTtomeuli Sedgeba leqsebis Svidi monakveTisagan.<br />

xolo wignis bolo, merve monakveTi warmoadgens s. faSaliSvilis rCeul<br />

Targmanebs.<br />

erTtomeulis pirvel monakveTSi warmodgenilia avtoris<br />

patriotuli lirika, Tumca samSoblos siyvarulis gancda mTel mis<br />

Semoqmedebas gasdevs mTavar xazad.<br />

wignis am nawilis saTauri `mamulo sayvarelo" motanilia didi<br />

ilias cnobili leqsidan `gazafxuli". igulisxmeba am leqsis meore<br />

striqonic, magram orives erTad moxmoba SeuZlebeli iyo im periodis<br />

garemoebaTa mizeziT, miT ufro, rom aRniSnul monakveTSi Setanili<br />

leqsebis umravlesoba sabWoTa epoqaSia dawerili.<br />

erTtomeuli iwyeba leqsiT `gasaubreba sakuTar TavTan". leqsi,<br />

zogadad, poetis daniSnulebis gaxsnis cdas warmoadgens.<br />

`iyav poeti, bednierebad<br />

26


migaCndes Suqi Cauqrobeli,<br />

rac gzas unaTebs qveynierebas,<br />

rasac aginTebs mxare mSobeli!"<br />

cxovrebis mkacr marwuxebgamovlil poets ver Zlevs boroteba, Suri<br />

da mtroba. igi, rogorc poeti, aseve pirovnebac, gulmarTali da suliT<br />

mdidari darCa mTeli Tavisi cxovrebis manZilze. s. faSaliSvilis TqmiT<br />

poetis daniSnuleba Semdegia:<br />

`iyav poeti suliT alali,<br />

sityvas gimkobdes kacuri madli".<br />

a. mirianaSvilis TqmiT, `igive sityvebi warmoadgens misi, rogorc<br />

poetisa da moqalaqis mTavar SemoqmedebiT devizs" (21, 140).<br />

`iyav poeti _ sxivmadliani,<br />

mzis umaRlesi Suqis mcnobeli, _<br />

da guli gqondes mudam mTliani,<br />

mudam naTeli, Cauqrobeli".<br />

aseTi mowodebis simaRleze asvla ki Zalze rTulia da amitom<br />

miaCnia, rom damSvidebisa da dasvenebis ufleba ara aqvs. igi miRweuliT<br />

ar kmayofildeba. amaze metyvelebs mTeli misi cxovrebis praqtikuli gza<br />

da Semoqmedebis mizandasaxuloba. s. faSaliSvilis leqsebi gamoirCeva<br />

ideuri mizanmimarTulobiT. yoveli misi leqsi TavisTavadi siZlieriT<br />

xasiaTdeba. `faSaliSvili qarTuli leqsis ostatTa Soris yuradRebas<br />

imsaxurebs ideuri siRrmiTa da siwmindiT, gamomsaxvelobiTi<br />

saSualebebis simdidriT, poeturi uSualobiT, gancdis siZlieriT" (4).<br />

qarTul mwerlobaSi mSromeli sazogadoebis wiaRidan Semosvlam<br />

didad gansazRvra s. faSaliSvilis Semoqmedebis ZiriTadi tendencia.<br />

mamuli, xalxi, misi lxini da sevda Tavidanve poetis leqsebis mTavari<br />

Tema gaxda. is, rac mis sulier aRmafrenas iwvevs, aris samSoblo,<br />

mSobeli xalxis mSvidoba da samomavlo imedi. bavSvobidanve eklian<br />

gzagamovlili poeti SemoqmedebiTi gzis simSvideze ocnebobs:<br />

Cemi survili pataraa, Zlier patara:<br />

msurs, rom im eklebs, rac cxovrebam gamomatara _<br />

erTxel vardis Stoc gaerios sxivdanacemi<br />

da mTeli sxiviT acimcimedes varskvlavi Cemi!<br />

27


minda, rom sulma qveyanaze mSvidoba hpovos, ­<br />

amaze mcire kacma zecas ra unda sTxovos?!"<br />

es poetis sanukvari survilia, leqssac ase hqvia _ `Cemi survili", is<br />

qveynis mSvidobas sTxovs zeciers, rom amiT misi varskvlavic acimcimdes,<br />

mzad aris sakuTari sicocxlec, es `bunebis patara ZRveni", sanTlad<br />

daiwvas qveynis sakeTildReod. aseTi swrafva poetis yvelaze mcire<br />

saTxovaria zecierisadmi.<br />

siko metad mgrZnobiare pirovneba yofila. mSobliuri kuTxe,<br />

romelzec fiqri mas Tavs arasodes anebebda, bavSvobaSive saficarad<br />

hqonia. aqedan SeigrZno man saqarTvelos sidiade da mniSvneloba.<br />

`gamarjoba maCxaano" _ am leqsidan mkiTxveli poetis gulis simxurvales<br />

Zalze axlos grZnobs. maCxaani is sofelia, romelic mas `tkbili<br />

siymawvilis" dReebs gaaxsenebs, roca jer kidev mSobeli dedis<br />

mzrunvelobiT izrdeboda. amitomacaa maCxaani poetis saficari:<br />

`Seni ca da Seni miwa<br />

mudam damificnia,<br />

Sens RimilSi, Sens alersSi<br />

dedis guli micvnia".<br />

xom mZime iyo poetis bavSvoba ­ welgaumarTavi Sroma, mexreoba,<br />

mwyemsoba, mojamagireoba, magram ukve Soridan esec mimzidvelad eCveneba.<br />

udides siyvaruls ganacdevinebs maCxaanis miwa, romelTanac ganuyrel<br />

urTierTobaze migvaniSnebs Semdegi strofi:<br />

`Sens tkbil miwas Caeferflos<br />

Cemi gulis ficari,<br />

Sen iyavi, Sen iqnebi<br />

Cemi dasaficari".<br />

s. faSaliSvili mainc gamxdara iZulebuli leqsisaTvis `Cemi<br />

maCxaani~ aseTi sityvebi waemZRvarebina: `maCxaani Cemi aRmzrdeli<br />

sofelia. masze bevri leqsi maqvs dawerili, magram zogjer mainc<br />

gamigonia samduravi, TiTqos viviwyebde mSobliur sofels" (46). TviT<br />

leqss biografiuli elferi dahkravs. igi gulanTebuli laparakobs<br />

mSobliur garemoze, pirvelad xom iq dairwa misi akvani, `sadac<br />

sicocxle leqsebiT viwye da xalxis azrebs veci Tayvani". aq xom misi<br />

28


avSvobis nafexurebia, an `vin ar Sehxaris masa adgils, sad agvexilnes<br />

pirvel Tvalni~ da poetis guli xom grZnoba­gancdaTa ulevi salaroa,<br />

romelic swored bavSvobis emociaTa uxvi saganZuridan krebs mxatvrul<br />

saxeebs da Tavisive gancdil­warmosaxulis xatovnebiT Cvens sulsac<br />

Zravs, CvenSic aRviZebs balRobis mSvenier mogonebebs.<br />

mSobeli mxare, Tavisi xalxi, siRnaRi, alazani - TiToeuli is<br />

maradiuli Temaa, romelTac poetma TvalsaCino adgili miuCina Tavis<br />

mxatvrul warmosaxvaSi.<br />

rogorc maCxaani da dedis guli, aseve sakuTari patara saxlis da<br />

mSobeli dedis siyvaruli erTmaneTSia gadawnuli. saxlis gaxseneba<br />

maSinve dedis saxebasTan asocirdeba da piriqiT. poeti orives erTad<br />

eTayvaneba da uZRvnis vrcel leqss `sofelSi dedaCemTan". avtori<br />

siyvaruliT moixseniebs Tavis patara saxls da ezoSi dargul vazis<br />

lerwebs. iqve deda sirbiliT daRlil SviliSvils efereba da ise<br />

arigebs, rogorc Tavis droze Svils arigebda:<br />

`iyavi Svilo, mudam marTali,<br />

amaze meti sxva ra ginatro, ­<br />

sixarbem, Surma ar mogWras Tvali,<br />

romel cis qveSac daibinadro,<br />

kacuri tanjva gerCios, vidre,<br />

arakacuri bedniereba, ­<br />

warmavalia yvela simdidre,<br />

avs ar SegarCens qveyniereba!"<br />

dedis darigeba yovelTvis sikeTiTa da siyvaruliTaa gamTbari.<br />

mSobels ar aviwydeba, Svils Caagonos xalxis, qveynis siyvaruli, rom<br />

momxdurs vaJkacurad dauxvdes da `gaupos gulis ficari", mtris Subs<br />

zurgi ar uCvenos.<br />

leqsis meore nawilidan cnobili xdeba, rom poets arasodes<br />

daviwyebia dedis darigebani wuTisoflis did gzaze. leqsi swored maSin<br />

daiwera, roca avtori eqvs aTeul wels iyo mitanebuli. igi ambobs:<br />

`gadmomivlia wuTisofeli,<br />

magram im wuTebs kvlav Tan vatareb,<br />

roca mjeroda, rom RvTismSobeli<br />

29


ase moZRvravda xolme patarebs".<br />

dedis darigebebi Svilis mimarT ucvlelia. sabolood deda<br />

kmayofilia da Svils eubneba:<br />

`Tu bedma cremli garguna wilad<br />

gza xom mainc gaqvs dauzraxveli,<br />

da mixarian, rom giZRvis wina<br />

alalmarTali kacis saxeli".<br />

rodesac s. faSaliSvilis leqsebs ecnobi, zogjer fiqrob, rom aq<br />

mxolod empiriuli faqtebi, dakvirveba da gamocdilebaa gadmocemuli<br />

leqsis formiT, magram swored es cxovrebiseuli gamocdileba da<br />

goniereba, leqsis striqonebSi moqceuli, aranakleb mniSvnelovani da<br />

saWiroa, vidre saukeTeso mxatvruli saxeebiT Semkuli uazroba.<br />

alamarTal kacad gazrdilma da Camoyalibebulma icxovra da iRvawa s.<br />

faSaliSvilma amqveynad rogorc leqsiT, ise qveynis momavalze zrunviT<br />

da TanamemamuleTagan guliTadi siyvarulic moimko.<br />

poetis survili yofila Tavisi mxare da xalxi, is adgilebi,<br />

romelic mas udides sixaruls ganacdevinebda, maT Soris, mdinare<br />

alazani da misi mSvenierebiT ganTqmuli veli ara marto saleqso<br />

strofebSi edidebina, aramed prozaulad gamxatvrulebulic warmoeCina<br />

mkiTxveli sazogadoebis Tvalwin. fiqrad hqonia, Tu janmrTeloba ar<br />

uRalatebda, daewera moTxroba mdinare alazanze. saTauric SerCeuli<br />

hqonia - `deda alazani".<br />

alaznis veli swored dideba da mSvenierebaa kaxeTis. leqsi<br />

`sadidebeli kaxeTisa" marTlac aqauri Tvalwarmtaci bunebisadmi<br />

miZRvnil himns warmoadgens:<br />

`vin Seamkobs alaznis vels<br />

leqsiT da simRerebiT,<br />

is xom mxatvar bunebis xels<br />

mouqargavs ferebiT".<br />

leqsis saTauris qveS Segnebuladaa es minaweri _ `alaznis veli<br />

siRnaRis gadasaxedidan". poets aRmafrena eufleba am mSvenierebis<br />

xilvisas:<br />

`siamayis grZnoba wrfeli<br />

30


manTebs da mixaria,<br />

rom kaxeTi sanatreli<br />

Cemi tkbili mxarea".<br />

Tavis mxriv, qiziyi da maCxaani yovelTvis siTboTi moeloda<br />

sakuTar Svils mSobliur kuTxeSi. siko faSaliSvilis arc erT iubiles<br />

kaxeTSi aRniSvnis gareSe ar Cauvlia. garda amisa, arc erTi<br />

Rirssaxsovari dRe ar Catardeboda mSobliur mxareSi, rom TavianTi<br />

saamayo poeti ar miewviaT. kaxeTSi misi yoveli Casvla niSnavda<br />

Tavyrilobebsa da xalxmraval Sexvedrebs, rasac siko TavmdablobiT<br />

erideboda. mravali literaturuli saRamo mouwyviaT misTvis kaxelebs,<br />

miuwveviaT megobrebiTurT. 1966 wels maCxaanSi gamarTul s.<br />

faSaliSvilis iubiles eswrebodnen da sityvebi warmoTqves k.<br />

gamsaxurdiam da s. yauxCiSvilma. moxsenebiT gamovida prof. s. xuciSvili.<br />

megobarTa wre rom metad farTo hyavda, amaSi saqarTvelos mweralTa<br />

kavSirSi mowyobili misi literaturuli saRamoc gvarwmunebs: `klubSi<br />

teva ar iyo. vis ar naxavdiT aq. sxvadasxva asakisa da sxvadasxva<br />

profesiis adamianebs, yvela erTad ki misi niWis motrfiale iyo. Tavs<br />

evlebodnen adamians, romelmac mravali weli gaatara vaJas, akakis,<br />

ovanes Tumanianis, ioseb griSaSvilis gverdiT. maTi Wirisa da sixarulis<br />

ziari iyo" (2). poetsac mudam enatreboda nacnobi midamoebi, qiziyis<br />

mindor-velebi. maTgan grZnobda bavSvobisdroindel yofas _ siTbosa da<br />

siyvaruls, rasac arasdros araferze gacvlida:<br />

`Cemo nacnobo tyeebo,<br />

sairme saxoxbeebo,<br />

yrmobis mzesaviT Casulo,<br />

gasulo oqros dReebo.<br />

funjiT naxato velebo,<br />

verxvebo, sakocnelebo,<br />

tkbilSairebis mTqmelebo,<br />

Tqve mudam sanatrelebo..."<br />

garda Sinagani Tbili grZnobisa, leqsi gamoirCeva mxatvruli<br />

mSvenierebiTac. mas alamazebs riTmis sinaze da ritmuli musikaloba.<br />

SesaniSnavi leqsebi uZRvna s. faSaliSvilma saqarTvelos warsulis<br />

31


furclebs, marad ukvdav istoriul faqtebs. poeti mkiTxvelis Tvalwin<br />

warmoaCens mamulisaTvis daRupul im gmirTa galereas, romelTac<br />

swored sicocxlis fasad samSoblo qveynisadmi TavdadebiT moipoves<br />

ukvdaveba. poetisTvis STagonebis wyaros warmoadgens gardasul dReTa<br />

gaxseneba. es mravlismTqmeli epizodebi aRebinebs kalams xelSi da eweva<br />

ara mSrali istoriuli faqtebis gadamRerebas, aramed axdens am faqtebis<br />

poetur-mxatvruli ganzogadebis simaRlemde ayvanas, igi TiToeul<br />

epizods mudam Tanamedroveobis poziciidan uyurebs. warsulisa da<br />

awmyos aseTi organuli gaazrebis nimuSs warmoadgens leqsebis rkali<br />

`patara kaxis gaxseneba kavkasionTan", `krwanisis saRamoebi", `erekles<br />

galavani TelavSi", `ocneba serafitaze", `Tamar". am leqsebiT avtorma<br />

kidev erTxel gaixsena gardasul saukuneTa qarTuli saxelmwifos diadi<br />

moamageni. kidev erTxel pativi miago brZolebSi daRupul mebrZolTa<br />

saxelebs. igi gulistkiviliT ganicdis, rom TviTonac ar iyo<br />

`an mesamase aragveli da<br />

anu mecxre Zma xerxeuliZe,<br />

ar dameyara mkerdze is miwa,<br />

rac me orasi wlis winaT vican!.."<br />

`krwanisis saRamoebi" dawerilia 1945 wels, faSizmze gamarjvebisas,<br />

amitom gasagebia aseTi paTosi:<br />

`mamuls vicavdeT!" - es xma gmiruli,<br />

am midamoebs aRviZebs dResac, ­<br />

ar ganwirula, Tavganwiruli<br />

suliskveTeba vinc xalxSi Tesa!"<br />

erTgvar sisusted unda CaiTvalos am leqsis azrobriv-<br />

struqturuli aRnagoba. avtors Rrma lirikuli grZnobierebiT aqvs<br />

gadmocemuli krwanisis gaxseneba ise, rogorc mTlianad misi<br />

patriotuli motivisTvisaa damaxasiaTebeli, magram iqve dasZens:<br />

`Cemo samSoblov Sen idiade,<br />

rom dagimxvia JamTa siave"<br />

da aRarc ki surs gaixsenos im uTanasworo brZolebis dro, romlis<br />

Sesaxeb leqsis dasawyisidanve mogviTxrobs, roca qveynis saukuTeso<br />

Svilebis sisxliT iRebeboda saqarTvelos miwa, radganac mis samSoblos<br />

32


amJamad ukve aRar emuqreba msgavsi saSinelebani, radgan `daumxvia JamTa<br />

siave".<br />

`krwanisis saRamoebi" drois ideologiuri maxasiaTeblebidan<br />

gamomdinare, SeiZleba iTqvas, rom maRalmxatvruli poeturi qmnilebaa.<br />

sabrZolo bataliebis gaxsenebis da piradi emociis gadmocemis Semdeg<br />

poeti leqsis bolo monakveTSi (`aRar daRamdes") Tavisi droebis<br />

dadebiT zegavlenas aseTi mxatvruli ferebiT gadmogvcems:<br />

me vakvirdebi balaxis bibins,<br />

mtkvris RiRins, maRal verxvebis Srials,<br />

irgvliv simRera moCqefs da igi<br />

dros yvavilebad gadauSlia!<br />

magram ufro qvemoT erTi aseTi strofic gvxvdeba:<br />

ismis simRera _ `hyvaodes vardi", _<br />

da es silaRe bulbulebs ukvirT,<br />

moviklaT warsul dReebze dardi,<br />

Tu momavali savsea SuqiT. _<br />

es ukanaskneli tovebs Sefaruli azris STabeWdilebas. igi samSoblos<br />

Tavisufali mdgomareobiT aRfrTovanebuli poetis amoZaxils ar unda<br />

warmoadgendes. migvaCnia, rom krwanisis brZolis suraTebi, didi ilias<br />

`aCrdilidan" motanili cnobili striqoni (iqve, kiTxviTsityviani eWvis<br />

gamomwvevi striqonic _ `Tu momavali savsea SuqiT") da komunisturi<br />

`diadi" droeba s. faSaliSvilis poetur azrovnebaSi Tanabar sibrtyeze<br />

arasodes ganixileba. magram sakiTxis meti simkveTriT dasmas an<br />

diskusiis gamarTvas maSin veravin gabedavda, am SemTxvevaSi avtorisgan<br />

aseT raimes arc moviTxovT. zogadad, SeiZleba vTqvaT, rom es vrceli<br />

leqsi ar gamoirCeva sakiTxis simwvaviT. s. faSaliSvili Tavisi drois<br />

Sesabamisi poeturi metyvelebiT vrclad gadmogvcems qarTveli xalxis<br />

diadi warsulis amsaxvel faqtebs, rac TavisTavad aRuZravs patriot<br />

mkiTxvels erovnuli siamayis grZnobas.<br />

Znelia imis mtkicebac, rom taepi _ `Tu momavali savsea SuqiT" _<br />

xelovnuri elferis matarebelia. mainc gadavavloT Tvali 1954 wliT<br />

daTariRebul leqss `es iyo maSin", romelSic poeti gaixsenebs 1905­07<br />

wlebis ruseTis revolucias, im adamianebs, vinc revolucias Seswira<br />

33


Tavi da ityvis: `is dro warsuls ar Cabardeba". maSin rogor moxdeba,<br />

rom mudam saqarTvelos namyoze fiqrSi myofma poetma krwanisis sevdaze<br />

moiklas dardi, rogorc warsul droze, xolo 1905­07 wlebi, an 1917 weli<br />

dasaviwyeblad ver gaimetos.<br />

`krwanisis saRamoebi" faSizmTan omis wlebSia dawerili da amdenad,<br />

drois moTxovnebisTvis unda epasuxa. avtori xazs usvams im garemoebas,<br />

rom erTmorwmune mezoblis Semosvlam Cvens qveyanaSi fizikurad ixsna<br />

qarTveli xalxi. am sakiTxze msjelobdnen me­19 saukunis pirvel<br />

naxevarSi (1832 w. SeTqmuleba, romantikosTa Semoqmedeba...), xolo meore<br />

naxevarSi ilia WavWavaZis mkveTri xazgasma erovnul problemaze didi<br />

gamococxlebis niSansveti gaxda. XX saukunis 20­iani wlebidan erovnuli<br />

sakiTxi tabudadebuli iyo. saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis<br />

gaazrebac ki umkacresad isjeboda.<br />

vfiqrobT, aRniSnuli sakiTxi, iseTi mrwamsis pirovnebas, rogoric s.<br />

faSaliSvili iyo, azrobrivad ar asvenebda, magram, rogorc etyoba,<br />

poeturad ar iyo ise momwifebuli, rom igi Sesabamis, urTierTSerwymul<br />

mxatvrul saxeebad gamoSuqebuliyo da saTanado xarisxis leqsi moeca.<br />

es sakiTxi dRis wesrigSi mxolod 80­iani wlebis erovnuli moZraobis<br />

aRmavlobam daayena mTeli sigrZe­siganiT.<br />

samSoblos xalasi siyvaruliT gamoirCeva leqsi `patara kaxis<br />

gaxseneba kavkasionTan", romelSic `lirikuli grZnobierebiTaa<br />

gamoTqmuli STamomavlobis Tayvaniscema im mamaci adamianisadmi, visi<br />

sicocxlec imas Seewira, rom `saqarTvelos mzes wyvdiadi ar<br />

mohyoloda!" (38,164).<br />

siko faSaliSvils SvilTan, <strong>Tengiz</strong>Tan erTad Semouvlia Sida kaxeTi<br />

da mTaTuSeTi, mounaxulebia patara kaxis mier dalaSqruli mravali<br />

adgili. poetur striqonebSi naTladaa warmodgenili sakuTari xalxisa<br />

da qveynisaTvis erekle meoris yoveldRiuri zrunva da Tavdadeba.<br />

leqsis avtori Semdegi sityvebiT mimarTavs did winapars:<br />

`zecam dalocos amagdaro patara kaxo,<br />

eg didi Rvawli, eg naTeli didi saxeli,<br />

didi saxeli _ am gzebzec rom dagimCnevia,<br />

rogorc samefo wignze beWdis dasma gCvevia,<br />

34


saxeli, romlis brwyinvalebiT saflavs Caxveli!"<br />

mefisa da didi mxedarTmTavris saxelisadmi mowiwebiT, masze<br />

mRelvare fiqriT aris STagonebuli leqsis bolo striqonebi:<br />

`nuTu aRmoCndes umaduri, rom Sens did amags<br />

eWviT Sexedos, daiviwyos, ar sces Tayvani,<br />

ar sces Tayvani misi qveynis sardals da mamas,<br />

viT pativs scemdnen Cveni didi mamapapani . . .<br />

ara, eg ltolva vaJkacuri vervin damarxos,<br />

ver gamogiCndes ugunuri mteri mzraxveli,<br />

TviT es mTebic ki mogZaxian: `patara kaxo,<br />

kurTxeul iyos Suqmosili Seni saxeli!"<br />

erekle mefis umagaliTo gmirobiT gulanTebuli poeti, yovelgvari<br />

daeWvebis gareSe, eTanxmeba mis saboloo gadawyvetilebas. ioseb<br />

imedaSvilisadmi miZRvnili leqsic `erekles galavani TelavSi" amaze<br />

metyvelebs. erT­erT strofSi aseTi azria gatarebuli:<br />

`ara, ar iyo is bonaparte,<br />

ar imonebda kidiTi-kides, _<br />

mas xalxTa Zmobis gza swamda farTe<br />

da es gza Svilebs gvirCia kidec".<br />

qarTvel SemoqmedTa da mecnierTa naazrevSi saqarTvelos<br />

orientaciis sakiTxze msjeloba ZiriTadad identuria. Crdiloel<br />

mezobelTan Sekedlebis radikalur uaryofas mefe erekles drois<br />

gadasaxedidan, mcire gamonaklisis garda, aravin cdila. im drois<br />

saqarTvelos yofa, albaT, sxvagvar gamosavals ar aZlevda mxcovan<br />

mefes. sxva problemaa, Tu rogor yofaSi aRmoCnda erTmorwmune<br />

mezoblis `mfarvelobaSi" Sesuli xalxi. magram aseTi bedi Cveni<br />

samSoblosTvis, rogorc patara qveynisTvis, Tanamdevia. mravalricxovani<br />

mezoblis Sovinisturi buneba dasabamidan dRemde awveTebs Tavis Sxams<br />

Cvens mravalWirnaxul miwas da amaze TiTqmis araviTari zegavlena ar<br />

mouxdenia sazogadoebrivi formaciebis cvlas. amaod boboqrobda<br />

saxalxo moZraobebi da revoluciebi. ver veRirseT mezoblis<br />

keTilganwyobilebas, miT ufro mfarvelobas. piriqiT, gadauWarbeblad<br />

SeiZleba iTqvas, rom Cveni qveynis erovnuli Tavisuflebisaken ltolvam<br />

35


sul ufro gamZvinvarebul urCxuls daamsgavsa guSindeli `moyvasi da<br />

mxsneli".<br />

faSizmis winaaRmdeg omis Temam gamoZaxili hpova s.<br />

faSaliSvilis poeziaSi. marTalia, leqsebis cikli `krwanisis saRamoebi"<br />

1945 wels daiwera da igi qarTvelobas erovnuli siamayis grZnobiT<br />

aRavsebda, magram poeti, zogi Tanamokalmisagan gansxvavebiT, uSualod<br />

omze bevrs arafers ambobs. leqsi `Zveli cacxvis qveS" AaSkara brZolis<br />

suraTebs, faSistur agresias an mis winaaRmdeg brZolas ar aRwers. arc<br />

poetis sabrZolo SemarTebaa masSi gadmocemuli. aq, ubralod,<br />

warmodgenilia omiT gamowveuli erTgvari Sedegi. kerZod, didi cacxvis<br />

totebis CrdilqveS gaukacrielebuli saxl-kari dgas, sadac `xavsni<br />

faraven saxlis qvebs, maspinZeli ki ara Cans". WiSkarTan aRar gegebebian<br />

am ezo-garemos Semoqmedni. ZaRlic ki ar Cans darajad da stumrad<br />

mosuls lodini dagRlis. advili misaxvedria, rom `aRar arian isini,<br />

visac am saxlTan igoneb, visac swiravdi siciliT gulsa da yrmobis<br />

striqonebs!" kiTxvaze, Tu ra iqnen, ratom ar sCanan? - poeti Semdegnairi<br />

gardasaxviT pasuxobs:<br />

`dumili xanjliT gulsa sWris,<br />

foTlebi scviva, wvima scris<br />

da ismis qaris sisini:<br />

`aRar arian isini".<br />

es aris da es. leqsi `Zveli cacxvis qveS" uSualod omze da<br />

mebrZolTa gmirul Tavdadebaze ar mogviTxrobs, magram igi mTlianad,<br />

gansakuTrebiT bolo striqoniT swored logikuri Sedegia daundobeli<br />

omisa, romlis frTebzec sikvdilia Semomjdari.<br />

kidev ufro rTulia srulad Cawvde poetis gancdas da gulisTqmas<br />

leqsSi `mowodeba", romlis mizandasaxuloba saTaurSivea gaJRerebuli,<br />

magram ar Cans agresoris namdvili saxe. aq, zogadad, samSoblos<br />

dacvisTvis mowodeba gaismis. leqsis mZafri patriotuli Sinaarsi<br />

mkiTxvelSi orWoful azrs tovebs da daweris TariRi (1941 w.)<br />

yvelafris ganmsazRvreli ar unda iyos. umjobesia bolomde wavikiTxoT<br />

leqsi:<br />

`vinc gabeda binZur fexiT Seebilwa Cveni miwa.<br />

36


Cveni saxli, Cveni kera vinc cecxlsa da maxvils misca,<br />

vinc samSoblos Tavisufals borkilebiT daeqada,<br />

vinc Cveni mzis dabneleba ukuneTis bneliT scada,<br />

de, daatydes Cveni risxva Cauqrobel Surisgebad,<br />

de, gaipos misi guli Cvens maxvilze asagebad,<br />

dahkar, dahkar gadamTiels Sens risxvaSi gadmosuli<br />

de, gigznebdes vaJkacobas gmir winaparT mtkice suli.<br />

dahkar, dahkar da SesZaxe Cauqrobel gulis nTebiT:<br />

- arasodes, arasodes monad arvis gavuxdebiT."<br />

unda vigulisxmoT, rom 1941 welma poets Tavisi samSoblo kuTxis<br />

axlo da Soreuli istoriebi gaaxsena, roca momxduri damonebiT<br />

gvemuqreboda. faSisturi agresia poetisaTvis sakuTari gulisTqmis<br />

gadmocemis sababi gaxda, vinaidan leqsi wminda erovnuli suliskveTebiT<br />

gaJRenTil mowodebas warmoadgens da masSi Tavisi samSoblos<br />

problemebiT damZimebuli qarTveli mamulisSvili ufro moCans, vidre<br />

faSizmis winaaRmdeg meomari poeti. Tumca igi faSizmis Temas<br />

gulgrilad arasodes mopyrobia. `marSi laSqruli", `pasuxi frontidan<br />

gamogzavnil werilze", `cxra maisi" da zogierTi sxva leqsi mkveTrad<br />

gamocems faSizmis winaaRmdeg brZolis eqos, romlebsac zedve etyoba<br />

drois Sesabamisi ideologiuri xelwerac.<br />

s. faSaliSvilis SemoqmedebaSi gvxvdeba adamianis amqveyniuri<br />

arsebobis, uofna-aryofnis, adamianis daniSnulebisa da warmavlobis<br />

ganmsazRvreli filosofiuri xasiaTis leqsebi. samSoblos siyvarulis<br />

udiadesi grZnoba organulad ukavSirdeba adamianze da adamianur<br />

grZnobebze fiqrs poetisaTvis. ar arsebobs Rirseuli sicocxle<br />

samSoblos gareSe. misi leqsebis garkveuli nawili gamoirCeva adamianis<br />

cxovrebaze filosofiuri dakvirvebebiT, sicocxlis azrisa da miznis<br />

garkvevis wyurviliT, riTac igi zogjer gulmtkivneuli, melanqoliis<br />

nisliT daburuli moCans:<br />

`kvlav gazafxuli... am guls wylulians<br />

ra uCinari naRveli erTvis,<br />

ramden gazafxuls gadauvlia,<br />

ramdeni vardi damWknara CvenTvis", _<br />

37


naRvlianad ambobs poeti leqsSi `sibere modis" da wuTisoflis<br />

warmavlobis Tema ­ eklesiastes `amaoeba amaoTa Sinas" sakiTxi<br />

originalurad ikiTxeba s. faSaliSvilis SemoqmedebaSi. kacis cxovreba<br />

masac isris gatyorcnad, amqveyniur wuTierebad warmoudgenia:<br />

`kacis sicocxle, viT elva isris,<br />

wami yofila,simZime lodis, -<br />

gulze dros civi kakuni ismis<br />

wasula siyrme, sibere modis."<br />

poetis TqmiT, adamianis sicocxles maSin aqvs azri, Tu is Rirseul<br />

saqmes emsaxureba. sxvanairad amqveynad gatarebuli sicocxlis wlebi mas<br />

dakargulad miaCnia. leqsi `Cemi striqonebi" konkretuli sicocxlis<br />

ukvdavebis Tavisebur axsnas warmoadgens. poetis fiqri sul mcire droiT<br />

gadaswvdeba adamianis sicocxlis amqveyniur daniSnulebas. Tvalis erTi<br />

gadavlebiT gaxedavs cxovrebis ganvlil gzas da miuxedavad<br />

Sromatevadi warsulisa, mainc ukmayofilebis gancda Zlevs (aseTi gancda<br />

kidev mraval leqss axlavs Tan). meti Sroma, metis Seqmna yofila saWiro.<br />

aseTi cxovrebiseuli pozicia ekava mas. poetis `sicocxlis azri maRali"<br />

_ mudam momaval dReze fiqrobda, xolo fuWad gatarebuli wlebi<br />

dakargulad miaCnda. leqsis mixedviT, mzis sxivebi da mTvaris naTeba,<br />

maT Tvalwin ki Cveni planeta -<br />

`gamoucnobi Jamisa,<br />

mis nakvalevze iSveba<br />

sicocxle - landi wamisa!<br />

sicocxlis azri maRali<br />

maZebaria xvalisa -<br />

xolo gzas cremli uqargavs,<br />

CamonawveTi Tvalisa."<br />

sicocxle `landi wamisa", _ ase warmoudgenia poets. am wamierebaSic<br />

MmisTvis Tanamdevi qartexilebis arsebobis miuxedavad, rasac Znelia<br />

adamianma advilad gaarTvas Tavi, igi mainc ar gvirCevs xelis Caqnevas.<br />

Sors dgas pesimizmisgan. piriqiT, misi azriT, mainc Rirs garja da<br />

momavalze zrunva. leqsis bolo strofi -<br />

`sikvdilic kacis kvaldakval<br />

38


ayifad moarulia:<br />

Tu gzas kacoba ar gikvlevs,<br />

sicocxle dakargulia!.." -<br />

dro da Jami wuTisoflis brunvis gamocanas TandaTan amZafrebs da<br />

poetis sulier tkivilebs aZlierebs. sul ufro da ufro Zlierdeba misi<br />

sinanuli droTa svlaSi. leqsi `sicocxle Cemi", avtoris<br />

gardacvalebidan ramdenime dReSi gamoqveynda `literaturul<br />

saqarTveloSi". (42, 3) igi erTgvarad mSvidad da uemociod ikiTxeba,<br />

Tumca usazRvro sinanuli Cans masSi sicocxleze Seyvarebuli kacisa,<br />

romelsac drois mdinareba ar indobs da sul ufro metad agrZnobinebs<br />

aRsasrulis gardauvalobas:<br />

`sicocxle Cemi fexakrefiT miipareba,<br />

cdilobs moaswros mzis Casvlamde mTas mifareba,<br />

sidanac msurda Cemi bedis gamodareba,<br />

ara, ar icdis... mag kai kacs ra eCqareba?<br />

iltvis ipovos mcire bina, is bnelkareba,<br />

sadac bevr natvras Cauvlia niaRvarebad<br />

da Sewyvetila siymawvilis aCanCqareba,<br />

ara, ar micdis! mag dalocvils ra eCqareba?"<br />

poets guli wydeba imaze, rom naocnebari srulad ver amowura, bevri<br />

ram rCeba daumTavrebeli iseTi, rasac ara TavisTvis, aramed<br />

`SviliSvilTa sabednierod" qmnida, Taviseburad cdilobda qveynad<br />

`dRekeTilobis gaZlierebas":<br />

`ase vibrZodi da kvlav brZola ar mezareba,<br />

eg ki ar icdis, mag kai kacs ra eCqareba?-"<br />

poeti TiTqos Serigebulia bedTan. gamosavlis ararseboba sxva<br />

saSualebas arc aZlevs da saaqaoze xelCaqneuli uwyinari da<br />

upretenzio moCans. sainteresoa erTi faqti: rodesac s. faSaliSvilis<br />

SemoqmedebaSi filosofiuri lirikis nimuSebi Cndeba, misi leqsi raRac<br />

Sinagani impulsiT imuxteba, ufro elastiuri da moqnili xdeba,<br />

mxatvruli azrebic mkveTri da miznobrivia. es imaze metyvelebs, rom igi<br />

filosofiuri azrovnebis poetia da sxva Temebi swored am<br />

sibrZnismcodneobis erTgvari gamoxatulebaa da ara misi sulis<br />

39


ganuyofeli nawili. albaT, SemTxveviTi arc is faqti iyo, rom<br />

universitetSi swored sibrZnismetyvelebis fakultetze daiwyo swavla.<br />

zneobriobis niSani azis poetis ukanasknel, mcire zomis leqsebs,<br />

romlebic zemoT motanil leqsTan erTad gamoqveynda `literaturul<br />

saqarTveloSi". esenia: `trabaxob magram...", `samudamo Zili", `saxli da<br />

saxeli~. isini erTstrofian aforizmul gamoTqmebs warmoadgenen.<br />

s. faSaliSvilis filosofiur lirikaSi movlenaTa Rrma da<br />

originaluri gaazrebiT gansakuTrebul yuradRebas ipyrobs leqsebi:<br />

`ukvdaveba", `bunebisaTvis kacisa", `Sendobis maTxovari", `warwera<br />

udabnoSi", `patara ganaCeni" da mravali sxva.<br />

prof. a. mirianaSvilis TqmiT: `ar gadavaWarbebT, Tu vityviT, rom<br />

leqsi `ukvdaveba~ dgas me­20 saukunis qarTuli lirikis SedevrTa wina<br />

rigSi" (21, 141):<br />

`janRis jarebi ebrZodnen qarebs<br />

da mze vefxviviT yalyze dgeboda;<br />

me avdiodi maRal mwvervalebs<br />

da suli cecxlSi iZireboda.<br />

simRera Cemi sivrceebs nTqavda<br />

da nabiji ki Runavda qedebs:­<br />

maradisobis avxade farda<br />

da mzeebs iqiT gadavixede<br />

da ukvdaveba vixile maSin _<br />

sakuTar sulSi mzis amosvlaSi!"<br />

am striqonebSi `sulis ukvdavebis, saerTod maradiulobis mZafri<br />

gancda SeiZleba miviCnioT misi Semoqmedebis filosofiur sayrdenad" (20,<br />

9), _ ambobs prof. i. milorava.<br />

leqsi `ukvdaveba" pirvelad daibeWda gazeT `kavkasionSi". i.<br />

gomarTeli `kavkasionis" literaturuli nawilis kritikuli analizisas<br />

am leqssac exeba. i. gomarTeli yuradRebas aqcevs erT saleqso<br />

striqonSi azris umarTebulod gadmocemas da SeniSnavs: `s.<br />

faSaliSvilis `ukvdaveba" amarTlebs saTaurs, gambedaoba da simZlavre,<br />

siamaye metyvelebs Sig, xolo `me avdiodi maRal mwvervalebs" _ qarTuli<br />

ar aris" (7).<br />

40


miuxedavad amisa, leqsi poeturad srulad gamoxatavs avtoris<br />

nebisyofis Serkinebas garesamyarosTan. aq poeti drois boboqar talRebs<br />

ebrZvis, riTac garkveulwilad ukvdavebasac eziareba. marTalia,<br />

mxatvruli saxeebiT ar gamoirCeva, samagierod masSi kargad ikiTxeba<br />

poetis sulieri mrwamsi.<br />

s. faSaliSvili Tavis leqsebSi xSirad exeba adamianis amqveyniuri<br />

daniSnulebis sakiTxs. `vin iyo igi, guli risTvis stkioda", ­ fiqrobs<br />

poeti samaris lodze Sesrulebuli warwera-Txovnis _ `Sendobas viTxov,<br />

mikurTxe xsovna" _ wakiTxvisas. yoveli pirovnebis ganvlili gza unda<br />

ganisajos da Sefasdes, TiToeuls ki Rirsebis mixedviT miegos _ ase<br />

swams poets.<br />

`rogor movida, rogor iRvwoda,<br />

rogor daatyo cxovrebas kvali,<br />

risTvis ibrZoda, risTvis iwvoda,<br />

riT moixada kacuri vali". ­<br />

kiTxulobs igi leqsSi `Sendobis maTxovari". avtorisaTvis kacuri valis<br />

moxda saqveyno samsaxurSi, bediT Cagrulis TanadgomaSia. da Tu<br />

cxovrebis am wess `yuri aTxova, ­ alali iyos: Cems wil Sendobas, mec<br />

gavugzavni, rogorc maTxovars!" - ityvis poeti.<br />

leqsi `warwera udabnoSi~ gvauwyebs: `erT udabnoSi, ukacur adgils,<br />

xavsian qvaze" amokveTilia warwera, romelic gvacnobs imierSi wasuli<br />

kacis Segonebas, visac `oqros samosi" Semoacvda, magram namdvili<br />

simdidre Tan Cahyolia saflavSi, - Tan wauRia `kacis namusi da<br />

siyvaruli adamis Zisa!"<br />

s. faSaliSvili mkiTxvels mouwodebs aseTi pirovnebebis saqmeTa<br />

aRiarebas, vinc Tavisi sicocxlis umTavresi nawili `moyvasisaTvis<br />

wminda samsaxurs~ Sealia. poeti STagonebulia arsebuli warweriT:<br />

da svams kiTxvas:<br />

`im warweraze me vfiqrob xSirad<br />

da sinanuli mtanjavs gviani"<br />

`rad ar devs is qva didi gzis pirad,<br />

romelzec dadis adamiani?!"<br />

41


poetis cnobierebaSi urTierTsapirispiro cnebebi _ boroti da<br />

keTili, erTad ver Tavdeba. mas miaCnia, rom simarTles unda ificebde,<br />

`erido borots" da `gwamdes keTili". borotisadmi damokidebuleba<br />

mogvagonebs vaJas sityvebs: `sikvdili Tavad ufalsa gauCenia mtrisada".<br />

mteri sikeTes araTu gagigebs, aramed dagigmobs kidec, maSin poetis<br />

rCeva aseTia:<br />

`Sen moiqeci bunebis wesiT:<br />

gasrise igi, romelic lamobs<br />

TviTon amaRldes Seni gasresiT!"<br />

42<br />

(`bunebisaTvis kacisa")<br />

s. faSaliSvili arasodes yofila adamianTa urTierdapirispirebis<br />

momxre, misi cxovrebis wesic aseTi gaxldaT, mtrobas mudam Zmobas<br />

upirispirebda.<br />

`gana mtrobaa mizani<br />

amqveynad arsebobisa?<br />

kaci var, kacad micani,<br />

madli giCveno Zmobisa!"<br />

(`nu mesvri isars")<br />

poetis warmodgeniT, bunebis qmnilebani urTiermimarTebiT mTlian<br />

harmonias qmnian, bunebaSi zedmeti araferia da erTis arseboba<br />

meorisTvis aucilebeli pirobaa, miT umetes es iTqmis adamianze.<br />

poeti Tvlis, rom am udidesi erTianobis erTi nawili Tavadacaa da<br />

amitom Tavs bunebis tolad miiCnevs. aseTi azris matarebelia leqsi<br />

`harmonia bunebisa", romelSic avtori ambobs:<br />

`da me vigrZen, rom bunebis<br />

toli var da Tvisi,<br />

rom uCemod dairRveva<br />

mTlianoba misi".<br />

Tu buneba Cveni arsebobiT sakuTar mTlianobas ar avsebs<br />

yoveldRiurad, `maS, uazrod Semoqmedi ratom gagvaCenda?" _ ikiTxavs am<br />

striqonebis avtori da dabejiTebiT daaskvnis:


