06.05.2013 Views

`mwignobroba qarTuli~*

`mwignobroba qarTuli~*

`mwignobroba qarTuli~*

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>`mwignobroba</strong> qarTuli~ ∗<br />

`da ese farnavaz iyo pirveli mefe qarTlsa<br />

Sina qarTlosisa naTesavTagani. aman ganavrco<br />

ena qarTuli, da arRara izraxeboda<br />

sxua ena qarTlsa Sina TÂnier qarTulisa.<br />

da aman Seqmna mwignobroba qarTuli~.<br />

XI saukunis istorikosis leonti mrovelis es cnoba did<br />

kamaTs iwvevs Tanamedrove qarTul istoriografiaSi. mas<br />

maincdamainc didi rwmeniT ar ekideboda axali qarTuli<br />

istoriografiis fuZemdebeli da qarTuli damwerlobaTmcodneobis<br />

faqtobrivi Semqmneli ivane javaxiSvili da<br />

farnavazis mier qarTuli mwignobrobis Seqmnas legendad<br />

miiCnevda.<br />

Cveulebriv iTvleba, rom `qarTul mwignobrobaSi~<br />

ZvelqarTuli `asomTavruli~ anbanis SemoReba igulisxmeba<br />

Zv. welTaRricxvis me-3 saukuneSi. magram arsaidan Cans, rom<br />

leonti mroveli farnavazis mier Seqmnil `qarTul<br />

mwignobrobaSi~ uciloblad ZvelqarTul `asomTavrul~<br />

damwerlobas gulisxmobda, im qarTul damwerlobas,<br />

romliTac Sesrulebuli uZvelesi epigrafikuli Zeglebi<br />

me-5 saukuniT, e.i. adreqristianuli xaniT TariRdeba.<br />

intensiuri arqeologiuri Ziebis Sedegad aRmoCnda mravali<br />

epigrafikuli Zegli qristianobamdeli xanisa, magram maT<br />

Soris – arc erTi qarTuli `asomTavruliT~ Sesrulebeli.<br />

es warwerebi ZiriTadad berZnulsa da arameul enebzea<br />

naweri.<br />

∗ , 1987 w. 20 noemberi, am Temaze ix. agreTve Cveni<br />

Semdegdroindeli publikaciebi: `qristianoba da qarTuli<br />

kultura~, – gaz. `saqarTvelos parlamenti~, #10, 15<br />

seqtemberi, 1995 w.; kreb. `filologiuri Ziebani~, Tbilisi, 1995,<br />

gv. 57–64; `qristianoba da Zveli qarTuli kultura~. –<br />

, 1998 w. 13-20 marti; <strong>`mwignobroba</strong> qarTuli~. – kreb.:<br />

`Dedicatio. istoriul-filologiuri Ziebani~, eZRvneba akademikos<br />

mariam lorTqifaniZes, Tbilisi, 2001, gv. 420–429, 475–477 (reziume<br />

inglisur enaze); ~Zveli qarTuli damwerlobis qristianuli<br />

sawyisebi~. – Jurn. ~gelaTis mecnierebaTa akademiis<br />

Jurnali~, quTaisi, 2002, #4, gv. 3–9; ~qristianoba da Zveli qarTuli<br />

damwerloba~. – kreb. ~konstantine wereTeli _ 80 ~. saiubileo<br />

krebuli, Tbilisi, 2003, gv. 78–83 (reziume inglisur enaze);<br />

~qristianoba da Zveli qarTuli kultura da damwerloba~. – Jurn.<br />

~logosi~, Tbilisi, 2004, #2, gv. 13–16 (reziume inglisur enaze).<br />

Zveli qarTuli damwerlobis Sesaxeb ufro dawvrilebiT ix.<br />

T. gamyreliZe, `weris anbanuri sistema da Zveli qarTuli damwerloba.<br />

anbanuri weris tipologia da warmomavloba~, akaki SaniZis<br />

redaqciiTa da winasityvaobiT, `Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba~, Tbilisi, 1989/90; Sdr. am monografiis inglisuri<br />

