SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti
SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti
SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong><br />
<strong>instituti</strong><br />
leqsmcodneoba<br />
giorgi leoniZisadmi miZRvnili<br />
leqsmcodneobis meoTxe<br />
samecniero sesia<br />
(masalebi)<br />
3<br />
Tbilisi<br />
2010<br />
1
UDC(uak) 821.353.1.09-1<br />
redaqtori<br />
Tamar barbaqaZe<br />
kompiuteruli uzrunvelyofa<br />
TinaTin duglaZe<br />
redaqciis misamarTi: 0108, Tbilisi, 2010<br />
merab kostavas q. 5<br />
© <strong>SoTa</strong> <strong>rusTavelis</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong> <strong>instituti</strong><br />
tel. 99-53-00; E-mail: litinst@lit<strong>instituti</strong>.ge<br />
ISSN 1987-6823<br />
2
leoniZiseuli saganZuri<br />
zaza abzianiZe<br />
gasuli saukunis samociani wlebis damdegs, rodesac<br />
`natvris xis~ novelebis gamoqveyneba daiwyo, qarTvelma<br />
mkiTxvelma Tavidan aRmoaCina XX saukunis dasawyisis garekaxeTi,<br />
patara, mamiT daoblebuli biWo-gogias TvaliT<br />
danaxuli.<br />
`natvris xem~ gansakuTrebiT mkafiod warmoaCina, ramdeni<br />
ram iyo gamoZerwili giorgi leoniZeSi swored im wlebiT,<br />
misi patarZeuliT, axalsofeliT, sadac igi mamidam waiyvana<br />
saswavleblad, im adamianebiT, im urTierTobebiT _ im sisa-<br />
TuTiTac da im susxiTac, romelsac agrZnobinebs xolme<br />
cxovreba mamiT daoblebul patara biWs.<br />
rodesac giorgi leoniZis bavSvobis wlebze gvinda SeviqmnaT<br />
warmodgena, albaT, umjobesia, missave mogonebebs mivubrundeT.<br />
ai, erTi amonaweri misi avtobiografiidan:<br />
`davibade gare-kaxeTSi (dazustebuli monacemebiT,<br />
giorgi leoniZe 1897 wlis 27 dekembers daibada _ z.a.), Cemi<br />
samSoblo sofeli patarZeuli, marTlac, ivris xeobis Tvalia:<br />
maRali mdebareoba, saRi hava, mSvenieri wyaroebi, gan-<br />
Tqmulia misi gemrieli puri.<br />
...ori sityva Cemi gvarisaTvis: Cven, leoniZeebi, mosulebi<br />
varT patarZeulSi da ara mkvidrni. Cven, rogorc yvela<br />
leoniZe, varT SavSeTidan, ganTqmul tbeTis taZarTan axlos,<br />
5-6 kilometris manZilze.<br />
mamaCemi nikoloz simonis Ze leoniZe (1864-1901) me ar<br />
maxsovs, radgan wlinaxevris davoblebulvar. me dedaCemis,<br />
sofio nikolozis asul gulisaSvilis (1864-1936), kalTaSi<br />
aRvizarde.<br />
...mamaCemi didi poeturi bunebis mqone adamiani yofila<br />
da mwerlobis didi motrfiale. igi swavlobda goris saostato<br />
seminariaSi vaJasTan, baCanasTan erTad. sofrom<br />
mgalobliSvili da Sio mRvimeli Tavis mogonebebSi axseneben<br />
mas, rogorc vaJas did megobars _ erTad kiTxulobdnen,<br />
erTad Tevzaobdnen, erTad krivobdneno.<br />
....mamaCemi `akakis wris~ wevri wevri yofila gorSi. 1886-<br />
1887 wlebSi daasrula goris samaswavleblo seminaria da<br />
xalxosanTa asparezze daiwyo moRvaweoba. is jer mTiuleTSi<br />
maswavleblobda (sofeli Ruda) mere _ qvemo WalaSi (qar-<br />
3
Tli), Semdeg _ Tavis patarZeulSi. gazeTi `iveria~ mas aRniSnavs,<br />
rogorc saukeTeso mamuliSvil maswavlebels, romelic<br />
xSirad Tavis xarjze aWmevda mowafeobas, monawileobda<br />
warmodgenebSi soflad _ igive `iveria~ mas `Cinebul~ amsrulebels<br />
eZaxis. magram mTavari misi siyvaruli iyo <strong>qarTuli</strong><br />
mwerloba. niko leoniZem TviTonac scada kalami beletristikaSi;<br />
rogorc Jurnal `Teatris~ fosta gadmogvcems, masze<br />
imedebs amyarebdnen... niko leoniZe jer isev axalgazrda, 39<br />
wlisa, gardaicvala patarZeulSi, sadac marxia.<br />
...ojaxis gaZRola dedam iTava da Savkabosanma imdeni<br />
moimecadina, rom xuTive Svili aRgvzarda (dedaCemze maqvs<br />
dawerili _ `poetis deda~, `patara qvao patarZeulSi~,<br />
`forToxala~).<br />
dedaCemis keTili xasiaTi dResac ganTqmulia mTels gare-kaxeTSi<br />
da yovelTvis magaliTad mohyavT. saocari puradi<br />
diasaxlisi iyo. pirveli leqsi, rac man damaswavla, iyo:<br />
4<br />
netavi Cemi sasxle maRla mTaszeda amego,<br />
gamvlel da gamomvlelisTvis yoveldRe kari gameRo,<br />
rac meSova da mepova, sul Raribebze gadmego.<br />
saocrad uyvarda buneba da bevri ram auxsnia CemTvis bunebis<br />
cxovrebidan.<br />
...ninowmindis dekanozis asuli _ dedaCemi _ Singazrdili<br />
qali iyo. skolaSi ar miecaT, magram saidan hqonda amdeni<br />
codna, magaliTad, mSobliur <strong>literaturis</strong>a, dResac ar<br />
vici. pirvelad man Caminerga siyvaruli Cveni mwerlobisa da<br />
Cveni istoriisa. rodesac igi da misi da maiko mohyvebodnen<br />
erekles ambebs, mariam dedoflis da bagrationebis gadasaxlebas<br />
ruseTSi, me didxans megona, rom isini Cveni naTesavebi<br />
iyvnen. ise mRelvarebiT gadmogvcemdnen maTs ambebs. arc<br />
mamidebi iyvnen daSorebulni mwerlobis interesebs: ufrosi,<br />
mariami, ilia WavWavaZis ojaxSi dadioda xSirad, rogorc<br />
olRa WavWavaZis mamis, Tadeozis, naTluli; umcrosi, taso,<br />
gatacebuli iyo didtaniani moTxrobebis weriT. saerTod,<br />
Cvens ojaxSi <strong>literaturis</strong> siyvarulis tradiciebi sakmaod<br />
iyo ganmtkicebuli~ (`giorgi leoniZe~ 2001: 118-120).<br />
giorgi leoniZis leqsebidan da kidev ufro misi natvris<br />
xidan~ kargad Cans, ra iSviaTi ucTomlobiT grZnobda igi kaxuri<br />
soflis kolorits _ peizaJis, xasiaTebis, urTierTobebis<br />
ganumeorebel detalebSi gabneuls.<br />
aris nawarmoebebi, romelTa siuJeturi qarga ukve Tavis-<br />
Tavad moicavs raRac intrigas: situaciebi moulodnel si-
urprizebs gvpirdebian da peresonaJebi ki — uecar feriscvalebas.<br />
am molodiniT atacebulni, Cvenc wrfeli interesiT<br />
mivyvebiT monaTxrobs; Semdeg, rodesac Cveni cnobiswadili<br />
ukve dakmayofilebulia, vxuravT wigns da, rogorc wesi,<br />
aRarc vubrundebiT mas...<br />
`natvris xeSi~ yvelaferi piriqiTaa: xasiaTebi ukve gamo-<br />
Zerwilia, urTierTobani _ saukuneobiT dadgenili, konfliqtebi<br />
_ isev da isev, am, tradiciuli gare-kaxuri soflis<br />
CarCos argacdenili... magram _ ra xasiaTebi?! ra ur-<br />
TierTobebi?! ra konfliqtebi?! da, aqve davamateb _ ra ena<br />
da ra iumori!<br />
ar SemiZlia aqve erTi erTi patara ilustracia ar movixmo.<br />
amasTanave, sruliad gamiznulad, ar vixseneb `natvris<br />
xis~ qrestomaTiulad cnobil portretebs (maT popularobas,<br />
gulwrfelni Tu viqnebiT, Tengiz abulaZis kinofilmmac<br />
Seuwyo xeli). iseT Canaxats SegaxsenebT, mravlad romaa gabneuli<br />
giorgi leoniZis am araCveulebriv avtobiografiul<br />
wignSi da `natvris xis~ gaunelebel xibls rom ganapirobebs.<br />
`Rvinjuadanaa~ es portreti, stumarTa CamonaTvalSia<br />
`sasxvaTaSorisod~ Caxatuli:<br />
`tyavis feStemalafarebuli elami kalatozi yiWala,<br />
sul mTvrali! kedels rom amoiyvanda, uecriv zemodan Camos-<br />
Zaxebda: `meecaTo!~ da marTlac navaglaxevi kedeli an pirdapir<br />
wamovidoda, an gverdze gadmoingreoda.<br />
sofeli mainc madlieri iyo yiWalasi: _ sxva arc mag sikeTes<br />
gvizamdao!~ (leoniZe 1962: 129).<br />
yiWalas gaxsenebaze _ sagangebo gamokvleva SeiZleba daiweros<br />
`natvris xis~ saxelTa poetikaze. magram, modiT, jer<br />
nu davtovebT Rvinjuas pur-marilian saxlSi gamarTul naTlobas<br />
da misi stumrebis CamoTvlas mivyveT. yiWala ukve<br />
vaxseneT. axla danarCenebi?<br />
Tavad gogla (raRac `TavisiT Cajda~ aq giorgi leoniZis<br />
moferebiTi saxeli da aRar gadavasworeb) ase iwyebs Tavis<br />
`memorialur nusxas~:<br />
`vinRa ar iyo wveuli? vin ar ginda, isic sul gasaxelebuli<br />
xalxi, naTlobis saxeli TiTon rom aRar axsovdaT!~<br />
(leoniZe 1962: 129).<br />
ai, mere iwyeba CamoTvla, Tu ufro zusti viqnebi — CamoTvla-daxasiaTeba.<br />
da kidev erTi dazusteba, swored saxelTa<br />
poetikasTan dakavSirebiT: is, avtoriseuli, sxarti, saxasiaTo<br />
monasmi (sul oriode StrixiT rom warmogvisaxavs `suf -<br />
ris wevris~ portrets), umetes SemTxvevaSi, asrulebs an ag -<br />
5
Zelebs im `pirvelad daxasiaTebas~, rac ukve akumulirebulia<br />
metsaxelis metaforaSi. aba daakvirdiT: CamonaTvali<br />
yvelaze pativsacemi saxelebiT iwyeba: devkaJi, foladgula,<br />
naTlia mglexari... Semdgom amisa, erTgvari `siWrelea~ (im<br />
sociumissave kriteriumebiT, cxadia) _ `muStris avTvaldakruli<br />
mewvrilmane CanCuxa~; `soflis dalaqi, Tavbera,<br />
mikviria kaci...~; `Tavankara kaci, _ guTnideda Tarimani~;<br />
`troyia _ metyeure, _ anu tyis mcveli, gaurandavi kaci,<br />
TvalxuWia...~; `meSuSe kliko, _ Semparavi, avis mdomi...~;<br />
`enamZinari, ReWia mevele _ yruCa...~; `Toxitara _ naleva<br />
kaci, udReura, ufrTiano, uvarskvlavo!~; `RobemZvrala, askinkila,<br />
wiprua, _ nacarwayrili, gabaTilebuli calke siRaribisa,<br />
calke aSari colisagan~; `meRor-xbove _ cxvirgatexili<br />
baWyura~; `ueno, utyvi kosine _ ZeZvis mWreli...~.<br />
`da gana vingindavin an yvelavinme? — ganagrZobs avtori, -<br />
ara, sul narCevi, darbaiseli xalxi! — rumbia, ylartia, boti,<br />
banjura, laCina, xlarTia, zaquta, odoWa, fumfla, ylinwo,<br />
qviSrafa, Rintala, batata, xiwva, ybaRia, tarakuWa, lopo,<br />
wverikazmia, litriZiri!~ (leoniZe 1962: 131).<br />
metsaxelTa am margalitebidan erTic rom ar iyos sakuTriv<br />
leoniZiseuli, qarTveli mkiTxveli mainc samaradJamo<br />
movale iqneboda goglasi am iSviaTi ganZis SemonaxvisaTvis.<br />
aqve unda iTqvas, rom es sityviT tkboba, gnebavT _ Troba,<br />
giorgi leoniZes mxolod rogorc mxatvars rodi axasiaTebda;<br />
es iyo mTeli misi cxovrebis gatacebisa da interesis<br />
sagani da amis saukeTeso dasturi gaxlavT misive Ziebani<br />
onomasatikis, toponimikisa da, sazogadod, leqsikologiis<br />
sferoSi `namcvrevis~ poeturi saxeliT gaerTianebuli (ix.<br />
giorgi leoniZe `namcvrevi~, Tb, gam-ba `inteleqti~, 2000 w.).<br />
niSandoblivia am werilTagan erT-erTis, `<strong>qarTuli</strong> saxelebis<br />
dasawyisi: `upirvelesad, ram gamabedina, ram maiZula<br />
mezruna am saqmisaTvis, _ e.i. meCxrikna, meZebna, meTvalierebina,<br />
amesaxa, amekrifa is `<strong>qarTuli</strong> saxelebi~, <strong>qarTuli</strong> `saxelwodebani~,<br />
romlebic Seqmna, warmoaCina Cvenma sinamdvilem,<br />
Cvenma istoriam, Cvenma cxovrebam, saxelebi, romelTac<br />
atarebdnen Cveni winaprebi da romelnic, dRes SeiZleba ataros<br />
qarTvelma, nacvlad im umarTebulo, uSveri, ujero da<br />
saCoTiro saxelebisa, romelnic ase uzrunvelad da ucnaurad<br />
vrceldeba CvenSi~ (leoniZe 2000a: 820).<br />
albaT, amitomaa, rom sulxan-sabasadmi miZRvnili leoni-<br />
Ziseuli leqsis erTi strofi yovelTvis gvitovebs meore<br />
adresatis SegrZnebas da, vgoneb, me ara var is erTaderTi<br />
6
mkiTxveli, vinc sabas didebuli figuris zurgsukan Tavad<br />
avtors xedavs:<br />
. . . . . . . . . . . . . . . . .<br />
da ros Rrubeli guls gibnelebda,<br />
samSoblos caze gamoxlarTuli,<br />
Sen samkurnalo balaxebiviT<br />
mogikrefia sityva <strong>qarTuli</strong>...<br />
(leoniZe 2000: 165)<br />
`natvris xis~ portretebis galerea adamanuri xasiaTebis<br />
srul diapazons moicavs _ SesaZloa, es idea arc ido avtobiografiuli<br />
novelebis Tavdapirvel CanafiqrSi, magram<br />
xasiaTebis am mravalferovnebam da simdidrem erTi garekaxuri<br />
sofeli, `mTeli duniis~, mTeli ukidegano qveynierebis<br />
patara modelad warmosaxa _ Tavisi brZenebiTa da<br />
SerekilebiT, Tavisi tradiciis burjebiTa da anarqistebiT,<br />
Tavisi cas miCerebuli idealistebiTa da miwas CabRauWebuli<br />
realistebiT ...<br />
magram, es mxolod erTi xedia `natvris xis~ kenwerodan<br />
gaSlili Tvalsawierisa da, vgoneb, arc Tu mTavari. kidev<br />
ufro mniSvnelovani is aris, rom leoniZiseuli sofeli, mainc<br />
TviTkmari cxovrebiT cxovrobs, Tavisi faseulobebiT,<br />
Tavisi adaTiT, Tavisi dResaswaulebiTa da dramebiT... erTni<br />
welmagarni arian, meoreni SeWirvebulni, magram arcerT maTgans<br />
sxvagan cxovreba ar warmoudgenia — samyaro maTTvis am<br />
soflis SemogareniTaa SemosazRvruli...<br />
erTi novela `natvris xeSi~ mogviTxrobs am saukuneobiT<br />
Seqmnili erTobliobidan amovardnili `uZRebi Svilis~<br />
istorias:<br />
`ormoc weliwadze meti iyo soflidan TbilisSi meetled<br />
gaqceuli iagora da erTxelac ar gaxsenebia sofeli~<br />
(leoniZe 1962: 50). ase iwyeba `meetle iagora~ _ erT-erTi<br />
yvelaze sevdiani ambavi `natvris xeSi~ monaTxrobTagan.<br />
daubrunda gaciebul mamiseul keras qalaqis `ucxo mSvenebebs~<br />
daxarbebuli `uZRebi Svili~. magram, vai rom, gviani<br />
aRmoCnda es dabruneba _ imitomac, rom glexuri garjis gemoc<br />
dakarga da unaric, magram, kidev ufro imitom, rom ra-<br />
Rac ucxo seni, raRac cTuneba erTTavad RrRnis mis suls,<br />
ar asvenebs, Zils ufrTxobs, aforiaqebs, bolos ki — sicocxles<br />
gamoasalmebs:<br />
`_ ax, vera vZleb uqalaqod, iqaur sinaTles venacvale!<br />
kacic is aris, vinc qvafenili gamoigona! vera, ver vitan aqa-<br />
7
ur talaxs, aqaur sibneles! qaTmebTan erTad rogor davi-<br />
Zino? marto var... momwyinda... Sin ra minda... Tu ara da cixeSi<br />
waval, iq, xalxSi mainc vilaparakeb...~ (leoniZe 1962: 52).<br />
Cveni cixeebi dRemde savsea aseTi `iagorebiT~. Tu aq vityviT,<br />
rom `natvris xis~ CrdilqveS moTxrobilma patara ambavma,<br />
Cveni qveynisaTvis XX saukuneSi erTi yvelaze mtkivneuli<br />
problema asaxa da aTasobiT adamianis xiluli Tu uxilavi<br />
dramis saTaveebi dagvanaxa, _ albaT, zeaweulad iJRerebs.<br />
magram, es marTla asea!<br />
`natvris xe~ warsulis aCrdilebis moxmobaa. gardasulni<br />
aq rig-rigobiT gamoikveTebian xsovnis burusidan, raTa TavianTi<br />
ubiri da tanjuli cxovreba gaiTamaSon, - werda Tamaz<br />
bibiluri, _ CiTiskabianebi, TavSalianebi, farajianebi, tyapuWebianni,<br />
qalamnianni, ucnaurad rom gaparulan, unaneblad<br />
rom dautovebiaT akvani da jara, bostani da Tone, venaxi<br />
da mindori, damiwebulebi, uRmerTo jafiT dawretilebi...<br />
Cven unda yvela maTganis cxovreba Tavidan bolomde vnaxoT,<br />
ufro sworad ki _ mimwuxri, Semodgoma maTi cxovrebisa...~<br />
(`giorgi leoniZe~ 2001: 393).<br />
ise mgonia, Tamaz bibiluri, rogorc Zalzed faqizi prozaikosi,<br />
gumaniT Caxvda giorgi leoniZis lirikuli prozis<br />
`stiqiur istorizms~.<br />
misi poeziis istorizms rom CavukvirdeT _ mkafiod<br />
gamokveTili koncefciiTa da `panTeoniT~, sadac istoriul<br />
movlenaTa da pirovnebaTa Sefasebisas (sakmarisia Tundac<br />
giorgi saakaZis leoniZiseuli Sefasebis evolucias mivadevnoT<br />
Tvali), Cven ara mxolod gmiruli warsulis mexotbes,<br />
aramed am warsulis mkvlevarsac vxedavT, romelsac, droTa<br />
ganmavlobaSi, esa Tu is Tavisi mimarTeba SeuZlia Secvalos<br />
kidec da aRiarebul istoriul stereotipebsac daupirispirdes...<br />
magram, yovelive amis miRma _ zeatacebul paTos-<br />
Sic da `qarTlis cxovrebis~ TvalebgafarToebul mkiTxvelSic,<br />
xedavT swored im `sulis margebeli saRamoebiT~<br />
nazard ymawvils, romelsac, dedis monaTxrobiT guldaTuTquls,<br />
ruseTs adgilmiCenili bagrationebi sisxliT naTesavebi<br />
hgonia...<br />
samSoblos istoriuli bedukuRmarTobis mZafri Tanagancda<br />
giorgi leoniZis poetur striqonebs TviTmxilvelis<br />
damajereblobas aZlevda. rodesac mis prozaze vlaparakobT,<br />
aq isev da isev `natvris xis~ erT-erTi yvelaze keTil-<br />
Sobili personaJi, soflis bavSvebis moZRvari, Corexi gvaxsendeba:<br />
`samSoblos bediT mudam mWmunvare, Wirnanaxi, sev-<br />
8
diT guldaRamebuli, mxolod warsulis trfiali...~; is<br />
Corexi _ `warsuliT rom sunTqavda~, romelsac `qarTlis<br />
Wiri~ RrRnida, viTarc mourCeneli seni da romelic `TvalnaTliv<br />
xedavda saqarTvelos Wrilobebs~ (`Corexi~). ai, kidev<br />
erTi Tema leoniZis Semoqmedebis momaval mkvlevarTaTvis<br />
_ avtorisa da misi personaJebis sulieri naTesaobis<br />
kvleva...<br />
damowmebani:<br />
leoniZe 1962: leoniZe g. `natvris xe~. Tb.: `nakaduli~, 1962.<br />
`giorgi leoniZe~ 2001: `giorgi leoniZe~ _ saiubileo krebuli<br />
(Semdgeneli _ Tamar barbaqaZe). Tb.:`saari~, 2001.<br />
leoniZe 2000: leoniZe g. `saqarTvelos cremlebi~. leqsebi (Sedgenili<br />
nestan leoniZis mier). Tb.: 2000.<br />
leoniZe 2000a: giorgi leoniZe, erTtomeuli, (Semdgeneli _ iza<br />
orjonikiZe). Tb.: g. leoniZis sax. <strong>literaturis</strong> muzeumis gam-ba, 2000.<br />
leoniZe 2008: giorgi leoniZe, `natvris xe~ (poezia, proza). el.<br />
koSoriZis komentarebisa da leqsikonis TandarTviT, Tb.: `nakaduli~,<br />
2008.<br />
9
Tamar barbaqaZe<br />
10<br />
`me misTvis vgeSav leqsis miminos...~<br />
giorgi leoniZis wminda da marTali leqsi advilad ipyrobs<br />
mkiTxvelisa Tu msmenelis gonebasa da emocias. poetis<br />
metaforebi originaluria da, amave dros, erovnuli<br />
mwerlobisa da <strong>qarTuli</strong> xalxuri poeziis saxeobrivi azrovnebiT<br />
aris STagonebuli.<br />
giorgi leoniZe _ poeti da giorgi leoniZe _ <strong>qarTuli</strong><br />
leqsis mkvlevari ise bunebrivad erwymis erTmaneTs, rom<br />
misi poeziis interpretaciisas leqsi da konkretuli metafora<br />
xSirad erTmaneTis amxsnel-damazusteblad gvevlineba.<br />
giorgi leoniZis leqsis Seswavla hermenevitikisa da recefciuli<br />
esTetikis TvalsazrisiT, axleburad warmogvidgens<br />
poetis recipients _ mkiTxvels, damkvirvebels. miT<br />
ufro, Tu es damkvirvebeli, mkiTxveli, erTi mxriv, poeti<br />
iqneba, meore mxriv, poeti da leqsis mkvlevari da mesame _<br />
profesionali leqsmcodne. vgulisxmobT: arCil sulakaurs,<br />
emzar kvitaiSvilsa da akaki xinTibiZes. saanalizod ki<br />
konkretul mxatvrul saxes `miminos~ metaforas mivmarTavT.<br />
vfiqrob, poetis, poet-mkvlevrisa da leqsmcodnis gancdili<br />
da naazrevi `miminos~ mxatvruli saxis interpretaciisas,<br />
sakuTar ganmarteba-dakvirvebasac gavamJRavnebT<br />
`SegrZnebisa~ Tu `SeniSvnis~ saxiT. pol rikiori narkvevSi<br />
`metafora da hermenevtikis ZiriTadi problema~ (1972) aRniSnavda:<br />
`metafora ganixileba ara rogorc mxolod<br />
`grZnobadi~ operacia, aramed rogorc sinTezuri konstruqcia,<br />
`semantikuri movlena~, romelsac gamoarCevs ara<br />
imdenad lingvisturi statusi, ramdenadac _ avtoris mier<br />
provocirebuli unikaluri konteqstualuri Rirebuleba~<br />
(ratiani 2008: 121).<br />
arCil sulakauris leqs-interpretacias giorgi leoni-<br />
Zis poeziis arsis gasagebad, emzar kvitaiSvilis wigns `qar-<br />
Tuli sityvis baziers~ da akaki xinTibiZis mcire dakvirvebas<br />
`asamaRlebeli xmis~ Taobaze, Cveni azriT, erT obieqtur<br />
aRmoCenamde mivyavarT _ giorgi leoniZis mier leqsis daniSnulebis,<br />
arsis axsnis Tavisebur cdamde.<br />
giorgi leoniZis gardacvalebidan sul male, 1972 wels,<br />
poetis saiubileo saRamoze, baTumSi, arCil sulakaurma
giorgi leoniZis monatrebas miuZRvna Tavisi Sedevri `mxolod<br />
erTxel...~:<br />
I. minda, zvrebi gazafxulis<br />
Rrubels movawvimino.<br />
vai, rogor gafrenila<br />
Cemi JRali mimino?!<br />
II. mivdivar da sad mivdivar,<br />
sadauri saiTa?<br />
lelo erTxel gavitane<br />
gana kidev gavitan?!<br />
III. gumbaTs erTxel Camovkide<br />
mogugune zarebi<br />
da darubands mxolod erTxel<br />
Camovxseni karebi.<br />
IV. mxolod erTxel aRvaSene<br />
sveticxovlis taZari<br />
da laSqari didgorisken<br />
mxolod erTxel davZari.<br />
V. mxolod erTxel damesizmra<br />
siyvarulis sizmari<br />
da ganmexvna erTxel mxolod<br />
karni samoTxisani.<br />
VI. minda, zvrebi gazafxulis<br />
Rrubels movawvimino,<br />
vai, rogor gafrenila<br />
Cemi JRali mimino?!<br />
VII. sadauri sad gafrinda,<br />
vis cerze zis tiali,<br />
vis Seudga da vis asmevs<br />
SarbaTs oqros fialiT?!<br />
VIII. axla gumbaTs man dahkidos<br />
mogugune zarebi<br />
da darubands axla erTxel<br />
man Camoxsnas karebi!<br />
IX. axla sxvaman aRaSenos<br />
sveticxovlis taZari<br />
da laSqari dasZras didgors,<br />
rogorc erTxel davZari!<br />
11
12<br />
X. axla sxvasac daesizmros<br />
siyvarulis sizmari<br />
da ganexvnes erTxel sxvasac<br />
karni samoTxisani!<br />
XI. minda, zvrebi gazafxulis<br />
Rrubels movawvimino,<br />
vai, rogor gafrenila<br />
Cemi JRali mimino!<br />
arCil sulakauris es lirikuli Sedevri heterosilaburi<br />
sazomiT aris dawerili da xalxuri poeziis ritmiT iqcevs<br />
yuradRebas: maRali Sairi (4/4) SvidmarcvledTan (4/3;<br />
2/5) aris Sewyobili TiToeul strofSi, romelic xalxuri<br />
leqsis intervaliani riTmiT (I, VI, XI) Sekrula (xaxa). gansakuTrebiT<br />
efeqturia leqsSi samgzis (I, VI, XI) gameorebuli<br />
strofi, romlis wyvili taepebi Svidmarcvledis iSviaTi<br />
variaciiT (2/5) aris gamarTuli. leqsis I-V strofebi originalurad,<br />
TiTqos, dialogurad varirebs VI-X strofebSi.<br />
am leqsiT arCil sulakaurma Tavisi saTayvano poetisa da<br />
wuTisoflis gasaubreba, gabaaseba warmogvidgina, romlis<br />
centraluri saxe gafrenili miminoa. II-V da VII-X strofebi,<br />
TiTqmis, urTierTidenturia: monatrebad da momavali poetebis<br />
waqezebad aRiqmeba (VII-X strofebSi).<br />
arCil sulakauri am, `monatrebis~, leqsSi giorgi<br />
leoniZis poeturi xatebis reminiscenciebisa da aluziebis<br />
tyveobaSi moaqcevs mkiTxvels da ise sasiamovno buranSi<br />
gaaxvevs mas, rom erTi da imave mogonebis gameorebas waaki-<br />
Txebs sintaqsuri paralelizmebiT gamarTuli taepebiT,<br />
sulmouTqmelad, erTdroulad, warsulsa da momavalSi.<br />
... da darubands mxolod erTxel<br />
Camovxseni karebi...<br />
... da laSqari didgorisken<br />
mxolod erTxel davZaxi...<br />
... da darubands axla erTxel<br />
man Camoxsnas karebi!..<br />
... da laSqari dasZras didgors,<br />
rogorc erTxel davZari!..<br />
arCil sulakauris leqsis kiTxvisas giorgi leoniZis<br />
leqsis eqo JRers, daviT aRmaSeneblisadmi miZRvnilis:
Senis didebis aSuqe mTebi,<br />
Sens naamagars zRvebi galoben,<br />
xmliT ganamtkice Sen saqarTvelo<br />
darubandidan rkinis palomde.<br />
(`daviT aRmaSenebels~, leoniZe 2000: 290)<br />
arCil sulakauris leqss `mxolod erTxel~... hqvia da,<br />
Cans, poeti gulisxmobs, rom mxolod erTxel dgeba leqsis<br />
Seqmnis wami, mxolod erTxel ixilavs poeti ganumeorebel,<br />
mSvenier wuTs, romelsac miminosaviT Casafrebuli elodeba<br />
Semoqmedi da cdilobs, leqsSi gamoamwyvdios igi. arCil<br />
sulakauris poeziaSi `Rrubeli~, rogorc mxatvruli<br />
saxe, rogorc metafora, Zvirfasi poetebis gaxsenebisas<br />
Cndeba; asea am leqsSic da asea leqsSi `Cemi Rrubeli~,<br />
romelic simon Ciqovanis monatrebas eZRvneba:<br />
gadaiara mamulze wvimam,<br />
nislma,<br />
naRvelma<br />
da daRlilobam,<br />
da axla mxrebiT Rrubeli mimaqvs,<br />
rom Sevixvio Zveli Wriloba.<br />
(sulakauri 1977: 85)<br />
`mxolod erTxel...~ sruliad gancalkevebiT dgas<br />
arCil sulakauris SemoqmedebaSi. rvamarcvledi (5/3; 4/4)<br />
g. leoniZis poeziaSi meore adgils iWers simetriuli aTmarcvledis<br />
(5/5) Semdeg, Tumca maRal Sairze metad dabal<br />
Sairs aJRerebda poeti. arCil sulakaurma warmatebiT<br />
miagno maRali Sairisa da Svidmarcvledis (5/2; 4/3)<br />
iSviaTi ritmuli wyobis (2/5) Sefardebas da amitomac gaimeora<br />
igi samgzis zemoxsenebul leqsSi: `Rrubels movawvimino~,<br />
`Cemi JRali mimino~ _ anu 2/5, atenis sionis leqsiTi<br />
warweris: `wava viTarca wamis~ analogiuria da unikaluri<br />
ritmuli svlaa XIX-XX saukuneebis qarTul poeziaSi. arCil<br />
sulakauri giorgi leoniZis poeziis eqos imeorebs am leqsSi<br />
da cdilobs, poetis intonacia da tembric ki Semounaxos<br />
mkiTxvels. albaT, SemTxveviTi arc is aris, rom arCil<br />
sulakaurs gansakuTrebiT uyvarda Turme giorgi leoniZis<br />
`cicari~ _ esec bazierisa da bazis siyvaruliTa da xalxuri<br />
dabali SairiT, intervaliani riTmiT dawerili. emzar<br />
kvitaiSvili igonebs: 1965 wlis 27 dekembers, giorgi leoni-<br />
Zis bolo dabadebis dRes, Turme, arCil sulakaurs `cicari~<br />
13
waukiTxavs: `mogvianebiT arCil sulakauri SemouerTda<br />
sufras. Seqeifianebuli iyo. dagvianebuls CvenSi, rogorc<br />
wesi, jarimas akisreben, Semoswrebuls sasmisze uari ar ganucxadebia:<br />
sadRegrZelos magivrad, Tu nebas momcemT, erT<br />
Cems sayvarel leqss wavikiTxavo, Tqva da `cicari~ gaixsena~<br />
(kvitaiSvili 2003: 13).<br />
dabali da maRali SairiT iwereboda giorgi leoniZis<br />
pirveli leqsebi 1911-1914 wlebSi (`mcxeTa~ (3/5), `daibada~<br />
(4/4), `hangi(arakis)~ (4/4), `surviliT~ (5/3), `Cemi leqsi~ (4/4),<br />
`hangebi. a.g.~ (4/4). arCil sulakauris saanalizo leqsSi<br />
`mxolod erTxel~ giorgi leoniZis Sedevris `wava leqsi da<br />
waiRebs~ (1928) dabali Sairis eqoc rekavs:<br />
14<br />
vai, rom erTxel dagrekavs<br />
da mere SegrTavs qviSasa!<br />
wava leqsi da waiRebs,<br />
axalgazrdobis niSansa...<br />
(leoniZe 2006: 49)<br />
vfiqrob, arCil sulakauris leqsis saTauri giorgi<br />
leoniZis am striqonebiTac unda iyos STagonebuli; eWvs<br />
aZlierebs arCil sulakauris leqsSi iSviaTi zmnuri neologizmis:<br />
`movawvimino~ Soreuli kavSiri g. leoniZis zemoxsenebuli<br />
leqsis zmnasTan: `ganiaRvara~:<br />
gahyveba cremlis sagzali,<br />
Tmebidan erTi WaRara;<br />
wava, is talRac gaSreba,<br />
guSin rom ganiaRvara!<br />
(leoniZe 2001: 48)<br />
giorgi leoniZis leqsis interpretaciisas mkvlevarebic<br />
da poetebic SeumCnevels ar toveben poetis arc Tu ise<br />
cnobil, magram Zalian saintereso leqss, romelsac `mcxe-<br />
Tis mTebSi~ (1935) hqvia: igi sami, kenttaepiani strofisagan<br />
(7, 5, 5) Sedgeba, uriTmo, TeTri leqsia, simetriuli aTmarcvlediT<br />
(5/5) dawerili. giorgi leoniZis poeziisaTvis<br />
uriTmoba da kenttaepianoba, saerTod, ar aris damaxasiaTebeli,<br />
magram am TeTr leqss, Cans, sagangebo saTqmeli unda<br />
ganecxadebina poet-Teoretikosisa, romelmac Zalian kargad<br />
icoda sakuTari leqsis gamorCeuloba da Zala:
dRes xeobebSi Cemi leqsi hqris,<br />
miwiT Sesvrili, taxis Ronisa;<br />
asamaRlebels axla me vityvi,<br />
saTqmels miminos _ mokiviliTa, _<br />
aha, samSoblov, sityva <strong>qarTuli</strong>!<br />
(leoniZe 2000: 222)<br />
akaki xinTibiZem werili miuZRvna `asamaRlebeli xmis~<br />
garkvevas, rodesac igi ilia WavWavaZis azrs ganixilavda<br />
grigol orbelianis uriTmo leqsebis Taobaze: `qarTul sityvasac<br />
Tavisi asamaRlebeli xma hqonia, egre saWiro leqsTawyobis<br />
xmovanebisa da musikisaTvis~. termini `TeTri<br />
leqsTwyoba~ pirvelma ilia WavWavaZem Semoitana erovnul<br />
versifikaciaSi da isic daadgina, rom uriTmo leqsSi striqonis<br />
bolo sityvebi amaRlebulia (striqonis bolos toni<br />
aweulia), rac riTmis analogias qmnis. ise rogorc, locvis<br />
dros saRvTo werilis TiToeuli muxlis bolo sityva (leqsi)<br />
xmamaRla warmoiTqmis (Возглас). akaki xinTibiZes miaCnia,<br />
rom ilias azriT: `asamaRlebeli xma~ uriTmobis kompensaciaa,<br />
_ gaTvaliswinebulia giorgi leoniZis zemoxsenebuli<br />
leqsis citirebul taepebSic~ (xinTibiZe 2000: 217).<br />
emzar kvitaiSvils igive citata imis dasturad miaCnia,<br />
rom `misma naTqvamma mSobeli qveyana unda aamaRlos da gaaZlieros~<br />
(kvitaiSvili 2003: 127); arCil sulakauris zemoxsenebul<br />
leqsSic xmianobs es `miminos mokivili~, romelsac<br />
Rrublebis simaRlidan dahyurebs poetis suli. vaJa-fSavelas<br />
gacxadebuli natvris msgavsad, gardacvlili poeti wvimad<br />
ubrundeba samSoblos zvrebs: 1) Rrublebi _ 2) gumbaTi<br />
_ 3) darubandi _ 4) sveticxovlis taZari _ 5) didgori _<br />
6) siyvarulis sizmari _ 7) samoTxe _ aseTia is Svidi safexuri,<br />
is `Svidi ca~, romelic giorgi leoniZis poeturma<br />
sulma gaiara dedamiwidan samoTxisaken aRmaval gzaze, da<br />
romelsac xval sxvani gaivlian:<br />
...sxva gazafxulis wvimebi<br />
mwvervalebs daewureba,<br />
sxva ijiriTebs, sxva imRers<br />
sxva mzeSi naziarebi...<br />
isev darekavs mTebidan<br />
miminos oqros zarebi.<br />
(leoniZe 2000: 219)<br />
15
_ wers giorgi leoniZe leqsSi `TuSis qali alaverdobaSi~<br />
(1934).<br />
vfiqrob, arCil sulakaurs Tavisi leqsis SeTxzvisas Tu-<br />
Sis qalisadmi miZRvnili am Sedevris striqonebic Caesmoda,<br />
rac xalxuri Sairis ritmiTa da giorgi leoniZis mkveTri<br />
Tanxmovnebis aliteraciiT (j, J, R, W, x, y) unda ametyvelebuliyo<br />
sayvareli poetisadmi miZRvnili leqsis striqonebSi;<br />
g. leoniZe ase mimarTavs TuSis qals alaverdobaSi:<br />
16<br />
da xmovanebiT ciuri<br />
viT idumali galoba,<br />
jiriTis qarSi, mesmoda,<br />
JReroda Seni sayure.<br />
(leoniZe 2000:219)<br />
vfiqrob, g. leoniZis `JRerodas~ unda gamoewvia arCil<br />
sulakauris `JRali~. cnobilia, rom sityva saleqso konstruqciaSi<br />
Tvisebrivad sxva movlenaa, vidre sityva enaSi.<br />
ferisa (`JRali~) da xmis (`JReroda~) dakavSireba poetis<br />
warmosaxvaSi am ori leqsis (arC. sulakauris `mxolod er-<br />
Txel~ da g. leoniZis `TuSis qali alaverdobaSi~) evfoniurritmul<br />
naTesaobas gvafiqrebinebs. evfoniisa da poeturi<br />
situaciis urTierTobaze saubrisas Teimuraz doiaSvili<br />
SeniSnavs: `poeturi teqsti enobriv masalaSi realizebuli<br />
situaciaa, romelsac avtori ise aregulirebs, rom mkiTxvelamde<br />
rac SeiZleba srulad miitanos Tavisi Canafiqri~<br />
(doiaSvili 1981: 107).<br />
giorgi leoniZisaTvis leqsi `aJRerebuli sityvaa~, amitomac<br />
sityva `JRera~ yvelaze xSiria poetis im leqsebSi,<br />
romlebic poeziis arss, leqsis raobas, danSnulebas<br />
eZRvneba:<br />
leqso, sad ivli, sadamde?<br />
me aRar SegekiTxebi...<br />
ar davardeba miwaze<br />
aJRerebuli sityvebi...<br />
(`sad inavardeb...~ leoniZe 2000:255)<br />
miyvars qarTlis ca iisfereba,<br />
misi brwyinvale, wminda tatnobi,<br />
TviTeuli xma mas eJRereba,<br />
Cemi gulidan gamonadnobi.<br />
(`hei, arwivno!~ leoniZe 2000: 289)
arCil sulakaurs rom giorgi leoniZis TvaliT danaxuli<br />
da gancdili alaverdi gansakuTrebiT uyvarda, amas alaverdisadmi<br />
miZRvnili misi leqsic mowmobs, romelsac epigrafad<br />
wamZRvarebuli aqvs g. leoniZis citata: `Sors alaverdis<br />
gedi micuravs...~<br />
gafrena<br />
`Sors alaverdis gedi micuravs~.<br />
giorgi leoniZe<br />
es Cemi TeTri alaverdia,<br />
maRal mzeras rom sivrceSi isvris.<br />
TiTqos miwaze ver daetia<br />
Camoibertya mxrebidan nisli.<br />
mainc amgvarad vin iocneba,<br />
gumbaTi caSi vin aisrola?<br />
uTuod vnaxav dRes saocrebas,<br />
dRes saswauliT var daisruli.<br />
gumbaTo,<br />
Senebr ltolva maswavle,<br />
maCvene xidi cisa da miwis!<br />
dRes usaTuod vnaxav saswauls...<br />
vaime,<br />
ukve frTebis xma ismis!<br />
(sulakauri 1977: 82-83)<br />
giorgi leoniZisaTvis wignis bedi momaval frenas ukav-<br />
Sirdeboda. gafrenili sityvisa da leqsis eqo STamomavlobas<br />
unda esmina:<br />
RmerTo, es wigni amTabarule,<br />
frTebi mieci da gaqaneba, _<br />
(`es wigni~, 1940; leoniZe 2000: 278)<br />
_ natrobda poeti.<br />
xolo imave wels daweril leqsSi: `Cito, waiRe es wigni~<br />
ase sTxovda Cits:<br />
Cito, waiRe es wigni<br />
naweri gulis JrJoliTa,<br />
rac CaganZula guls Signi,<br />
gareT aqrole qroliTa!<br />
(leoniZe 2000: 282)<br />
17
`miyvarda sityva miminosebri~ (`anderZi~, 1944) _ aseTia<br />
poetis ganacxadi, romelic `raindis epitafias~ exmianeba:<br />
18<br />
TeTri mimino miyvarda,<br />
Cems cerze SemoCveuli.<br />
(leoniZe 2000: 134)<br />
g. leoniZis poeziaSi marTlac erTmaneTisagan gaumijnavia<br />
mxedari, raindi, monadire da moaspareze, moburTali,<br />
mojiriTe da leqsis mTqmeli, sityviT mSvenierebis, silamazis,<br />
Rirsebisa da vaJkacobis, siyvarulisa da sikeTis momxelTebeli<br />
da ukvdavmyofeli. swored amitomac ambobda poeti:<br />
`me misTvis vgeSav leqsis miminos~ (leoniZe 2000: 454) da<br />
swamda STamomavlobisaTvis mis mier wuTisofelSi monadirebuli<br />
leqsebis ukvdavebisa.<br />
damowmebani:<br />
doiaSvili 1981: doiaSvili T. leqsis evfonia. Tb.: `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1981.<br />
kvitaiSvili 2003: kvitaiSvili e. <strong>qarTuli</strong> sityvis bazieri. Tb.: `TeTri<br />
giorgi~, 2003.<br />
leoniZe 2000: leoniZe g. saqarTvelos cremlebi. I. patarZeulis<br />
giorgi leoniZis saxl-muzeumis gamocemebi. Tb.: 2000.<br />
leoniZe 2001: leoniZe g. ole da ololebi. Tb.: `saari~, 2001.<br />
ratiani 2008: ratiani i. hermenevtika. _ <strong>literaturis</strong> Teoria. XX<br />
saukunis ZiriTadi meTodolgiuri koncefciebi da mimdinareobebi. Tb.:<br />
<strong>literaturis</strong> <strong>instituti</strong>s gamomceloba, 2008.<br />
sulakauri 1977: sulakauri a. leqsebi. moTxrobebi. Tb.: `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1977.<br />
xinTibiZe 2000: xinTibiZe ak. versifikaciuli narkvevebi. Tb.: Tbilisis<br />
saxelmwifo universitetis gamomcemloba, 2000.
qeTevan bezaraSvili<br />
Tamar lomiZe<br />
amaRlebulisa da gansacvifreblis cnebebi<br />
Zvel literaturul-Teoriul naazrevSi<br />
da galaktionTan<br />
winamdebare statiaSi ganvixilavT ramdenime nawarmoebs,<br />
romlebSic aisaxa antikuri xelovnebisa da qristianuli<br />
kulturis galaktioniseuli aRqma. SevniSnavT, rom es nawarmoebebi<br />
SevarCieT ara marto imis gamo, rom isini STagonebulia<br />
antikuri miTologiiTa da xelovnebiT, aramed imitomac,<br />
rom maTSi, Cveni azriT, SeiniSneba antikuri da Sua saukuneebis<br />
esTetikis zegavlena poetis msoflaRqmaze. amitom sa-<br />
Wirod CavTvaleT, gagveanalizebina amaRlebulisa da gansacvifreblis<br />
cnebebi (romelTac antikuri epoqis moazrovneebi<br />
xelovnebis ZiriTad principebad miiCnevdnen) ise, rogorc<br />
isini ganixileboda antikur da qristianul esTetikaSi<br />
da ise, rogorc isini, Cveni azriT, xorcSesxmulia galaktionis<br />
qmnilebebSi.<br />
yovelTvis, rodesac analizis sagania iseTi mxatvruli<br />
teqstebi, romlebic STagonebulia antikuri (an, saerTod,<br />
nebismieri ucxo) kulturiT, dasaSvebia SesaZlebloba, rom<br />
ucxo kulturis avtoriseuli interpretacia erTgvarad modernizebulia<br />
da ar emTxveva antikuri xelovnebis gaazrebas<br />
TviT antikur esTetikaSi. ra Tqma unda, kvlevis dasawyisSi<br />
Cvenc a priori ar miviCnevdiT, rom gansacvifreblisa da amaRlebulis<br />
kategoriebi aucileblad monawileoben galaktionis<br />
nawarmoebebSi. Cveni mizani iyo imis dadgena, safuZvlad<br />
udevs Tu ara es kategoriebi gansaxilvel teqstebs, iqcnen<br />
Tu ara isini galaktionis esTetikis organul nawilad. amas-<br />
Tan, es problema zogadad ukavSirdeba antikuri da qristianuli<br />
esTetikis aRqmis sakiTxs simbolistebis mier, iseve,<br />
rogorc konkretulad erovnuli da evropuli poeturi tradiciebis<br />
recefciis sakiTxs galaktionTan (rac, Tavad<br />
galaktionis definiciis mixedviT, aris evropuli axali poeziis<br />
formisa da <strong>qarTuli</strong> sulis sinTezi _ galaktion<br />
tabiZis Jurnali, 1922). 1<br />
19
20<br />
amaRlebulisa da gansacvifreblis cneba<br />
<strong>literaturis</strong> antikur TeoriebSi<br />
ritorikisa da poetikis antikur TeoriebSi, sadac upiratesad<br />
formobrivi mSvenierebis kanonebi ganixileboda, axal<br />
sityvas warmoadgenda Semoqmedebis musiuri warmoSobis<br />
platoniseuli idea, poeziisa da, zogadad, xelovnebis filosofiurobis<br />
aristoteleseuli idea da mis mierve Semu-<br />
Savebuli kaTarzisis cneba, aseve _ moqmedebis erTianobis<br />
idea. am fonze <strong>literaturis</strong> TeoriaSi Semodis longinosis<br />
koncefcia amaRlebulis Sesaxeb. miiCneven, rom longinosis<br />
traqtatma amaRlebulis Sesaxeb axali ena daamkvidra <strong>literaturis</strong><br />
kritikaSi, sadac manamde aristoteles poetikas<br />
gabatonebuli pozicia ekava. aristoteles Teoriis kvalobaze,<br />
romlis mixedviT, <strong>literaturis</strong> saboloo mizani siamovnebaa,<br />
longini amaRlebulobas da didebulebas diadi<br />
sulis gamoZaxilad ganixilavs. misi azriT, mxatvruli stilic<br />
pirovnulobis niSniT aris aRbeWdili, da es ara mxolod<br />
mSvenieri sityvieri qsoviliT miiRweva, aramed _ ufro metad<br />
_ amaRlebuli SinaarsiT. swored amaRlebulis arseboba<br />
faravs SesaZlo teqnikur lafsusebs da aris sawindari<br />
imisa, rom sicocxle Rirebulia (aristotele 1960: IX-XX).<br />
amgvarad, amaRlebulis cneba esTetikuri kategoriis<br />
mniSvnelobiT pirvelad ganixila ax. w. I saukuneSi fsevdolonginosad<br />
wodebulma ucnobma literatorma da Teoretikosma<br />
(am terminis tradiciul mniSvnelobasTan _ maRali<br />
stilis aRniSvnasTan erTad). miCneulia, rom amaRlebulis<br />
cneba fsevdo-longins sabolood ara aqvs Camoyalibebuli<br />
da mis zust da amomwurav definicias ar iZleva (ix. amaRlebulisaTvis,<br />
T. 6) (fsevdo-longine 1967: 39-40). amis<br />
dasturad Tvlian imas, rom igi sinonimebad xmarobs iseT<br />
sityvebs, rogoricaa: amaRlebuli, maRali, gansacvifrebeli,<br />
diadi, didebuli; amas SeiZleba davumatoT: sidiade,<br />
simaRle, mSvenieri da sxv. longinosis mixedviT, `amaRlebuli<br />
ki ar arwmunebs msmenels, aramed aRelvebs da aRafrTovanebs<br />
mas, vinaidan gansacvifrebeli yovelTvis ufro mZafr<br />
zemoqmedebas axdens, vidre sarwmuno da sasiamovno. mar-<br />
Tlac, sarwmunos dajereba an ardajereba Cveni nebaa, xolo<br />
gansacvifrebeli imdenad Zlieria da winaaRudgomeli, rom<br />
misi zemoqmedeba savsebiT damoukidebelia Cveni neba-survilisgan~;<br />
`maS, dae, SenTvis mSvenieri da WeSmaritad amaRlebuli<br />
iyos mxolod is, rac yvelasTvis da yovelTvis
mSvenieria da amaRlebuli~; `rac ufro met gulgrilobas<br />
iCenen kacni yovelive Cveulebrivis, yoveldRiurisa da, ase<br />
gasinje, TviT maTTvis aucilebelis mimarT, miT ufro metad<br />
acvifrebs maT yovelive uCveulo da moulodneli~). amdenad,<br />
amaRlebulisa da gansacvifreblis cnebebs erTad ganvixilavT.<br />
cnobilia, rom amaRlebulis (da Sesabamisad, gansacvifreblis)<br />
cnebas fsevdo-longinosi sam aspeqtSi warmoadgens:<br />
bunebaSi, adamianis (kerZod, Semoqmedis) sulsa da mxatvrul<br />
SemoqmedebaSi.<br />
bunebasTan mimarTebaSi amaRlebulis cneba man RvTaebrivTan,<br />
mSvenierebasTan da sidiadesTan daakavSira, rac,<br />
misive azriT, adamianis arsebobis gamarTlebaa. amaRlebuls<br />
ukavSirdeba gansacvifreblis cneba: `dedabuneba ... gvinergavs<br />
sulSi uZlevelsa da Seumusrvel siyvaruls yovelive<br />
diadis mimarT, vinaidan misi buneba aTaswilad ufro RvTaebrivia,<br />
vidre Cveni; masSi yvelafers sWarbobs mSveniereba<br />
da sidiade; is mTlianad gvicxadebs Cveni amqveyniuri arsebobis<br />
mizans~.<br />
Semoqmedis sulTan mimarTebaSi amaRlebulis cneba aer-<br />
Tianebs esTetikur da eTikur momentebs, radgan `amaRlebuli<br />
sulieri simaRlis gamoZaxilia~. mxolod Semoqmedis ganwmendili<br />
suli wvdeba da gamoxatavs mas: `amaRlebuli maRali<br />
azris nayofia, xolo misi Semoqmedi Tavadac maRalia da<br />
maRlad mxedi~. radgan baZvis antikuri cneba winamorbed<br />
SemoqmedTa miRwevebis baZvasac gulisxmobs (mis platoniseul<br />
da aristoteliseul sayovelTaod cnobil gagebasTan<br />
erTad), bunebrivia, rom es cneba fsevdo-longinossac aqvs<br />
warmodgenili, oRond sxvisi STagonebis safuZvelze sakuTari<br />
STagonebis warmoqmnis mniSvnelobiT: `Cveni sulebi<br />
xarbad unda ewafebodnen amaRlebuls da, amrigad, gamudmebiT<br />
nayofierdebodnen sxvisi Tandayolili STagonebiT~;<br />
`platoni amaRlebulTan Tanaziarebis kidev erT gzas gvTavazobs.<br />
mainc ra gzaa es? warsulis didi mwerlebisa Tu<br />
poetebis mibaZva da maT kvaldakval svla; Zveli mwerlebis<br />
diad qmnilebaTa suli cxovelmyofeli ZaliT avsebs maT<br />
mimbaZvelebs ... am RvTaebrivi Zalis wyalobiT TviT saSualo<br />
niWis mweralic ki eziareba xolme amaRlebuls~. Semoqmedis<br />
amaRlebuloba mkiTxvelzec axdens zegavlenas. amitom<br />
bunebrivia, rom fsevdo-longinosi saubrobs mkiTxvelis Tanagancdisa<br />
da amaRlebis Sesaxeb, ris safuZvelsac xelovnebis<br />
qmnilebisagan mogvrili sixaruli da siamovneba warmoadgens:<br />
`Cveni suli Tavisi bunebiT eqosaviT exmianeba WeS-<br />
21
maritad amaRlebuls, romelic iseTi sixaruliTa da zviadi<br />
TviTrwmeniT aRavsebs mas, TiTqos TviT iyos misive aRmvsebis<br />
Semoqmedi da Semqmneli~.<br />
mxatvrul SemoqmedebasTan dakavSirebiT fsevdo-longinosi<br />
ganixilavs amaRlebulis xuT arsebiT niSans, romelTagan<br />
zogi Semoqmedis sulis simaRlesa da siTamames, agreTve<br />
paToss (vnebas) gamoxatavs, zogi ki _ mWevrmetyvelebis naswavl<br />
xelovnebas (azrobrivi da sityvieri figurebis mwyobr<br />
erTobliobas da sityvakazmulobas); dabolos, maTi organuli<br />
mTlianobis amaRlebulis xarisxSi ayvanil erTobliobas.<br />
fsevdo-longinosma stilis ganmsazRvreli normatuli kanonebis<br />
paralelurad Semoqmedis individualuri msoflSegrZneba,<br />
misi vnebebi, movlenebis miseuli aRqmisa da interpretaciis<br />
manera gamoacxada mxatvruli stilisa da amaRlebulis,<br />
rogorc harmoniuli struqturis, gamsazRvrel<br />
faqtorad: `sityvieri harmonia, Tavisi bunebiT, ara marto<br />
arwmunebs da siamovnebas aniWebs msmenels, aramed amaRlebulisa<br />
da WeSmarit vnebaTa gamovlenis gansacvifrebel sa-<br />
Sualebadac gvevlineba ... gana azrebisa da sityvebis urTierTSerwymiT<br />
es sityvieri simfonia harmoniulad ar exmianeba<br />
amaRlebuls? gana is meyvseulad ar eufleba Cvens nebas da<br />
yovelwamierad ar migvaqcevs sidiadis, siwmindis Tu simaRlis<br />
mimarT?~ (fsevd-lingine 1975: 20, 23, 33, 53, 59, 89-90).<br />
amaRlebulis cnebasTan dakavSirebulia, rogorc vTqviT,<br />
gansacvifrebeli. sagulisxmoa, rom gaoceba, aristoteledan<br />
moyolebuli, xelovnebasTan miaxlebis saSualebaa. xelovnebis<br />
sagani gansacvifrebeli unda iyos. aristotele ar<br />
icnobda amaRlebulis cnebas, magram am cnebis funqcias didi<br />
filosofosis traqtatebSi met-naklebad asrulebda gansacvifreblis<br />
cneba, rogorc esTetikuri siamovnebis mimni-<br />
Webeli faqtori. aristoteles mixedviT, eposSic da tragediaSic<br />
saocari unda gamoisaxos, swored is aris saamo (Poet.<br />
24, 1460a15-17). meore mxriv, gakvirvebas iwvevs ucxo, xolo<br />
sakvirveli _ sasiamovnoa (Rhet. III, 2,1404b3).<br />
sagulisxmoa, rom gansacvifreblis esTetikuri gagebis<br />
garda, aristoteles Tavis `metafizikaSi~ warmodgenili<br />
aqvs am cnebis filosofiuri gagebac; ufro sworad, miCneulia,<br />
rom gancvifreba yovelTvis aris filosofosobis sawindari;<br />
miTic gansacvifreblis safuZvelze iqmneba, amitom<br />
miTebis moyvaruli raRac gagebiT filosofosia (Metaph. II,<br />
982b10-15). am TvalsazrisiT, aristotele uaxlovdeba amaR-<br />
22
lebulisa da gansacvifreblis Sinaarsobriv gagebas, romelic<br />
metafizikaSi umaRles WeSmaritebas gamoxatavs.<br />
aRsaniSnavia erTi garemoebac: miuxedavad imisa, rom fsevdo-longinosi<br />
aSkara platonistia (rasac misi mkvelvarni<br />
aRniSnaven), vfiqrobT, rom igi ar iziarebs SemoqmedebiTi aqtivobis<br />
platoniseuli musiuri, anu RvTaebrivi, warmoSobis<br />
ideas (Plat. Ion. 533d-535a; Apolog. Sokr. 22a-c; Phaedr. 245a; Leg. IV,<br />
719c) da zebunebrivi sawyisis nacvlad STagonebis wyarod<br />
aRiarebs Semoqmedis bunebriv niWs (Serwymuls, imdroindeli<br />
Teoriebis mixedviT, profesionalizmTan, anu teqneSi, ostatobaSi<br />
ganswavlulobasTan). amaRlebuli maRal azrTan da,<br />
amave dros, srulyofil stilTan mimarTebaSi ganixileba<br />
fsevdo-longinosis traqtatSi (T. 5, 40), magram transcendenturTan<br />
igi ar unda yofiliyo dakavSirebuli. sagulisxmoa,<br />
rom fsevdo-longinosi sityva `RvTaebrivs~ intuitiurad<br />
araerTxel axsenebs SemoqmedebiTi aqtivobis konteqstSi<br />
(T. 34; 35; 36). marTalia, kritikosi gvTavazobs zeadamianurisa<br />
da zebunebrivis gamomxatvel amaRlebul pasaJebs<br />
homerosis qmnlebebidan da bibliuri Sesaqmis wignidan, magram<br />
es ganxilulia Semoqmedis bunebrivi niWis wyalobiT<br />
amaRlebulis wvdomisa da gamoxatvis nimuSad (T. 9). amdenad,<br />
amaRlebuli, misi azriT, umetesad bunebriv niWad gvevlineba<br />
(ix. T. 2, 36). am TvalsazrisiT igi aristotelesa da<br />
sxvaTa mimdevaria (aristoteledan dawyebuli, warmodgenas<br />
Semoqmedebis saRvTo warmoSobis Taobaze Seenacvla Tvalsazrisi<br />
xelovanis bunebrivi niWis Sesaxeb (Arist. Poet. I,<br />
1447a18). es arc aris gasakviri. fsevdo-longinosis droisaTvis<br />
<strong>literaturis</strong> TeoriaSi ukve aristoteles Tvalsazrisi<br />
iyo gabatonebuli.<br />
amaRlebulisa da gansacvifreblis cneba<br />
<strong>literaturis</strong> qristianul TeoriebSi<br />
sagulisxmoa, Tu rogor iqna gaazrebuli amaRlebuli da<br />
gansacvifrebeli qristianul literaturaSi. cnobilia, rom<br />
mSvenierebis cnebam qristianul TeoriebSi esTetikuri sferodan<br />
ontologiur, gnoseologiur, eTikur sferoebSi gadainacvla<br />
(RvTiuri mSveniereba _ grigol noseli; zenaari<br />
mSveniereba _ dionise areopageli da sxv.), rasac win uZRvoda<br />
metafizikuri silamazis platonuri da neoplatonuri<br />
gaazreba (Plat. Sympos. 210E-211D. Plotin. Ennead. I,6,1-2) (tatarkeviCi<br />
1972: 165-180; biCkovi 1991: 9, 26, 29-30, 69, 221, 236-238;<br />
23
iCkovi 1981: 231, 232; bezaraSvili 2004: 530-546). sayovelTaod<br />
cnobilia, rom neoplatonizms udidesi mniSvneloba<br />
hqonda esTetikuri kategoriebis transcendenturTan miaxloebis<br />
saqmeSi. plotini xelovnebis qmnilebis mSvenierebas,<br />
mis formalur daxvewilobas, misi ideuri Sinaarsis siRrmes<br />
da simdidres xelovanis Sinagani maformebeli sawyisis _<br />
`eidosis~ garegnul TviTgamovlenad miiCnevda (Plot. Ennead.<br />
V, 8). magram, rogorc aRniSnaven, antikurma berZnulma kulturam<br />
SemoqmedebiTad veRar aiTvisa es umniSvnelovanesi<br />
monapovari; Tumca, rogorc vnaxavT, es azri Semdgom ganvi-<br />
Tarda ritorikis qristianul TeoriebSi.<br />
<strong>literaturis</strong> TvalsaCino bizantieli Teoretikosis,<br />
miqael fselosis traqtatSi `saRvTismetyvelo stilis Sesaxeb~<br />
amaRlebuli tradiciulad maRalfardovan stils gamoxatavs<br />
(Psellos, Ad Pothum, Mayer ed., c. 13; c. 20; c. 15); amaRlebulis<br />
fsevdo-longineseuli esTetikuri gageba ki miqael<br />
fselosTan ar Cans, magram sayuradReboa, rom Sinaarsobrivad<br />
fselosis traqtati mraval siaxles Seicavs. mSvenierebis,<br />
sidiadis cnebebi aq transcendenturs ukavSirdeba da<br />
mas saRvTismetyvelo mSveniereba an zeciuri mSveniereba da<br />
sidiade ewodeba (Psellos, Ad Pothum, c. 12; c.12 da sxv.). aseTive<br />
gaazreba hqonda am cnebebs zogadad qristianul literaturaSi.<br />
`mSveniereba CvenTvis, anu qristianTaTvis, WvretaSia~;<br />
`aw ganicaden mun myofni igi Suenierebani~, _ ambobda<br />
grigol RvTismetyveli; mSvenierebis qristianuli cneba<br />
iwodeba mistikur mSvenierebad, saRvTo mSvenierebad, zeciur<br />
mSvenierebad da sxv. (grigol RvTismetyveli, fotiosi).<br />
aseve axali SinaarsiT unda itvirTebodes miqael fselos-<br />
Tan gansacvifreblis cneba. igi fselosTan gvxvdeba im konteqstSi,<br />
sadac saubaria grigol RvTismetyvelis RvTaebriobaze,<br />
misi sityvis cxovelmyofelobaze (cocxali saRvTo<br />
sityvis mniSvnelobiT), misi Txzulebebis mSvenierebisa da<br />
sidiadis zeciur, saRvTo warmomavlobaze, romelic aRemateba<br />
stilistur mSvenierebas da Tavisi transcendenturobis<br />
gamo iwvevs gancvifrebas: `zeciuri mSveniereba da sidiade<br />
TavisTavad sakmarisia yoveli sulis SesaZvrelad da<br />
qebaTa gareSec gansacvifrebelia~ (Psellos, Ad Pothum, c. 6). Tavad<br />
grigol RvTismetyveli swored misi STagonebis zeciuri<br />
warmomavlobis gamo araerTgzis moixsenieba fselosis mier,<br />
rogorc `gansacvifrebeli da sakvirveli kaci~ (c. 2; c.7) da<br />