`Cven vWirdebiT, mitom gvadgams<br />

am Suqs oqros farad, ­<br />

o, bunebis harmonia<br />

ukvdavia marad!.."<br />

poeti samarTlianad migvaniSnebs, rom `wuTisoflis stumars",<br />

adamians, kacTmoyvareobisa da erTgulebis garda, sxva miswrafebis sagani<br />

ar unda gaaCndes. amiT unda xarobdes da ise midiodes am qveynidan:<br />

`wuTiTa xar aq mosuli,<br />

ar irCio gza mrudi:<br />

Seni wili siyvaruli<br />

waiRe da dabrundi!"<br />

(`wuTisoflis stumars")<br />

sikvdil-sicocxlis maradiuli Tanaarsebobis, Zlierisa da sustis<br />

drois mdinarebaSi gaTanasworebis gardauvalobas exmianeba leqsi<br />

`napoleoni tiuilris baRSi". didi gvirgvinosani, Tavisi zekacuri<br />

siamayiT sxivmosili, baRSi seirnobisas `keTilinebebs dastkbes _ rogor<br />

hyvavis sosani". Tavisken moswevs erT vardis rtos da `yvavilis gulSi<br />

patara mRils daakvirdeba _ etyvis: `Senc cocxlob?" -gaicinebs da<br />

gakvirdeba!"<br />

poeti maSinve SeuZaxebs:<br />

`ehei, ase nu dascini, iyavi frTxili:<br />

mova Seni dRe, dagiWkneba bedis xexili<br />

da miwis mpyrobels, miwad gaqcevs eg mcire mRili!"<br />

mware sinamdvilea. poetis STagonebis wyaro, bonapartec, Tavis<br />

droze TiTqmis msoflios mpyrobeli, drosTan mimarTebaSi TiToeuli<br />

Cvenganis darad umweoa. `Jamis mpyrobelic" sabolood xom drois<br />

meufebis mona gamxdara. swored dro aris ganmsazRvreli, Tundac Cveni<br />

qveynad movlinebisa da miT ufro, warmavlobisa. amitomacaa, rom poetis<br />

yovlisSemcnobi suli yofna­aryofnis sarkeSi mokvdavT axedebs da<br />

yofierebaSi sikeTisa da siyvarulis nayofiT gamdidrebis niWis Zalas<br />

usurvebs.<br />

leqsi ramdenadme gansxvavebuli struturis mqonea _ Sedgeba<br />

samstriqoniani sami strofisagan. TiToeul strofSi Semavali yvela<br />

43


taepi erTmaneTTan gariTmulia mosazRvred (gvirgvinosani _ Senamosari _<br />

sosani; kvirtebad _ daakvirdeba _ da gakvirdeba; iyavi frTxili _ bedis<br />

xexili _ eg mcire mRili).<br />

calke aRniSvnis Rirsia s. faSaliSvilis vrceli leqsi `simarTle",<br />

romelic sami nawilisagan Sedgeba. avtori poetur-mxatvruli<br />

warmosaxviT gviambobs, rom uZvelesi droidan dedamiwaze ucxovria<br />

Turme simarTles, romelic xorcSesxmul sinaTles warmoadgenda da<br />

yvelas saficrad miaCnda. TvaliT misi mxilveli ki aravin iyo. ambobdnen<br />

`igi mzeTunaxavi, qali ariso zeRvTaebrivi". mravali eZebda, mravali<br />

eswrafvoda mis xilvas. magram mis saZebnelad wasuli `ar brundeboda<br />

ukan aravin." erT dResac<br />

`...maSin raindi erTi<br />

gamoCnda uceb da daiZaxa,<br />

rom xalxisaTvis mas guli erCis,<br />

man ganizraxa simarTlis naxva!"<br />

raindma aRTqma daudo xalxs, rom simarTles ixilavda da namdvil<br />

ambavs moitanda mis Sesaxeb. gaiara urTulesi gzebi, ukanaskneli `Smagi<br />

mdinare da win udabno... mwiri uvardo, yru da udafno". miznis sidiade<br />

amarjvevinebs mas am rTul saval gzaze. uecrad `patara qoxi, qoxis<br />

diresTan saxedamWknari dgas dedaberi da welSi moxrils, bages<br />

uTrTolebs Rimili wynari!"<br />

raindi hkiTxavs adgilis saxels da ambavs am mSvenieri aremarisas.<br />

maTi dialogi ase warimarTeba:<br />

` _ es uyvavilo udabno aris,<br />

aq arc wyaroa da arc mdeloa"<br />

` _ mxare sioblis da simwuxaris?"<br />

` _ ara, simarTlis samflobeloa".<br />

rainds gakvirveba ipyrobs da sTxovs _<br />

`....maS, miTxar isic,<br />

sada binadrobs TviTon simarTle,<br />

sad aris oqros sasaxle misi?!"<br />

`_gza aq Tavdeba, simarTle me var<br />

sasaxle Cemi _ es qoxi ari,<br />

44


es zRurbli aris, razec me vdgevar,<br />

Cemi cxovrebis Tanaziari!" ­ iyo pasuxi.<br />

gancvifrebuli da gawbilebuli darCa raindi da aRiarebs, rom mas<br />

simarTled warmoedgina `...mzeTunaxavi... rogorc Sveneba dauZraxavi!~<br />

qalic daudasturebs, rom swored aseTi iyo Tavdapirvelad, magram<br />

mdevnelma moSurne adamianma ase daaWkno is sabolood. maSin wamoscdeba<br />

poets soflis saZraxisi sityvebi:<br />

`rogor ar dagmos kacma sofeli<br />

da misi swrafva viT ar daeces,<br />

Tu TviTonvea uarmyofeli<br />

imisi, rasac qveynad daeZebs?!"<br />

TavCaRunuli da Tvalcremliani Semobrundeba raindi. mxolod<br />

amasRa hkiTxavs dedabers:<br />

`me xalxi melis pasuxisaTvis,<br />

rom davbrundebi ra vuTxra mainc".<br />

sul erTi sityviT gaixsna xlarTi<br />

`_icrue" _ uTxra simarTlem rainds!"<br />

`simarTle" s. faSaliSvilis erT-erTi vrceli leqsia. igi, movlenaTa<br />

aRqma-warmosaxvis TvalsazrisiT zogma SeiZleba lirikul poemadac<br />

miiCnios, Tumca, Cemi azriT, rogorc legendur safuZvelze Seqmnili<br />

leqsi, igi baladis filosofiur-fsiqologiur saxes ufro warmoadgens.<br />

leqsi `simarTle" avtoris cxovrebiseul gamocdilebasa da zogadad<br />

mravalWirnaxuli adamianis cxovrebis poeturi warmosaxvaa. sakiTxi<br />

filosofiur WrilSia dasmulic da gadawyvetilic.<br />

leqsis dasasruls poetis gulgatexilobis gamovlinebad miviCnevT,<br />

magram cxovrebiseuli praqtikac xom ZiriTadad amas adasturebs.<br />

idealis ZebnaSi xSirad gvaviwydeba yvelaze naRdi da WeSmariti<br />

adamianuri damokidebulebani.<br />

amdenad, s. faSaliSvilis filosofiuri lirika<br />

mravalwaxnagovania. poets xelewifeba keTilisa da borotis, sikvdilisa<br />

da sicocxlis, simarTlisa da sicruis, maradiulis ararsebobisa da<br />

yovelives ucilobeli dasasrulis, bunebis qmnilebaTa<br />

urTierTharmoniuli Serwymis problemebis STambeWdavi mxatvruli<br />

45


gadawyveta.<br />

iSviaTia poeti, romlis suli da grZnoba gancdebi siyvarulis<br />

ukvdavi ganZTiT ar iyos nasazrdoebi. gamonaklisi am mxriv arc s.<br />

faSaliSvilia. mis SemoqmedebaSi siyvarulis ukvdaveba maRalmxatvrul<br />

poetur striqonebSia warmodgenili. aSkarad Cans, rom siyvaruli ibadeba<br />

wrfel gulSi da faqizad gadmoicema. poetis SemoqmedebaSi yvelgan<br />

igrZnoba satrfosTan `kdemamosili damokidebuleba da Cumi sevda. versad<br />

naxavT uxeSobas da erotiul gaxelebas" (23).<br />

kinofilm `qeTo da kotes" scenarze muSaobisas s. faSaliSvilma<br />

erT­erT epizodSi Seitana musikalurad gadamuSavebuli trfialebis<br />

grZnobiT aRvsili Tavisive leqsi `erTxel vixile"<br />

`erTxel vixile baRSi gaSlili<br />

vardi pirveli gazafxulisa,<br />

erTxel vigrZeni alersi tkbili<br />

da sixaruli siyvarulisa.<br />

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

es siyvaruli me SenTvis minda,<br />

rogorc vards ­ Suqi gazafxulisa,<br />

me SenTvis minda es guli wminda<br />

da sixaruli siyvarulisa!"<br />

erTi amoZaxiliT naTqvam am leqsSi udavod Zlieria siyvarulis<br />

muxti. amitom ar Rirs masze msjeloba, Znelia misi sakadrisad Sefaseba.<br />

siyvaruli, sixaruli, sinanuli... TiTqmis yvelaferia masSi, rac diad<br />

grZnobas Tan sdevs.<br />

`erTxel vixile" xalxis sayvarel simRerad iqca da dRemde didi<br />

popularobiT sargeblobs.<br />

miuxedavad imisa, rom s. faSaliSvilis poezias Tavidan bolomde<br />

gasdevs siyvarulis motivi, igi arasodes qceula gulaRtkinebul da<br />

vnebadauokebel mgosnad, Tumca qalis mSveniereba mravalgzis gamxdara<br />

misi leqsis STagonebis wyaro. Tvali gadavavloT zogier epizods<br />

mwerlis mogonebaTa wignidan `dauviwyari Sexvedrebi": „lurji Tvalebi,<br />

Savze Savi wamwamebi, marjnis tuCebi da monRoluri xmaliviT moxrili<br />

warbebi!<br />

46


aseTi maxsovs Cemi Taobis cnobili mxatvris valerian sidamon­<br />

erisTavis patarZali, ColoyaSvilis asuli natalia..." (43, 138).<br />

mwerals gulwrfelad moswons mSvenieri mandilosani. Tbili da<br />

mgrZnobiarea misi guli. moxiblulia valerian sidamon­erisTavis ojaxiT,<br />

romelmac gulTbili maspinZloba gauwia s. faSaliSvils, roca igi<br />

literaturuli saRamos gasamarTavad Telavs Cavida. maSin valeriani da<br />

qalbatoni aneta _ ColoyaSvilis asuli _ axali SeuRlebulebi<br />

yofilan. siko Sestrfis maT bednierebas: `ar davmalav, mivyvebodi<br />

maspinZlebs da vgrZnobdi, rogor mxiblavda valikos axali megobris<br />

saxe, misi mimoxvra, xma, Tundac siCumec ki!" (43, 139).<br />

saRamoze mowveulebma TelavSi nadikvarze gaiseirnes. aq poetma<br />

kidev erTi axali sixaruli ganicada. nadikvris quCis kuTxeSi, WavWavaZis<br />

ubanSi, maT `Tvalwin gaifarfata TeTrma maraom... `mSvenieri elene" _ es<br />

CemTvis poeturi saTayvanebeli saxeli iyo...<br />

...elene ivanes asuli WavWavaZisa, maSin yvela poetis Tayvaniscemis<br />

Rirsi gaxldaT, ara marto imitom, rom eniT uTqmeli silamazisa iyo..."<br />

(43, 139).<br />

poeti imasac gveubneba, rom `mSvenieri elene" erT zamTars Tbiam<br />

lisSi gaucvnia `ubrwyinvales qalTan" aneta andronikaSvilTan erTad,<br />

romelic moskovidan moewviaT qarTul `balze" rogorc nikoloz meoris<br />

sefe qali (freilina). siko faSaliSvils maSin wilad xvda misTvis<br />

SesaniSnavi leqsis `oqros jvari"-s miZRvna. qalbatoni elene WavWavaZisa,<br />

siko faSaliSvilis Telavis saRamoTi am leqsis Semdeg kidev ufro<br />

dainteresebula da saRamos diasaxlisobac ukisria. leqsi `oqros jvari"<br />

gansakuTrebulad uyvarda TviT mis avtorsac.<br />

gamonakveT fiqalis mkerds<br />

Txel marmaSis farda hfaravs _<br />

da eg farda raRac jados<br />

mkveTri elviT daubzaravs.<br />

da naTlad Cans oqros jvari<br />

rogor gimkobs gulis karebs! _<br />

brwyinavs, brwyinavs oqros jvari<br />

da or gumbaTs gielvarebs!.."<br />

47


avtori ganagrZobs Txrobas andronikaSvilis qalze: `metad jadosan<br />

qalad miviCnie is freilina, raRac STamagonebeli Zala davinaxe masSi,<br />

roca eqspromts vuZRvnidi (dae, mkiTxvelma gansajos Cemi `oqros jvari"<br />

da vgoneb ar gamamtyunebs aseTi `STagonebisaTvis")" (43, 140-141) .<br />

poeti cdilobs daeuflos am mSvenieri qalbatonis gulisTqmas,<br />

Caswvdes saidumlos misas. poetma icis da ukvirs, rom is guli `taZaria<br />

Secodebis", romelSic mavne cduneba budobs `da kandeli brwyinavs<br />

vnebis".<br />

imavdroulad:<br />

`Sig lamazi gvelic cxovrobs<br />

da satana aTasgvari;<br />

maS, mag ararwmenis taZars<br />

rad amSvenebs rwmenis jvari?!..<br />

... mikvirs, RmerTi silamazem<br />

ise rogor Seisyida,<br />

rom mis jvari _ borotebis<br />

samrekloze Camohkida?!.."<br />

`oqros jvari" saxeldaxelod, eqspromtad daiwera. igi, Turme,<br />

TiTqmis ZaliT daawerines avtors Salva dadianma da valerian guniam.<br />

amaT waukiTxes igi freilinas, magram rusul poeziasTan wilnayar<br />

qalbatons qarTuli lirikis mosmeniT didi siamovneba rodi gamouxatavs.<br />

Tumca `oqros jvari", rogorc TviTon poeti ambobs, mainc `iRbliani"<br />

gamodga. avtori mas xSirad kiTxulobda xolme scenidan da msmenelTa<br />

gulwrfel mowonebas imsaxurebda.<br />

s. faSaliSvili didi gulisa da didi grZnobis adamiania. mas sruli<br />

ufleba hqonda eTqva:<br />

`gulis mona var, misi survili<br />

ar Seicvala da ar iZlia,<br />

arc siyvaruli, arc siZulvili<br />

mitom ugulod ar SemiZlia".<br />

am sityvebis avtoris gulwrfelobaSi odnavi daeWvebac ki<br />

SeuZlebelia. moqalaqeobrivi keTilSobilebiTa da grZnobaTa sinaziT<br />

48


gamoirCeva misi intimuri lirikac. gasuli saukunis 10-iani da 20­iani<br />

wlebis satrfialo poeziisaTvis damaxasiaTebeli qalis macdurobis,<br />

orgulobisa da Tu gnebavT veragobisaTvis da a.S. motivebis miuxedavad,<br />

s. faSaliSvilisaTvis `imTaviTve ucxo iyo qalisadmi trfialebis<br />

tlanqi, erotikuli gamoxatva, rac misi Taobis zogma warmomadgenelma<br />

Tavis droze modad aqcia" (38, 165).<br />

faqizi, lirikuli grZnobiT gamTbari leqsia `pasuxi ukanasknel<br />

werilze". mkiTxvelis sulSi nakaduliviT iRvreba am leqsis<br />

ganwyobileba. poeti unazesi gancdiT ixsenebs kdemiT aRsavse,<br />

dauzraxvel pirvel siyvarulsa da pirvel werils, romelic mas vardis<br />

surnels da pirveli iis sinazes agonebs.<br />

poetma gaxsna `mudam Zvirfasi da sasurveli" werili.<br />

`isev gaxsovar... imave gulis<br />

feTqvas mamcnoben es striqonebi.<br />

rac Sengan damrCa xsovnad warsulis,<br />

dauviwyarad mosagonebi!"<br />

saerTod, satrfialo lirika msoflio poeziis erT­erTi amosavali<br />

wertilia, siyvaruli Tavad poeziaa, poeturi suli siyvarulis gareSe<br />

ver Zlebs, misTvis ara aqvs mniSvneloba asaks, garemoebas, dros. Tu<br />

siyvarulis ciuri sasufeveli misTvis ar gaixsna, leqss saxmili da<br />

gznebareba akldeba. amitomacaa, Tu ram faseuli da mniSvnelovani<br />

Seqmnila poeziasa da saerTod xelovnebaSi, yovelive siyvarulidan<br />

momdinareobs da siko faSaliSvilis trfobis saxmilSemogznebuli<br />

gulic sxvagvari aRtacebiT mReris.<br />

amave dros ver iviwyebs `mgznebare bages" da im `bavSvur guls,<br />

rodesac igi siWabukeSi gadadioda". mravali weli gasula am trfobis<br />

droidan, magram TiTqos guSin iyo, rom<br />

„...yovel kocnaSi<br />

TviT mag spetak guls yvavilad rgavdi,<br />

ara verasdros ver gagcvli sxvaSi,<br />

Sen sxva iyavi, Sen sxvas ar hgavdi!"<br />

siyvarulis es wrfelze uwrfesi gancda avtoris gulSi drom ver<br />

49


waSala, ver gaamruda da misi gaxseneba sabolood mTrTolvare<br />

striqonebs aTqmevinebs:<br />

`Seni sicocxlis, fiqris, zRva grZnobis<br />

yoveli wami damilocnia,<br />

da gkocni ise, rogorc bavSvobis<br />

Semdeg arvisTvis ar mikocnia!"<br />

poetis guli da goneba TiTqos ebrZvian erTmaneTs. rac ufro metad<br />

uZlierdeba siyvarulis grZnoba da uRelavs guli, miT ufro ikrebs<br />

Zalebs, raTa ar ahyves gulisTqmas, wonasworoba ar dakargos. igi monaa<br />

siyvarulisa, magram saTqmels xmamaRla ver ambobs. yvelaferi `Sav<br />

TvalTa elvam" damarTa mas da SeuZlebelia yovelive aman da leqsis<br />

azarfeSa siyvarulis cecxliT ar auvsos, am cecxliTa da mgznebarebiT<br />

ar damuxtos misi sicocxlec:<br />

`movida igi da uCinari<br />

monoba wilad marguna uceb, ­<br />

neta ra unda, neta vin ari,<br />

ra cecxli anTebs, ra guli ucems?<br />

sanTlad daviwvi.<br />

ratom daviwvi? _ aba, ra vici!"<br />

magram poets am monobis gareSe gaZlebac ar SeuZlia. swored amiT<br />

aris qveyana misTvis naTeli:<br />

`o, dRes qveyana ra naTelia,<br />

ca vardebs mesvris konad da konad, ­<br />

Turme monobac sanatrelia,<br />

Tu silamazes uxdebi monad, ­<br />

gana daveci?<br />

avmaRldi camde. rogor? _ ra vici!"<br />

50<br />

(`aba ra vici")<br />

poets esmis, rom zogjer siyvaruls imedgacruebac Tan axlavs. es<br />

umwaresi gancdaa da SeiZleba tragikul mdgomareobaSi aRmoCndes<br />

Ralatis simwares naziarebi guli. uaryofili siyvarulis gancda<br />

zogjer momakvdinebelia. amaRlebuli grZnobis amgvar dasasruls poetma<br />

`patara ganaCeni" daarqva.


Seyvarebuli guli boboqaria, zecaSi daqris, Tumca fizikurad<br />

miwazea. amdenad, siyvarulis sakiTxis gadawyvetaSi monawileobs zecac<br />

da miwac. leqsi `patara ganaCenic" amas gveubneba :<br />

`uyvarda Wabuks, erCivna mzesa,<br />

qalma ki uZRvna Ralati avi,<br />

ver aitana Wabukma esa<br />

da gabedulad moikla Tavi!<br />

dadga Wabukis samsjavros dReca,<br />

vinc trfobas xarkad sicocxle misca<br />

_ brZnulad moiqca, _ gansazRvra zecam,<br />

_ sisulele qna, _ daaskvna miwam!"<br />

poets ewvia siyvarulis Jami, pirveli kocnac ergo. igi Rrmadaa<br />

darwmunebuli, rom es grZnoba ukvdavia, magram gaTenda moulodneli<br />

ganSorebis dRe _ Ralatis dRe. `sxvas gahyva eSxiT naamborebi, satrfo,<br />

cbieri da muxanaTi". poets ganucdia yovelive _ siyvarulic da<br />

ganSorebac. amitom bolos naRvlianad ityvis:<br />

`droTa siaSi aris ori dRe,<br />

dRe siyvarulis, dRe ganSorebis,<br />

da rogorc erTi, ise meore<br />

aris simbolo Cemi cxovrebis".<br />

51<br />

(`ori dRe")<br />

s. faSaliSvils mainc Rrmad swams, rom siyvaruli uberebeli,<br />

maradiulia. `cxovrebis qariSxalma" mas bevrjer dausetyva guli da<br />

TiTqos siWabukis siyvaruliani `gulis feTqvac, drom waiRo<br />

namrisxalma~, magram poets mainc gaumarTla, _ mas bedma misca simReris<br />

niWi, ramac ixsna gansacdelisagan. amitom<br />

`kvlav vugalob siyvarulsa,<br />

simze vqargav sxivTa ferebs,<br />

Tu simRera aTbobs gulsa,<br />

dro mas rogor daaberebs?"<br />

(`guli da dro")<br />

_ ikiTxavs bolos poeti sruliad samarTlianad.


poetisaTvis arc is aris ucxo, rasac `erTi naxviT Seyvareba" hqvia,<br />

gverdiT Cavlisas TvalTa urTierTSevlebiT gamJRavneba ltolvisa.<br />

siyvarulis cecxliT gulanTebuli Wabuki isev Semobrundeba, TqmiT<br />

verafers ambobs. qali hkiTxavs:<br />

_ `dagrCa rame! _ kiTxva wynari,<br />

rogor malali iyo! _<br />

_ guli damrCa, SenTvis mkvdari,<br />

msurs mag gulma miiRos, _<br />

eg patara saCuqari<br />

SenTvis alali iyos!"<br />

(`saCuqari")<br />

RalatiT gulSi daWril poets Tavi daoblebulad warmoudgenia.<br />

satrfosagan uaryofili `me ufoTlo xesaviT davrCi! martod Sevsulvar<br />

sevdis baRSi umzeo darSi~ _ ityvis igi Tavis SesaniSnav leqsSi `gulis<br />

dardebi yaraCoxelisa", romelic giorgi SavguliZes uZRvna. poeti<br />

CaZirulia unapiro fiqrebsa da dardSi:<br />

`wasula CemTvis gazafxuli siyvarulisa,<br />

me uSenobam oblobasTan damaZmobila,<br />

me uSenobam es sofeli damagmobina,<br />

me uSenobas ver avitan! _ Zneli yofila, ­<br />

mourCeneli tkivili maqvs daWril gulisa!<br />

me rom vmRerivar, gana marTla suls emRereba?! _<br />

cremlis avdarSi damWknobia bedniereba!<br />

rad moisurve siyvarulTan gadamtereba?<br />

modi, saTqmeli moismine dafarulisa!"<br />

gaumarTlebeli siyvarulis sevdiT daCagrul poets TviTon<br />

arasodes uRalatnia wrfeli grZnobisTvis, ar ucems guli samagieros<br />

misazRavad. piriqiT, Rvinos daasxams isev satrfos sadRegrZeleblad:<br />

`daasxiT!.. SevsvaT mkvdari gulis Sesandobari! _<br />

vTqvaT sadRegrZelo! mainc davrCeT satrfos mkobari,<br />

52


vinc daWra Tvisi momRerali da megobari,<br />

vinc rom RalatiT gaxda mkvleli siyvarulisa!"<br />

aseTi rainduli bunebisaa igi yvelaze sasowarkveTil wuTebSic ki.<br />

aseTi keTilSobileba iyo Tanamdevi siko faSaliSvilisaTvis misi<br />

cxovrebis manZilze. siyvaruliT amaRlebuli da ganspetakebuli misi<br />

guli Sehxaroda sicocxles, cxovrebas, adamians, bunebas, samSoblos da<br />

am siyvarulis dasturmyofelia mTeli misi Semoqmedeba.<br />

s. faSaliSvils xelewifeba bunebis mSvenierebis mxatvruli<br />

warmosaxva. mtkvris midamoebi, lurji naZvnari, mTis mwvervalebis<br />

`bindnarevi Sveneba", mzis sxivebis Semosvla da `foTolTa Crdilebi" _<br />

yovelive guls uvsebs da aRtacebas gvris, magram umTavresi mainc aklia.<br />

bunebis am umSvenieres fonze arsad Cans satrfo, surs rom ixilos igi.<br />

am dros poetis natvra aseTia:<br />

`neta maSin erTmaneTs marTla SemovxvdebodeT,<br />

da am ukvdav ganTiads erTad velodebodeT,<br />

rom riJraJis siturfe erTgvarad gangvecada,<br />

guli grZnobiT agvevso da mzisTvis dagvecada!.."<br />

am natvris asrulebis wuTebi poetisTvis samoTxe iqneboda, magram<br />

satrfo Sors aris da natvra auxdeneli rCeba, yvelaferi zRapars<br />

emsgavseba:<br />

`magram axla Sorsa xar da me natvrad qceuli, _<br />

ver veRirse Sens naxvas, ise gavxdi sneuli!<br />

CemTvis ise dasrulda siWabukis zRapari,<br />

gulSi ise gamefda Rame Semonapari,<br />

Tmebze ise dametyo siWaRaravis laqa, _<br />

rom ver movaswar meTqva: `Wiri iq, lxini aqa!.."<br />

(`Ria baraTi")<br />

s. faSaliSvili siyvarulis mimarT sisaTuTes moiTxovs yoveli<br />

adamianisgan. mciredi codna da pativiscema, Tundac sxvisi<br />

siyvarulisadmi, yvelas moeTxoveba. am grZnobis umecars uneblieT<br />

SeuZlia sxvisTvis tkivilis miyeneba. poetma aseTi tkivili sizmarSi<br />

53


iwvnia da cxare crebmlebic Rvara. nawilobriv aseTi Sinaarsobrivi<br />

datvirTva aqvs leqss `laqia". erTxel mas esizmra, TiTqos saxlis<br />

laqias, wignTsacavis dalagebisas, vardi Zirs daegdo da `tlanqi fexiT<br />

daefSvnita~. erTguli mijnuri `mwuxarebiT aqviTinda". laqias ukvirs<br />

poetis glova da butbutebs: `... ra moxdao? _ ra aglovebs, ra adardebs?<br />

_ ra fasi aqvs yvavilebso, mere isic damWknar vardebs?!" iqve poetis<br />

Segoneba:<br />

`Cemo kargo, Cvens cxovrebas laqiebi ganageben,<br />

da sicocxlis wignTsacavebs Tvis gemoze alageben;<br />

da me vSiSob, sicxadeSic ar dagvsajon cremliT cxeliT,<br />

Cveni trfobis saxarebas ar Seexon tlanqi xeliT!.."<br />

s. faSaliSvili rusTveluri siyvarulis principebis damcvelia. am<br />

principebs exmianeba leqsebi `siyvaruli agvamaRlebs" da `auxsneli<br />

gamocana".<br />

`siyvaruli aRgvamaRlebs" _ Tqva rusTvelma da cisqveSeTs,<br />

ar smenia ufro didi sityva, rac kacs anugeSebs!<br />

სiyvaruli agvamaRlebs, suls agvinTebs gamwmendavi,<br />

wminda cecxliT, rom TviT RmerTze ufro maRla vigrZnoT Tavi."<br />

leqsis avtori siyvaruls marto trfobiTa da lamazi qalisadmi<br />

misamarTebiT ki ar Semofarglavs, aramed `siyvaruli sikeTea da sikeTe _<br />

kacTa Zmoba, is cnobadis wminda xea, gulTan­gulTa TanagrZnoba".<br />

poetis gagebiT, saerTod, siyvarulis cneba ganzogadebulia,<br />

siyvaruli yovel arsSia, qveynad yvelasa da yvelaferSia ganfenili.<br />

kacTa Zmobac urTierTsiyvarulia zogadad.<br />

leqsi `auxsneli gamocana" aseTi kiTxviTi winadadebiT iwyeba:<br />

`_aba miTxar, rad giyvarvar, an ra aris siyvaruli,<br />

an me xSirad uSenobiT rad mikrTeba ase ruli? _<br />

...<br />

ase mkiTxe da sayvarlad gamiyare TvalSi Tvali,<br />

guli cecxliT amiTrTole, guli isarganamsWvali..."<br />

poeti eZebs pasuxs, magram ver poulobs. amgvari ram gamudmebiT<br />

meordeba.<br />

54


aRsaniSnavia, rom marTlac, yvela adamians ufiqria am kiTxvis<br />

pasuxze _ ra aris siyvaruli? pasuxi ki gamomdinare iqneba TiToeulis<br />

piradi gancdidan, magram pasuxis srulyofileba, albaT, arc arsebobs.<br />

siyvaruls ver Camoayalibeb azrebiT. azri ver wvdeba grZnobis simaRles.<br />

verc enis leqsikuri simdidre aRwers im gancdas, rasac Seyvarebuli<br />

guli grZnobs. amdenad pasuxi kiTxvaze, Tu ra aris siyvaruli,<br />

individualur gancdaTagan gamomdinare, mravalgvaroba adamianTa,<br />

bunebisa gansazRvravs siyvrulis mravalferovnebas. saukuneTa miRmidan<br />

genialurma rusTavelma gvikarnaxa, rom siyvaruli `aris turfa,<br />

sacodnelad Zneli gvari" da rogorc spetaki da wmidaTa­wmida grZnoba,<br />

gamoyo da ganarCia siZvisagan, romelic wuTier gatacebas emyareba. Tumca<br />

erTxel vardma `trfialiT damTvralma" wasCurCula Seyvarebulebs,<br />

amcno simarTle:<br />

`siyvaruli TviT gangebam Seqmna Cemi eSxisgana,<br />

da saxeli uwoda mas `auxsneli gamocana",<br />

mec mikiTxavs `raa trfoba?~ pasuxi mec miZebnia,<br />

molodinSi CamovmWknarvar da foTlebi damcvivnia!"<br />

poets mravali nar­ekali gadaRobebia siyvarulis gzaze. Zneli<br />

misaRwevia Seyvarebulis gulamde, rogorc yvavilTa Soris SeuZlia<br />

zogjer `mavne narsac ayvaveba", SesaZlebelia gulic aseve iyos da misi<br />

`baRCa uCinari yvavilobdes, magram iqve izrdebodes zizRis nari". da<br />

marTlac:<br />

`dro gavida, mag Tvalebma, Suqi sxvisken miaSures,<br />

sxva aanTes trfobis cecxliT, CemTvis siTbo daiSures, ­<br />

Seni fiqris yvavilebSi sxvis ocneba abulbulda,<br />

me ki civad Camomcildi, Cemi hangi Sen SegZulda".<br />

55<br />

(`nari")<br />

Seyvarebulebi Sordebian, rac TavisTavad did gulistkivils iwvevs.<br />

`Sen cils damwameb, damgmob, damwyevli, da me ki Sensas ver vityvi avsa~<br />

_ mimarTavs poeti satrfos leqsSi `gamecineba", bolos dadgeba iseTi<br />

dRec, rom vinme<br />

`mova da metyvis SeniT damtkbari:<br />

- bednieri var kocna maCuqa,


kocna pirveli grZnobiT gamTbari,<br />

beWedic momca, ­ netari vnebiT<br />

Rames vaTeTreb, ar meZineba,<br />

rad ar milocav?!"<br />

... da me pasuxad mware cremlebqveS<br />

gamecineba!"<br />

`dro damcinavi~ sxvadasxva gziT atarebs adrindel Seyvarebulebs<br />

da bolos, ukve mzegadasulebs, bedi isev Seaxvedrebs erTmaneTs. qals,<br />

yofil satrfos, poetis cnobac ki gauWirdeba. gaixseneben warsuls,<br />

magram urTierTganSorebis mizezze pasuxi ar moepovebaT.<br />

`risTvis davRupeT yrmobis samoTxe? _<br />

vis gadvuxadeT samagiero?~<br />

da TrTolviT ityvi:<br />

`­o, exlac miyvars!..."<br />

da gamoiwvdi CamomWknar xelebs,<br />

Tan sasoebiT warmoTqvam Cems gvars<br />

da SenTvis namRer leqsTa saxelebs..."<br />

leqsis finali kidev ufro dramatulad daZabulia. dakarguli<br />

siyvarulis sevdiT da adreuli mcdari ganSorebis SegrZnebiT hkiTxavs<br />

qali:<br />

`Sen mixval mgzavro? _ mec gamogyvebi,<br />

RvTis gulisaTvis, momeci neba!..."<br />

me ki Tavs davxri, qviTins davmalav<br />

da mwared, mwared gamecineba!...<br />

mere?... vin icis, iqneb namqerSi<br />

ipovon ori moxucis gvami:<br />

erTs albaT tuCze Rimi eqneba<br />

da meores ki TvalebSi nami!..."<br />

s. faSaliSvils xelewifeba lamazi Sairis gawyobac. `patara<br />

qalvaJiani" swored amisi dasturia. vaJs moewona qali, siyvaruls<br />

eficeba, colobas sTxovs. qali ar aris uarze, magram biWs met siTamames<br />

urCevs. bolos vaJi gaumxels Tavisi siRaribis ambavs, ris gamoc ver<br />

56


edavda Tamam laparaks:<br />

vaJi: `magram me binac ar maqvs,<br />

qali:<br />

sxvis qoxSi vcxovrob calad,<br />

Tavi wvalebiT gamaqvs,<br />

sxvas vaZlev ofls da Ralas,<br />

rom vatarebde, gogov,<br />

vaJkacis saxels alals.<br />

o, eg marTali guli,<br />

qveynis qonebas mijobs,<br />

Tu wminda siyvaruli<br />

gsurs jildod momaniWo,<br />

zecam dRe mogces sruli<br />

modi, wamiyva biWo!"<br />

s. faSaliSvilis satrfialo poeziaSi erTgvari Semajamebeli<br />

daniSnulebisaa `siyvarulis filosofia", romelSic avtors adamiani<br />

bunebis nawilad hyavs warmodgenili. mas Tavze mze adgas gvirgvinad.<br />

adamiani, iseve rogorc garemomcveli buneba, sainteresoa Tavisi yofis<br />

TiToeul monakveTSi `Tavis sicocxliT da sikvdiliTa".<br />

iseve rogorc sicocxle da adamiani, siyvarulic maradiulia,<br />

sicocxlis maradiuloba calkeul adamianTa warmavlobaSia, am moZrav<br />

wreSi siyvaruli yovelJams arsebobs da sicocxlis maradiulobac<br />

siyvaruliTaa ganpirobebuli. wamiT rom daiSritos siyvarulis grZnoba<br />

adamianSi, wamiT rom SeCerdes siyvarulis zarebis rekva, maSin<br />

siyvarulisa da sicocxlis mze daibindeba, buneba gaiyineba. amdenad<br />

faSaliSvilis azriT, sicocxle, siyvaruli da adamiani bunebis nawilebi<br />

da am bunebis maradisobis sawindaria.<br />

poeti arasodes gaqcevia cxovrebis sirTuleebs. saqveyno<br />

oromtrialis miRma, romelSic CarTuli iyo s. faSaliSvili, `gasagebi<br />

xdeba, rom mwerlis SemoqmedebiT filosofias da mxatvrul sistemas,<br />

Tundac ubralod mis cxovrebas, adamianur, yoveldRiur cxovrebas qmnis<br />

siyvaruli _ mravlismomcveli, mravalwaxnagovani da ukvdavebasTan<br />

gadajaWvuli" (20, 9) . TiToeuli individi warmavalia da amitomac poetis<br />

57


miniSnebiT sicocxlis azri swored siyvarulSia:<br />

`mova erTi dRe, wava erTi dRe<br />

da miwis gulSi ferflad viwvebiT..."<br />

poetis rogorc Semoqmedebis, aseve cxovrebiseul devizad JRers am<br />

strofis damasrulebeli striqonebi:<br />

`maS, ra jandabad gvinda sicocxle,<br />

Tu siyvaruliT ar daviwvebiT?!.."<br />

aseTia poetiseuli siyvarulis filosofia.<br />

mokled, SeiZleba ase daxasiaTdes s. faSaliSvilis satrfialo<br />

lirika _ natifi da narnari, msubuqi riTma, ritmuloba _ saintereso<br />

ideur­Sinaarsobriv mxaresTan erTad misi leqsebis Semamkobeli niSnebia.<br />

amitom, poetis mravali leqsi iqca SesaniSnav qarTul simRerad.<br />

mkiTxveli sazogadoeba da gansakuTrebiT poeziis moyvarulni<br />

Tavidanve did pativiscemas gamoxatavdnen siko faSaliSvilisadmi. mis<br />

leqsebs swavlobdnen zepirad. s. SanSiaSvilis gadmocemiT `misi lirika<br />

maRal grZnobebzea aJRerebuli, sufTa da dawmendili qarTuli eniT...<br />

sruliad SemTxveviT Semxvedria vinme ucnobi da mas zepirad uTqvams<br />

sikos leqsi. es didi gamarjveba da saxelia poetisaTvis" (54). 6<br />

s. faSaliSvils mravali leqsi miuZRvnia rogorc gamoCenili<br />

istoriuli pirovnebebis, ise misi Tanamedrove saxelovani<br />

adamianebisTvisac.<br />

leqsebis erTtomeulSi avtors erT­erTi monakveTi ase<br />

dausaTaurebia: „tolebs da winaprebs". winaparTagan poetis kalami<br />

mkiTxvelis winaSe warmosaxavs daviT guramiSvilis, nikoloz<br />

baraTaSvilis, ilias, akakis, vaJas gigantur aCrdilebs. TanamedroveTagan<br />

poeti leqsebs uZRvnis da saqveyno samsaxurs uqebs giorgi leoniZes,<br />

sandro SanSiaSvils, marijans, Tamar WavWavaZes, ioseb griSaSvils, Sio<br />

mRvimels, romlebTanac gulTbili urTierToba da axlo megobroba<br />

akavSirebda.<br />

poeti ixsenebs da leqss uZRvnis aleqsandre griboedovs, romelic<br />

ara Tavis samSoblo ruseTSi, aramed mTawmindaze ganisvenebs qarTul<br />

miwaSi. amis gamo s. faSaliSvili ase mimarTavs did rus poets:<br />

`da ros udabur, ucxo cis qveS Suqi Cagiqra,<br />

58


SenTvis Cvens baRSi Sekres dafna uWknob Tavelad,<br />

Sen Cvenma miwam dedasaviT gulSi Cagikra,<br />

rogorc ilia, akaki da vaJa­fSavela!"<br />

s. faSaliSvilma aseve guliTadi strofebi uZRvna gamoCenil somex<br />

poetebs ovanes Tumanians da `did varpets" - avetik isaakians.<br />

erTtomeulis amave nawilSi Setanilia avtoris `mosagonari<br />

saiaTnovas". poeti Sesabamisi leqsiT exmaureba Tavisi megobris v.<br />

sarajiSvilis gardacvalebis faqts, iqvea leqsebi `dimitri maCxaanelis<br />

saflavze", `kote marjaniSvilis gardacvalebaze", `eh, megobaro" (ir.<br />

evdoSvilis xsovnas) da mravali sxva.<br />

s. faSaliSvili didi gulisxmierebiTa da siyvaruliT Carxavs<br />

TiToeul striqons. yovel sityvas Tan axlavs gulis siTbo.<br />

wignis ukanaskneli Tavi daTmobili aqvs Targmanebs. erTtomeulSi<br />

Setanili Targmanebi mxolod mcire nawilia im didi mTargmnelobiTi<br />

muSaobisa, rac poets Cautarebia Tavisi SemoqmedebiTi cxovrebis<br />

manZilze.<br />

s. faSaliSvilis lirikis gacnoba adasturebs, rom igi WeSmariti<br />

grZnobis poetia. xSiria SemTxvevebi, roca ama Tu im poetis leqsi<br />

saukeTeso mxatvruli saxeebisa da leqswyobis araCveulebriv nimuSebs<br />

gvaZlevs, magram daakvirdebi, gsurs garkveuli azri Camogiyalibdes maTi<br />

poeziis Rirebulebaze da xelT TiTqmis araferi grCeba, TiTqos<br />

`yvelaferi qaria da Cveneba", mxolod sityvebiT Jongliorobaa da ara<br />

grZnobisa da azris sinTezirebiT amoTqmuli mxatvruli<br />

saxe­ganzogadebani. s. faSaliSvilis SemTxvevaSi sapirispiro movlenas<br />

vxedavT. yovelive, rac leqsad gadmoRvenTila poetis sulidan, missave<br />

gulsa da sisxlSi gadaxarSula, namdvil grZnoba­gancdaTa salarodan<br />

amofrqveula da sxva rom araferi vTqvaT misi poeziis Sesafaseblad _<br />

marTali da guliTadi leqsebis saxeldebis ufleba namdvilad gvaqvs.<br />

rogorc Tavad misi pirovneba iyo naRdi, uRalato, da moamage qveynisa<br />

da erisa, misive leqsic aseve naRdi da uRalatoa. ra Temazec ar unda<br />

werdes mwerali, mxolod erTia misi Semoqmedebis laitmotivi _<br />

sinamdvile, sikeTe da siyvaruli gamosaxos mxatvrul aspeqtSi da ise<br />

miitanos mkiTxvelamde. igi TiTqos TiToeuli maTganis gulisTqmas<br />

59


eufleba. sayovelTaod misawvdomi da gasagebi misi kargi qarTuli,<br />

mSvenieri ena, riTac gadmocemulia poetis azri ­ bunebrivia, laRi da<br />

xalasi.<br />

s. faSaliSvilis poezia saTanado mxatvruli donis matarebelia.<br />

SeiZleba, versifikaciul siaxleebze saubari zedmeti iyos, magram<br />

tradiciuli poeturi gemovneba mas namdvilad gaaCnia. misTvis ucxoa<br />

rogorc TeTri (uriTmo) leqsi, ise Tavisufali saleqso forma<br />

(verlibri). prof. a. nikoleiSvilis miniSnebiT literaturis SemoqmedTa<br />

erTi nawili, mwerlur tradiciaTa gansakuTrebiT pativismcemelni,<br />

Tvlidnen, rom es saleqso forma saerTod iyo miuRebeli da<br />

SeuTavsebeli movlena Cveni poeturi bunebisaTvis. (a. nikoleiSvili,<br />

`narkvevebi" t. VII, gv. 279). `tradiciaTa gansakuTrebiT pativismcemeli" s.<br />

faSaliSvilis leqsebi (arc erTis gamoklebiT) riTmuli da ritmulia.<br />

maTgan mravali mxatvruli RirebulebiT gamoirCeva. poeti, ZiriTadad,<br />

rogorc realisti, movlenebisa da faqtebis ufro bunebriv da<br />

praqtikul suraTebs warmogvidgens, vidre maralmxatvruli Rirebulebis<br />

poetur Sedevrebs. miuxedavad amisa, mravali leqsi, riTmebis simsubuqiTa<br />

da ritmulobiT, poeturi ostatobis nimuSs warmoadgens. poeti<br />

ZiriTadad jvaredin riTmebs iyenebs. mxatvrul efeqts iwvevs asonansebis<br />

absoluturi simravle, Tumca ara idealuri (majamuri) sizuste. zogierT<br />

leqsSi (`es iyo maSin", `aba ra vici") gvxvdeba araTanabarmarcvliani da<br />

araTanabarmaxviliani riTmebis zogierTi nimuSi. poetis mxatvrul<br />

azrovnebas amravalferovnebs SesaniSnavi tropebi, xSirad iyenebs<br />

metaforas, mimarTavs mxatvrul Sedarebebsa da gapirovnebebs (`miwa da<br />

varskvlavi", `harmonia bunebisa", `wuTisoflis stumars", `Semodgomis<br />

cav", `mrwamsad", `maS salami gazafxulo", `sasimRero"...). iSviaTia<br />

aliteraciebi. leqsi `TovlSi" gamoirCeva rogorc zomieri (majamuri),<br />

ise arazomieri riTmebiT. poetis sulieri gancdebis mxatvruli<br />

srulyofilebiT gamoirCeva leqsebi: `Rame ananurSi", `sanatreli<br />

cremlebi", `ukvdaveba", `zafxulis ukanaskneli saRamo" da sxva.<br />

60


Tavi II<br />

siko faSaliSvilis dramaturgia da proza<br />

siko faSaliSvilma Tavisi samwerlo moRvaweobis arc Tu xanmokle<br />

drois manZilze mraval literaturul JanrSi gamoiCina Tavi. rogorc<br />

ukve iTqva, upirvelesad igi saintereso poetad mogvevlina.<br />

mwerlis mravalferovan SemoqmedebaSi mniSvnelovani adgili uWiravs<br />

mogonebebs. avtori Tavisi TvaliT naxulsa da gancdils saukeTeso<br />

mxatvrul ferebs urCevs da zust SesabamisobaSi gadmogvcems<br />

mniSvnelovan epizodebs Tavisi droisa da ufrosi Taobis gamoCenil<br />

adamianTa cxovrebidan.<br />

s. faSaliSvilis Semoqmedebas amSvenebs mxatvruli narkvevebi, raSic<br />

cxadad moCans avtoris publicisturi mgznebareba.<br />

s. faSaliSvilma mniSvnelovani samsaxuri gauwia qarTul Teatrsa da<br />

kinodramaturgias. sxvadasxva dros scenaze idgmeboda misi piesebi, werda<br />

SesaniSnav scenarebs mxatvruli filmebisTvis.<br />

aseve, mweralma didi wvlili Seitana qarTuli iumoristuli<br />

literaturis gamdidrebisa da srulyofis saqmeSi. Jurnal `niangis~<br />

furclebze aTwleulebis manZilze ibeWdeboda s. faSaliSvilis<br />

satirul­iumoristuli nawarmoebebi.<br />

Znelia dabejiTebiT saubari imaze, garda poeziisa, romeli Janri<br />

hqonda mwerals ufro gaTavisebuli. originalur literaturul<br />

SemoqmedebasTan erTad, sayovelTao aRiarebas imsaxurebs misi<br />

maRalostaturi Targmanebic. s. faSaliSvilma mTargmnelobiT<br />

saqmianobaSi gansakuTrebiT gamoiCina Tavi. kritikosTa azriT,<br />

maRalostaturma Targmanebma mwerals didi aRiareba moutana.<br />

s. faSaliSvili iyo aqtiuri monawile 1920 wlis erTi gaxmaurebuli<br />

literaturuli polemikisac, romlis mTavari monawileni g. robaqiZe da<br />

i. griSaSvili iyvnen. sainteresoa siko faSaliSvilis kritikuli<br />

61


mosazrebani qarTuli leqsTwyobis sakiTxebTan dakavSirebiTac.<br />

yovel JanrSi, romelSic s. faSaliSvils umuSavnia, misTvis<br />

miuRebeli iyo zereleoba da indiferentizmi. guldasmiT amuSavebda<br />

TiToeul sakiTxs, rasac misi kalami unda Sexeboda. aqve aRsaniSnavia,<br />

rom mweralma mTeli Tavisi Segnebuli cxovrebis udidesi nawili<br />

saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis arsebobis pirobebSi gaatara. mis<br />

