30.01.2013 Views

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong><br />

<strong>instituti</strong><br />

leqsmcodneoba<br />

giorgi leoniZisadmi miZRvnili<br />

leqsmcodneobis meoTxe<br />

samecniero sesia<br />

(masalebi)<br />

3<br />

Tbilisi<br />

2010<br />

1


UDC(uak) 821.353.1.09-1<br />

redaqtori<br />

Tamar barbaqaZe<br />

kompiuteruli uzrunvelyofa<br />

TinaTin duglaZe<br />

redaqciis misamarTi: 0108, Tbilisi, 2010<br />

merab kostavas q. 5<br />

© <strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong> <strong>instituti</strong><br />

tel. 99-53-00; E-mail: litinst@lit<strong>instituti</strong>.ge<br />

ISSN 1987-6823<br />

2


leoniZiseuli saganZuri<br />

zaza abzianiZe<br />

gasuli saukunis samociani wlebis damdegs, rodesac<br />

`natvris xis~ novelebis gamoqveyneba daiwyo, qarTvelma<br />

mkiTxvelma Tavidan aRmoaCina XX saukunis dasawyisis garekaxeTi,<br />

patara, mamiT daoblebuli biWo-gogias TvaliT<br />

danaxuli.<br />

`natvris xem~ gansakuTrebiT mkafiod warmoaCina, ramdeni<br />

ram iyo gamoZerwili giorgi leoniZeSi swored im wlebiT,<br />

misi patarZeuliT, axalsofeliT, sadac igi mamidam waiyvana<br />

saswavleblad, im adamianebiT, im urTierTobebiT _ im sisa-<br />

TuTiTac da im susxiTac, romelsac agrZnobinebs xolme<br />

cxovreba mamiT daoblebul patara biWs.<br />

rodesac giorgi leoniZis bavSvobis wlebze gvinda SeviqmnaT<br />

warmodgena, albaT, umjobesia, missave mogonebebs mivubrundeT.<br />

ai, erTi amonaweri misi avtobiografiidan:<br />

`davibade gare-kaxeTSi (dazustebuli monacemebiT,<br />

giorgi leoniZe 1897 wlis 27 dekembers daibada _ z.a.), Cemi<br />

samSoblo sofeli patarZeuli, marTlac, ivris xeobis Tvalia:<br />

maRali mdebareoba, saRi hava, mSvenieri wyaroebi, gan-<br />

Tqmulia misi gemrieli puri.<br />

...ori sityva Cemi gvarisaTvis: Cven, leoniZeebi, mosulebi<br />

varT patarZeulSi da ara mkvidrni. Cven, rogorc yvela<br />

leoniZe, varT SavSeTidan, ganTqmul tbeTis taZarTan axlos,<br />

5-6 kilometris manZilze.<br />

mamaCemi nikoloz simonis Ze leoniZe (1864-1901) me ar<br />

maxsovs, radgan wlinaxevris davoblebulvar. me dedaCemis,<br />

sofio nikolozis asul gulisaSvilis (1864-1936), kalTaSi<br />

aRvizarde.<br />

...mamaCemi didi poeturi bunebis mqone adamiani yofila<br />

da mwerlobis didi motrfiale. igi swavlobda goris saostato<br />

seminariaSi vaJasTan, baCanasTan erTad. sofrom<br />

mgalobliSvili da Sio mRvimeli Tavis mogonebebSi axseneben<br />

mas, rogorc vaJas did megobars _ erTad kiTxulobdnen,<br />

erTad Tevzaobdnen, erTad krivobdneno.<br />

....mamaCemi `akakis wris~ wevri wevri yofila gorSi. 1886-<br />

1887 wlebSi daasrula goris samaswavleblo seminaria da<br />

xalxosanTa asparezze daiwyo moRvaweoba. is jer mTiuleTSi<br />

maswavleblobda (sofeli Ruda) mere _ qvemo WalaSi (qar-<br />

3


Tli), Semdeg _ Tavis patarZeulSi. gazeTi `iveria~ mas aRniSnavs,<br />

rogorc saukeTeso mamuliSvil maswavlebels, romelic<br />

xSirad Tavis xarjze aWmevda mowafeobas, monawileobda<br />

warmodgenebSi soflad _ igive `iveria~ mas `Cinebul~ amsrulebels<br />

eZaxis. magram mTavari misi siyvaruli iyo <strong>qarTuli</strong><br />

mwerloba. niko leoniZem TviTonac scada kalami beletristikaSi;<br />

rogorc Jurnal `Teatris~ fosta gadmogvcems, masze<br />

imedebs amyarebdnen... niko leoniZe jer isev axalgazrda, 39<br />

wlisa, gardaicvala patarZeulSi, sadac marxia.<br />

...ojaxis gaZRola dedam iTava da Savkabosanma imdeni<br />

moimecadina, rom xuTive Svili aRgvzarda (dedaCemze maqvs<br />

dawerili _ `poetis deda~, `patara qvao patarZeulSi~,<br />

`forToxala~).<br />

dedaCemis keTili xasiaTi dResac ganTqmulia mTels gare-kaxeTSi<br />

da yovelTvis magaliTad mohyavT. saocari puradi<br />

diasaxlisi iyo. pirveli leqsi, rac man damaswavla, iyo:<br />

4<br />

netavi Cemi sasxle maRla mTaszeda amego,<br />

gamvlel da gamomvlelisTvis yoveldRe kari gameRo,<br />

rac meSova da mepova, sul Raribebze gadmego.<br />

saocrad uyvarda buneba da bevri ram auxsnia CemTvis bunebis<br />

cxovrebidan.<br />

...ninowmindis dekanozis asuli _ dedaCemi _ Singazrdili<br />

qali iyo. skolaSi ar miecaT, magram saidan hqonda amdeni<br />

codna, magaliTad, mSobliur <strong>literaturis</strong>a, dResac ar<br />

vici. pirvelad man Caminerga siyvaruli Cveni mwerlobisa da<br />

Cveni istoriisa. rodesac igi da misi da maiko mohyvebodnen<br />

erekles ambebs, mariam dedoflis da bagrationebis gadasaxlebas<br />

ruseTSi, me didxans megona, rom isini Cveni naTesavebi<br />

iyvnen. ise mRelvarebiT gadmogvcemdnen maTs ambebs. arc<br />

mamidebi iyvnen daSorebulni mwerlobis interesebs: ufrosi,<br />

mariami, ilia WavWavaZis ojaxSi dadioda xSirad, rogorc<br />

olRa WavWavaZis mamis, Tadeozis, naTluli; umcrosi, taso,<br />

gatacebuli iyo didtaniani moTxrobebis weriT. saerTod,<br />

Cvens ojaxSi <strong>literaturis</strong> siyvarulis tradiciebi sakmaod<br />

iyo ganmtkicebuli~ (`giorgi leoniZe~ 2001: 118-120).<br />

giorgi leoniZis leqsebidan da kidev ufro misi natvris<br />

xidan~ kargad Cans, ra iSviaTi ucTomlobiT grZnobda igi kaxuri<br />

soflis kolorits _ peizaJis, xasiaTebis, urTierTobebis<br />

ganumeorebel detalebSi gabneuls.<br />

aris nawarmoebebi, romelTa siuJeturi qarga ukve Tavis-<br />

Tavad moicavs raRac intrigas: situaciebi moulodnel si-


urprizebs gvpirdebian da peresonaJebi ki — uecar feriscvalebas.<br />

am molodiniT atacebulni, Cvenc wrfeli interesiT<br />

mivyvebiT monaTxrobs; Semdeg, rodesac Cveni cnobiswadili<br />

ukve dakmayofilebulia, vxuravT wigns da, rogorc wesi,<br />

aRarc vubrundebiT mas...<br />

`natvris xeSi~ yvelaferi piriqiTaa: xasiaTebi ukve gamo-<br />

Zerwilia, urTierTobani _ saukuneobiT dadgenili, konfliqtebi<br />

_ isev da isev, am, tradiciuli gare-kaxuri soflis<br />

CarCos argacdenili... magram _ ra xasiaTebi?! ra ur-<br />

TierTobebi?! ra konfliqtebi?! da, aqve davamateb _ ra ena<br />

da ra iumori!<br />

ar SemiZlia aqve erTi erTi patara ilustracia ar movixmo.<br />

amasTanave, sruliad gamiznulad, ar vixseneb `natvris<br />

xis~ qrestomaTiulad cnobil portretebs (maT popularobas,<br />

gulwrfelni Tu viqnebiT, Tengiz abulaZis kinofilmmac<br />

Seuwyo xeli). iseT Canaxats SegaxsenebT, mravlad romaa gabneuli<br />

giorgi leoniZis am araCveulebriv avtobiografiul<br />

wignSi da `natvris xis~ gaunelebel xibls rom ganapirobebs.<br />

`Rvinjuadanaa~ es portreti, stumarTa CamonaTvalSia<br />

`sasxvaTaSorisod~ Caxatuli:<br />

`tyavis feStemalafarebuli elami kalatozi yiWala,<br />

sul mTvrali! kedels rom amoiyvanda, uecriv zemodan Camos-<br />

Zaxebda: `meecaTo!~ da marTlac navaglaxevi kedeli an pirdapir<br />

wamovidoda, an gverdze gadmoingreoda.<br />

sofeli mainc madlieri iyo yiWalasi: _ sxva arc mag sikeTes<br />

gvizamdao!~ (leoniZe 1962: 129).<br />

yiWalas gaxsenebaze _ sagangebo gamokvleva SeiZleba daiweros<br />

`natvris xis~ saxelTa poetikaze. magram, modiT, jer<br />

nu davtovebT Rvinjuas pur-marilian saxlSi gamarTul naTlobas<br />

da misi stumrebis CamoTvlas mivyveT. yiWala ukve<br />

vaxseneT. axla danarCenebi?<br />

Tavad gogla (raRac `TavisiT Cajda~ aq giorgi leoniZis<br />

moferebiTi saxeli da aRar gadavasworeb) ase iwyebs Tavis<br />

`memorialur nusxas~:<br />

`vinRa ar iyo wveuli? vin ar ginda, isic sul gasaxelebuli<br />

xalxi, naTlobis saxeli TiTon rom aRar axsovdaT!~<br />

(leoniZe 1962: 129).<br />

ai, mere iwyeba CamoTvla, Tu ufro zusti viqnebi — CamoTvla-daxasiaTeba.<br />

da kidev erTi dazusteba, swored saxelTa<br />

poetikasTan dakavSirebiT: is, avtoriseuli, sxarti, saxasiaTo<br />

monasmi (sul oriode StrixiT rom warmogvisaxavs `suf -<br />

ris wevris~ portrets), umetes SemTxvevaSi, asrulebs an ag -<br />

5


Zelebs im `pirvelad daxasiaTebas~, rac ukve akumulirebulia<br />

metsaxelis metaforaSi. aba daakvirdiT: CamonaTvali<br />

yvelaze pativsacemi saxelebiT iwyeba: devkaJi, foladgula,<br />

naTlia mglexari... Semdgom amisa, erTgvari `siWrelea~ (im<br />

sociumissave kriteriumebiT, cxadia) _ `muStris avTvaldakruli<br />

mewvrilmane CanCuxa~; `soflis dalaqi, Tavbera,<br />

mikviria kaci...~; `Tavankara kaci, _ guTnideda Tarimani~;<br />

`troyia _ metyeure, _ anu tyis mcveli, gaurandavi kaci,<br />

TvalxuWia...~; `meSuSe kliko, _ Semparavi, avis mdomi...~;<br />

`enamZinari, ReWia mevele _ yruCa...~; `Toxitara _ naleva<br />

kaci, udReura, ufrTiano, uvarskvlavo!~; `RobemZvrala, askinkila,<br />

wiprua, _ nacarwayrili, gabaTilebuli calke siRaribisa,<br />

calke aSari colisagan~; `meRor-xbove _ cxvirgatexili<br />

baWyura~; `ueno, utyvi kosine _ ZeZvis mWreli...~.<br />

`da gana vingindavin an yvelavinme? — ganagrZobs avtori, -<br />

ara, sul narCevi, darbaiseli xalxi! — rumbia, ylartia, boti,<br />

banjura, laCina, xlarTia, zaquta, odoWa, fumfla, ylinwo,<br />

qviSrafa, Rintala, batata, xiwva, ybaRia, tarakuWa, lopo,<br />

wverikazmia, litriZiri!~ (leoniZe 1962: 131).<br />

metsaxelTa am margalitebidan erTic rom ar iyos sakuTriv<br />

leoniZiseuli, qarTveli mkiTxveli mainc samaradJamo<br />

movale iqneboda goglasi am iSviaTi ganZis SemonaxvisaTvis.<br />

aqve unda iTqvas, rom es sityviT tkboba, gnebavT _ Troba,<br />

giorgi leoniZes mxolod rogorc mxatvars rodi axasiaTebda;<br />

es iyo mTeli misi cxovrebis gatacebisa da interesis<br />

sagani da amis saukeTeso dasturi gaxlavT misive Ziebani<br />

onomasatikis, toponimikisa da, sazogadod, leqsikologiis<br />

sferoSi `namcvrevis~ poeturi saxeliT gaerTianebuli (ix.<br />

giorgi leoniZe `namcvrevi~, Tb, gam-ba `inteleqti~, 2000 w.).<br />

niSandoblivia am werilTagan erT-erTis, `<strong>qarTuli</strong> saxelebis<br />

dasawyisi: `upirvelesad, ram gamabedina, ram maiZula<br />

mezruna am saqmisaTvis, _ e.i. meCxrikna, meZebna, meTvalierebina,<br />

amesaxa, amekrifa is `<strong>qarTuli</strong> saxelebi~, <strong>qarTuli</strong> `saxelwodebani~,<br />

romlebic Seqmna, warmoaCina Cvenma sinamdvilem,<br />

Cvenma istoriam, Cvenma cxovrebam, saxelebi, romelTac<br />

atarebdnen Cveni winaprebi da romelnic, dRes SeiZleba ataros<br />

qarTvelma, nacvlad im umarTebulo, uSveri, ujero da<br />

saCoTiro saxelebisa, romelnic ase uzrunvelad da ucnaurad<br />

vrceldeba CvenSi~ (leoniZe 2000a: 820).<br />

albaT, amitomaa, rom sulxan-sabasadmi miZRvnili leoni-<br />

Ziseuli leqsis erTi strofi yovelTvis gvitovebs meore<br />

adresatis SegrZnebas da, vgoneb, me ara var is erTaderTi<br />

6


mkiTxveli, vinc sabas didebuli figuris zurgsukan Tavad<br />

avtors xedavs:<br />

. . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

da ros Rrubeli guls gibnelebda,<br />

samSoblos caze gamoxlarTuli,<br />

Sen samkurnalo balaxebiviT<br />

mogikrefia sityva <strong>qarTuli</strong>...<br />

(leoniZe 2000: 165)<br />

`natvris xis~ portretebis galerea adamanuri xasiaTebis<br />

srul diapazons moicavs _ SesaZloa, es idea arc ido avtobiografiuli<br />

novelebis Tavdapirvel CanafiqrSi, magram<br />

xasiaTebis am mravalferovnebam da simdidrem erTi garekaxuri<br />

sofeli, `mTeli duniis~, mTeli ukidegano qveynierebis<br />

patara modelad warmosaxa _ Tavisi brZenebiTa da<br />

SerekilebiT, Tavisi tradiciis burjebiTa da anarqistebiT,<br />

Tavisi cas miCerebuli idealistebiTa da miwas CabRauWebuli<br />

realistebiT ...<br />

magram, es mxolod erTi xedia `natvris xis~ kenwerodan<br />

gaSlili Tvalsawierisa da, vgoneb, arc Tu mTavari. kidev<br />

ufro mniSvnelovani is aris, rom leoniZiseuli sofeli, mainc<br />

TviTkmari cxovrebiT cxovrobs, Tavisi faseulobebiT,<br />

Tavisi adaTiT, Tavisi dResaswaulebiTa da dramebiT... erTni<br />

welmagarni arian, meoreni SeWirvebulni, magram arcerT maTgans<br />

sxvagan cxovreba ar warmoudgenia — samyaro maTTvis am<br />

soflis SemogareniTaa SemosazRvruli...<br />

erTi novela `natvris xeSi~ mogviTxrobs am saukuneobiT<br />

Seqmnili erTobliobidan amovardnili `uZRebi Svilis~<br />

istorias:<br />

`ormoc weliwadze meti iyo soflidan TbilisSi meetled<br />

gaqceuli iagora da erTxelac ar gaxsenebia sofeli~<br />

(leoniZe 1962: 50). ase iwyeba `meetle iagora~ _ erT-erTi<br />

yvelaze sevdiani ambavi `natvris xeSi~ monaTxrobTagan.<br />

daubrunda gaciebul mamiseul keras qalaqis `ucxo mSvenebebs~<br />

daxarbebuli `uZRebi Svili~. magram, vai rom, gviani<br />

aRmoCnda es dabruneba _ imitomac, rom glexuri garjis gemoc<br />

dakarga da unaric, magram, kidev ufro imitom, rom ra-<br />

Rac ucxo seni, raRac cTuneba erTTavad RrRnis mis suls,<br />

ar asvenebs, Zils ufrTxobs, aforiaqebs, bolos ki — sicocxles<br />

gamoasalmebs:<br />

`_ ax, vera vZleb uqalaqod, iqaur sinaTles venacvale!<br />

kacic is aris, vinc qvafenili gamoigona! vera, ver vitan aqa-<br />

7


ur talaxs, aqaur sibneles! qaTmebTan erTad rogor davi-<br />

Zino? marto var... momwyinda... Sin ra minda... Tu ara da cixeSi<br />

waval, iq, xalxSi mainc vilaparakeb...~ (leoniZe 1962: 52).<br />

Cveni cixeebi dRemde savsea aseTi `iagorebiT~. Tu aq vityviT,<br />

rom `natvris xis~ CrdilqveS moTxrobilma patara ambavma,<br />

Cveni qveynisaTvis XX saukuneSi erTi yvelaze mtkivneuli<br />

problema asaxa da aTasobiT adamianis xiluli Tu uxilavi<br />

dramis saTaveebi dagvanaxa, _ albaT, zeaweulad iJRerebs.<br />

magram, es marTla asea!<br />

`natvris xe~ warsulis aCrdilebis moxmobaa. gardasulni<br />

aq rig-rigobiT gamoikveTebian xsovnis burusidan, raTa TavianTi<br />

ubiri da tanjuli cxovreba gaiTamaSon, - werda Tamaz<br />

bibiluri, _ CiTiskabianebi, TavSalianebi, farajianebi, tyapuWebianni,<br />

qalamnianni, ucnaurad rom gaparulan, unaneblad<br />

rom dautovebiaT akvani da jara, bostani da Tone, venaxi<br />

da mindori, damiwebulebi, uRmerTo jafiT dawretilebi...<br />

Cven unda yvela maTganis cxovreba Tavidan bolomde vnaxoT,<br />

ufro sworad ki _ mimwuxri, Semodgoma maTi cxovrebisa...~<br />

(`giorgi leoniZe~ 2001: 393).<br />

ise mgonia, Tamaz bibiluri, rogorc Zalzed faqizi prozaikosi,<br />

gumaniT Caxvda giorgi leoniZis lirikuli prozis<br />

`stiqiur istorizms~.<br />

misi poeziis istorizms rom CavukvirdeT _ mkafiod<br />

gamokveTili koncefciiTa da `panTeoniT~, sadac istoriul<br />

movlenaTa da pirovnebaTa Sefasebisas (sakmarisia Tundac<br />

giorgi saakaZis leoniZiseuli Sefasebis evolucias mivadevnoT<br />

Tvali), Cven ara mxolod gmiruli warsulis mexotbes,<br />

aramed am warsulis mkvlevarsac vxedavT, romelsac, droTa<br />

ganmavlobaSi, esa Tu is Tavisi mimarTeba SeuZlia Secvalos<br />

kidec da aRiarebul istoriul stereotipebsac daupirispirdes...<br />

magram, yovelive amis miRma _ zeatacebul paTos-<br />

Sic da `qarTlis cxovrebis~ TvalebgafarToebul mkiTxvelSic,<br />

xedavT swored im `sulis margebeli saRamoebiT~<br />

nazard ymawvils, romelsac, dedis monaTxrobiT guldaTuTquls,<br />

ruseTs adgilmiCenili bagrationebi sisxliT naTesavebi<br />

hgonia...<br />

samSoblos istoriuli bedukuRmarTobis mZafri Tanagancda<br />

giorgi leoniZis poetur striqonebs TviTmxilvelis<br />

damajereblobas aZlevda. rodesac mis prozaze vlaparakobT,<br />

aq isev da isev `natvris xis~ erT-erTi yvelaze keTil-<br />

Sobili personaJi, soflis bavSvebis moZRvari, Corexi gvaxsendeba:<br />

`samSoblos bediT mudam mWmunvare, Wirnanaxi, sev-<br />

8


diT guldaRamebuli, mxolod warsulis trfiali...~; is<br />

Corexi _ `warsuliT rom sunTqavda~, romelsac `qarTlis<br />

Wiri~ RrRnida, viTarc mourCeneli seni da romelic `TvalnaTliv<br />

xedavda saqarTvelos Wrilobebs~ (`Corexi~). ai, kidev<br />

erTi Tema leoniZis Semoqmedebis momaval mkvlevarTaTvis<br />

_ avtorisa da misi personaJebis sulieri naTesaobis<br />

kvleva...<br />

damowmebani:<br />

leoniZe 1962: leoniZe g. `natvris xe~. Tb.: `nakaduli~, 1962.<br />

`giorgi leoniZe~ 2001: `giorgi leoniZe~ _ saiubileo krebuli<br />

(Semdgeneli _ Tamar barbaqaZe). Tb.:`saari~, 2001.<br />

leoniZe 2000: leoniZe g. `saqarTvelos cremlebi~. leqsebi (Sedgenili<br />

nestan leoniZis mier). Tb.: 2000.<br />

leoniZe 2000a: giorgi leoniZe, erTtomeuli, (Semdgeneli _ iza<br />

orjonikiZe). Tb.: g. leoniZis sax. <strong>literaturis</strong> muzeumis gam-ba, 2000.<br />

leoniZe 2008: giorgi leoniZe, `natvris xe~ (poezia, proza). el.<br />

koSoriZis komentarebisa da leqsikonis TandarTviT, Tb.: `nakaduli~,<br />

2008.<br />

9


Tamar barbaqaZe<br />

10<br />

`me misTvis vgeSav leqsis miminos...~<br />

giorgi leoniZis wminda da marTali leqsi advilad ipyrobs<br />

mkiTxvelisa Tu msmenelis gonebasa da emocias. poetis<br />

metaforebi originaluria da, amave dros, erovnuli<br />

mwerlobisa da <strong>qarTuli</strong> xalxuri poeziis saxeobrivi azrovnebiT<br />

aris STagonebuli.<br />

giorgi leoniZe _ poeti da giorgi leoniZe _ <strong>qarTuli</strong><br />

leqsis mkvlevari ise bunebrivad erwymis erTmaneTs, rom<br />

misi poeziis interpretaciisas leqsi da konkretuli metafora<br />

xSirad erTmaneTis amxsnel-damazusteblad gvevlineba.<br />

giorgi leoniZis leqsis Seswavla hermenevitikisa da recefciuli<br />

esTetikis TvalsazrisiT, axleburad warmogvidgens<br />

poetis recipients _ mkiTxvels, damkvirvebels. miT<br />

ufro, Tu es damkvirvebeli, mkiTxveli, erTi mxriv, poeti<br />

iqneba, meore mxriv, poeti da leqsis mkvlevari da mesame _<br />

profesionali leqsmcodne. vgulisxmobT: arCil sulakaurs,<br />

emzar kvitaiSvilsa da akaki xinTibiZes. saanalizod ki<br />

konkretul mxatvrul saxes `miminos~ metaforas mivmarTavT.<br />

vfiqrob, poetis, poet-mkvlevrisa da leqsmcodnis gancdili<br />

da naazrevi `miminos~ mxatvruli saxis interpretaciisas,<br />

sakuTar ganmarteba-dakvirvebasac gavamJRavnebT<br />

`SegrZnebisa~ Tu `SeniSvnis~ saxiT. pol rikiori narkvevSi<br />

`metafora da hermenevtikis ZiriTadi problema~ (1972) aRniSnavda:<br />

`metafora ganixileba ara rogorc mxolod<br />

`grZnobadi~ operacia, aramed rogorc sinTezuri konstruqcia,<br />

`semantikuri movlena~, romelsac gamoarCevs ara<br />

imdenad lingvisturi statusi, ramdenadac _ avtoris mier<br />

provocirebuli unikaluri konteqstualuri Rirebuleba~<br />

(ratiani 2008: 121).<br />

arCil sulakauris leqs-interpretacias giorgi leoni-<br />

Zis poeziis arsis gasagebad, emzar kvitaiSvilis wigns `qar-<br />

Tuli sityvis baziers~ da akaki xinTibiZis mcire dakvirvebas<br />

`asamaRlebeli xmis~ Taobaze, Cveni azriT, erT obieqtur<br />

aRmoCenamde mivyavarT _ giorgi leoniZis mier leqsis daniSnulebis,<br />

arsis axsnis Tavisebur cdamde.<br />

giorgi leoniZis gardacvalebidan sul male, 1972 wels,<br />

poetis saiubileo saRamoze, baTumSi, arCil sulakaurma


giorgi leoniZis monatrebas miuZRvna Tavisi Sedevri `mxolod<br />

erTxel...~:<br />

I. minda, zvrebi gazafxulis<br />

Rrubels movawvimino.<br />

vai, rogor gafrenila<br />

Cemi JRali mimino?!<br />

II. mivdivar da sad mivdivar,<br />

sadauri saiTa?<br />

lelo erTxel gavitane<br />

gana kidev gavitan?!<br />

III. gumbaTs erTxel Camovkide<br />

mogugune zarebi<br />

da darubands mxolod erTxel<br />

Camovxseni karebi.<br />

IV. mxolod erTxel aRvaSene<br />

sveticxovlis taZari<br />

da laSqari didgorisken<br />

mxolod erTxel davZari.<br />

V. mxolod erTxel damesizmra<br />

siyvarulis sizmari<br />

da ganmexvna erTxel mxolod<br />

karni samoTxisani.<br />

VI. minda, zvrebi gazafxulis<br />

Rrubels movawvimino,<br />

vai, rogor gafrenila<br />

Cemi JRali mimino?!<br />

VII. sadauri sad gafrinda,<br />

vis cerze zis tiali,<br />

vis Seudga da vis asmevs<br />

SarbaTs oqros fialiT?!<br />

VIII. axla gumbaTs man dahkidos<br />

mogugune zarebi<br />

da darubands axla erTxel<br />

man Camoxsnas karebi!<br />

IX. axla sxvaman aRaSenos<br />

sveticxovlis taZari<br />

da laSqari dasZras didgors,<br />

rogorc erTxel davZari!<br />

11


12<br />

X. axla sxvasac daesizmros<br />

siyvarulis sizmari<br />

da ganexvnes erTxel sxvasac<br />

karni samoTxisani!<br />

XI. minda, zvrebi gazafxulis<br />

Rrubels movawvimino,<br />

vai, rogor gafrenila<br />

Cemi JRali mimino!<br />

arCil sulakauris es lirikuli Sedevri heterosilaburi<br />

sazomiT aris dawerili da xalxuri poeziis ritmiT iqcevs<br />

yuradRebas: maRali Sairi (4/4) SvidmarcvledTan (4/3;<br />

2/5) aris Sewyobili TiToeul strofSi, romelic xalxuri<br />

leqsis intervaliani riTmiT (I, VI, XI) Sekrula (xaxa). gansakuTrebiT<br />

efeqturia leqsSi samgzis (I, VI, XI) gameorebuli<br />

strofi, romlis wyvili taepebi Svidmarcvledis iSviaTi<br />

variaciiT (2/5) aris gamarTuli. leqsis I-V strofebi originalurad,<br />

TiTqos, dialogurad varirebs VI-X strofebSi.<br />

am leqsiT arCil sulakaurma Tavisi saTayvano poetisa da<br />

wuTisoflis gasaubreba, gabaaseba warmogvidgina, romlis<br />

centraluri saxe gafrenili miminoa. II-V da VII-X strofebi,<br />

TiTqmis, urTierTidenturia: monatrebad da momavali poetebis<br />

waqezebad aRiqmeba (VII-X strofebSi).<br />

arCil sulakauri am, `monatrebis~, leqsSi giorgi<br />

leoniZis poeturi xatebis reminiscenciebisa da aluziebis<br />

tyveobaSi moaqcevs mkiTxvels da ise sasiamovno buranSi<br />

gaaxvevs mas, rom erTi da imave mogonebis gameorebas waaki-<br />

Txebs sintaqsuri paralelizmebiT gamarTuli taepebiT,<br />

sulmouTqmelad, erTdroulad, warsulsa da momavalSi.<br />

... da darubands mxolod erTxel<br />

Camovxseni karebi...<br />

... da laSqari didgorisken<br />

mxolod erTxel davZaxi...<br />

... da darubands axla erTxel<br />

man Camoxsnas karebi!..<br />

... da laSqari dasZras didgors,<br />

rogorc erTxel davZari!..<br />

arCil sulakauris leqsis kiTxvisas giorgi leoniZis<br />

leqsis eqo JRers, daviT aRmaSeneblisadmi miZRvnilis:


Senis didebis aSuqe mTebi,<br />

Sens naamagars zRvebi galoben,<br />

xmliT ganamtkice Sen saqarTvelo<br />

darubandidan rkinis palomde.<br />

(`daviT aRmaSenebels~, leoniZe 2000: 290)<br />

arCil sulakauris leqss `mxolod erTxel~... hqvia da,<br />

Cans, poeti gulisxmobs, rom mxolod erTxel dgeba leqsis<br />

Seqmnis wami, mxolod erTxel ixilavs poeti ganumeorebel,<br />

mSvenier wuTs, romelsac miminosaviT Casafrebuli elodeba<br />

Semoqmedi da cdilobs, leqsSi gamoamwyvdios igi. arCil<br />

sulakauris poeziaSi `Rrubeli~, rogorc mxatvruli<br />

saxe, rogorc metafora, Zvirfasi poetebis gaxsenebisas<br />

Cndeba; asea am leqsSic da asea leqsSi `Cemi Rrubeli~,<br />

romelic simon Ciqovanis monatrebas eZRvneba:<br />

gadaiara mamulze wvimam,<br />

nislma,<br />

naRvelma<br />

da daRlilobam,<br />

da axla mxrebiT Rrubeli mimaqvs,<br />

rom Sevixvio Zveli Wriloba.<br />

(sulakauri 1977: 85)<br />

`mxolod erTxel...~ sruliad gancalkevebiT dgas<br />

arCil sulakauris SemoqmedebaSi. rvamarcvledi (5/3; 4/4)<br />

g. leoniZis poeziaSi meore adgils iWers simetriuli aTmarcvledis<br />

(5/5) Semdeg, Tumca maRal Sairze metad dabal<br />

Sairs aJRerebda poeti. arCil sulakaurma warmatebiT<br />

miagno maRali Sairisa da Svidmarcvledis (5/2; 4/3)<br />

iSviaTi ritmuli wyobis (2/5) Sefardebas da amitomac gaimeora<br />

igi samgzis zemoxsenebul leqsSi: `Rrubels movawvimino~,<br />

`Cemi JRali mimino~ _ anu 2/5, atenis sionis leqsiTi<br />

warweris: `wava viTarca wamis~ analogiuria da unikaluri<br />

ritmuli svlaa XIX-XX saukuneebis qarTul poeziaSi. arCil<br />

sulakauri giorgi leoniZis poeziis eqos imeorebs am leqsSi<br />

da cdilobs, poetis intonacia da tembric ki Semounaxos<br />

mkiTxvels. albaT, SemTxveviTi arc is aris, rom arCil<br />

sulakaurs gansakuTrebiT uyvarda Turme giorgi leoniZis<br />

`cicari~ _ esec bazierisa da bazis siyvaruliTa da xalxuri<br />

dabali SairiT, intervaliani riTmiT dawerili. emzar<br />

kvitaiSvili igonebs: 1965 wlis 27 dekembers, giorgi leoni-<br />

Zis bolo dabadebis dRes, Turme, arCil sulakaurs `cicari~<br />

13


waukiTxavs: `mogvianebiT arCil sulakauri SemouerTda<br />

sufras. Seqeifianebuli iyo. dagvianebuls CvenSi, rogorc<br />

wesi, jarimas akisreben, Semoswrebuls sasmisze uari ar ganucxadebia:<br />

sadRegrZelos magivrad, Tu nebas momcemT, erT<br />

Cems sayvarel leqss wavikiTxavo, Tqva da `cicari~ gaixsena~<br />

(kvitaiSvili 2003: 13).<br />

dabali da maRali SairiT iwereboda giorgi leoniZis<br />

pirveli leqsebi 1911-1914 wlebSi (`mcxeTa~ (3/5), `daibada~<br />

(4/4), `hangi(arakis)~ (4/4), `surviliT~ (5/3), `Cemi leqsi~ (4/4),<br />

`hangebi. a.g.~ (4/4). arCil sulakauris saanalizo leqsSi<br />

`mxolod erTxel~ giorgi leoniZis Sedevris `wava leqsi da<br />

waiRebs~ (1928) dabali Sairis eqoc rekavs:<br />

14<br />

vai, rom erTxel dagrekavs<br />

da mere SegrTavs qviSasa!<br />

wava leqsi da waiRebs,<br />

axalgazrdobis niSansa...<br />

(leoniZe 2006: 49)<br />

vfiqrob, arCil sulakauris leqsis saTauri giorgi<br />

leoniZis am striqonebiTac unda iyos STagonebuli; eWvs<br />

aZlierebs arCil sulakauris leqsSi iSviaTi zmnuri neologizmis:<br />

`movawvimino~ Soreuli kavSiri g. leoniZis zemoxsenebuli<br />

leqsis zmnasTan: `ganiaRvara~:<br />

gahyveba cremlis sagzali,<br />

Tmebidan erTi WaRara;<br />

wava, is talRac gaSreba,<br />

guSin rom ganiaRvara!<br />

(leoniZe 2001: 48)<br />

giorgi leoniZis leqsis interpretaciisas mkvlevarebic<br />

da poetebic SeumCnevels ar toveben poetis arc Tu ise<br />

cnobil, magram Zalian saintereso leqss, romelsac `mcxe-<br />

Tis mTebSi~ (1935) hqvia: igi sami, kenttaepiani strofisagan<br />

(7, 5, 5) Sedgeba, uriTmo, TeTri leqsia, simetriuli aTmarcvlediT<br />

(5/5) dawerili. giorgi leoniZis poeziisaTvis<br />

uriTmoba da kenttaepianoba, saerTod, ar aris damaxasiaTebeli,<br />

magram am TeTr leqss, Cans, sagangebo saTqmeli unda<br />

ganecxadebina poet-Teoretikosisa, romelmac Zalian kargad<br />

icoda sakuTari leqsis gamorCeuloba da Zala:


dRes xeobebSi Cemi leqsi hqris,<br />

miwiT Sesvrili, taxis Ronisa;<br />

asamaRlebels axla me vityvi,<br />

saTqmels miminos _ mokiviliTa, _<br />

aha, samSoblov, sityva <strong>qarTuli</strong>!<br />

(leoniZe 2000: 222)<br />

akaki xinTibiZem werili miuZRvna `asamaRlebeli xmis~<br />

garkvevas, rodesac igi ilia WavWavaZis azrs ganixilavda<br />

grigol orbelianis uriTmo leqsebis Taobaze: `qarTul sityvasac<br />

Tavisi asamaRlebeli xma hqonia, egre saWiro leqsTawyobis<br />

xmovanebisa da musikisaTvis~. termini `TeTri<br />

leqsTwyoba~ pirvelma ilia WavWavaZem Semoitana erovnul<br />

versifikaciaSi da isic daadgina, rom uriTmo leqsSi striqonis<br />

bolo sityvebi amaRlebulia (striqonis bolos toni<br />

aweulia), rac riTmis analogias qmnis. ise rogorc, locvis<br />

dros saRvTo werilis TiToeuli muxlis bolo sityva (leqsi)<br />

xmamaRla warmoiTqmis (Возглас). akaki xinTibiZes miaCnia,<br />

rom ilias azriT: `asamaRlebeli xma~ uriTmobis kompensaciaa,<br />

_ gaTvaliswinebulia giorgi leoniZis zemoxsenebuli<br />

leqsis citirebul taepebSic~ (xinTibiZe 2000: 217).<br />

emzar kvitaiSvils igive citata imis dasturad miaCnia,<br />

rom `misma naTqvamma mSobeli qveyana unda aamaRlos da gaaZlieros~<br />

(kvitaiSvili 2003: 127); arCil sulakauris zemoxsenebul<br />

leqsSic xmianobs es `miminos mokivili~, romelsac<br />

Rrublebis simaRlidan dahyurebs poetis suli. vaJa-fSavelas<br />

gacxadebuli natvris msgavsad, gardacvlili poeti wvimad<br />

ubrundeba samSoblos zvrebs: 1) Rrublebi _ 2) gumbaTi<br />

_ 3) darubandi _ 4) sveticxovlis taZari _ 5) didgori _<br />

6) siyvarulis sizmari _ 7) samoTxe _ aseTia is Svidi safexuri,<br />

is `Svidi ca~, romelic giorgi leoniZis poeturma<br />

sulma gaiara dedamiwidan samoTxisaken aRmaval gzaze, da<br />

romelsac xval sxvani gaivlian:<br />

...sxva gazafxulis wvimebi<br />

mwvervalebs daewureba,<br />

sxva ijiriTebs, sxva imRers<br />

sxva mzeSi naziarebi...<br />

isev darekavs mTebidan<br />

miminos oqros zarebi.<br />

(leoniZe 2000: 219)<br />

15


_ wers giorgi leoniZe leqsSi `TuSis qali alaverdobaSi~<br />

(1934).<br />

vfiqrob, arCil sulakaurs Tavisi leqsis SeTxzvisas Tu-<br />

Sis qalisadmi miZRvnili am Sedevris striqonebic Caesmoda,<br />

rac xalxuri Sairis ritmiTa da giorgi leoniZis mkveTri<br />

Tanxmovnebis aliteraciiT (j, J, R, W, x, y) unda ametyvelebuliyo<br />

sayvareli poetisadmi miZRvnili leqsis striqonebSi;<br />

g. leoniZe ase mimarTavs TuSis qals alaverdobaSi:<br />

16<br />

da xmovanebiT ciuri<br />

viT idumali galoba,<br />

jiriTis qarSi, mesmoda,<br />

JReroda Seni sayure.<br />

(leoniZe 2000:219)<br />

vfiqrob, g. leoniZis `JRerodas~ unda gamoewvia arCil<br />

sulakauris `JRali~. cnobilia, rom sityva saleqso konstruqciaSi<br />

Tvisebrivad sxva movlenaa, vidre sityva enaSi.<br />

ferisa (`JRali~) da xmis (`JReroda~) dakavSireba poetis<br />

warmosaxvaSi am ori leqsis (arC. sulakauris `mxolod er-<br />

Txel~ da g. leoniZis `TuSis qali alaverdobaSi~) evfoniurritmul<br />

naTesaobas gvafiqrebinebs. evfoniisa da poeturi<br />

situaciis urTierTobaze saubrisas Teimuraz doiaSvili<br />

SeniSnavs: `poeturi teqsti enobriv masalaSi realizebuli<br />

situaciaa, romelsac avtori ise aregulirebs, rom mkiTxvelamde<br />

rac SeiZleba srulad miitanos Tavisi Canafiqri~<br />

(doiaSvili 1981: 107).<br />

giorgi leoniZisaTvis leqsi `aJRerebuli sityvaa~, amitomac<br />

sityva `JRera~ yvelaze xSiria poetis im leqsebSi,<br />

romlebic poeziis arss, leqsis raobas, danSnulebas<br />

eZRvneba:<br />

leqso, sad ivli, sadamde?<br />

me aRar SegekiTxebi...<br />

ar davardeba miwaze<br />

aJRerebuli sityvebi...<br />

(`sad inavardeb...~ leoniZe 2000:255)<br />

miyvars qarTlis ca iisfereba,<br />

misi brwyinvale, wminda tatnobi,<br />

TviTeuli xma mas eJRereba,<br />

Cemi gulidan gamonadnobi.<br />

(`hei, arwivno!~ leoniZe 2000: 289)


arCil sulakaurs rom giorgi leoniZis TvaliT danaxuli<br />

da gancdili alaverdi gansakuTrebiT uyvarda, amas alaverdisadmi<br />

miZRvnili misi leqsic mowmobs, romelsac epigrafad<br />

wamZRvarebuli aqvs g. leoniZis citata: `Sors alaverdis<br />

gedi micuravs...~<br />

gafrena<br />

`Sors alaverdis gedi micuravs~.<br />

giorgi leoniZe<br />

es Cemi TeTri alaverdia,<br />

maRal mzeras rom sivrceSi isvris.<br />

TiTqos miwaze ver daetia<br />

Camoibertya mxrebidan nisli.<br />

mainc amgvarad vin iocneba,<br />

gumbaTi caSi vin aisrola?<br />

uTuod vnaxav dRes saocrebas,<br />

dRes saswauliT var daisruli.<br />

gumbaTo,<br />

Senebr ltolva maswavle,<br />

maCvene xidi cisa da miwis!<br />

dRes usaTuod vnaxav saswauls...<br />

vaime,<br />

ukve frTebis xma ismis!<br />

(sulakauri 1977: 82-83)<br />

giorgi leoniZisaTvis wignis bedi momaval frenas ukav-<br />

Sirdeboda. gafrenili sityvisa da leqsis eqo STamomavlobas<br />

unda esmina:<br />

RmerTo, es wigni amTabarule,<br />

frTebi mieci da gaqaneba, _<br />

(`es wigni~, 1940; leoniZe 2000: 278)<br />

_ natrobda poeti.<br />

xolo imave wels daweril leqsSi: `Cito, waiRe es wigni~<br />

ase sTxovda Cits:<br />

Cito, waiRe es wigni<br />

naweri gulis JrJoliTa,<br />

rac CaganZula guls Signi,<br />

gareT aqrole qroliTa!<br />

(leoniZe 2000: 282)<br />

17


`miyvarda sityva miminosebri~ (`anderZi~, 1944) _ aseTia<br />

poetis ganacxadi, romelic `raindis epitafias~ exmianeba:<br />

18<br />

TeTri mimino miyvarda,<br />

Cems cerze SemoCveuli.<br />

(leoniZe 2000: 134)<br />

g. leoniZis poeziaSi marTlac erTmaneTisagan gaumijnavia<br />

mxedari, raindi, monadire da moaspareze, moburTali,<br />

mojiriTe da leqsis mTqmeli, sityviT mSvenierebis, silamazis,<br />

Rirsebisa da vaJkacobis, siyvarulisa da sikeTis momxelTebeli<br />

da ukvdavmyofeli. swored amitomac ambobda poeti:<br />

`me misTvis vgeSav leqsis miminos~ (leoniZe 2000: 454) da<br />

swamda STamomavlobisaTvis mis mier wuTisofelSi monadirebuli<br />

leqsebis ukvdavebisa.<br />

damowmebani:<br />

doiaSvili 1981: doiaSvili T. leqsis evfonia. Tb.: `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1981.<br />

kvitaiSvili 2003: kvitaiSvili e. <strong>qarTuli</strong> sityvis bazieri. Tb.: `TeTri<br />

giorgi~, 2003.<br />

leoniZe 2000: leoniZe g. saqarTvelos cremlebi. I. patarZeulis<br />

giorgi leoniZis saxl-muzeumis gamocemebi. Tb.: 2000.<br />

leoniZe 2001: leoniZe g. ole da ololebi. Tb.: `saari~, 2001.<br />

ratiani 2008: ratiani i. hermenevtika. _ <strong>literaturis</strong> Teoria. XX<br />

saukunis ZiriTadi meTodolgiuri koncefciebi da mimdinareobebi. Tb.:<br />

<strong>literaturis</strong> <strong>instituti</strong>s gamomceloba, 2008.<br />

sulakauri 1977: sulakauri a. leqsebi. moTxrobebi. Tb.: `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1977.<br />

xinTibiZe 2000: xinTibiZe ak. versifikaciuli narkvevebi. Tb.: Tbilisis<br />

saxelmwifo universitetis gamomcemloba, 2000.


qeTevan bezaraSvili<br />

Tamar lomiZe<br />

amaRlebulisa da gansacvifreblis cnebebi<br />

Zvel literaturul-Teoriul naazrevSi<br />

da galaktionTan<br />

winamdebare statiaSi ganvixilavT ramdenime nawarmoebs,<br />

romlebSic aisaxa antikuri xelovnebisa da qristianuli<br />

kulturis galaktioniseuli aRqma. SevniSnavT, rom es nawarmoebebi<br />

SevarCieT ara marto imis gamo, rom isini STagonebulia<br />

antikuri miTologiiTa da xelovnebiT, aramed imitomac,<br />

rom maTSi, Cveni azriT, SeiniSneba antikuri da Sua saukuneebis<br />

esTetikis zegavlena poetis msoflaRqmaze. amitom sa-<br />

Wirod CavTvaleT, gagveanalizebina amaRlebulisa da gansacvifreblis<br />

cnebebi (romelTac antikuri epoqis moazrovneebi<br />

xelovnebis ZiriTad principebad miiCnevdnen) ise, rogorc<br />

isini ganixileboda antikur da qristianul esTetikaSi<br />

da ise, rogorc isini, Cveni azriT, xorcSesxmulia galaktionis<br />

qmnilebebSi.<br />

yovelTvis, rodesac analizis sagania iseTi mxatvruli<br />

teqstebi, romlebic STagonebulia antikuri (an, saerTod,<br />

nebismieri ucxo) kulturiT, dasaSvebia SesaZlebloba, rom<br />

ucxo kulturis avtoriseuli interpretacia erTgvarad modernizebulia<br />

da ar emTxveva antikuri xelovnebis gaazrebas<br />

TviT antikur esTetikaSi. ra Tqma unda, kvlevis dasawyisSi<br />

Cvenc a priori ar miviCnevdiT, rom gansacvifreblisa da amaRlebulis<br />

kategoriebi aucileblad monawileoben galaktionis<br />

nawarmoebebSi. Cveni mizani iyo imis dadgena, safuZvlad<br />

udevs Tu ara es kategoriebi gansaxilvel teqstebs, iqcnen<br />

Tu ara isini galaktionis esTetikis organul nawilad. amas-<br />

Tan, es problema zogadad ukavSirdeba antikuri da qristianuli<br />

esTetikis aRqmis sakiTxs simbolistebis mier, iseve,<br />

rogorc konkretulad erovnuli da evropuli poeturi tradiciebis<br />

recefciis sakiTxs galaktionTan (rac, Tavad<br />

galaktionis definiciis mixedviT, aris evropuli axali poeziis<br />

formisa da <strong>qarTuli</strong> sulis sinTezi _ galaktion<br />

tabiZis Jurnali, 1922). 1<br />

19


20<br />

amaRlebulisa da gansacvifreblis cneba<br />

<strong>literaturis</strong> antikur TeoriebSi<br />

ritorikisa da poetikis antikur TeoriebSi, sadac upiratesad<br />

formobrivi mSvenierebis kanonebi ganixileboda, axal<br />

sityvas warmoadgenda Semoqmedebis musiuri warmoSobis<br />

platoniseuli idea, poeziisa da, zogadad, xelovnebis filosofiurobis<br />

aristoteleseuli idea da mis mierve Semu-<br />

Savebuli kaTarzisis cneba, aseve _ moqmedebis erTianobis<br />

idea. am fonze <strong>literaturis</strong> TeoriaSi Semodis longinosis<br />

koncefcia amaRlebulis Sesaxeb. miiCneven, rom longinosis<br />

traqtatma amaRlebulis Sesaxeb axali ena daamkvidra <strong>literaturis</strong><br />

kritikaSi, sadac manamde aristoteles poetikas<br />

gabatonebuli pozicia ekava. aristoteles Teoriis kvalobaze,<br />

romlis mixedviT, <strong>literaturis</strong> saboloo mizani siamovnebaa,<br />

longini amaRlebulobas da didebulebas diadi<br />

sulis gamoZaxilad ganixilavs. misi azriT, mxatvruli stilic<br />

pirovnulobis niSniT aris aRbeWdili, da es ara mxolod<br />

mSvenieri sityvieri qsoviliT miiRweva, aramed _ ufro metad<br />

_ amaRlebuli SinaarsiT. swored amaRlebulis arseboba<br />

faravs SesaZlo teqnikur lafsusebs da aris sawindari<br />

imisa, rom sicocxle Rirebulia (aristotele 1960: IX-XX).<br />

amgvarad, amaRlebulis cneba esTetikuri kategoriis<br />

mniSvnelobiT pirvelad ganixila ax. w. I saukuneSi fsevdolonginosad<br />

wodebulma ucnobma literatorma da Teoretikosma<br />

(am terminis tradiciul mniSvnelobasTan _ maRali<br />

stilis aRniSvnasTan erTad). miCneulia, rom amaRlebulis<br />

cneba fsevdo-longins sabolood ara aqvs Camoyalibebuli<br />

da mis zust da amomwurav definicias ar iZleva (ix. amaRlebulisaTvis,<br />

T. 6) (fsevdo-longine 1967: 39-40). amis<br />

dasturad Tvlian imas, rom igi sinonimebad xmarobs iseT<br />

sityvebs, rogoricaa: amaRlebuli, maRali, gansacvifrebeli,<br />

diadi, didebuli; amas SeiZleba davumatoT: sidiade,<br />

simaRle, mSvenieri da sxv. longinosis mixedviT, `amaRlebuli<br />

ki ar arwmunebs msmenels, aramed aRelvebs da aRafrTovanebs<br />

mas, vinaidan gansacvifrebeli yovelTvis ufro mZafr<br />

zemoqmedebas axdens, vidre sarwmuno da sasiamovno. mar-<br />

Tlac, sarwmunos dajereba an ardajereba Cveni nebaa, xolo<br />

gansacvifrebeli imdenad Zlieria da winaaRudgomeli, rom<br />

misi zemoqmedeba savsebiT damoukidebelia Cveni neba-survilisgan~;<br />

`maS, dae, SenTvis mSvenieri da WeSmaritad amaRlebuli<br />

iyos mxolod is, rac yvelasTvis da yovelTvis


mSvenieria da amaRlebuli~; `rac ufro met gulgrilobas<br />

iCenen kacni yovelive Cveulebrivis, yoveldRiurisa da, ase<br />

gasinje, TviT maTTvis aucilebelis mimarT, miT ufro metad<br />

acvifrebs maT yovelive uCveulo da moulodneli~). amdenad,<br />

amaRlebulisa da gansacvifreblis cnebebs erTad ganvixilavT.<br />

cnobilia, rom amaRlebulis (da Sesabamisad, gansacvifreblis)<br />

cnebas fsevdo-longinosi sam aspeqtSi warmoadgens:<br />

bunebaSi, adamianis (kerZod, Semoqmedis) sulsa da mxatvrul<br />

SemoqmedebaSi.<br />

bunebasTan mimarTebaSi amaRlebulis cneba man RvTaebrivTan,<br />

mSvenierebasTan da sidiadesTan daakavSira, rac,<br />

misive azriT, adamianis arsebobis gamarTlebaa. amaRlebuls<br />

ukavSirdeba gansacvifreblis cneba: `dedabuneba ... gvinergavs<br />

sulSi uZlevelsa da Seumusrvel siyvaruls yovelive<br />

diadis mimarT, vinaidan misi buneba aTaswilad ufro RvTaebrivia,<br />

vidre Cveni; masSi yvelafers sWarbobs mSveniereba<br />

da sidiade; is mTlianad gvicxadebs Cveni amqveyniuri arsebobis<br />

mizans~.<br />

Semoqmedis sulTan mimarTebaSi amaRlebulis cneba aer-<br />

Tianebs esTetikur da eTikur momentebs, radgan `amaRlebuli<br />

sulieri simaRlis gamoZaxilia~. mxolod Semoqmedis ganwmendili<br />

suli wvdeba da gamoxatavs mas: `amaRlebuli maRali<br />

azris nayofia, xolo misi Semoqmedi Tavadac maRalia da<br />

maRlad mxedi~. radgan baZvis antikuri cneba winamorbed<br />

SemoqmedTa miRwevebis baZvasac gulisxmobs (mis platoniseul<br />

da aristoteliseul sayovelTaod cnobil gagebasTan<br />

erTad), bunebrivia, rom es cneba fsevdo-longinossac aqvs<br />

warmodgenili, oRond sxvisi STagonebis safuZvelze sakuTari<br />

STagonebis warmoqmnis mniSvnelobiT: `Cveni sulebi<br />

xarbad unda ewafebodnen amaRlebuls da, amrigad, gamudmebiT<br />

nayofierdebodnen sxvisi Tandayolili STagonebiT~;<br />

`platoni amaRlebulTan Tanaziarebis kidev erT gzas gvTavazobs.<br />

mainc ra gzaa es? warsulis didi mwerlebisa Tu<br />

poetebis mibaZva da maT kvaldakval svla; Zveli mwerlebis<br />

diad qmnilebaTa suli cxovelmyofeli ZaliT avsebs maT<br />

mimbaZvelebs ... am RvTaebrivi Zalis wyalobiT TviT saSualo<br />

niWis mweralic ki eziareba xolme amaRlebuls~. Semoqmedis<br />

amaRlebuloba mkiTxvelzec axdens zegavlenas. amitom<br />

bunebrivia, rom fsevdo-longinosi saubrobs mkiTxvelis Tanagancdisa<br />

da amaRlebis Sesaxeb, ris safuZvelsac xelovnebis<br />

qmnilebisagan mogvrili sixaruli da siamovneba warmoadgens:<br />

`Cveni suli Tavisi bunebiT eqosaviT exmianeba WeS-<br />

21


maritad amaRlebuls, romelic iseTi sixaruliTa da zviadi<br />

TviTrwmeniT aRavsebs mas, TiTqos TviT iyos misive aRmvsebis<br />

Semoqmedi da Semqmneli~.<br />

mxatvrul SemoqmedebasTan dakavSirebiT fsevdo-longinosi<br />

ganixilavs amaRlebulis xuT arsebiT niSans, romelTagan<br />

zogi Semoqmedis sulis simaRlesa da siTamames, agreTve<br />

paToss (vnebas) gamoxatavs, zogi ki _ mWevrmetyvelebis naswavl<br />

xelovnebas (azrobrivi da sityvieri figurebis mwyobr<br />

erTobliobas da sityvakazmulobas); dabolos, maTi organuli<br />

mTlianobis amaRlebulis xarisxSi ayvanil erTobliobas.<br />

fsevdo-longinosma stilis ganmsazRvreli normatuli kanonebis<br />

paralelurad Semoqmedis individualuri msoflSegrZneba,<br />

misi vnebebi, movlenebis miseuli aRqmisa da interpretaciis<br />

manera gamoacxada mxatvruli stilisa da amaRlebulis,<br />

rogorc harmoniuli struqturis, gamsazRvrel<br />

faqtorad: `sityvieri harmonia, Tavisi bunebiT, ara marto<br />

arwmunebs da siamovnebas aniWebs msmenels, aramed amaRlebulisa<br />

da WeSmarit vnebaTa gamovlenis gansacvifrebel sa-<br />

Sualebadac gvevlineba ... gana azrebisa da sityvebis urTierTSerwymiT<br />

es sityvieri simfonia harmoniulad ar exmianeba<br />

amaRlebuls? gana is meyvseulad ar eufleba Cvens nebas da<br />

yovelwamierad ar migvaqcevs sidiadis, siwmindis Tu simaRlis<br />

mimarT?~ (fsevd-lingine 1975: 20, 23, 33, 53, 59, 89-90).<br />

amaRlebulis cnebasTan dakavSirebulia, rogorc vTqviT,<br />

gansacvifrebeli. sagulisxmoa, rom gaoceba, aristoteledan<br />

moyolebuli, xelovnebasTan miaxlebis saSualebaa. xelovnebis<br />

sagani gansacvifrebeli unda iyos. aristotele ar<br />

icnobda amaRlebulis cnebas, magram am cnebis funqcias didi<br />

filosofosis traqtatebSi met-naklebad asrulebda gansacvifreblis<br />

cneba, rogorc esTetikuri siamovnebis mimni-<br />

Webeli faqtori. aristoteles mixedviT, eposSic da tragediaSic<br />

saocari unda gamoisaxos, swored is aris saamo (Poet.<br />

24, 1460a15-17). meore mxriv, gakvirvebas iwvevs ucxo, xolo<br />

sakvirveli _ sasiamovnoa (Rhet. III, 2,1404b3).<br />

sagulisxmoa, rom gansacvifreblis esTetikuri gagebis<br />

garda, aristoteles Tavis `metafizikaSi~ warmodgenili<br />

aqvs am cnebis filosofiuri gagebac; ufro sworad, miCneulia,<br />

rom gancvifreba yovelTvis aris filosofosobis sawindari;<br />

miTic gansacvifreblis safuZvelze iqmneba, amitom<br />

miTebis moyvaruli raRac gagebiT filosofosia (Metaph. II,<br />

982b10-15). am TvalsazrisiT, aristotele uaxlovdeba amaR-<br />

22


lebulisa da gansacvifreblis Sinaarsobriv gagebas, romelic<br />

metafizikaSi umaRles WeSmaritebas gamoxatavs.<br />

aRsaniSnavia erTi garemoebac: miuxedavad imisa, rom fsevdo-longinosi<br />

aSkara platonistia (rasac misi mkvelvarni<br />

aRniSnaven), vfiqrobT, rom igi ar iziarebs SemoqmedebiTi aqtivobis<br />

platoniseuli musiuri, anu RvTaebrivi, warmoSobis<br />

ideas (Plat. Ion. 533d-535a; Apolog. Sokr. 22a-c; Phaedr. 245a; Leg. IV,<br />

719c) da zebunebrivi sawyisis nacvlad STagonebis wyarod<br />

aRiarebs Semoqmedis bunebriv niWs (Serwymuls, imdroindeli<br />

Teoriebis mixedviT, profesionalizmTan, anu teqneSi, ostatobaSi<br />

ganswavlulobasTan). amaRlebuli maRal azrTan da,<br />

amave dros, srulyofil stilTan mimarTebaSi ganixileba<br />

fsevdo-longinosis traqtatSi (T. 5, 40), magram transcendenturTan<br />

igi ar unda yofiliyo dakavSirebuli. sagulisxmoa,<br />

rom fsevdo-longinosi sityva `RvTaebrivs~ intuitiurad<br />

araerTxel axsenebs SemoqmedebiTi aqtivobis konteqstSi<br />

(T. 34; 35; 36). marTalia, kritikosi gvTavazobs zeadamianurisa<br />

da zebunebrivis gamomxatvel amaRlebul pasaJebs<br />

homerosis qmnlebebidan da bibliuri Sesaqmis wignidan, magram<br />

es ganxilulia Semoqmedis bunebrivi niWis wyalobiT<br />

amaRlebulis wvdomisa da gamoxatvis nimuSad (T. 9). amdenad,<br />

amaRlebuli, misi azriT, umetesad bunebriv niWad gvevlineba<br />

(ix. T. 2, 36). am TvalsazrisiT igi aristotelesa da<br />

sxvaTa mimdevaria (aristoteledan dawyebuli, warmodgenas<br />

Semoqmedebis saRvTo warmoSobis Taobaze Seenacvla Tvalsazrisi<br />

xelovanis bunebrivi niWis Sesaxeb (Arist. Poet. I,<br />

1447a18). es arc aris gasakviri. fsevdo-longinosis droisaTvis<br />

<strong>literaturis</strong> TeoriaSi ukve aristoteles Tvalsazrisi<br />

iyo gabatonebuli.<br />

amaRlebulisa da gansacvifreblis cneba<br />

<strong>literaturis</strong> qristianul TeoriebSi<br />

sagulisxmoa, Tu rogor iqna gaazrebuli amaRlebuli da<br />

gansacvifrebeli qristianul literaturaSi. cnobilia, rom<br />

mSvenierebis cnebam qristianul TeoriebSi esTetikuri sferodan<br />

ontologiur, gnoseologiur, eTikur sferoebSi gadainacvla<br />

(RvTiuri mSveniereba _ grigol noseli; zenaari<br />

mSveniereba _ dionise areopageli da sxv.), rasac win uZRvoda<br />

metafizikuri silamazis platonuri da neoplatonuri<br />

gaazreba (Plat. Sympos. 210E-211D. Plotin. Ennead. I,6,1-2) (tatarkeviCi<br />

1972: 165-180; biCkovi 1991: 9, 26, 29-30, 69, 221, 236-238;<br />

23


iCkovi 1981: 231, 232; bezaraSvili 2004: 530-546). sayovelTaod<br />

cnobilia, rom neoplatonizms udidesi mniSvneloba<br />

hqonda esTetikuri kategoriebis transcendenturTan miaxloebis<br />

saqmeSi. plotini xelovnebis qmnilebis mSvenierebas,<br />

mis formalur daxvewilobas, misi ideuri Sinaarsis siRrmes<br />

da simdidres xelovanis Sinagani maformebeli sawyisis _<br />

`eidosis~ garegnul TviTgamovlenad miiCnevda (Plot. Ennead.<br />

V, 8). magram, rogorc aRniSnaven, antikurma berZnulma kulturam<br />

SemoqmedebiTad veRar aiTvisa es umniSvnelovanesi<br />

monapovari; Tumca, rogorc vnaxavT, es azri Semdgom ganvi-<br />

Tarda ritorikis qristianul TeoriebSi.<br />

<strong>literaturis</strong> TvalsaCino bizantieli Teoretikosis,<br />

miqael fselosis traqtatSi `saRvTismetyvelo stilis Sesaxeb~<br />

amaRlebuli tradiciulad maRalfardovan stils gamoxatavs<br />

(Psellos, Ad Pothum, Mayer ed., c. 13; c. 20; c. 15); amaRlebulis<br />

fsevdo-longineseuli esTetikuri gageba ki miqael<br />

fselosTan ar Cans, magram sayuradReboa, rom Sinaarsobrivad<br />

fselosis traqtati mraval siaxles Seicavs. mSvenierebis,<br />

sidiadis cnebebi aq transcendenturs ukavSirdeba da<br />

mas saRvTismetyvelo mSveniereba an zeciuri mSveniereba da<br />

sidiade ewodeba (Psellos, Ad Pothum, c. 12; c.12 da sxv.). aseTive<br />

gaazreba hqonda am cnebebs zogadad qristianul literaturaSi.<br />

`mSveniereba CvenTvis, anu qristianTaTvis, WvretaSia~;<br />

`aw ganicaden mun myofni igi Suenierebani~, _ ambobda<br />

grigol RvTismetyveli; mSvenierebis qristianuli cneba<br />

iwodeba mistikur mSvenierebad, saRvTo mSvenierebad, zeciur<br />

mSvenierebad da sxv. (grigol RvTismetyveli, fotiosi).<br />

aseve axali SinaarsiT unda itvirTebodes miqael fselos-<br />

Tan gansacvifreblis cneba. igi fselosTan gvxvdeba im konteqstSi,<br />

sadac saubaria grigol RvTismetyvelis RvTaebriobaze,<br />

misi sityvis cxovelmyofelobaze (cocxali saRvTo<br />

sityvis mniSvnelobiT), misi Txzulebebis mSvenierebisa da<br />

sidiadis zeciur, saRvTo warmomavlobaze, romelic aRemateba<br />

stilistur mSvenierebas da Tavisi transcendenturobis<br />

gamo iwvevs gancvifrebas: `zeciuri mSveniereba da sidiade<br />

TavisTavad sakmarisia yoveli sulis SesaZvrelad da<br />

qebaTa gareSec gansacvifrebelia~ (Psellos, Ad Pothum, c. 6). Tavad<br />

grigol RvTismetyveli swored misi STagonebis zeciuri<br />

warmomavlobis gamo araerTgzis moixsenieba fselosis mier,<br />

rogorc `gansacvifrebeli da sakvirveli kaci~ (c. 2; c.7) da<br />

igi Tavisi SemoqmedebiT `bunebaze aRmatebuli~ Cans (c. 2)<br />

24


(maieri 1911: 27-10; bezaraSvili 1996: 108-156). 2<br />

gansacvifrebels uwodebs fselosi grigolis stilis Taviseburebas,<br />

radgan igi cxadia da bundovani erTsa da imave<br />

dros. gansacvifrebeli aq exeba saRvTo Sinaarsis mifarulebis<br />

gadmocemas stilisturi sisadaviT: `gansacvifrebeli<br />

is aris, rom sityvebSi igi naTelia, rogorc nebismieri sxva,<br />

Tumca TiTqmis yvelasaTvis gaugebaria amave dros~ (c. 21)<br />

(maieri 1911: 27-100; bezaraSvili 1996: 108-156).<br />

ase rom, Tu gansacvifreblis cneba longinosTan amaRlebul<br />

SinaarsTan, uCveulosa da moulodnelTan iyo dakavSirebuli,<br />

igive cneba fselosTan mTlianad saRvTo Sinaarss<br />

eqvemdebareba. am transformaciisaTvis mniSvnelovani unda<br />

yofiliyo swored longinosis traqtati amaRlebulis Sesaxeb,<br />

radgan Txzulebis amaRlebuli Sinaarsidan erTi nabiji-<br />

Ra rCeboda saRvTo azris didebulebisa da amaRlebulobis<br />

moazrebamde. gasaTvaliswinebelia gansacvifreblis cnebis<br />

filosofiasTan dakavSirebis zemoT warmodgenili aristoteleseuli<br />

debulebac.<br />

sayuradReboa, rom aseTive saRvTo gaazreba unda hqonoda<br />

am cnebas zogadad qristianul literaturaSi. mag.,<br />

grigol RvTismetyveli advilad sacnobel sagnebze umaRlesad,<br />

misi RvTiuri bunebis gamo, miiCnevs imas, rac Znelad<br />

misawvdomia da adamianur cnobierebaze aRmatebuli, rac<br />

gansacvifrebelia da sakvirveli: `amisTÂs ucnaur arian Cuen<br />

mier siRrmeni gangebulebaTa misTani (=RmrTisani), raÁTa<br />

Zniad saxilvelobiTa maTiTa umetesad gankÂrvebul viyvneT<br />

da uaRres cnobisa didebisa misisaTÂs; rameTu advilad sacnobeli<br />

yoveli sawunelad Cans, xolo romeli uaRres cnoba-<br />

Ta CuenTa iyos, raodenca Zniad misawTomel ars, egodenca<br />

usakÂrveles ars~ (grigol RvTismetyveli, or.14, c.33). igulisxmeba,<br />

rom advilad misawvdomi Tavis sidiades kargavs.<br />

miqael fselosis traqtatis mixedviT, Semoqmedis sulieri<br />

simaRle ganapirobebs ara marto qmnilebis amaRlebul<br />

Sinaarss, aramed mis formalur srulyofilebasac, rogorc<br />

es fsevdo-longinoss esmoda (fsevdo-longine 1975: 90), im<br />

gansxvavebiT, rom fselosTan Semoqmedis sulieri simaRle<br />

RvTaebrivi warmoSobisaa. 3<br />

maRali azri mTlianad trancendenturi da, konkretulad,<br />

qristianuli SinaarsiT Seimosa miqael fselosTan. sagulisxmoa<br />

isic, rom gansacvifrebelisa da mSvenieris RvTa-<br />

25


ebriv wyaroebs grigol RvTismetyvelis TxzulebebSi fselosi<br />

longineseuli aRtacebiT ganixilavs.<br />

Cven dawvrilebiT veRar ganvixilavT, Tu rogori iyo am<br />

cnebebis gaazreba Semdgom epoqebSi. mokled aRvniSnavT, rom<br />

kantma ganacalkeva mSvenierebis cneba amaRlebulisagan.<br />

mSveniereba masTan sazRvruli da miwieria, xolo amaRlebuli<br />

_ transcendenturi da usazRvro (Kritik der Urteilskraft,<br />

1790). hegelis `esTetikaSic~ (1835) amaRlebuli trancendenturia<br />

da saRvTo. 4 saRvTo amaRlebulobis cneba gavrcelebuli<br />

iyo `vercxlis saukunis~ da `meore kulturis~ periodis<br />

rusul poeziaSic (kuve 2005: 81-100).<br />

26<br />

amaRlebuli da gansacvifrebeli galaktionTan<br />

samecniero literaturaSi aRniSnuli iyo, rom galaktionis<br />

saxeebi `bindi~, `burusi~, `aCrdili~, `mTvrali~, `siSore~,<br />

`siRrme~, `dafaruli~, `uCinari~ idumalebis mistikas da<br />

esTetikas gamoxatavs, riTac poeti sakuTar poezias axasiaTebs.<br />

literaturaSi mistikis gardatexis TvalsazrisiT<br />

galaktionis erovnul winamorbedad <strong>rusTavelis</strong> `ucxo da<br />

sakvirvelia~ moxseniebuli, xolo ucxour da evropul interteqstad<br />

miCneulia gaurkvevelis, cxadisa da aracnobieris<br />

edgar poseuli kavSiri, aseve misi ucxo qveynis, eldorados<br />

saxe. interteqstualur paralelad motanilia agreTve<br />

pol verlenis mier poeziis arsis gansazRvrisas pirbadiT<br />

daburuli (anu daxuWuli) Tvalebis xseneba (kvaracxelia<br />

2003: 62-82). aRsaniSnavia, rom konceptualur sibrtyeze, dasaxelebuli<br />

saxeebis mixedviT, SeiZleba vimsjeloT amaRlebulisa<br />

da gansacvifreblis klasikuri da Suasaukuneobrivi<br />

gagebis Sesaxeb galaktionTan. igive cnebebi ukve ganvixileT<br />

rusTavelTan (bezaraSvili 2006: 74-90). qvemoT warmovadgenT<br />

galaktionis ramdenime leqsis analizs `artistuli<br />

yvavilebidan~, rogorc am cnebaTa axal poeziaSi damkvidrebis<br />

nimuSebs.<br />

galaktionis adreul poeziaSi (1915 w.) Cveni yuradReba<br />

miiqcia, upirveles yovlisa, orma nawarmoebma _ `marmarilo~<br />

da `SiSveli~, romlebic klasikuri xelovnebis ori gansakuTrebuli<br />

da tipuri ZegliTaa STagonebuli: praqsiteles<br />

(gvianklasikuri periodi) hermesiTa da Cvili dioniseTi<br />

da elinisturi periodis venera miloseliT.<br />

samstrofian leqsSi `marmarilo~ sagangebo mniSvnelobis<br />

mqone vizualuri xatebi danawilebulia sxvadasxva strofSi:


sfinqsi, romelic qvebs efereba (pirveli strofi), yrma<br />

dionise (meore strofi), praqsitelis Tvalebi (mesame strofi).<br />

pirvel strofSi qvebi (marmarilo) da sfinqsi (idumaleba)<br />

erT mTlian xats warmoqmnis. sagulisxmoa, rom zmna efereba<br />

SeiZleba orgvarad ganvmartoT _ rogorc enigmuri poeturi<br />

xati marmarilos moalerse sfinqsisa da, meore mxriv, rogorc<br />

sfinqsisa da marmarilos (xelovnebis) identuroba<br />

(efereba, Seefereba = Seesabameba), rac gasakviri araa galaktionTan,<br />

misi ltolviT polisemantikuri gamoTqmebisken.<br />

cxadia, orivenairi interpretacia _ meore maTgani ufro<br />

aSkarad _ migvaniSnebs xelovnebis idumalebaze, klasikuri<br />

periodis qmnilebebis Sinagani simSvidisa da faruli moZraobis<br />

Tanafardobis principebze, umaRlesi samyarouli wesrigisa<br />

da harmoniis gamovlenaze.<br />

meore strofSi gamokrTeba sxivze mdgari yrma dionises<br />

landi, romelTanac lirikul gmirs ukvdavi msgavseba akav-<br />

Sirebs, (erTnair sulebSi erTnairi mze brwyinavs). anu poeti<br />

antikuri Semoqmedis sulis Tanaganmcdelia. da, vinaidan mesame<br />

strofi iwyeba da mTavrdeba striqonebiT ca siyvarulis<br />

da sicocxlis Zvirfasi Tasi ... rom Sens gvirgvinze waSlilia<br />

Savi naprali, oh! ramdenia, ramdenia amgvarad mTvrali;<br />

amdenad, SeiZleba vivaraudoT, rom xelovneba, STagoneba<br />

da misiT mogvrili RvTaebrivi amaRlebuloba da eqstazi am<br />

SemTxvevaSi erTdroulad ukavSirdeba dionisur Trobas da<br />

apolonur sinaTles (romelsac tanjvis Crdili, anu tragediis<br />

Savi naRveli ar axlavs; mocemuli mxatvruli saxeebis<br />

mixedviT, paTosis, vnebis xTonuri Savi naprali zeciuri<br />

RmerTis olimpiur gvirgvinze waSlilia). es asec iyo mosalodneli,<br />

Tu gaviTvaliswinebT, rom leqsSi xelovnebiT<br />

mogvril SemoqmedebiT sixarulzea saubari, xelovneba ki<br />

misi mfarveli apolonis gareSe warmoudgenelia. garda amisa,<br />

leqsSi mocemuli es orgvari atributika, vfiqrobT, cxadad<br />

warmoaCens galaktionis mier epoqaluri movlenebis,<br />

simbolistur-modernistuli esTetikis Rrma codnas (simbolistebis<br />

esTetikaSi apolonis nicSeseul warmosaxulobas<br />

upirispirdeba samyaros mSvenierebis WeSmaritad elinuri,<br />

bavSvuri, naTeli da gulubryvilo apolonur-homerosuli<br />

gaazreba; imave esTetikaSi dionise apolonis delfuri misteriebis<br />

ganuyofel xTonur nawilad aris miCneuli). aSkaraa,<br />

rom galaktionis am leqsis saxeebi apolonisa da dionises<br />

saxeebs aseve ganuyoflad warmosaxavs: yrma dionise, rogorc<br />

Zeobis gamovlena, apolonur sxivze mdgarad aris war-<br />

27


modgenili. 5 am TvalsazrisiT, sxivze mdgari yrma dionises<br />

xseneba galaktionis mier praqsiteles qandakebaze ufro metad<br />

(hermesi da Cvili dionise) apolon-dionises dasaxelebul<br />

kavSirze unda mianiSnebdes.<br />

mesame strofSi lirikul gmirs, romelic ocnebaSi mihyveba<br />

marmarilos kibeebs, yovel mxriT elandeba praqsitelis<br />

Tvalebi. praqsiteles qandakebaTa mSveniereba ganapiroba<br />

maTi Semoqmedis Tvalebma, “Sinaganma Wvretam” (Cicer. Orator,<br />

II, 8), anu praqsiteles ltolvam, vizualurad Seesxa xorci<br />

mSvenierebisa da amaRlebulis idealisTvis. aq praqsitelis<br />

Tvalebi, iseve, rogorc leqsis saxelwodeba `marmarilo~<br />

metonimiurad aRniSnavs xelovnebas.<br />

leqsis ZiriTadi motivia zeaRsvla marmarilos (rogorc<br />

ukve viciT, am SemTxvevaSi _ xelovnebis) kibeebze _ zeaRsvla<br />

antikuri xelovnebisken, xelovnebis idealur samyarosTan<br />

miaxloeba. SemTxveviTi araa, rom poeti mimarTavs<br />

strofuli paralelizmis xerxs _ samive strofi iwyeba<br />

zmniT ahyve (I strofi: ahyve kibeebs, sadac sfinqsi qvebs efereba...;<br />

II strofi: ahyve vardisfer safexurebs da ahyve ise...;<br />

III strofi: ahyve ocnebiT marmarilos Tlil safexurebs...).<br />

amdenad, Tu gaviTvaliswinebT marmarilos konceptis mniSvnelobas<br />

am leqsSi, zeaRsvla marmarilos kibeebze unda gaviazroT,<br />

rogorc gacocxleba _ ocnebaSi, fantaziaSi _ antikuri<br />

samyarosi da antikuri xelovnebisa, sadac awmyo da<br />

antikuroba, subieqturi (ocnebis) dro da obieqturi dro<br />

erTmaneTs erwymis. amaRlebulis gancdiT droisa da sivrcis<br />

samani gadalaxulia, klasikuri maradiuloba, `mSvenieri<br />

wami~ SeCerebulia. Semoqmedis mier Semoqmedis Tanagancda<br />

ueWvels xdis poeziisa da zogadad xelovnebis saSualebiT<br />

ukvdavebasTan da WeSmaritebasTan ziarebis SesaZleblobas.<br />

aseTive strofuli paralelizmiT da Tanabrad aris warmodgenili<br />

leqsis samsave strofSi SemoqmedebiTi Tanagancdisa<br />

da Tanasworobis ideac (gavixsenoT am ideis interpretacia<br />

longinosTan). xelovnebiT mogvrili bednierebis gancda<br />

RvTaebriv Zrwolas iwvevs (da SiSSi grZnobde, rom axloa<br />

bedniereba ... sulSi geniiT atexili rekavs lerwami _ I<br />

strofi). es grZnoba ara mxolod antikuri qandakebis, aramed<br />

zogadad maRali xelovnebis gacnobierebiT mogvrili<br />

netarebaa (ahyve kibeebs, sadac sfinqsi qvebs efereba ... da van<br />

deikis landebiviT mwvandeba Rame _ I strofi). galaktioni<br />

ara mxolod winamorbed didebul xelovanTa geniis ubralod<br />

Tanaganmcdelia, aramed igi grZnobs maT Tanabar Semoq-<br />

28


medebiT Zalas da amaRlebulobas, maradiuli xelovnebiT<br />

STagonebas: grZnobde, rom isev ukvdavia Tqveni msgavseba:<br />

erTnair sulSi erTnairi mzis moTavseba, erTgvari saxe, er-<br />

Ti cecxli da siTamame (II strofi). Semoqmed sulTa msgavseba<br />

da siaxlove am netarebis maradiulobasa da sicxoveles<br />

gamoxatavs, rac warmodgenilia agreTve mravaljeradobisa<br />

da ganmeorebadobis niSniT:¨da yofna ase, molandeba asi<br />

aTasi (III strofi; SesaZlebelia, es fraza dionises cnobil<br />

mravalsaxeobriobasac mianiSnebdes).<br />

strofuli paralelizmis zegavleniT leqsis teqsti ufro<br />

mkveTradaa danawevrebuli, vidre am xerxis gamouyeneblobis<br />

SemTxvevaSi iqneboda _ ahyve... ahyve... ahyve... warmogvidgens<br />

leqsis struqturas, rogorc safexurebrivs. am StabeWdilebas<br />

kidev ufro aZlierebs strofebis bolo striqonTa<br />

paralelizmi (I—II strofebi: oh! ramdenia, ramdenia<br />

aseTi rame! III strofi: oh! ramdenia, ramdenia amgvarad<br />

mTvrali!). amitom TiToeuli strofi warmogvidgeba, rogorc<br />

TviTkmari, dasrulebuli mTlianoba, calke `safexuri~.<br />

sityvebi ramdeni, ramdeni... miemarTeba Tlili marmarilos<br />

safexurebis usasrulo raodenobas (anu anawevrebs<br />

dros usasrulo raodenobis momentebad da sami maTgani _ am<br />

saocnebo kibis sami safexuri _ obieqtivirebulia TviT<br />

`marmarilos~ struqturaSi), gzas xelovnebis idealisken —<br />

antikuri samyarosken, romelic, amgvarad, imdenad maRalia,<br />

rom masTan miaxloeba usasrulod grZeldeba.<br />

nawarmoebis mixedviT, antikuri xelovneba amaRlebulia<br />

_ Tanamedrove xelovnebasTan SedarebiT Tvisebrivad ufro<br />

maRalia (masTan miaxloebis mcdeloba lirikul gmirs warmoudgeba,<br />

rogorc ocnebaSi molandebul marmarilos kibeze<br />

zeaRsvla) da gansacvifrebeli (idumali, uCveulo). amitom<br />

SeiZleba iTqvas, rom gansacvifreblisa da amaRlebulis kategoriebi<br />

galaktionTan warmogvidgeba, rogorc TviT antikuri<br />

epoqis, antikuri xelovnebis idealuri (wamosaxviTi)<br />

xatis atributebi.<br />

galaktionis ltolva mSvenierebisaken, daxvewili formisken<br />

da Sinaarsis amaRlebulobisken, agreTve _ forma-<br />

Sinaarsis idealuri kavSirisken misi Semoqmedebis dasawyisidanve<br />

aSkaraa. sixaruliT da SuqiT Semoburvili poeziis sakralurobisa<br />

da pirvelqmnilobis ideac, dakavSirebuli Semoqmedis<br />

ganwmendil sulTan (anu SemoqmedebiTi sulis amaRlebulobasTan,<br />

eTikurisa da esTetikuris longinosTan<br />

warmodgenili kavSiriT) galaktionma aseve Tavisi Semoqme-<br />

29


debis dasawyis periodSi (1920 w.) gamoTqva: suli gvqondes<br />

uspetakes Tovlisa ... sikvdilamdis meqneba mxolod erTi sixarulis<br />

Segneba: poezia upirveles yovlisa. galaktioni avi-<br />

Tarebs poetis daniSnulebis _ amaRlebulTan wilnawyarobis<br />

ideas, romelic sazogadod axalma poeziam, xolo konkretulad<br />

axalma qarTulma poeziam SeimuSava (ilia, akaki, vaJa).<br />

rogorc aRniSnaven, bibliuri winaswarmetyvelis poetiT Canacvlebam<br />

gamoiwvia sakraluri teqstebis poeziiT an, zogadad,<br />

sekularizebuli kulturiT Canacvleba (lotmani 1996:<br />

88-89; kuve 2005: 88). amitom SeiZleba iTqvas, rom galaktioni<br />

exmianeba agreTve misi epoqisaTvis damaxasiaTebel im axal<br />

kulturul kods, romelmac poetis daniSnulebisa da poeturobis<br />

gagebis sakiTxSic iCina Tavi da konkretulad simbolizmisaTvis<br />

gaxda damaxasiaTebeli: poeziisa da musikis<br />

uzenaesobis idea verlenis Semoqmedebidan momdinared iTvleba,<br />

romelsac galaktioni araerTgzis moixseniebs, rogorc<br />

Tavis winamorbeds. galaktionis mxolod erTi sixarulis<br />

SegrZneba da poezia upirveles yovlisa exmianeba swored<br />

im konceptualur cvlilebas, romelic axalma drom moitana<br />

da romlis mixedviT, xelovneba filosofias aRemateba,<br />

xolo esTetika _ eTikas (tabaCnikova 2005: 188-189). ramdenadac<br />

poezia upirveles yovlisa gulisxmobs esTetikurisa<br />

da eTikuris longineseul kavSirs, anu Semoqmedis sulis<br />

ganwmendas, srulyofilebisaken da mSvenierebisaken warmar-<br />

Tvas, riTac igi Tavis TavSi itevs mTels samyaros, amdenad<br />

igi unda niSnavdes saRvTo mSvenierebis, WeSmaritebisa da<br />

harmoniis Semecnebis sixaruls da amaRlebulobas. am TvalsazrisiTac<br />

poeziis uzenaesobis idea amaRlebulis antikur<br />

gagebasTan aris axlos.<br />

imave periodSi (1915 w.) Seqmnili leqsis _ `SiSveli~ _<br />

saxelwodeba SeiZleba ganmartebul iqnas bolo strofidan<br />

gamomdinare:<br />

elada, elada!<br />

aq suli atarebs Tvis msubuq samosels,_<br />

aseTi sinaTliT Subli uelavda<br />

venera milosels!<br />

anu elinuri suli gamWvirvalea (`msubuqi samoseli~ aqvs,<br />

zeciuri pirvelqmnili siSiSvliT, silamaziT da naTliT<br />

aris Semosili) da uSualod gamoixateba adamianis garegnobaSi<br />

(sxeulsac simsubuqes da silamazes aniWebs). swored am<br />

niSniT adarebs lirikuli gmiri satrfos mSvenierebas anti-<br />

30


kuri silamazis ideals _ imas, rac srulyofilia da, amdenad,<br />

uCveulo, gansacvifrebeli.<br />

meore mxriv, leqsis pirvelsave striqonebSi gansazRvrulia<br />

simaRlis cneba. esaa simaRle laJvardTa, varskvlavTa<br />

simaRle, simaRle zambaxis!<br />

aSkaraa, rom aq mocemulia simaRlis samgvari atribucia:<br />

mravlobiTi ricxvis forma simbolistTa mxatvruli enis-<br />

Tvis damaxasiaTebel polisemantikurobas aniWebs sityvas<br />

laJvardTa _ is warmogvidgeba ara rogorc feris saxeli,<br />

aramed _ rogorc zerealuri samyaros aRmniSvneli sityva<br />

(Sdr. bibl. `caTa~). misi zegavleniT simaRlec sagangebo semantikiT<br />

aRiWurveba da amaRlebulis mniSvnelobiT gvevlineba;<br />

varskvlavTa simaRle fizikuri simaRlis, varskvlavTa<br />

siSoris aRsaniSnavadaa moxmobili da, bolos, simaRle zambaxis,<br />

poeziaSi gavrcelebuli ubiwoebis, sevdis, miuwvdomlobis<br />

metaforiT, ra Tqma unda, mSvenierebas da amaRlebulobas<br />

aRniSnavs. amgvarad, msazRvrel-sazRvrulis Cveulebrivi<br />

wyoba simaRlis Cveul mniSvnelobas Seesabameba, inversiuli<br />

wyobisas ki es sityva gadataniTi mniSvnelobiT gamoiyeneba.<br />

varskvlavTa simaRle (II striqoni), xiazmis ritorikuli<br />

xerxiT gamoxatuli, xazs usvams simaRlis, rogorc amaRlebulis<br />

(pirveli da mesame striqonebi) semantikas.<br />

maSasadame, nawarmoebSi amaRlebuli da gansacvifrebeli<br />

moicavs qandakebas, laJvardT, agreTve _ zambaxis, qalis gedisebri<br />

maRali yelisa da dafniT Semosili Tmebis, sinaTliT<br />

moelvare Sublis mSvenierebas. es aris elinuri suli,<br />

daxvewilad gamoxatuli qvis natifi samosliT. mTlianad<br />

xorcieldeba `kalokagaTias~ antikuri principi _ lamazi<br />

sxeulisa da lamazi sulis harmonia.<br />

imave periodSi (1915 w.), roca Seiqmna antikuri xelovnebiT<br />

aRtacebis gamoxatveli zemoT ganxiluli ori leqsi,<br />

galaktioni qmnis kidev erT nawarmoebs (saRamov, vici, baRSi<br />

Sexval eklesiidan da gaocebis mwuxarebas masTan miitan),<br />

sadac gansacvifrebeli da amaRlebuli sruliad sxvagvaradaa<br />

warmodgenili. es arc aris gasakviri. galaktioni Ziebis<br />

procesSia. Semoqmedis winaSea kacobriobis sulieri gamocdilebis<br />

yvela safexuri. mas arCevanis saSualeba aqvs. Teoria,<br />

anu Wvreta, aq metafizikur sawyisebTan aris dakavSirebuli.<br />

gaocebis mwuxareba religiuri gancdaa da ara<br />

esTetikuri (saRamo, mwuxri baRSi Sedis eklesiidan da ara<br />

baRidan eklesiaSi). amitomac aris es gancda mwuxareba da ara<br />

sixaruli. magram es mwuxareba RvTaebrivi sixarulis dasa-<br />

31


wyisia, romelic ar aris leqsSi cxadad gamoTqmuli, magram<br />

igulisxmeba `surnelebiT avsebuli locvanis~, `mxevalTa galobis~,<br />

`RamiT nagrZnobi samebis~, `vardebis cvaris~ saxeebSi,<br />

Tundac maT safuZvels konkretuli literaturuli informacia<br />

warmoadgendes. 6<br />

galaktioniseuli gaocebis mwuxareba mxolod Teologiuri<br />

interpretaciiT Tu aixsneba, radgan antikur TeoriaSi<br />

gaocebas sixaruli moaqvs uSualod da ara mwuxarebis gziT. 7<br />

igi TeologiaSi ganimarteba, rogorc RvTaebrivi sibrZniT<br />

gaoceba. samecniero literaturaSi gamoTqmulia azri, rom<br />

gaocebis mwuxareba tkivilia am sibrZnis wvdomisa, tkivilia<br />

sacnauri saxedvelis farTod gaxelisa, radgan TvalTa dawuxva<br />

(daxuWva) dafarulis xedvis sawindaria. amasTanave miiCneven,<br />

rom RvTaebrivi sibrZne poetisaTvis udris did<br />

xelovnebas (kvirikaSvili 1983: 128, 131). SeiZleba ganvsaz-<br />

RvroT, rom es aris amaRlebuli mwuxareba, RvTaebrivi sixarulis<br />

momtani mwuxareba, romelsac, patristikis mixedviT,<br />

naTlisRebis Zala aqvs. imave patristikaSi gansxvavebulia<br />

saRvTo mwuxareba da codvis mwuxareba. leqsSi gamoTqmuli<br />

lirikuli gmiris mwuxarebac araamqveyniuria, ufro sworad,<br />

warmaval amqveyniur mwuxarebaze maRlamdgomia, radgan<br />

RmerTis gulisaTvis danaRvlianeba warmoSobs monaniebas<br />

gadasarCenad, xolo amqveyniuri naRveli sikvdilis mSobelia,<br />

pavle mociqulis mixedviT (`rameTu RmrTisamieri igi<br />

mwuxarebaÁ sinanulsa cxorebisasa Seunanebelsa Seiqms; xolo<br />

soflisa amis mwuxarebaÁ sikudilsa Seiqms~ _ II kor. 7,<br />

10). amis magaliTad patristikidan damowmebulia iovane oqropiris<br />

homiliebi: `saRmrToÁ mwuxarebaÁ gansdevnis codvisa<br />

mwuxarebasa~; `sinanulisa cremlTa Zali naTlisRebisaÁ<br />

aqus~ (iovane oqropiri, SiSisaTÂs RmrTisa da sinanulisa).<br />

mwuxarebis Teologiuri gageba SeiZleba davaxasiaToT,<br />

rogorc codvis mwuxarebisagan gaTavisufleba ufro maRal<br />

safexurze asvlisas, rogorc WeSmaritebis, umaRlesi sibrZnis<br />

ZiebiT, miRmuris, maradiulis, dafarulis WvretiT<br />

gamowveuli Rrma Sinagani mwuxareba; sakuTari Tavisa da<br />

RvTis SeucnoblobiT miRebuli saRvTo mwuxareba, romelic<br />

sakuTari nebis RvTis nebisadmi damorCilebiT da gonebis<br />

mokrebiT miiRweva. maSasadame, brZeni, maRlad mxedveli amsofliuri<br />

mwuxarebisagan Tavisufldeba saRvTo mwuxarebisaTvis.<br />

es aris sulis mwuxareba, romelic srulyofilebisas<br />

ufro da ufro ivseba ukmarisobis grZnobiT, iseve rogorc<br />

metis codna-SemecnebiT kidev ufro aSkaravdeba Cveni uco-<br />

32


dinroba. 8 amisi magaliTi isev patristikidanaa moyvanili:<br />

`odes moikueTos kacman nebaÁ TÂsi da ara hxedvides kacTa<br />

codvasa, maSin Seikribnes gulissityuani TÂsni, da odes<br />

Sehkribne gulissityuani, Svan maT mwuxarebaÁ saRmrToÁ, da<br />

mwuxarebaman Svnes cremlni da glovaÁ~ (mamaTa swavlani 1955:<br />

5, 316).<br />

galaktionis `gaocebis mwuxarebas~, rogorc vTqviT, akav-<br />

Sireben xelovnebiT mogvril aristoteleseul gansacvifreblis<br />

cnebasTan. 9 vfiqrobT, rom SesaZlebelia eklesiidan<br />

baRSi Sesuli gaocebis mwuxarebis dakavSireba gansacvifreblis<br />

cnebis zemoT warmodgenil Teologiur gagebasTan<br />

(romelic saRvTismetyvelo Txzulebis zeciuri, trancendenturi<br />

warmoSobiT aris ganpirobebuli da miqael fselosis<br />

traqtatSi aris ganmartebuli). galaktionis leqsis<br />

SemTxvevaSi Wirgamovlili sulis Sinagani saxedvelis far-<br />

Tod gaxela da miRmurisa da uCveulos xilva aris gaocebis<br />

mwuxarebis mauwyebeli.<br />

dabolos, SeiZleba vifiqroT, rom galaktionma gansacvifreblis<br />

sakuTari wyaro da gza ipova. es ar aris arc xelovnebiT<br />

mogvrili bedniereba da arc, zogadad, religiuri<br />

mwuxareba, romelic RvTaebrivi sixarulis dasawyisia. amaRlebuli<br />

da gansacvifrebeli aq (leqsSi `Warxali~, 1916 w.) kolorituli<br />

bunebis peizaJis bavSviseul gancdaSia warmoCenili.<br />

SeiZleba iTqvas, rom am nawarmoebis Tema aris ena _ bav-<br />

Svobis, siymawvilis ena, romelic iseve specifikuria, rogorc<br />

samyaros Zalze konkretuli da danawevrebuli suraTi<br />

(vgulisxmobT imas, rom leqsSi asaxulia sinamdvilis TiTqos<br />

urTierTdaukavSirebeli fragmentebi, romelTac aerTianebs<br />

mxolod maTi `bavSvuri~ xedva, teqstobriv doneze ki<br />

_ dialeqtizmebi da evfoniuri kavSirebi). is zustad Seesabameba<br />

garesinamdvilis aRqmas bavSvis mier, romelsac ar<br />

ZaluZs grZnobadi STabeWdilebebis ganzogadeba (ca wamoiwyebs<br />

msxvil wvimis srolas da ablabudas krebs boborika ...<br />

uceb mohyveba Warxali xarxars da qali kivis im `doi-dois~).<br />

es ena dialeqtizmebiTaa gajerebuli, Sesabamisad, leqsis<br />

Sinaarsi `gabundovanebulia~. 10<br />

boborikas, anu obobas qseli SeiZleba miwieri codvis<br />

simbolod gaviazroT sasuliero teqstebis analogiiT (es<br />

mniSvneloba aqvs `dedazardals~ Zvel qarTulSi, galaktioni<br />

ki, rogorc aRvniSneT, kargad icnobda sasuliero mwerlobas).<br />

ymawvilis boborikas ablabudasagan daubindavi, e.i.<br />

ucodveli TvalebiT aRqmuli samyaro ki aramiwiers hgavs (es<br />

33


Tema _ yrmobis samyaros amaRlebuloba, xSirad gamoxatuli<br />

mistikuri bundovanebis amsaxveli saxeebiT, kidev ufro<br />

xazgasmulia imave periodSi Seqmnil momdevno leqsSi, iseve<br />

rogorc sxva leqsebSi: Semosilno gamWvirvale blondebiT,<br />

yrmobis qarno, neta, rad magondebiT?). amitom ymawvili didi<br />

simartividan, sisadavidan Wvrets amaRlebulobas da ucodvelobas.<br />

zemoTqmuli Sinaarsi gamokveTili unda iyos mxatvruli<br />

xerxebiTac _ anaforebiT (ezoSi yefda bambura mura,<br />

// ezoSi mwvane hyvaoda bao), riTac iwyeba miwieridan (ezos<br />

mwvane molidan) 11 zeciurisaken amaRleba. zeciuri amaRlebuloba<br />

ki Semdgom striqonebSi buruli cis bundovanebiT unda<br />

iyos gamoxatuli. buruli gurul-imerul dialeqtSi islis<br />

saxuravs an isliT daxurul nagebobas niSnavs da aSkarad<br />

arsebiTi saxelia (Rlonti 1974). sagulisxmoa, rom sintagma-<br />

Si buruli ca poeti am leqsemas zedsarTavis mniSvnelobiT<br />

iyenebs. amiT igi axal Sinaarss debs masSi da qmnis kidev erT<br />

enigmur poetur xats, romelic SinaarsiT uaxlovdeba leqsemas<br />

daburuli/burusi (iseve rogorc bgerwerulad nislis<br />

analogiuria isli, anu burulis Tavdapirveli mniSvneloba).<br />

es saxeebi araerTgzisaa gamoyenebuli galaktionis mier amave<br />

periodis sxva leqsebSi. 12 amave dros, es bgerweruli analogia<br />

unda exmaurebodes poetis ltolvas polisemantikuri<br />

gamoTqmebisken, rac zemoTac aRvniSneT. Seucnobel mistikur<br />

samyaroze gadasvla xdeba Suamavali striqonis saSualebiT,<br />

sadac vazebSi mocurave suris mxatvruli saxea warmodgenili.<br />

yovelive es gaZlierebulia aliteraciebiTac,<br />

riTac xazgasmulia mocurave surisa da buruli cis moZraobis<br />

paralelizmi: vazis bardebSi scuravda sura, // Sen<br />

bancalebdi burulo cao (bancali burulisa, rogorc islis<br />

saxuraviani saxlisa, aseve moaswavebs simyurdovisa da simyaris<br />

gamoxatulebis gadasvlas moulodneli movlenebisaken).<br />

aliteraciebiT warmarTulia Semdgomi striqonebic (wamoiwyebs<br />

msxvil wvimis srolas // ablabudas krebs boborika),<br />

rac strofebis dasawyisSi gadadis aliteraciebiT gamdidrebul<br />

kvazianaforebSi (ca ... II strofi // uceb ... III strofi<br />

// uceb ... IV strofi). 13 am ukanaskneli xerxiT dafiqsirebulia<br />

gawyvetili kavSiri yrmobisdroindel aRqmasa (ca) da<br />

zrdasrul samyaros Soris (uceb), gamoxatulia tradiciuli<br />

binaruli opoziciebi: harmonia da disharmonia, zeciuri da<br />

miwieri (aRsaniSnavia, rom saxels ca upirispirdeba zmnizediT<br />

uceb gamoxatuli epoqaluri movlenebis moulodneloba).<br />

34


mkiTxvels bunebrivad ebadeba kiTxva: ratom uwoda galaktionma<br />

Tavis am nawarmoebs `Warxali~? savaraudod, amis<br />

mizezi SeiZleba iyos is, rom striqonSi, sadac naxsenebia<br />

sityva Warxali, gvxvdeba erT-erTi (amasTan, erTaderTi _<br />

leqsis mTel teqstSi) ganumartavi enigmuri saxe (uceb daiwyebs<br />

Warxali xarxars) im galaktioniseul saxeTagan, romelTa<br />

racionaluri axsna, simbolisturi poetikis Tanaxmad,<br />

SeuZlebelia. Tumca leqsis struqtura, SesaZloa, iZleodes<br />

ganmartebis gasaRebs: III da IV strofebis leqsema uceb erTmaneTTan<br />

azrobrivad akavSirebs Warxalis xarxars, qalis<br />

kivilsa da qaris kveTebiT 14 bavSvobasTan asocirebuli birkvilis,<br />

bardebis, islisa da Celtebis aSfoTebas, anu gamokveTs<br />

drois ukuRmarTobas, disharmonias da tragedias, SesaZloa,<br />

sisxlian epoqasac 15 (uceb mohyveba Warxali xarxars<br />

da qali hkivis ... // uceb aSfoTda isli, Celtebi), romelic<br />

Tavis mxriv, asamarebs da aboloebs siymawvilis amaRlebulobas<br />

(bavSvobis daiss cxadyofs samxarisa da saRamo drois<br />

xazgasma leqsis poetur enaSi). es gamoxatulia agreTve<br />

xiazmiTa da aliteraciebiT gamdidrebuli distanciuri simetriuli<br />

paralelizmiT (qarma moreka ... // ekveTa qari ...). am<br />

Sinaarss unda cxadyofdes agreTve imave periodis momdevno<br />

leqsSi warmodgenili saxeebi, romlebic aseve ukuRmarTi<br />

drois sisastikes da sulier problemebs gamoxatavs: tydeba<br />

guli, erTxel gaibzara ra, // sastikia suli uamindoTa da<br />

striqoni: arara beds CemTvis ar aqvs arara.<br />

amgvarad, leqsSi `Warxali~ erTmaneTs upirispirdeba orgvari<br />

`bundovaneba~, orgvari gansacvifrebeli _ is, romelic<br />

bavSvobisdroindeli STabeWdilebebis gadmosacemadaa<br />

moxmobili da is, romelic simbolizmis poetikis kanonebi-<br />

Taa nakarnaxevi. aseve, erTmaneTs upirispirdeba ori samyaro<br />

_ bavSvoba (warsuli) da zrdasruloba (awmyo).<br />

ibadeba kidev erTi kiTxva: ra unda iyos leqsSi antikuri<br />

esTetikis gamomxatveli? vfiqrobT, rom aseTia aRqmis ymawviluri<br />

sicxade da sicocxlis sixalisis elinurad gulubryvilo<br />

gancda (ivanovi 1923: 188). bavSvobis wlebis gancda<br />

moicavs yrmobis, sulieri siCvilis sixaruls (rogorc kacobriobis<br />

elinuri periodis bavSvobas, oden esTetikur<br />

xedvas platoniseuli ganmartebiT), 16 rac gardaiqneba mowifulobis<br />

periodis sevdaSi pirvelqmnili harmoniis<br />

dakargvis gamo (anu kacobriobis da kacTa sulieri<br />

sisrulis miRweva da saRvTo WeSmaritebis wvdoma sulieri<br />

gzaa, romelic miiRweva cxovrebiseul tanjvaTa gadalaxvis<br />

35


gziT; Sdr. ebr. 5, 12-14; I kor. 3, 1-2). am TvalsazrisiT, leqsSi<br />

`Warxali~ orive es gza _ sekularuli da sulieri Taviseburad<br />

gaerTianebulia. leqsis dasasruls cxovrebiseuli<br />

gamocdilebiT da tanjviT miRebuli codnis gacxadeba, rom<br />

siymawvile awi arasdros imgvarad aRar ametyveldeba, cxadyofs<br />

zemoTqmuls: yrmis siwrfeliT danaxul harmonias da<br />

mowifuli adamianis cxovrebiseul sevdas, romelsac ubiwo<br />

TvaliT aRar SeuZlia pirvelqmnili harmoniis da mSvenierebis<br />

danaxva. poetis bavSvobis wlebi kacobriobis sulieri<br />

cxovrebis bavSvobis gamoxatulebaa, elinuri aRtacebaa<br />

yovelive mSvenieris mimarT (ezoSi mwvane hyvaoda bao, vazis<br />

bardebSi curavda sura, Sen bancalebdi, burulo cao). poetis<br />

mowifuloba ki tanjvis gzaa (ekveTa qari bardebsa da<br />

rtos, uceb aSfoTda isli, Celtebi); da am gansacdeliT<br />

miRweuli da sulieri sisruliT gamowveuli gacnobierebaa<br />

codviT dacemuli bunebisa, romelic igulisxmeba sinanuliT<br />

naTqvamSi: o, siymawvile! awi arasdros imgvarad aRar<br />

ametyveldebi.<br />

maSasadame, SeiZleba iTqvas, rom am bolo gansaxilvel<br />

leqsSi antikuri da qristianuli esTetikis erTgvari sinTezia<br />

warmodgenili.<br />

galaktionis kidev araerTi leqsi SeiZleba iqnes ganxiluli<br />

gansacvifreblisa da amaRlebulis TvalsazrisiT (mag.,<br />

`amaRldi, sulo, TeTr akldamebze // mSvenierebis leqsiT<br />

mqebeli~ da misT.). zemoT warmodgenili leqsebi mSvenierebasTan<br />

wilnayari poeturi samyaros mxolod erTi nawilia da<br />

misi sxvadasxva kuTxiT warmoCenis saSualebaa.<br />

amgvarad, amaRlebulisa da gansacvifreblis cnebebi<br />

galaktionTan warmodgenilia longineseuli samive aspeqtiT<br />

da horizontaluri principiT: mxatvruli Semoqmedebis,<br />

Semoqmedis sulisa da bunebis peizaJis TvalsazrisiT; meore<br />

mxriv, es cnebebi masTan warmodgenilia vertikaluri principiTac:<br />

tradiciuli antikuri da qristianuli gagebiT da<br />

maTi sinTeziT. SeiZleba davaskvnaT, rom es kategoriebi namdvilad<br />

udevs safuZvlad gansaxilvel teqstebs da warmoadgenen<br />

galaktionis esTetikis organul nawils, rogorc<br />

istoriulad gancdilni.<br />

sabolood SeiZleba vTqvaT, rom galaktionis SemoqmedebaSi<br />

gvxvdeba ara marto antikuri xelovnebiT da qristianuli<br />

kulturiT STagonebuli saxeebi, antikuri poetikis kvali,<br />

17 aramed SeimCneva antikuri da qristianuli esTetikis<br />

erTgvari gamoZaxili. calke kvlevis sakiTxia, erTi mxriv,<br />

36


Seswavlili cnebebis antikuri da qristianuli gaazrebis<br />

gavlena simbolizmis msoflmxedvelobriv-esTetikur sistemaze,<br />

zogadad axal poetikasa da stilistikaze, xolo meore<br />

mxriv, galaktionis ganxilul leqsTa interteqstualuri<br />

kavSirebi (Tuki aseTi arsebobs) simbolist poetTa teqsteb-<br />

Tan. sagulisxmoa, rom simbolizmis Tematika, esTetikuri<br />

sistema da sivrce, frazeologia, tropuli metyveleba ganmartebulia<br />

rogorc sxvadasxva gardasuli msoflmxedvelobisa<br />

da mxatvruli saSualebis recefcia (A. Beljy, Simvolizm).<br />

amitom galaktionis aRniSnuli leqsebis analizi am amocanis<br />

Sesrulebis erT-erT mosamzadebel safexurad migvaCnia.<br />

SeniSvnebi:<br />

1. evropul poeziasTan galaktionis poeziis konceptualuri siaxlovis<br />

Sesaxeb ix. (T. doiaSvili 2003: 41-61). qristianuli azrovnebisa da<br />

saxeobriobis, simbolisturi da qristianuli kodebis, rogorc galaktionis<br />

Semoqmedebis bunebrivi konteqstis Sesaxeb (rac axsnilia erovnuli<br />

da modernistuli kulturuli tradiciebiT) ix. (wifuria 2004: 218).<br />

2. cnebis `bunebaze aRmatebuli~ RvTis gangebasTan dakavSirebis Sesaxeb<br />

qristianul literaturaSi da suliwmidis STamagonebeli Zalidan<br />

warmomavlobis Sesaxeb ix. (kavarnosi 1989: 28-29, 52).<br />

3. dawvrilebiT ix. (bezaraSvili 1996)<br />

4. sagulisxmoa, rom terminologiurad n. baraTaSvilic ganasxvavebs<br />

miwier da zeciur mSvenierebas, anu esTetikurs da religiurs erTmane-<br />

Tisagan, rasac gamoxatavs xiazmis ritorikuli xerxiT (xorcielis<br />

gamomxatveli termini silamaze ritmuli periodis Semadgenili kolonis<br />

dasawyisSia gamokveTili, xolo ukvdavebisa da sulierebis gamomxatveli<br />

termini mSvenieri momdevno ritmuli erTeulis dasasrulisken<br />

aris warmodgenili): silamazea niWi mxolod xorcielebis, // TviT<br />

ukvdaveba mSveniersa sulSi mdgomarebs.<br />

5. vgulisxmobT imas, romf. nicSes mier apolonursa da dionisurs<br />

Soris gamovlenili winaaRmdegobis sapirispirod mecnierebaSi es cnebebi<br />

ganxilulia, rogorc berZnul esTetikaSi arsebuli organuli<br />

urTierTkavSiri, antinomiuri harmonia, erTiani RvTaebrivi Zalis ori<br />

mxare da vnebaTa kaTarzisis mizezi delfuri da orfikuli misteriebis<br />

mixedviT, sadac sinaTlis da mzis kulti apolonurs ukavSirdeba,<br />

Troba _ dionisurs, xolo Zis hipostasobas dionises yrmoba gamoxatavs<br />

(ivanovi, 1923: 19, 40, 180, 188, 211; veresaevi 1924: 17, 27, 31, 36, 56-60,<br />

71). sakiTxisadmi amgvari damokidebuleba, romelic rusi simbolistis<br />

viaCeslav ivanovis damsaxurebaa, zogadad simbolistebis esTetikaSic<br />

aisaxa (kirilova 2005: 115-123). dionisurTan galaktionis sulieri na-<br />

Tesaobis Sesaxeb, dionises, rogorc galaktionis sakuTari `mes~ oreulis<br />

Sesaxeb ix. agreTve (gardafxaZe 2002: 179-185). galaktionTan Trobis<br />

mniSvnelobis Sesaxeb ix. agreTve (SaTiriSvili 2004: 179).<br />

6. gamoTqmulia mosazreba, rom galaktionis leqsi exmaureba m. lermontovis<br />

poema `demonis~ da a. rubinSteinis opera `demonis~ motivebs:<br />

37


monasterSi mlocvel TamarTan mimavali demonis SeeWvebas Tavisi gadawyvetilebis<br />

sisworeSi, mxevalTa galoba-locvas RmerTisaTvis Tamaris<br />

mfarvelobisaTvis, Tamaris sikvdils Secodebis gamosasyidad da<br />

sxv. (burWulaZe 1980 : 94-100).<br />

7. biografebi galaktionis ganaTlebis maRal dones ukavSireben mis<br />

sasuliero warmomavlobas (rogorc mamis, ise dedis mxridan), sasuliero<br />

seminariaSi miRebul Rrma ganswavlulobas, saRvTo werilis,<br />

RvTismetyvelebis, filosofiis, logikis, fsiqologiis gulmodgine<br />

Studirebas da a.S.<br />

8. sagulisxmoa, rom axal qarTul poeziaSi arsebobda tradicia am<br />

orgvari mwuxarebis cnobisa da gamijvnisa. n. baraTaSvilisaTvis ucxo<br />

ar aris codna amgvari mdgomareobisa, roca igi ambobs: `magram, sulo,<br />

igi cremli ar stiroda am sofelsa, // saxe Seni mowyenili ar hgavda<br />

xorcielsa~. aqac amqveyniuri cremlis nacvlad araxorcielze, aramiwierzea<br />

miniSneba, magram es ufro esTetikuri gancdaa, vidre piradi<br />

sulieri religiuri gamocdileba; ufro sworad, sulieri gancda da<br />

sasuliero literaturidan miRebuli codna esTetizebulia.<br />

9. ix. (kvirikaSvili 1983: 131). aRsaniSnavia, rom mkvlevari Rrmad aanalizebs<br />

sakiTxs galaktioniseuli mwuxarebis semantikis patristikuli<br />

warmomavlobis Sesaxeb. man miakvlia mwuxarebis Teologiuri gagebis<br />

saintereso ganmartebebs paterikebSi, rasac galaktioniseuli gageba<br />

uaxlovdeba. mas Semdeg, rac Seswavlil iqna gansacvifreblis cnebis<br />

arsi qristianuli <strong>literaturis</strong> mixedviTac, cxadi gaxda, rom galaktioni<br />

sakmaod kargad icnobda agreTve Sua saukuneebis <strong>literaturis</strong><br />

esTetikas da mis azrobriv da enobriv-mxatvrul aspeqtebs, Tumca oden<br />

leqsikur doneze gansacvifreblis cneba, iseve rogorc ritorikis da<br />

poetikis sxva cnebebi, klasikuri warmomavlobisaa.<br />

10.gamoTqmulia azri, rom am leqsis mowesrigebuli bgeriTi forma,<br />

dialeqtizmebSi gamoxatuli ganmeorebadi bgerebis evfonia mis Sinaarsobriv<br />

struqturas asaxavs. erTi mxriv, ucnobi dialeqtizmebis es<br />

bgerwera TiTqos abundovanebs Sinaarss, magram meore mxriv, es aris<br />

bavSvobis xmebis gaxseneba, vizualuri STabeWdilebis bgeriTi reproducireba.<br />

es aris cda bavSvobis ganumeorebeli samyaros xmieri gadmocemisa,<br />

bgerebSi `ametyvelebuli~ siymawvile (T. doiaSvili 1981: 113-115).<br />

11. bao mols niSnavs raWulad, xolo Cvils, ZuZuTa bavSvs qiziyurad.<br />

am sityvis dialeqturi polisemantikuroba kidev erTxel usvams xazs<br />

bavSvis mier aRqmul samyaros, rogorc leqsis Temas, da warmoaCens<br />

poetis Segnebul arCevans (yvaoda mwvane moli da yvaoda siymawvile<br />

erTdroulad). leqsemas bao exmianeba dialeqtizmebiT gamoxatuli sxva<br />

aliteraciuli sityvebi: bardebi, bobri, birkvili. vazis bardebis, bobris<br />

(qera ymawvilis) da birkvilis (saxlis rikulis, gurul-imerulad)<br />

bavSvur idilias da simyudroves upirispirdeba uecrad amovardnili<br />

qaris kveTeba da mis mier mogvrili (morekili) dabneuloba.<br />

12. burusis saxis metafizikur da igavur mniSvnelobaze galaktionis<br />

poeziaSi da mis kavSirze adreqristianul apofatikasTan, sufiur mistikasTan<br />

da pol verlenis rs poetique-Si dasmul problemebTan ix.<br />

(kiknaZe 2002: 79-85). dafarulisa da zeciuri safarvelis, mistikurisa<br />

da gamouTqmelis Wvretis Sesaxeb qristianul egzegetikaSi da aristoteles<br />

aleqsandriel komentatorebTan ix. (bezaraSvili 2004: 260-275).<br />

38


13. paronomasiisa da aliteraciis Sesaxeb am leqsSi ix. agreTve<br />

SaTiriSvili, 2004: 179. es xerxebi, klasikuri ritorikidan moyolebuli,<br />

cnobili saazrovno modelebis gamokveTas emsaxureba da SemTxveviT<br />

arasodes yofila moxmobili (ix. bezaraSvili 2004). sagulisxmoa,<br />

rom samecniero literaturaSi aRniSnulia galaktionis mier gamoyenebuli<br />

bgerweris xerxebis ara TavisTavadi mniSvneloba, aramed maTi<br />

saSualebiT Sinaarsis, azris adekvaturobis miRweva (ix. doiaSvili<br />

1981: 23-34; werediani 2002: 107-116).<br />

14. qaris saxe calke problemaa poeziaSi. igi xSirad nislTan, Camaval<br />

mzesTan da mwuxrTan erTad aris warmodgenili galaktionis leqsebSi.<br />

qarTan dakavSirebuli motivebis Sesaxeb `artistul yvavilebSi~, romlebic<br />

sisxlisferi Wrilobis, sikvdilis, dakargvis, oblobis, Zveli<br />

samyaros ngrevisa da ganadgurebis gamoxatulebaa, ix. (SaTiriSvili<br />

2002: 151-161).<br />

15. madlobas vuxdiT rusudan canavas, miToritualuri modelebisa da<br />

simboloebis mkvlevars, romelmac migviTiTa Warxalis xarxaris analogiaze<br />

cxovelis daRebul xaxasTan. am analogiidan asociaciiT erTi<br />

safexuriRa rCeba apokalifsuri wiTeli mÃecis saxemde (gamocx. 17, 3),<br />

`romeli aRmovals ufskruliT~ (gamocx. 11, 7). egzegetikuri ganmartebis<br />

mixedviT, `mÃeci da mewamuli feri misi mZÂnvarebisa da kacismklvelobisa<br />

saxÀ ars~ (kesaria-kabadukieli 1961: 55). miuxedavad am varaudisa,<br />

Warxalis enigmuri saxe bolomde ganumartavi rCeba.<br />

16. Sdr. platonis mixedviT, oden esTetikuri xedva berZnuli sazogadoebis<br />

bavSvobas moaswavebs. Tavis `saxelmwifoSi~ platoni poezias,<br />

miTologias, xelovnebas balRur garTobad, TamaSobad miiCnevs, filosofias<br />

ki _ gonebrivad momwifebul kacTa saqmed, xolo filosofoss<br />

_ mSvenieris, WeSmaritebis Semmecneblad saxavs.<br />

17. mag., `qebaTa qeba nikorwmindas~ ganxilulia rogorc antikuri<br />

ekfrasisis poetikiT Seqmnili. ix. (doiaSvili 2004 : 48).<br />

damowmebani:<br />

aristotele 1960: Aritotle. The Poetics; Longinus, On the Sublime. With an<br />

English Translation and Introduction by W.H.Fyfe. London: 1960.<br />

bezaraSvili 1996: bezaraSvili q. miqael fselosis epistoletraqtati<br />

saRvTismetyvelo stilis Sesaxeb (gamokvleva, Targmani,<br />

komentarebi). bizantiuri mwerlobis qrestomaTia (X-XII ss.). III, Tb.: 1996.<br />

bezaraSvili 2004: bezaraSvili q. ritorikisa da Targmanis Teoria da<br />

praqtika grigol RvTismetyvelis TxzulebaTa <strong>qarTuli</strong> Targmanebis<br />

mixedviT. Tb.: 2004.<br />

bezaraSvili 2006: amaRlebulisa da gansacvifreblis cneba Zvel<br />

litraturul-Teoriul azrovnebaSi da rusTavelTan.<br />

rusTvelologia.IV. Tb.: 2006<br />

biCkovi 1981: Бычков В.В. Эстетика поздней Античности. М., 1981.<br />

biCkovi 1991: Бычков В.В. Малая история византийской эстетики. Киев. 1991.<br />

burWulaZe 1980: burWulaZe r. mxolod integralebi. Tb.: 1980.<br />

gardafxaZe 2002: gardafxaZe q. antikuroba da galaktioni.<br />

galaktionologia, I, 2002.<br />

39


doiaSvili 1981: doiaSvili T. leqsis evfonia. Tb.: 1981.<br />

doiaSvili 2003: doiaSvili T.`artistuli yvavilebis~ prologi.<br />

`galaktionologia~, II, 2003. 2002<br />

doiaSvili 2004: doiaSvili T. frTebi da diadema. galaktionologia,<br />

III, 2004.<br />

veresaevi 1924: Аполлон и Дионис (О Ницше). М., 1924 .<br />

ivanovi 1923: Иванов Вяч. Дионис и Прадионисийство. Баку. 1923.<br />

kavarnosi 1989: Cavarnos C. The Hellenic Christian Philosophical Tradition.<br />

Belmont, Massachusetts, 1989.<br />

kesaria-kapadukieli 1961: kesaria-kapadokieli andria. Targmanebai<br />

iovanes gamocxadebisai, i. imnaiSvilis gamoc. Zv. <strong>qarTuli</strong> enis<br />

kaTedris Sromebi, 7, 1961.<br />

kvaracxelia 2003: kvaracxelia g. idumaleba, sicrue-TamaSi Tu ufro<br />

Rrma WeSmariteba. galaktionologia, II, Tb.: 2003.<br />

kvirikaSvili 1983: kvirikaSvili l. `mwuxarebis~ semantikisaTvis.<br />

macne, els, № 3, 1983.<br />

kiknaZe 2002: kiknaZe z. galaktionis ccxli da burusi.<br />

galaktionologia. I, Tb.: 2002.<br />

kirilova 2005: Кириллова О.Дмитрий Мережковский: Русский символист<br />

между религиозным и эстетическим. Eastern Christian Studies, 6, Leuven, Paris, 2005.<br />

kuve 2005: Couvée P. Aspects of Sublime and Istinnost’ in Contemporary Russian<br />

Poetry: The Mystic Sublime in the Poetry of Leonid Aronzon and Olga Sedakova.<br />

Eastern Christian Studies, 6, 2005.<br />

lotmani 1996: Лотман Ю.М. История русской культуры. IV (XVIII- начало<br />

XIX века).М., 1996<br />

maieri 1911: Mayer A. Psellos’ Rede über den Rhetorischen Character des<br />

Gregorios von Nazianz. Bizantinische Zeitschrift, 20, 1911.<br />

mamaTa swavlani 1955: mamaTa swavlani (X-XI ss. xelnawerebis mixedviT).<br />

gamosca i. abulaZem. Tb.: 1955.<br />

tabaCnikova 2005: Tabachnikova O. Treatment of Aesthetics in Lev Shestov’s<br />

Search for God. Eastern Christian Studies, 6, 2005.<br />

tatarkeviCi 1972: W. Tatarkiewicz. The Great Theory of Beauty and its Decline.<br />

Journal of Aesthetics and Art Criticism. Winter, 1972.<br />

fsevdo-longine 1975: fsevdo-longine. amaRlebulisaTvis. Zv.<br />

berZnulidan Targmna, winasityvaoba da komentarebi daurTo b.<br />

bregvaZem. Tb.: 1975.<br />

Rlonti 1974: Rlonti a. qarTul kilo-TqmaTa sityvis kona. I, Tb.:<br />

1974.<br />

SaTiriSvili 2002: SaTiriSvili z. `artistuli yvavilebis~ erTi<br />

invariantuli motivi. galaktionologia. I. Tb.: 2002.<br />

SaTiriSvili 2004: SaTiriSvili z. galaktionis poetika da ritorika.<br />

Tb.: 2004.<br />

werediani 2002: werediani d. `musika upirveles yovlisa~.<br />

galaktionologia. I. Tb.: 2002.<br />

wifuria 2004: wifuria b. galaktionis teqsti swor/mcdar<br />

konteqstSi. `galaktionologia~. II. Tb.: 2004.<br />

40


manana gelaSvili<br />

uordsuorTi da kolriji:<br />

SemoqmedebiTi krizisis problema<br />

`poezia mZafar grZnobaTa spontanuri gadmodinebaa. igi<br />

saTaves simSvideSi gaxsenebuli emociidan iRebs~ (`lirikuli<br />

baladebi~ 1802) poziis amgvar ganmartebas vxvdebiT<br />

krebulis ,,lirikuli baladebi” winasityvaobaSi.<br />

es krebuli, romliTac inglisuri romantizmis istoria<br />

iwyeba, pirvelad 1798 wels anonimurad gamoica da or<br />

megobarsa da maSin yvelasTvis ucnob axalgazrda poets<br />

uiliam uordsuorTsa da semuel teilor kolrijs<br />

ekuTvnoda.<br />

Tavisi mZafri lirizmiT, leqikisa da saleqso formis<br />

siaxliT, uCveulo poeturi xatovanebiT `lirikuli baladebi~<br />

ara mxolod imisi cxadi dasturi iyo, rom inglisur<br />

literaturaSi racionalizmis orsaukunovani batonobis<br />

Semdeg sruliad gansxvavebuli xedvisa da xmis poetebi<br />

gamoCndnen, aramed imisac, rom arsebiTad icvleboda epoqis<br />

suli da esTetika..<br />

kolrijisa da uordsuorTis mier pirvelad gaxmianebuli<br />

poeturi principebi, iseve, rogorc maTi poeturi qmnilebebi<br />

diametralurad gansxvavdeboda klasicizmisa da<br />

ganmanaTleblobis epoqis poetikisagan, romelTa xelSi<br />

aristoteles mimezisis Teoriam erTgvari `dekoratiul<br />

xelovnebis~ saxe miiRo: mag. klasicizmis mamamTavari<br />

aleqsandr poupi Tvlida, rom poetma unda mibaZos `mowesrigebul<br />

bunebas~, jon draideni werda, rom `poeti Sealamazebs<br />

bunebas, Tumca ar cvlis mas~, semuel jonsoni ki<br />

miiCnevda, rom `poetma unda gaarCios, Tu bunebis romeli<br />

nawilia, Sesaferi mibaZvisaTvis~.<br />

am mosazrebebs romantikosebma poeturi warmosaxvis<br />

usazRvro SesaZleblobebi daupirispires. romantikosebisaTvis<br />

poeti sarkesaviT ki ar aireklavs samyaros aramed<br />

misi Sinagani xedva axal sicocles aniWebs mas. poeti axal<br />

samyaros qmnis da amiT igi RmerTs utoldeba, radgan poetis<br />

masaviT sityviT iRwvis. SemoqmedebiTi procesis amgvari<br />

maRali Sefaseba, romlis agentad romantikosebi<br />

warmosxvas miiCneven, yvela romantikoss aerTianebs, miuxedavad<br />

maT Soris arsebuli gansxvavebebisa.<br />

41


daaxloebiT erTi saukunis Semdeg uiliam butler ieitsi<br />

erT-erT Tavis leqsSi moxdenilad gamoxatavs im procesis<br />

arss, romelic romantizmis eseTetikam daiwyo da romelic,<br />

ieitsis azriT, kidev ufro gaRrmavda maT Semdeg:<br />

42<br />

suli iqceva sakuTari Tavis gamcemad,<br />

Tvis meobis gamomxatvelad:<br />

radgan sarke qceula lamprad.<br />

ieitsis `lamprad qceuli sarke~ sxartad da tevadad<br />

gamoxatavs romantikosebis mier wamowyebuli reformis<br />

arss, romelSic samyaros pasiuri arekvlis adgili poetis<br />

xedvam da mis Sinagan samyaroSi Seqmnilma `axalma samyarom~<br />

(kolrijis sityvebia) daikava.<br />

`warmosaxva adamianis sasrul gonebaSi RvTaebrivi Sesaqmis<br />

ganmeorebaa~ _ werda kolriji `Biographia Literaria- Si<br />

1818 wels. am wigns, romelic inglisuri romantizmis yvelaze<br />

mniSvnelovani Teoriuli naSromia, `lirikul baladebebidan~<br />

ori aTwleuli aSorebs. kolriji `Biographia<br />

literaria~-s ukve ormoc wels gadacilebuli qmnis, anu im periodSi,<br />

rodesac igi poezias gamoeTxova da <strong>literaturis</strong><br />

Teoriasa, filosofiasa da Teologias dauTmo darCenili<br />

sococxle. am naSromSi igi Teoriulad aformebs im mosazrebebs,<br />

romeliTac is da uordsuorTi iwyebdnen weras<br />

da romelic kolrijs Rirebulad miaCnia orive poetis<br />

SemoqmedebiTi krizisis Semdegac da krizisis miuxedavad.<br />

SemoqmedebiTma krizisma, romelic orive poets Seexo,<br />

kolrijs metad, uordsuorTs naklebad, 1802 wels iCina<br />

Tavi da ori Sedevraluri nawarmoebis Tema gaxda: kolrijis<br />

`sasowarkveTa~ da uordsuorTis `ukvdavebasTan miaxloeba~.<br />

orive nawarmoebi poeturi STagonebis dakargvasa<br />

da warmosaxvasTan da maSasadame poeziasTan gamoTxovebas<br />

Seexeba.<br />

yvelaferi ki ase daiwyo: 1802 wels kolriji uorduor-<br />

Tsa da mis das stumrobs inglisis CrdiloeTSi, romelsac<br />

tbebis regions uwodeben, Tavisi Tvalwarmtaci tbebis<br />

gamo. swored aq, erTmaneTTan saubriTa da bunebaSi erTad<br />

seirnobis STabeWdilebebiT Caisaxa orive nawarmoebi.<br />

uorduorTma megobars waukiTxa Tavisi oda, ufro sworad<br />

is 4 strofi, romelic sabolood misi odas `ukvdavebasTan<br />

miaxloeba~ daedo safuZvlad.