Targmanis gamocema: Alphabetic Writing and the Old Georgian Script. A<br />

Typology and Provenience of Alphabetic Writing Systems, Delmar _ New<br />

York, 1994: «Caravan Books».


ukve am metad metyveli faqtidan SeiZleba garkveuli<br />

daskvnebis gamotana da im varaudis wamoyeneba, rom<br />

ZvelqarTuli `asomTavruli~ qristianuli xanis erovnuli<br />

damwerlobaa, Seqmnili qarTlSi qristianobis oficialur<br />

sarwmunoebad gamocxadebisTan erTad, iseve rogorc es moxda<br />

sxvadasxva dros saTanado qveynebSi kopturi, goTuri, Zveli<br />

somxuri da Zveli slavuri damwerlobebis SemTxvevaSi,<br />

romlebic Tavsdebian berZnulze damyarebul adreqristianul<br />

damwerlobaTa saerTo tipologiur jgufSi.<br />

Zveli qarTuli `asomTavruli~ damwerlobis<br />

specialuri struqturul-tipologiuri Seswavla avlens<br />

mis utyuar kavSirs Zvel berZnul damwerlobasTan,<br />

romelsac igi emyareba da romelic unda yofiliyo<br />

gamoyenebuli prototipad, iseve rogorc damwerlobaTa<br />

zemoxsenebuli tipologiuri jgufis SemTxvevaSi.<br />

Zveli qarTuli `asomTavruli~ anbanis qristianul<br />

damwerlobad miCneva gansazRvravs misi Seqmnis xanas me-4<br />

saukunis dasasruliT an, SesaZlebelia, ufro adre<br />

periodiT.<br />

Zveli qarTuli `asomTavruli~ damwerlobis sruli<br />

`CamonakvTuloba~ da savsebiT Camoyalibebuli grafikuli<br />

xasiaTi, rac ukve uZveles istoriulad dadasturebul<br />

qarTul warwerebSi SeiniSneba, mowmobs swored am<br />

damwerlobis Seqmnas erTdrouli SemoqmedebiTi aqtis<br />

Sedegad.<br />

damwerlobis Seqmna gulisxmobs mTliani werilobiTi<br />

sistemis Camoyalibebas, romelsac garkveuli azriT<br />

dasrulebuli xasiaTi aqvs. rac ufro srulyofilia axlad<br />

Seqmnili damwerloba, rac ufro adekvaturad asaxavs igi<br />

enis bgeriT mxares, miT ufro naklebi damatebebi da<br />

Sesworebebi SeaqvT Semdgom masSi, miT ufro stabiluria<br />

igi Tavisi xasiaTiT.<br />

swored amgvari srulyofileba axasiaTebs asomTavrul<br />

damwerlobas da misi savsebiT Camoyalibebuli xasiaTi ukve<br />

me-5 saukunis warwerebSi ar gulisxmobs aucileblad am<br />

konkretuli weriTi sistemis xangrZliv winare istorias.<br />

Zveli qarTuli `asomTavruli~ damwerlobis Seqmna<br />

qristianul xanaSi, rodesac unda dawyebuliyo erovnuli<br />

anbaniT `saRmrTo werilis~ qarTul enaze gadmocema,<br />

advilad gasagebs xdis im werilobiTi da literaturuli<br />

tradiciebis arsebobasac, rac Cven qarTuli enisaTvis ukve<br />

me-5 saukunis bolos unda vivaraudoT.<br />

qristianoba imTaviTve iyo mwignobruli religia da<br />

xalxi, romelic am sarwmunoebas eziareboda, sakuTar<br />

mwignobrobas qmnida da iviTarebda. amasTanave, gansxvavebiT<br />

dasavluri qristianobisagan, aRmosavluri qristianoba<br />

xels uwyobda mwignobrobisa da mwerlobis ganviTarebas<br />

sakuTar erovnul enaze, erovnuli enisaTvis axali<br />