Tvalwin moxda ruseTis sami revolucia. gansakuTrebulad uaryofiTi<br />

STabeWdileba momaval mweralze mouxdenia 1905-1907 wlebis burJuaziul<br />

revolucias, romlis antisazogadoebrivma Sedegebma mis Wabukur suls<br />

mZime kvali daaCina da aSkarad uaryofiTi azri Seuqmna yovelgvari<br />

diqtatisa da Zalmomreobis mimarT. amas igi Tavisi politikuri<br />

mrwamsiTac aRiarebda, magram gamosavali ar Canda. komunisturi reJimis<br />

mier `moTvinierebuli~ mwerloba iZulebuli gaxda TvaldaxuWuls eqcia<br />

zurgi sinamdvilisTvis da sabWour `sikeTes" ziareboda. mwerlis<br />

zogierTi biografiuli monacemic migvaniSnebs imaze, Tu ramdenad<br />

mtkivneuli iyo misTvis 1921 weli, magram sabWoTa sinamdvile<br />

xelovnebis Tavisuflebas gamoricxavda da s. faSaliSvilmac Targmna<br />

`internacionali". rogorc mTargmnelobiTi xelovnebis ostati, igi<br />

respublikur konkursSi gamarjvebuli gamovida. mxolod mis mier<br />

Targmnili internacionali moiwona samTavrobo Jiurim da musikalurad<br />

igi sruldeboda saqarTveloSi sabWouri reJimis arsebobis mTel<br />

manZilze.<br />

mogonebaTa farTo cikli, publicistika, dramaturgia, polemikuri<br />

werilebi, maRalostaturi Targmanebi, ai, s. faSaliSvilis prozauli<br />

Semoqmedebis gavrcelebis areali.<br />

SeiZleba iTqvas, swored Janrobrivi mravalsaxeoba da<br />

mravalferovneba ganapirobebs s. faSaliSvilis SemoqmdebiT saxes.<br />

a) dramaturgia<br />

qarTveli mkiTxveli sazogadoeba s. faSaliSvils icnobs, rogorc<br />

mravali dramaturgiuli nawarmoebis avtors. igi qarTul scenas<br />

62


xangrZlivi SemoqmedebiTi drois manZilze emsaxura. man gaamdidra<br />

sasceno repertuari rogorc originaluri piesebiT, ise Targmnili<br />

dramebiTa da komediebiT. s. faSaliSvili dajildoebuli iyo xalasi<br />

iumoristuli niWiT da satirikosis didi unariT. mas mniSvnelovani<br />

wvlili aqvs Setanili qarTuli literaturis iumoristuli saxis<br />

ganviTarebaSi.<br />

dramaturgiis istoria Tavisi xandazmulobiT CamorCeba zogadad<br />

mxatvruli literaturis istorias, rac mkveTrad SeiniSneba ara marto<br />

qarTul, aramed msoflio literaturaSic.<br />

literaturuli da scenuri Tvisebebis Serwyma erTob rTuli<br />

procesia. i. WavWavaZis TqmiT, dramis Seqmna yvela sxvagvar poetur<br />

Txzulebaze Znelia. `drama... sulisa da gulis did Zvrazea asagebeli da<br />

asaSenebeli. metis­meti mWreli, meti­meti mxilavi niWi unda, metis-meti<br />

naTeli goneba, rom kaci miswvdes, Suqi ram mohfinos im saocars, im<br />

ucnaurs saidumloebas, romelsac adamianis sulisa da gulis Zvra hqvian,<br />

da romelic imdenad ufro did saidumlod gvevlineba, ramodenadac<br />

ufro axlo miuvalT" (58, 120).<br />

dramaturgiuli literaturis warmoSobisa da ganviTarebis<br />

SedarebiT xanmokle istoriisagan gansxvavebiT, sasceno warmodgenebi<br />

CvenSi Zvel droSive imarTeboda. gavrcelebuli yofila nadirobis Jams<br />

`saxiobis" warmodgena. rusTaveliseuli `mesame leqsic" ZiriTadad<br />

Teatralizebuli warmodgenisTvis iyo gankuTvnili. `Tanamedrove<br />

sityviT rom vTqvaT, rusTaveli `mesame leqsSi" dramaturgias<br />

gulisxmobs" (52, 14).<br />

Cvens mwerlobaSi qarTuli dramaturgiis monakveTi mwiri Cans.<br />

`qarTuli literaturis SedarebiT sust ubans mudam warmoadgenda<br />

dramaturgia. es garemoeba gansakuTrebiT XX s-is I aTwleulSi iCens<br />

Tavs" (41, 25). dramaturgiis CamorCenis sakiTxi sagangebo ganxilvis<br />

sagnadac ki qceula mweralTa kavSiris sxdomaze, rasac erTgvarad<br />

dadebiTi Sedegi mohyolia. Seiqmna im drois Sesabamisi axali<br />

nawarmoebebi. wina rigSi wamoiwia qarTuli soflis Tema, ra Tqma unda,<br />

sabWouri cxovrebis wesebTan misadagebuli. miuxedavad amisa, XX s-is 20-<br />

30-iani wlebi qarTuli dramaturgiis mainc winsvlis periodia.<br />

63


aRniSnuli drois mniSvnelovani movlena aris isic, rom Teatri marto<br />

dramaturgiuli klasikiT aRar ikvebeba da `30­iani wlebidan ukve<br />

aSkarad gamoikveTa Tanamedroveobis amsaxveli Txzulebebi" (41, 25).<br />

erT-erTi pirvelTagani, vinc uaxlesi epoqis qarTul scenas<br />

originaluri piesebiT emsaxura siko faSaliSvili iyo. man, ise rogorc<br />

dramaturgTagan mravalma, scenaze sketCebiTa da vodevilebiT Sedga<br />

fexi. misi piesebi Cvens sazogadoebaSi Tavdapirvelad ara beWduri<br />

sityviT, aramed scenis saSualebiT gavrcelda. mxolod 50-iani wlebis<br />

meore naxevarSi daibeWda s. faSaliSvilis satiris, iumorisa da<br />

vodevilebis pirveli wigni `mxiaruli sarke", xolo 1962 w. `xelovnebam"<br />

gamoca meore, gadamuSavebuli da ufro vrceli `mxiaruli wigni".<br />

s. faSaliSvilis dramaturgiulma nawarmoebebma saTave daudo<br />

musikaluri komediis Teatris erovnul repertuars. gansakuTrebuli<br />

warmateba xvda reJisor m. Wiaurelis mier dadgmul piesas `saiqio",<br />

romelmac maSin sakavSiro daTvalierebaze pirveli adgili moipova.<br />

aseve, wamartebebi xvda piesebs _ `Tavi sizmarSi mgonia", `CaCanaki<br />

kakanaTSi". es ukanaskneli calke wignadac gamoica. ise, rogorc `axmedis<br />

pataki", `murTaz" da sxvebi. aRniSnuli piesebi wlebis manZilze ar<br />

Camosula qarTuli Teatris scenidan. dramaturgis gamarjvebad unda<br />

CaiTvalos misi scenaris mixedviT Sesrulebuli r. erisTavis piesa `jer<br />

daixocnen, mere iqorwines", romelic dRemde mayureblis did siyvaruls<br />

imsaxurebs.<br />

`mxiaruli wigni" moicavs mraval iumoristul novelasa da piesas.<br />

masSi avtors Setanili aqvs `Cemi gadramaturgebis Sesaxeb", `oTxi geo",<br />

`saagarako vnebani", `ukvanto sakvanto", `oqro kaci", `farsadani<br />

jojoxeTSi" da mravali sxva. zogierT piesaSi avtorma Zveli Tbilisis<br />

originaluri suraTi dagvixata. axal droSi Zveli kintoebisa da<br />

yaraCoxelebis gaxseneba avtoris xasiaTSi warsulis nostalgias<br />

warmoSobs. ai rogor iwyeba `sulikos mpovneli": `Tbilisis iarmukeli<br />

`RraJdaninebis" Zveli Taoba sabWoTa drom gamolia. maTi naSTebi<br />

TandaTan midian... qrebian da qveynisaTvis zedmeti bargi xdebian. es<br />

bunebrivia, magram farsadanis survilia am mimavali `xalxis", portretebi<br />

samuzeumod mainc Semounaxos axalgazrdobas..." (47, 45).<br />

64


asri aRmoCnda s. faSaliSvidis kalami iumoristikaSi. mwerali or<br />

aTeul welze metxans muSaobda Jurnal `niangis~ pasuxismgebel mdivnad<br />

da saredaqcio kolegiis wevrad. es iyo mwerlisaTvis nayofieri muSaobis<br />

periodi satirisa da iumoris dargSi. man farsadanis gaxmaurebuli<br />

fsevdonimiT (rubrika - `farsadama Tqva" _ T. g.) `niangSi" aseulobiT<br />

iumoristuli werili gamoaqveyna. misi mravali piesa gaJRenTilia<br />

mwerlis Tanamedrove sazogadoebrivi yofis mankierebaTa mamxilebeli<br />

toniT, raSic `xelmarjved" swored satiras da iumors iyenebda.<br />

gansakuTrebiT Rimilis momgvrelia mravalstrofiani `wkeplaSewnuli"<br />

SarJebi nacnob-megobrebisadmi, kolegebisadmi, qarTuli mwerlobisa da<br />

xelovnebis warmomadgenlebisadmi. `bulbulebi saxelgamSi" kargad<br />

warmoaCens mweralTa cilobas `Cemi jobso", rac Tavis piks aRwevs<br />

honoraris miRebis drois moaxloebisas. leqsi erTob vrcelia,<br />

romelSic siko Sesaferisi epiTetebiT amkobs galaktions, ticians,<br />

paolos, alios, simons, sosos, karlos, or konstantines da sxvebs<br />

(16, saerTo #1-1984, f. 1).<br />

iumoristuli JReradobiTaa gamorCeuli leqsi `aqa zeimi xelovanTa<br />

sasaxleSi", romelic `niangis" iubiles eZRvneba. sadResaswaulod mosuli<br />

mwerlebi mTlad `gaiumoristdnen" da `niangkorebad" iqcnen. bolos:<br />

1984, f. 3).<br />

`amiT gasruldes saRamo, mSobi axali dilisa,<br />

romelman yovlni mweralni niangad moabiliza,<br />

moabiliza da Semdeg visac aqvs mwerlis anketa,<br />

niangis sadRegrZeloda yvela miiqca banketad" (16, saerTo #1-<br />

iqvea `farsadanis" rubrikisaTvis sikos xeliT Sesworebul<br />

­Selamazebuli Semdegi nabeWdi vrceli leqsi `kameCi myavda nikora,<br />

vaqebdi ara iyo ra", romelSic avtori `amaTraxebs" k. gamsaxurdias<br />

qedmaRlobisa da ukareblobisaTvis, riTac:<br />

`sababi momca farsadans Sememko gamsaxurdia,<br />

meqo mis baqi-buqoba da misi farTi-furTia" (16, saerTo #1-1984,<br />

f. 2) _ dasZens iumoristi dasasruls.<br />

`niangis" mkiTxveli mudam kmayofilebas ganicdida s. faSaliSvilis<br />

iumoristuli leqsebiTa da moTxrobebiT. `farsadanma Tqva" yvelasaTvis<br />

65


sayvareli rubrika iyo.<br />

ucilobeli aRniSvnis Rirsia s. faSaliSvilis wvlili qarTuli<br />

kinosa da Teatris winsvlis saqmeSi. igi aris kinofilm `qeTo da kotes~<br />

scenaris avtori, romelic dramaturgma avqsenti cagarlis komedia<br />

`xanumas" interpretaciiT Seqmna. aRniSnuli kinofilmi Sors gascda<br />

rogorc qarTul, ise maSindel sabWoTa ekrans da sazRvargareTac didi<br />

mowoneba xvda wilad. reJisor vaxtang tabliaSvilis TqmiT, Tu didi<br />

xnis winaT gadaRebuli `qeTo da kote" aTeuli wlebis manZilze<br />

inarCunebda da inarCunebs mayureblis siyvaruls, amaSi gansakuTrebuli<br />

wvlili swored scenaris avtors miuZRvis.<br />

aq ar SevudgebiT `qeTo da kotes" ideis warmoSobis Sesaxeb<br />

Txrobas, arc im winaaRmdegobrivi garemos aRweras, rac filmis<br />

gadaRebasTan dakavSirebiT warmoiSva TviT kinostudiis mesveurTa mier.<br />

Tumca sainteresoa rogor warmoedgina reJisor vaxtang tabliaSvils<br />

momavali filmis saxe. misive TqmiT, aseTi stilis Teatraluri dadgma<br />

mas ukve gasceniurebuli hqonda `solomon isakiC mejRanuaSvilis" saxiT,<br />

magram kinosuraTi `qeTo da kote" mainc rTul samuSaod Seufasebia da<br />

rogorc erT-erT interviuSi (gazeTi `saqarTvelos respublika", #127,<br />

2002 w.) aRniSnavs, saWirod miuCnevia mwerluri Careva da mamis<br />

(sasuliero piri iyo) rCeviT siko faSaliSvilisTvis miumarTavs.<br />

reJisoris TqmiT, siko Zveli Tbilisis saukeTeso mcodne iyo,<br />

araCveulebrivi gemovneba da sityvis maragi hqonda. `man aamaRla Cemi<br />

Canafiqri, meti Sinagani siTbo misca, rasac xedavT filmSi, es batoni<br />

sikos namuSevari gaxlavT". udavod gulwrfeli sityvebia. igi didma<br />

reJisorma mwerlis gardacvalebidan sami aTeuli wlis Semdeg Tqva.<br />

s. faSaliSvils aRniSnuli filmis scenarisTvis fonad gamouyenebia<br />

avqsenti cagarlis piesa `xanuma", romelic sxvadasxva dros idgmeboda<br />

Teatris scenaze, xolo misi kinoSi ekranizeba 1927 wels ganxorcielda.<br />

SeiZleba iTqvas, rom aRniSnul piesas Teatralizebam ufro gauTqva<br />

saxeli, vidre kinogadaRebam. am filmis mixedviT, odesRac didi memamule<br />

levan fantiaSvili, axla ukve xandazmuli da materialuradac<br />

dakninebuli, eZebs mdidar sacoles, raTa mdgomareoba gaiumjobesos. igi<br />

maWankals ugzavnis mdidar vaWar vaxvaxiZes da sTxovs qaliSvi;lis elos<br />

66


xels. elos ki axalgazrda ilo uyvars. movlenebi komikurad<br />

warimarTeba da am saqmeSi Tavad fantiaSvils xeli moecareba.<br />

sagonebelSi Cavardnili ganrisxebuli Tavadi bolos iZulebulia mainc<br />

Seurigdes beds.<br />

s. faSaliSvilma `xanumas" interpretaciiT SeZlo ganaxlebuli<br />

suraTis warmodgena. mdidari Tbiliseli vaWari makari ocnebobs<br />

didkacobas dauaxlovdes da cdilobs vinme didgvarovans miaTxovos<br />

Tavisi mSvenieri qaliSvili qeTo. male maWankal qabatos meSveobiT<br />

makari maRali sazogadoebis wridan ipovis sasiZos _ xandazmul Tavad<br />

levans. qeTo sasowarkveTilebaSia, vinaidan mas uyvars Tavadi levanis<br />

Zmiswuli, axalgazrda kote. kotesac uyvrs qeTo. gansacdelis daZlevaSi<br />

maT daxmarebas aRmouCens qabatos Zveli metoqe maWankali xanuma.<br />

sapatarZlos sanaxavad misuli Tavadi levani erTob gawbilebuli rCeba.<br />

makaris noqrebis _ sikos da nikos daxmarebiT qeTo da kote moaswreben<br />

eklesiaSi misvlas da jvaris daweras. makari da gawbilebuli levani<br />

iZulebuli arian apation axalgazrdebs da Seurigdnen maT.<br />

filmis reJisori v. tabliaSvili ixsenebs, rom sikos aRniSnuli<br />

kinoscenari saguramoSi, ilias saxl-muzeumSi dauweria. Taviseburad<br />

saintereso yofila saguramoSi gatarebuli is erTi Tve, romlis<br />

ganmavlobaSic es scenari iwereboda. `dila Cemi iyo, me velaparakebodi<br />

baton sikos. igi yuradRebiT mismenda. pirveli saaTidan dro mas<br />

ekuTvnoda. es dro iwyeboda sityvebiT: `vaxtang, axla Tavi damanebe" (36,<br />

#110, anaw. 1, saqme 93, f. 1-2).<br />

saRamos ukve siko kiTxulobda saintereso epizodebs momavali<br />

filmis scenaridan. amis Semdeg saubari exeboda zogad sakiTxebs,<br />

mxiarulobdnen, kamaTobdnen... scenaris damTavrebis Semdeg zedazenze<br />

asvla dauTqvamT megobrebs.<br />

sijiutemde dasulma bejiTobam, rac uxvad momadlebuli hqonda<br />

sikos, Zveli Tbilisis zedmiwevniT codnam da maRalma mwerlurma<br />

profesionalizmma ganapiroba scenaris warmatebiT damTavreba erT TveSi.<br />

yvelaferi rigzea. xval zedazenze avlen. magram saocreba... 30 seqtembris<br />

Tbil saRamos daZinebulma megobrebma diliT did TovlSi gaiRviZes.<br />

~mivdivarT zedazenze batono siko? _ vekiTxebi sikos darwmunebuli<br />

67


imaSi, rom uars metyoda. magram ara, gadaxeda Tovls, gaeRima da mere<br />

energiulad gadmomZaxa _ mogikvdeT biWi!... da xalisiT miarRvevda<br />

muxlamde moyril Tovls" (37, fondi #110, naw. 1, saqme 93, f. 2).<br />

am mxiarul notaze dasrulda `qeTo da kotes" kinoscenarze muSaoba.<br />

aRniSnuli scenariT ar amoiwureba s. faSaliSvilis damsaxureba<br />

qarTuli kinos winaSe. mis kalams ekuTvnis kinoscenarebi mxatvruli<br />

filmebisaTvis: `CanCqeris saidumlo", `argonavtebi" da `ali" (es<br />

ukanaskneli n. lomouris amave saxelwodebis moTxrobis mixedviT<br />

gadaRebuli filmisTvis), dokumenturi kinoscenarebi: `oqros mtevani" da<br />

`ganaxlebuli udabno". amave dros, man dawera araerTi libreto,<br />

romelTa umetesi nawili xelnaweris saxiTaa warmodgenili. maT Sorisaa<br />

vrceli libreto kinofilmisaTvis `baSi-aCuki". aseve libretoebi<br />

filmebisaTvis `cxra ubedureba" da `ase iwyeba cxovreba". es ukanaskneli<br />

n. fomiCevasTan TanaavtorobiT dauweria dramaturgs.<br />

s. faSaliSvili cnobilia rogorc SesaniSnavi xelovnebaTmcodne da<br />

Teatris kritikosi. igi arasodes yofila scenis aqtiori ostati, magram<br />

aqtualuria misi mosazrebani ama Tu im Teatraluri warmodgenis Sesaxeb.<br />

amis naTeli magaliTia vrceli recenzia speqtaklze `solomon isakiC<br />

mejRanuaSvili" (reJisori v. tabliaSvili). l. ardazianis romanis<br />

Teatraluri gardasaxva sikos gansakuTrebiT mowonebia, Tumca iqve<br />

ayalibebs mkafio SeniSvnebsac. kerZod, igi laparakobs naklze, romelic<br />

misi azriT, speqtaklma Tavidan ver aicila _ moqmedebaSi ar Cans xalxis<br />

progresuli ganwyobilebani. am naklis Sevsebas ver axerxebs<br />

`TergdaleulTa" _ e. i. aleqsandre raindiZis da misi megobrebis roli.<br />

isini, ukeTes SemTxvevaSi, fragmentulia, uaresSi ki TiTqmis imave<br />

qarafSuta, gadagvarebuli wodebis orbitaSia moqceuli da maCanCalis<br />

rolSi gamodis. maTi deklaraciuli gancxadebebi damajerebeli ver aris.<br />

xolo maTi protestantoba, dekabristebisadmi TanagrZnoba, ufro<br />

mwignobrul STabeWdilebas tovebs. Cveni Tergdaleulebi ki aseTebi<br />

rodi iyvnen. es, sikos azriT, am saucxood dadgmuli speqtaklis<br />

mTavari da sakmaod saziano naklicaa.<br />

meore mizezad siko asaxelebs zogierTi rolis interpretacias _<br />

mejRanuaSvilis ojaxi. solomon isakiCi `pirvel moqmedebaSi CarCi _<br />

68


gonebamaxvili gadamyidveli, fulze loculobs. misi mogeba advilad<br />

SeuZlia. magram SeuZlebelia aseTi kaci wlebis manZilze ar<br />

dainteresebuliyo, Tu ramdeni oqro hqonda" (14, saqme 28649-1, f. 2).<br />

s. faSaliSvili aRniSnavs, rom l. ardazianisTvis, rogorc<br />

mwerlisTvis, es TxrobiTi saSualebaa, xolo sasceno moqmedeba sxva<br />

praqtikas moiTxovs. Semdeg xdeba uecari feriscvaleba da<br />

mejRanuaSvils veRar cnobT _ mSvenivrad msjelobs, Tavis axal<br />

mdgomareobasac sakmaod iferebs, maRal sazogadoebasac egueba. coli da<br />

qaliSvili bolomde SezRudul adamianebad rCebian, ver grZnoben<br />

TavianTi gaaristokratebis Zalas da erTgvarad romantikosebadac<br />

gamoiyurebian.<br />

mayurebelze damajerebel STabeWdilebas ver axdens Tamaris<br />

sikvdili. mayureblamde ver midis scena mejRanuaSvilebis sufraze<br />

Tavadis mier Wiqis garecxvisa, rac sainteresod gaazrebul moqmedebaSi<br />

rebusiviT Cans, amitom moiTxovs sityvier xazgasmas. aseve rTulad<br />

gamosacnobia elenes (v. anjafariZe ­ s. f.) mier al. WavWavaZis leqsis<br />

warmoTqma. leqsi mSvenieria, magram sadResaswaulod Seuferebeli. v.<br />

anjafariZis deklamaciamac ver miiyvana igi saSualo mayureblamde.<br />

s. faSaliSvili mianiSnebs, rom umjobesi iqneboda al. WavWavaZis<br />

`siyvarulo, Zalsa Sensa" an `SeqcevisaTvis" yofiliyo CarTuli<br />

moqmedebis msvlelobaSi.<br />

miuxedavad am SeniSvnebisa, sikos azriT, speqtakli mainc mSvenieria,<br />

reJisorulad saucxood gaazrebuli, mdidari dekoraciebiT, plastikiT...<br />

yovelive erTxmad metyvelebs axalgazrda reJisoris utyuar gemovnebaze,<br />

recenzentis daskvniT, speqtakli sasixarulo Senamatad unda miviCniod<br />

Cveni TeatrisTvis.<br />

s. faSaliSvilis azriT, erTob rTul saqmes warmoadgens<br />

`mejRanuaSvilis" gasceniureba. igi ufro aRweriTi xasiaTis romania da<br />

moqmedebiT dinamiurobas TiTqmis savsebiT moklebuli. romani<br />

Semofarglulia Cvens qveyanaSi CarCuli cxovrebis wesis _ dagrovebis _<br />

TematikiT. CvenSi aseTi sul ori klasikuri nawarmoebi moipoveba _<br />

`pirveli nabiji" da `mejRanuaSvili".<br />

s. faSaliSvili siamovnebiT aRniSnavs axalgazrda reJisoris mier<br />

69


omanis piesad gadakeTebisas mravali epizodis sasceno<br />

ganwyobilebisaTvis mizanSewonil daqvemdebarebas. yoveli wvrilmanis<br />

gaTvaliswinebiT Seqmnilia mejRanuaSvilis mdidari personaJi, `rac<br />

garkveul Teatralur efeqturobas hmatebs speqtakls da<br />

monumentalobamde ahyavs igi. am personaJis xasiaTebis Camoyalibeba,<br />

romanisaTvis axlad Senamati situaciebis fonze maTi gamoxatva, piesis<br />

Sinaarssac zrdis da am Sinaarsis reliefurad Cvenebis saSualebasac<br />

iZleva" (14, saqme 28649-1, f. 2).<br />

s. faSaliSvili Teatralurma sazogadoebam gaicno ara marto<br />

originaluri piesebis avtorad, aramed kalamze melanSeuSrobel<br />

mTargmnel-improvizatoradac. unda iTqvas, rom qarTuli Teatri<br />

yovelTvis ganicdida originaluri dramatuli nawarmoebebis simwires,<br />

amitom maT repertuarSi didi adgili daikava ucxouridan Targmnili<br />

dramatuli nawarmoebebis gasceniurebam.<br />

pirvel rigSi unda aRiniSnos Seqspiris komediebis gadmoqarTuleba<br />

s. faSaliSvilis mier. qarTveli mkiTxvelisaTvis didi xania cnobilia<br />

Seqspiris dramebi, tragediebi. magram misi `brwyinvale komediebi TiTqos<br />

CrdilSi rCeboda, qarTulad maTi Targmna da scenaze warmodgena<br />

didxans veravin iTava... Seqspiris komediebis Targmnas sistematurad<br />

mxolod Cvenma Tanamemamulem, cnobilma qarTvelma poetma siko<br />

faSaliSvilma mohkida xeli..." (55) _ gadmogvcems siRnaRis adgilobrivi<br />

gazeTis korespondenti n. SarmiaSvili.<br />

s. faSaliSvilis mier Targmnilia `Wirveulis morjuleba", `meTormete<br />

Rame", `Secdomebis komedia" da sxva. aRniSnul Targmanebs maRal<br />

Sefasebas aZleven rogorc misi Tanamedroveni, ise Semdgomi drois<br />

kritikosebi (s. faSaliSvilis mier Targmnili `Wirveulis morjuleba"<br />

Setanilia Seqspiris TxzulebaTa xuTtomeulis unikaluri gamocemis<br />

(1983 w.) I tomSi _ T. g.). n. SarmiaSvilis mier gamoqveynebul mcire<br />

moculobis sagazeTo werilSi `siko faSaliSvilis Targmanebi"<br />

citirebulia Salva dadianis mier gamoTqmuli aseTi mosazreba:<br />

`Seqspiris gamoCenili mTargmnelis ivane maCablis Targmanebi Seicaven<br />

mxolod Seqspiris tragediebs, amitom TavisTavad did movlenad unda<br />

CavTvaloT misi komediebis Targmna. s. faSaliSvilis Targmani<br />

70


RirsSesaniSnavia swored imiTac, rom igi maCablis Targmanebis Rirsebis<br />

simaRleze dgas da rac aRsaniSnavia, Targmnilia pirdapir<br />

inglisuridan". iqve vkiTxulobT, rom Seqspiris komediebis s.<br />

faSaliSviliseul Targmanebs maRali Sefaseba misces g. leoniZem, i.<br />

griSaSvilma, prof. d. benaSvilma, prof. s. iordaniSvilma, i. tatiSvilma,<br />

kritikosebma p. keSelavam da g. nadiraZem. TiToeuli maTgani aRniSnul<br />

Targmanebs qarTuli metyvelebis saukeTeso nimuSad da i. maCablis mier<br />

damkvidrebuli brwyinvale tradiciis Rirseul gagrZelebad miiCnevs. i.<br />

griSaSvilis TqmiT s. faSaliSvilis `Wirveuli colis morjuleba"<br />

qarTulad ise JRers rogorc ivane maCablis `hamleti" da `otelo".<br />

`aRsaniSnavia, rom `Wirveulis colis morjuleba" qarTulad ramdenjerme<br />

iTargmna. Tavis droze igi kote mesxma rusulidan Targmna, xolo v.<br />

aleqsi-mesxiSvilma 1895 wels dadga qarTul scenaze. igive TargmaniT<br />

piesa 1903 wels akaki wereTelma dadga. arsebobs a. imedaSvilis<br />

Targmanic, romlis mixedviTac `Wirveulis morjuleba" WiaTuris muSaTa<br />

Teatris scenaze daidga 1937 wels. 1942 wels mozard mayurebelTa<br />

qarTulma Teatrma warmoadgina s. wereTlis mier Targmnili igive piesa.<br />

es komedia Targmnili hqonda agreTve kote mayaSvils, magram es Targmani<br />

dakargulia" (56. 402).<br />

s. faSaliSvils `Wirveulis morjuleba" uTargmnia inglisuri enisa<br />

da Seqspiris SesaniSnavi mcodnis erekle tatiSvilis pwkarediT. am<br />

Targmanis mixedviT aRniSnuli komedia pirvelad daidga 1943 wels goris<br />

TeatrSi, xolo momdevno wels `marjaniSvilis Teatrma ganaxorciela am<br />

komediis yvelaze ufro cnobili qarTuli dadgma" (reJisori S.<br />

RambaSiZe), romelic aTi wlis manZilze ar Camosula scenidan. aseTive<br />

warmateba xvda wilad `meTormete Rames" rusTavelis TeatrSi. `orive<br />

Targmani `saxelgamma" 1948 wels qarTulad Targmnil Seqspiris rCeul<br />

nawarmoebTa krebulSi Seitana.<br />

s. faSaliSvilis mier inglisuri komediebis gadmoqarTuleba marto<br />

SeqspiriT ar amoiwureba. man maRalostaturad Targmna me-18 saukunis<br />

gamoCenili dramaturgis henri fildingis `mosamarTle maxeSi", romelic<br />

ara mxolod inglisisa da dasavleT evropis Teatralur scenebze<br />

idgmeboda sistematurad, aramed didi popularobiT sargeblobda rusul<br />

71


scenazec, sadac fildingis aRiareba puSkinis, belinskisa da CerniSevskis<br />

droidanve momxdara.<br />

s. faSaliSvils aRniSnuli komediis Targmna ukisria k.<br />

marjaniSvilis saxelobis akademiuri Teatris direqtoris davalebiT 1955<br />

wels. misi dadgma ganuxorcielebia axalgazrda reJisors ramaz<br />

Wiaurels (Svili mixeil Wiaurelis _ T. g.). siko, rogorc misi<br />

Canawerebidan vgebulobT, ukmayofilo darCenila reJisuris xarisxiT.<br />

axalgazrda reJisori metad Tamamad mopyrobia fildingis teqsts da<br />

misi `moswrebuli sityva jerovnad ver miawoda scenidan mayurebels, ver<br />

daZaba sazogadoebis yuradReba Sesaferisad". \ (14, saqme #28648-69, f. 2).<br />

mas uadgilodac ki Seumoklebia dasis mier mowonebuli Targmani da misi<br />

daJinebuli TxovniT zogierT scenaSi Tanamderove iumoristuli azrebi<br />

Seutania, rac fildingiseul stils dascilda da komediamac dahkarga<br />

Tavisi maRali Rirebuleba.<br />

h. fildingis `mosamarTle maxeSi", rogorc axali Zalebis iniciativa,<br />

mayurebels jerovani interesiTac ki miuRia, magram es interesi male<br />

ganelebula, radgan meTvramete saukunis ganwyobilebaSi Tanamedroveoba<br />

iqna wamoweuli wina rigSi. amitom speqtaklma Tavis gatana veRar<br />

moaxerxa. man `mxolod erT sezons gasZlo" da rogorc ityvian, `Cavarda".<br />

komediis mTargmneli imedovnebda, rom fildingis komedias<br />

gamouCndeboda patronad iseTi reJisori, romelic misi avtoris maxvil<br />

satirul sityvas ar daaZvelebda da Rirseuladac gaacocxlebda mas.<br />

siko faSaliSvilma Targmna didi espaneli poetis da dramaturgis<br />

lope de vegas SesaniSnavi komedia `cekvis maswavlebeli~, romelic 1947<br />

wels daidga k. marjaniSvilis saxelobis akademiuri Teatris scenaze.<br />

speqtaklma Teatris SesaniSnavi koleqtivi SemoqmedebiTi cecxliT aanTo,<br />

xolo mayureblisaTvis mouwyenel, mgznebare sanaxaobad iqca.<br />

Targmanis winaTqmaSi vkiTxulobT: `feliqs lope de vega karpia<br />

TiTqmis oTxnaxevari saukunea, rac gansakuTrebuli siyvaruliT<br />

sargeblobs da mudam saintereso nawarmoebebiT axalisebs yvela<br />

kulturuli qveynis Teatris repertuars. misi saocari komediebis<br />

msubuqi stili, moulodneli sasceno situaciebi, cxovrebiseuli<br />

xasiaTebi da nawarmoebebSi gaTvaliswinebuli realisturi<br />

72


ganwyobilebebi uZvelebel da cocxal nakadad iWreba TiTqmis yvela<br />

droisa da Taobis Teatralur sazogadoebriv cxovrebaSi" (14, saqme<br />

#28649-70, f. 1). aRniSnuli amonaridi migvaniSnebs, rom s. faSaliSvili<br />

mxolod Targmnis xelovnebas ki ar aris dauflebuli, aramed igi Rrmad<br />

swvdeba mwerlis SemoqmedebiT samyaros, kargad icnobs epoqisaTvis<br />

damaxasiaTebel niSan-Tvisebebs, aRniSnuli mwerlis irgvliv<br />

gamoqveynebul masalebs. lope de vegas `bunebis saocrebas~ uwodebda<br />

TviT servantesi. s. faSaliSvilis TqmiT, igi marTlac mravali dargis<br />

amsaxvelia _ Semoqmedi dramaturgi, poeti, `didi armadis" mebrZoli<br />

mxedari, espanel didebulTa `saqmis kacobiT" ganTqmuli mRvdeli da<br />

Cvenamde moRweuli versiiT TviT inkviziciis msaxurad namyofic, magram<br />

cxovrebis yvela dargs zemoCamoTvlil garemoTa amsaxveli misi<br />

dramaturgia, gansakuTrebiT komediografia, mravalmxrivsa da<br />

Tanamedroveobamde moyvanils warmoadgens.<br />

lope de vega ori aTasi piesisa da sxva Janris Teatralur<br />

nawarmoebTa avtori yofila, romelTagan 400-ze meti Cveni drois<br />

biblioTeka-arqivebma Semoinaxa. isini am saocari avtoris<br />

mravalferovnebasa da udides ganswavlulobaze metyveleben. Zalze<br />

axlobeli gaxda lope de vegas piesebi qarTveli mayureblisTvisac. arc<br />

Tu iSviaTad estumreba xolme Cvens scenas `Tivaze mwolare ZaRli",<br />

`mebaRis mwevari" da sxva (rusul Teatrs gacilebiT mdidari repertuari<br />

moepoveba).<br />

`cekvis maswavleblis" qarTulad gasceniurebis organizebas rom<br />

axorcielebda, k. marjaniSvilis Teatris samxatvro xelmZRvanelobam<br />

(direqtori ivane gvinCiZe) s. faSaliSvili miiwvia aRniSnuli komediis<br />

saTargmnelad. nawarmoebi leqss warmoadgens da rusul enazedac asevea<br />

Targmnili. rogorc siko gadmogvcems, aRniSnuli piesa metad<br />

temperamentiani, cocxali, Tanamdrove stiliT gamarTuli leqsi,<br />

SesaniSnavi filosofiur­didaqtikuri komedia, momxiblavi iumoriT<br />

Sezavebuli nawarmoebia, romlis sasceno gansaxierebam, bunebrivia,<br />

moiTxova Zveli espanuri tanisamosi da grimebi, sxvamxriv warmodgena<br />

Tanamedroved gamoiyureba. maSasadame, misi Targmna dafiqrebas, dros da<br />

stilis seriozul gaTvaliswinebas moiTxovda. sikos xuTi Tve<br />

73


mouTxovia Targmanis srulyofisaTvis. magram Teatris xelmZRvanelobas<br />

da mTel dass aRniSnuli piesa meore Tvis repertuarSi hqoniaT<br />

Setanili da yoveli RoniT Seecadnen Targmanis daCqarebas da pirveli<br />

moqmedebis 3-4 dReSi Cabarebas, raTa umalve Sesdgomodnen repeticias.<br />

erTi Tvec ki ar misces samuSaod mTargmnels. raRa gaewyoboda. sikos<br />

maSinve gamouyves samuSao magida direqtoris kabinetSi da scenaze<br />

sarepeticiod gasul msaxiobebs zedized awvdida `cekvis maswavleblis"<br />

axlad Sesrulebul xelnawer, gadauTeTrebel Targmans. sikos<br />

Sromismoyvareobam nayofi gamoiRo. arc erTi repeticia ar Cavardnila<br />

da diaxac gamarTuli muSaoba midioda... marTali yofila `gaWirveba<br />

miCveneo..." `gaWirveba" iyo xaTri da mowadineba, ramac ganzraxulis<br />

keTilad dagvirgvinebamde migviyvana da aRTqmuli honorari ki gazrdil<br />

jildodac miqcia" _ Tqva s. faSaliSvilma Targmanis dasrulebis Semdeg.<br />

Sedga brwyinvale speqtakli _ erT-erTi saamayo Teatris dasisTvis.<br />

mravali sezonis ganmavlobaSi `cekvis maswavlebeli" amSvenebda<br />

marjaniSvilis Teatris scenas. iqidan, garkveuli wlebis Semdeg,<br />

speqtaklma saqarTvelos sxvadasxva qalaqebSi gadainacvla.<br />

`cekvis maswavleblis" Semdeg s. faSaliSvilma imave wels (1955)<br />

Targmna frangi dramaturgis Jan pol sartris piesa `umanko mruSi",<br />

romelic warmatebiT idgmeboda Teatraluri institutis scenaze. am<br />

piesis pirveli moqmedeba da ukanaskneli moqmedebis safinalo suraTi<br />

CarTulia montaJis wesiT. igi warmoadgens J. p. sartris mier amave piesis<br />

mixedviT daweril kinoscenar `prostitutkas" saeqspozicio da safinalo<br />

epizodebis gasceniurebas mTargmnelis mier. s. faSaliSvils ekuTvnis<br />

rogorc Targmani, aseve teqstis montaJi.<br />

ufro adre, 1943 wels s. faSaliSvilma Targmna sergei antonovis<br />

piesa `Cveni axalgazrdoba". piesa warmodgens oTxmoqmedebian dramas.<br />

idgmeboda mozard mayurebelTa TeatrSi.<br />

aRniSvnis Rirsia amerikeli dramaturgis uiliam diubuas oTx<br />

suraTad warmodgenili sammoqmedebiani piesa `haiti". u. diubua mravali<br />

dramatuli nawarmoebis avtoria. maT Soris `haiti" gansakuTrebuli<br />

mniSvnelobisaa. igi iTargmna 1953 w.<br />

qarTuli scenis Senamatad aseve iqca sikos mier Targmnili `vai<br />

74


Wkuisagan".<br />

1955w. s. faSaliSvilma Targmna o. dunaevskis opereta `laRi qari",<br />

romelic oTx moqmedebad da xuT seriad iqna warmodgenili.<br />

aseve aRsaniSnavia espaneli diumanua de danneris `don sezar de<br />

bazani" _ xuTmoqmedebiani drama.<br />

yovelive zemoaRniSnuli naTeli dadasturebaa imisa, rom `siko.<br />

faSaliSvilis mSvenieri Targmanebis wyalobiT Seiqmna qarTuli Teatris<br />

bevri RirsSesaniSnavi speqtakli" (57). man gaafarTova qarTuli<br />

dramaturgiis Tvalsawieri, garkveuli impulsi SesZina mis ganviTarebas.<br />

siko faSaliSvilma SesaSuri ostatobiT gadmoaqarTula mravali<br />

mxatvruli Sedevric. maT Soris: oles gonCaris romani `medroSeni", hans<br />

leberextis vrceli moTxroba `sinaTle koordSi". g. leoniZesTan da s.<br />

gorgaZesTan erTad Targmna osuri poeturi eposi `narTebi". rogorc<br />

obieqturi, ise subieqturi mizezebiTac gauqmda mweralTa kavSiris<br />

mTargmnelobiT seqciasTan gaformebuli xelSekruleba, romlis ZaliTac<br />

qarTvel mkiTxvels unda exila mixeil Soloxovis `wynari donis" siko<br />

faSaliSviliseuli Targmani.<br />

siko faSaliSvilis, rogorc mTargmnelis maRalostatobaze<br />

metyvelebs erTi aseTi faqtic ­ 1921 wels saqarTveloSi sabWoTa<br />

xelisuflebis damyarebis pirvel dReebSi axladSeqmnilma<br />

politganaTlebis sammarTvelom `internacionalis" saukeTeso<br />

TargmanisaTvis konkursi gamoacxada. mowveul iqna SemoqmedebiTi jgufi<br />

_ v. gafrindaSvili, s. euli, g. leoniZe, g. cecxlaZe, g. robaqiZe, S.<br />

dadiani, s. faSaliSvili...<br />

Seadgines specialuri komisia - Jiuri (Tavmjdomare s. euli, mdivani<br />

g. leoniZe).<br />

gaTvaliswinebuli iyo Targmnili teqstis Sesabamis musikasTan<br />

misadageba. amitom Jiuris SemadgenlobaSi miiwvies kompozitori d.<br />

arayiSvili da musikosi, vinme Zveli bolSeviki sayvareliZe.<br />

mTargmnelebs dauriges remingtonze gadabeWdili rusuli teqsti.<br />

Targmanebis wardgenis Semdeg ramdenjerme gaimarTa TaTbiri. Jiuri s.<br />

faSaliSvilis Targmanze SeCerda `rogorc `internacionalis" musikasTan<br />

da rusul dedanTan ufro miaxloebulze... maSindeli revkomis<br />

75


dadgenilebiT... aRniSnuli Jiuris mier miRebuli `internacionalis"<br />

Targmani qarTul enaze savaldebulo Sesasruleblad iqna<br />

gamocxadebuli" ( 14, saqme #28647-335-7, f. 1-2).<br />

saerTod, s. faSaliSvilis mTargmnelobiTi moRvaweoba calke Sesaswavli<br />

Sromatevadi sakiTxia, magram Cven saWirod vcaniT Tundac ase<br />

fragmentulad warmogvesaxa igi, raTa warmodgena gvqonoda, Tu raoden<br />

mravalmxrivi da mravalferovania mwerlis mier ganvlili SemoqmedebiTi gza.<br />

b) memuarebi<br />

siko faSaliSvili, rogorc aRvniSneT, mravalmxrivi Semoqmedia. es<br />

mravalmxrivoba mis erudiciasa da did SemoqmedebiT potenciaze<br />

migvaniSnebs. gansakuTrebuli mniSvnelobis matarebelia s. faSaliSvilis<br />

memuaruli memkvidreoba. mweralma dagvitova SesaniSnavi mogonebani.<br />

mxatvrul­istoriuli literaturis es umniSvnelovanesi Janri CvenSi arc<br />

Tu Zalian fexmokidebulia. SeiZleba iTqvas, rom qarTuli mwerloba<br />

memuaruli literaturis siRaribes ganicdis. d. meluas erTi sagazeTo<br />

werilis mixedviT, xangrZlivi periodis ganmavlobaSi TiTo­orola<br />

nimuSis gamosvla aminds ver qmnis. aseTi xasiaTis nawarmoebebis beWdvas<br />

TiTqos Tavsac aridebdnen qarTuli gamomcemlobebi. arada, maTi<br />

SemecnebiTi Rirebuleba umniSvnelovanesia da araviTar propagandas ar<br />

saWiroebs. `is Canawerebi, romlebic Cvenma klasikosma mwerlebma Tu<br />

sazogado moRvaweebma dagvitoves didi xnis winaT, daistamba da axla<br />

bibliografiuli iSviaToba gaxda" (19).<br />

qarTul mwerlobaSi memuaruli Janris simwiris gamo, igive avtoris<br />

mixedviT, ar arsebobs am xasiaTis nawarmoebTa gamocemis tradicia da<br />

amdenad, arc praqtika. miuxedavad amisa, s. faSaliSvilis memuarebi<br />

klasikur nimuSebamde maRldebian. SesaniSnavi mwerluri stili, xatovani<br />

ena da lakonuri daxasiaTebani sasiamovno sakiTxavs xdis mis mogonebaTa<br />

wigns, romelsac avtorma `dauviwyari Sexvedrebi" (gamomcemloba<br />

`nakaduli", Tb. 1966 w.) uwoda. `dauviwyari Sexvedrebi" warmoadgens<br />

manamde ramdenime wliT adre gamocemul s. faSaliSvilis memuarebis<br />

76


wignis `Sexvedrebi dauviwyar adamianebTan" gadamuSavebul da Sevsebul<br />

gamocemas.<br />

s. faSaliSvili Tavisi bavSvobisa da Wabukobis TavgadasavalTan<br />

dakavSirebiT, realurad aRgviwers imdroindeli qarTuli soflis<br />

cxovrebis suraTebs. Tvalwin gvicocxlebs im saintereso da dauviwyar<br />

adamianTa saxeebs, romlebsac igi Sexvedria Tavisi cxovrebis gzaze.<br />

wignSi avtori Rrma siyvaruliTa da usazRvro mowiwebiT mogviTxrobs<br />

akakis da vaJas, Tedo razikaSvilis, irodion evdoSvilis, daviT<br />

kldiaSvilis, kote mayaSvilis, vano sarajiSvilis da sxvaTa cxovrebisa<br />

da moRvaweobis saintereso epizodebs.<br />

mkiTxvelma sazogadoebam didi siyvaruliT miiRo s. faSaliSvilis<br />

`dauviwyari Sexvedrebi". am wignis gamosvlis Semdeg mwerals mkiTxvelTa<br />

araerTi samadlobeli werili miuRia. periodul presaSic gamoqveynda<br />

ramdenime statia, romelTa avtorebi maRal Sefasebas aZleven memuarebis<br />

wigns.<br />

aRniSnuli memuarebis gamoqveynebidan male avtors vrceli weriliT<br />

gamoexmaura maCxaanis mkvidri mixeil CirikaSvili. ai, ras wers igi: „siko!<br />

me arc mwerali var da arc kritikosi... me minda mxolod wrfeli<br />

madloba gadagixado im uaRresad didi siamovnebisaTvis, rac momaniWa am<br />

wignis wakiTxvam. raRac bevri ram aris axlobeli, gulTan motanili.<br />

albaT amitom aRmeZra survili gamobaasebisa" (14, saqme 28650-96, f.1).<br />

werili, rogorc vTqviT, vrcelia da mraval sakiTxze amaxvilebs<br />

yuradRebas. zog rameSi ar eTanxmeba mwerals. magram, rac mTavaria,<br />

werilis avtori tkbeba nacnobi adgilebis mxatvruli aRweriT. TiTqos<br />

axla aexila Tvali da axleburad dainaxa qiziyis mindor­velebi da<br />

garemomcveli buneba.<br />

aRniSnuli wignis gamocemas gamoexmaura rusulenovani presa<br />

saqarTveloSi _ gazeTebi `Заря Востока" da `Вечерный Тбилиси".<br />

memuarebis wignTan dakavSirebiT s. faSaliSvilisadmi gagzavnil<br />

werilSi Tbiliseli pedagogi da mwignobari, qalbatoni margarita<br />

markovnikova, wers: `Я очень редко читала произведения, в которых так любовно,<br />

так живо, с таким мастерством предстает перед нами наше прошлое, предстают как<br />