unebasTan ganmartoeba da refleqsia, Cveulebriv romantikosTa<br />

sayvareli Temaa da mas poetis sulisa da bunebis<br />

Serwyma unda mohyves, romlis drosac adamiani samyaros<br />

ganuyofel nawilad aRiqvams Tavs, xolo misi suli<br />

mTel samyaros itevs. amgvar SegrZnebas kolriji `erTian<br />

sicocxles~ uwodebs, romelic STagonebis wyaroa. uordsuorTis<br />

leqss asec hqvia; `ukvdavebasTan miaxloeba~, romlis<br />

wyaro bunebasTan ganmartoeba unda iyos, magram bunebis<br />

kari daxurula. cisartyela, nakaduli, mdelo, romelic<br />

bavSvobasa da siWabukeSi masSi mZafr grZnobebs aR-<br />

Zravda, mxolod TavisTvis arsebobs: `mxolod vxedav da<br />

veRar vgrZnob maT mSvenebas~ _ wuxs poeti.<br />

`sad gasxlta Cemi ocnebebi, xilvebi Zveli~, ai kiTxva,<br />

romelic gaisma am oTx strofSi da romelsac pasuxi uordsuorTma<br />

mxolod ramdenime wlis Semdeg gasca: anu 1802<br />

wels dawyebuli nawarmoebi mxolod 1807 wels gaibeWda da<br />

Tavdapirvel oTx strofs kidev kidev ori imdeni daemata.<br />

leqss uordsuorTma epigrafad Semdegi fraza warumZRvara:<br />

`bavSvi adamianis mamaa~, riTac xazi gausva mTeli nawarmoebis<br />

centralur mosazrebas, rom bavSvi, Tavisi gulubryvilobiTa<br />

da Seuryvneli bunebiT ufro axlos midis<br />

RvTaebrivTan da rom adamiani zrdasTan erTad iZarcveba<br />

samyaros intuitiuri aRqmisgan da kargavs bunebasTan da<br />

RvTaebrivTan kavSirs.<br />

magram sanam uordsuorTi odas daasuldebda koriji<br />

wers da aqveynebs Tavis odas, romelic misi pasuxia uorduorTis<br />

mier dasmul kiTxvaze; am or poets Soris dialogze<br />

migvaniSvebs cnobilis striqoni, romelic meordeba<br />

orive poetis nawanmoebSi:<br />

_ werda uordsuorTi<br />

iyo dro, rocanakaduli, mdelo, tyeebi<br />

meCveneboda Semosili ciur naTeliT<br />

iyo dro, roca Tumc biliki moCanda Zneli,<br />

es melodia JRerda CemSi.<br />

_ exmianeba megobars kolriji.<br />

diax, `iyo dro, roca~ STagoneba ufro advilad modioda.<br />

roca SemoqmedebiTi procesis dros poeti sakuTar<br />

Tavs samyaros ganuyrel nawilad aRiqvamda, igi bunebis ferebs,<br />

xmebsa da formebs emorCileboda. an saxvagvarad rom<br />

vTqvaT, orive poetis aRqmaSi, SemoqmedebiTi procesis<br />

43


dros poetis suli imdenad farTovdeba, rom TiTqos mTel<br />

samyaros moicavs. am dros Seqmnili nawarmoebi arsebuli<br />

samyaros axali wakiTxaa, romlis gareSe Cveni wamodgena<br />

realur samyaroze gacilebiT ufro Raribi iqneboda.<br />

kolrijs Rrmad swams, rom poeti demiurgiviT sityviT<br />

iRwvis samyaroSi da mis mier Seqmnili xati iseTivi aucileblobaa<br />

bunebisaTvis, rogorc bunebis arseboba am xatis<br />

Sesaqmnelad:<br />

44<br />

mxolod mas viRebT bunebisgan,<br />

rasac TviT vaZlevT,<br />

Cveni sicocxliT cocxlobs igi.<br />

(`sasowarkveTa~)<br />

am azrs kolrijis araerT leqsSi SevxvdebiT: `rac ufro<br />

daxvewilia Cveni SegrZneba mSvenierebisa, miT ufro mSvenieria<br />

sagani~ (`euli finikis xis yvaviloba~, 1805). Semoqmedebis<br />

dros sulieri Zala `sinaTlesaviT gadmoedineba poetisgan<br />

da mere es sinaTle bunebaSi areklili wyalobad<br />

ubrundeba ukan~ (`uiliam uordsuorTs~, 1807). kolrijis<br />

azriT adamianis goneba RvTis xatad aris Seqmnili amitom<br />

igi pasiuri Tvalyurismadevnebeli ver iqneba. adamians<br />

TviT rom ar hqondes sulSi RvTiuri naperwkali, verasdros<br />

dainaxavda da SeigrZnebda gare samyaroSi mSveniersa<br />

da RvTaebrivs: `verasdros ixilavda Tvali mzes, Tu TviT<br />

misi buneba ar iqneboda mziuri~ _ werda kolriji `literaturil<br />

biografiaSi~.<br />

`sasowarkveTaSi~ swored `xedvis unaris~ dakargvas mistiris<br />

kolriji. rac yvelaze mZafrad dadumebuli elosis<br />

qnaris mxatvrul saxeSi gamoisaxa. es instrumenti, romelic<br />

qaris meoxebiT gamoscems xmas kolrijis mTeli Semoqmedebis<br />

manZilze poetisa da qari ki _ STagonebis simbolod<br />

warmogvidgeba. am odaSi ki qari ar Cans, mxolod molodinia<br />

qariSxlis, romelic, raoden SemaZrwunebelic unda<br />

iyos mainc sasurvelia, radgan, iqneb am `SeSlilma qnarze<br />

gamkvrelma~, `am tragikul bgerebSi srulyofilma msaxiobma~,<br />

`siSlegemde misulma poetma~ (ase axasiaTebs igi<br />

qariSxals) SeZlos gamoafxizlos misi mTvlemare suli.<br />

radgan, rac ufro did qariSxals gadaitavs poetis suli,<br />

miT ufro diadi iqneba misi naRvawi.<br />

orive nawarmoebs ara marto dakargul poetur STagonebaze<br />

wuxili aerTianebs, aramed ltolva sulieri ganaxlebisaken,<br />

rac uordsuorTTan gazafxuliTa da cisartye-


liT, kolrijTan ki axali mTvaris gamoCeniT gamoixata.<br />

Tumc erTica da meorec mxolod cru imedeba aRZravs.<br />

eliotamde erTi saukuniT adre uordsuorTi ambobs, rom<br />

gazafxuls tkivili miaqvs, radgan bunebis ganaxleba iluzias<br />

qmnis, rom adamianis droc SeiZleba iyos cikluri, da<br />

rom iqneb SeiZlebodes ukan, bavSvobaSi dabruneba. (gavixsenoT<br />

eliotis cnobili striqoni _ `umowyalo Tvea aprili~,<br />

_ romliTac ixsneba misi `unayofo miwa~). kolrij-<br />

Tanac axali mTavris gamoCenas ganaxleba ar moaqvs, razec<br />

is faqtic miuTiTebas, rom nawarmoebSi axal mTvares kal-<br />

TaSi Zveli usvenia.<br />

ar SeiZleba ar SevniSnoT, rom miuxedavd Tematuri<br />

msgavsebisa, am or nawarmoebSi arsebiTi sxvaobac SeimCneva,<br />

rac upirveles yovlisa erTidaigive saxisadmi sxvadasxvagvar<br />

damokidebulebaSi iCens Tavs. mag. orive leqsSi vxvdebiT<br />

bavSvis poetur xats, romelic romanikosTa poeziis<br />

sayvreli xatia da romelsac uordsvorTi `brZens~, `brma-<br />

Ta Soris Tvalxilulsa~, da `winaswarmetyvels~ uwodebs.<br />

uordsuorTTan igi im daviwyebul samoTxes ukavSirdeba,<br />

romelic davkargeT da romelTanac bavSvi da bavSvoba<br />

yvelaze axlos iyo. kolrijTan ki aqcenti swored bavSvis<br />

dakargulobaze da im gzis moZebnis SeuZleblobaze keTdeba,<br />

romelic bavSvobaSi daabrunebda adamians.<br />

niSandoblivia, romordsuorTis leqsi dilas aRwers,<br />

kolrijisa ki _ Rames. uorduorTi SemoqmedebiTi krizisis<br />

amsaxvel nawarmoebs `ukvdavebasTan miaxloebas~ uwodebs<br />

da met yuradRebas imas uTmobs, rom odesRac maradisoba<br />

mis sulSi gamoZaxils poulobda da misi STagonebis<br />

wyaro iyo, kolriji ki Tavis leqss _ `sasowarkveTas~ uwodebs,<br />

radgan uordsorTisgan gansxvavebiT, STagonebis<br />

bednieri wamebis mogonebaze ki ar akeTebs aqcents, aramed<br />

im tkivilis asaxvas cdilobs, romelsac poeziasTan gamo-<br />

Txoveba aRZravs.<br />

ganxvavebulia, gamosavalic, romelsac isini pouloben:<br />

kolrijisaTvis samyaros mSveniereba da harmonia, romelic<br />

misTvis daxurula, sxvebisTvis arsebobs, maTTvis, visac<br />

naivuroba ar daukargavT. uordsuorTi, ki, romelic,<br />

rogorc ukve aRvniSneT, leqss ramdenime wlis Semdeg daubrunda<br />

da ganavrco, gacilebiT ufro pozitiuri ganwyobiT<br />

agrZelebs nawarmoebs: am SualedSi TiTqos is aRmoaCina,<br />

rom miuxedavad STagonebis kvdomisa, sicocxle da Se-<br />

45


moqmedebac grZeldeba, radgan Tundac imiTi arsebobaa SesaZlebeli,<br />

rac odesRac ganucdia:<br />

46<br />

Tumc veraferi daabrunebs ukan droebas,<br />

roca yvavilSi didebuli Canda samyaro,<br />

nuRar viwuxebT,<br />

Zalas mogvcems mogonebebi...<br />

(`ukvdavebasTan miaxloeba~)<br />

orive nawarmoebis finalSi, iseve, rogorc maTi xatovanebaSi<br />

vlindeba is arsebiTi gansxvaveba, romelic am ori<br />

poetis temperamentsa da sulier wyobaSi arsebobda: uordsuorTi,<br />

romelsac ufro pozitiuri, racionaluri da<br />

gawonasworebuli buneba hqonda SemoqmedebiTi krizisis<br />

Semegac, meTodurad gaagrZelebs leqsebis weras (Tumca misi<br />

saxeli literaturaSi ZiriTadad mainc im nawarmoebebs<br />

efuZneba, romelic 25-35 wlis asakSia Seqmnili). kolriji<br />

ki _ mxolod drodadro ubrundeba poezias, mxolod im<br />

SemTxvevaSi, Tu amis gardauvalobas grZnobs da samagierod<br />

Tavis sxva sayvarel saqmianobas eweva produqtiulad:<br />

wers Teoriul Sromebs romantizmis esTetikaze, maT<br />

Soris `Biographia literaria~-s, kiTxulobs leqciebs Seqspirze<br />

(isev romantizmis esTetikidan gamomdinare da im mizniT,<br />

rom romantizmis poetikis winamorbedad Seqspiri dasaxos),<br />

gamoscems gazeTs, romelic germanuli idealisturi<br />

filosofiis popularizacias isaxavs miznad, qmnis Teologiur<br />

naSromebs.<br />

sulier sferoSi, romantikosebma pirvelma mosinjes<br />

adamianis Sinagani samyaros sruliad ucnobi sferoebi,<br />

romlis gamoxatvamac, bunebrivia garkveuli siZneleebis<br />

winaSe daayena isini. adamianis cnobierebis sazRvrebis gafarToeba,<br />

uxilavis xilvisken ltolva, racionalizmis batonobis<br />

Semdeg samyaros intuitiuri wvdomis aRorZineba,<br />

axal grZnobaTa da gancdaTa gadmocemis mcdeloba axal<br />

gamomsaxvelobiT formebs moiTxovs; am sirTuleebs Tvi-<br />

Tonac kargad acnobierebdnen: kolrijisadmi miZRvnil<br />

leqsSi uordsuorTi werda, aqamde ucnobi sityvebi da ferebi<br />

damWirdebao. kolriji ki Seqspirze wakiTxul leqciebSi<br />

adarebda ra erTmaneTs Zvel mwerlobasa da axal<br />

Taobas SeniSnavda, rom Zvel mwerlebs `eleganturoba,<br />

proporciis dacva, Rirseba, didebuleba axasiaTebT. Tanamedroveebi<br />

ki _ usazRvrobas eZieben da amitom mis gamosaxatavad<br />

ganusazRvrels mimarTaven: bundovani imedi da


SiSi, vnebaTaRelva, usasrulobaSi xetiali - ai, ra axasiaTebs<br />

axal Taobas~.<br />

bunebrivia, rom gaukvalav gzaze gamarjveba da damarcxeba<br />

erTamaneTs enacvleba. amitom aris romantikosebisaTvis<br />

damaxasiaTebeli fragmentuloba, dausrulebel nawarmoebTa<br />

simravle. maT TiTqos ver moaxerxes bolomde<br />

ganexorcielebinaT Tavisi SesaZleblobebi tragikuli bedisa,<br />

naadrevi sikvdilis, piradi cxovrebis mouwyoblobis<br />

da kidev vin icis sxva ramdeni mizezis gamo.<br />

erTi saukunis Semdeg tomas elioti romantizmis mxatvruli<br />

meTodis kritikisas dawers, rom romantikosebs istorizmis<br />

SegrZneba akldaT, rac aucilebelia poetisTvis<br />

Tuki igi 30 wlis asakSi ar apirebs weris Sewyvetas. imasac<br />

ityvis, rom uSualo emocia xelovnebisTvis gamousdegaria<br />

da `impersonaluri~ emociis cnebas Semoitans. Tumc sadavoa,<br />

Tu ramdenad `impersonaluri~ SeiZleba iyos mxatvruli<br />

nawarmoebi, magram eliotis pozicia gasagebia: Tu poezia<br />

`simSvideSi gaxsenebuli emociaa~ da mxolod piradi<br />

gamocdilebiT sargeblobs, maSin emociaTa daClungebis<br />

Semdeg, rac bunebrivi da gardauvali procesia, poeturi<br />

krizisi gardauvalia.<br />

da mainc, `simSvideSi gaxsenebulma~ emociam Seqmna xanmokle,<br />

magram Sedevraluri periodi yvela romantikosis<br />

SemoqmedebaSi, xolo kolrijisa da uorduorTis poetis<br />

SemoqmedebiTi krizisis amsaxveli orive nawarmoebi Tavisi<br />

faqizi xatovanebiT, siRrmiT, pindaruli odis ostaturi<br />

gamoyenebiT, Tavad warmoadgens brwyinvale poetur qmnilebas.<br />

romantikosebis daumTavrebeli, fragmentuli nawarmoebebi<br />

ki epoqis mousvenar, axlis maZiebel, arastabilur,<br />

Camouyalibebel suls gamoxataven, romelSic Tanamedrove<br />

epoqis adamianma Tavis sulier ZiebaTa da SeWirvebaTa<br />

winamorbedi hpova.<br />

damowmebani:<br />

kolriji 1956: Coleridge S.T. Biographia Literaria. Ed with an introduction by<br />

George Watson. N.Y./L.., 1956<br />

kolriji 1996: Coleridge S.T. Selected Poetry. Ed. With an Introduction by<br />

Richard Holmes. Penguin Books, 1996.<br />

lirikuli baladebi: 1802: Preface to Lyrical Ballads. www.bartleby.com/<br />

39/36.html<br />

uordsuorTi 1994: William Wordsworth. The Collected Poems. Wordsworth<br />

Editions Ltd; 1994.<br />

47


qeTevan enuqiZe<br />

48<br />

giorgi leoniZis leqsis metri<br />

(1918 — 1925 wlebi)<br />

giorgi leoniZis leqsis metri, romelsac ganvixilavT 1918-<br />

25 wlebSi Seqmnili ocdacameti leqsis magaliTze, ar aris iseTi<br />

mravalferovani, rogoric Semdgom periodSi. Tvrameti leqsi<br />

dawerilia sqemiT 5/5, rva leqsi _ 14-marcvlediT, 5/4/5, ori _<br />

7-marcvlediT, 4/3, erTi _ 6-marcvlediT, 3/3 da oTxi leqsi 8marcvlediT;<br />

sami leqsi heterosilaburia (heterometruli).<br />

upiratesobas aniWebs 10-marcvleds, met-naklebad, 14-marcvleds<br />

(aqedan sami sonetia): `soneti rodenbaxs~, `soneti qar-<br />

Tvels husarebs~ da `soneti saqarTvelos~.<br />

`soneti rodenbaxs~ gansakuTrebiT sainteresoa metruli<br />

TvalsazrisiT, radgan meore katrenis meore taepi, `kuboSi eWdebs<br />

daitireben wvimis notebiT~, dawerilia metruli sqemiT,<br />

5/5/5. sxva arc erTi taepi ar amJRavnebs maxvilis gadaadgilebis<br />

tendencias. es taepi, Tavisi erTaderTobiT, erTgvari miniSnebaa<br />

poetis eqsperimentze, xolo is faqti, rom gamoyenebuli aqvs<br />

gamonaklisis saxiT, savaraudod, am eqsperimentze yuradRebis<br />

gamaxvilebis surviliT unda aixsnas. Tu ganvixilavT silabotonuri<br />

sistemis Sesabamisad, logaedebi mocemulia spondesa da<br />

daqtilis kombinaciiT, xolo 4-marcvledi _ meore peoniT. rogorc<br />

aRiniSna, gamonaklisi gvxvdeba meore katrenis meore<br />

taepSi _ sam xuTmarvledSi, romelTagan samive spondeTi da<br />

daqtiliTaa warmodgenili. aris kidev erTi gamonaklisi (daqtili+qore)<br />

meore tercetis pirvel taepSi, Tumca am tendenciaze<br />

mogvianebiT visaubrebT.<br />

1918 wels dawerili `soneti qarTvel husarebs~ giorgi<br />

leoniZis erT-erTi yvelaze saintereso leqsia, romelSic vlindeba<br />

`cisferyanwelTa~ ordenisaTvis metad mniSvnelovani<br />

maxasiaTebeli _ aRmosavluri da dasavluri elementebis (nawilobriv,<br />

ideologiis) Serwyma da, amasTan, giorgi leoniZis,<br />

rogorc sityvis didostatis, sruliad Camoyalibebuli saxe.<br />

sonetis forma, TavisTavad, evropulia da uaRresad popularulic<br />

am periodis qarTul literaturaSi, xolo leqsika _ aRmosavluri.<br />

sainteresoa, rom sariTmo sityvebi, taepebisa da terfebis<br />

daboloebebi swored aRmosavluri warmoSobis sityvebiT<br />

aris aris agebuli. sainteresoa saTauric _ `soneti (das.) qar-<br />

Tvel (aR.) husarebs (das.)~.


metruli TvalsazrisiT, pirveli taepi gansxvavdeba sxva<br />

taepebisagan:<br />

`Cxari. Cqafani.aqareba gulardaSari~.<br />

logaedis aseTi agebuleba (qore+daqtili)amZafrebs maxvilis<br />

funqcias.amas erTvis yru bgerebis (C x q f) rigic. wertili,<br />

romelic 2-marcvledsa da 3-marcvleds Soris Cndeba, aseve _<br />

specifikuri intonaciis gamowvevas emsaxureba. logaedebi sakmaod<br />

mravalferovania: erTi 5-marcvledi (gulardaSari); 1-marcvledi<br />

+ 4-macvledi (viT yaCaRebi, da satevrebi); 2-marcvledi<br />

+ 3-marcvledi (JRali Tvalebi, maTi vaziri, roca Tvalebi); 3marcvledi<br />

+ 2-marcvledi (avJandis JReriT, mTvlemar xalifas);<br />

ar gvxvdeba 4-marcvledis da 1-marcledis kombinacia, samagierod,<br />

fSvinvieri bgerebiT aris agebuli logaedi 1-marcvledi<br />

+ 2-marcvledi + 2-marcvledi (Tqvens Tavebs TefSiT).<br />

`26 maisi~ dawerilia metruli sqemiT 5/4/5, Tumca poeti aqac<br />

met yuradRebas uTmobs strofikas (6+4+6+2+4). sainteresoa bolo<br />

taepi:<br />

/ / / /<br />

`qarTlosis landi brwyinvalebiT gameTareSa — /<br />

armazisaken!<br />

/ /<br />

nuRar wavalT lega zamTarSi~.<br />

`gameTareSa~ da `zamTarSi~ disonansur riTmas qmnis, xolo<br />

momdevno taepis pirveli logaedi, `armazisaken~, poets mouTavsebia<br />

pirveli taepis bolos. amgvari grafikuli gamosaxulebiT<br />

poeti am sityvis gansakuTrebuli mniSvnelobis xazgasmas cdilobs,<br />

Tumca leqsis wakiTxvisas metruli sqema ar irRveva.<br />

sqema 5/5 gansakuTrebiT aqtualuria giorgi leoniZis poeziaSi.<br />

leqsSi `Tavadina~, imis miuxedavad, rom mocemulia logaedis<br />

TiTqmis yvela varianti (5-marcvledic da sami sityviT<br />

nawearmoebi terfic), sponde da daqtili ar icvleba. kargad<br />

Cans, rom poeti yuradRebas metwilad amaxvilebs riTmasa da<br />

aliteraciaze, xolo metri izometrul leqsebSi originalobas<br />

ar avlens. mag.:<br />

/ /<br />

`arRnis TovlebSi gzajvaredini~.<br />

(oforti)<br />

/ /<br />

`Seni sulia dauWedeli~.<br />

(atila)<br />

49


50<br />

/ /<br />

`brZolis wyurvili sxeuls daivlis~.<br />

(sulis areSi amayi qari) da a. S.<br />

gamonaklisi SeiZleba davinaxoT taepebSi, romlebic iwyeba<br />

SorisdebulebiT. magaliTad, usaTauri leqsSi `sisxlian<br />

quCebs mivande Tavi~:<br />

/ / /<br />

`o, Cemi quCac maSin ielvebs~,<br />

pirvel naxevartaepedSi 1-marcvledisa da ori 2-marcvledis<br />

kombinacia gvaZlevs dqtilsa da qores. SesaZloa,<br />

spondes qoreTi Canacvleba davinaxoT taepebSi, romlebSic<br />

avtori intonacias amZafrebs tires meSveobiT. leqsSi `mxare<br />

vazebSi gamoxveuli~ aseTi taepi eqvsia:<br />

/ / /<br />

ca — arwivebis klanWiT gartymuli<br />

/ / /<br />

Tafli — xeebze CamoRvenTili<br />

/ / /<br />

mxare — naTxari saZirkvelebis<br />

/ / /<br />

mxare _ sarkine falavnebisa<br />

/ / /<br />

mxare — vazebSi gamoxveuli<br />

/ / /<br />

mTebi — feradi droSebiviTa<br />

qoresa da daqtilis kombinacia ori logaediT Sedgenil<br />

10-marcvledSi sam maxvils ganaTavsebs. igive suraTia leqsSi<br />

`tfilisis sasaflao~:<br />

/ / / /<br />

Sen — dageSili dedali orbi.<br />

sayuradReboa, rom giorgi leoniZis leqsebSi arcTu xSiria<br />

logaedebi, agebuli 3-marcvliani da 2-marcvliani terfebiT.<br />

es, SesaZloa, ganpirobebuli iyos imiT, rom poeti,<br />

keTilxmovnebis mizniT, upiratesobas aniWebda daqtilur<br />

riTmas da, garkveulwilad, Segnebulad icavda spondesa da<br />

daqtilis kombinacias, xolo maTi monotonuri monacvleobiT<br />

gamokveTda evfonias; aseve, imiTac, rom poetis aSkara<br />

gataceba riTmis mravalferovnebiT moiTxovda met-naklebad<br />

myar metrul sqemas. Tumca aseTi taepebi mainc gvxvdeba


mis leqsebSi da, unda aRiniSnos, rom am calkeul SemTxvevebs<br />

SesaniSnavad iyenebs isev da isev riTmuli mravalferovnebisaTvis.<br />

mag.:<br />

`mkvdari verharnis muceli mSrali<br />

barbarosuli sisxlis Sriali”.<br />

(tfilisis sasaflao)<br />

taepebSi, romlebSic gamoyenebuli aqvs es kombinacia, kidev<br />

erTi damatebiTi maxvili Cndeba. movixmoT igive taepi:<br />

/ / / /<br />

Sen — dageSili dedali orbi,<br />

/ / /<br />

Sen — dagragnili leviaTani.<br />

aSkaraa, rom am ori taepidan pirveli gansakuTrebiT efeqturia<br />

Tavisi JReradobiT, rac, albaT, poetis surviliT<br />

aris ganpirobebuli.<br />

sasveni niSnebi, metaplazmebi, didwilad ganapirobebis<br />

metruli sqemis Secvlas. amasTan, Tu daerTvis erT _ an ormarcvlian<br />

sityvas, aucileblad iwvevs maxvilTa gadaadgilebas.<br />

Tu erTmarcvledi rigiTi sityvaa da ar imijneba winadadebis<br />

sxva wevrebisagan, mas ar Seswevs mniSvnelovani<br />

cvlilebis, terfis Secvlis, gamowveva. mag.:<br />

/ /<br />

da gatacebiT gulis nadebi.<br />

(suli ki elis metamorfozebs)<br />

/ /<br />

varT Sen rZeebSi darweulebi.<br />

(ekloga)<br />

/ /<br />

da ZvelisZveli TiTqos laura.<br />

/ /<br />

me mawvalebda Seni xabarda.<br />

(Tavadina)<br />

giorgi leoniZis poeziaSi metruli mravalferovneba gansakuTrebiT<br />

1925 wels vlindeba. poeti wers ramdenime leqss,<br />

sqemiT 5/5 (`Rame iveriisa~, `Zveli saqarTvelo~, `loWinis<br />

mwuxrSi~), aseve, 5/3 (`Zveli <strong>qarTuli</strong> warwerebi~, `iveriis<br />

Rame~, `cicari~), 4/3 (`ioseb daviTaSvilis suraTze~, `ujarmis<br />

nangrevebi~), 4/4 (`Savi zRvis piras Savi muxa~). eqvsive<br />

leqsi dawerilia intervaliani riTmiT. 8-marcvledebi (5/3)<br />

agebulia logaediT (sponde+daqtili) da daqtiliT. 10-<br />

51


marcvledTan SedarebiT, suraTi icvleba. Tuki logadebi<br />

erTmaneTs awonasworebdnen da ori an sami sityviT gadmocemul<br />

naxevartaepedSi ori an sami maxvilis gaCena ganpirobebuli<br />

iyo ara imdenad metruli, ramdenadac intonaciuri<br />

aucileblobiT, 8-marcvledSi, romlis Semadgeneli terfebi<br />

asimetriulia, gawonasworebisken swrafva TavisTavad iCens<br />

Tavs. davakvirdeT `ivris Ramis~ taepebs:<br />

52<br />

/ /<br />

mTvare Srialebs fiWviviT<br />

5 3<br />

/ /<br />

dausrulebel oxvraSi<br />

5 3<br />

/ /<br />

amodis koxta biWiviT<br />

3 5<br />

/ /<br />

ciskari axal CoxaSi<br />

3 5<br />

/ /<br />

es mTvare viRam Sekera<br />

3 5<br />

/ /<br />

vin aris misi mkeravi<br />

3 5<br />

/ /<br />

es guli viRam dasxlita<br />

3 5<br />

/ /<br />

burTiviT gauTqeravi<br />

3 5<br />

/ /<br />

Sen damirwie ioro<br />

5 3<br />

/ /<br />

maCqefe Tavze mironi<br />

3 5<br />

/ /<br />

dalagdnen leqsis jiqnebad<br />

3 5<br />

/ /<br />

eg Seni sanapironi<br />

3 5<br />

davakvirdeT taepebs.<br />

3-marcvledebi mocemulia erTi 3-marcvliani sityviT, an<br />

1-marcvliani da 2-marcvliani sityvebis kombinaciiT; logaedebi<br />

mocemulia erTi 5-marcvlediT, an 2-marcvliani da 3marcvliani<br />

sityvebis kombinaciiT (gamonaklisia “da uwmindesi<br />

taZari”). vela logaedi daboloebulia 3-marcvliani<br />

sityviT, xolo daqtili meryeobs. amasTan, sayuradReboa,<br />

rom TiTo taepze modis mxolod ori maxvili, gamonaklisis<br />

gareSe, Tumca, rogorc aRiniSna, maxvili taepebSi moZraobs<br />

imis mixedviT, Tu romel adgils ikavebs daqtili da logaedi.<br />

8-marcvledi (4/4) `Savi zRvis pirs Savi muxa~ gamarTulia<br />

mxolod meore peonebiT da absoluturad erTgvarovani<br />

ritmiTa da metriT xasiaTdeba. sqemaSi 4/3 (`ujarmis nangrevebi~)<br />

meore peonisa da daqtilis monacvleoba irRveva mxolod<br />

erTxel, taepSi<br />

/ / /<br />

sisxls — saZirkvlis weboda


es cvlileba ganapiroba, aseve, metaplazmam _ tirem. 1marcvledi<br />

TavisTavad moswyda taeps maxviliT. Tanac, Tu<br />

davakvirdebiT taeps, aliteraciis mizani _ winanunismieri<br />

bgerebis (s, Z, w) Tavmoyra am sityvebis gamosayofad _ miRweulia<br />

maxvilis meSveobiT.<br />

taepis sqemaa: piriqi + sponde + daqtili.<br />

1922 wels daweril leqsTa Soris sainteresoa `litania~,<br />

sariTmo sqemiT (abab) da `axali mTvare kaxeTSi~.<br />

`litania~ 14-marcvledia. mkafiod Cans giorgi leoniZis<br />

gataceba riTmiT (metwilad gvxvdeba asonansuri riTma).<br />

leqsis pirveli taepi sruliad gansxvavdeba sxva taepebisagan.<br />

Sedgeba erTi 2-marcvliani, ori 3-marcvliani da erTi 4marcvliani<br />

sityvebiT. etruli sqemaa 5/3/4, xolo maxvilTa<br />

ganlageba mocemulia Semdegi saxiT:<br />

/ / /<br />

Seni muceli geniiT gatenili<br />

logaedi(sponde+daqtili) + daqtili + meore peoni<br />

sxva taepebSi Warbobs logaedi spondesa da daqtilis<br />

kombinirebiT da meore peoni.<br />

“axali mTvare kaxeTSi” 7-marcvledia, sqemiT 4/3.leqsi<br />

gamoirCeva imiTac, rom erTmaneTs enacvleba 14-marcvledi<br />

(gaormagebuli 4/3) da 7-marcvledi, Tumca gansxvavdeba sxva<br />

7-marcvledebisagan. davakvirdeT metrul sqemas pirveli<br />

strofis magaliTze:<br />

/ / /<br />

mTvare xorciT gaivso<br />

(qore + qore daqtili)<br />

/ /<br />

moswyda unazes mucels<br />

(qore sponde+daqtili)<br />

/ /<br />

abreSumis sabudars<br />

(meore peoni daqtili)<br />

/ / /<br />

xsnian rumbebs marnebSi<br />

(qore + daqtili daqtili)<br />

/ /<br />

yoCi dakles myvirali<br />

(meore peoni daqtili)<br />

/ /<br />

mozveri sagaiso<br />

(daqtili meore peoni)<br />

53


ormarcvlian sityvebSi gaCnda qoreebi, xolo bolo taep-<br />

Si, 3- da 4-marcvlian sityvebSi ganTavsda daqtili da meore<br />

peoni. heterometrizmis principi aisaxa ara mxolod marcvalTa<br />

raodenobaze, aramed metrul sqemazec.<br />

amave wels aris dawerili leqsi `mTebSi~ da kidev erTxel<br />

vrwmundebiT, rom poeti ara mxolod gatacebuli iyo 7-marcvlediT<br />

(4/3), aramed heterometruli leqsisaTvis yvelaze<br />

Sesaferis sazomad miiCnevda. terfebis araproporciuli<br />

ganlageba, mokle taepebi, ritmis Tavisufali sqema leqss<br />

dinamizms matebs. pirveli taepi 4-marcvliania da or qores<br />

Seicavs. metaplazmebiT agebuli taepi mogonebis Tu fiqrSi<br />

CaZirvis aluzias qmnis. momdevno taepi 11-marcvliania, ori<br />

meore peonisa da daqtilis kombinaciiT:<br />

54<br />

/ / /<br />

bumberazTa saSineli mxedroba<br />

mesame taepSi mocemulia mesame peoni:<br />

/<br />

Tu xar mona<br />

taepi iwyeba ori 1-marcvliani sityviT, ramac maxvilis mesame<br />

xmovanze gadaadgileba ganapiroba.<br />

metris TvalsazrisiT, am periodSi daweril leqsebs Soris<br />

gamoirCeva `barbarosuli elegia~ (1923). leqsi Tvrameti<br />

taepisagan Sedgeba. irveli ori taepi 10-marcvliania (5/5):<br />

/ /<br />

Zveli mzeebis darCa valebi<br />

/ / /<br />

vigoneb imaT Srials farCians<br />

pirvel taepSi spondesa da daqtilis tradiciuli kombinaciiT<br />

Sedgenili ori logaedi gvxvdeba, xolo meore taepSi<br />

daqtilis, mesame peonisa da daqtilis (3/4/3). mesame da meoTxe<br />

taepebSi mocemulia eqvsi daqtili (oTxi mesame taepSi,<br />

ori _ meoTxeSi). eore strofi iwyeba 14-marcvlediT (5/4/5),<br />

romelsac mohyveba 8-marcvliani taepi (5/3); mesame taepis<br />

sqemaa 5/3/3:<br />

/ / /<br />

mtkvarze vinc mReris romis elegias<br />

meoTxe taepis — 3/3/5:


sisxli SevaxeTqe barbarosuli<br />

da a. S.<br />

riTma jvaredinia. aliteracia sakmaod mwiria, giorgi<br />

leoniZis sxva leqsebTan SedarebiT. aSkaraa, rom poetisaTvis<br />

uCveulo metruli aramdgradoba eqsperimentis saxes<br />

atarebs.<br />

`qarTli~ giorgi leoniZem dawera 1919 wels. ritmuli<br />

prozis es nimuSi absoluturad amJRavnebs, zogadad, ritmuli<br />

prozisaTvis damaxasiaTebel niSnebs:<br />

/ / / / /<br />

Senze var jvarcmuli da Sendami Seyvarebuli gombeSo var. CemSi<br />

/ / / / /<br />

avxorcobs Seni braziani mzis TqaraTquri da Sens alorTqil<br />

/ / /<br />

sxeulSi yviTlad CaRvrili malaria...<br />

metri daqtiluria, Tumca poeti metwilad yuradRebas<br />

amaxvilebs mravalferovan, umdidres leqsikaze; asociaciebisa<br />

da emociebis TamaSze.<br />

1918-1925 wlebSi Seqmnil leqsebSi Tu gadavxedavT,<br />

`qarTli” marTlac gamoirCeva originalobiT, xolo giorgi<br />

leoniZe, axalgazrda poeti, am epoqaSi moRvawe qarTvel<br />

poetTa Soris udavod gamoirCeva TviTmyofadobiTa da arnaxuli<br />

potencialiT.<br />

zogadad, unda aRiniSnos, rom im wlebSi, rodesac giorgi<br />

leoniZe `cisferyanwelTa~ ordenis wevri xdeba da iziarebs<br />

maT Sexedulebebs, maT inovaciebs, mainc axerxebs, SeinarCunos<br />

sakuTari xelwera, Tematika. metruli eqsperimentebi,<br />

romelTa kvalsac Cven vxedavT paolo iaSvilisa da tician<br />

tabiZis SemoqmedebaSi, mxolod nawilobriv aisaxeba mis lirikaSi.<br />

poetis leqsebSi SenarCunebulia silabizmis sayrdeni<br />

da ar ixreba silabotonurobisaken. giorgi leoniZisaTvis<br />

am etapze ufro mniSvnelovania muSaoba aliteraciasa da<br />

riTmaze, rac mis Semoqmedebas Tavidanve gamoarCevs sxva<br />

qarTveli poetebis Semoqmedebisagan.<br />

55


manana kakabaZe<br />

56<br />

giorgi leoniZe nikoloz baraTaSvilis<br />

mkvlevari<br />

rogorc cnobilia, giorgi leoniZe, ara mxolod Cinebuli<br />

poeti, aramed metad mniSvnelovani <strong>literaturis</strong> mkvlevaric<br />

gaxldaT. gansakuTrebulia misi wvlili baraTaSvilis kvlevis<br />

saqmeSi. 30-iani wlebis dasawyisidan sistematurad ibeWdeboda<br />

leoniZis gamokvlevebi nikoloz baraTaSvilze. misi<br />

pirveli werili poetze 1933 wels daibeWda `saliteraturo<br />

gazeTSi~, es iyo cnobili gamokvleva _ `nikoloz baraTaSvilis<br />

portretisaTvis~ (leoniZe 1933a), romelic SemdgomSiac<br />

araerTxel gamoqveynda.<br />

1933 weli gansakuTebiT nayofieri aRmoCnda leoniZisaTvis,<br />

rogorc mkvlevarisaTvis. am wels kidev ori werili<br />

ibeWdeba leoniZisa baraTaSvilze `saliteraturo gazeTSi~.<br />

esenia: `baraTaSvili, mocarti da tolstoi~ (leoniZe 1933b)<br />

da `nikoloz baraTaSvili moxele~ (leoniZe 1933b).<br />

1935 wels gamodis <strong>rusTavelis</strong> saxelobis <strong>literaturis</strong><br />

samecniero sakvlevi <strong>instituti</strong>s mier Sedgenili sqeltaniani<br />

krebuli _ `literaturuli memkvidreoba~, sadac ibeWdeba<br />

leoniZis ori gamokvleva poetze, esenia: 1. `ori SeniSvna<br />

baraTaSvilze~ (leoniZe 1935a: 625-629) da 2. `n. bara-<br />

TaSvilis erTi leqsis avtografi~ (leoniZe 1935b: 639-640).<br />

1938 wlis 15 oqtombers nikoloz baraTaSvili didubis<br />

panTeonidan mTawmindaze gadaasvenes. am periodSi presaSi<br />

gamoqveynda araerTi werili da gamokvleva poetze, maT Soris<br />

leoniZis zemoxsenebuli publikacia baraTaSvilis portretze,<br />

axla ukve ibeWdeba gazeT `komunistsa~ ( 245) da `sab-<br />

WoTa aWaraSi~ ( 247).<br />

1940 wels kvlav gazeT `komunistSi~ qveyndeba leoniZis<br />

ori axali gamokvleva: 1. `sad cxovrobda TbilisSi baraTaSvili~<br />

(leoniZe 1940a) da 2. `axlad aRmoCenili mogonebani<br />

dimitri yifianisa nikoloz baraTaSvilze~ (leoniZe 1940b).<br />

amave wels gamodis literaturuli muzeumis mier Sedgenili<br />

`<strong>literaturis</strong> matiane~, romlis pasuxismgebeli redaqtoria<br />

giorgi leoniZe. im xanad g. leoniZe <strong>literaturis</strong> muzeumis<br />

direqtori iyo da misi xelmZRvanelobiT iq baraTaSvilis<br />

intensiuri kvleva mimdinareobda. am gamokvlevaTa didi<br />

nawili zemoxsenebul `<strong>literaturis</strong> matianeSi~ gamoqvey-


nda. maT Soris umniSvnelovanesia giorgi leoniZis fundamenturi<br />

naSromi _ `nikoloz baraTaSvilis garSemo~ (leoni-<br />

Ze 1940g: 397-465). aq Tavmoyrilia g. leoniZis rogorc manamde<br />

gamoqveynebuli werilebi poetze, aseve sruliad axali<br />

gamokvlevebi. amave dros, moxmobilia nawyvetebi k. mamacaSvilis,<br />

z. WiWinaZis, i. meunargiasa da sxvaTa gamokvlevebidan.<br />

leoniZis am naSroms uaRresad mniSvnelovani adgili<br />

uWiravs baraTaSvilis kvlevis saqmeSi da bevri iq dasmuli<br />

sakiTxi dResac aqtualuria.<br />

leoniZis am gamokvlevaTagan gansakuTrebiT gamoirCeva<br />

werili: `baraTaSvilis portretisaTvis~ (rogorc ukve aRvniSneT,<br />

igi pirvelad 1933 wels daibeWda). es gamokvleva<br />

dResac didi interesiT sargeblobs, vinaidan baraTaSvilis<br />

portretis irgvliv kvlav mimdinareobs kvleva-Zieba da arsebobs<br />

azrTa sxvadasxvaoba.<br />

leoniZe Tavis gamokvlevaSi naTels hfens baraTaSvilis<br />

im yalbi portretis sakiTxs, romelic 1904 wlidan dawyebuli,<br />

gasuli saukunis 30-ian wlebamde sakmao popularobiT<br />

sargeblobda da araerTxel gamoqveynda kidec. leoniZis<br />

gamokvlevis Semdeg sabolood aRikveTa am yalbi portretis<br />

gavrceleba.<br />

baraTaSvilis am yalbi portretis istoria aseTia: 1904<br />

wels Jurnalma `mogzaurma~ gamosca vinme tariel momceli-<br />

Zis mier Seqmnili baraTaSvilis portreti, sadac poeti qar-<br />

Tul erovnul tansacmelSi, qulajaSia warmodgenili da aRniSnulia,<br />

rom igi poetis dis portretisa da baraTaSvilis<br />

TanamedroveTa gadmocemebis mixedviTaa Seqmnili. portreti<br />

daibeWda rusul enovan krebulSi `Баратовский томик~<br />

(baratovski... 1905: 72).<br />

leoniZe aRniSnavs, rom momceliZis am suraTs araferi<br />

aqvs saerTo arc poetis dis saxesTan da arc poetis TanamedroveTa<br />

gadmocemebTan, da saerTod, poetis realur gamosaxulebasTan,<br />

rogorc aRweren mas barbare veziriSvili, nino<br />

yifiani, Tu konstantine mamacaSvili da miuxedavad imisa,<br />

rom igi Tavis drozeve uaryofil iqna, mainc gamosca saxelgamma<br />

1929 wels da amiT erTgvari dakanoneba misca maso<br />

(leoniZe 1940b: 420).<br />

g. leoniZes, dainteresebuls baraTaSvilis portretis<br />

kvlevis sakiTxiT, mouZebnia pirovneba, Zveli moRvawe da<br />

mTargmneli, ivane avaliSvili, romelsac leoniZis TxovniT,<br />

dauweria mogoneba baraTaSvilis am yalbi, zemoxsenebuli<br />

portretis warmoSobis Sesaxeb. leoniZe Tavis werilSi imow-<br />

57


mebs avaliSvilis am mogonebas, romlis safuZvelze adgens,<br />

rom suraTze gamosaxuli pirovneba aris iv. avaliSvilis nacnobi,<br />

vinme aleqsandre daviTis Ze ciciSvili da ara nikoloz<br />

baraTaSvili. es suraTi zaqaria WiWinaZes unaxavs iason<br />

ciciSvilTan, romelsac Seuqmnia Zmis es portreti. zaqarias<br />

moswonebia suraTi, wamouRia da baraTaSvilis portretad<br />

gamoucxadebia igi.<br />

rogorc irkveva i. griSaSvilis Canawerebidan, z. WiWinaZe,<br />

im periodSi baraTaSvilis leqsTa krebulis gamocemas amzadebda<br />

da cdilobda moeZebna poetis portreti da radgan<br />

realuri ver ipova, gadauwyvetia misi Secvla pirobiTi portretiT.<br />

griSaSvilis cnobiT, zaqarias uTqvams: `ra uSavs,<br />

rom ara gvaqvs baraTaSvilis portreti? Tu ara gvaqvs, unda<br />

SevqmnaTo~ (TaqTaqiSvili 2005: 243) da aleqsandre ciciSvilis<br />

xsenebuli suraTi ase uqcevia z. WiWinaZes baraTaSvilis<br />

portretad.<br />

baraTaSvilis am yalbi portretis sakiTxs mkvlevari kidev<br />

erTxel ubrundeba 1955 wels, roca igi `literaturul<br />

gazeTSi~ aqveynebs gamokvlevas _ `daviT guramiSvilis<br />

portretisaTvis~ (leoniZe 1955).<br />

giorgi leoniZe `literaturul memkvidreobaSi~ gamoqveynebul<br />

werilSi `baraTaSvilis erTi leqsis avtografi~<br />

(leoniZe 1935b: 639-640) Seexeba baraTaSvilis leqsis _ `omi<br />

saqarTvelos Tavad-aznaur-glexTa pirispir daRestnisa da<br />

CeCnelTa, welsa 1844-sa mZRvanelobasa qveSa Ruberniis mar-<br />

Slis dimitri Tamazis Zis orbelianisa~ _ axlad aRmoCenil<br />

avtografs, romelic 1933 wels mTawmindis mweralTa muzeums<br />

SeuZenia artem gabuniasagan.<br />

leoniZis gamokvlevidan dgindeba, rom es avtografi yofila<br />

mixeil birTvilis Ze TumaniSvilis (1818-1875) sakuTreba,<br />

misi arqividan. xelnaweri daTariRebulia 1844 wlis 23<br />

seqtemebriT. baraTaSvilis yvela gamocemaSi, sadac es leqsia<br />

Sesuli, igi swored asea daTariRebuli.<br />

xelnaweris SeswavliT leoniZem daazusta erTi faqti, rasac<br />

baraTaSvilis leqsis analizisaTvis da poetis orientaciis<br />

swori gagebisaTvis arsebiTi mniSvneloba aqvs.<br />

baraTaSvilis leqsis bolo strofis meore striqoni Tavdapirvelad<br />

ikiTxeboda ase:<br />

58<br />

`mefesa Tavi SeswireT, vaglaxi eciT warmarTTa!~<br />

_ rac mere poets wauSlia da ase Seucvlia:


`imperatorsa emsxverpleT, vai dahmarTeT warmarTTo!~<br />

leoniZem Tavis werilSi CaurTo leqsis avtografis fotoc,<br />

sadac naTlad Cans avtoriseuli sworeba. mkvlevarma<br />

daasabuTa, Tu ratom unda aRdges leqsis pirvandeli varianti.<br />

igi wers: `rogorc viciT, xsenebuli leqsi baraTaSvilis<br />

sarevanSo mowodebaa, _ erekle meoris da misi sardris<br />

daviT orbelianis saxeliT _ daRestnelTa winaaRmdeg. cnobilia,<br />

rom ereklem da daviT sardarma mTeli sicocxle lekebTan<br />

brZolas Sealies da poetic swored mitom mouxmobs:<br />

`he, Zmano, nuTu ar gesmiT mefis iraklis xma maRliT?<br />

gixmobT: `qarTvelno, hei, SabaS! kurTxeva Tqvenda ze<br />

madliT!~<br />

amis Semdeg momdevno striqonSi ruseTis imperatoris<br />

xseneba da mowodeba misTvis samsxverplod, _ moulodnelobisa<br />

da gaugebrobis STabeWdilebas stovebda. amitom iyo,<br />

rom poets politikur uprincipobas swamebdnen.<br />

axla ki Cveni dednis mixedviT irkveva, rom leqsis dasasrulic<br />

Tavdeboda ara imperatoris, aramed `mefis~, e. i.<br />

irakli II-is saxelis xsenebiT da misTvis Tavis Sewirvis mowodebiT.<br />

poeti mimarTavs patriotul romantikas, _ winaparTa,<br />

mamaTa erovnul aCrdilebs da ara rusis imperatoris<br />

siluets; _ Tavdadeba erovnul saxelmwifoebriobisaTvis<br />

da ara aRiareba didmpyrobelobisa, anu Serigeba saqarTvelos<br />

samefos damoukideblobis dakargvasTan. aseT gaugebrobas<br />

gvifantavs striqonis aRdgena Tavdapirveli saxiT.<br />

cxadia, leqsi damaxinjebulia gamZvinvarebuli cenzuris<br />

iZulebiT~, _ werda leoniZe (leoniZe 1935b: 639).<br />

es leqsi pirvelad daibeWda 1890 wels baraTaSvilis<br />

TxzulebaTa meoTxe, z. WiWinaZiseul gamocemaSi, saTauriT:<br />

`laSqroba qarTvelTa kavkasze~ (baraTaSvili 1890: 50-51).<br />

aRsaniSnavia, rom 1935 wlamde gamocemul baraTaSvilis<br />

leqsTa krebulebSi, maT Soris 1890 da agreTve, 1922 wlis<br />

gamocemebSi, es leqsi dabeWdilia sadao strofis Zveli wakiTxviT,<br />

_ `imperatorsa emsxverpleT, vai dahmarTeT warmaTTa!~<br />

(baraTaSvili 1922: 50).<br />

xolo leoniZis gamokvlevis Semdeg, yvela Semdgom gamocemebSi,<br />

ikiTxeba leoniZis mier aRdgenili teqsti: `mefesa<br />

Tavi SeswireT, vaglaxi ecis warmarTTa!~ (baraTaSvili 1945a:<br />

43; baraTaSvili 1945b: 41; baraTaSvili 1954: 54).<br />

59


1935 wels `literaturul memkvidreobaSi~ gamoqveynebuli<br />

leoniZis meore gamokvleva _ `ori SeniSvna baraTaSvilze~<br />

ori werilisagan Sedgeba. pirvel werilSi _ `n. baraTaSvili<br />

da 1841 w. guriis ajanyeba~ g. leoniZe Seexeba baraTaSvilis<br />

grigol orbelianisadmi 1841 wlis 18 oqtombers miweril<br />

baraTs, sadac poeti moixseniebs guriis ajanyebas<br />

(leoniZe 1935g: 625-626).<br />

1841 wels orjer moxda guriaSi ajanyeba. pirvelad maisivnisSi,<br />

meored agvisto-seqtemberSi. leoniZe azustebs, rom<br />

swored meore, agvisto-seqtembris amboxebazea laparaki<br />

baraTaSvilis werilSi. leoniZe ikvlevs, rom ajanyebis CaqrobaSi<br />

monawileobdnen baraTaSvilis am werilSi dasaxelebuli<br />

samxedro pirebi: arRuTinski, saginaSvili, jorjaZe da<br />

poetis biZa, grigol orbeliani.<br />

meore werilSi _ `n. baraTaSvilis poeturi saxelis istoriisaTvis~<br />

leoniZe miuTiTebs, erTi mxriv, im aRiarebaze,<br />

rac poets mis Tanamedrove qarTul sazogadoebaSi hqonda.<br />

mkvlevars mohyavs levan meliqiSvilis, giorgi erisTavis da<br />

aleqsandre orbelianis cnobili gamonaTqvamebi poetze, sadac<br />

isini xotbas asxamen baraTaSvils (leoniZe 1935g: 627-628).<br />

amave dros, leoniZe moixmobs dimitri yifianis vaJis,<br />

nikoloz yifianis werils, peterburgidan mamisadmi miwerils<br />

1865 wlis 9 marts. leoniZes es werili aRmouCenia<br />

mTawmindis mweralTa muzeumis dokumentebis fondSi (897).<br />

nikoloz yifiani peterburgidan wers mamas: `merani~ sakvirveli,<br />

mSvenieri ram aris. _ neta vin iyo nikoloz baraTaSvili?<br />

Sen mgonia, icnobdi, swavla sad miiRo, samsaxurSi yofila<br />

Tu ara, uvlia sadme an ruseTSi, an iqiT, sparseTSi? ra<br />

xasiaTisa iyo, sazogadoebaSi ra iyo, sazogadoeba rogor<br />

uyurebda?~ (leoniZe 1935: 629).<br />

leoniZis mier am werilis aRmoCenam mniSvnelovnad gaamdidra<br />

dokumenturi masala baraTaSvilis Sesaxeb.<br />

* * *<br />

1940 wels `literaturul matianeSi~ gamoqveynebuli<br />

leoniZis vrceli gamokvleva `nikoloz baraTaSvilis garSemo~,<br />

iyo movlena baraTaSvilologiaSi. es iyo fundamenturi<br />

xasiaTis narkvevi poetze, sadac axali masalisa da axleburi<br />

analizis safuZvelze mravalmxriv iyo Seswavlili baraTaSvilis<br />

cxovrebasa da SemoqmedebasTan dakavSirebiT mTeli<br />

rigi sakiTxebi.<br />

60


am gamokvlevaSi (leoniZe 1940: 397-465) g. leoniZe gvTavazobs<br />

Semdeg werilebs: 1. poetis Soreuli winaprebi da revaz<br />

baraTaSvili. 2. n. baraTaSvili da al. puSkini. 3. konstantine<br />

mamacaSvilis mogonebani nikoloz baraTaSvilze. 4. dimitri<br />

yifianis mogonebani nikoloz baraTaSvilze. 5. baraTaSvilis<br />

erTi leqsis irgvliv (`ros bednier var...~). 6. erTi daviwyebuli<br />

leqsi n. baraTaSvilze (laparakia vano baraTaSvilis<br />

leqsze, romelic `ciskarSi~ daibeWda, 1963, № 7 _ m.k.).<br />

7. n. baraTaSvili _ moxele. 8. sad gardaicvala n. baraTaSvili?<br />

9. baraTaSvilis umcrosi da. 10. n. baraTaSvili da<br />

egnate ioseliani. 11. baraTaSvilis megobrebi da Tanamedrove<br />

poetebi, daviT maCabeli da aleqsandre Ciqovani. 12. mixako<br />

orbeliani. 13. mamuka orbeliani. 14. sad cxovrobda Tbilis-<br />

Si n. baraTaSvili? 15. baraTaSvilis portretisaTvis. 16. `meranis~<br />

genezisi da ilia orbelianis tyveobis ambavi. nawyveti<br />

ilia orbelianis moTxrobidan SamilTan tyveobis Sesaxeb.<br />

es ukanaskneli iyo erTi Tavi ilia orbelianis Txzulebidan<br />

`rva Tve Samilis tyveobaSi~, romelic daibeWda gazeT<br />

`kavkazSi~ 1849 wels (№1-5), xolo 1857 wels e. verderevskim<br />

Seitana igi damatebis saxiT Tavis wignSi `В плену у Шамиля~<br />

(wigni daviT WavWavaZis ojaxis tyveobaze). am miviwyebul masalas<br />

miagno g. leoniZem, Targmna igi qarTulad da dabeWda<br />

`literaturul matianeSi~. sruli saxiT ki, ilia orbelianis<br />

es Txzuleba, gamoaqveyna elizbar ubilavam, jer almanax `saunjeSi~<br />

1883 wels (№ 3), xolo Semdgom 1991 wels calke wignad,<br />

Tavisive TargmaniT, mxolod is nawili Txzulebisa, 1940<br />

wels rom Targmna da gamoaqveyna giorgi leoniZem, ucvleladaa<br />

Sesuli wignSi (orbeliani 1991).<br />

nikoloz yifianis werili mamisadmi, rogorc aRvniSneT,<br />

leoniZem gamoaqveyna 1935 wels, im dros dimitri yifianis pasuxi<br />

Svilisadmi da mogonebani nikoloz baraTaSvilze, jer<br />

kidev ar iyo cnobili. SemdgomSi, leoniZem dimitri yifianis<br />

am pasuxsac miakvlia da gamoaqveyna igi 1940 wels jer `komunistSi~<br />

(№ 46), xolo Semdeg `literaturul matianeSi~ saTauriT<br />

`dimitri yifianis mogonebani nikoloz baraTaSvilze~<br />

(leoniZe 1940: 406-415). am mogonebebSi mravali saintereso<br />

da sagulisxmo cnobaa poetis Sesaxeb, dimitri yifianisa da<br />

baraTaSvilis urTierTobebze, im literaturul wreze,<br />

dimitri yifianis ojaxSi ikribeboda. baraTaSvili am wreSi<br />

kiTxulobda, xSirad pirvelad, Tavis ukvdav qmnilebebs da<br />

megobarTagan ismenda Sefasebebs, xolo zogjer garkveul<br />

61


Cevebsa da SeniSvnebsac, romelTac, d. yifianis cnobiT,<br />

poeti araiSviaTad, iziarebda da iTvaliswinebda kidec...<br />

(Cven ar viciT, axalgazrda geniosis Semoqmedebas, es,<br />

Cveulebriv mokvdavTa `SeniSvnebi~, ramdenad waadgeboda.<br />

iqneb, mis qmnilebaTa is pirvandeli variantebi ufro sainteresoni<br />

da srulyofilni iyvnen?.. _ m.k.).<br />

d. yifianis werili rusul enazea dawerili. `matianeSi~<br />

leoniZem gamoaqveyna rogorc rusuli teqsti werilisa, agreTve<br />

<strong>qarTuli</strong> Targmanic.<br />

leoniZis gamokvlevaSi `erTi leqsis irgvliv~ ganxilulia<br />

baraTaSvilis leqsi `ros bednier var~ da am leqsis<br />

mimarTeba ucxour wyaroebTan. leqsi dawerilia sasimRerod.<br />

igi miZRvnilia ekaterine WavWavaZisadmi. samegrelos<br />

dedofalma ekaterinem iona meunargias gadasca 1881 wlis<br />

aprilSi baraTaSvilis xuTi ucnobi leqsi, maT Soris `ros<br />

bednier var~. meunargiam es leqsebi gamoaqveyna 1882 wels<br />

`iveriaSi~ (№ 4-5).<br />

g. leoniZis gamokvleviT dgindeba, rom am leqss safuZvlad<br />

udevs Zveli kvartetis `kluC~-is ZiriTadi melodiis<br />

erT-erTi versia, romelic popularuli iyo da imRereboda<br />

rusul aristokratul wreebSi mecxramete saukuneSi, xolo<br />

misi musika Seuqmnia mocarts.<br />

leoniZe `kluC~-is rusul teqsts adarebs baraTaSvilis<br />

leqss. igi wers: `baraTaSvilis leqsis da `kluC~-is versiis<br />

msgavseba zedmiwevnilia motiviT, wyobiT (rasakvirvelia<br />

Sinaarsis gansxvavebiT) da TviT refreniT.<br />

62<br />

qarTulad: `ros bednier var SenTan yofniTa~.<br />

rusulad: `Как счастлив а, коль с тобою бываю~.<br />

qarTulad: `ar daijereb, ar daijereb, ar daijereb, Tu viT<br />

satrfo xar~.<br />

rusulad: `Ты не поверишь, ты не поверишь~.<br />

am rusuli simReris warmoSobis Sesaxeb statia gamoqveynebulia<br />

1933 wels krebulSi `Звенья~ (1933, № 2, 622). rogorc<br />

irkveva, igi lev tolstois sayvareli simRera yofila. `axla<br />

gamoirkva, rom es is simReraa, romelsac nataSa rostova<br />

mReris~ `Война и Мир~-Si (ix. `Звенья~, 1933, стр. 618-628), wers<br />

g.leoniZe (leoniZe 1940: 418).


evri axali dokumenturi maslaa TavebSi: 7. baraTaSvili<br />

_ moxele; 8. sad gardaicvala n. baraTaSvili? 4. sad cxovrobda<br />

n. baraTaSvili?<br />

leoniZes skrupulozurad gamoukvlevia poetis samsaxureobriv<br />

moRvaweobasTan dakavSirebuli dokumentacia da<br />

dauzustebia mravali detali, baraTaSvilis cxovrebis bolo<br />

Tveebis saqmianobas rom warmogviCens.<br />

mkvlevari azustebs, rom baraTaSvili naxeWevanis mazris<br />

ufrosis TanaSemwed oTxi Tve yofila (1844 w. noembridan<br />

1845 wlis 12 martamde). igi wers: `am dReebSi Cven vnaxeT damadasturebeli<br />

cnoba, rom baraTaSvili vidre ganjas wavidoda,<br />

marTlac Telavis mazris ufrosis TanaSemwed yofila<br />

daniSnuli, mxolod dauniSnavT tfilisSi da kaxeTs jer arc<br />

ki iyo wasuli, rom ganjaSi wauyvaniaT... cnobidan irkveva,<br />

rom poets Tavisi adgili gaucvlia ramaz andronikaSvilisaTvis,<br />

romelic manamdis ganjis ufrosis TanaSemwis amsruleblad<br />

yofila~ (leoniZe 1940: 422). es cnoba leoniZes amouRia<br />

`zakavkazski vestnikidan~. leoniZis mier mopovebul am<br />

cnobas eyrdnoba baraTaSvilis biografiis Semdegdroindeli<br />

kvlevebi.<br />

mraval xandazmul pirTa gamokiTxvis safuZvelze, giorgi<br />

leoniZem daazusta, Tu sad cxovrobda TbilisSi nikoloz<br />

baraTaSvili.<br />

anCisxatis siaxloves, CaxruxaZis quCaze №17-Si gaatara<br />

poetma Tavisi cxovrebis bolo oTxi weli. leoniZes mohyavs<br />

im ubnis mcxovrebTa Canawerebi, romlebmac gadmocemiT<br />

icodnen, Tu romel saxlSi cxovrobda poeti da vis ekuTvnoda<br />

sxvadasxva dros es saxli (leoniZe 1940: 434-439).<br />

dRes es saxli aRar arsebobs, xolo baraTaSvilis muzeumi<br />

ganTavsebulia imave quCaze, maxloblad im saxlisa, romelic<br />

1940 wels, rodesac leoniZe skrupulozurad ikvlevda am<br />

sakiTxs, jer kidev arsebobda...<br />

g. leoniZe ikvlevs sakiTxs, TviT ganjaSi gardaicvala<br />

baraTaSvili, Tu sofel muruTSi _ `saagarako adgili ganjis<br />

maxloblad~ _ da gamoTqvams mosazrebas, _ savaraudoa,<br />

rom swored mureTSi gardaicvala poetio.<br />

leoniZe eyrdnoba baron nikolais dRiurs, sadac baroni<br />

aRniSnavs, rom 5 oqtombers igi iyo ganjaSi da inaxula is<br />

bina, sadac poeti cxovrobda. magram ar axsenebs, rom iq daxvda<br />

avadmyofi poeti. leoniZe fiqrobs, rom Tuki baraTaSvili<br />

im dros Tavis binaSi iyo, nikolai amas aucileblad aRniSnavdao<br />

(leoniZe 1940: 424). mkvlevari Tanac yuradRebas<br />

63


miapyrobs im faqts, rom baraTaSvilis ori ukanaskneli werili<br />

_ erTi maiko orbelianisadmi, xolo meore _ levan<br />

saginaSvilisadmi, daTariRebulni arian: pirveli _ 10 agvistoTi,<br />

xolo meore _ 23 agvistoTi da orive muruTidanaa<br />

gamogzavnili.<br />

1940 wels `literaturul matianeSi~ gamoqveynebuli<br />

giorgi leoniZis fundamenturi gamokvleva `baraTaSvilis<br />

garSemo~ Seicavs uamrav axal dokumentur masalas. mravali<br />

sakiTxi pirveladaa dayenebuli gamokvlevaSi, axali kuTxi-<br />

Taa warmoCenili da gaanalizebuli baraTaSvilis cxovrebis<br />

mTeli rigi detalebi da misi Semoqmedebis naklebad Seswavlili<br />

mxareebi.<br />

leoniZis es gamokvleva saetapo mniSvnelobis naSromia<br />

baraTaSvilologiaSi da mas gverds ver auvlis baraTaSvilis<br />

verc erTi mkvlevari.<br />

* * *<br />

1945 wels gamodis nikoloz baraTaSvilis ori saiubileo<br />

krebuli, erTis redaqtoria korneli kekeliZe, romelsac<br />

Tan axlavs p. ingoroyvas vrceli gamokvleva poetis cxovrebisa<br />

da Semoqmedebis Sesaxeb, xolo meore saiubileo gamocemis<br />

redaqtoria giorgi leoniZe. am saiubileo gamocemas win<br />

uZRvis g. leoniZis narkvevi `nikoloz baraTaSvili~ (cxovreba<br />

da Semoqmedeba), xolo boloSi darTuli aqvs leoniZis<br />

mier Sedgenili baraTaSvilis leqsebisa da werilebis komentarebi.<br />

leoniZis es komentarebi baraTaSvilis TxzulebaTa<br />

Semdgom yvela gamocemaSi meordeba ramdenadme Sevsebuli<br />

saxiT. verc erTi mkvlevari gverds ver auvlis am komentarebs,<br />

igi baraTaSvilologiaSi leoniZis mier Setanili didi<br />

da gansakuTrebuli wvlilia.<br />

saiubileo krebulSi Sesuli giorgi leoniZis narkvevi<br />

`nikoloz baraTaSvili~, sul 27 gverdia, magram mkvlevari aq<br />

ramdenime metad sagulisxmo, originalur dakvirvebas gvTavazobs,<br />

romlebic misi mignebaa.<br />

ase magaliTad, ocdaTormeti wlis SeTqmulebis zegavleniT<br />

xsnis igi poetis ymawvilobisdroindeli leqsebis `bulbuli<br />

vardzed~ da `SemoRameba mTawmidazed~ pirveli variantebis<br />

zogad ganwyobilebas. igi wers:<br />

`n. baraTaSvilis pirveli leqsis (`bulbuli vardzed~)<br />

pirveli variantis bolo ori striqoni ase ikiTxeboda:<br />

64


`maqvnda mcire wadili, ver mivxvdi ki Znelobas,<br />

esT gawbildes, vinc iwyebs Tvisgan SeuZleblobas~.<br />

am leqsSi, romelic dawerilia 1833 wels, eWvi araa, laparaki<br />

unda iyos imaT `gawbilebaze, vinc TavisTvis `SeuZlebel~<br />

saqmes mohkidebs xels. SeTqmulebis ideiT gatacebuli<br />

poeti gulmtkivneulad gamosTqvams ukmayofilebas imis<br />

gamo, rom axalgazrda SeTqmulebma xeli mosWides maTTvis<br />

mZime, SeuZlebel saqmes da bolomdis ver miiyvanes.<br />

sayuradRebo masalas iZleva leqsis `SemoRameba mTawmidazed~<br />

pirveli variantis analizic. es leqsic, romelic dawerilia<br />

1833 wels, axali STabeWdilebis qveS, unda gamoxatavdes<br />

`guldaxurulTa~ ganwyobilebas, magram 1835 wels,<br />

roca damarcxebis tkivili ramdenimed miyuCda, optimisturad<br />

ganwyobili poeti axals variantSi ase abolovebs leqss:<br />

`mwuxri gulisa _ sevda gulisa _ nugeSsa amas Sengan<br />

miiRebs,<br />

rom gaTendeba dila mziani da yovels bindsa is<br />

gananaTlebs~.<br />

aseTi ganwyobileba ki daibada poetSi, roca qarTvelma<br />

axalgazrdobam SeTqmulebis katastrofis Semdeg axali gzebi<br />

da pozicia gamonaxa~ (leoniZe 1945: XIV).<br />

leqsis `SemoRameba mTawmidazed~ 1833 wlis variantSi daboloeba<br />

aseTi iyo: `rom utyuvni Cemni aRmooxvrani Semomaxveven<br />

fiqrianobas, / maSin mziralni Senzeda Tvalni iTxoven<br />

Sengan misTvis misnobas~. am striqonTa Cveneuli analizi<br />

gadmocemulia gamokvlevaSi: `SemoRameba mTawmidazed _<br />

qristianuli motivebi~, romelic daibeWda 2005-2006 wlebSi<br />

gazeT `kalmasobaSi~ (kakabaZe 2005-2006).<br />

* * *<br />

g. leoniZe baraTaSvilis pirovnebas ase axasiaTebs:<br />

`TviT poeti _ dendi, lamazi Wabuki, romelsac hqonda<br />

agreTve reputacia `varSavis frantis~ (leoniZe 1945: XXV).<br />

`poeti martooden sakuTari literaturuli saqmianobiT<br />

ar yofila gatacebuli, mas axasiaTebda sazogado moRvaweobis<br />

wyurvili. qarTul sinamdvileSi mas SeeZlo didi sazogado<br />

moRvawis rolis Sesruleba~ (leoniZe 1945: XXVI).<br />

baraTaSvilis poeziis Sesaxeb leoniZe wers:<br />

65


`arc erTi qarTveli poeti, <strong>rusTavelis</strong> Semdeg ar amaRlebula<br />

baraTaSvilis lirikamde...<br />

igi erTaderTi filosofosi poetia Tavisi droisa, zogadkacobriuli<br />

ideebis momRerali...<br />

baraTaSvili pirveli poetia mecxramete saukuneSi, romlis<br />

leqsmac dahkra guls da qarTvel mkiTxvels agrZnobina<br />

unazesi, spetaki grZnobebi didi siyvarulis, samSoblos<br />

trfialebis da pirovnebis Tavisuflebisa. am mxriv igi miuRweveli<br />

poetia~ (leoniZe 1945: XXXI).<br />

giorgi leoniZe am narkvevSi `bedi qarTlisas~ did, patriotul<br />

nawarmoebad miiCnevs. arasodes laparakobs poetis<br />

`optimizmze~, an rusuli orientaciis momxreobaze, anda<br />

erekle mefis nabijis gamarTlebaze. msgavsi analizi im<br />

droisaTvis, 40-iani wlebis Sua xanebisaTvis, Tamami da gabeduli<br />

nabiji iyo mkvlevris mxridan.<br />

66<br />

damowmebani:<br />

baraTaSvili 1890: Tavadis baraTaSvilis leqsebi. meoTxe Sevsebuli<br />

gamocema (z.WiWinaZis gamocema). Tb.: m. d. rotinovis stamba, 1890.<br />

baraTaSvili 1922: baraTaSvili n. leqsebi, bedi qarTlisa, werilebi<br />

(sam. fircxalavas redaqciiT). tf.: saxelmwifo stamba, 1922.<br />

baraTaSvili 1945a: baraTaSvili n. Txzulebani (saiubileo gamocema)<br />

(red. k. kekeliZe, wigns erTvis: p. ingoroyva _ n. baraTaSvili (narkvevi).<br />

Tb.: saxelgami, 1945.<br />

baraTaSvili 1945b: baraTaSvili n. Txzulebani (saiubileo gamocema,<br />

1845-1945) (red. g. leoniZe. wigns erTvis: nikoloz baraTaSvili (mokle<br />

biografia), g. leoniZis, gv. V-XXXII, komentarebi, Sedgenili g. leoniZis<br />

mier. gv. 95-112). Tb.: saxelgami, 1945.<br />

baraTaSvili 1954: baraTaSvili n. Txzulebani. Tb.: `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1954.<br />

baraTaSvili 2005: baraTaSvili n. TxzulebaTa sruli krebuli (l.<br />

TaqTaqiSvilis saerTo redaqciiT). Tb.: `peg~, 2005.<br />

baratovski 1905: Баратовский томик. № 1. "Кавказоведение", Тифлис: 1905.<br />

TaqTaqiSvili 2005:TaqTaqiSvili l. nikoloz baraTaSvilis portreti.<br />

_ nikoloz baraTaSvili. TxzulebaTa sruli krebuli. Tb.: `peg~, 2005.<br />

kakabaZe 2005-2006: kakabaZe m. `SemoRameba mTawmidazed _ qristianuli<br />

motivebi~. gaz. `kalmasoba~, № 7, 2005; № 1, 2006.<br />

leoniZe 1933a: leoniZe g. n. baraTaSvilis portretisaTvis. gaz.<br />

`saliteraturo gazeTi~, № 7, 1933.<br />

leoniZe 1933b: leoniZe g. baraTaSvili, mocarti da tolstoi. gaz.<br />

`saliteraturo gazeTi~, № 8, 1933.<br />

leoniZe 1933g: leoniZe g. nikoloz baraTaSvili moxele. gaz.<br />

`saliteraturo gazeTi~, № 12, 1933.