igi Tavisi SemoqmedebiT `bunebaze aRmatebuli~ Cans (c. 2)<br />
24
(maieri 1911: 27-10; bezaraSvili 1996: 108-156). 2<br />
gansacvifrebels uwodebs fselosi grigolis stilis Taviseburebas,<br />
radgan igi cxadia da bundovani erTsa da imave<br />
dros. gansacvifrebeli aq exeba saRvTo Sinaarsis mifarulebis<br />
gadmocemas stilisturi sisadaviT: `gansacvifrebeli<br />
is aris, rom sityvebSi igi naTelia, rogorc nebismieri sxva,<br />
Tumca TiTqmis yvelasaTvis gaugebaria amave dros~ (c. 21)<br />
(maieri 1911: 27-100; bezaraSvili 1996: 108-156).<br />
ase rom, Tu gansacvifreblis cneba longinosTan amaRlebul<br />
SinaarsTan, uCveulosa da moulodnelTan iyo dakavSirebuli,<br />
igive cneba fselosTan mTlianad saRvTo Sinaarss<br />
eqvemdebareba. am transformaciisaTvis mniSvnelovani unda<br />
yofiliyo swored longinosis traqtati amaRlebulis Sesaxeb,<br />
radgan Txzulebis amaRlebuli Sinaarsidan erTi nabiji-<br />
Ra rCeboda saRvTo azris didebulebisa da amaRlebulobis<br />
moazrebamde. gasaTvaliswinebelia gansacvifreblis cnebis<br />
filosofiasTan dakavSirebis zemoT warmodgenili aristoteleseuli<br />
debulebac.<br />
sayuradReboa, rom aseTive saRvTo gaazreba unda hqonoda<br />
am cnebas zogadad qristianul literaturaSi. mag.,<br />
grigol RvTismetyveli advilad sacnobel sagnebze umaRlesad,<br />
misi RvTiuri bunebis gamo, miiCnevs imas, rac Znelad<br />
misawvdomia da adamianur cnobierebaze aRmatebuli, rac<br />
gansacvifrebelia da sakvirveli: `amisTÂs ucnaur arian Cuen<br />
mier siRrmeni gangebulebaTa misTani (=RmrTisani), raÁTa<br />
Zniad saxilvelobiTa maTiTa umetesad gankÂrvebul viyvneT<br />
da uaRres cnobisa didebisa misisaTÂs; rameTu advilad sacnobeli<br />
yoveli sawunelad Cans, xolo romeli uaRres cnoba-<br />
Ta CuenTa iyos, raodenca Zniad misawTomel ars, egodenca<br />
usakÂrveles ars~ (grigol RvTismetyveli, or.14, c.33). igulisxmeba,<br />
rom advilad misawvdomi Tavis sidiades kargavs.<br />
miqael fselosis traqtatis mixedviT, Semoqmedis sulieri<br />
simaRle ganapirobebs ara marto qmnilebis amaRlebul<br />
Sinaarss, aramed mis formalur srulyofilebasac, rogorc<br />
es fsevdo-longinoss esmoda (fsevdo-longine 1975: 90), im<br />
gansxvavebiT, rom fselosTan Semoqmedis sulieri simaRle<br />
RvTaebrivi warmoSobisaa. 3<br />
maRali azri mTlianad trancendenturi da, konkretulad,<br />
qristianuli SinaarsiT Seimosa miqael fselosTan. sagulisxmoa<br />
isic, rom gansacvifrebelisa da mSvenieris RvTa-<br />
25
ebriv wyaroebs grigol RvTismetyvelis TxzulebebSi fselosi<br />
longineseuli aRtacebiT ganixilavs.<br />
Cven dawvrilebiT veRar ganvixilavT, Tu rogori iyo am<br />
cnebebis gaazreba Semdgom epoqebSi. mokled aRvniSnavT, rom<br />
kantma ganacalkeva mSvenierebis cneba amaRlebulisagan.<br />
mSveniereba masTan sazRvruli da miwieria, xolo amaRlebuli<br />
_ transcendenturi da usazRvro (Kritik der Urteilskraft,<br />
1790). hegelis `esTetikaSic~ (1835) amaRlebuli trancendenturia<br />
da saRvTo. 4 saRvTo amaRlebulobis cneba gavrcelebuli<br />
iyo `vercxlis saukunis~ da `meore kulturis~ periodis<br />
rusul poeziaSic (kuve 2005: 81-100).<br />
26<br />
amaRlebuli da gansacvifrebeli galaktionTan<br />
samecniero literaturaSi aRniSnuli iyo, rom galaktionis<br />
saxeebi `bindi~, `burusi~, `aCrdili~, `mTvrali~, `siSore~,<br />
`siRrme~, `dafaruli~, `uCinari~ idumalebis mistikas da<br />
esTetikas gamoxatavs, riTac poeti sakuTar poezias axasiaTebs.<br />
literaturaSi mistikis gardatexis TvalsazrisiT<br />
galaktionis erovnul winamorbedad <strong>rusTavelis</strong> `ucxo da<br />
sakvirvelia~ moxseniebuli, xolo ucxour da evropul interteqstad<br />
miCneulia gaurkvevelis, cxadisa da aracnobieris<br />
edgar poseuli kavSiri, aseve misi ucxo qveynis, eldorados<br />
saxe. interteqstualur paralelad motanilia agreTve<br />
pol verlenis mier poeziis arsis gansazRvrisas pirbadiT<br />
daburuli (anu daxuWuli) Tvalebis xseneba (kvaracxelia<br />
2003: 62-82). aRsaniSnavia, rom konceptualur sibrtyeze, dasaxelebuli<br />
saxeebis mixedviT, SeiZleba vimsjeloT amaRlebulisa<br />
da gansacvifreblis klasikuri da Suasaukuneobrivi<br />
gagebis Sesaxeb galaktionTan. igive cnebebi ukve ganvixileT<br />
rusTavelTan (bezaraSvili 2006: 74-90). qvemoT warmovadgenT<br />
galaktionis ramdenime leqsis analizs `artistuli<br />
yvavilebidan~, rogorc am cnebaTa axal poeziaSi damkvidrebis<br />
nimuSebs.<br />
galaktionis adreul poeziaSi (1915 w.) Cveni yuradReba<br />
miiqcia, upirveles yovlisa, orma nawarmoebma _ `marmarilo~<br />
da `SiSveli~, romlebic klasikuri xelovnebis ori gansakuTrebuli<br />
da tipuri ZegliTaa STagonebuli: praqsiteles<br />
(gvianklasikuri periodi) hermesiTa da Cvili dioniseTi<br />
da elinisturi periodis venera miloseliT.<br />
samstrofian leqsSi `marmarilo~ sagangebo mniSvnelobis<br />
mqone vizualuri xatebi danawilebulia sxvadasxva strofSi:
sfinqsi, romelic qvebs efereba (pirveli strofi), yrma<br />
dionise (meore strofi), praqsitelis Tvalebi (mesame strofi).<br />
pirvel strofSi qvebi (marmarilo) da sfinqsi (idumaleba)<br />
erT mTlian xats warmoqmnis. sagulisxmoa, rom zmna efereba<br />
SeiZleba orgvarad ganvmartoT _ rogorc enigmuri poeturi<br />
xati marmarilos moalerse sfinqsisa da, meore mxriv, rogorc<br />
sfinqsisa da marmarilos (xelovnebis) identuroba<br />
(efereba, Seefereba = Seesabameba), rac gasakviri araa galaktionTan,<br />
misi ltolviT polisemantikuri gamoTqmebisken.<br />
cxadia, orivenairi interpretacia _ meore maTgani ufro<br />
aSkarad _ migvaniSnebs xelovnebis idumalebaze, klasikuri<br />
periodis qmnilebebis Sinagani simSvidisa da faruli moZraobis<br />
Tanafardobis principebze, umaRlesi samyarouli wesrigisa<br />
da harmoniis gamovlenaze.<br />
meore strofSi gamokrTeba sxivze mdgari yrma dionises<br />
landi, romelTanac lirikul gmirs ukvdavi msgavseba akav-<br />
Sirebs, (erTnair sulebSi erTnairi mze brwyinavs). anu poeti<br />
antikuri Semoqmedis sulis Tanaganmcdelia. da, vinaidan mesame<br />
strofi iwyeba da mTavrdeba striqonebiT ca siyvarulis<br />
da sicocxlis Zvirfasi Tasi ... rom Sens gvirgvinze waSlilia<br />
Savi naprali, oh! ramdenia, ramdenia amgvarad mTvrali;<br />
amdenad, SeiZleba vivaraudoT, rom xelovneba, STagoneba<br />
da misiT mogvrili RvTaebrivi amaRlebuloba da eqstazi am<br />
SemTxvevaSi erTdroulad ukavSirdeba dionisur Trobas da<br />
apolonur sinaTles (romelsac tanjvis Crdili, anu tragediis<br />
Savi naRveli ar axlavs; mocemuli mxatvruli saxeebis<br />
mixedviT, paTosis, vnebis xTonuri Savi naprali zeciuri<br />
RmerTis olimpiur gvirgvinze waSlilia). es asec iyo mosalodneli,<br />
Tu gaviTvaliswinebT, rom leqsSi xelovnebiT<br />
mogvril SemoqmedebiT sixarulzea saubari, xelovneba ki<br />
misi mfarveli apolonis gareSe warmoudgenelia. garda amisa,<br />
leqsSi mocemuli es orgvari atributika, vfiqrobT, cxadad<br />
warmoaCens galaktionis mier epoqaluri movlenebis,<br />
simbolistur-modernistuli esTetikis Rrma codnas (simbolistebis<br />
esTetikaSi apolonis nicSeseul warmosaxulobas<br />
upirispirdeba samyaros mSvenierebis WeSmaritad elinuri,<br />
bavSvuri, naTeli da gulubryvilo apolonur-homerosuli<br />
gaazreba; imave esTetikaSi dionise apolonis delfuri misteriebis<br />
ganuyofel xTonur nawilad aris miCneuli). aSkaraa,<br />
rom galaktionis am leqsis saxeebi apolonisa da dionises<br />
saxeebs aseve ganuyoflad warmosaxavs: yrma dionise, rogorc<br />
Zeobis gamovlena, apolonur sxivze mdgarad aris war-<br />
27
modgenili. 5 am TvalsazrisiT, sxivze mdgari yrma dionises<br />
xseneba galaktionis mier praqsiteles qandakebaze ufro metad<br />
(hermesi da Cvili dionise) apolon-dionises dasaxelebul<br />
kavSirze unda mianiSnebdes.<br />
mesame strofSi lirikul gmirs, romelic ocnebaSi mihyveba<br />
marmarilos kibeebs, yovel mxriT elandeba praqsitelis<br />
Tvalebi. praqsiteles qandakebaTa mSveniereba ganapiroba<br />
maTi Semoqmedis Tvalebma, “Sinaganma Wvretam” (Cicer. Orator,<br />
II, 8), anu praqsiteles ltolvam, vizualurad Seesxa xorci<br />
mSvenierebisa da amaRlebulis idealisTvis. aq praqsitelis<br />
Tvalebi, iseve, rogorc leqsis saxelwodeba `marmarilo~<br />
metonimiurad aRniSnavs xelovnebas.<br />
leqsis ZiriTadi motivia zeaRsvla marmarilos (rogorc<br />
ukve viciT, am SemTxvevaSi _ xelovnebis) kibeebze _ zeaRsvla<br />
antikuri xelovnebisken, xelovnebis idealur samyarosTan<br />
miaxloeba. SemTxveviTi araa, rom poeti mimarTavs<br />
strofuli paralelizmis xerxs _ samive strofi iwyeba<br />
zmniT ahyve (I strofi: ahyve kibeebs, sadac sfinqsi qvebs efereba...;<br />
II strofi: ahyve vardisfer safexurebs da ahyve ise...;<br />
III strofi: ahyve ocnebiT marmarilos Tlil safexurebs...).<br />
amdenad, Tu gaviTvaliswinebT marmarilos konceptis mniSvnelobas<br />
am leqsSi, zeaRsvla marmarilos kibeebze unda gaviazroT,<br />
rogorc gacocxleba _ ocnebaSi, fantaziaSi _ antikuri<br />
samyarosi da antikuri xelovnebisa, sadac awmyo da<br />
antikuroba, subieqturi (ocnebis) dro da obieqturi dro<br />
erTmaneTs erwymis. amaRlebulis gancdiT droisa da sivrcis<br />
samani gadalaxulia, klasikuri maradiuloba, `mSvenieri<br />
wami~ SeCerebulia. Semoqmedis mier Semoqmedis Tanagancda<br />
ueWvels xdis poeziisa da zogadad xelovnebis saSualebiT<br />
ukvdavebasTan da WeSmaritebasTan ziarebis SesaZleblobas.<br />
aseTive strofuli paralelizmiT da Tanabrad aris warmodgenili<br />
leqsis samsave strofSi SemoqmedebiTi Tanagancdisa<br />
da Tanasworobis ideac (gavixsenoT am ideis interpretacia<br />
longinosTan). xelovnebiT mogvrili bednierebis gancda<br />
RvTaebriv Zrwolas iwvevs (da SiSSi grZnobde, rom axloa<br />
bedniereba ... sulSi geniiT atexili rekavs lerwami _ I<br />
strofi). es grZnoba ara mxolod antikuri qandakebis, aramed<br />
zogadad maRali xelovnebis gacnobierebiT mogvrili<br />
netarebaa (ahyve kibeebs, sadac sfinqsi qvebs efereba ... da van<br />
deikis landebiviT mwvandeba Rame _ I strofi). galaktioni<br />
ara mxolod winamorbed didebul xelovanTa geniis ubralod<br />
Tanaganmcdelia, aramed igi grZnobs maT Tanabar Semoq-<br />
28
medebiT Zalas da amaRlebulobas, maradiuli xelovnebiT<br />
STagonebas: grZnobde, rom isev ukvdavia Tqveni msgavseba:<br />
erTnair sulSi erTnairi mzis moTavseba, erTgvari saxe, er-<br />
Ti cecxli da siTamame (II strofi). Semoqmed sulTa msgavseba<br />
da siaxlove am netarebis maradiulobasa da sicxoveles<br />
gamoxatavs, rac warmodgenilia agreTve mravaljeradobisa<br />
da ganmeorebadobis niSniT:¨da yofna ase, molandeba asi<br />
aTasi (III strofi; SesaZlebelia, es fraza dionises cnobil<br />
mravalsaxeobriobasac mianiSnebdes).<br />
strofuli paralelizmis zegavleniT leqsis teqsti ufro<br />
mkveTradaa danawevrebuli, vidre am xerxis gamouyeneblobis<br />
SemTxvevaSi iqneboda _ ahyve... ahyve... ahyve... warmogvidgens<br />
leqsis struqturas, rogorc safexurebrivs. am StabeWdilebas<br />
kidev ufro aZlierebs strofebis bolo striqonTa<br />
paralelizmi (I—II strofebi: oh! ramdenia, ramdenia<br />
aseTi rame! III strofi: oh! ramdenia, ramdenia amgvarad<br />
mTvrali!). amitom TiToeuli strofi warmogvidgeba, rogorc<br />
TviTkmari, dasrulebuli mTlianoba, calke `safexuri~.<br />
sityvebi ramdeni, ramdeni... miemarTeba Tlili marmarilos<br />
safexurebis usasrulo raodenobas (anu anawevrebs<br />
dros usasrulo raodenobis momentebad da sami maTgani _ am<br />
saocnebo kibis sami safexuri _ obieqtivirebulia TviT<br />
`marmarilos~ struqturaSi), gzas xelovnebis idealisken —<br />
antikuri samyarosken, romelic, amgvarad, imdenad maRalia,<br />
rom masTan miaxloeba usasrulod grZeldeba.<br />
nawarmoebis mixedviT, antikuri xelovneba amaRlebulia<br />
_ Tanamedrove xelovnebasTan SedarebiT Tvisebrivad ufro<br />
maRalia (masTan miaxloebis mcdeloba lirikul gmirs warmoudgeba,<br />
rogorc ocnebaSi molandebul marmarilos kibeze<br />
zeaRsvla) da gansacvifrebeli (idumali, uCveulo). amitom<br />
SeiZleba iTqvas, rom gansacvifreblisa da amaRlebulis kategoriebi<br />
galaktionTan warmogvidgeba, rogorc TviT antikuri<br />
epoqis, antikuri xelovnebis idealuri (wamosaxviTi)<br />
xatis atributebi.<br />
galaktionis ltolva mSvenierebisaken, daxvewili formisken<br />
da Sinaarsis amaRlebulobisken, agreTve _ forma-<br />
Sinaarsis idealuri kavSirisken misi Semoqmedebis dasawyisidanve<br />
aSkaraa. sixaruliT da SuqiT Semoburvili poeziis sakralurobisa<br />
da pirvelqmnilobis ideac, dakavSirebuli Semoqmedis<br />
ganwmendil sulTan (anu SemoqmedebiTi sulis amaRlebulobasTan,<br />
eTikurisa da esTetikuris longinosTan<br />
warmodgenili kavSiriT) galaktionma aseve Tavisi Semoqme-<br />
29
debis dasawyis periodSi (1920 w.) gamoTqva: suli gvqondes<br />
uspetakes Tovlisa ... sikvdilamdis meqneba mxolod erTi sixarulis<br />
Segneba: poezia upirveles yovlisa. galaktioni avi-<br />
Tarebs poetis daniSnulebis _ amaRlebulTan wilnawyarobis<br />
ideas, romelic sazogadod axalma poeziam, xolo konkretulad<br />
axalma qarTulma poeziam SeimuSava (ilia, akaki, vaJa).<br />
rogorc aRniSnaven, bibliuri winaswarmetyvelis poetiT Canacvlebam<br />
gamoiwvia sakraluri teqstebis poeziiT an, zogadad,<br />
sekularizebuli kulturiT Canacvleba (lotmani 1996:<br />
88-89; kuve 2005: 88). amitom SeiZleba iTqvas, rom galaktioni<br />
exmianeba agreTve misi epoqisaTvis damaxasiaTebel im axal<br />
kulturul kods, romelmac poetis daniSnulebisa da poeturobis<br />
gagebis sakiTxSic iCina Tavi da konkretulad simbolizmisaTvis<br />
gaxda damaxasiaTebeli: poeziisa da musikis<br />
uzenaesobis idea verlenis Semoqmedebidan momdinared iTvleba,<br />
romelsac galaktioni araerTgzis moixseniebs, rogorc<br />
Tavis winamorbeds. galaktionis mxolod erTi sixarulis<br />
SegrZneba da poezia upirveles yovlisa exmianeba swored<br />
im konceptualur cvlilebas, romelic axalma drom moitana<br />
da romlis mixedviT, xelovneba filosofias aRemateba,<br />
xolo esTetika _ eTikas (tabaCnikova 2005: 188-189). ramdenadac<br />
poezia upirveles yovlisa gulisxmobs esTetikurisa<br />
da eTikuris longineseul kavSirs, anu Semoqmedis sulis<br />
ganwmendas, srulyofilebisaken da mSvenierebisaken warmar-<br />
Tvas, riTac igi Tavis TavSi itevs mTels samyaros, amdenad<br />
igi unda niSnavdes saRvTo mSvenierebis, WeSmaritebisa da<br />
harmoniis Semecnebis sixaruls da amaRlebulobas. am TvalsazrisiTac<br />
poeziis uzenaesobis idea amaRlebulis antikur<br />
gagebasTan aris axlos.<br />
imave periodSi (1915 w.) Seqmnili leqsis _ `SiSveli~ _<br />
saxelwodeba SeiZleba ganmartebul iqnas bolo strofidan<br />
gamomdinare:<br />
elada, elada!<br />
aq suli atarebs Tvis msubuq samosels,_<br />
aseTi sinaTliT Subli uelavda<br />
venera milosels!<br />
anu elinuri suli gamWvirvalea (`msubuqi samoseli~ aqvs,<br />
zeciuri pirvelqmnili siSiSvliT, silamaziT da naTliT<br />
aris Semosili) da uSualod gamoixateba adamianis garegnobaSi<br />
(sxeulsac simsubuqes da silamazes aniWebs). swored am<br />
niSniT adarebs lirikuli gmiri satrfos mSvenierebas anti-<br />
30
kuri silamazis ideals _ imas, rac srulyofilia da, amdenad,<br />
uCveulo, gansacvifrebeli.<br />
meore mxriv, leqsis pirvelsave striqonebSi gansazRvrulia<br />
simaRlis cneba. esaa simaRle laJvardTa, varskvlavTa<br />
simaRle, simaRle zambaxis!<br />
aSkaraa, rom aq mocemulia simaRlis samgvari atribucia:<br />
mravlobiTi ricxvis forma simbolistTa mxatvruli enis-<br />
Tvis damaxasiaTebel polisemantikurobas aniWebs sityvas<br />
laJvardTa _ is warmogvidgeba ara rogorc feris saxeli,<br />
aramed _ rogorc zerealuri samyaros aRmniSvneli sityva<br />
(Sdr. bibl. `caTa~). misi zegavleniT simaRlec sagangebo semantikiT<br />
aRiWurveba da amaRlebulis mniSvnelobiT gvevlineba;<br />
varskvlavTa simaRle fizikuri simaRlis, varskvlavTa<br />
siSoris aRsaniSnavadaa moxmobili da, bolos, simaRle zambaxis,<br />
poeziaSi gavrcelebuli ubiwoebis, sevdis, miuwvdomlobis<br />
metaforiT, ra Tqma unda, mSvenierebas da amaRlebulobas<br />
aRniSnavs. amgvarad, msazRvrel-sazRvrulis Cveulebrivi<br />
wyoba simaRlis Cveul mniSvnelobas Seesabameba, inversiuli<br />
wyobisas ki es sityva gadataniTi mniSvnelobiT gamoiyeneba.<br />
varskvlavTa simaRle (II striqoni), xiazmis ritorikuli<br />
xerxiT gamoxatuli, xazs usvams simaRlis, rogorc amaRlebulis<br />
(pirveli da mesame striqonebi) semantikas.<br />
maSasadame, nawarmoebSi amaRlebuli da gansacvifrebeli<br />
moicavs qandakebas, laJvardT, agreTve _ zambaxis, qalis gedisebri<br />
maRali yelisa da dafniT Semosili Tmebis, sinaTliT<br />
moelvare Sublis mSvenierebas. es aris elinuri suli,<br />
daxvewilad gamoxatuli qvis natifi samosliT. mTlianad<br />
xorcieldeba `kalokagaTias~ antikuri principi _ lamazi<br />
sxeulisa da lamazi sulis harmonia.<br />
imave periodSi (1915 w.), roca Seiqmna antikuri xelovnebiT<br />
aRtacebis gamoxatveli zemoT ganxiluli ori leqsi,<br />
galaktioni qmnis kidev erT nawarmoebs (saRamov, vici, baRSi<br />
Sexval eklesiidan da gaocebis mwuxarebas masTan miitan),<br />
sadac gansacvifrebeli da amaRlebuli sruliad sxvagvaradaa<br />
warmodgenili. es arc aris gasakviri. galaktioni Ziebis<br />
procesSia. Semoqmedis winaSea kacobriobis sulieri gamocdilebis<br />
yvela safexuri. mas arCevanis saSualeba aqvs. Teoria,<br />
anu Wvreta, aq metafizikur sawyisebTan aris dakavSirebuli.<br />
gaocebis mwuxareba religiuri gancdaa da ara<br />
esTetikuri (saRamo, mwuxri baRSi Sedis eklesiidan da ara<br />
baRidan eklesiaSi). amitomac aris es gancda mwuxareba da ara<br />
sixaruli. magram es mwuxareba RvTaebrivi sixarulis dasa-<br />
31
wyisia, romelic ar aris leqsSi cxadad gamoTqmuli, magram<br />
igulisxmeba `surnelebiT avsebuli locvanis~, `mxevalTa galobis~,<br />
`RamiT nagrZnobi samebis~, `vardebis cvaris~ saxeebSi,<br />
Tundac maT safuZvels konkretuli literaturuli informacia<br />
warmoadgendes. 6<br />
galaktioniseuli gaocebis mwuxareba mxolod Teologiuri<br />
interpretaciiT Tu aixsneba, radgan antikur TeoriaSi<br />
gaocebas sixaruli moaqvs uSualod da ara mwuxarebis gziT. 7<br />
igi TeologiaSi ganimarteba, rogorc RvTaebrivi sibrZniT<br />
gaoceba. samecniero literaturaSi gamoTqmulia azri, rom<br />
gaocebis mwuxareba tkivilia am sibrZnis wvdomisa, tkivilia<br />
sacnauri saxedvelis farTod gaxelisa, radgan TvalTa dawuxva<br />
(daxuWva) dafarulis xedvis sawindaria. amasTanave miiCneven,<br />
rom RvTaebrivi sibrZne poetisaTvis udris did<br />
xelovnebas (kvirikaSvili 1983: 128, 131). SeiZleba ganvsaz-<br />
RvroT, rom es aris amaRlebuli mwuxareba, RvTaebrivi sixarulis<br />
momtani mwuxareba, romelsac, patristikis mixedviT,<br />
naTlisRebis Zala aqvs. imave patristikaSi gansxvavebulia<br />
saRvTo mwuxareba da codvis mwuxareba. leqsSi gamoTqmuli<br />
lirikuli gmiris mwuxarebac araamqveyniuria, ufro sworad,<br />
warmaval amqveyniur mwuxarebaze maRlamdgomia, radgan<br />
RmerTis gulisaTvis danaRvlianeba warmoSobs monaniebas<br />
gadasarCenad, xolo amqveyniuri naRveli sikvdilis mSobelia,<br />
pavle mociqulis mixedviT (`rameTu RmrTisamieri igi<br />
mwuxarebaÁ sinanulsa cxorebisasa Seunanebelsa Seiqms; xolo<br />
soflisa amis mwuxarebaÁ sikudilsa Seiqms~ _ II kor. 7,<br />
10). amis magaliTad patristikidan damowmebulia iovane oqropiris<br />
homiliebi: `saRmrToÁ mwuxarebaÁ gansdevnis codvisa<br />
mwuxarebasa~; `sinanulisa cremlTa Zali naTlisRebisaÁ<br />
aqus~ (iovane oqropiri, SiSisaTÂs RmrTisa da sinanulisa).<br />
mwuxarebis Teologiuri gageba SeiZleba davaxasiaToT,<br />
rogorc codvis mwuxarebisagan gaTavisufleba ufro maRal<br />
safexurze asvlisas, rogorc WeSmaritebis, umaRlesi sibrZnis<br />
ZiebiT, miRmuris, maradiulis, dafarulis WvretiT<br />
gamowveuli Rrma Sinagani mwuxareba; sakuTari Tavisa da<br />
RvTis SeucnoblobiT miRebuli saRvTo mwuxareba, romelic<br />
sakuTari nebis RvTis nebisadmi damorCilebiT da gonebis<br />
mokrebiT miiRweva. maSasadame, brZeni, maRlad mxedveli amsofliuri<br />
mwuxarebisagan Tavisufldeba saRvTo mwuxarebisaTvis.<br />
es aris sulis mwuxareba, romelic srulyofilebisas<br />
ufro da ufro ivseba ukmarisobis grZnobiT, iseve rogorc<br />
metis codna-SemecnebiT kidev ufro aSkaravdeba Cveni uco-<br />
32
dinroba. 8 amisi magaliTi isev patristikidanaa moyvanili:<br />
`odes moikueTos kacman nebaÁ TÂsi da ara hxedvides kacTa<br />
codvasa, maSin Seikribnes gulissityuani TÂsni, da odes<br />
Sehkribne gulissityuani, Svan maT mwuxarebaÁ saRmrToÁ, da<br />
mwuxarebaman Svnes cremlni da glovaÁ~ (mamaTa swavlani 1955:<br />
5, 316).<br />
galaktionis `gaocebis mwuxarebas~, rogorc vTqviT, akav-<br />
Sireben xelovnebiT mogvril aristoteleseul gansacvifreblis<br />
cnebasTan. 9 vfiqrobT, rom SesaZlebelia eklesiidan<br />
baRSi Sesuli gaocebis mwuxarebis dakavSireba gansacvifreblis<br />
cnebis zemoT warmodgenil Teologiur gagebasTan<br />
(romelic saRvTismetyvelo Txzulebis zeciuri, trancendenturi<br />
warmoSobiT aris ganpirobebuli da miqael fselosis<br />
traqtatSi aris ganmartebuli). galaktionis leqsis<br />
SemTxvevaSi Wirgamovlili sulis Sinagani saxedvelis far-<br />
Tod gaxela da miRmurisa da uCveulos xilva aris gaocebis<br />
mwuxarebis mauwyebeli.<br />
dabolos, SeiZleba vifiqroT, rom galaktionma gansacvifreblis<br />
sakuTari wyaro da gza ipova. es ar aris arc xelovnebiT<br />
mogvrili bedniereba da arc, zogadad, religiuri<br />
mwuxareba, romelic RvTaebrivi sixarulis dasawyisia. amaRlebuli<br />
da gansacvifrebeli aq (leqsSi `Warxali~, 1916 w.) kolorituli<br />
bunebis peizaJis bavSviseul gancdaSia warmoCenili.<br />
SeiZleba iTqvas, rom am nawarmoebis Tema aris ena _ bav-<br />
Svobis, siymawvilis ena, romelic iseve specifikuria, rogorc<br />
samyaros Zalze konkretuli da danawevrebuli suraTi<br />
(vgulisxmobT imas, rom leqsSi asaxulia sinamdvilis TiTqos<br />
urTierTdaukavSirebeli fragmentebi, romelTac aerTianebs<br />
mxolod maTi `bavSvuri~ xedva, teqstobriv doneze ki<br />
_ dialeqtizmebi da evfoniuri kavSirebi). is zustad Seesabameba<br />
garesinamdvilis aRqmas bavSvis mier, romelsac ar<br />
ZaluZs grZnobadi STabeWdilebebis ganzogadeba (ca wamoiwyebs<br />
msxvil wvimis srolas da ablabudas krebs boborika ...<br />
uceb mohyveba Warxali xarxars da qali kivis im `doi-dois~).<br />
es ena dialeqtizmebiTaa gajerebuli, Sesabamisad, leqsis<br />
Sinaarsi `gabundovanebulia~. 10<br />
boborikas, anu obobas qseli SeiZleba miwieri codvis<br />
simbolod gaviazroT sasuliero teqstebis analogiiT (es<br />
mniSvneloba aqvs `dedazardals~ Zvel qarTulSi, galaktioni<br />
ki, rogorc aRvniSneT, kargad icnobda sasuliero mwerlobas).<br />
ymawvilis boborikas ablabudasagan daubindavi, e.i.<br />
ucodveli TvalebiT aRqmuli samyaro ki aramiwiers hgavs (es<br />
33
Tema _ yrmobis samyaros amaRlebuloba, xSirad gamoxatuli<br />
mistikuri bundovanebis amsaxveli saxeebiT, kidev ufro<br />
xazgasmulia imave periodSi Seqmnil momdevno leqsSi, iseve<br />
rogorc sxva leqsebSi: Semosilno gamWvirvale blondebiT,<br />
yrmobis qarno, neta, rad magondebiT?). amitom ymawvili didi<br />
simartividan, sisadavidan Wvrets amaRlebulobas da ucodvelobas.<br />
zemoTqmuli Sinaarsi gamokveTili unda iyos mxatvruli<br />
xerxebiTac _ anaforebiT (ezoSi yefda bambura mura,<br />
// ezoSi mwvane hyvaoda bao), riTac iwyeba miwieridan (ezos<br />
mwvane molidan) 11 zeciurisaken amaRleba. zeciuri amaRlebuloba<br />
ki Semdgom striqonebSi buruli cis bundovanebiT unda<br />
iyos gamoxatuli. buruli gurul-imerul dialeqtSi islis<br />
saxuravs an isliT daxurul nagebobas niSnavs da aSkarad<br />
arsebiTi saxelia (Rlonti 1974). sagulisxmoa, rom sintagma-<br />
Si buruli ca poeti am leqsemas zedsarTavis mniSvnelobiT<br />
iyenebs. amiT igi axal Sinaarss debs masSi da qmnis kidev erT<br />
enigmur poetur xats, romelic SinaarsiT uaxlovdeba leqsemas<br />
daburuli/burusi (iseve rogorc bgerwerulad nislis<br />
analogiuria isli, anu burulis Tavdapirveli mniSvneloba).<br />
es saxeebi araerTgzisaa gamoyenebuli galaktionis mier amave<br />
periodis sxva leqsebSi. 12 amave dros, es bgerweruli analogia<br />
unda exmaurebodes poetis ltolvas polisemantikuri<br />
gamoTqmebisken, rac zemoTac aRvniSneT. Seucnobel mistikur<br />
samyaroze gadasvla xdeba Suamavali striqonis saSualebiT,<br />
sadac vazebSi mocurave suris mxatvruli saxea warmodgenili.<br />
yovelive es gaZlierebulia aliteraciebiTac,<br />
riTac xazgasmulia mocurave surisa da buruli cis moZraobis<br />
paralelizmi: vazis bardebSi scuravda sura, // Sen<br />
bancalebdi burulo cao (bancali burulisa, rogorc islis<br />
saxuraviani saxlisa, aseve moaswavebs simyurdovisa da simyaris<br />
gamoxatulebis gadasvlas moulodneli movlenebisaken).<br />
aliteraciebiT warmarTulia Semdgomi striqonebic (wamoiwyebs<br />
msxvil wvimis srolas // ablabudas krebs boborika),<br />
rac strofebis dasawyisSi gadadis aliteraciebiT gamdidrebul<br />
kvazianaforebSi (ca ... II strofi // uceb ... III strofi<br />
// uceb ... IV strofi). 13 am ukanaskneli xerxiT dafiqsirebulia<br />
gawyvetili kavSiri yrmobisdroindel aRqmasa (ca) da<br />
zrdasrul samyaros Soris (uceb), gamoxatulia tradiciuli<br />
binaruli opoziciebi: harmonia da disharmonia, zeciuri da<br />
miwieri (aRsaniSnavia, rom saxels ca upirispirdeba zmnizediT<br />
uceb gamoxatuli epoqaluri movlenebis moulodneloba).<br />
34
mkiTxvels bunebrivad ebadeba kiTxva: ratom uwoda galaktionma<br />
Tavis am nawarmoebs `Warxali~? savaraudod, amis<br />
mizezi SeiZleba iyos is, rom striqonSi, sadac naxsenebia<br />
sityva Warxali, gvxvdeba erT-erTi (amasTan, erTaderTi _<br />
leqsis mTel teqstSi) ganumartavi enigmuri saxe (uceb daiwyebs<br />
Warxali xarxars) im galaktioniseul saxeTagan, romelTa<br />
racionaluri axsna, simbolisturi poetikis Tanaxmad,<br />
SeuZlebelia. Tumca leqsis struqtura, SesaZloa, iZleodes<br />
ganmartebis gasaRebs: III da IV strofebis leqsema uceb erTmaneTTan<br />
azrobrivad akavSirebs Warxalis xarxars, qalis<br />
kivilsa da qaris kveTebiT 14 bavSvobasTan asocirebuli birkvilis,<br />
bardebis, islisa da Celtebis aSfoTebas, anu gamokveTs<br />
drois ukuRmarTobas, disharmonias da tragedias, SesaZloa,<br />
sisxlian epoqasac 15 (uceb mohyveba Warxali xarxars<br />
da qali hkivis ... // uceb aSfoTda isli, Celtebi), romelic<br />
Tavis mxriv, asamarebs da aboloebs siymawvilis amaRlebulobas<br />
(bavSvobis daiss cxadyofs samxarisa da saRamo drois<br />
xazgasma leqsis poetur enaSi). es gamoxatulia agreTve<br />
xiazmiTa da aliteraciebiT gamdidrebuli distanciuri simetriuli<br />
paralelizmiT (qarma moreka ... // ekveTa qari ...). am<br />
Sinaarss unda cxadyofdes agreTve imave periodis momdevno<br />
leqsSi warmodgenili saxeebi, romlebic aseve ukuRmarTi<br />
drois sisastikes da sulier problemebs gamoxatavs: tydeba<br />
guli, erTxel gaibzara ra, // sastikia suli uamindoTa da<br />
striqoni: arara beds CemTvis ar aqvs arara.<br />
amgvarad, leqsSi `Warxali~ erTmaneTs upirispirdeba orgvari<br />
`bundovaneba~, orgvari gansacvifrebeli _ is, romelic<br />
bavSvobisdroindeli STabeWdilebebis gadmosacemadaa<br />
moxmobili da is, romelic simbolizmis poetikis kanonebi-<br />
Taa nakarnaxevi. aseve, erTmaneTs upirispirdeba ori samyaro<br />
_ bavSvoba (warsuli) da zrdasruloba (awmyo).<br />
ibadeba kidev erTi kiTxva: ra unda iyos leqsSi antikuri<br />
esTetikis gamomxatveli? vfiqrobT, rom aseTia aRqmis ymawviluri<br />
sicxade da sicocxlis sixalisis elinurad gulubryvilo<br />
gancda (ivanovi 1923: 188). bavSvobis wlebis gancda<br />
moicavs yrmobis, sulieri siCvilis sixaruls (rogorc kacobriobis<br />
elinuri periodis bavSvobas, oden esTetikur<br />
xedvas platoniseuli ganmartebiT), 16 rac gardaiqneba mowifulobis<br />
periodis sevdaSi pirvelqmnili harmoniis<br />
dakargvis gamo (anu kacobriobis da kacTa sulieri<br />
sisrulis miRweva da saRvTo WeSmaritebis wvdoma sulieri<br />
gzaa, romelic miiRweva cxovrebiseul tanjvaTa gadalaxvis<br />
35
gziT; Sdr. ebr. 5, 12-14; I kor. 3, 1-2). am TvalsazrisiT, leqsSi<br />
`Warxali~ orive es gza _ sekularuli da sulieri Taviseburad<br />
gaerTianebulia. leqsis dasasruls cxovrebiseuli<br />
gamocdilebiT da tanjviT miRebuli codnis gacxadeba, rom<br />
siymawvile awi arasdros imgvarad aRar ametyveldeba, cxadyofs<br />
zemoTqmuls: yrmis siwrfeliT danaxul harmonias da<br />
mowifuli adamianis cxovrebiseul sevdas, romelsac ubiwo<br />
TvaliT aRar SeuZlia pirvelqmnili harmoniis da mSvenierebis<br />
danaxva. poetis bavSvobis wlebi kacobriobis sulieri<br />
cxovrebis bavSvobis gamoxatulebaa, elinuri aRtacebaa<br />
yovelive mSvenieris mimarT (ezoSi mwvane hyvaoda bao, vazis<br />
bardebSi curavda sura, Sen bancalebdi, burulo cao). poetis<br />
mowifuloba ki tanjvis gzaa (ekveTa qari bardebsa da<br />
rtos, uceb aSfoTda isli, Celtebi); da am gansacdeliT<br />
miRweuli da sulieri sisruliT gamowveuli gacnobierebaa<br />
codviT dacemuli bunebisa, romelic igulisxmeba sinanuliT<br />
naTqvamSi: o, siymawvile! awi arasdros imgvarad aRar<br />
ametyveldebi.<br />
maSasadame, SeiZleba iTqvas, rom am bolo gansaxilvel<br />
leqsSi antikuri da qristianuli esTetikis erTgvari sinTezia<br />
warmodgenili.<br />
galaktionis kidev araerTi leqsi SeiZleba iqnes ganxiluli<br />
gansacvifreblisa da amaRlebulis TvalsazrisiT (mag.,<br />
`amaRldi, sulo, TeTr akldamebze // mSvenierebis leqsiT<br />
mqebeli~ da misT.). zemoT warmodgenili leqsebi mSvenierebasTan<br />
wilnayari poeturi samyaros mxolod erTi nawilia da<br />
misi sxvadasxva kuTxiT warmoCenis saSualebaa.<br />
amgvarad, amaRlebulisa da gansacvifreblis cnebebi<br />
galaktionTan warmodgenilia longineseuli samive aspeqtiT<br />
da horizontaluri principiT: mxatvruli Semoqmedebis,<br />
Semoqmedis sulisa da bunebis peizaJis TvalsazrisiT; meore<br />
mxriv, es cnebebi masTan warmodgenilia vertikaluri principiTac:<br />
tradiciuli antikuri da qristianuli gagebiT da<br />
maTi sinTeziT. SeiZleba davaskvnaT, rom es kategoriebi namdvilad<br />
udevs safuZvlad gansaxilvel teqstebs da warmoadgenen<br />
galaktionis esTetikis organul nawils, rogorc<br />
istoriulad gancdilni.<br />
sabolood SeiZleba vTqvaT, rom galaktionis SemoqmedebaSi<br />
gvxvdeba ara marto antikuri xelovnebiT da qristianuli<br />
kulturiT STagonebuli saxeebi, antikuri poetikis kvali,<br />
17 aramed SeimCneva antikuri da qristianuli esTetikis<br />
erTgvari gamoZaxili. calke kvlevis sakiTxia, erTi mxriv,<br />
36
Seswavlili cnebebis antikuri da qristianuli gaazrebis<br />
gavlena simbolizmis msoflmxedvelobriv-esTetikur sistemaze,<br />
zogadad axal poetikasa da stilistikaze, xolo meore<br />
mxriv, galaktionis ganxilul leqsTa interteqstualuri<br />
kavSirebi (Tuki aseTi arsebobs) simbolist poetTa teqsteb-<br />
Tan. sagulisxmoa, rom simbolizmis Tematika, esTetikuri<br />
sistema da sivrce, frazeologia, tropuli metyveleba ganmartebulia<br />
rogorc sxvadasxva gardasuli msoflmxedvelobisa<br />
da mxatvruli saSualebis recefcia (A. Beljy, Simvolizm).<br />
amitom galaktionis aRniSnuli leqsebis analizi am amocanis<br />
Sesrulebis erT-erT mosamzadebel safexurad migvaCnia.<br />
SeniSvnebi:<br />
1. evropul poeziasTan galaktionis poeziis konceptualuri siaxlovis<br />
Sesaxeb ix. (T. doiaSvili 2003: 41-61). qristianuli azrovnebisa da<br />
saxeobriobis, simbolisturi da qristianuli kodebis, rogorc galaktionis<br />
Semoqmedebis bunebrivi konteqstis Sesaxeb (rac axsnilia erovnuli<br />
da modernistuli kulturuli tradiciebiT) ix. (wifuria 2004: 218).<br />
2. cnebis `bunebaze aRmatebuli~ RvTis gangebasTan dakavSirebis Sesaxeb<br />
qristianul literaturaSi da suliwmidis STamagonebeli Zalidan<br />
warmomavlobis Sesaxeb ix. (kavarnosi 1989: 28-29, 52).<br />
3. dawvrilebiT ix. (bezaraSvili 1996)<br />
4. sagulisxmoa, rom terminologiurad n. baraTaSvilic ganasxvavebs<br />
miwier da zeciur mSvenierebas, anu esTetikurs da religiurs erTmane-<br />
Tisagan, rasac gamoxatavs xiazmis ritorikuli xerxiT (xorcielis<br />
gamomxatveli termini silamaze ritmuli periodis Semadgenili kolonis<br />
dasawyisSia gamokveTili, xolo ukvdavebisa da sulierebis gamomxatveli<br />
termini mSvenieri momdevno ritmuli erTeulis dasasrulisken<br />
aris warmodgenili): silamazea niWi mxolod xorcielebis, // TviT<br />
ukvdaveba mSveniersa sulSi mdgomarebs.<br />
5. vgulisxmobT imas, romf. nicSes mier apolonursa da dionisurs<br />
Soris gamovlenili winaaRmdegobis sapirispirod mecnierebaSi es cnebebi<br />
ganxilulia, rogorc berZnul esTetikaSi arsebuli organuli<br />
urTierTkavSiri, antinomiuri harmonia, erTiani RvTaebrivi Zalis ori<br />
mxare da vnebaTa kaTarzisis mizezi delfuri da orfikuli misteriebis<br />
mixedviT, sadac sinaTlis da mzis kulti apolonurs ukavSirdeba,<br />
Troba _ dionisurs, xolo Zis hipostasobas dionises yrmoba gamoxatavs<br />
(ivanovi, 1923: 19, 40, 180, 188, 211; veresaevi 1924: 17, 27, 31, 36, 56-60,<br />
71). sakiTxisadmi amgvari damokidebuleba, romelic rusi simbolistis<br />
viaCeslav ivanovis damsaxurebaa, zogadad simbolistebis esTetikaSic<br />
aisaxa (kirilova 2005: 115-123). dionisurTan galaktionis sulieri na-<br />
Tesaobis Sesaxeb, dionises, rogorc galaktionis sakuTari `mes~ oreulis<br />
Sesaxeb ix. agreTve (gardafxaZe 2002: 179-185). galaktionTan Trobis<br />
mniSvnelobis Sesaxeb ix. agreTve (SaTiriSvili 2004: 179).<br />
6. gamoTqmulia mosazreba, rom galaktionis leqsi exmaureba m. lermontovis<br />
poema `demonis~ da a. rubinSteinis opera `demonis~ motivebs:<br />
37
monasterSi mlocvel TamarTan mimavali demonis SeeWvebas Tavisi gadawyvetilebis<br />
sisworeSi, mxevalTa galoba-locvas RmerTisaTvis Tamaris<br />
mfarvelobisaTvis, Tamaris sikvdils Secodebis gamosasyidad da<br />
sxv. (burWulaZe 1980 : 94-100).<br />
7. biografebi galaktionis ganaTlebis maRal dones ukavSireben mis<br />
sasuliero warmomavlobas (rogorc mamis, ise dedis mxridan), sasuliero<br />
seminariaSi miRebul Rrma ganswavlulobas, saRvTo werilis,<br />
RvTismetyvelebis, filosofiis, logikis, fsiqologiis gulmodgine<br />
Studirebas da a.S.<br />
8. sagulisxmoa, rom axal qarTul poeziaSi arsebobda tradicia am<br />
orgvari mwuxarebis cnobisa da gamijvnisa. n. baraTaSvilisaTvis ucxo<br />
ar aris codna amgvari mdgomareobisa, roca igi ambobs: `magram, sulo,<br />
igi cremli ar stiroda am sofelsa, // saxe Seni mowyenili ar hgavda<br />
xorcielsa~. aqac amqveyniuri cremlis nacvlad araxorcielze, aramiwierzea<br />
miniSneba, magram es ufro esTetikuri gancdaa, vidre piradi<br />
sulieri religiuri gamocdileba; ufro sworad, sulieri gancda da<br />
sasuliero literaturidan miRebuli codna esTetizebulia.<br />
9. ix. (kvirikaSvili 1983: 131). aRsaniSnavia, rom mkvlevari Rrmad aanalizebs<br />
sakiTxs galaktioniseuli mwuxarebis semantikis patristikuli<br />
warmomavlobis Sesaxeb. man miakvlia mwuxarebis Teologiuri gagebis<br />
saintereso ganmartebebs paterikebSi, rasac galaktioniseuli gageba<br />
uaxlovdeba. mas Semdeg, rac Seswavlil iqna gansacvifreblis cnebis<br />
arsi qristianuli <strong>literaturis</strong> mixedviTac, cxadi gaxda, rom galaktioni<br />
sakmaod kargad icnobda agreTve Sua saukuneebis <strong>literaturis</strong><br />
esTetikas da mis azrobriv da enobriv-mxatvrul aspeqtebs, Tumca oden<br />
leqsikur doneze gansacvifreblis cneba, iseve rogorc ritorikis da<br />
poetikis sxva cnebebi, klasikuri warmomavlobisaa.<br />
10.gamoTqmulia azri, rom am leqsis mowesrigebuli bgeriTi forma,<br />
dialeqtizmebSi gamoxatuli ganmeorebadi bgerebis evfonia mis Sinaarsobriv<br />
struqturas asaxavs. erTi mxriv, ucnobi dialeqtizmebis es<br />
bgerwera TiTqos abundovanebs Sinaarss, magram meore mxriv, es aris<br />
bavSvobis xmebis gaxseneba, vizualuri STabeWdilebis bgeriTi reproducireba.<br />
es aris cda bavSvobis ganumeorebeli samyaros xmieri gadmocemisa,<br />
bgerebSi `ametyvelebuli~ siymawvile (T. doiaSvili 1981: 113-115).<br />
11. bao mols niSnavs raWulad, xolo Cvils, ZuZuTa bavSvs qiziyurad.<br />
am sityvis dialeqturi polisemantikuroba kidev erTxel usvams xazs<br />
bavSvis mier aRqmul samyaros, rogorc leqsis Temas, da warmoaCens<br />
poetis Segnebul arCevans (yvaoda mwvane moli da yvaoda siymawvile<br />
erTdroulad). leqsemas bao exmianeba dialeqtizmebiT gamoxatuli sxva<br />
aliteraciuli sityvebi: bardebi, bobri, birkvili. vazis bardebis, bobris<br />
(qera ymawvilis) da birkvilis (saxlis rikulis, gurul-imerulad)<br />
bavSvur idilias da simyudroves upirispirdeba uecrad amovardnili<br />
qaris kveTeba da mis mier mogvrili (morekili) dabneuloba.<br />
12. burusis saxis metafizikur da igavur mniSvnelobaze galaktionis<br />
poeziaSi da mis kavSirze adreqristianul apofatikasTan, sufiur mistikasTan<br />
da pol verlenis rs poetique-Si dasmul problemebTan ix.<br />
(kiknaZe 2002: 79-85). dafarulisa da zeciuri safarvelis, mistikurisa<br />
da gamouTqmelis Wvretis Sesaxeb qristianul egzegetikaSi da aristoteles<br />
aleqsandriel komentatorebTan ix. (bezaraSvili 2004: 260-275).<br />
38
13. paronomasiisa da aliteraciis Sesaxeb am leqsSi ix. agreTve<br />
SaTiriSvili, 2004: 179. es xerxebi, klasikuri ritorikidan moyolebuli,<br />
cnobili saazrovno modelebis gamokveTas emsaxureba da SemTxveviT<br />
arasodes yofila moxmobili (ix. bezaraSvili 2004). sagulisxmoa,<br />
rom samecniero literaturaSi aRniSnulia galaktionis mier gamoyenebuli<br />
bgerweris xerxebis ara TavisTavadi mniSvneloba, aramed maTi<br />
saSualebiT Sinaarsis, azris adekvaturobis miRweva (ix. doiaSvili<br />
1981: 23-34; werediani 2002: 107-116).<br />
14. qaris saxe calke problemaa poeziaSi. igi xSirad nislTan, Camaval<br />
mzesTan da mwuxrTan erTad aris warmodgenili galaktionis leqsebSi.<br />
qarTan dakavSirebuli motivebis Sesaxeb `artistul yvavilebSi~, romlebic<br />
sisxlisferi Wrilobis, sikvdilis, dakargvis, oblobis, Zveli<br />
samyaros ngrevisa da ganadgurebis gamoxatulebaa, ix. (SaTiriSvili<br />
2002: 151-161).<br />
15. madlobas vuxdiT rusudan canavas, miToritualuri modelebisa da<br />
simboloebis mkvlevars, romelmac migviTiTa Warxalis xarxaris analogiaze<br />
cxovelis daRebul xaxasTan. am analogiidan asociaciiT erTi<br />
safexuriRa rCeba apokalifsuri wiTeli mÃecis saxemde (gamocx. 17, 3),<br />
`romeli aRmovals ufskruliT~ (gamocx. 11, 7). egzegetikuri ganmartebis<br />
mixedviT, `mÃeci da mewamuli feri misi mZÂnvarebisa da kacismklvelobisa<br />
saxÀ ars~ (kesaria-kabadukieli 1961: 55). miuxedavad am varaudisa,<br />
Warxalis enigmuri saxe bolomde ganumartavi rCeba.<br />
16. Sdr. platonis mixedviT, oden esTetikuri xedva berZnuli sazogadoebis<br />
bavSvobas moaswavebs. Tavis `saxelmwifoSi~ platoni poezias,<br />
miTologias, xelovnebas balRur garTobad, TamaSobad miiCnevs, filosofias<br />
ki _ gonebrivad momwifebul kacTa saqmed, xolo filosofoss<br />
_ mSvenieris, WeSmaritebis Semmecneblad saxavs.<br />
17. mag., `qebaTa qeba nikorwmindas~ ganxilulia rogorc antikuri<br />
ekfrasisis poetikiT Seqmnili. ix. (doiaSvili 2004 : 48).<br />
damowmebani:<br />
aristotele 1960: Aritotle. The Poetics; Longinus, On the Sublime. With an<br />
English Translation and Introduction by W.H.Fyfe. London: 1960.<br />
bezaraSvili 1996: bezaraSvili q. miqael fselosis epistoletraqtati<br />
saRvTismetyvelo stilis Sesaxeb (gamokvleva, Targmani,<br />
komentarebi). bizantiuri mwerlobis qrestomaTia (X-XII ss.). III, Tb.: 1996.<br />
bezaraSvili 2004: bezaraSvili q. ritorikisa da Targmanis Teoria da<br />
praqtika grigol RvTismetyvelis TxzulebaTa <strong>qarTuli</strong> Targmanebis<br />
mixedviT. Tb.: 2004.<br />
bezaraSvili 2006: amaRlebulisa da gansacvifreblis cneba Zvel<br />
litraturul-Teoriul azrovnebaSi da rusTavelTan.<br />
rusTvelologia.IV. Tb.: 2006<br />
biCkovi 1981: Бычков В.В. Эстетика поздней Античности. М., 1981.<br />
biCkovi 1991: Бычков В.В. Малая история византийской эстетики. Киев. 1991.<br />
burWulaZe 1980: burWulaZe r. mxolod integralebi. Tb.: 1980.<br />
gardafxaZe 2002: gardafxaZe q. antikuroba da galaktioni.<br />
galaktionologia, I, 2002.<br />
39
doiaSvili 1981: doiaSvili T. leqsis evfonia. Tb.: 1981.<br />
doiaSvili 2003: doiaSvili T.`artistuli yvavilebis~ prologi.<br />
`galaktionologia~, II, 2003. 2002<br />
doiaSvili 2004: doiaSvili T. frTebi da diadema. galaktionologia,<br />
III, 2004.<br />
veresaevi 1924: Аполлон и Дионис (О Ницше). М., 1924 .<br />
ivanovi 1923: Иванов Вяч. Дионис и Прадионисийство. Баку. 1923.<br />
kavarnosi 1989: Cavarnos C. The Hellenic Christian Philosophical Tradition.<br />
Belmont, Massachusetts, 1989.<br />
kesaria-kapadukieli 1961: kesaria-kapadokieli andria. Targmanebai<br />
iovanes gamocxadebisai, i. imnaiSvilis gamoc. Zv. <strong>qarTuli</strong> enis<br />
kaTedris Sromebi, 7, 1961.<br />
kvaracxelia 2003: kvaracxelia g. idumaleba, sicrue-TamaSi Tu ufro<br />
Rrma WeSmariteba. galaktionologia, II, Tb.: 2003.<br />
kvirikaSvili 1983: kvirikaSvili l. `mwuxarebis~ semantikisaTvis.<br />
macne, els, № 3, 1983.<br />
kiknaZe 2002: kiknaZe z. galaktionis ccxli da burusi.<br />
galaktionologia. I, Tb.: 2002.<br />
kirilova 2005: Кириллова О.Дмитрий Мережковский: Русский символист<br />
между религиозным и эстетическим. Eastern Christian Studies, 6, Leuven, Paris, 2005.<br />
kuve 2005: Couvée P. Aspects of Sublime and Istinnost’ in Contemporary Russian<br />
Poetry: The Mystic Sublime in the Poetry of Leonid Aronzon and Olga Sedakova.<br />
Eastern Christian Studies, 6, 2005.<br />
lotmani 1996: Лотман Ю.М. История русской культуры. IV (XVIII- начало<br />
XIX века).М., 1996<br />
maieri 1911: Mayer A. Psellos’ Rede über den Rhetorischen Character des<br />
Gregorios von Nazianz. Bizantinische Zeitschrift, 20, 1911.<br />
mamaTa swavlani 1955: mamaTa swavlani (X-XI ss. xelnawerebis mixedviT).<br />
gamosca i. abulaZem. Tb.: 1955.<br />
tabaCnikova 2005: Tabachnikova O. Treatment of Aesthetics in Lev Shestov’s<br />
Search for God. Eastern Christian Studies, 6, 2005.<br />
tatarkeviCi 1972: W. Tatarkiewicz. The Great Theory of Beauty and its Decline.<br />
Journal of Aesthetics and Art Criticism. Winter, 1972.<br />
fsevdo-longine 1975: fsevdo-longine. amaRlebulisaTvis. Zv.<br />
berZnulidan Targmna, winasityvaoba da komentarebi daurTo b.<br />
bregvaZem. Tb.: 1975.<br />
Rlonti 1974: Rlonti a. qarTul kilo-TqmaTa sityvis kona. I, Tb.:<br />
1974.<br />
SaTiriSvili 2002: SaTiriSvili z. `artistuli yvavilebis~ erTi<br />
invariantuli motivi. galaktionologia. I. Tb.: 2002.<br />
SaTiriSvili 2004: SaTiriSvili z. galaktionis poetika da ritorika.<br />
Tb.: 2004.<br />
werediani 2002: werediani d. `musika upirveles yovlisa~.<br />
galaktionologia. I. Tb.: 2002.<br />
wifuria 2004: wifuria b. galaktionis teqsti swor/mcdar<br />
konteqstSi. `galaktionologia~. II. Tb.: 2004.<br />
40
manana gelaSvili<br />
uordsuorTi da kolriji:<br />
SemoqmedebiTi krizisis problema<br />
`poezia mZafar grZnobaTa spontanuri gadmodinebaa. igi<br />
saTaves simSvideSi gaxsenebuli emociidan iRebs~ (`lirikuli<br />
baladebi~ 1802) poziis amgvar ganmartebas vxvdebiT<br />
krebulis ,,lirikuli baladebi” winasityvaobaSi.<br />
es krebuli, romliTac inglisuri romantizmis istoria<br />
iwyeba, pirvelad 1798 wels anonimurad gamoica da or<br />
megobarsa da maSin yvelasTvis ucnob axalgazrda poets<br />
uiliam uordsuorTsa da semuel teilor kolrijs<br />
ekuTvnoda.<br />
Tavisi mZafri lirizmiT, leqikisa da saleqso formis<br />
siaxliT, uCveulo poeturi xatovanebiT `lirikuli baladebi~<br />
ara mxolod imisi cxadi dasturi iyo, rom inglisur<br />
literaturaSi racionalizmis orsaukunovani batonobis<br />
Semdeg sruliad gansxvavebuli xedvisa da xmis poetebi<br />
gamoCndnen, aramed imisac, rom arsebiTad icvleboda epoqis<br />
suli da esTetika..<br />
kolrijisa da uordsuorTis mier pirvelad gaxmianebuli<br />
poeturi principebi, iseve, rogorc maTi poeturi qmnilebebi<br />
diametralurad gansxvavdeboda klasicizmisa da<br />
ganmanaTleblobis epoqis poetikisagan, romelTa xelSi<br />
aristoteles mimezisis Teoriam erTgvari `dekoratiul<br />
xelovnebis~ saxe miiRo: mag. klasicizmis mamamTavari<br />
aleqsandr poupi Tvlida, rom poetma unda mibaZos `mowesrigebul<br />
bunebas~, jon draideni werda, rom `poeti Sealamazebs<br />
bunebas, Tumca ar cvlis mas~, semuel jonsoni ki<br />
miiCnevda, rom `poetma unda gaarCios, Tu bunebis romeli<br />
nawilia, Sesaferi mibaZvisaTvis~.<br />
am mosazrebebs romantikosebma poeturi warmosaxvis<br />
usazRvro SesaZleblobebi daupirispires. romantikosebisaTvis<br />
poeti sarkesaviT ki ar aireklavs samyaros aramed<br />
misi Sinagani xedva axal sicocles aniWebs mas. poeti axal<br />
samyaros qmnis da amiT igi RmerTs utoldeba, radgan poetis<br />
masaviT sityviT iRwvis. SemoqmedebiTi procesis amgvari<br />
maRali Sefaseba, romlis agentad romantikosebi<br />
warmosxvas miiCneven, yvela romantikoss aerTianebs, miuxedavad<br />
maT Soris arsebuli gansxvavebebisa.<br />
41
daaxloebiT erTi saukunis Semdeg uiliam butler ieitsi<br />
erT-erT Tavis leqsSi moxdenilad gamoxatavs im procesis<br />
arss, romelic romantizmis eseTetikam daiwyo da romelic,<br />
ieitsis azriT, kidev ufro gaRrmavda maT Semdeg:<br />
42<br />
suli iqceva sakuTari Tavis gamcemad,<br />
Tvis meobis gamomxatvelad:<br />
radgan sarke qceula lamprad.<br />
ieitsis `lamprad qceuli sarke~ sxartad da tevadad<br />
gamoxatavs romantikosebis mier wamowyebuli reformis<br />
arss, romelSic samyaros pasiuri arekvlis adgili poetis<br />
xedvam da mis Sinagan samyaroSi Seqmnilma `axalma samyarom~<br />
(kolrijis sityvebia) daikava.<br />
`warmosaxva adamianis sasrul gonebaSi RvTaebrivi Sesaqmis<br />
ganmeorebaa~ _ werda kolriji `Biographia Literaria- Si<br />
1818 wels. am wigns, romelic inglisuri romantizmis yvelaze<br />
mniSvnelovani Teoriuli naSromia, `lirikul baladebebidan~<br />
ori aTwleuli aSorebs. kolriji `Biographia<br />
literaria~-s ukve ormoc wels gadacilebuli qmnis, anu im periodSi,<br />
rodesac igi poezias gamoeTxova da <strong>literaturis</strong><br />
Teoriasa, filosofiasa da Teologias dauTmo darCenili<br />
sococxle. am naSromSi igi Teoriulad aformebs im mosazrebebs,<br />
romeliTac is da uordsuorTi iwyebdnen weras<br />
da romelic kolrijs Rirebulad miaCnia orive poetis<br />
SemoqmedebiTi krizisis Semdegac da krizisis miuxedavad.<br />
SemoqmedebiTma krizisma, romelic orive poets Seexo,<br />
kolrijs metad, uordsuorTs naklebad, 1802 wels iCina<br />
Tavi da ori Sedevraluri nawarmoebis Tema gaxda: kolrijis<br />
`sasowarkveTa~ da uordsuorTis `ukvdavebasTan miaxloeba~.<br />
orive nawarmoebi poeturi STagonebis dakargvasa<br />
da warmosaxvasTan da maSasadame poeziasTan gamoTxovebas<br />
Seexeba.<br />
yvelaferi ki ase daiwyo: 1802 wels kolriji uorduor-<br />
Tsa da mis das stumrobs inglisis CrdiloeTSi, romelsac<br />
tbebis regions uwodeben, Tavisi Tvalwarmtaci tbebis<br />
gamo. swored aq, erTmaneTTan saubriTa da bunebaSi erTad<br />
seirnobis STabeWdilebebiT Caisaxa orive nawarmoebi.<br />
uorduorTma megobars waukiTxa Tavisi oda, ufro sworad<br />
is 4 strofi, romelic sabolood misi odas `ukvdavebasTan<br />
miaxloeba~ daedo safuZvlad.