damwerlobis Seqmnas da naTargmni Tu originaluri Zeglebis<br />

SeTxzvas. ase moxda es qristianuli kopturi, goTuri, Zveli


somxuri da Zveli slavuri damwerlobebis Seqmnis<br />

SemTxvevaSi.<br />

Zveli qarTuli `asomTavruli~ anbanis qristianuli<br />

epoqis damwerlobad miCneva, romelic Seiqmna berZnuli<br />

weriTi sistemis safuZvelze garkveuli piris originaluri<br />

Semoqmedebis Sedegad, bunebrivad svams kiTxvas qarTuli<br />

anbanis Semqmnelis vinaobis Sesaxeb: vin iyo is pirovneba,<br />

romelmac Tanadrouli berZnuli anbanuri damwerlobis<br />

safuZvelze sruliad originaluri, monumenturi stilis<br />

mrglovani damwerloba Seqmna?<br />

istoriam Semogvinaxa qristianuli goTuri, somxuri da<br />

slavuri anbanebis SemqmnelTa saxelebi. esenia vulfila,<br />

mesrop-maSToci da konstantine-kirile. magram Cven dRemde<br />

ar viciT danamdvilebiT saxeli Zveli qarTuli<br />

`asomTavruli~ damwerlobis Semqmnelisa.<br />

somxuri istoriuli wyaroebi Zveli qarTuli anbanis<br />

Seqmnas (somxurTan da kavkasiis albanur damwerlobasTan<br />

erTad) imave mesrop-maSTocs miaweren, magram amave cnobebis<br />

mixedviT irkveva, rom mesrop-maSTocma TviT ar icoda<br />

qarTuli, rac sruliad gamoricxavs mis mier qarTuli<br />

anbanis Seqmnis SesaZleblobas.<br />

axali damwerlobis Seqmna axali grafikuli<br />

simboloebis gamogoneba-SeTxzvas ki ar niSnavs mxolod; igi<br />

gulisxmobs uwinares yovlisa enis Rrma lingvisturi<br />

analizis Catarebas, gabmuli metyvelebisa da sityvebis<br />

danawevrebas calkeul bgeriT erTeulebad, romlebic unda<br />

gamoixatos saTanado grafikuli niSnebiT. es aris swored<br />

axali damwerlobis Seqmnis procesSi logikurad pirveli<br />

da ZiriTadi etapi, rasac arsebiTad emyareba mTeli Semdgomi<br />

procedura bgeraTa grafikuli gamoxatvisa da maTi<br />

anbanTrigSi gawyobisa. yovelive es SeuZlebels xdis<br />

konkretuli enisaTvis damwerlobis Seqmnas iseTi piris mier,<br />

romelic am enas Rrmad ar aris dauflebuli, romelsac<br />

winaswar am enis Taviseburi lingvisturi analizi ar<br />

Cautarebia.<br />

mesrop-maSTocs verc `instruqtorad~ an<br />

`konsultantad~ vivaraudebT Zveli qarTuli asomTavruli<br />

anbanis Seqmnis saqmeSi, ramdenadac Zveli qarTuli<br />

damwerloba Zveli somxurisagan gansxvavebul struqturul<br />

principebs emyareba. Zveli qarTuli damwerlobis rogorc<br />

niSanTrigi, ise niSanTa grafikuli maxasiaTeblebi<br />

prototipuli berZnuli sistemisadmi damokidebulebis<br />

TvalsazrisiT somxurisagan arsebiTad gansxvavebul suraTs<br />

gviCvenebs, rac TavisTavad gamoricxavs Zveli somxuri<br />

damwerlobis Semqmnelis monawileobas qarTuli anbanis<br />

SedgenaSi Tundac `konsultantis~ rolSi, romelic<br />

uziarebs vinme sxvas axali damwerlobis Seqmnis Tavis<br />

gamocdilebasa da zogad principebs.<br />

prototipul berZnul sistemasTan damokidebulebis<br />