leoniZe 1935a: leoniZe g. ori SeniSvna baraTaSvilze. _<br />

literaturuli memkvidreoba, wigni I. Tb.: saxelmwifo universitetis<br />

gamomcemloba, 1935.<br />

leoniZe 1935b: leoniZe g. n. baraTaSvilis erTi leqsis avtografi. _<br />

literaturuli memkvidreoba, wigni I. Tb.: saxelmwifo universitetis<br />

gamomcemloba, 1935.<br />

leoniZe 1940a: leoniZe g. sad cxovrobda TbilisSi n. baraTaSvili?<br />

gaz. `komunisti~, № 225, 1940.<br />

leoniZe 1940,a: leoniZe g. axlad aRmoCenili mogonebani dimitri<br />

yifianisa nikoloz baraTaSvilze. gaz. `komunisti~, № 246, 1940.<br />

leoniZe 1940b: leoniZe g. nikoloz baraTaSvilis garSemo. _<br />

literaturuli matiane, wigni 1-2. Tb.: `teqnika da Sroma~, 1940.<br />

leoniZe 1945: leoniZe g. nikoloz baraTaSvili (mokle biografia). _<br />

baraTaSvili n. Txzulebani (saiubileo gamocema 1845-1945) (red. g.<br />

leoniZe). Tb.: saxelgami, 1945.<br />

leoniZe 1955: leoniZe g. daviT guramiSvilis portretisaTvis. gaz.<br />

`literaturuli gazeTi~, № 28, 1955.<br />

orbeliani 1991: orbeliani i. rva Tve Samilis tyveobaSi. Tb.: `saqar-<br />

Tvelos ilia WavWavaZis saxelobis wignis moyvarulTa sazogadoeba~,<br />

1991.<br />

67


emzar kvitaiSvili<br />

68<br />

leqsad gardaqmnili siWabuke<br />

es winaTqma sagangebod daiwera da<br />

unda darTvoda Cems mier Sedgenil<br />

giorgi leoniZis `100 leqss~, magram,<br />

Cemgan damoukidebeli mizezebis<br />

gamo, ase ar moxda.<br />

e. k.<br />

uTuod simbolur mniSvnelobas iZens is ambavi, rom vaJafSavelam<br />

Tavisi naadrevad gardacvlili megobris obol<br />

vaJs, cameti wlis giorgi leoniZes, oqrosfer qoCorze Seaxo<br />

guTans SeWidebuli daSaSruli xeli da leqsic uZRvna. SegviZlia<br />

warmovidginoT `calTvala devis~, `aluda qeTelaurisa~<br />

da `gvelis-mWamelis~ damweris winaSe rogor idga ji-<br />

Siani, SeRerebuli ymawvili, romelsac ukve lomis bokveris<br />

gamoxedva hqonda.<br />

am patara leqsSi Tavidan wuxilia gamoxatuli, radgan adre,<br />

misi siWabukis Jams, samSoblos mZime gasaWiri adga da poeti<br />

ver xedavda `qveynis damxmare Zalebs~, axla ki gamoCndnen<br />

axalgazrdebi, romelTa xilva guldakodil vaJas<br />

imeds unergavs; samwerlo asparezze gamosasvlelad Semzadebuli<br />

giorgi leoniZe, imxanad, etyoba, iseT fxianobas<br />

iCenda, genialur winapars aTqmevina:<br />

dRes, vxedav, gahmravldebian,<br />

mSobel qveyanas Svilebi,<br />

mters ar miscemen saTelad<br />

Tavis samSoblos gmirebi,<br />

mirCeba wyluli gulisa<br />

vyuCdebi anatirebi...<br />

sami wlis Semdeg vaJa gardaicvala da es sityvebi wminda<br />

anderZad gahyva giorgi leoniZis mTel cxovrebas. amitom<br />

iyo _ mowifuli, ocdaaTi wlisa, Tavis erT-erT saukeTeso<br />

leqsSi siamayiTa da madlierebiT igonebda:<br />

rogorc damloca vaJa-fSavelam,<br />

damskdari xeli Tavze damado...<br />

mecxramete saukunis miwurulsa da meocis gariJraJze<br />

<strong>qarTuli</strong> leqsi ukiduresad dacemuli, gamofituli iyo da


Tvisebrivi gadaxaliseba, feriscvaleba esaWiroeboda. es<br />

aucilebeli, safuZvliani reforma, ZiriTadad, galaktion<br />

tabiZem da `cisferi yanwebis~ ordenma ganaxorcieles.<br />

aqve imis Tqmac SeiZleba _ sabolood, meoce saukunis<br />

qarTul lirikaSi ori umTavresi figura, temperamentiT,<br />

samyaros xedviT, Sinagani wyobiT erTmaneTisagan mkveTrad<br />

gansxvavebuli, magram erTmaneTze mxrebmidgmuli ori kolosi<br />

_ galaktion tabiZe da giorgi leoniZe gamoikveTa da<br />

Cveni poeziis momavalic, metwilad, maT gansazRvres. es amJamad<br />

araviTar davas ar unda iwvevdes.<br />

galaktion tabiZis msgavsad, giorgi leoniZe, qarTvel<br />

simbolistTa jgufis, `cisferi yanwebis~ erT-erTi mesveur-<br />

Tagani, imTaviTve dasavleTis kulturul Rirebulebebsa da<br />

orientacias aniWebda upiratesobas, magram arc mSobliuri<br />

fesvebi aviwydeboda, ramac mis adrindel, erTgvarad saprogramo<br />

leqsSic (`avtoportreti~) iCina Tavi:<br />

poeziaSi, rogorc rumbSi Cayudebuli,<br />

yvela wvenebSi, yvela SxamSi suli Cavawe.<br />

artÁur rembosTan borot tyupad Caxutebuli _<br />

madgamen gvirgvins Teimuraz da WavWavaZe.<br />

rembo aq STabeWdilebis mosaxdenad ar gaxlavT naxsenebi<br />

_ janyiani bunebis axalgazrda giorgi leoniZe `dawyevlil<br />

poetTan~, `mTvrali xomaldis~ avtorTan sulier naTesaobas<br />

grZnobda; sagangebo dakvirveba zog saerTo niSans ueWvelad<br />

gamoavlenda, magram mcire winaTqma saamisod ar gamodgeba.<br />

araerTxel Tqmula _ giorgi leoniZis SemoqmedebaSi simbolizms<br />

maincdamainc Rrma kvali ar dautovebia, Tumca isic<br />

cxadia, rom ociani wlebis cdebma formismier ZiebebSi<br />

TvalsaCino samsaxuri gauwia.<br />

giorgi leoniZis Taoba moeswro didi winaprebis (ilia,<br />

akaki, vaJa..._ sanukvari ocnebis asrulebas, saqarTvelos<br />

damoukideblobas, magram es bedniereba imdenad xanmokle<br />

gamodga, gaxareba ver moaswres. poetis Wabukobisdroindel<br />

(1918) leqsSi `26 maisi~ ukve ismoda gangaSis xma, gafrTxileba,<br />

rom naloliavebi damoukidebloba ar dagvekarga, Zvel-<br />

Taganve danergili TviTmyofoba SegvenarCunebina, xelaxla<br />

ar aRmovCeniliyaviT dampyrobelTa klanWebSi (`armazisaken!<br />

nuRar wavalT lega zamTarSi!~).<br />

amao gamodga es gafrTxileba. qveynis gadasarCenad xelisuflebam<br />

TiTqmis araferi iRona. samiode wlis Semdeg erTerT<br />

uZlieres sonetSi `saqarTvelo~ (`Sen firosmanis Svid-<br />

69


Rarian marnebSi gxedav~) poeti mwvave sinanuliT axsenebs Tavis<br />

`daCeqmil suls~, xolo finalur striqonebSi arcTu farulad<br />

daqaragmebulia SemoWra wiTeli ruseTidan moseuli<br />

moZaladeebisa, romelTac TeTr cxenze amxedrebuli qar-<br />

Tveli moRalate winamZRolobda:<br />

70<br />

modis Samqori. soRanluRi. droSebis mtveri.<br />

zurniT falangebs mouZRveba kondotieri<br />

da Seni sisxli, gaWedili, SiSiT zanzarebs.<br />

giorgi leoniZem sakmaod adre da Tanac mkafiod gamoavlina<br />

sakuTari xelwera, ganumeorebeli xma, poeturi xelovnebis<br />

sayuradRebo Taviseburebani. visac mis sicocxleSi<br />

gamocemuli rCeulebi gadauTvalierebia, SeamCnevda, rom<br />

TavSia moqceuli strofikiT, intonaciuradac danarCenebisagan<br />

gansxvavebuli, Tamami poeturi saxeebiT aRbeWdili<br />

leqsi `axali mTvare kaxeTSi~.<br />

Ramis mnaTobis momajadoebel Suqze moCans Ronieri sofeli.<br />

igrZnoba guluxvi Semodgomis simsuye. warmarTuli<br />

vnebiT aRtkinebuli gogo-biWebi lxins miscemian. poetis<br />

ganTqmuli `yivCaRuri lirikis~ Canasaxic aqve ilandeba, moqnilnakvTebiani,<br />

acekvebuli ymawvili qalis velur moZraobaSi:<br />

mTvare xorciT gaivso...<br />

moswyda unazes mucels,<br />

abreSumis sabudars,<br />

mTvare xorciT gaivso...<br />

xdian qvevrebs marnebSi,<br />

yoCi dakles myvirali,<br />

mozveri sagaiso,<br />

ubnebSi gadadian<br />

cecxlebi yiramala,<br />

mReris vaJTa krebuli,<br />

yivCaRurad TamaSobs<br />

gogo Camkvrivebuli.<br />

giorgi leoniZes rac RvTisgan hqonda momadlebuli (arwivuli<br />

mzera, daqanebuli zvavis Zala, rac mTavaria, sityvis<br />

surnelisa da ferovnebis Seudarebeli SegrZneba...). is araviTari<br />

garjiTa da ostatobiT ar miiRweva, Tandayolilia.<br />

zemoT moxmobili striqonebis avtors Rrmad swamda _ si-<br />

Wabuke da leqsi erTimaneTisagan ganuyofelia da SemTxveviTi<br />

arc is aris, rom misi Sedevrebis didi umravlesoba<br />

axalgazrdobis wlebs ganekuTvneba. amis naTelsayofad sa-


Taurebis CamoTvlac ikmarebs. vis ar axsovs: `cicari~, `Rame<br />

iveriisa~, `ujarmis nangrevebi~, `ioseb daviTaSvilis suraTze~,<br />

`Zveli <strong>qarTuli</strong> warwerebi~, `ivris Rame~, `simRera pirveli<br />

Tovlisa~, `mecamete saukune~, `Savlego~, `Tuki vcocxlobT,<br />

simRerebis imediT~, `mTawmindidan qars mohqonda~,<br />

`ninowmindis Rame~, `metiveebi~, `myviraloba~, `yivCaRuri Rame~,<br />

`yivCaRis paemani~, `wava leqsi da waiRebs~, `gomboridan~,<br />

`Tbilisis poetebi~, `ivris pirad~, `saaTnava~, `maS, ra vuyoT,<br />

poetebo!~, `siWabuke da leqsi erTia~, `ole~, `Tbilisis gan-<br />

Tiadi~, `tyupi iagundebi~...<br />

raxan TvalnaTliv xedavda _ `axalgazrdoba, daudgromloba,<br />

zavTi, yiJina~.... xelidan usxlteboda, isRa iRona, rom<br />

usasrulobisaken mimqrolavi siWabukis boboqari wlebi leqsebad<br />

gardasaxa.<br />

STabeWdileba gveqmneba _ giorgi leoniZe leqsis werad<br />

maSin jdeboda, roca dagubebuli saTqmeli yelSi ebjineboda,<br />

raTa qaRaldze gadmoRvriliyo. swored sxeulSi dauteveli<br />

gaveSebuli Zala iyo am zariani SeZaxilis mizezi:<br />

Sen gelodeba dasastambavad<br />

aTi aTasi CanCqris bRavili;<br />

siWabuke da leqsi erTia _<br />

erT CuqurTmaSi gamoyvanili.<br />

niSandoblivia, rom `yivCaRis paemanis~ darad, aqac calfa<br />

riTmas dasjeoda; jvaredin striqonTa mdinarebas silaRes<br />

daukargavda, sunTqvas Seborkavda, mas ki imxanad myviralobis<br />

Jami edga, sworferTan pirispir Sesayrelad rqaSemarTuli<br />

xarirmis gamTangavi Jini sZravda, Tavs veRar iokebda.<br />

`qarTul miwaSi yelamde Caflul poets~ Rrmad hqonda<br />

gadgmuli fesvebi mSobel niadagSi, magram misTvis cisken<br />

ltolvac aseTive bunebrivi iyo. amitomac nebaze hyavda miSvebuli<br />

jiqur, stiqiurad movardnili striqonebi:<br />

leqso, sad ivli, sadamde?<br />

me aRar SegekiTxebi...<br />

ar davardeba miwaze<br />

aJRerebuli sityvebi.<br />

amis mTqmels siyrmidan, patara biWobidanve hqonda SeTvisebul-Sesisxlxorcebuli<br />

xalxis metyveleba, xalxuri poeziis<br />

madli da visac es eeWveba, imas poeziisa sruliad araferi<br />

gaegeba.<br />

71


giorgi leoniZis rCeul leqsebs, misive striqonebi rom<br />

moviSvelioT, `Camoqafuli CanCqeris JrJola~ dahyveba, uCveulo<br />

Zalisa da warudinebeli mSvenierebis gamo, TviTeuli<br />

maTgani bevrjer yofila literatorTa aRfrTovanebis sagani<br />

(`oles~ Znelad Tu moeZebneba badali) da vfiqrobT, maTze<br />

sagangebo msjeloba saWiro aRaraa; visTvisac Zvirfasi da<br />

axlobelia <strong>qarTuli</strong> poezia, TiTqmis yvelam zepirad icis es<br />

leqsebi.<br />

poeziis WeSmariti damfaseblis winaSe mTeli ZaliT feTqavs,<br />

gvajadoebs.<br />

Tavdadebulad gamrje, mSromeli, amave dros, gaSlili<br />

lxinis, unapiro aRtacebis kaci iyo, Tumca kargad icoda _<br />

xanSi Sesul adamians sicocxlis xalisi ekargeba da yvelaze<br />

metad swored es Trgunavda (`guls survilebi gaeclebian~),<br />

isic gasigrZeganebuli hqonda _ dros mxolod namdvili<br />

Semoqmedis danatovari uZlebs, gulgrili maradisobis pirispir<br />

poetad dabadebulis srulyofili qmnilebebi rCeba.<br />

`...ukvdavebis dRes mxolod leqsebi daeswrebian~. aki Tavad<br />

uTqvams Tavisi sicocxlis bolo gazafxulze, patarZeulSi<br />

Casuls, win Cemi leqsebi mimiZRvebiano.<br />

Warmagma, ormocdaaT wels gadaSorebulma, amoTqva dabal<br />

Sairze gawyobili, niavqariviT laRi simRera `gazafxuli~,<br />

romelic TiTqos misi asi leqsis damwyalobebas, gzis<br />

dalocvas hgavs. poeti mkerdgaReRili egebeba weliwadis<br />

ulamazes dros, raTa xeli CasWidos, ganuSoreblad masTan<br />

darCes. sxvanairi siTbo da sikeTe axlavs gazafxulTan am<br />

gulmxurvale Sexmianebas:<br />

72<br />

romel meranze mofrindi,<br />

romel mqrolavi raSiTa?<br />

`lileos~ quxilTa xmebSi,<br />

niaRvarebis taSiTa.<br />

vina sTqva, sinaziT moxval,<br />

enZelebiT da iiTa?<br />

sadac mwvane frTas daiqnev,<br />

vaJkacur Zgeras miitan!<br />

salami,<br />

asjer salami!<br />

Sen, gazafxulis dgrialo!<br />

yinuls dalewav,<br />

xmatkbilad<br />

wyarom rom daiwkrialos...


me guls davlewav,<br />

nakvesar<br />

leqsma rom daiZgrialos!<br />

Soridan gexarxarebi,<br />

modi, sul erTad viaroT...<br />

es maradiuli zeimia, ar gaxlavT Cveulebrivi, wuTieri<br />

aRtaceba, maSinve rom gadagivlis. `salami, asjer salami!~ _<br />

yvelas vinc giorgi leoniZis am lamaz wigns _ `as leqss~ _<br />

xelSi aiRebs, gadaSlis da waikiTxavs. gvjera, igi umal darwmundeba<br />

_ nuSis yvavilebiT dafifqul striqonebs Zala da<br />

elvareba arasodes moakldeba.<br />

73


elene koSoriZe<br />

74<br />

giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong><br />

giorgi leoniZes `muxladi,~ `bedauri~ sityva uyvarda.<br />

`araviTari `mcire~ ar unda yofiliyo misi wilkerZi~<br />

(inaniSvili 1984: 148). misi didebuli <strong>qarTuli</strong> TiTqos erTgvarad<br />

exameboda mis warmosadegobas. `igi iyo didi da Zlieri,<br />

Zlieri mxar-mklaviT, Zlieri sunTqviT~ (iqve), Zlieri<br />

gancdiT da gamorCeuli `xmaZalianobiT~ (kvaWantiraZe 1984:<br />

3). igi `sisavsiT~, `Warbi ferebiT~ xatavda sagnebsa da movlenebs~<br />

(margvelaSvili 1970: 86).<br />

ase afasebdnen mas Tanamedroveni.<br />

TviTonac ase fiqrobda:<br />

`dRes xeobaSi Cemi leqsi hqris,<br />

miwiT Sesvrili taxis Ronisa,<br />

asamaRlebels axla me vityvi,<br />

saTqmels miminos mokiviliTa,<br />

aha, samSoblov, sityva <strong>qarTuli</strong>”.<br />

(leoniZe 2008: 115)<br />

giorgi leoniZis poetur sityvas is SeuRwevadi, uflisgan<br />

momadlebuli poeturi muxti dahyva, romelsac sityva mxatvrul-esTetikur<br />

xarisxSi ahyavs da xSirad prozasac poeziad<br />

aqcevs. misi `natvris xis~ <strong>qarTuli</strong>c prozisa da poeziis<br />

zRvarzea.<br />

giorgi leoniZis sityviT, WeSmarit mxatvrul Semoqmedebas<br />

saxeebiT moazrovne mwerlebi qmnian. maTgan `zogi `smenis~<br />

mxatvaria, zogi _ `Tvalis~ mxatvari (leoniZe 2000: 618).<br />

Tavad g. leoniZe mxolod `Tvalisa~ da `smenis~ mxatvari ar<br />

yofila.<br />

vaJaseuli mxatvruli saxeebis Semdeg, `rac gacnobierebul<br />

iqna mxedvelobiTs SegrZnebebze aRmocenebul saxeTa<br />

mxatvruli Rirebuleba, giorgi leoniZem SeZlo originaluri<br />

mxatvruli xatebis Seqmna im monacemTa momarjvebis gziT,<br />

romelic gemosa da sunis wiaRSi moipova~ (kiknaZe 1957: 295).<br />

amitomac igi ara marto vizualurad warmousaxavs mkiTxvels,<br />

rom `atmis qveS vardisferi Tovli devs~, rom `amoiTeTra<br />

kavkasionma~, an:


`moCans samSoblos ivris Walebi,<br />

rogorc sasanTle gaCaRebuli~...,<br />

aramed asmeninebs kidec `samaWre Raris Sxrials~ da im musikas,<br />

romelsac `riyiani da xmiani iori~ gamoscems, rogorc<br />

poetis `yrmobis embazi~, misi `pirveli poeturi saasparezo~;<br />

magram ara marto samyaro, xSirad gulic mReris: `asalamurda<br />

guli Cemi siyvaruliTa~ (89, 20).<br />

`samaswlovani fSati”, `patarZeulis iebi~, `bRujeulad<br />

rom amodioda soflis tyispirebSi~, da `dabadagebuli cacxvi~<br />

irgvliv sitkbosa da surnelebas afrqveven: dros ar mouSlia<br />

yrmobisas dakmeuli surneli:<br />

an:<br />

`miyvars cacxvis surneli,<br />

Cemi yrmobis surneli~.<br />

`mafrqvion Suqi-surneli<br />

patarZeulis iebma~.<br />

g. leoniZesTan zogjer sakuTari saxelic ki sunisa da<br />

gemos mixedviTaa motivirebuli (Taflua, TavTuxa, forToxala,<br />

dudRuba...) amitomac qali SeiZleba iyos `saxelgemrieli~,<br />

`SaqartuCa~. SeiZleba abstraqtul saxelsac ki<br />

hqondes suni da gemo; SeiZleba xetiali `gatkbildes~:<br />

`da Tbilisis Zvel quCebSi<br />

gatkbildeba xetiali~.<br />

g. leoniZesTan sityvasac aqvs Taviseburi suni da gemo.<br />

masTan dasturdeba rogorc sayovelTaod cnobili sityvaT-<br />

Sexamebani: `sityva grZneuli~, `sityva wrfeli~, `sityva mefuri~,<br />

aseve moulodneli sintagmaturi wyvilebic: sityva<br />

`moSaqrul-moSarbaTuli~, `Tafl-erboiani~. sityvisgan nawarmoebi<br />

nasityvic (anu naTqvami) gemos ukavSirdeba...<br />

poeti gemosa da sunis SegrZnebaTa gamoxatviT uxdis madlobas<br />

Zveli wignis mwerals:<br />

`TafliT nasityvi, vardis eniT gadaTargmnili ...<br />

sadRac Sendobas ixveweba wignis mkobeli~.<br />

(leoniZe 2000: 250)<br />

magram sityva SeiZleba iyos `Canabasric~, `almasis gamyrelic~,<br />

`civi~ an `Sxamismdenelic~ ...aseT sityvebs erideba poeti:<br />

`adamianis suls atlanqebso~ (leoniZe 2000: 640).<br />

75


poets awuxebs, rom sazogadoeba TiTqos `gacivda~: `poeziaSic<br />

ki igrZnoba civi sityvebis siWarbe~ (leoniZe 2000:<br />

616), da daeZebs deida maikos alersian mimarTvebs (`Cemo<br />

gaSlilo iao~, `wamlad dagenaye, wamlad dagede~, `Cemi cxovrebis<br />

niavo!~...), magram ver poulobs da kiTxulobs: `ratom<br />

aRar esmiT es tkbil<strong>qarTuli</strong> Cvens bavSvebs, Svilebsa da<br />

SviliSvilebs? ratom dahkarges Cvenma qalebma es saalerso<br />

sityvebi? nuTu ise gaxevda Cveni guli, rom es Tbili mdedruli<br />

sityvebi aRar arian CvenTvis saWironi?~ `xom gvciva<br />

uamsityvebod?!~ (leoniZe 2008: 339-340).<br />

Tavad poeti sagangebod arCevda yovel sityvas: `me sityvas<br />

fizikurad ganvicdi, ynosviT vigeb, romel sityvas udgas<br />

suli, romelia usisxlo, momWknari~ (leoniZe 2000: 616). cnobilia,<br />

rom sZulda sikvdilze saubari da xSirad metaforulad<br />

gamoxatavda Tavisi personaJebis am qveynidan wasvlas:<br />

`ninia bunebaSi gadamdnariyo~, `marita gadavida eTeris qveyanaSi~,<br />

`RmerTs Cabarda Cveni cicikore~...<br />

metaforuloba giorgi leoniZis azrovnebis stilia.<br />

metsaxelebzedac (Wampura, cero, Toxitara, wiprua...) rom<br />

araferi vTqvaT, romlebic ase saxierad warmosaxaven personaJs,<br />

xSirad Cveulebrivi piris saxelebic ki motivirebulia.<br />

magaliTad, Corexi, marita, emanueli...<br />

kldesaviT mtkice da Zlieri adamiani cxovrebis usamar-<br />

Tlobam CorexiviT aqcia (Corexi (xevs.), Coraxi (mox.) _`miwa<br />

CamoSlili, kldiani flateebi, ConCxiani, daRaruli klde _<br />

qavTaraZe 1985: 385) _ Searyia, gamofita, moaduna. rogorc<br />

avtori wers, Corexma`sulis droSa dakeca~, `Cumad dneboda,<br />

Cawva, Caimumla~ (leoniZe 2008: 428).<br />

aseve motivirebulia saxeli marita, romelic sagangebod<br />

Seurqmevia avtors mSvenieri maritasaTvis, romelic `TiTqos<br />

mzes Camovardnoda~ (leoniZe 2008: 392). sabas mixedviT ki<br />

`marita (mariota) cis grkalsa ewodebis, romelsa buniobasa<br />

mze mas zeda vals gasworebasa dRisa da Ramisasa~ (orbeliani:<br />

1965-1966).<br />

giorgi leoniZes metaforuli mniSvnelobiT, magram ironiuli<br />

SeferilobiT gamouyenebia piris saxeli emanueli (ebraulad:<br />

`CvenTan ars RmerTi!~), radganac uxmaria qveynis damaqcevar<br />

istoriul pirTan atilasTan, Sesadareblad, romelmac<br />

mospo da gaanadgura yvelaferi, magram ise moaqvs<br />

Tavi, TiTqos `RvTis kalTa~ gadaefarebinos qveynisTvis:<br />

76


`Cvenc, `RvTis maTraxo~, Semogvirbine...<br />

dalewe yvela, rac Cven gvabrmaebs!<br />

Cveni xatebi isrole karSi,<br />

gamoucxade Cvens RmerTs dueli:<br />

tyve demonebiT etlebis qarSi<br />

mobrZandi, rogorc emanueli!~<br />

(leoniZe 2008: 20)<br />

giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong> mdidaria sxvadasxva saxis tropebiT.<br />

swored isini qmnian mxatvrul saxeebs:<br />

metaforebi:<br />

`ca atmebiT msxmoiare, CaxCaxa<br />

da gazafxuls rZis suni asdioda~.<br />

Sedarebebi:<br />

`rogorc saZroxe qvabs oxSivari,<br />

qarTlis xeobebs asdis nislebi~.<br />

erTmaneTze akinZuli epiTetebi, romlebic `sisavsiT~,<br />

Warbi ferebiT warmosaxaven sagnebsa da movlenebs:<br />

`Tamada ijda morWmuli, Tavgziani, damyarebuli, dadginebuli,<br />

TamadobadakurTxebuli, SeerTxmebuli sufrasTan~<br />

(leoniZe 2008: 303).<br />

amasTanave, garda zemoT CamoTvlili mxatvruli xatebisa,<br />

g.leoniZis enaSi dasturdeba Sinagan gancdaTa gamomxatveli<br />

sityvaTSexamebani, romelTac SeiZleba `grZnobiTi xatebi<br />

ewodos:<br />

`darCes es tuCi kocnis elviT xeluxlebeli~, `...damnacros<br />

elvam Seni tanisa~, `cecxlis sawolSi SemogZarcve Sesaburavi~<br />

da a. S.<br />

amrigad, `mxedvelobiTi xatebi~, `smeniTi efeqtebi~, `sunisa~<br />

da `gemos~ SegrZnebani, Sinagan gancdaTa gamomxatveli<br />

sityvaTSexamebani miuTiTeben, rom giorgi leoniZis<br />

SemoqmedebaSi sakmaod gafarToebulia saganTa mxatvrulad<br />

aRqmis sazRvrebi. giorgi leoniZe poeturi xedvis Semoqmedia<br />

da misi <strong>qarTuli</strong> upirvelesad mxatvruli xatebiT iqcevs<br />

yuradrebas.<br />

amasTanave, es xatebi dinamikuria. TiTqos yoveli sagani<br />

TrTis, moZraobs, moqmedebs...<br />

amis erT-erTi mizezi isaa, rom poetis mier nawarmoebi<br />

leqsika umetesad nasaxelari zmnebia: `axlac Soridan gve-<br />

Surdulebi~, `qarTlosis landi brwyinvalebiT gameTareSa~,<br />

`TeTri gvirgvini ucxoelma SegiRamisa~...<br />

77


araiSviaTia -ob sufiqsiani saSuali gvaris zmnebi, romel-<br />

Tac mravalgzisoba SemoaqvT TxrobaSi (salamurobs... mSvenierobs...<br />

ukvdavobs...), aseve Txrobis dinamikurobas ganapirobebs<br />

mimReobaTa (aborgebuli... damkraxuli..., damcrobili...),<br />

sawyisTa (zrinva, tkrciali, garjiloba) da iseTi kompozitebis<br />

siuxve, romelTa meore komponenti saxelzmna<br />

(brolSenaciebi, guldamercxlebuli, rqagalaRebuli, eldadakruli),<br />

an qonebis saxelia (Taviswvera, jiRaTvaleba,<br />

Tavqara) ...<br />

nawarmoebi leqsikis eqspresiuloba ufro kargad Cans<br />

gabmul teqstSi, gansakuTrebiT _ Tanwyobilsa da Serwymul<br />

winadadebebSi da e.w. Serwymul gankerZoebebSi, rac Zalze<br />

damaxasiaTebelia g. leoniZis <strong>qarTuli</strong>saTvis.<br />

erT-erTi nimuSi aseTia:<br />

`borgi, usminari kaci iyo xvedia. vis ar axsovs Cvens<br />

sofelSi ukeTuri, gulRorRiani, RvarZliani, enidan Sxamis<br />

mdeneli... damSxaluli, Sekvamluli, CaRrubluli, Tanac<br />

wyaldasxmul-nacrisferi~ (leoniZe 2008: 243).<br />

erTgvar wevrebs _ erTmaneTis miyolebiT akinZul epi-<br />

Tetebs _ dinamikurobac SemoaqvT TxrobaSi da, amasTanave,<br />

`sisavsiT~ axasiaTeben personaJs da, rogorc sinonimuri sityvebi,<br />

ZiriTad Tvisebebs ganamtkiceben.<br />

eqspresiulobas isic ganapirobebs, rom xSirad sazRvruli<br />

Cavardnilia da msazRvreli parafrazis mniSvnelobas<br />

iZens, ris gamoc mkafiod ikveTeba saxasiaTo niSani. amis kargi<br />

magaliTia:<br />

`axlac Tvalwin midga _ zangela, dagiSrulqoCriani, ji-<br />

RaTvaleba, dageSil miminosaviT tanswrafi, erTi sityviT,<br />

sandomobiT sayvareli“ (leoniZe 2008: 282).<br />

amave daniSnulebiT xSiria Serwymuli gankerZoebani:<br />

`Tvalcecxli iyo Salia, Tavguli, sxarti, laRi, gulzavi,<br />

giJmaJi, gaSlili gunebisa, amayi, samxedrosaken mimdreki...~<br />

(leoniZe 2008: 281).<br />

Serwymuli winadadeba da Serwymuli gankerZoebani giorgi<br />

leoniZis Txrobis stilia da dinamikurobas esec aZlierebs,<br />

vinaidan eqspresiuloba upirvelesad TviT Serwymuli winadadebis<br />

bunebaSia.<br />

Sinaarsobrivad gansxvavebul pasaJebSi amave mizniT avtori<br />

warmatebiT iyenebs iseT rTul Tanwyobil winadadebas,<br />

romelSic sinonimuri Sinaarsis martivi winadadebebia gaer-<br />

Tianebuli. magaliTad:<br />

78


`maikos guls Rame gauTenda, danaTrTvilari guli mouTba,<br />

pirs Suqi amoefina, misi wili mze ganaTda~ (leoniZe 2008:<br />

347).<br />

es Tanwyobili winadadeba, garda imisa, rom azrobriv<br />

mTlianobas ganamtkicebs, ritmuli prozis nimuSicaa. pirvel<br />

or winadadebaSi aT-aTi marcvalia, meore orSi _ rva-rva.<br />

es ar aris SemTxveviTi. giorgi leoniZis leqsika-frazeologiiT<br />

uaRresad mdidari <strong>qarTuli</strong> `ritmuli~ prozis iSviaTi<br />

nimuSia. gvxvdeba gariTmuli frazebic: `gugunebda<br />

sufra, RuRunebda buxari~.<br />

g. leoniZis prozaSi advili sapovnelia ritmulobis yvela<br />

niSani (koSoriZe 1995: 139-151) esenia: bgeraTa, marcval-<br />

Ta, sityvaTa da xSirad frazaTa gameoreba.<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania zmniswinTa gameoreba, radganac,<br />

rogorc Tavkidura elementebi, maxvilian marcvlebs<br />

warmoadgenen da amitom fraza ufro ritmul-musikaluria:<br />

`nakverCxalma mosusxa, moswva, moTuTqa patarZlis mzetani~...<br />

meordeba msgavsi sityvebi: varCie, amogarCie... TavZera,<br />

Tavqara...<br />

meordeba erTi da igive sityva:<br />

`poeturi TvaliT, poeturi guliT da didi ocnebiT gasxivosnebuli<br />

sxvac bevri dadis qveyanaze~.<br />

damaxasiaTebelia momdevno winadadebis dawyeba im sityviT,<br />

romliTac bolovdeba wina winadadeba:<br />

`TiTqos ezoSi ia Semovida. Semovida da Semoefina~.<br />

aseTi pauziani gameoreba <strong>qarTuli</strong> zRapris enas axasiaTebs<br />

(uTurgaiZe, giunaSvili, CxubianiSvili 1979), xolo<br />

klasikur mwerlobaSi ilias (afridoniZe 1989: 63), m. javaxiSvils<br />

(WumburiZe 1962: 92), revaz inaniSvilsa da Tamaz bibilurs<br />

(koSoriZe 2005: 261-284) da sxvebs.<br />

xSirad pirveli winadadebis pirveli sityva anaforulad<br />

meordeba:<br />

`qveyana upatrono nu ggoniaT, qveyanas viRaca patronobs~.<br />

`avarda siyvarulis ali, avarda, agizgizda~...<br />

gameorebul Semasmenlebs araiSviaTad da kavSiri aerTebs:<br />

bardnida da bardnida; wamouSina da wamouSina. aseT ganmeorebebs<br />

mravalgzisobis Sinaarsi SemoaqvT TxrobaSi, rac<br />

Txrobis dinamikurobas aZlierebs. amgvari gameorebani kidev<br />

ufro mkafiod gamokveTs g. leoniZis mWidro kavSirs<br />

xalxur sityvierebasTan, kerZod, zRapris enasTan.<br />

meordeba mimsgavsebuli sintaqsuri konstruqciebi: `me<br />

xom is patara biWi var, iisferTvaleba, yviTelqoCriani, lo-<br />

79


yebatkrecili Tqvens Soris rom davrbodi! me isa var, Tqvens<br />

kevrze rom vijeqi, Tqveni guTnis sayevaris uRelze...<br />

me isa var, wignebs rom gikiTxavdiT, Tqvengan rom viwerdi<br />

Sairebs, gamocanebs, simRerebs~ (leoniZe 2008: 213).<br />

erT-erTi funqcia aseTi strofuli gameorebisa saTqmelis<br />

azrobrivi mTlianobis gamokveTaa.<br />

xSird winadadebebi ori-sami gverdis Semdegac ki meordeba<br />

ise, rom gameorebul winadadebaTa gamTiSveli pasaJi gameorebuli<br />

winadadebis mimarT kontrastulia. swored am kontrastis<br />

meSveobiT gameorebuli winadadebebi personaJis<br />

sulieri ganwyobilebis gamokveTis funqcias iZenen.<br />

amis erT-erTi nimuSia moTxroba `soflis Saraze~, romelic<br />

ase iwyeba:<br />

`SuadRis sicxe anTia sofelSi. siCumes mxolod WriWinobelas<br />

damRleli WriWini arRvevs... gzas sZinavs~ (leoniZe<br />

2008: 351).<br />

avtoris sityviT, siCumeSi `gzas sZinavs~, personaJis rwmunebiT<br />

ki _ `miwis qveS xma ismis”, `modis guguniT ... delgma,<br />

niaRvris roxi~ (leoniZe 2008: 354).<br />

swored am sityvebis Semdeg meordeba moTxrobis dasawyisi<br />

odnavi cvlilebiT:<br />

`SuadRis sicxe anTia sofelSi da siCumes mxolod WriWinobelas<br />

damRleli WriWini arRvevs~ (iqve). kontrastis mxatvruli<br />

xerxiT avtori marjved upirispirebs erTmaneTs obieqtur<br />

realobas (irgvliv siCumea!) da personaJis mier aRqmul<br />

samyaros (irgvliv gacofebuli mRelvareba da niaRvris<br />

roxia!).<br />

amgvari gameoreba giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong>s stiluri<br />

niSania; amiT igi personaJis fsiqologiur suraTs qmnis.<br />

ase rom, gameorebis mxatvruli xerxi mxolod ritmulobas<br />

da dinamikurobas ar emsaxureba. igi TxrobaSi garkveul<br />

ganwyobilebas ganamtkicebs da xSirad personaJis fsiqologiur<br />

saxes qmnis (`CorexSi~ _ ziraq mRvdlisas, `Ciriksa~ da<br />

`CikotelaSi~ _ Cikotelasas).<br />

amgvari gameorebani swored imitom, rom <strong>qarTuli</strong> zRapris<br />

mkvidr asociaciebs qmnian, naTelyofen giorgi leoniZis<br />

<strong>qarTuli</strong>s mtkice kavSirs xalxur sityvierebasTan.<br />

amis dasturia is intonaciuri mravalferovneba, romelic<br />

giorgi leoniZis qarTuls axasiaTebs.<br />

avtoris iumoriT savse Txrobas enacvleba personaJis<br />

monologi, romelic ufro dramatul pasaJebSi gvxvdeba,<br />

80


moqmed pirTa cocxali dialogebi, dialogizebuli metyveleba<br />

da lirikuli wiaRsvlebi ...<br />

wuTisoflisagan gamwarebuli yadoris (`samTo sabalaxe~)<br />

monologSi mRelvarebisa da Sinagani gancdebis gamosaxatavad<br />

kiTxviTi da Zaxilis winadadebebia momarjvebuli, e.w.<br />

ritorikuli SeZaxili: `aba, maSin kargi biWebi viyaviT, roca<br />

did omebSi Cveni gvaris medgari Zaxili gaismoda: `dahkar!<br />

dahkari!~ an kidev: `es ra droeba modis!~ `mec xom Zexorcieli<br />

var, mec xom minda arseboba!~ aseve _ ritorikuli mimar-<br />

Tva: `sindisi daikarga, zrdiloba da pativiscema gaqra, maS<br />

saqarTveloc xom daiRupa, miTxar, ynawvilo, Sen genacvale!~<br />

ritorikuli mimarTva, ritorikuli SekiTxvisgan gansxvavebiT,<br />

pasuxs saWiroebs (“daJinebulad micqeroda yadori da<br />

Cemgan eloda Tavisi sityvis dadasturebas”), Tumca pasuxi<br />

ar Cans da monologi grZeldeba.<br />

odesRac didebuli ojaxiSvilis _ yadoris winaprebs avtori<br />

sakuTari saxelebiTac (janzurabi, amilRabari, Sermazani)<br />

gamoarCevs.<br />

cxovrebis usamarTlobiT gulnatkeni yadoris ritorikul<br />

Txrobas (monologs) yoveldRiurobiT gamwarebuli, `uyoleli,<br />

uqoneli, upovari~ col-qmris dialogi upirispirdeba:<br />

`TiTqos axlac Camesmis yurSi col-qmris Sejavaxeba:<br />

_ ade, kaco, ade, Ziluav, ar gamocxvi ZiliTa?<br />

_ Tavi damanebe, dedakaco, ras iRerRebi ZaRliviTa...<br />

wevs TaRria da Tan fiqrobs.<br />

_ avdge, Tore vaziT dagragnili zvari ar melodes, xaris<br />

enis tola venaxi migdia raRaca, imas Senc eyofi.<br />

_ avdge, Torem gamarTuli guTani ar micdides, Sebmuli<br />

uremi, cxvris fara.<br />

_ ade, Tavxmelo, ciskari gadavida!<br />

_ ade, mTeli qveyana sarCoTi aivso; _ ar cxreboda<br />

coli, Tumca mxolod jer ciskris ciali krToda caze.<br />

_ Se ZuZunawyveto, ras misZar-mosZari xmeleTi. dedamiwa<br />

Seizniqa Seni WyviriliT~... da a. S. (leoniZe 2008: 224-225).<br />

moyvanil dialogSi upirvelesad TvalSi sacemia gameorebis<br />

efeqti. erTi mxriv: `ade, kaco, ade!~ ade, Tavxmelo! ade,<br />

mTeli qveyana sarCoTi aivso..., meore mxriv: `avdge, Tore...~<br />

aseTi gameoreba ganwyobilebis stabilurobasac emsaxureba<br />

da xalxuri sasaubro metyvelebis niSniTacaa daRdasmuli.<br />

xalxuri metyvelebis iers aniWebs sasaubro sityvis masala:<br />

`ar gamocxvi ZiliTa?~ `xaristola venaxi~, `ras iRerRebi<br />

ZaRliviTa~ da mimarTvis formebi: `ade, kaco!~ `Tavi damane-<br />

81


e, dedakaco!~ `ade, Tavxmelo~... `ade, Se gasaciebelo~... `Se<br />

ZuZunawyveto~... agreTve _ metsaxeli Zilua da a. S.<br />

araiSviaTad Txrobas acocxlebs yuradRebis gasamaxvileblad<br />

CarTuli lirikuli wiaRsvlebi. avtoriseuli mimarTvebi<br />

mkiTxvelisadmi, mkiTxvelTan kontaqtis yvelaze<br />

marjve saSualeba, dialogizebuli metyveleba, romelSic avtori<br />

mimarTvis saSualebebad iyenebs kiTxviT winadadebebsa<br />

da meore piris formebs.<br />

magaliTad: `swored am dros, roca mzem ukanaskneli sxivebi<br />

Cawura CasavleTSi, gamoCnda ivridan momavali iciT vin?<br />

TviTon mixvdebiT~ (leoniZe 2008: 274).<br />

zogjer TiTqos mkiTxvelis SekiTxvac ivaraudeba:<br />

`_ da kidev vin? rogor Tu vin? Cemi ori karis mezobeli<br />

Ciriki da Cikotela.<br />

_ ici ki, ra aris Ciriki? xom gagigoniaT, yvela miwveba,<br />

mowveba, Ciriki xeze gawveba~ (iqve).<br />

aq avtori gamocanis yaidaze agebul frazas CaurTavs, romelic<br />

gansxvavebuli variantiTaa mowodebuli: yvela miwveba,<br />

mowveba, maskuntela kuntiao (xalxuri sibrZne 1965: 389).<br />

zogjer aseT dialogSi warmosaxviTi mkiTxvelis pasuxi<br />

ivaraudeba, radgan kiTxvas kontrSekiTxva mohyveba:<br />

`_ ici, ra aris samoyvro amindi?<br />

_ ara?~ (iqve).<br />

amas mosdevs samoyvro amindis ganmarteba.<br />

zogjer avtori grafikuli saSualebebiT (xmovnis gamoyofiT,<br />

xmovnis dagrZelebiT...) warmoTqmis intonaciasac SeagrZnobinebs<br />

mkiTxvels. magaliTad:<br />

_ yvelavinme ki ar gegonoT, Zveli gvaris nakvirtalia, -<br />

ityoda misi coli Tebro, rodesac qmari gadasZaxebda:<br />

_ SuSabandis vardo-o! (leoniZe 2008: 449).<br />

grafikuli saSualebiT intonaciis amgvari gamoxatva enis<br />

metyvelebaSi gadayvanis mcdelobaa.<br />

enis aqtualizaciis nimuSia agreTve:<br />

`gadmovdgebodiT balRebi soflis beqobze, davWimavdiT<br />

yelis ZarRvebs da daviZaxebdiT:<br />

_ k i k r i k i k o o o o ~! (g. leoniZe 2008: 263).<br />

amgvari fraziT vizualuradac aRiqmeba monaTxrobi da<br />

balRobisdroindeli xmebic amotivtivdeba adamianis<br />

cnobierebaSi.<br />

ase rom, giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong> intonaciuradac mravalferovania.<br />

82


* * *<br />

intonaciuri Taviseburebani (gansakuTrebiT personaJTa<br />

dialogebi), gameorebis efeqti da <strong>qarTuli</strong> soflis bunebasTan<br />

mWidrod dakavSirebuli mxatvruli saxeebi mkafiod<br />

warmoaCens, rom giorgi leoniZe qarTul miwaSi Rrmad fesvgamdgari<br />

Semoqmedia. amas naTlad uCvenebs sasaubro metyvelebidan<br />

mopovebuli mravalferovani leqsika-frazeologia,<br />

romelic ase Seesatyviseba im xalxis bunebasa da fsiqologias,<br />

vis Sesaxebasc mogviTxrobs avtori.<br />

g. leoniZis qarTuls xalxuri metyvelebis iers aniWebs:<br />

1. formulebad qceuli sasaubro sityvis masala (modi<br />

axla da ipove... arc acia, arc acxela...daiwyo da ra daiwyo...<br />

sofeli vin? erTi kaci!...);<br />

2. xalxSi gavrcelbuli mzamzareuli frazeologia (san-<br />

TliT narCevi qalia... axla dazome gza ... eg ra codvis kiTxulia?...<br />

mere ra Rvinoa? sworeT mzis Tvali aqvs Cayolili);<br />

3. xalxis wiaRidan Sesuli wyevlis (miwam ki dagiketos piri,<br />

Se ulxinebelo! Se nacardasayrelo, avTvalo!), moferebis<br />

(Wiri mogWame... im adgilis Wirime, sadac Sen momagondebi...),<br />

dalocvis (yvelawminda SegewioT!... ai, gaZex kargi<br />

mziTa!...), ficilis (maS sveticxovlis damqcevi viyo, Tu gi-<br />

Ralato... mcxeTis samirones geficebi...) formulebi.<br />

4. idiomuri gamoTqmebi (nemss ecmoda... kidurze migviyvana...<br />

gundruks ukmevda...) da xatovani sityva-Tqmani (es ra<br />

xlinki miyo, es ra aqlemi gamikeTa... marili ar agitirda<br />

aqamdeo...).<br />

g. leoniZiseuli marili ar agitirda aqamde? ukavSirdeba<br />

xalxSi gavrcelebul xatovan Sesityvebas `marili tiris~. am<br />

gamoTqmaSi T.saxokias marilisadmi xalxis pativiscema daunaxavs.<br />

xalxs marili, am SemTxvevaSi, sulierad warmoudgenia,<br />

danestianebuli marilisaTvis sityva dasveleba ar ukadrebia<br />

da amitom uTqvams: marili tiriso (saxokia 1979: 373).<br />

g. leoniZes am gamoTqmasTan qarTveli kacis erTi gamor-<br />

Ceuli Tviseba _ stumarTmoyvareoba daukavSirebia, Tanac<br />

gamoTqma _ marili tiris _ ganuaxlebia: gana marili ar<br />

agitirda aqamde? (e.i. gana Sens marils stumari ar moenatrao?).<br />

zogi myari gamoTqma xalxuri sityvierebidan Cans Sesuli<br />

mis prozaSi: `xalxi damwyemsda~... `xmlis enaze alaparakda<br />

sufra~... `sityva gaRorda~ da a. S.<br />

dasturdeba avtoriseuli myari gamoTqmebic. magaliTad,<br />

apolonis liliputebi (naTqvamia vaimwerlebisa da vaimecnierebis<br />

mimarT) g.leoniZes Seurqmevia uniWo, ubadruki mim-<br />

83


aZvelebisaTvis, romlebic iseve ver Seedrebian WeSmarit<br />

SemoqmedT, rogorc maxinji liliputebi _ mSvenier apolons.<br />

sinonimuri mniSvnelobiTaa naxmari `lirikuli qariylapia~.<br />

84<br />

`hyavT cocxlebSiac Tanamdebare<br />

dRes lirikuli qariylapia,<br />

zogia sxvisi Canglis yaCaRi,<br />

da zogic kidev umizrafoa~.<br />

(leoniZe 2008: 86)<br />

g. leoniZis mWidro kavSirs xalxur sityvierebasTan adasturebs<br />

mis SemoqmedebaSi uxvad mimobneuli andazebi da<br />

aforistuli Tqmebi, romelTa saSualebiTac mwerali saTqmels<br />

gamokveTil mimarTulebas aZlevs. ivaraudeba andazebisa<br />

da xalxuri gamoTqmebis amgvari CanarTebi:<br />

`Rreoba gaxurda. yvelaze metad Taya lxinobda. kaci rom<br />

ixarjebodes, araras argebs drekao! _ xumrobda Tavis Tavze~<br />

(leoniZe 2008: 315).<br />

an kidev:<br />

`_ dalie naTlulebisa! _ uTxra mkacrad Tamadam. Tan<br />

yanwi gadaawoda<br />

_ rom ar dampatiJes, mainc davlio?!<br />

_ kargi qva kedlidan ar gadmovardeba!<br />

Tamadam daiurva ubelo moWixvine cxeni~ (iqve, 317).<br />

aseve:<br />

`_ ici Tu ara, yvela kaci rom ar aris Rirsi kacobis saxelis<br />

tarebisa. ici, rom zogi frinvelia _ sWamen, frinvelia,<br />

rom xorcs aWmeven. kaci ar yvela sworia, didi Zevs kaciT<br />

kacamdiso~ (leoniZe 2008: 375).<br />

warmodgenil teqstSi avtoriseul winadadebas mohyveba<br />

andaza odnavi SecvliT: frinvelia, rom imis xorcsa sWamen,<br />

frinvelia, rom xorcs aWmeven (umikaSvili 1964: 243), xolo<br />

andazas mohyveba <strong>rusTavelis</strong> cnobili striqonebi (isic odnavi<br />

cvlilebiT!): `kaci ar yvela sworia, didi Zes kaciT kacamdis~,<br />

rac SemTxveviTi ar aris. andazur-aforistuli<br />

Tqmebi sxvac bevria rogorc klasikuri mwerlobidan, aseve<br />

_ bibliidan. magaliTad:<br />

leoniZe _ kaci puradi unda iyos, nadimnaTeli.<br />

`qilila da damana~ _ nadimnaTeli, puradi mzisaca Sesayrelia.<br />

(xalx. sibrZne 1965: 359);<br />

leoniZe _ Suri uZlevelia.<br />

`qilila da damana~: ukurnebeli senia Suri~ (iqve);<br />

leoniZe: `Rvino axarebs gulsa kacisasao~.


iblia _ `da Rvino axarebs gulsa kacisasa~ (`fsalmuni~,<br />

103, 15).<br />

es mdidari da mravalferovani frazeologia leqsikiTac<br />

amdidrebda mwerlis Semoqmedebas. erTi Tvalis gadavlebi-<br />

Tac ki naTelia, rom giorgi leoniZis qarTulSi leqsikis<br />

TvalsazrisiT waSlilia zRvari Zvelsa da axal qarTuls<br />

Soris (koSoriZe 2001: 120-128). axal saliteraturo qarTul-<br />

Si damkvidrebuli erTeulebis gverdiT sinonimur wyvilebs<br />

qmnis xan Zvel<strong>qarTuli</strong> leqsika (mtredi da gviZini, mowyoba<br />

da gankargeba, bostani da mtili...), xan _ dialeqturi (eur-<br />

Ceba da uarSiobs, Roji da xarali, toli da bardibari...).<br />

dialeqturi leqsikis umetesoba mTis kiloTa kuTvnilebaa:<br />

fSav-xevs.: zrimli (cvar-nami), daadidebda (zvarakad Sewirvisas<br />

didebas ityoda), mohqirslavs (wvril-wvrilad mo-<br />

Tovs), moxev.: moiqueSia (dajabna, qveS moigdo), mTiul.: galega<br />

(WuWyiani), Tavgadanayari (Tavgadasavali), qarTl-kax.:<br />

damarmarebuli (dakrialebuli), gamoCxikuli (Zalian gamxdari),<br />

gaijejilebs (gaTamamdeba), sakuTriv kaxuri: damwoni<br />

(saxelovani, Rirseuli), daubejiTes (aqtiurad SeaZlies),<br />

ingil.: kaparWela (Wreli Zafisgan moqsovili windebi), imer.:<br />

TvalCaCxi (WrelTvaleba), gur.: mospetili (mokrialebuli),<br />

mesx.-javax.: RalaRunta (farTofoTliani balaxi, gafcqvnili<br />

iWmeba) da a. S.<br />

rogorc Zvel<strong>qarTuli</strong> leqsikidan, aseve dialeqtebidan g.<br />

leoniZe axal-axal sityvebs awarmoebda da zogjer gansxvavebul<br />

mniSvnelobasac aqsovda maTSi. ase, magaliTad, Zvel<strong>qarTuli</strong><br />

sityvisagan zuzRaÁ (balRami, wyluli _ il. ab.)<br />

uwarmoebia zmnuri forma dazuzRavda, rac, teqstis mixedviT,<br />

tkivilian siaruls niSnavs: `mwvane, dageslebuli, mtirali<br />

dazuzRavda ezoSi~ (leoniZe 2008: 563).<br />

aseve sityva sulmokle Zvel qarTulSi gansxvavebuli<br />

mniSvnelobiT ixmareboda, niSnavda mouZlurebuls, modunebuls,<br />

Wkuanakluls (il.ab.).<br />

giorgi leoniZes am sityvisagan uwarmoebia zmnuri forma<br />

daasulmokla da Zvel<strong>qarTuli</strong> mniSvneloba SeunarCunebia<br />

misTvis: `qveynis gulgrilobam daasulmokla cicikore~<br />

(iqve: 561).<br />

axal sityvaTa sawarmoeblad mwerali xSirad dialeqtur<br />

leqsikasac iyenebda. magaliTad, sityva SeimareSos uwarmoebia<br />

imerulSi dadasturebuli sityvisagan mareSali||mare-<br />

Seli, romelic wvrilfexa saqonlisa da Sinaur frinvelTa<br />

warmarTuli RvTaebaa (aqedan nawarmoebi mareSloba dadas-<br />

85


turebuli aqvs q. ZoweniZes _ ZoweniZe 1974: 230) rogorc<br />

mareSlis dResaswauli yvelieris wina kviras.<br />

mZivis dialeqturi mniSvnelobaa Caqsovili kompozitSi<br />

ZvalmZivi (xevs.: mZivi _ xerxemlis mala _ WinWarauli 2005).<br />

g. leoniZes ZvalmZivi xerxemlis mniSvnelobiT uxmaria:<br />

86<br />

`da Tu frTam dagaRalata,<br />

Tu dagelewa ZvalmZivi,<br />

ar Sedrke, dResac, xvalaca<br />

SegeSveleba arwivi~.<br />

(leoniZe 2008: 146)<br />

g. leoniZe gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebda xalxur<br />

sityvierebasa da dialeqtur leqsikas (qurdovaniZe 2004:<br />

202-238). igi xalxur Semoqmedebas `mwerlobis aucilebel vitaminebs~<br />

uwodebda (SamanaZe 1970: 165).<br />

g. leoniZes, Rirseuli winaprebis msgavsad (ilia, akaki,<br />

i.gogebaSvili), kargad esmoda, rom xalxis ena saliteraturo<br />

enis saimedo burjia da saliteraturo ena mas unda<br />

emyarebodes.<br />

amiT aixsneba, rom xalxSi gabneul, magram miviwyebul<br />

leqsika-frazeologias sagangebod agrovebda mwerali da<br />

moxdenilad iyenebda Tavis SemoqmedebaSi im mizniT, raTa<br />

momavali TaobisaTvis, anu, rogorc Tavad ityoda, `boloqarTvelebisaTvis~,<br />

gadaerCina <strong>qarTuli</strong> sityva.<br />

`viT meTavTave qalebi krefen<br />

yanis namkalSi puris TavTavebs,<br />

ise vkref xalxSi sityvebs naferTlebs~.<br />

amitomaa, rom mSobliuri qveynis wiaRidan guluxvad<br />

nasazrdoebi misi <strong>qarTuli</strong> ase mdidaria ara marto xalxuri<br />

frazeologiiT, xatovani sityvebiT, idiomuri gamoTqmebiT...<br />

aramed _ sxvadasxva dargis leqsikiTac (mag.: mcenareTa<br />

saxelwodebebiT: kokroWina, vardkaWaWa, oqroSvinda,<br />

walika, xaWiWora, furfuSa, famfara, Salga da sxv.).<br />

g.leoniZis enaSi yuradRebas iqcevs orwevra sityvaTSexamebani,<br />

romelTagan aRvniSnavT zogierTs (koSoriZe 2004: 256).<br />

xalxuri metyvelebis wiaRidan SeTvisebuli sintagmuri<br />

wyvilebi, romlebic dRes aRar ixmareba, mwerals warmoCenili<br />

aqvs rogorc istorizmebi. esenia: piris meRvine, litris<br />

kaci, sawuTros jami da sxv.<br />

uxvadaa aseve sintagmuri wyvilebi, romlebic realurad<br />

arsebobs. maTi dasaxeleba, am SesityvebaTa gaaqtiureba maTs


ganmtkiceba-damkvidrebas niSnavs. mag.: yanis muxli, vazis<br />

deda (anu dedavazi), puris cila, qarfexa cxeni, mindvris<br />

Tagvi, simindis frCxili.<br />

zogi maTgani leqsikonebSi arc gvxvdeba (magaliTad, simindis<br />

frCxili).<br />

qegl-Si frCxilis sxvadasxva mniSvnelobaa miTiTebuli,<br />

magram arc aqaa axsnili simindis frCxili. mwerlis mSobliur<br />

kuTxeSi, garekaxeTSi, daadastures, rom namdvilad arsebobs<br />

simindis frCxili, romelic simindis marcvlis is nawilia,<br />

romliTac marcvali mimagrebulia qeCeCze (anu naquCze).<br />

aqedan iwyeba simindis gaRvieba, maszea damokidebuli<br />

mosavlianobac.<br />

vfiqrob, frCxilis es mniSvneloba kuTvnil adgils daikavebs<br />

leqsikonebSi.<br />

g. leoniZe zogjer TviTon qmnida axal Sesityvebebs bunebaSi<br />

arsebuli raime Sesityvebis analogiiT. magaliTad:<br />

samravalkaco sufra (Sdr.: samravalkaco saZvale), oboli<br />

saxre (Sdr.: oboli margaliti), Rvinis kapi (Sdr.: wylis kapi)<br />

da a. S.<br />

g. leoniZis enaSi bevri sintagmaturi wyvili avtoriseulia.<br />

maTs mxatvrul Rirebulebas mxolod konteqsti warmoaCens.<br />

aseT wyvilebs xSirad metaforuli epiTetis mniSvneloba<br />

aqvs. esenia: simRerebis mwyemsi, mTvaris kibe, tyviis<br />

kurati, tyviiT mTvralebi (ix. vrclad: koSoriZe 2004: 256)<br />

da sxva.<br />

zogjer aseT wyvilebs poeti evfoniis miznebsac uqvemdebarebda.<br />

aseTia, magaliTad, sulis vefTari (anu sulis<br />

begTari, sulis javSani. vefTari _ TuSuri dialeqtis nimu-<br />

Sia). am sityvaTSexamebiT g. leoniZem metaforuli epiTetis<br />

ulamazesi xati Seqmna, vinaidan, teqstis mixedviT, sulis<br />

vefTari metaforuli epiTetia satrfosi, romelic poetisaTvis<br />

sulis simxnevisa da simtkicis mimniWebeli, misi sulis<br />

mcvelia (anu begTaria, javSania).<br />

teqsti aseTia:<br />

`Tu Sen aRar xar,<br />

vis vaZlev salams<br />

(Senc damlewixar, sulis vefTaro),<br />

wavide romel iarusalims,<br />

romel qariSxals amovefaro~.<br />

(leoniZe 2008: 166)<br />

87


g. leoniZis Semoqmedeba erT-erTi mTavari burjia me-20<br />

saukunis <strong>qarTuli</strong> mwerlobisa ara marto Tavisi TematikiT,<br />

aramed _ eniTac.<br />

amas naTlad uCvebs mwerlis enis Sedareba-Sejereba qar-<br />

Tuli enis ganmartebiTs leqsikonTan.<br />

1. bevri sityva leqsikonSi mxolod g. leoniZis mixedviTaa<br />

damowmebuli. magaliTad, xiduri (patara xidi), Wvritilo<br />

(WuWrutana, naxvreti), Tavgaziduli (Tavgasuli)...<br />

2.zogi sityva qegl-Si literaturuli masalis gareSea<br />

gamotanili, giorgi leoniZis Semoqmedeba ki saamisod uxv sailustracio<br />

masalas iZleva. mag.: dubela (Tbili, ugemuri<br />

wyali), Zirxvena(zogi mcenaris sakvebad vargisi Ziri), xarali<br />

(simindis miwiszeda fesvebi _ Rojebi, kartofilis<br />

amonayari).<br />

3. g. leoniZis <strong>qarTuli</strong> xSirad azustebs, srulyofs ama<br />

Tu im sityvis semantikas; maT ricxvSia afSrukva, koJandara,<br />

zro da sxv. SevniSnavT, rom zro sabasTan ganmartebulia,<br />

rogorc isris wveri. am ganmartebas imeoreben sxva <strong>qarTuli</strong><br />

leqsikonebi. v. Tofurias besikis enaSi zro daudasturebia<br />

mcenaris tanis, agreTve tanadobis mniSvnelobiT (Tofuria<br />

1962: 212). es semantika dResac cocxalia xalxur metyvelebaSi,<br />

kerZod, garekaxeTSi.<br />

g. leoniZes saWirod daunaxavs gaeaqtiurebina am sityvis<br />

mniSvneloba. zro dasturdeba rogorc poeziaSi (`am kvirtSi<br />

gxedav, / yvavilis zroSi / sicocxlis niSnad / rom miCneula~...),<br />

aseve _ prozaSi (`rogor imedianad aiyris zro tans<br />

da daiyvavilebs butko~).<br />

miviwyebul sityvaTa xSiri xmarebiT g. leoniZe xels<br />

uwyobs am sityvaTa mniSvnelobis gacocxleba-damkvidrebas<br />

saliteraturo enaSi, rac enis leqsikuri fondis mudmiv<br />

ganaxleba-ganmtkicebas emsaxureba.<br />

g. leoniZis enaSi dasturdeba sityvebi, romlebic ukve<br />

saerTo-saxalxo enis kuTvnilebaa, magram qegl-Si araa Setanili.<br />

aseTebia: xelmagari (xelmoWerili, Zunwi), sarjulavi<br />

(salocavi), sisxlmaWara (sisxldauduRebeli), sayvelawmindo<br />

(yovlad wminda mariam RvTismSoblis sadRegrZelo), romlis<br />

mniSvnelobis warmoCenasac calke moTxroba, `Rvinjua~,<br />

miuZRvna (am moTxrobis saTauri pirvelad `dagvianebuli<br />

sadRegrZelo~ iyo).<br />

am sityvebs Soris bevri sityva TviT g. leoniZis mieraa<br />

nawarmoebi. esenia: kldekiburi, calxida, qvakibe, sefesanTeli,<br />

beriqala... qegl-Si mxolod es ukanasknelia Setanili (be-<br />

88


iqala) da sityva naerTbaSevi, romelic axsnilia, rogorc<br />

erTbaSad naTqvami:<br />

`aJRerda Rrublis Ceromde<br />

simRera naerTbaSevi~.<br />

qegl-is mier xelovnur formad miCneuli es sityva, etyoba,<br />

mwerals TviTon moswonda, radganac Semdgom semantikac<br />

ki gaufarTova. prozaSi sxva mniSvnelobiT ixmara _ Semcbaris,<br />

SeZrulis, eldanakravis mniSvnelobiT: `Rvinjua<br />

yurebs ar ujerebda, ise iyo naerTbaSevi~.<br />

sityvawarmoebis saSualebaTa amgvari `mosinjva~ erTxel<br />

kidev mowmobs imas, rom g. leoniZes gaazrebuli damokidebuleba<br />

hqonda enasTan. igi namdvili sityvaTSemoqmedi iyo.<br />

g. leoniZis leqsika-frazeologiiT mdidar qarTuls<br />

dvrita daudo saliteraturo qarTulTan yvelaze daaxloebulma<br />

dialeqtma garekaxurma; Seavso da ganamtkica klasikurma<br />

mwerlobam. ase rom, giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong> klasikuri<br />

mwerlobisa da xalxuri metyvelebis nazavia da nasazrdoebia<br />

sruliad saqarTvelos wiaRiT.<br />

g. leoniZe ara marto Tavisi Semoqmedebis TematikiT,<br />

aramed eniTac me-20 saukunis <strong>qarTuli</strong> mwerlobis erT-erTi<br />

mTavari burjia, uSreti wyaroa <strong>qarTuli</strong> saliteraturo<br />

enis leqsikuri fondis gamdidreba-ganmtkicebisa.<br />

g. leoniZis azrovnebis stili metaforulia. igi poeturi<br />

xedvis Semoqmedia. misi <strong>qarTuli</strong> mdidaria sxvadasxva saxis<br />

mxatvruli xatebiT, dinamikuria (rasac didad ganapirobebs<br />

nawarmoebi leqsika da gameorebis mxatvruli xerxi), ritmul-musikaluria,<br />

intonaciurad mravalferovania da<br />

xalxuria.<br />

es Tvisebani erTmaneTs ar gamoricxaven (umetesad Tanaarseboben).<br />

swored es Tanaarsebobaa ganmsazRvreli misi<br />

`xmaZaliani~, `muxladi~ <strong>qarTuli</strong>sa.<br />

89


90<br />

damowmebani:<br />

abulaZe 1973: abulaZe i. Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikoni. 1973.<br />

afridoniZe 1989: afridoniZe S. ilias stilisaTvis. _ <strong>qarTuli</strong><br />

sityvis kulturis sakiTxebi. IX. 1989.<br />

Tofuria 1962: Tofuria v. leqsikoni. _ besiki. TxzulebaTa sruli<br />

krebuli. al. baramiZisa da v. Tofurias redaqciiT. 1962.<br />

inaniSvili 1984: inaniSvili r. mogonebaTa sami furceli. _ `<strong>qarTuli</strong><br />

ena da literatura skolaSi~.1984.<br />

kvaWantiraZe 1984: kvaWantiraZe T. xmabaliani. _ `<strong>qarTuli</strong> ena da<br />

literatura skolaSi~. 1984.<br />

kiknaZe 1957: giorgi leoniZis poeturi stili. _ metyvelebis stilis<br />

sakiTxebi. 1957.<br />

koSoriZe 2005: koSoriZe e. Tamaz bibiluris `weliwadis droni~<br />

(enobriv-stilistikuri analizi). _ mwerlis ena da stilis sakiTxebi.<br />

2005.<br />

koSoriZe 2004: koSoriZe e. giorgi leoniZis `natvris xis~ enisa da<br />

stilis sakiTxebi. _ `<strong>qarTuli</strong> sityvis kulturis sakiTxebi~. wigni me-<br />