unebasTan ganmartoeba da refleqsia, Cveulebriv romantikosTa<br />
sayvareli Temaa da mas poetis sulisa da bunebis<br />
Serwyma unda mohyves, romlis drosac adamiani samyaros<br />
ganuyofel nawilad aRiqvams Tavs, xolo misi suli<br />
mTel samyaros itevs. amgvar SegrZnebas kolriji `erTian<br />
sicocxles~ uwodebs, romelic STagonebis wyaroa. uordsuorTis<br />
leqss asec hqvia; `ukvdavebasTan miaxloeba~, romlis<br />
wyaro bunebasTan ganmartoeba unda iyos, magram bunebis<br />
kari daxurula. cisartyela, nakaduli, mdelo, romelic<br />
bavSvobasa da siWabukeSi masSi mZafr grZnobebs aR-<br />
Zravda, mxolod TavisTvis arsebobs: `mxolod vxedav da<br />
veRar vgrZnob maT mSvenebas~ _ wuxs poeti.<br />
`sad gasxlta Cemi ocnebebi, xilvebi Zveli~, ai kiTxva,<br />
romelic gaisma am oTx strofSi da romelsac pasuxi uordsuorTma<br />
mxolod ramdenime wlis Semdeg gasca: anu 1802<br />
wels dawyebuli nawarmoebi mxolod 1807 wels gaibeWda da<br />
Tavdapirvel oTx strofs kidev kidev ori imdeni daemata.<br />
leqss uordsuorTma epigrafad Semdegi fraza warumZRvara:<br />
`bavSvi adamianis mamaa~, riTac xazi gausva mTeli nawarmoebis<br />
centralur mosazrebas, rom bavSvi, Tavisi gulubryvilobiTa<br />
da Seuryvneli bunebiT ufro axlos midis<br />
RvTaebrivTan da rom adamiani zrdasTan erTad iZarcveba<br />
samyaros intuitiuri aRqmisgan da kargavs bunebasTan da<br />
RvTaebrivTan kavSirs.<br />
magram sanam uordsuorTi odas daasuldebda koriji<br />
wers da aqveynebs Tavis odas, romelic misi pasuxia uorduorTis<br />
mier dasmul kiTxvaze; am or poets Soris dialogze<br />
migvaniSvebs cnobilis striqoni, romelic meordeba<br />
orive poetis nawanmoebSi:<br />
_ werda uordsuorTi<br />
iyo dro, rocanakaduli, mdelo, tyeebi<br />
meCveneboda Semosili ciur naTeliT<br />
iyo dro, roca Tumc biliki moCanda Zneli,<br />
es melodia JRerda CemSi.<br />
_ exmianeba megobars kolriji.<br />
diax, `iyo dro, roca~ STagoneba ufro advilad modioda.<br />
roca SemoqmedebiTi procesis dros poeti sakuTar<br />
Tavs samyaros ganuyrel nawilad aRiqvamda, igi bunebis ferebs,<br />
xmebsa da formebs emorCileboda. an saxvagvarad rom<br />
vTqvaT, orive poetis aRqmaSi, SemoqmedebiTi procesis<br />
43
dros poetis suli imdenad farTovdeba, rom TiTqos mTel<br />
samyaros moicavs. am dros Seqmnili nawarmoebi arsebuli<br />
samyaros axali wakiTxaa, romlis gareSe Cveni wamodgena<br />
realur samyaroze gacilebiT ufro Raribi iqneboda.<br />
kolrijs Rrmad swams, rom poeti demiurgiviT sityviT<br />
iRwvis samyaroSi da mis mier Seqmnili xati iseTivi aucileblobaa<br />
bunebisaTvis, rogorc bunebis arseboba am xatis<br />
Sesaqmnelad:<br />
44<br />
mxolod mas viRebT bunebisgan,<br />
rasac TviT vaZlevT,<br />
Cveni sicocxliT cocxlobs igi.<br />
(`sasowarkveTa~)<br />
am azrs kolrijis araerT leqsSi SevxvdebiT: `rac ufro<br />
daxvewilia Cveni SegrZneba mSvenierebisa, miT ufro mSvenieria<br />
sagani~ (`euli finikis xis yvaviloba~, 1805). Semoqmedebis<br />
dros sulieri Zala `sinaTlesaviT gadmoedineba poetisgan<br />
da mere es sinaTle bunebaSi areklili wyalobad<br />
ubrundeba ukan~ (`uiliam uordsuorTs~, 1807). kolrijis<br />
azriT adamianis goneba RvTis xatad aris Seqmnili amitom<br />
igi pasiuri Tvalyurismadevnebeli ver iqneba. adamians<br />
TviT rom ar hqondes sulSi RvTiuri naperwkali, verasdros<br />
dainaxavda da SeigrZnebda gare samyaroSi mSveniersa<br />
da RvTaebrivs: `verasdros ixilavda Tvali mzes, Tu TviT<br />
misi buneba ar iqneboda mziuri~ _ werda kolriji `literaturil<br />
biografiaSi~.<br />
`sasowarkveTaSi~ swored `xedvis unaris~ dakargvas mistiris<br />
kolriji. rac yvelaze mZafrad dadumebuli elosis<br />
qnaris mxatvrul saxeSi gamoisaxa. es instrumenti, romelic<br />
qaris meoxebiT gamoscems xmas kolrijis mTeli Semoqmedebis<br />
manZilze poetisa da qari ki _ STagonebis simbolod<br />
warmogvidgeba. am odaSi ki qari ar Cans, mxolod molodinia<br />
qariSxlis, romelic, raoden SemaZrwunebelic unda<br />
iyos mainc sasurvelia, radgan, iqneb am `SeSlilma qnarze<br />
gamkvrelma~, `am tragikul bgerebSi srulyofilma msaxiobma~,<br />
`siSlegemde misulma poetma~ (ase axasiaTebs igi<br />
qariSxals) SeZlos gamoafxizlos misi mTvlemare suli.<br />
radgan, rac ufro did qariSxals gadaitavs poetis suli,<br />
miT ufro diadi iqneba misi naRvawi.<br />
orive nawarmoebs ara marto dakargul poetur STagonebaze<br />
wuxili aerTianebs, aramed ltolva sulieri ganaxlebisaken,<br />
rac uordsuorTTan gazafxuliTa da cisartye-
liT, kolrijTan ki axali mTvaris gamoCeniT gamoixata.<br />
Tumc erTica da meorec mxolod cru imedeba aRZravs.<br />
eliotamde erTi saukuniT adre uordsuorTi ambobs, rom<br />
gazafxuls tkivili miaqvs, radgan bunebis ganaxleba iluzias<br />
qmnis, rom adamianis droc SeiZleba iyos cikluri, da<br />
rom iqneb SeiZlebodes ukan, bavSvobaSi dabruneba. (gavixsenoT<br />
eliotis cnobili striqoni _ `umowyalo Tvea aprili~,<br />
_ romliTac ixsneba misi `unayofo miwa~). kolrij-<br />
Tanac axali mTavris gamoCenas ganaxleba ar moaqvs, razec<br />
is faqtic miuTiTebas, rom nawarmoebSi axal mTvares kal-<br />
TaSi Zveli usvenia.<br />
ar SeiZleba ar SevniSnoT, rom miuxedavd Tematuri<br />
msgavsebisa, am or nawarmoebSi arsebiTi sxvaobac SeimCneva,<br />
rac upirveles yovlisa erTidaigive saxisadmi sxvadasxvagvar<br />
damokidebulebaSi iCens Tavs. mag. orive leqsSi vxvdebiT<br />
bavSvis poetur xats, romelic romanikosTa poeziis<br />
sayvreli xatia da romelsac uordsvorTi `brZens~, `brma-<br />
Ta Soris Tvalxilulsa~, da `winaswarmetyvels~ uwodebs.<br />
uordsuorTTan igi im daviwyebul samoTxes ukavSirdeba,<br />
romelic davkargeT da romelTanac bavSvi da bavSvoba<br />
yvelaze axlos iyo. kolrijTan ki aqcenti swored bavSvis<br />
dakargulobaze da im gzis moZebnis SeuZleblobaze keTdeba,<br />
romelic bavSvobaSi daabrunebda adamians.<br />
niSandoblivia, romordsuorTis leqsi dilas aRwers,<br />
kolrijisa ki _ Rames. uorduorTi SemoqmedebiTi krizisis<br />
amsaxvel nawarmoebs `ukvdavebasTan miaxloebas~ uwodebs<br />
da met yuradRebas imas uTmobs, rom odesRac maradisoba<br />
mis sulSi gamoZaxils poulobda da misi STagonebis<br />
wyaro iyo, kolriji ki Tavis leqss _ `sasowarkveTas~ uwodebs,<br />
radgan uordsorTisgan gansxvavebiT, STagonebis<br />
bednieri wamebis mogonebaze ki ar akeTebs aqcents, aramed<br />
im tkivilis asaxvas cdilobs, romelsac poeziasTan gamo-<br />
Txoveba aRZravs.<br />
ganxvavebulia, gamosavalic, romelsac isini pouloben:<br />
kolrijisaTvis samyaros mSveniereba da harmonia, romelic<br />
misTvis daxurula, sxvebisTvis arsebobs, maTTvis, visac<br />
naivuroba ar daukargavT. uordsuorTi, ki, romelic,<br />
rogorc ukve aRvniSneT, leqss ramdenime wlis Semdeg daubrunda<br />
da ganavrco, gacilebiT ufro pozitiuri ganwyobiT<br />
agrZelebs nawarmoebs: am SualedSi TiTqos is aRmoaCina,<br />
rom miuxedavad STagonebis kvdomisa, sicocxle da Se-<br />
45
moqmedebac grZeldeba, radgan Tundac imiTi arsebobaa SesaZlebeli,<br />
rac odesRac ganucdia:<br />
46<br />
Tumc veraferi daabrunebs ukan droebas,<br />
roca yvavilSi didebuli Canda samyaro,<br />
nuRar viwuxebT,<br />
Zalas mogvcems mogonebebi...<br />
(`ukvdavebasTan miaxloeba~)<br />
orive nawarmoebis finalSi, iseve, rogorc maTi xatovanebaSi<br />
vlindeba is arsebiTi gansxvaveba, romelic am ori<br />
poetis temperamentsa da sulier wyobaSi arsebobda: uordsuorTi,<br />
romelsac ufro pozitiuri, racionaluri da<br />
gawonasworebuli buneba hqonda SemoqmedebiTi krizisis<br />
Semegac, meTodurad gaagrZelebs leqsebis weras (Tumca misi<br />
saxeli literaturaSi ZiriTadad mainc im nawarmoebebs<br />
efuZneba, romelic 25-35 wlis asakSia Seqmnili). kolriji<br />
ki _ mxolod drodadro ubrundeba poezias, mxolod im<br />
SemTxvevaSi, Tu amis gardauvalobas grZnobs da samagierod<br />
Tavis sxva sayvarel saqmianobas eweva produqtiulad:<br />
wers Teoriul Sromebs romantizmis esTetikaze, maT<br />
Soris `Biographia literaria~-s, kiTxulobs leqciebs Seqspirze<br />
(isev romantizmis esTetikidan gamomdinare da im mizniT,<br />
rom romantizmis poetikis winamorbedad Seqspiri dasaxos),<br />
gamoscems gazeTs, romelic germanuli idealisturi<br />
filosofiis popularizacias isaxavs miznad, qmnis Teologiur<br />
naSromebs.<br />
sulier sferoSi, romantikosebma pirvelma mosinjes<br />
adamianis Sinagani samyaros sruliad ucnobi sferoebi,<br />
romlis gamoxatvamac, bunebrivia garkveuli siZneleebis<br />
winaSe daayena isini. adamianis cnobierebis sazRvrebis gafarToeba,<br />
uxilavis xilvisken ltolva, racionalizmis batonobis<br />
Semdeg samyaros intuitiuri wvdomis aRorZineba,<br />
axal grZnobaTa da gancdaTa gadmocemis mcdeloba axal<br />
gamomsaxvelobiT formebs moiTxovs; am sirTuleebs Tvi-<br />
Tonac kargad acnobierebdnen: kolrijisadmi miZRvnil<br />
leqsSi uordsuorTi werda, aqamde ucnobi sityvebi da ferebi<br />
damWirdebao. kolriji ki Seqspirze wakiTxul leqciebSi<br />
adarebda ra erTmaneTs Zvel mwerlobasa da axal<br />
Taobas SeniSnavda, rom Zvel mwerlebs `eleganturoba,<br />
proporciis dacva, Rirseba, didebuleba axasiaTebT. Tanamedroveebi<br />
ki _ usazRvrobas eZieben da amitom mis gamosaxatavad<br />
ganusazRvrels mimarTaven: bundovani imedi da
SiSi, vnebaTaRelva, usasrulobaSi xetiali - ai, ra axasiaTebs<br />
axal Taobas~.<br />
bunebrivia, rom gaukvalav gzaze gamarjveba da damarcxeba<br />
erTamaneTs enacvleba. amitom aris romantikosebisaTvis<br />
damaxasiaTebeli fragmentuloba, dausrulebel nawarmoebTa<br />
simravle. maT TiTqos ver moaxerxes bolomde<br />
ganexorcielebinaT Tavisi SesaZleblobebi tragikuli bedisa,<br />
naadrevi sikvdilis, piradi cxovrebis mouwyoblobis<br />
da kidev vin icis sxva ramdeni mizezis gamo.<br />
erTi saukunis Semdeg tomas elioti romantizmis mxatvruli<br />
meTodis kritikisas dawers, rom romantikosebs istorizmis<br />
SegrZneba akldaT, rac aucilebelia poetisTvis<br />
Tuki igi 30 wlis asakSi ar apirebs weris Sewyvetas. imasac<br />
ityvis, rom uSualo emocia xelovnebisTvis gamousdegaria<br />
da `impersonaluri~ emociis cnebas Semoitans. Tumc sadavoa,<br />
Tu ramdenad `impersonaluri~ SeiZleba iyos mxatvruli<br />
nawarmoebi, magram eliotis pozicia gasagebia: Tu poezia<br />
`simSvideSi gaxsenebuli emociaa~ da mxolod piradi<br />
gamocdilebiT sargeblobs, maSin emociaTa daClungebis<br />
Semdeg, rac bunebrivi da gardauvali procesia, poeturi<br />
krizisi gardauvalia.<br />
da mainc, `simSvideSi gaxsenebulma~ emociam Seqmna xanmokle,<br />
magram Sedevraluri periodi yvela romantikosis<br />
SemoqmedebaSi, xolo kolrijisa da uorduorTis poetis<br />
SemoqmedebiTi krizisis amsaxveli orive nawarmoebi Tavisi<br />
faqizi xatovanebiT, siRrmiT, pindaruli odis ostaturi<br />
gamoyenebiT, Tavad warmoadgens brwyinvale poetur qmnilebas.<br />
romantikosebis daumTavrebeli, fragmentuli nawarmoebebi<br />
ki epoqis mousvenar, axlis maZiebel, arastabilur,<br />
Camouyalibebel suls gamoxataven, romelSic Tanamedrove<br />
epoqis adamianma Tavis sulier ZiebaTa da SeWirvebaTa<br />
winamorbedi hpova.<br />
damowmebani:<br />
kolriji 1956: Coleridge S.T. Biographia Literaria. Ed with an introduction by<br />
George Watson. N.Y./L.., 1956<br />
kolriji 1996: Coleridge S.T. Selected Poetry. Ed. With an Introduction by<br />
Richard Holmes. Penguin Books, 1996.<br />
lirikuli baladebi: 1802: Preface to Lyrical Ballads. www.bartleby.com/<br />
39/36.html<br />
uordsuorTi 1994: William Wordsworth. The Collected Poems. Wordsworth<br />
Editions Ltd; 1994.<br />
47
qeTevan enuqiZe<br />
48<br />
giorgi leoniZis leqsis metri<br />
(1918 — 1925 wlebi)<br />
giorgi leoniZis leqsis metri, romelsac ganvixilavT 1918-<br />
25 wlebSi Seqmnili ocdacameti leqsis magaliTze, ar aris iseTi<br />
mravalferovani, rogoric Semdgom periodSi. Tvrameti leqsi<br />
dawerilia sqemiT 5/5, rva leqsi _ 14-marcvlediT, 5/4/5, ori _<br />
7-marcvlediT, 4/3, erTi _ 6-marcvlediT, 3/3 da oTxi leqsi 8marcvlediT;<br />
sami leqsi heterosilaburia (heterometruli).<br />
upiratesobas aniWebs 10-marcvleds, met-naklebad, 14-marcvleds<br />
(aqedan sami sonetia): `soneti rodenbaxs~, `soneti qar-<br />
Tvels husarebs~ da `soneti saqarTvelos~.<br />
`soneti rodenbaxs~ gansakuTrebiT sainteresoa metruli<br />
TvalsazrisiT, radgan meore katrenis meore taepi, `kuboSi eWdebs<br />
daitireben wvimis notebiT~, dawerilia metruli sqemiT,<br />
5/5/5. sxva arc erTi taepi ar amJRavnebs maxvilis gadaadgilebis<br />
tendencias. es taepi, Tavisi erTaderTobiT, erTgvari miniSnebaa<br />
poetis eqsperimentze, xolo is faqti, rom gamoyenebuli aqvs<br />
gamonaklisis saxiT, savaraudod, am eqsperimentze yuradRebis<br />
gamaxvilebis surviliT unda aixsnas. Tu ganvixilavT silabotonuri<br />
sistemis Sesabamisad, logaedebi mocemulia spondesa da<br />
daqtilis kombinaciiT, xolo 4-marcvledi _ meore peoniT. rogorc<br />
aRiniSna, gamonaklisi gvxvdeba meore katrenis meore<br />
taepSi _ sam xuTmarvledSi, romelTagan samive spondeTi da<br />
daqtiliTaa warmodgenili. aris kidev erTi gamonaklisi (daqtili+qore)<br />
meore tercetis pirvel taepSi, Tumca am tendenciaze<br />
mogvianebiT visaubrebT.<br />
1918 wels dawerili `soneti qarTvel husarebs~ giorgi<br />
leoniZis erT-erTi yvelaze saintereso leqsia, romelSic vlindeba<br />
`cisferyanwelTa~ ordenisaTvis metad mniSvnelovani<br />
maxasiaTebeli _ aRmosavluri da dasavluri elementebis (nawilobriv,<br />
ideologiis) Serwyma da, amasTan, giorgi leoniZis,<br />
rogorc sityvis didostatis, sruliad Camoyalibebuli saxe.<br />
sonetis forma, TavisTavad, evropulia da uaRresad popularulic<br />
am periodis qarTul literaturaSi, xolo leqsika _ aRmosavluri.<br />
sainteresoa, rom sariTmo sityvebi, taepebisa da terfebis<br />
daboloebebi swored aRmosavluri warmoSobis sityvebiT<br />
aris aris agebuli. sainteresoa saTauric _ `soneti (das.) qar-<br />
Tvel (aR.) husarebs (das.)~.
metruli TvalsazrisiT, pirveli taepi gansxvavdeba sxva<br />
taepebisagan:<br />
`Cxari. Cqafani.aqareba gulardaSari~.<br />
logaedis aseTi agebuleba (qore+daqtili)amZafrebs maxvilis<br />
funqcias.amas erTvis yru bgerebis (C x q f) rigic. wertili,<br />
romelic 2-marcvledsa da 3-marcvleds Soris Cndeba, aseve _<br />
specifikuri intonaciis gamowvevas emsaxureba. logaedebi sakmaod<br />
mravalferovania: erTi 5-marcvledi (gulardaSari); 1-marcvledi<br />
+ 4-macvledi (viT yaCaRebi, da satevrebi); 2-marcvledi<br />
+ 3-marcvledi (JRali Tvalebi, maTi vaziri, roca Tvalebi); 3marcvledi<br />
+ 2-marcvledi (avJandis JReriT, mTvlemar xalifas);<br />
ar gvxvdeba 4-marcvledis da 1-marcledis kombinacia, samagierod,<br />
fSvinvieri bgerebiT aris agebuli logaedi 1-marcvledi<br />
+ 2-marcvledi + 2-marcvledi (Tqvens Tavebs TefSiT).<br />
`26 maisi~ dawerilia metruli sqemiT 5/4/5, Tumca poeti aqac<br />
met yuradRebas uTmobs strofikas (6+4+6+2+4). sainteresoa bolo<br />
taepi:<br />
/ / / /<br />
`qarTlosis landi brwyinvalebiT gameTareSa — /<br />
armazisaken!<br />
/ /<br />
nuRar wavalT lega zamTarSi~.<br />
`gameTareSa~ da `zamTarSi~ disonansur riTmas qmnis, xolo<br />
momdevno taepis pirveli logaedi, `armazisaken~, poets mouTavsebia<br />
pirveli taepis bolos. amgvari grafikuli gamosaxulebiT<br />
poeti am sityvis gansakuTrebuli mniSvnelobis xazgasmas cdilobs,<br />
Tumca leqsis wakiTxvisas metruli sqema ar irRveva.<br />
sqema 5/5 gansakuTrebiT aqtualuria giorgi leoniZis poeziaSi.<br />
leqsSi `Tavadina~, imis miuxedavad, rom mocemulia logaedis<br />
TiTqmis yvela varianti (5-marcvledic da sami sityviT<br />
nawearmoebi terfic), sponde da daqtili ar icvleba. kargad<br />
Cans, rom poeti yuradRebas metwilad amaxvilebs riTmasa da<br />
aliteraciaze, xolo metri izometrul leqsebSi originalobas<br />
ar avlens. mag.:<br />
/ /<br />
`arRnis TovlebSi gzajvaredini~.<br />
(oforti)<br />
/ /<br />
`Seni sulia dauWedeli~.<br />
(atila)<br />
49
50<br />
/ /<br />
`brZolis wyurvili sxeuls daivlis~.<br />
(sulis areSi amayi qari) da a. S.<br />
gamonaklisi SeiZleba davinaxoT taepebSi, romlebic iwyeba<br />
SorisdebulebiT. magaliTad, usaTauri leqsSi `sisxlian<br />
quCebs mivande Tavi~:<br />
/ / /<br />
`o, Cemi quCac maSin ielvebs~,<br />
pirvel naxevartaepedSi 1-marcvledisa da ori 2-marcvledis<br />
kombinacia gvaZlevs dqtilsa da qores. SesaZloa,<br />
spondes qoreTi Canacvleba davinaxoT taepebSi, romlebSic<br />
avtori intonacias amZafrebs tires meSveobiT. leqsSi `mxare<br />
vazebSi gamoxveuli~ aseTi taepi eqvsia:<br />
/ / /<br />
ca — arwivebis klanWiT gartymuli<br />
/ / /<br />
Tafli — xeebze CamoRvenTili<br />
/ / /<br />
mxare — naTxari saZirkvelebis<br />
/ / /<br />
mxare _ sarkine falavnebisa<br />
/ / /<br />
mxare — vazebSi gamoxveuli<br />
/ / /<br />
mTebi — feradi droSebiviTa<br />
qoresa da daqtilis kombinacia ori logaediT Sedgenil<br />
10-marcvledSi sam maxvils ganaTavsebs. igive suraTia leqsSi<br />
`tfilisis sasaflao~:<br />
/ / / /<br />
Sen — dageSili dedali orbi.<br />
sayuradReboa, rom giorgi leoniZis leqsebSi arcTu xSiria<br />
logaedebi, agebuli 3-marcvliani da 2-marcvliani terfebiT.<br />
es, SesaZloa, ganpirobebuli iyos imiT, rom poeti,<br />
keTilxmovnebis mizniT, upiratesobas aniWebda daqtilur<br />
riTmas da, garkveulwilad, Segnebulad icavda spondesa da<br />
daqtilis kombinacias, xolo maTi monotonuri monacvleobiT<br />
gamokveTda evfonias; aseve, imiTac, rom poetis aSkara<br />
gataceba riTmis mravalferovnebiT moiTxovda met-naklebad<br />
myar metrul sqemas. Tumca aseTi taepebi mainc gvxvdeba
mis leqsebSi da, unda aRiniSnos, rom am calkeul SemTxvevebs<br />
SesaniSnavad iyenebs isev da isev riTmuli mravalferovnebisaTvis.<br />
mag.:<br />
`mkvdari verharnis muceli mSrali<br />
barbarosuli sisxlis Sriali”.<br />
(tfilisis sasaflao)<br />
taepebSi, romlebSic gamoyenebuli aqvs es kombinacia, kidev<br />
erTi damatebiTi maxvili Cndeba. movixmoT igive taepi:<br />
/ / / /<br />
Sen — dageSili dedali orbi,<br />
/ / /<br />
Sen — dagragnili leviaTani.<br />
aSkaraa, rom am ori taepidan pirveli gansakuTrebiT efeqturia<br />
Tavisi JReradobiT, rac, albaT, poetis surviliT<br />
aris ganpirobebuli.<br />
sasveni niSnebi, metaplazmebi, didwilad ganapirobebis<br />
metruli sqemis Secvlas. amasTan, Tu daerTvis erT _ an ormarcvlian<br />
sityvas, aucileblad iwvevs maxvilTa gadaadgilebas.<br />
Tu erTmarcvledi rigiTi sityvaa da ar imijneba winadadebis<br />
sxva wevrebisagan, mas ar Seswevs mniSvnelovani<br />
cvlilebis, terfis Secvlis, gamowveva. mag.:<br />
/ /<br />
da gatacebiT gulis nadebi.<br />
(suli ki elis metamorfozebs)<br />
/ /<br />
varT Sen rZeebSi darweulebi.<br />
(ekloga)<br />
/ /<br />
da ZvelisZveli TiTqos laura.<br />
/ /<br />
me mawvalebda Seni xabarda.<br />
(Tavadina)<br />
giorgi leoniZis poeziaSi metruli mravalferovneba gansakuTrebiT<br />
1925 wels vlindeba. poeti wers ramdenime leqss,<br />
sqemiT 5/5 (`Rame iveriisa~, `Zveli saqarTvelo~, `loWinis<br />
mwuxrSi~), aseve, 5/3 (`Zveli <strong>qarTuli</strong> warwerebi~, `iveriis<br />
Rame~, `cicari~), 4/3 (`ioseb daviTaSvilis suraTze~, `ujarmis<br />
nangrevebi~), 4/4 (`Savi zRvis piras Savi muxa~). eqvsive<br />
leqsi dawerilia intervaliani riTmiT. 8-marcvledebi (5/3)<br />
agebulia logaediT (sponde+daqtili) da daqtiliT. 10-<br />
51
marcvledTan SedarebiT, suraTi icvleba. Tuki logadebi<br />
erTmaneTs awonasworebdnen da ori an sami sityviT gadmocemul<br />
naxevartaepedSi ori an sami maxvilis gaCena ganpirobebuli<br />
iyo ara imdenad metruli, ramdenadac intonaciuri<br />
aucileblobiT, 8-marcvledSi, romlis Semadgeneli terfebi<br />
asimetriulia, gawonasworebisken swrafva TavisTavad iCens<br />
Tavs. davakvirdeT `ivris Ramis~ taepebs:<br />
52<br />
/ /<br />
mTvare Srialebs fiWviviT<br />
5 3<br />
/ /<br />
dausrulebel oxvraSi<br />
5 3<br />
/ /<br />
amodis koxta biWiviT<br />
3 5<br />
/ /<br />
ciskari axal CoxaSi<br />
3 5<br />
/ /<br />
es mTvare viRam Sekera<br />
3 5<br />
/ /<br />
vin aris misi mkeravi<br />
3 5<br />
/ /<br />
es guli viRam dasxlita<br />
3 5<br />
/ /<br />
burTiviT gauTqeravi<br />
3 5<br />
/ /<br />
Sen damirwie ioro<br />
5 3<br />
/ /<br />
maCqefe Tavze mironi<br />
3 5<br />
/ /<br />
dalagdnen leqsis jiqnebad<br />
3 5<br />
/ /<br />
eg Seni sanapironi<br />
3 5<br />
davakvirdeT taepebs.<br />
3-marcvledebi mocemulia erTi 3-marcvliani sityviT, an<br />
1-marcvliani da 2-marcvliani sityvebis kombinaciiT; logaedebi<br />
mocemulia erTi 5-marcvlediT, an 2-marcvliani da 3marcvliani<br />
sityvebis kombinaciiT (gamonaklisia “da uwmindesi<br />
taZari”). vela logaedi daboloebulia 3-marcvliani<br />
sityviT, xolo daqtili meryeobs. amasTan, sayuradReboa,<br />
rom TiTo taepze modis mxolod ori maxvili, gamonaklisis<br />
gareSe, Tumca, rogorc aRiniSna, maxvili taepebSi moZraobs<br />
imis mixedviT, Tu romel adgils ikavebs daqtili da logaedi.<br />
8-marcvledi (4/4) `Savi zRvis pirs Savi muxa~ gamarTulia<br />
mxolod meore peonebiT da absoluturad erTgvarovani<br />
ritmiTa da metriT xasiaTdeba. sqemaSi 4/3 (`ujarmis nangrevebi~)<br />
meore peonisa da daqtilis monacvleoba irRveva mxolod<br />
erTxel, taepSi<br />
/ / /<br />
sisxls — saZirkvlis weboda
es cvlileba ganapiroba, aseve, metaplazmam _ tirem. 1marcvledi<br />
TavisTavad moswyda taeps maxviliT. Tanac, Tu<br />
davakvirdebiT taeps, aliteraciis mizani _ winanunismieri<br />
bgerebis (s, Z, w) Tavmoyra am sityvebis gamosayofad _ miRweulia<br />
maxvilis meSveobiT.<br />
taepis sqemaa: piriqi + sponde + daqtili.<br />
1922 wels daweril leqsTa Soris sainteresoa `litania~,<br />
sariTmo sqemiT (abab) da `axali mTvare kaxeTSi~.<br />
`litania~ 14-marcvledia. mkafiod Cans giorgi leoniZis<br />
gataceba riTmiT (metwilad gvxvdeba asonansuri riTma).<br />
leqsis pirveli taepi sruliad gansxvavdeba sxva taepebisagan.<br />
Sedgeba erTi 2-marcvliani, ori 3-marcvliani da erTi 4marcvliani<br />
sityvebiT. etruli sqemaa 5/3/4, xolo maxvilTa<br />
ganlageba mocemulia Semdegi saxiT:<br />
/ / /<br />
Seni muceli geniiT gatenili<br />
logaedi(sponde+daqtili) + daqtili + meore peoni<br />
sxva taepebSi Warbobs logaedi spondesa da daqtilis<br />
kombinirebiT da meore peoni.<br />
“axali mTvare kaxeTSi” 7-marcvledia, sqemiT 4/3.leqsi<br />
gamoirCeva imiTac, rom erTmaneTs enacvleba 14-marcvledi<br />
(gaormagebuli 4/3) da 7-marcvledi, Tumca gansxvavdeba sxva<br />
7-marcvledebisagan. davakvirdeT metrul sqemas pirveli<br />
strofis magaliTze:<br />
/ / /<br />
mTvare xorciT gaivso<br />
(qore + qore daqtili)<br />
/ /<br />
moswyda unazes mucels<br />
(qore sponde+daqtili)<br />
/ /<br />
abreSumis sabudars<br />
(meore peoni daqtili)<br />
/ / /<br />
xsnian rumbebs marnebSi<br />
(qore + daqtili daqtili)<br />
/ /<br />
yoCi dakles myvirali<br />
(meore peoni daqtili)<br />
/ /<br />
mozveri sagaiso<br />
(daqtili meore peoni)<br />
53
ormarcvlian sityvebSi gaCnda qoreebi, xolo bolo taep-<br />
Si, 3- da 4-marcvlian sityvebSi ganTavsda daqtili da meore<br />
peoni. heterometrizmis principi aisaxa ara mxolod marcvalTa<br />
raodenobaze, aramed metrul sqemazec.<br />
amave wels aris dawerili leqsi `mTebSi~ da kidev erTxel<br />
vrwmundebiT, rom poeti ara mxolod gatacebuli iyo 7-marcvlediT<br />
(4/3), aramed heterometruli leqsisaTvis yvelaze<br />
Sesaferis sazomad miiCnevda. terfebis araproporciuli<br />
ganlageba, mokle taepebi, ritmis Tavisufali sqema leqss<br />
dinamizms matebs. pirveli taepi 4-marcvliania da or qores<br />
Seicavs. metaplazmebiT agebuli taepi mogonebis Tu fiqrSi<br />
CaZirvis aluzias qmnis. momdevno taepi 11-marcvliania, ori<br />
meore peonisa da daqtilis kombinaciiT:<br />
54<br />
/ / /<br />
bumberazTa saSineli mxedroba<br />
mesame taepSi mocemulia mesame peoni:<br />
/<br />
Tu xar mona<br />
taepi iwyeba ori 1-marcvliani sityviT, ramac maxvilis mesame<br />
xmovanze gadaadgileba ganapiroba.<br />
metris TvalsazrisiT, am periodSi daweril leqsebs Soris<br />
gamoirCeva `barbarosuli elegia~ (1923). leqsi Tvrameti<br />
taepisagan Sedgeba. irveli ori taepi 10-marcvliania (5/5):<br />
/ /<br />
Zveli mzeebis darCa valebi<br />
/ / /<br />
vigoneb imaT Srials farCians<br />
pirvel taepSi spondesa da daqtilis tradiciuli kombinaciiT<br />
Sedgenili ori logaedi gvxvdeba, xolo meore taepSi<br />
daqtilis, mesame peonisa da daqtilis (3/4/3). mesame da meoTxe<br />
taepebSi mocemulia eqvsi daqtili (oTxi mesame taepSi,<br />
ori _ meoTxeSi). eore strofi iwyeba 14-marcvlediT (5/4/5),<br />
romelsac mohyveba 8-marcvliani taepi (5/3); mesame taepis<br />
sqemaa 5/3/3:<br />
/ / /<br />
mtkvarze vinc mReris romis elegias<br />
meoTxe taepis — 3/3/5:
sisxli SevaxeTqe barbarosuli<br />
da a. S.<br />
riTma jvaredinia. aliteracia sakmaod mwiria, giorgi<br />
leoniZis sxva leqsebTan SedarebiT. aSkaraa, rom poetisaTvis<br />
uCveulo metruli aramdgradoba eqsperimentis saxes<br />
atarebs.<br />
`qarTli~ giorgi leoniZem dawera 1919 wels. ritmuli<br />
prozis es nimuSi absoluturad amJRavnebs, zogadad, ritmuli<br />
prozisaTvis damaxasiaTebel niSnebs:<br />
/ / / / /<br />
Senze var jvarcmuli da Sendami Seyvarebuli gombeSo var. CemSi<br />
/ / / / /<br />
avxorcobs Seni braziani mzis TqaraTquri da Sens alorTqil<br />
/ / /<br />
sxeulSi yviTlad CaRvrili malaria...<br />
metri daqtiluria, Tumca poeti metwilad yuradRebas<br />
amaxvilebs mravalferovan, umdidres leqsikaze; asociaciebisa<br />
da emociebis TamaSze.<br />
1918-1925 wlebSi Seqmnil leqsebSi Tu gadavxedavT,<br />
`qarTli” marTlac gamoirCeva originalobiT, xolo giorgi<br />
leoniZe, axalgazrda poeti, am epoqaSi moRvawe qarTvel<br />
poetTa Soris udavod gamoirCeva TviTmyofadobiTa da arnaxuli<br />
potencialiT.<br />
zogadad, unda aRiniSnos, rom im wlebSi, rodesac giorgi<br />
leoniZe `cisferyanwelTa~ ordenis wevri xdeba da iziarebs<br />
maT Sexedulebebs, maT inovaciebs, mainc axerxebs, SeinarCunos<br />
sakuTari xelwera, Tematika. metruli eqsperimentebi,<br />
romelTa kvalsac Cven vxedavT paolo iaSvilisa da tician<br />
tabiZis SemoqmedebaSi, mxolod nawilobriv aisaxeba mis lirikaSi.<br />
poetis leqsebSi SenarCunebulia silabizmis sayrdeni<br />
da ar ixreba silabotonurobisaken. giorgi leoniZisaTvis<br />
am etapze ufro mniSvnelovania muSaoba aliteraciasa da<br />
riTmaze, rac mis Semoqmedebas Tavidanve gamoarCevs sxva<br />
qarTveli poetebis Semoqmedebisagan.<br />
55
manana kakabaZe<br />
56<br />
giorgi leoniZe nikoloz baraTaSvilis<br />
mkvlevari<br />
rogorc cnobilia, giorgi leoniZe, ara mxolod Cinebuli<br />
poeti, aramed metad mniSvnelovani <strong>literaturis</strong> mkvlevaric<br />
gaxldaT. gansakuTrebulia misi wvlili baraTaSvilis kvlevis<br />
saqmeSi. 30-iani wlebis dasawyisidan sistematurad ibeWdeboda<br />
leoniZis gamokvlevebi nikoloz baraTaSvilze. misi<br />
pirveli werili poetze 1933 wels daibeWda `saliteraturo<br />
gazeTSi~, es iyo cnobili gamokvleva _ `nikoloz baraTaSvilis<br />
portretisaTvis~ (leoniZe 1933a), romelic SemdgomSiac<br />
araerTxel gamoqveynda.<br />
1933 weli gansakuTebiT nayofieri aRmoCnda leoniZisaTvis,<br />
rogorc mkvlevarisaTvis. am wels kidev ori werili<br />
ibeWdeba leoniZisa baraTaSvilze `saliteraturo gazeTSi~.<br />
esenia: `baraTaSvili, mocarti da tolstoi~ (leoniZe 1933b)<br />
da `nikoloz baraTaSvili moxele~ (leoniZe 1933b).<br />
1935 wels gamodis <strong>rusTavelis</strong> saxelobis <strong>literaturis</strong><br />
samecniero sakvlevi <strong>instituti</strong>s mier Sedgenili sqeltaniani<br />
krebuli _ `literaturuli memkvidreoba~, sadac ibeWdeba<br />
leoniZis ori gamokvleva poetze, esenia: 1. `ori SeniSvna<br />
baraTaSvilze~ (leoniZe 1935a: 625-629) da 2. `n. bara-<br />
TaSvilis erTi leqsis avtografi~ (leoniZe 1935b: 639-640).<br />
1938 wlis 15 oqtombers nikoloz baraTaSvili didubis<br />
panTeonidan mTawmindaze gadaasvenes. am periodSi presaSi<br />
gamoqveynda araerTi werili da gamokvleva poetze, maT Soris<br />
leoniZis zemoxsenebuli publikacia baraTaSvilis portretze,<br />
axla ukve ibeWdeba gazeT `komunistsa~ ( 245) da `sab-<br />
WoTa aWaraSi~ ( 247).<br />
1940 wels kvlav gazeT `komunistSi~ qveyndeba leoniZis<br />
ori axali gamokvleva: 1. `sad cxovrobda TbilisSi baraTaSvili~<br />
(leoniZe 1940a) da 2. `axlad aRmoCenili mogonebani<br />
dimitri yifianisa nikoloz baraTaSvilze~ (leoniZe 1940b).<br />
amave wels gamodis literaturuli muzeumis mier Sedgenili<br />
`<strong>literaturis</strong> matiane~, romlis pasuxismgebeli redaqtoria<br />
giorgi leoniZe. im xanad g. leoniZe <strong>literaturis</strong> muzeumis<br />
direqtori iyo da misi xelmZRvanelobiT iq baraTaSvilis<br />
intensiuri kvleva mimdinareobda. am gamokvlevaTa didi<br />
nawili zemoxsenebul `<strong>literaturis</strong> matianeSi~ gamoqvey-
nda. maT Soris umniSvnelovanesia giorgi leoniZis fundamenturi<br />
naSromi _ `nikoloz baraTaSvilis garSemo~ (leoni-<br />
Ze 1940g: 397-465). aq Tavmoyrilia g. leoniZis rogorc manamde<br />
gamoqveynebuli werilebi poetze, aseve sruliad axali<br />
gamokvlevebi. amave dros, moxmobilia nawyvetebi k. mamacaSvilis,<br />
z. WiWinaZis, i. meunargiasa da sxvaTa gamokvlevebidan.<br />
leoniZis am naSroms uaRresad mniSvnelovani adgili<br />
uWiravs baraTaSvilis kvlevis saqmeSi da bevri iq dasmuli<br />
sakiTxi dResac aqtualuria.<br />
leoniZis am gamokvlevaTagan gansakuTrebiT gamoirCeva<br />
werili: `baraTaSvilis portretisaTvis~ (rogorc ukve aRvniSneT,<br />
igi pirvelad 1933 wels daibeWda). es gamokvleva<br />
dResac didi interesiT sargeblobs, vinaidan baraTaSvilis<br />
portretis irgvliv kvlav mimdinareobs kvleva-Zieba da arsebobs<br />
azrTa sxvadasxvaoba.<br />
leoniZe Tavis gamokvlevaSi naTels hfens baraTaSvilis<br />
im yalbi portretis sakiTxs, romelic 1904 wlidan dawyebuli,<br />
gasuli saukunis 30-ian wlebamde sakmao popularobiT<br />
sargeblobda da araerTxel gamoqveynda kidec. leoniZis<br />
gamokvlevis Semdeg sabolood aRikveTa am yalbi portretis<br />
gavrceleba.<br />
baraTaSvilis am yalbi portretis istoria aseTia: 1904<br />
wels Jurnalma `mogzaurma~ gamosca vinme tariel momceli-<br />
Zis mier Seqmnili baraTaSvilis portreti, sadac poeti qar-<br />
Tul erovnul tansacmelSi, qulajaSia warmodgenili da aRniSnulia,<br />
rom igi poetis dis portretisa da baraTaSvilis<br />
TanamedroveTa gadmocemebis mixedviTaa Seqmnili. portreti<br />
daibeWda rusul enovan krebulSi `Баратовский томик~<br />
(baratovski... 1905: 72).<br />
leoniZe aRniSnavs, rom momceliZis am suraTs araferi<br />
aqvs saerTo arc poetis dis saxesTan da arc poetis TanamedroveTa<br />
gadmocemebTan, da saerTod, poetis realur gamosaxulebasTan,<br />
rogorc aRweren mas barbare veziriSvili, nino<br />
yifiani, Tu konstantine mamacaSvili da miuxedavad imisa,<br />
rom igi Tavis drozeve uaryofil iqna, mainc gamosca saxelgamma<br />
1929 wels da amiT erTgvari dakanoneba misca maso<br />
(leoniZe 1940b: 420).<br />
g. leoniZes, dainteresebuls baraTaSvilis portretis<br />
kvlevis sakiTxiT, mouZebnia pirovneba, Zveli moRvawe da<br />
mTargmneli, ivane avaliSvili, romelsac leoniZis TxovniT,<br />
dauweria mogoneba baraTaSvilis am yalbi, zemoxsenebuli<br />
portretis warmoSobis Sesaxeb. leoniZe Tavis werilSi imow-<br />
57
mebs avaliSvilis am mogonebas, romlis safuZvelze adgens,<br />
rom suraTze gamosaxuli pirovneba aris iv. avaliSvilis nacnobi,<br />
vinme aleqsandre daviTis Ze ciciSvili da ara nikoloz<br />
baraTaSvili. es suraTi zaqaria WiWinaZes unaxavs iason<br />
ciciSvilTan, romelsac Seuqmnia Zmis es portreti. zaqarias<br />
moswonebia suraTi, wamouRia da baraTaSvilis portretad<br />
gamoucxadebia igi.<br />
rogorc irkveva i. griSaSvilis Canawerebidan, z. WiWinaZe,<br />
im periodSi baraTaSvilis leqsTa krebulis gamocemas amzadebda<br />
da cdilobda moeZebna poetis portreti da radgan<br />
realuri ver ipova, gadauwyvetia misi Secvla pirobiTi portretiT.<br />
griSaSvilis cnobiT, zaqarias uTqvams: `ra uSavs,<br />
rom ara gvaqvs baraTaSvilis portreti? Tu ara gvaqvs, unda<br />
SevqmnaTo~ (TaqTaqiSvili 2005: 243) da aleqsandre ciciSvilis<br />
xsenebuli suraTi ase uqcevia z. WiWinaZes baraTaSvilis<br />
portretad.<br />
baraTaSvilis am yalbi portretis sakiTxs mkvlevari kidev<br />
erTxel ubrundeba 1955 wels, roca igi `literaturul<br />
gazeTSi~ aqveynebs gamokvlevas _ `daviT guramiSvilis<br />
portretisaTvis~ (leoniZe 1955).<br />
giorgi leoniZe `literaturul memkvidreobaSi~ gamoqveynebul<br />
werilSi `baraTaSvilis erTi leqsis avtografi~<br />
(leoniZe 1935b: 639-640) Seexeba baraTaSvilis leqsis _ `omi<br />
saqarTvelos Tavad-aznaur-glexTa pirispir daRestnisa da<br />
CeCnelTa, welsa 1844-sa mZRvanelobasa qveSa Ruberniis mar-<br />
Slis dimitri Tamazis Zis orbelianisa~ _ axlad aRmoCenil<br />
avtografs, romelic 1933 wels mTawmindis mweralTa muzeums<br />
SeuZenia artem gabuniasagan.<br />
leoniZis gamokvlevidan dgindeba, rom es avtografi yofila<br />
mixeil birTvilis Ze TumaniSvilis (1818-1875) sakuTreba,<br />
misi arqividan. xelnaweri daTariRebulia 1844 wlis 23<br />
seqtemebriT. baraTaSvilis yvela gamocemaSi, sadac es leqsia<br />
Sesuli, igi swored asea daTariRebuli.<br />
xelnaweris SeswavliT leoniZem daazusta erTi faqti, rasac<br />
baraTaSvilis leqsis analizisaTvis da poetis orientaciis<br />
swori gagebisaTvis arsebiTi mniSvneloba aqvs.<br />
baraTaSvilis leqsis bolo strofis meore striqoni Tavdapirvelad<br />
ikiTxeboda ase:<br />
58<br />
`mefesa Tavi SeswireT, vaglaxi eciT warmarTTa!~<br />
_ rac mere poets wauSlia da ase Seucvlia:
`imperatorsa emsxverpleT, vai dahmarTeT warmarTTo!~<br />
leoniZem Tavis werilSi CaurTo leqsis avtografis fotoc,<br />
sadac naTlad Cans avtoriseuli sworeba. mkvlevarma<br />
daasabuTa, Tu ratom unda aRdges leqsis pirvandeli varianti.<br />
igi wers: `rogorc viciT, xsenebuli leqsi baraTaSvilis<br />
sarevanSo mowodebaa, _ erekle meoris da misi sardris<br />
daviT orbelianis saxeliT _ daRestnelTa winaaRmdeg. cnobilia,<br />
rom ereklem da daviT sardarma mTeli sicocxle lekebTan<br />
brZolas Sealies da poetic swored mitom mouxmobs:<br />
`he, Zmano, nuTu ar gesmiT mefis iraklis xma maRliT?<br />
gixmobT: `qarTvelno, hei, SabaS! kurTxeva Tqvenda ze<br />
madliT!~<br />
amis Semdeg momdevno striqonSi ruseTis imperatoris<br />
xseneba da mowodeba misTvis samsxverplod, _ moulodnelobisa<br />
da gaugebrobis STabeWdilebas stovebda. amitom iyo,<br />
rom poets politikur uprincipobas swamebdnen.<br />
axla ki Cveni dednis mixedviT irkveva, rom leqsis dasasrulic<br />
Tavdeboda ara imperatoris, aramed `mefis~, e. i.<br />
irakli II-is saxelis xsenebiT da misTvis Tavis Sewirvis mowodebiT.<br />
poeti mimarTavs patriotul romantikas, _ winaparTa,<br />
mamaTa erovnul aCrdilebs da ara rusis imperatoris<br />
siluets; _ Tavdadeba erovnul saxelmwifoebriobisaTvis<br />
da ara aRiareba didmpyrobelobisa, anu Serigeba saqarTvelos<br />
samefos damoukideblobis dakargvasTan. aseT gaugebrobas<br />
gvifantavs striqonis aRdgena Tavdapirveli saxiT.<br />
cxadia, leqsi damaxinjebulia gamZvinvarebuli cenzuris<br />
iZulebiT~, _ werda leoniZe (leoniZe 1935b: 639).<br />
es leqsi pirvelad daibeWda 1890 wels baraTaSvilis<br />
TxzulebaTa meoTxe, z. WiWinaZiseul gamocemaSi, saTauriT:<br />
`laSqroba qarTvelTa kavkasze~ (baraTaSvili 1890: 50-51).<br />
aRsaniSnavia, rom 1935 wlamde gamocemul baraTaSvilis<br />
leqsTa krebulebSi, maT Soris 1890 da agreTve, 1922 wlis<br />
gamocemebSi, es leqsi dabeWdilia sadao strofis Zveli wakiTxviT,<br />
_ `imperatorsa emsxverpleT, vai dahmarTeT warmaTTa!~<br />
(baraTaSvili 1922: 50).<br />
xolo leoniZis gamokvlevis Semdeg, yvela Semdgom gamocemebSi,<br />
ikiTxeba leoniZis mier aRdgenili teqsti: `mefesa<br />
Tavi SeswireT, vaglaxi ecis warmarTTa!~ (baraTaSvili 1945a:<br />
43; baraTaSvili 1945b: 41; baraTaSvili 1954: 54).<br />
59
1935 wels `literaturul memkvidreobaSi~ gamoqveynebuli<br />
leoniZis meore gamokvleva _ `ori SeniSvna baraTaSvilze~<br />
ori werilisagan Sedgeba. pirvel werilSi _ `n. baraTaSvili<br />
da 1841 w. guriis ajanyeba~ g. leoniZe Seexeba baraTaSvilis<br />
grigol orbelianisadmi 1841 wlis 18 oqtombers miweril<br />
baraTs, sadac poeti moixseniebs guriis ajanyebas<br />
(leoniZe 1935g: 625-626).<br />
1841 wels orjer moxda guriaSi ajanyeba. pirvelad maisivnisSi,<br />
meored agvisto-seqtemberSi. leoniZe azustebs, rom<br />
swored meore, agvisto-seqtembris amboxebazea laparaki<br />
baraTaSvilis werilSi. leoniZe ikvlevs, rom ajanyebis CaqrobaSi<br />
monawileobdnen baraTaSvilis am werilSi dasaxelebuli<br />
samxedro pirebi: arRuTinski, saginaSvili, jorjaZe da<br />
poetis biZa, grigol orbeliani.<br />
meore werilSi _ `n. baraTaSvilis poeturi saxelis istoriisaTvis~<br />
leoniZe miuTiTebs, erTi mxriv, im aRiarebaze,<br />
rac poets mis Tanamedrove qarTul sazogadoebaSi hqonda.<br />
mkvlevars mohyavs levan meliqiSvilis, giorgi erisTavis da<br />
aleqsandre orbelianis cnobili gamonaTqvamebi poetze, sadac<br />
isini xotbas asxamen baraTaSvils (leoniZe 1935g: 627-628).<br />
amave dros, leoniZe moixmobs dimitri yifianis vaJis,<br />
nikoloz yifianis werils, peterburgidan mamisadmi miwerils<br />
1865 wlis 9 marts. leoniZes es werili aRmouCenia<br />
mTawmindis mweralTa muzeumis dokumentebis fondSi (897).<br />
nikoloz yifiani peterburgidan wers mamas: `merani~ sakvirveli,<br />
mSvenieri ram aris. _ neta vin iyo nikoloz baraTaSvili?<br />
Sen mgonia, icnobdi, swavla sad miiRo, samsaxurSi yofila<br />
Tu ara, uvlia sadme an ruseTSi, an iqiT, sparseTSi? ra<br />
xasiaTisa iyo, sazogadoebaSi ra iyo, sazogadoeba rogor<br />
uyurebda?~ (leoniZe 1935: 629).<br />
leoniZis mier am werilis aRmoCenam mniSvnelovnad gaamdidra<br />
dokumenturi masala baraTaSvilis Sesaxeb.<br />
* * *<br />
1940 wels `literaturul matianeSi~ gamoqveynebuli<br />
leoniZis vrceli gamokvleva `nikoloz baraTaSvilis garSemo~,<br />
iyo movlena baraTaSvilologiaSi. es iyo fundamenturi<br />
xasiaTis narkvevi poetze, sadac axali masalisa da axleburi<br />
analizis safuZvelze mravalmxriv iyo Seswavlili baraTaSvilis<br />
cxovrebasa da SemoqmedebasTan dakavSirebiT mTeli<br />
rigi sakiTxebi.<br />
60
am gamokvlevaSi (leoniZe 1940: 397-465) g. leoniZe gvTavazobs<br />
Semdeg werilebs: 1. poetis Soreuli winaprebi da revaz<br />
baraTaSvili. 2. n. baraTaSvili da al. puSkini. 3. konstantine<br />
mamacaSvilis mogonebani nikoloz baraTaSvilze. 4. dimitri<br />
yifianis mogonebani nikoloz baraTaSvilze. 5. baraTaSvilis<br />
erTi leqsis irgvliv (`ros bednier var...~). 6. erTi daviwyebuli<br />
leqsi n. baraTaSvilze (laparakia vano baraTaSvilis<br />
leqsze, romelic `ciskarSi~ daibeWda, 1963, № 7 _ m.k.).<br />
7. n. baraTaSvili _ moxele. 8. sad gardaicvala n. baraTaSvili?<br />
9. baraTaSvilis umcrosi da. 10. n. baraTaSvili da<br />
egnate ioseliani. 11. baraTaSvilis megobrebi da Tanamedrove<br />
poetebi, daviT maCabeli da aleqsandre Ciqovani. 12. mixako<br />
orbeliani. 13. mamuka orbeliani. 14. sad cxovrobda Tbilis-<br />
Si n. baraTaSvili? 15. baraTaSvilis portretisaTvis. 16. `meranis~<br />
genezisi da ilia orbelianis tyveobis ambavi. nawyveti<br />
ilia orbelianis moTxrobidan SamilTan tyveobis Sesaxeb.<br />
es ukanaskneli iyo erTi Tavi ilia orbelianis Txzulebidan<br />
`rva Tve Samilis tyveobaSi~, romelic daibeWda gazeT<br />
`kavkazSi~ 1849 wels (№1-5), xolo 1857 wels e. verderevskim<br />
Seitana igi damatebis saxiT Tavis wignSi `В плену у Шамиля~<br />
(wigni daviT WavWavaZis ojaxis tyveobaze). am miviwyebul masalas<br />
miagno g. leoniZem, Targmna igi qarTulad da dabeWda<br />
`literaturul matianeSi~. sruli saxiT ki, ilia orbelianis<br />
es Txzuleba, gamoaqveyna elizbar ubilavam, jer almanax `saunjeSi~<br />
1883 wels (№ 3), xolo Semdgom 1991 wels calke wignad,<br />
Tavisive TargmaniT, mxolod is nawili Txzulebisa, 1940<br />
wels rom Targmna da gamoaqveyna giorgi leoniZem, ucvleladaa<br />
Sesuli wignSi (orbeliani 1991).<br />
nikoloz yifianis werili mamisadmi, rogorc aRvniSneT,<br />
leoniZem gamoaqveyna 1935 wels, im dros dimitri yifianis pasuxi<br />
Svilisadmi da mogonebani nikoloz baraTaSvilze, jer<br />
kidev ar iyo cnobili. SemdgomSi, leoniZem dimitri yifianis<br />
am pasuxsac miakvlia da gamoaqveyna igi 1940 wels jer `komunistSi~<br />
(№ 46), xolo Semdeg `literaturul matianeSi~ saTauriT<br />
`dimitri yifianis mogonebani nikoloz baraTaSvilze~<br />
(leoniZe 1940: 406-415). am mogonebebSi mravali saintereso<br />
da sagulisxmo cnobaa poetis Sesaxeb, dimitri yifianisa da<br />
baraTaSvilis urTierTobebze, im literaturul wreze,<br />
dimitri yifianis ojaxSi ikribeboda. baraTaSvili am wreSi<br />
kiTxulobda, xSirad pirvelad, Tavis ukvdav qmnilebebs da<br />
megobarTagan ismenda Sefasebebs, xolo zogjer garkveul<br />
61
Cevebsa da SeniSvnebsac, romelTac, d. yifianis cnobiT,<br />
poeti araiSviaTad, iziarebda da iTvaliswinebda kidec...<br />
(Cven ar viciT, axalgazrda geniosis Semoqmedebas, es,<br />
Cveulebriv mokvdavTa `SeniSvnebi~, ramdenad waadgeboda.<br />
iqneb, mis qmnilebaTa is pirvandeli variantebi ufro sainteresoni<br />
da srulyofilni iyvnen?.. _ m.k.).<br />
d. yifianis werili rusul enazea dawerili. `matianeSi~<br />
leoniZem gamoaqveyna rogorc rusuli teqsti werilisa, agreTve<br />
<strong>qarTuli</strong> Targmanic.<br />
leoniZis gamokvlevaSi `erTi leqsis irgvliv~ ganxilulia<br />
baraTaSvilis leqsi `ros bednier var~ da am leqsis<br />
mimarTeba ucxour wyaroebTan. leqsi dawerilia sasimRerod.<br />
igi miZRvnilia ekaterine WavWavaZisadmi. samegrelos<br />
dedofalma ekaterinem iona meunargias gadasca 1881 wlis<br />
aprilSi baraTaSvilis xuTi ucnobi leqsi, maT Soris `ros<br />
bednier var~. meunargiam es leqsebi gamoaqveyna 1882 wels<br />
`iveriaSi~ (№ 4-5).<br />
g. leoniZis gamokvleviT dgindeba, rom am leqss safuZvlad<br />
udevs Zveli kvartetis `kluC~-is ZiriTadi melodiis<br />
erT-erTi versia, romelic popularuli iyo da imRereboda<br />
rusul aristokratul wreebSi mecxramete saukuneSi, xolo<br />
misi musika Seuqmnia mocarts.<br />
leoniZe `kluC~-is rusul teqsts adarebs baraTaSvilis<br />
leqss. igi wers: `baraTaSvilis leqsis da `kluC~-is versiis<br />
msgavseba zedmiwevnilia motiviT, wyobiT (rasakvirvelia<br />
Sinaarsis gansxvavebiT) da TviT refreniT.<br />
62<br />
qarTulad: `ros bednier var SenTan yofniTa~.<br />
rusulad: `Как счастлив а, коль с тобою бываю~.<br />
qarTulad: `ar daijereb, ar daijereb, ar daijereb, Tu viT<br />
satrfo xar~.<br />
rusulad: `Ты не поверишь, ты не поверишь~.<br />
am rusuli simReris warmoSobis Sesaxeb statia gamoqveynebulia<br />
1933 wels krebulSi `Звенья~ (1933, № 2, 622). rogorc<br />
irkveva, igi lev tolstois sayvareli simRera yofila. `axla<br />
gamoirkva, rom es is simReraa, romelsac nataSa rostova<br />
mReris~ `Война и Мир~-Si (ix. `Звенья~, 1933, стр. 618-628), wers<br />
g.leoniZe (leoniZe 1940: 418).
evri axali dokumenturi maslaa TavebSi: 7. baraTaSvili<br />
_ moxele; 8. sad gardaicvala n. baraTaSvili? 4. sad cxovrobda<br />
n. baraTaSvili?<br />
leoniZes skrupulozurad gamoukvlevia poetis samsaxureobriv<br />
moRvaweobasTan dakavSirebuli dokumentacia da<br />
dauzustebia mravali detali, baraTaSvilis cxovrebis bolo<br />
Tveebis saqmianobas rom warmogviCens.<br />
mkvlevari azustebs, rom baraTaSvili naxeWevanis mazris<br />
ufrosis TanaSemwed oTxi Tve yofila (1844 w. noembridan<br />
1845 wlis 12 martamde). igi wers: `am dReebSi Cven vnaxeT damadasturebeli<br />
cnoba, rom baraTaSvili vidre ganjas wavidoda,<br />
marTlac Telavis mazris ufrosis TanaSemwed yofila<br />
daniSnuli, mxolod dauniSnavT tfilisSi da kaxeTs jer arc<br />
ki iyo wasuli, rom ganjaSi wauyvaniaT... cnobidan irkveva,<br />
rom poets Tavisi adgili gaucvlia ramaz andronikaSvilisaTvis,<br />
romelic manamdis ganjis ufrosis TanaSemwis amsruleblad<br />
yofila~ (leoniZe 1940: 422). es cnoba leoniZes amouRia<br />
`zakavkazski vestnikidan~. leoniZis mier mopovebul am<br />
cnobas eyrdnoba baraTaSvilis biografiis Semdegdroindeli<br />
kvlevebi.<br />
mraval xandazmul pirTa gamokiTxvis safuZvelze, giorgi<br />
leoniZem daazusta, Tu sad cxovrobda TbilisSi nikoloz<br />
baraTaSvili.<br />
anCisxatis siaxloves, CaxruxaZis quCaze №17-Si gaatara<br />
poetma Tavisi cxovrebis bolo oTxi weli. leoniZes mohyavs<br />
im ubnis mcxovrebTa Canawerebi, romlebmac gadmocemiT<br />
icodnen, Tu romel saxlSi cxovrobda poeti da vis ekuTvnoda<br />
sxvadasxva dros es saxli (leoniZe 1940: 434-439).<br />
dRes es saxli aRar arsebobs, xolo baraTaSvilis muzeumi<br />
ganTavsebulia imave quCaze, maxloblad im saxlisa, romelic<br />
1940 wels, rodesac leoniZe skrupulozurad ikvlevda am<br />
sakiTxs, jer kidev arsebobda...<br />
g. leoniZe ikvlevs sakiTxs, TviT ganjaSi gardaicvala<br />
baraTaSvili, Tu sofel muruTSi _ `saagarako adgili ganjis<br />
maxloblad~ _ da gamoTqvams mosazrebas, _ savaraudoa,<br />
rom swored mureTSi gardaicvala poetio.<br />
leoniZe eyrdnoba baron nikolais dRiurs, sadac baroni<br />
aRniSnavs, rom 5 oqtombers igi iyo ganjaSi da inaxula is<br />
bina, sadac poeti cxovrobda. magram ar axsenebs, rom iq daxvda<br />
avadmyofi poeti. leoniZe fiqrobs, rom Tuki baraTaSvili<br />
im dros Tavis binaSi iyo, nikolai amas aucileblad aRniSnavdao<br />
(leoniZe 1940: 424). mkvlevari Tanac yuradRebas<br />
63
miapyrobs im faqts, rom baraTaSvilis ori ukanaskneli werili<br />
_ erTi maiko orbelianisadmi, xolo meore _ levan<br />
saginaSvilisadmi, daTariRebulni arian: pirveli _ 10 agvistoTi,<br />
xolo meore _ 23 agvistoTi da orive muruTidanaa<br />
gamogzavnili.<br />
1940 wels `literaturul matianeSi~ gamoqveynebuli<br />
giorgi leoniZis fundamenturi gamokvleva `baraTaSvilis<br />
garSemo~ Seicavs uamrav axal dokumentur masalas. mravali<br />
sakiTxi pirveladaa dayenebuli gamokvlevaSi, axali kuTxi-<br />
Taa warmoCenili da gaanalizebuli baraTaSvilis cxovrebis<br />
mTeli rigi detalebi da misi Semoqmedebis naklebad Seswavlili<br />
mxareebi.<br />
leoniZis es gamokvleva saetapo mniSvnelobis naSromia<br />
baraTaSvilologiaSi da mas gverds ver auvlis baraTaSvilis<br />
verc erTi mkvlevari.<br />
* * *<br />
1945 wels gamodis nikoloz baraTaSvilis ori saiubileo<br />
krebuli, erTis redaqtoria korneli kekeliZe, romelsac<br />
Tan axlavs p. ingoroyvas vrceli gamokvleva poetis cxovrebisa<br />
da Semoqmedebis Sesaxeb, xolo meore saiubileo gamocemis<br />
redaqtoria giorgi leoniZe. am saiubileo gamocemas win<br />
uZRvis g. leoniZis narkvevi `nikoloz baraTaSvili~ (cxovreba<br />
da Semoqmedeba), xolo boloSi darTuli aqvs leoniZis<br />
mier Sedgenili baraTaSvilis leqsebisa da werilebis komentarebi.<br />
leoniZis es komentarebi baraTaSvilis TxzulebaTa<br />
Semdgom yvela gamocemaSi meordeba ramdenadme Sevsebuli<br />
saxiT. verc erTi mkvlevari gverds ver auvlis am komentarebs,<br />
igi baraTaSvilologiaSi leoniZis mier Setanili didi<br />
da gansakuTrebuli wvlilia.<br />
saiubileo krebulSi Sesuli giorgi leoniZis narkvevi<br />
`nikoloz baraTaSvili~, sul 27 gverdia, magram mkvlevari aq<br />
ramdenime metad sagulisxmo, originalur dakvirvebas gvTavazobs,<br />
romlebic misi mignebaa.<br />
ase magaliTad, ocdaTormeti wlis SeTqmulebis zegavleniT<br />
xsnis igi poetis ymawvilobisdroindeli leqsebis `bulbuli<br />
vardzed~ da `SemoRameba mTawmidazed~ pirveli variantebis<br />
zogad ganwyobilebas. igi wers:<br />
`n. baraTaSvilis pirveli leqsis (`bulbuli vardzed~)<br />
pirveli variantis bolo ori striqoni ase ikiTxeboda:<br />
64
`maqvnda mcire wadili, ver mivxvdi ki Znelobas,<br />
esT gawbildes, vinc iwyebs Tvisgan SeuZleblobas~.<br />
am leqsSi, romelic dawerilia 1833 wels, eWvi araa, laparaki<br />
unda iyos imaT `gawbilebaze, vinc TavisTvis `SeuZlebel~<br />
saqmes mohkidebs xels. SeTqmulebis ideiT gatacebuli<br />
poeti gulmtkivneulad gamosTqvams ukmayofilebas imis<br />
gamo, rom axalgazrda SeTqmulebma xeli mosWides maTTvis<br />
mZime, SeuZlebel saqmes da bolomdis ver miiyvanes.<br />
sayuradRebo masalas iZleva leqsis `SemoRameba mTawmidazed~<br />
pirveli variantis analizic. es leqsic, romelic dawerilia<br />
1833 wels, axali STabeWdilebis qveS, unda gamoxatavdes<br />
`guldaxurulTa~ ganwyobilebas, magram 1835 wels,<br />
roca damarcxebis tkivili ramdenimed miyuCda, optimisturad<br />
ganwyobili poeti axals variantSi ase abolovebs leqss:<br />
`mwuxri gulisa _ sevda gulisa _ nugeSsa amas Sengan<br />
miiRebs,<br />
rom gaTendeba dila mziani da yovels bindsa is<br />
gananaTlebs~.<br />
aseTi ganwyobileba ki daibada poetSi, roca qarTvelma<br />
axalgazrdobam SeTqmulebis katastrofis Semdeg axali gzebi<br />
da pozicia gamonaxa~ (leoniZe 1945: XIV).<br />
leqsis `SemoRameba mTawmidazed~ 1833 wlis variantSi daboloeba<br />
aseTi iyo: `rom utyuvni Cemni aRmooxvrani Semomaxveven<br />
fiqrianobas, / maSin mziralni Senzeda Tvalni iTxoven<br />
Sengan misTvis misnobas~. am striqonTa Cveneuli analizi<br />
gadmocemulia gamokvlevaSi: `SemoRameba mTawmidazed _<br />
qristianuli motivebi~, romelic daibeWda 2005-2006 wlebSi<br />
gazeT `kalmasobaSi~ (kakabaZe 2005-2006).<br />
* * *<br />
g. leoniZe baraTaSvilis pirovnebas ase axasiaTebs:<br />
`TviT poeti _ dendi, lamazi Wabuki, romelsac hqonda<br />
agreTve reputacia `varSavis frantis~ (leoniZe 1945: XXV).<br />
`poeti martooden sakuTari literaturuli saqmianobiT<br />
ar yofila gatacebuli, mas axasiaTebda sazogado moRvaweobis<br />
wyurvili. qarTul sinamdvileSi mas SeeZlo didi sazogado<br />
moRvawis rolis Sesruleba~ (leoniZe 1945: XXVI).<br />
baraTaSvilis poeziis Sesaxeb leoniZe wers:<br />
65
`arc erTi qarTveli poeti, <strong>rusTavelis</strong> Semdeg ar amaRlebula<br />
baraTaSvilis lirikamde...<br />
igi erTaderTi filosofosi poetia Tavisi droisa, zogadkacobriuli<br />
ideebis momRerali...<br />
baraTaSvili pirveli poetia mecxramete saukuneSi, romlis<br />
leqsmac dahkra guls da qarTvel mkiTxvels agrZnobina<br />
unazesi, spetaki grZnobebi didi siyvarulis, samSoblos<br />
trfialebis da pirovnebis Tavisuflebisa. am mxriv igi miuRweveli<br />
poetia~ (leoniZe 1945: XXXI).<br />
giorgi leoniZe am narkvevSi `bedi qarTlisas~ did, patriotul<br />
nawarmoebad miiCnevs. arasodes laparakobs poetis<br />
`optimizmze~, an rusuli orientaciis momxreobaze, anda<br />
erekle mefis nabijis gamarTlebaze. msgavsi analizi im<br />
droisaTvis, 40-iani wlebis Sua xanebisaTvis, Tamami da gabeduli<br />
nabiji iyo mkvlevris mxridan.<br />
66<br />
damowmebani:<br />
baraTaSvili 1890: Tavadis baraTaSvilis leqsebi. meoTxe Sevsebuli<br />
gamocema (z.WiWinaZis gamocema). Tb.: m. d. rotinovis stamba, 1890.<br />
baraTaSvili 1922: baraTaSvili n. leqsebi, bedi qarTlisa, werilebi<br />
(sam. fircxalavas redaqciiT). tf.: saxelmwifo stamba, 1922.<br />
baraTaSvili 1945a: baraTaSvili n. Txzulebani (saiubileo gamocema)<br />
(red. k. kekeliZe, wigns erTvis: p. ingoroyva _ n. baraTaSvili (narkvevi).<br />
Tb.: saxelgami, 1945.<br />
baraTaSvili 1945b: baraTaSvili n. Txzulebani (saiubileo gamocema,<br />
1845-1945) (red. g. leoniZe. wigns erTvis: nikoloz baraTaSvili (mokle<br />
biografia), g. leoniZis, gv. V-XXXII, komentarebi, Sedgenili g. leoniZis<br />
mier. gv. 95-112). Tb.: saxelgami, 1945.<br />
baraTaSvili 1954: baraTaSvili n. Txzulebani. Tb.: `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1954.<br />
baraTaSvili 2005: baraTaSvili n. TxzulebaTa sruli krebuli (l.<br />
TaqTaqiSvilis saerTo redaqciiT). Tb.: `peg~, 2005.<br />
baratovski 1905: Баратовский томик. № 1. "Кавказоведение", Тифлис: 1905.<br />
TaqTaqiSvili 2005:TaqTaqiSvili l. nikoloz baraTaSvilis portreti.<br />
_ nikoloz baraTaSvili. TxzulebaTa sruli krebuli. Tb.: `peg~, 2005.<br />
kakabaZe 2005-2006: kakabaZe m. `SemoRameba mTawmidazed _ qristianuli<br />
motivebi~. gaz. `kalmasoba~, № 7, 2005; № 1, 2006.<br />
leoniZe 1933a: leoniZe g. n. baraTaSvilis portretisaTvis. gaz.<br />
`saliteraturo gazeTi~, № 7, 1933.<br />
leoniZe 1933b: leoniZe g. baraTaSvili, mocarti da tolstoi. gaz.<br />
`saliteraturo gazeTi~, № 8, 1933.<br />
leoniZe 1933g: leoniZe g. nikoloz baraTaSvili moxele. gaz.<br />
`saliteraturo gazeTi~, № 12, 1933.