TvalsazrisiT Zveli qarTuli asomTavruli damwerloba


tipologiurad ufro axlosaa qristianuli damwerlobis<br />

uZveles nimuSebTan – kopturTan da goTurTan; niSanTrigis<br />

TvalsazrisiT qarTul damwerlobaSi igive principebia<br />

ganxorcielebuli, rac koptursa da goTurSi, sapirispirod<br />

Zveli somxuri damwerlobisa, romelic gansxvavebul<br />

principebzea agebuli.<br />

kopturisa da goTuris msgavsad, Zveli qarTulis<br />

analogiuri principebi gatarebulia Zvel slavur<br />

damwerlobaSic, romelic Zveli qarTuli sistemis gavlenis<br />

utyuar niSnebs avlens anbanTrigis TvalsazrisiT.<br />

magram Tu ZvelqarTuli `asomTavruli~ adreqristianuli<br />

xanis qarTuli damwerlobaa, Seqmnili ara uadres ax.<br />

welTaRricxvis meoTxe saukunisa, ras unda miuTiTebdes<br />

leonti mrovelis cnoba farnavazis mier `qarTuli<br />

mwignobrobis~ Seqmnis Sesaxeb Zv. welTaRricxvis me-3<br />

saukuneSi?<br />

farnavazis droindeli an ufro gviandeli warmarTuli<br />

saqarTvelosaTvis <strong>`mwignobroba</strong> qarTuli~ unda niSnavdes<br />

albaT am dros qarTuli `weris~ SemoRebas specifikuri<br />

saxiT, e.i. qarTuli teqstis `Caweras~ romelime im dros<br />

gavrcelebuli enisa da damwerlobis, magaliTad, arameulis,<br />

saSualebiT da amgvarad Cawerili teqstis wakiTxvas kvlav<br />

sawyis, am SemTxvevaSi qarTul enaze.<br />

`weris~ es meTodi, romelsac cnobili britaneli<br />

iranisti ilia gerSeviCi `aloglotografias~ – anu `sxvaenaze-weras~<br />

uwodebs, farTod iyo gavrcelebuli Zvel<br />

iranul samyaroSi.<br />

weris, `mwignobrobis~ amgvari wesis dros teqsti an<br />

Setyobineba, romelsac garkveul enaze karnaxoben,<br />

magaliTad, Zvel sparsulze, iTargmneba sinqronulad<br />

specialist-Camweris mier da Caiwereba damwerlobis mqone<br />

sxva romelime enaze, am SemTxvevaSi elamurad, da waikiTxeba<br />

an amoikiTxeba adresatis mier specialist-Tarjimanis<br />

daxmarebiT ara elamurad, aramed Tavdapirvel enaze,<br />

romelzedac nakarnaxebi iyo es teqsti an Setyobineba, e.i.<br />

Zvel sparsulad. elamuri ena da damwerloba gamodian am<br />

SemTxvevaSi `Suamavali enis~ rolSi, romlis saSualebiTac<br />

xdeba zepirad Zvelsparsulad Sedgenili Tavdapirveli<br />

teqstis an Setyobinebis kodireba. sakuTriv Zvelsparsuli<br />

solisebri damwerloba mxolod ufro mogvianebiT iqna<br />

SemoRebuli Zvelsparsuli teqstis uSualod werilobiTi<br />

fiqsaciisaTvis.<br />

saSualo sparsuli epoqisaTvis amgvar `Suamaval enad~<br />

ukve ara elamuri, aramed im xanad farTod gavrcelebuli<br />

arameuli ena gvevlineba `konsonantur-silaburi~<br />

damwerlobiT. `elamografia~, rac Zvelsparsuli<br />

mwignobrobisaTvis iyo damaxasiaTebeli, saSualo sparsul<br />

epoqaSi `arameografiiT~ icvleba, rasac SemdgomSi saSualo<br />

sparsuli werisaTvis damaxasiaTebel arameul<br />

ideografiamde mivyavarT.