12. 2004.<br />

leoniZe 2008: `mcxeTis mTebSi~. _ biblioTeka bavSvebisTvis. leoniZe<br />

g. natvris xe. poezia, proza. Tb.: `nakaduli~, 2008.<br />

leoniZe 2000: `vnaxoT, daRvindes maWari~ (saubari saxalxo poetTan):<br />

wignSi: leoniZe g. ole. Semdgeneli da redaqtori i. orjonikiZe. Tb.:<br />

2000.<br />

leoniZe 2000: `saqarTvelos cremlebi~ (Sedgenili nestan leoniZis<br />

mier). Tb.: 2000.<br />

margvelaSvili 1970: margvelaSvili g. adidebuli damwifebuli<br />

sicocxlis mexotbe. _ giorgi leoniZe. saiubileo krebuli. 1970.<br />

orbeliani 1965-1966: orbeliani s.-s. leqsikoni <strong>qarTuli</strong>. Txzulebani.<br />

t. IV1 — IV2, 1965-1966.<br />

saxokia 1967: saxokia T. xalxuri andazebi. 1967.<br />

saxokia 1979: saxokia T. <strong>qarTuli</strong> xatovani sityva-Tqmani. 1979.<br />

`fsalmuni~ 1983: `fsalmuni, daviTi~. _ mcxeTuri xelnawerebi. wigni<br />

gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo el. doCanaSvilma. 1983.<br />

qavTaraZe 1985: qavTaraZe v. <strong>qarTuli</strong> enis moxeuri kilo. Tb.:<br />

`mecniereba~, 1985.<br />

ZoweniZe 1974: ZoweniZe q. zemoimeruli leqsikoni. Tb.: 1974.<br />

WinWarauli 2005: WinWarauli a. xevsuruli leqsikoni. Tb.: `<strong>qarTuli</strong><br />

ena~, 2005.<br />

WumburiZe 1962: WumburiZe z. `arsena marabdeli” (enobriv-stilistikuri<br />

etiudi). _ saliteraturo ena da mwerloba. 1962.<br />

xalxuri sibrZne 1965: andazebi, maxvilsityvaoba, gamocanebi. _<br />

`xalxuri sibrZne~ xuT tomad. t. V. 1967.


sofio mujiri<br />

enis gaucxoeba germanulenovan eTnografiul<br />

poetikaSi<br />

Tanamedrove germanulenovan lirikaSi transkulturuli<br />

1 motivebis aqtualoba ukavSirdeba germaniaSi eTnikurad<br />

aragermanel avtorTa imigraciuli nakadis matebas da maTi<br />

TviTdamkvidrebisa da identobis mopovebis problemas. drois,<br />

sivrcisa da kulturaTa mijnaze pirovnebis adgilsamyofelisa<br />

da identobis gansazRvra am avtorTa liriuli Txrobis<br />

mTavar obieqts warmoadgens, romelSic ikveTeba qronologiurad<br />

gansazRvruli ori ZiriTadi tendencia. es tendenciebi<br />

erTmaneTs emijnebian identobis problemis gaazrebis<br />

doniT, poeturi teqstebis TematikiT da germanuli<br />

enis gamoxatulebisa da Sinaarsis planis erTeulebis saxecvlilebis<br />

intensiurobiT. pirveli Taobis imigrant poetTa<br />

leqsebis ZiriTadi Temebia: `istoriuli~ samSoblos dakargviT<br />

da `ucxo~ samSobloSi sakuTari marginalobis SegrZnebiT<br />

gamowveuli gancdebi, garSemomyofTa gulgriloba da<br />

maTTan komunikaciisa da kontaqtis deficiti, duxWiri yofa,<br />

identobis krizisi da germanul kulturasa da identobasTan<br />

mikedlebis mcdeloba. problemaTa am fonze enobrivi transformaciebi<br />

naklebad aqtualuria. igi ufro daqvemdebarebul,<br />

`aRweriT~ funqcias asrulebs, Tumca ukve ikveTeba<br />

germanulis rogorc poeziis enis standartul doneze dauflebis<br />

da am gziT germanul saliteraturo sivrceSi TviTdamkvidrebis<br />

tendencia. meore da mesame Taobis imigrant<br />

poetTa motivacia, Tezaurusi da TviTrealizaciis done<br />

Tvisebrivad icvleba: maTi erTi nawili Tavis leqsebSi<br />

cdilobs literaturuli xerxebis gamoyenebiT gansazRvros<br />

`ucxo~ germanul samyaroSi sakuTari adgili da identoba,<br />

meore nawili ki imave miznis misaRwevad eqsperimentis obieqtad<br />

aqcevs germanul enas _ maTi `sakuTari~ da `ucxo~<br />

samyaros damakavSirebel mediums. germanul enas, romelic<br />

Tavad unda warmoadgendes liriuli aRweris sagans, es avtorebi<br />

iyeneben ara imdenad emociurad amaRlebuli grZnobebisa<br />

Tu gancdebis gadmosacemad, bunebisa Tu qalis silamazis<br />

xotbis Sesasxmelad, ramdenadac liriuli `me~-s Semecnebisa<br />

da reviziisaTvis, `ori samyaros~ SuaSi moqceuli transkulturuli<br />

sivrcisa da am sivrceSi sakuTari adgilis<br />

91


efleqsiisaTvis. wina planzea wamoweuli rogorc `istoriul~,<br />

aseve `ucxo~ samSobloSi `ucxod~ darCenis, gaucxoebis<br />

problema, rac avtors aiZulebs gaagrZelos permanentuli<br />

Zieba da migracia, Tumca amjerad ukve metaforuli gagebiT<br />

_ sakuTari cnobierebisa da germanuli enis wiaRSi. imigranti<br />

avtoris xedva, misi perspeqtiva moicavs ara mxolod<br />

mis sakuTar samyaros, aramed mis garemomcvel germanul<br />

sazogadoebasac, romlis erTi nawili mkveTrad emijneba<br />

yovelgvar `ucxos~, meore nawili cdilobs `ucxos~ integracias<br />

germanul sivrceSi, mesameni ki realurad miiCneven<br />

erTmaneTTan dapirispirebul kulturaTa Tanacxovrebas da<br />

hibriduli identobebis Camoyalibebas. germanul samyaroSi<br />

arsebobs meoTxe Tvalsazrisic, romelic calsaxad uWers<br />

mxars distinqtur, sawinaaRmdego polusebad aRqmul identobebs.<br />

am koncefciis mixedviT, subieqti da garesamyaro,<br />

umciresoba da umravlesoba, `ucxo~ da `sakuTari~ erTmaneTs<br />

ganapirobeben. isini erTi mTelis nawilebad unda iqnan<br />

aRqmuli da mxolod definiciurad erTmaneTisagan gamijnuli.<br />

subieqtisa da garesamyaros am ukanasknel models ufro<br />

progresulad miiCneven, Tumca is mainc ver aRwevs Tavs<br />

subieqtis `hibridizaciis~ dilemas. CamoTvlil poziciaTa<br />

siWrele ganapirobebs imigranti poetis `perspeqtivebis~<br />

mudmiv cvlas, romelic mas erTi mxriv aiZulebs `imoZraos<br />

or samyaros Soris~ _ `istoriul~ da `ucxo’’ samSoblos Soris,<br />

meore mxriv ki saSualebas aZlevs mas Seimecnos rogorc<br />

sakuTari Tavi, aseve misi garemomcveli `ucxo~ samyaro.<br />

imigranti poetebi Tavisi SemecnebiTi potencialis gaSlis<br />

survils ase aJRereben: `ucxoeTTan Sexvedra _ sakuTar<br />

TavTan Sexvedraa ucxoeTSi~ (sarguT Solquni 2 ), `samyaros<br />

forebze xelis Sexebaa wyvdiadSi~, romelmac: `xidi unda<br />

gasdos Cemgan da Cemken~ (adel karaSoli 3 ).<br />

germanel-Turqi poetis zehra Ciraqis leqsSi `sxvisi<br />

TvalebiT~, 4 Tavs iCens erTgvari SiSi `ucxos~ winaSe da amave<br />

dros _ `ucxos~ tyavSi CaZromis, misi gagebis, masTan SeTvisebis<br />

survili. avtoris liriul `me~-s germaneli mezoblisaken<br />

aqvs mipyrobili Tvalebi, Tumca mas es leqsSi piriqiTa<br />

aqvs warmodgenili _ rogorc misken mimarTuli mzera<br />

mezoblisa. sityva `mzera~ avtorisaTvis `Secnobis~ metaforaa.<br />

Sesacnobi ki mdgomareobs `sakuTarisa~ da `ucxos~ rolebis<br />

gacvlaSi, maTi Tvalsazrisebis urTierTCanacvlebis<br />

SesaZleblobaSi:<br />

92


So zu sehen wie der Nachbar<br />

wenn er an seinem Fenster steht<br />

zu hören was er lauschen kann<br />

sozusagen wie er zu sein<br />

mit dem gleichen Hund spazieren gehen<br />

mit der gleichen Frau zu schlafen<br />

seine Angst vor mir zu haben<br />

und keine Angst vor ihm<br />

dem jeden Tag aus dem Weg zu gehen<br />

und die Türen leise schließen<br />

an solchen Tagen wie er zu sein<br />

mit den Augen eines anderen.<br />

msurs ise vxedavde<br />

rogorc sarkmelTan mdgari Cemi<br />

mezobeli<br />

mesmodes risi mosmenac<br />

misTvisaa SesaZlebeli<br />

Camovdiode saseirnod imave<br />

ZaRliT<br />

Tavs viwonebde yovel Rame imave<br />

qaliT<br />

gemo gavugo mis SiSs Cem mimarT<br />

da ara vgrZnobde Cems SiSs mis<br />

mimarT<br />

ridiT vuTmobde yoveldRe gzas<br />

da uxmaurod vxuravde kars<br />

aravis davrCe raimis valSi<br />

iseTi viyo rogorc is aris<br />

`ucxoTa~ TvalSi.<br />

imigranti poetis leqsSi qvecnobieradaa gamoxatuli<br />

dRevandeli globalizebuli samyaros maxasiaTebeli survili<br />

ucxo kulturis Semecnebisa da gagebisa, `sxvis~ sulSi<br />

wvdomisa. es tendencia sxvadasxva kulturaTa Soris komunikaciis<br />

daCqarebis sawindari da winapirobaa, romlisTvisac<br />

miuRebelia multikulturuli dialogis SeCereba da Seyovneba.<br />

rogorc Cans, es suliskveTeba leqsSi gamoxatulia<br />

impliciturad _ pauzebis (sasveni niSnebis) deficitiT, romelTa<br />

Soris gamonaklisi, umTavresad, mxolod leqsis bolos<br />

dasmuli wertilia. meore mxriv, musulman avtorsa da<br />

qristianuli samyaros warmomadgenels Soris rolebis<br />

gacvla garkveul safrTxesac SeiZleba Seicavdes. samyaros<br />

`ormagi xedva~ an sruliad gansxvavebuli `ucxo~ perspeqtivis<br />

gaTaviseba iwvevs orive kulturis distinqturi maxasiaTeblebis<br />

gamokveTas da aSiSvlebs maT azrs `gansxvavebulisa~<br />

da `ucxos~ Sesaxeb, rac erTmaneTis winaSe gaucnobierebul<br />

SiSs badebs.<br />

`ucxos tyavSi yofnis~ survili igrZnoba Turquli<br />

warmoSobis poetis zafer Senojaqis leqsTa ciklSic:<br />

`cvalebadi Suq-Crdili~. avtoriseuli `me~ misi `Wvretis~<br />

obieqtis samoss irgebs leqsSi: `Sen viTom me var~: 5<br />

93


du hast deinen Mantel vergessen letzte<br />

Nacht<br />

ich habe mich in ihm schlafen gelegt<br />

geträumt als wäre ich du<br />

am Morgan fand ich deine Hand<br />

im Mantel versteckt<br />

und legte meine dazu.<br />

94<br />

wuxel RamiT CemTan dagrCa<br />

mosasxami<br />

ZilSi ise Cavixute TiTqos viyav<br />

misi xami<br />

mesizmra rom `me~ viTom `Sen~-ad<br />

gadaviqeci<br />

mosasxamSi Cayril Sens xels<br />

movefere<br />

xeli vtace, radgan Tavad<br />

gameqeci.<br />

unda iTqvas, rom rogorc z. Ciraqi, aseve z. Senojaqi<br />

Tavis leqsebSi mxolod rolebis gacvlis xerxs ar mimar-<br />

Taven. maTTvis lirikis ena morfologiuri da sintaqsuri<br />

normis darRvevisa da saTqmelis Taviseburi gamoxatvis arenadaa<br />

qceuli: darRveulia winadadebaTa sintaqsuri konstruqciebi,<br />

adgili aqvs windebulebisa da nawilakebis<br />

gamotovebas, zmnis elifsiss, ugulebelyofilia sasveni niSnebi<br />

da sxv., rac avtoris intenciis mravalSriani dekodirebis<br />

saSualebas iZleva.<br />

xSirad, rolebisa da perspeqtivebis cvla, enobrivi Ziebebi<br />

Tu eqsperimentebi, gare samyarodan miRebuli negatiuri<br />

impulsebiTaa nasazrdoebi. am literaturuli xerxebis<br />

meSveobiT avtorebi cdiloben gansazRvron da Seafason sakuTari<br />

identoba `ucxo~ egzistencialur samyofelSi. rogorc<br />

Cans, z. Ciraqi momdevno leqsSi swored am mizniT irgebs<br />

sawinaaRmdego perspeqtivas _ igi dominanturi kulturis<br />

warmomadgenelTa TvaliT uyurebs migrantad wodebul<br />

liriul `me~-s, romelic rogorc `sxva, `ucxo~ identobis<br />

matarebeli, germaneli sazogadoebisaTvis mainc miuRebeli<br />

rCeba. leqsSi asaxuli kulturaTa Soris komunikaciis deficiti<br />

gamoyenebulia realur sinamdvileSi am mwvave sakiTxis<br />

gansaxilvelad da am gziT, migrant subieqtsa da mis gare<br />

samyaros Soris mimarTebebis dasaregulireblad. sityvaTa<br />

damarcvlis meSveobiT leqsSi demonstrirebulia, Tu rogor<br />

SeiZleba danawevrdes da martiv Semadgenlebad daiSalos<br />

rogorc sityva `migranti~, aseve migrantad wodebuli<br />

pirovneba:


Ein gehend Stück barfüß<br />

einlaufend fürbaß<br />

Ein Wanderer<br />

ein Wand er er<br />

ein Wander er<br />

Einwand erer<br />

Einwander er<br />

Einwanderer<br />

Ein –<br />

w<br />

aderer.<br />

erTi raRac mimavali fexSiSvelis<br />

Camosulis karis amtalaxebelis<br />

erTi raRac mimavali fexSiSvelis<br />

Camosulis karis amtalaxebelis<br />

moxetialis<br />

erTi mo xe tial is<br />

erTi muSa _ moxetia lis<br />

STamomavlobiTi protesti<br />

es migranti<br />

moxetial i<br />

erTi _<br />

m<br />

tiali. 20<br />

leqsSi sityva: `ein Wanderer~ (moxetiale, migranti) morfologiuradaa<br />

puantirebuli da danawevrebuli, rac iwvevs<br />

sxva sityvaTa mniSvnelobebis, maTi grafikuli Tu Sinaarsobrivi<br />

xatis asociacias da Sesabamisi konotaciebis gaCenas.<br />

avtoris mier migrantis dasaxasiaTeblad Seqmnili, okazionaluri<br />

sityva `barfüß~ asocirdeba rogorc sityva `bar~-<br />

Tan (fexSiSveli), aseve sityva `füßer~-Tan (cocxali arseba,<br />

romelsac ganusazRvreli raodenobis fexebi SeiZleba gaaCndes).<br />

bwkarSi: `STamomavlobiTi protesti~ avtoris mier<br />

aseve Segnebuladaa gamoyenebuli okazionalizmi `erer~, romelsac<br />

marTalia mniSvneloba ar gaaCnia, magram iwvevs sityva<br />

`ererben~-is (`memkvidreobiT miRebuli~) pirveli nawilis<br />

asociacias da mianiSnebs migrantis Seupovar da gamtan bunebaze.<br />

sityva `migranti~-is (`Wanderer~) damarcvlis Sedegad<br />

ikveTeba misi Semadgeneli nawilebis mniSvneloba: `ein Wand er<br />

er~ (`is — migranti _ kedels ejaxeba~), riTac avtori imas usvams<br />

xazs, rom `migranti’’ ejaxeba nacionalisturi mentalitetis<br />

kedels, romelic xels uSlis mis asimilaciasa da integracias<br />

germanul sazogadoebaSi. (qarTul TargmanSi sityva<br />

`mo xe tial is~ damarcvlis Sedegad gamoyofili marcvali<br />

iTargmneba rogorc `xe~ da ara rogorc `kedeli~).<br />

leqsis finalur nawilSi sityva `Ein w anderer~-is (TargmanSi:<br />

`erTi _m tiali~) dayofa-gaxleCis Sedegad gamoiyofa sityva:<br />

`anderer~ (`sxva~, `ucxo~), rogorc migrantis Tanmdevi<br />

daRi.<br />

z. Ciraqis momdevno leqsSi refleqsiis sagani germanuli<br />

enis `gaTamaSebis~ SesaZleblobebia poetis Semoqmedebis<br />

usasrulo procesSi. am leqsiT avtori informacias gvawvdis<br />

ara mxolod filmis gadaRebisa da `Rvinisa da qalis<br />

95


dagemovnebis~ Sesaxeb, aramed germanuli enis `xeliT mosinjvis~,<br />

misi `Sexebis~ SesaZleblobebis Sesaxeb. leqsSi Segnebuladaa<br />

aRreuli sityvaTa (die Kamera, der Film) mdedrobiTi<br />

da mamrobiTi sqesis artiklebi, gamoyenebuli leqsika da<br />

frazeologia orazrovania da ormagi interpretaciis saSualebas<br />

iZleva.<br />

der Kamera die Film<br />

was ausgewachsene Freiheit<br />

Abtastversuche probeweise<br />

Weinprobe – Weiberprobe<br />

der Kamera die Film (...)<br />

im Großformat auf den Runkt gebracht<br />

seitenweise und spiegelverkehrt<br />

so durchsichtig ist der blaue Himmel<br />

die Kamera der Film<br />

Augen überall soweit das Blickfeld<br />

reicht (...)<br />

die Kameras dem Film<br />

eine Welle überschlägt die andere<br />

bis zur nächsten<br />

keiner behält die beste Aussicht<br />

einer stellt sich vorne dran<br />

und sieht alles<br />

der Kamera die Film (...)<br />

96<br />

(mamri) kamera (mdedri) filmi,<br />

esaa xibli _<br />

xeliT Sexebis uflebis<br />

Tavawyvetili Tavisuflebis<br />

Rvinis da qalis dagemovnebis<br />

(mamr) kameras (mdedri) filmi<br />

(...)<br />

TavgamodebiT (farTo<br />

formatSi)<br />

ahyavs eqstazSi<br />

xan mxaris xan profilis<br />

SecvliT<br />

xan ki anfazSi<br />

ra gamWvirvalea cisferi zeca!<br />

(mamri) filmi (mdedri) kameriT<br />

ukidegano TvalsawieriT,<br />

irgvliv TvalebiT (...)<br />

films kamerebma<br />

gadauares rogorc talRebma<br />

verc erTi inarCunes ukeTes<br />

xeds<br />

erTi maTgani ver urigdeba beds<br />

win gasvlas bedavs<br />

da yvelafers xedavs<br />

(mamri) kamera (mdedri) filmi<br />

(...) 18<br />

enobriv eqsperiments iSviaTad Tu iyenebs vinme ise aqtiurad,<br />

rogorc andaluzieli espanur/germanulenovani lirikosi<br />

Joze f. a. oliveri. igi gamudmebiT qmnis axal sityvebs,<br />

suraT-xatebsa da kompozitebs, romelTa Targmna<br />

gamocdili mTargmnelisTvisac ki metad rTul amocanas warmoadgens.<br />

misi erT-erTi aseTi leqsia: `sityvis povna 20<br />

ivliss~. 19<br />

totenteller, wachsmaulversiegelt<br />

den widerlauten wortkörpern zu:<br />

gehörig // leibbuch neuweiß: nach-<br />

ruf auf dem weg ins gedächtnis<br />

mkvdarTa langrebi sanTliT<br />

pirdaluquli<br />

antibgerebi frazaTa sxeuls<br />

Sekedlebuli:


schneemantel / “es sprießen immerfort<br />

die sanften / Toten“ [Mayröcker] wie<br />

sanfter schutz, schneemantel. (...)<br />

s-schleife / z-kurve ins süd-<br />

gestickte monogramm / flügelnetz<br />

auf dem kopfkissen, pfauenauge –<br />

(hemdsärmlige nacht) barfüßig<br />

später: samenlinnen / “Nueva York<br />

en un poeta”<br />

von tod zu tod wiederholung<br />

machleid.<br />

Celan, abstumm wie?<br />

abstammen – fällt mir ein:<br />

gaststumm und rindenriß der Feme-<br />

Eiche<br />

nachfurchen mit dem zeigefinger, mit<br />

dem schneezeigefinger fürchten (furcht<br />

/<br />

von innen her auszutrocknen) dann<br />

lindenkoscher blattherbsten: (...)<br />

maTi megzuria // sicocxlis<br />

axali TeTri wigni da<br />

xsovnis gzaze _ nekrologi,<br />

Tovlis mantia. (...)<br />

Cveni mfarveli saTno sulebis<br />

xsnelTa samosSi mosili<br />

micvalebulebis<br />

xsovna naTelSi maradiul<br />

lamprad anTia<br />

mas gars artyia Tovlis mantia.<br />

(...)<br />

samxreTisaken!<br />

S-serpantini / z-mosaxvevi _<br />

mis amoqargul monogramaSi rom<br />

gaexvevi /<br />

CaiZirebi yurTbaliSis frTaTa<br />

badeSi,<br />

STainTqmevi farSevangis Tvalukun<br />

RameSi<br />

mere ki sadRac fexSiSvela<br />

moxetialed daikargebi.<br />

mogvianebiT: daiwyeba TeslTa<br />

Zieba /<br />

`Nueva York en un poeta”<br />

codva-godebis gameoreba,<br />

sikvdilTa wyebis gamoZieba.<br />

celano, ucxo stumariviT<br />

rogor dagadumes?<br />

sakuTari warmoSobiT TevziviT<br />

gagaCumes<br />

saCvenebeli TiTiT Temidas<br />

saswors bzari gauCines,<br />

Tovlis saCvenebeli TiTiT<br />

daRares da SeaSines.<br />

(SiSiT Sinaganad mTlianad<br />

gamofites)<br />

Semdeg ki cacxvs namdvili<br />

Semodgomis foTolcvenis<br />

Jami dauyenes (...)<br />

leqsis dekodirebis procesSi bgerebisa da sityvebis mocemuli<br />

semantikiTa da TanmimdevrobiT nel-nela izrdeba<br />

daZabuloba iqmneba semantikuri kompresiebi. sityvebi aliteraciebiT,<br />

xmovnebiTa da difTongebiTaa (au, ö, u, o) erTma-<br />

97


neTTan gadajaWvuli. sityvaTa semantikuri konstelaciebi<br />

iwveven istoriuli faqtebis (holokostis) asociaciebs,<br />

Cndeba maTTan dakavSirebuli esTetikuri inovaciebi da<br />

okazionaluri axalwarmonaqmnebi (`Tovlis mantia _<br />

saCvenebeli TiTi _ Tovlis saCvenebeli TiTi~). bgeraTa<br />

nakadi iqceva Sinagan monologad, romelic gadaqceulia<br />

poetis Sinagani da garemomcveli samyaros makavSirebel mediumad.<br />

enobrivi cnobiereba migraciis problemis refleqsiadaa<br />

qceuli.<br />

migraciis sakiTxis verbaluri refleqsiis sferoSi gadatana,<br />

avtors `ormagi xedvisa’’ da identobis sakiTxis Tematizebis<br />

saSualebas aZlevs. leqsSi: `wasuli da Camosuli~ 9 z.<br />

Ciraqi svams kiTxvas, Tu ra emarTeba migrantis fesvebs _ mis<br />

`Zvel~ identobas?<br />

Was geschieht mit den Wurzeln<br />

wollen sie alle der Erde müde<br />

in den Himmel ragen?<br />

oder gehen sie wandern zum Glück<br />

und schlagen sich in Biegungen nieder<br />

auf Stellen die gerade verlassen.<br />

98<br />

ra mosdiT fesvebs<br />

miwa mobezrdaT da zecisken<br />

iwvdian mklavebs?<br />

an iqneb undaT bedis saZebrad<br />

ixetialon,<br />

wreSi iaron da imav adgils<br />

daenarcxon<br />

erTi wuTis win rom miatoves.<br />

dasmul kiTxvas igi Tavad scems pasuxs momdevno leqsiT:<br />

Meine Wurzeln haben Knoten<br />

die sind mir unterwegs gebunden<br />

überall wo Blüten sich sehen möchten<br />

wird aus dem Spazier – ein Wurzelstock<br />

ungeborgen fühle ich mich nicht<br />

nur die Klimazonen schwanken<br />

dakvirtebula Cemi fesvebi<br />

me es kvirtebi gzebma Semabes<br />

sadac Sevyovndi flirti gaabes<br />

Cemma xeljoxma fesvi gaidga<br />

da aqauri suli Caidga<br />

Tumca Tavs ucxod ar vgrZnobdi<br />

magram<br />

sxva geozonis amindi idga.<br />

aq avtoris warmosaxviTi `me~ mgzavris rolSia, romelsac<br />

yvela sasurvel adgilze SeuZlia SeCereba da `fesvis<br />

gadgma~. sakuTar TavTan gamarTuli dialogi liriul `me~-s<br />

TiTqosda siucxovisagan icavs. igi aqaur suls idgams (sityvasityviT:<br />

`mas Sinagani daculobis grZnoba aqvs~), miuxedavad<br />

imisa, rom `klimaturi zona~ (TargmanSi: geozona) gansxvavebuli<br />

da `meryevia~. migranti avtoris mSobliuri fesvebi<br />

misi warmosaxviTi mogzaurobis dros nairfer kvirtebs<br />

isxamen, romlebic mis identobas hibridul Tvisebebs, mis<br />

enas ki _ transkulturul elfers sZenen.


zehra Ciraqis azriT, `ucxoobis~ gamocdileba da gancda<br />

SeiZleba bevrs gaaCndes, magram poetis Sinagan samyaros aqvs<br />

gansakuTrebuli moTxovnileba imisa, rom gaacnobieros<br />

sakuTari cxovrebis gza warmosaxviTi migraciis meSveobiT.<br />

`ucxos~ aRqma dinamiuri procesia, romelic TavisTavad<br />

gamoricxavs dogmatur azrovnebas da `ucxo~-s stereotipebis<br />

Camoyalibebas. leqsSi: `voiaJeri~, 7 liriuli gmirisaTvis<br />

aseve Sinagan aucileblobadaa qceuli ucxo qveynebSi<br />

mogzauroba, Tumca sinamdvileSi esaa liriuli `me~-s warmosaxviTi<br />

mogzauroba sakuTar TavSi, rac qmnis winapirobas<br />

realuri mogzaurobis wamowyebisaTvis:<br />

Die Augendeckel schliessen<br />

mit dem Wissen<br />

alles ist eingepackt<br />

die Zeit der Ort der Umstand<br />

Eine Mücke ist in den Kopf geraten<br />

einfach durch das Auge<br />

sie summt sie kreist sie sticht.<br />

TvalTa sarqveli daSvebulia<br />

dro, adgili da garemoeba<br />

vici rom ukve Calagebulia.<br />

Tvali rom mqonda Ria<br />

maSin SemiZvra TavSi<br />

mogzaurobis Wia<br />

ikbineba da wrialebs<br />

wuis, tvinSi mitrialebs.<br />

es abezari Wia (koRo), romelic mosvenebas ar aZlevs avtoriseul<br />

`me~-s, gare samyarodan SemoWrili impulsi da amave<br />

dros misi sakuTari mousvenari xasiaTia, romelic mas<br />

gamudmebiT Semecnebis Saragzaze mierekeba. es `Wia~ misi<br />

`ego~-s nawili, misi arsebobis bunebrivi mdgomareoba da misi<br />

pozitiuri gamocdilebaa. avtors ar surs masTan ganSoreba<br />

da realur yofiT samyarosTan pirispir darCena.<br />

sirieli poetis adel karaSolis momdevno leqsSi ki dominirebs<br />

`ucxoze~ Seqmnili stereotipi. liriuli `me~ negatiurad<br />

aRiqvams `ucxo xafangs~ da aRmosavluri sibrZniT<br />

gvmoZRvravs, Tu rogor unda davaRwioT Tavi mis tyveobas.<br />

Laß das Fremde dich nicht fangen<br />

In seinem Netz<br />

Sieh den andern lange an und langsam<br />

Die Vergänglichkeit des fremden<br />

Augenblicks<br />

Greift dann ratlos nicht mehr<br />

Durch dich hindurch.<br />

mTeli sidinjiT da gulisyuriT<br />

Tvali adevne ucxo samyaros<br />

rom ar gagabas Tavis badeSi<br />

da ar gagijdes Zvalsa da<br />

rbilSi<br />

ucxo samSoblos gautanloba<br />

da ucxo wamis warmavaloba. 6<br />

Joze f. a. oliveris leqsSi `ucxo~, 8 gmiris warmosaxviTi<br />

Sinagani da garegani samyaroebis gadakveTaze, qreba dapirispireba<br />

`ucxosa~ da `sakuTars~ Soris. avtors surs<br />

`ucxo~ sakuTar TavSi Seimecnos:<br />

99


100<br />

von außen<br />

suche ich Verständnis<br />

für das Fremde<br />

ohne<br />

mich zu erinnern<br />

an das Fremde<br />

im Innern<br />

Cems gareT vcdilob<br />

gavugo ucxos<br />

imas ver vxvdebi<br />

rom igi CemSi<br />

sakuTar `me~-Si<br />

unda veZebo.<br />

`ormagi xedva~ da perspeqtivaTa monacvleoba, romlebic<br />

Sedegia `ucxo~ samyaroSi aragermaneli poetis xangrZlivi<br />

yofnisa, TavisTavad gamoricxaven mis mier calsaxa identobis<br />

mopovebis SesaZleblobas. swored amitom imigrant<br />

avtorTa leqsebSi figurirebs realuri sinamdvilis miRma<br />

mdgari hibriduli subieqti _ avtoris TviTCanaxati. is<br />

aRaraa identobis maZiebeli, aramed ormagad gaucxoebuli,<br />

sxvadasxva perspeqtivebs Soris meryevi subieqti. is aRarc<br />

kritikuli da aRarc diplomatiuri dialogis iniciatoria,<br />

aramed Camoyalibebuli dapirispirebis miRma mdgari<br />

pirovnebaa, romelsac axleburi xedva aqvs SeZenili. `hibridi~<br />

avtoris liriuli Txrobis sagani `ucxoa~ rogorc germanelebisaTvis,<br />

aseve Tavad avtorisaTvis, radgan is Sualedur<br />

kulturul paradigmaSia moqceuli, romelSic warsulisa<br />

da awmyos, `istoriuli~ da `ucxo samSoblos~ dislokacia<br />

`enobrivi TamaSis~ sagnadaa qceuli. aseT liriul teqstebSi<br />

germanuli ena emsaxureba ara imigrantTa usamSobloobisa<br />

da identobis problemis asaxvas, aramed maTi `gaucxoebis~,<br />

`hibridizaciis~ da `orenovnebis~ aRweras. amasTan,<br />

realuri gaucxoebis problema Canacvlebulia `abstraqtuli<br />

gaucxoebis~ fenomeniT _ gaurkveveli `Sualeduri sivrciT~.<br />

swored am sivrcis dakaveba surT imigrant poetebs,<br />

radgan isini veRarc `istoriul~ da veRarc `ucxo~ samSobloSi<br />

ver grZnoben Tavs kargad. isini zogjer poeziis sagnad<br />

aqceven mSoblebis imigraciamdel `gaucxoebas~ sakuTar sam-<br />

SobloSi, romlebmac iseve iwvnies iq ucxoobisa da gamijnulobis<br />

gemo, rogorc `ucxo~ samSobloSi. aqtualuri xdeba<br />

Sualedur sivrceSi `or skams~ Soris _ `istoriul~ da<br />

`ucxo~ samSoblos Soris moZraobis Tema, romelic realurad<br />

gadmoscems maT sulier mdgomareobasa da yofas.<br />

Joze f. a. oliveri cdilobs qronikuli gaucxoebis<br />

grZnobas pozitiuri finali mouZebnos leqsSi: `skamebi~: 10


Stühle bauen<br />

Stühle besetzen<br />

Stühle bekämpfen<br />

Stühle umwerfen<br />

Zwischen den Stühlen<br />

land erobern<br />

Stuhllos leben<br />

zwischen den Stühlen<br />

lebt die Möglichkeit<br />

in Bewegung zu bleiben.<br />

skamebis ageba<br />

skamebis dakaveba<br />

skamebis gadalaxva<br />

da gadayiraveba<br />

maT Soris sivrcis<br />

Zieba da mopoveba<br />

uskamod cxovreba<br />

gvrCeba ufleba SevinarCunoT<br />

skamebs Soris moZraobis Tavisufleba.<br />

rogorc am striqonebidan vgebulobT, `skamebs Soris<br />

sivrceSi~ yofnis poziciuri mxare swored imaSi mdgomareobs,<br />

rom avtors maT Soris Tavisuflad moZraoba SeuZlia:<br />

is araa mijaWvuli erT romelime kulturas, romlis gadasaxedidanac<br />

`sxva~, `ucxo~ kulturis pasiuri WvretiT dakmayofildeboda.<br />

avtorisaTvis `ucxos~ aRqma dinamiuri procesia,<br />

romlis drosac rogorc `ucxo~ subieqti, aseve dominanturi<br />

kulturis obieqti (skami) poziciebs icvlian. imigrant<br />

poetTa umravlesoba skeptikuradaa ganwyobili calsaxa<br />

identobis modelis mimarT, am ukanasknelis Sinagani konstruqciis<br />

simyifisa da sisustis gamo. amitom isini iswrafvian<br />

metaforuli suraT-xatebiT aRweron kulturul horizontebs<br />

Soris ganfenili Sualeduri sivrce, radgan `ar<br />

ician, Tu sad unda iyvnen sinamdvileSi~. `isini ar imyofebian<br />

iq, sadac arian~, maT enas samSoblo ar gaaCnia~ (laslo kSiba). 11<br />

magram yvela ver axerxebs Sualedur sivrceSi damkvidrebas.<br />

mravali leqsi qceulia izolaciisagan miyenebuli<br />

sulieri tkivilis qronikad, romelic xan konkretuli leqsikiT,<br />

xan ki abstraqtuli perifrazirebiT aRwers poetis<br />

avtobiografiuli xasiaTis gancdebs. lirika iZens sakuTari<br />

Tavisadmi miwerili werilis an sakuTar TavTan gamarTuli<br />

warmosaxviTi dialogis damatebiT funqcias. arabi poetis<br />

nevfel kumartis leqsSi: `or samyaros Soris~ 12 Catexilia<br />

ori kulturis SemaerTebeli xidi, ris gamoc liriuli `me~<br />

oradaa gaxleCili:<br />

Zwischen<br />

zwei<br />

Welten<br />

inmitten<br />

unendlicher<br />

Einsamkeit<br />

möchte<br />

ich eine Brücke sein<br />

ori<br />

samyaros<br />

Soris<br />

SuaSi<br />

da usasrulo<br />

martoobaSi<br />

msurs xidad viqce<br />

magram<br />

101


102<br />

Doch<br />

kann ich<br />

kaum Fuß fassen<br />

an dem einen Ufer<br />

vom anderen<br />

löse ich mich<br />

immer mehr<br />

Die Brücke bricht<br />

droht mich<br />

zu zerreißen<br />

in der Mitte.<br />

ver vwvdebi<br />

meore napirs da<br />

ar vici<br />

rogor moviqce.<br />

napiri mcildeba<br />

xidi tydeba<br />

da welSi gawyvetiT memuqreba<br />

imigranti poetis sulieri da fizikuri tkivili klasikuradaa<br />

formulirebuli zafer Senojaqis leqsSi: _ `fexebiT<br />

or planetaze vdgebi~, 13 romelSic Tematizebulia or<br />

samyaros, or enas Soris meryeobis problema:<br />

Ich habe meine Füße auf zwei Planeten<br />

wenn sie sich in Bewegung setzen<br />

zerren sie mich mit<br />

ich falle<br />

ich trage zwei Welten in mir<br />

aber keine ist ganz<br />

sie bluten ständig<br />

die Grenze verläuft<br />

mitten durch meine Zunge.<br />

ich rüttle daran wie ein Häftling<br />

das Spiel an einer Wunde.<br />

fexebiT or planetaze vdgebi<br />

isini moZraobas rom iwyeben<br />

Suaze vixliCebi da vvardebi<br />

CemSi or samyaros vatareb<br />

or sisxlmden Wrilobad<br />

davatareb<br />

radgan arc erTi araa mTeli<br />

maT Soris sazRvari enas Suaze<br />

miyofs minawevrebs.<br />

magram mas mainc Zalas vatan, ar<br />

vaCereb<br />

ise rogorc patimari ar asvenebs<br />

Tavis mtkivan iarebs.<br />

z. Senojaqis leqsi mianiSnebs nebismieri migraciis hibridul<br />

finalze, rasac igi globalizebuli samyaros universalur<br />

kanonad aRiqvams.<br />

migrant avtorebs ena aRar miaCniaT im substanciad,<br />

romelic mxolod homogenuri identobis asaxvas unda emsaxurebodes.<br />

ena maT leqsebSi gaorebisa da hibridulobis<br />

gamoxatvis saSualebaa. adel karaSoli leqsSi: `Caxutebuli<br />

meridianebi~, 14 warmogvidgens hibridul pirovnul models,<br />

romelic Sualedur sivrceSi, enobriv identobaTa arCevanis<br />

winaSe dgas.<br />

In zwei Sprachen bildet sich der Satz<br />

In zwei Welten greifen die Hände<br />

Im Traum spricht in Deutsch mit mir die<br />

Mutter<br />

In Arabisch mein sächsisch Weib.<br />

winadadeba or enaze ibadeba,<br />

Cemi xelebi or samyaros<br />

ebRauWeba,<br />

sizmarSi deda mesaubreba<br />

germanulad<br />

cxadSi _ saqsoneli coli<br />

arabulad.


aq saxezea sxvadasxva kulturis warmomadgenelTa enobrivi<br />

identobebis hibriduli aRreva. kulturulad da enobrivad<br />

gaorebuli liriuli `me~ ormagadaa gaucxoebuli.<br />

avtori TiTqosda enaTa gadakveTis hibridul gzajvaredinzea<br />

mijaWvuli, rac mas transkulturuli xedvis unars ani-<br />

Webs da tradiciuli germanuli konvencionalizmidan aTavisuflebs.<br />

rogorc a. karaSolis, aseve n. kumartis pozicia<br />

momdevno leqsSi: `enis Sesaxeb~ 15 upirispirdeba germaniaSi<br />

me-19 saukunidan damkvidrebul, `nacionaluri identobis<br />

grZnobad~ wodebul koncepts: `kulturis, enisa da religiis<br />

erTianobis~ Sesaxeb da kiTxvis niSnis qveS ayenebs `sakuTarisa~<br />

da `ucxos~ gammijvnel tradicias. orive leqsSi Tematizebuli<br />

mravalenovani identobis sakiTxi, mainc germanuli<br />

enis sasargeblodaa gadaWrili:<br />

die sprache meiner eltern<br />

ist arabisch<br />

heimlich nur gesprochen<br />

die sprache ihres landes<br />

ist türkisch<br />

gesprochen auf der straße<br />

in der geborgten heimat<br />

ist deutsch<br />

die sprache meiner gedichte.<br />

Cemi mSoblebis ena arabulia<br />

masze Cumad saubroben<br />

misi qveynis ena Turqulia<br />

romelzec quCaSi laparakoben<br />

qveyanaSi, romelsac SeveTvise<br />

germanulia<br />

ena Cemi leqsebisa.<br />

italieli lirikosis franko biondis leqsSi: `enis war-<br />

Tmeva I~, 16 germanuli ena warmodgenilia rogorc kulturul<br />

identobebs Soris aRmarTuli barieri da mkacri germanuli<br />

xasiaTis indikatori:<br />

Nicht die Sprache<br />

hält uns auseinander<br />

der Zaun lebt<br />

im Zeigefinger<br />

er grenzt dich und mich ab<br />

auf dem Boden der<br />

Gebrauchsanweisungen<br />

und entwurzelt jeden Konflikt<br />

jede Begegnung.<br />

mxolod ena ki ar aris<br />

Cveni damaSorebeli barieri<br />

saCvenebel TiTSi CaiSenes<br />

sasazRvro jebiri ganieri<br />

romelsac surs<br />

`moxmarebis wesis~ bazaze<br />

me da Sen erTmaneTs dagvacilos<br />

da rogorc yoveli konfliqti<br />

aseve erTmaneTTan Sexvedra<br />

Tavidan agvacilos.<br />

aragermanel poetTa germaniis multikulturul sivrce-<br />

Si imigraciam gamoiwvia ara mxolod maTi pirovnuli xasiaTisa<br />

da enobrivi identobis hibridizacia, aramed maTi<br />

religiuri gaoreba da religiuri msoflaRqmis Secvla.<br />

103


z. Ciraqis leqsSi `lodinis Jami~ 17 saubaria ori religiis<br />

sxvadasxva dResaswaulze, romelTagan zogi `moZraobs~ (sityvasityviT:<br />

`mogzaurobs~), zogi ki mudam `myarad zis~ kalendris<br />

furclebze. avtoris mier aseTi leqsikis gamoyeneba<br />

uneburad iwvevs `moZravi imigrantisa~ da `uZravi~ anu<br />

germaniaSi safuZvlianad, myarad damkvidrebuli biurgeris<br />

asociacias. avtoris hibriduli `me,~ orive religiis dResaswaulTa<br />

gamaerTianebel idead asaxelebs iseT kulturul<br />

universalias, rogoricaa baxis `maTes vnebebi~:<br />

104<br />

zwischen den Feiertagen<br />

zweier Religionen<br />

die einen wandern im Kalender<br />

die anderen sitzen darin fest<br />

einmal fragte ich<br />

ob Karfreitag immer<br />

an einem Freitag<br />

schon gut schon gut<br />

Doch das Schönste am Karfreitag ist<br />

daß es die Bachsche<br />

Matthäuspassion noch gibt<br />

und beim Opferfest<br />

will ich sie wieder hören<br />

Von Ramadan bis Weihnachten<br />

ein süßer Warteraum.<br />

ori religiis dResaswaulebidan<br />

kalendris furclebze zogi<br />

moZravia<br />

zogi ki myarad uZravi<br />

erTxel vikiTxe, Tu emTxveoda<br />

wiTeli paraskevi<br />

yovelTvis paraskev dRes.<br />

mipasuxes: kargiao, kargi es.<br />

magram yvelaze kargi wiTel<br />

paraskevs mainc is aris<br />

rom jer arsebobs `maTes<br />

vnebebi~ baxis<br />

dResaswaulze _ msxverplad<br />

Sewirvis<br />

kvlav imedi maqvs misi mosmenis<br />

ramadanidan qristeSobamde Jami<br />

savsea am tkbili molodinis<br />

siamiT.<br />

transkulturulad orientirebuli migrant avtorTa arsebobas<br />

mudam Tan sdevs perspeqtivebis, poziciebisa da msoflmxedvelobis<br />

cvla, rac maT liriul teqstebSic ileqeba. imigranti poetebi<br />

cdilobens yovel konkretul sametyvelo situacias moargon enis<br />

gamoyenebis usasrulod mravalferovani SesaZleblobebi. esaa maTi<br />

ucxoeTTan da ucxo enasTan permanentuli SerkinebiT ganpirobebuli<br />

Sedegi da strategia. isini uaryofen calmxriv identobas,<br />

romelic ar tovebs Tavisufal sasunTq sivrces arc `sakuTaris-<br />

Tvis~ da arc `ucxosTvis~. Tavis leqsTa krebulis biografiul<br />

danarTSi (`frTebis damWeri~) z. Ciraqi gvimxels, rom mas aRar surs<br />

iyos `tipuri Turqi~ an gaxdes `tipuri germaneli~. rac mas namdvilad,<br />

mTeli Tavisi arsebiT surs, esaa `Tavisufali sasicocxlo<br />

sivrce~: `is siamovnebiT gaiRviZebda iatakze gaSlil Wilofze<br />

iaponeliviT, isauzmebda inglisurad, CineliviT TavdadebiT imuSavebda<br />

da frangiviT guldagul isadilebda, romaeliviT banaobiT<br />

ijerebda guls, bavarieliviT bevrs imogzaurebda, afrikeliviT


icekvebda, indoeliviT spilos zurgze CitiviT Semoskupuls CamoeZineboda<br />

da sizmarSi... warmat bosfors ixilavda. 21<br />

hibridi avtorebi sxvadasxva enis Svilebi arian da sxvadasxvagvarad<br />

ixseneben dakargul `mTlianobas~, magram yoveli maTgani<br />

inarCunebs da amkvidrebs mentalur Tu verbalur azrovnebas germanulenovan<br />

eTnografiul poetikaSi<br />

damowmebani:<br />

velSi 1997: Welsch W. “Transkulturalität. Die veränderte Verfassung heutiger<br />

Kulturen”, in: Texte zur Wirtschaft und zur Wissenschaft”, 28.2.1997, internetSi:<br />

http://www.tzw.biz/www/home/article.php?p_if=409 Juni 2006, Abschnitt III. Zu<br />

Möglichkeiten und Funktionen literarischer Modellierung von Transkulturalität am<br />

Beispiel zweisprachiger Texte der Goethezeit.<br />

volfgang velSis mixedviT cneba `transkulturuli~ gulisxmobs<br />

kulturis iseT gagebas, romelic aRar efuZneba homogenurobis konstruqts<br />

_ nacionaluri kulturebis tradiciul koncepts, aramed<br />

emyareba kulturuli identobis arahomogenur, hibridul gagebas,<br />

romlis Tanaxmad, `sakuTarma~ swored `ucxo~ kulturis elementebi unda<br />

Seisisxlxorcos. es koncepti uaryofs kulturaTa urTierTdapirispirebul<br />

opoziciebs da kulturuli gamijvnis mcdelobebs.<br />

karaSoli 1984: Karasholi A “Daheim in der Fremde. Gedichte”. Halle, Leipzig:<br />

1984.<br />

karaSoli 1995: Karasholi A “Also sprach Abdulla. Gedichte“. München: 1995.<br />

karaSoli 1999: Carasholi A “Umarmung der Meridiane”, in: “Wenn Damaskus nicht<br />

wäre. Gedichte”, München: 1999.<br />

kumarti 1985: Cumart N. “Zwischen zwei welten”. S. 6. in: “Herz in der Schlinge”<br />

1985. Stade.<br />

kSiba 2001: Csiba L. “Das Komma in der Milch. Prosa und Gedichte”, Halle: 2001.<br />

oliveri 1997: Oliver J. F. A.“Fremd”, in: “Auf-Bruch”, 4 Aufl. Berlin: 1997, S. 13.<br />

oliveri 1997: Oliver J. F. A. “Stühle”, in: “Auf-Bruch: Lyrik”, 4 Aufl. Berlin: 1997,<br />

S. 54.<br />

Senojaqi 2005: Şenocak Z. Wechselnde Lichtverhältnisse I”, in: Übergang. Ausgewählte<br />

Gedichte 1980-2005”, München: 2005, S. 71.<br />

Senojaqi 2005: Şenocak Z.“Ich habe meine Füße auf zwei Planeten”, in: “Übergang.<br />

Ausgewählte Gedichte 1980-2005”, BerlinL 2005, S. 147.<br />

Solquni 2000: Şölçün S. “Literatur der türkischen Minderheit” in: Carmine Chiellino<br />

(Hg.): “Interkulturelle Literatur in Deutschland. Ein Handbuch”, Stuttgart, Weimar 2000,<br />

S. 142.<br />

Ciraqi 1994: Çirak Z.“ “Ab – und Zugezogenes”, in: “Fremde Flügel auf eigener<br />

Schulter. Gedichte:, Köln: 1994, S. 32.<br />

Ciraqi 1999: Çirak Z.“Voyageur”, in: Joachim Lottmann (Hg): Kanaksta. Geschichten<br />

von Deutschen und anderen Ausländern. Mit einem Vorwort von Feridun Zaimoglu”,<br />

Berlin: 1999, S. 101.<br />

Ciraqi 2006: Çirak Z. Mit den Augen eines anderen: http://www.juergen-walter.com/<br />

web_tauglich/zusammenarbeit_mit_zehra_çirak.html Juni 2006.<br />

105


maia naWyebia<br />

106<br />

`qeTevanis wigni~<br />

(erTi leqsis analizi)<br />

saqarTvelos istorias giorgi leoniZis poeziaSi gansakuTrebuli<br />

adgili ukavia _ igi mTel mis poezias msWvalavs.<br />

`qarTlis cxovreba~ poetis ganuyreli sakiTxavi wignia<br />

da mas araerTi leqsi miuZRvna _ `wigni `qarTlis cxovreba~,<br />

`minaweri qarTlis cxovrebaze~, `me vkiTxulobdi<br />

`qarTlis cxovrebas~. giorgi leoniZis poeziis saxeobrivpoetur<br />

sistemaSi farTodaa warmodgenili qarTul qronikaSi<br />

asaxuli epizodebi da istoriuli pirebi. 1941 wels<br />

daiwera giorgi leoniZis ori leqsi _ `did Tamars~ da<br />

`daviT aRmaSenebels~. orive leqsi amkobs da xotbas asxams<br />

saqarTvelos istoriis am or udides figuras, am or leqss<br />

saerTo, saxotbo intonacia aerTianebs, orive maJorul tonebSia<br />

dawerili. 1943 wels ki did istoriul pirovnebaTa<br />

Temaze Seqmnil leqsebs kidev erTi leqsi emateba. es aris<br />

`qeTevanis wigni~. igi sruliad gansxvavebulia rogorc tonalobiT,<br />

ise mxatvruli saxeebis sistemiT. leqsi rvamarcvliania,<br />

igi aTi strofisgan Sedgeba. mogvyavs sruli<br />

teqsti:<br />

qeTevanis wigni<br />

saqarTvelos muzeumSi inaxeba xelnaweri<br />

locvani, qeTevan dedoflis tyveobaSi naqoni.<br />

wignis furclebs dResac atyvia cremlis<br />

laqebi da erTgan sisxlis nawveTali.<br />

Ramea, sul wvims. gana cas<br />

amdeni unda ewvima?<br />

guli SemikrTo uecriv<br />

aCrdilma gadmoxvewilma.<br />

dedoflis SesamoselSi<br />

xelT wigni gamoatara,<br />

vici, wignebSi sitkboa,<br />

rad mwvavs es wigni patara?<br />

an misi xelsi aReba<br />

ram unda gamabedinos?<br />

zed cremlis laqa acxia...<br />

viRacas unda etirnos!


vici, vinc aris patroni,<br />

an wigni visac xlebia,<br />

misi mimkrTali furclebi<br />

simwariT ikurcxlebian.<br />

rac ver dawera kalamma,<br />

albaT cremlma sTqva malulma,<br />

samSoblos fiqrze sakanSi,<br />

irans, tyved gadaCqmalulma.<br />

ra daitira, ras gvetyvis<br />

dedoflis cremlis naRvenTi?<br />

Tu moinatra Soridan<br />

Tavisi tkbili kaxeTi?<br />

am wignze TvalTa giSrebis<br />

yoveli dawamwameba<br />

fiqriT iwvoda, viT zidos<br />

man momavali wameba.<br />

SanTiT, marwuxiT daxliCes,<br />

gaziT uflijes ZuZuni,<br />

yornebs miugdes saWmelad,<br />

aTas xmliT gadakuwuli.<br />

aTasi elvis naTeli<br />

dedoflis saxe yofila.<br />

o, ra Tvalebi... qarTlisTvis<br />

sikvdiliT gadaRobilan.<br />

ar masveneben, sul mdeven,<br />

is ganieri Tvalebi...<br />

patara wigni saube,<br />

zed wignis nawveTalebi...<br />

leqsis epigrafidan Cans, Tu raoden didi STabeWdileba<br />

mouxdenia poetze `locvanis~ naxvas, romelSic man qeTevan<br />

dedoflis mTeli tragikuli istoria amoikiTxa. `cremlis<br />

laqebi~ da `sisxlis nawveTalebi~ _ ukve am oTx sityvaSi<br />

ikiTxeba avtoris Sinagani gancdis siZliere, romelic Semdeg<br />

poetur striqonebad iqca.<br />

ama Tu im saxis metyvelebis procesi gulisxmobs adamianis<br />

Cayenebas ama Tu im mdgomareobaSi. metyvelebis ama Tu<br />

im saxeobas win uswrebs adamianis adamianis garkveuli mdgomareoba,<br />

misi momarTva da mzaoba sametyvelod, rac mxolod<br />

sametyvelo saSualebebs ki ar Seexeba, aramed mTlianad adamians<br />

_ dawyebuli misi fizikuri mdgomareobidan gancdaTa<br />

107


gamokveTil Sinaarsamde. es procesi Zalian mniSvnelovania<br />

SemoqmedisTvis, radgan mxolod am niadagze xdeba SesaZlebeli<br />

metyvelebis mimdinareoba bunebrivi saxiT, radgan<br />

adamiani ase cdilobs Sevides Tavisi gamosaxatavi sagnisa da<br />

movlenis winaSe. es procesi gansazRvravs, Tu rogori sityvieri<br />

saSualebebi unda iqnas gamoyenebuli da rogor unda<br />

iqnas gaazrebuli mocemuli masala (grigol kiknaZe. 1957: 355).<br />

poetis emociuri ganwyoba leqsis pirvelive striqonebidan<br />

Cans. `qeTevanis wigni~ anJambemaniT iwyeba, pirveli taepi<br />

wydeba da misi nawili meore taepSi gadadis, rac saleqso<br />

frazis intonacias sasaubro xasiaTs sZens:<br />

108<br />

`Ramea. sul wvims. gana cas<br />

amdeni unda ewvima?~<br />

es wvimiani, sevdiani amindi aris is foni, romelzec poetis<br />

warmosaxviTi samyaro iSleba da imaginaciis siRrmeebidan<br />

Cndeba `aCrdili gadmoxvewili~. leqsi idumalebis<br />

esTetikis principzea agebuli da `dedoflis SesamoselSi~<br />

gamowyobili `aCrdili~ idumalebis atmosferos qmnis. amas-<br />

Tan, leqsi amocnobis principsac Seicavs: Tu saTaursa da<br />

epigrafs gamovtovebT, gamocanaa, vis eZRvneba igi: masSi saxeli<br />

arcerTxel ar aris moxseniebuli, leqsSi qeTevanis aRmniSvnelia<br />

mxolod _ `dedofali~. magram dedoflis saxe<br />

strofebsa da striqonebSi nel-nela, maraos frTebiiT iSleba,<br />

TandaTanobiT Cndeba miniSnebebi, romlebic mis vinaobas<br />

zusti StrixebiT gvamcnoben da gviaxloeben mis vizualur<br />

xats: `samSoblos fiqrze sakanSi, irans tyved gadaCqmalulma~,<br />

`Tu moinatra Soridan Tavisi tkbili kaxeTi?~ am<br />

striqonebSi iseTi metyveli detalbia Tavmoyrili, rom SeuZlebelia,<br />

Tundac saTaurisa da epigrafis gareSe qar-<br />

Tvelma mkiTxvelma qeTevan wamebuli ar amoicnos.<br />

leqsSi `wvima~ is fonia, romelic mis eociur ganwyobas<br />

amZafrebs da Tavisi Sinaarsobrivi datvirTviT exmaureba<br />

`cremls~ da `tirils~. am tropebs poeti leqsSi araerTxel<br />

mimarTavs:<br />

`zed cremlis laqa acxia. . .<br />

viRacas unda etirnos!~<br />

`misi mimkrTali furclebi<br />

simwariT ikurcxlebian~.