живые наши великие предки.<br />

77


Спасибо вам, мой дорогой за хорошие минуты, которые я пережила, читая ваш<br />

ценный труд" (14, saqme 28650-92, f. 1).<br />

mogonebaTa seriali ixsneba saTauriT `dReni Cemi cxovrebisa~.<br />

avtori sakuTari warsulis TxrobaSi moxdenilad urTavs sxvadasxva<br />

dros naxulsa da gagonils. iqve, mravalfer gamaSi, warmogvidgens Tavisi<br />

mSobliuri kuTxis umSvenieres suraTebs, saidanac TvalnaTliv sacnobia<br />

misi udidesi siyvaruli mSobeli mxaris mimarT. rasakvirvelia, mxolod<br />

mogoneba ar aris is, rac avtors am wignis dasawyis TavSi Seutania. esaa<br />

poeturad aRwerili gancdebi imisa, rac aucileblad unda yofiliyo<br />

gazafxulze kaxeTSi ­ mziT, mercxlebiT, vaziT dayursul mxareSi.<br />

s. faSaliSvili xanSi Sesuli mwerlis xeliT aRwers balRuri<br />

grZnobiT mier aRqmulsa da gancdils. igi usazRvro siyvaruliTaa<br />

dakavSirebuli bavSvobis drosTan, Tavis kuTxesTan, sofelTan. marTlac,<br />

ra unda hyvareboda mwerals im xanaze ufro metad, saidanac iwyeba misi<br />

sicocxle, adamianoba, moqalaqeoba, xalxis siyvaruli. mravali monakveTi<br />

am wignisa mxatvruli ganzogadebis SesaniSnavi nimuSia:<br />

`miyvars aRmzrdeli qveyana, miyvars Cemi kuTxis madli da javari,<br />

misi yanis bibini, yurZnis RudRudi, misi verxvian­muxnariani tyeebis<br />

Sriali da almasis CanCqerebis Sxuili, misi wyaroebis rakraki, cis<br />

silurje, varskvlavebis cimcimi, misi asfera cisartyelebi da siRrmemde<br />

gulis SemZravi Weqa­quxili, miyvars misi yvavilebis uTvalavi feradebi,<br />

mTvarisa da mzis oqro­vercxli da ena, Cveni mdidari, darbaiseli,<br />

cecxliviT mgznebare da sasoebasaviT monarnare qarTuli ena!<br />

mommadle, bunebav, am siyvarulis uWknobi qnari!.." (43, 9).<br />

zemomotanili amonaridi da kidev mravali monakveTi am wignisa<br />

gvafiqrebinebs, rom `dauviwyari Sexvedrebi" wminda memuaruli Janris<br />

Txzuleba ar aris. igi ar warmoadgens gabmiT moTxrobas ambavTa,<br />

movlenaTa da adamianTa Sesaxeb, did da mcire SemTxvevaTa irgvliv.<br />

wignSi avtori ramdenime marad dauviwyar saxelze mogviTxrobs. igi<br />

igonebs im pirovnebebs, cxovelmyoflad rom darCenilan mis gonebaSi,<br />

gancdebsa da grZnobebSi. amdenad, hgavs igi mxatvrul narkvevTa nakrebs,<br />

romelTagan TiToeuls hyavs mTavari personaJi ­ TviTon avtori.<br />

mSobliur sofel maCxaanSi gamarTul s. faSaliSvilis 70-e<br />

78


wlisTavis aRsaniSnav iubileze moxsenebiT gamosuli prof. s. xuciSvili<br />

mwerlis mogonebebis wignsac Seexo. misi TqmiT `wignis pirveli<br />

monakveTis saTauri _ `dReni Cemi cxovrebisa" erTi rusulidan<br />

Targmnili piesis saTauris Soreuli analogia, magram srulad sxvagvari<br />

masalis Semcveli. am nawilSi is kaxeTi Cans, romelic dilis<br />

bind­bundSi curavs siRnaRis bastionidan... bavSvobis dro da maSindeli<br />

STabeWdilebebi gamouwvevia s. faSaliSvils... es misi gulis nakarnaxevia,<br />

romelsac adamiani xSirad didxans, sakuTrad da TavisTvis inaxavs,<br />

radgan igi mxolod misia, misi sakuTari samyaroa, misi TvaliT danaxuli<br />

qveyanaa" (14, saqme 28649-35, f. 1) .<br />

`dauviwyari Sexvedrebis" ara marto am nawils, aramed TiToeul<br />

Tavs erTi ganwyobileba gasdevs. es aris monaTxrobi im kacisa, romelsac<br />

Tavisi siymawvile ukve cxra mTas iqiT darCenia. wignis ganwyobilebas<br />

swored cxra mTas iqiT darCenili siymawvilis gaxseneba ayalibebs.<br />

marTlac, s. faSaliSvili, romlisTvisac xalxSi gamosvlasa da<br />

mwerlad CamoyalibebaSi bevr adamians sikeTisa da daxmarebis xeli<br />

gauwvdia, bunebrivia, maTi gaxsenebiT amaRlebul ganwyobas qmnis. siko<br />

faSaliSvilTan daaxloebul adamianebSi iseTebsac vxvdebiT, romelTa<br />

saxelebi da saxeebi aTbobdnen ara erTi romelime pirovnebis gulsa da<br />

suls, aramed mTel qarTvel ers.<br />

`dauviwyari Sexvedrebi" s. faSaliSvilis bavSvobis gaxsenebiT<br />

iwyeba. avtori marTlac didxans inaxavda gulSi Tavis<br />

bavSvobisdroindel saqveyno xmianobas, `axalTaobis" pirveli<br />

revoluciis ambebs. momavali mwerlis Tvalwin iwyeboda qveynis<br />

`areuloba", romelic uceb moedo kaxeTs, siRnaRs da mis mSobliur<br />

maCxaansac. garewarTa TviTnebobas da jaSuSobas sazRvari ar hqonda.<br />

maSin jer kidev pataram, momavalma mweralma, sakuTar Tavzec iwvnia<br />

reaqcionerTa Tofis duglugi da Ceqmiani wixli, ris Sedegadac igi<br />

siRnaRis gamoCenil eqim kola jandierTan waiyvanes samkurnalod.<br />

memuarebis avtori TviTmxilveli da mowme iyo im Casafrebebisa da<br />

terorisa, rac maSin datrialda qveynad. maSindeli `cecxlgamovlili<br />

dReebis" xilvas didi STabeWdileba mouxdenia momaval mweralze.<br />

s. faSaliSvilis wignis erTi mTavari xazi aris is, rom igi arsad<br />

79


Cerdeba gamoCenil pirovnebaTa cxovrebisa da moRvaweobis srulad<br />

aRweraze. avtori am adamianTa saqmianobis mTavar damaxasiaTebel<br />

mxareebs gadmogvcems da maTTan Tavisi urTierTobisa da<br />

damokidebulebis ramdenime fragments ixsenebs. magram xSir SemTxvevaSi<br />

iseT, saocrad did, monumentur suraTs qmnis, rom Zneli xdeba romelime<br />

CarCoSi misi moqceva. nimuSad SeiZleba aRniSnuli wignis is monakveTi<br />

moviyvanoT, romelSic avtori vaJa­fSavelasTan Sexvedras exeba an akaki<br />

wereTlis gacnobasa da kita abaSiZesTan urTierTobaze mogviTxrobs.<br />

siko faSaliSvilis memuarebis wignSi didi adgili aqvs daTmobili<br />

mogonebas akaki wereTelze. avtori mogviTxrobs zogierTi iseTi<br />

sayuradRebo faqtis Sesaxeb, romelsac adgili hqonia didi mgosnis<br />

cxovrebaSi, magram mkiTxveli sazogadoebisaTvis aqamde ucnobi iyo.<br />

cnobil adamianebze bevrs weren. TiTqmis Znelia akaki wereTelze<br />

moigono rame, rac sxvasac ar aRunusxavs, magram siko faSaliSvili mainc<br />

poulobs didi mgosnis xasiaTis erT mxares. igi mogviTxrobs didi<br />

akakisa da rusi meetlis saubris erT saintereso epizods. am epizodis<br />

mixedviT rus meetles akakis iubiles aRsaniSnavi saRamos monawileni<br />

mieyvana TaigulebiT xelSi. imave meetles SemTxveviT xvda wilad<br />

TeatrSi akakis miyvanac. ucnobma meetlem igrZno akakis sidiade.<br />

Casvlisas man mgosans fuli ar gamoarTva. akakis gaukvirda, maT Soris<br />

gaimarTa saubari, raSic s. faSaliSvili akakis xasiaTis ramdenime<br />

saintereso Strixs warmoaCens.<br />

akakis gansakuTrebiT ainteresebda samwerlo asparezze gamosuli<br />

axalgazrdoba _ gadmogvcems s. faSaliSvili. mgosnis `gulisxmierebis<br />

damaxasiaTebeli iyo Cemdami misi yuradRebac. masTan araerTxel<br />

vyofilvar ojaxSi. momismenda, mesaubreboda, damarigebda da Tavi ise ki<br />

ar eWira, rogorc dadafnul olimpiels... swavlas skolis gareT<br />

vRebulobdi da gulSematkivari megobrebis rCeviT moskovs davapire<br />

wasvla Saniavskis kerZo universitetSi Sesasvlelad. akakis Sevbede Cems<br />

saRamoSi monawileobis miReba" (50).<br />

aRniSnuli saRamos gamarTva 1913 wlis 23 aprils q. gorSi yofila<br />

ganzraxuli. s. faSaliSvils, rogorc damwyeb poets, moskovSi<br />

gasamgzavreblad garkveuli Tanxis Segroveba esaWiroeboda. akakis<br />

80


monawileoba didZal xalxs moizidavda saRamoze. amitom mxcovani poeti<br />

siamovnebiT dasTanxmebia sikos Txovnas da upasuxia, rom mag keTil<br />

saqmeSi xelis momarTvas Cemi siberec ver SemiSliso. magram, samwuxarod,<br />

maSin avadmyofobis gamo akaki gorSi gamarTul literaturul saRamos<br />

ver daeswro.<br />

gavida Svidiode Tve da 1913 w. 2 noembers qalaq gorSi kvlav<br />

gaimarTa s. faSaliSvilis literaturuli saRamo. didma akakim<br />

gansakuTrebuli gulisxmiereba gamoiCina axalgazrda poetisadmi da<br />

udidesi mxardaWera aRmouCina mas. misi Casvla q. gorSi TviT akakisTvis<br />

iqca udides triumfad. rogorc mogonebis avtori gadmogvcems _ mis<br />

molodinSi `mTeli qarTli SeinZra". saRamoze akakim waikiTxa Tavisi<br />

axali (jer kidev daubeWdavi _ T. g.) poema `raWa­leCxumi". taSiscemas da<br />

ovaciebs bolo ar hqonda. amis Semdeg `scenaze gamodis axalgazrda<br />

mgosani s. faSaliSvili da eqspromtad warmoTqmuli leqsiT _ `eris<br />

varskvlavs" _ mimarTavs didebul stumars. sulganabuli usmens darbazi<br />

mSvenier leqss, xangrZlivi taSiscemiT daajildoes faSaliSvili. akaki<br />

hkocnis patara mgosans... faSaliSvilma warmosTqva meore leqsi<br />

`simRera", kvlav mxurvale taSi..." (35).<br />

meore dRes didebul stumars goris qalTa mecenaturma sazogadoeba<br />

`mandilosanma" umaspinZla. es iyo axalgazrdobasTan Sexvedrac.<br />

Rvawlmosil poets axalgazrdebi miesalmnen. s. faSaliSvili<br />

განsakuTrebiT aRniSnavs vaJa­fSavelas Svilis _ levan razikaSvilis<br />

mSvenier sityvas. aRfrTovanebul akakis SesaniSnavi patriotuli sityviT<br />

upasuxia axalgazrdebisTvis da Tavisi gamosvla Semdegi poeturi<br />

striqonebiT daumTavrebia:<br />

`is mixarebs moxucs grZობას,<br />

guls is mxvdeba Svebis israd,<br />

mSobel qveynis samsaxursa<br />

rom Rebulobs Svili kisrad!<br />

aseT Svilebs saimedod<br />

TqvenSic xedavs Cemi Tvali, _<br />

mitomac mwams ase mtkiced<br />

saqarTvelos momavali!"<br />

81


es leqsi akakis arsad gamouqveynebia. pirvelad igi s. faSaliSvils<br />

mouyvania Tavis werilSi `saRamo gorSi", romelic 1945 wlis 9<br />

Tebervlis gaz. „komunistSi" daibeWda. aRniSnuli werili avtorma akakis<br />

gardacvalebidan 30 wlisTavs miuZRvna.<br />

s. faSaliSvilis gadmocemiT, akakis Turme gansakuTrebiT xiblavda<br />

kaxeTi, magram saZnelo mgzavrobis gamo sul orjer mouxerxebia Telavsa<br />

da siRnaRSi Casvla.<br />

did poets natvrad hqonia, kidev erTxel enaxa es mSvenieri mxare,<br />

magram isev mgzavrobis sirTule iyo ZiriTadi mizezi am wadilis<br />

Seusruleblobisa. im wels kidec mTavrdeboda kaxeTis rkinigzis<br />

mSenebloba da amiT gulmocemulma s. faSaliSvilma, 1914 wlis<br />

zafxulSi, mxcovani poeti miiwvia Tavis literaturul saRamoebze<br />

sofel qvemo maCxaanSi, siRnaRsa da TelavSi. akakis mtkice dasturi<br />

miucia da sikosac samzadisi dauWeria.<br />

kaxeTSi pirveli mogzaurobisas _ yvarelSi _ akakisTvis samagaliTo<br />

maspinZloba gauweviaT kaxeTis Tavadaznaurobis marSals, ganaTlebul da<br />

patriot pirovnebas iuri WavavaZes da mis meuRles, mSvenebiT da<br />

sidarbaisliT ganTqmul elene iv. WavWavaZisas, didi ilias biZaSvils.<br />

am mogzaurobisa da maspinZlobis Sesaxeb literaturis mateaneSi<br />

maSin eqvTime TayaiSvils daubeWdavs Tavisi mosazrebani, rac Zalzed<br />

sawyenad miuRia qalbaton elenes. amis gamo mas siko faSaliSvilisTvis<br />

miuweria eqvTimesadmi sayveduris werili, pirveli, imis gamo, rom eqvTime<br />

ganixilavs ilia WavWavaZis meuRlisa da misi mulis, liza saginaSvilis<br />

urTierTdamokidebulebis sakiTxs, rac elenes TqmiT, sruliad<br />

arasainteresoa istoriisaTvis da meorec, imis gamo, rom eqvTimes<br />

werilis mixedviT `yvarelSi iuri WavWavaZem (generlis Zmiswulma)," viTom<br />

akakisaTvis mowyobili zeimis xarjebis dasafaravad aTi desetina miwa<br />

gayidao. `es adgili (ilias meuRlisa da misi mulis, liza saginaSvilis<br />

urTierTobas rom SeeZeba _ T. g.) cud STabeWdilebas stovebs, me mgoni,<br />

mkiTxvelzed! me darwmunebuli var, redaqtori bevrs gamostovebda da<br />

kargi iyo, esec gamoetovebinaT!?" (14, saqme 28650-65, f. 1).<br />

elene WavWavaZe eqvTimes werilis Zalze ukmayofiloa. mas isic<br />

cudad aRuqvams, rom iuri WavWavaZe werilis avtors moxsenebuli hyavs<br />

82


generlis Zmiswulad. q­ni elene ganmartavs, rom iuri WavWavaZe TviTon<br />

aris sazogado moRvawe da aravis ZmiswulobiT moyvana ar iyo saWiroo.<br />

iqve, gadaWriT uaryofs aTi desetina mamulis gayidvis faqtsac.<br />

akaki wereTlisadmi miZRvnil zeims maSin didZali xalxi daswrebia<br />

da xma gamosula, TiTqos es arnaxuli maspinZloba iuri WavWavaZes aTi<br />

desetina mamulis gayidvis fasad daujdao. eqvTimem Tavis mogonebebSi<br />

gaimeora aTi desetina mamulis gayidvis ambavi. qalbatoni elene s.<br />

faSaliSvils swers, rom mamulis gayidva iuri WavWavaZes fiqradac ar<br />

mosvlia, amis gareSec hqoniaT saSualeba, rom `im sasiqadulo<br />

adamianisaTvis" zeimi moewyoT.<br />

meored da ukanasknelad akaki siRnaRs swvevia elisabed<br />

WavWavaZe­marjaniSvilis mipatiJebiT. didi poeti aRfrTovanebuli<br />

darCenila siRnaRelTa maspinZlobiT.<br />

rac Seexeba akakis maCxaanSi miwvevas da iq gamgzavrebis saqmes, igi<br />

ganuxorcielebeli darCa. am sakiTxis warmatebiT gadaWris mTavar<br />

xelisSemSlel faqtorad sxva mizezebTan erTad qceula imxanad<br />

siRnaRSi axlad daarsebuli gazeTi `xma kaxeTisa", romelsac, sikos<br />

TqmiT, Tbilisidan Camosuli `vaWrebis ideologi" kote tyavaZe<br />

redaqtorobda. mas `xma kaxeTisaSi" werili daubeWdavs, didi mgosnis<br />

stumroba udrood miuCnevia da sjobia akaki SemodgomiT gvewvioso _<br />

ganucxadebia. elene WavavaZe Tavis werilSi am sakiTxsac exeba. igi s.<br />

faSaliSvils mkacri tonis gamo usayvedurebs da mianiSnebs: Tu<br />

gadaaTvalierebs aRniSnuli gazeTis nomrebs, naxavs, rom `es gazeTi sul<br />

mefis moxeleebis da im drois reJims uCivis da agreTve movaWreebis<br />

aRviraxsnilobas... Tqven ki swerT vaWrebis organo iyoo?!... `akakis iq<br />

misvla ar undodaTo". yvelam viciT, rom kaxeTSi yvelazed saukeTeso<br />

dro Semodgomaa, gana amisaTvis isini dasaZraxisi iyvnen, rom undodaT<br />

yvela mxriT esiamovnebinaT Zvirfasi adamiani" (14, saqme 28690, f. 3-4).<br />

sikosTvis erTgvar dabrkolebas warmoadgenda is, rom mas Tavisi<br />

Raribuli saxl­kari didi poetis dasaxvedrad Sesaferisad ar miaCnda.<br />

amitom, TavisTan axlos mcxovreb biZaSvils, Saqro faSaliSvils<br />

SeuTanxmda _ akakis mis mSvenier kar­midamoSi miiwevdnen. CvenSi xom<br />

arsebobs gamoTqma _ `mezobelo karisao...", magram aseTic viciT _<br />

83


`Tvali Tvalis mteriao..." sikos biZaSvils Zvirfasi stumris miRebis<br />

molodinSi SeuZenia rbili aveji, graviurebi, fardebi. roca saxlis es<br />

morTuloba sofelSi Cautania da gaugiaT, ojaxi akakis maspinZeli<br />

iqnebao, sxva ufro mdidar mezoblebs meSCanuri buzRuni dauwyiaT _<br />

xedavT? namojamagirali da misi biZaSvili Cvenze win dgebiano... maS<br />

vnaxoTo da sxva. am meSCanuri gamoxtomebisaTvis, rogorc s.<br />

faSaliSvili gadmogvcems, tonis mimcemi adgilobrivi (siRnaRis) gazeTi<br />

`xma kaxeTisa" yofila.<br />

kaxeTSi samogzaurod mzadyofnaSi akaki Tbiliss icdida. es iyo 1914<br />

wlis agvistos damdegs. roca siko faSaliSvili TbilisSi dabrunda da<br />

akakis moaxsena yovelive, tkbilxmovan mgosans mSvidad uTqvams, rom eg<br />

araferia, Cven saRamo gavmarToT da mag `moZuleT" nu SemovuSvebTo.<br />

aqedanac kargad Cans, Tu rogori mondomeba gamouCenia mxcovan poets<br />

kaxeTSi samogzaurod. magram im `moZuleTa" azri rom siRnaRis presam<br />

qveyanas amcno da akakis `xma kaxeTisa" gadaukiTxavs `gazeTi Suaze<br />

gaglija, daWmuWna, iatakze daanarcxa da tyavaZis misamarTiT metad<br />

magari gamoTqma ixmara _ ra zrdilobaa, gazeTSi saqveynod rom<br />

gamovuWenebivar... nawyenma sinanuliT miTxra: erTob mewada am sibereSi<br />

kaxeTi kidev erTxel menaxa, magram aseTi stumroba ar SemiZlian, axla<br />

kaxeTSi veRar wamoval, ara uSavs, wavideT imereTs da saRamoebi iq<br />

movawyoTo" (43, 81-82). didi poetis wadils axdena aRar ewera. imave wlis<br />

Semodgomaze akaki saCxeres wavida, sadac im zamTars loginad Cavarda da<br />

male geniosma poetma samudamod daxuWa Tvali.<br />

akakisTan axlo megobrobisa da misi saxelis mimarT siko<br />

faSaliSvilis Rrma pativiscemis gamoZaxilia maSindeli saistorio da<br />

saeTnografio sazogadoebis saxeliT, am sazogadoebis Tavmjdomaris<br />

eqvTime TayaiSvilis mier gagzavnili xelnaweri werili (dawerilia<br />

sazogadoebis titulovan furcelze, daTariRebulia 1915 wlis 9<br />

qristeSobisTviT), romelSic avtori axalgazrda poets atyobinebs, rom<br />

momavali wlis 26 ianvars dagegmilia `Cveni qveynis dideba akaki<br />

wereTlis" gardacvalebidan erTi wlis Tavze `mgosnis pativis sacemlad"<br />

miZRvnili saliteraturo saRamos Catareba. `saqarTvelos saistorio da<br />

saeTnografio sazogadoebis sabWom daadgina mogmarTosT Tqven TxovniT,<br />

84


miiRoT monawileoba aRniSnul saRamoSi Tqveni sakuTaris leqsis<br />

wakiTxviT mgosnis Sesaxeb" (14, saqme #28651_53) da sTxovs rac SeiZleba<br />

male acnobos pasuxi. aRniSnuli sazogadoebisa da misi Tavmjdomaris,<br />

didi mamuliSvilisa da mecnieris es werili axalgazrda poetis<br />

aRiarebasac warmoadgens.<br />

s. faSaliSvilis memuarebis wignis mniSvnelovan nawils moicavs<br />

`arwivi vnaxe daWrili". saTauridanac advili misaxvedria, rom avtoris<br />

mogoneba mTis arwivs, vaJa­fSavelas exeba.<br />

TbilisSi Camosuli siko faSaliSvili Tavdapirvelad `droebis"<br />

redaqciaSi gazeTebis damtareblad muSaobda. am dros piradad gaecno<br />

igi vaJa­fSavelas. bavSvobis wlebSi, sofel maCxaanSi, alaznis<br />

saZovrebzec gaegona didi vaJas saxeli momaval poets. `vaJa­fSavelas<br />

saxeli pirvelad mwyemsisagan gavigone, es iyo bavSvobis wlebSi, roca<br />

mindvrad vizrdebodi da menaxire mwyemsebSi vtrialebdi" (43, 83)..<br />

mogonebaTa avtoris TqmiT es mwyemsi mose begiaSvili yofila, kargi<br />

meCongure, romelic mwyemsur `saRamoebze" hyveboda sxvadasxva sagmiro<br />

ambebs, xolo `aludas Sairs", Turme Congurzec xSirad amRerebda.<br />

mose begiaSvili vaJas axlo scnobia, magram misi poezia mTieli<br />

mwyemsebisagan Seuswavlia. patara sikos Tvalwin, vaJas saxiT, TandaTan<br />

`daixata kaci, romelsac qristes xatTanac hqonda saerTo, arwivTanac..."<br />

(43, 86). 1990 wlis zamTars vaJa droebis redaqcias swvevia. sikos<br />

gadmocemiT, karebi SeaRo Suaxnis, maRalma, odnav tanxmelma kacma. mas<br />

gacrecili, muqi Sindisferi zedaCoxa ecva da mxrebze `aqlemis yelis"<br />

baci yabalaxi hqonda gadagdebuli. xelSi eWira CoxasaviT gacrecili<br />

kravelis qudi. wvermoparsuls, koxtad gadavarcxnili, vercxlSereuli<br />

Tma saTnoebis SaravandediviT dahfenoda Sublze da naqandakari cxviri<br />

Tavisebur gamometyvelebas aZlevda mis odnav mogrZo saxes. vaJas cali<br />

Tvalis quTuTo SewiTlebul-Sewylulebuli hqonia, rasac Turme<br />

disonansi Sehqonda misi antikuri saxis nakvTebSi. srulid axalgazrda<br />

sikos, romelic iqve idga, azradac ar mosvlia, rom redaqciis stumari<br />

vaJa-fSavela iyo, radgan misi warmodgeniT cocxali vaJa arafriT hgavda<br />

im suraTs, aleqsandre yazbegTan, an Sio mRvimelTan da dimitri<br />

maCxanelTan rom hqonda did poets gadaRebuli.<br />

85


siko faSaliSvili sagazeTo redaqciebSi muSaobisas dauaxlovda<br />

vaJas. droTa svlaSi sul ufro ganmtkicda maTi nacnoboba, vaJa,<br />

„TmaSevercxlili da mwvervals aRmavali", siko, `asakiTac da<br />

SemoqmedebiTac mcirewlovani", maxlobelni gaxdnen. es, rogorc siko<br />

aRniSnavs, upirveles yovlisa, vaJas gulwrfelobis, uangarobis da<br />

ubraloebis Sedegi iyo.<br />

mogonebaTa avtori guldasmiT mogviTxrobs yovelive wvrilmansac<br />

ki, rac vaJasTan mis urTierTobas axlda Tan.<br />

s. faSaliSvili yofila momswre da TviTmxilveli gasuli saukunis<br />

10­iani wlebis saqveynod gaxmaurebuli polemikuri dapirispirebisa or<br />

bumberaz poets Soris. qarTveli mkiTxveli sazogadoeba yovelTvis did<br />

interess iCenda da iCens am sakiTxis mimarT. dResac, mravalma zepirad<br />

icis moxdenili taepebi am polemikuri leqsebidan. sakiTxi exeba akaki<br />

wereTlisa da vaJa­fSavelas cnobil paeqrobas, romelic vaJas poeturi<br />

enis kuTxurobis dagmobis gamo warmoiSva. fSavel poets diaxac sjeroda<br />

sakuTari poeturi Zalisa, magram raSic iyo uZleveli da Seudarebeli,<br />

swored iq iyo Tavmdabali da mokrZalebulic. pirad cxovrebaSi amayi da<br />

Seudrekeli, amasTan, ficxeli xasiaTis vaJa­fSavela maRalbunebovani<br />

adamianis sidinjiT ismenda Tavisi Semoqmedebis kritikas, rac arc Tu<br />

iSviaTi movlena iyo xolme mis leqsebSi dialeqturi formebisa da<br />

viwro kuTxuri terminebis moZalebis gamo.<br />

iyo dro, roca kritika vaJasken Semobrunda. maSin qarTvelma<br />

mkiTxvelma yurad iRo i. WavWavaZis Segoneba _ droa Cven, Zvelebma kalami<br />

davdoT da gza vaJas davuTmoTo, `Svlis nukris naambobis" wakiTxvisas<br />

rom warmoTqva didma iliam.<br />

`iveriis" periodidan moyolebuli 1910 wlamde vaJas Semoqmedebas<br />

TiTqos sakmaod ar afasebdnen. s. faSaliSvilis TqmiT, cnobili yofila<br />

quTaisidan gagzavnili zogierTi xelismomweris anekdoturi xasiaTis<br />

saprotesto werili `iveriis" redaqciisadmi _ vaJa­fSavelas beWdvas Tu<br />

ar uklebT, `iverias" aRar gamoviwerTo. motivad isev vaJas poeziis<br />

kuTxuri terminebiT aWreleba da ukve araerTxel miTiTebuli dialeqti<br />

mohyavdaT. vaJa­fSavela Zalze faqizi xasiaTis Semoqmedi gaxldaT. aseT<br />

SemTxvevaSi sakiTxavia, Tu visgan momdinareobs kritika. cnobilia, rom<br />

86


vaJas leqsis ena TviT akaki wereTelma daiwuna. rigiTi mkiTxvelis mier<br />

verdanaxuli sididade poeziisa, WeSmarit Semoqmeds imdenad ver SesZravs<br />

uaryofiTi emociebiT, magram didi akakis sayveduri ­ `enas giwuneb<br />

fSavelo"­o, vaJasTvis namdvilad didi gulistkenis mizezi gamxdara. es<br />

moxda maSin, roca iliaseuli Sefaseba sabolood iqna gaziarebuli<br />

qarTveli sazogadoebis mier da vaJas saxeli zvaviviT daiZra, mas iwveven<br />

saqarTvelos sxvadasxva mxareSi, umarTaven saRamoebs, asxamen xotbas.<br />

`araviTari gaampartavneba, araviTari niSnis mogeba sazogadoebisaTvis.<br />

roca am Temaze Camougdebdnen sityvas, is dinjad miugebda: ­ me es<br />

imdenad maxarebs, ramdenadac mwerlis dafaseba da siyvaruli xalxis<br />

kulturosnobas amJRavnebs, Torem Cemi mizani TviTonac vicodio" (43, 97).<br />

1910 wlis oqtomberSi vaJa­fSavela pirvelad miiwvies quTaisSi,<br />

rasac gansakuTrebuli STabeWdileba mouxdenia poetze. siko<br />

faSaliSvilis TqmiT, dRemde gamoqveynebul im mogonebebsa da<br />

recenziebSi, rac vaJas 1910 da 1913 wlebis quTaisis stumrobas exeba,<br />

ufro garegnuli mxarea danaxuli, xolo am bumberazi mwerlis sulieri<br />

mdgomareobis analizi aravis moucia. `iveriisadmi~ zemoaRniSnuli<br />

kritikuli werilebis Semdeg quTaisis inteligenciis gadawyvetileba<br />

vaJa­fSavelas miwvevis Sesaxeb didi poetis gansakuTrebuli sixarulis<br />

mizezi gamxdara.<br />

mogonebaTa avtori, s. faSaliSvili, srulyofilad aRwers vaJa­<br />

fSavelas quTaisSi meored miwvevis faqts.<br />

1913 wlis 18 Tebervals q. gorSi gaumarTavT literaturuli saRamo<br />

vaJas monawileobiT. sxvebTan erTad am saRamos monawile yofila siko<br />

faSaliSvilic, romlis gadmocemiTac, saRamos dawyebis win, goris<br />

Teatris SenobaSi misula ucnobi stumari quTaisidan, axalgazrda poeti<br />

akaki svani, igive akaki margiani (poet revaz margianis mama _ s. f.).<br />

stumars vaJasTvis werili gadaucia da piradad uTqvams, rom quTaisis<br />

inteligenciis davalebiT TqvenTan gamomgzavna petre yifianma da<br />

gTxovaT quTaiss CamobrZandiT literaturul saRamoSi monawileobis<br />

misaRebado. vaJas werili waukiTxavs da sixarulisagan didi sulieri<br />

mRelvareba dastyobia. `vaJasTan axlos videqi maSin, ase kmayofili saxiT<br />

jer ar myavda nanaxi. cdilobda, magram aRelvebas ver malavda. es<br />

87


gulwrfeli, namdvili sixaruli iyo. karga xans dumda" (43, 98). werilis<br />

mixedviT ori dRis Semdeg, 20 Tebervals saRamo unda gamarTuliyo. vaJa<br />

cota Seyoymanebula. `vfiqrob, swored im yoymanisa da aRtacebis<br />

momentSi daebada mas idea SesaniSnavi leqsisa `imereTs" (43, 99). -<br />

ixsenebs s. faSaliSvili. vaJas gorSive Tan xlebia Tavisi axloblebi -<br />

Tedo da mixa razikaSvilebi, Tedos ufrosi qaliSvili gulqani. yvelas<br />

Zalze gaxarebia vaJas quTaisSi miwveva. meore dRes vaJas TavisTan<br />

uaxlebia gulqani da siko faSaliSvili da gamgzavrebula quTaiss.<br />

gaiares wifis gvirabi..., moliTi..., vaJa kupeSi Sesula da dasasveneblad<br />

wamowolila. SorapanTan poets ukve xelSi sWeria naweri furceli da<br />

sikosTvis gadaucia wasakiTxavad. jer isev melanSeuSrobeli, xelnaweri<br />

iyo leqsi `Serigeba imereTTan", romelic ase iwyeboda:<br />

`erTxanad Cemi mwyevaro,<br />

lixTiqeTuro dedao!<br />

gavige Samrigebixar,<br />

mec SenTan salams vbedavo!.."<br />

siko da gulqani iyvnen am SesaniSnavi leqsis pirveli wamkiTxvelni<br />

da erTgvarad kritikosebic. am `pirvel kritikosebs" miuciaT pirveli<br />

SeniSvnebic. urCeviaT, amoeRo sityva `mwyevaro". vaJas uyoymanod miuRia<br />

axalgazrdebis rCeva. kidev dalodebia SeniSvnas.<br />

` _ sxvafriv SesaniSnavia..., ­ara Cemi baxlebo, ara! magas me amaRam<br />

quStaras gavkrav, aq mzada maqvs! da RimiliT Tavze xeli dairtya" (43,<br />

101).<br />

quTaisSi vaJas didZali xalxi daxvedria. igi sastumro `iveriaSi"<br />

daubinavebiaT. im RamiT sawer magidas misjdomia da diliT isev Tavisi<br />

`kritikosebi" mouxmia. amjerad ukve, leqsi sabolood srulyofili<br />

gadaucia maTTvis. sityva `mwyevaro" `mZraxavod" Seucvlia, `gavige<br />

Samrigebixar"-s nacvlad `vxedav rom Samrigebixar". saTauric `Serigeba<br />

imereTTan" gadauSlia da daurqmevia `imereTs". imave diliT leqsi vaJas<br />

zepirad dauswavlia.<br />

quTaisSi arnaxuli Sexvedra da saRamo gaumarTavT didi<br />

mgosnisTvis. meore dRes vaJa Sexvedria qarTuli gimnaziis moswavleebs,<br />

gadauRia samaxsovro fotoebi d. kldiaSvilTan da sxva quTaisel<br />

88


moRvaweebTan.<br />

Semdeg eqskursia bagratis taZris nangrevebze... didi gulis siTboTi<br />

da siyvaruliT gaucilebiaT vaJa quTaisidan.<br />

swored is dReebi aRiniSna vaJa­fSavelasa da akaki wereTlis<br />

poeturi diskusiiT. 18 Tebervlis gazeT `TemSi" daibeWda akakis leqsi<br />

`enas giwuneb fSavelo". gazeTi teqnikuri mizezebis gamo ramdenime dRis<br />

dagvianebiT gamovida. vaJa goridan quTaiss ise gaemgzavra, rom am leqsis<br />

Sesaxeb, cxadia, araferi icoda. quTaisidan dabrunebuls, isev gorSi<br />

miutanes `Temis" 18 Tebervlis gamoSveba. vaJas waukiTxavs leqsi da<br />

erTgvarad gawbilebuli darCenila. akakis leqsis mizezi _ enis<br />

kuTxuroba, rac fSavel poets ukve daZleulad da warsulad miaCnda,<br />

isev win gadaeRoba da mere rodis, `imereTTan axladSerigebuls" da<br />

swored quTaisidan aRfrTovanebiT wamosuls. xasiaTgamocvlil vaJas<br />

pasuxis gacemac maSinve daupirebia, magram `saxalxo gazeTis"<br />

TanamSromlebs dauSoSminebiaT, mxcovan poets gavanawyenebTo da vaJasac<br />

xeli auRia ganzraxvaze. mkiTxvelisaTvis interesmoklebuli ar iqneboda<br />

codna imisa, Tu ra saleqso konturebs ayalibebda vaJas poeturi<br />

azrovneba im `cxel gulze", magram vaJa imxanad ise wavida Cargals, rom<br />

akakisadmi udidesi pativiscemisa da mokrZalebis gamo, sayveduri ar<br />

dascdenia.<br />

mainc ratom moxvda akakis leqsi gazeT `Temis" 18 Tebervlis<br />

nomerSi? Zneli savaraudoa, rom igi vaJas quTaisSi miwvevas daamTxvies.<br />

Tumca `Temis" redaqcias, im dReebSi aRniSnuli leqsis dabeWdvisgan<br />

mainc unda Seekavebina Tavi. amas am mogonebis avtoric aRniSnavs. aqve<br />

davsZenT, rom kidev ufro imdenad gaurkvevelia `Temis" redaqciis<br />

pozicia, ramdenadac iqve, imave svetSi, akakis leqsis Semdeg iwyeba poeti<br />

qalis `gandegilis~ (dominika erisTavi) arc Tu mcire moculobis<br />

werili saTauriT: `mgosani vaJa­fSavela", romelic eZRvneba didi poetis<br />

moRvaweobis 35-e wlisTavs. avtori aRniSnavs vaJas gaWirvebul<br />

mdgomareobas da mimarTavs sazogadoebas - `...mgosnis satrfo samSoblos,<br />

mivmarTav vaJas pativismcemelT, mivmarTav wera­kiTxvis sazogadoebas da<br />

gansakuTrebiT axalgazrda saqarTvelos, dauyovnebliv Seudgnen imis<br />

mogvarebas, Tu ragvarad uzrunvelyon Cveni sayvareli mgosani... vaJam<br />

89


evri ram ganZi SesZina Cvens mwerlobas da aq mas xeli Seuwyo swored<br />

Tavisma piradma sulierma Zalam _ sxva mis pirobebSi Cahklavda,<br />

CaaxSobda ciT boZebul niWs.<br />

naTqvamia, Sin rom col­Svili simSiliT giwydebodes, gareT tablas<br />

ra xeli aqvso" (6). iqvea redaqciis minaweri: `Cveni mxriT suliT da<br />

guliT vuerTdebiT mwerali qalis mowodebas da vuZRvniT am sagans<br />

calke werils" (6).<br />

safiqrebelia, rom redaqciis muSakebs akakis leqsi mwvave kritikul<br />

gamosvlad ar miuCneviaT, Torem fSaveli poetisadmi maTi pativiscemiTi<br />

damokidebuleba da keTilganwyoba udavoa.<br />

vaJas, CargalSi yofnisas, mizanSewonilad miuCnevia gamoxmaureboda<br />

aRniSnul kritikas da dauweria Tavisi `dagvianebuli pasuxi akakis". es<br />

leqsi imave wlis maisis bolos Tbiliss Camoutania da dasabeWdad siko<br />

faSaliSvilisTvis gadaucia. `ai, mec davCxapne sapasuxo... nu damzardebi,<br />

geTayva, miTxove redaqcielebs dResve damibeWdon, koreqtura Senze iyos,<br />

magram jer wavikiTxoT!<br />

da daiwyo kiTxva. kiTxulobda iseTi paTosiT, TiTqos iqve<br />

yofiliyos akaki, romelsac Tavisi poeturi gulis pasuxs usabuTebda"<br />

(43, 104).<br />

`bumberazTa kamaTi" damTavrda `braldebulis" pasuxiT. vaJas leqss<br />

gansakuTrebuli STabeWdileba mouxdenia redaqciis TanamSromlebze.<br />

`saxalxo gazeTis~ redaqtors, aristo WumbaZes, leqsi maSinve<br />

gaugzavnia stambaSi. meore dRes ki `saxalxo", rogorc ityvian, `dRis<br />

lursmani" yofila.<br />

es kamaTi iyo namdvili literaturuli polemika yvela eTikuri<br />

normis dacviT. mokamaTeTa urTierTkritika Rirseul pirovnebaTa da<br />

SemoqmedTa sidarbaislis SesaniSnavi nimuSia:<br />

−es erTi mxridan.<br />

`enas giwuneb fSavelo,<br />

mgosano maRal mTisao,<br />

Tumc ki gviTesav margalits,<br />

mkiTxvelic imas mkisao".<br />

`ros davapire sityvis Tqma,<br />

90


−meore mxriT.<br />

uceb Tavzari dameca,<br />

sityva mosuli saTqmelad<br />

enaze momwyda, gameqca".<br />

maTi kamaTi RvTiur urTierT sityvaTmigebas hgavs da taqtic misive<br />

Sesatyvisia. igi monawileTa Sesaferi namdvili literaturuli formebiT<br />

dasrulda. rogorc s. faSaliSvili ambobs, TavianTi sicocxlis mwuxris<br />

moaxloebisas orma bumberazma erTmaneTs leqsiT uTxra gulisnadebi,<br />

magram, rogorc gamowvevaSi, ise pasuxSi piraduls odnavadac ar<br />

gadauxria zomierebis saswori. isini sazogado tkivilebze, misi<br />

keTildReobis survilebiT gamoexmauren erTmaneTs. am diskusiiT uTuod<br />

davalebuli datoves Cveni poezia, mogebuli darCa mkiTxveli<br />

sazogadoeba, qarTuli poezia da mTlianad literaturis istoria.<br />

kamaTis aseTi saxe arasodes dahkargavs Tavis xibls.<br />

s. faSaliSvili amayobda vaJasTan siaxloviT. rogorc ukve<br />

aRvniSneT, vaJa­fSavelas Zalze moswonebia sikos leqsi `maS, gamarjoba<br />

tkbilo sicocxlev". mogonebaTa avtori zedmiwevniT aRwers vaJas<br />

xasiaTis yovelgvar gamovlinebas. restoran `anagaSi" qeifisas momReral<br />

Savtrifonas Tavidan oriode sevdiani leqsi daumRerebia, maT Soris<br />

erTi isev sikos leqsis striqonebi:<br />

`yurs nu daugdeb Cemsa simReras,<br />

Torem agiSlis gulis iarebs..."<br />

momRerals vaJasTvis uTqvams, es simRera sikos leqsidanaao. did<br />

poets saxe moRrublvia da wyromiT miumarTavs sikosTvis - Cemgan nu<br />

gewyineba, magram Zalian dagiSavebia, axalgazrda xar, simReriT<br />

varskvlavebs unda eTamaSebode, Sen ki wuwuneb da `gulis iarebs"<br />

gviSlio. es mkvaxe sayveduri bolos mainc Seurbilebia da `xalisi<br />

gakliaT axalgazrdebs"-o - dasZina Turme. Sio mRvimeli SekamaTebia da<br />

misive leqsebidan mouxmia sevdiani magaliTebi, magram Savtrifonas `maS<br />

gamarjoba tkbilo sicocxlev" wamouwyia da vaJac aRtacebaSi mosula.<br />

mogonebaTa avtoris gadmocemiT `mTis arwivs" uxaliso leqsebis gamo<br />

kamaTi Tedo razikaSvilTanac (vaJas Zma) mosvlia xolme.<br />

vaJa-fSavela Tavidanve yuradRebas iCenda sikosadmi. zemoT vTqviT,<br />

91


om vaJam igi iaxla quTaiss, mimowera hqonda masTan. pirveli Sexvedris<br />

dRidanve axlo urTierToba damkvidrda maT Soris. vaJa­fSavela<br />

maCxaanSi, faSalianT maranSic mjdara da fuZe­Weri daulocia.<br />

axalgazrda siko faSaliSvils yovelTvis hqonda didi poetis<br />

gulisxmierebis imedi. vaJa­fSavelasadmi gagzavnil werilSi igi wers:<br />

`gadavwyvite `saRamo" gavmarTo ramodenime alagas da Tumca es saRamoebi<br />

xoleris bacilebsaviT moedo yvela kuTxeebs, magram mainc imedi maqvs,<br />

rom rame damrCes" (13, 273). iqve, werilis avtori mokrZalebulad sTxovs<br />

did mgosans, rom iqneb dasdos pativi da monawileoba miiRos mis<br />

literaturul saRamoSi, romlis gamarTvac s. faSaliSvils axlo<br />

momavalSi TelavSi hqonia ganzraxuli. vaJas monawileoba literaturul<br />

saRamoSi did saxalxo dainteresebas gamoiwvevda da damswre<br />

sazogadoebac erTiorad meti iqneboda. amitom s. faSaliSvili, romlis<br />

literaturul saRamosac ar hqonda `vaWruli mizani, jibis gasqeleba",<br />

gamoTqvams imeds didi mgosnisadmi, rom gamoiCens mamobriv lmobierebas,<br />

uars ar etyvis Telavs Casvlaze. vaJas daswreba imden avtoritets<br />

SesZenda saRamos, rom faSaliSvili Txovs mas, acnobos Camosvlis<br />

ricxvi da im dRes daniSnavda Tavis RonisZiebas.<br />

siko faSaliSvilis nacnob­megobarTa wre moicavda sxva erovnebis<br />

warmomadgenlebsac. mogonebaTa wignSi igi didi siTboTi<br />

mogviTxrobs cnobil somex klasikos ovanes TumanianTan guliTadi<br />

urTierdamokidebulebis Sesaxeb. siko TbilisSi mcxovreb mraval<br />

araqarTvel moRvawesTan megobrobda.<br />

siko faSaliSvilisaTvis pirvelad didi ovanesis Sesaxeb Tavis<br />

mezobel somex Jurnalists artem CiRians uambnia.<br />

erTxel kidev, TbilisSi gamomaval somxur gazeT `banvori Zainis"<br />

TanmSromels misak qalaSians misTvis ovanes Tumanianis rCeuli robaiebi<br />

uCuqebi aseTi warweriT: `waikiTxe mezobelo da megobaro, Cven<br />

erTmaneTis kulturas unda vicnobdeT. ovanes Tumaniani CvenTvis igivea,<br />

rac TqvenTvis akaki wereTeli" (43, 124). sikos Zalze mowonebia es<br />

robaiebi, romelTa Sinaarss igive misakis daxmarebiT ecnoboda.<br />

qarTvel poets gadauwyvetia zogierTi leqsis Targmna ovanesis<br />

wignidan. amisaTvis mas daxmareba uTxovia gamoCenili<br />

92


mxatvar­peizaJistisTvis, kavkasiaSi da ruseTSi cnobili giorgi<br />

baSinjaRianisTvis, romelic siRnaReli yofila da ojaxic<br />

qarTulenovani hyolia. baSinjaRians ucnobebia, rom maSin ovanesis<br />

leqsebis Targmnaze misive daxmarebiT ukve muSaobda ioseb griSaSvili<br />

da sikosac xeli auRia Tavis ganzraxvaze.<br />

ovanes Tumaniani umTavresad saqarTvelos dedaqalaqSi cxovrobda.<br />

swored aq, TbilisSi k. balmontis literaturul saRamoze gaecno mas s.<br />

faSaliSvili. ovanesi intensiurad muSaobda qarTul­somxuri kulturis<br />

urTierTdaaxloebis sakiTxebze. igi xSirad sakuTar binaze awyobda<br />

darbazobebs da iwvevda qarTvel poetebs. maT Soris araerTxel yofila<br />

s. faSaliSvilic. ovanesisaTvis `samagieros gadaxdis" saSualeba erTxel<br />

sikosac mieca. kerZod, 1923 wlis ivlisSi, TbilisSi, wiTeli armiis<br />

centralur saxlSi gamarTul literaturul saRamoze s. faSaliSvilma<br />

ovanes Tumanianic miiwvia, rasac ovanesi siamovnebiT dasTanxmebia da<br />

sakuTari leqsis wikiTxvis survilic gamouTqvams. magram im dReebSi<br />

SeuZlod gamxdara da `rogorc sityvis patrons", amis Sesaxeb winaswar<br />

Seutyobinebia s. faSaliSvilisTvis. ovanesis werili darbazSi<br />

SekrebilT waukiTxa saqarTvelos mweralTa kavSiris maSindelma<br />

Tavmjdomarem kote mayaSvilma, romelic uZRveboda am saRamos. srulad<br />

gavecnoT werils:<br />

`poet s. faSaliSvils<br />

Zvirfaso s. faSaliSvilo!<br />

Zlier vwuxvar, rom damoukidebeli mizezisa gamo ar SemiZlia<br />

daveswro da monawileoba miviRo Tqvens saRamoSi. xels garTmevT da<br />

garwmunebT, rom ramdenadac Zvirfasia CemTvis saqarTvelo da lamazi<br />

qarTuli suli, imdenad Zvirfasni arian is adamianebic, romelnic am<br />

sulis matarebelni da gamomsaxvelni arian. qarTveli _ es ukve poetia,<br />

xolo qarTveli poeti _ ormagad poetia!<br />

suliT da guliT gisurvebT, wilad gxvdomodeT saqarTvelos<br />

bednierebisa da misi naTeli dReebisaTvis simRera".<br />

s. faSaliSvilisadmi miwerili es werili ovanes Tumanians Seutania<br />

Tavisi Txzulebebis me­6 tomSi. amJamad, aRniSnuli werili inaxeba<br />

Tbilisis literaturis muzeumSi dacul s. faSaliSvilis pirad arqivSi<br />

93


(14, saqme 21545-413, f. 1).<br />

ovanesis gardacvalebis Semdeg s. faSaliSvilma miiRo somexi poetis<br />

qaliSvilis, ovanes Tumanianis saxelobis literaturis muzeumis<br />

TanamSromel aSxen Tumanianis werili (14, saqme 21547-413) erevnidan,<br />

romelSic igi mokrZalebiT sTxovs qarTvel poets ovanesis werilis<br />

erevnis muzeumisTvis daTmobas s. faSaliSvilis fotosuraTis<br />

TanxlebiT.<br />

sapasuxo werilSi s. faSaliSvili did madlobas uxdis somex<br />

qalbatons gulTbili werilisaTvis da Tavis mxriv dasZens: `...yovelTvis<br />

viamayeb imiT, rom Cemi fotosuraTi erT­erT eqsponatad iqneba misi<br />

saxelobis muzeumSi. Tu janmrTeloba xels Semiwyobs, bednierad CavTvli<br />

Tavs vixilo es muzeumi" (14, saqme 28650-9).<br />

s. faSaliSvilis werili dawerilia rusulad. misi qarTuli<br />

Targmani pirvelad SemogvTavaza mkvlevarma d. reviam sagazeTo werilSi<br />

`Zvirfas oqrod darCeba" (26) .<br />

aRniSnuli werilis originali ukve Tbilisis literaturis<br />

muzeumSi inaxeboda. amitom somxeTis dedaqalaqSi gaigzavna misi<br />

fotopiri sikos fotosuraTTan erTad. erevnis muzeumSi didi ovanesis<br />

istoriul baraTs `umzers... siko faSaliSvilis portreti _ qarTveli da<br />

somexi xalxebis megobrobis mowme da sabuTi" (64).<br />

s. faSaliSvilma `erTa Zmobis momReral" poets da qarTveli xalxis<br />

megobars, did somex klasikoss calke miuZRvna mSvenieri lirikuli<br />

leqsi `ovanes Tumanians", romelic mTavrdeba Semdegi strofiT:<br />

`nurc nurasodes dadumdebian,<br />

Cangze eg simni oqroisani,<br />

sanam varskvlavebs erTad xvdebian,<br />

araratis da myinvaris mTani".<br />

`SemTxveviT rodi aRmoCnda giorgi baSinjaRiani s. faSaliSvilis<br />

`Suamavali" did somex moRvawesTan. misi guliTadi ganwyobileba baton<br />

sikosadmi tradiciulad gahyva baSinjaRianebis ojaxs" (26). giorgi<br />

baSinjaRiani ara marto SesaniSnavi mxatvari, mwerlobaSic gawafuli<br />

pirovneba yofila. moTxrobebs xSirad qarTuladac werda. misi erT-erTi<br />

moTxroba `axirebuli maspinZeli" 1920 w. dabeWdila gazeTSi `saxalxo<br />

94


saqme", xolo mis mier somxurad naTargmni a. wereTlis leqsebis nawili<br />

TbilisSi gamomavalma somxurma gazeTma `Smakma", ufro adre, 1915 wels<br />

gamoaqveyna.<br />

g. baSinjaRiani erTgvarad rusTvelologic iyo. mas zedmiwevniT<br />

scodnia `vefxistyaosani" da Seusrulebia sami suraTi ukvdavi poemis<br />

mixedviT. siRnaRSi, baSinjaRianebis ojaxi, rogorc vTqviT,<br />

qarTulenovani iyo da s. faSaliSvilTanac qarTulad hqonia mimowera.<br />

mxatvris Svilebs miznad dausaxavT TavianTi saxelovani mamis<br />

moRvaweoba aReweraT da TanamedroveobisaTvis gaecnoT. Tavis droze s.<br />

faSaliSvils qarTulad gauwyvia g. ბaSinjaRianis zemoxsenebul<br />

moTxrobaSi CarTuli leqsi. 1963 w. 22 ianvars gamogzavnil werilSi<br />

(14, saqme 28650-93) _ mxatvris qaliSvili a. nikogosova (baSinjaRiani) did<br />

madlobas uZRvnis qarTvel poets aRniSnuli leqsis qarTulad gawyobisa<br />

da Targmanis Sesaxeb sasargeblo rCevebisTvis. s. faSaliSvilis werili<br />

mas gaugzavnia erevanSi Tavisi ZmisTvis, zaqaria baSinjaRianisTvis,<br />

romelic im dros somxuri presisTvis amzadebda werils Tavisi mamis<br />

qarTul mwerlobasTan literaturuli kavSiris Sesaxeb, kerZod,<br />

`vefxistyaosnisa" da misi avtorisadmi damokidebulebis sakiTxebTan<br />

dakavSirebiT. zaqaria baSinjaRiani erevnidan gamogzavnil werilSi (14,<br />

saqme 28650-84). s. faSaliSvils atyobinebs, rom sxvisagan gaugia<br />

`dauviwyar SexvedrebSi" g. baSinjaRianze mogonebis Sesaxeb. igi sinanuls<br />

gamoTqvams wignis uqonlobis gamo da umorCilesad sTxovs, iqneb<br />

weriliT acnobos, rac ki mxatvris cxovrebasa da saqmianobaze icis. es<br />

yovelive mas sWirdeboda SoTa rusTavelis dabadebis 800 wlis<br />

iubilesTan dakavSirebiT gamosaqveynebeli werilisTvis, romelzec<br />

imJamad muSaobda.<br />

s. faSaliSvils misTvis Cveuli gulisxmierebiT Seudgenia sapasuxo<br />

werili, romelic mogonebebis wignTan da siRnaRis raionul gazeT<br />

`kolmeurnesTan" erTad gaugzavnia q. erevans.<br />

zaqaria baSinjaRiani TviTonac dainteresebuli yofila rusTavelis<br />

poemasTan dakavSirebuli sakiTxebiT. 1966 w. 13 ivliss q. stavropolidan<br />

gamogzavnil werilSi (14, saqme 28650-85). igi s. faSaliSvils<br />

`vefxistyaosnis" teqstTan da mis avtorTan dakavSirebul mraval<br />

95


sakiTxze sTxovs ganmartebebs. qarTvel poets, cxadia, arc es<br />

delikaturi Txovna ar dautovebia yuradRebis miRma da damatebiTi<br />

masalebi gaugzavnia somexi megobrisTvis.<br />

SoTa rusTavelis poemis g. ბaSinjaRianiseul disuraTebas CvenSi<br />

`imTaviTve farTod gamoexmaura qarTuli sazogadoeba. gazeTi `iveria" _<br />

1889 wels werda..., ufro mogvianebiT ioseb griSaSvili gamoexmaura<br />

presaSi... Zalze sagulisxmoa mixeil javaxiSvilis naazrevi mxatvris<br />

maneraze..." (26)<br />

rac Seexeba mimowerebs, igi damegobrebuli somxur­qarTuli<br />

ojaxebis STamomavlebSic grZeldeboda.<br />

s. faSaliSvilis `dauviwyari Sexvedrebi" kidev mraval saintereso<br />

ambavs mogviTxrobs. masSi mkiTxveli bevr ucnob epizods Sexvdeba<br />

irodion evdoSvilis cxovrebidan (`xalxis siyvarulSi daferflili<br />

guli"), romelsac vicnobT Tavisi tragikuli bediT. avtori dawvrilebiT<br />

swored misi cxovrebis ukanaskneli dReebis Sesaxeb wers.<br />

wignis erTi monakveTi, saTauriT `raindi mgosani" eZRvneba kote<br />

mayaSvilis gaxsenebas, romlis Sesaxebac vaxtang kotetiSvils derptis<br />

universitetSi studentad yofnisas waukixavs SesaniSnavi leqcia<br />

saTauriT `saRi guli". SemdegSi, urTierTSexvedrisas, kotes madloba<br />

gadauxdia vaxtang kotetiSvilisaTvis da uTqvams: „SeiZleba yvelaferSi<br />

marTali iyoT, magram saRi guli ki tyuilad momakereT. aTasi isriT<br />

daWrili guli saRi rogor iqnebao" (43, 190). marTlac, Rrmad daWril<br />

guls daatarebda igi sayvareli Svilis, maros udroo da tragikuli<br />

daRupvis Semdeg.<br />

vaJa­fSavelas vrceli mogonebis Semdeg, s. faSaliSvili arc Tedo<br />

razikaSvils iviwyebs, romelTanac uSualo siaxlove akavSirebda. wignis<br />

avtorma mas `aragvis naTluli" uwoda. erTxel, sadRegrZeloSi uTqvams<br />

Tedos: `Cveni vaJa aragvis Svilobilia, Cven kia, me da baCanai _ misi<br />

naTlulebi varT!" (43, 176) .<br />

1913 wlis aprilSi, gorSi gamarTul s. faSaliSvilis literaturul<br />

saRamos eswrebodnen Tedo razikaSvili, kita abaSiZe, quTaisidan<br />

sagangebod mowveuli daviT kldiaSvili... saRamos Semdeg klubis<br />

restoranSi gaSlil sufras Tedo razikaSvili Tamadobda. vaxSmis<br />

96


sufrasTan imyofeboda poloneli oficeri, vinme bikovi. Tedos,<br />

miuxedavad Tavisi `bursakuli rusulisa" (ase dascinoda sakuTar Tavs<br />

aqcentis gamo), mouxiblavs Tanamesufreni stumarTa SekavSirebis unariTa<br />

da saintereso sityvebiT. bikovis pativsacemad ki mouxmia mickeviCisa da<br />

senkeviCis nawarmoebTa mniSvneloba carizmis winaaRmdeg poloneli<br />

xalxis Seudrekeli brZolis saqmeSi da paralelebi gauvlia qarTuli<br />

literaturis mebrZol ideebTan.<br />

`Будет свободная Польша, будет свободная Грузия. Да здравствует час<br />

освобождения! _ wamoiZaxa man da sadRegrZelo mickeviCis sityvebiT<br />

daasrula" (43, 184).<br />

SeRvinebul damswreTa Soris am sityvebs aRtaceba gamouwvevia. bevri<br />

gabeduli sadRegrZelo Tqmula. uecrad restornis Soreuli kuTxidan<br />

gamoWrila podpolkovnikis samxreebiani rusi oficeri da<br />

SezarxoSebuls Turme TedosTvis Seutevia:<br />

`−Итак, значит, господа, вы призываете к бунту, не правда? Господин офицер,<br />