ilia gerSeviCis moxdenili Sedarebis mixedviT, zepiri<br />

teqstis `Caweris~ aseTi meTodi igivea, rac metyvelebis<br />

`Cawera~ Tanamedrove magnitofonis firze. zepirad<br />

nakarnaxebi sparsuli teqstis arameulad an elamurad<br />

specialisti-Camweri da amave teqstis sparsuladve<br />

amomkiTxveli emsgavseba Tanamedrove `Camwer~ aparaturas<br />

im gansxvavebiT, rom pirvel SemTxvevaSi aseTi aparaturis<br />

`meqanizmi~ elamuri (an arameuli) enaa, meore SemTxvevaSi<br />

ki – eleqtronuli mowyobiloba. aloglotografiuli<br />

wera, rogorc Cans, farTod iyo gavrcelebuli maxlobel<br />

aRmosavleTSi, riTac unda aixsnebodes sxvadasxva epoqaSi<br />

calkeuli enebis (elamuris, arameulis...) gansakuTrebuli<br />

xmareba mTel am regionSi.<br />

amasTanave, adgilobriv enebze damwerlobis arqona da<br />

`weris~ aloglotografiuli wesi, e.i. wera-kiTxvis<br />

faqtiuri codna mxolod specialist-TarjimanTa viwro<br />

wris mier, ar niSnavda sxvaTa `gaunaTleblobas~ an qveyanaSi<br />

literaturuli tradiciebis uqonlobas. aseTi daSveba<br />

iqneboda Cveni dRevandeli warmodgenebis gadatana Zvel<br />

epoqebze, rodesac `aloglotografia~ da wera-kiTxva<br />

sazogadod viwro, SesaZlebelia, arcTu ise prestiJul<br />

specialobas warmoadgenda (rogorc, magaliTad, sawer<br />

manqanaze beWdva an stenografia Cvens epoqaSi) da ar<br />

gansazRvravda adamianis ganaTlebis dones. sazogadoebis<br />

`ganaTlebuloba~ ganisazRvreboda sazogadod im codnis<br />

maragiT, romelic zepirad, zepirsityvierebis gziT Taobidan<br />

Taobas gadaecemoda.<br />

qristianobamde amierkavkasiaSic weris erT-erTi<br />

ZiriTadi meTodi, rogorc Cans, `aloglotografia~ unda<br />

yofiliyo, riTac aixsneba aq arameul warweraTa<br />

gansakuTrebuli gavrceleba. warmarTul iberiasa da<br />

somxeTSi teqstebi sakuTar adgilobriv enebze, albaT,<br />

swored aloglotografiis wesiT arameulad iwereboda, rac<br />

gasagebs xdis cnobas qarTlSi mefe farnavazis dros<br />

`qarTuli mwignobrobis~ SemoRebis Sesaxeb. `qarTuli<br />

mwignobroba~ SeiZleba, maSasadame, gavigoT rogorc<br />

`qarTuli aloglotografia~ arameulis safuZvelze,<br />

romelzedac weram am epoqis amierkavkasiaSi specifikuri,<br />

giorgi wereTlis mier `armazul arameulad~ wodebuli<br />

saxeoba miiRo. maSasadame, teqsts karnaxobdnen qarTulad,<br />

igi sinqronulad iTargmneboda da Caiwereboda specialist-<br />

Camweris mier arameulad da amoikiTxeboda qarTuladve. es<br />

unda yofiliyo qarTuli teqstis Caweris wesi arameuli<br />

enis da damwerlobis SuamavlobiT.<br />

qristianul qarTul saxelmwifoSi `mwignobrobis~<br />

arseboba Tundac rom mxolod arameuli<br />

`aloglotografiis~ saxiT vivaraudoT, esec mniSvnelovnad<br />

Seuwyobda xels mSobliur enaze literaturuli<br />

tradiciebis swraf ganviTarebas.<br />

amasTanave gasaTvaliswinebelia agreTve SesaZlebloba


warmarTul qarTul samyaroSi literaturuli tradiciebis<br />

arsebobisa zepirsityvierebis saxiT. cnobilia, rom<br />

literatura da literaturuli enis Camoyalibeba ama Tu<br />

im kulturaSi ar iwyeba aucileblad enis werilobiT<br />