leoniZe 1935a: leoniZe g. ori SeniSvna baraTaSvilze. _<br />
literaturuli memkvidreoba, wigni I. Tb.: saxelmwifo universitetis<br />
gamomcemloba, 1935.<br />
leoniZe 1935b: leoniZe g. n. baraTaSvilis erTi leqsis avtografi. _<br />
literaturuli memkvidreoba, wigni I. Tb.: saxelmwifo universitetis<br />
gamomcemloba, 1935.<br />
leoniZe 1940a: leoniZe g. sad cxovrobda TbilisSi n. baraTaSvili?<br />
gaz. `komunisti~, № 225, 1940.<br />
leoniZe 1940,a: leoniZe g. axlad aRmoCenili mogonebani dimitri<br />
yifianisa nikoloz baraTaSvilze. gaz. `komunisti~, № 246, 1940.<br />
leoniZe 1940b: leoniZe g. nikoloz baraTaSvilis garSemo. _<br />
literaturuli matiane, wigni 1-2. Tb.: `teqnika da Sroma~, 1940.<br />
leoniZe 1945: leoniZe g. nikoloz baraTaSvili (mokle biografia). _<br />
baraTaSvili n. Txzulebani (saiubileo gamocema 1845-1945) (red. g.<br />
leoniZe). Tb.: saxelgami, 1945.<br />
leoniZe 1955: leoniZe g. daviT guramiSvilis portretisaTvis. gaz.<br />
`literaturuli gazeTi~, № 28, 1955.<br />
orbeliani 1991: orbeliani i. rva Tve Samilis tyveobaSi. Tb.: `saqar-<br />
Tvelos ilia WavWavaZis saxelobis wignis moyvarulTa sazogadoeba~,<br />
1991.<br />
67
emzar kvitaiSvili<br />
68<br />
leqsad gardaqmnili siWabuke<br />
es winaTqma sagangebod daiwera da<br />
unda darTvoda Cems mier Sedgenil<br />
giorgi leoniZis `100 leqss~, magram,<br />
Cemgan damoukidebeli mizezebis<br />
gamo, ase ar moxda.<br />
e. k.<br />
uTuod simbolur mniSvnelobas iZens is ambavi, rom vaJafSavelam<br />
Tavisi naadrevad gardacvlili megobris obol<br />
vaJs, cameti wlis giorgi leoniZes, oqrosfer qoCorze Seaxo<br />
guTans SeWidebuli daSaSruli xeli da leqsic uZRvna. SegviZlia<br />
warmovidginoT `calTvala devis~, `aluda qeTelaurisa~<br />
da `gvelis-mWamelis~ damweris winaSe rogor idga ji-<br />
Siani, SeRerebuli ymawvili, romelsac ukve lomis bokveris<br />
gamoxedva hqonda.<br />
am patara leqsSi Tavidan wuxilia gamoxatuli, radgan adre,<br />
misi siWabukis Jams, samSoblos mZime gasaWiri adga da poeti<br />
ver xedavda `qveynis damxmare Zalebs~, axla ki gamoCndnen<br />
axalgazrdebi, romelTa xilva guldakodil vaJas<br />
imeds unergavs; samwerlo asparezze gamosasvlelad Semzadebuli<br />
giorgi leoniZe, imxanad, etyoba, iseT fxianobas<br />
iCenda, genialur winapars aTqmevina:<br />
dRes, vxedav, gahmravldebian,<br />
mSobel qveyanas Svilebi,<br />
mters ar miscemen saTelad<br />
Tavis samSoblos gmirebi,<br />
mirCeba wyluli gulisa<br />
vyuCdebi anatirebi...<br />
sami wlis Semdeg vaJa gardaicvala da es sityvebi wminda<br />
anderZad gahyva giorgi leoniZis mTel cxovrebas. amitom<br />
iyo _ mowifuli, ocdaaTi wlisa, Tavis erT-erT saukeTeso<br />
leqsSi siamayiTa da madlierebiT igonebda:<br />
rogorc damloca vaJa-fSavelam,<br />
damskdari xeli Tavze damado...<br />
mecxramete saukunis miwurulsa da meocis gariJraJze<br />
<strong>qarTuli</strong> leqsi ukiduresad dacemuli, gamofituli iyo da
Tvisebrivi gadaxaliseba, feriscvaleba esaWiroeboda. es<br />
aucilebeli, safuZvliani reforma, ZiriTadad, galaktion<br />
tabiZem da `cisferi yanwebis~ ordenma ganaxorcieles.<br />
aqve imis Tqmac SeiZleba _ sabolood, meoce saukunis<br />
qarTul lirikaSi ori umTavresi figura, temperamentiT,<br />
samyaros xedviT, Sinagani wyobiT erTmaneTisagan mkveTrad<br />
gansxvavebuli, magram erTmaneTze mxrebmidgmuli ori kolosi<br />
_ galaktion tabiZe da giorgi leoniZe gamoikveTa da<br />
Cveni poeziis momavalic, metwilad, maT gansazRvres. es amJamad<br />
araviTar davas ar unda iwvevdes.<br />
galaktion tabiZis msgavsad, giorgi leoniZe, qarTvel<br />
simbolistTa jgufis, `cisferi yanwebis~ erT-erTi mesveur-<br />
Tagani, imTaviTve dasavleTis kulturul Rirebulebebsa da<br />
orientacias aniWebda upiratesobas, magram arc mSobliuri<br />
fesvebi aviwydeboda, ramac mis adrindel, erTgvarad saprogramo<br />
leqsSic (`avtoportreti~) iCina Tavi:<br />
poeziaSi, rogorc rumbSi Cayudebuli,<br />
yvela wvenebSi, yvela SxamSi suli Cavawe.<br />
artÁur rembosTan borot tyupad Caxutebuli _<br />
madgamen gvirgvins Teimuraz da WavWavaZe.<br />
rembo aq STabeWdilebis mosaxdenad ar gaxlavT naxsenebi<br />
_ janyiani bunebis axalgazrda giorgi leoniZe `dawyevlil<br />
poetTan~, `mTvrali xomaldis~ avtorTan sulier naTesaobas<br />
grZnobda; sagangebo dakvirveba zog saerTo niSans ueWvelad<br />
gamoavlenda, magram mcire winaTqma saamisod ar gamodgeba.<br />
araerTxel Tqmula _ giorgi leoniZis SemoqmedebaSi simbolizms<br />
maincdamainc Rrma kvali ar dautovebia, Tumca isic<br />
cxadia, rom ociani wlebis cdebma formismier ZiebebSi<br />
TvalsaCino samsaxuri gauwia.<br />
giorgi leoniZis Taoba moeswro didi winaprebis (ilia,<br />
akaki, vaJa..._ sanukvari ocnebis asrulebas, saqarTvelos<br />
damoukideblobas, magram es bedniereba imdenad xanmokle<br />
gamodga, gaxareba ver moaswres. poetis Wabukobisdroindel<br />
(1918) leqsSi `26 maisi~ ukve ismoda gangaSis xma, gafrTxileba,<br />
rom naloliavebi damoukidebloba ar dagvekarga, Zvel-<br />
Taganve danergili TviTmyofoba SegvenarCunebina, xelaxla<br />
ar aRmovCeniliyaviT dampyrobelTa klanWebSi (`armazisaken!<br />
nuRar wavalT lega zamTarSi!~).<br />
amao gamodga es gafrTxileba. qveynis gadasarCenad xelisuflebam<br />
TiTqmis araferi iRona. samiode wlis Semdeg erTerT<br />
uZlieres sonetSi `saqarTvelo~ (`Sen firosmanis Svid-<br />
69
Rarian marnebSi gxedav~) poeti mwvave sinanuliT axsenebs Tavis<br />
`daCeqmil suls~, xolo finalur striqonebSi arcTu farulad<br />
daqaragmebulia SemoWra wiTeli ruseTidan moseuli<br />
moZaladeebisa, romelTac TeTr cxenze amxedrebuli qar-<br />
Tveli moRalate winamZRolobda:<br />
70<br />
modis Samqori. soRanluRi. droSebis mtveri.<br />
zurniT falangebs mouZRveba kondotieri<br />
da Seni sisxli, gaWedili, SiSiT zanzarebs.<br />
giorgi leoniZem sakmaod adre da Tanac mkafiod gamoavlina<br />
sakuTari xelwera, ganumeorebeli xma, poeturi xelovnebis<br />
sayuradRebo Taviseburebani. visac mis sicocxleSi<br />
gamocemuli rCeulebi gadauTvalierebia, SeamCnevda, rom<br />
TavSia moqceuli strofikiT, intonaciuradac danarCenebisagan<br />
gansxvavebuli, Tamami poeturi saxeebiT aRbeWdili<br />
leqsi `axali mTvare kaxeTSi~.<br />
Ramis mnaTobis momajadoebel Suqze moCans Ronieri sofeli.<br />
igrZnoba guluxvi Semodgomis simsuye. warmarTuli<br />
vnebiT aRtkinebuli gogo-biWebi lxins miscemian. poetis<br />
ganTqmuli `yivCaRuri lirikis~ Canasaxic aqve ilandeba, moqnilnakvTebiani,<br />
acekvebuli ymawvili qalis velur moZraobaSi:<br />
mTvare xorciT gaivso...<br />
moswyda unazes mucels,<br />
abreSumis sabudars,<br />
mTvare xorciT gaivso...<br />
xdian qvevrebs marnebSi,<br />
yoCi dakles myvirali,<br />
mozveri sagaiso,<br />
ubnebSi gadadian<br />
cecxlebi yiramala,<br />
mReris vaJTa krebuli,<br />
yivCaRurad TamaSobs<br />
gogo Camkvrivebuli.<br />
giorgi leoniZes rac RvTisgan hqonda momadlebuli (arwivuli<br />
mzera, daqanebuli zvavis Zala, rac mTavaria, sityvis<br />
surnelisa da ferovnebis Seudarebeli SegrZneba...). is araviTari<br />
garjiTa da ostatobiT ar miiRweva, Tandayolilia.<br />
zemoT moxmobili striqonebis avtors Rrmad swamda _ si-<br />
Wabuke da leqsi erTimaneTisagan ganuyofelia da SemTxveviTi<br />
arc is aris, rom misi Sedevrebis didi umravlesoba<br />
axalgazrdobis wlebs ganekuTvneba. amis naTelsayofad sa-
Taurebis CamoTvlac ikmarebs. vis ar axsovs: `cicari~, `Rame<br />
iveriisa~, `ujarmis nangrevebi~, `ioseb daviTaSvilis suraTze~,<br />
`Zveli <strong>qarTuli</strong> warwerebi~, `ivris Rame~, `simRera pirveli<br />
Tovlisa~, `mecamete saukune~, `Savlego~, `Tuki vcocxlobT,<br />
simRerebis imediT~, `mTawmindidan qars mohqonda~,<br />
`ninowmindis Rame~, `metiveebi~, `myviraloba~, `yivCaRuri Rame~,<br />
`yivCaRis paemani~, `wava leqsi da waiRebs~, `gomboridan~,<br />
`Tbilisis poetebi~, `ivris pirad~, `saaTnava~, `maS, ra vuyoT,<br />
poetebo!~, `siWabuke da leqsi erTia~, `ole~, `Tbilisis gan-<br />
Tiadi~, `tyupi iagundebi~...<br />
raxan TvalnaTliv xedavda _ `axalgazrdoba, daudgromloba,<br />
zavTi, yiJina~.... xelidan usxlteboda, isRa iRona, rom<br />
usasrulobisaken mimqrolavi siWabukis boboqari wlebi leqsebad<br />
gardasaxa.<br />
STabeWdileba gveqmneba _ giorgi leoniZe leqsis werad<br />
maSin jdeboda, roca dagubebuli saTqmeli yelSi ebjineboda,<br />
raTa qaRaldze gadmoRvriliyo. swored sxeulSi dauteveli<br />
gaveSebuli Zala iyo am zariani SeZaxilis mizezi:<br />
Sen gelodeba dasastambavad<br />
aTi aTasi CanCqris bRavili;<br />
siWabuke da leqsi erTia _<br />
erT CuqurTmaSi gamoyvanili.<br />
niSandoblivia, rom `yivCaRis paemanis~ darad, aqac calfa<br />
riTmas dasjeoda; jvaredin striqonTa mdinarebas silaRes<br />
daukargavda, sunTqvas Seborkavda, mas ki imxanad myviralobis<br />
Jami edga, sworferTan pirispir Sesayrelad rqaSemarTuli<br />
xarirmis gamTangavi Jini sZravda, Tavs veRar iokebda.<br />
`qarTul miwaSi yelamde Caflul poets~ Rrmad hqonda<br />
gadgmuli fesvebi mSobel niadagSi, magram misTvis cisken<br />
ltolvac aseTive bunebrivi iyo. amitomac nebaze hyavda miSvebuli<br />
jiqur, stiqiurad movardnili striqonebi:<br />
leqso, sad ivli, sadamde?<br />
me aRar SegekiTxebi...<br />
ar davardeba miwaze<br />
aJRerebuli sityvebi.<br />
amis mTqmels siyrmidan, patara biWobidanve hqonda SeTvisebul-Sesisxlxorcebuli<br />
xalxis metyveleba, xalxuri poeziis<br />
madli da visac es eeWveba, imas poeziisa sruliad araferi<br />
gaegeba.<br />
71
giorgi leoniZis rCeul leqsebs, misive striqonebi rom<br />
moviSvelioT, `Camoqafuli CanCqeris JrJola~ dahyveba, uCveulo<br />
Zalisa da warudinebeli mSvenierebis gamo, TviTeuli<br />
maTgani bevrjer yofila literatorTa aRfrTovanebis sagani<br />
(`oles~ Znelad Tu moeZebneba badali) da vfiqrobT, maTze<br />
sagangebo msjeloba saWiro aRaraa; visTvisac Zvirfasi da<br />
axlobelia <strong>qarTuli</strong> poezia, TiTqmis yvelam zepirad icis es<br />
leqsebi.<br />
poeziis WeSmariti damfaseblis winaSe mTeli ZaliT feTqavs,<br />
gvajadoebs.<br />
Tavdadebulad gamrje, mSromeli, amave dros, gaSlili<br />
lxinis, unapiro aRtacebis kaci iyo, Tumca kargad icoda _<br />
xanSi Sesul adamians sicocxlis xalisi ekargeba da yvelaze<br />
metad swored es Trgunavda (`guls survilebi gaeclebian~),<br />
isic gasigrZeganebuli hqonda _ dros mxolod namdvili<br />
Semoqmedis danatovari uZlebs, gulgrili maradisobis pirispir<br />
poetad dabadebulis srulyofili qmnilebebi rCeba.<br />
`...ukvdavebis dRes mxolod leqsebi daeswrebian~. aki Tavad<br />
uTqvams Tavisi sicocxlis bolo gazafxulze, patarZeulSi<br />
Casuls, win Cemi leqsebi mimiZRvebiano.<br />
Warmagma, ormocdaaT wels gadaSorebulma, amoTqva dabal<br />
Sairze gawyobili, niavqariviT laRi simRera `gazafxuli~,<br />
romelic TiTqos misi asi leqsis damwyalobebas, gzis<br />
dalocvas hgavs. poeti mkerdgaReRili egebeba weliwadis<br />
ulamazes dros, raTa xeli CasWidos, ganuSoreblad masTan<br />
darCes. sxvanairi siTbo da sikeTe axlavs gazafxulTan am<br />
gulmxurvale Sexmianebas:<br />
72<br />
romel meranze mofrindi,<br />
romel mqrolavi raSiTa?<br />
`lileos~ quxilTa xmebSi,<br />
niaRvarebis taSiTa.<br />
vina sTqva, sinaziT moxval,<br />
enZelebiT da iiTa?<br />
sadac mwvane frTas daiqnev,<br />
vaJkacur Zgeras miitan!<br />
salami,<br />
asjer salami!<br />
Sen, gazafxulis dgrialo!<br />
yinuls dalewav,<br />
xmatkbilad<br />
wyarom rom daiwkrialos...
me guls davlewav,<br />
nakvesar<br />
leqsma rom daiZgrialos!<br />
Soridan gexarxarebi,<br />
modi, sul erTad viaroT...<br />
es maradiuli zeimia, ar gaxlavT Cveulebrivi, wuTieri<br />
aRtaceba, maSinve rom gadagivlis. `salami, asjer salami!~ _<br />
yvelas vinc giorgi leoniZis am lamaz wigns _ `as leqss~ _<br />
xelSi aiRebs, gadaSlis da waikiTxavs. gvjera, igi umal darwmundeba<br />
_ nuSis yvavilebiT dafifqul striqonebs Zala da<br />
elvareba arasodes moakldeba.<br />
73
elene koSoriZe<br />
74<br />
giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong><br />
giorgi leoniZes `muxladi,~ `bedauri~ sityva uyvarda.<br />
`araviTari `mcire~ ar unda yofiliyo misi wilkerZi~<br />
(inaniSvili 1984: 148). misi didebuli <strong>qarTuli</strong> TiTqos erTgvarad<br />
exameboda mis warmosadegobas. `igi iyo didi da Zlieri,<br />
Zlieri mxar-mklaviT, Zlieri sunTqviT~ (iqve), Zlieri<br />
gancdiT da gamorCeuli `xmaZalianobiT~ (kvaWantiraZe 1984:<br />
3). igi `sisavsiT~, `Warbi ferebiT~ xatavda sagnebsa da movlenebs~<br />
(margvelaSvili 1970: 86).<br />
ase afasebdnen mas Tanamedroveni.<br />
TviTonac ase fiqrobda:<br />
`dRes xeobaSi Cemi leqsi hqris,<br />
miwiT Sesvrili taxis Ronisa,<br />
asamaRlebels axla me vityvi,<br />
saTqmels miminos mokiviliTa,<br />
aha, samSoblov, sityva <strong>qarTuli</strong>”.<br />
(leoniZe 2008: 115)<br />
giorgi leoniZis poetur sityvas is SeuRwevadi, uflisgan<br />
momadlebuli poeturi muxti dahyva, romelsac sityva mxatvrul-esTetikur<br />
xarisxSi ahyavs da xSirad prozasac poeziad<br />
aqcevs. misi `natvris xis~ <strong>qarTuli</strong>c prozisa da poeziis<br />
zRvarzea.<br />
giorgi leoniZis sityviT, WeSmarit mxatvrul Semoqmedebas<br />
saxeebiT moazrovne mwerlebi qmnian. maTgan `zogi `smenis~<br />
mxatvaria, zogi _ `Tvalis~ mxatvari (leoniZe 2000: 618).<br />
Tavad g. leoniZe mxolod `Tvalisa~ da `smenis~ mxatvari ar<br />
yofila.<br />
vaJaseuli mxatvruli saxeebis Semdeg, `rac gacnobierebul<br />
iqna mxedvelobiTs SegrZnebebze aRmocenebul saxeTa<br />
mxatvruli Rirebuleba, giorgi leoniZem SeZlo originaluri<br />
mxatvruli xatebis Seqmna im monacemTa momarjvebis gziT,<br />
romelic gemosa da sunis wiaRSi moipova~ (kiknaZe 1957: 295).<br />
amitomac igi ara marto vizualurad warmousaxavs mkiTxvels,<br />
rom `atmis qveS vardisferi Tovli devs~, rom `amoiTeTra<br />
kavkasionma~, an:
`moCans samSoblos ivris Walebi,<br />
rogorc sasanTle gaCaRebuli~...,<br />
aramed asmeninebs kidec `samaWre Raris Sxrials~ da im musikas,<br />
romelsac `riyiani da xmiani iori~ gamoscems, rogorc<br />
poetis `yrmobis embazi~, misi `pirveli poeturi saasparezo~;<br />
magram ara marto samyaro, xSirad gulic mReris: `asalamurda<br />
guli Cemi siyvaruliTa~ (89, 20).<br />
`samaswlovani fSati”, `patarZeulis iebi~, `bRujeulad<br />
rom amodioda soflis tyispirebSi~, da `dabadagebuli cacxvi~<br />
irgvliv sitkbosa da surnelebas afrqveven: dros ar mouSlia<br />
yrmobisas dakmeuli surneli:<br />
an:<br />
`miyvars cacxvis surneli,<br />
Cemi yrmobis surneli~.<br />
`mafrqvion Suqi-surneli<br />
patarZeulis iebma~.<br />
g. leoniZesTan zogjer sakuTari saxelic ki sunisa da<br />
gemos mixedviTaa motivirebuli (Taflua, TavTuxa, forToxala,<br />
dudRuba...) amitomac qali SeiZleba iyos `saxelgemrieli~,<br />
`SaqartuCa~. SeiZleba abstraqtul saxelsac ki<br />
hqondes suni da gemo; SeiZleba xetiali `gatkbildes~:<br />
`da Tbilisis Zvel quCebSi<br />
gatkbildeba xetiali~.<br />
g. leoniZesTan sityvasac aqvs Taviseburi suni da gemo.<br />
masTan dasturdeba rogorc sayovelTaod cnobili sityvaT-<br />
Sexamebani: `sityva grZneuli~, `sityva wrfeli~, `sityva mefuri~,<br />
aseve moulodneli sintagmaturi wyvilebic: sityva<br />
`moSaqrul-moSarbaTuli~, `Tafl-erboiani~. sityvisgan nawarmoebi<br />
nasityvic (anu naTqvami) gemos ukavSirdeba...<br />
poeti gemosa da sunis SegrZnebaTa gamoxatviT uxdis madlobas<br />
Zveli wignis mwerals:<br />
`TafliT nasityvi, vardis eniT gadaTargmnili ...<br />
sadRac Sendobas ixveweba wignis mkobeli~.<br />
(leoniZe 2000: 250)<br />
magram sityva SeiZleba iyos `Canabasric~, `almasis gamyrelic~,<br />
`civi~ an `Sxamismdenelic~ ...aseT sityvebs erideba poeti:<br />
`adamianis suls atlanqebso~ (leoniZe 2000: 640).<br />
75
poets awuxebs, rom sazogadoeba TiTqos `gacivda~: `poeziaSic<br />
ki igrZnoba civi sityvebis siWarbe~ (leoniZe 2000:<br />
616), da daeZebs deida maikos alersian mimarTvebs (`Cemo<br />
gaSlilo iao~, `wamlad dagenaye, wamlad dagede~, `Cemi cxovrebis<br />
niavo!~...), magram ver poulobs da kiTxulobs: `ratom<br />
aRar esmiT es tkbil<strong>qarTuli</strong> Cvens bavSvebs, Svilebsa da<br />
SviliSvilebs? ratom dahkarges Cvenma qalebma es saalerso<br />
sityvebi? nuTu ise gaxevda Cveni guli, rom es Tbili mdedruli<br />
sityvebi aRar arian CvenTvis saWironi?~ `xom gvciva<br />
uamsityvebod?!~ (leoniZe 2008: 339-340).<br />
Tavad poeti sagangebod arCevda yovel sityvas: `me sityvas<br />
fizikurad ganvicdi, ynosviT vigeb, romel sityvas udgas<br />
suli, romelia usisxlo, momWknari~ (leoniZe 2000: 616). cnobilia,<br />
rom sZulda sikvdilze saubari da xSirad metaforulad<br />
gamoxatavda Tavisi personaJebis am qveynidan wasvlas:<br />
`ninia bunebaSi gadamdnariyo~, `marita gadavida eTeris qveyanaSi~,<br />
`RmerTs Cabarda Cveni cicikore~...<br />
metaforuloba giorgi leoniZis azrovnebis stilia.<br />
metsaxelebzedac (Wampura, cero, Toxitara, wiprua...) rom<br />
araferi vTqvaT, romlebic ase saxierad warmosaxaven personaJs,<br />
xSirad Cveulebrivi piris saxelebic ki motivirebulia.<br />
magaliTad, Corexi, marita, emanueli...<br />
kldesaviT mtkice da Zlieri adamiani cxovrebis usamar-<br />
Tlobam CorexiviT aqcia (Corexi (xevs.), Coraxi (mox.) _`miwa<br />
CamoSlili, kldiani flateebi, ConCxiani, daRaruli klde _<br />
qavTaraZe 1985: 385) _ Searyia, gamofita, moaduna. rogorc<br />
avtori wers, Corexma`sulis droSa dakeca~, `Cumad dneboda,<br />
Cawva, Caimumla~ (leoniZe 2008: 428).<br />
aseve motivirebulia saxeli marita, romelic sagangebod<br />
Seurqmevia avtors mSvenieri maritasaTvis, romelic `TiTqos<br />
mzes Camovardnoda~ (leoniZe 2008: 392). sabas mixedviT ki<br />
`marita (mariota) cis grkalsa ewodebis, romelsa buniobasa<br />
mze mas zeda vals gasworebasa dRisa da Ramisasa~ (orbeliani:<br />
1965-1966).<br />
giorgi leoniZes metaforuli mniSvnelobiT, magram ironiuli<br />
SeferilobiT gamouyenebia piris saxeli emanueli (ebraulad:<br />
`CvenTan ars RmerTi!~), radganac uxmaria qveynis damaqcevar<br />
istoriul pirTan atilasTan, Sesadareblad, romelmac<br />
mospo da gaanadgura yvelaferi, magram ise moaqvs<br />
Tavi, TiTqos `RvTis kalTa~ gadaefarebinos qveynisTvis:<br />
76
`Cvenc, `RvTis maTraxo~, Semogvirbine...<br />
dalewe yvela, rac Cven gvabrmaebs!<br />
Cveni xatebi isrole karSi,<br />
gamoucxade Cvens RmerTs dueli:<br />
tyve demonebiT etlebis qarSi<br />
mobrZandi, rogorc emanueli!~<br />
(leoniZe 2008: 20)<br />
giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong> mdidaria sxvadasxva saxis tropebiT.<br />
swored isini qmnian mxatvrul saxeebs:<br />
metaforebi:<br />
`ca atmebiT msxmoiare, CaxCaxa<br />
da gazafxuls rZis suni asdioda~.<br />
Sedarebebi:<br />
`rogorc saZroxe qvabs oxSivari,<br />
qarTlis xeobebs asdis nislebi~.<br />
erTmaneTze akinZuli epiTetebi, romlebic `sisavsiT~,<br />
Warbi ferebiT warmosaxaven sagnebsa da movlenebs:<br />
`Tamada ijda morWmuli, Tavgziani, damyarebuli, dadginebuli,<br />
TamadobadakurTxebuli, SeerTxmebuli sufrasTan~<br />
(leoniZe 2008: 303).<br />
amasTanave, garda zemoT CamoTvlili mxatvruli xatebisa,<br />
g.leoniZis enaSi dasturdeba Sinagan gancdaTa gamomxatveli<br />
sityvaTSexamebani, romelTac SeiZleba `grZnobiTi xatebi<br />
ewodos:<br />
`darCes es tuCi kocnis elviT xeluxlebeli~, `...damnacros<br />
elvam Seni tanisa~, `cecxlis sawolSi SemogZarcve Sesaburavi~<br />
da a. S.<br />
amrigad, `mxedvelobiTi xatebi~, `smeniTi efeqtebi~, `sunisa~<br />
da `gemos~ SegrZnebani, Sinagan gancdaTa gamomxatveli<br />
sityvaTSexamebani miuTiTeben, rom giorgi leoniZis<br />
SemoqmedebaSi sakmaod gafarToebulia saganTa mxatvrulad<br />
aRqmis sazRvrebi. giorgi leoniZe poeturi xedvis Semoqmedia<br />
da misi <strong>qarTuli</strong> upirvelesad mxatvruli xatebiT iqcevs<br />
yuradrebas.<br />
amasTanave, es xatebi dinamikuria. TiTqos yoveli sagani<br />
TrTis, moZraobs, moqmedebs...<br />
amis erT-erTi mizezi isaa, rom poetis mier nawarmoebi<br />
leqsika umetesad nasaxelari zmnebia: `axlac Soridan gve-<br />
Surdulebi~, `qarTlosis landi brwyinvalebiT gameTareSa~,<br />
`TeTri gvirgvini ucxoelma SegiRamisa~...<br />
77
araiSviaTia -ob sufiqsiani saSuali gvaris zmnebi, romel-<br />
Tac mravalgzisoba SemoaqvT TxrobaSi (salamurobs... mSvenierobs...<br />
ukvdavobs...), aseve Txrobis dinamikurobas ganapirobebs<br />
mimReobaTa (aborgebuli... damkraxuli..., damcrobili...),<br />
sawyisTa (zrinva, tkrciali, garjiloba) da iseTi kompozitebis<br />
siuxve, romelTa meore komponenti saxelzmna<br />
(brolSenaciebi, guldamercxlebuli, rqagalaRebuli, eldadakruli),<br />
an qonebis saxelia (Taviswvera, jiRaTvaleba,<br />
Tavqara) ...<br />
nawarmoebi leqsikis eqspresiuloba ufro kargad Cans<br />
gabmul teqstSi, gansakuTrebiT _ Tanwyobilsa da Serwymul<br />
winadadebebSi da e.w. Serwymul gankerZoebebSi, rac Zalze<br />
damaxasiaTebelia g. leoniZis <strong>qarTuli</strong>saTvis.<br />
erT-erTi nimuSi aseTia:<br />
`borgi, usminari kaci iyo xvedia. vis ar axsovs Cvens<br />
sofelSi ukeTuri, gulRorRiani, RvarZliani, enidan Sxamis<br />
mdeneli... damSxaluli, Sekvamluli, CaRrubluli, Tanac<br />
wyaldasxmul-nacrisferi~ (leoniZe 2008: 243).<br />
erTgvar wevrebs _ erTmaneTis miyolebiT akinZul epi-<br />
Tetebs _ dinamikurobac SemoaqvT TxrobaSi da, amasTanave,<br />
`sisavsiT~ axasiaTeben personaJs da, rogorc sinonimuri sityvebi,<br />
ZiriTad Tvisebebs ganamtkiceben.<br />
eqspresiulobas isic ganapirobebs, rom xSirad sazRvruli<br />
Cavardnilia da msazRvreli parafrazis mniSvnelobas<br />
iZens, ris gamoc mkafiod ikveTeba saxasiaTo niSani. amis kargi<br />
magaliTia:<br />
`axlac Tvalwin midga _ zangela, dagiSrulqoCriani, ji-<br />
RaTvaleba, dageSil miminosaviT tanswrafi, erTi sityviT,<br />
sandomobiT sayvareli“ (leoniZe 2008: 282).<br />
amave daniSnulebiT xSiria Serwymuli gankerZoebani:<br />
`Tvalcecxli iyo Salia, Tavguli, sxarti, laRi, gulzavi,<br />
giJmaJi, gaSlili gunebisa, amayi, samxedrosaken mimdreki...~<br />
(leoniZe 2008: 281).<br />
Serwymuli winadadeba da Serwymuli gankerZoebani giorgi<br />
leoniZis Txrobis stilia da dinamikurobas esec aZlierebs,<br />
vinaidan eqspresiuloba upirvelesad TviT Serwymuli winadadebis<br />
bunebaSia.<br />
Sinaarsobrivad gansxvavebul pasaJebSi amave mizniT avtori<br />
warmatebiT iyenebs iseT rTul Tanwyobil winadadebas,<br />
romelSic sinonimuri Sinaarsis martivi winadadebebia gaer-<br />
Tianebuli. magaliTad:<br />
78
`maikos guls Rame gauTenda, danaTrTvilari guli mouTba,<br />
pirs Suqi amoefina, misi wili mze ganaTda~ (leoniZe 2008:<br />
347).<br />
es Tanwyobili winadadeba, garda imisa, rom azrobriv<br />
mTlianobas ganamtkicebs, ritmuli prozis nimuSicaa. pirvel<br />
or winadadebaSi aT-aTi marcvalia, meore orSi _ rva-rva.<br />
es ar aris SemTxveviTi. giorgi leoniZis leqsika-frazeologiiT<br />
uaRresad mdidari <strong>qarTuli</strong> `ritmuli~ prozis iSviaTi<br />
nimuSia. gvxvdeba gariTmuli frazebic: `gugunebda<br />
sufra, RuRunebda buxari~.<br />
g. leoniZis prozaSi advili sapovnelia ritmulobis yvela<br />
niSani (koSoriZe 1995: 139-151) esenia: bgeraTa, marcval-<br />
Ta, sityvaTa da xSirad frazaTa gameoreba.<br />
gansakuTrebiT mniSvnelovania zmniswinTa gameoreba, radganac,<br />
rogorc Tavkidura elementebi, maxvilian marcvlebs<br />
warmoadgenen da amitom fraza ufro ritmul-musikaluria:<br />
`nakverCxalma mosusxa, moswva, moTuTqa patarZlis mzetani~...<br />
meordeba msgavsi sityvebi: varCie, amogarCie... TavZera,<br />
Tavqara...<br />
meordeba erTi da igive sityva:<br />
`poeturi TvaliT, poeturi guliT da didi ocnebiT gasxivosnebuli<br />
sxvac bevri dadis qveyanaze~.<br />
damaxasiaTebelia momdevno winadadebis dawyeba im sityviT,<br />
romliTac bolovdeba wina winadadeba:<br />
`TiTqos ezoSi ia Semovida. Semovida da Semoefina~.<br />
aseTi pauziani gameoreba <strong>qarTuli</strong> zRapris enas axasiaTebs<br />
(uTurgaiZe, giunaSvili, CxubianiSvili 1979), xolo<br />
klasikur mwerlobaSi ilias (afridoniZe 1989: 63), m. javaxiSvils<br />
(WumburiZe 1962: 92), revaz inaniSvilsa da Tamaz bibilurs<br />
(koSoriZe 2005: 261-284) da sxvebs.<br />
xSirad pirveli winadadebis pirveli sityva anaforulad<br />
meordeba:<br />
`qveyana upatrono nu ggoniaT, qveyanas viRaca patronobs~.<br />
`avarda siyvarulis ali, avarda, agizgizda~...<br />
gameorebul Semasmenlebs araiSviaTad da kavSiri aerTebs:<br />
bardnida da bardnida; wamouSina da wamouSina. aseT ganmeorebebs<br />
mravalgzisobis Sinaarsi SemoaqvT TxrobaSi, rac<br />
Txrobis dinamikurobas aZlierebs. amgvari gameorebani kidev<br />
ufro mkafiod gamokveTs g. leoniZis mWidro kavSirs<br />
xalxur sityvierebasTan, kerZod, zRapris enasTan.<br />
meordeba mimsgavsebuli sintaqsuri konstruqciebi: `me<br />
xom is patara biWi var, iisferTvaleba, yviTelqoCriani, lo-<br />
79
yebatkrecili Tqvens Soris rom davrbodi! me isa var, Tqvens<br />
kevrze rom vijeqi, Tqveni guTnis sayevaris uRelze...<br />
me isa var, wignebs rom gikiTxavdiT, Tqvengan rom viwerdi<br />
Sairebs, gamocanebs, simRerebs~ (leoniZe 2008: 213).<br />
erT-erTi funqcia aseTi strofuli gameorebisa saTqmelis<br />
azrobrivi mTlianobis gamokveTaa.<br />
xSird winadadebebi ori-sami gverdis Semdegac ki meordeba<br />
ise, rom gameorebul winadadebaTa gamTiSveli pasaJi gameorebuli<br />
winadadebis mimarT kontrastulia. swored am kontrastis<br />
meSveobiT gameorebuli winadadebebi personaJis<br />
sulieri ganwyobilebis gamokveTis funqcias iZenen.<br />
amis erT-erTi nimuSia moTxroba `soflis Saraze~, romelic<br />
ase iwyeba:<br />
`SuadRis sicxe anTia sofelSi. siCumes mxolod WriWinobelas<br />
damRleli WriWini arRvevs... gzas sZinavs~ (leoniZe<br />
2008: 351).<br />
avtoris sityviT, siCumeSi `gzas sZinavs~, personaJis rwmunebiT<br />
ki _ `miwis qveS xma ismis”, `modis guguniT ... delgma,<br />
niaRvris roxi~ (leoniZe 2008: 354).<br />
swored am sityvebis Semdeg meordeba moTxrobis dasawyisi<br />
odnavi cvlilebiT:<br />
`SuadRis sicxe anTia sofelSi da siCumes mxolod WriWinobelas<br />
damRleli WriWini arRvevs~ (iqve). kontrastis mxatvruli<br />
xerxiT avtori marjved upirispirebs erTmaneTs obieqtur<br />
realobas (irgvliv siCumea!) da personaJis mier aRqmul<br />
samyaros (irgvliv gacofebuli mRelvareba da niaRvris<br />
roxia!).<br />
amgvari gameoreba giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong>s stiluri<br />
niSania; amiT igi personaJis fsiqologiur suraTs qmnis.<br />
ase rom, gameorebis mxatvruli xerxi mxolod ritmulobas<br />
da dinamikurobas ar emsaxureba. igi TxrobaSi garkveul<br />
ganwyobilebas ganamtkicebs da xSirad personaJis fsiqologiur<br />
saxes qmnis (`CorexSi~ _ ziraq mRvdlisas, `Ciriksa~ da<br />
`CikotelaSi~ _ Cikotelasas).<br />
amgvari gameorebani swored imitom, rom <strong>qarTuli</strong> zRapris<br />
mkvidr asociaciebs qmnian, naTelyofen giorgi leoniZis<br />
<strong>qarTuli</strong>s mtkice kavSirs xalxur sityvierebasTan.<br />
amis dasturia is intonaciuri mravalferovneba, romelic<br />
giorgi leoniZis qarTuls axasiaTebs.<br />
avtoris iumoriT savse Txrobas enacvleba personaJis<br />
monologi, romelic ufro dramatul pasaJebSi gvxvdeba,<br />
80
moqmed pirTa cocxali dialogebi, dialogizebuli metyveleba<br />
da lirikuli wiaRsvlebi ...<br />
wuTisoflisagan gamwarebuli yadoris (`samTo sabalaxe~)<br />
monologSi mRelvarebisa da Sinagani gancdebis gamosaxatavad<br />
kiTxviTi da Zaxilis winadadebebia momarjvebuli, e.w.<br />
ritorikuli SeZaxili: `aba, maSin kargi biWebi viyaviT, roca<br />
did omebSi Cveni gvaris medgari Zaxili gaismoda: `dahkar!<br />
dahkari!~ an kidev: `es ra droeba modis!~ `mec xom Zexorcieli<br />
var, mec xom minda arseboba!~ aseve _ ritorikuli mimar-<br />
Tva: `sindisi daikarga, zrdiloba da pativiscema gaqra, maS<br />
saqarTveloc xom daiRupa, miTxar, ynawvilo, Sen genacvale!~<br />
ritorikuli mimarTva, ritorikuli SekiTxvisgan gansxvavebiT,<br />
pasuxs saWiroebs (“daJinebulad micqeroda yadori da<br />
Cemgan eloda Tavisi sityvis dadasturebas”), Tumca pasuxi<br />
ar Cans da monologi grZeldeba.<br />
odesRac didebuli ojaxiSvilis _ yadoris winaprebs avtori<br />
sakuTari saxelebiTac (janzurabi, amilRabari, Sermazani)<br />
gamoarCevs.<br />
cxovrebis usamarTlobiT gulnatkeni yadoris ritorikul<br />
Txrobas (monologs) yoveldRiurobiT gamwarebuli, `uyoleli,<br />
uqoneli, upovari~ col-qmris dialogi upirispirdeba:<br />
`TiTqos axlac Camesmis yurSi col-qmris Sejavaxeba:<br />
_ ade, kaco, ade, Ziluav, ar gamocxvi ZiliTa?<br />
_ Tavi damanebe, dedakaco, ras iRerRebi ZaRliviTa...<br />
wevs TaRria da Tan fiqrobs.<br />
_ avdge, Tore vaziT dagragnili zvari ar melodes, xaris<br />
enis tola venaxi migdia raRaca, imas Senc eyofi.<br />
_ avdge, Torem gamarTuli guTani ar micdides, Sebmuli<br />
uremi, cxvris fara.<br />
_ ade, Tavxmelo, ciskari gadavida!<br />
_ ade, mTeli qveyana sarCoTi aivso; _ ar cxreboda<br />
coli, Tumca mxolod jer ciskris ciali krToda caze.<br />
_ Se ZuZunawyveto, ras misZar-mosZari xmeleTi. dedamiwa<br />
Seizniqa Seni WyviriliT~... da a. S. (leoniZe 2008: 224-225).<br />
moyvanil dialogSi upirvelesad TvalSi sacemia gameorebis<br />
efeqti. erTi mxriv: `ade, kaco, ade!~ ade, Tavxmelo! ade,<br />
mTeli qveyana sarCoTi aivso..., meore mxriv: `avdge, Tore...~<br />
aseTi gameoreba ganwyobilebis stabilurobasac emsaxureba<br />
da xalxuri sasaubro metyvelebis niSniTacaa daRdasmuli.<br />
xalxuri metyvelebis iers aniWebs sasaubro sityvis masala:<br />
`ar gamocxvi ZiliTa?~ `xaristola venaxi~, `ras iRerRebi<br />
ZaRliviTa~ da mimarTvis formebi: `ade, kaco!~ `Tavi damane-<br />
81
e, dedakaco!~ `ade, Tavxmelo~... `ade, Se gasaciebelo~... `Se<br />
ZuZunawyveto~... agreTve _ metsaxeli Zilua da a. S.<br />
araiSviaTad Txrobas acocxlebs yuradRebis gasamaxvileblad<br />
CarTuli lirikuli wiaRsvlebi. avtoriseuli mimarTvebi<br />
mkiTxvelisadmi, mkiTxvelTan kontaqtis yvelaze<br />
marjve saSualeba, dialogizebuli metyveleba, romelSic avtori<br />
mimarTvis saSualebebad iyenebs kiTxviT winadadebebsa<br />
da meore piris formebs.<br />
magaliTad: `swored am dros, roca mzem ukanaskneli sxivebi<br />
Cawura CasavleTSi, gamoCnda ivridan momavali iciT vin?<br />
TviTon mixvdebiT~ (leoniZe 2008: 274).<br />
zogjer TiTqos mkiTxvelis SekiTxvac ivaraudeba:<br />
`_ da kidev vin? rogor Tu vin? Cemi ori karis mezobeli<br />
Ciriki da Cikotela.<br />
_ ici ki, ra aris Ciriki? xom gagigoniaT, yvela miwveba,<br />
mowveba, Ciriki xeze gawveba~ (iqve).<br />
aq avtori gamocanis yaidaze agebul frazas CaurTavs, romelic<br />
gansxvavebuli variantiTaa mowodebuli: yvela miwveba,<br />
mowveba, maskuntela kuntiao (xalxuri sibrZne 1965: 389).<br />
zogjer aseT dialogSi warmosaxviTi mkiTxvelis pasuxi<br />
ivaraudeba, radgan kiTxvas kontrSekiTxva mohyveba:<br />
`_ ici, ra aris samoyvro amindi?<br />
_ ara?~ (iqve).<br />
amas mosdevs samoyvro amindis ganmarteba.<br />
zogjer avtori grafikuli saSualebebiT (xmovnis gamoyofiT,<br />
xmovnis dagrZelebiT...) warmoTqmis intonaciasac SeagrZnobinebs<br />
mkiTxvels. magaliTad:<br />
_ yvelavinme ki ar gegonoT, Zveli gvaris nakvirtalia, -<br />
ityoda misi coli Tebro, rodesac qmari gadasZaxebda:<br />
_ SuSabandis vardo-o! (leoniZe 2008: 449).<br />
grafikuli saSualebiT intonaciis amgvari gamoxatva enis<br />
metyvelebaSi gadayvanis mcdelobaa.<br />
enis aqtualizaciis nimuSia agreTve:<br />
`gadmovdgebodiT balRebi soflis beqobze, davWimavdiT<br />
yelis ZarRvebs da daviZaxebdiT:<br />
_ k i k r i k i k o o o o ~! (g. leoniZe 2008: 263).<br />
amgvari fraziT vizualuradac aRiqmeba monaTxrobi da<br />
balRobisdroindeli xmebic amotivtivdeba adamianis<br />
cnobierebaSi.<br />
ase rom, giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong> intonaciuradac mravalferovania.<br />
82
* * *<br />
intonaciuri Taviseburebani (gansakuTrebiT personaJTa<br />
dialogebi), gameorebis efeqti da <strong>qarTuli</strong> soflis bunebasTan<br />
mWidrod dakavSirebuli mxatvruli saxeebi mkafiod<br />
warmoaCens, rom giorgi leoniZe qarTul miwaSi Rrmad fesvgamdgari<br />
Semoqmedia. amas naTlad uCvenebs sasaubro metyvelebidan<br />
mopovebuli mravalferovani leqsika-frazeologia,<br />
romelic ase Seesatyviseba im xalxis bunebasa da fsiqologias,<br />
vis Sesaxebasc mogviTxrobs avtori.<br />
g. leoniZis qarTuls xalxuri metyvelebis iers aniWebs:<br />
1. formulebad qceuli sasaubro sityvis masala (modi<br />
axla da ipove... arc acia, arc acxela...daiwyo da ra daiwyo...<br />
sofeli vin? erTi kaci!...);<br />
2. xalxSi gavrcelbuli mzamzareuli frazeologia (san-<br />
TliT narCevi qalia... axla dazome gza ... eg ra codvis kiTxulia?...<br />
mere ra Rvinoa? sworeT mzis Tvali aqvs Cayolili);<br />
3. xalxis wiaRidan Sesuli wyevlis (miwam ki dagiketos piri,<br />
Se ulxinebelo! Se nacardasayrelo, avTvalo!), moferebis<br />
(Wiri mogWame... im adgilis Wirime, sadac Sen momagondebi...),<br />
dalocvis (yvelawminda SegewioT!... ai, gaZex kargi<br />
mziTa!...), ficilis (maS sveticxovlis damqcevi viyo, Tu gi-<br />
Ralato... mcxeTis samirones geficebi...) formulebi.<br />
4. idiomuri gamoTqmebi (nemss ecmoda... kidurze migviyvana...<br />
gundruks ukmevda...) da xatovani sityva-Tqmani (es ra<br />
xlinki miyo, es ra aqlemi gamikeTa... marili ar agitirda<br />
aqamdeo...).<br />
g. leoniZiseuli marili ar agitirda aqamde? ukavSirdeba<br />
xalxSi gavrcelebul xatovan Sesityvebas `marili tiris~. am<br />
gamoTqmaSi T.saxokias marilisadmi xalxis pativiscema daunaxavs.<br />
xalxs marili, am SemTxvevaSi, sulierad warmoudgenia,<br />
danestianebuli marilisaTvis sityva dasveleba ar ukadrebia<br />
da amitom uTqvams: marili tiriso (saxokia 1979: 373).<br />
g. leoniZes am gamoTqmasTan qarTveli kacis erTi gamor-<br />
Ceuli Tviseba _ stumarTmoyvareoba daukavSirebia, Tanac<br />
gamoTqma _ marili tiris _ ganuaxlebia: gana marili ar<br />
agitirda aqamde? (e.i. gana Sens marils stumari ar moenatrao?).<br />
zogi myari gamoTqma xalxuri sityvierebidan Cans Sesuli<br />
mis prozaSi: `xalxi damwyemsda~... `xmlis enaze alaparakda<br />
sufra~... `sityva gaRorda~ da a. S.<br />
dasturdeba avtoriseuli myari gamoTqmebic. magaliTad,<br />
apolonis liliputebi (naTqvamia vaimwerlebisa da vaimecnierebis<br />
mimarT) g.leoniZes Seurqmevia uniWo, ubadruki mim-<br />
83
aZvelebisaTvis, romlebic iseve ver Seedrebian WeSmarit<br />
SemoqmedT, rogorc maxinji liliputebi _ mSvenier apolons.<br />
sinonimuri mniSvnelobiTaa naxmari `lirikuli qariylapia~.<br />
84<br />
`hyavT cocxlebSiac Tanamdebare<br />
dRes lirikuli qariylapia,<br />
zogia sxvisi Canglis yaCaRi,<br />
da zogic kidev umizrafoa~.<br />
(leoniZe 2008: 86)<br />
g. leoniZis mWidro kavSirs xalxur sityvierebasTan adasturebs<br />
mis SemoqmedebaSi uxvad mimobneuli andazebi da<br />
aforistuli Tqmebi, romelTa saSualebiTac mwerali saTqmels<br />
gamokveTil mimarTulebas aZlevs. ivaraudeba andazebisa<br />
da xalxuri gamoTqmebis amgvari CanarTebi:<br />
`Rreoba gaxurda. yvelaze metad Taya lxinobda. kaci rom<br />
ixarjebodes, araras argebs drekao! _ xumrobda Tavis Tavze~<br />
(leoniZe 2008: 315).<br />
an kidev:<br />
`_ dalie naTlulebisa! _ uTxra mkacrad Tamadam. Tan<br />
yanwi gadaawoda<br />
_ rom ar dampatiJes, mainc davlio?!<br />
_ kargi qva kedlidan ar gadmovardeba!<br />
Tamadam daiurva ubelo moWixvine cxeni~ (iqve, 317).<br />
aseve:<br />
`_ ici Tu ara, yvela kaci rom ar aris Rirsi kacobis saxelis<br />
tarebisa. ici, rom zogi frinvelia _ sWamen, frinvelia,<br />
rom xorcs aWmeven. kaci ar yvela sworia, didi Zevs kaciT<br />
kacamdiso~ (leoniZe 2008: 375).<br />
warmodgenil teqstSi avtoriseul winadadebas mohyveba<br />
andaza odnavi SecvliT: frinvelia, rom imis xorcsa sWamen,<br />
frinvelia, rom xorcs aWmeven (umikaSvili 1964: 243), xolo<br />
andazas mohyveba <strong>rusTavelis</strong> cnobili striqonebi (isic odnavi<br />
cvlilebiT!): `kaci ar yvela sworia, didi Zes kaciT kacamdis~,<br />
rac SemTxveviTi ar aris. andazur-aforistuli<br />
Tqmebi sxvac bevria rogorc klasikuri mwerlobidan, aseve<br />
_ bibliidan. magaliTad:<br />
leoniZe _ kaci puradi unda iyos, nadimnaTeli.<br />
`qilila da damana~ _ nadimnaTeli, puradi mzisaca Sesayrelia.<br />
(xalx. sibrZne 1965: 359);<br />
leoniZe _ Suri uZlevelia.<br />
`qilila da damana~: ukurnebeli senia Suri~ (iqve);<br />
leoniZe: `Rvino axarebs gulsa kacisasao~.