- miumarTavs bikovisTvis, ­ говорил, что Польшу надо освободить, так? и<br />

Грузию тоже, так?" (43, 184).<br />

aseT provokaciul gamoxtomas uecrad dabneuloba gamouwvevia iq<br />

msxdomTa Soris, magram ar Semdrkala sufris Tamada. Tedos rusi<br />

oficrisTvis metiCara uwodebia da mkacrad miuTiTebia wesrigisaken.<br />

rusi oficeri amas Turme ar moeloda da SemkrTala, radgan Tedos<br />

Semdeg igi mrisxaned dautuqsavs daviT kldiaSvils, romelmac,<br />

miuxedvad sidinjisa da Tavmdablobisa, `uecari gulis mosvla icoda da<br />

aseT SemTxvevaSi ki aravis dazogavda, miT umetes cecxls daayrida Tu<br />

aseTi axirebuli Cinovniki Cauvardeboda xelSi" (43, 184). Tedos<br />

moxerxebulma `gaRma gadavebam" da `dinji daviTis" `mrisxane Setevam"<br />

ucxo oficeri daabnia. mas bodiSi mouxdia da ganucxadebia, rom mxolod<br />

`Tavisi damatebebis" Setana surda oratorTa sityvebSi.<br />

s. faSaliSvilis wignis naTeli furclebia mogonebani vano<br />

sarajiSvilze, sandro axmetelze, vaso goZiaSvilze, valerian guniaze,<br />

taso abaSiZesa da xelovnebis sxva moRvaweebze.<br />

mogonebaTa avtori upirvelesad xazs usvams vano sarajiSvilis<br />

qarTul xasiaTs. milanidan axladswavladamTavrebuli momRerali<br />

97


TbilisSi Camosuliyo. maSin ruseTidan Tu evropa­amerikidan `mravali<br />

mopatiJe" gasCenoda mas, romlebic `oqroTi savse peSvebsac uwvdidnen",<br />

magram vano pirvel rigSi Tavs qarTvel kacad Tvlida da rogorc<br />

momRerals, sakuTari davaJkacebiT, Tavisive ojaxSi surda damtkbariyo.<br />

imdroindeli romansi, romelic ki iwereboda, mowmdeboda imis mixedviT,<br />

Tu rogori gamovidoda igi sarajiSvilis SesrulebiT. rac qarTuli<br />

romansebi mogvepoveba, mxolod vanos SesrulebiT SeiZleba CaiTvalos<br />

namdvil qarTul da karg romansebad _ vkiTxulobT `dauviwyar<br />

SexvedrebSi". avtoris TqmiT, vano iyo saocrad mousvenari da<br />

daudgromeli kaci _ sportsmeni, monadire, mocekvave, salamurze<br />

damkvreli, yvelafris mimdevari, rasac ki sicocxlisaTvis xalisis<br />

Semateba SeeZlo.<br />

1922 w. ivnisSi vano sarajiSvilma monawileoba miiRo s.<br />

faSaliSvilis literaturul saRamoSi. ori wlis Semdg ki poets bedma<br />

arguna vanos Zmuri pativiscema samgloviaro leqsiT gadaexada da<br />

saqarTvelos bulbuli mwuxare stiqonebiT gaecilebina am qveynidan. s.<br />

faSaliSvilis leqsi ase mTavrdeba:<br />

`dRes Senc gacilebs Sopenis marSi<br />

da `Tavo Cemo" ismis mkvnesavi,<br />

dRe krTeba mware cremlebis RvarSi,<br />

sarajiSvilis sicocxlesaviT!"<br />

`nu gagikvirdebaT, zogjer kacs Taviseburi poeziac gaitacebs<br />

xolme, miuxedavad imisa, rom mas leqsebis werasTan saqme ara aqvs!" (43,<br />

171). am azrs s. ფaSaliSvili aleqsandre axmetelaSvilis (igive sandro<br />

axmetelis - T. g.) ucnauri bunebidan da miswrafebebidan gamomdinare<br />

gamoTqvams. avtorisave TqmiT, sandro Tavidan teqnikosobda kidec.<br />

cxraasxuTiani wlebis boboqar dReebSi bombebs amzadebda da<br />

revolucionerebs awvdida. Tu soflad iyo, Tavisi drois axalgazrdebs<br />

Teatralur cxovrebaSi abamda, Warmagebs kooperaciuli amxanagobebis<br />

daarsebaSi exmareboda, siRnaRsa da wnorSi Tambaqos warmoebas<br />

qadagebda. iyo xalisiT savse kaci, ucnauri mofiqrebebisa. erT dros<br />

monoplanis Seqmnis ideac awuxebda Turme. kidevac daamzadebina<br />

qvemomaCxaanel durgals saTanado xelsawyoebi da aviagamocdac<br />

98


Cautarebia `mTadidebulze", magram, rasakvirvelia, cdaს marcxi ganucdia.<br />

mogonebaTa avtori zedmiwevniT axlos icnobda sandros, vinaidan igi<br />

qiziySi, mezobel sofel anagaSi cxovrobda da mTel dros maCxaanSi<br />

atarebda. zemo maCxaanSi maswavleblobda misi meuRlec anastasia<br />

rostomaSvili. swored maSin, 1908 wels gadaixades maCxaanelebma akakis<br />

iubile, romelSic ymawvilma sikom miiRo monawileoba. maSin igi<br />

pirvelad gamovida scenaze xalxis winaSe. momavali mwerali TviTon<br />

uyurebda, Tu rogor amzadebda Tavis axalgazrda meuRles scenaze<br />

gamosasvlelad jer kidev Teatralur cxovrebaSi ucnobi aleqsandre<br />

axmetelaSvili. mogonebaTa avtormac ra icoda maSin, rom momavali didi<br />

Teatralis gakveTilebs eswreboda. SemdegSi am dReebis gaxseneba<br />

mwerlisTvis yovelTvis siamayis momgvreli iyo.<br />

TbilisSi Camosvlis pirvelsave dReebSi siko faSaliSvili<br />

dauaxlovda ioseb griSaSvils, romelic, garda imisa, rom cnobili<br />

poeti iyo, Teatralobda kidec. igi qarTul TeatrSi mokarnaxed<br />

muSaobda, Zalze daaxloebuli iyo vaso abaSiZesTan, valerian guniasTan,<br />

taso abaSiZesTan da imdroindeli qarTuli Teatris sxva korifeebTan. i.<br />

griSaSvilTan siaxlovem sikoc male daaaxlova TeatrTan. rogorc Tavis<br />

mogonebebSi aRniSnavs, qarTuli Teatris `metad xSiri stumari~ iyo da<br />

`mSvenier msaxiobTa" dasSi trialebda. imxanad siko TviTganaTlebas<br />

ewafeboda, bevrs kiTxulobda, laparakis stils xvewda. amasTanave,<br />

mSvenier leqsebs werda, xSirad saubrobda Teatralur sakiTxebze<br />

vasosTan, valerian guniasTan, lado aleqsi­mesxiSvilTan, romelTac<br />

TandaTan `WkuaSi ujdebodaT~ axalgazrda poetis saubrebi da male ukve<br />

`Soreul kacad" aRar miaCndaT.<br />

es SesaniSnavi dasi Tan axlda sikos zestafonSi gamarTul<br />

literaturul saRamoze 1917 wlis zafxulSi. es saRamo axalgazrda<br />

poets maro mdivanma da vaso uruSaZem mouwyves vaso abaSiZis<br />

monawileobiT. xalxiT gaWedili iyo zestafonis Teatris darbazi.<br />

saRamom triumfiT Caiara. sikos gverdiT xSirad idgnen da<br />

urTierTobdnen Salva dadiani, elo andronikaSvili, valerian<br />

SalikaSvili, aleqsandre imedaSvili da sxvebi.<br />

1923 wlis zafxulSi wiTelarmielTa centralur klubSi gamarTul<br />

99


s. faSaliSvilis literaturuli saRamos mSvenebas warmoadgenda<br />

aleqsandre imedaSvilisa da taso abaSiZis dueti. maT mier moxdenilad<br />

gaTamaSebul vodevils, mSvenier vokalur nawilsa da poeziis<br />

ganyofilebas SesaniSnavi STabeWdileba mouxdenia damswre<br />

sazogadoebaze.<br />

sikos bedma gauRima da bavSvobaSive gaecno valerian gunias, vaso<br />

abaSiZes, nikoloz (kola) erisTavs, da lado aleqsi-mesxiSvils,<br />

romlebic siRnaRTan da maCxaanTan naTesaurad yofilan dakavSirebuli<br />

da xSirad stumrobdnen xolme mas. siko gadmogvcems im bavSvuri<br />

cnobismoyvareobis Sesaxeb, rasac ganicdida am `didebuli stumrebis"<br />

xilvisas. mwerals guli wydeba, rom yrmobisdroindeli ambebis gaxseneba<br />

sibereSi uxdeba, kerZod maSin, roca mogonebis adresatTagan arc erTi<br />

ukve cocxali aRar iyo da dagvianebisaTvis Tavisadmi guliswyvetas<br />

gamoTqvams. ufro kmayofili darCeboda, rom moeswro da es mogonebani<br />

mkiTxvelisTvis maTsave sicocxleSi gaeziarebina. iqve aRniSnavs, rom<br />

gaნvlili naxevari saukune mwerals ara marto maTi ganumeorebeli<br />

talantis TayvaniscemaSi gautarebia, aramed maTTan siaxlovesa da<br />

megobrobaSi. imave dros sikosTvis dauviwyaria is didi amagi da<br />

yuradReba, rasac isini iCendnen axalgazrda dramaturgisadmi.<br />

mogonebaTa avtori Tavisi xandazmulobis gadasaxedidan gascqeris<br />

naxevarsaukunovani drois monakveTs da naTlad xedavs dauviwyar<br />

adamianebs, romelTac mis Tvalwin gauvliaT, maTi xma xsovnaSi<br />

dauviwyarad CarCenia. xSirad Sexvedria da piradi urTierToba hqonia<br />

akaki wereTelTan, vaJa-fSavelasTan, iakob gogebaSvilTan, irodion<br />

evdoSvilTan, daviT kldiaSvilTan, kote mayaSvilTan, vasil barnovTan,<br />

ovanes TumanianTan, kote marjaniSvilTan, lado mesxiSvilTan,<br />

aleqsandre sumbaTaSvilTan, ზaqaria faliaSvilTan, dimitri<br />

arayiSvilTan, nino da uSangi CxeiZeebTan da sxva mraval gamoCenil<br />

pirovnebasTan. mowme yofila im dReebisa, roca iqmneboda da scenaze<br />

idgmeboda `abesalom da eTeri", `Tqmuleba SoTa rusTavelze" da misi<br />

Tanamedrove sxva Sedevrebi.<br />

mwerali TayvaniscemiT ixsenebs Tavisi maswavleblebisa da<br />

mzrunvelebis uZvirfases saxelebs: nino da kote yifianebs, mariam<br />

100


orbelians, petre mirianaSvils, nino da ilia nakaSiZeebs, ivane<br />

gomarTels... megobrobaSi ufrosebs da TanSezrdilebs - konstantine<br />

raWveliSvils, vaxtang kotetiSvils, maqsime berZeniSvils da mraval<br />

sxvas, romelTa srulad CamoTvla SeuZlebelia. sikos TqmiT, mTeli<br />

tomic ver daitevs im saxelebs da keTil saqmeebs, romelTa<br />

`damkvidrebis mowme" TviTon yofila da `gulSi CahbeWdia rogorc didi<br />

sixaruli".@<br />

s. faSaliSvilis memuarebi marto `dauviwyari SexvedrebiT" ar<br />

amoiwureba. mwerlis pirad arqivSi inaxeba saxelovan adamianebTan<br />

urTierTobis amsaxveli mravali mogoneba, milocva da werili, romelTa<br />

mwerluri daxvewa da memuarebis wignSi Setana mizanSewonilad aRar<br />

miuCnevia.<br />

SeiZleba iTqvas, `dauviwyari Sexvedrebi~ avtoris erT mTlian<br />

mxatvrul­literaturul nawarmoebs warmoadgens. igi TavgadasavalTa<br />

poetur Txrobas hgavs, romelsac hyavs moqmedi pirebi - TeTrad<br />

TmadaTovlili didi akaki, mTis arwivi vaJa-fSavela, irodion evdoSvili<br />

Tavisi tragikuli bediT, kote mayaSvili - garegnuli zviadobiT,<br />

Sinagani siTboTi da `daWrili guliT", ovanes Tumaniani - brwyinvale<br />

weriliTa da ufro brwyinvale azriT qarTvelTa poetobaze. Tedo<br />

razikaSvili _ Camwarebuli sicocxlliT, niko sulxaniSvili _ uiRblo,<br />

udrood wasuli amqveynidan... Cvens Tvalwin iSleba naTeli furclebi<br />

sikos megobrobisa daviT kldiaSvilTan, vano sarajiSvilTan, kita<br />

abaSiZesTan. wignis Rirseba is aris, rom mravali ram miviwyebuli da<br />

saerTod ucnobi, mkiTxveli sazogadoebisTvis am wigniT nacnobi gaxda. s.<br />

faSaliSvilis memuarebis saSualebiT gavigeT bevri ram axali da<br />

saintereso, ara zerele da yurmokruli, aramed TviT avtoris mosmenili<br />

da naxul­gancdili, mxatvrulad aRwerili. wigni TavgadasavalTa da<br />

mogonebaTa poeturi Txrobaa. amitomac igi ase sainteresod ikiTxeba.<br />

g) publicistika<br />

s. faSaliSvilis Semoqmedebas yovelTvis Tan axlavs mkveTri<br />

101


publicisturi paTosi. publicisturi saxiT warmoCenil sazogadoebriv-<br />

politikur Tu sameurneo mdgomareobis amsaxvel sakiTxebs mwerloba<br />

yovelTvis farTod exmianeboda. s. faSaliSvilis gadmocemiT, mweralTa<br />

kavSiris sxdomaze poetma simon Ciqovanma wamoWra narkvevis sakiTxi da<br />

darbazSi msxdomT sTxova azris gamoTqma TviT narkvevis saxeobaze da<br />

mis mizandasaxulobaze (saqme exeba narkvevis sakiTxis ganxilvasTan<br />

dakavSirebiT 1934 wlis cnobil polemikas, romlis wamomwyebic s.<br />

Ciqovani gaxldaT). aRniSnuli sxdoma ayalibebda azrs `narkvevebis<br />

mxatvruli literaturis dargidan gankveTis Sesaxeb, magram Janrma mainc<br />

daicva Tavisi ufleba. mis dasacavad gamovidnen... k. gamsaxurdia, t.<br />

tabiZe, b. JRenti" (41, 25). aRniSnul polemikaSi aqtiurad CaerTo s.<br />

faSaliSvili. maSin sxdomam mxari dauWira wamoWrili sakiTxis<br />

ganxilvas. mxatvruli narkvevis am literaturuli JanrisaTvis saxelis<br />

darqmevis saqme maSindel mwerlobaSi dagvianebuladac miiCnies. aRiniSna,<br />

rom epoqam es sakiTxi stiqiurad wamoWra.<br />

s. faSaliSvili Tavis vrcel gamosvlaSi miesalma s. Ciqovanis mier<br />

narkvevis problemis ase aqtualurad da organizaciulad dayenebis<br />

iniciativas, vinaidan, misi azriT, ukve damkvidrda drois ZiriTadi<br />

movlenebis farTo masebisaTvis gacnobis meTodi.<br />

mwerlis TvalTaxedviT, am kuTxiT Taviseburi uaryofiTi mxareebic<br />

warmoCinda _ gaxSirda `narkvevis gaxalturebis" SemTxvevebi. amitom misi<br />

mowodebiT, qarTul mwerlobas xelSi unda aeRo is saWe, romelic<br />

wamyvan gzas miscemda mxatvruli literaturis am metad saintereso<br />

Janrs, narkvevs, igive publicistikas. aqedan saWiro gaxda mxatvruli<br />

narkvevis ZiriTadi xasiaTis, daniSnulebis gansazRvra, misi, ase vTqvaT,<br />

stilis dadgenac.<br />

am mimarTulebiT sxdomaze saintereso debulebebi iqna mosmenili.<br />

gamomsvlelebma daasaxeles mravali masala, rogorc mxatvruli<br />

narkvevebi, anu iseTi nawerebi, romlebic Tavisi aRnagobiT maT<br />

uaxlovdeba. dasaxelebuli iyvnen rogorc ucxo, ise qarTveli<br />

klasikosebi sakmaod Soreuli warsulidanac ki. iTqva, rom uwindel<br />

droSi publicisturi Janris, igive narkvevis, Sesaxeb aravin saubrobda,<br />

magram narkvevs yovelTvis unda hqondes epoqis Sesatyvisi<br />

102


mizandasaxuloba.<br />

mweralTa kavSiris aRniSnul sxdomaze, s. faSaliSvilis TqmiT,<br />

narkvevis avtorebad daasaxeles ioane batoniSvili (`kalmasoba~), platon<br />

ioseliani, sulxan-saba, giorgi merCule, i. WavWavaZis `mgzavris<br />

werilebi", g. wereTlis `kikoliki­Cikoliki..." da sxvebi. `me vfiqrob<br />

sakiTxis ase dayeneba ar aris swori... miuxedavad aq dasaxelebul<br />

nawarmoebTa genialurobisa, arc erTi maTgani ar SeiZleba aRiarebuli<br />

iqnas rogorc iseTi narkvevis tipiuri nimuSi, romelsac moqalaqeoba<br />

unda misces Cvenma epoqam, rogorc Tanamedrove mxatvrul narkvevs.<br />

imitom ki ara, rom isini Cveni drois problemebs ar exebian, aramed<br />

imitom, rom maT sruliad sxva saxe da xasiaTi aqvT" (14, saqme 28649-3, f.<br />

2). marTlac, maTi umravlesoba samogzauro aRwerilobaa, nawili<br />

geografiul­eTnografiul mimoxilvas Seicavs, xolo zogierTi dRiurebs<br />

ganekuTvneba. mwerals magaliTisaTvis mohyavs `mgzavris werilebi" da<br />

aRniSnavs, rom igi SeiZleba yvelaze udavo narkvevad iqnas miCneuli,<br />

oRond Sesabamisad Tavisi epoqisa: `is ilias an misi politikur ­<br />

sazogadoebrivi kredos sqema ufroa, SesaniSnavi lirikul ­ elegiuri<br />

SesavliT da politikuri daskvniT" (14, saqme 28649-3 f. 2).<br />

s. faSaliSvilis azriT, Cvens narkvevs ar evaleba romelime<br />

sameurneo dargobrivi problemis gadaWra an sazogadoebriv ­<br />

politikuri sakiTxis gadawyveta. aseT sakiTxebs qveynis politikuri<br />

xelmZRvaneloba da istoria gadaWris. Cveni narkvevis movaleobas unda<br />

Seadgendes istoriis mier gadawyvetili problemebis safuZvelze<br />

qveyanaSi Seqmnili realobis Cveneba da ara maTi uSualo gadaWra, Tumca<br />

xsenebul problemaTa gadaWrisaTvis brZolis arcTu pasiuri monawilis<br />

roli Svenis. mwerali, xSirad, Tavisi maxvili TvaliT ufro adre<br />

dainaxavs epoqaluri mniSvnelobis sirTuleebs, vidre nebismieri sxva.<br />

rac ufro didia Semoqmedi, ramdenadac axlos icnobs sazogadoebriv<br />

urTierTobebs da droebas _ awmyos da namyos, miT ufro srulyofilad<br />

asaxavs arsebul sinamdviles, an momavlis mosalodnel Zvrebs.<br />

s. faSaliSvili ramdenime sityviT Cerdeba `narkvevis", rogorc<br />

aseTis, terminis Sesaxeb da marTebulad mianiSnebs, rom narkvevi<br />

gamorkvevis Sedegia. misi azriT, sityva `narkvevi" mTlianad gansazRvravs<br />

103


ogorc mis Sinaarss, ise mis daniSnulebasac. sruliad zedmetad miaCnia<br />

yoymani imaze, Tu ramdenad Sesaferisia sityva `narkvevi" aseTi Janris<br />

literaturuli nawarmoebisaTvis.<br />

s. faSaliSvili ar gamoricxavs, rom yvela mwerali SeiZleba ver<br />

werdes narkvevs. igi Seexo zemoaRniSnul sxdomaze k. gamsaxurdias<br />

sityvaSi Camoyalibebul azrs, rom narkvevis xarisxis bedi<br />

damokidebulia mwerlis marjvenaze. am winadadebis sapirispiro<br />

magaliTad s. faSaliSvili imowmebs gamoCenili norvegieli mwerlis<br />

knut hamsunis saxels, romlis mimarT udides mowiwebas iCenda k.<br />

gamsaxurdia: `WeSmaritad `cidan Camovardnili" mweralia igi...<br />

Wabukobisas migemia misi surnelovani romanebi" (5, 25). s. faSaliSvils<br />

Seaqvs koreqtivi k. gamsaxurdias sityvaSi da azustebs, rom kargi<br />

marjvena kidev ar warmoadgens narkvevis weris srul garantias. `Tundac<br />

iseTi msoflio avtoriteti, didi mwerali, rogoric knut hamsunia... man<br />

saqarTveloSi mogzaurobis dros dawera iseTi tipis mimoxilva,<br />

rogorsac aq narkvevebi uwodes. groSad ar ivarga, miuxedavad knut<br />

hamsunis `kargi marjvenisa" da genialuri kalmisa" (14, saqme 28649-3, f. 3).<br />