`ra daitira, ras gvetyvis<br />

dedoflis cremlis naRvenTi?~<br />

`patara wigni saube,<br />

zed wignis nawveTalebi...~<br />

saintereso xerxia erT detalze _ wignze, rogorc gmiris<br />

atributze _ aqcentis gakeTeba da misi meSveobiT gmiris<br />

gancdebis amokiTxva:<br />

`vici wignebSi sitkboa,<br />

rad mwvavs es wigni patara?~<br />

`an misi xelSi aReba<br />

ram unda gamabedinos?...~<br />

`vici, vinc aris patroni,<br />

an wigni visac hxlebia,<br />

misi mimkrTali furclebi<br />

simwariT ikurcxlebian~.<br />

es styvebi mkiTxvels epigrafTan agzavnis, eubneba, rom<br />

es qeTevan dedoflis tyveobaSi naqoni `locvania~, romlis<br />

furclebs dResac amCnevia cremlebi da sisxlis nawveTali.<br />

`locvani~ dedoflis is erTaderTi nugeSia tyveobaSi, romelic<br />

mas amxnevebs, romelsac is Tavis dards andobs da romelsac<br />

Tavisi samSoblosa da ojaxis mZime xvedrze fiqrisas<br />

cremlebiT altobs. faqtiurad, dedoflis naqoni `locvani~<br />

misi tragikuli istoriis mTxrobelia, radgan es aris<br />

wigni, romelic tyveobaSi rwmenasa da simtkices matebda mas.<br />

qeTevan wamebulis ambis gadmosacemad poetma yvelaze zust<br />

detals _ `locvans~ _ miagno.<br />

leqsSi ar aris gansakuTrebulad xelmosakidi istoriuli<br />

faqtebi, mxolod konturebia:<br />

`rac ver dawera kalamma,<br />

albaT cremlma sTqva malulma,<br />

samSoblos fiqrze sakanSi,<br />

irans, tyved gadaCqmalulma~.<br />

mxolod ramdenime detali da potis gancda. wvimian Rames,<br />

rodesac mas dedoflis aCrdili gamoecxada, mis gonebaSi<br />

cocxldeba qeTevan dedoflis mTeli istoria da igi<br />

tkivili kiTxulobs:<br />

`Tu moinatra Soridan<br />

Tavisi tkbili kaxeTi?~<br />

109


giorgi leoniZe metad ostaturad iyenebs miniSnebebs da<br />

miuxedavad imisa, rom erT sityviTac ki ar aris naxsenebi,<br />

mkiTxvels Tvalwin warmoudgeba XVII saukunis saqarTvelos<br />

istoriis umZimesi suraTebi: Tu rogor aaoxra Sah-abazma<br />

kaxeTi, rogor gareka irans <strong>qarTuli</strong> mosaxleoba, rogor<br />

daatyveva SirazSi qeTevan dedofali, rogor daaSora igi<br />

Tavis Svilivilebs, rogor sastikad awama mcirewlovani ufliswulebi,<br />

rogor mtkiced icavda qeTevani Tavis sarwmunoebas,<br />

romelic iq myofi qarTveli qalebisTvis sarwmunoebis<br />

erTgulebis nimuSi iyo da romlebic misi Semxedvare<br />

gaTaTrebaze uars ambobdnen. amaze leqsSi erTi sityvac ar<br />

aris naTqvami, magram leqsis kiTxvisas swored es istoria<br />

axsendeba mkiTxvels:<br />

110<br />

`am wignze TvalTa giSrebis<br />

yoveli dawamwameba<br />

fiqriT iwvoda, viT zidos<br />

man momavali wameba~.<br />

dedoflis gancdebs wamebis win gadmogvcems, qeTevan dedoflis<br />

wamebis TviTmxilveli da aRmweri, SirazSi moRvawe<br />

portugalieli beri ambrozio duS anJuSi. qeTevanis amqveyniuri<br />

cxovrebis bolo wuTebis Sesaxeb igi wers: `rodesac<br />

Sahis msajulebi SirazSi Cavidnen da dedofals acnobes,<br />

rom an sarwmunoeba unda daeTmo, an saSineli sikvdilisTvis<br />

momzadebuliyo, qeTevans maTes sityvebiT miumarTavs maT-<br />

Tvis: `nu geSinin maTgan, romelTa moswyvidnen xorcni Tquenni,<br />

xolo sulsa ver xel-ewifebis mokvlad~; wamebis win ki<br />

dedofali samlocveloSi muxlebze dacemula, raTa didi<br />

gulmodginebiT eloca~ (duS anJuSi 1987: 198, 38).<br />

rogorc ukve SevniSneT, Tavad leqsSi arc erTxel ar<br />

aris naxsenebi qeTevan dedoflis saxeli. igi sacnauri xdeba<br />

ramdenime miniSnebiT, esenia: `dedofali~, `wigni~, `cremli”,<br />

`sakani~, `irani~, `tyve~, `kaxeTi~. es miniSnebebi sityva-simboloebia,<br />

romlebSic saqarTvelos istoriis erT-erTi yvelaze<br />

tragikuli epizodebia kodirebuli.<br />

leqsis kulminaciuri momentia qeTevan dedoflis wamebis<br />

naturalisturi aRwera:<br />

`SanTiT, marwuxiT daxliCes,<br />

gaziT uglijes ZuZuni,<br />

yornebs miugdes saWmelad,<br />

aTas xmliT gadakuwuli~.


aq aSkaraa vaJas striqonebis reminiscencia:<br />

`arwivi vnaxe daWrili<br />

yvav-yornebs eomeboda!~<br />

ukve vaxseneT, rom Tamar mefisa da daviT aRmaSeneblisadmi<br />

miZRvnili leqsebi tonalobiT sruliad gansxvavdeba<br />

qeTevan dedoflisadmi miZRvnili leqsebisgan, Sesabamisad,<br />

leqsikac sruliad gansxvavebulia. `elva~ da `naTelia~ mxolod<br />

is tropebi, romlebic monarqebisadmi miZRvnili leqsebisTvisaa<br />

saerTo, magram datvirTva gansxvavebulia. `did<br />

TamarSi~ vxvdebiT: `Sen moaTene piris naTeliT~, `Senis naTeliT<br />

naTamamari~, `Sen gahkar elva misi sulisa~, `dRes rom<br />

msoflio gadaanaTa~. `daviT aRmaSenebelSi~: `abjris Cxera-<br />

Si, xmalTa elvaSi~. `qeTevanis wignSi~ ki es ori tropi gaer-<br />

Tianebulia da aseT saxes iZens:<br />

`aTasi elvis naTeli<br />

dedoflis saxe yofila~.<br />

aq `aTasi elvis naTeli~ wmindanis nimbis asociacias iwvevs<br />

da am SemTxvevaSi gaSlil metaforadac SeZleba CaiTvalos,<br />

rac qeTevanis wmindanobaze miuTiTebs.<br />

leqsis stilis TaviseburebaTa Soris unda gamoiyos ki-<br />

Txvebi: leqsSi gamoyenebulia rogorc stilisturi figura,<br />

ritorikuli SekiTxva<br />

`Ramea. sul wvims. gana cas<br />

amdeni unda ewvima?~<br />

ise kiTxvebi, romlebsac poetis mier pasuxi aqvT gacemuli<br />

avtoris sulieri ganwyobilebis, misi gancdebis Sesabamisad;<br />

es kiTxvebi leqsisadmi interesis simZafris uzrunvelyofas<br />

emsaxureba:<br />

`rad mwvavs es wigni patara?~<br />

`an misi xelSi aReba<br />

ram unda gamabedinos?~<br />

`ra daitira, ras gvetyvis<br />

dedoflis cremlis naRvenTi?<br />

Tu moinatra Soridan<br />

Tavisi tkbili kaxeTi?~<br />

leqsis dominantia ori sityva _ `wigni~ da `cremli~, romelTac<br />

asaxva leqsis bgerweraSic hpoves. leqsis Jrerado-<br />

111


aSi am sityvebis yvelaze mkveTri bgerebis `w~ da `cr~ sistemuri<br />

organizeba Cans. pirvel strofSi bgera `w~ samjer<br />

meordeba.<br />

I strofi: wvims — ewvima — gadmoxvewilma<br />

II strofi: wigni _ wignebSi _ mwvavs _ wigni<br />

IV strofi: wigni _ simwriT<br />

VI strofi: wignze _ dawamwameba _ iwvoda _ wameba.<br />

aqve iCens Tavs `cr~ kompleqsi:<br />

I strofi: uecriv<br />

III strofi: cremli<br />

IV strofi: furclebi, ikurcxlebian<br />

V strofi: cremli<br />

X strofi: cremlis<br />

`w~ da `cr~ bgerebis dominantoba leqsSi TiTqos aZlierebs<br />

pirvelsave striqonebSi daxatuli bunebis suraTs,<br />

romelic poetis fsiqologiur ganwyobas gamoxatavs da gancdasTan<br />

aris dakavSirebuli, Semdeg strofebSi wvimas ukve<br />

adamianis cremlebi enacvleba:<br />

aq giorgi leoniZis poeziisTvis damaxasiaTebel kidev<br />

erT sakiTxze gvinda yuradRebis gamaxvileba. grigol<br />

kiknaZe aRniSnavs, rom giorgi leoniZis siZliere gemosa da<br />

sunis SegrZnebaTa gamomxatveli sityvebis safuZvelze agebul<br />

xatebSi mJRavndeba (kiknaZe: 299) da amis sailustraciod<br />

`qeTevanis wigic~ gvaZlevs masalas: `vici wignebSi sitkboa~,<br />

`Tu moinatra Soridan Tavisi tkbili kaxeTi?~, `misi<br />

mimkrTali furclebi simwariT ikurcxlebian~.<br />

`qeTevanis wignSi~ aris erTi rusTveluri sityva, `dawamwameba~,<br />

∗ sityva `dawamwameba~, rogorc Cans sityva `daxamxamebis~<br />

nacvladaa naxmari. poetma rusTveluri sityva gamoiyena,<br />

`x~ bgeris `w~ bgeriT Secvlam araCveulebrivi efeqti<br />

gamoiwvia, radgan sityvaSi orjer meordeba bgeraTa jgufi<br />

`wam~, rac TiTqos wamebis molodins gamoxtavs da amZafrebs<br />

gancdas, metic, sityvis meore nawilSi mTlianad ikiTxeba<br />

sityva `wameba~, rac strofis sariTmo sityvas warmoadgens:<br />

112<br />

`am wignze TvalTa giSrebis<br />

yoveli dawamwameba<br />

fiqriT iwvoda, viT zidos<br />

man momavali wameba~.<br />

∗ amaze migviTiTa m. karbelaSvilma (vefxistyaosani. str. 295,1)


dabolos, es leqsi, romelic uaRresad STambeWdavi vizualuri<br />

xatebiT aris Seqmnili, ukve leqsis CarCoebs miRma,<br />

mkiTxvelis warmosaxvaSi kidev erT vizualur xats, Tavad<br />

poetis saxes acocxlebs, romelic Tavisi eris istoriiT<br />

sunTqavs:<br />

damowmebani:<br />

`me vkiTxulobdi `qarTlis cxovrebas~<br />

wuxelis didxans, gaTenebamdi~.<br />

duS anJuSi 1987: duS anJuSi, ambrozio. namdvili cnobebi ubrwyinvalesi<br />

dedoflis qeTevanis, dopolis, saxelovan mowamebriv sikvdilze<br />

sparseTis mTavar qalaq SirazSi, Sah-abasis brZanebiT 1624 wlis 22<br />

seqtembers / r. gulbenkiani. namdvili cnobebi saqarTvelos dedoflis<br />

qeTevanis mowamebrivi sikvdilis Sesaxeb. frangulidan Targmnes i.<br />

tabaRuam da c. bibileiSvilma. Tb.: `mecniereba~, 1987.<br />

kiknaZe 1957: kiknaZe gr. metyvelebis stilis sakiTxebi. Tb.: stalinis<br />

sax. Tsu gamomcemloba. 1957.<br />

leoniZe g. leqsebi. Tb.: 1999.<br />

113


apolon silagaZe<br />

114<br />

leqsTwyobis kanonzomieri sistemisa da<br />

kanonzomieri diaqroniis Sesaxeb<br />

1. zogadi debuleba, romelzec agebulia winamdebare naSromi,<br />

aseTia (silagaZe 1987:71): 1) leqsTwyobis ganviTareba/diaqronia<br />

kanonzomieria iseve, rogorc leqsTwyobis<br />

sistema; 2) ganviTarebis kanonzomierebebi miemarTeba sistemis<br />

kanonzomierebebs. ∗ debulebis meore nawilSi, romelic<br />

amjerad CvenTvis sainteresoa, xazgasmulia is, rom ganviTareba<br />

srulad miemarTeba sistemis kanonzomierebebs, asaxavs<br />

ra maT Tavis enaze, e.i. Tavisi specifikis farglebSi, rac<br />

konkretulad SeiZleba, magaliTad, imas niSnavdes, rom, Tu<br />

sistema aris struqturul erTeulTa ierarqia, ganviTareba<br />

aris im safexurTa ierarqia, romlebzec erTeulTa struqturuli<br />

saxe yalibdeba.<br />

2. ganviTarebis kanonzomieri xasiaTi konkretulad ramdenime<br />

mxriv SeiZleba gamovlindes.<br />

a) diaqroniaSi gvaqvs garkveuli niSnebiT markirebuli<br />

safexurebi, romlebic TavianT TanmimdevrobaSi an monacvleobaSi<br />

kanonzomier suraTs gviCveneben. magaliTad, qar-<br />

Tuli leqsTwyobis ganviTarebaSi sistemis realizaciis safexurebis<br />

Tanmimdevroba/monacvleoba Semdeg wess emorCileba<br />

_ `yoveli ori safexuri, romelTa Soris aris mesame,<br />

principulad analogiuria~, rac realurad gvaZlevs oTx safexurs<br />

Semdegi sqemiT: kodifikacia _ reforma _ kodifikacia<br />

_ reforma (silagaZe 1987:72).<br />

b) sistemis kanonzomierebebis asaxva diaqroniaSi mJRavndeba<br />

imaSic, rom yoveli safexuri an amkvidrebs/aviTarebs<br />

raRacas an uaryofs; is, rac mkvidrdeba (meordeba), aris is,<br />

rac eTanxmeba sistemis struqturul wesebs; is, rac uariyofa<br />

(aRar meordeba), aris is, rac ar eTanxmeba.<br />

g) sistemis yoveli elementi ganviTarebis kanonzomier<br />

gzas gaivlis, rac, kerZod, imaSi vlindeba, rom ama Tu im safexurze,<br />

an erTze meti safexuris farglebSi, mocemuli<br />

metruli formis Tu mocemuli erTeulis realizaciisas<br />

∗ debulebis pirveli nawili Sdr r. iakobsonis gamonaTqvams: «Впервые осознается<br />

неразрывность идей закономерной системы и ее изменений, в свою очередь<br />

закономерных.» (iakobsoni 1984 : XIV).


gvaqvs jer sawyisi, Semdeg _ bolo etapi, rodesac igi im<br />

saxes iRebs, romelic srulad Seesabameba saTanado struqturul<br />

wesebs.<br />

d) rac mTavaria, kanonzomier suraTs gviCvenebs sistemaSi<br />

moqmedi wesis an wesebis ganviTareba; kerZod, diaqroniis<br />

yoveli safexuri warmoadgens axal etaps struqturuli<br />

wesebis Camoyalibebis gzaze, kanonzomierad dakavSirebuls<br />

an am wesebis konkretul fragmentebTan, an sistemis<br />

erTeulTa doneebTan da a.S.<br />

amjerad CvenTvis es ukanaskneli movlenaa saintereso.<br />

3. mokled (da gamartivebulad) aRvweroT <strong>qarTuli</strong> leqsTwyobis<br />

sistema. igi aris binarul ritmul erTeulTa sistema,<br />

romelic oTx ierarqiul dones Seicavs: orwevredi,<br />

striqoni, orstriqonedi, strofi.<br />

orwevredis, rogorc pirveli/qveda (sabaziso) erTeulis,<br />

sistema sami qvesistemiTaa warmodgenili: I. 5+5, 5+4,<br />

5+3, 5+2, 5+1, 5+0; II. 4+4, 4+3, 4+2, 4+1, 4+0; III. 3+3, 3+2, 3+1, 3+0.<br />

cifrebi aRniSnaven binaruli struqturis mqone orwevredis<br />

Semadgeneli monakveTebis (segmentebis) silabur sigrZes.<br />

`plusi~ aRniSnavs or Semadgenels Soris ritmul gasayars<br />

(aseTive gasayari aqvs yoveli sxva donis erTeuls, rogorc<br />

binarul struqturas; ritmuli gasayaris Sesaxeb ix.<br />

silagaZe 2009). orwevredis struqturuli saxis SeqmnaSi<br />

ramdenime wesi monawileobs, amaTgan mTavaria Semdegi: orwevredis<br />

meore Semadgeneli pirvelze grZeli araa; sxva<br />

sityvebiT: pirveli Semadgeneli sigrZiT tolia meorisa an<br />

masze grZelia (silagaZe 1987:31-35; agreTve: silagaZe 1985;<br />

silagaZe 1986). simbolurad es wesi ase Caiwereba: n ≥ k.<br />

meore, ufro maRali, ierarqiuli donis erTeulia striqoni,<br />

romelic ori orwevredisgan (rogorc diferencialuri<br />

Semadgenlisgan) Semdgari binaruli struqturaa. magali-<br />

Tad: (5+5)+(5+5).<br />

ori striqonisgan Sedgeba Semdegi donis erTeuli _ orstriqonedi.<br />

ori orstriqonedisgan _ strofi.<br />

TiToeuli donis erTeulis struqturas ramdenime saku-<br />

Tari wesi gansazRvravs, magram n ≥ k wesi yvelasTvis saerTo,<br />

principulia.<br />

4. rac Seexeba diaqronias, rogorc iTqva, <strong>qarTuli</strong><br />

leqsTwyobis ganviTarebaSi gamoiyofa sistemis realizaciis<br />

oTxi safexuri (Sdr erTeulTa ierarqiis oTxi done). Ti-<br />

Toeuls sakuTari damaxasiaTebeli niSnebi aqvs (xolo mTliani<br />

suraTi ganviTarebis kanonzomier gzas asaxavs). ase maga-<br />

115


liTad, pirvel safexurze sistemis pirveli donis erTeulisTvis<br />

gvaqvs mxolod sami orwevredi: 5+5, 5+3 da 4+4;<br />

meore safexurze sruladaa realizebuli 4+X qvesistema,<br />

5+X qvesistemaSi mxolod ori carieli adgilia, gaCnda 3+X<br />

qvesistemis pirveli warmomadgeneli da a.S.<br />

safexurebis mixedviT ganviTarebis kanonzomier suraTs<br />

gansakuTrebiT TvalsaCinod asaxavs n≥ k wesis Camoyalibebis<br />

procesi. es wesi ornawiliania: SemadgenelTa toloba da<br />

pirveli ufro grZeli Semadgeneli. am saxiT es wesi ganviTarebis<br />

pirvel safexurze gvaqvs mxolod pirveli donis er-<br />

TeulisTvis _ orwevredisTvis, yvela sxva erTeulSi moqmedebs<br />

n=k wesi. amis Semdeg ganviTarebaSi n≥k wesi yovel momdevno<br />

safexurze yalibdeba yoveli momdevno donis erTeulSi:<br />

meore safexurze n≥k realizebulia meore donis er-<br />

TeulSic _ striqonSi; mesame safexurze _ mesame donis er-<br />

TeulSic, orstriqonedSi; meoTxe safexurze _ meoTxe donis<br />

erTeulSic, strofSi. ganviTareba am SemTxvevaSi `plus<br />

erTis~ meqanizms emyareba: pirvel safexurze n≥k gvaqvs erT<br />

doneze (orwevredSi); meore safexurze, `plus erTis~ principiT,<br />

gvaqvs or doneze: 1+1=2; mesame safexurze gvaqvs 2+1=3<br />

doneze; bolo, meoTxe, safexurze gvaqvs 3+1=4 doneze.<br />

sabolood: n≥k wesis CamoyalibebaSi yoveli safexuri<br />

aris gadasvla oTxidan erT mocemul erTeulSi Semadgenel-<br />

Ta tolobis principidan (n=k) SemadgenelTa tolobisa da<br />

pirveli ufro grZeli Semadgenlis principze (n≥k).<br />

amgvarad, Cven gvaqvs ganviTarebisa da sistemis srulad<br />

harmoniuli mimarTeba. 1) ganviTarebaSi kanonzomieri safexurebis<br />

ierarqiaa _ sistemaSi struqturul erTeulTa doneebis<br />

ierarqiaa: oTxi safexuri ganviTarebaSi _ oTxi done<br />

erTeulTa sistemaSi. 2) ganviTarebis ierarqia miemarTeba<br />

sistemis ierarqias: n≥k wesis realizeba Tanmimdevruladaa<br />

ganxorcielebuli oTx safexurze sistemis oTxi donisTvis.<br />

5. SeiZleba kidev erTi debulebis Camoyalibeba: sistemis<br />

ganviTarebaSi amosavali (fiqsirebuliswina) mdgomareobis<br />

rekonstruireba/postulireba SesaZlebelia imis gamo,<br />

rom arsebobs sistemisa da ganviTarebis kanonzomierebaTa<br />

sruli Sesabamisoba.<br />

<strong>qarTuli</strong> leqsis magaliTze es debuleba kargad<br />

ilustrirdeba.<br />

Tu zemoT aRweril suraTs piriqiT _ safexurebis ukusvliT<br />

_ ganvixilavT, aseT suraTs miviRebT: bolo, meoTxe<br />

116


safexurze n≥k wesi realizebulia yvela, oTxive, doneze, e.i.<br />

arsad ar gvaqvs n=k wesi; mesame safexurze n≥k realizebulia<br />

sami donis erTeulSi, _ erTgan, meoTxe donis erTeul-<br />

Si, gvaqvs n=k; meore safexurze wesi realizebuli ori donis<br />

erTeulSi, _ organ, meoTxe da mesame donis erTeulebSi,<br />

gvaqvs n=k; pirvel safexurze wesi realizebulia mxolod<br />

erT, pirveli donis, erTeulSi, _ danarCen samSi gvaqvs n=k.<br />

bunebrivia aRdgena pirveliswina safexurisa, sadac pirveli<br />

donis erTeulSic (orwevredSi) moqmedebs n=k wesi, e.i. yvela<br />

donis erTeulis struqturas gansazRvravs mxolod n=k<br />

wesi (silagaZe 1987:100). ukuganviTarebis Sesabamisad, rekonstruqcia<br />

am SemTxvevaSi emyareba `minus erTis~ meqanizms<br />

(Sdr. zemoT _ `plus erTi~), romelic gansazRvravs daRmasvlis<br />

kanonzomierebas safexurebis mixedviT n≥k wesis realizebaSi:<br />

meoTxe, bolo, safexurze es wesi realizebulia<br />

sistemis oTxsave doneze; bolodan momdevno, ganviTarebaSi<br />

mesame, safexurze, `minus erTis~ principiT, n≥k gvaqvs sam<br />

doneze: 4-1=3; daRmasvlaSi momdevno, ganviTarebaSi meore,<br />

safexurze es wesi realizebulia 3-1=2 doneze; momdevno,<br />

ganviTarebaSi pirvel, safexurze n≥k realizebulia 2-1=1<br />

doneze. aRdgena: pirveliswina safexurze n≥k wesi realizebulia<br />

1-1=0 doneze, e.i. arcerTi donis erTeulSi. sxva<br />

sityvebiT: pirveliswina, rekonstruirebuli, safexuri is<br />

mdgomareobaa, romelSic yvela donis binarul erTeulSi<br />

moqmedebs SemadgenelTa tolobis wesi n=k (droSi es safexuri<br />

IV-V saukuneebis win ivaraudeba).<br />

IV saf. III saf. II saf. I saf. *saf.<br />

IV done n≥k n=k n=k n=k n=k<br />

III done n≥k n≥k n=k n=k n=k<br />

II done n≥k n≥k n≥k n=k n=k<br />

I done n≥k n≥k n≥k n≥k n=k<br />

117


kanonzomierebaTa gaTvaliswinebiT, mTeli am suraTis<br />

(rekonstruirebuli safexuris CaTvliT) daxasiaTeba sxvadasxvanairad<br />

SeiZleba.<br />

a) oTxi safexuri ganisazRvreba oTxi donis erTeulSi<br />

aratol Semadgenlebad dayofis principis SemotaniT: pirveli<br />

safexuri _ pirvel doneze, meore safexuri _ meore<br />

doneze, mesame safexuri _ mesame doneze, meoTxe safexuri<br />

_ meoTxe doneze (sxvanairad: yovel safexurze mocemuli<br />

donis erTeulSi n≥k wesis Camoyalibebas win uswrebs wina<br />

safexuri, romelSic amave erTeulSi es wesi ar aris realizebuli<br />

da gvaqvs mxolod tolobis wesi).<br />

b) yoveli ufro maRali donis erTeuli safexureobriv<br />

ganviTarebaSi struqturulad imeorebs Sesabamisi ufro<br />

dabali (qveda) donis erTeuls: utolobis principi pirvel<br />

safexurze gvaqvs pirveli donis erTeulSi, Semdeg meore<br />

safexurze amas imeorebs meore donis erTeuli da a.S.<br />

g) yoveli safexuris farglebSi gvaqvs dabali donis er-<br />

TeulSi (an erTeulebSi) tolobis principis `darRveva~ ise,<br />

rom Sesabamis maRal doneze (an doneebze) es principi<br />

daculia.<br />

d) safexurebisa da doneebis urTierTmimarTeba Semdeg<br />

kanonzomier suraTs iZleva: bolo safexurze yvela donis<br />

erTeulSi n≥k wesia, sawyis (aRdgenil) safexurze _ yvelgan<br />

mxolod n=k wesi (am or, sawyis da bolo, mdgomareobas Soris<br />

gvaqvs safexurebi, romlebSic n=k transformirdeba n>k<br />

wesSi pirveli donis erTeulidan dawyebuli meoTxe donis<br />

erTeulamde).<br />

damowmebani:<br />

iakobsoni 1984: Якобсон Р. Вместо предисловия. – Гамкрелидзе Т.В., Иванов<br />

В. В. Индоевропейский язык и индоевропейцы. Тб.: 1984.<br />

silagaZe 1985: Silagadze A. Das prinzipielle Schema des Zeilenbaus und der<br />

Verknüpfung von Zeilen im georgischen Gedicht. – Georgica, Heft 8, Jena-Tbilissi:<br />

1985.<br />

silagaZe 1986: Силагадзе А. Особенности строения строки в грузинском стихе.<br />

_ Tsu Sromebi, 261, literaturaTmcodneoba. 1986.<br />

silagaZe 1987: silagaZe a. leqsmcodneobiTi analizis principebis<br />

Sesaxeb. Tb.: 1987.<br />

silagaZe 2009: Silagadze A. The Problem of Qualification of the Georgian Verse. –<br />

Bulletin of the Georgian National Academy of Sciences, vol. 3, no. 3. 2009.<br />

118


giorgi leoniZis erTi leqsis<br />

saxismetyvelebisaTvis<br />

nino sozaSvili<br />

giorgi leoniZis Semoqmedebis saxismetyvelebas gamorCeuli<br />

mniSvneloba eniWeba mwerlis TxzulebaTa mxatvruli<br />

sistemis safuZvliani Seswavlis saqmeSi. am mxriv gvsurs,<br />

zogi ram vTqvaT misi erTi cnobili leqsis saxismetyvelebis<br />

Sesaxeb.<br />

xalxur sityvier kulturasTan giorgi leoniZis SemoqmedebiTi<br />

kavSiri mravalferovania. poetisaTvis faseulia<br />

eris folkloruli simdidris ara mxolod zodebi, aramed<br />

namcecebic ki; amitomac aris, rom mis Semoqmedeba mdidaria<br />

zepirsityvieri leqsiT Tu zRapariT, TqmulebiT Tu legendiT,<br />

andaziT Tu aforizmebiT... es xalxuri masala poetis<br />

sulier quraSi gatarebisas icvlis fersa da samoss, magram,<br />

miuxedavad amisa, xalxuri azri mainc inarCunebs individualobas,<br />

araferSi iTqvifeba, bolomde rCeba TviTnabad oqrod,<br />

romelic saukuneebs mihyveba sulier sazrdod da<br />

samkaulad.<br />

g. leoniZis leqsi `ar daidardo, dedao~... araerTxel yofila<br />

folkloristebisa Tu literaturaTmcodneTa dakvirvebis<br />

sagani. Cven Txzulebis erT, gamorCeul kompoziciur<br />

aspeqtze gadagvaqvs yuradReba. migvaCnia, rom leqsi<br />

`ar daidardo, dedao...~ sami folklorul-miTologiuri<br />

fenisagan Sedgeba. teqtis mixedviT pirvelia _ `dReo gadiddi,<br />

gadiddi~, meore _ `beWze arwivi mexata~, mesame _<br />

`damaleT Cemi samari~.<br />

folklorul da miTologiur masalebze dakvirveba<br />

aaSkaravebs, rom mzis SeCerebisa da amrigad dRis xangrZlivobis<br />

gadidebis motivi uZvelesia. igi araerTma folklorulma<br />

Zeglma moitana Cvenamde da araerTi mwerlis SemoqmedebaSi<br />

gadavida, rogorc saxismetyvelebis klasikuri magaliTi.<br />

ase moxda g. leoniZis Semoqmedebis SemTxvevaSic (am<br />

TvalsazrisiT sainteresoa vaJa-fSavelas, giorgi SatberaSvilis,<br />

ioseb noneSvilisa da sxvaTa Txzulebani).<br />

g. leoniZis xsenebul leqss _ `ar daidardo, dedao~...<br />

wamZRvarebuli aqvs avtoriseuli epigrafi _ `1943 w. noembers,<br />

tamanis naxevarkunZulze vinaxule ucnobi qarTveli<br />

meomris saflavi. levani rqmeoda~.<br />

119


TeTrTmetstrofian leqsSi Txzulebis lirikuli gmiri<br />

TviTdaxasiaTebis, TviTaRiarebis xerxiT Semohyavs poets,<br />

riTac samudamod amkvidrebs mkiTxvelis gulsa da gonebaSi,<br />

sulsa da mexsierebaSi.<br />

leqsis mesame da meTerTmete strofebi mWidro kavSirSia<br />

xalxur sityvier SemoqmedebasTan. es strofebia:<br />

120<br />

nu daidardeb, dedao,<br />

mware sikvdilis sevdasa.<br />

dReo, gadiddi, gadiddi,<br />

Svili eyreba dedasa!<br />

ar daidardo dedao,<br />

nu miecemi sevdasa.<br />

dReo, gadiddi, gadiddi,<br />

Svili eyreba dedasa.<br />

gavixsenoT is folkloruli wyaroebi, romelTa dvritaze<br />

unda iyos aRmocenebuli orive saanalizo strofis mesame<br />

taepi _ `dReo, gadiddi, gadiddi...~.<br />

xalxur epikur TxzulebaSi `mzis asuli~ gadmocemulia,<br />

mzis SeCerebisa da amrigad, dRis gadidebis survili:<br />

`wavida kaci da daiwyo ulos grexa. SuadRemdis ulo grixa,<br />

mere moudo namgali da gausva. is iyo erTi ZnaRa hqonda<br />

Sesakravi, rom Cadis mze. mouxada kacma qudi mzes da<br />

Seevedra:<br />

nu Caxval, jer cota moicadeo!<br />

magram mzem aRar moicada...~<br />

(xalxuri sibrZne 1963: 100)<br />

warmodgenili pasaJi xalxur araerT epikur ZeglSia fiqsirebuli<br />

(zRaparSi es is saintereso epizodia, romlis<br />

gamoyenebis safuZvelze vaJa-fSavelas poema `uiRblo iRbliania~<br />

agebuli!). am mxriv xazgasasmelia xalxuri samgloviaro<br />

poeziis erTi nakadi _ es gaxlavT xmiTnatirlebi.<br />

enaTmecnieri al. WinWaraulis mier Cawerili erTi<br />

xmiTnatirali aseTia:<br />

mzeo, dabrundi, dagviandio,<br />

ZiolaT karCi datrialdio<br />

ZiolaT erTa ouqmebsao,<br />

lamazi meliqais Svilio.<br />

(<strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 1976: 75)<br />

al. oCiaurs 1936 wels Cauweria `dedis natirali Svilze~:


mzeo, dadeg da dagviandi,<br />

mze sdgexar ukenobisao.<br />

viyrebiT dedaSvilobiTao,<br />

mamaSvidobeben berdiasao.<br />

(<strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 1976: 104)<br />

axla ufro naTelia, Tu ra folkloruli saxismetyveleba<br />

unda kvebavdes g. leoniZis leqsis `ar daidardo, dedao~...<br />

taeps `dReo, gadiddi, gadiddi~.<br />

g. leoniZis leqsSi `ar daidardo dedao~ zogadad xalxur<br />

yofierebasTan da ara mxolod mis sityvier kulturas-<br />

Tan ziarebis TvalsazrisiT, calke gamovyofT taeps _ `damaleT<br />

Cemi samari!~<br />

vidre amonaridi taepis Sesaxeb saubars ganvagrZobdeT,<br />

saWirod CavTvaleT TuSuri xalxuri datirebis Cvenamde<br />

natifad mosuli umSvenieresi ritualis Tanamdevi, mraval<br />

variantad cnobili xalxuri dalaidan erTi elementi gagvexsenebina:<br />

modalaveni sevdiani minoriT moTqvamen:<br />

kaxeTSi kaxni gikiTxven:<br />

ars qisteT diCinsTnao,<br />

diCinianTas gikiTxven:<br />

ars qalaqs, jarbs xyrisao,<br />

qalaqs kiTxulobs batoni,<br />

wasula ufalTanao.<br />

(makalaTia 1983: 181)<br />

teqstis es epizodi variantul cvlilebebs xSirad ganicdis,<br />

rac bevr ramezea damokidebuli. teqstis T. uTurgaiZiseul<br />

variantSi es adgili ase ikiTxeba:<br />

lekeTSi lekni gikiTxven:<br />

_ kaxeTs ars batonsTanav!<br />

gikiTxven batonianni:<br />

qisteTs ars diCisTanav!<br />

gikiTxven Tavis sworebi:<br />

wavida ufalsTanav!<br />

(<strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 1976: 241-242)<br />

g. leoniZis xsenebuli leqsis me-7 da me-8 strofebi<br />

aseTia:<br />

mterTan Cem sikvdils nu ityviT,<br />

damaleT Cemi samari!<br />

Tu mterma gkiTxos, uTxariT,<br />

kremlSia, stalinTan ari!<br />

121


122<br />

da Tu stalinma mikiTxos,<br />

uTxar, ar viyav jabani,<br />

iq vdgevar, sadac naToben<br />

stalinis mamapapani!<br />

(leoniZe 1958: 305)<br />

saukunis Zegli ioane sabanisZes `abos wameba~ gvamcnobs,<br />

rom abo qristianuli sarwmunoebisadmi Tavdadebis misabaZ<br />

magaliTad iqca. abos SeuvalobiT ganrisxebulma amiram<br />

`ubrZana ganyvanebaÁ misi gare da mokueTaÁ Tavisa misisa~<br />

(qrestomaTia 1946: 67).<br />

abo marTlmadidebelTa saTayvano gmiria. abos saflavma<br />

gadainacvla ara sagodebelze, aramed adamianTa gulebSi;<br />

abos gvamis dakrZalvis SiSma, misi xsovnis afiSirebas gamor-<br />

Ceuli safuZveli misca, gaasammaga es xsovna, axali sicocxle<br />

SesZina mas.<br />

samaris gauCinarebis, damalvis tradiciis Sesaxeb, rom<br />

mxolod Tamar mefis saflavis dRemde gasaidumloebis faqti<br />

gagvexsenebina, esec ikmarebda, imisaTvis rom didi poets<br />

mamulisaTvis TavSewiruli gmiris anderZi gaexmovanebina:<br />

mterTan Cems sikvdils nu ityviTo, damaleTo Cemi samare.<br />

mterTagan mowinaaRmdegis saflavis Sebilwva-Seuracxyofis<br />

Sesaxeb araerTxel gviyveba Cveni xalxuri zRaparic.<br />

g. leoniZis leqsSi `ar daidardo, dedao~ damowmebuli<br />

taepis _ `beWze arwivi mexata~ saubars mosviringebis Sesaxeb<br />

enciklopediuri ganmartebis damowmebiT daviwyebdiT.<br />

mosviringeba _ `tatuireba~ (frang. tatouez < ingl. tatoo...)<br />

sxeulze gamosaxulebis gamoyvana kanqveS nemsiT, saRebavis<br />

Seyvanis saSualebiT. gavrcelebulia msoflos mraval<br />

xalxSi qvis xanidan, rasac mowmobs aRmoCenili rqis, Zvlis<br />

da qvis specialuri iaraRebi. tatuirebis Cveuleba ganvi-<br />

Tarda sxeulis SeRebvis wesidan da masTan erTad arsebobda.<br />

pirvelyofil xalxebSi tatuireba Seicavs religiuri da mi-<br />

Tologiuri warmodgenebis anarekls, gansazRvravs pirovnebis<br />

socialur statuss Tavis socialur jgufSi, aseve dakavSirebulia<br />

totemistur warmodgenebTan. farTod iyeneben<br />

iniciaciis (iniciacia _ / laT. initianito saidumloebaTa<br />

Sesruleba/ _ pirvelyofil sazogadoebaSi Wabukebis gandobis,<br />

dalocvis ceremonia, ris Semdegac isini iTvlebodnen<br />

dasrulebul mamakacebad / WabaSvili 1989:196).<br />

SedarebiT gvian romsa da Sua saukuneebis evropaSi mosviringebas<br />

iyenebdnen samxedro tyveebisa da sxvadasxva saxis<br />

damnaSavisaTvis niSnis dasadebad. zogi gadmonaSTi mi-


uTiTebs, rom tatuireba SesaZloa saqarTveloSic iyo gavrcelebuli~<br />

(qse 1975: 665).<br />

warmodgenili enciklopediuri codna gvimowmebs, rom<br />

mosviringeba:<br />

_ Seicavs religiuri da miTologiuri warmodgenis<br />

anarekls;<br />

_ dakavSirebulia totemistur warmodgenebTan;<br />

_ sxvadasxva figuris gamoyvana saxesa da sxeulis sxva<br />

nawilebze SesaZlebelia saqarTveloSic iyo gavrcelebuli.<br />

dasaSvebad migvaCnia, rom mosviringebaSi religiuri da<br />

miTologiuri warmodgenebi da amrigad sxeulis sxvadasxva<br />

nawilebze sxvadasxva sagnebis (cxoveli, frinveli, qvewarmavali,<br />

sabrZolo iaraRi da sxv.) gamosaxulebis imitireba,<br />

sxvadasxva Sinaarsis teqstTan Tu sagnebTan erTad, bunebrivi<br />

unda yofiliyo, rogorc adamianis fsiqo-fizikuri<br />

mdgomareobis Taviseburi gamovlena. es faqti tradiciiT<br />

axlac grZeldeba.<br />

am sviring-simbolikur niSan-saxeebSi Zalian xSirad fiqsirebulia<br />

sikeTisa da borotebis urTierTdapirispireba<br />

da brZola. vfiqrobT, rom es `mxatvroba~ TviT misi matareblis<br />

Sinagan fsiqologiur yofasa Tu samyaroze miuTi-<br />

Tebs, misi matareblis sulis biografiis Semadgeneli<br />

elementia.<br />

imisaTvis, rom farTo warmodgena viqonioT g. leoniZis<br />

leqsSi xsenebuli arwivis (`beWze arwivi mexata~) saxismetyvelebis<br />

sivrceze, amisaTvis erTi `miTologiuri leqsikoniseuli~<br />

ganmarteba gamogvadgeba. migvaCnia, rom es damowmeba<br />

Cveni mkiTxvelis yvela hipoTezas daakmayofilebs imis Sesaxeb<br />

Tu, ras unda gulisxmobdes didi poeti kai ymis beWze<br />

mosviringebuli arwivis TematikaSi, mis Sina arsSi.<br />

`arwivi _ (berZ. aetos. aemi _ qrola, livlivi ) _ swrafi<br />

qrolisaTvis. aguito qaris RmerTi. Zvel xalxTa warmodgenaSi<br />

mzis, Suqisa da Zlierebis simbolo iyo. samxedro Zalis<br />

simbolod pirvelad sparselebma ixmares... saerTod, Zlierebis,<br />

gamarjvebis, nayofierebis simbolo iyo... misnobaSi<br />

keTil mauwyeblad iTvleboda. aseve sikeTes ganasaxierebda<br />

qristianul simbolikaSi... poetur xelovnebaSic Zlierebis,<br />

laJvardebis simboloa~... (gelovani 1983: 78). maSasadame, simbolikis<br />

wesiT, arwivi yofila: mzis, Suqis, fizikuri Zlierebis,<br />

nayofierebis, keTilmauwyeblobis, sikeTis da a.S.<br />

simbolo, rac mTliandeba g. leoniZis leqsis lirikuli gmi-<br />

123


is biografiaSi da yalibdeba saxismetyvelebis klasikur<br />

magaliTad.<br />

gavixsenoT leqsis pirvel or strofi da Cvens gancdebSi<br />

umal gamTliandeba yovelive zemoT Tqmuli:<br />

124<br />

visac undoda qarTveli<br />

rom gamxdariyo xizani,<br />

davkari, viyav marTali,<br />

viT Cemi tyviis mizani...<br />

Rimilis biWi viyavi,<br />

beWze arwivi mexata,<br />

cxrameti wlisa Sevsruldi,<br />

oci ar gadamexada,<br />

samSoblos droSa meWira,<br />

mters vecemodi mexada.<br />

leqsi pirveli taepidan bolomde epitafiisaTvis bunebrivi<br />

poeturi xerxiTaa srulqmnili, rac kidev ufro aZlierebs<br />

Rimilis biWisadmi Cvens siyvaruls, mokrZalebasa<br />

da TanagrZnobas.<br />

samSoblos droSis mpyrobeli da mterze mudam Semtevi<br />

bunebis Wabuki kai ymis zesrulyofili poeturi xatia, rac<br />

TaobaTa xsovnas memkvidreobiT gadaecema. eg is kai ymaa,<br />

viszedac xalxi dRemde mReris:<br />

kai yma, mgeli arwivi<br />

arc erT ar gaiwurTneba!<br />

cnobilia, rom xmiTnatirali samgloviaro poeziis erTerTi<br />

ZvelT uZvelesi Janria. cxadia, aq saxismetyvelebis<br />

samyaroc marad Zveli da marad ganaxlebadia. arwivis mxatvruli<br />

saxec uTuod Zveli unda iyos... giorgize erT xmiTnatiralSi<br />

naTqvamia:<br />

vefxo, daxyare iaraRi,<br />

arwivma daiWuWken mxarnio<br />

jixvo, sawulTiT gadmoRvardio,<br />

iremo, dainayen rqanio.<br />

(<strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 1976: 96)<br />

Cans erovnuli flora da fauna, misi cxovel-frinvelTa<br />

samyaro noyieri niadagia xalxuri poeziisa da TviT xmiT<br />

natiralebisTvisac.


Rimilis biWis beWze mosviringebuli arwivi gaxlavT xalxis<br />

mier RvTaebamde amaRlebuli, RmerTamde aziduli kacuri<br />

kaci, vis magaliTsac mihyveba eri, vinc aris Cveni eris,<br />

mamulis, enisa da sarwmunoebis muxlCauxreli da CauTvlemeli<br />

mecixovne.<br />

damowmebani:<br />

gelovani 1983: gelovani a. miTologiuri leqsikoni. Tb.: 1983.<br />

leoniZe 1958: leoniZe g. rCeuli. Tb.: 1958.<br />

makalaTia 1983: makalaTia s. TuSeTi. Tb.: 1983.<br />

qse 1975: <strong>qarTuli</strong> sabWoTa enciklopedia. t. IX. Tb.: 1975.<br />

<strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 1976: <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia. t. V. Tb.:<br />

1976.<br />

qrestomaTia 1946: Zveli <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong> qrestomaTia. t. I.<br />

Tb.: 1946.<br />

WabaSvli 1989: WabaSvli m. ucxo sityvaTa leqsikoni. Tb.: 1989.<br />

xalxuri sibrZne 1963: xalxuri sibrZne. t. I. Tb.: 1963.<br />

125


Sorena qurTiSvili<br />

126<br />

giorgi leoniZis metrika XX saukunis<br />

10-ian wlebSi<br />

<strong>qarTuli</strong> poetikis reformas, romelic XX saukunis aTian<br />

wlebSi ganxorcielda, ganapirobebda mxatvruli enis,<br />

riTmis, ritmis, bgerwerisa da zogadad, yvela saleqso komponentis<br />

gadaxaliseba. misi erT-erTi nawili metruli rekonstruqciebic<br />

iyo, romelic siaxled aRiqmeboda tradiciuli<br />

metrikis fonze. versifikaciuli Ziebani, cxadia,<br />

xelSemwyob faqtors warmoadgenda leqsis esTetikuri Rirebulebis<br />

zrdisaTvis, anu imisaTvis, rac arsebiTi mizani<br />

iyo imJamindeli poeturi reformaciisa. marTalia, axalgazrda<br />

SemoqmedTa mier 1914 wels gamocemul krebulebSi Ziri-<br />

Tad fons swored tradiciuli metrika qmnida, xolo axali<br />

saxeobebi metrul umciresobas warmoadgenda, samagierod,<br />

aTwleulis meore naxevridan sayovelTaod nacad saleqso<br />

sazomebs ukve masStaburad Seenacvla odesRac fragmentuli<br />

saxiT arsebuli, an sulac originaluri saxeobebi.<br />

umarTebulo iqneboda, ar migveTiTebina imis Taobazec,<br />

rom aRniSnuli poetikuri Ziebani gansazRvra leqsis Sablonidan<br />

gamoxnis aucileblobis Segnebam. ganaxlebis tendencias<br />

ki, nawilobriv, modernistul-simbolisturi esTetika,<br />

ufro metad ki _ gaRaribebuli poetikuri arsenali da mas-<br />

Si gaCenili Sida evoluciuri biZgebi ganapirobebda.<br />

10-iani wlebis Semoqmedma Taobam XX saukuneSi, Tavis<br />

pirvlsave krebulebSi gamoavlina tradiciuli Tematikisagan<br />

TavdaRwevis survili, _ miswrafeba inovaciuri xedvisaken.<br />

am mosazrebas adasturebs akaki gawereliaseuli dakvirveba<br />

galaktionis imdroindel Semoqmedebaze, romelic<br />

mTeli Taobis mimarTac SeiZleboda ganzogadebuliyo.<br />

mkvlevari miuTiTebda imis Sesaxeb, rom galaktioni Tavis<br />

poetur cxovrebaSi miemarTeboda romantikuli lirikis nacadi<br />

gziT, _ didi sifaqiziT imeorebda Zvel motivebs; magram<br />

ferebis zusti ganawileba, peizaJis xatvis unari, didi<br />

emociuri Zala am leqsebisa cxadyofda, rom romantikulma<br />

lirikam ukve amowura Tavisi Tavi da erTgvari stilur da<br />

Tematur Sablonad iqca (tkivilebTan Seguebis, misgan Taviseburi<br />

tkbobis gancda). Cans, rom es Taobebi sargeblobdnen


omantikuli msoflxedvis ukanaskneli SesaZleblobebiT<br />

(gawerelia 1962: 269).<br />

cxadia, mxatvrul azrovnebaSi gaCenili krizisi amwifebda<br />

aramxolod ideur-Tematuri gadaxalisebis moTxovnilebas;<br />

_ iwyeba stiluri Ziebani, metrul-ritmuli faqtoris<br />

daxvewa... Tumca, jer kidev sakmaod Zlieria gabatonebuli<br />

poetikuri normebi. amitomac, aRniSnul cvlilebebs neli,<br />

evoluciuri xasiaTi aqvs. gasuli saukunis aTiani wlebi<br />

tradiciuli versifikaciiT warmodgenil Semoqmedebas<br />

gvTavazobs giorgi leoniZis poetikis saxiT, radgan am periodis<br />

leqsTa metrika XIX saukunisa da 900-iani wlebidan<br />

momdinare sazomebiTaa warmodgenili. mxolod TandaTan,<br />

mogvianebiT Cndeba poetiseul leqswyobaSi aRniSnuli epoqisaTvis<br />

uCveulo saxeobebi da isic, _ erTeuli nimuSebis<br />

saxiT. am mxriv, SesaZlebelia iTqvas, rom giorgi leoniZe<br />

naklebad usworebs mxars versifikatorTa im Taobas, romelic<br />

sagangebod awarmoebda amgvar Ziebas (galaktioni, ioseb<br />

griSaSvili, aleqsandre abaSeli, sandro SanSiaSvili, kote<br />

mayaSvili da sxv.). amdenad, es periodi ver mogvcems srul<br />

warmodgenas giorgi leoniZis metrze, anu im versifikaciul<br />

arCevanze, romliTac ism mogvianebiT damkvidrda qarTul<br />

poetikaSi.<br />

aRniSnuli sakiTxi sagangebod Seiswavla mkvlevarma<br />

dinara forCxiZem da, rac ufro sainteresoa, dakvirvebis<br />

Sedegad, man mogvca saintereso daskvna ara mxolod poetisaTvis<br />

yvelaze metad damaxasiaTebeli saleqso sazomebis<br />

Sesaxeb, aramed sagulisxmo mosazrebanic urTierTmimarTebis<br />

sakiTxebze; kerZod, imis Taobaze, Tu ramdenadaa SesaZlebeli,<br />

rom leqsis zoma ganapirobebdes mis SemecnebiTsa<br />

Tu esTetikur warmatebulobas. mkvlevris dakvirvebiT,<br />

poetis leqsebis daaxloebiT naxevari aTmarcvlediTaa warmodgenili,<br />

daaxloebiT meoTxedi _ rvamarcvlediT, erTi<br />

meoTxedi _ ToTxmetmarcvlediT, SvidmarcvlediT, TxuTmetmarcvlediT,<br />

TerTmetmarcvlediTa Tu Sereuli sazomebiT.<br />

gamokvlevis Tanaxmad: `aTmarcvledi giorgi leoniZisaTvis<br />

nairgvari Sinaarsis, gancda-ganwyobilebis gadmocemis<br />

saSualebaa, misTvis metad misaRebi, sando da uRalato,<br />

tevadi da gamomsaxveli~ (forCxiZe 2001: 372). aqve marTebuladaa<br />

miniSnebuli erT Taviseburebazec: `axalgazrdobis<br />

wlebSi am sazomiT dawerili leqsebis umravlesoba naRvliani<br />

gancdebis gamomxatvelia, SemoqmedebiTi cxovrebis<br />

momdevno wlebSi ki, piriqiT, aTmarcvlian leqsTa umravle-<br />

127


soba rwmeniT, imediTa da sixaruliTaa gajerebuli~<br />

(forCxiZe 2001: 367).<br />

sruliad gansxvavebul viTarebas vixilavT giorgi<br />

leoniZis 10-iani wlebis leqswyobaze dakvirvebis Sedegad.<br />

unda iTqvas, rom Cveni daskvnebi ver ganacxadebs pretenzias<br />

absolutur sizusteze, Tumca poetis adreuli lirikis<br />

metrul-ritmuli Ziebis suraTis aRdgenis Sedegad Cveni mi-<br />

TiTebani Zireuli tendenciebis Sesaxeb marTebulia da zogadi<br />

kanonzomierebis maCvenebeli.<br />

SemoqmedebiTi cxovrebis dasawyisi poetisa, xasiaTdeba<br />

sakuTari xmis, stilis ZiebiT. masze dakvirveba cxadyofs,<br />

rom adrindeli giorgi leoniZe ar hgavs im gogla leoniZes,<br />

romelsac sayovelTaod icnobs qarTveli mkiTxveli. Ziebis<br />

procesi emCneva leqswyobas, rameTu metrikis udidesi nawili<br />

Teqvsmetmarcvliani sazomiTaa warmodgenili. cxadia,<br />

saqme exeba ara rusTvelur Sairs, romelmac sagrZnobi modificireba<br />

ganicada riTmis, grafikis, strofikis, intonaciis<br />

mxriv saukuneTa manZilze. am SemTxvevaSic, nacvlad<br />

katrenuli organizebisa, poeti axdens sazomis datexas<br />

sxvadasxva ritmul erTeulebad: Teqvsmetmarcvledis, rvamarcvledis,<br />

oTxmarcvledis saxiT, romlis mizanic aris intonaciuri,<br />

melodiuri variaciebis Seqmna, TviTgamoxatvis<br />

meti xarisxis miRweva:<br />

128<br />

viT lxinsa da dResaswauls _ 4/4<br />

radgan vici damitirebs Seni Savi zangubari 44/44<br />

misTvis mnaxo mokiskise 4/4<br />

TiTqos xatis dReobaSi gadamekras araybari 44/44<br />

(leoniZe 2001: 95).<br />

Teqvsmetmarcvliani sazomis gamoyenebis maRali sixSire<br />

giorgi leoniZis adreul lirikaSi gamoZaxilia im saerTo<br />

mwignobruli tradiciisa, romelic inerciiT gadmovida XIX<br />

saukunidan da grZeldeboda XX saukunis 20-ian wlebamde.<br />

aTiani wlebis pirvel naxevarSi swored am sazoms iyenebda<br />

yvelaze xSirad galaktioni, rom aRaraferi vTqvaT sxva poetebze.<br />

aRniSnuli movlena, rogorc ukve iTqva, aixsneba<br />

imiT, rom Teqvsmetmarcvliani sazomi da misi saxeobani metad<br />

gavrcelebuli iyo rogorc mwignobrul, aseve xalxur<br />

poeziaSi. 44/44-s gamoyenebis sixSiris mixedviT giorgi<br />

leoniZis adreul lirikaSi mxolod ormuxlaini aTmarcvledi<br />

5/5 CamorCeba, _ wyoba, romelic esoden bunebrivi<br />

da mosaxerxebelia <strong>qarTuli</strong> leqsisaTvis. advilad savara-


udebelia, rom es faqti ganpirobebuli iyos im warmatebuli<br />

kavSiriT, rac poetur metyvelebasa da sasaubro enas Soris<br />

arsebobs. amas realur ritmze dakvirvebac cxadyofs, romelic<br />

gvidasturebs mosazrebas aRniSnuli sazomis amouwurav<br />

SesaZleblobebis Sesaxeb.<br />

odnav naklebad, magram mainc xSirad iyenebs poeti besikuri<br />

wyobis ToTxmetmarcvleds, 5/4/5-s, romelsac wamyvani<br />

adgili ekava 10-iani wlebis galaktionis da kidev ufro metad,<br />

`cisferyanwelTa~ metrikaSi. magram, Tu orTodoqsi<br />

simbolistebis: paolo iaSvilis, tician tabiZis, valerian<br />

gafrindaSvilis metrikaSi udidesi nawili am sazomiTaa warmodgenili<br />

da igi Warbobs esoden prioritetul ormuxlian<br />

aTamarcvleds, giorgi leoniZesTan es mimarTeba Secvlilia.<br />

SesaZloa es faqti imiTac aixsnebodes, rom qarTvel<br />

simbolistTagan yvelaze arabunebrivad swored giorgi<br />

leoniZesTan gamovlinda modernistuli esTetikisaTvis damaxasiaTebeli<br />

ganwyobilebani. gamoricxuli ar unda iyos,<br />

rom sonetis, rogorc `cisferyanwelTa~ sayvareli saleqso<br />

formis struqturul-intonaciuri gaTaviseburebis Sedegi<br />

iyos is garemoeba, rom orTodoqs simbolistTa SemoqmedebaSi<br />

metrikis udidesi nawili `mcire besikuri trimetri-<br />

Taa~ Sesrulebuli. giorgi leoniZem ki es sazomi odnav ukana<br />

planze gadawia da meore adgilze daayena. Tumca, unda<br />

iTqvas agreTve, rom am wyobiT man sonetis Txzvis savaldebulo<br />

moTxovnebic daakmayofila (`soneti rodenbaxs~,<br />

`Taisi~, `saqarTveloSi~, `soneti meore~, `soneti qarTvel<br />

husarebs~).<br />

myar saleqso formaTagan Tavs gvaxsenebs 1917 wliT daTariRebuli<br />

leqsi `tyis trioletebi~, romelic am wyobis<br />

erT-erTi nimuSia sakvlev periodSi. Tumca, poets arc aq<br />

daucavs kanonikuri sizuste teqstis kompoziciaSi da striqonTa<br />

orjeradi ganmeorebis nacvlad Tavsa da boloSi,<br />

gvaqvs mxolod frazaTa ganmeoreba. trioletis formis specifikasTan<br />

leqss aaxlovebs rvastriqonianoba da Tavad<br />

ganwyobileba _ is gamWvirvale sevda da simsubuqe, riTac<br />

gamoirCeva `cisferyanwelTa~ imdroindeli trioletebi.<br />

sagulisxmoa, rom pirveli siaxleebi metrikis sferoSi<br />

giorgi leoniZes Semoaqvs 1916 wlidan. nacvlad besikuri<br />

ToTxmetmarcvliani wyobisa, swored am wliT TariRdebian<br />

guramiSviliseuli `zubovkis~ metri _ 4442 da `lurja cxenebiseuli~<br />

sazomi _ 43/43 (`Sairi~ da `Tamar-yvavili~). saintereso<br />

JReradobas qmnis gansxvavebuli muxlebiT Sedgeni-<br />

129


li Svidmarcvlian naxevarstriqonTa urTierTmonacvleoba<br />

am ukanasknelSi:<br />

130<br />

Semodgomis diliTa ahyvavdeba sosani, 43 43<br />

hSvenis, rogorc mefesTan qali-gvirgvinosani, 25 25<br />

hSvenis, rogorc krebaSi qalwul qalis Tvalebi, 25 25<br />

rogorc mTvaris Rimilze myinvaris mwvervalebi... 43 34<br />

(leoniZe 2001: 89).<br />

poeti amave sazoms iyenebs momdevno 1917 welsac, leqseb-<br />

Si: `lelis~ da `lurji Tvali~. am ukanasknelis pirveli<br />

strofi heterosilaburia, gvaqvs ori TxuTmetmarcvliani<br />

(43 43) striqonis mimarTeba momdevno or ToTxmetmarcvlian<br />

striqonrTan _ 43/43. saintereso intonaciur SeTavsebas<br />

iwvevs am leqsis nairferovani strofuli kompozicia katrenis,<br />

mrCobledisa da samtaepovani strofikis saxiT.<br />

ToTxmetmarcvledi 43/43 aris is metrulis axeoba, romelmac<br />

uSualo monawileoba miiRo XX saukunis aTiani wlebis<br />

saleqso reformaSi. es sazomi pirvelad gamoCnda jer<br />

ioseb griSaSvilis (1913 w.), xolo mogvianebiT, galaktionis<br />

(1915 w.) metrikaSi. rogorc cnobilia, am sazomma ganapiroba<br />

nawilobriv `lurja cxenebis~ novatoruli buneba. rac Seexeba<br />

giorgi leoniZes, mis SemoqmedebaSi daZebnili nimu-<br />

Sebi, sadac aRniSnuli wyobaa gamoyenebuli (`lelis~, `lurji<br />

Tvali~), aSkarad ritmul-intonafiuri Ziebis kvals atarebs.<br />

poeti texs striqonebs samtaepovani strofikis farglebSi,<br />

texs _ emiociuri aqcentirebis mizniT:<br />

waxvedi...<br />

da waxvedi, damitove naRveli,<br />

ciskari-Ra mSTenia, Seni gamomsaxveli.<br />

(leoniZe 2001: 105)<br />

monotonuri ortaepedis gverdiT, sadac segmentTa ur-<br />

TierTmimarTeba identuri iyo (43/25, 43/25), am strofSi sammarcvliani<br />

muxli calke pwkaradaa gamotanili, xolo frazaTa<br />

ganmeorebiT ritms eniWeba rxevadoba da emociuroba.<br />

ZiriTadad ki, am leqsis metruli xerxemalia segmentTa sqema<br />

43/25. aqa-iq ritmuli naxazis Secvla leqsis melodiurobas<br />

aZlierebs.<br />

rasakvirvelia, im wlebSi, rodesac poeti esTetikuri da<br />

msoflmxedvelobrivi Ziebis procesSi imyofeboda, igi Seecdeboda<br />

ritmul-intonaciuri niSniT sakuTari leqswyo-


is ara mxolod daxvewas, aramed meti siaxleebis damkvidrebasac.<br />

amis Tavisebur gamoxatulebad unda miviCnioT<br />

prozauli formiT dawerili verlibris nimuSebi: `iTvrebodeT~,<br />

`qarTli~, `Tamar~. amgvari nimuSebi cxadyofs poetis<br />

interess Tavisufali leqsisadmi, sadac uaRresad Tvimyofadi<br />

poeturi niWis wyalobiT axerxebs, rom sazomis ignorirebis<br />

miuxedavad, mTeli arsebiT ganicados da sruli<br />

simZafriT gadmosces mSobliuri qveynis tragikuli warsuli:<br />

`Seni dalursmuli suli maRrCobs, Sens eSafotis gzaze<br />

Cemi Tvalebi daixeva~... da a. S.<br />

sagangebod unda SevexoT poetis mier rvamarcvliani Sairis<br />

gamoyenebis Taviseburebas. Tu 20-iani wlebidan aRniSnuli<br />

sazomi giorgi leoniZis versifikaciul saxed iqca,<br />

rac ufro iTqmis dabali Sairis (5/3) mimarT, _ sruliad<br />

sapirispiro suraTi gveSleba Tvalwin poetis adreul Semoqmedebaze<br />

dakvirvebisas. am wlebSi rvamarcvledis TiToorola<br />

nimuSs Tu SevxvdebiT. Tanac aq, maRali Sairis saxeoba<br />

ufro dominirebs. rac Seexeba dabal Sairs, romliTac<br />

Sesrulebulia poetis Semoqmedebis udidesi nawili 20-iani<br />

wlebidan, aq igi sanTliT saZebaria. SesaZloa, amisi mizezi<br />

simbolistebTan poetis axlo urTierTobaSi mdgomareobdes,<br />

isinixom ar cnobdnen da iyenebdnen am versifikaciul<br />

saxeobas. magram maSin, rodesac poeti daubrunda sakuTar<br />

Tavs, SeimuSava TviTmyofadi poeturi xma da struqtura, _<br />

Sairis wyoba misTvis ganuyofeli versifikaciuli xerxi<br />

gaxda. giorgi leoniZe, romelic xalxuri poeziiT nasazrdoebi<br />

poeti gaxldaT, udides pativs miagebda vaJafSavelas,<br />

romelmac swored dabali Sairis saxeobiT SeZlo<br />

poeturi geniis srulad gamovlena. TavisTavad cxadia, rom<br />

iseTi `qarTul miwaSi yelamde Cafluli poeti~, rogoric<br />

giorgi leoniZe iyo, <strong>qarTuli</strong> leqswyobis tradiciebs qar-<br />

Tulad gaagrZelebda da masSi sakuTari xmiT<br />

damkvidrdeboda.<br />

SeiZleba iTqvas, rom <strong>qarTuli</strong> leqsis reformaciis epoqaSi,<br />

romelic XX saukunis aTian wlebs moicavs, giorgi<br />

leoniZes jer kidev ara aqvs gamokveTili individualuri<br />

stili, is bunebrivad ar myofobs am droSi. es wlebi Tavad<br />

iyo leqsis feriscvalebisa da poeturi Rirsebis aRdgenis<br />

peridi, romelic mTeli imJamindeli Taobis ZalisxmeviT<br />

unda ganxorcielebuliyo. is faqti, rom giorgi leoniZes<br />

sagangebo da masStaburi Ziebebi ar uwarmoebia versifikaciis<br />

sferoSi im droisaTvis, ar qmnis imis winapirobas, rom<br />

131


misi TviTmyofadoba samomavlodac ar Sedgeboda. XX saukunis<br />

20-iani wlebidan es TviTmyofadoba gansazRvra im cxovelmyofelma<br />

Temebma da ideebma, rac esoden bunebrivi da<br />

STambeWdavi aRmoCnda <strong>qarTuli</strong> sulisa da cnobierebisaTvis.<br />

poetis SemoqmedebiTi kredo naklebad iyo dakavSirebuli<br />

kompoziciuri Ziebis procesTan. giorgi leoniZis poeturi<br />

genia mudam iyo gansazRvruli erTi cxovelmyofeli<br />

mrwamsiT: leqsi aris sicocxlis Zalmosilebisa da amqveyniuri<br />

silamazis mexotbe da gamomxatveli da es imdenad<br />

didi sinamdvile iyo poetisaTvis, rom mas sagangebod aRar<br />

daWirebia musikaluri xmebis, notebis aRmoCena bunebasa Tu<br />

cxovrebaSi. man tradiciuli xmebiTa da sazomebiT SeZlo<br />

sicocxlis mSvenierebis gadmocema. swored es gaxlavT<br />

giorgi leoniZis SemoqmedebiTi Taviseburebac.<br />

132<br />

giorgi leoniZis poeziis versifikaciis amsaxveli<br />

metruli sqema XX saukunis aTian wlebSi<br />

(1910-1919)<br />

damowmebani:<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5.<br />

6.<br />

7.<br />

8.<br />

9.<br />

10.<br />

11.<br />

metruli<br />

sqemebi<br />

44/44<br />

5/5<br />

5/4/5<br />

4/4<br />

3/5<br />

55/55<br />

43/43<br />

5-marcvledi<br />

4 4 3<br />

53/53<br />

44 42<br />

gamoyenebis<br />

sixSire<br />

28<br />

27<br />

15<br />

13<br />

5<br />

4<br />

3<br />

3<br />

2<br />

1<br />

1<br />

gawerelia 1962: gawerelia ak. rCeuli nawerebi. t. IV Tb.: 1962.<br />

leoniZe 2001: leoniZe g. `saqarTvelos cremlebi~. Tb.: 2001.<br />

forCxiZe 2001: forCxiZe d. giorgi leoniZis leqsis metri. _ giorgi<br />

leoniZe. Tb.: `saari~, 2001.