iblia _ `da Rvino axarebs gulsa kacisasa~ (`fsalmuni~,<br />
103, 15).<br />
es mdidari da mravalferovani frazeologia leqsikiTac<br />
amdidrebda mwerlis Semoqmedebas. erTi Tvalis gadavlebi-<br />
Tac ki naTelia, rom giorgi leoniZis qarTulSi leqsikis<br />
TvalsazrisiT waSlilia zRvari Zvelsa da axal qarTuls<br />
Soris (koSoriZe 2001: 120-128). axal saliteraturo qarTul-<br />
Si damkvidrebuli erTeulebis gverdiT sinonimur wyvilebs<br />
qmnis xan Zvel<strong>qarTuli</strong> leqsika (mtredi da gviZini, mowyoba<br />
da gankargeba, bostani da mtili...), xan _ dialeqturi (eur-<br />
Ceba da uarSiobs, Roji da xarali, toli da bardibari...).<br />
dialeqturi leqsikis umetesoba mTis kiloTa kuTvnilebaa:<br />
fSav-xevs.: zrimli (cvar-nami), daadidebda (zvarakad Sewirvisas<br />
didebas ityoda), mohqirslavs (wvril-wvrilad mo-<br />
Tovs), moxev.: moiqueSia (dajabna, qveS moigdo), mTiul.: galega<br />
(WuWyiani), Tavgadanayari (Tavgadasavali), qarTl-kax.:<br />
damarmarebuli (dakrialebuli), gamoCxikuli (Zalian gamxdari),<br />
gaijejilebs (gaTamamdeba), sakuTriv kaxuri: damwoni<br />
(saxelovani, Rirseuli), daubejiTes (aqtiurad SeaZlies),<br />
ingil.: kaparWela (Wreli Zafisgan moqsovili windebi), imer.:<br />
TvalCaCxi (WrelTvaleba), gur.: mospetili (mokrialebuli),<br />
mesx.-javax.: RalaRunta (farTofoTliani balaxi, gafcqvnili<br />
iWmeba) da a. S.<br />
rogorc Zvel<strong>qarTuli</strong> leqsikidan, aseve dialeqtebidan g.<br />
leoniZe axal-axal sityvebs awarmoebda da zogjer gansxvavebul<br />
mniSvnelobasac aqsovda maTSi. ase, magaliTad, Zvel<strong>qarTuli</strong><br />
sityvisagan zuzRaÁ (balRami, wyluli _ il. ab.)<br />
uwarmoebia zmnuri forma dazuzRavda, rac, teqstis mixedviT,<br />
tkivilian siaruls niSnavs: `mwvane, dageslebuli, mtirali<br />
dazuzRavda ezoSi~ (leoniZe 2008: 563).<br />
aseve sityva sulmokle Zvel qarTulSi gansxvavebuli<br />
mniSvnelobiT ixmareboda, niSnavda mouZlurebuls, modunebuls,<br />
Wkuanakluls (il.ab.).<br />
giorgi leoniZes am sityvisagan uwarmoebia zmnuri forma<br />
daasulmokla da Zvel<strong>qarTuli</strong> mniSvneloba SeunarCunebia<br />
misTvis: `qveynis gulgrilobam daasulmokla cicikore~<br />
(iqve: 561).<br />
axal sityvaTa sawarmoeblad mwerali xSirad dialeqtur<br />
leqsikasac iyenebda. magaliTad, sityva SeimareSos uwarmoebia<br />
imerulSi dadasturebuli sityvisagan mareSali||mare-<br />
Seli, romelic wvrilfexa saqonlisa da Sinaur frinvelTa<br />
warmarTuli RvTaebaa (aqedan nawarmoebi mareSloba dadas-<br />
85
turebuli aqvs q. ZoweniZes _ ZoweniZe 1974: 230) rogorc<br />
mareSlis dResaswauli yvelieris wina kviras.<br />
mZivis dialeqturi mniSvnelobaa Caqsovili kompozitSi<br />
ZvalmZivi (xevs.: mZivi _ xerxemlis mala _ WinWarauli 2005).<br />
g. leoniZes ZvalmZivi xerxemlis mniSvnelobiT uxmaria:<br />
86<br />
`da Tu frTam dagaRalata,<br />
Tu dagelewa ZvalmZivi,<br />
ar Sedrke, dResac, xvalaca<br />
SegeSveleba arwivi~.<br />
(leoniZe 2008: 146)<br />
g. leoniZe gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebda xalxur<br />
sityvierebasa da dialeqtur leqsikas (qurdovaniZe 2004:<br />
202-238). igi xalxur Semoqmedebas `mwerlobis aucilebel vitaminebs~<br />
uwodebda (SamanaZe 1970: 165).<br />
g. leoniZes, Rirseuli winaprebis msgavsad (ilia, akaki,<br />
i.gogebaSvili), kargad esmoda, rom xalxis ena saliteraturo<br />
enis saimedo burjia da saliteraturo ena mas unda<br />
emyarebodes.<br />
amiT aixsneba, rom xalxSi gabneul, magram miviwyebul<br />
leqsika-frazeologias sagangebod agrovebda mwerali da<br />
moxdenilad iyenebda Tavis SemoqmedebaSi im mizniT, raTa<br />
momavali TaobisaTvis, anu, rogorc Tavad ityoda, `boloqarTvelebisaTvis~,<br />
gadaerCina <strong>qarTuli</strong> sityva.<br />
`viT meTavTave qalebi krefen<br />
yanis namkalSi puris TavTavebs,<br />
ise vkref xalxSi sityvebs naferTlebs~.<br />
amitomaa, rom mSobliuri qveynis wiaRidan guluxvad<br />
nasazrdoebi misi <strong>qarTuli</strong> ase mdidaria ara marto xalxuri<br />
frazeologiiT, xatovani sityvebiT, idiomuri gamoTqmebiT...<br />
aramed _ sxvadasxva dargis leqsikiTac (mag.: mcenareTa<br />
saxelwodebebiT: kokroWina, vardkaWaWa, oqroSvinda,<br />
walika, xaWiWora, furfuSa, famfara, Salga da sxv.).<br />
g.leoniZis enaSi yuradRebas iqcevs orwevra sityvaTSexamebani,<br />
romelTagan aRvniSnavT zogierTs (koSoriZe 2004: 256).<br />
xalxuri metyvelebis wiaRidan SeTvisebuli sintagmuri<br />
wyvilebi, romlebic dRes aRar ixmareba, mwerals warmoCenili<br />
aqvs rogorc istorizmebi. esenia: piris meRvine, litris<br />
kaci, sawuTros jami da sxv.<br />
uxvadaa aseve sintagmuri wyvilebi, romlebic realurad<br />
arsebobs. maTi dasaxeleba, am SesityvebaTa gaaqtiureba maTs
ganmtkiceba-damkvidrebas niSnavs. mag.: yanis muxli, vazis<br />
deda (anu dedavazi), puris cila, qarfexa cxeni, mindvris<br />
Tagvi, simindis frCxili.<br />
zogi maTgani leqsikonebSi arc gvxvdeba (magaliTad, simindis<br />
frCxili).<br />
qegl-Si frCxilis sxvadasxva mniSvnelobaa miTiTebuli,<br />
magram arc aqaa axsnili simindis frCxili. mwerlis mSobliur<br />
kuTxeSi, garekaxeTSi, daadastures, rom namdvilad arsebobs<br />
simindis frCxili, romelic simindis marcvlis is nawilia,<br />
romliTac marcvali mimagrebulia qeCeCze (anu naquCze).<br />
aqedan iwyeba simindis gaRvieba, maszea damokidebuli<br />
mosavlianobac.<br />
vfiqrob, frCxilis es mniSvneloba kuTvnil adgils daikavebs<br />
leqsikonebSi.<br />
g. leoniZe zogjer TviTon qmnida axal Sesityvebebs bunebaSi<br />
arsebuli raime Sesityvebis analogiiT. magaliTad:<br />
samravalkaco sufra (Sdr.: samravalkaco saZvale), oboli<br />
saxre (Sdr.: oboli margaliti), Rvinis kapi (Sdr.: wylis kapi)<br />
da a. S.<br />
g. leoniZis enaSi bevri sintagmaturi wyvili avtoriseulia.<br />
maTs mxatvrul Rirebulebas mxolod konteqsti warmoaCens.<br />
aseT wyvilebs xSirad metaforuli epiTetis mniSvneloba<br />
aqvs. esenia: simRerebis mwyemsi, mTvaris kibe, tyviis<br />
kurati, tyviiT mTvralebi (ix. vrclad: koSoriZe 2004: 256)<br />
da sxva.<br />
zogjer aseT wyvilebs poeti evfoniis miznebsac uqvemdebarebda.<br />
aseTia, magaliTad, sulis vefTari (anu sulis<br />
begTari, sulis javSani. vefTari _ TuSuri dialeqtis nimu-<br />
Sia). am sityvaTSexamebiT g. leoniZem metaforuli epiTetis<br />
ulamazesi xati Seqmna, vinaidan, teqstis mixedviT, sulis<br />
vefTari metaforuli epiTetia satrfosi, romelic poetisaTvis<br />
sulis simxnevisa da simtkicis mimniWebeli, misi sulis<br />
mcvelia (anu begTaria, javSania).<br />
teqsti aseTia:<br />
`Tu Sen aRar xar,<br />
vis vaZlev salams<br />
(Senc damlewixar, sulis vefTaro),<br />
wavide romel iarusalims,<br />
romel qariSxals amovefaro~.<br />
(leoniZe 2008: 166)<br />
87
g. leoniZis Semoqmedeba erT-erTi mTavari burjia me-20<br />
saukunis <strong>qarTuli</strong> mwerlobisa ara marto Tavisi TematikiT,<br />
aramed _ eniTac.<br />
amas naTlad uCvebs mwerlis enis Sedareba-Sejereba qar-<br />
Tuli enis ganmartebiTs leqsikonTan.<br />
1. bevri sityva leqsikonSi mxolod g. leoniZis mixedviTaa<br />
damowmebuli. magaliTad, xiduri (patara xidi), Wvritilo<br />
(WuWrutana, naxvreti), Tavgaziduli (Tavgasuli)...<br />
2.zogi sityva qegl-Si literaturuli masalis gareSea<br />
gamotanili, giorgi leoniZis Semoqmedeba ki saamisod uxv sailustracio<br />
masalas iZleva. mag.: dubela (Tbili, ugemuri<br />
wyali), Zirxvena(zogi mcenaris sakvebad vargisi Ziri), xarali<br />
(simindis miwiszeda fesvebi _ Rojebi, kartofilis<br />
amonayari).<br />
3. g. leoniZis <strong>qarTuli</strong> xSirad azustebs, srulyofs ama<br />
Tu im sityvis semantikas; maT ricxvSia afSrukva, koJandara,<br />
zro da sxv. SevniSnavT, rom zro sabasTan ganmartebulia,<br />
rogorc isris wveri. am ganmartebas imeoreben sxva <strong>qarTuli</strong><br />
leqsikonebi. v. Tofurias besikis enaSi zro daudasturebia<br />
mcenaris tanis, agreTve tanadobis mniSvnelobiT (Tofuria<br />
1962: 212). es semantika dResac cocxalia xalxur metyvelebaSi,<br />
kerZod, garekaxeTSi.<br />
g. leoniZes saWirod daunaxavs gaeaqtiurebina am sityvis<br />
mniSvneloba. zro dasturdeba rogorc poeziaSi (`am kvirtSi<br />
gxedav, / yvavilis zroSi / sicocxlis niSnad / rom miCneula~...),<br />
aseve _ prozaSi (`rogor imedianad aiyris zro tans<br />
da daiyvavilebs butko~).<br />
miviwyebul sityvaTa xSiri xmarebiT g. leoniZe xels<br />
uwyobs am sityvaTa mniSvnelobis gacocxleba-damkvidrebas<br />
saliteraturo enaSi, rac enis leqsikuri fondis mudmiv<br />
ganaxleba-ganmtkicebas emsaxureba.<br />
g. leoniZis enaSi dasturdeba sityvebi, romlebic ukve<br />
saerTo-saxalxo enis kuTvnilebaa, magram qegl-Si araa Setanili.<br />
aseTebia: xelmagari (xelmoWerili, Zunwi), sarjulavi<br />
(salocavi), sisxlmaWara (sisxldauduRebeli), sayvelawmindo<br />
(yovlad wminda mariam RvTismSoblis sadRegrZelo), romlis<br />
mniSvnelobis warmoCenasac calke moTxroba, `Rvinjua~,<br />
miuZRvna (am moTxrobis saTauri pirvelad `dagvianebuli<br />
sadRegrZelo~ iyo).<br />
am sityvebs Soris bevri sityva TviT g. leoniZis mieraa<br />
nawarmoebi. esenia: kldekiburi, calxida, qvakibe, sefesanTeli,<br />
beriqala... qegl-Si mxolod es ukanasknelia Setanili (be-<br />
88
iqala) da sityva naerTbaSevi, romelic axsnilia, rogorc<br />
erTbaSad naTqvami:<br />
`aJRerda Rrublis Ceromde<br />
simRera naerTbaSevi~.<br />
qegl-is mier xelovnur formad miCneuli es sityva, etyoba,<br />
mwerals TviTon moswonda, radganac Semdgom semantikac<br />
ki gaufarTova. prozaSi sxva mniSvnelobiT ixmara _ Semcbaris,<br />
SeZrulis, eldanakravis mniSvnelobiT: `Rvinjua<br />
yurebs ar ujerebda, ise iyo naerTbaSevi~.<br />
sityvawarmoebis saSualebaTa amgvari `mosinjva~ erTxel<br />
kidev mowmobs imas, rom g. leoniZes gaazrebuli damokidebuleba<br />
hqonda enasTan. igi namdvili sityvaTSemoqmedi iyo.<br />
g. leoniZis leqsika-frazeologiiT mdidar qarTuls<br />
dvrita daudo saliteraturo qarTulTan yvelaze daaxloebulma<br />
dialeqtma garekaxurma; Seavso da ganamtkica klasikurma<br />
mwerlobam. ase rom, giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong> klasikuri<br />
mwerlobisa da xalxuri metyvelebis nazavia da nasazrdoebia<br />
sruliad saqarTvelos wiaRiT.<br />
g. leoniZe ara marto Tavisi Semoqmedebis TematikiT,<br />
aramed eniTac me-20 saukunis <strong>qarTuli</strong> mwerlobis erT-erTi<br />
mTavari burjia, uSreti wyaroa <strong>qarTuli</strong> saliteraturo<br />
enis leqsikuri fondis gamdidreba-ganmtkicebisa.<br />
g. leoniZis azrovnebis stili metaforulia. igi poeturi<br />
xedvis Semoqmedia. misi <strong>qarTuli</strong> mdidaria sxvadasxva saxis<br />
mxatvruli xatebiT, dinamikuria (rasac didad ganapirobebs<br />
nawarmoebi leqsika da gameorebis mxatvruli xerxi), ritmul-musikaluria,<br />
intonaciurad mravalferovania da<br />
xalxuria.<br />
es Tvisebani erTmaneTs ar gamoricxaven (umetesad Tanaarseboben).<br />
swored es Tanaarsebobaa ganmsazRvreli misi<br />
`xmaZaliani~, `muxladi~ <strong>qarTuli</strong>sa.<br />
89
90<br />
damowmebani:<br />
abulaZe 1973: abulaZe i. Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikoni. 1973.<br />
afridoniZe 1989: afridoniZe S. ilias stilisaTvis. _ <strong>qarTuli</strong><br />
sityvis kulturis sakiTxebi. IX. 1989.<br />
Tofuria 1962: Tofuria v. leqsikoni. _ besiki. TxzulebaTa sruli<br />
krebuli. al. baramiZisa da v. Tofurias redaqciiT. 1962.<br />
inaniSvili 1984: inaniSvili r. mogonebaTa sami furceli. _ `<strong>qarTuli</strong><br />
ena da literatura skolaSi~.1984.<br />
kvaWantiraZe 1984: kvaWantiraZe T. xmabaliani. _ `<strong>qarTuli</strong> ena da<br />
literatura skolaSi~. 1984.<br />
kiknaZe 1957: giorgi leoniZis poeturi stili. _ metyvelebis stilis<br />
sakiTxebi. 1957.<br />
koSoriZe 2005: koSoriZe e. Tamaz bibiluris `weliwadis droni~<br />
(enobriv-stilistikuri analizi). _ mwerlis ena da stilis sakiTxebi.<br />
2005.<br />
koSoriZe 2004: koSoriZe e. giorgi leoniZis `natvris xis~ enisa da<br />
stilis sakiTxebi. _ `<strong>qarTuli</strong> sityvis kulturis sakiTxebi~. wigni me-<br />
12. 2004.<br />
leoniZe 2008: `mcxeTis mTebSi~. _ biblioTeka bavSvebisTvis. leoniZe<br />
g. natvris xe. poezia, proza. Tb.: `nakaduli~, 2008.<br />
leoniZe 2000: `vnaxoT, daRvindes maWari~ (saubari saxalxo poetTan):<br />
wignSi: leoniZe g. ole. Semdgeneli da redaqtori i. orjonikiZe. Tb.:<br />
2000.<br />
leoniZe 2000: `saqarTvelos cremlebi~ (Sedgenili nestan leoniZis<br />
mier). Tb.: 2000.<br />
margvelaSvili 1970: margvelaSvili g. adidebuli damwifebuli<br />
sicocxlis mexotbe. _ giorgi leoniZe. saiubileo krebuli. 1970.<br />
orbeliani 1965-1966: orbeliani s.-s. leqsikoni <strong>qarTuli</strong>. Txzulebani.<br />
t. IV1 — IV2, 1965-1966.<br />
saxokia 1967: saxokia T. xalxuri andazebi. 1967.<br />
saxokia 1979: saxokia T. <strong>qarTuli</strong> xatovani sityva-Tqmani. 1979.<br />
`fsalmuni~ 1983: `fsalmuni, daviTi~. _ mcxeTuri xelnawerebi. wigni<br />
gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo el. doCanaSvilma. 1983.<br />
qavTaraZe 1985: qavTaraZe v. <strong>qarTuli</strong> enis moxeuri kilo. Tb.:<br />
`mecniereba~, 1985.<br />
ZoweniZe 1974: ZoweniZe q. zemoimeruli leqsikoni. Tb.: 1974.<br />
WinWarauli 2005: WinWarauli a. xevsuruli leqsikoni. Tb.: `<strong>qarTuli</strong><br />
ena~, 2005.<br />
WumburiZe 1962: WumburiZe z. `arsena marabdeli” (enobriv-stilistikuri<br />
etiudi). _ saliteraturo ena da mwerloba. 1962.<br />
xalxuri sibrZne 1965: andazebi, maxvilsityvaoba, gamocanebi. _<br />
`xalxuri sibrZne~ xuT tomad. t. V. 1967.
sofio mujiri<br />
enis gaucxoeba germanulenovan eTnografiul<br />
poetikaSi<br />
Tanamedrove germanulenovan lirikaSi transkulturuli<br />
1 motivebis aqtualoba ukavSirdeba germaniaSi eTnikurad<br />
aragermanel avtorTa imigraciuli nakadis matebas da maTi<br />
TviTdamkvidrebisa da identobis mopovebis problemas. drois,<br />
sivrcisa da kulturaTa mijnaze pirovnebis adgilsamyofelisa<br />
da identobis gansazRvra am avtorTa liriuli Txrobis<br />
mTavar obieqts warmoadgens, romelSic ikveTeba qronologiurad<br />
gansazRvruli ori ZiriTadi tendencia. es tendenciebi<br />
erTmaneTs emijnebian identobis problemis gaazrebis<br />
doniT, poeturi teqstebis TematikiT da germanuli<br />
enis gamoxatulebisa da Sinaarsis planis erTeulebis saxecvlilebis<br />
intensiurobiT. pirveli Taobis imigrant poetTa<br />
leqsebis ZiriTadi Temebia: `istoriuli~ samSoblos dakargviT<br />
da `ucxo~ samSobloSi sakuTari marginalobis SegrZnebiT<br />
gamowveuli gancdebi, garSemomyofTa gulgriloba da<br />
maTTan komunikaciisa da kontaqtis deficiti, duxWiri yofa,<br />
identobis krizisi da germanul kulturasa da identobasTan<br />
mikedlebis mcdeloba. problemaTa am fonze enobrivi transformaciebi<br />
naklebad aqtualuria. igi ufro daqvemdebarebul,<br />
`aRweriT~ funqcias asrulebs, Tumca ukve ikveTeba<br />
germanulis rogorc poeziis enis standartul doneze dauflebis<br />
da am gziT germanul saliteraturo sivrceSi TviTdamkvidrebis<br />
tendencia. meore da mesame Taobis imigrant<br />
poetTa motivacia, Tezaurusi da TviTrealizaciis done<br />
Tvisebrivad icvleba: maTi erTi nawili Tavis leqsebSi<br />
cdilobs literaturuli xerxebis gamoyenebiT gansazRvros<br />
`ucxo~ germanul samyaroSi sakuTari adgili da identoba,<br />
meore nawili ki imave miznis misaRwevad eqsperimentis obieqtad<br />
aqcevs germanul enas _ maTi `sakuTari~ da `ucxo~<br />
samyaros damakavSirebel mediums. germanul enas, romelic<br />
Tavad unda warmoadgendes liriuli aRweris sagans, es avtorebi<br />
iyeneben ara imdenad emociurad amaRlebuli grZnobebisa<br />
Tu gancdebis gadmosacemad, bunebisa Tu qalis silamazis<br />
xotbis Sesasxmelad, ramdenadac liriuli `me~-s Semecnebisa<br />
da reviziisaTvis, `ori samyaros~ SuaSi moqceuli transkulturuli<br />
sivrcisa da am sivrceSi sakuTari adgilis<br />
91
efleqsiisaTvis. wina planzea wamoweuli rogorc `istoriul~,<br />
aseve `ucxo~ samSobloSi `ucxod~ darCenis, gaucxoebis<br />
problema, rac avtors aiZulebs gaagrZelos permanentuli<br />
Zieba da migracia, Tumca amjerad ukve metaforuli gagebiT<br />
_ sakuTari cnobierebisa da germanuli enis wiaRSi. imigranti<br />
avtoris xedva, misi perspeqtiva moicavs ara mxolod<br />
mis sakuTar samyaros, aramed mis garemomcvel germanul<br />
sazogadoebasac, romlis erTi nawili mkveTrad emijneba<br />
yovelgvar `ucxos~, meore nawili cdilobs `ucxos~ integracias<br />
germanul sivrceSi, mesameni ki realurad miiCneven<br />
erTmaneTTan dapirispirebul kulturaTa Tanacxovrebas da<br />
hibriduli identobebis Camoyalibebas. germanul samyaroSi<br />
arsebobs meoTxe Tvalsazrisic, romelic calsaxad uWers<br />
mxars distinqtur, sawinaaRmdego polusebad aRqmul identobebs.<br />
am koncefciis mixedviT, subieqti da garesamyaro,<br />
umciresoba da umravlesoba, `ucxo~ da `sakuTari~ erTmaneTs<br />
ganapirobeben. isini erTi mTelis nawilebad unda iqnan<br />
aRqmuli da mxolod definiciurad erTmaneTisagan gamijnuli.<br />
subieqtisa da garesamyaros am ukanasknel models ufro<br />
progresulad miiCneven, Tumca is mainc ver aRwevs Tavs<br />
subieqtis `hibridizaciis~ dilemas. CamoTvlil poziciaTa<br />
siWrele ganapirobebs imigranti poetis `perspeqtivebis~<br />
mudmiv cvlas, romelic mas erTi mxriv aiZulebs `imoZraos<br />
or samyaros Soris~ _ `istoriul~ da `ucxo’’ samSoblos Soris,<br />
meore mxriv ki saSualebas aZlevs mas Seimecnos rogorc<br />
sakuTari Tavi, aseve misi garemomcveli `ucxo~ samyaro.<br />
imigranti poetebi Tavisi SemecnebiTi potencialis gaSlis<br />
survils ase aJRereben: `ucxoeTTan Sexvedra _ sakuTar<br />
TavTan Sexvedraa ucxoeTSi~ (sarguT Solquni 2 ), `samyaros<br />
forebze xelis Sexebaa wyvdiadSi~, romelmac: `xidi unda<br />
gasdos Cemgan da Cemken~ (adel karaSoli 3 ).<br />
germanel-Turqi poetis zehra Ciraqis leqsSi `sxvisi<br />
TvalebiT~, 4 Tavs iCens erTgvari SiSi `ucxos~ winaSe da amave<br />
dros _ `ucxos~ tyavSi CaZromis, misi gagebis, masTan SeTvisebis<br />
survili. avtoris liriul `me~-s germaneli mezoblisaken<br />
aqvs mipyrobili Tvalebi, Tumca mas es leqsSi piriqiTa<br />
aqvs warmodgenili _ rogorc misken mimarTuli mzera<br />
mezoblisa. sityva `mzera~ avtorisaTvis `Secnobis~ metaforaa.<br />
Sesacnobi ki mdgomareobs `sakuTarisa~ da `ucxos~ rolebis<br />
gacvlaSi, maTi Tvalsazrisebis urTierTCanacvlebis<br />
SesaZleblobaSi:<br />
92
So zu sehen wie der Nachbar<br />
wenn er an seinem Fenster steht<br />
zu hören was er lauschen kann<br />
sozusagen wie er zu sein<br />
mit dem gleichen Hund spazieren gehen<br />
mit der gleichen Frau zu schlafen<br />
seine Angst vor mir zu haben<br />
und keine Angst vor ihm<br />
dem jeden Tag aus dem Weg zu gehen<br />
und die Türen leise schließen<br />
an solchen Tagen wie er zu sein<br />
mit den Augen eines anderen.<br />
msurs ise vxedavde<br />
rogorc sarkmelTan mdgari Cemi<br />
mezobeli<br />
mesmodes risi mosmenac<br />
misTvisaa SesaZlebeli<br />
Camovdiode saseirnod imave<br />
ZaRliT<br />
Tavs viwonebde yovel Rame imave<br />
qaliT<br />
gemo gavugo mis SiSs Cem mimarT<br />
da ara vgrZnobde Cems SiSs mis<br />
mimarT<br />
ridiT vuTmobde yoveldRe gzas<br />
da uxmaurod vxuravde kars<br />
aravis davrCe raimis valSi<br />
iseTi viyo rogorc is aris<br />
`ucxoTa~ TvalSi.<br />
imigranti poetis leqsSi qvecnobieradaa gamoxatuli<br />
dRevandeli globalizebuli samyaros maxasiaTebeli survili<br />
ucxo kulturis Semecnebisa da gagebisa, `sxvis~ sulSi<br />
wvdomisa. es tendencia sxvadasxva kulturaTa Soris komunikaciis<br />
daCqarebis sawindari da winapirobaa, romlisTvisac<br />
miuRebelia multikulturuli dialogis SeCereba da Seyovneba.<br />
rogorc Cans, es suliskveTeba leqsSi gamoxatulia<br />
impliciturad _ pauzebis (sasveni niSnebis) deficitiT, romelTa<br />
Soris gamonaklisi, umTavresad, mxolod leqsis bolos<br />
dasmuli wertilia. meore mxriv, musulman avtorsa da<br />
qristianuli samyaros warmomadgenels Soris rolebis<br />
gacvla garkveul safrTxesac SeiZleba Seicavdes. samyaros<br />
`ormagi xedva~ an sruliad gansxvavebuli `ucxo~ perspeqtivis<br />
gaTaviseba iwvevs orive kulturis distinqturi maxasiaTeblebis<br />
gamokveTas da aSiSvlebs maT azrs `gansxvavebulisa~<br />
da `ucxos~ Sesaxeb, rac erTmaneTis winaSe gaucnobierebul<br />
SiSs badebs.<br />
`ucxos tyavSi yofnis~ survili igrZnoba Turquli<br />
warmoSobis poetis zafer Senojaqis leqsTa ciklSic:<br />
`cvalebadi Suq-Crdili~. avtoriseuli `me~ misi `Wvretis~<br />
obieqtis samoss irgebs leqsSi: `Sen viTom me var~: 5<br />
93
du hast deinen Mantel vergessen letzte<br />
Nacht<br />
ich habe mich in ihm schlafen gelegt<br />
geträumt als wäre ich du<br />
am Morgan fand ich deine Hand<br />
im Mantel versteckt<br />
und legte meine dazu.<br />
94<br />
wuxel RamiT CemTan dagrCa<br />
mosasxami<br />
ZilSi ise Cavixute TiTqos viyav<br />
misi xami<br />
mesizmra rom `me~ viTom `Sen~-ad<br />
gadaviqeci<br />
mosasxamSi Cayril Sens xels<br />
movefere<br />
xeli vtace, radgan Tavad<br />
gameqeci.<br />
unda iTqvas, rom rogorc z. Ciraqi, aseve z. Senojaqi<br />
Tavis leqsebSi mxolod rolebis gacvlis xerxs ar mimar-<br />
Taven. maTTvis lirikis ena morfologiuri da sintaqsuri<br />
normis darRvevisa da saTqmelis Taviseburi gamoxatvis arenadaa<br />
qceuli: darRveulia winadadebaTa sintaqsuri konstruqciebi,<br />
adgili aqvs windebulebisa da nawilakebis<br />
gamotovebas, zmnis elifsiss, ugulebelyofilia sasveni niSnebi<br />
da sxv., rac avtoris intenciis mravalSriani dekodirebis<br />
saSualebas iZleva.<br />
xSirad, rolebisa da perspeqtivebis cvla, enobrivi Ziebebi<br />
Tu eqsperimentebi, gare samyarodan miRebuli negatiuri<br />
impulsebiTaa nasazrdoebi. am literaturuli xerxebis<br />
meSveobiT avtorebi cdiloben gansazRvron da Seafason sakuTari<br />
identoba `ucxo~ egzistencialur samyofelSi. rogorc<br />
Cans, z. Ciraqi momdevno leqsSi swored am mizniT irgebs<br />
sawinaaRmdego perspeqtivas _ igi dominanturi kulturis<br />
warmomadgenelTa TvaliT uyurebs migrantad wodebul<br />
liriul `me~-s, romelic rogorc `sxva, `ucxo~ identobis<br />
matarebeli, germaneli sazogadoebisaTvis mainc miuRebeli<br />
rCeba. leqsSi asaxuli kulturaTa Soris komunikaciis deficiti<br />
gamoyenebulia realur sinamdvileSi am mwvave sakiTxis<br />
gansaxilvelad da am gziT, migrant subieqtsa da mis gare<br />
samyaros Soris mimarTebebis dasaregulireblad. sityvaTa<br />
damarcvlis meSveobiT leqsSi demonstrirebulia, Tu rogor<br />
SeiZleba danawevrdes da martiv Semadgenlebad daiSalos<br />
rogorc sityva `migranti~, aseve migrantad wodebuli<br />
pirovneba:
Ein gehend Stück barfüß<br />
einlaufend fürbaß<br />
Ein Wanderer<br />
ein Wand er er<br />
ein Wander er<br />
Einwand erer<br />
Einwander er<br />
Einwanderer<br />
Ein –<br />
w<br />
aderer.<br />
erTi raRac mimavali fexSiSvelis<br />
Camosulis karis amtalaxebelis<br />
erTi raRac mimavali fexSiSvelis<br />
Camosulis karis amtalaxebelis<br />
moxetialis<br />
erTi mo xe tial is<br />
erTi muSa _ moxetia lis<br />
STamomavlobiTi protesti<br />
es migranti<br />
moxetial i<br />
erTi _<br />
m<br />
tiali. 20<br />
leqsSi sityva: `ein Wanderer~ (moxetiale, migranti) morfologiuradaa<br />
puantirebuli da danawevrebuli, rac iwvevs<br />
sxva sityvaTa mniSvnelobebis, maTi grafikuli Tu Sinaarsobrivi<br />
xatis asociacias da Sesabamisi konotaciebis gaCenas.<br />
avtoris mier migrantis dasaxasiaTeblad Seqmnili, okazionaluri<br />
sityva `barfüß~ asocirdeba rogorc sityva `bar~-<br />
Tan (fexSiSveli), aseve sityva `füßer~-Tan (cocxali arseba,<br />
romelsac ganusazRvreli raodenobis fexebi SeiZleba gaaCndes).<br />
bwkarSi: `STamomavlobiTi protesti~ avtoris mier<br />
aseve Segnebuladaa gamoyenebuli okazionalizmi `erer~, romelsac<br />
marTalia mniSvneloba ar gaaCnia, magram iwvevs sityva<br />
`ererben~-is (`memkvidreobiT miRebuli~) pirveli nawilis<br />
asociacias da mianiSnebs migrantis Seupovar da gamtan bunebaze.<br />
sityva `migranti~-is (`Wanderer~) damarcvlis Sedegad<br />
ikveTeba misi Semadgeneli nawilebis mniSvneloba: `ein Wand er<br />
er~ (`is — migranti _ kedels ejaxeba~), riTac avtori imas usvams<br />
xazs, rom `migranti’’ ejaxeba nacionalisturi mentalitetis<br />
kedels, romelic xels uSlis mis asimilaciasa da integracias<br />
germanul sazogadoebaSi. (qarTul TargmanSi sityva<br />
`mo xe tial is~ damarcvlis Sedegad gamoyofili marcvali<br />
iTargmneba rogorc `xe~ da ara rogorc `kedeli~).<br />
leqsis finalur nawilSi sityva `Ein w anderer~-is (TargmanSi:<br />
`erTi _m tiali~) dayofa-gaxleCis Sedegad gamoiyofa sityva:<br />
`anderer~ (`sxva~, `ucxo~), rogorc migrantis Tanmdevi<br />
daRi.<br />
z. Ciraqis momdevno leqsSi refleqsiis sagani germanuli<br />
enis `gaTamaSebis~ SesaZleblobebia poetis Semoqmedebis<br />
usasrulo procesSi. am leqsiT avtori informacias gvawvdis<br />
ara mxolod filmis gadaRebisa da `Rvinisa da qalis<br />
95
dagemovnebis~ Sesaxeb, aramed germanuli enis `xeliT mosinjvis~,<br />
misi `Sexebis~ SesaZleblobebis Sesaxeb. leqsSi Segnebuladaa<br />
aRreuli sityvaTa (die Kamera, der Film) mdedrobiTi<br />
da mamrobiTi sqesis artiklebi, gamoyenebuli leqsika da<br />
frazeologia orazrovania da ormagi interpretaciis saSualebas<br />
iZleva.<br />
der Kamera die Film<br />
was ausgewachsene Freiheit<br />
Abtastversuche probeweise<br />
Weinprobe – Weiberprobe<br />
der Kamera die Film (...)<br />
im Großformat auf den Runkt gebracht<br />
seitenweise und spiegelverkehrt<br />
so durchsichtig ist der blaue Himmel<br />
die Kamera der Film<br />
Augen überall soweit das Blickfeld<br />
reicht (...)<br />
die Kameras dem Film<br />
eine Welle überschlägt die andere<br />
bis zur nächsten<br />
keiner behält die beste Aussicht<br />
einer stellt sich vorne dran<br />
und sieht alles<br />
der Kamera die Film (...)<br />
96<br />
(mamri) kamera (mdedri) filmi,<br />
esaa xibli _<br />
xeliT Sexebis uflebis<br />
Tavawyvetili Tavisuflebis<br />
Rvinis da qalis dagemovnebis<br />
(mamr) kameras (mdedri) filmi<br />
(...)<br />
TavgamodebiT (farTo<br />
formatSi)<br />
ahyavs eqstazSi<br />
xan mxaris xan profilis<br />
SecvliT<br />
xan ki anfazSi<br />
ra gamWvirvalea cisferi zeca!<br />
(mamri) filmi (mdedri) kameriT<br />
ukidegano TvalsawieriT,<br />
irgvliv TvalebiT (...)<br />
films kamerebma<br />
gadauares rogorc talRebma<br />
verc erTi inarCunes ukeTes<br />
xeds<br />
erTi maTgani ver urigdeba beds<br />
win gasvlas bedavs<br />
da yvelafers xedavs<br />
(mamri) kamera (mdedri) filmi<br />
(...) 18<br />
enobriv eqsperiments iSviaTad Tu iyenebs vinme ise aqtiurad,<br />
rogorc andaluzieli espanur/germanulenovani lirikosi<br />
Joze f. a. oliveri. igi gamudmebiT qmnis axal sityvebs,<br />
suraT-xatebsa da kompozitebs, romelTa Targmna<br />
gamocdili mTargmnelisTvisac ki metad rTul amocanas warmoadgens.<br />
misi erT-erTi aseTi leqsia: `sityvis povna 20<br />
ivliss~. 19<br />
totenteller, wachsmaulversiegelt<br />
den widerlauten wortkörpern zu:<br />
gehörig // leibbuch neuweiß: nach-<br />
ruf auf dem weg ins gedächtnis<br />
mkvdarTa langrebi sanTliT<br />
pirdaluquli<br />
antibgerebi frazaTa sxeuls<br />
Sekedlebuli:
schneemantel / “es sprießen immerfort<br />
die sanften / Toten“ [Mayröcker] wie<br />
sanfter schutz, schneemantel. (...)<br />
s-schleife / z-kurve ins süd-<br />
gestickte monogramm / flügelnetz<br />
auf dem kopfkissen, pfauenauge –<br />
(hemdsärmlige nacht) barfüßig<br />
später: samenlinnen / “Nueva York<br />
en un poeta”<br />
von tod zu tod wiederholung<br />
machleid.<br />
Celan, abstumm wie?<br />
abstammen – fällt mir ein:<br />
gaststumm und rindenriß der Feme-<br />
Eiche<br />
nachfurchen mit dem zeigefinger, mit<br />
dem schneezeigefinger fürchten (furcht<br />
/<br />
von innen her auszutrocknen) dann<br />
lindenkoscher blattherbsten: (...)<br />
maTi megzuria // sicocxlis<br />
axali TeTri wigni da<br />
xsovnis gzaze _ nekrologi,<br />
Tovlis mantia. (...)<br />
Cveni mfarveli saTno sulebis<br />
xsnelTa samosSi mosili<br />
micvalebulebis<br />
xsovna naTelSi maradiul<br />
lamprad anTia<br />
mas gars artyia Tovlis mantia.<br />
(...)<br />
samxreTisaken!<br />
S-serpantini / z-mosaxvevi _<br />
mis amoqargul monogramaSi rom<br />
gaexvevi /<br />
CaiZirebi yurTbaliSis frTaTa<br />
badeSi,<br />
STainTqmevi farSevangis Tvalukun<br />
RameSi<br />
mere ki sadRac fexSiSvela<br />
moxetialed daikargebi.<br />
mogvianebiT: daiwyeba TeslTa<br />
Zieba /<br />
`Nueva York en un poeta”<br />
codva-godebis gameoreba,<br />
sikvdilTa wyebis gamoZieba.<br />
celano, ucxo stumariviT<br />
rogor dagadumes?<br />
sakuTari warmoSobiT TevziviT<br />
gagaCumes<br />
saCvenebeli TiTiT Temidas<br />
saswors bzari gauCines,<br />
Tovlis saCvenebeli TiTiT<br />
daRares da SeaSines.<br />
(SiSiT Sinaganad mTlianad<br />
gamofites)<br />
Semdeg ki cacxvs namdvili<br />
Semodgomis foTolcvenis<br />
Jami dauyenes (...)<br />
leqsis dekodirebis procesSi bgerebisa da sityvebis mocemuli<br />
semantikiTa da TanmimdevrobiT nel-nela izrdeba<br />
daZabuloba iqmneba semantikuri kompresiebi. sityvebi aliteraciebiT,<br />
xmovnebiTa da difTongebiTaa (au, ö, u, o) erTma-<br />
97
neTTan gadajaWvuli. sityvaTa semantikuri konstelaciebi<br />
iwveven istoriuli faqtebis (holokostis) asociaciebs,<br />
Cndeba maTTan dakavSirebuli esTetikuri inovaciebi da<br />
okazionaluri axalwarmonaqmnebi (`Tovlis mantia _<br />
saCvenebeli TiTi _ Tovlis saCvenebeli TiTi~). bgeraTa<br />
nakadi iqceva Sinagan monologad, romelic gadaqceulia<br />
poetis Sinagani da garemomcveli samyaros makavSirebel mediumad.<br />
enobrivi cnobiereba migraciis problemis refleqsiadaa<br />
qceuli.<br />
migraciis sakiTxis verbaluri refleqsiis sferoSi gadatana,<br />
avtors `ormagi xedvisa’’ da identobis sakiTxis Tematizebis<br />
saSualebas aZlevs. leqsSi: `wasuli da Camosuli~ 9 z.<br />
Ciraqi svams kiTxvas, Tu ra emarTeba migrantis fesvebs _ mis<br />
`Zvel~ identobas?<br />
Was geschieht mit den Wurzeln<br />
wollen sie alle der Erde müde<br />
in den Himmel ragen?<br />
oder gehen sie wandern zum Glück<br />
und schlagen sich in Biegungen nieder<br />
auf Stellen die gerade verlassen.<br />
98<br />
ra mosdiT fesvebs<br />
miwa mobezrdaT da zecisken<br />
iwvdian mklavebs?<br />
an iqneb undaT bedis saZebrad<br />
ixetialon,<br />
wreSi iaron da imav adgils<br />
daenarcxon<br />
erTi wuTis win rom miatoves.<br />
dasmul kiTxvas igi Tavad scems pasuxs momdevno leqsiT:<br />
Meine Wurzeln haben Knoten<br />
die sind mir unterwegs gebunden<br />
überall wo Blüten sich sehen möchten<br />
wird aus dem Spazier – ein Wurzelstock<br />
ungeborgen fühle ich mich nicht<br />
nur die Klimazonen schwanken<br />
dakvirtebula Cemi fesvebi<br />
me es kvirtebi gzebma Semabes<br />
sadac Sevyovndi flirti gaabes<br />
Cemma xeljoxma fesvi gaidga<br />
da aqauri suli Caidga<br />
Tumca Tavs ucxod ar vgrZnobdi<br />
magram<br />
sxva geozonis amindi idga.<br />
aq avtoris warmosaxviTi `me~ mgzavris rolSia, romelsac<br />
yvela sasurvel adgilze SeuZlia SeCereba da `fesvis<br />
gadgma~. sakuTar TavTan gamarTuli dialogi liriul `me~-s<br />
TiTqosda siucxovisagan icavs. igi aqaur suls idgams (sityvasityviT:<br />
`mas Sinagani daculobis grZnoba aqvs~), miuxedavad<br />
imisa, rom `klimaturi zona~ (TargmanSi: geozona) gansxvavebuli<br />
da `meryevia~. migranti avtoris mSobliuri fesvebi<br />
misi warmosaxviTi mogzaurobis dros nairfer kvirtebs<br />
isxamen, romlebic mis identobas hibridul Tvisebebs, mis<br />
enas ki _ transkulturul elfers sZenen.
zehra Ciraqis azriT, `ucxoobis~ gamocdileba da gancda<br />
SeiZleba bevrs gaaCndes, magram poetis Sinagan samyaros aqvs<br />
gansakuTrebuli moTxovnileba imisa, rom gaacnobieros<br />
sakuTari cxovrebis gza warmosaxviTi migraciis meSveobiT.<br />
`ucxos~ aRqma dinamiuri procesia, romelic TavisTavad<br />
gamoricxavs dogmatur azrovnebas da `ucxo~-s stereotipebis<br />
Camoyalibebas. leqsSi: `voiaJeri~, 7 liriuli gmirisaTvis<br />
aseve Sinagan aucileblobadaa qceuli ucxo qveynebSi<br />
mogzauroba, Tumca sinamdvileSi esaa liriuli `me~-s warmosaxviTi<br />
mogzauroba sakuTar TavSi, rac qmnis winapirobas<br />
realuri mogzaurobis wamowyebisaTvis:<br />
Die Augendeckel schliessen<br />
mit dem Wissen<br />
alles ist eingepackt<br />
die Zeit der Ort der Umstand<br />
Eine Mücke ist in den Kopf geraten<br />
einfach durch das Auge<br />
sie summt sie kreist sie sticht.<br />
TvalTa sarqveli daSvebulia<br />
dro, adgili da garemoeba<br />
vici rom ukve Calagebulia.<br />
Tvali rom mqonda Ria<br />
maSin SemiZvra TavSi<br />
mogzaurobis Wia<br />
ikbineba da wrialebs<br />
wuis, tvinSi mitrialebs.<br />
es abezari Wia (koRo), romelic mosvenebas ar aZlevs avtoriseul<br />
`me~-s, gare samyarodan SemoWrili impulsi da amave<br />
dros misi sakuTari mousvenari xasiaTia, romelic mas<br />
gamudmebiT Semecnebis Saragzaze mierekeba. es `Wia~ misi<br />
`ego~-s nawili, misi arsebobis bunebrivi mdgomareoba da misi<br />
pozitiuri gamocdilebaa. avtors ar surs masTan ganSoreba<br />
da realur yofiT samyarosTan pirispir darCena.<br />
sirieli poetis adel karaSolis momdevno leqsSi ki dominirebs<br />
`ucxoze~ Seqmnili stereotipi. liriuli `me~ negatiurad<br />
aRiqvams `ucxo xafangs~ da aRmosavluri sibrZniT<br />
gvmoZRvravs, Tu rogor unda davaRwioT Tavi mis tyveobas.<br />
Laß das Fremde dich nicht fangen<br />
In seinem Netz<br />
Sieh den andern lange an und langsam<br />
Die Vergänglichkeit des fremden<br />
Augenblicks<br />
Greift dann ratlos nicht mehr<br />
Durch dich hindurch.<br />
mTeli sidinjiT da gulisyuriT<br />
Tvali adevne ucxo samyaros<br />
rom ar gagabas Tavis badeSi<br />
da ar gagijdes Zvalsa da<br />
rbilSi<br />
ucxo samSoblos gautanloba<br />
da ucxo wamis warmavaloba. 6<br />
Joze f. a. oliveris leqsSi `ucxo~, 8 gmiris warmosaxviTi<br />
Sinagani da garegani samyaroebis gadakveTaze, qreba dapirispireba<br />
`ucxosa~ da `sakuTars~ Soris. avtors surs<br />
`ucxo~ sakuTar TavSi Seimecnos:<br />
99
100<br />
von außen<br />
suche ich Verständnis<br />
für das Fremde<br />
ohne<br />
mich zu erinnern<br />
an das Fremde<br />
im Innern<br />
Cems gareT vcdilob<br />
gavugo ucxos<br />
imas ver vxvdebi<br />
rom igi CemSi<br />
sakuTar `me~-Si<br />
unda veZebo.<br />
`ormagi xedva~ da perspeqtivaTa monacvleoba, romlebic<br />
Sedegia `ucxo~ samyaroSi aragermaneli poetis xangrZlivi<br />
yofnisa, TavisTavad gamoricxaven mis mier calsaxa identobis<br />
mopovebis SesaZleblobas. swored amitom imigrant<br />
avtorTa leqsebSi figurirebs realuri sinamdvilis miRma<br />
mdgari hibriduli subieqti _ avtoris TviTCanaxati. is<br />
aRaraa identobis maZiebeli, aramed ormagad gaucxoebuli,<br />
sxvadasxva perspeqtivebs Soris meryevi subieqti. is aRarc<br />
kritikuli da aRarc diplomatiuri dialogis iniciatoria,<br />
aramed Camoyalibebuli dapirispirebis miRma mdgari<br />
pirovnebaa, romelsac axleburi xedva aqvs SeZenili. `hibridi~<br />
avtoris liriuli Txrobis sagani `ucxoa~ rogorc germanelebisaTvis,<br />
aseve Tavad avtorisaTvis, radgan is Sualedur<br />
kulturul paradigmaSia moqceuli, romelSic warsulisa<br />
da awmyos, `istoriuli~ da `ucxo samSoblos~ dislokacia<br />
`enobrivi TamaSis~ sagnadaa qceuli. aseT liriul teqstebSi<br />
germanuli ena emsaxureba ara imigrantTa usamSobloobisa<br />
da identobis problemis asaxvas, aramed maTi `gaucxoebis~,<br />
`hibridizaciis~ da `orenovnebis~ aRweras. amasTan,<br />
realuri gaucxoebis problema Canacvlebulia `abstraqtuli<br />
gaucxoebis~ fenomeniT _ gaurkveveli `Sualeduri sivrciT~.<br />
swored am sivrcis dakaveba surT imigrant poetebs,<br />
radgan isini veRarc `istoriul~ da veRarc `ucxo~ samSobloSi<br />
ver grZnoben Tavs kargad. isini zogjer poeziis sagnad<br />
aqceven mSoblebis imigraciamdel `gaucxoebas~ sakuTar sam-<br />
SobloSi, romlebmac iseve iwvnies iq ucxoobisa da gamijnulobis<br />
gemo, rogorc `ucxo~ samSobloSi. aqtualuri xdeba<br />
Sualedur sivrceSi `or skams~ Soris _ `istoriul~ da<br />
`ucxo~ samSoblos Soris moZraobis Tema, romelic realurad<br />
gadmoscems maT sulier mdgomareobasa da yofas.<br />
Joze f. a. oliveri cdilobs qronikuli gaucxoebis<br />
grZnobas pozitiuri finali mouZebnos leqsSi: `skamebi~: 10
Stühle bauen<br />
Stühle besetzen<br />
Stühle bekämpfen<br />
Stühle umwerfen<br />
Zwischen den Stühlen<br />
land erobern<br />
Stuhllos leben<br />
zwischen den Stühlen<br />
lebt die Möglichkeit<br />
in Bewegung zu bleiben.<br />
skamebis ageba<br />
skamebis dakaveba<br />
skamebis gadalaxva<br />
da gadayiraveba<br />
maT Soris sivrcis<br />
Zieba da mopoveba<br />
uskamod cxovreba<br />
gvrCeba ufleba SevinarCunoT<br />
skamebs Soris moZraobis Tavisufleba.<br />
rogorc am striqonebidan vgebulobT, `skamebs Soris<br />
sivrceSi~ yofnis poziciuri mxare swored imaSi mdgomareobs,<br />
rom avtors maT Soris Tavisuflad moZraoba SeuZlia:<br />
is araa mijaWvuli erT romelime kulturas, romlis gadasaxedidanac<br />
`sxva~, `ucxo~ kulturis pasiuri WvretiT dakmayofildeboda.<br />
avtorisaTvis `ucxos~ aRqma dinamiuri procesia,<br />
romlis drosac rogorc `ucxo~ subieqti, aseve dominanturi<br />
kulturis obieqti (skami) poziciebs icvlian. imigrant<br />
poetTa umravlesoba skeptikuradaa ganwyobili calsaxa<br />
identobis modelis mimarT, am ukanasknelis Sinagani konstruqciis<br />
simyifisa da sisustis gamo. amitom isini iswrafvian<br />
metaforuli suraT-xatebiT aRweron kulturul horizontebs<br />
Soris ganfenili Sualeduri sivrce, radgan `ar<br />
ician, Tu sad unda iyvnen sinamdvileSi~. `isini ar imyofebian<br />
iq, sadac arian~, maT enas samSoblo ar gaaCnia~ (laslo kSiba). 11<br />
magram yvela ver axerxebs Sualedur sivrceSi damkvidrebas.<br />
mravali leqsi qceulia izolaciisagan miyenebuli<br />
sulieri tkivilis qronikad, romelic xan konkretuli leqsikiT,<br />
xan ki abstraqtuli perifrazirebiT aRwers poetis<br />
avtobiografiuli xasiaTis gancdebs. lirika iZens sakuTari<br />
Tavisadmi miwerili werilis an sakuTar TavTan gamarTuli<br />
warmosaxviTi dialogis damatebiT funqcias. arabi poetis<br />
nevfel kumartis leqsSi: `or samyaros Soris~ 12 Catexilia<br />
ori kulturis SemaerTebeli xidi, ris gamoc liriuli `me~<br />
oradaa gaxleCili:<br />
Zwischen<br />
zwei<br />
Welten<br />
inmitten<br />
unendlicher<br />
Einsamkeit<br />
möchte<br />
ich eine Brücke sein<br />
ori<br />
samyaros<br />
Soris<br />
SuaSi<br />
da usasrulo<br />
martoobaSi<br />
msurs xidad viqce<br />
magram<br />
101
102<br />
Doch<br />
kann ich<br />
kaum Fuß fassen<br />
an dem einen Ufer<br />
vom anderen<br />
löse ich mich<br />
immer mehr<br />
Die Brücke bricht<br />
droht mich<br />
zu zerreißen<br />
in der Mitte.<br />
ver vwvdebi<br />
meore napirs da<br />
ar vici<br />
rogor moviqce.<br />
napiri mcildeba<br />
xidi tydeba<br />
da welSi gawyvetiT memuqreba<br />
imigranti poetis sulieri da fizikuri tkivili klasikuradaa<br />
formulirebuli zafer Senojaqis leqsSi: _ `fexebiT<br />
or planetaze vdgebi~, 13 romelSic Tematizebulia or<br />
samyaros, or enas Soris meryeobis problema:<br />
Ich habe meine Füße auf zwei Planeten<br />
wenn sie sich in Bewegung setzen<br />
zerren sie mich mit<br />
ich falle<br />
ich trage zwei Welten in mir<br />
aber keine ist ganz<br />
sie bluten ständig<br />
die Grenze verläuft<br />
mitten durch meine Zunge.<br />
ich rüttle daran wie ein Häftling<br />
das Spiel an einer Wunde.<br />
fexebiT or planetaze vdgebi<br />
isini moZraobas rom iwyeben<br />
Suaze vixliCebi da vvardebi<br />
CemSi or samyaros vatareb<br />
or sisxlmden Wrilobad<br />
davatareb<br />
radgan arc erTi araa mTeli<br />
maT Soris sazRvari enas Suaze<br />
miyofs minawevrebs.<br />
magram mas mainc Zalas vatan, ar<br />
vaCereb<br />
ise rogorc patimari ar asvenebs<br />
Tavis mtkivan iarebs.<br />
z. Senojaqis leqsi mianiSnebs nebismieri migraciis hibridul<br />
finalze, rasac igi globalizebuli samyaros universalur<br />
kanonad aRiqvams.<br />
migrant avtorebs ena aRar miaCniaT im substanciad,<br />
romelic mxolod homogenuri identobis asaxvas unda emsaxurebodes.<br />
ena maT leqsebSi gaorebisa da hibridulobis<br />
gamoxatvis saSualebaa. adel karaSoli leqsSi: `Caxutebuli<br />
meridianebi~, 14 warmogvidgens hibridul pirovnul models,<br />
romelic Sualedur sivrceSi, enobriv identobaTa arCevanis<br />
winaSe dgas.<br />
In zwei Sprachen bildet sich der Satz<br />
In zwei Welten greifen die Hände<br />
Im Traum spricht in Deutsch mit mir die<br />
Mutter<br />
In Arabisch mein sächsisch Weib.<br />
winadadeba or enaze ibadeba,<br />
Cemi xelebi or samyaros<br />
ebRauWeba,<br />
sizmarSi deda mesaubreba<br />
germanulad<br />
cxadSi _ saqsoneli coli<br />
arabulad.
aq saxezea sxvadasxva kulturis warmomadgenelTa enobrivi<br />
identobebis hibriduli aRreva. kulturulad da enobrivad<br />
gaorebuli liriuli `me~ ormagadaa gaucxoebuli.<br />
avtori TiTqosda enaTa gadakveTis hibridul gzajvaredinzea<br />
mijaWvuli, rac mas transkulturuli xedvis unars ani-<br />
Webs da tradiciuli germanuli konvencionalizmidan aTavisuflebs.<br />
rogorc a. karaSolis, aseve n. kumartis pozicia<br />
momdevno leqsSi: `enis Sesaxeb~ 15 upirispirdeba germaniaSi<br />
me-19 saukunidan damkvidrebul, `nacionaluri identobis<br />
grZnobad~ wodebul koncepts: `kulturis, enisa da religiis<br />
erTianobis~ Sesaxeb da kiTxvis niSnis qveS ayenebs `sakuTarisa~<br />
da `ucxos~ gammijvnel tradicias. orive leqsSi Tematizebuli<br />
mravalenovani identobis sakiTxi, mainc germanuli<br />
enis sasargeblodaa gadaWrili:<br />
die sprache meiner eltern<br />
ist arabisch<br />
heimlich nur gesprochen<br />
die sprache ihres landes<br />
ist türkisch<br />
gesprochen auf der straße<br />
in der geborgten heimat<br />
ist deutsch<br />
die sprache meiner gedichte.<br />
Cemi mSoblebis ena arabulia<br />
masze Cumad saubroben<br />
misi qveynis ena Turqulia<br />
romelzec quCaSi laparakoben<br />
qveyanaSi, romelsac SeveTvise<br />
germanulia<br />
ena Cemi leqsebisa.<br />
italieli lirikosis franko biondis leqsSi: `enis war-<br />
Tmeva I~, 16 germanuli ena warmodgenilia rogorc kulturul<br />
identobebs Soris aRmarTuli barieri da mkacri germanuli<br />
xasiaTis indikatori:<br />
Nicht die Sprache<br />
hält uns auseinander<br />
der Zaun lebt<br />
im Zeigefinger<br />
er grenzt dich und mich ab<br />
auf dem Boden der<br />
Gebrauchsanweisungen<br />
und entwurzelt jeden Konflikt<br />
jede Begegnung.<br />
mxolod ena ki ar aris<br />
Cveni damaSorebeli barieri<br />
saCvenebel TiTSi CaiSenes<br />
sasazRvro jebiri ganieri<br />
romelsac surs<br />
`moxmarebis wesis~ bazaze<br />
me da Sen erTmaneTs dagvacilos<br />
da rogorc yoveli konfliqti<br />
aseve erTmaneTTan Sexvedra<br />
Tavidan agvacilos.<br />
aragermanel poetTa germaniis multikulturul sivrce-<br />
Si imigraciam gamoiwvia ara mxolod maTi pirovnuli xasiaTisa<br />
da enobrivi identobis hibridizacia, aramed maTi<br />
religiuri gaoreba da religiuri msoflaRqmis Secvla.<br />
103
z. Ciraqis leqsSi `lodinis Jami~ 17 saubaria ori religiis<br />
sxvadasxva dResaswaulze, romelTagan zogi `moZraobs~ (sityvasityviT:<br />
`mogzaurobs~), zogi ki mudam `myarad zis~ kalendris<br />
furclebze. avtoris mier aseTi leqsikis gamoyeneba<br />
uneburad iwvevs `moZravi imigrantisa~ da `uZravi~ anu<br />
germaniaSi safuZvlianad, myarad damkvidrebuli biurgeris<br />
asociacias. avtoris hibriduli `me,~ orive religiis dResaswaulTa<br />
gamaerTianebel idead asaxelebs iseT kulturul<br />
universalias, rogoricaa baxis `maTes vnebebi~:<br />
104<br />
zwischen den Feiertagen<br />
zweier Religionen<br />
die einen wandern im Kalender<br />
die anderen sitzen darin fest<br />
einmal fragte ich<br />
ob Karfreitag immer<br />
an einem Freitag<br />
schon gut schon gut<br />
Doch das Schönste am Karfreitag ist<br />
daß es die Bachsche<br />
Matthäuspassion noch gibt<br />
und beim Opferfest<br />
will ich sie wieder hören<br />
Von Ramadan bis Weihnachten<br />
ein süßer Warteraum.<br />
ori religiis dResaswaulebidan<br />
kalendris furclebze zogi<br />
moZravia<br />
zogi ki myarad uZravi<br />
erTxel vikiTxe, Tu emTxveoda<br />
wiTeli paraskevi<br />
yovelTvis paraskev dRes.<br />
mipasuxes: kargiao, kargi es.<br />
magram yvelaze kargi wiTel<br />
paraskevs mainc is aris<br />
rom jer arsebobs `maTes<br />
vnebebi~ baxis<br />
dResaswaulze _ msxverplad<br />
Sewirvis<br />
kvlav imedi maqvs misi mosmenis<br />
ramadanidan qristeSobamde Jami<br />
savsea am tkbili molodinis<br />
siamiT.<br />
transkulturulad orientirebuli migrant avtorTa arsebobas<br />
mudam Tan sdevs perspeqtivebis, poziciebisa da msoflmxedvelobis<br />
cvla, rac maT liriul teqstebSic ileqeba. imigranti poetebi<br />
cdilobens yovel konkretul sametyvelo situacias moargon enis<br />
gamoyenebis usasrulod mravalferovani SesaZleblobebi. esaa maTi<br />
ucxoeTTan da ucxo enasTan permanentuli SerkinebiT ganpirobebuli<br />
Sedegi da strategia. isini uaryofen calmxriv identobas,<br />
romelic ar tovebs Tavisufal sasunTq sivrces arc `sakuTaris-<br />
Tvis~ da arc `ucxosTvis~. Tavis leqsTa krebulis biografiul<br />
danarTSi (`frTebis damWeri~) z. Ciraqi gvimxels, rom mas aRar surs<br />
iyos `tipuri Turqi~ an gaxdes `tipuri germaneli~. rac mas namdvilad,<br />
mTeli Tavisi arsebiT surs, esaa `Tavisufali sasicocxlo<br />
sivrce~: `is siamovnebiT gaiRviZebda iatakze gaSlil Wilofze<br />
iaponeliviT, isauzmebda inglisurad, CineliviT TavdadebiT imuSavebda<br />
da frangiviT guldagul isadilebda, romaeliviT banaobiT<br />
ijerebda guls, bavarieliviT bevrs imogzaurebda, afrikeliviT
icekvebda, indoeliviT spilos zurgze CitiviT Semoskupuls CamoeZineboda<br />
da sizmarSi... warmat bosfors ixilavda. 21<br />
hibridi avtorebi sxvadasxva enis Svilebi arian da sxvadasxvagvarad<br />
ixseneben dakargul `mTlianobas~, magram yoveli maTgani<br />
inarCunebs da amkvidrebs mentalur Tu verbalur azrovnebas germanulenovan<br />
eTnografiul poetikaSi<br />
damowmebani:<br />
velSi 1997: Welsch W. “Transkulturalität. Die veränderte Verfassung heutiger<br />
Kulturen”, in: Texte zur Wirtschaft und zur Wissenschaft”, 28.2.1997, internetSi:<br />
http://www.tzw.biz/www/home/article.php?p_if=409 Juni 2006, Abschnitt III. Zu<br />
Möglichkeiten und Funktionen literarischer Modellierung von Transkulturalität am<br />
Beispiel zweisprachiger Texte der Goethezeit.<br />
volfgang velSis mixedviT cneba `transkulturuli~ gulisxmobs<br />
kulturis iseT gagebas, romelic aRar efuZneba homogenurobis konstruqts<br />
_ nacionaluri kulturebis tradiciul koncepts, aramed<br />
emyareba kulturuli identobis arahomogenur, hibridul gagebas,<br />
romlis Tanaxmad, `sakuTarma~ swored `ucxo~ kulturis elementebi unda<br />
Seisisxlxorcos. es koncepti uaryofs kulturaTa urTierTdapirispirebul<br />
opoziciebs da kulturuli gamijvnis mcdelobebs.<br />
karaSoli 1984: Karasholi A “Daheim in der Fremde. Gedichte”. Halle, Leipzig:<br />
1984.<br />
karaSoli 1995: Karasholi A “Also sprach Abdulla. Gedichte“. München: 1995.<br />
karaSoli 1999: Carasholi A “Umarmung der Meridiane”, in: “Wenn Damaskus nicht<br />
wäre. Gedichte”, München: 1999.<br />
kumarti 1985: Cumart N. “Zwischen zwei welten”. S. 6. in: “Herz in der Schlinge”<br />
1985. Stade.<br />
kSiba 2001: Csiba L. “Das Komma in der Milch. Prosa und Gedichte”, Halle: 2001.<br />
oliveri 1997: Oliver J. F. A.“Fremd”, in: “Auf-Bruch”, 4 Aufl. Berlin: 1997, S. 13.<br />
oliveri 1997: Oliver J. F. A. “Stühle”, in: “Auf-Bruch: Lyrik”, 4 Aufl. Berlin: 1997,<br />
S. 54.<br />
Senojaqi 2005: Şenocak Z. Wechselnde Lichtverhältnisse I”, in: Übergang. Ausgewählte<br />
Gedichte 1980-2005”, München: 2005, S. 71.<br />
Senojaqi 2005: Şenocak Z.“Ich habe meine Füße auf zwei Planeten”, in: “Übergang.<br />
Ausgewählte Gedichte 1980-2005”, BerlinL 2005, S. 147.<br />
Solquni 2000: Şölçün S. “Literatur der türkischen Minderheit” in: Carmine Chiellino<br />
(Hg.): “Interkulturelle Literatur in Deutschland. Ein Handbuch”, Stuttgart, Weimar 2000,<br />
S. 142.<br />
Ciraqi 1994: Çirak Z.“ “Ab – und Zugezogenes”, in: “Fremde Flügel auf eigener<br />
Schulter. Gedichte:, Köln: 1994, S. 32.<br />
Ciraqi 1999: Çirak Z.“Voyageur”, in: Joachim Lottmann (Hg): Kanaksta. Geschichten<br />
von Deutschen und anderen Ausländern. Mit einem Vorwort von Feridun Zaimoglu”,<br />
Berlin: 1999, S. 101.<br />
Ciraqi 2006: Çirak Z. Mit den Augen eines anderen: http://www.juergen-walter.com/<br />
web_tauglich/zusammenarbeit_mit_zehra_çirak.html Juni 2006.<br />
105
maia naWyebia<br />
106<br />
`qeTevanis wigni~<br />
(erTi leqsis analizi)<br />
saqarTvelos istorias giorgi leoniZis poeziaSi gansakuTrebuli<br />
adgili ukavia _ igi mTel mis poezias msWvalavs.<br />
`qarTlis cxovreba~ poetis ganuyreli sakiTxavi wignia<br />
da mas araerTi leqsi miuZRvna _ `wigni `qarTlis cxovreba~,<br />
`minaweri qarTlis cxovrebaze~, `me vkiTxulobdi<br />
`qarTlis cxovrebas~. giorgi leoniZis poeziis saxeobrivpoetur<br />
sistemaSi farTodaa warmodgenili qarTul qronikaSi<br />
asaxuli epizodebi da istoriuli pirebi. 1941 wels<br />
daiwera giorgi leoniZis ori leqsi _ `did Tamars~ da<br />
`daviT aRmaSenebels~. orive leqsi amkobs da xotbas asxams<br />
saqarTvelos istoriis am or udides figuras, am or leqss<br />
saerTo, saxotbo intonacia aerTianebs, orive maJorul tonebSia<br />
dawerili. 1943 wels ki did istoriul pirovnebaTa<br />
Temaze Seqmnil leqsebs kidev erTi leqsi emateba. es aris<br />
`qeTevanis wigni~. igi sruliad gansxvavebulia rogorc tonalobiT,<br />
ise mxatvruli saxeebis sistemiT. leqsi rvamarcvliania,<br />
igi aTi strofisgan Sedgeba. mogvyavs sruli<br />
teqsti:<br />
qeTevanis wigni<br />
saqarTvelos muzeumSi inaxeba xelnaweri<br />
locvani, qeTevan dedoflis tyveobaSi naqoni.<br />
wignis furclebs dResac atyvia cremlis<br />
laqebi da erTgan sisxlis nawveTali.<br />
Ramea, sul wvims. gana cas<br />
amdeni unda ewvima?<br />
guli SemikrTo uecriv<br />
aCrdilma gadmoxvewilma.<br />
dedoflis SesamoselSi<br />
xelT wigni gamoatara,<br />
vici, wignebSi sitkboa,<br />
rad mwvavs es wigni patara?<br />
an misi xelsi aReba<br />
ram unda gamabedinos?<br />
zed cremlis laqa acxia...<br />
viRacas unda etirnos!
vici, vinc aris patroni,<br />
an wigni visac xlebia,<br />
misi mimkrTali furclebi<br />
simwariT ikurcxlebian.<br />
rac ver dawera kalamma,<br />
albaT cremlma sTqva malulma,<br />
samSoblos fiqrze sakanSi,<br />
irans, tyved gadaCqmalulma.<br />
ra daitira, ras gvetyvis<br />
dedoflis cremlis naRvenTi?<br />
Tu moinatra Soridan<br />
Tavisi tkbili kaxeTi?<br />
am wignze TvalTa giSrebis<br />
yoveli dawamwameba<br />
fiqriT iwvoda, viT zidos<br />
man momavali wameba.<br />
SanTiT, marwuxiT daxliCes,<br />
gaziT uflijes ZuZuni,<br />
yornebs miugdes saWmelad,<br />
aTas xmliT gadakuwuli.<br />
aTasi elvis naTeli<br />
dedoflis saxe yofila.<br />
o, ra Tvalebi... qarTlisTvis<br />
sikvdiliT gadaRobilan.<br />
ar masveneben, sul mdeven,<br />
is ganieri Tvalebi...<br />
patara wigni saube,<br />
zed wignis nawveTalebi...<br />
leqsis epigrafidan Cans, Tu raoden didi STabeWdileba<br />
mouxdenia poetze `locvanis~ naxvas, romelSic man qeTevan<br />
dedoflis mTeli tragikuli istoria amoikiTxa. `cremlis<br />
laqebi~ da `sisxlis nawveTalebi~ _ ukve am oTx sityvaSi<br />
ikiTxeba avtoris Sinagani gancdis siZliere, romelic Semdeg<br />
poetur striqonebad iqca.<br />
ama Tu im saxis metyvelebis procesi gulisxmobs adamianis<br />
Cayenebas ama Tu im mdgomareobaSi. metyvelebis ama Tu<br />
im saxeobas win uswrebs adamianis adamianis garkveuli mdgomareoba,<br />
misi momarTva da mzaoba sametyvelod, rac mxolod<br />
sametyvelo saSualebebs ki ar Seexeba, aramed mTlianad adamians<br />
_ dawyebuli misi fizikuri mdgomareobidan gancdaTa<br />
107
gamokveTil Sinaarsamde. es procesi Zalian mniSvnelovania<br />
SemoqmedisTvis, radgan mxolod am niadagze xdeba SesaZlebeli<br />
metyvelebis mimdinareoba bunebrivi saxiT, radgan<br />
adamiani ase cdilobs Sevides Tavisi gamosaxatavi sagnisa da<br />
movlenis winaSe. es procesi gansazRvravs, Tu rogori sityvieri<br />
saSualebebi unda iqnas gamoyenebuli da rogor unda<br />
iqnas gaazrebuli mocemuli masala (grigol kiknaZe. 1957: 355).<br />
poetis emociuri ganwyoba leqsis pirvelive striqonebidan<br />
Cans. `qeTevanis wigni~ anJambemaniT iwyeba, pirveli taepi<br />
wydeba da misi nawili meore taepSi gadadis, rac saleqso<br />
frazis intonacias sasaubro xasiaTs sZens:<br />
108<br />
`Ramea. sul wvims. gana cas<br />
amdeni unda ewvima?~<br />
es wvimiani, sevdiani amindi aris is foni, romelzec poetis<br />
warmosaxviTi samyaro iSleba da imaginaciis siRrmeebidan<br />
Cndeba `aCrdili gadmoxvewili~. leqsi idumalebis<br />
esTetikis principzea agebuli da `dedoflis SesamoselSi~<br />
gamowyobili `aCrdili~ idumalebis atmosferos qmnis. amas-<br />
Tan, leqsi amocnobis principsac Seicavs: Tu saTaursa da<br />
epigrafs gamovtovebT, gamocanaa, vis eZRvneba igi: masSi saxeli<br />
arcerTxel ar aris moxseniebuli, leqsSi qeTevanis aRmniSvnelia<br />
mxolod _ `dedofali~. magram dedoflis saxe<br />
strofebsa da striqonebSi nel-nela, maraos frTebiiT iSleba,<br />
TandaTanobiT Cndeba miniSnebebi, romlebic mis vinaobas<br />
zusti StrixebiT gvamcnoben da gviaxloeben mis vizualur<br />
xats: `samSoblos fiqrze sakanSi, irans tyved gadaCqmalulma~,<br />
`Tu moinatra Soridan Tavisi tkbili kaxeTi?~ am<br />
striqonebSi iseTi metyveli detalbia Tavmoyrili, rom SeuZlebelia,<br />
Tundac saTaurisa da epigrafis gareSe qar-<br />
Tvelma mkiTxvelma qeTevan wamebuli ar amoicnos.<br />
leqsSi `wvima~ is fonia, romelic mis eociur ganwyobas<br />
amZafrebs da Tavisi Sinaarsobrivi datvirTviT exmaureba<br />
`cremls~ da `tirils~. am tropebs poeti leqsSi araerTxel<br />
mimarTavs:<br />
`zed cremlis laqa acxia. . .<br />
viRacas unda etirnos!~<br />
`misi mimkrTali furclebi<br />
simwariT ikurcxlebian~.