s. faSaliSvils Semdeg mohyavs magaliTebi qarTuli mwerlobidan da<br />

aRniSnavs, rom bolo dros literaturul presaSi xdeboda narkvevebis<br />

demonstracia, romelTa avtorebi Cveni `saxelmoxveWili mwerlebi arian,<br />

maT saucxoo marjvena aqvT leqsebisa Tu moTxrobebis weraSi, magram<br />

maTi narkvevebis didi umravlesoba metad moisustebda. TvalsaCino<br />

nawili ki imdenad uvargisi iyo, rom ai, am darbazSi `xalturac" uwodes"<br />

(14, saqme 28649-3, f. 3). iqve mianiSnebs, rom narkvevs aqvs Tavisi<br />

specifiuri raRac saidumlo rgoli, romelsac mwerali Tu ver ipovis,<br />

maSin marjvenac ver uSvelis, aseve, verc cal­calke ­ kargi<br />

beletristoba da kargi poetoba.<br />

s. faSaliSvilis mTeli Segnebuli samwerlo moRvaweobis udidesi<br />

nawili, rogorc ukve aRiniSna, daemTxva saqarTveloSi sabWoTa<br />

xelisuflebis gamarjvebisa da mkacri diqtaturis periods. im dros, ise<br />

rogorc sxva yvela, sikoc unda damorCileboda partiul­administraciul<br />

moTxovnebsa da miTiTebebs. mwerali Tavis sityvaSi kidec aRiarebs, roca<br />

aRniSnavs, rom narkvevi marto beletristuli midgomiTac ver daiwereba,<br />

104


adgan beletristikas uyvars faqtebis TviTneburi dalageba, zogjer<br />

maTi Seqmnac da iseTi arqiteqturuli Senobis ageba, romelic kidec ari<br />

da arc aris sinamdvile. aseTi narkvevis dawerisas `meore dResve fexze<br />

dadgeba partkomi, profkomi Tu direqcia. marto mza faqtebic ar<br />

mogcemT narkvevs, igi mSrali saangariSo moxseneba gamogivaT. maSasadame,<br />

aq saWiroa politikur­mxatvruli alRo, Jurnalistisa da beletristis<br />

SeerTeba da ra Tqma unda kargi marjvenac" (14, saqme 28649-3, f. 4).<br />

s. faSaliSvilis azriT, Cvens mwerlobaSi TiTqmis yvelam scada<br />

kalami narkvevis weraSi, bevrma maTganma gamoiCina Tavi rogorc am<br />

saqmeSi maRali niWiT dajildoebulma.<br />

mwerali iqve Seexo paralelebis sakiTxsac. magaliTisaTvis moiyvana<br />

mweral k. melaZis uaryofiTi damokidebuleba narkvevebSi paralelebis _<br />

Zvelisa da axlis Sepirispirebis sakiTxze. siko, ise rogorc zogierTi<br />

sxva, ar daeTanxma k. melaZis debulebas da drois moTxovnebis<br />

Sesabamisad daaskvnis, rom Zvelisa da axlis paraleli aucilebelia,<br />

mxolod sxva ramea, Tu narkvevis avtori xels mihyofs Zvelis<br />

idealizacias. es yovelive, rogorc mwerali migvaniSnebs, misi piradi<br />

dakvirvebidan momdinareobs.<br />

zemoaRniSnulidan irkveva, rom mweralTa wreSi, Tavis droze,<br />

narkvevis sakiTxi mniSvnelovani kamaTis saganad iqca. rogorc cnobilia,<br />

literaturismcodneTa didi nawilis azriT narkvevi mxatvruli<br />

literaturis erT-erTi saxeobaa, romelSic sinamdvilis asaxva<br />

publicistur aspeqtSi xorcieldeba. narkvevis avtori axdens arsebuli<br />

realobis Tavisebur axsnas da Cveulebriv komentirebas realurad<br />

arsebuli cxovrebiseuli sinamdvilis asaxvis dros. zogjer narkvevSi<br />

mxatvrul elements ganmsazRvreli mniSvnelobac ki aqvs miniWebuli.<br />

gansakuTrebiT mTavaria saxeebis mxatvrulad warmoCena, Tumca<br />

`maRalostaturad daweril narkvevSi publicisturic cocxlad,<br />

xalisianad gadmoicema, publicisturic iseve gansakuTrebulia, rogorc<br />

sinamdvilis Tematuri masala" (18, 4-5) - ambobs mkvlevari d. iovaSvili s.<br />

faSaliSvilis narkvevebTan dakavSirebiT<br />

1934 wels `saxelgamma" calke wignad gamoca s. faSaliSvilis<br />

narkvevebis krebuli, romelsac `Zvel yamirebze" hqvia.<br />

105


aRniSnul wignSi avtoris narkvevTa umetesi nawilia Sesuli.<br />

zogierTi gamoqveynebulia qarTul presaSi. `es narkvevebi... exeba<br />

movlenebsa da adamianebs, romelTac avtori icnobs ara erTis naxviT,<br />

ubralo Tvalis gadavlebiT... zedmiwevniT flobs mTel masalas, ris<br />

garSemoc wers. es masala mas gulmodgined awonil­dawonili,<br />

gafiltruli Semoaqvs TxrobaSi" (18, 80). ZiriTadi beWdviTi organo,<br />

romelSic s. faSaliSvilis narkvevebi ibeWdeboda, iyo gazeTi `muSa".<br />

aRniSnuli narkvevebi ZiriTadad sabWoTa epoqis kaxeTis regionis<br />

saxalxo meurneobis wamyvani dargebis (mevenaxeoba, mecxoveleoba,<br />

marcvleulis warmoeba, samelioracio mSeneblobani...) ganviTarebisaTvis<br />

mimdinare mniSvnelovan Zvrebs asaxavs, roca komunisturi enTuziazmi iyo<br />

xelisuflebisgan mizandasaxuli sayovelTao mowodeba mSromeli masebis<br />

gmiruli SemarTebis gamosavlenad. imdroindeli kaxeTi egreTwodebuli<br />

`damkvreluri" Sromis Casabarebeli gamocdebis universitetad iqca,<br />

raSic soflis mSromelebma, swored sabWoTa xelisuflebis<br />

saxelmwifoebrivi diqtaturis wyalobiT, Tavbrudamxvev warmatebas<br />

miaRwies sasoflo­sameurneo warmoebis mraval dargSi.<br />

s. faSaliSvilis narkvevebi iwereboda maSin, roca sabWoTa<br />

cxovrebis wesi myarad fexmokidebuli iyo. mwerlis kalams uciloblad<br />

Tan unda xleboda drois Sesabamisi ideologiuri gamarTuloba.<br />

sxvagvarad werisa da azrovnebis ufleba aravis hqonda.<br />

mwerali namdvili mxatvruli gemovnebiT, mwerluri xelovnebis<br />

maRali ostatobiT mkiTxvelis Tvalwin warmoaCens kaxuri vaznaris,<br />

udabnos ayvavebis, alaznis auzis, Siraqis saZovrebis Tvalwarmtac<br />

suraTebs da im warmatebebs, romelsac imdroindelma sazogadoebam<br />

garkveul etapze miaRwia.<br />

s. faSaliSvilis publicisturi narkvevebi ara mxolod dokumenturi<br />

da cifruli anaricxebia imdroindeli epoqis garkveuli miRwevebisa,<br />

aramed isini warmoadgenen avtoris SemoqmedebiTi ostatobis SesaniSnav<br />

nimuSebs.<br />

wigni `Zvel yamirebze" erTgvari srulyofilebiT asaxavs kaxeTis<br />

SemogarenSi gaSlil SromiT saqmianobas, ris Sedegadac mravali xrioki<br />

da jagnari namdvil baRnarad gadaiqca. erT ­ erT aseT narkvevs<br />

106


warmoadgens `udabno". `dRes gulSi survili Cavide, jibeSi bloknoti da<br />

haida TrialeTisaken" (41, 5), mogviTxrobs avtori Tavisi SemoqmedebiTi<br />

mogzaurobis Sesaxeb.<br />

wignis Sesaval nawilSi s. faSaliSvili aRniSnavs, rom sabWoTa<br />

sofeli udidesi Temaa mxatvruli SemoqmedebisTvis. axalma<br />

sazogadoebrivma rekonstruqciam istoriuli Zvrebi gamoiwvia soflad da<br />

geografiuladac Secvala misi iersaxe. udidesma sarwyavma arxebma<br />

gadaWres kaxeTis yamiri velebi. avtori mogviTxrobs adreuli<br />

Suasaukuneebis (Tamarisa da misi winare epoqis) samelioracio sistemaze,<br />

romelsac kaxeTSi uarsebia. aq iCens Tavs mwerlismieri asaxviTi<br />

paralelebi, romlis Sesaxebac zemoT gvqonda saubari. arxebis<br />

mSeneblobis damTavrebam `gaanedla gadaxrukuli miwis zedapiri".<br />

`amonalis fxvierma daxliCa sali kldeebi" da axalma gzebma yamirebSi<br />

`urTulesi manqanebi" Seiyvana. swored am suraTebma misca SemoqmedebiTi<br />

masala qarTul mwerlobas iseTi, rogorsac socialisturi ideologia<br />

misgan moiTxovda.<br />

s. faSaliSvilma fexdafex Semoiara TiTqmis naxevari saqarTvelo.<br />

moinaxula Siraqisa da alaznis marcvleulis gigantebi.<br />

mwerali agvisaxavs winandals, `romelic odesRac... garsevan<br />

WavWavaZes ekuTvnoda, Semdeg ki ruseTis saimperatoro ojaxs, magram<br />

mainc gapartaxebuli da amogdebuli iyo" (41, 3-4).<br />

`udabno" pirvel narkvevadaa Setanili aRniSnul wignSi. mwerals<br />

udabnosaken gezi borjomis xeobidan auRia. igi sasiamovno mwerluri<br />

eniT, mravalnair ferebSi warmosaxavs udabnos sabWoTa meurneobis<br />

mSeneblobis amsaxvel suraTebs, rasac moxdenilad uxamebs mTidan<br />

daqanebuli patara ruebis Cxrialis xmas da irgvliv amwvanebuli tyeebiT<br />

garemoculi bunebis simSvenieres. s. faSaliSvili sakiTxis mwerlur<br />

gardasaxvas arc iwyebs da arc amTavrebs mSrali saaRricxvo masalis<br />

mowodebiT. wignis kiTxvisas iqmneba STabeWdileba, rom saqme exeba<br />

maRalmxatvrul moTxrobas Tu novelas. faqtebisa da movlenebis<br />

harmoniaSi Serwyma mimzidvel sakiTxavad warmogvidgens aRniSnul<br />

narkvevebs. zogierT maTgans avsebs istoriuli masala, romelic Txrobis<br />

mimdinareobaSia CarTuli.<br />

107


avtors mizandasaxulobis miRwevis erT­erT aqtiur saSualebad<br />

gamoyenebuli aqvs xalxuri sityva-Tqmani ­ folkloruli masala cxvar-<br />

Zroxis gamravlebis da nadirisagan dasacavi locvebisa da leqsebis<br />

moxmobiT. cxvris kulti odiTganve yofila gabatonebuli aRmosavleT<br />

saqarTvelos mosaxleobaSi _ rogorc mTaSi, ise barSi. hyoliaT<br />

mecxvareobis mfarveli xat­RmerTebi da maTTvis msaxurebis adaT­<br />

wesebic hqoniaT gamomuSavebuli. `cxvris, rogorc kuTxis sameurneo<br />

obieqtis, SenarCunebis sifrTxilis alRo uZevs safuZvlad, magaliTad<br />

oCxaris, anu oCxis tradicias, romelmac Cvens dromde moaRwia, rogorc<br />

Cveni mecxvareobis specifikurma Cveulebam" (41, 14).<br />

oCxari anu oCxi warmoadgenda Temuri wyobilebidan moyolebuli<br />

jgufuri Sewirulebis mowyobas dazaralebuli mecxvaris sasargeblod.<br />

klimaturi pirobebis cvalebadobis SemTxvevaSi cxvari xSirad<br />

avaddeboda. rogorc daavadebis, aseve cxvris movla-moSenebis saqmeSi<br />

mTavari iyo Selocvebi da ara wamlobis raime saSualebebis gamoyeneba.<br />

yofila SemTxvevebi, roca mTeli fara daRupvia mecxvares, magram xeli<br />

ar Cauqnevia da axali imedebiT Sesdgomia meurneobis aRdgenas.<br />

mecxvareebs yovelTvis gaaCndaT urTierTTanadgomis Segneba.<br />

dazaralebuls gasaWirSi marto aravin miatovebda. wesis mixedviT es<br />

ukanaskneli moamzadebda xorags, ludsa da arays da xonCebiT miitanda<br />

daTqmul adgilze. iq iyridnen Tavs Semweobis aRmomCeni mecxvareebic,<br />

romlebic aseT SemTxvevaSi aTeulobiT cxvars usaCuqrebdnen<br />

dazaralebuls. amas erqva oCxaris gamarTva. avtors mravali<br />

zepirsityvieri masala Seugrovebia TuS ­ fSavelTa Soris gavrcelebuli<br />

oCxaris Sesaxeb. zogierT gadmocemas Tan erTvis kuriozuli epizodebi.<br />

aseTia Raribi TuSi mecxvaris ambavi, agreTve Tqmuleba mecxvare Wreluas<br />

av bedze, romelsac civ amindSi mTaze gadasvlisas Tovl - WyapSi<br />

`mTlad Cauregva farai, met ro ebada Tmazeda". Wrelua mxolod<br />

gadarCenili ZaRlebiTRa `dabrunda gzazeda". hkiTxaven:<br />

`−Wrelua raT gi ZaRlebi,<br />

raRaT magidis barCia?<br />

−kidevac gamamadgeban<br />

oCxariT naSov cxvarCia!"<br />

108


aseTi imedis momcemi iyo oCxari yoveli dazaralebuli<br />

mecxvarisaTvis.<br />

xalxuri gadmocemebidan vgebulobT, rom `kerZo sakuTrebis<br />

gansamtkiceblad Tavis klasobriv moZmes zogjer asobiTac swiravda<br />

mdidari TuSi, romelsac `talavar ar ecva tanzeda" (41, 16), − daaskvnis<br />

mwerali.<br />

s. faSaliSvili yuradRebas amaxvilebs imazec, rom daZleul iqna<br />

saukuneobrivi problema _ qistebsa da TuS­fSav­xevsurTa Soris<br />

arsebuli winaaRmdegobani, cxvrisa da saqonlis jogebis urTierT<br />

datacebaSi rom gamoixateboda. damTavrda maT Soris saZovrebis<br />

gadanawilebis mtkivneuli sakiTxic. gatarebulma RonisZiebebma wertili<br />

dausva sisxlisRvrasa da mkvlelobebs mxareTa Soris, rac imdenad<br />

fexmokidebuli yofila, rom xalxSi amis gamo mravali leqsi, simRera da<br />

Tqmuleba SemorCenila.<br />

qistebSi gavrcelebuli cxvris farebisa da saqonlis jogebis<br />

urTierTsesxebis tradicia im garantiebs emyareboda, rom zafxulSi<br />

TuS­fSavelTa cxvar­Zroxa moefineboda saZovrebs da maTi datacebis<br />

Semdeg gaistumrebdnen vals. `samas sul gvasesxeviTo, SamouTvlian<br />

joyolourebs piriqeTelTa, _ axla zafxul dgebisao, TuSebis cxor<br />

amova samToTa, mavitac da dagibrunebTav sesxsao" (41, 21). ase uambnia<br />

Cveni mwerlisTvis Siraqis gzaze erT pankisel mecxvares. am niadagze<br />

warmoSobili dapirispireba imdenad mwvave iyo, rom xSirad adgili<br />

hqonda mkvlelobebs or mezobeli tomis warmomadgenlebs Soris. dResac<br />

mRerian TuSeTSi xalxuri lirikidan inerciis ZaliT SemorCenil aseT<br />

striqonebs:<br />

atirdnen qistis qalebi,<br />

aRar mouvaT qmarebi,<br />

vai, Tu Sexvdnen TuSebi,<br />

daayrevinen Tavebi.<br />

adgilobrivTa gadmocemiT igive striqonebi qistebis sayvareli<br />

simReracaa, oRond TuSebis misamarTiT.<br />

cxvris farebisa da saqonlis jogebis mtaceblobis saukuneobrivi<br />

tradiciebis arsebobis aRmofxvras, mezobelTa Soris SuRlis mospobas<br />

109


da Sina saZovrebis garSemo atexili davis mowesrigebas (ufro<br />

daTrgunvas _ T. g.) avtori sabWoTa xelisuflebis damsaxurebad miiCnevs<br />

da sruliad samarTlianadac. fSaur-qisturi problemis `mogvareba" ra<br />

mosatania im masStaburi problemebis gverdiT, rac sabWoTa imperiam<br />

msoflio arenaze `moawesriga" Tavisi sastiki meTodebiT.<br />

socialisturma rekonstruqciam Searyia da moSala odiTganve<br />

fexmokidebuli da droTa svlaSi ganmtkicebuli wes-Cveulebani<br />

aRmosavleT saqarTvelos sasoflo­sameurneo warmoebaSi, kerZod,<br />

mejogeoba­mecxvareobaSi. 1928 wlidan Camoyalibebas iwyebs<br />

sazogadoebrivi koleqtiuri meurneobebi. `am dRidan daiwyo cxvris<br />

masiuri Sesyidva saqarTvelos yvela kuTxeSi" (41, 23). Tu ras niSnavda es<br />

`Sesyidva", amis momswre da TviTmxilvelni jer kidev cocxloben CvenSi.<br />

avtori iZulebulia gverdi auaros am faqtobriv masalas da mxolod<br />

Sedegebze amaxvilebs yuradRebas _ udabnoSi cxvris uzarmazari fara<br />

Zovs noyier balaxs. mecxvareobis zrdis daCqarebul tempebs<br />

esaWiroeboda gamocdili muSakebi, mcodne, erTguli da saqmis moyvare<br />

adamianebi. iwyeba aseTi kadrebis mozidva. `...da udabnoSi movida xalxi<br />

komblebiTa da CanTebiT, xeleCoebiTa da najaxebiT, xe­tyiTa da<br />

cementiT, datvirTuli manqanebisa da urmebis qaravnebma pirvelad daqnes<br />

bilikebi..." (41, 23).<br />

am dasawyisis Semdeg aTeuli wlebi gavida. udabno erT­erT<br />

mowyobil, mozrdil soflad iqca kaxeTis regionSi.<br />

mecxvareobis ganviTarebis saqmeSi aucilebel pirobas warmodgenda<br />

saZovrebiT uzrunvelyofis sakiTxi. `eldari _ cxvris deda" _ ase<br />

dausaTaurebia erT­erTi narkvevi avtors.<br />

s. faSaliSvili xazs usvams imas, rom mecxvareobis tradicia CvenSi<br />

socializmis epoqiT ar dawyebula. zemoT gvqonda saubari, rom soflis<br />

meurneobis am dargs gavlili aqvs mniSvnelovani genetikuri ganviTarebis<br />

sakmaod seriozuli safexurebi. amas, cxadia, Tan unda xleboda movlis<br />

pirobebis gaumjobesebac, magram rogorc avtori ambobs, savaraudoa,<br />

raime istoriulma ukuRmarTobam aRniSnuli dargi kvlav primitiul<br />

donemde daiyvana da aseTi mdgomareobiT movida Cvenamde, iqneb mTlad ase<br />

arc iyo saqme, magram is ki udavoa, rom mecxvareobis ganviTarebas Zalze<br />

110


Seuwyo xeli eldaris velebis saZovrebad gamoyenebam. avtori am<br />

saZovrebis `warmoSobas" sabWoTa xelisuflebis damsaxurebad miiCnevs.<br />

s. faSaliSvili gansakuTrebul yuradRebas uTmobs kaxeTSi<br />

mevenaxeobis ganviTarebis sakiTxs. bunebrivia, igi vazs ganixilavs<br />

qarTveli xalxis, miT ufro, kaxeTis mxaris uZveles kulturul siamayed<br />

da dRevandelobis sidiaded. mwerali guldasmiT mogviTxrobs vazisadmi<br />

kaxeli glexis saTuT damokidebulebaze, vazis movla­patronobis<br />

uZvelesi tradiciebis ukvdavebaze.<br />

narkvevebSi _ `axali vaznari", `winandali", `yvareli", `vaWevi" _ s.<br />

faSaliSvili srul warmodgenas gviqmnis winandlis, mukuznis,<br />

nafareulis sabWoTa meurneobebis mevenaxeTa miRwevebze. mwerals<br />

TxrobaSi gegmazomierad Seaqvs istoriuli faqtebi. narkvevebis avtors<br />

garkveuli muSaoba Cautarebia mematianisagan ausaxveli, magram<br />

adgilobrivi zepirgadmocemebiT moRweuli istoriuli masalebis<br />

Sesagroveblad. maTi gamoyenebiT amdidrebs da ucnobi detalebiT avsebs<br />

qronikebSi gadmocemul faqtebs. amitom igi mizanmimarTulad aRwers<br />

winandlis WavaWavaZeTa sagvareulo adgil­mamulis moSlisa da gauqmebis<br />

istoriul ambavs. amiT igi Tavs aRwevs Sesabamisi narkvevis mSral<br />

masalaze aRmocenebas da saintereso sakiTxavad aqcevs mas. `zedmetad ar<br />

mimaCnia mcire cnobebis moyvana am mamulebis ruseTis imperatorTa<br />

qonebad gadasvlis Sesaxeb" (41, 162), _ gveubneba avtori da mokled<br />

mimoixilavs garsevan WavaWavaZis warCinebuli ojaxis warsul sidiades.<br />

gvesaubreba garsevanis memkvidris, romantikosi poetis aleqsandre<br />

WavWavaZis siaxloveze rusuli aristokratiis warmomadgenlebTan, misi<br />

ojaxis did kulturul damsaxurebaze aRmosavleT saqarTveloSi.<br />

gvawvdis xalxSi mimobneul zogierT zepir cnobas aleqsandre<br />

griboedovisa da nino WavWavaZis SeuRlebisa da jvrisweris Sesaxeb.<br />

mwerlis TqmiT, al. griboedovis `vai Wkuisagan"­is mravali strofi<br />

winandlis sasaxleSi unda iyos dawerili.<br />

s. faSaliSvili exeba Samilis winaaRmdeg warmoebuli brZolebis<br />

sakiTxsac da gadmogvcems daviT WavWavaZis (al. WavWavaZis memkvidris)<br />

ojaxis datyvevebis ambavs. cnobilia, rom daviTma tyveTa gamosasyidi<br />

Tanxa _ oTxasi aTasi oqro imperator aleqsandre III-is brZanebiT<br />

111


saxelmwifo xazinidan sesxad miiRo da Samils gaugzavna. aRebuli valis<br />

gadaxda daviTma veRar SeZlo da dagiravebuli misi mamulebi winandlis<br />

sasaxlianad imperatoris ojaxma dainarCuna.<br />

meurneobis gafarToebis mizniT mefis xelisuflebam saxlkarianad<br />

ahyara axlo-maxlo soflebis mcxovrebni. daiwyo axali venaxebis gaSeneba<br />

winandalSi, mukuzansa da nafareulSi. isini `saufliswulo mamulebad"<br />

aqcies. gatarebul RonisZiebaTa gamo mTlianad gauqmda al. WavWavaZis<br />

istoriuli ojaxi da kulturul­literaturuli saloni. ase daufasa<br />

saimperatoro karma garsevan WavWavaZes da mis STamomavlebs udidesi<br />

damsaxureba ruseT-saqarTvelos urTierTobis sakiTxSi.<br />

erTgvarad ideologiuri SeboWiloba axlavs Tan Zveli da axali<br />

drois urTierTSedarebiT warmosaxvas. winandali rom odiTganve<br />

mevenaxeobiT ganTqmuli iyo, amaze saubari arc aris saWiro. magram<br />

avtori mwvave, radikaluri simZafriT warmoaCens rusi mmarTvelebis, am<br />

axali baton-patronebis zedamxedvelobis qveS zvarSi momuSave kaxeli<br />

glexebis gausaZlis mdgomareobas, Tumca igi am SemTxvevaSic namdvil<br />

folklorul masalebs eyrdnoba.<br />

sabolood, mwerali mSromelebis aseTi gausaZlisi yofis<br />

dasasrulsac axali drois monapovrad Tvlis. 1921 wlidan dawyebula am<br />

adgilebSi zvrebis ganaxleba sruliad axali namyeniTa da kulturulad<br />

gaSenebuli venaxebiT. s. faSaliSvili mogviTxrobs axali vaznaris<br />

gaSenebis dadebiT Sedegebze.<br />

sasoflo-sameurneo warmoebis ganviTarebas kaxeTis mosaxleobis<br />

cxovrebis materialuri donis amaRleba mohyva, rasac TandaTan uwyobda<br />

fexs kulturuli winsvla _ mosaxleobaSi swavla­ganaTlebis danergva.<br />

dRis wesrigSi idga soflis meurneobis adgilobrivi kadrebiT<br />

uzrunvelyofis sakiTxi. kaxeTma es problemac warmatebiT daZlia.<br />

istoriulad dadasturebulia, rom arxebisa da saerTod sarwyavi<br />

sistemebis arseboba adreul saukuneebs ganekuTvneba. naTesi miwebis<br />

morwyvis aucilebloba yvela drois problemas warmoadgenda. s.<br />

faSaliSvili gvesaubreba XII saukuneSi aSenebuli kaxeTis sarwyavi<br />

sistemis naSTebis Sesaxeb, rac dRemde yofila SemorCenili alaznis<br />

midamoebSi. qarTvelTa winaprebs arxebic uSenebia da puric mouwevia.<br />

112


sxvanairad arc iqneboda. rogorc Cans, Cveni xalxis cxovrebaSi, sabWoTa<br />

epoqis alaznis arxis mSenebloba ar yofila pirveli wamowyeba. mxolod,<br />

axalma droebam sxva epoqaluri masStabebis mSeneblobani moiTxova.<br />

sabWoTa qveyanam mSromeli masebis samuSao Zalis dauzogavi mobilizebiT<br />

da Tavisi drois teqnikis gamoyenebiT SeZlo arsebuli reliefuri<br />

sirTulis daZleva da Seqmna sarwyavi arxis mSeneblobis axali vrceli<br />

sistema (advili misaxvedria, Tu ra Zalisxmeva dasWirdeboda im Zveli<br />

arxis mSeneblobis mesveurT maSindel droSi).<br />

warmoudgenlad didia alaznis arxis mniSvneloba kaxeTis soflis<br />

meurneobis warmatebuli ganviTarebis saqmeSi. alaznis arxis mSeneblobis<br />

ideis ganxorcielebis Semdeg SeiZleboda `oqros mosavlis" miReba.<br />

narkvevebis avtori ambobs, rom alaznis auzis didi nawili saukuneobiT<br />

gamofituli da damyayebuli iyo. mwiri, xrioki Soroqnebi sarevela<br />

balaxebiT, CirgvebiT gadavsili usargeblod da unayofod Tvlemda da<br />

kaxeTis mSromeli mosaxleoba yovelTvis ver iyenebda mas.<br />

mwerali xazgasmiT aRniSnavs, rom xsenebuli arxis gayvanas<br />

milionebi, `ujiaTi Sroma" da mSromeli xalxis `didi nebisyofa da<br />

gamZleoba" dasWirda. `yvelaferi es gaaCnia sabWoTa qveyanas da uxvad<br />

daaxarja mas" (41, 122), _ daaskvnis igi.<br />

s. faSaliSvili socializmis Tanamedrovea da drois SesabamisobaSi<br />

aqcevs kaxeTis soflis meurneobis sxvadasxva dargis daCqarebuli tempiT<br />

ganviTarebasac da sarwyavi sistemis Seqmnasac. miuxedavad amisa, mwerali<br />

ar iZleva mSral cifrul monacemebs socialisturi kaxeTis warmatebis<br />

aRsanusxavad. TiToeul narkvevSi mocemul masalas, anu TiToeul<br />

mwerlur Temas ganixilavs istoriul warsulTan SepirispirebaSi,<br />

Zvelisa da axlis paralelebSi, ara imitom, rom naTlad dagvanaxos<br />

Tavisi drois sidiade, piriqiTac SeiZleba iqnes danaxuli yovelive.<br />

araferia ucxo imaSi, Tu dRevandeli guSindels sjobs da avtori amas<br />

aRniSnavs. didi akakis Tqmisa ar iyos, rasac axla vjerdebiT da riTac<br />

dResa varT kmayofilebi, xval is sakmarisi aRar aris. sazogadoebrivi<br />

cxovreba progress TavisTavadac ganicdis da winsvlac TavisTavadi<br />

movlenaa an, logikis gaTvaliswinebiT, ase unda iyos. avtors, roca<br />

socializmis drois mejogeoba-mecxvareobas exeba, lavirebuli svlebiT<br />

113


imis rwmunebamde mihyavs mkiTxveli, rom aq axali araferia, rom cxvarsa<br />

da saqonlis jogebs kaxeTsa da TuSeTSi odiTganve uarsebia. asaxelebs<br />

im cnobil mecxvareTa gvarebs (buquraulebi, guguTaSvilebi,<br />

yayiCaSvilebi), romlebsac aTiaTasobiT suli cxvari ebadaT. saubrobs<br />

mosaxleobaSi cxvris kultzec ki.<br />

winandlisa da mukuznis, nafareulisa da yvarlis axali vaznaric<br />

arafers ambobs gansxvavebuls. iqve, avtori vrclad saubrobs vazis<br />

kulturis uZvelesobaze kaxeTSi. kaxeTi odiTganve ganTqmulia<br />

mevenaxeoba­meRvineobiT. kaxel glexs Tavisi moweuli puriT da RviniT<br />

yovelTvis SeeZlo ojaxis darCena.<br />

zemoT aRvniSneT, rom s. faSaliSvili mkveTrad uaryofiT<br />

ganwyobilebas amJRavnebs mefisdroindeli rusi moxeleebisagan<br />

adgilobrivi mSromelebisadmi araadamianuri mopyrobis gamo. Zveli da<br />

axali droebis amsaxveli paraleluri aRweris saSualebiT avtori<br />

avlens mwerlur radikalizms _ rusuli marTva­gamgeobis msgavsi<br />

despotizmi, rogorsac igi narkvevebSi warmosaxavs, TviT Sua<br />

saukuneobrivi aRmosavluri ganukiTxavi eqspansiebis drosac ki ar icoda<br />

Cvenma sazogadoebam.<br />

amrigad, s. faSaliSvilis narkvevebi warmoadgens iseT publicistur<br />

nawarmoebebs, romlebSic urTierTSerwymulia avtoris publicistur-<br />

mxatvruli alRo, Jurnalistur­beletristuli mTlianoba da<br />

daxelovnebuli `mwerlis kargi marjvena".<br />

mxatvruli literaturis es Janri, romelic uaxles qarTul<br />

mwerlobaSi gasuli saukunis 20­ian wlebSi Camoyalibda da<br />

saxeldebulia mxatvrul narkvevad, qarTuli prozis miRwevad unda<br />

CaiTvalos.<br />

114


Tavi III.1920 wlis literatu olmika da siko faSaliSvili<br />

1920 wlis gaxmaurebuli literaturuli polemika mniSvnelovani<br />

movlena iyo im drois qarTul mwerlobaSi. erTmaneTis pirispir<br />

gamovidnen grigol robaqiZe da ioseb griSaSvili. i. griSaSvilis mxari<br />

dauWira siko faSaliSvilma. Tavidanve aRvniSnavT, rom g. robaqiZe da i.<br />

griSaSvili oriode wliT adrec upirispirdebodnen erTmaneTs qarTul<br />

poeziaSi sonetis warmoSobisa da damkvidrebis sakiTxTan dakavSirebiT.<br />

maSinac iyo vnebaTa Relva. didi energia daixarja, mravali<br />

urTierTkritikuli werili gamoqveynda presaSi, magram 1920 wlis<br />

polemika ufro gaxmaurebuli, xangrZlivi da daundobeli aRmoCnda. igi<br />

ar warmoadgenda 1918 wlis polemikis gagrZelebas. unda iTqvas, rom<br />

grigol robaqiZe erT­erTi im SemoqmedTagani iyo, romelic mudam pativs<br />

scemda i. griSaSvilis poetur niWs. mravali mSvenieri citatis moyvana<br />

SeiZleba, sadac igi griSaSvilis poezias maRal Sefasebas aZlevs. 1917<br />

wels i. griSaSvilis mier gamocemul Jurnal `leilas" pirvel nomers<br />

darTuli aqvs g. robaqiZis meTauri werili, romelSic vkiTxulobT:<br />

`leila" _ aRmosavleTis silamazea am saxeliT mokveTili. kargi uqnia<br />

Cvens mokiskase griSaSvils, es Jurnali rom am saxeliT mounaTlavs" (28.<br />

1). momdevno wels ki robaqiZe­griSaSvils Soris ukve mimdinareobs<br />

mZafri kamaTi sonetis garSemo.<br />

yvelaferi imiT daiwyo, rom erT­erT saRamoze g. robaqiZes<br />

waukiTxavs Tavisi `soneti simons" (igulisxmeba simon jafariZe _ T. g.),<br />

romelsac win waumZRvara zepiri prozauli eqskursi sonetis Sesaxeb da<br />

mianiSna `cisferyanwelTa" damsaxurebaze sonetis qarTul poeziaSi<br />

pirvelad Semotanis da damkvidrebis saqmeSi. amas mohyva i. griSaSvilis<br />

werili `saiTnova", romelSic avtori saubrobs sonetis versifikaciaze.<br />

115


qarTul poeziaSi misi damkvidrebis TariRad asaxelebs 10­iani wlebis<br />

dasawyiss. i. griSaSvilis azriT, `cisferyanwelTa" literaturuli<br />

jgufis Camoyalibebamde CvenSi ukve iwereboda tipuri sonetebi. amiT<br />

daiwyo paeqroba. dapirispirebis arenad iqca gazeTebi `saqarTvelo" da<br />

`saxalxo saqme". 1920 wlis polemikac am gazeTebis furclebze gaiSala.<br />

zogierT Tanamedrove kritikulwerilSi (a. xinTibiZe, g. imedaSvili<br />

_ T. g.) marTebuladaa miTiTebuli, rom bolos es `daundobeli wakideba<br />

orives sananeblad gauxda da griSaSvilma soneti uZRvna robaqiZes.<br />

samagierod `leilas" pirvel nomers g. robaqiZis werili meTaurad<br />

uZRvis" (17, 12). ufro meti sicxadisaTvis vityviT, rom Jurnal `leilas"<br />

pirveli nomeri 1917 wlis ianvarSi gamovida grigol robaqiZis meTauri<br />

weriliT Semkobili, xolo zemoxsenebuli kamaTi 1918 wels gaimarTa.<br />

amave wels i. griSaSvilma grigol robaqiZes uZRvna cnobili soneti da<br />

isic kamaTis dawyebamde, vinaidan, maSin es sonetic kritikuli ganxilvis<br />

cecxlSi moeqca _ kerZod, g. robaqiZis werilSi `pasuxad griSaSvils"<br />

(31). avtori exeba ra sonetis SemoRebas saqarTveloSi, saubrobs sonetis<br />

formaze, riTmaze, garegan da Sinagan mxareze, ritmulobaze. aRniSnavs,<br />

rom griSaSvilma arc istoria icis sonetis da arc misi forma<br />

emarjveba. xolo `soneti robaqiZes" miuxedavad imisa, rom riTmebi<br />

kanonierad aris asxmuli... sonets garda gare mxarisa, Sinagani mxarec<br />

eWirveba" (31).<br />

sapasuxo werilSi `robaqiZesTvis" griSaSvili umal wamoiZaxebs:<br />

`afsus msjelobav!... iqneb, baton robaqiZes Cemi sonetis `Sina mxare"<br />

(romelsac mas vuZRvni) imitom ar moswons, rom Sig moxsenebuli<br />

zogierTi sityva imis qebas ar warmoadgens" (10).<br />

amdenad, arc `soneti robaqiZes" aris mokamaTeTa dazavebis Sedegi da<br />

arc `leilas" robaqiZiseuli meTauri werilia aRniSnuli sonetis<br />

samagiero.<br />

kamaTi kidev gagrZelda. mxareebi verc erT principul literaturul<br />

sakiTxSi ver SeTanxmdnen.<br />

dadga `Sesvenebis xana". Semdgomma movlenebma cxadyo, rom es dro<br />

energiis mobilizeba iyo axali kritikuli `SebmisTvis", romelic<br />

gaimarTa 1920 wels.<br />

116


amjerad, Jurnal `Svidi mnaTobis" 1919 wlis №2­Si daibeWda grigol<br />

robaqiZis mier Targmnili oskar uaildis drama `salomea". i. griSaSvils<br />

Jurnal `leilaSi" msubuqad gaukritikebia aRniSnuli Targmani _<br />

qarTulisaTvis zedmetad miuCnevia masSi nacvalsaxelebis simravle da<br />

zogierTi sityvis orTografiuli uzustobani. ase, magaliTad, `vecxli",<br />

`kvtarebi", `Sepudrulnia", `gaiars" da sxva.<br />

am SeniSvnas gauRizianebia amayi xasiaTis grigol robaqiZe da<br />

mogvianebiT gazeT `saqarTveloSi" ori feletoni daubeWdavs saTauriT<br />

`qarTuli ritmuli". meore feletonSi griSaSvilsac `gadahkra": ~roca<br />

`salomea" vTargmne, bevri sityvis, magaliTad: `mkvdaris" magier, romelic<br />

enas mostexs warmomTqmels, me vixmare `kvdris", `mani" movacile, radgan<br />

ar ismis da sityva ritmulad gaiSala. es ar moswonebia viRac maruTa<br />

Suamdinarels, magram ra moeTxoveba iseT finaCs, romelsac fsevdonimic<br />

ver gamougonebia aragamakretinebeli" (34) (i. griSaSvili werilebs<br />

maruTa Suamdinarelis fsevdonimiT aqveynebda _ T. g.).<br />

i. griSaSvils es werili waRverSi yofnisas waukiTxavs. metad<br />

daRonebula g. robaqiZis am `gaborotebuli frazis" wakiTxvisas.<br />

masalebis uqonlobis gamo patara werili dauweria (`salomeas garSemo")<br />

da `saxalxo saqmis" redaqtorisTvis gaugzavnia, werili mix.<br />

sayvareliZes miuRia, romelsac maleve daubeWdavs igi.<br />

i. griSaSvili Tavis werilSi g. robaqiZes moixseniebs im mwerlad,<br />

romelic `sicocxleSive arqeologiur naSTad" iqca, rom igi amas<br />

Tavadac grZnobs da amitom daaneba Tavi leqciebis gamarTvas `cnobili<br />

leqtoris" saxeliT. axla ki wyalwyala werilebs wers `brazisa da<br />

boRmis gadmosanTxevad" imaTze, vinc gabeda da robaqiZis poetobaze<br />

Zviri ram Tqva. robaqiZe didxans sdumda (misi feletonebi i. griSaSvilis<br />

SeniSvnebidan rva Tvis Semdeg daibeWda _ T. g.), dRes ki<br />

erovnul­demokratebis organoSi Sefarebuli futuristi uxeirod<br />

gahkivis aTasjer gadaReWil erTsa da imave azrebs. `ritmis Tu riTmis"<br />

Sesaxeb sakiTxi, ganagrZobs griSaSvili, TavisTavad sainteresoa da ara<br />

erTi mcodne piri Sexebia mas sruliad miukerZoeblad, zogadad, da<br />

`mecnierebaSi erTxel damkvidrebuli zomierebiT". robaqiZes ki aseTi<br />

werilebi `piradi interesebis dasaokeblad gauxdia".<br />

117


`xumroba iqiT iyos da me vamtkiceb, rom robaqiZem qarTuli ena da<br />

qarTuli enis buneba srulebiT ar icis. SeiZleba robaqiZe kargi<br />

molaparake iyos scenidan, magram igive nalaparakevi qaRaldze<br />

gadatanili hkargavs Tavis STabeWdilebas" (11). am naTqvamis<br />

dasamtkicebldad i. griSaSvils moaqvs `salomeas" qarTuli Targmani,<br />

romelic, misi TqmiT, jer rusulad aris mofiqrebuli da mere qarTulad<br />

naTargmni, datvirTuli `provinciuli gamoTqmebiT" da auarebeli<br />

nacvalsaxelebiT, rac qarTul enas `sruliad ar egueba".<br />

bolos i. griSaSvili winadadebas aZlevs gazeT `saqarTvelos~<br />

redaqcias, romelmac `uSeniSvnod" miiRo misi `finaCoba" da amiT<br />

mfarveloba gauwia robaqiZis Targmans, rom SeirCes `sapaeqro jgufi",<br />

romelSic Sevlen `rogorc Zveli, ise axali qarTulis mcodne pirebi" da<br />

Tu es jgufic moiwonebda aseT gamoTqmebs _ `kvtari", `gaiars", `vecxli",<br />

`magari" (mag ari, viTom `eg ari" _ i. g.), `Sepudrulnia" da sxva aseTebs,<br />

maSin `maTi xmali da Cemi kiseri" _ daaskvnis werilis avtori. minawerSi<br />

i. griSaSvili ganmartavs Tavisi fsevdonimis (maruTa Suamdinareli)<br />

momdinareobasac da aRniSnavs, rom robaqiZes ar ainteresebs Zveli<br />

qarTuli mwerloba, Torem gaigebda, rom es saxeli da gvari ukve<br />

arsebobda Zvel saqarTveloSi. robaqiZes, ruseTis garda, saqarTvelos<br />

warsulic rom ainteresebdes gaigebda, rom `maruTa Suamdinareli iyo<br />

kaci friad niWieri, Zvel saxarebaTa erTguli daraji (gadamwereli,<br />

Semnaxveli) _ raTa saeklesio mwerloba daecva mkrexelTa xelisagan (ix.<br />

korneli kekeliZis `kimeni")", vinidan i. griSaSvilis sofelsac Turme<br />

SuaSi mdinare Camoudis, usargeblebia am fsevdonimiT, rom `kritikuli<br />

STabeWdilebani" (sxvadasxva mizezTa gamo) am saxelwodebiT ewera da<br />

amiT qarTuli poezia gaeTavisuflebina `robaqiZisTana mkrexelTa<br />

xelisagan", ise, rogorc maruTa Suamdinareli icavda saeklesio<br />

mwerlobas mkrexelTagan.<br />

i. griSaSvilis am pasuxs amjerad male gamoexmaura grigol<br />

robaqiZe, manamde ki i. griSaSvils mxari dauWira siko faSaliSvilma da<br />

grigol robaqiZis pirvelsave kritikul werils Seaxvedra `sapasuxo". s.<br />

faSaliSvilis Careva aRniSnul polemikaSi sruliad kanonzomieri Cans<br />

g. robaqiZis werilidan (`qarTuli ritmuli") gamomdinare. man ara marto<br />

118


epizodurad da sxvaTaSoris moixsenia s. faSaliSvilis saleqso<br />

striqonebi damcirebulad, aramed zogierTi abzaci mTlianad dauTmo mis<br />

kritikas, rac gamowvevad aRiqmeba. amis Sesaxeb ufro dawvrilebiT<br />

qvemoT, uSualod werilebis ganxilvisas, gveqneba saubari.<br />

`sapasuxo" Zalze moswonebia i. griSaSvils. sikosadmi gagzavnil<br />

pirad werilSi igi wers: `siko! es aris axla wavikiTxe robaqiZis pasuxi.<br />

Senic daxvda. `movida setyva" magondeba. Seni pasuxi momewona Zalian.<br />

magrad da Rrmad aris dawerili... mTavar azrSi vamarcxebT. robaqiZis<br />

azri maruTasadmi andazas hgavs:<br />

−gamarjoba, petre,<br />

−akuras mivdivar­o.<br />

me `salomeze" vekamaTebi (`kvtarze", vecxlze"), is ki `garebas"<br />

Cahfrenia... me ki `salomes" garSemo vkamaTob da vwuxvar, rom oskar<br />

uaildis mSvenieri `salome" robaqiZem gaaupatiura. es aris da es" (14,<br />

saqme #28650-26, f. 4).<br />

s. faSaliSvilis `sapasuxo" kargad awonil­dawonili, elastiuri da<br />

moqnili eniTaa dawerili, romelic ramdenadme gansxvavdeba am kamaTis<br />

mTavar monawileTa stilisagan. s. faSaliSvilic da i. griSaSvilic<br />

upirvelesad sayvedurs gamoTqvamen g. robaqiZisadmi, rom man ar icis<br />

mopaeqrisadmi pativiscema da jiutobs, amasTan, ar erideba umarTebulo<br />

sityvebis gamoyenebas.<br />

s. faSaliSvili xazs usvams, rom g. robaqiZem Tavis literaturul<br />

moRvaweobas tendenciuri xasiaTi misca. xelovnuri kritika jgufobrivi<br />

brZolis saSualebad gadaaqcia da sistematurad ganagrZobs am meTodis<br />

gamoyenebas. misi azriT, robaqiZis tendenciuroba mimarTuli iyo<br />

mweralTa erTi jgufis sawinaaRmdegod, kerZod, imaT sawinaaRmdegod,<br />

romelic ar ekuTvnis `yanwur" mimarTulebas da amiT opoziciaSi udgas<br />

robaqiZes da mis jgufs.<br />

g. robaqiZis simpaTiebi `cisferyanwelTa" literaturuli jgufis<br />

mimarT yvelasaTvis kargad cnobilia. igi namdvili sonetis avtorad<br />

swored am jgufis warmomadgenlebs da sakuTar Tavs miiCnevs. s.<br />

faSaliSvilis azriT, `yanwelebi" `Tavisi saxelis gamarTlebas sxvis<br />

dasamarebaSi eZeben" da robaqiZec, rogorc maTi medroSe, awarmoebs<br />

119


mudmiv `laSqrobas" xsenebuli opoziciis winaaRmdeg.<br />

`piradi angarebiT aRZrul robaqiZes weriTa Tu laparakiT xSirad<br />

uxdeba Zveli favoritebis uaryofac, romlebisTvisac erT dros didad<br />

Tavgamodebuli iyo da maTTvis `cecxlovan" diTirambebs hxarjavda" (49).<br />

unda iTqvas, rom s. faSaliSvilis es miniSneba arcTu simarTles<br />

moklebulia. zemoT vaxseneT XX saukunis 10­ian wlebSi robaqiZe ­<br />

griSaSvilis urTierTobis amsaxveli faqtebi. namdvilad sakvirvelia<br />

robaqiZis mier yovelTvis xotbaSesxmuli griSaSvilis axlandeli<br />

daundobeli kritika, ufro lanZRva. aRniSnuli dapirispireba scildeba<br />

literaturuli polemikis normebs da urTierTSeuracxyofamde midis.<br />

s. faSaliSvili ambobs, rom axla droni icvalnen, `robaqiZec<br />

gapoetda da Catyda xidi". amaSi xedavs igi robaqiZis calmxrivobis<br />

mizezs.<br />

s. faSaliSvilis `sapasuxoSi" vkiTxulobT avtoris saintereso<br />

msjelobas qarTuli sityvis ritmuli daxvewisa da leqsis musikaluri<br />

aJRerebis Taobaze, romelic wina planze wamowia g. robaqiZem Tavis<br />

zemoaRniSnul werilSi `qarTuli ritmuli".<br />

s. faSaliSvili aRniSnavs, rom misasalmebelia da friad sainteresoa<br />

robaqiZis mier am yuradsaRebi sakiTxis wamoyeneba, `primitivma da<br />

Sablonma didi xania dro mosWama qarTul leqsSi, saWiroa axali gza da<br />

sityvaSi musikalobisaTvis esTetiuri gadajgufebis manevri" (49). siko<br />

iqve mianiSnebs, rom qarTuli ena gauqlibavia da gaumarTavi. amiT<br />

aixsneba, rom CvenSi mwerals sityvis Tavisi stili aqvs. erTmaneTSi ireva<br />

provinciuli, individualuri, kanonieri, ukanono. rusulSi ki ase ar<br />

yofila. misi azriT, qarTuli sityvis `fsiqikas" sWirdeba `anatomiuri"<br />

Seswavla da `esTetikuri qirurgia" gramatikuli kanonis dacviT.<br />

`am dargSi Tumca TviT robaqiZec avtoritetiani kacia, magram es<br />

kidev ar aZlevs mas uflebas, rom Tavisi naTqvami winaswar kanonad<br />

gamoacxados da amisaTvis `bdRviri adinos" qveyanas.<br />

es mwerluri TviTnebobaa mxolod, rasac ar moerida robaqiZe da<br />

gazeT `saqarTveloSi" moTavsebuli werili kinklaobis saSualebad<br />

gamoiyena" (49).<br />

aqedan gamomdinare, siko exeba g. robaqiZis ukanasknel feletons da<br />

120


aRniSnavs, rom werilSi bevria misaRebi Tu ara yuradsaRebi mainc,<br />

gansakuTrebiT qarTuli sityvis ritmuli melodiis Taviseburebebisa da<br />

sariTmo sityvebis `Tanaswor maxvilze danaskvis meTodis" Sesaxeb. igi<br />

miesalmeba g. robaqiZis survils _ erTgvari qirurgiuli cda moaxdinos<br />

zogierTi mZime da aramusikaluri sityvis struqturis sareformaciod,<br />

raTa ufro melodiuri da martivi gaxdes leqsis ritmuli wyoba. magram,<br />

misi azriT, analizis jeris dadgomisTanave `reformatori" robaqiZe<br />

mSralze rCeba. nimuSad mxolod Tavisi `avtoritetuli" leqsis meTodebi<br />

mohyavs. naTqvamis gasamarTleblad saWirod miiCnevs griSaSvilis,<br />

faSaliSvilis da sxvebis `gamaTraxebas" da cdilobs fons gasvlas .<br />

amis Semdeg s. faSaliSvils mohyavs vrceli amonaridebi g. robaqiZis<br />

werilidan da dawvrilebiT ganixilavs maT. igi ar iziarebs robaqiZis<br />

Teorias, rom mweralma Tavi unda daaRwios zogierT `majlajuna<br />

sityvas" da amisaTvis mas unda Camoacilos ramdenime Znelad sasmeni da<br />

yru Tanxmovnebi da sityva `mohkveTos ise, rom mokle iyos" da Sig<br />

`xmovnebi sWarbobdes". g. robaqiZis TqmiT, mas `salomea" uTargmnia ise,<br />

rom bevri sityva gauSlia da sityvidan `mkvdari" amougdia `mani~". s.<br />

faSaliSvili SeniSnavs, rom es meTodi absurdamde migviyvans. `manTan"<br />

SedarebiT ufro yrud ismis `v". aseTi midgomiT ukeTesi sasmeni da rom<br />

enas ar mostexs warmomTqmels `kdari" ufroa. aseTi ganzomilebani<br />

werilis avtors miuReblad miaCnia da kategoriulad ar eTanxmeba mas,<br />

vinaidan, sikos TqmiT, logika daavalebs robaqiZes, rom aseve moepyros<br />

sxva sityvebsac. magaliTad mohyavs g. robaqiZis mier `dawunebuli" sityva<br />

`mtkvari", romelSic erTi xmovniT gamoiTqmis eqvsi Tanxmovani.<br />

sabolood `mtkvaris" nacvlad dagvrCeba `kvaris", xolo brunvaSi<br />

`mtkvris" nacvlad `kvris" da amgvari `absurdi ki kuriozebiT aavsebs<br />

Cvens daumuSavebels, magram darbaisels enas". robaqiZes lakonistobisa<br />

da melodiurobis surviliT swored rom `gakretinebamde" mihyavs Tavisi<br />

Tavi, arRvevs sityvis brunvis kanonsac da mis mniSvnelobaSic disonansi<br />

Seaqvs _ daaskvnis s. faSaliSvili.<br />

rogorc werilidan Cans, s. faSaliSvilis mosazrebani gulidan da<br />

gonebidan nasazrdoebia, Sorsaa emociurobisgan. ar SeiZleba ar<br />

daeTanxmoT mis kanonzomier daskvnebs sityvis mniSvnelobis xelovnuri<br />

121


cvlis umarTebulobaSi. misi azriT, g. robaqiZes aqvs ufleba hqondes<br />

sakuTari Sexeduleba da weros kidec Tavisi surviliT, magram<br />

`aRsaniSnavia is axirebuli pretenzia, ris wyalobiTac igi<br />

TviTmpyrobelis guliswyromas acxadebs maruTa Suamdinarelis mimarT,<br />

romelsac ar moswonebia robaqiZis `remonti" qarTul sityvaSi, da<br />

robaqiZe imdenad gawiwmatebula, rom `finaCs" uwodebs mas" (49).<br />

s. faSaliSvili TandaTan aSkarad gamodis griSaSvilis mxareze. igi<br />

axla marto Tavisi mosazrebiT ki ar upirispirdeba g. robaqiZes, aramed<br />

griSaSvilis mosazrebebsac iziarebs da aRiarebs maT. siko mimarTavs g.<br />

robaqiZes, raTa gaiTvaliswinos, rom griSaSvili `viRac" ki ar aris,<br />

aramed misTvis kargad nacnobi mweralia.<br />

`esec ar iyos ras niSnavs sityva `finaCi"? robaqiZes uyvars<br />

jentlmenoba da laparakSi unda frTxilobdes, rom Seuferebeli fraziT<br />

ar gamoaCinos sulis meSCanoba" (49).<br />

amis Semdeg werilis avtori isev msjelobis sagans ubrundeba. igi<br />

eTanxmeba g. robaqiZis SeniSvnebs, rogorc i. griSaSvilis, ise a.<br />

abaSelis, S. amirejibis, g. tabiZis da sxvaTa mimarT. `mec mexeba da<br />

ambobs: `maS mag ara rwmenis taZars" gaugebaria, radgan gamodis: `maSmaga<br />

ra ` da sxvao". 157 am SeniSvnas siko Tavmdablad Rebulobs da aRiarebs,<br />

rom misi mxridan mxatvruli gamoTqma naklebxarisxovania, Tumca mTliani<br />

striqonis azri gasagebia da ase Tqmac miaCnia SesaZleblad. magram Tu<br />

`zmis kombinaciebze" midgeba saqme, yoveli gamoTqmis gadatrialeba<br />

SeiZleba azris mxriv, ­ `Sen da robaqiZes" magier SeiZleba gavigoT: Sen<br />

daro baqiZe" an `Sen darob aq iZe", magram aseTi ram SaradisTvis<br />

gamodgeba mxolod _ dasZens avtori.<br />

s. faSaliSvili reagirebis gareSe ar tovebs robaqiZis mZafr<br />

SeniSvnas saleqso striqonebis gameorebas da am saSualebiT `carieli<br />

adgilebis amovsebas" rom Seexeba. misi azriT, aseT formebs yvelgan<br />

mimarTaven, TviT robaqiZisTvis ueWveli ucxoeli avtoritetebic ki, da<br />

mohyavs mravali Sesabamisi nimuSi maTi poeturi Semoqmedebidan. ai,<br />

zogierTi magaliTi:<br />

hofmani:<br />

` . . .<br />

122


как в душу вкралась, как вкралась грусть<br />

. . . . . . . . . . . . . . .<br />

их было много, их было много"<br />

aleqsandre bloki:<br />

` Все на свете, все на свете<br />

знают, счастья нет "<br />

balmonti:<br />

` Я мечтаю ловиль уходящия тени<br />

уходящия тени погосовшего дня " da mravali sxva.<br />

amis Semdeg asaxelebs msgavs magaliTebs TviT g. robaqiZis<br />

leqsebidan `adonela", `iwvis Sqeri", `veris xidze", sadac Turme<br />

`ganmeorebani ferxuliviT brunaven".<br />

s. faSaliSvili saTanado yuradRebas uTmobs sityva `da"­s<br />

gamoyenebis robaqiZiseul uaryofas da ambobs, rom robaqiZe iseT<br />

magaliTebs ixmobs, sadac `da"­s gamoyeneba logikuri aucileblobaa,<br />

magram aqac `damnaSavis skamze griSaSvili da faSaliSvili sxedan". g.<br />

robaqiZis miniSnebiT, i. griSaSvils `da"­ Ti dawyebuli striqonebis<br />

`saSinel kakafoniaSi..." kargi Segirdi hyavs s. faSaliSvili... SeadareT<br />

misi leqsi `oqros jvari" i. griSaSvilisas... aq ritmze laparaki<br />

zedmetia. aRsaniSnavia, rom griSaSvilica da faSaliSvilic bolo<br />

xanebSi cota adgils rodi uTmoben leqsSi aseTs ubedur `cindriks" (34).<br />

sikos TqmiT es yovelive sxvis TvalSi bewvis Ziebaa. `da"-s aseve iyeneben<br />

rusi poetebic, TviT robaqiZec, xolo misi `umcrosi Zmebi (`yanwelebi")...<br />

Cvenze naklebad ar mimarTaven am xerxs". mravali msgavsi magaliTi<br />

mohyavs werilis avtors TviT g. robaqiZis, aseve elene darianis, tician<br />

tabiZis, paolo iaSvilis, kolau nadiraZis saleqso taepebidan:<br />

`sainteresoa, robaqiZe Tavis hamqrelTa `da"­s kanonad miiRebs Tu<br />

`saSinel kakafoniad" gamoacxadebs?.. es `poetma" robaqiZem icodes" (49), _<br />

dasZens bolos werilis avtori.<br />

TiTqos unda damcxraliyo vnebaTaRelva, an raRac etapi mainc unda<br />

gamokveTiliyo am, marTlac, `daundobel" polemikaSi, magram yovelive<br />

zemoaRniSnuli ar aRmoCnda sakmarisi `urTierTkveTebisaTvis", arc<br />

gamoucxadebeli `Sesveneba" Camovardnila maT Soris.<br />

123


g. robaqiZem ar daayovna da sul male, or dReSi, gamoaqveyna s.<br />

faSaliSvilisadmi mimarTuli axali kritikuli werili `kidev<br />

ritmisTvis (27), xolo meore werili `maruTa Suamdinarels" (29),<br />

bunebrivia, i. griSaSvils `uZRvna". ukanaskneli werili ar adablebs<br />

adresatis Sefasebis kriteriums. kidev ufro gaZlierebulad JRers<br />

`finaCi". sakuTar pirovnebas moklebuli sxvisi saxelis mimTvisebeli,<br />

uaildis sityvis `instrumentaciaSi" sruliad ucodinari, qarTulis<br />

codnaSi `uvici", ai, aseTi `ukacravad pasuxia mwerali" griSaSvili<br />

iwunebs `salomeas" Targmans da iwvevs sapaeqrod robaqiZes, romelsac<br />

`amaze meti ubedureba" ver warmoudgenia, magram `qarTuli literaturis<br />

interesebisaTvis" mainc iRebs mis gamowvevas.<br />

Semdeg g. robaqiZe isev ubrundeba ritmulad gamoTqmis sakiTxs.<br />

ganixilavs zogierT konkretul sityvas, gamoyenebis TvalsazrisiT<br />

iZiebs mis warsulsa da awmyos. amitom ixmobs rusTavelis, sulxan­sabas,<br />

n. baraTaSvilis da sxvaTa SemoqmedebaSi gamoyenebul ama Tu im<br />

gansaxilvel sityvas da sakuTar mosazrebaTa marTebulobas ase<br />

umtkicebs mopaeqreebs.<br />

g. robaqiZis werili `kidev ritmisTvis" Seicavs avtorisaTvis<br />

damaxasiaTebel `ampartavan" `ukarebel", `TavkerZ" (i. griSaSvilis<br />

`soneti"-dan grigol robaqiZes" ­ T. g.) tons ufro mcire salanZRavi<br />

sityvebiT. igrZnoba, rom zog SemTxvevaSi avtors gaTvaliswinebuli aqvs<br />

s. faSaliSvilis SeniSvnebi da ukanac ki dgams nabijs. ase magaliTad,<br />

calkeuli sityvis gaSlasTan dakavSirebiT gauTavebeli kamaTis gamo<br />

(`mkvdari" _ `kvdari" _ `kvtari") g. robaqiZe TiTqmis eTanxmeba s.<br />

faSaliSvilis kritikul azrs da aRniSnavs: `CvenSi jer akademia ar<br />

arsebobs da amisaTvis sabolood arc is aris gadaWrili, `kvdari" unda<br />

Tu `mkvdari". aq `manis" sakiTxi problemaa da Cems TqmaSi ar aris<br />

kategoriuloba" (27). s. faSaliSvils eWvi Seaqvs g. robaqiZis<br />

gulwrfelobaSi, es sityvebi mis diplomatiur ukandaxevad miiCnia da<br />

aRniSnavs, rom robaqiZes Tavisi mosazrebani ama Tu im sakiTxze miaCnia<br />

kanonad da aucilebel gasaTvaliswineblad sxvebisaTvis. sikos TqmiT,<br />

faqtebi amas hRaRadeben. `mkvdari"­dan `manis" gandevna kanonad miaCnia da<br />

`maruTa datuqsa, rogorc am kanonis damrRvevi da armcodne". robaqiZe<br />

124


`tyuilad uaryofs" Tavis kategoriulobas - daaskvnis igi.<br />

g. robaqiZisTvis poezia pirvel yovlisa ritmuli sityvaa da poetma<br />

yovelTvis ritmuli unda arCios araritmuls. `ai, ra aris mTavari Cems<br />

werilSi b­no faSaliSvilo, daarRvieT es da Semdeg ilaparakeT<br />

gacxarebulad" (27).<br />

s. faSaliSvilis meore kritikuli werilidan `robaqiZiada"(48)<br />

naTlad Cans, rom g. robaqiZis es sityvebi sikosTvisac igive<br />

WeSmaritebaa _ `araritmuls sjobs ritmuli, cuds _ kargi..." ambobs igi<br />

da iqve garkveviT mianiSnebs, rom enis normas unda gaewios angariSi da<br />

`robaqiZis absurdebiT" ar unda icvlebodes sityvis formebi. misi Rrma<br />

rwmeniT aq `xaTrisaTvis ar SeiZleba kompromisi" da ganagrZobs, rom<br />

saWiroa sityvis sulis Seswavla. Tu vityviT `nioris gemo", `ioris veli",<br />

maSin unda vTqvaT `qaTamis xorci", `guTanis deda", `uremis Tvali",<br />

`iremis kvali" `...magram `literatori ar ityvis `guTanis dedas"... ase<br />

mxolod bavSvebi laparakoben xolme... maSasadame... bavSvebs akademiuri ena<br />

scodniaT" (48). s. faSaliSvili am SemTxvevaSi ise, rogorc zogierT sxva<br />

sakiTxTan Sexebisas, daJinebiT moiTxovs robaqiZisagan pasuxs kiTxvaze _<br />

aqarwylebs Tu ara es faqti mis `kategoriul" striqonebs? komentarsac<br />

mas miandobs.<br />

sikos ukvirs g. robaqiZis gaRizianebuli toni da misi `laSqrobis"<br />

mTavar mizezs piradi interesebiTa da revanSis wyurviliT xsnis. pirvel<br />

werilSi (`sapasuxo") s. faSaliSvili SuRlis damTesad da<br />

`ganxeTqilebis vaSlad" robaqiZis `gapoetebas" asaxelebda. axlac igives<br />

imeorebs da cdilobs mis dasabuTebas. sikos TqmiT, am ramdenime wlis<br />

win robaqiZe erT TvalsaCino figuras warmoadgenda qarTul<br />

literaturul sarbielze. magram maSin Turme igi leqsebs ar werda.<br />