fiqsaciasTan erTad, am enaze damwerlobis gaCenasTan erTad.<br />

literaturuli tradiciebi da literaturuli ena<br />

SesaZlebelia arsebobdes xangrZlivi periodis manZilze<br />

zepirsityvierebis saxiT am enaze specifikuri damwerlobis<br />

arsebobis gareSec.<br />

weris SemoReba mxolod amgvari tradiciebis grafikul<br />

fiqsacias axdens da xels uwyobs literaturuli enis<br />

Semdgom ganmtkicebasa da ganviTarebas. ase, magaliTad, Zveli<br />

induri literaturuli Zeglebi – veduri himnebi –<br />

xangrZlivi drois ganmavlobaSi mxolod zepirad<br />

gadaicemoda da vrceldeboda; homerosis poemebi Seiqmna<br />

mniSvnelovnad ufro adre, vidre misi werilobiTi fiqsacia<br />

da Cawera ganxorcielda; egeve Seexeba sxvadasxva evropul<br />

literaturul tradiciebs da sxv.<br />

zepirsityvierebis amgvar tradiciebs aZlierebda agreTve<br />

axlad gaqristianebul aRmosavlur samyaroSi (maT Soris<br />

albaT saqarTveloSic) saRmrTo wignebis gadmoRebis iseTi<br />

wesi, rasac `aloglotoepia~ anu `sxva-enaze-Tqma~<br />

SeiZleba ewodos, rodesac mosaxleobaSi mSobliur enaze<br />

qadageba xdeboda religiuri teqstebis (Zveli da,<br />

gansakuTrebiT, axali aRTqmis) uSualod zepirad<br />

gadmoReba-Targmanebis saSualebiT. aseT viTarebaSi<br />

ixveweboda da mdidrdeboda leqsikurad da<br />

terminologiurad TviT is enac, romelzedac qadagebdnen<br />

da zepirad gadmoscemdnen kanonikur religiur teqstebs.<br />

amasac unda Seeqmna winapiroba imisa, rom qarTuli ena<br />

ganviTarebul da daxvewil literaturul enad<br />

Camoyalibebuliyo sakuTriv qarTuli qristianuli<br />

damwerlobis Seqmnisa da enis werilobiTi fiqsaciis<br />

droisaTvis.<br />

qristianobas mniSvnelovnad unda Seewyo xeli SemdgomSi<br />

literaturuli tradiciebis swrafi ganviTarebisaTvis;<br />

swored am sarwmunoebis safuZvelze iqmneba axali qarTuli<br />

kultura da mwignobroba, yalibdeba qarTvelTa erovnuli<br />

erTianobis Segneba, rasac araerTgzis gadaurCenia<br />

qarTveloba Tavisi istoriuli arsebobis manZilze sruli<br />

erovnuli gadagvarebisagan.<br />

qristianuli rwmena imxanad, rogorc mSobliuri ena da<br />

kultura dRes, iyo mZlavri faqtori erovnuli<br />

TviTSegnebisa da TviTdamkvidrebis.<br />

sarwmunoeba im epoqaSi, da gansakuTrebiT qristianuli<br />

sarwmunoeba Tavisi mowamebrivi ideologiiT, xdeba ZiriTadi<br />

komponenti adreqristianul xanaSi erovnuli da eTnikuri<br />

identifikaciisa.<br />

Tanamedrove kulturul samyaroSi qarTveloba<br />

ganixileba swored rogorc qristianuli civilizaciis


warmomadgeneli eri, romlis kultura axleburad<br />

gardaiqmna da aRorZinda qristianobis safuZvelze, romlis<br />

erovnuli damwerloba da, maSasadame, `axali mwignobroba~<br />

qristianobis – im droisaTvis axali rwmenisa da<br />

ideologiis safuZvelze Seiqmna.<br />

swored qristianobis saSualebiT eziara istoriulad<br />

qarTveloba imdroindel jer aRmosavlur da Semdgom<br />

dasavlur sakacobrio civilizacias da Tavad Seitana Tavisi<br />

wvlili am civilizaciaSi.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!