`ra daitira, ras gvetyvis<br />
dedoflis cremlis naRvenTi?~<br />
`patara wigni saube,<br />
zed wignis nawveTalebi...~<br />
saintereso xerxia erT detalze _ wignze, rogorc gmiris<br />
atributze _ aqcentis gakeTeba da misi meSveobiT gmiris<br />
gancdebis amokiTxva:<br />
`vici wignebSi sitkboa,<br />
rad mwvavs es wigni patara?~<br />
`an misi xelSi aReba<br />
ram unda gamabedinos?...~<br />
`vici, vinc aris patroni,<br />
an wigni visac hxlebia,<br />
misi mimkrTali furclebi<br />
simwariT ikurcxlebian~.<br />
es styvebi mkiTxvels epigrafTan agzavnis, eubneba, rom<br />
es qeTevan dedoflis tyveobaSi naqoni `locvania~, romlis<br />
furclebs dResac amCnevia cremlebi da sisxlis nawveTali.<br />
`locvani~ dedoflis is erTaderTi nugeSia tyveobaSi, romelic<br />
mas amxnevebs, romelsac is Tavis dards andobs da romelsac<br />
Tavisi samSoblosa da ojaxis mZime xvedrze fiqrisas<br />
cremlebiT altobs. faqtiurad, dedoflis naqoni `locvani~<br />
misi tragikuli istoriis mTxrobelia, radgan es aris<br />
wigni, romelic tyveobaSi rwmenasa da simtkices matebda mas.<br />
qeTevan wamebulis ambis gadmosacemad poetma yvelaze zust<br />
detals _ `locvans~ _ miagno.<br />
leqsSi ar aris gansakuTrebulad xelmosakidi istoriuli<br />
faqtebi, mxolod konturebia:<br />
`rac ver dawera kalamma,<br />
albaT cremlma sTqva malulma,<br />
samSoblos fiqrze sakanSi,<br />
irans, tyved gadaCqmalulma~.<br />
mxolod ramdenime detali da potis gancda. wvimian Rames,<br />
rodesac mas dedoflis aCrdili gamoecxada, mis gonebaSi<br />
cocxldeba qeTevan dedoflis mTeli istoria da igi<br />
tkivili kiTxulobs:<br />
`Tu moinatra Soridan<br />
Tavisi tkbili kaxeTi?~<br />
109
giorgi leoniZe metad ostaturad iyenebs miniSnebebs da<br />
miuxedavad imisa, rom erT sityviTac ki ar aris naxsenebi,<br />
mkiTxvels Tvalwin warmoudgeba XVII saukunis saqarTvelos<br />
istoriis umZimesi suraTebi: Tu rogor aaoxra Sah-abazma<br />
kaxeTi, rogor gareka irans <strong>qarTuli</strong> mosaxleoba, rogor<br />
daatyveva SirazSi qeTevan dedofali, rogor daaSora igi<br />
Tavis Svilivilebs, rogor sastikad awama mcirewlovani ufliswulebi,<br />
rogor mtkiced icavda qeTevani Tavis sarwmunoebas,<br />
romelic iq myofi qarTveli qalebisTvis sarwmunoebis<br />
erTgulebis nimuSi iyo da romlebic misi Semxedvare<br />
gaTaTrebaze uars ambobdnen. amaze leqsSi erTi sityvac ar<br />
aris naTqvami, magram leqsis kiTxvisas swored es istoria<br />
axsendeba mkiTxvels:<br />
110<br />
`am wignze TvalTa giSrebis<br />
yoveli dawamwameba<br />
fiqriT iwvoda, viT zidos<br />
man momavali wameba~.<br />
dedoflis gancdebs wamebis win gadmogvcems, qeTevan dedoflis<br />
wamebis TviTmxilveli da aRmweri, SirazSi moRvawe<br />
portugalieli beri ambrozio duS anJuSi. qeTevanis amqveyniuri<br />
cxovrebis bolo wuTebis Sesaxeb igi wers: `rodesac<br />
Sahis msajulebi SirazSi Cavidnen da dedofals acnobes,<br />
rom an sarwmunoeba unda daeTmo, an saSineli sikvdilisTvis<br />
momzadebuliyo, qeTevans maTes sityvebiT miumarTavs maT-<br />
Tvis: `nu geSinin maTgan, romelTa moswyvidnen xorcni Tquenni,<br />
xolo sulsa ver xel-ewifebis mokvlad~; wamebis win ki<br />
dedofali samlocveloSi muxlebze dacemula, raTa didi<br />
gulmodginebiT eloca~ (duS anJuSi 1987: 198, 38).<br />
rogorc ukve SevniSneT, Tavad leqsSi arc erTxel ar<br />
aris naxsenebi qeTevan dedoflis saxeli. igi sacnauri xdeba<br />
ramdenime miniSnebiT, esenia: `dedofali~, `wigni~, `cremli”,<br />
`sakani~, `irani~, `tyve~, `kaxeTi~. es miniSnebebi sityva-simboloebia,<br />
romlebSic saqarTvelos istoriis erT-erTi yvelaze<br />
tragikuli epizodebia kodirebuli.<br />
leqsis kulminaciuri momentia qeTevan dedoflis wamebis<br />
naturalisturi aRwera:<br />
`SanTiT, marwuxiT daxliCes,<br />
gaziT uglijes ZuZuni,<br />
yornebs miugdes saWmelad,<br />
aTas xmliT gadakuwuli~.
aq aSkaraa vaJas striqonebis reminiscencia:<br />
`arwivi vnaxe daWrili<br />
yvav-yornebs eomeboda!~<br />
ukve vaxseneT, rom Tamar mefisa da daviT aRmaSeneblisadmi<br />
miZRvnili leqsebi tonalobiT sruliad gansxvavdeba<br />
qeTevan dedoflisadmi miZRvnili leqsebisgan, Sesabamisad,<br />
leqsikac sruliad gansxvavebulia. `elva~ da `naTelia~ mxolod<br />
is tropebi, romlebic monarqebisadmi miZRvnili leqsebisTvisaa<br />
saerTo, magram datvirTva gansxvavebulia. `did<br />
TamarSi~ vxvdebiT: `Sen moaTene piris naTeliT~, `Senis naTeliT<br />
naTamamari~, `Sen gahkar elva misi sulisa~, `dRes rom<br />
msoflio gadaanaTa~. `daviT aRmaSenebelSi~: `abjris Cxera-<br />
Si, xmalTa elvaSi~. `qeTevanis wignSi~ ki es ori tropi gaer-<br />
Tianebulia da aseT saxes iZens:<br />
`aTasi elvis naTeli<br />
dedoflis saxe yofila~.<br />
aq `aTasi elvis naTeli~ wmindanis nimbis asociacias iwvevs<br />
da am SemTxvevaSi gaSlil metaforadac SeZleba CaiTvalos,<br />
rac qeTevanis wmindanobaze miuTiTebs.<br />
leqsis stilis TaviseburebaTa Soris unda gamoiyos ki-<br />
Txvebi: leqsSi gamoyenebulia rogorc stilisturi figura,<br />
ritorikuli SekiTxva<br />
`Ramea. sul wvims. gana cas<br />
amdeni unda ewvima?~<br />
ise kiTxvebi, romlebsac poetis mier pasuxi aqvT gacemuli<br />
avtoris sulieri ganwyobilebis, misi gancdebis Sesabamisad;<br />
es kiTxvebi leqsisadmi interesis simZafris uzrunvelyofas<br />
emsaxureba:<br />
`rad mwvavs es wigni patara?~<br />
`an misi xelSi aReba<br />
ram unda gamabedinos?~<br />
`ra daitira, ras gvetyvis<br />
dedoflis cremlis naRvenTi?<br />
Tu moinatra Soridan<br />
Tavisi tkbili kaxeTi?~<br />
leqsis dominantia ori sityva _ `wigni~ da `cremli~, romelTac<br />
asaxva leqsis bgerweraSic hpoves. leqsis Jrerado-<br />
111
aSi am sityvebis yvelaze mkveTri bgerebis `w~ da `cr~ sistemuri<br />
organizeba Cans. pirvel strofSi bgera `w~ samjer<br />
meordeba.<br />
I strofi: wvims — ewvima — gadmoxvewilma<br />
II strofi: wigni _ wignebSi _ mwvavs _ wigni<br />
IV strofi: wigni _ simwriT<br />
VI strofi: wignze _ dawamwameba _ iwvoda _ wameba.<br />
aqve iCens Tavs `cr~ kompleqsi:<br />
I strofi: uecriv<br />
III strofi: cremli<br />
IV strofi: furclebi, ikurcxlebian<br />
V strofi: cremli<br />
X strofi: cremlis<br />
`w~ da `cr~ bgerebis dominantoba leqsSi TiTqos aZlierebs<br />
pirvelsave striqonebSi daxatuli bunebis suraTs,<br />
romelic poetis fsiqologiur ganwyobas gamoxatavs da gancdasTan<br />
aris dakavSirebuli, Semdeg strofebSi wvimas ukve<br />
adamianis cremlebi enacvleba:<br />
aq giorgi leoniZis poeziisTvis damaxasiaTebel kidev<br />
erT sakiTxze gvinda yuradRebis gamaxvileba. grigol<br />
kiknaZe aRniSnavs, rom giorgi leoniZis siZliere gemosa da<br />
sunis SegrZnebaTa gamomxatveli sityvebis safuZvelze agebul<br />
xatebSi mJRavndeba (kiknaZe: 299) da amis sailustraciod<br />
`qeTevanis wigic~ gvaZlevs masalas: `vici wignebSi sitkboa~,<br />
`Tu moinatra Soridan Tavisi tkbili kaxeTi?~, `misi<br />
mimkrTali furclebi simwariT ikurcxlebian~.<br />
`qeTevanis wignSi~ aris erTi rusTveluri sityva, `dawamwameba~,<br />
∗ sityva `dawamwameba~, rogorc Cans sityva `daxamxamebis~<br />
nacvladaa naxmari. poetma rusTveluri sityva gamoiyena,<br />
`x~ bgeris `w~ bgeriT Secvlam araCveulebrivi efeqti<br />
gamoiwvia, radgan sityvaSi orjer meordeba bgeraTa jgufi<br />
`wam~, rac TiTqos wamebis molodins gamoxtavs da amZafrebs<br />
gancdas, metic, sityvis meore nawilSi mTlianad ikiTxeba<br />
sityva `wameba~, rac strofis sariTmo sityvas warmoadgens:<br />
112<br />
`am wignze TvalTa giSrebis<br />
yoveli dawamwameba<br />
fiqriT iwvoda, viT zidos<br />
man momavali wameba~.<br />
∗ amaze migviTiTa m. karbelaSvilma (vefxistyaosani. str. 295,1)
dabolos, es leqsi, romelic uaRresad STambeWdavi vizualuri<br />
xatebiT aris Seqmnili, ukve leqsis CarCoebs miRma,<br />
mkiTxvelis warmosaxvaSi kidev erT vizualur xats, Tavad<br />
poetis saxes acocxlebs, romelic Tavisi eris istoriiT<br />
sunTqavs:<br />
damowmebani:<br />
`me vkiTxulobdi `qarTlis cxovrebas~<br />
wuxelis didxans, gaTenebamdi~.<br />
duS anJuSi 1987: duS anJuSi, ambrozio. namdvili cnobebi ubrwyinvalesi<br />
dedoflis qeTevanis, dopolis, saxelovan mowamebriv sikvdilze<br />
sparseTis mTavar qalaq SirazSi, Sah-abasis brZanebiT 1624 wlis 22<br />
seqtembers / r. gulbenkiani. namdvili cnobebi saqarTvelos dedoflis<br />
qeTevanis mowamebrivi sikvdilis Sesaxeb. frangulidan Targmnes i.<br />
tabaRuam da c. bibileiSvilma. Tb.: `mecniereba~, 1987.<br />
kiknaZe 1957: kiknaZe gr. metyvelebis stilis sakiTxebi. Tb.: stalinis<br />
sax. Tsu gamomcemloba. 1957.<br />
leoniZe g. leqsebi. Tb.: 1999.<br />
113
apolon silagaZe<br />
114<br />
leqsTwyobis kanonzomieri sistemisa da<br />
kanonzomieri diaqroniis Sesaxeb<br />
1. zogadi debuleba, romelzec agebulia winamdebare naSromi,<br />
aseTia (silagaZe 1987:71): 1) leqsTwyobis ganviTareba/diaqronia<br />
kanonzomieria iseve, rogorc leqsTwyobis<br />
sistema; 2) ganviTarebis kanonzomierebebi miemarTeba sistemis<br />
kanonzomierebebs. ∗ debulebis meore nawilSi, romelic<br />
amjerad CvenTvis sainteresoa, xazgasmulia is, rom ganviTareba<br />
srulad miemarTeba sistemis kanonzomierebebs, asaxavs<br />
ra maT Tavis enaze, e.i. Tavisi specifikis farglebSi, rac<br />
konkretulad SeiZleba, magaliTad, imas niSnavdes, rom, Tu<br />
sistema aris struqturul erTeulTa ierarqia, ganviTareba<br />
aris im safexurTa ierarqia, romlebzec erTeulTa struqturuli<br />
saxe yalibdeba.<br />
2. ganviTarebis kanonzomieri xasiaTi konkretulad ramdenime<br />
mxriv SeiZleba gamovlindes.<br />
a) diaqroniaSi gvaqvs garkveuli niSnebiT markirebuli<br />
safexurebi, romlebic TavianT TanmimdevrobaSi an monacvleobaSi<br />
kanonzomier suraTs gviCveneben. magaliTad, qar-<br />
Tuli leqsTwyobis ganviTarebaSi sistemis realizaciis safexurebis<br />
Tanmimdevroba/monacvleoba Semdeg wess emorCileba<br />
_ `yoveli ori safexuri, romelTa Soris aris mesame,<br />
principulad analogiuria~, rac realurad gvaZlevs oTx safexurs<br />
Semdegi sqemiT: kodifikacia _ reforma _ kodifikacia<br />
_ reforma (silagaZe 1987:72).<br />
b) sistemis kanonzomierebebis asaxva diaqroniaSi mJRavndeba<br />
imaSic, rom yoveli safexuri an amkvidrebs/aviTarebs<br />
raRacas an uaryofs; is, rac mkvidrdeba (meordeba), aris is,<br />
rac eTanxmeba sistemis struqturul wesebs; is, rac uariyofa<br />
(aRar meordeba), aris is, rac ar eTanxmeba.<br />
g) sistemis yoveli elementi ganviTarebis kanonzomier<br />
gzas gaivlis, rac, kerZod, imaSi vlindeba, rom ama Tu im safexurze,<br />
an erTze meti safexuris farglebSi, mocemuli<br />
metruli formis Tu mocemuli erTeulis realizaciisas<br />
∗ debulebis pirveli nawili Sdr r. iakobsonis gamonaTqvams: «Впервые осознается<br />
неразрывность идей закономерной системы и ее изменений, в свою очередь<br />
закономерных.» (iakobsoni 1984 : XIV).
gvaqvs jer sawyisi, Semdeg _ bolo etapi, rodesac igi im<br />
saxes iRebs, romelic srulad Seesabameba saTanado struqturul<br />
wesebs.<br />
d) rac mTavaria, kanonzomier suraTs gviCvenebs sistemaSi<br />
moqmedi wesis an wesebis ganviTareba; kerZod, diaqroniis<br />
yoveli safexuri warmoadgens axal etaps struqturuli<br />
wesebis Camoyalibebis gzaze, kanonzomierad dakavSirebuls<br />
an am wesebis konkretul fragmentebTan, an sistemis<br />
erTeulTa doneebTan da a.S.<br />
amjerad CvenTvis es ukanaskneli movlenaa saintereso.<br />
3. mokled (da gamartivebulad) aRvweroT <strong>qarTuli</strong> leqsTwyobis<br />
sistema. igi aris binarul ritmul erTeulTa sistema,<br />
romelic oTx ierarqiul dones Seicavs: orwevredi,<br />
striqoni, orstriqonedi, strofi.<br />
orwevredis, rogorc pirveli/qveda (sabaziso) erTeulis,<br />
sistema sami qvesistemiTaa warmodgenili: I. 5+5, 5+4,<br />
5+3, 5+2, 5+1, 5+0; II. 4+4, 4+3, 4+2, 4+1, 4+0; III. 3+3, 3+2, 3+1, 3+0.<br />
cifrebi aRniSnaven binaruli struqturis mqone orwevredis<br />
Semadgeneli monakveTebis (segmentebis) silabur sigrZes.<br />
`plusi~ aRniSnavs or Semadgenels Soris ritmul gasayars<br />
(aseTive gasayari aqvs yoveli sxva donis erTeuls, rogorc<br />
binarul struqturas; ritmuli gasayaris Sesaxeb ix.<br />
silagaZe 2009). orwevredis struqturuli saxis SeqmnaSi<br />
ramdenime wesi monawileobs, amaTgan mTavaria Semdegi: orwevredis<br />
meore Semadgeneli pirvelze grZeli araa; sxva<br />
sityvebiT: pirveli Semadgeneli sigrZiT tolia meorisa an<br />
masze grZelia (silagaZe 1987:31-35; agreTve: silagaZe 1985;<br />
silagaZe 1986). simbolurad es wesi ase Caiwereba: n ≥ k.<br />
meore, ufro maRali, ierarqiuli donis erTeulia striqoni,<br />
romelic ori orwevredisgan (rogorc diferencialuri<br />
Semadgenlisgan) Semdgari binaruli struqturaa. magali-<br />
Tad: (5+5)+(5+5).<br />
ori striqonisgan Sedgeba Semdegi donis erTeuli _ orstriqonedi.<br />
ori orstriqonedisgan _ strofi.<br />
TiToeuli donis erTeulis struqturas ramdenime saku-<br />
Tari wesi gansazRvravs, magram n ≥ k wesi yvelasTvis saerTo,<br />
principulia.<br />
4. rac Seexeba diaqronias, rogorc iTqva, <strong>qarTuli</strong><br />
leqsTwyobis ganviTarebaSi gamoiyofa sistemis realizaciis<br />
oTxi safexuri (Sdr erTeulTa ierarqiis oTxi done). Ti-<br />
Toeuls sakuTari damaxasiaTebeli niSnebi aqvs (xolo mTliani<br />
suraTi ganviTarebis kanonzomier gzas asaxavs). ase maga-<br />
115
liTad, pirvel safexurze sistemis pirveli donis erTeulisTvis<br />
gvaqvs mxolod sami orwevredi: 5+5, 5+3 da 4+4;<br />
meore safexurze sruladaa realizebuli 4+X qvesistema,<br />
5+X qvesistemaSi mxolod ori carieli adgilia, gaCnda 3+X<br />
qvesistemis pirveli warmomadgeneli da a.S.<br />
safexurebis mixedviT ganviTarebis kanonzomier suraTs<br />
gansakuTrebiT TvalsaCinod asaxavs n≥ k wesis Camoyalibebis<br />
procesi. es wesi ornawiliania: SemadgenelTa toloba da<br />
pirveli ufro grZeli Semadgeneli. am saxiT es wesi ganviTarebis<br />
pirvel safexurze gvaqvs mxolod pirveli donis er-<br />
TeulisTvis _ orwevredisTvis, yvela sxva erTeulSi moqmedebs<br />
n=k wesi. amis Semdeg ganviTarebaSi n≥k wesi yovel momdevno<br />
safexurze yalibdeba yoveli momdevno donis erTeulSi:<br />
meore safexurze n≥k realizebulia meore donis er-<br />
TeulSic _ striqonSi; mesame safexurze _ mesame donis er-<br />
TeulSic, orstriqonedSi; meoTxe safexurze _ meoTxe donis<br />
erTeulSic, strofSi. ganviTareba am SemTxvevaSi `plus<br />
erTis~ meqanizms emyareba: pirvel safexurze n≥k gvaqvs erT<br />
doneze (orwevredSi); meore safexurze, `plus erTis~ principiT,<br />
gvaqvs or doneze: 1+1=2; mesame safexurze gvaqvs 2+1=3<br />
doneze; bolo, meoTxe, safexurze gvaqvs 3+1=4 doneze.<br />
sabolood: n≥k wesis CamoyalibebaSi yoveli safexuri<br />
aris gadasvla oTxidan erT mocemul erTeulSi Semadgenel-<br />
Ta tolobis principidan (n=k) SemadgenelTa tolobisa da<br />
pirveli ufro grZeli Semadgenlis principze (n≥k).<br />
amgvarad, Cven gvaqvs ganviTarebisa da sistemis srulad<br />
harmoniuli mimarTeba. 1) ganviTarebaSi kanonzomieri safexurebis<br />
ierarqiaa _ sistemaSi struqturul erTeulTa doneebis<br />
ierarqiaa: oTxi safexuri ganviTarebaSi _ oTxi done<br />
erTeulTa sistemaSi. 2) ganviTarebis ierarqia miemarTeba<br />
sistemis ierarqias: n≥k wesis realizeba Tanmimdevruladaa<br />
ganxorcielebuli oTx safexurze sistemis oTxi donisTvis.<br />
5. SeiZleba kidev erTi debulebis Camoyalibeba: sistemis<br />
ganviTarebaSi amosavali (fiqsirebuliswina) mdgomareobis<br />
rekonstruireba/postulireba SesaZlebelia imis gamo,<br />
rom arsebobs sistemisa da ganviTarebis kanonzomierebaTa<br />
sruli Sesabamisoba.<br />
<strong>qarTuli</strong> leqsis magaliTze es debuleba kargad<br />
ilustrirdeba.<br />
Tu zemoT aRweril suraTs piriqiT _ safexurebis ukusvliT<br />
_ ganvixilavT, aseT suraTs miviRebT: bolo, meoTxe<br />
116
safexurze n≥k wesi realizebulia yvela, oTxive, doneze, e.i.<br />
arsad ar gvaqvs n=k wesi; mesame safexurze n≥k realizebulia<br />
sami donis erTeulSi, _ erTgan, meoTxe donis erTeul-<br />
Si, gvaqvs n=k; meore safexurze wesi realizebuli ori donis<br />
erTeulSi, _ organ, meoTxe da mesame donis erTeulebSi,<br />
gvaqvs n=k; pirvel safexurze wesi realizebulia mxolod<br />
erT, pirveli donis, erTeulSi, _ danarCen samSi gvaqvs n=k.<br />
bunebrivia aRdgena pirveliswina safexurisa, sadac pirveli<br />
donis erTeulSic (orwevredSi) moqmedebs n=k wesi, e.i. yvela<br />
donis erTeulis struqturas gansazRvravs mxolod n=k<br />
wesi (silagaZe 1987:100). ukuganviTarebis Sesabamisad, rekonstruqcia<br />
am SemTxvevaSi emyareba `minus erTis~ meqanizms<br />
(Sdr. zemoT _ `plus erTi~), romelic gansazRvravs daRmasvlis<br />
kanonzomierebas safexurebis mixedviT n≥k wesis realizebaSi:<br />
meoTxe, bolo, safexurze es wesi realizebulia<br />
sistemis oTxsave doneze; bolodan momdevno, ganviTarebaSi<br />
mesame, safexurze, `minus erTis~ principiT, n≥k gvaqvs sam<br />
doneze: 4-1=3; daRmasvlaSi momdevno, ganviTarebaSi meore,<br />
safexurze es wesi realizebulia 3-1=2 doneze; momdevno,<br />
ganviTarebaSi pirvel, safexurze n≥k realizebulia 2-1=1<br />
doneze. aRdgena: pirveliswina safexurze n≥k wesi realizebulia<br />
1-1=0 doneze, e.i. arcerTi donis erTeulSi. sxva<br />
sityvebiT: pirveliswina, rekonstruirebuli, safexuri is<br />
mdgomareobaa, romelSic yvela donis binarul erTeulSi<br />
moqmedebs SemadgenelTa tolobis wesi n=k (droSi es safexuri<br />
IV-V saukuneebis win ivaraudeba).<br />
IV saf. III saf. II saf. I saf. *saf.<br />
IV done n≥k n=k n=k n=k n=k<br />
III done n≥k n≥k n=k n=k n=k<br />
II done n≥k n≥k n≥k n=k n=k<br />
I done n≥k n≥k n≥k n≥k n=k<br />
117
kanonzomierebaTa gaTvaliswinebiT, mTeli am suraTis<br />
(rekonstruirebuli safexuris CaTvliT) daxasiaTeba sxvadasxvanairad<br />
SeiZleba.<br />
a) oTxi safexuri ganisazRvreba oTxi donis erTeulSi<br />
aratol Semadgenlebad dayofis principis SemotaniT: pirveli<br />
safexuri _ pirvel doneze, meore safexuri _ meore<br />
doneze, mesame safexuri _ mesame doneze, meoTxe safexuri<br />
_ meoTxe doneze (sxvanairad: yovel safexurze mocemuli<br />
donis erTeulSi n≥k wesis Camoyalibebas win uswrebs wina<br />
safexuri, romelSic amave erTeulSi es wesi ar aris realizebuli<br />
da gvaqvs mxolod tolobis wesi).<br />
b) yoveli ufro maRali donis erTeuli safexureobriv<br />
ganviTarebaSi struqturulad imeorebs Sesabamisi ufro<br />
dabali (qveda) donis erTeuls: utolobis principi pirvel<br />
safexurze gvaqvs pirveli donis erTeulSi, Semdeg meore<br />
safexurze amas imeorebs meore donis erTeuli da a.S.<br />
g) yoveli safexuris farglebSi gvaqvs dabali donis er-<br />
TeulSi (an erTeulebSi) tolobis principis `darRveva~ ise,<br />
rom Sesabamis maRal doneze (an doneebze) es principi<br />
daculia.<br />
d) safexurebisa da doneebis urTierTmimarTeba Semdeg<br />
kanonzomier suraTs iZleva: bolo safexurze yvela donis<br />
erTeulSi n≥k wesia, sawyis (aRdgenil) safexurze _ yvelgan<br />
mxolod n=k wesi (am or, sawyis da bolo, mdgomareobas Soris<br />
gvaqvs safexurebi, romlebSic n=k transformirdeba n>k<br />
wesSi pirveli donis erTeulidan dawyebuli meoTxe donis<br />
erTeulamde).<br />
damowmebani:<br />
iakobsoni 1984: Якобсон Р. Вместо предисловия. – Гамкрелидзе Т.В., Иванов<br />
В. В. Индоевропейский язык и индоевропейцы. Тб.: 1984.<br />
silagaZe 1985: Silagadze A. Das prinzipielle Schema des Zeilenbaus und der<br />
Verknüpfung von Zeilen im georgischen Gedicht. – Georgica, Heft 8, Jena-Tbilissi:<br />
1985.<br />
silagaZe 1986: Силагадзе А. Особенности строения строки в грузинском стихе.<br />
_ Tsu Sromebi, 261, literaturaTmcodneoba. 1986.<br />
silagaZe 1987: silagaZe a. leqsmcodneobiTi analizis principebis<br />
Sesaxeb. Tb.: 1987.<br />
silagaZe 2009: Silagadze A. The Problem of Qualification of the Georgian Verse. –<br />
Bulletin of the Georgian National Academy of Sciences, vol. 3, no. 3. 2009.<br />
118
giorgi leoniZis erTi leqsis<br />
saxismetyvelebisaTvis<br />
nino sozaSvili<br />
giorgi leoniZis Semoqmedebis saxismetyvelebas gamorCeuli<br />
mniSvneloba eniWeba mwerlis TxzulebaTa mxatvruli<br />
sistemis safuZvliani Seswavlis saqmeSi. am mxriv gvsurs,<br />
zogi ram vTqvaT misi erTi cnobili leqsis saxismetyvelebis<br />
Sesaxeb.<br />
xalxur sityvier kulturasTan giorgi leoniZis SemoqmedebiTi<br />
kavSiri mravalferovania. poetisaTvis faseulia<br />
eris folkloruli simdidris ara mxolod zodebi, aramed<br />
namcecebic ki; amitomac aris, rom mis Semoqmedeba mdidaria<br />
zepirsityvieri leqsiT Tu zRapariT, TqmulebiT Tu legendiT,<br />
andaziT Tu aforizmebiT... es xalxuri masala poetis<br />
sulier quraSi gatarebisas icvlis fersa da samoss, magram,<br />
miuxedavad amisa, xalxuri azri mainc inarCunebs individualobas,<br />
araferSi iTqvifeba, bolomde rCeba TviTnabad oqrod,<br />
romelic saukuneebs mihyveba sulier sazrdod da<br />
samkaulad.<br />
g. leoniZis leqsi `ar daidardo, dedao~... araerTxel yofila<br />
folkloristebisa Tu literaturaTmcodneTa dakvirvebis<br />
sagani. Cven Txzulebis erT, gamorCeul kompoziciur<br />
aspeqtze gadagvaqvs yuradReba. migvaCnia, rom leqsi<br />
`ar daidardo, dedao...~ sami folklorul-miTologiuri<br />
fenisagan Sedgeba. teqtis mixedviT pirvelia _ `dReo gadiddi,<br />
gadiddi~, meore _ `beWze arwivi mexata~, mesame _<br />
`damaleT Cemi samari~.<br />
folklorul da miTologiur masalebze dakvirveba<br />
aaSkaravebs, rom mzis SeCerebisa da amrigad dRis xangrZlivobis<br />
gadidebis motivi uZvelesia. igi araerTma folklorulma<br />
Zeglma moitana Cvenamde da araerTi mwerlis SemoqmedebaSi<br />
gadavida, rogorc saxismetyvelebis klasikuri magaliTi.<br />
ase moxda g. leoniZis Semoqmedebis SemTxvevaSic (am<br />
TvalsazrisiT sainteresoa vaJa-fSavelas, giorgi SatberaSvilis,<br />
ioseb noneSvilisa da sxvaTa Txzulebani).<br />
g. leoniZis xsenebul leqss _ `ar daidardo, dedao~...<br />
wamZRvarebuli aqvs avtoriseuli epigrafi _ `1943 w. noembers,<br />
tamanis naxevarkunZulze vinaxule ucnobi qarTveli<br />
meomris saflavi. levani rqmeoda~.<br />
119
TeTrTmetstrofian leqsSi Txzulebis lirikuli gmiri<br />
TviTdaxasiaTebis, TviTaRiarebis xerxiT Semohyavs poets,<br />
riTac samudamod amkvidrebs mkiTxvelis gulsa da gonebaSi,<br />
sulsa da mexsierebaSi.<br />
leqsis mesame da meTerTmete strofebi mWidro kavSirSia<br />
xalxur sityvier SemoqmedebasTan. es strofebia:<br />
120<br />
nu daidardeb, dedao,<br />
mware sikvdilis sevdasa.<br />
dReo, gadiddi, gadiddi,<br />
Svili eyreba dedasa!<br />
ar daidardo dedao,<br />
nu miecemi sevdasa.<br />
dReo, gadiddi, gadiddi,<br />
Svili eyreba dedasa.<br />
gavixsenoT is folkloruli wyaroebi, romelTa dvritaze<br />
unda iyos aRmocenebuli orive saanalizo strofis mesame<br />
taepi _ `dReo, gadiddi, gadiddi...~.<br />
xalxur epikur TxzulebaSi `mzis asuli~ gadmocemulia,<br />
mzis SeCerebisa da amrigad, dRis gadidebis survili:<br />
`wavida kaci da daiwyo ulos grexa. SuadRemdis ulo grixa,<br />
mere moudo namgali da gausva. is iyo erTi ZnaRa hqonda<br />
Sesakravi, rom Cadis mze. mouxada kacma qudi mzes da<br />
Seevedra:<br />
nu Caxval, jer cota moicadeo!<br />
magram mzem aRar moicada...~<br />
(xalxuri sibrZne 1963: 100)<br />
warmodgenili pasaJi xalxur araerT epikur ZeglSia fiqsirebuli<br />
(zRaparSi es is saintereso epizodia, romlis<br />
gamoyenebis safuZvelze vaJa-fSavelas poema `uiRblo iRbliania~<br />
agebuli!). am mxriv xazgasasmelia xalxuri samgloviaro<br />
poeziis erTi nakadi _ es gaxlavT xmiTnatirlebi.<br />
enaTmecnieri al. WinWaraulis mier Cawerili erTi<br />
xmiTnatirali aseTia:<br />
mzeo, dabrundi, dagviandio,<br />
ZiolaT karCi datrialdio<br />
ZiolaT erTa ouqmebsao,<br />
lamazi meliqais Svilio.<br />
(<strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 1976: 75)<br />
al. oCiaurs 1936 wels Cauweria `dedis natirali Svilze~:
mzeo, dadeg da dagviandi,<br />
mze sdgexar ukenobisao.<br />
viyrebiT dedaSvilobiTao,<br />
mamaSvidobeben berdiasao.<br />
(<strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 1976: 104)<br />
axla ufro naTelia, Tu ra folkloruli saxismetyveleba<br />
unda kvebavdes g. leoniZis leqsis `ar daidardo, dedao~...<br />
taeps `dReo, gadiddi, gadiddi~.<br />
g. leoniZis leqsSi `ar daidardo dedao~ zogadad xalxur<br />
yofierebasTan da ara mxolod mis sityvier kulturas-<br />
Tan ziarebis TvalsazrisiT, calke gamovyofT taeps _ `damaleT<br />
Cemi samari!~<br />
vidre amonaridi taepis Sesaxeb saubars ganvagrZobdeT,<br />
saWirod CavTvaleT TuSuri xalxuri datirebis Cvenamde<br />
natifad mosuli umSvenieresi ritualis Tanamdevi, mraval<br />
variantad cnobili xalxuri dalaidan erTi elementi gagvexsenebina:<br />
modalaveni sevdiani minoriT moTqvamen:<br />
kaxeTSi kaxni gikiTxven:<br />
ars qisteT diCinsTnao,<br />
diCinianTas gikiTxven:<br />
ars qalaqs, jarbs xyrisao,<br />
qalaqs kiTxulobs batoni,<br />
wasula ufalTanao.<br />
(makalaTia 1983: 181)<br />
teqstis es epizodi variantul cvlilebebs xSirad ganicdis,<br />
rac bevr ramezea damokidebuli. teqstis T. uTurgaiZiseul<br />
variantSi es adgili ase ikiTxeba:<br />
lekeTSi lekni gikiTxven:<br />
_ kaxeTs ars batonsTanav!<br />
gikiTxven batonianni:<br />
qisteTs ars diCisTanav!<br />
gikiTxven Tavis sworebi:<br />
wavida ufalsTanav!<br />
(<strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 1976: 241-242)<br />
g. leoniZis xsenebuli leqsis me-7 da me-8 strofebi<br />
aseTia:<br />
mterTan Cem sikvdils nu ityviT,<br />
damaleT Cemi samari!<br />
Tu mterma gkiTxos, uTxariT,<br />
kremlSia, stalinTan ari!<br />
121
122<br />
da Tu stalinma mikiTxos,<br />
uTxar, ar viyav jabani,<br />
iq vdgevar, sadac naToben<br />
stalinis mamapapani!<br />
(leoniZe 1958: 305)<br />
saukunis Zegli ioane sabanisZes `abos wameba~ gvamcnobs,<br />
rom abo qristianuli sarwmunoebisadmi Tavdadebis misabaZ<br />
magaliTad iqca. abos SeuvalobiT ganrisxebulma amiram<br />
`ubrZana ganyvanebaÁ misi gare da mokueTaÁ Tavisa misisa~<br />
(qrestomaTia 1946: 67).<br />
abo marTlmadidebelTa saTayvano gmiria. abos saflavma<br />
gadainacvla ara sagodebelze, aramed adamianTa gulebSi;<br />
abos gvamis dakrZalvis SiSma, misi xsovnis afiSirebas gamor-<br />
Ceuli safuZveli misca, gaasammaga es xsovna, axali sicocxle<br />
SesZina mas.<br />
samaris gauCinarebis, damalvis tradiciis Sesaxeb, rom<br />
mxolod Tamar mefis saflavis dRemde gasaidumloebis faqti<br />
gagvexsenebina, esec ikmarebda, imisaTvis rom didi poets<br />
mamulisaTvis TavSewiruli gmiris anderZi gaexmovanebina:<br />
mterTan Cems sikvdils nu ityviTo, damaleTo Cemi samare.<br />
mterTagan mowinaaRmdegis saflavis Sebilwva-Seuracxyofis<br />
Sesaxeb araerTxel gviyveba Cveni xalxuri zRaparic.<br />
g. leoniZis leqsSi `ar daidardo, dedao~ damowmebuli<br />
taepis _ `beWze arwivi mexata~ saubars mosviringebis Sesaxeb<br />
enciklopediuri ganmartebis damowmebiT daviwyebdiT.<br />
mosviringeba _ `tatuireba~ (frang. tatouez < ingl. tatoo...)<br />
sxeulze gamosaxulebis gamoyvana kanqveS nemsiT, saRebavis<br />
Seyvanis saSualebiT. gavrcelebulia msoflos mraval<br />
xalxSi qvis xanidan, rasac mowmobs aRmoCenili rqis, Zvlis<br />
da qvis specialuri iaraRebi. tatuirebis Cveuleba ganvi-<br />
Tarda sxeulis SeRebvis wesidan da masTan erTad arsebobda.<br />
pirvelyofil xalxebSi tatuireba Seicavs religiuri da mi-<br />
Tologiuri warmodgenebis anarekls, gansazRvravs pirovnebis<br />
socialur statuss Tavis socialur jgufSi, aseve dakavSirebulia<br />
totemistur warmodgenebTan. farTod iyeneben<br />
iniciaciis (iniciacia _ / laT. initianito saidumloebaTa<br />
Sesruleba/ _ pirvelyofil sazogadoebaSi Wabukebis gandobis,<br />
dalocvis ceremonia, ris Semdegac isini iTvlebodnen<br />
dasrulebul mamakacebad / WabaSvili 1989:196).<br />
SedarebiT gvian romsa da Sua saukuneebis evropaSi mosviringebas<br />
iyenebdnen samxedro tyveebisa da sxvadasxva saxis<br />
damnaSavisaTvis niSnis dasadebad. zogi gadmonaSTi mi-
uTiTebs, rom tatuireba SesaZloa saqarTveloSic iyo gavrcelebuli~<br />
(qse 1975: 665).<br />
warmodgenili enciklopediuri codna gvimowmebs, rom<br />
mosviringeba:<br />
_ Seicavs religiuri da miTologiuri warmodgenis<br />
anarekls;<br />
_ dakavSirebulia totemistur warmodgenebTan;<br />
_ sxvadasxva figuris gamoyvana saxesa da sxeulis sxva<br />
nawilebze SesaZlebelia saqarTveloSic iyo gavrcelebuli.<br />
dasaSvebad migvaCnia, rom mosviringebaSi religiuri da<br />
miTologiuri warmodgenebi da amrigad sxeulis sxvadasxva<br />
nawilebze sxvadasxva sagnebis (cxoveli, frinveli, qvewarmavali,<br />
sabrZolo iaraRi da sxv.) gamosaxulebis imitireba,<br />
sxvadasxva Sinaarsis teqstTan Tu sagnebTan erTad, bunebrivi<br />
unda yofiliyo, rogorc adamianis fsiqo-fizikuri<br />
mdgomareobis Taviseburi gamovlena. es faqti tradiciiT<br />
axlac grZeldeba.<br />
am sviring-simbolikur niSan-saxeebSi Zalian xSirad fiqsirebulia<br />
sikeTisa da borotebis urTierTdapirispireba<br />
da brZola. vfiqrobT, rom es `mxatvroba~ TviT misi matareblis<br />
Sinagan fsiqologiur yofasa Tu samyaroze miuTi-<br />
Tebs, misi matareblis sulis biografiis Semadgeneli<br />
elementia.<br />
imisaTvis, rom farTo warmodgena viqonioT g. leoniZis<br />
leqsSi xsenebuli arwivis (`beWze arwivi mexata~) saxismetyvelebis<br />
sivrceze, amisaTvis erTi `miTologiuri leqsikoniseuli~<br />
ganmarteba gamogvadgeba. migvaCnia, rom es damowmeba<br />
Cveni mkiTxvelis yvela hipoTezas daakmayofilebs imis Sesaxeb<br />
Tu, ras unda gulisxmobdes didi poeti kai ymis beWze<br />
mosviringebuli arwivis TematikaSi, mis Sina arsSi.<br />
`arwivi _ (berZ. aetos. aemi _ qrola, livlivi ) _ swrafi<br />
qrolisaTvis. aguito qaris RmerTi. Zvel xalxTa warmodgenaSi<br />
mzis, Suqisa da Zlierebis simbolo iyo. samxedro Zalis<br />
simbolod pirvelad sparselebma ixmares... saerTod, Zlierebis,<br />
gamarjvebis, nayofierebis simbolo iyo... misnobaSi<br />
keTil mauwyeblad iTvleboda. aseve sikeTes ganasaxierebda<br />
qristianul simbolikaSi... poetur xelovnebaSic Zlierebis,<br />
laJvardebis simboloa~... (gelovani 1983: 78). maSasadame, simbolikis<br />
wesiT, arwivi yofila: mzis, Suqis, fizikuri Zlierebis,<br />
nayofierebis, keTilmauwyeblobis, sikeTis da a.S.<br />
simbolo, rac mTliandeba g. leoniZis leqsis lirikuli gmi-<br />
123
is biografiaSi da yalibdeba saxismetyvelebis klasikur<br />
magaliTad.<br />
gavixsenoT leqsis pirvel or strofi da Cvens gancdebSi<br />
umal gamTliandeba yovelive zemoT Tqmuli:<br />
124<br />
visac undoda qarTveli<br />
rom gamxdariyo xizani,<br />
davkari, viyav marTali,<br />
viT Cemi tyviis mizani...<br />
Rimilis biWi viyavi,<br />
beWze arwivi mexata,<br />
cxrameti wlisa Sevsruldi,<br />
oci ar gadamexada,<br />
samSoblos droSa meWira,<br />
mters vecemodi mexada.<br />
leqsi pirveli taepidan bolomde epitafiisaTvis bunebrivi<br />
poeturi xerxiTaa srulqmnili, rac kidev ufro aZlierebs<br />
Rimilis biWisadmi Cvens siyvaruls, mokrZalebasa<br />
da TanagrZnobas.<br />
samSoblos droSis mpyrobeli da mterze mudam Semtevi<br />
bunebis Wabuki kai ymis zesrulyofili poeturi xatia, rac<br />
TaobaTa xsovnas memkvidreobiT gadaecema. eg is kai ymaa,<br />
viszedac xalxi dRemde mReris:<br />
kai yma, mgeli arwivi<br />
arc erT ar gaiwurTneba!<br />
cnobilia, rom xmiTnatirali samgloviaro poeziis erTerTi<br />
ZvelT uZvelesi Janria. cxadia, aq saxismetyvelebis<br />
samyaroc marad Zveli da marad ganaxlebadia. arwivis mxatvruli<br />
saxec uTuod Zveli unda iyos... giorgize erT xmiTnatiralSi<br />
naTqvamia:<br />
vefxo, daxyare iaraRi,<br />
arwivma daiWuWken mxarnio<br />
jixvo, sawulTiT gadmoRvardio,<br />
iremo, dainayen rqanio.<br />
(<strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 1976: 96)<br />
Cans erovnuli flora da fauna, misi cxovel-frinvelTa<br />
samyaro noyieri niadagia xalxuri poeziisa da TviT xmiT<br />
natiralebisTvisac.
Rimilis biWis beWze mosviringebuli arwivi gaxlavT xalxis<br />
mier RvTaebamde amaRlebuli, RmerTamde aziduli kacuri<br />
kaci, vis magaliTsac mihyveba eri, vinc aris Cveni eris,<br />
mamulis, enisa da sarwmunoebis muxlCauxreli da CauTvlemeli<br />
mecixovne.<br />
damowmebani:<br />
gelovani 1983: gelovani a. miTologiuri leqsikoni. Tb.: 1983.<br />
leoniZe 1958: leoniZe g. rCeuli. Tb.: 1958.<br />
makalaTia 1983: makalaTia s. TuSeTi. Tb.: 1983.<br />
qse 1975: <strong>qarTuli</strong> sabWoTa enciklopedia. t. IX. Tb.: 1975.<br />
<strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia 1976: <strong>qarTuli</strong> xalxuri poezia. t. V. Tb.:<br />
1976.<br />
qrestomaTia 1946: Zveli <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong> qrestomaTia. t. I.<br />
Tb.: 1946.<br />
WabaSvli 1989: WabaSvli m. ucxo sityvaTa leqsikoni. Tb.: 1989.<br />
xalxuri sibrZne 1963: xalxuri sibrZne. t. I. Tb.: 1963.<br />
125
Sorena qurTiSvili<br />
126<br />
giorgi leoniZis metrika XX saukunis<br />
10-ian wlebSi<br />
<strong>qarTuli</strong> poetikis reformas, romelic XX saukunis aTian<br />
wlebSi ganxorcielda, ganapirobebda mxatvruli enis,<br />
riTmis, ritmis, bgerwerisa da zogadad, yvela saleqso komponentis<br />
gadaxaliseba. misi erT-erTi nawili metruli rekonstruqciebic<br />
iyo, romelic siaxled aRiqmeboda tradiciuli<br />
metrikis fonze. versifikaciuli Ziebani, cxadia,<br />
xelSemwyob faqtors warmoadgenda leqsis esTetikuri Rirebulebis<br />
zrdisaTvis, anu imisaTvis, rac arsebiTi mizani<br />
iyo imJamindeli poeturi reformaciisa. marTalia, axalgazrda<br />
SemoqmedTa mier 1914 wels gamocemul krebulebSi Ziri-<br />
Tad fons swored tradiciuli metrika qmnida, xolo axali<br />
saxeobebi metrul umciresobas warmoadgenda, samagierod,<br />
aTwleulis meore naxevridan sayovelTaod nacad saleqso<br />
sazomebs ukve masStaburad Seenacvla odesRac fragmentuli<br />
saxiT arsebuli, an sulac originaluri saxeobebi.<br />
umarTebulo iqneboda, ar migveTiTebina imis Taobazec,<br />
rom aRniSnuli poetikuri Ziebani gansazRvra leqsis Sablonidan<br />
gamoxnis aucileblobis Segnebam. ganaxlebis tendencias<br />
ki, nawilobriv, modernistul-simbolisturi esTetika,<br />
ufro metad ki _ gaRaribebuli poetikuri arsenali da mas-<br />
Si gaCenili Sida evoluciuri biZgebi ganapirobebda.<br />
10-iani wlebis Semoqmedma Taobam XX saukuneSi, Tavis<br />
pirvlsave krebulebSi gamoavlina tradiciuli Tematikisagan<br />
TavdaRwevis survili, _ miswrafeba inovaciuri xedvisaken.<br />
am mosazrebas adasturebs akaki gawereliaseuli dakvirveba<br />
galaktionis imdroindel Semoqmedebaze, romelic<br />
mTeli Taobis mimarTac SeiZleboda ganzogadebuliyo.<br />
mkvlevari miuTiTebda imis Sesaxeb, rom galaktioni Tavis<br />
poetur cxovrebaSi miemarTeboda romantikuli lirikis nacadi<br />
gziT, _ didi sifaqiziT imeorebda Zvel motivebs; magram<br />
ferebis zusti ganawileba, peizaJis xatvis unari, didi<br />
emociuri Zala am leqsebisa cxadyofda, rom romantikulma<br />
lirikam ukve amowura Tavisi Tavi da erTgvari stilur da<br />
Tematur Sablonad iqca (tkivilebTan Seguebis, misgan Taviseburi<br />
tkbobis gancda). Cans, rom es Taobebi sargeblobdnen
omantikuli msoflxedvis ukanaskneli SesaZleblobebiT<br />
(gawerelia 1962: 269).<br />
cxadia, mxatvrul azrovnebaSi gaCenili krizisi amwifebda<br />
aramxolod ideur-Tematuri gadaxalisebis moTxovnilebas;<br />
_ iwyeba stiluri Ziebani, metrul-ritmuli faqtoris<br />
daxvewa... Tumca, jer kidev sakmaod Zlieria gabatonebuli<br />
poetikuri normebi. amitomac, aRniSnul cvlilebebs neli,<br />
evoluciuri xasiaTi aqvs. gasuli saukunis aTiani wlebi<br />
tradiciuli versifikaciiT warmodgenil Semoqmedebas<br />
gvTavazobs giorgi leoniZis poetikis saxiT, radgan am periodis<br />
leqsTa metrika XIX saukunisa da 900-iani wlebidan<br />
momdinare sazomebiTaa warmodgenili. mxolod TandaTan,<br />
mogvianebiT Cndeba poetiseul leqswyobaSi aRniSnuli epoqisaTvis<br />
uCveulo saxeobebi da isic, _ erTeuli nimuSebis<br />
saxiT. am mxriv, SesaZlebelia iTqvas, rom giorgi leoniZe<br />
naklebad usworebs mxars versifikatorTa im Taobas, romelic<br />
sagangebod awarmoebda amgvar Ziebas (galaktioni, ioseb<br />
griSaSvili, aleqsandre abaSeli, sandro SanSiaSvili, kote<br />
mayaSvili da sxv.). amdenad, es periodi ver mogvcems srul<br />
warmodgenas giorgi leoniZis metrze, anu im versifikaciul<br />
arCevanze, romliTac ism mogvianebiT damkvidrda qarTul<br />
poetikaSi.<br />
aRniSnuli sakiTxi sagangebod Seiswavla mkvlevarma<br />
dinara forCxiZem da, rac ufro sainteresoa, dakvirvebis<br />
Sedegad, man mogvca saintereso daskvna ara mxolod poetisaTvis<br />
yvelaze metad damaxasiaTebeli saleqso sazomebis<br />
Sesaxeb, aramed sagulisxmo mosazrebanic urTierTmimarTebis<br />
sakiTxebze; kerZod, imis Taobaze, Tu ramdenadaa SesaZlebeli,<br />
rom leqsis zoma ganapirobebdes mis SemecnebiTsa<br />
Tu esTetikur warmatebulobas. mkvlevris dakvirvebiT,<br />
poetis leqsebis daaxloebiT naxevari aTmarcvlediTaa warmodgenili,<br />
daaxloebiT meoTxedi _ rvamarcvlediT, erTi<br />
meoTxedi _ ToTxmetmarcvlediT, SvidmarcvlediT, TxuTmetmarcvlediT,<br />
TerTmetmarcvlediTa Tu Sereuli sazomebiT.<br />
gamokvlevis Tanaxmad: `aTmarcvledi giorgi leoniZisaTvis<br />
nairgvari Sinaarsis, gancda-ganwyobilebis gadmocemis<br />
saSualebaa, misTvis metad misaRebi, sando da uRalato,<br />
tevadi da gamomsaxveli~ (forCxiZe 2001: 372). aqve marTebuladaa<br />
miniSnebuli erT Taviseburebazec: `axalgazrdobis<br />
wlebSi am sazomiT dawerili leqsebis umravlesoba naRvliani<br />
gancdebis gamomxatvelia, SemoqmedebiTi cxovrebis<br />
momdevno wlebSi ki, piriqiT, aTmarcvlian leqsTa umravle-<br />
127
soba rwmeniT, imediTa da sixaruliTaa gajerebuli~<br />
(forCxiZe 2001: 367).<br />
sruliad gansxvavebul viTarebas vixilavT giorgi<br />
leoniZis 10-iani wlebis leqswyobaze dakvirvebis Sedegad.<br />
unda iTqvas, rom Cveni daskvnebi ver ganacxadebs pretenzias<br />
absolutur sizusteze, Tumca poetis adreuli lirikis<br />
metrul-ritmuli Ziebis suraTis aRdgenis Sedegad Cveni mi-<br />
TiTebani Zireuli tendenciebis Sesaxeb marTebulia da zogadi<br />
kanonzomierebis maCvenebeli.<br />
SemoqmedebiTi cxovrebis dasawyisi poetisa, xasiaTdeba<br />
sakuTari xmis, stilis ZiebiT. masze dakvirveba cxadyofs,<br />
rom adrindeli giorgi leoniZe ar hgavs im gogla leoniZes,<br />
romelsac sayovelTaod icnobs qarTveli mkiTxveli. Ziebis<br />
procesi emCneva leqswyobas, rameTu metrikis udidesi nawili<br />
Teqvsmetmarcvliani sazomiTaa warmodgenili. cxadia,<br />
saqme exeba ara rusTvelur Sairs, romelmac sagrZnobi modificireba<br />
ganicada riTmis, grafikis, strofikis, intonaciis<br />
mxriv saukuneTa manZilze. am SemTxvevaSic, nacvlad<br />
katrenuli organizebisa, poeti axdens sazomis datexas<br />
sxvadasxva ritmul erTeulebad: Teqvsmetmarcvledis, rvamarcvledis,<br />
oTxmarcvledis saxiT, romlis mizanic aris intonaciuri,<br />
melodiuri variaciebis Seqmna, TviTgamoxatvis<br />
meti xarisxis miRweva:<br />
128<br />
viT lxinsa da dResaswauls _ 4/4<br />
radgan vici damitirebs Seni Savi zangubari 44/44<br />
misTvis mnaxo mokiskise 4/4<br />
TiTqos xatis dReobaSi gadamekras araybari 44/44<br />
(leoniZe 2001: 95).<br />
Teqvsmetmarcvliani sazomis gamoyenebis maRali sixSire<br />
giorgi leoniZis adreul lirikaSi gamoZaxilia im saerTo<br />
mwignobruli tradiciisa, romelic inerciiT gadmovida XIX<br />
saukunidan da grZeldeboda XX saukunis 20-ian wlebamde.<br />
aTiani wlebis pirvel naxevarSi swored am sazoms iyenebda<br />
yvelaze xSirad galaktioni, rom aRaraferi vTqvaT sxva poetebze.<br />
aRniSnuli movlena, rogorc ukve iTqva, aixsneba<br />
imiT, rom Teqvsmetmarcvliani sazomi da misi saxeobani metad<br />
gavrcelebuli iyo rogorc mwignobrul, aseve xalxur<br />
poeziaSi. 44/44-s gamoyenebis sixSiris mixedviT giorgi<br />
leoniZis adreul lirikaSi mxolod ormuxlaini aTmarcvledi<br />
5/5 CamorCeba, _ wyoba, romelic esoden bunebrivi<br />
da mosaxerxebelia <strong>qarTuli</strong> leqsisaTvis. advilad savara-
udebelia, rom es faqti ganpirobebuli iyos im warmatebuli<br />
kavSiriT, rac poetur metyvelebasa da sasaubro enas Soris<br />
arsebobs. amas realur ritmze dakvirvebac cxadyofs, romelic<br />
gvidasturebs mosazrebas aRniSnuli sazomis amouwurav<br />
SesaZleblobebis Sesaxeb.<br />
odnav naklebad, magram mainc xSirad iyenebs poeti besikuri<br />
wyobis ToTxmetmarcvleds, 5/4/5-s, romelsac wamyvani<br />
adgili ekava 10-iani wlebis galaktionis da kidev ufro metad,<br />
`cisferyanwelTa~ metrikaSi. magram, Tu orTodoqsi<br />
simbolistebis: paolo iaSvilis, tician tabiZis, valerian<br />
gafrindaSvilis metrikaSi udidesi nawili am sazomiTaa warmodgenili<br />
da igi Warbobs esoden prioritetul ormuxlian<br />
aTamarcvleds, giorgi leoniZesTan es mimarTeba Secvlilia.<br />
SesaZloa es faqti imiTac aixsnebodes, rom qarTvel<br />
simbolistTagan yvelaze arabunebrivad swored giorgi<br />
leoniZesTan gamovlinda modernistuli esTetikisaTvis damaxasiaTebeli<br />
ganwyobilebani. gamoricxuli ar unda iyos,<br />
rom sonetis, rogorc `cisferyanwelTa~ sayvareli saleqso<br />
formis struqturul-intonaciuri gaTaviseburebis Sedegi<br />
iyos is garemoeba, rom orTodoqs simbolistTa SemoqmedebaSi<br />
metrikis udidesi nawili `mcire besikuri trimetri-<br />
Taa~ Sesrulebuli. giorgi leoniZem ki es sazomi odnav ukana<br />
planze gadawia da meore adgilze daayena. Tumca, unda<br />
iTqvas agreTve, rom am wyobiT man sonetis Txzvis savaldebulo<br />
moTxovnebic daakmayofila (`soneti rodenbaxs~,<br />
`Taisi~, `saqarTveloSi~, `soneti meore~, `soneti qarTvel<br />
husarebs~).<br />
myar saleqso formaTagan Tavs gvaxsenebs 1917 wliT daTariRebuli<br />
leqsi `tyis trioletebi~, romelic am wyobis<br />
erT-erTi nimuSia sakvlev periodSi. Tumca, poets arc aq<br />
daucavs kanonikuri sizuste teqstis kompoziciaSi da striqonTa<br />
orjeradi ganmeorebis nacvlad Tavsa da boloSi,<br />
gvaqvs mxolod frazaTa ganmeoreba. trioletis formis specifikasTan<br />
leqss aaxlovebs rvastriqonianoba da Tavad<br />
ganwyobileba _ is gamWvirvale sevda da simsubuqe, riTac<br />
gamoirCeva `cisferyanwelTa~ imdroindeli trioletebi.<br />
sagulisxmoa, rom pirveli siaxleebi metrikis sferoSi<br />
giorgi leoniZes Semoaqvs 1916 wlidan. nacvlad besikuri<br />
ToTxmetmarcvliani wyobisa, swored am wliT TariRdebian<br />
guramiSviliseuli `zubovkis~ metri _ 4442 da `lurja cxenebiseuli~<br />
sazomi _ 43/43 (`Sairi~ da `Tamar-yvavili~). saintereso<br />
JReradobas qmnis gansxvavebuli muxlebiT Sedgeni-<br />
129
li Svidmarcvlian naxevarstriqonTa urTierTmonacvleoba<br />
am ukanasknelSi:<br />
130<br />
Semodgomis diliTa ahyvavdeba sosani, 43 43<br />
hSvenis, rogorc mefesTan qali-gvirgvinosani, 25 25<br />
hSvenis, rogorc krebaSi qalwul qalis Tvalebi, 25 25<br />
rogorc mTvaris Rimilze myinvaris mwvervalebi... 43 34<br />
(leoniZe 2001: 89).<br />
poeti amave sazoms iyenebs momdevno 1917 welsac, leqseb-<br />
Si: `lelis~ da `lurji Tvali~. am ukanasknelis pirveli<br />
strofi heterosilaburia, gvaqvs ori TxuTmetmarcvliani<br />
(43 43) striqonis mimarTeba momdevno or ToTxmetmarcvlian<br />
striqonrTan _ 43/43. saintereso intonaciur SeTavsebas<br />
iwvevs am leqsis nairferovani strofuli kompozicia katrenis,<br />
mrCobledisa da samtaepovani strofikis saxiT.<br />
ToTxmetmarcvledi 43/43 aris is metrulis axeoba, romelmac<br />
uSualo monawileoba miiRo XX saukunis aTiani wlebis<br />
saleqso reformaSi. es sazomi pirvelad gamoCnda jer<br />
ioseb griSaSvilis (1913 w.), xolo mogvianebiT, galaktionis<br />
(1915 w.) metrikaSi. rogorc cnobilia, am sazomma ganapiroba<br />
nawilobriv `lurja cxenebis~ novatoruli buneba. rac Seexeba<br />
giorgi leoniZes, mis SemoqmedebaSi daZebnili nimu-<br />
Sebi, sadac aRniSnuli wyobaa gamoyenebuli (`lelis~, `lurji<br />
Tvali~), aSkarad ritmul-intonafiuri Ziebis kvals atarebs.<br />
poeti texs striqonebs samtaepovani strofikis farglebSi,<br />
texs _ emiociuri aqcentirebis mizniT:<br />
waxvedi...<br />
da waxvedi, damitove naRveli,<br />
ciskari-Ra mSTenia, Seni gamomsaxveli.<br />
(leoniZe 2001: 105)<br />
monotonuri ortaepedis gverdiT, sadac segmentTa ur-<br />
TierTmimarTeba identuri iyo (43/25, 43/25), am strofSi sammarcvliani<br />
muxli calke pwkaradaa gamotanili, xolo frazaTa<br />
ganmeorebiT ritms eniWeba rxevadoba da emociuroba.<br />
ZiriTadad ki, am leqsis metruli xerxemalia segmentTa sqema<br />
43/25. aqa-iq ritmuli naxazis Secvla leqsis melodiurobas<br />
aZlierebs.<br />
rasakvirvelia, im wlebSi, rodesac poeti esTetikuri da<br />
msoflmxedvelobrivi Ziebis procesSi imyofeboda, igi Seecdeboda<br />
ritmul-intonaciuri niSniT sakuTari leqswyo-
is ara mxolod daxvewas, aramed meti siaxleebis damkvidrebasac.<br />
amis Tavisebur gamoxatulebad unda miviCnioT<br />
prozauli formiT dawerili verlibris nimuSebi: `iTvrebodeT~,<br />
`qarTli~, `Tamar~. amgvari nimuSebi cxadyofs poetis<br />
interess Tavisufali leqsisadmi, sadac uaRresad Tvimyofadi<br />
poeturi niWis wyalobiT axerxebs, rom sazomis ignorirebis<br />
miuxedavad, mTeli arsebiT ganicados da sruli<br />
simZafriT gadmosces mSobliuri qveynis tragikuli warsuli:<br />
`Seni dalursmuli suli maRrCobs, Sens eSafotis gzaze<br />
Cemi Tvalebi daixeva~... da a. S.<br />
sagangebod unda SevexoT poetis mier rvamarcvliani Sairis<br />
gamoyenebis Taviseburebas. Tu 20-iani wlebidan aRniSnuli<br />
sazomi giorgi leoniZis versifikaciul saxed iqca,<br />
rac ufro iTqmis dabali Sairis (5/3) mimarT, _ sruliad<br />
sapirispiro suraTi gveSleba Tvalwin poetis adreul Semoqmedebaze<br />
dakvirvebisas. am wlebSi rvamarcvledis TiToorola<br />
nimuSs Tu SevxvdebiT. Tanac aq, maRali Sairis saxeoba<br />
ufro dominirebs. rac Seexeba dabal Sairs, romliTac<br />
Sesrulebulia poetis Semoqmedebis udidesi nawili 20-iani<br />
wlebidan, aq igi sanTliT saZebaria. SesaZloa, amisi mizezi<br />
simbolistebTan poetis axlo urTierTobaSi mdgomareobdes,<br />
isinixom ar cnobdnen da iyenebdnen am versifikaciul<br />
saxeobas. magram maSin, rodesac poeti daubrunda sakuTar<br />
Tavs, SeimuSava TviTmyofadi poeturi xma da struqtura, _<br />
Sairis wyoba misTvis ganuyofeli versifikaciuli xerxi<br />
gaxda. giorgi leoniZe, romelic xalxuri poeziiT nasazrdoebi<br />
poeti gaxldaT, udides pativs miagebda vaJafSavelas,<br />
romelmac swored dabali Sairis saxeobiT SeZlo<br />
poeturi geniis srulad gamovlena. TavisTavad cxadia, rom<br />
iseTi `qarTul miwaSi yelamde Cafluli poeti~, rogoric<br />
giorgi leoniZe iyo, <strong>qarTuli</strong> leqswyobis tradiciebs qar-<br />
Tulad gaagrZelebda da masSi sakuTari xmiT<br />
damkvidrdeboda.<br />
SeiZleba iTqvas, rom <strong>qarTuli</strong> leqsis reformaciis epoqaSi,<br />
romelic XX saukunis aTian wlebs moicavs, giorgi<br />
leoniZes jer kidev ara aqvs gamokveTili individualuri<br />
stili, is bunebrivad ar myofobs am droSi. es wlebi Tavad<br />
iyo leqsis feriscvalebisa da poeturi Rirsebis aRdgenis<br />
peridi, romelic mTeli imJamindeli Taobis ZalisxmeviT<br />
unda ganxorcielebuliyo. is faqti, rom giorgi leoniZes<br />
sagangebo da masStaburi Ziebebi ar uwarmoebia versifikaciis<br />
sferoSi im droisaTvis, ar qmnis imis winapirobas, rom<br />
131
misi TviTmyofadoba samomavlodac ar Sedgeboda. XX saukunis<br />
20-iani wlebidan es TviTmyofadoba gansazRvra im cxovelmyofelma<br />
Temebma da ideebma, rac esoden bunebrivi da<br />
STambeWdavi aRmoCnda <strong>qarTuli</strong> sulisa da cnobierebisaTvis.<br />
poetis SemoqmedebiTi kredo naklebad iyo dakavSirebuli<br />
kompoziciuri Ziebis procesTan. giorgi leoniZis poeturi<br />
genia mudam iyo gansazRvruli erTi cxovelmyofeli<br />
mrwamsiT: leqsi aris sicocxlis Zalmosilebisa da amqveyniuri<br />
silamazis mexotbe da gamomxatveli da es imdenad<br />
didi sinamdvile iyo poetisaTvis, rom mas sagangebod aRar<br />
daWirebia musikaluri xmebis, notebis aRmoCena bunebasa Tu<br />
cxovrebaSi. man tradiciuli xmebiTa da sazomebiT SeZlo<br />
sicocxlis mSvenierebis gadmocema. swored es gaxlavT<br />
giorgi leoniZis SemoqmedebiTi Taviseburebac.<br />
132<br />
giorgi leoniZis poeziis versifikaciis amsaxveli<br />
metruli sqema XX saukunis aTian wlebSi<br />
(1910-1919)<br />
damowmebani:<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
10.<br />
11.<br />
metruli<br />
sqemebi<br />
44/44<br />
5/5<br />
5/4/5<br />
4/4<br />
3/5<br />
55/55<br />
43/43<br />
5-marcvledi<br />
4 4 3<br />
53/53<br />
44 42<br />
gamoyenebis<br />
sixSire<br />
28<br />
27<br />
15<br />
13<br />
5<br />
4<br />
3<br />
3<br />
2<br />
1<br />
1<br />
gawerelia 1962: gawerelia ak. rCeuli nawerebi. t. IV Tb.: 1962.<br />
leoniZe 2001: leoniZe g. `saqarTvelos cremlebi~. Tb.: 2001.<br />
forCxiZe 2001: forCxiZe d. giorgi leoniZis leqsis metri. _ giorgi<br />
leoniZe. Tb.: `saari~, 2001.