xolo mis mWevrmetyvelur leqciebSi erTimeores cvlida didi saxelebi<br />

_ nicSe, giote... qarTvelTagan SoTa, ilia, akaki, nikoloz baraTaSvili...<br />

roca robaqiZe Tanamedrove poezias Seexeboda, maSin ki sul<br />

`griSaSvilis siaxle", `griSaSvilis modernistoba", `griSaSvilis niWi"<br />

ekera pirze.<br />

urTierTpativiscema sufevda maT Soris sonetis sakiTxis wina<br />

planze wamowevamde (1918 w.). arc im sabediswero sonetis sakiTxi yofila<br />

125


griSaSvilis sawinaaRmdegod wamoWrili. g. robaqiZem zogadad ganixila<br />

soneti da masSi `cisferyanwelTa~ damsaxurebis gamokveTa i.<br />

griSaSvilisTvis miuRebeli aRmoCnda. igive iTqmis meore mxarezec _<br />

griSaSvilis SeniSvnaze `salomeas" Targmanis mimarT, romelic ar hgavda<br />

saomar gamowvevas. aqac mciredi gaxda urTierTgadamterebis mizezi.<br />

qarTuli andaza `Citi bdRvnad ar Rirdao" _ orive polemikis sawyiss<br />

Seesabameba _ sonetis sakiTxsac da `salomeas" Targmansac.<br />

s. faSaliSvili ixsenebs g. robaqiZis mier 1913 wels gamoqveynebul<br />

werils `foTlebi", romelSic g. robaqiZe xotbas asxams i. griSaSvilis<br />

poezias. iqve asaxelebs meore werils, romelic g. robaqiZes `Кавказ"­Si<br />

gamouqveynebia. moaqvs amonaridi: `Гришашвили исклучительное явление,<br />

многими он признан, многими нет, но мимо него никто не проходил".<br />

sikos miaCnia, rom es `Sesxmis furclebi" robaqiZem maSin dawera,<br />

roca griSaSvili jer kidev gacilebiT axalgazrda poeti iyo. mas<br />

Semdeg erTi tomiT meti leqsi aqvs dawerili. ufro daxelovnda,<br />

gaiSala da udavod did poetad iqca. maS, axla ratom miaqvs ukan Tavisi<br />

adre naTqvam­naazrevi? _ kiTxulobs siko. `me vici rac moxda" _ acxadebs<br />

igi da TviTon pasuxobs dasmul kiTxvas. kerZod, aRniSnavs, rom axla<br />

robaqiZem leqciebis kiTxvas uklo da ufro `gagvipoetda". man `am dargSi<br />

daiwyo bazris Zieba. da vinaidan icis, rom `RmerTma erTi viT acxovnos,<br />

Tu meore ar warwymindos", Seudga griSaSvilisa da mis TanamokalmeTa<br />

gabaxebas da dasamarebas" (48).<br />

iqve asaxelebs meore mizezsac, rac griSaSvilsa da robaqiZes Soris<br />

quTaisSi gamarTul saRamoze momxdar pirad uTanxmoebaSi mdgomareobs.<br />

kamaTi aqac sonetis SemoRebis sakiTxze aRiZra. sikos TqmiT, am kamaTSi<br />

griSaSvils gaumarjvnia. Semdeg s. faSaliSvils, rogorc TviTon ambobs,<br />

ori werili gamouqveynebia `mSvildosnelTa" Sesaxeb, sadac `robaqiZis<br />

poetoba avad mouxsenebia da viTom es aris mizezi robiqiZis samudamo<br />

gadamterebisa da polemikis gamarTvisa, magram robaqiZem upasuxod<br />

`miafuCeCa" es braldebebi, isev Zvelis ganmeoreba daiwyoo _ gveubneba<br />

werilis avtori.<br />

rac Seexeba griSaSvilTan sityvebis ganmeorebis robaqiZiseul<br />

kritikas, siko pasuxobs, rom adre aseT formebs griSaSvilis<br />

126


musikalobad miiCnevda robaqiZe, magram axla fronti icvala da igive<br />

formisTvis Tavs daesxao. cnobilia, rom sityvaTa ganmeorebisaTvis<br />

robaqiZe msubuqad im adreul - `leilasTvis" wamZRvarebul werilSic<br />

(`foTlebi") akritikebs griSaSvils. iq, sadac gabedul poetur<br />

Sedarebebs uwonebs, ambobs - `...garda amisa, mas uyvars sityvebisa da<br />

frazebis ganmeoreba, musikalobisaTvis esec kargia, magram gadamlaSebas<br />

aqac unda eridos namdvili xelovani" (32).<br />

SeiZleba iTqvas, robaqiZe swored gadamlaSebad da carieli<br />

adgilebis Sevsebis saSualebad Tvlis griSaSvilTan da mis<br />

TanamokalmeebTan sityvaTa ganmeorebas Tavis kritikul werilSi. am<br />

SemTxvevaSi mxolod musikalobaze aRarafers ambobs. SesaZlebelia,<br />

yovelive bolo drois ganwyobilebis Sedegia. isic gasaTvaliswinebeli<br />

da dasaSvebia, marTlac, gadamlaSebad miaCndes ganmeorebiTi formebi<br />

werilis avtors.<br />

s. faSaliSvili sityvaTa ganmeorebaSi miuRebels verafers xedavs da<br />

amitom rusi poetebis leqsebidanac ixmobs magaliTebs. robaqiZis pasuxi,<br />

rom balmonts sityvebis ganmeoreba wyobis formad aqvs aRebuli, ­ gaRma<br />

gadavebad miaCnia da ukiJinebs:" es me maSinac vicodi batono robaqiZev,<br />

mogaxsenebT, rom balmontis leqsi swored amiT aris lamazi (me amis<br />

Tqma gamomrCa maSin), magram sad miafuCeCeT blokisa da gofmanis leqsebi,<br />

ratom krinti ar dasZariT maTze? xels ar gaZlevdaT? maSin siCumes<br />

girCevdiT" (48). siko svams kiTxvas, − Tu balmontis mier leqsis formaa<br />

sityvis ganmeoreba, maSin ras ityvis robaqiZe griSaSvilis Semdeg<br />

striqonebze:<br />

an kidev:<br />

`dRes aWikWikdi saidumlov, iyav Cumi xval,<br />

iyav Cumi xval, dRes ki dastkbi, dastkbi SemTxveviT,<br />

samaradiso Zegls agigebs, darCi, nu mixval,<br />

darCi, nu mixval _ gevedrebi locviT, kurTxeviT."<br />

`tokavda, tokavda patara nargizi,<br />

patara nargizi, koxta da faqizi".<br />

siko isev kiTxulobs, − aqac xom wyobis formaa, maS, rad ar<br />

gaixseneT? Tavadve pasuxobs, rom robaqiZes `saqmis arsebiTi mxare" ki ar<br />

127


ainteresebs, aramed `WeSmaritebisaTvis gverdis axveva, griSaSvilis<br />

Cawixvla da faSaliSvilis gamtyuneba. TiTqos griSaSvili yvelgan<br />

`amasxaravebs" am formas. ai, me giCveneT misi leqsebi. sad aris<br />

`gamasxaraveba" da `kakafonia".<br />

samarTliania s. faSaliSvili, roca ambobs, rom SeiZleba balmontma<br />

aiRo es forma pirvelad da griSaSvilma misi trafareti gamoiyena. gana<br />

aucileblad balmonti unda eZiebdes formis Taviseburebebs? magaliTad,<br />

i. griSaSvilis leqsi `Soreuls" `da" ­ Ti iwyeba da yovel xanas TavSi<br />

`da" uzis. esec xom wyobis formaa, Taviseburi xerxia. robaqiZe ki am<br />

xerxs griSaSvilisagan gamasxaravebad miiCnevs _ aRniSnavs siko da<br />

ganagrZobs, rom robaqiZe cdilobs gaamarTlos Tavis leqsebSi<br />

daSvebuli sityvaTa ganmeorebani da ambobs, rom mec maqvs leqsis metrSi<br />

sxvadasxva ganmeorebao, magram gamonaklisi mainc griSaSvili da<br />

faSaliSvilia. sikos mohyavs sityvaTa ganmeorebani robaqiZis leqsebidan:<br />

`hxedav, hxedav im kldis piras, sqel foTlovan muxis Ziras, iwvis Sqeri,<br />

iwvis Sqeri, iwvis Sqeri..." da ase Semdeg. `Tu es `sxvadasxva" saxis<br />

ganmeoreba robaqiZisaTvis kanonia da griSaSvilisTvis `kakafonia", me<br />

aRar vici, sad aris kalmosnuri `cindriki" da ra aris marTlac<br />

`kakafonia"? _ es robaqiZem ganmartos" (48).<br />

saleqso striqonis `da" - Ti dawyebis braldebas s. faSaliSvili<br />

pasuxobs, rom robaqiZe `TvalTmaqcurad" hkrefs, rac griSaSvilis wignSi<br />

`da" moipoveba, an ganmeorebuli sityvebi. yvelas amaT erTad alagebs,<br />

TiTqos yvela `da" an `hoda" erTimeores mosdevs da aseTis `domxaliT<br />

ayris mkiTxvels TvalebSi mtvers, raTa TeTri Savad moaCvenos".<br />

sakiTxavi ki is aris, Tu rad `gadaylapa" robaqiZem Tavis jgufelTa `da".<br />

robaqiZem am kiTxvaze ar mipasuxa. `es aris miukerZoebloba? es aris<br />

poeziiT wva?..." − kiTxulobs siko.<br />

is, rom g. robaqiZe Tavisi werilis Sinaarsis `ver gagebas"<br />

sayvedurobs s. faSaliSvils, yovelive zemonaTqvamis Semdeg siko isev<br />

ekiTxeba grigols, ­ ra aris mis naTqvamSi gaugebari? da TviTonve<br />

pasuxobs, rom gaugebaria misi poeturoba, misi calmxrivoba, misi<br />

jgufuri sazomi poeziaSi, `rac sawyenia friad" .<br />

bolos s. faSaliSvili exeba g. robaqiZis werilis ukanasknel<br />

128


frazas, romlis mixedviTac, qarTul sazogadoebaSi `arSin malalans~<br />

ufro aqvs gasavali, griSaSvilebs da faSaliSvilebs SeuZliaT<br />

gaixarono da ambobs, es fraza pasuxis Rirsic ar aris, radgan igi<br />

kritika ki ara robaqiZisagan mxolod Tavis agdebaa. `jentlmens ufro<br />

meti sidarbaisle moeTxoveba," _ dasZens siko.<br />

aq ganxiluli polemikuri werilebidan irkveva, rom siko<br />

faSaliSvili am rTuli procesis erT­erTi aqtiuri monawile yofila.<br />

miuxedavad amisa, mas wonasworoba ar daukargavs da bolomde Rirseulad<br />

eWira Tavi. Rirseba da TavdaWera arasodes hklebiaT g. robaqiZes da i.<br />

griSaSvils, magram uaryofiTma emociam mainc dasZliaT.<br />

`robaqiZiada" iyo bolo werili sikosagan g. robaqiZis mimarT<br />

gamoqveynebuli. amis Semdeg man miiCnia, rom Tavisi saTqmeli amowura da<br />

metis saWiroeba aRar iyo. magram g. robaqiZem didxans ar daayovna da<br />

isev male gamoaqveyna mZafri werili `pasuxad" (30) _ uSualod s.<br />

faSaliSvilis misamarTiT.<br />

g. robaqiZis axali gamosvlis miuxedavad, s. faSaliSvilma, Tavis<br />

mxriv, metis Tqma mainc aRar CaTvala saWirod. vfiqrobT, samarTlianadac<br />

moiqca. igi ar eZebda mizezebs da gamowvevebs, ar axirebia<br />

mowinaaRmdeges. mxolod daeloda i. griSaSvilis pasuxs zemoxsenebul<br />

werilze `maruTa Suamdinarels". polemika gagrZelda sikos gareSe.<br />

g. robaqiZis `pasuxad" avtorisaTvis zedmiwevniT mwyobrad da kargad<br />

nafiqr­namsjelebi kritikuli werilia. SeiZleba iTqvas, g. robaqiZe arc<br />

aq Ralatobs Cveul stils, magram ramdenadme mainc igrZnoba simSvide,<br />

Tumca am simSvideSic gamosWvivis damamcirebeli azrebi, rac erTgvarad<br />

damaxasiaTebladac ki aRiqmeba g. robaqiZisaTvis aseT gacxarebul<br />

mdgomareobaSi yofnisas.<br />

werilis mixedviT, g. robaqiZes saqarTveloSi ver warmoudgenia<br />

esTetikis saqmis ise gaukuRmarTeba, rom griSaSvilebze da<br />

faSaliSvilebze ilaparakon. ver urigdeba faSaliSvilis gamosvlas,<br />

romelsac `ise aSlia weris saRerReli", rom feletonebs erTimeoreze<br />

beWdavs griSaSvilis dasacavad. faSaliSvils, romelsac `qiziyis<br />

velebis meti ara unaxavs", ver gaugia robaqiZis azri sityvaTa<br />

ganmeorebis Sesaxeb, rac leqsis wyobas axasiaTebs. es `ver gageba" Tan<br />

129


sdevs aCrdiliviT. robaqiZis TqmiT, faSaliSvils isev ver gaugia, rom<br />

griSaSvilis leqsSi `tokavda" sityvaTa ganmeorebani wyobis formad ar<br />

aris aRebuli. `aq ganmeorebiT veraviTar wyobas ver gamoviyvanT. arc<br />

leqsi `Soreuls" aris aseTi, rogorc mas hgonia (yoveli xana `da'­ Ti<br />

iwyebao), radgan xana masSi xuTi aris da striqonis `da"­ Ti dawyeba ki<br />

Svidi"'(30).<br />

g. robaqiZisaTvis miuRebelia s. faSaliSvilis ganmartebebi ,,ritmze,<br />

leqsis Rirsebaze. `robaqiZiadaSi" siko leqsis Rirsebis Sesaxeb ambobs _<br />

es calke sasaubro Temaaao. iqve dasZens, yovelTvis vityvi, griSaSvils,<br />

faSaliSvils da sxvebsac SeiZleba bevri susti saleqso strofi<br />

gaaCndes, zogi leqsi SeiZleba sulac amoixios rveulidan, magram<br />

ramodenime leqsis dawuneba poets verc moklavs da verc saxels<br />

waarTmevso.<br />

g. robaqiZe amaze pasuxobs, rom faSaliSvilma unda icodes, leqsis<br />

RirsebaSi imTaviTve Sedis ritmic da sityvebis ganmeoreba swored<br />

ritmis sakiTxia. magram Turme esec ar gaegeba faSaliSvils. uwunebs<br />

msjelobis xeirianad gaumarTaobas. griSaSvilis leqsebis ritmSi rom<br />

Tavidan bolomde `kakafoniaa", amas robaqiZe kidev erTxel usvams xazs.<br />

griSaSvilis poeziisadmi adreul saqebar sityvebs `CabRauWebuli"<br />

faSaliSvilis misamarTiT g. robaqiZe kiTxulobs, faSaliSvils ratom<br />

ar ebadeba kiTxva, Tu romeli robaqiZe iyo marTali _ uwindeli Tu<br />

axlandeli. magram `faSaliSvils es ar ainteresebs, is ar Sordeba<br />

sillogizms", ambobs igi da ganmartavs, rom SesaZloa robaqiZes Tavis<br />

`esTetiurs viTarebaSi" azri Seecvala, magram es isev ar ainteresebs<br />

faSaliSvils. primitiul msjelobad miaCnia faSaliSvilis moyvanili<br />

citatebi robaqiZis leqciebidan, `foTlebidan", `Кавказ"­idan. aseve<br />

primitiulad miaCnia mosazreba `bazris Ziebis" Sesaxeb poeziaSi. Seaqvs<br />

Sesworebani sikos mier moyvanil rusTvelur TqmaSi _ `RmerTma erTi viT<br />

acxovnos, Tu meore ar warwymindos". mianiSnebs, rom mwerals evaleba n.<br />

maris codna, romelic rusTvels `epotineba", raTa ar daamaxinjos igi.<br />

amasTan, Sen amaRlde, sxva aZago _ mxolod kacunebisa da smerdiakovebis<br />

Tvisebad miaCnia, xolo faSaliSvilebi rasac Tavis TavSi mzeren, swored<br />

is elandebaT sxvis sulSi. magram faqtebi? _ kiTxulobs werilis<br />

130


avtori.<br />

unda aRiniSnos, rom am monakveTSi g. robaqiZes aSkarad mRelvareba<br />

Zlevs, sisuste etyoba mis kalams.<br />

amis Semdeg g. robaqiZe swored faqtebs exeba. faSaliSvilis<br />

sayuradRebod ambobs, Tu ar icis sxvebisagan mainc Seityoso _ da<br />

ganmartavs, rom quTaisSi mas griSaSvilTan ki ara, sergo kldiaSvilTan<br />

mosvlia uTanxmoeba. rac Seexeba sonetis sakiTxSi viTom ukan daxevas,<br />

razedac Tavis werilSi saubrobs siko, robaqiZe `moTxzul ambavs"<br />

uwodebs da Tavis pozicias kidev ufro ganamtkicebs. misi azriT, amas<br />

daijerebs is, visac `baraSkajanis" meti ara waukiTxavs ra. sonetis<br />

sakiTxze griSaSvilis ”saiaTnovaSi" gamoTqmuli mosazrebani uvicobad<br />

warmoudgenia.<br />

`robaqiZiadaSi" gamoTqmul azrs, `SvildosnelTa" Sesaxeb ori<br />

feletonis gamoqveynebis gamo gaRizianebuli robaqiZis mosazrebebis<br />

`piradi interesebidan" gamosvlis Sesaxeb robaqiZe pasuxobs, rom<br />

SeuZlia mSvidad iyos faSaliSvili, vinaidan is werilebi dRemde ar<br />

wamikiTxavso, albaT, Cemi baqoSi yofnisas daibeWdao, uinteresobis gamo<br />

arc wakiTxvas vapirebo da sxva.<br />

bolos daaskvnis, rom sadac griSaSvilebsa da faSaliSvilebs aqvT<br />

gasavali, iq robaqiZe an romelime `yanweli" araTu bazris Ziebas<br />

daiwyebs, aramed ubralo gavlasac sircxvilad miiCnevs.<br />

aRniSnuli weriliT dasrulda robaqiZe-faSaliSvils Soris<br />

polemika. sikom, rogorc vTqviT, saWirod aRar CaTvala damatebiTi<br />

azrebis gamoTqma ukve ganmartebul sakiTxebze.<br />

isedac sakmao wyena miayenes erTmaneTs, mravali zedmeti sityva<br />

daixarja.<br />

am polemikis dadebiTi Sedegebi iyo literaturis Teoriis<br />

sakiTxebis wina planze dayeneba, kritikuli Sefasebani.<br />

polemikam cxadyo monawileTa didi erudicia. siko faSaliSvili<br />

Tavisuflad flobs leqswyobis Teoriul sakiTxebs, ara marto qarTul,<br />

aramed rusul da dasavlur poeziaSi. axdens aRniSnuli poeziis<br />

Teoriul analizs.<br />

rogorc vTqviT, s. faSaliSvili g. robaqiZis bolo werils aRar<br />

131


gamoxmaurebia, magram ZiriTad monawileebs polemika ar SeuwyvetiaT. i.<br />

griSaSvilma da g. robaqiZem kidev mravali werili `uZRvnes" erTmaneTs.<br />

koreqtuloba isev ignorirebuli iyo. i. griSaSvilma dabeWda `nawamebi<br />

salome" (9), saTaurSive Cans `salomeas" mTargmnelisadmi agresiuli<br />

ganwyobileba, romelsac mohyva g. robaqiZis werilebis seria saTauriT<br />

`qarTulis garSemo" (33), romlebic gamoirCeva literaturul sakiTxebze<br />

srulyofili Teoriuli msjelobebiT da isev griSaSvilis lanZRviT.<br />

valSi arc i. griSaSvili darCenila da robaqiZis sawinaaRmdegod<br />

erTi saTauris qveS gamoaqveyna kidev ori werili - `salome ­ robaqiZis<br />

garSemo" (12), iseTive msjelobebiTa da lanZRviT sapirispiro misamarTiT.<br />

miuxedavad ukiduresi gamZafrebisa, mopaeqre mxareebs arasodes<br />

gamouCeniaT sulis simdable. mogvianebiT, ukve evropaSi emigraciaSi<br />

myofi g. robaqiZe qarTuli xelovnebiT (cekvis ansambliT) moxibluli<br />

axasiaTebda ra Zveli Tbilisis cekvebs, Turme miuTiTebda, rom amis<br />

gageba yvelaze ukeT i. griSaSvilsa da l. gudiaSvils SeuZliaTo. Tavis<br />

mxriv griSaSvilsac mudam awuxebda bedi samSoblos danatrebuli<br />

mwerlisa da megobrisa, romelsac axalgazrdobaSi mSvenieri soneti<br />

uZRvna.<br />

`me, piradad, mowme var, Tu rogor ganicada i. griSaSvilma g.<br />

robaqiZis sikvdili. rogor iRvreboda cremlad, roca misi<br />

gardacvalebis ambavi miutanes" (61), - ambobs mkvlevari ak. xinTibiZe.<br />

1920 wlis literaturul polemikaSi s. faSaliSvilis mkveTrad<br />

gamoxatuli pozicia, kolegebisa da megobrebis mimarT misi mokrZalebis<br />

miuxedavad, gvarwmunebs, rom mwerals gaaCnda Seuvali SemoqmedebiTi<br />

principebi. arsebuli dapirispirebis ganmavlobaSi igi mtkiced da<br />

samarTlianad icavda sakuTar Sexedulebebs da bolomde Rirseulad<br />

eWira Tavi. rac mTavaria, vgrZnobT, rom s. faSaliSvili yofila sakmao<br />

erudiciis mqone literaturis Teoretikosi da Semoqmedi, romlisTvis<br />

literaturuli nawarmoebi, literaturuli werili, Tu sajaro gamosvla<br />

SemTxveviTi da zerele ki ar iyo, aramed rogorc misi pirovnuli<br />

maxasiaTebeli, drois mkacri aucileblobiT nakarnaxevi da nagulisxmevi,<br />

rac migvaniSnebs, rom misebr dakvirvebuli, Sromismoyvare adamianebi<br />

mraval sferos Seebmebian, uWirT mxolod erTi bomonisadmi moneba da<br />

132


maTi Sinagani SesaZlebloba, SemoqmedebiTi potencia uxvad gaibneva am<br />

mravalferovnebaSi. sazogadod, roca Semoqmedsa an, ubralod,<br />

pirovnebaze, mis rolsa da daniSnulebaze vmsjelobT literaturasa Tu<br />

sazogadoebaSi, usaTuod unda gaviTvaliswinoT es da misi pirovnuli<br />

saxe, swored am daxarjuli energiis eqvivalentiT unda SevafasoT. Tu am<br />

mxriv vimsjelebT siko faSaliSvilze da mis personologiur portrets<br />

SevqmniT, davrwmundebiT, rom am niadag fusfusa, Sromismoyvare da<br />

pasuxismgeblobis maRali grZnobiT savse pirovnebam ganuzomeli Zala da<br />

energia gadmoafrqvia imdroindel sazogadoebriv cxovrebas, rac<br />

vfiqrobT jerovnad unda iqnes Sefasebulic da dafasebulic. adamiani,<br />

sikeTisa da sinaTlis Semomtani eris cxovrebaSi saTanadod unda<br />

dafasdes, raTa momavalma Taobebma Seimecnon maTi keTili saqme da<br />

gaiTvaliswinon maTi damsaxureba erisa da qveynis winaSe. winamdebare<br />

naSromic swored iqeTkenaa mimarTuli, rom raRac mizezebiT<br />

garkveulad CrdiliT dafaruli saxe iseTi mravalmxriv saintereso<br />

Semoqmedisa da moRvawisa, rogoric siko faSaliSvilia, daviwyebis<br />

labirinTebSi ar moeqces, da usaTuod daimkvidros kuTvnili adgili<br />

qarTuli literaturis istoriaSi.<br />

133


Tavi IV<br />

siko faSaliSvilis Semoqmedebis rolisa da<br />

adgilisaTvis me_20 saukunis qarTul mwerlobaSi<br />

me-20 saukunis dasawyisi didi sulieri Zvrebis epoqa iyo<br />

saqarTvelosTvis. am drom mravali axali problema daayena rogorc zogadad<br />

xelovnebis, ise literaturis winaSe. qarTuli mwerloba yovelTvis<br />

mizanmimarTulad da sainteresod warmosaxavda epoqalur sakiTxebs,<br />

mdidrdeboda misi msoflmxedvelobrivi areali da axali saxelebi<br />

emateboda mis fonds. SemTxveviToba ar iyo is, rom amdroindel qarTul<br />

mwerlobaSi gansxvavebuli Sexedulebebisa da potencialis mwerlebi<br />

movidnen, magram unda mivuTiToT, rom TiToeuli maTganisaTvis Tavisi<br />

qveynis umZimesi mdgomareoba umTavres da upirveles problemad rCeboda.<br />

erT-erTi imaTgani, romlebmac samSoblo da misTvis Tavdadeba<br />

sityviTa da kalmiT cxovrebis laitmotivad gaixades, siko faSaliSvilic<br />

iyo.<br />

siko faSaliSvilis samwerlo asparezze gamosvlas win uZRoda didi<br />

mniSvnelobis sazogadoebriv-politikuri movlena _ 1905-1907 wlebis<br />

burJuaziul-demokratiuli revolucia, romlis susxmac momaval mwerals<br />

yovelgvari Zalmomreobisadmi mkveTrad uaryofiTi STabeWdileba Seuqmna,<br />

rac aisaxa kidec mis SemoqmedebaSi. aRniSnuli revolucia ruseTSi<br />

marqsistuli ideebis gavrcelebis Sedegi iyo. msgavsi ideebi saqarTveloSi<br />

me-19 saukunis 90-iani wlebidan vrceldeboda.<br />

revoluciuri azrovnebis ganviTarebis kvaldakval CvenSi warmoiSva<br />

Sesabamisi revoluciur mweralTa axali jgufi, romelic literaturis<br />

istoriaSi ise, rogorc saqarTvelos istoriaSi, `mesame dasis" saxeliTaa<br />

cnobili. qarTul saliteraturo kritikaSi, aRniSnuli SemoqmedebiTi<br />

jgufis Camoyalibeba mkvlevarTa erTi nawilis mier aRiarebulia uaxlesi<br />

qarTuli mwerlobis sawyisad. `mesame dasis" paralelurad moRvaweobas<br />

ganagrZobda erovnul-ganmaTavisuflebeli ideebiT aRWurvili<br />

134


`TergdaleulTa" mTeli pleada. erTgvarad Seusabamoa saliteraturo<br />

kritikaSi ganviTarebuli msjeloba imis Taobaze, rom mweralTa es<br />

revoluciuri jgufi `sruliad axali tipis mwerloba iyo, romelic<br />

agrZelebda me-19 saukunis didi klasikuri mwerlobis tradiciebs da amave<br />

dros qmnida axal safexurs, axal periods Cvens mwerlobaSi" 40, 4). motanil<br />

citataSi ganviTarebuli azri sabWoTa epoqidan inerciis Sedegia<br />

Tanamedrove kritikaSic. adreuli mosazrebebiT `mesame dasi" 60-ianelTa<br />

literaturuli skolis memkvidredacaa warmodgenili. misasalmebelia, rom<br />

umetes mkvlevarTa axal naazrevebSi aRniSnuli sakiTxebis aseTi ganxilva<br />

ZiriTadad uaryofilia da am jgufis literaturuli da praqtikuli<br />

saqmianoba sruliad sxvagvaradaa Sefasebuli.<br />

sabWoTa periodis kritikosTa mier `mesame dasis" 60-ianelTa memkvidred<br />

miCnevas maTi Semoqmedebis socialuri problematikiTa da realizmisadmi<br />

erTgulebiT xsnian.<br />

realizmisadmi erTguleba da TergdaleulTa SemoqmedebiTi<br />

mimarTulebisTvis axali muxtis SeZena (Tu es asea), mainc ver amaRlebs maTi<br />

memkvidris mdgomareobamde. am jgufis publicistTa SemoqmedebiTi da<br />

praqtikuli saqmianoba, fiqri da ocneba yovelgvari erovnulis daTrgunvas<br />

da mis internacionalurTan Serwymas emsaxureboda, risTvisac<br />

Tavganwirulad ibrZodnen. `magram am sabediswero movlenebs imdroindel<br />

mwerlobaSi, sabednierod, TiTqmis araviTari gamoxatuleba ar upoviaT.<br />

erovnuli literaturis magistraluri mimarTuleba am SemTxvevaSic<br />

uRalatod mihyveboda gasuli saukunis Cveni mwerlobis saukeTeso ostatebis<br />

mier damkvidrebul tradiciebs" (24, 9).<br />

1910-iani wlebidan aqtiur SemoqmedebiT muSaobas iwyebs sruliad<br />

axalgazrda poeti siko faSaliSvili. samwerlo asparezze misi gamosvla<br />

daemTxva CvenSi mimdinare Zalze saintereso literaturul periods, rogorc<br />

SemoqmedebiTi TvalsazrisiT, ise organizaciuli wyobiTac. yvelaze mkafio<br />

Suqs mainc 1915 wels daarsebuli `cisferyanwelTa" ordeni gamoscemda,<br />

romelic ganyenebuli ideebis ganviTarebas sruliad axal poetur formasa<br />

da SinaarsSi warmosaxavda. rogorc cnobilia, aRniSnuli literaturuli<br />

jgufis wevrebi memkvidreobis sakiTxSi evropel (frang) simbolistebs<br />

enaTesavebodnen. sazogadoebaSi literaturis rolisa da daniSnulebis<br />

135


Sesaxeb maT sul sxvagvari warmodgena gaaCndaT. maTi modernistuli<br />

SemoqmedebiTi azrovneba upirispirdeboda `TergdaleulTa" erovnul da<br />

esTetikur Sexedulebebs. `cisferyanwelebma" zurgi aqcies literaturaSi<br />

ukve kargaxnis fexmokidebuli realizmis tradiciebs. SeiZleba iTqvas, maT<br />

omi gamoucxades ganvlil (me-19 saukunis) literaturul gzas da xeli mihyves<br />

sakuTari poeturi skolis damkvidrebas. maT mniSvnelovani roli<br />

Seasrules axali, dasavluri saleqso stilis (maT Soris sonetebis)<br />

gamarTvisa da srulyofis saqmeSi.<br />

`cisferyanwelebma" dagmes `TergdaleulTa" ideuri mimarTuleba, magram<br />

iliasa da akakis azrTa Tayvanismcemlebmac saguldagulod `gadauketes<br />

kari" maTs simbolistur abstraqciebs. miuxedavad aseTi winaaRmdegobisa,<br />

`cisferyanwelTa" literaturuli skola mniSvnelovan movlenad iqca<br />

qarTuli poeturi sityvisa da erovnuli azrovnebis (gansakuTrebiT 20 _<br />

iani wlebis Suaxanebidan) ganviTarebis saqmeSi.<br />

aRvniSneT, rom siko faSaliSvili samoRvaweo asparezze 10-iani wlebis<br />

gariJraJze gamovida. rogorc uaxlesi qarTuli literaturis istoriis<br />

saxelmZRvaneloSi vkiTxulobT `Cvens Jurnal-gazeTebSi 1905-1908 wlebSi<br />

uxvad ibeWdeboda n. CxikvaZis, v. ruxaZis, g. quCiSvilis, S. dadianis... s.<br />

faSaliSvilis... da sxvaTa leqsebi" (40, 20). aq konkretuli wlebis<br />

miniSnebaSi erTgvari uzustobaa. sikom pirveli leqsi TxuTmeti wlis asakSi<br />

gamoaqveyna gazeT `iveriaSi" 1909 wels. amis Semdeg ki, marTlac, aRar<br />

SeCerebula misi poeturi muza mravali wlis manZilze.<br />

im rTuli literaturuli Ziebis wlebSi, savaraudoa, rom axali<br />

SemoqmedebiTi ZaliT aRsavse siko faSaliSvili `cisferyanwelTa"<br />

SemoqmedebiTi jgufis wevri Tu ara, TanamgrZnobi mainc unda yofiliyo.<br />

magram saqme sruliad sapirispiro faqtTan gvaqvs. igi upirispirdeba<br />

`cisferyanwelTa" ordenis axal ideebsa da esTetikur principebs.<br />

marTalia, es dapirispireba 20-iani wlebis dasawyisidan ufro TvalSi<br />

sacemia, magram siko am ordens Camoyalibebisasac ar gahkarebia<br />

siaxloves. igi sxva mimarTulebas irCevs. ufro sworad, asparezze<br />

gamosvlisTanave arCevani mkveTrad gansazRvruli hqonda, romelsac<br />

sicocxlis bolomde uerTgula. sikos TbilisSi Camosvlisas (1909 w.)<br />

ukve cocxali aRar iyo ilia WavWavaZe, `magram didi inteleqtisa da<br />

136


naTelkacobis anarekli mainc uSualod anaTebda Cems Taobas da am<br />

anarekls akakis saxiTac vxedavdiT" (14, saqme 26651, f. 2), - ambobs igi.<br />

literaturul kritikaSi gamoTqmuli azric swored imaze miuTiTebs,<br />

rom siko faSaliSvili yvelaze ufro XIX saukunis realist SemoqmedTa<br />

ideebis matarebelia. magaliTad, s. Wilaia mas sityvis ostats uwodebs<br />

da marTebulad SeniSnavs: `siko faSaliSvili, SeiZleba iTqvas, XIX<br />

saukunidan mosuli kaci iyo qarTuli mwerlobis ojaxSi. mas iqidan<br />

mohyva sagzlad XIX saukunis moRvaweTa madli da eSxi. igi dauzareblad<br />

uziarebda Cvens Tanamedroveebs marTali guliT, patiosani SromiTa da<br />

RvawliT savse moRvawe kacis sikeTes" (60). diax, mSobeli xalxisa da<br />

samSoblo mxaris siyvaruli, xalxisaTvis samsaxuri da yoveli gancda<br />

keTilisa swored me-19 saukunis klasikos SemoqmedTagan SeuTvisebia<br />

axalbeda poets.<br />

s. faSaliSvilma Tavidanve dagmo `gonebadakarguli xalxisTvis cisferi<br />

taZrisken~ mimavali moduri leqsis gza. man araerTxel gaakritika<br />

`cisferyanwelebi" da maTi perioduli gamocemebi. erTxans uaryofiTi<br />

ganwyoba da damokidebuleba gaaCnda gazeT `baxtrionisa" da misi<br />

redaqtoris giorgi leoniZis mimarT. meti sicxadisaTvis uintereso ar iqneba<br />

mwerlis erTi Canaweris, saTauriT - `SeniSvnis magier" aq motana: `tfilisSi<br />

gamodis erTi gancxadebebisa da qronikis gazeTi egredwodebuli<br />

`baxtrioni" vinme g. l e v a n i Z i s (xazgasma Cemia - T. g.)<br />

`redaqtorobiT". am gazeTs udis qonis suni da igi epotineba pretenziebs;<br />

aris qondriskacuri paTosi: poezia, statika, kritika. xelovnebis yoveli<br />

dargi areulia `tyavkavSirebisa" da `Tambaqos trestebis" gancxadebebSi. am<br />

gazeTis garSemo Tavs iyrian CvenSi skandalebiT cnobili mwerlebi,<br />

romelTac ramdenime wlis ganmavlobaSi qarTuli poeziis saxeli sakuTar -<br />

saojaxo saqmed gadaaqcies da xelovnebis niRabiT sisxlis danaSaulic ki<br />

Caidines. yanwelebze mogaxsenebT.<br />

sruliad bunebrivia, rom am xalxis meTauroba gadavida am saTaurebiT<br />

gazrdil bursakis xelSi, radgan am Jamad maT `aliansSi" (yanwelebis<br />

duqania, restorani) gaxurebuli vaWroba aqvT" (14, saqme 11-167).<br />

sabolood, erTi kuTxis Svilebma gansxvavebul literaturul<br />

midrekilebebs piradi urTierTobebi mainc ar Seswires. 1959 wels<br />

137


gamocemuli siko faSaliSvilis poeturi erTtomeulis redaqtoroba da<br />

winasityvaobis avtoroba giorgi leoniZem iTava.<br />

didi ilias ideebis mimdevarma axalgazrda qarTvel SemoqmedTa Taobam,<br />

romelSic siko faSaliSvili erT-erTi iyo, imTaviTve scada erovnuli<br />

xasiaTis literaturuli jgufis Seqmna, risi ganxorcielebac maSin ioli<br />

saqme ar gaxldaT. SemoqmedebiTad im Zalze saintereso xanaSi samwerlo<br />

asparezze gamosuli niWieri Taobis gansxvavebuli mwerluri principebis<br />

arsebobac Zalze arTulebda saqmes. miuxedavad amisa, wiwamuris tragediidan<br />

TiTqmis aTwliani mcdelobis Semdeg, 1917 wels, iniciatorTa TaosnobiT<br />

(aqtiurobda k. gamsaxurdia), oqtombris revoluciamde ramdenime dRiT adre<br />

Seiqmna qarTvel mweralTa kavSiri, romelSic gaerTianda axalgazrda siko<br />

faSaliSvilic (amaze metyvelebs mis mier Sevsebuli saqarTvelos sabWoTa<br />

mwerlebis kavSiris piradi baraTi) (14, saqme 22665). es iyo mniSvnelovani da<br />

warmatebuli pirveli cda sxvadasxva Taobisa da literaturuli<br />

mimarTulebis mweralTa gaerTianebisa, romelTa ZalisxmeviTac gaimarTa<br />

damfuZnebeli konferencia. `konferenciis muSaobaSi aqtiuri monawileoba<br />

miiRes k. mayaSvilma, v. barnovma, d. kldiaSvilma, k. gamsaxurdiam, p.<br />

iaSvilma, g. robaqiZem, l. qiaCelma da sxvebma. mweralTa kavSiris<br />

Tavmjdomared arCeul iqna cnobili mwerali da sazogado moRvawe kote<br />

mayaSvili, romelic 1926 wlamde Tavkacobda am saqmes" (25, 8). `qarTvel<br />

mweralTa kavSiri" iqca winamorbed jgufad `akademiur mweralTa<br />

asociaciisa", romelic Seiqmna 1922 wels. siko faSaliSvili aqtiurad<br />

TanamSromlobda `asociaciis" periodul gamocemebSi _ `xomaldi",<br />

`ilioni", `qarTuli sityva", `lomisi", `kavkasioni". damoukidebeli<br />

saqarTvelos arsebobis wlebSi `akademiur mweralTa asociaciaSi" s.<br />

faSaliSvils gansakuTrebiT aqtiuri pozicia ukavia. mas irCeven<br />

saqarTvelos mweralTa kavSiris sabWos wevrad (36, fondi 8, saqme288, f.32),<br />

sagazeTo seqciis wevrad (36, fondi 8, saqme 49, f.2), safinanso komisiis<br />

wevrad (36, fondi 8, saqme 46, f.1) am periodSi mwerali Zalze uCioda<br />

materialur siduxWires. aRniSnul dokumentebSi moipoveba 1919 wlis 10<br />

oqtombriT daTariRebuli s. faSaliSvilis werili mweralTa kavSirisadmi,<br />

romelSic igi sTxovs kavSiris gamgeobas 700 maneTs sesxad ori Tvis vadiT<br />

(36, fondi 8, saqme 9, f. 27).<br />

138


aRsaniSnavia, rom mweralTa `akademiur asociaciaSi"gaerTianebuli<br />

iyo imdroindeli qarTuli mwerlobis yvela aRiarebuliwarmomadgeneli<br />

sxvadasxvaSemoqmedebiTi jgufidan (aravin iyo `cisferyanwelebidan"<br />

,proletaruli mwerlebidan da futuristebidan), amdenad `asociacia" ar<br />

warmoadgenda erTgvarovan literaturul gaerTianebas. `umTavresi<br />

principi, riTac am asociaciis wevrebi iyvnen erTmaneTTan<br />

dakavSirebulni, maTi mkveTrad gamoxatuli antibolSevikuri<br />

suliskveTeba da erovnul-saxelmwifoebrivi damoukideblobis<br />

aRdgenisaken swrafva iyo" (25, 11). `asociaciis" aseTi prinpcipuloba<br />

imdroisaTvis namdvil gmirobas warmoadgenda. `saqarTveloSi sabWoTa<br />

xelisuflebis damyarebis Semdeg mweralTa es dajgufeba xeluxlebeli<br />

darCa organizaciuladac da ideuradac. `kavSiri" gansakuTrebiT<br />

erovnul sakiTxSi erTgvarad emijneba sabWoTa xelisuflebas" (59, 57).<br />

aRniSnuli `asociaciis" mizani iyo literaturis socialuri da<br />

politikuri problemebisagan damoukidebloba. me-20 saukunis 60-ianelTa<br />

erovnuli mrwamsisadmi memkvidruli damokidebuleba mas TavisTavad<br />

apirispirebda axladdamyarebul sabWoTa xelisuflebasTan, rac Zalze<br />

saxifaTo iyo.<br />

20-iani wlebis Suaxanebidan `cisferyanwelTa" modernistuli<br />

patriotuli poeziac sazrdod me-19 saukunis 60-ianelTa erovnul fesvebs<br />

daewafa. axleburad gaazrebuli samSoblos Tema da `cisferyanwelTa"<br />

umaRlesi poeturi kulturiTa da gemovnebiT misi gadmocema TavisTavad<br />

aqcevs am jgufs iliasa da akakis erovnuli ideebis memkvidred. am mxriv<br />

tician tabiZes, giorgi leoniZes, valerian gafrindaSvils, paolo iaSvils<br />

badali iSviaTad moepovebaT. TandaTan Zalmocemuli sabWoTa xelisufleba<br />

ki erovnuli mrwamsis gamovlinebas aravis hpatiobda da mravali Rirseuli<br />

mwerali-mamuliSvili represiebis msxverpli gaxda.<br />

erovnuli damoukideblobisaTvis brZolis paTosi gasdevs mweralTa<br />

`akademiuri asociaciis" zemoxsenebul periodul gamocemebs,<br />

romlebSic xSirad ibeWdeboda siko faSaliSvilis Semoqmedeba.<br />

gansakuTrebuli intensivobiT mainc igi gazeT `saxalxo saqmesTan"<br />

TanamSromlobda. masSi sistematurad qveyndeboda siko faSaliSvilis<br />

leqsebi, mogonebebi da polemikuri werilebi. aqve vityviT, rom gazeTi<br />

139


`saxalxo saqme" warmoadgenda social-federalistTa partiis beWdviT<br />

organos. siko gansakuTrebiT axlos idga am partiul jgufTan. mopovebuli<br />

zepiri cnobebiT, siko da misi ufrosi Zma giga social-federalistTa<br />

partiis wevrebi yofilan.<br />

saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg xelovneba mkacri<br />

zedamxedvelobis qveS moeqca. literaturas ideologiuri wnexi dauweses,<br />

rac gansakuTrebiT gaZlierda 1924 wlis cnobili movlenebis Semdeg.<br />

qarTveli mwerlebis ukiduresi Seviwroeba ara mxolod cenzuris<br />

simkacreSi gamoixateboda, daiwyo `Zveli codvebis" gaxsenebac.<br />

literaturis SemoqmedTa erTi nawili represiebSi moyva, zogi maTgani<br />

fizikurad gaanadgures, zogsac Soreul mxareebSi gadasaxleba xvda wilad.<br />

es procesi Tavis piks 30-ian wlebSi aRwevs. mwerloba iZulebuli gaxda<br />

xelisuflebis mier SemoTavazebuli socialisturi realizmis princips<br />

damorCileboda, e. i. erTgvarad `moTvinierebuliyo". siko faSaliSvilic ise,<br />

rogorc mravali sxva, `Cadga" axali drois samsaxurSi. igi iZulebuli iyo,<br />

Tavisi warsuli saqmianobidan bevri ram mieCqmala, raTa xelisuflebis<br />

mtrad ar mieCniaT da rogorme Tavidan aecilebina mkacri diqtaturis winaSe<br />

pasuxismgebloba. miT umetes, `misi gadmosvla sabWoTa poziciebze ar<br />

momxdara umtkivneulod da yovelgvari daeWvebis gareSe. man Tavidan<br />

erTgvari `TavSekavebulobac" gamoiCina" (21, 140). es amonaridic socializmis<br />

qeba-didebis wlebSia dawerili. metis Tqma arc SeiZleboda. sikos<br />

gulmodgined gaunadgurebia social-federalistebTan urTierTobisa da<br />

saerTod partiul-politikuri ideebis damadasturebeli yvela dokumenti.<br />

mxolod SemorCenilia keTili urTierTmimowerebi aRniSnuli partiis<br />

zogierT cnobil wevrTan .<br />

siko faSaliSvili arasodes mihkedlebia sxva romelime partiul<br />

jgufs, maT Soris arc saxelisuflebos. igi, idumalad, erTxel arCeuli<br />

SemoqmedebiTi ideis bolomde erTguli darCa. unda vigulisxmoT, rom<br />

politikuri mis winaSe, rogorc SemoqmedisTvis, didad mniSvnelovan<br />

problemad ar idga, magram TavisTavad saqarTvelos cxovrebis politikuri<br />

speqtri, saSualebas ar iZleoda, mwerali Sors damdgariyo misgan, swored<br />

amitom iyo misi cxovreba Tavis droze dakavSirebuli social-<br />

140


federalistebTan da Semdeg, dRidan maTTan daSorebisa, sxvebs arc<br />

dakavSirebia.<br />

yovelive zemoTqmulidan SeiZleba gavakeToT daskvna, rom siko<br />

faSaliSvilma garkveuli roli Seasrula saqarTvelos 10-iani da 20-iani<br />

wlebis literaturul cxovrebaSi. miuxedavad imisa, rom am dros qarTul<br />

mwerlobaSi mravali axali mimarTuleba gaCnda, romelTa literaturuli<br />

msoflmxedveloba diametralurad dapirispirebuli iyo erTmaneTTan, siko<br />

faSaliSvils erTxel arCeuli gzisTvis ar uRalantia. is sisxlxorceulad<br />

iyo dakavSirebuli literaturul azrovnebasTan da yovelive im qarTul da<br />

samomavlo ideur msoflmxedvelobasTan, romelic aucilebeli iyo qveynis<br />

gadasarCenad. iseve rogorc ilia WavWavaZes (igi sicocxlis bolomde<br />

erTguli darCa ilias ideologiuri msoflmxedvelobisa), siko<br />

faSaliSvilsac `eris wyluli wylulad miaCnda", da fiqrobda, rom `ara<br />

marto tkbil xmebisTvis gamogzavna qveynad cama". saerTod, cnobilia, rom<br />

xelovnebaSi yvela Semoqmedi metnaklebad ganicdis sxvaTa zegavlenas da<br />

didi mniSvneloba eniWeba imas, vis eyrdnoba misi azri da grZnoba. siko<br />

faSaliSvilis mier ilia WavWavaZisadmi, misi Semoqmedebisa da<br />

msoflmxedvelobisadmi erTgulebam gansazRvra momavali mwerlis<br />

moRvaweobis gzaca da SemoqmedebiTi mizandasaxulobac. s. faSaliSvili<br />

`TergdaleulTa" azris Tayvanismcemeli, maTi ideebis damfasebeli da<br />

memkvidrea. igi ar Serevia XX saukunis dasawyisidanve mraval nakadad<br />

momskdar poetur niaRvrebs, ar gauTavisebia maTi stili. rogorc iTqva,<br />

mxolod realisturi ideebiT aRWurvili `akademiuri asociaciis" wevri<br />

gaxda da stiliTac, ideiTac XIX saukunis 60-ianelebs exmianeboda. akaki<br />

wereTlis leqsebma ubiZga poetobisken. didi ilias, akakis, vaJas azrebiT<br />

STagonebuli cxovrobda sicocxlis bolomde. leqsi `simRera" vaJas<br />

mibaZviT dauweria, amaze metyvelebs saTaurTan minaweri _ vaJa-fSavelas,<br />

miseburad (`simRera" vaJa-fSavelas mravali leqsis saTauricaa). imis<br />

mtkiceba, rom s. faSaliSvili sruliad TviTmyofadi da damoukidebeli<br />

stilis poetia, umarTebulo iqneba, magram ver daveTanxmebiT profesor<br />

gaioz imedaSvilis mier gamoTqmul azrs imis Sesaxeb, rom siko<br />

faSaliSvili i. griSaSvilis stiliT werda. i. griSaSvilis poeziis<br />

daxasiaTebisas kritikosi aRniSnavs, rom poetis mravali leqsi eZRvneba<br />

141


qals, trfobas, kocnas, siyvarulis simfonias. misi azriT, am Temaze wera<br />

advilia da bevrisTvis mibaZvis sagani gamxdara. magram igi mxolod<br />

griSaSviliseulad miaCnia da iqve dasZens: `siko faSaliSvilma romelic<br />

misi stiliT werda mxolod uperspeqtivo epigonis saxeli daimsaxura".<br />

migvaCnia, rom aseTi Sefaseba araTu simarTles ar Seicavs, umarTebuloa<br />

da s. faSaliSvilis poeziis pasuxismgeblobiTi ganxilvisgan<br />

daSorebulia. yovelive pirad antipaTias hgavs da kargi iqneboda<br />

saxelmoxveWil kritikoss poetis sicocxleSive gamoeTqva es mosazreba.<br />

siko faSaliSvili swored poeturi da pirovnuli damoukideblobiT<br />

imsaxurebda im did pativiscemas, romelsac mis mimarT gamoxatavdnen<br />

Tanamedroveni _ i. griSaSvili, k. gamsaxurdia, s. yauxCiSvili, e.<br />

TayaiSvili, d. benaSvili, g. leoniZe, S. dadiani da mravali sxva. aqve<br />

vityviT, rom i. griSaSvils da s. faSaliSvils bevri saerTo hqondaT. i.<br />

griSaSvilma axalgazrdobaSive miuZRvna s. faSaliSvils mSvenieri leqsi<br />

`zeg". i. griSaSvilis gardacvalebis gamo gazeT `komunistSi" (1965 w.<br />

#49) dabeWdil s. faSaliSvilis gamosaTxovar sityvas Tan mosdevs<br />

redaqciis mier gamotanili i. griSaSvilis leqsi `werili ZmasTan",<br />

romelic xarfuxelma poetma s. faSaliSvils 1931 wels miuZRvna. maT<br />

xSirad gaaCndaT Tanxvdenili mosazrebani poeziaze da literaturis<br />

Teoriis ama Tu im sakiTxze. sikosadmi miwerili erTi xelnaweri<br />

weriliT i. griSaSvili mas urCevs, gadaaTvalieros `agvistos Tvis...<br />

samSabaTis" gazeTi `tribuna" da naxos raJden gvetaZis leqsi, romelSic<br />

mas (r. gvetaZes) `Cveni forma (`ilionis" pirveli furclebi) Caugdia<br />

xelT da yvela leqsidan vinigreti gaukeTebia... mere qveS miuweria 5<br />

maisio. yvelam icis, rom Cveni forma daibeWda paraskevs, 25 ivliss, imisi<br />

leqsi ki 1 agvistos, samSabaTs. vis atyuebs, ara, SeiZleba iseTi araferi<br />

iyos, magram rogor SeuZlian am xalxs, rom Cven dagvcinodes... jer<br />

saidumlod Seinaxe, mere erTbaSad davscxoT, Torem gaigeben da<br />

sxvanairad iJulikeben" (14, saqme #28650-30, f. 1). rogorc irkveva, isini<br />

ZiriTadad Tanamoazreni iyvnen. i. griSaSvili mitacebul an mimsgavsebul<br />

riTmas da poetur stils dauyovnebliv amxelda, rac motanili<br />

werilidanac gasagebia. amdenad `uperspeqtivo epigonis" iarliyi sruliad<br />

miuReblad JRers miT ufro, rom s. faSaliSvilis satrfialo leqsebSi<br />

142


qaliT gataceba da hedonizmi (i. griSaSvilisagan gansxvavebiT) srulebiT<br />

ar igrZnoba.<br />

SeiZleba vTqvaT, rom siko faSaliSvili, marTlac, mizanmimarTuli<br />

mwerali iyo. misi sityva Tu leqsi STagonebuli iyo erTi umTavresi<br />

principiT _ sulieri nugeSi mieniWebina mSobeli xalxisa da qveynisTvis.<br />

misTvis damaxasiaTebeli ar iyo, rogorc galaktioni brZanebda, e. w. `futuro<br />

sityvebi", misi sityva da azri STagonebuli iyo samSoblosadmi siyvaruliTa<br />

da misadmi samsaxuriT. swored amis gamoa, rom droTa ganmavlobaSi siko<br />

faSaliSvilis SemoqmedebiTi azrovneba Seimatebs daniSnulebas, misi sityva<br />

da leqsi funqciadakarguli arasodes iqneba. s. faSaliSvilis, rogorc<br />

Semoqmedis, arseboba missave literaturul azrovnebaSi devs da dResac<br />

Tanamedrove saqarTvelos politikuri Tu socialuri problemebiT<br />

gajerebul yofas esadageba da esalbuneba kidec.<br />

amitomac, vfiqrobT, rom Tanamedroveoba valdebulicaa yuradReba<br />

SeaCeros samSoblos mesalbune da misi tkivilebis `moyuriade" Semoqmedze,<br />

romelmac mTeli Tavisi cxovreba, sityva, guli da grZnoba misi xvalindeli<br />

dRis arsebobis azriT gaajera.<br />

. . .<br />

siko (svimon) faSaliSvili daibada 1894 wlis 6 noembers siRnaRis<br />

mazris sofel maCxaanSi. mwerlis winaprebisa da ojaxuri garemos<br />

Sesaxeb saarqivo masalebTan erTad saukeTeso pirvelwyaros warmoadgens<br />

misive leqsebidan amokrebili cnobebi (magaliTad: `papa ambobda, me<br />

vimeoreb", `Cemi gvaris mosagonad"...) da memuaruli xasiaTis moTxroba<br />

`dReni Cemi cxovrebisa", romelic avtors xandazmulobis Jams dauweria.<br />

masSi s. faSaliSvili `gulis karnaxiT" mogviTxrobs sakuTar<br />

Tavgadasavals, im gancdilsa da gagonils, rac mTeli cxovrebis<br />

manZilze misi gulisa da gonebis mkvebavi ZarRvi gamxdara. zemoxsenebuli<br />

leqsebi aseve gvauwyebs sakuTari gvaris mesxur warmomavlobaze. siko<br />

faSaliSvili saintereso biografiis mqone pirovnebaa.<br />

143


mwerlis mama, ilia faSaliSvili, Raribi glexi yofila, xolo deda,<br />

sofio begiaSvili, ojaxisa da Svilebisadmi usazRvro siyvaruliTa da<br />

mzrunvelobiT gamorCeuli deda­diasaxlisi. ilias da sofios rva Svili<br />

hyoliaT _ sami vaJi da xuTi qali. es mravalricxovani ojaxi cxovrobda<br />

imdroindeli Raribuli, glexuri cxovrebiT (mogonebebSi s.<br />

faSaliSvili Tavs xSirad ixseniebs uRaribesi glexis Svilad). bavSvebs<br />

adreuli asakidan wilad xvdaT mZime fizikuri muSaoba. lukma­puris<br />

mopovebisaTvis dRedaRam SromiT gadaRlil ojaxSi, bunebrivia, maT<br />

swavla­ganaTlebaze aravin fiqrobda. s. faSaliSvilis mogonebaTa wignSi<br />

vkiTxulobT, rom SemTxvevis wyalobiT mis mSoblebs wera ­ kiTxva<br />

imdenad scodniaT, `mokiTxvisa da naxvis natvriT baraTis gagzavna da<br />

`fostis fulze" gziris mier motanil uwyisze xelis mowera SeeZloT"<br />

(42, 6).<br />

sikos mama, ilia, mTels sofelSi cnobili yofila rogorc<br />

`xeldauyenebeli" glexkaci _ dauRalavi, Sromismoyvare. `xnavda, baravda,<br />

mkida, ibrZoda weraqviT Tu eCo xerxiT. saqmes mudam win imZRvarebda da<br />

Tanac cxovrebas Tavs ise arTmevda, poulobda dros Congurzedac<br />

tkbilad daemRera, an Sairebis `amoRebiT" guli gaexalvaTebina<br />

TanamyofTaTvis" (42, 7).<br />

patara sikos rva wlis asakidan xelSi saxre misces da guTanze<br />

mexred gagzavnes. `etyoba guTnis mexreobaSi `niWi" aRmomaCnda, radgan<br />

mezobeli, SeZlebuli glexi, Toma faSaliSvili, SeuCnda mamaCems da<br />

weliwadSi 12 maneTad damiqirava mojamagired" (14, saqme #28651, f. 1.), -<br />

igonebs mwerali.<br />

mindvrad mezvreebTan da mwyemsebTan gatarebuli bavSvobis wlebi,<br />

asakTan Seusabamo dauRalavi Sromis miuxedavad, patara sikosTvis mainc<br />

gamorCeuli iyo. zRaprebi, leqsebi, Conguri, salamuri, xalxuri eposi,<br />

rogorc poeturi, aseve prozauli, ­ erTgvarad gonebas uxsnida bavSvs da<br />

amoucnobi wyurviliT Sepyrobili xSirad naRvlobda. es ar iyo<br />

yoveldRiuri wvalebisa da Sromis naRveli ­ misi goneba swavlisaken iyo<br />

mimarTuli. ojaxSi ki wignisTvis aravis ecala, `glexs miwa bevri hqonda,<br />

saqoneli da mosavali sakmaod iyo da TiToeuli glexi cdilobda Svili<br />

gamoezarda meurmed, meguTned, mwyemsad. mamaCemic ase mipirebda..." (14,<br />

144


saqme #28651, f. 1).<br />

momavali mwerlis bavSvobis wlebSi erTi mniSvnelovani SemTxveva<br />

moxda. kerZod is, rom 1904 wels sikos SeZlebuli biZaSvili nika<br />

mSoblebma skolaSi miabares. siko am dros alaznis piras mamas da<br />

ufros Zmas, gigas, mxarSi edga, rogorc mexre. nikas zegavleniT, skolaSi<br />

wasvlis dauokebeli survili bavSvs mosvenebas aRar aZlevda. es<br />

survili mamas ver gaumxila, magram erTxel, diliT, roca saqoneli<br />

alazanze gareka, wylis piras naxiri Cumad miatova da sofelSi gaipara.<br />

savali Zalze Sori iyo. Tanac patara sikos im dros cieba hqonia<br />

Separuli, gzad mimaval daRlil bavSvs sisuste moeria da soflamde<br />

veRarc miaRwia. iqve, gzis piras, CaiCoqa. muxlebi ekveTeboda, sicxisagan<br />

piri uSreboda da uazrod luRluRebda. wyali swyuroda, magram<br />

damxmare aravin Canda. binddeboda da nadiriT ganTqmul mxareSi, RamiT,<br />

bavSvis gareT marto darCena ubedurebis momaswavebeli iyo.<br />

meore dRes sikom Tavis saxlSi gaaxila Tvali. deda Tavs adga, civ<br />

tiloebs adebda da Tan acremlebul Tvalebs imSralebda. mezobeli<br />

glexi _ qaruma SanSiaSvili _ wasdgomia Tavs Ronemixdil bavSvs da<br />

zurgiT mouyvania mSoblebTan. avadmyofobam gaiara Tu ara, siko<br />

biZaSvil nikasTan erTad isev gaudga gzas skolisken (amjeradac dedis<br />

daukiTxavad) da mizansac miaRwia. skolasa da ganaTlebas mowyurebuli<br />

siko saocari sibejiTiT Seudga wera­kiTxvis Seswavlas. `skolaSi<br />

pirvel mowafed gavxdi. Semdeg maswavlebelma eWvi Seitana CemSi, rom me,<br />

albaT, sxva skolaSi naswavli viyavi... daibara mSobeli, gamoiZia da<br />

rodesac darwmunda, gansakuTrebuli interesiT damiwyo mopyroba... sul<br />

mokle xanSi meore ganyofilebis mowafeebis gakveTilebs vabarebdi da<br />

Sua zamTarSi meore ganyofilebaSi amovyavi Tavi" (14, saqme #28651, f. 2).<br />

soflis skola orwliani iyo. sikom erT weliwadSi gaiara sruli<br />

kursi, SesaniSnavad werda da kiTxulobda, mamamismac daaskvna, rom meti<br />

swavla saWiro aRar iyo.<br />

SemdegSi cnobili mwerali siko faSaliSvili yovelTvis didi<br />

siyvaruliT ixsenebda pirvel maswavlebels _ iliko menTeSaSvils,<br />

romelmac Seaswavla wera­kiTxva, mas daubarebia momavali mwerlis mama<br />

da TxovniT miumarTavs, sikosTvis swavlis gagrZelebis ufleba mieca..<br />

145


Tan SeuTavazebia _ Sens Svils me movuxerxeb qalaqSi gagzavnas, ufasod<br />

aswavliano. ilias didi madloba gadauxdia maswavleblisTvis da<br />

upasuxia, wignebs wyaliviT kiTxulobs da qalaqSi sxva raRa unda<br />

iswavloso, mindorSi xeli maklia, isic kmara, mTeli zamTari rom<br />

gaacdina swavlaSio. `Semdeg Tavis civ uars glexuri filosofia<br />

daumata: iseTi Svili ras margebs, iswavlos da nayidi puri Wamoso" (14,<br />

saqme #28651, f. 3).<br />

siko daubrunda Tavis Zvel saqmes _ acremlebuli TvalebiTa da<br />

boxCaSi Sekruli wignebiT. isev mexreoba da alaznis velebi, mindorSi<br />

Tanatoli biWebic gverdiT edgnen. siko Seudga maT dainteresebas. ufros<br />

mwyemsebsac ukiTxavda wignebs, aswavlida wera­kiTxvas. muSaobis aseTma<br />

formam Sedegi gamoiRo. `araerTma Cemma maSindelma `mowafem~ gaikvlia<br />

Semdeg gza. Cemi ufrosi Zma, romelsac tyeSi vaswavle anbani, axla<br />

rkinigzis muSaa. qarTul literaturas saukeTesod icnobs. Cemi<br />

maSindeli `mowafe", oboli mojamagire Toma benaSvili, erTxans<br />

aRmaskoms xelmZRvanelobda maCxaanSi, axla erT­erTi didi<br />

kolmeurneobis Tavmjdomarea. muSaobs mxolod Cems mier naswavleb<br />

wera­kiTxvis saSualebiT. sxvac bevria aseTi" (14, saqme #28651, f. 3). ­<br />

moigonebs ramdenime aTeuli wlis Semdeg ukve Rvawlmosili mwerali.<br />

meocnebe bavSvs `guTan­saqonelSi~ yofna mZime xvedrad miaCnda.<br />

uwignoba yvelaze autanel mdgomareobaSi ayenebda. erTxel mamas gaubeda:<br />

`_ mojamagired damayene, oRond soflad, iq wignebi da gazeTebia~. WkuaSi<br />

dasjdomia glexkacs Svilis azri. `me skolaSi darajad davdeqi. Semdeg<br />

afTiaqSi viTomda `mowafed" gadamiyvanes, magram iqac mojamagireobas<br />

udrida es Stati" (14, saqme #28651, f. 3), ­ igonebs siko. cota xnis Semdeg<br />