galaktioni da gogla<br />

Tamila woworia<br />

galaktioni da gogla! _ ratom aseTi xmamaRali ambavi.<br />

galaktionsac da goglasac mTeli qveyana icnobs. nuTu es<br />

sakmarisi ar aris? magram literaturaSi arsebobs<br />

memkvidreobiTi sakiTxis mniSvneloba. amasTanave maT Soris<br />

erTgvari paralelis gavlebaa aucilebeli, radgan rac dro<br />

gadis, izrdeba interesi maTi Semoqmedebisadmi.<br />

galaktioni da gogla _ erTi epoqis ori poeti _ maT<br />

urTierTobaSi iyo megobruli Jestic, qiSpobac, literaturuli<br />

amrezilobac da ironiac. am ganwyobilebaTa gamoxatva<br />

araoficialuria. isini metwilad ubis wignakebsa da<br />

dRiurebSia gabneuli da ara erTi diametralurad gansxvavebuli<br />

plastis Semcvelia. sagulisxmoa isic, rom es damokidebuleba<br />

daaxloebiT Tanabari poeturi SesaZleblobis<br />

xelovanTa Semoqmedebas gulisxmobs da amdenad sainteresoa<br />

dakvirveba maT adamianur da poetur biografiebze.<br />

galaktion tabiZe daibada 1892 wlis 17 noembers vanis<br />

raionis sofel WyviSSi.<br />

gogla leoniZe _ 1897 wlis 27 dekembers sagarejos<br />

raionis sofel patarZeulSi.<br />

galaktionis mama — maswavlebeli vasil tabiZe, poetis<br />

dabadebamde Svidi TviT adre, 23 wlis asakSi gardaicvala.<br />

goglas mama _ niko leoniZe, vaJa-fSavelas siyrmis megobari,<br />

literatori, maswavlebeli Zalian axalgazrda<br />

gardaicvala.<br />

galaktionis mamam anderZad daibara, Svilebi gaunaTlebeli<br />

ar damitovoTo.<br />

erTi wlis obol goglas mamis biblioTeka darCa, romelmac<br />

didi roli iTamaSa mis cxovrebaSi.<br />

galaktionis deda _ makrine adeiSvili _ dedis xaziT<br />

ServaSiZeTa gvaridan iyo. misi didedis, beriZis deda,<br />

ServaSiZis asuli gaxldaT.<br />

goglas deda _ sofio gulisaSvili, ninowmindis dekanozis<br />

asuli, xuT obols zrdida.<br />

galaktionis Zma _ abesalomi (prokle) pedagogi iyo.<br />

1899 wels galaktioni quTaisis dekanoz nestor yubaneiSvilis<br />

erTklasian mosamzadebel skolaSi Sevida.<br />

133


goglam ojaxSi Seiswavla wera-kiTxva. Semdeg patarZeulis<br />

skolaSi ganagrZo swavla.<br />

1908 wels galaktioni swavlas agrZelebs Tbilisis sasuliero<br />

seminariaSi. 1910 wels is tovebs seminarias da maswavleblobs<br />

farcxnalasa da baTumSi.<br />

1911 wels goglam gamoaqveyna pirveli leqsi `mcxeTa~. mas<br />

poeturi gza didma vaJam dauloca.<br />

1913 wels gogla sasuliero seminariaSi Sedis.<br />

1914 wels tutku gvaramias gamomcemlobaSi daibeWda<br />

galaktionis pirveli wigni.<br />

1916 wels galaktioni daqorwinda olia okujavaze.<br />

goglas meuRle gaxldaT efemia gedevaniSvili.<br />

1916 wels gamovida goglas poeturi krebuli `safironi~.<br />

1918 wels galaktionma daamTavra moskovis scenismoyvareTa<br />

eqvsTviani sareJisoro kursi.<br />

1918 wels goglam daamTavra sasuliero seminaria.<br />

1919 wels gamovida galaktionis `artistuli yvavilebi~.<br />

1918 wels gogla `cisferyanwelTa~ ordenis wevri xdeba.<br />

1920 wels galaktions mieniWa `poetebis mefis~ tituli.<br />

1919 wels gogla Tsu-Si agrZelebs swavlas.<br />

1922 wels galaktioni Jurnal `lomisis~ redaqtoria.<br />

1922 wels gogla saliteraturo gazeT `baxtrions~<br />

redaqtorobs.<br />

1922-23 wlebSi daarsda `galaktion tabiZis Jurnali~.<br />

1927 wels gamovida galaktionis `zarniSiani wigni~.<br />

1931 wels gogla <strong>literaturis</strong> muzeumis direqtoria.<br />

1932 wels galaktions mieniWa saxalxo poetis wodeba da<br />

gadaeca leninis ordeni.<br />

1935 wels galaktioni parizSi mweralTa pirveli antifa-<br />

Sisturi kongresis delegatia.<br />

1938 wels gamovida goglas leqsebis krebuli.<br />

1943 wels aRiniSna galaktionis SemoqmedebiTi moRvaweobis<br />

50 weli.<br />

1944 wels galaktioni da gogla mecnierebaTa akademiis<br />

namdvili wevrebi xdebian.<br />

1959 wels dabadebis 60 wlisTavTan dakavSirebiT gogla<br />

leoniZes saxalxo poetis wodeba mieniWa.<br />

aRsaniSnavia isic, rom galaktion tabiZes wilad ergo<br />

umamobis uxeSi gancda mTeli cxovreba etarebina.<br />

aseve gogla leoniZesac.<br />

1929 wlis dekeembrSi galaktionis meuRle olia okujava<br />

uzbekeTSi gadaasaxles, sadac man sami weli dahyo. 1937 wels<br />

134


igi xelmeored daapatimres da samudamod gadaasaxles. 1941<br />

wels ki daxvrites.<br />

goglas satrfom, leli (elene) lorTqifaniZem TviTmkvlelobiT<br />

daasrula sicocxle. misi xsovna samudamod damkvidrda<br />

`lirikis elizeumSi~.<br />

galaktioni Zmis gardacvalebis Semdeg atarebs wvers da<br />

bibliur wmindans emsgavseba.<br />

20-ian wlebSi gogla sisxlismier Zmas glovobs.<br />

30-ian wlebSi gogla `cisferyanwelTa~ tragikul dasasruls<br />

dastiris. sulieri Zmebis beds ganicdis galaktionic.<br />

erT-erT CanawerSi am mdgomareobas igi `mixakisfer SeSlilobad~<br />

moixseniebs. meoregan aseT sulisSemZvrel Canawers<br />

vawydebiT, `tician tabiZis mwamebeli — krimiani- maSin<br />

Turme 21 wlis iyo~. es tkivilebi ki ar akninebs, aramed maTi<br />

sulebi iseT ganzomilebaSi gadahyavs, sadac didi wamebis<br />

atana didbunebovnebis niSani xdeba.<br />

1959 wlis 17 marts galaktioni TviTmkvlelobiT amTavrebs<br />

sicocxles.<br />

1966 wlis 9 agvistos gardaicvala gogla.<br />

2000 wlis 25 ivniss galaktions saqarTvelos marTlmadideblurma<br />

eklesiam Seundo TviTmkvleloba.<br />

galaktioni da gogla mTawmindaze ganisveneben.<br />

galaktionis poeziis baRSi atmis yvavilebis surneli<br />

dgas. atmis rtoa misi poeziis simbolo. qarTul poeziaSi<br />

igi atmis yvavilebis ciklis avtoria.<br />

`goglas poeziaSi martoxe `ole~ gvamaxsovrebs Tavs. misi<br />

prozis martoxe ki `natvris xea~, _ romelTac TiTqos Sem-<br />

TxveviT, magram orives maradiuli mcveli miuCina: oles _<br />

ololebi, natvris xes ki masze Seyinuli eliozi~, _ wers<br />

profesori Tamar barbaqaZe (barbaqaZe 2001: 3).<br />

galaktionis biografiidan irkveva, rom pirveli krebulis<br />

gamocemisTanave (1914 w. ivnisi) igi gamoeyo Tavis Tanamedrove<br />

poetebs. 1916 wlis oqtomber-noemberSi gamovida<br />

`cisferi yanwebis~ pirveli nomeri, sadac misi nebarTvis gareSe<br />

daibeWda `mTawmindis mTvare~ da `lurja cxenebi~.<br />

`martoobis ordenis kavaleri~ uaryofs `cisferyanwel-<br />

Ta~ ordenis wevrobas. erTgan wers: `quTaisSi gamovida<br />

samxatvro-saliteraturo Jurnali, qarTveli simbolistebis<br />

organo. TanamSromlebi: k. nadiraZe, g. tabiZe, s. cirekiZe,<br />

v. gafrindaSvili, _ da iqve minaweri, _ idiotizmi<br />

amaze Sors ver wava~. igi Tavs ar Tvlis `cisferyanwelad~<br />

(tabiZe 2008b: 304).<br />

135


gogla leoniZisaTvis ki `cisferyanwelTa~ ordenis wevroba<br />

mxolod Wabukuri gataceba da bohemuri trfiali ar<br />

yofila. Sinaganma dramatizmma, piradulma mZafrma gancdebma<br />

da msoflaRqmam Sesabamisi forma moiTxova, da amitomac<br />

gaiziara man poeziiT daSanTuli cameti yanwelis manifesti.<br />

1915 wlidan galaktioni axali xelovnebisaken iRebs<br />

kurss. Tu manam poetis SemoqmedebiTi zrda evoluciuri<br />

iyo, gardatexa ukve aSkara xdeba. galaktionis leqsis Tvisobrivi<br />

ganaxlebis periodi qronologiurad win uswrebs<br />

`cisferyanwelTa~ koleqtiur gamosvlas. galaktionis `art<br />

poetiq~ erTi wliT adre iwereba, vidre ticianis manifesti.<br />

sanam `cisferyanwelebi~ TavianT jgufs aformeben, gariTmul<br />

Tu gauriTmav deklaraciebs weren da Jurnalis gamocemisTvis<br />

emzadebian, yoveldRiuri, yovelkvireuli da yovel-<br />

Tviuri presis furclebze galaktionis Sedevrebi ibeWdeba.<br />

es rTuli da mwvave brZolis periodi iyo, romelic ar<br />

SeiZleba ar arekliliyo mis Canawerebsa Tu dRiurebSi. am<br />

brZolas galaktioni rainduli sidarbaisliT warmarTavda.<br />

mokrZalebiT eqceoda maT, romelTac Tavisi leqsis xasiaTiT<br />

upirispirdeboda. galaktionis poetur reformas eTikuri<br />

mxarec hqonda, radgan dapirispireba arasdros qceula<br />

xmamaRali gancxadebebisa da Seuracxmyofeli poeturi<br />

gamosvlebis sababi. magram galaktionic adamiani iyo, Tan<br />

swamda Tavisi erTaderToba da ganumeorebloba (`vwuxvar,<br />

erTaderTi var~). rasac garegnulad kargad umkladeboda,<br />

aTas striqonSia gamoyvanili. galaktionis saarqivo gamocemis<br />

ocdaxuTi tomis am mimarTebiT wakiTxvam ulevi gulistkiviliani<br />

Canaweri amogvawevina. didi poetebis biografiuli<br />

Canawerebi, ubis wignakebi Tu dRiurebi, rac ar unda<br />

wvrilman ambavs ukirkitebdes, mainc sainteresoa.<br />

gogla leoniZe publicistur werilSi `Cabnelbuli armazi~<br />

_ mimoixilavs <strong>qarTuli</strong> leqsis ganviTarebis gzas da<br />

askvnis: `qarTveli moleqseni dRes ver iCenen originalobas,<br />

maTSi mxolod <strong>qarTuli</strong> enis musikaluri svindisia daculi.<br />

sakuTari maT ara moepovebaT ra. maT ar SeswevT subieqturi<br />

mReris unari. maT ar abadiaT sakuTari simRera~.<br />

`... ar iqneba es simarTle, ...Cemze sweria: `tia-tioniT, _<br />

mReris tabiZe galaktioni~. _ SeuniSnavs `mTawmindis<br />

mTvaris~, `Tovlis~, `merisa~ da `lurja cxenebis~ avtors.<br />

(tabiZe 2008a: 205).<br />

poeti Tavis gulistkivils erTgan ase gamoxatavs: `amas<br />

ar unda didi kvleva... `cisferyanwelebi~ axla arian kolau<br />

136


nadiraZe, Salva afxaiZe, sergo kldiaSvili, raJden gvetaZe..<br />

isini axerxeben futuristebTan saerTo enis gamonaxvas.<br />

sainteresoa, ra kavSirSia maTTan giorgi leoniZe... maT sxva,<br />

winandeli poziciebi datoves, mxolod Cems winaaRmdeg dganan<br />

Zvel poziciaze~ (tabiZe 2008g: 242-43).<br />

`galaktioni martosuli iyo da aravis ar ikarebda, - igonebs<br />

poeti silovan narimaniZe, - aqve unda iTqvas, rom gogla<br />

leoniZe didad afasebda mis poezias~ (`lit. saqarTvelo~<br />

2000w. 22 IX). TiTqos am mogonebas exmaurebao, aseTi leqsi<br />

Cauweria galaktions.<br />

Rameebs vaTev, kvlav sixaruliT<br />

Cemken ocneba modis mxaruliT,<br />

bedniereba-martoobaa _<br />

ra vpove brboSi me siaruliT.<br />

(`uZilo Rameebi~, tabiZe 2008d: 119)<br />

aq ki erTgvari kmayofilebiT wers: `... suliaSvili, mosaSvili<br />

da leoniZe rom yofiliyvnen, isinic mxars damiWerdnen.<br />

miRebul iqna winadadeba Cemi iubiles mowyobis Sesaxeb~<br />

(tabiZe 2008a: 304). Canaweri uTariRoa.<br />

galaktioni SeCveulia elitisagan zurgSeqcevas. Tumca<br />

dumili zogjer aSkarad Tqmulzec uaresia. elita `artistul<br />

yvavilebs~ gauCumda, `zarniSiani wigni~ ver SeamCnia.<br />

1922 wlis ivniss, `poetebis mefes~ pirvelive afiSirebuli<br />

saRamo CauSales. 1947 wels, martSi, konservatoriis mcire<br />

darbazSi gamocxadebuli saRamo aukrZales da gasakviri ar<br />

aris, rom am CanaweriT madlierebas gamoxatavs.<br />

uTqvamT: poeti rom mokla, amisTvis tyvia ar aris saWiro,<br />

poets sityva klavs da sityva acocxlebso.<br />

sxvagan aseT rames CainiSnavs: `leoniZem gadaxeda gamocemaTa<br />

gegmebs da Tqva: galaktionis akademiuri gamocema am<br />

wels unda mogvardeso~ (tabiZe 2008d: 484), rac misTvis Zalzed<br />

mniSvnlovani iyo. miT umetes, roca mis biografiaSi mavanTa<br />

sityva da saqme acdenili iyo erTmaneTs. 1954 wels<br />

stalinur premiaze waradgines da premia ar mianiWes. 1957<br />

wels `mSvidobis wigni~ ar daubeWdes.<br />

galaktionma amaRlebul ocnebasa da damZimebul sinamdviles<br />

Soris gaatara wuTisofeli. erTgan Zalian gauRizianebia<br />

werilis Sinaarss... `marTlac aklia `literatura da<br />

xelovnebas~ literaturuli sindisi... werils werde sabWo-<br />

Ta mwerlobaze da ar axseno galaktion tabiZe? Turme es<br />

SesaZlebeli yofila! sabWoTa mwerlebad aq naxsenebi arian:<br />

137


giorgi leoniZe... grigol abaSiZe... gamodis, rom sabWoTa<br />

poezia iwyeba leoniZiT da mTavrdeba abaSiZiT?~ (t. XXI,<br />

gv.521-523).<br />

arc es gulistkivilia usafuZvlo, radgan 1958 wels leninur<br />

premiaze uTxres uari, xan dekadentobas swamebdnen,<br />

xan _ simbolizmis epigonobas.<br />

poeti erT-erT kritikoss sayvedurobs calmxrivobis<br />

gamo: `stalinur epoqas~ kritikosi iwyebs giorgi leoniZis<br />

leqsebis dawyebis xanidan... 1925 wlidan... aSkaraa, aq kritikosi<br />

gangeb sCadis siyalbes, igi amaxinjebs, revs, falsifikacias<br />

ukeTebs qronologias... ras uSveba kritikosi danar-<br />

Cenebs, mag: maSaSvils, mosaSvils, Ciqovans, euls? da sxvebs?<br />

Turme yvelas win miuZRoda leoniZe, aSkara calmxrivobaa...<br />

aSkara mikerZoebaa~. ramdenime striqonis Semdeg aseTi ram<br />

Cauweria: `leoniZe ar aris pirvelxarisxovani ostati~<br />

(tabiZe 2008b: 267-268).<br />

jibo lomaSvili igonebs: `mas, [goglas], arasdros<br />

uTqvams pirveli varo, magram xSirad ityoda, _ `meoTxe xom<br />

varo!~ erTxel, kerZod, 1958 wels — vaJaobaze, galaktioni<br />

ar rCeboda gaSlil sufrasTan da giorgi eubneboda mas:<br />

`galaktion, Sen xom Cvens Soris pirveli xar, pirveli, da<br />

gTxovT CvenTan, sufrasTan mobrZandio. galaktioni ki ar<br />

gaCerda da Tbilisisaken wamovida~.<br />

galaktioni isev wuxs: `is [gogla] amtkicebs, rom `me sxva<br />

var, galaktion tabiZe sxvao”, e.i. me ufro maRla vdgevaro...<br />

is umtkicebs (rom pirveli poetia) Salva radians,<br />

abzianiZes, xerxeuliZes da sxvebs... imas, rom Cemze maRla<br />

dgas. aRwevs kidevac mizans... qedmaRlobs. jer Cemi ambavi<br />

kargad ar icis~ (tabiZe 2008d: 206).<br />

moskovSi, dekadaze yofnisas aseTi dakvirveba uwarmoebia:<br />

`sul erTnairi Tvalebi aqvT, [dekadis monawileebs]<br />

albaT, xSirad xvdebian erTmaneTs... ratom aqvT ase erTnairi<br />

Tvalebi, aseTi Tvalebi axla mweralTa kavSirSic gadmovida.<br />

saxisa da Tvalebis moZraobis igive ieri, ase warmoidgineT,<br />

leoniZesac igiv ieri gadadebia. sruliad axali<br />

ieri, raRac sxvanairi, loTi-foTuri~.<br />

Jurnalistma levan javaxiSvilma eqskluziuri interviu<br />

CamoarTva galaktionis mZRols, wyneTel arCil mRebriSvils.<br />

ai, ras gviambobs igi: `[galaktions] gogla leoniZe uyvarda<br />

Zalian. am kacs, [goglas] erTxel ar uTqvams galaktioni<br />

loTiao. [galaktioni] iZaxda, gogla vaJkacia, ramdenjer<br />

mTvrali vunaxivar da sayveduri ar dascdeniao~.<br />

138


isev moskovi. 23 marti. dekada. `leoniZe Semxvda sastumrosTan,<br />

miTxra: `_ar gisadilnia, kaco! modi aq SevideTo~.<br />

me vuTxari, rom saqmeze meCqareba-meTqi. `droSebi maRla,<br />

maRla, sul maRla! ... magram leoniZe Tavisas ganagrZobs. igi<br />

mTvrali Semxvda... agviklo yvela... axlac mTvralia. goglam<br />

Semdeg me mommarTa: galaktion, wavideT CemTan, davlioT<br />

Rvinoo. me madloba vuTxari didi, Semovivli rogormemeTqi.<br />

igi wavida. Ramis 12-is naxevari iyo. (esec Seni dekadis<br />

monawile)~ (tabiZe 2008b: 499).<br />

galaktionis mZRolis naambobidan: `erTxel mweralTa<br />

kavSirSi Cemi (galaktionis) loTobis sakixi ganixiles. zogi<br />

Cems garicxvas iTxovda kidec, Tu smas ar daanebebs Tavs,<br />

gavricxavTo.<br />

gogla amdgara da uTqvams _ kargiT, davuSvaT galaktioni<br />

gavricxeT, mere ras vSvrebiTo? viRacas uTqvams, mere<br />

ra moxda, ugalaktionod mweralTa kavSiri ar iarsebebso?<br />

goglas gascinebia, maSin am kavSirs saxeli gadavarqvaT,<br />

fxizel da aramsmel mweralTa kavSiri davarqvaT, galaktioni<br />

ki, ginda kavSiris wevri iyos, ginda ara, mainc galaktionad<br />

darCeba. imaT ikiTxon, aTtomeuli rom gamouciaT ukve<br />

da galaktionis erTi leqsis saRirali jerac ver dauweriaT~.<br />

erTgan galaktions daunomravs mosmenili: `yuri vugde<br />

radios. leoniZe iTxovs: igi iTxovs partiisagan 1) me Cemi<br />

sakuTari xma maqvso 2) me ZiriTadad qarTveli varo 3) me<br />

samSoblos momRerali varo 4) me vaJam damlocao 5) axla Sen<br />

genacvalo! es aris axali toni. Txovna partiisadmi leqsiT.<br />

is Txovs partias raRacas; magram is raRac, ar gaaCnia<br />

partias~ (tabiZe 2008a: 232).<br />

poeti emzar kvitaiSvili goglasadmi miZRvnil werilSi<br />

sayvedurobs masze paskvilis damwers, romelic gogla<br />

leoniZes, grigol orbelianisa da galaktion tabiZis fonze,<br />

miuxedavad didi niWierebisa, uzneo pirovnebad ixseniebs.<br />

igi [gogla] Turme, ara iZulebiT, aramed Segnebulad<br />

emsaxureboda sabWoTa reJims da TiTqos amas umsxverplia<br />

misi poeziac.<br />

emzar kvitaiSvili wers: `viTareba isea warmodgenili,<br />

TiTqos, galaktion tabiZe mxolod balastSeurevel “wminda<br />

xelovnebas~ emsaxura. galaktion tabiZes arafrad ar esaWiroeba<br />

yalbismqmnelis es TvalTmaqcuri ileTebi; sabWoeTsa<br />

da mis beladebs igi giorgi leoniZeze aranakleb xotbas<br />

asxamda.<br />

139


es orive maTganis tragedia iyo, orive maTganis poezia<br />

sagrZnoblad dazaralda amis gamo; magram oriveni gigantur<br />

figurebad darCnen da, amdenad, sinamdvilis Selamazeba<br />

sruliad zedmetia, realobas Tvali unda gavusworoT~.<br />

galaktioni Tavis ubis wignakSi iniSnavs:`akademiaSi eqvsi<br />

xma miiRo [goglam]. Sariam CainiSna. SemoiRo saxelwodeba<br />

`poeti-akademikosi~ da Zalian iWimeba~ (tabiZe 2008g: 238).<br />

goglas SviliSvili, giorgi qavTaraZe werilSi `gogla<br />

axlodan... welTa siSoridan~ igonebs: “erTxel zedmetad<br />

gaTamamebuli mis kabinetSi Sesuls xumrobiT Semomitia, _<br />

`Sen etyoba ar ici, ramxela poets elaparakebio~. mec ixtibari<br />

ar gavitexe da xumrobiTve SevekiTxe: `Sen ufro didi<br />

poeti xar Tu galaktioni?~ uecrad sruliad seriozulad<br />

mipasuxa: `galaktionic didi poetia, Zalze faqizi poeturi<br />

bunebis, poeziis gedia~. mere isev xumrobiTve dasZina: `Sen<br />

me egere nu miyureb, me lomi var, lomi! Cems fass mxolod<br />

Cemi asi wlis iubileze gaigeb!~<br />

galaktioni yvelafers amCnevs da isev iniSnavs: `leoniZe<br />

_ SemTxveviT araa. abralebs. ar aris marTali, gindac iyos<br />

lomebi... g. tabiZe. Ciqovani. iosebi ar mova, avadaa griSaSvili.<br />

irakli da misi abaSiZe~ (tabiZe 2008d: 270).<br />

arCil mRebriSvilis mogonebidan: `mweralTa kavSirSi<br />

galaktionis loTobis sakiTxis ganxilvisas, irakli abaSiZe<br />

amdgara, Tema daxurulia, verdiqti gamotanilia: galaktioni<br />

rCeba kavSiris wevrado. goglas gaugrZelebia, romc<br />

gavricxoT, ra unda wavarTvaT galaktions. erTi kabineti<br />

aqvs da iqac TveSi erTxel Semoivlis xolmeo. niWs magas veravin<br />

waarTmevs da galaktioni galaktionad darCeba. Cven<br />

vikiTxoT mere, magis xelnawerebi ki xelidan xelSi gadava.<br />

arada, davuSvaT, gavricxeT, ukeTesi vin unda miviRoT, iqneb<br />

miTxras vinmemo. amiT daumTavrebia goglas.<br />

marTla Zalian uyvarda goglas galaktioni. kaxeTSi Tu<br />

TbilisSi, ar maxsovs pur-marili gaekeTebinos da galaktioni<br />

ar daepatiJos... galaktionic pativs Taviseburad scemda...<br />

gogla rom dapatiJebda, im dRes ar svamda... iZaxda, Cems<br />

goglas ar vawyenineb, dRes ar davlev, fxizeli unda mivideo!<br />

sul gaTiSuli mTvralic rom mimitanon, mainc arafers<br />

ityvis, da ai, swored amitom ar minda rom nasvami mivideo~.<br />

_ ase asrulebs mogonebas galaktionis mZRoli.<br />

cxadia, rom araferi gamoepareba: `leoniZem akademiaSi<br />

gverdiT gamiara. Tavi ugunebod damikra (xelis CamorTmevaze<br />

laparaki zedmetia) albaT, cudadaa misi saqme~. Tumca<br />

140


dakonkretebuli araferia (tabiZe 2008d: 334). magram aseTi<br />

ramec SeuniSnavs: `ieriSiT modis feigini (rus mweralTa<br />

Tavmjdomare), TiTqos leoniZes konfliqti mouvida~<br />

(tabiZe 2008d: 113).<br />

erTgan dainteresdeba: `vin aris netav is gunia, leoniZes<br />

rom aqebs~ (tabiZe 2008b: 242).<br />

sxvagan ase dauwyvilebia, `me da griSaSvili~ (tabiZe<br />

2008b: 538).<br />

Tormettomeulis XII tomSi marTebuli daskvna aqvs poema<br />

`forToxalaze~. `forToxala~ siuJeturi leqsia, magram mainc<br />

unda iTqvas, rom siuJeti ar exerxeba leoniZes iseve,<br />

rogorc ar exerxeboda igi bevrs Cvens poets. am mxriv TiTqmis<br />

erTsa da igive (imave) suraTs iZleva rogorc leoniZis,<br />

ise tabiZis, griSaSvilis, abaSelis, ir. abaSiZisa da Ciqovanis<br />

poezia. sainteresoa poet emzar kvitaiSvilis mogoneba riTma<br />

mefeTa-SemomefeTas Sesaxeb.<br />

igi igonebs goglas naambobs: `...am bolo dros riTmas SeuSves<br />

xeli, afuCeCeben, striqonma Zala da moqniloba dakarga.<br />

agre ar gamova saqme. riTma, ai, aseTi unda, me rom maqvs-<br />

“ninowmindis RameSi~ _ `mefeTa-SemomefeTa~ ... mxrebi Seerxa,<br />

mZafri maxviliT daWeda es sityvebi, _ Sig gulSi unda<br />

urtyamdes!~ 1926 wels qveyndeba giorgi leoniZis cnobili<br />

leqsi `ninowmindis Rame~.<br />

ninowminda... palatebi mefeTa...<br />

galavanSi - jami aqafebuli.<br />

Seni saxe risTvis SemomefeTa,<br />

xati iyav - vefxvi daqalebuli...<br />

erTi da igive riTma sxvadasxva sityvier da ritmul garemocvaSi<br />

sxvadasxvagvarad JRers.<br />

1921 wlis 25 ianvars galaktioni poetebis mefed airCies.<br />

1922 wels iwyebs `martoobas~, wers calfa riTmiT gawyobil<br />

mxolod oTxnaxevar striqons (romelsac naxevari striqoni<br />

moakveces da ise Seitanes Tormettomeulis meore tom-<br />

Si, Tumca meSvideSi calkea `daumTavrebeli leqsebi~).<br />

upirvelesi momaniWes dafna mefeTa,<br />

am dRes movida TeTri Tovli da martooba<br />

gavaRe kari, TeTri Tovli SemomefeTa,<br />

mivxure kari, martoobam daisadgura!<br />

amieridan me marto var...<br />

141


1915 wels unda iyos dawerili usaTauro `elvare da<br />

lomferi~, aqac hqonda aseTive:<br />

142<br />

cxra arCevis dRe iyo<br />

poetebis mefeTa,<br />

cxraascxraSi grigali<br />

gzaze SemomefeTa.<br />

leqsi 1927 wels dabeWda pirvelad da es strofi amoiRo.<br />

baironis arc es Targmani gamouqveynebia.<br />

gaTavda! guSin mZleTamZleoba<br />

gvirgvinosani mefe mefeTa _<br />

dRes usaxelo xar saxeoba<br />

romels dacemis mze SeefeTa.<br />

(javaxaZe 1991: 405-406)<br />

mefeTa _ SemomefeTa ziari riTmaa galaktionisa da<br />

goglas poeziaSi. riTmis wyvileuli orive leqsSi identuria,<br />

Tumca orivegan sxvadasxva ganwyobilebisa da Sinaarsis<br />

Semcveli.<br />

galaktionis mefeTa _ SemomefeTa Tovlis fifqis siwmindisa<br />

da sispetakis SegrZnebas badebs. `dafna mefeTa~ is<br />

gvirgvinia, romlis simZimes martoobaSi ufro grZnobs poetebis<br />

mefe.<br />

goglas riTmaSi aqcentirebulia zmna v SemomefeTa. xolo<br />

sintagmas `vefxvi daqalebuli~, asociaciuriad nestandarejanis<br />

xatebasTan mivyavarT. amdenad, riTma `mefeTa _<br />

SemomefeTa~ mamris ucabed, moxdenil SekrTomas Camohgavs<br />

da amdenad, moulodnel da iSviaT riTmaTa rigs ganekuTvneba.<br />

Cveni dakvirvebiT, galaktion tabiZesa da gogla leoni-<br />

Zes Secnobili hqondaT urTierTsimaRle. kvlevisas xelT<br />

gvqonda galaktion tabiZis `saarqivo gamocema ocdaxuT<br />

wignad~; dasanania, rom ar arsebobs gogla leoniZis aseTive<br />

gamocema da ZiriTadad werilebiTa da mogonebebiT SemovifargleT.<br />

es, ra Tqma unda, ukmarisobis gancdas badebda,<br />

Tumca vfiqrobT, rom galaktionis mier samizned goglas<br />

arCeva, misi poeziis aRiarebiTaa gapirobebuli. faqtia, rom<br />

geniosebi poetur metoqeobas ar uweven da gamWvirvale qveteqstebiT<br />

ar mimarTaven maT, romelTa niWica da SemoqmedebiTi<br />

energiac saTuoa maTTvis.<br />

mwerali revaz inaniSvili wers: `roca ukanasknel gzaze<br />

mivacilebdiT, bevri laparaki iyo leoniZis adgilze lite-


aturul samyaroSi. zogni _ erovnuli sawyisebidan gamomdinare<br />

_ ewodnen mas ganuzomlad maRla, imdenad maRla,<br />

rom iqedan ZlivsRa moCanda Cveni poeziis sxva mwvervalebi~.<br />

arc im mwvervalidan da arc aseTi SeTanasworebiT araferi<br />

mohklebia galaktionis leqsebis guguns galaktikaSi.<br />

revaz TvaraZem qarTvel mwerlebs galaktionis striqonebi<br />

moargo da miusadaga...sainteresoa, `poetebis mefis~<br />

romel citatas moixdens ukeT gogla leoniZe _ XX saukunis<br />

`<strong>qarTuli</strong> sityvis bazieri~.<br />

damowmebani:<br />

tabiZe 1970: tabiZe g. Txzulebani Tormet tomad. t. XII. Tb.: `sabWoTa<br />

saqarTvelo~,1970.<br />

tabiZe 2008a: tabiZe g. `saarqivo gamocema ocdaxuT wignad~.<br />

<strong>literaturis</strong> matiane. t. XVI. Tb.: 2008.<br />

tabiZe 2008b: tabiZe g. `saarqivo gamocema ocdaxuT wignad~.<br />

<strong>literaturis</strong> matiane. t. XVII. Tb.: 2008.<br />

tabiZe 2008g: tabiZe g. `saarqivo gamocema ocdaxuT wignad~.<br />

<strong>literaturis</strong> matiane. t. XVIII. Tb.: 2008.<br />

tabiZe 2008d: tabiZe g. `saarqivo gamocema ocdaxuT wignad~.<br />

<strong>literaturis</strong> matiane. t. XIX. Tb.: 2008.<br />

javaxaZe 1991: javaxaZe v. ucnobi. Tb.: `nakaduli~, 1991.<br />

(http://burusi.wordpress.com/2010/03/20/galaktion-2/<br />

143


nunu balavaZe<br />

144<br />

* * *<br />

`gana leqsi leqsi ari Tu darCeba munji?~<br />

(giorgi leoniZis Tbilisuri leqsis evfonia)<br />

leqsisa da prozis ganmasxvavebel niSanTagan evfonia<br />

erT-erTi umniSvnelovanesia, rac keTilxmovanebas niSnavs.<br />

mas TiTqmis yvela poeti mimarTavs. am TvalsazrisiT giorgi<br />

leoniZis poeziac ipyrobs mkiTxvelis yuradRebas, romel-<br />

Tanac gamovyofdiT Tbilisisadmi miZRvnil leqsebs (sxvadasxva<br />

dros dawerils, magram, TiTqosda, erT periodSi Seqmnils).<br />

guram asaTiani aRniSnavda, rom `giorgi leoniZe<br />

<strong>qarTuli</strong> mwerlobis sarbielze poetebis im saxelovan pleadasTan<br />

erTad gamovida, romelTac TavianTi SemoqmedebiT<br />

e. w. urbanistuli, qalaquri azrovneba daamkvidres XX saukunis<br />

poeziaSi. sofluri simyudrove, idilia TiTqos samudamod<br />

Cabarda dros...~ (leoniZe 2001: 146). giorgi<br />

leoniZis Tbilisisadmi miZRvnili leqsebi TavianTi bgerweriT<br />

saintereso da mniSvnelovania.<br />

akaki xinTibiZe werda: `evfonia saimedo Zalaa didi poetis<br />

xelSi azrobrivi gamZafrebis dros, mxatvruli efeqtis<br />

misaRwevad~ (xinTibiZe 2000: 105). aqedan gamomdinare,<br />

giorgi leoniZis zemoaRniSnul leqsebSi vnaxavT, ra datvirTva<br />

eniWeba evfonias mxatvruli saxis, anda leqsis melodiis<br />

SeqmnaSi.<br />

giorgi leoniZe leqsSi `Tbilisis ostatebi~ kibur aliteracias<br />

mimarTavs:<br />

`aq adideben dampal kintos, TaTrul muxambazs,<br />

abanos wvires, Sua bazris koriantelsa,<br />

gaberil Sarvals, yaraCoxels... (gasamxelia?)<br />

aq iviwyeben firosmanis mzian muSambas...~.<br />

(leoniZe 1980: 79)<br />

pirveli striqonis bolo nawili bgerweriT ukavSirdeba<br />

meore striqonis dasawyiss. `TaTrul maxambazs~ mosdevs<br />

`abanos wvires~, sadac m, x, b, n, r bgerebi erTmaneTTan<br />

melodiurad jdeba. garda amisa, aliteracia gamoxatavs<br />

leqsis ganwyobilebas, romelSic Zveli Tbilisis suraTebi<br />

cocxldeba: kinto Tavisi damaxasiaTebeli CacmulobiT,


TaTruli muxambazi, abano, bazari da rac mTavaria _<br />

firosmani. am saxelebis CamoTvla imitom Wirdeba poets,<br />

rom es yvelaferi Tbilisis savizito baraTia. amasTanave,<br />

giorgi leoniZe Segnebulad mimarTavs e. w. muxambazur<br />

kilos. leqsSi gvxvdeba a savrcobic, rac damaxasiaTebelia<br />

`Tbilisuri~ leqsisTvis:<br />

`abanos wvires, Sua bazris koriantelsa,<br />

beqa opizars, ostatobis wminda anderZsa~.<br />

(leoniZe 1980: 80)<br />

bolo strofSi asonanss vxvdebiT:<br />

`vxedavT maT naTels, Saravandeds scviva fanteli,<br />

aTi aTasi mTawmindaze brwyinavs sanTeli,<br />

Tavs dagnaTian, sataxtoo, dido, ukvdavo,<br />

rom maTma sxivma samudamod gagasufTavos!~<br />

(leoniZe 1980:80)<br />

sityvebi: `aTi aTasi~, `mTawminda~, `brwyinva~ erTmaneT-<br />

Tan Sinaarsobrivad zustad jdeba. mTawminda wminda adgilia,<br />

sadac, poetis warmodgenaSi, sanTlebi unda brwyinavdes.<br />

rac Seexeba `aTi aTass~ _ es evfoniurad sityvas `mTawminda~<br />

esadageba, radgan aq Seusabamo iqneboda Tundac `asi<br />

aTasi~.<br />

bolo or xazSi i, a, o xmovnebis monacvleoba, anu<br />

asonansia:<br />

`Tavs dagnaTian sataxtoo, dido, ukvdavo,<br />

rom maTma sxivma samudamod gagasufTavos!~<br />

gamoyenebuli asonansi esadageba leqsis finals, romelic<br />

madlierebiTa da momavlis rwmeniT aris savse.<br />

leqsSi `Tbilisis poetebi~ TiTqmis yvela striqonSi asonanss<br />

vxvdebiT:<br />

`Cven bevri varT poetebi<br />

TiTqos Rrublis xoro,<br />

bevri rogorc sayvarelTan<br />

samelnesTan cxovrobs~.<br />

(leoniZe 1980: 88)<br />

pirvel striqonSi e, i xmovnebi monacvleoben, xolo momdevnoSi<br />

o da u. rac Seexeba sityvas `poeti~, igi sxvadasxva<br />

145


sityvasTan sxvadasxva elfers iZens. `bevri poeti~ _ b, p<br />

TanxmovanTa sameulis bgerebia da harmoniulad jdebian er-<br />

TmaneTSi; `Zveli poeti~ _ TiTqosda kontrastul wyvils<br />

qmnis rogorc formiT, ise Sinaarsobrivad:<br />

146<br />

`bevri muqTad atrialebs<br />

sityvas sanayelsa,<br />

Zvel poetebs ver ahyveba<br />

verc besikis yelsa~.<br />

(leoniZe 1980: 88)<br />

rogorc vxedavT, giorgi leoniZis warmodgenaSi `bevri<br />

poeti~ axal dros ukavSirdeba, romelic ver Seedreba `Zvel<br />

poets~, igive `besikis yels~. aqedan gamomdinare, giorgi<br />

leoniZe axali Tbilisis poetebs ase axasiaTebs: `Cven ki _<br />

Seni mRvria mtkvari~ _ es striqoni ki kiburi aliteraciis<br />

meoridan mesame striqons erwymis:<br />

`...SeniT bednierTa,<br />

leqsebiTurT Tan wagviRbs<br />

qalaqis sxva mtverTan~.<br />

(leoniZe 1980: 88)<br />

`bednieria~ da `leqsebiTurT~ logikurad midian strofis<br />

bolo nawilTan _ `mtverTan~, romlebSic r, T Tanxmovnebi<br />

Sinaarssa da formas aerTianeben.<br />

giorgi leoniZe leqsSi `maS, ra vuyoT, poetebo~... TiTqmis<br />

yovel striqonSi mimarTavs evfonias. isev <strong>qarTuli</strong><br />

leqsis mkvlevars akaki xiTnibiZes moviSvelieb, romelic ambobda:<br />

`poeti SeiZleba sagangebod eZebdes leqsis sazoms,<br />

riTmas, metaforas, magram igi arasgziT ar eZebs aliteraciebs,<br />

romelTa Soris evfoniuri Tanxmoba sufevs. calkeuli<br />

SemTxvevebi amgvari Ziebisa xelovnuri da formalisturia,<br />

rac WeSmarit poeziad ar CaiTvleba~ (xinTibiZe 2000: 102). am<br />

Tvalsazrisidan gamomdinare, SesaZloa vifiqroT, rom poeti<br />

giorgi leoniZe ki ar `mimarTavs~ evfonias, aramed mas<br />

ase gamosdis leqsi. magram akaki xinTibiZe amasac SeniSnavs:<br />

`arc bgerweris SemTxveviTobaze laparaki SeiZleba. mas didi<br />

roli aqvs dakisrebuli mxatvruli saxis Seqmnis proces-<br />

Si~ (xinTibiZe 2000: 102). Sesbamisad, giorgi leoniZis Tbilisuri<br />

ciklis leqsebSi sityvaTa bgerwera did rols<br />

TamaSobs.


`gadeyara nariyalas<br />

nacriani buri...<br />

xaSi,<br />

xili<br />

da Tonidan amoyrili puri~.<br />

(leoniZe 1980: 101)<br />

sainteresoa leqsis pirvelive striqoni _ `gadeyara nariyalas~.<br />

poets rom daewera `daefina nariyalas~ an sxva amgvari<br />

Sinaarsis fraza, maSin es ori sityva evfoniur wyvils<br />

ver Seqmnida. y, r, l bgerebi erTmaneTs mihyveba Tanmimdevrulad.<br />

anda:<br />

`isev-ise damwifdeba<br />

veris baRSi bali~.<br />

(leoniZe 1980:101)<br />

b, a Tanxmovansa da xmovans mesame striqonSic mosdevs<br />

imave bgerebisgan Semdgari sityva:<br />

`abanodan amaivlis<br />

Tvalcicima qali~.<br />

(leoniZe 1980: 102)<br />

amasTanave, Tu pirvelsa da meore striqonSi i, e-s asonanss<br />

vxvdebiT, mesame da meoTxe striqonebSi ukve a, i-s asonansia.<br />

aqedan gamomdinare, giorgi leoniZis leqsi imdenad<br />

evfoniuria, rom masSi erTdroulad aliteraciac aris da<br />

asonansic. Sesabamisad, poets Tamamad SeuZlia Tqvas Semdegi<br />

Sinaarsis sityvebi:<br />

`gana leqsi leqsi ari,<br />

Tu darCeba munji?~.<br />

(leoniZe 1980: 102)<br />

leqsSi TiToeul sityvas, bgeras Tavisi saTqmeli unda<br />

hqondes, rac poetis SegnebaSi niSnavs imas, rom poeziaSi yvelaferi<br />

metyveldeba, guli ibertyeba xunjiniviT da striqonebSi<br />

jdeba musika da feri _ erTgvari kodi da ganwyobileba<br />

leqsisa.<br />

`hkivis TaTrul simRerebiT<br />

mwveli eTim-gurji,<br />

swveTs RvinoSi Cawobili<br />

firosmanis funji~.<br />

(leoniZe 1980: 102)<br />

147


s, w, C Tanxmovnebi acocxlebs firosmanis ferTa palitras,<br />

romlebSic warsuli da awmyo erTmaneTs enacvleba<br />

mtirali WianuriT, metiveTi da wyneTuri mawvnis qiliT...<br />

momdevno leqsi `saaTnava~ Semdegi striqonebiT iwyeba:<br />

148<br />

`es sawyali saaTnava<br />

siyvarulma gaaTava~.<br />

(leoniZe 19870: 103)<br />

miuxedavad imisa, rom aq, erTi SexedviT, evfonia ar Cans,<br />

Tavisi SinaarsiT poeti asonanss sTavazobs mkiTxvels:<br />

`saaTnava _ gaaTava~ ara mxolod riTmas qmnis. a da o bgerebi<br />

da amasTan erTad `siyvarulma~ unda iTqvas, rom leqsikur<br />

evfonias gvaZleven.<br />

momdevno strofSi asonansebi da aliteracia erTmaneTs<br />

enacvleba:<br />

`Seni Tari _ Savardeni<br />

aris oqros avJandiTa~.<br />

(leoniZe 1980: 104)<br />

S, n, r da amis paralelurad a, o, i bgerebi, anda calkeuli<br />

frazebi: `pirlamazi mezobeli~ _ vxvdebiT: msazRvreli da<br />

sazRvruli erTmaneTs aliteraciiT ukavSirdeba _ z, l<br />

Tanxmovnebi orive sityvaSia.<br />

leqsis bolo strofSi ki evfonia TiTqmis yvelgan gvxvdeba:<br />

`dRes Tbilisis meidanze<br />

me var leqsis qandirbazi;<br />

samqebarod CaxCaxeben<br />

CiraRdani, fiandazi~.<br />

(leoniZe 1980: 104)<br />

isev e. w. kiburi aliteraciaa `qandirbazi _ samqebarod~<br />

momdevno striqonze gadadis. aseve gadadis fraza: `CaxCaxeben<br />

_ CiraRdani~...<br />

Tamaz vasaZe SeniSnavs, rom `poeti is aris, visac ena Tavis<br />

saidumlos gaandobs da amiT samyaros namdvili saxis danaxvis<br />

SesaZleblobas aniWebs~ (leoniZe 2001:261). giorgi<br />

leoniZec `Tbilisis ganTiadSi~ qalaqisgan gamowveul STabeWdilebebs<br />

xatavs:<br />

`aq yvela biWi sazandrobs<br />

yvela hkvexs winapariTa;<br />

gulgamoWrili sazamTro<br />

SemoganaTebs parviTa~.<br />

(leoniZe 1980: 127)


isev Tbilisi Cndeba mTeli Tavisi didebulebiT: aivnebze<br />

gadmokidebuli noxebi, mtkvari, mTawminda. am yvelafers ki<br />

poeti aliteraciebiT gadmoscems:<br />

`gamovel, msurda yvavili,<br />

lamaz qalisTvis meyidna,<br />

daWril xevsuris TaviviT<br />

mTvare mTebs gadmoeyvinTa~.<br />

(leoniZe 1980: 127)<br />

mesame striqonis bolo sityva jaWvurad erwymis momdevno<br />

striqonis yvela frazas: `TaviviT mTvare mTebs gadmoeyvinTa~.<br />

unda aRiniSnos erTi: g. leoniZis evfonia klasikuri xaziT<br />

ar Semodis leqsSi. masTan, xSir SemTxvevaSi, bgerwera<br />

iwyeba sityvis meore nawilidan da ase grZeldeba momdevno<br />

striqonis bolomde:<br />

`daCnda sina/Tle laliviT<br />

kalmaxis wiTel xaliviT~...<br />

(leoniZe 1980: 127)<br />

T, l bgerebis TamaSia. yovelive amasTan erTad ki calkeuli<br />

frazebi Semodian:<br />

`aRar axsovda tolebi<br />

arc mtris dartymuli torebi...~<br />

`quCas, Sukas da moedans<br />

vardi eyara mravali~...<br />

anda: `xma erTi ZaliT Sekruli<br />

exoebs exeTqeboda~...<br />

(leoniZe 19870: 127)<br />

amgvar Cvenebebs mohyveba dila:<br />

`roca ciskarma metexze<br />

lamis Rvarebi milama<br />

wyalSi gamoCnda meTevze,<br />

brwyinva daiwyo dilama~.<br />

(leoniZe 1980: 127)<br />

149


isev firosmani sdevs Tan poetis leqss. mniSvneloba ara<br />

aqvs, amas pirdapir ityvis Tu ara. meTevze firosmanTan<br />

asocirdeba mkiTxvelis aRqmaSi.<br />

am yvelafris fonze Tu imasac gaviTvaliswinebT, rom<br />

`giorgi leoniZe Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> poeturi sityvis<br />

erT-erTi yvelaze originaluri Semoqmedi da SesaniSnavi<br />

poetia~ da `evfoniuri wyoba, masze dafuZnebuli tonis simaRle<br />

mWidro kavSirSia SinaarsTan, leqsis ganwyobilebas-<br />

Tan~, aqedan gamomdinare, vxvdebiT _ giorgi leoniZis Tbilisuri<br />

leqsis evfonia Tavisi semantikiT pirdapir Sinaarsdeba<br />

poetisave sityvebSi:<br />

damowmebani:<br />

150<br />

`gana leqsi leqsi ari<br />

Tu darCeba munji?..~.<br />

(leoniZe 1980: 107)<br />

leoniZe 1980: leoniZe g. erTtomeuli. Tb.: `merani~, 1980.<br />

leoniZe 2001: leoniZe g. `ole da ololebi~. Tb.: `saari~, 2001.<br />

xinTibiZe 2000: xinTibiZe a. <strong>qarTuli</strong> leqsmcodneoba. Tb.: Tsu<br />

gamomcemloba, 2000.


lana grZeliSvili<br />

giorgi leoniZe _ `WaSnikis~ mkvlevari<br />

giorgi leoniZe erT-erTi im iSviaTTagania, vinc Seecada<br />

sakuTari niWi da SesaZlebloba gamoevlina, rogorc poets,<br />

prozaikossa da mecniers.<br />

mkvlevris ampluaSi sakmaod patara asakSi moevlina sazogadoebas<br />

igi da, SeiZleba iTqvas, rom misi mecnieruli<br />

kvleva-Ziebisadmi miswrafeba mxolod gataceba ar yofila.<br />

amaze metyvelebs misi gamokvlevebis simravle da<br />

Rirebuleba.<br />

giorgi leoniZes ekuTvnis mTeli rigi monografiuli<br />

gamokvlevebisa da werilebisa: vaxtang meeqvsis, saiaTnovas,<br />

daviთ guramiSvilis, besik gabaSvilis, nikoloz baraTaSvilis,<br />

firosmanis, ivane maCablis, ilia WavWavaZis, akaki<br />

wereTlis, vaJa-fSavelas, vasil barnovis, mamia gurielis,<br />

aleqsandre yazbegis da sxvaTa cxovrebisa Tu Semoqmedebis<br />

Sesaxeb.<br />

TiToeuli maTganis gacnobisas, davinaxavT mkvlevris<br />

udides mondomebas da pasuxismgeblobas arCeuli saqmisadmi.<br />

igi cdilobs, dawvrilebiTi informacia mogvawodos da,<br />

rac SeiZleba, naTeli suraTi dagvixatos SemoqmedTa<br />

gasacnobad.<br />

garda biografiuli eskizisa da Semoqmedebis mimoxilvisa,<br />

avtori poetikur dakvirvebasac gvawvdis. am TvalsazrisiT,<br />

უ mniSvnelovanesia giorgi leoniZis mier 1920 wels<br />

gamocemuli `WaSniki. leqsis swavlis wigni“, romelsac daurTo<br />

vrceli winasityvaoba.<br />

nora kotinovi, statiaSi `giorgi leoniZis gamokvlevebi<br />

da gamocemebi“, `WaSnikis“ winasityvaobis mokle mimoxilvis<br />

Semdeg, daaskvnis: `vfiqrobT, naSromis ganxilvidan kargad<br />

Cans Wabuki mkvlevaris analitikuri azrovnebis niWi, romelic<br />

saocrad harmoniuladaa Sezavebuli misi, rogorc poetis,<br />

metaforul azrovnebasTan da poetur meditaciebTan“<br />

(kotinovi 2000: 107).<br />

giorgi leoniZis am gamocemas win uswrebda al. xaxanaSvilis<br />

mier 1900 wels Jurnal `moambeSi“ dabeWdili `swavla<br />

leqsis Tqmisa“, xaxanaSvilisave winasityvaobiT, romelSic<br />

Sefasebulia baraTaSvilis naSromis mniSvneloba da adgili<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong> Seswavlis saqmeSi. Semdgom amisa,<br />

151


givi miqaZe beWdavs dasaxelebul poetikur traqtats, jer<br />

Tbilisis universitetis studentTa samecniero Sromebis<br />

krebulSi 1950 wels, Semdeg `<strong>qarTuli</strong> poetikis qrestomaTiaSi“,<br />

1954 wels da mamuka baraTaSvilis TxzulebaTa krebul-<br />

Si 1969 wels.<br />

aRsaniSnavia, rom giorgi leoniZe am saqmes 19-20 wlis<br />

asakSi moeWida da Tavi SesaniSnavad gaarTva. winasityvaoba,<br />

pirvel yovlisa, xasiaTdeba sistemurobiT. gamokvleva, pirobiTad,<br />

ramdenime nawilad SeiZleba davyoT. Tavdapirvelad,<br />

mocemulia mokle Sefaseba `WaSnikisa“. giorgi leoniZe<br />

miiCnevs, rom igi Zveli poetikis restavraciaa, Secvlili da<br />

gaTanamedrovebuli. am Tvalsazrisis dasadastureblad moaqvs,<br />

erTi mxriv, <strong>SoTa</strong>s poetika, Caxruxaulis, Zagnakorulis,<br />

fistikauris metrebi da `visramianis“ proza, romelTa<br />

gaTvaliswineba gvafiqrebinebs, rom XII saukuneSi Cven<br />

gvqonda kazmuli gemovnebis sakuTari kodeqsi, meore mxriv,<br />

ki, citata teqstidan, sadac mamuka baraTaSvili Sesrulebuli<br />

samuSaos Sesaxeb msjelobs: `es TiTo striqoni Zveli iyo<br />

da es mTeli leqsebi mefisave brZanebiT me mamuka baraTaSvilma<br />

vsTqvi. mas qveiTi xmebis leqsebi sul ase da gavarCie<br />

Zveli Zvelad da axali axlad sweria mTqmeli saxelebiTurT.<br />

am Zvelis TiTo striqonisagan vipove es axali da am Zvelis<br />

mTqmeli ar vicodi“ (leoniZe 1920: V).<br />

amasTanave, saTaurzec gvamaxvilebinebs yuradRebas:<br />

`swavla leqsTa Tqmisa, dasawyisi pirveli wignisa amis WaSnikis,<br />

povnili mamuka baraTaSvilisa mier ZvelTa naTqvamTagan“,<br />

da sabolood gvarwmunebs pirvelnaTqvamis sisworeSi.<br />

unda aRiniSnos, rom giorgi leoniZis es Tvalsazrisi<br />

siaxle iyo. al. xaxanaSvili `WaSnikis“ pirveli publikaciis<br />

winasityvaobaSi miuTiTebda, rom mamuka baraTaSvilis `leqsTa-swavla<br />

CvenSi pirveli Teoriuli moZRvrebaa“ (xaxanaSvili<br />

1900: 50). rogorc Cans, giorgi leoniZis aზ ri arc Semdeg<br />

gauziarebiaT. 1958 wels gamocemul `mamuka baraTaSvil-<br />

Si“ givi miqaZe SeniSnavs: `aRniSnuli Sroma, gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovania mamukas nawerebidan, radgan is warmoadgens<br />

<strong>qarTuli</strong> leqsis bunebis Seswavlis pirvel cdas“ (miqaZe<br />

1958: 45).<br />

ufro mogvianebiT ki, akaki xinTibiZe aRniSnavs: `Cvens<br />

samecniero literaturaSi ar iqna gaziarebuli giorgi<br />

leoniZis azri _ `WaSniki“ Zveli poetikis restavraciaao.<br />

saTauris fragmenti _ `povnili mamuka baraTaSvilis mier<br />

ZvelTa naTqvamTagan“, rogorc miuTiTeben, imas unda niS-<br />

152


navdes, rom mamukas sailustracio masala Tavisi TxzulebebisaTvis<br />

`ZvelTa naTqvamTagan“ amoukrebia (akaki gawerelia,<br />

givi miqaZe) Txzulebis saTaurSi leqsebis povnazea laparaki<br />

_ `swavla leqsis Tqmisa da dasawyisi pirveli wignisa<br />

amis ჭ aSnikisa, povnili“ ...da ara leqsis Tqmis swavlis<br />

povnaze. WaSniki leqsebs ewodeba da ara `swavlasa“: `uwode<br />

wignsa amas WaSniki leqsTa saxelad“ (baraTaSvili 1981: 42).<br />

akaki xinTibiZis azriT, `povnili mamuka baraTaSvilis<br />

mier“ stereotipuli frazaa, romliTac Sua saukuneebSi<br />

nawarmoebis siZvelisa da kompetenturobis xazgasmas<br />

cdilobdnen.<br />

amave azrs gamoTqvams akaki gawerelia, rodesac `qarTul<br />

klasikur leqsSi“ <strong>qarTuli</strong> versifikaciis kvlevis istoriis<br />

mimoxilvisas `WaSnikze“ da, sakuTriv, mis saTaurze msjelobs.<br />

`saTauri TiTqos miuTiTebs `WaSnikis“ prototipze<br />

Zvel qarTul literaturaSi. magram mamukamde Cven ar vicnobT<br />

poetikis saxelmZRvanelos da gamoTqma _ `povnili<br />

...ZvelTa naTqvamTagan“ _ unda niSnavdes avtoris mier<br />

magaliTebisa da nimuSebis dasaxelebas umTavresad klasikuri<br />

poeziidan (CaxruxaZe, rusTaveli) (gawerelia 1953: 44).<br />

aqve unda vaxsenoT nino darbaiselis naSromi `mamuka<br />

baraTaSvilis `WaSniki“ anu `swavla leqsis Tqmisa“ da evropuli<br />

versifikaciuli traqtatebi“, sadac avtori r. barami-<br />

Zis azris gaTvaliswinebiT, SeniSnavs, rom `povna“ pirdapiri<br />

mniSvnelobiT unda yofiliyo gagebuli, Seexeboda darTul<br />

sailustracio masalebs da ara dasawyissa da `tans“ leqsisa<br />

(darbaiseli: 2).<br />

winasityvaobaSi giorgi leoniZe aRniSnavs vaxtang meeqvsis<br />

damsaxurebasac <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong>, samarTlis,<br />

istoriisa da gramatikis Seswavlis saqmeSi, ris Semdegac<br />

ubrundeba `WaSniks“ da cdilobs misi originalobis garkvevas.<br />

varaudobs, rom mamuka baraTaSvilis teqsტ i horaciusis<br />

da aristoteles traqtatebis gavlenas unda ganicdides da<br />

araviTar SemTxvevaSi bualos poetikisa, Tu `rusuli sxolastikisa“,<br />

im ubralo mizezis gamo, rom isini SedarebiT<br />

gvian Seiqmnen.<br />

giorgi leoniZis es SeniSvna metad mniSvnelovania. manamde<br />

al. xaxanaSvili miuTiTebda, rom `WaSniki“ horaciusis<br />

da bualos poetikebs mogvagonebs. leoniZe ki, cdilobs,<br />

qarTul poetikur traqtats kuTvnili adgili miuCinos<br />

msoflio literaturul sivrceSi.<br />

153


yovelive zemoT Tqmulis miuxedavad, mkvlevari mamuka<br />

baraთaSvilis poetikas istoriuli TvalsazrisiT ufro Rirebulad<br />

miiCnevs, vidre _ esTetikuriT da amis mizezad<br />

asaxelebs imas, rom es `didakტ ikuri kodeqsi maCvenebelia,<br />

Tu <strong>qarTuli</strong> poezia meTvramete saukuneSi ra dabla mdgara<br />

Teoriuli gagebiT, roca misi praqtikuli nimuSebi SedarebiT<br />

maRali iyo“ (leoniZe 1920: VII).<br />

Tumca akaki gawerelias azriT, mamuka baraTaSvilis `WaSniki“,<br />

swored qarTul poeziaSi ganviTarebuli movlenebis<br />

Teoriuli gamoZaxili iyo: `dro iyo ukve xmarebuli sazomebis<br />

aRwerisa da klasifikaciisa, iseTi saxelmZRvanelos Seqmnisa,<br />

romelic Tanamedroveebs gaurkvevda ama Tu im sazomis<br />

bunebas da daakanonebda misi uSecdomod xmarebis wesebs.<br />

analogiuri ganZraxvis anarekli moipoveba TviTon mamukas<br />

mTel rig miTiTebebSi. misi `WaSniki“ aris versifikaciis saxelmZRvanelo,<br />

romelic aswavlis sazomSi sityvebis erTmaneTTan<br />

`Sewyobis“, `muxlebis“ Sexamebas strofSi da a.S.“<br />

(gawerelia 1953: 43).<br />

aqve unda mivuTiToT, rom `WaSniki“ Seiqmna klasicizmis<br />

epoqaSi da rogorc irma ratiani aRniSnavs, `meTvramete saukuneSi<br />

Seqmnili es Teoriuli traqtati Tavisi arsiT, Tu<br />

struqturiT sqolastikur-didaqtikur xasiaTs atarebs da<br />

savsebiT esadageba neoklasikur atmosferos“ (ratiani 2007:<br />

20).<br />

giorgi leoniZe xazs usvams poetikis religiuri niSnis<br />

maxasiaTebels da sainteresod racxs, aRniSnos, `rom Zveli<br />

<strong>qarTuli</strong> poezia, romelic iyo gagiJebuli Sairi erosis“<br />

(leoniZe 1920 : VII), aRiarebs didaqtikuri `samRTo“ poeziis<br />

upiratesobas. amas ki <strong>qarTuli</strong> samRvdeloebisa da mefeebis<br />

Zaldatanebis Sedegad miiCnevs. gamoTqmuli azris naTelsayofad,<br />

mohyavs ramdenime citata, maT Soris:<br />

154<br />

`arCil mefe: `ori aris sityvis codna.<br />

samRvdelo da saerio, samRvdelosa<br />

mcodinare, saerosa moerio“.<br />

(leoniZe 1920: VII).<br />

da `saero poezia misTvis moigones, `rom eriskacni uswavlelni<br />

da codna daklebulni ar darCnen da amazed ixalisebdnen<br />

da saWabukosa saqmesa yursa miupyrobdeso“, ambobs Zveli<br />

poeti“ (leoniZe 1920: VIII).<br />

winasityvaobis Semdegi nawili uSualod teqstis analizs<br />

moicavs da mokled axasiaTebs `WaSnikis“ versifikacias, mas-


Si ganxiluli saleqso formebiTurT. maT Soris: Sairs,<br />

grZel Sairs, mdenars, wyobil mravalmuxleds, iambikos da<br />

a.S. aqve mohyavs ramdenime sqema, raTa ufro naTeli gaxados<br />

mkiTxvelisTvis sakuTari dakvirvebis Sedegi.<br />

miuxedavad giorgi leoniZis damsaxurebisa teqstis<br />

kvlevis TvalsazrisiT, marTebulad SeniSnavs akaki gawerelia,<br />

rom metrikis TvalsazrisiT, mamuka baraTaSvilis es<br />

naSromi, <strong>literaturis</strong> istorikosebis mier, Seuswavlelia.<br />

misi dakvirvebiT, `Cveni mwerlobis istorikosebi `WaSnikSi“<br />

xedavdnen umTavresad normatiuli poetikis nimuSs da igi<br />

martooden ideologiuri mxriT ainteresebdaT. cnobilia,<br />

rom `WaSnikis“ avtoris klasikurma Sexedulebebma sagrZnobi<br />

gavlena iqonies me-18 saukunis qarTul poeziaze, gansakuTrebiT<br />

mis emigrantul frTaze (mag., davit guramiSvilze,<br />

romlis mistikuri RaRadisi da bibliuri Temebisadmi<br />

interesi nawilobriv mamukas Teoriul SexedulebaTa safuZvelzea<br />

aRmocenebuli) ( gawerelia 1953: 43).<br />

giorgi leoniZe `WaSnikis“ naklad miiCnevs imas, rom es<br />

poetikuri traqtati `leqsis keTebas akanonebs, nacvlad<br />

imisa, rom poetma aiTvisos gavlenebi samyaros moZalebis,<br />

sakuTari grZnobiT ganicados, gardaxsnas Tavisi SegnebiT<br />

da ritmiT amJRavnos“ (leoniZe 1920: XIII). avtori mamuka<br />

baraTaSvilis idealad poeziaSi asaxelebs Wkuas, romelmac<br />

ar icis STagoneba, grZnoba da fantaზ ia. amave dros, aRniSnavs,<br />

rom traqtatSi yvelaზ e saintereso siaxlis TvalsazrisiT,<br />

aris is nawili, sadac saubaria `leqsis saidumlos<br />

dacvaze“. orazrovani frazebiT mwerals SeuZlia ZiriTadi<br />

azris dafarva da gadaxveuli gzebiT siaruli, rac, Tavis<br />

mxriv, nawarmoebs gansakuTrebul mSvenierebas da sidiades<br />

aniWebs.<br />

amasTan dakavSirebiT, akaki xinTibiZe miuTiTebs: `swored<br />

SeniSnaven, rom traqtatis am adgilas giorgi leoniZem ufro<br />

meti dainaxa, vidre es avtors hqonda nagulisxmevi. Tumca<br />

1920 wels, roca es sityvebi daiwera, qarTul leqsSi movlenaTa<br />

gasaidumloebis xelovneba maRal rangSi iyo asuli<br />

da sruliad gasagebia `cisferyanwelTa“ ordenis wevris aRtaceba<br />

XVIII saukunis poetikur traqtatSi `saidumlos Senaxvis“<br />

aRmoCeniT“ (baraTaSvili 1981: 47).<br />

giorgi leoniZe uyuradRebod ar tovebs im faqts, rom<br />

`WaSnikis“ avtori ar saubrobs eposze, rac `maSin saqarTveloSi<br />

Tavis zviad dReebs aTavebda“ (leoniZe 1920: XIV).<br />

155


mocemul sakiTxze msjelobisas, al. xaxanaSvili SeniSnavs,<br />

rom eposTan erTad, baraTaSvili dramasac ugulebelyofs,<br />

maSin, roca, evropelebi Tanabrad ganixilaven epossac,<br />

lirikasac da dramasac. mkvlevari Tavidanve xsnis am<br />

`naklovanebis“ mizezs: `dramazec ar Camoagdo baasi am<br />

vaxtang mefis Tanamedrovem imitom, rom saqarTveloSi im<br />

dros jer ar iyo gavrcelebuli gramatikuli nawerebi; rac<br />

Seexeba eposs, iqneba iman gangeb siCumed gaiara, radgan ar<br />

hsurda `TaTruli“ gavlenis ganmtkiceba, rogorc zneobis<br />

damrRveveli nawarmoebisa“ (xaxanaSvili 1900: 51).<br />

giorgi leoniZe aRniSnavs aseve, rom Tavis poetikaSi<br />

mamuka baraTaSvili, sakuTari leqsiTi nimuSebis garda, CaurTavs<br />

vaxtang mefis, sulxan-saba orbelianis da sxvaTa<br />

leqsebs, romelTa SesamCnev gavlenasac ganicdis igi. aqve<br />

miuTiTebs, rom `WaSniki“ mamuka baraTaSvilis mwerlobis<br />

pirvel periods ekuTvnis, rasac teqstis `gauCalxaobis“ da<br />

`zogan gaugebrobis“ mizezad asaxelebs.<br />

sabolood, avtori im daskvnamde midis, rom am traqtatis<br />

saxiT, xelT gvaqvs arqauli poetika, romlis Seqmnis Semdeg,<br />

<strong>qarTuli</strong> leqsi `mZlavrad daiqna, rogorc formiT, ise lirikuli<br />

gaqanebiT“ (leoniZe 1920: XV).<br />

giorgi leoniZis azriT, mamuka baraTaSvili, Tavisi poetikiT,<br />

modernisti, novatori iyo im epoqis, romelSic moRvaweobda<br />

da ara epigoni. is avtoris udides damsaxurebad<br />

miiCnevs, rom mocemuli teqsti `pirveli cdaa <strong>qarTuli</strong> poeziis<br />

gankanonebisa“. marTalia, ar warmoadgens raime Rirebulebas<br />

axali <strong>qarTuli</strong> poeziisTvis, magram ibeWdeba, raTa<br />

pativiscemis Rirsia Zveli saqarTvelos istoriuli, logikuri<br />

TviTSemoqmedeba.<br />

rogorc korneli kekeliZe SeniSnavs, `mecnieruli kvleva-Ziebis<br />

saqmeSi marto is ki ar aris dasafasebeli, Tu ra<br />

dadebiTi Sedegi miiRo mkvlevarma, aramed isic, ramdenad<br />

daainteresa man sxva mkvlevari da ramdenad warmarTa Semdgomi<br />

kvlevisTvis. am mxriv, g. leoniZis saqmianoba fasdaudebelia,<br />

radgan is mudam aRviZebs mecnierul azrs da eweva<br />

win “ (kekeliZe 1974 : 243).<br />

marTlac, yovelive zemoT aRniSnulis gaTvaliswinebiT,<br />

SeiZleba iTqvas, rom giorgi leoniZis dakvirvebani sakvlevi<br />

sferos irgvliv, ar Semoifargleba mSrali informaciulobiT.<br />

avtori cdilobs, teqstis analizTan erTad, mogvawodos<br />

misi warmomavlobis, daniSnulebis da Rirebulebis<br />

Sesaxeb sakuTari versiebi, Seafasos teqstis roli, warsuli<br />

156


da Tanamedrove epoqebis literaturaTmcodneobiTi kvlevis<br />

sferoSi. rac, kidev erTxel, xazs usvams giorgi<br />

leoniZis, rogorc mecnieris did damsaxurebas <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>literaturis</strong> winaSe.<br />

damowmebani:<br />

baraTaSvili 1981: baraTaSvili. swavla leqsis Tqmisa. Tb.: Tbilisis<br />

universitetis gamomcemloba, 1981.<br />

gawerelia 1953: gawerelia a. <strong>qarTuli</strong> klasikuri leqsi. Tb.: `sabWoTa<br />

mwerali~, 1953.<br />

darbaiseli: darbaiseli n. mamuka baraTaSvilis `WaSniki~ anu `swavla<br />

leqsis Tqmisa“ da evropuli versifikaciuli traqtatebi (xelnaweris<br />

saxiT).<br />

kekeliZe 1974: kekeliZe k. etiudebi Zveli <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong><br />

istoriidan. Tb.: `mecniereba~, 1974.<br />

kotinovi 2000: kotinovi n. giorgi leoniZe 100. Tb.: <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>literaturis</strong> <strong>instituti</strong>, 2000.<br />

leoniZe 1920: leoniZe g. WaSniki. mamuka baraTaSvilis poetika. Tb.:<br />

samxedro saministros stamba, 1920.<br />

miqaZe 1958: miqaZe. mamuka baraTaSvili (cxovreba da Semoqmedeba). Tb.:<br />

`codna“,1958.<br />

ratiani 2007: ratiani i. Janris Teoria. Tb.: `universali“, 2007.<br />

xaxanaSvili 1900: xaxanaSvili. XVIII saukunis <strong>qarTuli</strong> Teoria<br />