galaktioni da gogla<br />
Tamila woworia<br />
galaktioni da gogla! _ ratom aseTi xmamaRali ambavi.<br />
galaktionsac da goglasac mTeli qveyana icnobs. nuTu es<br />
sakmarisi ar aris? magram literaturaSi arsebobs<br />
memkvidreobiTi sakiTxis mniSvneloba. amasTanave maT Soris<br />
erTgvari paralelis gavlebaa aucilebeli, radgan rac dro<br />
gadis, izrdeba interesi maTi Semoqmedebisadmi.<br />
galaktioni da gogla _ erTi epoqis ori poeti _ maT<br />
urTierTobaSi iyo megobruli Jestic, qiSpobac, literaturuli<br />
amrezilobac da ironiac. am ganwyobilebaTa gamoxatva<br />
araoficialuria. isini metwilad ubis wignakebsa da<br />
dRiurebSia gabneuli da ara erTi diametralurad gansxvavebuli<br />
plastis Semcvelia. sagulisxmoa isic, rom es damokidebuleba<br />
daaxloebiT Tanabari poeturi SesaZleblobis<br />
xelovanTa Semoqmedebas gulisxmobs da amdenad sainteresoa<br />
dakvirveba maT adamianur da poetur biografiebze.<br />
galaktion tabiZe daibada 1892 wlis 17 noembers vanis<br />
raionis sofel WyviSSi.<br />
gogla leoniZe _ 1897 wlis 27 dekembers sagarejos<br />
raionis sofel patarZeulSi.<br />
galaktionis mama — maswavlebeli vasil tabiZe, poetis<br />
dabadebamde Svidi TviT adre, 23 wlis asakSi gardaicvala.<br />
goglas mama _ niko leoniZe, vaJa-fSavelas siyrmis megobari,<br />
literatori, maswavlebeli Zalian axalgazrda<br />
gardaicvala.<br />
galaktionis mamam anderZad daibara, Svilebi gaunaTlebeli<br />
ar damitovoTo.<br />
erTi wlis obol goglas mamis biblioTeka darCa, romelmac<br />
didi roli iTamaSa mis cxovrebaSi.<br />
galaktionis deda _ makrine adeiSvili _ dedis xaziT<br />
ServaSiZeTa gvaridan iyo. misi didedis, beriZis deda,<br />
ServaSiZis asuli gaxldaT.<br />
goglas deda _ sofio gulisaSvili, ninowmindis dekanozis<br />
asuli, xuT obols zrdida.<br />
galaktionis Zma _ abesalomi (prokle) pedagogi iyo.<br />
1899 wels galaktioni quTaisis dekanoz nestor yubaneiSvilis<br />
erTklasian mosamzadebel skolaSi Sevida.<br />
133
goglam ojaxSi Seiswavla wera-kiTxva. Semdeg patarZeulis<br />
skolaSi ganagrZo swavla.<br />
1908 wels galaktioni swavlas agrZelebs Tbilisis sasuliero<br />
seminariaSi. 1910 wels is tovebs seminarias da maswavleblobs<br />
farcxnalasa da baTumSi.<br />
1911 wels goglam gamoaqveyna pirveli leqsi `mcxeTa~. mas<br />
poeturi gza didma vaJam dauloca.<br />
1913 wels gogla sasuliero seminariaSi Sedis.<br />
1914 wels tutku gvaramias gamomcemlobaSi daibeWda<br />
galaktionis pirveli wigni.<br />
1916 wels galaktioni daqorwinda olia okujavaze.<br />
goglas meuRle gaxldaT efemia gedevaniSvili.<br />
1916 wels gamovida goglas poeturi krebuli `safironi~.<br />
1918 wels galaktionma daamTavra moskovis scenismoyvareTa<br />
eqvsTviani sareJisoro kursi.<br />
1918 wels goglam daamTavra sasuliero seminaria.<br />
1919 wels gamovida galaktionis `artistuli yvavilebi~.<br />
1918 wels gogla `cisferyanwelTa~ ordenis wevri xdeba.<br />
1920 wels galaktions mieniWa `poetebis mefis~ tituli.<br />
1919 wels gogla Tsu-Si agrZelebs swavlas.<br />
1922 wels galaktioni Jurnal `lomisis~ redaqtoria.<br />
1922 wels gogla saliteraturo gazeT `baxtrions~<br />
redaqtorobs.<br />
1922-23 wlebSi daarsda `galaktion tabiZis Jurnali~.<br />
1927 wels gamovida galaktionis `zarniSiani wigni~.<br />
1931 wels gogla <strong>literaturis</strong> muzeumis direqtoria.<br />
1932 wels galaktions mieniWa saxalxo poetis wodeba da<br />
gadaeca leninis ordeni.<br />
1935 wels galaktioni parizSi mweralTa pirveli antifa-<br />
Sisturi kongresis delegatia.<br />
1938 wels gamovida goglas leqsebis krebuli.<br />
1943 wels aRiniSna galaktionis SemoqmedebiTi moRvaweobis<br />
50 weli.<br />
1944 wels galaktioni da gogla mecnierebaTa akademiis<br />
namdvili wevrebi xdebian.<br />
1959 wels dabadebis 60 wlisTavTan dakavSirebiT gogla<br />
leoniZes saxalxo poetis wodeba mieniWa.<br />
aRsaniSnavia isic, rom galaktion tabiZes wilad ergo<br />
umamobis uxeSi gancda mTeli cxovreba etarebina.<br />
aseve gogla leoniZesac.<br />
1929 wlis dekeembrSi galaktionis meuRle olia okujava<br />
uzbekeTSi gadaasaxles, sadac man sami weli dahyo. 1937 wels<br />
134
igi xelmeored daapatimres da samudamod gadaasaxles. 1941<br />
wels ki daxvrites.<br />
goglas satrfom, leli (elene) lorTqifaniZem TviTmkvlelobiT<br />
daasrula sicocxle. misi xsovna samudamod damkvidrda<br />
`lirikis elizeumSi~.<br />
galaktioni Zmis gardacvalebis Semdeg atarebs wvers da<br />
bibliur wmindans emsgavseba.<br />
20-ian wlebSi gogla sisxlismier Zmas glovobs.<br />
30-ian wlebSi gogla `cisferyanwelTa~ tragikul dasasruls<br />
dastiris. sulieri Zmebis beds ganicdis galaktionic.<br />
erT-erT CanawerSi am mdgomareobas igi `mixakisfer SeSlilobad~<br />
moixseniebs. meoregan aseT sulisSemZvrel Canawers<br />
vawydebiT, `tician tabiZis mwamebeli — krimiani- maSin<br />
Turme 21 wlis iyo~. es tkivilebi ki ar akninebs, aramed maTi<br />
sulebi iseT ganzomilebaSi gadahyavs, sadac didi wamebis<br />
atana didbunebovnebis niSani xdeba.<br />
1959 wlis 17 marts galaktioni TviTmkvlelobiT amTavrebs<br />
sicocxles.<br />
1966 wlis 9 agvistos gardaicvala gogla.<br />
2000 wlis 25 ivniss galaktions saqarTvelos marTlmadideblurma<br />
eklesiam Seundo TviTmkvleloba.<br />
galaktioni da gogla mTawmindaze ganisveneben.<br />
galaktionis poeziis baRSi atmis yvavilebis surneli<br />
dgas. atmis rtoa misi poeziis simbolo. qarTul poeziaSi<br />
igi atmis yvavilebis ciklis avtoria.<br />
`goglas poeziaSi martoxe `ole~ gvamaxsovrebs Tavs. misi<br />
prozis martoxe ki `natvris xea~, _ romelTac TiTqos Sem-<br />
TxveviT, magram orives maradiuli mcveli miuCina: oles _<br />
ololebi, natvris xes ki masze Seyinuli eliozi~, _ wers<br />
profesori Tamar barbaqaZe (barbaqaZe 2001: 3).<br />
galaktionis biografiidan irkveva, rom pirveli krebulis<br />
gamocemisTanave (1914 w. ivnisi) igi gamoeyo Tavis Tanamedrove<br />
poetebs. 1916 wlis oqtomber-noemberSi gamovida<br />
`cisferi yanwebis~ pirveli nomeri, sadac misi nebarTvis gareSe<br />
daibeWda `mTawmindis mTvare~ da `lurja cxenebi~.<br />
`martoobis ordenis kavaleri~ uaryofs `cisferyanwel-<br />
Ta~ ordenis wevrobas. erTgan wers: `quTaisSi gamovida<br />
samxatvro-saliteraturo Jurnali, qarTveli simbolistebis<br />
organo. TanamSromlebi: k. nadiraZe, g. tabiZe, s. cirekiZe,<br />
v. gafrindaSvili, _ da iqve minaweri, _ idiotizmi<br />
amaze Sors ver wava~. igi Tavs ar Tvlis `cisferyanwelad~<br />
(tabiZe 2008b: 304).<br />
135
gogla leoniZisaTvis ki `cisferyanwelTa~ ordenis wevroba<br />
mxolod Wabukuri gataceba da bohemuri trfiali ar<br />
yofila. Sinaganma dramatizmma, piradulma mZafrma gancdebma<br />
da msoflaRqmam Sesabamisi forma moiTxova, da amitomac<br />
gaiziara man poeziiT daSanTuli cameti yanwelis manifesti.<br />
1915 wlidan galaktioni axali xelovnebisaken iRebs<br />
kurss. Tu manam poetis SemoqmedebiTi zrda evoluciuri<br />
iyo, gardatexa ukve aSkara xdeba. galaktionis leqsis Tvisobrivi<br />
ganaxlebis periodi qronologiurad win uswrebs<br />
`cisferyanwelTa~ koleqtiur gamosvlas. galaktionis `art<br />
poetiq~ erTi wliT adre iwereba, vidre ticianis manifesti.<br />
sanam `cisferyanwelebi~ TavianT jgufs aformeben, gariTmul<br />
Tu gauriTmav deklaraciebs weren da Jurnalis gamocemisTvis<br />
emzadebian, yoveldRiuri, yovelkvireuli da yovel-<br />
Tviuri presis furclebze galaktionis Sedevrebi ibeWdeba.<br />
es rTuli da mwvave brZolis periodi iyo, romelic ar<br />
SeiZleba ar arekliliyo mis Canawerebsa Tu dRiurebSi. am<br />
brZolas galaktioni rainduli sidarbaisliT warmarTavda.<br />
mokrZalebiT eqceoda maT, romelTac Tavisi leqsis xasiaTiT<br />
upirispirdeboda. galaktionis poetur reformas eTikuri<br />
mxarec hqonda, radgan dapirispireba arasdros qceula<br />
xmamaRali gancxadebebisa da Seuracxmyofeli poeturi<br />
gamosvlebis sababi. magram galaktionic adamiani iyo, Tan<br />
swamda Tavisi erTaderToba da ganumeorebloba (`vwuxvar,<br />
erTaderTi var~). rasac garegnulad kargad umkladeboda,<br />
aTas striqonSia gamoyvanili. galaktionis saarqivo gamocemis<br />
ocdaxuTi tomis am mimarTebiT wakiTxvam ulevi gulistkiviliani<br />
Canaweri amogvawevina. didi poetebis biografiuli<br />
Canawerebi, ubis wignakebi Tu dRiurebi, rac ar unda<br />
wvrilman ambavs ukirkitebdes, mainc sainteresoa.<br />
gogla leoniZe publicistur werilSi `Cabnelbuli armazi~<br />
_ mimoixilavs <strong>qarTuli</strong> leqsis ganviTarebis gzas da<br />
askvnis: `qarTveli moleqseni dRes ver iCenen originalobas,<br />
maTSi mxolod <strong>qarTuli</strong> enis musikaluri svindisia daculi.<br />
sakuTari maT ara moepovebaT ra. maT ar SeswevT subieqturi<br />
mReris unari. maT ar abadiaT sakuTari simRera~.<br />
`... ar iqneba es simarTle, ...Cemze sweria: `tia-tioniT, _<br />
mReris tabiZe galaktioni~. _ SeuniSnavs `mTawmindis<br />
mTvaris~, `Tovlis~, `merisa~ da `lurja cxenebis~ avtors.<br />
(tabiZe 2008a: 205).<br />
poeti Tavis gulistkivils erTgan ase gamoxatavs: `amas<br />
ar unda didi kvleva... `cisferyanwelebi~ axla arian kolau<br />
136
nadiraZe, Salva afxaiZe, sergo kldiaSvili, raJden gvetaZe..<br />
isini axerxeben futuristebTan saerTo enis gamonaxvas.<br />
sainteresoa, ra kavSirSia maTTan giorgi leoniZe... maT sxva,<br />
winandeli poziciebi datoves, mxolod Cems winaaRmdeg dganan<br />
Zvel poziciaze~ (tabiZe 2008g: 242-43).<br />
`galaktioni martosuli iyo da aravis ar ikarebda, - igonebs<br />
poeti silovan narimaniZe, - aqve unda iTqvas, rom gogla<br />
leoniZe didad afasebda mis poezias~ (`lit. saqarTvelo~<br />
2000w. 22 IX). TiTqos am mogonebas exmaurebao, aseTi leqsi<br />
Cauweria galaktions.<br />
Rameebs vaTev, kvlav sixaruliT<br />
Cemken ocneba modis mxaruliT,<br />
bedniereba-martoobaa _<br />
ra vpove brboSi me siaruliT.<br />
(`uZilo Rameebi~, tabiZe 2008d: 119)<br />
aq ki erTgvari kmayofilebiT wers: `... suliaSvili, mosaSvili<br />
da leoniZe rom yofiliyvnen, isinic mxars damiWerdnen.<br />
miRebul iqna winadadeba Cemi iubiles mowyobis Sesaxeb~<br />
(tabiZe 2008a: 304). Canaweri uTariRoa.<br />
galaktioni SeCveulia elitisagan zurgSeqcevas. Tumca<br />
dumili zogjer aSkarad Tqmulzec uaresia. elita `artistul<br />
yvavilebs~ gauCumda, `zarniSiani wigni~ ver SeamCnia.<br />
1922 wlis ivniss, `poetebis mefes~ pirvelive afiSirebuli<br />
saRamo CauSales. 1947 wels, martSi, konservatoriis mcire<br />
darbazSi gamocxadebuli saRamo aukrZales da gasakviri ar<br />
aris, rom am CanaweriT madlierebas gamoxatavs.<br />
uTqvamT: poeti rom mokla, amisTvis tyvia ar aris saWiro,<br />
poets sityva klavs da sityva acocxlebso.<br />
sxvagan aseT rames CainiSnavs: `leoniZem gadaxeda gamocemaTa<br />
gegmebs da Tqva: galaktionis akademiuri gamocema am<br />
wels unda mogvardeso~ (tabiZe 2008d: 484), rac misTvis Zalzed<br />
mniSvnlovani iyo. miT umetes, roca mis biografiaSi mavanTa<br />
sityva da saqme acdenili iyo erTmaneTs. 1954 wels<br />
stalinur premiaze waradgines da premia ar mianiWes. 1957<br />
wels `mSvidobis wigni~ ar daubeWdes.<br />
galaktionma amaRlebul ocnebasa da damZimebul sinamdviles<br />
Soris gaatara wuTisofeli. erTgan Zalian gauRizianebia<br />
werilis Sinaarss... `marTlac aklia `literatura da<br />
xelovnebas~ literaturuli sindisi... werils werde sabWo-<br />
Ta mwerlobaze da ar axseno galaktion tabiZe? Turme es<br />
SesaZlebeli yofila! sabWoTa mwerlebad aq naxsenebi arian:<br />
137
giorgi leoniZe... grigol abaSiZe... gamodis, rom sabWoTa<br />
poezia iwyeba leoniZiT da mTavrdeba abaSiZiT?~ (t. XXI,<br />
gv.521-523).<br />
arc es gulistkivilia usafuZvlo, radgan 1958 wels leninur<br />
premiaze uTxres uari, xan dekadentobas swamebdnen,<br />
xan _ simbolizmis epigonobas.<br />
poeti erT-erT kritikoss sayvedurobs calmxrivobis<br />
gamo: `stalinur epoqas~ kritikosi iwyebs giorgi leoniZis<br />
leqsebis dawyebis xanidan... 1925 wlidan... aSkaraa, aq kritikosi<br />
gangeb sCadis siyalbes, igi amaxinjebs, revs, falsifikacias<br />
ukeTebs qronologias... ras uSveba kritikosi danar-<br />
Cenebs, mag: maSaSvils, mosaSvils, Ciqovans, euls? da sxvebs?<br />
Turme yvelas win miuZRoda leoniZe, aSkara calmxrivobaa...<br />
aSkara mikerZoebaa~. ramdenime striqonis Semdeg aseTi ram<br />
Cauweria: `leoniZe ar aris pirvelxarisxovani ostati~<br />
(tabiZe 2008b: 267-268).<br />
jibo lomaSvili igonebs: `mas, [goglas], arasdros<br />
uTqvams pirveli varo, magram xSirad ityoda, _ `meoTxe xom<br />
varo!~ erTxel, kerZod, 1958 wels — vaJaobaze, galaktioni<br />
ar rCeboda gaSlil sufrasTan da giorgi eubneboda mas:<br />
`galaktion, Sen xom Cvens Soris pirveli xar, pirveli, da<br />
gTxovT CvenTan, sufrasTan mobrZandio. galaktioni ki ar<br />
gaCerda da Tbilisisaken wamovida~.<br />
galaktioni isev wuxs: `is [gogla] amtkicebs, rom `me sxva<br />
var, galaktion tabiZe sxvao”, e.i. me ufro maRla vdgevaro...<br />
is umtkicebs (rom pirveli poetia) Salva radians,<br />
abzianiZes, xerxeuliZes da sxvebs... imas, rom Cemze maRla<br />
dgas. aRwevs kidevac mizans... qedmaRlobs. jer Cemi ambavi<br />
kargad ar icis~ (tabiZe 2008d: 206).<br />
moskovSi, dekadaze yofnisas aseTi dakvirveba uwarmoebia:<br />
`sul erTnairi Tvalebi aqvT, [dekadis monawileebs]<br />
albaT, xSirad xvdebian erTmaneTs... ratom aqvT ase erTnairi<br />
Tvalebi, aseTi Tvalebi axla mweralTa kavSirSic gadmovida.<br />
saxisa da Tvalebis moZraobis igive ieri, ase warmoidgineT,<br />
leoniZesac igiv ieri gadadebia. sruliad axali<br />
ieri, raRac sxvanairi, loTi-foTuri~.<br />
Jurnalistma levan javaxiSvilma eqskluziuri interviu<br />
CamoarTva galaktionis mZRols, wyneTel arCil mRebriSvils.<br />
ai, ras gviambobs igi: `[galaktions] gogla leoniZe uyvarda<br />
Zalian. am kacs, [goglas] erTxel ar uTqvams galaktioni<br />
loTiao. [galaktioni] iZaxda, gogla vaJkacia, ramdenjer<br />
mTvrali vunaxivar da sayveduri ar dascdeniao~.<br />
138
isev moskovi. 23 marti. dekada. `leoniZe Semxvda sastumrosTan,<br />
miTxra: `_ar gisadilnia, kaco! modi aq SevideTo~.<br />
me vuTxari, rom saqmeze meCqareba-meTqi. `droSebi maRla,<br />
maRla, sul maRla! ... magram leoniZe Tavisas ganagrZobs. igi<br />
mTvrali Semxvda... agviklo yvela... axlac mTvralia. goglam<br />
Semdeg me mommarTa: galaktion, wavideT CemTan, davlioT<br />
Rvinoo. me madloba vuTxari didi, Semovivli rogormemeTqi.<br />
igi wavida. Ramis 12-is naxevari iyo. (esec Seni dekadis<br />
monawile)~ (tabiZe 2008b: 499).<br />
galaktionis mZRolis naambobidan: `erTxel mweralTa<br />
kavSirSi Cemi (galaktionis) loTobis sakixi ganixiles. zogi<br />
Cems garicxvas iTxovda kidec, Tu smas ar daanebebs Tavs,<br />
gavricxavTo.<br />
gogla amdgara da uTqvams _ kargiT, davuSvaT galaktioni<br />
gavricxeT, mere ras vSvrebiTo? viRacas uTqvams, mere<br />
ra moxda, ugalaktionod mweralTa kavSiri ar iarsebebso?<br />
goglas gascinebia, maSin am kavSirs saxeli gadavarqvaT,<br />
fxizel da aramsmel mweralTa kavSiri davarqvaT, galaktioni<br />
ki, ginda kavSiris wevri iyos, ginda ara, mainc galaktionad<br />
darCeba. imaT ikiTxon, aTtomeuli rom gamouciaT ukve<br />
da galaktionis erTi leqsis saRirali jerac ver dauweriaT~.<br />
erTgan galaktions daunomravs mosmenili: `yuri vugde<br />
radios. leoniZe iTxovs: igi iTxovs partiisagan 1) me Cemi<br />
sakuTari xma maqvso 2) me ZiriTadad qarTveli varo 3) me<br />
samSoblos momRerali varo 4) me vaJam damlocao 5) axla Sen<br />
genacvalo! es aris axali toni. Txovna partiisadmi leqsiT.<br />
is Txovs partias raRacas; magram is raRac, ar gaaCnia<br />
partias~ (tabiZe 2008a: 232).<br />
poeti emzar kvitaiSvili goglasadmi miZRvnil werilSi<br />
sayvedurobs masze paskvilis damwers, romelic gogla<br />
leoniZes, grigol orbelianisa da galaktion tabiZis fonze,<br />
miuxedavad didi niWierebisa, uzneo pirovnebad ixseniebs.<br />
igi [gogla] Turme, ara iZulebiT, aramed Segnebulad<br />
emsaxureboda sabWoTa reJims da TiTqos amas umsxverplia<br />
misi poeziac.<br />
emzar kvitaiSvili wers: `viTareba isea warmodgenili,<br />
TiTqos, galaktion tabiZe mxolod balastSeurevel “wminda<br />
xelovnebas~ emsaxura. galaktion tabiZes arafrad ar esaWiroeba<br />
yalbismqmnelis es TvalTmaqcuri ileTebi; sabWoeTsa<br />
da mis beladebs igi giorgi leoniZeze aranakleb xotbas<br />
asxamda.<br />
139
es orive maTganis tragedia iyo, orive maTganis poezia<br />
sagrZnoblad dazaralda amis gamo; magram oriveni gigantur<br />
figurebad darCnen da, amdenad, sinamdvilis Selamazeba<br />
sruliad zedmetia, realobas Tvali unda gavusworoT~.<br />
galaktioni Tavis ubis wignakSi iniSnavs:`akademiaSi eqvsi<br />
xma miiRo [goglam]. Sariam CainiSna. SemoiRo saxelwodeba<br />
`poeti-akademikosi~ da Zalian iWimeba~ (tabiZe 2008g: 238).<br />
goglas SviliSvili, giorgi qavTaraZe werilSi `gogla<br />
axlodan... welTa siSoridan~ igonebs: “erTxel zedmetad<br />
gaTamamebuli mis kabinetSi Sesuls xumrobiT Semomitia, _<br />
`Sen etyoba ar ici, ramxela poets elaparakebio~. mec ixtibari<br />
ar gavitexe da xumrobiTve SevekiTxe: `Sen ufro didi<br />
poeti xar Tu galaktioni?~ uecrad sruliad seriozulad<br />
mipasuxa: `galaktionic didi poetia, Zalze faqizi poeturi<br />
bunebis, poeziis gedia~. mere isev xumrobiTve dasZina: `Sen<br />
me egere nu miyureb, me lomi var, lomi! Cems fass mxolod<br />
Cemi asi wlis iubileze gaigeb!~<br />
galaktioni yvelafers amCnevs da isev iniSnavs: `leoniZe<br />
_ SemTxveviT araa. abralebs. ar aris marTali, gindac iyos<br />
lomebi... g. tabiZe. Ciqovani. iosebi ar mova, avadaa griSaSvili.<br />
irakli da misi abaSiZe~ (tabiZe 2008d: 270).<br />
arCil mRebriSvilis mogonebidan: `mweralTa kavSirSi<br />
galaktionis loTobis sakiTxis ganxilvisas, irakli abaSiZe<br />
amdgara, Tema daxurulia, verdiqti gamotanilia: galaktioni<br />
rCeba kavSiris wevrado. goglas gaugrZelebia, romc<br />
gavricxoT, ra unda wavarTvaT galaktions. erTi kabineti<br />
aqvs da iqac TveSi erTxel Semoivlis xolmeo. niWs magas veravin<br />
waarTmevs da galaktioni galaktionad darCeba. Cven<br />
vikiTxoT mere, magis xelnawerebi ki xelidan xelSi gadava.<br />
arada, davuSvaT, gavricxeT, ukeTesi vin unda miviRoT, iqneb<br />
miTxras vinmemo. amiT daumTavrebia goglas.<br />
marTla Zalian uyvarda goglas galaktioni. kaxeTSi Tu<br />
TbilisSi, ar maxsovs pur-marili gaekeTebinos da galaktioni<br />
ar daepatiJos... galaktionic pativs Taviseburad scemda...<br />
gogla rom dapatiJebda, im dRes ar svamda... iZaxda, Cems<br />
goglas ar vawyenineb, dRes ar davlev, fxizeli unda mivideo!<br />
sul gaTiSuli mTvralic rom mimitanon, mainc arafers<br />
ityvis, da ai, swored amitom ar minda rom nasvami mivideo~.<br />
_ ase asrulebs mogonebas galaktionis mZRoli.<br />
cxadia, rom araferi gamoepareba: `leoniZem akademiaSi<br />
gverdiT gamiara. Tavi ugunebod damikra (xelis CamorTmevaze<br />
laparaki zedmetia) albaT, cudadaa misi saqme~. Tumca<br />
140
dakonkretebuli araferia (tabiZe 2008d: 334). magram aseTi<br />
ramec SeuniSnavs: `ieriSiT modis feigini (rus mweralTa<br />
Tavmjdomare), TiTqos leoniZes konfliqti mouvida~<br />
(tabiZe 2008d: 113).<br />
erTgan dainteresdeba: `vin aris netav is gunia, leoniZes<br />
rom aqebs~ (tabiZe 2008b: 242).<br />
sxvagan ase dauwyvilebia, `me da griSaSvili~ (tabiZe<br />
2008b: 538).<br />
Tormettomeulis XII tomSi marTebuli daskvna aqvs poema<br />
`forToxalaze~. `forToxala~ siuJeturi leqsia, magram mainc<br />
unda iTqvas, rom siuJeti ar exerxeba leoniZes iseve,<br />
rogorc ar exerxeboda igi bevrs Cvens poets. am mxriv TiTqmis<br />
erTsa da igive (imave) suraTs iZleva rogorc leoniZis,<br />
ise tabiZis, griSaSvilis, abaSelis, ir. abaSiZisa da Ciqovanis<br />
poezia. sainteresoa poet emzar kvitaiSvilis mogoneba riTma<br />
mefeTa-SemomefeTas Sesaxeb.<br />
igi igonebs goglas naambobs: `...am bolo dros riTmas SeuSves<br />
xeli, afuCeCeben, striqonma Zala da moqniloba dakarga.<br />
agre ar gamova saqme. riTma, ai, aseTi unda, me rom maqvs-<br />
“ninowmindis RameSi~ _ `mefeTa-SemomefeTa~ ... mxrebi Seerxa,<br />
mZafri maxviliT daWeda es sityvebi, _ Sig gulSi unda<br />
urtyamdes!~ 1926 wels qveyndeba giorgi leoniZis cnobili<br />
leqsi `ninowmindis Rame~.<br />
ninowminda... palatebi mefeTa...<br />
galavanSi - jami aqafebuli.<br />
Seni saxe risTvis SemomefeTa,<br />
xati iyav - vefxvi daqalebuli...<br />
erTi da igive riTma sxvadasxva sityvier da ritmul garemocvaSi<br />
sxvadasxvagvarad JRers.<br />
1921 wlis 25 ianvars galaktioni poetebis mefed airCies.<br />
1922 wels iwyebs `martoobas~, wers calfa riTmiT gawyobil<br />
mxolod oTxnaxevar striqons (romelsac naxevari striqoni<br />
moakveces da ise Seitanes Tormettomeulis meore tom-<br />
Si, Tumca meSvideSi calkea `daumTavrebeli leqsebi~).<br />
upirvelesi momaniWes dafna mefeTa,<br />
am dRes movida TeTri Tovli da martooba<br />
gavaRe kari, TeTri Tovli SemomefeTa,<br />
mivxure kari, martoobam daisadgura!<br />
amieridan me marto var...<br />
141
1915 wels unda iyos dawerili usaTauro `elvare da<br />
lomferi~, aqac hqonda aseTive:<br />
142<br />
cxra arCevis dRe iyo<br />
poetebis mefeTa,<br />
cxraascxraSi grigali<br />
gzaze SemomefeTa.<br />
leqsi 1927 wels dabeWda pirvelad da es strofi amoiRo.<br />
baironis arc es Targmani gamouqveynebia.<br />
gaTavda! guSin mZleTamZleoba<br />
gvirgvinosani mefe mefeTa _<br />
dRes usaxelo xar saxeoba<br />
romels dacemis mze SeefeTa.<br />
(javaxaZe 1991: 405-406)<br />
mefeTa _ SemomefeTa ziari riTmaa galaktionisa da<br />
goglas poeziaSi. riTmis wyvileuli orive leqsSi identuria,<br />
Tumca orivegan sxvadasxva ganwyobilebisa da Sinaarsis<br />
Semcveli.<br />
galaktionis mefeTa _ SemomefeTa Tovlis fifqis siwmindisa<br />
da sispetakis SegrZnebas badebs. `dafna mefeTa~ is<br />
gvirgvinia, romlis simZimes martoobaSi ufro grZnobs poetebis<br />
mefe.<br />
goglas riTmaSi aqcentirebulia zmna v SemomefeTa. xolo<br />
sintagmas `vefxvi daqalebuli~, asociaciuriad nestandarejanis<br />
xatebasTan mivyavarT. amdenad, riTma `mefeTa _<br />
SemomefeTa~ mamris ucabed, moxdenil SekrTomas Camohgavs<br />
da amdenad, moulodnel da iSviaT riTmaTa rigs ganekuTvneba.<br />
Cveni dakvirvebiT, galaktion tabiZesa da gogla leoni-<br />
Zes Secnobili hqondaT urTierTsimaRle. kvlevisas xelT<br />
gvqonda galaktion tabiZis `saarqivo gamocema ocdaxuT<br />
wignad~; dasanania, rom ar arsebobs gogla leoniZis aseTive<br />
gamocema da ZiriTadad werilebiTa da mogonebebiT SemovifargleT.<br />
es, ra Tqma unda, ukmarisobis gancdas badebda,<br />
Tumca vfiqrobT, rom galaktionis mier samizned goglas<br />
arCeva, misi poeziis aRiarebiTaa gapirobebuli. faqtia, rom<br />
geniosebi poetur metoqeobas ar uweven da gamWvirvale qveteqstebiT<br />
ar mimarTaven maT, romelTa niWica da SemoqmedebiTi<br />
energiac saTuoa maTTvis.<br />
mwerali revaz inaniSvili wers: `roca ukanasknel gzaze<br />
mivacilebdiT, bevri laparaki iyo leoniZis adgilze lite-
aturul samyaroSi. zogni _ erovnuli sawyisebidan gamomdinare<br />
_ ewodnen mas ganuzomlad maRla, imdenad maRla,<br />
rom iqedan ZlivsRa moCanda Cveni poeziis sxva mwvervalebi~.<br />
arc im mwvervalidan da arc aseTi SeTanasworebiT araferi<br />
mohklebia galaktionis leqsebis guguns galaktikaSi.<br />
revaz TvaraZem qarTvel mwerlebs galaktionis striqonebi<br />
moargo da miusadaga...sainteresoa, `poetebis mefis~<br />
romel citatas moixdens ukeT gogla leoniZe _ XX saukunis<br />
`<strong>qarTuli</strong> sityvis bazieri~.<br />
damowmebani:<br />
tabiZe 1970: tabiZe g. Txzulebani Tormet tomad. t. XII. Tb.: `sabWoTa<br />
saqarTvelo~,1970.<br />
tabiZe 2008a: tabiZe g. `saarqivo gamocema ocdaxuT wignad~.<br />
<strong>literaturis</strong> matiane. t. XVI. Tb.: 2008.<br />
tabiZe 2008b: tabiZe g. `saarqivo gamocema ocdaxuT wignad~.<br />
<strong>literaturis</strong> matiane. t. XVII. Tb.: 2008.<br />
tabiZe 2008g: tabiZe g. `saarqivo gamocema ocdaxuT wignad~.<br />
<strong>literaturis</strong> matiane. t. XVIII. Tb.: 2008.<br />
tabiZe 2008d: tabiZe g. `saarqivo gamocema ocdaxuT wignad~.<br />
<strong>literaturis</strong> matiane. t. XIX. Tb.: 2008.<br />
javaxaZe 1991: javaxaZe v. ucnobi. Tb.: `nakaduli~, 1991.<br />
(http://burusi.wordpress.com/2010/03/20/galaktion-2/<br />
143
nunu balavaZe<br />
144<br />
* * *<br />
`gana leqsi leqsi ari Tu darCeba munji?~<br />
(giorgi leoniZis Tbilisuri leqsis evfonia)<br />
leqsisa da prozis ganmasxvavebel niSanTagan evfonia<br />
erT-erTi umniSvnelovanesia, rac keTilxmovanebas niSnavs.<br />
mas TiTqmis yvela poeti mimarTavs. am TvalsazrisiT giorgi<br />
leoniZis poeziac ipyrobs mkiTxvelis yuradRebas, romel-<br />
Tanac gamovyofdiT Tbilisisadmi miZRvnil leqsebs (sxvadasxva<br />
dros dawerils, magram, TiTqosda, erT periodSi Seqmnils).<br />
guram asaTiani aRniSnavda, rom `giorgi leoniZe<br />
<strong>qarTuli</strong> mwerlobis sarbielze poetebis im saxelovan pleadasTan<br />
erTad gamovida, romelTac TavianTi SemoqmedebiT<br />
e. w. urbanistuli, qalaquri azrovneba daamkvidres XX saukunis<br />
poeziaSi. sofluri simyudrove, idilia TiTqos samudamod<br />
Cabarda dros...~ (leoniZe 2001: 146). giorgi<br />
leoniZis Tbilisisadmi miZRvnili leqsebi TavianTi bgerweriT<br />
saintereso da mniSvnelovania.<br />
akaki xinTibiZe werda: `evfonia saimedo Zalaa didi poetis<br />
xelSi azrobrivi gamZafrebis dros, mxatvruli efeqtis<br />
misaRwevad~ (xinTibiZe 2000: 105). aqedan gamomdinare,<br />
giorgi leoniZis zemoaRniSnul leqsebSi vnaxavT, ra datvirTva<br />
eniWeba evfonias mxatvruli saxis, anda leqsis melodiis<br />
SeqmnaSi.<br />
giorgi leoniZe leqsSi `Tbilisis ostatebi~ kibur aliteracias<br />
mimarTavs:<br />
`aq adideben dampal kintos, TaTrul muxambazs,<br />
abanos wvires, Sua bazris koriantelsa,<br />
gaberil Sarvals, yaraCoxels... (gasamxelia?)<br />
aq iviwyeben firosmanis mzian muSambas...~.<br />
(leoniZe 1980: 79)<br />
pirveli striqonis bolo nawili bgerweriT ukavSirdeba<br />
meore striqonis dasawyiss. `TaTrul maxambazs~ mosdevs<br />
`abanos wvires~, sadac m, x, b, n, r bgerebi erTmaneTTan<br />
melodiurad jdeba. garda amisa, aliteracia gamoxatavs<br />
leqsis ganwyobilebas, romelSic Zveli Tbilisis suraTebi<br />
cocxldeba: kinto Tavisi damaxasiaTebeli CacmulobiT,
TaTruli muxambazi, abano, bazari da rac mTavaria _<br />
firosmani. am saxelebis CamoTvla imitom Wirdeba poets,<br />
rom es yvelaferi Tbilisis savizito baraTia. amasTanave,<br />
giorgi leoniZe Segnebulad mimarTavs e. w. muxambazur<br />
kilos. leqsSi gvxvdeba a savrcobic, rac damaxasiaTebelia<br />
`Tbilisuri~ leqsisTvis:<br />
`abanos wvires, Sua bazris koriantelsa,<br />
beqa opizars, ostatobis wminda anderZsa~.<br />
(leoniZe 1980: 80)<br />
bolo strofSi asonanss vxvdebiT:<br />
`vxedavT maT naTels, Saravandeds scviva fanteli,<br />
aTi aTasi mTawmindaze brwyinavs sanTeli,<br />
Tavs dagnaTian, sataxtoo, dido, ukvdavo,<br />
rom maTma sxivma samudamod gagasufTavos!~<br />
(leoniZe 1980:80)<br />
sityvebi: `aTi aTasi~, `mTawminda~, `brwyinva~ erTmaneT-<br />
Tan Sinaarsobrivad zustad jdeba. mTawminda wminda adgilia,<br />
sadac, poetis warmodgenaSi, sanTlebi unda brwyinavdes.<br />
rac Seexeba `aTi aTass~ _ es evfoniurad sityvas `mTawminda~<br />
esadageba, radgan aq Seusabamo iqneboda Tundac `asi<br />
aTasi~.<br />
bolo or xazSi i, a, o xmovnebis monacvleoba, anu<br />
asonansia:<br />
`Tavs dagnaTian sataxtoo, dido, ukvdavo,<br />
rom maTma sxivma samudamod gagasufTavos!~<br />
gamoyenebuli asonansi esadageba leqsis finals, romelic<br />
madlierebiTa da momavlis rwmeniT aris savse.<br />
leqsSi `Tbilisis poetebi~ TiTqmis yvela striqonSi asonanss<br />
vxvdebiT:<br />
`Cven bevri varT poetebi<br />
TiTqos Rrublis xoro,<br />
bevri rogorc sayvarelTan<br />
samelnesTan cxovrobs~.<br />
(leoniZe 1980: 88)<br />
pirvel striqonSi e, i xmovnebi monacvleoben, xolo momdevnoSi<br />
o da u. rac Seexeba sityvas `poeti~, igi sxvadasxva<br />
145
sityvasTan sxvadasxva elfers iZens. `bevri poeti~ _ b, p<br />
TanxmovanTa sameulis bgerebia da harmoniulad jdebian er-<br />
TmaneTSi; `Zveli poeti~ _ TiTqosda kontrastul wyvils<br />
qmnis rogorc formiT, ise Sinaarsobrivad:<br />
146<br />
`bevri muqTad atrialebs<br />
sityvas sanayelsa,<br />
Zvel poetebs ver ahyveba<br />
verc besikis yelsa~.<br />
(leoniZe 1980: 88)<br />
rogorc vxedavT, giorgi leoniZis warmodgenaSi `bevri<br />
poeti~ axal dros ukavSirdeba, romelic ver Seedreba `Zvel<br />
poets~, igive `besikis yels~. aqedan gamomdinare, giorgi<br />
leoniZe axali Tbilisis poetebs ase axasiaTebs: `Cven ki _<br />
Seni mRvria mtkvari~ _ es striqoni ki kiburi aliteraciis<br />
meoridan mesame striqons erwymis:<br />
`...SeniT bednierTa,<br />
leqsebiTurT Tan wagviRbs<br />
qalaqis sxva mtverTan~.<br />
(leoniZe 1980: 88)<br />
`bednieria~ da `leqsebiTurT~ logikurad midian strofis<br />
bolo nawilTan _ `mtverTan~, romlebSic r, T Tanxmovnebi<br />
Sinaarssa da formas aerTianeben.<br />
giorgi leoniZe leqsSi `maS, ra vuyoT, poetebo~... TiTqmis<br />
yovel striqonSi mimarTavs evfonias. isev <strong>qarTuli</strong><br />
leqsis mkvlevars akaki xiTnibiZes moviSvelieb, romelic ambobda:<br />
`poeti SeiZleba sagangebod eZebdes leqsis sazoms,<br />
riTmas, metaforas, magram igi arasgziT ar eZebs aliteraciebs,<br />
romelTa Soris evfoniuri Tanxmoba sufevs. calkeuli<br />
SemTxvevebi amgvari Ziebisa xelovnuri da formalisturia,<br />
rac WeSmarit poeziad ar CaiTvleba~ (xinTibiZe 2000: 102). am<br />
Tvalsazrisidan gamomdinare, SesaZloa vifiqroT, rom poeti<br />
giorgi leoniZe ki ar `mimarTavs~ evfonias, aramed mas<br />
ase gamosdis leqsi. magram akaki xinTibiZe amasac SeniSnavs:<br />
`arc bgerweris SemTxveviTobaze laparaki SeiZleba. mas didi<br />
roli aqvs dakisrebuli mxatvruli saxis Seqmnis proces-<br />
Si~ (xinTibiZe 2000: 102). Sesbamisad, giorgi leoniZis Tbilisuri<br />
ciklis leqsebSi sityvaTa bgerwera did rols<br />
TamaSobs.
`gadeyara nariyalas<br />
nacriani buri...<br />
xaSi,<br />
xili<br />
da Tonidan amoyrili puri~.<br />
(leoniZe 1980: 101)<br />
sainteresoa leqsis pirvelive striqoni _ `gadeyara nariyalas~.<br />
poets rom daewera `daefina nariyalas~ an sxva amgvari<br />
Sinaarsis fraza, maSin es ori sityva evfoniur wyvils<br />
ver Seqmnida. y, r, l bgerebi erTmaneTs mihyveba Tanmimdevrulad.<br />
anda:<br />
`isev-ise damwifdeba<br />
veris baRSi bali~.<br />
(leoniZe 1980:101)<br />
b, a Tanxmovansa da xmovans mesame striqonSic mosdevs<br />
imave bgerebisgan Semdgari sityva:<br />
`abanodan amaivlis<br />
Tvalcicima qali~.<br />
(leoniZe 1980: 102)<br />
amasTanave, Tu pirvelsa da meore striqonSi i, e-s asonanss<br />
vxvdebiT, mesame da meoTxe striqonebSi ukve a, i-s asonansia.<br />
aqedan gamomdinare, giorgi leoniZis leqsi imdenad<br />
evfoniuria, rom masSi erTdroulad aliteraciac aris da<br />
asonansic. Sesabamisad, poets Tamamad SeuZlia Tqvas Semdegi<br />
Sinaarsis sityvebi:<br />
`gana leqsi leqsi ari,<br />
Tu darCeba munji?~.<br />
(leoniZe 1980: 102)<br />
leqsSi TiToeul sityvas, bgeras Tavisi saTqmeli unda<br />
hqondes, rac poetis SegnebaSi niSnavs imas, rom poeziaSi yvelaferi<br />
metyveldeba, guli ibertyeba xunjiniviT da striqonebSi<br />
jdeba musika da feri _ erTgvari kodi da ganwyobileba<br />
leqsisa.<br />
`hkivis TaTrul simRerebiT<br />
mwveli eTim-gurji,<br />
swveTs RvinoSi Cawobili<br />
firosmanis funji~.<br />
(leoniZe 1980: 102)<br />
147
s, w, C Tanxmovnebi acocxlebs firosmanis ferTa palitras,<br />
romlebSic warsuli da awmyo erTmaneTs enacvleba<br />
mtirali WianuriT, metiveTi da wyneTuri mawvnis qiliT...<br />
momdevno leqsi `saaTnava~ Semdegi striqonebiT iwyeba:<br />
148<br />
`es sawyali saaTnava<br />
siyvarulma gaaTava~.<br />
(leoniZe 19870: 103)<br />
miuxedavad imisa, rom aq, erTi SexedviT, evfonia ar Cans,<br />
Tavisi SinaarsiT poeti asonanss sTavazobs mkiTxvels:<br />
`saaTnava _ gaaTava~ ara mxolod riTmas qmnis. a da o bgerebi<br />
da amasTan erTad `siyvarulma~ unda iTqvas, rom leqsikur<br />
evfonias gvaZleven.<br />
momdevno strofSi asonansebi da aliteracia erTmaneTs<br />
enacvleba:<br />
`Seni Tari _ Savardeni<br />
aris oqros avJandiTa~.<br />
(leoniZe 1980: 104)<br />
S, n, r da amis paralelurad a, o, i bgerebi, anda calkeuli<br />
frazebi: `pirlamazi mezobeli~ _ vxvdebiT: msazRvreli da<br />
sazRvruli erTmaneTs aliteraciiT ukavSirdeba _ z, l<br />
Tanxmovnebi orive sityvaSia.<br />
leqsis bolo strofSi ki evfonia TiTqmis yvelgan gvxvdeba:<br />
`dRes Tbilisis meidanze<br />
me var leqsis qandirbazi;<br />
samqebarod CaxCaxeben<br />
CiraRdani, fiandazi~.<br />
(leoniZe 1980: 104)<br />
isev e. w. kiburi aliteraciaa `qandirbazi _ samqebarod~<br />
momdevno striqonze gadadis. aseve gadadis fraza: `CaxCaxeben<br />
_ CiraRdani~...<br />
Tamaz vasaZe SeniSnavs, rom `poeti is aris, visac ena Tavis<br />
saidumlos gaandobs da amiT samyaros namdvili saxis danaxvis<br />
SesaZleblobas aniWebs~ (leoniZe 2001:261). giorgi<br />
leoniZec `Tbilisis ganTiadSi~ qalaqisgan gamowveul STabeWdilebebs<br />
xatavs:<br />
`aq yvela biWi sazandrobs<br />
yvela hkvexs winapariTa;<br />
gulgamoWrili sazamTro<br />
SemoganaTebs parviTa~.<br />
(leoniZe 1980: 127)
isev Tbilisi Cndeba mTeli Tavisi didebulebiT: aivnebze<br />
gadmokidebuli noxebi, mtkvari, mTawminda. am yvelafers ki<br />
poeti aliteraciebiT gadmoscems:<br />
`gamovel, msurda yvavili,<br />
lamaz qalisTvis meyidna,<br />
daWril xevsuris TaviviT<br />
mTvare mTebs gadmoeyvinTa~.<br />
(leoniZe 1980: 127)<br />
mesame striqonis bolo sityva jaWvurad erwymis momdevno<br />
striqonis yvela frazas: `TaviviT mTvare mTebs gadmoeyvinTa~.<br />
unda aRiniSnos erTi: g. leoniZis evfonia klasikuri xaziT<br />
ar Semodis leqsSi. masTan, xSir SemTxvevaSi, bgerwera<br />
iwyeba sityvis meore nawilidan da ase grZeldeba momdevno<br />
striqonis bolomde:<br />
`daCnda sina/Tle laliviT<br />
kalmaxis wiTel xaliviT~...<br />
(leoniZe 1980: 127)<br />
T, l bgerebis TamaSia. yovelive amasTan erTad ki calkeuli<br />
frazebi Semodian:<br />
`aRar axsovda tolebi<br />
arc mtris dartymuli torebi...~<br />
`quCas, Sukas da moedans<br />
vardi eyara mravali~...<br />
anda: `xma erTi ZaliT Sekruli<br />
exoebs exeTqeboda~...<br />
(leoniZe 19870: 127)<br />
amgvar Cvenebebs mohyveba dila:<br />
`roca ciskarma metexze<br />
lamis Rvarebi milama<br />
wyalSi gamoCnda meTevze,<br />
brwyinva daiwyo dilama~.<br />
(leoniZe 1980: 127)<br />
149
isev firosmani sdevs Tan poetis leqss. mniSvneloba ara<br />
aqvs, amas pirdapir ityvis Tu ara. meTevze firosmanTan<br />
asocirdeba mkiTxvelis aRqmaSi.<br />
am yvelafris fonze Tu imasac gaviTvaliswinebT, rom<br />
`giorgi leoniZe Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> poeturi sityvis<br />
erT-erTi yvelaze originaluri Semoqmedi da SesaniSnavi<br />
poetia~ da `evfoniuri wyoba, masze dafuZnebuli tonis simaRle<br />
mWidro kavSirSia SinaarsTan, leqsis ganwyobilebas-<br />
Tan~, aqedan gamomdinare, vxvdebiT _ giorgi leoniZis Tbilisuri<br />
leqsis evfonia Tavisi semantikiT pirdapir Sinaarsdeba<br />
poetisave sityvebSi:<br />
damowmebani:<br />
150<br />
`gana leqsi leqsi ari<br />
Tu darCeba munji?..~.<br />
(leoniZe 1980: 107)<br />
leoniZe 1980: leoniZe g. erTtomeuli. Tb.: `merani~, 1980.<br />
leoniZe 2001: leoniZe g. `ole da ololebi~. Tb.: `saari~, 2001.<br />
xinTibiZe 2000: xinTibiZe a. <strong>qarTuli</strong> leqsmcodneoba. Tb.: Tsu<br />
gamomcemloba, 2000.
lana grZeliSvili<br />
giorgi leoniZe _ `WaSnikis~ mkvlevari<br />
giorgi leoniZe erT-erTi im iSviaTTagania, vinc Seecada<br />
sakuTari niWi da SesaZlebloba gamoevlina, rogorc poets,<br />
prozaikossa da mecniers.<br />
mkvlevris ampluaSi sakmaod patara asakSi moevlina sazogadoebas<br />
igi da, SeiZleba iTqvas, rom misi mecnieruli<br />
kvleva-Ziebisadmi miswrafeba mxolod gataceba ar yofila.<br />
amaze metyvelebs misi gamokvlevebis simravle da<br />
Rirebuleba.<br />
giorgi leoniZes ekuTvnis mTeli rigi monografiuli<br />
gamokvlevebisa da werilebisa: vaxtang meeqvsis, saiaTnovas,<br />
daviთ guramiSvilis, besik gabaSvilis, nikoloz baraTaSvilis,<br />
firosmanis, ivane maCablis, ilia WavWavaZis, akaki<br />
wereTlis, vaJa-fSavelas, vasil barnovis, mamia gurielis,<br />
aleqsandre yazbegis da sxvaTa cxovrebisa Tu Semoqmedebis<br />
Sesaxeb.<br />
TiToeuli maTganis gacnobisas, davinaxavT mkvlevris<br />
udides mondomebas da pasuxismgeblobas arCeuli saqmisadmi.<br />
igi cdilobs, dawvrilebiTi informacia mogvawodos da,<br />
rac SeiZleba, naTeli suraTi dagvixatos SemoqmedTa<br />
gasacnobad.<br />
garda biografiuli eskizisa da Semoqmedebis mimoxilvisa,<br />
avtori poetikur dakvirvebasac gvawvdis. am TvalsazrisiT,<br />
უ mniSvnelovanesia giorgi leoniZis mier 1920 wels<br />
gamocemuli `WaSniki. leqsis swavlis wigni“, romelsac daurTo<br />
vrceli winasityvaoba.<br />
nora kotinovi, statiaSi `giorgi leoniZis gamokvlevebi<br />
da gamocemebi“, `WaSnikis“ winasityvaobis mokle mimoxilvis<br />
Semdeg, daaskvnis: `vfiqrobT, naSromis ganxilvidan kargad<br />
Cans Wabuki mkvlevaris analitikuri azrovnebis niWi, romelic<br />
saocrad harmoniuladaa Sezavebuli misi, rogorc poetis,<br />
metaforul azrovnebasTan da poetur meditaciebTan“<br />
(kotinovi 2000: 107).<br />
giorgi leoniZis am gamocemas win uswrebda al. xaxanaSvilis<br />
mier 1900 wels Jurnal `moambeSi“ dabeWdili `swavla<br />
leqsis Tqmisa“, xaxanaSvilisave winasityvaobiT, romelSic<br />
Sefasebulia baraTaSvilis naSromis mniSvneloba da adgili<br />
<strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong> Seswavlis saqmeSi. Semdgom amisa,<br />
151
givi miqaZe beWdavs dasaxelebul poetikur traqtats, jer<br />
Tbilisis universitetis studentTa samecniero Sromebis<br />
krebulSi 1950 wels, Semdeg `<strong>qarTuli</strong> poetikis qrestomaTiaSi“,<br />
1954 wels da mamuka baraTaSvilis TxzulebaTa krebul-<br />
Si 1969 wels.<br />
aRsaniSnavia, rom giorgi leoniZe am saqmes 19-20 wlis<br />
asakSi moeWida da Tavi SesaniSnavad gaarTva. winasityvaoba,<br />
pirvel yovlisa, xasiaTdeba sistemurobiT. gamokvleva, pirobiTad,<br />
ramdenime nawilad SeiZleba davyoT. Tavdapirvelad,<br />
mocemulia mokle Sefaseba `WaSnikisa“. giorgi leoniZe<br />
miiCnevs, rom igi Zveli poetikis restavraciaa, Secvlili da<br />
gaTanamedrovebuli. am Tvalsazrisis dasadastureblad moaqvs,<br />
erTi mxriv, <strong>SoTa</strong>s poetika, Caxruxaulis, Zagnakorulis,<br />
fistikauris metrebi da `visramianis“ proza, romelTa<br />
gaTvaliswineba gvafiqrebinebs, rom XII saukuneSi Cven<br />
gvqonda kazmuli gemovnebis sakuTari kodeqsi, meore mxriv,<br />
ki, citata teqstidan, sadac mamuka baraTaSvili Sesrulebuli<br />
samuSaos Sesaxeb msjelobs: `es TiTo striqoni Zveli iyo<br />
da es mTeli leqsebi mefisave brZanebiT me mamuka baraTaSvilma<br />
vsTqvi. mas qveiTi xmebis leqsebi sul ase da gavarCie<br />
Zveli Zvelad da axali axlad sweria mTqmeli saxelebiTurT.<br />
am Zvelis TiTo striqonisagan vipove es axali da am Zvelis<br />
mTqmeli ar vicodi“ (leoniZe 1920: V).<br />
amasTanave, saTaurzec gvamaxvilebinebs yuradRebas:<br />
`swavla leqsTa Tqmisa, dasawyisi pirveli wignisa amis WaSnikis,<br />
povnili mamuka baraTaSvilisa mier ZvelTa naTqvamTagan“,<br />
da sabolood gvarwmunebs pirvelnaTqvamis sisworeSi.<br />
unda aRiniSnos, rom giorgi leoniZis es Tvalsazrisi<br />
siaxle iyo. al. xaxanaSvili `WaSnikis“ pirveli publikaciis<br />
winasityvaobaSi miuTiTebda, rom mamuka baraTaSvilis `leqsTa-swavla<br />
CvenSi pirveli Teoriuli moZRvrebaa“ (xaxanaSvili<br />
1900: 50). rogorc Cans, giorgi leoniZis aზ ri arc Semdeg<br />
gauziarebiaT. 1958 wels gamocemul `mamuka baraTaSvil-<br />
Si“ givi miqaZe SeniSnavs: `aRniSnuli Sroma, gansakuTrebiT<br />
mniSvnelovania mamukas nawerebidan, radgan is warmoadgens<br />
<strong>qarTuli</strong> leqsis bunebis Seswavlis pirvel cdas“ (miqaZe<br />
1958: 45).<br />
ufro mogvianebiT ki, akaki xinTibiZe aRniSnavs: `Cvens<br />
samecniero literaturaSi ar iqna gaziarebuli giorgi<br />
leoniZis azri _ `WaSniki“ Zveli poetikis restavraciaao.<br />
saTauris fragmenti _ `povnili mamuka baraTaSvilis mier<br />
ZvelTa naTqvamTagan“, rogorc miuTiTeben, imas unda niS-<br />
152
navdes, rom mamukas sailustracio masala Tavisi TxzulebebisaTvis<br />
`ZvelTa naTqvamTagan“ amoukrebia (akaki gawerelia,<br />
givi miqaZe) Txzulebis saTaurSi leqsebis povnazea laparaki<br />
_ `swavla leqsis Tqmisa da dasawyisi pirveli wignisa<br />
amis ჭ aSnikisa, povnili“ ...da ara leqsis Tqmis swavlis<br />
povnaze. WaSniki leqsebs ewodeba da ara `swavlasa“: `uwode<br />
wignsa amas WaSniki leqsTa saxelad“ (baraTaSvili 1981: 42).<br />
akaki xinTibiZis azriT, `povnili mamuka baraTaSvilis<br />
mier“ stereotipuli frazaa, romliTac Sua saukuneebSi<br />
nawarmoebis siZvelisa da kompetenturobis xazgasmas<br />
cdilobdnen.<br />
amave azrs gamoTqvams akaki gawerelia, rodesac `qarTul<br />
klasikur leqsSi“ <strong>qarTuli</strong> versifikaciis kvlevis istoriis<br />
mimoxilvisas `WaSnikze“ da, sakuTriv, mis saTaurze msjelobs.<br />
`saTauri TiTqos miuTiTebs `WaSnikis“ prototipze<br />
Zvel qarTul literaturaSi. magram mamukamde Cven ar vicnobT<br />
poetikis saxelmZRvanelos da gamoTqma _ `povnili<br />
...ZvelTa naTqvamTagan“ _ unda niSnavdes avtoris mier<br />
magaliTebisa da nimuSebis dasaxelebas umTavresad klasikuri<br />
poeziidan (CaxruxaZe, rusTaveli) (gawerelia 1953: 44).<br />
aqve unda vaxsenoT nino darbaiselis naSromi `mamuka<br />
baraTaSvilis `WaSniki“ anu `swavla leqsis Tqmisa“ da evropuli<br />
versifikaciuli traqtatebi“, sadac avtori r. barami-<br />
Zis azris gaTvaliswinebiT, SeniSnavs, rom `povna“ pirdapiri<br />
mniSvnelobiT unda yofiliyo gagebuli, Seexeboda darTul<br />
sailustracio masalebs da ara dasawyissa da `tans“ leqsisa<br />
(darbaiseli: 2).<br />
winasityvaobaSi giorgi leoniZe aRniSnavs vaxtang meeqvsis<br />
damsaxurebasac <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong>, samarTlis,<br />
istoriisa da gramatikis Seswavlis saqmeSi, ris Semdegac<br />
ubrundeba `WaSniks“ da cdilobs misi originalobis garkvevas.<br />
varaudobs, rom mamuka baraTaSvilis teqsტ i horaciusis<br />
da aristoteles traqtatebis gavlenas unda ganicdides da<br />
araviTar SemTxvevaSi bualos poetikisa, Tu `rusuli sxolastikisa“,<br />
im ubralo mizezis gamo, rom isini SedarebiT<br />
gvian Seiqmnen.<br />
giorgi leoniZis es SeniSvna metad mniSvnelovania. manamde<br />
al. xaxanaSvili miuTiTebda, rom `WaSniki“ horaciusis<br />
da bualos poetikebs mogvagonebs. leoniZe ki, cdilobs,<br />
qarTul poetikur traqtats kuTvnili adgili miuCinos<br />
msoflio literaturul sivrceSi.<br />
153
yovelive zemoT Tqmulis miuxedavad, mkvlevari mamuka<br />
baraთaSvilis poetikas istoriuli TvalsazrisiT ufro Rirebulad<br />
miiCnevs, vidre _ esTetikuriT da amis mizezad<br />
asaxelebs imas, rom es `didakტ ikuri kodeqsi maCvenebelia,<br />
Tu <strong>qarTuli</strong> poezia meTvramete saukuneSi ra dabla mdgara<br />
Teoriuli gagebiT, roca misi praqtikuli nimuSebi SedarebiT<br />
maRali iyo“ (leoniZe 1920: VII).<br />
Tumca akaki gawerelias azriT, mamuka baraTaSvilis `WaSniki“,<br />
swored qarTul poeziaSi ganviTarebuli movlenebis<br />
Teoriuli gamoZaxili iyo: `dro iyo ukve xmarebuli sazomebis<br />
aRwerisa da klasifikaciisa, iseTi saxelmZRvanelos Seqmnisa,<br />
romelic Tanamedroveebs gaurkvevda ama Tu im sazomis<br />
bunebas da daakanonebda misi uSecdomod xmarebis wesebs.<br />
analogiuri ganZraxvis anarekli moipoveba TviTon mamukas<br />
mTel rig miTiTebebSi. misi `WaSniki“ aris versifikaciis saxelmZRvanelo,<br />
romelic aswavlis sazomSi sityvebis erTmaneTTan<br />
`Sewyobis“, `muxlebis“ Sexamebas strofSi da a.S.“<br />
(gawerelia 1953: 43).<br />
aqve unda mivuTiToT, rom `WaSniki“ Seiqmna klasicizmis<br />
epoqaSi da rogorc irma ratiani aRniSnavs, `meTvramete saukuneSi<br />
Seqmnili es Teoriuli traqtati Tavisi arsiT, Tu<br />
struqturiT sqolastikur-didaqtikur xasiaTs atarebs da<br />
savsebiT esadageba neoklasikur atmosferos“ (ratiani 2007:<br />
20).<br />
giorgi leoniZe xazs usvams poetikis religiuri niSnis<br />
maxasiaTebels da sainteresod racxs, aRniSnos, `rom Zveli<br />
<strong>qarTuli</strong> poezia, romelic iyo gagiJebuli Sairi erosis“<br />
(leoniZe 1920 : VII), aRiarebs didaqtikuri `samRTo“ poeziis<br />
upiratesobas. amas ki <strong>qarTuli</strong> samRvdeloebisa da mefeebis<br />
Zaldatanebis Sedegad miiCnevs. gamoTqmuli azris naTelsayofad,<br />
mohyavs ramdenime citata, maT Soris:<br />
154<br />
`arCil mefe: `ori aris sityvis codna.<br />
samRvdelo da saerio, samRvdelosa<br />
mcodinare, saerosa moerio“.<br />
(leoniZe 1920: VII).<br />
da `saero poezia misTvis moigones, `rom eriskacni uswavlelni<br />
da codna daklebulni ar darCnen da amazed ixalisebdnen<br />
da saWabukosa saqmesa yursa miupyrobdeso“, ambobs Zveli<br />
poeti“ (leoniZe 1920: VIII).<br />
winasityvaobis Semdegi nawili uSualod teqstis analizs<br />
moicavs da mokled axasiaTebs `WaSnikis“ versifikacias, mas-
Si ganxiluli saleqso formebiTurT. maT Soris: Sairs,<br />
grZel Sairs, mdenars, wyobil mravalmuxleds, iambikos da<br />
a.S. aqve mohyavs ramdenime sqema, raTa ufro naTeli gaxados<br />
mkiTxvelisTvis sakuTari dakvirvebis Sedegi.<br />
miuxedavad giorgi leoniZis damsaxurebisa teqstis<br />
kvlevis TvalsazrisiT, marTebulad SeniSnavs akaki gawerelia,<br />
rom metrikis TvalsazrisiT, mamuka baraTaSvilis es<br />
naSromi, <strong>literaturis</strong> istorikosebis mier, Seuswavlelia.<br />
misi dakvirvebiT, `Cveni mwerlobis istorikosebi `WaSnikSi“<br />
xedavdnen umTavresad normatiuli poetikis nimuSs da igi<br />
martooden ideologiuri mxriT ainteresebdaT. cnobilia,<br />
rom `WaSnikis“ avtoris klasikurma Sexedulebebma sagrZnobi<br />
gavlena iqonies me-18 saukunis qarTul poeziaze, gansakuTrebiT<br />
mis emigrantul frTaze (mag., davit guramiSvilze,<br />
romlis mistikuri RaRadisi da bibliuri Temebisadmi<br />
interesi nawilobriv mamukas Teoriul SexedulebaTa safuZvelzea<br />
aRmocenebuli) ( gawerelia 1953: 43).<br />
giorgi leoniZe `WaSnikis“ naklad miiCnevs imas, rom es<br />
poetikuri traqtati `leqsis keTebas akanonebs, nacvlad<br />
imisa, rom poetma aiTvisos gavlenebi samyaros moZalebis,<br />
sakuTari grZnobiT ganicados, gardaxsnas Tavisi SegnebiT<br />
da ritmiT amJRavnos“ (leoniZe 1920: XIII). avtori mamuka<br />
baraTaSvilis idealad poeziaSi asaxelebs Wkuas, romelmac<br />
ar icis STagoneba, grZnoba da fantaზ ia. amave dros, aRniSnavs,<br />
rom traqtatSi yvelaზ e saintereso siaxlis TvalsazrisiT,<br />
aris is nawili, sadac saubaria `leqsis saidumlos<br />
dacvaze“. orazrovani frazebiT mwerals SeuZlia ZiriTadi<br />
azris dafarva da gadaxveuli gzebiT siaruli, rac, Tavis<br />
mxriv, nawarmoebs gansakuTrebul mSvenierebas da sidiades<br />
aniWebs.<br />
amasTan dakavSirebiT, akaki xinTibiZe miuTiTebs: `swored<br />
SeniSnaven, rom traqtatis am adgilas giorgi leoniZem ufro<br />
meti dainaxa, vidre es avtors hqonda nagulisxmevi. Tumca<br />
1920 wels, roca es sityvebi daiwera, qarTul leqsSi movlenaTa<br />
gasaidumloebis xelovneba maRal rangSi iyo asuli<br />
da sruliad gasagebia `cisferyanwelTa“ ordenis wevris aRtaceba<br />
XVIII saukunis poetikur traqtatSi `saidumlos Senaxvis“<br />
aRmoCeniT“ (baraTaSvili 1981: 47).<br />
giorgi leoniZe uyuradRebod ar tovebs im faqts, rom<br />
`WaSnikis“ avtori ar saubrobs eposze, rac `maSin saqarTveloSi<br />
Tavis zviad dReebs aTavebda“ (leoniZe 1920: XIV).<br />
155
mocemul sakiTxze msjelobisas, al. xaxanaSvili SeniSnavs,<br />
rom eposTan erTad, baraTaSvili dramasac ugulebelyofs,<br />
maSin, roca, evropelebi Tanabrad ganixilaven epossac,<br />
lirikasac da dramasac. mkvlevari Tavidanve xsnis am<br />
`naklovanebis“ mizezs: `dramazec ar Camoagdo baasi am<br />
vaxtang mefis Tanamedrovem imitom, rom saqarTveloSi im<br />
dros jer ar iyo gavrcelebuli gramatikuli nawerebi; rac<br />
Seexeba eposs, iqneba iman gangeb siCumed gaiara, radgan ar<br />
hsurda `TaTruli“ gavlenis ganmtkiceba, rogorc zneobis<br />
damrRveveli nawarmoebisa“ (xaxanaSvili 1900: 51).<br />
giorgi leoniZe aRniSnavs aseve, rom Tavis poetikaSi<br />
mamuka baraTaSvili, sakuTari leqsiTi nimuSebis garda, CaurTavs<br />
vaxtang mefis, sulxan-saba orbelianis da sxvaTa<br />
leqsebs, romelTa SesamCnev gavlenasac ganicdis igi. aqve<br />
miuTiTebs, rom `WaSniki“ mamuka baraTaSvilis mwerlobis<br />
pirvel periods ekuTvnis, rasac teqstis `gauCalxaobis“ da<br />
`zogan gaugebrobis“ mizezad asaxelebs.<br />
sabolood, avtori im daskvnamde midis, rom am traqtatis<br />
saxiT, xelT gvaqvs arqauli poetika, romlis Seqmnis Semdeg,<br />
<strong>qarTuli</strong> leqsi `mZlavrad daiqna, rogorc formiT, ise lirikuli<br />
gaqanebiT“ (leoniZe 1920: XV).<br />
giorgi leoniZis azriT, mamuka baraTaSvili, Tavisi poetikiT,<br />
modernisti, novatori iyo im epoqis, romelSic moRvaweobda<br />
da ara epigoni. is avtoris udides damsaxurebad<br />
miiCnevs, rom mocemuli teqsti `pirveli cdaa <strong>qarTuli</strong> poeziis<br />
gankanonebisa“. marTalia, ar warmoadgens raime Rirebulebas<br />
axali <strong>qarTuli</strong> poeziisTvis, magram ibeWdeba, raTa<br />
pativiscemis Rirsia Zveli saqarTvelos istoriuli, logikuri<br />
TviTSemoqmedeba.<br />
rogorc korneli kekeliZe SeniSnavs, `mecnieruli kvleva-Ziebis<br />
saqmeSi marto is ki ar aris dasafasebeli, Tu ra<br />
dadebiTi Sedegi miiRo mkvlevarma, aramed isic, ramdenad<br />
daainteresa man sxva mkvlevari da ramdenad warmarTa Semdgomi<br />
kvlevisTvis. am mxriv, g. leoniZis saqmianoba fasdaudebelia,<br />
radgan is mudam aRviZebs mecnierul azrs da eweva<br />
win “ (kekeliZe 1974 : 243).<br />
marTlac, yovelive zemoT aRniSnulis gaTvaliswinebiT,<br />
SeiZleba iTqvas, rom giorgi leoniZis dakvirvebani sakvlevi<br />
sferos irgvliv, ar Semoifargleba mSrali informaciulobiT.<br />
avtori cdilobs, teqstis analizTan erTad, mogvawodos<br />
misi warmomavlobis, daniSnulebis da Rirebulebis<br />
Sesaxeb sakuTari versiebi, Seafasos teqstis roli, warsuli<br />
156
da Tanamedrove epoqebis literaturaTmcodneobiTi kvlevis<br />
sferoSi. rac, kidev erTxel, xazs usvams giorgi<br />
leoniZis, rogorc mecnieris did damsaxurebas <strong>qarTuli</strong><br />
<strong>literaturis</strong> winaSe.<br />
damowmebani:<br />
baraTaSvili 1981: baraTaSvili. swavla leqsis Tqmisa. Tb.: Tbilisis<br />
universitetis gamomcemloba, 1981.<br />
gawerelia 1953: gawerelia a. <strong>qarTuli</strong> klasikuri leqsi. Tb.: `sabWoTa<br />
mwerali~, 1953.<br />
darbaiseli: darbaiseli n. mamuka baraTaSvilis `WaSniki~ anu `swavla<br />
leqsis Tqmisa“ da evropuli versifikaciuli traqtatebi (xelnaweris<br />
saxiT).<br />
kekeliZe 1974: kekeliZe k. etiudebi Zveli <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong><br />
istoriidan. Tb.: `mecniereba~, 1974.<br />
kotinovi 2000: kotinovi n. giorgi leoniZe 100. Tb.: <strong>qarTuli</strong><br />
<strong>literaturis</strong> <strong>instituti</strong>, 2000.<br />
leoniZe 1920: leoniZe g. WaSniki. mamuka baraTaSvilis poetika. Tb.:<br />
samxedro saministros stamba, 1920.<br />
miqaZe 1958: miqaZe. mamuka baraTaSvili (cxovreba da Semoqmedeba). Tb.:<br />
`codna“,1958.<br />
ratiani 2007: ratiani i. Janris Teoria. Tb.: `universali“, 2007.<br />
xaxanaSvili 1900: xaxanaSvili. XVIII saukunis <strong>qarTuli</strong> Teoria<br />
`leqsTa-wyoba“. `moambe“, № 12. Tb.:1900.<br />
157
ina imedaSvili<br />
158<br />
xis simbolika giorgi leoniZis lirikaSi<br />
(ocnebebi — oleze)<br />
xis simboluri mniSvneloba mravalferovania, igi ukav-<br />
Sirdeba nayofierebas, yvavilobas, adamianuri cxovrebis,<br />
dro _ Jamis cvalebadobas (gazafxuli _ zafxuli, Semodgoma<br />
zamTari).<br />
TviTon xis agebuleba iZleva sababs misi simbolod gadaazrebisa,<br />
fesvebi miwis siRrmeebSi udgas da kenwro ki zeca-<br />
Si aqvs awvdenili, SemaerTebelia miwisa da cisa. rogorc r.<br />
siraZe aRniSnavs: xe — jvarsaxovania, vertikali da horizontali<br />
gadakveTilia mis tanSi (siraZe 2000: 190).<br />
qarTvelebisTvis xes warmaTobaSic hqonda simboluri<br />
datvirTva, magaliTad vazi miTosis xanaSi RvTaebriv mcenared<br />
iTvleboda, mas Tayvans scemdnen.<br />
samegreloSi ki dResac cnobilia muxis uZvelesi salocavi<br />
Wyondidi anu didi muxa.<br />
xe _ qristianobam ufro maStaburad gadaiazra, zogier-<br />
Ti miTosuri warmodgena gaaqristiana da sakuTaric daamkvidra.<br />
jvari _ qristianobis mTavari simbolo xisgan Seiqmna.<br />
samoTxeSi ori xe yvaoda erTdroulad: xe _ cnobadisa<br />
da xe _ sicocxlisa. cnobadi xis nayofis gemos xilvam<br />
daRupa da samoTxe daakargvina pirvel adamians, Tumca Semdeg<br />
xemve daubruna mas dakarguli samoTxe. ieso qristes<br />
jvarcmis saidumloTi, macxovari gaxda: `sikvdilisa sikvdiliTa<br />
damTrgunveli~.<br />
sveticxovelis aRmarTvamde Tavdapirvelad iyo xis<br />
boZebi, xisgan Seiqmna sveticxovelic, qristianobis udidesi<br />
saswauli saqarTveloSi.<br />
qarTul mwerlobaSi xes gansakuTrebeli adgili uWiravs,<br />
mwerali Tu poeti ar darCenila, rom xisTvis ar mieZRvna er-<br />
Ti strofi mainc. moyolebuli meoTxe saukunis `ninos cxovrebiT~<br />
da damTavrebuli XX saukunis mwerlobiT: k. gamsaxurdia,<br />
g. tabiZe, g. leoniZe...<br />
qarTvelebisTvis sayvarel Tu sakulto xeebad: sveticxoveli,<br />
vazi da muxa rCeboda da rCeba.<br />
giorgi leoniZis SemoqmedebaSi, prozasa Tu poeziaSi xis<br />
simbolikas aSkarad gamokveTili adgili uWiravs.