erT­erTi didi komersantis maRaziaSi moewyo Segirdad. es komersanti<br />

imave soflis mkvidri, cnobili xalxosani mwerlis dimitri maCxanelis<br />

RviZli Zma vasil nadiraSvili gaxldaT. maCxaneli umemkvidreod<br />

gardaicvala da misi mdidari biblioTeka vasilis ojaxis sakuTrebad<br />

darCenila. komersantis ojaxSi didad aravin afasebda am biblioTekis<br />

mniSvnelobas. visac survili hqonda, kiTxulobda, furclavda, xevda...<br />

sikom aq ipova Tavisi sulieri sayrdeni. dilidan saRamomde<br />

mojamagiris autaneli Sromis Semdeg, Rames, xSirad gaTenebamde am<br />

146


wignebis kiTxvaSi atarebda xolme. magram, roca `xazeinebma~ SeamCnies<br />

wignebisadmi didi yuradReba, dauSales: `aRar gabedo! Rame navTi iwvis!<br />

wignebidan ra xeiri waiRo cxonebulma Cemma Zmam! iswavle vaWroba, kaci<br />

gamoxval. rad ginda eg bedovlaTi xeloba?" (14, saqme #28651, f. 3), ­ ase<br />

eubneboda mwerlis Zma da `universanti" Svilebis mama momaval Semoqmeds.<br />

ver moaSlevines `bedovlaTuri xeloba" sikos, ris gamoc bevri<br />

usiamovneba Sexvedria ojaxis ufrosisagan.<br />

sikos mojamagireobis wlebs daemTxva akaki wereTlis iubile,<br />

romelsac saqarTvelos yvela kuTxeSi aRniSnavdnen. maCxaanis kulturis<br />

saxlic did samzadiss Sedsgomia. siRnaRidan da axlo­maxlo<br />

soflebidan mouwveviaT `naswavli xalxi". mowinave moswavleebi,<br />

romlebsac zepirad hqondaT daswavlili akakis leqsebi, emzadebodnen<br />

scenaze gamosasvlelad. mowveulTa Soris yofilan stumrebi<br />

Tbilisidan. akakis iubileze auarebel xalxs mouyria Tavi, soflis<br />

moedanze Ria scena mouwyviaT. momzadebuli hyavdaT gamomsvlelebi. roca<br />

scenas marTavdnen, SemTxvevam nadiraSvilis mojamagire siko<br />

faSaliSvilic miiyvana iq. gamalebuli saqmianobis dros siko<br />

moulodnelad gadaawyda Tavis maswavlebel iliko menTeSaSvils,<br />

romelsac dananebiT uTqvams, ratom es biWi ar gagvaxsenda, leqss<br />

daiswavlidao. Semdeg sikosTvis uTqvams: ai, akakis leqsi rom<br />

dageswavla, dRes scenaze gamoxvidodi da waikiTxavdio. axlac<br />

daviswavlio, _ maSinve epasuxia sikos.<br />

- raRa dros, erTi saaTis Semdeg iubile daiwyeba!<br />

- erT saaTSi aT leqss viswavli!<br />

maswavlebels miucia ori krebuli da uTqvams: axla raRas moaswreb,<br />

magram waikiTxe, ise mainc gamogadgebao.<br />

siko iqve baRCaSi gauCinarebula. saswrafod amourCevia `is aRara<br />

var, rac viyav~ da `nino, qeTevan da Tamar". ramdenime wuTis Semdeg<br />

gulamovardnilma bavSvma maswavlebelTan miirbina da ori leqsi zepirad<br />

mouyva. iqve Seumowmes Txroba da misi scenaze gamoyvana gadawyvites.<br />

auarebeli xalxis winaSe gamosvlam da aTasobiT adamianis mzeram<br />

cotaTi daabnia kidec ymawvili, magram isev male sZlia Tavs da orive<br />

leqsi omaxianad waikiTxa. sikos gamosvlas taSis griali da `vaSas"<br />

147


Zaxili mohyva. es iyo warmatebuli da Rirssaxsovari dRe. aRtkinebuli<br />

bavSvi isariviT gavarda scenidan, magram maswavlebelma ZaliT gamoiyvana,<br />

xelSi aitaca da xalxis win scenaze gadakocna. es niWieri bavSvia,<br />

magram yurismgdebeli aravin hyavso, _ uTqvams gulisxmier maswavlebels<br />

scenidan. `gaumarjos, gaumarjos patara poets", _ yvirodnen moedanze.<br />

sityva `poeti" raRac axleburad moxvda sikos yurTasmenas. mas<br />

ukravdnen taSs, amxnevebdnen SeZaxilebiT. gansakuTrebulad mainc sityva<br />

`poeti" aRar aZlevda mosvenebas. jer erTi strofic ki ar dauweria da<br />

poeti uwodes. `Congurze sasimRero Sairic ki ar gamomiTqvams, Cemi<br />

ufrosi Zma egre gatacebiT rom ewafeboda. axla ki `poetio" miZaxian. aba,<br />

vcadoT! da meore dRes akakis mibaZviT me ukve ramodenime leqsi mqonda<br />

gamocxobili, riTmebiT koWli, metriT sxvadasxvagvari, magram mainc<br />

leqsi. TiTqos sxva samyaro gaixsna CemTvis" (14, saqme #28651, f. 5). akakis<br />

iubilem axali mimarTulebiT Seabruna sikos cxovreba.<br />

didxans ar ganelebula ymawvilis gulSi aq miRebuli emocia da<br />

manac `poetoba" daiwyo, rom im xalxis TvalSi marTla Semoqmedi<br />

gamxdariyo da gaemarTlebina maTi SeZaxili _ `gaumarjos poets",<br />

romelic sicocxlis bolomde ise axsovda, TiTqos guSin momxdariyos.<br />

akakiseuli poeziis gavlena da auditoriis winaSe pasuxismgebloba,<br />

Tavmdabloba da mokrZaleba, xalxisaTvis samsaxuri _ es iyo siko<br />

faSaliSvilisaTvis stimulis mimcemi mTeli misi Segnebuli cxovrebis<br />

manZilze. igi werda akakis leqsiT STagonebuli, xalxis didi<br />

siyvaruliT gulanTebuli. werda adamianebze, samSoblosa da<br />

siyvarulze.<br />

akakis iubileze gamosvlam sruliad axali simi aaJRera sikos<br />

ymawvilur gulSi. misi momavali poeturi gzis ganmsazRvreli didi<br />

akakis saxelisa da Semoqmedebisadmi usazRvro Tayvaniscema gaxda. daiwyo<br />

mibaZviTi varjiSi leqsebis TxzvaSi. gavida cota xani da Tavisi<br />

`Semoqmedeba" pirvelad iliko maswavlebels gaacno, romelmac zogierTi<br />

leqsi mouwona kidec da maT dabeWdvaSi daxmareba aRuTqva, maSinve<br />

dawera saTanado werili, misca sikos da gagzavna mezobel sofel<br />

jugaanSi, sadac cxovrobda xalxosnuri ideebiT gatacebuli, gulkeTili<br />

da ubralo adamiani ilia SanSiaSvili (poet sandro SanSiaSvilis mama).<br />

148


ilia mRvdeli iyo da maCxaanis skolaSi RvTismetyvelebas aswavlida.<br />

siko misi mowafec iyo. ilias Zalian uyvarda siko, kmayofilebas<br />

gamoTqvamda xolme xucuri locvebis kiTxvaSi misi gawafulobis gamo.<br />

mRvdeli yuradRebiT moekida iliko maswavleblis werils. amas isic<br />

daemTxva, rom male jugaans Tavad sandro SanSiaSvili ewvia.<br />

`warmadgines, gulisxmieri yuradReba gamoiCina, Cems rveulebs kbili<br />

mouCxrika, Zvirfasi qarTuli wignebi maCuqa. bevri leqsi TbilisSi<br />

wamoiRo da maTi dabeWdvis imediT gaxarebuli damtova. maSin 14­15 wlisa<br />

viyavi da rogorc aRvniSne, `lukmis mSovnel" mojamagired vmuSaobdi<br />

vasil nadiraSvilis ojaxSi" (42, 62).<br />

sandro SanSiaSvilisa da ioseb griSaSvilis daxmarebiT 1909 wels<br />

pirvelad daibeWda s. faSaliSvilis leqsi (saxelwodebiT `iveria")<br />

ganaxlebul `iveriaSi". patriotuli JiniT aRsavse leqss Tan etyoboda<br />

axleburi xelwera. gazeTebi `iveria" da `droeba" iyo momaval poetis<br />

SemoqmedebiTi gzis gamkvalavi. s. faSaliSvilis WeSmarit Semoqmedad<br />

CamoyalibebaSi gansakuTrebuli wvlili misive kuTxis Svilma, imxanad<br />

ukve cnobilma poetma sandro SanSiaSvilma Seitana.<br />

`igi gamecno 1909 wels... TxuTmeti wlis ymawvilma leqsebis rveuli<br />

momitana. misi TandaswrebiT gadavikiTxe da zogierTi Zalian momewona"<br />

(54) ­ ixsenebs s. SanSiaSvili poetur gzaze Semdgari siko faSaliSvilis<br />

Sesaxeb. s. SanSiaSvils ymawvili sikosTvis vinaoba gamoukiTxavs,<br />

leqsebis rveuli TavisTan dautovebia da Tbilisis misamarTic miucia..<br />

cnobil poets damwyebis leqsebi `droebis" redaqciaSi miutania da<br />

ufrosi megobrebisaTvis gaucvnia. msmenelebs mowonebis SeZaxilebiT<br />

SeumkiaT maTTvis ucnobi avtori. es pirveli Semfaseblebi, s.<br />

SanSiaSvilTan erTad, yofilan gigo rcxilaZe, samson fircxalava,<br />

giorgi lasxiSvili, kita abaSiZe da ilia aglaZe. s. SanSiaSvilis<br />

mecadineobiT, ymawvili poeti momdevno wlidan TbilisSi Camodis da<br />

gazeTebis damtareblad ewyoba `droebis" redaqciaSi. xelfasis simciris<br />

gamo siko ukidures materialur siduxWires ganicdida. vaJa­<br />

fSavelasadmi 1913 wels gagzavnil werilSi igi uCivis Tavis gausaZlis<br />

yofas, vaJas moagonebs ramdenime xniT adre naambob Tavis Tavgadasavals,<br />

kerZod, Tu rogor swyuroda swavla, magram mama ewinaaRmdegeboda, Tumca<br />

149


wera­kiTxva mainc iswavla `TviT soflis skolaSi~. rogorc iqna,<br />

moaxerxa da Tbiliss miaSura, redaqciis TanamSromeli gaxda. `axla<br />

Cemi Tavi mxolod Cems xelT aris, aravin aRmoCndeba, rom Cemi talaxidan<br />

amoyvana moisurvos. amitom gadavwyvite swavla, ramdenadac SesaZlebelia<br />

CemTvis, daviwye kidec, magram xelmokleoba nebas ar maZlevs, rom<br />

ganvagrZo" (13, 273) . muSaobasTan erTad s. faSaliSvilma mainc moaxerxa<br />

da gaiara saSualo saswavleblis kursi skolisgareSe ganaTlebis wesiT,<br />

Seudga samzadiss umaRles saswavlebelSi Sesasvlelad. am saqmeSi mas<br />

didi daxmareba gauwia TviT akaki wereTelma. gazeT `Temis" redaqciaSi<br />

redaqtorma gigo diasamiZem SemTxveviT gaacno did poets siko<br />

faSaliSvili. Cveni damwyebi poetiao, _ uTqvams gigos. akakis zogi ram<br />

gamoukiTxavs sikosTvis da daxmareba aRuTqvams swavla­ganaTlebis<br />

miRebaSi. `am saqmeSi didi daxmareba gamiwia akaki wereTelma, kita<br />

abaSiZem, vaxtang orbelianis asulma (mariam orbelianma T. g.), nino<br />

yifianma da sxvebma" (14, saqme #22665, f. 1). akakis mecadineobiT,<br />

skoligareSe muSaobis wesiT mecadineobisas s. faSaliSvils, rogorc<br />

niWier axalgazrdas, daeniSna stipendia qalaqis sakrebulodan.<br />

umaRlesi ganaTlebis miRebis surviliT gulanTebul s. faSaliSvils<br />

ucdia moskovs gamgzavreba da Saniavskis sameurneo saswavlebelSi<br />

Sesvla, magram xelisSemSlelad usaxsroba yvelgan Casafrebuli hyavda.<br />

s. faSaliSvili literaturuli cxovrebis asparezze Tavisi<br />

gamosvlis periods adarebs wyvdiadis sazRvarze myofi kacis Tvalwin<br />

sarkmlis gaRebas, saidanac mzis sxivic da varskvlavebis cimcimic<br />

moCans.<br />

literaturulma saqmianobam siko male daaaxlova im drois qarTvel<br />

mwerlebTan da sazogado moRvaweebTan. kidev ufro saqmiani da<br />

mizanmimarTuli gaxda misi urTierToba akaki wereTelTan, vaJa-<br />

fSavelasTan, kita abaSiZesTan, Salva dadianTan, leo qiaCelTan,<br />

konstantine gasaxurdiasTan, giorgi leoniZesTan... misi Wirisa da lxinis<br />

Tanamonawileni iyvnen s. SanSiaSvili, i. griSaSvili, i. evdoSvili da<br />

sxvebi. am wreSi yofnam, Tavis mxriv, keTili zegavlena iqonia siko<br />

faSaliSvilis Semoqmedebaze, rasac xels uwyobda misi<br />

Sromismoyvareoba. igi yovelTvis aqtiurad monawileobda qarTuli<br />

150


mwerlobis organizaciul muSaobasTan dakavSirebul RonisZiebebSi.<br />

ganuwyvetliv TanamSromlobda periodul gamocemaTa redaqciebSi.<br />

ukve aRvniSneT, rom damwyebi poetis leqsebi daibeWda ganaxlebul<br />

`iveriasa~ da `droebaSi". es iyo pirveli nabijebi samwerlo asparezze<br />

gamosasvlelad. amis Semdeg, misi adreuli leqsebi sistematurad<br />

qveyndeboda qarTul Jurnal­gazeTebSi: `xma kaxeTisa", `Cveni sxivi",<br />

`ilioni," `xomaldi", `promeTe", `lomisi", `kavkasioni", `qarTuli sityva",<br />

`saxalxo saqme". 1917 wels gamoica s. faSaliSvilis leqsebis pirveli<br />

krebuli `Cangi". Tanac axda qarTuli sazogadoebriobis didi xnis<br />

ocneba ­ 1918 wels gaixsna Tbilisis saxelmwifo universiteti. siko<br />

gaxda sibrZnismetyvelebis fakultetis studenti. swavlas mowyurebuli<br />

axalgazrda didi gulisyuriT ismenda a. SaniZis, d. uznaZis, i.<br />

javaxiSvilis leqciebs, magram xdeba TiTqmis daujerebeli ram _ erTi<br />

wlis Semdeg man datova universiteti (amaze metyvelebs saarqivo<br />

dokumentebi, misi biografiuli monacemebi, mwerlis mogonebebi). mainc ra<br />

iyo mizezi aseTi moulodneli nabijis gadadgmisa? am kiTxvaze igi<br />

mxolod erTgan pasuxobs sakuTar xelnawerSi. `...1918 wels Sevedi<br />

Tbilisis saxelmwifo universitetSi... magram ojaxuri pirobebis gamo<br />

mivatove universiteti da vmuSaobdi mwerlobisa da Jurnalistikis<br />

dargSi" (14, saqme 28651, f. 2). iZulebuli varT gaviziaroT es gadmocema,<br />

Tumca migvaCnia, rom universitetis datovebis namdvili mizezi mainc<br />

ramdenadme gaurkvevelia. Tu gaviTvaliswinebT sikos bavSvobis-<br />

droindel dauokebel swrafvas swavlisadmi da imasac, rom didi akakis<br />

mecadineobiT mas adreve dauniSnes stipendia Tbilisis saTavadaznauro<br />

sakrebulodan, rogorc swavlas mowyurebul, magram xelmokle<br />

axalgazrdas, maSin misi zemoxsenebuli ganmarteba mTlad simarTled ar<br />

unda miviCnioT. saTayvano universitetis datovebis namdvil sababad<br />

ojaxuri pirobebis momizezebas arc sikos STamomavlebi iziareben,<br />

Tumca ra da rogor moxda, maTTvisac bundovania. yvelafridan aSkarad<br />

Cans, rom Tavis leqtor­maswavleblebTan sikos mudam axlo urTierToba<br />

hqonda. erTi uTariRo weriliT igi ase mimarTavs akaki SaniZes:<br />

`mokrZalebiT gikocni damsaxurebul WaRaras, siamayiT vigoneb Cveni<br />

universitetis daarsebas, sadac gvaswavlidi rusTavelis humanistur<br />

151


ideebs da did qarTvel mecnierTa dasis azrebs STagvagonebdi, rac<br />

siberemde momyva (14, saqme #28650). ivane javaxiSvilic xSirad yofila<br />

misi literaturuli saRamoebis Rirseuli stumari. s. faSaliSvili didi<br />

siamayiT aRniSnavda, rom universiteti es iyo `Suqi mis gzaze", romelic<br />

mis xsovnaSi `arasodes Camqrala da arc Caqreba"...<br />

1923-28 wlebSi s. faSaliSvili gazeT `muSis TanamSromelia. man<br />

mraval literaturul JanrSi cada kalami da yvelgan Tavisi kvali<br />

daaCina, Tumca leqsisTvis arasdros uRalatia. igi warmatebiT muSaobda<br />

iumoris dargSic da mniSvnelovani wvlili Seitana qarTuli<br />

iumoristuli literaturis ganviTarebaSi. amasTan erTad werda piesebs,<br />

Targmnida dramatul nawarmoebebs, ganuwyvetliv muSaobda saestrado<br />

repertuarzec.<br />

s. faSaliSvili mokrZalebuli pirovneba yofila. mas ar izidavda<br />

Tanamdeboba, arCeviTi organoebi. literaturisa da xelovnebis<br />

saxelmwifo arqivSi inaxeba s. faSaliSvilis gancxadeba saqarTvelos<br />

mweralTa kavSiris sabWos Tavmjdomarisadmi mweralTa yrilobis<br />

delegatobis kandidatobidan misi gaTavisuflebis Sesaxeb (36, fondi 8,<br />

saqme 26, f. .2), Tumca dasaxelebuli ar aris raime mizezi. am<br />

periodisTvis mwerali dakavebuli iyo intensiuri SemoqmedebiTi<br />

saqmianobiT. s. faSaliSvili mweralTa kavSiris aqtiuri wevria.<br />

monawileobs sajaro gamosvlebSi, sxvadasxva sakiTxebis ganxilvaSi,<br />

ewyoba misi literaturuli saRamoebi... man, rogorc niWierma Semoqmedma,<br />

Tavidanve miipyro mkiTxvelTa yuradReba. literaturulma kritikam igi<br />

saintereso lirikosad cno.<br />

rogorc vTqviT, s. faSaliSvili iyo Sinagani simSvidiT gamorCeuli<br />

pirovneba. amasTan, arcTu zedmetad damTmobi da Tavdaxrili, Tu amas<br />

saqme moiTxovda. gaaCnda mkveTrad gamokveTili kredo. Tavidan karieraze<br />

arasodes uzrunia. 1911 wels, igi muSaobda `saxalxo gazeTis"<br />

reportiorad, stilistad, Semdeg iyo literaturuli ganyofilebis<br />

gamge, 1921­23 wlebSi muSaobda Jurnal `moambis~ pasuxismgebel mdivnad,<br />

1929 wlidan or aTeul welze meti xnis manZilze asrulebda Jurnal<br />

`niangis" pasuxismgebeli mdivnis movaleobas. ufro maRali<br />

Tanamdebobrivi safexuri mas arasodes sWeria.<br />

152


1934 wels s. faSaliSvili Sedis saqarTvelos sabWoTa mwerlebis<br />

kavSirSi. Tavisi SemoqmedebiTi cxovrebis grZel manZilze mweralma Tavi<br />

gamoiCina rogorc mravalmxrivi SemoqmedebiTi niWiT dajildoebulma<br />

pirovnebam. Tumca siko Tavidanve nSesaniSnav lirikosad mogvevlina.<br />

misma pirvelma mkiTxvelma igi niWier poetad gaicno.<br />

1935 wels `saxelgamma" gamoca s. faSaliSvilis narkvevebis wigni<br />

`Zvel yamirebze", riTac Tavisi wvlili Seitana am Janris ganviTarebis<br />

saqmeSi.<br />

amis Semdeg s. faSaliSvili xangrZlivi droiT gaitaca<br />

Jurnalistikam, magram aseve mTeli energiiT eweva mTargmnelobiT<br />

muSaobasac, xolo poezia misi literaturuli Semoqmedebis ZiriTadi<br />

mimarTulebaa.<br />

1959 wels `sabWoTa saqarTvelom" gamosca s. faSaliSvilis leqsebis<br />

erTtomeuli, xolo 1964 wels _ leqsebis krebuli, romelSic Setanilia<br />

sxvadasxva dros gamoqveynebuli leqsebi.<br />

s. faSaliSvilis mravalmxriv moRvaweobas kidev ufro srulyofils<br />

xdis mogonebaTa wigni `Sexvedrebi dauviwyar adamianebTan"<br />

(gamomcemloba `nakaduli" _ 1961w.). 1964 wels `nakadulma" isev gamosca<br />

misi mogonebebis Sevsebuli da ufro srulyofili wigni `dauviwyari<br />

Sexvedrebi".<br />

aseve calke wignebadaa gamocemuli s. faSaliSvilis originaluri<br />

da Targmnili piesebi _ `murTaz", `axmedis pataki', `CaCanaki kakanaTSi" da<br />

sxvebi.<br />

1962 wels `xelovnebam" gamosca s. faSaliSvilis iumoristul<br />

nawarmoebTa krebuli `mxiaruli wigni", romelic aseve Sevsebuli<br />

xelaxali gamocemaa oriode wlis winaT gamosuli satirisa da iumoris<br />

wignisa ­ `mxiaruli sarke". masSi or aTeulze meti piesa, sketCi da<br />

vodevilia Setanili. amave wels mkiTxvelma miiRo s. faSaliSvilis<br />

axali wigni `niangis" biblioTekis seriidan `farsadanma Tqva" (farsadani<br />

misi iumoristuli (saniango) fsevdonimi iyo).<br />

s. faSaliSvili literaturaze Zlierad Seyvarebuli pirovneba iyo..<br />

igi, nasuldgmulevi ilias naazreviT, akakisa da vaJas poeturi<br />

striqonebiT, afasebda maT, rogorc winamorbedebsa da winaprebs, magram<br />

153


aseve didi moamage da mzrunveli gaxldaT axalgazrda avtorebisac. mas<br />

Tanamedroveni swored aseTad icnobdnen, sjerodaT, rom mousmenda,<br />

Seafasebda, rCevas miscemda. amaze metyvelebs mravali samadlobeli<br />

werili Tu misaloci baraTi, saqarTvelos sxvadasxva kuTxidan poetis<br />

misamarTiT gamogzavnili.<br />

mwerals gaaCnda nacnob­megobarTa farTo wre. xSiri mimowera hqonda<br />

sabWouri qveynis mravali erovnebis warmomadgenlebTan. gansakuTrebiT<br />

aRsaniSnavia siko faSaliSvilis axlo urTierToba da megobroba did<br />

somex poet ovanes TumanianTan da mis ojaxTan. siko Zalze afasebda am<br />

urTierTobas.<br />

s. faSaliSvils SemoqmedebiTi garja ar Seunelebia siberis<br />

wlebSic. dabadebis 70 wlis iubilesadmi miZRvnil mweralTa kavSiris<br />

misaloc werilSi vkiTxulobT: `xvaviania Tqveni xangrZlivi<br />

SemoqmedebiTi gza, romelic kvlav grZeldeba... dauberebeli guliT<br />

naTqvami simRerebiT" (53, 2).<br />

sicocxlis bolo wlebSi ramdenadme Seirya mwerlis janmrTeloba,<br />

xSirad avadmyofobda. TandaTan Seepara amqveyniuri cxovrebidan samudamo<br />

ganSorebis sevda. es gancda cxadad ikiTxeba misi ukanaskneli<br />

leqsebidan, romlebic `literaturulma saqarTvelom" poetis<br />

gardacvalebis Semdeg gamoaqveyna (42, 4):<br />

`gaqvs uZiloba da sCivi amas,<br />

nu Cqarob, iyav Tmenis mzogveli,<br />

dro TviT gimzadebs imnair wamals,<br />

rom samudamo Zili mogelis".<br />

154<br />

(`samudamo Zili")<br />

poeti gamoTqvams ukmayofilebas Tavisi Sromisa da garjis SedegiT.<br />

wuxs, rom kidev bevri ram darCa gasakeTebeli. `guli ar iSlis<br />

gulobas...," unda isev axalgazrdulad gaisarjos, magram jangatexili<br />

sinanuliT dasZens:<br />

`sicocxle Cemi fexakrefiT miipareba,<br />

cdilobs moaswros mzis Casvlamde mTas mifareba,<br />

sidanac msurda Cemi bedis gamodareba,<br />

ara, ar icdis... mag kai kacs ra eCqareba".


155<br />

(`sicocxle Cemi")<br />

Rvawlmosil Semoqmeds Turme axali moTxrobis dawera surda.<br />

`vfiqrob, Tu janmrTelobam xeli ar SemiSala, davwero moTxroba Cvens<br />

alazanze. mas `deda alazani" erqmeva" (2).<br />

maCxaanSi, mSobliur saxlSi, axlobelTa wreSi gacxadebuli es<br />

ocneba da kidev sxva mravali Canafiqri ganuxorcielebeli darCa<br />

xandazmul mwerals.<br />

siko faSaliSvili gardaicvala 1970 wlis 17 marts. dakrZalulia<br />

didubis mweralTa da sazogado moRvaweTa panTeonSi.


ZiriTadi daskvnebi<br />

siko faSaliSvilis cxovrebis gza erTi im saintereso pirovnebis<br />

biografiaa, vinac Tavisi sicocxlis grZeli manZili bolomde adamianuri<br />

RirsebiT ganvlo. bunebiT wynari da auRelvebeli bunebis siko hqmnida<br />

boboqari emociebiT savse poezias. sazogadoebrivi siduxWire, drois<br />

msusxavi wlebi poetis faqiz suls cxovlad dasCnevia, rac Sesabamis<br />

reaqcias iwvevda masSi. amaze metyvelebs 1910­1920­ian wlebSi Seqmnili<br />

leqsebi. literaturis istoriaSi swored es wlebi aRiniSna<br />

sirTuleebiT.<br />

siko faSaliSvilma Tavisi poeturi debiuti 60­ianelTa ideebs<br />

daukavSira, mwerali wvdeboda imdroindeli sazogadoebis interesTa<br />

sferos, maTTan erTad ganicdida xalxis miswrafebebs da martivi,<br />

gasagebi eniT hqmnida STambeWdav strofebs. misTvis damaxasiaTebeli ar<br />

yofila poza, xolo mxatvruli xerxi _ TviTmizani. poetis suli da<br />

gulisTqma nasazrdoebi iyo mSobeli qveynis gmiruli istoriuli<br />

warsuliT, mSobeli kuTxisadmi ganusazRvreli siyvaruliT, tolebisa da<br />

winaprebisadmi axlobluri gancdebiT, adamianebisadmi guliTadi<br />

siTboTi, sicocxlis trfialebis filosofiuri gansjiT. poeti Zlierad<br />

ganicdida Tavisi qveynis mdgomareobas da TviTonac darajad edga mas.<br />

xotbas asxams erisa da qveynisaTvis Tavdadebis marad naTel idealebs.<br />

WeSmariti sinaTliTa da simarTliT savsea misi musikaluri strofebi,<br />

saidanac momdinareobs avtoris daxvewili qarTuli metyveleba. natifi<br />

da narnari, msubuqi riTma, ritmuloba _ yovelive es saintereso<br />

ideur­Sinaarsobriv mxaresTan erTad misi poeziis Semamkobeli niSnebia.<br />

amitom poetis mravali leqsi iqca SesaniSnav qarTul simRerad.<br />

satirisa da iumoris moxdenili momarjvebiT mweralma daikava<br />

mTxrobelis swori pozicia. epoqis sulisSemxuTvel sinamdvileSi<br />

SesZlo swori orientiris gakeTeba. misma basrma satiram da iumorma<br />

mravali Caaxeda cxovrebis marTal sarkeSi. swored iq, sadac mxatvruli<br />

156


saxeebiT avtors sakuTari azris gamoTqma uWirda, mimarTavda satirasa<br />

da iumors. qarTul mwerlobaSi es xerxi adrec nacadi iyo, mxolod<br />

igavis, arakis an alegoriis gamoyenebiT... Tumca drois tragikuli<br />

kataklizmebis mTeli simwvavis warmoCenis SesaZlebloba maSin<br />

mwerlobas saerTod ar ZaluZda. s.faSaliSvils gaaCnda adamianTa<br />

xasiaTebSi Rrmad wvdomis unari, icnobda maT Sinagan bunebas.<br />

iumoristul WrilSi, satiris momarjvebiT kicxavda mankier mxareebs _<br />

sixarbes, momxveWelobas, winadauxedaobas, moyvasisadmi uyuradRebobasa<br />

da gautanlobas.<br />

siko faSaliSvilis mxatvrul ostatobasTan dakavSirebiT unda<br />

iTqvas, rom 1905 wlis Semdgomi reaqciis periodSi, roca igi damwyeb<br />

poetad gvevlineboda, qveyanaSi friad saintereso literaturuli garemo<br />

sufevda. asparezze gamosuli iyvnen sruliad axali ideebis matarebeli<br />

sxvadasxva miswrafebebisa da mimarTulebis literaturuli jgufebi,<br />

romlebmac problemaTa gansakuTrebul siuxveSi Taviseburad gaanedles<br />

qarTuli literaturis wiaRi. siko Tavis SemoqmedebaSi zogierTi<br />

reformatorul­novatoruli gamonaklisis garda, ZiriTadad tradiciuli<br />

stilis mimdevaria. im novatorulSi ki pirobiTad igulisxmeba qalaquri<br />

koloritis warmoCena, muxambazur­yaraCoxuli stili, romlis mimdevari<br />

erTeuli SemoqmedTagani Tu iyo (mag. ieTim gurji, i. griSaSvili...). TviT<br />

s. faSaliSvilic zogierT gamonakliss uSvebda rogorc poeziaSi, ise<br />

dramaturgiaSi.<br />

memuarebSi mwerlis naazrevis Taviseburebad migvaCnia misi mkafio<br />

lirizmi. lirikuli ganwyobilebis Seqmna Tbil tonalobas aniWebda<br />

Txrobas da amiT mTeli Txzuleba, masSi daxatuli garemo da mwerlis<br />

nanax­gagonili, nacnob­megobarTa wre mkiTxvelisaTvis uSualod<br />

aRqmulni da axlo nacnobni xdebodnen, mis mier warmoCenili yvela<br />

epizodi datvirTulia avtoriseuli gancdiT.<br />

mwerliseuli mgznebareba aSkara xelwerad atyvia mis narkvevebs.<br />

publicisturi miznis miRwevaSi daxmarebas uwevda saqarTvelos<br />

istoriuli warsulis safuZvliani codna da zepirsityvieri masalis<br />

gamoyeneba. narkvevebSi urTierTSerwymulia avtoris<br />

politikur­mxatvruli alRo da Jurnalistur­beletristuli<br />

157


erTmTlianoba.<br />

siko faSaliSvils zog SemTxvevaSi axasiaTebda saTqmelis<br />

alegoriuli formiT gadmocema, rasac igi TiTqos mniSvnelobas ar<br />

aniWebs, rom oficialuri xelisuflebisaTvis ioli gasaSifri ar<br />

yofiliyo avtoriseuli fiqri da gulisTqma. swored am mizniT<br />

xelovnurad axdenda Seqmnili nawarmoebis drois aRrevas. mwerlis<br />

Semoqmdebaze warmodgenas srulyofilebas sZens misi maRalostaturi<br />

Targmanebi. siko marTebulad iyo miCneuli Targmanis didostatad,<br />

romlis mwvervals dramaturgiaSi Seqspiris komediebis gadmoqarTuleba<br />

warmoadgenda, xolo mxatvrul SemoqmedebaSi puSkinis, lermontovis,<br />

mickeviCis, griboedovis, leberextis, gonCaris da sxva mravalis<br />

Semoqmdebis Targmna.<br />

saqarTvelos mweralTa kavSiris mTargmnelobiTma seqciam s.<br />

faSaliSvils daavala Seqspiris Targmanis gangrZoba. imxanad ukve<br />

mxcovanma mweralma mainc sasaxelod Seasrula es davaleba da sul eqvsi<br />

komedia Targmna, kritikosTa aRiarebiT TiToeuli gamoirCeva maRali<br />

mxatvruli RirsebiT da warmoadgens i. maCablis tradiciebis<br />

gagrZelebas, romelmac qarTulad Targmna Seqspiris tragediebi.<br />

siko faSaliSvilisagan didad iyo davalebuli Teatri da<br />

kinoxelovneba. misi originaluri komediebi da sketCebi qarTuli scenis<br />

mniSvnelovani Senamatia, xolo kinoscenarebma da qarTuli<br />

filmebisaTvis Seqmnilma libretoebma maT avtors saqveynod gauTqva<br />

saxeli.<br />

siko faSaliSvilima dagvitova erTob nayofieri literaturuli<br />

memkvidreoba, romelsac zed etyoba avtoris rogorc SemoqmedebiTi, aseve<br />

adamianuri madli. mwerlis cxovrebasa da Semoqmedebaze dakvirvebiT<br />

kargad Cans, rom igi iyo TvalsaCino poeti da moqalaqe, romelmac<br />

uangarod da upretenziod iRvawa da samSoblos samsaxurs Sealia<br />

mTeli Tavisi energia da Segnebuli cxovreba, samagierod, rCeul<br />

mamuliSvilTa Soris Rirseuli adgili daikava.<br />

158


ibliografia<br />

1. arvelaZe b. erTi gaxmaurebuli literaturuli polemikis Sesaxeb,<br />

almanaxi `saunje", 1990 w. ##3-4.<br />

2. aslamaziSvili v. stumrad Zia sikosTan, gazeTi `kolmeurne" (siRnaRi),<br />

1966 w. #55.<br />

3. barbaqaZe T. maS gamarjoba, gazeTi `literaturuli saqarTvelo", 2003<br />

w. #47.<br />

4. begiaSvili l. SesaniSnavi mwerali da moqalaqe, gazeTi `kolmeurne"<br />

(siRnaRi), 1969 w. #22.<br />

5. gamsaxurdia k. TxzulebaTa aTtomeuli, tomi VIII, Tbilisi:<br />

gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo", 1983 w.<br />

6. gandegili (dominika erisTavi), poeti vaJa-fSavela, gazeTi `Temi", 1913<br />

w. #111.<br />

7. gomarTeli i. kavkasioni, `saxalxo gazeTi", 1927 w. #27.<br />

8. _ _ _ rCeuli Txzulebani or tomad, tomi II, Tbilisi: gamomcemloba<br />

`litertura da xelovneba", 1966 w.<br />

9. griSaSvili i. nawamebi salome, gazeTi `saxalxo saqme, 1920 w. #942.<br />

10. _ _ _ robaqiZesTvis, gazeTi `saxalxo saqme", 1918 w. #379.<br />

11. _ _ _ `salomeas" garSemo, gazeTi `saxalxo saqme", 1920 w. #919.<br />

12 _ _ _ salome-robaqiZis garSemo (ori werili), gazeTi `saxalxo saqme",<br />

##996, 997.<br />

13. vaJa-fSavela, TxzulebaTa sruli krebuli aT tomad, tomi X, Tbilisi:<br />

gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo", 1964 w.<br />

14. Tbilisis g. leoniZis saxelobis literaturis muzeumis masalebi (s.<br />

faSaliSvilis piradi arqivi).<br />

15. TevzaZe d. qarTuli sabWoTa literaturuli kritika, Tbilisi:<br />

gamomcemloba `merani", 1982 w.<br />

16. i. griSaSvilis saxelobis biblioTeka-muzeumis masalebi, saerTo<br />

159


#1_1984.<br />

17. imedaSvili g. winasityvaoba i. griSaSvilis leqsebis krebulisa `Cemi<br />

aRmarTi" (Semdgenel-redaqtori silovan narimaniZe), Tbilisi:<br />

gamomcemloba `merani", 1989 w.<br />

18. iovaSvili d. Tanamedrove qarTuli mxatvruli narkvevi, Tbilisi:<br />

gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo", 1965 w.<br />

19. melua d. mogvimravldes aseTi, gazeTi `Tbilisi", 1962 w. #62.<br />

20. milorava i. mzeebs iqiT, gazeTi `kalmasoba", 2000 w. #8.<br />

21. mirianaSvili a. Tanamedroveoba mxatvrul saxeebSi (literaturuli<br />

werilebi), Tbilisi: gamomcemloba `merani", 1987 w.<br />

22. _ _ _ poeti da moqalaqe, literaturuli gazeTi, 1960 w. #30.<br />

23. _ _ _ siko faSaliSvili, gazeTi `sabWoTa oseTi", 1988 w. #34.<br />

24. nikoleiSvili a. XX saukunis qarTuli literaturis istoriis<br />

narkvevebi, tomi I, quTaisi: `saxelmwifo universitetis<br />

gamomcemloba", 1994 w.<br />

25. _ _ _ XXsaukunis qarTuli mwerloba, quTaisi: `saxelmwifo<br />

universitetis gamomcemloba", 2002 w.<br />

26. revia d. Zvirfas oqrod darCeba, gazeTi `Tbilisi" 1988 w. #74.<br />

27. robaqiZe g. kidev ritmisTvis, gazeTi `saqarTvelo", 1920 w. #89.<br />

28. _ _ _ `leila", Jurnali `leila", 1917 w. #1.<br />

29. _ _ _ maruTa Suamdinarels, gazeTi `saqarTvelo", 1920 w. #98.<br />

30. _ _ _ pasuxad, gazeTi `saqarTvelo", 1920 w. #102.<br />

31. _ _ _ pasuxad griSaSvils, gazeTi `saqarTvelo", 1920 w. #211.<br />

32. _ _ _ foTlebi, gazeTi `Tbilisi", 1988w. #95<br />

33. _ _ _ qarTulis garSemo (werilebis seria), gazeTi `saqarTvelo", 1920<br />

w. ##117, 123, 128, 141.<br />

34. _ _ _ qarTuli ritmuli, gazeTi `saqarTvelo", 1920 w. #82.<br />

35. sanganiZe (sandro grZeliSvili), literaturuli saRamo mgosan akakis<br />

monawileobiT, `saxalxo gazeTi", 1913 w. # 1037.<br />

36. saqarTvelos literaturisa da xelovnebis saxelmwifo arqivi (csa),<br />

fondi 8.<br />

37. _ _ _ vaxtang tabliaSvilis piradi arqivi, fondi 110.<br />

38. sulaberiZe S. Tanamedrove lirikosTa portretebi, Tbilisi:<br />

160


gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo", 1966w.<br />

39. _ _ _ siko faSaliSvilis erTtomeuli, Jurnali `mnaTobi",1960 w. #5.<br />

40. uaxlesi qarTuli literaturis istoria, nawili I, Tbilisi:<br />

`Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba", 1990 w.<br />

41. _ _ _ nawili II, Tbilisi: `Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />

gamomcemloba", 1990 w.<br />

42. faSaliSvili s. gamouqveynebeli leqsebidan, gazeTi `literaturuli<br />

saqarTvelo", 1970 w. #13.<br />

43. _ _ _ dauviwyari Sexvedrebi, Tbilisi: gamomcemloba `nakaduli", 1966<br />

w.<br />

44. _ _ _ erTtomeuli (leqsebi), Tbilisi: gamomcemloba `saxelgami", 1959<br />

w.<br />

45. _ _ _ leqsebi, gazeTi `literaturuli saqarTvelo", 1970 w. #13.<br />

46. _ _ _ lirikuli rveulidan, gazeTi `komunisti", 1967 w. #83.<br />

47. _ _ _ mxiaruli wigni, Tbilisi: `saqarTvelos Teatraluri<br />

sazogadoebis gamomcemloba", 1962 w.<br />

48. _ _ _ robaqiZiada, gazeTi `saxalxo saqme", 1920 w. #926.<br />

49. _ _ _ sapasuxo, gazeTi `saxalxo saqme", 1920 w. #915.<br />

50. _ _ _ saRamo gorSi, gazeTi `komunisti", 1945 w. #23.<br />

51. _ _ _ Zvel yamirebze, Tbilisi: gamomcemloba `saxelgami", 1934 w.<br />

52. qarTuli dramaturgia 15 tomad, tomi I, Tbilisi: gamomcemloba<br />

`xelovneba", 1992 w.<br />

53. qarTuli sabWoTa mwerlobis veterani (s. faSaliSvilis dabadebis 70-e<br />

wlisTavisaTvis), `literaturuli saqarTvelo", 1966 w. #7.<br />

54. SanSiaSvili s. xsovna maradi, gazeTi `komunisti", 1920 w. #68.<br />

55. SarmiaSvili n. siko faSaliSvilis Targmanebi, gazeTi `kolmeurne"<br />

(siRnaRi), 1964 w. #70.<br />

56. Seqspiri u. TxzulebaTa sruli krebuli 5 tomad, t. I, (red. n.<br />

yiasaSvili), Tbilisi: gamomcemloba `xelovneba", 1988 w.<br />

57. ciciSvili g. gulmarTali Semoqmedi, gazeTi `komunisti", 1966 w. #39.<br />

58. WavWavaZe i. Teatris Sesaxeb, Tbilisi: gamomcemloba `xelovneba",<br />

1955 w.<br />

161


59. Wilaia s. ocwleuli, Tbilisi: Tsu-s gamomcemloba, 1986 w.<br />

60. _ _ _ sityvis ostati, gazeTi `komunisti", 1970 w. #68<br />

61. xinTibiZe a. almanaxi `riwa", 1989 w. #3<br />

62. javaxiSvili g. `gazeTi `xma kaxeTisa", Tbilisi: gamomcemloba `merani",<br />

2002 w.<br />

63. javaxiSvili i. mravalmxrivi Semoqmedi, gazeTi `kolmeurne" (siRnaRi),<br />

1962 w. # 51.<br />

64. _ _ _ poeti, moRvawe, adamiani. gazeTi `Tbilisi", 1962 w. #62.<br />

65. _ _ _ rusTavelis mociquli qiziySi. gazeTi `soflis cxovreba", 1990<br />

w. #65.<br />

66. jangulaSvili T. sinaTle, gazeTi `literaturuli saqarTvelo", 1965<br />

w. #41.<br />

162

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!