`leqsTa-wyoba“. `moambe“, № 12. Tb.:1900.<br />

157


ina imedaSvili<br />

158<br />

xis simbolika giorgi leoniZis lirikaSi<br />

(ocnebebi — oleze)<br />

xis simboluri mniSvneloba mravalferovania, igi ukav-<br />

Sirdeba nayofierebas, yvavilobas, adamianuri cxovrebis,<br />

dro _ Jamis cvalebadobas (gazafxuli _ zafxuli, Semodgoma<br />

zamTari).<br />

TviTon xis agebuleba iZleva sababs misi simbolod gadaazrebisa,<br />

fesvebi miwis siRrmeebSi udgas da kenwro ki zeca-<br />

Si aqvs awvdenili, SemaerTebelia miwisa da cisa. rogorc r.<br />

siraZe aRniSnavs: xe — jvarsaxovania, vertikali da horizontali<br />

gadakveTilia mis tanSi (siraZe 2000: 190).<br />

qarTvelebisTvis xes warmaTobaSic hqonda simboluri<br />

datvirTva, magaliTad vazi miTosis xanaSi RvTaebriv mcenared<br />

iTvleboda, mas Tayvans scemdnen.<br />

samegreloSi ki dResac cnobilia muxis uZvelesi salocavi<br />

Wyondidi anu didi muxa.<br />

xe _ qristianobam ufro maStaburad gadaiazra, zogier-<br />

Ti miTosuri warmodgena gaaqristiana da sakuTaric daamkvidra.<br />

jvari _ qristianobis mTavari simbolo xisgan Seiqmna.<br />

samoTxeSi ori xe yvaoda erTdroulad: xe _ cnobadisa<br />

da xe _ sicocxlisa. cnobadi xis nayofis gemos xilvam<br />

daRupa da samoTxe daakargvina pirvel adamians, Tumca Semdeg<br />

xemve daubruna mas dakarguli samoTxe. ieso qristes<br />

jvarcmis saidumloTi, macxovari gaxda: `sikvdilisa sikvdiliTa<br />

damTrgunveli~.<br />

sveticxovelis aRmarTvamde Tavdapirvelad iyo xis<br />

boZebi, xisgan Seiqmna sveticxovelic, qristianobis udidesi<br />

saswauli saqarTveloSi.<br />

qarTul mwerlobaSi xes gansakuTrebeli adgili uWiravs,<br />

mwerali Tu poeti ar darCenila, rom xisTvis ar mieZRvna er-<br />

Ti strofi mainc. moyolebuli meoTxe saukunis `ninos cxovrebiT~<br />

da damTavrebuli XX saukunis mwerlobiT: k. gamsaxurdia,<br />

g. tabiZe, g. leoniZe...<br />

qarTvelebisTvis sayvarel Tu sakulto xeebad: sveticxoveli,<br />

vazi da muxa rCeboda da rCeba.<br />

giorgi leoniZis SemoqmedebaSi, prozasa Tu poeziaSi xis<br />

simbolikas aSkarad gamokveTili adgili uWiravs.


mkvlevarTa nawili miiCnevs, rom poetis xesTan damokidebuleba<br />

ufro miTosuri da warmarTulia, Tumca vfiqrob,<br />

rom `leoniZis xeebis~ pirvel saxe, paradigma sveticxovelia.<br />

sanam lirikaze gadavidode ori sityviT prozas Sevexebi.<br />

pirvel rigSi ki `natvris xes~.<br />

eliozma diakonis mier naxseneb ukvdavebis, `veSa-wyaros~<br />

dalevaze da amiT maradiuli sicocxlis mopovebaze uari<br />

ganacxada, rad undoda aseTi sawyali da Rataki sicocxle?<br />

mas sxva rame surda da daeZebda kidec, jer oqrokvrcxas,<br />

Semdeg naTelTevzas, (naTeli da oqro _ qristianobis<br />

mTavari atributebi), bolos ki jadosnur, natvris xes.<br />

SuaRamisas tyeSi Tu cis gaxsnas Seeswreba eliozi, maSin<br />

dainaxavs turfad ayvavebul jadosnur xes. Tu im xis nayofi<br />

xel igdo, erTi gakvneta da siRaribe maSinve CamoSordeba.<br />

nayofis gemos xilva da natvris xe samoTxeSi arsebul xeebze<br />

miuTiTebs, misi ipodigmebia. eliozma ukvdaveba ar<br />

isurva (maSin veSa —wyaros Zebnas daiwyebda), mas sxva rame<br />

surda _ siRatakis daZleva. magram rogori meocnebedac da<br />

`poetadac~ eliozs avtori gvixasiaTebs, misTvis mxolod<br />

materialuri sikeTe ar iqneboda mTavari. iqneb siRatakis<br />

daZlevis Zieba rwmenis, `raRac sxvis~ Ziebis tolfasi iyo?<br />

erT zamTarsac gafiCxuli eliozi tyidan Camoasvenes. natvris<br />

xis ZiebaSi gayinuliyo.<br />

marTlac ulamazesi xe amoerCia eliozs, yinvisagan aTasnairi<br />

jinjilebi, arSiebiT da ruSebiT morTuli. eliozma<br />

namdvilad ipova Tavis ocnebis xe da radgan misi bedniereba,<br />

`simdidre~ da `siRatakis Camocileba~ realur, mkacr samyaroSi<br />

SeuZlebeli iyo eliozi mokvda. Tumca aixdina ocneba:<br />

maradiul, am qveyniur sicocxleze uaris TqmiT da natvris<br />

xis nayofis gasinjviT, igi sulier maradiulobas, simdidres<br />

eziara, amqveyniuri siRatake daZlia, moiSora.<br />

`cxovrebis xis~ Taviseburi asaxvaa moTxrobaSi; `cxovreba<br />

estate lafaCisa~, gonebamibnedili estates xilvebi aqvs;<br />

tbis pirad xe warmoesaxeba, TeTrad gadafoTlili, TeTri<br />

frinvelebiTa da bavSvebiT daxunZluli. (leoniZe 1990: 34)<br />

lirikaSi xisadmi miZRvnil sagaloblad SeiZleba CaiTvalos<br />

giorgi leoniZis `ole~, romelsac mkvlevarTa umravlesoba<br />

mwerlis avtoportretad miiCnevs, oTar CxeiZe wers; `mis<br />

arsebaSi, erTi erTaderTi, gaunelebeli da ganuyreli gancdiT<br />

igi martooobisa, gancdiT udidesi, oleobisa~ (CxeiZe<br />

2001: 459).<br />

159


ole marto xea saCrdiloblad datovbuli, albaT am martoobis<br />

gamo Tu adareben poets.<br />

leoniZe oles saxrCobelas adarebs, arwivs frTeb momsxvreuls.<br />

frTebi _ Zlierebis simbolo, amqveyniuri realobisgan<br />

gaqcevis saSualeba, realurisagan irealurSi gadasvlis<br />

gza. frTebi momsxvreulia, darCenilia mxolod materialuri,<br />

amqveyniuri.<br />

ole raSia, miwas miWedili _ raSi Tavdaviwyebis, usasrulobis,<br />

Tavisuflebis da qrolvis simbolo, miWedil _ datyvevebulia.<br />

ole partaxia, namexaria.<br />

ole ar unda iyos mxolod avtoris avtoportreti, igi<br />

leoniZis droindeli saqarTvelocaa, `xe brunde~ da `xe<br />

marTali~ _ istoriis, drois brunvaSi qerqgaxdili da Signidan<br />

gamomwvar _ gamoRadruli. momsxvreul frTebiani<br />

arwivi vaJas daWrili arwivia, saqarTveloa.<br />

oles simartove saqarTvelos simartovea, martod darCenili<br />

sisxliani komunizmis winaSe _ rogorc ole mexis<br />

winaSe.<br />

sagulisxmoa, rom poeti oles balRamis da cremlis svets<br />

uwodebs. sveti qarTvelTa cnobierebaSi sveticxovelTan<br />

aris gaigivebuli, amitom es saxe mZafr gancdebs iwvevs,<br />

sveticxovloba cremlad aris gardasaxuli.<br />

oles mudmivi molodini, mudmivi gulis tkivili bazale-<br />

Tis tbis qveS, akvanSi mwoliare (akvanic xom xisaa) iliaseuli<br />

gmiris molodinia.<br />

oles `oqros Tavi~ cisken iyureba. oqro _ RvTaebriobis,<br />

brwyinvalebis simbolo. cisken swrafva, zeaRsvla,<br />

zrda miwidan zecisaken _ xeebis Tviseba da qristianuli<br />

religiis mixedviT adamianebis mowodeba, daniSnulebaa.<br />

leqsis mexuTe nawili poetis mier oles imqveyniurobaSi<br />

xilvaa, poetis ocnebaa, ocneba — oleze.<br />

oles caSi wasayvanad zeciuri kibe CamoeSveba. kibe `msoflio<br />

xis~ erTgvari analogiaa, romlis kenweroc cas ebjineba,<br />

xolo fesvebi qvesknelSia Cazrdili.<br />

kibe aseve qristianuli simbolocaa, RvTismSoblis erT<br />

erTi simboluri saxe. aseve iakobis sizmariseuli kibe. `mihqris<br />

caSi wasayvanad/ akibuli kibe, daayrian torolebi atlasebs<br />

da dibebs~. diba _ atlasebi zRapruli samyaroa,<br />

zRaprebis _ didebulebis da brwyinvalebis gamomxatveli.<br />

poetis zmanebaSi ole zecad iWreba, mze gulze ikravs,<br />

(`mze dedaa Cemi...~) fesvebs ukocnis, varskvlavebi Tavs evlebian,<br />

salamurs akvrevineben, nugeSs scemen... leqsis es<br />

160


momenti saocrad hgavs `wm. ninos cxovrebidan~ sveticxovlis<br />

aRmarTvis da patiosani jvris epizods<br />

sveticxovlis `cecxlissaxeoba~ leoniZis poeturi xedviT<br />

olesTvis mzis kocnaa.<br />

sveticxoveli qarTulma mwerlobam saqarTvelos sulad<br />

gaiazra. `oles~ avtoris TanamedroveobaSi saqarTvelos<br />

suli, sveticxoveli namexari gamxdara...<br />

namexari marto xe (samSoblo) ocnebebSi sveticxovelia,<br />

realobaSi balRmis da cremlis sveti. sveticxovloba moaklda<br />

poetis droindel oles.<br />

zmaneba mTavrdeba, poets kvlav agondeba liaxvze mdgari<br />

marto xe, daxleCili Sreebad da kecebad. es Sreebi daqucmacebaa<br />

da gaTiTokacebaa, odiTganve rom mosdgams qarTvelobas.<br />

Tu `oles~ gaviazrebT, rogorc avtoris avtoportrets,<br />

ras unda niSnavdes es Sreebi? vfiqrob, am leqsSi<br />

ufro meti gancdebi da SegrZnebebia, vidre viwro pirovnuli<br />

martooba. oles asparezi ufro farToa, amitomaa ole<br />

genialuri.<br />

`yornisagan Cayefilia~ qveyana, cxadia, yoranSi vin moiazreba.<br />

vaJa-fSavela: `arwivi vnaxe daWrili (leoniZis<br />

frTeb momsxvreuli ole) yvav _ yornebs (yornisagan Cayefili)<br />

eomeboda~. vaJas daWrili arwivi leoniZis namexari<br />

olea.<br />

Tu leqsis dasawyisSi ole momsxvreulfrTebian arwivs<br />

emsgavseba, leqsis bolosken es frTebi ukve gawyvetilia,<br />

gawyvetilia poetis moTminebac, igi mimarTavs oles; `raSo<br />

miwas miWedilo, / gasWer, aiqrole~. es mowodebaa qmedebis,<br />

iliaseuli mCqefare Tergis mowoneba da mdumare, umoqmedo<br />

myinvarweveris siZulvilia.<br />

poetis ocnebebi grZeldeba, mas surs marto xe ole liaxvis<br />

rZian qafSi tivad Semocurdes. mdinaris wyali, rZe ganwmendis,<br />

Secvlis, iniciaciis erT erTi saSualeba iyo miTebsa<br />

da zRaprebSi. leoniZes marto xis aseTi gardasaxva surs.<br />

misi ocnebaa partaxi, namexari marto xe dedaboZad, xeTa<br />

winamZRvrad iqces.<br />

aseTia poetis survili, ocneba oleze, ocneba momavlis<br />

saqarTveloze.<br />

leqsi kaTarzisiT mTavrdeba; namexari, tyavdamskdari,<br />

damdnarZvlebiani ole, leqsis dasasruls qarTvelTaTvis<br />

uwmindes dedaboZad gardaisaxeba. leqsis mexuTe nawilSi,<br />

avtoris (Tu oles?) ocnebis axdenis realizebaa mocemuli.<br />

161


leqsi `ole~ Svidi nawilisagan Sedgeba. pirvel nawilSi 20<br />

taepia, dasawyisSi vxvdebiT heterosilabizms 8:6:2:2:4, Semdeg<br />

ki izosilabizms _ 6 marcvliani da 8 marcvliani<br />

striqonebis monacvleobiT. marcvalTa aseTi gadanawilebiT<br />

avtori TiTqos xis aRnagobis iluzias qmnis: fesvi ganieri,<br />

tani viwro da farTo varji _ swortotovani (8:6 _<br />

fesvi, 2:2:4 _ tani, 8:6:8:6:8:6... varji.) leqsis pirvel nawilSi<br />

vxvdebiT rogorc Tanabarmarcvlian riTmebs, ise ara-<br />

Tanabarmarcvlianebsac. aris asonansis SemTxvevebic. riTma<br />

ternarulia (abab). leqsis am monakveTSi erTad —erTi araidenturi<br />

`sariTmo wyvilia~; `saxrCobela _ hgevxar”, aseTi<br />

disonansuri riTma swored, rom sityva `saxrCobelas~ Sesaferisia.<br />

`aiqrole _ ole~ SeTavsebuli riTmaa da oles<br />

zecisken swrafvis , qrolvis winasaxea, arqetipia.<br />

`oles~ meore nawilSi 24 taepia, Tu leqsis wina monakveTSi<br />

marcvalTa raodenoba dablidan (mciredan) _ maRlisken<br />

(gazrdisken) midis, aq piriqiT maRlidan _ dablisken.<br />

Sinaarsobrivi xazic zemodan qvemoT mimavalia, varjidan _<br />

fesvebisken, zecidan _ miwisken. amitomacaa aq amdeni najaxebis<br />

landeba, grigalebis dajaxeba, moTxra Tu yinva.<br />

dasawyisSi riTma mosazRvre da SeTavsebulia (najaxebi _<br />

damjaxebi), Semdeg ki araidenturi riTmebis zRva modis. es<br />

monakveTi ase sruldeba 6:4:4:4:2 — bolos `martoxeo ole~ _<br />

leqsis ritmi varjidan fesvebSia CaRweuli!<br />

leqsis mesame nawilSi ritmulad simSvidea, 8 da 6 marcvliani<br />

taepebi monacvleobs. riTma aq ternarulia (abab) da<br />

gvxvdeba mosazRvre riTmac.<br />

meoTxe da mexuTe monakveTSi igive igive suraTia: 8 da 6<br />

marcvliani striqonebi cvlian erTmaneTs, riTma araidenturia.<br />

leqsis meeqvse nawilSi aseTi SemTxveva gvaqvs: 2:2:4:6:8:<br />

6:8:6:8:6, miwidan zecisken, Tumca Sinaarsobrivad ole isev<br />

martoobis SxamiT aris mowamluli, albaT asec unda iyos zeaRsvla,<br />

gardasaxva xom tanjvis, dacemis gziT xorcieldeba.<br />

`oles~ meSvide nawili oTxmarcvliani da ormarcvliani<br />

taepebis monacvleobaa, leqsi ormarcvliani `oleTi~<br />

mTavrdeba.<br />

xis saqarTvelos saxe-simbolod warmodgena leoniZis<br />

lirikaSi grZeldeba. leqsSi `tye ecemoda~ saqarTvelo<br />

tyed aris moazrebuli, romelic uamravi xeebisgan Sedgeba,<br />

es xeebi ki qarTveli vaJkacebia, romlebsac `kapasi culi~<br />

hkveTs.<br />

162


poeti xis SegrZnebebs aadamianurebs: `didi xerxis qveS<br />

xem Seikvnesa~, xis Wrialis kvnesad gardaqmna, gansakuTrebuli<br />

poeturi xedvaa, vaJaseuli xedva.<br />

`vaJkaci xe~ _ muxaa, romelsac fesvebi miwis siRrmeSi<br />

gaudgams, xolo varji zecas miuwvdomia. erTgvari gamtaria,<br />

liminaluri xidia amqveyniur realobasa (miwas) da imqveyniur<br />

irealobas (zecas) Soris.<br />

leoniZis muxa `Tavnisliania~, Tavze moxveuli nisli ki<br />

vizualurad SaravandTan asocirdeba. tye kacurad, adamianurad<br />

qviTinebda da fesvSi `madli ciuri~ uSreboda,<br />

saqarTvelos miwis siRmeebidan (istoriidan, warsulidan)<br />

Sewovili madliT muxa izrdeboda, vaJkacdeboda,<br />

`muxdeboda~.<br />

am madlis amoSroba, fesvebis miwidan amoyra, qveynis bed-<br />

iRbals ukavSirdeba. mSobliur miwisgan moSoreba, xom warsulTan<br />

mowyvetas niSnavs.<br />

tyes gvirgvinic qonia, `oqros wvimebiT gadawvimuli~.<br />

`Tavnislianoba~, `oqro~, `gvirgvini~ _ mowameTa Saravandeds<br />

unda gulisxmobdes.<br />

leqsis dasawyisSi Tu poeti, mxolod Cveulebriv tyeze<br />

da xeebze wers da SesaZloa, maT ukan raime azri arc igulisxmebodes,<br />

leqsSi mxolod tyeebis gaCexviT gamowveuli sevda<br />

iyos naCvenebi, leqsis dasasruls avtori ukve aSkarad<br />

aRniSnavs, rom samSoblos miwis wiaRSi muxis fsvebi ar gaxmeba,<br />

mokveTili xeebis adgilas ukeTesi xeebi, ukeTesi vaJkacebi<br />

daizrdebian (Sed. `kidevac daizrdebian algeTs lekvebi<br />

mglisani...~).<br />

sainteresoa leqsis dasawyisi: mravalwertili da `ai, kapasma<br />

culma ielva~ _ garda imisa, rom aseTi dasawyisi eqspresiulia,<br />

mkiTxveli pirdapir yovelgvari Sesavlis gare-<br />

Se ejaxeba mware sinamdviles, es mravalwertili leqsSi gadmocemuli<br />

ambis wina istoriasac gulisxmobs, romlis gadmocemac<br />

avtors ar gauxdia saWirod.<br />

leqsi `patarZleuli~ oTx katreniani leqsia, sainteresoa<br />

misi trenaruli riTma. yoveli strofis meore taepis<br />

bolo sityva omonimuri riTmiT eriTmeba erTmaneTs: `patarZleuli<br />

_ gadarweuli~, `aTaswleuli _ gadaqceuli~,<br />

`ganZeuli _ ar-daleuli~, `aTaseuli _ patarZleuli~, yovelTvis<br />

gariTmulia sityvis nawili: euli _ rac avtoris<br />

eulobis gamomxatvelia.<br />

striqonTa marcvlianoba izosilaburia, yvela taepi aT<br />

marcvliania.<br />

163


meore strofSi siberisgan gadaqceuli didi fSatis xe<br />

iwonebs Tavs, mesame strofi isev am fSatis xes eZRvneba,<br />

romlis fesvebSic poets xalxis mzis oqro (RvTaebriobis<br />

simbolo) da ganZeuli (sulieri sazrdo, rwmena) uxilvia.<br />

fesvebi istoriaa, saqarvelos warsulia, am fesvebSi komunizmis<br />

epoqaSi poets rwmenis simboloebi warmousaxavs.<br />

leqsSi `baraTaSvilis wminda aragvo~, poetis ocneba moxuci<br />

verxvis totis qrolvas edreba. ase iwyeba leqsi da<br />

baraTaSviliseul ganwyobas amkvidrebs. es monakveTi xuTmarcvliani<br />

striqonebisgan Sedgeba. verxvis foTolTa neli<br />

Sriali galaktionisaTvis Soreuli zRapris mogonebaa,<br />

vaJasTvis ki mware simartovis SeZaxili. vaJas `verxvSi~ _<br />

verxvi martoobisagan Tavis daRwevaze ocnebobs, TavisnairebTan<br />

yofnaze. vaJas verxvi leoniZis olea, oles eulobaa.<br />

poetis ocneba ki martoobisgan ganSorebaa, `martoxeobis~<br />

daZlevaa, amitom waagavs misi ocneba verxvis foTol-<br />

Ta Srials. baraTaSvilic xom suliT oblobiT itanjeboda,<br />

amitomac daiwyo baraTaSvilisadmi miZRvnili leqsi giorgi<br />

leoniZem sakuTari oblobidan TavisdaRwevis ocnebiT.<br />

STambeWdavia leoniZis leqsi `Savi zRvis pirs Savi muxa~,<br />

muxa Savia, olesaviT martoa da Tanac Savi zRvis piras Srialebs.<br />

Savi feri Zalze gamokveTilia da ra Tqma unda sevdas,<br />

depresias da naRvels gamoxatavs. Savi zRvis piras<br />

mdgari Savi muxa saqarTveloa, poeti martod mdgar muxas<br />

`tyeTa narCens~ uwodebs, adre tye yofila, mravali xe (Sed.<br />

`tye ecemoda~), axla mxolod erTi muxaRa dgas. poetis sam-<br />

Soblos msgavsad _ odesaRac `nikofsiidan _ darubandamde~<br />

gadaWimuli saqarTvelodan mxolod sul mcire nawili-<br />

Ra SemorCa, rogorc usieri tyidan _ Savi muxa. Tumca poetis<br />

TqmiT, mTeli tye am muxaSi Srialebs.<br />

am leqsis meore nawilSi avtors idumalebis esTetika<br />

Semoaqvs da bolomde amoxsnis saSualebas ar iZleva.<br />

leqsSi `bevrjer movwuravT mwife broweuls~ qarTlis<br />

tragikuli bedia daxatuli. romelsac abjaracmuls da<br />

jvarcmuls ra aRar mouwia (aso bgera j-s amdenjer gamoyeneba<br />

im jvarze miuTiTebs, romelsac saqarTvelo atarebs.)<br />

poeti wers, rom qarTvelebi: `bevrjer movwuravT mwife<br />

broweuls, / kvlavac SevtyorcniT caSi ocnebas~. broweulis<br />

wveni qristianobaSi iwvevs mowameTa sisxlis asociacias<br />

(abzianiZe, elaSvili 2006: 44), broweulis mowurva TavisTavad<br />

misi wvenis gamowurvas gulisxmobs. poeti mowame-<br />

Ta sisxlis daTxevas moelis momavalSic, saqarTvelos bedi<br />

164


xom aseTia, mas yoveli epoqa Zvirfas sisxls sTxovs. leqsSi<br />

Cvidmeti taepia, heterosilaburi sazomiT: 10:3:2:5:5:5:10:5:<br />

5:3:7:10:10:10:10:10:10, es leqsic metrulad leoniZis momdevno<br />

`xea~, fesviT _ 10, taniT _ 5:5:5:10:5:5:3:7 da swortotovani<br />

varjiT: 10:10:10:10:10:10. fesvi da varji erTnairia, tolia.<br />

xis msgavsad cas miemarTeba, aq vertikali horizontals<br />

sjabnis.<br />

xe poetisTvis cocxali arsebaa, igi TuTisganaa gazrdili,<br />

TuTis xidan Camovardnili dakenkili nayofi, poetis-<br />

Tvis sxivis Camovardnaa (`dila krwanisis baRSi~).<br />

qarTlad giorgi leoniZe xSirad mTel saqarTvelos moixseniebs,<br />

amitom leqsi `qarTlis baRi~ _ Zalze sainteresoa.<br />

baRi ZvelTaganve idealuri samyaros, kosmiuri wesrigisa<br />

da harmoniis miwieri gansxeulebaa. (abzianiZe, elaSvili<br />

2006: 37)<br />

es aris dakarguli da xelaxla aRmoCenili samoTxe. baRi<br />

amave dros cnobieris simbolocaa, romelic ukavSirdeba<br />

tyes rogorc aracnobiers (okeane da kunZuli).<br />

qarTul mwerlobaSi baRis saintereso saxeebi gvaqvs,<br />

besikis `sevdis baRi~ Tu oTar WilaZis `dariaCangis baRi~<br />

(gzaze erTi kaci midioda). leoniZis baRSi iagundi wvims da<br />

surneleba daqris. am baRSi vaSlis xis yvavili mSvenieri<br />

qalis saxea, vaSli qaluri sawyisia, (vaSlis yvavili xom ymawvili<br />

qalis silamazes ganasaxierebs agreTve jon golsur-<br />

Tis moTxrobaSi `vaSlis yvaviloba~), xolo alvis xe saqorwinod<br />

morTuli siZea, alva _ vaJuri sawyisia.<br />

poetis TvalTaxedviT atami _ akvanSi axlad gaRviZebuli<br />

turfa ymawvilia. aqve TuTacaa, ra Tqma unda TeTri<br />

(leoniZis baRSi araferi ar aris muqi, aq Savis adgili ar<br />

aris).<br />

vazi varskvlavCaxveulia, Sindis lalebi, marwyvis lalebi,<br />

broweulis Tonis nakverCxlebi... poeti ise aRwers am<br />

mSvenier baRs, TiTqos uamrav Zvirfas qvas moeyaros erTad<br />

Tavi. es namdvili ferweraa, ulamazesi saqarTvelosi, sadac<br />

baRSic ki ojaxuri sawyisi ikveTeba; alva _ mama, vaSli _<br />

deda, Svili _ atami. (rva marcvliani striqonebi, 10 katreni,<br />

araTanabar marcvliani, araidenturi.)<br />

giorgi leoniZisTvis qalis siyvarulis warmavlobac ki<br />

xes ukavSirdeba, poetis xedviT siyvarulic ise gaipareba,<br />

rogorc qliavi mwifdeba adre da uceb moileva xolme.<br />

(`gaipara qliavi~.)<br />

165


leqsSi `sizmari~, leoniZe zmanebaSi xes ixilavs, romelsac<br />

Saravandi hSvenis. (Sed. `tye ecemoda~). aq xe pirvandeli<br />

sveticxovelia _ romlisgan RvTaebrivi akvnebic iTleboda<br />

gmirebisTvis, am xisganve gamoTlila kuboebic. gmirebs sam-<br />

Soblo (leoniZis sizmariseuli xe) badebs da samSoblo xdeba<br />

maTi daRupvis mizezic.<br />

giorgi leoniZis lirikaSi xSirad xe saxrCobeladac aris<br />

warmosaxuli, uaryofiTad aris gaazrebuli. yoveli xis<br />

arqetipi, cnobadis xe gaxda adamianis daRupvis, samoTxidan<br />

gamoZevebis mizezi (grigol noselis msjelobiT, bibliaSi<br />

vkiTxulobT, rom orive xe _ `xe cxovrebisa~ da `xe cnobadisa~<br />

_ arsebobda samoTxis centrSi. rogor SeiZleba<br />

erT centrSi, erT wertilSi erTdroulad arsebobdes ori<br />

xe? Tan, rodesac `cxovrebis xis~ nayofi aris cxovreba.,<br />

`cnobadis xisa~ ki sikvdili. grigol noseli ganmartavs,<br />

rom es moCvenebiTi winaaRmdegoba dairRveva, Tu am sakiTxis<br />

arss CavwvdebiT. rodesac `cxovrebis xe~ hyvaoda da gamoiRebda<br />

nayofs, `cnobadi xe~ maSin potenciurad arsebobda,<br />

xolo rodesac adamianma isurva sxva nayofi, `cxovrebis xe~<br />

gaqra da samoTxis Tavisufali centri daikava `cnobadma<br />

xem~. aqdan gamomdinare xis saxrCobelad gaazreba gasagebia).<br />

xSirad poeti xeSi sayvareli adamianis suls xedavs gadasuls,<br />

es misi miTosuri rwmenaa. magaliTad leqsi: `esenini~:<br />

`axlac, aryis xes, sadac Sevxedav// xels gadavxevev da<br />

Sena mgonixar... / da mjera marti Tovls rom Sexvetavs,/ amwvanebul<br />

xed isev mogvixval!~.<br />

xe _ poetis SemoqmedebaSi isea fesveb gadgmuli, rom poetis<br />

metyvelebaSic gadasula. magaliTad; `guli darguli~,<br />

(ivris pirad), `moxexili sityvis lawani~ (axali mindvris<br />

simRera), `iqidan leqsi amorxeula~ (fragmenti), `Sen damimwife<br />

sityvebi~ (kaxeTi) da sxva.<br />

zogadad SeiZleba iTqvas, rom giorgi leoniZis lirikaSi<br />

xis simboluri gaazreba Semdegnairia:<br />

xe _ sveticxoveli<br />

xe _ samoTxis, cxovrebis xe<br />

xe _ saqarTvelo<br />

xe _ saxrCobela (kubo)<br />

xe _ miTosuri warmodgena<br />

xe _ vaJkaci<br />

xe _ qaluri (vaJuri, ojaxuri) sawyisi<br />

xe _ mSobeli<br />

xe _ bavSvobis mogoneba.<br />

166


da bolos giorgi leoniZis erTi werili `<strong>qarTuli</strong> saxelebi~,<br />

romelic `literaturul gazeTSi~ daibeWda, poeti<br />

wuxs imaze rom momravlda ucxouri, ara <strong>qarTuli</strong> saxelebi<br />

da ZirZveli saxelebi daikarga. amitom sakuTar sias aqveynebs,<br />

sadac qalis saxelebad vkiTxulobT; alva, atmura,<br />

broweula, iasamani, Cinari... vaJis saxeli; gulabi.. (leoniZe<br />

2000: 513)<br />

damowmebani:<br />

abzianiZe, elaSvili 2006: abzianiZe z., elaSvili q. simboloTa<br />

ilustrirebuli enciklopedia. tomi I. Tb.: `bakmi~, 2006.<br />

leoniZe 1980: leoniZe g. leqsebi, poemebi. Tbilisi: `merani~, 1980.<br />

leoniZe 1990: leoniZe g. natvris xe. Tb.: `merani~, 1990.<br />

leoniZe 2000: orjonikiZe i. (redaqtori). giorgi leoniZe. Tbilisi:<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong> saxelmwifo muzeumis gamomcemloba<br />

`<strong>literaturis</strong> matiane~, 2000.<br />

nesmelovi 1887: Несмелов В. Догматическая система Григория Нисского.<br />

Казань: 1887.<br />

siraZe 2000: siraZe r. <strong>qarTuli</strong> kulturis safuZvlebi. Tb.: Tbilisis<br />

universitetis gamomcemloba`, 2000.<br />

SaniZe 1979: SaniZe m. (redaqtori). Satberdis krebuli X saukunisa. Tb.:<br />

`mecniereba~, 1979.<br />

CxeiZe 2001: CxeiZe (redaqtori). giorgi leoniZe. Tb.: `saari~, 2001.<br />

167


TamTa kalatoziSvili<br />

168<br />

`modavriSe Tvalebi~ (elis)~<br />

giorgi leoniZe <strong>qarTuli</strong> poeturi sityvis erT-erTi yvelaze<br />

originaluri ostatia. is SemoqmedebaSi didi adgili<br />

ukavia siyvarulis Temas: `siyvarulo Sen gekuTvnis Cemi qnari,<br />

Cemi bage _ mzis dasvlisas qeba miTxar, ciskrad isev maguSage~,<br />

_ wers `siyvarulis badeSi~ gaxveuli poeti (`siyvaruli~.<br />

1916 weli). Tavis satrfialo lirikaSi, rogorc amas<br />

guram asaTianic miuTiTebs, poeti upiratesobas aniWebs pa-<br />

Tetikur kilos, dauokebeli vnebis, eqstazis gamosaxatavad.<br />

aq xSirad igrZnoba mwvave tkivili da wrfeli sevdac, magram<br />

siyvaruli giorgi lioniZes mainc warmodgenili aqvs, rogorc<br />

udidesi amqveyniuri bedniereba, romelsac meti sinaTle<br />

da Suqi Seaqvs TviT sinamdvilis gancdaSi.<br />

`SuqiT ivseba CemTvis qveyana<br />

roca CemTan xar saxemcinari~.<br />

(leoniZe 2000: 95)<br />

`leoniZis poeturi saxe TiTqos Sinagan Suqs gamoscems im<br />

Zvirfasi qvebis msgavsad, romlebiTac igi xSirad rTavs<br />

qarTul leqss. siyvaruli, Wabukuri ndoma da gataceba misi<br />

STagonebis mTavari wyaroa. da ai am STagonebis Suqze mas<br />

mTeli qveyana, sinamdvilis yoveli sagani gansakuTrebuli<br />

elferiT warmoudgeba. TiTqos Tavisi pirvelqmnili elvareba<br />

aqvT dabrunebuli Zveli <strong>qarTuli</strong> poeziidan nasesxeb<br />

Zvirfas Tvlebs: lalsa da safirons, margalitis cremlebsa<br />

da tyup iagunds~ (asaTiani 2001: 141).<br />

`aq varskvlavi naTobs ori, rogorc ori margaliti,<br />

dRes ver maTrobs verc ia da oleandra alisferi,<br />

dRes eg Tvali madavriSebs<br />

ameTvisto lalisferi~.<br />

(leoniZe 2000: 94)<br />

am epiTetebiT amkobs poeti satrfos _ elene lorTqifaniZes.poeturi<br />

saxeebis dResaswaulebrivi feradovneba,<br />

mkveTri da kaSkaSa saRebavebi misi mxatvruli specifikis<br />

Taviseburebaa.<br />

1916-1917 wlebSi poets erTi gogona uyvarda. `xilul<br />

RvTaebad movlinebuli~, `saxewarmtaci, yvavilovani~ _


leli lorTqifaniZe, magram, samwuxarod, leli jer gauTxovda<br />

poets, Semdeg ki cota xanSi Tavi moikla... `am ambavma<br />

goglas udidesi, eniT gamouTqmeli mwuxareba miayena.<br />

sawyali gogla, sibereSic gaixsenebda xolme lelis da naRvlian<br />

fiqrs miecemodao~ _ igonebs masze vefxo akobaSvili<br />

(http://gogla.edu.ge/masze/2.htm ).<br />

iorgi leoniZem 1917 wels ori leqsi uZRvna elene<br />

lorTqifaniZis xsovnas. masve eZRvneba aseve umSvenieresi<br />

leqsebi leoniZis poeziidan: `modavriSe Tvalebi~ (elis),<br />

`Ramis Cveneba~, `siyvaruli~, `rad~, `qals~.<br />

erix fromis azriT, `adamiani nebismier asakSi, nebismier<br />

sazogadoebaSi dgas erTi da imave problemis winaSe, rogor<br />

daaRwios Tavi izolirebul mdgomareobas, rogor miaRwios<br />

erTobas, rogor gascdes piradi cxovrebis CarCoebs da hpovos<br />

sruli harmonia~ (fromi 1991: 232). izolirebuli mdgomareobidan<br />

Tavis daRwevis erT-erT efeqtur saSualebad<br />

fromi siyvaruls miiCnevs.<br />

marTlac, giorgi leoniZe sakuTari arsebobis sazriss<br />

Wabukobisas leli lorTqifaniZis siyvaruliT xsnis, romliTac<br />

cdilobs, miaRwios erTobas da, rogorc fromi aRniSnavs,<br />

hpovos sulieri harmonia.<br />

`Ramis CvenebaSi~ SuaRamisas aivanze mjdari gadaRlili<br />

poeti, vardisfer fiqrebs rom miscemia, CurCuliT mouxmobs<br />

lelis, Tavis siyvaruls:<br />

`me magondeba Seni saxe RimilmorTuli<br />

Seni Tvalebi _ cisartyelaSemovlebuli!<br />

netamc aq iyo Rame vardad gaiSleboda,<br />

ar iqneboda es qveyana CemTvis samare!~<br />

(leoniZe 2000: 81)<br />

_ wers igi.<br />

siyvaruliT daaRwevda martoobas Tavs da aRar gaxdeboda<br />

varskvlavebis dasacini an xeTa Sesabralisi. `cremlis<br />

nislebs~ gadaiyrida da gaqrobas aRar inatrebda, rogorc<br />

amas natrobs igi `Ramis Cvenebis~ bolo striqonSi.<br />

`ax vyofiliyav maSin wuTi, xom gavqrebodi,<br />

ar ahyveboda Cems simReras cremlis nislebi~.<br />

(leoniZe 2000: 81)<br />

da daviwyebul simRerasaviT aJRerdeboda siyvarulTan<br />

erTad poeti. `Cemi mze, Cemi bedniereba, moulodneli sim-<br />

169


didre~ _ aseTi SedarebebiT amkobs poeti satrfos cisartyelaSemovlebul<br />

Tvalebsa da `mxiarul Suqismfrqvevel<br />

saxes~.<br />

`erotikuli siyvaruli gamorCeviTi xasiaTisaa. gansakuTrebiT<br />

meore adamianSi mas uyvars mTeli kacobrioba,<br />

yoveli cocxali. Tuki me WeSmaritad miyvars erTi pirovneba,<br />

maSin me miyvars yvela adamiani, miyvars mTeli samyaro,<br />

miyvars sicocxle. Tuki me SemiZlia erT adamians vuTxra,<br />

`me Sen miyvarxar~, maSin imis unaric unda Semwevdes, rom<br />

vTqva: `me Seni saxiT miyvars yvela, SeniT miyvars mTeli samyaro,<br />

Cemi Tavic ki miyvars SenSi~ (fromi 1991: 247). – aRniSnavs<br />

erix fromi. giorgi leoniZe ki wers: `rad minda bedi,<br />

roca gxedav pirmocinares – Seni Rimili damibrunebs gamqral<br />

gazafxuls~ (leoniZe 2000: 81). poets bedniereba mxolod<br />

lelisTan erTad warmoudgenia _ Semodgoma gazafxulad<br />

maSin gardaiqmneba, Tu sayvareli adamiani gverdiT eyoleba<br />

poets. maSin SeZlebs igi Seerwyas erTobas, Seiyvaros<br />

samyaro da sakuTari Tavi.<br />

leqsi `Ramis Cveneba~ ToTxmetmarcvliani, besikuri sazomiT<br />

(5/4/5) aris dawerili, rac sonetistebis sayvareli<br />

sazomia. leqswyoba sonetisa izosilaburia. leqss axasiaTebs<br />

riTmis sporaduli xasiaTi, riTac igi erTgvarad uaxlovdeba<br />

TeTr leqss. poeti sonetSi xSirad mimarTavs l<br />

bgeris aliteracias, romelsac TiTqos erTgvari ritmis<br />

funqciac ki ekisreba leqsSi (mag.: sasixarulo, Rimilmor-<br />

Tuli, Semovlebuli, gafiTrebuli, Seyvarebuli, etli, pepela).<br />

l bgeris aliterirebas leqsSi simboluri datvir-<br />

Tvac aqvs. am xerxiT poeti, cnobierad Tu qvecnobierad,<br />

lelisTan kidev ufro aaxloebs leqss.<br />

poetis suls rom CavwvdeT, saWiroa mis SemoqmedebaSi is<br />

sityvebi movZebnoT, romelic yvelaze xSirad gvxvdeba.<br />

sityva gagvimxels, riTia poeti Sepyrobili _ ambobs<br />

bodleri.<br />

siyvarulze daweril leqsebSi leoniZe xSirad xmarobs<br />

yvavils, rac masTan alegoriulad siyvaruls asaxavs: `gul-<br />

Si dagubda siyvarulis bedniereba, guli Camikvda, viT yvavilSi<br />

mTvrali pepela~ (leoniZe 2000: 81) _ aRwers Ramis<br />

Cvenebis gancdebs poeti. `erTi xar dazrifi, aTas yvavils<br />

jobixar~ _ am sityvebiT amkobs poeti satrfos, `yvavilTa<br />

samoss~ _ leli lorTqifaniZes (`lelis~, 1917 ).<br />

elene lorTqifaniZisadmi miZRvnili leqsebi kamkama da<br />

haerovania, `RrubelSigan gadaSlili cisartyelasaviT fe-<br />

170


adovani da yovlismomcveli siyvarulis sxiviT kaSkaSebs~.<br />

leqsebis umetesoba (Tu ar CavTvliT –`Ramis Cvenebas~ da<br />

`rad~) mosazRvre riTmiTaa dawerili da grZelsazomianobiT<br />

gamoirCeva, rac leoniZis SemoqmedebisTvisaa damaxasiaTebeli.<br />

`siyvaruli~, `leli~ da `qals~ Teqvsmetmarcvliani SairiTaa<br />

dawerili; metri izosilaburia. aqedan `siyvaruli~<br />

da `qals~ maRalrusTveluriTaa dawerili, 4-marcvliani<br />

muxlebisgan Sedgeba da ufro Cqari tempiT ikiTxeba<br />

(4/4//4/4). leqsi `siyvaruli~ erTgvari himnia am grZnobisa.<br />

siyvaruli aq TviTon RmerTia. igi yovlismomcveli, yovlis<br />

dambadebelia. `suli Cemi geziara, suli Cemi Sen dahbade...~<br />

(leoniZe 2000: 95) _ wers poeti. es leqsi SinaarsiT axlosaa<br />

138-e fsalmunTan, romelSic davi mefsalmune Semdeg sityvebs<br />

warmoTqvams:<br />

`saiT waruval Sens suls da Sens saxes<br />

sad gaveqcevi?...<br />

...sibnelec ver dabindavs Sengan da Rame<br />

dResaviT gaanaTebs;<br />

ra sinaTle da ra sibnele –~<br />

ufali yvelganaa dRisiT da RamiT – ambobs daviTi<br />

RmerTze, romelmac gamoZerwa igi dedis saSoSi:<br />

`gadideb, radgan saocrebiT var SenivTuli;<br />

sakvirvelia saqmeni Senni<br />

da Cemma sulma icis es savsebiT~.<br />

(axali aRTqma 1993: 673)<br />

giorgi leoniZem ki icis siyvarulis Zala da mTlianad<br />

mas ekuTvnis poeti. `siyvarulo Sen gekuTvnis Cemi qnari,<br />

Cemi bage~ (`siyvaruli~, 1916 w.), siyvaruls uZRvnis igi<br />

fsalmunebs da xotba-didebas asxams mas, rogorc daviTi me-<br />

6 fsalmunSi:<br />

`ufalo dildilobiT moismine Cemi xma,<br />

dilaadrian Sevemzadebi SenTvis da dagelodebi.<br />

me Seni uxvi wyalobiT moval SenTan da geTayvanebi~.<br />

(axali aRTqma 1993: 673)<br />

leoniZe amgvar qebas siyvaruls asxams: `mzis dasvlisas<br />

qeba miTxar, ciskrad isev maguSage~, – ambobs poeti, rac<br />

erTgvari perifrazia al. WavWavaZis saflavze wawerili<br />

fsalmunis sityvebisa:<br />

171


172<br />

`mwuxrsa ganusvenos tirilman<br />

da ciskarsa sixarulman~.<br />

leqsSi `qals~ satrfo `ukvdavebis maxaroblad~ qceula<br />

poetisaTvis da rogorc bela wifuria aRniSnavs, am leqsis<br />

mixedviT swored erTi adamiani SeiZleba xsnides gzas samyaros<br />

Secnobisaken, ukvdavebasTan ziarebisaken da Tu dax-<br />

Sulia gza am adamianisaken, daxSulia is gzac, romelic er-<br />

Tidan mTelisaken, zogadisaken, maradiulisaken unda gas-<br />

ZRoloda Semoqmeds. `aw varskvlavebs SevqviTineb: sad ve-<br />

Zebde ukvdavebas~ – eubneba igi gardaclil `qals~ elene<br />

lorTqifaniZes, romelic<br />

`erTxel igi baRCas qsovda...<br />

erTxel isic icinoda,<br />

adneboda vels simRerad...<br />

axla gaqra...<br />

rad?<br />

sad?~(leoniZe 2000: 89)<br />

leqsSi `rad~ giorgi leoniZe msjelobs sicocxlis warmavalobaze,<br />

gamosaxavs zogadsakacobrio problemebs, romlebic<br />

misTvis pirovnuladac aris mtkivneuli, ramdenadac<br />

is SesaZloa erTi adamianis sikvdilis Semdeg gaxda misTvis<br />

aRsaqmeli.<br />

rac Seexeba leqss `lelis~ dabali SairiTaa (5/3//5/3) gamarTuli,<br />

sadac reCitaciisas muxlebi agrZelebs taeps da<br />

leqsi ufro grZeli Cans. elene lorTqifaniZea aqac poetisaTvis<br />

`xiluli RvTaeba~, RmerTiviT `TvalSeudgami~. Sen<br />

CemTvis erTi xar, SeiZleba aseTi akrostixic ki Sedges am<br />

leqsis eqvstaepedidan, sadac orgzis meordeba piris nacvalsaxeli<br />

_ Sen, xolo TviTon leli moxseniebulia, rogorc<br />

Sveli, leqsis dasawyisSive.<br />

`lelis~ msgavsad leqsi `lelic~ (1917w.) mosazRvre riTmiTaa<br />

dawerili. sazomi aqac izosilaburia, Tumca misgan<br />

gansxvavebiT es leqsi CaxruxauliTaa dawerili (5/5//5/5).<br />

igi sul 10 striqonisgan Sedgeba. pirvel eqvs striqonSi poeti<br />

arsebobis problemas wamoWris, svams kiTxvebs samyarosadmi,<br />

uxilavis, RmerTis saxis ZiebaSi rom ver mimxvdara<br />

sikvdil-sicocxlis arss. Cvens Tvalwin iSleba arsebobis<br />

problema. gviCndeba kiTxvebi, romlebsac bolo oTx striqonSi<br />

upasuxebs avtori. mas miaCnia, rom arsebobas azri aqvs<br />

imdenad, ramdenadac ZalgiZs giyvardes vinme.


`rogorc demonma gipove leli! xilul RvTaebad movlinebuli~<br />

(leoniZe 2000: 101), _ mimarTavs igi satrfos. es<br />

leqsi sainteresoa im mxrivac, rom masSi rogorc CaxruxaulisTvisaa<br />

damaxasiaTebeli, aris rogorc Sida riTmebi,<br />

aseve pirveli da meore naxevrebi striqonebisa cak-calke<br />

erTmaneTisgan damoukideblad ixmareba.<br />

leli<br />

`igi momwyurda... da didi xnobiT,<br />

SevRaRadebdi dabnelebul cas,<br />

didxans veZebdi uxilav saxes,<br />

didxans veZebdi saxes RmerTisas...<br />

magram vin naxa, magram vin uwyis<br />

sicocxle Cveni da dasasruli?<br />

bevri gvinaxavs kubos mdebare,<br />

bevri gvinaxavs miwad STasruli!<br />

saiT midian? _ aras amboben...<br />

TviT ar ician, risTvis kvdebian...<br />

guilT civni da usicocxloni<br />

mimqral TvalebiT gveTxovebian...<br />

da rac Ziebam ver momaniWa<br />

is SenSi vpove, o, leli, leli,<br />

saxe warmtaci, yvavilovani,<br />

saxe Zvirfasi da momxibvleli...<br />

me Sens TvalebSi amovikiTxe,<br />

rad momevline miwas vnebuli,<br />

rogorc demonma gipove, leli.<br />

xilul RvTaebad movlinebuli~.<br />

(leoniZe 2000: 101)<br />

leqsis pirveli naxevris bolo katreni am saxiT ikiTxeba:<br />

`da, rac Ziebam ver momaniWa<br />

saxe warmtaci, yvavilovani<br />

me Sens TvalebSi amovikiTxe,<br />

rogorc demonma gipovne leli!~<br />

leqsis II naxevris bolo katreni ki aseT saxes iRebs:<br />

`is SenSi vpove o, leli, leli,<br />

saxe Zvirfasi da momxibvleli<br />

rad movevline miwas vnebuli<br />

xilul RvTaebad movlinebuli~.<br />

173


leqsis amgvari wakiTxvisas xilul RvTaebad ukve ukve<br />

poeti gvevlineba, rac kidev erTxel gvaxsenebs zemoT ukve<br />

naxseneb e. fromis sityvebs: `Cemi Tavic ki miyvars SenSi~.<br />

demoni siyvarulis ZaliT xilul RvTaebad gardaiqmna. xiluli<br />

rvTaeba ki misi siyvaruli leli lorTqifaniZea,<br />

`warmtaci~, `yvavilovani~ saxe, didi xnis Semdeg rom ipova<br />

davriSadqceulma.<br />

leqsi `modavriSe Tvalebi (elis)~ (1916 w.) maRali Sairi-<br />

Taa dawerili. sazomi heterosilaburia (16:8). aq moxetiale,<br />

davriSi poeti Teqvsmetmaecvliani striqonebidan rvamarcvlian<br />

striqonebze da piriqiT daexeteba. leqsi sami nawilisagan<br />

Sedgeba, romlebSic siyvarulis yovlismomcvel Zalaze<br />

mogviTxrobs poeti, davriSad rom aqcia igi. `gulis<br />

Cum saydarSi~ `Taflis sanTeliviT~ rom krTian, swored es<br />

ori varskvlavi, meteoriviT kaSkaSa, margalitissadari Tvali<br />

adavriSebs poets.~<br />

174<br />

`dRes eg Tvali madavriSebs<br />

ameTvisto vardisferi~.<br />

(leoniZe 2000: 94)<br />

wers davriSadqceuli gogla, romelic siyvarulis meSveobiT<br />

cdilobs qristianul da muslimanur religiaTa urTierTdakavSirebas.<br />

davriSi moxetiale muslimani beria, Tumca siyvarulisgan<br />

davriSadqceuli poeti amavdroulad alublis qveS<br />

irmis wyarosken miiltvis, rac erTgvari gamoZaxilia 41-e<br />

fsalmunisa, romelic Semdegi sityvebiT iwyeba:<br />

`rogorc iremi miiltvis wylis nakadulisken,<br />

ise miiltvis Cemi suli Sensken RmerTo!<br />

Zlieri da ukvdavi RmerTis wyurvili aqvs Cems suls.<br />

rodis moval da vixilav saxes RmerTisas.~<br />

(axali aRTqma... 1993: 565)<br />

`viTarca surin iremsa<br />

wyarosa mimarT wyalTasa, egreca<br />

surin sulsa Cemsa Sendami!~<br />

Zlieri da ukvdavi RmerTis wyurvils leoniZe siyvaruliT<br />

iklavs, xatad da salocavad sayvareli qalis Tvalebi<br />

rom gauxdia. swored maTTan `saubrad da Sesayrelad iltvis<br />

poetis suli. `Cemi cremlebi haerad mqonda dRisiT da


RaamiT, raki metyodnen yoveldRiurad `sad aris RmerTi<br />

Seni?~ _ ase amTavrebs fsalmuns daviTi, leoniZe ki wers:<br />

`da mec sikvdils vegebebi,<br />

viT lxinsa da dResaswauls _<br />

radgan vici damitirebs Seni Savi<br />

zangubari _~<br />

(leoniZe 2000: 94-95)<br />

satrfos cremlebi is sazrdoa, sikvdils xatis dReobad<br />

rom gadauqcevs poets. RvTisken mimaval gzas gaukafavs da<br />

galaktioniviT afiqrebinebs, rom `sikvdilis gza arra aris<br />

vardisfer gzis garda.~ `rom aCrdilno, me Tqvens axlos<br />

sikvdils vegebebi~, _ wers galaktioni, romlis gamoZaxilicaa<br />

leoniZis Semdegi sityvebi:<br />

`da yoveldRe vsunTqav sikvdils,<br />

gazafxulTan SenarTauls<br />

da mec sikvdils vegebebi,<br />

viT lxinsa da dResaswauls _~<br />

(leoniZe 2000: 94-95)<br />

mesame nawili leqsisa aseve uaxlovdeba meTormete<br />

fsalmuns...<br />

`momxede, mipasuxe, ufalo RmerTo Cemo!<br />

mohfine naTeli Cems Tvalebs,<br />

rom ar daviZino sasikvdilod!..<br />

xolo me Seni wyalobis imedi maqvs.<br />

Seni SveliT ixarebs Cemi guli<br />

vugalobeb ufals, Cems keTilismyofels.~<br />

(axali aRTqma... 1993: 533)<br />

am sityvebiT esaubreba daviTi ufals. leqsis III nawilSi<br />

ki sikvdiliT Sezaruli poeti `mze momeciT! mze momeciT!<br />

firfativiT viZaxodeo~ _ wers, rac Sinaarsobrivad erTgvarad<br />

axlosaa daviTis zemoT moyvanil sityvebTan:<br />

`mohfine naTeli Cems Tvalebs,<br />

rom ar daviZino sasikvdilod~.<br />

daviTisgan gansxvavebiT poets satrfos imedi aqvs, xatad<br />

da salocavad rom gauxdia. `xatis dReobaSi~ araybariT dailoceba<br />

da rogorc daviTi RmerTs, ise ugalobs isic siyvaruls<br />

`vugalobeb ufals Cems keTilismyofels~ _ lelis.<br />

lelisadmi miZRvnil leqsebSi aSkarad igrZnoba poetis<br />

175


orientacia simbolisturi Temebisadmi. aseT Temebad gvevlineba<br />

leoniZesTan swrafva uxilavisadmi da idumalisadmi,<br />

irealuri, warmosaxuli samyarosadmi, fiqri sikvdilsa da<br />

am samyaroSi poetis miusafrobaze. es swored is Temebia,<br />

romlebic simbolisturi msoflmxedvelobis sakvanZo Temebs<br />

ukavSirdeba.<br />

am leqsebSi sikvdilisa Tu ukvdavebis miuwvdomlobis<br />

Temebi, rogorc bela wifuria aRniSnavs, ra Tqma unda, dakavSirebulia<br />

sakuTari sicocxlis sasrulobis gancdasTanac,<br />

magram ufro mtkivneulad es ganwyobilebani ukavSirdeba<br />

`qals~, satrfos saxebas, elene lorTqifaniZes.<br />

rTuli sulieri mdgomareobis gamosaxatavad poeti mimarTavs<br />

`SeuTavsebelTa Sewyvilebas~, romelsac Cveulebriv<br />

oqsimorons uwodeben: `rogorc kuboSi patarZali~,<br />

`vsunTqav sikvdils gazafxulTan SenarTauls.~<br />

elene lorTqifaniZisadmi miZRvnil leqsebSi poeti xSirad<br />

erTmaneTTan awyvilebs sapirispiro cnebebs: musulmanoba<br />

da qristianoba, sicocxle – samare (sikvdili), sicili<br />

– tirili, sicocxle – dasasruli, demoni – xiluli<br />

RvTaeba. TiTqmis yovel leqss msWvalavs maTi mRelvare<br />

antiTeza.<br />

damowmebani:<br />

asaTiani 2001: asaTiani g. giorgi leoniZe. Tb.: `saari~, 2001.<br />

axali aRTqma... 1993: `axali aRTqma da fsalmunebi~. bibliis Targmnis<br />

<strong>instituti</strong>. stokholmi: 1993.<br />

leoniZe 2000: leoniZe g. leqsebis krebuli: `saqarTvelos cremlebi~.<br />

Sedgenili nestan leoniZis mier. Tb.: 2000.<br />

fromi1991: fromi e. siyvarulis xelovneba (inglisuridan Targmna i.<br />

eluaSvilma). `literatura da xelovneba~. № 1, 3. Tb.: `mecniereba~.<br />

1991.<br />

http://gogla.edu.ge/masze/2.htm<br />

http://publish.dlf.ge/vaxtangvi/asatianiguram/shemoqmedeba/tanamdevi%20sulebi/tan<br />

amdevi%20sulebi.htm<br />

176


sarCevi<br />

zaza abzianiZe<br />

`natvris xe~...........................................................................................3<br />

Tamar barbaqaZe<br />

`me misTvis vgeSav leqsis miminos...~...........................................10<br />

qeTevan bezaraSvili, Tamar lomiZe<br />

amaRlebulisa da gansacvifreblis<br />

cnebebi Zvel literaturul-Teoriul<br />

naazrevSi da galaktionTan..........................................................19<br />

manana gelaSvili<br />

uordsuorTi da kolriji:<br />

SemoqmedebiTi krizisis problema.............................................41<br />

qeTevan enuqiZe<br />

giorgi leoniZis leqsis metri<br />

(1918 — 1925 wlebi).............................................................................48<br />

manana kakabaZe<br />

giorgi leoniZe _ nikoloz baraTaSvilis<br />

mkvlevari.............................................................................................56<br />

emzar kvitaiSvili<br />

leqsad gardaqmnili siWabuke......................................................68<br />

elene koSoriZe<br />

giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong>............................................................74<br />

sofio mujiri<br />

enis gaucxoeba germanulenovan<br />

eTnografiul poetikaSi................................................................91<br />

maia naWyebia<br />

`qeTevanis wigni~<br />

(erTi leqsis analizi)...................................................................106<br />

177


apolon silagaZe<br />

leqsTwyobis kanonzomieri sistemisa da<br />

kanonzomieri diaqroniis Sesaxeb.............................................114<br />

nino sozaSvili<br />

giorgi leoniZis erTi leqsis<br />

saxismetyvelebisaTvis.................................................................119<br />

Sorena qurTiSvili<br />

giorgi leoniZis metrika<br />

XX saukunis 10-ian wlebSi............................................................126<br />

Tamila woworia<br />

galaktioni da gogla....................................................................133<br />

178<br />

***<br />

nunu balavaZe<br />

`gana leqsi leqsi ari, Tu darCeba munji?~<br />

(giorgi leoniZis Tbilisuri leqsis evfonia)....................144<br />

lana grZeliSvili<br />

giorgi leoniZe _ `WaSnikis~ mkvlevari................................151<br />

ina imedaSvili<br />

xis simbolika giorgi leoniZis lirikaSi<br />

(ocnebebi _ oleze)........................................................................158<br />

TamTa kalatoziSvili<br />

`modavriSe Tvalebi~ (elis)~.......................................................168

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!