mkvlevarTa nawili miiCnevs, rom poetis xesTan damokidebuleba<br />
ufro miTosuri da warmarTulia, Tumca vfiqrob,<br />
rom `leoniZis xeebis~ pirvel saxe, paradigma sveticxovelia.<br />
sanam lirikaze gadavidode ori sityviT prozas Sevexebi.<br />
pirvel rigSi ki `natvris xes~.<br />
eliozma diakonis mier naxseneb ukvdavebis, `veSa-wyaros~<br />
dalevaze da amiT maradiuli sicocxlis mopovebaze uari<br />
ganacxada, rad undoda aseTi sawyali da Rataki sicocxle?<br />
mas sxva rame surda da daeZebda kidec, jer oqrokvrcxas,<br />
Semdeg naTelTevzas, (naTeli da oqro _ qristianobis<br />
mTavari atributebi), bolos ki jadosnur, natvris xes.<br />
SuaRamisas tyeSi Tu cis gaxsnas Seeswreba eliozi, maSin<br />
dainaxavs turfad ayvavebul jadosnur xes. Tu im xis nayofi<br />
xel igdo, erTi gakvneta da siRaribe maSinve CamoSordeba.<br />
nayofis gemos xilva da natvris xe samoTxeSi arsebul xeebze<br />
miuTiTebs, misi ipodigmebia. eliozma ukvdaveba ar<br />
isurva (maSin veSa —wyaros Zebnas daiwyebda), mas sxva rame<br />
surda _ siRatakis daZleva. magram rogori meocnebedac da<br />
`poetadac~ eliozs avtori gvixasiaTebs, misTvis mxolod<br />
materialuri sikeTe ar iqneboda mTavari. iqneb siRatakis<br />
daZlevis Zieba rwmenis, `raRac sxvis~ Ziebis tolfasi iyo?<br />
erT zamTarsac gafiCxuli eliozi tyidan Camoasvenes. natvris<br />
xis ZiebaSi gayinuliyo.<br />
marTlac ulamazesi xe amoerCia eliozs, yinvisagan aTasnairi<br />
jinjilebi, arSiebiT da ruSebiT morTuli. eliozma<br />
namdvilad ipova Tavis ocnebis xe da radgan misi bedniereba,<br />
`simdidre~ da `siRatakis Camocileba~ realur, mkacr samyaroSi<br />
SeuZlebeli iyo eliozi mokvda. Tumca aixdina ocneba:<br />
maradiul, am qveyniur sicocxleze uaris TqmiT da natvris<br />
xis nayofis gasinjviT, igi sulier maradiulobas, simdidres<br />
eziara, amqveyniuri siRatake daZlia, moiSora.<br />
`cxovrebis xis~ Taviseburi asaxvaa moTxrobaSi; `cxovreba<br />
estate lafaCisa~, gonebamibnedili estates xilvebi aqvs;<br />
tbis pirad xe warmoesaxeba, TeTrad gadafoTlili, TeTri<br />
frinvelebiTa da bavSvebiT daxunZluli. (leoniZe 1990: 34)<br />
lirikaSi xisadmi miZRvnil sagaloblad SeiZleba CaiTvalos<br />
giorgi leoniZis `ole~, romelsac mkvlevarTa umravlesoba<br />
mwerlis avtoportretad miiCnevs, oTar CxeiZe wers; `mis<br />
arsebaSi, erTi erTaderTi, gaunelebeli da ganuyreli gancdiT<br />
igi martooobisa, gancdiT udidesi, oleobisa~ (CxeiZe<br />
2001: 459).<br />
159
ole marto xea saCrdiloblad datovbuli, albaT am martoobis<br />
gamo Tu adareben poets.<br />
leoniZe oles saxrCobelas adarebs, arwivs frTeb momsxvreuls.<br />
frTebi _ Zlierebis simbolo, amqveyniuri realobisgan<br />
gaqcevis saSualeba, realurisagan irealurSi gadasvlis<br />
gza. frTebi momsxvreulia, darCenilia mxolod materialuri,<br />
amqveyniuri.<br />
ole raSia, miwas miWedili _ raSi Tavdaviwyebis, usasrulobis,<br />
Tavisuflebis da qrolvis simbolo, miWedil _ datyvevebulia.<br />
ole partaxia, namexaria.<br />
ole ar unda iyos mxolod avtoris avtoportreti, igi<br />
leoniZis droindeli saqarTvelocaa, `xe brunde~ da `xe<br />
marTali~ _ istoriis, drois brunvaSi qerqgaxdili da Signidan<br />
gamomwvar _ gamoRadruli. momsxvreul frTebiani<br />
arwivi vaJas daWrili arwivia, saqarTveloa.<br />
oles simartove saqarTvelos simartovea, martod darCenili<br />
sisxliani komunizmis winaSe _ rogorc ole mexis<br />
winaSe.<br />
sagulisxmoa, rom poeti oles balRamis da cremlis svets<br />
uwodebs. sveti qarTvelTa cnobierebaSi sveticxovelTan<br />
aris gaigivebuli, amitom es saxe mZafr gancdebs iwvevs,<br />
sveticxovloba cremlad aris gardasaxuli.<br />
oles mudmivi molodini, mudmivi gulis tkivili bazale-<br />
Tis tbis qveS, akvanSi mwoliare (akvanic xom xisaa) iliaseuli<br />
gmiris molodinia.<br />
oles `oqros Tavi~ cisken iyureba. oqro _ RvTaebriobis,<br />
brwyinvalebis simbolo. cisken swrafva, zeaRsvla,<br />
zrda miwidan zecisaken _ xeebis Tviseba da qristianuli<br />
religiis mixedviT adamianebis mowodeba, daniSnulebaa.<br />
leqsis mexuTe nawili poetis mier oles imqveyniurobaSi<br />
xilvaa, poetis ocnebaa, ocneba — oleze.<br />
oles caSi wasayvanad zeciuri kibe CamoeSveba. kibe `msoflio<br />
xis~ erTgvari analogiaa, romlis kenweroc cas ebjineba,<br />
xolo fesvebi qvesknelSia Cazrdili.<br />
kibe aseve qristianuli simbolocaa, RvTismSoblis erT<br />
erTi simboluri saxe. aseve iakobis sizmariseuli kibe. `mihqris<br />
caSi wasayvanad/ akibuli kibe, daayrian torolebi atlasebs<br />
da dibebs~. diba _ atlasebi zRapruli samyaroa,<br />
zRaprebis _ didebulebis da brwyinvalebis gamomxatveli.<br />
poetis zmanebaSi ole zecad iWreba, mze gulze ikravs,<br />
(`mze dedaa Cemi...~) fesvebs ukocnis, varskvlavebi Tavs evlebian,<br />
salamurs akvrevineben, nugeSs scemen... leqsis es<br />
160
momenti saocrad hgavs `wm. ninos cxovrebidan~ sveticxovlis<br />
aRmarTvis da patiosani jvris epizods<br />
sveticxovlis `cecxlissaxeoba~ leoniZis poeturi xedviT<br />
olesTvis mzis kocnaa.<br />
sveticxoveli qarTulma mwerlobam saqarTvelos sulad<br />
gaiazra. `oles~ avtoris TanamedroveobaSi saqarTvelos<br />
suli, sveticxoveli namexari gamxdara...<br />
namexari marto xe (samSoblo) ocnebebSi sveticxovelia,<br />
realobaSi balRmis da cremlis sveti. sveticxovloba moaklda<br />
poetis droindel oles.<br />
zmaneba mTavrdeba, poets kvlav agondeba liaxvze mdgari<br />
marto xe, daxleCili Sreebad da kecebad. es Sreebi daqucmacebaa<br />
da gaTiTokacebaa, odiTganve rom mosdgams qarTvelobas.<br />
Tu `oles~ gaviazrebT, rogorc avtoris avtoportrets,<br />
ras unda niSnavdes es Sreebi? vfiqrob, am leqsSi<br />
ufro meti gancdebi da SegrZnebebia, vidre viwro pirovnuli<br />
martooba. oles asparezi ufro farToa, amitomaa ole<br />
genialuri.<br />
`yornisagan Cayefilia~ qveyana, cxadia, yoranSi vin moiazreba.<br />
vaJa-fSavela: `arwivi vnaxe daWrili (leoniZis<br />
frTeb momsxvreuli ole) yvav _ yornebs (yornisagan Cayefili)<br />
eomeboda~. vaJas daWrili arwivi leoniZis namexari<br />
olea.<br />
Tu leqsis dasawyisSi ole momsxvreulfrTebian arwivs<br />
emsgavseba, leqsis bolosken es frTebi ukve gawyvetilia,<br />
gawyvetilia poetis moTminebac, igi mimarTavs oles; `raSo<br />
miwas miWedilo, / gasWer, aiqrole~. es mowodebaa qmedebis,<br />
iliaseuli mCqefare Tergis mowoneba da mdumare, umoqmedo<br />
myinvarweveris siZulvilia.<br />
poetis ocnebebi grZeldeba, mas surs marto xe ole liaxvis<br />
rZian qafSi tivad Semocurdes. mdinaris wyali, rZe ganwmendis,<br />
Secvlis, iniciaciis erT erTi saSualeba iyo miTebsa<br />
da zRaprebSi. leoniZes marto xis aseTi gardasaxva surs.<br />
misi ocnebaa partaxi, namexari marto xe dedaboZad, xeTa<br />
winamZRvrad iqces.<br />
aseTia poetis survili, ocneba oleze, ocneba momavlis<br />
saqarTveloze.<br />
leqsi kaTarzisiT mTavrdeba; namexari, tyavdamskdari,<br />
damdnarZvlebiani ole, leqsis dasasruls qarTvelTaTvis<br />
uwmindes dedaboZad gardaisaxeba. leqsis mexuTe nawilSi,<br />
avtoris (Tu oles?) ocnebis axdenis realizebaa mocemuli.<br />
161
leqsi `ole~ Svidi nawilisagan Sedgeba. pirvel nawilSi 20<br />
taepia, dasawyisSi vxvdebiT heterosilabizms 8:6:2:2:4, Semdeg<br />
ki izosilabizms _ 6 marcvliani da 8 marcvliani<br />
striqonebis monacvleobiT. marcvalTa aseTi gadanawilebiT<br />
avtori TiTqos xis aRnagobis iluzias qmnis: fesvi ganieri,<br />
tani viwro da farTo varji _ swortotovani (8:6 _<br />
fesvi, 2:2:4 _ tani, 8:6:8:6:8:6... varji.) leqsis pirvel nawilSi<br />
vxvdebiT rogorc Tanabarmarcvlian riTmebs, ise ara-<br />
Tanabarmarcvlianebsac. aris asonansis SemTxvevebic. riTma<br />
ternarulia (abab). leqsis am monakveTSi erTad —erTi araidenturi<br />
`sariTmo wyvilia~; `saxrCobela _ hgevxar”, aseTi<br />
disonansuri riTma swored, rom sityva `saxrCobelas~ Sesaferisia.<br />
`aiqrole _ ole~ SeTavsebuli riTmaa da oles<br />
zecisken swrafvis , qrolvis winasaxea, arqetipia.<br />
`oles~ meore nawilSi 24 taepia, Tu leqsis wina monakveTSi<br />
marcvalTa raodenoba dablidan (mciredan) _ maRlisken<br />
(gazrdisken) midis, aq piriqiT maRlidan _ dablisken.<br />
Sinaarsobrivi xazic zemodan qvemoT mimavalia, varjidan _<br />
fesvebisken, zecidan _ miwisken. amitomacaa aq amdeni najaxebis<br />
landeba, grigalebis dajaxeba, moTxra Tu yinva.<br />
dasawyisSi riTma mosazRvre da SeTavsebulia (najaxebi _<br />
damjaxebi), Semdeg ki araidenturi riTmebis zRva modis. es<br />
monakveTi ase sruldeba 6:4:4:4:2 — bolos `martoxeo ole~ _<br />
leqsis ritmi varjidan fesvebSia CaRweuli!<br />
leqsis mesame nawilSi ritmulad simSvidea, 8 da 6 marcvliani<br />
taepebi monacvleobs. riTma aq ternarulia (abab) da<br />
gvxvdeba mosazRvre riTmac.<br />
meoTxe da mexuTe monakveTSi igive igive suraTia: 8 da 6<br />
marcvliani striqonebi cvlian erTmaneTs, riTma araidenturia.<br />
leqsis meeqvse nawilSi aseTi SemTxveva gvaqvs: 2:2:4:6:8:<br />
6:8:6:8:6, miwidan zecisken, Tumca Sinaarsobrivad ole isev<br />
martoobis SxamiT aris mowamluli, albaT asec unda iyos zeaRsvla,<br />
gardasaxva xom tanjvis, dacemis gziT xorcieldeba.<br />
`oles~ meSvide nawili oTxmarcvliani da ormarcvliani<br />
taepebis monacvleobaa, leqsi ormarcvliani `oleTi~<br />
mTavrdeba.<br />
xis saqarTvelos saxe-simbolod warmodgena leoniZis<br />
lirikaSi grZeldeba. leqsSi `tye ecemoda~ saqarTvelo<br />
tyed aris moazrebuli, romelic uamravi xeebisgan Sedgeba,<br />
es xeebi ki qarTveli vaJkacebia, romlebsac `kapasi culi~<br />
hkveTs.<br />
162
poeti xis SegrZnebebs aadamianurebs: `didi xerxis qveS<br />
xem Seikvnesa~, xis Wrialis kvnesad gardaqmna, gansakuTrebuli<br />
poeturi xedvaa, vaJaseuli xedva.<br />
`vaJkaci xe~ _ muxaa, romelsac fesvebi miwis siRrmeSi<br />
gaudgams, xolo varji zecas miuwvdomia. erTgvari gamtaria,<br />
liminaluri xidia amqveyniur realobasa (miwas) da imqveyniur<br />
irealobas (zecas) Soris.<br />
leoniZis muxa `Tavnisliania~, Tavze moxveuli nisli ki<br />
vizualurad SaravandTan asocirdeba. tye kacurad, adamianurad<br />
qviTinebda da fesvSi `madli ciuri~ uSreboda,<br />
saqarTvelos miwis siRmeebidan (istoriidan, warsulidan)<br />
Sewovili madliT muxa izrdeboda, vaJkacdeboda,<br />
`muxdeboda~.<br />
am madlis amoSroba, fesvebis miwidan amoyra, qveynis bed-<br />
iRbals ukavSirdeba. mSobliur miwisgan moSoreba, xom warsulTan<br />
mowyvetas niSnavs.<br />
tyes gvirgvinic qonia, `oqros wvimebiT gadawvimuli~.<br />
`Tavnislianoba~, `oqro~, `gvirgvini~ _ mowameTa Saravandeds<br />
unda gulisxmobdes.<br />
leqsis dasawyisSi Tu poeti, mxolod Cveulebriv tyeze<br />
da xeebze wers da SesaZloa, maT ukan raime azri arc igulisxmebodes,<br />
leqsSi mxolod tyeebis gaCexviT gamowveuli sevda<br />
iyos naCvenebi, leqsis dasasruls avtori ukve aSkarad<br />
aRniSnavs, rom samSoblos miwis wiaRSi muxis fsvebi ar gaxmeba,<br />
mokveTili xeebis adgilas ukeTesi xeebi, ukeTesi vaJkacebi<br />
daizrdebian (Sed. `kidevac daizrdebian algeTs lekvebi<br />
mglisani...~).<br />
sainteresoa leqsis dasawyisi: mravalwertili da `ai, kapasma<br />
culma ielva~ _ garda imisa, rom aseTi dasawyisi eqspresiulia,<br />
mkiTxveli pirdapir yovelgvari Sesavlis gare-<br />
Se ejaxeba mware sinamdviles, es mravalwertili leqsSi gadmocemuli<br />
ambis wina istoriasac gulisxmobs, romlis gadmocemac<br />
avtors ar gauxdia saWirod.<br />
leqsi `patarZleuli~ oTx katreniani leqsia, sainteresoa<br />
misi trenaruli riTma. yoveli strofis meore taepis<br />
bolo sityva omonimuri riTmiT eriTmeba erTmaneTs: `patarZleuli<br />
_ gadarweuli~, `aTaswleuli _ gadaqceuli~,<br />
`ganZeuli _ ar-daleuli~, `aTaseuli _ patarZleuli~, yovelTvis<br />
gariTmulia sityvis nawili: euli _ rac avtoris<br />
eulobis gamomxatvelia.<br />
striqonTa marcvlianoba izosilaburia, yvela taepi aT<br />
marcvliania.<br />
163
meore strofSi siberisgan gadaqceuli didi fSatis xe<br />
iwonebs Tavs, mesame strofi isev am fSatis xes eZRvneba,<br />
romlis fesvebSic poets xalxis mzis oqro (RvTaebriobis<br />
simbolo) da ganZeuli (sulieri sazrdo, rwmena) uxilvia.<br />
fesvebi istoriaa, saqarvelos warsulia, am fesvebSi komunizmis<br />
epoqaSi poets rwmenis simboloebi warmousaxavs.<br />
leqsSi `baraTaSvilis wminda aragvo~, poetis ocneba moxuci<br />
verxvis totis qrolvas edreba. ase iwyeba leqsi da<br />
baraTaSviliseul ganwyobas amkvidrebs. es monakveTi xuTmarcvliani<br />
striqonebisgan Sedgeba. verxvis foTolTa neli<br />
Sriali galaktionisaTvis Soreuli zRapris mogonebaa,<br />
vaJasTvis ki mware simartovis SeZaxili. vaJas `verxvSi~ _<br />
verxvi martoobisagan Tavis daRwevaze ocnebobs, TavisnairebTan<br />
yofnaze. vaJas verxvi leoniZis olea, oles eulobaa.<br />
poetis ocneba ki martoobisgan ganSorebaa, `martoxeobis~<br />
daZlevaa, amitom waagavs misi ocneba verxvis foTol-<br />
Ta Srials. baraTaSvilic xom suliT oblobiT itanjeboda,<br />
amitomac daiwyo baraTaSvilisadmi miZRvnili leqsi giorgi<br />
leoniZem sakuTari oblobidan TavisdaRwevis ocnebiT.<br />
STambeWdavia leoniZis leqsi `Savi zRvis pirs Savi muxa~,<br />
muxa Savia, olesaviT martoa da Tanac Savi zRvis piras Srialebs.<br />
Savi feri Zalze gamokveTilia da ra Tqma unda sevdas,<br />
depresias da naRvels gamoxatavs. Savi zRvis piras<br />
mdgari Savi muxa saqarTveloa, poeti martod mdgar muxas<br />
`tyeTa narCens~ uwodebs, adre tye yofila, mravali xe (Sed.<br />
`tye ecemoda~), axla mxolod erTi muxaRa dgas. poetis sam-<br />
Soblos msgavsad _ odesaRac `nikofsiidan _ darubandamde~<br />
gadaWimuli saqarTvelodan mxolod sul mcire nawili-<br />
Ra SemorCa, rogorc usieri tyidan _ Savi muxa. Tumca poetis<br />
TqmiT, mTeli tye am muxaSi Srialebs.<br />
am leqsis meore nawilSi avtors idumalebis esTetika<br />
Semoaqvs da bolomde amoxsnis saSualebas ar iZleva.<br />
leqsSi `bevrjer movwuravT mwife broweuls~ qarTlis<br />
tragikuli bedia daxatuli. romelsac abjaracmuls da<br />
jvarcmuls ra aRar mouwia (aso bgera j-s amdenjer gamoyeneba<br />
im jvarze miuTiTebs, romelsac saqarTvelo atarebs.)<br />
poeti wers, rom qarTvelebi: `bevrjer movwuravT mwife<br />
broweuls, / kvlavac SevtyorcniT caSi ocnebas~. broweulis<br />
wveni qristianobaSi iwvevs mowameTa sisxlis asociacias<br />
(abzianiZe, elaSvili 2006: 44), broweulis mowurva TavisTavad<br />
misi wvenis gamowurvas gulisxmobs. poeti mowame-<br />
Ta sisxlis daTxevas moelis momavalSic, saqarTvelos bedi<br />
164
xom aseTia, mas yoveli epoqa Zvirfas sisxls sTxovs. leqsSi<br />
Cvidmeti taepia, heterosilaburi sazomiT: 10:3:2:5:5:5:10:5:<br />
5:3:7:10:10:10:10:10:10, es leqsic metrulad leoniZis momdevno<br />
`xea~, fesviT _ 10, taniT _ 5:5:5:10:5:5:3:7 da swortotovani<br />
varjiT: 10:10:10:10:10:10. fesvi da varji erTnairia, tolia.<br />
xis msgavsad cas miemarTeba, aq vertikali horizontals<br />
sjabnis.<br />
xe poetisTvis cocxali arsebaa, igi TuTisganaa gazrdili,<br />
TuTis xidan Camovardnili dakenkili nayofi, poetis-<br />
Tvis sxivis Camovardnaa (`dila krwanisis baRSi~).<br />
qarTlad giorgi leoniZe xSirad mTel saqarTvelos moixseniebs,<br />
amitom leqsi `qarTlis baRi~ _ Zalze sainteresoa.<br />
baRi ZvelTaganve idealuri samyaros, kosmiuri wesrigisa<br />
da harmoniis miwieri gansxeulebaa. (abzianiZe, elaSvili<br />
2006: 37)<br />
es aris dakarguli da xelaxla aRmoCenili samoTxe. baRi<br />
amave dros cnobieris simbolocaa, romelic ukavSirdeba<br />
tyes rogorc aracnobiers (okeane da kunZuli).<br />
qarTul mwerlobaSi baRis saintereso saxeebi gvaqvs,<br />
besikis `sevdis baRi~ Tu oTar WilaZis `dariaCangis baRi~<br />
(gzaze erTi kaci midioda). leoniZis baRSi iagundi wvims da<br />
surneleba daqris. am baRSi vaSlis xis yvavili mSvenieri<br />
qalis saxea, vaSli qaluri sawyisia, (vaSlis yvavili xom ymawvili<br />
qalis silamazes ganasaxierebs agreTve jon golsur-<br />
Tis moTxrobaSi `vaSlis yvaviloba~), xolo alvis xe saqorwinod<br />
morTuli siZea, alva _ vaJuri sawyisia.<br />
poetis TvalTaxedviT atami _ akvanSi axlad gaRviZebuli<br />
turfa ymawvilia. aqve TuTacaa, ra Tqma unda TeTri<br />
(leoniZis baRSi araferi ar aris muqi, aq Savis adgili ar<br />
aris).<br />
vazi varskvlavCaxveulia, Sindis lalebi, marwyvis lalebi,<br />
broweulis Tonis nakverCxlebi... poeti ise aRwers am<br />
mSvenier baRs, TiTqos uamrav Zvirfas qvas moeyaros erTad<br />
Tavi. es namdvili ferweraa, ulamazesi saqarTvelosi, sadac<br />
baRSic ki ojaxuri sawyisi ikveTeba; alva _ mama, vaSli _<br />
deda, Svili _ atami. (rva marcvliani striqonebi, 10 katreni,<br />
araTanabar marcvliani, araidenturi.)<br />
giorgi leoniZisTvis qalis siyvarulis warmavlobac ki<br />
xes ukavSirdeba, poetis xedviT siyvarulic ise gaipareba,<br />
rogorc qliavi mwifdeba adre da uceb moileva xolme.<br />
(`gaipara qliavi~.)<br />
165
leqsSi `sizmari~, leoniZe zmanebaSi xes ixilavs, romelsac<br />
Saravandi hSvenis. (Sed. `tye ecemoda~). aq xe pirvandeli<br />
sveticxovelia _ romlisgan RvTaebrivi akvnebic iTleboda<br />
gmirebisTvis, am xisganve gamoTlila kuboebic. gmirebs sam-<br />
Soblo (leoniZis sizmariseuli xe) badebs da samSoblo xdeba<br />
maTi daRupvis mizezic.<br />
giorgi leoniZis lirikaSi xSirad xe saxrCobeladac aris<br />
warmosaxuli, uaryofiTad aris gaazrebuli. yoveli xis<br />
arqetipi, cnobadis xe gaxda adamianis daRupvis, samoTxidan<br />
gamoZevebis mizezi (grigol noselis msjelobiT, bibliaSi<br />
vkiTxulobT, rom orive xe _ `xe cxovrebisa~ da `xe cnobadisa~<br />
_ arsebobda samoTxis centrSi. rogor SeiZleba<br />
erT centrSi, erT wertilSi erTdroulad arsebobdes ori<br />
xe? Tan, rodesac `cxovrebis xis~ nayofi aris cxovreba.,<br />
`cnobadis xisa~ ki sikvdili. grigol noseli ganmartavs,<br />
rom es moCvenebiTi winaaRmdegoba dairRveva, Tu am sakiTxis<br />
arss CavwvdebiT. rodesac `cxovrebis xe~ hyvaoda da gamoiRebda<br />
nayofs, `cnobadi xe~ maSin potenciurad arsebobda,<br />
xolo rodesac adamianma isurva sxva nayofi, `cxovrebis xe~<br />
gaqra da samoTxis Tavisufali centri daikava `cnobadma<br />
xem~. aqdan gamomdinare xis saxrCobelad gaazreba gasagebia).<br />
xSirad poeti xeSi sayvareli adamianis suls xedavs gadasuls,<br />
es misi miTosuri rwmenaa. magaliTad leqsi: `esenini~:<br />
`axlac, aryis xes, sadac Sevxedav// xels gadavxevev da<br />
Sena mgonixar... / da mjera marti Tovls rom Sexvetavs,/ amwvanebul<br />
xed isev mogvixval!~.<br />
xe _ poetis SemoqmedebaSi isea fesveb gadgmuli, rom poetis<br />
metyvelebaSic gadasula. magaliTad; `guli darguli~,<br />
(ivris pirad), `moxexili sityvis lawani~ (axali mindvris<br />
simRera), `iqidan leqsi amorxeula~ (fragmenti), `Sen damimwife<br />
sityvebi~ (kaxeTi) da sxva.<br />
zogadad SeiZleba iTqvas, rom giorgi leoniZis lirikaSi<br />
xis simboluri gaazreba Semdegnairia:<br />
xe _ sveticxoveli<br />
xe _ samoTxis, cxovrebis xe<br />
xe _ saqarTvelo<br />
xe _ saxrCobela (kubo)<br />
xe _ miTosuri warmodgena<br />
xe _ vaJkaci<br />
xe _ qaluri (vaJuri, ojaxuri) sawyisi<br />
xe _ mSobeli<br />
xe _ bavSvobis mogoneba.<br />
166
da bolos giorgi leoniZis erTi werili `<strong>qarTuli</strong> saxelebi~,<br />
romelic `literaturul gazeTSi~ daibeWda, poeti<br />
wuxs imaze rom momravlda ucxouri, ara <strong>qarTuli</strong> saxelebi<br />
da ZirZveli saxelebi daikarga. amitom sakuTar sias aqveynebs,<br />
sadac qalis saxelebad vkiTxulobT; alva, atmura,<br />
broweula, iasamani, Cinari... vaJis saxeli; gulabi.. (leoniZe<br />
2000: 513)<br />
damowmebani:<br />
abzianiZe, elaSvili 2006: abzianiZe z., elaSvili q. simboloTa<br />
ilustrirebuli enciklopedia. tomi I. Tb.: `bakmi~, 2006.<br />
leoniZe 1980: leoniZe g. leqsebi, poemebi. Tbilisi: `merani~, 1980.<br />
leoniZe 1990: leoniZe g. natvris xe. Tb.: `merani~, 1990.<br />
leoniZe 2000: orjonikiZe i. (redaqtori). giorgi leoniZe. Tbilisi:<br />
<strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong> saxelmwifo muzeumis gamomcemloba<br />
`<strong>literaturis</strong> matiane~, 2000.<br />
nesmelovi 1887: Несмелов В. Догматическая система Григория Нисского.<br />
Казань: 1887.<br />
siraZe 2000: siraZe r. <strong>qarTuli</strong> kulturis safuZvlebi. Tb.: Tbilisis<br />
universitetis gamomcemloba`, 2000.<br />
SaniZe 1979: SaniZe m. (redaqtori). Satberdis krebuli X saukunisa. Tb.:<br />
`mecniereba~, 1979.<br />
CxeiZe 2001: CxeiZe (redaqtori). giorgi leoniZe. Tb.: `saari~, 2001.<br />
167
TamTa kalatoziSvili<br />
168<br />
`modavriSe Tvalebi~ (elis)~<br />
giorgi leoniZe <strong>qarTuli</strong> poeturi sityvis erT-erTi yvelaze<br />
originaluri ostatia. is SemoqmedebaSi didi adgili<br />
ukavia siyvarulis Temas: `siyvarulo Sen gekuTvnis Cemi qnari,<br />
Cemi bage _ mzis dasvlisas qeba miTxar, ciskrad isev maguSage~,<br />
_ wers `siyvarulis badeSi~ gaxveuli poeti (`siyvaruli~.<br />
1916 weli). Tavis satrfialo lirikaSi, rogorc amas<br />
guram asaTianic miuTiTebs, poeti upiratesobas aniWebs pa-<br />
Tetikur kilos, dauokebeli vnebis, eqstazis gamosaxatavad.<br />
aq xSirad igrZnoba mwvave tkivili da wrfeli sevdac, magram<br />
siyvaruli giorgi lioniZes mainc warmodgenili aqvs, rogorc<br />
udidesi amqveyniuri bedniereba, romelsac meti sinaTle<br />
da Suqi Seaqvs TviT sinamdvilis gancdaSi.<br />
`SuqiT ivseba CemTvis qveyana<br />
roca CemTan xar saxemcinari~.<br />
(leoniZe 2000: 95)<br />
`leoniZis poeturi saxe TiTqos Sinagan Suqs gamoscems im<br />
Zvirfasi qvebis msgavsad, romlebiTac igi xSirad rTavs<br />
qarTul leqss. siyvaruli, Wabukuri ndoma da gataceba misi<br />
STagonebis mTavari wyaroa. da ai am STagonebis Suqze mas<br />
mTeli qveyana, sinamdvilis yoveli sagani gansakuTrebuli<br />
elferiT warmoudgeba. TiTqos Tavisi pirvelqmnili elvareba<br />
aqvT dabrunebuli Zveli <strong>qarTuli</strong> poeziidan nasesxeb<br />
Zvirfas Tvlebs: lalsa da safirons, margalitis cremlebsa<br />
da tyup iagunds~ (asaTiani 2001: 141).<br />
`aq varskvlavi naTobs ori, rogorc ori margaliti,<br />
dRes ver maTrobs verc ia da oleandra alisferi,<br />
dRes eg Tvali madavriSebs<br />
ameTvisto lalisferi~.<br />
(leoniZe 2000: 94)<br />
am epiTetebiT amkobs poeti satrfos _ elene lorTqifaniZes.poeturi<br />
saxeebis dResaswaulebrivi feradovneba,<br />
mkveTri da kaSkaSa saRebavebi misi mxatvruli specifikis<br />
Taviseburebaa.<br />
1916-1917 wlebSi poets erTi gogona uyvarda. `xilul<br />
RvTaebad movlinebuli~, `saxewarmtaci, yvavilovani~ _
leli lorTqifaniZe, magram, samwuxarod, leli jer gauTxovda<br />
poets, Semdeg ki cota xanSi Tavi moikla... `am ambavma<br />
goglas udidesi, eniT gamouTqmeli mwuxareba miayena.<br />
sawyali gogla, sibereSic gaixsenebda xolme lelis da naRvlian<br />
fiqrs miecemodao~ _ igonebs masze vefxo akobaSvili<br />
(http://gogla.edu.ge/masze/2.htm ).<br />
iorgi leoniZem 1917 wels ori leqsi uZRvna elene<br />
lorTqifaniZis xsovnas. masve eZRvneba aseve umSvenieresi<br />
leqsebi leoniZis poeziidan: `modavriSe Tvalebi~ (elis),<br />
`Ramis Cveneba~, `siyvaruli~, `rad~, `qals~.<br />
erix fromis azriT, `adamiani nebismier asakSi, nebismier<br />
sazogadoebaSi dgas erTi da imave problemis winaSe, rogor<br />
daaRwios Tavi izolirebul mdgomareobas, rogor miaRwios<br />
erTobas, rogor gascdes piradi cxovrebis CarCoebs da hpovos<br />
sruli harmonia~ (fromi 1991: 232). izolirebuli mdgomareobidan<br />
Tavis daRwevis erT-erT efeqtur saSualebad<br />
fromi siyvaruls miiCnevs.<br />
marTlac, giorgi leoniZe sakuTari arsebobis sazriss<br />
Wabukobisas leli lorTqifaniZis siyvaruliT xsnis, romliTac<br />
cdilobs, miaRwios erTobas da, rogorc fromi aRniSnavs,<br />
hpovos sulieri harmonia.<br />
`Ramis CvenebaSi~ SuaRamisas aivanze mjdari gadaRlili<br />
poeti, vardisfer fiqrebs rom miscemia, CurCuliT mouxmobs<br />
lelis, Tavis siyvaruls:<br />
`me magondeba Seni saxe RimilmorTuli<br />
Seni Tvalebi _ cisartyelaSemovlebuli!<br />
netamc aq iyo Rame vardad gaiSleboda,<br />
ar iqneboda es qveyana CemTvis samare!~<br />
(leoniZe 2000: 81)<br />
_ wers igi.<br />
siyvaruliT daaRwevda martoobas Tavs da aRar gaxdeboda<br />
varskvlavebis dasacini an xeTa Sesabralisi. `cremlis<br />
nislebs~ gadaiyrida da gaqrobas aRar inatrebda, rogorc<br />
amas natrobs igi `Ramis Cvenebis~ bolo striqonSi.<br />
`ax vyofiliyav maSin wuTi, xom gavqrebodi,<br />
ar ahyveboda Cems simReras cremlis nislebi~.<br />
(leoniZe 2000: 81)<br />
da daviwyebul simRerasaviT aJRerdeboda siyvarulTan<br />
erTad poeti. `Cemi mze, Cemi bedniereba, moulodneli sim-<br />
169
didre~ _ aseTi SedarebebiT amkobs poeti satrfos cisartyelaSemovlebul<br />
Tvalebsa da `mxiarul Suqismfrqvevel<br />
saxes~.<br />
`erotikuli siyvaruli gamorCeviTi xasiaTisaa. gansakuTrebiT<br />
meore adamianSi mas uyvars mTeli kacobrioba,<br />
yoveli cocxali. Tuki me WeSmaritad miyvars erTi pirovneba,<br />
maSin me miyvars yvela adamiani, miyvars mTeli samyaro,<br />
miyvars sicocxle. Tuki me SemiZlia erT adamians vuTxra,<br />
`me Sen miyvarxar~, maSin imis unaric unda Semwevdes, rom<br />
vTqva: `me Seni saxiT miyvars yvela, SeniT miyvars mTeli samyaro,<br />
Cemi Tavic ki miyvars SenSi~ (fromi 1991: 247). – aRniSnavs<br />
erix fromi. giorgi leoniZe ki wers: `rad minda bedi,<br />
roca gxedav pirmocinares – Seni Rimili damibrunebs gamqral<br />
gazafxuls~ (leoniZe 2000: 81). poets bedniereba mxolod<br />
lelisTan erTad warmoudgenia _ Semodgoma gazafxulad<br />
maSin gardaiqmneba, Tu sayvareli adamiani gverdiT eyoleba<br />
poets. maSin SeZlebs igi Seerwyas erTobas, Seiyvaros<br />
samyaro da sakuTari Tavi.<br />
leqsi `Ramis Cveneba~ ToTxmetmarcvliani, besikuri sazomiT<br />
(5/4/5) aris dawerili, rac sonetistebis sayvareli<br />
sazomia. leqswyoba sonetisa izosilaburia. leqss axasiaTebs<br />
riTmis sporaduli xasiaTi, riTac igi erTgvarad uaxlovdeba<br />
TeTr leqss. poeti sonetSi xSirad mimarTavs l<br />
bgeris aliteracias, romelsac TiTqos erTgvari ritmis<br />
funqciac ki ekisreba leqsSi (mag.: sasixarulo, Rimilmor-<br />
Tuli, Semovlebuli, gafiTrebuli, Seyvarebuli, etli, pepela).<br />
l bgeris aliterirebas leqsSi simboluri datvir-<br />
Tvac aqvs. am xerxiT poeti, cnobierad Tu qvecnobierad,<br />
lelisTan kidev ufro aaxloebs leqss.<br />
poetis suls rom CavwvdeT, saWiroa mis SemoqmedebaSi is<br />
sityvebi movZebnoT, romelic yvelaze xSirad gvxvdeba.<br />
sityva gagvimxels, riTia poeti Sepyrobili _ ambobs<br />
bodleri.<br />
siyvarulze daweril leqsebSi leoniZe xSirad xmarobs<br />
yvavils, rac masTan alegoriulad siyvaruls asaxavs: `gul-<br />
Si dagubda siyvarulis bedniereba, guli Camikvda, viT yvavilSi<br />
mTvrali pepela~ (leoniZe 2000: 81) _ aRwers Ramis<br />
Cvenebis gancdebs poeti. `erTi xar dazrifi, aTas yvavils<br />
jobixar~ _ am sityvebiT amkobs poeti satrfos, `yvavilTa<br />
samoss~ _ leli lorTqifaniZes (`lelis~, 1917 ).<br />
elene lorTqifaniZisadmi miZRvnili leqsebi kamkama da<br />
haerovania, `RrubelSigan gadaSlili cisartyelasaviT fe-<br />
170
adovani da yovlismomcveli siyvarulis sxiviT kaSkaSebs~.<br />
leqsebis umetesoba (Tu ar CavTvliT –`Ramis Cvenebas~ da<br />
`rad~) mosazRvre riTmiTaa dawerili da grZelsazomianobiT<br />
gamoirCeva, rac leoniZis SemoqmedebisTvisaa damaxasiaTebeli.<br />
`siyvaruli~, `leli~ da `qals~ Teqvsmetmarcvliani SairiTaa<br />
dawerili; metri izosilaburia. aqedan `siyvaruli~<br />
da `qals~ maRalrusTveluriTaa dawerili, 4-marcvliani<br />
muxlebisgan Sedgeba da ufro Cqari tempiT ikiTxeba<br />
(4/4//4/4). leqsi `siyvaruli~ erTgvari himnia am grZnobisa.<br />
siyvaruli aq TviTon RmerTia. igi yovlismomcveli, yovlis<br />
dambadebelia. `suli Cemi geziara, suli Cemi Sen dahbade...~<br />
(leoniZe 2000: 95) _ wers poeti. es leqsi SinaarsiT axlosaa<br />
138-e fsalmunTan, romelSic davi mefsalmune Semdeg sityvebs<br />
warmoTqvams:<br />
`saiT waruval Sens suls da Sens saxes<br />
sad gaveqcevi?...<br />
...sibnelec ver dabindavs Sengan da Rame<br />
dResaviT gaanaTebs;<br />
ra sinaTle da ra sibnele –~<br />
ufali yvelganaa dRisiT da RamiT – ambobs daviTi<br />
RmerTze, romelmac gamoZerwa igi dedis saSoSi:<br />
`gadideb, radgan saocrebiT var SenivTuli;<br />
sakvirvelia saqmeni Senni<br />
da Cemma sulma icis es savsebiT~.<br />
(axali aRTqma 1993: 673)<br />
giorgi leoniZem ki icis siyvarulis Zala da mTlianad<br />
mas ekuTvnis poeti. `siyvarulo Sen gekuTvnis Cemi qnari,<br />
Cemi bage~ (`siyvaruli~, 1916 w.), siyvaruls uZRvnis igi<br />
fsalmunebs da xotba-didebas asxams mas, rogorc daviTi me-<br />
6 fsalmunSi:<br />
`ufalo dildilobiT moismine Cemi xma,<br />
dilaadrian Sevemzadebi SenTvis da dagelodebi.<br />
me Seni uxvi wyalobiT moval SenTan da geTayvanebi~.<br />
(axali aRTqma 1993: 673)<br />
leoniZe amgvar qebas siyvaruls asxams: `mzis dasvlisas<br />
qeba miTxar, ciskrad isev maguSage~, – ambobs poeti, rac<br />
erTgvari perifrazia al. WavWavaZis saflavze wawerili<br />
fsalmunis sityvebisa:<br />
171
172<br />
`mwuxrsa ganusvenos tirilman<br />
da ciskarsa sixarulman~.<br />
leqsSi `qals~ satrfo `ukvdavebis maxaroblad~ qceula<br />
poetisaTvis da rogorc bela wifuria aRniSnavs, am leqsis<br />
mixedviT swored erTi adamiani SeiZleba xsnides gzas samyaros<br />
Secnobisaken, ukvdavebasTan ziarebisaken da Tu dax-<br />
Sulia gza am adamianisaken, daxSulia is gzac, romelic er-<br />
Tidan mTelisaken, zogadisaken, maradiulisaken unda gas-<br />
ZRoloda Semoqmeds. `aw varskvlavebs SevqviTineb: sad ve-<br />
Zebde ukvdavebas~ – eubneba igi gardaclil `qals~ elene<br />
lorTqifaniZes, romelic<br />
`erTxel igi baRCas qsovda...<br />
erTxel isic icinoda,<br />
adneboda vels simRerad...<br />
axla gaqra...<br />
rad?<br />
sad?~(leoniZe 2000: 89)<br />
leqsSi `rad~ giorgi leoniZe msjelobs sicocxlis warmavalobaze,<br />
gamosaxavs zogadsakacobrio problemebs, romlebic<br />
misTvis pirovnuladac aris mtkivneuli, ramdenadac<br />
is SesaZloa erTi adamianis sikvdilis Semdeg gaxda misTvis<br />
aRsaqmeli.<br />
rac Seexeba leqss `lelis~ dabali SairiTaa (5/3//5/3) gamarTuli,<br />
sadac reCitaciisas muxlebi agrZelebs taeps da<br />
leqsi ufro grZeli Cans. elene lorTqifaniZea aqac poetisaTvis<br />
`xiluli RvTaeba~, RmerTiviT `TvalSeudgami~. Sen<br />
CemTvis erTi xar, SeiZleba aseTi akrostixic ki Sedges am<br />
leqsis eqvstaepedidan, sadac orgzis meordeba piris nacvalsaxeli<br />
_ Sen, xolo TviTon leli moxseniebulia, rogorc<br />
Sveli, leqsis dasawyisSive.<br />
`lelis~ msgavsad leqsi `lelic~ (1917w.) mosazRvre riTmiTaa<br />
dawerili. sazomi aqac izosilaburia, Tumca misgan<br />
gansxvavebiT es leqsi CaxruxauliTaa dawerili (5/5//5/5).<br />
igi sul 10 striqonisgan Sedgeba. pirvel eqvs striqonSi poeti<br />
arsebobis problemas wamoWris, svams kiTxvebs samyarosadmi,<br />
uxilavis, RmerTis saxis ZiebaSi rom ver mimxvdara<br />
sikvdil-sicocxlis arss. Cvens Tvalwin iSleba arsebobis<br />
problema. gviCndeba kiTxvebi, romlebsac bolo oTx striqonSi<br />
upasuxebs avtori. mas miaCnia, rom arsebobas azri aqvs<br />
imdenad, ramdenadac ZalgiZs giyvardes vinme.
`rogorc demonma gipove leli! xilul RvTaebad movlinebuli~<br />
(leoniZe 2000: 101), _ mimarTavs igi satrfos. es<br />
leqsi sainteresoa im mxrivac, rom masSi rogorc CaxruxaulisTvisaa<br />
damaxasiaTebeli, aris rogorc Sida riTmebi,<br />
aseve pirveli da meore naxevrebi striqonebisa cak-calke<br />
erTmaneTisgan damoukideblad ixmareba.<br />
leli<br />
`igi momwyurda... da didi xnobiT,<br />
SevRaRadebdi dabnelebul cas,<br />
didxans veZebdi uxilav saxes,<br />
didxans veZebdi saxes RmerTisas...<br />
magram vin naxa, magram vin uwyis<br />
sicocxle Cveni da dasasruli?<br />
bevri gvinaxavs kubos mdebare,<br />
bevri gvinaxavs miwad STasruli!<br />
saiT midian? _ aras amboben...<br />
TviT ar ician, risTvis kvdebian...<br />
guilT civni da usicocxloni<br />
mimqral TvalebiT gveTxovebian...<br />
da rac Ziebam ver momaniWa<br />
is SenSi vpove, o, leli, leli,<br />
saxe warmtaci, yvavilovani,<br />
saxe Zvirfasi da momxibvleli...<br />
me Sens TvalebSi amovikiTxe,<br />
rad momevline miwas vnebuli,<br />
rogorc demonma gipove, leli.<br />
xilul RvTaebad movlinebuli~.<br />
(leoniZe 2000: 101)<br />
leqsis pirveli naxevris bolo katreni am saxiT ikiTxeba:<br />
`da, rac Ziebam ver momaniWa<br />
saxe warmtaci, yvavilovani<br />
me Sens TvalebSi amovikiTxe,<br />
rogorc demonma gipovne leli!~<br />
leqsis II naxevris bolo katreni ki aseT saxes iRebs:<br />
`is SenSi vpove o, leli, leli,<br />
saxe Zvirfasi da momxibvleli<br />
rad movevline miwas vnebuli<br />
xilul RvTaebad movlinebuli~.<br />
173
leqsis amgvari wakiTxvisas xilul RvTaebad ukve ukve<br />
poeti gvevlineba, rac kidev erTxel gvaxsenebs zemoT ukve<br />
naxseneb e. fromis sityvebs: `Cemi Tavic ki miyvars SenSi~.<br />
demoni siyvarulis ZaliT xilul RvTaebad gardaiqmna. xiluli<br />
rvTaeba ki misi siyvaruli leli lorTqifaniZea,<br />
`warmtaci~, `yvavilovani~ saxe, didi xnis Semdeg rom ipova<br />
davriSadqceulma.<br />
leqsi `modavriSe Tvalebi (elis)~ (1916 w.) maRali Sairi-<br />
Taa dawerili. sazomi heterosilaburia (16:8). aq moxetiale,<br />
davriSi poeti Teqvsmetmaecvliani striqonebidan rvamarcvlian<br />
striqonebze da piriqiT daexeteba. leqsi sami nawilisagan<br />
Sedgeba, romlebSic siyvarulis yovlismomcvel Zalaze<br />
mogviTxrobs poeti, davriSad rom aqcia igi. `gulis<br />
Cum saydarSi~ `Taflis sanTeliviT~ rom krTian, swored es<br />
ori varskvlavi, meteoriviT kaSkaSa, margalitissadari Tvali<br />
adavriSebs poets.~<br />
174<br />
`dRes eg Tvali madavriSebs<br />
ameTvisto vardisferi~.<br />
(leoniZe 2000: 94)<br />
wers davriSadqceuli gogla, romelic siyvarulis meSveobiT<br />
cdilobs qristianul da muslimanur religiaTa urTierTdakavSirebas.<br />
davriSi moxetiale muslimani beria, Tumca siyvarulisgan<br />
davriSadqceuli poeti amavdroulad alublis qveS<br />
irmis wyarosken miiltvis, rac erTgvari gamoZaxilia 41-e<br />
fsalmunisa, romelic Semdegi sityvebiT iwyeba:<br />
`rogorc iremi miiltvis wylis nakadulisken,<br />
ise miiltvis Cemi suli Sensken RmerTo!<br />
Zlieri da ukvdavi RmerTis wyurvili aqvs Cems suls.<br />
rodis moval da vixilav saxes RmerTisas.~<br />
(axali aRTqma... 1993: 565)<br />
`viTarca surin iremsa<br />
wyarosa mimarT wyalTasa, egreca<br />
surin sulsa Cemsa Sendami!~<br />
Zlieri da ukvdavi RmerTis wyurvils leoniZe siyvaruliT<br />
iklavs, xatad da salocavad sayvareli qalis Tvalebi<br />
rom gauxdia. swored maTTan `saubrad da Sesayrelad iltvis<br />
poetis suli. `Cemi cremlebi haerad mqonda dRisiT da
RaamiT, raki metyodnen yoveldRiurad `sad aris RmerTi<br />
Seni?~ _ ase amTavrebs fsalmuns daviTi, leoniZe ki wers:<br />
`da mec sikvdils vegebebi,<br />
viT lxinsa da dResaswauls _<br />
radgan vici damitirebs Seni Savi<br />
zangubari _~<br />
(leoniZe 2000: 94-95)<br />
satrfos cremlebi is sazrdoa, sikvdils xatis dReobad<br />
rom gadauqcevs poets. RvTisken mimaval gzas gaukafavs da<br />
galaktioniviT afiqrebinebs, rom `sikvdilis gza arra aris<br />
vardisfer gzis garda.~ `rom aCrdilno, me Tqvens axlos<br />
sikvdils vegebebi~, _ wers galaktioni, romlis gamoZaxilicaa<br />
leoniZis Semdegi sityvebi:<br />
`da yoveldRe vsunTqav sikvdils,<br />
gazafxulTan SenarTauls<br />
da mec sikvdils vegebebi,<br />
viT lxinsa da dResaswauls _~<br />
(leoniZe 2000: 94-95)<br />
mesame nawili leqsisa aseve uaxlovdeba meTormete<br />
fsalmuns...<br />
`momxede, mipasuxe, ufalo RmerTo Cemo!<br />
mohfine naTeli Cems Tvalebs,<br />
rom ar daviZino sasikvdilod!..<br />
xolo me Seni wyalobis imedi maqvs.<br />
Seni SveliT ixarebs Cemi guli<br />
vugalobeb ufals, Cems keTilismyofels.~<br />
(axali aRTqma... 1993: 533)<br />
am sityvebiT esaubreba daviTi ufals. leqsis III nawilSi<br />
ki sikvdiliT Sezaruli poeti `mze momeciT! mze momeciT!<br />
firfativiT viZaxodeo~ _ wers, rac Sinaarsobrivad erTgvarad<br />
axlosaa daviTis zemoT moyvanil sityvebTan:<br />
`mohfine naTeli Cems Tvalebs,<br />
rom ar daviZino sasikvdilod~.<br />
daviTisgan gansxvavebiT poets satrfos imedi aqvs, xatad<br />
da salocavad rom gauxdia. `xatis dReobaSi~ araybariT dailoceba<br />
da rogorc daviTi RmerTs, ise ugalobs isic siyvaruls<br />
`vugalobeb ufals Cems keTilismyofels~ _ lelis.<br />
lelisadmi miZRvnil leqsebSi aSkarad igrZnoba poetis<br />
175
orientacia simbolisturi Temebisadmi. aseT Temebad gvevlineba<br />
leoniZesTan swrafva uxilavisadmi da idumalisadmi,<br />
irealuri, warmosaxuli samyarosadmi, fiqri sikvdilsa da<br />
am samyaroSi poetis miusafrobaze. es swored is Temebia,<br />
romlebic simbolisturi msoflmxedvelobis sakvanZo Temebs<br />
ukavSirdeba.<br />
am leqsebSi sikvdilisa Tu ukvdavebis miuwvdomlobis<br />
Temebi, rogorc bela wifuria aRniSnavs, ra Tqma unda, dakavSirebulia<br />
sakuTari sicocxlis sasrulobis gancdasTanac,<br />
magram ufro mtkivneulad es ganwyobilebani ukavSirdeba<br />
`qals~, satrfos saxebas, elene lorTqifaniZes.<br />
rTuli sulieri mdgomareobis gamosaxatavad poeti mimarTavs<br />
`SeuTavsebelTa Sewyvilebas~, romelsac Cveulebriv<br />
oqsimorons uwodeben: `rogorc kuboSi patarZali~,<br />
`vsunTqav sikvdils gazafxulTan SenarTauls.~<br />
elene lorTqifaniZisadmi miZRvnil leqsebSi poeti xSirad<br />
erTmaneTTan awyvilebs sapirispiro cnebebs: musulmanoba<br />
da qristianoba, sicocxle – samare (sikvdili), sicili<br />
– tirili, sicocxle – dasasruli, demoni – xiluli<br />
RvTaeba. TiTqmis yovel leqss msWvalavs maTi mRelvare<br />
antiTeza.<br />
damowmebani:<br />
asaTiani 2001: asaTiani g. giorgi leoniZe. Tb.: `saari~, 2001.<br />
axali aRTqma... 1993: `axali aRTqma da fsalmunebi~. bibliis Targmnis<br />
<strong>instituti</strong>. stokholmi: 1993.<br />
leoniZe 2000: leoniZe g. leqsebis krebuli: `saqarTvelos cremlebi~.<br />
Sedgenili nestan leoniZis mier. Tb.: 2000.<br />
fromi1991: fromi e. siyvarulis xelovneba (inglisuridan Targmna i.<br />
eluaSvilma). `literatura da xelovneba~. № 1, 3. Tb.: `mecniereba~.<br />
1991.<br />
http://gogla.edu.ge/masze/2.htm<br />
http://publish.dlf.ge/vaxtangvi/asatianiguram/shemoqmedeba/tanamdevi%20sulebi/tan<br />
amdevi%20sulebi.htm<br />
176
sarCevi<br />
zaza abzianiZe<br />
`natvris xe~...........................................................................................3<br />
Tamar barbaqaZe<br />
`me misTvis vgeSav leqsis miminos...~...........................................10<br />
qeTevan bezaraSvili, Tamar lomiZe<br />
amaRlebulisa da gansacvifreblis<br />
cnebebi Zvel literaturul-Teoriul<br />
naazrevSi da galaktionTan..........................................................19<br />
manana gelaSvili<br />
uordsuorTi da kolriji:<br />
SemoqmedebiTi krizisis problema.............................................41<br />
qeTevan enuqiZe<br />
giorgi leoniZis leqsis metri<br />
(1918 — 1925 wlebi).............................................................................48<br />
manana kakabaZe<br />
giorgi leoniZe _ nikoloz baraTaSvilis<br />
mkvlevari.............................................................................................56<br />
emzar kvitaiSvili<br />
leqsad gardaqmnili siWabuke......................................................68<br />
elene koSoriZe<br />
giorgi leoniZis <strong>qarTuli</strong>............................................................74<br />
sofio mujiri<br />
enis gaucxoeba germanulenovan<br />
eTnografiul poetikaSi................................................................91<br />
maia naWyebia<br />
`qeTevanis wigni~<br />
(erTi leqsis analizi)...................................................................106<br />
177
apolon silagaZe<br />
leqsTwyobis kanonzomieri sistemisa da<br />
kanonzomieri diaqroniis Sesaxeb.............................................114<br />
nino sozaSvili<br />
giorgi leoniZis erTi leqsis<br />
saxismetyvelebisaTvis.................................................................119<br />
Sorena qurTiSvili<br />
giorgi leoniZis metrika<br />
XX saukunis 10-ian wlebSi............................................................126<br />
Tamila woworia<br />
galaktioni da gogla....................................................................133<br />
178<br />
***<br />
nunu balavaZe<br />
`gana leqsi leqsi ari, Tu darCeba munji?~<br />
(giorgi leoniZis Tbilisuri leqsis evfonia)....................144<br />
lana grZeliSvili<br />
giorgi leoniZe _ `WaSnikis~ mkvlevari................................151<br />
ina imedaSvili<br />
xis simbolika giorgi leoniZis lirikaSi<br />
(ocnebebi _ oleze)........................................................................158<br />
TamTa kalatoziSvili<br />
`modavriSe Tvalebi~ (elis)~.......................................................168